SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 324
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २६६ गो० जीवकाण्डे पंचेविंदियपाणा मणवचिकायेसु तिण्णि बलपाणा । आणप्पाणप्पाणा आउगपाणेण होति दसपाणा ॥१३०॥ पंचैवेंद्रियप्राणा मनोवचःकायेषु त्रयो बलप्राणाः । आनापानप्राणा आयुष्प्राणेन भवंति दशप्राणाः। स्पर्शनादियादिद्रियप्राणंगळं मनोबलप्राणमुं वचोबलप्राणमुं कायबलप्राणमुमानापानप्राणमु आयुः प्राणदितु दशप्राणंगळेयप्पवधिकमल्तु ।। अनंतरं द्रव्यभावप्राणंगळ्गुत्पत्तिसामग्रियं पेळ्दपं । वीरियजुदमदिखओवसमुत्था णोइंदियेदियेसु बला। देहुदये कायाणा वचीबला आउ आऊदए ॥१३१।। वीर्ययुत मतिक्षयोपशमोत्था नो इंद्रियेद्रियेषु बलाः। देहोदये काया नौ वचोबला आयुः आयुरुदये ॥ ___ वीर्यातरायमतिज्ञानावरणक्षयोपशमजनित नोइंद्रियेद्रियस्पर्शनरसनघ्राणचक्षुःश्रोत्रसमुद्भूतंगरिदद्रियप्राणंगळु। नोंद्रियजनितमनोबलप्राणमुंशरीरनामकर्मोदयदोळु कायबलप्राणमुमानापा नाप्राणमुमप्पुवु। शरीरनामकर्मोदयदोळं स्वरनामकर्मोदयदोळं वचोबलप्राणं प्रादुर्भूतमप्पुदा१५ युष्कर्मोदयदोळायुःप्राणमुद्भविसुगुमितु प्राणंगळुत्पत्तिसामग्नि सूचितमाय्तु । अनंतरं प्राणंगळ्गे स्वामिभेदमं पेळ्दपं ।। स्पर्शनादयः पञ्चेन्द्रियप्राणाः मनोबलप्राणः वचोबलप्राणः आनापानप्राण आयुःप्राणश्चेति दर्शव प्राणा भवन्ति नाधिकाः ॥१३०॥ अथ द्रव्यभावप्राणानामुत्पत्तिसामग्रीमाह ___ वीर्यान्तरायक्षयोपशमयुतमतिज्ञानावरणक्षयोपशमजनिताः नोइन्द्रियेन्द्रियेषु बलाः स्वार्थग्रहणशक्ति२० रूपलब्धिनामभावेन्द्रियस्वभावाः स्पर्शनरसनघ्राणचक्षःश्रोत्रजेन्द्रियप्राणनोइन्द्रियजमनोबलप्राणाः षट् भवन्ति । देहोदये-शरीरनामकर्मोदये सति कायचेष्टाजननशक्तिरूपः कायबलप्राणः । उच्छवासनिश्वासनामकर्मोदयसहितदेहोदये सति उच्छ्वासनिश्वासप्रवृत्तिकारणशक्तिरूपः आनपानप्राणश्च भवति । स्वरनामकर्मोदये सति वचनव्यापारकरणशक्तिविशेषरूपो वचोबलप्राणो भवति । आयुःकर्मोदये सति नारकादिपर्यायरूपभवधारणशक्तिरूपः आयुःप्राणो भवति । एवं दशप्राणानामुत्पत्तिसामग्री सूचिता ॥१३१॥ अथ प्राणानां स्वामिभेदमाह स्पर्शन आदि पाँच इन्द्रिय प्राण हैं। तथा मनोबलप्राण, वचनबलप्राण, कायबलप्राण, श्वासोच्छ्वासप्राण और आयुप्राण ये दस ही प्राण हैं; अधिक नहीं हैं ॥१३०॥ स्वार्थको ग्रहण करनेकी शक्तिरूप लब्धि नामक भावेन्द्रिय स्वभाववाले स्पर्शन, रसन्न, घ्राण, चक्षु और श्रोत्रसे उत्पन्न हुए पाँच इन्द्रियप्राण और नोइन्द्रियसे उत्पन्न मनोबलप्राण ये छह प्राण तो वीर्यान्तरायके क्षयोपशमसे सहित मतिज्ञानावरणके क्षयोपशमसे उत्पन्न होते ३० हैं। शरीरनामकर्मका उदय होनेपर शरीरकी चेष्टाको उत्पन्न करनेकी शक्तिरूप कायबलप्राण होता है। उच्छ्वासनिश्वास नामकर्मके उदयके साथ शरीर नामकर्मका उदय होनेपर उच्छ्वासनिश्वासको प्रवृत्तिका कारण शक्तिरूप श्वासोच्छ्वासप्राण होता है । स्वरनामकर्मका उदय होनेपर वचनव्यापारका कारण शक्ति विशेषरूप वचनबलप्राण होता है। आयुकर्मका उदय होनेपर नारकादिपर्यायरूप भवधारणकी शक्तिरूप आयुप्राण होता है। इस तरह दस ३५ प्राणों की उत्पत्तिकी सामग्री सूचित की ॥१३।। अब प्राणोंके स्वामी बतलाते हैं Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001816
Book TitleGommatasara Jiva kanda Part 1
Original Sutra AuthorN/A
AuthorNemichandra Siddhant Chakravarti, A N Upadhye, Kailashchandra Shastri
PublisherBharatiya Gyanpith
Publication Year2000
Total Pages564
LanguageHindi, Prakrit
ClassificationBook_Devnagari, Philosophy, Religion, & Karma
File Size13 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy