Gommatasara Jiva kanda Part 1

SR No.: 001816
Original Sutra Author: N/A
Author: Nemichandra Siddhant Chakravarti, A N Upadhye, Kailashchandra Shastri
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 2000
Total Pages: 564
Language: Hindi, Prakrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, Religion, & Karma
File Size: 13 MB

Page 69

कर्णाटवृत्ति जीवतत्त्वप्रदीपिका श्लोक:
'यद्यपि विमलो योगो छिद्रान् पश्यति मेदिनी।
तथापि लौकिकाचारं मनसापि न लङ्घयेत्' ॥ इति प्रसिद्धत्वाच्च । न च शिष्टाचारप्रतिपालनं किमर्थं क्रियत इति पर्यनुयोगो युक्तः। प्रायेण गुरुजनशीलमनुचरन्ति शिष्या इति वाक्यस्य रूढत्वात् ।
'मंगलणिमित्तहेऊ परिमाणं णाम तह य कत्तारं ।
वागरिय छप्पि पच्छा वक्खाणउ सत्थमाइरिया ॥१॥ इति न्यायस्याचार्यपरम्परागतस्यातिक्रमे चोत्पथप्रवर्तनप्रसंगस्य दुःपरिहारत्वाच्च ।
मंगलनिमित्तहेतून् परिमाणं नाम तथा कर्तारं व्याकृत्य षडपि पश्चात् व्याख्यान्तु शास्त्रमाचार्याः । इति न्यायेन प्रथमोपदिष्टमंगलमाह।
'पुण्णं पूदपवित्ता पसत्थसिव भद्द-खेमकल्लाणा।
सुहसोक्खादी सव्वे णिहिट्ठा मंगलस्य पज्जाया ॥२॥' पुण्यं पूतपवित्रे प्रशस्तशिवभद्रक्षेमकल्याणानि। शुभसौख्यादीनि सर्वाणि निर्दिष्टा मंगलस्य पर्यायाः ॥
'गालयदि विणासयदि घादेदि दहेदि हंति सोधेदि । विद्धंसेदि मलाई जम्हा तम्हा य मंगलं भणिदं ॥३॥'
मित्याप्तादिविषयास्तिक्यस्य सम्यक्त्वसंपत्तिहेतृत्वात । "यद्यपि विमलो योगी छिद्रान् पश्यति मेदिनी। तथापि लौकिकाचारं मनसाऽपि न लङ्घयेत् ॥” इति प्रसिद्धत्वाच्च । न च शिष्टाचारपरिपालनं किमर्थं क्रियत इति पर्यनुयोगो युक्तः । प्रायेण गुरुजनशीलमनुचरन्ति शिष्या इति वाक्यस्य रूढत्वात् । “मंगलं निमित्तं हेतुं परिमाणं नाम कर्तारमिति षडपि व्याकृत्याचार्याः पश्चाच्छास्त्रं व्याकुर्वन्तु" इति न्यायस्याचार्यपरंपरागतस्यातिक्रमे चोत्पथ- २० प्रवर्तनप्रसंगाच्च । तत्र तावत् पुण्यं पुतं पवित्र प्रशस्तं शिवं भद्रं क्षेमं कल्याणं शुभं सौख्यमित्यादिमंगलस्य पर्यायः । तत्र मलो नाम द्रव्यभावभेदादद्विविधः। तत्र तावत् द्रव्यमलो बाह्यः आन्तरश्च । तत्र बाह्य मल: स्वेदमलरेणुकदमादिः, अन्तर्मल: प्रकृतिस्थित्यनुभागप्रदेशरात्मप्रदेशेषु घननिविडज्ञानावरणाद्यष्टविधं कर्म । चाहिए।' शिष्टाचारका पालन क्यों किया जाता है ? ऐसा प्रश्न करना उचित नहीं है, क्योंकि 'प्रायः शिष्य गुरुजनों के शीलका अनुसरण करते हैं,' यह वाक्य प्रसिद्ध है। तथा 'मंगल, २५ निमित्त, हेतु, परिमाण, नाम, कर्ता, इन छहका व्याख्यान करके पश्चात् आचार्य शास्त्रका व्याख्यान करे।'
आचार्य परम्परासे आये इस न्यायका उल्लंघन करनेपर कुमार्गके प्रवर्तनका प्रसंग नहीं टाला जा सकता। अतः प्रथम मंगलका कथन करते हैं ॥१॥
. पुण्य, पूत, पवित्र, प्रशस्त, शिव, भद्र, क्षेम, कल्याण, शुभ,सौख्य आदि सब मंगलके ३० पर्यायवाचक कहे हैं ॥२॥
___ यतः मलका गालन करता है, विनाश करता है, घात करता है, जलाता है, मारता है, शोधन करता है, विध्वंस करता है,अतः मंगल कहा जाता है ॥३॥
१. म नास्ति । २. म गोऽयु। ३. क तहा। ४. म व्याप्रत्य । ५. क°चार्य्यात् । ६. ति. प. १८। ७. क भत्थ । ८. म बेमं । ९. ति. प. ११९ । १०. मयदे । ११. म यदे । १२. म यदे।
३५