Book Title: Panchgranthi Vyakaranam
Author(s): N M Kansara
Publisher: B L Institute of Indology
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004311/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbuddhisAgarasUri-proktaM paJcagranthI vyAkaraNama (svopajJavRttisametam) sampAdakaH DA0 na0 ma0 kansAra PANCAGRANTHI VYAKARANA of Buddhisagarsuri (A Critical Edition) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ This is the first compact comprehensive and complete metrical Grammar of Classical Sanskrit, composed by the celebrated Jain Acarya Buddhisagarasuri (981-1025 A.D.). In accordance with the tradition of all the extant systems of Sanskrit Grammar, Buddhisagara has treated in his work all the five aspects, viz., the Dhatupatha, Ganapatha, Unadipatha, Linganusasana, and the main text of the Vyakaranasutras of which the former five are the auxiliaries, thus making it the full Pancanga Vyakarana. This work is the critical edition of the work, of which the editor has utilized four Mss the oldest one belonging to the 13th century CE. The extant text comes to an end with the Sanskrit Adhikara, at the end of the second Pada of the fourth Adhyaya. Each Adhyaya consists of four Padas, the last one being only half complete. The Linganusasana is located in the auto commentary of a sutra (1.2.1.1); the Ganapatha is scattered in various Padas of different Adhyayas, the Dhatupatha is located in the auto-commentary on a sutra (3.4.2.1). The Unadipatha is located in the auto-commentary of a sutra (4.1.3.4). And, the verses contain the main rules. Cover page Courtesy: Acarya Pradyumna Suri Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbuddhisAgarasUri-proktaM paJcagranthI vyAkaraNam (svopajJavRttisametam) PANCAGRANTHI VYAKARANA of Buddhisagarsuri .. (A Critical Edition) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B. L. Series No. 18 PANCAGRANTHI VYAKARANA of Buddhisagarsuri A Critical Edition Edited by Dr. N. M. Kansara BHOGILAL LEHERCHAND INSTITUTE OF INDOLOGY * DELHI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bI0 ela0 sIrIja krama 18 zrIbuddhisAgarasUri-proktaM paJcagranthI vyAkaraNam (svopajJavRttisametam) sampAdakaH DA0 na0 ma0 kansAra bhogIlAla laheracanda bhAratIya saMskRti saMsthAna * dillI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ First Edition: Delhi, 2005 BHOGILAL LEHERCHAND INSTITUTE OF INDOLOGY All Rights Reserved ISBN: 81-208-2950-6 Distributed by MOTILAL BANARSIDASS 41 U.A. Bungalow Road, Jawahar Nagar, Delhi 110 007 8 Mahalaxmi Chamber, 22 Bhulabhai Desai Road, Mumbai 400 026 203 Royapettah High Road, Mylapore, Chennai 600 004 236, 9th Main III Block, Jayanagar, Bangalore 560 011 Sanas Plaza, 1302 Baji Rao Road, Pune 411 002 8 Camac Street, Kolkata 700 017 Ashok Rajpath, Patna 800 004 Chowk, Varanasi 221 001 Printed in India BY JAINENDRA PRAKASH JAIN AT SHRI JAINENDRA PRESS A-45 NARAINA, PHASE-I, NEW DELHI 110 028 COMPUTER TYPE SETTING BY SHRUT RATNAKAR SHARADABEN CHIMABHAI EDUCATIONAL RESEARCH CENTRE, SHAHIBAGH, AHMEDABAD-380013 (GUJARAT) AND PUBLISHED BY BHOGILAL LEHERCHAND INSTITUTE OF INDOLOGY, 20KM, G.T. KARNAL ROAD, DELHI-110 036 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH Foreword Introduction 103 128 152 169 169 189 paJcagranthI vyAkaraNam prathamo'dhyAyaH prathamaH pAdaH dvitIyaH pAdaH tRtIyaH pAdaH caturthaH pAdaH dvitIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH * dvitIyaH pAdaH tRtIyaH pAdaH caturthaH pAdaH . tRtIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH dvitIyaH pAdaH .. tRtIyaH pAdaH * caturthaH pAdaH caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH dvitIyaH pAdaH pariziSTANi 1. mUlasthapadyAnAM chandonukramaNikA 2. mUlasthapadyAnAmanukramaNikA 3. svopajJavRttisthaliGgAnuzAsanapadyAnAmanukramaNikA 4. svopajJavRttisthagaNapAThapadyAnAmanukramaNikA 5. svopajJavRttisthadhAtupadyAnAmanukramaNikA 6. svopajJavRttisthoNAdipadyAnAmanukramaNikA 7. svopajJavRttisthAvaziSTa padyAnAmanukramaNikA 8. mUlasthapadyAntargatasUtrANAmanukramaNikA pIpI bIvI kI utpattigata padAnukramaNikA sUci 204 220 275 275 319 343 343 345 341 350 357 360 361 365 395 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FOREWORD We indeed are happy to publish the Pancagranthi-a commendable work of Sanskrit gram- . mar-composed by Buddhisagara Suri some time in the first half of the 11th century. Sanskrit, as is too well-known, is he oldest language in India and from times ancient many, many literary works were composed in that magnificent language. It has the distinction of being the language of the Vedas, the Upanisads, most works on philosophy logic, and epistemology, and those on various arts, crafts, and sciences and of course high literature and hence was the vehicle of expression for the elite. The earliest, the foremost, and unquestionably the most important grammar of this language today available is the Astadhyayi of Panini, approximately of c. B.C. 350 or slightly earlier. Afterwards, several grammatical works followed in succession. At some point in time, the Jainas, too, composed works on Sanskrit grammar with the view on making the suject easier as well as lucid in comprehending: Perhaps the Katantra, but more definitely the Jainendra-sabdasastra of Devanandi (c. A.D. 650) the author, Digambara scholar-are witnesses to this observation. A little over five centuries afterwards, the famous grammer-the Siddha-Hema-Sabclanusasana-was composed by Hemacandra (c. A.D. 1140), the erudite Svetambara scholar. But, chronologically, Buddhisagara's grammar preceds that well-known work. Its title, as mentioned in the beginning, is the Pancagranthi vyakarana. Till now, it had remained unpublished because of the singularityof its style and peculiar structural disposition. Indeed, it could not be edited on the basis of the then available manuscripts. This Institute, then, decided to undertake the task of publishing its meticulously edited version. Some scolars of Sanskrit were contacted to undertake the task but without success. The Institute, nonetheless, persited inits efforts and, finally, on approaching Prof. Narayana Kansara, an erudite scholar of Sanskrit grammar who earlier had published some articles on Buddisagara's grammar, he agreed to undertake its editing. He, of course, was aware of the complex character and the peculiar style of this grammar. As an end-product of his endeavors, this grammar is now available in print. We indeed are indebted to Prof. Kansara for competently accomplishing this task. Works on grammar frequently were composed in various regions in India and in different times. From historical and comparative point of view, the Buddhisagara's grammar predictably will be proven useful to the specialists as well as to the students of Sanskrit grammar in general. The scholars interested in the comparative studies in Sanskrit grammratical systems will be able to notice the influence of this work on Hemacandra's grammar. We once again express our gratitude to Prof. Kansara as also to all of those who have assisted in publishing this useful work. 2005, Ahmedabad Jitendra B. Shah Vice Chairman BLII Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BUDDHISAGARASURI'S PANCAGRANTHI - VYAKARANA CRIT. EDN. INTRODUCTION 1. Language (bhasa) and Linguistic Analysis (vyakarana) in Ancient India 1.1. Indian tradition unequivocally asserts that ancient Sanskrit literature comprising the Vedas, Upanisads, Puranas and the Great Epics is of divine origin and is arsa, i.e. transcribed by inspired sages. The German philosopher Augustus Schlegel uncannily realized this as is apparent from his remark : "It cannot be denied that early Indians possessed a knowledge of God. All their writings are related with sentiments and expressions, noble, clear, severely grand, as deeply conceived in any human language in which they have spoken of their God! Krsna Dvaipayana Vyasa, to whom the Mahabharata is ascribed, has declared that divine, beginningless and ageless, divine speech in the form of the Veda, was uttered by Svayambhu the creator, and it was the starting point of all activities. Manu, supposed to be anterior to the Mahabharata War by thousands of years, declares that the creator created the names of all things and their different usages and formations through the Vedic words only. These declarations are rooted in the Rgvedic references to the divine origin of speech (vak). In the early Vedic age the language spoken was obviously the one in which the hymns of the Rgveda and other Vedas were revealed and preserved. In those day no differentiation of words as Vedic and popular (laukika). It is to this effect that Sabara declares in his commentary on the Mimamsa Sutras that those very words which are known as popular are but the Vedic ones, and their meanings are all the same. Panini commences his Astadhyayi with the aphorism 'Atha sabdanusasanam', and Patanjali, its great commentator, declaring "The instruction of the science of words is hereby commenced", Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viii immediately raises the question "Of which words ?" and adds by way of its explanation "Of the popular and of the Vedic"6. Although both Buddha and Mahavira taught their followers in the popular dialects of Magadha regions in about the 6th century B. C., and the language of the masses had undergone many modifications in actual utterance and pronunciation, we can realize from the words, formations and the usages of both the Pali and the Ardhamagadhi that it was in principle more or less the same archaic Vedic , speech in its essentials. During the days of Patanjali, i.e., in the second and third century B. C. all such usages were prevalent in different regions of the world and their use was very wide spread?. That the same language (bhasa) was widely spoken in different dialects in different regions by different people, and that the various differences in the pronunciation of this same speech or words tended to the developments of various dialects, known as Prakrits and Apabhraiias, has also been alluded to by Patanjalis. It is obvious that the natural tendency of simplification and lesser effort in pronunciation was responsible for this process of evolution of different dialects, while the actual fact was that the people in general who actually spoke them could also understand each other. This natural linguistic tendency has been alluded to by Bharata, the author of the Natyasastra', and by Bhartphari, the author of the Vakyapadiyalo. 1.2. This common popular language was not subjected to linguistic analysis by splitting the words into the aspects of a base (prakrti) and termination (pratyaya) in very ancient times", and the language was learnt as a mother-tongue, and was mastered by its being taught by the system of usage of words, as has been referred to by Patanjali"? This was very easy, though extremely long-winding, process for learning practical usage for dayto-day purposes. But for mastering all the aspects of speech with a view to grasp the purport of ancient scriptures of ancient seers it was too lengthy for the short life-span of the human beings, and hence rather impractical13. To this end the process of analysing the speech-words and their relation in the sentences was started in very ancient times by a mythical Indra; he initiated the system of linguistic analysis14, obviously with a view to preserve the Vedas in tact". This process of linguistic analysis of speech into words of different types, and of words into the artificial constituents of base, prefix, suffix, termination, substituent, etc., was undertaken with a view to preserve the speech of the elite (sista) and protect it from the onslaught of the natural tendency of linguistic change; it was known as purification (samskara), and the speech thus purified, was known by the name Samskrta, i.e. Sanskrit. The Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ earliest recorded use of the root kr prefixed by 'sam' is found in the Rgveda and the Yajurvedal, but there it is not with the reference to speech or language. Probably, the first or earliest reference to the language by the name Sanskrit is found in the Ramayana of Valmiki"?. 1.3. Ancient Indian tradition also holds that like all other auxiliary disciplines, grammar (vyakarana) too has its origin in the Vedas. The e evidence of the lingustic analysis or grammar is the very existence of the eightfold modification (asta-viksti) of the recitation of the Samhita text of the Vedas, and it is primarily based on the process of splitting the continuous recitational text (samhita-patha) into individual words (pada-patha), which is indirectly referred to in the Yajurveda. And the specific mention of the term Vyakarana' is found in the Ramayana of Valmiki, when Rama remarks that Hanuman must have learnt the Vedas and the grammar since he did not falter even once into pronouncing pure words in the dialectical way. Yaska refers to sakatayana as a grammarian holding a view that nouns are derived from verbs. The Gopatha Brahmana20, the Mundakopanisad21 and the Mahabharata22 mention the term "Vyakarana'. And Patanjali refers to the custom that Brahmins in ancient times began their study of grammar just after their investiture with the sacred thread23. Inclusion of Vyakarana in the list of six auxiliary disciplines (sadarga), viz., Siksa, Vyakarana, Nirukta, Chandas, Kalpa and Jyotisa, has been evidenced in the Gopatha Brahmana24, the Baudhayana Dharma Sutra25, the Gautama Dharma Sutra26, and the Valmiki Ramayana27. And, the metrical Paniniya Siksa likens these six auxiliary disciplines with different limbs of human body of the Veda28. 1.4. The Gopatha Brahmana testifies to the antiquity of some of the technical terms of traditional Sanskrit grammar, viz., Dhatu, Pratipadika, - Nama, Akhyata, Linga, Vacana, Vibhakti, Pratyaya, Svara, Upasarga, Nipata, Vyakarana, Vikara, Vikari, Matra, Varna, Aksara, Samyoga, Sthana, Nada, Anupradana, Anukarana, etc29. The Rktantra gives a list of authors with whom the tradition of Vyakarana in India started3o, in the current Kalpa Age after the mythological Great Flood. Pandit Yudhisthira Mimamsaka has referred to eighty-five teachers of Vyakarana who preceded Panini"), while Bopadeva has specifically mentioned eight who promulgated their own independent systems of grammar; they are Indra, Candra, Kasakstsna, Apisali, sakatayana, Panini, Amara and Jainendra32 Panini himself has referred to ten of his predecessors, viz., Apisali, Kasyapa, Gargya, Galava, Cakravarman, Bharadvaja, sakatayana, Sakalya, Senaka, Sphotayana, while sixteen more, viz., Siva or Mahesvara, Bshaspati, Indra, Vayu, Bharadvaja, Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Bhaguri, Pauskarasadi, Carayana, Kasakstsna, Sanatana, Vaiyaghrapadya, Madhyandini, Raudhi, Saunaka, Gautama and Vyadi are mentioned elsewhere33 And, among the post-Paninian grammarians, Sarvavarman Candragomin, Ksapanaka, Devanandin, Vamana, Palyakirti, Sivasvami and Bhojadeva preceded Buddhisagara34. 1.5. The later Indian grammarians, who did not belong to the Paninian school of grammar, have practically added nothing to the teachings of the muni-traya, i.e. Panini, Katyayana and Patanjali. Generally speaking, the later grammarians based their grammatical systems neither on the facts of the language as employed in the older or contemporary literature nor did they aim at adapting the rules of their predecessors to the changed conditions of the language. They were engaged almost exclusively in rearranging the rules of their predecessors and in changing the terminology and wording of those rules, amounting to economising syllables in most cases35 2. The Paninian System of Vyakarana 2.1. Panini (6th cent. B. C.) composed a grammar of Sanskrit language popularly known as Astadhyayi, a treatise consisting of eight (asta) chapters (adhyaya); it is also called astaka, astika, vrttisutra, mulasastra and sabdanusasana, and it comprises in all about four thousand (4,000) grammatical statements in extremely economised words (sutra). "These sutras are traditionally assigned to six types, viz., definitions (samjna), meta-rules (paribhasa), headings (adhikara), operational rules (vidhi), restrictions (niyama), extension rules (atidesa) and negation rules (nisedha)36. 2.2. As is very clear from the name itself, the Astadhyayi consists of eight chapters (adhyayas) further subdivided into quarter chapters (pada). The work begins with the sutra 'Atha Sabdanusasanam' and is immediately followed by a catalogue of sounds itself subdivided into fourteen (14) groups variously called the Pratyahara-sutras ("abbreviation formula"), siva-sutras, and Mahesvara-sutras, implying thereby that they are meant for formulating the necessary abbreviations of the basic sounds utilized in the Astadhyayi, or that these formula are bestowed to Panini by Siva or Mahesvara. Some scholars like Skold, Mangala Deva Sastri, Faddegon, Konow, etc., claim that the Siva-sutras were not set up by Panini, but by a predecessor. However, research into the relation between these sets of sounds and the rules of the Astadhyayi has brought out their intimate relation with each other and no serious student of Panini any longer holds the above view. Scholars like K. A. Subrahmania lyer, Thieme, Madhava Krishna Sarma, Jayadatta Sastri, Cardona Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ and Yudhisthira Mimamsaka accept that Panini composed the sivasutras, may be by divine inspiration37. . 2.3. In these rules Panini refers to a group of verbs and its subgroups38, which serve as bases for formulating verbal forms. This group is called 'Dhatupatha', and the verbal roots (dhatu) are defined by listing in the Ast. sutra 1.3.1 : "Bhuvadayo dhatavah". There are about 2000 roots which are given in an appendix called Dhatupatha, verbal root lexicon. A few more occur in the grammatical statements in the Astadhyayi and since being mentioned in the sutras these are called sautra dhatus by his commentators 39. Thus, in his grammatical treatment he does not distinguish between roots and derivatives 40, The Dhatupatha is preserved only as it was known to commentators such as Maitreya-raksita; it lists roots accompanied by meaning entries. For example, the first root entry is : bhu sattayam. Yudhisthira Mimamsaka shows that there is evidence in the Mahabhasya to show that at the time of Katyayana the root entries of the Dhatupatha were recited continuously, without the intervention of glosses. According to Nagesa, it was Bhimasena who entered the glosses in the Dhatupatha. However, Yudhisthira Mimamsaka has argued that a version of the Dhatupatha with glosses should be attributed to Panini4l. S. K. Belvalkar42 accepted that the Dhatupatha is correctly. attributed to Panini because he refers to roots and classes of roots in his rules and because the functions of markers in rules and the Dhatupatha are in accord with each other. 2.4. It is plausible to posit that lists comparable to Paninian ganas had been compiled before Panini's time, and there is some evidence in the discussions of the Mahabhasya to support this. Yudhisthira Mimamsaka43 has taken up arguments for and against attributing the Ganapatha to Panini and concluded that it should be ascribed to him. One thing is obvious about the relation between the Ganapatha and the rules of the grammar. These rules refer to groups of items, so that they presuppose these lists. For example, the rule 'Sarvadini sarvanamani' (P. Ast. 1.1:27) assigns the items 'sarva' ('whole, all') etc. to the class of pronominals (sarvanaman); the rule presupposes the set 'sarva' etc. Moreover, the list in question must have a particular order. For there are other rules which provide operations for subgroups of this set. For example, the rule 'Tyadadinam ah' (P. Ast. 7.2.102) states that the final sound of 'tyad' ('that') etc. is replaced by 'a', and there is a series of rules which apply to pronominals other than 'dvi' ('two') etc. It is clear that such rules require that lists have been set up and in particular orders. It is equally obvious, however, that these lists were set up in the first place in view of Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ operations stated in the rules. 2.5. The Un-adi-sutras are rules which provide for introducing affixes after verb roots to derive nominal bases. These rules are called Un-adi ('un etc.') because the first rule provides for affixing un (=u) to a series of roots to derive nominals such as "karu' ('artisan) from ks (to make'), vayu' ('wind') from va ('to blow). The rules are contained in two versions of treatises, one divided into five sections and called the Panca-padi, the other divided into ten sections and called the Dasa-padi4. Yudhisthira Mimamsaka46 has set forth evidence to show that the Dasa-padi version is later than and in fact based on the Panca-padi version. This latter is the version usually commented on by Paniniyas. Several questions regarding the Unadi-sutras have been the objects of research and disagreement. Commentators do not themselves agree regarding the authorship of these rules. Some attribute them to sakatayana, others to Katyayana, still others to Panini, and some merely refer to them as the work of another school. Panini himself uses the term un-adi in two rules, viz., 'Unadayo bahulam' (P. Ast. 3.3.1) and "Tabhyam anyatron-adayah' (P. Ast. 3.4.75) and refers in several sutras to affixes which he does not introduce by rules of his own grammar but which are introduced by Unadisutras. For example, Panini teaches in the rule Jagro vi-cin-nal-nitsu' (P. Ast. 7.3.85) that the ? of jag: 'wake' undergoes replacement by guna (i.e. ultimately, byar) in certain contexts. The rule also states exceptions. This replacement does not apply before certain affixes, among them vi; thus jagsvi '(wakeful one,) king'. Panini does not provide for introducing vi after jags, but the Unadi-sutras (Panca-padi 4.56, Dasa-padi 1.24) do. It is hereby patent that Panini knew of a set of affixes beginning with un and that he accepted some of the derivations involving these47 2.6. The Linganusasana ("treatise on instruction concerning gender") attempts to state rules, based on the structure and meaning of items, to describe their gender (linga). For example, the third rule, viz., skaranta matrduhits-svass-yat-nanandarah (striyam), states that these five bases in I are feminine : matr mother', duhit daughter, svass 'sister, yats 'husband's brother's wife', nanandr 'husband's sister'. Another rule, the sixth one, viz., miny-antah, provides that items derived with the suffixes mi, ni are feminine; e.g. bhumi 'earth', glani 'fatigue'. And still another one, the thirty-sixth, viz. ghan-ab-antah, teaches that derivatives ending in ghan ar ap (=a) are masculine; e.g. paka 'cooking'. Panini's grammar contains rules regulating gender, but no such rules are comparable to those noted above. Though Franke, Liebich, Belvalkar, Renou, Ramakanta Misra etc., are of opinion that Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Panini did not compose the Linganusasana usually associated with the Astadhyayi4, Yudhisthira Mimamsaka49 and Vedavati have maintained that the text was propounded by Panini, because the commentators accept this. ... 2.7. The Astadhyayi may be ascribed to the genera of literature described by Panini as prokta. The term signifies a treatise which is based on an earlier work or works and intended to be used as a text-book by the redactor-author to teach his students. In its new form it derives its title after his name, e.g. paniniyam, apisalam, kasakstsnam, which mean 'enounced by Panini, Apisali, Kasakstsni, respectivelys. On the other hand original contribution (upajna)51 of Panini lies in his grammar on tense-system characterized by absence of any definitions of tenses. 2.8. The aim of the Astadhyayi has been just to correctly describe and analyse the words of Sanskrit language, to enable one to recognise the correct words as per the usage of the elite52. To this end more attention seems to have been paid here towards the consideration and arrangement of different components of words, and the grammatical operations leading to the complete derivation of correct word-forms, than a mere derivation of words which may be seen to have been more a concern of the later grammarians53. Panini himself perhaps considered as his real advance over all his predecessors his technic of economising expression, presumably to give his students aid to : memory54. We have reasons to assume that the sutras from the earliest times were accompanied by a traditional explanation to them. Among the various means whereby Panini attempted to secure terseness and brevity of expression, the foremost is the device of the pratyaharas or elliptical statements, and of the anubandhas or significant endings. The first was effected by means of the fourteen Sivasutras, which, according to tradition, were revealed to him by Lord Siva himself by sounding his tabor. As to the second, although the anubandhas used by Panini are peculiar to himself, practice already existed, and Panini only utilised it to its utmost limits. The formation of the Ganas also tended towards the same result. Some of these Ganas are complete and some are aksti-ganas, i.e. they do not exhaustively enumerate all the words of a class but rather give merely a few leading types. In his sutras Panini mentions only the first word of the Gana and adds adi to it. Although these Ganas have since been considerably tempered with since his times and since we cannot be certain whether any one word now found in the Ganapatha existed in Panini's days, still the bulk of our present Ganapatha may safely be considered as coming from the hands of the grammarian himself. The next device to secure brevity was the invention of Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Xiy peculiar technical symbols such as Gha, Sas, Luk, slu, Lup, etc. Some of these may have been known to Panini from his predecessors, while others were probably of his own creation. Patanjali distinctly tells us that Ti, Ghu and Bha were known to him already. Then, the technical process called Adhikara and Anuvrtti comprised in framing of the sutras in such a way that all such words as may be conveniently supplied from the sense or from the preceding sutras were scrupulously omitted. Adhikara-sutras were those which have to be repeated, wholly or in part, each time any of the sutras dominated by it are to be interpreted; while Anuvrtti was effective similarly for a comparatively very short duration in the case of the succeeding sutras by way of certain words of the preceding sutras persisted in the succeeding ones. Lastly, in portions of the Astadhyayi, Panini has so arranged the sutras that where two sutras appear equally applicable, that which comes earlier in the order of the Astadhyayi must obtain precedence over the one which comes later; this holds good for the whole of Tripadi with reference to the sapada-saptadhyayi. There is yet one more device serving the same end, namely, the use of the Paribhasas or canons of interpretation, some enunciated by Panini himself, but a larger number he found already current in his day. 3. The Panca-granthi Concept and its Tradition 3.1. In addition to the Astadhyayi comprising about 4000 rules divided in eight chapters further subdivided into quarter chapters, Panini seems to have compiled other treatises accessory (khila) to it, viz., Dhatupatha, Ganapatha, Unadipatha and Linganusasana, all these five being considered to be essential constituents of one unified system of linguistic analysis, known in ancient India by the term Vyakarana. Among these the Astadhyayi is the principal text as it lays down the rules, which accomplish the task of describing the language, while the rest of the four types of the texts are auxiliary ones since they provide the linguistic data proper for the purpose. 3.2. Yudhisthira Mimamsaka 56 has for the first time pointed out that all the extant systems of Sanskrit grammar are known to have five aspects of their treatment. This is the reason why in the Vaiyakarana tradition the usage 'Pancanga-vyakarana' is popular for indicating the fullness of the Vyakaranas To indicate these auxiliary texts they call them "Khila-patha', since they constitute as the part and parcel of the whole process. Kasika includes them in the texts indicated by the term 'Upadesa' in the Paninian rule 'Upadese janunasika it' (P. Ast. 1.3.1)58. Similarly Narayana Dandanatha tdo quotes Kasika while explaining the term in Bhojadeva's sutra 'Aj upadese' (SKV. 1.2.7) Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XV in his commentary called Hrdayaharint59 3.3. Yudhisthira Mimamsaka has further observed that in ancient time all the four auxiliary texts used to be incorporated in the Sabdanusasana, presumably while teaching or explaining the concerned text of the rules. But * later on since the human faculty of memorizing gradually began to deteriorate, the texts of various disciplines were subjected to the process of being compiled in the sutra style distinguished for its brevity and highly conducive to easy memorising. Consequently, the auxiliary texts (khila-patha) of Vyakarana started to be compiled as independent texts. At the same time they were expected to be committed to memory along with the text of the rules (sutra-patha). 3.4. Although the book of the rules proper (sutra-patha) became highly compact and brief, it also entailed independent memorization, which gradually discontinued, specially with the advent of the custom of compiling independent works pertaining to the process of deriving grammatical forms (rupa-siddhi-prakriya) of linguistic items by application of the sutras of the text of rules. A good specimen of the ancient practice of understating the sutra-patha with the help of the khila-pathas simultaneously is found in the form of the famous Kasika-vrtti of Vamana-Jayaditya on Panini's Astadhyayi. The author Vamana specifically testifies to this effect by declaring at the outset of his commentary that he has accumulated the essence of the system (tantra) which is scattered in the Vrtti (i. e. Sutra), Bhasya (i. e. Patanjali's Vyakarana Mahabhasya), Dhatu-parayana (i. e. Dhatu-patha), Nama-parayana (i. e. Ganapatha), and others (i. e. Unadi, Phis, Siksa)62. Then, he has pointed out that his commentary called 'Kasika' is fortified with Istis (of Patanjali), Upasamkhyanas (i. e. Vartikas of Katyayana), correct Gana-patha, revelation of the inner secret meaning of the sutras, and the process of the derived wordforms by application of various rules (vyutpanna-rupa-siddhi)63. 3.5. The great disadvantage of compilation of auxiliary independent texts was that the custom of memorizing the Prakriya texts set in, and it encouraged the tendency to neglect or skip the study the Sabdanusasana in its original form of the Astadhyayi along with the auxiliary texts, with the ultimate result that people who have devoted their whole life-span to the study of the Paninian Vyakarana-sastra hardly study the auxiliary texts. While the Dhatu-patha and Unadi-patha were studied somehow to some extent, the Gana-patha came to be generally ignored, so much so that its original text has not been preserved properly even in the Paninian system itself, while in Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khui the case of that of other systems of grammar the situation is miserable; and all the Sanskrit grammarians have to fall back on the Ganaratna-mahodadhi of Vardhamana (12th cent. A. D.) for the knowledge about the Ganapatha 64. 3.6. In contrast to the attempt of Vamana-Jayaditya in the proper direction of reinstating the system with all the five texts in his Kasika commentary on the Astadhyayi, Bhojadeva of Dhara tried to overcome the difficulty by adopting as many sutras of the Panini's Sabdanusasana as possible in toto, and by framing fresh sutras to incorporate the essence of the material in the auxiliary texts. But since the resulting work, entitled the 'Sarasvatikanthabharana Vyakarana' could not gain much popularity among the educational centres in his days and subsequently due to the introduction of the Prakriya texts of the Paninian system within a century or so after Bhojadeva, the damage done so far could not be stalled65. 3.7. The still surviving evidence of the ancient practice, as attempted to be preserved by the tradition, apart from the Kasika, is that in almost all the post-Paninian system of Sanskrit Vyakarana, the authors of the auxiliary texts are the same as those of the Sabdanusasana texts, except in the case of the Katantra system. In the case of Paninian one all the four khila texts are extant with different commentaries. 3.8. Panini describes in his grammar two closely related varieties of the language, namely the language of the Vedic literature and Standard Colloquial (sista-bhasa) of his times. The language of the Vedic texts, studied and recited in various Vedic sakhas, is referred to variously after the genera of texts as Chandas (1.2.36), Brahmana (2.3.60), Mantra (2.4.80), Nigama (6.3.112), Yajus Kathaka (7.4.38). The other variety, called Bhasa (3.2.108) is the standardized one spoken natively over eastern and northern India further towards north-west. Being a native speaker of Standard Colloquial and well-read in Vedic literature, Panini was well-conversant with both the varieties and had full control over various aspects of their structure, use and pronunciation. Overwhelming similarities in their structure were too apparent to the grammarian in him. He thus found it more economical to treat the two varieties together rather than to deal with them separately. His treatment is built around the structural description of Bhasa. Peculiarities of the Vedic are generally fitted into this description as deviations from it. Grammatical statements, not specified otherwise, of course, hold good for both varieties. The scope of the Vedic usage, however, is not specified by him. It is left indeterminate by the use of the term bahulam diversely'. The facts of Vedic Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xvii language were woven appropriately and conveniently into the fabric of Bhasa. However, if a particular construction is predominantly found in the Vedic language and only exceptionally in the Bhasa, for instance, the suffix kvasu-vas, the grammatical statement in such a case is in terms of the facts of the Vedic language67. His data includes linguistic items and usages collected from different regions of the country where the language was in use. He discusses structural peculiarities of personal names-formal or nicknames; names of villages, towns and cities, wells, fields, highways, etc.; names of articles of food, dress, games, sports, etc.; utterances spoken in jest; language of philosophical discussions, logical argumentation, sacrificial and ritual formulae, recitation of Vedic texts-loud or silent; items relating to agriculture, trade, occupations, education, religion, religious sects, medicine, administration, etc. Even items of meta-language rightfully belong to his corpus (6.3.6-7; 7.3.67; 8.3.86). Whatever could be conceived or talked about through the medium of speech by native speakers is legitimate and appropriate data for him for linguistic analysis and description. The enormous extent and vast range of linguistic expressions surveyed and scrutinized by him is indeed bewildering68. - 3.9. The grammar of Panini, which is looked upon as the standard one at present, gives about a hundred technical terms, more than two thousand suffixes, about two thousand primary roots and more than five thousand special words arranged in more than two hundred and fifty classes according to special grammatical peculiarities shown by each class. The number of independent primary words, besides these five thousand special words, if roughly estimated, may exceed even twenty-five thousand. Besides these primary roots, primary nouns, affixes and technical terms in different sastras, there is a vast number of secondary roots and secondary nouns, which is rather impossible even to be approximately determined69 Panini's grammar has been evaluated from various points of view. After all the different evaluations, Cardona thinks the grammar merits asserting, with Bloomfield, that it is one of the greatest monuments of human intelligence?.. 3.10. Karyayana, also called Vararuci, is held with high respect next to Panini as a muni in the trio (tri-muni) celebrated in the Paninian tradition. Yudhisthira Mimamsaka has noticed six Karyayanas, out of which one of them was the son of Yajnavalkya. Our Katyayana Vararuci was the son of this Katyayana and the grandson of Yajnavalkya. He is the author of the Vartikas on Panini's Astadhyayi. He was a southerner. Many of his Vartikas bear close resemblance with the sutras of Sukla-Yajurveda Pratisakhya. The Vartika-patha Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xvii of Katyayana-vararuci forms a very important supplement to Panini's Astadhyayi which would have been incomplete without itl. The Kathasaritsagara (Kathapitha Lambaka, Taranga 4) makes Katyayanavararuci the contemporary of Panini, and his senior. In the present state of our knowledge we cannot arrive at a greater approximation about his date than 500-350 B. C. Of the nearly 4000 sutras, Katyayana noticed over 1,500 in about 4,000 Vartikas. Katyayana has not merely stated his doubts and objections in regard to some of Panini's rules, but in most cases has shown how they can be solved or removed. At the same time he always takes care to prove his propositions, and when suggesting an alternative course, he always tells us that he does so. Notwithstanding this there are, according to Patanjali's showing, a good many cases where his criticisms are misplaced, or are the result of misunderstanding Panini. Some of the Vartikas are in prose, while others are in a metrical form. In a vast number of cases Katyayana has clearly indicated the rules of Panini to which his remarks refer by repeating the sutras verbatim, or with slight changes, or by taking its most important or introductory word. Cross references to his own Vartikas he gives by 'Uktas sese', 'Uktam va' or 'Uktas purvena'. Although he was rather compelled to adhere to Panini's terminology, nevertheless he has used terms like 'svara' vyanjana', 'samanaksara', 'bhavanti' and 'adyatani'72. Being a senior student of Varsa, he was a follower of the Aindra school, while Panini, though initially a junior student of Varsa, later on took to the Mahesvara school. 3.10. Patanjali, the author of the commentary well known as the Vyakarana Mahabhasya on Panini's Astadhyayi, is a veritable magnum opus. He is sometimes referred to by the names Gonardiya, Gonikaputra, Phanibhrt, Sesahi, Curnikara and Padakara by various writers; he seems to have belonged to the Kathaka school of Yajurveda. In view of his allusions to the sack of Saketa and Madhyamika by Yavana, i. e. Menander, in his Mahabhasya, Patanjali is assigned the date of 150 B. C.; he was a contemporary of Pusyamitra sunga and probably much honoured by him for his learning. In his work besides giving his istis (desiderata) on Panini's sutras, wherever Katyayana had omitted to give Vartikas, his chief aim was to vindicate Panini against the often unmerited attacks of Katyayana; and in this as achieved a remarkable success, although in some places unfair to the latter. The style of his work is unparalleled in the whole range of Sanskrit literature; it was kept as a worthy model by Sabara in his Sabarabhasya, and only the Sariraka-bhasya of Sankaracarya on the Brahmasutras is being held worthy of a mention by its side. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xix Regarding the text of the Mahabhasya, the traditions recorded in the Rajatarangini (1.488-489) and in the Vakyapadiya (2.484-490) state that it had become hopelessly corrupt in the time of king Abhimanyu of Kasmira, that only one authentic Ms. of it existed throughout India, from which all subsequent copies of it have been derived. The work, like Panini's Astadhyayi, is divided into eight adhyayas each further subdivided into four padas. Still further each pada is subdivided into from one to nine ahnikas73. The Mahabhasya is composed in the form of dialogues in which take part a student (sisya) who questions the purpose (prayojana) of rules and their formulations, an unaccomplished teacher (acaryadesiya) who suggests solutions which are not fully acceptable, and a teacher (acarya) who states what is the finally acceptable view (siddhanta). Commentators also refer to an ekadesin one who knows only part (ekadesa) of the final view. In keeping with the purpose of the Mahabhasya to discuss the rules and test their validity and consistency, not all of Panini's rules are subjected to independent discussions. The argumentation involved in these discussions includes the citation of examples (udahurana) and counter-examples (pratyudaharana) for rules and also illustrations (drstanta) showing how things proceed in grammar in some ways parallel to real life74. . It is the first and oldest existing commentary on the Astadhyayi of Panini and has remained supremely authoritative and furnishes the last and final word in all places of doubt. Besides commenting on the Sutras of Panini, Patanjali has raised many other grammatical issues and after discussing them fully and thoroughly, given his conclusions which have become the final dicta in those matters. The work, in short, has become an encyclopedic one and hence aptly called a mine (khani) or a treasure (akara)75. 2 3.11. Panini, Katyayana and Patanjali are traditionally known as the "three sages" (muni-trayam), who gave the law to the science of grammar. Each took for his study the whole field of the living language, and the contribution made by each to the stock of inherited knowledge and ideas are considerable. Patanjali's Mahabhasya for a time marked the highest point in the development of the science of grammar. 4. Other Significant Pre-Buddhisagara Works of Sanskrit Grammar 4.1. Candragomin (5th cent. A. D.) the author of the Candravakarana was a close student of Panini, Katyayana and Patanjali, and for his work he utilized all their labours, trying in several places to improve upon them in the form as well as the matter of their sutras, vartikas and Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XX istis, in the light of the changes that had come over Sanskrit since the days of Patanjali. Candragomin was a Buddhist, and one of the objects in writing a new grammar must have been to supply, for the benefit of the members of his Sangha, a grammar that would be free from the traditional Brahmanical element77 His grammar was meant as an improvement on that of Panini, Katyayana and Patanjali, mainly in a way of greater brevity and precision. Accordingly he omitted, for obvious reasons, the Paniniyan rules about Vedic accent and grammar, although he includes some Vedic roots in his Dhatu-patha. He has lessened the number of Pratyahara-sutras by fusing 'Hayavarat' and 'Lan' into 'Hayavaralan, omitted some of the Paninian Pratyaharas and coined others. In many cases, the rules of Panini are recast simply for the sake of securing facility of pronunciation. The really original contributions of Candragomin amount to about 35 sutras and these have been incorporated in the Kasika, and branded by Kaiyata as non-Paninian. The total number of the Candra sutras is about 3100 as against 4000 of Panini. The work consists of six Adhyayas of four Padas each, the matter of the first two chapters of Panini being scattered all through. He has rearranged the grammatical material with the object of bringing together all the rules that deal with the same phonetic or grammatical operations as well as the same part of speech. His terminology is almost the same as that of Panini with slight changes. His grammar goes by the nickname 'Asamjnaka', because the Samjnas are not treated separately and he has used the term "Naman' in all the sutras in which Panini has used the term 'Samjna'. In addition to the Sutra-patha in six adhyayas, Candragomin has compiled his own Dhatu-patha, Gana-patha, Unadi-patha, Linganusasana, Upasarga-vrtti and Varna-sutras. No work on the Paribhasas in connection with this school has come down to us78. 4.2. The Kasika is an exhaustive running cominentary (vrtti) on the Paninian Astadhyayi, and was composed by Jayaditya (upto the end the Fifth Adhyaya) and Vamana (from the Sixth to the end of the Eighth Adhyaya). Itsing, the Chinese pilgrim, tells us that Jayaditya of Kashmir died in about 660 A. D. It is a joint work. Its merit consists in the lucid manner in which it has explained the sutras of Panini, clearly indicating all the anuvrttis, adhikaras and giving numerous illustrations for each rule. Sometimes it gives us information which we could not possibly have obtained from any other source, e. g. a rule of Pre-Paninian Apisali, viz. 'Turustusamyamah sarvadhatukasuc chandasi' in his comments on P. Ast. 7.3.95. In his comments on P. Ast. 7.2.17 he gives us a Vartika, viz. "Karmani nisthayam saker it of the Saunagas other than those quoted in the Mahabhasya. The object of the Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Kasika was to embody in the Paninian system all the improvements that were made by Candragomin. As a result, the text of the Astadhyayi as given in the Kasika differs in the case of 58 sutras from those known to Katyayana and Patanjali. Ten of these 58 sutras are altogether fresh additions; nine are a result of bifurcation (by Yoga-vibhaga) of the original 8 sutras into 17. In 19 cases new words have been inserted into the original sutras, while in the rest there are other changes in the wording and etc., of the sutras. Some of the these, changes had been suggested by Katyayana or Patanjali, especially in the matter of Yoga-vibhaga. The additional words also were mostly taken from the Vartikas or from the remarks of Patanjali in the Mahabhasya, as well as from some of the added rules. Most of the new matter found in the Kasika can, however, be traced to Candragomin, from whose work it is diligently drawn without any acknowledgement? 4.3. The Jainendra school dates from about the same time as that of the Candra, or perhaps slightly earlier, i. e. the last quarter of the fifth century A. D., since its author Pujyapada Devanandi was a contemporary of Kumaragupta alias Mahendragupta of the Gupta dynasty (413-455 A. D.) 80 There are two recensions of the Jainendra-Vyakarana. The shorter or the northern one J(M) has been commented upon by Abhayanandin (1000-1050 A. D.) in his Mahavrtti, and contains 3063 rules; the longer or the southern one J(S) has been commented upon by Somadeva (1205 A. D.) in his Sabdarnavacandrika, and contains 3695 or, if the 13 Pratyahara-sutras are included, 3708 rules. Apart from the different number of sutras in both recensions there are some more differences. These concern the formation of the Pratyaharas, the employment of technical terms, and the arrangement and wording of the rules. Since he omits all the rules on Ekasesa, the Jainendragrammar is called anekasesam vyakaranam. After discussing the problem of the priority and the posteriority of the two recensions, 'Birwe has come to the conclusion that Devanandi could not have composed the longer recension; he is always referring to the shorter recension81 The Jainendra grammar is altogether wanting in originality, since it is nothing but Panini and the Vartikas condensed as much as possible. The merit of the work solely consists in the number of ingenuous shifts resorted to for the purpose of securing the maximum economy of words. Even the most trifling changes, such as that of Vibhasa or anyatarasyam into va, of manusya into nr, and the alteration of the order of the words in the sutras so as to produce by coalescence a syllable less are not disregarded. The Paniniya pratyaharas are retained without a change, though the fourteen Siva-sutras together with the section on Vedic Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxii grammar, are omitted. In addition, Devanandi has invented a large number of shorter technical terms, e. g. Tya for Pratyaya, Ya for Karmadharaya, Ma for Parasmaipada, Aga for Ardhadhatuka, which bristle throughout his work and make its study the most complex imaginable. There is also a recast of the Jainendra grammar, called Pancavastu which follows the shorter recension, and is meant to facilitate its study for beginners. Arya Srutakirti (11th cent. A. D.) was the author of this whole work of this recast(r)2. 4.4. The sakatayana school, separated from the Jainendra school by about two centuries or so, is but much allied to it in its object and the mode of treatment in the sakatayana sabdanusasana, meant to appeal to a limited body of co-religionists, the Svetambara Jains. This sakatayana is not the prePaninian one but rather a post-Jainendra one, since he composed his Sabdanusasana and also its auto-commentary named Amoghavrtti in the time of Amoghavarsa I, the great Rastrakuta king whose known epigraphic dates range from 817-877 A. D83. The grammar of Sakatayana is divided into four Adhyayas, each of them containing four padas. The total number of Sutras amounts to 3,236. In this figure the 13 Sivasutras, which are found in the beginning of the work, are not included. As far as the number of Adhyayas is concerned, sakatayana differs likewise from Panini, Candra and Jainendra : P has 8 Adhyayas; C has 6; and J has 5 in both recensions. Like Katantra, s the is divided into 4 parts. Moreover, the arrangement of the subject matter in the Katantra is likewise to a certain degree similar to that adopted by Sakatayana, which is dependent on the former in the same way as the later works of the Kaumudi-type. Both works give no rules on accents, and omit every reference to the language of the Veda. Sakatayana's terminology has its sources in Panini, Candra and Jainendra. Sakatayana follows the Jainendra-Vyakarana, especially in the J(S) version, to a great extent, e.g. we find some arbitrary terms like nyac, ti, du and sva in S. Sakatayana must have been aware of the defects of Jainendra's system of the lakaras. Hence he proceeded to improve it in the following manner : He took the vowels in the order as they are given in the Sivasutras, viz., a, i, u, r and e, added them together with the Anubandhast and n, respectively, to I, and formed thus, distinguishing in terminological respect between the potential and the benedictive, the following 10 lakaras : lat, lit, lut, lrt, let, lan, lin, lun, Irn and len. The first four terms correspond to those of Panini and Jainendra; let, which is ommited by J since it is used by P with regard to the Vedic language only, matches with lot of P and J; lan tallies with P, J lan, lin with P, J lin in the sense of benedictive; lun and Irn are parallels to Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxiii lun and lrn of P and J; len, term coined by. S, is equivalent of P, J lin in the sense of potential. Sakatayana's araic, however, does not tally with the Katantra's definition of vrddhi as ar, ai, au, because the Amoghvitti, e. g. on 'Araico 'ksvadeh' (2.3.84) informs us that ar is made up of a, which is met with in Panini's definition of Vrddhi (P. 1.1.1), and ar. Unlike Panini's 14 Sivasutras, and like C and J(A), sakatayana has 13 Sivasutras, in which Panini's 5th and 6th are combined into one, viz., hayavaralan, but with one improvement in S, as compared with P, C and J(s), that the Anubandhan employed twice by these three works has been replaced in the 5th by n, thus removing the ambiguity. Thus, the Anubandha n in the 5th Sivasutra represents an innovation of sakatayana84. According to P. Kielhorn, Sakatayana's grammar holds an important place in the later grammatical literature of India. As far as the Sabdanusasana of Sakatayana is concerned, there exists a separate collection of Paribhasa. It contains the Linganusasana after the rule S 1.2.1. The Unadis are given in the Sutras 4.3.280 onwards and in the Amoghavrtti. The Sakatayana-Dhatupatha enumerates nine dhatuganas, viz., adadi (4.3.21), hvadi (4.3.21), divadi (4.3.22), svadi (4.3.28), tudadi (4:3:32), rudhadi (4.3.34), tanadi (4.3.33), kryadi (4.3.30) and curadi (4.1.7). The Amoghavrtti represents a work belonging to the class of Brhadvrttis. The Kasika is sakatayana's model in writing the Amoghavrtti, and in it he depends upon the former. Moreover, Sakatayana is largely indebted to the author Jinendrabuddhi of Nyasa on the Kasika, for the material of his sutras and his Amoghavrtti. He refers very often to the views of other grammarians85. The decline of sakatayana's system is, according to Belvalkar, due to 'Hemacandra's Sabdanusasana, which may be rightly called an improved edition of Sakatayana's86. 4.5 Buddhisagara is said to have consulted the Vibrantavidyadhara Vyakarana of Vamana (between 300 to 550 A. D.) before composing his Pancagranthi Vyakarana. Vardhamana, the author of the Ganaratna-mahodadhi has referred to the work by name and to him by the eulogistic 'sahrdayacakravarti'87. Hemacandra (12th cent. A. D.) has mentioned Visrantavidyadhara in his auto-commentary on his Siddhahaima-Sabdanusasana. Prabhacandra has mentioned, in the Mallavadi Prabandha of his Prabhavakacarita, that Mallavadi composed a Nyasa commentary on Vamana's Visrantavidyadhara88. According to Yudhisthira Mimamsaka, Mallavadi was a contemporary of king Siladitya of Valabhi where the former defeated the Buddhists in a debate and dislodged them from the place. Valabhi was destroyed by the Mlecchas in about 318 A. D. Vamana is said to have Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxiv composed two auto-commentaries on his work, one of which was longer (brhat) 89 Another Vamana (last quarter of the 8th and the first quarter of the 9th cent. A. D.) has composed a Linganusasana (LV) containing only 33 karikas. It is the shortest one, and is intended to be so by the author himself. It is accompanied by the author's auto-commentary. The work was published in 1918 in the Gaekwad's Oriental Series (No. VI) and edited by Chimanlal. D. Dalal, who assumes that this Vamana was the author of all these works, viz., the Kavyalankara-sutra-vrtti, and the Linganusasana and perhaps the Kasika, as a grammarian, poet, and rhetorician all combined, and that at first he had been at the court of Jayapida and later on at the court of the Rastrakuta Emperor Jagattunga (779-808 A. D.)". 4.6. Durgasimha (7th cent. A. D.) was the one of the commentators of the Katantra Vyakarana and probably the first to systematically explain and amplify the Katantra grammar so as to make it as thorough-going as possible, without running counter to its original object of ease and simplicity92. There was another Durgasimha, the author of the Linganusasana, and of a commentary on the Durga-vrtti of Katantra, whose probable date has been fixed between 900 and 950 A. D. by D. G. Koparkaro3. There is seen a close similarity between the Linganusasana of Durgasimha with that of Sakatayana, and a careful comparision of the two creates the impression that either Durga must have borrowed the material from sakatayana without acknowledgement or both of them must have used some common original. That the former of the two alternatives is correct may be concluded on the grounds that the whole bulk of multi-gendered words covers 20 verses in S, while Durga requires 26 verses for the same, and that there are several verbal similarities between them and in most of these Durga appears to be improving upon the less systematic matter of S. Du, thus, appears to be indebted to $94. 5. Buddhisagarasuri : Life, Date and Work 5.1. The Jaina authors are generally very particular in recording the day, the fortnight, the month and the year, as also the place in which they finished their particular work, and at times they provide in the Prasasti at the end of their work some information regarding their monastic tradition. But further details about their pre-monastic life, we have to lean upon secondary sources like the Prabandhas, the Gurvavalis and the works of contemporary or subsequent authors. Thus, we come across a brief account of both the preinitiation as well as the post-initiation period of the life of Buddhisagara and Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XXV his elder brother Jinesvara incidentally in the Prasasti verses of the Buddhisagara's work, in the 19th canto entitled 'Abhayadevasuri-caritam' of the Prabhavakacarita of Prabhacandracarya (V. Sam. 1334, i. e. 1277 A. D.), the Pattavali of the Kharataragacha of the Svetambara Jains, the Surasundaritariyam of Dhanesvara and the Pramalaksana of Jinesvarasuri. 5.2. This information about Buddhisagara and Jinesvara is provided in the Abhayadevasuricarita of the Prabhavakacarita (PrbC) since Abhayadevasuri, the famous author of the commentaries on nine Anga works of the Svetambara Jaina Canon, was a disciple of Jinesvarasuri, and Buddhisagarasuri was the latter's younger brother and a co-disciple. 5.3. Prabhacandrasuri has given the following details about the life of both these Jaina Suris : During the reign of King Bhoja of Dhara in the Malava country, there lived in the city of Dhara a wealthy merchant named Laksmipati. Once upon a time in those days, two young and highly learned scholars named Sridhara and Sripati, the sons of the Brahmin named Krsna who hailed from Madhyadesa, arrived in Dhara on a sight-seeing visit to a different region and came to the residence of Laksmipati for alms. On the wall facing this house they saw the accounts of the merchant written in detail. Due to their repeated visits to this house for alms, these details of the writing on the wall almost got imprinted in their memory which was extraordinarily sharp. Now, once when the houses in the street caught fire, and along with the household of Laksmipati the wall of the accounts too was reduced to ashes, the merchant was depressed due to loss of his property and particularly due to the defacement of the accounts, since he was worried about the disputes that might arise about the claims of money due to the absence of the records. At this time on the next day when these two young scholars arrived for alms and found the merchant highly dejected, they obliged him by dictating those accounts in the daywise minutest details. The merchant was awe-struck at this miraculous feat on their part and honoured them with profuse presents. He further took them to his religious preceptor named Vardhamanasuri when the latter arrived in Dhara. The preceptor recognized the spark in these young-scholars, and with a view to groom them as potential luminaries in his preceptorial hierarchy, initiated them as his disciples in the Jaina monachal order under the new names of Jinesvara and Buddhisagara, educated them in the Jainistic philosophical and spiritual lore and finally conferred on them the highest monachic status of a Suri. They were, then, asked by Vardhamanasuri to go to Patan in Gujarat to pave the Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XXvi way for the propagation of the faith and clearing the obstacles to that end??' During those days, Durlabharaja was ruling in Gujarat with his capital at Patan. He had a royal priest named Somesvara. When both Jinesvarasuri and Buddhisagarasuri arrived in Patan, they found that nobody was prepared to arrange for their stay in the city which was under the sway of the Caityavasi mendicants belonging to Jainism. And, the task entrusted to them by their preceptor flashed in their mind. They, therefore, went to the residence of the erudite royal priest, stood at the gateway and started reciting the Vedic passages of all the four Vedas most accurately along with their sarani and rahasya. He listened to the recitation from inside most attentively and with utmost interest, and sent his brother to see them in person. When he saw that the Vedic reciters were Jain mendicants he was surprised, the more so when instead of sitting on the wooden chairs offered to them they sat on their own pure woollen sheets, and uttered a blessing by reciting a verse" which purported to reveal the similarities between the teachings of Vedic scriptures and the Jain ones, and added that having grasped the essence of both, they honoured the Jaina scriptures more in view of the greater emphasis on mercy in the latter. When the priest inquired about their stay in the town, they informed him that there was no place for them to stay since the Caityavasis would not provide any to them. At this the priest offered to play host to them and lodged them in the Candrasala. of his own residence. They lived there on the pure alms bereft of all impurities, and were presented before an assemblage of the Agnihotris initiated in ritual and Smrti lores, in order to test them. Thus, the learned discussions were carried on for some time94 But when the leaders of the Caityavasins arrived on the scene they asked the priest to send the two scholars out of the town, he insisted tha case should be decided in the royal assembly. The dispute thus reached the king's court. Somesvara revealed that he had given them shelter in view of their extraordinary learning and quality worthy of honour. The king wondered why anybody should have any objection against the stay of such persons of high quality in the town. But the Caityavasins reminded the King about the promise given to Devacandrasuri of the Nagendra Gaccha in the past by King Vanaraja, the founder of the Cavda dynasty, to the effect that no other sect but the Caityavasins would be permitted to stay in the town, and that the order of the predecessor was binding on Durlabharaja too. But the king refused to disregard such meritorious learning and quality, although he honoured the order of his predecessor. And, at the request of the king the Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxvu Caityavasins condescended to permit them to stay in the town. The priest then requested the king to donate to them a piece of land to that end. At this juncture there arrived a saiva scholar named Jnanadeva welcomed the proposal and agreed to set apart a group of three shops in the market belonging to three merchants, and build an Upasraya for Svetambara Jaina monks. It was thus that both Jinesvarasuri, and Buddhisagarasuri jointly cleared the way for propagation of the tenets of the svetambara Jains in Patan, and fulfilled the mission of their religious preceptoro. 5.4. A slightly different account about the career of both Jinesvarasuri and Buddhisagarasuri is preserved in the Pattavali of the Kharatara Gaccha%. It mentions that both these teachers were originally the two brothers named Sivadasa and Buddhisagara and sons of a Brahmin named Soma. When these brothers were on their way to Somesvara Mahadeva for pilgrimage, along with their sister Kalyanavati, they halted at a town named Sarasa and then having taken bath in the river Sarasvati they slept there. At midnight God Somesvara appeared before them and told them to choose a boon, since he was pleased with them. They asked for Vaikuntha, but the God expressed his regret since he himself had no excess to Vaikuntha, and recommended that they should approach Vardhamanasuri who would fulfil their wish. Next morning after taking bath all the three then went to Vardhamanasuri at the Upasraya in the town, and prayed for Vaikuntha. At that time the preceptor showed them that it was located in the pigtail on the head of one of the brothers, and pointing out to them the merciful nature of the Jaina faith, initiated them into the Jain monachal order, giving a new name 'Jinesvara' to Sivadasa, while retaining the old name of Buddhisagara. The same source further adds that the name of the royal priest of Durlabharaja was Sivasarma and that the latter was a maternal uncle of these brothers. The account of their encounter with the Caityavasins is mentioned here too with more colours, but without the mention of the donation of land by the Saivite. However, it adds one more detail that Durlabharaja was much impressed by the strict adherence to Jainistic conduct on the part of Jinesvara, and remarked that he was very sharp (ati-khara) in exposing the looseness of the Caityavasi monks, and that then onwards Jinesvarasuri adopted the title Kharatara', since the year 1080 V. Sam., i. e., 1023 A. D. 5.5. This latter account is at variance with the records of Jinesvarasuri himself as well as those of his contemporary and disciple Abhayadevasuri, since both declare that he belonged to Candra-gacchao7. And, the account of Prabhacandra is more reliable in view of the fact that he himself belonged to Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxviii that very Gaccha98. Buddhisagara too refers to himself as belonging to this same preceptorial line". Scholars like Buhler are known to hold that the subsect named Kharatara started in V. Sam. 1204 (i. e. 1147 A. D.) with Jinadattasuri who is said to have been a proud man as is evident from his pert answers to others mentioned by Sumatigani; that he was, therefore, called Kharatara by the people, but he gloried in the new appellation and willingly accepted it100. 5.6. At the close of his work, Buddhisagara has given a few details about his preceptorial geneology, which tallies with those given by Dhanesvara (1095 V. Sam., i. e. 1038 A. D.) towards the conclusion of his Surasundaricariyam in Prakrit. From it we come to know that he traces his line from the last Tirthankara Vardhamana Mahavira down to Vajrasvami, through Sudharma, Jambu, Prabhava and Sayyambhava, and further in the line from Vardhamanasuri to himself101, adding a reference to two more assistant teachers, viz., Jinesvarasuri and Allakopadhyaya who hailed in the line of Vajrasvami before Vardhamanasuri102. Both Dhanesvara Muni103 and Abhayadevasuri104 express profound respect for both Jinesvarasuri and Buddhisagarasuri as their 'guru'. And, the latter two, too, mention each other in their own works 105, 5.7. Apart from Jinesvarasuri, Abhayadevasuri and Dhanesvara, there are other monks too who have alluded to Buddhisagarasuri, viz., Jinacandra, the author of the Samvega-rangasala (1125 V. Sam., i. e. 1068 A. D.), Gunacandra the author of the Mahaviracarita (1139 V. Sam. i. e. 1082 A. D.) and Padmaprabha the author of the Kunthunathacarita 106 The author himself of the Pancagranthi Vyakarana has clearly mentioned the date as the year 1080 of the Vikrama Era, i. e. 1023 A. D. on which, and the place Jabalipur, i. e. modern Jhalor, where he completed this work 107 Prabhacandra mentions that when, as Sripati and Sridhara, the two brothers arrived in Dhara after their education, King Bhoja was ruling there108 The date of the Paramara King Bhojaraja is 996-1054 A. D109. And when, as Jinesvara and Buddhisagara, the two went to Patan at the instance of Vardhamanasuri, Durlabharaja was ruling there'10. Durlabharaja is known to have ruled in Gujarat from V. Sam. 1057 to 1078, i. e., 1010-1022 A. D. Now, when as young men the two brothers went to Dhara, they had already finished their education of the Brahmanic lore. This implies that their age at that time was atleast twenty-five and twenty-three years, respectively, Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxix allowing a difference of atleast one and a half year between the ages of the elder brother and the younger one. After that they were initiated by Vardhamanasuri, who is said to have further educated them in the Jaina lores, before consecrating them as 'Suri'. This must have taken atleast a decade or more. Then, they went to Patan, and after that Buddhisagarasuri completed his work of composing a grammar in Jalore, in 1023 A. D. At this time, as per our rough calculation as chalked out above, Buddhisagarasuri must have attained to the age of about thirty-five years or more. The year of his birth would thus fall in the eightys of the 10th century A. D. This period of Buddhisagara's as also of Jinesvara's life between 981 to 1025 A. D., coincides with those of their contemporaries like the Paramara King Bhojaraja, the Solanki Kings Camundaraja, Vallabharaja, Durlabharaja and Bhimadeva I of Gujarat, as also of poets like Dhanapala in Dhara and Somesvara in Patan. . . 5.8. Although the two brothers and co-disciples, were very sharp and equally learned both in the Brahmanic and Jainistic lores, Buddhisagarasuri is so far known to be the author of only one work, viz., the Pancagranthi Buddhisagara Vyakarana. There is no reference to any other of his works either in his own work or in those of his contemporaries and successors. On the other hand, his elder brother Jinesvarasuri is recorded to have been the author of about seven works, viz., Sanskrit commentary on the Astakas of Haribhadrasuri, Pancalingi-prakarana, Chhatthanapagarana, Viracarita, (Nirvana-)lilavati-katha. Kahakosapagarana, and Prama-laksma with an autocommentary112 6. The Genesis of the Pancagranthi Buddhisagara Vyakarana (PGBV), and Apparatus Criticus .. 6.1. Jinesvarasuri has specifically alluded to Buddhisagara's grammar as "Sabda-laksma' and his own work on Nyaya as 'Pramalaksma', and that the former was a Vyakarana composed in metrical verses. He has further revealed the circumstances that inspired them both to compose their respective works. Jinesvarasuri states at the end of his Pramalaksma that in his days there were critics who taunted them (i. e. the Svetambara Jains) that they did not have to their credit a single work on Nyaya nor on Grammar, that they have to depend upon the works of others, i. e. the Buddhists, the Digambaras, and etc., which consequently proved that they had originated in Valabhi only recently, about six hundred years after Mahavira, and hence being not authentic Jainas, their way cannot lead to liberation (moksa).113 There seems Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxx to be ample evidence in support of this challenging situation mentioned by Jinesvarasuri in the fact that although we find two Jaina authors, viz., Jainendra and sakatayana, among the predecessors of Buddhisagara, the former was a Digambara' and the latter was a Yapaniya. Hence, there is grain of historical truth in the taunt of the adversaries of the Svetambara Jainas that they had no grammar of their own. But, as regards Nyaya of the Svetambaras, the situation was not so sad, if we keep in mind the veterans like Mallavadi (about 827 A. D.) and Pradyumnasuri (980 A. D.). It was with the spirit of meeting the challenge114, calculated to fill a serious gap in the literature of the Svetambara Jainas in the field of Nyaya and Vyakarana that both these brother and co-disciple Jaina preceptors Jinesvarasuri and Buddhisagarasuri undertook to compose a work each, viz., the Prama-laksma and the Sabda-laksma, alias the Panca-granthi-vyakarana, respectively. Jinesvarasuri further adds, in his auto-commentary on the Pramalaksma, that before composing his work on grammar, Buddhisagarasuri went through the works of Panini, Candra, Jainendra, Visranta, i. e. Vamana's Visranta-vidyadhara-vyakarana, and the commentary of Durga presumably on the Katantra, that the work was set in verses composed in various metres, that it incorporated the Dhatupatha, Sutrapatha, Ganapatha, Unadipatha, etc., i. e., the Linganusasana too, set in metrical verses, and that it was supposed to treat both the Sanskrit and Prakrit words115. Dhanesvar too alludes to the grammar of Buddhisagara with a feeling of reverence adding that it included the difficult discussions in the Phakkikas or logical expositions, that it was divided into Adhyayas and that it was known as 'Panca-granthi"l16 6.2. Some of the Mss. in a number of Jaina Jnana Bhandaras in Gujarat and Rajasthan, record this work as 'Buddhisagaravyakarana', since the same has been mentioned in the left-hand margin at the top on each of the folio as 'Buddhisagara-krta vyakarana', or on the Ms. wrapper as 'Pascagranthi-buddhisagara vyakarana' or 'Buddhisagara-vyakarana pasca-granthi. It is due to this that the alternative name of the work as 'Buddhisagaravyakarana' has been more popular. But the author himself calls his work as 'Sabdasya laksma' at the outset in the very first verse of mangala, and as 'Pancagranthi' in the colophones at the end of each of the Adhyayas and the Padas. The title implies that the work is expected to incorporate all the five aspects or auxiliaries of Sanskrit Grammar such as the Dhatupatha, the Ganapatha, the Unadipatha, the Linganusasana, and the Sutrapatha, i. e. the rules proper, in a single work, while the celebrated predecessors like Panini, Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxxi Candra and others chose to compose these auxiliaries separately and refer to them in brief in the Sutrapatha. The necessity of incorporating all these aspects in a single work seems to have been felt as early as atleast the sixth or seventh century A. D. during which Vamana and Jayaditya of the Kasika fame flourished, and the same was also attempted by Bhojadeva in his Sarasvati-kanthabharana-vyakarana, with reference to the Paninian system. 6.3. Velankar has compiled in his Jinaratnakosa'17 the following notices of the Mss. of Buddhisagara's Pancagranthi Vyakarana : (1) The Inner Bhandara of Sri Harisagaragani of Jaipur, Vol. 13, p. 421, alluded to by Dhanesvara in his Surasundarikatha, in V. Sam. 1095; by Abhayadevasuri in his Pancasaka-vrtti, in v. Sam. 1124; by Jinacandra in his Samvegarangasala, in V. Sam. 1125; by Gunacandra in his Mahaviracarita, in V. Sam. 1139; by Jinadattasuri in his Ganadharasardhasataka; by Padmaprabha in his Kunthunathacarita; and lastly by Prabhacandra in his Prabhavakacarita, in V. Sam. 1334; (2) Catalogue of Mss. in Jesalmere Bhandars, published in the Gaekwad Oriental Series, Baroda, 1923, p. 56; (3) DC., p. 20, No. 176; (4) Shri Hamsavijayji Maharaj Bhandar, Baroda, No. 46; (5) Bada Bhandar of Jesalmere, No. 608 (Palm Ms.); (6) JG., p. 298; (7) Bhandar of the Bhanthaki Kundi, Jesalmere, No. 291; (8-9) List of Mss. in the Vadi Parsvanatha Pustaka Bhandar at Zaveri Wada, Patan. Nos. 1(12) and 22(6). 6.4. Out of these the editor of the present edition has been able to procure in the form of photo-print or original, the following four Mss. of the PGBV from the Jaina Jnana Bhandaras of Baroda, Jesalmere and Patan. 6.4.1. B Ms. This is a paper Ms. preserved in the Muniraja Shri Hamsavijayji Sastra Samgraha, Shri Jaina Mandir, Vadodara. It consists of 143 folios, and is listed in the catalogue at No. 46 with the name 'Buddhisagarakrta Vyakarana Pancagranthi'. It was copied in V. Sam. 1949 on Pos Sukla 10 Wednesday, with Gram. 7000. The other details of this Ms. are as follows : Length 30.3 Cmc.; Width 12.6 Cms. Left Margin / Right Margin 2.8 Cms. Triple vertical red lines marking the margins on the left and right. Single red line on the outer edge of a folio on the left and right. Upper Margin 2.3 Cms. Lower Margin 1.9 Cms. Lines per page 14, with about 62 syallables in a line, with no thumb space in the middle of the pages. Script Jaina devanagari. Style Khadimatra. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxxii Title of the work in the left margin in line with first two lines, and below it the folio number in line with the fourth line. Again, folio number in the right margin at the bottom in line with the 14th line. It is copied from the Patan Ms. This B Ms. commences on folio 1 page B, with a Bhale sign, followed by "//Om namah sarvajnaya// Siddham jinam sarvvavidam niramjanan sarvviyam isam kamalalayam guru/ ntva...". It ends on folio 143 page A, in the 15th line with "balipure tadadyam drbdham maya sapta-sahasra-kalpan// 11 // Cha // Sri // subham bhavatu // Samvat 1949 posa sukla 10 budhadine lipikrtam josi devakrsnah savas japura madhavarajneh". 6. 4. 2. J Ms. This is Palm Leaf Ms. the original being stored in Jesalmer, and preserved in the for to 187, developed from Microfilm Roll No. 6, No. 95. In all it consists of 394 folios each of which measures about 45 to 30 Cms. in length and 5 Cms. in width. Folio 201 is missing. It is listed with the title "Parcagramthi Buddhisagara Vyakarana", and is copied in the 13th century of the Vikrama Era. A part of the first folio, measuring about one-eighth of the folio has been broken off and lost. The number of lines per page varies from 6 to 3 depending on the width of the leaf-folio. Over and above the usual left and right margins there are two more margins in the middle of the lines, thus dividing the lines in three equal parts. These inner margins have a hole in the centre for string. The script is Jaina Devanagari with Padimatra style. On the reverse side of the folios, i. e. on pages B, in the middle of the left margin there is a sort of a Bhale sign, while the serial number of the folio is given in the right margin in the middle. The broken first folio begins with "-dam niranjanam sarvviyam isam kama // // lalaya guru / Natva...". It ends with the end of the 6th line of folio 374 A, with the right-hand one-third of the line reading "srikajabalipure tadadyam // Dsbdham maya saptasahasrakalpa / / 11 // 691 //". The prints of the folios are brought out in such a way that in each plate about 14 folio pages, all of them either of A side or of B side are developed in positive. The last plate No. 187 has a print of the B page of the five folios (Nos. 369-373), while the last-but-one plate No. 186 has a print of the A page of the six folios (369-374). Just after the writing in plate No. 187, leaving a space of about 6 Cms. below the last line of folio 373, the following note is printed in English with capital letters : "This oldest Jaina collection of palm and paper manuscripts (Shri Jinabhadra Jaina - Bhandar), after eight hundred years has completely been revised, reorganised, Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxxiii descriptively catalogued and microfilming arrangements made in V. S. 200607, by Muni Punyavijayji Maharaja. Financial contribution through Jain Swetamber Conference, Bombay." This Ms. is highly valuable since it helps the researcher with correct readings, of course with the dentalisation of sibilants at times in some words, as for instance, in "isam" of the very first line of the first folio, and omission of Anusvara, as in "guru". 6.4.3. P1 Ms. This is a paper Ms. stored in the Vadi Parsvanath Jain Jnana Bhandar at Patan (North Gujarat). It is listed in Catalogue of Patan Jain Bhandaras at No. 6608, Dabhla No. 168, under the name "Buddhisagaravyakarana Pancagranthi", consisting of 104 folios. The date of this Ms. is 1948 V. Sam. The size of the folios is 30.5 x 11.1 Cms, while that of the written portion is 25.4 x 8.7. Cms. The size of the letters is about 0.3 Cm. The writing is in Padi-matra style in Devanagari. The title of the work is written, at the top of the left margin in line with the 2nd and 3rd lines, a "Buddhisagara-krta vyakarana". In the middle of the pages of each folio there is a thumb space of about two square Cms. and there is artistic design of a circle with floral or spear-like outline attached to it on the upper and lower diametrical points. In the circle in the left margin some illegible Nagari syllables like 93, rghu and rgra are written one upon another vertically, while in the circle in the right margin the continuous folio numbers beginning with - 967 are written. At the same time, fresh folio numbers beginning with 1 are mentioned on the B page of each folio far below the last line's allignment in the corner below. The writing indicating the end of a verse, etc. is sought to be indicated by red background of the black letters. The background of the circles in the either margins, as also of the doubled two border-lines on the either side of the written portion too is in red ink. Page A of the first folio is as usual blank and to preserve it from further deterioration it is pasted with double-folded blank paper. Each page of the folios contains 17 lines and each line contains about 79 syllables. The writing on page B of the 1st folio starts with a Bhale sign followed by "// Namah sarvajnaya// Siddham jinam sarwavidam niramjanam" etc., in the first line. Since this Ms. is in some parts of the folios damaged by white ants, and since the folios in some cases have been stuck to each other due to moisture, it is very difficult to handle it, since the paper has become rather brown and brittle. . From a cursory glance even on the first folio one can see the beginning of the corrupt readings right from the first verse of Mangal, in which the correct reading "sabdasya laksma' budha" is written as "sabdalaksmya' budha" dropping "sya" and 'converting ksma to "ksmya". This Ms. concludes with the 15th line of folio Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxxiv No. 104 (continuous No. 1070), which reads "vikramaditya-narendra-kalat sasitike yati samasahasre / Sabrika-jabalipure tadadyam drbdham maya saptasahasrakalpam // 11 // Cha // // Srth // // Subham bhavatu // Cha /// / Srth // // Cha // // Srth // Looking to the beginning and the end of this Ms. it is obviously a copy of the J Ms. 6.4.4. P2 Ms. is stored in Hemacandra Jnana Mandir, Patan, in Dabhada No. 198, and listed at No. 6833, with the title "Buddhisagaravyakarana Pamcagramthi". It consists of 168 folios. The size of each folio is 29.8 x 13.2 Cms., and the written portion in each folio is marked with double vertical marginal lines on the right and left and measures about 24.4 x 10.5 Cms. There are on each page of the folios 13 lines, containing about 53 syllables. The size of the letters is about 0.4 Cm. It is a paper. Ms. It was copied in V. Sam. 1955, i. e. about 1899 A. D. It begins with page B of the first folio with a Bhale sign followed by // Namah sarvajnaya siddham jinam sarvvavidam niramjanam sarvviyam isam kamalalayam gurum natva prabadhye "laghupurnapadyavak sabdalaksmya' / buddhivrddhaye 1" with the addion of "buddhi" in the right margin and ends in the middle of the fourth line on page B of folio 168, the last two lines reading thus : "-yena. 10 Srivikramaditya-narendra-kalat / Sasitike yati samasahasre Sasrika-javalipure tadadyam drbdham maya sapta-sahasrakalpam 11 Cha / Sam / 1955 Karttikakrsna-trayodasyam li / Pam / Himatavijaya ga / Jirnoddhara-pratikrti //. This Ms. restores almost all the omitted Anusvaras and dentalized palatal sibilants of the Pl Ms. As is specifically mentioned in the colophone at the end of the last line on folio 168, it was copied by Pandit Himatavijaya, who seems to be conversant with the subject and the task, since the copying, was undertaken as a part of the mission of restoration-cum-preservation of those manuscripts which had become very much worn out and damaged, as in the case of the p! Ms. of the PGBV. 6.4.5. A comparision of these four manuscripts shows that the Pl, the P?, and the B manuscripts are successive copies rooted in the J Ms. Out of these three successive copies, the most helpful one is the J Ms., which has the least number of corrupt readings, while they go on multiplying with each successive copy. However, next to the J Ms., it is the P2 which contains lesser number of corruptions, as compared with the rest of the two, in many instances. For instance, in the third quarter of the very first Mangala verse, the reading "prabaddhye' which almost looks like 'prabaddho' is almost correctly but unwittingly restored in P2, while it is copied as 'prabaddho' in the pi and B. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxxy . Chronologically, the J Ms. was copied in the 13th century of the V. Sam. The p was copied, most probably in Patan, in V. Sam. 1948, and the B was copied in V. Sam. 1949 in Jaipur. And, the p2 was copied, most probably in Patan, in V. Sam. 1955. Looking to the reproduction of omissions and dentalisation of sibilants it seems most probable that pl and B must have been copied from the J, and p2 was copied from P!, with some help from J, since the former was damaged, and the copyist Pandit Himatvijaya corrected the dentalisations and omissions of Anusvaras himself, and performed the task with some understanding of the subject. 7. Contents of the PGBV 7.1. This work seems to have been originally planned, as per the statement of Jinesvarasuri 18, to have two Adhikaras, viz., one treating the Sanskrit language and another one treating the Prakrit. But, as it is exta now, the work comes to an end with the treatment of the Sanskrit Adhikara, as is specifically mentioned at the end of the metrical portion of the PGBV and at the end of the autocommentary portion, presumably at the conclusion of the Fourteenth Pada (i. e. the Ilnd Pada of the IVth Adhyaya)", after which start the concluding verses in the form of Prasasti giving the details about the author's preceptorial geneology right from Mahavira to Buddhisagara 20 himself. If we take Jinesvarasuri at his words, regarding the Prakrit language supposed to be treated in this work, we have to conjecture that the portion extending to the end of the Fourth Adhyaya, i. e. covering about two further Padas, or upto the end of the Fourth Adhyaya, i. e. Sixteenth Pada, has not been composed by the author at all, perhaps dropping the idea after completing the Sanskrit Adhikara. The concluding Prasasti verses definitely point to the fact that actually the author did not go further and he concluded the work with the end of the Fourteenth Pada. 7.2. The work is divided into Adhyayas, which are further subdivided into the Padas. But the author seems to have indicated the end of the Adhyaya upto that of the second one only. Similarly, he has shown the end of the Pada upto that of the thirteenth only. Thence forwards upto the end of the work, we are at a loss to find that neither the end of an Adhyaya nor that of any Pada has been indicated, so much so that when the author declares the closure of the 'Samskstadhikara', we are not sure as to which Pada of which Adhyaya has come to an end ! We can only surmise that the work, and the samskrtadhikara, has proceeded upto the end of the Fourteenth Pada, i. e., the first half of the fourth Adhyaya, only, and not beyond that. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Xxxvi 7.3. The whole of the Panca-granthi-buddhisagara-vyakarana (PGBV) comprises 207 primary verses in various metres and an autocommentary on it consisting of both the prose and verses composed by the author himself, which in its turn explains, elaborates, supplements and discusses these verses by breaking them up in the sutras. Normally, the verses are given first, and the auto-commentary follows immediately after each verse. But in a few cases, especially when the author is incorporating the Linganusasana, the Ganapatha, the Dhatupatha, and the Unadipatha, either in the primary verses or in the autocommentary, the verses are given en masse and the autocommentary starts only after the group of verses are enumerated. The abovementioned auxiliary texts are generally incorporated in the auto-commentary portion. Thus, for instance, the Linganusasana which comprises thirty-eight (38) verses and the auto-commentary on it, forms a part of the Sutra 1.2.1.1, which in its turn forms only one of the nine Sutras incorporated in the primary verse 1.2.1. The primary verses are formulated by compressing in them the Sutras, in all one thousand nine hundred and twenty two (1,922). Now, with regards to the problem of locating a particular primary verse, sutra, or the verse in its auto-commentary, there is no system available anywhere in the original traditional manuscripts of the PGBV. Consequently, a system of locating a particular portion of the text has to be devised. To this end, the editor has fixed up a five-fold classification of the text into Adhyaya, pada, Primary Verse, Sutra, and auto-commentary Verse. Thus, for instance, the last verse of the Linganusasana can be located, in the text of the PGBV, as 1.2.1.1.38, which means that it is the 38th verse in the auto-commentary on the sutra 'Hrasvo napah' (1.2.1.1) which is the 1st sutra of the 1st primary verse of the 2nd Pada of the 1st Adhyaya. . 7.4. The total number of 1,922 sutras are fitted into 207 metrical verses of the primary text of the PGBV very skilfully utilizing various metres like Indravajra, Indravaisa, Upajati, Dodhaka, Drutavilambita, even sardulavikridita and Dandaka, as also many others. The Adhyaya-wise and Pada-wise numbers of verses and sutras are as follows: Adhyaya Pada No. of Verses No. of Sutras 151 248 56 13 FIRST ADHYAYA = Total 60 551 . 96 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Xxxvii 80 62 147 97 SECOND ADHYAYA = Total 386 III 129 126 88 250 iv THIRD ADHYAYA = Total 593 IV - 210 IV . ii 182 FOURTH ADHYAYA = Total 39 392 ALL THE ADHYAYAS = Grand Total 207 1922 But these are not all. There are many more sutras incorporated in the verses of the auto-commentary, which makes it very difficult to count their number exactly. 7.5. We may now easily locate the four of the auxiliary parts or aspects of the PGBV, while the fifth one, viz., the rules are present everywhere. The Linganusasana is located as a part of the auto-commentary on the sutra 'Hrasvo napah' (1.2.1.1) and consists of 38 verses forming the part of the auto-commentary on this sutra, and on the verses themselves. The Ganapatha is scattered in various padas of different adhyayas, in the auto-commentary verses forming its part as elaboration of the concerned sutra incorporated in various primary verses. It starts approximately with the sutra 'bahulain supadi' (1.4.1.4) and ends with the sutra "kandvadi yak kyan ca karoti sabdan' (3.4.1.1) and the listed items forming a part of the particular Gana are enumerated in the auto-commentary verses. The Dhatupatha is located in the auto-commentary on the sutra bhvader ivetah' (3.4.2.1). It consists of 131 verses enumerating all the Dhatus, out of which verses 2 to 62 contain the roots of the Bhvadi class, verses 6369 those of the Adadi class, verses 70-80 of the Divadi class, verses 81-82 of Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Xxxviii the Svadi class, verses 83-94 of the Tudadi class, verses 95 of the Tanadi class, verses 96-99 of the Kryadi class, and verses 100-131 of the Curadi class. These verses enumerate only the roots proper, while their meanings etc., are elaborated and discussed in their immediately following auto-commentary. The Unadipatha is located in the auto-commentary on the sutra City unadyah' (4.1.3.4). It consists of 46 verses enumerating the Unadi words, which are elaborated in the auto-commentary on these verses. The author has thus incorporated all the five auxiliaries of Sanskrit grammar in his Sabda-laksma, i. e. Vyakarana and indicated the fact by calling it Pancagranthi. 7.6. The First Pada commences with a Mangala-sloka paying, respect to Jina, and the author's preceptor, and declaring that the work is a 'Sabdalaksma' composed in short metrical verses, and is meant to enlighten the beginners who have no knowledge of grammar!21, presumably of Sanskrit, and perhaps of Prakrit, too. The second verse makes it clear that the author has composed it in verses with a view to remove all the difficulties in the process of grasping the usages grammatically and to motivate the listening folk, i. e. presumably the Svetambara Jainas (Srotr = sravaka) in this study122. In 1.1.3 it is declared that since the Pratyaharas are well known since ancient times, they are not listed in the form of verses. In all B has adopted the following thirty-six Pratyaharas : An, Ak, Ik, Uk, En, Ac, Ic, Ec, Aic, In, En, Am, Yam, Jnam, Nam, Jhas, Bhas, As, Has, Jhas, Jas, Bas, Chav, May, Jhay, Khay, Cay, Jhar, Khar, Car, Sar, Al, Hal, Val, Jhal and sal, giving the indicatory-mark-wise enumeration of one with N, three with K, one with N, four with C, two with N, four with M, two with S, five with S, one with V, four with Y, four with R, and five with L. Verses 1.1.4-5 incorporate the sutras pertaining to the phonetical affinity (savarna), points of utterance (sthana) and efforts (prayatna) for pronunciation, Paribhasas, and some of the Samjnas. In 1.1.610 the sutras deal with the Vowel Coalescence (svara-sandhi), and in 1.1.1117, they treat the Consonant Coalescence (vyanjana-sandhi), Visarga-sandhi and Svadisandhi. 7.7. The Second Pada of the First Adhyaya commences with the verse 1.2.1 in which the initial part consists of the sutra 1.2.1.1 prescribing the shortening of the final vowel of the neuter nouns. And the auto-commentary on this sutra contains 38 verses of the Linganusasana. The first two quarters of the verse 1.2.1.1.1 gives the enumeration of the verses devoted to the Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxxix prescription of various genders, viz., 27 for the Neuter, 6 for the Masculine, and 5 for the Feminine. From 1.2.1.1.lc onwards the Linganusasana proper starts and the auto-commentary discusses each and every word listed in the verses. From 1.2.1.2 onwards the formation of bases for declension of nouns is taken up. From 1.2.4.12 there is the prescription of the process of Natva, Satva, Dirghatva of the vowel in the initial syllable of nouns and verses, the Dirghatva, the Padanta-vidhi, Kurva, Tutva, Subvidhi. From 1.2.13.1 starts the declension of pronouns and nouns ending in 'a', from 1.2.15.1 that of 'asmad' and yusmad', from 1.2.18.1 that of the nouns ending in 'y' and consonants, from 1.2.21.1 that of numerals, and miscellaneous prescriptions pertaining to declension of nouns and compounds. 7.8. The Third Pada of the First Adhyaya commences with the enumeration of the case-terminations in 1.3.1.1 and then begins the discussion about the uses of the cases, viz., accusative from 1.3.1.2, instrumental from 1.3.4.1, dative from 1.3.4.5, ablative from 1.3.4.6, locative from 1.3.4.7, and genetive from 1.3.4.8. Then follows the formation of feminine bases from 1.3.5.1 upto the end of the Pada. 7.9. The Fourth Pada of the First Adhyaya treats the formation of compounds, viz., Dvandva, Bahuvrihi, Avyayibhava, Tatpurusa, and the compound endings thereof. 7.10. The First Pada of the Second Adhyaya enumerates the Ganas in connection with compounds and continues the discussion of the compoundendings, terminations retained in the first member of the compounds, medial 'insertions, changes of gender, and substitutions in the compounds. 7.11. The Second Pada of the Second Adhyaya is devoted to the discussion about various uses of words in different types of sentences, repetitions of words in different contexts and situations, verbs derived from nouns, comparatives and superlatives. 7.12. The Third and the Fourth Padas of the Second Adhyaya treat 'the Taddhita-suffixes in connection with various Ganas and various Nipatas. 7.13. The First, Second and the Third Padas of the Third Adhyaya treat the saisikas. 7.14. The Fourth Pada of the Third Adhyaya discusses the verbal derivatives, and incorporates the Dhatupatha in the auto-commentary on the sutra 3.4.2.1 consisting of 131 verses, enumerating the verbal roots without their meanings, and the explanations of all of them is given in the auto Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ commentary on these verses. 7.15. The First Pada of the Fourth Adhyaya treats the conjugation of verbs, and the Krt-suffixes. Herein is incorporated the Unadi-patha as a part of the auto-commentary on the Sutra 4.1.3.4. The unadi-patha consists of verses 1-46 which are further commented upon in the same auto-commentary that follows thereafter. 7.16. The Second Pada of the fourth Adhyaya continues the conjugation of verbs in Aorist, Desiderative, Frequentative, and etc. 7.17. At the end of the text the author has composed a Prasasti comprising eleven verses in which is given the preceptorial geneology traced from the Twenty-fourth Jaina Tirthankara Mahavira followed by Sudharman, Jambu, Prabhava, Sayyambhava, Vajra, Vardhamana and Jinesvara. Buddhisagara acknowledges himself as a disciple of the last one, and the author of this Pancagranthi Vyakarana. In the last verse he records the date of this composition as the year 1080 of the Vikrama Era (i. e. about 1023 A. D.), and mentions the extent of the work as comprising 7000 Anustubh verses. 8. Sources of the PGBV .: 8.1. As has already been noted above, Jinesvara, the elder brother and senior co-disciple of Buddhisagara, declares that the latter consulted the grammatical works of Panini, Candra, Jainendra, Vamana, and Durga's Vrtti (on Katantra) before composing his PGBV. It is interesting to verify this statement of a contemporary of Buddhisagara, although he himself has not given any indication of his sources in this manner. 8.2. While Buddhisagara has not mentioned Panini (P) by name, he seems to have utilized both the Paninian Sutras as well as the Kasika-vrtti on it by Jayaditya-Vamana to a considerable extent. In one place, in his comments on the sutra PGBV 1.2.17.4. while referring to the opinion of Candra, Buddhisagara has also referred to the opinion of others123. This seems to refer to the view of Jainendra Mahavrtti on the Jainendra Sutra 4.3.119 saying 'etada idamas' ca enad ityayam adeso bhavati anvadese. Moreover, we find a number of places in the PGBV where the sutras, explanations, illustrations and technical remarks (phakkikas) are found to be but reflections of Kasika-vrtti on corresponding Paninian sutras. Thus, for instance, the PGBV 1.1.5.6-8, 10-12; 1.1.6.1-7, and 9-13 closely follow the Kasika on the P 1.1.66, 49, 46, 66, 52, 71, 55, 47, 54; 1.4.2; 1.1.62, 61, 63 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xli and 64, respectively. The PGBV 1.4.3.1-6 closely follow the Kasika on the P 2.2.8-9; 2.1.37, 30, 36, 40 and 49, respectively. The PGBV 2.1.4.14-18 closely follow the Kasika on the P 6.1.14, 13; 6.3.101-103, respectively. The PGBV 3.1.8.12 to 3.1.14.2 closely follow the Kasika on the P 4.3.87, 86, 52, 89-92, 94.95, 100, 129, 120; 5.2.19, 1, 3, 29, 2; 4.4.97, 125; 4.3.65; 4.4.81, 80, 77, 79, 78, 76, 87, 86, 108, 107; 4.3.127-128, 131, 120, 123, 121, 131; 5.1.2-4, 12, 15, 14, 13, 16, 17, 10, 5; and 5.2.3, respectively. We may look for many more correspondences as shown in the Concordance (Appendix IX). 8.3. As regards Candra, the very first verse, the Mangalasloka, of the PGBV bears close resemblance to that of the Candravyakarana (C), since both of them have in common the words 'siddham', 'sarviyam', 'guru', and 'laghu' and 'purna' between them 124, over and above the general statement of the purpose. Buddhisagara has referred to Candra by name at least once in his auto-commentary on the PGBV sutra 1.2.17.4, saying "Mantam evetyaha candro`pi", which seems to point to the statement "Makaranta eva bhavati" in the auto-commentary on the Candravyakarana sutra 5.4.76, viz., "Etasya canvadese dvitiyayam cainah"125. And, there are quite a few instances in which Buddhisagara has adopted the sutras of Candra-vyakarana fully or partly as his own sutras, as for instance, the PGBV 1.1.10.8 and C 5.1.124; the PGBV 1.1.10.1, 3-5 and C 5.1.68, 47, 120-121; the PGBV 1.1.14.4-12 and C 6.1.10, 5, 3, 2, 1, 20, 23; and 6.3.98-100, respectively. In many of these cases we find close resemblance in the sutras, their explanations and illustrations, as also the technical comments. 8.4. While Jinesvarasuri seems to think that Buddhisagara has based his PGBV on the Jainendra-vyakarana of Pujyapada Devanandi, in reality there are very few cases in which he has either adopted, fully or partly, some of the sutras of the latter. In this also the Jainendra version concerned is more probably the one (JS) with the Laghuvrtti called the sabdarnavacandrika of Somadevasuri, than the one (JM) with the Mahavrtti of Abhayanandi. As a few of the instances where we find some sort of similarity or traces of it, we may present the following ones, viz., PGBV 1.2.7.1-5 and JS 5.4.42, 41, 44, 45, 48, 92; PGBV 1.2.15.1-3 and JS 5.1.169, 188, 170-171. 8.5. The most striking similarity or rather affinity of the PGBV that is found is with the sakatayana-vyakarana (SV) along with the author's autocommentary named the Amogha-vrtti on it. Thus, like the SV, Buddhisagara has incorporated his Linganusasana in the Second Pada of the First Adhyaya, Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xlii of course in the auto-commentary. His Ganapatha, Dhatupatha and Unadipatha, too, are given in the auto-commentary. Even the Pratyaharasutras also form a part of the auto-commentary. Buddhisagara seems to have kept Sakatayana-vyakarana before his eyes as a model, and he has adopted most of the sutras of the SV in his PGBV, some times in the same order, some time in the different ones, and some times in the reverse orders to such an extent that the PGBV sutras are found to presuppose the sequence (anuvrtti) of the SV sutras, and that has to be shown or revealed in the autocommentary. Thus, the PGBV sutra 'Atto 'ddhasyut' (1.1.15.5) which correspond with the SV sutra 'Ato 'ddhasyuh' (1.1.157) in which the anuvrtti of the previous one 'Rer yah' (1.1.156) subsists. The PGBV sutra quoted above has no such provision, and hence this deficiency has been mitigated or compensated in the auto-commentary by bringing in the context out of the blue. Similar is the case with PGBV sutra 2.3.8.5 which corresponds with the SV sutra 3.4.8; herein while the word 'akartuh' forms the part of the later, it not only does not occur in the latter but rather in the next subsequent sutra in the PGBV : We may console ourselves that these are the instances of rather a reverse anuvrtti :: Of course, the reason for such an anomaly is due to the problem of adjusting the sutras to the exegencies of the metres in that the PGBV is primarily composed as a metrical grammar. And, most probably, Buddhisagara seems to have been inspired in this aspect of his endeavour by the fact that some of the sutras of Katantra (KT) actually form Anustubh verses, although they are not shown as such. Thus, for instance, KT 2.4. 5152; 2.5.1-9, 11-29; 2.6.1-20 actually form a continuous series of Anustubh verses although they are shown as sutras in prose. Inspite of this, the fact remains that most of the sutras of the First Pada of the First Adhyaya of the PGBV correspond with the First Pada of the First Adhyaya of the sv. Similar is the case with the sutras of the Second and Third Padas of the First Adhyaya of both the PGBV and sv. Of course, it does not mean that the order of the sutras is the same; it cannot be so, particularly in view of the metrical form of the former. The sutras of the Fourth Pada of the First Adhyaya of the PGBV correspond with those of the First Pada of the Second Adhyaya of the SV. The sutras of the first Pada of the Second Adhyaya of the PGBV correspond with those of the Second Pada of the Second Adhyaya of the sv. Similarly, PGBV 2.2, 2.3, 3.1, 3.2, 3.3, 3.4 generally correspond with SV 2.3, 3.4, 3.1, 3.2, 3.3, and 4.1, respectively. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xliii 8.6. Since we have not yet come across the text of Vamana's Visrantavidyadhara-vyakarana, it is not possible to evaluate the contribution of Vamana to the PGBV, although it is strikingly obvious so far as the Linganusasana of the latter is concerned. In this Durga too seems to have contributed to a considerable extent. 8.7. There are instances, where PGBV sutras show resemblance with only one of Panini (P), or Candra (C) or Jainendra (JS) sutra are found, while those with that of sakatayana are conspicuous by their profusion. Thus, for instance, PGBV 1.1.5. and P 1.1.9; PGBV 1.1.6.11 and P 1.1.60-61; PGBV 1.1.10.4 and C 6.2.47; PGBV 1.1.10.8 and C 5.1.124; PGBV 1.2.8.5-8 and C 6.4.55-58; PGBV 1.2.7.3 and JS 5.4.45; PGBV 1.2.10.3-5 and JS 5.4.97, 95, 96. This shows that Buddhisagara has drawn upon panini and sakatayana prominently, while he has also utilized Candra and Jainendra when felt necessary and suitable. And, he has requisitioned the help of Vamana and Durga most probably for his Linganusasana only. 9. Critical Estimate 9.1. The Pratyahara-sutras have been adopted by Buddhisagara in his auto-commentary on 1.1.3 as they were in vogue from ancient time, and he has not cast them into the metrical mode, in order to avoid any doubt about them 126. Cardona has noted 127 that some scholars, like Skold, Mangal Deva Shastri, Feddegon, Konow, have claimed that the Siva-sutras, or the Pratyahara-sutras, were not set up by Panini, but by a predecessor. However, research into the relation between the set of sounds and the rules of the Astadhyayi has brought out their intimate relation with each other and no serious student of Panini any longer holds the above view. Scholars like K. A. Subrahmania Iyer, Thieme, K. Madhava Krishna Sarma, Jayadatta Shastri, Yudhisthira Mimamsaka and Cardona himself accept that Panini composed the Siva-sutras, may be due to the grace of Lord Siva. Panini has the following 14 siva-sutras : aiun / 1), rlk / 21, eon / 31, aiauc / 47, hayavarat / 57, lan /. 67, namanananam / 7, jhabhan / 8), ghadhadhas / 97, jabagadadas / 10 / khaphachathathacatatav / 11, kapay / 12 /, sasasar / 13 1, and hal / 14 7. Candra sticks to these sutras excepting that he reduces their number to 13 by combining the Paninian sutras 5 and 6 into one, viz., hayavaralan /. Like Panini, he employs the Anubandha n twice; (1) in aiun, and (2) in hayavaralan, by way of an improvement. In the shorter recension of the Jainendra-vyakarana (JM) no Siva-sutras are found but the Pratyaharas are still used and they are the same as those of Panini, implying thereby that Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xliv it presupposes them. The 13 Siva-sutras of the Jainendra longer recension (JS) are not identical with Candra's though the former took over the sutra 5 - hayavaralan - from the latter. The two changes effected by JS are that (1) his sutra 2 runs as rk, rather than Panini's and Candra's rlk, following a covert suggestion from Katyayana 28 for omitting !, and (2) he inserts the Anusvara, the Visarjaniya, the Jihvamuliya and the Upadhmaniya into the Sivasutras with the result that his sutra 12 runs assasasaamah-kaupar. Like Candra and Jainendra (JS), sakatayana too has 13 Siva-sutras, out of which the second and the twelfth one have been borrowed from JS. Apart from rearranging some Siva-sutras, there is only one improvement in Sakatayan as compared with Panini, Candra, and Jainendra (JS), that instead of employing the Anubandha n twice, it has been changed to n in sutra. 5, thus removing the ambiguity regarding the interpretation of the Paninian Pratyahara an. And, consequently to avoid the use of the Anubandha n twice, he has combined the two Sivasutras Jhabhan and ghadhadhas into one as jhabhaghadhadhas 29. Buddhisagara has taken note of these improvements and, while retaining the Paninian Siva-sutra 2, he has adopted the 5th and the 12th of JS, without any change in the order of the Paninian sutrason the one hand, and also combined the Paninian sutras 7 and 8 into one, following Sakatayana. Thus, the improvements in the Siva-sutras of Buddhisagara reflects his indebtedness to Panini, Candra, Jainendra and Sakatayana. 9.2. In contradiction to Panini, and possibly Candra, as also Bhoja, and like Katantra, Jainendra and Sakatayana, Buddhisagara gives no rules on accents. Likewise he omits almost every reference to the language of the Vedas, since as a Jaina author it should be of no concern to him. 9.3. Buddhisagara utilizes the following Pratyaharas : car (1.1.7.4), jas (1.1.7.4), ec (1.1.7.6), ac (1.1.7.9), an (1.1.8.5), hal (1.1.8.8.1), en (1.1.9.5), may (1.1.11.1), sar (1.1.11.2), cay (1.1.11.2), khay (1.1.11.2), yan (1.1.11.5) nam (1.1.11.10), jhar (1.1.12.5), jhas (1.1.13.5), jhas (1.1.12.8), jhay (1.1.13.5), sal (1.1.14.1), val (3.4.5.1), chav (1.1.15.10), khar (1.1.16.2), and etc. In fact, he has enumerated thirty-six of them right in the autocommentary on 1.1.3, specifying that they are as follows: one with n, viz., an; three with k, viz., ak, ik, uk; one with n, viz., en; four with c, viz., ac, ic, ec, aic; two with n, viz., in, en; four with m, viz., am, yam, nam, nam; two with $, viz., jhas, bhas; five with s, viz., as, has, jhas, jas, bas;, one with V, viz., chav; four with y, viz., may, jhay, khay, cay; four with r, viz., jhar, khar, car, sar; five with 1, viz., al, hal, val, jhal, sal. In contrast, Panini has Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xlv utilized forty-one Pratyaharas, which are enumerated by the Kasika in the following manner : one each with n, n, n, v, t; two each with s; three each with k, n, m; four each with c, y; five each with r; six each with s, 1.129 This is due to the modification of the Siva-sutras. Thus, sakatayana drops the following five Pratyaharas of Panini, viz., at, yan, vas, yar, ral. Jainendra (JS) does not specify the Pratyaharas. And, Candra utilizes forty-two Pratyaharas. 9.4. As to the Samjnas or technical terms, Buddhisagara utilizes the following: it (1.1.5.4); at ), (1.1.4.2), rni (1.1.5.6), rnas (1.1.5.6), ta (1.1.5.9), ata (1.1.7.8), rsu (1.1.6.2), sit (1.1.6.3), arsu (1.1.6.2), mit (1.1.6.4), rit (1.1.6.6), luk (1.1.6.11), pada (1.1.7.1), hrasva (1.1.7.8), dirgha (1.1.8.1), aren (1.1.8.6), ait (1.1.8.11), rta (1.1.9.1), git (1.1.10.7), an (1.1.12.2), cu (1.1.12.9), lu (1.1.12.10), kit (1.1.13.7), asu (1.1.13.12), sut (1.1.14.8), asup (1.1.14.9), 'ru (1.1.14.10), nap (1.2.1.1), pums (1.2.1.1.28), ukta-purska (1.2.1.5), gi (1.2.2.6), gi (1.2.2.6), gu (1.2.2.6), subanta (1.1.7.1), tinanta (1.1.7.1), bhava (1.3.4.7.1), karaka (1.3.4.7.1), ghat (1.3.4.9), ajadi (1.3.5.3), dvandva (1.4.1.3), bahuvrihi (1.4.1.5), avyayibhava (1.4.1.6), tatpurusa (1.4.2.2), araic (2.1.2.1), ut (2.1.3.7), ugit (2.1.3.7), laghu (2.1.3.6), anit (3.2.2.2), tananin (3.4.6.2.2), set (3.4.11.1), vet (3.4.11.1), atananin (3.4.6.2.2). Some of these have been inherited from Panini, some from Jainendra and some from Sakatayana, while many others are coined by Buddhisagara himself. 9.5. Although Buddhisagara has incorporated 1922 sutras in 207 verses, he has actually included many other sutras, on the basis of the above mentioned sources, in his auto-commentary. For instance, the autocommentary on the PGBV sutra 'Phale puspa-mule lug isto`pi (2.4.5.6) which is based on the sakatayana sutra 'Bahulam sluk puspamule' (2.4.169) and Phale' (2.4.170), includes the other sutras too based on the Sakatayana sutras "Plaksader an' (2.4.171), and Jambva va' (2.4.172). 9.6. The Ganapatha is the name of the lists of uninflected nouns, and is also called the Pratipadika-patha, which in grammatical technique has come to acquire, apart from its etymological meaning of reading the words collectively, a conventional (rudha) meaning, i. e. the Pratipadika-prakrtis. The Sutrapatha and the Ganapatha are as inseparable as the body and its limbs. As is wellknown from Patanjali's Mahabhasya on Panini, the grammarians of the Aindra School did not resort to the technic of Ganapatha and consequently their system was lengthy and tedious, since it utilised the method of pratipada-patha rather than the Sutra-patha, etc., like that of Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xlvi Panini. To any grammar, which is orderly and scientifically composed of sutras, a well organised system of the Dhatupatha and the Ganapatha is not only important but also essential130. Notwithstanding the considerable prevalence of the gana-style in earlier and later times, the Ganapatha of none of the schools, whether Pre-Paninian or Post-Paninian, is as developed and systematic as that of Panini which includes words both Vedic and classical, and also deals with accentuation. The long line of later grammarians had composed their Ganas merely by making slight alterations in the Ganas of Panini, leaving out Vedic words and accentuation altogether, and showing little originality 131 Though the primary purpose of the Ganapatha is to supplement the rules of grammar, its cultural importance cannot be ignored; for; it contains considerable materials, such as the names of several grammarians, e. g. Pauskarasadi, Kasakrstsna, Madhyandina, Apisali and Vyadi, of tribes, sanghas, gotras, professions, literary works, various branches of knowledge as well as the names of janapadas, nagaras and gramas, and those of mountains, rivers, forests, etc:32. There is, however, not a single manuscript of the Ganapatha of Panini which may be relied upon as authentic. Not only this but when the Ganapathas of the other systems are compared with that of Panini, the number of variant readings increase to such an extent that it becomes difficult to determine the original reading. The process of interpolations had already started by the time of Patanjali, as is clear from the passages in the Mahabhasya in which there is a discussion on some Vartikas about the retainment of certain word in the Ganapatha. By the time of the Kasika the number of interpolations must have considerably increased as is evident from the variants tva and tvat in the Sarvadi-gana; asyahatya and asyaheti in Anusatikadi; and paka, paka and paku for the second member of the expression ksane-paka, in Nyankvadi-gana, etc. While citing the variants and pointing out the incorrect readings, the authors of the Kasika have not escaped the charge of being interpolators and meddlers with the text. Following the same tradition or the trend, the later grammarians of other schools like sakatayana, Jainendra, Buddhisagara, Bhoja, Hemacandra and Vardhamana, also made several alterations and swelled their Ganapathas with interpolations. Much of the confusion that has resulted from the meddlesomeness of the commentators and later grammarians with the text of Panini's Ganapatha, would not have occurred had the number of words in a Gana been specified. The mere placing of the term vrt at the end of a gana to indicate its termination, as was perhaps devised by Panini himself, could Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xlvii not serve to check the interpolation of words, because it did not serve to check the interpolation in the body of that gana. When we find a celebrated Paninian like Haradatta mentioning that, excepting the Kasika, the Ganapatha is not to be found in other commentaries 134, we may surmise that the teachers and commentators of the Paninian system did not attach due importance to the Ganapatha, and often neglected it altogether. Out of the Ganas mentioned by Panini, Buddhisagara has adopted the following ones : Cadi (1.1.17.1), Pradi (1.1.17.8), Kaskadi (1.1.17.8), Sarvadi (1.2.14.1), Yaskadi (1.2.22.6), Upakadi (1.2.22.10), Tikadi (1.2.23.1), Nadadi (1.2.22.10), sivadi (1.2.22.10; 2.3.14.5), Bahvadi (1.2.23.1; 2.3.14.6), Gunadi (1.3.4.11.1), Kraudyadi (1.3.5.1), Krodadi (1.3.5.3), Gauradi (1.3.5.7), Lohitadi (1.3.5.7), Yajakadi (1.4.3.1), Gavadi and Asvadi (1.4.4.4), Vrsadi (1.4.11.4), Uraadi (1.4.12.9), Dvidandyadi (1.4.13.4), Saradadi (1.4.13.6), Taulvalyadi (2.2.3.11), Pailadi (2.2.4.1), Svaradi (2.2.6.2), Svagatadi (2.2.6.2), Prajnadi (2.3.1.1), Sthuladi (2.3.10.1), Sakhadi (2.3.11.8), Parsvadi (2.3.12.5), Damanyadi (2.3.12.7), Kurvadi (2.3.13.8), Disadi (2.3.14.6), Kunjadi, Gargadi, Asvadi and Vidadi (2.3.17.4), Utsadi (2.4.1.9), Bhiksadi (2.4.2.7), Saradi (2.4.5.5), Plaksadi (2.4.5.6.2), Haritakyadi (2.4.5.6.3), Rajanyadi (2.4.5.8), Sankaladi (2.4.5.11.2-3), Suvastvadi (2.4.5.11.4), Baladi (2.4.6.3), Saunakadi (2.4.11.2), Kratukthadi (2.4.11.7), Kathadi (3.1.12.5), Nadyadi (3.1.3.4), Kasyadi (3.1.4.7), Dhumadi (3.1.5.1), Kulaladi (3.1.5.1), Digadi (3.1.7.4), . Sindhvadi and Sandikadi (3.1.9.6), Drdhadi (3.3.5.1), Purohitadi (3.3.5.2), Lomadi and Pamadi (3.3.8.3), Vrihyadi (3.3.9.2), Sukhadi (3.3.10.3), Arsadi (3.3.10.6), Vimuktadi (3.3.12.9), Kandvadi (3.4.1.1), Nyankvadi (4.1.3.3), Ajadi (4.1.3.2.1), Pacadi (4.1.3.8), Nandyadi and Grahadi (4.1.12.1). The following Ganas are the new ones found in the PGBV : Kradi (1.1.17.1), Mrjadi (1.2.12.5), Alpadi (1.2.13.9), Purvadi (1.2.3.10), Apadi (1.2.19.8), Yakrdadi (1.2.20.4), Adharadi (1.3.4.7.1), Ghadadi (1.3.4.9), Daivayajnadi (1.3.5.2), Sonadi (1.3.5.7), Udaradi (1.3.5.7.2), Dadi (1.4.2.4), Tadi (1.4.2.6), Bhayadi (1.4.3.2), Arthadi (1.4.3.3.1), Dasadi (1.4.3.4.1), Patradi (1:4.3.5), Ekadi (1.4.3.6.1), Iyadadi (1.4.4.3), Ratrindivadi (1.4.5.1), Rjadi (1.4.13.5), Kadi (2.1.2.5), Priyadi (2.1.2.5.2), Nakhadi (2.1.4.12.2), Tirthyadi (2.1.5.3), Nahadi (2.1.6.3), Sruvadi (2.1.6.3.1), Bhanjanadi (2.1.6.3.3), Bahvajadi (2.1.6.3.3), Aruntudadi (2.1.7.2), Satyadi (2.1.7.2), Namadi (2.1.7.3), Vipsadi (2.2.1.2), Gidadi (2.2.1.3.1), Hrasvadi (2.2.2.1). Some of the names of the Ganas appear to be new, but the change in their names in the PGBV is due to the fact that the nomenclature is based Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xlviii on the first member of the Gana which had to be mentioned in the beginning of the Sutra concerned and that Sutra had to be fitted in a particular sequence in the body of the verse, and in such cases the traditional first member of the Gana, after which the Gana was named could not be fitted in the available position in the verse. Some instances of this type are as follows: Damahajadi (2.3.1.9), Samyadi (2.3.1.9.2.6), Tiladi (2.3.1.9.2), Adyadi (2.3.6.8), Bhavadadi (2.3.9.4), Dhaikadi (2.3.10.1), Coladi (2.3.14.1), Kekayadi (2.3.14.3), Darbhadi (2.3.14.6), Capadi (2.4.3.7), Simsapadi and * Sisadi (2.4.4.8), Caitryadi (2.4.6.5), Rtvadi (2.4.6.8), Kalapyadi (2.4.11.1), Kvadi (3.1.1.5), Saprajadi (3.1.1.12), Vahikadi (3.1.3.3), Bhadi (3.1.5.8), Cudadi (3.2.4.1), Natadi (3.1.10.3), Yugyadi (3.1.12.8), Sasayadi (3.2.1.3), Pravasadi (3.2.2.3), Artvijinadi (3.2.10.10), Vahadi (3.2.12.5), Vijadi (3.2.13.3), Vilepakadi (3.2.14.8), Abhradi (3.3.1.1), Prthvadi (3.3.4.9), Manojnadi (3.3.5.5.1-2), Hottvijadi (3.3.5.5.3-5), Yathamukhadi (3.3.6.2), Dhanadi (3.3.6.7), Arcitadi (3.3.7.3), Udanvadadi (3.3.7.8), Jyotsnadi, Jatadi, Navadi and Sidhmadi (3.3.8.3), Kesadi (3.3.9.3), Krsyadi and Navayajnadi (3.3.10.6), Kusumbhadi (3.4.1.1.3-6), Anguradi (3.4.14.10.1), Taskaradi 5.6.1). Yajadi (3.4.18.10). Radi (4.1.3.7). Audidradi (4.1.3.1). Sradi (4.1.3.5), Havadi (4.1.3.9), Vyadhadi (4.1.5.8), Vradi (4.1.9.5), Nakhamucadi (4.1.9.6), Klisadi (4.1.12.9), Jvadi (4.1.12.10), Jradi (4.1.17.1), Nidadi (4.2.16.10), and etc. Some of these Ganas seem to be the lists of Pratyayas, and perhaps Dhatus, too. * In Panini's Ganapatha we come across two types of the Gana, viz., Akrti and Pathita. Akrti-gana is that class or group of words which are actually mentioned and room is left to include others found to be undergoing the same operations 135. It appears that initially only such words were read in the Akrti-ganas as could not possibly be justified by the sutras of that particular topic as shown by Patanjali and Katyayana in their two Vartikas on Panini's Astadhyayi sutra 8.3.98 and 8.4.39, respectively, prescribing the unusual retroflexion in the case of the Susamadi and preventing the similar one in the case of the Ksubhnadi Ganas 136. The grammarians posterior to Panini, on the other hand, not only tried to read more and more words into the Akrti-ganas, but also treated some of the Pathita-ganas of Panini as the Akrti-ganas. Thus, for instance the pathita-ganas named Saundadi and Kadaradi of Panini have been treated as Akrti-ganas 137 by Sakatayana in the Amoghavrtti on 2.1.52 and 2.1.117. Usually, the Akrti-ganas end with the word 'adi', but sometimes, the particle 'ca' is added to indicate the unread words, and the akrti nature thereof. The omission of the word 'vrt', which Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xlix was perhaps used at the end of Pathita-ganas, in Paninian system, is also considered to be a pointer to the Akrti nature of a Gana. In the sutras of the grammars of Sakatayana and Hemacandra, the Akrti-ganas are denoted by the plural form of the initial word of the Gana 38, while the Pathita, or Paripurna, Gana is characterised by the singular. There are, however, sutras where this formal distinction is not found in sakatayana, as in the case of Gahadi-gana, which though mentioned in plural is still treated as Akrti-gana139. As against this, Pathita is a name given to the Gana in which the author has supplied the complete and exhaustive list of words, e. g. Sarvadi, Svaradi, Kathadi, etc. Since it was not possible to add any new words to such lists, they were also called Nitya-ganas. Like the Akrti-ganas, the Pathita-ganas also are referred to in the sutras by their first word of their respective lists coupled with the word 'adi' or 'prabhrti or by its plural form. But, although Buddhisagara too has enumerated both these types of Ganas, it was not possible for him to adhere to this method of distingushing these two types by the use of the words 'di' or 'prabhrti' as also the plural, since he had to adjust his sutras in the structure of suitable metrical form, and many a times the exegencies of metre compelled him to use the Gananame in singular, dropping the words 'adi' or 'prabhrti' as also the plural, * while mentioning it in the concerned Sutra. However, he took the opportunity to make good the deficiency in his auto-commentary. Thus, for instance, the Svaradi-gana and the Svagatadigana, both of which are Aksti-ganas, are mentioned in singular in PGBV 2.2.62 as "Svara-svagatadeh', while the Taulvalyadi-gana which is a Pathita-gana is mentioned in plural, but without the use of the word 'di' in the PGBV 2.2.3.11 as 'In ataulvalibhyah'. 9.7. Vyakarana in the last analysis means, at least in the case of regularly formed words in Sanskrit, their reduction to verbal roots, and no system of Sanskrit grammar, however, crude, could go on long without some stock of well-listed roots. It would be natural to suppose that Panini and the predecessors he has mentioned by name, had their own Dhatupathas 140). The Paninian Dhatupatha is the oldest one that has come down to us, and the pattern once fixed thereof is mostly followed by his successors. Here every root is given along with its meaning, these two forming one sentence, which is usually called a Dhatusutra. Generally only one meaning is assigned to a root and is given in the form of an action noun in the locative case; sometimes, however, it is given in the form of a Bahuvrihi compound with. "artha' as the second member, e. g. "gatyartha', sabdartha', etc., this later method being preferred when there are many roots against one meaning. The Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ root is, further, accompanied by one or more Anubandhas or code letters indicating certain features of the root141. An Anubandha is a name given to a letter, or a group of letters, attached to Prakrti, Pratyaya, etc., to indicate the occurrence of certain grammatical operations such as substitution by Guna or Vrddhi, their prevention, accentuation, etc., in the base to which they are applied, but is not allowed to form part of the word or the expression when fully formed 142 Panini has read these roots in ten major groups or classes, called Ganas, the basis of the classification being the manner in which the roots form their present stem, since the present system is the most prominent and important part of the whole conjugation, as its forms are much more frequent than those of all the other systems together, from the earliest period of the language. The sequence of these classes is this : (1) Bhu-class with Sap (an unaccented 'a' as the Vikarana or characteristic class-sign, e. g. Bhav-a-ti; (2) Ad-class marked by an elision (luk) of sap. i. e. by absence of any stembuilding suffix (i. e., the root class); (3) Hu-class with the Vikarana slu', i. e. the class marked by a similar absence of any stem-building suffix, and having a reduplication of the root (i. e. the redulpicating class); (4) Div-class whose Vikarana is ya' (syan); (5) Su- class whose Vikarana is 'nu' (snu); (6) Tud-class whose Vikarana is an accented 'a' (sa); (7) Rudh-class marked with an infix 'na' (snam, which is reduced to mere 'n' in weak forms; (8) Tan-class with 'u' as the Vikarana; (9) Kri-class with the Vikarana 'na' (sna modified into 'ni' or 'n' in the weak forms); (10) Cur-class with its characteristic 'Y' (nic, which with the following 'Sap' combines into 'Aya'. Within these classes, further, are the sub-classes (antarganas) which are formed of roots which undergo a common operation, (as, for instance, the Ghat-sub-class, in which the roots do not lengthen their root-vowel 'a'. while forming the causative stem43 The Dhatupatha that has traditionally come down as belonging to the Katantra school is not really the work of Sarvavarman; it is Durga who prepared it for that school on the basis of the Candra Dhatupatha!44. And, the Vikaranas as mentioned in it at the end of each class, correspond, not to those given by Sarvavarman in the Sutrapatha (yan, nu, an etc.), but to those which are found in the Paninian system (syan, snu, sa etc.) 145. Candra has introduced a few major innovations in his Dhatupatha in that for every root he gives, as a rule, only one meaning, the use of accents is given up, and he uses the terms 'Tananin' and 'Atananin' corresponding to the Paninian terms Atmanepada' and 'Parasmaipada', while the term 'Vibhasita' is used to Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ correspond to the 'Ubhayapadin'l46. Jainendra Dhatupatha has been found with the longer version of Somadeva; it abandons the use of accents, and uses throughout 'n' to denote Ubhayapada, and 'n' or 'ai' to denote Atmanepada while the absence of any of these signs denotes Parasmaipada, roots belonging to this last category being called 'Mabantah' in the Dhatupathal47. The Kasakstsna Dhatupatha has striking resemblance with the traditional Katantra Dhatupatha of Durga, in that both treat the 'Hu' i. e. the Juhotyadi' class as a sub-class of the 'Ad', i. e. the 'Adadi' class148 In many respects the Sakatayana Dhatupatha is nothing more than a revised edition of the Jainendra Dhatupatha. His is the only Dhatupatha which, does not begin with the root 'Bhu. Instead of the word Dhatupatha he has used the word 'Mula-praksti-patha, and he is very systematic in the arrangement of roots within sections149. Buddhisagara's Dhatupatha differs from those of his predecessors in that, unlike all others, it is entirely in the metrical form, like his Ganapatha. And, in his class-structure he seems to follow Katantra and Kasakstsna in treating the 'Hu' class as a sub-class of the 'Adadi' class. Unlike sakatayana, he begins his Dhatupatha with the 'Bhu' class, and he has his roots classified in nine Ganas, viz., Bhvadi, Adadi, Divadi, Svadi, Tudadi, Rudhadi, Tanadi, Kryadi and Curadi, having the roots totalling about 1030, 103, 145, 39, 152, 22, 11, 58 and 398, respectively, thus making the grand total of the roots 1958. Like the Paninian Dhatupatha he gives the meanings also in the metrical set up of his Dhatupatha, while he elaborates it in his autocommentary which is in prose. Like Candra, he utilizes the terms 'Tananin', * Atananin' in his Dhatupatha, but he also mentions the Paninian term "Parasmaipadin' at least once in his auto-commentary on the verse 68. Since he has cast his Dhatupatha in the metrical form, he had to choose the order of the roots in the light of the requirements of the metre utilized for the purpose. Consequently, we do not find the division of the Ganas into subclasses here. To take a comparative view as regards the total number of the roots listed in various Dhatupathas, we find that Panini has 1905, Candra 1575, Jainendra 1478, Kasakrtsna 2411, Katantra 1858, Sakatayana 1855, and Buddhisagara 1958; he is thus nearer to Panini, but more so to Hemacandra who has listed 1980 roots in all. * The Dhatupathas are not meant to be merely so many lists of roots. In the form in which we see them in the Paninian and subsequent Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dhatupathas they are meant to be supplementary to the respective Sutrapathas, i. e. to the main part of the grammatical system, and to serve some additional purposes, and are also intended to give a lot of information concerning them. They state, for instance, the voice (pada) in which a particular root is usually conjugated, the manner in which the Present (and in some cases the Aorist also) stem is made, about the liability or otherwise of a nasal appearing as a penultimate in some roots being dropped before the weak terminations, whether or not a particular root takes the union-vowel before a particular set of endings, which of the roots beginning with 'n cerebralize it after a pre-verb containing the sound 'r', which roots containing a particle 'a' do not lengthen it (or optionally do it) in their causative stem, etc., etc. All this variety of information can be had by a mere glance at the place and the form of the root in the Dhatupatha, thanks mostly to the ingenious grouping of roots, and to the wonderful system of the code letters (anubandhas) invented by the ancient Hindu grammarians. While some roots display individual peculiarities, many others behave in a common way under a particular set of conditions. These roots characterised by a common property form, so to say, a group or class. The way in which a particular group of roots was indicated in the Sutrapatha also shows many forms. The earliest stage seems to have been to mention the leading root (in plural) and to state the total number of roots, as for instance, 'Samam astanam dirghah syani' (Pan. 7.3.74). Sometimes another form is adopted to indicate the beginning and the end of the group, as in Ivaliti-kasantebhyo nah' (Pan. 3.1.140). But the final form which came to stay was to add in the Dhatupatha, after the last root in the group, a word 'Vrt' to mark the conclusion of a group and to say in the Sutrapatha that a particular root and those which follow (i. e. those read until the term Vrt occurs) undergo a particular operation. Here also it is important to note that the word 'Adi' is often omitted and the leading root is put in the plural. All these techniques have been adopted by post-Paninian grammarians, too, and Buddhisagara has also done so. But the above methods could not be resorted to when the roots showing a peculiar feature appear in different classes. This ultimately resulted in the system in which the use of the symbols or code letters was resorted to. The use of the Anubandhas did not drive out the group system as it was more conducive to brevity149. In the majority of cases the Anubandha-letter is actually prefixed or suffixed to the root, but there are some cases where it is only partly affixed and partly it is declared to be as good as affixed, e. g. 'Svadaya oditah' where Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ liii they are only declared without the Anubandha being actually affixed to them. In the case of the Anubandha 'm', it is nowhere actually affixed to a root, but only declared to be as good as affixed to the broader ghat-class, and a few other roots. A few Anubandhas are common to all the schools but in the case of others, the various schools are divided into two groups, one headed by Panini and the other by sakatayana. Candra, Jainendra, Kasakrtsna and Katantra mostly follow Panini in using a particular Anubandha for a particular purpose, while Hemacandra usually follows sakatayana150. In several cases, Anubandhas (particularly vowels) are used only for ease of pronunciation (uccaranartha ar mukha-sukhartha), as for instance, 'a' in the case of the Siva-sutras, and Dhatupatha entries like 'edha', 'spardha', dadha', etc., in the final position, or \' and 'u' in Pratyayas like 'Manin', 'Kvanip, etc., and in Agamas like 'Nut", "Tut, etc., respectively, since the absence of the final or intervening vowels would make it very difficult to pronounce them. In some cases the purpose served by the final vowel is to save the final consonant from being dropped, as in the case of Pratyayas like 'Vini', 'Ini', etc. While some letters like 'K' and 'N' have been used in large variety of manners, some have been used in connection with almost every kind of expression, like Pratipadika, Dhatu, Pratyayas, Agamas, Adesas, etc.51. The problem whether the Anubandhas exist at all in these expressions, or whether they are to be considered as forming an integral part of the expressions is settled by some of the Paribhasas 152. In these matters, Buddhisagara seems to follow Panini, rather than sakatayana. 9.8. The Una-adi-sutras are rules which provide for introducing certain affixes after verb roots to derive nominal bases. These rules are called 'Unadi' ("Un etc') because the first rule provides for affixing Un' (= u) to a series of roots to derive nominals such as Karu 'artisan' (from KI 'make'), Vayu wind' (from Va 'blow'). In the Paninian tradition, the rules are contained in two versions of treatises, one divided into five sections and called the Pancapadi, the other divided into ten sections and called Dasa-padi. Yudhisthira Mimamsaka has convincingly set forth evidence to show that the Dasapadi version is later than, and in fact based on, the Pancapadi version, which is usually commented by Paniniyas, like Ujjvaladatta. Commentators do not themselves agree regarding the authorship of these rules. Some attribute them to sakatayana, others to Katyayana, still others to Panini, and some merely refer to them as the work of another school. It is patent that Panini knew a set of affixes beginning with 'Un' and that he accepted some of the derivations involving these. Belvalkar, K. Madhava Krishna Sarma and Renou Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ liv pointed out conflicts between Paninian rules and the Unadisutras. The most acceptable view in accord with the evidence appears to Cardona to be that not all the rules which appear in the Unadi treatises we have can be Panini's, as is clear from conflicts between the works. Further, Panini's referring to Unadi affixes does not mean he himself compiled a list of such affixes. The only certainty is that Panini knew of Unadi affixes and accepted some of the derivations involving them 153. The Un-adi affixes headed by the affix 'Un' are similar to'Krt' affixes of Panini, giving derivation mostly of such words as are not derived by rules of Panini. No particular sense such as agent, object etc. is mentioned in connection with these affixes, but as Panini has stated in his sutra "Tabhyam anyatronadayah' (3.4.75), the various Unadi affixes are applied to the various roots as prescribed in any Karaka sense, except the Sampradana and the Apadana; in other words, any one of the senses such as agent, object, instrument and abode, is assigned to the Unadi affix as suits the meaning of the word. Patanjali who apparently ascribes the collection to Sakatayana, as seen from an interesting passage of the Maha-bhasya on the sutra 'Unadayo bahulam' (3.3.1), has given a very interesting discussion about these Unadi affixes and stated on the strength of the Vartika 'Tatronadi-pratisedhah', that these affixes and the words given in the Unadi collection should not be considered as genuinely derived. Since the derivation is not a very systematic and logically correct one; for practical purpose, the words derived by the application of the affixes Un and others should be looked upon as underived (avyutpannani pratipadikani) 154. While sarvavarman, the author of the Katantra did not compose his Unadi-sutras, it was Durga who added them to this system, although some hold that these sutras proper are composed by Indragomin and adopted in the Katantra. It has 399 Sutras and 255 Pratyayas 155. Panini has treated his Unadi from 3.3.1 onwards, and it refers to the Unadi-patha containing 748 Sutras divided into five Padas, ascribed to sakatayana. Candra takes up the Unadis from 1.3.1 onwards and it refers to the Candra Unadi-patha consisting of 328 Sutras divided into three Padas 15h. Jainendra starts its Unadis from 2.2.167 (JM) and 2.2.182 (JS). So far, the independent Unadi-patha of this school has not come to light, and of the Unadi-sutras quoted by Abhayanandin in his Mahavrtti some are similar to those of the Pancapadi, while others differ, and still others are such that they utilise the Sanjnas peculiar to Jainendra, thus indicating the possibility of an independent Unadi-patha of the school'57. Modern Jain Sakatayana treats his Unadis from the Sutra 4.3.280. By this he Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lv seems to refer to his own Unadi-patha which contained four or five Padas 158. Buddhisagara has treated his Unadis under the Sutra 'Ity unadyah' (4.1.3.4) in his auto-commentary. His Unadi-patha consists of 46 verses incorporating the Unadi-sutras of his school, which are further explained fully therein. 9.9. The Linganusasana, i. e. a treatise on instruction concerning gender, attempts to state rules, based on the structure and meaning of items, to describe their genders (linga). Panini's grammar contains rules regulating gender, as for instance 2.4.26 which provides that the gender of a Dvandva a Tatpurusa compound is that of the subsequent member. At the time of Candragomin a Linganusasana was not yet considered a necessary part of a grammatical treatise, as shown by Candra's Paribhasa stating that gender is not to be taught (a-sisya) explicitly, since it is assumed as known from normal usage (lokasrayatvat). Precisely this statement appears already in the Mahabhasya159. And, Kasika on the Paninian Sutra 1.2.53, too, vouchsafes that the Sanjna words are found to be used in various genders and numbers and since they are established by nature, it has not to be prescribed forcibly160. From this scholars like Belvalkar, Renou, Ramakanta Misra and Cardona think that Panini did not compose the Linganusasana usually associated with the Astadhyayi. However, Yudhisthira Mimamsaka and Vedavati have maintained that the text was propounded by Panini161. This seems more probable when we find treatises of Durga, Vamana and Amara, exclusively treating this subject. The Linganusasana ascribed to Panini consists of 187 Sutras. The Linganusasana of the Katantra school has been composed by Durga, and it contained 87 verses which specified the genders of about 1,700 words 162. Devanandi, the author of the Jainendra school, seems to have composed a Linganusasana in metrical form, and he also composed an autocommentary on it163. Vamana also wrote a similar work containing 33 verses, as also an auto-commentary on it 164. Sakatayana has given his Linganusasana in his Amoghavrtti on the Sutra 'Napo 'co hrasvah (1.2.1), and it contains 69 verses. Buddhisagara seems to be following him, when we find that he also has composed his Linganusasana as a part of his autocommentary on the Sutra 'Hrasvo napah' (1.2.1.1); it consists of 38 verses all of which are fully explained therein. Out of these the Napumsakalinga, the Pullinga and the Strilinga is treated in twenty-seven, six and five Gathas, respectively, in that order. It is clear, thus that the work is not composed independently, but it rather forms a part of the Second Pada of the First Adhyaya of the PGBV. The author, Buddhisagara, has here followed the Linganusasana of Vamana very closely not only in composing his Gathas but Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lvi also in the auto-commentary. For instance, both the works begin with the words "Nama napussaka-lingam.. '166 At the same time Buddhisagara has adopted some material from Durga's Linganusasana, too, and assimilated it both in his Gathas as well as in his auto-commentary167. Although, the work treats the words in three groups of neuter, masculine and feminine, they also include those words which are used in two or three genders as might be relevant to the group. The work is influenced to a large extent by that of Vamana, and those words which have not been included by Vamana are drawn from the work of Durga. The peculiarity of the Mss. of the PGBV is that they first give the topic-wise verses continuously in a group and then follows the auto-commentary on them in the order168; the editor, had to rearrange the text and the commentary Gatha-wise to facilitate easy reading and understanding. 10. The ten Lakaras, viz., Lat, Lit, Lut, Lrt, Let, Lot, Lan, Lin, Lun and Lrn are patent to the Paninian system, and they denote present, perfect, first (periphrastic) future, second future, imperative, Vedic subjunctive, imperfect, potential and benedictive, aorist and conditional, respectively. It is remarkable here that Panini, in terminological respect, employs only one term, viz., Lin, for expressing the moods of the potential (vidhi) and the benedictive (asir). This Paninian technique is followed by Candra, although the term 'Let' (subjunctive) is not found in his grammar, as it is handed down to us, since perhaps it does not treat the Vedic dialect. The Jainendra-vyakarana, in both the JM and JS recensions, follows Panini excepting that he does not employ the term 'Let' confined with Panini to the Vedic language. Hence it follows that Jainendra has nine Lakaras only, viz., Lat, Lit, Lut, Lrt, Lot, Lan, Lin, Lun and Lrn. This system is lacking in methodical consequence, since the vowel 'E' which is found in the Pratyahara-sutras between 'R' and 'O', does not occur in it, and since it sticks to Panini's 'Lin' designating both the potential and the benedictive. Sakatayana might have been aware of these defects of Jainendra's system of the Lakaras. Hence he proceeded to improve it by adopting the final 'T' and initial 'L' with the first five vowels only, viz., 'A', T', 'U', 'R' and 'E', dropping 'O' and utilizing them again with initial 'La' and final 'N', thus giving the following ten Lakaras, viz., Lat, Lit, Lut, Lrt, Let, Lan, Lin, Lun, Lrn and Len. Here the first four Lakaras correspond to those of Panini, Candra and Jainendra, Let matches with Lot of the above three grammarians, while Lai, Lin and Lun tallies with their Vidhi-lin, Lun and Lrn; but Len coined by sakatayana is the equivalent of the Asur-lin of the above three?h%. Sakatayana seems to have followed the Katantra in which the term Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lvii applied to the personal endings of the potential is 'Saptami', while the benedictive is termed 'Asih'. This is because as far as the arrangement of the subject matter and the number of Adhyayas is concerned, Sakatayana seems to follow the Katantra. Further, both of them agree in employing the terms - which would serve to replace the Paninian "Guna' and 'Vrddhi'. Katantra defines 'Ar', 'E', 'O' as Guna, and "Ar', 'Ai', 'Au' as Vrddhi; but Sakatayana avoids the use of these two terms and instead uses the terms 'Aren', i. e. 'Ar' + 'En! (= 'E' + '0') and "Araic', i. e. 'Ar' + 'Aic' (= 'Ai' + 'Audeg) 170. Jainendra uses the terms 'Ep' and 'Aip' for the Paninian Guna and VIddhi, respectively. It is remarkable that Buddhisagara does not follow any one of them fully, but chooses each one of them in his own way. Thus, with regard to the Lakaras he follows Candra and Jainendra, while in arrangement of the subject-matter and the use of 'Aren' and 'Araic' he follows Sakatayana. 11. In the grammar of Panini the notion of option is expressed by the words "Anyatarasyam', 'Vibhasa' or 'Va' in view of specific implication of the option in each case. Some scholars wonder at this, and think it inexplicable, because the first two of these words contain more syllables, and the last one more matras, in view of the proverbial Paribhasa about the craving for economising syllables in formulation of the Sutras, viz., Ardha-matralaghavena putrotsavam manyante vaiyakaranah'. In the grammar of Candra the terms "Anyatarasyam' and 'Vibhasa' are not employed; he has used Va? only. Jainendra and Sakatayana follow Candra. And Buddhisagara, too, follows them in this matter. But, with Buddhisagara it is more a problem of setting the words of the Sutras in the particular metres than economising syllables in the Sutras; the problem being the use of the short and long vowels which may suit their particular placement in the body of a particular metrical verse. 12. The term 'Bahulam', meaning 'variously applicable', is used in the rules of Panini in connection with a grammatical rule or affix or the like that is seen necessarily applied in some cases, optionally applied in a few other cases and not at all applied in the other cases still. And, in view of this the Third Pada of the Third Adhyaya of Panini's Astadhyayi, beginning with the Sutra "Unadayo bahulam' (3.3.1), is known among the Paniniyas as the Bahulapada!71. Renou's supposition that the proper domain of 'Bahulam' is that of the Vedic facts of which the term is essential characteristic is based on the fact that of the 34 Paninian rules in which 'Bahulam' is employed, 19 refer to the Vedic language; of these 19 Sutras, 11 have the well-known wording Bahulam chandasi'. The remaining 15 are employed with reference to the Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lviii common language. But, Renou does not seem to have taken into consideration the fact that apart from the Sutras in which the word 'Bahulam' is mentioned, there are many more in which it is implied by Anuvrtti. Abhyankara's view is, therefore, more authentic and varifiable from the commentaries like Kasika. Jainendra also employs the term "Bahulam' (JS 1.4.129; JM 1.4.145), and sakatayana, too, does so in 12 Sutras, and declares in his Amoghavrtti that the term has been employed for the sake of following the (speech) usage (prayoganusarartham). Buddhisagara has also followed Sakatayana in the use of the term 'Bahulam' particularly with reference to the Unadis in the auto-commentary on the Sutra 'Ity unadyah' (4.1.3.4). 1.3.4 . 13. The PGBV. enjoys a unique place in the history of Sanskrit grammar in that it is the first work of its kind composed in metrical style. Not only are the rules of grammar (sutras) couched in metrical form, but all other four auxiliaries, viz., Ganapatha, Dhatupatha, Unadipatha and Linganusasana, are composed in the metrical form, and only the explanatory part of the auto-commentary is composed in the prose style. Of these the text of the verses enlisting the words of particular Gana are given in the form of verses under their respective Sutras in the auto-commentary, while that of all other auxiliaries mentioned above is given in the form of continuous verses forming a sort of a fully compact work, explained fully in the autocommentary thereon. Thus, Buddhisagara has fully fulfilled his mission of giving us a completely metrical, and in this respect a unique, grammar of the Sanskrit language, and thereby filling a serious gap in the literature of the Svetambara Jainas, since it was more conspicuous due to the existence of the works of grammar on the part of other sects of the Jainas, such as the Jainendra of Devanandin who was a Digambara and the sakatayana of Sakatayana, perhaps originally named Palyakirti, who was most probably a Yapaniya. Buddhisagara's work, is more important also due to the fact that it is the first work of grammar by a svetambara Jaina, and that it is composed prior to that of the celebrated one of Hemacandra, by at least a couple of centuries. Buddhisagara seems to have chosen the metrical mode for presenting his work on grammar with the sole intention of making it more easy to commit it to memory and thereby facilitating the Svetambara Jainas to master it thoroughly. This was in keeping with the then prevalent Paninian tradition of committing to memory all the five texts of grammar comprising the Astadhyayi, the Dhatupatha, the Ganapatha, the Unadipatha and the Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lix Linganusasana, while the siksa-text was the very first one taught to every disciple in the very beginning to ensure correct pronunciation of the Sanskrit language in general and the Vedic texts in particular. Buddhisagara, being a staunch Brahmin and a thoroughly educated one in the Brahmanic tradition during his childhood prior to his initiation into the Jaina monastic order, seems to have mastered the Paninian system as preserved in the Kasika which ensured his mastery in the field. 14. As has been mentioned above, this edition of the PGBV is based on the four Mss., the oldest of them being a Palm Leaf one, and other three Paper Mss., copied from the original or its copy. While it is fruitful and useful for the scholars to study the Critical Text as presented in this edition of the PGBV, it would be but a waste of so much printed space and pages, if all the variants of all the Mss. are recorded in the list of variant readings, because the recent copies, viz., P and B, copied in V. Sam. 1948 and 1949, respectively, are horribly corrupt in point of readings; and the list would practically be so extensive as to cover at least a hundred pages or even more. I have, therefore, preferred to record significant and selected variants, rather than present a record of the scribal failings and their shortcomings due to *lack of knowledge of the subject of the Mss. they undertook to copy; and I am sure even these selected and significant variants would bring home to the discerning academicians the strong feeling of the hopelessness of the task which confronted two veterans to which the work was first referred to with a request to them to edit it. 15. My attention was drawn to this grammar of Buddhisagarasuri by Pandit. Dalsukhbhai Malavania, in the year 1974, when in the course of one of my routine visits to the L. D. Institute of Indology, Ahmedabad, on my way to the School of Languages, Gujarat University, Ahmedabad, for teaching postgraduate students. He casually mentioned about the Pancagranthi-vyakarana as a task for editing and worth undertaking, particularly challenging too. This was when I consulted him with regard to the Sarasvati-kanthabharana Vyakarana of Bhojadeva, informing him that a research student had registered with the topic concerning it for the doctoral degree under my guidance at the Gujarat College, Ahmedabad. He further added, perhaps to underline the challenging aspect of the task, that a Ms. of this work was first studied by Pandit Bechardasji Doshi, and later on the same was sent to M. M. Professor Kashinatha Shastri Abhyankar, and that both the veteran scholars opined that it was too corrupt to make out the contents of the work, and declining to undertake its editing, returned it to him. At first, out of sheer curiosity, and Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ then with a desire to take up the challenge, while fully aware of the unequal scholarly equipments as compared to that of the respectable and revered veterans mentioned above, I simply started to copy the P2 Ms. myself afresh, although some folios had been copied by somebody for the above-scholars to the extent of about eighty pages, and I went on copying it for about 29 folios. For about the first thirteen folios, I was wandering in wilderness and passing through a jungle of phrases which gave no clue to the topic under discussion. But, in the beginning of the thirteenth folio, the words 'Strilimgam samaptam // Cha // Samaptam ca linganusasanam // Cha // written to serve as the statement purporting to mark the end of the Linganusasana, kindled in me a hope that I have located at least one place which had opened up the floodgates of the feasibility of locating many more places which would give clues to various topics and the nature and peculiarities of the presentation of the subject in this work, and that I could now embark upon editing the Linganusasana of Buddhisagara, which was mentioned by a veteran like Pandit Yudhishthir Mimamsaka in his History of Sanskrit Grammar in Hindi), but which he could find nowhere. . Gradually, with the help of my study of the Linganusasana of Vamana and that of Durga, I could locate the beginning of Buddhisagara's. Linganusasana in the auto-commentary on the first Sutra which formed a part of the First verse of the Second Pada of the First Adhyaya of the PGBV. The problem, of determining the correct readings of the text from the highly corrupt readings in all the Mss. available to me then, was very difficult, since the successive copies added to the corrupt readings as the Mss. with me were copies of the copy or the original and repeated almost the same scribal errors and at times added a few more by way of their own contribution, which further complicated the matters. The Linganusasanas of Vamana and of Durga were helpful towards this end, especially since in many cases the illustrations in the auto-commentary were found to be paralleled both in sequence as well as substance. After writing a research paper on Buddhisagara and his PGBV, and then one on the Linganusasana, and later on preparing the critical text of it for contributing it to the commemoration volume of Pandit Bechardas Doshi, I had to put the task of further copying of the Mss. of the PGBV aside due to the pressure of the work of guiding about four research students, two of them being U. G. C. Junior Research Fellows. And, then, after my transfer to Surendranagara in 1981, my voluntary retirement from Government service in 1983, and my retirement from the Directorship of the Maharshi Academy of Vedic Sciences, Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lxi Ahmedabad, in 1993, I had almost forgotten about Buddhisagara. Thus, my attention was drawn away from the PGBV for almost sixteen years or more, during this intervening period of transfer, retirement, change of job, and retirement from it too; only its happy memory lingered in my mind as an interesting adventure in academic research. 16. My attention was again drawn to Buddhisagara when I received a letter from a scholar in the B. L. Institute of Indology, Delhi, sometime in 1993, regarding guidance with respect to the task of editing the PGBV. I gave clues to the scholar and supplied him with the off-prints of my three research papers on Buddhisagara.. Nothing further was known about it. But, to my surprise, when I was asked to take up the task of editing the work by Dr. Jitendra. B. Shah, the Vice-Chairman of the B. L. Institute of Indology, Delhi, in 1994 by way of a research project on behalf of his institute, I was faced with a difficult and challenging offer and was not sure whether I shall be able to fulfil the expectations from me by Dr. Shah. However, in view of my previous experience with Buddhisagara's work and its peculiarities and my awareness of the problems I was out to face, my instinct of taking up challenges, coupled with my added equipment in the field of Sanskrit Grammar, particularly Panini, and his commentaries like Kasika with its Panjika and Nyasa, as also the Prakriya-sarvasva, during my parallel research studies with reference to the Sarasvati-kanthabharana-vyakarana of Bhojadeva, enabled me to accept the offer. And, as I finished the initial work of just copying the whole text of the PGBV from the B Ms. upto its end, the problems presented before my mind in their totality, and when on searching after the probable sources of the work in Jainendra and sakatayana, I was gradually drawn to the latter and to the Kasika, my task became rather hopeful and I gained the confidence about carrying out the task successfully to the end. The work presented here is thus able to see the light of the day, thanks only to the active interest taken in assigning it to me, and to me only at my own terms and conditions. And, I was to work my way out and wander in the jungle of corrupt text myself alone, since no other scholar in India and abroad had taken any interest in the work during the long interval of about a decade and a half. I was given a free hand, and Dr. Jitendra. B. Shah gave me a solid backing by seeing to it that the terms and conditions agreed upon between me and the management of the B. L. Institute, Delhi, were implemented in toto. This served to maintain my morale and necessary enthusiasm to put in the hard labour and burn midnight oil to finish the work in stipulated time limit. I must here express my thanks to Shri N. P. Jain, Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Lxu another Vice-Chairman of the B. L. Institute, Delhi, and also the present Director Dr. K. K. Jain, for their kind cooperation in the form of prompt action pertaining to the implimentation of the agreement of the research project assigned to me. I thank, again, Dr. Jitendrabhai and his colleagues in the management of the B. L. Institute, Delhi, for accepting my humble suggestion to typeset the work in Ahmedabad to enable me to see it through press and introduce corrections, if necessary, upto the last moment. And, last but not the least, I express my utmost feeling of gratitude for the loving generosity and tolerance of my wife Smt. Niranjana Kansara, who let me work on this project for full two years and a half during which I was busy day and night on my dining table in the kitchen-cum study-room. REFERENCES : 1. Schlegel, Augustus - Wisdom of the Ancient Indians. . 2. Mahabharata (Mbh.), santi P. Vol. 15, 12, 224, 55 cd : Anadinidhana nitya vag utsrsta svayambhuva / 3. Manusnirti 1.21 : Sarvesam sa tu namani karmani ca prthak prthak / Veda sabdebhya evadau prthak samsthas ca nirmame // 4. RV. 9.95.2 cd : "Devo devanam guhyani nama" vinkrnoti barhisi pravace 11; 10.71.1 ab: Brhaspate prathamam vaco agram yat prairata namadheyam dadhanah; 8.100.11 ab : Devim vacam ajanayanta devas tam visvarupah pasavo vadanti / 5. Sabarabhasya on the Mim. Su. 1.3.13 : Ya eva laukikas ta eva vaidikah / Ta eva tesam arthah .. 6. Vyakarana-mahabhasyam (VMBH.), (Dec. Col., Puna, Edn, 1959, p. 2) Paspasa Ahnika : Atha sabdanusasanam / ... Kesam sabdanam ? Laukikanam vaidikanam ca / 7 ibid., p. 31 : 'Sarve khaly apy ete sabda desantare prayujyante / Na, caita upalabhyante / Upalabdhau yatnah kriyatam mahan hi sabdasya prayoga-visayah / Saptadvipa vasumati trayo lokas catvaro vedah sangah sarahasya bahudha vibhinna ekasatam adhvaryusakhah sahasra-vartma samaveda eka-vimsatidha buhvrcyam navadha' atharvano vedo vakovakyam itihasah puranam vaidyakam ity etavan sabdasya prayoga-visayah / ibid., p. 33 : Bhuyamso 'pasabda alpiyamsah sabdah / Ekasya sabdasya bahavo pabhramsah / Tad yatha / Gaur ity asya gavi goni gota gopotaliketyevam adayo 'pabhramsah / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lxiii 9. NS. 17.2 : Etadeva viparyastam samskara-guna-varjitam / Vijneyam prakrtam pathyam nana vastha'ntaratmakam // 10. VP. (Dec. Col. Poona, 1966 Edn.), 1. 146 (154) ab : Daivi vag vyatikirneyam usaktair abhidhatrbhih / 11. Taittiriya Samhita 6.4.7 : Vag vai paracy avyakrta vadat / 12. VMBh., p. 19 : Brhaspatir indraya divyam varsa-sahasram pratipadoktanam sabdanam sabdaparayanam provaca nantam jagama / 13. VMBh., p. 19.: Anabhyupaya esa sabdanam pratipattau pratipadapathah...Ya sarvatha ciram jivati sa varsa-satan jivati / .. Tatra cagamakalenaiva ayuh paryanuyuktam syat / 14. T. Sam. 6.4.7 : Te deva indram abruvan imam no vacam vyakurv iti .. tam indro madhyato "vakramya vyakarot / 15. VMBh., p. 5: Raksartham vedanam adhyeyam vyakaranam/ 16. RV. 3.2.10; 3.31.12; 3.35.8; 6.41.3; 6.48.15; 8.33.9; YV. 4.34; 17.28. 17. V. Ram. (Baroda Edn.), Vol. 5, Sund. Ka. 5.28.17 cd - 18 ab : Vacam codaharisyami manusim iha samskstam // Yadi vacam pradasyami dvijatim iva samskrtam / 18. YV. 19.77 : Drstva rupe vyakarot satyanrte prajapatih / 19. V: Ram. (Chow. Edn. Varanasi, 1957), Kisk. K. 3.30 (p. 404) : Nunam vyakaranam krtsnam anena bahudha srtam/ bahu-vyaharata "nena na kincid apabhasitam // 20. Gopatha Brahmana, Pu., 1.24. 21. Mun. Up. 1.5. 22. MBh. (Poona Edn.) Vol. VI, (p. 208) 5.43.36 : Sarvarthanam vyakaranad vaiyakarana ucyate / 23. VMBh., p. 17: Pura kalpa etad asit / Samskarottara-kalam brahmana vyakaranam sma dhiyate / Tebhyas tatra sthana-karananupradana-jnebhyo vaidikah sabda upadisyante / 24. G. Br. Pu., 1.27 : Sadangavidyas tat tatha dhimahe / 25. Bau. Dh. Su., 2.14.2. 26. Gau. Dh: Su., 15.28. 27. V. Ram. (Chow. Edn.), Bal. K. 14. 21 a: Na 'sadanga-vid atrasid ../ 28. P. Si. 41-42 : Chandah padau tu vedasya hastau kalpo 'tha pathyate / Jyotisam ayanam caksur niruktam srotram ucyate // Siksa ghranam tu vedasya mukham vyakaranam smrtam/ Tasmat sangam adhityaiva brahmaloke mahiyate // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lxiv 1, PP: 29. G. Br. Pu. 1.24: Omkaram prcchamah ko dhatuh, kim pratipadikam, 'kim namakhyatam, kim lingam, kim vacanam, ka vibhaktih, kah pratyayah, kah svara upasargo nipatah, kim vai vyakaranan, ko vikarah, ko vikari, katimatrah, kativarnah, katyaksarah, katipadah, kah samyogah, Kim sthananunadanupradananukaranam .. / 30. Rk. T. (Dr. Suryakanta) 1.4 (p. 3) : Brahma bihaspataye provaca, brhaspatir indrayendro bharadvajaya, bharadvaja rsibhya rsayo brahmanebhyah ../ . 31. Mimamsaka, Yudhisthira - Samskrta Vyakarana-sastra ka Itihasa (S. VS. I.) Pt. I, pp. 66-78. 32. Bopadeva - Kavikalpadruma : Indras candrah kasakrtsnapisali-sakatayanah Paniny-amara-jainendra jayanty asta "disabdikah // 33. Mimamsaka, Yudhisthira - Op. cit., pp. 146-192; pp. 79-145. 34. ibid., pp. 629-69 . 35. R. Birwe, Introduction (sakatayana-vyakaranam, Edt. by Pandit Shambhunath Tripathi, Bharatiya Jnanapith, Varanasi, 1944), p. 53. 36. Singh, Jag Deva - Panini : His Description of Sanskrit (An Analytical Study of the Astadhyayi) (PHDS). Foreword by S. M. Katre. Munshiram Manoharlal Publ. Pvt. Ltd., New Delhi, 1991, p. 1; Cardona, George Panini : A Survey of Research (PSR). Motilal Banarasidass, Delhi, 1980, p. 142. 37. Cardona, PSR, p. 160. 38. Dhatupatha in Vedanga-Prakasa. Arya Sahitya Mandala Ltd., Ajmer, 1956; P. Ast. 1.3.1 (Bhuvadayo dhatavah); 3.1.15 (Curadibhyo nic); 3.1.73 (Svadibhyah snuh); 3.1.77 (Tudadibhyah sah); 3.1.78 (Rudhadibhyah snam), etc. 39. As, for instance, in P. Ast. 3.1.82 : Stambhu-stumbhu-skambhuskumbhu skunbhyah snus ca 1, on which the Kasika remarks: Adyas catvaro dhatavah sautrah .. / 40. Singh, J. D. - PHDS, p. 11. 41. Yudhisthira Mimamsaka - S. VS. I. Pt. 2, pp. 48-72. 42. Belvalkar, S. K. - Systems of Sanskrit Grammar, Poona, 1915, p. 25. 43. Y. Mimamsaka - S. VS. I. Pt. 2, pp. 144-166. 44. Cardona, - PSR, pp. 165-166. 45. ibid., p. 170. 46. Mimamsaka - S. VS. I, Pt. 2, pp. 202-205; 209-216. 47. Cardona - PSR, pp. 171-172. 48. ibid., pp. 177-178. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ixy 49. Mimamsaka - S. VS. I., Pt. 2, p. 276. 50. P. Ast. 4.3.10 : Tena proktam /; and Kasika on it : Prakarsenoktam proktam ity ucyate, na tu krtam, 'krte granthe' ity anena gatarthatvat / Anyena krta mathurena prokta mathuri vrttih / 51. P. Ast. 4.3.115 : Upajnate /; and Kasika on it : Vinopadesena jnatam upajnatam, svayam abhisambaddham ityarthah / Panininopajnatam paniniyam akalakam vyakaranam / 52. P. Ast. 6.3.108 : Prsodaradini yathopadistam/; and V. Moh. on it: Sista parijnanartha astadhyayi. 53. Tripathi, K. R. - Arrangement of the Rules in Panini's Astadhyayi (ARPA). Parimal Publications, Delhi, 1991, pp. 24-25. 54. V. MBh., p. 6: Laghvartham cadhyeyam vyakaranam / ... Na cantarena vakaranam laghunopayena sabdah sakyah jnatum/ 55. Belvalkar - SSG., pp. 23-28. 56. Mimamsaka - S. VS. I., Pt. 2, pp. 1-2. 57. ibid., 58. Kasika on P. Ast. 1.3.2 : Upadisyate 'nenety upadesah, sastravakyani sutrapathah khilapathas ca / 59. Dandanatha repeats the above words of the Kasika to explain Bhoja's SKB., : 1.2.7. 60. Mimamsaka - S. VS. I, Pt. 2, pp. 4-5. 61. Yaska - Nirukta 1.20 : Te varebhyo 'saksatkstadharmabhya upadesena mantran sampraduh / Upadesaya glayanto 'vare bilmagrahanayemam grantham samamnasisuh, vedam ca vedangani ca / 62. Kasika, Opening verse 1 : Vrttau bhasye tatha dhatu-namaparayanadisu / Viprakirnasya tantrasya kriyate sara-samgrahah // 63. ibid., verse 2 : Istyupasamkhyanavati suddha-gana vivrtagudha-sutrartha / Vyutpanna-rupasiddhir vittir iyam kasika nama // 64. Mimamsaka, -S. VS. I. Pt. 2, P. 4. 65. ibid., p. 5. 66. ibid. 67. Singh, J. D. - PHDS., pp. 2-3. 68. ibid., p. 4. 69. Abhyankar, Kashinath Vasudev and Shukla, J. M. * A Dictionary of Sanskrit * Grammar (DSG). Oriental Institute, Baroda, 1977, Introduction to the First Edition, Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lxvi p. xi. 70. Cardona - PRS., p. 243. 71. Mimamsaka - S. Vs. I., Pt. 2, pp. 322-326, 334. 72. Belvalkar - SSG., pp. 29-31. 73. ibid., pp. 32-34. 74. Cardona - PRS., p. 253. 75. Abhyankar and Shukla - DSG., p. 303. 76. Belvalkar - SSG., p. 34. 77. ibid., pp. 34-35. 78. ibid., pp. 59-61; Dr. Harshnath Mishra has studied the Candra System in his doctoral dissertation in Sanskrit, entitled 'Candra-vyakarana-vrtteh Samalocanatmakam Adhyayanam'. Shri Lal Bahadur Shastri Kendriya Samskrta Vidyapitham, New Delhi, 1974. 79. Belvalkar - SSG., 37-38. 80. ibid., p. 64; Tripathi, Pandit Shambhunath - Jainendra Vyakaranam (1st Edn.). Bharatiya Jnanapith, Kashi, 1956, Nathurama Premi's Hindi Introduction, p. 44. 81. Birwe, R. - English Introduction to sakatayana Vyakaranam edited by Pandit Shambhunath Tripathi. Bharatiya Jnanapith, Varanasi, 1944, pp. 25-27. 82. Belvalkar - SSG., pp. 65-68. 83. ibid., pp. 68-73. 84. Birwe - Op. cit., pp. 56-66. 85. ibid., pp. 81-89. 86. Belvalkar - SSG., p. 73. 87. Mimamsaka - S. VS. I., Pt 1, p. 671; Ganaratna-mahodadhi (GRM) of Vardhamana edited by Julius Eggeling. Motilal Banarasidass, Delhi, 1963, p. 2: Vamano' visrantavidyadhara-vyakarana-karta/; p. 312. 88. Prbc., 10. 38. 89. Mimamsaka - S. VS. I., Pt. 1, p. 675. 90. ibid., Pt. 2, pp. 288-289; Dalal, C. D. - Vamaniya-linganusasana, 1 ed : Linganusasanam aham vacmy aryabhih samasena. 91. Dalal, op. cit., Intro., p. ix. 92. Prbc., 19.5-7, 9-13, 16-17, 21-22, 25-30, 33-37, 38-42; 44-45. 93. ibid., 19.57 : Apani-pado hy amano grahita pasyaty acaksuh sa srnoty akarnah / Sa vetti visvam na hi tasya'sti vetta sivo hy arupi sa jino 'vatad vah // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khui 94. ibid., 19. 48-62. 95. ibid., 19.63-64, 66-68, 71-77, 80-89. 96. Muniraj Shree Raja Vijayajee - Skt. Prastavana to Surasundaree-cariam of Dhanesvara, Benares Edn., 1916, pp. 25-27; also, cf. Muni Jina Vijaya - Kharatara-gaccha-brhadgurvavali, Singhi Jain Granthamala Series No. 42, Bombay, 1956, pp. 1-2. 97. Abhayadevasuri - Pancasaka-vrtti, (printed) folio 301 b.-302 a, concluding verses 1-2. 98. Prbc, Prasasti verses after the end of XXIIth Prabandha, pp. 213-216. 99. Buddhisagara - PGBV, concluding vs. 5. 100. Dr. Buhler's Report, p. 149. It may be noted in this connection that the subsequent Acaryas of the line of Vardhamanasuri, the preceptor of both Jinesvara and Buddhisagara, are known to refer to themselves as 'Candrakulina', Brhadgacchiya', 'Suvihita' and 'Apratibaddha-vihari', as has been noticed by Triputi Munis in their Jaina Parampara-no Itihasa (Guj.), 1960, Vol. II, pp. 210 214. 101. Buddhisagara, PGBV, concluding vs. 1-3,5 and 8. 102. Dhanesvara - Surasundaricariya, 16. 238-240. 103. ibid., 16. 245, 249, 104. Abhayadevasuri - Pancasaka-vrtti, concluding vss. 1-4. 105. Buddhisagara. - PGBV, concluding vss. 5, 8; Jinesvara, Pramalaksma, vs. 405. 106. Velankar, H. D., Jinaratnakosa, Vo. I, p. 224. 197. Buddhisagara, PGBV., concluding vs. 11. 108. Prbc., 19.5-10. 109. Kansara, N. M. - Tilakamanjari of Kavi Dhanapala : A Critical Study (unpublished doctoral dissertation), Vol.1, pp. 81-84. 110. Prbc., 19. 46-48. . 111. Parikh R. G. and Shastri H. G. - Gujarata no Rajakiya Ane Samskrtika Itihasa (Guj.), Vol. 4, p. 32. 112. Triputi Munis * Jaina Parampara-no Intihasa, Vol. 2, p. 215. 113. Jinesvarasuri - Prama-laksma, vss. 402-405 : Tatra durjanavakyani pravrtteh sannibandhanam // Sabda-laksma pramalaksma yad etesam na vidyate/ Nadimantas tato hy ete paralaksmopajivinah // and auto-commentary on it : Sabdalaksma vyakaranam / Svetabhiksunam sviyam na vidyate / Tatha pramalaksmapi pramana-laksanam api, yesam na vidyate, nadimanto naivadaveva ete Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lxviii sambhutah, kintu kuto opi nimittad arvacina ete jata iti / Tato hy ete ... paralaksmopajivinah bauddhadi-pranita-laksanan upajivitum silah .. / Uktam ca "havvasa-saehim nauttarehim taiya siddhim gayassa virassa / Kasvaliyanam ditthi valahi-purie samuppanna // Tasman nayam moksavahah pantha ... / 114. ibid., vs. 403 : Tair avadhirite yat tu pravrttir avayor iha / Tatra durjana vakyani pravstteh sannibandhanam // 115. ibid., auto-commentary on vs, 405 : Sri-buddhisagaracaryaih panini-candra jainendra-visranta-durgatikam avalokya vrttabandhaih dhatu-sutra-ganonadi-vrtta bandhaih krtam vyakaranam samskrta-prakrta-sabda-siddhaye ... / 116. Dhanesvara - Op. cit., 26.245, 247-248 : Ego tana jinesarasuri surovva ukkada payavo/ Tassa siri-buddhisagara suri ya sahoyaro bio // Jassa ya muha-kuharao viniggaya atthavari-sohilla / Bahu-cakkavaya-kaliya ramgamta-suphakkiyataramga / / Tadaruha-avasadda-mahiruhai ummulanammi susamattha / Ajjhaya-pavara-tittha pamca-garthi nai pavara // 117. Jina-ratna-kosa, Vol. I, by H. D. Velankar, Poona, 1944, p. 224. 118. See supra ft. nt. 53. 119. See supra ft. nts. 55 and 54. 120. See supra ft. nt. 56. 121. PGBV. 1.1.1cd: Natva prabaddhye laghu-purna-padya-vak sabdasya laksmabudha buddhivrddhaye // 122. ibid., 1.1.2 : Sarva-vighnopasantyartham sabdartha-pratipattaye / Srotrjana pravrtyartha sailokam proktavan iti // 123. Auto-commentary on PGBV 1.2.17.4 : Anyor anayor enadam aha / 124. The Mangala Sloka of C : Siddham pranamya sarvajnam sarviyam jagato gurum / Laghu vispasta-sampurnam ucyate sabdalaksanam // 125. See K. C. Chatterji's Edn., Poona, 1953, Part II, p. 245. 126. PGBV. 1.1.3: Acalitah pratitarthah pratyaharas cirantanah / Krtah padya na camisam asandeharthai tatha ca te // 127. Cardona - PRS., p. 160. 128. Kasika on Siva-sutra 'Hal' (14) : Ekasman nananavata dvabhyam sas tribhya eva kanamah syuh / Jneyau cayau caturbhyo rah pancabhyah salau sadbhyah 11. 129. Birwe, R. - Introduction to the sakatayana-vyakarana, etd. by Shambhunath Tripathi, Bharatiya Jnanapitha, Varanasi, 1971, pp. 65-66. 130. Shastri, Kapila Deva - The Ganapatha Ascribed to Panini, Kurukshetra University, Kurukshetra, 1967, pp. 6-7. 131. ibid., p. 62. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lxix 132. ibid., p. 63. 133. ibid., pp. 65-67. 134. Padamanjari on Kasika Mangala-sloka 1, Edited by Bharadvaja Damodar Shastri, Kashi, 1895, Vol. I, p. 4: Vrttyantaresu tu ganapatha eva nasti / 135. Abhyankara, K. V. and Shukla, J. M. - A Dictionary of Sankrit Grammar, Oriental Institute, Baroda, 1977, p. 54. 136. Patanjali's Vyakarana-Mahabhasya on p. 8.3.98 : Avihita-laksano murdhanyah susamadisu; Kasika on P. 8.4.9: Avihita-laksano natva-pratisedhah ksubhnadisu drstavyah/ 137. Sakatayana 2.1.52 : Saptami saundadibhih; Amgh. Vr. on it : Saundadir aksti ganah / ; on 2.1.117 : Kadaradir akrti-ganah / 138. Sakatayana in his Amgh. Vr. on S.1.1.181 : "..Kaskadir akrtiganah / Bahuvacanam asya-krti-ganatvam dyotayati; / Hemacandra in his Brh. Vr, on 2.4.19 : Bahuvacanam aksti-ganartham / .139. Sakatayana in his Amgh. Vr. on 3.1.50 : Gahadir akrtiganah / 140. Palsule, Gajanan Balkrishna - The Sanskrit Dhatupathas: A Critical Study. University of Poona, Poona, 1961, p. 14. 141. ibid., p. 17. . 142. Devasthali, G. V. - Anubandhas of Panini. University of Poona, Poona, 1967, p. : 2. 143. Pusalkar, op. cit., pp. 27-28. 144. ibid., p. 36. 145. ibid., p. 37. 146. ibid., p. 41. 147. ibid., p. 43. 148. ibid., p. 47. 149. ibid., p. 54. 150. ibid., pp. 59-63. 151. Devasthali, op. cit., pp. 22-24. 152. ibid., pp. 25-27. 153. Cardona, PSR., pp. 170-174. 154. Abhyankar K. V., and Shukla, J. M. - DSG., p. 78. 155. Dviveda, Janakiprasada - Katantra-vyakarana-vimarsah (Skt.), Sampurnananda * Samskrta Visvavidyalaya, Varanasi, 1975, p. 19. 156. Misra, Harsanatha * Candra-vyakarana-vrtteh Samalocanatmakam Adhyayanam . Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ixx (Skt.). Sri-lalabahadurasastri-kendriya-samskrta-vidyapitham, New Delhi, 1974, p. 174. 157. Mimamsaka, Yudhisthira - Prastavana (Hin.) entitled Jainendra Sabdanusasana Tatha Usake Khila-patha', p. 47, Pujyapada Devanandin's Jainendra-vyakaranam with Jainendra-Mahavrtti, edt. Sambhunatha Tripathi and Mahadeva Caturvedi. Bharatiya Jnanapitha, Kasi, 1956. 158. Birwe, R - Introduction, p. 104, sakatayana-vyakaranam, edt. Sambhunatha Tripathi. Bharatiya Jnanapitha, Varanasi, 1971. 159. Cardona, op. cit., p. 178. 160. Kasika on P.1.2.53 :- Samjna-sabda hi nana-linga-samkhyah pramanam ) ... Tatra lingam vacanam ca svabhavika-siddham eva, na yatna-pratipadyam / 161. Cardona, op. cit., p. 178. 162. Janakiprasada, op. cit., pp. 20-21. 163. Premi, Nathurama - Prastavana entitled 'Devanandi-ka Jainendra Vyakarana', (Hin.) p. 49, Jainendra-vyakaranam with Jainendra-mahavitti. Bharatiya Jnanapitha, Kasi, 1956. . 164. Dalal, Chimanlal D. - Linganusasana of Vamana with auto-commentary. Central Library, Baroda, 1918, pp. 1-21. 165. Sakatayana-vyakaranam edt. by Sambhunatha Tripathi, Bharatiya Jnanapitha, Varanasi, 1971, pp. 29-32. 166. Kansara, N. M. - The Linganusasana of Buddhisagara. Jr. of Ganganatha Jha Kendriya Sanskrit Vidyapeetha, Vol. XXXV, Jan. - Jun. 1979. Pt. 1-2, pp. 97-98. 167. ibid, p. 100. 168. Kansara, N. M. - Buddhisagarasuri's Linganusasana with auto-commentary. Aspects of Jainology, Vol. 2, Pt. Bechardas Doshi Commemoration Volume, P. V. Research Institute, Varanasi, 1987, 169. Birwe, op cit., pp. 62-63. 170. ibid., pp. 63-65. 171. Abhyankar and Shukla, op. cit., p. 283. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbuddhisAgarasUri-proktaM paJcagranthI vyAkaraNam (svopajJavRttisametam) Page #74 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM zrIbuddhisAgarasUri-proktaM // paJcagranthI vyAkaraNam // // svopajJavRttisametam // [ // atha prathamo'dhyAyaH // ] ' [ // atha prathamAdhyAye prathamaH pAdaH // ] - // namaH sarvajJAya // . siddhaM jinaM sarvavidaM niraJjanaM sarvIyamIzaM kamalAlayaM gurum / natvA prabaddhye laghupUrNapadyavAk zabdasya lakSmA'budhabuddhivRddhaye // 1 / 1 / 1 // avayavArtho'sya nyAsAdavaseyaH / avizeSeNa vizeSaprayojanamucyate sarvavighnopazAntyarthaM zabdArthapratipattaye / zrotRjanapravRttyarthaM sazlokaM proktavAnaham // 11 // 2 // pratyAhArAn muktvA padyapratijJeti sahetukamAha / acAlitetyAdi zlokaH / ... [acAlitAH pratItArthAH pratyAhArAzcirantanAH / kRtAH padyA na cAmISAmasandehArthaM tathA ca te // 11 // 3 // ] na cAlitAH, na kenacidanyathAkRtA ityacAlitAH, te ca te / [pratItArthAH / ] pratIta: saMjJAdyanapekSatvAd vyakto jJAto, vAcA vA'nuktavarNarUpo'rtho yeSAM te tathA / te ca ke te? pratyAhiyante saMgRhyante varNA yaiH sAdyakSarairanubandhaiste pratyAhArAH, na tu saMjJAH / te ca cirantanA na tvAdhunikAH, iti hetoriha padyA na kRtA amISAmarthAnAM pratipattyarthamityarthaH / uparyupari pAte ac aj vA pratyAhAra ityAdisandehanirAsArthaM ca / tatheti samuccaye / te cAmI / [aiuN / Rluk / eoG / aiauc / hayavaraTlaN / jamaGaNanam / jhabhaghaDhadhaS / jabagaDadaz / khaphachaThathacaTatav / kapam / zaSasaaMaH ka par / hal // ] . aiuN ityAdikrameNa varNopadezaH pratyAhArArthaH / te ca zAstralAghavAya / a tu NA aN ityekaH / Rluk / kA / ak / ik / uk / iti trayaH / eoG / GA Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam eGityeka: / aiauc| cA / ac / ic / ec / aic / iti catvAraH / agAdyuktau NAderna graho'naMzatvAt / hyvrlnn| NA / iN eN iti dvau / hAdiSva uccAraNArthaH / 5 ka payozca kapau / umaGaNanam / maa| am / yam / um / Gam / iti catvAraH / jhabhaghaDhadhaS / SA / jhaS / bhaS / iti dvau / jabagaDadaz / zA / az / haz / jhaz / jaz / baz / iti paJca / khaphachaThathacaTatav / vaa| chav ityekH| khaphAvuttarArtho / kapam / yA / may / jhay / khay / cay / iti catvAraH / zaSasaaMaH ka pa / rA / jhar / khar / car / / zar / iti catvAraH / hal / lA / al / hal / val / jhal / zal / iti paJca / / punarho hazAdinA valAdinA ca gahArthaH / evamete SatriMzat // 3 // sasvo'dbhUtA adgidugUtA adyaNi gasvedadhyannadyeSA / gurgurma udit kuJjA cAyuk kukruG juH svo haludit saikit // 11 // 4 // sa sva ityAdi vRttam / (1) sasvodbhUtAH / [1 / 1 / 4 / 1 / ] (2) at / [1 / 1 / 4 / 2 / ] atakArako varNaH / (3) git-ugu-utA- [1 / 1 / 4 / 3 / ] lakSitasvasvaiH sajAtIyaiH saMha grAhyaH / (4) avat yaNi ga / [1 / 1 / 4 / 4 / ] (5) sve dadhyat nadyeSA / [1 / 1 / 4 / 5 / ] (6) guH gurmaH / [1 / 1 / 4 / 6 / ] amUm, amUbhyAm / udit / (1) kuJjA cAyuk kukruG ju svaH / [1 / 1 / 47 / ] kuJjA cAyuk ti na ku kruG / at kim ? ato bhaitAbhiH vidhIyamAno jureva sasvaH / khaTvendraH / . (8) [ haludit 1 / 1 / 4 / 8 / ] hal / udideva / (9) saikit / [ 1 / 1 / 4 / 9 / ] tataH / bhavAJchete // 4 // [ tulyAsyaprayatnaH savarNa Asanna Amantrite'tsukittasunsu / . do'bvA cihnamidanta AdiH prDasA SaSThyoktasya prAdyatAbhyAM tau vRttyanye prADDirA DArDasAntye pi nRrvA // 115 // (10) tulyAsyaprayatnaH savarNaH [ 1 / 15 / 1 / ] / trayo'kArAH, udAttAnudAttasvaritAH, pratyekaM sAnunAsikaniranunAsikAH, husvadIrghaplutA, ityavarNo'STAdazadhA / tathA ivarNa-uvarNa-RvarNAH / lavarNo dvAdazadhA, dIrghAbhAvAt / eaicca, husvAbhAvAt / rephoSmANo'svAH ! vo varyeNa svaH / RvarNa lavarNena kvacit / (11) AsannaH / [1 / 15 / 2 / ] sthAnArthaguNapramANamatyAdibhiryo yasya sannatamaH sa eva Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH prathamaH pAdaH grAhyaH / urad / seym| vataNDI yuvatiH vAtaNDayayuvatiH, apatyArthasya puMstavam / kuJcajau / tyaagH| gurmH| amUbhiH / prADDi cAvidhyarthaH / sthAnena / akuhavisarjanIyAH kaNThyAH / icuyshaastaalvyaaH| upUpadhmAnIyA oSThyAH / RTuraSA mUrdhanyAH / tRtulasA dantyAH / eai knntthtaalvyau| oau knntthosstthyau| vo dantoSThyaH / sarvamukhasthAnIyo vA'varNaH / guNena / khyshsssaashcaaghossaaH| ghoSavanto'nye / vargANAM dvitIyacaturthAH zaSasahAzca mahAprANAH / anye'lpaprANAH / am aM uM cAnunAsikAH / yelavAstathA'nyathA c| pramANam / ekamAtro bhavedbasvo dvimAtro dIrgha ucyate / trimAtrastu pluto jJeyo vyaJjanaM cArdhamAtrakam // (12) Amantrite'tsukittasunsu do'bvA / [1 / 15 / 3 / ] Amantrite'rthe grAhyaM tsvai c| dA asyoktAvayavakArakaH sa eva, dhA ca grAhyaH / do halIt / dIyate / dhIyate / ap kim ? dIyante vrIhayaH / suprA / ritsupsasvo grAhyAH / saM prathametyAdi / - (13) cihnamit / [1 / 15 / 4 / ] arthAd yad atadaMzabhUtaM cihna tad it / iN / kvip| eti gacchati na tiSThatIti it lutsyAdityarthaH / aN Nit / deve / svaM ca lakSyam / yatpunaraMzabhUtaM cihna tat tadanyavizeSyAbhAve lakSyamiva lakSyaM syAt / aayaaniyau| (14) antaH / [1 / 15 / 5 / ] svaM cihnamantaH syAd arthAcciyasya / ceyam / jhalaH / payAMsi / cihnasyAnyasthAnApohavAdaH / (15) diH / [1 / 15 / 6 / ] sUtre saptamyoktaM cihnam arthAd varNamAtraM ciDhyasyAdiH syAt / tadAdau vidhirityarthaH / niyam / antApavAdo'yam / (16) ktArDasA SaSTyoktasya / [1 / 15 / 7 / ] ktAlakSitA vA gazau krameNAntAdI staH / sikittanaH / bhvaanychte| DitovAT / budhyai / sthAnavizeSArtham, antya iti bAdhanArthaM ca / .(17) prATyatAbhyAm / [1 / 15 / 8 / ] ktA vartate / prakRtizabda: kit prAdeH paraH, Tit, atasmAd aprAdeAhyaH / AtaH prAdibhya iti vAcye kAta iti vAcyam, anyat TAta iti / (18) ttau vRttyanye / [1 / 15 / 9 / ] ta iti vRttau samAse, na ityanyasminnasamAse'rthe jnyeyH| samAsAsamAsayoH saMjJeyam / vautvoSThayostina yujeH / . (19) prAGGirA / [1 / 15 / 10 / ] saptamyoktAt pUrvaH kArthI nimittaM vA syAt / yannigasve vidhyarthaH / sthavyasavukasthAti / parasyAgrahaNArtham / tavedam / (20) DArDasAntye / [1 / 15 / 11 / ] DAlakSitaH SaSThyoktasya ca yo vidhiH so'ntye varNe syaat| (21) pi nRrvA / [1 / 15 / 12 / ] nUMSpAhi / dadheran / danA // 5 // [sarvasva cetA vasupA vidhiH zA mAcaH paro'A DasalaH dvaye rA / svAdItsadenatvamalikSalugno naM kye padaM sili na stinarthe // 1 // 16 // ] Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam sarvasyetyAdivRttam / (22) sarvasya cetA / [1 / 1 / 6 / 1 / ] anubandhena sahokto'rthAd AdivarNaH sarvasya idavadhikasya, cakArAt svasya ca, grAhI syAt / al akArAdeH / (23) svasupA vidhiH / [ 1 / 1 / 6 / 2 / ] se prathamA, arsastvAdivibhaktyabhAvAH, tannirdiSTasya sarvasya sthAne vidhiH syAt / a: / areD / tavaryaH / dantadatA dvidan / ata evAtrAvibhaktiko nirdezo bhaviSyate / (24) shaa| [1 / 1 / 6 / 3 / ] zidvidhiH sarvasya syAt / stye cchAtrakaH / asmai / antyaapvaado'ym| (25) mAcaH paraH / [1 / 1 / 6 / 4 / ] midvidhinimittAsannAdacaH paraH syAt / sa cAgamaH / bahUni / payAMsi / vAJchanti / (26) ardhyA / [1 / 1 / 6 / 5 / ] paJcamyoktAt paro vidhiH syAt, taM nimittaM c| kena / vRkSaH / pratyayasyApi vidhitvAt / veSTalaH / prakopaNam / pUrvAgrahArthAM tayAdya / (27) usalaH / [1 / 1 / 6 / 6 / ] SaSThyantasyAl varNamAtraM, tasya paJcamyuktAt parasya vidhi: syAd arthAd yAdeH / dvIpaH / DasaH kim ? sarve / antyaapvaado'ym| (28) dvaye / [1 / 1 / 67 / ] yugapad vidhidvaye tulyabale prApte para: syAt / agnim / paratvAt / mAtaram / (29) rA / [1 / 1 / 6 / 8 / ] ridvidhiH pUrvo'pi syAt / parApavAdaH / sarvANi / ya's / na zId dvayoritostulyabalatvAt para eva / he itarat / tritarAditaH / nartagavADadambAH / __ (30) svAdItsat / [1 / 1 / 6 / 9 / ] luptamapi svAdi sadiva syAt / gomAn / supayAH / (31) enatvamalikSa / [1 / 16 / 10 / ] enadutvAmAl / igvidhiSu svAdi sadiva syaallugpi| enacchritakAH / tvadIyaH / manmitraH / nijAgalIti / zozavIti / (32) lugno / [1 / 1 / 6 / 11 / ] lukzabdena luptaM svAdi sadiva no syAt prAkkArye / he vAri / he vAre / lugitkAryam / prAkkArye kim ? ziraH / (33) naM kye padam / [1 / 1 / 6 / 12 / ] nantaM kye pratyaye pare padasaMjJaM syAt / rAjAyate / raajiiyti| naM kim ? vAcyati / (34) siddhali / [1 / 1 / 6 / 13 / ] siti valAdau ca pratyaye pUrvaM padaM syAt / bhavadIyaH / ahaMyuH / vli| rAjatA / payobhyAm / vAktvam / sitItyadhAtoreva / vacmi / niyamavidhAnArthaM vacaH / (35) na stinarthe / [1 / 1 / 6 / 14 / ] inarthe matvarthIye vali pare sta na syAt / pysvii| AyuSmAn / tdditvaan| sta kim ? takSavAn / inarthe kim / payobhyAm // 6 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH prathamaH pAdaH . [suptivirAmo'sya pade na vAnte'trANo'gitAM soM iti carjazo no / eco'yavAyAvaci yaNNigasve husvo'ti vA dhaMdaca rRRdamyak // 1117 // ] suptiGDityAdi / ___(36) suptiG / [1 / 17 / 1 / ] sup tiG subantaM tiGntaM padasaMjJaM syAt / te'tra / yjnte'tr| rAjArthaH / (37) virAmo'sya / [1 / 17 / 2 / ] paro'nte zabdo'trApi sambadhyate / asyeti suptiGantasya padasyAnte virAmaH syAt / dadhivAk / padAnte [iti] anena sambandhAt padasyApyante vartamAnasya tadante virAmaH, na pUrvapadAnte / rAjArthaH / anyatrAvirAmaH / (38) pade na vAnte / [1 / 17 / 3 / ] asyAnte virAmo na vA syAt pade pare / te aah| tyaah| staH atra / sto'tra / atrANo'gitAM soM iti / atra virAme vartamAnasyANaH, agitAM gidAdivarjitasoM itti Jam aM uM ca anunAsikA atyukteH, sAnunAsikAdezaH syAd vA / itirvivakSitArthatvAt / anyatrApi soM iti jamAdiH pratipattavyaH / sAmaM / sAmaH / aNa iti kim ? krtR| agitAM kim ? agnI / (39) carjazaH / [1 / 17 / 4 / ] atra virAmasthAH jaz car vA syuH / vAk / vAg / (40) no / [1 / 17 / 5 / ] ataH paraM yasya yaducyate tat tasyAtra virAme na syAd ityAha / : te AhuH / arthAd anyatra vidheH / tayAhuH / . (41) eco'yvaayaavci| [1 / 17 / 6 / ] ecaH kAryiNaH krameNa ay av Ay Av bhavati, aci pare / nayanam / lavanam / rAyaH / nAvaH / / (42) ynnnnigsve| [1 / 17 / 7 / ] ik yaN syAd asve yaci / dadhyatra / madhvatra / karbarthaH / litiH / ik kim ? zayanam / sve strIti / * (43) isvo'ti vA / [1 / 17 / 8 / ] ig asve'ci husvo vA syAt ati, asamAse sati kAryanimittayoH / stri eSA / styeSA / dadhi adaH / dadhyadaH / hUsvatvAdasandhiH / tatra kim ? cinvanti / samAse styarthaH / Rtyku| uNipAta aku / Rti sAvarNAc Rti ca pare hrasvo vA syAt / khaTva RzyaH / khaTvIH / tava lakAraH / tavalkAraH / dhUli RtuH / dhuuly'tuH| kR RcchatI / kRcchatI / kR lakAraH iti dIrghAbhAvaH / kRkAra ityeke / Rti kim ? kRtiH / tit kim ? vA larkAraH / - (44) dhaMdaca rRRt / [1 / 17 / 9 / ] acA Rti Rti lati ca pare Rt U syAt pareNAcA saha / hottRkAraH / hotRRkAraH / hotRkAraH / tRti lu / hotlukAraH / hotRlakAraH / hotRkAraH / RkAra eva, lavarNasya dIrghAbhAvAt / Rdaceti paThantyanye rephavarjam / sasavarNaH RdardhatRtIyasAca vA syAd Rti lRti vA / hotRkAra: / hotRRkAraH / hotRkAraH / hotRlakAraH / . (45) amyak / [1 / 17 / 10 / ] dvitIyAmi pare ac svaparAt syAt / svAm / vadhUm / paratvAt pitaram // 7 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam [dI? ki ze puMstra ci DhityaNo'reDevejiNavyau zakandhavo'mI / . eSaiSyayoH prasya tathoDhaUDhAvakSauhiNIreriNi ca svasatkaH // 1 // 18 // ] dIrgho kItyAdi / (46) dIrghA ki [1 / 1 / 8 / 1 / ] adIrghaH syAd, arthAt svaki saparAckAdyavRddhiH / (47) ze / [1 / 1 / 8 / 2 / ] dvitIyA zaH / saH ze pare saparAd dIrghaH syAt / mAtRn / (48) puMstra / [1 / 18 / 3 / ] puMsi su puMsA / tasyaiva zasaH / pulliGge so na: syAt / a uccAraNArthaH / svAn / nRn / puMsi kim ? svAH mAtRH / __ (49) ci / [1 / 18 / 4 / ] luptAkAranakAre'Jcatau parAco'bhAvAd agdIrghaH syAt / praacH| tRcH| ci kim ? davyaJcau / dIrgho kIti, prAk / (50) DhityaN / [1 / 1 / 8 / 5 / ] raDhayorillopo yasmiMstatra Dhiti pare'N dIrghaH syAt / svArAH / lIDhAH / aN kim ? dRDhA / (51) o'reG / [1 / 18 / 6 / ] a: areG / sve dIrghoktasthAsvi'kI kvi avarNaH / saparAc ar eG syAt / saddhiH / salkAraH / tena soDhA / (52) evejiNavyau ca / [1 / 1 / 87 / ] evatau eci iNi dhAtau ac-av-iv-Adeze pare avarNaH saparAc / ait syAt / praidhate / saiSA / zauSaH / saindrI / tau / upaiti / iNeji c| kRtait kim ? praiti / A itH| upetaH / dhautaH / iNecItyedvAdhaH / / (53) zakandhavo'mI / [1 / 18 / 8 / ] zakandhurityAdayaH / kRtyavarNAdilopA nipAtyante / atra dazAdau ca SaTpAt / zakandhuH kulaTA mUni sImantaH samacaMsnasau / halISA lAGgalISA ca manISA cAdi no halIt / syurdaza vatsatarArNaM kambalaM vasanaM pravRt // . amUni, sImAntaH / cAdi no halIt / cAderaMzaH cAdereva hali pare illopa: syAt / uDhi tvai / udhri tvai| atItaM, tiitm| apidhAnaM, pidhAnam ityAdi syuH, anye'pi AkRtigaNatvAt / dazAdi vakSyamANaH / (54) eSaiSyayoH prasya tathoDhaUDhau / [1 / 1 / 8 / 9 / ] prasya aH ait syAt, eSAdiSu saparAc / praiSaH / praiSyaH / prauDhaH / prauDhiH / tathA kiM ? proDhayati / edbAdhaH / (55) akSauhiNI / [1 / 1 / 8 / 10 / ] akSasyAdaijUhinyAM saparAc syAt / (56) ireriNi ca svasatkaH / [1 / 1 / 8 / 11 / ] svasambandhI a: ait syAt saparAc, ireriNoH parataH / svairaH / svairI // 8 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH prathamaH pAdaH [ Taikatva Arti RNe dazAdeH prAdeH kriyArthe sati supyarArvA / eGatra omADaniyoga eve vautvoSThayosti tyuG eG pade'ti // 1 / 1 / 9 // ssvaivAr3aderttigavADadattvA mAtaH suputre'cyava oti gorvA / akSendrayorna plutagit kvacidvA cAdyaDDajvA tsvi itau ujaM ca // 1 / 1 / 10 // ] TaikatvetyAdi / (57) Taikatva ArvArte / [1 / 1 / 9 / 1 / ] tRtIyAntasya samAse Rte pare aH saparAc, Ar vA syAt / shiitaartH| zItaRtaH, ar na / rya kim ? svartaH / ekatve kim ? tenartaH / (58) RNe dazAdeH / [1 / 1 / 9 / 2 / ] dazAdeH avarNaH saparAc Ar vA syAd, ar vA, RNe pre| dazArNam / dazaRNam / (59) prAdeH kriyArthe sati / [1 / 1 / 9 / 3 / ] prAdeH aH saparAc Ar syAd RdAdau dhAtau / prArnoti / tit parArtham / (60) supyarArvA / [1 / 1 / 9 / 4 / ] supi dhAtau RtRti ca pare prAdeH aH saparAc ar Ar vA syAt, na hrasvaH / prarSabhIyati / prArSabhIyati / evam upalkArIyati / tit kim ? uprkaariiyti| vA samuccaye / uttaratra supi vetyarthazca / : (61) eGatra / [1 / 1 / 9 / 5 / ] prAdeH a: saparAc e syAdatra eGAdau dhAtau / upelayati / prokhati / subdhAtau vA / upekIyati / upaikIyati / proSadhIyati / - (62) omAG / [1 / 1 / 9 / 6 / ] asaparAcca om AGAdezaH syAd ajmAtram / atroNkaare| AGAdeze ca pare / somityAha / A RddhaH / arddhaH / na.H / (63) aniyoga eve / [1 / 1 / 9 / 7 / ] aH saparAc eG syAd eve ca pare aniyamArthe / ihaivAMssva / niyoge / ihaivAssva / (64) vautvoSThayosti / [1 / 1 / 9 / 8 / ] otau ASThe ca pare, tIti samAse, aH saparAc eG vA syAt / svotuH / svautuH / soSThaH / sauSThaH / ti kim / mauSThaM dAH / (65) tyuGe / [1 / 1 / 9 / 9 / ] tit i u tyu saparAc eG syAt / Ge GasiGasoG / mAtre / agneH / dhenoH / De kim ? dhenvAH / (66) eG / [1 / 1 / 9 / 10 / ] e saparAc syAd eDeva De pare / seH / goH / (67) pade'ti / [1 / 1 / 9 / 11 / ] eG saparAc syAd eDe ca pade pare'ntya akArAdau / te'no'dya / pade kim ? / nayaH / ati kim ? bhAnaviti / (68) ssvaiva / [1 / 1 / 10 / 1 / ] tyu eva eG syAt, tsvA Amantrita sunA saha / he agne / he ko / he se / tsunA kim ? kuH / seH / tyu eva kim ? he nI: / he gauH / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam (69) AGder [1 / 1 / 10 / 2 / ] AD Rt krameNa e ar syAt tsunA saha / he tke| he kartaH kula / AD kim ? he somapAH / tsunA kim ? sA mAtA / (70) DArtagavADadatvAH / [1 / 1 / 10 / 3 / ] na vA AD yasmAt so'v AG giti Ar ityarthaH / sa ca acca aMca azca jas gaNArtha ete tsunA saha DA Ar tak syuH / Dit / Rt / tit / antaparApavAdahrasvArthaH / he stri / vadhu / atilakSmi / varSAbhu / kuNDa / amba / akka / atta / alla / anamba / svAmba / ete kim ? he zrIH / somapAH / ambADe / ambaale| ambike| bhrUvo'nyArtha ityeke / he subhrU / (71) mAtaH su putre / [1 / 1 / 10 / 4 / ] mAtRkaH / su putravRttiH / tsunA mAtasyAd visargaH sutaH / suriti dvayorekasya vA pUjAyAm / he gArgImAta / kArISagandhimAta / su kim ? he dAkSImAtRka / putre kim ? he gArgImAtRke / (72) acyava oti gorvA / [1 / 1 / 10 / 5 / ] g asya oH avaH syAd vA'ci / okAro vA'ti akArAdau pade pare / gavotiH / gavUtiH / gavArtiH / gotiH / ati o vA'sandhyarthaH / goattiH / gasya oH kim ? dvigvariH / dvigo'riH / (73) akSendrayoH / [1 / 1 / 10 / 6 / ] go ava syAt / pRthag nityArtham / gavAkSaH / gavendraH / avAtAyane go'kSam ityanye / (74) na pluta git / [1 / 1 / 10 / 7 / ] plutazca giccAvi noktakAryabhAk syAt / datta 3 amI azvA aaneyaaH| (75) kvacid vA / [1 / 1 / 10 / 8 / ] pluto'ci kvaciduktabhAk syAt, kvacinna itau syAt / suzlokeiti / gicca maNIvAdau / mnniiv| rauhiNIva / daMpatIva / rodasIva / kvacid vA / aznuhI3ti / ashnuhiiti| cinuhi3idam / vAsa3'yam / vasA3iyam / (76) cAdyaGGc / [1 / 1 / 10 / 9 / ] cAdiSu aG aGid ajmAtram aci uktabhAg na syAt / a apehi / i indraM pazya / A evaM nu manyase / A evaM kila tat / ISadarthe kriyAyoge maryAdAbhividhau ca yaH / etamAtaM GitaM vindyAd vAkyasmaraNayoraGit // ajmAtraM kim ? nanviti / jAnu u asya, jAnvasya rujati / sandhau zabdAntaratvAt / ot / cAdi ot tathA / no atho / aho utAho evam / cAdyot kim ? go'gram / pRthak tadantArtham / (77) vA tsvi itau / [1 / 1 / 10 / 10 / ] tsvi tsvau pare ya ot sa vA noktabhAk syAd itau pare / ko iti / kaviti / vetyAtakaH / (78) ujaM ca / [1 / 1 / 10 / 11 / ] uJ itau pare UM ca vA uktabhAk sa vA syAt / UM iti / u iti / viti // 9-10 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH prathamaH pAdaH [mayo'ci liDa vaH zari caya khayAnte zaraH svato'jjhonyayaNo mayo svaH / takAcinorAccharadhikSipAcca putrAd dvayAdAdinI GampadAnte // 1 / 1 / 11 // ] mayo'cItyAdi / . (79) mayo'ci liDvaH / [1 / 1 / 11 / 1 / ] mayaH paraH uJ vaH syAdaci / sa ca liD uko'ko liDvalItyartham / kimvatra / kimu atra / tadvasya / tadu asya / kimviti / kimU iti / kimu iti / kiviti| asayaH / gIbha uccaiH / anaci kim ? kimuktvA / (80) zari cay khayaH / [1 / 1 / 11 / 2 / ] zari pare cay kAryAM khayaH syAdvA / takSva / tatkya / psyAti / psAti / cay kim ? tAJbhyaH / zari kim ? vAcyA / (81) dviH zaraH svataH / [1 / 1 / 11 / 3 / ] zaraH pare svazabdavihitAcca khayo dviH syurvA / ko / kaH / khe / spaMzaH / spazaH / tvaJcchaH / zaraH kim ? taatkh| khayaH kim ? spaH / yadvA khayaH pare zaro dviH syurvA / tackSya / taczya / psyAti / psAti / khayaH kim ? tAtsya / sazaraH kim ? khyAti / (82) ajjho'nyaH / [1 / 1 / 11 / 4 / ] acaH parau harau anacau ajjha tasmAt paro'nyastu . tattvAd ajhebhyo paro dviH syAdvA / brahmamA / brahmA / arkaH / arkaH / acaH kim ? acaH - kim ? hanute / hra: kim / aasym| ajjhonyaH kim ? kara: / arhaH / .. (83) yaNo mayaH / [1 / 1 / 11 / 5 / ] yaNaH pare mayo dviH syurvA / ulkA / ulkA / dIrghA / dIrghA / yaNaH kim ? bhUnmA / mayaH kim ? sevyA / yadvA mayaH pare yaNaH dviH syurvA / adya / adya / yamaH kim? pAlyA / yaNaH kim ? vAgjaH / . (84) svastakaH / [1 / 1 / 11 / 6 / ] tito'kaH / husvAt para: sarta dviH syAd aci / varSAH / rAt kim / vatsAH / aci kim ? kAtya'm / adhikSipAcca putrA ra ityarthaH / ajhonyaH svazabdoktazca dvirvA syAt / adya / adya / tvak / tvak / ura 5 kaH / svaH / tvaGkaH / saMyyantA / ajyonyaH kim ? titauH / sahyaH / varyaH / ... (85) aci no / [1 / 1 / 117 / ] taka iti yad dvitvaM tannAci / dadhi / svaMgrahAnnAnyenApi tadvam iti / (86) rAcchara / [1 / 1 / 11 / 8 / ] rekAt paraH zar na dviH syAdaci / varSAH / rAt kim ? vatsyaH / aci kim ? kAtya'm / (87) adhikSipAcca putrAdvayAdAdinI / [1 / 1 / 11 / 9 / ] AkrozazcedarthaH, cakArAn naJ, nottaratra putradvayAd AdinIti / putrAdin / putraputrAdin zabde tako na dvirityarthaH / putrAdinI tvamasi, putraputrAdinI ca / anAkroze putrAdinI zizumArikA / * paJca.-2 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 paJcagranthI vyAkaraNam ...(88) GampadAnte / [1 / 1 / 11 / 10 / ] hrasvAt paro Gam padAntastho'ci dviH syAt / kruGGAste / yaNNika / pacanniha / aci no iti bAdhate // 11 // [ dIrghAccha vAjmAGa idriryami sve yamvA halo jharjhari carkhazA- / stambhorudo jazjhazi zzUzcanA tau STubhyAM nagaryA navaternuTo'pi // 1 / 1 / 12 // ] dIrdhetyAdi / . (89) dIrghAccha vA / [1 / 1 / 12 / 1 / ] dIrghAt padAntasthAt paraccho dvirvA syAt / gocchAyA / padAntasthAt kim ? hrIcchaH / (90) ajmAGaH / [1 / 1 / 12 / 2 / ] ac mA AG / AGi ca mA'c Git / mAd ityarthaH / ebhyazcho nityaM dviH syAt pArthakyAt / iccha / hrIccha / acchatra / AcchidaH / AcchiteH / AGibhyAM caiva / (91) idrir / [1 / 1 / 12 / 3 / ] dri laghuH illutsyAd ri rephe pare, ra repha: / krUrAH nIrAH / dri laghuH saMskRte dvirvacanAbhAve saMyogaparo'pi na gururiti vacanAt / / (92) yami sve yam vA halaH / [1 / 1 / 12 / 4 / ] sve yami pare yam vA it syAddhalaH paraH / zayyA / zayyyA / yami kim ? zAGgI / halaH kim ? bhinnA / asve, abhyate / (93) jharjhari / [1 / 1 / 12 / 5 / ] halaH paro jhar sve jhari id vA syAt / saMskartA / saMsskartA / jhar kim ? zAhUM / jhari kim ? zacchkA / asve / taprtA / ahalo, boddhaa| ___ (94) cIzar / [ 1 / 1 / 12 / 6 / ] azar jhar car syAjjhari / sva vA halAM nivRtyartho hi / acchatraH / tatkaH / lapsye / jhar kim / tatne / zar [kim ?] kazzete / peSTA / asti / (95) sthAstambhorudaH / [1 / 1 / 12 / 7 / ] udo vizeSyayoH [sthA-] stambhorAdirjhara car syAt / utthAtA / uttambhaH / udo vizeSyayoH kim ? utsthAnaH / etayoH kim ? utstotA / jhar kim ? udasthAt / ___ (96) jazjhazi / [1 / 1 / 12 / 8 / ] jhar jhazi pare jaz syAt / arjAH / majjati / ajhazi | paca / (97) zcucUzcanA tau / [1 / 1 / 12 / 9 / ] zcU satavargo ekaikaH, sa cavargayoge tau zcU krameNa staH / zaH / kazca svarazchettA / vRzcatu / tacchaya / taccarAjJA / majjA / kazcyotati / tajjyotati / zacyotateH zAditve za vA zcu na zoriti / madhuk zAdikAryaM ca / (98) STubhyAm / [1 / 1 / 12 / 10 / ] stU ekaika: SaTavargayoge SlU krameNa staH / ssppissyu| kaSTaGkaH / tuH / taTTIkAH / (99) nagaryA navaternuTo'pi / [1 / 1 / 12 / 11 / ] nuTa AgamaH / eSAM tu STunA yoge TuH syAt / SaNNagarI / paNNavatiH / SaNNAm / nuTyarthamadaH // 12 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH prathamaH pAdaH [na zATTato'nte ca Si tulli jhaSvAhaH syAjjhayaH zcho'mi zikittanaH so / naDastapariNoH kaTako halaH svoM svo'smin pare'sau jhayi NImanaH skRsoM // 11 // 13 // ] nazetyAdi / (100) na zAt / [1 / 1 / 13 / 1 / ] zAt parau stU zcU na staH / aznAti / (101) Tuto'nte ca / [1 / 1 / 13 / 2 / ] ToH padAntasthAt parau stU STU na staH / SaTsu / zvaliT / TAH kim ? catuSTayam / anante, iTTe / anta ityApAdam / (102) Si tuH / [ 1 / 1 / 13 / 3 / ] turantasthaH Si pare Turna syAt / cetpaMDhaH / satpaMDhaH / atuH, sappiSSu / aSi, taTTIkA / / (103) lli / [1 / 1 / 13 / 4 / ] turla syAt, li pare / tallU: / tAllikha / (104) jhaS vA haH syAjjhayaH / [1 / 1 / 13 / 5 / ] jhayaH padAntasthAt paro ha jhaS syAd . vA / ajjhalau / [ajhalau / ] taddha / tadha / jhayaH kim ? tAn hA / - (105) zcho'mi / [1 / 1 / 13 / 6 / ] jhayo'ntasthAt paraH zcu chaH syAd ami pare vA / tacchete / taczete 1 SaTchyAmAH / SaTzyAmAH / vAkchutiH / vAkzrutiH / SaTchlokAH SaTzlokAH / ami kim ? taccyutiH / (106) zi kit ta naH / [1 / 1 / 13 / 7 / ] no antasthasya kit / taH tagAgamaH syAd vA zi pare / tAJcchya / taJccya / kidantasthArtham / amItyeva / bhavAzcyotati / . (107) so naDastaT / [1 / 1 / 13 / 8 / ] naDAbhyAM parasya sasya taDAgamaH syAd vA / tAntsaH / tAnsaH / tviTtsA / tviTsA / TidAdiradutvArthaM, rDa ityarthavikAranirdezAd avikAra ev| asaH, bhavAdvAsmizcyutati / (108) zari NoH kaTakau / [1 / 1 / 13 / 9 / ] GaNayorantasthayoH kaTakau kak Tak Agamau staH krameNa zari pare vA / prAzete / prAzete / vaNTsAye / vaNsAye / kidantazcArtham, aSTutvArthaM ca / ante kim ? baMbhaNvi / - (109) halaH svoM svo'smin / [1 / 1 / 13 / 10 / ] halo'ntasthasya soM iti sAnunAsika: svaH syAd vA'smin sAnunAsike pare / vAGmadhu / vAgmadhu / SaNmukhaH / SaDmukhaH / SaNnI / SaDnI / tannI / jazca / tarunvantaH / tarunvataH / halmAMtrA / halmAtrA / vAGyAti / vAgyAti / tvalUM iti / tvagU iti / svaH kim ? svarnA / apadAnte, vartma / (110) pare / [1 / 1 / 13 / 11 / ] parAdhikAravihite pratyaya ityarthaH / halasyoM syAdasminnimitte nityaM vA vAGmayI / mRGmayI / taskAMn / asva, gI`n / padAnte kim ? vacmi / (111) asau jhayi NImanaH / [1 / 1 / 13 / 12 / ] jhayi pare NImanaH kAryiNaH soM syAd Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 paJcagranthI vyAkaraNam asAviti paraH svaH parasajAtIyaH / no NIvan manau cAnantyau NI / kurvanti / raGgaH / ma / gantA / na / zar kitA ante tAt kaH / jhayi kim ? gamyaH / (112 ) skRsom vartate / [1 / 1 / 13 / 13 / ] mnAdeze siri ca pare pUrvasya svaH aM syAt, soM vA / pUrvaH svAnusvAraH sAnunAsiko vA syAdityarthaH / saMskartA / sa~sskartA / tAMsva / tA~zca / naM pAtu / nUM pAtu // 13 // [zali mmuko'lidvali tau hamIti samrAT pi nRrvA zchavami prazAnno / puMskhayyu lukca ssuTi samrasupyo - ohro ra ro lucyari ruH sajUH soH // 1 / 1 / 14 // ] zalItyAdi / (113) zali / [1 / 1 / 14 / 1 / ] NImano anantyasya aM syAcchali / bRMhaNam / gaMsyate / payAMsi / ante, tAnasya / (114) mmuko'lidvali tau / [1 / 1 / 14 / 2 / ] maH padAntasthasya, muka Agamasya ca tau staH, aM parasajAtIyasoM ca, aliti hali pare / tvaMkaH / tvaGkaH / tvaM paca / tvampaca / saMyantA / saMyyantA / saMvatsaraH / saMvvatsaraH / taM lokam / ma, tallokam / muk / caMkramyate / caGkamyate / yaMyamyate / yayyamyate / aliti kim ? kinviti / parasvaH kim ? raMramyate / ante asandhAviti kim ? gAmnA / (115) hyamIti / [1 / 1 / 14 / 3 / ] montaH soparatarasvaH syAt, aM vA hAt paro yam / kiMya hyaH / kiM hyaH / kiMhvalayati / kiMvhvalayati / kiMhlAdayati / kilhlAdayati / kiMhRte / kinhute / aM vA / svaH kim ? kiM hrasvaiH / (116) samrAT / [1 / 1 / 14 / 4 / ] samo mo nipAtyate rAjatau kvibante / samrAT / smraajau| (117) pi nRrvA / [1 / 1 / 14 / 5 / ] pi pare nRn kArTI DidantArtho riH syAd vA / nRH pAhi / nRnpAhi / nRn kim ? nRnkaH / (118) nzchavami prazAnno / [1 / 1 / 14 / 6 / ] nontasthaH s syAcchavi ampare, parato na n prazAn / tAMzchya / tAMstara / chavi kim ? tAnkAn / ami kim ? bhavAntsarukaH / aprazAn kim ? prazAJcinoti / antasthaH kim ? bhavantaH / tvantara / (119) puMskhacyu / [1 / 1 / 14 / 7 / ] pumo ms syAt khayi ampare parataH / puMskAmA / puMstvam / puMzcyutiH / puMmma kim ? saMcitA / khayyu kim ? puMsAdaH / ami kim ? puMkSIram / (120) luk ca ssuTi samm [ 1 / 1 / 14 / 8 / ] samo sus syAt, luk ca ssuTi samm pare / saMsskartA / saMskartA / ssuTIti dviH sakAraH kim ? samaskarot / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 13 (121) rasupyaH / [1 / 1 / 14 / 9 / ] ra rephaH padAntastho'supi aH iti visarjanIyaH syAt / gI: / dhUH / paratvAt prAd dIrghaH / supi, vAbhiH / (122) ru / [1 / 1 / 14 / 10 / ] ruH at syAt / vRkSaH / (123) ahno raH / [1 / 1 / 14 / 11 / ] ahro'nto'nte ruH syAt / dIrghAhaH kAlaH / ahaH / ahobhiH / apadAnte, ahanI / . . (124) ro lucyari / [1 / 1 / 14 / 12 / ] ahro'nto te vartamAno ra: syAlluci lukzabdena pratyayalope sati parasyAzItya syAt saMvatvAd asi pare ari rephavarje / svarUparAtrirathantareSvityanye / aharadhIte / arhardatte / dIrghAham / asi, aharvAn / luci kim ? he dIrghAho nidAgha / ari kim ? aho rUpam / aho rasaH / ahA rasa ityanye / rorbAdhakatvena tatkAryANyapi bAdhate / ruH sajUH soH / ajuSontasya sasya ca. padAntasthasya ru: syAt / saha juSatIti sajUH / sajUAm / kaH payobhyAm / anante, sajuSau payasI / puMskAmA // 14 // [aghobhagobhorvazi gidya vAci volpaprayatnazca tathoji atto'- / ddhaSyuddhalIt tsAdanavRtti vRtte hniAMpatiSvo razi zchavyazarSu // 1 / 1 / 15 // ] agho ityAdi / (125) aghobhagobhorvazi git / [1 / 1 / 15 / 1 / ] aH avarNa agho bhago bho etebhyo rUH, abhedAt tadvisargaH azi pare git syAt / gaviziSTa it gidasandhyartham / tA hanti / agho yAhi / paro yvo'tra sambadhyate, so'zi git syAt / vRkSa hasati / ruH kim ? svaryAti / etebhyaH kim ? zrIratra / azi kim ? kaH khe / aghoH kham / / (126) ya vAci / [1 / 1 / 15 / 2 / ] etebhyo ru visargo yaH yaH syAd vA'nac, aci pare / kayiha / ka iha / kAyiha / kA iha / aghoyiha / agho iha / roH kim ? svariha / azItyato vArthasiddhau vottarArthaH / (127) yvo'lpaprayatnazca / [1 / 1 / 15 / 3 / ] ya ca v azyanackArthI aci pare / etebhyo'lpaprayatnazca gicca vA syAt, tasya tadvidhAnAt tattarazca vA / vRkSa iha / vRkSayiha / vRkSavat / vRkSaat / vRkSAyiha / vRkSA iha / vRkSAviha / ta AhuH / tayAhuH / tasmA idam / tasmAyidam / taH / aghoyiha / agho iha / evaM bhago, bhoH / (128) tathoji / [1 / 1 / 15 / 4 / ] yvaH kArthI ukArAdasaMbhavAd varNAtpara uji pare'lpaprayatnAdirvA syAt / vRkSa vu karoti / vRkSavu / vRkSa u / tasmAyu / tasmA u / ujIti pRthak kim ? yavAcItyackAryaM mA bhUt / sa u / agho u / (129) atto'ddhaSyut / [1 / 1 / 15 / 5 / ] tas chaMdo'rtham / ataH akArAt paro ru visargo ati haSi ca pare ut syAt / ko'yam / payobhyAm / addhaSi kim ? ka iha / kaH Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 paJcagranthI vyAkaraNam khe / ataH kim ? tA atra / ruH kim ? punaratra / (130) halIt tsAdanavRtti / [1 / 1 / 15 / 6 / ] tAdezAt sAt paro ru visargo hali pare it syAt, no vRtterabhAvo'navRtti, tatra cet sa syAt / eSa sa hataH / parama sa paktA / anavRtti kim ? asau gataH / tAdezaH kim ? vatsaH kaH / eSa kaH / sa kaH / syaH kartA, nAtra, vyavadhAnAt / (131) vRtte / [1 / 1 / 15 / 7 / ] tAdezasAt paro ruH it syAt, vRttaviSaye pAdapUraNe / / ahalyapi / prAkopi yaH prAk ca yakAvinArthaM so'thaiva durdAntakRtAntadaMSTraH / (132) hniAMpatiSvaH / [1 / 1 / 15 / 8 / ] aharAdInAM aH kAryAM patyAdiSu pareSu ro vA syAt / aharpatiH / gIpatiH / dhUpa'tiH / ayo vA / [rephAbhAve], pracetA rAjaH / praceto rAjaH / uSarbudhaH / AkRtigaNau / aH ityApAdam / (133) razi / [1 / 1 / 15 / 9 / ] a: kArTI ra syAd azi pare / vibhurgataH / prAtaratra / punaryAtA / punA ro nityArthaH / (134) zchavyazarSu / [ 1 / 1 / 15 / 10 / ] a: sa syAcchavi azapare parataH / kazchAdayati / kastarati / azapara kim ? ase: tsaruH kaH / azar ApAdam // 15 // vA zari lukkhari kauSka ca pau paM sucsi nirAmisusaH plutatastyoH / supti namaH purasostu samAse'dhaH ziraso'pyapadAttu pade'taH // 11 // 16 // dodhakam / [vA zarItyAdi] (135) vA zari / [1 / 1 / 16 / 1 / ] aH s syAd vA zari azapara parataH / kazzete / ka: zete / kaSSaNDe / kaH SaNDe / kassAdhuH / kaH sAdhuH / sappiSSu / (136) luk khari / [1 / 1 / 16 / 2 / ] khapara zari a: lugvA syAt / vRkSA sthAtAraH / vRkSAssthAtAraH / kharityApAdam / (137) ko eka ca pau 5 pam / [1 / 1 / 16 / 3 / ] a5 kaH syAd vA azapara khari kau pare, tathA pau 5pa vA / kaskaroti / ka: karoti / [ka karoti / ] khe ca / [ka: khanati / ka khanati / pau ca / kaH pacati / ] ka pacati / phe ca / [ka: phalati / ka phalati / ] khari kim ? ko gataH / azapare kim ? vAsaH kSaumam / adbhiH psAtam / kupvorApAdam / (138) suc si / [1 / 1 / 16 / 4 / ] sucpratyayastadvisarjanIyo vA si syAd vA, tattu kupvoH / dviSkaroti / dviH karoti / khe ca, dviSpacati / [dviH pacati / dvi pacati / ] phe ca, [dviSkhanati / ] suc kim ? tataH kRtam / azapara kim ? dvi:psaati| khari kim ? dvirgataH / kupvoH kim ? trizchAdayati / sirityApAdam / ___ (139) nirAm / [1 / 1 / 16 / 5 / ] nirAdera: siH syAnnityaM pArthakyAt tatkupvoH / niSkRtam / niSpItam / catuSkapAlam / catuSpAtram / [duSkRtam / duSpItam / bahiSkRtam / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH prathamaH pAdaH bahiSpItam / prAduSkRtam / prAduSpItam / AviSkRtam / AviSpItam / ] anabjap ca gaNadvayArtham / nirAdi bhAvikrAdyartham / nizcataTuMbahi:prAdurAviSAM ca gaNo gaNaH / kRkRmikaMsakarNISu kumbhapAtrakuzAsu ca // (140) isusaH / [1 / 1 / 16 / 6 / ] su, tataH plutAt para isusaH sambandhI a: tatkupvoH si syAt / sarpiSkumbhaH / duSpuruSaH / (141) tyoH sup ti / [1 / 1 / 167 / ] tyoH ityAkArAd ukArAcca paraH aH siH syAt, sup ti supo vihite tAdau pratyaye / sarpiSTvam / sarpiSTA / dhanuSTvam / dhanuSTA / catuSTayam / catuSTA / plutAnuvRtteH, sarpi3STaram / husvAt kim ? gIstvaM dhUtA / supaH kim ? bhindyustarAm / vihite kim ? sappistarati / . . (142) namaspurasostu samAse / [1 / 1 / 16 / 8 / ] samAse a: siH syAt tatkupvoH / namaskaroti / namaskRtya / puraskaroti / puraskRtya / asamAse, namaH karoti / apratipadoktatvAnna kRt| namaH khaGgaH / __(143) adhaH ziraso'pyapadAt tu pade'taH / [1 / 1 / 16 / 9 / ] etayoH samAse vartamAnayorapadAt parayoH aH siH syAt, pade zabde pare / adhaspadam / ziraspadam / mayUravyaMsakAditvAt samAsaH / apadAt kim / paramaziraH / paramapadam / pade kim ? ziraH khaNDam / ata ityuttarArthaH // 16 // . krAdye 'cAderisuso vAkAGkSAyA tu nAkriyaikArthe / . svAdau kAmye rorvA tirasaH kaskAdi pAdo'yam // 1 / 1 / 17 // AryA / * [krAMdye'cAderiti / ] ___(144) krAdye'cAdeH / [1 / 1 / 17 / 1 / ] kAdye kRkamItyAdau pare'padAt parasyAcAdeH vRttAvataH paraH si syAt / ayaskAraH / ayaskAmaH / evam ayaskaMsaH / ayaskuzA / ayaskarNI / ayaskumbhaH / ayaspAtram / ataH kim ? gI:kAraH / acAdeH kim ? sva:kAraH / padAt, paramAya:kAraH / acAderApAdam / nirAdau krAdiruktaH / cAdirucyate / atra syAt paMcapAdavRttacatuSTayaM cAnuSTupcatuSTayam / cA''taGkantanuM naha sasvAde evaM ktapAt kuvit / cedatha yatra yuktaM vA pUSade evA'dhastathA / sma svayanneccaN haMtamA // 1 // . [vA, AtaGkam, tanum, naha, kuvit, cet, atha, yatra, yuktam, pUSade, adhas, sma, svayam, net, caNa, haMta, mA // 1 // ] Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam ktaNuki svadhAsmin yAvadyatrau kiMvaSaDau mAkinaJ yattat purA tAvadaho utAho bho no ihA yAdyastu yattavA vvo svAheti diSTyA madgu tailavaM tvai zreyase'hnAya dAru nahi jAtu vauSaT // 2 // hAhA dehe'ddhA dhik kI maDArArma strImAhosvidaMgo'va ha ku mnu / veTa vAT yatkrUhi manye'si vanA'ha satyaM he bho tu ha hai nanu vai nukaM syAt // 3 // eta go au kila hi mudharte aveva dru mopAMzu vihAyasA'lam / hai hA'nuSaktaiSa vidasti noceduccairaye're paTadanyadArAt // 4 // .. [mudhA, Rte, ava, iva / mA, upAMzu / anuSak, taiSa,, vid, asti, nocet, uccair, aye, are, paTat, anyad, ArAt // 4 // ] aDe hikaM svastivinAzanAnAtUSNIM manAgISadaM vasviraM jyok / kaMsaM bahissmAsi mRSA svayaM vatsA yadyamRdhak zvassamayAntarA svar // 5 // . [aDa, i / vasu, iram / bahis, sma, asi / svayam, vatsA, yadi, am, Rdhaka, zvas // 5 // ] prAtarantaH punaH pRthag yugapat sukataraTsanaiH / naktaM hetordivArAtrau saMpAtkaccinmitho mithu // 6 // sArdhaM saha samaM sAkaM sano'bhIkSNaM hirug mitho / AryahalaM sananmithyA doSA joSaM sanAttiraH // 7 // prAvATustiSayA'mtumnAH ktvAdyApAdyAH sujAdayaH / avyayIbhAva ityeSa vAdiH prAdirihocyate // 8 // pra parA'pAnu saM cAva nirduvyAGadhi nyAdyapi / ati sUdabhi pratyatra paryupA manye marucchadaut // 9 // cAdiSu pUraNArthaM nAsti / prAdiSu va cAtrAnye'prAdayaH / aSTamAnuSTubhi am tum ktvA etatpratyAntAH / bhojanaM bhojaM yAti / bhoktuM pacatitarAm / bhuktvA yAti / DArvI / UcIvaSa rurarItyAdyasaMkhye[ya]matra / sujAdayazcAmI / sukRtvasAtasAhic enad has dhA stAt purastAt prabhRtistathA / zas trabvA hi Sai edhA ca vasudhAti trA sAti cciDAciccinApratyayAntAH // 10 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH prathamaH pAdaH (145) isusaH / [1 / 1 / 17 / 2 / ] isuspratyayAntasyAcAdeH a: si syAt tatkupvoH / sarpiSkuNDam / sarpiSpAtram / padAt, paramasarpiH kuNDam / vRttau kim ? sarpiH karoti / (146) vA''kAGkSAyAm / [1 / 1 / 17 / 3 / ] ayamaH siH vA syAt tAtkupvoH kAryinimittayorAkAGkSAyAM satyAm / paramasarpiSkaroti / yajuSpibati / bhindyuH [kumbham, bhinyu]Skumbham / aH iti vA tvAkAGkSAyAM kim ? tiSThatu sapiH piba tvamudakam / (147) nAkriyaikArthe / [1 / 1 / 17 / 4 / ] ayamaH siH na syAt tatkupvoH, akriyaikArthe kriyApadavarjite ekArthe pade pare, pUrvaparayoH samAnAdhikaraNye, AkAGkSAyAM satyAm / sarpiH kAlakam / dhanuH praguNam / akriyApade kim ? sarpiSpIyate / sarpiH pIyate / ekArthe kim ? sarpiSkumbhe / sapiH kumbhe / dhanuSpANau / dhanuH pANau / aH iti vA / (148) svAdau / [1 / 1 / 17 / 5 / ] pratyaye pare acAderaH siH syAt tatkupvoH / ayaskalpam / dhUSpAzA / kurutaskalpam / bhindhuSpAzam / acAdeH prAta:kalpam / . (149) kAmye roH / [1 / 1 / 17 / 6 / ] acAde roH ra: si syAt, kAmye pare / ayaskAmyati / sarpiSkAmyati / acAdeH kim ? uccaiH kAmyati / roH kim ? gISkAmiti / svAdau kim ? taiH kAmyati / (150) vA tirasaH / [1 / 1 / 17 / 7 / ] asyavRttAvaH sirvA syAt kupvoH / tiraskaroti / tira:karoti / tiraskRtya / tira:kRtya / avRttau, tira:kRtvA / nApratipadokte / uccAritatira pANiH / ___(151) kaskAdi / [ 1 / 1 / 17 / 8 / ] kR, tasyAdezo nipAtyate vA / punaraSTagAsau / kasskaH kAMskAn bhrAtuSputraH sadyaskAlo meghaspiNDaH / sAdyasko'yaskANDaH kAntaH karNaH sadyaskI Te bhAskuH // 1 / 1 / / zunaskarNastamaskANDa: syuH sarpiSkuNDikA padAt / yajuSpAtraM bahiSpUlaM dhanuSkapAlamIdRzAH // 12 // kaskA tu nAdezatvAspadaM ca / sadyaskrayaNAM kI: tatra bhavaH sAdyaskruH / ayasaH kANDyAdau, ayaskANDaH ayaskAntaH ayaSkarNaH / Te pare, bhAskuH / bhAskara ityarthaH / syuzcatvAraH padAt pare pUrveNApadAt siddhA isusa iti / paramasarpiSkuNDikA / [paramabahiSNUlam / paramadhanuSkapAlam / paramayajuSpAtram / ] ekIyamataM pArAyaNikA AhuH / bhASye vRttau ca 'nityaM samAse'nuttarapadasthasya' [pA0 a0 8 / 3 / 45] ityatra paramasapiSkuNDikA ityeva pratyudAhriyate / tanmate nAsyApAThaH / AkRtigaNatvAdAdyaiH / tathA cauro'tra taskara ityAdi ca / dvayoH prAmANyAdiha vikalpaH // 1 / 1 / 17 // pAdo'yam // // iti zrIbuddhisAgarAcAryakRtapaJcagranthyAM saMskRtAdhikAre prathamAdhyAye prathamaH pAdaH // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ // atha dvitIyaH pAdaH // ] husvo napo'to'stritarAditaH svaM luk svitvaveko'cisa uktapuMskaH / vApyasthisakthyakSidadheraniSTaH numsuSyacaH zau rula Adi vArlaH // 1 / 2 / 1 // vRttam / (1) isvo napaH [ 1 / 2 / 1 / 1 / ] napuMsakaliGgasyAnto'rthAdajjhasvaH syAt / somapam / atiri / napaH kim ? grAmaNIH / napuMsakaliGgamAha / saptAdhikA viMzatiratra 27, puMsi SaT ca, striyAM paJca tu vRttabhedaH / nAma napuMsakaliGgamidaM lastutvatanattahalorurayaM dvayac / ma ca gRhe rjarataM ca tamo dvAstAluraNArdhanapUrhadayaM bham // 1 // raM ca tanordalakhAmRtaduHkhamAMsahimaM mukhazammagha viD bhii| puNya bilauSadhavastrajalAsradArudhanuzzikharAjirapiccham // 2 // halodarANAM phalapuSpalohamaNDanodbhijavyaJjanajAtyapatyatokANAM kriyAcAdivizeSacArthadekye dvitripAtrAdi ca cAditaH pathaH // 3 // GastyetadAditva upakramopajJe nAmni kanthA yaduzInareSu / . chAyA bahUnAM ca sabhA ca saGke rAjartharakSaH sadRzAM gRhe taiH // 4 // svAGge suhannyAyadaleSu dharme mitre'tha sArArdhamu karmabhAve- / 'NAdiH samUhe ca kRdacca bhAve bhaktAspadAttaM yavasaM purItat // 5 // kuhakacibuke liGgaM bIjaM lalATaviTe piTaM kaNizabaDize zIrSAkSyaNDaM kuTumbasamIpadam / sabuzapalize rUpaM talpaM kusIdamRNaM gudaM krakacazaraNe zilpaM pRSThaM kukundaracAmare // 6 // kAraNakArakaloSTakaroTaM sAhasakuGkamakitvaniruktam / " akSaramantaramUSaradaivatabAhu ca jAnu kaseru ca vairam // 7 // sidhmedhmakurpoDupayugmagulmazrAddhaM gRhasthUNazarorNaratnam / cihnAntarIpokthabisArdhaTAha: pAtrolmukAbhraM kulizaM kalatram // 8 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH lokAyatAlIDhabhageGgadAGgaM sphAraM zarpha gahvarabASpazaSpam / zAlUkavRndaM padarAjasUyaM sUktaM priyaM tumbaruvAjapeyam // 9 // kAntAratIre ziziraM karIraM zRGgAGgadUrAraribhANDasakthi / / sUNoSNapIThaM zavagandhamAdane caikapuNyAt sudinAdahaM syAt // 10 // kisalayajagacca bhuvanaM triviSTapaM kazipupaJjaraM kalabham / prAtipadikaM kuTIraM yakRdapyavyaktaliGgoktau // 11 // saGkhyeyasaGkhyaikaparAzatAd yad AdandvigurDastisurA nizAcchA- / yA zAlasenAnagarAciSau tviz ardharcavArAsanamandhakAraH // 12 // odanacandanazRGgavidhAnAH tAlakhalInamaThAsanapAnAH / stenavimAnayugandharasUtrAH gomayapatrapavitrakaSAyAH // 13 // mAlakapustakamastakaniSkAH modakamaJcakazATakazUkAH / mUSikataNDakakarpaTazulkAH zveDitapAtakabhUSaNakUTAH // 14 // arbudalohitayauvanavRttA AzramasaMkramasaGgamabimbAH / dehasuvarNavasantapalAlAH kuNDalatailatamAlamRNAlAH // 15 // maGgalazambalazAlakarISAH toraNatomarapArzvazarAvAH / karSadRDhAmiSamUlasahasrAH mASabalopalavikramazIlAH // 16 // carakacaSakau khaNDaM muNDaM taDAgakaraNDako nikaTakapaTau kuNDaM kANDaM vihAranaDAyutAH / pulinanalinau SaNDaM daNDaM zarIratRNavraNA: zarakazayanau gUthaM yUthaM caSAlamalau talaH // 17 // zakalacamasau mustaM bustaM zatavratadevatAH caraNakavacau hastaM pustaM dinazca kamaNDaluH / / samayakaviyau dIpaM dvIpaM pinAkataTavrajAH karakazakarau netraM mUlaM rasAMzanakhavraNAH // 18 // airAvataprayutasAnvavataMsajRmbhAH karpAsabANabhuvanAzakAzakozAH / valmIkazAkavarapAraviTaGkataGkA aGgAratANDavakirITakapAlavAlAH // 19 // pUrvapravAlazatamAnakabandhatIrthAH gANDIvagehamalayAmbujajantusUryAH / kArSApaNAvyayavitAnasapallavAparANopavAsaphalakotpalavArabANAH // 20 // piNyAkakalkamadhupaGkavitaGkakuJjAH niryAsakukkuTaviDaGgakhalAbhidhAnAH / kedArakaMsabhavanADhavavaknachatrAnIkAH nidAghaghRtasecakayUSameSAH // 21 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 paJcagranthI vyAkaraNam zekharakhaNDaladADimamadhyAH karkazatADanakuTTimarASTrAH / dvIpinavalkalamaNDapavaprA aGkuzavAstu ca kuJjarabhAvau // 22 // kutapo viTapo nigaDo rajataH kakudo mahimA valayo nidhanam / timiraM muzalaM kamalaM kalalaM samaraM kumudaM kusumaM palitam // 23 / / pragrIvapAtrIvapusIrapiSTau arcaskacakrau kuNapo'pyaraNyam / aSTApadaH sthANu ca pucchakUrcI udyogamudyAnazarau ca nIDaH // 24 // zailadyUtau zaucaM kuSThaM pUlasthAnau zalyaM kulyam / premapreSau maunaM mAnaM karmasneho loman brahman // 25 // muSkAkAzau kSemaM kSIraM zaGkhaH padmaH syAdambhoje / bhUtaHprete pakSmAau ca zaGka pAzaH piNDa: sattvam // 26 / / udyamapaTahapratisaramarakakamaThasaindhavo lavaNe / kaNTakamUlakapaTalAH kandaramukulo'strI maNDalaM ritp nap // 27 // puMsyatsnudabdhaNghaNakokikAntaH kUpAbdhipuSyAsinadAbdakoSThAH / svarvajradantacchidicakrirazmi dhAnyakratoH prANyagadaityarATsu // 28 // varNASirmAsamarudhvanAbhedasya rAtro'Si nRpArthanAbhya- / pyosvAtasaGketaputAzca potaH pANyaghrityaJjalirAzimauliH // 29 // ... vRSNigirI validundubhinAkSo rAli janAbhijanAvamatirvA / nAyanahAyanasastanaphenAH zaivalapudgalagolapaTolAH // 30 // kIlakapolagarAstaralazca phAlanalau sRmalAvaTatUlA / pAGgamRdaGgagaruddharidAtmA bhUpurahArakapAlanikAyyAH // 31 / / granthiH picaNDa: kalikukSikelikallolakAlAH vibhavAtharairvAH / garvottarAsaGgachadAzca marman AcchAdane vema makarandakundau // 32 // uccAravedhaH prasavAzca saMvat nADIvraNo yAnayugazcavAkaH / zleSmoSmavezmAzma ca pApmayakSmAH lAjAsudArAH gRhavalvajAzca / vastre dazA saMktu ca vardhamer3hau puMstra striyAM tisratha nae na nastrI // 33 // gAthA // puMliMgam // liGgaM striyAM yonimatAM tathoDyAn ziSTeDhdrunaudIdhitiliddaraddhal / jAtyAjibhAH pUrudukAkurajjukusvAyuchadistanubandhuviTyAH / zarajjalaukaH sumanopsarAH dyauH varSAH samA ''paH sikatAzca gAthAH // 3 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 21 zatyAdiyonyAdimarIcipATalizroNyarmituTyo maSiyaSTizAlmali / kakandhumatyastithibastimuSTayo'raNISudhISTastaraNizca kambalaH // 35 / / zallakamallakavRzcikazATAH bAhuvarATakaputrasRpATAH / / kandarajATalidaMzakalambAH manvazanikuTasvAtikiTAzca / reNumunIpiTako'hi kuTizca zilpacaturdvipadAbhyabhidhAnam // 36 // gAthA // mRtyurghaTaH kaNDuvibhItakau taTaH bhallAtakazcAmalako harItakaH / pAtraM kapATodaramaNDalau puraH vaTo'vaTaH syAt kalazaH paTo maThaH / puTo viSANo nakharo'pi zRGkhalaH droNo'pi vallUrakaTaspriyaGgurAc // 37|| SaTpadI // zalvAcyavannAmaguNazca saMkhyA prAyastathA sidhyati yastadarthe / prAptAlamApannavadAdiketyarthAntardvigau cArthapitoH parasya // 38 // strIliGgam // nAmetyAdi. / yad vyutpattimantareNArthapratItikaramanAdisamabhidhAnaM tannAma / rUDhizabda ityarthaH / tadadhikRtaM veditavyam / napuMsakaliGgaM cA puMlliGgAt syAt / la-stu-tva-ta-na-tta zabdAntaM nap / jalam / mastu / tattvam / kSatam / vipinam / vRttam / taM kim ? anyAyuktArthe / tuntaH / kuntaH / hastaH / muhUrtaH / dhammilla: / haloraruyam / halaH pare raruyAntam / pAtram / zukraM retaH / devatA tu bhArgavaH zukraH / azru / sasyam / dvayac / zIsintaM [? asisusantaM] dvayac nap / payaH / sapiH / idaM vayaH pakSI / rakSaH rAkSasaH / tamaH rAhuH / rittvAt ANi devasya puMstvaM prAptaM bAdhate / santameva rit paraM bAdhate, nAnyam / tenAyaM pArAvata: pakSI / azanaH vRkSaH / zailaH, putraH, zakraH, Arya: / rmaM ca / dvayaj mannantam / karma / dvayacau kim ? sthUlazirAH nA / tarImA [? talimA] AkalpaH / gRhe rjarataM ca / gRhavarti rja-ra-tam, taM ca prAguktam / taM ca ito rito'rdharcAditvAt talliMgAzcArSAH / rja / uTajam / uTajaH munigRham / mandiram udavasitam / punastaM tasaMyuktArtham / nizAntam / ca kim ? bhavanaM vezma, dhiSNyaM, harmyam / etat kim ? AvasathaH / tamasAdernAma tamaH timiraM dhvAntam / tathA [dvAH] dvAraM gopuram / tAlu kAkudam / raNaM mRdhaM yuddham / dhanaM svApateyaM vasu / [pUr] puraM pattanam / hRdayaM citam / bhaM nakSatram // 1 // raMcetyAdi / raM ca taM ca prAguktAntaM ca / tanoH zarIrasya nAma kalevara / ca kim ? vapuH kSetram / raM kim ? kAyaH / dalAdInAM nAma halodarAntAnAM nAma / dalaM parNa palAzam / kham indriyaM haSIkam akSam / khaM kim ? akSazcandakaH / tathA'tha kham AkAzam ambaraM viyat vihAyaH / amRtaM pIyUSam / duHkhaM dvandvam / mAMsaM palaM tarasam / himaM tuhinaM tuSAram / mukhaM tuNDaM, puSkaraM murajamukham / zaM sukhaM zarma | aghaM pApaM vRjinam / viT purISam azuci / bhayaM sAdhvasam / nAma kim ? bhI: bhItiH / puNyaM sukRtam / bilaM vivaram / oSadhaM bheSajam / vastraM cIvaram / jalaM toyam / astraM rudhiram / dAru kASTham / dhanuzcApam / zikharaM TaGkam / ajiraM prAGgaNam / picchaM barhiH // 2 // haletyAdi / udaraM jaTharam / phalAdijAtInAM ca nAma / phalaM kapitthaM lakucam / puSpamutpalaM mudgarakam / lohenAgnivileyasya kAMsyAdergrahaNam / lohaM kRSNaM kAlAyasaM, svarNaM suvarNaM, tAraM rUpyakaM, Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 paJcagranthI vyAkaraNam trapu vaGga, sIsakaM nAgaM, tAnaM zulvaM, sikthaM madanaM, jatu / maNDanam AbharaNaM keyUram aGgada kaTakaM mukuTam / udbhijaM biDaM saindhavaM, romakaM lavaNam / vyaJjanam upadaMzaM dugdhaM, dadhi udazvit, madhu mAkSikam / tathA apatyaM tokaM nAnayo ma / dvayorgrahaNAt tu sUnuH / kriyAcAdivizeSa-cArthAdaikye / kriyAyAH cAdezca vizeSo vizeSaNaM napa, aikye ekatve ca vartate / mRdu pacati / nIcaM yAti / cAdeH, purastAd, ramaNIyam / digdezaH kAlo vA / puMnirdezAd anAmApi / savinayaM pRcchti| cArthadA / cArtho dvandva ekatve vartamAno, dAlakSito, avyayIbhAvazca nap / pANipAdaM, hastya[zva]m, ArAzastram / dA / adhistri / upavadhu / paJcanadam / zanairgaGgam / ditvAdanyapadArthe'pi na vAcyaliGgatA / dvitripAtrAdi ca / dvitIti samAhAradviguH / pAtrAdyanta ekatve vartate / trINi pAtrANi samAhRtAni tripAtram / tribhuvanam / caturyugam / catuSpatham / trirAtram / cAditaH pathaH / cAdipUrvapathaH kRtasamAsAnto nap / zobhanaH panthAH supatham / duSpatham / kApantham / cAdeH kim ? jala apanthAH / svatI pUjAyAm / cAnuvRtte, yathAprAptaM ca / dvipatham / anyArthe, apatho dezaH // 3 // . . . IsItyAdi / IstyetadAditva upakramopajJe / upakramyata upajAyata iti bhAvArthayoghaN / Dau te / tacchakhaH / etayorAditve prAthamye gamyamAne IstIti SaSThI, samAse sati / nandopakramANi mAnAni / nandenAdau kRtAni / pANinasyopajJA pANinopajJamakAlakaM vyAkaraNam / candropajJamasaMjJakam / etadAditve kim ? devadattopakramaH prAkAraH / tadupajJo rathaH / nAmni kanthA yaduzInareSu / sti, saMjJArthe kanthA / sozamikantham / Ahvarakantham / nAmni kim ? vIraNakanthA / uzInareSu kim ? dAkSikanthA grAmasaMjJA, so'yaM na cozInaradeze / chAyAbahUnAM ca / bahUnAM satAM satkA chAyA, taiH saha kRtaSaSThyantasamAso nap / . zalabhAnAM chAyA zalabhacchAyam / iSucchAyam / bahUnAM kim ? vRkSasya cchAyA vRkSacchAyaM, vRkSacchAyA / nityamidam / taiH kim ? zalabhAnAM paramacchAyA / sabhA ca saGke / sabhA nap saGke vAcye, yeSAM saGghastaiH saha samAse / strIsabham / viprasabham / tatsaGgha ityarthaH / rAjArtharakSaHsadRzAM gRhe taiH / rAjAbhidheyo yeSAM zabdAnAM teSAM satkA sabhA, taiH saha samAse gRhe bhavane vAcye / cAnuvRtteH saGgha ca / inasabham / Izvarasabham / nRpatisabham / rAjArthAnAM kim ? jagattuGgasabhA / arthagrahaNAd rAjJApi na / rAjasabhA / rakSa:sadRzAM satkA sabhA, bhavane saGke ca vAcye, tatsamAse nap / rAkSasasabham / pizAcasabham // 4 // svAGga ityAdi / svAGge suhanyAyadaleSu dharme mitre'tha sArArdham / svAGgAdiSvartheSu dharmAdayo nap / svAGge dharmasAdhane kriyAkalpe / idaM dharma / etAni dharmANyAsan / suhRdi, mitraM sakhA / nyAyAdanapete, idaM sAram / dale samapravibhAge / ardhaM pippalyAH / eSu kim ? eSa dharmaH sanAtanaH / mitro raviH / sAraH pradhAnam / grAmArdhaH / u nipAtaH / karmabhAve'NAdiH samUhe ca kRdacca bhAve / karmAdyatho't / adantastaddhitabhAve nap / brAhmaNasya bhAvaH karma vA brAhmaNyam / Adhipatyam / bhAve zvetatvaM, zvaityam / kAryam / dAyam / gauravam / mArdavam / steyam / adantaH kim ? grAmatA / garimA / samUhe bhaikSaM kApotaM, rAjanyakaM, azvIyam / kRdapi bhAvapratyayAnto nap / hasitaM tasya / zobhanaM bhaktam / labdhaM siddham / karaNam / sAMrAviNam / sAndrAviNam / vartane Nin, tato'N / Asitavyam / zayanIyam / stheyam / avadhyam / kAryam / ISadADhyaM bhavam / devabhUyaM gataH, devatvaM gata ityarthaH / at kim ? kRpA / kRtiH / bhidA / ghaNAghantAnAM tu puMliGgaM vakSyati Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 23 "abdhaNghanakokikAntaH" [2 / 30] iti / bhaktam annam, odanaH / AspadaM pratiSThA / yavasaM ghAsaH / purItat antram // 5 // kuhaketyAdi / ato adantAdiSu strItve prApte nap / kuhakam ityAdi sugamaM yAvad dazamAnte / ekapuNyAt sudinAdahaM syAt [2 / 12] kRtasamAsAntam / ekAhaM, puNyAhaM, sudinAham // 6-10 // tathA avyaktaliGgoktau / avyaktasyAspaSTasya liGgasyoktAvabhidhAne yat prayujyate tannap / kiM tasyAgame jAtam / yat tatrotpadyate tadAneyam / imAni gorUpANi / gAvo balIvardAzca sametA ucyante / bhUtAni / sarve prANinaH / saptamI kim ? yacchiSTairavyaktaliGgoktau prayujyate tannap / tena sutazizugosindhuzabdAnAM na naptvam // 11 // saGkhyetyAdi / [saGkhyeyasaGkhyaikaparA zatAd yat / zatAdisaGkhyA'dantA nam, saGkhyeye vartamAnA ekaMparA ekArthaniSThA ca syAt / zataM puruSAH striyaH kulAni vA / evaM sahasram, ayutam / at kim ? iyaM lakSA koTI ca / ayaM zaGkaH / saGkhyeye kim ? zataM nRNAM, dve zate, trINi zatAni / saGkhyA kim ? liGgAdhikAre sarvasaGkhyArtham / tena "zatyAdi0" [2 / 37] striyAM vakSyati / sA saGkhyeye saGkhyaikArthaparA syAt / viMzatiH puruSAH / evaM triMzat, navati viMzatyA puruSaiH / saGkhyeye kim ? puruSANAM viMzatiH, dve viMzatI, tisro viMzatayaH / AdandviguH / AkArAnto'nantazca dvigurnap / striyA apratyAhArayAvat / strIliMgaM cAtaH c [2 / 39] yAvat / Siti [?] | paJcakhaTvaM, paJcakhaTvI / dazamAlaM, dazamAlI / anuH [?] / paJcatakSaM, paJcatakSI / paJcarAjaM, paJcarAjI / Isti / SaSThIsamAse / surAdi ca / yavasuraM, yavasurA / bhUtanizaM, bhUtanizA / vRkSacchAyaM, vRkSacchAyA / gozAlaM, gozAlA / kSatriyasenaM kSatriyasenA / nagaraM, nagarI / idam iyaM vA aciH jvAlA ca / at pratyAhArArthaH / viz iti striyAM vibhItakAdi: kaTasanto [2 / 39] / viz pratyAhAro'tra / pAganvapa ca / vibhItakaM, [vibhItakaH / taTaM, taTaH / bhallAtaM, bhallataH / Amalakama, AmalakaH / ] ityAdi / ardhacAdyante'p nap / ap pratyAhArArtham / apaH puMsi pAThAcca puMliGgatvaM ca / ardhacam, ardharcaH / vAraM, vAraH ityAdi / aSTAdaza dinasya / kamaNDaluH / dinanAmApyubhayam / dinaM, dinaH / divasa, divasaH / vAsaraM vAsaraH / ahan napi ca vize / [AsanaM, AsanaH / andhakAraM, andhakAra:] // 12 // . zaGkhaH padmaH syAdambhoje / jalaje'rthe ubhayaliGgau staH / nidhiH puMsyeva / bhUtaH prete pizAce'rthe ubhayaliGgaH / anyatra bhUtam upacitam , / bhUtAni prANinaH / upamAnakriyAvacanazcAbhidheyaliGgaH / pitRbhUto'yaM, pitRbhUtamidam / pakSmaH, pakSmaM tUlam / armam akSirogaH / zaGkaH saGkhyA / pAzaH bandhanam / piNDaH kAya: / piNDam ayaH / sattvaM guNaH, sattvaH prANa ityAdi // 26 // mukulo'strii| maNDalo'pi / atra liGgAdhikAre yo rit so'trApi napartham / "ardharca" [2 / 12] iti vyacsu yaduktaM tadantaM tryackArye / kuTajaM, kuTajaH munigRham / raNaH, raNaM yuddham / evaM rdhana-si-himar-orSadha-vara-rdAru-dhanUr-zikhara-hala-loharphala-krakaca-daivar-gulmar-kantiAra-maNDala Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 paJcagranthI vyAkaraNam piTakAH / striyAM varSAH / puMsi vajramAsa-varNanIlAdi-viSa-zaGka-gRha ityAdi rit / pakAra: pratyAhArArthaH / napuMsakaliGgAnte nap / ardharcAdyante ap // 27|| nae samAptam // puMsItyAdi / ataH paraM liGgaM puMsi jJeyam, A strIliGgAt / at snut / adantaH santaH [nantaH, udantaH] zabdaH puMsi / at, vRkSaH / ghaTaH / s , aGgirAH / doH bAhuH / n , plIhA vyAdhyaMzaH / mUrdhA ziraH / ut , setuH jalabandhaH / ketuH dhvajaH, ityAdi paraH / ante kim ? bhAve, garimA / mahimA / bhAvAdantAdi naptve prApte apaghaNNaghanakoki [ityantAH] / ataH kim ? stastrItvebhyo'pa / zaraH / jayaH / gamaH / apaghanaH / havaH ityAdi / ghaNa akartabhAve / pAka: tyAgaH / niketo gRham / klezo duHkham / alaGkAra AbharaNam / nyado NaH / nyAdayaH / pacAderghaH / pecakaH / uracchadaH / na / kAyaj vA cAdeH / yajJaH / yatnaH / pApmAH / ajAdyAt kaH / vighnaH Akhuttho vartate / antata uktiH / antadhiH nidhiH / jaladhiH / sUtre vyatyayazchando'rtham / kUpAdInAM nAma ca / kUpaH pradhiH udapAnaH / abdhiH / samudraH / udanvAn / puSyaH sidhyaH / asiH karavAlaH / nadaH bhidyaH udhyaH lohitaH / abdaH ghana: jImUtaH zaraNyaH / koSThaH kuzUla: palataH / svaH tridivaH irAmatiH / vajraH paviH dambholiH zatakoTiH / dantaH radanaH dazanaH / cchidiH bhidiH parazuH / cakrI syandanaH / razmiH ghRNiH / dhAnyaH zAliH vrIhi: tilaH / kratuH vitAnaH yajJaH / vibhaktyantasaGghAt prANyAdInAM tadbhedasya ca nAma / pitA / bhrAtA / saptiH / kapiH / kRmiH / timiH / vRSalaH / kulAlaH / martyaH manuSyaH / viT / vaizyaH / vaNik / anaDvAn / pArApataH / kapotaH / tadvizeSasya / dUtaH / paNDitaH / kaviH / yatiH / vipazcit / suhRd / duhRd ityAdi / ekatvanirdezAd bahuprANisamavAye na syAt / iyaM zreNiH zilpasamudAya: pariSat / agaH parvataH zaila: adriH giriH / ago vRkSazcocyate / tadbhedaH / tAlaH / tamAlaH / zAlaH / cUtaH / AmraH / arjunaH / asanaH / daityaH baliH namuciH muniH asuraH / [rAT] rASTraM janapadaH / anyad goSpadam / tadbhedaH / aGgAH / magadhAH / pAJcAlAH / vRjayaH / prAgvalliGgasaMkhyaiva, vakSyati ca // 28 // vRttaM [varNeti] / rvaNAde ritvAnnap ca / tadbhedaH / nIlaH / pItaH / lohitaH / haritaH / dravyavAci triliGgatA / nIlA'zvA / viSaH hAlAhalaH so garaH DuNDubhaH / mAsaH / zuciH / zukraH / nabhasyaH / marut / devaH / tadbhedaH / indraH / AdityaH / agniH / vahniH / marud vAyuzcocyate / tadbhedazca / marud vAtaH pavanaH udAnaH samAnaH / dhvanaH / dhvAnaH dhvaniH kalakalaH kolAhalaH / tadbhedaH / udAttaH / anudAttaH / svaritAdi / RtuH / hemantaH / vasantaH / rAtro'Si / kRtasamAsAjanto, rAtro'SItyasamAhAre / ahazca rAtrizca / "ahorAtrAvimau' puNyau' // sarvarAtraH / ardharAtraH / varSArAtraH / aSi kim ? ahorAtram / [nRpArthanAbhiH / ] ayaM nAbhiH rAjA / nRpArthaM kim ? iyaM nAbhiH prANyaGgam / apyos pratyAhArau / ap ardhacAdi / yos yonyAdi kaTasantaH [2 / 34-37] / tau puMsyapi tatra darzitau / vrAtAdi puMsi // 29 / / ayaM dundubhiH / nAkSo kim ? dundubhyA akSeNa // 30 // ___SaSThe nADIvraNaH / nADI kim ? zirovraNam / yAnebhyo yugaM ca / rathayugaH, zakaTayugaH / bhyas kim ? anoyugaH / yAnebhyaH kim ? kaliyugam / vastrayugam / vAkAntaH samAsaH / anukrAnto Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 25 vAko'nenAnayA vA, sa tat sAnuvAkaH / ghaNanto'pyastu / lAjAyAH jasantatvAd bahuvacanAntAzca syuH / mantadvandvAllAjatasoH paryAyo'pi / ime lAjAH akSatAH / asavaH prANAH / dArAH kalatram / gRhAH geha / valvajAH vIraNakaTaH / vastrasye kim ? iyaM dazA vayovasthA / saktavaH yavabhUyacUrNaH / ritvAd ekatvAcca / idaM saktu / cakArAnmantrazcokArAdiH / mantraNaM mantraH / ghaNyapi / vardhaH AyataM carma / mer3haH zapaH / kuMThaaGkoSThau vRkSau / phale'pi puMsi, harItakIvat / SaNThapaNDau prANitvAt puMsi / nanu napaH kAryitvAt liGgamucyatAM puMstrIliGge kimityAha-puMsnastriyAM tisraghanap na nastrI / "puMsnu0" [2] ityatra puMliGgasya kAryamuktam / strIliGgasya tu striyAM tisRcatasR ityatra bhaviSyati / atha puzchityakaH prApta aSTalantaM kimityAha - nae na na strI / yat tat puMliGgam / tayoH prAptayorapavAdArthamityarthaH // 33|| puMliGgaM samAptam // liGgaM striyAm ato veditavyam / yonimatAM bhagavatAM yannAma / mAtA jananI / svasA bhaginI / duhitA sutA / nanandA bhartRbhaginI / yAtA devarabhAryA / danukadruditayo dAnavanAgadaityamAtaraH / yoSit yuvatiH / strI bhAryA / jAyA patnI / thoDyAn / Ut / kamaNDalUH / alAbUH / DIp / AD / yAvakrozI / bhAve / zamI / rohiNI / zizapA / pATalA, tarutvAt puMsi prApte / yUkA / pipIlikA, prANitvAt / drAkSA / tintirikAdi phalatvAnapi / mallikA / mAlatI / ketakyAdi, puSpatvAt / grAmRtA / rathakanyA / khalinItyAdi samUhArthatvAt / ityuktApavAdaH / anukto'pi / karuNA / dayA / lIlA / mAlA / sragityAdi / UDyAn kim ? yavalUH, grAmaNIH, kIlAlapAH, vAcyaliGgAH / ziSTechainau dIdhitiliddaraddhal / ziSTa uktAdanyo'nukta ityarthaH / idanta druzabdAntAdi it / iyaM ruciH, dhUliH, darviH / iyaM dadruH tvagdoSaH / zatadruH nadI / nauH droNI / dIdhitiH razmiH / lita pratyayaH / vakSatA / prabhatA / bhAve'pi. iyaM darada hRdayama / hUla / iyaM tviTa dIptiH / vipa~T zIkaraH / samit idhmam vIrut gulmam / yattu striyAmeva sAdhitaM tadanAmApi / saMpat / vipat / kRtiH / bhaktirityAdi / ziSTaH kim ? muniH / patiH / hariH / indraH / sitadruH abdhiH / haridruH / taruH / zatadruH nadaH / udanvAn / anaDvAn / jAtyAdyAH / strIliGgAH / varSAdyAH / jasantatvAd bahuvacanAntAzca // 34 // zatyAdIti / viMzatyAdyA saMkhyA striyAM syAt / saGkhyeye ekArthA ca / viMzatiH puruSAH, striyaH, kulAni vA ityAdyuktam / yonyAdi kaTasantaH [2 / 34-37 "apyos [2 / 29] iti puMsi pAThAt puMliGgazca / iyaM yoniH / ayaM yoniH bhaga ityAdi / kambalI me, kambala me ca // 35 // zilpacatudvipadAbhyabhidhAnam / eSAM nAma ubhayaM syAt / zilpI, zilpaH / evaM varaTI, varaTaH / suvarNakArI, suvarNakAraH / kalAdI, kalAdaH, nApitI, nApitaH / catuSpadAnAm / hastinI, hastI / kUrmaH, kUrmI / dvipadAnAm / brAhmaNI, brAhmaNaH / kSatriyA, kSatriyaH / zUdrA, zUdraH / mayUrI, mayUraH / yonimatAmiti siddhe sayonizabdo na strItyartham / yAvat kaTI prANyaGgaH, kaTaH vIraNakRtaH // 36 // vibhItakAdiH kaTasantaH napi ca vispAThAt triliGgaH / [vis pratyAhAraH / ] vibhItakI, vibhItakaH, vibhItakam / taTI, taTa:, taTam / yAvat kaTam / zapo'z puMsyapi / vis napyapi paJca.-4 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 paJcagranthI vyAkaraNam pratyAhArArtham / priyaGga rAjakaH / Ac / Atve tyAdiraziSau ca / yAvadatra pAThAt strItvaM ca / paJcakhaTvItyAdi / SaTpadIyam // 37 // zalvAcyavadityAdi / vAcyasya yalliGgaH zal sarvAdiH / sarve narAH / sarvAH striyaH / sarvANi kulAni / evaM, tvaM nA / tvaM strI, tvaM kulam / vayaM narAH / vayaM striyaH / vayaM kulAni / yaH naraH / yA strI / yat kulam / sa: naraH / sA strI / tat kulam / yuSmadasmat saGkhyAdyaliGgaM syAt / nAma saMjJAzabdaH / prAyo bahulaM vAcyavat / sarayUrnAma nadI / evaM kuhurnaSTacandrA'mAvAsyA / zrIkaNTho mAlavako dezaH / mathurA nagarI / ayaM sindhuH samudraH / iyaM sindhurnadI / ayaM kiSkuH hastaH / iyaM kiSkuH vitastiH / navasArikA purI / kAnyakubjaM nagaraM, saMyAnaM ca / mathurahrado grAmaH / toTakaM vaMzastha ityAdi vRttam / prAyaH kim ? na ca varendrI tIrabhuktiH / koGkaNakaM kAzmIraM nAma dezaH / zAlukinI liGgASADhInAmaH grAmaH / tailAvaTaM zrIbhavanaM nAma grAmaH / tadaharabhave ca vakSati ca [?] / sragdharA ApIDa: mAlinItyAdi vRttaM chandojAtyapekSayA vA / guNaH / zveta:- paTaH / zvetA paTI / zvetaM vastram / zuciH nA / zuciH strI / zuci kulam / saGkhyA / eko nA / ekA strIM / ekaM kulam / paJca narAH / paJca striyaH paJca kulAni / tathA sidhyati yastadarthe / tadarthe iti tasya vivakSitavAcyasyArthe yaH zabdaH sidhyati sa vAcyavat / kSIraM pibatIti kSIrapAH nA, strI, kulaM vA / evaM grAmaNI: nA, strI, kulam / . yavalUH nA, strI, kulam / kASThabhit nA, strI, kulam / AtmabhariH nA, strI, kulam / godohano ghaTAdiH nA, strI, kulam / dAkSiH nA, strI, kulam / gomAn nA / gomatI strI / gomat kulam / kRtakaTaH nA / kRtakaTA strI / kRtakaTaM kulam / prAptAlamApannavad [Adike ti] / AdiH pUrvapadaM yasya tadAdike tIti samAse, arthAnte dvigau ca vAcyavat / prApto jIvikAM prAptajIvikaH nA, prAptajIvikA strI, prAptajIvikaM kulam / alaM jIvikAyai alaJjIvika: nA, alaJjIvikA strI, alaM jIvikaM kulam / Apanno jIvikAm ApannajIvikaH nA, ApannajIvikA strI, ApannajIvikaM kulam / alaM cAdiH / niSkauzAmbiH / atinuH / arthAntaH / brAhmaNAH 3 [brAhmaNArtha odanaH, brAhmaNArthA zikhariNI, brAhmaNArthaM pakvAnnam / ] saH, sA, tat / dviguH / paJcakapAlaH dezaH bhojanaH puroDAzaH / pitaH / paraliGge prApte cArthe pitoH dvandvatatpuruSayoH parasyottarapadasya yat talliGgaM syAt / imau mayUrIkukkuTau / ime kukkuTamayUryo / imau azvavaDavau / ime azvavaDavAH / iti dvandve nipAtanAt puMstvam / pit / ardhapippalI / rAjapuruSaH / rAjadArikA / nIlotpalam // 38 // strIliGgaM samAptam // samAptaM ca liGgAnuzAsanam // (2) ato'stritarAditaH svam / [1 / 2 / 1 / 2 / ] akArAntAnnapaH paraM su am kAryi am syAt / kuNDam / atijarasam / he kuNDa / rtaka / napaH kim ? paNDakaH / tritarAditaH / itarAdernapo'taH svam taritsyAt / itarat / katarat / paramayatamat / rtak / trAd vA ya rito yaram / he anyat / zloka: - itarAnyatarAnyebhyo DataraDatamAntataH / ekataraM parityajyetarAdiH paJcako gaNaH // napaH kim ? kataraH / ebhyo vihitaM kim ? priyakataraH / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH (.3) luk / [1 / 2 / 1 / 3 / ] napaH svam luk syAt / vAri / tat payaH / (4) svitvavekaH / [1 / 2 / 1 / 4 / ] su it syAt lugvA ika igantAcca yaH paraH / he vAri / he vAre / he kartR / he kartaH / priyatri kulam / priyatisR kulam / (5) aci sa uktapuMsko vA''pi / [1 / 2 / 15 / ] vA TApyajAdau nabigantaH uktaH pumAn yatrArthe sa uktapuMstho'rthaH / tacchabdaH sa iti pumAniva syAt / grAmaNinA [kulena] / grAmaNyA kulena / zucine [vastrAya] / zucaye vastrAya / Api kim ? zucinI [kule] / arthaH kim ? pIlune phalAya / napaH kim ? citragvA striyA / (6) asthisakthyakSidadheraniSTaH / [1 / 2 / 16 / ] nab iko'sthyAderanto'n syAd vA''pi aci / asthanA / sakthnA / akSNA / danA / anaH aH kim ? dadhani vA / dadheriti puMnirdezAd dvandvaikatvasya vA puMstvam / asthyAderanabvRtteSvAt syAt / priyadanA nA / priyadadhyai striyai / anyathA dadhIni an syAditi brUyAt / . (7) numsupi / [ 1 / 2 / 17 / ] nab iko num syAt, supyaci / vAriNI / priyatisRNi / 'kartRNi / ritvAt paraM bAdhate / (8) ac zau / [1 / 2 / 18 / ] numeva / vanAni / bahuvRkSANi / rulaH / acaH parasya kalarnum zau / udazvinti / atijarAMsi / ruljAtitvAt / kASThatakSi / (9) Adi vArlaH / [1 / 2 / 1 / 9 / ] lAbhyAM parasya rulaH Aditum syAd vA zau / bahUrjiH / bahUji / sUrjiH / sUJjiH / suvalli / suvalni / rulaH kim ? suphulli vanAni / anyo yamo rula itIcchati tadA pATha: 'Adi yam vA' / arthastvayaM sthAlAntasyAdiyama yadi syAt tadA num rula AdirityAvartate // 2 // 1 // ajjho'turanyatra na vA'zna ItyAt zapzyAt Wzau gI gigagIyadADaH / Tau sye DitaSTayA''Diti nyatsakhiyo Dyau tkhau ruDastuI yude jasoreD // 1 / 2 / 2 // vRttam // (10) ajjho'tuH / [ 1 / 2 / 2 / 1 / ] adbhUto jha yasmAt tataH parasya zatuH num vA zau / dadanti / dadati / jakSanti / jakSati / ajjha kim ? kurvanti / __(11) anyatra na / [ 1 / 2 / 2 / 2 / ] azau num na syAt / dadatI strI, kule vA / jakSat / jakSatau / ajjho'tuH kim ? kurvan / (12) vA'zna ItyAt / [1 / 2 / 2 / 3 / ] Ad avarNAntAd aznaH znAvarjitAt parasya zatuH num vA syAt It ikAre pare / arthAd dIrghoH parataH / tudatI tudantI kule strI vA / kariSyantI kule / kariSyatI kule / kariSyantI strI / kariSyatI strI / [I iti DI gI ityetayonirdezaH / GIgyorityabhipretaH / ] DIgyoH kim ? tudanti / tudatA / At kim ? adatI / aznaH kim ? Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 paJcagranthI vyAkaraNam lunatI / (13) zazyAt / [1 / 2 / 2 / 4 / ] zyapaH zyAcca parasya zatuH num nityaM GIgyoH / bhavantI strI / bhavantI kule / dIvyantI ca / (14) WzaugI / [1 / 2 / 2 / 5 / ] napaH paro'sarzi zAdau gItulyau / kuNDAni / payAMsi / kuNDe atijarasI / payasI atijarasI / ] snitaH / nap kim ? vRkSau / nap ti vRttam / (15) gigugIyudADaH / [1 / 2 / 2 / 6 / ] i u tit yut ATca krameNa gi gu gI syAt / itaH / agnI / utaH / buddhI / utaH / vAyU / dhanU / aDa: khaTvejarasIti kecit / tit kim ? nadyau / vadhvau / AD kim ? jarasau / / (16) Tausye / [1 / 2 / 27 / ] iSTe rAt vartate / TA usi pare AD e syAt / zAlayA / zAlayoH / at Ada syAd adhikRte Tausi / devayoH 2 / adhikRte kim ? Te nAtaH / iti devena / ___ (17) DitaSTyA / [1 / 2 / 2 / 8 / ] AGa: parasya GitaH Tit yA syAt / khaTvAyai / khaTvAyAH / khaTvAyAm / (18) ADiti nyat sakhiryu / [1 / 2 / 2 / 9 / ] TA Diti pare nyat laghusUtiH sakhi, anayoH sambandhI tatparo vA iri varNo'p syAt patisakhyorityarthaH / nyat nid asamAsArtho'to bahuvarvo gRhyate, tadaMzatvAt / sakhzabdasyoktamAtragrahaNAd bahurpadAbhyAM parasya nAyaM vidheH / patyA / patye / bahupatyA / sakhyA / sADiti kim ? patInAm / (19) yo Gyau / [1 / 2 / 2 / 10 / ] ya ityuktaguNAd yakArAt paro Gi au syAt / patyau / sakhyau / yaH kim ? vayAdIti yakArAdyau mA bhUt / patIyate kvip / patyi / sakhyi / Gye ca / patyuH / sakhyuH / (20) tkhau ruGaH / [1 / 2 / 2 / 11 / ] t kh tatsambandhI tatparo vA paryopAdezastasmAya iti yakArAt paro Ga: GasiGasorDamAtraM rurit syAn mArAvityarthaH / patyuH / sakhyuH / sakha sAmAnyArtham / lUnIyate kvip / natvAsiddheH lUnyuH / pUnyuH / evaM patyuH / smicchati / ka / kvip / sukhyuH / sAnyuH / yuvatyuH / (21) turcha / [1 / 2 / 2 / 12 / ] tit R lu tataH paro Du: syAt / mAtuH pituH / RtaH kim / stro dhAtoH / (22) yude jasoreG / [ 1 / 2 / 2 / 13 / ] iu tit eG syAt De jasi pare / agnaye / vAyave / agnayaH / vAyavaH // 2 // 2 // yAmnyaMzato Dau nari nA Dito vAT stryAkhye yuvo yU strya itirnuDAmaH / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH saGkhyAnadAhrasvatrayAdiyuvyu dhAtoravINaH znubhravaH striyo vA // 1 / 2 / 3 // vRttam // (23) yAmnyaMzataH / [1 / 2 / 31 / ] niyoM'zataH paro Gi Am syAt / niyAm / gAmaNyAm svAM syAt / khaTvAyAm / sarvasyAm / buddhyAm / nadyAm / / (24) Gau / [1 / 2 / 3 / 2 / ] yut vRtteH / yutaH paro Dir au syAt / agnau / dhenau / * (25) nari nA / [1 / 2 / 3 / 3 / ] puMsi nA syAd ATA kArthI yutaH / agninA / vAyunA / atipatinA / nari kim ? buddhyA / (26) Dito vAT / [1 / 23 / 4 / ] pratyekaM useH strayAkhyAt svataH strIvRtteH yutaH parasya Gita AD vA''gama: syAt / buddhyai / buddhaye / iSvai / iSave / priyasenyai / priyasenaye / narAya striyai vA / svataH strI vA / snehapaTave narAya / - (27) stryAkhye yuvaH / [1 / 2 / 3 / 5 / ] pratyekaM GaseH stryAkhyA yuvvAcino yU IUkArAntAt parasya Gito vA syAt / zriyai / zriye / zriyAH / zriyaH / zriyAm / zriyi / evaM, dhruvai / dhruve / bhravAH / bhravaH / dhruvAm / bhruvi / atizriye narAya / striyai vA / - (28) yU strayaH / [1 / 2 / 3 / 6 / ] stryAkhyAd IdUtaH striyA I, tasyAsvaparasya Gita AD : nityaM pArthakyAt / nadyai / lakSmyai / vaSAbhvai / striyai / striyA kim ? atistriyai / ata evAnyasyA pradhAnasyApi yathokta ADvidhiH / atilakSmyai narAya / styAkhyA kim ? grAmaNye / brAhmaNyai / . (29) itirnuDAmaH / [1 / 2 / 3 / 7 / ] itItyuktaparAmarza / ADiva strAkhye yuvo vA yU tyo nityaM parasyAmo nuDAgamaH syAt / zriyAm / zrINAm / bhruvAm / bhrUNAm / atizriyAm / atizrINAM narANAm / varSAbhUNAM strINAm / yuto'ti streH hrasvAditi / - (30) saGkhyAnadAhasvatrayAt / [1 / 2 / 3 / 8 / ] ebhyaH parasyAmo nuT / saMkhyA / caturNAm / paJcAnAm / SaNNAm / saptAnAm / katInAm / anat kim ? tAvatAm / catvAriMzatAm / AD / khaTvAnAm / AT kim ? kIlAlapAm / hrasva / vRkSANAm / atistrINAm / dhenUnAm / mAtRNAm / riturnumaM bAdhate / vArINAm / grAmaNInAm / kulAnAm / hrasvAt kim ? grAmaNyAm / traya / trayANAm / atitrayANAm / ata evAmi treH trayazca / ___(31) iyuvyurdhAtoracINaH / [ 1 / 2 / 3 / 9 / ] DDIyurivarNazca iyuv syAdajAdau / niyau / luvau / nAmak / niyam / iNa / IyatuH / dhAto kim ? kumAryo / svAdau kim ? styarthaH / aci kim ? zrIH / yuH kim ? somapau / iNo'yatvArtham / (32) anubhravaH / [ 1 / 2 / 3 / 10 / ] uruv syAd aci yuktayogAd dhAtoH saMyogAt parasya noH / Apnuvanti / dhruvau / saMyogAt kim ? cinvanti / . (33) striyAH / [1 / 2 / 3 / 11 / ] Irit syAt / vistriyai / sustriyAm / striyateH kvip / striyai narAya / vA parArthaH // 2 // 3 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam sau'myauti yuktAdyavajAdi supyvasudhyap cato dRnyunaSkAravarSA- / bhUrvA jarA Go'mi nu vA maghonaH DArvA naJo'sau sasyadaikapadye / ghurnaH pare NyAdipadAdayUnAM vAnte tathaikAc sakunAmni nAnA // 1 / 2 / 4 // SaTpadI // (34) [vA] sau'mi / [1 / 2 / 4 / 1 / ] [si] zasi ami ca striyA Ir ip vA syAt / striyaH / strIH / strIm / (35) auti / [1 / 2 / 4 / 2 / ] tannityaM striyA iti siddhe husvastyartham / atistriyau / ata eva paro'pInna / atistriyaH / atistryau / (36) yuktAt / [1 / 2 / 4 / 3 / ] dhAtoH saMyogAd dhAtoH Dyuriyuv syAdaci / yavarkiyau / kaTapruvau / zizriyuH / dhAtoryogAt kim ? unyau / ayanaM I / bahuja I bahurjI / bahugyo / (37) yavajAdi / [1 / 2 / 4 / 4 / ] aj Adiryasya tad anekAj ityarthaH / sa dhAtoryuH yav syAd aci / ninye / ninyAte / sakhIyateH kvip / sakhyA / sakhye / sakhyuH / sakhyi / ekAca niSau ca parArtham / (38) supyu / [1 / 2 / 4 / 5 / ] dhAtoruvarNo'ci supyeva vaH syAt / vasUyateH kvip / vasvau / vasvi / supi kim / loluvaH / luluvuH / (39) asudhyap cataH / [1 / 2 / 4 / 6 / ] sudhIvajito dhAtoryuH ap cataH kArakacAdeH paro yap syAt supyaci / grAmaNyau / khalvapvi / tasya, paramasya ca netArau, tanyau paramanyau / sulviti roNyau / apcAdeH kim ? paramanIH / paramaniyau / asudhI I kim ? sudhiyau / sudhI kim ? pradhyau / (40) hanpunaSkAravarSAbhUH / [ 1 / 2 / 4 / 7 / ] ebhyaH paraH bhuva ur va syAt supyaci / hun hi sa bhuvatIti [hanbhU] / dRnbhvau / punavauM / kArabhvA / varSAbhvi / ebhyaH kim ? pratibhuvau / (41) vA jarA Das / [1 / 2 / 4 / 8 / ] jarAnto Gas vA syAt supyaci / DidantArthaH / jarasau / jare / atijarasi / natijareNa / (42) ami / [1 / 2 / 4 / 9 / ] dvitIyA'mi jarA Gas vA / tatra namAdeze si jarA jarasu / tato luk, svarUpatvAt / atijaraM kulaM yasya / ato mAdeze tvami Gas vA / lug nAsti, AdezatvAt / atijaram atijarasaM ceti rUpatrayam / arthAnnapyatra lugnAsti / (43) nu vA maghonaH / [1 / 2 / 4 / 10 / ] asyAnto nu udit syAd vA supi / asAvityukte vIriti vartate / punarvottaratra nityArthaH / maghavAn / maghavantau / maghavadbhyAm / maghavatsu / yad vA, maghavA / maghavAnau / maghonaH / maghavasu / supi kim ? mAghavanaH sthAlIpAkaH / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 31 ..(44) DArvA naJo'sau / [1 / 2 / 4 / 11 / ] anaJaH parasya avarNo non, nAlakSito'ntArthaM, syAdasau supi / arvantau / arvatA / arvadbhyAm / arvatsu / anaJaH kim ? anarvANau / asau kim ? arvAH / (45) sasyat / [1 / 2 / 4 / 12 / ] so yasya asat vakSiDAdezasya sasya yo yAdezaH so'sat / tasya zAstraM zAstrAntare kartavye'sadiva / namaH / khyAtre / puMkhyAnam / skasiNAH na syuryAsiddheH asadA suvidheH / (46) aikapadye punaH pare NI / [1 / 2 / 4 / 13 / ] rephaSakAraRvarNAt paro no NI Idit syAt / ekapadamevaikapadyaM, tasmin kAryanimitte vartate / pare iti NIzAstraM ca asad itaH pare zAstre / evaM sarvatra / caturNAm / puSNAti / kartRNAm / anote pIto narAn / kurvan vA''ste / dvitvAt siddheH / aikapadye kim ? dharmanAsikaH / (47) AdipadAd ayUnAM vA'nte / [1 / 2 / 4 / 14 / ] pUrvapadasthA yuH parasyottarapadasyAnte samIpe vA ayuvAde! NI syAd vA / vrIhipAyiNau / vrIhivAyeNa / mASavApiNau / mASANAM vApo'syAstIti / mASavApiNI / pakSe na eva ayUnAm / atra gAthA SaTpadI - yuvaghnapakvA'hananAcuTustulAntare nivAsA'gninivezanartanam / anUpanandI nagaraM ca nandanaM nRteryaGi kSubhtRpi no nu yurnameH / AcAryakhAnau gahanaM ca SaH pade // 1 // - ayUnAM kim ? AryayUnA / kSatriyayUnA / ghnA / vRtraghnA / vRtraghnaH / paripakvAni / pripkven| paryahani / AdipadAt prApte / anAG / ADvajitaM padaM zakAracavarga[Tavarga]sakAratavargalakArAzca / ebhirantare vyavadhAne no NI na syAt / mASakumbhasya vApena mASakumbhavApena / caturaGgayogena / razanA / arcanam / arjanam / kArakaTuvi / dArthena / karmaNyena / rasanA / rasena / nartanam / ArAdhanam / viralena / ebhiH kim ? kareNa / arkeNa / darbheNa / bRMhaNam / uraSkeNa / anAG kim ? paryANaddham / ekapada iti prApte / itaH prAyaH AdipadAnnAmni prApte / parinivAsaH / paryagniH / parinivezaH / parinartanam / darbhAnUpaH hareH / [darbhAnUpam / ] nRpnoti / harinandI / nRteryaG i / narInRtyate / kSubhtRpidbhyAM parasya nuH znoH / kSubhnoti / tRpnoti / [tRptutaH / tRpnuvanti / ] eka pade prApte / yurnameH / yupratyayAntaNamerityarthaH / nRnamanam / nAmni / AcAryAt kha An / AcAryabhAgInaH / AcAryAnI / parigahanam / SaH pade / pade yaH S tato na nI NI / niSpAnam / sarpiSpAnam / SaH kim ? niryANam / pade kim ? susarpiSkeNa / . (48) tathaikAcsaku / [1 / 2 / 4 / 15 / ] tathA'tyanantarokto NI syAnnityaM taccet para ekAc syAt saku kavargavad vA / ekAc / kSIrapeNa / vRtrahaNau / saku / mASakuMbhavApeNa / cturnggyogenn| mAtRbhogINaH / ArdragomayeNa / gargANAM bhago asya astIti gargabhagiNI / aghnanAM kim ? vRtraghnA / ante kim ? gargANAM bhaginI gargabhaginI / (49) nAmni nAnA / [1 / 2 / 4 / 16 / ] saMjJAyAM bahulam / pUrvapadasthAt ryuH parapadastho no Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 paJcagranthI vyAkaraNam NI syAt / dvi vitA na kAryA / nAmni sarvasva vA prAdeH zArikA mizrakA vaNam / puragAsidhrakAgrebhyaH koTarAccekSunizzara - // 1 // pIyukSAplakSakAAntaH prAmrakhadiratastathA dvitryavRkSauSadhervAtva'nirikAdergirinadI // 2 // tava karaNadI tathA syAd vakraNitambA ca karaNabhAve'tha / pANa deze shAyanamadvAhyAdahravAhanayoH // 3 // nAmni sarvasyottarapadasya no NI / guNasaH / vAdhrINasaH / khuraNasaH / vA prAvAdeH / prAdisthAnimittAt, tathaiva / praNasaH / na ca / pranetraH / zArikAdikoTarAntAt paraM vaNaM nAmni / sArikAvaNam / IkSvAdeH khadirAntAdanAmnyapi / IkSuvaNam / uttarapade kim ? he plakSaM vanaM tisstthti.| dvitryavRkSauSadhervA / vyacaH tryacazca vRkSoSadhivAcinaH paraM vaNaM vA / dUrvAvaNam / dUrvAvanam / zirISavaNam / zirISavanam / badarIvaNam / badarIvanam / dvitryacaH kim ? devadAruvanam / oSadhyaH phalapAkAntAH latAgulmAzca vIrudhaH / phalI vanaspati yo vRkSApuSpaphalopagAH // 1 // yadyapi vRkSavanasye rbhedastathApyatrAbhedo draSTavyaH / anirikAdeH kim ? irikAvanam / timiravanam / giriNadItyAdi vA no NI / girinadItyAdi ca [giriNadI / girinadI / giriNakhaH / girinakhaH / giriNaddhaH / girinaddhaH / ] karaNe bhAve cArthe vA pAnaM pUrvapadasthAnimittAt / kSIrapANaH, kSIrapAna: kaMsa: / kSIrapANaM kSIrapAnaM vartate / deze'rthe tathaiva nityaM, pArthakyAt / kaSAyapANAH gandhArAH / kSIrapANA uzInarAH / surApANAH prAcyAH / sauvIrapANAH bAhrIkAH / manuSyAbhidhAnena dezAbhidhAnam / shAyanamiti / sitA tAdRza upalakSaNAt tricaturdhyA hAyanasya vayasi no NI / trihAyaNo gauH / caturhAyaNI / vayaNi kim ? trihAyanA zAlA / advAhyAdahnavAhanayoH / akArAntabAhyAbhyAM nimittAbhyAM parayoH krameNAhnavAhanayo! NI / pUrvAhNaH / aparAhnaH / ataH kim ? nirahnaH / vAhane yadAropyate tad vAhyaM, tataH / zaravAhaNam / vAhyAt kim ? dAkSivAhanam // 4 // prAdyano'nte'pi vetA hano'to mvi vA nikSinindisino neraSAntAkakhA- / dau dihadrAgadapsAcidAmADnadau vappade vAvahe yAsyahanzampatau // 1 // 25 // sragviNI // (50) prAdyano'nte'pi / [1 / 2 / 5 / 1 / ] AdipadasthAt nimittAt parasya "ana prANane" asya ante'pyanante'pi no NI syAt, tadAdipadaM prAdi cet syAt / he prAN / he parAN / prANiti / prANiNiSati / aNNAdino'tra anAM vasAM ca pAThAt kRtaNatvaSatvAnAM dvivacanam / ana evAyaM niyame no, vRkSAn / narAn / (51) vetA / [1 / 25 / 2 / ] itA vyavAye prAdinimittAt parasyAnitervA no- NI syAt / paryaNiti / paryaniti / paryaNiNiSati / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 33 (52) hano'taH / [1 / 2 / 5 / 3 / ] prAdisthAt ryuH parasya hanterataH paro no NI syAt / prahate / prahaNanam / ataH kim ? prApyAni / (53) mvi vA / [1 / 25 / 4 / ] prAdisthAt thuparasya hantermakArAdau vakArAdau ca pratyaye pare no NI vA syAt / prahaNmi / prahanmi / prahaNvaH / prahanvaH / (54) nikSinindinisaH / [1 / 25 / 5 / ] eSAM prAdisthAt ryuH pareSAM no NI vA syAt / praNikSaNam / pranikSaNam / praNindanam / pranindanam / praNiMsanam / pranisanam / prAptavikalpaH / (55) neraSAntAkakhAdau / [1 / 2 / 5 / 6 / ] prAdisthAt rSaH parasya neraSAnte akakhAdau ca dvAdau pare no NI vA syAt / praNipipakSati / pranipipakSati / praNipApacyate / praNibhinatti / praNiveSTA / pakSe nakAra eva / aSAntAkakhAdau kim ? pranipinaSTi / pranipekSati / pranikaroti / pranicakAra / pranicakhAda / (56) dihadrAgadapsAcidAmADnadau vappade vAvahe yAsyahanzampatau / [1 / 2 / 5 / 7 / ] eSu pareSu prAdisthAt ryuH parasya ne! NI pArthakyAnnityaM syAt / praNidegdhi / pariNidegdhA / praNidrAnti / praNigadati / praNipsAti / praNicinoti / dAsaMjJeSu / praNiditsati / praNidedIyate / praNidApayati / praNidadAti / praNiyacchati / praNidayate / praNidyati / praNidhitsati / praNidhayati / praNyadadhAt / praNyadadhat / dAsaMjJeSu kim ? dApdIpdADi na / pranidAti / pranidAyati / pranidAtA / mADi praNimayate / mADi kim ? minAtiminotyorna / pranimAtA / praNinadati / [praNivapati / ] praNipadyate / praNivAti / praNivahati / pariNiSyati / praNiyAti / praNihanti / praNizAmyati / praNipatati // 5 // adeze'ntaro jo'yanasyAnimInAhinonazzabhActakamipyAyiptadvepa- / gamo'co'sa halno numIjAdino vejjhalo gheradurto'ntaro NaH // 1 / 26 // bhujaGgaprayAtam // (57) adeze'ntaro jo'yanasya / [1 / 2 / 6 / 1 / ] adezavRtterhanterayanasya cAntaraH parasya no NI syAt / antarhaNanam / antarayaNam / dezastu / antarhananaH / antarayanaH / .. (58) AnimInAhinoH / [1 / 2 / 6 / 2 / ] eSAM prAdisthAt ryuH pareSAM no NI syAt / prayANi / pravapANi / pramINAti / pramINItaH / prahiNoti / prahiNutaH / pravapAni mAMsAni / ihAnarthakatvAnna syAt / (59) nazza / [1 / 2 / 6 / 3 / ] prAdisthAt rghaH parasya zAntasya naze! NI syAt / .. pariNazyati / zAntasyeti kim ? pranaSTA / pranaMkSyati / (60) abhActakamipyAyiptadvepNamo'co'sa / [1 / 26 / 4 / ] prAdisthAt ryuH parAd abhAdervAdeH paro'caH paro'sit no NI syAt / prayANam / prayANIyam / prayAyiNo / prahINaH / acaH kim ? prabhugnaH / aza: kim ? prabhinatti / prapunAti / abhAdeH kim ? prabhAnam / prabhavanam / prakamanam / prapyAyanam / prapavanam / pravepanam / pragamanam / nirviNNA / ayaM nipAtyate / ayaM * kim ? nirbhinnaH / . pazca.-5 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 paJcagranthI vyAkaraNam (61) hal no numIjAdinaH / [1 / 2 / 6 / 5 / ] prAdisthAt ryuH parasmAt ijAdehalantAt paro'numi sati no NI syAt / preGkSaNam / ijAdereva numi kim ? prakopanam / numi kim ? nejAdereva halo niyamo'taH / prApaNam / ijAdeH kim ? na numyeva halo'taH / pravapaNam / hal naH kim ? NyantAdapi nityaM syAt / (62) vejjhalaH / [1 / 2 / 6 / 6 / ] hala: parasmAd icaH paro yo hal tadantAd bhvAdeH paro'cparo'sinno NI syAd vA / prakopaNam / prakopanam / halaH kim ? pravapaNam / acaH kim ? prabhugnaH / (63) NeH / [1 / 2 / 6 / 7 / ] prAdisthAt ryuH parAt NyantAd bhvAdeH sicaH paro no NI vA syAt / prayApaNam / prayApaNIyam / prayApyamANam / pakSe na eva sidvarjanAt subviSaye etat / (64) adurto'ntaro NaH / [1 / 2 / 6 / 8 / ] aduraH prAderantara: syAzca paro NaH NAdezo no NI syAnnityam / praNamati / pariNAmakaH / antarNayati / NaH kim ? pranardati / duraH / durnayaH / prAdeH kim ? pranAyako dezaH // 6 // zarnaH kviNo'tkaH sakRto'bahoH SaH vasthAsyasAM SaNyasahasvadisvideH / tuNyoH prataH sUstubhasostususthA svaGsenisaGg sedhatinaH sico'yaGaH vRttam // 1 // 27 // (65) zanaiH kviNo'tkaH sakRto'bahoH SaH / [1 / 2 / 7 / 1 / ] at sUH akit saH sizca kRto vikArAgamapratyayatvena vihito bahuvarjitAt kviNaH kavagAdiNazca paraH SaH syAt / zanaH kviNaH paraM yacchar n ca tasmAt, tadantarito'pItyarthaH / eSaH / sarveSAm / vAkSu / halSu / agniSu / siddhiSkaroti / viSpacati / catuSTayam / zanaH / sarpiSSu / sISi / naH kim ? puMsi / kRtaH kim ? nise pare'sattvAt / pipaThI: / rva iti paratvAt / abahoH kim ? bahusek / ekapadAnuvRtteH bahuDuniSedhe sutarAM padAniSedhAd vA / dadhisek / akit kim ? agnisAt / dadhispati / sAt kim ? vAkSu / (66) vaszAsyasAm / [1 / 27 / 2 / ] eSAM sa: kviNaH paraH SaH syAd akRto'pi / uSyAt / USuH / uSitaH / ziSTaH / ziSyate / jakSuH / jakSivAn / kviNaH kim ? vasati / (67) SaNyasahasvadisvidestuNyoH / [1 / 27 / 3 / ] SaNbhUte sani pare stautereva Nyantasyaiva ca sahAdivarjitasya kRtaH saH, uttaratraprAdigrahaNAdiha svAdikviNaH paraH SaH syAt / tuSTuSati / siSevayiSati / siSaJjayiSati / suSvApayiSati / stuNyoH kim ? sisikvati / susUSati / SaNi kim ? siSeca / asahAdeH kim ? sisAhayiSati / sisvAdayiSati / sisvedayiSati / SatvaM kim ? suSupsati / bhvAdINaH kim ? pratISiSati / abhiSiSiktati / soSuyiSate / yaGi kRtaSatvAt san / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 35 (68) prataH sUstubhasostususthAsvasenisasedhatinaH / [1 / 27 / 4 / ] eSAM prataH prAdeH kviNaH pareSAM saH SaH syAt / abhiSuvati / pratiSTobhati / pariSyati / abhiSTauti / abhiSuNoti / pratiSThAsyati / abhiSvaJjateM / abhiSoNayati / abhiSajati ! niSedhayati / svAdInAmeva / abhisAvakIyati / sedhateriti zapA nirdezAt sidhyatena / abhisidhyati / (69) sico'yaGaH / [1 / 275 / ] prAdikviNaH parasya sico'yaGantasyaiva saH SaH syAt / niSiJcati / ayaGa eva kim ? abhisesicyate ca // 7 // stambhezca nizrAnikaTorjane'vataH svano'zane vezca svado'prateH sev / nerveH pare svasahasusivustoH tadvA Ti sUraH sa paro dvaye sthAm // 1 // 28 // (70) stambhezca / [1 / 2 / 8 / 1 / ] prAdikviNaH parasya stambheH saH SaH syAt / abhissttbhnaati| .. (71) nizrAnikaTorjane'vataH / [1 / 2 / 8 / 2 / ] avAt parasya stambha: AlambanAvidUaujityeSvartheSu saH SaH syAt / daNDamavaSTabhyAste / avaSTabdhe sene / aho vRSalasyAvaSTambhaH / eSu kim ? avastabdho'sau zItena / - (72) svano'zane vezca / [1 / 2 / 8 / 3 / ] veravAcca parasya svanoH bhojanaviSaye saH SaH syAt / viSvaNati / avaSvaNati / sazabdaM bhuGkta ityarthaH / azane kim ? visvanati mRdaGgaH / (73) sado'prateH / [1 / 2 / 8 / 4 / ] prativarjitaprAdikviNaH parasya sadeH saH SaH syAt / niSIdati / prateH / pratisIdati / .. (74) sev nerveH pareH svaJ-saha-suT-sivu-stoH / [1 / 2 / 8 / 5 / ] niviparibhyaH paraH sev sevateH saH SaH syAt // svaJjAdInAM ca / sevar sUra iti pratyAhArArthaH pRthag nirdezaH uttaratra tadgrahaNena sevo grahaNArthaH / niSevate / niSvajate / niSahate / niSIvyati / niSTauti / evaM parivibhyAM suT / pariSkaroti / svaJjistorvA TItyarthaM grahaNam / (75) tad vA Ti / [1 / 2 / 8 / 6 / ] tad uktarUpaM svajAdeH SatvaM vA TAgame sati syAt / nyaSvajatA / nyasvajatA / nyaSahata / nyaSIvat / nyaSTaut / evaM parivibhyAM suT / paryaSkarot / pakSe satvameva sarvatra / taditi kim ? paryasevata / anvasIvyata / (76) sUraH / [1 / 287] sUprabhRtisevantAnAm aTi satyapi yathAvidheH saH So nityaM syAt / abhyaSuvat / paryaSTobhat / paryaSyat / abhyaSTaut / vyaSuNot / pratyaSTAt / abhyaSvajata / abhyaSeNayat / vyaSajat / pratyaSedhat / abhyaSiJcat / ayaDa eva / abhyaSTabhnAt / abhyaSTabhat / daNDamavASTabhat / nizrAdAveva / vyaSvaNat / avASvaNat / nyaSIdat / nyAdereva / (77) saparo dvaye sthAm / [1 / 2 / 8 / 8 / ] sUrantargatAnAM sthAdInAmeva dvivacane kRte sati, Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam sa iti prAdINo'nantaraH, para iti prakRtezca yathAvidhi saH SaH syAt / abhitaSThau / niSiSeve / / pariSiSTham / kRte SaNIti niyamamapi bAdhate / sthAmeva kim ? pratisusUSati / aSe pade satve'pi / abhiSiSeNayiSate abhyAsavyavahitatve'pi / abhitaSThau / sa iti niyamArtham // 8 // satsvaJja AdiliTi niSTapekA nirduvisoH sup samasUtino veH / skabhnaH Sito nirvipare: Sayokte skando'tra vA sphusphulinirnivibhyaH // 9 // vRttam // (78) satsvaJja AdiliTi / [ 1 / 2 / 9 / 1 / ] prAdINaH parayoH sadisvaJjoliTi dvitve kRte . Adereva saH SaH syAt, na paraH / abhiSasAda / abhiSasvaje / (79) niSTapekA / [1 / 2 / 9 / 2 / ] nisastapo pare SatvaM nipAtyate, ekA kriyA cet / niSTapati / sakRdeva tapatItyarthaH / ekA kim ? nistapati suvarNaM suvarNakAraH / (80) nirdurvisoH sup samasUtinaH / [1 / 2 / 9 / 3 / ] nirAdeH pareSAM supAdInAM saH SaH. syAt / niHSuptaH / sup kim ? visuSvApa / niHSamam / niHSUti / evaM duvisubhyaH / (81) veH skannaH / [ 1 / 2 / 9 / 4 / ] veH parasya skabhnAteH saH SaH syAt / viSkabhnAti / viSkambhitum / znA kim ? viskabhnoti / (82) Sito nirvipareH SayaH / [1 / 2 / 9 / 5 / ] niviparebhyaH parau SitaH Sayazca nipAtyate / niSitaH / niSayaH / evaM viparI / (83) akte skando'tra vA / [1 / 2 / 9 / 6 / ] vipareriti vartate bhedanirdezAt / veH parasya skandaH saH So vA syAt, akte aktaktavatvoH parayoH / tathA pareH parasya atra veti te vA akte veti vA dvirAvartate / viSkantA / viskantA / viSkantuH / viskantuH / akte kim ? viskannaH / viskanavAn / pareH / pariskantA / pariSkantA / te'pi / pariSkannaH / pariskannaH / pariskanavAn / pariSkannavAn / vA kim ? prAcyabharateSu pariskanda eva / / (84) sphusphulinirnivibhyaH / [1 / 2 / 9 / 7 / ] ebhyaH parayoH sphurasphuloH saH So vA syAt / niHSphurati / niHsphurati / niSphulati / nisphulati / evaM nirvI // 9 // paryabhyanoH syandi tato'pyajantau pratprAduSo'steryaci sorna sansye / soDhaH siDustambhasahAM caDIti stabdhaH pratinyoH sahisATsuSedhAH // 1 / 2 / 10 // vRttam // (85) paryabhyano syandi tato'pyajantau / [1 / 2 / 10 / 1 / ] paryabhyanubhyaH, tato'piti ninivibhyastvAparaH syandiH sakAraSatvamApnoti vA, ajantAvaprANini / pariSyandate / parisyandate / tailam / evam abhyanuninivibhyaH / ajantau kim ? parisyandate matsyaH / paryudAsatvAd anuSyandete matsyodake / (86) pratprAduSo'steryaci / [1 / 2 / 10 / 2 / ] prataH prAderiNaH / prAduSazca parasyAsteH ye aci ca pare saH SaH syAt / abhiSyAt / prAduHSyAt / abhiSanti / prAduHSanti / asteH kim ? Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH abhisayaH / punaH prannityArthaH / ' (87) sorna sansye / [1 / 2 / 10 / 3 / ] prAdINaH parasya soH sani sye ca pare saH So na syAt / abhisusUSati / kvip / abhisusUH / abhisoSyati / abhyasoSyat / (88) soDhaH / [1 / 2 / 10 / 4 / ] soT ityevaMrUpasya na saH SaH syAt / parisoDhA / parisoDhum / soDhiti kim ? pariSahate / . (89) siDustambhasahAM caGIti / [1 / 2 / 10 / 5 / ] eSAM prAdINaH pareSAM caGi pare saH So na syAt / paryasISivat / abhyatastabhat / paryasISahat / prAdINaH kim ? dhAtviNaH syAd udAhRtaM (90) stabdhaH pratinyoH / [ 1 / 2 / 10 / 6 / ] pratinyoH sambandhI stabdha stabdha eva syAt / pratistabdhaH / nistabdhaH / pratinyoH kim ? viSTabdhaH / stabdhaH kim ? pratiSTabhavAn / .. (91) sahi SAT / [1 / 2 / 10 / 7 / ] sahi AsannaH sADbhUtaH SAT syAt / jalASAT / turASAT / pRtanASAT / sAT kim ? turAsAham / saanAM vasAM ca asiti pratyAhAreNa grahaNArtham / (92) suSedhAH / [1 / 2 / 10 / 8 / ] suSedhAdInAM kviNaH paraH sa So nipAtyate / paJca Anu]STubho'tra / sedhasAmnI sudurnibhyaH duHsoH SThuH SandhinirduraH / parameSThI ca sacceSTA gauriSakthaH pratiSNikA // 1 // nAmnyagnibjajjhalASAhaM bhIru SThAnaM ca noSikA / sacceSTAtAGguliSaGgaH dundubhiSevanaM tathA // 2 // mAtRpituH SvasA Dau vA vikuzami pareH SThalam / ambAmbago ku savyApadvitryaGguzekubhUmitaH // 3 // maJji puJji paramAgni barhiSaH SvA'gragAmini / prAnneH snAtaH prateH sUtraM nadISTaH kuzale tathA // 4|| etINo nAmni bhAvataH veH stro'gnijyotirAyuSaH / STomazcaivaMprakAroNyaH suSedhAdiSu paThyate // 5 // zobhana: sedho'sya suSedhaH / [du:SedhaH / ] niHSedhaH / evaM suSAmA / duHSAmA / niHSAmA / duH[ soH ] SThaH / duSThu / suSThu / niHSandhiH / duHSandhiH / mAtRpituH svasA / mAtRSvasA / pitRSvasA / Dau vA / mAtuH svasA / pituH svasA / vyAdeH SThalam / viSThalam / kuSThalam / zamiSThalam / ambAderbarhirantAt SThaH / ambaSThaH ityAdi / agragAminyarthe prAt / praSThaH / niSNAtaH kuzalaH, anyo nisnAtaH / pratiSNAtaM sUtram, anyat pratisnAtam / tathA nadIsno'nyaH / etINo nAmni / pUrvapadasthAd iNaH parapadasthaH saH SaH syAd eti ekAre pare nAmni / mAtRSeNaH / zrISeNaH / kariSeNaH / hariSeNaH / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 paJcagranthI vyAkaraNam eti kim ? harisiMhaH / iNaH kim ? viSvaksenaH / nAmni kim ? pRthuseno rAjA / bhAd vetaH / nakSatrAditaH paraH saH SaH eti nAmni / bharaNiSeNaH / itaH kim ? punarvasuSeNaH / zatabhiSaksenaH / tit kim / rohiNISaNaH / nAmni kim ? bharaNisenaH / veH straH / vistRNAM te mni / viSTaro vRkSa, AsanaM ca / viSTArapaGktiH / nAmni kim ? vistaro vAkyasya / agnyAdeH stomaH / agniSTomaH / jyotiSTomaH / AyuHSTomaH / nAmni kim ? agnistomaH / pare'satvAd agniSTatam AcaSTe / Ni kvip / sAderlak / agnit // 10 // dIrgho'supo rvIgghalibhUtpadAnte dyUSNikparivAndadhRko nimo vaH / sraDDvaDvasorjazSSirupAM vazekASTaSisdhvi vA bhaSTuruSo'SThimArau // 12 // 11 // (93) dIrgho'supo gghili bhUt / [1 / 2 / 11 / 1 / ] bhUt bhvAdi, igdIrghaH syAd ri vi cA'supo vihite hali pare parataH / dIvyati / mUrcha / vi kim ? budhyate / itit kim ? smaryate / hali kim ? girau / supo, giryati / padAnterdvipadAnte ca bhUdhigdIrgha syAt / gI: / dhUH ... gIyA'm / AzIrarthaH / pIpIMbhiH / bhUt kim ? agniH / (94) padAnta / [ 1 / 2 / 11 / 2 / ] A sanvidheH (95) yUSNikparivAndadhRkaH / [1 / 2 / 11 / 3 / ] nipAtyante / div / uSNih / parivrAj / dhRSutsniherudastalopaSatvaM dhRSadditvaM nipAtyante'te tu ukuTukutvam / sudhu / dhubhyAm / uSNig / parivATa / dadhRg / padAnte kim ? divau / (96) ni maH / [1 / 2 / 11 / 4 / ] bhUd maH padAntastho ni syAt / prazAn / prazAnbhyAm / pradAn / pradAnbhyAm / pratAn / pratAnbhyAm bhUt kim ? praNamau / (97) vaH / [1 / 2 / 11 / 5 / ] ruH sajuH soH ityAdinA yo ruH, supya ityAdinA yazca aH visarjanIyaH / a uzca azca vaH / so'tra draSTavyaH yenetasnasthAstramasatpare pUrvaM SAdyasmin / pipaThIrityAdi / (98) saDDhvaDvasorjaz / [1 / 2 / 11 / 6 / ] sraT / dhvaT / vas / eSAmantaH padAntastho jaz syAt / ukhAsraT / ukhAsraDbhyAm / parNadhvaT / parNadhvaDbhyAm / vidvad / vidvadbhyAm / padAntaH kim ? ukhAsrasau / antaH kim ? vidvAn / (99) SSijhaSAm / [1 / 2 / 117 / ] SapadAntaH Si cAdezaH jhae / eSAmanto jaz syAt / Sa / SaD / SaDbhyAm / Si / mUlatRD / mUlatRDbhyAm / AdezajaH Sireva kim ? catuSTayam / kaSTIkate / rup / aj / tRbjc / sumug / sumuk / madhuliT / vidyut / / (100) vazekASTaSisdhvi vA bhaS / [1 / 2 / 11 / 8 / ] bhUdekAjvaz bhaS syAjjhaSi padAnte pare, si dhve ca / vA samuccaye / arthabhud / arthabhut / parNa[ghuTam] parNaghuDbhyAm / gardabhamAcaSTe gardhap / gardhabh / sidhvac / bhotsyate / abhudhvam / ru Si kim ? sugaN / vaz kim ? kuT / padAntaH kim ? arthadhukau / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH (101) tthajhaSaH / [1 / 2 / 11 / 9 / ] bhUjhaSaH paro vihitaH ta ca tha ca jhaS syAt / labdhvA / alabdhAH / dogdhA / adugdhAH / lIDham / alIDhAH / (102) aSThimArau / [1 / 2 / 11 / 10 / ] mAH jazca NArtham / prApmA vetyata Arabhya ktAdezagaNaH / tacchAstraM vA'taH sUtrAnu parazAstre'sidi ca / aSThi Satve Thapratyaye ca kartavye sadeva / tathA rau kartavye pUrvasminnapi / mAdirasat / kSAmimAn / zuSkikA / pakSam / aSThi kim ? vRkSaH / kSIbikaH / rau / lunyuH / punyuH // 11 // kruJcajo yukkvinaH kuzcyuternagna vA stau ca cuH Sizca ke syAnmRjAM ho naheH / ghyAdido vA chaihAM svAdu yuktasya laH krA sarA ksAdi ca nsubvidhau // 1 / 2 / 12 // sragviNI // (103) kruJjajo yukkvinaH kuH / [1 / 2 / 12 / 1 / ] kruJc ac yuj kvinpratyayAntazca eSAmantaH padAntasthakaH syAt / kaJco'to nA'lopaH / kruG / krubhyAm / prAG / yuGa / curiti siddhe upAntArtham / kvin / ghRtaspRk / ghRtaspRg / tAdRk / tAdRg / (104) zcyuteH / [1 / 2 / 12 / 2 / ] su padAntasthaH ku: syAt / zcayuteH / madhuzcyutamAcaSTe / madhuk / madhum / madhuDityanye / tadA kurbhavediti pAThaH / . (105) nagna vA / [ 1 / 2 / 12 / 3 / ] nase kurvA tathA / jIvanak / jIvanam / jIvanaT / padAnte kim ? jIvanazaH / (106) stau ca cuH / [1 / 2 / 12 / 4 / ] cuH kuH syAt padAnte stau ca / si tavarge pare / vAk / vAg / asRg / asRk / stau / vakSyati / vakti / vaktaH / stau ca kim ? vAcA / vacmi / (107) Sizca ke syAnmRjAm / [1 / 2 / 12 / 5 / ] tathA mRjAdeH SiH syAt / taccAsad ake pare zAstre / kaMsaparimRT / kaMsaparimRDbhyAm / mUlavRT / mUlavRDbhyAm / dhAnAbhRT / dhAnAbhRDbhyAm / deveTa / deveDbhyAm / virAT / virADbhyAm / rajjusRT / rajjusRDbhyAm / vibhrAT / vibhrADbhyAm / cchAntaH / zabdaprAT / zabdaprADbhyAm / sumuT / sumuDbhyAm / zAntaH / viT / viDbhyAm / digAdeH kvinaH kutvameva vyaktigrahaNAt paraM bAdhyate / tau ca, mAyati / prakSyati / praSTA / ake kim ? pravekSyati / antaH kim ? vRkSavRzcamAcaSTe / vRkSavRc / padAnte kim ? kaMsamRjau / it Si sayAM cihnArtham / (108) ho naheH / [1 / 2 / 12 / 6 / ] bhUnahe: / habh dhaH syAt / tathA upAnad / upAnat / upAnatsyati / upanaddhA / padAnte stau ca kim ? upAnahau / (109) ji / [1 / 2 / 12 / 7 / ] dhAtorhap syAn nisvanantare pare / ghnanti / pittaghnaH / (110) AdidaH / [1 / 2 / 12 / 8 / ] Adi. yasya sa hap syAt / kASThadhak / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 paJcagranthI vyAkaraNam kASThadhagbhyAm / godhuk / godhugbhyAm / tau ca, dhakSyati / dogdhA / padAnte kim ? kASThadau / (111) vA druhAm / [1 / 2 / 12 / 9 / ] tathA ha gha syAd vA / mitradhRk / mitradhugbhyAm / mitradhRT / mitradhRDbhyAm / sto, dhrokSyati / drogdhA / droDhA / evaM muhaSNuhaSNihAm / dvau mRduhAdI tu anuSTubhA''ha mRjvazcabhrasjayajrAjamRjibhrAjacchazAM gaNaH / catvAro'tra duhAdyAstu druhamuhasnuhasnihaH // 1 // T / dhAtorha tathA T syAt ta vA'satpare'ke / madhuliT / lekSyati / leDhA / Dhit Dha ddhe| Dhanimitte Dhe pare ho Dha illuk syAt / lIDham / mUDham / leDhA / Dha Dhe kim ? svaliDDaukate / (112) svA DhuH / [ 1 / 2 / 12 / 10 / ] savoraH sva, tataH paro ho Dha it syAt DhaDhe pare / soDhA / voDhA / yuktasya / padAntasthasaMyogAntasyAnta it syAt / zreyAn / puMbhiH / vidhAnAnneha, bhavAJchete / padAnte kim ? zreyAMsau / (113) laH kA / [1 / 2 / 12 / 11 / ] kena reNa ca lAdezasaMyogasya padAntasthasyet syAt / ajo garbhavAn / kA kim ? bhUpAn / na ksAdIn / sarA / reNa saMyoge sa eva padAntastha it syAt / kaTacikIH / saH kim ? urcha / ksAdi ca / padAntasaMyogasya ks-AdibhUtam it syAt / cakArAt stau ca / takSa / kASThatak kASThatagbhyAm / masja / sAdhumak / sAdhumagbhyAm / takSyati / taSTA / maMkSyati / (114) subvidhau / [1 / 2 / 12 / 12 / ] n padAntastha it syAt / tasthAstraM ca supi supo vA vidhau pravartamAne asat syAt / vRtrahabhyAm / rAjasu / rAjA paMca / subvidhau kim ? rAjAyate / tasmin kurvIran vidhAno net / asaditi nivRttam // 12 // TenAto bhyai jhaH kAt ssubhyebhyAsyADityAtsyetsarvAdeH / titsmaismAtsmiJjaHzyalpAdeH pUrvadvAdau tIyAdigDi // 1 // 2 // 13 // vidyunmAlA // (115) TenAtaH / [1 / 2 / 13 / 1 / ] TA inaH syAd ataH paraH / tena atijarasi na / ataH kim ? somayA / (116) bhyaiH / [1 / 2 / 13 / 2 / ] bho'timAtre ai syAd ataH / vRkSaiH / atijarasiH / ataH kim ? zAlAbhiH / (117) dyaH kAt / [1 / 2 / 13 / 3 / ] da samo yasya sadma, idam adas ityarthaH / tasmAt kAntAdeva bhyai syAt / imakaiH / amukaiH / kAt kim ? ebhiH / amIbhiH / imairguNairiti zchAndasam / (118) subhye / [1 / 2 / 13 / 4 / ] sup bhi-ais-as-ap-sup-vva-bahuSveSu parata ata ai syAt sarveSAm / teSu tebhyaH 2 / ebhiH / amIbhiH / bahuSu kim ? saH / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 41 (119) bhyAsyA / [1 / 2 / 13 / 5 / ] bhy jasi pare DA syAt / narAbhyAm 3 / narAya / narAH / asAsak / (120) GityAtsyet / [1 / 2 / 13 / 6 / ] ataH paro Git krameNa tyA At, tasya it syAt / tit parArthaH / dhanAya / atijarasAt / dhanasya / dhane / (121) sarvAdeH tit smaismAtsmin / [1 / 2 / 137] sarvAderataH GitAderAdezo yathAsthAnaM smai smAt smin syAt / sarvasmai / sarvasmAt / sarvasmin / tit kim ? sarvasya / asmin vRttaSaTpadyAha - sarvobhayobhoDatarAnyatvatvat simAnyavizvAnyataratvanema / parasparAnyonyatathaitarerac ekaikapUrvAparadakSiNAvara- // 1 // parottare vA'dharacAvavAvapU: bAhyopasaMvyAna ihAntaro'dhanajJAtAviha sva tyadi tadyadAvidaM eSo'dasekasviru yuSmadasmad bhavatvatho kiM lihanApradhAnaM dvandvAbhidhAne'pi SaTpadIyam // 2 // Dap DatamaDatarap pratyayAntA'tra tvat samuccayArthaH / tva anyArthaH / samasimau sarvArthau / nemo'rdhArthazca / sapta pUrvAdayo'vadhau maryAdAyAM, nAbhidhAna iti / vacanAdasaMjJAyAm / avadhau kim ? dakSiNA gAthakAH pravINA ityarthaH / nAmni / uttarAH kuravaH / pUrvajitabAhyopasaMvyAne'rthe / antare gRhAH / bAhyA ityarthaH / upasaMvyAne paridhAnIye / antarasmin zATake / anayoH kim ? antare madhye ityarthaH / apUH kim ? antarAyAM puri / bAhyAyAmityarthaH / sve putrAH / sve gAvaH / adhana jJAtau kim ? prabhUtAH svAH dIyante / dhanAnItyarthaH / ete me svAH jJAtayaH ityarthaH / tatparyAyaH / dapUrva dityarthaH / tyadicchandortham / eSo'pi etad svantaH / ekassarvamityarthaH / dvir tyarityartha bhavatu udit / kila, / sarvalityarthaH / prAgitarac parajityarthaH / sarvAdhukto'pi na syAdapradhAnAdi / .priyavizvAya / katarakatamAya / nAmnA vizvAya / (122) jaH zI / [1 / 2 / 13 / 8 / ] sarvAdyataH jas zidIt syAt / sarve / (123) alpAdeH / [1 / 2 / 13 / 9 / ] paro vA'tra alpAdyato jaH zI vA syAt / alpe / alpAH / aprApte vA / nemAta prApte sarvAdyantazcArthaH / katarakatamAH / katarakatame / dattakatame / anuSTubatra alpakatipayanemAH prathamacarame tathA / tayAlpArdhAnicArthazca sarvAdyanta ihocyate // (124) pUrvAdvA'dau / [1 / 2 / 13 / 10 / ] pUrvAdi navasvadantaH sarvAdi vA syAd ukte'dau't ipare / jasi Dasau Dau pare / pUrve / pUrvAH / pUrvasmAn / pUrvasmin / pUrve / pUrvAt kim ? sarve / anye / adau kim ? pUrvasmai / pUrvasyai / (125) tIyAdigDi / [1 / 2 / 13 / 11 / ] tIyapratyayAntaH, adik ca sAdRzyAd * paJca.-6 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 . paJcagranthI vyAkaraNam vidigvAcI sarvAdiH, Diti sarvAdI vA staH / dvitIyasmai / dvitIyAya / tRtIyasmai / tRtIyAya / dvitIyasyai / dvitIyAyai / vidik / pUrvottarasyai / pUrvottarAyai / dakSiNapUrvasyai / dakSiNapUrvAyai / vidik kim ? pUrvA uttarA yasyA mugdhAyAH tasyai, pUrvottarAyai / Diti kim ? dvitIyAH // 13 // dhiGassu nI snu'thA smadaH kaM bhyobhyaM usibhyocchanasauma halyAt / yoyaussu lugvAma yuvAvamAnto dvitve tvamaike tvamahasunaiva // 1 / 2 / 14 // (126) dhi GaHsu / [1 / 2 / 14 / 1 / ] sarvAderanto Gas syADDita DyA ukto'ghi pare / sarvasyai / pUrvottarasyai / dvitIyasyai / (127) na rTA / [1 / 2 / 14 / 2 / ] sarvAdiH sarvAdirna syAt, rTA tRtIyAyoge / na pUrvAvaraM tRtIyayetyanye / mAsena pUrvAya [mAsapUrvAya / ] vRttau vA TeMti tRtIyAntatvAt / tadyoge kim ? snehena pUrvasmin vartate / (128) snuT / [1 / 2 / 14 / 3 / ] sarvAderAmi ca nuT sa syAt / sarveSAm, sarvAsAM ca / (129) athAsmadaH kam / [1 / 2 / 14 / 4 / ] sarvAdesmadantAd yuSmadasmadaH paraH Am kam syAt / yuSmAkam / asmAkam / athazabdenAprathamasyApi grahAt, priyayuSmAkam, tyasmAkam / tadantavidhinA prakRteH kAryatvAnmado'bhAve'pi tu. atiyuvAkaM, atitvAkam / (130) bhyo bhyam / [1 / 2 / 14 / 5 / ] AbhyAM bhyam abhyaM syAt / yuSmabhyam / asmabhyam / atiyuvabhyam / atyasmabhyam / atitubhyam / atimahyam / (131) Gasi bhyo't / [1 / 2 / 14 / 6 / ] AbhyAM GasistadbhyazcAt syAt / tvat / yuSmat / asmat / atiyuSmat / atyasmat / Gasi / atitvat / atimat / bhyas / (132) zan / [1 / 2 / 14 / 7 / ] AbhyAM zasaH zan syAt saMyogAntalopaH / yuSmAn / asmAn / atiyuvAn / atitvAn / (133) asau'm / [1 / 2 / 14 / 8 / ] AbhyAM paro'm au ca syAd a uccAraNArthaH / tvAm / mAm / atiyuvAm / atyAvAm / atiyUyam / ativayam / au / yuvAm / AvAm / nAmAsAhacaryaM pArthakyAt / atimAm / atitvAm / (134) halyAt / [1 / 2 / 14 / 9 / ] halAdau supyanayo rante A syAt / yuSmAkamityAdhudAhRtam / yuSmAbhiH / asmAbhiH / yuSmAsu / asmAsu / / (135) yoyaussu / [1 / 2 / 14 / 10 / ] anayoryo'ntaH syAd yaussu Dau TA usauzca parataH / tvayi / tvayA / yuvayoH / __ (136) luk / [1 / 2 / 14 / 11 / ] supyanto'nayoH / yuSmabhyam / asmabhyam / tvat / mat / yuSmat / asmat / (137) vA ma / [1 / 2 / 14 / 12 / ] supyantastho'nayorma nugvA / yuSmAn AcakSANebhya Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 43 AgataH / yuSmat / asat / yuSmat / asmat / (138) yuvAvamAnto dvitve / [1 / 2 / 14 / 13 / ] tayodvitvArthayormakArAnto'vayavo yathAsaMkhyaM yuva Ava syAt supi / yuvAm / yuvAbhyAm / yuvayoH / AvAm / AvAbhyAm / AvayoH / atiyuvAn / atyAvAn / atiyuvayi / atyAvayi / dvitve kim ? yuSmAbhiH / atiyuSmayi / (139) [tvamaike] / [1 / 2 / 14 / 14 / ] tayorekArthayormAnto'vayavaH tvam syAt supi / tvAm ityAdi / atitvAm / au / atitvAn ityAdi / mat suS lak / tvadIyaH / madIyaH / tvadyati / madyati / tvadayati / madayati / tvatputraH / [matputraH / ] aikye kim ? atiyuSmAn / atyasmAn / as / (140) tvamahasunaiva / [1 / 2 / 14 / 15 / ] tau sunA saha eveti satA tvam ahaM staH / tvam / aham / tvAm / yuvAm / yuSmAnatikrAntaH atitvam / atyaham / priyatvam / dvitvaikatve'pi paratvAt / eva kim ? tvaM putro'sya tvatputrakaH // 14 // yUyaM vayaM jasA tubhyaM mahyaM DyA rtava mama / * Gazca padAdapAdAdau svavAkye te ca me ritau // 1 // 2 // 15 // (141) yUyaM vayaM jasA / [1 / 2 / 15 / 1 / ] tau yUyaM vayaM staH jasA saha / yUyam / vayam / tvAm atikrAntAH, atiyUyam / ativayam evaM kim ? yuSmatputraH / / .. (142) tubhyaM mahyaM DyA / [1 / 2 / 15 / 2 / ] ri tu tAveva / tubhyaM dattam / mahyaM dattam / tvAmatikAntAya, atitubhyam / atimahyam / evaM kim ? tvaddattAm / (143) rtava mama Dazca / [1 / 2 / 15 / 3 / ] sA rit / tava svam / mama svam / tkamatikrAntasya, atitava atimama / Gazca GityarthaH / evaM kim ? tvadIyaH / madIyaH / evaM sarvatra / (144) padAdapAdAdau svavAkye / [1 / 2 / 15 / 4 / ] itaH paro vidhiH svavAkya ekavAkye vartamAnAt padAt parasya, apAdAdau ca, ityadhikAraH / - (145) te ca me ritau / [1 / 2 / 15 / 5 / ] yuSmadasmadAdezau ritau yathAsaMkhyaM te me staH / ca vArthe tau vA / sa tubhyam / sa te / sa mahyam / sa me dattaH / sa tava / sa te / sa mama / sa me svaH // 15 // tvAmAmA tadvaye vA nau vasnaH zeSe su~neva ca / prAk taccihne ca jasvA na hRdRSTau vA'ha-haiva-caiH // 1 / 2 / 16 // anuSTubhau // (146) tvAmAmA / [1 / 2 / 16 / 11] tayoryo tvA-mA-''dezau mA yuktau, tvAm, mAm ityarthaH tvau tvA mA sto vA / mA sahetyAvartate / sa tvAm / sa tvA / sa mAm / sa mA pAtu / (147) tadvaye vA nau / [1 / 2 / 16 / 2 / ] teSAM te-me-te-mA-tvA-mAnAM, dvaye dvivacane, Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 paJcagranthI vyAkaraNam tayorye pade te vA vAm-nau staH / sa vAm / sa yuvAbhyAm / sa nau sa AvAbhyAm / dattaH caturthI / sa vAm / sa yuvayoH / sa nau / sa AvayoH / svaH SaSThI / sa vAm / sa yuvAm / sa nau, sa AvAm, pAtu dvitIyA / (148) vasnas zeSe / [1 / 2 / 16 / 3 / ] teSAmeva te-me-tvA-mAnAM zeSe bahutve ye pade te vA vas nas staH / sa vaH, sa yuSmabhyam / sa naH, so'smabhyam / dattacaturthI / sa vaH, sa. yuSmAkam / sa naH so'smAkam / svaH SaSThI / sa vaH [sa] yuSmAn / sa naH, so'smAn, pAtu / dvitIyA / padAdapadAdau kim ? tubhyaM namastrijagatIparamezvarAya tubhyaM namo jina bhavodadhizoSaNAya / ekavAkye kim ? sa paThati / yuSmAkaM putro roditi / (149) raunevaca prAk / [1 / 2 / 16 / 4 / ] prAk prayujyamAnaM tsu ityAmantritaprathamAntaM te prabhRtiSu kartavyeSu neva asadiva syAt / vipra tubhyam / viprau yuvAbhyAm / viprAH yuSmabhyam, dattam / sa vipra te datto'tho / hU~ kim ? sa te dattaH / prAk kim ? mayaitatsarvamAkhyAtaM yuSmAkaM munipuMgavAH / parasya sattvAd apadAdAviti pratiSedhaH / (150) taccine ca jas vA / [1 / 2 / 165 / ] te cihne jaMsantAmantritavizeSaNe pare prAkpadamarthAd vizeSyamasadiva vA syAt / viprAH paNDitAH yuSmabhyam / viprAH paNDitA vo'tho sa dattaH / jas kim ? vipra paNDita te svamatho / taccihne kim ? viprAH paNDitairme kim atho bhavadbhiH / vizeSyaM kim ? namasyA vipAH / yuSmabhyaM pradattaH / anvAdeze'pi cArtham / : ___ (151) na / [1 / 2 / 16 / 6 / / te cihna pare prAg Amantritam ajasantaM vizeSyam asadiva na syAt / mANavaka jaTilaka te svaM mA vA / mANavaka jaTilaka te svaM tava vA / taccihne kim ? mANavaka jaTilako me tvamatho putraH / anyAdeze vA suta iti vikalpo na syAt / vizeSyaM kim ? jaTilaka mANavaka tava svam / (152) hRdRSTau / [1 / 2 / 16 / 7 / ] hRdayena darzane sati dRzarthadhAtuprayoge yathoktaguNAH te prabhRtayo na syuH / sa tvAM samIkSya AgataH / sa tava svaM samIkSyAgataH / sa mahyaM dattaM samIkSyAgataH / manasA nirUpyAgata ityarthaH / hRdRSTau kim ? sa tvA lokayati cakSuSA pazyatItyarthaH / (153) vA'hahaivacaiH / [1 / 2 / 16 / 8 / ] [vA aha ha eva ca] etairyoge'pi na / tasmai sa tubhyaM vA dattaH / [tasmai sa tubhyamaha dattaH] ityAdi / grAmazca te nagaraM ca me svam / nAtra tayorvAdibhiryogaH // 16 // te'nvAdeze vA suta u padato'mmAsi etena kA cedaM sbhye'cchAkaH strIyamayamiti sau TausyanI |dmo- / dve'mi vAdo gurmo'sasakasukasvau prAginAd gye bahutve kiM ko'tyadrAM sau tsanari paraco vAmrahasyeSu dvandvam // 1 / 2 / 17 // kusumitalatA // (154) te'nvAdeze / [1 / 2 / 17 / 1 / ] pUrva vidhAtuM kiJcit pratipAditasya vAkyAntareNa vizeSApAdanAya dvitIyaM pratipAdanamanvAdezaH / tasmiste iti yathoktAH te pravRttayaH syunityaM grAmastubhyaM Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH dIyate / atho janapadaste dIyata ityAdi / ___ (155) vA suta u padataH / [1 / 2 / 17 / 2 / ] padataH svavAkyasthAt padAt parasmAt rsa tat prathamAntAt pare yathoktAste prabhRtayo'nvAdeze vA syuH / u chando'rtham / rAjJA gauste datto'tho rAjJA gaustubhyaM datto'tho ityAdi / vA prAptau / / (156) ammAsi etena kA ca / [1 / 2 / 17 / 3 / ] am A cchasi dvitIyA Tau ssa etadaH etamAtra enat syAt, kA ca kenaiva sahavRttau kevalazca / patiSyatyetat kuNDam atho enad azamyagni dhehi / sad enatvetyAdi / enacchritakaH pareNa vRttau ca / eSa paTurityenamadhyApaya / etAvazIlAvataH enau zikSaya / evaM enAn, enena / enayoH kazca matputra ? ko vedamadhItavAn ? atho enena vyAkaraNamapyadhIyate / kA ca kim ? atho parametaM pazya / yo dhI etasmai dehi / yau paTU etakau te putrau / anvAdeze kim ? etaM pRccha / (157) idam / [1 / 2 / 17 / 4 / ] ena syAd etavat / imaM chaMdodhyApaya, atho enaM zikSAm / idaM kuNDamAnaya, atho enaM parivartaya / idamo'pi tathaiva / ayaM tu vizeSaH / atho enaM kuNDaM parivartaya / mAntamevetyAha candro'pi / anyo'nayorenadamAha / atho enadaM kuNDaM parivartaya / tadenatkAviti pAThaH / tkA laghuH / kA kim ? atho paramedaM pazya / . . (158) sbhye'ccha / [1 / 2 / 175 / ] idam at sa at syAcchit, anvAdeze sbhye sabhayAdau supi pare / ayaM guNI atho'smai dehi / imakAbhyAM rAtriradhItA atho AbhyAmahazca / iyakaM suzIlA. atho'syai dIyatAm / kA ca kim ? atho paramedaMbhyAm / (159) akaH / [1 / 2 / 17 / 6 / ] anvAdeze kA ceti nivRttam / aka: kavajjitedamaH satke sbhye supi pare at zit syAt sarvArtham / se / asmai / asmAt / asya / asmin / paramAsmai / paramAsmAt / paramAsya / paramAsmin / eSAm / eSu / bhe / AbhyAm / ebhiH / ye / * asyai / asyAH / asyAm / idamaH kim ? priyedaMsu / (160) strIyamayamiti sau / [1 / 2 / 17 / 7 / ] idamaH 6 sau / iyaM sviyaM zit syAt strI cet / ayam / anayanA / sau kim ? idaM kuNDam / idamaH 6 kim ? atIdaM, nA strI vA / * (161) Tausyani I / [1 / 2 / 17 / 8 / ] idamaH 6 TA Asi ana zit syAt / anena / anayoH / anayA / aka: kim ? imakena / idamaH kim ? priyedamA / ' (162) bedamaH / [1 / 2 / 17 / 9 / ] idamo d supi m syAt / imau / imAn / imako / imakA / su / idamaH kim ? priyedamau / adi maH / adasaH 6 Dae kRtrime avarNe pare Dma syAt / amU / amUSu / amukau / amuSya / amadRk / e kim ? adaH kulam / (163 ) adve'mi / [1 / 2 / 17 / 10 / ] adaso'mAt parasyAdveH dma syAt / amumuyaD / amumuyakputraH / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 paJcagranthI vyAkaraNam (164) vA'draH / [1 / 2 / 17 / 11 / ] adaso'dAt parasyAdreH dma vA syAt / adam / yaG / adaGyaG / anye mo vA / tato da iti vA vartate / amumuyaD / ata evAtra vA m / (165) gurmaH / [1 / 2 / 17 / 12 / ] adaso'dvezca avayavAn mAt paro lu guH syAt / amum / amU / amumu I ca adamu I caH / gidasandhyarthaH / (166) as asak asuka svau / [1 / 2 / 17 / 13 / ] adasaH zid ete syuH tat su. o syAt / svau laghuH / asau / asukau / he asau / uktAbAdhayA asukau api / . (167) prAginAt / [ 1 / 2 / 17 / 14 / ] mAd gu inAdezAdeva prAg anyasmAdazcAt / amunA zakulena vA / inAt kim ? amuSmai / amUSAm / amuyA / amU / amUH / (168) gye bahutve / [1 / 2 / 17 / 15 / ] adaso mAd bahutve ya e sa gI syAt / amI uSTrAH / amISu / bahutve kim ? amuyA / gidasandhyarthaH / (169) kiM kaH / [1 / 2 / 17 / 16 / ] kimu tatsatke supi kaH syAd akaH / keSu / aka: tatsupi kim ? priyakimau / ___ (170 ) atyadrAm / [1 / 2 / 17 / 17 / ] atyadAdeDhirantasyAnto't syAt supi syaH tyoH / saH tau dvayoH / tyadrAM kim ? atityadau / (171) sau ts / [1 / 2 / 17 / 18 / ] tyadrAM sau pare t saH syAt / syaH / syA / saH / sakaH / ako'navRtte / taka ityeke / eSAM ha parasyaiSavati maH / tyadrAM kima ? atitata / ta kim ? yaH / sau kim ? tyad / tyau / tyeSu / nAtra supyakRteH / ___ (172 ) anari paraco vAm / [1 / 2 / 17 / 19 / ] parasparAnyonyetaretarac ebhyaH svata:puMbhyaH karmavyatihArakavRttibhyaH sarvanAmabhyaH anari apuMsi strInavRttibhyaH vihitaH supa Am vA syAt / striyo parasparAM bhojayataH / parasparaMca evaM striyo bhojayanti / strIbhyAM parasparAM bhojyate / paraspareNa / evaM strIbhiH / brahmaNyau anyonyAM dattaH, anyonyasmai dattaH / striyau anyonyAM gRhNItaH / anyonyasmAd vA / ime itaretarAm itaretarasya vA bhojayataH / ime itaretarAm itaretarasya vA tiSThete / evaM kule, kulAni / pulliMGgatvAnnAD / / (173) rahasyeSu dvandvam / [ 1 / 2 / 17 / 20 / ] dvandvAd rahasyAdiSu vartamAnAt paraH sup am darzitaH / suSTuve caitat panthAdyorddhaye / ___ rahasye tvatha maryAdAyajJapAtraprayogayoH / vyutkrameNAbhivyaktau vRt pathinmathinRbhukSaNaH // dvandvaM mantrayante / rahasyam / dvandvaM mantritaM rahasye / maryAdA / AcaturaM hIme pazavo dvandvaM mithunAyante / ApATaliputra dvandvaM narA yAnti / yajJAdi / dvandvaM pAtrANi yunakti dhIraH / vyutkramaNaM bhedaH / dvandvaM sthitAH / abhivyaktiH / atyantasAhacaryaM lokapratItam / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 47 . sUryAcandramasau dvandvaM dvandvaM nAradaparvatau / saGkarSaNavAsudevau dvandvam // 17 // RtsuDDbhyo'raranapyadaityapada itsuDyAddhalo'jDyAM pathAm insyoH suTyanu the numAtsyanaDuho nundyauracUginyujeH / antyAjAdi DitIttu puMsviti GasustvAdaudramo'nnozano' nehobhyAM purudaMzasaH sakhi tRtaH sutsurna nid vA nayaH // 12 // 18 // zArdUlavikrIDitam // (174) RtsuDDbhyo'raranapi / [1 / 2 / 18 / 1 / ] Rta ar syAt suTi Dau cAnapi / mAtarau / mAtaraH / mAtaram / mAtarau / pitari / napi / kartakulam / / (175 ) adaityapada it / [ 1 / 2 / 18 / 2 / ] atulluk syAd apadAdau aikAre ati ca pare / pace / pacanti / yuSmabhyam / saH / te / apade kim ? tavaiSA / daNDAgram / (176) suDyAddhalaH / [1 / 2 / 18 / 3 / ] DI AdbhyAM dIrghAbhyAM halazca paraH su it syAt / kumArI / bahuzreyasI / kharakuTInaraH / khaTvA / dRSad / ebhyaH kim ? niSkauzAmbiH / atikhaTvaH / . (177) ajDyAM pathAmin / [1 / 2 / 18 / 4 / ] eSAmin it syAd, ajAdau supi DyAM ca parataH / pathaH / mathaH / RbhukSaH / pazya / supathI / strIkule vA / aDbhyAM kim ? pathiSu / it kim ? pathIyateH kvip, tasya pathyaH / evaM sarvatra / ... (178) syoH suTyanu / [1 / 2 / 18 / 5 / ] eSAmin ansyAd, uruccAraNArthaH, suTi pare, syozca dvivacanam / suDAdeze sAveva, na gIvacane / panthAnau / pAnthAnau / RbhukSANau / syoH / supanthAni / it kim ? pathyau / syoH suTi kim ? supathI kule / pathibhyAm / ... (179) the num / [1 / 2 / 18 / 6 / ] eSAM the pare pUrvasya num syAt syoH suTi / supanthAni / panthAH / panthAnau / panthAnaH / panthAnam / manthAH / manthAnau / manthAnaH / manthAnam / it kim ? pathIH / (180) Atsi / [1 / 2 / 187] eSAminAt syAt suTi pare / panthAH / panthAnau / panthAnaH / suTi kim ? pathiSu / (181) anaDuho num / [1 / 2 / 18 / 8 / ] suTi mi syAt / anaDvAn / priyAnaDvAn / he anaDvan / (182) dyauH / [1 / 2 / 18 / 9 / ] num parArthaM ca divu dyau syAt suT si / dyauH / he - dyauH / .. . (183) acUginyujeH / [1 / 2 / 18 / 10 / ] aJcareva dhAtoH ugithasya tasya ca nyubjeH yujirazcAsamAse nityatvAt num syAt suTi pare / prAJci / prAG / prAJcaH / prAJcam / ] bhavanti / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam [bhavAn / bhavantau / bhavantaH / bhavantam / bhavantau / yuJji / yuaa| yuJjau / yuJjaH / yuJjam / yunyjauH| gomatyati kvip / gomAn / gomantau / gomantaH / gomantam / gomantau / anta kim ? ukhAsrat / yujerit kim ? yujamApannAH / nit kim ? azvayuk / (184) antyAjAdi DitIttu / [1 / 2 / 18 / 11 / ] Diti pare antyAjAdi it syAt / agnau / jalajam / (185) puMsviti GasuH / [1 / 2 / 18 / 12 / ] puMso nanto GasuH syAt syoH suTi / . udinanuma) hyarthaM hUsvavikalpArthaM ca / bahupumAMsi [kulAni] / pumAn / pumAMsau / pumAMsaH / pumAMsam / pumAMsau / priyapuMsitarA / priyapuMsItarA vA / / ( 186) tvAdaut / [1 / 2 / 18 / 13 / ] o au syAt suTi / gauH / atigAvau / atigAvaH / atigAvam / atigAvau / dyauH / dyAvau / dyAvaH / dyAvam / zau, citragUti / suTi kim ? gavA / (187) ramo'nnA / [1 / 2 / 18 / 14 / ] dvitIyA at GA syAd otaH / gAm / dyAm / atigAH / (188) uzano'nehobhyAM purudaMzasaH sakhi tRtaH suH / [1 / 2 / 18 / 15 / ] ebhyaH suH GA syAt / uzanA / anehA / purudaMzA / sakhA / tit RtR / mAtA / (189) tsurna / [1 / 2 / 18 / 16 / ] ebhyaH tsurDA na syAt / he uzanaH / he anehaH / he purudaMzaH / he sakhi / he mAtaH / (190) nit / [1 / 2 / 18 / 17 / ] nasya ya RduktaH sa tsau na syAt / he rAjan / he daNDin / (191) vA napaH / [ 1 / 2 / 18 / 18 / ] napa tsau pA nit / he carma / he carman / he rAjan / he daNDin // 18 // uzanozananaMtvanaDuccaturAM sakhi chai nari tRtkruzi tunnari DyAm / aci vAmpi ca dIrghamapAM hani no' yamapUSanuzAvasatorapi sau // 12 // 19 // toTakam // (192) uzanozanan / [1 / 2 / 19 / 1 / ] [uzana / uzanan] iti tsau syAd vA / he uzana he uzanan / he uzanaH / (193) am tu anaDuccatuH / [1 / 2 / 19 / 2 / ] etayoranurasubantayorapyamAgamo mitvAt tsau / he atyanaDvan / he priyacatvaH / (194) Am / [1 / 2 / 19 / 3 / ] anayorevAmAgamaH pArthakyAt syoH suTi / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH priyAMnaDvAhi. / anaDvAn / anaDvAhau / anaDvAha: / anaDvAham / anaDvAhau / priyacatvAH / __ (195) sakhi Dai nari / [1 / 2 / 19 / 4 / ] sakhi ai syAt puMsi suTi / DidantArthaH / sakhAyau / sakhAyaH / sakhAyam / sakhAyau / priyasakhAyaH / nari kim ? sakhyau / sakhikulam / sau na / he sakhe / (196) tatkruzi tunnariyAm / [1 / 2 / 19 / 5 / ] kruzzabde yastunpratyayaH sa tRt syAn nari suTi GyAM ca parataH / kroSTA / koSTArau / kroSTAraH / koSTAram / kroSTArau / kroSTrI / kroSTyAm / yAM ninimittam / nari GyAM ca kim ? kroSTunI / akroSTrani / ksau na / he kroSTo / (197) aci vA / [1 / 2 / 19 / 6 / ] ajAdau supi puMsi asya arthAdazasi tan tR vA syAt / kroSTrA / kroSTunA, Adi [=kroSTre / kroSTave / kroSTuH / kroSToH / kroSTroH / kroSTvoH / kroSTari / kroSTau / ] nari kim ? kroSTunA kulena / azasi kim ? kroSTUn / aci kim ? kroSTubhyAm / tsuntRcau'zasAdAvityazAstrIyam / (198) Am pi ca / [1 / 2 / 19 / 7 / ] apaH sau numi dI? vA nipAtyate / bahvAmpi, bahvampi taDAgAni / ( 199) dIrghamapAm / [1 / 2 / 19 / 8 / ] syoH suTi vA'pAdInAM dIrghaH syAd, arthAd upAntAkaH / atra vRttI - ap tRn sUvau ca sya naptaneSTaprazAstRkSatRhotRpot / eSAm aro naH smahato'tra cAkaH caturdazAmI kathitA avAdyAH // svApaH / atyApaH / vaditArau janApavAdAn / kartArau kaTasya / svasArau ityAdi 8 [=naptArau / neSTArau / prazAstArau / kSattArau / hotArau / potArau / eSAmaro dIrghaH / no / nantasyAko dIrghaH / karmANi sukartRNi / rAjA / rAjAnau / rAjAnaH / rAjAnam / rAjAnau / smahato'tra / santasya mahatazca, atreti syoH suTi yo naH tasmin pare pUrvo'gdIrghaH syAt / sISi / mahAnti / zreyAn / zreyAMsau / zreyAMsaH / zreyAMsam / atimahAn / mahAntau / smahataH kim ? bRhantau / atra kim ? suhiMsau / tsau naiva / he svap / (200) hani no'ryamapUSanusau / [ 1 / 2 / 19 / 9 / ] handhAtuH inantaH / aryaman / pUSan / u nipAtaH / eSAM nAntAnAM sAvevAgdIrghaH syAt / bahuvRtrahANi / bahudaNDIni / bahuyazasvIni / bahvayamANi / bahupUSANi / sau kim ? vRtrahaNau / . (2010) asatorapi sau / [1 / 2 / 19 / 10 / ] asantAtvantasya hanAdInAmapi sau dIrgho't syAt / supayAH / gomAn / vRtrahA / aryamA / pUSA / tsau na / he supayaH // 19 // nuTi no nR na vA yakRto yakano'suTi vA gyaziNi kvasuTorapadam / * paJca.-7 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam laghupAccacudIcca vasUrmaghava zvayuvaM va urI supi AdaDidanna // 1 / 2 / 20 // toTakam // (202) nuTi / [ 1 / 2 / 20 / 1 / ] Am nuTi pUrvo dIrgho'k syAt / ghaTAnAm / mAtRNAm / (203) naH / [1 / 2 / 20 / 2 / ] nAntasya tathA vyavadhAne'pi / paJcAnAm / naH kim ? caturNAm / nuTi kim ? rAjJAm / ___ (204) nR na vA / [1 / 2 / 20 / 3 / ] nR dIrgho nuTi [na]vA / nRNAm / nRNAm / . (205) yakRto yakano'suTi vA / [1 / 2 / 20 / 4 / ] yakRdAdayo yathAsaMkhyaM yakanAdayaH syurvA supyasuTi pare / iha SaTpAt yakRnnizA'sRjzakRdAsanAni doSyUSapAdAH hRdayodake ca / mAsazca dantastvatha nAsikAvRd yakannizo'sanzakanAsanazca / doSaM ca pUSaM pahadAvudan ca mAsdannasAzceti ca SaTpadIvRt // yaknaH / yakRtaH / ityAdi [=nizi / nizAyAm / asnA / asRjA / zaknA / zakRtA / Asni / Asani / Asane / doSNA / doSA / yUSNA / yUSA / yUSeNa / padA / pAdena / hRdi / hRdaye / udnA / udakena / mAsi / mAse / dadbhiH / dantaiH / nasA / nAsikayA / ] yakan / niz / asan / zakan / Asan / doSan / pUSan / etadvat / udan / mAs / dan / nas / supcAdirahitA AdezA ete / (206) gyaziNi kvasuTorapadaM laghupAt / [1 / 2 / 205 / ] gI ca ziNij kvasuTvajito'nyazca vA tu pratyayaH tayoH gyaziNikvasuToH parataH pAd laghu syAdityarthaH / apadaM na cet padasaMjJaH / pAdamAcaSTe pAt / padI kule / padA / vyAghrapadI strI / catuSpadi / vaiyAghrapadyaH / anayoH kim ? catuSpAndi / pAdayati / vyAghrapAdyate / vyAghrapAt / padam / vyAghrapAbhyAm / evamuttaratra / (207) ca'c / [1 / 2 / 20 / 6 / ] anakAro'c c syAd anayorapadam / prAcaH / prAci / pitRcaH / pitRci / anayoH kim ? pratyaJji / (208) udIcca / [ 1 / 2 / 207 / ] tathodac udIc syAt / udIcaH / audIcyam / tayoH kim ? udaJci / (209) vasUs / [1 / 2 / 20 / 8 / ] pratyayo vas us syAd anayorapadam / viduSaH / pecuSI strI, kule vA / viduSmAn rAmaH / paicuSyam / anayoH kim ? vidvAMsi / (210) maghavazvayuvaM va urI supi / [1 / 2 / 20 / 9 / ] maghavan, zvan, yuvan, eSAM va itivRttiH, nAlopo nAntatvArthaH, eSAM va u: syAd anayorapadam IkAre supi ca pare / maghonaH / atiyUnI strI, kule / yUni / I supi kim ? mAghavanam / zau[nam / yau]vanam / anayoH kim ? Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH atizvAni / nAntAH kim ? goSThazvAn pazya / - (211) AdaDit / [1 / 2 / 20 / 10 / ] aD arthAd anAn At It syAt anayorapadam / kIlAlapaH / kIlAlape kule / Ato bhAvAt / anayoH kim ? kIlAlapAm / (212) anna / [1 / 2 / 20 / 11 / ] an anayorna syAt / rAjJaH / vRtraghnA / takSNi / anayoH kim ? bahutarkANi // 20 // na halo vama IDini vASTana ADrali rai triti sA ca tasA ca catuH / nuTi strI raci vA jaszasoH SNakate lugaSTau didato na subaM tvaGasiH // 1 / 2 / 21 // toTakam // ___ (213) na halo vamaH / [1 / 2 / 21 / 1 / ] halaH parau yau vamau tato'n n na syAt / karmaNaH / parvaNi / halaH kim ? dInA / vamaH kim ? takSNA / (214) IDi ni vA / [1 / 2 / 21 / 2 / ] IDivad gI sa ca Dizca tasmin pare'p n n vA / sAmnI / sAmanI / dani / dadhani / na halo vamaH / karmaNI / gIDyoH kim ? rAjAnau / (215) aSTana AD hali / [1 / 2 / 21 / 3 / ] aSTano'nta AD syAd vA hali supi / : cchando'rthaM nAntaH / priyASTAH / priyASTA / he priyASTan / arthAd aSTAnAM nityam / hali kim ? priyaassttnau| ... (216) rai / [1 / 2 / 21 / 4 / ] tathA nityaM pArthakyAd, DidantArthaH / rAH / atirAsu / hali kim ? rAyau / (217) triti sA ca tasA ca catuH / [1 / 2 / 21 / 5 / ] strIhApi, svatastrIvRttirastyapi trizabdaH tisR syAt supi / tathA catura, catasR / cakArAt triti tisRkA ca / priyatisA nA / catasRSu / ... (218) lutsvicca / [1 / 2 / 21 / 6 / ] priyatri, priyatisR vA kulam / supi kim ? priyatri kulam / strI kim ? trayaH / trINi / (219) nuTi strI / [ 1 / 2 / 21 / 7 / ] tathA nau nuTi tisR catasR eva sto na dIrghaH / tisRNAm / catasRNAm / .. (220) raci vA / [1 / 2 / 21 / 8 / ] r syAt supyaci vA / A iti RvarNo'nayoH / priyatisarau / priyatisrau / priyatisR / num titvAnapi / priyatisRNI / [priyacatasRNI] ityAdi / (221) jaszasoH / [1 / 2 / 21 / 9 / ] sAhacaryAjjaszasoH parayoH tadaD nityaM pArthakyAt / tisraH / catasraH / priyatisraH / priyacatasraH / (222) SNakaterluk / [1 / 2 / 21 / 10 / ] kativat SNAntasaMkhyA katInAM satkau jaszasau Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam luk staH / SaT 2 / paJca 2 kati 2 aSaT tatsatkau / priyaSaSAH / saMkhyA kim ? vipraSaH / rAjAnaH / lugadhikAraH tukAmiti yAvat / (223) aSTau / [1 / 2 / 21 / 11 / ] anaSTaH satkau jaszasau Dau nipAtyete / tuk ca vartate / aSTau / anaSTau / tatsatkau kim ? priyASTAnaH / (224) didato na subaM tvaGasir / [1 / 2 / 21 / 12 / ] dito'vyayIbhAvAd ataH paraH sup lugna syAd vA, ditvAt prApto'pi / atsu am punaH syAt sup aGasi / upakumbham / a'si . kim ? upakumbhAt // 21 // vA rTA Di vaMzyarddhanadesticAdino bahvastriyAM jyav tuvi yaskarUpataH // prAgbahvacazceJ bharatAdazigruto 'jyaJkuNDinAgasti ca vopakAditaH // 1 / 2 / 22 // indravajrA // ( 225) vA rTA / [1 / 2 / 22 / 1 / ] didataH paraH pra tRtIyA vA'm syAt / upakumbham / upakumbhena / vA kRtam / ( 226) Di / [ 1 / 2 / 22 / 2 / ] tathA saptamI / upakumbham / upakumbhe nidhehi / ( 227) vaMzyaddhanadeH / [1 / 2 / 22 / 3 / ] dvandvaikatve puMstvAnnaMderiti / vaMzyAntAd : RddhayantAnnadyantAcca didataH paraH Gi nityamAmyAt syAt / viMzatibhAradvAjam / subhikSam / subhadram / unmattagaGgam / lohitagaGgam / saptagodAvaraM vasati / / (228) ticAdinaH / [1 / 2 / 22 / 4 / ] tIti samAse, cAdeH svasatkaH sup luk / rAjapuruSaH / vAsiSThaH / putrakAmyati / ca AtaMka ityAdi / tatsatkaH kim ? atisvaraH / priyoccaisaH / (229) bahvastriyAM jyav / [1 / 2 / 22 / 5 / ] bahutve astriyAM vihito Jyap / jya / aN / Ne NyaT / NyaT / aJ / aN / iJ / ghaN / Nyat / iti jyavpratyAhAro luk syAt / u nipAtaH / lauhadhvajyaH / lohadhvajAH / vAryeNyaH / vRkAH / pArzavaH / parzavaH AGgAH / aGgAH / AmbaSThyaH / tsyaSTAH / sujhAnatikrAntaH atisumaH / suhmarUpyaH / taiH krItaH / paJcalohadhvajaH / bahuSu astriyAM vihitaH kim ? lauhadhvajyaH / lauhadhvajyAH / priyalauhadhvajyAH / strIbahutve teSAM nAmni yAvat / (230) tuvi yaskarUpataH / [1 / 2 / 22 / 6 / ] yaskAdeH bahvastryapratyaye luk syAt / yaskAH / aGgirasaH / nAbabAdau / ihendrAryA ca SaTpAt / yaskAGgirolAvaziSThagotamAt druhyAdayasthUNabhalandanAd bhRgoH / syAnmitrayorvA tRNakarNakutsato'NDhavizrikurairajavastito'tritaH // 1 // . Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH kharapayazaHpaNabhaNDitabhaNDilabhaDilabhaDitAJ sta iJ kadukAt / puSkarasatpadakAbhyAM viSapuTapakasakthato jJeyaH // 2 // karNATakAt kambalahArapiNDIjaGghAt sadAmattavazIkajaGghArathAcca parNADhakazIrSamAyarakSomukhAcoparimekhalAt syAt / kroSTapAdAd vahiryogamanthakotkAsataH karSaka: kroSTamAyA vat // 3 // . kutsAntebhyo'N luk si vA ditvAt / DhaJ lug vizyAdeH dizAditvAt / yaN kharapayazaH naDAditvAt / jya bhaNDitAdeH azvAditvAt / iJ luk kadukAdebahvAdyantatvAt / (231) prAgbahvacazceJ bharatAt / [1 / 2 / 22 / 7 / ] prAgvAcibharatavAcibhyAM bahvajbhyAM para iJ bahvAdau lutsyAt / pannAgArAH / manthAraSaNAH / bharateSu - yudhiSThirAH / arjunAH / prAg bharata bahvaj iJ kim ? vAlAkayaH / hastidAsrayaH / pauSpayaH / zAntanavAH / nA'bahvAdau prAcyatve'pi bharatasya grahaNaM prAcyagrahaNe'nyatra grahaNArtham / auddAlakiH pitA / auddAlakAyaniH putraH / ArjuniH / (232) kSaziguto'JyaJ / [ 1 / 2 / 22 / 8 / ] zigrutpratyAhArAdanyato'bahvAdau aJyau luk suH / aJ / vidAH / urvAH / yaJ / gargAH / vakSAH / krIte paJcagargaH / zigrutaH / zaigravAH / nA'bahvAdau / viSamAkSarAtraH / / zigrugopavanazyAmAkabindubhAjana zyAvakAH / zyavakAzvAvatAnau ca zRpaNazcASTa zigrutaH // 1 // - (233) kuNDinAgasti ca / [1 / 2 / 22 / 9 / ] kuNDinIagastyazabdAbhyAM yo luk kuNDina agasti . iti syAt / kuNDinAgastayaH / bahvastriyAmeva / kauNDinyaH / nAstriyazca / :: Agastyam / / (234) vopakAditaH / [1 / 2 / 22 / 10 / ] upakAdeH bahvAdau vA luk / upakAH aupakAyakAH / lamakAH / nA'bahvAdau / zlokatrayAntA hariNIha upakalamakau bhrUlekhA syAt kapiSThalajantuko gaDurabadhirau karNaH kAntAH zalAsthalaparNakau / jaTilakusitau syAtAM kAntau pratAnamataJjalau yadanabhihito dAmAtkaNThaH kaTheraNiruttamaH // 1 // bhraSTakakalazIkaNThau supiSTau bhrUpataJjalI / kAzakRtsnamadAmAtra kadAmattakaDArakau // 2 // anuloman kharIjaGghasugandhakAH sudhAyukazcarau kRSNAt / piGgalAjinasundarAH mayUrakarNakapiSTAH piJjalakasudaJjalAH / keSAJcit kecideveSTAH naDazivAdyataH yaNa aNiJ // 3 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam naDazivAdyata iti AdyAbhyAm / naDAdi yaN supiSTakapiSTamayUrakarNabadhirakebhyaH / zivAdyaN / kaTheraNyAccAN / zeSAdata iJ / kAntAH 3 kAntau 2 gaDuraka: jaTilakaH badhira[ka] evAnye / yadanabhihito yat pUraNe / dAmAt kaNThaH dAmakaNTha ityarthaH / kRSNAt piGgalAdyAH / [kRSNapiGgalaH / kRSNAjinaH / kRSNasundaraH / ] // 22 // dvandve ca tikAdesteSAM stryaparairvA vA tatpuruSe'soso'JAdi tukyaM syAt / yaJcANabhijidbhyo vA'smatvavizeSyaH / bhe proSThapade phalgunyau gurujAtyoH / vA bahvapi supA liGgaikAdi purovat svadvitva ubho re'po'nte'naDuho vRt // 1 / 2 / 23 // puSpavicitrA SaTpadI // (235) dvandve ca tikAdeH / [1 / 2 / 23 / 1 / ] dvandve vartamAnAt tikAde: bahvAdau luk / taikAyanayazca kaitavAyanayazca tikakitavAH / evaM vAGkharabhANDIrathAH / dvandve kim ? taikAyani 6 kaitavAyanayaH / nAbabAdau gAthepiJjikakitavAd 2 urasA lAGkaTi 2 ubjakakubhAd iaNNanye / .. vAhaki nAraki 2 vAGari bhANDIrathi 2 upakalamakAt yaN // 1 // zAlaGki zAntamukhi vA 2 vAkAyani zvAguda pariNaddhi tathA / bhrASTaki kApiSThali vA kArNAjini kArNasundari vRt // 2 // piJjikAde: 3 taikAyani kaitavAyani 2 aurasAyani / lAGkaTi 2 ubjakumbhAd yathAsaGkhyaM iJ aN / aubji / kAkubham / alabhyeti / AbhyAm aN / abjakAkubha / aupakAyana / veti / lAGkaTi / zAntamukhi / iti cAnye / tatheti vetyarthaH / vAkanakhi / zvAguda / pariNaddhi / iti vA / svAlaghuH / punarvA'nuktasamuccaye / AgnivezyadAserakiH / yajhiauH / anye iantAH / (236) teSAm / [1 / 2 / 23 / 2 / ] yeSAM tu luguktastadantAnAmeva yo dvandvastadviSaye bahutve utpannasyAstriyAM luksyAt / AGgazca vAGgazca sauhmazca aGgavaGgasujhAH / (237) stryaparairvA / [1 / 2 / 23 / 3 / ] yeSAM luguktastadantAnAM strIliGgena, tebhyo'parairvA sat tayordvandvaH tadviSaye bahutve lug vA syAt / gArgI ca vAtsyazca vAjyazca gArgIvAtsavAjAH / bhRguvatsAgrahAyaNAH / 2 gArgyakAzyapagAlavAnAm / (238) vA tatpuruSe'soso'Adi / [1 / 2 / 23 / 4 / ] yasyAJAderluguktAtadantasya asosa: SaSThyaikadvivacanAntasya tatpuruSe sati so Adi gvA syAt / vaidasya vedayorvA bhAryA vaidabhAryA, vidabhAryA / gAryabhAryA gargabhAryA / asosaH kim ? gAryakRtam / iAdi kim ? AGgakulam / tatpuruSe kim ? upagArgyam / ( 239) tukyaM syAt / [1 / 2 / 23 / 5 / ] pitaramAcaSTe / NiJ / kvip pit Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH apatyamanyasyAzrutatvAd yeSAM luguktastadantasya pitAmantyAnAM bahutve viSayabhUte teSAM luk syAt / vaidasya vaidyayovidAnAM vA'patyAni bahavo mANavakAH vidAH / (240) yaJ cANabhijidbhyaH / [1 / 2 / 23 / 6 / ] abhijidAderyo'patyArthe yaJ sa bahutve'p syAt / abhijito'patyAni AbhijitAH / vaidabhRtAH / bahutve kim ? AbhijityaH / zloko'tra - abhijidvidabhRcchAlAvacchikhAvacchamIvacca / UrNAvacca zruvacceti yaJapatyeta eva vRt // 1 // (241) vA'smatvavizeSyaH / [1 / 2 / 237 / ] asmacchabdo'vizeSyo vizeSaNenAnavacchinno'bahutve vivakSite bahutve vartamAno vA prayujyate / ahaM bravImi / vayaM brUmaH / tuzabdAdasmacchabdAnupadam / anyathA godau grAma iva na syAt / avizeSyaH kim ? ahaM garyo bravImi / evaM yaduH 2 dabhI 3 pAcakaH devadattaH ekaH / aprApte veti, bahutve vayameva / .. (242) bhe proSThapade phalgunyau / [1 / 2 / 23 / 8 / ] bhe nakSatrArthe proSThapade dve phalgunyau ca bahutve vA prayujyate / adya pUrvAH proSThapadAH / pUrve proSThapade / pUrvAH phalgubhyaH / pUrve phalgunyau / bhe kim ? proSThapade, mANavike / etAH kim ? pUrve bhadrapade / dve kim ? phalgunI / . (243) gurujAtyoH / [1 / 2 / 23 / 9 / ] gurvAkhyAyAM pUjyAkhyAyAM jAtyAkhyAyAM ca bahutve bahaSa vAzabdaH prayajyate / tvaM garuH / yayaM garavaH / yavAM garU / bhavAnnAha / bhavanta AhaH / sampanno vrIhiH / sampannA vrIhayaH / dvitve'pyekIyaM matam / vrIhiyavAH / vrIhiyavau / anye tvAhuH jAtyAkhyAyAmekasmin [pA0 a0 1/2/58] ityanenAtra vrIhiyavAveva / tadatreSyate / vyavasthitA vA vRtteH saGkhyAyoge niSedhazca / eko vrIhiH / vA vizeSyo'tra pArthakyAt / paNDitAH yUyaM me guravaH / ete vrIhayaH / bahutve yUyameva / jAtivyaktitve tu tattvArthatvAt bahu bahuvacanasya / tvaM ca vayaM ca vayam / vrIhayazca [yavAzca] vrIhiyavAviti na sidhyati / - (244) vA bahvapi supA / [1 / 2 / 23 / 10 / ] vA bahulArthaH / kvacidabahutve bahuSu zabdaH prayujyate suyA yoge / ime dArAH, gRhA ityAdi / saGkhyeyabahutve'pyekatvaM viMzatyAdi viMzanarA ityAdyuktam / gauH, gAvau, gAvaH / suktaM sukte, suktAni / pAvakaH / viMzatiH, viMzatI, viMzatayaH, ityAdyabhidheyavalliGgavacanAni / supA kim ? dAragavam / / (245) liGgaikAdi purovat / [ 1 / 2 / 23 / 11 / ] liGgasaMkhye svArthe prayuktasyevopacaritasya staH / agnimANavikA / gaurvAhIkaH / vacanA kharakuTInA / bhUtamiyaM strI / AvapanamuSTikA / kulyA jaladhiH / ziro me zrIH / yazo me mukham / sthAlI pAtAlam / varSAH hemantaH / dArAH kuTumbinaH / te bhRtyAH nRpateH kalatramitare saMpatsu cApatsu ca / liGgasaGkhye kim ? kAlakArakAdhupacaritasyeva / agniSTomayAjI putro'sya bhavitA / bhAvi kRtyamAsIt / gomAn bhavitA / bahulatvAcchriyaMmanyaM zriyamanyaM kulam / (246) svadvitva ubhaH / [1 / 2 / 23 / 12 / ] svadvicana evobhaH prayujyate / ubhau / svadvitve Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam kim ? priyobhayau / ( 247) ddhe'paH / [ 1 / 2 / 23 / 13 / ] apo'nto duH syAt svadvitvokteH supi bhe pare / adbhiH svadbhyAm / (248) ante'naDuhaH / [ 1 / 2 / 23 / 14 / ] anaDuho'nto d syAd ante padAntasthasya / svanaDutkulam / AnaDuhiH / anaDutsu / anaDuttA / anaDvAnnoktAntaH / ante kim ? anaDvAhau / . anAti / vRd iti dvitIyaH pAdaH samAptaH // 23 // [ // itizrIbuddhisAgarAcAryakRtapaJcagranthyAM saMskRtAdhikAre prathamAdhyAye dvitIyaH pAdaH // ] -. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ // atha tRtIyaH pAdaH // ] svaujasamauTchaSTAbhyAM bhisGebhyAmbhyasGasibhyAm bhyasGasosAmyoHsup hAdyairaM gauNAdArAdarthA- / darthyAH kriyAcihnApyAd divaH karaNaM cApyaM ca Dimi dyUtakrayavikraye vA prAdeH // 1 // 31 // caturUva'm // (1) su au jas prathamA 1 / am auT zas dvitIyA 2 / TA bhyAm bhis tRtIyA 3 De bhyAm bhyas caturthI 4 / Gasi bhyAm bhyas paJcamI 5 / Gas os Am SaSThI 6 / Gios sup saptamI 7 / [1 / 3 / 1 / 1 / ] ujaTazaTaDa 4 ip eta itaH / etat trayaM trayam ekadvibahuSu sup caikAdau vakSyati / dhAtoH supUtyAdyAt kaH, suptiGo noktArthatvAt kintvarthavatA sambandhAd arthavataH zabdamAtrAt syAt / DyAratkRttaddhitasamAsAd arthavattvAt / tasya vidhirucyate / .. (2) hAthai raM gauNAt / [1 / 3 / 12 / ] hAdibhiryuktAd gauNAd apradhAnAd ram dvitIyA syAt / SaTpAd iha haitAntarAdhiksamayApare staH sarvobhayAbhe nikaSAntareNa / dvitve vyadhazcoparilakSmavIpsetthambhUtakebhiH pratiparyanUni / bhAge'pyanurhetusahe'pyapAntahIne vinArtapRthagatra nAnAc // 1 // . hAdibhiH 5 yuktAt / hA taM vyAdheH 1 / dakSiNena grAmaM grAmasya vA nadI 2 / antarA tvAM ca mAM caM nA / dhik tamayazaH 4 / samayA grAmaM nadI 5 / parestas / pare: paro yastas sarvaubhaya-abhezca tena / parito grAmaM nadI / evaM [sarvataH grAmaM nadI / ubhayataH grAmaM nadI / abhitaH grAmaM nadI 1] tathA nikaSA taM saH / antareNa tvAM ca mAM ca nA / tvAmantareNa nAyaM kiJcit / dvitve'vyadhazcopari / dvirukte nAvyAdinA 3 avyadhe tvAmutsavaH / adho'dho grAmaM kSetrANi 2 / uparyupari taM duHkhAni 3 tarDa: / lakSmavIpsetthaMmbhUte'rthe'pya'bhinA yuktAcca / vRkSamabhi vidyotate vidyut, tena sA lakSyate / vRkSaM vRkSamabhiSekaH / sa sAdhustvAmabhi / prati pari anu ebhirlakSmAdyathaiH / vRkSaM prati / evaM [vRkSaM pari / vRkSamanu / ] bhAge'pi svIkriyamANaM sAthaiH pratyAdibhiH / yadatra mAM prati syAt / [mAM pari / mAmanu / ] yo'tra me bhAga AbhajatItyarthaH / apyanuktasamuccaye / ca AkRtyarthaH / hetusahArthenAnunA / zAkalyasya saMhitAmanu pravRSTaH / tayA hetubhUtayA vRSTaH / tamanu sthitaH / tena saha / na rya / hInArthenopAnunA / tvAmupa, tvAmanu vAdinaH / tvatto'nye hInAH / vinAdyaiH / dharma vinA, 'dharmam Rte kutaH sukham ? pRthak taM, nAnA taM sthitaH / naike cu vic pratyAhArArthaH, AkRtigaNatvAt / na mAM pratibhAti pApam / gRhANa pratibhAti yat tvAm / hAdhairyuktAt kim ? hA Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam putra / na I / dhAtupratyayavAcyo'rthastadabhAve' laTocyate / vAkyArthatvAt pradhAnaM syAdapradhAnaM tataH param // 2 // (3) ArAdarthAt / [1 / 3 / 13 / ] dUrAntikArthAd gauNAd asattvArthAd ram / dUra grAmAt kUpaH / evaM viprakRSTam, antikam, Asannakam / gauNAt kim ? dUra: kUpaH grAmAt / (4) arthyAH / [1 / 3 / 1 / 4 / ] U~si, Di rTA tadArAdarthAt syuH / grAmAt kUpaH dUrAt, dUre, dUreNa vA / dUro'gauNaH / (5) kriyAcihnApyAt / [1 / 3 / 15 / ] gauNAt kriyAyAH vizeSaNAt ram / zobhanam odanaM pacati / zobhanam odanasya paktA / tathA tadApyAt karmakArakAd ram / SaTpadIha iSTaM tathA'nISTamupekSaNIyaM prApyaM ca nirvatyamatho vikAryam / hetUpayogasya guNAdisatkaM yAcAM ca TApA'kathitaM hyuSanti / . yAcapRcchibhikSAM duhiruccizAzca karSadaNDivamoSijinIhAdeH // 1 // tatreSTAdi / payasA odanaM bhukte / viSamatti / grAmaM gacchan vRkSamUlAnyupasarpati / prApyAdi / grAmaM gacchati / AdityaM pazyati / kaTaM karoti / kANDaM lunAti / odanaM pacati / aGgArAn karoti, bhasma vA / prakRtisattocchedo'tra / akathitaM ca / upayujyata ityupayogo gavAdiH / yAcAM yAcAdInAmupayogasya heturnimittaM pauravAdi, TApA kartRkaraNAdinA'nuktam akathitaM na vApyamuSanti tajJAH / hetu asup / yAcAmityetAnyAyucchItyAdinA''ha / paurakhaM gAM yAcate / guruM dharmaM pRcchati / tvAM mAM bhikSate / gAM payo dogdhi / vrajamavaruNaddhi / vRkSaM phalAnyavacinoti / tathA zAstu vo guNena dharmakarmAdinA yat saktaM sambaddhaM tat tvAM kathitamApyam / ziSyaM dharmamanuzAsti, brUte ca / AdigrahaNAt karSAdyApyamasaktaM ca / grAmaM zAkhAmAkarSati / grAmaM zataM daNDayati / grAmaM bhAraM vahati / lokaM gA moSayati / grAmaM zataM jayati / grAmaM gAM nayati / kumbhaM bhAraM haratai / AdigrahaNAcchiSyaM dharmaM codayati / taNDulAnodanaM pacati / vIraNAn, vIraNairva kaTaM karoti / anye karSAdireva nityam / pauravaM, pauravAn pauravasya vA gAM yAcata itIcchanti tadazAstrIyam / TA'kathitaM kim ? pANinA kAMsyapAtryAM payo dogdhi / karaNAdhArau nApyam / iha tu, kRtapUrvI kaTam, bhuktapUrvI odanam, vyAkaraNaM sUtrayatIti yaH kRtAdibhiH kaTAdeH sambandhaH sa pratyaye'rthAntarAbhidhAyinyutpanno kRtAdInAmupasarjanatvAnnivartate, kriyayA tu saha sambandhAd ram / (6) divaH karaNaM cApyaM ca / [1 / 3 / 16 / ] dIvyateH kAraNaM yo'rthaH sa, ApyaM ca karaNaM ca / akSAn akSairvA dIvyati / akSANAM devanam / akSAderdevanAH / akSAH dIvyante / sa tenaakssairdevyte| divaH kim ? vAcA stauti / karaNaM kim ? gRhe dIvyati / (7) Dimi dyUtavikraye / [ 1 / 3 / 17 / ] dyUte krayavikraye cArthe divaH ?mi Apye SaSThI syAt / zatasya dIvyati / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH vA prAdeH / [1 / 3 / 18 / ] prAdivizeSyasyAsyAnayorApye vA GaH / zataM zatasya vA pradIvyati // 31 // vyavahapaNa ikAnAmajvare: syAd rugApye kRJa iti pratiyatne vestRporhisane'taH / krathijasinaTisAtAM piSpraNighnazca nAtha staGi dRzabhivadeH syAd ramprayojyazca hakroH // 2 / 1 / 3 / 2 // mAlinI // (8) vyavahapaNaH / [1 / 3 / 2 / 1 / ] tadarthasya vA''pye GaH / zataM zatasya vA vyavaharati / evaM paNateH / dyUtakrayavikraye kim ? tAn paNAyati stauti / zalAkAM pariharati / apaharati / (9) ikAnAm / [1 / 3 / 2 / 2 / ] smaraNArthAnAM vA''pye U: / mAtuH mAtaraM vA'dhyeti / evaM dhyAyati, smarati / mAtuH mAtA vA smaryate / bhAvApyavivakSA / __ (10) ajvaraH syAd rugApye / [1 / 3 / 2 / 3 / ] rugApye ityAmA vRtteH rujArthAnAM jvarivarjitAnAM vA''pye GaH / punarApyagrahaNAt teSAmevApye tatkartRka ityarthaH / taM tasya vA rujati * zUlam / evaM jvaraH / evamAmayataH / teSAM rujyate rogeNa / rujArthAnAM kim ? taM santApayati jvaraH / upatApo'trArthaH / ajvareH kim ? taM jvarayati prApte ceti ram / tatkatRke kim ? zlaSmainaM rujati / vyAdhinA grAhayati / (11) kRJ iti pratiyatne / [1 / 3 / 2 / 4 / ] pralapyuH asata AdhAnAya sato vA'pAyarakSaNAya samIhA pratiyatnastatrArthe kRJo vyApye GaH / edho dakasyopaskurute / evamupaskriyate vA / yatnaH kim ? kaTaM karoti / (12) IzcayoH / [1 / 3 / 2 / 5 / ] vA''pye UH / taM tasya veSTe sarpiH / sarpiSo vA dayate / (13) hiMsane'taH krathijasinaTisAtAm / [1 / 3 / 2 / 6 / ] ataH pareSAM hiMsArthAnAM krathijasinaTInAM sAtAM kRtAkArANAM vA''pye UH / taM tasya cAkrAthayati / evamujjAsayati / [unnATayati / ] AttvaM kRtatvAt / hiMsane kim ? ziSyamujjasayati / sAtAM kim ? tamacikrathat [udajIjasat, udanInaTat] / (14) piSpraNipnazca / [1 / 3 / 27] piSeH praNihantezca vA''pye GaH / cauraM caurasya vA pinaSTi / evaM prahanti, praNihanti / niprati satasya vA / praNihanyate ca / hiMsane kim ? dhAnAH pinaSTi / ziSyaM prahanti / praNi kim ? taM hanti / ca kim ? nAto hiMsA / (15.) nAthastaGiti / [1 / 3 / 2 / 8] nAthatervA''pye GaH taGAne pare / sarpiH, sarpiSo vA nAthate / tanme bhUyAdityAzAste / taGiti kim ? putramupanAthati / adhISvetyupayAcate / . (16) dRzabhivadeH syAd ra prayojyazca / [1 / 3 / 2 / 9] anayoH prayojyaH kartA, yojyaM vA syAt taGAne / sa taiH sA tvA darzayate / sa tvAM tvayA gurUnabhivAdayate / taGi kim ? darzayati sa taM vA / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam - (16) hakroH / [1 / 3 / 2 / 10] prayojyo vA''pyaM pArthakyAnna taGIti / sa taM tena. vA bhAraM hArayati / evaM saktU nabhyavaharati / kaTaM kArayati / AkArayati / vikArayati / AhArazabdApyAnApyaviSaye'pi vA''pyameva sthitavAvRtteH // 2 // bodhAhAradhvanigatisamAnApyakAnAM na khAdaH zabdAyakrandada iti niyo hazca bhakServadhe'nA / vAhe: kraddhRhyato'bhinivizaH tsakarmakAdhAradeza dhisthAszIGAdhyupanuvasateH sarvakAlAnvabhAvAH // 13 // 3 // mandAkrAntA (17) bodhAhAradhvanigatisamAnApyakAnAm / [1 / 3 / 3 / 1 / ] bodhAhAradhvanigatibhiH samAH tulyAH etadarthAH, te cAvidyamAnApyakAzca, teSAM prayojyaH kartA nityamApyaM pArthakyAt / sa tvAM puSpaM bodhayati / avagamayati / jJApayati / dhyApayati / ghrApayati / sa tvAM naraM jalpayatItyAdi / AhArArthe / sa taM saktUn bhojayatItyAdi / zabdArthe / sa taM zlokaM jalpayati / adhyaapytiityaadi| gatyarthe / sa taM grAmaM gamayati / prApayatItyAdi / anApye sa taM zAyayati / AsayatItyAdi / (18) na khAdaH zabdAyakrandadaiti / [1 / 3 / 3 / 2 / ] eSAM prayojyo nApyam / sa tvAM saktUna khAdayati / Adayati ca / sa tvAM zabdAyayati / krandayati ca / (19) niyo hazca / 1 / 3 / 3 / 3 / ] niyaH prayojyo nApyam / so'jAM nA grAmaM nAyayati / sa taM hvAyayati / ca kim ? nAto. naJ / (20) bhakServadhe / [1 / 3 / 3 / 4 / ] bhakSaterbhakSayatervA vadhe hiMsArthe prayojyaH kartA''pyam / sasyaM gAM bhakSayati / bhakSyante yavakAn gA / (21) anA vAheH / [1 / 3 / 3 / 5 / ] vAhe: prayojyaH anAm anRjAti: kAryANAmaniyantA cet kartA''pyam / vAhayati bhAraM gAH / anA kim ? vAhayati bhAraM nA / (22) krudruhyataH / [1 / 3 / 3 / 6 / ] kittvAt saprAdibhyAM kudhidruhibhyAM yuto yukto goNa Apyam / tamabhikrudhyati / tamabhidruhyati saH / kit kim ? putrasya krudhyati / putrasya druhyati / prayojya iti nivRttam / . (23) abhinivizaH / [ 1 / 3 / 3 / 7 / ] zakandhvAditvAdabherallopaH / AdhAreNa sambandhAdasyAdhAra Apyam / grAmamabhinivizate / (24) sakarmakAdhAradezaH / [1 / 3 / 3 / 8 / ] dezo grAmanagarAdi, janapado vA, nadIparvatAdi vA, akarmakANAM dhAtUnAM kriyAdhAraH Apyam / grAmaM vasati / nagaraM zete / kurUn svapiti / paJcAlAnAste / nadI tiSThati / parvataM vasati / grAmasya svaptA / grAmaH supyate / pApe'bhinivezaH / grAme svapiti ityAdyapyaktAbAdhayA / akarmakANAM kim ? grAme pacatyodanam / (25) adhisthAszIGAdhyupanuvasateH / [1 / 3 / 3 / 9 / ] adhirvizeSyaH / sthA As zIG ityekaH / A-adhi-upa-anovizeSyo vasatidvitIyaH / dvaMdvaikatvAdasyAdhAra Apyam / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH zakandhvAditvAdanorallopaH / grAmamadhitiSThati / evamadhyAste / adhizete / Avasati / grAmasyAnuvasanam / grAmo'nUSyate / adhyAdisAhacaryAneha / grAme upavasati / na bhuGkte / AG cet tadA Dit ADA pAThaH / (26) sarvakAlAnvabhAvAH / [1 / 3 / 3 / 10 / ] ekaikaH sarvakAyena kriyAyA AdhAra Apyam / kriyAguNadravyaiH sAkalyenaiSAM sambandhaH sarvArthaH / mAsamAste / mAsaM pacatyodanam / mAsaM kalyANI, mAsaM ramyA mathurA / mAsaM guDadhAnAH / krozaM svapiti / evaM vakraH / parvataH / godohamAste / evaM vakra: / bubudaH / sarvaH kim ? rAtrau zete / adhvani sthitaH / godohe gataH / zaradi yajet / guNadravyayoyarAdhAratA bhavatergamyamAnatvAt // 3 // TAntetare'sIndukAdikAbhyAM . saMpradAnAdihitAdikAbhyAm / bhinnAvadhibhyAM ca Dasi Di dhArAdhibhyAM ca zeSe ca ghaTAdinA IH / sTAphetunA lo'rthavato 8 mukhyAt // 13 // 4 // paJcapAt // (27) rTAnte / [ 1 / 3 / 4 / 9 / ] kAlAdhvabhAvebhyaH sAkalyenAdhArebhyo'nte kartavyasamAptau satyAM rya tRtIyA syAt / mAsenAnuvAko'dhItaH / evaM krozena / godohena / ante kim ? mAsamadhIte / na ca gRhItaH / , (28) antare'sI / [1 / 3 / 4 / 2 / ] kArakaprastAvAt kArakayorantare madhye vartamAnAt kAlAderasaH syAd, rittvAt paJcamI saptamI ca / adya bhuktvA devadatto vyahAd odanaM bhoktA / vyahe vA / ihastho'yamiSvAsaH krozAllakSyaM vidhyati / kroze vA / kartRkarmaNormadhye kAlAdhvAnau / indukAdikAbhyAM 3 laghuH / AdiH pratyekaM sambadhyate / bhyAM ca sAdRzyAd yathAlakSyaM tRtIyApaJcamyoH gRhyate / tatrendvAdibhiryuktAdapradhAnAt tathA kartRhetukaraNAdibhyo'pradhAnebhyo 8 syAt / bahulametadiSyate / vRttadvayaM ceha - bhAddindunAlup prasitAvabaddhotsukaiH samAthUratulopamA rya / niSedhaparyAptabhavatvalaM kiM kRtaizca sAkArthavinAnRte ca // 1 // jairguNAthaiH kalahonamitraiH zlakSNAvarAbhyAM nipuNAdipUrvaiH / / kartuzca hetoH karaNAt kadaGgAt saMjJApyacihnAt prakRtyAdito vRt // 2 // (29) indu- [ 1 / 3 / 4 / 3 / ] indunA yuktAd bhAnnakSatrAdAdhArAd vA rya syAt / lup ced aNAderindoraprayoge'pi tadyogagatiH / puSyeNa puSye vA pAyasamaznIyAt / evaM maghAbhiH maghAsu vA / indunA kim ? maghAsu grahaH / AdhArAt kim ? adya puSyaH / prasita-avabaddhaasukairyuktAdAMdhArAt / kezaiH kezeSu vA prasitaH / [samArthairatulopamA / ] tulA upamAvarjaH / samArthastulyAthaiH yuktAd vA, nAdhArAditi / tena tasya samaH / samAnaH tulyaH sadRzaH / nAbhyAmarjunasya tulA / 2 nAsti / rTAto nityArtham / niSedhArthaiH paryAptAdyaiH paryAptaM bhuktena / evaM bhavatu / alam / kim / kRtam / cakAra AkRtyarthaH / astu / na kiJcit / sAkAthaiH / putreNa sAkam / evaM sAdhaM, saha, samaM, yugapat / gamyamAnaizca "vRddho yUnA" [pA0 a0 1 / 2 / 65] ityAdi / vinA / tena Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 paJcagranthI vyAkaraNam vinA / evaM pRthak, nAnA / anRte kim ? taM tasmAd vA Rte / TAjairguNAthaiH / tRtIyAntAjjAtairguNavacanairarthena ca / anuvAdAnnetaretarAzrayaH / giriNA kANaH / vanenArthaH / kalahAdyaiH / vAcA kalahaH / mAse mAsenonaH / jasantadvandvAd UnArthaiH / mAsena vikalaH / guDena mizrAH dhAnAH / AcAreNa zlakSNaH / mAsenAvaraH / vAcA nipuNaH / Adestena samaH, sadRzaH / caH samAsArtham / mAsena pUrvaH / (30) kAdikAbhyAm / [1 / 3 / 4 / 4 / ] kAdibhyaH kartRhetukaraNavAcino'pradhAnAt / tena kRtaM, kriyate vA / bhikSAbhirvasati / vidyayA yazaH / kanyayA zokaH / dhanena kulam / dAtreNa lunaati| kadaGgAt kutsitAdaGgAt / akSNA kANaH / pAdena khaJjaH / saMjJApyAt [cihnAt ] / mAtrA snyjaaniite| uktAvadhayAnAM vAritatvAt / taGi kim ? tAM saJjAnAti / zikhayA parivAjalaM kamaNDalvA chAtramaprAkSIt / prakRtyAdeH / prakRtyA'bhirUpaH / prAyeNa yAjJikaH / gotreNa gArgyaH / jAtyA vipraH / samena dhAvati / dvidroNena dhAnyaM krINAti / paJcakena pazUn krINAti / AdyAkRtyarthaH / vRd gaNasamAptau // (31) DeM sampradAnAdihitAdikAbhyAm / [1 / 3 / 4 / 5 / ] tathaiva sampradAnAdibhyo'pradhAnebhyaH, hitAdibhiryuktAt, pradhAnAcca . caturthI syAt / tadatra SaTpAt Apyakriyepsyo'tha rucAM pratRSyaH huzlAghazapsthAmadhijJIpsyamAnaH / iSTaH spRhedhariyatyuttamo'sUyAdruheAkrudhanaH prakopyaH / pRcchekSirAdho'sya guNo'nupratyoH pratyAcchuvaH syAdapi pUrvakartA // 1 // tumarthabhAvAdasato'sya cApyAdaprAptagatyarthakriyApyato'rme / manyasya nindyAdazukAdito'pi klRpyarthakarturvikriyAtastadarthAt // 2 // utpAtalakSyAt karaNAt parikrIvA''zIhitAyuH sukhabhadrakSemA- / . rthArthe nama:svastivaSaTsvadhAbhiH svAhAlamarthairbalirakSitAdyaiH // 3 // sArdhavRttena sampradAnamAha / ApyakriyepsyaH karmaNA''ptumabhiyoktumiSTo'rthaH, kriyayA ca, sampradAnam / tubhyaM gAM dadAti / kriyayA / zrAddhAya nigalhate / yuddhAya saMnahyate / patye zete / ipsyaH kim ? rajakasya vastram / ghnataH pRSThaM dadAti / [rucAM pratRSyaH / ] rucyarthAnAM prIyamANo'rthaH / bAlAya rocate modakaH / bAlasthAbhilASasya kartA modakaH / ne svadate dadhi / hRGAdeH / yupayituM bodhayitumiSTo'rthaH / tasmai hute, zlAghate, zapate, tiSThate / svaguNAMstaM bodhayitumicchati / spRheriSTo vyApyo'rthaH / puSpebhyaH spRhayati / uktAbAdhayA, puSpANi vA [spRhayati] / curAdyadanta / dhArayateo'rtha uttamaNe, ata eva samAsaH / tasmai gAM dhArayati / asUyAdeH / guNeSvapi doSodbhAvanamasUyA / apakAro drohaH / paraguNAnAmasahanamIA / amarSaH krodhaH / jasantadvandvaikatvAdetadarthAnAM prakopyo'rthaH, yaM prati kopaH / tasmai asUyati / evaM druhyati, apakAroti, IrSyAti, krudhyati, kupyati / prakopyaH kim ? bhAryAmIrNyati / paraidRzyamAnAM na kSamate / tamasUyati lipsayA / putrasya krudhyati, vinayaM zikSayati / ikSirAdhoH prayoge yasya satkA pRcchA kriyate, zubhAzubhaM pRcchyate so'rthaH / tasmai IkSate daivajJaH, rAdhyati Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . prathamo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH vaa| anupratyoH tatkagRNAdeH, pratyAtparaH zruNoterapi pUrvakartA'rthaH / etAvabhyupagamArtho / so'nyena prasaktasya sataH syAt sa prayoktA pUrvakriyAkartA / ho| anugRNAti, pratigRNAti vA / tasmai gAM pratizruNoti, AzrRNoti vA / pratijAnAtItyarthaH / AdimAha / tumarthAd bhAvavacanAt / / pAkAya vrajati / evaM tyAgAya, bhUtaye / tumarthaH kim ? tyAgaH / bhAvaH kim ? godAyo vrajati / asato'sya cApyAt / asya tumarthasya yadApyaM tato hu~ / asyaiva ca tumarthasyAprayujyamAnasyetyarthaH / phalebhyo vrajati / tathaivebhyaH / odanAya / tumarthasyAsata: kim ? phalaidhAnAhartum, odanaM paktuM bhoktuM, vA vrjti.| aprAptagatyarthakriyApyato'meM / anAptamanAkrAntaM ca tad gatyarthAnAM kriyayA ceSTayA''pyaM ca / tato 'rme [ am e] dvitIyAcaturthyAveva staH / grAmaM grAmAya vA gacchati / utpathena panthAnaM pathe vA yAti / aprAptaM kim ? panthAnaM yAti / kriyA kim ? manasA meruM yAti / manyate rApyAt zukAdivarjitAnnindyAdanAdaratayA pratipAdyAd amaH / na tvAM tRNaM tRNAya vA manye / [na tvAM] zvAnaM zune vA [manye] / yuSmadazcaturthyA nindA na syAt / manyasya kim ? na tvAM tRNaM manye / nindyAt kim ? tvAM naraM manye / tvAM tRNaM manye / sattApatipattau nAtinindA / azukAdeH kim ? na tvAM zukaM manye / zukaM kAkanau zRgAlAdyAkRtigaNaH / klRpyarthAnAM kalpamAnAdirarthaH, tasya vikArAt / / kalpate yavAguH mUtrAya, yavAnnamuccArAya / evaM sampadyate, jAyate / tadarthAt / tasmai idaM tadartham / yasmai idaM tato ddeN| yUpAya dAru / randhanAya sthAlI / utpAtalakSyAt / utpAtena lakSyo yo'rthastataH / vAtAya kapilikA vidyut, AtapAya lohinI / karaNAt parikrI / SaSThIlopAt parikriyaH karaNAt DeM / uktAbAdhajo rTA ca / zatAya zatena vA tvaM parikrItam / [vA''zIhitAyuH / ] vA DeM hitAdyarthaiH, AzIzcedarthaH / tubhyaM tava vA hitaM bhUyAt, pathyam, Arogyam ityAdi / evamAyuSyaM jIvitam ityAdi / sukhaM zarma ityAdi / bhadraM madraM kalyANamityAdi / kSemaM kazalam ityAdi / kSemaM laghuH / arthaH prayojanamityAdi / arthaH kim ? A putre tapaH / vA''zI taH / namaH AdibhiH / namo devAya / .. [svasti. putrAya / vaSaT zikhAyai / pitRbhyaH svadhA / agnaye svAhA / alamarthaiH / alaM mallo mallAya / evaM zaktaH, samarthaH, prabhavati, prauDhaH / kuberAya baliH / gobhyo rakSitam / AdyAkRtigaNArthaH / tasmai * hitaM sukham / anAziSyapi / NamupratipAdanArthezca / zAstre praNamya / pitre NamAmi / tasmai pratipAdayati / vrate kathayatItyAdi // (32) bhinnAvadhibhyAM ca Gasir / [1 / 3 / 4 / 6 / ] bhyAM tathaiva, anuktasamuccaye cakArAdAdI labhyete / bhinnAdibhiryuktAd apradhAnAd avadhyAdibhyo'pradhAnebhyo Gasir paJcamI syAt / atra catvAri vRttAni - bhinnArtha ArAdidamartha AhyApratizca taulyapratidAnayostaiH / AvyAptyavadhyoH parivarjane'po'Jc bahiSSivo dik pyalu vA ghamostaiH // 1 // yasmAdapAyo'vadhiratra lAti bhItrArthabhIhetupare jyasoDhau / ' vaktopayoge janikartRhetuH rakSArthavISTaH prabhavo dhruvazca // 2 // antardhaye yena sahAdidRkSA vyApyAjjugupsApravimAdarAmaiH / praznottarAt kAlapathoryato'nto DisvI ca tAbhyAM karaNAdasattve // 3 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam stokAlpakatyAdipayAcca kRcchrAd hetorRNAd vA guNato'striyAzca / nirdhAryabhedAdapi kAraNAdeH pUrvaprapaJcA iti kecidAhuH // 4 // tairiti sambandhAd bhinnArthaiH / bhinno devadattAt / itaro'nyo vilakSaNAdiH / ArAcchabdena / ArAd grAmAt, dUramantikaM vA / idamarthairArAdyarthaiH punarasattvAthaiH / grAmAd dUraM viprakRSTamantikamAsannaM vA / Ahi-A pratyayAntAbhyAm / dakSiNAhi grAmAt / uttarA grAmAt / na GaH / taulyapratidAnayoH / pratinidhidattaniryAtanayorya pratiH / metana [?] / abhimanyurarjunataH prati / arjunasadRzaH / mASAnasmai tilebhyaH prati prayacchati / mASaistilAn pratiniryAtayati / vyAptyavadhyarthenAGA / A pATaliputrAd vRSToM devaH / tamabhivyApya maryAdAM vA katvA / paryapAbhyAma / pari, apa vA. trigartebhyo vaSTaH / tAMstyaktvA / aJc-bahizca / AbhyAM sidAs pratyAhArArthaH / prAg grAmAt, pratyak, udag AdiH / bahirgAmAt / vi pratyAhAreNa / vinAnu / dik / digvAcizabdaiH / pUrvo grAmAt / pyalu vA / ktvApyastasya lu vA yuktAt / ghamoH prAptayorAdhArApyAt GasiyA't / Asane upavizya, AsanAt, prekSate prAsAdamAruhya, prAsAdAt, prekSate / pyalu gata eva / avadhirapAdAnam / tamAha / yasmAdapAyoravadheratra lAti / yasmAcchakAzAd apAyo vizleSaH syAt, lAti gRhNAti vA so'rtho'vadhiH / grAmAd yAti / parvatAdavarohati / vRkSAt parNaM patati / kusUlAd dhAnyamAdatte / bhItrArthayobhiSe hetuH / parAjerazakyo'sahyo'rthaH / caurebhyo bibheti / caurebhyastrAyate / hetuH kim? araNye bibheti / adhyayanAt parAjayate / bhojanAd vA / asoDhaH kim ? zakraM parAjayate / vaktopayoge / upayoge niyamapUrvake vidyAgrahaNe sAdhyo vaktArthaH / upAdhyAyAd adhIte / Agamayati vA / upayoge kim ? naTasya zRNoti / janikartRhetuH / janeH kartA jAyamAnastasya hetuH prakRtiH yo'rthaH / zRGgAccharo jAyate / gomayAd vRzcikaH / rakSArthAnAM vizeSeNeSTo'rthaH / yavebhyo gAM rakSati / evaM vArayati, nivartayati / prabhavo bhuvazca / prabhavatyasmAt prabhavaH / bhavanaM bhUH / cakAra: katranukarSaNArthaH / bhuvazca kartuH prabhavo'rthaH / himavato gaGgA prabhavati / antardhaye yena shaadidRkssaa| vyavadhAnanimittaM yena sahAdarzanecchA so'rthaH / upAdhyAyAnnilIyate / sa mAM mA drAkSIt / antardhaye kim ? caurAnna didRkSate / satyapi darzane adidRkSAyAM bhavati / AdilabdhAnAha / vyApyAjjugupsApravirAmAdarAmaiH / pravibhyAM mAdarAmau pramAdavirAmAvityarthaH / jasantadvandvAdetadarthe vyApyAdeSAM kiyayA sambandhAd Gasir / adharmAjjugupsate / dharmAt pramAdyate / adharmAd viramati / praznottarAt / kuto bhavAn ? pATaliputrAt / kAlapathoryato'ntaH / kAlasya yazcAdhvano'ntaH samAptiryataH sakAzAt tataH / kArtikyA AgrahAyaNI mAse / ato grAmAnnagaraM catvAri yojanAni / caturSu ca yojaneSu / DIsvI ca tAbhyAm / tAbhyAM kAlapathibhyAM yuktau yau kAlAdhvanau tAbhyAM parau rDIsvI staH / kAlAttu Gi / adhvanazca svI [su+I] prathamAsaptamyau / tathodAhRtam / stokAdeH karaNabhUtAdasattvArthAd Gasir / uktAbAdhayorTA ca / stokAt, stokena vA, muktaH / evaM alpAd, alpena vA, muktaH / katyAdipayaH / katipayAt, katipayena ityarthaH / kRcchrAt, kRcchreNa vA, muktaH / hatorRNAt / hetubhUtAd RNAt / zatAd baddhaH / hetoH kim ? kartari rTe ca / zatena baddhaH / vA guNato'striyAzca / guNavAcihetubhUtAd vA strIvarjitAt / jADyAt, jADyena vA, baddhaH / guNAt kim ? dhanena kulam / astriyA kim ? buddhyA muktaH / nirdhAryabhedAt / nirdhAryANAM bhedAd vijAtIyAd avadheH / pATaliputrebhyo mAthurAH sukumAratarAH / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH ADhyatarA vA . / bhedAt kim ? narANAM kSatriyaH zUraH / kAraNAdeH / agniratra dhUmAt / brAhmaNAcchaMsI ityAdi // (33) Dhi dhArAdhibhyAM ca / [1 / 3 / 4 / 7 / ] bhyAJcakArau tathaiva / AdhArAdibhyo'pradhAnebhyo'dhyAdibhiryuktArthAcca pradhAnAt Gi saptamI syAt / iha vRtte - AdhAranirdhAryavadhezca kAlAd bhAvAnyacihnAd GasanAdare vA / tatkArakArhAnyaviparyayebhyaH svAmye'dhinA''dhikya upena tenAm // 1 // tatprANiheto nipuNo vinAraM kAlAt sujathairadhito'pi patyA / dAyAdasAkSipratibhUprasUtaiH svAmIzvarAbhyAM kuzalAyuktAbhyAm // 2 // dhriyante kriyA asminniti dhAro'dhikaraNam [AdhAro'dhikaraNam] / taccaturvidhamaupazleSikaM, vyApakaM, vaiSayikaM, sAmIpyakaM ceti / tadvAcino Gi syAt / kaTe Aste / tileSu tailam / gurau vasati / gaGgAyAM ghoSaH / nirdhAryavadheH / nirdhAyasyAvadheH / zakandhvAditvAdallopaH / yato jAtiguNakriyAbhiH samudAyAdekadezasya pRthakkaraNaM nirdhAraNaM tato Gi svarAkArAd razca / nareSu narANAM vA kSatriyAH zUrAH / goSu gavAM vA kRSNA sampannakSIrA / gacchatsu gacchatAM vA dhAvantaH shiighraaH| kAlAd bhAvAnyacihnAt / bhAvaH kriyA / sa cAsAvanyacihnaM ca, tato Gi / kAlAcca kriyAcihnAdeva / kAlAt / zaradi puSyanti saptacchadAH / bhAvAt / goSu duhyamAnAsu gataH, dugdhAsvAgataH / GasanAdare vA / Gas SaSThI syAd bhAvAnyacihnAd anAdare'rthe / rudati, rudato vA, prAvAjIt / rudantamanAdRtya gataH / tatkArakArhAnyaviparyayebhyaH / kriyAM prati sAdhanatvaM yeSAM te kArakArhAH / anye'kaarkaarhaaH| taditi, yadA kArakArhANAM kArakatvam, akArakArhANAM cAkArakatvam / viparyayaH kArakArhANAmakArakatvam, akArakArhANAM ca kArakatvaM, tadaitebhyo Gi / RddheSu bhuJjAneSu daridrA Asate / vipreSu taratsu vRSalA Asate / tathA daridreSvAsIneSu RddhA bhuJjate / tathA RddheSvAsIneSu daridrA bhuJjate / tathA daridreSu bhuJjAneSu RddhA Asate / ito'dhyAdibhiryuktAt / svAmyarthena adhinA, AdhikyArthena upena / adhi brahmadatte pAJcAlAH / adhi pAJcAleSu brahmadattaH / khAryAmupa droNaH / tenAm / tAntAt krAntAd in / ten tena yuktAd arma iti pareNa GasinA yogAd armaH ApyAd Gi: / adhItI vyAkaraNe / parigaNitI cchandasi / tatprANihetoH / tasya karmaNaH prANivAcino nimittAta. prANisatkanimittAda vA GiH / carmaNi dvIpinaM hanti [dantayorhanti kuJjaram / kezeSu camarI hanti sImni puSkalako hataH // ] prANinaH kim ? lohAya nAvaM jaladhau bhinatti / 4 / nipuNAdinA yuktAt / [vinA] aram iti na ced dvitIyA prAptA / sa nipuNo mAtari / evaM, sAdhuH mAtari / asAdhuH mAtari / araM kim / sAdhurmAtaraM prati / kAlAt sujathaiH yuktAd GiH / sujAyairiti / ghaTAdipAThAt SaSThI ca / dvirahni bhuGkte / dvirahne vA / paJcakRtvo'hni, ahne vA bhuGkte / sakRdahni, ahne vA bhuGkte / AdhAre GiGasau / karaNe tu, dvirahnA bhuGkte / adhito'pipatyA / adhipatinA patyA cetyAdeH rDiGasau staH / goSu gavAM vA'dhipatiH / evaM patyAdi / gavAM goSu vA patiH / gavAM goSu vA svAmI / gavAM goSu vA IzvaraH / gavAM goSu vA dAyAdaH / gavAM goSu vA sAkSI / gavAM goSu vA pratibhUH / gavAM goSu vA prasUtaH / ] kuzalaH [nipuNaH / ] kuzalaH kaTakaraNe . paJca.-9 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam kaTakaraNasya vA / AyuktaH [vyApAritaH] AyuktaH kaTakaraNe kaTakaraNasya vA / AbhyAmAsevAyAmeva / anyatra, Ayukto gauH zakaTe / [ISad yukta ityarthaH / ] Abhimukhyena yukto Direva / ktAlughuH [?] || (34) zeSe ca [1 / 3 / 4 / 8 / ] ApyAderanyaH svasvAmisambandhasamUhavikArAMvayavAdi zeSaH / tatrApradhAnAt paro GaH SaSThI syAt / rAjJo nA / nuparcaroH [?] kulam / pazUnAM vRndam / yavAnAM cUrNam / pazoH pAdAH / sambandhavivakSAyAm / subhASitasya zikSate / na mASANAmaznIyAt / dadhnaH pUrNo ghaTaH / ghnataH pRSThaM, rAjJo daNDaM, rajakasya vastraM dadAti / vRkSasya parNaM patati / naTasya zRNoti / nIlamutpalamityAdau tu nIlAderapi pradhAnatvAnna SaSThI / (35) ghadAdinA GaH / [1 / 3 / 4 / 9 / ] ghadAdinA yuktAd apradhAnAd : SaSThI syAt / SaTpAd iha - ApyAghvatenA ghaNapo'nyato vA ghapA tu kartu rami vA yapA'mi / ktAkerlaDAdhArastriyAM sujAyairetena cArAcca tasarthayuktAt / napktAvidijJaH karaNAcca home preSyabruvoH prasthitahavyato maH // 1 // ApyAghvatenA / yaNe yaH ghatpratyAhAre NaH, inA ca ghaNadbhyAM vihitena yuktAdApyAd Gas syAt / gavAM dohaH / udakasya pibaH / apAM sraSTA / kaTasya karaNam / striyArgantA / [ghaNataH] ghaNapinA / ardhasya tyAgI / sukhasya bhogI / vIrANAM prasavinI / viSayANAM jayI / ghatA kim ? odanaM pacan / ghaN ap inA kim ? kRtapUrvI kaTam ityutpanne ghaNapsambandho nivartate iti vacanam / anyato vA / ghatA yuktAdekasmAdApyAnnityaM dvitIyAd vA / ajAyA netA srughnasya srughnaM vA yadvA ajAyA, ajAM vA, netA srughnasya / payaso dohako goe~ vA / gordohakaH payasa payo vA / vA'nuktasamuccaye vA / dviSatAyuktAdApyAd vA UH / cauraM caurasya vA dviSan / ghapA tu / ghadantavartinA ghapA ghaNap syAdityarthaH / yuktAd ApyAdeva, na kartuH / Azcaryo gavAM doho'gopAlakena / [Azcarya] indriyANAM jayo rAjJA / gatyarthApyAd arme eva / [Azcaryo] grAmAya grAmaM vA gamaH khaJjena / niyamArthaM vacanam / kartuH / ghapA yuktAt kartuH / bhavataH AsikA / evaM zAyikA, svApaH, AsanA / ghanA kim ? suzayaM bhavatA / rami vA / Apye sati, gamyamAne vA, ghatA yuktAt karturvA''pyAnnityaM SaSThI, vyavasthitavAdhikArAd apa ityakAraprazleSAd vA / ghaNapvajitena ghatA na vA'bdhaNabhyAM tu karturiti siddhe ghapetyuktam / vicitrA sUtrasya kRtiH tena tasya vA zabdAnAmanuzAsanaM vA / gamyamAne antau yena yasya vA'darzanamicchati, Atmana iti gamyate / rami kim ? AsikA nuH / yapA'mi / yappratyAhAreNa yuktAt karturvA Gi: ami pUrvavat / punarmi ekasminnevApye sati dhAtorna dvitIye [iti] niyamArtham / tasya tena vA payaH peyam - eka: kaTa: kRtyaH, kAryaH, kartavyaH / kartuH kim ? geyo nA sAmnAm / armi kim ? tena kraSTavyA zAkhA Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 prathamo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH grAmam / vyApyena dhAtunA yabantena na syAd ityarthaH / ktAkerlaDAdhArastriyAm / trilaghuH na yAthAsaMkhyaM baDhekavacanAt / laTvartamAnakAle AdhAre ca vihitena ktena, tathA aakAbhyAM striyAM vihitAbhyAM yuktAd apradhAnAt SaSThI / rAjJAM mataH / evaM budhaH pUjitaH / AdhAre / i idmessaamaasitaa| idameSAM bhuktamodanasya / striyAm / cikIrSA tava kaTasya / bhedakA tava kASThAnAm / laDAdau kim ? tena kRtam / sujAdyaiH / dvirahro bhuGkta ityAdhudAhRtam / etena / dakSiNena grAmasya parvataH / ArAcca tasarthayuktAt / ArAdarthestaspratyayArthazca yuktAt / dUraM grAmasya / evam antikaM [grAmasya], dakSiNataH, uttarataH; puraH, purastAt, upari, upariSTAd ityAdi / natAvidi jJaH karaNAt ca / napi ktaH, asubantatvAt, tena yuktAt tathA ajJAne jJaH / Deraluk / tatkaraNAcca GaH / tasya hasitaM, nRttaM, vyAhRtam / ca: yarthaH / tena hasitaM, nRttaM, vyAhRtam / [avidi jJaH / ] sarpiSo jAnIte / tena karaNabhUtena pravartate, mithyAjJAnaM vA / tatra rakto dviSTo vA bhrAntyA pravartate, tadApyajJAnameva / home'rthe preSyabruvormaH / ApyAt kimbhUtAt ? aprasthitaM prasthitazabdenAvizeSyaM ca tat havyaM havirvAci ca, tato Gas / agnaye cchAgasya haviSo pAyAH medasaH preSya / evaM brUhi / anayoriti kim ? agnaye cchAgaM juhudhi / havyAt kim ? agnaye gomayAn preSya / home kim ? tasmai puroDAzaM preSya / aprasthitAt kim ? indrAya prasthitAn somAn preSya / devatAsampradAna iSyate / cchAndasamityanye / / (36) sTAphetunolaH / [1 / 3 / 4 / 10 / ] su ca TA ca sTA / dvayoH pittvAt sup TAp ca / hetunA jAtAvekatvam / hetvathairyuktAd apradhAnAd anantaraSTApA tRtIyAdyAH syuH / hetvarthAccApradhAnatvAt kAdigaNAnAmAkRtitvAd vA ta eva gaNeSu gaNAntaravibhaktaya udAhRtAH / dhanena hetunA vasati / dhanAya hetave [vasati] ityAdi / evaM nimittakAraNe pade'mAdibhiH / thalaH sarvobhayAderlidantAd ubhayal tadgraheNenAsannagrahaNAd arthAdehetvathairyuktAdapradhAnAt suprasvAdyAH syuH / kiM kAraNaM gataH ? kaM hetuM vasati ? sarveNa nimittenetyAdi / - (37) arthavato su mukhyayAt / [1 / 3 / 4 / 11 / ] abhidheyamAtreNArthavato mukhyAt pradhAnAt suH prathamA syAt / anuSTubiha sattA liGgAni mAnAni ekatvAdi guNAdi ca / zabdAnarthAbhidheyaM ca arthamAtraM taducyate // 1 // sattA svArthaH uccairnIcairgRham / anarthakatve'pi / pralambate / adhyAgacchati / liGgAnyatra yathA syAt / vRkSaH / kuNDam / kumArI / mAnAni / dhAnyaM droNaH, ADhakaH / ghRtaM palam / droNAderna ngH| ekatvAdi / uktArthatve'pi eko nA, dvI, bahavaH / ekAderna GaH / guNAdi ca / nIlamutpalam / dIrghaM kASTham / liGgAt prApte nIlAde na ngH| zabdAnAbhidheyaM ca / zabdazcAsAvanarthakazca tasyAbhidheyamanarthakatvameva tadapyarthamAtramucyate / khaM, khapuSpaM, zazarmaMgam, ahaM, rAjA, devo, nA syAd, asato'liGgAzaGkA / arthavataH kim ? padAvayavAnmA bhUt / mukhyaH kriyAsambaddho'rthaH / kRtaH, kriyate vA kaTaH / sa pacannAste / mukhyAt kim ? tena supyate / abhimukhIkaraNamAmantraNam / tatrApi se kit syAt / AmantraNe tyU iti vacanAt / he cchAtra tava goH / na GaH / he cchAtrAgaccha / nAkit prAk siddheH // 4 // paMcapAt / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam krauDyAdigotre tvaNioH striyAM gho vA daivayajJAdyadajAditasvAD / AD vA mano'naH strici pAcca pAdA DI zoNagaurAdita UDU codbhayaH // 1 // 35 // vRttam // (38) kroDyAdInAm [1 / 3 / 5 / 1 / ] gotraM pautraprabhRti apatyam / tasmin pautrAdau striyAmapatye vihitayoraNioranto ghaH syAt / aSTamAlA cAsmin krauDivyADIkSitizalirApelADi: zAlAkApeH sthaliriha caupAccaiTAt / bailvAllokAdyad yuvatau sUtaH syAt sAkiH saudhAtaki kSatriye bhojaH syAt / bhaurikibhaulikirebhyo bhojasUtasvarUpayoH bailvayataH kulAkhyAcca gurUpottamato'nRSe // 1 // kroDerapatyaM pautrAdi strI koDyA / vyADyA / evaM sarvatra / kSitizalirAperiti / ApikSitiH / ApizaliH / [lADi: / ] zAlAkApeH sthaliH / zAlAsthaliH / kApiSThaliH / caupAdeH yataH / caupayataH / [caiTayataH / bailvayataH / lokAyataH / ] yuvatAvarthe sUtaH / [sAkiH / saikayataH / ] saudhAtaki asup / kSatriye'rthe bhojaH / kSatrilaghu / ebhya iti prAguktebhyo vihitayorityarthaH / bhojasUtasvarUpayoH / aNorabhAve'pyanayoranto DyaH syAt pAThAt DittvAcca / bhojyA kSatriyA, bhojA'nyA / sUtyA yuvatiH, sUtA'nyA / [bailvayataH / ] kulAkhyAcca / gotrAkhyAnna tAcchabdAd vihitayoraNijorityarthaH / pauNikyA / bhauNikyA / maukharyA / AkhyA kim ? kAzyapI / gurUpottamato'nRSeH / svabhAvAd uttamastrIprabhRtInAmantyamAha / gurUpottamAt / triprabhRtyantasamIpagurvakSarAd RSivAcivarjitAt pautrAdau striyAmapatye vihitayoraNioghaH syAt / karISasyeva gandho'sya kArISagandhiH / tasyApatyaM pautrAdi strI kArISagandhyA / kaumudagandhyA / [varAhasyApatyaM vArAhi / tasyApatyaM pautrAdi strI] vArAhyA / auDulomyA / pautrAdau kim ? vArAhI / aNioH kim ? ArtabhAgI / vidAdyaJ / anRSeH kim ? vAsiSThI / ruSyaN / gurUpottamAt kim ? aupagavI / striyAM kim ? vArAhiH / (39) vA daivayajhyAdi / [1 / 3 / 5 / 2 / ] etadantaH striyAM svArthe . dyo vAtra caturlA / daivayajJiH / zaucivRkSiH / sAtyamuniH / kANTheviddhiH / rDasi: 3 chando'rtham / daivayajJiH ityAdi / devayajJasyApatyamanantaraM pautrAdirvA strI daivayajyA, daivayajJI / __ (40) adajAditasvAD / [ 1 / 3 / 5 / 3 / ] AdantAd ajAdibhyazca svArthe striyAmAD syAd ataH / khaTvA / zarvA / devadattA / pRthagadhikArArtham ajAdau / upajAtiSaTpAt / ADyA: ajaiDakA'zvA caTakA ca vatsA syAnmUSikA kokilabAlahoDA / pAkA ca mandA ca vilAtakanyA pUrvApahANA aparApahANA // 1 // jyeSThA kaniSTheti ca saMprahANA kuJcoSNihA devavizA na veti / jAtistu zUdrA'mahadAdyamUlA syAnmadhyamA madhyaphalAdamIbhyaH / bhastrAstripiNDAjinasaMsaNebhyaH prAkANDatatprAntazataikapuSpAt // 2 // naJ vidyamAnAdisahAdisvAGgAt kroDAdito nAmni mukhAnnakhAcca / kRtAnmitAt syAt pratipannajAtAt skaMbalyasaGkhyAcitakAlabistAt // 3 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH ajA eDakA ityAdyA'nantAH / kokilAdezcAt deyaH / kuJcAdyA 3 na vA''DantAH / kuG kRJcA 6 navetyatra halo nvApAThaH / alantAda vA Ar3a / ara / arira / antyAjAdyalopArthama / dik, dizA, vAk, vAcA ityAdi / zUdrA jAti: / jAtiH kim ? zUdrasya bhAryA zUdrI / amahadAdi kim ? mahAzUdrI AbhIrajAtiH / phalAd AD amIbhyaH 6 patadbhastrAphalA 6 / prAgAdeH 6 puSpAt / prAkpuSpA 6 / natrAdeH svAGgAt / akezA / vidyamAnakezA / scAdi chando'rtham / sakezA 3 / evamanudarAdi 3, amukhAdi 3 / najAdeH kim ? dIrghakezI / kroDAditaH svAGgAt / klyaannkroddaa| . evaM kalyANakhurA / kalyANagauravA / kalyANoravA / kalyANavAlA / kalyANazaphA / kalyANagudA / AdirAkRtyarthaH / subhagA, sugalA Adi / tathA gauramukhA / zUrpaNakhA / nAmni kim ? uttuGgamukhI / jAtezcAGgAcca ktA DIbAdhArtham / kRdatAdeH / kuNDakRtA / kuNDamitA / kuNDapratipannA / kunnddjaataa| dantakRtA / dantamitA / dantapratipannA / dantajAtA / kRtAdeH 4 kim ? palANDubhakSitI / zaGkubhinnI / skambalyAdeH / pinmAnAdityukteH / dvigoraNAdiluki mAnabhUtAt kambalyAdeH / dvikambalyA / dizatA / vyAcitA / dvivarSA / dvibistA / ebhyaH 4 kim ? dvikuDvI // (41) AD vA manaH / [1 / 3 / 5 / 4 / ] mannantAt striyAM svArthe vA'n / dve dAme daamaano| sIme sImAnau / pAme pAmAnau / atinasmanAM mukhyAmukhyAnAM grahaNam / atiprathime / punarAt kim ? DI mA bhUt / / (42) anaH si / [1 / 3 / 5 / 5 / ] anantAd bahuvrIhau vA'r / suparve suparvANau / sat kim ? atiparvaNI yaSTiH / sanniti zoSaNAdipAThAt / bahurAjJau ca / [bahurAjA, bahurAjAnau, bahurAjAnaH / ] sit kim ? atirAjJI / (43) Rci pAcca pAdA / [1 / 3 / 5 / 6 / ] ziti Rcyarthe pAd pAdAdanto vA syAt pAcca vA, na rDA / tripAdA tripAd Rk / paJcapadA paGktiH ityAdi / pAdArthapade na / (44) GI zoNagaurAditaH / [1 / 3 / 57 / ] zoNAdibhyo'dantebhyo vA GI, gaurAdibhyo nityaM pArthakyAt / Adime dodhakavRttagAthA zoNavizAla vizaGkaTacaNDapaddhativAGgarahaMzca purANaH / syAt kamala: kRpaNo vikaTaH san syAdbharujaH puruSaH pidudAraH // 1 // svAGgAdamukhyAdudarauSThajaGghAzRGgAGgagAbAdatha dantakarNAt / ' pucchAcca kaNThAdatha nAsikAyAH guNAduto'co'pyakharorito'kteH // 2 // nAmni kta nIlAdatha candrabhAgAdavastrajAteH siti tAdarAlop / kalyANataH knaH palitAsittAttaH no lohitaitAddharitAcca zyetAt / kAn kSatriyAryasya vano 2 gAthA // 3 // zoNI zoNA ityAdi / satnapo'nanhoktA vA GI siti / priyarAje / priyarAjAnau / priyarAjyau dvau / priyadadhyAn / bhAt kim ? suparve / suparvANau / sit kim ? atirAjJI / syAd bahuvrIhau pAdo'pi / dvipadI / dvipAd / vyAghrapadI / vyAghrapAd / puruSaH pit / pittvAd dvigoraNAdiluki Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 paJcagranthI vyAkaraNam mAnabhUtAt puruSAt / tripuruSI / tripuruSA rajjuH / pit kim ? taiH kRtA paJcapuruSA / svAGgAdamukhyAt / dIrghakezI / dIrghakezA / atikezI / atikezA / uttuGgamukhI / uttuGgamukhA / atra zloka: adravanmUrtimat svAGgaM prANisthamavikArajam / atatsthaM tatra dRSTaM ca tena cet tat tathAyutam // 4 // adravat kim ? bahukaphA / mUrtimat kim ? bahujJAnA / prANisthaM kim ? dIrghamukhA zAlA / avikArajaM kim ? bahuzophA / atatsthaM tatra dRSTaM ca tadapi svAGgam / dIrghakezI / dIrghakezA rathyA / tena cet tat tathAyutam / pRthustanI / pRthustanA pratimA / svAGgAt kim ? bahujavA / amukhyAt kim ? sugrIvA / yasmin chine'pi prANI na mriyate tadapradhAnam / tathaivodarAdeH / kintvebhya eva bahvacsaMyogopAntebhyaH / talodarI ityAdi / [talodarA / bimboSThI / bimboSThA / samajaGghI / samajaGghA / tIkSNazRGgI / tIkSNazRGgA / mRdvaGgI / mRdvaGgA / tanugAtrI / tanugAtrA . / cArudantI / cArudantA / lambakarNI / lambakarNA / kalyANapucchI / kalyANapucchA / kalakaNThI / kalakaNThA / dIrghanAsikI / dIrghanAsikA / ] guNAd uto'co'pyakharoH / acaH parAd arthAdekAdekAlvyavahitAd guNavAcyukArAntAd akharoH / paTvI / paTuH / mRdvI / mRduH [kanyA] / vibhvI / vibhuH / bahvI / bahuH / guNAt kim ? AkhuH / [jAtizabdo'yam / ] acaH kim ? pANDuH [iyaM kanyA / ] akharoH kim ? kharuH [iyaM kanyA / zvetA pativarA vetyarthaH / ] ito'kteH / idantAt strIliGgAd akteH, upalakSaNatvAd aktArthAt / zaktiH, zaktI / zastraM, zastrI / rAjA, rAjJI / aGgaliH, aGgalI / aktArthAt kim ? paGktiH / akaraNiH / nAmni ktanIlAt / saMjJAyAM ktAntAnnIlAcca / prabaddhavilUnI / prabaddhavilUnA / nIlI / nIlA / [candrabhAgAt / ] candrabhAgI nadI / candrabhAgA / anye tvanadI cet / avastrajAteH siti tAt / anAcchAdAjjAtivAcinaH parasmAt ktAntAd bahuvrIhau / palANDubhakSitI / palANDubhakSitA / surApItI / surApItA / anAcchAdAt kim? vastracchannA / jAteH kim ? sukhaprAptA / knaH palitA'sitAntaH / AbhyAM vA DI, tasyAntaH kna: syAt / paliknI / palitA / asiknI / asitA / [no] lohitAdeH / [lohita eta harita zyeta ityetebhyo] vA GI tasyAnto naH syAt / lohinI / lohitA / evam [enI / etA / hariNI / haritA / zyenI / zyetA / bharaNI / bharatA / rohiNI / rohitA / ] kAn kSatriyAryasya / AbhyAM vA GI, tasyAmanayo kid AnAgamaH syAt / kSatriyANI / kSatriyA / AryANI // AryA / anrAkhyArthaM pATha: / trAkhyAt tu, kSatriyI / AryA / [Aryasya bhAryA ityarthaH / ] vano 2 / vanpratyayAntAd vA GI, tasyAM vano'nta raH / dhIvarI / dhIvA / pIvarI / pIvA / zarvarI / avAvarI / sahayudhvA / veti bahulam / gAtheti paJcapadI // 3 // ito gaurAdi / atrendravajrA hariNI ca dodhako gAthA catvAra upajAtisaMyute / zArdUlamAdyadvitayaM ca mAlinI asyAM ca turyAdibhavAtvanuSTubhau // 5 // ayaM gaNaH cchandonAmasaMgrahaH / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH gaurordasUrdA''raTapANDabhaGgAH saMvAdanAlabdhe'dhikArapoTAH / kAkAdanAlakSicarAzca coraH zArazaSkaNDabhaSAzca gohaH // 6 // zabalagavayau bhrUNadroNAvarIhaNadhAtako varaTavakayau takSanmatsyau vRsAtasamAlakAH / badarasuSavau svantarkArau pizaGgapuTadrumAH kuvalayahayau sAraGgAvalindamahomaThaH // 7 // bhaurikibhaulikigautamasUryAH svAMgasRpATamanuSyapaTAzca / ADhakaphANTakadehanapUSAH maNDaramaNDalavetasazUrpAH // 8 // zAtanapAtanatejanasUcA: AmalakoukaNasecanabimbAH / viSkalasallakamAlatapiNDAH audahamAninadaplavadevAH // 9 // kroSTrI pRthivyanaDvAhI syAt saudharmI harItakI eSaNaH karaNe / vikalAstaraNau lavaNastathA kadaraH kadalo'naDvahyAyaH sthUNapitAmahaH // 10 // revatI rohiNIbhe karIrI kauzAtakI pippalI medhamAtAmahI yAnA / sUmaici zroNyAM kaTo'tho paTaH AgrahAyaNyatho pratyavAdrohaNaH // 11 // sdAmno vayaHshAyanato dvigozcAkSetre'pi kANDAlluki mAnataH pA / vayasyanantye'jmRgito'svasRbhyaH TiDDANaaSThaJThaNataH Sito'nye // 12 // ssvAGgAntAt kabarAccharAnmaNiviSAt spucchAdivAtspakSataH nIlAdoSadhiprANinAM ca karaNAt krItAt tathAlpe titAt / saMjJAkevalabhAgadheyakuzalAt pApAvarAd bheSajAt mAmakyArya kRtI samAnasadRzaH sormaGgalAd bhikSuNI // 13 / / bhAjI ca pakvA''vapanaM ca gauNI kRSNA ca kAlI kabarI sukeze / Ayasyamatre kuzakuNDato DI sthUlA ca nAgI tvakRtA sthalI ca // 14 // matsI sakhI kAmukato riraMsuH trAkhyAcca bhAryeti apAlakAdeH / antaH kusIdAgnivRSAkapInAM pUtakratozcetkusitAnmanovaic // 15 // varuNabhavamRDendrAcAryazarvAcca rudrAt yavanahimaaraNyAllipyurUrau yavAt kAn / iJita iti nRjAteH pAkakarNAstriyo yAt bhavati ca phalapuSpAt parNamUlAcca vAlAt // 16 // yaJo'SAvaTAdvAyano lohitAzca kauravyamANDUkayorAsureH syAt / sazizvI na patyuH padAd vA sapatnyasti yUnasti devI ca sUryAdinA'nA // 17 // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam kalmASamUlATabRhacca sUdaH kAlAbdhilohANDamahacca putraH / / AlambibholiGgi tathA ca nATaH AsandazaSkulamathAnyathA vA // 18 // gUrdakhUrdasamIvAlatanubhidakedarakArdanA hariNalavayau mUSaH kauzAtanobhayasravAH // 19 // taruNastaluno deha: tamAlaH panasastathA / svAlakaH svAllato vApi zleSo yUSaH puSo'pi vA // 20 // gaurI, UrdI ityAdi / chandaH SaTkaM sugamaM, kintvIkArAntAnAM pAThaH / apuMvadarthaH / pRthivIbhAryaH / eSaNaH karaNe'rthe / eSattanayA eSaNI / eSaNA'nyA / revtii| rohiNI / bhe nakSatre'rthe / revatA / rohitA'nyA / evaM kaTI zroNyAm / pratyavarohiNItyarthaH / sdAmnaH / siti dAmno dvigoH / dvidat / dvigoH kim ? uddAnAzvA / vayazced gamyate siti hAyanAd dvigoH / caturhAyaNI gauH / / dviguvayasI kim ? AdyahAyanA / dvihAyanA zIlA / dvigozca adantAt / paJcapUlI / paratvAt paJcAjI / asya kim ? paJcadhenuH / pIti dvigoraNAdiluki mAnAt kANDAd akSetre / dvikANDI / akSetre kim ? dvikANDA kSetrabhaktiH / mAnAt kim ? krIte trikANDA / luki mAnataH pA / supaH sarvatra sambhavAd aNAdiluki dvigormAnavAcyadantAt / pA iti pito'nyat poto'pyevaMguNAt tathodAhRtam / skambalyAdeH / puruSaH pit / pikANDAt / dvau kuDavau parimANamasya dvikuDavI / evaM tryADhavI / mAnAt kim ? krIte trikuDavA / paJcAzvA / samAhAradvigutvAdamAne'pi / paJcADhakI / vayasyanante / acarame vayasi svato'dantAt / kumArI / kizorI / varkarI / karabhI / vadhUTI / ciriNTI / anante sthavirA / vRddhA / [ataH] kim ? dvivarSA / uttAnazayA / lolitapAdikA / arthAd vayogatirna zayapadAt / ajAdyAkRtitvAd vA / madhyAdivat spaSTArthAM vRddhakumArIti / vRddhAdantyatvagatirna kumArAt / ataH kim ? zizuH / ajnRgito'svasRbhyaH / aJc n R ugit etadantAt / prAcI / atiparvaNI / kI / bhavatI / bhavantI / zrImatI / dhAtorugito'Jca eva / ukhAsrat / DA / asvasRbhyaH kim ? svasA nanandA duhitA ca mAtA tisrA syAccatasrAGya'to na / nAntA ca saMkhyA''D bha ca yuSmadasmad RtstrIsvaMtaH kaSTabhaliGgino'nye // 21 // ya'to na / svasrAdeH Rto GI na syAt / nAntasaMkhyA bhazca / paJcanadI / [saptarohiNyaH / ] mukte Anna ca / na cAD yuSmad asmad svataH strItvam / Rto'nye tvaliGgina iti kaSTaM durvijJeyam / TiDDANaJThaJNataH / Tit Dha aN aJ eSAM ThatraNozcAtaH adantAt / kurucarI / UrudvayasI / Dha / sauparNeyI / zAbaleyI / aN / kumbhakArI / aupagavI / aJ / autsI / straiNI / pauMstrI / ThaJ / lAvaNikI / aN / AkSikI / pratyayagrahaNAt svAGgAd amukhyAd ityukteH svArtha evAnyavidhirvA / priyakurucarA / SaSThyA'tovizeSaNAt pANinIyamadhIte pANinIyA / tadantastrItvavizeSaNAt kAzakRtsnI mImAMsAmadhIte kAzakRtsnA / Sito'nye / svarArthaM pRthak / nartakI / ssvAGgAntAt / siti svAGgAntAt parAt ktantAt / zaGkhabhinnI / kezalUnI / svAGgAt kim ? vastracchannA / sit kim / hastA kRtAdeH ajAdipAThAd dantakRtA / kabarAdyupamAnAbhyAM siti pucchAt / kabarapucchI / ulUkapucchI [senA / ] Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH 73 ivAt siti pakSAt / ulUkapakSI [zAlA / ] svAGgAdamukhyAditi prApte / nIlI oSadhiH / nIlI var3avA / oSadhiprANinoH kim ? nIlA shaattii| prAllaghaH / karaNAta parAta krItAta tathAkaraNAdevAlpoktau ktAntAt tIti samAse / vastrakrItI / sUpaviliptI sthAlI / [alpasUpetyarthaH / ] karaNAt kim ? sukItA / [duSkItA / ] ti kim ? vastreNa krItA / [vasanena krItA / ] alpoktAt kim ? candanAnuliptA kanyA / [analpenetyarthaH / ] saMjJA cet kevalAdeH / kevalI / [bhAgadheyI mitrAvaruNayoH / kuzalI / pApI / avarI / bheSajI / mAmakA / AryakRtI / ] idantAvantyau cchando'rtham / samAnasadRzaH samAnarUpAt / saMjJAvAcyanyasmAdapi samAnI / adhikaraNI / UdvAhinI / akSauhiNI ityAdi / sumaGgalI bhikSuNI nipAtyate / saMjJA kim ? kevalA / [kuzalA / pApA / avarA / bheSajA / mAmakA / AryakRtA / samAnA / sumaGgalA] ityAdi / bhAjI bhavati pakvA cet / gauNI AvapanaM cet / kAlI kRSNA cet / kabarI sukeza kezavinyAsazcet / AyasI cedamatraM ced yathAsaMkhyaM kuzI kuNDI staH / nAgI sthUlA cet / sthalI akRtA akRtrimA cet / matsyasya matsI / sakhyuH, saha khena, sakho'sya vA sakhI ca striyAm . / kAmukI riMsuzcet / pakvAdyAH kim ? bhAjA [ / gauNA / kAlA / kabarA / AyasA / ] AdyAH / [nAkhyAcca / ] puMsaH AkhyAbhUtAda adantAt tadyogAta tena bhAryA ceta pratIyate / praSThasya bhAryA praSThI / gaNakI / kumAryAM bhavaH kaumArastasya bhAryA kaumArI / apAlakAdeH kim ? gopAlikA / AdyAkRtyarthaH / ataH kim ? devatA / kusIdAdeH anta aicca / kusIdAyI / agnAyI / vRSAkapAyI / pUtakatAyI / kusItAryA I] manorvA GI tatra aiccAntaH / manAyI [manorbhAryA, manAvI] manuH / varuNAderDI tatraiSAM kAnAgamaH / varuNAnI / evamAdeH [bhavAnI, mRDAnI, AcAryANI / zarvANI / rudrANI / ] lipyAdau / yavanAnAM lipi yavanAnI / uru mahad himamaraNyaM ca himAnI, araNyAnI / yavAt kAn doSe eveSyate / duSTo yavo yavAnI / ijita iti nRjAteH / iJA sAmAnyena pArthakyAt / sutaGgamanirvRttA sautaGgamI / ito manuSyajAtivAcinaH / avantI / kuntI / yAntAcca nRjAteH / audapeyI / tit kim ? avantI / yateH kvip / avantIH / pAkakarNAstriyoyAt / iSTerjAtimAtraM vartate jAtivAcipAkakarNAntAt / odanapAkI / AkhukarNI / astriyo nityaM striyAmadRSTAt / striyAmanyatra ca dRSTAt / kukkuTI / zUkarI / jAteH kim ? striyaH makSikA / yAt kSatriyA svArthe eva / priyakukkuTA / ataH kim ? tittiriH / jAtivAciphalAdyantAt / daaddimphlii| zaGkhapuSpI / padmaparNI / darbhamUlI / govAlI / yatraH / gArgI / vAtsI / [aSAvaTat / ] na SakArAvaTAbhyAM vihitAt / zArkarAkSyA / pautimAkhyA / gaukAkSyA / AvaTyA / vA''yanaH / yajantAd DI, tatra ca yajanto vA AyanaH syAt / nASAvaTAd vartate / gArgAyaNI / zArkarAkSAyaNI / AvaTyAyanI / vodAhRtaH / [lohitAdezca / ] lohitAderAyano nityaM pArthakyAt / kartavazAda gaNasamApteH sakalato ghaJaH / lauhityAyanI / zANDiyayanI / manAyIzabdAnmAnAyyAlyAnI / nANAdau puMstvaM, pAThAt / vataNDAd anAGgirase vAtaNDyAyanI / zivAdyaNaH vAtaNDI / AGgirase striyAM yajo laga jAteH DI / vataNDI / kaperAGgirase kApyAyanI / anyatra kApeyI / sakalAntAt kim ? kANThI kANThyAyanI vA / NyA'Nijantasya kauravyAdeH / kauravyAyaNI / [mANDUkAyanI / AsurAyaNI / ] [sazizvI na patyuH / ] sit azizvI / sit kim ? azizuH / patyuranto na, svabhAryA cet / patnI / vRSalasya patnI / padAd vA / parasmin yatra samAsArthaM bhAryA cet samastapadA parAt patyu DI tatrAnto naH / AzApatnI / AzApatiH / vRddhapatnI / vRddhapatiH / sapanyasti / ti samAse / kRtaDInAntA nipAtyante bhAryA cet / samAnaH patirasyAH sapatnI / ekapatnI / vIrapatnI / piNDapatnI / putrptnii| DyantanipAtanAnna paJca.-10 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 paJcagranthI vyAkaraNam puMstvam / sapatnIbhAryA / yUnasti / yUnasti syAt / DyapavAdaH / yuvatiH / yUnI ityanye / sUryasya bhAryA sUryA devI cet / nArI tu sUrI / AdyAkRtyarthaH / antarvatnI ca garbhiNyAM kAnvopAdhyAyamAtulAt / bhAryA pANigRhItI ca patipatnI nasUdhasaH // 22 // antarmatI tvabhiNI / upAdhyAyamAtulAdI tatrAsya kAn vA / upAdhyAyAnI / upAdhyAyI / mAtulAnI / mAtulI / abhAryA tu pANigRhItA / patimatI ca / nasUdhasaH / Udhaso DI tatrAsyAnto naH siti / dyUnI / kuNDonI / sit kim ? prAptodhAH [gauH] / striyAmeva / mahaudho dhenukAM gaNamadhye / Adi kim ? paraM cchandasvayaM keSAJcideveSTam / kalmASItyAdi / AsandazaSkula- mathAnyathA vA / AnandasaM iti vAnye / evamuttarazlokadvayamuktarUpamanyathA vA, nAsti vA // (45) UDU codbhyaH / [1 / 3 / 5 / 8 / ] bhyastaNArthaH / atra gAthA - nRjAtyuto'yo bhavatIha paGgaH bAhU tataH kadrUkamaNDayalUbhyAm / sanAmni aprANyahanubhya UroH vAmopamA saMhitalakSmaNAdeH / sahAt zaphAt syAt sahitAttisvastUH // 1 // nRjAtivAcyudantAt striyAmuG syAt / brahmabandhUH / vIrabandhUH / kurU: / utaH kim ? khlpuu| ayoH kim ? adhvaryuH sA / GakAro ghaGiti pratyAhArArthaH / paGgoruDU paMgU: / bAhvantAdeH saUD nAmni / madrabAhUH / bhadrabAhUH / kadrUH / kamaNDalUH / nAmni kim ? vRttabAhUH / aprANivAcibhyo hanuudantebhyaH / alAbUH / karkandhUH / didhiSaH / prANibhyaH / kRkavAkuH / hanubhyaH / hanuH / parazuH / rajjuH / ityAkRtigaNaH / tIti samAse / vAmAdibhya uroH / vAmorU: / upamAnAt karabhorU: / kadalIstambhorU: / evaM zvasurasya bhAryA zvazrUH // 5 // cAMDyaNyayaJyo lugathAsya sthaGayorAgastyasUryasya luci GyaGante / gauNo laghurgaurapi gauNIsUcI ke'NDayorna vA''DaH kapi ke na vA''DIt // 1 // 36 // vRttam // (46) yAM DyaNyayaJco lugathAsya / [1 / 3 / 6 / 1 / ] GIpratyaye pare yaN Nya yaJ eSAM yaH tathA asya ca luk sau mI / vArkaNI / gArgI / asya zoNI / gaurI / (47) sthaGayorAgastyasUryasya [1 / 3 / 6 / 2 / ] yo'luk / AgastIyaH / AgastI [prabhA] / sUrI nArI / tenaikadik / saurI sA saurIyaH / (48) luci GayaG / [1 / 3 / 6 / 3 / ] aNAdiluci satyAM Gya pratyAhAro luk syAt / paJcakArISagandhyA devatA'sya paJcakArISagandhiH / paJcazoNaH / paJcendraH / paJcAgniH / dvistraH / pnycyuvaa| krIte'pi / dvikhaTvaH / paJcamatsyaH / (49) ante gauNo laghurgaurapi / [1 / 3 / 6 / 4 / ] gorantastho GyaDapi gauNo'pradhAno laghuH syAt / atikhaTvaH / niSkauzAmbiH / atikarabhoruH / atiguH / ante kim ? strIpriyaH / bahugodhanaH / gauNaH kim ? sustrI / sustriH / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH (50) goNIsUcI / [1 / 3 / 6 / 5 / ] luci sAdhUstaH / paJcagoNiH / [dazasUciH / ] - (51) ke'NDyoH / [1 / 3 / 3 / 6 / ] kipratyaye pare aN DIt etayoH husvaH / jJakA / brahmabandhukA / zoNikA / aNDayoH kim ? gokA / DI apuMstvArtham / (52) na vA''Da: kapi / [1 / 3 / 67 / ] kapi pare yathAsaMkhyam aNDayorna, ADo vA, hrasvaH / sustrIkaH / sukaDUkaH / vA ADa: // sujJakaH / . (53) ke na vA''DIt / [1 / 3 / 6 / 8 / ] stryArthAt / paro'tra, stryAnnityaM strIliGgavRttervihitAd ADasthAne icca husvazca vA syAt / ke'ni sADi anakArake Anpare parataH / khaTvikA / khttvkaa| khaTvAkA akhaTvikA / [akhaTvakA / akhaTvAkA / ] bahukhaTvikA / [bahukhaTvakA / bahukhaTvAkA / ] stryarthAt kim ? sarvikA / atikhaTvikA / ke kim ? khaTvAtA / ani kim ? durgakAkan / ADi kim ? sudvAkhaTvAkaH // 6 // styarthAdadhAtorasupo yakAntAd vRndArabhastradvayajasUtaputrAt / auSasvatastyAdapadAnnarAt ke vA vartikA syAcchakunau tu pAdaH // 1 // 37 // vRttam / (54) stryarthAd adhAtorasupo yakAntAd ityAdi / [1 / 37 / 1 / ] adhAtoryakAntAt vRndArAdezca parasyAGaH id vA syAt, asubantAd vihitAt pare keti parataH / ibhyikA / ibhyakA / kSatriyikA / kSatriyakA / caTakikA / caTakakA / mUSikikA / mUSikakA / vRndArikA / vRndArakA / avidyamAnA bhastrA mAlyA abhastrikA / abhastrakA / ajikA / ajakA / anajikA / anjkaa| putrikA / putrakA / jJikA / jJakA / eSikA / esskaa| eSetinirdezAd etikAzcaranti iti nityam / svikA / svakA / adhAtoH kim ? suzayikA / azayikA / asupA Di kim ? advake aneSakAd atyAd ayadAtyAd asvate'dazca, tena tyap tyaN at, apadAdInAM nityamit syAt, asupA'Dike ddi| ihatyikA / dAkSiNAtyikA / ataH / muNDikA / hArikA / bahucarmikA / dhAtoH sakA / ake / nandanAni / nandatAnnandakA / devakA / anAnikArakaH / supaH / bahuparivrAjakA / apadAM kim ? zloko'tra __ yattadau kSipakAviti dhruvakA caTakairnakA / jyotistAM tava pitreSu tArakA varNakA'STakA // 1 // __yakA sakA krameNa / tArakA jyotiSi / varNakA tAntave / aSTakA pitrye / anyatra tArikAdyA / . (55) narAt ke / [1 / 3 / 7 / 2 / ] punaH ke sAmAnyArtham / ata it syAt / narAn kAyati narikA / (56) vA vartikA syAcchakunau / [1 / 3 / 7 / 3 / ] vartakA vA, anyatra vartikA / pAdastRtIyaH // 7 * [iti zrI buddhisAgarAcAryakRtapaJcagranthyAM saMskRtAdhikAre prathamAdhyAye tRtIyaH pAdaH // ] Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ // atha prathamAdhyAye caturthaH pAdaH // ] zaktostu cArthe bhapunarvasUH sup dvandvasti puSyAd bahulaM supAdi / vAsAparArthe bahuvrIhisaMkhyAH syAdavyayIbhAva ca vaMzyarUpaiH // 1 / 4 / 1 // vRttam // . (1) zaktostu cArthe / [1 / 4 / 1 / 1 / ] cazabdenaiva pratyAyito'rthaH svArthaH, itaretarayogaH, samAhArazca / tasmistacchabdAnAM prayoge yaH kazcidekAnyazabdArthapratyAyane zaktaH samarthaH so'stu / sa prayoktavyo netara ityarthaH / kaH zaktaH ? ko'stvarthaH ? SaTpAdiha - . .. cArthe samarthaH sadRzaikazeSo vRddhazca yUnaiva sa ced vizeSaH / strI nA striyA nA sutayA ca putro bhrAtA bhaginyA nabAnyena vaikam / svasrA ca mAtrA zvasuraH pitA vA'nyaH svaistyado'ntyo'laghugoSviti strI // 1 // sadRzeSu rUpeNArthena vA sarUpeSu ekazeSo bhavati / ekaH ziSyate'nye nivartante / vRkSazca vRkSazca vRkSau / vRkSazca vRkSazca vRkSazca vRkSAH / evamakSA vAdAH mASAH / cakradaNDau kuTiladaNDau vA / zaktaH kim ? mAtA janayitrI / mAtA ca dhAnyasya / ekazca ekazca / anyArthe tveke / cArthe kim ? akSamakSaM pazya / samuccayaH / tAnAnaya, tAMzcAnvAnaya / zakta ityAzAstram / vRddhazca yUnaiva sa ced vizeSaH / gotrasyApatyamantarhi tataH paro yuvA / tena saha prayoge vRddhaH ziSyate / eva sa ced vizeSaH / tadyuvAnimittameva yadi vairUpyaM syAt tulyAkRtau pratyayabhedo'pi / gArgyazca gAAyaNazca gAgryo / vRddhaH kim ? [gargazca gAryAyaNazca] gargagAAyaNau / yUnA kim ? [gArgyazca gargazca] gArgyagau / sa kim ? gAryavAtsyAyanau / eva kim ? [bhAgavittizca bhAgavittikazca] bhAgavitti bhAgavittikau / kutsA sovIratvaM ca bhAgavittike vizeSo'sti / strI nA / yUnA saha vRddhA strI ziSyate, naiva nA / puMvacca sA / gArgI ca gAAyaNazca gAgryo / dAkSI ca dAkSAyaNazca daakssii| svArthe . tu striyA neti, gAryA / striyA nA / striyA saha nA pumAn ziSyate, strIpuMkRta eva ced bhedaH / brAhmaNazca brAhmaNI ca brAhmaNau / evaM kukkuTau / sa kim ? kukkuTamayUryo / eva kim ? indrendrANyau / nAkhyAt tadyogaviziSTAstrItve kim ? prAkprAcyau / [atra prAgityavyayasya] aliGgatvAt / sutayA ca putraH / sutArthanirdezAt sutA ca, duhitA ca vA, putrI ca vA, putrazca putrau / evaM bhrAtA bhaginyA / bhrAtA [ca] bhaginI ca, svasA ca vA, bhrAtarau / striyA neti siddhaM cenna tulyA kSatitvAt / [nabeti] nap ziSyate'nyena napA, taccaikArthaM vA syAd bahulayogAnnapA naSkRta eva ced bhedaH / zuklazca kambalaH zuklA ca zATI zuklaM ca vastraM tat zuklaM, tAni zuklAni vA / nabAnyena kim ? zuklaM ca zuklaM ca zuklaM ca zuklAni caikaM nAnyena laghuH / zvazvA ca mAtrI saha yathAsaGkhyaM zvasuraH pitA ca ziSyate vA / punarveti nottaratra / zvasurazca zvazrUzca zvasurau vA / evaM pitarau mAtApitarau Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 77 vA / anyaiH- svaistyado'ntyaH / yathAsaGkhyamanyairatyadbhiH saha tyadaH ziSyante / svaistyadbhiH sahAntyasteSAM tyadAM yaH paraH ziSyate / sa ca sA ca vA devadattazca / sa ca devadattA ca vA tau / evaM yau / tathA sa ca yazca yau / ahaM ca bhavatI ca bhavatyau / sarvAdInAM vRttimAtre puMvadbhAvaH / alaghu goSviti strI / goSvitItyevaM prakAre grAmyapazubahuvacanAntagrahaNAt grAmyapazusaMgheSu alaghu ataruNeSu, striyA neti prApte, strI ziSyate / ajA imAH / gAvaH imAH / grAmya kim ? ruravaH pRSata ime / pazu kim ? viprA ime / saGghaH kim ? gAvau imau / laghu kim ? vatsAH barkarA ime / gosadRzAnekamekeSveva / azvAH gardabhA ime // (2) bhapunarvasUH / [1 / 4 / 1 / 2 / ] puSyAdatra tadarthavAci hAH parau bhe nakSatrArthau punarvasU dvau punarvasurityeko'rthaH syAt / cArthe dvandvazcet puSyazca punarvasU ca puSyapunarvasU / tiSyasidhyAcca / [tiSyapunarvasU / sidhyapunarvasU / ] samAhAre nae / bhe kim ? puSyapunarvasavo bAlAH / (3) sup dvandvasti / 1 / 4 / 1 / 3 / ] tItyajatantraM, "tau vRttyanye" [1.1.5.9] ityukteH, tadvidheH samAsa ityarthaH / sup subantamarthAdanekaM zeSAviSayaM cArthe samasyate, dvandvasaMjJaH samAsaH syAt / plakSazca nyagrodhazca plakSanyagrodhau / vAktvacam / dhavakhadirapalAzAH / tathA'kSAkSe / mAtRmAtarau / samuccayAt / vA cayAvasamarthau / (4) bahulaM supAdi / [1 / 4 / 1 / 4 / ] bahulaM sup supA samasyate ityadhikAraH / AdIti tatra samAse subbahulamAdi pUrvapadaM syAt / atra SaTpAvRtte anuSTuptrayavRttamArye - husvatyvajAdyatvasakhArhalezyaM prAgvarNabhAtrozca samAtUDoH / ssaGkhyAtisuH sArDi vizeSasalsaMkhyAtaM ca vAgnyAhitajAtapIta / priyoDhabhAryAstaDirAyudhADDigaDvAditistaH sukhakAlajAteH // 1 // bhA kANakhaJjau gaDulaH kaDAraH kuNTazca zauNDa: khalatirvRddhazca / gaurastanuH piGgalabhikSukau staH syAdrAjadantA vaTharastadantAH // 2 // bhAjaM dantastathA liptavArsito bhRSvaluJcitaH / avantyazmakamavaktinnapakvaM zizapAsthalam // 3 // syAccitrarathavAhlIkaM AvaTyAyanibandhakI / citrasvAtI ca zUdrAryaM vi vako nArjanau tathA // 4 // dharmArtho vA ca zabdArtho antAdI madhusarpiSI / guNavRddhI ca kAmArthoM usagADho rpita gataH // 5 // syAt sthUlamUlaM zAmuzIrabIjaM jAyApatI jampatI dampatI ca / bhAryApatIputrapatI bhavetAM gopAlidhAnyaM ca ziro vijJazca // 6 // taNDulakiNvamulUkhalamuzale nagnamuSito'pi vijJeyaH / dRSadupalyaM dAragavaM kezazmazrU bhavetAM ca // 7 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 paJcagranthI vyAkaraNam snAtakarAjAnau staH gojAvAjaM ca siktasaMmRSTam / syAnmUlAzakaraNDaM cAkSyagreto dhruvavaNe ca // 8 // dvandve tAvat husvaM laghvakSaraM tyu idudantam, ajAtyat ajAdi ca tadantaM ca, asakhA sakhivarja tyu, aha~ pUjyaM lezyam alpAkSaraM pUrvapadaM syAt / kuzakAzam / zarabIjam / agnivAtau / yaduguptau / asakhA kim ? sutasakhAyau / azvakharau / ajAvI / indracandrArkAH / mAtApitarau / dIkSAtapasI / plakSanyagodhau / vAgindrau / dvaye param / pAMsukuzau / vAyvagnI / prAgvarNabhAtrozca / varNAnAM bhAtRNAM ca yaH prAk prathamaH sa Adipadam / kSatriyavizau / yudhiSThirArjunau / tathA samARtUDoH / tulyAcAm RtUnAM nakSatrANAM ca dvandve / citrAsvAtI / hemantazizirau / samAc kim ? grISmavasantau / ssaMkhyA / siti prAkpadam Adi syAt / . dvitrAH / navatizatam / tisuH / tIti samAse suraprathamAntamAdi saMkhyAvaMzyarUpaiH / dvimuni / sArDi vizeSasalsaMkhyAtaM ca / siti saptamyantaM vizeSaNaM sal sarvAdi saMkhyA ktAntaM cAdipadam / kaNThekAlaH / citraguH / sarvazvetaH / vizvadevaH / dviputraH / kRtakaTaH / dvaye param / vyanyaH / kRtasarvaH / kRtacatvAH / vAgnyAhitetyAdi / siti ktAntaM cAdipadam / agnyAhitaH, AhitAgnirvA / jAtapItapriyAH, cAdi / putrajAtaH / jAtaputraH / dantajAtaH / jAtadantaH / zmazrajAtaH / jAtazmazraH / tailapItaH / pItatailaH / ghRtapItaH / pItaghRtaH / madyapItaH / pItamadyaH / iti SaDevAnye / priyaguDa: / guDapriyaH / evam, UDhabhAryaH / bhAryoDhaH / taDirAyudhAt / praharaNArthebhyaH parau ktAntasaptamyantau vA / asyudyataH / udyatAsiH / daNDapANiH / pANidaNDa: / AyudhAt kim ? darbhapavitrapANiH / Dir gaDvAditaH / saptamyantaM gaDvAdibhyaH paraM vA / gaDukaNThaH / kaNThegaDuH / zirasigaDuH / zirasyaruH / taH sukhakAlajAteH / ktAntaM sukhAdivAcibhyaH paraM vA / sukhajAtA / jAtasukhA / mAsajAtA / jAtamAsA / palANDubhakSitA / bhakSitapalANDuH / AkRtitvAt, duHkhajAtaH gatArthaH / bhA kANetyAdi / bheti karmadhAraye kANAdivizeSaNamapi cAdi / kANahanu ityAdi / syAd rAjadantA baTharastadantAH / baTharo'traiva bhiti syAditi sambandhaH / rAjadantAdayaH tadantA iti / sa pUrvoktaH pUrvanipAtavidheH / sarvApavAdo'nte yeSAM te tadantAH syuH / yathAyogaM samAsaH / dantAnAM rAjA rAjadantaH / liptavAsitAdi [=nagnamuSitam / siktasaMmRSTam / mRSTaluJcitam / avaklinnapakvam / arpitoptam / uptagADham ] / dharmArthau vA ca arthadharmoM vA / evaM [zabdArtho / arthazabdau / kAmArtho / arthakAmau / ] jAyA patizca jampatI / evaM dampatI / jAyAyAH jaM daM ca nipAtyate / vAkSyagreto dhruvavaNe ca / yathAsaGkhyam, akSidhruvam / agrevaNam // (5) vA sA'parArthe bahuvrIhIti / [1 / 4 / 15 / ] asubanto'padatvAdanuccAryAtra bahuvrIhyAdi-saMjJAstidAdibhiH kAryasiddheH saMjJAstajjJabAlAvabodhArthAH / samasyamAnapadebhyo'parapadArthe vA samAsaH syAt sAlakSito, bahuvrIhisaMjJo, veti bahulam / gAthA'tra tulyArthacAdeDivi vetpadaM cet saMghAtavairUpyaraso na bhUdgam / prAderno'steH saha prayute'sti kSIrAdidignAma digantarAle / AsannasaMkhyAdhikacAdyadUrAsaMkhyeyamAtre tu tayA sa cAsau // 1 // . sa cAsauM / sa bahuvrIhiranyArthe'sau prathamAvajite dvitIyAdyarthe syAd bahulayogAt / prAptodako Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 79 grAmaH / 6. asauM kim ? vRSTe deve gataH / saputraH syAd vidhAnAt / tulyArthacAdeH / samAnAdhikaraNAnAM sa syAccAdInAM ca / sunatA'jinavAsAH / AsannadAsandradattaH / sAdhusakhipriyaH / bahuvidyAtamakaH / pUrvatamaH / tulyArthAnAM kim ? paJcabhirbhuktamasya / dhavazca khadirazcAsmin / cAderUccairmukhaH / Divi vA itpadaM cet / saptamyupamAnapUrvapadasya sa syAt tataH padamit luk / kaNThe sthitAH kAlA asya kaNThekAlaH / urasilomA / uSTa[sya] mukhamiva mukhamasya uSTramukhaH / supA kim ? candra iva mukhamasya candramukhaH / supA pareNa satA padamit syAdityarthaH / saGghAtavairUpyarasaH / samudAyavikAraSaSThyAH sa syAt tataH padaM cet / kezAnAM saMhAra: cUDA'sya kezacUDa: / suvarNasya vikAro'laGkAro'sya suvarNAlaGkAraH / na bhUdgaM prAdeH / padaM ced vartate prAde'parasya bhUdgasya sa syAt / tacca bhUdgaM dhAtujaM padamicca na cArthAd vikalpaH / prapatitaparNaH / praparNaH / prapalAzaH / naJo'steH / no'styarthasya tathA / avidyamAnaputraH aputraH / abhAryaH / saha prayute / sahazabdo yukte tRtIyAntena sa syAt / saha putreNa saputraH / yute kim ? saha dazabhiH putraiH bhAraM vahati gardabhI / vidyamAnairityarthaH / sakarmA, salomA, Adyayute'pi bahulayogAt / padaM cenna ca na vartate / asti kSIrAgau / astiphalA ityAdi ca syAt / dignAma samasyate'tra dizAmantarAle vAcye / dakSiNasyAzca pUrvasyAzca dizoryadantarAlaM sA dig dakSiNapUrvA / uttarapazcimA / dignAmarUDhi: kim ? aindrayAzca kauberyAzca dizoryadvantarAlamiti / AsannasaMkhyAdhikacAdvayadUrAH zasyante tayA'troktasaMkhyayA ubhayoH saMkhyeye'rthe sa syAt / AsannA dazAnAm AsannadazAH / dvau vA trayo vA dvitrAH / paJcaSAH / tricaturAH / adhikatriMzAH / upaviMzAH / adUradazAH / ananyArthe'pi / tayA kim ? AsannA nRNAM paJca narAH / AsannAdyAH kim ? narAH paJca / saMkhyeye kim ? adhikA viMzatirgavAm / ... (6) saMkhyAH syAd avyayIbhAvazca vaMzyarUpaiH / [1 / 4 / 1 / 6 / ] supsupA bahulaM vA vrtte| saMkhyAdayo vaMzyAdibhiH saha samasyante ced avyayIbhAvaH samAsaH syAt / vRtte hariNaplutAye atra vaMzyena saMkhyA di Si supnadIbhiH snAmnyatra lAtvezca prahRtya tena / yuddhe sarUpaM ca khaleyavAdi prAddhaM ca tiSThadgu vahadgu kAle // 1 // yavaM tathA saMhRtalUnayUnAt dhAtoryamAnAcca khalebuma ca / / padAtibhUmI samamaH samAnAt svastIrthatIre gavamAyatItaH // 2 // prarathaM pramRgAparadakSiNaM vyAparapuNyasupApaniroduraH / ca samaM ca parAhnapradakSiNaM SavidhAnamasaMpratisaMprati // 3 // syAt prAtamekAntamuvArDasAdye pAre ca madhye Dasi nAsiyatve / yAvat supA pratyabhisaMmukhe'GkaH daigye samIpe'nu sadAnyathAtve // 4 // dyUte'kSasaMkhye pariNA zalAkA cAdiH supA saMpadabhAvapazcAt / prakhyAyathA'tulya DibantakRtsnA'kAlakrame'lpe pratinaikakAle // 5 // vidyayA janmanA vA prANinAmekasantAnalakSaNo vaMzasUtrabhavo vaMzyaH / tena saha saMkhyA Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 paJcagranthI vyAkaraNam samasyate, dItyavyayIbhAva eva / dvau munI vaMzyAvasya dvimunI / trimuni / vyAkaraNasya vidyayA tadvatAmabhede tu vyAkaraNam / evaM trikAzi nurnA vA / di kim ? paramaM dvimuni / dIti necchntyeke| Si sup nadIbhiH snAmni / Siti samAhAre sittvAdanyArthe saMkhyA nAmni sup nadIbhiH samasyete / / saptagaGgam / dviyamunam / paJcanadam / saptagodAvaram / Si kim ? saptagaGgAH / nAmatvAnnityam / unmattagaGgam / lohitagaGgam / zanairgaGgam / sit kim ? kRSNaveNA / nAmni kiM ? zIghragaGgo dezaH / atretyAdi / atreti saptamyataM lAtvA gRhItvetyetasminnarthe, teneti tRtIyAntaM prahRtye tasminnarthe yuddhaviSaye samAnarUpaM samasyete / cakArAdItyeva invasamAsAnto darzitaH / kezeSu ca kezeSu ca gRhItvA, daNDaizca daNDaizca prahRtyAnyonyaM yuddhaM bhUtam / kezAkezi / daNDAdaNDi / Ici prAgdIrghaH / di kim ? paramaM kezAkezi / yuddhe kim ? haste ca haste ca gRhItvA sakhyaM kRtam / sarUpaM kim ? daNDaizca muzalaizca prahRtya yuddhaM kRtam / khaleyavAdi / dItyeva nipAtyate / khale yavA yasmin kAle sa tathA [=khaleyavam / ] tiSThanti gAvo dohAya, garbhagrahaNAya vA yasmin kAle sa tathA [=tiSThadgu / ] khale tu saJcetyaM tam / AyatIgavaM ca kAle / yavaM sRhatAdeH param / saMhatayavam / dhAtoryamAnAcca / saMhatyAdeH yamAnAntAcca paraM yavam / saMhriyamANayavam / saMhatayavam / lUnayavam / busamityeke / tatazca saMhRtabusam / lUnayUnatvaM busasyAsambhavi / evaM samapadAti / samabhUmi / samAnatIrtham / samAnatIram / AyatIgavam / vi AdeH / samaM, cakArAd AyatItazca / viSamam / [aparasamam / puNyasamam / saSamama / pApasamama / niSSamama / dRSSamama / / SavidhAnaM kviNo'nApatyAH SatvaM ca / ekAnte m / ucchando'rtham / khaleyavAdyetat / dit kim ? paramaM tiSThantu / vA rDasAdye pAre madhye zabdau IsA SaSTyA vA samasyete AdyapadArthe cAtaH / gaMgAyAH pAraM gaMgApAraM, pAregaMgam / gaMgAmadhyaM, madhyegaMgam / etvaM nipAtyate / Gasi nA As / ApATaliputram / AdahissantaH / iyatve'rthe yAvat supA / yAvadavakAzamupavezaya / iyatve kim ? yAvaddattaM tAvadbhuktam / pratyabhisammukhe-'rthe'GkurlakSaNenetyarthaH / . agnim prati zalabhAH patanti / pratyagni / abhyagni / srvasupostulyatvAt pUrvapadam / aGkaH kim ? srughnaM prati gataH / pratyabhi kim ? yenAgnistena gataH / saMmukhe kim ?. pratyaGkA gAvaH / [prati navo'Gko yAsAmiti tathA / ] anyArthe vacanAntare ca / dairghya samIpe'nu / yasya daiye'nustena lakSaNena / yasya samIpe tena tu supA / yamunAmanu AyatA, anuyamanaM mathurA / yamunAyAmena mathurAyAmo lakSyate / evam anugaGgAM vArANasI / samIpe vanasya anuvanam / azanirgatAnAM kaMsudbhedAt / sadAnyathAtve / sadAto nityaM samAsaH / dyUtaviSaye'nyathAvRttau akSasaMkhye zalAkA ca pariNA / akSAbhyAM dyUte'kSaNa na tathA vRttaM yathA pUrvam / akSapari / dyUte paJcabhiH zalAkAbhiruttAnAbhiravAGmukhAbhirvA pAtayitvA jayati, ekayA na tathA vRttaM yathA pUrvam / ekapari / dvipari / evaM zalAkApari / cAdiH sampadabhAvAdyarthaH supA vyapadArtho sampadAbhAve / yavanAnAM vyRddhiH RddharabhAvo duryavanam / durgabdikam / yadvA saMpadvidhA samRddhiH / RddharAdhikyam / tathA sampattiranurUpam AtmabhAvaH / tadarthe / madrANAM samRddhiH sumadram / subhikSam / sampattiH sabrahma vA bhravANAm / sakSatraM zAlaGkAyanAnAm / abhAvo'pi dvadhA / vivakSAtaH prAgrevAbhAvaH, sato'tyayazca / nirmakSikam / nirmazakam / atyaye, nistRNam / nizItam / apahimam / durbhikSam / [nirbhikSam] pazcAd rathAnAm anurathaM pAdAtam / prakhyA / pANineH khyAtiH, itipANini / tatpANini / yathA'tulye / yathArthazcaturdhA, yogyatA, vIpsA, arthAnativRttiH, sAdRzyaM ca / HHHHHTHHTHHTI Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 81 tadarthe cAdiH / rUpasya yogyam anurUpam / sarUpo vahati / ye ye vRddhA yathAvRddham / arthamathuprati pratyartham / zaktyanatikramaH yathAzakti / [jyeSThAnAmanativRtyA anujyeSThaM bhavantaH pravizantu / ] sadRzaM zIlamanayoH sazIlam / atulya iti / yathAzabdastulye niSidhyate nArtho zrutatvAt / atulye, yathA sa tathA'yam / yadvA'yathA yazabdavarjitatulyArthavRttiH / sadRzaH kim ? khyA / sa kim ? khi / ayathA kim ? yathA sa tathA'yam / DibantAH / Dip saptamI / anto'vasAnaM samIpaM ca / kRtsnaM sAkalyam / kAle krama AnupUrvyA / tadarthe tathaikakAle yaugapadye / strISu kathA pravRttA, adhistri kathA / agnyantamadhIte, sAgni / kumbhasya samIpam, upakumbham / bhakSyAntaH patitAni tRNAnyapi bhuGke, satRNam / kAlastaisRkasya atitaisRkaM vartate / jyeSThakrameNAnujyeSTham / yugapaccakrANi dhehi sacakram / tathA'lpArthapratinA sup / sUpasyAlpaM sUpaprati / zAkaprati / alpe kim ? vRkSaM prati // 1 // - neSadguNai .statpuruSaH sadAyA svAdyantyayoH ktAdi ca DAdibhUdbhiH / vA kArakaM raM svayamAdi tAdyaiH prAptodgamApannatapUrvamA'taiH // 1 / 4 / 2 // vRttam // (7) na [1 / 4 / 2 / 1 / ] naJ supA vA / peti pit tatpuruSazca / na saH asaH / aSTro dezo'nyArthe'pi / (8) ISadguNaistatpuruSaH sadAyAH / [1 / 4 / 2 / 2 / ] vA ISad guNavacanaiH / ISatkaDAraH / ISadraktaH / guNaiH kim ? ISad gArgya te gRham / (9) svAdyantyayoH ktAdi ca / [1 / 4 / 2 / 3 / ] ktAdiH supA samasyate yasmAt samasyamAno svAdiH sarva: sup saMbhavati tadarthe'ntyapadArthe ca / sadA nityaM pit tatpuruSasaMjJaH samAsaH syAt / atra SaTpAt - pApe kuralpe'bhividhau tathA cAD syAt kRcchranindye duratikramitiH / pUjye ca suH prAdigateH sunAnukrAnte ramAt pAdyasirAnirAdi / glAne tu paryAdiravAdiSTe DerAtathA rTA ca yathAkramaM vRt // 1 // pApe'rthe, alpa itISadarthe kuH / kupuruSaH / koSNam / abhividhau cAD / AkaDAraH / AbaddhaH / kRcchranindye dur / duHstutam / atikrameNa pUjye cAti / atisiktaM tvayA / atisakhA / su. pUjye / surAjA / susiktaH / upalakSaNatvAd gatAdyarthe suMnA prAdi / pragata AcAryaH prAcAryaH / saGgato'rthaH samarthaH / atyAdi krAntAdye ramA / atikrAntaH khaTvAm atikhaTvaH / udgato velAm udvelaH / nirAdi krAntAdyarthe eva asirA / nirgataH kauzAmbyAH niSkauzAmbiH / [apa gataH zAkhAyAH] apazAkhaH / yathAkramaM glAnAdyarthe paryAdi DerA / kruSTAdyarthe'vAdi rTA / pariglAno'dhyayanAt paryadhyayanaH / zaktaH kumAryai alaGkumAriH / tathA'vakRSTaM kokilayA avakokilaM vanam / sannaddho varmaNA saMvarmA / svAdyantayorA samAhAram / sarvaH sup kim ? vRkSaM prati / atikrAntaH, atikrAntam, atikrAntena ityAdi khaTvAM dvitIyAdyarthe mA bhUt // (10) DAdibhUdbhiH / [1 / 4 / 2 / 4 / ] DAdayo dhAtubhiH samasyante / jaladAlyanuSTupgAthASTagendre paJca.-11 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam ihaiva - DAcIUrIvaSaDurarIvaitAlItAjyAtAlI sajjasurasI vAdalpaH / pApIdhUlyAvatha sakalAviH prAduH vauSaT svAhAzca gulugudhAstathyaH // 1 // zrauSaDAkSIphalI viklIvArdAlImaSmaSAphalUH / kevAlImasmasAlohIsevAlImaSmaSAsvadhA // 2 // sambaMbhramasyAcchakalA'nukArakArikAsi tRptau tu / kaNemanaHpurostaM catpratakhidvadinAccha agrahe'ntarbhUSaNe'nAdare / tadare'lamasatsattvadovAnupadezane tiro'ntau kRJA'nvAjaupAja eSa vA // 3 // acyau sAkSAdAtsthAmithyAprAjaryAsAcintA prAduH / vIjaryAviH saMsA syAt bhadrA mugdhA coSNaM zItam // 4 // ..' syAd rocanA prAjaruhA manAMsi AdraM tathA bIjaru hodakaM ca / / syAt kampane'rthe lavaNaM ca secane'nto yataprAtsahane tu viprAt // 5 // uro mano madhyapadaM DyanatyAdhyAne tathA nervacane vivAhe / / haste ca pANau yamane tu prAdhvaM cejjIvikAvopanipannavArTAH // 6|| nAci pratyayau tasAhacaryAd varSAdizca kRbhnaJyastribhiH / paTapaTAkRtya / paTapaTAkRtam / paTapaTAkaroti / zuklIbhUya / [zuklIbhUtam / zuklIkaroti / ] UrIkRtya / [UrIkRtam / UrIkaroti / ] sambambhramaH 3 / kalA / saMzakalA / dhvaMsakalA / bhraMzakalA ityarthaH / saMzakalAkRtya / [dhvaMsakalAkRtyA lAzakalAkRtya / ] UryAdi / [UrIkRtya / UrarIkRtya / ] anukAro'nukaraNam / khATkRtya / [phaTkRtya / ] tetau vyavadhAnAt khADiti kRtvA / kArikAkRtya / asIti dhAtvavikAre paJcamyanto bhUdbhiH / jaladheH / kumbhakAraH / kaNehatya manohatya payaH pibati / yAvattRptaH / tRptau kim ? manaHkRtvA puraskRtya astaMbhUya / cat cAdi kim ? tisraH puraH kRtvA gataH / prataH prAdayaH / niSidhya / praNAyakaH / praNayati, bhUdbhiriti nirdezAt / prAdikArakopapadAnAM dhAtubhiH subutpatteH prAk samAsaH / azvakrItI / dhanakrItI / bahulamevAtra vRttam - anarthakaM paryadhi pUjane suH atikrame cAtirapi padArtha - / sambhAvanAgaDaMsamuccayAnvavasargavRttizca na duzca kRcchre // 7 // parisekaH / adhisiJcati / anarthakaM kim ? pariNetA / adhiSThAtA / susiktam / pUjA kim ? suSiktam / phale niSpanne'pi kriyApravRttiratikramaNam / tatra pUjane cAtiH / atisiktamekatra / azobhanaM kRtam / pUjane tu zobhanam / apiH anuktapadasyArthe padArthe / sarpiSo'pi syAt / mAtrAdyartho'piH / adhikArthoktyA zaktyapratighAtAviSkaraNe sambhAvane / api stUyAd rAjAnAm / garne / dhik tam, api stUyAd vRSalaMm / samuccaye / api siJca / api stuhi / [siJca ca stuhi ca ityarthaH / ] kAmacArAbhyanujJAne'nvavasarge / api stuhi / eSu vRttiryasyApeH sa tathA / tathA, duHstutam / neti naite prataH, aprAditvAt SatvAdi na syAt / Si Rtyarthe na vadinA ca / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH caturthaH pAdaH acchAbhiparyAyaH / acchagatya / acchodya / evam anarhatya / agrahe kim ? antarhatvA gRhItvA tAM gataH / bhUSaNAdau / alamAdi / alaMkRtya / bhUSayitvA / asatkRtya / anAdRtya / satkRtya / AdRtya / anyatra, alaM kRtvA / adaHkRtya cintayati / anupadezane svayaMbodhane kim ? adaH kRtvA / tirobhUya / antau kim ? tiro bhUtvA / kRtrA vA cAta: tirovRtteH / tiraskRtya / tira:kRtya / tira:kRtvA / evam, anvAjekRtya / anvAjekRtvA / upAjekRtya / upAjekRtvA / eSacchandortham / padantau durbalabalAdhAnA auN / acyAvarthAcLyarthe vRttadvayam, kRJA vA / sAkSAtkRtya / sAkSAtkRtvA / uSNamAdi mantam / nanto yataH prAditi / prayatane ityarthaH / evaM visahane prasahane vRt / ura Adi 4 Di Dyantam / urasikRtya / urasi kRtvA / manasikRtya / manasi kRtvA / abhyupagamya ityarthaH / madhyekRtya / madhye kRtvA / padekRtya / pade kRtvA / evaM, nivacanekRtya / nivacane kRtvA / vAcanAbhAve kRtvetyarthaH / anatyAdhAne'nupazleSaNe kim ? hastipade kRtvA ziraH zete / brahmahatyAmurasi kRtvA gataH / tatheti vA'nukarSe'to nityam / hastekRtya, pANaukRtya vivAhya / vivAhe kim ? haste kRtvA / prAdhvaMkRtya yamane bandhane kim ? prAdhvaM kRtvA / jIvikAkRtya / upaniSatkRtya / vadityupamAnArthau kim ? jIvikA kRtvA / na vA rTAH / rTAdyAH tenopadaMza ityAdyAH bhUdbhirna vA samasyante / mUlakopadaMzaM [bhuGkte] / mUlakenopadaMzaM bhuGkte / uccaiH kRtya / uccaiH kAram / amaivAvyayena ktvA ca / [svAduGkAraM bhuGkte / sampannakAraM bhuGkte / lavaNaGkAraM bhuGkte // ] (11) vA kArakam / [1 / 4 / 25 / ] kriyAnimittaM nirvartakaM vA kArakaM, tad bhUdbhiH subantairvA samasyate / pAdabhAk / rAjahataH / devadayam / adharmajugupsuH / idhmavrazcanaH / kAmpilyasiddhaH / saktaH kim ? kaTaM kurvan / dAtreNa lUnavAn / kAkaiH pAtavyA / sAdhave dAtavyam / prAsAdAt patitaH / yadvA'dhikAro'yam / tAnyeva pratyudAharaNAni krameNAha / (12) raM svayamAdi tAdyaiH / [1 / 4 / 2 / 6 / ] ram dvitIyAntaM svayamAdi vA samasyate tAdyaiH krAntAdibhiH / yathAsaGkhyaM nAmni subbhedAt / atra vRttam - ktena svayaM sAmi kSipeti khaTvA kAlo'tiyoge gami gAmyatIta / prApta mataMtaH patito. gatastoratyasta ApanazritAditai ram // 1 // svayaM sAmi cAdI aikapadyaprAgnipAtArthaM tena samasyate / ramuttarArthaH / svayaM dhautau pAdau / sAmyardhArthaH / sAmibhuktam / kSi laghu kSipA nindA ced gamyate / khaTvA ramantokteH / khaTvArUDhaH / 'khaTvApluto jAlmaH / sarvo'pyutpathapravRtta ucyate / kSipA kim ? khaTvAmArUDho dhyAyati / vAkyena * na nindeti nityam / kAlavAci ramantaM ktena / aharatisRtAH, ahaH-saGkrAntAH, rAtryArUDhAH muhUrtAH / mAsapramitazcandramAH / atiyoge kAlasya svasambandhinA vyAptau supA / muhUrta sukham / sarvarAjakalyANI / yad vA bahulAyogAt kAlA'ramantA api sarvakAlavyApinA supA / mAso jAtasya mAsajAtaH / ve ahnI jAtasya davyahajAtaH / TyahanajAtaH napA paMsA nirdidazya gamyAdIna / tatastai ramantam / grAmagamI / [grAmagAmI / ] samantaH / odanabubhukSuH / kaTacikIrSuH / ityAdyAdyAkRtyarthaH / prApto'DramApanna / asup sUdo'rthaM prAptApanne ramA samasyete / aD akArAntAdezazca / prApto jIvikAM prAptajIvikaH / ApannasakhI / prAptagavI / tairamiti jIvikA prAptA // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 paJcagranthI vyAkaraNam (13) ta pUrvamA / [1 / 4 / 27 / ] ktAntaM pUrveNa ramantena aD cAD / zrutA pUrvaM zrutapUrvA kathA / dRSTapUrvA sA / bhuktapUrva odanaH / kRtapUrvI kaTam / ta kim ? zrotA pUrvaM chandasaH / pUrvamA kim ? dRSTA prathamaM sA / bhyasup prAk / ataiH parArtham // 2 // ? yAjakAdyaizca GasibhiyAdyaiH sarthAdinA . ca pApAdinA DiH / / bhaikArthamekAdivizeSabhUtaiH digacchasaMjJAnyapade dviguzca // 1 / 4 / 3 // vRttam // (14) DoM yAjakAdyaizca / [1 / 4 / 3 / 1 / ] GaH SaSThI samasyate ataiH tAdivarjitaiH subbhiH yAjakAdyaizca / vRtte tayo staH / tajJAlaniddhArya tR bhAvaSaSThI tRptAvyayairvyarthaguNaiH supA vA / kartaryakeneti ca pUraNArthaiH syAdyAjakocchAdakahotRpotR // 1 // udvartakAdhyApakapUjakA'kAH tIyasturIyo'pi caturthaturyac / bhartA ca pattergaNakorathAtsnAtakaH parervaSakacArakotaiH // 2 // SaSThI supA / idhmavrazcanaH / palAzazAtanaH / ataiH kim ? ta / idameSAM bhuktam / idameSAM gatam / rAjJAM mataH / tasya hasitam / mAtuH smRtam / jJA / sarpiSo jJAnam / anye pratipadoktA na samasyanta ityAhuH / sarpiSo dayanam / mAtuH smaraNam / caurasarUjanaM kRdbhiH syAt / idhmavrazcana ityAdi tatroktaM samAsadarzanAt / candrastvAha - rAjasaMmatAdibhirbhavitavyam / lA / tasya kurvan / kurvANaH / dviSan / nidhArya / nRNAM kSatriyaH zUraH / tR / apAM sraSTA / bhAva / nuH zauryam / paTasya zuklatA / SaSThI / rAjJaH pATaliputrakasya vanam / tRptArtha / phalAnAM tRptaH / odanasya dhmAtaH / avyaya / tasya kRtvA / tasyoccaiya'ham / vyarthaguNaiH / dravyaguNavRttibhiH / paTasya zuklaH / paTasya raktaH / nuH zuklAH / dvartha kim ? kanyArUpam / supA vA kartari / vA samuccaye kartari sati SaSThI na supA / citraM gavAM doho'nrA / vicitrAsyA kRtiH pANininA / kartari kim ? idhmavrazcanaH / yadvA kartari yA SaSThI sA'kena / tava zAyikA / bhavata asikA / kartari kim ? ikSubhakSikA / yadvA kartari yo'kastena / odanasya bhojakaH / yavAnAM lAvakaH / puraNArtham / chAtrANAM paJcamaH / chAtrANAM SaSThaH / syAd itItaH samAsaH yAjakAdyaiH / rAjayAcakaH / taducchAdakaH / tadutsAhako vetyAdi / akaH / nityaM krIDAjIvikayoH / uddAlakapuSpabhaJjikA / nakhalekhakaH / dantazodhakaH / tIyAdyaH / bhikSAdvitIyaH / bhikSAtRtIyaH evaM ca tIjarthaH / tadbhatrtA ca / AkRtyarthaH / gaGgApAram / [gaGgAyAH pAram / ] patteH rathAcca gaNakaH / pattigaNakaH / [rathagaNakaH / ] pareH / bhaktapariveSakaH / pitRparicArakaH / tairuktairDaH / bahulaM kim ? narezvara tvadaizvaryam / sApekSatve'pi / devadattasya gurukulam // . (15) uMsirbhayAdyaiH / [1 / 4 / 3 / 2 / ] paJcamI supA tasmAt paraH tatparaH bhayAdyaizca / hariNaplutA'tra / .. bhayabhIti tu bhItabhiyo'lpazaH patitamuktamitoDhamapAtrasaiH / ta ca tena lavAntikadUrakAH iha hi kRcchra imAM na paThanti ca // 1 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 85 itoDhaM trasestaceti trasIktAntaM ca apAt parANi / apeta, apoDha, apatrasta ityarthaH / vRkabhayam / [vRkabhItiH / vRkabhItaH / vRkabhIH / alpazaH / alpArthA paJcamI / apanastAntaiH / svargapatitaH / [cakramuktaH / sukhApetaH / kalpanApoDhaH / taraGgApatrastaH / ] alpArthAH kim ? prAsAdAt patitaH / lavo'lpaH jasantadvandvAd alpAntikadUrArthAH paJcamyantAH / teneti krAntena / alpAnmuktaH / evaM stokAt [muktaH] / antikAdAgataH / evamAsannAt, dUrAd, viprakRSTAt / kRcchrAllabdham / aluk // (16) rthAidinA / [1 / 4 / 3 / 3 / ] tRtIyA arthAdibhirvA samasyate / (17) rDe ca [1 / 4 / 3 / 4 / ] caturthI vA'rthAdinA'nyena / SaTpAt tayoH arthaguNAdidazAdibhireke vyaJjanamizraNamodanabhakSaiH / / kartari sA karaNe'pi ca bhUdbhiH syAdadhikArtha yapA ca gaNo'nyaH / arthahitena sukhena prakRtyA syAd balirakSitakAdibhireSA // 1 // yairguNAthairityAdyarthaguNAdi tena / dhAnyenArthaH [dhAnyArthaH / giriNA kANa:] girikANaH / [vAcA kalahaH] vAkkalahaH / yAMvanmAsapUrvaH / tatrAdi kim ? pitRsadRzAdi / [mAsAvaraH / vidyAsamaH / mASavikalam / kalAnipuNaH / vidvanmitram / ] dazAdibhiH sahaike / ekAdayaH rTAntAH ekena sahAdhikA vA daza / ekAdaza, dvAdazAdi / ekazatam / navanavatizatam / sahasralakSam / dazaviMzatiprabhRtibhiraSTAntAH / navatyAH navAntAH / zatAdibhiH sarve'lpAH / vyaJjanaM mizraNaM ca saMskArakaM : ntiM krameNodanabhakSyeNa / kharavizadamabhyavahArya bhakSyam / dadhnA upasikta odanaH dadhyodanaH / kSIrAnnam / guDamizradhAnAH guDadhAnAH / lavaNapRthukAH / vRttau kriyAntarbhAvaH / kartRkaraNArthA bhUdbhiH subantaiH / rAjahataH / asicchinnaH / pAdahArakaH / kartR-[karaNArthAH] kim ? bhikSAbhiruSitaH / adhiko'rtho vAcyatayA yasya tena yabanterna rTA / kAkapeyA nadI / zvalehyaH kUpaH / bASpacchedyAni tRNAni / kaNTakasaJcaya odanaH / adhikArtha kim ? tayA bhoktavyam / gaNo'nyaH / eko'yaM dvitIyo'rthAditarebhyo nAyameva tena DeM / arthena nityaM sarvaliGgatA coktA / tvadarthaM payaH / [brAhmaNArthA yavAgUH / AturArthaH sUpaH / ] gohitam ityAdi / tadarthe tvaprakRtyA pralaghuH / yUpadAru / 'kuNDalahiraNyam / prakRtyA kim ? randhanAya sthAlI / [gosukham / kuberabaliH / gorakSitam / artha, hita, sukha, bali, rakSita ityAdayaH // ] (18) pAtrAdinA DiH / [1 / 4 / 3 / 5 / ] vA samasyate / puSpitazAkhayA sA syAcchloka * AryA'tra gaNe catuSkam / yenaNe zauNDa: kitavakuzalau siddhazuSkAdi pakvA vaJcanti dhUrtAzcapalanipuNau syuH samo vyAnaH / dhyAyAdhyAnoyaM yadupazruyutaH paNDitaste ca nAmni . dhvAkSeH kSepe tairatha dinanizAMzAzca tatretyato'yam // 1 // pAtre tu syAtAM samitabahulau paNDitavyA'tardI / nandI kSveDI suvidhi tuvi jiti vyAladAhI mahI ca / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam syurgehetormIvicitivijitikSveDizUrapragalbhAH goSTheto maulaH paTurapi tathAdau ca kUpAvaTAbhyAm // 2 // maNDUkakacchapau syAtAM nagarAt kAkavAyasau / taptadRptau ca garbheto zUradhIro'pyudumbarAt // 3 // mazakakRmI karNeto'pi TiriTirA ciricirA tathA / / piNDIzUrAkhanikavakau sto mAtari puruSo gaNo jJeyaH // 4 // saptamyantaM sarvatra / yena pratyayAntena RNe niyoge'vazyakAryatvAt / mAsadeyam / vyahadeyam / pUrvAhnageyaM sAma / prAtaradhyeyo'nuvAkaH / RNe kim ? mAse deyA bhikSA / tathA akSazauNDa ityAdi / prasaktAdikriyAdhAre Gi:, ato vAcyAderAkRtigaNatvAd vA syuH samaH pare / saMvyAnaH / ayamiti vyAGazca / nAmni / araNyetilakAH / kUpepizAcikA / aluk / dhvAkSaiH kSepe'rthe / tIrthe dhvAGkSaH iva tIrthadhvAGkSaH / evaM kAkaH / vAyasaH / anavasthitaH / bhisUtparyAyAnyasuvarNamavatapteM nakulasthitam / anavasthitavyam / udake vizIrNam / pravAhe mUtritam / bhasmani hutam / kriyAvaiphalyam / kSepe kim ? tIrthe dhvAGkSa asti / ktaiH ktAntairahorAtrAvayavAH / pUrvAhrakRtam / apararAtrakRtam / tatreti supA / tatra bhuktam / ata Urdhvamayameva nipAtasamAso nAnyaH / parame pAtre samitAH / kSepo vartate / UseH pare rvatAH / pAtrebahulAH / gehetaH / gehepaNDitaH / goSThevicitI ityAdi [=goSThevijitI, goSThekSveDI, goSThezUraH, goSThepragalbhaH ] / maulo'nantaraH, tatrAdau paNDitaH / goSThepaNDitaH / . goSThepaTuH api / tathA kUpamaNDUkaH / kUpakacchapaH / avaTamaNDUkaH / avaTakacchapaH / dvau ekaikArtham / evaM nagarakAkaH / garbhetRptaH / udumbaramazakaH / [udumbarakRmiH 4] karNeTiriTirA / [karNeciricirA / ] ityAdi [=piNDIzUraH / AkhanikavakaH / mAtaripuruSaH] // (19) bhaikArthasekArthavizeSabhUteH / [1 / 4 / 3 / 6 / ] yit tatpuruSo vartate'yaM bhizca / 3 vyavahartavyakarmadhArayaM vizeSaNasamAsaM vA''huranye / ekArthaM samAnAdhikaraNam ekAdisubantam, arthAd vizeSaNabhUtaM vizeSyabhUtaiH subantaiH saha vA samasyate / iha dodhakendravaMze upajAtiH sA rathoddhatA sAryA sA toTako vitAnAdyaSTau zlokA vipulamadhyA / ekavizeSaNasarvapurANAH prAgbhavakevalapUrvajarantaH / madhyamamadhyanavA'paravIrAH stazcaramaprathamau ca samAnaH // 1 // utkRSTasantau paramottamau mahAn pUjyaiH savRndArakanAgakuJjaraiH / varNaiH sa ghyaptulyamasattayA no De kiM ca nindye na ca tena kutsnaiH // 2 // kutsyAni taiH pApANake guNoktau vyAghraddhRhastinnRSapuNDarIkaiH / siMharSabhau candanakuJjarau taiH pUSadvayako kuJjabalAdhike taiH // 3 // varAhapau ruruNopameyaM kumAramadhyApakapaNDitAbhyAm / yuvAmRduH pravrajitApaTustaiH staistulyAbhirUpau zramaNA ca dAsI // 4 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH caturthaH pAdaH garbhiNI nipuNatApasI tathA bandhakI ca kulaTAditIzca yA / tIjavardhamaparArdharottaraM pUrvamaMzamiti tairnaAditam // 5 // gRSTivaMzAvaSkayaNI ca dhenuH vahe tu poTAyuvatiH prazaMsAH / syAcchotriyAdhyApakadhUrtavaktRstokaM payAntakatitaistu jAtiH // 6 / / gabhiNyA ca catuSpAjjaradvalinapalitakhalatinA tu yuvA / syuH zAkapArthivAdyAH zreNyAdyaccvyaiH kRtAdyaistu // 7 // zreNyekapUgazravaNendradevAH adhyApako rAziguNai ca muNDaH / syuAhmaNakSatriyapaNDitAH syuH paTuH pRthukuNDamabhUtamAdi // 8 // kRpaNo vizapo nicayo nidhano nipuNaH kuzalazcapalazca gaNaH / kRtabhUtanirAkRtamAsthitakastvavabuddhatitopakRtAzca mataH // 9 // khyAtamnAtau samA'stu jJAto'vAdapi dhArita- / kalpitau bhUta AsInaH bhAvitopAkRtau gaNaH // 10 // bhuktagataM kRtapItamupAttaM taiH phalikAkayikApuTikAdyairatra phailAdaya ekakavIravyastasamastajaradvalinAdyAH // 11 // mayUravyaMsakaH cchAtravyaMsakaH prohakadAH / prohakaTA ca parAcaM nizcitapracitaM tathA // 12 / / kambojamuNDaehIDaM snAtvAkAlaka AharAt / vasanAvanitAcelAH AcopacamakiJcana // 13 / / paJcamIhA dvitIyA'pehe: svAgatA ca vaNijA / prehezca svAgatA caihe: [dvitIyA ehyapehitaH] // 14 // jahijoDo jahistambo pavanamuNDamuddhamAt / vidhamAnivapAcUDA uccAnnIcAvace tathA // 15 // utpatanipato'vAcanipAcAdhivicakSaNA tathehiyavam / iha karmaNA ca pItvA sthirako bhuktvA suhita eva // 16 // nipatyarohiNI preSyA pApIyAnuddharo'sajA / udvarA ca sRjA ceti syAdutpalakapAlakAH // 17 / / nipannA ca parA zyAmAjo'stambau tathojjahe: / AkhyAte tena sAkhAdatamodatA[camatA] tathA // 18 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam aznItapibatA dAma pacatabhRjjatA bhinddhipacAviha tebhyo lavaNAkUTA ca niSkirA // 19 // AhAranipacetyAdyA mayUravyaMsakAdiSu / ayameva samAsaH syAd bahulaM sarvamiSyate // 20 // ekazcAsau puruSazca ekapuruSaH / eka kim ? dvau puruSau / vizeSaNaM, nIlotpalam / pAcakaH / pAThakaH / pAThakApAcakaH / kaNTakhaJjaH / [khaJjakaNTaH / ] kvacinnityam / kRSNasarpaH / lohitshaaliH| kvacid, rAmo jAmadagnyaH / arjunaH kArtavIryaH / kvacid vyatyayo'pi / puruSottamaH / siddhsenaacaaryH| AcAryaH siddhasenaH / evaM sattvAnAMmityAdi / sarva kim ? so'yam / prAgbhaveti / pUrvakAlakriyo'parakAlakriyeNa / snAtAnuliptaH / kRSTasamIkRtam / dagdhaprarUDham / pUrvAparau kim ? uttarAH vRkSAH / vizeSaNamityevAnye // 1 // utkRSTAdi 5 pUrvaiH 5 / utkRSTapuruSaH / sannA / evaM [paramapuruSaH / uttamapuruSaH / mahApuruSaH] / pUrvaiH kim ? utkRSTo gauH, kardamAt / saMpUjyaH vRndArakAdyaiH / govRndArakaH / [azvanAgaH / gokuJjaraH / ] pUjyaH kim ? susImo nAgaH / varNaiH savarNaH / zuklazuklaH / zuklakRSNaH / lohitasAraGgaH / samudAye tadaMzaH / ghyaptulyamasattayA / ghyabantaM tulyAkhyaM vA'jAtyA / [bhojyaM ca taduSNaM ceti] bhojyoSNam / bhojyalava / pAnAyazAMtam / tathA, tulyazvetaH / sadRzamahAn / asattayA kim ? bhojya odanaH / no De kim / naJaH parasyAsattayA De pare kiMzabda: katarakatamau jAtyetyarthaH / [kataraH kaThaH] katarakaThaH / [katamaH kalApaH] katamakalApaH / jAtyA kim ? kataro devadattaH / katamo devadattaH / ca nindye / nindye cArthe kiM supA / kiMrAjA yo na rakSati / kiMsakhA yo'bhidruhyati / na / dattaH / nindye kim ? ko rAjA tatra veti / tena / yena guNena vatItyupamAnaM bhUtaM tat tena / [zastrIva zyAmA] zastrIzyAmA [devadattA] / kumudazyenI / haMsagadgadA / nyagrodhaparimaNDalA / vati kim ? sA zyAmA / tena kim ? phAlA iva tandulAH // 2 kutsanaiH kutsyAni, vizeSaNaparatvArtham / vaiyAkaraNakhasUciH / niSpratibha [ityarthaH] / mImAMsakadurdurUDhaH, nAstikaH / kutsyAni kim ? vaiyAkaraNazcauraH / nAtra vaiyAkaraNatvaM kutsyate / kutsnaiH kim ? kutsito vipraH / taiH / anantarakutsyaiH pApANake kutsne'pi / zakandhAditvAdallopaH / pApakulAlaH / aNakanApitaH / aguNoktau / sAmAnyAprayoge ,kvacid vetyalopaH / vyAghrAdibhi ruruparyantairupameyaM, vizeSaNaparatvArthe ca / naro vyAghra iva navyAghra ityAdi // 3 // paurbhisAkRtyarthaH / [mukhapadmam / ] karakisalayam / pArthivacandraH / aguNoktau kim ? nA vyAghra iva zUraH / [kumAram] adhyApakAdibhiH kulaTAntaiH / AdyAkRtyarthaH / atazcapalakuzalAdibhizca / kumAraM paraliGgasadRzam / kumArapaNDitaH / ityAdi [=kumArAdhyApakaH / kumArayuvA / kumAramRduH / kumArapravrajitaH / kumArapaTuH] // 4 // kumArI cAsau kulaTA ca kumArakulaTA / yA iti tatpuruSaH / evaM zamityantameke / tIjtIyAdi supA / dvitIyaM bhikSAyAH dvitIyabhikSA / [tRtIyabhikSA / caturthabhikSA / turyabhikSA / ] yAjakAdiSu / bhikSAdvitIyam / [bhikSAtRtIyam / bhikSAturyam / ] nabarNardham / napuMsakamadhU samapravibhAge supA / ardhaM pippalyAH ardhapippalI / nap kim ? grAmArdhaH / vedyadharmazAstrIyam / aparAdi 4, aMzamavayavabhUtam arthAd aMzinA supA / aparo bhAgaH kAyasya aparakAyaH / aMzaM kim ? aparo nA / aMzinA kim ? pUrvaM nAbheH kAyasya / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 89 HTHHA ekArthaM kim ? pUrvaM cchAtrANAmAmantraya / madhyAhnaH / sAyAhna iti jJApakAt / kAyAdipathyapavAdaH / tairiti / ktAntairnA saha tIti samastaiH, tamiti ktAntam / azitAnazitam / kliSTAklizitam // 5 // gRSTyAdibhirjAtivAci / AsAmarthAH / sakRtprasUtA [gRSTiH] / vandhyA [vazA] / taruNavatsA [baSkayaNI] / pratyagraprasavA [dhenuH] / garbhaghAtinI [vehad] / ubhayavyaJjanA [poTA] | gogRSTiH / [govazA / gobaSkayaNI / godhenuH / govehad / ] ibhyapoTA / [ibhyayuvatiH / ] prazaMsAH / bahuvacanAt tadarthe rUDhito matallikAdibhirjIteranyaliGgatve'pyAviSTaliGgairevaikArthaiH / azvamatallikA / gomaccikA / kumArItallajikA / goprakANDam / tathA kaThazrotriyaH / kaThAdhyApakaH / kaThadhUrtaH / kaThapravaktA / agnistokam / payAntaM kati, tataH / dadhikatipayam // 6 // garbhiNyA saha catuSpAjjAtiH / zvagarbhiNI / catuSpAt kim ? brAhmaNI garbhiNI / jAtiH kim ? kAlAkSI garbhiNI / jaradAdinA yuvA / yuvajaran / [yuvavalinaH / yuvapalitaH / yuvakhalatiH / ] striyAm / yuvajaratI / [yuvavalinA yuvapalitA / yuvakhalati / ] syuH zAkapArthivAdyAH, kRtamadhyamapadalopA ekAdhikaraNAH / zAkapradhAnaH pArthivaH zAkapArthivaH / odanapANiniH / yathAkRti // 7 // zreNyAdi / acvAvarthAcLyavRttikRtAdyaiH / azreNayaH zreNayaH kRtAH zreNIkRtAH, ityAdi / cvau nityam / zreNIkRtAH / zreNyAdikRtAdI gaNAntau AkRtibhUtau ca / kintu samA GaH, jJAtazca / samAkhyAtaH / [samAmnAtaH / samAjJAtaH / ] evam avajJAtaH / avadhAritaH // 9-10 // bhuktAdikaiH kittvAt prAdiparaiH / te eva ktAdibhiH / prAdyaniyama AkRtitvAt / bhuktavimuktam / gatapratyAgatam / kRtApakRtam / pItavipItam / o nipAtaH / yAtAnuyAtam / phalikAdyaiH phalAdayaH / phalAphalikA / krayAkrayikA / puTApuTikA, Adi / mAnonmAnikA hyartha / kRtApakRtAdi rUDham // 11 // mayUrazcAsau vyaMsakazca mayUravyaMsaka ityAdayo nipAtyante / ayameva samAsa: syAnnAnyaH / paramo mayUravyaMsakaH / DIseH / srvantaH // 12 // AharAt / AharavasanA / [AhAravanitA / AharacelA |] ihAt / ihapaJcamI / [ihadvitIyA / ] apehe: / apehidvitIyA / [apehisvAgatA / apehivaNijA / prehezca / [prehisvAgatA / ] prehivANijA / ehe: / ehisvAgatA / cakArAd, ehivANijA // 13-14 // uddhamAta / uddhamavidhamA / [uddhamanivapA / uddhamacUDA / ] uccAt / uccanIcam / * [uccAvacam / ] evaM niSaNNazyAmA / ujjahijoDaH / [ujjahistamba / ] etau jahijoDa: / [jahistambaH] ca / bahulamAbhIkSNye / kartAraM cAbhidadhati / AkhyAtaM tenAkhyAtena sAtatye'rthe'taH / bhindhyAdeH 3 lavaNA ca / bhindhilavaNA / [chindhilavaNA / pclvnnaa|] avihitalakSaNAstatpuruSA iha draSTavyAH // 15-20 // ___(20) digasthasaMjJAnyapade [1 / 4 / 3 / 7 / ] digvAcisubanta me kArtham asthe anvarthavihitataddhitArthe viSayabhUte, saMjJAyAM ca, anyapade uttarapade ca parataH, supA vA samasyate / bhidyicca samAsaH syAt / asthe / dakSiNasyAM zAlAyAM bhavaH dakSiNazAlaH / nAmni / dakSiNakozalA / [uttarakozalA] / dakSiNapAJcAlAH / [uttarapaJcAlAH / ] pUrveSukAmazamI / anyapade / dakSiNA gauH priyA yasya sa dakSiNagavIpriyaH / [uttaragavIpriyaH / ] asthe kim ? sadakSiNapUrvA / eSu kim ? uttarAH kuravaH / dviguzcetyuttarArtham // 3 // . adhyardhamardhAdi ca pUraNaM SA saGkhyA samAhAra u neyadAdeH / dvandvo gavAzvAdi yathopadiSTaM To'ntaH padAduttarato haSaccoH // 1 / 4 / 4 // vRttam // adhyakSa . paJca.-12 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 90 paJcagranthI vyAkaraNam (21) adhyardhamardhAdi ca pUraNaM SA saGkhyA [ dviguH / 1 / 4 / 4 / 1 / ] SA parArthaH / adhyadhU pUrvapadaM pUraNapratyayAntaM saGkhyAvAci caikArthaM supA vA samasyate'sthAdau samAso dvigusaMjJo'bhiyazca syAt / rTA krItam adhyardhakaMsam / evam ardhakaMsam / evam ardhaSaSThakaMsam / tadapatyam / pAJcanApitiH / saMskRto'tra paJcakapAlaH / nAmni / paJcAmrAH / saptarSayaH / uttarapade / adhyardhazUrpadhanaH / ardhatRtIyakaMsadhanaH / dve anI jAtasya vyahajAtaH, vyahnajAtaH / asthe kim ? paJcakhaTvA, dazaguH, sA / eSu kim ? paJca viprAH // (22) samAhAre / [1 / 4 / 4 / 2 / ] adhyardhAdi 3 ekArthasupA samasyate samAhAre sahabhAve'rthe dviguH SAlakSitaH syAt, bhighicca / adhyardhapUlI / ardhapaJcapUlI / tribhuvanam / paJcakumAri / u nipAtaH // (23) neyadAderdvandvaH / [1 / 4 / 4 / 3 / ] iyataH parimANavAcinastadAdInAM dvandvaH samAhAro na syAt / atretaretarayogaH cokto'pi syAt / toTakAnuSTup SaTpadI ca / asamIpa iyadviguNoktyajasau mRgavItRNadhAnyaruruzca camU / nRphalA nakulajmadhusapirito viparItamatho sa ca vaiHzravaNo // 1 // idhmabahirdadhipayaH parivrATkauzikau tapaH / dIkSAdhyayanamedhAzraddhAbhyo brahmaprajApatI // 2 // zuklakRSNe ca yAjyAnuvAkye vAGmanase tathA / rukmAmoSkandavizAkhau pravAsamadau tathA / zraddhAmedhAdyavasAnolUkhalamuzalAni vRt // 3 // tatra SaSThI yojyA / asamIpe'rthe iyatAM gavAzvAdyapavAdaH / daza dantauSThAH, paJca mArdaGgipANavikAH, ityAdi / samIpe tviyatAM tatrApAThAdubhayam / upadaMzaM pANipAdam / [upadazA: pANipAdAH / ] anudazaM [pANipAdam / anudazAH pANipAdAH / ] AsannaviMzaM [pANipAdam / AsannaviMzAH pANipAdAH / ] viguNokti / viruddhairguNairabhidhAnaM yasya tasya / zItoSNe udake / sukhaduHkhau grAmau / viruddhaH kim ? gaurapaTU narau / guNaH kim ? agnyudakam / [agnyudake / ] uktiH kim ? sukhaduHkham / [sukha:duHkhe / ] zItoSNam / [zItoSNau / ] yadvA virodhinAmadravyANAM vA samAhAra iti vacanAt / viziSTA aviruddhA guNAsteSAmuktiryA na dravyANAM tasyAH / kAmakrodhau / rUparasau / uktigrahaNAt, saMyogavibhAgau, gamanAkuJcane / aviruddhAH kim ? sukhaduHkham / [sukhaduHkhe / ] guNaH kim ? narAzvam / [narAzvau / ] aviruddhaguNoktiH kim ? agnyudakam / [agnyudake / ] dvitIyamarthaM necchantyeke / kAmakrodhau / [sukhaduHkhau] ityAdyudAharanti / ajazaH / abahvarthA ita AnakulAntAH / rurupRSatau / ruruzca pRSatau ca rurupRSatAH / haMsa cakravAkau / vrIhiyavau / plakSanyagrodhau / dhavakhadirapalAzAH / camUnR / senApuruSAH / rathikAzvarohau / na kim ? hastyazvam / [hastyazvau / ] badarAmalake / Anakulac vyatyAhArArtham / nRna cac / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH caturthaH pAdaH kSudrajanturanasthi syAdathavA kSudra eva yaH / / zataM vA prasRtau yeSAM kecidAnakulAdapi // 4|| atra hastapAdAdibhyo'ntyA smRtiH pramANam, ataH soktA / yUkAlikSe / madhusarpiritaH / itau dvau dvau draSTavyAvasubantI kAryoM / madhusarpiSI / viparItamatho / sarpirmadhunI / tapaH dIkSAdeH diikssaatpsii| [adhyayanatapasI / medhAtapasI / zraddhAtapasI / ] ityAdi / . (24) gavAzvAdi / [1 / 4 / 4 / 4 / ] dvaMdvasamAhAra eva zlokatrayAryA iha toTakaM ca / gavAvaM kubjakairAtaM putrapautraM gavAvikam / strIkumAraM zvacANDAlaM gavaiDakamajAvikam // 1 // dAsImANavakaM zATIpicchakaM kubjavAmanam / uSTrazazaM yakRnmedamuSTrakharamajaiDakam // 2 // dAsIdAsaM kuTIkuTaM mUtrazakRttRNolapam / darbhazaraM tathA mUtrapurISaM mAMsazoNitam // 3 // bhagavatIbhAgavataM cArjunapuruSaM ca darbhapRtIkam / prAkpadakArusadAvairyAsannAdhIti vA dyokti // 4|| stheNi luGAcaraNA'panuvAde'vyaJjanajantutRcAmavijAtiH / prANilavAnabadhvaryukatu sacazca viliGganadIpuradezAH // 5 // sugamam / prAkpada ityAdi / pUrvapadabhUtAnAM dvandvaH / evaM sarvatra SaSThI / vAkpacapriyaH / yairbhukte saMskAreNApi pAtraM na zudhyati ta jitazUdrAH kAravasteSAm / takSAyaskAram / rajakatantuvAyam / kAru kim ? cANDAlamRtapAH / [mUkabadhirAH / ] sadAvairi / nityavairiNAm / azvamahiSam / kAkolUkam / ahinakulam / sadA kim ? gopAlazAlaGkAyanAH / kalahAyante / AsannAdhIti / nityapAThAnAm / padakramakam / kramakavAtikam / Asanna kim ? yAjJikavaiyAkaraNau / pATha kim ? pitAputrauM / vAdyokti / vAdyanimittA uktiryeSAm / vAnyAGgaM vA pAThasteSAm / mArdaGgikapANavikam / vAdyokti kim ? doSikapAvAriko / stheNiluGA caraNAnupavAde / caraNAnAmanuvAdaviSaye stheNoluMGA yuktayoH prayoge sati / pratyaSThAt kaThakauthumam / udagAt kaTakAlApam / pramANAntara-- jJAnayorudayapratiSThayoranuvAdaH / anyatra udaguste [= kaThakauthumAH / kaThakAlApAH / ] caraNAH kim ? udagurmImAMsaka vaiyAkaraNAH / stheNoH kim ? agaman te [=kaThakAlApA:] / luGA kim ? atiSThan te / avyaJjanajantutRcAmavijAtiH / tRc tRNAdi / vyaJjanAdivajitajAtivAcinAm / ArAzastri / dhAnAzaSkuli / vyaJjanAdiniSedhaH kim ? dadhighRte / brAhmaNakSatriyau / tRjarthAd bahutve / kuzakAzAH / vrIhiyavAH / plakSanyagrodhAH / jAti: kim ? nandakapAJcajanyau / prANitulyadravyajAtiH kim ? kAmakrodhau ityAdi vetyanye / prANilavAnabadhvaryukratuH / prANyaGgAnAm anapuMsakaliGgAnAM yajaH kratUnAM cAccakralaghuzruti / pANipAdam / zirogrIvam / lava kim ? naranArAyaNau / arkAzvamedham / sAyAhnAtirAtrikam / anap kim ? rAjasUyavAjapeyau / adhvaryu kim ? iSuvajrau / kratu kim ? Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 paJcagranthI vyAkaraNam darzapaurNamAsau / sasomako hi yAgaH kratuH / jasacazca / bahvarthAnAm / rathikAvaroham / padAtimahAmAtram / nR kim ? hastyazvAH / yadAha paratvAt pazUnAM vA / candro hastyazvam Aha [cA0 2.2.59] / phalam / badarAmalakam / Anakulac / daMzamazakam / nakulamUSikam / dvitve itaretarayoga evodAhRtaH / viliGganadIpuradezAH / visadRzaliGgAnAM nadyAdInAm / uddhyerAvati / gaGgAzoNam / mathurApATaliputram / kAJcIkAnyakubjam / kurukurukSetram / [kuru-] kurujAGgalam / eSAM kim ? kailAsagandhamAdane parvatau / jAmbavazAlUkinyau grAmau / zauryaM nagaraM ketavanA ca grAmaH zauryaketavane / purAzrayo hi vidhirasti, grAmAzrayo hi [prati-]SedhaH / anyastvAha-'ubhayato grAmANAM pratiSedho vaktavyaH / sauryaketavane / [kAzi0 2 / 4 / 7] tadatrobhayamubhayasmin // 5 // (25) yathopadiSTam / [1 / 4 / 4 / 5 / ] idaM nipAtyate, nAnyathA / gozvau / tatpUrvottarapadAmeva vAnyatra / badarAzvArohAH / rathikanyagrodhAH / yadvA yathopadiSTaM pUrvAcAryaistena mRgAdi vizeSaNameva tathodAhRtam / sAmAnyavizeSayostu na dvandvo'pi / mRgazca hariNazca / vRkSazcAzokazcetyAdi / sRgAde: kim ? naranArAyaNau / puruSArjunau / gobalIvardI / sarvatrAnye / bhinnaliGgayozca. netyeke / gArgI ca gAAyaNazca / vAtsazca vAtsyAyanI ca dvandvaH syAt / yathA, indrendrANyau / svArthe tu striyA neti, gAgryo, vAtsyau / tathA, azvavaDavau / azvavaDavAH / iti ca pulliGgArthaM nipAtyate / samAsArthaM vAnye / (26) To'ntaH padAduttarato haSaccoH / [1 / 4 / 4 / 6 / ] samAhAradvandvAt haSadacavargottarapadAt paraSTaH pratyaya: syAt / sa ca tasyAnto'vayavaH syAt / chatraupAnaham / dhenugoduham / vAktviSam / vAgvipluSam / suhRdasuhRdam / vAktvacam / zrIsrujam / samAhAraH kim ? pAvRTzaradau / dvandvaH kim ? paJcavAk / hAdi kim ? vAksamit / tadantatvAd hAdadvandvAdinItyAdi / kezatvacinI / pedyarthaH / chatropAnahAH // 4 // rAtrindivAdyADahanaM dvigorvA dvitralujyaJjalitastu khAryAH / bhArdhAcca nAvaH sakhirAjanahnaH pidgozca takSNaH khalu grAmakauTAt // 1 / 4 / 5 // vRttam // (27 ) rAtrindivAdi / [1 / 4 / 5 / 1 / ] kRtanAnApratyayasamAsAntaM nipAtyate / zlokAstu paJceha / rAbandivaM padaSThIvaM naktandivamahardivam / UrvaSThIvamahArAnaM vyAyuSaM puruSAyuSam // 1 // tryAyuSaryajuSe dAragavaM cAkSidhruvaM tathA / syAd dhenvanaDuhaM setaH suprAtaH sudivastRcam // 2 // sArikukSazcaturasraH eNIpadamajApadam / svasuproSThapadaM SoDan bhadrapadaM padena no // 3 / / mitretaraM suhRduhRd dvitraH stAvA ca vedikA / / vyAdhena dakSiNermA ca trikakut parvate tathA // 4 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH caturthaH pAdaH aSaDakSAzitaGgabhyAmadhyAyatAlaMpuruSataH syAt / alaMkarmaNa ina syAdevamAdigaNAdataH // 5 // vAkyamittham / rAtrau ca divA ca bhuGkte / pAdau cASThIvantau ca / naktaM ca divA ca / rAtrindivamityarthaH / ahazca divA ca / [aharaharityarthaH / vIpsAyAM dvandvo'smAdeva nipAtanAt / ] UrU cASThIvantau ca / ahazca rAtrizca / dve AyuSI samAhRte / evaM trINi / puruSasyAyuH, varSazatamityarthaH / Rk ca yajuzca / dArAzca gAvazca / akSiNI ca dhruvau ca / dhenuzcAnavAMzca / itaretarayoge'pi dvandve / seta: ito bahuvrIherat / zobhanaM prAtaH karmAsya / evaM sudivaH / subhyaH / tisrastRco'tra tRcaM sUktaM, taco'navAkaH / Siti tacaM chandaH / chando'nyatra / tryaco nA / sAreriva kakSirasya / catasro'srayo'sya / SaD dantA asya [SoDan / ] tri eNIpadAdayaH padena cet setsyanti no, atiprasaGgAt / suhan mitraH / duhRdamitraH / anyatra sahRdayaH / [durhadayaH / ] dvitribhyAM stA vA syAd vedizcet / dvistAvA, [tristAvA] / vedikA kim ? dvistAvatI, [tristAvatI] rajjuH / dakSiNamIma vraNamasya dakSiNerman [mRgaH], vyAdhena yoge vyAdhakRtaM cet tat / dakSiNormo'nyatra [=pazuH] / evaM trikakudA'nyaH / aSaDakSAdeH / ina syAdasito'pi / na santi SaDakSINi [pituH pitAmahasya putrasya ca] asya aSaDakSINo mantraH / AzitAH tRptA gAvo'smin bhavanti [tad] AzitagavInamaraNyam / rAjJi adhyAyataH- rAjAdhInaH / alaM puruSAya alampuruSINaH / [alaGkarmaNe] alaGkarmINaH / evamAdyakRtasamAsAntAnta AkRtigaNe jJeyam // :. (28) ADahanaM dvigoH / [1 / 4 / 5 / 2 / ] AD ahan an etadantAd dvigoSTaH syAt / [paJca khaTvAH samAhRtAH] paJcakhaTvam / paJcakhaTvI / vyahaH / paJcatakSam / zatarAjam / ahan punarvidhyarthaH // . (29) vA dvitralujyaJjalitastu / [1 / 4 / 5 / 3] / dvitribhyAM parAdaJjalervA TA dvigoraluki satyaNAdaH / [dvayoraJjalyoH samAhAra:] vyaJjalam / vyaJjalam / dvAbhyAmaJjalibhyAmAgataM] vynyjlruupyH| [vyaJjalarUpyaH / ] vyaJjalamayaH / [tryaJjalamayaH / ] vyaJjalapriyaH / [tryaJjalapriyaH / ] tryaJjaliH / [dvAvaJjalI priyau yasya ya vyaJjalipriyaH / vyaJjalirUpyaH / tryaJjalimayaH / ] luki / [dvAbhyAmaJjalibhyAM] krIte vyaJjalirghaTa: / dvigoH kim ? [dvayoraJjali:] vyaJjaliH / vyaJjalikaH / anyatrApyevam // (30) khAryAH / [1 / 4 / 5 / 4 / ] khAryantAd dvigorvA To luci / paJcakhAram / [paJcakhArI / dvikhAramayam / dvikhArImayam / paJcakhArarUpyam / paJcakhArIrUpyam / dvikhArapriyaH / dvikhArIpriyaH / ] uttarapadAt kim ? paJcayavakhAri // (31) bhArdhAcca / [1 / 4 / 5 / 5 / ] cottaratra dviSanuvRttyarthaH / ardhAd bhiti khAryantAd ho vA / ardhaM ca tatra khArI ca, khAryA vA / ardhakhAram / ardhakhArI // (32) nAvaH / [1 / 4 / 5 / 6 / ] nAvantAdArdhAd dvigozcAluci To nityaM, pArthakyAt / ardhanAvam / dvinAvam // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam (33) sakhirAjanahnaH pit / [11457 / ] pittatpuruSAt sakhyAdyantATTaH syAt / rAjasakhaH / atisakhaH / paramarAjaH / uttamAhaH / ekAhaH / uktarUpagrahaNAt, priyasakhI / vidyArAjJI / atidvayahnA // (34) gozca / [1 / 4 / 5 / 8 / ] pito gavantAd dvigozcAluci To dviguH pidveva / rAjagavaH / 4 [=atigavaH / paramagavaH / uttamagavaH / ] paJcagavaH / 4 luci / paJcaguH / pit kim ? citraguH / goH kim ? paramanauH // (35) takSNaH khalu grAmakauTAt / [1 / 4 / 5 / 9] / pidAbhyAM takSyaH TaH / kuTyAM bhavaH kauTaH / [grAmasya takSA] grAmatakSaH / [grAmabhUtaH] sAdhAraNaH [takSA] / [kauTastakSA] kauTatakSaH / [svApaNazAlAyAM yaH karma. karoti] svatantraH [ityarthaH] / AbhyAM kim ? rAjatakSA // 5 // rASTrato brahmaNo vA mahatko bhitaH syAnmahajjAtavRddhAttathokSA surA- / . zvAtigoSThAdivArthAtrasAcchetarAt sakthipUrvottarAt tanmRgAdazmanaH // 146 // sragviNI // (36) rASTrato brahmaNaH / [1 / 4 / 6 / 1 / ] brahmAntAjjanapadavAcino'pitaSTaH / surASTreSu vasati brahmA surASTrabrahma / [saurASTrako brAhmaNa ityarthaH / ] kAzIbrahma / rASTrAt kim ? devabrahmA nAradaH // (37) vA mahatkoH / [1 / 4 / 6 / 2 / ] AbhyAM brahmaNo'piti vA TaH / mahAbrahmaH / mahAbrahmA / mahadbrahma / [mahadbrahmA / ] kubrahmaH / [kubrahmA] || (38) bhitaH syAnmahajjAtavRddhAt tathokSA surA / [1 / 4 / 6 / 3 / ] suretyataH prathamayoktAdapi TAdiH, sa vA tadantaH / bhito mahadAdeH ukSyaH Ta: / mahoMkSaH / [jAtokSaH / / vRddhokSaH / ] bhit kim ? mahaDhukSA // (39) zvAtigoSThAdivArthAt sAt ca / [1 / 4 / 6 / 4 / ] ca pidarthaH / ebhya iti zvA TAntaH syAt / atizvaH [zvAnamatikrAnto], varAho vegI, sevako bhaktaH / atizvI, senA, nIcA / [goSTa zvA] goSThazvaH / ivArthAt / vyAghra iva zvA vyAghrazvaH / ivArthAt kim ? na zvA / sAt [=ajIvAta] kim ? phalakazvaH // (40) itarAt, / [1 / 4 / 6 / 5 / ] atrasAt para: sup pariNAmAd ivArthaH svATAto yiti / AkarSaH zveva, AkarSazvaH / phalakazvaH / atrasAt kim ? kapiH zveva / vat kim ? azvA pAMzurAziH // (41) sakthi pUrvottarAt tanmRgAt / [1 / 4 / 6 / 6 / ] tadityatra sAdivArthAt pitebhyaH sakthi TAntam / pUrvaM sakthi, pUrvasaktham / [uttaraM sakthi, uttarasaktham / phalakamiva sakthi, phalakasaktham / [mRgasya sakthi,] mRgasaktham / ebhyaH kim ? zvasakthi // (42) azmanaH / uttarArtham // 6 // nAmajAtyoH saro'no'yaso'gre uro vAntasaGkhyAtato'hno'zasaGkhyAvyayAt / sarvato'-puNyavarSekasaGkhyAtadIrghAcca rAtreno no gavAdeH patho vA kimaH sragviNI // 1 // 47 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 95 (42) nAmajAtyoH saro'no'yasaH / [1 / 4 / 7 / 1 / ] nAmni jAtau cArthe azmane tadantAt pitaSTaH / piNDAzmaH / jalasarasam / lohAyasam / iti saMjJA / amRtAzmaH / maNDUkasarasam / upAnasam / kAlAyasam / iti jAtiH // (43) agre uraH / [1 / 4 / 7 / 2 / ] urontAt pitaSTo'gre pradhAne'rthe bhit / hastyurasam / [ura:] senAmukhaM hastinaH [ityarthaH / ] hastipradhAnaM vA / agre kim ? kraduraH / (44) vAntasaGkhyAtato'hnaH / [1 / 4 / 7 / 3 / ] aharantasaMkhyAtAt pitaSTaH, tatrAn vA naH syAt / saGkhyAtamahnaH saGkhyAtAhnaH, saGkhyAtAhaH / (45) aMzasaGkhyAvyayAt sarvataH / [1 / 4 / 7 / 4 / ] ebhyo'hnastathA / an no nityaM, pArthakyAt / aMzo'hnaH / pUrvo bhAgo'hnaH, pUrvAhnaH / madhyAhnaH / dUyoraborbhavaH ddhayahnaH / ahnapriyaH / vyahrajAtaH / atyahnaH / sarvAhnazca // . (46) atpuNyavarSe kasaGkhyAtadIrghAcca rAtreH / [1 / 4 / 7 / 5 / ] rAtryantAt puNyAdeH aMzAdezca pito't syAt / bhit, puNyarAtraH / [varSArAtraH / ekarAtraH / saGkhyAtarAtraH / dIrgharAtraH / ekagrahaNAt saGkhyA na smaryate / pUrvarAtraH / [apararAtraH / uttararAtraH] // (47) no no / [1147 / 6 / ] yataSTAdividhirnaJaH parAt tato'sau na syAt / go / sakhi / rAjan / ahan / rAtri / ali / Rk / pur / pathin / ap / dhur / [iti gavAdiH] prayojanam / agauH / ityAdi [= asakhA / arAjA / anaha: / arAtraH / anaGgalaH / anRcaH / lalATapuram / rAjapathaH / dvIpaH / rAjyadhurA // ] ..(48) patho vA / [1 / 4 / 77 / ] tathaiva vA / apathaH / apanthAH / pit kim ? apatho grAmaH / .. (49) kimaH / parArthaH // kSepe tu pUjA svatitaSTanAtaH saGkhyA DasAdestu tato'Ggale sAr / / kASThe TidantarbahiSastu lognaH saGkhyA'bahu syAdagaNaH pramANI // 1 // 48 // vRttam // (49) kSepe tu / [1 / 4 / 8 / 1 / ] kSepe'rthe kima: parAd rAdibhAjaH sa na syAt / kiMgauH / kiMdhUH / zakaTam / kimakSiA, kSepokteH siti ca / kSepe kim ? kasya rAjA, kiMrAjaH // . (50) pUjA svatitaSTanAtaH / [1 / 4 / 8 / 2 / ] pUjArthasvatiparAd vA''dibhAjaH Ta na at naite syuH / svagaurati gaurityAdi / nAtaH kim ? svakSiko nA / sUtradvaye pideva na // (51) saGkhyA DasAdestu / [1 / 4 / 8 / 3 / ] saGkhyAvAcyantAccAderpito Da syAt / nirgatastriMzato'Ggalibhyo nistriMzaH khaDgaH / [nirgatAni triMzataH] nistriMzAni varSANi / nizcatvAriMzAni / / (52) tato'Ggale / [1 / 4 / 8 / 4 / ] avAdisaGkhyAbhyAM yityaGgulyantAbhyAM DaH / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 paJcagranthI vyAkaraNam atyaGgalaH / dve aGgulI pramANamasya, vyaGglam / vyaGgulapriyaH / tataH kim ? paramAGgaliH / pit kim ? paJcAGgulirhastaH // (53) sAr kASThe Tit / [1 / 4 / 8 / 5 / ] sito'GgalyantAt kASThe dAruNi arthe'r syAt sa ca Tit / dve aGgulI aMsya, vyaGgulam / vyaGgulI yaSTiH / svaGgulI / kASThe kim ? paJcAGgulirhastaH / aDaniSedhArthaM TidAtra ca TarAkRteH // (54) antarbahiSastu lomnaH / [1 / 4 / 8 / 6 / ] AbhyAM parAllomno't syAt siti / [antarlomAni yasya sa] antarlomaH prAvAraH / [bahirlomaH paTa:] // (55) saGkhyA'bahu syAdagaNaH pramANI / [1 / 4 / 87 / ] bahugaNavarjasaGkhyA pramANyantAt sito't / dazAnAM samIpA upadazAH / AsannadazAH / pratipadoktAt sitaH kim ? priyapaJcA naraH / strI pramANaM yeSAM te strIpramANAH, bhAryApradhAnAH / nAbhyAm upabahuvaH / ato'nyatraitau. saGkhyA // 8 // sUpastrinaJvezcaturo'p ca pUraNI pUrye tu bhAnetRsudurnaJaH prajAs / . medhAlpamandAddhali sakthi vApnayAt dharmeti jambhAttRNasomasostathA // 1 / 4 / 9 // indravaMzA // (56) sUpastrinaJvezcaturo'p ca / [1 / 4 / 9 / 1 / ] caturAntAt svAdeH sito'p syAt, sutarAmasya catvAri viSayIbhavanti / zobhanAzcatvAro'syetyAdi, sucaturaH / [catvAraH samIpe yeSAM te upacaturAH / trayo vA catvAro vA tricaturAH / adRzyAnyavidyamAnAni vA catvAri yasya so'caturaH / vigatAni catvAri yasya sa vicatura:] // (57) pUraNI pUrye tu / [1 / 4 / 9 / 2 / ] pUraNyantAt sito'p pUrye vRttyarthe / kalyANIpaJcamA rAtrayaH / pUrye kim ? kalyANIpaJcamIkaH pakSaH // (58) bhAnnetR / [1 / 4 / 9 / 3 / ] netrantAnakSatrAt sito'p / [mRgo netA AsAM rAtrINAm,] mRganetrA rAtrayaH / bhAt kim ? nRnetRkaH // (59) sudurnaJaH prajAs / [1 / 4 / 9 / 4 / ] svAdeH prajAntAt sito's / suprajAH / duSprajAH / aprajAH / ___(60) medhAlpamandAt / [1 / 4 / 9 / 5 / ] medhAntAt svAdeH alpamandAcca sito's / sumedhAH / durmedhAH / amedhAH / alpamedhAH / mandamedhAH // (61) hali sakthi vAp trayAt / [1 / 4 / 9 / 6 / ] trayAt [-sudurnatraH] svAdeH hali sakthyantAt sito'p vA / suhalaH / [duIlaH / ahalaH / ] suhaliH / [durhaliH / ahaliH / ] susakthaH / [dussakthaH / asakthaH / ] susakthiH / [dussakthiH / asakthiH / ] zakti vA pAThaH / suzaktaH / [duHzaktaH / azaktaH / suzaktiH / duHzaktiH / azaktiH] // (62) dharme ti / [1 / 4 / 97 / ] iti vivakSArthaH / dharmAntAtu sito'n syAdasahAyapUrvapadAt / samAno dharmo'sya sadharmA / paradharmA / kevalAt kim ? paramasvadharmaH / / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH caturthaH pAdaH (63) jambhAt tRNasomasostathA / [1 / 4 / 9 / 8 / ] jambhAntAt tRNAdeH sito'n / tatheti lakSyaM yatheti haritAcca / tRNajambhA / [somajambhA / sujambhA [=zobhano jambho'sya, devadattaH] / haritajambhA / ] jambho'bhyavahArArthaH, dantavAcI ca // 9 // jAtIyamAsekabhRtau kRtAt syAd gandhetsupUtyutsurabherguNe tu / vAlpe tvivArthAdinu sarvabIjA ahastitaH pAditi kumbhapadyaH // 1 / 4 / 10 // (64) jAtIya / [1 / 4 / 10 / 1 / ] jAtyantAt sita IyaH syAt / samAnA jAtirasya samAnajAtIyaH / vijAtIyaH / kiMjAtIyaH // (65) mAsekabhRtau kRtAt syAt / [1 / 4 / 10 / 2 / ] bhRtAvarthakRtAt vihitapratyayAntAt parAnmAsAntAt sita ikaH syAt / paJcabhRtirasya sa paJcako mAsaH / paJcako mAso'sya paJcamAsiko bhRtakaH / dazamAsikaH / bhRtau kRtAt kim ? dvAdazamAsaH saMvatsaraH / mAsa kim ? [paJcako divaso'sya] paJcakadivasaH // (66) gandhetsupUtyutsurabherguNe tu / [1 / 4 / 10 / 3 / ] guNArthagandhAt svAdeH 4 [=su, pUti, ut, surabhi ityetebhyaH] sita it syAt / [zobhano gandho guNo'syeti] sugandhiH / 4 [=udgandhiH / pUtimandhiH / surabhigandhiH] / guNe kim / sugandha ApaNikaH // (67) vA'lpe tu / [1 / 4 / 10 / 4 / ] vA'lpavat svArthaH, AgantorvA / sugandhirAgataH 4 [=udgandhirAgataH / pUtigandhirAgataH / surabhigandhirAgataH / ] sugandha AgataH / 4 / [udgandha aagtH| pUtigandha AgataH / surabhigandha AgataH / ] tathAlpArthagandhAntAdalpaH / sUpo['lpo]'tra sUpagandhi 2 [ sUpagandhaM] bhojanam / etadviSaye'lpArthe gandho nAnyatra || (68) ivArthAt / [1 / 4 / 10 / 5 / ] gandhArthopamAnAt sito vet / kumudasyeva gandho'sya kumudagandhiH / 2 =kumudagandhaH / ] karISagandhiH / 2 [=karISagandhaH / ] (69) inu sarvabIjAH / [ 1 / 4 / 10 / 6] / sarvabIjAdayaH sitInantAH syuH, u nipAtaH / sarvANi bIjAnyasya sarvabIjI / sarvadhanI / sarvakezI, naTaH / AkRtitvAnna dvandvo'ta eva bhito'nyato na matvarthIyaH / tena vIrapuruSavAn grAma ityAdinaH syAt / rUDhizabdAt syAdapi / gaurakharavadaraNyam, ityAdi // (70) ahastitaH pAditi / [ 1 / 4 / 10 / 7 / ] iti vivakSArthaH, ivArthAt sambadhyate'tra / hastAdivajitopamAnAt sito'ntasthaH pAdaH pAt syAt / vyAghrasyeva pAdAvasya, vyAghrapAt / siMhapAdI / ahastitaH kim ? hastipAdaH / anuSTubatra hastI dAsI kusUlazca gaNikA ca mahelakaH / kAntAH kaTolagaNDolagaDolAH idRzAzca vRt // 1 // .. kaTolAdaya uktasvarUpAH kAntAzca / 3 [=kaTolaka, gaNDolaka, gaDolaka] // paJca.-13 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 paJcagranthI vyAkaraNam (71) kumbhapadyaH / [1 / 4 / 10 / 8 / ] kumbhapadI ityAdayaH striyAmeva nityaM dyantA eva kRtapAdAntalopA nipAtyante / kumbhAviva pAdAvasyAH, kumbhapadI / kumbhAdeH padI yojyA / atrendravaMzA kumbhaikakA syAdra vinissugoNato'pyaSTA kuNIsUtrasiteH sakRtritaH / dve kRSNasUcI kalazIsattAt tathA dAsusuneH zUkaradroNataH padI // 1 // sUtrasiti / dve pade, ekaM vA // 10 // saGkhyA suto danta datR vayazcet nAmni striyAM vA tu vRSabhya UrdhvAt / jurjAnu samprAt kakudasyavasthA pUrNAnna vodveratha kAkudasyet // 1 / 4 / 11 // vRttam // . (72) saGkhyA sutaH / [1 / 4 / 11 / 1] / saGkhyAvAcinaH sozca sito'ntaH pAdaH pAt .. syAt / dvipAt / tripAt / supAt / (73) danta datR vayazcet / [ 1 / 4 / 11 / 2] / vayogatau saMkhyAsoH sito'ntasthaH dantaH daMta syAt / [RkAra ugitkAryArthaH / dvau dantAvasya] dvidan 3 [=tridan, caturdan] bAlaH / caturdatI sA / vayaH kim ? dvidanto hastI // . (74) nAmni striyAm / [1 / 4 / 11 / 3] / strIsaMjJAgatau tathA / ayodatI / phAlaMdatI / nAmni kim ? samadantA || (75) vA tu vRSebhyaH / [1 / 4 / 11 / 4] / tathaibhyo vA / iha anuSTup - vRSazubhravarAhAhizuddhAgrAntAni mUSikA / zyAvArokau tathA nAmni smRtA nava vRSAdayaH // 1 // [vRSasyeva dantA asya] vRSadan, vRSadantaH, ityAdi [=zubhradan, zubhradantaH / varAhadan, varAhadantaH / ahidan, ahidantaH / zuddhadan, zuddhadantaH / agradan, agradantaH / mUSikadan / mUSikadantaH / zyAvadan, zyAvadantaH / arokadan, arokadantaH / ] agrAnta / kuDmalAgrANIva dantA asya kuDmalAgradan, kuDmalAgradantaH / zikharAgradan, zikharAgradantaH / zyAvAroko nAmnyeva / nAmni kim ? zyAvadantaH / arokadantaH / [aroko nidiptiH] // (76) UrdhvAjjJarjAnu / [ 1 / 4 / 11 / 5 / ] UrdhvAt sito'ntAjjAnu vA ju syAt / Urce jAnunI asya, UrdhvajuH / UrdhvajAnuH // (77) samprAt / [1 / 4 / 11 / 6 / ] tathA nityam / saMgate jAnunI asya, saMjuH / [saMjAnuH / ] (78) kakudasyavasthA / [1 / 4 / 11 / 7 / ] itparo'trApi sito'ntasthasyAnta i luksyAd avasthA ced gamyate / zakandhvAditvAd alopaH / [asaJjAtaM kakudamasya,] asaJjAtakakut / bAla: [ityarthaH] / Apannakakud vRddhaH / avasthA kim ? zvetakakudaH // (79) pUrNAnna vodveratha kAkudasyet / [1 / 4 / 11 / 8 / ] pUrNAt parasya kAkudasyAnta ityatra Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 99 vA syAt siti udveH parasya nityaM, pArthakyAt / pUrNakAkudaH / tathA [udgataM kAkudamasya,] utkAkut // 11 // nastrAsikA nAmni kharAkhurAd vA'sthUlAtknaso vegraM nRcazca nAbhaH / jAyA tu jAni dhanuSo'n kvacid vA kap stryAdurobhyo'pyasahAdito vA // 1 / 4 / 12 // vRttam // (80) nas nAsikA nAmni kharAkhurAd vA / [1 / 4 / 12 / 1 / ] sityAbhyAM nAsikA nas syAt, naso vA nAmni [kharakharAbhyAm] / kharasyeva nAsikA'sya, kharaNAH, kharaNasaH / khuraNAH / [khuraNasaH] // (81) asthUlAtknasaH / [ 1 / 4 / 12 / 2 / ] sthUlavarjitAnyasmAt parA nAsikA nasaH syAt siti / [duriva nAsikA'sya,] druNasaH / vadhrINasaH / gonasaH / sthUlAt tu, sthUlanAsika: [varAha:] / nAmni kim ? tuGganAsikaH / knasaH / kevalAt pAdeH parA sA nAmnyapi nasaH syAt / [unnatA nAsikA'sya,] unnasaH / praNasaH // (82) veHH / [1 / 4 / 12 / 3 / ] veH parA sA siti gra syAt / vigatA nAsikA'sya, vigraH / (83) anUcazca nAbhaH / [1 / 4 / 12 / 4 / ] zakandhvAditvAd alopaH / siti nAmnyetau sAdhUstaH / na santi Rco'sya, anRco mANavakaH / [baDhaco brAhmaNaH] kAdvAnyatra / anRkkaM sAma / padmaM nAbhAvasya, padmanAbhaH / urNanAbhaH / ap || .. (84) jAyA tu jAniH / [1 / 4 / 12 / 5 / ] sito'ntasthAt jAyA jAniH syAt / yuvatirjAyA'sya yuvajAniH / vRddhajAniH / / (85) dhanuSo'n / [1 / 4 / 12 / 6 / ] sityasyAnto'n syAt / zAGgaM dhanurasya, zAGgadhanvA // - (86) kvacid vA / [1 / 4 / 12 / 7 / ] tathaiva / zatadhanvA, zatadhanuH / puSpadhanvA, [puSpadhanuH] // (87) kapa stryAt / [1 / 4 / 12 / 7 / ] inantAt sitaH kap syAt strI cet / bahuvAgrimakA sabhA / bahudaNDikA / astriyAM vA yaH kapItyarthaH / (88) urobhyo'pi / [1 / 4 / 12 / 9 / ] etadantAt sitaH kap syAt / atra sA - uraH sapi pumAn lakSmI anaDvAn gauH payo dadhi / madhu zAli tathopAnaha tRnityATo no'rthataH // 1 // vyUDhamuro'sya, vyUDhoraskaH / priyasarpiSkaH / la nityATaH / lRdantAnnityamAT yatasmAcca / bahukartRkaH / sunadIka: / bahuvadhUkaH / nityAT hi, bahuzrIH / bahubhrUH / naJo'rthataH / [na vidyate'rtho'sya, anarthakam / ] naJaH kim ? vyarthapayAmekavacanAntAnAM pAThaH / teSAmanyavacanAntAnAM Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 paJcagranthI vyAkaraNam vA / dvinau / [dvinaukaH / ] dvipumAn / dvipuMskaH / ] (89) asahAdito vA / [1 / 4 / 12 / 10 / ] bhyasasto gaNArtham / sahAyAdivajitAdarthAdanuktasamAsAntAt si vA kap syAt / bahukhaTvaH / bahukhaTvAkaH / hAdyAdena / sAtra yoge sahAdito nAmnIyaso DIniSpravANi ca / nADItantryantataH svAGge stutau bhrAturayaM gaNaH // 1 // yoge gamyamAne sahazabdapUrvapadAt sitaH / saputraH / saziSyaH / yoge kim ? sakarmikA vidyamAnatA'tra / nAmni / vizvadevaH / vizvayazAH / IyasaH / bahuzreyAn / DIt / IyasaH paro DI It syAt / baDhyaH zreyasyo'sya, bahuzreyasIrNA [=puruSaH] / bahupreyasI [puruSaH] / itkRteH sona luk / anyastvAha itkArthI DI syAt / bahuzreyasI nA / sulugarthaH / niSpravANi cAsup / [prakarpaNa Uyate] proyate'syAM, pravANiH [iti nipAtyate], tantuvAyazalAkA, sA nirgatA'sya niSpavANiH paTaH / kaJ na nADItantrI etadantAt svAGge'rthe / bahunADi: kAyaH / bahutantrIrgIvA / tantryo dhamanyaH / svAGge kim ? bahunADikaH stambaH / bahutantrIkA vINA / yadvA, svAGgam [anyapadArtha-] syAvayavaH / bahunADi: stambaH / svAGge kim ? bahunADiko gRhasthaH / stutau bhrAtuH / subhrAtA / bahubhrAtA / stutau kim / mUrkhabhrAtRkaH // 12 // . dvitreSTa mUrdhAkSi ca sakthi svAGge lAtvAdvidaNDyAdi tRjAdito'trAt / / To daH zaradbhyo nabanAdito vA lugnoravereti caturthapAdaH // 1 / 4 / 13 // vRttam // (90) dviveSTamUrdhA / [ 1 / 4 / 13 / 1 / ] dvitredrdhAntAt sito vA Ta: , syAt / dvimUrdhaH / dvimRrdhA / trimUrdhaH / [trimUrdhA // (91) akSi ca sakthi svAGge / [1 / 4 / 3 / 2 / ] sityAbhyAM nityaM TaH / vizAlAkSaH / svAGga kim ? dIrghasakthi zakaTI / To DyarthaH / (92) lAtvA [ 1 / 4 / 13 / 3 / ] [paM0 graM0 1 / 4 / 1 / 6] ityavyayIbhAvAd yuddhe in pradarzitaH so tena samAsAntaH syAt / kezAkezi / bAhAbAhavi // (93) dvidaNDyAdi / [ 1 / 4 / 13 / 4 / ] ijanto nipAtyate'nyArthe'pi detyarthe ca / Aryeha sagItiH - dverdaNDimuzalisAcaikapohyAcyAdyubhobhayAto vA / vyaJjalidattipANihasti ca kaNi nikucyAcca saMhitAt pucchi // 1 // dvedaNDimusali / dvau daNDAvasya [praharaNe], dvidaNDi / dvimusali / sAdeH padi / [samAnA pAdAvasmin,] sapadi / [ekaH pAdo'smin gamane,] ekapadi / [prohya pAdau,] prohyapadi [hastinaM vAhayati] / [Acya pAdau,] Acyapadi [zete] / ubhA ubhayA AbhyAM bAhvAdayaH / ubhAbAhu / ubhayAbAhu / [ubhAdanti / ubhayAdanti / [praharati ubhau hastAvasmin, ubhAhasti / ubhayAhasti / ubhApANi / ubhayApANi / ubhAJjali / ubhayAJjali / ubhAkarNi / ubhayAkarNi / ijlopo nipAtanAt / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 101 dicca / tathya nikucyakaNi / saMhitapucchi / AkRtitvAd ante vA si ityAdi / (94) RjAdito'trAt / [1 / 4 / 13 / 5 / ] idvRttimAtrAd RjAdyantAd at syAt / atra syAd gItyanuSTup - Rkpa: pathyap cAdhvan dhUzcAnakSatre tvive'kSibhUmistu / saGkhyApANDUdakRSNAd rAjJaH palyahastinorvarcaH // 1 // samavAndhAt tamaH zreyaH nisaH zvaso'vasIyasaH / . sAmalomaprateranvavAt taptAdrahasastathA // 2 // Rk pur pathin ap etadantAt / baDhaco vipraH / caraNA evetyeke [kAzi0 5.4.74; jai0 4 / 270 ma0 vR0] / ardharcam / nAndIpuram / jalapathaH / bahupatho dezaH / dvAbhyAM gatA Apo yatra, dvIpaM. vimalAkhyaM sara: / kaccanaH pragato'dhvAnaM, kittvAt prAdhva na, prAdhvo rathaH / dhuro'nakSe'rthe / rAjadhurA / ive'kSi / akSyantAdupamAne'rthe / lavaNamakSI lavaNAkSam / gavAkSam / ive kim ? nakSi / bhUmyantAt saGkhyAdeH / dvibhUma:prAsAdaH / [pANDubhUmo dezaH / udagbhUmo dezaH / kRSNabhUmo dezaH / ] rAjAdeva!'ntAt / rAjavarcasam / [palyavarcasam / hastivarcasam / ] tamo'ntAt samAdeH / [saMntataM tamaH, tamasA, tamo'sminniti vA,] santamasam / [avatapasam / andhatamasam / ] zreyAntAnnisaH zvasazca / [nizcitaM zreyo] niHzreyasam [anartharahitaM kalyANamityarthaH] / [zobhanaM zreyaH] zvaHzreyasam / zvovasIyaM ca / kalyANam [ityarthaH / AzIviSaye'nayoH prayogaH / ] sAmalomAntA pratyanvavAt / pratisAmam / [anusAmam / avasAmam / ] pratilomam / [anulomam / avalomam / ] taptAnvavAcca rahasantAt / taptarahasam / [anurahasam / avarahasam] / (95) To daH zaradbhyo nabanAdito vA / [1 / 4 / 13 / 6 / ] detyavyayIbhAvAccharadAdyantAT Ta: syAt / nabanAdita eva vA Ta: syAt / nap vA'sAvanantazca naban / tadAdeH zaradAditvAnitye prApte / iha vRttaSaTpAt . zaranmano'no himavaccatuH samik jarA jaro vAkSi manassadaH kiyat / vipAzupAnat pratito'naDuddizaH pathi nRzau taddivupAcca sacchunau // 1 // pratiparo'nusaMbhyo'kSi saMkhyA godAvarI nadI / DauM pratyuro'nugurdairye'nuvRttabanAgrahAyaNI / jhay giri paurNamAsI ca nadI ceti gaNaH smRtaH // 2 / / upazaradam / pratimanasam / ityAdi [=upavipAzam / prativipAzam / upatyadam / zarad, tyad, tad, yad, kiyad, hiruk, himavat sadas, anas, manas, vipAz, diz, dRz, viz, upAnah, anaDuha, dik iti zaradAdiH] / jarA jarazca upAt / [upajarasam / ] upAt sacchunau / upasadam / [upazunam / ] pratyAdeH akSantAt / pratyakSam / [parokSam / anvakSam / samakSam / ] sidvRtte triliGgatA / 'saGkhyA paJcamIvRtteH / saptagodAvaram / paJcanadam / Dau~ cAdhAre'rthe / pratyurasam / tathA'nugavaM daiye'rthe / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 paJcagranthI vyAkaraNam [gavAmanvAyataM yAnam, anugavam / ] an anantAt / uparAjam / Atmanyadhi / adhyAtmam / pratyAtmam / naban / upacarmam / upacarma / upAgrahAyaNam / upAgrahAyaNi / jhay pratyAhAraH / [jhayantAt / ] upasamidham / [upasamit / ] upadRSadam / [upadRSat / ] upagiram / [upagiri / ] upapaurNamAsam / [upapaurNamAsi / ] upanadam / [upanadi] // (96) lugneravoreti / [1 / 4 / 13 / 7 / ] eti akArekAre samAsAnte pare, n a i ne, sa . luk, avoH ava syAd, oH uvarNAntasyAntaH / paramarAjaH / ekAha: / sugandhiH / gavAkSaH / sthalapathaH / tathA bAhAbAhavi / jAnAjAnavi / hanAhanavi // [caturthapAdaH / iti prathamAdhyAye] caturthaH pAdaH [samAptaH] || // [iti ] zrIbuddhisAgarAcAryakRtAyAM paJcagranthyAM saMskRtAdhikAre prathamo'dhyAyaH samAptaH // - ityarthaH / samAsaH samApto'yam // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ // atha dvitIyo'dhyAyaH // ] [ // atha prathamaH pAdaH // ] nAppade vA sRto Istu patyau svasAsyAM ca cArthe'ra mAtuH pituH putrarante / 'ntye'vAyudevasya vede zrutasyettathAgnestu some varau Ne pare // 2 // 11 // stragviNI // (1) nAppade / [2 / 1 / 1 / 1 / ] lug vartate / pade pare'm dvitIyAdi lug na syAt / asmiMzcatvarasya catuSTayaM tu / khityamekAjicorTAmbhaH ojastamo'JjaH sahasto manasto'bhidhAjjJAyinoH / puJjanusto'nujA'ndhe'pi TityAtmano nAmni Detho parAcchaMsini brAhmaNAt // 1 // Gasyasattve kSipA? na putre hare pazyato vAgdizo yuktidaNDe'dasaH / phagvujornAgni devAt priye zepa lAGgalapucche zuno'thApi dAse divaH // 2 // . yonividyAyujo'sminmRto hRddivo yaddhalo mni prAkkArato halyakAme'Ggato mastakAnmUrdhato nAntamadhyAd gurau kRtsu yA vA tu bandhe tane // 3|| ghe'tra kAlAt zaye vAsi vAse'pyakAlAt zarAjje varAt syAt kSarAd / / varSato je dhukAlAccharatprAvRSo'po matau yoni ye nensthabadhnAti siddhe gaNaH // 4 // ijantAdekAcaH paro'm lug na syAt khidante pade pare / strImanyaH / bhruvaMmanyaH / gAMmanyaH / nAvaMmanyaH / zriyaMmanyaH / kulamAviSTaliGgatvAd strIMmanyamanye / tathA'mbha AderTA / ambhasAkRtam / [ojasAkRtam / tamasAkRtam / aJjasAkRtam / sahasAkRtam / ] manastaH / nAmni AjJAyini ca / manasAdevI / [manasA AjJAtuM zIlamasya, manasazcAjJAyinI vA,] manasAjJAyI / puJjanustaH krameNa . anuje'ndhe ca / [puMsA anujA] puMsAnujA [kanyA] / [januSA janmanA andhaH] januSAndha / [avikRtAkSo] jAtyandha ityarthaH / Teti pUraNe / AtmanaH / AtmanASaSThaH / siti, AtmacaturthaH / nAmni De / Atmana eve / aatmnepdm| AtmanebhASA / parAt / parasmaipadam / [parasmaibhASA / ] paro'tra Gasi / [brAhmaNAd granthAd gRhItvA zaMsatIti] brAhmaNAcchaMsI // 1 // GasyasattveM ktena stokAdiprApte / stokAnmukta: / [antikAdAgataH / dUrAdAgataH / kRcchrAllabdhaH / ] kSipA rDa: / nindAgatau SaSThI / caurasya kulam / kSipA kim ? nRkulam / na putre / na luk vartate'to vA / dAsyAH putraH / [dAsIputraH / ] kSipA kim nRputraH / tathA pazyatoharaH / vAcoyuktiH / dizodaNDa: / adasaH phagvujoH / AmuSyAyaNaH / amuSyaputrikA / naDamanojJAt tadante vidheH pAThAt / evaM nAmni / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 paJcagranthI vyAkaraNam devAnAMpriyaH / zunaHzepaH / [zunaHpucchaH / zunolAGgalaH / ] divodAsaH // 2 // yonividyAyujo'smin sRtaH / yonividyAsambandhinaH sRtaH RdantAd asmin yonisambandhini pade pare sid Rd anyo'pyevambhUto grAhya iti sRt / pituHputraH, piturantevAsI / hotuHputraH / RtaH kim ? AcAryaputraH / . yonividyAyujaH kim ? nRputraH / asmin kim ? pitRgRham / haddivorDi / hRdispRk / [divispRk / ] at, hal, udantAt saMjJAyAm / araNyetilakAH / yudhiSThiraH / gaviSThiraH / addhalo: kim ? nadIkukkuTikA / nAmni kim ? akSazauNDa: / prAkkAlataH / prAcAM kAranAmnaH hali / stUpezANaH / mukuTekArSApaNaH / haledvipadikA / dRSadimASakaH / rakSArthaM karSakAdi kalpitaM rAjJe deyaM zaraH / tatsaMjJA etAH / prAk kim ? yUthapazuH / kAra kim ? [abhyarhite pazuH] abhyarhitapazuH / hali kim ? [avikaTe uraNa:] avikaToraNaH / addhaloH kim ? [nadyAM doha:] nadIdohaH / akAme'GgataH / kaNThekAlaH / udaremaNiH / urasilomA / akAme [kim ?] sukhakAmaH / aGgAt kim ? akSazauNDaH / addhaloH kim ? jaGghAvaliH / aGgalivraNaH / mastakAnmUrdhato na / mastakazikhaH / [mUrdhazikhaH / ] tathA anteguruH / [madhyeguruH / ] AbhyAM kim ? AdiguruH / kRtsu yA / yeti tatpuruSe kRdanteSu / stamberamaH / karNejapaH / goSucaraH / varSAsujaH / apsujaH / kvacid vA / sarasijam / sarasiruham / [saroruham / ] na ca / kurucara: / vA tu bandhe / aGgAd addhalazca / hastebandhaH / [hastabandhaH / ] tanAdau / kAlAt / pUrvAhnatanaH / [pUrvAhnetanaH // ] ghe taratame / pUrvAhnetarAm / pUrvAhnatare / pUrvAhnetamAm / [pUrvAhnatamAm / ] aluki kAm / atreti kAlazabde / pUrvAhnakAlaH / [pUrvAhnakAlaH / ] kAlavAcina: kim ? zuklatare / [zuklatame / ] addhale kim ? rAtritarAyAm / zayAdau akAlAd vA / grAmezayaH / [grAmazayaH / vanevAsI / vanavAsI / grAmevAsaH / grAmavAsaH / ] kAlAt / pUrvAhnazayaH / addhalaH kim ? bhUmizayaH / zarAdeH je / zarejaH / [zarajaH / varejaH / varajaH / kSarejaH / kSarajaH / varSejaH / varSajaH / ] punarje divAdeH nityam / divijaH / [kAlejaH / zaradijaH / prAvRSijaH / ] apo matyAdau / apsumatiH / [apsuyoniH / apsavyaH / nensthabadhnAti siddhe / na, luk na syAdinantAdau / sthaNDilavartI / samasthaH / cArakabandhaH / kAmpilyasiddhaH / gaNo'yamatraiva // 4 // (2) vA sRtau Istu patyau svasAsyAM ca / [2 / 1 / 1 / 2 / ] sRta iti yonividyAsambandhena RtAd asminneva patyau pare svasAyA'syAM ca Gas vA lugna syAt / duhituHpatiH / [duhitRpatiH / ] mAtuHsvasA / [mAtRSvasA // ] (3) cArthe'ra mAtuH pituH / [2 / 1 / 1 / 3 / ] dvandve'nayoranto'ra syAd vA mAtarapitarAbhyAm / mAtApitarau / pitarau vA / cArthe kim / mAtuHpitA // (4) putrarante Rdante pade ca antye / [ 2 / 1 / 1 / 4 / ] sarvAnte'pi sRtaH A syAdasminneva / pitAputrau / hotApotArau / hotRpotRneSTAprazAstAraH / dvandve kim ? mAtRSvasA / RtaH kim ? patibhrAtarau / sit kim ? dAtRjAmAtArau / asmin kim ? mAtRbhojayitArau // (5) avAyudevasya vede zrutasya / [2 / 1 / 15 / ] vAyuvajitadevatAnAM vede sAhacaryeNa zrutAnAM dvandve At pade pare / sUryAcandramasau / mitrAvaruNau / Agnendram / devatAnAM kim ? Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH pUSacaSAlau / vede kim ? candrasUryo / avAyuH kim ? agnivAyU // (6) IttathAgnestu some varau Ne pare / [2 / 1 / 1 / 6 / ] it syAd agnestathaiva some pare varuNe cetyarthaH / agnISomau / SatvamIti nipAtanAd anyatrAgnisomam / [agnIvaruNau / ] // 1 // ikRtAraicyaviSNau suSAsoSaso div sa dyAvA pRthivyAM divas vA tvanU- / DapriyAdyApi kAdyeva puMstrI pumAn cciH kvacinnAma TatkAntacAraujjhatoH // 2 / 1 / 2 // sragviNI // (7) i kRtAraicyaviSNau / [2 / 1 / 2 / 1 / ] agnerit syAt kRtAraicyuttarapade'viSNau devatAdvandve AgnimArutaM [karma] | AgnivAruNam / kRtA raici kim ? Agnendram / viSNau, AgnAvaiSNavam / nAtvetve // (8) suSAsoSasaH / [2 / 1 / 2 / 2 / ] sit sarvArthaH / devatAdvandve uSasaH uSAsA syAt pade / uSAsAnaktam // . (9) div ca dyAvA / [2 / 12 / 3 / ] tathaiva divo Gi dyAvA syAt / dyAvAkSame dyAvAbhUmI // (10) pRthivyAM divas vA tu / [2 / 1 / 2 / 4 / ] tathaiva, divaspRthivyau / dyAvApRthivyau vaa| so'vikArArthaH / (11) anuG apriyAdyApi kAdyeva puMstrI pumAn / [2 / 1 / 2 / 5 / ] puMso'rthaH strIvRttiH puMstrI / tadvAcizabdo'pi puMstrI / sa pumAn puMvat syAt priyAdyapUraNAvajite kAdye pare / zloko'tra kastryekArthyavarA'kvipprit mAnyaM De sasiNau kyaGi / ___Dhe'gnAyyacye prasUtAt prajAtA garbhiNI striyAm // 1 // . ke druska iDaviD / aiDaviDikA / darzanIyikA / styekArthe / striyAM samAnAdhikaraNe sarvatra, ata evApriyAdyApyuktam / kumArabhAryA / zyetabhAryaH / yuvajAniH / paTvImRdvyau bhArye'sya, paTvImRdubhAryaH / vAtaNDI cAsau yuvatizca, vAtaNDyayuvatiH / evaM kauNDInyasya vRndArikAm / puM kim ? khaTvAbhAryaH / strI kim ? grAmaNikulam, [grAmaNI] dRSTirasya grAmaNidRSTiH / striyAM kim ? kalyANIpradhAnA ime / ekArthe kim ? kalyANImAtA / anUGi kim ? brahmabandhUbhAryaH / apriyAdyApi kim ? kalyANI priyaH / kalyANIkAntaH / kumArIpriyaH / [kumArI kAntaH / SaTpAd iha - priyA kAntA manojJA ca kalyANI subhagA samA / durbhagA capalA kSAntA dahitA bhakti vAmanA / nicitA svA sacivA ca keSAJcit SaTpadI matA // 2 // dRDhabhaktirityAdAvastrIpUrvapadavivakSAyAm / api [=appratyaye] kalyANIpaJcamA rAtrayaH / api kim ? kalyANIpaJcamIkaH pakSaH / pRthak spaSTArthaH / caraTi / bhUtapUrvA uzij / ozijacarI / akviprit / kvivajite piti riti / piti luci / gatagavA / paJcabhiH gArgIbhiH krItaH pnycgrgH| atizaye darzanIyatarA / akvip kim ? paTvI ivAcarati, paTvayati / kumArayati / kumArIyateH paJca.-14 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 paJcagranthI vyAkaraNam kvip| kumArI / riti ISatpaTvI / kumArajAtIyaH / tathA ku mAramAnI ku ku TANDam / etAvastryekArthAveva / bahuzo dehi / paTayati / kumArAyate / Dhe'gnAyI eva / agnAyI devatA'sya, AgneyaH / agnAyI kim ? rauhiNe: / acyasyApavAdaH / acye / ajAdau yAdau vA'NAdau / atizaye, paTiSThA / samUhe, [hastinInAM samUho] hAstikam / zyainyAbhAvaH / zyainyAM To ca dravye / aNAdau kim ? hastinIyati hastinyaH / prasUtAdayaH / etAH samAnAH kRtau striyAm / prasUtabhAryaH / [prjaatbhaaryH| garbhiNIbhAryaH / ] etAH kim ? droNIbhAryaH / kuTIbhAryaH // . (12) cviH kvacit / [2 / 1 / 2 / 6 / ] anaG puMstrI tryantaM puMvat kvacit syAt / styekArthe, mahadbhUtA / na ca, gomatIbhUtA // (13) nAmaTatkAntacAraijjhitoH / [2 / 1 / 27 / ] nAma saMjJAvAci, Tat pUraNAntaM, kapratyayAntaM, cAraic kRtAraijantaM cAnUG puMstrI pumAn syAt stryekArthe'priyAdyo'pi,. jhitoreva, jhiti karmadhAraye riti ca pratyaye / dattavRndArikA / paJcamavRndArikA / pAcakavRndArikA / sautaGgamavRndArikA / riti / dattajAtIyA ityAdi [= dattadezIyA / mAthurajAtIyA] / kAntapratyayaniyamAt / pAkabhAryaH / kRtAraic kim ? tAvadbhAryaH / ardhaprasthe bhavA'rdhaprasthI, sA bhAryA'sya, ardhaprasthabhAryaH / taddhite kim ? kumbhakArabhAryaH // 2 // . vikArarakte bhriti mAnyaDhAcye prANyaGaDIjAti ca kAkazAvAH / sarvAdivRttau tvatalorguNo DI ghAdau laghustUdugitazca vaikAt // 2 / 1 / 3 // vRttam // (14) vikArarakte / [2 / 1 / 3 / 1 / ] vikAre rakte cArthe yaH kRtAraijanto'nUG puMstrI sa pumAn syAt sritoH kAdye cApriyAdyApi, pArthakyAt / [lohasya vikAro lauhI, lauhI ISA] lauheSA / [kaSAyeNa raktA kASAyI, kASAyI bRhatikA] kASAyabRhatikA / tathA [lauheSA yasya rathasya sa,] lauhessH| [kASAyabRhatikA yasya sa, kASAyabRhatikaH // ] (15) bhriti mAnyaDhAcye prANyaGgaDIjAti ca / [2 / 1 / 3 / 2 / ] prANyaGgAd yo DI tadantaM jAtivAci cAnUG puMstrI pumAn syAd bhritoH mAnini Tavajite'cye / dIrghakezavRndArikA / dIrghakezajAtIyaH / dIrghakezamAnI / samUhe / hastikam / jAti / kaThavRndArikA / [kaThajAtIyA / kaThadezIyA / ] eSveva kim ? dIrghakezIbhAryaH / dIrghakezIpAzA / prANyaGgaDIniyamAd, akezabhAryaH / jAti / baDhacIbhAryaH / aDhe kim ? hAstineyaH / apriyAdyApi kim ? kaThIpriyA // (16) kAkazAvAH / [ 2 / 1 / 1 / 3 / ] kRtapuMstvA nipAtyante / kAkyAH zAvaH [kAkazAva:] / [mRgyAH padaM] mRgapadam / mRgakSIram / yathAkRtyapuMvaccaike // (17) sarvAdivRttau / [ 2 / 1 / 3 / 4 / ] vRttimAtre sarvAdiH puMstrI pumAn syAt / tasyAH mukhaM, tanmukham / tadidaM tatra tathA / sarvapriyA / parAbhAvAdanekA // (18) tvatalorguNaH / [2 / 13 / 5 / ] [styanUguNavacanaH tvAt, talazca paraH pumAn / pavyA:bhAvaH] paTutvam / paTutA / guNaH kim ? kaThItvam // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 107 (19).GI ghAdau laghustu / [2 / 13 / 6 / ] tara prakarSe ghaH tadAdau puMstrI Dyanto husvaH syAt / ghAdi AsIdI ca / atra zlokaH - gharUpakalpagotreSu celaDbrU ca mate hate / anyadAsthAsthitarAgaUtyAzIru tsuko gaNaH // 1 // paTvitarA / Adi [=paTvitamA / paTvirUpA / paTvikalpA / paTvigotrA / paTvicelI / paTvibruvA / paTvimatA / paTvihatA / anyadAsthA / anyadAsthitaH / anyadrAgaH / anyadUtiH / anyadAzIH / anyadutsukaH / atrASaSThyantasyAtRtIyAntasya cAnyazabdasya rAgAdhunarapadeSu nityaM dagAgamaH / ] (20) Udugitazca vaikAc / [2 / 1 / 37] Udantam ugitazca yo GI tadantam ekAca GyantaM vA laghuH syAt strayekArthe ghAdau / brahmabandhutarA / brahmabandhRtarA, Adi / zreyamitarA / zreyasItarA. aadi| prakarSayogo'strItvAt, prAgeva / zreyastarA / stritarA / strItarA / zitaga / amyApatyaM strI / I. ikalpAdi // 3 // igayaNi yuvasaGkhyaGInAmahansAyasaMkhyAvito'ho'pi DI tIratArA dizo'rthe'nyadarzarDasAzAsu che kArake rIdapaH prAdyanadyantaro'vazyamaH syAd yapInmanasi samo vA tate poDazAdyA yathoktAH pare'midyavRtrA'pyanA ke tathAnto bhavenmukhya idvAdyasinmAtRke mAtRmAtaM ca bandhau sadA // atha nijapatiputrayoH kU rathatryajvadekadyau jAtI tRNaM kA pathAt kveSadarthe purau Se / kavoSNe mahannA viziSTe ca ghAse kara yo' ccijAtIyabhIcyA'STanaH / yutagavyaTi haviHkapAlaM trayo dvApyaDAzIti zanzatriSu vA catvAriMzadAdau no'cyaMstu zApa tiGantaM tvago vA 'trase sA sahaH so'nupAkhyAdhikAkhyAzrute // 4 // daNDakaH // (21) igayaNi yuvasaGkhyaGInAm / [ 2 / 1 / 4 / 1 / ] yaN iy uv, asaGkhyaM cAdi GI etadvarjitAnAM ikyade vA hrasvaH / grAmaNiputraH / [grAmaNIputraH / ] brahmabandhuputraH / [brahmabandhUputraH / alAbukarkandhudRnbhuphalam / ayaNAdeH kim ? zakaTahUputraH / kArISagandhIputraH / strIputraH / bhraputraH / kANDIbhRtaH / UrIkRtya / gArgIputraH // (22) ahansAyasaGkhyAvito'hno'pi Gau / [2 / 1 / 4 / 2 / ] sAyAdeH paro'ho'han syAd vA Go / sAyamo'p lugnipAtanAt / sAyam ahna: [sAyAhnaH / ] sAyAhni / sAyAhani / sAyAhna / dvyahni / [vyahani / vyahne] yAvadahni / [yAvadahani / yAvadahne / ] vyahni / [vyahani / vyate / / ] (23) tIratAro dizaH / [2 / 1 / 4 / 3 / ] digvAcinaH parastIra: tAra: syAt / dakSiNatAram / dakSiNatIram // .. (24) arthe 'nyadarTArDasA / [2 / 1 / 4 / 4] atRtIyASaSThyA lakSito'nyo'nye'rthe para vA'nyat syAnnipAtanAt / anyadarthaH / anyArthaH / arzarDasA kim ? [anyasyArthaH,] anyArthaH / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 paJcagranthI vyAkaraNam (25) AzA su / [2 / 1 / 4 / 5 / ] anyo'nyannityam / sup gaNArthaH / sa cokto ghAdau / anyadAzA / arzarDasA kim ? [anyasya AzI:] anyAzIH // (26) che kArake / [2 / 1 / 4 / 6 / ] TarDisApi / [anyasmai hitaH,] anyadIya / anyatkArakaH // (27) rIdapaH prAdyanadvyantaraH / [2 / 1 / 4 / 7 / ] na a ana / prAdi, anavarNo, dvi, antar ebhyaH parasyApa AderIt syAt / samIpam / pratIpam / ana kim ? prApaH / parApaH / ebhyaH kim ? bahvapaH / __ (28) avazyamaH syAd yapIt / [ 2 / 1 / 4 / 8 / ] yatpratyAhArAnte'vazyamo'nte illuksyAt / avazyadeyam / yapi kim ? avazyaGkArakaH // (29) manasi khalu numo'pi kAme / [ 2 / 1 / 4 / 9 / ] bhoktumanAH / bhoktukAmaH // (30) samaH / [2 / 1 / 4 / 10 / ] tayoH / samanAH / [sakAma:] / / (31) vA tate / [2 / 1 / 4 / 11 / ] satatam / [santatam / ] (32) SoDazAdyA yathoktAH / [2 / 1 / 4 / 12 / ] zAstreNAvihitalopAgamavarNavikArA dRzyante te yathopadiSTAstathA sAdhavo bhavanti / syAda dodhakaM ceha SoDaza vADvali nAmni samApA'nUpadivo'gaci dIrgha udau ca / dRdabha dUDhya pRSodarapazcArdhAdimayUra pizAcabRsI ca // 1 // . ' husvAd dhruvo'pi kuMsAdau putraT vA duhitA sutAt / seto'grarAjabhojebhyo nakhAddekAnaviMzatiH // 2 // mAMsyavanaM pRSodvAnaM mAMsyakolUkhalo balA- / hako dUDAzadUNAzau jImUto mekhalAdayaH // 3|| vAkyAni SaDbhiH saha daza [=SoDaza] / vAcaM vadati vAgvAdaH, tadapatyaM vADvaliH / saGgatA anugatA Apo yayostau nAmni deze / [samApaM nAma devayajanam / anUpaH / ] nAmni kim ? samIpam / [anvIpaH / ] divo'gaci / divo'ci pare'gAgamaH syAt / divAdhIzvaraH / divAGganA / divaukasaH / dIrdhe'ci atkacca / divo'ntaH / divIzvaraH / divezvaraH / udau / divanto'tkacca ucca au uvaNe pare / devohA / divUDhAbUhA / divUDhA / [divoDhA / devoDhA / ] divUtiH / divodyAnam / [devodyAnam / yUdyAnam / ] divodgatiH / tathA kRcchreNa dabhyate, [dUdabhaH] / duSTaM dhyAyati, [dUDhyaH] / pRSad udaramasya, [pRSodaraH] / pazcAto'rdhAdau talopaH / pazcArdhAm / pazcAnupUrvI / pazcAbhimukhaH / tathA, mahyAM rauti [mayUraH] / pizitamaznAti [pizAca:] / bruvantaH sIdantyasyAM, [bRsI] / bhruvo'nto husvaH syAd vA kuMsAdau pare / bhrukuMsaH / bhrukuTi: / [bhrakuMsaH / bhrakuTiH / ] sutAdeH parA duhitA putraT syAd vA / sutaduhitA / sutaputrI / meruputrI / [meruduhitA] ityAdi / nakhAdyakRtanalopaM sAdhu syAt / atrAryA - Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 109 . nakhanakulanAntarIyakanakranapuMsakanameru nAsatyAH / nakSatranAkanabhrATnamucinavedAH napAdAdi // 4 // [na vettIti] navedAH, [vetti:] asun [pratyayAntaH] / AdivRtterekAnaviMzatyAdayazca nipAtyante / ekena na pUryate viMzatirityAdyarthe ekasyAdugAgamo naJazca prakRtibhAvaH / ekAnaviMzatiH / ekAnaviMzatiH / ekAtratriMzat / ekAdnatriMzat / ekAnnazatAdi / mAMsasyAntalopaH pacanapAkayoH / [mAMspacanam / mAMsapacanam / mAMspAkaH / mAMsapAkaH / ] pRSad udvAnam [asya, pRSodvAnam] / UrdhvaM khamasya [ulUkhalam / UrdhvakhazabdayorulUkhala ityetAvAdezau / ] udUkhalaM vA / vArivAhaka: [balAhakaH / vArizabdasya ba Adeza uttarapadAdezca latvam / ] kRcchreNa dAzyate nazyati ca [dUDAzaH / daNAzaH 1] jIvanasya mUto [jImUtaH] / mekhalAdizabdAt / [mehanasya khasya mAlA mekhalA / / mahyAM rauti [mayUraH / mahIzabdasya mayUbhAvaH]. / [mahyAM zete ca, mahiSaH / DitthaH / kapitthaH / dadhitthAzvatthamahitthAdayo'vihitalakSaNA atra draSTavyAH // varNAgamo varNaviparyayazca dvau cAparau varNavikAranAzau / dhAtostadarthAtizayena yogastaducyate paJcavidhaM niruktam // 5 // (33) pare'siyuvUJo'pyanAke tathAnto bhavet / [2 / 1 / 4 / 13 / ] pare pratyayAH asit yu-vu-utrAH krameNa ana-aka-antAH syuH / nandyAderyuH / nandanaH / yunividyAdaH / kAraNA / vedanA / * yuH / palAzazAtanaH / karaNam / godohanI / asi kim ? UrNAhaMzubhaMbhyaH syuH / UrNAyuH / * [ahaMyuH / zubhaMyuH / ] vuJ / arIhaNAdeH / ArIhaNakam / tRc Nvu / kArakaH / vuT zilpini / nartakI / vunAsI: / jIvakaH / runandijIveH / nandanaH / jIvantaH // (34) mukhya idvA dya sinmAtRke mAtRmAte ca / [2 / 1 / 4 / 14 / ] yo'NioH striyAM dya Adezo mukhyaH svArthavRttiH sa it syAt, sidityanyArthe, mAtRkAdau pare vA / krauDImAtRkaH / [kroDImAtA / kauDImAtaH / ] krauDyAmAtRkaH / [krauDyAmAtA / krauDyAmAtaH / ] kArISagandhImAtRkaH [kArISagandhImAtA' / kArISagandhImAtaH / kArISagandhyAmAtRkaH / kArISagandhyAmAtA kArISagandhyAmAtaH / paramakArISagandhImAtRkaH ityAdi / ] mukhya kim ? atikrauDyAmAtRkaH / [atikrauDyAmAtA / atikrauDyAmAtaH / ] sit kim ? krauDyA'mAtA / eSu kim ? krauDyAMpatiko grAmaH // (35) bandhau sadA / [2 / 1 / 4 / 15 / ] tathaiva / krauDIbandhuH / mukhya kim ? atikrauDyAbandhuH / sit kim ? krauDyAH bandhuH / / - (36) atha nijapatiputrayoH / [ 2 / 1 / 4 / 16 / ] tathaiva / daivayajJIpatiH / [daivayajhyApatiH / paramadaivayajJIpatiH / daivayajJIputraH / daivayajyAputraH / paramadaivayajJIputraH / ] bhini / kaumudagandhIputrI / mukhya kim ? atikrauDyApatiH / nijagrahaNAt siti na / krauDyApatiko grAmaH / (37) kU rathayajvadekadyau / [ 2 / 1 / 4 / 17 / ] kuH kat syAt rathAdau yi tatpuruSe / kadrathaH / kattrayaH / [kadajaH / ] kadazvaH / kadvadaH / yi kim ? kuratho rAjA / eSu kim ? kunA // IHHHHHH Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 paJcagranthI vyAkaraNam (38) jAtau tRNe / [ 2 / 1 / 4 / 18 / ] jAtAvarthe / kattRNam / jAtau kim ? kutRNAni || (39) kA pathAt kveSadarthe / [ 2 / 1 / 4 / 19 / ] kuH kA syAdante pathAkSayoH, ISadarthe ca yaH kuH siti ceSyate / kApathaH, dezo vA [kApathaH] / kAkSANi / [kAkSaH / ] ISadarthe / kaalvnnm| kAmlam // (40) purau the / [2 / 1 / 4 / 20 / ] puruSe ityarthaH / maNDUkaplutyA vA ca sambadhyate / kApuruSaH / kupurupaH / purau kim ? kupuruSaH // (41) kavoSNe / [2 / 1 / 4 / 21 / ] kuH kaH kava syAduSNe vA kA ca vA / kavoSNam / koNam / kaduSNam / (42) mahannAD viziSTe ca ghAse kare / [2 / 1 / 4 / 22 / ] eSu mahato DAD syAd vA / mahAviziSTaH / mahadviziSTaH / evaM ghAse / [mahAghAsaH / mahadghAsaH / ] kare / [mahAkaraH / mahatkara: / ] abhidarthamidam // (43) DyaH / [ 2 / 1 / 4 / 23 / ] mahato DyantasyAnto DAD nityameSu / mahatyAH viziSTaH, mahAviziSTaH / [mahatyA ghAsaH, mahAghAsaH / mahatyAH karaH, mahAkaraH // ] (44) accijAtIyabhi / [2 / 1 / 4 / 24 / ] accyanto mahannAD syAjjAtIye / mahAjAtIyaH / mahApuruSaH / mahAdevI / mahAkulam / bhitaikArthopalakSaNAt, mahAbAhurnA / mahAkIti / acci kim ? mahadbhUtazcandramAH // (45) icyA / [ 2 / 1 / 4 / 25 / ] ijantottarapade pUrvasyA syAt / kezAkezi / bAhAbAhavi / / (46) aSTanaH / [ 2 / 1 / 4 / 26 / ] A syAnnAmni pade pare / bahulatvAt, nAno'tra sUtratvAt / aSTApadaH / aSTAvakro muniH / aSTAviTapaH / nAmni kim ? aSTaguNam // (47) yutagavyaTi haviHkapAle / [2 / 1 / 4 / 27 / ] yuktaviSaye'nante gavi ata evAT, tathA haviviSaye kapAle / aSTa A / aSTAgavaM zakaTam / aSTAkapAlaM haviH / yutaH haviH kim ? aSTagavaM, aSTakapAlaM tasya // (48) trayo dvApyaDAzIti zamzatriSU / [2 / 1 / 4 / 28 / ] trayaH dvi dvA, apizabdAd, aSTApi syAt, samAsAnta DA'zItyoraNyasmin. zan zat ni zabdAnte saGkhyApade pare / u nipAtaH / trayodaza / trayastriMzat / trayoviMzatiH / evaM dvAdaza / [dvAtriMzat / dvAviMzatiH / ] aSTAdaza / [aSTAtriMzat / aSTAviMzatiH / ] aDazItyoH kim ? trirdaza / tridazA: / tryazItiH / [vyazIti / ] zanzaniSu kim ? trizatam // (49) vA catvAriMzadAdau / [2 / 1 / 4 / 29 / ] tvAlaghuH / tadeva / trayazcatvAriMzat / [dvAcatvAriMzat / aSTAcatvAriMzat / ] tricatvAriMzat / [dvicatvAriMzat / aSTacatvAriMzat / ] ityAdi / aDAzItyoreva / zazatriSu kim ? trizatam // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 111 (50) naJaH / [ 2 / 1 / 4 / 30 / ] naJ a: syAt pade / abrAhmaNaH / aputro nA // (51) acyaMstu / [ 2 / 1 / 4 / 31 / ] turevArthe / ajAdau pAde naJ aneva syAnna dviH / anazvaH / anuSTro nA // (52) zApe tiGante / [2 / 1 / 4 / 32 / ] annau staH / apacasi [tvaM jAlma] anarhaSi [tvaM jAlma] / zApe kim ? na pacasi [tvam] / (53) tvago vA'trase / [2 / 1 / 4 / 33 / ] atrase aprANini agaH syAd vA / [na gacchantIti] agAH / nagAH vA / vRkSAH parvatAzca / atrase kim ? ago nA zItena // (54) sA sahaH saH / [2 / 1 / 4 / 34 / ] sahaH saH syAd vA pare / seti bahuvrIhau / saputraH / [sahaputraH / ] sakarmakaH / sit kim ? sahayudhvA / sahakArI / sahajaH / siduttarapade kim ? sahayudhvapriyaH / priyasahakArI // (55) anupAkhyAdhikAkhyAzrute / [2 / 1 / 4 / 35 / ] anupAkhye'pratyakSe'rthe / sapizAcA vAtyA / sAgniH kapotaH / adhike / sadroNA khArI / samASaH kArSApaNaH / AkhyAyAm / sAzvattham / sapalAzaM nAma vanam / zrute granthAnte bahulAt / sakalamadhIte / kalAntam / samuhUrtam / sasaGgraham / zrutaM divAdhArtham / nityaM pArthakyAt // 4|| dityakAle'hale'vatsagavyAziSi syAnna tIrtheSu rUpAdike vA / samAno dRzakSadRzyAcca sarvAdinaH kintvidaM kIzca vA vaJci taddevayoH // 2 // 15 // sragviNI // (56) dityakAle / [2 / 15 / 1 / ] dityavyayIbhAve saha: saH syAt pade'kAle / sacakrAM dhehi / sadhuraM prAja / sabrahma / akAle kim ? sahapUrvAhNam // (57) ahale'vatsagavyAziSi syAnna / [2 / 15] AziSyarthe sahaH so na syAt / svasti te. sahaputrAya / AziSi kim ? saputra [AyAtaH / sahaputra AyAtaH] / ahale'vatsagavi kim ? Ayuste bhUyAt sahalAya, [sahahalAya, savatsAya, sahavatsAya, sagave, sahagave] // (58) tIrthyeSu rUpAdike vA samAnaH / [2 / 15 / 3 / ] samAnaH saH syAt tIrthyAdau pare, rUpAdau vA / zlokau dvayoH - tIrthe janapade patnyAM jyotiSi brahmacAriNi / rAtrau nAbhau tathA pakSe bandhau ceti gaNaH smRtaH // 1 // rUpadharmavayovarNagotrasthAneSu nAmani / jAtIyavacanodarye rUpAdirdazako gaNaH // 2 // samAnatIrthe vAsI, satIrthyaH / ityAdi [=sajanapadaH / sapatnaH / sajyotiH / sabrahmacArI / sarAtriH / sanAbhiH / sapakSaH / sabandhuH / ] sarUpaH samAnarUpaH / sadharmA / ityAdi [=savayAH / * savarNaH / sagotraH / sasthAnaH / sanAmA / sajAtIyaH / savacanaH / saudaryaH] // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 paJcagranthI vyAkaraNam (59) dRza dRkSa dRzi / [2 / 15 / 4 / ] tathA / sadRzaH / [sadRkSaH / sahak] // .. (60) Acca sarvAdinaH / [2 / 15 / 5 / ] eSvantaH / [sa iva dRzyata iti] tAdRzaH / [anya iva dRzyata iti] anyAdRkSaH / amAdRk (61) kintvidaM kIzca / [2 / 15 / 6 / ] kimidamau krameNa koI staH eSu / kIdRzaH / [kIdRkSaH / kIdRk / IdRzaH / IdRkSaH / IdRk] || (62) vA vaJci taddevayoH / viSvaco vA'drikuH / [2 / 157 / ] paro'tra / taditi sarvAdi deva viSva vA digAgamaH syAd, usthado'rthaH / vA vaJci kvibante aJcatau / tavyaG / tavyaJcau / tadrIcI / adayaG / dayaG / kayaG / devayaG / viSvadyaG / cau kim ? tadaJcitA // 5 // viSvaco vA'drikuH saM sami syAt sahaH sadhri tirye tiro'ko na hAdau tu dI- / / ghastvanAmno laghuDADiSIkA tu tUle'pyamAleSTake bhAricityozca mum // 2 / 1 / 6 // sragviNI // (62) [ viSveti pUrvatra 2 / 1 / 5 / 7 / ityatra vyAkhyAtam !!] (63) saM sami syAt sahaH sadhri / [2 / 1 / 6 / 1 / ] saMsahau samisadhrI staH, vA vaJci, sa tvaJcati samyak / samyaJcau / samIcI / samIcInam / sahAJcatI, sdhyng| [sadhyaJcau / sadhrIcI / sadhrIcInaH // (64) tirye tiraH / [ 2 / 1 / 6 / 2 / ] tiras tiri syAd ekArAdau vAvaJci / tiryaG / [tiryaJcau / ] e kim ? tirazcA / tirazcI / tirazcInam // (65) ako nahAdau tu dIrghaH / [ 2 / 1 / 6 / 3 / ] rUpacatuSkamatra nahi vRdvyadhrucitaM saha vRkukSAvasruvASTa bhinnasyAviSTasvastikapaJcan cchinnacchidrasya cihnasya // 1 // kaNe tu vizvAd vasurANNareSu mitre'pyaSau koTaramizrakasya / vanaM tathA sidhrakazArikAnAM prAdeghaNIkkAzavale vahe de // 2 // bhaJjanakiMzulaka: syAt zAlUkAJjanalohitAt / girau citeH kapi bahvac zaravaMzamuneH zuceH // 3 // dhUmAhikapimaNInAM matau nAjirakhadiracakravAka- / kAraNDavakhavura[pulinasthavirANAM] zuno [pade dantAdau] ||4|| [nahAdi / ] upAnat / marmAvit / nIruk / parItat / RtISaT / prAvRT / kvau kvibanteSveSu / cihnasya karNe / dAtrAkarNaH / zaGkakarNaH / vyaGgalakarNaH / anuvAdeH kim ? sruvakarNaH / [assttkrnnH| bhinnakarNaH / viSTakarNaH / svastikarNaH / paJcakarNaH / chinnakarNaH / chidrakarNaH / vizvasyAt vizvAd dIrghaH vasvAdau / vizvAvasuH / [vizvArAT / vizvAnaraH / vizvAmitraH / ] Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 113 rAT kim ? vizvarAjau / naranAmnI STeH / RSau kim ? vizvAmitraH / koTarAdInAM vane / koTarAvaNam / [mizrakAvaNam / sidhrakAvaNam / zArikAvaNam / ] At kim ? puragAvaNam caike / prAderghaNi bahulam / pratIvezaH / [prativezaH / ] pratIbodhaH / [pratibodhaH / ] pratihAraH / [pratIhAraH / ] kvacid bhinnaviSaye / prAkAraH / [prakAra: / ] prAsAdaH / [prasAdaH / ] vImArga / [vimArgaH / na ca / niSAdaH / [viSAdaH / ] kvacit syAt / nIhAraH / vIhAraH / ikkAzavale / bahulamiti / prAdIkkAze / nIkAzaH / vIkAzaH / anUkAzaH / ik kim ? prakAzaH / vale / kRSIvalaH / AsutIvalaH / dantAvalazca / vaheikaH / RSIvaham / kapIvaham / ik kim ? piNDavaham / na ca / pIluvaham / dAruvaham / de / dasya yastastasmin prAdIgbahulam / nIttam / parIttam / ti kim ? sudattam / ik kim ? prattam / bhaJjanAderat girau / bhaJjanAgiriH / [kiMzulakAgiriH / sAlvakAgiriH / aJjanAgiriH / lohitAgiriH / ] nAmni ca kukkuTAgirizceSyate / citeH kapi, siti : ekacitIkaH / dvicitIkaH / bahvajAdeH matau / udumbarAvatI / mazakAvatI / vIraNAvatI / [puSkarAvatI / amarAvatI / ] zarAvatI / [vaMzAvatI / ] evaM [dhUmAvatI / ahIvatI / kapIvatI / maNIvatI / munivatI / zucIvatI / hanUvatI / ] nAmni vatorvaH / nAjirAdyAH dIrghAH syuH / ajiravatI / [khadiravatI / cakravAkavatI / kAraNDavavatI / khavuravatI / pulinavatI / sthaviravatI / ] zunAm / zvAdInAM bahulaM dIrghaH syAt pade [dantAdau] / zvAdantaH / zvAdaMSTraH / zvAkarNaH / [zvAkundaH / zvAvarAha: / zvApucchaH / zvApadaH / ] na ca / zvaphalkaH / zvamukham / kvacid vA / zvApucchaH / [zvapucchaH / ] kvacid viSayAntare / zvApadaH / .[zvapadaH / ] puTApuTikAdi / anuttarapade'pi / pUruSaH / puruSaH / (66) tvanAmnolaghuGayAG / [ 2 / 1 / 6 / 4 / ] tve saMjJAgatau pade ca GIAG husvau sto bahulam / [rohiNyAH bhAvaH] rohiNitvam / [rohiNItvam / ajAyAH bhAvaH] ajatvam / [ajAtvam / ] ziMzapatvam / [ziMzapAtvam / ] revatimitraH / zizapasthalam / na ca / nAndIkaraH // (67) iSIkA tu tUle / [ 2 / 1 / 6 / 5 / ] iSIkatulam // ... (68) mAleSTake bhAricityoH / [2 / 16 / 6 / ] krameNa / mAlabhAriNI / iSTakacitiH / iSTakacitaM ca / tadantApyatreSTA / muLSIkatUlaH / [utpalamAlabhAriNI / pakveSTakacitam] // (69) mum / uttarArthaH // 6 // khityacAderaco'runtudAdestu nAmAdiSUdodakaM cocaraM vA / ziro ye ca zIrSazca zIrSo'cyaNA nAsikA'varNaye nastu naskSudrayoryA- / Ni hallekhalAse padaGge ca kASyAtihatyAjiye paddhime zasRcaH paJcamaH // 2 // 17 // (69) khityacAderacaH / [2 / 17 / 1 / ] khidante pade cAdivarjitAco mumAgama: syAd hasvazca / aDhyaGkaraNam / hariNimanyaH / vAdeH / doSAmanyaH / acaH kim ? vidvaGmanyaH / khityeva tadante vidhiH / . . (70) aruntudAdestu / [2 / 17 / 2 / ] mum pade'khiti ca / atrAnuSTupArye - paJca.-15 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 paJcagranthI vyAkaraNam garA // khityaruSo gile'nyasyApAte jo tilazyenayoH / kAre satyAgadAstUnAmindhe'gnibhrASTrayostathA // 1 // madhyandinalokaMpRNo dhenubhavyoSNabhadrayoH / karaNe itye'nabhyAsasya ca rAtrerdhAtau na vAkhyeta // 2 // khidante'ruSaH / aruntudaH / gile'nyasyetyagilasya / timiGgilaH / timiGgilagilaH / . anyasya kim ? gilagilaH / pAte Ante pare tilazyenayoH / tailampAtA, zyenampAtA krIDA / je kim ? tilapAtaH / satyAdeH kAre / satyaGkAraH / [agadaGkAraH / astuGkAraH / ] evam, agnimindhaH / evaM [bhrASTramindhaH / madhyandinam / lokampRNaH / dhenurbhavyA, dhenumbhavyA / ] evam, uSNaGkaraNam / [bhadrakaraNam / ] anabhyAsamityaH / rArdhAtau khidante na vA / khiti tu nityamuktam / rAtriJcaraH / rAtricaraH / rAtrimaTa: / rAtryaTaH // (71) nAmAdiSUdodakam / [2 / 17 / 3 / ] iha sragviNI nAmni dhau vAsapeyaM piSau vAhane vaudane vIvadhe manthabindrostathA / saktubhAreSu vajre tathA hAragAhaikahalpUrvabhANDe tathAyaM gaNaH // 1 // nAmni saMjJAgatI pade pare udakam uda syAt / udavAha: / udameghaH / udapAnaH / tathA udadhiH / udavAsaH / udapeyam / [udapeSaM] pinaSTi / piSau kim ? udakapeSaH / udavAhanaH / ito vA / udaudanaH / udakaudanaH / ityAdi [= udavIvadhaH / udakavIvadhaH / udamanthaH / udakamanthaH / udabinduH / udakabinduH / udasaktuH / udakasasaktuH udabhAraH / udakabhAraH / udavajaH / udakavajraH / udahAraH / udakahAraH / udagAhaH / udakagrAha: / ] ekahalAdau bhANDe / udapAtrama / udakapAtrama / ekahalAdau kim ? udakasthAlam / bhANDe kim ? udakaphenaH // (72) cottaraM vA / [ 2 / 17 / 4 / ] uttarapadasthaM ca nAmni, udakam uda syAd vA / kSIrodA nadI / [kSIrodakA / ] acchodaH / lohitodaH // (73) ziro ye ca zIrSazca / [ 2 / 17 / 5 / ] ziraH zIrSan vA syAd yaNAM sambandhini / zIrSaNyaH / zirasyaH / 'keze vA' [zAka0 2 / 3 / 43] ityanye // (74) zIrSo'cyaNAm / [2 / 17 / 6 / ] aNAM satkAjviSaye zira: zIrSa syAt / hastizIrSaH / sthaulazISiH // (75) nAsikAvarNaye nas tu / [2 / 17 / 7 / ] nAsikA nas syAd avarNe'rthe ye'NAM / taddhitabhavaM vA / nasyam / varNastu nAsikyaH // (76) taskSudrayoH / [2 / 17 / 8 / ] tathaiva / [nAsikAyAH / ] nastaH / [nAsikAyAH kSudraH] naHkSudraH // (77) yANi hallekhalAse / [ 2 / 17 / 9 / ] nipAtanAt hRdayaM hRt syAd ye'Ni / hRdyaH / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH hArdam / lekhalAse / hRdayaM likhati, hallekhaH / hRdayalekhaH / aNISyate / anyatra, hRdayalekhaH / hRdayanivRttyarthaM hRt / anyatrobhayam / hRcchUlaH / hRdayazUlaH / hRduHkham / [hRdayaduHkham / ] ato vA zokaSyogeSu na vAcyam / hRcchokaH / sohAryam / hRdrogaH // (78) padaGge ca / [ 2 / 17 / 10 / ] pAdaH padaM syAd ge cakArAda upahate ca / padagaH / padopahataH // (79) kASin, Ati, hati, Aji, ye [ 2 / 17 / 11 / ] eteSu pat syAd, hime ca / patkASI / padAtiH / evaM, [paddhatiH / padAjiH / padyAH // ] (80) zasya'caH / [2 / 17 / 12 / ] RcaH sambandhI pAda: pat syAcchasi pare / pAdaM pAdaM zaMsati, paccha: gAyatrI zaMsati / RcaH kim ? pAdazaH kArSApaNaM dadAti // paJcamaH / pAda ityarthaH // 7 // " [iti zrIbuddhisAgarAcAryakRta paJcagranthyAM saMskRtAdhikAre dvitIyAdhyAye prathamaH, Adito vA paJcamaH, pAdaH // ] Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ // atha dvitIyAdhyAye dvitIyaH pAdaH // ] sambhrame syAdanekaM padaM dvistu vIpsAdike'cAM ca vAkye pluto'ntyAdi vA NIyaiSThe yuvAlpau ca kan zraH prazasya ejja vRddhazca bADhAntiko sAdhanedau // 1 // sragviNI // (1) sambhrame syAdanekaM padam / [2 / 2 / 1 / 1 / ] bhayAdagatikRtaH saMkSobhaH sambhramaH / tasmin gamyamAne prayoktuH padaM suptiDantamanekavAraM prayujyate / ahirahirahiH / budhyasva [budhyasva budhyasva // ] (2) dvistu vIpsAdike / [ 2 / 2 / 1 / 2 / ] vIpsAdiSvartheSu yad vartate padaM tad dvirucyate / iha vRttaM vitAne - vIpsA kriyAvyaktivizeSaNe ca nityAnupUrye prathamazca pUrvaH / ghe DAci saMprAdupapAdapUrtI kirU panirdhAryamatho samatve // 1 // adho'dhyupari sAmIpye vAkye vA pari varjane / pkone ridguNa AbAdhe suplugo dviH sukhapriye // 2 // vA'kRcchre suvyatihAre sarvAdInAM yathAyatham / yathAsve tu padaM tena gRhaM tena yathAkRti // 3 / / kriyAguNadravyairbhinnAnarthAn vyAptumicchA vIpsA / vRkSaM vRkSaM siJcati / grAmo grAmo ramaNIyaH / grAme grAme pAnIyam / kriyAvyaktivizeSaNe / zanaiH zanairadhIte / mandaM mandaM yAti / punaH punarbhuGkte / kriyAyAH vyaktivizeSyate yena tad dvivizeSaNam / adhyayanaM zanaiH zanaiH, karotItyarthaH / vyakti kim ? zanairadhIte / nityAnupUrthe / AbhIkSNyamiha nityatA / AbhIkSNyaM ca kriyAdharmaH / pacati pacati / bhuktvA bhuktvA adhIte / bhojaM bhojaM vrajati / lunIhi lunIhi ityevAyaM lunAti / ktvANamulau dvitve pauna:punyaprakAzakau / yaG tu tannirapekSaH / [punaH punaH pacati, pApaMcyate / yaGagrahaNAt pApacyate pApacyate ityanye [=kAzi. 81 / 4] / AnupUrthe / mUle mUle sthUlAH / agre agre sUkSmAH / bhedAbhAvAna vIpsA / prathamapUrvo ghe taraptamapyau ghastadviSaye / prathamaM prathamaM pacyate / pUrvaM pUrvaM puSyanti / uktAbAdhe vA gho'pi / prathamataraM pUrvataraM vA puSyanti / [DAci] paTapaTAkaroti / paTapaTAyate / cit kim ? saJcAkaroti / samprodupa ete dviH pAdapUraNe / saMsamApaH / [saMsaMzritya tapaH param / prapraNamya jinaM bhavyaH / ududutpannamahodayaH / upopapadyate zreyaH / ] samatve vivakSite kimo rUpaM nirdhAraNIyaM ca dviH syAt / ubhAvimau tulyajAtIyau, katarA katarA'nayostulyA jAti: ? sarva ima ADhyAH, katamA katamA eSAmADhyatA ? katamat ADhyatvam / kIdRzI kIdRzI vibhUtiH / kathaM Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH dvitIyaH pAda: 117 katham ADhyAH ! nirdhAryam / asmAt kArSApaNAd bhavadbhyAM mASaM mASaM dehi / mASau mASau dehi / samatve kim ? ADhyo nA, katarA'syADhyatA ? ato'smai pAdaM dehi / avIpsArthamidam / adho'dhyupari ca mAmIpye'rthe / adho'dho grAmam / adhyadhi sthApayati / uparyupari viprAn dIkSate / sAmIpye kim ? upari candramAH / upari ziraso ghaTaH / ityauttarAdharyavivakSayA / tathA vAkyaprayoge varjane'rthe pari vA / pari pari trigartebhya [vRSTo devaH] / vAkye kim ? pari trigartaM vRSTaH / varjane kim ? odanaM pariSiJcati / pkone ridguNaH / ISadUne'rthe guNavacanaM dviH supluk ca syAd AdiH, pUrvapadasthaH sa ca Sit puM svArtha ISat / paTu-]paTavI / mRdumRdvI / gauragaurI / kAlikakAlikA / zyenazyenI / guNaH kim ? A'gniH saH / kone kim ? mRduH saH / kone'rthe vRttyabhAvo'tra rUpAdInAM rit sarvasya puMstvArtham / AbAdhe / prayokturmanaH pIDAgatau padaM dviH, Adisup pluk syAt / Rk Rk / pU: pU: / gatagatA / naSTanaSTaH / paJcamI paJcamI / pit puMstvArtham / sukhapriye / dviH suH akRcchre'rthe vA''disup luk / sukhasukhena [dadAti / ] priyapriyeNa dadAti / sukhena priyeNa vA [akhidyamAno dadAtItyarthaH / ] akRcchre kim ? priyaH putraH / sur avyatihAre / sarvAdInAM sup plug AdisugAgamazcAdirbahutve'lam / cau re tretyAdau paThitAvetau / anyonyaM parasparam, itaretaraM bhojayanti / yathAyathaM nipAtyate yathAsvam ityarthe / yathAyathaM jJAtA arthAH / yathAsvabhAvam [ityarthaH] / yathAyathaM yAntu / yathAtmIyam [ityarthaH] / padAntena padaM dvitIyAntaM nipAtyate / tenati padena yatsadRzataraM tena maha / padaM padena rohati / evaM, gRhaM gRheNa dhAvati / evamAdyAkRtigaNaH // . (3) acAM ca vAkye pluto'ntyAdi vA / [ 2 / 2 / 13 / ] vAkye sanniviSTAcAmantyo'c . plutaH syAd, AdizabdAd Adau, madhye ca bahulam / dazareha / [prati] zrutivRttyupAlambhane cedivArthe citi prAgvicAre tathArambha oM yuttare prazna ekaika AzI: prayojye kSiyAyAmapekSyatiGo bhartsane'Ggena kidvistadAdau puro'rcAprakope'rcyamante tu dUrAd guru rvA'nR he hai tu bhogotranAmno'bhivAdye'ntare'nte tvazUdrastriyAstacca praznAntapUjAvicAre' gidAde ca AyuThaparazcAyUTavau caturmAtra aic syAd gaNaH // 1 // veti sarvatra / pratizrutirabhyupagamaH / pratijJA[naM] zravaNAbhimukhyaM cocyate / gAM dehi bhoH hanta dadAmi3 / [hanta dadAmi / nityaH zabdo bhavitumarhati3 / [nityaH zabdo bhavitumarhati / ] nara kimAtthA3 / [nara kimAtthA / ] bhoH kimAkarSA3 / [bhoH kimAkarSA |] sapratikSepe nigRhye upAlambhastadarthe / adya zrAddhamityAttha3 / [adya zrAddhamityAttha / atra vAdI yuktyA pracyAvya svamatAdevamanuyujyate / ] ivArthe citi / [cid iti] zabde [upamArthe] sati / rAjA cid bhUyA3t / [rAjAcid bhUyAt / ] rAjevetyarthaH / agnicid bhUyA3t / [agnicid bhUyAt / ] agnirivetyarthaH / ivArthe kim ? kathaJcid AhuH / prAgvicAre / vicAraviSaye pUrvavAkyAntyo'c / ahi53 rajjurnu ? [ahirnu rajjurnu ?] sthANuY3 puruSo nu ? [sthANurgu puruSo nu ?] tathArambha om / OM3 agnimILe purohitam / Arambhe kim ? omityakSaramupAsIta / hyuttare / pRSTaprativacanamuttaram / tadarthe vAkyAnto 'hi: / akArSIH kaTaM tvam ? akArSaM hI3 / [akArSaM hi / ] alAvIstvam ? alAviSaM hI3 / ' Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 paJcagranthI vyAkaraNam [alAviSaM hi / ] kiM karomi kaTam ? kariSyasi hi / prazna ekaikaH / prazne luptacakArAd ekaikagrahaNAd vA uttare ca yad vAkyaM vartate tatpadAntyo'c ekaika: pluto vA syAt / agama3: pUrvA3n grAmA3n agnibhUtA3 i ? [agamaH pUrvAn grAmAn agnibhUte ?] agama3m pUrvA3n grAmAin paTA3 u [agamaM pUrvAn grAmAn paTo ?] AzIH prayojye kSiyAyAmapekSyatiGa: / tiGantavAkyAnto'c, apekSA cet tiDantasyAzaMsane / putrAMzca lapsISThA3: dhanaM ca tAta / [putrAMzca lapsISThAH dhanaM ca tAta / ] preSe / kaTaM kuru 3 grAmaM [ca] gaccha / [kaTaM kuru grAmaM ca gaccha / ] kSiyAyAm / svayaM rathena yAti3 upAdhyAyaM padAtiM gamayati / [svayaM rathena yAtyupAdhyAyaM padAtiM gamayati / ] bhartsane'rthe'Ggena yuktaM . tiGantaM tiGAkAkSaM dve ca plutaM ca syAt / aGga kUja3 aGga kUja3 aGga kUja3 idAnIM jJAsyasi jAlma / bhartsane kim ? aGgAdhISva odanaM dAsyAmi / kidvistadAdau / bhartsane vAkyAdau syAdau kid AmantritaM padaM dviH syAt, tayorantyo'c, Adipadasya vAntyo'c plutaH syAt / caura caura3 [caura3 caura] dasyo dasyo3 [dasyo3 dasyo] ghAtayiSyAmi tvAm / Adau kim ? avinItaH khalvasi mANavaka / kit kim ? caurastvamato jJAsyasi / puro'rcAprakope / arcAyAM prakope cArtha kidAdau padaM dviH puraH padAntyo'c ca plutaH syAt / mANavaka3 mANavaka, abhirUpakaM3 abhirUpaka, zobhanaH khalvasi / kope / mANavaka3 mANavaka, avinItaka3 avinItaka, idAnIM jJAsyasi jAlma / kutsAyAM ca kopo'si / zaktike3 zaktike, yaSTike3 yaSTike, riktA te zaktiH / asUyAyAmapi / mANavaka3 mANavaka, abhirUpaka3 abhirUpaka, riktaM ta AbhirUpyam / Adau kim ? zobhana: khalvasi mANavaka / sit kim ? udAro nA / aya'mante / vAkyAnte yat kvit padamaryaM tadantyA'c. plutaH / zobhana: khalvasi mANavaka3 / evam, agnibhUtA3 i / [agnibhUte / ] dUrAd gururvA'n / tit RvarjaH dUrAd Amantrito vAkyAnte'j vA gururvA plutaH syAt / Agaccha 'bho devadatta 3 / [Agaccha bho devadatta / ] tathA agnibhUte / agnibhUte / agnibhUtA 3 i / gururvA samuccaye / dUrAt kim ? ehi nara / ana kim ? kRSNami3tra / kRSNamitra3 [kRSNamitra / ] he hai tu / turevArthe / vAkyastho he hai eva plutau staH / he 3 devadatta / he devadatta / [devadattaM he 3 / [devadatta he / ] evaM hai 3 [devadatta / devadatta hai / hai devadatta / ] bhogotranAmno'bhivAdye'ntare'nte tvazUdrastriyAH / abhivAdakAyAzIrdAnam abhivAdottaraM, tadviSaye zUdrastrIvajite yad vAkyaM tadantasthasya bhozabdasya gotrAbhidhAyinaH svasaMjJAzabdasya cAmantritasyAna gururacAmantyo'c plutaH syAt / abhivAdaye citro'haM bhoH AyuSmAnedhi citra bho3: / [AyuSmAnedhi citra bhoH / ] evam [AyuSmAnedhi] gArgya3 / evam [AyuSmAnedhi] devadatta / devada3tta / devadatta3 / indrazarmain / azUdrastriyAH kim ? AyuSmAnedhi jatUSaka / AyuSmatI bhava gArgi / ante kim ? devadattAyuSmAnedhi / taccetyAdi / taccetyazUdrastrIpratyabhivAde'nte yat padaM, tathA praznAnte pUjAyAM vicAre vA agidAdi ejantasya Ayu [=iu]tpara AkAraH pluto vA syAt / praznAnte / agama3: pUrvA3n grAmAin agnibhUtA3 i paTA 3 u? pUjA / hRdo'si mANavaka agnibhUtA3 i paTA 3 u / vicAre / hotavyaM dIkSitasya gRhA3 i / tacca / AyuSmAnedhi agnibhUtA3 i paTA3 u / eSu kim ? AgacchAgnibhUte3 dasyo3 dasyo jJAsyasi / agidAdi kim ? zobhane khalu staH khaTve / aci yUyvau tAvAkArAt parI. yU iD gatau yvau sto'ci pare husvadIrghabAdhArtham / agnibhUtA3 yiha / paTA 3 vatra / paTA3vudakam / caturmAtro HHHHHHHHHH Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 119 vA pluto vA aic syAt / ai 4tikAyana / ai itikAyana / au 4pagava / au3pagava // (4) NIyaiSThe yuvAlpau ca kan / [2 / 2 / 1 / 4 / ] Nitra Iyase iSThe pare yuvanalpau kan sto vA / yuvAnam, alpaM vA''caSTe / kanayati / atizayena tau / kanIyAn / kaniSThaH / yuvayati vA / [yavIyAn / yaviSThaH] // (5) zraH prazasyaH / [2 / 2 / 15 / ] syAd eSu / zrayati / zreyAn / zreSThaH / kriyAvRttitve'pyasya / ata eveSTheyasI // (6) ejjyavRddhazca / [ 2 / 2 / 1 / 6 / ] vRddhazca prazasyazca jya syAdeSu et AsyAdIkAraH / jyayati / jyAyAn / jyeSThaH // . (7) bADhAntikau sAdhanedau / [ 2 / 2 / 17 / ] eSvetau krameNa sAdhanedau staH / sAdhayati / sAdhIyAn / sAdhiSThaH / nedayati / [nedIyAn / nediSThaH] // 1 // hasvAH isAdIni ca bhUyabahorNI veSTe zlugi bhU ca tR vinmadasmin / ... vA dvyAdyacAntyAdyaca eSu NyAdau nocyesyano'Nye'TyaNi daNDinAM ca // 2 / 2 / 2 / vRttam // - (8) humvAH hrasAdIni ca [ 2 / 2 / 2 / 1 / ] japnaNArthaM husvAdyA hasityAdayaH syuH, imani ca NIya iSThe para / vRttArye'tra - husvapriyorubahulaM guruzca vRddhazca vRndAraka tRpradIrghAH / hasprAvaro baMhagarodavarSaH vRndatrapau drAsthira sthAsphAsphira: syAt // 1 // pRthumRdukRzasya parivRDhadRDhayoH bhadro bhRzasya yu e ca / dUrayuvakSiprakSudrasthUlAnAM yaNAdIcca // 2 // ...hUsvasya bhAvaH hasimA / tathA isayati / husIyAn / hasiSThaH / evaM premA / [prApayati / preyAn / preSThaH / ] varimA / [varayati / varIyAn / variSThaH / ] baMhimA / [baMhayati / baMhIyAn / baMhiSThaH / ] garimA / [garayati / garIyAn / gariSThaH / ] varSa iti / [varSayati / varSIyAn / vaSiSThaH / vRndayati / [vRndIyAn / vRndiSThaH / ] ima nAmni / drAdhimA / [drAghayati / drAdhIyAn / drAdhiSThaH / ] tathA sthira sthA / sthApayati / [stheyAn / stheSThaH / ] sphira sphA / sphAyati / [spheyAn / spheSThaH / ] sthAlaghuH / pRthvAdInAmRt 2 syAt / prathimA / [prathayati / prathIyAn / prathiSThaH / ] ityAdi [= pradimA / kazimA / parivaDhimA / draDhimA / bhadrimA / bhrazimA / ] i u yu / tau e staH / dUrAdInAM yaNAdicca lut syAt / davayati / [davIyAn / daviSThaH / ] kSepimA / [kSepayati / kSepIyAn / kSepiSThaH / ] kSodayati / [kSodIyAn / kSodiSThaH // ] -- (9) bhUy bahoau~ vA / [ 2 / 2 / 2 / 2 / ] bahu bhUy vA syAdo pare / bhUyayati / bahayati / bhUyanam / (10) iSTe / [ 2 / 2 / 2 / 3 / ] nitya pArthakyAt / bhUyiSThaH // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 paJcagranthI vyAkaraNam (11) zlugi bhU ca / [ 2 / 2 / 2 / 4 / ] arthAdimeyasoriH luksyAt, bahubhuM ca / bhUmA / bhUyAn / lugADhAt // (12) tR / [ 2 / 2 / 2 / 5 / ] tRntRcau luk sto NyAdau / kartari voDhAraM dogdhAramAcaSTe / kArayati / dohayati / kariSThaH / karIyAn / karayati / (13) vinmat / [ 2 / 2 / 2 / 6 / ] NyAdau luk syuH sragvin [ityetasya] srajayati / [srajiSThaH / srajIyAn / ] srugvAn ityetasya] / srucayati / [srucISThaH / srucIyAn // (14) asmin / [2 / 2 / 27 / ] vinmatoluMki sati NyAdau tR luk syAt / kartRmantamAcaSTe / kArayati / [kariSThaH karIyAn // ] (15) vA dvayAdyacAntyAyacaH / [2 / 2 / 2 / 8 / ] asmin vinmalluki vyAdhacaH satkasya antya evAdiravayavasya luk syAd vA / payasvin payayati payasayati / vastumAn / vasayati / [vasiSThaH / vasIyAn / ] vyAdyacaH kim ? srajayati // (16) eSu NyAdiSu [ 2 / 2 / 2 / 9 / ] tannityaM pArthakyAt / patryaTayati / 3 dvyAdacaH kim ? srajayati / [srajiSThaH / srajIyAn / ] tvacayati / [tvajiSThaH / tvajIyAn / ] aNNAdau no'cyesi / aNAdyaci yevAmiti / nAntasyAntatyAjAteH zluk / AgnirmiH / auDulomiH / dANDam / brahmavattaraH ! brahmIyAn / naH kim ? AsicitaH / avye kim ? agnizarmarUpyaH / astyuttarArtham / aNAdau kim ? rAjJe aNAdyApAdam / acyesi uditi yAvat // (17) ano'Nye'Ti / [ 2 / 2 / 2 / 10 / ] anantasya NyaTyeva ye'ntyAdijAteH dernaluk / rAjJo bhAvaH, karma ca, rAjyam / NyaTi kim ? sAmasu sAdhuH sAmanyaH / brAhmaNyaH / niyamArthaM vacanam / (18) aNi daNDinAM ca / [ 2 / 2 / 2 / 11 / ] caivArthe / daNDyAdInAmevANi pare'ntyAjAdeH luk / vRtte ca vitAnamatra - daNDI suparvA kuthumI zikhaNDI brahmacArI cakrapANi brahman / syAt taittilijAjalipIThamardI zIllAGgalI. sUkarasadmacakrI // 1 // saGkocadeze'sya zuno vikAre haime'zmano vetye ca cArmakoze / bhe taiSapoSau yadi dhAtusaiddhaM karmomivAdezca azazvadArAt // 2 // aukSNo'patye'gagaNigAthividathiphaNikezinAm / iNo'co vA hitanAmno mno'vamarNaH samUha in // 3 // madapatyaM samUho vetyAdi / dANDam / sauparvaH / taitilI [jAjali / pIThamardI / zAlbhAgakI] / AcAryaH / tajjuSo'pi tamadhIte / taitilaH / [jAjalaH / paiThamardaH / zIlAlaH / lAGgalaH / ] zuno vikArarUpe saGkoce'rthe deze'sya zuno'vayave'rthe ca zauvaH saGkoca: / - zauvaM mAMsam / aMse zauvanamityanye / anayoH kim ? zauvanaH / tathA haimam / vikAra kim ? haimanam / AzmaH Azmano vA / vetye kim ? carmaNo vikAraH / cArmaH kozaH / anyatrAnyazca cArmaNaH / bhe nakSatre / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 121 taiSapoSau sAdhustaH / pitIti yaNi yalope sati / dhAtusaindhaH saindhyaM vA / bhe kim ? taiSyaH [caruH / pauSyaH caruH / karma zIlamasya kArma: nipAtyate / kArmaNo'nyaH / nAnyapi asityaNAdipare cAderasazca dAdAnto hajAdeH zluk syAt / svarbhakaH svauvaH ityAdi / atra AryA saudhaH sAyaM pratika: aSTo ya ike ca o pariSTazca / pauna:punyaM paretaraM pauna:punikAdayo bahulam // 4 // asitati kim ? kampuH asazca dArAkSi zAzvatam / ArAtIyaH / aukSNo'patye / okSo'nyatraM / ata eva rasyenaM tasya / agaNyAdeH / apatye evANi antyAdajAdeH snuk / medhAvino'patyaM maidhAvaH / acaH kim ? srAgviNaH / mAdriNaH / aca ekAntAntare'pi agaNyAdeH / gANinaH 5 [=gAthinaH / vaidathinaH / phANinaH / kaizinaH / ] apatye kim ? maidhAvinam / vA hitanAmno'Nyapatye nAmaH mno'vamarNaH / manantasyAvarmaNaH aNyapatye nityam / sauSAmaH / mAdrasAmaH / mnaH kim ? sautvanaH / cArmaNaH / [avarmaNaH kim ?] cAkravarmaNaH / apatye kim ? tenAvRtaH cArmaNo rathaH / daNDyAdeH kim ? tena vRtaH sAmanaH / vaimanaH / srAgviNam / samUhe'rthe'Ni inantasya / maidhAvaM ratham / srAgvaM zAlaM gANaM vA vartayante eke / maidhAvaH / inAdijAtAvapatye brAhmaNo bahulayogAt // 2 // ai'hno'ci panhandhRtarAyaNIyo bilvagbhya ApatyayakyAcyanAci / nANyacyapatyAdapi yaNyiJau vA rAjeaviprA diJataulvalibhyaH // 2 / 2 / 3 // vRttam // (19) e / [ 2 / 2 / 3 / 1 / ] [azca izca iti e / ] bhe ghaNe varNo luksto'cye'sityaNAdau / dAkSiH / bAlAkiH / AtreyaH / zyainyeyaH / gAryaH / kauNDinyaH / asi kim ? UrNAyuH // - (20) ahno'ci / [ 2 / 2 / 3 / 2 / ] aNAdAvarthAd a luk / Ahnam / Ahnikam / ata e nAntyAjAd aH // ..' (21) SanhandhRtarAjJi aNi / [2 / 2 / 3 / 3 / ] eSu yo'ntyo't so'Ni luk syAt / tAkSyaH / bhrauNaghnaH / dhArtarAjJaH / aNi kim ? tAkSaNyaH / . (22) Iyo bilvagbhyaH / [ 2 / 2 / 3 / 4 / ] bilvagAdeH paraH chase yo lugaNAdau / bilvAH santyasyAM, bilvakIyA [nadI] / cche kAgamaH / tasyAM bhavA bailvakAH / evaM, veNukIkIyAH / vaiNukAH / zlokaH - bilvaveNukapotekSukASThakuJcatrivetasAt / vetrAtkRtakugantato navakAdIya lupyate // 1 // kuJcA husvatvam // (23) ApatyayakyAcyanAti / [2 / 2 / 3 / 5 / ] a ityabhAve yaluka, kye cvau vA'nAkAre'NAdau ca pare / gArgIyati / gAryAyate / gArgIbhUtaH / gArgakam / ya kim ? 'kArikeyiH / anAti kim ? gAAyaNaH / Apatya kim ? sAMkAzyakaH // paJca.-16 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 paJcagranthI vyAkaraNam (24) nANyaci / [2 / 2 / 3 / 6 / ] apatye A yu vA sketyAdinA yasyApatyasya luguktastasya na syAdaci, aNarthe ajAdAvaNAdau viSayabhUte / evaM sarvatra / gargANAM cchAtrAH gArgIyAH / evaM taidIyAH / AtreyIyAH / aNi kim ? hite gargIyaH / aci kim ? gargarUpyaH / (25) apatyAdapi / [2 / 2 / 3 / 7 / ] apatyapratyayAntAd ApatyaM lugaNyapi / . phANTAhRtasyApatyaM phANTAhRtiH / tasyApatyaM phApTAhRtaH / tasya cchAtrAH / phANTAhRtAH / Naluki iJo'N / bhagavit tasyApatyam iD, tadapatyaM sauvIreSu / ta ekA, tasya cchAtrA bhAgavittAH / tikAt pijaH punaH chaH, tasya cchAtrAH taikAyanAH / SkapiJjalAdAdiJ / punaH Nyac / tasya cchAtrAH kApiJjalAdAH / acyavibhAgaH / cittikIyAH / phANTAhRtarUpyaH // (26) phaNphiI vA / [ 2 / 2 / 3 / 8 / ] apatyAd parau luk sto vA'Nyaci / gArgIyAH / . gAAyaNIyAH / yAskIyAH / yAskAyanIyAH chAtrAH // (27) rAje'J / [ 2 / 2 / 3 / 9 / ] pratyekaM seH kSatriyApatyejantAdapatyaM lug vA / auduMmbari: pitA, audumbari: audumbarAyaNo vA putraH / evamAzmakiH [pitA], [AzmakAyana:] / yaNluk / rAjakindAyaNaH / vetyeke / aNyaci nivRttam // (28) aviprAt / [2 / 2 / 3 / 10 / ] brAhmaNavarjitAdapatyAdApatyaM lug nityam / baudhiH / [baudhAyanaH / ] jAbAliH / [jAbAlAyanaH / ] bhANDIjaGghiH / [bhANDIjaGghAyanaH / ] kArNekhariH / [kANekharAyaNaH / ] pitA putrazca / aviprAt kim ? kArtAyaNiH putraH / (29) iJataulvalibhyaH [ 2 / 2 / 3 / 11 / ] prAceJantAdatolvalyAderapatyAd ApatyaM luk / pAnnAgAriH, mAntharaiSaNiH, pitA putrazca / prAcyAt kim ? [dAkSiH pitA / ] dAkSAyaNaH [putraH] / iJ kim ? rAghavaH pitA / rAghaviH putraH / ataulvalibhyaH kim ? [tolvaliH pitA / ] taulvalAyanaH putraH / asmin savitAnavRtte - taulvali tailvali dhAraNi rAvaNi vAdhaki naivaki bailvaki vaikali / Anuti Asuri naivasi vairiki pauSkarasAdi dAlapi naimazri ca // 1 // daivayajJi Ahisi AtaGki ca AsinAmi prAdauhani daivamatizca pauSpiH kAreNupAlistvatha daivatoti // 2 // caiGkipAdAMhatI syAtAM cApaDakyA tu parAhanI / keSAJcideveSTA jeSalItyAvinanthakI subasup chandortham / dIlapasyAtvaM ca dAlapiH // 3 // pailAdito NyArthajito'Nijau ca De viMzatau tAdi tame'ntike vA kAdhuLe u'vAcca ihau naiSAM ko'zazvadugdostisusaH ThigInkhaH // 4 // vRttam // (30) pailAdibhyaH / [2 / 2 / 4 / 1 / ] apatyAntAd / Apatyaluk / paila: / audamedhiH / pitA putrazca / aprApyArthamijantA / atrendravajravitAnam - Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 123 pailaudamedhyodakazuddhayaH syuH staH paippalAdAyani sAtyakAmI / audavaji likisatyakI ca zAlaGkiraudaJcirathaudamajji // 1 // audabhRjjyaujjahAnI ca rAhakSatryaudgahAyanI / daivasthAnyaudamaJcI ca aGgAdiH paiGgalAyani // 2 // aGgAdijanapadanAmnaH kSatriyAdaN / AGgaH / vAGgaH / pitA putrazcetyAdi / -- (31) NyArthaJito'Nijau ca / [2 / 2 / 4 / 2 / ] NyAntAd ArSAd jidantAccApatyAd ApatyAvaNiau luk staH / kauravyaH, pitA putrazca / rAjA tu tikAdipAThAt, kauravyAyaNiH putraH / ArSAt vAsiSThaH [pitA putrazca] / illuk / taikAyani: [pitA putrazca] / vaidaH [pitA putrazca] / aNijau luk apatyAt kim ? dvaipasyApatyaM dvaipyiH / ebhyaH kim ? aupagavaH pitA / aupagaviH putraH / aNioH kim ? dAkSAyaNaH / ApatyaM kim ? vAmasthasya cchAtrAH vAmarathAH // (32) De viMzatau tAdi / [ 2 / 2 / 4 / 3 / ] Diti pare viMzatizabde ata evADau tAdi luk / [viMzatyA krItaM] viMzakam / [viMzatiradhikA'smin] viMza zatam / [viMzateH pUraNo] viMzaH / upaviMzAH // (33) tame'ntike / [2 / 2 / 4 / 4 / ] tame pare'ntikazabde tAdi luk / atizayenAntikaH antamaH // . (34) vA kAdi / [ 2 / 2 / 4 / 5 / ] vA vyavasthArthaH / antike kAdi lugvA / antitamaH / antikatamaH / [antike] sIdati sAdhuzcAtra, antiSat / antiyaH // (35) uDhe / [ 2 / 2 / 4 / 6 / ] uvvarNAllugvA Dhe / bhAdrabAheyaH / jAmbaveyaH / vaimA[treyaH] / kAdraveyaH / . (36) u / [2 / 2 / 4 / 7 / ] uvarNA[ntasya] u av yaNAdau / kApaTavaH / bAbhravyaH / vA / svAyambhuvaH // (37) avAvya ihau ca / [2 / 2 / 4 / 8 / ] av Av stau ye pare o au ca svAbhAvikau / gavyam / gavyati / gavyate / [nAvyati / nAvyate / ] iheti asminneva ye pare yau oau yanimittau sAveva syAt / yi ca vyaH / tathA, lavyam / avazyalAvyam / NyupAntadIrghaH / iha kim ? upoyate / loyamAniH / yanimituH svAbhAvikatvAbhAvAt // (38) naiSAm / [ 2 / 2 / 4 / 9 / ] hRdayasthAmatyojAde luMgabhAvAdi nipAtyate / atra syAt paJcapAt - AlAdhvano khe yaji daNDisti nArake tu rAjanyamanuSyayUMnAm / / jaityAsivAsitRpijorpoTintaH syAd bhrUNahan dhIvanuTe dhruvo tuk / hiraNyamayaikSvAkausAravo'Ni // 1 // udAharaNAni / AtmanInAH / dANDinAyanaH / rAjanyakam / jaihnAsineyaH / vAsinAyaniH / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 paJcagranthI vyAkaraNam nontaH tazcatyaTi / bhrauNahatyaH / daivatyaH / u nipAtaH / bhrauveyaH / hiraNyasya mayaTi / ikSvAku / sarayU / anayoraNi / ityAdi // (39) ko'zazvadugdostisusaH / [ 2 / 2 / 4 / 10 / ] zazvarjitAdUkyadosata isusantAt parANAdi Tha ko'na na syAt / zAbarajAmbukaH / mAtRkaH / doSNaH / audazvitkaH / sArpiSkaH / dhAnuSkaH / isus pratyayaH kim ? AziSika: // (40) ik / [ 2 / 2 / 4 / 11 / ] Tha ik syAdanyataH / AkSikaH // (41) InkhaH / [ 2 / 2 / 4 / 12 / ] khoNAdirIn syAt / ADhyakulInaH // 4 // .. IyAyaneyiyucchaphaDhA gha AdyA AraijajakSu Niti dIrghasatre A devikAzreyasi ziMzapAyAmiyimatrayau yyu pralaye ca kekaye // 2 / 2 / 5 // upajAtiH // (42) IyAyaneyiyucchaphaDhA gha AdyAH // [ 2 / 2 / 5 / 1 / ] cha: pha: DhaH ghazca pratyayAdibhUtAH krameNa Iy Ayan ey iy syuH / gArgIyaH / nADAyanaH / vainateyaH / kSatriyaH / Adi kim ? urudaghnaH // (43) AraijajakSu Niti / [2 / 2 / 5 / 2 / ] jitiNityaNAdau akSu madhye Adyo'c yathAsthAnam A Ar aic syAt / gArgya: / kArtikeyaH / pitikAyanaH / aupagavaH / zriyAH zrAyaH paratvAt / AdyA ityApAdam // (44) dIrghasatre A devikAzreyasi ziMzapAyAm / [ 2 / 2 / 5 / 3 / ] eSvAdyo'c A syAt / [dIrghasatre bhavaM] dIrghasAtram / [devikAkUle bhavA] dAvikAkUlAH zAlayaH / [pUrvadevikA nAma prAggrAmaH tatra bhavaH] pUrvadAvikaH [puruSaH] / [zreyo'dhikRtya kRtamiti] zrAyasaM [dvAdazAGgam] / [zizapAsthale bhavaH] zAMzapazcamasaH / [pUrvazizapA nAma prAggrAmaH tatra bhavaH] pUrvazAMzapaH [putraH] // (45) iy mitrayau yyu pralaye ca kekaye / [ 2 / 2 / 5 / 4 / ] etstha: y yuzca iy syAt / mitrayubhAvena maitreyikayA zlAghate / prAleyam [udakam] / kaikeyaH AgatApatye // 5 // na yvaH padAdvaijsvarasvAgatAdeH syAt proSTha bhadrAt tu padasya jAte / aMzAdRtorardhasusarvarASTre'madre dize grAmapure ca pUrve // 2 / 26 // vRttam // (46) na yvaH padAdvaic / [2 / 2 / 6 / 1 / ] yasyAraij ucyate tatsambandhe padAt yvaH yakAravakArAntAt parasyAdyo'jAraij na syAt, tasyaiva yuH TaijAgamastu syAt / [vyasane bhavaM / ] vaiyasanam / [vyAkaraNasya boddhA'dhyetA vA] vaiyAkaraNaH / [pUrvatryalinde bhavaH] pUrvatraiyalindaH / [svazvasyApatyaM] sauvazvaH / yvaH kim ? dvaimAturaH / padAt kim ? yASTIkaH [=yaSTiH praharaNamasya] / AraijjajAdyaH kim ? vyAzItikaH [=ve azItI bhRto bhUto bhAvI vA] / atrottarapadasyAraic // (47) svarasvAgatAdeH / [2 / 2 / 6 / 2 / ] svAgatAdivarjitasya tadvat / aprAptavidhiprAptaniSedhArthamidam / vRttamiha - Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 125 svadvArapAlaspayakRtasvarazvas svavyalkazasvAdumRduzvadaMSTrA / svAdhyAyagrAmau nagaraM tathA svAt svArasvargAdgamanaM ca svastiH // 1 // svarbhavaH svauvaH / dauvArapAlikaH / adhyAyAdi tvayaM svAt svAdhyAyAdi / sauvAdhyAyikaH / [sauvagrAmikaH / sauvanAgarika: I] evaM svargagamanamAha / sauvargagamanikaH / svena siddhe svAdhyAyAdi kim ? svApateyaH / asvAgatAdeH kim ? atra zlokaH - svAgatasvadhvarasvaGgyASTAditIpadaM tu vA / vyaGgavyADavyavahArAH nyagrodhasti vinimaye // 2 // svAgatamAha svAgatikaH / AzvAdiritIDitisvanApUrvAt ta ikArAdau JNi pare iJatazca nityApi / zvAbhastriH / zvAgaNika: / iJ / zvAbhastreridaM zvAbhastram / padaM tu vA / zvApadi padaM zvApadam / vAtratyarthaH / zvApadam / zauvApadI / zvApadiH / nyagrodhaH / tIti samAse / nyagrodhamUlA: zAlayaH / ti kim ? naiyagrodho daNDa: / vinimaye kriyAvyatihAre'rthe / vyAvakrozI / vyAvavartI / striyAM Nac / vAto'N // . (48) syAt proSThabhadrAt padasya jAte / [2 / 2 / 6 / 3 / ] AbhyAM parasyAdyo jArip syAt, jAte'rthe Nini / proSThapAdaH / jAte kim ? bhAdrapado meghaH // (49) aMzAd RtoH / [2 / 2 / 6 / 4 / ] aMzAt parasya RtuvAcinastathA / pUrvavArSikaH / aparahemanam / aMzAt kim ? RtvantaravyavahitAsu ca varSAsu bhavaH pUrvavArSikaH / RtoH kim ? paurvakAyaH // (50) ardhasusarvarASTre / [2 / 2 / 6 / 5 / ] SaSTyarthe saptamI / ardhAdibhyo rASTrasya tathA / ardhapAJcAlakaH / [supAJcAlakaH / sarvapAJcAlakaH / ] rASTrasya kim ? [sukheTakaH // ] (51) amadre dizaH / [2 / 2 / 6 / 6 / ] digbhyo'madrasya rASTrasya tathA / pUrvapAJcAlakaH / amadrasya kim ? AparamadraH // (52) grAmapure ca pUrve / [2 / 2 / 67 / ] grAmanagarANAM prAcyAnAM digbhyastathA / pUrveSukAmazamaH / aparakArNamRttikaH / pUrvakAnyakubjaH / aparapATaliputrakaH / ata eva pazcAt sandheH // 6 // saMvatsarasaMkhye saMkhyAdhikato varSe'bhAvini mAne'zANe'kulijAkhye / vA''destvanato'rthAt prAd vAhaNa eye syAnnAnnipuNakSetrajJezvarazugbhyaH // 2 / 27 // puSpavicitrA // (53) saMvatsarasaMkhye saMkhyAdhikataH / [2 / 27 / 1 / ] saMkhyAdhikAbhyAM parayoH saMvatsarasaMkhyayostathA / dvisAMvatsarikaH / [adhikasAMvatsarikaH / ] trisAptatikaH / [adhikasAptatikaH / ] ato na mAnakAryaM kAlasya / dvaimAsikaH // (54) varSe 'bhAvini / [ 2 / 27 / 2 / ] AbhyAM varSasya tathA'bhaviSyadarthe Niti / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam dvivArSikaH / [adhikavArSika: / / bhAvini tu, traivArSikaM dhAnyam // (55) mAne'zANe'kulijAkhye / [2 / 27 / 3 / ] AbhyAM mAnasyA'zANAdestathA / dvikauDuvikaH / dvitrikauDuvikaH / adhikasauvarNikaH / azANAdeH kim ? dvaizANaH / [traizANaH] dvaikulijakaH / [traikulijakaH / ] AkhyAnAmni / paJcalohityaH mAnamasya pAJcalohitikaH / atraiva tRdantateSTA // (56) vA''destvanato'rdhAt / [2 / 27 / 4 / ] ita AdervA parasya nityam, ardhAt parasya mAnasyAnastathA / ArdhadrauNikam / ardhadrauNikam / ardhakhAryAM bhavA ardhakhArI, sA'sya bhAryA ardhakhArIbhAryaH / anataH kim ? ardhaprasthI / [ArdhaprasthI / ] ardhaprasthabhAryaH // (57) prAdvAhaNa eye / [2 / 27 / 5 / ] prAt parasya vAhaNasya tathA eye TAdi zit Niti pare / prAvAhaNeyaH / [pravAhaNeyaH / ] prAvAhaNeyIbhAryaH / [pravAhaNeyIbhAryaH / ] yadvA eye eyAntasyAsya JNiti pare / prAvAhaNeyiH / pravAhaNeyiH // (58) syAnnAnipuNakSetrajJezvarazugbhyaH / [2 / 27 / 6 / ] dvandvaikatvaM kRtvA punaritaretarayogaH / natraH Ana / tato nAt parasya nipuNAdestathA / AnaipuNam / anaipuNam / ityAdi [= AkSaitrajJam / akSaitrajJam / Anaizvaryam / anaizvaryam Azaucam / azaucam] // 7 // kuzalasya parasyAnuzatikAdeca jaGgala - / vanorvA valajasyApi pAdaH SaSTho'yamiSyate // 2 / 2 / 8 // zlokaH // (59) kuzalasya / [ 2 / 2 / 8 / 1 / ] tathA mAt / AkauzaliH / [akauzaliH] (60) parasya / [ 2 / 2 / 8 / 2 / ] e enAdeH / tatra kvacid gurulAghavaM saMhitapArArthyam // (61) anuzatikAdezca / [ 2 / 2 / 8 / 3 / ] parasya, Adezca nityam // zatikarahatsaMvatsarasaMvaraNAni tvanostathA / loka ihAstrI ca parAt sarvAd bhUmipuru Sau kurukat // 1 // asya hatyAsya hetizca vadhyaugo'GgAraveNu ca / saMyogazca prayogazca devabhUtAvadhestathA // 2 // sUtranaDodakazuddhau puSkarasadabhigamau / zatakumbhacaturvidyAH syAdrAjapuru SA NyuTi // 3 // prAgnagarasya hRtsindhubhagasyAnindradevatA / / Atve nAcca varuNasya sarvalokAdino gaNaH // 4 // anoH zatikAdIni / AnuzatikaH / evam aihalaukikaH / pArastraiNeyaH / cakArAt, pAralaukikaH / sArvabhaumaH / sArvapauruSaH / kaurukAtyaH // 1 // asya hatyAzabdo'trAsti / AsyahAtyaH / asyahetiH prayojanamasya, Asyahaitikam / prAgantyapadasamudAyAbhyAM pratyayau / vAdhyaugaH / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 127 [AGgAravaiNavaH / ] saMyogazca prayogazceti / eke sAMyogaprAyaugikam / Abaddhau Adhidaivikam // 2 // sautranADiH / [audakazauddhiH / pauSkarasAdiH / AbhigAmikaH / zAtakaumbhaH / cAturvaidyam / ] ik / tadarhe vaN / svArthe'N / NyuT vA / NiTi kim ? rAjapuruSAyaNiH // 3 / / prAcAM deze nagarasya tatha / somanAgaraH / pauNDranAgaraH / prAk kim ? mAdranAgaraH / hRdAdeH tathA / sauhArdam / sAktusaindhavam / dau gineyaH / anindradevatA Atve / indravarjadevatAmAtraviSaye, dvandva ityarthaH, tathA / AgnimArutam / aindrAbArhaspatyam / Atve kim ? skAndavizAkhaH / anindrasya kim ? saumendram / Agnendram / parasyaiva / aindrAgnyam / anAcca varuNasya tathA / AgnivAruNam / anAt kim ? aindrAvaruNam / sarvalokAdinastathA / sArvalaukikam / kaurupAJcAlakam / ityAdyAkRtigaNaH // 4 // (62) jaGgalAvanorvA valajasyApi / [ 2 / 2 / 8 / 4 / ] eSAM pareSAM vA, Adestu nityam / kaurujAGgalaH / kaurujaGgalaH / vaizvadhenavam / [vaizvadhainavam / ] sauvarNavAlajam / cottaravAkyArthaH / pAdaH SaSTho'yamiSyate // 8 // [iti zrIbuddhisAgarAcAryakRtapaJcagranthyAM saMskRtAdhikAre dvitIyA'dhyAye dvitIyaH, Adito vA ___SaSThaH, pAdaH // ] Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [atha dvitIyAdhyAye tRtIyaH pAdaH // ] prajJebhyo'Niti hAdito Nya kutupo husve ra zuNDAkuTI - zamyASTittara kAsugoNyalaghuto'thAzvokSavatsarSabhAt / / hIne tu prakRtoktito'tra mayaDvA jasvRndavat kutsite pAzap DAmahajAdi mAtRprabhRteH prAtka prakRSTe tamap // 1 // zArdUlavikrIDitam // ___ (1) prajJebhyo'Niti hAdito Nya / [ 2 / 3 / 1 / 1 / ] prathamAntAt svArthe prajJAderaN iti hAdeH Nyapratyayasya to / vRttatrayaM tathAtra - prAjJo rakSo'pyasuramarutau yodhakArSApaNau staH kuJcAgnIdhe azanivikRte corasannAyyavidyAH / SoDaccakSuvidatRjagatIdevatAbandhuzatru - tRptazrotre hariNavapuSoroSadheH syAdajAtau // 1 // pratyakSajuhvadvaNijo vayo manaH sAdhAraNAnuSaguziccikIrSitAH / matsye visArikakudagrahAyaNaH pnizacerecupaceyazatraco // 2 // santapano'tha viyAtadazA) sandizi karma tu NajNinu vRcce / tItihabheSajanantavilokAtvAvasathAzca samIpatadarthAH / . AzramavarNayugAzcaturaH syuH sarvacatudvitrito'pi tu vidyA // 3 SaTpadI // prajJa eva prAjJaH / prAjJI strItyAdi / tathA kASrNo mRgazcet / zrotraM zarIraM cet / auSadhaM pibati / jAto tu oSadhayo rUDhAH kSetre / vaisAriNo matsyaH / zatR / zatreva zAtam / atho nipAtaH / sandizi karma tu sandeze'rthe vAcikaM zrutvA yat tathaiva kriyate tat karmaiva kArmaNam / NacNinupratyayAbhyAm / vyAvakozI sokuTTinaM vartate / vRcceti prajJAdi / ata iti / hAdiH / aitihyamityAdi / caturaH AzramAdi / cAturAzramyam / [cAturvarNyam / cAturyugyam / ] sarvAdeH vidyA / sArvavaidyam / [cAturvidyam / dvaividyam / traividyam // ] (2) kutupo husve / [ 2 / 3 / 1 / 2 / ] husvAdhupAdhike svArthe to vidheH husvaH kutaH kutupo nipAtyate // (3) 2 zuNDAkuTIzamyAH / [ 2 / 3 / 13 / ] ebhyo ra: syAd / hUsvA zuDA zuNDAraH / [husvA kuTI kuTIra: / hUsvA zamI zamIraH / ] svataH puMsi // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH 129 (4) Tittara kAsUgoNyalaghutaH / [2 / 3 / 1 / 4 / ] Tit taraH syAd alaghutaH kAsUgoNIbhyAmityarthaH / husvA kAsUH zaktiH kAsUtarI / [goNItarI // ] (5) athAzvokSavatsarSabhAt hIne tu / [2 / 3 / 15 / ] ebhyo hIne Tit taraH syAt / hIno'zvo'nazvena jAto'zvataraH / atikrAntayauvanazaizavazaktayaH / [hInasAmarthyapayaHsAmarthyAH ukSataraH / [vatsataraH / RSabhataraH] // . (6) prakRtoktito'tra mayaT / [ 2 / 3 / 1 / 6 / ] prAcuryeNa prastutaM prakRtaM, taduktau yasmin vA taducyate tatrArthe mayaT syAt / ghRtaprakRtamasyAM ghRtamayam / yAtrAyAM tadatrocyate [vaTakamayI yAtrA / annaM prakRtamasmin] cAnnamayo yajJaH ghRtamayI pUjA / uktirbahuvrIhyarthA ca // (7) vA jas vRndavat / [2 / 3 / 17 / ] jasantebhyaH prakRtoktau samUhavat pratyayAH syuH, mayaD vA tathaiva / maudakikam / modakamayam / yAtrAyAma, azvIyam / [azvamayI yAtrA / ] gavyam / [gomayam / ] svato dezaikatvanapsu tadatrocyate vA / maudakiko yajJaH / [modakamayaH / ] tRNyam / [tRNamayam / ] bhUmau, tRNyA bhUmiH // (8) kutsite pAzap [ 2 / 3 / 18 / ] syAt / kutsitaH taiDa: taiDapAzaH / kumArapAzA / taiGazcauraH / dravyakutsA vA / pid astryarthaH / . (9) DAmahajAdi mAtRprabhRteH / [2 / 3 / 1 / 9 / ] mAtrAdeH paraM DAmahajAdi nipAtyate bahulArthe / pra laghuH / cicchandortham / chandAMsi paJceha - mAtAmaho mAtulabAlizau devatA pitRvyo'pi pitAmaho'pi / matvarthataH stho'tyupadhekviSTaH piJjastilAt peja ca niSphale svam // 1 // pAke zamIbhyaH kuNajAhamUlaM karNAdipakSAttikaTastilAdeH / rajaH saho vAtabalAddhimAdUlailuzca zItoSNa Alu na tRprAt // 2 // nAnAvinA zaGkaTa zAla veH saMpronnaiH kaTaM vestadavAt kuTAraH / nAsAnato TITabhaTau ca nATa: nizcikkeinoH piTanebirIsaH // 3 / / biDodhyupAbhyAM tyakacillapillaM klinnAkSicullaM ca kaTaH samUhe / sthAneSu goSThAdipazoH paTo vistAre vikAre'sya ca tailasnehe // 4 // SaDvitvayoH SaDgavago yugau ca mRdastiko'rthe'sti sa nAmarU pAddheyo ya bhAgAnnavasUramarttakSemAdyadhiSThAnnavanUkhanaptanAH prAtpurANe na ca evamAdiH // 5 // vAkyAni / mAtuH pitA bhrAtA ca svArthe / bAla eva / deva eva / pituH bhrAtA, pitA ca / matvartha eva sthaH / ziccha matvarthIyaH / svArthe DhakuH / auSadheyaH / niSphale'rthe tilAt piJjapejau staH / niSphalastilaH, tilapiJjaH / [tilapejaH / svam / tasya svamityarthe'taH / zamyAdInAM pAka ityarthe kuNaH syAt / zamyAH pAka: zamIkuNaH, ityAdi / karNAdInAM pakSasya ca mUlamityarthe krameNa paJca.-17 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 paJcagranthI vyAkaraNam jAha ti etau pratyayau staH / karNasya mUlaM karNajAham ityAdi / zamyAdikarNAdI SaTpadyocyate zamIkuvalakarkandhubadarAzvatthapIlavaH / karIrakhadirau bhrUzca kaNAkSi tu nakhaM mukham / kezapAdauSThazRGgANi gulphadantau ca pRSTha vRt // 6 // tathA pakSatiH / tilAdInAM raja ityarthe kaTaH syAt / tilAnAM rajaH tilakaTam / alAbUmAbhASabhaGgANubhya AkRtitvAt / [alAbUkaTam / umAkaTam / mASakaTam / bhaGgAkaTam / aNukaTam / ] tasya saha ityarthe vAtabalAd UlaH, himAt eluH / vAtasya saha: vAtUlaH / [himasya saha:] himeluH // neti nasaha ityarthe zItoSNatRprANAm AluH / zItAluH / [uSNAluH / tRprAluH / ] asahe pRthagbhAve'rthe / navibhyAM nAnA etau staH / nAnA / vinA / sasAdhanakriyAvacanAt / prAdeH veH zaGkaTa zAla ete staH / vigate zRGge vizaGkaTe / vizAle / tadyogAd gauzca vizaGkaTaH, [vizAlaH] / sampronnaiH vezca kaTam / saGkaTam / [prakaTam / utkaTam / vikaTam / ] kuTArazcAvAt / avakaTam / [avakuTAram / ] namane'rthe'vAt TITabhraTanATAH syuH saMjJAyAm / nAsanata avarITam / [avanATam / avabhraTam / ] tadyayonnAso'pi, puruSo'pi tathocyate / niH kArTI cik ci syAt tAbhyAM krameNa ka ino piTaH staH / nAsAnataM, cikinaM, cipiTam / tadyogAnAsApuruSau tathA / nebirIsabiDau staH / nAsAnataM nibirIsam / nibiDam / kathaM nibiDAH kezAH, nibiDaM vastram ? upamAnAt / adhyupAbhyAM tyakA parvatasyopari bhUmiH / adhityakA / tadAsannA upatyakA / ke adinna syAt tyiketyakrate, klinnAkSi cet / klinne cakSuSi cillapillacullAH nipAtyante / klinna [zabdasya] cila pila cula ityAdezaH krameNa] syAt, lapratyayazca / klinne cakSuSI cille, [pille, culle] / tadyogAt puruSo'pi cillaH, [pillaH, culla:] / pazoH / SaSThyantapazuvAcinAM samUhaH saMgha ityarthe kaTaH syAt / avInAM saMgha:, avikaTaH / mahiSIkaTa: / sthAnAdiSvartheSu goSThAdayaH syuH pazoH / gavAM sthAnaM, gogoSTham / mahiSIgoSTham / uSTragoSTham / paTa: syAt pazovistAre'rthe / avInAM vistAraH, avipaTaH / gopaTaH / asyeti SaSThyantAdhikAre / snehe'rthe tailaH syAt / tilAnAM vikAraH sneha: tilatailam / sarSapatailam / iGgadItailam / asyeti prakRtyarthasya SaTtve dvitve ca yathAkramaM SaDgavagoyugau staH / SaD hastinaH, hastiSaDgavam / azvaSaDgavam / tathA dvau gAvI. goyugam / uSTragoyugam / [hastigoyugam / azvagoyugam / ] mRdastika: / mRttikArthe / stutye'rthe na sa etau vA staH / mRtsnA / mRtsA / mRdrUpaH / nAmarUpAd dheyo vA syAt stutye / nAmadheyaM nAma / rUpadheyaM rUpam / ya dheyazca bhAgAt stutye / bhAgyam / bhAgadheyAni / navAderyaH stutye vA / navyam / navam / navazabdo nU ca syAt khatnaptanAH pratyayAzca syuH / navam / navInam / nRtnam / nUtanam / purANe'rthe prAt na ca kha naptanAzca syuH / praNam / prINam / pratnam / pratanam / evamAdyAkRtigaNaH / zrotrAccha: cchando'dhIta ityarthe, zrotriyaH // (10) prAt ka prakRSTe tamap / [2 / 3 / 1 / 10 / ] prathamamatizAyane'rthe tamap syAt / ayameSAmADhyaH, ADhyatamaH / pAcakatamaH / gotamaH / samA yA vijAyate kSatriyApatyaM strI, dAratamA / atizayenAsya zuklAni vastrANi, zuklavastratamakaH / pANDuputratamakaH / prAt kaH prakRSTe tamap Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 dvitIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH prakarSavatAM prakarSe zreSThatamaH, prakRSTatamaH // 1 // tarapveva nirdhAryataH kinti cAdito DAm kriyAyAM tabiSTheyasU vA / guNAt kAkinAvekato'svAmino DAdi nirdhAyataH syAt kimaH pracchane'ntyaH // 2 / 3 / 2 // bhujaGgaprayAtam // (11) taraptveva nirdhAryataH / [ 2 / 3 / 2 / 11] dvayoreka: syAnnirdhArya vibhajye'rthe prakarSe tara prAksAt / ayamanayorADhyataraH / tasyAyamabhirUpataraH / hyaH paTurAsIt, adya paTutaraH / nRNAM devAnAM [ca] devAH pUjyatarAH / dantoSThasya dantAH snigdhatarAH / avasthAjAtibhedAt nirdhAryAt / tato'yaM paTutaraH / tatratyebhyo'tratyA ubhayAbhyAmIzvarAH sukumAratarAH / uktAt kim ? grAmyaNAM nAgarANAM ca nAgarAH paTutamAH / atra jAtau bahutvam // (12) kintiDe cAdito DAm kriyAyAM tap / [2 / 3 / 2 / 2 / ] kimAdeH kriyAvRtteH yathAvidhi, tabiti tarap tamap, DAm syAt DidantArthe / kintarAM karoti / pacatitamAm / [pacatitarAm / ] pUrvAhnatamAm / [pUrvAhnetarAm / ] bhuGkte / uccaistamAm, [uccastarAm] adhIte / kriyAyAM kim ? uccastaro vRkSaH / (13) iSTheyasU vA guNAt / [2 / 3 / 2 / 3 / ] tapprasaGge guNavAcina iSTheyasU vA staH / pariSThaH / paTutamaH / paTIyAn / paTutaraH / zyetiSThAH / zyetitamAH / guNAt kim ? gotamaH / udig itkAryArthaH // (14) kAkinAvekato'svAminaH / [ 2 / 3 / 2 / 4 / ] asvAmino'sahAyAdekAt ka-Akinau staH / ekakaH / ekAkI / ekAkibhiH kSudrakairjitam // (15) DAdi nirdhAryataH / [ 2 / 3 / 2 / 5 / ] ekAnnirdhArye'rthe ekavacanAntatvAt tap syAt DAdi / Datamap DatarabityarthaH / bhavatorbhavatAM vA eka: ekatamaH, ekataro vA kaThaH / evamatra kule pradhAnaM, paTuH, gAtA, nA vA // ... (16) syAt kimaH pracchane / [2 / 3 / 2 / 6 / ] pRthagyogAd uttaratra dvayorgrahaNAd bahuSu madhyAnnirdhAryAt praznaviSaye kimastau staH / bhavatAM kaH katamaH kataraH [vA] kaThaH / anirdhAryaprazne / ko bhavatAM svAmI, kaTho vA ? // - [17] antya ityuttarArtham // 2 // yattadazca dvayorvAdi jAtyA bahutve'zvagantyAt puro'jJAtakutsyA- / lpahasve tiGaH sarvalaH sup tvaGa soH ka cAdeH kSi tUSNImakAM kastu zIle kacAm // 2 / 3 / 3 / / stragviNI // (17) yattadazca dvayoH / [2 / 3 / 3 / 1 / ] yattatkimbhyo dvayorekasmAnirdhAryAdantA iti DataraDatamap syAt / bhavatoryaH yatara: kaThaH [tatara Agacchatu / kataro bhavatoH kaThaH / ] sa tatara Agacchatu / kaH [katara:] gArgyaH [sa tatara Agacchatu / ] dvayoH kim ? yo yasmin kule pradhAnaH Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 paJcagranthI vyAkaraNam [sa Agacchatu] // (18) Adi jAtyA bahutve / [ 2 / 3 / 3 / 2 / ] yattadorbahuSu madhyAjjAtyA nirdhAryAd AdIti Datamap syAt / bhavatAM yo yatamo vA kaThaH sa tatamo vA''gacchatu / ajAtibahutve / yo bhavatAM paTuH [kaThaH] / paTutaro bhavatoH kaThaH // (19) azvagantyAt puraH / [ 2 / 3 / 3 / 3 / ] yattadorbahuSu madhyAnnirdhAryAd itazcAkSu- . madhye'ntyAdacaH puro'k syAt / bhavatAM yo yako vA kaTha: sa sako vA''gacchatu // . (20) ajJAtaku tsyAlpahUsve tiGaH / [2 / 3 / 3 / 4 / ] hU[svo] laghuH / vizeSarUpeNAjJAtAdyarthe tiGantasya tathA'k syAt / kasyAyaM, kiM cAyaM, pacati, pacataki ? evaM kutsitaM [pacati, pacataki] / alpaM [pacati, pacataki] / husvakAlaM vA [pacati, pacataki] / eSu kim ? pacati // (21) sarvalaH / [ 2 / 3 / 3 / 5 / ] sarvAderasupastathA'k syAt / kasya bhavantaH, bhavakantaH ? kutsyAya / sarvasmai / sarvakasmai / [yuvayoH] / yuvakayoH / [yuSmAsu / ] yuSmakAsu / ajJAtAdI kim ? sarvaH / vA / (22) suptvaGaH / [ 2 / 3 / 3 / 6 / ] tvaGpratyAhArasya subantasyaiva tathA'k syAt / tvakam / ahakam / mayaki / tvakatputraH / [makatputraH / ] tvakapitRkaH / [matkapitRkaH / ] niyamArthaM vacanam // (23) soH / [ 2 / 3 / 37] prathamaikavacanAntasya sarvAdestathA'k syAt / ayakam / iyakam / kakiM vA nipAtyate, sau pare'nagarthakaH // (24) cAdeH kSi / [ 2 / 3 / 3 / 8 / ] cAdestathA'k syAt / kSicAkad vA syAt / uccakaiH / dhik / dhakit / hiruk / hirakut / [pRthak / ] pRthakat / / (25) tUSNImakAm / [2 / 3 / 3 / 9 / ] tUSNImo makArthI tathA kAm syAt / tUSNIkAmAste / / (26) kastu zIle / [2 / 3 / 3 / 10 / ] tUSNImo ma tathA kaH syAcchIle'rthe / tUSNIMzIlaH / tUSNIkaH // __ (27) kacAm / [2 / 3 / 3 / 11 / ] anyAjJAtAdau ka syAd arthAdanyebhyaH / kasyAyam, kiM mama vA'zva:, azvakaH / alpe, tailakam / hUsve, paTakaH // 3 // kRpAnItatastau narAkhyAcca cAdItpadaM bahvaco ghelaThAH syuH SaSo'caH / / dvitIyAt paraicAca ekAjvizAlAditazcaurilolo'jinAnte kanete // 2 / 3 / 4 // bhujaGgaprayAtam // (28) kRpAnItatastau / [ 2 / 3 / 4 / 1 / ] kRpAyAM tatsAMnidhyAt kRpApUrve *ca sAmopapradAne nItiH, tatra ca tau akkau sto yathAvidhi / svapitaki / putraka durbalaka bubhukSitaka / tannItau / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH 133 vatsaka tvakam ehaki / utsaGgake upaviza / kaNTakaka / alagnakaH / odanakaM bhokSyasi / tantrItAvakRpAyAmapi // (29) narAkhyAcca / [2 / 3 / 4 / 2 / ] nRnAmnastayoH kaH syAt / dattakaH / vyAghrakaH // (30) cAdItpadaM bahvacaH / [2 / 3 / 4 / 3 / ] nAkhyAd bahutvayoH kaH, tatra cAdipadaM pUrvapadamilluk syAt / anukampito devadatto dattakaH / abahvacaH / bhUpakaH // (31) ghelaThAH syuH / [ 2 / 3 / 4 / 4 / ] tathaiva / tatretpadaM nityaM, pArthakyAt / dattiyaH / dattilaH / dattikaH / abahvacaH / bhUpakaH / (32) SaSo'caH dvitIyAt parA / [ 2 / 3 / 4 / 5 / ] tathaiva kintu SaSo yo dvitIyo'c tataH parabhAga ik syAt / anukampitaH SaDaGgalidattaH SaDiyaH / [SaDikaH / SaDilaH / ] SaDmukhadattaH / SaDmaviyaH / SaDmukaH // (33) ecAcaH / [ 2 / 3 / 4 / 6 / ] tathaiva, kinveSu parabhAga evApUrveNa saha ik syAt / lahoDa: / lahiyaH / lahikaH / kapotakaH / kapiyaH // (34) ekAjvizAlAditazca / [2 / 3 / 4 / 7 / ] tathaiva, ebhyaH parabhAga ik syAt / vAgAzIrdattaH / vAciyaH / [vAcikaH / vAcilaH / ] tvaciyaH / [tvacikaH / tvacilaH / ] vizAladattaH / vizAliyaH / [vizAlikaH / vizAlilaH / ] vizAla / varuNa / supari / aryaman / zevala / AkRtitvAdapaThyaM pRthagekAcca // . (35) orilo laH / [2 / 3 / 4 / 8 / ] uvarNAt paraH prAgukta ilaH laH syAt / bhAnudattaH / bhAnulaH / vasulaH / SaDmukhadattaH SaDmulaH // (36) ajinAnte kan / [ 2 / 3 / 4 / 9 / ] tathA kan syAt / ajinAnte zabde pUrvapadApekSayA ..parabhAga it syAt / vyAghrAjinaH, vyAghramahAjino vA, vyAghrakaH / siMhakaH / ninditvAbhAvArthaH / vyAghrakaH // (37) ete / [ 2 / 3 / 4 / 10 / ] kan ghelaThAH syuH / tatra parapadamit / devadattaH, [devikaH, devilaH, deviyaH / ] yAjJikaH, [yAjJilaH, yajJiyaH, yajJadattaH / ] vAyukaH, [vAyulaH vAyuyaH, vAyudattaH / ] pitRkaH, pitRlaH, pitRyaH, pitRdattaH] // 4 // DopAcca vaikaM dvicatustritaH sujvAre sakRt kRtvasitAdRganyAt / bAdhAcca dUre bahuto digAkhyAd digdezakAle'pi ca ena DIsaiH // 2 // 35 // vRttam // (38) DopAcca / [ 2 / 3 / 5 / 1 / ] DazcopAt, vrAkhyAd bahvacaH kRpAtannItyupAdhike svArtho Dazca kan ghelaThAzca syuH / teSu copAt parabhAga it syAt / anukampita upendradattaH upaDa: // . (39) vaikam / [ 2 / 3 / 5 / 2 / ] cAkhyAd bahvaca ekaM padaM pUrvaM paraM vet syAt / devadattaH, dattaH, devaH / satyabhAmA, bhAmA, [satyA] / bhImasenaH, bhImaH, [senaH] || Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 paJcagranthI vyAkaraNam (40) dvicatustritaH suc vAre / [ 2 / 3 / 5 / 3 / ] ebhyaH suk syAd vAre kRpAgaNanaviziSTe svArthe / dvau vArau [asya dvi:], dvirbhuGkte / caturbhuGkte / trirbhuGkte / iha tu dvistAvAn prAsAdaH / dvirdazeti / gamyamAne'pi vAre / si sucaH cihnArthaH // (41) sakRt / [ 2 / 3 / 5 / 4 / ] nipAtyate, ekavAre'rthe / (42) kRtvasitAdRganyAt / [ 2 / 3 / 5 / 5 / ] vyAdyanyasaMkhyAyAH kRtvasi syAd vAre / paJcakRtvo'hni bhuGkte / paTu katigaNAt tathA / idit // (43) vA dhA tvadUre bahutaH / [ 2 / 3 / 5 / 6 / ] dhA syAd vA bahoradUropAdhike svArthe / divasasya bahUn vArAn bhuGkte / bahudhA / bahukRtvaH / dUre ca / [bahu] kRtvo mAsasya bhuGkte // (44) digAkhyA digdezakAle'pi ca ena ngiiyoH / [2 / 3 / 57 / ] saptamI prathamAntAt ena vA syAd dUre pUrvatra digAdau / aviprakRSTo vasati pUrveNa / purastAd vA grAmasya vasati / pUrvA digAdiH ramaNIyam / pUrveNa ramaNIyam / AkhyA kim ? aindyAM [dizi] vasati / [aindye deze vasati / ] GIsoMH kim ? pUrvaM taM gataH / digAdau kim ? pUrvasmin gurau vasati / dUre / pUrvatra // 5 // A dakSiNAd Ahi ca dUra uttarArdho IsezcAdadharAcca tastAt / __ parAvarAdaJca itau purastAdadyAdayo maGgalakArakAcchas // 2 // 36 // upajAtiH // (45) A dakSiNAt / [ 2 / 3 / 6 / 1 / ] vA syAd digAdau, adUre ngiiyoH / grAmAd dakSiNA vasati / dakSiNena vA'sya / dakSiNA, dakSiNena [vA] ramaNIyam / deze caivaMm // (46) Ahi ca dUre / [ 2 / 3 / 6 / 2 / ] dakSiNAt tathaiva Ahi syAd dUre, Avat / dakSiNAhi [ramaNIyam / ] ca // ___(47) uttarAt / [ 2 / 3 / 6 / 3 / ] tathaivAhi A staH, dakSiNavat / [uttarAhi vasati / uttarA ramaNIyam / ] dUre kim ? uttareNa // (48) huto Isezca / [2 / 3 / 6 / 4 / ] dakSiNottarAbhyAM GasirDIsvantAbhyAM tathA'tas syAt / grAmasya dakSiNataH, [uttarataH vA] AgataH, vasati, ramaNIyam / pRthag dUrAdUrArtham / (49) AdadharAcca / [2 / 3 / 6 / 5 / ] AbhyAM ca tathA / At syAt / grAmasyAdharAt / [dakSiNAt, uttarAt] AgataH / hu zrutyarthaH // (50) tastAt parAvarAt / [2 / 3 / 6 / 6 / ] parAvarAd ekaikasmAt tathaiva tasstAt staH / parataH, parastAd vA [avarataH, avarastAd vA] AgataH // (51) aJca itaup / [ 2 / 3 / 67 / ] dizAkhyAd aJcatyantAt tattvAt tasstAtau staH, tau ca itaup / luk staH / pid astryarthaH / prAcyA dizaH, prAg AgataH / [apAk], pratyag, udak, AgataH // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH 135 (52) purastAdAdyAdayaH / [ 2 / 3 / 6 / 8 / ] purastAd Adayastathaiva / AdyAdayaH kAlamAtre, pArthakyAt / tayostu vRtte - purastAdadhastAdadho'dhaH purazcopariSTAduparyadyapazcAdigAdi / parAyaiSamaH staH parutsadyasau cobhayadyustadAnIM sadA etadatra // 1 // . pUrvAparAnyAdyataretarAdharottarobhayAdedhusatho paredyaviH / kIhakutrakvakadAkuhehedAnIM ca etI dhunA ito'taH // 2 // pUrvAparAdharANAM purastAdAdyAH [=purastAt, aparastAt, adharastAt / vyatyayo naiSAm / adhas AdyAH purastAt / UrdhvasyopariSTAt, uparit / asminnahni adya / avarasmin pazcAt / tathA digAdiH / dakSiNapazcAt / uttarapazcAt / pUrvaparatarasmin / [uttaraparatarasmin] saMvatsare / parAri / asmin / aiSamas / parasmin / parut / samAne'hni sadyas / ubhayasmin ubhayedhuH / tasmiMstadAnAm / sarvasmin / sadA / etasminnasmin vA'tra // 1 // pUrvAdeH edyus / pUrvasminnahni pUrvedyuH / [aparedhuH / anyedyuH / adyatareyuH / itareyuH / adhareyuH / uttareyuH / ubhayeyuH / ] parasmin paredyavi / kasmin kAle kahi / asminniha / asmAd itaH / atazca / etasmAd ataH // 2 // (53) maGgalakArakAcchas / [ 2 / 3 / 6 / 9 / ] [uttarArtham] // 6 // bahvalpArthAt saMkhyaikArthAd vIpsAyAM saMkhyAderdaNDa - / tyAge'kalcet kho'Jco'dikstrI goSThAt khaJ bhUtAdAvarthe // 2 // 37 // vidyunmAlA // (54) bahvalpAt / [ 2 / 3 / 7 / 1 / ] maGgalakArakAd bahvalpArthAd vA zas syAt / bahUni [dadAti] / alpaM dadAti / bahuzo'lpazo vA dadAti / evaM bhUrizaH / stokazaH / bahubhiH [bahuzaH, alpaiH, alpazo vA] bhuktam / dAtrailunAti vA [bahu, bahuzaH, alpaM, alpazaH / ] bahubhyo dadAti, Agato vA [bahuzaH, alpazaH / ] bahuSu, [bahuzaH, alpeSu, alpazaH] vasati / maGgalArthAt kim ? 'bahUni zrAddhAni dadAti, alpaM [dadAti], AbhyudayikaM [karma] / kArakAt kim ? bahUnAM svAmI / bahvalpArthAt kim ? gAM dadAti // (55) saMkhyaikArthAd vIpsAyAm / [2 / 3 / 7 / 2 / ] saMkhyAvAcina ekaviSayAcca kArakAcchas syAt / dvau dvau dadAti, dvizaH / AbhyAM mASaM mASaM dadAti, mASazaH / paTaM paTaM dadatA paTazo dattaH vAsorAziH / krameNa [krameNa] kramazaH / vanazaH pravizati / ekaikazaH, ekaikasaMkhyAyA vIpsAyAM zas / kvacinnAsAmarthyAt / devasya pAdaM pAdaM pUjayati / vIpsAyAM kim ? dvau dadAti / kArakAt kim ? dvayoH svAmI // (56) saMkhyAderdaNDatyAge'kal cet / [2 / 3 / 7 / 3 / ] daNDatyAgayorvIpsAyAM ca saMkhyApUrvAd akal syAt / illugat tasyAnimittasyApAdasya yadartham / dvau pAdau daNDitaH dvipadikAM daNDitaH / evaM trizatikAM tyajati / vIpsA / dvau dvau mASau, dvimASikAM gRhNAti / lit stryarthaH // (57) kho'Jco'dika strI / [ 2 / 3 / 7 / 4 / ] aJcatyantAd adikstryarthAt khaH syAt / Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 paJcagranthI vyAkaraNam prAG prAcInaH / tiryak, tirazcInam / adik strI kim ? prAcI dik / dik kim ? prAcInA brAhmaNI / strI kim ? prAdig ramaNIyam / prAcInaM dig ramaNIyam // (58) goSThAt khaJ bhUtAdAvarthe / [ 2 / 375 / ] bhUtAdau bhUtapUrve'rthe goSThAt khaJ syAt / bhUtaM pUrvaM tad asmin vA tatrArthe goSThAd bhUtapUrvaH / goSThIno dezaH / abhUtapUrve / goSTho vartate // 7 // caraDDaso rUpya ca vyAzraye tu ta: rogAccikitsye'vyathanindyasugrahe / rTaH pApaheye na akarturekadiganyorasaH pratyavadherahograhoH // 2 // 38 // upajAtiH // (59) caraT / [ 2 / 3 / 8 / 1 / ] bhUtapUrvArthavRttezcaraT syAt / ADhyo bhUtapUrvaH ADhyacaraH / ADhyacarI // (60) Gaso rUpya ca / [2 / 3 / 8 / 2 / ] SaSThyantAt tathA rUpya ca caraT ca syAt / nubhUtapUrvo gauH nRrUpyaH / nRcaro gauH // (61) vyAzraye tu tas / [ 2 / 3 / 8 / 3 / ] vyAlabdhaH nAnApakSAzrayo vyAzrayaH, tadarthaM SaSThyantAt tas syAt / devA arjunasya pakSe'bhavan, arjunato'bhavan / AdityAH karNataH / vyAzraye kim ? nu!H // (62) rogAccikitsye / [2 / 3 / 8 / 4 / ] rogavAcinastas syAt pratikAre'rthe / pravAhikAtaH pratikuru / rogAt kim ? zatroH pratikuru / cikitsye kim ? tasyAH kopaM kuru // (63) avyathanindyasugrahe rTaH / [2 / 3 / 8 / 5 / ] acalananindAsuSTugrahaNe sarveSu TarTo'karturiti, akartRvihitatRtIyAntAt tas / vRttena na vyathate / vRttato na calati / na kSubhyatItyarthaH / vRttataH kSiptaH / AcAreNa ninditaH / [AcArataH ninditaH / ] vRttato'tigRhyate / suSTha vRttavAn / [AcArato'tigRhyate / suSTha AcAravAn / ] eSu kim ? dAtreNa lunAti / [a]kartuH / [kim ?] nA kSiptaH // (64) pApaheye na akartuH / [ 2 / 3 / 8 / 6 / ] pApena hIyamAnena ca yuktAt akartRTa: tas / caritrataH pApaH / hIyate vA [cAritreNa / ] evaM vRttataH [vRttena vA] / mantrataH [mantreNa vA] / svarato, varNataH / kartuH / nA hIyate // (65) ekadigaN / [ 2 / 3 / 8 / 7 / ] aN / tenaikadik samAnadik ca ityarthe'N syAt / tazca vartate / sudAmnA samAnadik sudAmano vidyut / saudAminI vA / evaM himavato [haimavatI / ] tattaH / (66) yorasaH / [ 2 / 3 / 8 / 8 / ] tasaNau vartate / urasaikadik urastaH / aurasaH / urasyaH / (67) pratyavadherahAgrahoH / [ 2 / 3 / 8 / 9 / ] Iseriti sambandhAt, arthAd atinA yuktAt paJcamyantAd ahAk, ruhakriyAvadhezca tas syAt / abhimanyurarjunAd ati / arjunataH prati / tilebhyo mASA ati / prayacchati tilataH prati / avadheH / yAmato gataH / prAsAdataH prekSate / dvitaH / tattaH tvattaH / yuSmatto'dhIte / ahAgrahoH kim ? sArdhAddhInaH / sArdhAddhIyate / nAtra vA / ruhervA / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH 137 parvatAdavarohati / kit kim ? bhUmita ujjihIyate / udvAyate vA, arthAd bhAvApye / kartari tu, sArthaM jahAti // 8 // sarvAdvibahoratpidanorDaserAdyAdeH supastrabbhavadAdibhistau / daikAnyayatsarvatadastu kAle vA'nadyahip tena ca thA prakAre // 2 / 3 / 9 // vRttam // (68) sarvAdvibahoratpidanorDaseH / [2 / 3 / 9 / 1 / ] dvyAdivarjasarvAderbahozca adantasyAdanorathAd bahorDasyAntAt tas syAt / pidAgraharthaM vacaH / sarvataH / tataH / bahutaH / bahvIbhyo bahutaH hIyate, avarohati vA / bahoH sUpAt / vipulArthatvAnna / sarvAt kim ? dvAbhyAM hIyate / pidastryarthaH // (69) AdyAdeH supaH / [2 / 3 / 9 / 2 / ] tas syAd, Adau AditaH, dvityeha / Adirmukhamadhye, ataH pari sUtre pRSThastvabhi pAveM / agrokti / [pRSThokti / ] yatheSTam // (70) trap / [2 / 3 / 9 / 3 / ] sarvasvahoH supaH saptamyanyAt trap syAd advyatoH sarvasmin sarvatra / tatra bahISu bahutra / sarvas kim ? dvayoH // (71) bhavadAdibhistau / [2 / 3 / 9 / 4 / ] zloko'tra - bhavadIrghAyuSmAndevAnAMpriyAyuSmatA yutAt / prAdirastreti siddhe'tra supasUtrapau yathA // 1 // sa bhavAn / tato bhavAn / tatrabhavAn / evaM taM tataH [bhavantam] / tatrabhavantam / tena bhavatA / tasmai bhavate / tasya bhavataH / tasmin bhavati / evaM sa dIrghAyuH / [taM dIrghAyuSam / tena dIrghAyuSmatA / tasmai dIrghAyupmato / tasya dIrghAyuSmataH / tasmin dIrghAyuSmati / ] sa devAnAMpriyaH [ityAdi] sa AyuSmAn [ityAdi] / evaM kaH, kutaH, kva, kutra bhavAn ityAdi / evam ayam ito'tra iha bhavAnityAdi / (72) daikAnyayatsarvatadastu kAle / [2 / 3 / 9 / 5 / ] dA syAt saptamyantAd ekAde: kAle'rthe'svAntaH / ekasmin kAle ekadA / [anyasmin kAle anyadA / yasmin kAle yadA / sarvasmin / kAle sarvadA / tasmin kAle tadA // (73) vA'nadyarhip / [2 / 3 / 9 / 6 / ] hi laghuH saptamyantAd vA hip syAt / anadya adyavarjitakAle sarvasbahoranvAnoH / bahuSu / bahuhi / bahutra / etasmin kAle etahi / atra te nipAta idam adyatanArtham / amuhi / amutra / adyatane tu [yasmin kAle] yadA // (74) tena ya thA prakAre / [ 2 / 3 / 9 / 7 / ] teneti tRtIyAntAt sarvasvahoH thA syAt prakAre'rthe'svAnoH / sarvaiH prakAraiH sarvathA / tenagrahaNAt supkAlau nivRttau // 9 // dhaikAdervA SoDaikadhyaM dvitribhyAM dhaidhAdhaMo dhaN / tadvajjAtIyasthUlAdeH kaH kone vA bahuTkalpap / dezyabdezIyo'yaM rUpap // 2 // 3 / 10 // paJcapAt // * paJca.-18 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 paJcagranthI vyAkaraNam (75) dhaikAdeH / [2 / 3 / 10 / 1 / ] dhA syAt saMkhyAyAH / ekena prakAreNa ekadhA / caturdhA / SaDdhA // (76) vA Sor3hakadhyam / [ 2 / 3 / 10 / 2 / ] [SoDhA / aikadhyam / ] nipAtyante / (77) dvitribhyAM dhaidhAdhaMJaH / [ 2 / 3 / 10 / 3 / ] tathA syuH / dvidhA / dvedhA / dvaidham / tridhA / [tredhA / traidham] || (78) dhaN tadvat / [ 2 / 3 / 10 / 3 / ] tadvat prakAravad vRttibhyAM dvitribhyAM dhaN syAt / dvau prakArau yeSAM tAni dvaidhAni / traidhAni / (79) jAtIryar / [ 2 / 3 / 10 / 4 / ] prakAravad vRtteH syAt / paTutvaM prakAro'sya. paTuprakAraH / paTuH sa eva paTujAtIyaH / mRdutvaM prakAro'syAH mRdvI / saiva mRdujAtIyA / kaH prakAro'sya kiJjAtIyaH / ayaM prakAro'sya idaJjAtIyaH / evaM brAhmaNajAtIyaH / prakAravadvivakSAyAM; kena prakAreNa yuktaH kathaMjAtIyaH / itthaMjAtIyaH / evaMprakArA / evaMjAtIyaH / repho'stryarthaH / (80) sthUlAdeH kaH / [ 2 / 3 / 10 / 5 / ] syAt tadvatyarthe / iha trivRttI AryavitAne - sthUlANumASeSu tileSu. kRSNaH bAhyAsurAyAmavadAtakAlau / vrIhau yavo'hau tu surA'tha caJcaH staH patramUle tu samastavyasta // 1 // vastre tu gomUtra bRhatyaliJjara: caJcagRhacchAliSu jIrNamaNyapi / / putraH kumAryAH zvasuro'pyatadvati raktAsthire kAlamaNau ca lohitaH // 2 // kSepe'dhvajAteH praticchandanAmno laT cAsthikoke tvanardhArthatAntAt / yAveSa sUstabdhamaNI ca pItaH jJAtetarapraSThabhavantimAne // 3 / / zItoSNe dve sUkratau nipuNo'Nuyasau viyAtalU cet / . bahutarasukaratarau staH puNyastAtau tu vedAnte // 4 // kRtrime pUtrasUtre tu tantudAnaM tu kutsite / zUnyarikte tu kandvAdeH krIDArthAt kanduko yathA // 5 // sthUlatvavizeSayuktaH / sthUlakaH / aNu mASa iSavaH trayo'nye'NuH mASeSvartheSu / aNukaH / aNo ikSu pacanti / tileSu kRSNazca / ikSukaH / tilAH kRSNakAH tilAH / evaM bAhyAsurAyAm / avadAtakAlau cAnye / vrIhiSu yavaH / ahau surA / patramUle samastavyaste / patramUlakaH / patrakaH / mUlaka: / vastre AcchAdane gomUtraH / jIrNaH zAlipu / putraH kumAryA iti / kumArIputrazca / ata Urdhvam atadvatiko vA syAt / rakta asthire'nitye'rthe'tra kAlakolako rAgavizeSeNa paTaH / kAlaka: kopena / maNau ca raktAsthire ca lohito'tra lohitako rAgena kopena vA maNirvA / kSepe kSipyate'nena / tavRttezca / vyAkaraNena tvaM garvitaH / yAjJikA kena ? adhvajAdeH / praticchandanAmnoH / tadAkAravRtteH saMjJAyAM ca / azvapraticchandakaM kASThAdimayam azvakaH / hastikaH / gantrikA / nAmni / zUdraka: ityAdi / dhvajAdena / atra SaTpadI - Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH 139 dhvajacitranaTe'rcAzive nare puSpadevayoH / devA'jarAjazaGkabhya vArizatAt pathe tathA / cAmarajjau tathA haste uSTragrIvendradaNDayoH // 6 // dhvaje garuDa: kapiH siMhaH / citre'rjunaH duryodhanaH / naTe bhImaH bharataH / arcAsu zivaH / viSNuH AdityaH / ivArthe nare / caJcA iva caJcApuruSaH / puSpo puSpaM, kusumaM, padmam / devadevaH, suraH asuraH / devAdeH pathe devapathaH // 6 // svArthe lAT ca kaH / kone tvanardhArthatAntAt / ISadUne, ardhArthavajite'nyatkAntAt kaH / ISad bhinna bhinnakam / paTucchinnaM chinnakam / nArdhAt / ardhacchinnaM sAmikRtam ityAdi // (81) kone vA bahuT / [ 2 / 3 / 10 / 6 / ] ISadUnArthAd bahuH syAt / TidAdyarthaH / ISadUnaH paTuH bahuSaTuH / bahuguDaM drAkSA / bahutailaM prasannA / bahuyavAgurbhaktam / bahuvarSA hemantaH / arthAH svato liGgavacanaM nAnuvartante // ___ (82) kalpabdezyabdezIyaH / [ 2 / 3 / 10 / 7 / ] tathaiva / guDakalpA drAkSA / tailadezyA prasannA / kRtadezIyaH prAsAdaH / svArthAH svato liGgavacanAnyativartante / pid astryarthaH // (83) arghya rUpap / [2 / 3 / 10 / 8 / ] stutye svArthe rUpap syAt / prazasya tiDa: taiDarUpyaH / caurarUpyaH pazyatoharaH // 10 // tiGo'ze Ja SaSThASTamANIka tIyAdavidyA vive lohitAtkarkato vastito DhaJ / aN zarkarAbhyo ya zAkhAbhya Akasmike ccha: kuzAgrAd / / 2 / 3 / 11 // bhujaGgaprayAtam // (84) tiGaH / [ 2 / 3 / 11 / 1 / ] tiGantAd yathAvidhi kalpaptvAdi syAt / ISadasamApta pacati, pacatikalpam / [pacatidezyam / pacatidezIyam / ] arye / pacatirUpam // . (85) aMze Ja SaSThASTamAt / [2 / 3 / 11 / 2 / ] JaH syAd aMze bhAge svArthe'taH / SaSTho bhAgaH SASThaH / [aSTamo bhAgaH] ASTamaH / (86) TNIka tIyAdavidyA tu / [ 2 / 3 / 11 / 3 / ] TNIk syAt tIyAd avidyA cet / dvitIyameva dvaitIyIkam / [dvatIyakam / ] tArtIyikI / [tArtIyakam / ] vidyA tu dvitIyA, [tRtIyA] Nit / / . (87) ive lohitAtkarkataH / [ 2 / 3 / 11 / 4 / ] ivetyarthe TNIk syAdAbhyAm / lohita iva lohitIkaH sphaTika upAdheH / [karka:] / zuklAzva iva kArkIkaH // (88) vastito DhaJ / [23 / 11 / 5 / ] ive / vastiriva vAsteyam / vAsteyI prnnaalikaa|| (89) zilAyA Dhacca / [ 2 / 3 / 11 / 6 / ] DhaJceve / zileyam / zaileyaM dadhi / [zileyI / zaileyI] // Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 paJcagranthI vyAkaraNam (90) aN zarkarAbhyaH / [ 2 / 3 / 11 / 7 / ] ive / zarkareva zArkaram [dadhi madhuratvAt] / putraH zatAdiH zataputra ityarthaH / (91) yaH zAkhAbhyaH / [ 2 / 3 / 11 / 8 / ] ive / zAkheva zAkhyaH / jaghanaM druNI dvivacanaM jaghanyaH / dravyam / anayostu SaTpAt - syAccharkarA lomakapAlike staH gopucchanArAjinkapiSTikAH syuH / syAt puNDarIko nakuloSTamAyaM putraH zatAdiH zatiketi zAkhA / skandho mukhora:zaraNAni zRGgaM ziro'grameghAH jaghana druNI vRt // 1 // (92) Akasmike cchaH / [ 2 / 3 / 11 / 9 / ] ive / kAkatAlayorevAkasmikaM mIlanaM kAkatAlIyamidam / ayamarthaH / kAko nilIno'tarkitatAlapAtena hataH / tathA'nyasya vadha: kAkatAlIya ucyate / vartikA nilInA'ndhena karaNe prAptA, tAdRganyad * andhavartakIyam / zyenakapotIyam / ajayA bhUmiM khanantyA''tmavadhAya kRpANo darzitaH, tadivAnyad aMjAkRpANIyam // (93) kuzAgrAt / [2 / 3 / 11 / 10 / ] ive cchaH / kuzAgramiva kuzAgrIyA buddhiH, sUkSmatvAt / kuzAgrIyaM zAstram // 11 // vallohitAdeH ThaThaNekazAlAyA jyo'skapUgAcca phaJo'stri vAtAt / .. pAdito'NAyudhajIvisaGghA NyaNvRkAt syAccha tu dAmanibhyaH // 2 / 3 / 12 // indravajrA / (94) vallohitAdeH / [ 2 / 3 / 12 / 1 / ] ive syAt / dodhakavRttavitAnamatra - lohitapANDaramaNDalagoNIzaSkalavalgukhalAni udazvit / karkaharI kuzalo munibabhrU syAd bharujaH kapiraGguliratra // 1 // tarastarU syAdanive vizaSahUsvo'pyupAyo vinayaH kathaJcit / sandezane vAgupacAre'kasmAt syAt sampradAnavyavahArameva // 2 / / samutkarSasamAhArau samUhasantatAtyayAH / anugAdiH samayaH syAd evamAdyAkRtigaNaH // 3 // lohita iva lauhitikaH / atreti lohitAdau, aGgalyAdirapi / anivezavizeSAdeH / husvopyupAyaH / upAya eva aupayikaH / sandezane vAk / vAcikaM kathayati sandezamityarthaH / (95) ThaThaNekazAlAyAH / [ 2 / 3 / 12 / 2 / ] aThe staH / ekazAlikaH / aikazAlikaH // (96) jyo'skapUgAt / [2 / 3 / 12 / 3 / ] so'sya grAmaNItyarthe, sit kaH, ska:, tatkAntavarjitapUgAt / nAnAjAtIyA niyatavRttayo dharmakAmapradhAnAH saGghAH pRgAH, tadvAcinaH svAArthe jyo nityaM syAt / lohadhvajyaH / [lohadhvajyau / ] lohadhvajAH / zaibyaH / [zebyau / ] zibayaH / cAtakyaH / [cAtakyau / ] cAtakAH / AsvaH kim ? devadatto grAmaNIreSAM [ta ime] devadattakAH / nityo'to vidheH // askaH kim ? devadatto grAmaNI eSAM [ta ime] devadattakAH / nityo'to Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH 141 vidhiH // . (97) ca phaJo'strivrAtAt / [ 2 / 3 / 12 / 4 / ] stri laghuH / nAnAjAtIyA aniyatavRttaya utsedhajIvinaH saGghAH vAtAH, tadvAcinaH phajantAcca vyaH syAd, astri astrI cet / kauJjAyanyaH / [kauJjAyanyau / ] kauJjAyanAH / brAdhnAyanyaH / [brAdhnAyanyau / brAdhnAyanAH / ] vrAtAt / [kApotapAkyaH / kApotapAkyau / ] kapotapAkAH / himatyaH / [vaihimatyau / ] vrIhimatAH / astrI kim ? kauJjAyanI / vrIhimatA // (98) parvAdito'NAyudhajIvisaGghAt / [2 / 3 / 12 / 5 / ] parvAdeH zastrajIvisaGghavAcino'striyAM svArthe'N syAt / pArzavaH / [pArzavau / parzavaH / ] astrI kim ? paYH / anendravaMzA - pazurdazA) bharato'surAzanI vAhlIkakArSApaNavasuvayomarut - / satvatpizAcAzca trigartarakSasI sozInarAste sa. gaNaH samApitaH // 1 // (99) TeNyaNvRkAt syAt / [2 / 3 / 12 / 6 / ] tathaiva / vArkeNyaH / [vArkeNyau / ] vRkAH / vArkeNI / AyudhajIvisaGghAt kim ? vRka: zvApadaH / striyAM cAtaH / (100) cha tu dAmanibhyaH / [ 2 / 3 / 12 / 7 / ] tathaiva / dAmanIyaH / [dAmanIyau / ] dAmanayaH / iha vRttazlokau - syurdAmanI kauSTakijAlamAnikAkandizAkuntakisArvaseni - / kauJjAyanAH jAnakibrahmaguptAbhyAvatikauJco'parazcAzvabinduH // 1 // vaijavApyAcyutanti ca sAvitrIputra daNDikI / / mauJjAyanolapI syAtAmaudaki sulabho gaNaH // 2 // // 12 / / vAhIke'viprarAjanyAjyaT syAd vA''dyAttasyApatyam / . rASTrAkhyAdrAjJo'J syAdrAjAkhyavyatyastAdaN pUrvAdeH / sAlvAMzAderiJ pANDoryaN kurvAdibhyo'NyacumASTheyam // 2 / 3 / 13 // SaTpadIgAthA // (101) vAhIke'viprarAjanyAjJyaT / [2 / 3 / 13 / 1 / ] vAhIkeSu zastrajIvisaGghAd aviprajAtirAjanyazabdAt jyaT ca nityaM svArthe / kauNDIbRsyaH / [kauNDIbRsyau / ] kauNDIbRsAH / kSaudrakyaH / [kSaudrakyau / ] kSudrakAH / mAlavyaH / [mAlavyau / ] mAlavAH / kauNDIbRsI strI / vAhIke kim ? zabara: / aviprarAjanyAt kim ? gopAliH / tathA rAjanyaH / zastrajIvi kim ? mallAH / saGgha kim ? samrAT vAguraH // (102) syAd vA / [ 2 / 3 / 13 / 2 / ] zastrajIvisaGghAd yato'nyaH pratyayo nokto'rthAt tato'nyad vA syAt svArthe / zabara eva zAbaryaH / paulindyaH / [paulindyau / pulindAH / ] zAbarI strI / vetyAyak // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 paJcagranthI vyAkaraNam (103) AdyAt tasyApatyam / [2 / 3 / 13 / 3 / ] ataH param AdyAt paramaprakRtereva tasyApatyAdyarthe vA'kAdayaH [pratyayAH] syuH / gargasyApatyaM pautrAdi: gArgyaH / tasyApyapatyaM gArgyaH / evaM dAkSiH / aupagavaH / uktapadAnAM vA AdyapadAt / carmaNA parivRtto rathaH cArmaNaH / tasyetyAvikAram / apatyamityApAdam // (104) rASTrAkhyAdrAjJo'J syAt / [2 / 3 / 13 / 4 / ] janapadasamAnanAmnaH kSatriyAt tasyApatye'J syAt / ityatreva neJ / paJcAlasyApatyaM pAJcAlaH / aikSvAkaH / ikSvAkavaH / rASTrAt kim ? druyuH / draudyavaH / [drauhyavau / ] drauhyavAH / rAjJaH kim ? pAJcAliH vipraH // (105) rAjAkhyavyatyastAt / [2 / 3 / 13 / 5 / ] kSatriyatulyanAmno rASTrAt tasya rAjetyarthe'JAdayaH / paJcAlAnAM rAjA pAJcAlaH / ito'patyaM rAjetyadhikAraH || (106) aN pUrvAdeH sAlvAMzAderiJ / [ 2 / 3 / 13 / 6 / ] tathaiva staH, gaNAnvayavati // (107) pANDoryaN / [ 2 / 3 / 13 / 7 / ] arASTrAt pANDavaH / Nid apuMvadarthaH / pANDyAbhAryaH // (108) kurvAdibhyo Nyac / [ 2 / 3 / 13 / 8 / ] tathA syAt / vakrayappratyAhArArthaH // 13 // colAdito luk kuru kuntyavanteH striyAmato'kekayato'p zivAdeH / NyeJ darbhabAhvAdidizAdito DhaN niduHSvasuH chaN cha ca vAtyacaH piH // 2 / 3 / 14 // (109) colAdito luk / [ 2 / 3 / 14 / 1 / ] tadartho'AdiH / colaH / [zakaH / yavanaH / kambojaH / kerala:] || (110) kurukuntyavanteH striyAm / [ 2 / 3 / 14 / 2 / ] luk syAt tu tadarthaH strI cet / kuruH, [kuntI, avantI] strI // (111) ato'kekayataH / [2 / 3 / 14 / 2 / ] tathA tadarthasyAkArasya luk akekayAdeH / madrasyApatyaM strI madrI / zUrasenI / darat / ataH kim ? audumbarI / kekayAdeH / kaikeyI / prAcyA'traiva / pAJcAlI / AGgI / paJcAha tAn dodhaSaTpadIbhyAm - staH puru zUramasau ca kaliGgaH vyaJmagadhAviti zAlvalibhAgaH / pratyagrathA'zmaka vetkalakUTa nRkuru kozala nAdirajAdait // 1 // gAndhArizAlveyavivarjitaM tyaj vRccolakambojazakAH bhaveyuH / syAt kevalo'smin yavano gaNo'yaM syAt kekayaprAcyasuro'tha bhargaH / kazmIrasAlvau karUSastathaiva susthAlakauravya ca SaTpadI vRt // 2 // tadapatyaM rAjanye'rthe / pauravaH / [pauravau / ] puravaH / vyac / AGgaH [AGgau / aGgAH / ] vAGgaH / [vAGgau / vaGgAH / ] sauhmaH / [sauhyau / surAH / ] pauNDraH / [pauNDrau / puNDrAH / ] iti gaNAnte / sAlvAMzA amI - Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH 143 . udumbarAstilakhalA madrakArA yugandharAH / bhuliGgAH zaradaNDAzca sAlvAvayavasaMjJitAH // 3 // audumbariH / vat pUraNe / gaNAnte vRt / kauravyaH / [kauravyau / ] kuravaH / nAdi nakArAdi / nepyaH / nIpAH / naizyaH / naizAH / naicakyaH / naiSadhyaH / inu tadantaH / vAtAzvaH / vAsAt yaH / AvantyaH / kuntyaH / ait kim ? kumArI nAma kSatriyaH, tasyApatyaM rAjA vA, kaumAraH / tyac / AraijAdi / AmbaSThAH / AmbaSThyAH / sauvIryaH ! kApaTavyaH / gAndhArizAlveyavarjanaM kim ? gAndhAraH / [gAndhArau / ] gandhArayaH / zAlveyAH / aJ gaNAntavRt / colAdigaNAntaH / vRdantaH kekayAdiH // ( 112 ) aN / [ 2 / 3 / 14 / 4 / ] aN syAt tasyApatyArthataH / aupagavaH / agnicitaH // (113) zivAdeH / [ 2 / 3 / 14 / 5 / ] tathA'N syAt / asmin hariNyA saha dodhakendravajre bhavetAmupajAtyanuSTubhau - zivabadhirako cAryazvetAH surohitikAtarU kapiTakaviralA gaGgAkruJcAbhalandanakokilA / ravaNakahayau takSansandhI vataNDakapAlitau jaTilakamunI bhUribhaJjaH khadUrakakhaJjarau // 1 // piSTasupiSTapiTAkanabhAkA utkarakohalarodhakakutsthAH / vRSNikavizravaNau ca sapatnI bhUmikuThArapizAcA ilA ca // 2 // khaJjAramaJjIrakavartanAkSA AlekhanotkAyamayUrakarNAH / yaskorNanAbhau vaDavA ca lahyaH proSThAnabhimlAnajalahRdAH syuH // 3 // kSIrahRdo gophilikA kapilikA'ya:sthUNarekhAH tRNaparNacaNDau / syAdRSTiSeNaH trivaNaM triveNI syAt proSThikaH pariSikatRkSakau ca // 4|| nArInadInAmna ihAtyaco jaratkAro virUpAkSakanInakanyAH / vRSNyandhakarSestRNakarNataH kuroH saMbhadrasaGkhyAparamAturubhavet // 5 // bhAradvAje bhavecchuGga Atreye tu vikarNakaH / pIlAmaNDUkayoratra vAtsye tu chagalo gaNaH // 6 // zaivaH / kvacid asucchandorthatakSadarbhAdau ca / tAkSyaH / tAkSNyaH / vipAzAkuJjAdau ca / vipAzaH / vaipAzAyanyaH / [kauJjAyanyaH / ] gaGgAtikadizAdau ca / gAGgaH / gAGgAyaniH / gAGgeyaH / triveNI triviNaM syAcca / traiviNAM tathA / nArImAnuSItannAmnazcAtyaco't padAdyAraijAdyacaH / cintitAyA apatyaM cantitaH / zaikSitaH / nadI / airAvataH / vaitastaH / palAlazirAH / nArmado nIlaH / AbhyAM kim ? sauparNeyaH / nAmnaH kim ? zobhaneyaH / vyacaH kim ? cAndrabhAgeyaH / vAsavadatteyaH / kanyA kanInaH syAt / kAnInaH karNaH / vRSNyandhakarSeH / vRSNe: vAsudevaH / AniruddhaH / andhakAt zvAphalkaH / rAndhasaH / RSeH vAsiSThaH / vaizvAmitraH / tathA vArNakarNaH / kuroH nAkulaH / sAhadevaH / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 paJcagranthI vyAkaraNam sambhadrasaMkhyAparAyAH mAtururantazca / saGgatA mAtA, tadapatyaM sAmmAturaH / bhAdramAturaH / dvayormAtrorapatyaM dvaimAturaH / traimAturaH / [pANmAturaH / ] Dyarthe'nyaH / pIlAmaNDUkayoAtra / dizAdau ca / paileyaH / mANDUkaH / ] vAgrahaNAt mANDUkiH / dvyaco Ne pailaH / (114) NyeJdarbhabAhvAdidizAdito DhaN / [2 / 3 / 14 / 6 / ] tasyApatye yathAkrama darbhabAhudizAdibhyo Nya iJ DhaN ete syuH / eSvindravajrApyatha dodhakaM ca zArdUlamAryA tilakendravajre / zlokau caturyaM drutaSaTpadI ca tAvindravajrA ca mayUrasAriNI // 1 // zabdau ca vRt // dabhaiMDakAzubhrazakandhizAkinkApiJjalAdimurakarNakAri / kausArivaicAtakisUryaNAyAH cAphaTTako gargara indravRkSaH // 2 // eDakidhAtakivAkkapitakSanzyAvarathAH rathakAramayAthau / hetajamArakakUTazalAkAH vAmarathaH sakalAdiva dadhnau // 3 // dAmnoSNISinitAntavRkSapayataH syAcchyAvanAyaH kuruH venAcchandasi cAvRkSavimatI sUdaktathA kezinI / satyaGkAratathendrajAlapitRmat samrADatha kSatriye senAntA iha kArilakSmaNajato mUDhenapiNDI tathA // 4 // gaNakAri tantuvAyyo bhaDabhiGgArapathikAriNA / zyAvaputro vihitaGkAro darbhAdiH syAd gaNo'trAyam // 5 // bAhUpabAhuchagalAbhagalAsumitrAcUDopabinduvikalAkRkalAbalAkA / paJcanyudhiSThirakunAmanudaJcasaptanprAkAramardinanaDudgadarAmakRSNaH // 6 // . pradyumnasAmbArjunadevazarman jayendrazarman dhruvakAgnizarman / aSTansunAmandhruvakopavAkumAdhyandiH cAnuharadvivAku // 7 // loman ziro'nte ca udaGka nAmni staH kSemadhRtvinkharanAdino tu / sambhUyasambhasamitaujasazcet zalaGkatho luk kucadiccaTAku // 8 // puSkarasadajigarto durmitrAH kevalA nagaramardin / mASazarAvinudasvin zRGkhalatodinajAdhenu // 9 // varcAkuzca sadhAvan tu mUSikAt kSemavRddhitaH / vyAsaniSAdacANDAlabimbasudhAtRvarUTAH // 10 // dvitIyo gaNaH // dikSA AlIDhazAlUkagodhAkhaTvarAH sunAmAH / sudAmA sudattaH sudakSaH zatahAra: karpUraH / gaGgA vimAtA zalAkA akazApyaH mRkaNDuH // 11 / / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 dvitIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH paridhipANDavajIvakizorikAzavalakarSagudAzca kumArikA sakalazukrazakAjirarukmiNIzakuninAradamAdhurikAsRkaH // 12 // zubhrazalAthalaviSTapurAH syurbrahmakRtaH kRkalAsavidhAtAH / bhAratabhAmarakadrumRkaNDuranyataretaradevatarAH syuH / zvakRkuzAvikuzAvamukaSTudagramakaSTazakandhi anIvi // 13 / / kAntA'zokA'nudattAH syuH vAyudattazca dharmiNI / jihvAzinazalAkAbhrUkharonmattAzca rohiNI // 14 // khaTvAduHkulalekhabhrU anAmantaM ca piGgalA / vAsiSThe lakSaNazyAmau pravAhaNakuberikA // 15 // jyeSThA kaniSThA suduro bhagAdin kalyANyamA madhumayA parastrI / madhyA balIvadyanudRSTibandhakI rajAjarAnI kulaTA nu vAdin // 16 / / kAzyape kuzItako vikarNakAmbikAdyaDo dvyaco nikribhyaH / pIc catuHpadI ca gRSTidRSTivizrikudrimitrayurbalizca // 17 // halyajavastrIvRt / uttareNa saha / ekatra 16 [+1=17] / dArthyaH / vAmarathaH / sakalAdivat ac / ante iti svarakAryavarjaH / vAmarathyaH / bahuSu luk / vAmarathAH / sakalAdergotrAdaN vAmarathyasthAco / vAmarathaH / saMghAkaghoSalakSaNeSvakyakrika: luk / vAmarathyasyAGka: vAmarathaH / kuru kSatriyArthaH / kauravyAH / venAcchandasi / bhASAyAM vainiH / kezinIti na puMvat / kezinyaH / sAmrAjyaH / kSatriye kim ? sAmrAjaH senAntAkArulakSmaNazca / sen pratyAhAraH / bAhvAdau vek / hAriSeNyaH / hAriSeNiH / vAriSeNyaH / [vAriSeNiH / ] kAru / tantuvAyyaH / tantuvAyiH / kaumbhakAryaH / kaumbhakAri: / nApatye / iJ nAsti / rathakAro'tra jAtivAcI / kAruH siddho'nena / lAkSmaNyaH / lAkSmaNiH / darbhAdi // 5 // bAhvAdermUSikAntAd gotrAdeH / bAhaviH / lAhavo'nyaH / sambhUyasambhasoH sa it syAt / sAmbhUyiH / [AmbhiH: / ] amitaujas asya ca / [amitaujasaH / amitojiH / ] zAluGkaH / zAluGkizca / atsec / adantAH / dAkSiH / secaH / aupagaviH sec / senAntA iha kArulakSmaNazca ityudAhRtam / akaD syAdanta ita UrdhvaM vyAsAdeH 6 / vaiyAsakiH / [naiSAdakiH / cANDAlakiH / baimbikiH / saudhAtakiH / vAruTakiH / ] bAhvAdi // 10 // ____ dezeyaH 5 / suduro bhagA / subhagA / durbhagA ityarthaH / jyeSThAdeH DinataH syAt / jyaiSThineyaH ityAdi / rajAjarAnI / rajatI rajanI ityarthaH / kulaTAnuvAdin / kolaTineyaH / kaulaTeyaH / punaGin nottaratra / kulaTAcca co vA ityeke paThanti / kulaTAc ca, anena vacpratyAhAraH / balIvAdi / tasya vA Gin / gharthebhyaH / ghaDo vyaco'nikridbhyaH / ghaTapratyAhArAt / kaumbhakAreyaH / soparNeyaH / kAmaNDaleyaH / vyaco ghaDa eva nArInRdIbAdhArtham / dAtteyaH / ijita idantAt / AtreyaH / vAhrayaH / anikraH kim ? dAkSAyaNaH / dvyaca eva / mArIcaH / pIccatuHpadI ca / pIc . paJca.-19 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 paJcagranthI vyAkaraNam pIlAmaNDUkAc / catuHpadI / zAbaleyaH / bAhuleyaH / vaihateyaH / vainateyaH / evaM gArTeyaH ityAdi / / 17 / zAbdo halyajavastIvRt yAvad dizAdi // (115) niduHSvasuH / [2 / 3 / 14 / 7 / ] SannimittAd RtaH parasyAH svasuH apatye DhaJ nit syAt / mAtRSvaseyaH / pitRSvaseyaH / R kim ? mAtuHSvasaH / [pituHSvasaH / ] Sa kim ? bhAtRsvasaH // (116) chaN / [ 2 / 3 / 14 / 8 / ] tathaiva / mAtRSvasrIyaH / mAtRSvaseyaH / na Dit // (117 ) cha ca / [ 2 / 3 / 14 / 9 / ] svasurapatye / svasrIyaH / pRthakkevalArthaH // (118) vA'tyacaH phiH / [ 2 / 3 / 14 / 10 / ] atyAdyAraijAdyacaH, tasyApatye phi: syAt / veti bahulam / glucukAyaniH / glaucukiH / ahisuJcakAyaniH / [AhisuJcakiH / viSNumitrAyaNiH / [vaiSNumitriH / ] tyacaH tya rAjadantiH / vA kim ? daivadatiH / dAkSiH / plAkSiH // 14 // bhrAtuLachau yaH zvasurAt kulADDakaJ kho'ntyAnmahAdeH khaJako vRco'pi ThaN / kSudrAbhya eraNNANa ca jANTaphANTataH godhAta eraNa caTakADa cAD striyAm // 2 / 3 / 15 // indravaMzA // (119) bhrAturvyachau / [ 2 / 3 / 15 / 1 / ] tathA staH / bhrAtRvyaH / bhrAtrIyaH // (120) yaH zvasurAt / [ 2 / 3 / 15 / 2 / ] zvasuryaH // . (121) kulAt / [ 2 / 3 / 15 / 3 / ] kulyaH / bahukulyaH / bahududaMzaH // (122) DhakaJ / [ 2 / 3 / 15 / 4 / ] kulAdapatye / kauleyakaH // (123) khaH / [ 2 / 3 / 15 / 5 / ] kulAt / kulInaH // (124) antyAt / [2 / 3 / 15 / 6 / ] kulAntAt khaH / ADhyakulInaH / mahAkulInaH / duHkulInaH / dizAdau ca / dauSkuleyaH // (125) mahAdeH khaJakau / [2 / 3 / 15 / 7 / ] tathA staH, mahAkulAt / mahAkulInaH / mahAkulaH // (126) vRco'pi ThaN / [ 2 / 3 / 15 / 8 / ] vRcpratyAhAraH / vRkavaJcini tyAdernIjantAt tasyApatye ThaN syAt / rukmavatI vRci - halyajavasnIvRTTakavaJcin karNavRkAddaNDAdapi grAhaH / dvAramaNerazvAdapi pAlI kukkuTato'kSo revatato DIc // 1 // vRdanto dizAdi / vArkavaJcanikaH / karNAdeH grAha: / karNagrAhaH / [vRkagrAha: / daNDagrAhaH / ] tathA dvArapAlI / [maNipAlI / azvapAlI I] kukkuTAkSaH / revatI ca // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH 147 (127) kSudrAbhya eraN / [ 2 / 3 / 15 / 9 / ] aniyatapuMskA'GgahInA vA kSudA tadvAcino'patye Nit era syAt / pauNikera: / kaulaTeraH / apyanuvRteryathAprApto'pi / pauNikeyaH / kaulaTineyaH / tathA kANeraH / dAseraH / nATeraH / (128) ANa ca jANTaphANTataH [ 2 / 3 / 15 / 10 / ] AbhyAM NidAraH syAt / jANTAraH / [phANTAra:] // (129) godhAtaH / [2 / 3 / 15 / 11 / ] tathA / gaudhAraH // (130) eraN / [ 2 / 3 / 15 / 12 / ] tathA'taH / gaudheyaH // (131) caTakADa ca / [ 2 / 3 / 15 / 13 / ] tattathA DacAnto'Nugartham / cATakairaH // (132) AstriyAm / [2 / 3 / 15 / 14 / ] striyAm atye AG syAd asyAsyA vA'patyaM strI / caTakA ||15|| tikAdeH phiJAdyAdApautrAdito'rthe'sti vaMzye gurubhAtuko vA vayaHsthA - / napUjye sapiNDe'sti kutsyaH striyASThaNNaH sauvItaSThaNa phiJazcho'pi phiJNau // 2 / 3 / 16 // . bhujaGgaprayAtam // (133) tikAdeH phiJ / [ 2 / 3 / 16 / 1 / ] tathA syAt / iha hariNaplutendravaMzA AryAsyAdindravaMzA - . tikanIDayamundavasUrasaH kitavabhaurikilAGkaTAH kuru / devarathaurasalomakAH vRSasuyAmanudanyamathA zubhaH // 1 // kauravyagaukakSyazikhAzca vahyakasaMjJe amitraM ca vareNyakhalyake / syAccandramAzcaiTayatazca saindhavaH AraTyagaGge taraAraNAyanaH // 2 // * 1JjayatatvajAvatau [kSatayata-]zaikayatau bAlanIlacaupayatAH / yajJagrAmyau zATyarUpyau [candramasAraddha]taitilA jJeyAH // 3 // kArachAgAddagukosalAdRSAd yaT ca vyaco'No'pyapitaH tyado'sya phiJ / kArkaTyagArethayonirmicarmiNoH putrAnna vA vAkinAt kAkalaGkayoH // 4 // taikAyaniH / [naiDAyaniH / yAmundAyaniH / ] karmArAdeH parasya phiJaH yaT cAgamaH / kArmAryAyaNiH / [chAgyAyaniH / dAgavyAyaniH / kausalyAyaniH / vArSyAyaNiH / ] dvyaco'NaH / aNantAd dvyacaH phiJ / karturapatyaM [pumAn] kAtraH, tasyApatyaM kA yaNiH / AGgAyaniH / vyacaH kim ? aupagaviH / apyapitaH tyadaH / tyadAderAjaidAdyacaH aMpito'napatyapratyayAntAt phiJ apizabdAd yathAprAptaM ca / tyAdAyaniH / tyAdaH / yAdAyaniH / [yAdaH / ] AmraguptAyaniH / [AmraguptiH / ] grAmadAkSAyaNiH / [grAmadAkSiH I] nApitAyaniH / nApityaH / tyadaH kim ? * yAjJadattiH / pitaH / aupagaviH / asya phiJ / ataH paraM phiJ yathAprAptaM ca phiji tu asyeti Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 paJcagranthI vyAkaraNam SaSThyantasya kagAgama: syAt / kArkaTyakAyaniH / kArkaTyaH / gArethakAyaniH / [gArethiH / na illuk syAt / varmicarmiNoH striyAM ca / vArmikAyaNiH / [cArmikAyaNiH / ] putrAntaM vA / lakSyAvirodhino vidhyadhikArAdayo bahulavacanAt putrAntAd AraijAdyaco'napatyapratyayAntAt yikayikagayi vA / gArgIputrAyaNiH / gArgIputraH / gArgIputrakAyaNiH / vAtsIputriH / [vAtsIputrAyaNiH / vAtsIputrakAyaNiH / ] vAkiniH / evaM kAkalaGkayoH // (134) AdyAdApautrAdito'rthe / [ 2 / 3 / 16 / 2 / ] AdyAt paramapra kRte: pautrAdipratyayAntAt sa itye'patyapratyayaH svArthe'pyatyavaNAdaya ityarthaH, punaH sa eva cet tadantavAcyaH pumAn aryaH pUjyaH syAt / gargApatyaM gArgiH / tasyApatyaM gAryaH / sa eva tatrabhavAn gAryAyaNaH / gAryo vA / tatrabhavanto gAAyaNAH / gargA vA / evam aupagaviH / aupagavo vA / kArkAyaNiH / kArbo vA / pumAn kim ? dAkSyaH / AdyAt kim ? gAAyaNaH / pautrAdeH kim ? dAkSiH / aryaH kim ? aupagavaH / sa iti prakRtiH / pratyayaprakRtyarthaM pumarthaM ca // ___(135) asti vaMzye / [2 / 3 / 16 / 3 / ] pautrasyAdyAt pautrAdipratyayAntAccaturthAdArabhyo yo'patye'NAdiH sa jIvati vaMzye syAt / gAryAyaNaH / aupagaviH / mRte / gAyaH / aupagavaH / pautra eva / yadvA svArthe'patye'caNANAdayaH syuH, sa eva cedantavAcyaH pumAn, asti jIvati vaMzye pitrAdau / gArgya eva gAAyaNaH / aupagava eva aupagaviH / mRte pitrAdau gArgya eva / anyasmin jIvatyapi gArgya eva / anacyArthe ca vacanam / (136) gurubhrAtRkaH / [2 / 3 / 16 / 4 / ] AdyAntyau / AdyantAt tasyApatyaM pumAnityarthe yathAvidhi pratyaya: syAt tadantazcedgurubhrAtRkaH / guruH jyeSThaH pUjyo vA bhrAtA yasya sa tathA / sa ca nA satA tena pautrAdapatye / aupagave gArye vA'sti aupagaviH / gAAyaNaH / kanIyAn bhrAtA / guruH kim ? gArgyaH // (137) vA vayaHsthAnapUjye sapiNDe'sti / [ 2 / 3 / 16 / 5 / ] tathaiva gatadattasya ced vayasA sthAnena ca pUjya: utkRSTaH sapiNDa: pitRvyapitAmahabhrAtrAdi asti jIvati, punarasti svayamapyasti vet / gAAyaNaH, gAryo vA / aupagaviH [aupagavo vA] / ubhayatra dazAhAni kulasyAnnaM na bhujyate / dAnaM pratigraho yajJaH svAdhyAyazca nivartate // 1 // ityAdau kriyAyAM ye'dhikriyante te sapiNDAH / sA ceyamAsaptamapuruSA kriyA nivartate / (138 ) kutsyaH / [ 2 / 3 / 16 / 6 / ] tathaiva tadantaH kutsyazcet / gAAyaNaH [jAlma:] / [gAgryo] jAlmaH / kArcAyaNiH [jAlmaH] / kArbo vA [jAlma:] || (139) striyASThaNNaH / [2 / 3 / 16 / 7 / ] tathaiva strIliGgAt / gAryA apatyaM jAlma: gArgaH / gArgaH kim ? glucukAyanyA apatyaM glaucukAyanikaH / glaucukAyanaH / striyAH kim ? aupagaviH / gAryo jAlmaH / kutsyaH kim ? gArgeyaH / pautrAdeH kim ? kArikeyo jAlmaH // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH 149 (140) sauvIrataSThaN / [2 / 3 / 16 / 8 / ] sauvIraprasiddhAt tathA ThaN vA vRtte yathAprAptaM vA / bhAgavitterapatyaM bhAgavittikaH / paratra tArNavindavikaH / igvA / AkAzApeyikaH / igvA / jAlmaH / trayaH sauvIrAH / (141) phijazcho'pi / [2 / 3 / 16 / 9 / ] phijantAt sauvIrAt tathA cha ThaN vA / anyadapi / yAmundAyanerapatyaM yAmundAyanIyaH / ThaNazca / [yAmundAyanikaH / yAmundAyanirvA / ] evaM sauyAmAyanIyaH / [sauyAmAyanikaH / sAyAmAyaniH / ] vArSAyaNIyaH / [vArSAyaNikaH / vArSAyaNiH / jAlmaH / kutsyaH kim ? yAmundAyaniH / sauvIrAt kim ? taikAyaniH / phiJAntAH sauvIrAstrya eva // (142) phiJNau / [ 2 / 3 / 16 / 10 / ] ca parArthoM // 16 // phANTAhRtestanmimatAnnaDAdeH phakkuJjagargAzvavidAditoH pha - / yaphaJa ityAGgirase vataNDI pautrAdi tatsaptama eSa pAdaH // 2 / 3 / 17 // vRttam // (142) phANTAhRtestat / [ 2 / 3 / 17 / 1 / ] taditi sauvIrAt pautrAntAdato'patyamAtre phitraNau staH / phANTAhRtasyApatyaM pautrAdiH phANTAhatiH / tadapatyaM phANTAhatAyaniH / phANTAhRtaH / striyAM DyAt / NidapuMvadarthaH / phANTAhRtAbhAryaH // . (143) mimatAt / [ 2 / 3 / 17 / 2 / ] sauvIrAdapatye tau staH / maimatAyaniH / maimataH / pRthak pautrAdinivRtyartham asauvIrAt / maimatAyanaH // (144) naDAdeH phak / [ 2 / 3 / 17 / 3 / ] pautrAdAvapatye / naDasyApatyaM tatpautrAdi: naDAyanaH / iha eNaplutA ca dodhakadrutavaMzAH syustathA zlokau - naDamitrayugandharazizapAH lamakahaMsakakArmukadaNDinaH / carasaptalapaJcasamidvikAH zakaTo lohaH tRNopakadaNDyAH // 1 // piGgarapiGgalakiGkaradAsAH kiGkalakAtarakAthalakAzyAH / kAzyapakAmukasAyakakAvyAH muJjakumArajanandharaprANAH // 2 // .. sthirakadurgayugandharabrAhmaNAH paTakapAzasukRtyamajAcarau / vahanacitradvitIyamathopakaH kArakazoNamamuSya ca nAvya ca // 3|| kSApyagnizarmanmimatetikAH syuH paJcAlahastinsumatAzvalAgrAH / syAd brahmadattaH sumanAzca loha: syAt tyAsmako mitraraNe'pi kRSNaH // 4 // vAziSThye brAhmaNe kroSTA kroSTaM cA'takazAtakau / zalaGkuzca . zalaGkaM ca jIvantadroNaparvatAt // 5 // zaradvadbhArgave vAtsye zunakAccAgrahAyaNe / darbho vAjapyatiko liGgazcAzkaco yaJjastvikaH // 6 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 paJcagranthI vyAkaraNam raNe'rthe kRSNaH, paThyarthe'nyaH / kvApyagnizarmin / AgnizarmAyana: vRSagaNa eva / jIvantAdeH vA / jaivantAyaniH / jaivantiH / [drauNAyaniH / drauNiH / parvatAyana: / pArvati: / ] aka ca / pautrAdyajantaharitAdeH yajantejantAcca / hAritAyana: / gAryAyaNaH / dAkSAyaNaH / AkRtigaNatvAt prANanarAdayo'pi // (145) kuJjagargAzvavidAdito jyaJphaJa iti / [ 2 / 3 / 17 / 4 / ] tasyApatye pautrAdau yathAsaMkhyaM jya JaJ ete syuH / eSvindravajre 2 sanAnyaH 2 anuSTup 4 gAthA 5 caturye 7 atha toTakaM syAt / syAdaSTagAthA 10 tilakA 11 tathAryA 12 upendravajrA 13 vipulA 14 dyA 14 zlokAH 16 // 1 // ku) vipAzaH zaThaH zAkazuNDe bradhno gaNaskandazubhAzca bhasman / skambhazca loma zaGkhavRcca gargAjavizvAvasuzaGkhavRkSAH // 2 // prAcInayogaikapulastirebhAH zAlAvadUrNAvadasaGkRtizca / / syAt kauzike babhrumadhu dvije tu sto vaMzavayauM titikSAgnivezaH // 3 // yajJavalka: pUrNakalkamanutantugantuzantu - kRSNamanturohitAzca vRkSakakSe tittirizca // 4 / / zikhAvadvyAghrapAdau staH zamIvallohitabhruvAH / golandakazca gokakSAH pUtimASavirohitau // 5 // jAtvAdiko rathavAmapUrvaH syAnmantuto roha vRkAdguNAstu / bRhAdyamAdagnyubhayAdijAtakuTIgusUnAzmarathA vataNDaH / sthUNAsulAbhinzakalAzca gAthA // 6 // indrahUrdevaharekalUH pippalUzarkarAkSau arArAkAstarikSuH / talikSustatholUkapArAzarau piGgalaH kuNDinI mudgalA'gastyaH taNDa: maNDuH // 7 // katadhUrtazakA'vaTasaGktayo jaramANadhanaJjayasAGgirase kapibodhamatho kuru katavidabhRcchamIvaccamasAbhijittvanaDuhaH / / 8 / / muzalA sAhita valgu manAyI maJja tarukSajigISukalUSAH / / katthakasaMmitavakravataNDAH liGgakatau kapizaNDiladalbhAH // 9 // azvAzmAnau vIkSyakSAntau bailyagrISmau dharmyagrIve syAdAtreye bhAradvAje'trAyaM bhargastraigarte tu // 10 // rAmodakAzUkitavAtapA'rkAH golAhvapAdau paTatUlagomin- / vizvambharA rohiNacakradhUmAH vizvAnaraH zvannalinAnaDuhyAH // 11 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH kharjUrabhaNDitavidAH viSamaH pavitraH piJjUlabhaNDitavizAlajaDAH pavindAH / zaGkhotsazUdrakazivAzcapalaH zraviSTho vAgmingirI sanakadAsanaDArjunAH prahan // 12 / / janavatakANau bhaDitaH khadiraprahRtau pumAMstu jAtastu / sumanAzca durmanAzceti zapAtreye gaNo'zvAdiH // 13 / / vidorvakindarbhakilAtadhenvRSTiSeNavizvAnarakAzyapA u- / pamanyuharyazvakuvAcarAH zyAvakaH zaradvatpriyakartabhAgAH // 14 // kuzikApastambabharadvAjAH zigruzamIkagopavanAH syuH / zyAmAkabindubhAjanAH zyAparNAzvAvatAnaharitAzcASTau / / 15 / / kindAsavadhyoSathItarAH syuH putraH mRdAkurvaTharaH parastrI / viSNupu~dAkurduhitA nanAndA vRddhaH sRdAkuH parazurniSAdAH // 16 / / mitrayuzca punarbhUzca gaviSThiragaviSTilau / RSermAtre kalasazca pratibodharathantarau ca // 17 // gaNAH / 4 / / kuJjasyApatyaM pautrAdi kauJjAyanyaH / [kauJjAyanyau / ] kauJjAyanAH / yo jphaH / vRdantaH kuJjAdiH // evaM gArgya: / AGgirasamapatye kapibodhau / evaM Dyarthe'nyaH / vazavayau titi samAse / jatvAdikarNaH / jatukarNa ityarthaH / rathavAmapUrvaH vAmaratha ityarthaH / roha asubantaH / vRkAM gaNaH / vRkagaNa ityarthaH / rohavRkAdanye / evaM bRhAdagniryamadagniH / ubhayajAtaH / dalbhAtA gargAdayaH / vRdakaraNamAkRtyartham / bhiSajabhaNDitavikanAdayaH gargAdiH // evam AzvAyanaH / [AzmAyanaH / vaikSyAyana: / ] Atreye'patye bhAradvAjaH / atreti bhAradvAje vA'patye / ayamAtreyaH / Dyarthe'nyaH / pumAMstu / jAtastu jAtAyana: pumAMzcet / jAteyo'nyaH / azvAdigaNAntaH // evaM vedaH / vidA zigru AdyAH zigruta aSTau / hayaharitAdi // 16 / / (146) AGgirase vataNDI / ( 2 / 3 / 17 / 5 / ) AGgirase'patye vataNDI strI nipAtyate / vAtaNDyo nA gargAdau // (147) pautrAdi tat / (2 / 3 / 17 / 6 / ) pautrAdAvapatye yaduktaM tadanena // saptama eSa pAdaH // 17 // ( iti zrI buddhisAgarAcAryakRtapaJcagranthyAM saMskRtAdhikAre dvitIyA'dhyAye tRtIyaH, Adito vA saptamaH, pAdaH // ) Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [atha dvitIyAdhyAye caturthaH pAdaH // ] t i // .. aN yo'ci godveH pidihANa dhanAdeH patyustidAdityayamAditezca / / jyo'svAt puraH sthAma ti lomapitsu devAt pRthivyA vyayajutsatazcAJ // 2 / 4 / 1 // indrvjraa|| (1) aN / [ 2 / 4 / 1 / 1 / ] anantAdadvayArthe'N syAt // (2) yo'ci goH / [2 / 4 / 1 / 2 / ] aNAdAvajAdau goryasya vA, gorapatyaM vA, gorasya devatA [vA], gavA carati [vetyartheSu yapratyayo bhavati / ] gavyam / aci kim ? gorUpyaH / aNAdau kim / gavaH / evaM sarvatra // (3) dveH pidihANa / [2 / 4 / 1 / 3 / ] dveH parAM goH [iti] dvigoH samAsAdihetyaNadhikAre vihite pautrAdidvigunimittazca yaH aN [yakArAdizca pratyayastasya] zluk syAt svArthe / paJcasu kapAleSu saMskRtaH paJcakapAlaH puroDAzaH' [dazakapAlam / paJcendraH / dazendraH / yAdeH / dvayo rathayoDheirathyA vADayaM dvirathaH / trirathaH // (4) dhanAde: patyuH / [2 / 4 / 1 / 4 / ] dhanAde paro yaH patizabdastadantA aNAdAvajAdAvapatyAdyarthe aNa, pratyaya: syAt / dhanapaterapatyaM dhAnapataH / AzvapataH / rASTrapatam / dhAnyapatam / prANapatam // (5) tidAdityayamAd ditezca jyo'svAt puraH / [ 2 / 4 / 15 / ] patyuttarapadAd Adityayama ityetebhyazca purA vihite'rthe jyapratyayo vA bhavati / bRhaspaterapatyaM bArhaspatyaH / yAmyam / Adityam / daityam / diterapatyaM daityaH / ] aditezcAdityaH / ditigrahaNAd dityAH daiteyaH / - svAt puraH kim ? tasyedam / auSTrapatam / AditIyam // .. (6) sthAma ti [ 2 / 4 / 1 / 6 / ] tIti samAsAntasthAt sthAmno'patyAdau't nipAtyate / azvatthAmaH // (7) lomapitsu / [ 2 / 4 / 17 / ] lomAntAdannipAtyate pitsvapatyeSveva bahuSu / uDulomnaH putrAH uDulomAH / pit kim ? tasyeme auDulomAH / bahuSu kim ? auDulomiH // 1. The text from daza0 0 daitya: enclosed in square brackets has been smudged due to wet in of fresh writking in the Palm Leaf No. 159 a, rendering the letters almost undecipherable; the text is reconstructed here. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 153 (8) devAtpRthivyA vyayaJ / [ 2 / 4 / 1 / 8 / ] apatyAdyarthe krameNa staH / daivyaH / pArthivA (9) utsatazcAJ / [ 2 / 4 / 1 / 9 / ] jyaaJ / utsAderAbhyAM ca tadarthe'J syAt / autsaH / tathA daivaH / [pArthivaH / ] daivI / [pAthivI] vRttadvayamatra AryA utsodapAnabharatAH jagatI ca paGiktaH / triSTubmahAnadamahAnasabaSkayAzca / / paJcAladhenubRhatIkurubhallakIyA madhyandinoSNiharathantarakumbhadaMzAH // 1 // indrAvasAnakakubhaH suvarNaH daMze pRSA griissmmhdvikaaraaH| pIlurmahAprANa uzInaraH syAt sattvantu indrAyudhakuNDamASAH // 2 // apavadajanapadataruNAH mahimadanuSTabbRhattvAt taluno'pi / deze udasthAnaH vinadaH nadAviho Adi // 3 // [ // 1 / ] bAhIkabAhye'gnikalestu DhaktvAt strIpuMsata joJ iha te samUhaH / vA'zvAccha bhikSAkhalapAzakezapidbhyo'NAlinau lyaNyamakaJahInAH // 2 / 4 / 2 // vRttam // (10) bAhIkabAhye / [ 2 / 4 / 2 / 1 / ] bahiSaH TIkaNNyau / tadarthe nipAtyate / vAhikI strI // (11) agnikalestu Dhak tvAt / [ 2 / 4 / 2 / 2 / ] AbhyAM tadarthe Dhak syAt / tvAt puraH / sarvatra AgneyaH [aSTAkapAla:] / tvAt kim / agnivat // (12) strIpuMsata oJ / [2 / 4 / 2 / 3 / ] AbhyAM tadarthe aJ syAt / tatra kim ? nAgamaH / straiNam / posnam / straiNI / [pauMsnI / ata eva strI ca pumAMzceti adantatA / strIpuMsau // ... (13) iha te / [ 2 / 4 / 2 / 4] prAktvAdityuktaM tasminniha tvapratyayArthe, bhAve ityarthe:, te bhAvapratyayAH syuH / joJ vartate / strINAM bhAvaH strItvam / strItA / straMNam / puMstvam / / (14) samUhaH / [2 / 4 / 25 / ] tasyeti SaSThyantAt samUhe'rthe / ato yathAvidhyaNAdayaH syuH / kAkAnAM samUha: kAkam / taittiram / khaNDikAdi tu bhikSAdau / anupAdAnAnnAderazca / / __ (15) vA'zvAcchaH / [ 2 / 4 / 2 / 6 / ] tathA'N vA / azvIyam / Azvam // (16) bhikSAkhalapAzakezapidbhyo'NAlinau lyaNyamakaJahInAH [ 2 / 4 / 27 / ] bhikSetyAdeH tasya samUhe ANAdyAdi krameNa syAt / tathA ahInAH nipAtyante / eSvindravajra atha dodhakaM cAryA ca SaTpAt paJca-20 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 paJcagranthI vyAkaraNam bhikSAsahasra yuvatiH padAtiH senAbhidhAH kSudrakA mAlavAzcet / aGgAracarminvADavAkarISAH bhasmannatharvan halakhaNDikA'han // 1 / / . zvagarbhiNIbhikSukabandhabandhanakSetrANi varman zukadakSiNAH syuH / padAtyulUko yugavAdiratra vRkSAt khalADDAkakuTumbato vRt // 2 // pAzapiTAkajanAH naladhUmAGgAragalAH khalagorathavAtAH / poTatRNe piTakaH zakaTaM syAd atra vanaM bhavatIti gaNo'yam // 3 // kezabrAhmaNamANavagaNikAkedArAH vADavA vRddhagaurau / / kroSTrorabhrAH rAjanyamanuSyakedArAH vatsAjarAjaputro'STAH // 4 // rAjanvRddhau gaNe katAvahInapRSThyau vAtUlagotrokSan rathakaTyAH / pArzva grAmasahAyAt tal gajabandhujanAcca vRt // 5 // bhikSANAM samUho bhaikSam / senAsaMjJA cet kSatriyadvandvAd aN / kSaudrakamAlavI senA // 1 // nAgasagotrA'koDacittA vA'NAdyapavAdaH / yugavadiratrA / yugavaratrA ityarthaH / vRt / tathA khalinI / [DAkinI / kuTumbinI / ] AkRtigaNatvAt kuNDalinItyAdi vRt // 2 // tathA pAzAdito stryArthe / gaNAntaH // 3 // tathA kaizyaH / uktAbAdhayA'cittAdaN / kaizikam / kedArAt piNDyAdipAThAcca / kaidAryam / kaidArikam / vRt // 4 // tathA pidapatyanmAnaM gotramAha / gotrokSanityAdi / dAkSINAM samUho dAkSakam / aupagavakam / taikAyanakam / AdizabdAd aukSakam ityAdi gaNaH / tathA kratAvarthe'hnAM samUhaH ahInaH / pRSThyAnAM pRSThyaH kratuH / katau kim ? pASThikam / bhikSAdibhyo'N / Ahnam / vAtAnAM vAtUlam / pAzAdau vAtyA / gavAM gotrA / rathAnAM rathakaTyA / tathA anAgataparTUnAM samUhaH pArzvam / gAmAdeH tal / grAmatA // 5 // // 2 // ThaNa hastyanaJdhenukavacyacittADhaJ tatkRtAnte puruSAd vadhe ca / hite vikArauSadhivRkSajantorvAMzo jatoH Suk trapuNazcapAdeH // 2 / 4 / 3 // vRttam // (17) ThaN hastinanaJdhenukavacyacittAt / [2 / 4 / 3 / 1 / ] eSAM samUhe ThaN syAt / hAstikam / dhainukam / anaJiti [kim ?] [adhenUnAM samUhaH] Adhenavam / ata eva tadantavidhiH / gaudhenukam / vane hAstikam / kavacinAM [samUha:] kAvacikam / acittAt / ApUpikam / zASkulikam // (18) DhaJ tatkRtAnte puruSAdvadhe ca hite / [ 2 / 4 / 3 / 2 / ] puruSADDhaJ syAt tatkRte tathA'mutra samUhApekSAyAm, ato vikAre tadvikAre tadvadhe cakArAt samUhe ca taddhite cArthe / [puruSeNa kRtaM pauruSeyam / puruSasya vikAraH, puruSasya vadhaH pauruSeyaH / puruSAya hitaM] pauruSeyam // (19) vikAra / [2 / 4 / 3 / 3 / ] asubantaH / veti saJcanaM, tasya vikAra ityarthe yathAvidhyaNAdayaH syuH, mayaD vA / azmano vikAraH AzmaH / AzmanaH / azmamayaH / bhasmano [vikArA bhAsmanaH / ] bhasmamayaH / mArtikaH // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH (20). oSadhivRkSajantorvAMzaH / [ 2 / 4 / 3 / 4 / ] ebhyastasya vikAre, aMza vArthe ThakajaN myAt / auSadheH / daurvaM bhasma / daurvaM kANDam / [vRkSasya / ] kArIraM kASTham / [kArIraM bhasma / ] mayaD vA / prANibhyo'jaM vakSyati / ebhyo'to vikArAMzayoH, anyasmAd vikAra eva vidhiH / (21) jatoH Suk / [2 / 4 / 3 / 5 / ] tadarthe'N siddha eva / puMstvaM zabdamAtrAzrayaNAt / jatuSAM [vikAraH] jAtupam // (22) trapuNaH / [ 2 / 4 / 3 / 6 / ] vapuNa evam / trApuSam / ete'o'pavAdAH / (23) capAdeH / [2 / 4 / 37] tadvikArAMze'Neva syAnnAtmapadam / gaNo darzyata capekSugodhUmamasUrabilvAH zyAmAka indrAyudhakaNTakArI / trikaNTakendrAlizakANDamudgAH gavedhukA barhiNa pATalI ca / kaTIrakAsyatha veNa piyakSA vrIhi karkanvatha tAlavApya / hemArthamAnAdiha saptapAd vRt // 1 // ____ capo vRkSavizeSastasya cApaH / godhUmAderAcchAdanabhakSyayormayaDvA'styo'pavAdaH / gabaMdhukAyAH kaTha iti mayaTo'pavAdaH / tAlavApe dhanuSItyarthaH / tAlaM dhanuH / tAlamayo'nyaH / hemArthamAnAt / mAnavAcihemArthAdaNeva / hATakasya vikAro mAnaM hATako niSkaH / hATakaM kApaNam / tApanIyaM sauvarNam / hiraNyam / mAnAt kim ? hATakamayI yaSTiH // 3 // haiyaGgavInaM ca kaco DhoNIkozAdumorNAdakajuSTrato vuJ / zamyA lagak pArazavApyakAMsyA vAJ ziMzapAsIsagaNAJjito'taH // 2 / 4 / 4 // vRttam // (24) haiyaGgavInam / [ 2 / 4 / 4 / 1 / ] godohasya vikAra nipAtyate / navanItaM ghRtaM ca sadyaH pakvaM taducyate // ... (25) ca kacaH / [ 2 / 4 / 4 / 1 / ] kAd ac kac / tataH kopAntAd yathAvidhyaN syAt nAJ / t'| tArkavam / taittiDIkam / mAdhUkam / mayaTa ca / / / (26) DhajeNIkozAt / [ 2 / 4 / 4 / 3 / ] tayoH [DhaJ] / aiNeyam / [kauzeyam // ] (27) umorNAdakaJ / [ 2 / 4 / 4 / 3 / ] tayoH [akaJ] syAt / uSTrato vujityuktarAbhyAm aNmayaTau ca / umA nAmauSadhiH [atasI / tasyAH vikAro'yavayavo vA] aumakam / aumam / . umAmayam / [UrNAyAH] aurNakam / [aurNam / UrNAmayam] // (28) uSTrato vuJ / [2 / 4 / 4 / 5 / ] ayamakaJ / aNajyoH na prApyaH / akaJ / auSTrakam // - (29) zamyA lagak / [ 2 / 4 / 4 / 6 / ] tayorak syAt, lagAgamazca / zAmIlaM kASTham / [zAmIlA zAkhA] // (30) pArazavApyakAMsyAH / [ 2 / 4 / 47 / ] parazvarthaM parazvAntasyAktipAsavo nipAtyate / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 paJcagranthI vyAkaraNam vikAre apAm ApyaM yo dIrghatvaM ca / abmayaM vA / kaMsArthaM kaMsIyam / tasya yau / kAMsyam // (31) vAJ ziMzapAsIsagaNAt / [2 / 4 / 4 / 8 / ] zizapAgaNAt tayorvA aJ / pAkSe'N / sIsagaNAdaJ nityaM, pArthakyAt / mayUrasAraNyapyatra zlokaH - zizapApalAzakhAdirokAH syandano vikaGkato yavAsaH / syAt karIracecchirISAH palAzeti sIsalohakaNTakArAH // 1 // rohitako vIdhadAru pItadArutrikaNTakau / / rajatodumbarau prANvyanudAttAdivibhItakaH // 2 // zizapAdevRkSatvAd aNi prApte zaizapaM kASThaM zizapAmayam / khadirasya jJAnena khAdira:, [pAlAzaH] bANaH / syandanAderanudAttAditvAnityAji prApte iti gaNAnte / tathA saisaH, sIsamayaH / nAN / prANI anudAttAdiH, prANibhyaH / kApotaM mAMsam / kApotamayam / mAyUram / taittiram / uvarNAt / daivadAravam / bhAdradAravam / anudAttAdeH / kApittham / mAhittham / ityAdi / ye tvatrAnudAttAH kaNTakakArarajata evaMvidhAH pRthaguktAste mayaDbAdhArtham / ___ (32) jito'taH / [ 2 / 4 / 4 / 9 / ] ato vikArAMzayovihitAt jitaH punarvikArAMzayorak syAt / tat tato'pyake vA mayaT / eNyA vikAra aiNeyaH / tadvikAre'pyaNeyaH / tasyApyaiNeyaH / nanu vikAravikAro'pi vikAra eva, avayavAvayavo'pyavayava eva / tato vikArAMzayoH prakRtereva siddham / satyaM, prakRteravasthAntaraM vikAraH / sa ca nimbasya stambhaH vikAro vA, yUpo vA, bhasma vA naiva syAt / yattu naiva stambhaH. tadvikAro yUpaH, tadA naiva mayaH / stAmbho, vA yUpaH / yUpaprakRti bhasma tadA naimbamayaM stAmbhamayaM vA, yaupaM vA bhasma / evaM sarvatrANvidhau / zizapAderaNau / tena zaizapa stambhaH tadvikAraH zaizapamayaH / zaizapo vA stAmbho vA yUpaH / tadvikAraH jazapamayaM zaizapaM stAmbhamayaM yaupaM vA bhasma / yastvAha-naimbavikAro naimbo'Neva, tadazAstrIyam / tatra aiNIkozAD DhaJ / vomoNAdakaJ / uSTrAnnityam / zamyA lagoraJ vA DhaJ / kaMsyAd yaz / zizapAdeH vAJ / sIsAdenityam / ete kRto'to'J / tat tato'pyakudAhAryaH / kRtaH kim ? vailvamayam / ataH kim ? vaidamayam / sarvaNitAmetadeva phalamityanye // 4 // krItavamAnato drorvayo'smin payogozca yo'to'J mayaD vA tvanA cchAdabha- / kSye zarAdeH phale puSpamUle lugiSTo'pi rAjanyakANe pade vAdito vuvidhau. / bhakta deze'bhidhAne nivAse'pyadauraH kRto rTo'sti tat // 2 / 4 / 5 // SaTpadI // (33) krItavan mAnataH / [ 2 / 4 / 5 / 1 / ] mAnArthAt krItArthAste tadvikArAMzayoH syuH / zatasya vikAraH, zatyam / zatikam / naiSkikam / mayaT vA / (34) drorvayo'smin / [ 2 / 4 / 5 / 2 / ] asmin vikAre drorvayaH syAt / druvayam // (35) payogozca yaH / [2 / 4 / 5 / 3 / ] AbhyAM drozcaitayoryaH syAt / mayaD vA goH / payasyam / gavyam / dravyam // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 157 (36) ato'J mayaD vA tvanAcchAdabhakSye / [ 2 / 4 / 5 / 4 / ] tayoryathAvidhi mayaD vA syAt / AzmanaH / AzmamayaH / anAcchAdanabhakSye kim ? kArpAsaH AcchAdaH / maudgaH sUpaH / ato'J kartavyaH / ya / mayaDantebhyaH punarvikArAMzayoraJ syAt / tato'pi jittvAt / druvayasya drauvayam / tasyApi drauvayam / tathA mRttikAmayasya mAttikamayam / tasyApi mAttikamayam / tathA bailvastambhaH / tadvikAro bailvamayo yUpaH / tadvikAro bailvamayaM bhasma / nANmayaTau avikArArthAdapi / gomayam / tasyApi gomayam / ato'J / bhAve mayaTo mayaH syAdaniSTaH / tathA sIsAderajaM vidhAya jito'vidhAnAd aNo aNako na staH / tato'NaM na vikAre mayaTA bhAvyam / tadantavikAre mayaDaniSTeraN syAdaNo'Ne / aJo niSedhAt / punaraniSTo mayaT syAdata evA'jo nAyam // (37) zarAdeH / [ 2 / 4 / 5 / 5 / ] tayonityaM mayaT / anopajAti: - zarakuTIbalvajasomadarbhAH kopAntajantunyajazatyajekAc / piSTo yavo'nAmni tilo mRtor3o vrIhiH puroDAza idaM tRNaM vRt // 1 // zarasya vikAraH zaramayam / kopAntajantunyac / kopAntAt prANivAcinaH AraijAdyacaH / kAkamayam / na prANyaJ / kopAntAt kim / vAsam / tyac kim ? saikam / tyaco'prANino'pi vakSyati / tyajaikAc / tyadAde AdaijAyacaH ekAcazca / etanmayam / bhavanmayam / zAlimayam / tathA kASThamayam / kopAntaprANiniyamAcca / saMsArasam / tathA vAGmayam // mRNmayam / tathA piSTayavAdanAmni tilAcca / piSTamayam / [yavamayam / tilamayam / ] mRtAdanAmnIti no sambadhyate / nAtrApavAda ityanye / vrIhimayaH / puroDAzazcet traiho'nyaH / chando'rtham // . . (38) phale puSpamUle lugiSTo'pi / [2 / 4 / 5 / 6 / ] prakRtivikAreM'ze vA phalAdau vihito'NAdi luk syAt, sa cAtreSTo lakSyAvirodhena / tadyathA __plakSAdyaNo'nyasya phale lugastrI jambvA na vA strI ca harItakIbhyaH - liGgaH vacaH prAgiva puSpamUle phale ca tatpAkazuSAM nabiSTam // 1 // plakSAderata evANa nAJ / plakSasya phalaM plAkSam / naiyagrodham / atra tanumadhyA plakSaH pazukaH syAt nyagrodhavihinyau / azvattho'pi ca bailvaH kRtvA kRtito'nyaH // 2 // anyasyANAdeH phale luk syAt strInivRttizca / AmalakyAH phalamAmalakam / badaram / kuvalam / jambvAH phale'No luk na vA, luki strI ca vA na vA / jAmbavam / jambu / jambU vA phalam / harItakIbhyaH phale'No luk strI ca nityam pArthakyAt / harItakyAH phalAni harItakyaH phalAni / atra SaTpAt / harItakI ca SaTkANDI drAkSA gargarikA darI / RkSA zephAlikA kAlA dohI syAt kaNTakArikA / pAlI zvetArjunA dADI doDI kozAtakI gaNaH // 3 // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam AkRtitvAnnakharajanItyAdi / zvetArjunAbhyAM pAkI / zvetapAkI / arjunapAkI / liGgaM vacaH prAgiva puSpamUle phale ca aNAdiluki / mallikAyAH puSpANi mallikA / navamallikA / jAtiH / vidAryamUlaM vidArI / aMzumatI / bRhatI / plakSAdyaNo'nyasyaiva / pATalAni puSpANi / zAlvAni mUlAni / phale / atasyAH phalAni atasI / tatpAkazuSAm / phalapAkanimittaH zoSo yeSAm / liGga vacaH prAgiva / vrIhayaH / pacAH / mASAH / mudgAH / tilAH / nabiSTam / kvacidaNAdi luki, napuMsaka tvaM puSpAdisamAnAdhikaraNyam / kadambaM puSpam / azoka m / karavIram / puSpAdyabhidheye'NAdyutpattau napuMsakatvamastrItvAdividhAnaM nAnAvidhijJApanArtham // (39) rASTraM ca / [2 / 4 / 5 / 7 / ] tasya rASTraM janapado viSaya ityarthe yathAviza aNAdayaH myuH / zibInAM viSayo jalapadaH zaibaH / audumbaraH // (40) rAjanyakANe pade vAdito vuvidhau bhakta / [2 / 4 / 5 / 8 / ] tasya rASTramityarthe ebhyaH krameNa vuvidhabhaktAH syuH / triSu vRttamAryA Aryoye ghaTpAt rAjanyadaivAyana arjunAyanaH bAbhavyadAkSAyaNadAkSisampriyAH / vaikarNazailUSavirATamAnavAH syAdAtmakAmeya udumbarastathA // 1 // zAlaGkAyanataitilabailvavanAyanAmbarIpaputrAH syuH / UrNAdigartanAbhau vasAti jAlandharAyaNa vRt // 2 // kANeyaH zaikayataH bhaurikivilijiki caupayatAmasmin / caikayatazcopayato bhaurikyAdyA gaNe jJeyAH // 3 // devapukArinaDatuNDazauNDizAyaNDasauvIrazayANDamasmin / sArasyadvyAkSeH khaDazUdradAkSestryAkSaulajaulAd dazamitrataH paz / candrAyaNA mANavadhenavau staH vizvAcchapAM Distviti SaTpadIyam // 4 // rAjanyaka: UrNAdigartanAbhau / trigataH / UrNAbhaH / vRdantaH / kAleyavidhigaNaH / devabhakaH / epakAribhaktaH / sArasyAdiH pazyadantA atra / saurasyAyanaH / vizvAta mANavadhanavI / vaizvamANavaH / [vaizvadhenavaH] // (41) deze'bhidhAne nivAse'pyadauraH / [2 / 4 / 5 / 9 / ] tasya nivAsA' dUrabhavo vetyarthayoryathAvidhyaNAdiH syAd dezaviSaye nAmni gamyamAne / nivasantyasmin nivAsaH / RjunAvAnAM nivAsaH ArjunAvaH / zaibaH / aupuSTaH / vidizAyA adUrabhavaM vaidizaM nagaram / vaihimatam // (42) kRtau rTaH / [ 2 / 4 / 5 / 10 / ] TA ca upacaritau tRtIyAsaptamyau tRtIyAntAt kRto nivRtta ityarthe deza nAmni yathAvidhyaNAdi syuH / sahasreNa sAhasrI parikhA / kuzAmbana kRtA kauzAmbI nagarI / hetau kartari karaNe vA yathAyogaM DA // (43) asti tat / [2 / 4 / 5 / 11 / ] saptamyatra sambadhyate / taditi prathamAntA ca saptamyartha deze nAmni yathAvidhyaNAdiH syAt tadasti cet / udumbarA atra santi audumbaro dezaH / pArvataH / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 159 . matvarthApavAdaH / taditi nivAsAditrayamayaM ca / tadevaM caturvartheSvaNAdi yathAyogam / Arajmato bahvajato'tha kRpeSUdag vipAzo'pi ca saGkalAdeH / prAkSAlvasauvIrastriyAM ca deze roNI suvAstvAdibhyo'N vadanti // 1 // yathoktasubantAccAtathiko'J syAda ora uvarNAt, nAN / tadatrAstIti / ara / kakSatu karkaTalu / AraDavam / [kAkSatavam / kArkaTelavam / ] nadyAH paratvAn matup / ikSumatI / drumatI / yo bahvac zabdo'to vihitAnmatostathA'tra / aikaTAvatam / aindrakAvatam / bahvacaH kim ? Ahimatam / yAvamatam / aN / ato bahvacastathA kRpeSu vAcyeSu / dIrghavastreNa nirvRttaH kUpa dairghavastraH / kApilavastraH / udagvipAzaH / vipAza uttare kUle kUpAH, teSu vAcyeSu tathA'J / dattena kRtaH kUpo dAttaH / gauptaH / udak kim ? dakSiNato vipAza: dAttaH, aN / saGkalAdeH / tathA'J / tena kRtaM sAGkalam / atra dodhakopajAtI saGkalaMpuSkalakumbhanidhAnA uDupa udvapa utpuTa loman / rAjabhRtAtagaveSanivezAH gobhRtapUtikavemanahAni // 2 // pUlAzakUlAzapalAzagambhIrabhallapAlAH karuNaH sudattaH subhRtragolundasumaGgalAni sudakSasadyojasunetrakAdyAH // 3 // prAci sAlve sauvIre ca strIliGgadezavAco yathoktam / prAci kakandena kRtA kAkandI nagarI / mAkandI / mANicarI / jAruSI / evaM sAlve / [vidhUmAgninA nirvRttA] vaidhUmAgnI / sauvere / dAttamitrI / ete'No'pavAdAH / rauNIsuvAstvAdibhyo'N / tathA'ti viprasaktA'N na pRthag roNI tadantArthazca / rauNaH kRpaH / AjakaroNaH / saindhakaroNaH / kRpe'Ni prApte suvAstvAderuvarNakRpAN ca / suvAstoradUrabhavaM sauvAstavam / aN matubAdhane / sauvAstavI nadI / atropajAti suvAstukarkandhumatIvikarNAH saMvAlikaeNrizikhaNDinaH syuH / sakthA'higartA atha kRSNakarNo varNa: kuTIkarNa ca bhaNDu khaNDu // 4|| kavato varNakUpAJ kRte'rthe / oH / traizaGkavam / kArkavAkavam / tathA kArNacchidraka: kUpaH / kArNaveSTakaH / vadantyetat kecana / tadatra cAturarthikanANA siddham / aaNostulyarUpatvAt svarakRta eva vizepaH / tatrAha jayAdityaH atisUkSmekSikeyaM [sUtrakArasya] / atazcAturthiko vidhijJeyaH // 5 // valaH zikhAyAH naDazAdato Did balAdito yAdi tu sA'sya rAkA / caitryAditaSThak kayadevatA cenmarutubhyazchyakau gha zukrAt // 2 // 46 // vRttam // (44) valaH zikhAyAH / [2 / 4 / 6 / 1 / ] cAturarthikaH syAt / zikhAvalaM nagaram // (45) naDazAdito Dit / [2 / 4 / 6 / 2 / ] tathA vala: Dit syAt / naDvalam / . zAdvalam / / (46) balAdito yAdi tu / [ 2 / 4 / 6 / 3 / ] bhyasastasiti / balAdyAdibhyo'STAdazabhyo Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 paJcagranthI vyAkaraNam yAdayo'STAdaza cAturarthikAH syuH / varaNAderluk vA cAturarthikaH // 19 gaNanAma 1 yAdI 2 krameNa vRttena anuSTubhA''ha / dvAviMzati teSu caturbhirAhu :balA 1 'zma 2 saGkAza 3 sutaGgamAdeH 4 prekSA 5 tRNA 6 ''rIhaNavalvayAceH 8 / kAzya 9 ye 10 prakSAdi 11 varAha 12 karNAH 13 sakhA 14 Darka 15 dhUme 16 kSu 17 muni sthalAdeH 18 // 1 // ya 1 ra 2 Nye 3 adhi 4 in 5 sa 6 vuJphaNDhaNAH 9 ka 10 phaN 11 kaJ 12 phi 13 14 cha 15 / chaN 16 matup 17 vajau 18 yathAsaMkhyaM varaNAde giSvavat // 2 // yasai balAzmAdita AryayAhuH Nyekau ca saGkAzasutaGgamAdeH / vRttadvayAryAbhirathAhurijau. prekSAtRNAderapi paJcapAdA // 3 // vRttAryayAhuvuarIhaNAdeH vaMcalvajAderapi dodhakena / zlokopajAtyA ilakau ca kAzaUdezca pakSAdivarAhakAdeH // 4 // . vaMzopajAtyA kramazo'pi ekak karNAdisakhyAdi paraM ca phiJDhaJ / vajropajAtyA chachaNArkadhUmataH SaTpAd dvizlaukairapi SaTpadAt // 5 / / ikSvAdito dodhavitAnakAbhyAM manuSvazrutye na tu nisthalAdeH / / AryAntimAbhyAM varaNAdito luk ekonaviMzAnta ihatya so'rthaH ||6|| 4 tamI // balavulatulapulaulaDuladhaDAvidyo'zmoSayUthagudadarbhAt / kuNDalakulavRndanagarakhaNDAzikhApInatogagaNaH // 7 // saMkAzakazmIracirantakUTAH cUDArayUpAvanunAzazIrSoM / asminnarastrI pragadizva tIrthaH syAcchUrasenamagadinpacArau // 8 // kampilanAsikakhaNDikapanthAH syAt supathin kalibodhikarazca / paJjara cet supatiH patitaM vRt Nyo'tha sutaGgamakhaNDitajIvAH // 9 // municittamahAcittau zvetamahAputravigrahazukravan / vApinnArjunabIjA ajirazcAsmAn gaNAdizca // 10 // prekSApuTau saGkaTabandhuke staH puTekkaTau ca dhruvakAphalaGke / nyagrodha vRccen tRNamUlavarNAH parNaM janArNau caraNo varANaH / naDaH suvarNa zavapaJcapAd vRt // 11 // arIhaNodaNDavipAzabilvAH bhastrA kharazcitratrigartakhADAH / kroSTuzca aidAyatasIsatAbhyAM zirISakambUbadhirAH suyajJaH // 12 // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 161 jambUvatkAzakRtstrau drughaNodaJcanakhadiravipathakavalAH / kiraNabhragalaraivataziMzapAstathA zarkarA vRddhizca // 13 // balvajekvaTasaGkaTAzvakUpavarkaparivApayavASAH / kaGkaTakaGkatagartazirISA zarkarayA kumudo'pi gaNA vaH // 14 // kAzapalAzapIyUkSAtRNavAzanadAd bisa- / kardamakaNTakAzvatthagRhaguhAcaraNAd ilaH // 15 // RzyottarAzman parigUDhazarkarA nivAtanyagrodha u khaNDavIraNaH / syAt sthUlabAhuzarAraDu nerzanabandhau parivaMzataH kavRt // 16 / / pakSANDaromanmakarAH sakarNakaH kutsAstikumbhAH sakalo nivAtaH / lomanzIkarakambalikabilakalAH panthapathinhaMsakacitraparoNAt // 17 // varAhabAhukhadirAH pinaddhaH sthUlo balAhazca shiriissbhgn-| verjagdhadagdhAvapi zarkarA tu ato varAhAdigaNAt kakiSTaH // 18 // karNo vasiSThAkurapAJcajanyAH jIvantakuntIkulizAnaDuhyAH / / pAkSAyaNo'pi druSadaH sphikaNDIvatUzca jitvaM ca gaNAdataH phik // 19 // sakhA ca bhallaH karavIrapAlau syAccakravAkaH chagalo'pyazokaH / datto'tha vAyorapi vAsavAcca vajrapurazIkaragobhilo Dhak // 20 // arkotkarau mUlanitAntasampharAH naindAkanaivAkavizAlasamphalAH / azvatthabhastrA'nijazokapippalIkSudrAgnizAlAtapazarkarAphalam / carmannanekau ca khalAjinaM vataH utkozavRkSau tRNaparNapippalAH // 21 // SaTpadI // khadirakSAravetrANi zUrpaNAyazca traiNavaH / kitavaH picuko janyaH narAdInAM kugAgamaH // 22 // naDekSukASThagotrANAM bilvakapotaveNutaH / vetasaplakSayorannit kuJcAtakSNoraNAccha tu // 23 // dhUmakRzAzvAvarizma vizAlau romakavezmanasAyasadAsyaH / lomazapUtaravarcalakUTAH syAt puragaH sukaraH sadRzAriSTAvajitAvanatA[rasaveza] viviktasukhaM saculAsuravRcchaN // 24 // SaTpadI // ikSuvisau madhuveNukarIrAH sthANuzamIkizarAzarudAru / riSTamaru cchakalA api veTA zaktiriheSTakayA ca sametA // 25 // AsutIzarpaNAsandI amugnadyAM ca vetasAt / ninnaDakumudAbhyAM ca mahiSAcca gaNAnmatup / // 26 / / 'paJca -21 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 paJcagranthI vyAkaraNam munisthaladazagrAmau zarkarAzvatthazAlmalI / kumudaM gomaThaH kUTaH madhukarNaH zirISo Thak // 27 // varaNAkhalatigodAH zRGgI zAlmalI gayA ca takSazilA / kaTukabadarIzirISAH ujjayinI janapadA kAJcI // 28 / / AliGgyAyana parNI syAt zaphaNDI mathurorazA / nAnA syAjjanapadAdau zarkarA vA gaNAlluk ca // 29 / / 'yarau balAzmAdita AryayAhuH' ityAdibhizcatubhirvRttaiH krameNa gaNAnAM chaMda:saMkhyA sve sve ca pratyayAH vyAkhyAtAH / punargaNAnteSu vRdAdiH pratyayoktizca spaSTArtham / tat krameNodAhiyate // balena nirvRttA balyA tulyA azmAno'tra deze santi, azmaraH / USaraH // 7 // yakRte sAMkAzyakAzmarye // 8 // evaM sautaGgamI nagarI // 9 // prekSA atra deze santi, prekSI / phalaMGka: / phalaka ityarthaH / dhruvakA / kecid dhruvakA iti vadanti / evaM tRNazaH // 11 // ryakRti. ArIhaNakam / bhastrAdeH vRJ / tadantA atra lAghavArthamittham / bhrAstrAyaNaH / ato vRk / bhrAstrAyaNakam / AkRtigaNatvAt / khaNDuvIraNadalatRsAmparAyaNarAyaspoSa ityAdayo'tra draSTavyAH // 12 // tadatrAsti / balvajikam // 14 // evaM kAzilam // 15 // RzyakaH / nyagrodhAd 3 nipAtaH / nerdhAnabandhau nidhAnibandha ityarthaH // 16 / / phakkRte pAkSAyaNam / pathin pathazca syAt // 17 // tadatrAsti [kak] / vArAhakam / bhagnaverjagdhadagdhAvapi / vibhagnaH / [vijagdhaH / vidagdhaH] // 18 // phikkRte kArNAyaniH // 19 // evaM sAkheyaH / dttH| kevalaM vAyuvAsavAbhyAM ca / vAyudattaH / [vAsavadattaH] / vRdakaraNAt samRlAdyA'tra // 20 // arko, arkIyaH // 21 // naDAdInAM kagAgamazca / naDakIyo deza ityAdi / adantanalopau kuJcAtakSNoH kuJcakIyaH / takSakIyaH // 23 // dhUmo'trAsti deze, dhImIyaH / kRzAzvena kRtaM, kAzviIyam // 24 / / ikSumAn dezaH / visavAn // 25 / / amugnadyAM ceti nadyAmabhidheyAM matup / yathAyogaM deze nAmni / udumbarA atra santi, udumbarAvatI / mazakAvatI / puSkalAvatI / ikSumatI / amuk kim ? suvAstvAdi kajantaH savratato'Neva / sauvAstavI [nadI], tasyAkRtigaNatvAt / bhAgIrathI, bhaimarathItyAdi / vetasAnmatup Dit / vetasvAn / naDavAn / kumudvAn / mahiSmAn nAma dezaH // 26 // tadatrAste / maunasthalikaH / AkRtitvAd rathakArAdi // 27 // varaNAzcAturthikasya luk syAt / iSTavacceSTam / cAt phalAderiva / liGgaM vacaH prAgiva, tadvizeSaNAnAM cAjAteH [pA. a. 1 / 2 / 52 / ] / varaNAnAmadUrabhavaM nagaraM, varaNAH / nagaraM grAmo vA / khalatikasya parvatasyAdUrabhavAni khalatikaM vanAni / atra vacaH prAgvat / evaM godau grAmaH, ityAdi nAnAdi bahulaM janapadAdAvabhidheye deze nAmni yazcAturathikaH subhugibhUvan grAmasamudAyo janapadaH / paJcAlAnAM nivAso janapadaH paJcAlAH janapadaH / kuravaH / matsyAH / aGgAH / vaGgAH / surAH / puNDrAH / nAnA kim ? udumbarAH santyatra, audumbaro janapadaH / vaidizaH / anAma tvAha / tadvizeSaNAnAM liGgaM vacastadvadajAteH. jAtivarjAnAM. jAtivizeSaNavarjAnAM vA / paJcAlAH ramaNIyAH, babannAH, sampannakSIratamAH, bahunAlpaphalAH / godA ramaNIyo, [babannau, sampannakSIratamau, bahunAlpaphalau] / ajAteH kim ? varaNA nagaraM grAmo vA / gAdI grAmaH / yad vA paJcAlA: janapado ramaNIyaH, [bahvanna, sampannakSIratamaH, bahunAlpaphalaH] / gAdau grAmA Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 163 ramaNIyaH / -4 khalatikaM vanAni ramaNIyAni / 4 vRttau liGgaM vaco'spaSTamiti / paJcAlamathure / zarkarAvat / tato luDA nAyaH, pAThasAmarthyAt // 28 // zarkarAdeH zArkaro vA / tathA'rkArIhaNabalvaja - munisthalAdipAThAt / vukaThaNchaNaNlugaH syuH / evaM paGpANi, zirISAdyanekatra pAThAt tadrUpam / [zArkarikam / zarkarakam / zarkarikam / zArkarIyam / zArkaram / zarkarA / ] sarve'pyAkRtigaNAH // 29 // (47) sA'sya rAkA / [ 2 / 4 / 6 / 4 / ] nAmnyeva, seti, prathamAntAt, asyeti SaSThyarthe, yathAvidhyaNAdayaH syuH, yat tat prathamAntaM, rAkA paurNamAsI cet syAt / puSyeNa yuktA pauSI / sA'sya rNamAsI pApA mAso'rdhamAsaH saMvatsaro vA / eSA tadantAnAM nAma / evaM mAghaH / vaizAkhaH // (48) caitryAditaSThak / [ 2 / 4 / 6 / 5 / ] tathaiva nAmni bahulamiti gaNe'N vA / caitryAdyatra caitrI zravaNA kArtikyapi / phAlgunyA vA''grahAyaNyazvatthata eva / caitrikaH, caitro vA mAsaH / [zrAvaNikaH, zrAvaNo vA / kArtikikaH, kAtiko vA / phAlgunikaH, phAlguno vA / ] evaM dvAbhyAM nityam / AgrahAyaNikaH / [azvatthikaH / ] a laghuH / ata eva zravaNAzvatthAbhyAmaNo lug nAmni / / (49) kaya / [2 / 4 / 6 / 6 / ] ko brahmA devatA ced asyatyarthe kaya nipAtyate / it syAt / kAyaM haviH // (50) devatA cet / [ 2 / 467 / ] sA'sya devatetyarthe yathAvidhyaNAdayaH syuH / indro devatA'sya aindraM haviH / dvIndraM gavyam / pAzupatam / Adityam / zaivo mantraH // .. (51) marudbhutubhyaH chayakau / [2 / 4 / 6 / 2 / ] atrAryAgItiH RtuvAyU pitruSasau dyAvApRthivI marutvadagnISomAH / vAstoppatiH gRhame zunAsIratArNabindavAdyatra // 1 // .. atra marutvadAdi zunAsIracparyanto manu Adi zabdAt tArNabindavapaiGgAkSIputrAdezca tathA cha: gyAt / RtvAdeH [pRthivI] paryantAcca yak / marutvAnnindraH devatA'sya marutvatIyaH / yAvat tANavindavIyaH / paiGgAkSIputrIyaH / tathA RtavyaH yAvat / zuno vAyuH, sIra AdityaH, to devate'sya zunAsIrya // (52) gha zukrAt / [ 2 / 4 / 6 / 9 / ] tathA / zukriyaH // 6 // cho vA mahendrAcchatarudratastAvapAnnapAdAt tRjaponnapAtaH / somATaNyakAlAdbhavavAnmahArAjA?Na tathA proSThapadAt tadasmin // 2 / 47 // upajAtiH / (53) cho vA mahendrAt [ 2 / 4 / 7 / 1 / ] tathA gho vA'Na ca / mahendrIyama, mahendriyam, mAhandraM haviH / . . (54) zatarudratastau / [ 2 / 4 / 7 / 2 / ] ghacchau tathA staH / zatarudriyam / [zatarudrIyam] || (55) apAnnapAdAttRc [ aponnapAtaH / 2 / 4 / 7 / 3 / ] tau staH / yo'syAt tRjasya Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 paJcagranthI vyAkaraNam syAt / apAnnapAd devatA'sya apAnnaniyam / [apAnnaptrIyam / ] aponapAtastathA / aponnatriyam / aponnatIyam // (56) somAt TNya [ 2 / 4 / 7 / 4 / ] tathA / saumyaH / saumI Rk / ttiddyrthH|| (57) kAlAd bhavavat / [ 2 / 4 / 7 / 5 / ] kAlavAcino bhavArthe, ete sA'sya devatetyarthe syuH / mAso'sya devatA mAsikam / sAMvatsarikam / vAsantakam / prAvRSeNyam // (58) mahArAjA?Na tathA proSThapadAt / [ 2 / 4 / 7 / 6 / ] mAhArAjikam / [prauSThapadikam / ] tatheti devatA anuvRtyarthaM nAto'taH // (59) tadasmin / 2 / 477 / ] taditi prathamAntAt, asmin vartata ityarthe ThaN syAt / pumastadgrahaNaM niyataviSayArtham / navayajJo'tra vartate nAvayajJikaH kAlaH / pAkayajJikaH / yadvA'N prakRta eva / pUrNamAso'syAM vartate paurNamAsI tithiH // 7 // yoddhanimittAd vizare pragAthe prAk chaMdaso bhAvaghaantato JaH / syAd vartate'syAM zmaNAyudhAd drA raktaM ca rAgAd akanIlapItAt // 2 // 48 // indravajrA // (60) yoddhanimittAd vizare / [2 / 4 / 8 / 1 / ] yoddhanimittavAciprathamAntAt SaSThyarthe saMgrAme vAcye yathAvidhyaNAdiH syuH / ahimAlA yoddhAro'sya saMgrAmasya, aahimaalH| syAndanAzvaH / straiNaM yuddham / subhadrA'sya nimitaM saubhadraH / gauramitraH AbhyAM kim ? sa draSTA'sya / vizare kim ? sA . nimittaM vairasyam // (61) pragAthe prAkchandasaH / [2 / 4 / 8 / 2 / ] AdibhUtAcchandonAmnaH prathamAntA SaSThe pragAthArthe yathAvidhyaNAdiH syAt / paGktirAdirasya, pAGktaH [pragAthaH] / traiSTubhaH / AnuSTubhaH / jAgataH / pragAthe kima ? paGktirAdirasyAnuvAkasya / prAk kim ? anuSTup madhye'sya / cchandaH kim ? uditaM prAgasya // (62) bhAvaghaJantato JaH syAd vartate'syAm / [2 / 4 / 8 / 3 / ] bhAvaghajantAt prathamAntAt JaH syAd, asyAmiti saptamyarthe strIliGge vartata ityarthe / daNDapAto'syAM dANDapAtA tithiH / AzvavAhA / mausalapAtA / bhaumI / bhAva kim ? prAsAdo'syAM vartate / ghaJ kim ? daNDapatanamasyAm // (63) ramaNAyudhAt / [2 / 4 / 8 / 4 / ] krIDAsamarthe AyudhavAci prathamAntAt JaH syAt / daNDa: praharaNamasyAM krIDAyAM, dANDA / mauSTA / pAdA / AyudhAt kim ? jalasecanamasyAm / krIDAyAM kim ? khaDgaH praharaNamasyAM [senAyAm] // (64) drA raktaM ca rAgAt / [2 / 4 / 8 / 5 / ] dreti tRtIyAntAd rAgavAcino raktamityarthe yathAvidhyaNAdiH syAt / kaSAyeNa raktaH kASAyaH paTaH / kausumbhaH / rAgAt kim ? kASAyau gardabhasya karNau / hAridrau kukkuTasya pAdAviti / upamAnAt / varNAntarotpAdo raJjerarthaH // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 165 (65) akanIlapItAt / [2 / 4 / 8 / 6 / ] AbhyAmako staH / [nIlyA raktaM] nIlaM [vastram / pItena raktaM] pItakam // 8 // ThaNa kardamAd vA zakalAcca rocanAllAkSAdrathazcAvRtapANDukambalAt / in sendubhAt kAla cha cArthato'bhiDDit sAma dRSTaM ca pito'GkavattathA // 2 / 4 / 9 // vRttam // (66) ThaN kardamAd vA zakalAcca / [2 / 4 / 9 / 1 / ] tathAbhyAM ThaN vA, aN ca syAt / kArdamikam / [kArdamam / zAkalikam / zAkalam / ] vastram // ___(67) rocanAllAkSAt / [ 2 / 4 / 9 / 2 / ] tathA ThaN nityaM, pArthakyAt / rocanikam / [lAkSikam] vastram // (68) rathazcAvRta / [ 2 / 4 / 9 / 3 / ] asubantaH / ntiAt parivRto rathaH ityarthe yathAvidhyaNAdiH syAt / vastraiH parivRto rathaH, vAstraH / cArmaNaH / AvRtaH sarvAvayaveSTitaH / tena neha / chAtraiH parivRto rathaH / rathaH kim ? vastraiH parivRto dehaH / / (69) pANDukambalAd in / [ 2 / 4 / 9 / 4 / ] tathA pANDukambalI rathaH / matvarthIyena siddhe nAN // ____ (70) sendubhAt kAla / [2 / 4 / 9 / 5 / ] asubantaH / induyuktanakSatrAt rTAntAt tena yuktaH kAla ityarthe yathAvidhyaNAdiH syAt / puSyeNenduyuktena yuktaH kAlaH, pauSI rAtriH / mAghamahaH / senduH kim ? kRttikAbhiryukto muhUrtaH / bhAt kim ? candramasA yuktA rAtriH / kAlaH kim ? puSyeNa yuktazcandramAH / uttaratrAbhidvacanAdiha bheda eva pratyayaH / (71) cha cArthato'bhit / [2 / 4 / 9 / 6 / ] tathA sendubhadvandvAccha syAdabhedazcelluptacakArAd bhedazca vivakSyate / tAbhiryuktA rAdhAnurAdhIyA rAtriH / puSyapunarvasuvIyam ahaH / abhede, adya rAdhAnurAdhIyam // (72) Dit sAma dRSTaM ca / [ 2 / 4 / 9 / 7 / ] ryantAd dRSTaM sAmetyarthe yathAvidhyaNAdiH syAt / cAt DiccADicca / kuJcena dRSTaM sAma, krauJcam / bArhaspatyam / pAzupatam / auzanasam / [Dit] auzanam // (73) pito'Gkavat tathA / [2 / 4 / 9 / 8 / ] apatyAntAd yato ye'Gke uktAstatastena dRSTaM sAmetyarthe syuH / aupagavena dRSTaM sAma, aupagavakam / gArgam / daivam // 9 // syAd vAmadevyaM prathame'N kumAryAH proktaM ca vedaM parivettyadhIte / chaN khaNDikokhAd varatantutittirezchAgaleyI carakAt kaThAlluk // 2 / 4 / 10 // indravajrA // . (74) syAd vAmadevyam / [ 2 / 4 / 10 / 1 / ] tathA''yAntaM sAma // (75) prathame'N kumAryAH / [2 / 4 / 10 / 2 / ] prathame apUrve'N syAt kumAryAH / apUrvapati kumArI patirupapannaH kaumAraH patiH / apUrvapatirvA kumArI patimupapannA kaumArI bhAryA / kumArU bhavaH kaumAraH [patiH] tadbhAryA kaumArIti / na tadarthaH pratIyate // (76) proktaM ca / [2 / 4 / 10 / 3 / ] BntAt proktamityarthe yathAvidhyaNAdi 'pArArASTrAd yaH' [pA. a. 4 / 2 / 93 / ] ityAdi ca zaiSika: syAt / uzanasA proktam, auzanasam / bArhaspatyam / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNama Agneyam / Apizalam / pANinIyam // (77) vedaM parivettyadhIte / [ 2 / 4 / 10 / 4 / ] ntiAt proktaM vedaM vettyadhIte vetyarthe yathAvidhyaNAdipare ghAdi yazcAt / pippalAdena proktaM vedaM vettyadhIte vA paippalAdaH / maitrAyaNIyaH / cArAyaNIyaH / prokte vede vedivyadhyetrorevAnena / prokte vede kim ? carakeNa prokAH zlokAH. cArakAH / tAn vidanti cArakAH // (78) chaN khaNDikokhAd varatantutaittireH / [2 / 4 / 10 / 5 / ] khaNDikAdestathA chaN syAt / khANDikIyaH / [aukhIyaH / vAratantavIyaH / taittirIyaH] || (79) chAgaleyI ca / [2 / 4 / 10 / 6 / ] tathaiva chagalino DhinuNa nipAtyate // (80) carakAt kaThAlluk / [ 2 / 4 / 10 / 7 / ] AbhyAM tarthikANinorluk syAt / carakAH / kaTAH / carako vaizampAyanabhavAH // 10 // kalApito'NNinniti zaunakAdernaphaizca kalpo'pyaNatharvaNo'sau / taTThaNa tUkyAdipadAdito'kaH SaSTheH pathaSThaT zatato luguktAt // 2 / 4 / 11 // vRttam // (81) kalApito'N / [ 2 / 4 / 11 / 1 / ] bhyasastas / ebhyastathA'N syAt / kAlApAH / maudAH / paippalAdAH / ata evAnyeSAm / atra vRttam -- kalApimodAviha pippalAdaH sabrahmacArI kuthumin zikhaNDin / . suparvaNaH sUkarasadma lAGgalin jAjalin taittilipIThasapin // 1 // eSAM nalopazca / sAmANyANigahAdi chana bAdhite 'kAlApine'Ni zaunakAdInAm' sUtram // (82) Ninniti zaunakAdeH / [ 2 / 4 / 11 / 2 / ] ebhyastathA Nin syAt / iti nAnAvidhyarthaH / tatheha AryAdivRttaM paTpAt zaunakavAjasaneyau zAGguravo rajjukaNThakaThazAThau / khADAyanasAmpeyau skandaskambhau ca vASpeyaH // 1 // syAd rajjubhAraH puruSAMsakazca kapAyatAlau ca / cakAra eke vayo haridrUlapatumburu syuH / zyAmAyanaH syAt kamalo'pA alambiH // 2 // phuliGgatANDAruNayo RcAbhaH kalpaM vRSeH kAzyapakauzikAcca / syAd brAhmaNaM cAtra purANato naTabhikSusUtraM ca zilAlipArA / zaryAcca karmandakRzAzvato Nin antAdyanu brAhmaNino'pi gAthA // 3 // zaunakinaH kaThAlluka cAJato dvAbhyAM vidhiH / kAThazAThinaH / talavakArau eke manyante / anye tu devadarzam / vede kim ? zaunakIyA zikSA / traya iti kAlApikAH, hAridrAviNaH, chagalino, dinuNa nipAtitaH / vaizampAyanaziSyAH / traya udIcyAH zyAmAyaninaH / kaThakalApibhyAM lugaNAvuktau / trayaH prAcyAH kAmalinaH / trayo mAdhyamAH tANDinaH / tathA nAnArUpatvAd vidheH kAzyapakauzikAbhyAm RSibhyAM proktaM vedaM ca kalAM ca vidanti / kAzyapinaH / kauzikinaH / ba eva kim ? kAzyapIya kalpaH / kalpaM kim ? kAzyapIyA purANasaMhitA / tathA brAhmaNaM purANena Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH . cirantanaRSicinA proktaM vidanti / zATyAyaninaH / aitareyiNaH / tANDavinaH / bhAllavinaH / purANAt kim ? yAjJavalkAni brAhmaNAni / sulabhayAni ca saulabhAni / cha iJo'N ca na syAt / ata eva tuGgapurANaH purAtanazcAt / tathA zilAlipArAzaryAbhyAM proktaM naTasUtraM bhikSusUtraM ca / cakArAd vedavid vidanti / Nin yathAsaMkhye na / zailAlino naTAH / pArAzariNo bhikSavaH / vedavadabhAvAccaraNAt saMghAd yakaJ / zailAlinAmidaM zailAlikam / pArAzarakam / tathA'ntAdItyuktiprAdhAnyAdantaM bhikSusUtram, Adi naTasUtraM, yathAkramaM karmandakRzAzvAbhyAM proktaM, vedavad vidanti ityarthe / Nin aNit syAd inityarthaH / chandotyarthaM vA tAyaH / karmandino bhikSavaH / kRzAzvano naTAH / tathaiva kAmandakam / tathA'nubrAhmaNaM vettyadhIte vA etAvanmAtre innipAtyate / anubrAhmaNI gAthA paTpadI / (83) na / [ 2 / 4 / 11 / 3 / ] khaNDikAdibhyo vedAderanyatra tena proktamityarthamAtre pratyayo na syAt / khaNDikayA proktAH zlokA vAkyameva // (84) RSezca kalpaH / [ 2 / 4 / 11 / 4 / ] vivakSitAnukarSazcakAro'tra / purANaRSivAcino TantiAt proktaH kalpa ityarthe Nin syAt / piGgena proktaH paiGgI kalpaH / AruNaparAjI / proktAllugiti tadadhyetApi paiGgI / vettyadhIta iti nivRttyarthaM kalpa iti // (85) aNatharvaNo'sau / [ 2 / 4 / 11 / 5 / ] atharvaNA prokto'sau veda ityaN / AtharvaNo vedaH || : (86) tat / [ 2 / 4 / 11 / 6 / ] taditi dvitIyAntAt taM vettyadhIte vettyarthe yathAvidhyaNAdiH syAt / chando vetti. [adhite vA] chAndasaH / naimittiH / vaiyAkaraNaH // ... (87) ThaN kratUkthAdipadAdito'kaH / [ 2 / 4 / 11 / 7 / ] tathaiva ThaN syAt / kratUkthAdeH / padAderakaH / kratoH agniSTomAdyarthaM zAstraM ca tad vetti, agniSTomikaH / vAjapeyikaH / rAjasUyikaH / vRtte AryA SaTpAd dvayozceti uktho nirukto dvipadI purANazcAtharvaNo nyAsaguNAnukalpAH / saMghAtalakSyetarasaMhitAH syuryotiryajuSpArpadayajJacarcAH // 1 // lokAyatanyAyapadakramAH syuH zlakSNo'nusUsaMgrahavRttayo'pi / hemantavarSAziziraM vasanto guNetihAsAnuguNAH zaracca // 2 // AyurvedAnupadau caramaprathamAnaGgadharmatrikSatrAdi / vidyA syAdAkhyAnAkhyAyikAvAcI // 3 // luk sarvadvigusAderakalpAdezca lakSaNakalpasUtrAntato'to Nit / padottaraH padAd gaNaH padazikSA ca mImAMsAkramasAmanhalA gaNAH / / 4 / / sAmalakSaNe aukthikye'trokthaH, taM vetti [adhIte vA] aukthikaH / aukthikyaM vettItyarthaH / na cAtaH pratyayo'nabhidhAnAt / pAThAntoktAlluk / AtharvaNikaH // 1 // anaGgAdi vidyA / vAyasavidyikaH / aGgAdeH aN / AGgavidyaH / [dhArmavidyaH / traividyaH / kSAtravidyaH / ] AkhyAnavAcinaH / yAvatkrItikaH / preyaGgavikaH / AkhyAyikAyAH vAsavadattikaH / saumanottarika: // 3 // luk syAdaN sarvadvigusAdeH padAt / sarvavedaH / paJcavyAkaraNaH / sasaMgrahaH / akalpAdeH Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 paJcagranthI vyAkaraNam lakSaNAdyantAt / AkSalakSaNikaH / mAtRkalpikaH / vArtikasUtrikaH / akalpAdeH kim . ? kAlpasUtraH / ato aNivANa vetyarthaH / padottarapadikaH / tathA padakaH / zikSaka ityAdi gaNau / (88) SaSTheH pathaSThaT zatataH / [2 / 4 / 11 / 8 / ] SaSThizatAt / pathastathA / ThaDantaM, vetti [adhIte vA] / SaSThipathikaH / [SaSThipathikI / ] zatapathikaH / [zatapathikI] || (89) luguktAt / [2 / 4 / 11 / 9 / ] proktArthe yo'NAdistadantAd vettyadhIte vettyarthe vihito . . luk / pANininA proktaM pANinIyam / tad vetti, [adhIte vA] pANinIyaH / ApizalA strI / asAvityanuvRtterasau vA / proktArthe luk kvacit / atharvaNA proktaH, atharvavedaH / vaziSTho'nuvAka: // 11 // sUtrAdapi saMkhyAkAduddhatamatrAmatrAnniyame zete sthaNDilato bhakSyam / saMskRtamukhyaM zUlyaM ThaNu dadhno vodazvitaH kSIrADDhak pAdaH // 2 / 4 / 12 // puSpavicitrA // (90) sUtrAdapi saMkhyAkAt / [2 / 4 / 12 / 1 / ] saMkhyAyA yo vihitaH kastadantAt sUtravAcinaH, tad vettyarthe vihito luk syAt / aSTAvadhyAyAH parimANamasya, aSTakaM sUtram / tad vidanti [adhIyate vA] aSTakAH pANinIyAH / dazakAH vaiyAghrapadIyAH / saMkhyA kim ?. kAlApakAH / kAt kima ? cAtuSTayAH / aproktAcca // (91) uddhRtamatrAmatrAt / [2 / 4 / 12 / 2 / ] atreti saptamyantAt pAtravAcinaH, uddhRtaM bhuktocchiSTamityarthe yathAvidhyaNAdiH syAt / zarAveSUddhRta odanaH, zArAvaH / kArparaH / amatrAt kim ? pANAvRddhRtaH // (92) niyame zete sthaNDilataH / [ 2 / 4 / 12 / 3 / ] niyame vrate'rthe / tathA sthaNDile zete / aN / sthANDilo bhikSuH / avrate vAkyam // (93) bhakSyaM saMskRtam / [ 2 / 4 / 12 / 4 / ] DyantAt saMskRtaM, sata utkarSAdhAnam, ityarthe yathAvidhyaNAdiH syAt, tat saMskRtaM bhakSyaM cet / bhrASTre saMskRtA bhrASTA dhAnAH / pAtrAH / apUpAH / bhakSyaM kim ? phalake saMskRtA mAlAH // (94) UkhyaM zUlyam / [ 2 / 4 / 12 / 5 / ] tayoH saMskRte bhakSyamityarthe staH / piThare zUle iva saMskRtaM piTharaH zUlyam / mayUravyaMsakAditvAt samAsaH // (95) ThaNu danaH / [2 / 4 / 12 / 6 / ] tathA / dAdhikam / 3 nipAtaH / / (96) vodazvitaH / [ 2 / 4 / 12 / 7 / ] tathA ThaN vA / audazvitkam / audazvitam // (97) kSIrAt Dhak / [ 2 / 4 / 12 / 8 / ] tathA / kSareyI yavAgUH // 12 / / pAdo'STamodvitIyo'dhyAyaH [samAptaH] // [iti zrIbuddhisAgarAcAryakRtapaJcagranthyAM saMskRtAdhikAre dvitIyAdhyAye caturthaH, Adito vA'STamaH, pAdaH // ] Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ // atha tRtIyo'dhyAyaH // ] [ // atha prathamaH pAdaH // ] zeSe rASTrAdghaH khaH paaraavaaraadyo'paakpraakprtygyuu-| dIca kvAdestyacNo'raNyAd rUpyAntAhikaprAco nAmni / madrAdaN syAdrASTragrAmAMze'rdhAdyo'rdhAdvaruNa saprajAdeH // 3 / 1 / 1 // vidyunmAlA SaTpadI / (1) zeSe / [3 / 1 / 1 / 1 / ] apatyAdibhyaH saMskRtAntebhyo'rthebhyo'nyaH zeSaH, tasmin yathAvidhyaNAdiH syAt / cakSuSA gRhyate rUpaM cAkSuSam / zrAvaNaH zabdaH / rAsano rasaH / dArzanaM spArzanaM dravyam / dRSadi piSTA dArSadAH saktavaH / ulUkhale kSuNNA aulRkhalA mudgAH / azvairuhyate Azvo rathaH / cAturaM zakaTam / zakaTaM vahati zAkaTo gauH / caturdazyAM dRzyate cAturdazaM rakSaH / cchandobhigrathitaH cchAndaso granthaH / aNo'pavAdAnAha // (2) rASTrAd ghaH / [3 / 1 / 1 / 2 / ] syAcchepe jAtAdau / rASTre jAto bhavo vA rASTriyaH // . (3) khaH pArAvArAt / [3 / 1 / 13 / ] samastavyastaviparyastAt khaH syAcchepe / avAro'vistasya pAraM rAjadantAditvAt pArAvAraH / tatra jAtAdi / pArAvArINaH / apArINaH / avArINaH / avArapArINaH // .. (4) yo'pAkpAkpratyagdIcaH / [3 / 1 / 1 / 4 / ] yaH syAcchepe'pAgAdeH / viparyasta 'pAci jAtAdiH / apAcyaH / prAcyaH / pratIcyaH / divyaH / audIcyaH // (5) kvAdestyac / [3 / 1 / 15 / ] syAcchepe / zloko'tra . kvakutrehataso'mAtrAnniso gate ca neva've / aiSamohyaH zvaso'vAt kvAddekadazako gaNaH // 1 / / kvatyaH / tasaH / tatastyaH / kutastyaH / vAt / tatratyaH / yatratyaH / nisoH gate / nirgato varNAzramibhyaH / niSTyazcANDAlAdiH / nedhUve'rthe nityaH / ito vA eSamastyaH / aiSamastanaH / hyastyaH / [hyastanaH / ] zvastyaH / [zvastanaH / ] zauvastikazca // . (6) No'raNyAdrUpyAntAt / [3 / 1 / 1 / 6 / ] AbhyAM zeSa NaH / AraNyAH sumanasaH / vArkarUpyaH // (7) dikprAcornAmni / [ 3 / 1 / 17 / ] dikpUrvapadAdanAmni NaH / paurvazAlaH / nAmnyaH / paJca. 22 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 paJcagranthI vyAkaraNam pUrveSukAmazamI strI // (8) madrAdaN syAt / [3 / 1 / 18 / ] tathaiva, na NaH / paurvamadrI // (9) rASTragrAmAMze'rdhAt / [3 / 1 / 1 / 9 / ] janapadasya grAmasya vAMzAd dizo'rdhAccheSe'N / tayoH pUrvArdhajAtAdiH / paurvArdhaH / dAkSiNArdhaH // (10) yaH / [ 3 / 1 / 1 / 10 / ] dizo'rdhAt tadaMze / pUrvAya'm // (11) ardhAt / [3 / 1 / 1 / 11 / ] kevalArthaM paratra vyAptyarthaM ca / Aya'm // (12) ThANsaprajAdeH / [3 / 1 / 1 / 12 / ] syAccheSe ThaJ / jAticatuSkamatra sAdyArdhakAlAccharadastu zrAddhe rogAtape vA ca nizApradoSAt / taD ca zvasaH syAd bhavatozca kantho dezAt purazche tu samAnalokAt // 1 // tatprAkparokdamaUrdhvadeho'dhyAtmAdhibhUtastvadhidevavarSe / / yadyantaraH paryanugrAmato nIvijAnukarNAdupato bhave'yam // 2 // arthe ca yajJadvayajRgRtkrato mAkhyAtato brAhmaNa adhvarAcya / adhyAyeSvapa'zcaraNAt purasto'nto dAttabahvajathamAcca pauroDAzAt puroDAzata eva ThaN syAt // 3 // bhaktau mahArAjato'dezakAlAt sAdhau kathAdyAgata AyasthAnAt / azuNDikAderRNato'grahAyaNIto'pi saMvatsarato gaNo'yam // 4|| , sAdyardham / aprAc ardham / vidyamAnapUrvapadAdardhAt 1 pauSkarAdhikaH / digAdezca / . uttarAdhikam / tadaMzavRttezca tayoH / paurvAdhikaH / tathA yathAkathaJcit kAlavAcinaH / mAsikam / sAMvatsarikam / kAdambapuSyikam / vaihipalAlikam / zaradaH zrAddhe pitRkArya eva / zAdikaM zrAddham / zArado'nyaH / roge Atape vArthe / vA / zAradiko vA / zArada evAnyaH / vaiva / naizaH / prAdopikaH / zvasa: ThaN cAtra / taDAgamazca / zauvastikam / [zvastyaH / zvastanaH / ] syAdityato nityam / bhavata idaM bhAvatkam / tyadAdeH chas / bhavadIyam / zatrantasya tu bhAvatam / kanthoH / kanthAyA uvarNAntAcca dezavAcinaH / kAnthikaH / vau~ vuJ vakSyati / oH / zAbarajambuka: / naiSAdakarSukaH / dezAt kim ? paTozchAtrAH pATavAH / purazche tu pUrvadezAt / che / chaviSaye eva TaN / ADhaka jambu / nApitavAstu / prAk tu grAmau / tatra jAtAdiH / ADhakajambukaH / [nApitavAstuka: / ] cha kim ? mAlvavAstavaH / evaM sAmAnika: laukika: // 1 // to prAkparo yayo to tatprAkparau / samAnaparvapadAta / lokAntAccetyarthe / sAmAnadaizikaH / aihalaukika: / ataH paraM bhave'rthe / aurzvandamikaH / [aurdhvadehika: / AdhyAtmikaH / AdhibhautikaH / Adhidaivika: I] vArSikam / makacchaNe dezAdyarthaM bhavedatra zloke / Adi antaryasya tato'ntaH pUrvAt / gehasyAntarbhavaH, AntargehikaH / AntaHpurikaH / evaM pArigrAmikaH / grAmaM sarvatobhava ityarthaH / evam aupanIvikaH / [aupajAnukaH / aupakarNikaH / ] bhave'rthe'yaM zlokaH, tatprakArajArthasya prAzlokArthatvAt / anye yadide ca pUrve tu Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 171 zeSe // 2 // arthe ceti viSayasaptamyA vAcyAnAkSipati / evaM sarvatra / tenAsyAM paJcapadyAM sUtravAcina: SaSThyantAt tasyArthasya vyAkhyA'taH / cakArAt tatrabhavozcetyayozca nAN / yajJAt / na ca yajJastho'tra bhAvo nAma yAjJikaH / nAvayajJikaH / pAkayajJikaH / evaM vyac / aiSTikaH / pAzukaH / Rk / ArcikaH / Rt / RdantAt / cAturhotRkaH / kratuH / AgniSTomikaH / vAjapeyika: / rAjasUyikaH / yajJAMzatvAt kratuH spaSTArtham / evaM nAmikam / AkhyAtikam / nAmAkhyAtikam / ityAdi / asantodAttatvArtham / RSivAcino'dhyAyeSveva vAcyeSu / vAziSThiko'dhyAyaH / vaizvAmitrikaH / adhyAye kim ? vAziSThI Rk / purastaH puraH parAt, caraNAt / paurazcaraNikaH / antodAttatvAd bahvacaH / SAtvaNatvikam / nAtAnatikam / samAsasyetyantodAttaH / bahvacaH kim ? saupam / taiGam / antodAttAt kima ? sAMhitam / udAttAdayo visarjanIyavat prasiddhAH / puroDAzaH piSTaH piNDa: / pauroDAzaH / tAbhyAM ThaNa, nANa, bahulArthatvAd gaNAnAm / pauroDAzikaH / puroDAzikI / paJcapAt / / 3 / / bhaktAviti / tadvat prathamAntAt sabhaktiH sevyo'syetyarthe / [srughno bhaktirasya sraughnaH / ] mahArAjAt / tathA dezakAlavarjitAt tadanyAcittavAcinazca Thak syAnnAN / mAhArAjika: / ApUpikaH / pAyasikaH / sAdhAviti / tadvat tatra sAdhurityarthe kathAdyacca paThyate tataSThak syAnnAN / kathAyAM sAdhuH pravINa: kAthikaH ityAdi / atra SaTpadI kathAvipazcAjjanavAdaveNusaGgrAmasaGghAtanivAsasaktu- / pravAsamAMsaudanavRttyapUpAyurvedajalpasaguDopavAsAH / ikSurjanevAdagaNau vitaNDA guNo janovAda ca saGgrahAdyAH / / 5 / / vipazcAcca kathA vikathA / Agate / tadvat / zuNDikAdivarjAdAyasthAt svAmigrAhyAMzotpattisthAnAt tata Agata ityarthe Thak syAnnAN / stha laghu / zulkazAlAyA AyAtaH zaulkazAlikaH / AkarikaH / zuNDikAderaNeva / zauNDika ityAdi / atrAnuSTup zuNDika upadAnazca kRkaNasthaNDilau tathA / / upatIrthastathA bhUmi tRNaparNI gaNaH smRtaH // 6 // RNAdeH zepe / ANikaH / [AgrahAyaNikaH / sAMvatsarikaH / ] Azvatthiko'pi // 1 // parAvarAbhyAmadhamottamAd yo baljhurdipardeH TyaNu kApizItaH / vA prANiraGkormamaNAzchamadhyAnmagmitpRthivyAzcaraNe nivAse // 3 // 12 // upajAtiH // (13) parAvarAbhyAmadhamottamAd yaH / [3 / 1 / 2 / 2 / ] parAdeH parAdardhAccheSe ya eva syAt / parAya'm / [avarAya'm / adhamAya'm / uttamAya'm // ] (14) balhyudipardeH TyaNu kApizItaH / [3 / 1 / 2 / 2 / ] ebhyaH zeSe TyaNu syAt / bA[lhA] yanaH / [bAlhAyanI / aurdAyanaH / aurdAyanI / pArdAyanaH / pArdAyanI / kApizyAyanaH / kApizyAyanI / ] Ti stryarthaH / kApizAyanI drAkSA / 3 nipAtaH / / (15) vA prANiraGkoH / [3 / 1 / 2 / 3 / ] TyaN aN vA syAt / rAGkavAyaNI, rAGkavI vA Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 paJcagranthI vyAkaraNam gauH / prANivRtteH kim ? rAGkavaH kambalaH / kacchAdivuJ tu nRtatsthe / rAGkavako naraH / / (16) mamaNA: chamadhyAt / [3 / 1 / 2 / 4 / ] ma maN A ete syuH zepe madhyAcchazca / mAdhyamaH / mAdhyamaH / yuktaM ucite'rthe aH / madhyo vaiyAkaraNo, nAtihInotkRSTaH / madhyaM kASThaM, nAtihasvadIrgham / madhyA strI / chaH / madhyIyaH // (17) mak / [3 / 1 / 25 / ] madhyasthaH, magAgamazca / madhyamIyaH // (18) mit pRthivyAH / [3 / 1 / 2 / 6 / ] pRthivyAH parAnmadhyastho'tra mak ca mit sarvaluk, zrutatvAt pRthivyAH / pRthivImadhyAdAgataH madhyamIyaH // (19) caraNe'N nivAse / [3 / 1 / 27 / ] tathaiva caraNavAcye'N syAnna ccho'sya nivAsa ityarthe / pRthivImadhye nivAsa eSAM madhyamAH, trayo vaizamyAyanaziSyAH // 2 // dvaipyo'nvayvi grAmAt khagyau vAhIkebhyo'N nadAdeH / dUrAdetyaH tho'ntaHsthAderagrAntAdezceman pazcAt // 3 / 1 / 3 // vidyunmAlA // (20) dvaipyo'nvayvi / [3 / 1 / 3 / 1 / ] samIpaM ced dvIpo yvo nipAtyate / dvaipyaH / anvayvi kim ? yamunAdvIpe jAto dvaipakoM vyAsaH / / (21) grAmAt khaJyau / [3 / 1 / 3 / 2 / ] zepe staH / grAmINaH / grAmyaH // katryAdau ddhkny| grAmeyakaH // ( 22 ) vAhIkebhyo'N / [3 / 1 / 3 / 3 / ] zeSa syAt / SaTpAdvayaM, vRttamihAdimArye vAhIka goSThI ca paTaccaro tekI gomatI yak sakalAdito'pi / gotrAdikro'prAstaratadvaco'to hemantavarSatu ca sandhivelA / saMvatsare parvaphale trayodazyAdyAzca sandhyAdhvani paurNamAsI // 1 // kopAntakacchAntaparaM jcha raGkakazmIrazAlvAH kuru karNavarNAH / gandhArakambojavirUpakAzca dvIpAnuSaGgo'japAdasindhU / kulaM tvanUpacca amI tu deze grIvA bhave'rthe ca muhUrtazikSA // 2 // saMvatsaropAttanimittayajJAH nyAyo niruktaH punaruktacarce / zlakSNaM tathotpAdakramottarau ca // 3 // vidyA kSetrAGgavAstozca cchandoto bhASa nAma ca / vicitirvijitazceti nigamopaniSatpadaH / vyAkhyAnargayanaM ceti urasA tvakRtastathA // 4 // paladIparikhAtatvAn karpaTTakalakoTazUrasenAH syuH / udayAno yakRlloma kamalidA ceti bahukITam // 5 / / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 173 vAhIka jAtAdiH / vAhIke'tatsthe prApte goSThyAdeH ropAnteto vuJ / yajJAdevRddhAderuktA-vapatyATThakitra / kratvAdeH kAlATuji / kopAntAderdezavAcino rASTrAd vuJyajyeantAH / zAkalyAcchAtrAH zAkalAH / gokakSAH / zakalAdi: gargAdyantargaNaH / yaji kaseNucchAtrAH / zAkalIyAH / gotrAt pautrAdyantAdin / dAkSAH / pAnnAgArAH / yaudhiSThirAH / prAcyabharatadvyaco vihitAd iJo na tu / caidIyAH / pauSkrIyA / kAzIyAH / vAzIyAH / ata ityakAramAtrAd itraH, na NAdeH / aupagavIyAH / gotrAt kima ? dAkSIyAH / hemantasya tu iJ vA'N ThaJvA / haimanam / haimantam / haimantikam / RtubhyaH / zaiziram / vAsantam / gaipmam / varSA / ThayuktaH / vArSikam / bhAt / pauSaH / taiSaH / evaM sAndhivelam / parvaphalayoH / sAMvatsaram / sAMvatsariko'nyaH / trayodazI / Adi / caturdazI / paJcadazI / amAvAzyA / amAvAsyA / pratipat / ebhyo'N / evaM kopAntAt / RSikaH / mAriSikaH / AzmakaH / ikSvAkuH / aikSvAkaH / evaM kAccha ityAdi / anUpatvAntaH / kAccha: / AjavAhaH / rotyanRtatsthe vuJ vakSyati / amI tu deze vAcye / AbhyAM ca / mAghIprasthaH / mAhiSIprasthaH / kaSatIram / palvalatIram / na cchaH / SaTpadIdvayam / grIvA'tra bhave, na zeSe / grIvAyAM bhavaM graivam / nedehAsAdyaH, nadIkatvAdipAThAt / graiveyam / graiveyakam / arthe ceti tadvat / tatra bhavaH, tasyArtho vA vyAkhyAna ityarthayorecavadvaco 'ntodAttA ThaJi prApte / mauhUrta ityAdi / vidyA ke valA / kSetrAGgavAstupUrvAcca kSetravidyA / [aGgavidyA / vAstuvidyA / ] chandaH kevalam / ataH paraM bhASAdicatuSTayaM ca / chandobhASA / [chandonAma / chandoviciti / chandovijiti / ] ebhyo'N / urasA kRta ityarthe / aurasaH putraH / tatheti prAgvaccheSe / paladyAdeH / paladyAM jAtAdi pAlada ityAdi / anye udIcyagrAmAd bahvaco'ntodAttAdajiti / zaivapuram / mANDavanagaram / vyAvRttAvaNa svarArtham / anudIcyAt / mAthuram / abahvacaH / vajI / dhvAjam / antodAttAt [kim ?] zArkarIdhAnam / tatrautsargika evAN / paladyAdezca / kintu vAhIkagrAmAt jikaThorbAdhanArtham / / ( 23) nadyAdeH / [3 / 1 / 3 / 4 / ] Thak zeSe / gAtheha gItistunadI mahI kAzapharI vAcA vANArasI kAzaharI ca vAmA / kAmasthalI syAd vaDavA vRSeta pAmA ca zAlvA ca purasenakI ca / grAvA ca dArvA giri dhAtakI ca syAt khAdirI kozavanAni gAthA / 1 / kauzAmbI zrAvastI pUrvanagaryo bhave tu dRti kukSi / vastyastyahikalazitaH sAdhau pathyatithivasatitaH svapateH // 2 // nAdeya ityAdi / bhave tu tatra bhave tu ityarthe dRtyAdeH dArteyaH / [kaukSeyaH / vAtsyeyam / Asteyam / Aheyam / kAlazeyam / sAdhau / tatra sAdhurityarthe ataH / pAtheyaH / [AtitheyaH / vAsateyaH / svApateyam // ] (24) cho'ntasthAdeH / [3 / 1 / 3 / 5 / ] zeSe / iha vRttamAryAstisro'tha gAthAdimanuSTubArye antasthakATheraNi bhauji sauvidantAgravArATakipUrvapakSa- / ahiMsivAlmIkisamAGgasauGgi AmitrikhADAyani ekavRkSa // 1 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 paJcagranthI vyAkaraNam viSamottamamagadhagahA ekapalAzAntareSvanIkAH syuH / iSvagrAsurizaizirikAmaprasthAgnirmi syAt // 2 // AdhyazvyekagrAme'parapakSakSaimavRddhayo vyADiH / sauveraNistvanuttara ete'vasyandanAnyau ca // 3 / / zAkho'dhamottamasamAnAt pArvaikamukhatastazcetkaH / svaparajanadevarAjJaM Nin mAdhyAmavetraveNUnAm // 4 // prasthottarapadAbhyAM cho'jihvAkAtyaharitakAtyatastyajjhalAdejAdyaco dezAt / kaTAdyeGAdyazca puro nRnAmno vA bhavataH sit jihvAmUlAGgulerbhave // 5 // . che grAmakanthApaladahRdantAt kakhopadhAyA nagarAntato'pi / gartAntaparNakRkaNAd bharadvAjAt parvatAd vA tvanare tvataste // 6 / / revatikaudAmadhibhyAM svApizivaijavApitaH / kSaimavRddhyaudavAhibhyAM gauragrIveH phivuni // 7 // granthe siitaanvessnnymsbhshishukrndendrjnnebhyo-| 'devAsurarAkSo'suro guNamukhayatkArthebhyo gAthA // 8 // antasthIya ityAdi / zAkhaH adhamAdiH / adhamazAkhaH / [uttamazAkhaH / samAnazAkhaH / ] pAvaikamukhebhyaH taso'nta illuk ca / pArzvatIyaH / [ekatIyaH / mukhatIyaH / ] kaDAgamazca svaadeH| . [svakIyaH / [parakIyaH / janakIyaH / ] Ni / madhyamAdeH / kaT ca / mAdhyAmakIyaH / [vaitrkiiyH| . vaNukIyaH / ] prasthottarapadAbhyAM Ni ccha: syAnna kAH / prAsthIyaH / [auttarapadIyaH / ] tyatnapadAnte Atve eva / Adyac yasya tasmAcca / tyac pratyAhAraH / jihvAkAtyaharitakAtyavarjitAt / tadIyaH / kimIyaH / tathA zAlIyaH / etikAyanIyaH / gorakSIyaH / aupagavIyaH / Adi kim ? sAbhAsannayanaH / at kim ? halAderapi yathA syAt / neha / jaihvAkAtAH cchAtrAH / [hAritakAtA:] ata evApatyAntAdivaduttarapadAt / pANinIyAH / ghRtarauDhIyAH / kambojavAraNIyAH / dezAt puraH / prAgdazavAcikaTAyeGAda ya ca / kaTanagarIyaH / kaTagrAmaNIyaH / tathA eNIpacanIyaH / gonardIyaH / yAt kim ? devadatto [nAma] vAhIkeSu grAmaH / kroDaH / udarkaH / devadattaH / eGAdaco manuSyanAmno vA / devadattIyaH / devadattaH / bhavataH cha: sit / bhavadIyaH / jihvAmUlAGgaleH / tatra bhavaH ityarthe, na zeSe / jihvAmUlIyaH / [aGgalIyaH / ] SaTpadI // 5 // che / chaviSaye cha eva nAnyaH grAmAdyantAt / dAkSigrAmIyaH / [dAkSikanthIyaH / dAkSipaladIyaH / dAkSihUdIyaH / ] gomayahudIyaH / kakhopAntAt / ArohaNakIyaH / zAlmalikIyaH / azvatthakIyaH / ASTakaM nAma marudeze / ASTakIyaH / rASTrAt / brAhmaNakIyaH / tathA kauTizikhIyaH / AyomukhIyaH / nagaragartAntAt / dAkSinagarIyaH / vRkagIyaH / zvAvidgIyaH / rohidgartIyaH / kRkaNaparNAbhyAM bhAradvAjadezAbhyAm / kRkaNIyaH / [parNIyaH / / bhAradvAjAt kim ? kArkaNaH / [pArNaH / ] evaM parvatIyo naraH / anare tu vA eva / parvatIyaM. [pArvataM] phalam / revatasya svamityarthe itaH apatyAt vuJi prApte / revatikIyaH / granthe / ataH parebhyo Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 175 dvitIyAntebhyaH tamadhikRtya kRto grantha ityarthe'Ni prApte / sItAnveSaNIyo granthaH ityAdyAkRtigaNatvAt / pradyumnAgamanAdeH tathA adevAsurAdeH cArthe raH / nArtho dvandvaH ridariti pratyAhArArthaH / tataH kAkolukIyaH / zabdArthasambaddhIyaH / vAkyapadIyaM prakaraNam / adevAsurAdeH kim ? daivAsuraH / [rAkSo'suraH / ] guNamukhAdyaNityarthaH // gAthAryAH // 8 // (25) dUrAdetyaH / [3 / 1 / 3 / 6 / ] zeSe / dUratyaH // . . (26) agrAntAdezcaman / [3 / 1 / 37 / ] agrimaH / antimaH / AdimaH // (27) pazcAt [3 / 13 / 8 / ] imad / pazcimaH / pRthakkyaNartham // dakSiNAkutaHpurastyaNauttarAhaH khaJaN ca yuSmadasmadorDakaikatAyAm / tautavau mamazca katrito DhakaJ vRjimadritaH ko dezakAzito jiThaThaJ // 3 / 1 / 4 // yavamatI // (28) dakSiNAkutaHpurastyaN / [3 / 1 / 4 / 1 / ] bhyas luk / ebhyaH pazcAcca zeSe tyaN / dAkSiNAtyaH / kautastyaH / tasaH tyap ca / kutastyaH / paurastyaH / pAzcAtyaH // (29) autarAhaH / [3 / 1 / 4 / 2 / ] uttarAdAhaJ zeSe // (30) khANca yuSmadasmadorDakaH / [3 / 1 / 4 / 3 / ] AbhyAM zeSe khaJ aNvA tyadAdi chazca syAt tayorDa kAntazca / yauSmAkINaH / yauSmAkam / [AsmAkInaH / AsmAkam // ] (31) ekatAyAM tautavau mamazca / [3 / 1 / 4 / 4 / ] ekatve tau krameNa tava mama ca / tayorDakAntazca tayoH / tAvakInam / mAmakInam / tAvakaH / mAmakaH // ____ (32) katrito DhakaJ / [3 / 1 / 4 / 5 / ] SaTpAdiha katricarmaNvatIgrAmakuDyAkuDavazauNDakaH / puSkarapuSkalombhizca kuNDinA nagarIkulAH / grIvAkukSezca bhUSArthAzipu mAhiSmatI gaNaH // 1 // ' kAtreyakaH / kuNDayA kuDava koNDeyakaH / kulagrIvAkukSeH / krameNa zvani bhUSaNe asau / kauleyakaH / [graiveyakaH / kaukSeyakaH // ] (33) vRjimadritaH kaH / [3 / 1 / 4 / 66 / ] zeSaiva, na rASTrAd vuJ / vRjikaH / [madrakaH // ] (34) dezakAzito jiThaThaJ / [3 / 1 / 4 / 7 / ] dezavAcikAzyAdeH zeSe jiThaThau sto na cchAdi / asminnapi vRttaSaTpAt kAziH sudhAmitrahiraNyasaMvAhagovAsanadaivadattAH / saudhAvatAno yuvarAjadAsagrAmoparAjAcyutamodamAnAH // 1 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 paJcagranthI vyAkaraNam syAstikaH karaNaM sunAman sAMyAti sAraGgi ca dAsamitraH / sAyAntakAvI api sindhurAjaH pUrvAdikAlAdapi devarAjAt / / vAhIkagrAmAccha uzInare vA syAcchomamitrAdapi saGkalAdAt // 2 // kAzikA / kAzikI / dezAt kim ? kAzIyAH chAtrAH / udIcyAt / daivadattikaH / [devadanIyaH ] vAhIkAt tanado na pArthakyAt / devadattaH / jasAvRtteH pUrvAdi pUrvapadAt kAlAt / / pArvakAlikaH / aurdhvakAlikaH / ApatkAlikaH / [aurvakAlikI / ApatkAlikI / ] ThaJJyarthaH / vAhIkagrAmAccha vipaye / zAlakye jAtA zAkalikA / zAkalikI / vozInareSu grAmAt / AhvajAle bhavA, AhvajAlikA / AhvajAlikI / AhvajAlIyA / AkRtitvAd arindamAde: // 4 // dhRmAdito vuJ tanadRicciraM prage prArne'vyayAd vA'cna prutpraare-| zcirAttathA prAvRSa eNya jAta: Tho'trApi lugnAmni tu kAdi bhAdeH // 3 / 1 / 5 // upajAtiH / / (35) dhUmAdito vuJ / [ 3 / 15 / 1 / ] zepe dezavAcinaH / vasantaSaTpAcca vitAnavaMzAH paTpAvatAna iha dhRmArjunAyanazazAdanazAppaghopA AnartarAjagRhamujjayinI videhaH / mApagthalIpavamitrakulAntarIpA AvartapayalapaDANDaparetagatA // 1 // naunAH samudrAdavayApaTTAraH sauvIratastIrthakulAdvyAhAvaH / dANDAyanasthalyaruNau ca kukSiH tryAhAvasaMsthAya ca dhArtarAjI / / aJjIkulaH madrakulAvaseyo pATheyasAketakaSAyavallI // 2 // dakSiNApathabhakSAlI ArAjI bhadrakasthalI / satrAsahayavAsAhe dvIpazca sAhakasthalI // 3 // prAvINyanindha nagarAdaraNyata adhyAyanyAyAcca vihArakuJjare / vA gomaye'thApi yugandharAt kuroH sAdyagnikacchAdatha vaktravartataH // 4 // kacchanRtatsthato'padAti sAlvaH varNoM tu kanthA ca sagAyavAgvAH / che dhanvarASTrArthabahutvayolaH sAdaH vahaprasthapurA pAttaiH / prAcyAt kRlAlAdikRte vamantagrISmAttadApye'tha sadAzvayujyAH / / 5 / / bhaktau rAjJaH pito vA sve vA'ziSyadaNDamANave / midvidyAyonibandhAdAgate uzcaraNAJcyaci // 6 / / grISmAvarasamAd varNe saMvatsarAgrahAyaNI / bhyAmazvatthakalApibhyAM yavabusAdacittathA // 7 // dhaumaka ityAdi / naunroH samudrAt / sAmudrikA nauH / narazca / evaM sauvIrArthaH / tIrthakulAbhyAm / asauvIre'N / ito deze'pi / pravINe nindye cArthe nagarAt / pravINA hi nAgarakAH Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 177 bhavanti / evaM caurA hi [nAgarakA bhavanti / ] katyAdau / nAgareyakaH / anayoH kim ? nAgaro'tra / araNyAt brAdiSvartheSu / AraNyako naro'dhyAyo nyAyaH panthA vihAro hastI vA / gomaye'rthe vA'Neva / AraNyako, [AraNyo] gomayo'ghyaH / adhyAyAdau ca vA, nare nityam / tadatrAthazabdAt / yugandharAt kurAMzca vuJ aN vA / yaugandharakaH [yaugandharaH / kauravakaH / kauravaH / kacchAditvAt / ] nRtatsthe nityam / kauravako nA / tadvAsazca / api kim ? nAto vAsAdi sapUrvapadAdagnyAdeH deze / kAlAgnakaH / bhArukacchaka: saindhuvaktrakaH / cAkravartakaH / kaccha ca / kacchAdyantayajatvAnnare tatsthe cArthe / kAcchako naraH / taddhAso vA / anyatra kAcchaH / kacchAdau nRtatsthe sAlvAt siddhe'padAtAveva / padAtistu sAlvaH / vargu nadastadAsanno dezo'pi, tatra / kAcchako gauH / varNau kim / kAnthikaH / atra sa iti nirdezAt sAlvaH goyavAgvorarthayoH / cchando'rthaM vyatyayaH / sAlvako gauH / sAlvikA yavAgaH / sAlvo'nyaH / che / chaviSaye dhanvArthAt / pAradhanvakaH / airAvatakaH / rASTrArthAt / AhisArakaH / AdarzakaH / zyAmAyanakaH / vyaktyartho'rthaH / AhisAragartakaH / bahutvAt / bahuvacanAMvaSayAd rASTrArthAt / aGgeSu bhavaH, AGgakaH / vAGgakaH / dArvakaH / cArvakaH / AjarundakaH / anAdeva / traigartakaH / acche'pIdam / bahutvAt kim ? ekatvadvitvArthAnna / vartanISu tu jAtA vArtanaH / dezabhedAd bahutvam / Ne laH yakArAdalapato yopAntAt / zAGkAzyakaH / kAmpilyakaH / sAdeH / saprAkpadAd vahAdeH / pailuvahakaH / phAlguvahakaH / mAlAprasthakaH / zoNAprasthe prAgdeze bhavaH zauNAprasthakaH / hAstinapurakaH / vAhIkagrAmAdapi / vAnaprasthakaH / nAndIpurakaH / kaumudIvahakaH / dAzarUpyakaH / che kim ? zaivapuram / rUpAntaiH / rephopAntAdIkArAcca prAgdezavAcinacche / pATaliputrakaH / raivatakakaH / kAkandakaH / mAkandakaH / prAcyAt kim ? dAsamitrIyaH / che kim ? / dAzapuraH / itaH paraM pratyekArthe bahulArthatvAd gaNAnAM nAN / kulAlAd vuJ kRtArthe / tRtIyAntAt tena kRta ityarthe nAmnISyate / kulAlena kRtaM kaulAlakam, ityAdi / nAmni kim ? kaulAlaH zlokaH / atra paJcapadI.. . kulAlacANDAlaniSAdasenAsirindhrakarmAravadhUzvapAkAH / brahmaJca rudrA niSAdo ruruzca syAd devarAjo varuTo'pi parSat / staH kumbhakArAnuDuhau ca gAthA // 8 // upte / tatroptamityarthe vuJ ca / AbhyAM vasante uptaM sasyaM, vAsantakam / ThatraNau ca / grepmakam / grepmam / Tha nityam / AzvinI] yuktA paurNamAsI AzvayujI / azvinItyarthaH / tatroptA AzvayujA mASA / paTpadI 5 // bhaktau / prathamAntAt so'sya bhaktiH / sevyata ityarthe / kSatriyavAcinaH apatyAntAcca / veti bahulam / nakulo bhaktirasya nAkulakaH / sAhadevikaH / pitaH / gArgakaH / aupagavakaH / glocukAyanakaH / dAkSakaH / na ca / pANinIyaH / pauravIyaH / sve veti / apatyAntAt bhaktau codAhatam / tasya svamityarthe ca / gAya'sya svaM, gArgyam / tatsvam / aziSyadaNDamANavaM kim ? gokakSasya ziSyAH, gaukakSAH / dAkSerdaNDamAnavAH dAkSAH / pAnnAgArAH / raivatikIyAH / niditi / vidyayA yonyA vA kRtasambandhA, ye ca tadvAcinaH, tata Agata ityarthe / * upAdhyAyadAgatam aupAdhyAyakam / AcAryakam / zaiSyakam / mAtAmahakam / paitAmahakam / mAtulakam / mitkaraNametadarthopalakSaNArtham / tena mitaH prakRteryaH pratyayaH sa vidyAyonisambandhAd dRSTavyaH / yaH Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 paJcagranthI vyAkaraNam prAgukto vuJ sa mito vidyAyonisambandhAt / u: / RvarNAntAd Agate'J vakSyate / hotRkam / mAtRkam / vyacIti / SaSThyantAt tasyAmnAyasamUhavargA ityarthe naDAdeH kugyuktaH, tadarthe caraNavAcino vuJ krocazcidetadarthaH / kaThAnAmAmnAyaH saMghaH dharmo vA / kAThakaH / maudaka: pauppalAdakaH / grISmavarasamAd vuJ RNe iti saptamyantAt kAlavAcino deyamRNamityarthe / saMvatsarAgrahAyaNIbhyAM vA / vAtra sambadhyate / azvatthAde rajit / vuAtra gityarthe / grISme deyamaNaM graiSmakam / avarAsamA / avarasamam / tiSThadgvAdau / Avarasamakam / evaM sAMvatsarikam / [sAMvatsarakam / AgrahAyaNikam / AgrahAyaNakam / ] kAlAt Thacuau / yasmin kAle azvatthAH phalanti, mayUrAH kalApino bhavanti, yavAnAM busamutpadyate, sa tathA deyamRNam, azvatthakam / [kalApakam / yavabusakam / ] (36) tanadRicciraM prage prAne'vyayAt / [3 / 15 / 2 / ] ebhyaH zeSe tanaT syAt / Tit / mumante nipAtanAt / cire jAtAdi / cirantanam / pragetanam / avyayAt / sAyaM bhavaH sAyantanaH / prAktanaH / divAtanaH / kAlAdeva / svarbhavaH sauvaraH // (37) vA'c / [3 / 15 / 3 / ] aparAhnapUrvAhnAd ac vA'tra paThyate / tataH zepe tanaTa syAt / kAlAt J vA / aparAhaNetanI / [pUrvAhNatanI / ] AparANikam / [paurvANikam // ] (38) naH parutparArezcirAt / [3 / 15 / 4 / ] ebhya kAlebhyaH zeSe laH syAt / parunaH / [parAritnaH / ciratnaH / ] Tittano vA // (39) tathA prAvRSa eNyaH / [3 / 15 / 5 / ] tatheti zeSe syAt / prAvRSi bhavaH prAvRSeNyaH / itaH parastu niyate'rthe // (40) jAtaH Tho'tra / [3 / 15 / 6 / ] atra prAvRSi jAtaH ityarthe ThaH syAnnaiNyaH / prAvRSikAH / / (41) api / [3 / 15 / 7 / ] jAto'tretyanukAMtho'piH / atrAyi saptamyantAjjAtetyarthe yathAvidhyaNAdi ghAdizca syAt / srughne jAtaH, sroghnaH / autsaH / rASTriyaH / [avAra-]pArINaH / jAtaH kim ? srughne bhuGke zete ityAdi / (42) lugnAmni tu kAdi bhAdeH / [3 / 15 / 8 / ] nakSatrAdestatra jAta ityarthe kAdayaH syuH / tviti bahulam saMjJAgatau luk ca / gAthehAnuSTubhau ca mUlapradoSApathistu pantho'parAhnapUrvAhnajAvaskarAt kaH / kANAmIbhyo'pakarAcca sindhoH kAllugvizAkhAbahulAnurAdhA / sthAnAntagozAlapunarvasubhyo'pi tiSyahastAt kharazAlato'pi // 1 // revatIrohiNI citrAbhyaH striyAM tajjamRgaziraH / vatsazAlAbhijidazca vuJca nRbhiSajo na vA // 2 // TAtau phalgunyaSADhAbhyAM zraviSThASADhatastu chaN / nidaNvA vuJ zaradastu adho'vaso Damo gaNAH // 3 // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 179 mUle jAtaH mUlakaH / AdrakaH / bhAnnAN / pradoSakaH / na vAJ / pathin patha: syAt / panthaMkaH / nAN / aparAhnakaH / [pUrvAhnaka: / ] vA'co naH / tana au / avaskarakaH / nAN / kA iti / ka a etau staH / amAvasyA / vadbhis paryAyArtham / amAvasyakaH / amAvasyaH / AmAvasyakaH / [AmAvasyaH / / trayodazAda ya eva / AmAvAsyaH / AbhyAM ka aNa ca sta apakarakaH / sindhukaH / aN ca / [saindhukaH / ApakaraH / ] nANet / kacchAdisiddhau nRtatsthavuJ luk syAjjAtArthe / aNAdi vizAkhAdeH / vizAkha ityAdi / TyAGoluMgaNAdi luki / revatyAdi: striyAM luk / revatyAM jAtA raivatI / [rauhiNI] gaurAdiGI citrA / taditi striyo nAtra revatyAdeH / mRgazira Adezca / lugvA'N vA jAtArthe / revatiH / raivataH / [rohiNI / rauhiNaH / citrA / caitraH / mRgazirAH mArgazIrSaH / Taat / etau krameNAbhyAM staH / phalgunI / aSADhA / strI lugvA / phAlgunaH / ASADhaH / zraviSThASADhAbhyAM chaN / lugvA / zrAviSThIyaH / zraviSThaH / nAN / TidaN / bahulaM bhAt / zAtabhiSaH / zAtabhiSajaH / vuJ zaradaH, na RtvaN / zAradakAH darbhAH mudgAzca, nAma / adhas [avas] AbhyAM DamaH syAt / adhamaH / avamaH / anAmni yathAprAptameva / maulaH / AparAhnikaH / [paurvAhnikaH / ] pUrvAhnetanaH / [aparAhnetanaH / ] yAvat zAradaM sasyam // 5 // krItAptasaMbhUtakRtA abhijJaH sAdhUptapuSSyattviha pacyamAnam / kAlAdaNaM deyamRNanmRgastu bhaktANNa sAdhuWNa parSado yak // 3 / 16 // indravajrA // " (43) krItAptasambhUtakRtA abhijJaH / [3 / 1 / 6 / 1 / ] DyantAd yathAvidhyaNaghAdI sta: krItyAdyarthe / srughne krItaH labdhaH saMbhavati kRtaH kuzalo vA sraughnaH / [mAthuraH / nAdeyaH / ] rASTriyaH / [pArINaH / ] (44) sAdhUptapuSSyatvihapacyamAnaM kAlAt / [3 / 1 / 6 / 2 / ] kAlavAcinaH aNghAdI staH sAdhvAdau / hemante sAdhuH hemantaH, haimano vA prAvAraH / zaiziramanulepanam / hemante upyante [haimantAH] hemanAH [vA] yavAH / graiSmAH zAlayaH / vasante puSpyanti vAsantyaH kundalatAH / graiSmyaH pATalAH / zaradi pacyante zAradAH zAlayaH / graiSmA yavAH // (45) RNaM deyam / [3 / 1 / 6 / 3 / ] DyantakAlAd yathAvidhyaNghAdI staH, deyamRNamityarthe / mAse deyaM mAsikam / sAMvatsarikam / RNaM kim ? mAse deyA bhikSA // (46) RNanmRgastu / [3 / 16 / 4 / ] DyantakAlAdyathAvidhi tau sta RNanniti vyAharati mRga ityarthe / nizAyAM vyAharati mRgaH naizaH, naizikaH / prAdoSaH / prAdoSikaH / [mRgaH] kim ? nizAyAM vyAharatyulUkaH // (47) bhaktANNa sAdhuH / [ 3 / 1 / 6 / 5 / ] bhakte sAdhurityarthe NaH syAt / bhaktAH zAlayaH / taNDulAH sAdhuryogyaH pravINo vA // (48) NyaNa parSadaH / [3 / 1 / 6 / 6 / ] saH sAdhuratretyarthe / pArSadyaH / pArSadaH // (49) yak / [3 / 1 / 6 / 7 / ] DyantAt sAdhurityarthe [ya] syAt / karmaNi sAdhuH, karmaNyaH / zaraNyaH / ve[manyaH] / sAmanyaH / pitryaH / kit RarthaH // 6 // Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 paJcagranthI vyAkaraNam kakhaJbhayedaMyugato'pi karmaTho bhavo digAderyakhayau kavargataH / zabde ca madhyandina Tho'ntara:purAt sthAmnAjinAllug danuzIrato jya tu // 3 // 17 // upajAtiH // (50) kakhabhayedaM yugato'pi / [3 / 17 / 1 / ] bhyas tam / idaMyugAdau ca sAdhurityarthe kakhau krameNa staH / vRttaM tathA paJcapadIha jayAzmapAdAH zakunizca jAyAkarpatparu halAdapizAcahAdAH / panthaH picaNDo [nicayAcayau ca nayaH zakunya]zanI ca [cayazca / ] myAda vAsudevArjunatastu bhaktau // 1 // yugedaMsaMsamAt sarvavizvapaJcamahApare / janaH kulaM parA'muSyaparasyAt zarvavarmaNaH / kRte kRJceti paJcapAt // 2 // jaye sAdhuH, jayakaH / azmakaH / pathin pathaH, panthakaH / bhaktAviti sabhaktikasyetyarthe / vAsudevakaH / [arjunakaH / idaMsaMyamebhyo yugaH / [idaMyugaH / saMyugaH / samayugaH / ] evaM sarvAdaH janaH / sarvajanaH / [vizvajanaH / paJcajanaH / mahAjanaH / ] parAdeH kulam / parakulam / amuSyakulam / paramyakulam / lAghavAmittham / aidaMyugIna ityAdi / kRte / zarvavarmaNA kRta ityarthe khaJ syAt / ajit khamAtraM ca / zArvavarmINaH // (51) karmaThaH / [3 / 17 / 2 / ] karmaNi sAdhurityarthe syAt // (52) bhavaH / [3 / 17 / 3 / ] DyantAd bhava ityarthe yathAvidhyaNaghAdI staH / srughne bhavaH sroghnaH / rASTriyaH // (53) digAderyaH / [3 / 17 / 4 / ] DyantAd bhave / atra SaTpAt digvargapRgAntarapakSadhAyyAH sAkSinnukhAlIkapathinaho'ntAH / gaNAdyamitrAH vanakAlameghAH nyAyAnuvaMzau ca vezo'kAlaH / AkAzadehAMzamukhaM jaghanyodakye ca chandortha ura:kRte ca // 1 // dizi bhavo dizyaH / vargyaH ityAdi / dehAMzAt / dantyam / oSThyam / pRthag mukhAt, pradhAnArtham / jaghanAdapradhAnArthaM yAntam / chandortha udakyAt / udikyA nAmArtham / rajasvalA evamarthe iti / chandasAmarthaH vyAkhyAnamityarthe / chandasyo granthaH / kRte ca / chandasA kRta ityarthe ca nAmni, chandasyaH / anAmni, chAndasaH / tathorasA kRtaH, urasyaH putraH, aurasazca / (54) khayau cha vargataH / [3 / 17 / 5 / ] DyantAd bhave syuH / punarvargo GayaH tadantArtham / tadvat khachau ca / viSNuvargINam / viSNuvaryaH / viSNuvargIyaH arjunavargINaH / [arjunavaryaH / arjunavargIyaH / vAsudevavargINaH / vAsudevavaryaH / vAsudevavargIyaH // ] (55) zabde ca / [3 / 17 / 6 / ] vAcye'tra bhave'tazcha eva / vargIyaH // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 181 (56) madhyandinaH / [3 / 177 / ] madhye bhava ityarthe syAcchaH / ato'nyaH, mdhyndiniiyH|| (57) Tho'ntara:purAt / [3 / 1 / 78] antaHpurAdityarthaH / GyantAd bhave ThaH syAt / AntaH purikaH / Anta:purikA / (58) sthAmnAjinAlluk / [3 / 17 / 9 / ] bhave vihitaH / azvatthAmA / ajAjinaH / tadantAd vidhiH // (59) danusIrato jya tu / [3 / 17 / 10 / ] didavyayIbhAvAd anusIgadI bhava ityartha [jya:] syAt / tathA paJcapadIha anoH sIragaGgau pathaH zItasUpo tilaH mASavaMzo yavaH sthAnasIge / kalApo'pyupAdoSThasIrau mukholukhalau syAddhanuzcApare pAJcajanyam / caturmAsagambhIrataH paJcapAt syAt // 1 // anau pare sIrAdayo jyaThaNyantAH gRhyante / anusIra / [anugaGga / anupatha / anuzIta / anusRpa / anutila / anumASa / anuvaMza / anuyava / ] upasthAnAdi / upamthAna / [upasIra / upakalApa / ] pare auSThAdi / paryoSTha / [parisIra / parimukha / paryulukhala / parihanu / ] pAJcajanyam / syAntaM cchandortham / anusIryamityAdi / cAturmAsyaM yajJe iSyate // 7 // Go'rthazca sUtrAt tat Agatazca vaidUryamuSThaJca pito'Gkavad vA / pitryaM mayapyanRhetuto bhUpajJAtamu rTA kRtavAtapAdaN / .. granthe'dhikRtyAm calugetidUtaH panthAzca niSkAmati gopuraM tu // 3 / 1 / 8 // indravajrASaTpadI // . (60) Go'rthazca sUtrAt / [3 / 1 / 8 / 1 / ] GaH paSThyantAt mRtrabhRtAcchabdAt tayyArthI vyAkhyAnazca tatra bhavazcetyarthe GyoryathAvidhyaNghAdI staH / supAM vyAkhyAnaM pApam / taiGm / sopA granthaH / [taiGo granthaH / ] supsu bhavaH saupaH / [tiGsu bhavaH taiGaH / ] sUtrAt kima ? pATalIputrasya vyAkhyAnI sukozalA // (61) tata Agatazca / [3 / 1 / 8 / 2 / ] paJcamyantAd Agata ityarthe yathAvidhi tau staH / srughnAdAgataH sroghnaH / rASTriyaH / tato mukhyAt kim ? srughnAdAgacchan vRkSamUlAdAgataH / (62) vaidUryam / [3 / 18 / 3] asubantaM vidizaH Agate'rthe / (63) uSThaJca / [3 / 18 / 4 / ] Rta u: RvarNAntAt vidyAyonisambandhAdAgate'rthe Tatra syAt / hotRkam / vaiyAkhyAtRkam / paitRkam / svAsRkam // (64) pito'Gkavat / [3 / 18 / 5 / ] apatyAntAdAgate'rthe'Gkavad vuAdi syAt / aupagavAdAgatam, aupagavakam / zAkalam / gArgam / vaidam / dAkSam // (65) vA pitryam / [3 / 1 / 8 / 6 / ] piturAgate'rthe vA // Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 paJcagranthI vyAkaraNam (66) mayapyanRhetutaH / [3 / 1 / 8 / 7 / ] nRvAcibhyo hetuvAcibhya Agata ityarthe pratyekaM mayaTpyau vA staH / devadattamayam / devadattarUpyam / daivadattam / samamayam / [samarUpyam / samIyam // (67) bhUH / [3 / 18 / 8 / ] bhavatIti bhU / asup paJcamyantAt prabhavatItyarthe yathAvidhyaNAdI syuH / himavata upalabhyate, haimavatI gaGgA / dAradI sindhuH // (68) upajJAtamu chu / [3 / 18 / 9 / ] Teti tRtIyAntAd yathAvidhi tau staH / upajJAtaM vinopadezena jJAtamityarthe / u nipAtaH / pANininopajJAtaM pANinIyamakAlakaM vyAkaraNam / cAndramasamasaMjJakam // (69) kRta / [3 / 1 / 8 / 10 / ] ntiAt kata ityarthe yathAvidhi tau staH / candreNa kRtAH, cAndrAH zlokAH / pAtaJjalaM mahAbhASyam / vaizvakarmaH prAsAdaH / kSaudraM madhu bhrAmaram. / vAraTam / sAradham // __(70) vAtapAdaN / [3 / 1 / 8 / 11 / ] tathA vAtapamadhunazcho nAmnISyate / [vAtapam / ] vAtapIyo'nyatra // (71) granthe'dhikRtyAm / [3 / 1 / 8 / 12 / ] amiti dvitIyAntAt tamadhikRtya kRto grantha ityarthe yathAvidhi tau staH / subhadrAmadhikRtya kRto granthaH / saubhadraH / saumitraH // (72) ca luk / [3 / 18 / 13 / ] etadartho'Napi luk syAt / AkhyAyikebhyo vivakSArthatvAccakArasya liGgaM vacaH prAgiva / vAsavadattA / sumanottarA / urvazI / AkhyAyikA / na ca / bhaimarathI // (73) eti dUtaH panthAzca / [3 / 18 / 14 / ] eti gacchati. dUtaH panthA cetyarthe'maH yathAvidhyaNghAdI staH / srughnaM gacchati dUtaH, panthA vA, sraughnaH / rASTriyaH / etau kim ? srughna gacchati sArthaH // (74) niSkrAmati gopuraM tu / [3 / 1 / 8 / 15 / ] dvAramabhiniSkrAmatItyarthe yathAvidhyaNaghAdI staH / srughnamabhiniSkrAmati kAnyakubjasya dvAraM sraughnam / dvAraM kim srughnamabhiniSkrAmati puruSaH // 8 // kAlo'sya soDhaH sa nivAsadezaH prAgbAndhavIyo'dricchazastrajIvinaH / . zAlAturIyo'Nya tu sindhuzaNDikAdeDhaRtudivarmatitastu bhaktiH // 3 / 1 / 9 // upajAtiH // (75) kAlo'sya soDhaH / [3 / 1 / 9 / 1 / ] sa iti prathamAntAt kAlAdasya so Dho jito'bhyasta ityarthe yathAvidhyaNghAdI staH / nizAdhyeyamapi nizAdhyayanam, tat soDhamasya, naizaH / naizikaH // (76) nivAsadezaH / [3 / 1 / 9 / 2 / ] prathamAntAnnivAso'sya deza ityarthe yathAvidhyaNghAdI staH / nivAsa asup / srughno nivAsa'sya sraughnaH / [mAthuraH // ] Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 183 (77) prAgbAndhavIyaH / [3 / 1 / 9 / 4 / ] prAgbAndhavAnAM nivAso dezaH, prAgbAndha vIyo'bhijana iti rUDhaH / sa srughno'bhijano'sya, sraughnaH / rASTriyaH // (78) adriccha zastrajIvinaH / [3 / 1 / 9 / 4 / ] prathamAntAd adivAcinaH cha: syAt so'bhijano'sya zastrajIvina ityarthe / hRdgolo'drirabhijanaH eSAm, hRdgolIyAH / andhadharmIyAH / adri kim ? sAMkAzyakAH / AyudhajIvinaH kim ? arkodAH brAhmaNAH adriccha asubantI / / (79) zAlAturIyaH / [3 / 1 / 9 / 5 / ] zalAturo'bhijano'syetyarthe chaN // (80) aNA tu sindhuzaNDikAdeH / [3 / 1 / 9 / 6 / ] sindhvAdiNDikAdI abhijanAd anayorityarthe yathAkramam aNNyau staH / atra vRtte'nuSTup sindhUrasau saGkacitAvasAnau kiSkindhagandhAradarattu zAlvaH / kazmIravatsoddharaNau ca kambojAvAsakoSThAH zakakANDakArau // 1 // kinnaravarvaraparvatakarNAH kaMsakimeduravarNa ca siMho - / 'rdhAsanagabdikatakSazilAgrAmaNyathavA madhumacca gaNo'yam // 2 // zaNDikasarvasenau ca sarvakaMzaH zaka: zaTaH / kucavArAvahI bodhaH bharazaGkhau gaNaH smRtAH // 3 / / sindhubAndhavIyo'sya saindhavaH / aurasa ityAdi / kRcchrAyukAnAM nRtatsthavuJ na / . rASTrAkhyavAhIkagrAmANAM jikavau na / tathA zANDikya ityAdi / (81) DhaJ tudivarmatitastu / [3 / 1 / 9 / 7 / ] to bAndhavIyAvasyati DhaJ / dvaMdvaikatvAd husvanirdezaH / taudeyaH / vArmatayaH // (82) bhaktiH / [3 / 1 / 9 / 8 / ] sevyaH / saumyetyarthe yathAvidhyaNyAdI staH / srughno bhaktirasya sronnaH // 9 // tannAmarAjJaH sakalo'bi rASTravad Dasa AmnAyasamUhadharmAH / AtharvaNo( jyazca ) naTataH svamahnA''pye'zvAt khaJannAdya yavAdito bhUH // 3 / 1 / 10 // vRttam // (83) tannAmarAjJaH sakalo'bi rASTravat / [3 / 1 / 10 / 1 / ] rASTravajjanapadavat sakala: prakRtipratyayaprayogaH syAt, tannAmarAjJaH rASTrAkhyakSatriyAbhidhAyi zabdAta, abIti apapratyAhAragRhItapratyayaviSaye, so'sya bhaktirityarthe / aGgA janapado bhaktirasya, AGgakaH / vAGgakaH / sauhmakaH / pauNDrakaH / tadvad aGgAH kSatriyA bhaktirasya AGgakaH / [vAGgakaH / sauhmakaH / pauNDrakaH / ] sakala: kima ? prakRterapyatidezArtham / madrasyApatyaM mAdraH / vArtyaH / so'sya bhaktiH / madrakaH / vRjikaH / abi kim / paJcAlAnAM brAhmaNA bhaktirasya paJcAlAH / tannAmnAM kim ? anupaNDo janapadaH / pauravo rAjA, so'sya bhaktiH pauravIyaH // (84) usa AmnAyasamUhadharmA AtharvaNaH / [ 3 / 1 / 10 / 2 / ] GasaH SaSThyantAt Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 paJcagranthI vyAkaraNam tasyAmnAyAdi / AtharvaNo nipAtyate / atharvaNA prokto veda AtharvaNaH / tad vadanti, AtharvaNikAH / teSAmAmnAyAdiH AtharvaNaH // (85) [ jyazca ] naTataH / [3 / 1 / 10 / 3 / ] tathA naTAdInAmAmnAyAdirityarthe tryaH / cakArazcaraNA[d dharmAmnAyA) vItyartham / nATyam / aukthikyam / naTayavAdidvitaye 'pyanuSTupa naTaukthikau ca chandogo yAjJikabahRcau yavAt / yavakAt SaSTikAdvomAbhaGgamASatilANutaH // gaNau // 1 // (86) svam / [3 / 1 / 10 / 4 / ] SaSThyAntAt tasya svamityarthe yathAvidhyaNaghAdI staH / upagoH svam aupagavam / rASTriyam // (87) ahnApye'zvAt khaJ / [3 / 1 / 10 / 5 / ] ekanAhA'zvasyAgamaH [ityaMtadarthe] / AzvIno'dhvA // (88) annAt / [3 / 1 / 10 / 6 / ] dhAnyavAcinastasya bhUH kSetramityartha. khaJ / bhUH sambadhyate / mudgAnAM kSetraM maudgInam / kaulatthInam // (89) ya yavAdito bhUH / [3 / 1 / 107] yavAdeH kSetramiti [arthe] yaH syAt / / yavyam / yavakyam / umAdervA / khaJ / umyam / aumInam // 10 // syAcchAkaTaM zAkinaH zAlivrIherDaJjalpajanAt karaNaM matAd yaH / lvUdvAhavirodhamaro lalATAt karNAt tadalaGkaraNaM hi kaNThAt // 3 / 1 / 11 // upasthitA // (90) syAcchAkaTaM zAkinaH / [3 / 1 / 11 / 1 / ] SaSThyantAt tasya kSetramityarthe / ikSUNAM kSetram ikSuzAkaTam / ikSuzAkinam / mUlazAkaTam / [mUlazAkinam // ] (91) zAlivrIherDaJ / [3 / 1 / 11 / 2 / ] tathA zAleyam / [traiheyam / ] vrI laghuzrutaH // (92) jalpajanAt karaNaM matAd yaH / [3 / 1 / 11 / 3 / ] janasya jalpaH, matasya karaNamityarthe yaH syAt / janyaH / mataM jJAnam, tasya karaNaM matyam / bhAvaH, kArakaM vA // (93) lvadvAhavirodhamaraH / [3 / 1 / 11 / 4 / ] ar / adevAsurAdidvandvar pratyAhAraH / tasyAdvAho virodho vA vairamityarthe lit ca lvuH syAt / atrINAM ca bharadvAjAnAM ca vivAhaH, atribharadvAjikA / kurukAzikA / bAbhravANAM ca zAlaGkAyanAnAM vairaM bAbhravazAlaGkAyanikA / kAkolUkikA / adevAsurAdi kim ? daivAsuram / [rAkSo'suram / daityAsuram / ] lit stryartham // (94) lalATAt karNAt tadalaGkaraNaM hi kaNThAt / [3 / 1 / 11 / 5 / ] tadeSAmalaGkaraNaM hItyarthe lvuH syAt / lalATikA / [karNikA / kaNThikA] // 11 // ThaJ sIrahalAd voDhA sa na zakaTAdaNa Dhabyau tu dhuro'dekAt kha uttarasarvAt / syAddakSiNato yugyAdInyaJyaJiJo'N saGke lakSaNaghoSAGkAt zAkalato vA // 3 / 112 // puSpavicitrA // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 185 (95) ThaJ sIrahalAt / [3 / 1 / 12 / 1 / ] tasya sve / sairikam / [hAlikam / ] dvaihalam / dvaisIram // (96) voDhA sa na / [3 / 1 / 12 / 2 / ] tayorvoDhetyarthe ca sa na syAt / sIrasya voDhA sairikaH / dvaihalikaH / [vaisIrikaH / ] dvigorapyalugarthaM sa na / (97) zakaTAdaN / [ 3 / 1 / 12 / 3 / ] voDhA'syetyarthe / zAkaTaH, dvaizAkaTa: gauH // (98) Dhagyau tu dhuraH / [3 / 1 / 12 / 4 / ] voDhetyarthe / dhaureyaH / dhuryaH // (99) adekAt / [3 / 1 / 12 / 5 / ] ekadhure voDheti aH syAt / ekadhuraH // (100) khaH / [3 / 1 / 12 / 6 / ] tathA / ekadhurINaH // (101) uttarasarvAt syAd dakSiNataH / [3 / 1 / 12 / 7 / ] ebhyo dhurastathA / uttaradhurINaH / sarvadhurINaH / dakSiNadhurINaH // ] (102) yugyAdIni / [3 / 1 / 12 / 8 / ] yugyAdIni bahulArthaM yAntAni nipAtyante / vRttatrayaM ceha yugyasya prAsaGga rathasya voDhA sItAhalAbhyAM samitaM ca karSaH / dRzyaM padaM cAtra vazaM gataH samAnodare'tho zayitaH satIrthe // 1 // vaset priyo vA hRdayasya bandhanaM dharmeNa prApyo'rthapathA'napetaH / nyAyAcca labdhvA tu dhanaM gaNaM ca mUlairanAmyo vayasya ca tulyaH // 2 // asyAdRDhaM mUlamudgamASAH nautulAbhyAM viSeNa samite ca madhye / kartA ca tadvidhyati sAmidhenyAGi dhenuSyajanyAgniHSuk tu gArhapatyaH // 3 // .. yugAdInAM voDhA tAn vahatItyarthe yaH syAt / yugyaH, [prAsaGgyaH, rathyaH] gauH / prAsaGgaM vatsadamanakASTham / sItAyAH sItayA vA samitaM halasya karSa ityarthe / sItyaH / halyaH / tadantAcca / paramasItyaH / dvihalyaH / padaM dRzyate'tretyarthe padyaH kardamAdiH / evaM sUktoktavibhaktyantAt / vazaM gataH vazyaH / samAnodare zayitaH samAnodaryaH / sodaryo vA / satIrthe vaset / samAnatIrthe vasatIti satIrthaH / hRdayasya priyo vA, bandhanaM vA / hRdyodezaH, [hRdyaM] vanaM ca / iSTArthatvAnnipAtasya prAyo nAmnItaH / nAtra / hRdayasya priyaH putraH / hRdasya bandhano hRdyo vazIkaraNamantra eva / dharmeNa prApyaH dharmyaH / arthapathanyAyAcca dharmAccAnapetaH / arthyaH / [pathyaH / nyAyyaH / dharmyaH / ] dhanaM gaNaM ca labvA / dhanyaH / [gaNyaH / ] bhis chando'rtham / mUlairanAmyo'nabhibhavanIyaH / mUlyaH paTaH / paTAdhupAdAnasamAnaphalaH [ityarthaH / ] vayasA tulya: vayasyaH / mUlena tulyaH / mUlyaH paTaH / anAmni tu, mUlena nAmyaM kASTham / vayasA tulyo ripuH / mUlameSAmadRDhaM zlatham / mUlyAH mudragAH, mASAH / nautulAviSaH krameNa tAryasamitavadhyeSu / nAvyA nadI / nAvyaM jalam / tulyaH paTaH / tulAparicchinna iva tulyo nA / viSyaH / taditi dvitIyAntAt kartA vidhyatItyarthe / padyAH zarkarAH / urasyAH / paJca.-24 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 paJcagranthI vyAkaraNam kaNTakAH / kartA kim / cauraM vidhyati dhanuSA / kartA vyadhanakriyAyA janakaH svatantro gRhyate / AdhIyate'nena AdhAnI, samidhAmAdhAnIti SeNyaN / sAmidhenyo [mantraH] / sAmidhenI Rk / AGIti AGantA dhenuSyA / dhenoH Sug / pItadugdheti prasiddhA / janIM vadhU vahanti janyAH, jAmAturvayasyAnAM nAma / gRhapatinA yukto gArhapatyo'gniH / nAmnyeva // (103) aJyaJio'N saGke lakSaNaghoSAGkAt / [3 / 1 / 12 / 9 / ] aJyaJiantAnAM saGghAdirityarthe'N syAt / vedAnAM saGghAdiH vaidaH / gArgaH / dAkSaH / vA'patyAd vuJ // . (104) zAkalato vA / [3 / 1 / 12 / 10 / ] zAkalena proktaM vedaM vidanti, zAkalAH / [teSAM saGghaH zAkalaH, zAkalakaH / zAkalaM lakSaNam / zAkalakaM lakSaNam / zAkalo ghoSaH / . zAkalako ghoSaH / zAkalo'GkaH / zAkalako'GkaH] // 12 // [kaupiJjalAddhAstipadAd vahivAdagnIdhrapatrAdaNyarathAcca sAdeH / ] cho yo gavAdyoH pRthukAdito vA tasmai vikAre prakRtistu carmAJ / upAnahAyo'tharSabhAcchadirbaleDhabtu saH syAt parikhA DiGastat // 3 / 1 / 13 // SaTpadI // (105) kaupiJjalAddhAstipadAt / [3 / 1 / 13 / 1 / ] [kaupiJjala hAstipada] tayoH svamityaN / kaupiJjalaH / [hAstipadaH / ] na apatyAd vuJ // (106) vahitrAt / [3 / 1 / 13 / 2 / ] vahatR ca / in nipAtyate / aN syAt / voDhuH svaM vAhitram / sAMvahitram // (107) agnIdhra / [3 / 1 / 13 / 3 / ] agnIdh tasya svaM vezma cedraH syAd, aN caike / agnIdhaH zaraNam agnIdhram AgnIdhaM vA nipAtyate // . (108) patrAdaN / [3 / 1 / 13 / 4 / ] navAcinaH svamityaN / azvasyedaM vahanIyam Azvam / auSTram / auSTrapatam // ___ (109) ya rathAcca / [3 / 1 / 13 / 5 / ] yAnapUrvAd rathAt sve'N / Azvaratham / rAsabharathaM cakram / cha ca / rathasya svaM rathyaM [cakram] // ] (110) sAdeH / [3 / 1 / 13 / 6 / ] saprAkpadAt tathA / sAderApAdam / [paramarathyam / uttamarathyam] // ___(111) chaH / [3 / 1 / 13 / 7 / ] ataH pareSvartheSu / (112) yo gavAdyoH / [3 / 1 / 13 / 8 / ] ataH pareSvartheSu gavAderuvarNAntAcca ya eva syAt / ihopapAti: gosragghaviH kUpapadAkSarANi bahiryugau nAbhi nabhaM nadhaH / viSASTike kambalanAmni medhA syAcchavan zunUdvA ca kharaskhado vRt // 1 // gave hitaM gavyam / zravyam / nAbhi nabhaM ca / nabhyaM kASTham / aJjanam / akSazca / dehAMzAce Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 187 tu nAbhyaM [tailam] / naG syAd Udha DidantArthaH / UdhanyaH [kUpa:] / kambalam / atra nAmni syAt / kambalyam / UrNApalazatam / zvan, zun syAd, Ud vA / zunyam / zUnyam / goryo'ci siddhe tadantArtham / sugavyam / dvigavyam / tathA oH / zaGkavyaM dAru / picavyaH kArpAsaH / caravyAstaNDulAH // *[(113) pRthukAdito vA / [3 / 1 / 13 / 9 / ] yaH syAt / pRthukAdayo'pUpAdyantargatAH / tebhyo'nnavikArArthebhyaH / pRthukyam / pRthukIyam / apUpyam / apUpIyam / taNDulyam / taNDulIyam // (114) tasmai vikAre prakRtistu / [3 / 1 / 13 / 10 / ] tasmai tadarthaM vikAre vikRtivAcine sati prakRtistu prakRtAvabhidheyAyAM ya: syAt / aGgArIyANi kASThAni / prAkArIyA iSTakAH / zaGkavyaM dAru / picavyaH kAryAsaH // __(115) carmAJ / [3 / 1 / 13 / 11 / ] carmaNo vikRtivAcinaH pratipadikAd aJ syAt / vAradhaM carma / saMgavyaM carma / vAratraM carma // . (116) upAnahAghyo'tharSabhAt / [3 / 1 / 13 / 12 / ] upAnaha RSabha ityetAbhyAM tadarthaM vikRteH prakRtAvityetasmin viSaye jyaH syAt / aupAnahyo muJjaH / ArSabhyo vatsaH / carmaNyapi / aupAnA carma // (117) chadirbaleDhaJ tu / [3 / 1 / 13 / 13 / ] AbhyAM tadarthaM vikRteH prakRtAvityetasmin viSaye / chAdiSeyANi tRNAni / bAleyAstaNDulAH / carmaNyapi / chAdiSayaM carma // (118) saH syAt / [3 / 1 / 13 / 14 / ] syAditi sambhAvanAyAM liG / tadasmin syAdityarthe sambhAvane'lamiti cedityAdivAcye DhaJ syAt / prAkArIyA iSTakAH / prAsAdIyaM dAru // .. (119) parikhA / [3 / 1 / 13 / 15 / ] tadasmin syAdityarthe parikhAzabdAt DhaJ syAt / pArikheyA bhUmiH // (120) Gi Gastat / [3 / 1 / 13 / 16 / ] GIti saptamI / . Gasiti SaSThI / tadasmin tadasya syAdityarthe DhaJ syAt / prAkArIyo dezaH / prAsAdIyA bhUmiH // 13 // hitaM caturthyantAd yavAderyaH pito No vA sajjanAt khaH / mahatazca ThAbhitaH khaH paJcavizvA carakAcca mANavAt / khaJ svAtmabho- ] gAditi pAda paJcapAt // 3 / 1 / 14 // (121) hitaM caturthyantAt / [ 3 / 1 / 14 / 1 / ] [tasmai] hitamityarthe yathAvidhi chayau staH / vatsebhyo hito vatsIyo godhuk / gavyam / paTavyam / pRthukyam // . The text-portion in square brackets is reconstructed by the Editor, since it is missing in all the four Mss. (from 114 to 120 H.) Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 paJcagranthI vyAkaraNam (122) yavAderyaH / [3 / 1 / 14 / 2 / ] tathA / yavyam / prANyam / gArdabhyam / auSThyam / cakSuSyam / anuSTubatra yavaprANyaGgamASebhyastilabrahmavRSAdapi / tathA rathakhalAbhyAM ca hite'rthe yo vidhIyate // 1 // na rAjabrAhmaNAdAcAryavRSNaH hitecchoH / tebhyo vAkyameva ca / rAjJe hitam / [brAhmaNAya hitam / AcAryAya hitam / vRSNe hitam // ] (123) pitaH / [3 / 1 / 14 / 3 / ] tathA [pthyo'jAve] syAt / ajathyA / avithyA / pidastyarthaH // (124) No vA sarvAt / [3 / 1 / 14 / 4 / ] tathA cho vA / sArvaH / sarvIyaH // (125) janAt khaH / [3 / 1 / 14 / 5 / ] tathA sarvAderhitaH karmadhArayAt / sarvajanInaH / hitaH kim ? sarvajanIyaH // (126) mahatazca DhaJabhitaH / [3 / 1 / 14 / 6 / ] tathA sarvAcca janAt / mAhAjanikaH / sArvajanikaH / bhitaH kim ? mahAjanIyaH / / (127) khaH paJcavizvAt / [ 3 / 1 / 14 / 7 / ] tathA paJcajanIyaH / [vizvajanIyaH / / ] (128) carakAcca mANavAt khaJ / [3 / 1 / 14 / 8 / ] hite / cArakINaH // (129) svAtmabhogAditi / [3 / 1 / 14 / 9 / ] tathA / AtmanInaH / mAtRbhAgINaH / bhogo dehaH / vivakSArthatvAdite!'nit / bhogAntAccaiva vidhiH / pAda asup navamaH / paJcapAdiyaM gAthA // 14 // [iti zrIbuddhisAgarAcAryakRtapaJcagranthyAM saMskRtAdhikAre tRtIyAdhyAye prathamaH, Adito vA navamaH, pAdaH 1] Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ // atha tRtIyAdhyAyaH dvitIyaH pAdaH // ] ThaJ saGkhyAdezcArhAdazatalukaH saMzayAdito nAnA / tadgantA ThaT ca pathaH pAntho DeMglaM na vA yogyam // 3 / 2 / 1 // AryA // (1) ThaJ / [ 3 / 2 / 1 / 1 / ] ityApAdam || (2) saMkhyAdezcArhAdazatalukaH / [3 / 2 / 1 / 2 / ] arhatIti vakSyati / tamabhijJApya ye'rthAsteSvataH paraM saMkhyAdeH zatAdanyasmAt kevalAcca lugantAd yathAvidhi pratyayaH syAd [iti] adhikRtaM veditavyam / mAsikam / dvaimAsikam / ArhAt kima ? senAM samavaiti sainyaH / dvisainikaH / azatAt kim ? dvizatam / alugantAt kim ? dvAbhyAM zUrpAbhyAM krItaM dvizUrpam / tena krItam / dvizaupikam // . (3) saMzayAdito nAnA / [ 3 / 2 / 1 / 3 / ] bahulArtho ThaJ / saMkhyAdeH kevalAccArhataH paraM kevalAt / vRttatrayaM SaTpadI ca vRttavitAne prathamaM vitAnaM vRttaM ca SaTpAdapi vRttamatra tatsaMzayAt kartRgate turAyaNaM cAndrAyaNaM vartayate karoti vA / pArAyaNaM' ceti tu zabdadarzanaM tad yojanaM gacchati kozayojanAt // 1 // zataM vihArAbhigamArhazaktiSu kAntAravAryuttarazaGkajaGgalA / ajAsthalAdyAdi prathamena cAhRtaM yajJe tu dAnaM yadi vA'sya dakSiNA // 2 // 1'laM niveH sarga upAcca vAsaH prAhyAmadhAtau samA nipAtaH / syAtyAdino yoga parAvanAbhAH saMSyeSasaMtAmuzaktayo ca gauH // 3 // gAdAnamAdityavrataM mahAnAmnyAdIzcarantyasya ca brahmacarye / kAlo ramebhUtarito'pyadhISTaH bhAvyarcanivRttarathApi yujyam // 4 // rDa: zleSmavAtAdatha sannipAtAt pittAt samAmo'rhati cchedabhedam / karpa praviprAdapi zIrSacchedaM saMveH prayogaM tvatha narttadoham // 5 // viragaM ca virAgaH syAt saMpraznaM ceti pRcchati / sukharAtraM sukhazAyyaM susnAtaM ca sukhAzayam // 6 // gacchatyAkrandamAthAntaM padavyanupadaM tathA / paradArAd gurutalpaM Dhabakau tu pratipathaH // 7 // Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam AhetiparyAptaprabhUtinityazabdaM ca mAzabdamukAryazabdam / rakSoJchatI taM mRgapakSimatsyAn hantIti tiSThet paripanthamatra // 8 // samavaiti samajArthAn gRhaNAti sAdi vA padam / pratikaNThalalAmArthaM dharmAdharmaM carati TAr // 9 // jayanti dIvyanti jitaM khananti saho'mbhaojobhiru vartate ca / parermukhaM pArzvamamuM pratistaM lomepakUlAddhitamersabhakSyAH // 10 // diSTyAsti nAstyastyasya matistvadezaH kAleSvadhIte nikaTa smazAne / atropakozAvasathe vasanti vRkSAdimUle kaThinAntato DauM / prastArasaMsthAnapaNeti cet taM Go'vakrayo dharmyamatheti gAthA // 11 // lAlATika: kraukkuTiko'tra sAdhuH kulmASamAMsaudanaveNusaktU saMgrAmasaMghAtaguDAni vAso'pUpe pravAse'pyupavAsa eva // 12 // taditi dvitIyAntAt / saMzayaM karoti, sthANvAdiH saMzayaM gato vA''panno vA'bhrAdiH, sAMzayikaH, sthANurnA vA / turAyaNAdIn varta yatItyarthe taurAyaNikaH / [cAndAyaNikaH / pArAyaNikaH / ] evaM vAkyArtheSu / zabdadarzanaM karotyeva / tad ramantaM yojanaM gacchati // 1 // krozayojanAt paraM zataM gacchati, viharati vA, abhigamanamarhati vA, tadgantuM zakto vA / kAntArAdipUrvapadaM panthAnaM gacchati, tenAhRto vA / AdyakRtyarthaH / yajJe nviti saptamyantAt / yajJavAcino dIyate ityarthe'syeti SaSThyantasya dakSiNA vA / agniSTome dIyate AgniSTomikam / tasya dakSiNA, AgniSTomikI / dvaivAjapeyakam / [dvaivAjapeyikI / ] lamiti caturthyantAt prabhavatItyarthe'tra vRtte niveH sargaH upAd vAsaH prAcca upavAsaH / vAsAdyAnAM hAntAH samaH pare saMvAsevyAdi // 13 // nisargAya prabhavati naisargika ityAdi / godAnAdirucaH / adhyayanAya vrataM taducyate / ramantAdatastaM caratIti / gaudAnikaH / [AdityavatikaH / mAhAnAmikaH / ] astyeSAM vA brahmacaryam / gaudAnikam / [Adityavatikam / mAhAnAmikam / ] AdyAkRtyarthaH / kAla iti prathamAntAt kAlavAcino'syeti paSThyarthe brahmacarye vAcye / tathA ramiti dvitIyAntAt kAlAt papThyarthasya zazvad vini brahmacarye gamyamAne / mAso'sya brahmacaryasya mAsikaM brahmacaryam / dvitIye'rthe, mAsasya baTorbrahmacarya mAsiko baTuH / dvaimAsikaH / rame iti dvitIyAcaturthyantAd yathAsambhavaM bhUtAya varSe, taM bhUto bhAvI tasmai bhUto'dhISTa ityarthe / bhUtaH svasattayA vyAptaH kAlaH / bhAvI tAdRgevAnAgataH / bhRto vetanena krItaH / satkRtya vyApArito'dhISTaH / mAsaM bhUto bhAvI vA mAsiko vyAdhiH / mAsAya bhRto'dhISTaH mAsikaH karmakaraH, upAdhyAyo vA / arceti tRtIyAntAt kAlAnnivRttirityarthe / repho bhUriti pratyAhArArtham / ahnA nivRttam Ahnikam / ArdhamAsikam / TAntAt kAlAjjayyAdyarthe / mAsena zakyate jetuM mAsiko vyAdhiH / dvaisAMvatsarikaH / evaM [mAsena] labhyaH paTa: mAsikaH [paTa:] / [mAsena] kAryaM [mAsikaM] cAndrAyaNam / [mAsena] sukaraH prAsAdaH [mAsikaH prAsAdaH / ] atreti Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 191 loke, sarvaloke ca, vitto vedita ityarthe rDa iti zleSmAdInAM zamanaM kopanaM cetyarthe / sadArha iti nityaM chedAdInahatItyarthe / karSaM kevalam / praviprAdapi / prakarSam / [viprakarSam / ] saMveH prayogam / saMprayogaH / [viprayogaH / ] sukharAtrAdIn pRcchatItyarthe / [saukharAtrikaH / saukhazAyyikaH / saunAtika: / saukhazAyanikaH / ] ato'saMkhyAdeH AkrandAdIn gacchatItyarthe / mAthaH pathikaparyAyaH / dANDamAthikaH / pratipathaM gacchantIti ca Dhau staH / nAnArthatvAt / pratipathikaH / [prAtipathikaH / ] paryAptAdIn Ahetyarthe / taM rakSati uJchati vetyarthe / sAMnivezikaH / bAdarikaH / mRgAdIn hantItyarthe zaphatatparyAyavizeSayorgrahaNArtham / hAriNikaH / saukarikaH / naiyaGkakaH / tathA zAkunikaH / mAyUrikaH / taittirikaH / naimiSika: / zApharikaH / paripanthaM hanti tiSThati vetyarthe / [pAripanthikaH / ] samAjArthAna samavaiti / sAmAjikaH / sAmahikaH / sAmavAyika / sAMnivezikaH / padAdIna gRhNAtItyarthe / pAdikaH / sAdi vA / paurvapadikaH / [auttarapadikaH / ] evaM dharmamadharma vA caratItyarthe / TAriti tRtIyAntAt, carita bhakSayati gacchatIti vetyarthe / [dhArmikaH / adhArmikaH / [dadhnA saMskRtaM bhuGkte] dAdhikaH / [zakaTena gacchati] zAkaTikaH / rTAntAdeva / akSairjayati dIvyati, jito'rtho vA [AkSikaH / ] kuddAlena khanati [kaudAlika: / ] rucchando'rtham / karaNe rTAntena hanakhanajitasaho'mbhaojo vartata ityarthe nipAtaH / paripUrvaM mukhaM pArvaM ca vartata ityarthe ta evAdin anupratipUrvAn loma. Ipa kUlAn avartata ityarthe kriyAvizeSaNe ram / sa iti prathamAntAd bhakSyavAcinaH, eriti caturthI tasmai hitamityarthe / apUpabhakSaNaM hitamasmai ApUpikaH / zASkulikaH / maudakikaH / hitArthakriyA ca taddhitavRttAvantarbhavati / diSTa asti nAsti ebhyaH prathamAntebhyo'sya matirityarthe / diSTamiti matiH / pramANAnupAtinI asya daiSTikaH / [AstikaH / nAstikaH / ] adhyayanAya niSiddhe deze kAle vartata ityarthe / zmAzAnikaH / cAturdazikaH / nikaTAdiSu vRkSamUle ca vasatItyarthe / Gau iti saptamyanteSu kaThinAdiSu / vAMzakaThinikaH / [prAstArikaH / sAMsthAnika: / ] paNena ced vyavaharatItyarthe vratI cet / [ApUpikaH / maudakika: / ] GaH iti SaSThyantAd avakrayaH piNDakaH / zulkazAlAyAH avakrayaH, zaulkazAlikaH / AkarikaH / ApaNikaH / tasya dharmya nyAyyamiti ca / zaulkazAlikam / [Akarikam / ApaNikam / ] kopAdicihnAya lalATaM pazyati sevako yo'napazliSTaH, kAryeSu vA nopayujyate sa, lAlATikaH [sevakaH / ] kukkuTipAto'lpadezaH kukkuTI, tAM pazyati, pAdapAte cakSuH saMyamya gacchatItyarthe / dAmbhikakriyAyAM vA kukkuTImAcaratIti vA / kaukkuTiko bhikSuH / atreti kulmASAdau sAdhurityarthe / atrAJ AkAliko Tid vA // 12 // (4) tadgantA ThaT ca pathaH / [ 3 / 2 / 1 / 4 / ] taM panthAnaM gacchatItyarthe ThaT syAt / pathikI [strI] || (5). pAnthaH / [ 3 / 2 / 1 / 4 / ] tathA nityo No nipAtyate // (6) 'laM na vA yogyam / [3 / 2 / 15 / ] yogAyAlaM prabhavatItyarthe yo na vA ThaJ vA / yogyam / yaugikam // 1 // kArmuka kAle kAryaM deyaM bhavavat pravAsato'NDir TaH / pathA kathA ca hastyau zobhata iti karmaveSAd yaH / 3 / 2 / 2 / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 paJcagranthI vyAkaraNam (7) kArmuka / [3 / 2 / 2 / 1 / ] karmaNe'lamityukaJ // (8) kAle kAryaM deyaM bhavavat / [3 / 2 / 2 / 2 / ] kAlavAcisaptamyantAt kArya dIyata ityarthe yo bhAva iva pratyayAH syuH / mAse kAryaM dIyate ca mAsikam / traimAsikam / prAvRSeNyam / sAyantanam // (9) pravAsato'NGir / [ 3 / 2 / 2 / 3 / ] Gir saptamyantAt pravAsAdestathA'N syAt / atropajAti: pravAsasaMgrAmanivezanASThabi pathasthalAdeH madhuke marIce / saMghAtatIrthAgnipadAni nityo vyuSTezca nikrAmaNapailumUlam // 1 // pravAse kArya dIyate vA prAvAsam / pathaH sthalAdeSThajItaivaviSaye / sthalapathaM gacchati, tena hato vetyarthe sthAlapathaM madhukaM marIcaM vA / sthAlapathiko'nyaH / niSkAmaNeti niSkramaNa ityarthaH / ' (10) rTaH pathA kathA ca hastyau / [3 / 2 / 2 / 4 / ] TAntAbhyAM yathA kathA ca hastAbhyAM pratyekaM kAryaM dIyata ityarthe krameNa yo nipAtyate // (11) zobhata iti / [3 / 2 / 25 / ] arthe TAntAt ThaJ / karNaveSTakAbhyAM zobhate, kArNaveSTikikaM mukham / vAstrayugikaM zarIram // (12) karmaveSAd yaH / [3 / 2 / 2 / 6 / ] tathA karmaNyaM zaurya, veSyo naTaH // 2 // so'sya prAptaH samayAdRtvAdyaNa kAlato ya dIrghaH / ' prayojanamekAgArAccaure luk svastivAcanAdibhyaH // 3 // 2 // 3 // (13) so'sya prAptaH samayAt / [3 / 2 / 3 / 1 / ] sa iti prathamAntAt samayAt prApto'syetyarthe ThaJ syAt / sAmayikaM kAryam / upanatakAlam [iti] sAmayikazabdArthaH // (14) RtvAdyaN / [3 / 2 / 3 / 1 / ] tathaiva / sa tu prApto'sya, ArttavaM puSpaphalam / aupavastram / prAzitram / tRc, AkRtigaNaH // . (15) kAlato yaH / [3 / 2 / 3 / 3 / ] tathA / kAlyastApaH / [kAlyaM] zItam vA / / (16) dIrghaH / [3 / 2 / 3 / 4 / ] kAlo dIrgho'syeti ThaJ / kAlikamRNam // (17) prayojanam / [3 / 2 / 3 / 5 / ] asyetyarthe prathamAntAt ThaJ / indramahaH prayojanamasya, aindramahikaH / gAGgAmahikaH // (18) ekAgArAccaure / [3 / 2 / 3 / 6 / ] aikAgArika: cauraH / caure kim ? ekAgAraM prayojanamasya bhikSoH // (19) luk svastivAcanAdibhyaH / [3 / 2 / 3 / 7 / ] ete prayojanamasyetyarthe ThaJ luk rAt / svastivAcanam / zAntivAcanam / puNyavAcanam / AkRtigaNaH // 3 // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 193 * cUDAsvaryotthApanato'Nyaccha devavratAditaccarati Din / DvuzcASTAcatvAriMzata iJyazcaturmAsAt // 3 / 2 / 4 // (20) cUDAsvaryotthApanato'Nyaccha / [ 3 / 2 / 4 / 1 / ] hyantaNArthaM na ete prayojanamasyetyarthe krameNa aNyacchAH syuH / dvitaye'nuSTup anye tu vRttam cUDA ca dvAdazAhazca zrAddhazca manthadaNDayoH / vizAkhASADhataH svargyakAmyAyuSi dhanaM yazaH // 1 // utthApanArohaNavezanaM saMprAnorano rohaNavAcanAvu- / pasthAnaM vArabhaNAnAdeH samApipUraH viziprapadezca // 2 // cauDa: / krameNa vaizAkho manthaH / ASADho daNDaH / tathA svargyaH / [kAmyaH / AyuSyaH / dhanyam / yazasyaH / ]. tathA, utthApanIyam / [anupravacanIyam / ] samprAnoH paraM vezanam / saMvezanam / [pravezanam / anuvezanam / ] tathA, anvArohaNam / anuvAcanam / saMvezanam ityAdi / anAdeH / najitA ananyapUrvapadAnApyAdeH / inirdezAt prakRteH / [vyAkaraNasamApanaM prayojanamasya] vyAkaraNasamApanIyam / prapApUraNIyam / gRhapravezanIyam / azvaprapadanIyam / prAsAdArohaNIyam / pRthagvezanAya pUrvapadArthe / AkRtigaNAzcAmI // (21) devavratAditaccarati Din / [3 / 2 / 4 / 2 / ] tadityetaccaratItyarthe Din syAt / devavratI / tilavatI / avAntaradIkSI / AkRtigaNaH // ... (22) vuzcASTAcatvAriMzataH / [3 / 2 / 4 / 3 / ] vuDin ca syAd aSTAcatvAriMzataM varSAdIni vrataM caratItyarthe / aSTAcatvAriMzakaH / aSTAcatvAriMzI // (23) iz2yazcaturmAsAt / [ 3 / 2 / 4 / 4 / ] caturmAseSu bhavatIti cAturmAsyaM, tAni caratItyarthe ijhyau sta / Dyozca iluk ca jya: syAt / cAturmAsI / cAturmAsakaH / idAdejarthaH / anyastvAhaiDya iti vAcye jyagrahaNamanAdaijartham / cAturmAsI // 4 // . bhUrtacca mAsAd yakhau vayoryo dvigo SaSo vA Nya ThakhatsamAyAH / dvigozca saMvatsararAtryahobhyaH lugvarSataH prANini ThaH zatAd yaH / AdamAne tu ThaDardhakaMsAt triMzaDDvuko'nAmni tu viMzateH kaH // 35 / 2 // SaTpadI // ___ (24) bhUrtacca mAsAd yakhau vayaH / [ 3 / 2 / 5 / 1 / ] bhUriti taM bhUto bhAvI, tasmai bhRto' dhISTaH, tena nivRttau, Ur, yathAsambhavam, eSvartheSu vidhiH / taditi dvitIyAntam / mAsaM bhUto bhAvIti yakhau staH, vayazced gamyate / mAsyaH / mAsInaH / vayaH kim ? mAsiko vyAdhiH // . (25) yo dvigoH / [3 / 2 / 5 / 2 / ] mAsAt tathaiva / dvimAsyaH / adhyardhamAsyaH / ardhapaJcamAsyaH // (26) SaSo vA Nya / [3 / 2 / 5 / 3 / ] SaDAdermAsAttathaiva Nya ca ya vA ThaJ ca yajJe / SANmAsyaH / SaNmAsyaH / SANmAsikaH / / paJca.-25 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 paJcagranthI vyAkaraNam (27) Tha / [3 / 2 / 5 / 4 / ] tathA Nyo vA / SaNmAsikaH / aTho'rthaM pRthak // (28) khat samAyAH / [3 / 2 / 5 / 5 / ] taM bhUtAdau / [samAm adhISTo, bhRto, bhUto bhAvI vA] samInaH // (29) dvigozca / [3 / 2 / 5 / 6 / ] tathaiva / cakAro vAnukarSArthaH / tena ThaJ ca / dvisamInaH / dvaisamikaH // (30) saMvatsararAtryahobhyaH / [ 3 / 2 / 5 / 7 / ] etadantAd dvigoH bhUtAdau khat ThaJ ca syAt / dvisaMvatsarINaH / dvisAMvatsarikaH / trirAtrINaH / trairAtrikaH / vyahInaH / dvaiyahnikaH / ahnaH khe eva nit / samAhAre / dvArhanam / dvaiyahnikam // (31) lugvarSataH / [ 3 / 2 / 5 / 8 / ] varSA[ntA]d dvigoH bhUtAdau khaJ ThaJ ca luk / . dvivarSINaH / dvivarSika: / dvivArSaH / bhAvini, dvaivaSikam // (32) prANini / [ 3 / 2 / 5 / 9 / ] arthe bhUtAdau lug nityaM, pArthakyAt / sArdhapaJcavarSaH dArakaH / prANini kim ? dvivarSINo vyAdhiH // (33) ThaH zatAdyaH AdimAne tu / [3 / 2 / 5 / 10 / ] ArhAd yo'rtho mAnavarjitastatra zatAt Thayau staH / zatena krItaM zatyaM, zatikaM vastram / amAne kim ? zataM parimANamasya zatakaM stotram / dvizatakam // (34) ThaDardhakaMsAt / [ 3 / 2 / 5 / 11 / ] AIye'rthe / ardhena krItaH adhikaH / kaMsikaH // (35) triMzaDDvuko'nAmni tu viMzateH / [3 / 2 / 5 / 12 / ] AbhyAmAIye DyuH syAt tathA / triMzatam / [viMzakam / ] nAmni tanmAnamasya / triMzatkaH / [viMzatikaH // ] (36) kaH / [ 3 / 2 / 5 / 13 / ] tathAbhyAm / triMzatkaH / [viMzatika:] // 5 // saMkhyAto'tizato'dvatoSTivasano'NvA zUrpato viMzatikAt khaH syAd dviguto'pi luk ca suvarNAd vA dvitribhvaadini-| SkAd bistAcchatamAno'Na ca sahastrAta kArSApaNATa ThaTa prati yaH zANAd dvitrito'N zatAd ya paNato mASAcca pAdAt sadA // 3 // 26 // [ zArdUlavikrI'tim / ] (37) saMkhyAto'tizataH / [3 / 26 / 1 / ] saMkhyAyAH, ata iti atpratyAhAragRhItAdhyardhazabdAd ardhAdipUraNapratyayAntAcca aupadezakatyatazadantavarjitAt, ArhIye'rthe ko vA syAt / dazabhiH krItaH, dazakaH / paJcakaH / bahukaH / katikaH / gaNakaH / adhyardhakaH / adhyardhapaJcamakaH / atizat kim ? sAptatikaH / pAJcAzatkaH // (38) advatoSTi / [3 / 2 / 6 / 2 / ] atvatsadantasaMkhyAyA AIyasya kasya dit iTi iDAgamo vA syAdityarthaH / tAvatA krItaH, tAvatikaH / tAvatkaH / yAvatikaH / [yAvatkaH // ] Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 195 (39) vasano'N / [ 3 / 2 / 6 / 3] Isi nAvRtteH vasanAdaN syAdA_ye / vAsanaH // (40) vA zUrpataH / [3 / 2 / 6 / 4 / ] tathA'J vA / zaurpam // / (41) viMzatikAt / [ 3 / 26 / 5 / ] tathA'N nityaH / viMzatikaH // (42) khaH syAd dviguto'pi / [3 / 2 / 6 / 6 / ] tadantAt tathA / dviviMzatikInam // (43) luk ca / [3 / 2 / 67 / ] dvigunimitta AIyo luk syAt / dvikaMsam / [trikaMsam / adhyardhakaMsam / ] dvizUrpam / [trizUrpam / adhyardhazUrpam // ] (44) suvarNAd vA / [3 / 26 / 8 / ] A-yaSThalluk // rNA laghuzrutiH / dvisuvarNam / dvisauvarNikam / adhyardhasuvarNam / adhyardhasauvarNikam // (45) dvitribahvAdiniSkAbistAt / [3 / 2 / 6 / 9 / ] dvitribahupUrvAnniSkabistAt tathA ThaJ lugvA / dviniSkam / dvinaiSkikam / triniSkam / trinaiSkikam / [bahuniSkam / bahunaiSkikam / [dvi]bistam / [dvibaistikam / tribistam / tribaistikam / bahubistam / bahubaistikam // (46) zatamAnato'N ca sahasrAt / [ 3 / 2 / 6 / 10 / ] dvigostathA lugvA'N / sA laghuH / dvizatamAnam / dvisahasramAnam / [dvizAtamAnam / dvisAhasramAnam / dvigoH kim ? zAtamAnaH / [sAhasraH // ] (47) kArSApaNATThaT / [ 3 / 2 / 6 / 11 / ] tathA ThaJ lugvA'ta eva ThaT / dvikArSApaNam / [trikA paNam / adhyardhakArSApaNam / ] dvikArSA paNika m / [trikA paNikam / adhyardhakArSApaNikam / ] TidGyarthaH / dvigoH kim ? kArSApaNikaH // (48) pratiH / [3 / 2 / 6 / 12 / ] kArSApaNaH syATThaDi pare vA / pratikI / .. (49) yaH zANAt / [3 / 2 / 6 / 13 / ] tathA lugvA / paJcazANyam / paJcazANam // (50) dvitrito'N / [3 / 2 / 6 / 14 / ] zANAt tathA yo vA'NvA lugvA syAt / dvizANyam / dvaizANyam / dvizANam / [trizANyam / vaizANyam / triMzANam // ] (51) zatAd yaH / [3 / 2 / 6 / 15 / ] tathA lugvA / dvizatyam / [trizatyam / adhyardhazatyam / ] dvizatam / [trizatam / adhyardhazatam // ] (52) paNato mASAcca pAdAt sadA / [3 / 2 / 6 / 16 / ] yaNAdyantAd dvigorAhIye'rthe yaH syAnnityam / dvipaNyam / [tripaNyam / adhyardhapaNyam / dvimASyam / trimASyam / adhyardhamASyam / dvipAdyam / tripAdyam / adhyardhapAdyam] // 6 // khArIkAkaNyAH kapa krItaM rTA ? vApa: pAtrATThaT syAt / saMyogotpAtau heturyo vyajbhyAnazvAdeH putrAcchaH // 3 / 27 // vidyunmAlA // (53) khArIkAkaNyAH kap / [3 / 27 / 1 / ] AbhyAmA-ye kap syAt, tadantAd Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam dvigozca / khAryA krItaM khArIkam [kAkaNIkam / ] dvikhArIkam / [dvikAkaNIkam / ] pidahasvArthaH // (54) krItaM rTA / [3 / 27 / 2 / ] rTAntAt krItamityarthe yathAvidhi ThAdi syAt / prasthena krItaM, prAsthikam / zatikam / zatyam / paJcakhArIkam / rTetikaraNAt kim ? dvAbhyAM, krItam / prasthAbhyAM, prasthairvA kIte na, saMkhyAnavagateH / avagatau syAt / dikam / maudgaiH krItaM, mauddikam // (55) je vApaH [3 / 27 / 3 / ] SaSThyantAd vApa ityarthe tathA / upyate'treti vApaH / prasthasya vApaH, prAsthikaH sasyaH / [drauNikaH / ] khArIkaH // (56) pAtrAThThaT syAt / [ 3 / 27 / 4 / ] tathA pAtrasya vApaH / pAtrikI bhaktiH // (57) saMyogotpAtau hetuH / [3 / 27 / 5 / ] SaSThyantAddheturityarthe te syuH sa ceddhetuH prANinAM zubhAzubhasya sUcakaH / saMyoga utpAto vA'dbhutaH syAt / zatasya heturdhanapatinA saMyogaH, shtyH| sAhasraH / zatasya heturvA sAkSispandanaM zatyam / [zAtikam / sAhasrikam / ] sAGgrAmikam [indradhanuH] / etau kim ? zatasya nimitaM nA // (58) yo vyajbhyAnazvAdeH / [ 3 / 27 / 6 / ] SaSThyantAt dvyaco bhyasA bahmavarcaH sagozca, tau hetau asyetyarthe yaH syAt / dhanasya hetU tau dhanyaH / svargyaH / yazasyam / AyuSyam / brahmavarcasyaH / gavya [iti go-]ryo['cI]tyanye / anazvAdeH kim ? yathAprAptameva taH / tanumadhyamatra azvAzma gaNomA varSA vasu bhaGgA / / urNApi ca saMkhyA mAnAni gaNo'yama // 1 // AzvikaH / saMkhyA paJcakaH / saptakaH / zatyaH / mAnAni - prAsthikaH / khArIka: // (59) putrAt / [ 3 / 27 / 7 / ] tathA / putryaH // (60) chaH / [ 3 / 27 / 8 / ] tathA / putrIyaH // 7 // DiH sarvabhUmeH pRthivIta IzajJAto'pyaNatrairupadAyavRddhiH / tacchulkalAbhAdapi dIyate DadardhATTha bhAgAd ya ca balvajAdi / bhAraM vahatyAvahatIti hartA dravyaM ka vasnaM Tha paco'N ca droNam // 3 / 28 // SaTpadI // (61) DiH sarvabhUmeH pRthivIta IzajJAto'pyaN / [3 / 2 / 8 / 1 / ] Diriti sarvabhUmau pRthivyAM cezvaro vidito vApi zabdAt tayorhetuH saMyoga utpAto vetyarthayoraNa syAnna ThaJ / sArvabhaumaH / pArthivaH // (62) atrairupadAyavRddhitacchulkalAbhAdapi dIyate / [ 3 / 2 / 8 / 2 / ] atra eriti atrAsmai vA dIyata ityarthe / taditi prathamAntAd yathAvidhi ThAdi syAt tatprathamAntaM cedupadA utkoco vaa| Ayo vA grAmAdau svAmigrAhyo bhAgaH / dattAtiriktottamarNagrAhyA vRddhirvA / rakSAnirdezoM [rAja] bhAga: zulkaM vA / mUlyAtirikto lAbho vA syAt / paJcAtrAsmai vopadIyate paJcakaH / zatyaH / sAhasraH / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH grAmo nA vA / / (63) DadardhATThaH / [3 / 2 / 8 / 3] tathA DatpratyAhArapUraNAntAd ardhAcca ThaH syAt / paJcama upapaJcama upapadyate'smai vA dIyate, paJcamikaH / dvitIyikaH / adhikaH // (64) bhAgAd ya ca / [ 3 / 2 / 8 / 4 / ] tathA ca ThaH / bhAgyam / bhAgikaM zatam / bhAgikA viMzatiH / bhAgArdhayo rUpakArthe rUDhiH // (65) balvajAdi bhAraM vahatyAvahatIti hartA / [3 / 2 / 8 / 5 / ] balvajAdibhArabhUtam / balvajA Adayo yasya taM bhAraM vahatIti haratItyarthe ThaN syAt / zloko'tra balvajakuTajasthUNAmUlavaMzAzmannikSavaH / khaTvA'zvA'kSAzca ced bhArAstadAdirvA sa iSyate // 1 // balvajAdIn. bhArabhUtAn vahatyAdi bAlvaja ityAdi / yadvA bAlvajabhArika: kauTajabhArika ityAdi // (66) dravyaM ka vastraM Tha / [3 / 2 / 8 / 6 / ] tau vahati kaThau / dravyakaH / vasnikaH // (67) panno'N ca droNam / [3 / 2 / 87] paca iti kartRnirdezAt / droNaM pacatIti aN ca DhaJ ca syAt / droNI / drauNikI / dvidroNI sA // 8 // avaharanti ca sambhavatIti tamacitipAtrata ADhakataH kha vA / dvigukRtAt khaThaTau kulijAcca luk bhRtivastrAMzatadasya na mAnamu // 3 / 2 / 9 // drutavilambitam // (68) avaharanti ca sambhavatIti tam / [3 / 2 / 9 / 1 / ] tamiti dvitIyAntAd eteSvartheSu yathAvidhi ThaAdiH syAt / anti cchando'rtham / prasthamavaharati, pacati vA, upasaMharati pacati vA, sambhavati vA cedanatireka kalayati, prAsthikaH / khArIkaH // (69) acitapAtrata ADhakataH kha vA / [3 / 2 / 9 / 2 / ] tathA ebhyaH khaH vA ThaJ vA / acitamavaharati, AcitInA / AcitikI / evaM / [pAtrINA / pAtrikI / ADhakInA / ADhakikI // ] (70) dvigukRtAt khaThaTau / [3 / 2 / 9 / 3 / ] dvigubhUtAcitAdeH tathA khaThaTau vA staH / ThaJ ca Thaluk / dve acite'vaharati, [sambhavati, pacati], dvyAcitInA / dvyAcitIkI / dvyAcitI / evaM dvipAtrINA / dvipAtrikI / dvipAtrI / [dvyADhakInA / vyADhakikI / ] dvyADhakI / (71) kulijAcca luk / [ 3 / 2 / 9 / 4 / ] dvigukulijAt tamavaharati [sambhavati pacati] khaThaTau vA staH / ThaJ ca luk ca vA'tazca / dvikulijinI / dvaikulijikI dvikulIjI / dvaikulijikI // . . (72) bhRtivastrAMzatadasya / [ 3 / 2 / 9 / 5 / ] tatprathamAntAd asya bhRtirvastraM mUlyam aMzo vetyarthe yathAvivakSAdi syAt / paJca bhRtirasya, paJcaka: [karmakara: / ] zatyaH / sAhasraH / khArIkaH / Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 paJcagranthI vyAkaraNam [paJcAsya vastraM paJcakaH paTaH / zatyaH / sAhasraH / paJcAsyAMzAH paJcakaM nagaram / zatyam / sAhasram // ] (73) na mAnamu / [3 / 2 / 9 / 6 / ] amyamAnamityarthe prathamAntAd yathAvidhi ThAdi syAt / u nipAtaH / neti lukA sambadhyate / dvigorlugna syAt / prasthaH parimANamasya, prAsthikaH, zatyaH, [sAhasrikaH, khArIkaH,] rAziH / khArazatikaH / khArasAhasrikaH / vArSazatikaH / [vArSasAhasrikaH / ]. SaSTirjIvitamAnamasya SASTikaH / sAptatikaH / dviSASTikaH // 9 // saMkhyAkasUtrAdhyayanAkhyasaMghe paJcaddazadvarga u DaT ca stome / catvAdiriMzaM DaNi naiMzamaheMd yajJaM gha daNDAdi ya tau ca pAtram / karchAtvijInAdi ca lAti lukkaH // 3 / 2 / 10 // paJcapAt // (74) saMkhyAkasUtrAdhyayanAkhyasaMghe / [3 / 2 / 10 / 1 / ] saMkhyAyAH yaH ka ukta upalakSaNatvAnnakAdi kapvA sa tadasya mAnamityarthe sUtrAdau vAcye / aSTAvadhyAyAH parimANamasya, aSTakaM pANinIyaM sUtram / [trikaM] kAzakRtsnam / adhyayane paJcakaH pATho'dhItaH / saptakaH / paJcAvRtayo vArA'sya paJcakamadhyayanam / Akhyeti saMkhyAjJA / dvandvaikatvAddhasvatvam / kRtvA punardvandvaikatvam / svArthe paJcaiva paJcakam / [paJcakAH] zakunayaH / trikA: zAlaGkAyanAH / SaSTi dinAni pAkamAnameSAM SASTikA vrIhayaH / saMghe [prANisamudAye] | paJcaka: saMghaH / aSTakaH / tadasya mAnamityeva siddhatvAd etatpAdavarja vRttam / evaM hyanye / paktiH / viMzatyAdi zatAnta Thani nipAtyate, lokAdeva siddheH, . ayutAdivat // (75) paJcaddazadvarga u / [3 / 2 / 10 / 2 / ] paJca daza vA mAnamasya vargasya / u nipAtaH / zca kazca nipAtyate / paJcat paJcako vA, dazat dazako [vA] vargaH / vargaH kim ? paJcaka: saMghaH // (76) DaT ca stome / [3 / 2 / 10 / 3 / ] prathamAntAnmAnamasya stomasyeti Da syAt / sto laghuzrutiH / pUge vA pAThaH / paJcaH, paJcadazaH stomaH / paJcadazI rAtriH // . - (77) catvAdiriMzaM DaNi naiMzam / [3 / 2 / 10 / 4 / ] iSTaviSayatvAnnipAtasya brAhmaNAkhyAyAM catvAriMzat triMzad vo'dhyAyA mAnameSAmityarthe 'Ni pare nipAtyate / catvAdiriMzaM, catvAriMzam ityarthaH / catvAriMzAni zAni vA brAhmaNAni kAnicit / catvAriMzako'nyaH / (78) arhet / [3 / 2 / 10 / 5 / ] taditi dvitIyAntAd arhatItyarthe yathAvidhi ThAdi syAt / zvetacchatramarhati, zvaitacchatrikaH / vAstrikaH / zatyaH / daizinikaH / nehAsAmarthyAt / bhojanaM zayanaM vA'rhati // (79) yajJaM ghaH / [3 / 2 / 10 / 6 / ] tathA yajJIyaH // (80) daNDAdi yaH / [3 / 2 / 10 / 7 / ] tathA [daNDA]dibhyaH / dvidaNDyaH / vRttaM tviha daNDodakau sto musalArghamedhAH kazA ca parke madhu zIrSacchede / vadho yugo megha kaDaGgarA tu sthAlIbilA syAdatha dakSiNAraH // 1 // Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 199 ro'nto kaDaGgarAditrayaM kariti pratyAhAraH / / (81) tau ca pAtram / [ 3 / 2 / 10 / 8 / ] arhati tau ghayau staH / pAtriyaH / pAtryaH // (82) karcha / [3 / 2 / 10 / 9 / ] [karpratyAhArAntargata-] kaDaGgarAdIn arhate chaH / kaDaGgarIyaH [gauH / sthAlIbilIyAH taNDulAH / dakSiNIyo bhikSuH] // (83) AtvijInAdi ca / [3 / 2 / 10 / 10 / ] nipAtyate / zloko'tra AtvijInazca zAlInaH kaupIno'dhaSTAkAryayoH / sakhye sAptapadInaM syAdAtvijInAdayaH smRtAH // 1 // Rtvijamarhati khaJ / zAlAmarhati praveSTumadhRSTe'rthe / kUpaM cAkArye / saptapadAnyarhati prAptatayA yattairavApyate tat sakhyaM cet / sAptapadInazca sakhA // (84) lAti lukkaH / [3 / 2 / 10 / 11 / ] parArtham // 10 // Datetyasau vA grahaNe'pyavRddheH gau~ dazaikAdazaraM kusIdam / ThaD pAriSadyaH samavaiti senAM DhaJ vA care ThaT zvagaNena parpe // 11 // upajAtiH // (84) Datetyasau / [3 / 2 / 11 / 1 / ] Dena pUraNAntena lAti gRhNAtItyarthe ka: syAt / luk vAsau Dat / SaSTheNa rUpeNa [grantha] gRhNAti SaTkaH [devadattaH / ] paJcako nA / vivakSArthatvAd itergranthaviSayaM grahaNam // . (85) vA grahaNe'pi / [3 / 2 / 11 / 2] DatA lAtItyarthe grahaNe'bhidheye svArthe kaH syAt / Dalluk ca vA / dvitIyena rUpeNa [granthaM] gRhNAti, dvitIyakena / dvikena / dvitIyakam / dvikaM [grahaNam] / catuSkam / caturthakam // ... (86) avRddhergadyam / [3 / 2 / 11 / 3 / ] tad gI~ nindyaM ca gRhNAtIti ThaJ / dviguNaM gRhNAtIti, dvaiguNikaH / traiguNikaH vadhRSi vRddhi lAti, vArddhaSikaH / avRddhaH kim ? vRddhi lAti // (87) dazaikAdazaraM kusIdaM ThaD / [3 / 2 / 11 / 4 / ] ramantAd dazaikAdazAt kusIdaM ca lAtIti ThaT / daza ca te ekAdaza ceti ThaT [dazaikAdazam / ] ata eva sa dattA, dazaikAdazikaH // __(88) pAriSadyaH / [ 3 / 2 / 11 / 5 / ] tAM samavaitIti jyaH / (89) samavaiti senAM ThaJ vA / [3 / 2 / 11 / 6 / ] sainyaH / sainika : // (90) care ThaT zvagaNena / [3 / 2 / 11 / 7 / ] zvagaNena caratIti ThaT ThaJ vA / zvAgaNikaH / [zvAgaNikI // ] (91) parpe / [3 / 2 / 11 / 8 / ] carati ThaD nityam / zloko'tra parpajAlapalavyAsavyAlAzvatthAH rathastathA / AkarSapaJcapAdAzvAH zaktighAsAvitItare // 1 // Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 paJcagranthI vyAkaraNam parpikaH // 11 // rTA saMskRtaM kUpadhato'Na kulatthAt saMsRSTamaudnaM lavaNaM ca cUrNin / bAhvAdibhirjIvati vrAtataH khaJ vasnAyudhAccha: krayavikrayATThaH // 3 / 2 / 12 // indravajrA // (92 ) [ saMskRtam / [3 / 2 / 12 / 1 / ] ntiAt saMskRtamityarthe TJa syAt / danA saMskRtaM, dAdhikam / zAvaiirikam / mArIcikam // (93) kUpadhato'N kulatthAt / [ 3 / 2 / 12 / 2 / ] kavargopAntakulatthaiH saMskRtamityaN / dArdarikaH / modgaH / sArathaH / kaulatthaH // (94) saMsRSTa / [ 3 / 2 / 12 / 3 / ] rTAntAdupastiktamityarthe ThaJ / dAdhikam / saupikam // (95) maudnaM lavaNaM ca cUrNin / [ 3 / 2 / 12 / 4 / ] tathaibhyo'N luginaH syuH // (96) vAhAdibhirjIvati / [3 / 2 / 12 / 5 / ] iti ThaJ / atra paJcapAt- .. vAhopavAhopaniSatsphigardhavAhopahastA udavastizakti / / vezmandhanurdaNDasukhAdizayyA syAt preSaNaM vetanajAlapAdAH / vezo'pyupasthAnamathopadezaH // 1 // | [vAhikaH / ] dhanurdaNDa ekaH dvau vA / [dhAnurdaNDikaH / dhAnuSkaH / dANDikaH / ] sukhAdizayyA / sukhazayyetyarthaH // (97) vAtataH khaJ / [ 3 / 2 / 12 / 6 / ] vrAtAnAM karma vrAtam / tena, jIvati [itiH khaJ / vAtInaH // (98) vasnAyudhAccha : / [ 3 / 2 / 12 / 7 / ] tathA / vasnIyaH / [AyudhIyaH / ] vasnAnnAnye // (99) krayavikrayAT ThaH / [3 / 2 / 12 / 8 / ] tathA / krayikaH / [vikrayikaH / ] krayavikrayiko vA / vastrAyudhAnuvRtteH, vasnikaH / [AyudhikaH] // 12 // haratotpuTaiH kauTilikaSTha vIbhiH To nau dvyacazca plavate kRto'kSadyUtairimo'bbhAvaghaNo'pamityAt kaNa yAcitAccaJcucaNau ca vittaH // 3 / 2 / 13 // vRttm|| (100) haratotpuTaiH / [ 3 / 2 / 13 / 1 / ] utpuTAdibhirharatIti ThaJ // (101) kauTilikaH / [3 / 2 / 13 / 2 / ] kuTilikayA haratItyaN / (102) Tha vIbhiH / [3 / 2 / 13 / 3 / ] vIjAdibhirharatIti Tit Tha: syAt / dvitaye'pi SaTpAd utpuTotsaGgapiTAkAH piTakoDupamuvuyaH / vIvadhavivadhajvIccAMzezI'zazIrSataH / bhAro bhastrAkaraNaM syAd bharaTAdyAkRtigaNau // 1 // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 201 autpuTika: yAvad vaivadhika : / vIvadhavivadhac vIcpratyAhAraH / etau samAnArthI pathi paryAhAre ca vartete / utpuTAdi / vIc / vIvadhikaH / [vIvadhikI / ] vivadhikaH / [vivadhikI / ThaJapi / vaivadhika: / vaivadhikI / ] TiDyarthaH / aMze zIrSe / ebhyaH paro bhAro'tra / aMzabhAraH / [aMzebhAraH / zIrSebhAraH / zIrSabhAraH / ] aMzebhArika ityAdi / (103) To nau vyacazca plavate / [3 / 2 / 13 / 4 / ] tathA taratItyarthe / nAvA plavate taratIti nAvikaH / ghaTikaH / plavikaH / bAhukaH / nau vyacazceti cakAraH pRthagarthaH / tena tRtIyAntAt plavata ityarthe ThaJ syAt / kANDaplavikaH / auDavikaH / (104) kRto'kSayUtaiH / [3 / 2 / 13 / 5 / ] ebhiH kRto nirvRta ityarthe ThaJ / [akSayUtena nirvRtaM vairam.] AkSadhUtikam / Aryeha akSayUtagatAgatakaNTakamardanamato gatAnugatAH / yAtApayAtapAdasvedanajadhAprahArAdi // 1 // Adi jaGghAprahRtAdyarthaH // (105) imo'bbhAvaghaNaH / [3 / 2 / 13 / 6 / ] AbhyAM kRta ityarthe imaH syAt / krayimam / tarimam / ,pAkimam / tyAgimam / sekimam / aTTimam / ap ghaN kim ? pacanena nivRttam / bhAva kim ? zareNa kRSTam // (106) apamityAt kaNa yAcitAt / [3 / 2 / 13 / 7 / ] AbhyAM kRte kaN / Apamityakam / [yAcitakam // ] | ___ (107) caJcucaNau ca vittaH / [ 3 / 2 / 13 / 8 / ] TAntAd vittaH pratIta ityarthe staH / vidyayA vittaH, vidyAcaJcaH / vidyAcaNaH / kezacaJcuH / [kezacaNaH] // 13 // . uryo'rghapAdAtithidevatAntAt taddIyate vaudanato'N ca bhaktAt / nityaM niyukto'tra ThaH sAdyagArAdAkAliko'NivilepakAdeH // 3 / 2 / 14 // vRttam // (108) Deryo'rghapAdAtithidevatAntAt / [3 / 2 / 14 / 1 / ] Deriti caturthyantAd arghAderyaH syAt tasmai idamityarthe / arghya, [pAdyaM] jalam / atitherAtvaM ca nipAtanAt / Atithyam / evam agnidaivatyam / vAyudaivatyam // ____(109) tadddIyate / [3 / 2 / 14 / 2 / ] taditi prathamAntAd asmai dIyate nityamavyabhicAreNetyarthe ThaJ syAt / agrabhojanamasmai nityaM dIyate, AgrabhojanikaH / ApUpikaH / yAmikaH / AgrahArikaH / mAMsodanikaH // (110) vaudanataH / [3 / 2 / 14 / 3 / ] tathA / audanikaH / [audanikI // ] 111) aN ca bhaktAt / [3 / 2 / 14 / 4 / ] tathA ThaJ ca / bhAktaH / [bhAktikaH // ] (112) nityaM niyukto'tra / [ 3 / 2 / 14 / 5 / ] atreti saptamyantAnniyukto'dhikRta ityarthe ThaJ paJca.-26 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 paJcagranthI vyAkaraNam syAt / zulkazAlAyAM niyuktaH, zaulkazAlikaH / dauvArikaH // (113) ThaH sAdyagArAt / [3 / 2 / 14 / 6 / ] tathA''gArAntAcca / koSThAgArikaH / devAgArikaH / bhANDAgArikaH // (114) AkAliko vA / [ 3 / 2 / 147] AdyantAvutpAdavinAzau samyagabhAvasya, A taM kAlaM bhavatIti vetyarthe AkAlikopanipAtyate, sa cetyalakSito vA / AkAlikaH stanayitnuH / . AkAlikI, AkAlikA vA, vidyut / yasmAt kAlAd gRhadAho vRttaH zvastane'pi dine A taM kAlaM syAd AkAliko'nadhyAyaH // (115) aNidRvilepakAdeH / [3 / 2 / 14 / 8 / ] RvarNavile pakAdInAM dharmya nyAyyamityarthe'N syAt / hoturdhamyaM, hautram / audgAtram / evaM vailepikaH / veH / paraM bhAjitRzastR syAd it / ilRk / vibhAjayitR / vizAsitR / anayoH krameNa Niyorluk / vaibhAjitram / vaizastram / vRttaM tviha vilepikA syAnmahiSI purohito'nulepikAbhAjitRzAstRserIt / / syAd yAjamAno'pyanucArako'pi prajApatiH syAnmaNipAlyatho vRt // 1 // dharmyamatra sambadhyate // 14 // dharmya zIlaM NezchatrAH karmavRttaM jhe'dhyAye Tho bahvajAdeH sa zastram / syAcchaktyAdeSTIka pArazvadhaH syAcchilpaM cANa vA maDDukAjjharjharAcca / ThoH zIrAdeH paNya vA paJcapAdavRt // 3 / 2 / 15 // zAlinI paJcapAt // (116) dharmyam / [ 3 / 2 / 15 / 1 / ] ?'tra papThyantAd dharmya dharmAdanapetamityarthe ThaJ syAt / zulkazAlAyAH dharmya, zaulkazAlikam / ApaNikam // . (117) zIlam / [3 / 2 / 15 / 2 / ] so'trApi / sa iti prathamAntAd asya zIlaM svabhAva ityarthe ThaJ syAt / apUpAH bhakSaNaM zIlamasya, ApapikaH / bhakSaNAdikriyA tacchIlaM ca taddhitavRttAvantarbhavati // (118) NezchatrAH / [3 / 2 / 15 / 3 / ] sUtratvAt puMnirdezaH / jambhaNArthaM chAtrAdayaH zIlamasyetyarthe NaH syAt / gurucchidrachAdanAcchatraM zIlamasya cchAtraH ziSyaH / prAdyantaraH paraH sthAH / AsthA, saMsthA, upasthetyAdi / tathA'vasthA / vRttamatra chatraM bubhukSA kRSi karma zikSA cokSA upasthAna curA purodAH / bhikSA ca satyAMnRtavizvadhA tapaH prAdyantaraH sthA viziko gaNo'yam // 1 // (119) karmavRttaM ?'dhyAye / [3 / 2 / 15 / 4 / ] prathamAntAt SaSThyarthe ThaJ syAt, tat prathamAntaM ced vRttamadhyayanaviSayaM syAt / ekamanyat karma papATha rUpamadhyayane vRttamasya aikAnyikaH / adhyayane kim ? ekamanyat karma skhalitaM gamane vRttamasya / Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 203 (120.) Tho bahvajAdeH / [3 / 2 / 15 / 5 / ] bahvacpUrvapadAt tathA ThaH / dvAdazAnyikaH / trayodazAnyikaH // (121) sa zastram / [3 / 2 / 15 / 6 / ] prathamAntAd asya praharaNamityarthe ThaJ syAt / tomaraH praharaNamasya taumarikaH / AsikaH / dhAnuSkaH // (122) syAcchaktyAdeSTIka / [3 / 2 / 15 / 7 / ] tathA'taH Tit Ika: syAt / zAktIkaH / yASTIkaH / AmbhasIkaH / aiSIkaH / Tid DyarthaH / AkRtigaNaH / (123) pArazvadhaH syAt / [3 / 2 / 15 / 8 / ] parazvadhaH praharaNamasyetyaN / [pArazvadhikaH // ] (124) zilpaM ca / [3 / 2 / 15 / 9 / ] prathamAntAd asya zilpaM kauzalamityarthe ThaJ syAt / mRdaGgavAdanaM zilpamasya, mArdaGgikaH / pANavikaH // (125) aN vA maDDukAjjharjharAcca / [3 / 2 / 15 / 10 / ] tathA'N ca / mADDukaH / [mADDukikaH / jhArjharaH / jhAjharikaH // ] (126) ThoH zIrAdeH / [3 / 2 / 15 / 11 / ] ete gandhADhyAH paNyamasyetyarthe ThaH syAt / Aryeha atrozIraharidrAkizaranaradanaladaguggulusthagalAH / tagaro haridrupI zalAluno vA gaNo jJeyaH // 1 // * uzIrakI / zalAlunaH cha ca ThaJ vA / zalAlukaH / [zAlAlukaH / paNyA sup vA pRthagarthaH / prathamAntAdasya paNyamiti sUtrArthe ThaJ syAt / apUpAH paNyamasya, ApUpikaH / lAvaNika : // paJcapAdiyaM gAthA / vRditi dazamaH pAdaH // 15 // [iti zrIbuddhisAgarAcAryakRtapaJcagranthyAM saMskRtAdhikAre tRtIyAdhyAye dvitIyaH, Adito vA dazamaH, pAdaH / ] Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ // atha tRtIyAdhyAye tRtIyaH pAdaH // ] saJjAtamabhrebhya itecca mAtraT mAnaM dvigorluka puruSAdaNUrdhvam / vA hastino'pi dvayasaT ca danaT zanazacchaterDin iyatuH kiyAn yat // 3 / 3 / 1 // vRttam // (1) saJjAtamabhrebhya ita / [3 / 3 / 1 / 1 / ] prathamAntAdabhrAderasya saJjAtamityarthe ita syAt / atrApi caturhatAryAH sasaGgatAdau abhranidrAbubhukSAnizArogAvegapracAravraNavyAdhitandrAH pipAsAgalotkaNThadehAH sukhadrohaduHkhaM bharaH tArakA kaMTakA'GgAra ca // 1 // kisalayasUcakau kusumaM karuH kuvalakuDmalaniSkramaNaM tathA / pallavamUtrapurISavicAraM ca sukusala garbha na jantuSu // 2 // zraddhotkarSoccArAH pralayajigISA puSpa ca gaNo'yam / . saGgatacaturavaDavabudhavAtAlasalavaNaM raso vRcca // 3 // tArakitaM ca nabhaH / nidrito nA / kaNTakito vRkSaH / yAvat puSpitaH // (2) icca mAtraTa mAnam / [ 3 / 3 / 1 / 2 / ] prathamAntAdasyamAnamityarthe mAtraT syAdicca luk na cokte / paJca mAnamasya paJcamAtram / vitastimAtram / paTaH pradezamAtraH / zamit / [zamaH pramANamasya zamaH / ] icca / palaM ghRtam / diSTiH vitastiH paTaH // . (3) dvigorluk / [3 / 3 / 1 / 3 / ] etadarthe dvigonimitto luk syAt / dvipalam / dviprasthI // (4) puruSAdaN UrdhvaM vA hastino'pi / [3 / 3 / 1 / 4 / ] AbhyAM tatho mAne'N vA, yathAprAptaM vA / pauruSam / hAstinam / puruSadaghnam / [hastidaghnam / puruSadvayasam / hastimAtram / ] puruSamAtram // (5) dvayasaT ca danaT / [ 3 / 3 / 15 / ] tathordhvamAne sto vA / Urudvayasam / Urudaghnam / UrumAtraM jalam / jAnudaghnI nadI / tAvaddaghnI / [tAvadvayasI / tAvanmAtrA // ] (6) zanazacchaterDin / [3 / 3 / 16 / ] tathA vA / paJcadazamAnameSAM paJcadazino'rdhamAsAH / trizino mAsAH / vizino'GgirasaH / paJcadazamAtrAH // (7) iyatuH kiyAn / [3 / 3 / 17 / ] idaM kiM ca mAnamasyetyarthe / iyatu / kiyatu / Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 tRtIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH nadinnumarthaM nipAtyate / iyAn kiyAniti chando'rtham / iyatI / [kiyatI / ] iyanmAtram / [kiyanmAtram // ] (8) yat / [3 / 3 / 1 / 8 / ] uttarArtham // 1 // etattadodAvatu dvivyubhebhyo'zaSTA'ya saMkhyA kati vA tayo'syAH / krayaM ca mUlyaM mayadRcchate sahasre'dhikAsmin zatizadRzAntAH // 3 / 3 / 2 // vRttam // (8) yadetattadodAvatu / [3 / 3 / 2 / 1 / ] vAnatha / yAvAn / [tAvAn / etAvAn / ] yAvatI / [tAvatI / etAvatI / ] yAvanmAtram / [tAvanmAtram / etAvanmAtram // ] (9) dvivyubhebhyo'zaSTA'ya / [3 / 3 / 2 / 2 / ] ebhyaH so'syaMzo avayava ityarthe TAlakSitaH, TidityarthaH, ayaH syAd vA / TAtaye vA / dvAvaMzau avayavau asya, dvayam / trayam / dvitayam / tritayam / ubhayo maNiH / ubhaye devamanuSyAH // " (10) saMkhyA kati vA / [3 / 3 / 2 / 3 / ] ka mAnameSAmiti DatirvA / kati viprAH / kiyanto vA / vA nAtaH / (11) tayo'syAH / [3 / 3 / 2 / 4 / ] asyAH saMkhyAyAH so'syAMzaH TitayaH syAt / paJcAMzA'sya, paJcatayaH saMghaH / catuSTayI rajjuH // __(12) kreyaM ca mUlyaM mayaT / [ 3 / 3 / 2 / 5 / ] saMkhyAyAH so'zo guNaH kreyaM mUlyaM cetyarthe TinmayaH syAt / udazvitaH dvau bhAgau keyamasya yavabhAgasya / dvimayAH yavA udazvitaH / trimayAH / * yathA yavAnAM dvau bhAgau mUlyamasyodazvidbhAgasya dvimayamudazvidyavAnAm / trimayam / caturmayam / keyamUlye kim ? dvau bhAgau kSIrasyaikaH zarkarAyAH / aMzaH kim ? dvau vrIhiyavau mUlyamasyodazvitaH / kuto nAtra dvau yavAMzauM mUlyameSAmudazvitAmiti samuditAnAM, yavAMzasaMkhyA-sambandhAbhAvAt / pratyekasambaddha syAt / dvau. udazvidaMzau kramameyaM yavAnAM, dvimayAyavA udazvitaH / neha / eko yavAMzo mUlyamasyodazvitaH, ekasyAMzAMzikalpanAbhAvAt / samatA tu gamyate / dvau yavAMzau adhyardhamudazvitaH, adhyarthaM vA yavAnAm / dvau udazvidaMzAviti amAnAMzAnAM tadaMzApratIteH // (13) Tat zate sahasre'dhikAsmin zatizaddazAntAH / [3 / 3 / 2 / 6 / ] saMkhyA'dhikA'smin zate sahastre vAcye Tat syAt / viMzatiradhikAsmin, vizaM zatam / [vizaM sahasram / ] zatasahasraM vA / ekaviMzam / [dvAviMzam / trayoviMzam / ] triMzaM zatam / triMzaM saMhasram / ekatriMzam / ] ekAdazam / [dvAdazam / trayodazam / zansiddheH dazanna kevalArtham / dve tadante ca / etadantA kim ? SaDadhikA'tra / zate [sahasre] kim ? ekAdazAdhikAsyAM viMzatau / saMkhyAyAH kim ? goviMzati radhikAtra go zate / neha / ekAdazapaNA adhikA atra kArSApaNazate, vijAtIyAnAmAdhikyAnavagateH / TiduttarArtham // 2 // GaH pUraNaM SaTcaturaH kateH thuk pittatpayAd viMzatitastamaD vA / zatAdisaMvatsaramAsato'rdhamAsAcca SaSTyAdyatadAdi no maT // 3 // 33 // vRttam // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 paJcagranthI vyAkaraNam (14) GaH pUraNam / [3 / 3 / 3 / 1 / ] SaSThyantasaMkhyAyAH pUraNamityarthe DaT syAt / ekAdazAnAM pUraNaH, ekAdazaH / dvAdazI / saMkhyAyAH kim ? dvAdvazInAM muSTikAnAM pUraNo ghaTaH // (15) SaTcaturaH kateH thak pittatpayAt / [3 / 3 / 3 / 2 / ] tato'nantarakateH payaH tatpayaH / katipayAcetyarthaH / eSAM DaTi thugAgamazca / SaSThaH / [caturthaH / katithaH / katipayathaH / pidastyarthaH / / (16) viMzatitastamaD vA / [3 / 3 / 3 / 3 / ] bhyasastas / viMzatyAdeH pUraNamiti tamaD DaT vA / viMzatitamaH / viMzaH / [ekAviMzatitamaH / ] ekaviMzaH / [viMzatitamaH / ] triMzaH / aSTApaJcAzattamaH / [aSTApaJcAzaH // ] (17) zatAdisaMvatsaramAsato'rdhamAsAcca / [3 / 3 / 3 / 4 / ] tathA tannityam / zatatamaH / lakSatamaH / ekazatatamI / saMvatsaratamo divasaH / [mAsatamo divasaH / ardhamAsatamo divasaH // ] (18) SaSTyAdyatadAdi / [3 / 3 / 3 / 5 / ] atadAdi asaMkhyAdi Dasi lo pAd asaMkhyApUrvaSaSTyAdestathA / SaSTitamaH / navatitamI / tadAdeH / ekaSaSTaH / ekaSaSTitamaH // (19) no maT / [3 / 3 / 3 / 6 / ] [nAntAdeH] tathA [maT] paJcamaH / dazamI / asaMkhyAde: kim ? ekAdazaH / aSTAdazaH // 3 // turyasturIyo bahupUgasaMghAd gaNAdiyo'toSTita picca tIyat / dvestrestRbhAvastvatalau no yA vA'saGgatAdeH imaniH pRthubhyaH // 3 // 34 // vRttam // (20) turyasturIyaH / [3 / 3 / 4 / 1 / ] caturNAM pUraNa ityarthe nipAtyate // 21) bahupUgasaMghAd gaNAdithaH / [3 / 3 / 4 / 2 / ] bahAdeH pUraNe Tit tiTTitha: syAt / para: pidastryartho'trApi / bahutithaH / [pUgatithaH saMghatithaH gaNatithaH / ) vahvInAm / bahutithI // (22) atoSTita picca / [3 / 3 / 4 / 3 / ] atvantasaMkhyAyAH pUraNe Tit itha syAt pit / yAvatithaH / tAvatInAM pUraNI, tAvatithI // (23) tIyat dveH / [3 / 3 / 4 / 4 / ] tathA / dvitIyaH / tuTat pratyAhArArthaH // (24) trestu / [3 / 3 / 4 / 5 / ] tathA / trestIyat, tR cAdezaH tRtIyA // (25) bhAvastvatalau / [3 / 3 / 4 / 6 / ] SaSThyantAd bhAva ityarthe ca tva tal ca syAt / zabdasya pravRttinimittaM bhAvaH / bhavato'to'bhidhAnapratyayAviti / zuklasya paTasya guNasya vA bhAvaH, zuklatvam / zuklatA / guNo guNajAtizca bhAvaH / gotvam / [gotA / ] gojAtiH / pAvakatvam / daNDitvam / rAjapuruSatvamiti kriyAdisambandhitvam / devadattatvam / candratvam / sUryatvam / avasthAvizeSaM sAmAnyam / AkAzatvam / abhAvatvamiti, upacarate bhedasAmAnyam // (26) nao yA / [3 / 3 / 47] naJtatpuruSAd asya bhAve tvatalAveva staH / amRdutvam / (amRdutA (] apatitvam / (apatitA / naJ kim ? bArhaspatyam / yat kim ? Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH 207 siti, apaTutvam / ApaTavam // (27) vA'saMgatAdeH / [3 / 3 / 4 / 8 / ] na yitastau / asaMgatatvam / [asaMgatatA / ] AsaMgatyam / [acaturatvam / acaturatA / Acaturyam / alavaNatvam / alavaNatA / AlavaNyam / alasatvam / alasatA / Alasyam // ] (28) imaniH pRthubhyaH / [3 / 3 / 4 / 9 / ] vA bhAve / prathimA / pArthavam / pRthutvam / [mradimA / mArdavam / mRdutvam / ] hariNIplutA'nuSTubatra pRthubAlamahadgurusAdhavo bahulapaNDimakiJcanasvAdunI / paTukhaNDajarAzuladhUni ca priyamRdUravacaNDatanURjUH // 1 // kSiprakSudrau ca dIrghazca husvamandau tathA bhu-| hoDapAkAzca vatsazca mahikhaNDau ca kecana // 2 // // 4 // dRDhAdito'NyaT ca purohitAdeH karmApi yo dUtavaNiksakhisteH / jJAteH kapeDheJ vuJaNau manojJahotRtvijAdezcha tu brahmaNastvam // 3 // 35 // vRttam // (29) dRDhAdito'NyaT ca / [3 / 3 / 5 / 1 / ] tathemanyatva vA / te atra dRDhavarNakRzocitapaNDitA lavaNamUrkhajaDAmrabhRzadRDhAH / badhiroSNamihAmla ca varNataH parivRDho madhuro'pi ca mUka ca // 1 // cakrazIte ca viyAtamatilAtamanastathA / zAradazca samasyAntaM manomatI tathA gaNaH // 2 // dADhayam / draDhimA / dRDhatvam / [dRDhatA / ] varNataH / kASrNyam / [kRSNimA / kRSNatvam / kRSNatA / ] zauklyam / [zuklimA / zuklatvam / zuklatA / ] veH pare yAtAdi / zAradantAH samo manomatI / [viyAtaH / vimatiH / vilAtaH / vimanAH / vizAradaH / saMmanaH / sammatiH // ] - (30) purohitAde : karmApi / [3 / 3 / 5 / 2 / ] bhAve, apIti karmaNItyarthe'N yaT ca vA / ihApi vaMzasthadodhakavRttAni dvayamAryayozca purohitagrAmikadhUrtadaNDikAH virAdhayArAdhayacaurakhaNDikAH / / samasthamadhyasthanipAtacarmikA anIzvarabrAhmaNamANavA'sAH // 1 // rAkSasavADavaduSpuruSAH syuH bAlizaniSkulikapuruSAH syuH / pUtikasUcikasArathikAH syuH chatrikasAJjalikAJjanikAH syuH // 2 // vaMzAdisaMvezivipAtakarmikAH kSetrajJasaMbhASinazca jAnikAH / kaviH steno vizarmapratiko vizasti anyasthapatyantaguNo'rhatornum // 3 // ekadvivyanyebhyo bhAvo rAjannadhizca tizcati / capalanipuNoparAdhayapizunA dAyAdazIrSaghAtin syAt // 4 // Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 paJcagranthI vyAkaraNam viSamasthaH paramasthaH gaNapatibahuSakuzalagaDulAH syuH / viSikA zilikA'parAdhayamadhipatyAdyAkRtigaNaH // 5 // purohitasya bhAvaH karma vA, paurohityam / purohitatvam / [purohitatA / ] brAhmaNyam / [brAhmaNatvam / brAhmaNatA / ] patyantaguNAbhyAm / sainApatyam / prAjApatyam / jADyam / jaDimA / jaDatvam / [jaDatA / ] mauDhyam / [mUDhimA / mUDhatvam / mUDhatA / ] arhato numAgamo'NyaTi / . Arhantyam / arhatvam / arhattvam / ekAdeH paro bhAvaH / [ekabhAvaH / [dvibhAvaH / tribhAvaH / anyabhAvaH / ] rAjan kevalaH / adhisu adhizca paraH / [saurAjyam / AdhirAjyam / adhirAjatvam / adhirAjatA // ] (31) yo dUtavaNiksakhisteH / [3 / 3 / 5 / 3 / ] bhAvakarmArthe vA / stenaH ste nipAtyate / dUtyam / dUtatvam / vANijyam / [vaNijatvam / ] sakhyam / [sakhitvam / ] steyam / [stenatvam / ] purohitAdau ca stainyam // ___(32) jJAteH kapeDheJ / [ 3 / 3 / 5 / 41] tayorvA / jJAteyam / [jJAtitvam / jJAtitA / ] kApeyam / [kapitvam / kapitA // ] (33) vuJaNau manojJahotRtvijAdezcha tu / [3 / 3 / 5 / 5 / ] eSAM krameNa vujaNasthAH vA syuH| vRttaM ca SaTpAt prathama, dvitIye syAd dodhakaM paJcapadI ca AryA RtvigvizeSAstRtIye'stvato manojakalyANapriyAbhirUpamedhAvichAtrAdyanu chAndasaH syAt / / divo yuvan zrotriyavizvadhUrtAH grAmAcchatAmuSyakulAcca putraH // 1 // grAmakhaNDAdahorUpAd yopAntAd gurupottamAt / asuprakhyAttu lidvadvAd apatyacaraNAt tathA / zlAghAkSepAvagateSu vAtrAmuSyakulAdivRt // 2 // hotRyuvanyajamAnaprazAstRbhrAtRkamaNDalukandukakustram / suSTuvadhUzravaNasthavirAH syuH duSThakutUhala zrotriya ijyaH // 3 // strI bhAtRhadbhirhadayaM ca duHsoH subrahmacArinvRSalAnRzaMsu / kSetrajJamadhvaryu ca hAyanAntonnetA parivrAjakajantujAti / tako'kavIkaH pravihartR gAthA // 4 // parigaNako rathagaNako nipuNaH pizuno vayortha udgAtR / capalakRtakau kuzalaM puruSaH subhageSu mAtravRt // 5 // mAnojJakam / manojJatvam / priyAbhibhyAM rUpam / preyarUpakaH / [AbhirUpaka:] grAmAdeH putraH / grAmaputraH / [zataputraH / amuSyaputraH / kulaputraH / ] yopAntAt / gurupottamAt / rAmaNIyakam / [ramaNIyatvam / ramaNIyatA / ] sAhAyakam / sAhAyyam / yopAntAt kim ? Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH 209 vimAnatvam / gurupottamAt kim ? kSatriyatvam / asuprakhyAt kim ? suprakhyatvam / [suprakhyatA / ] sauprakhyam / dvandvAd vuJ lit syAt stryarthaH / gaupAlapazupAlikA / zaiSyopAdhyAyikA / kautsakuzikikA / apatyacaraNavAcibhyAM zlAghAdiviSaye livuJ / gArgikayA gArgyatvena vA zlAghate [AkSipati / avagacchati / ] evam atyAkurute / adhikSipati / evaM tAm avagataH prApto jJAtatvAd vA / evaM kAThikayA [zlAghate / adhikSipati / avetaH // ] hautram / hotRtvam / [hotRtA / ] yauvanam / [yuvatvam / yuvatA / zrotriyazabde illug yaH / zrautram / duHsoH pare stryAdayaH / duHstrI / sustrI / durbhrAtR / subhrAtR / durhad / suhRd / duhRdayaH / suhRdayaH / nirhadayaM ceti hRdayAdasamAse cetyarthaH / hAyanAt / dvaihAyanam / [vihAyanatvam / dvihAyanatA / ] traihAyanam / [trihAyanatvam / trihAyanatA / ] aunnetram / unnetRtvam / [unetRtA / ] jantujAteH / Azvam / [azvatvam / azvatA / ] auSTram / [uSTratvam / uSTratA / ] tako'kavIka iti / tako la[dhva]kSarAt parAd akavIkaH kavivarjitaH, [tAdRzAd] igantAt / zaucam / zucitvam / [zucitA / ] pArthivam / [pRthutvam / pRthutA / ] prathimA / paitram / pitRtvam [pitRtA / ] vayo'rtha / kaumAram / [kumAratvam / kumAratA / ] kaizoram / [kizoratvam / kizoratA / ] vArkaram / puruSaH / nidasamAsArthaH / subhagamantre'rthe / RtvijAderiti RtvigvizeSebhyo na svarUpataH / AcchAvAkIyam / AcchAvAkatvam / maitrAyaNIyam / [mitrAyaNatvam / mitrAyaNatA / ] (34) brahmaNastvam / [3 / 3 / 5 / 6 / ] brahmaNa RtvigvizeSasya bhAvaH karma veti tvameva syAt / brahmatvam // 5 // No'nnaM ca labdhA kha yathAmukhAdergAmabhyamitraM cha ya cAdhvano B- / 'yaH zUladaNDAjina ThaJ tu kAmI prAyo vanAdeH ka ihAbhidhAnnam // 3 // 36 // vRttam // (35) No'nnaM ca labdhA / [3 / 3 / 6 / 1 / ] annamiti dvitIyAntAllabdhetyarthe Na a syAt / evaM. sUtroktastuvantAvadvidhiH / AnnaH / AnnAH // ___(36) kha yathAmukhAdeH / [ 3 / 3 / 6 / 2 / ] bahulArthe / vRttaM ca SaTpAdiha yathAmukhaM sammukhamatra dRzyaM sarvAnnamatyAprapadaM ca sarvA- | daGgaM ca patraM pathikarmapAtraM vyApnoti baddhAnupadaM tu neyaH // 1 // ayAnayaM cAnubhavet paramparaM putrapautraM ca parovaraM ca / atyantakAmaM tadavArapAraM gAmyAzitaMgvadyanugvAgavInAH / ... alaMkarma cAlaMpuruSA'SaDakSaM samAsamInA punaradyazvInam // 2 // yathAmukhaM sanmukhaM ca dRzyate atra vA kardamAdau, yathAmukhInaH / [sammukhInaH / ] sarvAnnamattIti, sarvAnnInaH / AprapadaM sarvANyaparANyaGgAdIni ca vyApnotIti padAgraM prapadam / AprapadaM vyApnotIti, AprapadInaH paTaH / sArvaGgINaH tApaH / sarvapatrINaH sArathiH / sarvapathIno rathaH / sarvakarmINo nA / sarvapAtrINa odanaH / anupadaM baddhA, anupadInA upAnat, padapramANA / ayAnayInaH zAraH / paraM ca parataraM ca paramparam / paraM ca varaM ca parovaraM, nipAtanAt / tAnanubhavatIti ca paramparINaH / 'paJca.-27 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 paJcagranthI vyAkaraNam [putrapautrINaH / parovarINaH / ] atyantAdIn gAmIti, atyantInaH / [atyantakAmInaH / ] taditi zaiSikavat / avArINaH / [pArINaH / avArapArINaH / ] AzitA gAvo'tra, AzitaGgaH, nipAtanAt / tato'dyalAcca svArthe Azitam / gavInamaraNyam / rAjAdhInaH anuguH / alaGgAmItISyate / anugavIno gopAlaH / gvA laghuH / A gopradAnAt karma karotIti, AgavInaH karmakaraH / alaM karmaNe / alaM puruSAya / na santyatra SaDakSANyasya, aSaDakSaM, tataH svArthe taddhitArthavRttitazca / alaMkArmINo nA / [alampauruSINo nA I] SaDakSINo mantraH / samAMsamAM vijAyate, samAMsamInA gaurvaDavA ca / adya zvo vA vijAyate bhavati vA, adyazvIno [gauH] / (37) gAmabhyamitraM cha / [3 / 3 / 6 / 3 / ] abhyamitramalaMgAmItyarthe cha syAt / abhyamitrIyaH / / (38) ya ca / [3 / 3 / 6 / 4 / ] kha ca tathA / abhyamitryaH / abhyamitrINaH // (39) adhvanaH / [3 / 3 / 65 / ] yakhau tathA / adhvanyaH / adhvanInaH // (40) rTA'yaH zUladaNDAjina ThaJ tu kAmI / [3 / 3 / 6 / 6 / ] TeMti ayaHzUlAdinA [tRtIyAsama-]rthAt kAmI anvicchatItyarthe ThaJ syAt / Aya:zUlikaH / rAbhasika ityarthaH / dANDAjinikaH / dAmbhika ityarthaH // (41) prAyo dhanAdeH kaH / [ 3 / 3 / 67 / ] syAt / prAyo bahulArthe / atra gAthe kAmo dhane hiraNye ca aMzaM hArI navoddhRtaH / tantrAt sid grAmaNI so'sya kAryakAraNato jvare / zRGkhalaM bandhanaM coSTre saMjJAyAM brahmaNoSNitaH // 1 // svAGgeSu saktaudariko'lase ca sasyena jAto vanape tu. vajraH / pAde jayAdau pathako'dhyanUdaH pArvAbhyabhIbhiH kamitoSNazIlAt // 2 // dhane [hiraNye] kAmo vAJchetyarthe / dhanakaH / [hiraNyaka: / ] asya aMzaM haratyavazyam, aMzako dAyAdaH / tantrako navoddhataH paTaH / sa iti prathamAntAdasya grAmaNIrityarthe, sicchaH syAd ak sapUgAdityarthaH / devadatto grAmaNIreSAM, devadattakAH / yajJadattakAH / kAryakAraNabhUtAt prathamAntAd asyetyarthe jvare vAcye / zItaM kAyamasya zItakaH / uSNako jvaraH / kAraNAd dvitIyo divaso heturasya dvitIyakaH / tRtIyakaH / viSapuSpANi heturasya, viSapuSpakaH / kozapuSpakaH / jvara: kim ? dvitIyo divaso heturasya bhojanasya / zRGkhalaM kASThamayaM bandhanamasyoSTrasya, zRMkhalaka: karabhaH / nAmni / brAhmaNako dezaH / uSNikA, alpAnnA yavAgUH / nadI vA / svAGgeSu sakta ityarthe / kezeSu saktaH, kezakaH / dantakaH / tadracanApratibaddhaH / sup samudAyArtham / dantauSThakaH / nakhakezakaH / udare sakto'lasa eva, audariko nipAtyate / tadbharaNaniSTho'vijigISurityarthaH / alasaH kim ? udarakaH / sasyena jAtaH, sasyakaH khaDgaH / sasyako maNiH / sarvataH sAreNa niSpanna ityarthaH / nayAdau vijJa ityarthe nayakaH / [pAdakaH / jayakaH / AdyAkRtyarthaH / evaM pathikaH / adhi-anu-udoH bahulArthe / adhirUDho vRddha ityarthe / adhyArUDhaH khAryAM droNaH, adhikaH / adhyArUDhA khArI droNaM, droNAdhikA Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH 211 khArI / anukAmayate, anukAmaH | unmAnA ityarthe uktaH / pArvAbhyabhIriti / abheH kim ? dIrghatvaM nipAtanAt / pArzvena kamitAnvicchatItyarthe pArzvakaH / apraguNena pathA arthAn anvicchatItyarthaH / abhikAmayate abhikaH / abhIkaH / punaruSNamarthAntarArtham / uSNaM zItaM yathA bhavatyevaM kArItyarthe, uSNako dakSaH / zItako'lasaH // __(42) ihAbhidhAnnam / [3 / 3 / 6 / 8 / ] prathamAntAt prAyo'nnamasminnityarthe kaH syAt, abhidhA saMjJA cet / guDApUpAH prAyonnamasyAM paurNamAsyAM, guDApUpikA / tilApUpikA / kRsarikA / tripuTikA // 6 // kulmASato'NidvaTako'ciMtAdeH rTA zrAddhaminThau punaradya bhuktam / nAzyo'nyakSetre gha itIndriyaM ? matvaDirastIti udanvadAdi // 3 // 37 // vRttam // (43) kulmASato'N / [3 / 3 / 7 / 1 / ] tathA / kaulmASI paurNamAsI // (44) idvaTakaH / [3 / 37 / 2 / ] tathA / vaTakinI syAt // (45) arcitAdeH rTA / [3 / 37 / 3 / ] prathamAntAd arcitAde: TeMti tRtIyArthe in syAt / AryA ca vRtte iha ca arcitaparikalpitAbhyAM nipaThitagaNitAt tathAnugaNitAcca / anupaThitanikathitAbhyAM vyAkulitAdezca gAtheyam // 1 // pUrvAt sapUrvAdavadhAritAccAnveSTA ca draSTA'nupadI ca sAkSI / nirAkRtto [pakRtAcca] gRhItAt saMrakSiteSTAdavakIrNapUrtAt // 2 // AsevitAdhItazrutopadezAditAyuktataH saMkalpitA'vakalpitAt / AmnAtato vyAkulitAdupAkRtAt syAt paryano rakSitayuktato'pi vRt // 3|| * acito'nena, acitI deve gurau vA / pUrvAt / pUrvakRtamanena bhuktaM pItamiti vA pUrvI / sapUrvAt / kRtaM pUrvamanena kRtapUrvI kaTam / bhuktapUrvI odanam / krameNa anupadI anveSTA cet, sAkSI gavAdInAM draSTA cet / nAmno'nyatra / sAkSAddaSTA / pUrtI zrAddhe / AsevitI kriyAyAm / adhItI vyAkaraNe / upAkRtAt upakRtI mitre / evaM paryanoH krameNa / parirakSitI / anuyuktI // (46) zrAddhaminThau punaradya bhuktam / [3 / 3 / 7 / 4 / ] zrAddhamanenAdya bhuktamityarthe inThau staH / zrAddhI / zrAddhikaH // ___(47) nAzyo'nyakSetre ghaH / [3 / 375 / ] DyantAt kSetrAd ghaH syAd anyakSetre nAzyaH, cikitsya ityarthe / kSe laghuH / kSetriyo vyAdhiH, yo janmAntarAGge nAzyaH / kSetriyaM viSaM, saMkrAmyAnyayoge nAzyam / kSetriyANi tRNAni, sasyArthe kSetre jAtAni vinAzyAni / kSetriyaH pAradArikaH / / ' (48) itIndriyam / [3 / 3 / 7 / 6 / ] indra AtmA'to gho nipAtyate / indrasya liGgam, indreNa dRSTaM, sRSTaM, juSTaM, dattaM vetyarthaH // Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 paJcagranthI vyAkaraNam __(49) OM matvaristIti / [ 3 / 377 / ] asya [asmin] vA'stItyarthe prathamAntAnmatuH syAt / gAvo'sya santi, gomAn / zrIparNI asminnasti, zrIpaNImAn parvataH / laT kim ? bhUtabhAvinIbhirgomAn / itizabdo laukikavivakSAniyamArthaH // bhUmanindAprazaMsAsu nityayoge'tizAyane / saMsarge'stivivakSAyAM matvAdayo bhavantyamI // 1 // [bhUmni] gomAn / [nindAyAM] udaGgiNI kanyA / [prazaMsAyAM] rUpavAn / [nityayoge] kaNTakino vRkSAH / [atizAyane] guNavAn / [saMsarge] daNDI / zuklo guNo'syAstIti zukla: paTaH / pItaH / ityartha Adau varNapAThAt na lugvAcyaH / rasAdestvata eva rasAvAn, rUpavAn / matureveti niyamo'pyupayuktaH / rasI rasikaH, rasavAn / rUpI, rUpika: rUpavAn / gandhI, gandhikaH, gandhavAn ityAdidarzanAt / adravyavAcijAteH pRthagdRSTeH, gojAtirasyAsti gomAniti na syAt / jAtimato goranyasyAbhAvAd guNavataH paTasyeva piNDAdeH svakRtanAmnaH pratipattumazaktiH / (50) udanvadAdi / [ 3 / 378 / ] tadarthamatoH kRtaghAdyAdezo nipAtyate / iha SaTpAtudanvadaSThIvadRSA rumaNvAn jyotsnAtamistre ca malImasaH k-| kSIvantu cakrI ca tu AmayAvI jarjazvaJjarjazvalasvAminIze / carmaNvatI nAmni matoH surAjye rAjanvadityAdi tu SaTpadIyam // 1 // nAmni sarvatra / udakamatrAsti udanvAn udadhiH / aSThIvAn / cakrIvAn gardabhaH / rumaNvAn parvataH / jyotistamazcAsti, jyotsnA candraprabhA / tamisrA rAtriH / tamisraH pakSaH / malImasa: malavAn / kakSIvAn nAma RSiH / vini dIrghatvam / AmayAvI / jarjarajarka vA'syAti jarjazvan, jarjazvalaH / svAmina Izvare'rthe / carmaNvatI nadI / nAmni matorvaH ca syAt pacAdeH / kapIvatI / maNIvatI / atratyopyapavAde vidhiH / pAzAnAsandIvAn / saurAjye'rthe rAjanvAn / rAjanvatI pRthvI / nAmni kim ? udakavAn / asthivAn / lavaNavAn / jyotiSmAn / tamasvatI guhA / malavAn / kalkavAn / cakravAn / AmayI / ugrvAn / anizo'zvavAn / carmavAn / asaurAjye rAjavAn // 7 // mopAntaruSmAdayavAdi mo vaH kANDANDabhANDAt sa ca Ira prajJAjyotsnAjaTAnaubalasidhmalomapAmAdito NANileThenlazAH naH // 3 // 38 // vRttam // (51) mopAntaruSmAdayavAdimo vaH / [3 / 3 / 8 / 1 / ] makAra avarNopAntAd jhayam, avarNAntAjjhayo'yavAdematormaH vaH syAt / dADimIvAn / aharvAn / jhayaH / agnicinvAn / mAt / idaMvAn / kiMvAn / vRkSavAn / zAlAvAn / ayavAdeH kim ? zloko'tra yavakRmyUmibhUmibhyaH kakRtpAzekSuzimbitaH / bandhubindudrukAntibhyazcArozcetyAkRtigaNaH // 1 // At / yavamAn / mupAntAt / kRmimAn / [UrmimAn / bhUmimAn / ] jhayaH / kakumAn / pUrveNa nAmni / pAzAmAn / ikSumatItyAdi // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH 213 (52) kANDANDabhANDAt sa ca Ira / [3 / 3 / 8 / 2 / ] matvarthe'ta ira: syAt / sa ca matuH / kANDIraH / [aNDIraH / bhANDIraH / ] kANDavAn // (53) prajJAjyotsnAjaTAnaubalasidhmalomapAmAdito NANileThenlazAH naH / [3 / 3 / 8 / 3 / ] gaNebhyo'STabhyaH kramaNe matvarthe'NAdyASTau syuH / matuzca / eSu ca paJcapAdau syAd dodhakaM paJcapadI ca vRttam - prajJArcayAdye sahavRtti zrAddhe jyotsnAtamisra ta vipAdikA syAt / tapaH sahasra nakharaM visarpaH luk zarkarA vA sikatA ca deze / syAt kuNDalaM kautupa paJcapAd vRt // 1 // jaTAghaTApicchasaco'pi kadraH prajJodakoro dhruvakAvaphenaH / tundodaravrIhipicaNDavRddhau svAGgAdyavazyAdatha paJcapAdavRt // 2 // tokaraNaM ca khadA ca kumArI vRddhanapUlazikhAzca blaakaa-| ''yAmazikhAcalayAmapatAkotsAhanaDA udavAsakapI staH // 3 // vyAyAmamAlAvalamekhalAH syuH vINA ca saMjJA vaDavA'STakAH syuH / arohakarmanpariNAhacarman sahasracarmannavarohaNAni / parNAGgatumbAdalavIbhamatra // 4 // sidhmodake phenahanU ca mAMsaH niSpAvanAbhI maNisaktujIvAH / vatsAMsataH snehabale ca varNaH svAGgAdulaH syAddhamanezca pANaiH // 5 // lalATadantAd balavAtato draH syAt kSudrajantoru patApahetoH / ghaTAjaTAkAlagaDostu nindye prajJA ca pAMsuzca gaNAd vivRtteH // 6 // lomanmunI babhruharI srucazca romantarU valgukapI gaNo'yam / pAman ca zleSman valisaSpisAmanzAkIpalAlyA iva hemavAman / aGgAcchubhe viSvaja itparo'cca lakSmyA'kaD ca u ca SaTpadIyam // 7 // prajJA bhyAM sahavRttizrAddhe sta Adye gaNo gaNa AkRtyarthaH / prajJA strI / prajJAvAn / matuH sarveSu / jyotsnastrI / aso vinmukte / tApasaH / tapasvI / tapasvAn / sAhasraH / balAdAvin ca / sahasrI / sahasravAn / nAdantA ThaH / zarkarAH sikatA ca / deze vA / vyacasat pratyAhArArthAH / ato'lluk ca vA / zArkaraH / [saikataH / ] zarkarAvAn / [sikatAvAn / ] zarkarAdezaH prAgvalliGgasaMkhye / sa ca jaTAdau ca / zarkarilo dezaH / [sikatilo dezaH / ] kutupAdaNi, kautupaH / uktazchando'rtham // 1 // jaTilaH sa tu udAhRtaH / phenasidhmAdau ca / phenilaH / phenalaH / tundAdi ca vRtparyantaH tundat pratyAhAraH / savrIhyAdau ca tundilaH / tundikaH / tundI / vRddhau satyAM svAGgAt / aNDA vRddhAH santyasya, aNDilaH / [aNDikaH / aNDI / aNDavAn / ] nAsilaH / [nAsikaH / nAsI / nAsAvAn / ] zuNDilaH / [zuNDikaH / zuNDI / zuNDAvAn / ] nAvikaH / [naumAn // Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 paJcagranthI vyAkaraNam valI na ThaH // sidhmalaH / yathAsaMkhyaM vatsAMsAbhyAM snehe bale nityaM ceSyate / vatsalo gauH, snehavAn / aMsalo nA balavAn / anyatra vatsAdanI gauH / aMsavAn durbalaH / parNalaH / svAGgAditi prANyaGgAdAkArAntAt / cUDAlaH / jaTAlaH / prANi kim ? zikhAvAn pradIpaH / aGgaM kim ? icchAvAn / Ata: kima ? hastavAn / icAmato'nayoH / dhamanIlaH / pArNIlaH / dhamanivAn / [pANivAn / ] Dita UlaDantaH syAllalATAdInAm / lalATUlaH / [dantUlaH / balUlaH / vAtUlaH / ] kSadrajantoH / yakAlaH / makSikAlaH / upatApahetoH / vicacikAlaH / murchAlaH / ghaTAde nindye'rthe / ghaTAlaH / [jaTAlaH kAlAlaH / gaDAlaH / ] prajJAlaH / [prajJilaH / prajJAvAn / prAjJaH / ]. pAMsulaH // 6 // lomaza ityAdi |7|| pAmanaH / zAkIpalAlyAH inAntaH / zAkinam / [palAlinam / ] aGgAt zubhakalyANe'rthe / aGganaH / viSvajaH satkaH paro'c / parapadamakRtsandhItyarthaH, illuk syAt / viSuNam / lakSyA'cAntaH kaD ca u ca / lakSmaNaH / kalhaNaH // 8 // ThendvyAdyaco'to'sya na veti vrIhitaH kezAdito vo marutastaparvaNaH / . ... . medhArathAdvera vinassrajAghamAyAtaH phalAbarhamalAdinArakaH // 3 / 3 / 9 // vRttam // (54) ThendvyAyaco'tosya na veti / [3 / 3 / 9 / 1 / ] dvyAdyaco'nekAco'dantasyeti tadasyAstItyarthe Thainau staH, matuzca / na veti bahulArthe / daNDo'syAsti daNDikaH / daNDI / daNDavAn / vyAdyacaH / kim ? zvavAn / ataH kim ? buddhimAn / asya kim ? daNDavatI zAlA / bahulArtho'yam / ghaNAdyatAnna tau pAkasnehe zabdacayasvanAt / sto bhogatarahArebhyaH saMyamAd vaijavAditaH / jAte 'taNDulAdibhyo nAkAryAdeH kRto'pi tau // 1 // SaTpadI // ghaNAdipratyayAntAt pAkAdeH na tau Thenau / pAkavAn / [snehavAn / zabdavAn / cayavAn / svanavAn / ] sto ghaNAdyantAdapi bhogAdeH / bhaugikaH / bhogI / bhogavAn / ityAdi / jAtena tau / siMhavAn / vyAghravAn / ataNDulAdibhyaH kim ? taNDulika / [rasikaH / rUpikaH / kRt pUrvAcAryasaMjJA / kRdantAdapi kAryAdivajitAnna tau / kArakavAn / pAcakavAn / dravyavAn / dhanavAn / akAryAdeH kim ? kArTI / [hArIM / taNDulI / ] dhanAduttamaNe / dhanI / ityAdi // (55) vrIhitaH / [3 / 3 / 9 / 2 / ] vrIhyAdeH [dantasya ca] tasyAsti [ityarthe] Thenau matuzca syuH / pugasyeti nivRttyarthaH / ihAnuSTup - vrIhizIrSAcca mAyAyA arthArthAntAdasannidhau / tundatkesamASebhya evamAdyAkRtigaNaH // 1 // vrIhikaH / [zIrSika: / mAyikaH / ] arthatadantAdasaMnihite'rthe / arthI [pratyarthI / ] dhyAnArthI / asaMnidhau kim ? arthavAn / tundat pratyAhAraH / tundI ityAdyuktam / kintu tatra vrIherarthAdeva / zAlilaH / atra zabdArthAbhyAm / zAlI / [zAlikaH / ] zAlimAn // Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 tRtIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH (56) kezAdito vaH / [3 / 3 / 9 / 3 / ] tathA / matuzca / ihApi AryA kezahiraNyakumArAH bimbakurarau maNISTake / rAjIgANDajakAt saMjJAyAmarNasa iccAkRtigaNo'yam // 1 // kezavaH / vrIhyAdau ca / kezo / [kezikaH / kezavAn / ] gANDyajakAt saMjJAyAm / gANDivaM gANDIvaM vA / ajakavaM [dhanuH / ] arNaso'nta it luk ca / arNavaH // (57) marutasta parvaNaH / [3 / 3 / 9 / 4 / ] tathA''bhyAM ta syAt / matuzca / marutaH / parvataH / [marutvAn / parvavAn // ] (58) medhAdrathAd veraH / [3 / 3 / 9 / 5 / ] tathA / ira vA / yathAprAptaM vA / medhiraH / medhAvAn / medhAvI / rathiraH / rathavAn / rathI // (59) vinastrajAdyamAyAtaH / [3 / 3 / 9 / 6 / ] matvarthe vin vA syAd asantasajrA, Adya ityanantarasUtre / medhAzabdaH / mAyA ebhyaH / yazasvI / yazasvAn / tapasvI / [tapasvAn / ] sragvI / [sragvAn / ] medhAvI / [medhAvAn / medhiraH / ] mAyAvI / [mAyAvAn / ] mAyI // (60) phalAbahamalAdina / [3 / 3 / 9 / 7 / ] tathA vA / zRGgAcca / phalino vRkSaH, phalI / [phalavAn / / bahiNaH [bI / ] barhavAn / malinaH / [malI / malavAn / ] malImasazca / zRGgiNaH / [zRGgI / zRGgavAn // ] (61) ArakaH / [3 / 3 / 9 / 8 / ] uttarArthaH // 9 // zRGgAcca vRndAddhimanidrato yAlU in sukhAdervalituNDivaTyAH bhaH kaMzamaH syAt tatiyustuyasbAH kRSyUSato'rzonavayajJato'pi // 3 / 3 / 10 // (61) zRGgAcca vRndAt / [ 3 / 3 / 10 / 1 / ] tathA ArakaH syAt / zRGgArakaH / vRndArakaH // .. _ (62) himanidrato yAlU / [3 / 3 / 10 / 2 / ] etadAdibhyAM tathA ya Alu etau vA staH / dvandvaikatvAnnidrAzabdo husvaH / zloko'trArdha: himAd guNAt tathA rUpo[SNatRprebhya AhatAt / kRpAhRdayazastAcca // 1 // himyaH parvataH / ] rUpyo gauH / anayoH kim / rUpavAn / evaM nidrAluH / nidrAvAn / [rUpAlu / rUpavAn / uSNAlu / tRpAlu / kRpAlu / hRdayAlu I] spRhayAlu / ityAdi // (63) in sukhAdeH ] [ 3 / 3 / 10 / 3 / ] tatheneva bahulam / sUtraM tathA kRSyAdau vRttatrayAH - sukhapratIpau kRpaNAsrasoDhAH kRcchrAmraduHkhaM karuNA ca tipram / alIkazIhUM halamAlanindye sarvAdizIlAni Tito vayazcet // 1 // Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 paJcagranthI vyAkaraNam bAhUrupUrvo baladharmazIlI varNAntato nAmni tu dantahastaH / manmAntavarNAt karato'tadaMzAd dvandvAmanindyAdapi jantuvRtteH // 2 // kat syAdatIsArapizAcavAtAd deze tamAlotpalapadmapuSkarAH / maNDUkazAlUkanaDAH karISaH bisaM mRNAlaM vihagaH kapitthaH // 3 // . . kardamakumudavayAzAH hiraNyazirISI gaNaH / kRSibhrAtRparivatputrotsaGgAH dantazikhA zrutirajo vRcca // 4 // sukhapratIpItyAdi / halamAlau nindyerthe / halI [mAlI] dala iti vA pATha: / dalI / sarvapUrvAt / sarvabIjI / sarvadhanI / sarvakezI / zIlI / inapUraNAntAdvayazced gamyate / paJcamo mAsaH, saMvatsaro vA'syAsti / paJcamI vAlaH / dazaminAvuSTra: / vayaH kim ? paJcamavAn grAmarAgaH / bAhuUrupUrvo balaH / bAhubalI / UrubalI / dharmAdyantAt / sAdhudharmI / dharmazIlI / brAhmaNavarNI / nAmni dantAdeH / dantI / [hastI] karI ca gajaH / manu etadantAt / prathiminI strI / dAminI / sominI / hominI / tathA varNI brahmacArI / nAmni kim ? dantavAn / dvandvAd AmAditi / rogAnnidyAcca jantuvRtteH / prANisthAdityarthaH / atadaMzAd aprANyaGgAt / apyanukarSArthaH / dvandvAt / kaTakavalayI / zaGkhanUpuraNI / rogAt / kuSTI / jvarI / nindyAt / kakudAvartI / kAkatAlukI / jantusthAt kim ? puSpaphalavAn vRkSaH / atadaMzAt kim ? stanakezavatI / ataH kim ? citrakala TikAvatI / atisArAdeH / ini / kagAgamazca / atisArakI / [pizAcakI / vAtakI / ] deze'rthe'taH / tamAlinI / puSkariNI / deze kim ? puSkaravAn hastI / yAvacchirISI // (64) valituNDi vaTyAH bhaH kaMzamaH syAt / [3 / 3 / 10 / 4 / ] bhaH / valibhaH tuNDibhaH / vaTibhaH / kambhaH / zambhaH // (65) tatiyustuyasbAH / [ 3 / 3 / 10 / 5 / ] tathA''bhyAM syuH / kantaH / [zantaH / ] kantiH / [zantiH / ] kaMyuH / [zaMyuH / ] kantuH / [zantuH / ] kaMyaH [zaMyaH / ] kambaH [zambaH] sit padasaMjJArthaH // (66) kRSyUSato'rzonavayajJato'pi / [3 / 3 / 10 / 6 / ] jasanta dvandvAt tathA tau gaNacatuSTayAt krameNa bhAvato vala at ThaJ syuH / kRSyA yuktaH, kRSIvalaH / vale dIrghaH / rajasvalA strI // tritaye trayaH syuH zlokAH - USAkhamuSkapANDubhyo mukhakuJjanagAt pazoH / madhupAMzusukhe kathrA udantasyotlate gaNaH // 1 / / artho lavaNatuNDAmaM jaTA'bhrapalitAdhamAH / svAGgAddhInAccaturo rovarNAdurNAd ghaTAdivRt // 2 // navayajJo bhavedekaH pAkayajJastathAparaH / niSkAdeH zatasahasrAderekagopUrvato gaNaH // 3 // Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH 217 jakharaH / mahatkaNThavivaramasyAti kharaH kacchvA / urantazca / kacchuraH / dantasyAnta urunnate'rthe / unnatA dantAH santyasya, danturaH / aoNsi santyasya arzasaH / lavaNaH odanaH / svAGgAt hInAt / kANaH / khaJjaH / hInAt kim ? zikhAvAn / caturaH / urasaH / varNAt / zuklo guNo'syAsti, zuklaH paTaH / pItaH / varNAt kim ? rUpI / rUpikaH / rUpavAn / rasI / [rasikaH / rasavAn / ] gandhI / [gandhikaH / gandhavAn / yatrAbhinnarUpeNa tadvato'bhidhAnaM tatsarvamiha draSTavyam / nAvayAjJikaH / [pAkayAjJikaH / ] niSkAdeH zatasahasrAt / naiSkazatikaH / ekagopUrvAdat / aikavastrikaH / aikagavikaH / aikaviMzakaH / samAsAntAt / gauzatikaH / gaulakSikaH / ataH kim ? goviMzatimAn / na ca, bahulatvAt / ekadravyavAn / gauzakaTikaH / gobhiH kSetrabhUtAbhistadvAn / gokSetravAn / kvaciccaiSAM prayogaH / kRSimat kSetram / rajasvAn vAyuH / tathA USavAn ghaTaH / madhumAn vRkSaH / kuJjavAn giriH // 10 // valoccharo'vadyudruto ma gomin vAgmI ca pUjye'para AlajATau / UrNAhaMzubhaMbhyaH syu chaH sUktasAmnoluMgvAnuvAke'dhyayane'Nako staH // 3 / 3 / 11 // vRttam // (67) valoccharo ThaJ / [3 / 3 / 11 / 2 / ] ityuktam // (68) dhudruto maH / [3 / 3 / 11 / 2 / ] tathA / ghumaH / [drumaH / ] dru laghuH // (69) gomin vAgmI ca pUjye / [ 3 / 3 / 11 / 3 / ] tathA pUjye'rthe nipAtyate / bhadrabAhugomI / vAco gmin / vAgmI nA / pUjye kim ? gomAn // (70) apara AlajATau / [ 3 / 3 / 11 / 4 / ] tathA vAco'pare pUjyAnnindye'rthe Alac ATa etau staH / cicchando'rthama / vAcAlaH / vAcATaH / bahvasambaddhabhASakaH // __(71) UrNAhaMzubhaMbhyaH syuH / [3 / 3 / 11 / 5 / ] tathA'to yuH syAt / sit padasaMjJArtham / UrNAyuH / ahaMyuH / zubhaMyuH, kalyANavAn // (72) chaH sUktasAmnoH / [3 / 3 / 11 / 6 / ] vAcyayoH prathamAntAt tathA cchaH / acchAvAkzabdo'trAsti, acchAvAkIyaM sUktam / mitrAvaruNIyam / yajJAyajJIyam / sAma / anukaraNapradhAnatvAdanekapadAdapi / asyavAmIyam / kayASubhIyam // (73) lugvA'nuvAke'dhyayane / [3 / 3 / 11 / 7 / ] anayorvAcyayormatvartho ccho lugvA syAt / ata eva chaH / gardabhANDazabdo'trAsti, gardabhANDaH / anuvAko'dhyAyo vA, gardabhANDIyaH / dIrghajIvitaH / [dIrghaJjIvitIyaH / ] palitastambhaH / [palitastambhIyaH / ] skambhaH // (74) aNako staH / [3 / 3 / 11 / 4 / ] tathA tayoH paragaNAbhyAM krameNa // 11 // vimuktato goSadatastvivetad devAditastrArDiramertudeye / / sampatkRJasbhvasya vaze ca sAt kittvabhUtabhAve'bhividhItare'tyaiH // 3 / 3 / 12 // vRttam // paJca.-28 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 paJcagranthI vyAkaraNam (75) vimuktato goSadatastu / [3 / 3 / 12 / 1 / ] tau tathA / vRttamanuSTubAdyASaTpAdvitIye tu vimuktadevAsurasomapUSan rakSosureDAparisArakAH syuH / vayodazA? vasumAMstathAgnAviSNurmahitrI upasAdakazca // 1 // patnIvantu havirvAMzca satvannUpasadau tathA / patatri ca marutvAMzca vRtrahatyAdiko gaNaH // 2 // goSadmAtarizvAnau rakSohaNAJjanaprabhUtAH / devIrApaH kRzAnu ca devIdhIyaprapUrtakau / asyAkhareSTaH kRSNo devasyatveccetvavRt // 3 // vaimukto'nuvAko'dhyAyo vA, ityAdi // tathA goSadakaH / mAtarizvakaH / ityAdi // (76) ive vat / [3 / 3 / 12 / 2 / ] ivArthe supo vat syAt / rAjeva vartate, rAjavat 'nA / prAsAdavat kuTyAmAste / tadvat sthUlaH gomAn, vA jaDavat // (77) devAditastrA Diram / [3 / 3 / 12 / 3 / ] Giramiti saptamI dvitIyAntAd devAderbahulaM trA syAt / deveSu devatrA vasati / devAn devatrA gacchati / evaM, manuSyatrA / puruSatrA / martyatrA / AkRtigaNaH // (78) etu deye sampatkRJasbhU / [3 / 3 / 12 / 4 / ] eriti caturthyantAd deye'rthe sampadAdibhiryoge trA syAt / devAya deyaM sampadyate, devatrA sampadyate / evaM karoti, syAt, bhavati / / (79) asya vazecasAt kittu / [ 3 / 3 / 12 / 5 / ] SaSThyantAd baze'dhIne'rthe, cakArAd yathoktacaturthyantAcca sampadAdiyoge sAt syAt / sa ca kit / at sa ityetadartham / rAjJo'dhInaH rAjasAt sampadyate, [karoti, syAt, bhavati / ] tathA devAya deyaM devasAt sampadyate, [karoti, syAt, bhavati / (80) abhUtabhAve'bhividhItare'tyaiH / [3 / 3 / 12 / 6 / ] abhividhirabhivyAptiraMzaH / itara: kAtya'm / tatrAbhividhItara iti vyastasamastArthe avasthA / tato'vasthAntareNAbhUte 'sya bhAvastadAtmatA / tatrAbhividhAvekadezena prakRtivikAre'rthe vikAravAcinaH sampadAdiyoge sAt kit syAt / azuklaH paTaH, ekadezena zuklaH sampadyate [karoti, syAt, bhavati], zuklasAt sampadyate [karoti, syAt, bhavati / ] agnisAt zastram / udakasAt lavaNam / abhUtabhAve kim ? zuklaM karoti / nAtra prakRtivivakSitA / vikArAt kim ? prakRtermA bhUt / suvarNaM kuNDalIkaroti / sampadAdibhiH kim ? azuklaH zuklo jAyate / abhUtabhAvasya sampadA yoge kim ? adevagRhe devagRhe sampadyate / AdhArasyAbhUtatadbhAva Adheyasya sampadAdibhabhiryogaH // (81) itare'ntyaiH / [3 / 3 / 12 / 7 / ] kAtsnrye prakRteH sarvAtmanA vikAre'rthe bhUtabhAve'ntyaiH sampadvajairaskRJbhUbhiryoge vikAra At kit syAt / bhasmasAt karoti / evaM syAt, bhavati / yatra prakRtiH sarvApyekadezena vikriyate so'bhividheH sarvAtmanA dravyavikAre tu kAtya'm // 12 // ccistadvikArAdiha dvyAdyaco DA'vyaktAnuvAdADDlugitau tvadacca / dvittve talugnazca sukhAditaH kA syAdAnulomyAdiSu pAda eSaH // 3 / 3 / 13 // vRttam // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH tRtIyaH pAdaH (82) cviH / [3 / 3 / 13 / 1 / ] tathAntyairyoge / zuklIkaroti, [zuklIsyAt, zuklIbhavatI] vastram / udakIkaroti lavaNam / tathA bhasmIkaroti, [bhasmIsyAt, bhasmI-bhavati] || (83) tadvikArAdiha / [3 / 3 / 13 / 2 / ] abhUtatadbhAve yaduktaM tad vikAravAcino draSTavyam / tathodAhRtam / anye tviha bhUtabhAvAbhividhItarAbhAve'pi cci: / ghaTIkaroti, [syAt, bhavati / ] samIpIkaroti, [syAt, bhavati / ] antikI ca [karoti, syAt, bhavati / ] tatsthyatacchasyam // (84) vyAdyaco DA'vyaktAnuvAdAt / [ 3 / 3 / 13 / 3 / ] vyAdyaco'vyaktAnukaraNabhUtAt DA syAdantyaioMge / paTapaTAkaroti [syAt, bhavati / ] damadamAsyAt [bhavati, karoti // ] (85) ilugitau tvat / [3 / 3 / 13 / 4 / ] asyaiva at Di luk syAditau pare / paTat iti paTiti / jhaTiti karoti / dvyAdyacaH kim ? aditi / avyaktAnuvAdAt kim ? jagaditi / itau kim / paTadatra / at kim ? maruditi / DitvaM jastvaM mA bhUt / tuGA nivRtyartha itau // (86) acca dvitve / [3 / 3 / 13 / 5 / ] asyaiva dvirvacane't kAryA atvaluk vA syAditau / paTatpaTaditi / paTatpaTiti / dvitve kim ? paTiti // (87) talugnazca / [3 / 3 / 13 / 6 / ] asyaiva dvitve DApratyayo'ntasya itau ca taluk syAt / paTapaTAkaroti / [paTapaTAbhavati / paTapaTAsyAt / ] paTatpaTiti // __(88) sukhAditaH kA syAdAnulomyAdiSu / [ 3 / 3 / 13 / 7 / ] sukhAderDA syAt kRJo yoge, AnulomyAdiSvartheSu / ihApi vRtte syAdAnulomye'tra sukhapriyAbhyAM zUlAcca pAke'zapathe tu zalyAt / niSkoSaNe pAyanaprAtilomye syAnniSkulAt syAt samayAcca duHkhAt // 1 // niSpatrato'tivyathane sapatrAn madrAcca bhadrAd vapane dvitIyatRtIyazambAcca kRSau tu bIjAt tathaiva saMkhyAdiguNAd gaNo'yam // 2 // sukhA[karoti / priyA]karoti Anulomye ArAdhyacittAnuvartane / [Anulomye] kim ? sukhaM karotyauSadham / evaM zUlAkaroti mAMsam / pAke kim ? zUle karoti / satyAkaroti // vaNig bhANDaM, mayaitad grAhyamiti / tathyaM karoti / azapathe kim ? satyaM karoti // niSkoSaNAdyarthe'krameNa niSkulAdeH / niSkulAkaroti dADimam / nirbIjaM [karoti] / samayAkaroti kAlayApanaM [karoti] / duHkhAkaroti cittapIDanaM [karoti] / eSu kim ? niSkulaM [zatru, samayaM, du:khaM kadannaM] karoti / / * niSpatrA[karoti, sapatrA] karoti mRgaM vyAdhaH / parapArzvaniSkrAnti] zaraM sazaraM ca / ativyathane kim ? .. niSpatraM [sapatraM] karoti vRkSam // madrA[karoti / bhadrA] karoti / vapane maGgalyamuNDane / [vapane] kim ? madraM [bhadraM] karoti // dvitIyAdeH kRSau dvitIyA[karoti / tRtIyAkaroti / zambA] karoti / dvistripratilomaM bIjAn karSatItyarthaH / kRSau kim ? dvitIyaM karoti // saMkhyAderguNAt / tathaiva kRSau / dviguNA [karoti] / triguNAkaroti / dvistriH karSati // 13 / / pAda eSaH / ekAdazaH // . [iti zrIbuddhisAgarAcAryakRtapaJcagranthyAM saMskRtAdhikAre tRtIyAdhyAye tRtIyaH, Adito vaikAdazaH, pAdaH / ] Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ // atha tRtIyAdhyAye caturthaH pAdaH // ] .. . kaNDvAdiyakkyaG ca karoti zabdAn kvip kartRvAdAcaratIti galbhAt / GitklIbahoDADisamo'mvataH kyac svApyAt sakAmyecchati santu mo vA // 3 / 4 / 1 // vRttm|| (1) kaNDvAdi yakkya G ca karoti zabdAn / [3 / 4 / 1 / 1 / ] cakAro'nekatra sambadhyate / kaNDvAdi[bhyo dhAtubhyaH] ca karotyarthe yak syAt / zabdAdIn karotyarthe kyaG ca NiJ ca syAt / tathA karotyarthe, kvacidanyArthe ca / vRttAryamAdye kaNDUSire mantuhaNI nRsuDyamaH veTlADDiro valgumahItvarAyasaH / medhoSasau bhiSNabhiSajaH subhUyas rekhA ca lekhA ca lelele staH // 1 // alluk kusumbhasambaramagadhAruNapampasArarANAM tu gdg-| daduHkhasukheSu ca caraNaturaNabhuraNasaparANAm // 2 // kaNDUM karoti kaNDUtiH / anye tu kaNDvAderyak [pA. a. 3 / 1 / 27; jai. 2 / 1 / 15] / kaNDvAdi / yak svArthe / kaNDUyA / kaNDUyinam / kaNDUtiH / kaNDUyati / [kaNDUyate / ] asya [kaNDUja, haNIj, mahIJ, lAG] jitastiG GitastaG / veTlAT / veyate / [lAyate / ] veDlADate / veTyati / lATyati / atluk bhAntaH kusumbhAdInAm / kusumbhyati ityAdi / AkRtigaNaH / bharaNa bhuraNa ityAdi / [atra] satrivRttagAthA'ntye zabdAbhrazIkAkalahAnaTAdyA nIhArakoTAsudinAni pottaa| soTAdgamAdudinavairameghAn kamvAdi citraM Gi karoti citre // 3 // namastapo'tadvarivazca muJcati bASpoSmalAlAt prathaphenadhUmau / . romanthamAvirbhavatIti hatvA Di kakSakaSTAd gahanAcca satrataH // 4 // pApe krame duHkhasukhe tu bhuGkte soDhapratIpau krunnaashrukRcchraa-| 'lIkAMzca tRpaM kRpaNaM tathAsraM kartRbhRzAderapi hallugacchaiH // 5 // bhRzotsukau paNDitazIghramadrAH mandANDarau nIlazucI ca vadhraH / rehat tu zazvaccapalau ca vehad ojazca va!haritau nRSacca / durutsvabhibhyo'pi mano'pyatad vA DA lohitebhyo'psaraojasoH saH lugvAnvivAdAcaratIti gAthA // 6 // Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 221 zabdaM karoti zabdAyate / aTTAyate / aTATyAyate vA yAvat kaNDvAyate / Adye tadarthAnyArthaH / citraM karoti / Gi cAntaH / citre Azcarye'rthe / citrIyate / citre kim ? citraM karoti / karotiH zabdAdiSu sambadhyate / namas tapas varivasazca karotIti ca Ga tadantAdaG ca syAt / namasyati devAn / tapasyati / varivasyati / gurUn paricarati / muJcatyudvamatItyarthe bASpAdIn / bASpAyate / [uSmAyate / lAlAyate / prathAyate / phenAyate / dhUmAyate / ] romanthaM vartayati hatvA daMSTrayeti romanthAyate gauH / hatvA kim ? romanthaM vartayati kITa: / rDe caturthyantAt / kaSTAdeH / pApe krame / kramaNe'rthe / kaSTAya karmaNe kAmati, pApaM kartumicchatItyarthe / kaSTAyate / [kakSAyate / gahanAyate / sattrAyate / zatrAd bhAsastas / etadarthAnyArthaH / duHkhAdIn bhuGkte'nubhavatItyarthe / duHkhAyate yAvad azrAyate / tathetyetadarthyAnyArthaH / kartuH bhRzAderasyantAt, vyarthe kya syAt / halk ca / abhRzo. bhRzo bhavati, bhRzAyate / rehat rehAyate / ojas ojAyate / dura ut su abhi ebhyaH paraM manas / adurmanA durmanA bhavati, durmanAyate / [unmanAyate / sumanAyate / abhimanAyate / ] apyetyetadarthAnyArthaH / yad vASAnatarebhyo DA lohitAdibhyastathaiva kyaTa, tadantAt tad vA syAt / DAntAt / paTapaTAyati / tad vA / veti vyavasthAyAM ca / tadyuktavatyeva kartari / madamadAyati / tathA lohitAyati / [lohitAyate / ] bhyas etadarthe'nyArthaH / nidrAyati / [nidrAyate / ] dharmAyati / [dharmAyate / ] ivAdupamAnAt kartuH kya syAdAcaratItyarthe / apsaraso ojasoluk cAntaH saH sakArAntasyAnyasya vA / tad vA na vartate / zyena ivAcarati zyenAyati kAkaH / puSkarAyate kumudam / apsarAyate / ojAyate / punarojo'rthavizeSArtham / pAyayate / payasyate / kinna kye padArtham / Gi taGartham // - (2) ktip kartRvadAcaratIti / [3 / 4 / 1 / 2 / ] karturupamAnAdAcAre ktip syAt / azva ivAcarita / azvAyati / gavati / rAyati / nyavati vAcA / dadhayati / madhayati / dadhyA / kidaDa ze'rthaH / pin pritorityarthaH / nAmatvAnna piti, luk ca // (3) galbhAt GtiklIbahoDAt / [3 / 4 / 1 / 3 / ] tathebhyaH ktip Git syAt / galbhate / [klIbate / hoDate / ] yad voktAnAM madhye yo Git syAt / kyaGityarthaH / galbhAyate / [klIbAyate / hoDAyate / ] ___(4) Gi samo'mvataH kyac / [3 / 4 / 1 / 4 / ] AdhArAdApyAccopamAnAdAcaratItyarthe kyac syAt, amvataH mAntAdivarjitAt / prAsAde ivAcarati, prAsAdIyati / kuTyAm / payaGkIyati maJcake / putramivAcarati, putrIyati chAtram / prAvArIyati kambalam / amvAdeH kim ? kimivAcarati / svarivacitkyacItyartham // - (5) svApyAt sa kAmyecchati / [3 / 4 / 15 / ] svasyApyamicchatItyarthena sa iti kyac kAmya ca syAt / AtmanaH putramicchati, putrIyati, putrakAmyati / vastrIyati / [vastrakAmyati / ] svasya kim ? rAjJaH putramicchati / acantaH kim ? kimicchati // (6) san tumo vA / [3 / 4 / 1 / 6 / ] parArtham // 1 // bhvAderivetaH sahane tijo'niT kitazcikitsAvacagupakSipetAm / dAnzAnimAno yaGarucchubho bhRzAbhIkSNyayoH sUtryasRsUtryaTo'rNoH // 3 / 4 / 2 // vRttam // . (6) bhvAderivetaH / [ 3 / 4 / 2 / 1 / ] tuma iti bhUprabhRteH tumarthavRttericchatItyarthe san vA syAd Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 paJcagranthI vyAkaraNam vAkyaM vA kvacidicchAbhAve'pIvArthe / bhavitumicchati, bubhUSati / kartumicchati, cikIrSati / pratISiSati / ivezca / martumicchatIva, mumUrSati / azmA luluviSati / kUlaM pipatiSati / atumaH / bhojanamicchati / icchati kim ? bhoktuM jAnAti // ___ ata i dvirAvartate / ataH parasmAt / ataH svArthika sanantAt tumarthAdicchatItyarthe san syAd vA / titikSiSatItyAdi / ataH kim ? cikIrSitumicchati / bhvAderityAzAstraM paJcamInirdezAt / kvacit prathamAntAdapi pratyayaH paraH syAt / kvacit paryAyaM syAt san ca / bhavAdiSu saptatrizam / sUktastadarthe sati bhAvapratyaye tAdRktadivA punaraujasuktAH / tvantAstadantyArthavRtto Nito vA cAntA puro'ntyasya cito na coktam // 1 // vRttam // bhUroNaluNThau NidijIvavAcchi: mahArha arcA lachalAchivRJdAN / citIH zuco jiH phalaphullazUlaM rahatyajau glai puSatRmRSaH 1 // 2 // .. . jaikSaikSiyaH manthagaDizrumUrchAH dRzirkamuktutastusphUrchAH / smRdhyailyamuSThAH khiTamAkSivAkSikAkSilluTo'latasimanthibhUSAH // 3 // .. maDin kuTi: vaTiH kadiH kadi kladi UdiN ca pUSa pUH / puDicyuTaH khalaskhalau laghinmuDibradackRSaH // 4 // svarjAjau dhUpatapau bhayalajalajilAjilAjAtarjAmlaiH / ISocchau nikSacubI dadhyavarakSAH gUpuH pIlaH // 5 // AryA // caTcUSapAH [pAne] khai khadane zighi ghrANe tvakSUcca / . tathUratha lakSapakSaH sUryerpAIrSyAH dRhipUSabaMhilaH / zriSuzliSupuSupluSucitpraSUaSUhAH // 6 // camucchamujamukhAbhakSa tu adajimagala ca gucu hatau / .. glucukujukhujulaJcamUSa ca jiSuNiSuviSu[pRSu] secane cyutire / miSupiSuvRSuukSapivi ca mivimihagRdhRNivi conmade // 7 // bhadrikASaTpadI / preneDaloDaror3a zoSa okh'raakhlaakhu-| drAkhudhrAkhupaizuThizca otivai jaDi vacazca // 8 // pIvamIvatIvaNIva hAvane tu cullacillacuDDa ceti / khardadaMzala vyApya indhi zAkhuzlAkhu // 9 // samAnIdvayam // ukhanakhaNakhavaJcuH caJcuvalyardataJcaH makharakhalakhamaJcaH tvaJcapa[Dya]JcusazciH / ikhirakhilakhi mluJcuZJculagyagigluJcaH yagimagiragicarbaH parbacabegimarbAH // 10 // khagiragilizakarbaH kharbagaDeMTaSarbAH tagirigicarabarbaH SevRtikATacelAH / trakizikhivRjavRJjiH smavibhrA'bhramabhrAH zaTapaTakiTatRkSAH sRkSajikAsamImaH // 11 // Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 223 dramakaTahayaharyA aDDatuDatRkSAjAH capiriviravidhivi zoNapelsRbheSaH / / huDDazavaSidhuvelukhelukhelukela[zca] zvelaH raphariphaduzuRcchapeluphelumlucuzca // 12 // mAlinItrayam // paizakanIpizapesa ca raMhi: vaJjivajavrajacelazuruNThiH / tvaJjirariveha[zca] khalazca vallAH dhorRtilavrajasela ca luNThiH // 13 // hayaharyaH zazaphakkazavAH dhrajaskandiravatsarakholudupAzca / tRkSakhajIzukakhojrasRplRSidhagamtRkhano'sya hisezca sarvArthoM // 14 // toTakadvayam // kuthiputhiluthimAnthakrathapAdatrayorvI mathikhadatujiturvISinbhuthurvIsRbhUhir / zavapivatupatumpakrampa durvIduhir syAt luvituvitujidhU/tumphaturvItruphazca // 15 // mAlinI // kaSaziSaRSasuMrusRmbhuvaH jhaSacaSanaSajarsasaMsuvaH / ruSariSaziSajUSacUSacaSatuphasRbhujiphalAdalAsphuTinaH // 16 // bhadrikA // varhatuhirzamugityazca zabde nardavanadhvanagardaghuSirca / / kardavaNadhvaNabukkaNamUnikSIjavajaSTanakUjavRhirvA // 17 / / mlecchamadau paThajalpajapAH syuH drAkSirapau lapajarjaraThAzca / dhrAkSigajaugRjagarjamujAH syuH dhvAkSituSa lasacarcaThAzca // 18 // dodhakadvayam // rasamisakrikvidAzugAH qhaNavaNabhaNarurphakaikaNAH / laTaviTakucagaiNadA'NaraisRjimRji ca NamujagundayaH // 19 // bhadrikA // STyaistyaikvaNadhmAstu ca ghuTyamo'DanA gurvI calyetRtvagi kampane staH / durjIvane vyAdhikaThau takizca karjavyathe varja cara zautR garve // 20 // ucchI vivAse capa sAntvane syAt zai jhai tu pAke caraNe kaTevarU / yuccha pramAde vaTa veSTane dai prai svapnadRptyoH haTa cadi dIptau // 21 // kuckuJcarhADha tu vakratAyAM Svanjazca daipzundhasudhAH Dunandi / zcyutizrcutirca kSaraNe yagAdirbhaTavRtau zIlaNizau samAdhau // 22 // dhArAdhR hUche jJaTamakSapUlazoNakSamavRvRSuzloka bhAsane juta alpe cuTacuDDacuDyaH [parbapharba] pUrva pUraNe // 23 / / murvIcucyAvabhiSave jaSo roge kubyAcchAdane kitamaTha vAse / hIcchayauccha sambaddhe'ze vidi SaT varNe nIlaH / kupyAlasye jajajaji yuddhe syAtAm // 24 // jaladharamAlA // yugijugivugi varje vakSa roSe idIze SapaSaca samavAye tUSa tuSTau kuDu cudyai / STivukSivu nirasane kSamIlasmIlamIlA nimeSe hividivijivi tRptau tUla niSkarSaNe syAt // 25 // mAlinI // Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 paJcagranthI vyAkaraNam mnA abhyAse kaTu kArkazye ceSTAyAM udi AvRttau / kUlo mUlapratiSThAyAM jabhajaMbhI tu maithune // 26 // roDa raur3a ziTa taur3a SiTa sUkSya anAdare Tvau sphUrjA vajranirghoSe syAccaha: parikalkane / eThaheTha vibAdhAyAM balAtkAre haTho ruTha upaghAte luTho luThi ca zalakrIr3a huSughRSuH // 27 // takkakakakhahasAH gagghaghagghazca paridevane / klidin SaNastu sambhaktau manthapreSe khajazcaTaH // 28 // mAGgalyazAstre ca SidhU gatau ca ebhyo'taGAnA macamuJci ca dAne / zranbhu pramAde dadha dhAraNe syAt hlAdI sukhe bhandi ca gAdha granthe // 29 // pyaiG pyAyI vRhimahi dakSa sphAyyedha vRddhau zoke maThi kaThyAhAse SmiG / bhAma krodhe kuka vaka AdAne staH dainye glai pR pacapaci vRklIkRtyam // 30 // jaladharamAlA // svarda svada svAda tu zikSadIkSaH Uho gupaH pUG syadi vandi gAhaH / . spardhazcAkirekRzaki tijakSamUS maJcimAnau vaThivaNDiveSTAH // 31 // tepRkepRzalagepRTuvepaghaTakampayaH / pruGlabhau galhagI ca IhaceSTau lajibhRjIl // 32 // valbhaglasugrasavastu IkSeSalokRloc ca / nAthUnAdhRvithaivebhikSAstu tevRdevR tu // 33 / / detAyatraiGa: tuDitaNDi tADane kope caGi ghasighuSickamurmudaH / / zvaityai zvidi vA vRtu loTane kalaH kSmAyI vidhUnane maki maNDane trapUSuH // 34 / / kaDi kSIba made skudi ApravaNe grathivaMkiNasAH kuTile [ca. bhujo] / zaDi bhuNDirujAbharaNe malamalla vRtau kacamUbadha bandha iSau zasi sAG // 35 / / kurdakhudau urdagurdAstu krIDAyAM jyai vrate stra ca / prasAde snehane varSaH STubha stambhe bhaye bhyasaH // 36 // STabhiskabhi pratibandhe hehor3a anAdare / adhASTye klIbR galbhastu vaSaDpUrNaghuNa bhrame // 37 // dAne dado vRkSa vRtau rabhastvAplAvye tu vAr3a dhukSadhikSaklezAH / anveSaNe gleSa tu gaNDi manthe nidrAkSaye drAha kuDistu dAhe // 38 // plevRSevRsevRkevRkhevRgevRpevamevRglevRmleva ca zIka secane tu / vahajeha ca halavehayatyamuSya aMsane tu lambitRGa // 39 // samAnI // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH AyAse drA zaithilye athi medhR nipAtane / UyI tu tantusantAne valavalla tu saMvRtau // 40 // ghUdakSevRtipR kSAre rAdhRlAdhR samarthane / / kako laulye vRko varNe syurjabhIjabhajRmbhayaH // 41 // yutRjutRkacivarcabhrAjabhrez2a ca kAsR bhAsa tu vA / ghiNighuNigRhaglahUghRNi grahaNe stutyAM paNapanau tu // 42 / / AryA // kakivakitikRDhaukRtraukRdhrajavaskacararaghilaghiTIkRtratizelu zrakicyuG / shvkittikRmdisekRhessjypeshRnnshlkisrkivyovRshaunnghikhnyjihinnddi-||43|| pavapayavayarepRplihiIje'jimepRzvacatayacayaephupluGmayATAbhigAGdruGRjarayadayaaMhiplakSapattRdhrupaMDikhaviravirabhirebhRhAdapardAbhikallAzacalabhibhaDiknUyIDukRjuG NereSagudhvukuGa Giti ete dhikRrAskAsR bhASAH // 44|| zlokRlogoSahuDipiNDayo bhallavalha drADa dhrATvalabhalag ca zalbhazIbhRzAikatthazlAghalo hado viDuSThi SaTpadIdvayaM cAru // 45 // dyutazubharuca dIptau jiSvidA mocane syAt ruTaluTaluTha ghAte jimi vA snehane syAt / NabhatubhagathuzrambhukSubhra vaNe sthitA syAt iha ghuTa parivarte dhvaMsubhraMzuzca aMsuH // 46 // mAlinI // vRtsyandUvRdhusRdhugho'pi sAmarthya tu kRpU gaNauc / ghaTaskhadapratho dakSag kSajiS duHkhavyathau bhaye // 47 // kradakadikradikandila kupAyAM krapa jitvaraH / prasastatau prade marde SitazcApi taGAninaH // 48 // jvaraH kagevan gaDa secane naTaH huge hrage saMvaraNe sthage Sage ca / heDa veSTe hasane kakhe tathA lage rage dvAvapi saGgazaGkayoH // 49 // vaTabhaTa paribhASe STaka ca tvaca vighAte kaNAgaraNa aka gatau / aNavaNaSaNa dAne zratha cana kathac klatha kUthag // 50 // dIptau jvalo'nye calane cali hala syAnna naye mAraNato Sadluk tu / jJA Urjane SadmadI harSadainye jihvAviloDe laDi svanvanau tu / zrA dR smR pAke'tha bhaye smRtau mit // 51 // paJcapAt // 51 // jaSujanaknusuraJji ca mantA jvalhvalanamhmalaglAvanusthAvam / vA apratikaM cama amo zamo'dRk skhadyamito'va pareH pariveSe // 52 // phaNo gatau vRtvataGAni rAjaH bhAjRT tathA bhrAzRT ca zlAkhuTurdit / taGAninaH svansyamutau svano'tra SamaSTamau viklavabhAva iSTaup // 53 / / / paJca.-29 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 paJcagranthI vyAkaraNam kvathaH kathe mathe balaH kSarabhramuccalA halaH vilekhane TalaTvalaup hulacjhalac pattR vyatheSu // 54|| Svala sthAne jalo dhAnye Nalo gandhe pulastate / kulo bandhau vamurvamvA dvidudgAre'taGAninaH // 55 / / SahaH kruzo budhvArasuramuyamu ru hkshkh-| samparcane pRcaH Sar3a hiMsane zADa zAtane // 56 // vRt hikkAvyakte zabdeT zRdhumRdhu unde asA'Sa dIptau tu / veNa ca cate cade ToH yAvRt khanu dhAvu habhRvRJ dhRJ // 57 // alaju prothai paryAptau ubundi nR nizAmane / mAha mAne laSaH kAntau Ni NedR [tu] kutsane // 58 / / cIparivRjhaSacIvR AdAne yAcu pUjane / mimedRmidhumedhumevRlaH pathaH bAdhane // 59 / / raJja rAge zapAkroze caSa bhlakSa tu bhakSaNe / dAzRdAsR tathA dAne reTastu paribhASaNe // 60 // guhU saMvaraNe dAna khaNDane jJAna tejane / NIJ prApaNe tvaSa dIptau acu aJca vyayAgamau // 61 / / bheSa bhaye zriJ Saca sevane tu bhraSastu kampe DupacaS tu pAke / yajo vaho vyaJ varaNe Tuvap hRJ veJ spardhatantau tu vibhASitAH syuH / vaso nivAse vada vyaktavAci Tuozvi gatyAmatAnino vRt // 62 // [SaTpadI // ] [bhvAdi] ado hanaH SaMsiSasau zaye staH vazAkrAntAbhigame yu mizre / kSNu tejane NuSNu tu TukSu bhakSuH zabde tu iN vIkhika tu smRtau bhAT // 63 / / mAH SNA: khyAH psA'divA yA drAkh dAp prA lavanapUraNe / zrA pAke rakSaNe pA rA lA''dAne vRjvidomRjUH // 64 // vaco bhuvyasu rudir syAt zvasA'na prANane jiSvap / bhakSe jakSaJca cakAsR dit jAgR zAsu daridrAcca yaGideke'taGAninaH // 65 // cakSiG suvAcIrakasikhidAsaH SUG zIG vRjIriDvasapAThavastre / AzAsuiSTau Nisi cumbane syAdIDa stutau Iza tu Izvaratve // 66 // dIdhIzijidyupajipRcIntu vevIGa tulye DhuGapahnave tu / zuddhau Niji SNu dviSa STubduho brUJ pA rakSaNe upacaye dihastu // 67 // / Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 227 liho'di tadvA hu pR dAnapUorohAgjibhIhakasaghRbhasad vA / hI tu trapAyAM kikitau tu vittau viSagh jane'rantura dhan parasmai // 68 // vijirvicirvA bhidi poSaNe'pi Niji tu DhAptau viSlu TuTuMto vA / dAJ cAJ nRJau mA tu vibhASitAH syurohAG gatau mAGataGAninau vRt // 69 // adAdi / divu zruvukhvA Sivu tantusantAne SThivukSivuSNastu nirAkRtau tu / trAsadpluSAr3he Rthi pUtibhAve do khaNDane chAva tanUkRtau sau // 70 // So'ntakriyAyAM jaSajvRSa jIrNe trasIH nRtIH plImatimaSTinArdai / vrIDakSipau sto yudya hiMsane tu ISakh sphuTastu vyadha tADane tu // 71 / / SahaSuhau tathA zaktau saMsiddho rAdhasAdha tu / SuSaH zuSo duSo marSe .zakanAliGgane zliSaH // 72 // SvidA kSudha zundhaSidhau radho dRpo hiMsAvimuktyostRpa tu druhaSNihaH / muho Naso'pyudgiraNe SNuharzasu kSamU klamuzcApi madI damuH zramuH // 73 // bhramustvatRptau ca tamuc , gRdhuzca rucuvRzubhazuluTaH kSubhazcaH / haSastRSaH kradhruSakup tu lubhratubhoJ nabhaH sto gupa Akulatve // 74 / / pluSa dAhe kuza kleze kSepe Dipa visa'su tu / yasu yatne jasu mokSa tRbhUstambhe rIj tRSA vasu // 5 // ghRSapusI vibhAge tasudasu tu upakSaye vRzo varaNe / yuma rupa lupa tu vimohe tusa musa utsargakhaNDanayoH // 6 // uca samavAye jimidA snehane Arde klida masI mAne / STupa samucchrAye kRza tu jikSvidA mocane'tadvat // 77|| SU garbhamokSe varaNe punaH prIG lIG zleSaNe rIG sravaNe kSaye dIG / dhIGAdare mIG hanane gatau DIG tApe tu hRDodita IG yadakhmAG // 78 / / prI pIG pAne budhA'nApurI tRptau dIpI kAsR dyuta tu janIH sUrIg vA / tUrIgUrIg punarapi tUrIghurIg vid sattAyAM mana sRjaH jvarIrvA zughughuG // 79 // klizopatApe varaNe vRt syAd yujaH samAdhau liza alpabhAve / kAme rudho'noH pata vezvaratve dAhe curI taG Naha bandhane tu / zakastRSo raJjazapo'pi pUtau Izuzcirizceti vibhASitA vRt // 80 // divAdi // "abhiSave Si zi bandhanizAmanayoH dhUJ kRJ kampe jito civRpari DumiJ / stRbRhau tika rik ca kRvic ciri dAza Sagha druha riJ ji gitaH // 81 / / Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 paJcagranthI vyAkaraNam dhivitRpau smR pR pAlanaprItyoH danbhu RdhuH zaktRrAplu tu rAdha / sAdhahikhijJitRSA: Tudu tApe tijririgAvataGAni azUGit / AkramaNe STigha paJcapadIvRt svAdi // 82 // tuda vyathAyAM diza sarjane kRSaH bhrasjastu pAke'thaNuda kSipau mucchra / lAbhe vidlu zASi ca lip luplustiDa: kRtI khidazcAvayave pizar tathA // 83 // liz viccha RS kSizca druNa riS juD Rccha dhruvela pizo gamane / ripha mich dRpa tunphatRhau zari git STuhuvaH sRjapracchamRzeSuvizaH // 8 // tRphatRnphazubhoMhatRtau guphagumphabhI grathane tuphatunpatruTI / tupatimpa gatau dRpahanphamichA rujizumbhazubhaur hila hAvakRtau // 85 // vrazcUkhuraNa saMvaraNe tvacogrI: uchi vivAse dhi tu dhAraNe SuJ / ubjArjave ghurNaghuNau Susureze vRhUdyame syAd Rca tu stutau ca // 86 // ujjhautsarge kilamiSu zvaitye syAd dhRG kR vikSepe mila Tumasjo zuddhau / ' saMsparze spRzachupa juSI ceSTe ubhaunbhe zilaSilauJchi uJche // 87 // tuNabhujau tu kauTilye tu muNa jJAne puNaH zubhe / / tila snehe bilo bhede cila pRNazvidhau vidhau // 88 // kuNakuraghuraghaH puro'grage kSura likha tu lubho vimohane / mRDamRDa: sukhane Nilo gahane Sadla zadla cala carcajharjhajarjAH // 89 // tuNakuTa cuNa cuTatruTakhurachura chidi muTa kuTa NuH sphalaspharau / druDajuDat vidhUnane tu dhU tuTa luTa puTa zleSaNe gujagh // 10 // sphuTavyaco guDa rakSaNe DipaD viDmocane guH krujhuDi majjane / kali kRpAyAM tuTa cAtaGAnino gurudyame krUkukugho'pi vRttaGaH // 91 // so'yaM kuTAdiH // olasjI olajI vrIDe juSI prItyau dRGAdare / mRGabhAve vijI bhItau pRG vyAyAme taGo gaNaH // 92 / [tudAdi / ] rudhibhidichidivicIr kSudiyujirveti / / chidistRdirudgitAvudid vibhASitAH ziSluH piSTuH // 93 // pRcI...jI jo bhaJjo tuha hiMsiovijI tantusaGkocane taJcU / undI klede'pyataH khidaH vicAre vidabida jiindhIT taGAnA vRt tu // 94 // SaTpadI // [rudhAdi // ] tanu vistAre dAne SaNu adane [tRNu] kSaNu kSiNu RNu gR syAt / ghRNUdit DukRJ tu tad vA manurvanuryAcane taG vRt // 95 // tanAdi // Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH DukrI dru bhI prI yu Si bandhane knu dhu[Si] pAke Aprave zrI sku pU tu lU stRJ / dhU kampane kRdru tu jid vRJastiG lI zleSaNe lyI ca mR zu spRgo haH // 96 / / jyA z2a tu nR gaghatha reSaNe rI blI vrI tu bharse ca bhR pUraNe pR ca / jJA granthamantho'zamuSakSubho'tha kathaklizU tUdhrasa uJchane syAt // 97|| vrI varaNe bhI bharaNe bandha mRDa tau zrantha mocane syAt / gudha viSa roSaviyoge kuSa niSkarSe mRda kSode // 98 // kSiSu Nabha tubhagAbhIkSNye iSa khaca bhUtau / puSapluSa snehe'taGo vRG saMbhaktau taGAnAH kyAdayazceti // 99 / [kyAdi // ] steye curaluNThau sphuTiH parihAse olaNDi dula utkSepe zulka tu sarje / kSAntau kRpiralpatve puTTa pula vRdha UrjAyuSi dhUsaH kAntikaraNe syAt // 100 / nakka dhakka pasi nAzane kuNDi kundri jasi rakSaNe palaH / veSTane guDi: balo bhRtau tathA zoSaNe zuThi laDopasevane // 101 / / pUraNe pa calane'pi ghaTTa paSo'rdane lubi tubi cubi / cala vAraNe chada khaTTa saMvRttau harSaNe zratha tu mUla rohaNe // 102 / / saMzabdane kRta tu zUrpa mAne dAne zraNaH pUrva niketane tu / gardhAbhikAGkSa kSaji kRcchrajIve Alasyabhavye zuThi bhaNDi ceSTau // 103 / / vyayutsarge tulonmAne pratiSThAyAM tilo dhRSan / vraja mArgaNasaMskAre sarjane jJApi mijyamaH / pariveSe capaH kalke parDi piNDizca SaTpadI // 104|| citimaDicudo lakSaM bhakSaH zliSa pratha saJca u bulamuTataGo prakSazchardaH kuvic kSalavaNTiru / vila kala Gito mAnac pUjaH kaDickhaDakhaNDayaH ghR tija naTa tu STupa sAntvasta eva ruTa vRSaH // 105 / / kITa cUrNa vaca TaGkipatrayaH varNacUrNajuDapustapuzca thau / smiG smiTATTelaSaTTa nAdare vardhapicchacuTacuTTikuTTa tu // 106|| tila mindi snihAH cakkacukkapIDAH / zvaThazvaThipizcarcapathizvartazaThastvakeDa tu divan // 107|| gajamArjahlapamlecchazvalkavalkaparighrijaH / luSa barha jasa kratha SaTTa tRji tvijizogR // 108 / / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 paJcagranthI vyAkaraNam puMso'bhirde budhi SaTTa ghAte saMghAtanIle piDi pUla varNat / harSe rabhi bhindi daha vyayaM tu nAze tupa svakSa bhRtau balo'taG // 109 / / matritatricitakutsavancurutarjabhartsa tu das dazarmadas / niSkatUNa parimANapUraNe gRyu man vida ihedRzaH kvacit / gR vijJAne vastagardine kikkahikkag vitarke syamaH // 110 / / kUNa saGkocane syAt samAlocane gUra kusmo lala / bhrUNa IpsAzayoH kUTapakSa pratAraNastutau / chedana Alambhane truTadalau saMhatau / syAd du:tApane kuDtaDa: SaTpadI // 111 / / carca muca trasa aJcu bharjArja jJA jasa ligi muda kRpa cyu pATha / prayoga niSedha vizeSa zrANana yatna niyoga cintA citraNa / saMsRji kalkana hAse vittinimIlanayoH cara kaNa SaTpadI // 112 // mokSastasibhUSau dUSo'ndhasa arhaH zabde jabhi roge'm cukko vyathane vA / . AviSkaraNe kSit zabde liza zilpe. snehe vaza yad vA syAnmAraNacchede // 113 / / svAde rakalaka ragalaga pazapasapaSa bandhane caTa sphuTa tu / saGke ghaTa hiMsAH zRdhu prahAse ghuSa vizabde // 114 // AGaH krande ca sAtatye pratiyatnanikArayoH / yatI niraH pratidAne AsvAdastu sakarmakAt / dala purIz rujam tvasugrahaNe puSa dhAraNe // 115 / / SaTpadI // paTa puTa luTa puS syAt tuJji piJji trasizca ghaTa ghaTi kuzi luJji mokSa bhaJji krasi vRdh / Nada kupa gupa lor3haH tarka vRd vaha valha laghi dasi baMhid viccha dhUpa cIva Ni svAdaH // 116 // ito'dantAH // vAkyaprabandhe't katha kheTa bhakSe gomopalepe patu pAla khid vA / mahadhvana stene agaveSajajaH khoTaM caha sUtra varaspRhau staH // 117 / / bhAma krodhe caTa paTa granthe kUTaketazrAmAH / kula guNa Amantrye syuH saMkhyAne vA kalagaNa syAmaH // 118|| raha tyAge svara kSepe megha zabde gada stanau / vela kAlopadeze tu pratiyatne caraH paSaT // 119 // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 231 palpUla pavanalavane daurbalye sArakRpapas tathA / kumArakrIDAyAM paizunye sUcaH vAsopasevAyAm // 120 / / sabhAja prItisevAyAM bhAja pRthakkarmaNi tu / zIlo upadhAraNe'taG tu padastvanveSaNe mRgaG // 121 / / saMgrAma zUravIrau drusUtro'rthanmUtra aMsa tu / pAratIrau puNo bhakSa sukhaduHkhe raso vyayaH // 122 // yuddhavikrAntyavamokSayAJcA zravaNa lakSaNe / samAptau cUrNaH pAruSye tatkriyA svAda cetasi // 123 / / aJca dRSTyupasaMhAre daNDa daNDanipAtane / katra gAtra tu kauTilye kuhan vismApane tathA // 124 / / chedoM'sastu samAghAte sthUlaDu paribRMhaNe / citra: citrakRtau dRSTau satra santAnakarmaNi // 125 // garva mAne Du lAbhakSipau mizra samparcane chidrako tu bhedo stutau / stoma saMsargapApe puTAghe tathA rUpa rUpakriyAyAM gRhItau gRhan // 126 / / jalavaTeditau aj vA prakAzanavibhAgayoH / varNa varNakriyAdau tu aGko'Gga padalakSaNe // 127|| vA yuj yataH saMyamane ziSoM'ze veH syAd vizeSe tRpa prINane tu / viyogasamparcanayoH riyo lI dravIkRte kSepaNa Ira khicca // 128 // mI AGsadaH khit paritarkaNe juSaH zraddhopatApe tanu kit tu dairghya / prAptau bhuvastaG dRbha zrantha grantha sandarbhaNe Aplu tu lambhane syAt // 129 / / vaco vRjI jaH vRSu cIka zrIkA vRSA saha syuH chadagardamardaH / zratha katha hiMsi tu man ca mAnaH kaThima'jurdIptibhaye cUdI bhRdI // 130 // tirtaG mRSozchundhavadArcamarcAH prI tarpaNe dhUJ tapa kmpdaahe| hetau kriyArthAcca supastadarthe ebhyo'taGAnA aditazcurAdit // 131 // curAdiH // tbhUtcut pratyAhArArthaH // dhAtavaH samAptAH // supastadarthe / atra gaNaH - sUtraM ca muNDaM lavaNaM ca mizraM zlakSNaM karotyeva vratamataG vA / AcakSate tAMzca karoti vA tAn taistairatikrAmati satyavedA- / thAnAM tathA''pazvatarau takau luk zvetAzva gAloDita AhvarAdit // 132 / / SaTpadI // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 paJcagranthI vyAkaraNam varNAditaM bhUti ca kUlato B'nyArthe ca taM luk ca kRtaH sa bhUdrap / kAlAvadhAvAGi dathApi citre nakSatrayoge jJi dizA'nayAnye // 133 // gRhaNAti varNaM ca kaliM haliM tvac kRtaM ca tUstAni vihanti mASTi / lomAni bhANDaT ca samAcinoti agaTa nirasye paridhAvane vA / sammArjane cIvara Go vimokSe pAzAcca rUpaM punarIkSate hi // 134|| vastraM samAcchAdayatIti kUlaiH gRhNAti saMnahyati carmaNA tu / zlokairu[pastautyu]payAti senayA cUrNairavadhvaMsayatIti darzitam // 135 // . bhAvAdito'rthasya gatau SaDukti dvau ko jidAdiH sa tiGAdisiddheH / uktazca yo'bhUcca matAntareSTo nokto'nyadatho'pi samo'tra citram // 136 / / atrAnekArthatvAd dhAtUnAM sarvArthaH pradarzayituM na zakyate / ataH zAstropayogyeva kazcidarthaH pradarzyate / sa ca yAvacca sabhAyAm 'asu bhuvi, kapi calane, cala kampane' ityAdhucyate tAvad varam / 'asu sattAyAM, kapi kampane, cala calane' ityAdhuktasyAdiSTazcAyamarthaH / 'DupacaS pAke, DukRJ karaNe' ityAdyukteH / sa ca yAvat pratyekamucyate tAvad varaM bhAvapratyayAntArtha ityuktaM syAdityAlocyAha saktastadarthe sati bhAvapratyaye / prathamaikavacane nirdiSTo dhAtureko'neko vA vivakSita bhAvapratyaye datte sati tasyaiva yo'rthaH, tadarthe pratyekaM jJeyaH / yathA bhU bhAve / Nidi jIva vAcchi:, krameNa nindane jIvane vAJchAyAm / numNIt ityarthaH / idit tad vA tAdRk yAdRgbhAvapratyayenoktArthatvena vA pratItArthaH, tAdRggaNAntarAdAvanuktArtho'pi tadarthaH prAgartho jJeyaH, yathA mAGgalye zAstre ca SidhU, punaH SidhU trayo'tra SidhU tadartha eva / tathA SadlU hiMsane, zadlU zAtane syAt puna Sadluzala tadarthe, tathA tadid vA / uktArtho yadanubandhaH kazcit taditi tadanyo'pi tadarthe prAgarthe jJeyaH / yathA tuNabhujau kauTilye bAdhitvA kuTi ca kauTilya eva / evaM gacchAde UNaH / stahabhau / sta vidAcchAde / ubhau taGataGau ca staH / tviSa dIptau / ghuNu divItyAdi vA samuccaye / punarau jasiktAH / tvantAstadantyArthavRtaH davacanAntAH avyayatvazabdAntAzca teSAM tannidiSzanAmantyasya dhAtorbhAvapratyayAntarasyArthe parve'pi vartante, iti tadantyArthavRtaH / yathA 'oluJcau luJcane, Rdit / anagiditoNau ca TyupAnte'tra gityarthaH / mA bhavAnoNiNit / tathA mahArha arthAH, arcAyAM tvantAH / camu chamu jamu jhamu khAda bhakSa tu bhakSaNe / lacha lAchi tu lAJchane / u nipAtaH / Nito vA / tadantyArthavRto, yathA zighi ghrANa ghrANe / sphUrja smRtyail vyAne / vA samuccaye / tathA vAntAH puraH / avyayavAntAH pUrvasyoktArthasyArthe vartante / tathA takSakallahasA iti hasane / gaggha gagyazca hasana eva / tathA jipa NiSa viSa secne| vyutir miS pRS ukSipiJci vA secane / teSAM tyasya citaH / pratItArthottaradhAtvarthe pUrve vivartante / yathA puDi-zuThaH moTane / kRSaH karSaNe / na coktam / uktArthatvAt sUktAyuktaM kAryaM na syAt / ukhaNakhavakhavaJcurityAdi / sUkto'pi khiG gatAvuktastAdRkSaH / Adetazca / Nabhabhujau kauTilye ca / rudhAdau bhujo bhojane, uktArtho'pItyAdi // 1 // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 233 phalaphullazUlaM sUktaM phalane phullane / zUle rujAyAm / rahatyajau odantazca tyAge / glaiH glaanau| puSa-tR-mRSuH / sUktaH / puSTau, taraNe, marSaNe / uditaH / ktvo veTa / mRSTvA / marSitvA / kSai parairyujyate // 2 // __jai-:-kSiyaH 1 ca kSu sUktaH kRpe / manthagaDizrumUrchAH / sUktaH manthane viloDane / gaNDe vadanaikadeze / zravaNe / mUrchAyAm / AdIditaH ktasya neT / mUrSaH / dRzir darzane irito'ta dR luDi vAD / adarzat / adrAkSIt / kramuH kramaNe / gRvRtutRstu / RditutvantaH tADane / sphUrchA smRdhyail / lit dhyAne / sphU>> Adit / yamu yamane uparame / SThA sthAne gatinivRttau / khiTamAkSivAkSikAkSil / DiD kAMkSAyAm / luT loTane / alaJ tasi-mathi-bhUSAH / jasuktAH bhUSAyAm / bidyule'rthAtanaGarthaH / manthirmathirityeke // 3 // maDin sUktaH maNDane / idit tumarthaH / Dit phalavatyapi tiGarthaH / kuTi kuTane / vaNTi vaNTane / kadi kadi kladiJ ca, lit, krandane AhvAne ca / SUSa SU UdantaH prasave / puDicyuTaH mocane cit / khalaskhalau skhalane / laghina laGghane, zoSaNe'tikramaNe ca / muDin maNDane / idit / dvitau tadvit / radac kRSaH karSaNe / cit // 4 // svarjArjI arjane / dhUpatapau santApe bhaya AdiH jasuktaH tarjane / mlai mlAnau / ISocchau odanto uJchane / evaM nikSacubI cumbane / dadhi-ava-rakSAH jasuktAH rakSaNe / gupU gopane jvadito : veT / goptA / gopitA / pIlaH pIlane // 5 // AryA // caTcUSapAH jasuktAH pAne, dit TyarthaH / khai khadane / zighi ghrANe / lit / tvajhUcca tathuH takSaNe cet jadit / atha lakSapakSaH sUkta: lakSaNe / pakSe pakSaparigrahe / sUryeya'IrSyAH jasuktAH IrSyAyAm / dRhipUSabRMhil / lit bRMhaNe / zriSu Adi tu dahane / paJca uditaH, dvau zuddhau, cidantyArthArthaH // 6 // * tathA camu Adi galAntaH bhakSaNe / grucu Adi mUSacAntaM hRtau steye / jiSu Adi NivicAntaM secane / unmade unmAde // 7 // neTa Adi onAdi zoSe zoSaNe / otivai udvAne zoSaNe eva / odit / kto na / Adi dAne / pradhAnAH / kezAH / jaDi sthaulye / vacazca vI vidi ca // 8 // cullacillacuDDa bhAvane / khardadaMzal lit dazane / vyApye vyAptau indhyAdi // 9 // ukhanakhetyAdi cchandaH paJcakAnto pAde khit / gamla svata iti yAvat / gamla gatau / ukhataH ukhAderArabhya sa khidanyakhito gatyarthArthaH / asya hiMsasya sarvArtho gatau hiMsAyAM ca sarvo'rthaH / saMyoge laghu sarvatra yathAyogam // 10-14 // kuthi Adi tRtIyadodhakAdipAde zamugityantaM hiMserarthaM hiMsAyAm / gidanyagito hiMsArthArthaH / athAnantaraM zabde'rthe nardavanAdi caturthavRttAdipAde stRcaghuTyantam / ghidanyaghitaH zabdArthArthaH / yucchandortham / ityuktArthAstathApi spaSTIkriyante / aDagurvI ca udyame / ejRtvagi kampane / - paJca.-30 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 paJcagranthI vyAkaraNam vyAdhikaThataki durjIvane / karjakharja vyathane / zauTa garve // 15-20 // ucchI vivAse / capa sAntvane / zai jhai pAke / kaTevarU varaNe / edit / alaidikSaNataso vizeSaNArthaH / kaTe kaTIt / yuccha pramAde / vaTa veSTane / Traiprai krameNa svapnadRptyoH / haTacandi dIptau // 21 // ___kucAdi vakratAyAM kauTilye / kucuvat kruJca rudit / hurchA Adit / Svanjastu tvantaH pariSva), nittiGarthaH / daip suJcasudhAH jasuktAH zuddhau / daip pit / do'pu ityarthaH / Tunandi nandane / Tvit / Tvito'thuH / nandathuH / zcyutizrutir ca kSaraNe / irit / yagAdiH kaNDvAdipakSAd vetyAdi / yagAdi Aparanto'tra sAdhuH / kUDayati / zabdAyata ityAdi tiGAdi yathA taGAdi / bhaTa bhRtau / zIla Niza samAdhau // 22 // ___ dhArAdha hurcchane / jhaTAdi piTAntaM saGgha saGghAte / jhat jhadanyaH saGghAtArthaH // 23 // murvI Adi bandhane / hIcchAdi prakaTam / vidi Adi prakaTam // 24 // yugyAdi varjane / vakSa roSe / idIze / idi aizvarye / Sapa Saca ekaikasamAvAye / tuSa tuSTau / tuSTa ityeke / tadA tuSTa tuSTau / STivu Adi nirasane, dainyakaraNe / nirasana eva / zeSaM prakaTam / / 25 / / mnAdizlokadvayaM prakaTam // 26-27 / / eTha heTha vibAdhAyAm / heTha heThan vA pAThaH / nittiGarthaH / haTha balAtkAre / ruTha luMTha upaghAte / zalakrIr3a sUktaH zalane krIDAyAm / haSuH harSe / dhRSuH dharSaNe // 27 / / takkakakakhahasAH, gagyo ghagghazca hasane / klidin paridevane / idit nit / SaNa sambhaktau / khaja caTa krameNa manthane preSaNe // 28 // mAGgalyetyAdi vRttaM prakaTam / kintvebhyo'taGAnA parasmaipadAni kartari bhavanti / bhavati / sedhati // 29 // pyeGAdi edhAntaM vRddhau / pai zoSaNe / pyaiG vRddhAviti vizeSaNArthe Git / bhandIdit / SmiG AhAse iSaddhasane / zeSaM prakaTam // 30 // ___ svardAdi tvantamAsvAdane / sUkto'taH krameNa zikSAyAM dIkSAyAm Uhane gopane pavane spandane vandane gAhane spardhane aGkane / reka zaki odanta zaGkAyAm / tejane kSamAyAm / maJcimAnau matyAm / vaThivaNDiveSTAH jasuktAH veSTane // 39 // teprAdi kampane / praG labhe lAbhe / SiDbhyo'striyAM. bhAve / labhAt kriyA'nvitaH, lAbhena kRtaM labdhrimam / galhagauM ca garhAyAm / IhaceSTau ceSTAyAm / lajibhRjIl lit bharjane // 32 // valbhAdi grasane / IkSAdi Alocane darzane / nAthrAdi bhikSaNe / tevR deva tu devane // 33 // detAyatraiGaH trANe / evaM ghaMsighuSickamuH / cit suktaH kAntau / mudaH modane / kala: Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 235 kalane / trapUSuH vidudit trapAyAm / zeSaM prakaTam // 34 // kaDItyAdi prakaTam / iSau zasi sAG / AGaH zasi iSau AzaMsane // 35 // __kurdAdizlokadvayaM prakaTam / kintu galbhastu pragalbhe / vaSaT dIptau / ghUrNa ghuNa ca bhramaNe // 36-37|| dAna ityAdi sugamam / rabhastu Arambhe rAbhasye / dhukSAdi klezane // 38 // plevAdi secane / vRSac cit / vehAdi amuSyetyantyasya yatImatorarthe, prayatne ityarthe / labitRGa aMsane / tRkucchandortham / sarvatreditaH // 39 / / AyAsa ityAdi zlokadvayaM sugamam / jabhIjRbhajRmbhayaH jasuktAH jRmbhaNe // 40-41 // yutrAdi tvantaH. bhAse / veti ditau vA pAThaH / dIptau / ghi yAdi grahaNe paNa pana stutau / paNa vyavahAre ca // 42 // . kakyAdipaMDikhAntam / ikha gatau / avyAdibhASAntAH jasuktAH bhASaNe zabdArthe / kintu gumvukuGa Gita ete / guG ghuG uG kuG ityarthaH / taGAni / pRGitAM pAThaH halAdestadvato'dito yuGarihyAdyarthaH bhedo'rthe'nyo yathA paipyaiG / / 43-44 / / : zlokAdi piNDane / atrAdibhalagantam / gittu hiMsane / zalbhAdi zlAghalo'ntaH lit jasuktaH zlAghAyAm / viDurjAti saptamyantaM purISotsarge hadaH // 45 // - dhutAdi gatArtham / jirmidA jimedetyarthaH / jIt AdiccetyarthaH / trimadAdito'sminniti vartamAne jItaH / kta: minnaH biSvidA svinnaH / Nabhatubhaga / giddhiMsane / zrambhu vizrambhe / kSubhu kSobhe / dhvaMsAdi sUktaH dhvasane bhrazane aMsane // 46 // . vRtsyandU / vRt sUktaH, vartane syandane vardhane / sRdhugho'pi ghicchadopi kRcchrArthaH / kRpU sAmarthye / gaNoc / gaNo od vA auca pratyAhArArthaH / dhutAdi dhuc / dAdi vRc / ghaTaskhadaprathaH sUkta: ghaTane ceSTAyAm / skhadane prathane / ghaTAdi mit / tena tagnitaH Nau / ghaTayati / iNnumau / tagdIrghA vA / iN NasyareNau pare tagvA / aghaTi / aghATi / ghaTaM ghaTam / ghATaM ghATam / evaM yAvat phaNa gatau / phaNayati / gaSTau kim ? phANayati / evamarthavizeSe ghaTAdiprayojanam / kSajiS Sid gatau / dakSag giddhisAyAm / SivRttergatau ca pAThAt / adAkSi / duHkhavyathau bhaye / calane cAnye / tadA khidanuvRttiH // 47|| kradAdi / lit krandane vaiklavye / krapa kRpAyAm / jitvara: tvaraNe, jit / prasa: tatau vistAre / mrada mardane / SitazcApi / pidvadyadi Sito'rthe / ghaTAsUdetyAdi / taGAninaH pUrve // 48 // . jvarAdicchando dvayaM sugamam / kintu jvaraH jvare roge / jvarayati / kagevan / anuktArthA sup nAto'rthaniyamo, yadAha-'kagevanu ca nocyate'rthavizeSe / naTa nATye nRtau / hage Adi saMvaraNe / zrathAdi giddhisAyAm / kathacceti cit cAntaM ca // 49-50 // Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 paJcagranthI vyAkaraNam dIpto jvalaH calanyevAnye / calane caliH / mala calane / calayati / cAlayatyanyatra / na naye / mAraNato Sadluk / jJA jJapayati / mArayati / toSayati / darzayati cetyarthaH / anyatra jJApayatyartham / vijJApayati prabhum / Urjane Sad, bale prANane ca / Sadi Sadayati / anyatra SAdayati / chadiranye / madi harSadainyayoH / laDi jihvAviloDane / svanvanau dhvAne zabde / svana avataMsana ityeke / zrA da smR krameNa pAke bhaye smRtau / anyatra paThitA atra mittvArtham / zrAti zrAyati vA / apayati / [darati / darayati / dArayati / smarati / smarayati / smArayati / ] pAkAdau kim ? zrApayati / dArayati / vismArayati / dhAtvantaramityeke / dR darati / mit ghaTAdi / mit tathodAhRtam // 51 // __ anyatra patito'tra midartho jRSAdi / jarayati / tRNAtestu jArayati / jananI ca janayati / janana bhASAyAmiti / janI evetyeke / krazayati / mRgarama hallApe sati dIrghaprApteH / rajayati mRgAn / vastraM tu raJjayati / mantAH mitaH / marayati / bhramayati / jvalAdi vA midapratIti, aprAptau mati / prAdau tu yathAprAptama / jvalayati / jvAlayati / halayati / [hAlayati / / namayaMti / [nAmayati / / hyalayati / [hyAlayati / ] glapayati / [glApayati / ] vanayati / [vAnayati / ] sthapayati / [sthApayati / ] vamayati / [vAmayati / ] prAdenityam / prajvalayati / [prajvAlayati / prahvalayati / prahAlayati / praNamayati / praNAmayati / prahmalayati / prahmAlayati / ] praglApayati / prasthApayati / katvanAno ramito mAntA api / kAmayate / AcAmayati / Amayati / zamo'dRk / agadarzane ca zamo mit / zamayati rogam / darzane tu nizAmayati rUpam / anye tvAhurdarzane / naJA yAgAntamit tathApi so'rthaH / skhadyamito'vapareH / pariveSo krameNa avaparereva / prAdeH parAt skhadeH yamestu pariveSaNe'rthe mittvam / avaskhadayati / [avaskhAdayati / ] AbhyAM kim ? praskhAdayati / skhadayati / evaM yamayati / Ayamayati / pariveSe kim ? yAmayati / niyAmayati / naJA yogAdudAharaNayogAd vyatyayamAhuranye // 52 // phaNa gatau vRt / phaNo mit gatau dhAtuzca / sAmAnyenAnyatra paThitasyAtrapATho dhAtvarthaM ca / phaNati / phaNayati / gatau ca minnecchantyanye / phANayati / tathA pRt pUrvAthamato gaNo gatau phaNa pATha: / vRdgaNo vA samastaghaTAdisamAptarthaH / ataGAni pUrvoktam / rAjazca / rAjrAdi Tid dIptau / RditAm avyAH dvitaH / rAjate / ararAjat / bhrAjathuH / tAnino bhrAjAdayo rAjRzcAto raajesting| svan syam utau uditau / dhvano'tra / atreti trayo'pi dhvane zabde'rthe / SamaSTamAvuktArtho pit // 53 // ___ jvalaH jvalane dIptau, [kvathaH] kathe kvathane niSpAke / mathe mathane viloDane / balaH zvasane prANane / kSarAdi cic calane / hala vilekhane / TalaTvalau p pit vaiklavye / hulAdi khidgatau cinto'tyArthAH / hula hiMsAyAm // 54|| ___SvalAdi sugamam / kulo bandhau bandhuSu sAMstyAne ca / kulaM kaulati / vamurvam vA Tvid udgAre / vam Tvit, vodid, ugiraNe'rthe / ataGAninaH pUrve // 55 // sUktaH Saha sahane / kuza Akroze ! budhir bodhane / irit budha ini vA / rasuramudvayaM vodidityarthaH ramaNe / yamu niyame uparame / ruha rohaNe / kazakh khid gatau / pRca vyarthaH sukhArthaH / vRt jvalAdyarthaH / jvalAdito Na ityarthaH // 56 // Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH hikkAdi vyaktam / veNa ca dIptau jJAne / cate Adi tvanteT yAJcAyAm / cate cade edit / yAca Tvit Rdit / khanAdi sUktaH khanane dhAvane gatau / uditau / haraNe bharaNe varaNe poSaNe'rthe // 57 / / __ alaJ tAdRg bhUSAyAm / ubundira nizAmane Alocane udiritau / bundati / abundat / zeSaH sugamo yAvaDDupacaS pAke / Dvit / Sit / kintu midR Adi lit jasuktAH medhAyAm / logiti vA pAThAddhisAyAM ca / sUktau yajaH yajane dAne / vaha: vahane prApaNe / vyaJ saMvaraNe / Tuvap sUktaH vapane Tvit / hRJ veJ kramaNe spardhane tantusantAne / vibhASitAH pUrve vibhASaH, anyeSUktAH / Tuozvi Tuodit / vRdyajAdidyarthaH // 58-62 // bhvAdityarthazca / bhvAdayaH samAptAH // sUkto adaH adane / hana hanane / SaMsiSasau zaye svapne / vaza dhuH krameNa krAntau abhigamane / yu mizraNe / kSNu tejane / Nu stutau SNu tu tvantaH prasravaNe / TukSu bhakSuH zabde / dvit cidantyArthaH / iN vIkh khidgatau / Nit iNo yA'rthaH / ika smRtau / kit / ikAnAmityarthaH / bhAT Tit dIptau // 63|| - mAdiH sUktaH mAne sthAne AkhyAne / psA aditi adane / vA yA drAkh / khid gatau / pRthak cchando'rtham / dAp prA krameNa lavane pUraNe / pid dopdo'rtham / vyaktAstrayaH / vRt bhASi samAptau / psAbhAdau bhA iSTaH / vido vedane dAne jJAne / mRjUH jadit marjane zuddhau // 64 / / vaco vacane / bhuvi [asu] / rudir rodane syAt / zvasa ana prANane / biSvap sUktaH svApe jIt / jakSaJ bhakSaNe / cakAsR dit dIptau, Rdit / jAgRH jAgaraNe / zAsuH anuziSTau, udit / daridrAH daridre / vajakSa vyatyAhArArthaH / yaGi vaike / yaMG ityaluk / ata eva yajo yaGitaH prAyo'taGAninaH / adAdi yaGidantAH // 65 / / __ cakSiG suvAci vyaktAyAm / Ira kasiH / khidgatau / Asa Asane / sUktaH SUG prasave prANigarbhavimocane / zIG zayane svapne / vRjI varjane / Idit / IDa vasa krameNa pAThavastre, adhyayanAcchAdanayoH / AG zAsu icchAyAm / udid vA / vyaktAH // 66 // dIdhIG zijid did dIptau / vevyAdi tvantaH / [pRcI] saMparcane / cidantyArthaH / iditau / Idit / vyaktAH / taGiti taGAninaH pUrve // 67 // . liho adi / adIti adane AsvAdane / tadveti vibhASitAH / pUrve dvau bhASiteyurUhyAH / hu pR krameNa dAne pUraNe / ohAk hAne tyAge / odit kit / hAkapnuhA vidyA vyarthaH / jibhI bhaye jIt / haJ haraNe / kasa tAdRg gatau / ghRbhasad did dIptau / veti krameNa kSaraNabhartsanayorvA / hI pAyAm / ki kit vittau vidi jJAne / viSagh ghicchabdaH / janaH janane / arantur / aramiti tvaraNaM, tatra tur / dhana dhAnye / parasmaipadinaH pUrve // 68|| viji vicirvA bhidi / bhidIti pRthagbhAve / vijir matAntareNa / viciriti vA irit / NijirupoSaNe'pi zoce'pi / DhAptau viSla / viSla vyAptau / cchidanyatide tadarthaH / yeTito veti TyAdi / dvituDidvA jasuktaH bharaNe poSaNe / amI pUrve vibhASitAH / ohAG gatau oGit / mAG Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 paJcagranthI vyAkaraNam mAne / taGAninAvRttau / vRt juhotyAdityarthaH // adAdi // 69 // ___ divuzruvukhu khid gatau / veti krIDAdau vA divu / zruvu zoSaNe ca / Sivu tantusantAne / SThivAdhudit / SNasu siddicca nirAkRtau nirasane / trAsad did dIptau / pluSa Ade adane / . [krathAdayo] vyaktAH // 70 // trasI trasane udvege / nRtI nartane / Iditau / plImAdi Ardra ArdrabhAve / vrIDakSipau kSepaNe / . yudhavyadhau vyaktau / ISakh khid gatau / sphuTastu sphoTane // 71 // SahAdi vyaktam / sUktaH puSaH puSTau / zuSaH zoSaNe / duSaH duSTau vaikRtye / zakan nit marSaNe / vyakto'ntyaH // 72 // SvidAH prasvede Adit / kSudha kSudhi bubhukSAyAm / zundhunvantaH zuddhau zauce / SidhuH saMsiddhau saMrAddhau jadid vA / radha dRpa krameNa hiMsAvimocanayoH / tRpa tu tvantaH tRptau / duhAdi sUktaM drohane snehane mohane nAzane / udgiraNe SNuhar rit / radhAdi muhAdi pratyAhArArthaH / evaM zasu upazamane / kSamUH kSAntau / klamuH glAnau / madi madane harSe / damuH damane upazamane / zramuH zrame // 73 // bhramaH bhramaNe atRptau AkAGkSAyAm / tumuc cit / zamAdi pratyAhArArthaH / udRdIditaH / gRdhuH gAye / krudhuH kruddhau / bhRzAdi jasuktaM loTane adha:patane / kSubhaH kSobhe / haSaH tRSaH sUktaH cit toSe / krudhu ruSa kRp tu / tvantaH kope / lubhru lobhe / tubhaNabha tAdRg hiMsane, gid vA // 74 // [pluSAdayo] vyaktAH / visa asu tu / tvantaH nirasane / preraNe kSepaNe'pyayamarthaH / [yasvAdi] vyaktau / jitRSa vasu krameNa tRSi stambhe vA jityAdudit // 75 / / pUSAdi vRdantaM sugamam / kRza tu kRze tanUkaraNe / ataGityataGAnina pUrve / vRt puSAdisamAptau // 76-77|| SvAdayo vyaktAH / oditazca / IG yadakh / khid gatau / mAG.mAne // 78 // [prItyAdayo] vyaktAH / dIpyAdi tvantaH dyotane dIptau / janI janane prAdurbhAve / sUrAdi gid hiMsAyAm idit / vida sattAyAm / mana sRja jvarIH sUktaH / mana manane / jJAne sarjane jIrNe / zRghu ghuG zabde // 79 // klizAdi vyaktam / kintu rudho'no rit / anurudh kAme / patala veti tapa kA Izvaratve / taGiti pUrve taGAninaH / zakaH tRSaH sUktaH / cit marSaNe / raJja zapa tAdRg rAgAkroze / sUkto dhAraNe zApe / vibhASitAH tiGvantaH / vRt divAdi samAptau / divAdi // 80 // SuJitaH jito TutyantAH / ubhayapaditvAt kim ? jitA vet / SuSuJ vuvuJ vRvRJAdi / vizeSArtham / pRthaktvenoktaH cchandortham / SuJ abhiSave / SiJ ziJ krameNa bandhane nizAmane / dhuJ kRJ kampane, giddhisane / cit sUktam / ciJ cayane / vRJ varaNe / purIti pUraNe prakSepaNe / DumiJ Dujit / stu bRhidAcchAdAne ubhau taGAnAtaGAnau SvAdeH / tikAdayaH / gitau hiMsAyAm / cidantyArthaH // 81 // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH dhivitRpau tRptau / vyaktau / danbhu dambhe / RdhuH samRddhau / zaklaH zaktau / Aplu tu vyAptau / rAdha sAdha tAtRk saMsiddhau / hikhiG gatau / jitRSA sUktaH / dhAye jiAdit / Tudu upatApe / tija riri giddhisane / kecit ataGAni pUrvoktam / azUDhit tu vyAptau / STigha AkramaNe / paJcapadI gAthA / vRt svAdisamAptau // 82 / / svAdi // tudAdi vyaktam / NudakSipau odantaH kSepaNe / sUkto'taH kRSa karSaNe / vidlu lAbhe / Sica secane / mRcchra mocane / lipa upalepane / luplu lopane cchedane / tiG iti vibhASitAH / kRtI kartane cchedane / khida khede / pizar avayave rit / mucAdi pratyAhArArthaH // 83 // lizAdi gamane gatau / riphAdi giddhiMsane / STahuvaH / SaSThI / STrahU / UdIt / asyApi giddhisArthaH sRjAdi sUktaH visarge pracchaMne Amarzane icchAyAM praveze // 84 // tRphAdi bhRtau pUraNe / guphAdi granthane / tunphAdi gito hiMsane / haphAdi ruji roge / zunbhuzubhaur odantaH zobhArthau / riphaM tRnphAdirarthaH / hila hAvakaraNe // 85 // - vrazcUkhuraNa cchedane / tvaca saMvaraNe / gaH sUktaH nigaraNe / vyaktau / SuJ jit kSepaNe preraNe / ghUrNa ghuNa tAdRg bhramaNe / ghUrNantI ghUNantI iha prayojanam / SuH suH vA aize aizvarye // 86 / / __ vyaktau / ghRNAntaH / mila tu melane zleSaNe / cila cele vasane / pRNaz zit prINane tRptau / vidhaH vidhAne // 87-88 // kuNAdi / ghicchabde / puraH agrage agragAmini / kSura likha tu tvantaH vilekhane / Nila gahane / SadAdi tAdRk / Sadla zadla vizaraNazAtanayoH / cala calane / carcAdi tarjane / jharjhajarjac ityeke // 89 // - tuNakuTa vit kauTilye / cuNAdi chidi chedane / cuNa cuTa iti puNa puTa ityeke / Nit tadid etadarthaH / muTAdiH sUktaH muTane pramardane saGkucane, nutau stutau / sphalaspharau odantaH sphuraNe / druDa juDa tu joDane bandhe / dhU vidhUnane / vyaktAH, tuTa kalahakarmaNi ca / gujagh ghicchabde // 90 // sphuTa nirvikasane / vyaco vyAje / kaSu khid gatau / guDa rakSAyAm / DipaD Dit kSepe / vinmocane, purISotsarge guH / kruDa bhraDa nimajjane / ataGo'taGAninaH pUrve / gurI tAdRg udyamane gaurave vA / krU kukughaH ghicchabde / vRt puSAdisamAptau / yo'nyatra kuTAdi so'tra puNAdi / taGaH taGAninaH pUrve // 11 // ___ olasjyAdizloko vyaktaH / odIdit / kintu mRGpaG tau tAdRzau prANatyAgAvasthAnArtho / tastaGAnina ete // 12 // gaNastudAdiH samAptaH // rudhAdi sUktaH / irit / rudhi rodhane AvaraNe / bhidiru bhedane / chidiru chedane / viciru viveke pRthagbhAve / ruciru virecane / kSudiru kSodane / yujiru yoge / vetyete / chidiru tRdir ugitau krameNa dIptihiMsayoH, ruditau ca / vibhASitAH pUrve / ziSla vizeSaNe / piSla peSaNe saJcUrNane // 13 // Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 paJcagranthI vyAkaraNam __evaM pRcIH samparke / vRjI varjane / Iditau / bhuja bhojane pAlane ca / bhaJjo bhaJjane / tuha hisi tu tvantaH hiMsane / ovijI tAdRg bhaye [calane ca] / aJjUkhidgatau / vyaktau / ataGiti ataGAninaH pUrve / jiindhI Idid dIptau / jidit / taGAnA ebhyaH / vRt rudhAdisamAptau . // 94 // SaTpadIgAthA // ___tanvAdi vyaktam / kSaNvAdi khidgatau / ghuNu udid dIptau / DukRJ tu karaNe, DuJitaH / taG vA / vibhASitAH pUrve / manu manane bodhane / vanu yAcane / uditau / taG ebhyastaGAnAH / vRt tanAdisamAptau // 15 // sUktaH DukrIb kraye dravyavinimaye / drumItra etau jiddhisane / prI prItau / yu Si bandhane / knu ghuSi zabde / krameNa zrI pAke sku ApravaNe / pU tvantaH pavane / lUH lavane / stRJ jid AcchAdane / dhU kampane / kR chai jiddhiMsane / vRJ tu tvantaH, varaNe / ji tu krayAdi vRjanto jit, DukIdruJityAdi / vibhASitatvAt yatnavati tatsiddhejito noktAH / mugvatvenaM karaNe'pi , varaM jidityupahasati / graha: gahaNe / taGiti vibhASitAH pUrve / lI lyI ca zleSaNe / mR zu spRgaH giddhisane / dR dAraNe // 96 / / jyA jR tvantaH nirjaraNe vayohAnau / naH tAdRg naye / gRgh ghicchabde / rI reSaNe blI vI tu tvantaH varaNe / bhR bhartsane / pR ca pUraNe / ca jyAditvAdi-pratyAhArArthaH / sUktaH jJA jJAne avabodhane / grantha [zrantha] granthane sandarbhe / mantha manthane viloDane / aza azane / muSa moSaNe / kSubha kSobhane saJcalane / kratha klizU tu tvantaH klezane / vyaktAH anye / kintu bandhamRDa etau tAdRzau bandhane, sukhane // 98 // kSiSvAdi giddhiMsane / iSa AbhIkSNye / khava khaca vA bhUtau yUtibhAve / vyaktau / ataGo ataGAninaH pUrve / vRG saMbhaktau / asmAt taGAnAH / krayAdayazcete samAptAH // 99 / / curAdi vyaktAH / Urja AyuSIti prANane // kudrAdi anRte'nRtabhASaNe / rakSaNe palaH, pAla rakSaNe vA pAThaH / guDi veSTane // 100-101 / / pR pUraNe / ghaTTa calane / lubyAdi ardane cit / jala apavAraNe / vyaktAH kSajyantAH / Alasyabhavye krameNa zuThi Alasye / bhaDi bhavye kalyANe etAviSTau // 102-103 / / mRSAdi vyaktam / dhRSan dhASTye zaktisambandhe / nitR tiGarthaH / anye Git taGarthaH / vraja iti bANasya saMskRtau / yad vA vraja mArge / etau saMskAre / sarjane jJA / yaminmAnanubandhazca / yamaH pariveSaNe / jJApa vA'nuvartate / Dapara rit saGghAte / Dipin ca saGghAte / nit tiGarthaH / anideke / cakAro'nuktasamuccaye / vaDa bhaDi caike // 104 // citItyAdi sUktaH cintane maNDane saJcodane lakSaNe darzane aGkane vetyarthaH / nit tiGarthaH / bhakSaNe zleSaNe prathane saJcane vapane / u nipAtaH / bula bolane nimajjane / tADane mrakSaNe chardane / kuvic / vi AcchAdane / kSala kSAlane zauce / vaTi vaNTane vibhAge / u nipAtaH / vila kala etau Gitau kSepe / mAna pUjAyAm / cidantyArthaH kaDyAdi jasuktaH khaNDane cit / ghR AdyAH ta Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 241 eva tAdRzAH kameNa kSaraNe tejane / nAdyo samucchAye sAntvane / SAntva ityanye / ruTa vRSa roSe cit // 105 / / kITAdi jasuktaH yantraNe bandhane / varNAdi anAdare / thau [pare puH puthaH] ca pustasya samuccayArthaH / varNa cUrNa juDa kSepe / so'pyanAdara eva / did vA / varNa cUrNa juDa iti / vardhAdi tvantaH kuTTane cchedane // 10 // ___tilAdi jasuktaH snehane / cakkAdi pIDAyAm / zvaThAdizaThakhantam / khidgatau / zaThan nit tiGarthaH / arka IDa tu tvanta IDane stutau / divun devane, udit nit // 107 // gajAdi / ghi zabde / rujAdi giddhiMsane // 108 / / puMsa abhimardane / budhi SaTTa etau ghAte hanane / padA yAthAsaMkhyena / piDi pUla saMghAte / varNa at nIle / rabhi harSe / bhindyAdi Git kSepe / tupa svakSanAze / keciditi pRthak / balabhRtAviti bharaNe / ataG ataGAninaH pUrve // 109 // ___mantryAdi sUktaM mantraNe tantraNe kuTumbadhAraNe cintane kutsane vaJcane / u nipAtaH / tarja bharnsa tu tvantaH bhartsane / disic dasiH dazane cit / dazi darzane ca / niSka tUNa krameNa parimANe pUraNe / iha dhAtupUraNe / IdRzA gR AdyAH kvacidarthe syuH / gR jJAne / yu jugupsAyAm / mana stambhe / vida vedanAkhyAnivAseSu // 110 // vastagandha etau ardane / kikkahikkam giddhiMsane / syama vitarke / vyaktAH / lala bhrUNa krameNa etau IpsAyAm AzaMsAyAm / kUTa pakSa etau pratAraNastutau / truTadalau chedane Alambhane / taDa saMhatau saGghAte / kuD santApe / taGtaGAninaH pUrve // 111 // carcAdipadAni krameNa pAThAdyartheSu / varca pAThe carca pAThe adhyayane, paryAyAnAha / muca prayoz2ane / trasa vAraNe / aJcu vizeSaNe / bhaja vizrANane / arjapratiyatne / jJA niyojane / jasa tADane / ligi citrIkaraNe / muda saMsarge / kapabhUH dvAvapyekaM padam / avakalkane / cyu hasane / vaicitryArthamittham / carakaNa krameNa cintA ca saMzaye nimIlane ca // 112 // ___ mokSaH tAdRg azane / tasi bhUSau, Adanta bhUSAyAm / dUSo'ndhasamarhaH tAdRg dUSaNe tucche pUjAyAm / zeSA vyaktAH // 113 // svAde AsvAdane rakAdi / pazAdi bandhane / caTa sphuTa tu sphoTane / ghaTa saGgha saGghAte / hiMsAzca caTAdayaH / vyaktau // 114 // __ AGa: para: krandaH sAtatye'rthe curAdiH / Akrandayati / anyatra krandatItyeke / anye AGa: krande svArthe NiJ / Akrandati / anyastvAha ghuSo vartate AGa: paro ghoSaH krande'rthe curAdiH / AghoSayati / pratiyatnanikArayo RNAd yatI / yAtayati chidraM putraM vA [iti] vAcye / niraH paraH / niryAtayati / pratidadAti [ityarthaH] / anyatra yatate / evamanyasyApi nikAre'rthe uktiH / AsvAdastu sakarmakAt NiJ / tvantAdAsvAdane'rthe / AsvAdayati yavAgUm / anyatra svAdane bhvAdau / AGa: paJca.-31 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 paJcagranthI vyAkaraNam kim ? svAdaM vakSatyAsvAdane'sya, svAdayati yavAgUm / anyastvAha-AsvAdadhAtoH sakarmakakriyAvacanAdeva NiJ / anyatra vyAvRttiH / dala dalane vidAraNe / pUrIz zit prINane ApyAyane / rujam git, hiMsane / vyakto // 115|| __paTAdi cIvAntaM bhASAyAm / NiJ svArthe / pATayatItyAdi / anyatra krameNa paTati / puTati / luTyati, loTate / puSyati / bhaJjati / paGkte / trasyati / ghaTate / ghaTi kuzi luji nAnyatra santi / Alokate / bhanakti / nAsti / vardhate / nadati / kapyati / gopAyati / loThate / nAsti / vartate / varhati / valhate / laGghati / dazati / bRMhati / vicchati / dhUpAyati / cIvati / anye tvanyatrApaThitA'pyatra pAThAd dhAtava evetyarthAntareSvapi pratyayAntareNa pratyudAharanti / yathA kuzanti ghaTanti luJjati / tarkati, ityAdi / so'pyArthaniyamArtho'traiSAM pAThaH / svAdaH sUktaH AsvAdane / svAdayati / yavAgUm // 116 / / ... vAkyaprabandhe't / katha ad ityato'dantAH / katha vAkyapratibandhe / vyaktau / patayati khid vA / veti / athavA taveti pAThaH / khidgatau / mukhasevane cAnye / mahAdi sUktaH mahadhvana tAk pUjAyAM zabde / krameNAnye stainye janane parihANau / khoTaM cahaH / taveti khoTane kSaye / khoDetyanye / tit tiGarthaH / cahastatra parikalkane / dvau spRhAyAm // 117 / / bhAmAdi sugamam / kintu kUTAdi AmantraNe syuriti / kUTAdyarthaH / DhintervA saH / nivAsaH / DhidAcchAdane // 118 // rahAdi sugamam / ante paSaT / Tid aprAdyatra / paSayati / Tit kim ? prapraSati // 119 // palpUlAdi sugamam // 120 // ataG tviti ataGAninaH pUrve / padaskh khidgatau / Gito'taH taGAnArthaH / mRgaG anveSaNe // 121 // saMgrAmAdi krameNa yuddhAdau // 122-123 // aJcAdi vyaktam / kintu pragAbravA pAThaH // 124 // cheda chedane / aMsAdi vyaktam / citra citrakarmaNi, darzane ca // 125 / / garva mAne / Did garva vodita sambadhyate taGarthaH / stoma stutau / saMsargetyAdi prakaTam // 126 // jala vaTa / lajayati / vaTayati / arthAntare'trAyam / iditau / anye laJjayati / anye'tra pAThAdadantAH / vato NijinantA Ap / laJjApayati / varNa varNakriyA-vistAraguNavacaneSu / aGke aGkalakSaNe / aGga padalakSaNe / anyatra aGgati // 127 // vaiti kaizcid yujAdayazcarAdau paThyante / tityaNiJ arthe nAnyairiti vArthaH / tanmatena darzyate / yuju pRcaH saMyamane / yojayati / parcayati / zap ca / yojati / parcati / gaNAntarapAchAt, yujyate / yunakti / pRNakti // ziSoM'ze asarvopayoge / NiJ zap znam ca / veH paraH vizeSe taiH zaye / Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 243 Ni vizeSyate / viziSyate / tRpa prINane / Nic zapa znu ca / lI dravIkaraNe / ghRtaM vilApayati / vilInayati / gaNapAThAt / Ira kSepaNe / anye khidgatau ca / Irayati / Irati / adAdau ca Irte // 128 / / ___mI AGaH paraH sadazca khidgatau / sarvatra vA pakSe zap / gaNapAThAdanyazca tadarthe'pi / anyArthe'pi tu vyAvRttiH / mAyayati / mayati / mimISate / znA ca / AsAdayati / anAG agato, sIdati, AsIdati / juSaH paritarkaNe / NiJ zap / tanu zraddhopatApe / NiJ zap / tanitvA / tAntvA anyatra tanoti / tadyate / tataH / kit tu dairghya / prAdezca dIrghatve, AtAnayati, [prAtAnayati,] vitanati, pratanati / kit kim ? tanoti / prAptau bhuvastaG / tAnAzca / bhAvayate / bhavate / anyatra bhAvayati / bhavati / dRbhAdi sandarbhe / Nic zap / dRbhI bhaye cAnye / IditA dRcca dRmbho dRbhitam / anyatra, dRbhati / zra znAti / ApM lambhane / NiJ zap / Apat / anyatra zcuH // 129 / / - sUktaH vacaH vacane, sandezane, bhASaNe ca / vAcayati / vaJcati / avIvacat / avacat / evaM vRjI varjane / jU jaraNe. vayohAnau / aNiJ zap / tathA vRNAti / vRkte / vRNakti / vRSAdi sUktaH / NiJ zap / vRSu vuSA / udAdit / vRSTaM dharSitam / trA ityeke / evaM chAdane, apavAraNe, garbhaNe, mArgaNe, anveSaNe / NiJ zap / kathAdi hiMsane / manmAnau mAnane pUjAyAm / kaThiruktaM vizoke / mRju tAdRk zuddho / cUdI bhRdI krameNa dIptau bhaye // 130 // : tiru ubhayapadinaH pUrve / taG atastaGAnA / mRSa marSaNe / adanto vA / zundha tAdRk zuddhau / vadArcam / vadane, arcane / marca dhicchabde / vyaktaH / hetau kriyArthAcca / tatra hetau hetukartRvyApArArthAd dhAtoNiJ / kurvantaM prayuGkte / kArayati / pAcayati / bhikSA vAsayati / kArISo'gniradhyApayati // 131 // supastadarthe / dhAtvarthe vivakSite subantAt NiJ / tadarthaM gaNakAro vyAcaSTe-sUtramityAdi / sUtrAdIn karotyarthaH / vetyanyadhAtvarthe / sUtrayati / [muNDayati / lavaNayati / mizrayati / zlakSNayati / ] vrataM karotyeva / katham ? na tadveti pratyAkhyeyaM dvadhA / vRSalAnnaM vratayati / naiva bhuGkte / payo vratayati / tadeva bhuGkte / AcaSTe karoti ca tAn vIpsayA sarvA'rmaH / paTumAcaSTe karoti vA, paTayati / ghaTayati / satyApayati, ityAdiH / taistaiH sarvadA'tikrAmatIti / atihastayati / atyazvayati, ityAdiH / satyAdeH Ap ca sampAdayati / [satyApayati / vedApayati / arthApayati / ] AtAmarthAdekAjadantasya prazasyaH svaH / srApayati / sthApayati / prApayati / krameNa zveta azva gAloDi Ahvara ebhyaH pare azva tara ita ka ete luk syAt / NiJ ca / Git taGartham / zvetAzvamAcaSTe, zvetayate / evam azvataram [AcaSTe], azvayate / gAloDitam [AcaSTe], gAloDayate / Ahvarakam [AcaSTe], Ahvarayate // 132 // varNAditamiti / varNAderdvitIyAntAt bhUti anaikadhAtvarthe NiJ // 133 / / . guhNAti ityAdinA tadeva darzayati / varNaM gRhNAti, varNayati / ya iti / halikalyo i a ca syAd ato'g lopitvAt satvakAryaM trakSviti na syAt / hali / Akhyat / ajahat / Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 paJcagranthI vyAkaraNam acakalat / anyatrAtaH paratvAt pUrvamAraic / apIpaTat / tvacaM kRtaM ca gRhNAti / tvacayati / [kRtayati / ] naikAco luk / tUstAni nihanti, [ni]tUstayati / lomAnyanumASTi, anulomayati / GitastadarthAH / bhANDAni samAcinoti sambhANDayati / aGgAni sahastAdIni nirasyati utkSepayati ityarthe / atihastayate / pAdayate / utpucchayate / cIvaraM paridhatte sammATi vA / saJcIvarayate bhikSuH / bhANDamAcaSTe / bhANDayati / utpucchayati / vimokSe pAzAt / pAzaM vimocayati / vipAzayati / rUpaM samIkSate pazyati / nirUpayati / vastraM samAcchAdayati / iti varNAdi samAptau // 134-135 // kUlAdito rTA. [133] / kUlAdervA pAtaH tRtIyAntAt / bhUtyeva NiJ / tat kUlAdinA darzayati / kUlairanugRhNAti / anukUlayati / evaM saMvarmayati / upazlokayati / abhiSeNayati / avacUrNayati / anyArthe ca taM luk ca kRtaH sa bhadrUp / bhUtyaiva karotItyAdau dhAtvarthe tamiti dvitIyAntAt kRto NiJ syAt tadanyArthe / bhinnadhAtvarthe vivakSite zrutatvAt kvacilluk ca syAt tat / sa iti pUrvo'kRdantavat bhUrdhAtuH syAt, rap dvitIyAdi kArakaM ca / devasya pratiSThAM karoti, devaM pratiSThApayati / devArcanaM samAcarati, devamarcayati / brAhmaNabhojanamanutiSThati, brAhmaNaM bhojayati / kaMsavadhaM, [balibandhaM] sItAharaNaM, rAjAgamanamAcaSTe, kaMsaM ghAtayati / baliM bandhayati / sItAM hArayati / rAjAnamAgamayati / mRgaramaNamAcaSTe, mRgAn ramayati / dRzyatve iSyate / anyatra grAme mRgaramaNamAcaSTe / kAlAvadhAvaGit / tathaiva kintu kAlAtyantasaMyoge, avadhau maryAdAyAmAG illuk syAt / ArAtri vivAsamAcaSTe, rAtri vivAsayati / A divasamagamanamadhIte, divasaM gamayati / athApi citre / tathaiva, kintu ApiprAM pidhAtvarthe / citre Azvarye gamyamAne / ujjayinyAH prasthito mAhiSmatyAM sUryodgamanaM saMbhAvayate, tathA mAhiSmatyAM sUryamudgamayati / tathaiva nakSatrayoge jJi / puSpayogaM jAnAti / puSyeNa candraM yojayati / maghAbhirvA / anyArthe kim ? vyAkhyAnamAcaSTe, vyAkhyAnayati / nai kRlluk / vyAkaraNaM karoti / NiJ ca na / odanapAkaM karoti / odanaM pacayati / syAdeva / kRH kim ? vyAkaraNasya sUtraM karoti, vyAkaraNaM sUtrayati / prAksambandhaH pratyayAntare sati nivartate / vyAkaraNasya ca karotinA sAmarthyamastIti ran lug na ca / vyAkaraNaM vyAkhyAnayati / dizAnayA'nye'pi draSTavyAH // 135 / / ___ bhAvAdito'rthasyetyAdi / sugamam / ataGAninaH pUrve aditaH / curAdit / curAdigaNo'yam / t bhUt cut pratyAhArArthaH / AdyantavRttadvayavarja saptatriMzaM zatam [? vastutastu, AdyantavRttadvayavarja catustriMzaM zataM, tatsahitaM ca SaTtriMzaM zatam // ] 136 // dhAtuvRttiH samAptA // (7) sahane tijo'niT / [3 / 4 / 2 / 2 / ] kSAntavRttestijaH svArthe'to'niT san syAt / titikSate / sahane kim ? tejanaM tejayati / nit san yaGityarthaH // (8) kitazcikitsA / [3 / 4 / 2 / 3 / ] cikitsAzabdaH [vyAdhi-]pratIkAre vipUrvaH saMzaye vartate / tadarthayoH kitaH san / cikitsati vyAdhim / vicikitsatyartham / anyatra ketanaM saGketaH // (9) badhagupakSipena / [ 3 / 4 / 2 / 4 / ] AbhyAmaniT san syAt, kSipA nindA cedarthaH / iti vivakSArthaH / I iti ca verikArTI i syAt / bIbhatsate / jugupsate / kSipA kim ? badhakaH / gopanam // Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 245 (10) dAnazAnimAnaH / [3 / 4 / 25 / ] san nAniT / I ca / dIdAMsati / zIzAMsati / taG vA / [dIdAMsate / zIzAMsate / ] iti vivakSArthaH / mAno jijJAsAyAm / mImAMsate'rthAn / jijJAsata ityarthaH / anyatra mAnayati mAnaH / dAnaM zAnamiti dyateH zatezca vA vRttervA // (11) yacchuco bhRzAbhIkSNyayoH / [3 / 4 / 2 / 6 / ] bhRzamatyartham / AbhIkSNyaM pauna:punyam / tadarthAdaruci zucestatsAdRzyAdekAco halAdervAderyaG syAt / bhRzaM punaH punarvA jvalati, jAjvalyate / pApacyate / anayoH kim ? pacyate / ruczucaH / bhRzaM rocate, bhRzaM zocate / ekAcaH kim ? bhRzaM jAgati / halAdeH kim ? bhRzamIkSate / Git tatkAryArthaH // __ (12) sUtryasRmUtryaTo'rNoH / [3 / 4 / 27 / ] sUcezca tathAnekAjahalAdyartham / sUtraM karoti NiJ, sosUtryate / evaM mUtrasuceH / as / asAsyate / ru / arAryate / aT / aTATyate / urNonUyate // 2 // sUcergatau syAt kuTilatva eva gAllupaH saddazicarjabhodaha / japuzcato NiJ kamRto NiGIyaG vAyagupUdhUppaNivicchipanbhyaH // 3 / 4 / 3 // vRttam // (13) sUceH / [3 / 4 / 3 / 1 / ] uktam / (14) gatau syAt kuTilatva eva / [3 / 4 / 3 / 2 / ] gatyarthAt kauTilya eva, na bhRzAbhIkSNye / kuTilaM kAmati, cakramyate / dandramyate / kuTilatva eva kim ? bhRzaM kAmati / niyamArthamidam // (15) gAllupaH saddazicarjabhodahjapuH / [3 / 4 / 3 / 3 / ] garhitAdeva lupAderyaG / garhitaM lumpati, lolupyate / yAvajjegilyate / gAdeva kim ? punarlumpati / gAdeH lupAdi na sAdhanam / japati vRSalo mantram // .. (16) cuto NiJ / [3 / 4 / 3 / 4 / ] cut pratyAhArArthaH / curAdeH svArthe NiJ syAt / corayati / luNTayati / NidAtvAdyarthaH / jidubhayapadArthaH / yaccAtra DicAM vibhASitAnAM pAThaH / sa curAdeNiji kim ? kalpaM sUcayati / curAdyante hetoH kriyArthAdityAdyudAhRtam // (17) kamRto NiGIyaGvA / [ 3 / 4 / 6 / 5 / ] kam kAntau / Rtu ghRNAspardhayoH sUktaH / AbhyAM krameNa NiG IyaG vA staH / kAmayitA / kAmitA 1 acIkamat / hetvaNiJ vA / acIkamata / RtIyitA / atitA // (18) ayagUpudhUppaNivicchipanbhyaH / [3 / 4 / 3 / 6 / ] svArthe'to vA yAt / rid yakAdipratyAhArArthaH / car / gopAyitA / goptA / evaM paNivat / paNi stutyarthaH / kim ? zatasya paNitA // 3 // zete midye prAgvacyadvedvIlRk caliTyAdyoM'zo'c san / yaGAdyAco yiH sanvarNyaH chistizceSTaH subdAzvAMsaH // 3 / 4 / 4 // Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 paJcagranthI vyAkaraNam na darbo valyarvA ye ssnyudhijnypyaapo'giidhissdhiibdmbh-| ' mujmojvAnApyo dAdhimrAdhehi~sAyAM syAlliTyapseTyet // 3 / 4 / 4 / 5 // vidyunmAlAdvayam // (19) zete / [3 / 4 / 4 / 1 / ] zitiviSayAccheteNiGIyaGA paraH syuH / nityaM punarvidhAnAt / trayANAmeva prApteH / kAmayate // (20) mid ye / [3 / 4 / 4 / 2 / ] midaH i e syAcchiti / midyati / medyataH / sa kim ? midyate // (21) prAgvacyadvedvIlRk caG liTyAdyoM'zo'c / [3 / 4 / 4 / 3 / ] apurluk ca huna ityetadarthaM rit / luMki caGi liTi pare'dviruktasya tvAdeH prathamo'vayavo'janto dvirbhavati / prAgvaci / utve kArye AjAdau ca pare'prAganyeSAM kAryANAM pazcAt / juhoti / piparti / apIpaThat / papAca / iha yaNa ayavAdezA lopopAntaNilopAdibhyaH pAk / cakruH / ninayitha / lulavithaH / ninAya / .. lulAva / papuH / jajuH / ATiTat / mA ityAdi / acyeveti niyamAd yo'navyubhaye vA vidhiH / igyaNaH / Atvam itvaM rItvam ira u ru areDAdistataH pazcAt / ijaH / jagle / pepIyate / cekrIyate / sratestIryate / nipopUryate / vicayitha / luluvitha ityAdi / aDhe kim ? atitikSat / / bhvAdeH kim ? prAcIkarat / lugAdau kim ? kartA / (22) sanyaG / [ 3 / 4 / 4 / 4 / ] etadantastathA / pipakSati / prAgukte / caJcUryate / prathamA sanyaDo dvitvArtham / pratISiSati / aTATyate / adve kim ? lolayiSate / (23) AdyAcaH / [3 / 4 / 4 / 5 / ] paroM'zo'j dviH / ojihat / UrjunAva / aTiTiSati / azAzyate / nAdyoM'zo'c // (24) yiH sanvervyaH / [3 / 4 / 4 / 6 / ] Iya': yiH san vA dviH / ISyiyiSati / ISyiSiSati / vA krame / (25) chistizca / [3 / 4 / 47] AdyAcaH paro dvirukta: chitirvA syAt / uticchiSati / ucicchipati || (26) iSTaH sup / [3 / 4 / 4 / 8 / ] subdhAtorya iSTaH sa dviH / puputrIyiSati / yiyiSo vA sarve tu kvacid dvitIyatRtIyayoH / azizvIyiSati / yi vA / kaNDvAdau tRtIya eva / kaNDayiyiSati // (27) dAzvAMsaH / [3 / 4 / 4 / 9 / ] jasuNArthaH / atra ca paJcapAt syAt - dAzvAnanUrAnacarAcarau ca sAhvAnanAzvAMzca calAcalo'pi / mIDhvAMzca pATUpaTaciklidau ca patApato'thApi vadAvado'pi / ghanAghanazca kvasameva vA syuH // 1 // cakluH, yayuH, caknasa uNAdyAH / dAzaH kvasau, advitve Tau, dAzvAn / saherdIrghatvaM ca / Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 247 sAhvAn / miheDhatvaM ca / mIDhvAn / naJo'znAteH / anAzvan / anAzvAMsau / vicaH / anUcAnaH / klideH kadvitvam / ciklidam / knaso, vicaknasam / caricalipadivadInAM pUrvaH syAt / halo'luk ca / carAcara: calAcalaH / patApataH / vadAvadaH / hanterghatvaM ca / ghanAghanaH / pATerNiluk, uk ca / pATUpaTaH / ete vA nipAtyante / anye'pi kRtadvitvA'tra draSTavyAH // 4 // (28) na no vali / [3 / 4 / 5 / 1 / ] ra na da ba ete ca valyupazleSe na dvirucyante / aciciSati / undidiSati / aDDiDiSati / ubjijiSati / AdyAcaH kim ? didrAsati // (29) arvA ye / [3 / 4 / 5 / 2 / ] arurephavarjAdvaH ye vA dvirucyante valiniSedhAdyanityaM prApte vA / anyam / ADyam / ADhyam / tadAkhyat / ninyat / nyiyat / Adiccat / Adidyat / Adiyat / Avyiyat / aru kim ? arAryate / AryamAkhyat / Ariryata / vAmanasya valIti pratiSedhAd ye dvirucyanta eva / yathA''rAryate / jasAdityo'pyAha-ye pratiSedho vaktavyo naJaH / durgo'pi - nanu ye ye dvirucyanta eva / candrasya tu matena na dve halIti pratiSedhAd ayi ityatrApItyasya repheNa sambandhAt / yad vA naiva dvirucyante / na ca yogavibhAgo'pi pArthakyasya vaiyarthyasya prasaGgAt / ubhayamataprAmANyAdidamuktam / ya kim ? ubjijiSati / / (30) ssanyadhijJapyApo'gIr / [3 / 4 / 5 / 3 / ] sAdau sani pare Rdh jJapi ApAm ak i I yathAsthAnaM syAnna ca dviH / Irsati / nArato yaNanizAmaneSu / jJapi / jJIpsati / Ipsati / : sAdau kim ? adidhISati / jijJapayiSati // (31) dhibdhIbdambhu / [3 / 4 / 5 / 4 / ] dambhaH ssani dhip dhIp syAnna ca dviH / dhipsati / [dhIpsati / ] sAdau kim ? didambhiSati // (32) mujmojvAnApyaH / [3 / 4 / 5 / 5 / ] avidyamAnApyo muc moc vA syAt ssani, na ca dviH / mokSati, mumukSati, mokSate, [mumukSate,] vatsaH svayameva / anApyaH kim ? mumukSati vatsaM (33) dAdhim / [3 / 4 / 5 / 6 / ] zloko'tra dAjadANau ceti dodeGau dhAJdheTau mIJmIau zakaH / mAGmeGau labhrabhau ceti patRpadau gaNaH smRtaH // 1 // eSAM saka is syAt ssani, na ca dviH / ditsati / [ditsate / ditsati / ditsate / ] dhitsati / [dhitsate / ] mitsati / [mitsate / mitsati / mitsate / ] zikSati / [zikSate / ] mitsati [mitsate / ] lipsate / Aripsate / pitsati / prapitsate / sAdau kima ? pipatiSati // (34) rAdhehi~sAyAM syAt / [3 / 4 / 5 / 7 / ] tathA pratiritsati / pratiritsA / hiMsAyAM kim ? ArirAtsati mitram // - (35) liTyapseTyet / [3 / 4 / 5 / 8 / ] rAdho hiMsAlliTyapiti seTi cAgyot syAnna ca dviH / aparedhatuH / aparedhiva / aparadhitha / liTi kim ? aparAdhyataH / ap kim ? apararAdha / Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 paJcagranthI vyAkaraNam hiMsAyAM kim ? ArarAdhuH / ArarAdhima / seTyidartham // 5 // dAhI trapAM deDdigirnAmni manpacyacAM nazyaGaH syAdareGIyu- / / vAderyurAdyat tu nuktAzvayukte'jadidbhavyatho dhusvarNyantaH / taNa prAgyujo'nAdi halluk sakhayzar kuhazcaryaGo'kostathaiG nIk / kasAmugyaSAM carphalo'duttayaG lukcasarto'pi rIgrugRko ceti lukyed / vijAM prabhRmAGhAGa it trakSu dIrgho'gururNI tvarAmat sanazcedayaNa pujya oH / vA druzrusrucyuGaH gupluGo herhano'canyataH kujyaye vA ci Nau caGyupAnte tragudheHsthaitpIpyaH // 3 / 46 // dvAdazatam // (36) dAau~ / [3 / 4 / 6 / 1 / ] hau pare dvitvabhAjordArUpayoTuMdADudhAoraget syAnna ca dviH / dehi / dhehi // (37) trapAm / [ 3 / 4 / 6 / 2 / ] liTyapseTyena ca dviH / vRttaM tviha trapphalabhajatro'zasAreDdado'vA dezAdyadantazca halorna vA ja / bhramutraso'tho phaNato yadambhaH zranthagranthino no lugasi Ti vRttau // 1 // trapaphalabhajatRNAmat / zasA areG / dadAcAdi / AdezAdivajitAnAM cAnyeSAM mat / halo ro mni / dazAdvyorasahAyayorante madhye vartamAna e syAt / trepe / trepAte / pheluH / phelitha / bhejuH / [bhejitha / ] teruH / [teritha / ] azasAdyat / AcemuH / [Acemitha / ] jemuH / [jemitha / ] pecuH / lebhe / sehe / azasAdInAM kim ? vizazasuH / [vizazasitha / ] areG / vizazasasuH / yuyavitha / evaM dadade / vavamuH / prAgyuja ityAdezAd i: / cakaNuH cakhaduH / babhaNuH / jahasuH / at kim ? . didiva / rarAse / dvayorhaloH kim ? titakSuH / na vA jJAdeH / jeruH / [jeritha / ] jajaruH / [jajaritha / ] eve / phaNatazca / pratyAhArasya / tadyathA phaNo zatau vRttvataGAni rAjaH bhrAz2DupvA bhrAsRDu bhlAsR dIptau / taGAninaH svasyamuto dhvanotre'nyasya // 2 // pheNuH / [pheNatuH / ] paphaNuH / [paphaNatuH / ] evaM [syemuH / syemitha / svenatuH / svenuH / rejatuH / rejuH / bhraze / bhrezAte / babhrAze / babhrAzAte / bhleze / bhlezAte / bheje / bhejAte / jeratuH / jeru: / tresatuH / tresuH / bhramatuH / bhramuH / vematuH / vemuH / phaNataH kim ? dadhvanuH / dambhAderapi / aseTi ca liTi Adat syAt / nu luk ca / na vA na vartate / demuH / [dematuH / demitha / ] apit pa / aseTi kim ? dadambha / [dadambhitha / dadambhatuH / ] (38) deG digi / [ 3 / 4 / 6 / 3 / ] syAlliTi, na ca dviH / Adigye / Adigyire // (39) nAmni manpacmacAm / [3 / 4 / 6 / 4 / ] Adit syAdaliTyapi / menA / menakA / pecakaH / mecakaH // (40) nazyaGaH / [3 / 4 / 6 / 5 / ] tathA nazeraGantasya / anezam // Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 249 (41.) syAdareDIyuvAderyuH / [3 / 4 / 6 / 6 / ] dvivaMcane kRte AdeH pUrvasyAvayavasya yuH idut iyuva syAdareGi, akAre RkAre eGi ca pare / RgrahaNAliDatra jhaS sambadhyate / iyati / iyarmi / Iyati / ariyati / [ariyarIti / ] ariyatA / iyeSa / uvoSa / areGi kim ? ISuH / USuH / iyAya / uvAya / aderityazverveti yAvat // (42) Adyat tu / [3 / 4 / 67 / ] liTi dvitve kRte A Adi at / AdibhUto at tittvAt svAbhAvika At syAt / tu vizeSaNe / asyevottaro nuk ca / ATa / ATatuH / Adi kim ? papAca / tit kim ? aJ cha / liTi kim ? aTiTiSati // (43) nuktAzvayukte / [3 / 4 / 6 / 8 / ] azU vyAptAvasya tvAdeH sakAre yukte ca hali pare cAkAro'duktasyAtaH numAgamaH syAt / vyAnaze / vyAnazAte / anuce / Anarcha / AnachetuH / AnaJja / AnaJjatuH / AnakSa / [AnakSatuH / ] jadit / azU kim ? nAznAteH / AzaH / adAta eva / AJcha | (44) ajadid bhUvyathaH / [3 / 4 / 6 / 9 / ] bhUvyathe liTi dvitve kRte pUrvasyAcaH krameNa ata it syAt / babhUva / babhUvatuH / vivyathe / liTi kim ? bobhUyate / vAvyathyate // (45) dhusvarNyantaH / [ 3 / 4 / 6 / 10 / ] dyutasvApyordvitve kRte pUrvasyAca yuH krameNa i u syAt / vyudit syAt / vididyute / didyotiSate / dedyutyate / dedyutIti / suSvApayiSati / svapi kim ? svApaM karoti / NiJ san / siSvApayiSati / evaM, siSvApakIyiSati / pRthagaliDartham / / (46) taN / [3 / 4 / 6 / 11 / ] dvitve pUrvasyAta taN syAt husvaH / zazAsa / ninAya / lulAva / sasAra / cacAra / sizeka / tutroka || (47) prAgyujaH / [3 / 4 / 6 / 12 / ] dvitve pUrvasya / yujo varNAH dvitIyacaturthAH svasthAnAt prAk prathamatRtIyAH syuH / ciccheda / teSTIvyate / jahAsa / jayAma / DuDhauke / dadhAti / babhAra // (48) anAdihalluk / [3 / 4 / 6 / 13 / ] dvitve pUrvasya / jahye // (49) sakhayazar / [3 / 4 / 6 / 14 / ] saha khayA vartate yaH, zar, sa Adirapi luk / cuzcyota / tiSThAsati / .paspanda / caskhAda / zar kim ? AptamAkhyat / Aptaptata // . (50) kuhazcaH / [3 / 4 / 6 / 15 / ] syAd dvitve, pUrvasya cakAraH / cuTuve / jahAra | (51) yaGo'koH / [3 / 4 / 6 / 16 / ] yaGantasyAkavate kuhazcaH syAt / cekrIyate / johUyate / akoH kim ? kokUyate / kharaH et kim ? kauteH kuvatezca pratiSedhArtham / cokUyate / cokavIti / ako'rthaM vacanam // (52) tathaiG / [ 3 / 4 / 6 / 175] dvitve pUrvasya A aiG staH / pApacyate / dedyutyate / soSuSyate / pApacIti // (53) nIk kasAmugyaSAm / [3 / 4 / 6 / 18 / ] yaGntakasAdInAM dvitve pUrvasya krameNa paJcaH-32 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 paJcagranthI vyAkaraNam nIgmugAgamau staH, naiG / atra zlokaH kasibhraMsipadivaJcoH skandhvaMsalaMsapatargaNaH / dazAjamo jabho bhaJjerjapadarzedabhergaNaH // 1 // canIkasyate / banIbhrasyate / panIpatyate // evaM [canIkasIti / banIbhraMsIti / panIpatIti / ] pampazyate / aJ amaH / akArAt paro yo'jam , tadantasya / jaJjabhyate / dandazyate / ajit .. kim ? bAbhAmyate / evaM [mAmavyate / tetImyate / sesimyate / joghuNyate / ] nlugnipAtanAt / dandazIti / [jaJjabhIti] // (54) carphalaH / [3 / 4 / 6 / 19 / ] tathA muk / caJcUryate / [caJcurIti / pamphulyate / pamphulIti] // (55) aduttayaGluk ca / [3 / 4 / 6 / 20 / ] carphalo'dut syAt takAre' yaGi yaGluki ca / cUtiH [caraNam / ] praphullo vrIhiH / caccUryate / [pamphulyate / ] caJcUritA / at kim ? phAlayateH kvip / AcAre kvip / pamphAlyate / [pamphAlIti / ] ut tiGaneGarthaH / dIrghaH syAt // (56) sarto'pi rIk / [3 / 4 / 6 / 21 / ] yaGantasya RtA saha vartamAnasya dvitve pUrvasya rIgAgama: syAt / carIkRSyate / [carIkRSIti / ] varIvRzcyate / [varIvRcIti / ] varIvRSTiH // (57) rugRkau ceti luki / [ 3 / 4 / 6 / 22i] sarto yaGluki dvitve pUrvasya ruk rik rIk cAgamAH syuH / carkati / carikarti / carIkarti / marmajaH / marimRjaH / marImRjaH / calkalsi / calikalsi / calIklRpIti / tAnuvRttiH kim ? cAkarti / cAkIrtaH / yAkirati // (58) ed vijAm / [3 / 4 / 6 / 23 / ] eyeG vidhAnAt zapluki / vijirAdInAM zapo luki dvitve pUrvasya e syAt / vevekti / [veveSTi I] nenekti / nenijAni / avevijam // (59) pRbhRmAGhAGait / [ 3 / 4 / 6 / 24 / ] syAt tathA / [1] piparti / pipRtaH / R / iyati / bibharti / mimIte / jihIte / (60) trakSu dIrgho'guruau~ / [3 / 4 / 6 / 25 / ] Nau caGayupAnte'naglopi zAzvaditam / ac tit rit ak giti vakSyati / tatra pare / succhandortham / dvitve pUrvasya arurNo dIrghaH syAt / / acIkarat / alIlavat / apIpaTat / ejjJeyaH / ki kim ? atyararAjat / azazAsat / ababhAsat / rit kim ? acakathat / adadRSat / acakalat / aratvaM ca / acakamata / tvarAdau / adaH kamiG / pAyata / hetuNiji tu, acIkamat / acIkamata / ajajAgarat / jayAdityo'pyAhanAjIjAgarat / aguruhUM kim ? acikSat / ArNavanavat // (61) tvarAmat / [3 / 4 / 6 / 26 / ] tathA syAnna bhArkadIrSo vA / atrAsau tvarastRsau pratho du ca sma spRzo ca mRda bhraSA / veSTiceSTIrgaNatvAd vA gaNasye gaNaH smRtaH // 1 // Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 251 atatvarat / atastarat / evaM [apaprathat / adadarat / asasmarat / apaspRzat / amamRdat / ] veSTyAdeH vA'nvayaH / veSTat / ceSTat / I ca / ajIgaNat / ajagaNat / tvarAM kim ? atitrapat // (62) sanazceda / [3 / 4 / 6 / 27 / ] sannantasya yatri ca pare dvitve pUrvasya i syAd avarNaH / pipakSati / tiSThAsati / acikSaNat / sanazca kim ? papATha / pApaThiSate / rit kim ? atatakSat / ajajAgarat / a kim ? lulUSati // (63) yaNa pujya oH / [3 / 4 / 6 / 28 / ] sannantasya yatri ca pUrvasya uvarNa it syAd, aN pavarga ji e avaNapare parataH / yiyAvayiSati / ayIyavat / evaM ru [rirAvayiSati / arIravat / ] lU [lilAvayiSati / alIlavat / ] pU [pipAvayiSati / apIpavat / ] bhU [bibhAvayiSati / abIbhavat / ] juH sautraH / [jijAvayiSati / ajIjavat ] ata eva Nau kRtaM sthAnivat / juhAvayiSati / [ajIhavat / ] oH kim ? pApaciSate / yaNAdau kim ? tRtAvayiSati / e kim ? bubhUSati // (64) vA druzrutrucyuGaH pupluGaH / [3 / 4 / 6 / 29 / ] tathaiSAM vA / zru laghuH / dudrAvayiSati / adidravat / adudravat / evaM zizrAvayiSati / zuzrAvayiSati / sisrAvayiSati / susrAvayiSati / cicyAvayiSati / cucyAvayiSati / piprAvayiSati / puprAvayiSati / piplAvayiSati / puplAvayiSati / e kim ?] zuzrUSati / (65) herhano'caDyataH kuH / [3 / 4 / 6 / 30 / ] hihanoracanimitte dvitve'taH pUrvAMzAt para: kuH syAt / jighAya / jaghnutaH / [jighoSati / jeghIyate / ] acaGi kim ? projIhayat / srudvahanaH kima ? jihananIyiSati // .. (66) jyaye / [3 / 4 / 6 / 31 / ] aye'caGi cArthAt sanliToH dvitve ataH pare jiH ku: / ' jigISati / jigAya / aupadezikaH kim ? jijyaH // (67) vA ci / [ / 4 / 6 / 32 / ] tathA / cicISati / cikISati / cicAya / [cikAya / ] aye'caGi kim ? cecIyate / cekIyate // ___ (68) Nau caGyupAnte tragR / [3 / 4 / 6 / 33 / ] caGyure Nau parato'ntaHsamIpastha RvarNaH cak syAd vA / did husvArthaH / rittrakSviti dIrghArthaH / kRt / acIkRtat / acikIrtat / avIvRtat / avavartat / amImRjat / amamArjat / irarArA na syuH / NAvuttarArthaH / acaGi kim ? kIrtayati / upAnte kim ? acIkarat // (69) gheH stha it / [ 3 / 4 / 6 / 34 / ] jighrateI caDyupAnte'c iJo'gvA syAt / stho nityaM, pArthakyAt / ajighripat / ajighrapat / atiSThipat / [atiSThapat / ] kiGanto yaGlugnivRttyarthaH / ajAghrapat / atAsthapat // (70) pIpyaH / [3 / 4 / 6 / 35 / ] pibateo caGi sadvivacanasya pIpya nipAtyate / Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 paJcagranthI vyAkaraNam apIpyat / yaGluki, apapAdyat // 6 // anagidite'zAsA'jbhASAM na tagmita iNNumoH ssani tana iko dIrgha igmahan game'vidi NAvRzAm / puyunuluko'to dhUpyoH pAte liyo la u vA ghRte ruhagatizadoH pastaH sphAyo va juk ca u dhUnane // 3 // 47 // hariNI // ... (71) anagidite'zAsA'c / [3 / 4 / 7 / 1 / ] aglopi Rdit zAsvarjabhvAderac . Nau caDyupAntasthaH taka syAt / apIpaThat / acIkarat / anInayat / alIlavat / go nA''cArayat / ajUgunat / abhagunat / vAdeNiJ / avIvadad vINAM nA / Ni jAtigrahaNAt / anaglopyAdeH kim ? mAlAmAkhyat, amamAlat / alulomat / ayayAcat / aDuDhaukat / mA bhavAnoNiNat / - oNerRditkaraNAt / paratvAcca dvirvacanAt prAg isvaH / mA bhavAnaTiTat / azazAsat / aglucyapi / azazAsat / caGi kim ? kArayati / UpAnte kim ? acakAGkSat / ac kim ? No caGi mito'pyac trak / tena, ajIgamat / tagmitastvaritatvAt / ghaTaMghaTaM Nami na trakSviti dIrghaH // (72) bhASAm / [3 / 4 / 7 / 2 / ] tathaiva / caturgaM tvihabhASeH bhrAjeH bhAseH dIpeH jIveH mIleH pIDkANInAm / abIbhaSat / abibhajrat / evaM [abIbhasat / adIdIpat / ajIjIvat / amImIlat / apIpIDat / ] kANInAM, kaNe bhaNetyAdeH / acIkaNat / abIbhaNat / ajIhivat / alUluvat // (73) na / [3 / 4 / 7 / 3 / ] tathaiSAM trasArthAd vA / ababhASat / [aMbabhrAjat / ababhAsat / adidIpat / ajijIvat / apipIDat / ] kANamakArSId, acakANad ityeva / siddheH subvA'to ruglopitA nAsti vidhAno titijJApanArthaM kANervANe rANe zrANereSAM kANInAmityanye // . (74) tagmitaH / [3 / 4 / 7 / 4 / ] taga acaGartham / mitAmupAnte ac tag husvaH syANNau pare ghaTAdayo mite / ghaTayati yAvat phaNa gatau / phaNayati / anyatra phANayati / mAraNatoSaNanizAmaneSu jJAmicca / yamo pariveSaNe / cahaH parikalpane / nAnye mito hetau Niji na mitsaMjJakAH / ArAmayati / tag snAteH / snapayatItyAdyartham // (75 ) iNNamoH / [ 3 / 4 / 7 / 5 / ] iNumpare Nau parato mito'n takparo dIrgho, vA syAt / aghaTi / aghATi / ghaTaghaTam / ghATaghATam / pAThAdeva / akrandi / [akAndi] // (76) ssani tanaH / [3 / 4 / 7 / 6 / ] tau / titaMsati / titAMsati / sAdau kim ? titaniSati // (77) iko dIrghaH / [3 / 4 / 77 / ] ssani / cicISati / lulUSati / cikIrSati // (78) iD gmahan / [3 / 4 / 7 / 8 / ] iDAdezasya gamaH hantezcAdIrghaH ssani / iD gama ata eva ssani / adhijigAMsate / adhijigAMsati / adhijigAMsA / iD kim ? saJjigaMsate vatso Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 253 mAtrA // . (79) game'vidi / [3 / 4 / 7 / 9 / ] gama: syAt / iN ik ca sani pare sAdau na sambadhyate, avidi abodhane'rthe / jigamiSati / saJjigaMsate / adhijigaMsate mAtaram // (80) Nau / [3 / 47 / 10 / ] tathA / gamayati / vidi / arthAn pratISiSati / pratyAyayati // (81) RzAM puyuH / [3 / 4 / 7 / 11 / ] RAdeH zAdezca pukyuksyAt kitA sambaddhANNau pare / taddvayostu / hoknUyIkSmAyIbleH puk / zAcchAsAhvAvyAvepAM yuk / R ati hI nUyI rI rIT vA / arpayati dApayati / hepayati knopayati / repayati / mApayati / blepayati / puki pluk, eG ca / zAyayati ityAdi [avacchAyayati / avasAyayati / hvAyayati / saMvyAyayati / ] vegrahaNAd vAtena vAyayati kezAn / kRtAtvAnAM grahaNaM lAkSaNikasyApi yugartham / knApayati / pUrvAntakaraNam / adIdapat / asIsadat / caGi husvArtham // (82) nu luko'to dhUpyoH pAteH / [3 / 4 / 7 / 12 / ] padApekSaM yathAsaMkhyaM dhUpyoH nuk, pAtelRk syAt / Nau puyunulu ete kitastathodAhRtAH / vidhUnayati / prINayati / pAlayati / pAte: kima ? pAyayati. payaH kezAna vA // (83) liyo la u vA ghRte / [3 / 4 / 7 / 13 / ] ghRte tadviSaye kriyArthe liyo lAtezca nukUlako stAvANau pare / u nipAtaH / ghRtaM vilInayati / [ghRtaM] vilAyayati / kRtA tvasya lugeva / ghRtaM vilApayati / ghRte kim ? jatu vilApayati / evaM, ghRtaM vilAlayati / vilApayati / ghRte kim ? jayabhirAlApayate // . (84) ruhagatizadoH pastaH / [3 / 4 / 7 / 14 / ] Nau ruho'ntaH po vA syAt / AgatyarthasadaH to nityaM, pasta iti pArthakyAt / vrIhInAropayati / Arohayati / rUpo'nyArthaH / phAlAni zAtayati / gatau / gAH zAdayati [gamayati] // (85) sphAyo vaH / [3 / 4 / 7 / 15 / ] anto Nau syAt / sphAvayati // (86) juk ca u dhUnane / [3 / 4 / 7 / 16 / ] vAte ca juk syAt Nau vidhUnane'rthe / u nipAtaH / pakSakeNopavAjayati / dhUnane kim ? vai zoSaNe / AvApayati kezAn / vajo'nyArthaH // 7 // sphurcervA'jAt krIjIGA syAduddoSo vA citte go haH / Rdrori!roSThyAt kaH se So Dho lyazyAccedgo halabhyaH // 3 // 48 // vidyunmAlA // (87) sphurcervA'jAt / [3 / 4 / 8 / 1 / ] sphuri ciJo'c At syAd vA Nau / visphArayati / visphorayati / cApayati / cAyayati / po'nyArthaH // (88) krIjIGA syAt / [3 / 4 / 8 / 2 / ] nityam / krApayati / jApayati / * adhyApayati // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 paJcagranthI vyAkaraNam (89) Ud doSaH / [3 / 4 / 8 / 3 / ] ac Nau / dUSayati / dUSayitA // (90) vA citte / [3 / 4 / 8 / 4 / ] arthe tathA / cittaM dUSayati / doSayati vA / evaM mano, buddhiH // (91) go haH / [3 / 4 / 8 / 5 / ] guhaH kRtotvasya haH / hAntasyArthAd aci unaka syAnnityam / gRhayati / gRhakaH / sAdhu gUhi / gRhitA / goh kim ? juguhuH / haH kim ? goDhA // (92) Rdrorirca / [3 / 4 / 8 / 6 / ] Rta RkArAntasya ca Aderaca ir syAt pratyaye pare / kIrtayati / kIrtiH / rI / cekIryate / jegilyate / kirati / girati / kIrNam / cIkIrSati / jigIrSA / kRtaH / kRdupadezo, acIkRtad iti RtvArtham // (93) uroSThyAt / [3 / 4 / 87 / ] para R tathA / popUryate / popUrto nA pU: purau / vuvurSati // (94) kaH se So DhaH / [3 / 4 / 8 / 8 / ] So Dhazca ka: syAt sAdau pare / pipakSati / pekSyati / piprakSati / prakSyati / DhaH / vivakSati / vivekSyati / se kim ? piSTa / mIDha // (95) lyazyAccet / [3 / 4 / 8 / 9 / ] bhvAderita iluk syAt lyazi liTi liGi asAdau . pratyaye pare / cikIrSyAt / cikIrSaka: / cikIrNyate / cikIrSatAm / lolUyiSISTa / cvAdeH kim ? vRkSatvam / at kim ? pAtA / lyazi kim ? cekIpet / lolUyete / it zadItyartham / lyazItyA jAguH // (96) yo halbhyaH / [ 3 / 4 / 8 / 10 / ] tathet / bibhediSISTa / momUtritA / halaH kim ? lolUyitA / halyo vihitaH kimityanye / momUtryatA / bhyas kim ? iSyatA / dhAtuhalbhyaH sarvebhyaH paro yaH pratyaya ityarthaH / lyazi kim ? vevidyate // 8 // kyo vA daridraH sici vA'svakAne vA bhU yi NiH kteTi ayAnta inau / vA''po laghoDeM vaci kasirbhU bhrasjo'pi bharja cakSi tu zAJ zyakho vA // 3 / 4 / 9 // vRttam / / (97 ) kyo vA / [3 / 4 / 9 / 1 / ] kyac kyaG tathA vet / samidhyitA / samidhitA / [dRSadhitA / dRSaditA / ] samidhyiSISTa / [samidhiSISTa / dRSadhiSISTa / dRSadiSISTa / ] halaH kim ? putrIyitA / lyazi kim ? samidhyati // (98) daridraH sici vA / [3 / 4 / 9 / 2 / ] daridrAterantaH sici id vA syAt / adaridrIt / adaridrAsIt / adaridriSTam // (99) asvakAne / [3 / 4 / 9 / 3 / ] savo'kanavarjito lyazi nityam / daridyAt / [daridryate / daridrayati / ] didaridriSati / GyaN / daridraH / asvakAne kim ?. didaridrAsati / daridrAvAn / daridrAyakaH / daridrANam / lyazi kim ? daridrati / ato niSedhAt liT // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 255 (100) vA bhU yi / [3 / 4 / 9 / 4 / ] bahvAdezo bhUyastataH para i ida vA syAt lyazi / bahUnAcaSTe / NiJ / tata AzIliJ / bhUyyati / bhUyIyAt / bhUyitA / bhUyayitA / bhUyanam / bhUyayanam / bhUyyate / bhUyIyate / lyazi kim ? bhUyayati / pare kim ? bhUyiSThaH / bhUSNi vA pAThaH / / (101) NiH / [3 / 4 / 9 / 5 / ] innityam / atatakSat / ATiTat / kAmyate / lyazi kim ? kArayati // (102) kteTi / [3 / 4 / 9 / 6 / ] taktavatoreve yaNirit syAt / kAritaH / hAritavAn / kta kim ? kArayitA / hArayitum // (103) ayAnta inau / [3 / 4 / 9 / 7 / ] Niray syAd A ante itnau ca pare / kArayAJcakAra / spRhayAluH / spRhayAyyaH / maNDayantaH / stanayitnuH / [gadayitnuH / ] eSu kim ? kAraNam // (104) vA''po lgholye / [3 / 4 / 9 / 8 / ] ktAdeze lye pare Niray syAdApaH pare / vA laghonityaM, bhedAt / prApayya [gataH] prApya gataH / Apo vihitaH kim ? [iGAdezasya lAkSaNikatvAnna bhavati / adhyApya gataH / ] laghoH kim ? prapAtya gataH // (105) vaci kasirbhUH / [3 / 4 / 9 / 9 / ] kartRvaciH asiH bhUH syAt lyazi / vaci bhUvi / uvAca / ucyAt / vAvacyati / vAvAcyate / vaktA babhUva / bhavitA / lyazi kim ? brUte / brUyAt / asti sat syAt // . . (106) bhrasjo'pi bharju / [3 / 4 / 9 / 10 / ] lyazi bhrasjo bha syAt / bhrasjo'pi syAt / babharja / babhrasrje / bhISTa / bhrakSISTa / bibhakSati / [bibhrakSati / ] abhAIt / [abhrAkSIt / ] iha paratvAd yaNika / bhRjyAt / bhRSTaH / barIbhRjyate / lyazi kim ? bhRjjati // . . (107) cakSi tu khzAJ / [3 / 4 / 9 / 11 / ] syAllyazviSaye / AkhzAyAt / kSyAkhzAsISTa / acikhzAsate / AkhzAyate / AkhzAtA / bidubhayapadArthaH // (108) zyakho vA / [3 / 4 / 9 / 12 / ] utkroze zAt kha / khakArAt para: sayo vA syAt / zari caH skha iti kaH kho vA syAt / AkhyAyAt / AkhzAyAt / AkhyAsISTa / ityAdi / pukhyAnam / [AkhyAnam / ] paryAkhyAnam / [pratyAkhyAnam / ] namaH khyAtre'syo'saditi yasyA'sattvAt tadAzrayaM kAryaM na syAt // 9 // varje'syo no liTya dRzRprAM vay ve niyugneddIDAm / vuk cAcibhvo luDyAsluc sAbdhe'ghAbkyo'jvI valyau tssIT // 3 / 4 / 10 // vidyunmAlA // (109) varje'syo naH / [3 / 4 / 10 / 1 / ] varjane'rthe'si yau ca pare Adezo no syAt / paricakSAH / nicakSAH / vicakSaNaH / pratyAkhyeyaH / vyAkhyAnam iti vyAkhyAte // . (110) liTi / [3 / 4 / 10 / 2 / ] vA khaza vartate / khzAJ vA syAt / Acakhzau / Acakhyau / AcacakSe // Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 paJcagranthI vyAkaraNam (111) RdaspaprAm / [3 / 4 / 10 / 3 / ] eSAmanto liTi rit syAd vA / dadAra / [dadratuH / dadruH / ] dadaruH / dadRvAn / dadIrvAn / pupUrvAn / kvaMsarthaM vacanam // (112 ) vaya ve / [3 / 4 / 10 / 4 / ] veJ vA vay syAlliTi / uvAya / uvayitha / UyuH / UyivAn / vavau / vavitha / vapuH / Uvu: / vavivAn / UvivAn // . (113) niyugnehIGAm / [3 / 4 / 10 / 5 / ] indh dIG iG eSAM yathAsaMkhyaM nlug yugAgamagAdezAH syuH nityaM liTi / samIdhe / samIdhAnaH / ata evendheliT / upadidIye / upadidIyAnaH / adhijage / [adhijagAnaH / ] indhernitkaraNaM liTyanyasyAlugartham / dadhvaMse // (114) vuk cAci bhvaH / [3 / 4 / 10 / 8 / ] bhuvo vuk syAlliTyaci / babhUva // (115) luGi / [3 / 4 / 10 / 7 / ] tathA / abhUvam / aci kim ? abhUvan / abhUt // (116) ad ghasla / [3 / 4 / 10 / 8 / ] syAlluGi / aghasat / jaghAsa / jakSuH / Ada / AduH / jaghasaToliTi // (117) ac sAbye / [3 / 4 / 10 / 9 / ] tathA ac san ab ghaNi / praghasaH / jighatsati / praghasaH / ghAsaH / tRdaDarthaH / eSvadvivRttyarthamidam // (118) aghAbkyo'jvI / [ 3 / 4 / 10 / 10 / ] aji vI syAd gha-ap-kyavarjite lyazi viSayasthe / praveyam / aghAbkye kim ? samAjaH / udAjaH / samajyA // (119) valyau / [3 / 4 / 10 / 11 / ] valAdau yau lyazi viSayastho'j vI ca kAryadvayaM syAt, pArthakyAt / ajirvartate / prAjijISati / prAvivISati / prAjiSyati / praveSyati / prAjitA / [pravetA / ] pravetum / [prAjitum / ] yau / prAjano daNDa: / pravayaNo vA / aghAcca lyukye'jvIti kRte ghAdau ajeH viSayazca rUpadvayaM sidhyati / kintu ghAbkye viyo'prayogArthamiti pANiniH // (120) tssIT / [ 3 / 4 / 10 / 12 / ] bhvAdeH satasyAt sAdi lyazi / iDuttarArthaH / vas / vatsyati / vivatsati / vyativatsISTa / avAtsIt / ghatsyati / [jighatsati / jyatighatsISTa / aghAtsIt] sat kim ? adhijigAsate / sa kim ? vastA / lyazi kim ? Asse / vasse // 10 // seTa: sto graha Inna vA'liDi tu va pittiG balo brUyaGaH syasso lo''da Iso'Dvali janIzIGsthva i8 liTaH / vA tvadRzzRjavo'niTastRci sadA narto'va'dhasvyevayuH skRstu dru sR bhR vR zrutru vizadRzo gamhan vido vA kvasoH // 3 / 4 / 11 // zArdUlavikrIDitam // (121) seTa: staH / [3 / 4 / 11 / 1 / ] iT sajjJAtau parasya lyazaH staH, liTa: liGaH asakArasya ca staH / sakAratakArAdeH iT Agama: syAt / seTo'niTo veTa udAhiyante chandobhirekAdazabhistu nAnA // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 257 dvAdyajhalo bAdhvRzviyujasnvanIzIvetteH syerno'taGivastRstusoH seH / aJjeryamAGnamasugnazakvas hasadhvasaH svibudhimanyuSizliS- // 1 // sidhaH zyanA bho yaralAnnagA'lAnmo'ttunudiskaMdvidi zatsadeH khid / kSudbhidhadeH cchidvyadhisAdhizudhbhyaH kSudhikrudherbandhabudhirAdhyudhibhyaH // 2 // paci vaci viciriciraJjipRcchatIn niji siciM mucibhaji[ bhaJji] bhRjjatIn / tyaji [yajiM] yujiru cisaJjimajjatIn bhuji svaji sRjimRjimAptapiM tipim // 3 // vapisvapilupilapitRpdRpikSipIn sRpicchupiM zapi kRSi duSpuSi ziSim / piSidviSitviSizuSiviSdizidRzimizispRziruzirizidaMzizliSim / / kuziM daziM dihiM duhimihiruhvahiM mahiM dahiM lahiM rihiluhimAha cAniTaH // 4 // sIpsyorhalavastaGi vA svRSUpyAy sphAycAyaniSkuSdharukSitA staH / kRcchracchRticchRttRditaH syasau kaSalutruSsaheSoH sti sanaH snapUrNoH // 5 // dambhrasjRdhivo'pi bhari kSapizreH santandaridrApata id dRRgdR / ghRghracchatAM jasmipaGasUcyo guhagraho no kiti ca zyRgUrNoH // 6 // teragrahastiG ya ca ku cuGA stoH kramasturarhAd gama iT ca sa staiH / vRcaH satA sazca kRpazca niSkuS ktasyAkule kto'pi lubho'JcavakSudhaH // 7 // vA pUklizaH kto juditoravrazco'soH ktasya bhAvena visannino'rdo- / 'bhezcAvidUrye dhRSazas pragalbhe ghuSo'vizabde kaSa kRcchradurge // 8 // AdIdadau GoG zvyapatA na veTa: prAd veH zvaso vA japi vam ca zantAm - ruS saMghuSAstvarjapitaH zako'mibhAvAdikarmaNyatha cAdito'pi / zap codvalo'kit svidi zImideH pUvRSikSvidibhyaH sahane mRSastu // 9 // SaTpadI // manthamanastamaHkSubdhasvAntadhvAntabhRzaprabhau / bADhaparivRDhau phANTo'nAyAse viri dhaH svare // 10 // mliSTo'spaSTe bali sthUle dRDho vA dAntazAntayoH / vRttaM grantheSu pUrNastu spaSTacchannau ca dasta vRt // 11 // seTastAvat / dvAdyac / jAgariSyati / vyatijAgariSISTa / jijAgariSati / jAgaritA / AdIdhiSyate / AdIdhitA / probhaviSyati / [prorbhavitA / ] kaNDUyiSyati / kaNDUyitA / dvAdyac kim ? pAsyati / [pAtA / ] ceSyati / [cetA / ] halaH / edhiSyate / [edhitA / ] cakAsiSyati / [cakAsitA / ] zaka kSamAyAm / zakiSyati / [zakitA / ] abAdhiSISTa / ubhayathApi / vR / vRG dhRJ RkArAntAcca / variSyati / [varitA / ] tariSyati / [taritA / ] zariSyati / [zaritA / ] zvi / zvayiSyati / [zvayitA / ] yut pratyAhAraH / yautyAdi SaD vA te / yaviSyati / [yavitA / ] evaM *paJca.-33 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 paJcagranthI vyAkaraNam [jariSyati / jaritA / snaviSyati / navitA / aniSyati / anitA / IziSyate / IzitA / vediSyati / veditA / ] yut kim ? krokSyati / U / UkArAntAt / bhaviSyati / [bhavitA / ] laviSyati / [lavitA / ] evaM zri GIDzIGaH / [zriG / zrayiSyati / zrayitA / ID / IDiSyate / IDitA / zIG / zayiSyate / zayitA 1] vetteH / vediSyati / vittiriti kim ? vidyati-vindativinatterna / vetsyati / sye pare RdantahanteH / hariSyati / akariSyat / haniSyati / ahaniSyat / bAdhakabAdhanArtham / sye kim ? kartA / kRSISTa / hantA / vRdRstRstusoH seH / taGi pare vRt / iDbAdhanArtham / stasoH prAptyartham / prAvAriSTam / astAriSTam / astAvIt / asAvIt / dhUtraH / adhAvIt / ghuSaH / aghoSIt / siddham / ataGi kim ? AvariSTa / AvarISTa ca / astauSTa / [astAvIt] aJjaH sica eva / Udito veTa vakSyati / AJjIt / AJjiSTam / yam AdantaramanamAM sicIT / sugAgamazca / ayaMsIt / ayaMsiSTAm / [AkArAntAnAm / ] ayAsIt / [ayAsiSTAm / ] adaridrAsIt / [adaridrAsiSTAm / ] araMsIt / [araMsiSTAm / ] anaMsIt / [anaMsiSTAm. 1] neti halaH prAptaH zakAdeH pratiSidhyate / zakghas / zak ca ghaslu han / sajsAjo vazaH tasyAdi staH / zakSyati / zaktA |] ghatsyati / hantA | vatsyati / vastA / sasa kima ? vasitA / vastrama / evaM sarvatra / zvidAdeH zyanA lakSitAt / svettA / [boddhA / mantA / poSTA / seddhA / zleSTA / ] zyanA kim ? sveditA / [bodhitA / manitA / poSitA / sedhitA / zleSitA] // 1 // bho yaralAt yabha-rabha-labhAdityarthaH / yathA [yabdhA / yabdhum / rabdhA / rabdhum / labdhA / labdhum / ] evaM nagAlAnmaH / nagau ca alakArAH pUrve ca te vyomAt / nama-gama-yama-ramAdityarthaH / nantA / [gantA / yantA / rantA / ] adAderdAntAt / attA / [tottA / nottA / skantA / vettA / zattA / sattA / khettA / kSottA / bhettA / hattA / chettA / ] vidhAderdhAntAt / vyaddhA / [sAddhA / zoddhA / kSoddhA / kroddhA / banddhA / boddhA / rAddhA / yoddhA ] // 2 // pacAdIn luhiparyantAt aniTa Aha / ktaH // 3-4|| veTo'dhunA / sIT / sicorveT taGi pare / halaH R hala / tadantena siddheH saMyogAdeH RtaH vRd vRJ Rtazca parayoH haluto'prApte vraH prApte / smRSISTa / smariSISTa / asmRSAtAm / [asmariSAtAm / ] vRSISTa / [vaSiSISTa / ] astArSISTa / [astAriSISTa / ] avRta / avariSTa / aupadezikaH kim ? saMskRSISTa / samaskRta / svR AdeH parasya svo vA / asvArSIt / asvArIt / svartA / svaritA / ghuJ / soSyate / [sotA / asoSTa / soSISTa / ] saviSyate / [savitA / asaviSTa / saviSISTa / ] pyAsyate / [pyAtA / apyASTa / pyASISTa / ] pyAyiSyate / [pyAyitA / apyAyiSTa / pyAyiSISTa / ] evaMradhapratyAhAraH / radhAdibhyo'STabhyaH / ratsyati / radhiSyati / nakSyati / [naziSyati / ] ityAdi / UditaH / gupU / jugupsati / jugupiSati / yad vA / jugopAyiSati / goptA / [gopitA / gopsyati / gopiSyati / ] halaH prApte vA / kRti-vRti-bhRti-di-mRdibhyaH syasau / sAdAvasici veTaSTha / kartyati / katiSyati / evaM [vaya'ti / vartiSyate / bhartA / bhariSyati / chatya'ti / chardiSyati / mayati / mardiSyati / ] asau kim ? akatiSTAm / riSalubhaRSasahaiSubhyasti / tAdau. veTa / reSTA / reSitA / evaM [lobdhA / lobhitA / ArSitA / arSiSyati / soDhA / sahitA / eSTA / eSitA / ] Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 259 ti kim ? -reSiSyati / iSu udit kim / eSitA / sano veTa / svR AdeH sannantAt parasya / susUrSati / sisvariSati / yuyUSati / yiyaviSati / UrjunUSati / UrjunaviSati / UrjunaviSati // 5 // dhipsati / dhIpsati / didambhiSati / bibhrakSati / bibharmati / bibhrajjiSati / bibharjiSati / Rdhivra iti Rdh iva ivantaH vR vRG vRJ R ebhyaH / Itsati / AdidhiSati / iv / duyUSati / dideviSati / vuvUrSati / vivariSati / zap kim ? bubhUrSati / [bibhariSati / ] jipsati / [jijJapayiSati / ] zizrISati / [zizrayiSati / ] siSAsati / [sisaniSati / ] titAMsati / [titaniSati / didaridrAsati / ] didaridriSati / pitsati / [pipatiSati / ] innityaM sanaH, dR AdeH / didariSati / ityAdi / smiGari ca / sismayiSati / aririSati / pUGi kim ? punAterna / pupUSati / grahaguho no sana iT / jighRkSati / jughukSati / kiti ,yugUrNoH / ebhyaH kiti tAdau sani neT / zriUNu uk sani vetyuktam / zritaH / zritavAn / zritvA / yutaH / [yutavAn / yutvA / ] lUnaH [lUnavAn / lUtvA / ] tIrNaH / [tIrNavAn / tIrvA / uk / ] rurUSati / urNataH / Uoreva dvAdyacaH / jAgaritaH / [jAgaritavAn / jAgaritvA / ] jijAgariSati / [UrNonavitvA // ] 6 // ktarneT agrahAdeH / zAntiH / dIptiH / tantiH / agrahAdeH kim ? nigRhItiH / taGtiGAnaioMge stauteH sto neT / prastoSISTa / prastoSyate / prastoSyamANaH / taGA kim ? prastavitavyam / [prAstAvIt / prastUyAt / pratuSTUpati / ] prastavItrIyate / kramaH / tathA / prakaMsISTa / [prakrantA / prakrantAse / prakaMsyate / ] pravikaMsyamAnaH / pracikraMsiSyate / taGA kim ? AkramiSyati sa tam / turahA't / arhAt tannimittAt kramaH vihitasya tuH tRctRnaH neT vRttyAdiSu / kantA / prakrantA / tuH kim ? prakramitavyam / taGaarhAt kim ? niSkramitA / gamaH / taGarhAdiT ca na vetyarthaH sa sAdeH 1 saJjigaMsitA / saJjigamiSitA / adhijigaMsitA, adhijigamiSitA zAstrasya / taGarhAt kim ? jigamiSati / taiH / taGA taireva yoge gamo neT sAdeH / saMjigaMsate / saMgaMsISTa / samagaMsyata / adhijigAMsiSyate / saMjigaMsamAnaH / taiH kim ? gamiSyati / vRcaH saH / vRc pratyAhAraH / vRdAdipaJcakAntaioMge sAdeH sa iTIt syAnnityam / vartiSyate / vivardhiSyamANaH / avadhiSTa / ityAdi / taiH kim ? avaya't / vRdbhyaH syasyatorubhayapadam / tAsazca sAdezca kRpaH parasyeTa taiH / zvaH kalpitA / cikalpiSate / taiH kim ? kalpsyati / kalsA / ciktRpsitam / niSkuSAt ktasyeT / niSkoSitavAn / [niSkoSTavAn / ] veTtvAdaprApte / Akule[-vimohane-]'rthe lubhaH to'pi / ktasyApi / vilubhitAH kezAH / [vilubhitaH sImantaH / vilubhitAni padAni / ] Akule kim ? lubdhaH [vRSalaH / ] aJcvaskSudhaH / teSu satakAro'Jc pUjAyAm / aJcitamiva ziro vahati / [aJcitvA / aJcitavAn / ] uSitaH / [uSitavAn / uSitvA / ] kSudhitaH / [kSudhitavAn / kSudhitvA / ] vaseriDastyeva / satakAro'c kim ? udaktamudakaM kUpAt // 7 // vA pUG kliza: / veDeSu / pavitaH, [pavitavAn, pavitvA / ] pUtaH, [pUtavAn, pUtvA / ] kliSTaH / [kliSTavAn / kliSTvA / klizitaH / klizitavAn / klizitvA // ] uditezca kto veTa / na tasya / jaSaH kecinnityaM kecid veti vA / jaritvA / jarItvA / jIvA' / zamudamu / zAntvA / zamitvA / dAntvA / damitvA / avazca / vra laghuH / vA na smaryate / ktvi iT / vrazcorIsyAnna Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 paJcagranthI vyAkaraNam yaNik / iGgira / vrazcitvA / asoH bhAve ktasyeTa / AsitaM nA / bhAve kim ? astaH / nyastam / visannerardaH / ktayorneTa / vyarNaH / [samarNaH / nyarNaH / ] nyarNavAn / abhestathA'viprakRSTe'rthe / abhyarNA zarat / avidUrye kim ? abhyardito nA zItena / pIDitaH [ityarthaH] / dhRSazasaH pragalbhe / avinItatve ktayorneTa / dhRSTaH / [zastaH / ] vizastavAn / pragalbhe kim ? dharSitaH / [vizasitaH / ] avizabde'rthe ghRSastathA / avaghuSTA rajjuH / avizabdane'pratijJAne kim ? avaghuSitaM vAkyamAha / curAdau Nirad vA jJApito' to 'mahIpAlavacaH zrutvA jughuSuH puSpamANavAH' [iti svAbhiprAyaM . zabdenAviSkRtavanta ityartho'yaM prayoga upapanno bhavati ] | kaSastathA kRcchre durge ca / gahane'rthe / kaSTo'gniH / kaSTAH parvatAH / kaSitamanyat // 8 // Ata It / idanubandho yasya ktAdestathA / jimidA - minnaH / [minnavAn / olasjIlagnaH / [lagnavAn / ] DIzvibhyAM pata AkAravarjitAnna veTazca tathA / uDDInaH / [uDDInavAn / zUnaH / [zUnavAn / ] veTaH / guh - gUDhaH / [gUDhavAn / ] vRddhaH [vRddhavAn / ] apatA kim ? patitaH / [patitavAn / ] daridritaH / [daridritavAn // ] prAd veH zvasaH / tathA / prazvastaH / prAd veH kim ? zvasitam / ucchvasitavAn / ktayorveT / japAdeH / japtaH / [japtavAn / ] japitaH / [japitavAn / ] vAntaH / [vamitaH / dAntaH / damitaH / ] evaM [zAntaH zamitaH / tAntaH / tamitaH / ] am-abhyAntaH / [ruSTaH / ruSitaH / saMghuSTaH saMghuSitaH / ] tvara- tUrNaH / tvaritaH / jJaptaH / jJapitaH / jJapitavAn / zakaH ktasya veTa / armApye'rthe / zaktaH, zakito vA kaTa: kartuM nA / Apye kim ? zakitaM tena / bhAve AdikarmaNi cArthe ktayorveT / AditaH / praminnam [anena / ] prameditam [anena / ] praminnaH / prameditaH / AditaH kim ? prakRtaH kaTaM nA / zap covalo'kitA zap prakRteH utpUrvahalantAd bhAvAdikarmaNovihitayoH ktayoriTaM akicca syAt / dyotitaM dyutitaM nA / pradyotito, [pradyutito] nA / uddhalaH kim ? viditaM nA / iT kim ? prarUDhaM . nA / bhAvAdikarmaNoH kim ? rucitaH paTaH / zap kim ? gudhitaM nA / nikucitamiti / vAcyam / svidAdeH / tacceD vA / sa cAkit / prasveditaM nA / prasvedito nA / [zayitam / meditam / pavitam / vaSitam / kSveditam / ] iT kim ? prasvinnaH / zInaH / minnaH / pUtaH / vRSTaH / kSvinnaH / sahane kSAntyarthAt, mRSaH ktayoriDakit / marSitaM nA / marSitaH / [marSitavAn / ] sahane kim ? apamRSitaM vAkyamAha // 9 // SaTpadI // manthamanastamazcedarthaH krameNa kSubdhaM svAntaM dhvAntamiti nipAtyante / dravadravyasaMyuktAH saktavaH mantha ityucyate / taccalane kSubhi ktazca / kSubdhaH saJcalito mantha ucyate / yadvA''pye ghaNamantastadarthe / kSubdhaH samudro viloDanena / vikRta ityarthaH / kSubdhA nadI / mantha kim ? kSubhito nA / sAmAnAdhikaraNya kim ? kSubhitaM manthena / evaM svAntaM manaH / dhvAntaM tamaH / svanito'nyaH / dhvanitaM tamasA / bhRze prabhau bADhaparivRDhau staH / bAhitaM paribRMhitamanyat / phANTam anAyAsaniryAtaM cet / sadyo bhiSaguddhRtauSadhaM kiJcid dravyamucyate / phANitamanyat / viribdhi svare'rthe / virebhitamanyat // 10 // mliSTo'spaSTe'rthe / mlecchitamanyat / balini sthUle cArthe dRDhaH / bRMhitamanyat / vA dAntazAntayoH NyantAH / dAntaH / damitaH / zAntaH / [zamitaH / ] vRttaM pArAyaNam / pArAyaNe vA / Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH granthe kim ? vartitam / evaM, pUritam / pUrNam / spAzitam / [spaSTam / ] cchAditaH / chantraH / dAsitaH / [dastaH / ] ktAntanipAtanAt ktavatoriT syAt / vRd gaNasamAptau // 1 // (122 ) graha It / [3 / 4 / 11 / 2 / ] lyazastathA / grahISyati / grahItA / graha iti kim ? jarIgRhiSyati / [jarIgRhISyati // ] (123) na vA'liDi tu va / [3 / 4 / 11 / 3 / ] iD vA'taH lyazaH sto'liDi / varISyati / [variSyati / ] tarISyati / [tariSyati / ] aliDi kim ? prAvariSISTa / [tariSISTa] // (124) pittiGvalo brUyaGaH / [3 / 4 / 11 / 4 / ] brUyaGo vihitasya valAdeH pittiGa ID vA vyavasthitanavAtvAt / bruvo nityam / bravIti / bravISi / bravImi / vAvadIti / [vAvadISi / vAvadImi / ] roravIti / vAvatti / [vAvarSi / vAvati / ] carkami / piti kim ? brUhi / brUtaH vAvattaH / valaH kim ? bruvANi / yaGa: pidabhAvAd yaGlugiSyate // (125) syasso laH / [3 / 4 / 11 / 5 / ] sico'stezca saH sakArAt parasyAlmAtrasya pittiddhala ID nityaM syAt / akArSIt / akArSIH / AsIt / [AsIH / ] alaH kim ? akArTAm / asti / sa kim ? adAt / abhUt // (126) aDadaH / [ 3 / 4 / 11 / 6 / ] tathA / Adat / [AdaH] / alaH kim ? atti / : atsi // ___ (127 ) Iso'T / [ 3 / 4 / 11 / 7 / ] ruspratyAhArAd rudAdestathA'D ID vA / arodIt / [arodIH / asvapIt / asvapIH / azvasIt / azvasIH / prANIt / prANI: / ajakSIt / ajakSIH / arodat / [arodaH / asvapat / asvapaH / azvasat / azvasaH / prANat / prANaH / ajakSat / ajakSaH / ] ataH kim ? roditi / .. (128) vali / [ 3 / 4 / 11 / 8 / ] pinnivRttyarthaM valIti / rudbhyaH tiGvala iduttaraH syAt / / roditi / jaMkSitaH / vali kim ? rudanti // (129) janIzIGaH sdhva iT / [3 / 4 / 11 / 9 / ] jan Iz ID ebhyaH, sveti DisAdau dhvazabde ca iT syAt / vyatijajJiSe / vyatijajJiSva / vyatijajJidhve / IziSe / [IziSva / Izidhve / ] IDiSe / [IDiSva / IDidhve / ] IDidhvam / dhve jJati nirdezAd akRtaitvasya na syAt / aiDhvam // (130) the liTo vAtvadRzzRjavo'niTastRci sadA / [3 / 4 / 11 / 10] akAravad dRzi sRji ajantAt tRci nityAniTaH parasya liDvala iD vA syAt / pakva / papaktha / pecitha / zazaktha / iyajitha / iyaSTa / atvat kim ? kRS cakarSitha / tat kim ? rarAdhitha / aniT kim ? pheNitha / tRci kim ? zAntaH / zamitha / sadA kim ? raddhA / radhitA / redhiSaH / thali kim 2 peciva / pecima / dadarzitha / dadRSTha / [sasajitha / ] sasraSTha / acaH / yAtA / yayAtha / yayitha / cicetha / [cicayitha / ] juhotha / [juhavitha / ] aniT kim ? lavitA / lulavitha / tRcaH kim ? yutaH / yuyavitha / sadA kim ? sotA / savitA / susavitha / thalaH kim ? yayiva / Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 paJcagranthI vyAkaraNam [yayima // ] (131) nartaH / [3 / 4 / 11 / 11 / ] tathA Rto na / hartA / jaharSa / RtaH kim ? bhettA / bibhiditha / ati kim ? jAgaritA / jajAgaritha / tRci kim ? vRtaH / vavaritha / sadA kim ? svartA / [svaritA / ] sasvaritha / thalaH kim ? jahava / [jahama / ] nAco veti / . (132) ava'dhasvyevayuH / [3 / 4 / 11 / 12 / ] adAdeliDvalo nityamiT / Aditha / vavaritha / jaghasitha / saMvivyayitha / uvayitha / R-Aritha // (133) skRstudrusRbhRvRzrunuH / [3 / 4 / 11 / 13 / ] sasuTkRJo'stvAderdhAtozca sarvasmAt parasya liTo valAderiT syAt / saJcaskAriva / [saJcaskarima / ] saJcaskaritha / bibhediva / [bibhedima / bibheditha / ] zekiva / [zekima / ] peciva / [pecima / astvAdeH kim ? tuSTuva / [tuSTuma / ] tuSTotha / evaM [dudruva / dudruma / dudrotha / sasRva / sasRma / babhUva / babhRma / vavRvahe / vavRmahe / vavRva / vavRma / zuzruva / zuzruma / zuzrotha / susruva / susruma / susrotha / ] nAco vetyapiM / suTkRJaH kim ? cakRva / [cakRma / cakRSe] // (134) vizadRzo gamhanvido vA kvasoH / [3 / 4 / 11 / 14 / ] ebhyo likvasorveT / vivizvAn / vivizivAn / dadRzvAn / [dadRzivAn / ] jaganvAn / jagmivAn / jaghanvAn / jaghnivAn / vividvAn / [vividivAn] // 11 // ba~kAjyaso'rjAguravINNavAzyejvyo'lizidIpye sani vA liyo'khA- / pi nImiGaH sphusrphali ghe mRjo'd vA'racyaNNyupAnte ghati handhanniNo han // 3 / 4 / 12 // vRttam // (135) ba~kAjyasaH / [3 / 4 / 12 / 1 / ] ati-iN-A-ekAca-ghasibhyaH kvasonityamiT / ArivAn / IyivAn / pAyivAn / pecivAn / jakSivAn / liTaH kim ? vidvAn // (136) arjAguravi / [3 / 4 / 12 / 2 / ] lyazItyatrAnuvartate / jAguranto'r syAd avAdI lyazi / jajAgariva / jAgaryAt / jAgaryete / jAgaritaH / aci kim ? jajAgRvAn / lyazi kim ? jAgRtaH / jAgrati / jAgRyAt / aprApte'ra / / (137) iNNu A / [3 / 4 / 12 / 3 / ] jAgu A syAdiNi Ne caiva / ajAgAri / jajAgAra / iNe kim ? jAgarayati / jAgarakaH / sAdhu jAgarI / ajAgarIt // . (138) azyec / [3 / 4 / 12 / 4 / ] bhvAderec azi dhiviSayasthe A syAt / vAtA vAnIyam / dadau / jaglau / azi kim ? glAnaM vadhaH / glAyati / ec kim ? kartA / cetA / stotA / lAkSaNikatvAt / (139) vyo'liDzi / [3 / 4 / 12 / 5 / ] ejA syAt / saMvyAtA / alizi kim ? saMvivyAya / saMvivyayitha / saMvivyevAn / vyayati / Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 263 (140) dIpye / [3 / 4 / 12 / 6 / ] dIGa I A syAd ejviSaye ktvAdezo'pyeva / dAtA / dAnam / dAyaH / upadAya / ec pye kim ? dIyate / dIG I kim ? dedeti / yaG lugdhAtvantaram / / (141) sani vA / [3 / 4 / 127 / ] tathA / didAsate / didISate // (142) liyo'khApi / [3 / 4 / 12 / 8 / ] kha-ap-vajite ec pye A vA syAt / vilAtA / viletA / vilInayati / vilApayati / ghRtamupalAya, [upalIya / ] liDo nityamAtve, linAtevilelISTa na syAt / akhApi kim ? iSallayaH / vilayaH / ec pye kim ? lInam / lilISati // (143) nImiGaH / [3 / 4 / 12 / 9 / ] tathA nityam / pramAtA / nimAtum / pramAya / ec pye kim ? memIcate / mitam / akhApi kim ? durmayaH / (144) sphusphuli ghe / [3 / 4 / 12 / 10 / ] ghaNyanayorejA syAt / visphAraH / visphAlaH / ghe kim ? visphAritA // (145) mRjo't / [3 / 4 / 12 // 11 / ] A syAt / mArTA / mArjanam / mASTiM / at kim ? mRSTaH // (146) vA'racyat / [3 / 4 / 12 / 12 / ] mRjerRt Ar vA syAdaci pare / mRjanti / mArjanti / mRjan / mArjan / aci kim ? mRSTaH / Rt kim ? mArjanam // (147) NyupAnte / [3 / 4 / 12 / 13 / ] bhvAderupAntastho't A syANNiti pare / pAcayati / nAyayati / lAvakaH / kAryam / Ni kim ? pacanam / upAnte [kim ?] rakSayati / at kim ? gopAyati / dhAtoH kim ? tvacAyati / madayati // (148) ghati han / [3 / 4 / 12 / 14 / ] hana ghat syAt Niti / ghAtayati / ghAtakaH / ghAto vartate / zvaghAtyaH // (149) ghaniNNo han / [3 / 4 / 12 / 15 / ] ghan syAd iNi Ne ca, na ghatiH / aghAni / jaghAna // 12 // janvatseSTo'nAcamikamivamo'vizramo nANi Ne yuk Ato'reDunvikkusi puki pare syAdupAnte tiko dviH / ceddhallAvakvijjhali sRjidRzo'm vA tRpAM magnazornum tIto munAM ze jabhaci ratha iT liTyaliTze rabhastu // 3 / 4 / 13 // kusumitalatA // (150) janvatseSTo'nAcamikamivamo'vizramo nANi Ne / [3 / 4 / 13 / 1 / ] janvadhoH seTo mAntasya cA'nAcamAderaNi Ne Nini AdAn syAt / ajani / janakaH / prajanaH / sAdhujanI / avadhi / [vadhakaH / vadhaH / vadhyaH / ] seNmaH / azami / [zamakaH / zamaH / zamI / ] atami / - [tamakaH / tamaH / tamI / ] seT kim ? yAmakaH / rAmakaH / udyame'Da, uparame yamu iti Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 paJcagranthI vyAkaraNam gaNapAThAt / Rbhyo'p vA / aNi RNiG / Ne kim ? jajAna / bAdhayati / babAdha / zazAmaH / janayati / tit zmit uktaH / Ni vadho'rtham / anAcamAdeH kim ? AcAmakaH / [ niyAmaka: vinAmakaH / AgAmakaH // ] (151) yuka AtaH / [3 / 4 / 13 / 2 / ] tathA / adAyi / [adhAyi / dAyakaH / dhAyakaH / ] daridrAyakaH / aNi Ne kim ? dhAvayati / dadhau // (152) areGanvikkusipuki pare syAt / [3 / 4 / 13 / 3 / ] u znu vikaraNau / bhvAderik cAreG syAt kusAdau pare yathAsambhavaM puki / arpayati / vlepayati / kAdeze kusi / abibharuH abibhayuH / kidetadarthaH / pare parAdhikAravihite pratyaye / u-tanoti / karoti / nu-sunoti / ik / kartA / cetA / stotA / harati / jAgarti / nayati / bhavati / neSISTa / ccyeSISTa / kArayati / nAyayati / lAvayati / titariSati / susAvayiSati / juhava / juhAva // (153) upAnte tikaH / [3 / 4 / 13 / 4 / ] upAntasthasya dhAtoIsvasyekaH areG syAt pratyaye pare / kartA / vivartiSati / sisedhiSate / rurociSate / tik kim ? Ihate / Uhate / upAnte kim ? sandhukSate // (154) dvizceddhAlau / [ 3 / 4 / 13 / 5 / ] dviruktizcet kRtA syAd hali liTi ca parata upAntastha igareG syAt / vevekti / vevekSi / vevejmi / viveja / vivejitha / evaM vicir Nijir vizR / hallau kim ? vevijAni / anenijam / veviSIti / liDajartham // (155 ) akvijhali sRjidRzo'm / [3 / 4 / 13 / 6 / ] AgamaH syAd akavargAnubandhe jhali pare / sasisraSTi / daSTi / srakSyati / [drakSyati / ] asrAkSIt / [adrAkSIt / ] sraSTA / [draSTA / ] jhali kim ? visarjanam / [nidarzanam / ] akvi iti kim ? sRSTiH // ( 156) vA tRpAm / [3 / 4 / 13 / 7 / ] tathA am / atra dvigam / tRppsR pkRSspRzmRzcaiSAm / tatrapti / tartapti / traptA / tapta / atrApsIt / atAsIt / evaM dRpAdeH / [draptA / dartA / sraptA / saprtA / kraSTA / kala / spraSTA / spA / AmraSTA / AmA / ] akvi jjhali kim ? tRptaH / aspRkSat / tarpaNam // (157) magnazornum / [3 / 4 / 13 / 8 / ] ssAdiluki masjernazezca jhali num syAt / maGktA / magnaH / makSyati / amAGkSIt / mamaktha / evaM, naMSTA / jhali kim ? majjanam / ninazipati // (158) tItaH / [3 / 4 / 13 / 9 / ] tit iti sa idanubandho yasya idito dhAtoninimitto num syAt / kuNDitA / kuNDam / kuNDA / cukuNDiSati / cokuNDyate / huNDitA // (159) munAM ze / [3 / 4 / 13 / 10 / ] ra pratyAhAraH / mucAdyaSTakasya zeM num syAt / muJcati / muJcan / evaM ze tRpa tRmpa, dRpa dRmpa, gupha gumpha, ubha umbha, zubha zumbha / maikenAnye'to vikalpaH / sa ca dhAtudvayAt siddhaH / tRpati / tRmpati / ityAdi / anyo muniti pratyAhAreNa Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 265 tRpAdIMzcAha zubhazumbhoriti yAvat / tathA ca dRbhI dRbhati / vRtI vRntati / tRpa ityAdezcAprayogaH / tadatreSTapratyAhAravazAt // (160) jabhaci / [3 / 4 / 13 / 11 / ] num / jambhayati / jambhanam / jambhitA / aci kim ? jabhyam // (161) radhaH / [ 3 / 4 / 13 / 12 / ] aci num / randhayati / randhakaH // (162) iT liTi / [3 / 4 / 13 / 13 / ] evaM rarandhitha / rarandhiva / liTi kim ? radhitA / / (163) aliTze rabhastu / [3 / 4 / 13 / 14 / ] aci num / Arambhayati / ArambhaH / liTzapi na / Arebhe / Arabhate // 13 // labhaSTeNNamorvA yyupAGaH stavAnye ksuduryo ghakhe'SNAdi noSvaSkaSo'SThiv / prato'ryolrtRto vA'GgarINAM Daci gro yaGi ghrAdhma IccAya kI hani hiMsA // 3 / 4 / 14 // - bhujaGgaprayAtam // ___ (164) labhaH / [3 / 4 / 14 / 1 / ] aliTze aci num // lambhayati / pralambhanam / aliTze kim ? lebhe / labhate / aci kim ? labdhA / - (165) TeNNamorvA / [3 / 4 / 14 / 2 / ] Tito'prAdiNi Nami ca vA / prAdenityameva / alambhi / alAbhi / lambham / [lAbham / ] prAlambhi / pralambham // (166) yyupAGaH stavAnye / [3 / 4 / 14 / 3 / ] yAdau pare upAlambheH stave'rthe kartuH karmaNo vA AGo yasmin sAmAnye num syAt / upalambhyA bhavatA vidyA / upalambhyaM zIlam / upAt kim ? labhyA vidyA / stutau kim ? upalabhyA vArtA / evam, AlambhyA gauH / yi kim ? AlabdhA / AGaH kim ? labhyA / anyasmina kima ? samAlabhyaH / / . (167) ksuduryo ghakhe / [3 / 4 / 14 / 4 / ] kitaH saprAderlabhe ghaNi khe ca num, tathA kitaH saprAdeH suduraH parasya labheH ata eva bhyas / pralambhaH / vipralambhaH / ISatpralambhaH / supralambhaH / duSpralambhaH / tathA, atisulabhaH / [atisulambhaH / ] prAdereva kim ? lAbha: ISallAbhaH / tathA, sulabhaH // (168) as / [3 / 4 / 14 / 5 / ] anAdi ca sAdi pratyAhAro'tra draSTavyaH ataH prAkkAryeSu siddhyartham // (169) NAdi naH / [3 / 4 / 14 / 5 / ] bhvAderAdiparNaH naH syAt / NIJ-nayati / Nama namati / bhvAdeH kim ? NakArIyati / Adi kim ? raNati / prato nAmi paraM NatvArthaM NopadezaH // .. (170) aSvaSkaSo'SThiv / [3 / 4 / 147] bhvAderAdiSaH saH syAd vikRtasya kviNaH SatvArtham / aSvaSkASThiv / Saha-sahate / Sicir-siJcati / aSvaSkASThiv kim ? SvaSkate / paJca.-34 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 paJcagranthI vyAkaraNam SThIvyati / adhAtoH So Ga: / SaNDIyati / Adi kim ? kaSati / yo nAdiNopadezaH zAdizca SopadezaH, tat prAvasrAntinirAsArtham / paJcapadIha nRnandinakkA nATinAdhUnardIn muktvA nRtInAthU ca nAdiNAdiH / stRstyAsRpeH so ckasRsIksRjo'nyaH dantyAcara: smisvidi ca svapi svad / svaJjizca sAdirna tu SopadezaH // 1 // (171) prato'yo / [3 / 4 / 14 / 8 / ] aya gatau / etadantasya prAde r l syAt / plAyate / palAyate / platyayate / prateH prayogaM necchantyeke / / (172) tRtaH / [3 / 4 / 14 / 9 / ] satkarazruterla zrutiH syAt / tavalkAraH / kalpayati / kalsA / calIklRpyate / kalIkalsiH / kRpera:-kRpANaH / kRpITakarpaTAdervyavasthitavAyogAt // (173) vA'GgurINAm / [ 3 / 4 / 14 / 10 / ] atra dodhakam aGguripAMsuraSUragarAraM romacavAraradhUparikAntaH / rohitatirparikelaralIrI aGkaghayogaparaH parikarma // 1 // aGgaliH ityAdi / parikAntaH / korantarmadhye pari ke pari kaMtyarthaH / kapilikA / [kapirikA / ] lohitA / [rohitA / ] tirpirIkA / [tirpilIkA / tilpilIkA / ] zabdadvaye yau larau varNItau lI rI krameNa sto vA / lohitaH / [rohitaH / ] lohiNI / [rohiNI / ] NatvArtham / tirpirikaH / [tirpirIkaH / ] tirpilIkaH / [tirpilikaH / ] dIrghArtham / aGkaghayogAH pare yasya sa tatparaH pari / palyaGkaH / palighaH / [parighaH / paliyAgaH / ] [pariyogaH / ] kalmastathA / AkRtigaNaH / glaho'kSasya // (174) D / [ 3 / 4 / 14 / 11 / ] l vA vaDabhI / valabhI // ( 175 ) aci graH / [3 / 4 / 14 / 12 / ] tathA / nigilati / [nigirati / ] nigalanam / [nigaraNam / ] nigAlyate / [nigIryate] // ( 176) yaGi / [ 3 / 4 / 14 / 13 / ] tathA nityam / nijegilyate // (177) ghrAdhma It / [3 / 4 / 14 / 14 / ] yaGacantaH syAt / jaghrIyate / dedhmIyate / It kim ? jeghrIta || (178) cAya kI / [3 / 4 / 14 / 15 / ] yaGi syAt / cekIyate / cekItaH // (179) hanni hiMsA / [3 / 4 / 14 / 16 / ] yaGi han ghni syAddhisA ced gamyate / jenIyate / jaghnItaH / hiMsAyAM kim ? jaGghanyate / jaghnIte / zRdIccAntaH // 14 // kaH pratyupAt suD vi catuSpadi tvapAddhRSTAnnavAsArthini NamyupAlave'dhyAhArayatne vikRte kR saMpare bhUSA samete'pi ca nAmni taskarAH // 3 / 4 / 15 // vRttm|| Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 267 (180) kaH pratyupAt suT / [3 / 4 / 15 / 1 / ] hiMsArthe / pratiskIrNaM, upaskIrNaM [vA] vRSala te bhUyAt / hiMsAnubandhI vikSepo bhUyAdityarthaH // (181) vi catuSpadi tvapAd hRSTAnnavAsArthini / [3 / 4 / 15 / 2 / ] pakSicatuSpadi hRSTe'nnavAsAthini ca viSaye apAt kraH suT syAt / apaskirate vRSabho hRSTaH / [apaskirate] kukkuTo bhakSyArthI / [apaskirate zvA nivAsArthI / vi catuSpadi kim ? apakirate mallo hRSTaH / hRSTAdau kim ? apakirati zvA odanapiNDamAzitaH // (182) NamyupAllave / [3 / 4 / 15 / 3 / ] tathA lavane'rthe / upaskAraM lunanti madrakAH / vikSipya lunanti / ata eva Nam / lave kim ? upakirati saH // (183) adhyAhArayatne vikRte kR / [3 / 4 / 15 / 4 / ] gatArthavAkyasyopAdAne pratiyatne vikAre cArthe upAt kRJaH suT / upaskRtamadhIte / sopaskarANi sUtrANi / zAkaM patrasyopaskurute / yatate [ityarthaH / ] upaskRtaM bhuGkte, yAti / vikRtam [ityarthaH / eSu kim ? upakaroti // (184) sampare bhUSAsamete'pi ca / [3 / 4 / 15 / 5 / ] bhUSaNasamavAye'rthe'pi ca upAt samparazca kRtraH suT / saMskaroti / samaskarot / saMcaskAra / evaM paryupAt / [pariSkaroti / paryaskarot / paricaskAra / upaskaroti / upAskarot / upacaskAra / ] samavAye / tatra naH saMskRtaM mamuditam / / ( 185 ) nAmni taskarAH / [ 3 / 4 / 15 / 6 / ] kRta suDAgamA nipAtyante / vRttatrayaSaTpadIharau ro'tra taskarabRhaspatideva vA cedAzcaryamAspadamanityapratiSThayostu / / viviSkiro na ca rathAGgamapaskaro'gaH kAraskaro'kusumito'tra vanaspatiH syAt // 1 // prAsuM patirgozca nadIrathasyA'jastundakAstIrapurapramANam / kiSkuzca kustumburudhAnyakaM syAt pAraskaro maskaradezaveNU // 2 // AsevitAsevitamAsa goSpadaM sahAyavArtApuru Se'gragrAmiNi / pratiSkazaH syAt satate'parasparAH purI ca kiSkindhaguhASvavaskaraH // 3 / / varcaskA ca harizcandrapraskaNvau ca RSI laghoH / candrottarapade mantre pari brAhmaskarI tathA / prAyazcittiranyonyaM prAyazcittaM parasparam // 4 // asubchandArtham / tatkaroti taskaraH, caurazcat / bRhatAM patiH bRhaspatiH, devatA suraguruzcet / kamkAditvAt maMH / kviNaH patvam / evamuktapvartheSu / tatkArAdiranyaH / laghozcandrottarapade suT / yamantra'rthe suzcandraH / antyArdhaM matAntareNa // 15 // kyacIdo'zanAttuM dhanAtRSyudanyo vRSAzvasya sugmaithune'ttuM tvasuk cvau / manorU rahazcakSucetorajassicca dIdhIyi vevyapyaluDiccanAreG // 3 / 4 / 16 // Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 paJcagranthI vyAkaraNam halAdestyu vAvyazca sanvITi rudvinmuSaH sIgnitastvi klizo mRNmado gutkuSo vartRSo mRSkuzazceTi vArNovijaH kApazittikSu pIliTyaGoH pyAy // 3 / 4 / 17 // ) aSTyaM bhujaGgadvayaM vA // (186) kyacIdaH / [ 3 / 4 / 16 / 1 / ] a It syAt kyaci pare / putrIyati / mAlIyati // (187) azanAttum / [3 / 4 / 16 / 2 / ] azanA kyacyAkArAntaH syAt tadattum / bubhukSito bhoktumicchatItyarthaH / azanAyati / azanAya attuM kim ? azanIyati dAnAya / (188) dhanA tRSi / [3 / 4 / 16 / 3 / ] tathA dhanAyati / tat tRSAyAM kim ? dhanIyati dAnAya // (189) udanyaH / [3 / 4 / 16 / 4 / ] nipAtyate / tat tRSi kim ? udakIyati // (190) vRSAzvasya sugmaithune / [3 / 4 / 16 / 5 / ] tat tRSi / vRSamazvaM cecchati maithunAya' / vRSasyA gauH / azvasyati vaDavA / maithune'rthe kim ? vRSIyati // (191) attuM tvasuk / [3 / 4 / 16 / 6 / ] kyaci asuk tathA suk syAt tRSi, attumicchatItyarthe / dadhyasyati / madhvasyati / dadhisyati / [madhusyati / ] lavaNasyati / atsa ityaSatvam / attuM kim ? dadhIyati / [madhUyati / ] kSIrIyati / [lavaNIyati] || .. (192) cvau / [3 / 4 / 167 / ] a It syAt / ghaTIkaroti / evaM [ghaTI-] bhavati / [ghaTI-] syAt / mAlIkaroti / [mAlIbhavati / mAlIsyAt // ] (193) manorUrahazcakSucetorajassic ca / [3 / 4 / 16 / 8 / ] eSAmasug illuk ca / kRtasic cakSucchandortham / unmanIkaroti / [unmanIbhavati / unmanIsyAt / ] arUkaroti / [arUbhavati / arUsyAt / ] rahIkaroti / [rahIbhavati / rahIsyAt / ] uccakSUkaroti / [uccakSubhavati / uccakSUsyAt / ] sacetIkaroti / [sacetIbhavati / sacetIsyAt / ] rajIkaroti / [rajIbhavati / rajIsyAt // ] - (194) dIdhIyi [ vevI] / [3 / 4 / 16 / 9 / ] dIdhI asya I luk syAd iyi ivarNayakArAdau pare / vevI tathA AdIdhitA / AvevitA / AdIdhyate / [Avevyate / ] AdIdhya [gataH / Avevya] gataH // (195) apyalukkDicca nAreG / [ 3 / 4 / 16 / 10 / ] api apiti pratyaye pare'sya luk kit Dit etadantAnAM dIdhIvevyozca avarNa A Ar eG na syAt / AdIdhyanam / AvevyakaH / aluk / gaNayati / kit / magadhyati / magadhakaH / kusumbhitA / Git / sarisRSTaH / [marimRSTaH / ] loluvaH / marImRjaH / apiti kim ? roravIti / 16 / / (196) halAdestyu vAvyazca santvITi / [3 / 4 / 17 / 1 / ] halAderdhA to ravyazca, avakArayakArAntasya, sani ktvi ceGAdau pare, tyu Id Ut areG vA na syAt / lilekhiSati / Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 269 lilikhiSati / . didyotiSate / [didyutiSate / ] likhitvA / [lekhitvA / vilikhya / vilekhya / ] halAdeH kim ? eSiSiSati / eSitvA / tyu kim / vivartiSate / tit yu kim ? didIyiSate / acyaH kim ? dideviSati / [dudhUSati / ] iTi kim ? bubhukSate / bhuktvA // (197) ruvinmuSaH / [3 / 4 / 17 / 2 / ] tathA nityam / rurudiSati / ruditvA / evaM, [vividiSati / viditvA / mumuSiSati / muSitvA // ] (198) si / [3 / 4 / 17 / 3 / ] sAdau sani avarNa areG syAt / sisRkSati / [sisRpsati / ] titRpsati / cikIrSati / cikRpsati / cicISati / bubhutsati // (199) ignitastvi / [ 3 / 4 / 17 / 4 / ] ikkRtayaNikaH nlukazca ktvITi nAreG / vaduditvA / vas-uSitvA / gRhItvA / nit / lucitvA / guphitvA // (200) klizo mRNmRdo gutkuSaH / [3 / 4 / 17 / 5 / ] tathA / klizitvA / [mRDitvA / mRditvA / gudhitvA / kuSitvA / ] eSAM kim ? devitvA // (201) vartRSo mRSkRzazca / [3 / 4 / 17 / 6 / ] tathA vA RdAdeH / Rt sautraH / RtitvA / atitvA / evaM [tRSitvA / tarSitvA mRSitvA / marSitvA / kRzitvA / karzitvA / ] cakArAt kudhitvA, nityaM vyavasthitatvAt // (202) iTi vorNoH / [3 / 4 / 17 / 7 / ] proNuvitA / prorNavitA / proNunaviSati / [proNunaviSati / ] iTi kim ? prorNavanam // (203) vijaH / [3 / 4 / 17 / 8 / ] nAreG nityamiTiM / udvivijiSati / udvijitA / iTi kim ? udvejanam // (204) kApazintikSu / [3 / 4 / 17 / 9 / ] kiti ziti Gi ti tiGi cApiti dhAtonariG / kRtam / citam / stutam / Giti / azizriyat / adudruvat / ziti / cinoti / cinvan / cinuyAt / tiGi / kurutaH / kurvanti / atiti kim ? harati / nayati / karoti / apizittikSu adhikAro jaganhaniti yAvat // (205) pI liTyaGo pyAy / [3 / 4 / 17 / 10 / ] pyAy pI syAt, liTi yaGi ca / [pInaM mukham / pInau bAhU / ] Apipye / Apipyire / ApepIyate / ApepItaH // 17 // zveH zyAcyaNik saMzcaGi Nau ca vA veD hazcayapi svapki sddogrhiprcch-| syamvyorvacaH so'Niti puNvyacAM yi kiM vacyajAdeyaMdhijyAgrahAM pracch // 3 / 4 / 18 // vRttam // (206) zveH zyAcyaNik / [3 / 4 / 18 / 1 / ] paro vAtra zvaryaN saha vA ik syAd vA liTyaGo // zuzAva / zuzuvatuH / zizvAya / [zizviyatuH / ] zozUyate / zozavIti / zezvIyate / sAjaprakRtyartham / avyayatyartham // (207) saMzcaGiNau ca vA / [3 / 4 / 18 / 2 / ] saMzcaGpare Nau tathA / zuzAvayiSati / Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 paJcagranthI vyAkaraNam zizvAyayiSati / azUzavat / azizvayat // ( 208) veD / [3 / 4 / 18 / 3 / ] tatheD vA syAt / adhijigApayiSati / adhyApipayiSati / adhyajIgapat / adhyApipat // (209) hvaH / [3 / 4 / 18 / 4 / ] sAcyaNiJa nityaM tathA / juhAvayiSati / ajUhavat / jihvAyayiSati na, vyavadhAnAt // (210) caGi / [3 / 4 / 18 / 5 / ] pratyAhArAt caG liT san yaGi hitvahetau hraH sAcyaNik syAt / juhAva / juhuvatuH / juhUvati / johUyate / johavIti // (211) api svap ki / [3 / 4 / 18 / 6 / ] apaH sAcyaNik capchapi vi kiti ca / asUpupat / vacanAd vyavadhAne'pi / suSupatuH / suSupsati / soSupyate / soSupIti / api kim ? suSvApa / kitaH / suptaH / suptvA // (212) saGograhipracchasyamvyoH [ // 3 / 4 / 18 / 7 / ] ostinirdezAd grahipracchi ityeka padam / syamvyeGiti dvitIyam / anayoH sAcyaNik syAt, saGoH sani. yaGi / jighRkSati / vipRcchiSati / tathA, sesimyate / sesimIti / vevIyate / vevayIti // (213) vyacaH / [3 / 4 / 18 / 8 / ] vyacerasus nipAtyate yaNig na / uruvyacAH / zirovyAcyaH // (214) so'Niti puNvyacAM yik / [3 / 4 / 18 / 9 / ] puNAdInAM vyacazca ya ik so yik syAd aNiti pratyaye parataH / sa iti ik / igeva syAt / puNAvedo'reG / pupuNiSati / puNitum / vicitA / vevicyate / aNiti kim ? pANayati / pupoNa kITakaH / vyAcayati / sa kim ? nyanuvIt / nyanuvIta / i yu vAdeze sa igasti, na bAdhyate / / (215) kiM vacyajAdeH / [3 / 4 / 18 / 10 / ] sAcyaNik / ucyate / UcuH / yajovaho'!ddharaNe Duvap DhaG veJ spardhatantau tu vibhASitAH syuH / vaso nivAse vada vyaktavAci TozvigatyAmatAnino vat // 1 // ijyate / iSTaH / uhyate / UDham / saMvIyate / [saMvItaH / ] uvapyate / uptaH / hUyate / [hUtaH / ] uyate / utam / uSyate / uSitam / udyate / [uditam / ] stUyate / stutam / kiti kivacanam // (216) vyadhijyAgrahAm / [3 / 4 / 18 / 11 / ] sAcyaNik syAt / kApazittiyupUrvokteSu / viddham / vidhyate / vevidhyate / vidhyati / jInam / [jinAti / jejIyate / jInavAn / ] gRhItam / [gRhNAti / jarIgRhyate / gRhItavAn / ] gRhNAti / eSu kim ? vyaddhA / jAtA // (217) pracch / [3 / 4 / 18 / 11 / ] uttarArtham // 18 // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 271 vrazcabhrasjo'liDayaGi vazo'zvisyamorle'pi vAdesteSAM vervA'piti na yiki vAcyaH pare pye tayorvyaH / dIrgho vo'ccvau yyagapazi tRrI ze riyakkayAzi halor yaGaskRcchAM ca liTi nivRhernitvanarcAJcito hal // 3 / 4 / 19 / ] mandAkrAntA // (217 ) vrazcabhrasjo'liDayaGi vazaH / [ 3 / 4 / 19 / 1 / ] krameNa pracchAderaliTi kApazittiGi sAcyaNik syAt / pRcchayate / parIpRcchyate / pRcchati / pRSTaH / vRzcyate / [varIvRzcyate / vRzcati / ] vRkNaH / U: kvip veJ nipAtyete / UH uvau / bhRjyate / [barIbhRjyate / bhRjjati / bhRSTaH / ] aliTi kim ? papracchuH / [vavrazcaH / babhrajjuH / ] tathA vazeH / uzyate / uzitam / uSTaH / uzanti / UzuH / ayaGi kim ? vAvazyate // .. ___ (218) azvisyamorlo'pi vAdeH / [3 / 4 / 19 / 2 / ] uktekAm azvisyamInAM lAviti liTi piti dvitve kRte, AdeH pUrvasya sAcyaNik syAt / suSvApa / suSvapitha / jagrAha / [jagrahitha / ] vivyAya / [vivyayitha / ] vivyAca / [vivyacitha / ] uvAca / [uvacitha / ] iyAya / [iyayitha / ] uvAya / [uvayitha / ] pracchAdeH / papraccha / [papracchitha / ] anAdihalo lopaM bAdhate / uvAsa / azvisyamoH kim ? zizvAya / [zizvayitha / ] sasyAma / [sasyamitha // ] (219) teSAM vervA'piti / [ 3 / 4 / 19 / 3 / ] apiti liTi teSAM prakRtenityaM veo vA sAcyaNik / vivicuH / UcuH / IjuH / ityAdi / vividhuH / jijyuH / jagRhuH / vacchavazcabhrasjo'liTyapyuktam / jasuH / asya ma eva / sasyamuH / vervA / UvuH / vavuH / ve: kim ? nityaM UyuH / api kim ? vavau / vavitha / !'pi cAdeH / kRte akRteH pityAdereveti niyamAt / teSAM nityaM vervA prakRterAdapi / tathA'nyathApi cAdervyarthaH syAt / tathA ca apigrahaNAt veGa: picAderiti na syAt // ... (220) na ya / [3 / 4 / 19 / 4 / ] vervayi sati ya ig na syAt / uvAya / UyuH / sAt kimityeva siddhaM cet / u ikIti pAThaH // (221) iki / [3 / 4 / 19 / 5 / ] yaNa iki sati punarnek / vItaH / vidhyati / vRzcati / (222) vAcyaH pare: pye / [3 / 4 / 19 / 6 / ] paripyeJ / nezvAktvAdeze pye / parivIya / parivyAya // (223) tayorvyaH / [3 / 4 / 197] tayorye tretvakoya'zca pye nityaM nek / upavyAya / pravyAya / prajyAya // (224) dIrgho'vaH / [3 / 4 / 19 / 8 / ] kGApasiciGi ita igdIrghaH syAd aveJaH / vItaH / hRtavAn / jInaH / jItvA / avaH kim ? umataH / veravat kim ? citam / stutam / vicati ityAdau na, vyavadhAnAt / aSThimArau / maghasat / aSatve Satve siddham / ma vAto mRjyaM SatvaM storityuktaM natvasiddhau na syAt / ataH skAdIt stau coktatve kartavye natvamasecca krayi kutvam // Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 paJcagranthI vyAkaraNam (225) accvau yyagapazi / [3 / 4 / 19 / 9 / ] cvau yAdau cApicchiti kGiti dIrgho't syAt / zucIkaroti / [zucIbhavati / ] paTUkaroti / [paTUbhavati / ] bhRzAyate / sukhAyate / valgUyate / toSTUyate / apaziti kim ? prakRtya / cinuyAt // (226) tRrI / [3 / 4 / 19 / 10 / ] tit RtR rI syAt cvau ye ca kGiti / mAtrIbhUtaH / pitari sAdhuH, pitryaH / hotrIyate / Rt kim ? cekIryate / nijegilyate // (227) ze riyakkyAzi / [3 / 4 / 19 / 11 / ] tR ri syAd eSu / Adriyate / kriyate / hiyAt // (228) halo r / [ 3 / 4 / 19 / 12 / ] halaH RsaMyogAdeH rukragatAvasya ca yaJ vA zye'r syAt / smaryate / aryate / smaryAt // (229) yaGi / [3 / 4 / 19 / 13 / ] tathA / sAsmaryate / [arAryate / sAsvaryate / dAdhvaryate / ] eSu kim ? iyyAt / naghIyate / hal vA te kim ? saMskriyate / saMskRyAt // (230) RskRcchAM ca liTi / [ 3 / 4 / 19 / 14 / ] halazcAr / vicakaruH / saMcaskaruH / Anarcha / AnachutuH / sasvaruH / dadhvaruH / AratuH / AruH / aprApte vacaH / saMcaskRvAn, kittvAt // ___ (231) nibRhennittu / [3 / 4 / 19 / 15 / ] bRhernu ittu na ca, lugvetyarthaH, pratyaye pare / nibarhati / nibarhakaH / nirvahitA / nibRhyate / na ca / nibRMhati / [nibaMhakaH / nibaMhitA // nibuMhyate / ] iditvAdaprApte vA / vRhu arthAntare // (232) anarcAJcito hal / [3 / 4 / 19 / 16 / ] halantAddhAtonit syAt / kGApazittiGi apUjAJc iditaH / samaknau zakuneH pAdau / udaktamudakaM kUpAn / astaH / dhvastaH / srasyate / [dhvasyate / ] sanIsratyate / granthAti / magnaH / halaH kim ? nIyate / zranthyAt / anarcAJcitaH kim ? arcitA guravaH / arcitamiva ziro vahati / it / nandyate / kAjhyate / kAGkSAdiritkaraNAdanekahalo'pilluk liTItvereva / dadhvaMse / eSu kim.? sraMsitA // 19 // laGgikaperupatApavikAre tvITi thaluJcvaci phAJajanazo vaa-| 'skantsyadinastyi halyagi zAzzye'dlau yyutkUhiki kyAsi halAvet // 3 / 4 / 20 // dodhakam // (233) laGgikaperupatApavikAre / [3 / 4 / 20 / 1 / ] upatApe tadvikAre ca zarIrasyArthe nit / vigalito, vikapito nA / tayoH kim ? vilaGgitaH / [vikampitaH / ] ito num // (234) tvITi thaluJcavaci phAJjanazo vA / [3 / 4 / 20 / 2 / ] iDAdau tvi thAntaluJcivaJciphAntAnAM nid vA, jAntanazAnAM cAniTi pArthakyAt / zranthitvA / zrathitvA / evaM, gumphitvA / [guphitvA / ] iTi kim ? luktvA // janazaH / bhaktvA / raGktvA / naMSTvA // ( 235) askantsyadinastyi / [3 / 4 / 20 / 3 / ] askandisyandenit syAt tyi / tayAdau Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH caturthaH pAdaH 273 ktvi / zrastvA / dhvastvA / avasrasya / [avadhvasya / ] nAbhyAm / skantvA / [syantvA / ] avaskandha / [avasyandya / ] tyi kim ? saMsitvA / syanditvA // (236) halyagi zAs / [3 / 4 / 20 / 4 / ] zAserak i syAt kGApazittiGi, hali aGi ca / ziSTaH / ziSyate / zeziSyate / mitrazIH / bhitraziSau / tiGi / ziSTaH / ziSAH / aGi / anvaziSat / anvaziSatAm / zAs kim ? AzAste / halaGi kim ? anuzAsati / kGiti kim ? zAstram / apazittiGi kim ? zAsti // (237) zye'dlau / [3 / 4 / 205 / ] zIGo'ge syAdaTiti lau, aliTi kGApazittiGi / zete / zayAte / zerate / zayAnaH / aliTi kim ? zizye // ( 238) yy / [3 / 4 / 20 / 6 / ] zIGo'gay syAd yAdau kiGi / zayyate / zAzayyate / zayyA / adhizayyA / kGiti kim ? upazeyam // (239) utkUh / [ 3 / 4 / 207] kittvAt prAderuho'gu syAd yAdau kGiti / samUhyate / atyUhya / prAdeH kim ? uhyate / Uh kim ? samIhyate / yi kim ? samUhitaH / kGiti kim ? abhyUhyo'rthaH / ak kim ? A Uha / Uha / samohyate // (240) iki kyAsi / [3 / 4 / 20 // 8] kIti kittvAt prAderiNa i syAt kyAsi / kyo laghu / udiyAt / samiyAstAm / tathA, sameyAt / kyAsi kim ? samIyate // (241) halAvet / [ 3 / 4 / 20 / 9 / ] bhyasvRtteH saMyogAderAt kyAse syAd vA / gleyAt / glAyAt / halbhyaH kim ? yAyAt // 20 // dAmAGsthAsAgApibhAkAm // 3 / 4 / 21 // dvigam // (242.) dAmAGsthAsAgApibhAkAm [3 / 4 / 21 / 1 / ] kyAsennityam / deyAt / veyAt / evaM, [meyAt / stheyAt / seyAt / geyAt / pibet / heyAt / ] dApa / dAyAt / [pAyAt / ] mApivhAk kim ? mAyAt / [pAyAt / hAyAt] // 21 // alpye halIdA ktivi luksano vA yakyA tano ye jansankhanAM ssaJ - / jhallyAt tu dhaddavikramozca zUcchvau jvavarmavazrivyavakvaM ca pAdaH // 3 / 4 / 22 // vRttam // (243) alpye halIt / [3 / 4 / 22 / 1 / ] kGApaziti hali lAdeza ktvAdezapyavarjitodAderIt syAt / dIyate / dedIyate / [ mIyate / memIyate / sthIyate / teSThIyate / sIyate / seSIyate / gIyate / jegIyate / pIyate / pepIyate / hIyate / jehIyate / ] adhyagISTa / adhyayISata / tathA dAyapAtiyAhAGAm / dAyate / [pAyate / yAyate / hAyate / ] alpye kim ? adAt / adhIya, ityAdi // (244) A ktici luksano vA / [3 / 4 / 22 / 2 / ] SaNo'nto lugA vA syAt ktici / satiH / sAtiH / santiH // . paJca.-35 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 paJcagranthI vyAkaraNam (245) yakyA tanaH / [3 / 4 / 22 / 3 / ] vA / tAyate / tanyate / yaki kim ? tantanyate // (246) ye jansankhanAm / [3 / 4 / 22 / 4 / ] kGApazittiGi ye A vA / jAyate / jaJjanyate / sAyate / saMsanyate / khAyate / caGghanyate / ] jAtaH / [sAtaH / khAta: ] zye nityam / jAyate / kGApazittiGi kim ? janyam // (247) ssani jhallyAt tu / [3 / 4 / 22 / 5 / ] sAdau sankiGayApazittiGi ca jhali nityameSAm A syAt / jijAsati / [siSAsati / cikhAsati / ] jAtaH / [sAtaH / khAtaH / ] ssani kim ? sisaniSati // (248) dhaddadh / [3 / 4 / 22 / 6 / ] dadh tathA dhatsyAt / dhattaH / dhatthaH / dhave / saJjhali kim ? dadhati // . (249) vikramozca zUcchvau / [3 / 4 / 227 / ] kvip krami tat sajhali vA vA cchavau za Uc staH / zabdaprAT / viT / pAprazmi / pAprazmaH / vevezima / [vevezma: 1] praznaH / viznaH / pRSTavAn / pApRSThaH / tathA, akSayUH / hiraNyadyU: ktAvadeva cAdaSTe / ktau / dadhuH dhauta: / dhautvA / dyUtaH / [dyUtavAn / dyUtvA / ] dedhumi / dedhUmaH / duyUSati / saJjhali kim ? dideviSati / devitvA // (250) jvavarmavazrivyavakvaM ca pAdaH / [3 / 4 / 22 / 8 / ] tat tathaiSAm UkA saha / jUH / jUrau / jUtiH / jUrNaH / tUH / [tUrau / tUtiH / tUrNaH / ] mU: / muvau / mUtiH / zrUH / [zruvau / dhRtiH / ] UH / [uvau / UtiH / ] saJjhali kim ? zizreviSatiH // 4 // pAdo dvAdazaH // [iti ] zrI buddhisAgarAcAryakRta[ paJcagranthyAM saMskRtAdhikAre tRtIyAdhyAye caturthaH, Adito vA dvAdazaH, pAdaH / ] Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ // atha caturtho'dhyAyaH // ] [ // atha prathamaH pAdaH // ] amantasyAgdI| vA kramastvyA viDvanobramaH stau vannihanAM milluka pye rAcchvau janahaGghaso gngkhno'-| nakyaH TliTi vA samuccaye gamAt kvau valbau vyo veH pityazale laghostuk ktvApyo'natrId vA'tra tu me'dajagdhaH // 4 / 1 / 1 // vRttam // (1) JamantasyAgdIrghaH / [4 / 1 / 1 / 1 / ] syAt ktvau tajjhali vA'ktici / prazAn / prazAmau / pradAn / [pradAmau / ] zAntaH / zAnti / dAntvA / zAta / [zAtvA / ] jamaH kim ? odanapak / ktvAdau kim ? gantA / aktici kim ? zantiH / tantiH // (2) vA kramastvi / [ 4 / 1 / 1 / 2 / ] tathA / krAntvA / krantvA / jhali kim ? kamitvA / upakramya / (3) A viDvanorbamaH / [4 / 1 / 13 / ] agregAH / abjAH / avijAvA / agregAvA // (4) stau vannihanAM milluk / [4 / 1 / 1 / 4 / ] lugeSAM sAditavargAdau ktvApazici ghaktici vaniH / aniTAmAha / samataH / ratiH / hataH / haSaH / gataH / tanAm / tataH / atata / anathAH / sanathAH / kvasuktaH / kSatakRt / ityAdi / eSAM kim ? zAntaH / dAntavAn / stau kim ? tanyate / amaH kim ? pakvaH / ktvAdau kim ? yantA / ktici / rantiH / (5) pye / [4 / 1 / 15 / ] tathaiSAM pye / praNatya / prayatya / praNamya / prayamya / / . (6) rAcchvau / [4 / 1 / 16 / ] luk staH kGayAdau / mUrchA-mUH / murau / mUrtiH / huAhU: / hUrau / hUrtiH / hUrNaH / turvI / dhurvI / tUH / [turau / turaH / tUrNaH / ] dhUH / [dhurau / dhuraH / dhUrNaH / ] vyAdau kim ? || (7) janahaGghaso gaGkhano'naGgyaH / [4 / 1 / 17 / ] eSAM a: arNaH luk syAt kGAdyacyanaGi / jagmatuH / jagmivAn / jajJe / [jajJAte / jajJire / ] jaghnatuH / jagmatuH / cakhnatuH / anaGi kim ? janyate / kjAdau kim ? jananam // (8) TliTi vA samuccaye / [4 / 1 / 18 / ] Titi liTi ca kGiti vA'ci avarNo luk syAt / dAdhitaH / jAhitaH / liTi / yayuH / papuH / kiti / godaH / kuryuH / aduH / Diti / Akhyat // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 paJcagranthI vyAkaraNam (9) gamAt kvau / [ 4 / 1 / 1 / 9 / ] lugantaH syAt / atra digam gaMyaMtamaMUMcetyAdeH // 1 // kaliGgagat / saMyat / evaM [parItat / sumat / agregUH // ] (10) valbau vyaH / [4 / 1 / 1 / 10 / ] vali kvibAdau ca vya vayau luk staH / didivAn / didivAMsau / kaNDU: / lolUH / UyI / knUyI / Utam / knUtam / knopayati / valbau kim ? knUyitA // (11) veH / [4 / 1 / 1 / 11 / ] utsRSTAnubandho luk syAt / paTIkaroti / azvati / ghRtaspRk / ardhabhAk / agnicit / luk // (12) pityazale laghostuk / [4 / 1 / 1 / 12 / ] azillAdeze piti laghoH tugAgamaH syAt / upacitya / prakRtya / agnicit / prAtaritvA / azale kim ? pipakSati / bibhati // (13) ktvA pyo'naJi / [4 / 1 / 1 / 13 / ] ktvA pyaH syAd anaji anasamAse / prasthAya / vilAya / anasamAse kim ? akRtvA / ahRtvA / naJvatprAdiH kim ? paramakRtvA // (14) idvA'Ja tu me / [4 / 1 / 1 / 14 / ] meDo'nta id vA syAdatra pye / apamitya / apamAya yAcate / (15) adajagdhaH / [4 / 1 / 1 / 15 / ] pye syAt / prajagdhya / antaraGgavidhIn bAdhate / avAya, pradAya, prazamya, prapAya, prakrAmya, pracchAya, pradIvya, prayAyya gataH / hitvadatvatvai tvadIrghatve tvotvAdIn // 1 // kittiddosomAsthAM zAccho vA hi dhAJ hAt ktvyabdA dattaH prAdyabhyazca ktau lAdAt kte / sphAyaH sphI prastyAstI prAd mo vA zubyakSaH ko vo maH pItpyAyandhUdhasyAGaH kSIbAdyAH // 4 / 1 / 2 // SoDazagam // . (16) kitti / [4 / 1 / 2 / 1 / ] kiti tadAvadaH / jagdhaH / jagdhiH / jagdhvA / kit kim ? attavyam / tit kim ? adyate // (17) iddosomAsthAm / [4 / 1 / 2 / 2 / ] tathaiSAmidantaH syAt / nirditaH / [sitaH / mitaH / sthitaH / ] mAG kim ? mAtaH prasthaH sthAlyAm / dosonirdezAd yaGluki na / dAdiH / [sAsItaH / ] kitti kim ? avadAta / pradAya // (18) zAccho vA / [4 / 1 / 2 / 3 / ] tathA / nizAtaH / [apacchAtaH / ] nizitaH / [apacchitaH // ] (19) hi dhAJ / [4 / 1 / 2 / 4 / ] dhAJ kiti hi syAt / hitaH / [hitavAn / hitvA / hitiH] / jit kim ? dAdhitaH // (20) hAt ktvi / [4 / 1 / 25 / ] hi syAt / hitvA tAM gataH / ktvi kim ? prahAya / Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 277 hAt kim ? hAtvA / jahitvA / iTi lopaH // (21) abdA dat / [4 / 1 / 2 / 6 / ] apid dArUpaH kiti dat syAt / apityadhArtham / avadAtam, avadattaM, mukham // (22) taH prAdyabhyazca / [4 / 1 / 27 / ] abdAt taH syAdadit prAdyaNantAH paraH prAdIgdIrghazca hi / prattam / pravattam / nIttaH / sUttam / prAdyaNa kim ? dadhi dattam / nidattAvadatte vidattapradatte sudattAnudatto prabhRtyAdi krm-| Nyatho pUrvayogAdatha prAdivRttyA pareSAmivAtrApi sUtraM viniSTam // 1 // ____ (23) ktau hrAdAt / [4 / 1 / 2 / 8 / ] hlAda A Am syAt aktici ktau / prahlattiH / kliti / prahlAvi / (24) te / [4 / 1 / 2 / 9 / ] ktaktavatozcAdhikArazcAtaH / prahlattaH // (25) sphAyaH sphI / [ 4 / 1 / 2 / 10 / ] tathA / sphItaH / [sphItavAn / ] kte kim ? sphAtiH // (26) prastyAstI / [4 / 1 / 2 / 11 / ] kte / prastItaH / pri sati kim ? saMstyAnaH // (27) prAd mo vA / [4 / 1 / 2 / 12 / ] prAt parA styaH tau mo vA staH / prastImaH / [prastImavAn / prastItaH / prastItavAn / ] prAt kim ? prasaMstItaH / [prasaMstItavAn // ] .. (28) zuSpacakSaH ko vo maH / [4 / 1 / 2 / 13 / ] ebhyaH tayoH kaH vaH maH syAt / zuSkaH / [zuSkavAn / ] pakvaH / [pakvavAn / ] kSAmaH / [kSAmavAn / ] sAderasan vA kutvam / / (29.) pItpyAy / [4 / 1 / 2 / 14 / ] tidaprAdi pyAye pI syAt / pIno bAhuH / tit kim ? prapyAnaH // (30) andhUdhasyAGaH / [ 4 / 1 / 2 / 15 / ] tathA / ApIno'ndhuH / ApInamUdhaH / andhUdhasi kim ? ApyAnazcandramAH // (31) kSIbAdyAH / [4 / 1 / 2 / 16 / ] ktaktavantRtA nipAtyate / vRttamiha TkSIbaH kRzollAghazrutaM haviH payo bhittaM dale jJAtadhane tu vittato khyAmUchipadhyo'pi maderamArute nirvANaphullaH samudastathA gaNaH // 1 // kSIba kRza utpUrvalAyuktAntAstalope''bhAvA nipAtyante / Tit kim ? prakSIbitaH / parikSIbaH / [prakRzitaH / parikRzaH / prollAghitaH / prAdisamAsAdityeke / asubantAH chandortham / svArthe zrAteH zrapayati vA / zRtaM haviH, kSIraM vA / svayaMdrAvA hetuH / Ne zrapitaM tena kSIraM haviH / payaH kim ? zrANA yavAgUH / bhittaM dale kim ? bhinnaM sarvam / vittaH jJAtadhane / vittaH pratItaH / vittaM dhanam / vinnamanyat / khyAdeH tautaH sto na tu naH / khyAtaH / [khyAtavAn / ] mUrtaH / [mUrtavAn / ] .pUrtaH / [pUrtavAn / ] dhyAtaH / [dhyAtavAn / ] mattaH / [mattavAn / ] kto naH / nirvAtaM vAtena / Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 paJcagranthI vyAkaraNam nirvArNo dIpo vAtena / avAtArtho vAtiH / phalAttayoH laH syAt / phullaH samudaH tathA samphullaH, utphullaH / nAnyaprAdeH / praphullAH sumanasaH // 2 // na odidrAderghiti kuzcajoNye'nitye'najAM nyakava ityuNAdyAH / zrAdezca nAnA ghaNakartRbhAve Rbhyo'ppacAderyaha vA dvito'thuH // 4 / 1 / 3 // vRttam // (32) na odidrAdeH / [ 4 / 1 / 3 / 1 / ] ktayorbahulamanyacca / atra SaTpAt / odidro'pi ca halyaNAto yUno divo'Jcvo'navadhau ca nAze / grAse svayaM sedugu ca kSi dIrghaH pye kSepadainye bhavane vidond vA // hItrAnudaghrAbhyavatastu zI zyA mRtau prate taH spRzi nizca lutuH // 2 // AditaH / olasjI / lagnaH / [lagnavAn / ] [opyAyI vRddhau / ] pInaH / [pInavAn / / svAdyAdit / [pRG / ] sUnaH / [sUnavAn / ] DInaH / [DInavAn / ] hInaH / [hInavAn / ] hAGhAkaH / rAt / AkIrNaH / [AkIrNavAn / ] AgUrNaH / [AgRrNavAn / ] dAddazca / bhinnaH / [bhinnavAn / ] taH kim ? caritam / muditam / halaH parAd yaNaH / parAdAtaH saMstyAnaH / [saMstyAnavAn / ] pradrANaH / [pradrANavAn / ] hal kim ? yAtaH / yaN kim ? snAtA / At kim ? plutaH / dhAtoH kim ? niryAtam / diva AyUnaH / AchUne kim ? ghRtaM vartate / aJcapUbhyAM krameNAnavadhau nAze cArthe / samaknau zakuneH pAdau / anavadhau kim ? udaktamudakaM kRpAt / pUnA yavAH / [vinaSTA ityarthaH / ] nAze kim ? pUtaM dhAnyam / pUtaM vartate / grAse'rthe svayaM kartari pi RH / sino grAsa svayam / grAse kim ? sitA [pAzena] zUkarI / sito grAso nA / dugu ca dIrghaH syAt / AdUnaH / AgUnaH / kSi ca / kSINaH / idameSAM prakSINam / pye ca kSI dIrghaH / prakSIyaH / kSapAdau kSi dI? vA'tra / tato nityam / kSINAyuH / kSitAyuH / kSiNaka: [kSitaka: vA] tapasvI / [kSitaM] kSINaM vA [tapasvinaH / / vida undervA na ta dIrghaH / [vinnaH / ] vinnavAna / ktavatvarthama / samannaH / [samunnavAn / ] undividi / natve kim ? vidyate / vinaH / DhyAdevAH / hrINaH / [hItaH / ] trANaH / [trAtaH / ] nunnaH / [nuttaH / ] ghrANaH / [ghrAtaH / ] vyavasthitavAtvAdeva trAtaH / RtaM satyam / RNaM zodhyam abhyavAt para: zyeG zI vA syAnnastu dvidhApi / abhizInam, [avazInam.] abhizyAnam, [avazyAnam] ghRtam / mUrtI vAcyaM vA / mUrtI dravadravyasya kAThinya nityam / zItaM ghRtam / zInA vasA / prataramRtau ca / pratizInavAn / taH spRziktayoH / tazca sparza'rtha / zIto vAyuH / zyAno'nyatra / tiktayAMzca naH syAt / lut pratyAhArAd RkArAntAcca / lUniH / [lUnaH / tRnavAn / ] 'jIniH / [jInaH / jInavAna / / kINiH / [kIrNaH / kIrNavAna / ] vA'parapaciruktaH / / (33) ghiti kuzcajoye nitye'najAm / [4 / 1 / 3 / 2 / ] ghiti para cajamyAntaH kuH myAdanitya 'nyavazyakArthavihite Nye ca. anajAM jAdivajitAnAm / pAkaH / tyAgaH / ghe / nipakaH / vakaH / pAkyam / raGgyam / anityaM kim ? avazyaraJjyam / vRttaM tvajAdau ajivrajikvAdi gatau tu vaJci, annaM tu bhojyo'tha vacerazabda yojyo'tha yAjyo bahulaM yajo nA propA tu patnI samupAMzvRtubhyaH // 1 // Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 279 udAjaH / parivrAjyam / kvAde: -kUjaH / kharjaH / vaJcaM vaJcanti vANijAH / gatau kim ? vaqa kASTham / bhojyaH odanaH / anne kim ? bhogyaH paTaH / vAcyam / zabde tu vAkyamiti / yajJAGge kutvaM na syAt / prAdeH parasmAd yajaH / prayAjaH / anuyAjaH / upayAjaH / upAMzuyAjaH / patnIsaMyAjaH / RtuyAjaH / ayajJAGge-prayAgaH / anuyAgaH abhyudgaH / samudgaH / iti game? bhaviSyati // (34) nyaGkavaH / [4 / 1 / 3 / 3 / ] kRtakutvA bahulaM nipAtyante / iha SaTpadI ca nyaGka ca takaM bhRgumadgu vakam / vA'rgho'vadAghau ca nidAghameghau / vyatyanvavAt saGga avAnusargaH // 1 // evam ulUkAdeH pAkaH / aN tathA / dUrepAkaH / phalepAka: / ghetIti ghaNantapAke, na samAse / tathA dUrepAkuH / phalepAku: / kSaNepAkuH / uN // (35) ityuNAdyAH / [4 / 1 / 3 / 4 / ] bhvAderbahulaM syuH / ye yataste cAmI, triMzattathA paJcadazAdhikehauN azRsvadisAdhirmamapAjika vA sani dR cari jani caTestalitaH / kRkavAkujarAyu ca zArukima: uraNobhRmRtcarimasjitaneH // 1 // vasizIpipaTyasi bandhendihanmaninyaJcikladermanijanyaci nAdhata / nAskivagurvasitazca phaleH kuriSebhidi pR mathi mRdhyadhitaH // 2 / / gRdhRSino'divasathapa UruH ka gru tu sindhubhRgUpazurajjuH / AkhubahuzakatartRharidruzaGkuzaru drutusitrapusuSTu // 3 // duSTurapaSThudhanusvarumayvapatsusvaru ca mitadru ca tutseH / gammasi saMkyavata zidhAbhRH NiccavaserjaninanihibhyaH // 4 // yAtvatujIvAtrutu ketu pItu gAtvedhatuH syAd vahatuzca kAruH / kraturmadIstanpuSigaddhRpibhyaH NerinureNukRhalo nu [dA-]bhaH // 5 // reNuvarNasUnuviSNuH venujanuveNuvagnu / 'sthANunakSipo'nuzca bhujjanedasermanaH kyuH // 6 // Atuku sutyudhukitkRSihIpu mRzya idaM sR ca yuH zUna zva praH / Ukraruru kharu zacca meru zmazru ca zigru ca peru yavAgUH // 7 // irdhamarU camestacca pazchaH karSa yeddari drastiro tu dR jambUH / zRdhurandulAbUkaseruranunRtva tu hanbhuka:zca kAsUdidhiSvau tathA // 8 // prahaH sarjuzca karkandhaH kharcAdizca divedhaM ca / DrinyaH pitRnanAdrapttRbhrAtRhitarastathA / / 9 / / Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 paJcagranthI vyAkaraNam jAmAtRmAtRsvasRnaptaneSTRtvaSTaprazAstRkSattRhotRpotR / i: kIgupAntAt kramadinmunizca nabhraJjivRJvasvapaNit haneH sraH // 10 // ghasrazyajo janpaNateriNazrivInIvipakSIkari bhRmIsakhAdayaH / / sAryaMgatibhyo'thinurIzisaJjAsaH thignIdalemiH kuSase: tsiranti jUH // 11 // razmAmibhUmizadirastribhUsvadeH krinkaNmRrIcyaJjizako'lijunticau / antirbhuvo dhAmyazivRddhRsRgrahyavRto'niH kSipaNistvage niH // 12 // zrivahizrayuvazakuniNi viyo ghRNi pANi ca cUrNisRNI / / vinatacchavidIdividIvikRvicchavinIviva jAgRcijIvivazIvidhucI // 13 / / vRdrozca pAterDati dRbaseH ktin bahvasyamo'tigamirazca DoDau / Do glAnudestandra ca I ca tR staH yayI papI pramI ca lakSmIH // 14 // kApAkRdAdhAzalirAcimArcINbhIbhyaH ka yUkAbhrakahAkanekaH / ulkA ca dhUkA sRkamuSkavalkA'nIkAvRkahIkabhukodakAni // 15 // srukolmakasyamikAzca pRthuka: kuzca bhojahaH / kRSorjArvA kikavRzcimRSerAGa: paNeH pateH // 16 // idyaH syamo bhIzIGa Anako kRttiklateH tik ca zigheNiko na / ktakaniSeH syAd balipatta Aka: zyAmAkakharjakapinmantaDibhyaH // 17|| kIkannalISo ku mRde RhIkA stastatkaNestintiDakiGkaNau ca / sto jacarau jarjaracaJcarau ca vuGkrAdito maNDizalezcaNUkaH // 18 // ulUko bhallUko madhUko jalUkA samaiH kho muhe: zikhA gaH pate gAGmadegeMgamergastu zRGgAGgabhRGgajanerghaH kaceH cchaH zakAderaTan syAt // 19 // kRtakRpaH kITa jaTA ca loSTho dhAtustu Tho'Thazca kamo NDa vRkuH / UorDa no am kaNimuNguNAdeH jhajjavazeruntazake: zameDhaH // 20 // jhaT nandijIve ruhisAdhibhAseH bhUgaNDihemvasvahimaNDiyadbhyaH addot tuma zyAharu herino'ta bhRJAdito raJjipRSeH katastan // 21 // gRvAmalUpUGanadanhasINaH tAnto ghRtaM dyUtasite ca tAtaH / syAt sUrataM ca palitaM ca jartaH zaMvaJcizayyAvasatho'tha iSTaH // 22 // UthaM ca vRJjukuSigAyuSaH kthan ramkASipAtRkuSitudvaceH sya'kan / sicca spRciyUMthanizIthagUthago vIthapRSkaM samitho nirUtham // 23 // lopo yurundestanavIpatibhyAM daH kampazeH vRndamathApRkundau / zyAdazca mandAdirinac huvastyaH zyAdakSidrubhyo vRjinAjinaM ca // 24 // Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 281 iriNaM vipinaM tuhinaM mahinaM razivRjaruciroyujaghazca haniH / rajikRvRjipamadidhaH kyuDidhaH ridhRSeH adhnuvazitRkRvRdhaH // 25 / / na sidroH svapito naguSINavidhAkRSipRSaritRratitazca budheH / unadAriyamarjikRpuH zakunaH phagiphau guriraH surapaH kSulapaM viTapaH // 26 / / viSTapakuNipavizipakhajapAH pRpAtaleH pajadhvastoH / yukusUnAM kidbASpaM zaSpaM zilpaM ca rUpAdiH // 27 // zlakSNaM kRNaM kRtsnaM rAsnApi ca sAnA / sthUNApi ca vINA tIkSNaM straki rUpam // 28 // gRzrovalighazvisikaNa khaTe: kvan grIvolvavazambazivazarvanimbAH / zulvaM ca jihvApi ca bimbakAdyAH vallAsikRgardazaro'bha kicca // 29 // vRSaSyorbhaH gRdRstviNo'sau kidUmaH gudhezcAtho maH kSiyAmakSiNidhRstuhUstoH / padikSoH manA grasgraheH smak sUceH hidhUzyAyudhidherjanermak // 30 // pugvA bhiyo yuz2ujitijAdhamaH grISmazca dharmo kyataneH ho du kit / AyyaH spRheH syanmada iSya bhujuje eNANyanau vraH kya puNehiraNyam // 31 // parjanyadhiSNyazakyAni yA mAcchAsasisostathA / jAyA kanyA ca sandhyA ca vandhyAdyA iha kIrtitAH // 32 // madyaGkicatvAzimathasvaseruro dRdanmugvyadheH kidirbndhNdheti-| mmadibhyaH sthAchadyajezca ziziraH khadiraH zake rak takvak ca candicakimandazubhivRtAdibhyaH // 33 // nIvIchidikSipidaha: ciMtitRpmudi ca dIrgho'midUjitamaudrautosratuau / bhadrograkRcchramatha dabhra utAgrazukrAH dhANNU sudho SimiGidI ca vRdhvadhInvrajeran // 34 // TkatsUSimubhya iti vRkaDinakSyamo van madyazvateH sara: kRdhUtanitaH tasaro'raH / bhramvAsidevivada ArakaDaGgimandreH maD bhRGgakaJcimRjizRGga uran kramezca // 35 / / zraH karaH kit puSaH kSIya IraT ca zauTkRzaH Iragvaze: kit / kuTIraM paTIraM ca gambhIra UraM maseya'jjano'ro vadervAca Tho'dit tathA // 36 / / cakkaThorora Doro ghuNeH syAd TvaraH zRkaTe cUJcata: pIvaraM cIvaram / nIvaraM tIvaraM gahvaraM chitvaraH chatvaro dhIvaraH Titradhazcakraram // 37 / / pUrakRpUpiJjazabAditorma itrotrarUrolakalAH pizaMzuH / tratvaM mideH pUputamezca bhUSaNaM paccaNDa AlaJ kuNi pIta Alak // 38 // paJca.-36 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 paJcagranthI vyAkaraNam kmalaMkuTo'laM ca gamervalavalau zriyo'tha zaktaMkRvRbhRzca palvala- / / caSAlamAlAH zithilaM ca taNDulaH kInAzadAsAGkuzamilvalAdikAH // 39 // bhaNDyaGgipIyamaJjata USapRkuSaM kRtRta ISazca zirambarapuraH / ruhyavyathAviSTiSakilbiSaM tathA gamvaM tarISyAdisamAnikaSya seH // 40 // vRtRkamehanvadaRSvRSisnuvaH sak camyupatrabhyadido sa tuD viyaH / / kuH pAsa ko dugha siceH kvi dIrghatA zridrusrujUvAM sa vacipracchergamaH // 41 // dve vrAjyurervazvaNitaH kijiH suvaH cicce'ti mugro na ca mudgRtadgrahaH / yuShastviti zro'didaraH pRgRcca Dit tyadyattameryadyaSase: kanivRSeH / / rAjdhanvatakSeH pratidivyuvo man pRbRhmahibhyaH zatri mAtarizvan // 42 // SaTpadam / / vyomanvemansAmanhomanomanlomanpUSanmajjan / plIhannavannukSanmUrdhan zvazvetyAdyAH kanmanantAH // 43 / / maghavannimannimirgampathimathyabhukSeH Agambhuvo Nit paramestu kitsthaH / chUdyacichodeH sRpizujhurujbhyaH isi dyutAderu sipavapitrap // 44 / / jaddhanyajaNizidiNo'tha cakSaH kanas vaseriNvidhito'si candrAt / mo Dit payodhaH puraso NidagvasduSo yajeH zo juruSeH rame(k / iNzyornupuDtuT svariyaH chadenum R: zuT ca vyAdhAvudake nuDiSTaH // 45 // SaTpadIsUtram // bahulArthIyam samprati bhUtabhaviSyatikAle'nadyatane'pi bhavanti kriyAyAm / kAraka eka ime yata uktAste parato'pi bhavanti tato'nye // 46 / / azvAditalAntebhyaH kartaryAdAvuN / Azu tvaritam / svAduH / sAdhuH / mAyuH / pittam / pAyurapAnam / jAyurauSadham // 1 // vasu dravyam / zayurajagaraH / vapu / paTuH / asavaH prANAH / bandhuH / induH / hanuH / manuH / nyuGkuH / nagaH / kanduH / manijanyavino dhad nAt, krameNAdizAzca / manema'dhuH / janarjantu / nyaJceluMguktaH / zit sarvArthaH / nAkuH / valiphaleguH / valguH manye jJam / phalguH asAram / iSAde: taH / iSuH zaraH / bhidurvajram / uroSTyAt / puruH samRddhaH / pRthuH / mRduH / igyaN / vidhuH // [2] gRdhuH kAmaH / dhRSuH pragalbhaH / zasirapaH / kup syAd ap / zizuH / ripuH / UruH / u: ateH ku syAt / urAdezazca / UrU / kRga arteH ku: syAt / urantazca / ku kuruH / guruH / uru: / ktantAH samAhAretarAsubantAzchandortham / syandubhrasjaspazasRjInAm / sindhuH / bhRyuH / pazuH] / rajjuH / Akhanivahe: / AkhuH / bahuH / zRkRtiharipUrvo drA / zaMki / zudro mitra pUrva iN / Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH su // [3 // ] . dur apapUrvathAH / dhani / svR / mayi / apapUrvatsari / tsarizca / mitapUrvo drA, dR vA / eSAM zaru ityAdi nipAtyate / tutsyAt si AdiH / setuH / gantuH / mastuH / saktuH / otuH / tantuH / kroSTuH / dhAtuH / bhartuH / Nit aNicca vaseH / vAstu gRhabhUmiH / vastuH / evaM jantuH / kantuH kadaryaH / mantuH hetuH // [4||] tunantA nipAtyante yAtvAdyAH / yAtuH kAmukaH / asturyAjJikaH / jIveH jIvAtuH / RkatipatInAm / RtuH / ketuH / pItuH sUryaH / gAtuH / edhatuH puruSaH / vahaturanaDvAh / kAruH / kRJ / kraturityAdiratra / madAderya: tAdi luH syAt / madayitnuH sIdhuH / stanayitnurmeghaH / poSayitnuH kokilaH / gadayitnuH vAvadUkaH / harSayitnuH suvarNam / eNuH syAt kRhaJaH / kareNurhastinI / hareNurgandhadravyam / nuH syAd dAbhAbhyAm / dAnuH dAtA / bhAnurarkaH // [5 // ] tvantA nipAtyante / rivRJaH / reNuH / varNaH / suviSaH kit, veTAnatvam / sUnuH / viSNuH / venuH / hAJ jahanuH / vIstho NatvaM ca / veNuH / sthANuH / vetervace vA gacca / vagnuH vAvadUkaH / nadikSipo'nu syAt / nadanuH meghaH / kSipaNurvAyuH / bhujAdeH kyuH syAt / kidanare'rthaH / bhujyurodanaH / janyuH prANI / dasyuH / manyuH // [6||] ___ Atu ku su tyu dhu idaM paJcakaM kit syAt / kuzi-hI-iSu-mRD zIH bhyaH / kRzAnuragniH / hIkuH latvena, hrIkurvA'dhRSTaH / rukuH mRtyuH / zIdhuH / sarterayuH / sarayurnadI / zubha azUsUH / pRNAttaH / pazuH / pAAsthiH / parazuH kuThAraH / janAdernipAtyate / jatruH grIvAMzaH / rukhanizadeH / rurumaMgaH / kharurdUrvyaH / zatruH / mitru / meruH / zmapUrvaM zraH / zmazru / zIG zigruH, zaubhAJjanakaH / pIGA peruH, bhAsvaraH / yauteH yavAgUH // [7||] DU: bhrameH; bhrUH / U: syAt cami tanvadeH, camUH / kaSeH UH syAcchazcAntaH / kacchU: pAmA / UH syAd dari, dUH / iA luk ca, dadruH / tRdRgAgamazca, tardUH darvI / jambU AkArAntaH nipAtyate / jamejambUH / zrRdhuH / andUH jalataraNam / lamberalAbUH / eNaNornatvaM ca / dRmbhe: inbhUH / dvandvaikatvAd husvaH / kase: kaseru: kAsUzca / didheH didhiSUH punarbhUH // 8 // prahvaH / sarjUH / kRJ karkandhaH / khajUMH / AdizabdAt pAdUH pAduketyAdi / diverRca / devA / devarau / DidRsyAnniyaH / nA / narau / ityuNAditvAnney / pitrAdiRtrantA nipAtyante / pAti / naJ nandi / Api / bhRji / duhi // [9] ___janipati / su asi / naJ pi / eSAm / evaM neSTrAdi / i: syAd dhAtoH / ru / ku / da / granthi / dhvani / ava / haJ / bala prANane sautro vA / evamAdeH / raviH / kaviH / dariH / granthiH / dhvaniH / aviH / hariH / baliH / peSiH / ityAdiH / kiH syAdigupAntAd dhAtoH / kRSiH / zuciH / ruciH, ityAdi / kramo't, icca / krimiH / manyatermuniH / nabhAd e Nit syAt / Nit raMjellugartham / nAbhiH / rAjiH / vAriH / vAsiH / vApiH / ghAtiH / sAriH // [10||] Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 paJcagranthI vyAkaraNam ghasAdyatyantebhyaH iN / ghAsiragniH / rAziH / AjiH / janirmAtA / pANiH / AtiH gamanam / azri AdeH sakhyantA nipAtyante / AG zriyaH / azriH / viyaH vi: pakSI / sa eva ne! ca / nItiH / pra hRJ / prahiH / kRJ / kAri: zilpam / bhram bhUmirvAyuH / sapUrvasya khyAteH . sakhiH, ityAdi / sRNyantAH / agi ati cyaH athin uri ithi syuH / sArathiH / aGgariH / latvena aGgaliH / atithiH / saJ aseH thik / sakthi / asthi / nIdale miH / nemiH zakaTam / dalmi vastram / kuSi aseH / kitsiH / kukSi / akSi / arteranti ca / aratiH hastI // [11 // ] razmiH / UrmiH / bhUmiH / iti myantAH nipAtyante / razeH zatvam / arteH Utvam / zadlurAtyAM tri / zatriH kuJjaraH / rAtriH / bhUsUadiH krin / bhUriH / [sUriH / adriH / ] kaNmRGa: iciH / kaNIciH latA / marIcirmayUkhaH / aJjizakeralicchanticau krameNa / aJjaliH / zakuntiH pakSI / antirbhuvaH / bhavanti kAlaH / dhAmAderaniH / [dhamani:] galazirA / azaniH / vartaniH tarvAdravyam / dharaNiH / taraNiH / saraNiH panthA / grahaNiH paGktisthAnam / avaniH / araNiH samudraH / kSipaNiH Ayudham / anadeG / ageniH zyAdezca / agniH // [12 // ] . zreNiH / vahniH / zroNiH / yoniH / zakunirnipAtyate / viyo NiH / veNiH / Nyanto ghRNyAdinipAtyate / [ghRNiH / pASNiH / cUrNiH / sRNiH / vinataH chavyAdenipAtyate / chadeH chavi: tvak / dive: dIdiviH svargaH / dIvizca zvApadam / evaM kRvi, Adi // 13 // vadrazca vin / vaviH zakaTam / daviH tardUH / pAterDatiH patiH pAtA / dRbbaseH ktin / dRtiH carmamayI / bastiH mUtrAzayaH / vahAderatiH vahati!H / vasatigrAmasaMnivezaH / amati kAlaH / gamlarAbhyAM DoDai staH / gau / rai / asubantau / glaunudeH DauM / glauzcandraH / nauH / tandrAdi I / / tandrI mUrchA / avIH / tarIH agniH [? plavaH] starI: marmaH [? dhUmaH] / evaM yayIrityAdi / [yayIH] azvaH / [papI:] raviH / azvakamalArthAH / lakSermuT ca // 14 // kAdeH kaH / [kAkaH / ] pAka: bAlaH / karkaH varNavizeSaH / dAko yajJaH / dhAka odanaH / zalkaH mudgaH / rAkA paurNamAsI / arkaH raviH / markaH vAyuH / ekaH / bhekaH / kAntaM yUkAdi nipAtyate / arteH [? oSateH] ulkA / sUkam utpalam / muSkaH vRSaNaH / valkaH tvak / iSTityAdyanye'pi || [15 / / ] dhAtoH pkuH / kSiNaH kSipakaH / yoddhA likhakaH / lagherlaGghakaH mAlAkAraH / dhamaH sautraH / dhamakaH dharmakaraH / ityAdi / hAk jahazca jahakaH / lAvakaH / kRSerac ar cAcaH syAt / karSaka: / kArSako vA kuTumbI / vRzcimUSeH kikan / vRzcikaH / mUSikaH / evam ApaNiko vaNik / ApatikaH kAlaH // [16 / / ] IdyaH syamaH / syamerya icca / sImiko vRkSaH / bhIzIbhyAmAnakaH / bhayAnakaH / zayAnaka: ajagaraH / kRdAdeH tik ca / iti kit tika: syAt / kRttikA / bhittikA kRDyaH / lataH sautraH / lattikA godhA / zigheNik / naJ / zigherNikaH syAt / nazAdezazca / nAsikA / zighinazcoNa iti vA pAvaH nAzastAvaH / iSeH ktakan / iSTakA / balazalipaterAkaH / balAkA / [zalAkA / Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 285 patAkA / ] zIGaH / zyAmAkaH / khajAkaH / manAkaH / taDAkaH / paDe: pinnipAtanAt // [17 / / ] ___ alISaH kIkan / alIkaM lalATam / iSIkA tulAzrayaH / mRdeH kuzcAgamaH / mRdvIkA dAkSAH / RhIkA nipAtyate / tatkaNau tintiDakiGkaNau ca staH / tintiDikA / [kiGkiNikA] ghaNTikA / jacarau jarjaracaJcarau staH / jarjarIkaH / [caJcarIkaH / ] evaM vAlmIkAdi / kAdevun / karakaH / sarakaH / narakaH / ityAdi / maNDizaleNUkaH / maNDUkaH / zAlUkam utpalam // 18 / / .. NUkAntolUkAdinipAtanam / arteH [? vale:] ulUkaH / bhallUko hiMsraH / jalUkA [jalaukA] ityAdi / zamaH khaH zaGkhaH / muhe: kha rUcAntaH / mUrkhaH / zikhA nipAtanam / pateraGgaH / pataGgaH / mude gAGi / mudgaH / gR / gamergaH / gargaH / zRaJjibhRAdi gAntam / [zRGgaH / aGgaH / bhRGgaH / ] janerghaH / jaGghA / kaceH cchaH / kaccha: pArzvaH / zakAderaTan / zakaTam / avaTaH / kulaTA ityAdi // 19 // kRtakRpaH kITaH / kRtrorir / kirITaH / tirITaM veSTanam / kRpITam / evaM janerjaTA / luTerloSThaH / dhAtostu ThaH / vaDe: vaNTha ityAdi / kameraThazca / kamaThaH / kaNThaH / vRkRbhyAmaNDa: / varaNDa: mukharogaH / karaNDa: / UorDa: / UrNA / amantAderDa: / cam / caNDa: durjanaH / aNDaH / daNDaH / raNDA / SaNDam / maNDam / JamantAt siddhe kuNAdyanarenipAtanArtham / kuNDam / muNDam / guNDam ityAdi / vizejhac / jho'ntaH / jarantaH mahiSaH / vezantaH vallabhaH / zakeruntaH / zakuntaH [pakSiH] / zameDhaH / zaNDhaH // 20 // jhaT nandAdeH / TiccarthaH / nandantI sukhI / jIvantI oSadhI / rohanto vRkSaH / sAdhanto bhikSuH / bhAsantaH sUryaH / bhavantaH kAlaH / NAntau gaNDayantaH maNDayantazca / odantaH / hemantaH / vasantaH / vahanto rathaH / jayantastaruvizeSaH / adbhyo't / apsu tum / zyAderinaH / zyetaH, haritazca varNAMzaH / rohito matsyabhedaH / latvena, lohito raktaH / ato bhRJAdeH / bharataH / darzataH somaH / yajataH vahniH, ityAdi / raJjipRSeH kataH / rajataM raupyam / pRSato mRgaH // tn-[||21||] grAdeH / gataH / vAtaH / martaH lokaH / lotaH / potaH bAlaH / antaH / hastaH / eto varNaH / tAntanipAtanam / aJceH [aktam / ] ghRtam / dyUtam / sitam / tateH tAtaH / surameH / sUrataM mukhasaMvAsaH / phale: palitam / janerjataH, ityAdi / zamAderathaH / [zamathaH] samAdhiH / vaJcathaH kokilaH / zayathaH / AvasathaH, ityAdi // 22 // vRJjabhyAmUthaH / varUthaH balasampAtaH / jarUtha: agramAMsam / kuSAdeH thaH / koSTham / gAthA / uSaH oSThaH / ramAdeH kthaH / rathaH / kASTham / pIthamambhaH / tIrtham / kuSTham / tutthaM vahniH / ukthaM sAma / sikthaM viSThA / RkthaM dravyam / jAntastathAdi nipAtyate / samiN / samithaH agniH, ityAdyanye'pi / avabhRthaM yajJAvasAnam // 23 / / ___ underyu nlopazca / odanaH / vIpatibhyAM tanaH / vetanaM bhRtiH / pattanam / kamzaperdaH / * kandaH / jhalo jaz / zabdaH / dAntaM vRndAdi nipAtyate / vRJ vRndam / ApeH [abdaH / ] kameH [? kauteH] kundaH / zyAyateH zyAdaH suvarNam / madermanervA / manda ityAdi / hajAderinaH / hariNaH Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 paJcagranthI vyAkaraNam mRgaH / avinaH [adhvaryuH / ] stenaH / zyenaH / dakSiNA / draviNam / vRje: / vRjinam / kuTinaM pApaM ca / ajerajinaM carma // 24 // . raIriNam uSaram / vapevipinaM gahanam / tuhertuhinam / mahemahinaM mahattvam / razAderyuH / razaH sautraH / razanA / varaNaH vRkSavizeSaH / rocanA / ravaNo jalakumbhaH / hanterjaghazca / jaghanaM kaTiH / ito rajAdeH kyuT / rajanaM raGgaH / rajanI rAtriH / kiraNaH / vRjanam antarikSam / anyeSAmapi, dIrghaH / pUraNaH samudraH / mandanam / nidhanam / dhRSeritvam / dhiSaNA buddhiH / bradhAdernaH / brano raviH / parNam / vasno mUlyam / tarNaH samudraH / karNaH / varNaH / dhAnAH // 25 / / evaM senA / droNaH / [svapnaH] svapanam / nak uSAdeH / uSNam / inaH svAmI / Uno vikalaH / dhenaH samudraH / kRSNaH / pUrNaH / rataH sautraH / ratnaH / bughnaH / una dAryAdeH / dAruNaH / yamunA / arjunaH / karuNA / varuNaH / latvena, valunaH / zakuno nipAtanam / gurirAbhyAM phakaiphau / latvena, gulphaH, prapadam / rephaH / sarterapaH kSu ca / sarSapaH / apAntam ulapAdi nipAtyate / sarteH [? valate:] upalaM jalaM [? komalatRNam] / viTapaH // [26 / / ] vizaH viSTapaH svargaH / vazeH vizipaM gRham ityAdi / pRpAtalebhyaH paH / parpaM gRham / pApam / talpaM zayyA / U cAntaH stauteH / stUpaH / yukusUnAM kit paH / yUpaH / kUpaH / sUpaH / pAntaM bASpAdi nipAtyate / vaseH vASpaM latRNam / zileH zilpam / rauteH rUpam ityAdi // 27 // zliSAdeH strak nipAtyate / zlakSNam alpam / kRNaH kRtsnam / raseH rAsnA oSadhiH / syateH [? sasteH] sAnA grIvAsthAyIti jAtA [carmakambalI] / sthUNA / vINA / tIkSNam ityAdi // 28 // gRzrovalighazvisikaN / khaTeH kvan / khaTvA / kvanantaM grIvAdi nipAtyate / vallAderabhaH / vallabhaH / rAsabhaH / karabhaH / gardabhaH / zarabhaH / latvena zalabhaH // [29 // ] kiccAbhaH vRSiRSeH / vRSabhaH, RSabhaH, zreSThaH / gRbhyAM bhaH / garbha: / darbhaH / iNaH asau bhaH, kit / ibhaH karI / UmaH gudheH / godhUmaH / caripratheramaH / caramaH / prathamaH / kSyAdermaH / kSemam / yAmaH praharaH / yakSmaH kSayo rogaH / nemam adhastAt / dhR / dharmaH / R / armaH akSirogaH / somaH / homaH / stomaH / padmam / kSomam atasI vAsaH [vastram / bhAmaH krodhaH] ravizca / A cAto grasigrase: grahe: / grasati gRhNAti vA buddhyAdIniti grAmaH / sUceH smak / sUkSmam / hyAdermak / himam / dhUmaH / zyAma / yudhmaH zaraH / idhmaH kASTam / janma // 30 // bhiyo vA SugAgamaH / bhISmaH / bhImaH / yujirujitijAM SaSThIvRtteH kutvaM cAntasya / yugmam / rugmam / tigmaM tIkSNam / adhagRghRNAm / adhamaH / grISmaH dharma, ityAdi magantam / kidayastaneH / tanayaH / ho du kidAgamazca hRdayam / AyyaH spRhe: / spRhayAyyaH / te aparato'pItyukteH, zravAyyaH, ityAdi / madeH syaH / matsyaH / bhujirujeriSyaH kit / bhujiSyaM [bhogyam / ] rujiSyaM dIptam / vRRbhyAmeNyANyanau / vareNyaH zreSThaH / araNyaM vanam / puNe: kyaH / puNyam / anyAntaM hiraNyAdi nipAtyate / ho hiraNyam // 31 // Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 287 puJ / parjanyaH / dhAJ / dhiSNyaM gRham / zake: [? zaleH [ka:] / zakyaM [? zalkaM] tuSAropaNam, ityAdi / mAderyaH / mAyA / chAyA / sasyaM sAram / savyo vAyasaH [? vAmaH] yAntaM jAyAdi nipAtyate / janerjAyA / kameH kanyA / syadeH [? sandheH] sandhyA / vadheH vandhyA, ityAdi // 32 // madAderuraH / mandurA / aGkaraH / caturaH / vAzurA nizA / mathurA / svaseH / su / svaraH / [ase:] asuraH / ura: dRdaGgha ca / darduraH / mukivyadhi: ura: kit / mukuro darpaNaH / vidhuro viguNaH / kidira: bandhAdeH / badhiraH / [rudhiram / ] timiram / madirA / sthiraH / chidira: / ajiro vAyuH / zRskhadeH / zizira / khadiraH, ityAdi / zakAde rak / zakraH / takram / vakram / candraH / cakram / mandraH / zubhram / vRtram || [33||] nIram / vIraH / chidram / kSipram / dahaH taruNaH / zvitraM sitaM kuSTham / tRpraH puroDAzaH / mudrA / amAdeH dIrghazca / AmraH / dUram / jIro vahniH / tAmram / ragantam udrAdi nipAtyate / undeH udraH pazujAtiH / abhram / usram / bhadram / uce: ugraH / kRteH kRcchram / daderdarbhaH [? dabhedabhraH / ] aceH [? age:] agraH / zuce zukraH / jas ecAmAdyartham / bhiyo bherI / gure: gauraH varNaH / vapraH prAsAdapaH / dhAde rak / dhIraH / sUraH / surA / dhurA / SimiceH GidI cAntaH / sIraM halam / mIro jaladhiH 1 cIram / vRdhAde raH / vadhram / indraH / vajram // 34 // svAde rak, Tit kit traH / sUtram / uSTra: / mUtram / vRJAderatra / varatrA / kaDavaM bhAryA / latvena kalatram / nakSamatau / nakSatram / amatram / madAdeH saraH / matsaraH / akSaram / vatsaraH samAH / saMvatsaraH / krAde: kit / kRsaraH / dhUsara: rukSaH / tasaraM kuvindadravyam / aro bhramAdeH / bhramaraH / vAsaro dinam / devaraH / badaram / AraH kaDAdeH / kaDAraH pizaGgam / aGgAraH / mandAraH / maNiH bhRGgAraH / kaJjAro yUpaH / mArjAraH / zRGgAraH / kamerAran ucca / kumAraH // 35 / / . zRtaH karaH / zarkarA / puSaH kit / puSkaram / kSIya IraD / kSIram / zauDikRzRbhya IraH / zauDIraM garvaH / karIraH / latvena karIlaH vaMzAGkaraH / zarIram / vazeH kit / uzIraM vIraNaH mUlam / IrAntaM gamlu [? gAdhR] NeH / gambhIram / [gabhIram / ] kumbhIram, ityAdi / Ura: maseH, masUraH / janeraraH, ThAntazca / jaTharam / vadeH Tho vA / vaTharaH / badarI / pAvarat icca, vazca / vivaraH sthAlI // 36 // cakkaThororaH / cakoraH / kaThoraH / chaDoraH / ghuNeH ghoram / TvaraH / zrAdeH / zarvarI rAtriH / kaDvaraM dadhivikAraH / carcaraH, catvaram aGganam / TvarAntaM pIvarAdi nipAtyate / pIvaraM sthUlam / ciJ cIvaraM dRtivaraM hInajAtiH / NIJ nIvaraM gRham / gahvaram / chivarI dhUrtaH / chatvaro nikujAmbara ityAdi / Tit traH dAdhAtaH / dhAtrI / dAtram / pAtram / patram / potram / totram / netram / vastram / chatram / bhastrA, jAdau / zAstram / zastram ityAdi / kuvaH kidraraH / kuraraH // 37|| pratyekamAdiyogAt / pvAdirAdikRpAdipiJjAdizabAdibhyo yathAsaGkhyaM itra-utra-Ura-UlackalAH syuH / cicchandortham / [itra / ] pavitram / vahitram / kaTitram / ityAdi / [utra / ] rotram / Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 paJcagranthI vyAkaraNam lotram apahRtadhanam / potraM zUkaramukhanAsA, ityAdi / [Ura / ] karpUraH / vallUraH / khajUraH ityAdi. / [Ula I] piJjUlaH pakSijAtiH / rageranyeSAmiti dIrghaH / lAGgalaH, ityAdi / [kala / ] kit alaH / zabalaM citraM kamalam / vRSalaH zUdraH / udaH pAte, utpalam / paTalam / cha:, chalam / kalalam / kevalam / zakalaM khaNDam / zamalam asurirityAdi / sarte pizan / sapizam agramAMsam / cadmAdestrak / citram / antram / mitram / pUjaH pu ca / putraH / tame'liN / tAmbUlaH / paticaNDerAlaJ / pAtAlam / cANDAlaH / kuNipribhyAmAlak / kuNAlam / priyAlaH taruvizeSaH // 38 // kAlakUTaH / kuDmalaM mukulam / alaM mageH / maGgalam / valavAlau staH, zIGaH / zaivalam / zevAlaM bAlatRNam / vamAdeH zak / vaMzaH / kazaH / vRzaM mUlam / bhRzam / alAnte palvalAdi nipAtyate / paleH palvalam / caSimAGoH / caSAlaH / mAlA / zithilam / tameH taNDulaH / zagante zake: kInAzaH kuNapaH / dase: dAsaH kaivartaH / aGkeruzan / aGkuzaH / ile: ilvalA, ityAdi // [39] bhaNDAdeH USaH bhANDUSaH vyAghraH / aGgaSaH pakSI / pIymaMcu sautrau / pIyUSaM devo'mRtaM ca / maJjUSA / R aruSaH caJcaH / pRNAte kuSaH / puruSaH / kRtRbhyAmISaH / karISaH / tarISaH samudraH / zU avipRNAM ziambapur ca / zirISaH / ambarISaM bhrASTram / purISam ityAdi / ruhAdeH / TidiSaH rohiSo mRgaH / avyathiSaH sUryaH / aviSaH samudraH / kile kilbiSaM pApam / TISAntaM nipAtyate / gamergavAdezazca / gaviSaH samudraH / tarISI nadI, ityAdi / saH manyAdeH / mAMsam / kakSam // 40 // ___ varSam / tarSaH samudraH / kaMsaH / haMsaH / vatsaH / RSAdeH sak / RkSam / vRkSaH / snuSA vadhUH / camAderasaH / camasaH [somapAnabhANDam / avasa:] sUryaH / yavasaH gobhaktam / panasaH / rabhasaH / adaso vrIhiH / tuDAgamazca / [atasaH / ] vetasaH / [patasaH] vahniH / kRto pAsaH / kArpAsaH / siceH kaH, dugAgamo hazcAntaH / siMhaH / zcyAdeH kvip, dIrghazcAntaH / zrIH suvarNam / straH / jUH pizAcaH / [kaTa-] praH kAmacAraH / vacipracchezca / sa eva / vaco'tha na yaNika / vAk / prAT ziSyaH / gamer3he ca / jagat // 41 // parivATa nipAtyate / kvipi / vazivaNeH kijiH / vazik tantuvAyaH / vaNik / uruccAraNArthaH / srugatau, atazcit / sruc / mRG utiH / marut / gRta uti, mud vA na ca vetyarthaH / garmut hema / garut / tadasyAsti, garutmAn / srAderitiH / sarit / taDit / rohit / yoSit; yuSaH sautraH / harit / zRto'diH / zarat / dRtaH SugAgamazca, RkRcca / dRSad / tyajAdeH / tyad / yad / tad / magAgamazca yuSazcAsaradizca / yuSmad / asmad / kani: vRSAdeH / vRSan gauH / rAjan / dhanvan maru-[pradezaH] / takSan / pratidivan divasaH / dhuvan / man dhAtoH / bhAsaH bhasman / janerjanman / vRteH vartman, ityAdi / pRSAdeH zatR / pRSat mRgaH / bRhat vayunam / mahat / mAtaripUrvasya zvayateH kaninanto mAtarizvan nipAtyate / SaTpadI gAthA // 42 / / vyayateH vyoman, ityAdi manantakanantaM nipAtyate / aadishbdaat-||43|| Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 289 ____ maghavan ityAdi / iman dhAtoH / bhR / bhariman ityAdi / imirgamAdeH / gamin / pathin / manthin / RbhukSin / AgamibhUbhyAM Nit / AgAmin / bhAvin / parame stha: kit / parameSThin / chdAderisiH / chardiS / arciS / 'ismantrankviSu [ca]' [pA. a. 6 / 4 / 97] [iti na] dIrghaH [chdA-] diSu / sapiS / zociS / haviS / rociS / evaM jAtAdeH jyotiS ityAdi / usiH prAdeH / paruS / vapuS / trapuS // 44|| jatuS pit / dhanuS / yajUS / aruS / yathAsaGkhyaM iNo Nit cakSaH zit usiH / AyuS / cakSuS / vaseH kanas / uzanas / iNvidherasi / Udhas / vedhas / candrAnmo Dit / candramas / payaspurasordhAzca / payodhas meghaH / purodhas purohitaH / agivasenit / Agas / vAsas / duSorasantasya doSa bhujaH / yajeH zAntazca / yazas / jazcAnta uSe / ojas / ame bhugAgamazca / ambhas / iNazyopaDAgamau ca / enasa / zepasa / srarIbhyAM taTa ca / srotasa / retasa / chadenama ca / chandasa / Rriti ati, urca / uras / zuTa cArthe / vyAdhAvarthe / arzas / nuT codake'rthe / arNas jalam / SaTpadI gAthA // 45|| uNAdyAH samAptAH // (36) zrAdezca nAnA ghaN / [4 / 1 / 3 / 5 / ] vRttatrayaM paJcapadIha zRvAyuvarNe'pagate rujaspRz vyAdhau vizo matsyabalasthirasR / rid vA samudradruyudoH krubhUvo'vajJA pare taniyaSTrato draH // 1 // mAne paNaH gucchyabhilUnirutpU: Tid veD krame ca vyupazInyudo graH / nIvAradhAnye kapi ce: karApye'steye ki dehe citi rAzivAse // 2 // saGghana bodhaH kSuzruvozca veH prAt sa'do ayajJe prathane'dhvano veH / chandobhidhAtrazca ravAnmakhe saMstoH prAt parigrAhisamo'tha muSTau // 3 // kSepe nyavA lipsati prAd vaNig vA razmAvavAd varSavibAdha uttaH / nyAdau vurAcchAdana AplurubhyAM syAnnyAyaparyAyanaye krame dR- / jAnAya jAlo'nudake dhudaGkaH // 4 // zRto vAyvAdyarthe ghaN / zAro vAyuH, varNazca / apagate nivRtte'rthe / nizAraH AvaraNaH / eSu kim ? zaraH ap / rujatIti rogaH / evaM sparzaH / vezaH / vyAdhivizo'tra kim ? roktA / [spraSTA / veSTA / ] vyAdhAdau kartari / atIsAro vyAdhiH / visAro matsyaH / sarati tena vA sAro balam / sarati . kAlAntaram / [iti] sAraH sthiro'rthaH / candanasAraH / eSu kim ? sarvA / kvAto'p / riveti / ataH paro ridvidheH vA syAt / samudra ruyudoH / druyudubhyAM samuddhyAM nityaM dra iti / TidprAdyarthaH / rivArthaH / tato'prAdibhyo vA / saMdrAvaH / [saMyAvaH / saMdAvaH / ] udmAvaH / [udyAvaH / uddAvaH / ] saM necchantyeke / dAdAvaH / [dAdyAvaH / dAdAvaH / ] dravaH / [yavaH / davaH / ] krubhUvaH / kidRtaH / prAdyaprAdeH rubhuvaH / saMrAvaH / prAdeH kim ? ravaH / bhAvaH / aprAdeH kim ? prabhavaH / kathaM prabhAvo'nubhAvaH ? aprAdeghaNeveti niyama AdisamAso yujyate / avajJA pareH / paribhuvo'vajJArthe rid vA / paribhAvaH / paribhavaH / avajJA kim ? sarvatobhavanaM paribhavaH / dyUtaniyaH / parerNIGa: paJca.-37 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 paJcagranthI vyAkaraNam dyUte'rthe rid vA / pariNAyena zArIn hanti / dyUte kim ? pariNayaH / to draH / Tvito'prAdervA / atrAnnityam / [pradAvaH / ] paridruto vA niyaH, nAyaH, nayaH / avanAyaH / unnAyaH / unnayaH // 1 // mAne'rthe sarvadhAtoH / taNDulAvakSAyaH / ekastaNDulanizcayaH / dvau zUrpaniSpApau / dvau kArau / rid vA / ekA tilocchitiH / mAne kim ? eko nizcayaH / paNaH / mAne'nAtvaM nipAtyate / zAkapaNaH / mUlakapaNaH / pANo'nyatra / TvucchiH / TitaH zriyo mityoriduto vA / zrAyaH / ucchrAyaH / ucchrayaH / vud kim ? prazrayaH / evam abhilAvaH / niSpAvaH / utpAvaH / abhyAdeH kima ? lavaH / vilavaH / pavaH / Tid veD / iDo ghaN Tid vA syAt, Tyartham / adhyAyaH / upetyAdhIyate'taH upAdhyAyaH / tadbhAryA upAdhyAyI / upAdhyAyanI / upAdhyAyA / krame paryAye'rthe vyupAbhyAM zIGaH / tava rAjavizAyaH / mama rAjopazAyaH / tava rAjAnamupazayituM paripATItyarthaH / krame kim ? vizayaH / [upazayaH / ] nyudoH gRtaH / nigAraH / [udgAraH / ] nyudaH kim ? garaH / nIvAreti nipAtyate dhAnye'rthe / nIvArAH vrIhayaH / dhAnye kim ? nivarA kanyA / kapi kRto'pi nyudo dhAnye / nikAra utkAro [vA] dhAnyasya, vikSepaH / dhAnye kim ? puSpanikaraH / puSpotkaraH / hiMsArthAnnAbhidhAnama / veH karApye'steye / paSpapracAyaH / hastaprApye kima ? vakSAgre phalA phalapracayaH / acaurye kim ? puSpapracayaM karoti hastena coraH / ciki ca dehAdau / kAyo deMhaH / AkAyo'gneH / gomayanikAyaH / [RSinikAyaH / cikhallinikAya: / ] brAhmaNanikAyaH / eSu kim ? cayaH // 2 // saGke vA / cye'nadho'dho'rthe'nauttarAdyarthe ciki ca / nRnikAyaH / anadho'dhaH kim ? sUkaranicayaH / veH kSuzrubhyAm / vikSAvaH / [vizrAvaH / ] veH kim ? kSavaH / [zravaH / ] prAt mudrubhyAm / prasrAvaH / [pradrAvaH / ] prAt kim ? sravaH / [dravaH / ] stRtaH / prAdayajJe'rthe / maNiprastAraH / yajJe, bahiSAM prastaraH / prAt kim ? iSTakAnAM staraH / prathane cArthe' veH / paTasya vistAraH / zabde vAgvistaraH / chandobhidhAnAt / AstAraH / prAstAraH / viSTAra: paGkti[cchanda:] / trazca ravAt / rito'vAt tRto vA / stRNAtenityaM cAnukRSTatvAt / avatAraH / avastAraH / avAt kim ? taraH / prataraH / makhe'rthe / saMstAvaH / yajJe kim ? saMstavaH / prAdayajJe'pi / prastAvaH / prAta kima ? stavaH / atha uttaraparigrAhaH / dakSiNaparigrAhaH / makhe kima ? parigraho'sya / samaH / saMgrAho muSTau / muSTau kim ? saGgraho'nnasya // 3 // . nyavAt / nigrAhaH, [avagrAha:] vRSalaste bhUyAt / kSepe Akroze / nigrahazcaurasya / avagrahaH padasya / lipsati prAt / pAtrapragrAheNa carati bhikSuH piNDArthI / sruvapragrAheNa carati dvijo dakSiNArthI / lipsAyAM kim ? pragraho'sya / vaNigvA / vaNigviSayalipsAyAM ca / tulApragrAheNa carati vaNik / vA'dhikArArthaH / razmau / azvAdirajjau ca / pragrAha: / pragrahaH / avAt [varSAvibandhe] / avagrAho vRSTa / varSavibandhe kim ? avagrahaH / uttaH / udgrAhaH / [udgrahaH / ] udaH kim ? grahaH / niadaH ghaN vA nipAtyate / nyAdaH / nighaso vA / vRJaH prAvAraH / pravaraH / AcchAdane'rthe kim ? pravaraH / AG plurubhyAM vA / AplAvaH / [Aplava: / ArAvaH / AravaH / yathAsaGkhyaM nyAyo naye'rthe, paryAyo krame'rthe nipAtyate / nyayaH paryAyo vA / vetyeke / anyatra nyayaH paryayaH / dRjabhyAm / dRNanti dArayanti dIryate vaibhirdArAH / evaM jAraH / AnAyo matsyAnAm / jAle kim ? Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 291 anayaH ghRtodaGkaH / anudake kim ? udakodaJcanaH // 4 // (37) akartRbhAve / [4 / 13 / 6 / ] akartari kArake bhAve ca dhAtoghaN syAt / prAsyanti tamiti prAsaH / padyate'nenArthaH pAdaH / dAsyate'smai dAsaH / AharantyasmAd rasaM vA AhAraH / adhikriyante kriyA atra AdhAraH / bhAve / pacanaM pAkaH / tyAgaH / akartari kim ? paktA / (38) Rbhyo'p / [4 / 1 / 3 / 7 / ] akartRbhAve ghaN / atra SaTpAt // Ryugraho gamvRdRvasraNAt kat Tmadvyadho'jaH samudaH pazorveH / harSe prasaMmadprajane sR saMTvinyuparyamovanhasaToniMgadgad / svanpaThakvaNo'ntyATTirito vipaJcyAH nyujavrajazcarvahapaNvRSAdeH // 1 // RkArAntAd yoH ivarNovarNAntAd grahAdezca / zaraH / karaH / jayaH / nayaH / yavaH / pavaH / gamaH / nigamaH / varaH / daraH / vasaH / raNaH / kaGkitaH / prAderadaH / praghasaH / vighasaH / prAdeH kim ? ghAsaH / TmadvyadhaH / TidaprAdibhyaH / [vidyAmadaH / dhanamadaH / kulamadaH / Tit kim ? unmAdaH [avyAdhaH / ] ajaH samudaH / samajaH pazUnAm / samUhapreraNa ityarthaH / pazau kim ? samAjaH viduSAm / udAjaH zakunInAm / veH / vyajo pazau ca / harSe'rthe prasaM madaH / Tmado'pavAdaH / pramadaH, sammadaH kanyAnAm / harSe kim ? pramAdaH / [sammAdaH / prajane / garbhagrahaNe'rthe sarteH / / gavAmupasaraH / upasAro'nyaH / rid vA yamaH / saM-TidaprAdi vi-ni-upa-vizeSyAt / saMyamaH / saMyAmaH / evaM [yamaH / yAmaH / viyamaH / viyAmaH / niyamaH / niyAmaH / upayamaH / upayAmaH / ] ebhyaH kima ? AyAmaH / vanhasaTaH / ridrito vA prAdeH svanaH / prasvAnaH / [prahAsaH / ] rida vA neH gadAdeH / nigadaH / [ninadaH / nisvanaH / nipaThaH / nikvaNaH / ] nigAdaH / [ninAdaH / nisvAnaH / nipAThaH / nikvANaH / ] antyATriritaH kvaNo'prAdervA / kvaNaH / [kvANa:] tathA vipaJcyAH sambandhe rid vA / prakvaNaH, [prakvANaH] vINAyAH vAdanakaH / punA ridaTidartham / * nyubjAdeH / nyubjaH / vrajanti tenAtra vA vrajaH / vahanti tena vaha: / rid vA / pravAha: / ApaNanta atra ApaNaH / vRSAdeH / vRSabhIkaSagocarasaJcarAdeH / varSam / bhayam / na to'taH / kaSaH / nikaSaH / gAvazcarantyazanena vA gocaraH / saJcaraH, ityAdi // (39) pacAdeH / [ 4 / 1 / 3 / 8 / ] ghaH tathA / nipakaH / vakaH / ghiti kutvam / chAderdhe husvaH / urazchadaH / etyAkurvantyatra AkaraH / kRtakRtvA'nayoratrAkRtitvAt (40) havAH / [ 4 / 1 / 3 / 9 / ] havAdayo'bantA bahulaM nipAtyante / havAdAvapi vRttaM SaTpAt DbhAve havA''Go yudhi nivyupAce nipAnamAhAvate vadhvaghAtaH / mUrtI ghanAGge'paghanodghano'dhyAdhAne gRhAMze praghaNapraghANau // 1 // deze tathAntarghanavidvayobhyaH stambAd ghanaH kaH karaNe pareghaH / hanteru paghnAzraya udgha pUjye saGke gaNe'rthe nimite nighaH syAt / glaho'kSa edhekavakekaghaNghAzcAttaH khanoDo ghaNi vA'Di rAgaH // 2 // Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 paJcagranthI vyAkaraNam TidaprAderbhAve hveyo'prahvAnam / havaH / bhAve kim ? AhvAyaH / kArake na / AGa: / Ahayante'tra AhavaH yudhi yuddhe / [yudhi] kim ? AhvAyaH / bhAve na vartate / nyAdeH tathA / nihavaH / [abhihavaH / upahavaH / vihavaH / ] / na ghaN / nipAnaM kUpataTeSUdakAdhArazcet / AhUyante pazavo'tra pAnAya AhAvaH / nipAtanaM kim ? AhvAyaH / hantinA sambandhAt TidaprAdezcakArAd bhAve vadhaH syAt / vadho dasyUnAm / kiJca, ghAtaH / tathA ghAto upaghAte vartate, aTito'pi / mUrtI kAThinye'rthe ghanaH / abhraghanaH / dadhighana: / ghanaM dadhi dharme dharmyupacArAt / aGge ghaNi pAde / apaghanaH / apaghAto'nyaH / udghanaH / adhyAdhAne dArukASThe / [tatra] kim ? udghAtaH / praghaNaH, gRhAMze [praghANaH], bahirikoSThake / [tatra] kim ? praghAtaH // 1 // tathA yathAbhidhAnam / antarghanaH [dezavizeSaH] NatvaM vA / antarghaNo dezaH / deze vAhIkeSu vAcye kim ? antarghAtaH / viTTha ayas stambAcca ghanaH karaNe'rthe / vihanyate [ayo] tena, vighanaH / drughanaH / drughaNo vA / arihaNAdipadAntAni vA Natvam / ayodhanaH / stambaghanaH / karaNe. kim ? vighAtAdi / kaH stambAt tathA / stambaghnaH / karaNe kim ? stambaghAtaH / hanteH ko vA / goghno'tithiH / pareH paro hantirabanto ghaH syAt karaNe / parihanyate'nena parighaH / [latve palighaH / ] Azraye sAmIpye'rthe upaghnaH syAt / parvatopaghnaH / grAmopaghnaH / upaghAto'nyatra / udghaH pUjyo nA / udghAto'nyatra / gaNe'rthe saGghaH syAt, pazUnAm / saGghAto'nyatra / nimitte samArohapariNAhe'rthe / nighAH vRkSAH / nighAH zAlayaH / nighAto'nyatra / graheglahervA glahaH / akSe kim ? glAhaH / indherapi edhaH / khanestathA ikavaka-ika-ghaNa-gha-Dara-Da ete syuH / AkhanikavakaH / AkhanikaH / AkhAH / AkhanaH / AkharaH / AkhaH raJjurghaNi rAgaH / rajanaM rajati. tena vA rAgaH / aDi / anadhikaraNe kim ? rajatyatra raGgaH // 2 // (41) Tvito'thuH / [ 4 / 1 / 3 / 10 / ] dhAtoSTvitastathA athuH syAt / TuvepR-vepathuH / TakSu-kSavathuH // 3 // trimo Dvito'thAbhividhau tu NiNNaT stryanyonyakRtyAM ktyakaNau kriyecche / glAhAjya Akrozano'niraGkyap bhicchyAdito yurNividAsaghaTTAt // 4 / 1 / 4 // vRttam // (42) kinamo Dvito'tha / [4 / 1 / 4 / 1 / ] Dvito dhAtostathA trimaH syAt / athArthastadvAnubhAvena kRte'rthe / Dupac [pAke / ] pAkena kRtaM paktrimam / kRtrimam // (43) abhividhau (tu) Nin / [ 4 / 1 / 4 / 2 / ] kriyAyAH kAtsyena sambandhe dhAtoNin / prajJAdau NaNinaH svArthe'N / sAGkeTinam / sAMrAviNam / sAndrAviNam / abhividhau kim ? saMrAvaH // (44) NaT stryanyonyakRtyAm / [4 / 1 / 4 / 3 / ] strIliGge [karma-]vyatihAre dhAtorNaT / Tid gharthaH / vyAvakrozI, vyAvacarcI vartate / bahulameva / vyatIhA, vyatIkSA vartate // (45) ktyakaNau / [4 / 1 / 4 / 4 / ] striyAmakartari kArake bhAve ca ktiH akaN dhAtoH syAt / bhAve / citiH / kRtiH / karaNe- zrutiH / iSTiH / stutiH / bahulArthe vuN rogAkhyAyAM Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH / 293 saMjJAbhAve paryAyArhaNotpattau syAt, na ktyAdi / rogAkhyAyAm / vicarcikA / pravAhikA / pracchardikA / vizUcikA / AkhyAt tadantena rogasaMjJA cet / na ca / zirotiH / saMjJAyAm / uddAla[ka]puSpabhaJjikA / bhAve / zAyikA, AzikA vartate / paryAye / tava zAyikA, mamAzikA, tasyAgragrAsikA / arhe / so'rhatIkSubhakSikAm / odanabhojikAm / RNe / payaH pAyikAM me dhArayasi / ikSubhakSikAm [me dhArayasi / ] utpattau / ikSubhakSikA me udapAdi / na ca / cikIrSotpadyate // (46) kriyecche / [ 4 / 1 / 4 / 5 / ] kRtri zeH SaH / kriyA / icchA / bahulam / kRtiH / kRtyA / iSTiH / (47) glAhAjya Akozano'niH / [4 / 1 / 4 / 6 / ] ataH paro'nistathA / glAniH / AkrozArthanaJaH parAddhAtoraniH syAt / akaraNiH, ajananiH, apaThaniH te vRSala bhUyAt / Akroze kim ? akRtistasya kaTasya / tatra kim ? mRtiste vRSala bhUyAt // (48) aGkyabhicchyAditaH / [4 / 1 / 4 / 7 / ] striyAM bhidyAderaG zIGAdeH kyap syAt / [atra] saptapAddodhakamelayostu bhicchit svArthe dhArA pAte ArA zastryAM SidbhyazcinteH / pUjeH kumbeH carceH kathyanthaH kA godhA medhA zraddhA / hArA kArA tArA rekhA lekhA cUDA pIDA vasvap / kSap guvitsRjkrap ca kRp syAt // 1 // kteT guruhalyaraDitvaSajAguH zIbhRkriNau samajyA manavitsoH / kRvrajaneSadipatyajaTAdyA jAgRpareH sRcaro mRgayA reD // 2 // bhidA chidA svArthe vidAraNe dvaidhIkaraNe / [tatra] kim ? bhittiH / [chittiH / ] dhArA ArA prapAte zastryAM ca / [anyatra] dhRtiH / atiH / SidbhyaH / jRS jarA / [kSamuS] kSamA / [trapuS tra-]pA ca / ghaTAdi Sit / ghaTA / cintAdeH NyantAna yuH / cintA / [pUjA / kumbA / carcA / ] kathA / anthaH kA / antaH prAderAtaH / antardhA / antaddhiH / antardhAnaM ca / pradhA / upadhA / saMsthA / vyavasthA / antaH prAdeH kim ? sthitiH / godhAdi / evaM vasA, vapA, kSipA, guhA, . vidA, sRjA / krap kRp ca / kRpA // 1 // tasyeTa yato gurorhalantAt / yar yakAdipratyAhArAt / jAgartezca / adid arthAd a: syAt / kuNDA / huNDA / IhA / UhA / ukSA / kAGkSA / kteT kim ? AptiH / rAddhiH / dIptiH / dhvastiH / srastiH / yar / kaNDUyA / paTapaTAyA / galbhA / putrIyA / putrakAmyA / cikIrSA / lolUyA / RtIyA / gopAyA / tathA, jAgarA / saMsthitiH / kaNDUtiH / nAD pUtAdipAThAt / striyAM kim ? bhedanam / bhave kim ? bhetrI / bhidAdyAkRtigaNaH / zIGAderbhAve nAmnISyate / zayanaM 'zayyA / bhRtyA / samajyA / manyA / vidyA / sutyA / kRtyA / vrajyA / neH / niSadyA / nipatyA / yajaH / ijyA / aTAdyAH / yaGo lug nipAtyate / jAgrAderAraD / jAgaryA / parisaryA / paricaryA / Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 paJcagranthI vyAkaraNam mRgeNairatvaM ca / mRgayA / AkRtigaNaH // 2 // (49) yurNividAsaghaTTAt ( // 4 / 1 / 4 / 8 / ] tathA''to yuH NeH / kAraNA / hAraNA / vedanA / [AsanA / ghaTTanA] // 4 // zranthavandiSo'ntarbha ukI ramoDau~ yUtyAdipraznottara iNapi ktic / kvip sampadAdernaka yajvyadhAderyuH SThiksivaH kartari kuzca dIrghaH // 4 // 15 // vRttam // (50) zranthvandiSaH / [4 / 15 / 1 / ] tathA / zranthanA / vandanA / anveSaNA / paryeSaNA / iSo'nicchAyAmeva / iSTiH / parISTiH // (51) antarkha ukiH / [4 / 15 / 2 / ] u nipAtaH / tathAntaH prAderdAsaMjJakAt ki: syAt / antaddhiH / AdhiH / AdiH / prAdiH // (52) ramoDau~ / [ 4 / 1 / 5 / 3 / ] ApyAd daH ki, AdhAre'rthe / zaradhiH / iSudhiH / / (53) yUtyAdi / [4 / 1 / 5 / 4 / ] striyAM nipAtyate / asmin caturga: yUtirjUtiH sAtihetiH / kIrtiH gItiH pItiH paktiH // 1 // yuji dIrghaH / SiJsuJcAdeH sAtiH / han-kR-gai-pibaH tAntAt kAD / Sitpaco'D ca / paktiH / paca AkRtigaNatvAd ISadbAdhitaH ktiratra / saMsthitiH / kaNDUtiH, ityAdi / (54) praznottare iNapi / [4 / 15 / 5 / ] yathAprAptaM ca striyAm / kA tvaM kArimakArSIH ? kA kriyAM, kAM kRtyAM, kAM kArikAM, kAM kRtim [akArSIH] ? uttare ca-sarvAM kArimakArSam [ityAdi] / kAM gaNiM gaNanAm ajIgaNaH ? sarvAM gaNiM, [gaNikAM, gaNanAm] ajIgaNam / praznottare kim ? kRtiH // (55) ktic / [4 / 1 / 5 / 6 / ] striyAM nAmni / tantiH / rantiH // (56) kvip sampadAdeH / [4 / 1 / 57 / ] striyAM bhAve'kartari kArake ca kvip ca / sampat / sampattiH / Apat / ApattiH / pratiprat / pratipattiH / AkRtigaNaH // (57) naka yajvyadhAdeH / [4 / 1 / 5 / 8 / ] akartRbhAve yajAdivyadhAdernako staH / tviha tasya SaTpAt yajyadyAJcaH svapracchibhyAm / vicchRkSAnnaH vyavyuhanbhuj / zrantho vAndeH sthAsrApaH kaH // 1 // yajJaH / yatnaH / yAJcA / svapnaH / praznaH / viznaH / rakSaNaH / no'taH gaNasamAptyartham / Avivyanti tena Avidham / Ayudham / vighnam / bhugnaH / bahulamiti / himaprAbhyAM zrantheH / himazrayaH / [prazrayaH / ] anyatra zranthaH / avAdudoravodaH / [avodaH / edhaH / odmaH / ] AkhUttho Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 295 vartate / pratiSThantyatra prasthaH / evaM praznaH / prapAkaH gaNAntArthaH // (58) TyuH / [4 / 15 / 9 / ] tathA dhAtoH / pAnam / bhojanam / idhmavrazcanaH / palAzazAtanaH / karaNaH / sampradAnam / prapatanaH / apAd Aptam / godohanI / saktudhAnI / adhikaraNam / ghadApyasparzAt karRGgasukhamityeko nityasamAsArtham / payaHpAnaM odanabhojanaM sukham / ApyaM kim ? bAlikAyA utthAnaM sukham / sparzaH kim ? agnikuNDasyopAsanaM sukham / kartR kim ? guroH snApanaM sukham / gururhi karma / aGga kim ? putrasya pariSvajanaM sukham / mAnasI hi prItiH / sukhaM kim ? kaNThakamardanaM duHkham / pUrveNa TyuH siddhaH / sarvatrAsamAsaH pratyudAhiyate / sa ca tatraiva draSTavyaH // (59) SThiksivaH / [ 4 / 1 / 5 / 10 / ] dIrghazca bahulam / SThIvanam / [SThevanam / sIvanam / ] sevanam // (60) kartari kuzca dIrghaH / [4 / 15 / 11 / ] tathA / kAraNam / kartari kim ? karaNam // 5 // khukaSNuvaH khitsubhagADhyanagnasthUlapriyAndhAt palitAt kuracveH / . khyuDatra bhUte karaNAd yajo Ninin vikriyo!pi haneH sa nindye / [ 4 / 1 / 6 / 1 / ] vRttam // (61) khukaSNuvaH khitsubhagADhyanagnasthUlapriyAndhAt palitAt / [4 / 1 / 6 / 1 / ] subhagADhyAdibhuvo'cceH ccyArthavRtte stra ukaN ca khit kartari syAt / asubhagaH subhago bhavati, subhagaMbhaviSNuH / subhagaMbhAvukaH / evaM [ADhyaMbhaviSNuH | ADhyaMbhAvukaH / nagnaMbhaviSNuH / nagnaMbhAvukaH / sthUlabhaviSNuH / sthUlaMbhAvukaH / priyaMbhaviSNuH / priyaMbhAvukaH / andhaMbhaviSNuH / andhaMbhAvukaH / palitaMbhaviSNuH / palitaMbhAvukaH / ] acceH kim ? subhagIbhavati / subhago bhavati / khinmamarthaH // (62) kuracveH khyuDatra (bhUte) / [4 / 16 / 2 / ] tathA / atreti karaNe / asubhagaM subhagaM kurvantyanenAnayA vA, subhagaMkaraNam / DI vA / evam [ADhyaMkaraNam / nagnakaraNam / sthUlaMkaraNam / priyaMkaraNam / andhaMkaraNam / palitaMkaraNam / TiDDyarthaH / acve: kim ? subhagIkurvantyanena / vyarthe kim ? ADhyaM kurvanti tailena / abhyaJjanArthavivakSAto mA [ityarthaH] / (63) karaNAd yajo Nin / [ 4 / 1 / 6 / 3 / ] syAt / agniSTomeneSTavAn, agniSTomayAjI // ___(64) in vikriyorno'pi / [4 / 1 / 6 / 4 / ] ApyAd vikriyo'pi nindye kartari in syAt / somavikrayI / tilavikrayI vipraH / nindye kim ? tailavikrAyaH // (65) haneH sa nindye / [4 / 1 / 6 / 5 / ] sa tathA Nin / pitRvyaghAtI / nindye kim ? cauraM hatavAn // 6 // kumArazIrSATTasamo'N carorvAG dArorDapAt klezatamobhya AzIH / apuMsi jAyApatito'pi cihne zaktau ca Tak hastikapATavAkoH // 4 / 17 // Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 paJcagranthI vyAkaraNam (66) kumArazIrSAt / [4 / 17 / 1 / ] hanteNin / kumAraghAtI / zIrSaghAtI / nincha / abhUtArthaM pRthak / ziraH zIrSo nipAtanAt // (67) Ta samo'N (4 / 1 / 7 / 2 / ] saMhro'N TazcAnto vA''pyAt / varNAn saMhanti, varNasaMghATa: / padasaMghATaH || (68) carorvAG / [ 4 / 17 / 3 / ] AGo hantezcarorApyAdaN TazcAnto vA / cArvAghATaH / [cArvAghAtaH // ] (69) dAroH / [4 / 17 / 4 / ] ApyAnnityam / dArvAghATaH / ghaTirarthAnte vAkyaM ca sAdhyam / dArvAghAtazca mA bhUt / asamAGo ghaTazca // (70) DapAt klezatamobhyaH / [4 / 17 / 5 / ] klezatamo'rmo'pAddhanterDa: syAt / tapAcchakandhvAdi / klezamapahati klezApahaH putraH / [tamopaha:] sUryaH / bhyas kim ? duHkhApahazca // . (71) AzIH / [ 4 / 17 / 6 / ] cet hanterDa: syAt / timi vadhyAt, timihaH / zatruhaH / AzI: kim ? zatrughAtaH // . (72) apuMsi / [4 / 177 / ] kartaryApyAddhanteSTaguttaraH syAt / jAyAghnastilakAlakaH / patighnI [pANi-]rekhA / zleSmaghnaM madhu / pittaghnaM ghRtam / apuMsyamanuSye kim ? AkhughAtaH zUdraH / ajJi ceti vA pAThaH / acetane kim ? cauraghAto hastI / na ca vA // (73) jAyApatito'pi cihna / [4 / 178 / ] cihne lakSaNavati kartari manuSye'pi tathA / jAyAghnaH nA / patighnI sA / bhyasastas / kRtaghnaH khalaH / zatrughnaH zUraH / sambhAvanIya tallakSaNatvAd vA cihnArtho'pi // (74) zaktau ca Tak hastikapATavAkoH / [ 4 / 17 / 9 / ] tathA / hastighnaH, [kapATaghnaH] nA / zaktigatau kim ? viSeNa hastighAtaH / ebhyaH kim ? cauraghAtaH // 7 // rAjaghatA'ghapANighazilpI TgaH pibasIdhusurAnnagarAd na / hastini, hustvipazau dRtinAthAt stambazakRt kuri vrIhivatsaH // 4 / 18 // dodhakam // (75) rAjaghatA'ghapANighazilpI / [4 / 1 / 8 / 1 / ] [rAjAnaM tADaM pANi] tAn hanti [iti] TagnipAtyate zilpI ceta / striyAM ma / [rAjaghI / tADaghI / pANighI // ] (76) TgaH / [4 / 1 / 8 / 2 / ] Tito'prAdharmaH / ga sthak / vakragaH [?] [gAthakaH] sAmagI / Tit kim ? sAmasaMgAyaH / aTito bahulamityanye / / (77) pibazIdhusurAt / [ 4 / 1 / 8 / 3 / ] AbhyAM paH Tak / zIdhupaH / surApaH / GI ca / [zIdhupI / surApI / ] nAmni surApau Dena / [surApA // ] (78) nagarAno hastini / [4 / 1 / 8 / 4 / ] Tak / nagaraghno'gniH / hastI tu kartA nagaraghAtaH / / - Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH (79) hustvi pazau dRtinAthAt / [4 / 1 / 8 / 5 / ] AbhyAM hajaH i syAt / dRtihariH, nAthahariH pazuH / pazau kim ? dRtihAro'nyaH // (80) stambazakRtkuri vrIhivatsaH / [4 / 1 / 8 / 6 / ] AbhyAM kRJaH i syAt krameNa vrIhirvatsazcet kartA / stambakarivrIhiH / zakRtkarirvatsaH / stambakAro'nyaH // 8 // muH khyAtmakukSeri phalegraho'N tumyevAditaH khazkha supo'pi kAca TAH / mucyaccarAdeH khagamo vihaH khaD Do Nazcaro viNDudhabhajduhibhyAm // 4 / 1 / 9 // vRttam // (81) muH khyAtmakukSeH / [4 / 1 / 9 / 1 / ] AbhyAM kRJaH khiH muH syAt / AtmabhariH / (82) i phalegrahaH / [4 / 1 / 9 / 2 / ] phalAni gRhNAtIti i syAd , etvaM ca nipAtyate / phalegrahiH // (83) aN / [4 / 1 / 9 / 3 / ] ApyAd dhAtoH kartaryaN syAt / kumbhaM karotIti kumbhakAraH / kANDalAvaH / vedAdhyAyaH / ambhobhigAmI / nehAnabhidhAnAt / grAmaM gacchati / AdityaM pazyati / himavantaM zRNoti // (84) tumi / [ 4 / 1 / 9 / 4 / ] ApyAddhAtoH tumviSaye'N TakaH / gAM vA'nuvrajati, godAyo vrajati / zAstrAdhyAyo yAti / ApyAt kim ? paktuM yAti // .. (85) ejvAditaH khazkha / [4 / 1 / 9 / 5 / ] luptatyantatvAd ejayatyAderApyAt kartari khaz, vRAdeH kha syAnnAN / catvAri vRttAnyanayo: ejezca dheTo'pi zunIstanAbhyAM muM cAsya kUlAdapi puSyatonnA- / DInAsikAmuSTighaTIkharIbhyaH dhmaH pANivAtAt karaparvatAdeH kUlAdudorujvahateH vahAbhrAt // 1 // [paJcapAt] liha: paco mAnamitAnnakhAcca tudastilAruvidhuno lalATAt / tapaH kaSestvabhrakarISakUlAt sahazca sarvAt priyato vazAcca // 2 // vAcaMyamasyAniyame dRzostaryogrAdgaNo'yaM vRbhatRjidaMsahaH / tabdhAridharnAmni bhayAtimeghAt kuH kSemamadraH priyabhadrato'N vA // 3 // zardhajaho vAtamajo bhagaMdaraH purandareraMmada cet paraMtapaH / / dviSaMtapaH kuJjara AzitAd bhuvo bhAve tathA syAt karaNe gaNo mataH // 4 // aGgamejayaH / janamejayaH / zUnyAdeH dheTaH / zunindhayaH / [stanaMdhayaH / nADindhayaH / nAsikandhayaH / muSTindhayaH / kharindhayaH / pANindhayaH / vAtandhayaH / ] TidGyarthaH / nADyAdermaH / nADindhamaH / [nAsikandhamaH / muSTindhamaH / kharindhamaH / pANindhamaH / vAtandhamaH / ] AdyAkRtyarthaH / * ko naibhyaH / evaM nAmAderdhAtoH / kUlamudrujaH / kulamudvahaH / vahaMlihaH [gauH / abhraMliho vAyuH] // 1 // paJca.-38 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 paJcagranthI vyAkaraNam mAnaM droNAdi / droNaMpacaH / [khArimpacaH / prasthampacA sthAlI / mitampacA brAhmaNI / nakhampacA. yavAgUH / ] tilantudaH / [aruntudaH / vidhuntudaH rAhuH / ] Sit / lalATantapaH AdityaH / abhraMkaSaH [giriH / karISaMkaSA vAtyA / kRlaMkaSA nadI / sarvasahaH / sarvaMkaSazca / priyaMvadaH / [vazaMvadaH // ] 2 // vAcaMyamaH / vAgyAmastvaniyame / asUryapazyA [rAjadArAH] / [ugraMpazyaH / ] eko gaNaH / vRkSAdernAmni / patiMvarA kanyA / vizvaMbharA bhUH / rathaMtaraM sAma / zatruJjayo giriH / arindamo hastI / / zagsahaH / zatapaH / dhurandharaH / vasundharaH / yugandharaH / bhayAdeH kRJaH / bhayaGkaraH / [RtiGkaraH / / meghaGkaraH / ] kSemaGkaraH / [madraGkaraH / priyaGkaraH / bhadraGkaraH // 3 // zardhajahA mASAH / vAtamajA mRgAH / taM dArayati, [mAdyati, tApayati, jarayati, irayA mAdyatItyarthe nipAtyante // AzitAd bhuvo bhAve karaNe cArthe / Azitasya bhavanaM, AzitaMbhavaM vartate / Azito bhavatyanena, AzitaMbhava odanaH / AzitaMbhavA yavAgUH / duHkhamAzitaMbhavam / alamAzitaMbhavaH. . / dvitIyo gaNaH // 4 // (86) supo'pi kAcTAH mucpaccarAdeH / [4 / 1 / 9 / 6 / ] supo vApyAsupo'pi mucAdipacAdicarAdibhyaH krameNa kA-ac-TAH syurmANAdeH / amISu Arye ca vRttAni ca paJca-. nakhamucakAkaguhI staH kumudaM mUlavibhujAdyanupadaH syAt / zokAt tundAt parimRjaH nAmni vyAghraH pradAjJazca // 1 / / supyAto hAvAmaH saMkhyAsugupAntaskRkAkSA vRcchvapasomaM paspaco devaH savaH sRpaH sUdaH // 2 // nRddarzakopavraNadarbhameghAH zIlIkSibhakSikSamikAmito rhaH / dharharvayo'nudyama AGi zIle karNejapaH sUcakahastinau cet // 3 // stambaramaH kiMbahuyattadaH kuH dhanurghaTItomarayaSTizakti / ghaTAGkazAllAGgalato grahestu sUtrAcca sUtre zami nAmni dhAtoH // 4 // zita DirorDAdarataH saMto vRt AvAyabhikSAM caratIti senAm / pUrvAt sRkartustu puro'grato'greH bhAskaranAndIlipibhaktikartR / / 5 / / jaGghAprabhAbAhunizAdivA'ha: saMkhyAdhanuH kSetravibhAntacitra / bahyAdyanantAllibibalyAyo ghaTIghaTAd vetanakarmaNaH kuH // 6 // taacchiilyhetaavnukuultaayaamshlokgaathaapdsuutrmntr-| kumbhakamebhyo'kalahAdavairATATTArazabdAcca gaNaH samAptaH // 7 // nAmnIti yogaH / dhanustilapadmarathAdyarthe ] nakhamucakAkaguhakumudamUlavibhuja-]AdyAH / AdyAkRtyarthaH / saMsthaH saMsthAnAt / zokAdyAdyAdapanudAdeH / zokApanuda putraH AnandakaraNa eva / tundaparimRjo'lasa eva / anyatrANau / [tundaparimArjaH / zokApanodaH / ] vyAghraH nAmni / na zaH / Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 299 tathA prapApradaH / pathiprajJaH / pra kim ? gosampradAyaH // 1 // supyAtaH supa: / dvipaH / samasthaH / sup kim ? sthAtA / ramaH / godaH / kambaladaH / diTaprAdi kim ? gosaMdAyaH / AhvAmaH kim ? svargAhvAyaH / tantuvAyaH / dhAnyamAyaH / gosaMkhyaH / pazusaMkhyaH / asupo'pi prI AdeH kaH, nAjAdi / priyaH / igupAntAt / vikSipaH / utkiraH / kAt prAderAt / prasthaH / suglaH / jJaH / prajJazca / vRdgaNAnte / zvapacAdernAN / devAderna kaH / evaM sarpaH sUdaH // 2 // ___narta ityAdi / [darza / kopa / vraNa / darbha / megha / ] zIlAdernAN / mAMsaM zIlayati, mAMsazIlA / sukhapratIkSA / zAlibhakSA / duHkhakSamA / paya:kAmA / puSpArhA kanyA / dhArhoH / dhAreH / zrIdharaH / hRto'rmaH / asthiharaH zvA / kavacaharo nA / utkSepAd yauvanAdirvayogatiH / vayaH kim ? vastrahAraH / aMzaharaH / rikthaharaH / anukSepe'rthe kim ? bhArahAraH / karNejapaH sUcakaH / stamberamo hastI cet / karNe japitA'nyaH // 3 // kimAdeH kRtraH / [kiGkaraH / [bahukaraH / yatkaraH / tatkara:] naTaH / grahestu dhanurAdeH / dhanugrahaH ityAdi [=ghaTIgrahaH / tomaragrahaH / yaSTigrahaH / zaktigrahaH / ghaTagrahaH / aGkazagrahaH / lAGgalagrahaH / ] . (87) khagamo vihaH khaD / [4 / 1 / 9 / 7 / ] supo gamaH khakhaDau / vihAyaso viha ca nipAtanAt / sutaGgamaH / [turaGgamaH] hRdayaGgamA vAk / [amitaGgamA hastinI / ] bhujaGgamaH / [plavaGgamaH / mitaGgamaH / ] vihaGgamaH / [khaD / ] bhujaGgaH / pataGgaH / vihaGgaH // (88) DaH / [4 / 1 / 9 / 8 / ] supo dhAto mArthe / paJcapAt atyantadUrAcca anantasarvAt sarvatrapattAt suduro Dirarthe deze niso'nye'pi gamo'nta pArAdApyAdanorDezca jane jarAtau / .. ... soH prato nAmnyurago'nyato'pi // 1 // gamaH / atyantagaH / [dUragaH / anantagaH / sarvagaH / sarvatragaH / patagaH / sugaH / dUragaH / Dirarthe / sukhena gacchatyatra sugaH / nigordezaH / nirgato'nyaH / evam antagaH / [pAragaH / ] , anye'pIti dRzyante / bhujagaH / patagaH / vihagaH / vihaGgaH / gurutalpagaH / paradAragaH / grAmaga ityAdi / urago nAmni nipAtyate / anorjanerApyAt / striyamanujAtaH, stryanujaH / pumanujA / : / apsa jAtaH abjaH / mandarajaH / IserajAteH / khedajaM da:khama / azvajAtaH jAteH / prtH| prajA / abhijaH / anujazca / ajaH / anyato'pi parAd dRzyate / dvirjAtaH dvijaH / supsamAsenoktaH / jAtezca / brAhmaNajaH / kSatriyajaM yuddham / buddhijaH saMskAraH / yadvA'nyato'pi dhAtoH / varamAhatavAn varAha: / paTaha: / girizaH / [paritaH khAtA, parikhA / AkhA / upakhA / tathA prahvaH / brahmaSThaH / parivAko vA / paJcapAd matAntarArthaH / anye anyato'pi darzanAt / ata evAniyamaH sUtre // (89) NazcaraH / [4 / 1 / 9 / 9 / ] sapaH / kalyANAcArA strI / / Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 paJcagranthI vyAkaraNam (90) viNDughabhajuhibhyAm / [ 4 / 1 / 9 / 10 / ] tathA staH / [ardhaM bhajate,] ardhabhAk / kAmadughA dhenuH / dharmadughA / na ca / kAmadhuk // 9 // Avazyake karturivAd vrate Nin sAdhorajAteH satate ca zIle / brahmanvadeH pratyuda AsR manyAt sve khazspRzazcAnudakAt kvinApye // 4 / 1 / 10 // vRttam / / (91) Avazyake / [4 / 1 / 10 / 1 / ] avazyabhAvagatau dhAtoH paro Nin syAt / dAyI / avazyaMhArI // (92) karturivAt / [4 / 1 / 10 / 2 / ] kartupamAnAcca dhAtoH / uSTrakozI / dhvAGkSavirAvI / kartuH kim ? zAlIniva kodravAn bhuGkte / ivAt kim ? uSTra: kozati // (93) vrate Nin / [4 / 1 / 10 / 3 / ] arthitvAnivRttau supo dhAtoH / sthaNDila eva zete, sthaNDilazAyI / azrAddhabhojI / (94) sAdhoH / [4 / 1 / 10 / 4 / ] dhAtoH / sAdhukArI / sAdhudAyI / azIle'pi // (95) ajAte: satate ca zIle / [4 / 1 / 10 / 5 / ] AbhIkSNyatatsvabhAvayorajAtisupordhAtoH / kSIrapAyina uzInarAH / uSNabhojI / ajAteH kim ? brAhmaNAnAmantrayitA / na ca / kulmASakhAdAH / / (96) brahman vadeH / [4 / 1 / 10 / 6 / ] azIle'pi / brahmavAdI / alluk cchandortham / (97) pratyuda AsR / [ 4 / 1 / 107] tathA / pratyAsArI / udAsArI // ( 98) manyAt / [ 4 / 1 / 10 / 8 / ] tathA / darzanIyamAnI / sa tasya paTumAnI / sya kim ? paTumAnaH // (99) sve khaz / [4 / 1 / 10 / 9 / ] AtmamAne khazca Nin / paNDitamAtmAnaM manyate, paNDitamAnI / paNDitaMmanyaH / zrimanyaM zriyaMmanyaM vA kulam // (100) spRzazcAnudakAt kvin / [4 / 1 / 10 / 10 / ] supaH spRzeH kvin syAt / ghRtaspRk / mantraspRk / neha / udakasparzaH / kvinaH kutvaM cakArAt / Rtvik / srak / dik // (101) Apye / [ 4 / 1 / 10 / 11 / ] parArtham // 10 // kaGksau samAnAnyatyado dRzo'pIvAd viT sanakraGkhanajaGgamo'daH / kravyAdanannAt kvibanAdvanipvickvanipmano'c tRNvuyuNinsaNAH syuH // 4 / 1 / 11 // vRttam // 101) kaGksau samAnAnyatyado dRzo'pIvAt / [4 / 1 / 11 / 1 / ] samAnAdyupamAnAd dRzo'pi kvin syAd Apye kasau ca / samAna iva dRzyate / sadRk / sadRzaH / sadRkSaH / anyAhaka / [anyAdRzaH / anyAdRkSaH / ] tyadaH / tyadAdi / tyAdRk / [tyAdRzaH / tyAdRkSaH / ] yAdRk / [yAdRzaH / yAdRkSaH / ] ebhyaH kim ? vRkSa iva dRzyate / ivAt kim ? sa dRzyate / Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 301 Apye kim ? sa iva pazyati / Tid DyarthaH / tAdRzI / (102) viT sanakraGkhanajaGgamaH / (4 / 1 / 11 / 2 / ] supo'to viT / [sana] goSAH / vRSAH / [kram / ] dadhikrAH / [khana / ] kUpakhAH / [jan] abjAH / [gama / ] agregAH // (103) adaH kravyAdanannAt / [4 / 1 / 11 / 3 / ] tathA'daH / kravyAt / apakvamAMsabhakSaH / rid vA / kavyAdaH / pakva[mAMsa] bhakSaH / anannAt supaH / AmAt / anannAt kim ? annAdaH // . (104) kvibanAd vanivickvanipmanaH / [4 / 1 / 11 / 4 / ] subasupprAdyaprAdidhAtoranAtaH kvip, AtazcAnye / kvip / parNadhvat / ukhAsrat / vahAya bhrATa [vAhAbhraT] / anAtaH kIm ? kIlAlapAH / vickvipItvaM mA bhUt / vanip / bhUridAvA / ghRtapAvA nau / vijAvA / vic / kSIrapAH, vit / kvanip / sudhIvA / supIvA / prAtaritvAnau / man / sudAmA / suzarmANau / bahulArthe vRttadvayam . grAvastupabhrAjyalaghuvibhAsabhUyestathA sAci ca chidbhidAdeH / satsUdviSadrudhujavikibhiduharAjJIchidogho nuDi brhmvRtr-||1|| bhraNA JaH karmasupuNyapApakarmApyato'gneriha ceH su somAt / kvanipdRzo rAjasahAt kRyodhervanibyajaH syAd bahulAdhikArAt // 2 / / sAci ceti sAdhudharmazIlac teSu cAnyatra ca vRttArdhAt / grAvastut / grAvastutau / pUrityAdi / sadAdi chandAt / suppAdibhyAm / antarikSasat / upaniSat / aNDasUH ityAdi / ghuH eva, luGi brahmabhUta eva, brahmAdereva, kvibeveti caturvidho niyamaH / alaghuH / brahmANaM hatavAn brahmahA / [vRtrahA] // 1 // - [bhrUNahA / ] ebhyaH kim ? taM hatavAn / hanteH kim ? brahmAdhItavAn / bhUte kim ? brahmANaM hanti / [vRtraM hanti / ] kvibeva nAnyaH / abrahmAdezca dRzyate ityanye / madhuhA / ahatezca / brahmavit / akvip ca / brahmaghnaH / vRtrasya hantA / bhUta evArthAt / tathA karmAdeH / [karmakRt sukRt mantrakRt / * puNyakRt / pApakRt / ] trividho niyamo'dhAtuH / anyato'pi / zAstrakRt / akRJo'pi dRzyate / mantravit / akvip ca / mantrakAraH / karmApyato'gneriha ceH / agnyApyAcciJastathA / agnicit / anagneH / zAlAcAyaH / ApyAccitraH kvip na / iheti ApyakArake'gnau cArthe / zyena iva cIyate sma, zyenacit / iSTakAcayaH kim ? kvacid rathacakracit / somApyAt suJastathA / somasut / asomAt tad dRzyate / surAsut / akvip / somaM sutavAn / ebhyaH kvibuktaH / bhUte kvibeva nAnyaH suJaH dRzazcApyAt / sunvA / merudRzvaNaparalokadRzvAnau / rAjApyAt sahatve kRtraH yudhezca NyantAt / rAjAnaM kRtavAn yodhitavAMzca / rAjakRtvA / rAjayudhvA / sahakRtvA / [sahayudhvA / ] yathAsaGgha neSTam / vanibeva yajaH / yajvA / yajvAnau / etadatra bahulAdhikArAt // 2 // pratyakSalakSaNe vyabhicAropadarzanamayuktam / yadAha lakSmAviruddhaM tu samIkSya lakSyaM kAtantralakSmApi samarthanIyam / sallakSmavAcyaM na tu tadviru ddhairlakSyaiH satA tajjJakhasUcidRzvaiH // 3 // (105) actRcNvu / [4 / 1 / 11 / 5 / ] kartari dhAtorbahulaM syuH / Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 paJcagranthI vyAkaraNam pacvacvapo mRcalnadvadeH plaH gagAhaca!risRtRpanibhyaH / / bhRjhaSkaSAdo'pi yathA ca dRSTiH // 1 // tripAt // paca: yAvad AdeH / praghasaH / pUrvAjaNAdyapavAdaH / evaM paktA / pAcakaH / kartA / kArakaH / bahulameva / pAdAbhyAM hiyate, pAdahArakaH / gale cupyate, galecopakaH / nadItyAdi gaurAdau naTac // ____ (106) yuNinsaNAH syuH / [ 4 / 1 / 11 / 6 / ] tathA jasantadvandvAt parebhyo nandAdibhyazcaturthya: krameNa // 11 // nandigrahaghrAjvalatasthako gaH NyuDvrIhikAle ha u vuDa zilpI / nRtkhaH rajo lUprasRto tunAzI: gehe gRhen ghNiNNujisaM klizAdeH / jvAderyu sAdhAvapi dharmazIle'c // 4 / 1 / 12 // paJcapAt // 107) nandigrahaghrAjvalataH / [4 / 1 / 12 / 1 / ] te / eSu SaTpAdadvayaM paJcapadI ca .. NernandivAzermadidUSisAdheH syAd vadhizobherapi nAmni roceH / . dantapsaho'Nezca yujalparambhyo dRpsaMhaSaH krandakRSo janArdaH / vibhISaNaH syAnmadhusUdanazca cittAd vinAzAllavaNaM kulAd dam // 1 // gRhmantrinerakSavapazruzA naJaH yAcyAhasaMvyAhavadavrajo vso-| 'co'cittavatkartRkato viSerlaghuH deze ca bhUte'bhiparerbhuvo na vA / sthAvyAhasaMmardanivezato rudho'vopAdudo bhAsvassaho'parAdhinaH // 2 // ghrAgheTTazadhmA'pi vadvedidhArivitsAtisAhe lippaassudiji-| rdAvo cete nirlipo gaNo'yaM jvagrahaSTvA vyadhataH zvase'N syAt / dunyaH samAsrorava sA ho vRt // 3 // NeH NyantAnnAmni ca / nandayati nandanaH / [vAzanaH / madanaH / dUSaNaH / sAdhanaH / vardhanaH / zobhanaH / rocanaH / ] aNeH / damanaH / [tapanaH / sahanaH / yavanaH / jalpanaH / ramaNaH / darpaNaH / ] samaH / saMharSaNaH / [saGkrandanaH / saGkarSaNaH / ] janAdardeH / janArdanaH evaM cittavinAzanaH / kuladamanaH / lavaNam / NatvaM ca nipAtyate // gaNaH 1 // gRhNAtIti grAhI / mantrI / neH / nirakSI / [nivApI / nizrAvI / nizAyI / ] naJaH / ayAcI / [avyAhArI / asaMvyAhArI / avAdI / avrAjI / avAsI / ] ajantAccittavatkartRkAcca naJaH / akArI dharmasya bAlAtapaH / ahArI / viSijo laghurna vA'tra, deze'rthe / viSayI / viSAyI / evaMbhUte'rthe vA / abhibhAvI / [abhibhavI / paribhAvI / paribhavI / ] sthAyI / [vyAhArI / saMmardI / nivezI / ] rudho'vopAd / avarodhI / [uparodhI / ] udaH udbhAsI / [uvAsI / utsAhI / ] aparAdhI, ityAdi / ini siddhe'cAdi mA bhUt // gaNaH 2 // ujjighraH / dhayaH / pazyaH / dhamaH / prapibaH / dvedIti laghuzrutiH / Tito'to'prAdeH / vedayaH / dhArayaH / govindaH / evaM dAJdhArid vA'NopavAdaH / dadaH / dAyaH / dadhaH / dhAyaH / nilimpA Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 303 nAma devAH / Tit kim ? pravedakaH / pravedaH // gaNa 3 // jvagrahaSTvA / jvav pratyAhAraH / jvalAdi zatR zAsane'c yAvat / ebhyo bhUgrahazca vA Tito'prAdezca / jvAlaH / jvalaH / sAdaH / [sadaH / ] bhAvaH / [bhavaH / ] glAha: / janacaraH / ha: saryAdi / makte'ca / Tita kima ? prajvalaH / [prasadaH / prabhavaH / praglahaH / / vyadhAdenityama / zvasAdezca / vyAdhaH / avatAnaH / niHzvAsaH / iN atyAyaH syAt / zoGa Atazca / avazyAyaH / na kaH / dAyaH / pAyaH / Tito'rthAt / dunyaH / dAvaH / nAyaH / Tit kim ? pradavaH / [praNayaH / ] evaM, saMsrAvaH / AsrAvaH / avasAyaH / avahAraH // gaNaH 4 // (108) thako gaH / [4 / 1 / 12 / 2 / ] gAthakaH // (109) NyuT / [4 / 1 / 12 / 3 / ] gaH gAyanI // (110) vrIhikAle ha u / [4 / 1 / 12 / 4 / ] u nipAtaH / ho NyuT / hAyano vrIhiH / saMvatsarazca / hato'nyaH // (111) vuDDu zilpI nRtkhaH rajaH / [4 / 1 / 12 / 5 / ] ato vuT zilpI cet kartA / nartakaH / [khanakaH / rajaka: I] nlopo nipAtanAt // ___ (112) lUprasRto vun / [ 4 / 1 / 12 / 6 / ] tathA / lavakaH / [pravakaH / sarakaH / ] protA'zilpI / nid akenItyarthaH // ..(113) AzIH / [4 / 1 / 12 / 7 / ] cet dhAtoH vun syAt / jIvatAt, jIvakaH / nandakaH || (114) gehe gRhA / [ 4 / 1 / 12 / 8 / ] gehe'rthe gRhaM sama syAt / gRhNanti [iti] guhA dArAzca / bahulatvAt // -- ( 115) ighNiNNujisaM klizAdeH / [4 / 1 / 12 / 9 / ] krameNaitebhyaH inAdyAH syuH, sAdhvAdau / eSu vRttatrayam jidRkSivizrIparibhUprasUbhyo'vyathAbhyamAbhyAM vamateH prajo vRt / zamvo yujakrIDaduhadruhadviS tyajajbhajo veH kaSakatthalasbhyaH // 1 // sambhAvyapAllaS ca pareH sRdevikSipraTvadeH dahamuhato vyano rudh / AyasyamaH saMjvarasRjpRcebhyaH prAt sRdruvasvadmathato lapAcca // 2 // vyabhyAhano'moS vivaco'tyapAccar prAyo'nyapUrvAdapi rujbhujAdeH / klinindahiskhAda vinAzasUyAt kroSTa divyAbhASparivAdirakSip // 3 // jayI / [darI / kSayI / vizrayI / paribhavI / prasavI / avyayI / abhyamI / vamI / ] yAvat prajavI / vRd gaNAnte / gavAdi / zamvaH / zamAdyaSTabhyaH yujAdezca ghNin / ghit kutvArtham / Nid Araijartham / zamI / [tamI / damI / zramI / bhramI / kSamI / klamI / ] unmAdI / yogI / Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 paJcagranthI vyAkaraNam [AkrIDI / dohI / drohI / dveSI / tyAgI / bhAgI] ityAdi / luk / rAgI / veH parAt kaSAdeH / vikASI, na yuH / [vikatthI / ] evaM [vilAsI] nokaN // 1 // [visrambhI / ] pareH / parisArI / [paridevI / parikSepI / parirATI / parivAdI / paridAhI / parimohI / ] virodhI / [anurodhI / ] AyAsI / [AyAmI / ] samaH / savArI / [saMsargI / samparkI / ] pit rudhAdiH / nyadAdiH / prAt / prasArI / [pradrAvI / ] pravAsI / pravAdI / pramAthI / pralApI] // 2 // vighAtI / abhyAghAtI / amoS / amoSI / amoghI, ityeke / vivekI / aticArI / [apacArI / ] anyapUrvAdapi syAd uktagaNAt / prayAsI / [prayAmI / ] visArI / visaMgI / saMvAdI / vivAdI / anuvAdI / vidAhI / saJcArI / vyabhicArI / vidrAvI / saMvAsI, ityAdi / rujbhujAdeH / rogI / [bhogI / ] AdyAkRtyarthaH / ebhyaH prApastRniprApte dvitIyo gaNaH // klezAdeH NvuH / klezakaH / kozdevi / kit prAdeH / AkrozakaH / paridevakaH / kit kim ? koSTA / . devayitA / vyAbhASakaH / pareH / parivAdakaH / [parirATakaH / parikSepakaH / ] NvuH kim / sAdhvAdau na tRcAdi / gehAdipAdaM vihAya vRttaM paThantyanye / mucAdau grahaH / vRH gRham / zamAderpaNa in / SNuka prAk / ozanikasyApi sAdhvAdau samAvezAt / tatroktam-lakSmAviruddhamityAdi / sAdhvAdyarthasya tu prAyaH samAvezo'pi samucitaH syAt // __ (116) jvAderyu sAdhAvapi dharmazIle'c / [4 / 1 / 12 / 10 / ] sAdhunipuNaH / yo dhAtvartham / sAdhukaroti / dharmo mamAyamAcAra iti pravartate / zIlaM svabhAvaH yatnanirapekSA pravRttiH / eSu kartRSu jvAderbahulaM yuH syAt / api sambandhAt svalakSaNe prApto'pi prAyaH / vikatthanaH / vikatthI, ityAdi / jozcAlazabdArthahalAditadvato'Go'dIkSasUddIpayato'pyakarmakAt / bhUSAkrudhArthAt sRgRdhaH zucajvalAt cakramyadandramya laSAt [padAt] pateH // 1 // akarmakAditi sarvatra sambadhyate / juH sautraH / javanaH / calanArthaH / calanaH / copanaH / zabdArthaH / ravaNaH / zabdanaH / anApyAt kim ? paThitA vidyA / halAdestadvato'GitaH / vartanaH / vardhanaH / bahulameva / paridevanaH / paridevakazca na syAt / halAdiH kim ? edhitA / Adi kim ? jugupsanaH / tadvataH kim ? bhavitA / aGaH kim ? zayitA / anApyAt kim ? vasitA vastram / adIkSAdeH kim ? dIkSitA / sUrdarid vA / sUditA / madhusUdanaH / dIpo ro'sti bAdhakazcet tathA tRto'pi bAdhA syAt / dIpraH / dIpitA / yakArAntAt / knUyitA / mAyitA / bhUSAkudhArthAt / bhUSaNaH / krodhanaH / kopanaH / evaM srAdeH / cAlo'ntAmarthaH / padizcanau ktena bAdhA api nAprAptaH // 12 // kaoNissmidIpkampyajasastamo ro bhAssthezayAyApisakasvaro'pi / midbhAsabhaMsjo ghura makra ghassrat sitkolimApye kuTluNTvRbhikSAt // 4 / 1 / 13 // vRttam // Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 305 (117) kamhiMssmidIpakampyajasasnamo raH / [4 / 1 / 13 / 1 / ] apiyogAt sAdhvAdau / kamAdeH ro'pi yathAprApto'pi prAyaH syAt / kamraH / [hiMsraH / smeraH / dIpraH / kampraH / ajasram / namraH |kmkmperyu ca / [kamanaH / kampanaH / ] snamaH sittvAdApye kartari // (118) bhAssthezayAyApisakasvaro'pi / [4 / 1 / 13 / 2 / ] tathA'to varo'pi / bhAsvaraH / [sthAvaraH / IzvaraH / yAyAvaraH / pesvaraH / kasvaraH / ] yo yaGit yAyAbhAsoryu ca // . (119) midbhAsabhaMsjo ghuraH / [4 / 1 / 13 / 3 / ] tathA'to'tra ghuro'pi / meduraH / [bhAsuraH / bhaGguraH / ] bhaMsjaH sittvAt svayaM kartari / / (120) makraghasasrad / [.4 / 1 / 13 / 4 / ] tathA'taH kit maro'pi / ghasmaraH / [sRmaraH / amaraH // ] (121), sit kelimApye / [4 / 1 / 13 / 5 / ] dhAtostathApyekatra kelimaH syAt / sidatyApyopalakSaNam / tathodAhRtam / svayaM pacyante, pacelimAH mASAH / bhidelimAni kASThAni / Apye kim ? paktavyA mASA jA // (122) kuluNTvRbhikSAt / [4 / 1 / 13 / 6 / ] parArtham // 13 // jalpATTidAkaH tvaragijigaMsuH chidbhisdivetteH kura nshvrsvp-| tRSdhRSjJakaH sthAsnu ca jAgarUkaH vadyajjapo daMzadaho yaGaH kiH // 4 / 1 / 14 // vRttam // (122) jalpATTidAkaH / [4 / 1 / 14 / 1 / ] kuTyAdestathA / Ako'pi Tit syAt / kuTTAkaH / [luNTAkaH / varAkaH / bhikSAkaH / jalpAkaH / ] TidGyarthaH // (123) tvaragiNjigaMsuH / [ 4 / 1 / 14 / 2 / ] tatheNAdeH tvarAyukte / itvaraH / [jitvaraH / gatvaraH / sRtvaraH / ] gamaH tRn saN ka ca // (124) chidbhisdivetteH kura / [4 / 1 / 14 / 3 / ] tathA'taH kuro'pi / bhicchidoH sittvAd Apye kartari / vettiH jJAnArtho, na lAbhAdyarthaH / chiduraH / [bhiduraH / viduraH / ] yattu 'doSAndhakArabhiduro dRptAripakSacchiduraH' iti tanmate'sit / 'bhidvettichidbhyaH' [iti ca] pAThaH // (125) nazvarasvatRSdhRSjJakaH sthAsnu ca / [4 / 1 / 14 / 4 / ] nazeH / nazvaraH, Tit / svapitRSernajid nipAtyate / svapnak / tRdhR najau / [tRSNak / dhRSNak / ] sthAsnu ca // (126) jAgarUkaH / [4 / 1 / 14 / 5 / ] Uko'pi tRtvajAgarteH tathA / jAgarUkaH // (127) vadyajjapo daMzadaho yaGaH / [4 / 1 / 14 / 6 / ] tathA'to yaGntAd Uko'pi / vAvadUkaH / [yAyajUkaH / ] evaM [jaJjapUkaH / dandazUkaH / dandahUka:] zatruH // . (128) kiH / [4 / 1 / 14 / 7 / ] parArthaH // 14 // . sahvahvalaH pApatidAtRjaGgaM jo liDvaduNko lssbhuuvRssdvi-| kaM sRpatasthApada Aru vaJcya AzaMsabhikSvindisaniccha U ru: // 4 / 1 / 15 // vRttam // .' paJca.-39 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 paJcagranthI vyAkaraNam ___ (128 ) savacalaH / [ 4 / 1 / 15 / 1 / ] tathA'to yaGantAt kiH / sAsahiH / [vAvahiH / cAcaliH // (129) pApatit / [4 / 1 / 15 / 2 / ] pateryaGantAt kiH / [pApatiH / ] nIgabhAvo nipaatyte| t ghatpratyAhArArthaH // (130) AtRjaGgaM no liDvat / [ 4 / 1 / 15 / 3 / ] tathA'taH ki liDvat syAt / aat| .. papiH somam / dadirgAH / R / cakriH / sasriH / mamriH / jan / jajJiH bIjam / gamaH / jagmiH. grAmyaM nA / han / jaghniH vRtram / liTvaviSkidArtham // (131) uNko laSabhUvRSadvikasRpatasthApadaH / [4 / 1 / 15 / 4 / ] tathA'taH uNko'pi NintArthaH / uktaH syAt / apalASukaM vRSalasaGgatam / yu ca / apabhAvukaH prabhaviSNuH / varSaka: / dvItyanantaram / gamhanibhyAm / AgAmukaH / AghAtukaM bAlakasya sUtram / kAmukaH / kamitA / prasArukaH / prapAtakaH / sthAyukaH / prapAdukaH // (132) Aru vaJcchyaH / [4 / 1 / 15 / 5 / ] tathA vandizrIbhyAm AruH / vandAruH / [zarAruH // ] (133) AzaMsabhikSvindisaniccha u: / [4 / 1 / 15 / 6 / ] tathA'taH urapi / AzaMsuH / [bhikSuH / vinduH / san / cikIrSuH / jugupsuH / yu ca / icchuH // .. (134) ruH / [4 / 1 / 15 / 7 / ] parArthaH // 15 // zatsatsidheDDastrasigRdhRSakSip knuparlAjibhUH snuH spRhizIpaterday / gRhyAlubhIkrukluka ceSNu bhUbhyastRNNiNe ca ktavatuzca bhUte // 4 / 1 / 16 // vRttam // (134) zatsatsidheDDaH / [ 4 / 1 / 16 / 1 / ] tathA'taH rurapi / zaduH / [sadruH / seruH / dhAruH / dAruH // ] (135 ) trasigRdhdhRSkSip knuH / [ 4 / 1 / 16 / 2 / ] tathA'taH kit nuH / [trasnuH / gRdhnuH / dhRSNuH / kSipnuH // ] (136 ) glAjibhUH svaH / [ 4 / 1 / 16 / 3 / ] tathA'taH kit snuH / glAsnuH / [jiSNuH / bhUSNuH // (137) spRhizIpaterdayagRhyAluH / [4 / 1 / 16 / 4 / ] tathA'taH AluH / spRhayAluH / [zayAluH / ] patayAluH / dayAluH / gRhayAluH // (138) bhIkrukluka ca / [ 4 / 1 / 16 / 5 / ] bhiyastathA kit rulukau staH / bhIruH / bhIrukaH / latvaM vA / bhIlukaH // (139) iSNu bhUbhyaH / [4 / 1 / 16 / 6 / ] tatheSNurapi bhUbhyaH / iha cArdhe Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 307 - bhUbhrAjacada'dhurucyapatrapotpacyunmado jan sahalaM nirAkRJaH // 1 // bhaviSNuH / [bhrAjiSNuH cariSNuH / vartiSNuH / vardhiSNuH / rociSNuH / apatrapiSNuH / ] [utpaciSNuH / utpatiSNuH / unmadiSNuH / prAdiSyato jan // prajaniSNuH / sahiSNuH / alaGkariSNuH kanyAm / nirAkariSNuH zakram // (140) tRn / [4 / 1 / 167 / ] ca tathA dhAtoH syAt / gantA khelaH / kartA vikaTaH sAdhau / vadhUm UDhAM muNDayitAraH zrAviSThAyanA bhavanti / zrAddhe siddhe apahartAra AhvarakAH, dharme / kartA kaTAn / vaditA janApavAdAn, zIle // (141) NiNe ca / [4 / 1 / 16 / 8 / ] dhAto: Nit syAd RNe vAcye / zataM dAyI / punarNi trartham / cakAra: sAdhvAdyanukarSA vA nottaratra / (142.) ktavatuzca bhUte / [4 / 1 / 16 / 9 / ] bhUte'rthe dhAtoH ktavatuH syAt / gatavAn / mAM zAyitavatI / udigit kAryArtham // 16 // tApye ca jRbhyo yudhizAsdRzAd dhRSmRSoryu bhAvAmi kha bhUkRJo'cce / karbarma ISatsuduro'pi kRcchrakRcchrAcca yaNyakyabajAzvyaNAdeH // 4 / 1 / 17 // vRttam // (143) tApye ca jabhyaH / [4 / 1 / 17 / 1 / ] jrAderbahulaM bhUte'bhUte'pi kartaryApye ca yathAprAptaM ca ktaH syAt / atrApi vRttam jazIzliSasthA''svaso jatruhezcArambhe khanApyADDirivApyadarthAt / / bhAvAmipUje jimidAdito'smin sambhAvyahetvozca bhaviSyati kaS // 1 // .. pAdo bhUtakartari asyeva / anujIrNo nA tAm / anujIrNA nA sA / jIrNaM nA / adhizayitaH zayyAM nA / adhizayitA nA sA / evam, AzliSTo guruM nA / [AzliSTo guruA / upasthitaH [guruM nA / upasthito gururlA / ] upAsitaH / [guruM bhavAn / upAsito gurubhavatA / ] anUSitaH [guruM bhavAn / anuSito gururbhavatA / ] anujAto'nyaM nA [anujAto'nyaH nA / ] ArUDho vRkSaM nA / ArUDho vRkSo brA / ] ete sApyAH prAdeH / yathA, atizete tvAM, tadAkAGkSA vA / yathAjirohe: / Aruhestvamityarthe / NyantA vA / yathAgni janitaH / iti vacanam / cArambhe / kriyAprArambhe ca kartari yathAprAptaM ca ktaH / prakRto nAM nA / [prakRto] sa trA, vA / prakRtaM nA / prabhukto nA odanam / [prabhukta odanaH nA / prabhuktaM nA / ] khaanApyAGDiri ca / khidgatyarthAdanApyAcca Diri, AdhAre kartAdau ca / idameSAM yAtam / yAtAste grAmam / yAtastaiAmaH / yAtaM taiH / idameSAmAsitam / Asito nA / AsitaM nA / nAstyApyam / adarthAt / AhArArthAdAdhArAdAvakartari, pArthakyAt / AJceti / anyathA'jUpAt / idameSAM bhuktamodanasya / bhukto'sau nA / bhuktaM nA / kathaM bhuktAH pItA: gAva [iti] ? arza Adyanidityeke / bhAvAmibhUte dhAtoH / Asitam [eSAm / AsitA te / AsitaM taiH / ] kRtaH kaTo nA / pUjityAdi / pUjArthajJAnArthe cchArthetrimatjyanvan ca, ebhyaH / AdizabdAcchIlitAdibhyazcAsminniti vartamAne laTaH kAlakartAdau / rAjJAM pUjitaH, arcitaH, jJAta:, buddhaH, mataH / iSTo'bhipretaH sa mataH / jItaH / minnaH / dhRSTaH / [kSviNNaH / bhIta: / ] tathA Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 paJcagranthI vyAkaraNam zIlito rakSitaH kSAnta AkRSTo juSTa AsitaH / ruSTazca ruSitaH suptaH lipto'bhivyAhato mRtaH / hRSTatuSTau kamestRptaH zayitaH saMyatodyatau // 2 // SaTpadI // kameH kAnta ityAdi / sambhAvanIye'vazyaMbhAvitayA'todvatau cArthe dhAtorbhaviSyati kAle / dRSTazced gururbhojitastena / yadi drakSyatvavazyaM bhojayiSyatItyarthaH / vRSTazca devaH sampannAH zAlayaH / zrutazceccauro ghAtitastena / kaSa / sAmAnyarthaH / kaSTam // gaNaH // (144) yudhizAstazAd dhRSmRSo yu bhAvAmi / [4 / 1 / 17 / 2 / ] ebhyo'pi kRcchrAkRcchrArtheSadAdiparebhyo bhAvApyayoyuH syAt / ISadyodhanaH / suyodhanaH / duryodhanaH / evamAt / ISatpAnaH somo nA / ISaddAno gauA / ISatsthAnaM nA / kRcchretarAt kim ? ISaddAtavyaH / durdeyaH / duH pApArthaH / ISadAdeH kim ? kRcchreNa deyaH / (145) kha / [4 / 1 / 17 / 3 / ] syAt tathA dhAtoH / ISacchayaM brA / ISatkaraH kaTo vrA / khit parArthaH // (146) bhUkRJo'cce karjamaISatsuduro'pi kRcchrakRcchrAcca / [4 / 1 / 17 / 4 / ] tathA bhUkRJaH khit kintvacceH cavyarthAt / krameNa ka_pyAbhyAM parAcca / anISadA Dhyena bhUyate nA / ISadADhyaMbhavaM nA / [svADhyaMbhavaM nA / durADhyaMbhavaM nA / ] anISadADhyaH ISadADhyaH kriyate nA, ISadADhyaGkaro nA / [svADhyaGkaro nA / durADhyaGkaro nA / ISatkaTaGkarANi tRNAni nA / kaJamaH kim ? ISadbhUyate / [subhUyateH / dUrbhUyate / ] cvyarthAt kim ? svATyena bhUyate // (147) yaNyakyabajAzvyaNAdeH / [4 / 1 / 17 / 5 / ] ajAdyA asvAdINAdeH krameNa yaNya kpay syAd bhAvAmi, kvacit kartAdau ca / triSu dodhakavRtte te dodhakaM saptapadI accati yajyati zassahi zaktaka poSTyamagadmadacatyagurau mAG / At khana eTTa tu matyupasaryA subvadamA saha u.. prabhuvaizyau // 1 // vikriyagaya paNavaDha AvAraNe ghaG vahamajuH karaNe ca saGgate / vAplAvyapAtyau vacanIyaprAdupasthAnIyabhavyApyatha tu jano'thagaH // 2 // AsuyuvapratisayupicamatRbh pANisRjaH smvaahlo'shnvaa-|| kazyaka oH paricAyyasamUhyAgnAvupacAyya ito'tra ca cityA // 3 // sAnnAyyadhAyyau ghRtasAmidhenyonikAyyapAyyau ca nirAsamAne / praNAyya cAsaMmatadakSiNAgnyoH saMcAyya cet syAt kratu kuNDapAyyaH // 4 // iNstudRvR SzAsRdupAntAt klRptRtanAmni bhRsaMbhRkRzaMsi / vRSmRjiduguhisupvadabhAve haMhatanUH dhanakupyaghRtAyAm // 5 // Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 309 . bhe puSyasiddhyau uda uddhyabhidyau yugyaM ca patre hali muJjakalke / jityA vipUyo'tha vinIyapakSyAbAhyAM padAsvairiNi tu graha: syAt / mRSodyasUryo'vyatharAjasUyaH kSayyaprayojyau ca niyojyajayyau / zakye ca gAtheti ca kRSTapacyAH // 6 // acaH / ceyam / lavyam / cikIrNyam / evaM, catyam / poH pavAt / vapyam / gopyam / TidaprAdeH / yamyam / [gadyam / madyam / ] caryam / Tit kim ? prayAmyam / [pragAdyam / pramAdyam / cari sAGa / Acaryo dezaH / agarau kima ? AcAryaH / Ata khano'nta ecca / deyama / kheyama / kvacinnipAtanaM cAtaH / RtumatI prAptakAlA cet [prajane], upasaryA gauH / [upasaryA] vaDavAdi / upasAryA'nyA / supaH Tito vadaH / brahmavadyam / iNAdau, brahmodyam / supTit kim ? vAdyaH / abhivAdyaH / evam amA saha vasatau asyAM candrArko, rid vA NyaH / amAvAsyA / [amAvasyA / ] u: aryasvAmivaizyazca / Aryo'nyaH // 1 // ___paNyaH paTAdiH vikreyazcet / avadyaM gaya~ pApaM cet / pANyam, anudyam anyat / vRJaH varyA niSedhye'rthe / zatena varyA, lakSaNa vA / vRtyA'nyA / bahulatvAt striyAmeva / vAryA RtvijaH / ato'tra gaNe ghaGgrahaNe na gRhyate SaSThyartham / vahantyanena vA zakaTam / karaNaM kim ? vAhyam / ajuH / naJo juSaH kartari ca / ajaryam AryasaGgatam / saGgate kim ? ajaritA paTaH / ato vA kartari ca bahulaM ca / AGaH dvau yAt / kartari [AplAvyaH / ApAtyaH / ] pravacanIyaH / [upasthAnIyaH.] abhyaH / [bhavyaH / janyaH / ] geyo nA sAmnAma / bhAvAmi ca / geyaM sAma nA / AplAvyAdi ghadarthaM, karbarthaM ca / gaNaH // 2 // ____ AG sunoti tyu / anAvazyake ca, asAvyam / evaM, pANisA [rajjuH / ] samavaH / samavasaryA rajjuH / AbhyAM kim ? sRjyam / RvarNahalantAd dhAtoH / hAryam / pAkyam / vAkyam / aznoteH oH uvarNAntAd Avazyake'rthe / bhavyam / avazyabhAvyam / aznu kim ? avazyastutyaH / Avazyake kim ? davyam / agnau vAcye ito'gneH paro'tra cAgnAvarthe cityA syAt / cityo'gniH / agnicayanam / agnicityA / agnicayanamanyat // 3 // ___ evaM, sAnnAyyaM ghRtaM, haviH / dhAyyA sAmidhenI / RkzaMsatizca rUDhyA / saMneyaM, dheyaM cAnyat nikAyyo nivAsaH pAyyaM mAnam / niceyaM, meyaM cAnyat / prAGbhyAM nAyyaH / praNAyyo'saMmatazcaurAdiH / praNeyo'nyaH / kathaM praNAyyAya putrAya brahma brUyAt / anabhilASazcAsaMmatiH / AnAyyo dakSiNAgniH / AnAyo'nyaH / saJcIyate'tra kuNDaizca pIyata ityarthe saJcAyyaH, kuNDapAyyaH, kratuzcet / asubcchando'rtham / kratu kim ? saJcayaH / kuNDapAnam / dvitIyo gaNaH // 4 // ityaH / iG / vRG / upeyam / vAryA RtvijaH / bahulameva / anivAryo gajairanyaiH svabhAva iva dehinAm / RdupAntAt / vRtyam / vRdhyam / nAbhyAm / kalpyam / cartyam / bhRtyaH / anAmni kim ? bhAryA nAma kSatriyAH / nAmnyapi striyAM kyabasti cet tasya bhAve vidhAnAt / saMbhRjAdeH rid vA / saMbhRtyaH / saMbhAryaH / evaM, [kRtyam / kAryam / zasyam / zaMsyam / vRSyam / varNyam / mRjyam / mAryam / duhyam / dohyam / guhyam / gohyam] supaSTito vadaH / satyodyam / [satyavadyam / ] Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 paJcagranthI vyAkaraNam sup Tit kim ? abhivAdyaH / tathaiva hanteH hata ca / brahmahananaM brahmahatyA / strIhatyA / bhuvazca / . brahmabhUyaM devabhUyaM gataH / tattvaM prAptaH / bhAve kim ? zvaghAtyaH / sup Tit kim / bhavyam / prabhavyam / ghAtopaghAtau vartete / Nyo na bahulatvAt / jayAdityo'pyAha-Nyo nAnabhidhAnAt' [kAzi 3 / 1 / 108] / ghAtyam, upaghAtyamityanye / pratyudAharanti / kupyaM, dhanaM cet / AjyaM, ghRtaM cet / gopyaM mAyaM cAnyat // 5 // bhAdau puSyAdi nipAtyate / bhe kim ? poSaNaH / sedhanaH / ujjhatyudakam / bhinatti kUlAni / uddhyaH / bhidyaH] nade kim ? ujjhitA / bhettA / patraM vAhanam / [patraM] kim ? yogyaH / halyAdau kim ? jetyam / vipacyaH / vineyaH / pakSyAdi / graha: kyap / tvadgRhyAH / madgRhyaH / tatpakSAzritaH [ityarthaH / ] grAmagRhyA strI, senA vA / tadbAhyA [ityarthaH] At kim ? grAmagrAhyaH / [pratigrAhyam / apigrAhyam / ] pragRhyam, padaM yasyAvagraha: kriyate sandhervA'ci / avagRhyakA ime / paratantrAH / [ityarthaH / ] / zakyArthe / zakyaM kSetuM, kSayyam / [jayyaH / krayyaH / ] zakye kim ? . kSeyaH / prayojyaH / [niyojyaH / ] jeyaH / kRSTe pacyante, kRSTapacyAH zAlayaH // 17 // vAstavyakartA sidanIyatavyau parApare vA naJalaGkhalau ktvA / meDekakatroH prathamAdive NaM no yadyadhAtau tu tumasti kAlaH // 4 / 1 / 18 // vRttam // (148) vAstavyakartA / [ 4 / 1 / 18 / 1 / ] ced vasati, vAstavyaH // (149) sit / [ 4 / 1 / 18 / 2 / ] sit kelimo'tra yadartham / avazyaM pacelimA mASAH // (150) anIyatavyau / [4 / 1 / 18 / 3 / ] bhAvAmi ca dhAtoH staH / zayanIyam, AsitavyaM nA / karaNIyaH, kartavyaH kaTaH / tathA, snAnIyaM cUrNam / dAnIyo nA / (151) parApare'rthe / [ 4 / 1 / 18 / 4 / ] paraH ktvA'pUrvo'pi syAt / aprApya nadI parvataH / paranadIyogena parvato viziSyate / atikramya parvataM nadI / aparaparvatayogana nadI vizeSyate / atyena gamyamAne dhAtau ktvA / pravizya piNDIm iti matAntare // (152 ) vA naJalaGghalau ktvA / [ 4 / 1 / 18 / 5 / ] pratiSedhArthAlaGghalAvupapade dhAtorvA ktvA syAt / alaGkRtvA / alaM kRtena / khalukRtvA / [khalu kRtenaM / alaM bAle ruditvA / nabarthe kim ? alaGkAraH / anayoH kim ? mA kArSIH / GirasamAsArthaH // (153) me DekakoM : prathamAt / [4 / 1 / 18 / 6 / ] meGo'pUrvArthamekakartRkayoH vyApArayoH pUrvatiG ktvA vA / apamitya yAcate / apamAtuM yAcate / yAcitvA'pamayate / tathA, bhuktvA yAti / bhaktA pItvA gataH / ekakoM: kim ? bhaktavati tvayi sa yAti / prathamAt kim ? bhuGkte pibati (154) ive / [4 / 1 / 18 / 7 / ] ekakoMyugapadvyApArayorapi pUrvAd ivi ca pratIyamAnAd vA ktvA / mukhaM vyAdAya svapiti / akSiNI nimIlya hasati / saMskRtya jalpati / ivAt kim ? gacchati jalpati ca // Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 311 (155) Nam / [4 / 1 / 18 / 8 / ] tathA dhAtoH, ktvA vA / bahulArthaM vRttacatuSTayaM saptapadI AbhIkSNyapUrve prathame tathA'gre tenopadezazca gitorma aikye / Gau copapIDpArzvaru dhAt pramANAsattyostvarAsairami vA dhruve'Gge // 1 // kleze ca nAmni graha Aditazca kAle'ntare vA'sutRSo yaGi sk-| ndatyed vizeH ktvA ca bhuvo'pi tUSNImi cAnulomye'nvaci kuzca to'Gge // 2 // nAdhArthatoccairapi tiryaco'nto vAdAvaniSToktiSu khi NumadhyaH / svAdarthataH krozi ca anyathaivaM kathamittha[ me] bhyo'pi anarthakAcca // 3 // tathAyathAbhyAmasahottare ca jIvvindateryAvati vidRzibhyAm / kArye ca carmodaratazcaM pUreva'vRSTimAne vasanArthaknopeH // 4 // piSu zuSkacUrNAdanu so'ci rUkSAjjIvagrahAccAkRta kuH samUlAt / ghnaH kaS Ni mUlAcca ivAntakartuH pUzuSTa UrdhvAt puruSAd vahaH syAt / jIvAnnazo ghnaH karaNAt piSastu snehAt karArthAd grahavartitaH puSaH / svArthAd Gi bandhnAmni ca saprapAd vRt // 5 // AbhIkSNye / bhojaM bhojaM yAti / bhuktvA bhuktvA vrajati / pUrvAdyupapade ca / pUrvaM bhoja, pUrva bhuktvA vA yAti / evaM prathamaM [bhojaM bhuktvA vA yAti / ] agre / [bhojaM bhuktvA vA yAti / ] teneti karaNa upapade upadaMzazca na vA TeMti samAsaH / mUlakopadaMzaM bhuGkte / mUlakenopadaMzaM bhuGkte / mUlakenopadazya bhuGkte / tena kim ? mUlakamupadazya bhuGkte / gito hiMsArthAt tathApyasyaikatve sati / daNDopaghAtaM, [daNDenopaghAtaM, daNDatADaM, daNDena tADaM] gAzcAlayati nA / arma aikye kim ? daNDenopahatya cauraM gAzcAlayati / GauM rya copapade utpIDAdestathA / pArzvayorupapIDaM, [pArvopapIDaM, pArvAbhyAmupapIDaM, pArvAbhyAmupapIDya vA] zete / ktvA ca / evaM, pANAvupakarSaM [pANyupakarSa, pANinopakarSa, pANinopakRSya vA] gRhNAti / vraja uparodhaM [vrajoparodhaM, vrajenoparodha, vrajenoparudhya vA] gAH zAdayati / iyattAsanne'rthe, tathA Gau dhAtoH / vyaGgale utkarSa, [vyaGgalotkarSa, vyaGgalenotkarSa, vyaGgalenotkRSya vA] kASThaM chindhi / kezeSu grAhaM, [kezagrAhaM, kezAhaM, kezairgRhItvA vA] yudhyante / GauM kim ? vyaGgalamutkRSya / pramANAsattyoH kim ? daNDaM tyaktvA gataH / tvarAsauM / tvarAgatau tathA paJcamyAM dhAtoH / zayyAyA utthApa, [zayyotthAyaM, vA] yAti / [evaM nAma tvarate yadavazyaM kartavyamapi nApekSate, zayyotthAnamAtramAdriyate / randhrApakarSa, randhrAdakRSya vA payaH pibati / / tvarA kima ? AsanAdatthAya yAti / rami ca / yaSTigrAhaM [yaSTi grAhaM. yaSTi gahItvA vA] yudhyante / evaM te tvarante [yat] praharaNAnyapi nApekSante / kSibhrA'mRte dde| svAGge rami tathA dhAtoH / dhruvoH vikSepa, [bhrUvikSepaM jalpati / akSiNI kANam, akSikANaM] jalpati / adhruve kim ? utkSipya ziraH kathayati // 1 // pIDAgato, Apye'Gge tathA / urAMsi pratipeSam, [ura:pratipeSaM vA] yudhyante / kRtsnamuraH Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 paJcagranthI vyAkaraNam prapIDyetyarthaH / kleze kim ? ura: pIDayitvA zete / nAmApye graherAdizazca tathA / nAmagrAhaM, [nAmAni grAhaM vA] dadAti / nAmAdezaM / [nAmAnyAdezaM vA] / kriyAvicchedagatau kAle'mi tathA'sutRSaH / dvyahAtyAsaM, [vyahamatyAsaM vA] vyahatae~, [vyahaM tapaM] gAH pAyayati / atikramyAhrI pAyayati [ityarthaH] yaGi bhRzAbhIkSNye tathAmi skandAdeH samAsenoktatvAnna dviruktiH, vAkye syAt / gehAvaskandaM, gehaM gehamavaskandaM, gehamavaskandamavaskandam Aste / ktvA ca / [gehamavaskandya, gehamavaskandhAvaskandyAste / ] evaM, gehAnuprapAdaM, [gehamanuprapAdaM, gehamanuprapAdamanuprapAdaM, gehaM gehamanuprapAdam / gehAnuprapAtam / ] gehAnupravezamAste / yaGi kim ? gehaM pravizya bhuGkte / tUSNImi bhuvo Nam / ktvA vA / ktvA samAsavikalpArtham / tUSNIMbhAvaM, tUSNIbhUya, tUSNIbhUtvA Aste / tathA'nvaci bhuva AnulomyArthAH / anvagbhAvam [anvagbhUya, anvagbhUtvA] Aste / Anulomye kim ? anvagbhUtvA sthitaH / to'Gge / tasantaH svAGge tathA kRtraH bhuvazca / mukhataH kAraM gataH / [mukhataH kRtya gataH / mukhataH kRtvA gataH / ] pRSThataH kAraM, [pRSThataH kRtya, pRSThataH kRtvA, pRSThato bhAvaM, pRSThato bhUya, pRSThato bhUtvA] gataH / aGge kim ? sarvataH kRtvA gataH / taspratyayaH kim ? mukhe tasyati mukhataH kRtvA gataH // 2 / / adhye / dhyarthAnnAdhArthAt kRbhuvastathA / nAnAkAraM, [nAnAkRtya, nAnAkRtvA, nAnAbhAvaM nAnAbhUya, nAnAbhUtvA] / vinAkAraM, [vinAkRtya, vinAkRtvA / vinAbhAvam / ] dvidhAkAraM, [dvidhAbhUya, dvidhAbhUtvA / dvidhAkRtya, dvidhAkRtvA, dvidhAbhAvaM gataH / ] dvaidhaMkAraM, [vaidhabhUya, dvaidhaMbhUtvA, dvaidhaMkRtya, dvaidhaMkRtvA, dvedhaMbhAvaM] gataH / arthAt kim ? nAnAkRtvA kASThAni gataH / tiryacaH kuH / tau ante kriyAsamAptau / tiryakkAra, tiryakRtya, tiryakRtvA gataH / samApya gataH [ityarthaH / ] ante kim ? tiryak kRtvA kASThaM gataH / vAdau kutsnau anabhipretAkhyAgatau / brAhmaNa ! putraste jAtaH [kiM tarhi vRSala !] nIcaiHkAraM, [nIcaiHkRtya, nIcaiHkRtvA] AcaSTe / uccai ma priyamAkhyeyam / brAhmaNa ! kanyA te garbhiNI / uccaiHkAraM, [uccaiHkRtya / uccaiHkRtvA] AcaSTe / nIcairnAmApriyamAkhyeyam / aniSToktau kim ? nIcaiH kRtvA / avyantA'tIkArAt svAdvarthApyAt kRjo Nam cAsa ca / khivat / punarNam nityavRtyartham / asvAduM svAduGkAraM, svAduM kRtvA bhuGkte / sampannaGkAraM, [sampannaM kRtvA] / lavaNAraM, [lavaNaM kRtvA] ca / acvyaH kim ? svAdUkRtya / svAdvIMkRtya / Akroze maH kuH khi Num / caurastvamasItyAkrozati / cauraGkAraM, [cauraGkRtya,] dasyuGkAraM [dasyuGkRtya] ataM tamAha / ca khidartham / anyathAdeH, anarthakakuH tathA / anyathAkAraM bhuGkte / [evaGkAraM bhuGkte / kathaGkAraM bhuGkte / itthaGkAraM bhuGkte / ] ktvA / [anyathAkRtvA bhuGkte I] anyathA bhuGkta ityarthe nAnarthakatvam / asti cauktArthAnAmanuvAdatayA prayogaH / anarthAt kim ? anyathAkRtvA ziro bhuGkte // 3 // asahottare'sUyAprativacane yathAtathAbhyAM kustathA / yathAkAramahaM bhokSye tathAkAramahaM bhokSye kiM tavAnena / atra kim ? yathAkRtvAhaM bhokSye tathA drakSyasi / nyagvati kim ? yathAkRtvAhaM ziro bhokSye tathAkRtvA bhokSye kiM tava / Namvidho ktvA ca / tathA yAvati jIvati vinderNam / yAvajjIvamadhIte / yAvadvedaM bhuGkte / yAvallabhate / [tAvadbhuGkta ityarthaH] / vididRzeH kAtsnye'rthe'mi / brAhmaNavedaM bhojayati / [yaM yaM brAhmaNaM jAnAti taM taM] sarvaM bhojayatItyarthaH / kanyAdarza varayati / kAtsnrye Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 313 kim ? brAhmaNaM dRSTvA bhojayati / evaM, carmapUramAstRNAti / udarapUraM bhuGkte / viditi pUre rU illuk ca / vRSTiMpramANe'rthe / goSpadapUraM, [goSpadapaM] vRSTaH / sItApre, [sItApUraM vRSTaH] mUSikAbilapUra, [mUSikAbilapra]taram / evaM [mUSikAbilapra] tamaM [vRSTaH] / vasanArthAt knopeH / vastraknopaM, celaknopaM vRSTaH // 4 // zuSkAdeH piSaH / itaH sadhAturaprabudhyate / zuSkapeSaM pinaSTi / [cUrNapeSaM pinaSTi / rUkSapeSaM pinaSTiH / ] evaM, jIvagrAhaM gRhNAti / evam, akRtakAraM karoti / samUlaghAtaM hanti / nirmUlakASaM kaSati / samUlakApaM kaSati / ivArthAcca kartuH / kartRzcApyAcca dhAtostathA upamAne'rthe / aja iva naSTaH, ajanAzaM naSTaH / ghRtavighAyaM, ratnanidhAyaM vA nihitaH / UrdhvapUraM pUryate / UrdhvazoSaM zuSyate / UrdhvaM pUryate, zuSyati cetyarthaH / puruSavAhaM vahati / jIvanAzaM naSTaH / karaNAd hanteH / pANighAtaM vedi hanti / pAdaghAtaM bhUmiM hanti / tAbhyAM hanti [ityarthaH] / snehAt karaNAt piSaH / udapeSaM pinaSTi / evaM, karagrAhaM gRhNAti / hastavartaM vartayati / svArthAdAtmIyadhanajJAtivacanAt karaNAt puSeH / gopoSam / mahiSIpoSam / dhanapoSam / raipoSam / pitRpoSam / mAtRpoSaM puSNAti / Dirbandh / AdhArAd bandhaH / cakrabandhaM baddhaH / cakra baddha ityarthaH / nAmni ca bandhaH / krauJcabandhaM baddhaH / caNDAlikAbandhaM baddhaH / aTTAlikAvandhaM badaH / mayUrikAbandhaM baddhaH / bandhavizeSasaMjJA / vRd gaNAnte // 5 // (156) no yadyadhAtau tu / [ 4 / 1 / 18 / 9 / ] yacchabdaprayoge dhAtvantarAnAkAGkSAyAM svAdiH ktvANamau na staH / yadayaM bhuGkte tato vrajati / adhAtau kim ? yadayaM bhuktvA vrajati, adhIte : tataH param / (157) tumasti kAlaH / [ 4 / 1 / 18 / 10 / ] parArtham // 18 // jJAglArhazakraMsahalabhrabhArthe dhAtostadarthe Nva ca kartRbhAve / te dhAtuyoge tRnaporatulyo jo'tu tsvapoH zAnazatRkriyAyAH // 4 / 1 / 19 / / vRtam // - (158) jJAglArhazakakaM sahalabhrabhArthe / [ 4 / 119 / 1 / ] jJAderbhAve tum syAd astyAdyartha upapade / asti, bhavati, vidyate bhoktuM kAlaH samayaH / velA'vasaro bhoktum / jJAnArthe / jAnAtyavaMgacchati bhoktum / glAyatyalasyate bhoktum / arhati, yogyo, ghaTate, bhoktum / zaknoti, zakta:, alaM. paryAptaH, prabhuH, pragalbho bhoktum / prakramate bhoktum / asahate, labhate, Arabhata bhoktum // (158) dhAtostadarthe / [4 / 1 / 19 / 2 / ] dhAtoH tum syAt tatkriyAprayojane dhAtau pare / bhoktuM vrajati / adhyetuM yAti / dhAtau kim ? bhikSiSye ityasya jaTAH / tadarthe kim ? dhAvataste patiSyati daNDaH / bhaviSyatyarthAt / (159) Nva ca kartR / [ 4 / 1 / 19 / 3 / ] tathA kartari / bhojako vrajatyodanam / edhAnAharako yAti / na tRyAdiH SaSThi // (160) bhAve / [4 / 1 / 19 / 4 / ] hitAya te dhAtoH syuH dhAtau tadarthe / pAkAya vrajati / paJca. 40 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 paJcagranthI vyAkaraNam paktaye, pacanAya vrajati // (161) te dhAtuyoge / [4 / 1 / 19 // 4 / ] dhAtvarthAnAM yoge vizeSyavizeSaNabhAve sati te yathAkAloktA api pratyayAH sAdhavaH syuH / agniSTomayAjyasya putro bhavitA / kRtaH kaTa: zvo bhavitA / bhAvikRtyamAsIt / bhUtakAlAdi bhaviSyatikArAdinA sambadhyamAnaH sAdhuH syAt / vizeSaNaM vizeSyakAlamevAnurudhyate tena pratyayaH / ta iti pratyayAH / atastaddhitAzca dhAtusambandhe kAlabhede syuH / gomAnAsIt, bhavitA vA // __ (162) nRnaporatulyaH / [4 / 1 / 19 / 6 / ] astriyo vihito'samAnarUpo'pavAdapratyayaH bahulaM syAt / vikSepakaH / vikSeptA / vikSipaH / atulyaH kim ? ApyAdaN supaH / prAyAtaH kaNvagodaH / nAnubandhakRtamasArUpyam / astriyAM kim ? striyAM ktin / para aH bAdhaka eva / cikIrSA // ( 163) jo'tR / [4 / 1 / 19 / 7 / ] jRSo'tR syAt / jarat / jaratI // .. (164) tsvapoH zAnazatR / [4 / 1 / 19 / 8 / ] tsau sambodhane'pItyaprathamAsamAnAdhikaraNe ca dhAtoH zAnazatR etau staH / he pacan / he pacamAna / pacantaM pazya / [pacamAnaM pazya / ] pacati nidhehi / api kim ? sa pacati / prathamAsamAnAdhikaraNe'pi / san vidyamAnaH / juhvat / adhIyAnaH / bahulatvAt // (165 ) kriyAyAH / [4 / 1 / 19 / 9 / ] parArthaH // 19 // hetvaGkayorbiTsuamitrapatyordhArIGakRcche'rhazatRstutau (tu) zAnaH / (pUDo yajaH) zaktivayaH svabhAve AsIna Ane mugataH svalRT tau // 4 / 1 / 20 // vRttam // (165) hetvaGkayoH / [ 4 / 1 / 20 / 1 / ] kriyAyAH janakalakSaNavRtterdhAtostau staH / arjayan vasati / adhIyAna Aste / aGke / zayAnA bhuJjate yavanAH / tiSThanto'nuzAsati gaNakAH / hetvaGkayo kim ? pacati, paThati ca / kriyAyAH kim ? dravyaguNayormA bhUt / yaH kampate so'zvatthaH / yadutplavate tallaghu // (166) divaTsuJamitrapatyoH / [4 / 1 / 20 / 2 / ] krameNAtaH amitre svAmini para: zatR syAt / dviSan / sunvanto yajamAnAH satriNa ucyante / amitrapatyoH kim ? deSTi pati bhAryA / yAjakeSu na / yajJasaMyoge eva / sunoti surAm // (167) dhArIGakRcchre / [4 / 1 / 20 / 3 / ] sukhasAdhye dhAtvarthe 'taH zatR / dhArayannupaniSadam / adhIyan pArAyaNam / akRcchre kim ? kRccheNa dhArayati, adhIte // (168) arhazatR stutau (tu) / [4 / 1 / 20 / 4 / ] tathA / arhan sa vidyAm / arhan bhavAn pUjAm / stuto prazaMsAyAM kim ? arhati cauro bandham // (169) zAnaH (pUDo yajaH) / [ 4 / 1 / 20 / 5 / ] syAt / pavamAnaH somam / yajamAnaH / / Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 315 (170) zaktivayaH svabhAve / [4 / 1 / 21 / 6 / ] arthe taGAnibhyo'pi zAnaH syAt / katIha nighnAnAH ? [katIha] kavacaM paryasyamAnAH ? katIha zikhaNDaM vahamAnAH ? katIha mandrayamAnAH ? [katIha] bhUSayamANAH ? (171) AsInaH / [4 / 1 / 207] nipAtyate // (172) Ane mugataH / [ 4 / 1 / 20 / 8 / ] ato mugAgama: syAt Ane pare / vardhamAnaH / pacyamAnaH || (173) svalRT tau / [4 / 1 / 20 / 9 / ] sve bhaviSyadviSaye yau luT sa tau zatRzAnau syAt / bhaviSyan / kariSyamANaH / sve kim ? jAnAsi no tatra vatsyAmaH // 20 // vidvAMzca laNmAGi kSipAt kvasurliT kAnaH syatAsau luluTozca loshle-| 'nadbhyazca zabluk ca huto'pyuzau tantubhyo rudhAM znaM zya divAdito vA // 4 / 1 / 21 // vRttm|| . (174) vidvAMzca / [ 4 / 1 / 21 / 1 / ] viderlaT kvasu nipAtyate / vidvAMsau / [vidvAMsaH // ] (175) laT / [4 / 1 / 21 / 2 / ] sve vartamAnakAle tau syAt / pacan / pacamAnaH / pacati / [paThati / ] san astyudAhRtam sve kim ? karoti sma // (176) mAGi kSipAt / [ 4 / 1 / 21 / 3 / ] mAGyoge kSepe'rthe laT tau syAt / mA pacan / : mA pacamAnaH / ata eva mAGi laT // (177) kvasurliT kAnaH / [4 / 1 / 21 / 4 / ] liDo tau syAd bahulam / jakSivAn / papivAn / cikyAnaH / suSuvANaH / zizIrvAn / zizirANaH / kidanareGarthaH // (178) syatAsau laluTozca / [4 / 1 / 21 / 5 / ] dhAtoH syAtAmasta: laluToH parayoH / lu iti luT lRT ca / kariSyati / kariSyat / akariSyat / tathA, kartA // (179) lozle'nadbhyazca zap / [4 / 1 / 21 / 6 / ] zaloTi zilliDi laTi laGi sapare anadAdeH bhvAdeH kartari zap syAt / bhavat / bhavet / bhavati / abhavat / anadbhyaH kim ? atti / lozle kim ? papAca / pacyAt / apAkSIt / paktA / pakSyati / apakSyat // (180) luk ca huto'pi / [ 4 / 1 / 21 / 7 / ] juhotyAdeH zaporluk syAllozloH / rid dvitvArtham / juhoti / juhuyAt / dadAti / adadAt // (181) uzau tantubhyaH / [ 4 / 1 / 21 / 8 / ] tanAditudAdeH krameNa uzau staH / tanoti / [tanotu / atanot / tanuyAt / ] tudati / [tudatu / atudat / tudet // ] (182) rudhAM znam / [4 / 1 / 21 / 9 / ] tathA / ruNaddhi / rundhyAt / abhinat / midaco'ntyArthaH // ' (183) zya divAdito vA / [4 / 1 / 21 / 10 / ] tathA / dIvyati [dIvyatu / adIvyat / Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 paJcagranthI vyAkaraNam dIvyet / vottarArthaH // 21 // bhrambhrAzalaSkantruTibhlAzatrasiklaMsaM ye yaso'kSaH znustanUkRtau takS / . svAdeH zrakabdhiva zakadhiH skataH sta skaskastatombho riha zanA ca krIbhyaH / bhasvaJji nidveNliTi zAnmRgApye // 4 / 1 / 22 // paJcapAt // (184) bhrambhrAzalaSkrantruTibhlAzUtrasiklaM saM ye yasaH / [4 / 122 / 1 / ] tathebhyaH zyo vA / bhrAmyati / [bhramati / bhrAzyate / bhrAzate / laSyati / lapati / krAmyati / krAmati / truTyati / truTati / bhlAzyate / bhlAzate / trasyati / trasati / klAmyati / klAmati / saMyasyati / saMyasati / yasyati / yasati] zap ca / [bhramati ityAdiSu / ] saM kim ? Ayasyati // (185) akSaH znuH / [4 / 1 / 22 / 2 / ] tathA vA / akSNoti / [akSati // ] (186) tanUkRtau takSu / [4 / 1 / 22 / 3 / ] tathA / takSNoti, [takSati] kASTham / tanUkaraNe kim ? santakSati vAgbhiH ziSyam // (187) svAdeH / [ 4 / 1 / 22 / 4 / ] tathA nityam // sunoti / [sunotu / asunot / sunuyAt // (188) zrukRbdhiv zRkRdhiH / [4 / 1 / 22 / 5 / ] zrukRv dhiv krameNa zRkRdhizca syAt / zRNoti / [kRNoti / dhinoti // ] (189) skutaH staskuskastutombhoriha znA ca / [4 / 1 / 22 / 6 / ] skoH znAdeH mabhoraca / skustambhustumbhuskambhuskumbhubhyaH / tathA snA ca znu ca syAt / sautrAH [dhAtavaH] / skunAti / skunoti / stabhnAti / [stabhnoti / ] evaM [stubhnAti / stubhnoti / skabhnAti / kamnAti / skubhnAti / skubhnAti // ] (190 ) krIbhyaH / [ 4 / 1 / 22 / 7 / ] krINAti / [krINAtu / akrINAt / krINIyAt / ] koNat / krINAnaH // (191) bhasvaJji niveNliTi / [ 4 / 1 / 22 / 8 / ] bhaJjariNi svajeliT na illugvA syAta / abhAji / aJji / paripasvaje / paripasvaje / / (192) znAt / [ 4 / 1 / 22 / 9 / ] znamaH parI nit syAt / aJja / vyaktaH / vyaJjati / vyaJjan / / (193) mRgApye / [ 4 / 1 / 22 / 10 / ] parArtham // 22 // rajereM daMzisvaJjisaJjezca zityodiSo yaGgamazcho jana jJA ca jA pA / pibo dhmA dhamo mnA mano dANdRzau yacchapazyau zIjighra zaghrA sadi sthA ca siitti-| STha dIrgho'kklamAcaMSThivazcAtaDAne kramaH zye zamAM hasva pucchukuro'ci / / hviNo vyo'pi kukRJ tathA znAsadicchnAt sa AdaSTapAt pAda eSaH (samAptaH) // 4 / 1 / 23 // Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 317 (193) rajeau~ / [4 / 1 / 23 / 1 / ] ninirdezAd raJjaH Nau pare nit syAt / rajayati mRgAn / mRgApye kim ? raJjayati vastram / Nau kim ? raraje mRgAn // (194) daMzisvaJjisaJjezca ziti / [4 / 1 / 23 / 2 / ] daMzyAdeH raJjuzca ziti nit syAt / dazati / dazan / pariSvaje / pariSvajamAnaH / sajati / sajan // (195) ot / (4 / 1 / 23 / 3 / ] ziti luk syAt / do-dyati / so-syati bhavatIti prAyogikatvAnna syAt // (196) iSo yaGgamazchaH / [4 / 1 / 23 / 4 / ] eSAM ccho'ntaH syAt / icchati / yacchati / gacchati // ___(197) janajJA ca jA / [ 4 / 1 / 23 / 5 / ] siti syAt / jAyate / jAyamAnaH / jAnAti / jAnan / (198) pA pibo dhmA dhamo mnA manaH / [4 / 1 / 23 / 6 / ] tathA syAt / pibati / [dhamati / manati] // (199) dANdRzau yacchapazyau / [4 / 1 / 23 / 7 / ] staH / yacchati / [pazyati / ] ( 200 ) zIjighra zadmA / [ 4 / 1 / 23 / 8 / ] staH / zayyA / zIyate / jighrati // (201) sadi sthA ca sIttiSTha / [4 / 1 / 23 / 9 / ] staH / sIdati / [tiSThati // ] (202) dIrgho'kkla mAcaMSThivazca / [4 / 1 / 23 / 10 / ] zityeSAM dIrgho'k syAt / klAmyati / klAmati / AcAmati / At kim ? camati / vicamati / niSThIvati // (203) ataGAne kramaH / [4 / 123 / 11 / ] tathA / kAmati / kAman / ataGAne kim ? kramate // - (204) zye zamAm / [4 / 123 / 12 / ] zamAdyaSTAnAM zye'gdIrghaH syAt / zAmyati / [tAmyati / dAmyati / zrAmyati / bhrAmyati / kSAmyati / klAmyati / mAdyati / ] aSTAnAmeva [kim ?] asyati / zye kim ? bhramanti // (205) husva puc / [4 / 1 / 23 / 13 / ] puc pratyAhAraH / pvAdInAM ziti isvo'c syAt / punAti / lunAti / [stRNAti / dhunAti / vRNAti / zRNAti / mRNAti / pRNAti / bRNAti / bhRNAti / dRNAti / tRNAti / nRNAti / RNAti / riNAti / linAti / ] ityAdi // ___ (206) churkuraH / [ 4 / 1 / 23 / 14 / ] ak husvaH syAt / churyAt / kuryAt / kurvan / urvIgghali dIrghaH / [gI: / dhUH / pU: / AstIrNam / vizIrNam / avagUrNam // ] ' (207) aci hviNo vyo'pi / [4 / 1 / 23 / 15 / ] hU i lauvyaH syAd vA zle'pItyajAdau pare / juhvati / juhvat / yanti / yan / aci kim ? juhutaH / itaH / api Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 paJcagranthI vyAkaraNam kim ? juhavAni / ayAni / lo zle kim ? juhuvatuH / IyatuH / AyaDiti paratvAdAraic // (208) kukRJ tathA / [ 4 / 1 / 23 / 16 / ] lo zle'piti / kurutaH / kurvanti / apiti kim ? karoti / (209) znAsadit / [4 / 1 / 23 / 17 / ] znama asterat lo zle'piti / rundhaH / rundhanti / rundhan / staH / santi / san / at kim ? Asan / (210) znAt sa At / [4 / 1 / 23 / 18 / ] znA ityasya adbhUko yasmAt, tasya cAdit , syAt , lo zle'piti / krINanti / krINan / jahati / daduH / dadhuH / dattaH / dhttH| : dadat / dadhat / yaGluk / pAyati / pAyan / api kim ? prINAti / dadAti // aSTapAcchandojAtiH / pAda eSa trayodazaH // 23 // // 13 // (iti zrIbuddhisAgarAcAryakRtapaJcagranthyAM saMskRtAdhikAre caturthAdhyAye prathamaH, Adito vA trayodazaH, pAda: / ] Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ // atha caturthAdhyAye dvitIyaH pAdaH / ] [AditazcaturdazaH pAdaH / ] I halyado vA bhiya iddaridro hAkazca hau vAt piti caududadveH / vorNozca nAlIntRNahaH ssiluk tau kalhasvataH thAsta u vA tanAdeH // 4 / 2 / 1 // vRttam // (1) I halyadaH / [ 4 / 2 / 1 / 1 / ] znAjjha AdIt syAt, dAsaMjJAvarjitaH lo'zle'piti / krINItaH / lunIhi / mimIte / jihIte / hali kim / lunate mimate / adaH kim ? datte / dhatte / api[ti] kim ? krINAti / jahAti // ___ (2) vA bhiya it (4 / 2 / 1 / 2 / ] tathA'ntaH / bibhitaH / bibhItaH / [bibhithaH / bibhIthaH / ] hali kim ? bibhyati / piti, bibheti // . (3) daridraH / [ 4 / 2 / 1 / 3 / ] nityam // daridritaH / daridrihi / hali kim ? daridrati / piti, daridrAti // (4) hAkazca / [ 4 / 2 / 1 / 4 / ] tathA iD vA / jahitaH / jahItaH // . (5) hau vA''t / [4 / 2 / 15 / ] hAko hau pare Adicca vA staH / jahAhi / jahihi / jahIhi // (6) piti caududadveH / [ 4 / 2 / 1 / 6 / ] adviruktasya dhAtorudaut lo'zle hali piti / yauti / raumi / piti kim ? yutaH / adve kim ? rArauti / ut kim ? eti / hal kim ? yavAni // . () vorNozca / [ 4 / 2 / 17 / ] tathA / prArNoti / proauti / piti kim / proNutaH / hali kim ? prorNavAni // (8) nAli / [ 4 / 2 / 18 / ] tathA'lmAtre / praurNot / praurNoH // (9) intRNahaH / [4 / 2 / 1 / 9 / ] tathemAgama: syAt / tRNeDhi / tRNekSi / tRNesi / atRNeT / piti kim ? tRNDaH / hali kim ? tRNahAni / al na vartate / (10) smilluk tau jhalhasvataH / [ 4 / 2 / 1 / 10 / ] AbhyAM ssilluk syAt tau tavaryAdau / abhinta / abhintam / abhiddhvam / akRta / akRthAH / akRDDhvam / jhalhUsvAt kim ? amaMsta / aceSTAm / sAdi kim ? avAdiSTa / tau kim ? abhaitsIt // Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 paJcagranthI vyAkaraNam (11) thAsta u vA tanAdeH / [ 4 / 2 / 1 / 11 / ] tanAde: para: sillugvA syAt thAsi te ca / atathAH / atiniSThAH / atataH / [ataniSTa / ] asAthAH / [asaniSThAH / asAta / asaniSTa / ] thAsvatte kim ? ataniSTa yUyam / u nipAtaH // 1 // ghrAdhezAcchAso'taGluk stheNdAbhUpaH dhITayaMzAt sAvArejazveH / syajjhalhalprAcaH baDyadvorNorhalyamyedid vidyunmAlA // 4 / 2 / 2 // (12) ghrAdhezAcchAso'taGluk / [ 4 / 2 / 2 / 1 / ] lugvA'taH syAt taGi pare / aghrAt / aghrAsIt / evaM, [adAt / adAsIt / azAt / azAsIt, acchAt / acchAsIt / asAt / asAsIt / ] atadhu kim ? aghrAsAtAM sumanaso nA // (13) stheNdAbhUpaH / [4 / 2 / 2 / 21] tannityam / asthAt / agAt / iN kim ? agAsInnaTaH / dAsaMjJaH / adAt / adhAt / abhUt / apAt / bhUvat pA kim ? apAMsIt nRpaH . . prajAH / ataGi kim ? aghrAsAtAM mAtarau vatsena // (14) dhi / [ 4 / 2 / 2 / 3 / ] dhAdau siluk / alaviDhvam / alavidhvam / vyatyayAd dhvam / (15) ITayaMzAt / [ 4 / 2 / 2 / 4 / ] ITi tathAMzAd iTazca / alAvIt / agrahIH / ITi kim ? alAviSuH / aMzAt kim ? akArSIt // (16) sAvArejazveH / [ 4 / 2 / 25 / ] sAvataGi pare'zveriGAntasyA''r . ec syAt akArSIt / anaiSIt / alAvIt / zveH / azvayIt / taGi / acyoSTa // (17) syajjhal / [ 4 / 2 / 2 / 6 / ] si sAdau so halantasyAjAraic syAt / apAkSIt / atApsIt / abhaitsIt / arautsIt / arAGkSIt / si kim ? apAvIt / AkArSIt / taGi / abhitsAtAm // (18) halprAcaH rlIGyat / [ 4 / 2 / 27 / ] halAderdhAtoradAraic syAd re le ca pare iDAdau sau, ataGi pare / akSArIt / ahvAlIt / li kim ? azvallIt / abadhIt // (19) vorNoH / [ 4 / 2 / 2 / 8 / ] tathA / prorNAvIt / prorNavIt // (20) halyahayedit / [ 4 / 2 / 2 / 9 / ] parasya kSaNazvasaH halAderdhAtorhali isau ataGi pare'd vA''raic syAd ahayedidAdeH / akSANIt / akSaNIt / araNIt / [arANIt / ] hali kim ? atakSIt / ayaMsIt / ahamayayadidantakSaNazvasaH kim ? agrahIt / a / asyamIt / avyayIt / rogaH / aragIt / akSaNIt / azvasIt / at kim ? adevIt / halprAcaH kim ? mA bhavAnaTIt // 2 // kSaNazvaso vavraja iT taGi sthAde jo yamaH sUcana ubvivAhe / sIpsyorgamo vA ca haluH si nAreG bhUsvoli mAsma luku luT ca mAGi // 4 / 2 / 3 // vRttam // Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH (21) kSaNazvasaH / [4 / 2 / 3 / 1 / ] gatam // (22) vavajaH / [ 4 / 2 / 3 / 2 / ] tannityam / avAdIt / [avrAjIt // ] (23) iT taGi sthAdA / [ 4 / 2 / 3 / 3 / ] sthAdAsaMjJayorantaH syAt taGayare sau / Asthita / Adita / Adhita / taGi kim ? asthAt / [adAt / adhAt // ] (24) i naH / [ 4 / 2 / 3 / 4 / ] atastathelluk / Ahata / AhasAtAm / udAhAsa // (25) yamaH sUcane / [ 4 / 2 / 3 / 5 / ] arthe tathA / udAyata / [udAyasAtAm / udAyasata / ] sUcane doSAviSkaraNe kim ? ayaMsta pAdam // (26) udvivAhe / [ 4 / 2 / 3 / 6 / ] arthe tathA vA'trApi / upAyata, upAyaMsta kanyAm // (27) sIpsyorgamo vA ca / [ 4 / 2 / 37] sIpi sau taGi gamo lugvA / [saMgaMsISTa / ] saMgasISTa / samagata / samagasta // ___ (28) haluH si nAreG / [ 4 / 2 / 3 / 8 / ] halantaRvarNasya sAdau sIp sau taGi asareG na syAt / sRkSISTra / asRSTa / bhitsISTa / utsISTa / kRSISTa / abhitta / abuddha / akRta / si kim ? vartiSISTa / avatiSTa / taGi kim ? adrAkSIt / a kim ? sRjazornAm / (29) bhUsvoli / [ 4 / 2 / 3 / 9 / ] nAreG ilamAtre tiDItyarthaH / abhUt / abhUH / suvai / suvAvahai / [suvAmahai // ] __ (30) mAsma luGa / [ 4 / 2 / 3 / 10 / ] mAsma yoge dhAtoH sarvakAleSu laG syAt / u nipAtaH / mA sma karot / mA harat sma // (31) luG ca / [ 4 / 2 / 3 / 12 / ] tathA / mA sma kArSIt / [mA sma karot // ] (32) mAGi / [ 4 / 2 / 3 / 12 / ] tathA luG / mA kArSIt // 3 // bhUta ive vasasacchva liDlaGadyatane smaraNe'yadi luT kRSi / vA'vidite liDapahnava AsdayakAsayadvyAya ca Askami bhU litt-| nRccha ijAdigurorna ca jAguSa bhIbhRhuhI ca vidAM sipi loTi kR / loDjanavittadRgarha hazazvaci prazna u laG nikaTe puri luG ca tu // 4 / 2 / 4 // aSTabham // . (33) bhUte / [ 4 / 2 / 4 / 1 / ] bhUtasAmAnyArthAd dhAtorluG syAt / acaiSIt // ___(34) ive / [ 4 / 2 / 4 / 2 / ] bhUte'rthAd adyatane vidhiH / tato'dyatane ivabhUte pratIyamAne spaSTakriyAsaMvedanAd anadyatane'pi luG / agamAma ghoSAn / apAma payaH / azayiSmahi / amutrAvAtsam / svalpasvApe'pyaspaSTakriyAvedane / atrAvasam // (35) vasasacchuva liDlaG / [ 4 / 2 / 4 / 3 / ] bhUtasAmAnye'taH luG liT laG ca syAt / anvavAsIt kautsyaH pANinim / anvavAsa / anvavasat / upAsadat / upAsasAda / upAsIdat / 70 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 paJcagranthI vyAkaraNam upAzrausIt / upazuzrAva / upAzRNot // (36) anadyatane / [4 / 2 / 4 / 4 / ] bhUte laG / akarot / bahuvrIhiH kim ? adya hyo vA'bhukSmahi // (37) smaraNe'yadi lRT / [ 4 / 2 / 4 / 5 / ] smarasi cetayasi vatsa magadheSu vatsyAmaH / ayadi kim ? buddhyAma yat kazmIreSvavasAma ? | (38) kRSi vA / [ 4 / 2 / 4 / 6 / ] kriyAntarAkAGkSAyAM satyAM, tathA cAyadi ca / smarasi vatsa kazmIreSu vatsyAmaH, tatraudanaM bhokSyAmahe / tathA, avasAma, abhumahi vA / yadi ca / [abhijAnAsi vatsa yat kazmIreSu vatsyAmaH, yat tatraudanaM bhokSyAmahe // (39) avidite liT / [ 4 / 2 / 4 / 7 / ] parokSe kriyAsAdhane'rthe vA prayoktuH pratipatturvA bhUtAnadyatane liT / cakAra / supto'haM li vilalApa / cittavikSepAt kriyAparokSArthe / [dakSiNApatheSu / sthito'si ?] nAhaM dakSiNApathaM praviveza // (40) apahnave / [4 / 2 / 4 / 8 / ] kriyAyAstathA / bhavatA kaliGgeSu bAhmaNo hataH ? sa Aha / kaH kaliGgAn jagAma ? nAhaM kaliGgAn jagAma / dUrato brAhmaNavadhaH // (41) AsdayakAsayadvyAya ca AskramibhU liT / [4 / 2 / 4 / 9 / ] tathA AsAdanerAm syAt, tadanu kR as bhU liT ca prayujyate / AsAJcake / [dayAJcakre / ] kAsAmAsa / ayAmbabhUva / dvyAdac laghuzrutizca / cikIrSAJcakAra / jagArA[JcakAra] / cakAsAJcakre // (42) anRccha ijAdiguroH / [ 4 / 2 / 4 / 10 / ] ijAdiguruya'sya tasmAt tathA / IhAJcakre / UhAJcake / ijAdi kim ? tatakSa / guruH kim ? iyeSa / urucchavarjAt kim ? proNunAva / Anarcha / (43) na ca jAgruSaH / [4 / 2 / 4 / 11 / ] tattathA syAt / na cArthe'd vA / jAgarAJcakAra / jajAgAra / oSAJcakre / uvoSa // . (44) bhIbhRhuhI ca vidAM sipi / [4 / 2 / 4 / 12 / ] tathA vA gadi syAt / tatrAmi bhIbhRhuhI caite tipIDitipIcasipi dvitvaprAgitvAdi syAdityarthaH / bibharAJcakAra / babhAra / evaM, [bibhayAJcakAra / bibhAya / juhavAJcakAra / juhAva / jihayAJcakAra / jihAya // ] vidAmiti / tathA AmyanaiGvA / vidAJcakAra / viveda // (45) loTi kR loT / [ 4 / 2 / 4 / 13 / ] loTi viSayasthe vidAM vA ri nipAtyate / kR loT cAnuprayujyate / vidAGkarotu / vidAGkuruta / vettu / vittAm // (46) janavitta [ garthe / 4 / 2 / 4 / 14 / ] jigarhaparau DilaGAvatrApi parokSe lokavijJAte dRgaheM prayoktudarzanaviSaye laG vA / aruNad yavanaH sAketam / parokSe kim ? asautsInna tam / janavitte kim ? jagA[ma] gAzatam / dRgahe kim ? jaghAna kaMsaM kila vAsudevaH // Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 323 (47) hazazvaci / [ 4 / 2 / 4 / 15 / ] upapade dhAtoH parokSe laGa [li]T ceti vA / iti hAkarot / iti ha cakAra / evaM, [zazvadakarot / zazvaccakAra / ] paratvAluG ca smRtyuktau / smarasi bho kazmIreSu zazvadavasAma ? || __ (48) prazna u laG nikaTe / [ 4 / 2 / 4 / 16 / ] bhUtAnadyatane parokSe nikaTe Asanne kAle paJcAbdamadhye'rthe prazne laG syAt / u nipAtaH / na ca / agacchat sa taM, jagAma vA / ayajata / iyAz2a vA / kazcit kiJcit gacchati / prazne kim ? jagAma zatam / nikaTe kim ? jaghAna kaMsaM vAsudevaH // (49) puri luG ca tuH / [ 4 / 2 / 4 / 17 / ] purAzabde sati tatparokSe luG vA syAt / avAtsuriha purA cchAtrAH / evaM avasan, uSuH vasanti // 4 // laT sme ca nanvorapi cottare (nanau) kSepe kathaM jAtvapi vartamAne / tadbhUtavad vA nikaTe mate prAk yAvatpuroH karhikadozca bhAvye // 4 // 25 // vRttam // (50) laT sme ca / [ 4 / 2 / 5 / 1 / ] puri ca bhUtAnadyatane / evaM sma pitA bravIti / zazvat purA'dhIte / ha ca paratvAllaDi ca // (51) nanvorapi cottare (nanau) / 4 / 25 / ] nanvoH pRSThaprativacane bhUtasAmAnye laD vApi zabdAt zatRzAnau ca / akArSIH kaTaM tvam ? na karomi / nu karomi bhoH / nAkArSaM bhoH / [nvakArSa bhoH / ] na kurvantaM, [nu kurvantaM] pazya mAm / atra nanau tathA nityaM laT / akArSIH kaTaM vatsa ? nanu karomi / nanu kurvantaM mAM pazya // (52) kSepe kathaM jAtvapi / [4 / 25 / 3 / ] kSepe'rthe satsveSu ca sarvakAle laT / kathaM nAma sa tatra vRSalaM yAjayati / evaM jAtu [sa tatra vRSalaM yAjayati / ] api [tatra sa vRSalaM . : yAjayati / ] garhAmahe'nyAyyametad [ityarthaH] // (53) vartamAne / [ 4 / 2 / 5 / 4 / ] prArabdhAparisamApte ca kAle laT / pacati / prAsAdaM karoti / tiSThanti parvatAH // . (54) tadbhUtavad vA nikaTe mate / [4 / 25 / 5 / ] taditi [varta-]mAnavad vA pratyayAH syuH / vartamAnasAmIpye bhUte bhaviSyati ca, mate vAJchite AzaMsAyAmarthe bhUtavacca pratyayAH syuH / kadA''gato'si ? eSa AgacchAmi, AgamaM vA / kadA gamiSyasi ? eSa gacchAmi, gamiSyAmi, gantA vA / vaditi ye yathA tathaiva te / pacamAnaH / alaGkariSNuH / bhUtavacca / upAdhyAyazcedAgacchati yuktA adhImahe / evam, Agato'dhItametat / Agamat [cet] adhyagISmahi / laTilaTau na staH / vAzabdAd, AgamiSyati [ced] adhyeSyAmahe / AgantA [ced] adhyetAsmahe // (55) prAk / [4 / 25 / 6 / ] nikaTakriyAyAH kriyAntare, tasyAtyekasya ca kAlAntare, tatsAmIpye vivakSite, prAgiti prAgvihita autsargika: sAmAnyapratyayo bhUtabhaviSyatoH syAt na laGluTAvityarthaH / yAvajjIvaM bhRzamannamadAt dAsyati vA / [yAvajjIvam] adhyApipat Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 paJcagranthI vyAkaraNam adhyApayiSyati vA / sAmIpye / iyaM paurNamAsyatikrAntA'syAM so'gninAdhita, somanAyaSTA, gAmadita / yeyamamAvAsyA''gAminI tasyAM so'gninAdhAsyati, somena yakSyati, gAM dAsyati // (56) yAvatpuroH / [4 / 257 / ] sato: bhAvo bhaviSyati kAle leT prakRtaH syAt / yAvadbhuGkte / purA bhuGkte / nipAtane kim ? yAvad dAsyate tAvad bhokSyate / gamyAdhuNAdau // (57) karhikadozca bhAvye / [ 4 / 2 / 5 / 8 / ] tathA ca / vA'nukarSe / karhi bhuGkte ? luT luT ca / [karhi bhokSyate ? kahi bhoktA ?] kadA bhuGkte ? kadA bhokSyate ? kadA bhoktA ? // 5 // kiM lipsyaje vyadyatanopahAse luT lRT tvarArthAziSi sImni cArvAk / . kAle'nizAhnoH para vA'nu citre'zrAddhAt krudhoH kiMkilabhUSu jAtau // 4 / 26 // vRttam // (58) kiM lipsyaje / [4 / 2 / 6 / 1 / ] pratyekaM Di: kiMvRtte lipsyamAne'rthe bhAvye laD vA / ko bhavatAM bhikSAM dadAti, dAsyati vA, dAtA vA / evaM kataro [bhavatAM bhikSAM dadAti, dAsyati, dAtA vA 1] katamo [bhavatAM bhikSAM dadAti, dAsyati, dAtA vA / ] punarAvRttyA lipsyAje lipsyamAnAjjJAte paralokasiddhau prakAzyAyAM ca / yo bhavatAM bhikSAM dadAti, dAsyati dAtA vA sa svargalokaM yAti, yAsyati, yAtA vA / vyavasthAyAM dhAto'bhAvye'pi / yo'dAt so'gamad iti ca // (59) vyadyatanopahAse luT / [ 4 / 2 / 6 / 2 / ] vigatAdyatane bhaviSyatyupahAse'rthe ca sAmAnye luT syAt / kartA zvaH / bhoktA [zvaH / ] vi kim ? adya zvo vA kariSyati / upahAse'pyazaktau / vA yAcaH / kadAyaM gantA ya evaM pAdau nidadhAti ? kadAdhyetA ya evamanabhiyuktaH // (60) lRT / [ 4 / 2 / 6 / 4 / ] syAt sAmAnye bhaviSyati // (61) tvarArthAziSi / [ 4 / 2 / 6 / 4 / ] tvarArthe zaMsAmatyAgatau luT / sa cet kSipramAgamiSyati kSipramadhyeSyAmahe / evamAzu, zIghraM vA // (62) sImni cArvAk / [ 4 / 2 / 6 / 5 / ] sImni sati arvAgabhAgavagatau lRT syAt, na luT / yo'yamadhvA gantavya ApATaliputrAt tasya yadavaraM kauzAmbyAstatra dvirodanaM bhokSyAmahe / tatra saktUn pAsyAmaH / arvAk kim ? tathA parasmin / [yo'yama vA gantavya ApATaliputrAt tasya yatparaM kauzAmbyAstatra dvirodanaM] bhoktAsmahe / saktUn pAtAsmaH / sImni kim ? niravadhikaJced gantavyo'dhvA tadA luT / bhaviSyati kim ? yo'dhvAgata tathA [ApATaliputrAt tasya yadavaraM] tatra yuktA adhyaimahi, [tatra dvirodanamabhumahi / tatra] saktUn pibAmaH // (63) kAle'nizAnoH / [ 4 / 2 / 6 / 6 / ] ahorAtravarjite kAlavAci sImni tat tathA / yo'yaM saMvatsara AgAmI tasya yadavaramAgrahAyaNyAstatra yuktA adhyeSyAmahe / arvAk kim ? parasmin luT / sImni kim ? niravadhikakAle tathA luT / bhaviSyati kim ? gate saMvatsarAdau tathA / abhujmahi / anizAhoH kim ? yo'yaM mAsastriMzadAtro vAgAmI tasya yo'varo'rdhamAsaH / paJcadazarAtro vA tatra yuktA adhyetAsmahe / [tatra saktUn pAtAsmaH / ] pRthaguttarArtham // (64) para vA'nu / [ 4 / 2 / 6 / 7 / ] DilopAt parasmin bhAge tathA ca luT / yo'yaM Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 325 saMvatsara AgAmI tasya yatparamAgrahAyaNyAstatra yuktA adhyeSyAmahe, adhyetAsmahe || (65) citre / [ 4 / 2 / 6 / 8 / ] AzcaryagatyuktyoH lRT nAnyo laH / Azcaryamadbhutam / andho nAma parvatamArokSyati / badhiro [nAma] vyAkaraNamadhyeSyate // (66) azrAddhAt krudhoH kiMkilabhUSu / [ 4 / 2 / 6 / 9 / ] satsveSu azraddhAkrodhArthe laDeva / kiMkila [nAma tatrabhavAn] sa taM [vRSalaM] tatra yAjayiSyati / bhUSu astyArtheSu / vidyate, asti nAma sa taM tatra yAjayiSyati / na zraddadhe, nAvakalpayAmi, na marSayAmi, na kSame ityarthaH] || (67) jAtau / [ 4 / 2 / 6 / 10 / ] parArtham // 6 // liG yadyadyadastau kathamakSipA vA kimyeSu liT syAd yadi yacca yatre / AzaMsane luG ca liGo'tipAtau prAgvA gate hetuphale luDastu // 4 / 27 // vRttam // (67) liG yadyadyadaH / [ 4 / 27 / 1 / ] jAtuyadyadAsu satsu ca liG tathA / jAtu tatrAsau vRSalaM yAjayet / [yat tatrAsau vRSalaM yAjayet / yadi tatrAsau vRSalaM yAjayet / ] na zraddadhe / [nAvakalpAmi / na marpayAmi / na kSame / ] kriyAtipattau bhUte luG vA / bhaviSyati tu nityam / yat tatra sa taM yAjayiSyAt / [yadi tatra sa taM yAjayiSyAt / yadi tatra sa taM yAjayiSyAt / na zraddhadhe / [nAvakalpAmi / na marpayAmi / na kSame // ] (68) tau / [ 4 / 2 / 7 / 2 / ] TliGAvevAzraddhAkrudhoH / na zraddadhe [nAvakalpAmi, na marSayAmi, na kSame] tatrAsau taM yAjayiSyati / yAjayet // (69) kathamakSipA vA / [4 / 27 / 3 / ] kathami sati kSepe'rthe tAveva vA / kathaM sa taM yAjayiSyati / [yAjayet] vA / kathaM yAjayati / yAjayitA / ayIyajat / ayAyajat / yAjayAJcakAra / tathA luG / kathaM sa tamayAjayiSyat // .. (70) kimi / [4 / 27 / 4 / ] sati tAveva kSepe nityam / ko nAma kataro [nAma] katamo vA vRSalo'yaM tatrAsau yAjayiSyati, yAjayet / lRT tathA // . (71) eSu liT syAd yadi yacca yatre / [ 4 / 27 / 5 / ] eSu citrAdyartheSu yadyAdau sati liG vA / citraM yadi so'dhIyIya, yadi sa taM yAjayet / na zraddadhe / [nAvakalpayAmi / na mrssye| na kSame / ] yacca tatra sa taM yAjayet / yatra vA [tatra sa taM yAjayet] garhAmahe / lRT tathA // (72) AzaMsane / [ 4 / 2 / 7 / 6 / ] satyarthe ca liG / sa cedAgacched AzaMse yukto'dhiiyiiH|| - (73) luG ca liGo'tipAtau / [ 4 / 27 / 7 / ] kutazcid vaiguNyAt kriyAnabhinivRttI matyAM liGa: sthAne linimitte luG syAt / dakSiNena cedayAsyanna zakaTaM paryabhaviSyat / abhokSyata ca bhavAn ghRtena yadi matsamIpa azliSyAt / bhaviSyadviSayamidam // (74) prAgvA gate / [ 4 / 2 / 7 / 8 / ] prAg ataH sUtrAliGotpattau gate bhUte'rthe luDeva vA / Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 paJcagranthI vyAkaraNam kathaM sa tamayAjayiSyat / yAjayet // ___ (75) hetuphale luGastu / [ 4 / 27 / 9 / ] hetuphalArthAd dhAtoH luTo'rthe bhaviSyati liG vA / dakSiNena cedayAnna zakaTaM paryAbhavet / yadi kamalakamAhvayenna zakaTaM paryAbhavet / dakSiNayAnaM hetuH, aparyAbhavanaM phalam / dakSiNena ced yAsyati na zakaTaM paryAbhaviSyati / iha. tu [na] / haniSyatIti prapalAyiSyate / noktatvAt / lRT tathA / kenacilliGgena bhaviSyantI kriyAtipattiM jJAtvA prayuGkte / [yathA-] amakSyad vasudhA toye cyutazailendrabandhanA / nArAyaNa iva zrIman yadi tvaM nAdhariSyathAH // 1 // 7 // icchAsu loT tuJca same laTIto bADhe'pyute'kacciti kaamcaare-| 'laM bhAvane'rthe'yadi vA kriyoktau syAt kAlavelAsamayairyadIti // 4 / 2 / 8 // vRttam // (76) icchAsu loT / [ 4 / 2 / 8 / 1 / ] icchArthe sati dhAtorliG syAt, tathA loT / ' icchAmi bhuJjIta, bhuGktAM vA, saH / icchan, karoti / anabhidhAnAnna // (77) tum ca same / [ 4 / 2 / 8 / 2 / ] samAnakartRka icchArthe tum ca liG ca syAt / icchati [bhoktum] / kAmayate bhoktum / bhuJjIya, adhIyIyetIcchati // (78) laTItaH / [4 / 2 / 8 / 3 / ] vartamAne ita icchArthAt liG laT ca / icchati / icchet / / (79) bADhe'pyute / [ 4 / 2 / 8 / 4 / ] sati liGeva / api kuryAt / adhyadhIyIta / uta kuryAt / [utAdhIyIta / ] bADhe'rthe kim ? api dhAsyati dvAram / uta patiSyati daNDa: / pracchAdanaM praznazca gamyate / itaH kriyAtipattau bhUtabhaviSyato nityaM luG / apyabhokSyata / [utAbhokSyata // ] (80) akacciti kAmacAre / [ 94 / 2 / 8 / 5 / ] arthe liG / kAmo me .bhuJjIta bhavAn / akacciti kim ? kaccijjIvati mAtA te // (81) alaM bhAvane'rthe / [ 4 / 2 / 8 / 6 / ] alamarthena tu zabde sambhAvane kriyAzakti zraddhAne liGeva / api parvataM zirasA bhindyAt / api droNapAkaM bhuJjIta / alamiti kim ? videzasthAyI [sa:] prAyeNa gamiSyati grAmam / arthe kim ? alaM sA taM haniSyati / tatra bhokSyate / alaM lvnnen| luG tathA / api parvataM zirasA'bhetsyat // (82) ayadi vA kriyoktau / [ 4 / 2 / 87 / ] dhAtunA sambhAvanoktau liGeva vA / sambhAvayAmi, zraddadhe, avakalpayAmi, bhuJjIta bhokSyate vA saH / ayadi kim ? sambhAvayAmi yad bhokSyate bhavAn // (83) syAt kAlavelAsamayairyadIti / [ 4 / 2 / 8 / 8 / ] kAlAdiyoge yadi sati liDeva / kAlo yad bhuJjIta saH // 8 // Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 327 yathArhazakte vidhiprArthane samprazne ca loT yap samaye'numatyAm / praiSye muhUrtAparite laDake sme loDadhISTe ca samuccaye vaa-| 'laM loT svahIdhvantA:yaGa: sa kartA tiptasjhisipthasthamipo'pi vasmas // 4 / 2 / 9 // SaTpadI // (84) yathArhazakte / [ 4 / 2 / 9 / 1 / ] arhe zakte ca kartari yap ca liGeva ca syAt / nA bhAraM vahet / nA'sau voDhavyaH // ___ (85) vidhiprArthane samprazne ca / [4 / 2 / 9 / 2 / ] kartari liDeva / vidhiniyogo dRSTArthe vA pratyAkhyAne sapratyavAyo nimantraNaM, niSpratyavAya AmantraNaM satkArapUrvako nyakkArapUrvako vA / prArthanaM yAcanamiSTazaMsanaM ca / sampraznaH sampradhAraNA / sa kaTaM kuryAt, yajeta, dadyAt / iha bhavAn bhuJjIta, AsIta / iha sa bhuJjIta / [kuryAt, yajeta, dadyAt / mANavakaM bhavAnadhyApayet / bhavantamadhyeSyAmahe / grAmaM gaccheH, kaTaM kuryAstvam / labheyAhaM bhikSAm / jIvyAd bhavAn / [samprazne / ] kiM bho vyAkaraNamadhIyIya uta chandaH ? pRSTamayadartham // (86) loT / [ 4 / 2 / 9 / 3 / ] tathA / so'trAstAm / [so'tra] bhuktAm / taM sa upAnayatAm / bhikSAM dehi / sa jIvatu / kiM nu cchando'dhyayai ? || (87).yap samaye'numatyAM praiSye / [ 4 / 2 / 9 / 4 / ] prAptakAlAnujJA praiSye'rthe yap loT ca / samayo'vasaraH / prAptaste kAlaH kaTaM kuru / kimahamadhIye ? evaM kuru / bhavAnAdiSTaH kaTaM karotu / bhavatA kaTaH kartavyaH karaNIyaH / tasyAvasaraH [ityarthaH] / samanujJAtaH preSitaH // (88) muhUrtAparite / [ 4 / 2 / 9 / 5 / ] UrdhvamauhUrtikArthAd dhAtoH liGyaploTaH syuH samayAdau / prAptaste kAlo'nujJAtaH / asAvAdiSTaH muhUrtasyopari kaTaM kuryAt, karotu / nA sa kartavyaH // (89) laDaGke / [ 4 / 2 / 9 / 6 / ] prakRtaloTo'rthaH samayAdiH so'Gkyate lakSyate yena tadarthAd dhAtoH lapratyAhArasUtroktaH laT lRT luT liG ca syAt / upAdhyAyazcedAgacchati, AgamiSyati, AgantA, Agacched atha tvaM chando'dhISva / tathoparimuhUrtasyApi / sa ced Agacchati, [AgamiSyati, AgantA, Agacched] atha tvaM chando'dhISva / liGanye // (90) sme loT / [ 4 / 2 / 9 / 7 / ] tathoparimuhUrtasya samayaH [anumatiH, auSaH] sa taM karotu sma / adhyApayatu sma // (91) adhISTe ca / [ 4 / 2 / 9 / 8 / ] sasatkAravyApAraNe sme loT syAd anUrdhvamauhUtike'pi / aGga sma tamadhyApaya // (92) samuccaye vA'laM loT svahIdhvantAH / [ 4 / 2 / 9 / 9 / ] kriyAsamuccayArthAd dhAto: sarvakAleSu vA loT, sa ca yathAvidhi hisvau syAt tadhvapsAvI ca hisvau vA syAt / vyatyayazchandortham / svakAlapratyayAntazca yo'laM samarthaH tatkriyAsAmAnyavAcI sa prayoktavyaH / saktUn piba, dhAnAH khAda, odanaM bhukSvetyAyamabhyavaharato'bhyavaharanti / abhyavaharasi / abhyavaharAmi / yadvA, Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 paJcagranthI vyAkaraNam odanaM bhugadhvaM, saktUn pibata, dhAnAH svAdata ityevaM yUyamabhyavaharatha / evaM bhrASTramaTa maThamaTa khadUramaTetye yamaTati / chando'dhISva, vyAkaraNamadhISva, niruktamadhISvetyayamadhItye / yadvA cchando'dhIdhvamityeva yUyamadhIdhve ceti / cchando'dhIte ityevAyamadhIte / yathAsaGkhyam // (93) yaGaH sa kartA / [ 4 / 2 / 9 / 10 / ] yaGo'rthe bhRzAbhIkSNyArthAd dhAtoH sarvakAleSu loT nityaM kartari loT ca hisvau tayasbhAvI ca vA sa iti yastadantena sambandhaH sa eva dhAtustatparastatsAdhanazca prayoktavyaH / lunIhi lunIhItyevAyaM lunAti / yad vA, lunIta [lunIta] ityeva yUyaM lunItha / bhUte / lunIhi [lunIhi] ityevAyamalAvIt / bhaviSyati / lunIhi [lunIhi] ityevAyaM laviSyati / adhISva [adhISva] ityevAyamadhIte / yadvA, adhIdhvam [adhIdhvam] ityeva yUyamadhIdhve / sarvalakArapuruSavacaneSUdAhAryam / tathA, lolUyatsva [lolUyatsva] ityevAyaM lolU yate / bhRzArthAdAbhIkSNye loT / sa karteti vacanAt, chinatti lUyate'nenetyetat / lunIhi / [lunIhi] ityetatsambaddhaM na prayujyate / vivakSAtaH kArakavat kAlo'pi / yo'yamadhvA gantavya ApATaliputrAt tatra kUpo'sti, bhaviSyati. bhavitA, abhRt, AsIt, babhUva // (94) tiptasjhisipthasthamipo'pi vasmas / [ 4 / 2 / 9 / 10 / ] parArtham // 9 // tAtAMjhathAsa AthAMdhvam ivahimahiGo'tha laH / trayI sup yuSmadasmatsu manyAbhUto'subanyathA / ekavaccopahAse tu sup caikAdo luDAdimA // 4 / 2 / 10 // SaTpadI // (94) la ityutsR]STAnubandhalakArAH daza, tivAdayaH syuH tip tas jhi 1 / sip thas : tha 2 / mip vas mas 3 / pit tatkAryArthaH / mipA jasapIcchando'rtham / masoriti rAdyartham // tathA // (95) tAtAMjhathAsAthAMdhvamivahimahiGo'tha laH [ // 4 / 2 / 10 / 1 / ] ta AtAm anta 1 / thAs AthAm vam 2 / i vahi mahiG 3 / Git tiGtaGarthaH jasathau cchando'rtham / (96) trayI sup yuSmadasmatsu / [ 4 / 2 / 10 / 3 / ] eSAM trayI [trayI] nAmAdigatau sattve vA syAt / sa pacati / tau pacataH / te pacanti / evaM, tvaM pacasi / [yuvAM pacathaH / yUyaM pacatha / ] ahaM pacAmi / [AvAM pacAvaH / vayaM pacAmaH / ] tathA tng| [pacate pacete pacante / pacase pacethe pacadhve / pace pacAvahe pacAmahe / ] sa ca tvaM ca yuvAM pacatha / sa cAhaM cAvAM pacAvaH / sa ca tvaM cAhaM ca vayaM pacAmaH / narau pacethe / tvatkalpAH pacethe / mattara: madrUpaH pace / atitvam atyahaM ca pacate / evaM dvibahutve / atvaM tvaM sampadyate / tvadbhavati / madbhavati / tvamicchati / tvayati / [madyati / ] tvadyate / [madyate // ] (97) manyAdbhUto'subanyathA ekavaccopahAse tu / [ 4 / 2 / 10 / 3 / ] manyatestadviziSTa dhAtozcAsubviSayA madhyamAntA trayI, anyathA vyatyayena manyateyupmadyantA dhAtorasmadi madhyamA ekavacca syAt prahAse'rthe / ehi manye odanaM bhokSyase [iti], na hi bhokSyase, bhuktaH so'tithibhiH / ehi manye rathena yAsyasi, na hi yAsyasi, yAtaste pitA / prahAse kim ? ehi manyase odanaM bhokSya iti, sAdhu manyase // Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 329 (98) sup caikAdau / [ 4 / 2 / 10 / 4 / ] supAM tiGAM ca trayI [trayI] ekadvibahuSvartheSu syAt / tathodAhRtA // (99) luDAdimA / [4 / 2 / 10 / 5 / ] trayI tiGA'tiGAM ca para: tAraurasaH syAt / bhavitA / bhavitArau / bhavitAraH / vyatibhavitA // 10 // tArIrasa: zyAdiyato mimvanAjjha antarjikSaco't zIGanato radattaG / vetteH liDete jha ire myaNo'taG syurNAtususthAthusazavA ma lad vA / vido NasAh bruvaSTha Ada au NA e lTittaGAM gAmsa u thAssva e vAm // 4 / 2 / 11 // SaTpadI // (99) tAraurasaH / [ 4 / 2 / 11 / 1 / ] gatam // (100) zyAdiyataH / [ 4 / 2 / 11 / 2 / ] zyA Acca ataH para Iy syAt / bhavet / bhavetAm / bhaveyuH / pacete / pacethe / pacetAm / ataH kim ? yAyAt / dadAte // (101) mvinAt / [ 4 / 2 / 11 / 3 / ] makArTI mvi ca tiGi meve ca paro na[kAra:] syAt, tathA'kArthI At syAt / saMganmi / jaGganvaH / jaganvAn / tathA pacAmi / pacAvahe || (102) jha antaH / [ 4 / 2 / 11 / 4 / ] syAt tiGaH / yajanti / yajante / yajantu / yajantAm / / . (103) dvirjakSaco't / [ 4 / 2 / 11 / 5 / ] dviruktAjjakSAdipaJcakAt tathA jha at / juhvati / dadati / jAgrati / jakSati / [daridrati / cakAsati / zAsati // ] (104) zIGanatoradattaG / [ 4 / 2 / 116 / ] zIGo'najhAdAt taG krameNa rat at / zarate / azerata / AcakSate / AdIdhyate / lunate / anataH kim ? pacante // (105) vetteH / [ 4 / 2 / 11 / 7 / ] tathA / saMvidrate / saMvidate // (106) liDete jha ire myaNaH / [4 / 2 / 117 / ] iDAdezaH te esyajjha ire / pace / pacira / liT mip aN ca syAt / ahaM papaca / sa papAca / cukuTa / cukoTa || (107) (ataG syurNAtususthAthusazavA ma ladvA [ / 4 / 2 / 11 / 9 / ] ataG zyA Na atum us tha athus az a va ma / akRtasandhiH / liDete syAnmipvarjaH / vAjazchando'rtham / athas mit / NasarthaM laghuzca / papAca / pecatuH / pecuH / pecitha / pecathuH / peca / peciva / pecima // (108) laDvA vidaH / [ 4 / 2 / 11 / 10 / ] vido'd laT vA NAdi syAt / veda mip / vidatuH / viduH / vettha / vidathuH / vida / vidva / vidma / vetti / vittaH / [vidanti / evaM] [vetsi / vitthaH / vittha / vedmi / vidvaH / vidmaH] || - (109) NasAhabruvaSTha At / [ 4 / 2 / 11 / 10 / ] bruvo laDAdezo yathAkramaM Nas / : NAdipaJcakaM syAd vA / bruva Ah syAt Nasi / the tu At / Aha / AhatuH / AhuH / Attha / * paJca. 42 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 paJcagranthI vyAkaraNam AhathuH / bravIti // (110) a auNAH / [ 4 / 2 / 11 / 12 / ] AkArAt pare NAH Na Na a ete, au syuH / sa dadau / ahaM dadhau ca / aH kim ? papAca / papaca // (111) e lTit taGAm / [4 / 2 / 11 / 13 / ] TillAdezataGAmanta e syAt / pacate / pacAmahe / Tit kim ? apacata / taGAM kim ? pacati // (112) gAm / [ 4 / 2 / 11 / 14 / ] TittaGAmAm gid e syAdasandhyarthe / pacete iti / pacethe / Tit kim ? Apace tvam // (113) sa u thAs / [4 / 2 / 11 / 15 / ] TittaGAM thAs se syAt / u nipAtaH / pacAmaH // (114) sva e vAm / [4 / 2 / 11 / 16 / ] svaH sakAravakArAt para e krameNa va am syAt / loDa / loTaH sAdhvasadhvam staH, ityarthaH / adhISva / adhIdhvam // 11 // loDAme'niGa AnyumI hisi jahi: zAdhyedhi TAp mvezca tasthastAntaMthataDid mibaJca vama sIt ti staut si vA druzca jhiH / jus dviSyo'jjhisvadabhUsico liGiDjharan syAp tin taGa: sI ca sIpa yAzIH TyAstthisu tAtta vAptuhiriNaH sIpluGila dhoDhveNiTaH // 4 / 2 / 12 // zAdUlavikrIDitam // ( 115 ) loDAme / [ 4 / 2 / 12 / 1 / ] tadAdezo'pi saH / loT e AM syAt / pacatAm / pacetAm / pacantAm // __ (116) aniGaH / [4 / 2 / 12 / 2 / ] loGiD pratyAhArasyArthAd eranAgamaH syAt / karavai / karavAvahai / karavAmahai // (117) AnyumI / [ 4 / 2 / 12 / 3 / ] loT mip i etau Ani o staH / karavANi / karAt / kurvantu // (118) hi si / [ 4 / 2 / 12 / 4 / ] loT sip Dida hi syAt / rudihi / Apnuhi / / (119) jahiH / [ 4 / 2 / 12 / 5 / ] hantiH sivanto nipAtyate / hastu jaH / [jaghantha / jaghanitha / jenIyate / jaMghanyate // ] (120) zAdhyedhi / [ 4 / 2 / 12 / 6 / ] staH zAstyasteH // (121) TApamvezca / [4 / 2 / 12 / 7 / ] loT vamaiTA TAp syAt / karavAva / karavAma / suvai / suvAvahai / suvAmahai / TitpidAgamA araGartham / / (122) tasthastAntanthata / [ 4 / 2 / 12 / 8 / ] loT tas tham tha ete tAm tam ta syuH / pacatAm / pacatam / pacata // Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 331 (123) Dit / [ 4 / 2 / 12 / 9 / ] lastat tathA / apacatAm / apacatam / apacata // (124) mibam ca / [ 4 / 2 / 12 / 10 / ] Dit mip am syAcca, uttaratra loDarthaH / akaravam / akArSam / akariSyam / Dit kim ? karomi // (125) vama sIt tir / [ 4 / 2 / 12 / 11 / ] vamayoH sa ikArazca tir / ataG / illuk syAt / sa cArthAt tiDeva / rilloDvasmasoluMgantaH / apacAva / apacAma / pacAva / [pacAm / ] tiGit tAsiH / apacat / apacaH / apacan / akariSyat / akArSIt // (126 ) stot / [ 4 / 2 / 12 / 12 / ] tavarge Diti s t syAt / acakAt / azAt saH / / 127) si vA druzca / [ 4 / 2 / 12 / 13 / ] acakAttvam / acakAstvam / [azAt tvam / azAs tvam / tvadbhUtavargo navoM ru syAd vA Gitsipi / abhino'tra / achino'tra / apAsyAH ajAAH / abhinattvam / [abhinastvam / ] apAsyaI / apya / at kim ? ahattvam / . (128) jhirjus dviSyaH / [ 4 / 2 / 12 / 14 / ] dviSerAtazcADi jhi jus syAd vA / adiSuH / adviSan / ayuH / ayAn // (129) ajjhvidabhUsicaH / [ 4 / 2 / 12 / 15 / ] aDbhUvoro yasmAd vettezcAbhuvaH sicazca jhirjus nityam / abibhayuH / ajakSuH / aviduH / sicaH / akArSuH / aduH / adhuH / abhU :: kim ? abhUvan // . (130) liG / [ 4 / 2 / 12 / 16 / ] jhirjus / paceyuH / kuryuH // - (131) iDjharan / [ 4 / 2 / 12 / 17 / ] liG ijha krameNa a ran syAt / paceya / pakSIya / kurvIya / paceran / pakSIran / kurvIran / sanA'narthakatvAt / pacevahi / [pacemahi // ] (132) syAp tin / [ 4 / 2 / 12 / 18 / ] liGa: syAnAgamaH syAdapit / cinuyAt / sunuyAm // .. (133) taGaH sI ca / [ 4 / 2 / 12 / 19 / ] Tit tathA / kurvIyAtAm / kurvIran / (134) sIpyAzIH / [ 4 / 2 / 12 / 20 / ] AzIliG pit sIpa Tit syAt / vyoSISTa / vyoSIyAstAm / vyopIran / (135) TyAs / [ 4 / 2 / 12 / 21 / ] Tit syAdAzIrloDa: / nUyAt / ucyAt / ijyAt // -- (136 ) tthisu / [ 4 / 2 / 12 / 22 / ] AzIliGtathoH suTit syAt / bhUyAstAm / bhRyAsta / pakSIpTa / pakSIyAstAm / pakSISThAH / pakSIyAsthAm // . (137) tAt tavAptuhiH / [ 4 / 2 / 12 / 23 / ] Azipi tu hi tAt syAd vA'pit / jIvatAt / jIvatu saH / kurutAt / kuruSva // (138 ) iNaH sIp luG li dhoDh / [ 4 / 2 / 12 / 24 / ] cyAderiNantAt para: sIp luGlaTAM Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam dha: DhaH syAt / cyoSIDhvam / ploSIDhvam / acyoDhvam / cakRTve / vavRDhve / eSAM kim ? studhve / iNaH kim ? pakSIdhvam / (139) veNiTaH / [ 4 / 2 / 12 / 25 / ] iNa iTaH parastathA vA / laviSIDhvam / laviSIdhvam / alaviDhvam / [alavidhvam / ] luluviDhve / [luluvidhve / ] upadidIyiTve / [upadidIyidhve / ] lAvipIDhvam / [lAviSIdhvam / ] alAviDhvam / [alAvidhvam / ] iNaH kim ? samiSIdhvam / AsIdhvam // 12 // hi jhalhodhi halznA anazzminnato lug hi vacchno mvi vA kuH zyi hAkaH sdhi vA'stA / stri tAhe'namA'liGayacAraicca gIluGluGIG vA vadho liDki han luT taGorvai // 4 / 2 / 13 // ti gAsinavAmo'sRpo veSTalo'ni dRzaH sDo'ci luk duDDiholiDguho dhaa-| tu taGdantya umpumzko vacyato'syAGi dRthuzvyo'razzAskhyo'G ca karteti lipvaa-||4|2|14|| sico vA'taGi stambhuja clucugluccugluJca(taH) shviirito'tngly'didyut-| puSAderanAliGgane ca zliSaH sro na vA cazvidheH kaMzriNidrunuvastaH // 4 / 2 / 15 // lugiNa te pado dIpapUAyitAmbujjhano vA'j duhApye rudho no tapo'nozca bhAvA- / mi vA li stihandRstrahAvaH zalau yak taGAnA GidAdeH samApto'dhikAraH // 4 / 2 / 16 // ___SoDazayaM bhujaGgacatuSTayaM vA // (140) hijhalhodhiH / [ 4 / 2 / 13 / 1 / ] jhalantahubhyAM hi dhi syAt / chindhi / bhindhi / juhudhi / jhalhoH kim ? yAhi / neTi / rudihi // (141) halznA anazzmin / [ 4 / 2 / 13 / 2 / ] halaH paraH znA Anaz syAd asmin hau pare / gRhANa / puSANa / halaH kim ? krINIhi // (142) ato lug hi / [4 / 2 / 13 / 3 / ] paca / dIvya / ataH kim ? yAhi / (143) vacchnaH / [4 / 2 / 13 / 4 / ] ukArAd acparAcchnozca hi luk / tanu / cinu / znuvatpratyayAt kim ? yuhi / acaH znA kim ? rA'nuhi // (144) mvi vA / ( 4 / 2 / 13 / 5 / ] me ve ca pare vacchnoluMgvA'ntaH / tanmaH / tanumaH / tanvaH / [tanuvaH / ] sunmaH / [sunumaH / sunvaH / sunuvaH / ] acchnoH kim ? ApnumaH / [ApnuvaH // ] (145) kuH / [ 4 / 2 / 13 / 6 / ] kRJaH paraH ulug nityaM mvi / kurmaH / [kurvaH // ] (146) zyi / [ 4 / 2 / 13 / 7 / ] zyA ityatra ca / kuryAt / / (147) hAkaH / [ 4 / 2 / 13 / 8 / ] zilugataH / jahyAt / / (148) sdhi vA / [4 / 2 / 13 / 9 / ] lAM dhi pare sa lugvA / cakAdhe / cakAddhi / Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 333 azAdhvam / AzAdhvam // (149) astAstri / [4 / 2 / 13 / 10 / ] astitAsroH saluk se re ca pare / asi / kartArau / kartAraH / vvRvRtte tAve [?] || (150) tAhe / [ 4 / 2 / 13 / 11 / ] lAso luTyeti ho nipAtyate / ahaM kartAhe // (151) anmaa'lingi| [ 4 / 2 / 13 / 12 / ] aliGi tatsadRze'nyatra Diti luGlaGlaGi pare bhvAderaDAgamaH syAnna cenmAyogaH / abhUt / akarot / akariSyat / amA kim ? mA sa prAkSIt / mA sma racat / aliGiti kim ? pacet // (152) acA''raicca / [ 4 / 2 / 13 / 13 / ] cAdyacA pareNa sahATa A Ar aic ca syAt / AstAm / Asan / ATiSyat / Arat / Acchit / AcchiSyat / aikSiSTa / Ayat / aiSyata / aijyata / aupyata / iNe'pi natvam // (153) gI luGluGI vA / [ 4 / 2 / 13 / 14 / ] luGlaGi pare iD gI vA syAt / adhyagISTa / adhyagISat / adhyaiSyata / iDanereGarthaH // (154) vadho liski han / [4 / 2 / 13 / 15 / ] hantirvadho'dantaH syAt syAdau kAdau liGi / AvadhiSISTa / vadhyAt / [ski] kim ? hanyAt / AghnIta // (155) lutaDorvA / [ 4 / 2 / 13 / 16 / ] onirdezAt luGi nityaM, tasyaiva taGi vA han vadha: syAt / avadhIt / avadhISTa / avadhiSuH / taGi vA / AvadhiSTa / AvadhiSAtAm / AvadhiSata / Ahata / AhasAtAm / Ahasata // 13 // (156) eti gA / [ 4 / 2 / 14 / 1 / ] iNika gA syAt, luGi / agAt / agAtAm / aguH / adhyagAt / [adhyagAtAm / adhyaguH / ] agAyi, [adhyagAyi] nA // (157) siH / [ 4 / 2 / 14 / 2 / ] si ca syaadaatorlungi| akArSIt / abhotsIt / cit // (158) navA'mo'sRpo vA / [ 4 / 2 / 14 / 3 / ] na vA amo yasya tasmAdasRpo dhAtorluGi sijvA / aspArsIt / aspAkSIt / aspRkSat / ityAdi / na vAmaH kim ? apAkSIt / asRpaH kim ? asAparsIt // (159) iSTalo'niDdRzaH sDaH / [ 4 / 2 / 14 / 4 / ] ikArasalantAdadRzo'niTo luGi suH syAt / adhukSat / alikSat / ika: kim ? adhAkSIt / dRzaH-adrAkSIt / adarzat / seTaH / akoSIt // .. . (160) aci luk / [ 4 / 2 / 14 / 5 / ] sDityasya a: lutsyAdaci / adhukSyAtAm / adhukSi / aci kim ? adhukSAt / adhukSAtAm // __ (161 ) duDDiholiDguhodhAtutaG dantye / [ 4 / 2 / 14 / 6 / ] duhAdeH paraH lugvA taGi dantye / adugdha / adhukSata / adugdhAH / adhukSathAH / adugdhvam / adhukSadhvam / aduhvahi / adhukSAvahi / Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 paJcagranthI vyAkaraNam evaM / [nyagUDha / nyadhukSata / nyagUDhAH / nyudhukSathAH / nyagUvam / nyudhukSadhvam / nyudhuhvahi / nyadhukSAvahi / ] ataH kim ? vyatyazlikSata / taGi kim ? adhukSat / dantye kim ? adhukSAmahi // ___(162) umpumthuko vacyato'syAGi / [4 / 2 / 14 / 7 / ] vakti-patR-asyatInAm um pum thugAgamaH syAlluGpare'Gi parataH / avocat apaptat / Asthat / aGi kim ? apatiSTa // (163) dRzkhyo'r / [ 4 / 2 / 14 / 8 / ] dRzazviR RvarNAntAnAM yathArha R ar zverantaH aH . syAt luGayaGi / adarzat / Arat / asarat / ajarat / azvat / aGi kim ? adrAkSIt / ArSIt AsArSIt / azvayIt // __ (164) azzAskhyo'G ca karteti / [ 4 / 2 / 14 / 9 / ] kartA cet luGarthaH, kartarItyarthaH, zAsu khyAte, cakArAt vacAdezca luGi aG syAt / aziSat / [Asthat / Akhyat / avocat // ]. (165) liphvAsicaH / [ 4 / 2 / 14 / 10 / ] tathA / alipat / Ahvat / asicat // 14 // (166) vA'taGi / [4 / 2 / 15 / 1 / ] lipAdeH luGi taGi pare kartaryaG vA syAt / alipata / alipta / [asicat / asikta / Ahvat / AhvAsta // ] (167) stambhujamumlucugluccu gluJca(taH) zvIrito'taGi / [ 4 / 2 / 15 / 2 / ] ebhyo'taviSaye luGi kartaryaG syAd vA / astabhat / ajarat / amucat / amlucat / aglucat / agrucat / agluJcat / azvat / irid vA / acchidat / abhidat / sij vA / astambhIt / [ajArIt / amrocIt / amlocIt / aglocIt / agrocIt / agluJcIt / ] azvayIt / azizviyat / abhaitsIt / [acchetsIt / ] gluJcurnAlopArtham / ataGi kim ? abhitta / (168) lRdidyutpuSAdeH / [4 / 2 / 15 / 3 / ] lukAretaH dhutAdipuSAdibhyo'pi tathA'G nityam / agamat / azakat / adyutat / azvitat / apuSat / aziSat / puSAdirdivAdyantargaNaH / ataGi kim ? vyadyotiSTa // (169) anAliGgane ca zliSaH / [ 4 / 2 / 15 / 4 / ] tathA'G / samAzliSat jatu ca kASThaM ca / asattvAzleSe kim ? samAzlikSat kanyAM nA / niyamArthaM vacanam // (170) sro na vA / [ 4 / 2 / 15 / 5 / ] sRRdbhyAM tathA'G vA / asarat / asArSIt / Arat / [ArSIt / ] mA sazcaSAtAm / samArata // (171) cazvidheH / [ 4 / 2 / 15 / 6 / ] vidheTa: caG vA syAt kartari luGi pare / azizviyat / [azvayIt / ] adadhat / adhAt / adhAsIt // (172) kaMzriNidrunuvaH / [4 / 2 / 157 / ] tathA caG nityam / acakamata / azizriyat / NIti NyantAt / acIkarat / acIkamata / adudruvat / asusruvat // 15 // (173) to lugiNa te padaH / [ 4 / 2 / 16 / 1 / ] kartRluGtAdeze pare padyateriNa syAt, iNa: Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH ___ 335 parazca to. luk syAt / udapAdi sasyam / te kim ? udapatsAtAm // (174) dIpapUAyitAybujano vA / [ 4 / 2 / 16 / 2 / ] tat tathA vA'taH / [adIpi / ] adIpiSTa / apUri / [apUriSTa / ] apyAyi / [apyAyiSTa / atAyi / atAyiSTa / ] abodhi / abuddha / ajani / [ajaniSTa // ] (175) adruhApye / [ 4 / 2 / 16 / 3 / ] ajantAd dhAtorduhazcApye kartari tat tathA vA / akAri, akRta vA kaTaH svayam / alAvi, alaviSTa vA kedAraH svayam / adohi, adugdha [vA] gauH svayam / Apye kartari kim ? akAri kaTaH [devadattena i] adohi gauH nA / ajduhaH' kim ? abhedi koSThaH svayam // (176 ) rudho no / [ 4 / 2 / 16 / 4 / ] tatheN na / anvaruddha gauH svayam / Apye kartari kim ? anvarodhi gauA // (177) tapo'nozca / [ 4 / 2 / 16 / 5 / ] tapateranovizeSyAd Apye kartari neN / anvavAtapta pApena karmaNA'sau / atapta tapaH tApasaH / anutap pazcAttApArthaH // - (178) bhAvAmi / [4 / 2 / 16 / 6 / ] bhAvApyayostat tathA / Asi / azAyi nA / akAri kaTo nA // . (179) vA li sti hanDastrahAvaH / [4 / 2 / 16 / 7 / ] hanAderdhAtoH stIti sAdau tAdau li lakAre tannimitte parataH bhAvApyayoriN vA / ghAniSyate / aghAniSyata / haniSyate / [ahaniSyata / ] darzayiSyate / [adarzayiSyata / ] drakSate / [akSata / ] grAhiSyate / [agrAhiSyata / ] grahISyate / . [agrahISyata / ] ajantAt / zAyiSyate / [azAyiSyata / ] zayiSyate / [azayiSyata / ] dAyiSyate / [adAyiSyata / ] dAsyate / [adAsyata / ] cAyiSyate / [acAyiSyata / ] ceSyate / [aceSyata / ] aghAniSAtAm / ghaniSISTa / avadhiSAtAm / ahaniSAtAm / ahAsAtAM ca / adarziSAtAm / [adRkSAtAm / ] agrAhiSAtAm / [agrahiSAtAm / ] adAyiSAtAm / adiSAtAm / dAsISTa / acAyiSAtAm / aceSAtAm / [ceSISTa / ] azAyiSyAtAm / azayiSAtAm / tAdau / ghAnitA / hantA / darzitA / draSTA / grAhitA / dAyitA / dAtA / cAyitA / cetA / kAritA / kartA / sti kim ? cIyate / li kim ? pipAsate / hanAdeH kim ? paThiSyate / bhAvApye kim ? haniSyate / li stItyata eva pUrvAntAH sAdayaH // (180) zalau yak / [ 4 / 2 / 16 / 8 / ] bhAvApye vihite zalau ziti liliGvajite lAdeze ca pare yak syAd dhAtoH / Asyeta supyamAnaM nA / krozaM godohaM mAsaM cAsyate nA / avivakSitApyAt / neha / pacyate jA / sevyate / Apye / pacyate odanaH gamyate grAmo nA / pacyatAm / pacyeta / apacyata / zalau kim ? pece / pakSISTa / iha tu paktA / pakSyate / apakSyata / apakteti vyavadhAnAnna syAt // (181) taGAnAH / [ 4 / 2 / 16 / 9 / ] eva sarvalAdeze bhAvApye syuH / bhUyate, sthIyate nA / na bhujyate / na pacyate / Apye / kriyate kaTo nA / evaM cakre [kaTo nA / ] kariSyate / kriyatAm, Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 paJcagranthI vyAkaraNam akriyata, akRta, kriyeta, kRSISTa kaTo vA / evaM babhUve, [bhaviSyate, bhUyatAm, abhUyat, abhAvi, bhUyeta, bhaviSISTa] brA / niyamArthamadhikArArthaM vacanam // (182 ) GidAdeH / [ 4 / 2 / 16 / 10 / ] Ga it yasya, tadAderdhAtugaNAt, lAdezAstaGAnA eva kartari bhavanti / bhidAdau vRttAni nAnA daza SaTpadI GicchIyate GAnnivizAnupracchAH privyvkriivipraajypskR-| saMkSNoranuktavyatihArakhaggho'jAdyantaprAderyujayajJapAtre // 1 // sApyoccaro rTA sama utkrame dAN kUjakrIDAnuparerarakSaNopAlambha AzIrgatizIlayorbhujazapnAthahajJAnabhRtivyaye nyaH // 2 // utkSepapUjAvigaNopanItyAM kartRsthitA'mUrtaramaH kramerA- / rambhe TryupaprAccaraNena veSTvA paropaTastAyanavRttisarge // 3 // AGo bhasUtau sahane gamo'mukhe spardhane ho vyupasaMnito mRGaH / luGliziti syAt smRdRzaH sano'nanormo'nAprate zroratha pUrvavat kRJaH // 4 // AmaH kathAgandhanayatnasAhasAvakSepasevAsukRte dhRte ble-| 'raMzabdaraMveravagRsamaH pratijJAne praveH sthazca prakAzanirNaye // 5 // udo'pyanUrveha upAttu maitrI mantroktisaGgAdhvanidevatAyeM / lipsAramorvopayamo vivAhe bhojJAnayatne'pyupacchandane vad // 6 // vivinnamoktyoriha vAramo'norno nihnave vA'smRtisampratibhyAm / svAGgArma Ahanyamavyuttapo'nApyAt saMzrugaMsRcchzapracchivitteH // 7 // ktvAsUha Apye smaraNe'pyaNeNeH kRJcaznamagranthaduhasvihAram / . bhUSArthakRzrINi sano yako vA kupraJjito vAdi Nijit tatheDi // 8 // syAdApyavat tastha uduhpacI ca zrAddhaH sRje: syAt tu tapastapo'rmaH / pralambhane vaJcagRdhiNeliyazcAt pUjAbhibhUtau ca prayojakAt smaH // 9 // Suk cA bhiyo'bhyAsa u mithyayA kRJaH svArthe viparyoparame'tyabhiprati / kSipkRJparAnvAdiparipravaparimRSprANikaJaNyaramiJ prajannazeG // 10 // AhAracAlArthabudhasuyudhdruvo jiTjJApavaddhAtutiGo'zruto samot / yaJcAdidhepAparimuhdamAyamAyazca nRtauvadruci Nerdhvanirgatau / syAd vA nitazcoparamerakarmaNaH sansye tu vRdbhyo luTi klRp luGi dhuzvaH // 11 // GitaH / mahIG mahIyate / kyaG / senAyate / yaG / pApacyate / NiG / kAmayate / iyaG / kratIyate / zIG / zete / SUG / sUte / zIyazadeH zaM ca tAt / zIyate / tadvataH dhAtupAThe taGAninaH / edhate / vardhate / GA / Aste / jugupsate / neviMzaH / nivizate / AGo'nupracchibhyAm / Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 337 Anute zRgAlaH / ApRcchate gurum / evaM parikrINIte / [vikrINIte / avakrINIte / vijayate / [parAjayate / ] apaskirate'zvA / saMkSuNute zastram / anuktavyatihAre akhaggha iti samAsaH / zakandhvAdyalopaH / anukte apratipAdite zabdAntareNa, Adyo'nyataretaraparasparetyAdinA kriyAvyatihAre'd vinimaye'rthe, akhaggha iti khigighidvajitAd dhAtoH / vyatilunIte / vyatibhavate senA / vyatibhavete grAmanagare / vyatihAre kim ? lunanti / anukte kim ? anyonyasya dhAnyaM vAti, lunanti, [vyatilunanti / ] akhagghaH kim ? gatihiMsAzabdArthAnna / vyatigacchanti / vyatisarpanti / vyatighnanti / vyatihiMsanti / vyatijalpanti / vyatipaThanti / vyativAdayanti / mukhyagatihiMsArthAdeva / vyatinayate / vyatibhedayante / saMvyativahante gargAH / sapraharante rAjAnaH / vaha NI prApaNArthe / hRJ haraNe / khigito vA kim ? ghit tu zabdArthopalakSaNamiti / vyatihasanti ityAdi syAt / kartari kim ? vyatigamyate grAmaH / ajAdyantAt prAdeH parAt yujaH yajJapAtrA'prayoge / udyukte / anuyuGkte / ayajJapAtre kim ? dvandvaM [nyaJci] pAtrANi prayunakti dhIraH / ajAghantAt kim ? saMyunakti // 1 // sApyAdaH parAccaraH / gehamaccarate / utkramya yAti [ityarthaH / ] sApyAta kim ? bASpamuccarati / rTA samaH / dRti tRtIyAyuktAt saJcaraH / rathena saJcarate / _ kim ? ubhau loko saJcarati / utkrame'ziSTavyavahAre'rthe samo dANaH / / iti rTA cet sampradAne'rthe syAdatAeva / dAsyA samprayacchate, vRSalyA samprayacchate / kAmuka [san] dAsyai dadAtItyarthaH / . kim ? pANinA samprayacchati / utkrame kim ? brAhmaNyai samprayacchati // akUjArthakrIDeH samaH AG-anuparezca / saMkrIDate / [AkrIDate / anukrIDate / parikrIDate / ] akUjane kim ? saMkrIDanti zakaTAni / arakSaNe'pAlane, upAlambhe vAcA zarIrasparzane, proSitasya bhAvAbhAvopalabdhau kaJcidAsevane vA, AziSi prArthane, gatizIle gamanAnukaraNe / gatau zIle vA, krameNa bhuji-zapi-nAtha-haJbhyaH / odanaM bhuGkte / tasmai zapate / sapiSo nAthate / paitRkamazvA anuharante / tadvad gacchanti zIlanti vA / eSu kim ? bhunakti pRthivIM rAjA / taM zapati, Akrozati [ityarthaH] / taM nAthati, yAcate [ityarthaH] / bhAraM * harati / jJAnAdAvarthe nyaH niyo dhAtoH / jJAne nayate / prameyaM nizcinoti / bhRtau vetane / karmakarAnupanayate / vyaye dharmAdiniyoge / zataM vinayate // 2 // . utkSepaNe / tamudAnayate / utkSipati / pUjAyAM yathArthaprakAzanArthasanmAne / nayate cArvI arthAn / upapattibhiH sthApayati / vigaNane RNAdiniryAtane / madrAH kAraM vinayante / upanItyAm upanayane / AtmAnamAryaM kurvan taM samIpIkarotItyarthaH / eSu kim ? ajAM nayati grAmam / kartRsthitAmUrtaramaH / kartRsthamamUrtamApyaM yasya tasmAniyaH / krodhaM manyuM vA vinayate / kartRsthaM kim ? sa tasya krodhaM vinayati / amUrta [iti] kim ? gaIM ApyaM kim ? buddhyA vinayati / upaprAt kamerArambhe / AdikarmaNi / upakramate bhoktum / [prakramate bhoktum / ] Arambhe kim ? pUrvedhuH prakAmati, [gacchatItyarthaH] / caraNena pAdAbhyAM kramaNe'rthe veH / sAdhu vikramate / azvAdigatyartho'tra / kramaNe kim ? vikrAmati rAjA, utsahate [ityarthaH] / TvA / TittvAd aprAdeH kramo vA / kramate / [krAmati / ] paropaTaH / paropAbhyAM, TittvAdaprAdezca tAyanAdyarthe / tAyane santAne pAlane vA / parAkramante upakramante kramante [asmin] zAstrANi / santanyante pAlyante vA [ityarthaH] / vRttAvAtmayAtane'pratighAte vA / RkSvasya parAkramate, [upakramate, kramate] buddhiH / tadAzrayA sA''tmAnaM yApayati, tatra vA na paJca.-43 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 paJcagranthI vyAkaraNam pratihanyate / sarge utsAhe'nujJAne vA / parAkramate, [upakra mate, kramate] chando dhyayanAya / tatrotsahate'nujJAto vA / parAdeH kim ? saMkrAmati / tAyanAdau kim ? parAkramati // 3 // ___ AGo bhasUtau / AGa: krame: jyotirudgatAvarthe / Akramate'rkaH, candraH [vA] / Akramante jyotIMSi / bhasUtau kim ? sa Akramati dhUmaH / sUtau kim ? nabhaH samAkramati / sahane kSAntau AGo gameH / Agamayasva tAvat / akSAntau kim ? Agamayati / Nyanto'yam / amukhe mukhaviSayAdavyAdArthAd AGo dAGaH / vanaM prazaM zAkaM vA''datte / AsyamAdatte nA / vyAdadate pipIlikA mukhaM pataGgasya / amukhe kim ? kUlaM vyAdadAti [nadI] / mukhaM [vyAdadAti] / evaM bhamiH vipAdikAM [vyAdadAti] / AGo hayate: spardhane'rthe / sa tamAyate / spardhAyAM kima ? mAmAhvayati / vyupasaMnibhyo hvayate / [vihvayate / upahvayate / saMhvayate / nihvayate / ] mRGo luGliGau zid viSaye / amRta / mRSISTa / mriyate / eSu kim ? mamAra / smRdRzaH sanantAt / naSTaM susmUrSate / nRpaM didakSate / ananorjaH sanaH / dharmaM jijJAsate / anoH / tantramanujijJAsati / anAGmateH zroH sanaH / gurUn zuzrUSate / AGprateH / AzuzrUSati [pratizuzrUSati / ] sanantAt pUrvadhAtoreva / zIG / zizayiSate / niviz / nivivikSate / praticikSipsati / viraMsati / kRJaH parArthaH // 4 // ___ AmaH / AmantapUrvadhAtoriva kRtro anuprayogAt / IkSAJcakre / jAgarAJcakAra / bibharAJcakre / [bibharAJcakAra / ] svArthe'pi na taGaH / kRJaH kim ? IkSAMbabhUva / vidhyarthaM niyamArtham / kathAdyarthAt kRJaH kathAyAM prastAve prakarSoktau vA / gAthAH prakurute, janApavAdAMzca / gandhane hiMsAtmake sUcane / sa tamutkurute, udAkurute / prayatne / edho dakasyopaskurute / sAhase / paradArAn prakurute / avakSepe / durvinItAn prakurute / sevAyAm / mahAmAtrAnupakurute / sukRte dharmAdiviniyoge / zataM prakurute / adherbale / adheH kRtraH bale zaktAvarthe / taM hAdhicakre / tamadhibabhUva / na vA tena parAjitaH / eSu kim ? kaTaM karoti / araMzabdaraveH / veH kRJo'ramityanApyAcchabdaramiti zabdApyAcca / vikurvate sendhavAH, sAdhudAntAH / kAkasvarAn vikurute / anyatra, payo'dhikaroti / avAd gR / avagirate / avAt kim ? girati / samaH gR pratijJAne abhyupagame / zataM saMgirate / nityaM zabdaM vA [saMgirate] / [?prati] jJAne kim ? grAsaM saMgirate / praveH sthazca / cAnyatrayogAt praveravasamazca tiSThateH / pratiSThate / [vitiSThate / avatiSThate / santiSThate / prakAzanirNaye cAvApi pratijJAne cArthe / chAtrebhyastiSThate kumArI / AtmAnaM prakAzayati [ityarthaH] / vivAde nirNetari / tvayi tiSThate / tvayA cchettavyo'sau [ityarthaH] / nityaM jIvamAtiSThate // 5 // anUghehe'rthe udaH sthaH / muktAvuttiSThate, gehe vA / [tadarthaM] ghaTate [? yatate ityarthaH] / anUce kim ? AsanAduttiSThati / IhAyAM kim ? ato grAmAcchatamuttiSThati, / utpadyate [ityarthaH] / upAt maitryAdau / gaNakAnupatiSThate / AgneyyA AgnIdhramupatiSThate / yamunA gaGgAmupatiSThate / ayaM panthAH srughnamupatiSThate / AdityamupatiSThate / lipsAramorvA / upasthaH lipsAyAmavApyAcca vA / [bhikSuko] viprakulamupatiSThate, upatiSThati / aramabhojanakAle upatiSThate, upatiSThati / upAdyamo vivAhe dArakarmaNi / kanyAmupayacchate / svIkaroti / [ityarthaH] / vivAhe kim ? so'sya bhAryAmupayacchati / bhAdiSu phaleSu saha bhUteSu karaNeSu vizeSaNe vadaH / sA chandasi tAtparyaprakAzanAd bhAti / vadi tu / saM vyAkaraNe vadate, jAnAti / vadituM jAnan vA vadati / yatte kSetre vadate tatrotsahate / upacchandane upasAntvane, Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 339 rahasyupamantraNe vA / karmakarAnupavadate / kulabhAryAmupavadate / upacchandayati [ityarthaH] // 6 // vivinnamoktyoH / viziSTA vit vivit nAnAmatiH tatra vimatrau vadaH / gahe vivadante / citraM bhASante [ityarthaH] / amoktau ca nRNAm amA sahoccAraNe / sampravadante viprAH / na kim ? sampravadanti kukkuTAH / amoktau kim ? saMvadanti / iha vA / ihetyanantarobhaye vipakSite vimatau vipralApe, amoktau vyaktaM sahoktau cArthe vadervA / vipravadante mauhUrtAH, vipravadanti vA / evaM, sAMvatsarAH / yugapadanyonyaviruddhaM vadanti / vimatau kim ? sampravadante grAmyAH / nR kim ? vipravadanti zakunayaH / amoktau kim ? ekaikazo vipravadanti mauhUrtAH / aramo'noH / anApyAdanorvadaH / anuvadate kaThaH kalApasya / sadRzaM brUte [ityarthaH] / aramaH kim ? pUrvoktamanuvadati / aramaTA. jaiH / sapiSo jAnIte / tena pravartate [ityarthaH] / aramaH kim ? svareNa putraM jAnAti / rit sarjJApyo'tra TArtham / nihnave'rthe jJaH / zatamapajAnIte / apalapati [ityarthaH] / asmRtyarthe samprate: jJaH / zataM saMjAnIte / [zataM pratijAnIte / ] asmRtau kim ? mAtuH saMjAnAti, [pratijAnAti] / smarati [ityarthaH] / AjJo hantiyameH, vyudbhyAM tapaH svAGgApyAt / zira Ahate / pANimAyacchate / pRSThaM vitapate, [uttapate] / svAGgArmaH kim ? so'sya pRSThamAhanti, [Ayacchati, uttapati, vitapati] / anApyAt tathA / Ahate / anApyAt kim ? Ahanti taM pAdena / Ayacchati rajju kUpAt / vitapati, [uttapati] suvarNaM nA / anApyAt samaH parAt zruprabhRteH / saMzRNute / saMgacchate / saMsvarate / R Rccha / sA samRta / samRcchate / saMpazyate / saMpRcchate / saMvitte // 7 // - ktvAsUhaH / kittvAt prAdeH as uho vA / nirasyate, [nirasyati] / samUhate, [samUhati] / prAdeH kim ? asyati [zatrUn / samUhati padArthAn ] / Apye smaraNe'pyaNeNaiH / aNeraNyantasya yadApyaM tasminneva Neya'ntasya kartari vivakSite'smaraNe'rthe tasyaivAnApyAd dhAtoH / Arohanti hastinaM hastipakAH / Arohayate sa tAn / siJcati tam / sa tAn secayate / svayameva pazyanti rAjAnaM bhRtyAH / darzayate sa tAn svayam / parivRNvanti kaNTakA: vRkSam / sa tAn parivArayate / NeH kim ? 'Arohanti te / sa AruhyamANo hastI sAdhvArohati / aNaH kim ? gaNayati gaNaM nA / gaNayati gaNaH svayam / asmaraNe kim ? nAsya smarati naram ayaM svayam / Apye kim ? dAtreNa lunAti / lAvayati dAtraM svayama / tasyaiveti Nereva / Arohanti taM te / ArohayamANo'sau tAn bhItAn matreNa secayati / anApyAt kim ? Arohanti taM te / ArohayamANo hastI sthalamArohayati tAn / Apye kartari kim ? Arohanti taM te / tAnArohati mahAmAtraH / aphalArthaM kartRsthArthaM vacanam / kRtrAderApye kartari taGa eva / brUte, avocat kathA svayam [eva] zranIte, azranthISTa, granIte, agranthISTa, mAlA svayam [eva] / namate, anaMzta daNDa: svayam [eva] / dugdhe, adugdha / prastute, prAsnauSTa gauH svayam [eva] / ihAram / vikurute, vyakRSata kaTaH svayam [eva] / tathA, bhUSayate, abhUSayata, maNDayate, [amaNDayata] kanyA svayam [eva] / avakirate, avAkITa ca [hastI] svayam [eva] / zrayate daNDa: [svayameva] / kArayate, cikIrSate kaTaH svayam [eva] / kuSirajevihitAd yakaH / pare Apye kartari ApyavadbhAvena vihitAstaGo vA / kuSyati, kuSyate vA pAdaH svayam [eva] / rajyate, rajyati vastraM svayam [eva] / yakaH kim ? cukuSe, [koSiSISTa] pAdaH svayam [eva] / akoSi / [araJji / ] kartari kim ? kuSyate [koSiSyate] pAdena svayam [eva] / vAdeH / vApye kartari / Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 paJcagranthI vyAkaraNam vAdyati vAdyate / avAdi / avIvadat / vAdayAJcake / [vAdAyAM] babhUva, [vAdayA]mAsa ca / Nijit tatheti / tathaiva kintu Niluk syAt iDAdau taGi / vAdiSyate, [avAdiSyata] zaGkhaH svayam [eva] // 8 // Apyavat tastha: / ApyasthArtho yo dhAtustasyApye kartari yo lotraparo ApyaH kartA Apyavat syAd yagAdibhAk / bhidyate, abhedi kuzUlaH svayam / lUyate, alAvi kedAraH svayam / kAriSyate, akAri kaTaH syam / anApye kim ? bhidyamAno'sau pAtraM bhinatti / tathAhi karmasthakriyatadbhAvau tayoH kartA hi karmavat / kartRsthakriyatadbhAvau [karma]yorna ca tadyathA // 12 // karmasthaH pacaMterbhAvaH karmasthA ca bhideH kriyA / mAsAsibhAvaH kartRsthaH kartRsthA ca gameH kriyA // 13 / / karmasthayA kriyayA tulyakriyakartAkarmavat / neha / rAdhyatyodanaH svaya[meva] / pacatyodanaM nA / mAsaH Asyate nA / grAmo gamyate nA / duhipacI ApyakartRlakArAntA vA'nApyau sApyau vA sApyAveva staH / dugdhe, adugdhaH gauH svayam / pacyate, apAci odanaH svayam / tasmAt salohitaM pacyate udumbaraphalam / anApyAnivRttyarthaM vacanam / sRjaH zraddhAvAn kartA''pyavat / sRjyate mAlA / sA'saji / zrAddhaH kim ? sRjati sa tAm / asRSTa / tapa Apyasya tapastathA / tapate tapaH saH / atapta vA / tapo'rmaH kim ? uttapati sa tam / vaJcigRdheya'ntAd [vi]saMvAdane taGa eva / sa taM vaJcayate, [gardhayate] / : pralambhane kim ? taM [vaJcayati,] gardhayati / liyo NyantAt pralambhane pUjAbhibhave ca taGa anta A ca / kastvAmullApayate ? jaTAbhirAlApayate / pUjayati [ityarthaH] / tamullApayate / nyakkaroti [ityarthaH] / epu kim ? bAlamullApayati / smarNyantAd AcAntaH prayojakAd vismaye'rthe / muNDo vismApayate / prayojakAt kim ? kuJcikayainaM vismApayati // 9 // bhiyo NyantAt taGaH Suk ca A ca / saH zataM bhISayate / prayoktuH kim ? tapo'sau bhAyayati / abhyAse vyAdyAvRttau [mi]thyAyoge kRJo NyantAt / mithyA padaM kArayate / svarAdiduSTamasakRduccArayati [ityarthaH] | svArthe kartRprayojane kriyAphale vivakSite viparyoparamAdivajitAd ridAdestaGaH / aviparyoparamAdeH kim ? ebhyaH phalavati na syuH / vi-pari-AG-upAd ramaH / viramati / [pariNamati / Aramati / uparamati / ] evam, atikSipati / [abhikSipati / pratikSipati / ] parAnoH kRJaH / parAkaroti / [anukaroti / ] parivahati / [pravahati / ] parimRSyati / tattavizeSyAt kim ? gehaM pariramate / taM pratikSipate / gaGgAmanukurute nRpaH / ityAdi / prANikarjaNyaramiJ / aNIti aNyanto yaH prANikartR cittavatkartRkaH, aram vyApyarahitaH, tata iji ti NijantAnna svArthe taG jitaH prAptaH / Aste / sa Asayati / taM zete sA / zAyayati tam / prANikartRka iti kim ? zuSyanti vrIhayaH / zoSayate [tA] nAtapaH / aNyantaH kim ? ArohayamANaM prayojayati, Arohayati / aram kim ? kaTaM kurvANaM kArayati / pra AdistathA kvacidApyAd aprANikartRkAdapi / prAvayati / pravatItyarthaH / evaM, janayati sukham / nAzayati rogam / iG / adhyApayati naram // 10 // AhArArthAt / bhojayati / Azayati / cAlArthAt / calayati / kampayati / tyarthAdapi Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH dvitIyaH pAdaH 341 cAlArthatvAt. / gamayati grAmam / evaM, bodhayati naraM zlokam / srAvayati / spandayatItyarthaH / yodhayati / taM drAvayati / kaNDaJ hRJ kRJ NiJ / kaNDUyate / [hArayate / ] kArayate / TittvAd aprAdeHi / gAM jAnIte / Tit kim ? svargaM pratijAnAti / svArthe kim ? kaNDUyate / go jAnAti / apAd vadaH / apavadate / dhAtutiGaH dhAtupAThe vibhASitAt / tanute / sanute / pacate / yajate / dhAtu kim ? kramate / krAmatIti phalaM vinApi taG / svArthe kim ? pacanti karmakarAH / evaM sarvatra / azrutAvagranthe'rthe sam-AG-udo yamaH / vrIhin saMyacchate / vastramAyacchate / bhAramudyacchate / adAdeNyantAd ad veTa AhArArthAditi niSedhe prApte nRtezcAlArthAd ityanyebhyaH prANikatRkAd iti / Adayate / dhApayate / pAyayate / parimohayate / damayate / AyAmayate / AyAsayate / nartayate / vAdayate / rocayate / dhvanergatau vA / zabdAntaravat phalatApratItau svArthe vA taG / svaM kaTaM kArayate, kArayati vA / svaM yajJaM yAjayate, yAjayati vA / evaM sarvatra / ito'svArthe / mitazca dhAtorvA taG / klidin paridevane / klindate / [klindati / ] eThaheThan vibAdhAyAM paThate / vyavasthitavibhASayA vizeSe taG vA / sphuTir vizaraNe, muDi khaNDane, SvaJ [pari]SvaGge, laghi zoSaNe ataGAninaH / sphuTa vikasane / muDi mArjane, zuddhAvityarthaH / pvaJja pariSvaGge / laghi gatau taGAninaH / ubhayArthaM ni / zakan marSe adA-(divA- )dau / dhRSan, divun, zaThan, ripan, lakSan curAdau nitA idudirito na vAcyante / prAg At dhAtupu na vibhASitAH svArthe'pi vikalpArtham / upAd ramo'karmakAd vA / kaJcitkAlamuparamate, [uparamati] / vRdAdeH san sye pare vA / vivRtsati / vivartiSate / vaya'te / vatiSyate / ciklRpsati / cikalpipate / kalpsyati / [kalpiSyate / ] luTit klRpo vA kalpitA / luTi para dhute, dyutAdervA / vyadyutat / vyadyotiSTa / azvitat / azvetiSTa / DAclohitAdestatraiva [3 / 4 / 1 / 1 / 4 / ] tadvoktaH // 11 // samApto'dhikAra: // paJcagranthyAM saMskRtAdhikAra ityarthaH // 10 // 16 // [iti zrIbuddhisAgarAcAryakRtapaJcagranthyAM saMskRtAdhikAre caturthAdhyAye dvitIyaH, Adito vA caturdazaH, pAdaH / ] [ // granthakRtparicayaH / ] AsInmahAvIrajino'sya ziSyaH ___ sudharmanAmA'sya ca jambunAmA / tasyApi ziSyaH prabhavo'sya ziSyaH zayyambhavo'syAnu paramparAyAm // 1 / / vajro'sya zAkhAmbaramaNDale'smin sAdhUnuvRndAvRtazAntakAntiH / bhavyAsumatsatkumudaprabodho nirnAzitAjJAnaghanAndhakAraH / / 2 / / bAlenduvat sarvajanAbhivandyaH zuklIkRtAGgIkRtasAdhupakSaH / Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 paJcagranthI vyAkaraNam kalAkalApopacayottamUrtiH / zrIvardhamAno natavardhamAnaH // 3 // jinapraNItAgamatattvavettA' pyeSAM praNeteva matAntarANAm // sAhityavidyAprabhavo babhUva zvetAmbara: zvetayazA yatIzaH ||4|| gurupadamanukartuM tadvadevAsya ziSyo 'zivadazivadakalpaH kalpazAkhopameyo-1 'natikRdatikRdabdhi vyApya citto'pyacitto 'bhavadiha vadihAzaH zrIjinezo yatIzaH // 5 // jalanidhivadagAdho mokSaratnArthisevyo . yamaniyamatapasyAjJAnaratnAkarazca / suragiririva tairvA vAvadUkairakampyo vacanajalamugetAM tarpayannuptataH tsnAm // 6 / / surapatirativAse jainamArgodayAdrau hatakumatatamisraH prodagAt sUrisUryaH / bhavasarasirahANAM bhavyapadmAkarANAM __ vidadhadiva sulakSmI bodhako'harnizaM tu // 7 // zrIbuddhisAgarAcAryo'nugrAhyo'bhavadetayoH / paJcagranthIM sa cAkArSIjjagaddhitavidhitsayA // 8 // yadi madikRtikalpo'narthadhIrmatsarI vA kathamapi sadupAyaiH zakyate nopakartum / tadapi bhavati puNyaM svAzayasyAnukUlye. __ pibati sati yatheSTaM zrotriyAdau prapAyAm // 9 // ambhonidhi samavagAhya samApa lakSmI vAmano'pi pRthivIM ca padatrayeNa / zrIbuddhisAgaramamuM tvavagAhya koTyo / vyApnoti tena jagato'pi padadvayena // 10 // zrIvikramAdityanarendrakAlAt sAzItika yAti samAsahasre / sazrIkajAbAlipure tadAdyaM dRbyaM mayA saptasahasrakalpam // 11 // [iti zrIbuddhisAgarAcAryaviracitaM paJcagranthI vyAkaraNaM samAptam // ] Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I: Index of Metres in the PGBV Main Text Verses // 1 // mUlasthapadyAnAM chandonukramaNikA // anuSTubh AryA indravajrA indravaMzA upajAti upasthitA upendravajrA kanyA kusumitamAlA caturUrdhvam toTakam daNDakaH dodhakam drutavilambitam dvAdazatam dvigam puSpavicitrA bhujaGgaprayAtam mandAkrAntA mAlinI yavamatI vidyunmAlA vRttam (vRttam) 'zArdUlavikrIDitam zAlinI Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 paJcagranthI vyAkaraNam SaTpadIgAthA poDazagam sragviNI hariNI N. B. 1. This listing is as per the mention of the metres by the author himself. 614 type seems to include the verses which contain quarters which do not fall into a particular defined metre-type but have admixture of various traits of indravajrA, indravaMzA, upajAti or upendravajrA in the same quarter. 2. In the auto-commentary too, the author has utilized, over and above the above-mentioned metres, the following ones also, viz. aSTagA, aSTamAlA. AryAgIti. gAthA, gIti, cataryA, chandasa, jaladAlI, jaladharamAlA, dazarehA. dodhaka paJcapadI, paJcapAt. bhadrikA, mayUrasAraNI, rathoddhatA, rukmavatI, rUpacatuSka, vitAna, vipulA, vRttavitAna, vRtti, zloka, SaTpAdvitAna, samAnI, saGgatA, and hariNaplutA, all of them specifically, named by him. Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Appendices : uffyrenfor II : Index of Verses in the PGBV Main // 2 // mUlasthapadyAnAmanukramaNikA // Text aghobhagobhorvazi gidy....||1|1|15||* kaGksau samAnAnyatado dRsho'pii..||4|1|1|| acAlitAH pratItArthAH // 11 // 3 // kaNDvAdi yak kyaG ca kroti..||3|1|4|| ajjho'turanyatra na vA .... // 1 / 2 / 2 / / kalApito'Ninniti shaunkaade..||2|4|11|| aN yo'ci godveH pidihaann...||2|4|1|| kahissmidIpkampyajastamo ro...||4|1|13|| adeze'ntaro ghno'ynsyaaH...||1|2|6|| kaH pratyupAt suD vi ctusspdi...||3|4|15|| adhyardhamardhAdi ca pUraNaM ssaa....||1|4|4|| kArmukakAle. kAryaM deyN..||3|2|2|| angidRdRte'shaasaa'jbhaassaaN..||3|4|7|| kAlo'sya soDhaH sa nivAsa deshH...||3|4|15|| alpye halIdA ktivi luksano vA // 3 / 4 / 22 // kiMlipsyaje vydytnophaase..||4|2|6|| avaharanti ca smbhvtiiti..||3|2|9|| kIttIddosomAsthAM zAccho vaa..||4|1|2|| AdakSiNAdAhi ca dUra uttraa...||2|3|6|| kumArazIrSATTasamo'N caro vaa...||4|1|7|| Avazyake karturivAd vrate nnin...||4|1|10|| kulmASato'Nid vttko'citaade..||3|3|7|| iMkRtA raicyaviSNau sussaasossso..||2|1|2|| kuzalasya prsyaanushtikaade.....||2|2|8|| igayaNi yuvasaGkhyaDInAmaha...||2|14|| kRpAnItatastau narAkhyAcca caadii...||2|3|4|| icchAsu loT tuJca same lttiito...||4|2|8|| kaupiJjalAddhAstipadAd vhivaa...||3|1|13|| IyAyaneyiyucchaphaDhA gha aadyaa...|2|2|5|| tApye ca jRbhyo yudhishaasdRshaaddhR...||4|1|17|| I halyado vA bhiya iddridro...||4|2|1|| kkimo dvito'thAbhividhau tu...||4|1|4|| ushnoshnnNtvndducc...||1|2|19|| kyacIdo'zanAttuM dhnaatRssyu..||3|4|16|| Rtsuddddbhyo'rrnpydaity...||1|2|18|| kyo vA daridraH sici vaa'sv....||3|4|9|| etattadodAvatu dvivyubhebhyo'sh..||3|3|2|| kAderavAderisuso vaakaa..||1|1|17|| e'hno'ci ssnhndhRtraaynniiyo...||2|2|3|| krItavanmAnato drorvyo'smin...||2|4|5|| kakhabhayedayugato'pi krmttho...||3|1|7|| kItAptasambhUtakRtA abhijJaH // 3 / 1 / 6 / / (* atra kameNAdhyAyAdInAM saMkhyAnirdezaH pUrvavat / ) NMK. paJca.44 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 paJcagranthI vyAkaraNam kuJcajo yukvinaH kuH..|1|2|12|| krauDyAdigotre tvaNioH striyaaN..||1|3|5|| kSaNazvaso vavaja iT taGi sthaa..||4|2|3|| kSepe tu pUjA svtitsstt...||1|4|8|| khArIkAkiNyAH kap kriitN..||3|2|7|| khitycaaderco'runtudaade..||2||17|| khukaSNavaH khitsubhgaaddhyngn...||4|1|6|| ghiDassu narTA juDathAsmadaH kN..||1|2|14|| ghrAdhezAcchAso'taGluk sthedaa..||4|2|2|| Ga: pUraNaM SaTcaturaH kateH thuk..||3|3|3|| Gi: sarvabhUmeH pRthivIta iish...||3|3|8|| ngeryo'rghpaadaatithidevtaantaat..||3|2|14|| GopAcca vaikaM dvicitustaritaH su.||2||35|| ? yAjakAdyaizca iMsirbhayAdyaiH // 1 / 4 / 3 / / Go'rthazca sUtrAt tata aagaatshc...||3|18|| DyAMDyaNyayaJyo lugthaasy...||1|3|6|| DyAMmyaMzato Dau nari naa...||1|2|3|| caraDDaso rUpya ca vyAzraye tu...||2|3|8|| cuuddaasvgryotthaapnto'nnycch....||3|2|4|| caulAdito luka kurukuntyvnteH...|2|3|14|| ccistavikArAdiha vyaayco...||3|3|13|| cho vA mhendraacchtrudrtstaa...||2|4|7|| jnvsesstto'naacmikmiv..||3|4|13|| jalpATTidAkaH tvrgijigNsu...||4|1|14|| jAtIya mAsaikabhRtau kRtaat.||1|4|10|| jnyaaglaarhshkkNshlbhrmaarthe.||4|1|19|| mantasyAgdI? vA krmH..||4|1|1|| ttaantetre'siindukldikaabhyaaN..||1|3|4|| - saMskRtaM kUpadhato'N kul..|3|2|12|| (Taikatva Arti Rnne..)|1|1|9|| TenAto bhyai yaH kAt ssubhye .... // 1 / 2 / 13 // . ThaJ sNkhyaadeshcaarhaadsh..||3|2|1|| ThaJ sIrahalAda voDhA sa na .. / / 3 / 1 / 12 / / ThaN kardamAd vA shklaacc..||2|4|9|| ThaN hstynnydhenukvcycitaa..||2|4|3|| ThenvyAdyaco'to'sya na veti...||3|3|9|| Datetyasau vA grhnne'pyvRddheH...||3|2|11|| No'nnaM ca labdhA kha ythaa...||3|3|6|| tannAma rAjJaH sakalo'bi raassttrvt..||3|1|10|| taruptaveva nirdhAryataH kintidde...||2|3|2|| tAtAMjhathAsa aathaaNdhvmivhimhingo..||4|2|10|| tAraurasa: zyAdiyato mvinaajjh..||2|2|11|| tikAdeH phijaadyaadaapautrdito'ye...||2|3|16|| ti gAsinavAmo'sRpo veSTalo.. // 4 / 2 / 14 / / tiGo'ze ja sssstthaassttmaattttnniik..||2|3|11|| turyasturIyo bhupuugsngghaad..||3|3|4|| tulyAsyaprayatnaH svrnnH..||1||15|| te'nvAdeze vA suta u pd...||1|2|17|| tvAmAmA tadvaye vA mnau.. // 1 / 2 / 17 / / dakSiNAkutaH purstynnauttraahH..||3|1|4|| daamaangsthaasaagaapibhaakaam..||3|4|21|| dA) trapAM deG digirnaamni..||3|4|6|| ditykaale'hle'vtsgvyaa...||2|1|5|| dIrghAccha vAjmADa idrirymi..||1|1|12|| . dIrghA ki ze puMstra ci...||1|1|8|| dIrgho'supo rviigghlibhuut...||1|2|11|| dRDhAdito'NyaT ca purohitaade....||3|3|5|| dvandve ca tikAdesteSAM strpraiH..||1|2|23|| dviveSTa mUrdhAkSi ca skthi..||1|4|13|| dvaipyo'nvayvi graamaat...||3|1|3|| Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 347 mUlasthapadyAnAmanukramaNikA dharmya zIla NecchatrAH krmvRttN...||3|2|15|| mopAntaruSmAdayavAdi mo vH...||3|3|8|| dhUmAdito vRJ tanaTTicciraM ... // 3 // 15 // yattadazca dvyorvAdi jAtyA bhu....||2|3|3|| dhekAdervA SoDaikadhyaM dvitribhyaaN....||2|3|10|| yathArhazakte vidhiprArthane smprshne...||4|2|9|| na odidAterghiti kushcjoye...||4|1|3|| yUyaM vayaM jasA tubhyN....||1|2|15|| nandigrahaghrAjvalatasthako g....||4|1|12|| ryekAjyaso'rjAguruvINNavA shye...||3|4|12|| na nrbo valyarvA ye ssnyudhijny...||3|4|5|| yoddhanimittAd vizare prgaathe...||2|4|8|| na yvaH pdaaddhaijsvrsvaagtaadeH...||2|2|6|| rajeo dNshisvnyjisnyjeshc...||4|1023|| na zATuto'nte ca Si tulli....||1|1|13|| raajghtaaddghpaannighshilpii...||4|1|8|| nasnAsikA nAmni kharAt khuraad...||1|4|12|| rAtrindivAdyADahanaM dvigorvaa....||1|4|5|| na halo vama IDini vaassttn...||1|2|21|| rASTrato brahmaNo vA mhtko...||1|4|6|| nAppade vA sRto rddstu...||2|1|1|| lnggikperuptaapvikaare...||3|4|20|| nAmajAtyoH sro'no'yso...||1|4|7|| laT sme ca nanvorapi cottare .. // 4 / 2 / 5 / / nuTi no nR na vA, ykRto...||1|2|20|| labhaSTeNNamorvA yyupAGa: stvaanye....||3|4|14|| neSadguNaistatpuruSaH sadAyAH // 1 / 4 / 2 / / liG yadyadyadastau kathamakSipA vaa...||4|2|7|| parAvarAbhyAmadharottamAd yo... // 3 / 1 / 2 / / lugiNa te pado dIpapUAyi tAya... // 4 / 2 / 16 / / paryabhyanoH syandi tto....||1|2|10|| loDAme'niDa AnyumI ddhisi...||4|2|16|| pailAMdito NyArthaJito'Nijau c....|2|2|4|| varjesyo no liTyadRzRpAM vy....||3|4|10|| prajJebhyo'Niti hAdito nny...||2||31|| valaH zikhAyAH naDazAdato Did ... / / 2 / 4 / 6 / / prAdyano'nte'pi vetA hno...||1|2|5|| valoccharo'vadyudruto ma gomin ...||3 / 3 / 11 / / phaannttaahtestnmimtaannddaade..||2|3|17|| vallohitAdeH tthtthnnekshaalaayaaH...||2|3|12|| bahvalpArthAt sNkhyaikaarthaad...||2|3|7|| vA rTA Di vNshyrddhindesti..||1|2|22|| bAhIkabAhye'gnikalestu ddhktvaa...||2|4|2|| vA zari lukkhari kauSka ... / / 1 / 1 / 16 / / bodhaahaardhvnigtismaa...||1|3|3|| vAstavyakartA siidniiytvyau....||4|1|18|| bhUta ive vasasacchuva linglng...||4|2|4|| vAhIke'viprarAjanyAjJyaT ... // 2 / 3 / 13 / / bhUrtacca mAsAd yakhau vyaaryo...||3|1|5|| vikArarakte bhriti maanyttaacye...||2|1|3|| bhrmbhraashlsskntruttibhlaashtrsiklN...||4|1|22|| vidvAMzca laNmAGi kSipAt kvsulitt...||4|1|21|| bhrAturvyachau yaH zvasurAt kulaa'ddddh...||2|3|15|| vimuktato gossdtstvivetd...||3|3|12|| bhvAderivetaH sahane tijo'nitt...||3|4|2|| viSvaco vA'drikuH saM smi...||2|1|6|| mayo'ci liD vaH shri...||1|1|1|| vyavahapaNa ikaanaamjvreH...||1|3|2|| muH khyAtmakukSeri phlegrho'nn...||4|1|1|| vrazcabhrasjo'liDayaGi vsho..||3|4|19| Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 paJcagranthI vyAkaraNam zaktostu cArthe bhpunrvsuu....||1|4|1|| shtstsidheddddstrsigRdhdhRsskssip....||4|1|16|| zarnaH kviNo'tkaH skRto...||1|2|7|| zali mmuko'lidvli...||1|1|14|| zRGgAcca vRndaaddhimnidrto...||3|3|10|| zete midye prAgvacyadve dvalRk // 3 / 4|4|| zeSe rASTrAdghaH khaH paaraavaaraad...||3|1|1|| zranthavandiSo'ktarbha ukI rmoddauN...||4|1|5|| zveH zyAcyaNik saMzcaGi Nau c...||3|4|18|| saJjAtamabhrebhya itecca mAtraTa ... // 33 / 1 // satsvaJja AdiliTi nisstt...||1|2|9|| sambhrame syAdanekaM padaM dvistu...||2|2|1|| srvvighnopshaantyrthN...||1|1|2|| [sarvasya cetA vasupA] // 1 / 1 / 6 // . sarvAdvibahorat pidnorddseraa...||2|3|9|| [sasvodbhUtA agidugUtA...] || 1|4|| sahavahvalaH paaptidaatRjngg...||4|1|15|| sNkhyaaksuutraadhyynaakhysngke...||3|2|10|| sNkhyaato'tishto'dvitossttivsno...||3|2|6|| saMkhyA sutodanta datR vayazcet ... // 1 / 4 / 11 // saMvatsarasaMkhye sNkhyaadhikto...||2|2|7|| sico vA'taGi stmbhujmucclucu...||4|2|15|| siddhaM jinaM sarvavidaM ....||1 / 1 / 1 / / [suptivirAmo'sya...] // 1 / 17 / / sUcargatau syAt kuttiltv..||3|4|3|| sUtrAdapi sNkhyaakaaduddhRtmtraa...||2|4|12|| sUpastrinaJvezcaturo'p c...||1|4|9|| seTasto graha inna vA'liDi tu...||3|4|11|| so'sya prAptaH smyaadRtvaa...||3|2|3|| sau'myauti yuktaadyvjaadi....||1|2|4|| stambhezca nishraanikttorjne...||1|2|8|| . styArthAdadhAtorasupo ykntaa...||1||17|| sphurcervA'jAt krIjIGA syaaduu..3|4|8|| .. syAcchAkaTaM zAkinaH shaalivriihe.....||3|1|11|| syAd vAmadevyaM prathame'N kumaaryaa:....|2|4|10|| svaujasamauTchaSTAbhyAM bhi...||1||31|| [ssvaivAidertigavA'dattvA...] // 11 // / halAdestyu vAvyazca sanvITi rudvi...||3|4|17|| hastotpuTaiH kauTilikaSTha viijbhiH..||3|2|13|| hi jhalhodhi halznA anshshminnto....|4|2|13|| hitaM caturthyantAd yvaaderyH..||3|1|14|| hetvaGkayo dvittsuamitrptyo...||4|1|20|| haiyaMgavInaM ca kaco ddhonniiko..||2|4|4|| husvAH hrasAdImni ca bhuuybhoreN..||2|2|2|| husvo no'to'stritraa...||1|2|1||| Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ III : Index of Verses of the Linganusasana in the Auto-commentary of the PGBV. // 3 // svopajJavRttisthaliGgAnuzAsanapadyAnamanukramaNikA // arbudalohitayauvanavRttA...... / 1 / 2 / 1 / 1 / 15 / / * maalkpustkmstknisskaa:..||1|2|1|1|14|| uccAravedhaH prasavAzca sNvt..||1|2|1|1|33|| / muSkAkAzau kSemaM kSIraM shngkhH...||1|2|1|1|26|| udymptthprtisrmrk...||1|2|1|1|27|| mRtyurghaTaH kaNDuvibhItako ttt:...||1|2|1|1|37|| airAvataprayutasAnvavataMsajRmbhAH .. / / 1 / 2 / 1 / 1 / 19 // raM ca tanordalakhAmRta du:kh..||1|2|1|1|2|| odncndnshRnggvidhaanaaH...||1|2|1|1|13|| liGgaM striyAM yonimatAM ttho...||1|2|1|1|34| kAntAratIre ziziraM kriirN.....||1|2|1|1|10|| lokaaytaaliiddhbhgenggdaanggN...||1|2|1|1|9|| kAraNakArakaloSTakaroTaM ... // 1 / 2 / 1 / 1 / 7 // vrnnaarcissrmaasruddhvnaao...||1|2|1|1|29|| kisalayajagacca bhuvnN...||1|2|1|1|11| vRSNigirI vlidundubhinaaksso...||1|2|1|1|30|| kiilkpolgraastrlshc...||1|2|1|1||31|| zakalacamasau mustaM bustN...||1|2|1|1|18|| kutapo viTapo nigaDo rjtH...||1|2|1|1|23|| / zatyAdiyonyAdi mriicipaattli...||1|2|1|1|35|| kuhakacibuke liGgaM.... // 1 / 2 / 1 / 1 / 6 / / shllkmllkvRshcikshaattaaH...||1|2|1|1|36|| . granthiH picaNDa: kalikukSikeli shlvaacyvnnaamgunnshc..||1|2|1|1|38|| ...... // 1 / 2 / 1 / 1 / 17 // zekharakhaNDaladADimamadhyAH .. // 1 / 2 / 11 / 22 / / carakacaSako khaNDaM munnddN..||1|2|1|1|17|| zailadyUtau zaucaM kuSThaM puul....||1|2|1|125|| rDasyetadAditva upkrmop.||1|2|1|1|4|| saptAdhikAviMzatiratra puNsi.||1|2|1|1|1|| pinnyaakklkmdhupngkvitngk.||1|2|1|1|21|| saMkhyeyasaMkhyaikaparAzatAd yd...||1|2|1|1|12|| pNsytsnudbdhnnghnnkokilaantH...||1|2|1|1|28|| sidhmedhmkuurpoddupyugmgulm..||1|2|1|1|8|| prvprvaalshtmaankbndhtiirthaaH....||1|2|1|1|20|| svADe shlyaaydless...||1|2|1|115|| prgriivpaatriivpusiirpissttau...||1|2|1|1|24|| halodarANAM phlpussploh...||1|2|1|1|3|| mngglshmblshaalkriissaa:....||1|2|1|1|16|| * atrAdhikyena sUtrasya vRttigatapadyasya ca saMkhyAnirdezaH / NMK. Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IV : Index of Verses of the Gana-patha in the Auto-commentary of the PGBV. // 4 // svopajJavRttisthagaNapAThapadyAnAmanukramaNikA // akssyuutgtaagtknnttkmrdn...||3|2|13|5|1||* AdhyazvyekagrAme prpkss...||3|1|12|6|3|| acyau saakssaadaatsthaamithyaa...||1|4|2|4|4|| AyurvedAnupadau crmprthmaa...||2|4|11|7|3| atroshiirhridraakishrndaa...||3|2|15|11|1|| AtvijInazca zAlInaH kopIno adho'dhyupari sAmIpye vaakye...||2|2|1|2|2|| ...||3 / 2 / 10 / 10 / 1 / / anarthakaM paryadhi pUjane suH.....||1|4|2|4/7|| AlAdhvano khe yaji dnnddistinaa..||3|3|4|9|1|| anoH sIragaGgau pathaH shiitsuupau....||3|1|3|6|1|| AliGgyAyana parNI syaat...||2|4|6|3|29|| antsthkaatthernnibhaujisauvi...||3|1|3|6|1|| aasutiishrpnnaasndii...||2|4|6|3|26|| apavadajanapadataruNAH mhim...||2|4|1|9|3| aasevitaadhiitshrutopdeshaa...||3|3|7|3|3|| abhrnidraabubhukssaanishaarogaaveg...||3|3|1|1|1|| aahaarnipcetyaadyaa..||1|4|3|6|20|| ayAnayaM cAnubhavet prmprN...||3|3|6|2|2|| aahetipryaaptprbhuutinity...||3|2|1|3|8|| arIhaNo daNDavipAzabilvAH .. / / 2 / 4 / 6 / 3 / 12 / / ikSuvisau mdhuvennukriiraaH.....||2|4|6|3|25|| arkotkarau mUlanitAntasampharAH..... ikSvAdito dodhvitaankaabhyaaN...||2|4|6|3|6|| // 2 / 4 / 6 / 3 / 21 // idhmabahirdadhipayaH privraatt...||1|4|4|3|2|| aciMtaparikalpitAbhyAM niptthit..||3|3|7|3|1|| indrahUrdevaharekalUH pippluu...||2||3|17|4|7|| arthgunnaadidshaadibhireke...||1|4|3|3|1|| indrAvasAnakakubhaH suvrnnH...||2|4|1|9|2|| arthe ca yajJadvayajRgRtkrato maa...||3|1|1|12|3|| uktho nirukto dvipadI puraann...||2|4|11|7|1|| arzo lavaNatuNDAmaM jttaa....||3|3|10|6|2|| utkRSTasantau paramottamau mhaan...||1|4|3|6|2|| alluk kusumbhsmbrmgdhaa...||3|4|1|1|2|| utthApanArohaNavezanaM sN...||3|2|4|1|2|| / aznItapibatA daam...||1|43|6|19|| utptnipto'vaacnipaacaa...||1|4|3|6|16|| azvAzmAnau viikssykssaantau...||2|3|17|4|10|| utputtotsnggpittaakaa....||3|2|13|3|1|| assddkssaashitnggbhyaamdhyaap...||1|4|5|1|5|| utsodapAnabharatAH jgtii...||2|4|1|9|1|| asamIpa iydvigunnoktyjsau....||1|4|4|3|1|| udanvadaSThIvadRSA rumnnvaan...||3|3|7|8|1|| asya hatyAsya hetizca vdhyau...||2|2|8|3|2|| udumbarAstilakhalA mdrkaaraa...||2|3|14|3|3|| asyA dRDhaM muulmudgmaassaa:....||3|1|12|8|3|| ubhayatra dazAhAni kulsyaa...||2|3|16|5|1|| * atra kamAdadhyAyapAdapadasUtravRttigatapadAnAM saMkhyAnirdezo jJAtavyaH / NMK: Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svopajJavRttisthagaNapAThapadyAnAmanukramaNikA 351 uraH sarpiH- pumAn lkssmii....||1|4|12|9|1|| kaashplaashpiiyukssaatRnnvaash...||2|4|6|3|15|| udvrtkaadhyaapkpuujkaa'kaaH...||1|4|3|1|2|| kAziH sudhaamitrhirnnysNvaah...||3|1|4|7|1|| uro mano madhyapadaM ddyntyaa...||1|4|2|4|6|| kAzyape kuzItako vikarNakA.... ussaakhmusskpaannddubhyo....||3|3|10|6|1|| // 2 / 3 / 14 / 6 / 17 / / RkpUH pathyap cAdhvan dhuushcaa...||1|4|13|5|1|| kindAsavadhyoSarathItarAH syuH...||2|3|17|4|16|| RtuvAyU pitRSasau dyaavaa....||2|4|6|8|1|| kinnrvrvrprvtkrnnaaH..||3|1|9|6|2|| Rshyottraashmnpriguuddhshrkraa....||2|4|6|3|16|| kisalayasUcakau kusumaM kru.....||3|3|1|1|2|| ekadvitryanyebhyo bhAvo raaj...||3|3|5|2|4|| kuJja vipAzaH zaThaH shaakshunndde...||2|3|17|4|2|| ekavizeSaNasarvapurANAH stshcrm...||1|4|3|6|1|| kutsyAni taiH pApANake gunnoktau..||1|4|10|8|1|| eDakidhAtakivAkkapitakSan ... // 2 / 3 / 14 / 6 / 3 / / kumbhaikakA syAdravinissu gonnto...||1|4|10|8|1|| eSvindravajrA'pyatha dodhakaM c...||2|3|14|6|1|| kulaalcaannddaalnissaadsenaa...||3|1|5|18|| eSvindravaje sanAnye anuSTup gAthA.... kushikaapstmbbhrdvaajaa...||2|3|17|4|15|| // 2 // 3 / 17 / 4 / 1 // kRtrime putrasUtre tu tntudaanN...||2||3|10|5|5|| orajmato bahvajato'tha kuupessu...||2|4|5|11|1|| kRpaNo vizapo nicayo nidhno...||1|4|3|6|9|| aukssnno'ptye'ggnnigaathi...||2|2|2|11|3|| keshbraahmnnmaannvgaannikaakedaar...||2|4|2|6|4|| audabhRjjyaujjahAnI ca raah...||2|2|4|1|2|| kezahiraNya kumArAH bimbkurrau...||3|3|9|3|1|| kcchnRttsthto'pdaatisaalvH...||3|1|5|1|5|| kopAntakacchAntaraM jcha rngkuH...||3|1|3|4|2|| kaNDUSire mantuhaNI nRsuddymH...||3|4|9|1|1|| kauravyagaukakSyazikhAzca vhy...||2|3|16|1|2|| katadhUrtazakA'vaTasaGkta yo...||2|3|17|4|8|| ktena svayaM sAmi kSipeti khttvaa....||1|4|2|6|1|| ktsyaadtiisaarpishaacvaataa...||3|3|10|3|3| / kvkutrehtso'maatraa..||3|1|1|5|1|| katri crmnnvtiigraamkuddyaa...||3|1|4|5|1|| kSApyagnizarman mimatetikAH syuH..||2|3|17|3|4|| kthaavipshcaajjnvaadvennu...||3|1|1|12|5|| kSiprakSudrau ca dIrghazca husvmndau..||3|3|4|9|2|| kmpilnaasikkhnnddikpnthaaH...||2|4|6|3|9|| kSIrahudo gophilikA kapilikA... kambojamuNDaehIDaM snaatvaa...||1|4|3|6|13|| // 2 / 3 / 14 / 5 / 4 / / karNe tu vizvAd vsuraannnressu....||2|1|6|3|2|| kSudrajanturanasthi syaadthvaa...||1|4|4|3|4|| karNo vsisstthaakurpaanycjnyaa:...||2|4|6|3|19|| kSepe'dhvajAteH prticchndnaamno...||2|3|10|5|3|| kardamakumudavayAzA: hirnny...||3|3|10|3|4|| kSaiJjayatatvajAvato (kssetytH)...||2|3|16|1|3|| kaarchaagaaddgukoslaavRssaad...||2|3|16|1|4|| khnyjaarmnyjiirkvrtnaakssaa...||2|3|14|5|7|| kalApimodAviha pipplaadH...||2|4|11|1|1|| khaTvAdukUlalekhabhrU anaamntN....||2|3|14|6|15|| kastryekArthyavarA'kvi prit...||2|1|2|5|1|| khadirakSAravetrANi shuurp...||2|4|6|3|22|| kANeyaH zaikayataH bhaurikiviliji... kharjUrabhaNDitavidAH vissmH...||2|3|17|4|12|| // 4 / 5 / 8 / 3 / / khitymekaajiciorttaambhH....||2|1|1|11|| .kAntAzokAnudAttAH syuH...||2|3|14|6|14|| khityaruSo gile'nysyaapaate....||2|1|7|2|1|| - kAmo dhane hiraNye c...||3|3|6|7|1|| khyAtamnAtau smaaddstu....||1|4|3|6|10|| Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 paJcagranthI vyAkaraNam gacchatyAkrandamAthAntaM pdvy..||3|2|1|3|7|| Dasyasattve kSipA? na putre hre...||2|1|1|1|2||' gaNakAri tantuvAyyo bhddbhinggaar....||2|3|14|6|5|| ddaaciiuuriivssddurriivaitaalii...||1|4|2|4|1|| garbhiNI nipuNatApasI tthaa....||1|4|3|6|5|| rDe'laM niveH sarga upAcca vaasH...||3|2|1|3|3|| garbhiNyA ca ctusspaajjrdvlin...||1|4|3|6|7|| tajJAlaniddhArya tR bhaavsssstthii...||1|4|3|1|1|| gavAzvaM kubjakairAtaM putr...||1|4|4|4|1|| tnndduulkinnvmuluukhlmushle...||1|4|1|4|7|| gAndhAri zAlveya vivrjitN...||2|3|14|3|2|| tatprAkparodhaM dama uurdhv...||3|1|1|12|2|| gRSTivaMzAvaSkayaNI ca dhenuH...||1|4|3|6|6|| tatsaMzayAt kartRgate turaaynnN...||3|2|1|3|1|| gRhNAti varNaM ca kali haliM tvac... tarastarU syAdanive vishess...||2|3|12|1|2|| // 3 / 4 / 2 / 1 / 134 / / tikanIDayamundavasUrasaH vRsssu...||2|3|16|1|1|| godAnamAdityavrataM mhaanaanyaa...||3|2|1|3|4|| tIrthya janapade patnyAM jyotissi...||2|15|3|1|| goSamAtarizvAnau rksso...||3|3|12|1||3|| tulyArthacAdeDivi vetpadaM cet...||1|4|1|5|1|| gosragghaviH kuuppdaakssraanni...||3|1|13|8|1|| tokaraNaM ca khadA ca kumaarii...||3|3|8|3|3|| granthe siitaanvessnnymsbhshishu..||3|1|3|6|8|| taulvali tailvali dhAraNi raavnni..||2|2|3|10|1|| grAmakhaNDAdahorUpAd yopaantaa...||3|3|5|5|2|| tryAyuSaya'juSe daargvN...||1|4|5|1|2|| grISmAvarasamAd vrnne...||3|15|1|7|| dakSiNApathabhakSAlI aaraajnyii...|3|1|5|1|3|| ghaNAdyantAnna tau paaksnehe...||3|3|9|1|1|| daNDI suparvA kuthumI shikhnnddii...||2|2|2|11|1|| gharUpakalpagotreSu celddbruu...||2|1|3|6|1|| daNDodakau sto muslaarghmedhaaH..||3|2|10|7|1|| : ghe'tra kAlAt zaye vAsi vaase..||2|1|1|1|4|| dbhaiNddkaashubhrshkndhishaaki...||2|3|14|6|2|| cakrazIte ca viyaatmtilaat...||3|3|5|1|2|| daamnossnniissinitaantvRksspytH...||2|3|14|6|4|| capekSugodhUmamasUrabilvAH shyaamaak...||2|4|3|7|1|| dAsIdAsaM kuTIkuTaM muutr...||1|4|4|4|3|| cUDA ca dvAdazAhazca shraaddhshc...||3|3|4|1|1|| dAsImANavakaM shaattiipicchkN...||1|4|4|4|2|| caiGkipAdAMhatI syAtAM caapddkyaa...||2|2|3|10|3|| dizA aaliiddhshaaluukgodhaa...||2|3|14|6|1|| chatraM bubhukSA kRSi karma shikssaa...||3|2|15|3|1|| diSTyAsti nAstyastyasya mti...||3|2|1|3|11|| che grAmakanthApaladahadAntAt kkho...||3|1|3|6|6|| dRddhvrnnkRshocitpnndditaa...||3|3|5|1|1|| jaTAghaTApicchasaco'pi kdrH...||3|3|8|3|3|| devessukaarinddtunnddshaunnddishaaynndd...||2|4|5|8|4|| janavatakANau bhaDitaH khdir:...||2|3|17|4|13|| daivayajJi Arhisi AtaGki c...||2|2|3|10|2|| jambUvatkAzakRtsrau drughnno...||2|4|6|3|13|| dyUte'kSasaMkhye pariNA shlaakaa..||1|4|1|6|5|| jayanti dIvyanti jitaM khnnti...||3|2|1|3|10|| dvigvrgpuugaantrpkssdhaayyaa:...||3|17|4|1|| jayAzmapAdAH zakunizca jaayaa...||3|1|7|1|1|| dverdaNDimuzalisA caikprohyaa...||1|4|13|4|1|| jahijoDo jahisAmbo pvnH...||1|4|3|6|15|| dharmArtho vA ca shbdaarthoN...||1|4|1|4|5|| jAtvAdikarNo rathavAmapUrvaH syaa...||2|3|17|4|6|| dhuumkRshaashvvrishmvishaalau...||2|4|6|3|24|| jyeSThA kaniSThA suduro bhgaadin...||2|3|14|6|16|| dhuumaarjunaaynshshaadnshaasspghossaa...||3|15|1|1|| TAtau phalgunyaSADhAbhyAM shrvisstthaa...||3|1|5|8|3|| dhUmAhikapimaNInAM mtau...||2|1|6|3|4|| rDa: zleSmavAtAdatha snnipaataat...||3|2|1|3|5|| dhvajacitranaTe'rcAzive nre...||2|3|10|5|6|| Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svopajJavRttisthagaNapAThapadyAnAmanukramaNikA 353 nkhnkulnaantriiyknkr...||2|1|4|12|4|| pissttsupissttpittaaknbhaakaa...||2|3|14|5|2|| naTaukthikau ca chandogo yaajnyik...||3|1|10|3|1|| purastAdadhastAdadho'dhaH purshco...||2|3|6|8|1|| nddmitryugndhrshiNshpaa....||2|3|17|3|1|| purohitgraamikdhuutdnnddikaa:...||3|3|5|2|1|| nadI mahI kAzapharI vaacaa...||3|1|3|5|1|| puSkarasadajigarto dumitraa...||2|3|14|6|9|| namastapo'tadvarivazca munycti...||3|4|1|1|4|| pUrvAt sapUrvAdavadhAritAccAnveSTA.... navayajJo bhavedekaH paakyjny...||3|3|10|6|3|| // 3 / 3 / 37 / 3 / 2 / / nahi vRdvyadhrucitaM saha vRku...||2|1|6|3|1|| puurvaapraanyaadytretraadhro...||2|3|6|8|2|| nAnAvinA zaGkaTazAla veH sN...||2|3|1|9|3|| puulaashkuulaashplaashgmbhiir...||2|4|5|11|3|| nAmni dhau vAsapeyaM pissau...||2|17|3|1|| pRthubaalmhdgurusaadhvo...||3|3|4|9|1|| nArInadInAmna ihAtyaco jrt...||2|3|14|5|5|| pRthumadukRzasya privRddhdRddhyo....||2|2|2|12|| nipatyarohiNI preSyA paapii....||1|4|3|6|17|| pailodamedhyodakazuddhayaH syuH staH... niveH sargaH upAd vAsaH prAcca.... // 2 / 2 / 4 / 1 / 1 / / // 3 / 2 / 1 / 3 / 13 / / prajJArcayAdye shvRttishraaddhe...||3|3|8|3|1|| niSpatrato'tivyathane sptraan...||3|3|13|7|2|| prtipro'nusNbhyo'kssisNkhyaa...||1|4|13|6|2|| neddaakaasstthgotraannaaN...||2|4|6|3|23|| (prati) zrutivRttyupAlambhane cedivArthe.... naunroH smudraadvyaapttttaarH...||3|1|5|1|2|| // 2 / 2 / 1 / 3 / 1 // pakSANDaromanmakarAH skrnnkH...||2|4|6|3|17|| pratyakSajuhvadvaNijo vayo mnH...||2||3|1|1|3|| paJcamIhA. dvitiiyaa'pehe...||1|4|3|6|14|| prdyumnsaambaarjundevshrmn...||2|3|14|6|7|| patnIvantu havirvAMzca stvnnuupH...||3|3|12|1|2|| prarathaM prmRgaaprdkssinnN...||1|4|1|6|3|| parigaNako rathagaNako nipunnH...||3|3|5|5|5|| prvaassNgraamniveshnaasstthnyi...||3|2|2|3|1|| pridhipaannddvjiivkishorikaa...||2||3|14|6|12|| prasthottarapadAbhyAM choddjihvaakaaty...||3|1|3|6|5|| prpjaalplvyaasvyaalaashvtthaa...||3|2|11|8|1|| prAgnagarasya hRtsindhubhg...||2|2|8|3|4|| pazurdazArho bharato'surAzanI vAhnIka... praaciinyogaikpulstirebhaaH...||2|3|17|4|3|| // 2 // 3 / 12 / 5 / 1 // prAjJo rksso'pysurmruto....||2|3|1|1|1|| paladIparikhAtatvAn krsstttt....||3|1|3|4|5|| prAvINyaninye ngraadrnnyt...||3|1|5|1|4|| pAke zamIbhyaH kunnjaahmuulN....||2|3|1|9|2|| priyA kAntA manojJA ca kalyANI... pAtre tu syAtAM smitbhulau...||1|4|3|5|2|| // 2 / 1 / 2 / 5 / 2 / / pApe kuralpe'bhividhiau tathA cAG... prekSApuTau saGkaTabandhuke stH....||2|4|6|3|11|| // 1 / 4 / 2 / 3 / 1 // plakSaH pazukaH syaat...||2|4|5|6|2|| pApe krame duHkhasukhe tu bhuGkte..... plakSAdyaNo'nyasya phale lugastrI... // 3 / 4 / 1 / 1 / 5 / / . // 2 / 4 / 5 / 6 / 1 // pAzapiTAkajanAH naladhUmAGgAragalA:... phuliGgatANDAruNayo RcaabhH...||2|4|11|2|3|| / / 2 / 4 / 2 / 4 / 3 / / blvuultulpululdduldhddaa...||2|4|6|3|7|| pinggrpingglkingkrdaasaaH...||2|3|17|3|2|| blaashmsNkaashsutnggmaadeH....||2|4|6|3|7|| Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 paJcagranthI vyAkaraNam blvjkuuttjsthuunnaamuul...||3|2|8|5|1|| yajJavalka: puurnnklkmnutntu.....||2|3|17|4|4||. blvjekvttsngkttaashvkuup...||2|4|6|3|14|| yathAmukhaM sammukhamatra dRshy...||3|3|6|2|1|| baahuupbaahuchglaabhglaasumitraa...||2|3|14|6|6|| yaraNye'kInsavuJ phnnddhnnaaH...||2|4|6|3|2|| bAhUrupUrvo bldhrmshiilii..||3|3|10|3|2|| yasai balAzmAdi aaryyaahuH...||2|4|6|3|3|| biDodhyupAbhyAM tykcillpillN...||2|3|1|9|4|| yavakRmyUmibhUmibhyaH kkutpaashe....||3|3|8|1|1|| bilvvennkpoteksskaasstth...||2|2|3|4|1|| yvpraannynggmaassebhystil.....||3|1|14|2|1|| bhaktau mhaaraajto'deshkaalaat...||3|1|1|12|4|| yavaM tathA sNhRtluunyuunaat.....||1|4|1|6|2|| bhaktau rAjJaH pito vA sve...||3|1|5|1|6|| yugedaMsaMsamAt srvvishv...||3|1|7|1|2|| bhagavatIbhAgavataM caarjun...||1|4|4|4|4|| yugyasya prAsaGga rathasya voddhaa....||3|1|12|8|1|| bhaJjanakiMzulaka: syaat...||2|1|6|3|3|| yenaNe zauNDa: kitvkushlau....||1|4|3|5|1|| bhayabhIti tu bhiitbhiyo'lpshH....||1|4|3|2|1|| yoge sahAdito naamnii.....||1|4|12|10|1|| bhA kANakhaJjau gaDulaH kddaar.....||1|4|1|4|2|| yonividyaayujo'sminmRto....||2|1|1|1|3|| bhAjaM dantastathA liptvaasito...||1|4|1|4|3|| rAkSasavADavaduSpuruSAH syuH ....... // 3 / 3 / 5 / 2 / 2 / / bhAradvAje bhayecchuGga aatreye....||2|3|14|5|6|| rAjanyadaivAyana arjunaaynH.......||2|4|5|8|1|| bhAvAdito'rthasya gatau SaDukti dvau.... . rAjanvRddhau gaNe katAvahInapRSThyau ... / / 2 / 4 / 2 / 6 / 5 / / // 3 / 4 / 2 / 1 / 136 // rAtrindivaM padaSThIvaM nkt...||1|4|5|1|1|| bhikSAsahasre yuvatiH pdaatiH.....||2|4|27|1|| raamodkaashuukitvaatpaa'rkaa::....||2|3|17|4|11|| bhuktagataM kRtpiitmupaattN...||1|4|3|6|11|| ruupdhrmvyovrnngotrsthaanessu......||2|1|5|3|2|| bhUmanindAprazaMsAsu nityyoge...||3|3|7|7|1|| revatikaudAmadhibhyAM svaapi....||3|1|3|6|7|| bhRzautsukau pnndditshiighrmdraa....||3|4|1|1|6|| revatIrohiNIcitrAbhyaH striyaaN....||3|1|5|8|2|| maNDUkakacchapau syAtAM ngraat...||1|4|3|5|3|| rohitako vIdhadAru piitdaaru......||2|4|4|8|2|| madhyandinalokampRNo dhenu......||2|17|2|2|| lalATadantAd balavAtato dr........||3|3|8|3|6|| mnojnyklyaannpriyaabhiruup.......||3|3|5|5|1|| lalATikaH kaukuTiko'tra sAdhuH mayUravyaMsakaH cchaatrvyNsk...||1|4|3|6|12|| // 3 / 2 / 1 / 3 / 12 / / mazaka kRmI karNato'pi TiriTirA...... luk srvdvigusaaderklpaade.....||2|4|11|7|4|| ||1 / 4 / 3 / 5 / 4|| lokAyatanyAyapadakramAH syuH....... mAtAmaho mAtulabAlizau devtaa...||2|3|1|9|1|| 2 / 4 / 11 / 7 / 2 / / mAMsyavanaM pRSodvAnaM maaNsy...||2|1|4|12|3|| lomanmunI babhruharI srucshc......||3|3|8|3|7|| mitrayuzca punarbhUzca gvisstthir...||2|3|17|4|17|| loman ziro'nte ca udaGka nAmni..... mitretaraM suhRduhRd dvitre.......||1|4|5|1|4|| // 2 / 3 / 14 / 6 / 8 / / municittamahAcittau shvetmhaa.....||2|4|6|3|10|| lohitpaannddrmnnddlgonnii...||2|3|12|1|1|| munisthaladazagrAmau shrkraa...||2|4|6|3|27|| varaNAkhalatigodAH shRnggii...||2|4|6|3|28|| muzalA sAhita valgu mnaayii..||2|3|17|4|9|| varAhapau ruruNopameyaM kumaar....||1|4|3|6|4|| mUlapradoSArdapathistu pntho...3|1|5|8|1|| varAhabAhukhadirAH pinddhH...||2|4|6|3|18|| Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svopajJavRttisthagaNapAThapadyAnAmanukramaNikA 355 varcAkuzca sadhAvan tu mUSikAt .... shtikrhtsNvtsrsNvrnnaani.....||2|2|8|31|| // 2 / 3 / 14 / 6 / 10 // shbdaabhrshiikaaklhaanttaadyaa....||3|4|1|1|3|| varNAditaM bhUti ca kUlato rTA'nyArthe...... shmiikuvlkrkndhubdraashv...||2|3|1|9|6|| // 3 / 4 / 2 / 1 / 133 // shrkuttiiblvjsomdrbhaaH....||2|4|5|5|1|| vaset priyo vA hRdayasya bandhanaM ..... . zaradvadbhArgave vaatsye....||2|3|17|3|6|| // 31 / 12 / 8 / 2 // zaranmano'no himavaccatuH samik.. vastraM samAcchAdayatIti kuulaiH....||3|4|2|1|135|| // 1 / 4 / 13 / 6 / 1 / / vastre tu gomUtra bRhtylinyjr...||2|3|10|5|2|| shaakho'dhmottmsmaanaat...||3|1|3|6|4|| vaMzAdi sNveshivipaatkrmikaa:....||3|3|5|2|3|| shaalngkaayntaitilbailvvnaa....||2|4|5|8|2|| vaMzopajAtyA kramazo'pi ekk...||2|4|6|3|5|| zikhAvavyAghrapAdau stH...||2|3|17|4|5|| vaMzyena saMkhyA di Si supnadIbhiH..... zivabadhirako caaryshvetaaH....||2|3|14|5|1|| // 1 / 4 / 1 / 6 / 1 // ziMzapApalAzakhAdirokAH syandano... vA'kRcchre suvyatihAre srvaadiinaaN....||2|2|1|2|3|| // 2 / 4 / 4 / 8 / 1 // vAziSThye brAhmaNe koSTA krossttN....||2|3|17|3|5|| zItoSNe dve suuktau....||2|3|10|5|4|| vAhIka goSThI ca paTaccaro te....||3|1|3|4|1|| zuklakRSNe ca yaajyaanuvaakye...||1|4|4|3|3|| vaahopvaahopnisstsphigrdh....||3|2|12|5|1|| zuNDika upaadaanshc...||3|1|1|12|6|| vidorvkindrbhkilaatdhenvRsstti.....||2|23|17|4|14|| zubhrazalAthalaviSTapurAH syuH.....||2|3|14|6|13|| vidyA kSetrAGgavAstozca cchndoto....||3|1|3|4|4|| zaunakavAjaseneyau shaanggrvo...||2|4|11|2|1|| vimuktdevaasursompuussn...||3|3|12|1|1|| zraddhotkarSoccArAH prlyjigiissaa...||3|3|1|1|3|| viragaM ca virAgaH syAt saMprazna...... shrennyekpuugshrvnnendrdevaaH.....|1|4|3|6|8|| // 3 / 2 / 1 / 3 / 6 / / zrauSaDAkSIphalIviklIvArdA ......||1 / 4 / 2 / 4 / 2 / / vilepikA syAnmahiSI purohito... shvgrbhinnaabhikssukbndhbndh....||2|4|2|6|2|| // 3 / 2 / 14 / 8 / 1 // SadvitvayoH SaDgavagau yugau c....||2|3|1|9|5|| viSamasthaH paramasthaH gnnpti....||3|3|5|2|5|| SoDaza vADvaliM nAmni samApA.... . viSamottamamagadhagahA ekaaplaa.....||3|1|3|6|2|| // 2 / 1 / 4 / 12 / 1 // vIpsA kriyaavyktivishessnne....||2|2|1|2|1|| sngklpussklkumbhnidhaanaa...||2|4|5|11|2|| vRttaaryyaahujriihnnaadeH...||2|4|6|3|4|| saGkocadeze'sya zuno vikaare...||2|2|2|11|2|| vRssshubhrvraahaahishuddhaagraa....||1|4|11|4|1|| sakhA ca bhalla: krviirpaalau...||2|4|6|3|20|| vaijavApyAcyutanti ca saavitrii...||2|3|12|7|2|| santapano'tha viyaatdshaaho....||2|3|1|1|3|| vyAyAmamAlAvalamekhalAH syuH......||3|3|8|3|4|| samavAndhAt tamaH zreyaH nisH...||1|4|13|5|2|| vrIhizIrSAcca mAyAyAH arthArthA....... samavaiti samajArthAn gRhnnaati...||3|2|1|3|9|| // 3 / 3 / 9 / 2 / 1 / / samatkarSasamAhArau smh...||2|3|12|13|| zaNDIkasarvasenau ca srvkeshH......||3|1|9|6|3|| smbmbhrmsyaacchklaa'nukaar.....||1|4|2|4|3|| - zataM vihaaraabhigmaarhshktissu...||3|2|1|3|2|| sNkaashkshmiircirntkuuttaa:....||2|4|6|3|8|| Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 paJcagranthI vyAkaraNam sNvtsropaattnimittyjnyaaH...||3|1|3|4|3|| syAt praatmekaantmuvaarddsaadye...||1|4|1|6|4|| saadhaardhkaalaacchrdstu...||3|1|1|12|1|| syAt sthUlamUlaM shaamushiirbiijN...||1|4|1|4|6|| sArikukSazcaturasraH ennii....||1|4|5|1|3|| syAdAnulomye tu sukhpriyaabhyaaN...||3|3|13|7|1|| sidhmodake phenahanU ca maaNs....13|3|8|3|5|| syAdrajjubhAraH purussaaNs...||2|4|11|2|2|| sindhurasau sngkcitaavsaanau...||3|1|9|6|1|| syAdrocanA prAjaruhA mnaaNsi...||1|4|2|4|5|| sukhapratIpo kRpnnaasrsoddhaa....||3|3|10|3|1|| syAddhastikartaH karaNaM sunaamn...||3|1|4|7|2|| suvstukrkndhumtiivikrnnaaH....||2|4|5|11|4|| syurdAmanI kaussttkijaalmaani...||2|3|12|7|1|| sUtranaDodakazuddhau pusskr....||2|2|8|3|3|| svArapAlaspayakRta svrshvs...||2|2|6|2|1|| sUtraM ca muNDaM lavaNaM ca mizra.... svaagtsvdhvrsvnggyaassttaa.....||2|2|6|2|2|| ___ // 3 / 4 / 2 / 1 / 132 // svAGgeSu saktaudariko'lase c...||3|3|6|7|2|| saudhaH sAyaM pratika: aSTau y...||2|2|2|11|4|| harItakI ca ssttkaannddii...||2|4|5|6|3|| staH puruzUramasau ca klinggH...||2|3|14|3|1|| hlyjvstriivRvRkvnycin...|2|3|15|8|1|| strIbhAtRhRbhirhadayaM ca duHso......||3|3|5|5|4|| hastI dAsI kusUlazca gnnikaa...1|4|10|7|1|| sthirkdurgyugndhrbraahmnnaaH....||2|3|17|3|3|| himAdguNAt tathA ruupo...||3|3|10|2|1|| sthUlANumASeSu tileSu kRssnnH.....||2|3|10|5|1|| hotRyuvnyjmaanprshaast...||3|3|5|5|3|| stheNi luGA crnnaa'pnuvaade....||1|4|4|4|5|| huusvtyvjaadytvskhaarh...||1|4|1|4|1|| . snAtakarAjAnau staH gojaa....||1|4|1|4|8|| .. / / 2 / 2 / 2 / 1 / 1 / / syaaccitrrthvaahliik....||1|4|1|4|4|| husvArddhavA'pi kuNsaadau....||2|1|4|12|2|| syAccharkarA lomakapAlike st:...||2|3|11|8|1|| hasvapriya Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ V : Index of Verses of the Dhatu-patha in ____the Auto-commentary of the PGV. // 5 // svopajJavRttisthadhAtupadyAnAmanukramaNikA // aJcadRSTyupasaMhAre dnndd....||3|4|2|1|124|| kvathaH kathe mathe balaH kssr...||3|4|2|1|54|| ado hanaH SaMsiSasau zaye staH // 3 / 4 / 2 / 1 / 63 // kSiSu Nabha tubhagAbhIkSNye iss..||3|4|2|1|99|| alaju protha paryAptau ubundi...||3|4|2|158|| khagiragilizakarbaH khrbH....||3|4|2|1|11|| AGa: krande ca sAtatye pratiyatna... gjmaarjhlpmlecchshvlk....||3|4|2|1|108|| // 3 / 4 / 2 / 1 / 115 // garva mAne Du lAbhakSipau mizra.... AyAse dAdhR zaithilye shrthi....||3|4|2|1|40|| // 3 / 4 / 2 / 1 / 126 / / ukhanakhaNakhavaJcuH cnycu....||3|4|2|1|10|| guhU saMvaraNe dAna khnnddne...||3|4|2|1|61|| uca samavAye jimidA snehne...||3|4|2|2|177|| cakSiG suvaaciirkaasikhidaas...||3|4|2|1|66|| ucchI vivAse capa sAntvane syAt... caTcUSapAH (pAne) khai khdne....||3|4|2|1|6|| // 3 / 4 / 2 / 1 / 21 // camucchamujamukhAbhakSa tu....||3|4|2|17|| ujjhotsarge ghUrNaghuNau ssusureshe...||3|4|2|1|87|| carcamucatrasa anycubhrjaarjjnyaa....||3|4|2|1|112|| olasjI olajI vrIDe jussii...||3|4|2|1|92|| citimaDicudo lakSaM bhakSaH zliSa... kkivkitikddhaukRtraukRdhrj....||3|4|2|1|35|| ||3 / 4 / 2 / 1 / 105 // kaDi kSIbR made skudi aaprvnne...||3|4|2|1|35|| cIparivRjJaSacIvR aadaane..||3|4|2|1|59|| kssshissrusssNrusRmbhRv..||3|4|2|1|16|| chedoM'sastu samAghAte sthuulddu...||3|4|2|1|125|| kITacUrNavacaTaGkipatrayaH vrnn....||3|4|2|1|106|| jalavaTeditau ajcA prkaashn..||3|4|2|1|127|| kuckuJcata'hi tu vkrtaayaaN...||3|4|2|1|22|| jUSujanaknusuraJji ca mntaa....||3|4|2|1|52|| kuNakuraghuraghaH puro'grage kssur...||3|4|2|1|89|| jaikSaikSiyaH mnthgddishrumuurchaa...||3|4|2|1|3|| kUNa saMkocane syAt samAlocane... jyAja tu nR gRdhatha reSaNe rii...||3|4|2|1|97|| // 3 / 4 / 2 / 1 / 111 // jvaraH kagevan gaDa secane ntt:...||3|4|2|1149|| kuthiputhiluthimaanthrthpaad....||3|4|2|1|15|| Du kI dru mI prI yu Si bandhane knu.... kurdakhudau urdagurdAstu kriiddaayaaN...||3|4|2|1|36|| // 3 / 4 / 2 / 1 / 96 / / kradakadikadikandila kRpaayaaN..||3|4|2|1|48|| takkakakakhahasAH ggghghgghshc....||3|4|2|1|28|| klizopatApe varaNe vRt syaad...||3|4|2|1|80|| tanu vistAre dAne SaNu adne....||3|4|2|1|95|| Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 paJcagranthI vyAkaraNam titngmssoshchundhvdaarcm;:...||3|4|2|1|95|| prI pIG pAne budhA'nApurI tRptii...||3|4|2|179|| tilamindasnihAH ckkcukk...||3|4|2|1|107|| pluSa dAhe kuza kleze kssepe...||3|4|2|1|75|| tuNa kuTa cuNa cuTa truTa khura chura... plevRssevRsevRkevRkhevRgevRpevuume...||3|4|2|1|39|| // 3 / 4 / 2 / 1 / 90 // phaNo gatau vRtvataGAni raajH...||4|2|153|| tuNabhujau tu kauTilye tu munn...||3|4|2|1|88|| bhAma krodhe cara paTa grnthe...||3|4|2|1|118|| tuda vyathAyAM diza sarjane kRss...||3|4|2|1|83|| bhUroNaluNThau nnidijiivvaacchi...||3|4|2|1|2|| tuphatRnphazubhoMhatRtau guphgumph...||3|4|2|1|85|| bheSa bhaye zriJ Saca sevane tu...||3|4|2|1|62|| tepRkepRshlgepRttuvepRghttkmpyH...||3|4|2|1|32|| bhramustvatRptau ca tamuc gRdhushc...||3|4|2|1|74|| dAne dado vRkSa vRtau rbhstvaa...||3|4|2|1|38|| maDin kuTi: kadiH Rdi...||3|4|2|1|4|| divuzruvukhkhA Sivu tntusntaane...||3|4|2|1|70|| mAGgalyazAstre ca SidhU gtau...||3|4|2|1|29|| dIdhIG shijijidhupRjipRcii...||3|4|2|1|67|| mA SNAH khyA: psA'divA yA.. // 3 / 4 / 2 / 64 // dIptau jvalo'nye calane cli...||3|4|2|1|51|| mI AG sadaH khit paritarkaNe... devAyatraiGa: tuDitaNDi taaddne...||3|4|2|1|34|| // 3 / 4 / 2 / 1 / 129 / / dyutazubharuca dIptau aissvidaa...||3|4|2|1|46|| murvIcucyAvabhiSave jaSo roge..||3|4|2|1|24|| dramakaTahayaharyA addddtudddd...||3|4|2|1|12|| meTameDaloTTaror3a shoss...||3|4|2|1|8|| dhArAdhR hUche jnyttmksspuulshonn...||3|4|2|1|23|| mokSastaSibhUSau duusso'ndhs...||3|4|2|1|113|| dhivitRpau smR pR paalnpriityo....||3|4|2|1|82|| mnA abhyAse kaTu kaarkshye...||3|4|2|1|26|| dhUJ kRJ kampa gito civaa...||3|4|2|1|81|| mlecchamadau paThajalpajapAH syuH...||3|4|2|1|18|| nakka dhakka pasi nAzane kunnddi...||3|4|2|1|101|| yugijugivugi varje vakSa rosse...||3|4|2|1|25|| niSka tRNa parimANa pUraNe gaya... yutRjutRkacivarcabhrAjabheja. c...||3|4|2|1|42|| // 3 / 4 / 2 / 1 / 110 // yuddhvikraantyvmokssyaanycaa...||3|4|2|1|123|| paTapuTaluTapuS syAt tunyji...||3|4|2|1|116|| raJca rAge zaMpAkroze caSa bhlkss...||3|4|2|1|19|| palpUla pavanalavane daurblye...||3|4|2|1|120|| rasamisakrikvidAzugAH khnn...||3|4|2|1|60|| pavapayavayarepRplihi iije'ji...||3|4|2|1|44|| raha tyAge svara kSepe megha zabde... pIvamIvatIvaNIva hAvane tu...||3|4|2|1|9|| // 3 / 4 / 2 / 1 / 119 / / puSapusI vibhAge tasudasu tu..||3|4|2|1|76|| rudhibhidichidivicIr kssudiyuji...||3|4|2|1|93|| puMso'bhirde budhi SaTTa ghaate...||3|4|2|1|109|| ror3a raushitttaudRssittsuukssy..||3|4|2|1|27|| pUraNe pR calane'pi pdpsso...||3|4|2|1|102|| liSa viccha RS kSizca druNa rip.. pRcI...jI jo bhaJjo tuha hisi...||3|4|2|1|94|| // 3 / 4 / 2 / 184 // paizRkanIpizRpesa ca rNhi....||3|4|2|1|13|| liho'di tad vA hu pR dAnapUryo.... pyaiG pyAyI vRhamahi dakSa sphAyyedha... // 34 / 2 / 1 / 68 / / // 3 / 4 / 2 / 30 // vaco bhuvvasu rudir syaat...||3|4|2|1|65|| Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svopajJavRttisthadhAtupadyAnAmanukramaNikA 359 vaco vRjI. jaH vRSu cIkazrIkA:... So'ntakriyAyAM jRSajvRSa jiirnne...||3|4|2|171|| // 3 / 4 / 2 / 1 / 130 // STabhi skabhi pratibandhe hedd...||3|4|2|1|37|| vaTabhaTa paribhASe STaka c...||3|4|2|1|50|| STyaistyaikvaNadhmAstR ca ghutty...||3|4|2|1|20|| varhatuhirzamugityazca shbde...||3|4|2|1|17|| Svala sthAne jalo dhAnye Nalo... valgaglasugrasavastu iikssessH...||3|4|2|1|33| // 3 / 4 / 2 / 1155|| vAkyaprabandhe't katha kheTa bhakSe..... SvidA kSudha zundhaSidhau rdho...||3|4|2|1|73|| // 3 / 4 / 2 / 1 / 117 / / samAja prItisevAyAM bhaaj...||3|4|2|1|121|| vA yuj yataH saMyamane shisso....||3|4|2|1|128|| saMgrAma zUravIrau drusuutro'rthnmuutr..||3|4|2|1|122|| vijivicirvA bhidi possnne'pi....||3|4|2|1|69|| saMzabdane kRta tu zUrpa maane....||3|4|2|1|103|| vRtsynvRdhusRdhugho'pi...||3|4|2|1|47|| sUktastadarthe sati bhaavprtyye...||3|4|2|1|1|| vyayutsarge tulonmAne pratiSThAyAM.... steye curaluNThau sphuTiH parihAse.. // 3 / 421 / 104 / / // 3 / 4 / 2 / 1 / 100 // vrazcU khuraNa saMvaraNe tvaco grii:...||3|4|2|1|86|| sphuTavyaco guDa rakSaNe ddipdd...||3|4|2|1|91|| vrI varaNe bhrI bharaNe bandha mRdd...||3|4|2|1|98|| svarjArjI dhUpatapau bhyljlji...||3|4|2|1|5|| shlokRlogosshuddipinnddyo...||3|4|2|1|45|| svarda svada svAda tu zikSadIkSaH SahaH kruzo budhvaarsurmuysu...||3|4|2|1|56|| ... // 3 / 4 / 2 / 1 // 31 // SahaSuhau tathA zaktau sNsiddhau...||3|4|2|1|72|| svAde rakalakaragalaga pshps...||3|4|2|1|14|| SU garbhamokSe varaNe punaH prIG ...||3 / 4 / 2 / 1 / 78 // hayaharyaH zazaphakkazavAH dhrj...||3|4|2|1|14|| ghUdakSevRtipR kSAre raadhRlaadhR.||3|4|2|1|41|| hikkA'vyakte zabdeT shRdhumdhu...||3|4|2|1|57|| Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VI : Index of Verses of the Unadi-patha in the Auto-commentary of the PGBV. // 6 // svopajJavRttisthoNAdipadyAnAmanukramaNikA // aatukusutyudhukitkRssihiissu....||4|1|3|4|7|| lopo yurundestnviiptibhyaaN......||4|1|3|4|24|| idyaH syamo bhIzIGa aanko...||4|1|3|4|17|| parjanyadhiSNyazakyAni yaa....||4|1|3|4|32|| iriNaM vipinaM tuhinaM mhinN...||4|1|3|4|25|| pUrakRpUpiJjazabAditorma itotr......||4|1|3|4|38|| unnshRsvdisaadhimipaajikR...||4|1|3|4|1|| prahvaH sarjUzca karkandhUH khaa.....||4|1|3|4|9|| ulUko bhallUko madhUko jluukaa...||4|1|3|4|19|| bhaNDyaGgipIyamaJjuta uusspRkussN...||4|1|3|4|40|| UthaM ca vRJjakRSigAyuSaH kthn..||4|1|3|4|23|| bhadrograkRcchramatha dabhra utAgra zukrAH...... . kaapaakRdaadhaashliraacimaarciinn...||4|1|3|4|15|| / / 4 / 13 / 4 / 34 // kIkannalISo kR mRdehiikaa...||4|1|3|4|18|| mghvnnimnnimirgmpthimthybhuksse...||4|1|3|4|44|| kRtakRpaH kITaM jaTA ca lossttho...||4|1|3|4|20|| mdyngkictvaashimthsvseruro.....||4|1|3|4|33|| kmalaMkuTo'laM ca gmerblnyblau..||4|1|3|4|39|| yaatvptujiivaatrutuketupiitu...||4|153|4|5|| gRdhRSino'divasathapa uur:......||4|1|3|4|3|| razmArmibhUmi shdirstribhuusv....||4|1|3|4|12|| gvaamluupuungndnhsiinnH...||4|1|3|4|22|| reNuvarNasUnuviSNuH venu jnu...||4|1|3|4|6|| gazrovalighazvisikaN khaTeH kvn..||4|1|3|4|29|| vasizItrapipaTyasi bndhe....||4|1|3|4|2|| ghanazyajo jnpnnterinnshrivii....||4|1|3|4|11|| vissttpknnipvishipkhjpaaH.....|4|13|4|27|| cakkaThorora Doro ghuNeH syaa...||4|1|3|4|37|| vRtRkmehnvdRssvRssisnuvH....||4|1|3|4|41|| jadhanyajaNizidiNo'tha ckssH.....||4||3|4|45|| vRSuSyorbhaH gstvinno'sau...||4|1|3|4|30|| jaamaatRmaatRsvsRnptnessttutvsstt......||4|1|3|4|10|| vRdrozca pAterDati dRbbaseH ktin...||4|1|3|4|14|| jhaTa nandijIve ruhi sAdhibhAse..... vyomnvemnsaamnhomnomnlom......||4|1|3|4|43|| // 41 // 3 / 4 / 21 / / zraH kara: kit puSaH kSIya IraTa..... TkatsUSimubhya iti vRJ kddi....||4|1|3|4|35|| // 4 / 1 / 3 / 4 / 36 / / DUrdhamerU camestacca ssshch:....||4|1|3|4|8|| zrivahizrayuvazakuniNi viyo.....||4|1|3|4|13|| dusstthurpssttudhnusvrumyvptsu...||4|1|3|4|4|| zlakSNaM kRNaM kRtsnaM raasnaapi...||4|1|3|4|28|| dve vrAjyurervazvaNitaH kiji sruvaH...... pugvA bhiyo yuj'ujitijaadhmH....||4|1|3|4|31|| // 4 / 1 / 3 / 4 / 42 // samprati bhUtabhaviSyati kaale....||4|1|3|4|46|| na sidroH svapito ngussiinnH.....||4|1|3|4|26|| srukolmakasyamikAzca pRthukH...||4|1|3|4|16|| - . Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 paJcagranthI vyAkaraNam kalmASamUlATTa bRhacca suudH...||1|3|5|7|18|| jidRkssivishriipribhuuprsuubhyo...||4|1|12|9|1|| kasibhraMsipadivaJcoH skanvaM s...||3|4|6|18|1|| zIzliSasthA''svaso jtruhe...||4|1|17|1|1|| kasska: kAMskAn bhraatussputrH....||1|1|17|8|1|| joshcaalshbdaarthhlaaditdvto...||4|1|12|10|1| kAntAra tIre ziziraM kriirN...||1|2|1|1|10|| jyeSThA kaniSTheti ca sNprhaannaa...||1|3|5|3|2|| kaarnnkaarklossttkrottN....||1|2|1|17|| TAjairguNAthaiH klhonmitraiH...||1|3|4|3|2|| kisalayajagacca bhuvnN....||1|2|1|1|11|| TkSIbaH kRzollAghazrutaM haviH payo... kiilkpolgraastrlshc...||1|2|1|1|31|| // 4 / 1 / 2 / 16 / 1 // kutapo viTapo nigaDo rjtH||1|2|1|1|23|| rDasyetadAditva upkrmop..||1|2|1|1|4|| kuhakacibuke lingg...||1|2|1|1|6|| DbhAve havA''Go yudhi nivyupAce... ktaNuki svadhAsmin yaavdytrau....||1|1|17|1|2|| // 4 / 1 / 3 / 9 / 1 // ktvAsUha Apye smaraNe'pyaNeNe... nnernndivaashermdiduussisaadheH...||4|1|12|1|1|| // 4 / 2 / 16 / 108 // tatprA nAraM ...||1 / 3 / 4 / 7 / 2 / / ktettguruhlyrdditvssjaagH....||4|1|4|7|2|| tathAyathAbhyAmasahottare c...||4|1|18|8|4|| teragrahastiG ya ca ku cuGA sto..... taruNastaluno deha: tmaal....||1|3|5|7|20|| ||3 / 4 / 11 / 1 / 7 // tava karaNadI tathA syaad...||1|2|4|16|3|| koSTI pRthivyanaDvAhI syaat...||1|3|5|7|10|| taacchiilyhetaavnukuultaayaa....||4|1|9|6|7|| krauddivyaaddiikssitishaaliraape...||1|3|5|1|1|| tumarthabhAvAdasato'sya caapyaa...||1|3|4|5|2|| kleze ca nAmni graha aaditshc....||4|1|18|8|2|| trpphlbhjtro'shsaareddddo...||3|4|6|2|1|| kSepe nyavAM lipsati prAd vaNigvA.... tvarastRsau pratho dR ca smR...||3|4|6|26|1|| ___ // 4 / 1 / 3 / 5 / 4 // dambhrasjRdhivo'pi bhari kSapi zre... khrpyshHpnnbhnndditbhnnddil...||1|2|22|6|2|| // 3 / 4 / 11 / 1 / 6 / / gUIkhU smiivaaltnu...||1|3|5|7|19| dAdANau ceti dodeGau dhaanydhettau...||3|4|5|6|1|| gRmantrinerakSavapazruzA nnyH...||4|1|12|1|2|| dAzvAnanUrAnacarAcarau c...||3|4|4|9|1|| gauraaiisuudaa''rttpaannddbhaanggaa....||1|3|5|7|6|| deze tthaa'ntrghnvidvyobhy:...||4|1|3|9|2|| granthiH picaNDa: kalikukSikeli... dvAdyajjhalau baadhvRshviyuj'snv..||3|4|11|1|1|| // 1 / 2 / 1 / 1 / 32 // dhaatuprtyyvaacyo'rthstdbhaave...||1|3|1|2|2|| graavstupRbhraajylghurvibhaas...||4|1|11|4|1|| nakhamucakAkagRhau stH...||4|1|9|6|1|| ghrAdhedRzadhmA'pi vdvedidhaari...||4|1|12|1|3|| naJ vidymaanaadishaadisvaanggaat..||1|3|5|3|3|| GicchIyate ngaannivishaanuprcchaa..||4|2|16|10|1|| nAdhArthatoccairapi tiryco'nto...||4|1|18|8|3|| carakacaSakau khaNDaM munnddN....1|21|1|17|| nAmni ktanIlAdatha cndrbhaagaad...||1|3|5|7|3|| cArthe samarthaH sdRshaikshesso....||1|4|1|1|1| nAmni sarvasya vA praadeH....||1|2|4|16|1|| jngghaaprbhaabaahunishaadivaa'hN...||4|1|9|6|6|| naamnygnibjjjhlaassaahN...||1|2|10|8|2|| Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 paJcagranthI vyAkaraNam kalmASamUlATTa bRhacca suudH...||1|3|5|7|18|| jidRkssivishriipribhuuprsuubhyo...||4|1|12|9|1|| kasibhraMsipadivaJcoH sknvNs...||3|4|6|18|1|| zIzliSasthA''svaso jtruhe...||4|1|17|1|1|| kasska: kAMskAn bhraatussputrH....||1|1|17|8|1|| joshcaalshbdaarthhlaaditdvto...||4|1|12|10|1| kAntAra tIre ziziraM kriirN...||1|2|1|1|10|| jyeSThA kaniSTheti ca sNprhaannaa...||1||3|5|3|2|| kaarnnkaarklossttkrottN....||1|2|1|1|7|| TAjairguNAthaiH klhonmitraiH...|||1|3|4|3|2|| kisalayajagacca bhuvnN....||1|2|1|1|11|| TkSIbaH kRzollAghazrutaM haviH payo... kiilkpolgraastrlshc...||1|2|1|1|31|| // 4 / 1 / 2 / 16 / 1 // kutapo viTapo nigaDo rjtH||1|2|1|1|23|| rDasyetadAditva upkrmop..||1|2|1|1|4|| kuhakacibuke linggN...||1|2|1|1|6|| DbhAve havA''Go yudhi nivyupAce... ktaNuki svadhAsmin yaavdytrau....||1|1|17|1|2|| // 4 / 1 / 3 / 9 / 1 // ktvAsUha Apye smaraNe'pyaNeNe... nnernndivaashermdiduussisaadhe....||4|1|12|1|1|| // 4 / 2 / 16 / 10 / 8 / / tatprANi vnaarN...||1||34/7|2|| ktettguruhlyrdditvssjaaguH....||4|1|4|7|2|| tathAyathAbhyAmasahottare c...||4|1|18|8|4|| kragrahastiG ya ca ku cuGA stoH.... taruNastaluno deha: tmaal....||1|3|5|7|20|| // 3 / 4 / 11 / 1 / 7 // tava karaNadI tathA syaad...||1|2|4|16|3|| koSTI pRthivyanaDvAhI syaat...||1|3|5|7|10|| taacchiilyhetaavnukuultaayaa....||4|1|9|6|7|| kauddivyaaddiikssitishaaliraape...||1|3|5|1|1|| tumarthabhAvAdasato'sya caapyaa...||1|3|4|5|2|| kleze ca nAmni graha aaditshc....||4|1|18|8|2|| trpphlbhjtro'shsaareddddo...||3|4|6|2|1|| kSepe nyavAM lipsati prAd vaNigvA.... tvarastRsau pratho ha ca smR...||3|4|6|26|1|| ... ___ // 4 / 1 / 3 / 5 / 4|| dambhrasjRdhivo'pi bhari kSapi zre... khrpyshHpnnbhnndditbhnnddil...||1|2|22|6|2|| // 3 / 4 / 11 / 1 / 6 / / guuiikhuurdsmiivaaltnu...||1|3|5|7|19|| dAdANau ceti dodeGau dhaanydhett...||3|4|5|6|1|| gRmantrinerakSavapazruzA nnyH...||4|1|12|1|2|| dAzvAnanUrAnacarAcarau c...||3|4|4|9|1|| gauraaddesuudaa''rttpaannddbhaanggaa....||1|3|5|7|6|| deze tthaa'ntrghnvidvyobhyH....||4|1|3|9|2|| granthiH picaNDa: kalikukSikeli... dvAdyajjhalau baadhvRshviyujsnv...||3|4|11|1|1|| // 1 / 2 / 1 / 1 / 32 // dhaatuprtyyvaacyo'rthstdbhaave...||1|3|1|2|2|| graavstupRbhraajylghuvibhaas...||4|1|11|4|1|| nakhamucakAkagRhau stH...||4|1|9|6|1|| ghrAdhedRzadhmA'pi vdvedidhaari...||4|1|12|1|3|| naJ vidymaanaadishaadisvaanggaat..||1|3|5|3|3|| Gicchayate ngaannivishaanuprcchaa..||4|2|16|10|1|| nAdhArthatoccairapi tiryco'nto...||4|1|18|8|3|| carakacaSako khaNDaM munnddN...|1|21|1|17|| nAmni ktanIlAdatha cndrbhaagaad...||1|3|5|7|3|| cArthe samarthaH sdRshaikshesso....||1|4|1|1|1| / nAmni sarvasya vA praade.....||1|2|4|16|1|| jngghaaprbhaabaahunishaadivaa'hN...||4|1|9|6|6|| naamnygnibjjjhlaassaahN...||1|2|10|8|2|| Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 363 svopajJavRttisthAvaziSTapadyAnAnukramaNikA nidattAvadatte. vidattapradatte sudttaa..|4|1|2|7|1|| bhraNA JaH krmsupunnypaap....|4|1|11|4|2|| nizcaturdurbahiH praadu...||1|1|16|5|1|| bhrssttkklshiiknntthau...||1|2|22|10|2|| nRjAtyuto'yo bhavatIha pnggH...||1|3|5|8|1|| mngglshmblshaalkriissaa:.....||1|2|1|1|16|| nRddarzakopavraNadarbhameghAH shiiliikssi.||4|1|9|6|3|| maJji puJji prmaagni..||1|2|10|8|4|| nRnandinakkA naattinaadhRnrdiin...||3|4|14|7|1|| matsI sakhI kAmukato rirNsuH.....||1|3|5|7|15|| nyaGka ca takraM bhRgumdguvkrm...||4|1|3|3|1|| manthamanastamaHkSubdhasvAntadhvAnta... paciM vaci viciriciraJcipRcchatIn.. // 3 / 4 / 11 / 1 / 10 // // 3 / 4 / 11 / 1 / 3 / / mAtRpituH SvasA Dau vaa..||1|2|10|8|3|| pacvacvapo mRcalladvadeH plH...||4|111|5|1|| mAne paNaH ttvucchybhiluunirutpuH....||4|1|3|5|2|| parottare vA'dharacA vaavpuu:...||1|2|14|7|2|| maalkpustkmstknisskaa......||1|2|1|1|14|| piGgalAjinasundarAH myuur...||1|2|22|10|3|| muSkAkAzau kSemaM kSIraM shngkhH....||1|2|1|1|26|| pinyjikkitvaadursaa...||1|2|23|1|1|| mRjjrshcbhrsjyjraaj...||1|2|12|9|1|| pinnyaakklkmdhupngkvitngk...||1|2|1|1|21|| mRtyurghaTaH kaNDuvibhItako ttt...||1|2|1|1||37|| piSu zuSkacUrNAdanu so'ci rUkSA... mliSTo'spaSTe bali sthUle dRDho.... // 4 / 1 / 18 / 8 / 5 / / // 3 / 4 / 11 / 1 / 11 // piiyukssaaplksskaaaantH..||1|2|4|16|2|| ykRnnishaa'sRjshkRdaasnaani...||1|2|20|4|1|| puNsytsnudbdhnnghnnkokilaantH...||1|2|1|1|28|| yajyadyAJcaH svpprcchibhyaam...||4|1|5|8|1|| puurvprvaalshtmaankbndhtiirthaaH...||1|2|1|1|20|| yo'SAvaTAdvAyano lohitaade..||1|3|5|7|17|| pragrIvapAtrIvapusIra pissttau.||1|2|1|1|24|| yattadau kSipakAviti dhruvkaa..||1||3|7|1|1|| pra parA'pAnu saM caav....||1|1|17|1|9|| yskaanggirolhyvsisstthssttgotmaat..||1|2|22|6|1|| prAtarantaH punaH pRthag yugpt...|1|1|17|1|6|| yasmAdapAyo'vadhiratra laati...||1|3|4|6|2|| praavaattustissyaa'stumnaaN...||1|1|17|18|| yuvghnpkvaa'hnnaacuttu...||1|2|4|14|1|| prAsuM pratirgozca ndiirthsyaa...||3|4|15|6|2|| yUtirjUtiH sAtitiH ... // 4 / 1 / 5 / 4 / 1 / / phaNo zatau vRtvataGAni raaj....||3|4|6|2|2|| rahasye tvatha mryaadaa...||1|2|17|19|1|| bhAjI ca pakvA''pavanaM ca gaunnii..||1|3|5|7|14|| raM ca tnordlkhaamRtduHkh...||1|2|1|1|2|| bhAddindunAlup prsitaavbddho..||1|3|4|2|1|| revatIrohiNIbhe karIrI kauzAtakI... bhicchit svArthe dhArA paate..||4|1|4|7|1|| // 1 / 3 / 5/7/11 // bhinnArtha ArAdridamartha aahyaa...||1|3|4|6|1|| rau ro'tra taskarabRhaspatideva vaa..||3|4|15|6|1|| bhuubhraajcv'vRdhurucyptrpo......||4|1|16|6|1|| lakSmAviruddhaM tu samIkSya lkssy...||4|1|11|4|3|| bhe puSyasiddhyo uda uddhyabhidyau... . liGgaM striyAM yonimatAM ttho...||1|2|1|1|34|| // 4 / 1 / 17 / 5 / 6 // liha: paco maanmitaannkhaacc....||4|1|9|5|2|| bhauriki bhauligigautmsuuryaaH...||1|3|5|7|8|| lokaaytaaliiddhbhgenggdaanggN...||1|2|1|1|9|| Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 paJcagranthI vyAkaraNam vpisvpilupilpitRpdRpi..||3|4|11|1|4|| saGghana bodhaH kSuzruvozca veH praat...||4|1|3|5|3|| vrunnbhvmRddendraacaaryshrvaacc..||1|3|5|7|16|| sattA liGgAni mAnAni ektvaa...||1|3|4|111|| varcasko ca hrishcndrprsknnvau...||3|4|15|6|4|| saptAdhikA viMzatiratra puNsi...||1|2|1|1|1|| vrnnaarcissrmaasmruddhvnaaaa..||1|2|1|1|29|| srvobhyobhoddtraanytvtvt.....||1|2|13|7|1|| vAcaMyamasyAniyame dRshostyo...||4|1|9|5|3|| saMkhyeyasaMkhyaikaparAzatAd yd....||1|2|1|1|12|| vA''taGkatanuM nh....||1|1|17|1|1|| sAnAyya dhAyyau ghRtsaamidhenyo...||4|1|15|5|4|| vA pUGlizaH kto juditorvrshco..||3|4|11|1|8|| sApyoccaro rTA sama utkrame dANa... vikriyagaye paNavaDha aavaarnne...||4|1|17|5|2|| // 4 / 2 / 16 / 10 / 2 // vivinnamoktayoriha vaarmo'no...||4|2|16|107|| sAdhU saha samaM sAkaM sno...||1|1|17|1|7|| vRSNagirI vlidundubhinaaksso..||1|2|1|1||30|| sidhaH zyanA bho yrlaanngaa'laa...||3|4|11|1|2|| vyabhyAhano'moS vivaco'tyapAccar...... sidhmedhmkurpoddupyugmgulm...||1|2|1|1|8|| .. // 4 / 1 / 12 / 9 / 3 // sIpsyorhalavastaGi vA svss.....||3|4|11|1|5|| zakandhuH kulaTA muuni....||1|1|8|8|1|| sukRtvsaacsaahicenddh....||1|1|17|1|10|| zakalacamasau mustaM bustN....||1|2|1|1|18|| supyAto hyAvAmaH sNkhyaasugupaa....||4|1|9|6|2|| shtyaadiyonyaadimriicipaattli...||1|2|1|1|35|| / sUryAcandramasau dvndv...||1|2|17|19|2|| zabalagavayau bhruunndonnaavrii....||1|3|5|7|7|| sedhasAmnI sudunibhyH...||1|2|10|8|1|| zardhajaho vAtamajo bhgNdr.....||4|1|9|5|4|| stamberamaH kiMbahuyattadaH ku.....||4|1|9|6|4|| shllkmllkvRshcikshaattaa....||1|2|1|1|36|| stokaalpktyaadipyaacc...||13|4|6|4|| shlvaacyvnnaamgunnshc....||1|2|1|1|38|| sdAmno vayaH shAyanato dvigozcA.... shaatnpaatntejnsuucaa:....||1|3|5|7|9|| // 1 / 3 / 5 / 7 / 12 / / zAlaGki zAntamukhi vA vAkAyani... syAdApyavat tastha uduhpacI ca... // 1 / 2 / 23 / 1 / 2 / / // 4 / 2 / 16 / 10 / 9 / / shigrugopvnshyaamaak...||1|2|22|8|1|| sambhAd vyapAllaS ca pareH sRdevi... zite DirorDAdarataH saMto vRt...||4|1|9|6|5|| // 4 / 2 / 12 / 9 / 2 / / zIlito rakSitaH kSAnta aakRsstto....||4|1|17|1|2|| svasA nanAndA duhitA ca maataa....||1|3|5|7|21|| shunskrnnstmskaanndd:.....||1|1|17|8|2|| svaanggaadmukhyaadudrausstthjngghaa....||1|3|5|7|2|| zRvAyuvarNe'pagate rujspRsh...||4|1|17|1|2|| svAGge suhnyaaydlessu...||1|2|1|1|5|| shekhrkhnnddldaaddimmdhyaa:....||1|2|1|1|22|| ssvAGgAntAt kbraacchraanmnni...||1|3|5|7|13|| zailadyUtau zaucaM kuSThaM puul...||1|2|1|1|25|| halodarANAM phlpussploh...||1|2|1|1|3|| shonnvishaalvishngkttcnndd..||1|3|5|7|1|| hAhA dehe'ddhA dhik kii....||1|1|17|1|3|| Suk cA bhiyo'bhyAsa u mithyayA... haitAntarAdhik samayApare stH...||1|3|1|2|1|| // 4 / 2 / 16 / 10 / 10|| Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VIII : Index of the Sutras incorporated in the Verses of the main text of the PGBV. // 8 // mUlasthapadyAntargatasUtrANAmanukramaNikA // a au NAH // 4 / 2 / 11 / 12 // akaH // 1 / 2 / 17 / 6 / / akacciti kAmacAre // 4 / 2 / 8 / 5 / / akanIlapItAt // 2 / 4 / 8 / 6 / / akartRbhAve ||4 / 1 / 3 / 6 / / ako nahAdau tu dIrghaH // 2 / 1 / 6 / 3|| akte skando'tra vA // 1 / 2 / 9 / 6 / / akvinjhali sRjidRzau'm // 3 / 4 / 13 / 6 / / akSaH znuH // 4 / 1 / 22 / 2 / / akSi ca sakthi svAGge // 1 / 3 / 13 / 2 / / akSendrayoH // 1 / 1 / 10 / 6 / / akSauhiNI // 1 / 1 / 8 / 10 // azvagantyAt puraH // 2 / 3 / 3 / 3 / / / agnikalestu Dhak tvAt // 2 / 4 / 2 / 2 / / agnIdhra // 3 / 1 / 13 / 3 // agrAntAdezceman // 3 / 1 / 3 / 8 // agre uraH // 1 / 4 / 7 / 2 // aghAbkyo'jcI // 3 / 4 / 10 / 10 / / aghobhagobhorvazi git // 1 / 1 / 15 / 1 // aDkyabhicchyAditaH // 4 / 1 / 4 / 7 / / acA''recca // 4 / 2 / 13 / 13 // acAM ca vAkye pluto'ntyAdi vA // 2 / 2 / 1 / 3 / / aci graH // 3 / 4 / 14 / 12 // acitapAtrata aaddhkt....||3|2|9|2|| aci no // 1 / 1 / 11 / 7 // aci luk // 4 / 2 / 14 / 5 / / aci vA // 1 / 2 / 19 / 6 // aci sa uktapuMsko vA''pi // 1 / 2 / 1 / 5 / / aci hviNau vyo'pi // 4 / 1 / 23 / 15 // acUginnyujeH // 1 / 2 / 18 / 10 // acca dvitve // 3 / 313 / 6 / / accvau yyagapazi // 3 / 4 / 19 / 9 / / antRcNvu // 4 / 1 / 11 / 5 / / acyastu // 2 / 1 / 4 / 31 // acyava oti gorka // 1 / 1 / 10 / 5 // accijAtIyabhi // 2 / 1 / 4 / 24 / / ac zau // 1 / 2 / 1 / 8 // ac sAbdhe // 3 / 4 / 10 / 9 / / ajadidbhavyathaH // 3 / 4 / 6 / 9 / / ajaduhApye // 4 / 2 / 16 / 3 / / ajAteH satate ca zIle // 4 / 1 / 10 / 5 / / ajinAnte kan // 2 / 2 / 4 / 9 / / ajjho'tuH // 2 / 2 / 2 / 1 / / ajjho'nyaH // 1 / 1 / 11 / 4 / / ajjhvidabhUsicaH // 4 / 2 / 12 / 15 / / ajDyAM pathAmin // 1 / 2 / 18 / 4 / / ajmADa: // 1 / 1 / 12 / 2 // ajvaraH syAdrugApye // 1 / 3 / 2 / 3 / / Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 paJcagranthI vyAkaraNam ajJAtakutsyAlpahUsve tiGaH // 2 / 3 / 3 / 4 / / aJja itaup // 2 / 3 / 6 / 7 // avyajiJo'N snggh....||3|1|12|10|| aDadaH // 3 / 4 / 11 / 6 // aN // 2 / 3 / 14 / 4 / / aN // 2 / 4 / 1 / 1 // aN // 4 / 1 / 9 / 3 / / aNako staH // 3 / 3 / 11 / 8 / / aNatharvaNo'sau // 2 / 4 / 11 / 5 // . aNA tu sindhuzaNDikAdeH // 3 / 1 / 9 / 6 / / aNi daNDinAM ca // 2 / 2 / 2 / 11 / / aNivilepakAdeH // 3 / 2 / 14 / 8 / / aN ca bhaktAt // 3 / 2 / 14 / 4 / / aN purvAde: sAlvAMzerib // 2 / 3 / 13 / 6 / / aN vA maDDakAjjharjharAcca / / 3 / 2 / 15 / 10 / / aN zarkarAbhyaH // 2 / 3 / 11 / 7 / / at // 1 / 1 / 4 / 2 / / ataGAne kramaH // 4 / 1 / 23 / 11 / / . ataG syurNAtususthA thus..||4|2|11|9|| ato'kekayataH // 2 / 3 / 14 / 3 / / ato'J mayaD vaa...||2|4|5|4|| ato lug hi // 4 / 2 / 13 / 3 / / atoSTita picca // 3 / 3 / 4 / 3 / / attuM tvasuk // 3 / 4 / 16 / 6 / / atto'ddhaSyut // 1 / 1 / 15 / 5 / / atpunnyvrsseksNkhyaatdiirghaacc....||1|4|7|5|| ato'stritarAditaH svam // 1 / 2 / 1 / 2 / / atyadrAm // 1 / 2 / 17 / 17|| atrairupdaayvRddhitcchulk.....||3|2|8|2|| atha nijapatiputrayoH // 2 / 1 / 4 / 16 / / athaashvokssvtsrssbhaat....||2|3|1|5|| athAsmadaH kam // 1 / 2 / 14 / 4 / / adaH kavyAdanannAt // 4 / 1 / 11 / 3 / / adajagdhaH // 4 / 1 / 1 / 15 / / adajAditasvAD // 1 / 3 / 53 // aduttayaGluk ca // 3 / 4 / 6 / 20 // adurto'ntaro NaH // 1 / 2 / 6 / 8 // adekAt // 3 / 1 / 12 / 6 / / adeze'ntaro ghno'yanasya // 1 / 2 / 6 / 1 / / adaityapada it // 1 / 2 / 18 / 2 // adghasla // 3 / 4 / 10 / 8 / / adyaNi ga // 1 / 1 / 4 / 4 / / adriccha zastrajIvinaH // 3 / 1 / 9 / 4 // advato'STi // 3 / 2 / 6 / 2 // avRghasvyevayuH // 3 / 4 / 11 / 12 / / adve'mi // 1 / 2 / 17 / 10 // adhaH ziraso'pyapadAt tu pade'taH // 1 / 1 / 16 / 9 / / adhikSipAcca putrAd dvyAdinI // 1 / 1 / 11 / 9 / / adhisthAszIGAdhyupanuvasateH // 1 / 3 / 3 / 9 / / adhISTe ca // 4 / 2 / 9 / 8 / / adhyardhamardhAdi ca puurnnN....||1|4|4|1|| adhyAhArayatne vikRte kR // 3 / 4 / 15 / 4 / / adhvanaH // 3 / 3 / 6 / 5 // anagidite'zAsA'c // 3 / 4 / 7 / 1 / / anaDuho num // 1 / 2188 // anadyatane // 4 / 2 / 4 / 4 // anamA'liGi // 4 / 2 / 13 / 12 / / anari paraco vAm // 1 / 2 / 17 / 19 / / anarcAJcito hal // 3 / 4 / 19 / 16 / / anaH si // 1 / 3 / 5 / 5 / / anAdi halluk // 3 / 4 / 6 / 13 / / anAliGgane ca zliSaH // 4 / 2 / 15 / 4|| anA vAhe: // 1 / 3 / 3 / 5 / / aniDa: // 4 / 2 / 12 / 2 / / Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 367 mUlasthapadyAntargatasUtrANAmanukramaNikA aniyoga eMve // 1 / 1 / 6 / 9 / / anIyatavyau // 4 / 1 / 18 / 2 / / anuG apriyAdyApi // 2 / 1 / 2 / 5 / / anupAkhyAdhikAkhyA zrute // 2 / 1 / 4 / 35 / / anuzatakAdezca // 2 / 2 / 8 / 3 / / anRcazca nAbhaH // 1 / 4 / 12 / 4 / / anRccha ijAdiguroH // 4 / 2 / 4 / 10 // ano'Nye'Ti // 2 / 2 / 2 / 10 // antaH // 1 / 15 / 5 // antabarhiSastu lomnaH // 1 / 4 / 8 / 6 / / . antare'sI // 1 / 3 / 4 / 2 / / antarkha ukiH // 4 / 1 / 5 / 2 / / ante gauNo laghurgaurapi // 1 / 3 / 6 / 4 / / ante'naDuhaH // 1 / 2 / 23 / 14 // antya yattadazca dvayoH // 2 / 3 / 2 / 6 / 3 / 1 / / antyAjAdi DitIttu // 1 // 2 / 18 / 11 / / antyAt / / 2 / 3 / 15 / 6 / / andhUdhasyAGaH // 4 / 1 / 2 / 15 / / anna // 1 / 2 / 20 / 11 // annAt // 3 / 1 / 10 / 6 / / 'anyatra naM // 1 / 2 / 2 / 2 // apatyAdapi // 2 / 2 / 3 / 7 // apara AlajATau // 3 / 3 / 11 / 4 / / apamityAt kaN yAcitAt // 3 / 2 / 13 / 7 / / apahnave // 4 / 2 / 4 / 8 // apAnapAdAt tRca // 2 / 4 / 7 / 3 / / api // 3 / 1 / 5 / 7 / / api svap ki // 3 / 4 / 18 / 6 / / apuMsi // 4 / 1 / 77 // apyalu kkDicca nAreG / / 3 / 4 / 16 / 10 / / abdA dat // 4 / 1 / 2 / 6 / / abhAtakamipyAyi // 1 / / 6 / 4 / / abhinivizaH // 1 / 3 / 3 / 7 // abhividhau (tu) Nin // 4 / 1 / 4 / 2 // abhUtabhAve'bhividhItare'tyaiH // 3 / 3 / 12 / 6 / / amadre dizaH // 2 / 2 / 6 / 6 / / ami // 1 / 2 / 4 / 9 / / am tu anaDuccaturaH // 1 / 2 / 19 / 2 / / ammAsi etaina kA ca // 1 / 2 / 17 / 3 / / amyak // 1 / 17 / 10 // ayagUpudhUppaNivicchipanbhyaH // 3 / 4 / 3 / 5 / / ayadi vA kriyoktau // 4 / 2 / 8 / 7 // ayAnta itnau // 3 / 4 / 9 / 7 // aruntudAdestu // 2 / 1 / 7 / 2 // areGgunvikkusipuki pare ..... // 3 / 4 / 13 / 3 // . arcitAdeH rTA // 3 / 3 / 7 / 3 // arghya rUpap // 2 / 3 / 10 / 8 / / arjAguravi // 3 / 4 / 12 / 2 / / arthavato su mukhyAt // 1 / 3 / 4 / 11 / / arthe'nyadarzarDasA // 2 / 1 / 4 / 4 / / arthyAH // 1 / 3 / 1 / 4 // ardhasusarvarASTre // 2 / 2 / 6 / 5 / / ardhAt // 3 / 1 / 1 / 11 // arvA ye // 3 / 4 / 5 / 2 // aA // 1 / 1 / 6 / 5 // arhazatR stutau // 4 / 1 / 20 / 4 // arhet // 3 / 2 / 10 / 5 / / alaM bhAvane'rthe // 4 / 2 / 8 / 6 / / aliTze rabhastu // 3 / 4 / 13 / 14 / / alpAdeH // 1 / 2 / 13 / 9 / / alpye halIt // 3 / 4 / 22 / 1 / / avazyamaH syAd yapIt // 2 / 1 / 4 / 8 / / avaharanti ca sambhavatI // 3 / 2 / 9 / 1 / / avAyudevasya vede zrutasya // 2 / 1 / 1 / 5 / / Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 paJcagranthI vyAkaraNam avAvya ihau ca // 2 / 2 / 4 / 8 / / avidite liT // 4 / 2 / 4/7 // aviprAt // 2 / 2 / 3 / 10 / / avRddhergadyam // 3 / 2 / 11 / 3 / / avyathanindyasugrahe DhaH // 2 / 3 / 8 / 5 // azanAttum // 3 / 4 / 16 / 2 // azigruto'vyaJ // 1 / 2 / 22 / 8 / / azyec // 3 / 4 / 12 / 4 // azrAddhAt krudhoH kiMkilabhUSu // 4 / 2 / 6 / 9 / / azvisyamorlo'pi vAdeH // 3 / 4 / 19 / 2 // azzAskhyo'G ca karteti // 4 / 2 / 14 / 9 / / aSTanaH // 2 / 1 / 4 / 26 // aSTana AD hali // 1 / 2 / 21 / 3 / / aSTau // 1 / 2 / 21 / 11 // aSThimArau // 1 / 2 / 11 / 10 // aSvaSkaSo'SThiva // 3 / 4 / 14 / 7 / / as // 3 / 4 / 14 / 5 / / asatorapi sau // 1 / 2 / 19 / 10 // asasakasuka svau / 1 / 2 / 17 / 13 / / asahAdito vA // 1 / 4 / 12 / 10 // asudhyap cataH // 1 / 2 / 4 / 6|| asau jhayi NImanaH // 1 / 1 / 13 / 12 / / asau'ma // 1 / 2 / 14 / 8 // askantsyadinastyi // 3 / 4 / 20 // 3 // astAstri // 4 / 2 / 13 / 10 // asti tat // 2 / 4 / 5 / 11 // asti vaMzye // 2 // 3 // 16 // 1 // asthisakthyakSidadheraniSTaH // 1 / 2 / 1 / 6 / / asthUlAt knasaH // 1 / 4 / 12 / 2 // asmin // 2 / 2 / 27 // asya vaze ca sAt kittu // 3 / 3 / 12 / 5 / / asvakAne // 3 / 4 / 9 / 3 / / ahansAyasaMkhyAvito'hno'pi Gau // 2 / 1 / 4 / 2 / / ahle'vtsgvyaashissi...||2|1|5|2|| ahastitaH pAditi // 1 / 4 / 10 / 7 / / ahnApye'zvAt khaJ / 3 / 1 / 10 / 5 / ahno'ci // 2 / 2 / 3 / 2 // ahno raH // 1 / 1 / 14 / 11 // aMzasaMkhyAvyayAt sarvataH // 1 / 4 / 74|| aMzAhatoH // 2 / 2 / 6 / 4 / / aMze Ja SaSThASTamAt // 2 / 3 / 11 / 2 // Akasmike cchaH // 2 / 3 / 11 / 9 // . AkAliko vA // 3 / 2 / 14 / 7 / / A ktici luksano vA / 3 / 4 / 22 / 2 / / AGgirase vataNDI // 2 / 3 / 17 / 5 / / AG striyAm // 2 / 3 / 15 / 14 // Acca sarvAdinaH // 2 / 1 / 5 / 5 / / ADahanaM dvigoH // 1 / 4 / 5 / 2 / / ADiti nyat sakhiryu // 1 / 2 / 2 / 9 / / AGder // 1 / 1 / 10 / 2 // AD vA manaH // 1 / 3 / 5 / 4 // ANa ca jANTaphANTAt / / 2 / 3 / 15 / 10 / / A tRjaGga no liDvat // 4 / 1 / 15 / 3 / / Atsi // 1 / 2 / 18 // 7 // AtvijInAdi ca // 3 / 2 / 10 / 10 // AdakSiNAt // 2 // 36 // 1 // AdaDit // 1 / 2 / 20 / 10 // AdadharAcca // 2 / 3 / 6 / 5|| Adi jAtyA bahutve // 2 / 3 / 3 / 2 // AdidaH // 1 / 2 / 12 / 8 / / AdipadAdayUnAM vA'nte..... // 1 / 2 / 5 / 14 // Adi vArlaH // 1 / 2 / 1 / 9 // Adyat tu // 3 / 4 / 6 / 7 // AdyAcaH // 3 / 4 / 4/5|| Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlasthapadyAntargatasUtrANAmanukramaNikA 369 AdyAt tasyApatyam // 2 / 3 / 13 / 3 / / iko dIrghaH // 3 / 4 / 78 // AdyAdApautrAdito'rthe // 2 / 3 / 16 / 2 / / igayaNi yuvasaMkhyaDInAm // 2 / 1 / 4 / 1 / / AdyAdeH supaH // 2 / 3 / 9 / 2 / / ignitastvi // 3 / 4 / 17 / 4 // AnimInAhinoH // 1 / 1 / 6 / 2 // i naH // 4 / 2 / 3 / 4 / / Ane mugataH // 4 / 1 / 20 / 8 / / icca mAtraTa mAnam // 3 / 3 / 1 / 2 / / AnyumI // 4 / 2 / 12 / 3 / / icchAsu loT // 4 / 2 / 8 / 1 / / ApatyayakyAcyanAti // 2 / 2 / 3 / 5 / / icyA // 2 / 1 / 4 / 25 // Apye kasau smaanaanytydo...||4|1|10| ina taulvalibhyaH // 2 / 2 / 3 / 11 / / - 10||11/1 // ijyazcaturmAsAt // 3 / 2 / 4 / 4 / / Am // 1 / 2 / 19 / 3 / / iTi vArNoH // 3 / 4 / 17 / 7 / / Amantrito'tsukittasunsu // 1 / 1 / 5 / 3 / / iT taGi sthAdA // 4 / 2 / 3 / 3 / / Am pi ca // 1 / 2 / 19 / 7 // iT liTi // 3 / 4 / 13 / 13 / / ArakaH zRMgAcca vRndAt // 3 / 3 / 9/8 / 10/1 // iD gmahan // 3 / 4 / 7 / 8 / / ArAdarthAt // 1 // 3 // 13 // iD jharan // 4 / 2 / 12 / 7 // AruvaJchyaH // 4 / 1 / 15 / 5 / / iNa: sip luG li dhoT // 4 / 2 / 12 / 24 / / AraijajakSu Niti // 2 / 2 / 5 / 2 / / iNNamo // 3 / 4 / 75 // Avazyake // 4 / 1 / 10 / 1 // iNNu A // 3 / 4 / 12 / 3 / / A viDvanorbamaH // 4 / 1 / 1 / 3 / / itarAt // 1 / 4 / 6 / 5 // AzaMsane // 4 / 2 / 76 // itare'ntyaiH // 3 / 3 / 12 / 7 / / AzaMsa bhizvindi saniccha uH // 4 / 1 / 15 / 6 / / / itirnuDAmaH // 1 / 2 / 3 / 7 // AzA su. // 211 / 4 / 5 // itIndriyam // 3 / 3 / 7 / 6 / / AzI: // 4 / 17 / 6 / / ityuNAdyAH // 4 / 1 / 3 / 4 // AzIH // 4 / 1 / 12 / 7 // idam // 1 / 2 / 17 / 4 // AsannaH // 1 / 1 / 5 / 2 / / idadosomAsthAm // 4 / 1 / 2 / 2 // . AsInaH // 4 / 1 / 207 // idrir // 1 / 1 / 12 / 3 / / aasdykaasydyaadycH.....||4|2|4|9|| ivaTakaH // 3 / 3 / 7 / 2 / / Ahi ca dUre // 2 / 3 / 6 / 2 // id vA'tra tu me // 4 / 1 / 1 / 14 // ik // 2 / 2 / 4 / 1 // inu sarvabIjAH // 1 / 4 / 10 / 6 / / iki // 3 / 4 / 19 / 5 // intRNahaH // 4 / 2 / 1 / 9 / / ikAnAm // 1 / 3 / 2 / 2 // indu // 1 / 3 / 4 / 3 / / iki kyAsi // 3 / 4 / 20 / 8 / / inghNinaNujisaM klizAdeH // 4 / 1 / 12 / 9 / / ikRtA raicyaviSNau // 2 / 1 / 2 / 1 / / invikiyo!'pi // 4 / 1 / 64 // paJca.-47 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 paJcagranthI vyAkaraNam insukhAdeH // 3 / 3 / 10 / 3 / / i phalegrahaH // 4 / 1 / 9 / 2 / / imaniH pRthubhyaH // 3 / 3 / 4 / 9 / / imo'bbhAvaghaNaH // 3 / 2 / 13 / 6 / / iyatuH kiyAn // 3 / 3 / 17 / / iyuvyurdhAtoravINaH // 1 / 2 / 3 / 9 / / iy mitrayau yyu pralaye ca // 2 / 2 / 5 / 4 / / ireriNi ca svasatkaH // 1 / 1 / 8 / 11 // ivArthAt // 1 / 4 / 10 / 5 / / ive // 4 / 1 / 187 // ive // 4 / 2 / 4 / 2 / / ive lohitAtkarkataH // 2 / 3 / 11 / 4 / / ive vat // 3 / 3 / 12 / 2 / / iSIkA tu tUle // 2 / 1 / 6 / 5 / / iSo yaGgamazchaH // 4 / 1 / 23 / 4 / / iSTalo'niDDazaH sDaH // 4 / 2 / 14 / 4 / / iSTaH sup // 3 / 4 / 4 / 8 / / iSTe // 2 / 2 / 2 / 3 // iSTheyasU vA guNAt // 2 / 3 / 2 / 3 / / iSNu bhUbhyaH // 4 / 1 / 16 / 6 / / isusaH // 1 / 1 / 17 / 2 // isusaH plutataH // 1 / 1 / 16 / 6 / / iha te // 2 / 4 / 2 / 4|| ihAbhidhAnam // 3 / 3 / 6 / 8 / / IzcayoH // 1 / 3 / 2 / 5 / / ITyaMzAt / // 4 / 2 / 2 / 4 // IDi ni vA // 1 / 2 / 21 / 2 / / ID ruso'T // 3 / 4 / 11 / 7 // IttathAgnestu some varau nne....||2|1|1|6|| InkhaH // 2 / 2 / 4 / 12 // IyAyaneyiyucchaphaDhA ghazca // 2 / 2 / 5 / 1 // Iyo bilvagbhyaH // 2 / 2 / 3 / 4|| ISadguNaistatpuruSaH sadAyAH // 1 / 4 / 2 / 2 / / I halyadaH // 4 / 2 / 1 / 1 // . u // 2 / 2 / 4/7 // ubaM ca // 1 / 1 / 10 / 11 / / uDhe // 2 / 2 / 4 / 6 / / uNko lssbhuuvRssdviksRp....||4|1|15|4|| uttarasarvAt syAd dakSiNataH // 3 / 1 / 12 / 7 / / uttarAt // 2 / 3 / 6 / 3 // utkUha | // 3 / 4 / 2017| utsatazcAJ // 2 / 4 / 1 / 9 / / udanyaH // 3 / 4 / 16 / 4|| udanvadAdi // 3 / 3 / 78 // udIcya // 1 / 2 / 20 / 7 / / udugitazca vaikAc // 2 / 1 / 3 / 7 // uddhRtamatrAmatrAt // 2 / 4 / 12 / 2 / / udvivAhe // 4 / 2 / 3 / 6 / / upajJAtamu rTA // 3 / 1 / 8 / 9 / / upAnahAbhyo'tharSabhAt // 3 / 1 / 13 / 12 / / upAnte tikaH // 3 / 4 / 13 / 4 / / umorNAdakaJ // 2 / 4 / 4 / 4 // umpumthuko vacyato'syAGi // 4 / 2 / 14 / 7 / / urobhyo'pi // 1 / 4 / 12 / 9 / / uroSThyAt // 3 / 4 / 8 / 7 // uzano'nehobhyAM purudaMzasaH // 1 / 2 / 18 / 15 / / uzanozanan // 1 / 2 / 19 / 1 / / uzau tantubhyaH // 4 / 1 / 21 / 8 / / uSTrato vuJ // 2 / 4 / 4 / 5 / / uSThaJ ca // 3 / 1 / 84 / / UkhyaM zUlyam // 2 / 4 / 12 / 5 / / UDU codbhyaH // 1 / 3 / 5 / 8 / / Ud doSaH // 3 / 4 / 8 / 3 // UrNAhaMzubhaMbhyaH syuH // 3 / 3 / 11 / 5 / / Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 371 mUlasthapadyAntargatasUtrANAmanukramaNikA UrdhvAjjurjAnu // 1 / 4 / 11 / 5 / Rci pAcca pAdA // 1 / 3 / 5 / 6 / / RjAdito'trAt // 1 / 4 / 13 / 5 / / RNaM deyam // 3 / 1 / 6 / 3 / / RNanmRgastu // 3 / 1 / 6 / 4 / / RNe dazAdeH // 1 / 1 / 9 / 2 // RtvAdyaN // 3 / 2 / 3 / 2 / / RtsuDDbhyo'raranapi // 1 / 2 / 18 / 1 / / dhaMdaca jhaRt // 1 / 17 / 9 / / RdRspRprAm // 3 / 4 / 10 / 3 / / Rbhyo'p // 4 / 1 / 3 / 7 // RzAM puyuH // 3 / 4 / 7 / 11 / / RSezca kalpaH // 2 / 4 / 11 / 4 / / RskRcchAM ca liTi // 3 / 4 / 11 / 14 / / Rdrorirca // 3 / 4 / 8 / 6 / / e // 2 / 2 / 3 / 1 / / ekatAyAM tautavau mamazca // 3 / 1 / 4 / 4 // ekadigaNa // 2 / 3 / 8 / 7 // ekapadye ghurnaH pare NI // 1 / 2 / 4 / 13 / / ekAgArAccore // 3 / 2 / 3 / 6 // ekAjvizAlAditazca // 2 / 3 / 4 / 7 / / eG // 1 / 1 / 9 / 10 / / eGatra // 1 / 1 / 9 / 5 / / ecAcaH // 2 / 3 / 4 / 6 / / eco'yavAyAvaci // 1 / 17 / 6 / / ejjya vRddhazca // 2 / 2 / 1 / 6 / / ' evAditaH khazkha // 4 / 1 / 9 / 5 / / eti gA // 4 / 2 / 14 / 1 / / eti dUtaH panthAzca // 3 / 1 / 8 / 14 / / ete // 2 / 3 / 4 / 10 // ed vijAm // 3 / 4 / 6 / 23 / / enatvamalikSa // 1 / 1 / 6 / 10 // eraN // 2 / 3 / 15 / 12 // etu deye sampat kRJasbhU // 3 / 3 / 12 / 4 / / eve jiNvyau // 1 / 1 / 8 / 7 / / eSu NyAdiSu // 2 / 2 / 2 / 9 // eSu liT syAd yadi yacca yatre // 4 / 2 / 7 / 5 / / eSaiSyayoH prasya tathoDhaUDhau // 1 / 1 / 8 / 9 / / ot // 4 / 1 / 23 / 3 / / omAG // 1 / 1 / 9 / 6 / / orilo laH // 2 / 3 / 4 / 8 // o'reG // 1 / 1 / 8 / 6 / / oSadhivRkSajantorvAMzaH // 2 / 4 / 3 / 4 / / auti // 1 / 2 / 4 / 2 / / auttarAhaH // 3 / 1 / 4 / 2 / / kakudasyavasthA // 1 / 4 / 11 / 7 / / kakhaJbhayedaMyugato'pi // 3 / 1 / 7 / 1 / / kacAm // 2 / 3 / 3 / 11 // kaNDvAdibhyo yakkyaGa ca // 3 / 4 / 1 / 1 / / katrito DhakaJ // 3 / 1 / 4 / 5 / / kathamakSipA vA // 4 / 27 / 3 / / kap stryAt // 1 / 4 / 12 / 8 / / kamRto NiGIyaG vA // 3 / 4 / 3 / 5 / / karaNAd yajo Nin // 4 / 1 / 6 / 3 / / karcha // 3 / 2 / 10 / 9 / / kartari kuzca dIrghaH // 4 / 1 / 5 / 11 / / karturivAt // 4 / 1 / 10 / 2 / / kAdikAbhyAm // 1 / 3 / 4 / 4 // karmaThaH // 3 / 17 / 2 / / karmavRttaM ?'dhyAye // 3 / 2 / 15 / 4 // karmaveSAd yaH // 3 / 2 / 2 / 6 / / kahikadozca bhAvye // 4 / 2 / 5 / 8 / / kalApito'N // 2 / 4 / 11 / 1 // kalpabdezyadezIyaH // 2 / 3 / 10 / 7 // Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 paJcagranthI vyAkaraNam kavoSNe // 2 / 1 / 4 / 21 / / kaskAdi // 1 / 1 / 17 / 8 // kastu zIle // 2 / 3 / 3 / 10 // kaM zriNidrusruvaH // 4 / 2 / 15 / 7 // khissmidiipkmpyjs...||4|1|13|1|| kaH // 3 / 2 / 5 / 1 / / kaH pratyupAt suT // 3 / 4 / 15 / 1 / / kaH se SoDhaH // 3 / 4 / 88|| kAkazAvAH // 2 / 1 / 3 / 3 // . kAkinAvekato'svAminaH // 2 / 3 / 2 / 4 / / kANDANDabhANDAt sa c...|3|3|8|2|| kA pathAt kveSadarthe // 2 / 1 / 4 / 19 / / kApizintikSu / 3 / 4 / 17 / 9 / / kAbhye roH // 1 / 1 / 17 / 6 / / kArmuka // 3 / 2 / 2 / 1 // kAlato yaH // 3 / 2 / 3 / 3 / / kAlAd bhavavAn // 2 / 4 / 7 / 5 / / kAle kAryaM deyaM bhavavat // 3 / 2 / 2 / 2 / / kAle'nizAhnoH // 4 / 2 / 6 / 6 / / kAlo'sya soDhaH // 3 / 1 / 9 / 1 // kArSApaNATThaT // 3 / 2 / 6 / 11 // kASinAti hati // 2 / 17 / 11 // kitazcikitsA // 3 / 4 / 2 / 6 / / kitti / 4 / 1 / 2 / 1 / / kintiGe cAdito DAm .. // 2 / 3 / 2 / 2 / / kinvidaM kIzca // 2 / 1 / 5 / 6 // kimaH kSepe tu // 1 / 4 / 7/8 / 8/1 // kimi // 4 / 274 // kiM kaH // 1 / 2 / 17 / 16 // kiM lipsyaje // 4 / 2 / 6 / 1 // kiM vacyajAdeH // 1 / 4 / 18 / 10 // kiH sahvahcalaH // 4 / 1 / 14/7 / 15/1 // kukRJ tathA // 4 / 1 / 23 / 16 / / kuJjagargAzvavidAditaH uphy...||2|3|17|4|| kuJjA cAyuk kukuD // 1 / 1 / 4 / 7 / / kuTluNTvRbhikSAjjalpATTidAkaH // 4 / 1 / 13/6 / 14 / 1 / / kuNDinAgasti ca // 1 / 2 / 22 / 9 / / kutupo husve // 2 / 3 / 1 / 2 // kutsite pAzap // 2 / 3 / 1 / 8 / / kutsyaH // 2 / 3 / 16 / 6 / / kuddhRhyataH // 1 / 3 / 3 / 6 // kumArazIrSAt // 4 / 17 / 1 // kumbhapadyaH // 1 / 4 / 10 / 8|| kuracve: khyuDatra (bhUte) // 4 / 1 / 6 / 2 / / kurukuntyavanteH striyAm // 2 / 3 / 14 / 2 / / kurvAdibhyo Nyac // 2 / 3 / 13 / 8 / / kulAt // 2 / 3 / 15 / 3 // kulijAcca luk // 3 / 2 / 9 / 4 / / kulmASato'N // 3 / 3 / 7 / 1 // / kuzalasya // 2 / 2 / 8 / 1 // kuzAgrAt // 2 / 3 / 11 / 10|| kuhazcaH // 3 / 4 / 6 / 15 / / kuH // 4 / 2 / 13 / 6 / / kUpadhato'N kulatthAt // 3 / 2 / 12 / 2 / / kU sthatryajvadekadyau // 2 / 1 / 4 / 17 / / kRJa iti pratipanne // 1 / 3 / 2 / 4 / / kRta // 3 / 1 / 8 / 10 / kRto'kSayUtaiH // 3 / 2 / 13 / 5 / / kRto rTaH // 2 / 4 / 5 / 10 // kRtvasitAdRganyAt // 2 / 3 / 5 / 5 / / kRpAnItatastau // 2 / 3 / 4 / 1 / / kRSi vA // 4 / 2 / 4 / 6 / / kRSyUSato'rzonivayajJato'pi // 3 / 3 / 10 / 6 // Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlasthapadyAntargatasUtrANAmanukramaNikA 373 ke'NDyoH // 1 / 3 / 6 / 6 / / ke na vA''DIt // 1 / 3 / 6 / 8 / / kezAdito vaH // 3 / 3 / 9 / 3 / / kAne vA bahuT // 2 / 3 / 10 / 6 / / ko'zazvadugdostisusaH // 2 / 2 / 4 / 10 / / kau 4 ka ca pau pam // 1 / 1 / 16 / 3 / / kaupiJjalAddhAstipadAt // 3 / 1 / 13 / 1 / / ktavatuzca bhUte // 4 / 1 / 16 / 9 // tApye ca jabhyaH // 4 / 1 / 17 / 1 // . tAThasA SaSThyoktasya // 1 / 1 / 5 / 7 / / ktic // 4 / 15 / 6 / / ktip kartRvadAcaratIti // 3 / 4 / 1 / 2 / / kte // 4 / 1 / 2 / 9 / / kteTi // 3 / 4 / 9 / 6 / / ktau halAdAt // 4 / 1 / 2 / 8 / / ktyakaNau // 4 / 1 / 4 / 4 / / kinamo Dvito'tha // 4 / 1 / 4 / 1 // ktvA pyo'naJi // 4 / 1 / 1 / 13 / / kya // 2 / 4 / 6 / 6 / / kyacIdaH // 3 / 4 / 16 / 1 // . kyo vA // 3 / 4 / 9 / 1 / / krayavikrayATThaH // 3 / 2 / 12 / 8 / / kAdye'vAdeH // 1 / 1 / 17 / 1 // kriyAcinApyAt // 1 / 3 / 1 / 5 / / kriyAyAH hetvaGkayoH // 4 / 1 / 19/9 / 20/1 / / kriyecche // 4 / 1 / 4 / 5 / / krIjIGA syAt // 3 / 4 / 8 / 2 / / krItaM rTA // 3 / 2 / 7 / 2 / / krItavanmAnataH // 2 / 4 / 5 / 1 // krItAptasambhUtakRtA abhijJaH // 3 / 1 / 6 / 1 / / krIbhyaH // 4 / 1 / 22 / 7 / / kruJcajo yukkvinaH kuH // 1 / 2 / 12 / 1 / / keyaM ca mUlyaM mayaT // 3 / 3 / 2 / 5 / / kroDyAdInAm // 1 / 3 / 5 / 1 // klizo mRNmRdo gutkuSaH // 3 / 4 / 17 / 5 / / kvacid vA // 1 / 1 / 10 / 8 / / kvacid vA / 1 / 4 / 12 / 7 / / kvasuliT kAnaH // 4 / 1 / 21 / 4 / / kvAdestyac // 3 / 1 / 1 / 5 / / kvip sampadAdeH // 4 / 1 / 57 / / kvibanAd vanibvickvanipmanaH // 4 / 1 / 11 / 4 / / kSaNazvasaH // 4 / 2 / 3 / 1 // kSIbAdyAH // 4 / 1 / 2 / 16 / / kSIrADDhak // 2 / 4|12|8|| kSudrAbhya eraN // 2 / 3 / 15 / 9 // kSepe kathaM jAtvapi // 4 / 25 / 3 / / ksuduryo dhakhe // 3 / 4 / 14 / 4 / / kha // 4 / 1 / 17 / 3 / / khaH // 2 / 3 / 15 / 5 / / khaH // 3 / 1 / 12 / 6 / / kha gamo vihaH khaD // 4 / 1 / 9 / 7 / / khajaN ca yuSmadasmadorDakaH // 3 / 1 / 4 / 3 / / khat samAyAH // 3 / 2 / 5 / 5 / / khaH paJcavizvAt // 3 / 1 / 14 / 7 / / khaH pArAvArAt // 3 / 1 / 1 / 3 / / kha yathA mukhAdeH // 3 / 3 / 6 / 2 / / khayau cha vargataH // 3 / 17 / 5 / / khaH syAd dviguto'pi // 3 / 2 / 6 / 6 / / khArIkAkaNyAH kap // 3 / 2 / 7 / 1 // khAryAH // 1 / 4 / 5 / 4 // khityacAderacaH // 2 / 1 / 7 / 1 / / khukaSNuvaH khit subhagADhya ngn...||4|1|6|1|| kho'Jco'dika strI // 2 // 3 / 7 / 4 / / gatau syAt kuTilatva eva // 3 / 4 / 3 / 2 / / Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 paJcagranthI vyAkaraNam gandhetsupUtyutsurabherguNe tu // 1 / 4 / 10 / 3 / / gamAt kvau // 4 / 1 / 1 / 9 // game'vidi // 3 / 47 / 9 // gAllupaH sddshicrjbho...||3|4|3|3|| galbhAt Git klIbahoDAt // 3 / 1 / 4 / 3 / / gavAzvAdi // 1 / 4 / 4 / 4 / / gAm // 4 / 2 / 11 / 14 // gAmabhyamitraM cha // 3 / 3 / 6 / 3 / / gigugIyudADaH // 1 / 2 / 2 / 6 / / gidugUtAH // 1 / 1 / 4 / 3 / / gIluG luGIG vA // 4 / 2 / 13 / 14|| gugurmaH // 1 / 1 / 46|| gurujAtyoH // 1 / 2 / 23 / 9 / / gurubhrAtRkaH // 2 / 3 / 16 / 4 / / gurmaH // 1 / 2 / 17 / 12 / / gehe gRhA // 4 / 1 / 12 / 8 / / godhAtaH // 2 / 3 / 15 / 11 // gomin vAgmI ca pUjye // 3 / 3 / 11 / 3 / / gozca // 1 / 45 / 8 // goSThAt khaJ bhUtAdAvarthe // 2 / 3 / 7 / 5 / / go haH // 3 / 4 / 8 / 5 // goNIsUcI // 1 / 3 / 6 / 5 // gyaziNi kvsuttorpdN...||1|2|20|5|| gye bahutve // 1 / 2 / 17 / 15 / / granthe'dhikRtyAm // 3 / 1 / 8 / 12 / / graha It // 3 / 4 / 11 / 2 / / grAmapure ca pUrve // 2 / 2 / 6 / 7 / / grAmAt khagyau // 3 / 1 / 3 / 2 // glAjibhUH snuH // 4 / 1 / 16 / 3 / / glAhAjya AkrozanaJo'niH // 4 / 1 / 4 / 6 / / ghati han // 3 / 4 / 12 / 14 / / ghadAdinA rDaH // 1 / 3 / 4 / 9 / / ghaniNNo han // 3 / 4 / 12 / 15 / / gha zukrAt // 2 / 4 / 6 / 9 // ghiGa:su // 1 / 2 / 14 / 1 // ghiti kuzcajorye nitye'najAm // 4 / 1 / 3 / 2 // ghelaThAH syuH // 2 / 3 / 4 / 4 // ghrAdhezAcchAso'taGluk // 4 / 2 / 2 / 1 // . ghrAdhma It // 3 / 4 / 14 / 14 / / gheH stha it // 3 / 4 / 6 / 34 // GaH pUraNam // 3 / 3 / 3 / 1 // GampadAnte // 1 / 1 / 11 / 10 // Gasa aamnaaysmuuhdhrmaa....||3|1|10|2|| Ga: salaH // 1 / 1 / 6 / 6 / / Gasi bhyo't // 1 / 2 / 14 / 6 / / . sirbhayAdyaiH // 1 / 4 / 3 / 2 // Gaso rUpya ca // 2 // 3 / 8 / 2 // . Dhi // 1 / 2 / 22 / 2 // Gi ghAdau laghustu // 2 / 1 / 3 / 6 / / Gi Gastat // 3 / 1 / 13 / 16 / ' GidAdeH // 4 / 2 / 16 / 10 // Dhi dhArAdhibhyAM ca // 1 / 3 / 4 / 7 / / Dimmi dyUtavikraye // 1 // 3 // 17 // Gi samo'mvataH kyac / 3 / 4 / 1 / 4 / / Gi sarvabhUmeH pRthivIta IzaH // 3 / 2 / 8 / 1 / / GI zauNagaurAditaH // 1 / 3 / 5 / 7 // Dai ca // 1 / 4 / 3 / 4 / / Deyo'rghapAdAtithidevatAntAta ||3|2|14aashaa 'laM na vA yogyam // 3 / 2 / 1 / 6 / / . sampradAnAdihikAdikAdikAbhyAm // 1 / 3 / 4 / 5 / / DopAcca // 2 / 3 / 5 / 1 // ? matvaGirastIti // 3 / 3 / 7 / 7 / / ? yAjakAdyaiH // 1 / 4 / 3 / 1 // Go'rthazca sUtrAt // 3 / 1 / 8 / 1 // Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 375 mUlasthapadyAntargatasUtrANAmanukramaNikA ? vApaH. // 3 / 27 / 3 / / Gau // 1 / 2 / 3 / 2 // DyaH // 2 / 1 / 4 / 23 // DyAM DyaNyayaJyo lugathAsya // 1 / 3 / 6 / 1 / / DyAmnyaMzataH // 1 / 2 / 3 / 1 // DyorAgastyasUryasya // 1 / 3 / 6 / 2 / / hUyAdiH // 1 / 1 / 5 / 6 / / ca kacaH // 2 / 4 / 4 / 2 / / cakSi tu khzAJ // 3 / 4 / 9 / 11 / / caG zvidheH // 4 / 2 / 15 / 6 // caGi // 3 / 4 / 18 / 5 / / ca'c // 12 / 2016 // . caJcu caNau ca vittaH // 3 / 2 / 13 / 8 / / caTakATTa ca // 2 / 3 / 15 / 13 / / catvAdiriMzaM DaNi naiMzam // 3 / 2 / 12 / 4 / / capAdeH // 24 / 3 / 7 / / ca phaJo'strivAtAt // 2 / 3 / 12 / 4 / / carakAt kaThAlluk // 2 / 4 / 10 / 7 / / carakAcca mANavAt khaJ // 3 / 1 / 14 / 8 / / caraT // 2 / 3 / 81 / / caraNe'N nivAse // 3 / 1 / 2 / 7 / / care ThaT zvagaNena // 3 / 2 / 11 / 7 / / caro rvAG // 4 / 17 / 3 // carjazaH // 1 / 17 / 4 / / carphalaH // 3 / 4 / 6 / 19 / / carmAJ // 3 / 1 / 13 / 11 // cIzar // 1 / 1 / 12 / 6 / / ca luk // 3 / 1 / 8 / 13 / / cAdItpadaM bahvacaH // 2 / 3 / 4 / 3 / / cAdeH kSi // 2 / 3 / 3 / 8 // cAdyaDDac // 1 / 1 / 10 / 9|| 'cAya kI // 3 / 4 / 14 / 15 / / cArthe'ra mAtuH pituH // 2 / 1 / 1 / 3 / / ci // 1 / 1 / 8 / 4 // citre // 4 / 2 / 6 / 8 // cihnamit // 1 / 1 / 5 / 4 / / cuto NiJ // 3 / 4 / 3 / 4 / / cUDAsvaryotthApanato'Nyaccha // 3 / 2 / 4 / 1 / / caitryAditaSThak // 2 / 4 / 6 / 5 / / cottaraM vA // 2 / 17 / 4 // caulAdito luk // 2 / 3 / 14 / 1 / / cviH // 3 / 3 / 13 / 1 // cciH kvacit // 2 / 1 / 2 / 6 / / cvau // 3 / 4 / 16 / 7 / / cha ca // 2 / 3 / 14 / 9 / / cha cArthato'bhit // 2 / 4 / 9 / 6 / / chaN // 2 / 3 / 14 / 8 / / chaN khaNDikokhAd vrtntu..||2|4|10|5|| cha tu dAmanibhyaH // 2 / 3 / 12 / 7 / / chadirbale DhaJ tu // 3 / 1 / 13 / 3 / / chaH // 3 / 1 / 13 / 7 // cha: // 3 / 2 / 7 / 8 / cha: sUktasAmnoH // 3 / 3 / 11 / 6 / / chAgaleyI ca // 2 / 4 / 10 / 6 / / chidbhisdivetteH kura // 4 / 1 / 14 / 3 / / chistizca // 3 / 4 / 4 / 7 / / churkuraH // 4 / 1 / 23 / 14 / / che kArake // 2 / 1 / 4 / 6 / / cho'ntasthAdeH // 3 / 1 / 3 / 6 // cho vA mahendrAta // 2 / 4 / 7 / 1 / / jaGgalavanorvA valajasyApi // 2 / 2 / 8 / 4 / / jatoH Suk // 2 / 4 / 3 / 5 / / janajJA ca jA // 4 / 1 / 23 / 5 / / janahaGghaso gaGkhano'naGgyaH // 4 / 1 / 17 / / Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 paJcagranthI vyAkaraNam .. 1 // janavitta(gaH) // 4 / 2 / 4 / 14 // janAt khaH // 3 / 1 / 14 / 5 / / janIzIGa:sva iT // 3 / 4 / 11 / 9 / / jnvtsesstto'naacmikmivmo....||3|4|13|1|| jabhaci // 3 / 4 / 13 / 11 // jambhAt tuNasomasostathA // 1 / 4 / 9 / 8 / / jalpajanAt karaNaM matAd yaH // 3 / 1 / 11 / 3 // jaH zI // 1 / 2 / 13 / 8 // jazjhazi // 1 / 1 / 12 / 8 / / jaszasoH // 1 / 2 / 21 / 9 / / jahi: / 4 / 2 / 12 / 5 // jAgarUkaH // 4 / 1 / 14 / 5 / / jAtaH Tho'tra / 3 / 1 / 5 / 6 // jAtIya // 1 / 4 / 10 / 1 // jAtIryar // 2 / 3 / 10 / 4 / / jAtau tRNe // 2 / 1 / 4 / 18 // jAtau liGyadyadyadaH // 4 / 2 / 6/10 / 7/1 // jAyA tu jAniH // 1 / 4 / 12 / 5 / / jAyApatito'pi cihne // 4 / 1 / 7 / 8 / / juk ca u dhUnane // 3 / 4 / 7 / 16 / / jyaye // 3 / 4 / 6 / 31 // jo'tR // 4 / 1 / 19 / 7 / / jvavarmavazrivyavakvaM ca pAdaH // 3 / 4 / 22 / 8 // jJAglArhazakkaMsahalabhramArthe // 4 / 1 / 19 / 1 / / jJAteH kapeDhaJ // 3 / 3 / 5 / 4 / / jvAderyusAdhAvapi dharmazIle'c // 4 / 1 / 12 / 10 / / jha antaH // 4 / 2 / 11 / 4 // jharjhari // 1 / 1 / 12 / 5 / / jhaSvA ha: syAjjhayaH // 1 / 1 / 13 / 5 / / jhirjus dviSyaH // 4 / 2 / 12 / 14 / / amantasyAgdIrghaH // 4 / 1 / 1 / 1 / / jito'taH // 2 / 4 / 4 / 9 / / (jyazca) naTataH // 3 / 1 / 10 / 3 / / jyo'skapUgAt // 2 / 3 / 12 / 3 / Tat zete shsre'dhikaasmin.....||3|3|2|6|| rTaH pathA kathA ca hastyau // 3 / 2 / 2 / 4 / / Ta samo'Na // 4 / 17 / 2 / / rthAdinA // 1 / 4 / 3 / 2 // ryante // 1 / 3 / 4 / 1 // TAp mvezca // 4 / 2 / 12 / 7 // TI saMskRtam // 3 / 2 / 12 / 1 // Tittara kAsUgoNyalaghutaH // 2 // 3 // 14 // Tuto'nte ca // 1 / 1 / 23 / 2 // rTekatva ArvArte // 1 / 1 / 9 / 1 // . TeNNamorvA // 3 / 4 / 14 / 2 / / TeNyavRkAt syAt // 2 / 3 / 12 / 6 / / TenAtaH // 1 / 2 / 13 / 1 // To daH zaradbhyo navanAdito vA // 1 / 4 / 13 / 6 / / To'ntaH pdaaduttrto....||1|4|4|6|| rTo'yaHzUladaNDAjina ThaJ // 3 / 3 / 6 / 6 / / Tau nau vyacazca plavate // 3 / 2 / 13 / 4 / / Tausyani I // 1 / 2 / 17 / 8 // Tau sye // 1 / 2 / 2 / 7 // TgaH // 4 / 1 / 8 / 2 // TNIka tIyAdavidyA tu // 2 / 3 / 11 / 3 / / TyAs // 4 / 2 / 12 / 21 // TyuH // 4 / 1 / 5 / 9 / / TliTi vA samuccaye // 41 // 18 // Tvito'thuH // 4 / 1 / 3 / 10 // Tha // 3 / 2 / 5 / 4 // ThaH zatAdyaH Adimo tu // 3 / 2 / 5 / 10|| ThaH sAdyagArAt // 3 / 2 / 14 / 6 / / ThaJ // 3 / 2 / 1 / 1 // ThatraH sIrahalAt // 3 / 1 / 12 / 1 / / | Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlasthapadyAntargatasUtrANAmanukramaNikA 377 ThAN saprajAdeH // 3 / 1 / 1 / 12 / / ThaDardhakaMsAt // 3 / 2 / 5 / 1 // ThaThaNeka zAlAyAH // 2 / 3 / 12 / 2 / / ThaNa kardamAd vA zakalAcca // 2 / 4 / 9 / 1 // ThaN katukthAdipadAdito'kaH // 2 / 4 / 117 // ThaN hstinnnydhenukvcy....||2|4|3|1|| ThaNu dadhnaH // 2 / 4 / 12 / 6 / / Tha vIjabhiH // 3 / 2 / 13 / 3 / / ThendvyAdyaco'to'sya na veti // 3 / 3 / 9 / 1 / / Tho'ntara: purAt // 3 / 17 / 8 / / Tho bahvajAdeH // 3 / 15 / 5 / / ThoH zIrAdeH // 3 / 2 / 15 / 11 / / D // 3 / 4 / 14 / 1 / / Da: // 4 / 1 / 9 / 8 // DaT ca stome // 3 / 2 / 10 / 3 / / DadardhAT ThaH // 3 / 2 / 8 / 3 // DapAtklezatamobhyaH // 4 / 17 / 5 / / DAdi nirdhAryataH // 2 / 3 / 2 / 5 / / DAdibhUdbhiH // 1 / 4 / 2 / 4 / / DAmahajAdi mAtRprabhRteH // 2 / 3 / 1 / 9 / / DAGasAntye. // 1 / 1 / 51 // DArtagavA'datvAH // 1 / 1 / 10 / 3 / / DArvA naJo'sau // 1 / 2 / 4 / 12 / / Dit // 4 / 2 / 12 / 9 // DitaSTyA // 1 / 2 / 2 / 8 // Dit sAma dRSTaM ca // 2 / 4 / 9 / 7 / / Dito vAT // 1 / 2 / 3 / 4 / / DityAtsyet // 1 / 2 / 13 / 6 / / DopAcca // 2 / 3 / 5 / 1 / / Dlugitau tvat // 3 / 3 / 13 / 4 / / DvuzcASTacatvAriMzataH // 3 / 2 / 4 / 3 / / hisi // 4 / 2 / 12 / 4 / / DhakaJ // 2 / 3 / 15 / 4 // DhaJ tatkRtAnte purussaadvdhe....||2|4|3|2|| DhaJ tudivarmatitastu // 3 / 1 / 12 / 4 / / Dhabyau tu dhuraH // 3 / 1 / 12 / 4 / / DhaNIkozAt // 2 / 4 / 4 / 3 // DhityaN // 1 / 1 / 8 / 5 / / NaT skhyanyonyakRtyAm // 4 / 1 / 4 / 3 / / Nam // 4 / 1 / 18 / 8 // NamyupAllave // 3 / 4 / 15 / 3 / / NazcaraH // 4 / 1 / 9 / 9 / / NasAhabruvaSTha At ||4|s11|11|| NAdi naH // 34||5|| NiH // 3 / 4 / 9 / 5 / / NiTTaNe ca // 4 / 1 / 16 / 8 / / Niniti zaunakAdeH // 2 / 4 / 11 / 2 / / NIyaiSThe yuvAlpau ca kan // 2 / 2 / 1 / 4 // NeH // 1 / 2 / 67 // NezchatrAH // 3 / 2 / 15 / 3 / / No'nnaM ca labdhA // 3 / 3 / 6 / 1 / / No'riNyAdrUpyAntAt // 3 / 1 / 1 / 6 / / No vA sarvAt // 3 / 1 / 14 / 4 / / Nau // 3 / 4 / 7 / 10 // Nau caGyupAnte tragR // 3 / 4 / 6 / 33 / / NyaNa parSadaH // 3 / 1 / 6 / 6 / / NyArthaJito'Niau ca // 2 / 2 / 4 / 2 // . NyuT // 4 / 1 / 12 / 3 / / NyupAnte / 3 / 4 / 12 / 13 // / NyejdarbhabAhvAdidizAdito DhaN // 2 / 3 / 14 / 6 / / Nva ca kartR // 4 / 1 / 19 / 3 / / takSNaH khalu grAmakauTAt // 1 / 4 / 5 / 9 / / tagmitaH // 3 / 4 / 7 / 4 / / taGaH sI ca // 4 / 2 / 12 / 19 / / maJca.-48 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 paJcagranthI vyAkaraNam taGAnAH // 4 / 2 / 16 / 9 // taccihna ca jas vA // 1 / 2 / 16 / 5 / / taNa // 3 / 4 / 6 / 11 / / tathaikAc saku // 1 / 2 / 4 / 15 / / tathaiG // 3 / 4 / 6 / 17 / / tathoji // 1 / 1 / 15 / 4 / / taH pAdyabhyazca // 4 / 1 / 2 / 7 / / tapo'nozca // 4 / 2 / 16 / 5|| tat // 2 / 4 / 11 / 6 / / tata Agatazca // 3 / 18 / 2 / / tatiyustuyasbAH // 3 / 3 / 10 / 5 / / tato'Ggale // 1 / 4 / 8 / 4 // tathA prAvRSa eNyaH // 3 / 1 / 5 / 5 // tadasmin // 2 / 4 / 7 / 7 // tadgantA DhaT ca pathaH // 3 / 2 / 1 / 4 // taddIyate // 3 / 2 / 14 / 2 / / tadbhUtavad vA nikaTe mate // 4 / 2 / 5 / 5 / / tadvaye vA mnau // 1 / 2 / 16 / 2 / / tad vA Ti // 1 / 2 / 8 / 6 / / tadvikArAdiha // 3 / 3 / 13 / 2 // tanaTTicciraM prage prArne'vyayAt // 3 / 1 / 5 / 2 / / tanUkRtau takS // 4 / 1 / 12 / 3 / / tannAmarAjJaH sakalo'bi rASTravat // 3 / 1 / 10 / 1 // ta pUrvamA // 1 / 4 / 27 // tame'ntike // 2 / 2 / 4 / 4 // tayorvyaH / 3 / 4 / 19 / 7 // tayo'syAH // 3 / 3 / 2 / 4 / / taraptveva nirdhAyataH // 2 / 3 / 2 / 1 // talugnazca // 3 / 3 / 13 / 6 / / tava mama Dazca // 1 / 2 / 15 / 3 / / taskSudrayoH // 2 / 17 / 8 / / tastAt parAvarAt // 2 / 3 / 6 / 6 // tasthastAntanthata // 4 / 2 / 12 / 8 / / tasmai vikAre prakRtistu // 3 / 1 / 13 / 10 / / taataaNjhthaasaaNdhvmivhimhingo..||4|2|10|1|| tAtta vAptuhiH // 4 / 2 / 12 / 23 / / . tAhe // 4 / 2 / 13 / 11 / / tikAdeH phiJ // 2 / 3 / 16 / 1 // . tiGaH // 2 / 3 / 11 / 1 / / ticAdinaH // 12 / 22 / 4 // tidAdityayamAd ditezca jyo...||2|4|15|| tiptsjhisipthsthmipo'pi.....||4|2|9|11|| tirye tiraH // 211 / 6 / 2 / / tItaH // 3 / 4 / 13 / 9 // tIrtheSu rUpAdike vA samAnaH // 2 / 15 / 3 / / tIyat dveH // 3 / 3 / 4 / 4 // tIyAdigDi // 1 / 2 / 13 / 11 // tIratArau dizaH // 2 / 1 / 4 / 3 / / tukyaM syAt // 1 / 2 / 23 / 5 / / tuI // 1 / 2 / 2 / 12 // tubhyaM mahyaM DyA // 1 / 2 / 15 / 2 / / tum ca same // 4 / 2 / 8 / 2 / / tumi // 4 / 1 / 9 / 4 // turyasturIyaH // 3 / 3 / 4 / 1 // tulyAsyaprayatnaH savarNaH // 1 / 1 / 5 / 1 // tuviyaskarUpataH // 1 / 2 / 22 / 6 / / tUSNImakAm // 2 / 3 / 3 / 9 // tR // 2 / 2 / 2 / 5 // tRtkruzi tutrari GyAm // 1 / 2 / 19 / 5 / / tRn / 4 / 1 / 16 / 7 // tRrI // 3 / 4 / 19 / 10 // te ca me ritau // 1 / 2 / 15 / 5 / / te dhAtuyoge // 4 / 1 / 19 / 5 / / tena ca thA prakAre // 2 // 3 / 9 / 7 / / Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlasthapadyAntargatasUtrANAmanukramaNikA 379 te'nvAdeze 11 / 2 / 17 / 1 // teSAm // 1 / 2 / 23 / 2 / / teSAM vervA'piti // 3 / 4 / 19 / 6 / / to ca lugiNa te padaH // 4 / 2 / 16 / 1 / / tau // 4 / 27 / 2 // tau ca pAtram // 3 / 2 / 10 / 8 / / tau vRttyanye // 1 // 15 // 9 // tkhau ruGaH // 1 / 2 / 2 / 11 // tthajhaSaH // 1 / 2 / 11 / 9 // tthisu // 4 / 2 / 12 / 22 / / laH parutparArezcirAt // 3 / 1 / 5 / 4 / / tyuGe // 1 / 1 / 9 / 9 / / tyoH sup ti // 1 / 1 / 16 / 7 // . vakSu dIrgho'guruNau // 3 / 4 / 6 / 25 / / trap // 2 / 3 / 9 / 3 // .. . trapAm // 3 / 4 / 6 / 2 / / puNaH // 2 / 4 / 3 / 6 / / trayI. sup yuSmadasmatsu // 4 / 2 / 10 / 2 / / trayo dvApyaDAzIti zamzatriSu // 2 / 1 / 4 / 28 // trasi gRdhdhRSakSipknuH // 4 / 1 / 16 / 2 / / triti sA ca tasA ca ....||1 / 2 / 21 / 5 // triMzaDDvuko'nAmni tu...||3|2|5|12|| trestR // 3 / 3 / 4 / 5 / / tvago vA'trase // 2 / 1 / 4 / 33 // tvatalorguNaH // 2 / 1 / 3 / 5 / / tvanAmnolaghuAG // 2 / 1 / 6 / 4 / / tvamahasunaiva // 1 / 2 / 14 / 15 / / tvamaike // 1 / 2 / 14 / 14 // tvaragiNjigaMsuH // 4 / 1 / 14 / 2 / / tvarAmat // 3 / 4 / 6 / 26 / / tvarArthAziSi // 4 / 2 / 6 / 4 // tvAdaut // 1 / 2 / 18 / 13 / / tvAmAmA // 1 / 2 / 16 / 1 // tvITi thaluJcvaci phnyjnsho....||3|4|20|2|| tsakamarkAdhAradezaH // 1 / 3 / 3 / 8 / / tsurna // 1 / 2 / 218 / 16|| hu~neva ca prAk // 1 / 2 / 16 / 4 // tsvapoH zAnazatR // 4 / 1 / 19 / 8 / / tssIT // 3 / 4 / 10 / 12 / / thakoH gaH // 4 / 1 / 12 / 2 // thAsta u vA tanAdeH // 4 / 2 / 1 / 1 // the num // 1 / 2 / 18 / 6 // the liTo vA tvdRshshRjvo....||3|4|11|10|| dakSiNAkutaH purastyaN // 3 / 1 / 4 / 1 / / daNDAdi yaH // 3 / 2 / 10 / 7 // danusIrato jya tu // 3 / 17 / 10 / / danta datR vayazcet // 1 / 4 / 11 / 2 / / daridraH // 4 / 2 / 1 / 3 // daridraH sici vA // 3 / 4 / 9 / 2 / / dazaikAdazaraM kusIdaM ThaD // 3 / 2 / 11 / 4 / / daMzisvaJjisaJjezca ziti / 4 / 1 / 23 / 7|| dANdRzau yacchapazyau // 4 / 1 / 23 / 7 / / dAdhim // 3 / 4 / 5 / 6 / / dAnzAnAnimAnaH // 3 / 4 / 2 / 5 / / dAmAGasthAgApibhAkAma // 3 // 4 // 21 // dAroH // 4 / 17 / 4 // dAhI // 3 / 4 / 6 / 1 // dAzvAMsaH // 3 / 4 / 4 / 9 / / dikprAcornAmni // 3 / 1 / 1 / 7 // digasthasaMjJAnyapade // 1 / 4 / 3 / 7 / / digAkhyA digdezakAle'pi c....||2|3|5|7|| digAderyaH // 3 / 17 / 4 / / dityakAle // 2 / 1 / 5 / 1 // didato na subaM tvaGasir // 1 / 2 / 21 / 12 / / Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 paJcagranthI vyAkaraNam divaH karaNaM cApyaM ca // 1 / 3 / 16 / / div ca dyAvA // 2 / 1 / 2 / 3 / / dihadrAgadapsAci // 1 / 1 / 5 / 7|| dIdhIyI(vevI) // 3 / 4 / 16 / 9 // dIpapUAyitAyabudhajano vA // 4 / 2 / 16 / 2 / / dIrghaH // 3 / 2 / 3 / 4 // dIpye // 3 / 4 / 12 / 6 / / dIrghamapAm // 1 / 2 / 19 / 8 / / dIrghasatre A devikA shreysi.....||2|2|5|3|| dIrghAccha vA // 1 / 1 / 12 / 1 / / dIrgho'k klamAcaMSThivazva // 4 / 1 / 23 / 10 / / dI? ki // 1 / 1 / 8 / 1 / / dIrgho'vaH // 3 / 4 / 19 / 8 / / dIrgho'supo rviigghli.....||1|2|11|1|| duDDiholiDguho dhAtutaGdantye // 4 / 2 / 14 / 6 / / dUrAdetyaH // 3 / 1 / 3 / 7|| dRDhAdito'NyaT ca // 3 / 3 / 5 / 1 / / dRnpunaSkAravarSAbhUH // 1 / 2 / 4 / 7 / / dRza dRkSa dRzi // 2 / 1 / 5 / 4 / / dRzzvyo'r // 4 / 2 / 14 / 8 // deG digi // 3 / 4 / 6 / 3 / / devatA cet // 2 / 4 / 6 / 7 // devavatAditaccarati Din // 3 / 2 / 4 / 2 / / devAt pRthivyA jyayaJ // 2 / 4 / 1 / 8 / / devAditastrA Giram // 3 / 3 / 12 / 3 / / dezakAzito viThaThaJ // 3 / 1 / 4 / 7 / / deze'bhidhAne nivAse'pyadauraH // 2 / 4 / 5 / 9 / / daikaanyytsrvtdstu.....||2|3|9|5|| dde'paH // 1 / 2 / 23 / 13 // dmaH kAt // 1 / 2 / 13 / 3 / / jhe damaH // 1 / 2 / 17 / 9 / / dhudruto maH // 3 / 3 / 11 / 2 / / dhuspaverNyantaH // 3 / 4 / 6 / 10 // dhUSNikparivAndadhRkaH // 1 / 2 / 11 / 3 / / dyauH // 1 / 2 / 18 / 9 / / dravyaM ka vastraM Tha // 3 / 2 / 8 / 6 / / drA raktaM ca rAgAt / / 2 / 4 / 8 / 5 / / drorvayo'smin // 2 / 4 / 5 / 2 // dvaye // 1 / 16 / 7 / / dvandve ca tikAde // 1 / 2 / 23 / 1 // dvigukRtAt khaThaTau // 3 / 2 / 9 / 3 / / dvigorluk / 3 / 3 / 1 / 3 / / dvigozca // 3 / 2 / 5 / 3 / / dvicatustritataH suc vAre // 2 / 3 / 5 / 3 / / dviT sumitrapatyoH // 4 / 1 / 20 / 2 / / dvitrito'N // 3 / 2 / 6 / 14 / / dvitribahvAdiniSkAbistAt // 3 / 2 / 6 / 9 / / dvitribhyAM dhaidhAdhaMtraH // 2 / 3 / 10 / 3 / / dviveSTamUrdhA // 1 / 4 / 13 / 1 // dvivyubhebhyo'zaSTA'ya // 3 / 3 / 2 / 2 / / dvidaNDyAdi // 1 / 4 / 13 / 4 / / dvirjakSato't // 4 / 2 / 11 / 5 / / dviH zaraH svataH // 1 / 1 / 11 / 3 / / dvizceddhallau // 3 / 4 / 13 / 5 // dvistu vIpsAdike // 2 / 2 / 1 / 2 / / dveH pidihAN // 2 / 4 / 1 / 3 / / dvaipyo'nvayvi // 3 / 1 / 3 / 1 / / dvayasaH ca dadhnaT // 3 / 3 / 1 / 5 / / dvayAdyaco DA'vyaktAnuvAdAt // 3 / 3 / 13 / 3 / / dhaN tadvat // 2 / 3 / 10 / 3 / / dhaddadh // 3 / 4 / 22 / 6 / / dhanA tRSi // 3 / 4 / 16 / 3 / / dhanAdeH patyuH // 2 / 4 / 1 / 4|| . dhanuSo'n // 1 / 4 / 12 / 6 / / Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlasthapadyAntargatasUtrANAmanukramaNikA 381 dharmeti // 14 / 9 / 7 // dharmyam // 3 / 2 / 15 / 1 / / dhAtostadarthe // 4 / 1 / 19 / 2 // dhArIG kRcchre // 4 / 1 / 20 / 3 / / dhi // 4 / 2 / 2 / 3 / / dhibdhIbdambhu // 3 / 4 / 5 / 4 // dhUmAdito vRJ // 3 / 1 / 5 / 1 / / dhaikAdeH // 2 / 3 / 10 / 1 // ni // 1 / 2 / 12 / 7 // ho nhe: // 1 / 2 / 12 / 6 / / na // 1 / 2 / 166 / / na // 1 / 4 / 2 / 1 // na // 2 / 4 / 11 / 3 / / na // 3 / 4/7 / 3 / / . na odidAdeH // 4 / 1 / 3 / 1 // na ka yajcyadhAdeH // 4 / 1 / 3 / 1 / / na khAdaH zabdAyakrandada iti // 1 / 3 / 3 / 2 / / nagarAd jo hastini // 4 / 1 / 8 / 4 / / nagaryA navaternuTo'pi // 1 / 1 / 12 / 11 / / nagna vA // 1 / 2112 / 3 / / na ca jAgruSaH // 4 / 2 / 4 / 11 // natraH // 2 / 1 / 4 / 30 // najo no // 114/7 / 6 / / no yA // 3 / 3 / 4 / 7 / / naDazAdito Dit // 2 / 4 / 6 / 2 / / naDAdeH phak // 2 / 3 / 13 / 3 / / nadyAdeH // 3 / 1 / 3 / 5 / / nandigrahadyAjvalataH // 4 / 1 / 12 / 1 // nanvorapi cottare (nanau) // 4 / 2 / 5 / 2 / / na pluta git // 1 / 1 / 10 / 7 / / namaspurasostu samAse // 1 / 1 / 16 / 8 // na mAnamu // 3 / 2 / 9 / 6 / / na y // 3 / 4 / 19 / 4 // na yvaH padAdaic // 2 / 2 / 6 / 1 / / narAkhyAcca // 2 / 3 / 4 / 2 / / narAt ke // 1 / 3 / 7 / 2 / / nari nA // 1 / 2 / 3 / 3 / / na rTA // 1 / 2 / 14 / 2 / / nartaH // 3 / 4 / 11 / 11 // nanrbo vali // 3 / 4 / 5 / 1 // na vA''Ga: kapi // 1 / 3 / 6 / 7 / / na vA'mo'sRpo vA // 4 / 2 / 14 / 3 / / na vA'liDi tu vR // 3 / 4 / 11 / 3 / / na zAt // 1 / 1 / 13 / 1 / / nazyaGaH // 3 / 4 / 6 / 5 / / nazvarasvatRSdhRSjJakaH // 4 / 1 / 14 / 4 / / na stinarthe // 1 / 1 / 6 / 15 / / nas nAsikA nAmni kharAt // 1 / 4 / 12 / 1 / / na ssa // 1 / 2 / 6 / 3 / / na halo vamaH // 1 / 2 / 21 / 1 / / naH // 1 / 2 / 20 / 2 / / naH kye padam // 1 / 1 / 6 / 12 / / nAkriyaikArthe // 1 / 1 / 17 / 4 / / nANyaci // 2 / 2 / 3 / 6 / / nAthastaDiti // 1 / 3 / 2 / 8 // nAmajAtyoH saro'no'yasaH // 1 / 4 / 7 / 1 / / naamtttkaantcaaraujjhtoH...||2|1|2|7|| nAmAdiSUdodakam // 2 / 1 / 7 / 3 / / nAmni taskarAH // 3 / 4 / 15 / 6 / / nAmni nAnA // 1 // 2 / 4 / 16 / / nAmni manpacmacAm // 3 / 4 / 11 / 4 / / nAmni striyAm // 1 / 4 / 11 / 4 / / nAmpade // 2 / 1 / 1 / 1 / / nAli // 4 / 2 / 18 / / Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 paJcagranthI vyAkaraNam nAvaH // 1 / 4 / 5 / 6 // nAzyo'nnakSetre ghaH // 3 / 3 / 7 / 4 / / nAsikAvarNaye nastu // 2 / 1 / 7 / 7 / / nikSinindinisaH // 1 / 2 / 5 / 5 / / nit // 1 / 2 / 18 / 18 // nityaM niyukto'tra // 3 / 2 / 14 / 5 / / niduHSvasu // 2 / 3 / 14 / 7 // niyugneddIGAm // 3 / 4 / 10 / 5 / / ni maH // 1 / 2 / 11 / 4 // niyame zete sthaNDilataH // 2 / 4 / 12 / 3 / / niyo hRzca // 1 / 3 / 3 / 3|| nirAm // 1 / 1 / 16 / 5 / / nireSAntAkakhAdau // 1 / 2 / 5 / 6 / / nivAsadezaH // 3 / 1 / 9 / 2 // nivRhennittu // 3 / 4 / 19 / 15 / / nizrAnikaTorjane'vataH // 1 / 2 / 8 / 2 / / niSkAmati gopuraM tu ||3 / 1 / 8 / 15 / niSTapekA // 1 / 2 / 9 / 2 / / nIk kasAmugyaSAm // 3 / 4 / 6 / 18 // nImiGaH // 3 / 4 / 12 / 9 // nuktAzvayukte // 3 / 4 / 6 / 8 / / nuTi // 1 / 2 / 20 / 1 / / nuTi strI // 1 / 2 / 21 / 7 // rnum supi // 2217 // nu luko'to dhupyoH pAte // 3 / 4 / 7 / 12 // nu vA maghonaH // 1 / 2 / 17 / / nR naporatulyaH // 4 / 1 / 19 / 6 / / nR na vA // 1 / 2 / 20 / 3 / / neyadAderdvandvaH // 1 / 4 / 4 / 3 // naiSAm // 2 / 2 / 4 / 9 // no // 1 / 17 / 5 / / no maT // 3 / 3 / 3 / 6 // no yadyadhAtau tu // 4 / 1 / 18 / 9 / / nya GkavaH // 4 / 1 / 3 / 3 // zchavami prazAno // 1 / 1 / 14 / 6 / / nsubvidhau // 1 / 2 / 12 / 12 // pacAdeH // 4 / 1 / 3 / 8 // paco'N ca droNam // 3 / 2 / 8 / 7 / / paJcaddazadvarga u // 3 / 2 / 10 / 2 // paNato mASAcca pAdAt sadA // 3 / 2 / 6 / 16 / / patrAdaN // 3 / 1 / 13 / 4 // patho vA // 1 / 4/77 // padaGge ca // 2 / 17 / 10|| padAdapAdAdau svavAkye // 1 / 2 / 15 / 4 / / padAnta // 1 / 2 / 112 // pade'ti // 1 / 1 / 9 / 11 // pade na vAnte // 1 / 17 / 3 / / payogozca yaH // 2 / 4 / 5 / 3 / para vA'nu // 4 / 2 / 6 / 7 // parasya // 2 / 2 / 8 / 2 / / parApare'rthe // 4 / 1 / 18 / 4 / / parAvarAbhyAmadhamottamAda yaH // 3 / 12 / 1 / / parikhA // 3 / 1 / 13 / 15 // . pare // 1 / 1 / 13 / 11 // pare'sidhuvUjo'pyanAke // 2 / 1 / 4 / 13 / / parpe // 3 / 2 / 11 / 8 / / paryabhyano syndi.....||1|2|10|1|| parkhAdito'NAyudhajIvIsaGghAt // 2 / 3 / 12 / 5 / / pazcAt // 3 / 1 / 3 / 9 // pANDukambalAd in // 2 / 4 / 9 / 4 / / pANDoryaN // 2 / 3 / 13 / 7 // pAtrAT ThaT syAt // 3 // 27 // 4 // pAnthaH // 3 / 2 / 1 / 5 / / pApatit // 4 / 1 / 15 / 2 // Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlasthapadyAntargatasUtrANAmanukramaNikA 383 pApaheyena akartuH // 2 / 3 / 8 / 6 / / pApAdino Di: // 1 / 4 / 3 / 5 // pA pibo mA dhamo mnA manaH // 4 / 1 / 23 / 6 / / pArazavApyakAMsyAH // 2 / 4 / 4/7|| pArazvadhaH syAt // 3 / 2 / 15 / 8 / / pAriSadyaH // 3 / 2 / 11 / 5 // pitaH // 3 / 1 / 14 / 3 // piti caududadveH / 4 / 2 / 1 / 6 // pito'Gkavat // 3 / 1 / 8 / 5 // pito'Gkavat tathA // 2 / 4 / 9 / 8 / / . pittivalo brUyaGa // 3 / 4 / 11 / 4 / / pityazale laghostuk // 4 / 1 / 1 / 12 / / pi nRrvA // 1 / 1 / 5 / 12 // pi nRrvA // 1 / 1 / 14 / 5 // pibazIdhusurAt // 4 / 1 / 8 / 3 / / piSpraNighnazca // 1 / 3 / 2 / 7 // pItpyAy // 4 / 1 / 2 / 14 // pIpyaH // 3 / 4 / 6 / 35 // pI liTyaGo pyAy // 3 / 4 / 17 / 10 // putrarante Rdante pade c.....||2|1|1|4|| * putrAt // 3 / 27 / 7 / / purastAdAdyAdayaH // 2 / 3 / 6 / 8 / / puri luG ca tu // 4 / 2 / 4|17|| puruSAdaN UrdhvaM vA hastino'pi // 3 / 3 / 1 / 4 / / purohitAdeH karmApi // 3 / 3 / 5 / 2 / / purau Se // 2 / 1 / 4 / 20 // puskhya yyu // 1 / 1 / 14 / 7 // puMstra // 1 / 1 / 8 / 3 / / puMsviti DasuH // 1 / 2 / 18 / 11 / / pUjA svatiSTanAtaH // 1 / 4 / 8 / 1 // * pUraNI pUrye tu // 1 / 4 / 9 / 2 / / pUrNAnna vodveratha kAkudasyet // 1 / 4 / 11 / 8 // pUrvAdvA'dau // 1 / 2 / 13 / 10 // pRthivyAM divasvA tu // 2 / 1 / 2 / 4|| pRthukAdito vA // 3 / 1 / 13 / 10 / / pRbhRmAGhAG it // 3 / 4 / 6 / 24 // pautrAdi tat // 2 / 3 / 17 / 6 / / pailAdibhyaH // 2 / 2 / 4 / 1 // pye // 4 / 1 / 1 / 5 // prakRtoktito'tra mayaT // 2 / 3 / 1 / 6 / / pragAthe prAk chandasaH // 2 / 4 / 8 / 2 / / pracchavazcabhrasjo'liDayaGi // 3 / 4 / 18/11 / 19/1 / / prjnyaajyotsnaajttaanaublsidhm...||3|3|8|3|| prajJebhyo'Niti hAdito Nya // 2 / 3 / 1 / 1 // prataH suustbhsostu....||1|2|7|4|| pratiH // 3 / 2 / 6 / 12 // prato'yA // 3 / 4 / 14 / 8 // pratprAduSo'steryaci // 1 / 2 / 10 / 2 // pratyavadherahAgrahoH // 2 / 3 / 8 / 9 / / pratyuda AsR // 4 / 1 / 10 / 6 / / prathame'N kumAryAH // 2 / 4 / 10 / 2 / / prayojanam // 3 / 2 / 3 / 5 // pravAsato'NDir // 3 / 2 / 2 // 3 // prazna u laG nikaTe // 4 / 2 / 4 / 16 / / praznottare iNapi // 4 / 1 / 5 / 6 / / prastyAstI // 4 / 1 / 2 / 11 // prAk // 4 / 2 / 5 / 6 // prAginAt // 1 / 2 / 17 / 14 // prAgbahvacazceJ bharatAt // 1 / 2 / 22 / 7 / / prAgbAndhavIyaH // 3 / 1 / 9 / 3 // prAgyujaH // 3 / 4 / 6 / 12 // prAgvacyadvedvIlRk caG littyaa...||3|4|4|3|| prAgvA gate // 4 / 278 // prATTayatAbhyAm // 1 / 1 / 5 / 8 / / Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 paJcagranthI vyAkaraNam prADDirA // 1 / 1 / 5 / 10 // prANini // 3 / 2 / 5 / 9 / / prAt ka prakRSTe tamap // 2 / 3 / 1 / 10 // prAd mo vA // 4 / 1 / 2 / 12 / / prAdeH kriyArthe sati // 1 / 1 / 9 / 3 / / prAdyano'nte'pi // 1 / 2 / 51 / / prAdvAhaNa eye // 2 / 27 / 5 / / prAyo dhanAdeH kaH // 3 / 3 / 6 / 7 / / proktaM ca // 2 / 4 / 10 / 3|| phaNphiJau vA // 2 / 2 / 3 / 8 / / phalAd bahamalAdina // 3 / 3 / 9 / 7 / / phale puSpamUle lugiSTo'pi // 2 / 4 / 5 / 6 / / phiJazcho'pi // 2 / 3 / 16 / 9 // phiJNau phANTAhatestat // 2 / 2 / 16/10 / 17/1 / / bandhau sadA // 2 / 1 / 4 / 15 / / balAdito yAdi tu // 2 / 4 / 6 / 3 // balvajAdi bhAraM vhtyaavhtii...||3|2|8|5|| bahupUgasaMghAd gaNAdithaH // 3 / 3 / 4 / 2 / / bahulaM supAdi // 1 / 4 / 1 / 4 / / bahvalpArthAt // 2 / 3 / 7 / 1 / / bahvastriyAm // 1 / 2 / 22 / 5 / / bADhAntiko sAdhanedau // 2 / 2 / 1 / 7 / / bADhe'pyute // 4 / 2 / 8 / 4 // bAyakabAhye // 2 / 4 / 2 / 1 // bodhAhAradhvanigatisamAnAH // 1 / 3 / 3 / 1 // brahmaNastvam // 3 // 3 / 56 / / brahman vadeH // 4 / 1 / 10 / 5 / / bhaktANNa sAdhuH // 3 / 16 / 5 / / bhaktiH // 3 / 1 / 9 / 8 / / bhakServadheH // 1 / 3 / 3 / 4 / / bhakSyaM saMskRtam // 2 / 4 / 12 / 4|| bhajsvaJji niveNliTi // 4 / 1 / 12 / 8 / / bhavaH // 3 / 17 / 3 / / bhavadAdibhistau // 2 / 3 / 9 / 4|| bhAgAd ya ca // 3 / 2 / 8 / 4 / / bhAnnetR // 1 / 4 / 9 / 3 // bhArdhAcca // 1 / 4 / 5 / 5 // bhAvaghaantato JaH syAd ...... / 2 / 4 / 8 / 3 / / bhAvastvatalau // 3 / 3 / 4 / 6 / / bhAvAmi // 4 / 2 / 16 / 6 // bhAve // 4 / 1 / 19 / 4 // bhASAm // 3 / 4 / 7 / 2 // bhAssthezayAyApi sakasvaro'pi // 4 / 1 / 13 / 2 / / / bhikssaakhlpaashkeshpittyo....||2|4|2|7|| bhitaH syAnmahajAtavRddhAt .... // 1 / 4 / 6 / 3 / / bhinnAvadhibhyAM ca Dasir // 1 / 3 / 4 / 6 / / bhIkakluka ca // 4 / 1 / 16 / 5 / / bhIbhRhuhI ca vidAM sipi // 4 / 2 / 4 / 12 / / bhU // 3 / 1 / 88 // bhUkRJo'cve krjmiisstsuduuro'pi..||4|1|17|4|| bhUte // 4 / 2 / 4 / 1 // bhUpunarvasUH // 1 / 4 / 1 / 2 / / . bhUyabahorNoM vA // 2 / 2 / 2 / 2 / / . bhUrtacca mAsAd yakhau vayaH // 3 / 2 / 5 / 1 / / bhUsvoli // 4 / 2 / 3 / 9 // bhRtivastrAMzatadasya // 3 / 2 / 9 / 5 / / bhekArthasekArthavizeSabhUte // 1 / 4 / 3 / 6 / / bhe proSThapade phalgunyau // 1 / 2 / 23 / 8 / / bhyAsyA // 1 / 2 / 13 / 5 / / (bhyai) // 1 / 2 / 132 // bhyo bhyam // 1 / 2 / 14 / 5 // bhrambhrAzlaSkrantruTibhlAz .... // 4 / 1 / 22 / 1 / / bhrasjo'pi bharja // 3 / 4 / 9 / 10 // . bhrAturvya chau // 2 / 3 / 15 / 1 // Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlasthapadyAntargatasUtrANAmanukramaNikA bhriti maanyddhaacye...||2|1|3|2|| mak // 3 / 1 / 3 / 5 / / makraghasad // 4 / 1 / 13 / 4 / / magnazornum // 3 / 4 / 13 / 8 / / maghavazvayuvaM va urI supi // 1 / 2 / 20 / 9 / / maGgalakArakAcchas // 2 / 2 / 6 / 9 / / madrAdaN syAt // 3 / 17 / 7 / / madhyandinaH // 3 / 1 / 77 // manasi khalu numo'pi kAme // 2 / 1 / 4 / 9 / / manorUrahazcakSuceto rajassicca // 3 / 4 / 16 / 8 / / manyAt // 4 / 1 / 10 / 7 // mnyaadbhuuto'subnythaa...||4|2|10|3|| mamaNAH chamadhyAt // 3 / 1 / 2 / 4 // mayaGpya nRhetutaH // 3 / 1 / 8 / 7 / / mayo'ci liDvaH // 1 / 1 / 11 / 1 // marutasta parvaNaH // 3 / 3 / 9 / 4 / / maruddhRtubhyaH chayakau // 2 / 4 / 6 / 8 / / mahatazca ThAbhitaH // 3 / 1 / 14 / 6 / / mahannAD viziSTe ca ghaase...||2|1|4|2|| mahAdeH khabakau // 2 / 3 / 15 / 7 // mahArAjA?Na tathA proSThapadAt // 2 / 4 / 7 / 6 / / mAGi // 4 / 2 / 3 / 1 // mAGi kSipAt // 4 / 1 / 21 / 3 / / mAcaH paraH // 1 / 1 / 6 / 4 / / mAtaH su putre // 1 / 1 / 10 / 4 / / mAne'zANe'kulijAkhye // 2 / 2 / 7 / 3 / / mAleSTake bhAricityoH // 2 / 1 / 6 / 6 / / mAsaikabhRtau kRlAt syAt // 1 / 4 / 10 / 2 / / mAsma (laGa) // 4 / 2 / 3 / 10 / / mit pRthivyAH // 3 / 1 / 2 / 6 / / mid ye // 3 / 4 / 4 / 2 // midabhAsabhaMsjo ghuTaH // 4 / 1 / 13 / 3 / / paJca.-49 mibaM ca // 4 / 2 / 12 / 10 / / mimatAt // 2 / 3 / 17 / 2 / / mukhya id vA dya sinmAtRke // 2 / 1 / 4 / 14 / / mutrAM ze // 3 / 4 / 13 / 10 / / mujmojvAnApyaH // 3 / 4 / 5 / 5 / / muhUrtoparite // 4 / 2 / 9 / 5 / / muM khityavAderacaH // 2 / 1 / 6/6 / / 7/1 / / muH khyAtmakukSeH // 4 / 1 / 9 / 1 / / mRgApye rajeo // 4 / 1 / 22/10 / 23/1 / / mRjo't // 3 / 4 / 12 / 11 // meDekakoMH prathamAt // 4 / 1 / 18 / 6 / / medhAdrathAd veraH // 3 / 3 / 9 / 5 / / medhAlpamandAt // 1 / 4 / 9 / 5 / / mopaantrussmaadyvaadimo...||3|3|8|1|| maudraM lavaNaM ca cUNin.. // 3 / 2 / 12 / 4 / / mmuko'liTvali tau // 1 / 1 / 14 / 2 / / mimvanAt // 4 / 2 / 11 / 3 / / mvi vA // 1 / 2 / 5 / 4 // mvi vA // 4 / 2 / 135 // yaH // 3 / 11 / 10 // yak // 3 / 1 / 6 / 7 // yakRto yakano'suTi vA // 1 / 2 / 20 / 4 // yakyA tanaH // 3 / 4 / 22 / 3 / / yaGaH sa kartA // 4 / 2 / 9 / 10 / / yaGi // 3 / 4 / 14 / 13 // yaGi // 3 / 4 / 19 / 13 / / yaGo'koH // 3 / 4 / 6 / 16 // yathecchucau bhRzAbhIkSNyayoH // 3 / 4 / 2 / 6 / / ya ca // 3 / 3 / 6 / 4 // yajJaM ghaH // 3 / 2 / 10 / 6 / / yaJ cANabhijidbhyaH // 1 / 1 / 23 / 6 / / yaNo mayaH // 1 / 1 / 11 / 5 / / Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 paJcagranthI vyAkaraNam yaNNigasve // 1 / 17 / 7 / / yaNa pujya oH // 3 / 4 / 6 / 28 / / yaNyakyabajAzvyaNAdeH // 4 / 1 / 17 / 5 / / yathArhazakte // 4 / 2 / 9 / 1 / / yathopadiSTam // 1 / 4 / 4 / 5 / / yadyadetattadodAvatu // 3 / 3 / 1 / 8 / 2/1 // yap samaye'numatyAM praiSye // 4 / 2 / 9 / 4 // yamaH sUcane // 4 / 2 / 3 / 5 // yami sve yam vA halaH // 1 / 1 / 12 / 4 / / ya yavAdito bhUH // 3 / 1 / 10 / 7|| ya rathAcca // 3 / 1 / 13 / 5 / / yavajAdi // 1 / 2 / 4 / 4 // ya vAci // 1 / 1 / 15 / 2 // yavAderyaH // 3 / 1 / 14 / 2 // yaH zAkhAbhyaH // 2 // 3 / 11 / 8 / / yaH zANAt // 3 / 2 / 6 / 13 / / yaH zvasurAt // 2 / 3 / 15 / 2 / / yANi hallekhalAse // 2 / 17 / 9 / / yAvatpuroH / 4 / 2 / 5 / 7 / / yiH sanvarNyaH // 3 / 4 / 4 / 6 / / yuk AtaH // 3 / 413 / 2 / / yuktAt // 1 / 2 / 4 / 3|| yugyAdIni // 3 / 1 / 12 / 8 // yuNinsaNAH syuH // 4 / 1 / 11 / 6 / / yutagavyaTi haviH kapAle // 2 / 1 / 4 / 27 / / yude jasoreG // 1 / 2 / 2 / 13 // yudhi zAsdRzAddhRSmuSo // 4 / 1 / 12 / / yuNividAsaghaTTAt // 4 / 1 / 4 / 8 / / yuvAvamAnto dvitve // 1 / 2 / 14 / 13 / / yUtyAdi // 4 / 1 / 5 / 4 / / yUyaM vayaM jasA // 1 / 2 / 15 / 1 // yU stryaH // 1 / 2 / 3 / 6 / / ye jansankhanAm // 3 / 4 / 22 / 4 / / kAjyasaH // 3 / 4 / 12 / 1 // yo gavAdyoH // 3 / 4 / 13 / 8 / / yo'ci goH // 2 / 4 / 1 / 2 / / ye Dyau // 1 / 2 / 2 / 10 / / yo dUtavaNiksakhisteH // 3 / 3 / 5 / 3 / / yoddhanimittAd vizare // 2 / 4 / 8 / 1 / / yo dvigoH // 3 / 2 / 5 / 2 // yo vyajbhyAnazvAdeH // 3 / 2 / 7 / 6 / / yo'pAkprAkpratyagyUdIcaH // 3 / 1 / 1 / 4 // . yoyaussu // 1 / 2 / 14 / 10 / / yo rasaH // 2 / 3 / 8 / 8 // yo halbhyaH // 3 / 4 / 8 / 10 // yy // 3 / 4 / 20 / 6 / / yyupADa: stavAnye // 3 / 4 / 14 / 3 / / yvo'lpaprayatnazca // 1 / 1 / 15 / 3 / / rathazcAvRta // 2 / 4 / 9 / 3 / / raci vA // 1 / 2 / 21 / 8 / / radhaH // 3 / 4 / 13 / 12 / / ramaNAyudhAt // 2 / 4 / 8 / 4 / / . ramoDauM // 4 / 1 / 5 / 3 // ramo'nnA // 1 / 2 / 18 / 14 // razi // 1 / 1 / 15 / 9 / / ra zuNDAkuTIzamyAH // 2 / 3 / 1 / 3 / / rasupyaH // 1 / 1 / 14 / 9 // rahasyeSu dvandvam // 1 / 2 / 17 / 20 / / raM svayamAdi tAdyaiH // 1 / 4 / 2 / 6 / / rA // 1 / 1 / 6 / 8 / / rAcchar // 1 / 1 / 11 / 8 // rAcchvau // 4 / 1 / 1 / 6 / / rAjaghatADaghapANighazilpI // 4 / 1 / 8 / 1 / / / rAjanyakANe pade vaadito....||2|4|5|8|| Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlasthapadyAntargatasUtrANAmanukramaNikA 387 rAjAkhyavyatyastAt // 2 / 3 / 13 / 5 / / rAje'J // 2 / 2 / 3 / 9 / / rAtrindivAdi // 1 / 4 / 5 / 1 // rAdhehiMsAyAM syAt // 3 / 4 / 5 / 7 // rASTragrAmAMze'rdhAt // 3 / 1 / 1 / 9 / / rASTrato brahmaNaH // 1 / 4 / 6 / 1 / / rASTrAkhyAdrAjJo'J syAt // 2 / 3 / 13 / 4 / / rASTrAd ghaH // 3 / 1 / 1 / 2 // rIdapaH prAdyanavyantaraH // 2 / 1 / 4 / 7 / / ru // 1 / 4 / 14 / 10 // rugako ceti lukiM // 3 / 4 / 6 / 2 / / ruvinmuSaH // 3 / 4 / 17 / 2 / / rudhAM znam // 4 / 1 / 21 / 9 / / rudho no // 4 / 2 / 16 / 4 // ru: zatsatsidheDDaH // 4 / 1 / 15/7 / 16/1 / / ruhagatizadoH pastaH // 3 / 4 / 7 / 14 / / rai // 1 / 2 / 21 / 4 // rogAccikitsye // 2 / 3 / 8 / 4 / / rocanAllAkSAt // 2 / 4 / 9 / 2 // ro lucyari // 1 / 1 / 14 / 12 / / laH kA // 1 / 2 / 12 / 11 // laGgikaperupatApavikAre // 3 / 4 / 20 / 1 / / laT // 4 / 1 / 21 / 2 / / laTItaH // 4 / 2 / 8 / 3 / / laT sme ca // 4 / 2 / 5 / 1 / / laDake // 4 / 2 / 9 / 6 // labhaH // 3 / 4 / 14 / 1 // lalATAt karaNAt tadalaGkaraNaM // 3 / 1 / 11 / 5 // lAti lukkaH Datetyasau // 3 / 2 / 10/11 / 11/1 // lAtvA // 1 / 4 / 13 / 3 / / li // 11 // 13 // 4 // liG // 4 / 2 / 12 / 16 / / liGgaikAdi purovat // 1 / 2 / 23 / 11 / / liTi // 3 / 4 / 10 / 2 // liTyapseTyet // 3 / 4 / 5 / 8|| liDete jha iremyaNaH // 4 / 2 / 11 / 8 / / lip hvAsicaH // 4 / 2 / 14 / 10 / / liyo'khApi // 3 / 4 / 12 / 8 / / liyo la u vA ghRte // 3 / 4 / 7 / 13 / / luk // 1 / 2 / 1 / 3 / / luk // 1 / 2 / 14 / 11 / / lukkhari // 1 / 1 / 16 / 2 // luk ca // 3 / 2 / 6 / 7 // luk ca ssuTi samm // 1 / 1 / 14 / 8 / / luk ca huto'pi // 4 / 1 / 21 / 7 / / luk svastivAcanAdibhyaH // 3 / 2 / 3 / 7 / / luguktAt // 2 / 4 / 11 / 9 // lugnAmni tu kAdi bhAdeH // 3 / 1 / 5 / 8 / / lugneravoreti // 1 / 4 / 13 / 7 / / lugno // 1 / 1 / 6 / 11 // lugvarSataH // 3 / 2 / 5 / 8 / / lugvAnuvAke'dhyayane // 3 / 3 / 11 / 7 / / luGtaGorvA // 4 / 2 / 13 / 16 // luGi // 3 / 4 / 10 / 7 / / luca GyaG // 13 / 6 / 3 // luTi ca // 4 / 2 / 3 / 19 // luDAdimA tAraurasaH // 4 / 2 / 10/1 / 11/1 // luD vA vidaH // 4 / 2 / 11 / 10 // lutsvicca // 1 / 2 / 12 / 6|| lUprasRto vun // 4 / 1 / 12 / 6 / / luG ca liGgo'tipAtau // 4 / 27 / 7 / / lRT // 4 / 2 / 6 / 3 / / tRtaH // 3 / 4 / 14 / 9 // tRdiddyutpuSAdeH // 4 / 2 / 15 / 3 / / Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam 388 loT // 4 / 2 / 9 / 3 / / loTi ka loT // 4 / 2 / 4 / 13 / / loDA me // 4 / 2 / 12 / 1 // lomapitsu // 2 / 4 / 17 // lozle'nadbhyazca zap // 4 / 2 / 21 / 6 / / lvUdvAhavirodhamaraH // 3 / 1 / 11 / 4 / / lyazyAccet // 3 / 4 / 8 / 9 // rvaH // 1 / 2 / 11 / 5 / / vaci kasirbhUH // 3 / 4 / 9 / 9 // vacchnaH // 4 / 2 / 13 / 4 // vadyajjapau daMzadaho yaGaH // 4 / 1 / 14 / 6 / / vavajaH // 4 / 2 / 3 / 2 / / vadhagupkSiperna // 3 / 4 / 2 / 4 // vadho liDki han // 4 / 2 / 13 / 15 / / .. vama sIt tir // 4 / 2 / 12 / 11 // vay ve // 3 / 4 / 10 / 4 / / varje'syo naH // 3 / 4 / 10 / 1 / / vartamAne // 4 / 2 / 5 / 4 // vartRSo muSkuzazca // 3 / 4 / 17 / 6 / / varSe'bhAvini // 2 / 2 / 7 / 2 / / valaH zikhAyAH // 2 / 4 / 6 / 1 / / vali // 3 / 4 / 11 / 8 / / valituNDivaTyAH bhaH kaMzamaH // 3 / 3 / 10 / 4 / / valoccharo ThaJ // 3 / 3 / 11 / 1 / / valbau vyaH // 4 / 1 / 1 / 10 // valyau // 3 / 4 / 10 / 11 // vallohitAdeH // 2 / 3 / 12 / 1 // valyudipardeH TyaNu kApizItaH // 3 / 1 / 2 / 2 / / vasano'N // 3 / 2 / 6 / 3 / / vasasacchuvaH liDlaG // 4 / 2 / 4 / 3 / / vasUs // 1 / 2 / 20 / 8 / / vastas zeSe // 1 / 2 / 16 / 3 / / vastito DhaJ // 2 // 3 / 11 / 5 // vasnAyudhAcchaH // 3 / 2 / 12 / 7 / / vaszAsghasAm // 1 / 2 / 7 / 2 / / vahitrAt // 3 / 1 / 13 / 2 / / vaMzyardhanadeH // 1 / 2 / 22 / 3 / / vA''kAGkSAyAm // 1 / 1 / 17 / 3 / / vA kAdi // 2 / 2 / 4 / 5 / / vA kArakam // 1 / 4 / 2 / 5 / / vA kramastvi // 4 / 1 / 1 / 2 // vA grahaNe'pi // 3 / 2 / 11 / 2 / / vA'GgarINAm // 3 / 4 / 14 / 10 // vA'c // 3 / 1 / 5 / 3 / / vA catvAriMzadAdau // 2 / 1 / 4 / 19 / / vA ci // 3 / 4 / 6 / 32 // vA citte // 3 / 4 / 8 / 4 / / vAcyaH pare pye // 3 / 4 / 19 / 6 / / vA jarA's // 1 / 2 / 4 / 8|| vA jas vRndavat // 2 // 3 / 1 / 7 / / vAJ ziMzapAsIsagaNAt // 2 / 4 / 4 / 8 / / vA'taGi // 4 / 2 / 15 / 1 / / vA tate // 2 / 1 / 4 / 11 // . vA tatpuruSe'soso'JAdi // 1 / 2 / 23 / 4 / / vAtapAdaN // 3 / 1 / 8 / 11 / / vA tirasaH // 1 / 1 / 17 / 7 / / vA tu vRSebhyaH // 1 / 4 / 11 / 4 / / vA tRpAm // 3 / 4 / 13 / 7 // vA'tyaca: phiH // 2 / 3 / 14 / 10 / / vA tsvi itau // 1 / 1 / 10 / 10 / / vA'daH // 1 / 2 / 17 / 1 // vA diveralujyaJjalitastu // 1 / 4 / 5 / 3 / / vA''destvanato'rdhAt // 2 / 2 / 7 / 4 // * vA daivayasyAdi // 1 / 3 / 5 / 2 / / Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 mUlasthapadyAntargatasUtrANAmanukramaNikA vA vyAyacAntyAdyacaH // 2 / 2 / 2 / 8 / / vAstavyakartA // 4 / 1 / 18 / 1 // vA druzrutrucyuGaH pupluGaH // 3 / 4 / 6 / 29 / / vA'smatvavizeSyaH // 1 / 2 / 23 / 7 / / vA druhAm // 1 / 2 / 12 / 9 / / vA'hahaivacaiH // 1 / 2 / 16 / 8 // vA dhA tvadUre bahutaH // 2 / 3 / 5 / 6 / / vAhAdibhirjIvati // 3 / 2 / 12 / 5 / / vAnaJalaGkhalau ktvA // 4 / 1 / 18 / 5 / / vAhike'viprarAjanyAjyaT // 2 / 3 / 13 / 1 / / vA'nadyahip // 2 / 3 / 9 / 6 / / vAhikebhyo'N // 3 / 1 / 3 / 4 / / vA nayaH // 1 / 2 / 18 / 18 / / hnAMpatiSvaH // 101 / 15 / 8 / vAntasaMkhyAtato'hnaH // 1 / 4 / 7 / 3 // vikAra // 2 / 4 / 3 / 3 // vA pitryam // 3 / 1 / 8 / 6 / / vikArarakte // 2 / 1 / 3 / 1 // vA''po laghoDeM // 3 / 4 / 9 / 8 / / vikramozca zUcchvau // 3 / 4 / 22 / 7 / / vA prANiraGkoH // 3 / 1 / 2 / 3 / / vi catuSpadi tvapAd hRssttaann...||3|415|2|| vA bhiya it // 4 / 2 / 1 / 2 / / vijaH // 3 / 4 / 178 // vA bhU yi // 3 / 4 / 9 / 4 / / viTsankravanajaGgamaH // 4 / 1 / 11 / 2 / / vA ma // 1 / 2 / 14 / 12 // viNDughabhajuhibhyAm // 4 / 1 / 9 / 10 / / vA mahatkoH // 114 / 6 / 2 // vidvAMzca // 4 / 1 / 21 / 9 / / vA bahvapi supA // 1 / 2 / 23 / 10 / / vidhiprArthane samprazne ca // 4 / 2 / 9 / 2 / / vA'racyat // 3 / 4 / 12 / 12 / / vinassrajAdyamAyAtaH // 3 / 3 / 9 / 6 / / vA B // 1 / 2 / 22 / 1 / / vinmat // 2 / 2 / 2 / 6 / / vA !H // 4 / 2 / 2 / 8 / / vimuktato goSadatastu // 3 / 3 / 12 / 1 / / vA suta u padataH // 1 / 2 / 12 / 2 / / virAmo'sya // 1 / 17 / 2 / / vA li sti handRstrahAvaH // 4 / 2 / 16 / 7 / / vizadRzo gamhanvido vA // 3 / 4 / 11 / 14 / / vA'lpe tu // 1 / 4 / 10 / 4 // vizekASTaSisdhvi vaa..||1|2|11|8|| vA vaJci taddevayoH .... // 2 / 1 / 5 / 7 / / viMzatikAt // 3 / 2 / 6 / 5 / / vA vayaHsthAnapUjye spinndde.....||23|16|5|| vizatitastamar3a vA // 3 / 3 / 3 / 3 / / vA vartikA syAcchakunau // 1 / 3 / 7 / 3 / / viMzatau. tAdi // 2 / 2 / 4 / 3 // vA zari // 1 / 1 / 16 / 1 // vuk cAci bhvaH // 3 / 4 / 10 / 6 / / vA zUrpataH // 3 / 2 / 6 / 4 / / vuaNau mnojnyhaatRtvijaa.....||3|3|5|5||| vA'zna ItyAt // 1 / 2 / 2 / 3 / / vuDDa zilpI nRtkhaH rajaH // 4 / 1 / 12 / 5 / / vA'zvAcchaH // 2 / 4 / 2 / 6 / / vRco'pi ThaN // 2 / 3 / 15 / 8 / / vA SoDaikadhyam // 2 / 3 / 10 / 2 / / vRjimadritaH kaH // 3 / 1 / 4 / 6 / / vA'saMgatAdeH // 3 / 3 / 4 / 8 // vRtte // 1 / 1 / 15 / 7 / / vA sA'parArthe bahuvrIhIti // 1 / 4 / 1 / 5 // vRSAzvasya sugmaithune // 3 / 4 / 16 / 5 / / vA sRtau rDastu patyau svasAsyAM ca // 2 / 1 / 1 / 2 / / veH // 1 / 1 / 15 / 7 / / * vA sau'mi // 1 / 2 / 4 / 1 // veD // 3 / 4 / 18 / 3 / / Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ H 390 paJcagranthI vyAkaraNam veNiT // 4 / 2 / 12 / 25 / / veto // 1 / 2 / 5 / 2 / / vetteH // 4 / 2 / 11 / 7 // vedaM parivettyadhIte // 2 / 4 / 10 / 4 / / veHH // 1 / 4 / 12 / 3 // veH skannaH // 1 / 2 / 9 / 4 / / vaikam // 2 / 3 / 5 / 2 / / vaidUryam // 3 / 18 / 3 / / voDhAt sa na // 3 / 1 / 12 / 2 // vodazvitaH // 2 / 4 / 12 / 7 // vopakAditaH // 1 / 2 / 22 / 10 // vorNozca // 4 / 2 / 17 // vautvoSThayosti // 1 / 1 / 9 / 8 / / vaudanataH // 3 / 2 / 14 / 3 / / vyacaH // 3 / 4 / 18 / 8 / / vyadyatanopahAse luT // 4 / 2 / 6 / 2 / / vyadhijyAgrahAm // 3 / 4 / 18 / 11 / / vyavahapaNaH // 1 / 3 / 2 / 1 / / vyAzraye tu tas // 2 / 3 / 8 / 3 / / vyo'liDzi // 3 / 4 / 12 / 5 / / vrate Nin // 4 / 1 / 10 / 3 / / vrAtataH khaJ // 3 / 2 / 12 / 6 / / vrIhikAle ha u // 4 / 1 / 12 / 4|| vrIhitaH // 3 / 3 / 9 / 2 / / zakaTAdaN // 3 / 1 / 12 / 3 / / zakanvo'mI // 1 / 1 / 8 / 8 / / zaktivayaH svabhAve // 4 / 1 / 20 / 6 / / zaktostu cArthe // 1 / 4 / 1 / 1 / / zaktau ca Tak hastikapATavAkoH // 4 / 1 / 7 / 9 // zatamAnato'N ca sahasrAt // 3 / 2 / 6 / 10 / / zatarudratastau // 2 / 4 / 7 / 2 / / shtaadisNvtsrmaasto'rdh....||3|3|3|4|| zatAdyaH // 3 / 6 / 15 / / zan // 12 / 14 / 7 // zanazacchaterDin // 3 / 3 / 1 / 6 / / zap zyAt // 1 / 2 / 2 / 4 // zamyA lagak // 2 / 4 / 4 / 6 / / zabde ca // 3 / 17 / 6 / / zarAdeH // 2 / 4 / 5 / 5 // zari No kaTakau // 1 / 1 / 13 / 9 / / zari cay khayaH // 1 / 1 / 11 / 2 / / zanaH kviNo'tkaH // 1 / 27 / 1 / / zali // 1 / 1 / 14 / 1 // zalau yak // 4 / 2 / 16 / 8 / / zasya'caH // 2 / 17 / 12 // zA ||1||sh6|3|| zAkalato vA // 3 / 1 / 12 / 10 // zAccho vA // 412 // 3 // zAdhyedhi // 4 / 2 / 12 / 6 / / zAnaH (paGo yajaH) ||4|1 / 20 / 5 / / zApe tiGante // 2 / 1 / 4 / 3 / / zAlAturIyaH // 3 / 1 / 9 / 5 / / zAlivrIherDab // 3 / 1 / 11 / 2 / / zi kit ta naH // 11 / 13 / 7 / / ziro ye ca zIrSazca // 2 / 17 / 5 / / zilAyA Dhacca // 2 / 3 / 11 / 6 / / zilpaM ca // 3 / 2 / 15 / 9 / / zivAdeH // 2 / 3 / 14 / 5 // zIGanatoradattaG // 4 / 2 / 11 / 6 / / zIyajighra zadmA // 4 / 1 / 23 / 8 / / zIrSo'cyaNAm // 2 / 17 / 6 / / zIlam // 3 / 2 / 15 / 2 / / zuSpackSaH ko vo maH // 4 / 1 / 2 / 13 / / ze // 1 / 18 / 2 / / zete // 3 / 4 / 4 / 1 // ze riyakkyAzi // 3 / 4 / 19 / 11 / / zeSe // 3 / 11 / 1 // zeSe ca // 113 / 4 / 8 / / HHH!! Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlasthapadyAntargatasUtrANAmanukramaNikA 391 zobhata iti 53 / 2 / 2 / 5 / / zzuzcanA tau // 1 / 1 / 12 / 9 / / zcyu teH // 1 / 2 / 12 / 2 / / zchavyazarSu // 1 / 1 / 15 / 10 // zcho'mi // 1 / 1 / 13 / 6 // znAt // 4 / 1 / 22 / 9 / / znAt sa. At // 4 / 1 / 23 / 18 / / znAsadit // 4 / 1 / 23 / 17|| znubhravaH // 1 / 2 / 3 / 10 // zyakhA vA // 3 / 4 / 9 / 12 // zya divAditA vA // 4 / 1 / 21 / 10 // . ya'zau gI // 1 / 2 / 2 / 5 / / zyAdiyataH // 4 / 2 / 11 / 1 / / zyi // 4 / 2 / 13 / 7 // zyedlau // 3 / 4 / 20 / 5 / / zye zamAm // 4 / 1 / 23 / 12 // zranthvandipaH // 4 / 1 / 5 / 1 // zraH prazasyaH // 2 / 2 / 1 / 5 // zrAdezca nAnA ghaN // 4 / 1 / 3 / 5 / / zrAddhaminThau punaradya bhuktam // 3 / 37 / 4 / / zrukRbdhiv zRkRdhiH // 4 / 1 / 22 / 5 / / zlugi bhU ca // 2 / 2 / 2 / 4 / / zvAtigoSThAdivArthAt saat....||1|4|6|4|| zve zyAcyaNik // 3 / 4 / 18 / 1 // SaTcaturaH kateH thak pitt....||3|3|3|2|| ssnnyshsvdisvide...||1|27|3|| panhandhRtarAjJi aNi // 2 / 2 / 3 / 3 / / SaSo'caH dvitIyAt parA // 2 / 3 / 4 / 5 / / SaSo vA Nya // 3 / 2 / 5 / 3 / / SaSTyAdyatadAdi // 3 / 3 / 3 / 5 / / SaSThe pathaSThaT zatataH // 2 / 4 / 11 / 8 / / Si tuH // 1 / 1 / 13 / 3 / / Sito nivipareH SayaH // 1 / 2 / 9 / 5 / / Sizca ke syAnmRjAm // 1 / 2 / 12 / 5 / / SoDazAdyA yathoktAH // 2 / 1 / 4 / 12 / / STubhAbhyAm // 1 / 1 / 12 / 10 // SThisivaH // 4 / 1 / 5 / 10 // SNakaterluk // 1 / 2 / 21 / 10 // SSirupAm // 1 / 2 / 11 / 7 / / sa u thAs // 4 / 2 / 11 / 15 / / sakRt // 2 // 35 // 4 // sakthi pUrvottarAt tanmRgAt // 1 / 4 / 6 / 6 / / sakhayazar // 3 / 4 / 6 / 14 // sakhi Dai nari // 1 / 2 / 19 / 4 / / sakhirAjanahnaH pit // 1 / 4 / 5 / 7 / / saGo grahipracchasya mvyoH // 3 / 4 / 18 / 7 / / saJjAtamabhrebhya ita // 3 / 3 / 1 / 1 / / satsvaJja AdiliTi // 1 / 2 / 9 / 1 / / sadi sthA ca sIttiSTha // 4 / 1 / 23 / 9 / / sado'prateH // 1 / 2 / 8 / 4 // sanazceda // 3 / 4 / 6 / 27 // sani vA // 3 / 4 / 12 / 7 / / san tumo vA bhvAderivetaH // 3 / 4 / 1/6 / 2 / 1 / / sanyaG // 3 / 4 / 4 / 5 / / saparo dvaye sthAm // 1 / 2 / 8 / 8 / / samaH // 2 / 1 / 4 / 10 // samavaiti senAM ThaJ vA // 3 / 2 / 11 / 6 / samAhAre // 1 / 4 / 4 / 2 // samuccaye vA'laM loT svahIdhvantAH // 4 / 2 / 9 / 9 / / samUhaH // 2 / 4 / 2 / 5 // sampare bhaSAsamete'pi ca // 3 / 4 / 15 / 5 / / samprAt // 1 / 4 / 11 / 6 // sambhrame syAdanekaM padam // 2 / 2 / 1 / 1 / / samrAT // 1 / 1 / 14 / 4 / / sarto'pi rIk // 3 / 4 / 6 / 21 / / sarvakAlAvabhAvAH // 1 / 3 / 3 / 10 // sarvalaH // 2 / 3 / 3 / 5 // sarvasya cetA / 1 / 16 / 1 // Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 paJcagranthI vyAkaraNam sarvAdivRttau / / 2 / 1 / 3 / 4 / / sarvAdeH tit smaismAtsmin // 1 / 2 / 13 / 7 / / sarvAdvibahoratpidanorDaseH // 2 / 3 / 9 / 1 / / sa zastram // 3 / 2 / 15 / 6 / / . sa syat // 1 / 2 / 4 / 12 / / saH syAt // 3 / 1 / 13 / 14 // sasvodbhUtAH // 1 / 1 / 4 / 1 // sahane tijo'niT // 3 / 4 / 2 / 2 // sahi SAT // 1 / 2 / 10 / 7 / / saMkhyA kati vA // 3 / 3 / 2 / 3 / / sNkhyaaksuutraadhyynaakhy...||3|2|10|1|| saMkhyA DasAdestu // 1 / 4 / 8 / 3 // saMkhyAto'tizataH // 3 / 2 / 6 / 1 / / saMkhyAdezcArhAdazatalukaH // 3 / 2 / 1 / 2 // sNkhyaaderdnnddtyaage'kl...||2|3|7|3|| saMkhyAnadAD husvatrayAt // 1 / 2 / 3 / 8 / / saMkhyA'bahu syAdagaNaH pramANI // 1 / 4 / 8 / 7 // saMkhyA sutaH // 1 / 4 / 11 / 1 / / saMkhyAH syaadvyyiibhaavshc...||1|4|1|6|| saMkhyaikArthAd vIpsAyAm // 2 / 3 / 7 / 2 / / saMzcaGi Nau ca vA // 3 / 4 / 18 / 2 / / saMyogotpAtau hetuH // 3 / 2 / 18 / 2 / / saMvatsararAtryahobhyaH // 3 / 2 / 5 / 7 / / saMvatsarasaMkhye sNkhyaa...||2|2|7|1|| saMzayAdito nAnA // 3 / 2 / 1 / 3 / / saM sami syAt saha: ....||2 / 1 / 6 / 1 // saMsRSTa // 3 / 2 / 12 / 3 / / sAdeH // 3 / 1 / 13 / 6 / / saadhuuptpussytvihpcymaanN...||3|1|6|2|| sAdhoH // 4 / 1 / 10 / 4 / / sAr kASThe Tit // 1 / 4 / 8 / 5 / / sAvarejazveH // 4 / 2 / 2 / 5 / / sA sahaH saH // 2 / 1 / 4 / 34 / / sA'sya rAkA // 2 / 4 / 6 / 4 / / si // 3 / 4 / 17 / 3 / / siH // 4 / 2 / 14 / 2 / / sico'yaGa // 1 / 27 / 5 / / siDustambhasahAM caGIti // 1 / 2 / 10 / 5 / / sit // 4 / 1 / 18 / 2 // sit kelimApye // 4 / 1 / 13 / 5 // sidvali // 1 / 1 / 6 / 13 // si vA druzca // 4 / 2 / 12 / 13 / / sIpyAzIH // 4 / 2 / 12 / 20 // . sIpsyorgamo vA ca // 4 / 2 / 3 / 7 // sImni cArvAk // 4 / 2 / 6 / 5 / / sukhAditaH kA syaadaanulomyaa...||3|3|13|7|| suDyAddhalaH // 1 / 2 / 18 / 3 // suc si // 1 / 1 / 16 / 4 / / sudurnaJaH prajA's // 1 / 4 / 9 / 4 / / supo'pi kAcTAH mucpaccarAdeH // 4 / 1 / 9 / 6 / / sup caikAdau // 4 / 2 / 10 / 4 // suptiGa // 1 / 17 / 1 // suptvaGaH // 2 / 3 / 3 / 6 / / .. sup dvandvasti // 1 / 4 / 1 / 3 / / supyarArvA // 1 / 1 / 9 / 4 / / sup sama sUtinaH // 1 / 2 / 9 / 3 / / supyuH // 1 / 2 / 4 / 5 // subhye // 1 / 2 / 13 / 4 / / suvarNAd vA // 3 / 2 / 6 / 8 / / suSA soSasaH // 2 / 1 / 2 / 2 / / suSedhAH // 1 / 2 / 10 / 8 // sUceH // 3 / 4 / 3 / 1 / / sUtrAdapi saMkhyAkAt // 2 / 4 / 12 / 1 / / sUtryasRmUtryaTo'rNoH // 3 / 4 / 2 / 6 / / sUpastrinaJvezcaturo'p ca // 1 / 4 / 9 / 1 / / sUraH // 1 / 2 / 8 / 7 / / seTaH staH // 3 / 4 / 11 / 1 // sendubhAt kAlaH // 2 / 4 / 9 / 5 / / Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 393 mUlasthapadyAntargatasUtrANAmanukramaNikA seva nerveH pareH svc.....||1|2|8|5|| saikit // 1 / 1 / 4 / 9 / / soH // 2 / 3 / 3 / 7 / / soDhaH // 1 / 2 / 10 / 4 / / so'Niti puNvyacAM yik // 3 / 4 / 18 / 9 / / so'naDastaT // 1 / 1 / 13 / 8 / / somAt TNyaH // 2 / 474 // sorna sansye // 1210 // 3 // so'sya prAptaH samayAt // 3 / 2 / 3 / 1 // sau ts // 1 / 2 / 17 / 18 // . sauvIrataSThaNa // 2 / 3 / 16 / 8 // skuta stskuskstutombho...||4|1|22|6|| skRsom // 1 / 1 / 13 / 13 / / . skRstudrusabhRkzrunuH // 3 / 4 / 11 / 13 / / sTAp hetunolaH // 1 / 3 / 4 / 10 // sdhi vA // 4 / 2 / 13 / 9 / / stabdhaH pratinyoH // 1 / 2 / 10 / 6 / / stambazakRtkurivrIhivatsaH // 4 / 1 / 8 / 6 / / stmbhujmuclucuglucyucu...||4|2|15|2|| stambhezca // 1 / 2 / 8 / 1 // stau ca cuH // 1 / 2 / 12 / 4 / / stot // 4 / 2 / 12 / 12 // stau' vanihanAM milluk // 4 / 1 / 1 / 4 / / striyAH // 1 / 2 / 3 / 11 // striyASThaNNaH // 2 / 3 / 16 / 7 // strIpuMsata joJ // 2 / 4 / 2 / 3 / / strIyamayamiti sau // 1 / 2 / 17 / 7 / / straparairvA // 1 / 2 / 23 / 3 / / stryAkhye yuvaH // 1 / 2 / 3 / 5 / / [stryArthAd] adhaatossupo...||1|3|7|1|| sthAma ti // 2 / 4 / 1 / 6 / / sthAmnAjinAlluk // 3 / 17 / 9 / / sthAstambhorudaH // 1 / 1 / 12 / 7 / / sthUlAdeH kaH // 2 / 3 / 10 / 5 / / stheN dAbhUpaH // 4 / 2 / 2 / 2 / / snuT // 1 / 2 / 14 / 3 / / spRzazcAnudakAt kvin // 4 / 1 / 10 / 9 / / spRhizIpaterdayagRhyAluH // 4 / 1 / 16 / 4 / / sphAyaH sphI // 4 / 1 / 2 / 10 // sphAyo vaH // 3 / 4 / 7 / 15 // sphurcervA'jAt // 3 / 4 / 8 / 9 / / sphusphuli ghe // 3 / 4 / 12 / 10 // sphusphulininivibhyaH // 1 / 2 / 9 / 7 / / sthye 'ccha // 1 / 2 / 17 / 5 / / smaraNe'yadi luk // 4 / 2 / 4 / 5 / / sme loT // 4 / 2 / 9 / 7 / / syajjhal // 4 / 2 / 2 / 6 / / syatAsau laloTozca // 4 / 1 / 21 / 5 / / syasso laH // 3 / 4 / 11 / 5 // syAt kAlavelAsamayairyadIti // 4 / 2 / 8 / 8 / / syAt kimaH pracchane // 2 / 3 / 2 / 5 / / syAt prosstthpdaat...||2|2|6|3|| syAcchaktyAdaSTIka // 3 / 2 / 15 / 7 / / syAcchAkaTaM zAkinaH // 3 / 1 / 11 / 1 / / syAderaGIyuvAderyuH // 3 / 4 / 6 / 6 / / syAd vA // 2 / 3 / 13 / 2 / / syAd vAmadevyam // 2 / 4 / 10 / 2 / / syaannaannipunnkssetrjnyeshvr...||2|2|7|6|| syAp tin // 4 / 2 / 12 / 18 // syoH suTyanu // 1 / 2 / 18 / 5 / / sraDdavaDvaso jaz // 1 / 2 / 11 / 6 / / sro na vA // 4 / 2 / 15 / 5 // sva e vAm // 4 / 2 / 11 / 16 / / svadyannadheSA // 1 / 1 / 4 / 5 // svadvitva ubhaH // 1 / 2 / 23 / 12 / / svam // 3 / 1 / 10 / 4 // svarsapA vidhiH // 1 / 1 / 6 / 2 // svano'zane vezca // 1 / 2 / 8 / 3 / / paJca.-50 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 paJcagranthI vyAkaraNam svarasvAgatAdeH // 2 / 2 / 6 / 2 // svalRT tau // 4 / 1 / 20 / 9 / / svastakaH // 1 / 1 / 11 / 6 / / svA duH // 1 / 2 / 12 / 10 / / svAtmabhogAditi // 3 / 1 / 14 / 9 / / svAdItsat // 1 / 16 / 9 // svAdeH // 4 / 1 / 22 / 4 // svAdau // 1 / 1 / 17 / 5 / / svAdyantayoH // 1 / 4 / 2 / 3 / / svitvavekaH // 1 / 2 / 1 / 4 // . svApyAt sa kAmyecchati // 3 / 4 / 1 / 5 / / sve khaz // 4 / 1 / 10 / 8 // svojsmauttchssttaabhyaaNbhisnge...||1|3|1|1|| ssani jhallyAt tu // 3 / 4 / 22 / 5 / / ssani tanaH // 3 / 4 / 7 / 6 / / ssnyudhijJapyApo'gIr // 3 / 4 / 5 / 3 / / ssvai va // 1 / 10 / 10 / 1 / / ssilluk tau jhalhUsvataH // 4 / 2 / 1 / 9 / / hani no'ryamapUSanu // 1 / 2 / 19 / 9 / / haneH sa nindye // 4 / 1 / 6 / 5 / / hano'taH // 1 / 2 / 5 / 3 // han ghni hiMsA // 3 / 4 / 14 / 16 / / haratautpuTaiH // 3 / 2 / 13 / 1 // halaH svoM svo'smin // 1 / 1 / 13 / 10 // halAdestyu vAvyazca santvITi // 3 / 4 / 17 / 1 / / halAvet // 3 / 4 / 20 / 9 / / hali sakthi vAp trayAt // 1 / 4 / 9 / 6 / / halIt tsAdanavRtti // 1 / 1 / 15 / 6 / / haludit // 1 / 1 / 4 / 8 / / haluH si nAreD // 4 / 2 / 3 / 8 // halno numIjAdinaH // 1 / 2 / 6 / 5 // hal prAcaH lIGyat // 4 / 2 / 2 / 7 / / halyagi zAs // 3 / 4 / 20 / 4 // halyayedit // 4 / 2 / 2 / 9 / / halyAt // 1 / 2 / 14 / 9 // hal ro r // 3 / 4 / 19 / 12 / / hal znA anazzmin // 4 / 2 / 13 / 2 / / havAH // 4 / 1 / 3 / 9 // hazazvaci // 4 / 2 / 4 / 15 // hAkaH // 4 / 2 / 13 / 8 / / hAkazca // 4 / 2 / 14 // hAt kvi // 4 / 1 / 2 / 5 / / hAthai raM gauNAt // 1 / 3 / 1 / 2 // hi jhalho dhiH // 4 / 2 / 13 / 1 / / hitaM caturthyantAt // 3 / 1 / 14 / 1 // hi dhAJ // 4 / 1 / 2 / 4 / / himanidrato yAlU // 3 / 3 / 10 / 2 // hiMsane'taH kathijasinaTisAtAm // 1 / 3 / 2 / 6 / / hustvi pazau dRtinAthAt // 4 / 1 / 8 / 5 / / hakroH // 1 / 3 / 2 / 9 / / hRdRSTau // 1 / 2 / 16 / 7 / / hetuphale luGastu // 4 / 27 / 9 / / herhano'caGyat: kuH // 3 / 4 / 6 / 30 / / haiyaGgavInam // 2 / 4 / 4 / 1 // hau vA''t // 4 / 2 / 1 / 6 / / hyamIti // 1 / 1 / 14 / 3 / / hato rDasezca // 2 / 3 / 6 / 4 // hasva puc // 4 / 1 / 23 / 13 / / hasvAH hasAdImni ca // 2 / 2 / 2 / 1 // isvo'ti vA // 1 / 1 / 78 / / husvo napaH // 1 / 2 / 1 / 1 // hvaH // 3 / 4 / 18 / 4 / / Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IX : GENETIC CONCORDANCE OF PGBV (with Candra and Sakatayana Varbatim or partial similarity.) P = Panini, K = Kasika, Var.= Vartika on panini C = Candra; Vr = Verbertim; JS = Jainendra Mahavstti; Jm = Jainendra Mahav katayana. PGBP 1.1.1. TIG MIT 1.1.2. W 1.1.3. GIER 1.1.4.1 1.1.4.2 1.1.4.3 1.1.4.4 1.1.4.5 1.1.4.6 : 1.1.4.7 1.1.4.8 1.1.4.9 1.1.5.1 1.1.5.2 1.1.5.3 Adhyaya-I Pada-I C has freshdi, hata, Ti 1.1.6.8 laghu pUrNa 1.1.6.9. . C has laghu and sampUrNa 1.1.6.10 JS. C hayavaralaN 1.1.6.11 JS: 1.1.4 1.1.6.12 1.1.6.13 1.1.1.14 1.1.7.1. 1.1.7.2 1.1.7.3. 1.1.7.4. 1.1.7.5 1.1.7.6 P. 1.1.9. 1.1.7.7 S.1.1.7. also verse. 1.1.7.8 Kas. 2.3.48;1.1.20; 1.1.7.9 5.1.23,19. 1.1.7.10 C 1.1.5. 1.1.8.1 Kas. 1.3.3. 6.1.1.54. 1.1.8.2 Kas.1.1.66; $1.1.57 1.1.8.3 Kas.1.1.49; 5.1.54,58 Kas.1.1.46; 61.1.53 1.1.8.5 1.1.8.6 Kas. 1.1.66; S.1.1.57 1.1.8.7 Kas.1.1.52; 1.1.47 1.1.8.8 Kas.1.1.52; 5.1.1 P. 1.1.71 S.1.1.1 C1.1.1. P.1.1.55 P.1.1.55; C1.1.12 1.1.8.9 P1.1.47; 6.1.1.45 P.1.1.54; $.1.1.48 1.1.8.10 P.1.1.54; C.1.10; 1.1.8.11 5.1.1.48 1.1.9.1. P.1.4.2.; C. 1.1.16 1.1.9.2. 1.1.5.4 1.1.5.5 1.1.5.6 1.1.5.7 1.1.5.8 1.1.5.9 1.1.5.10 . 1.1.5.11 1.1.5.12 1.1.6.1 S.2.3.14. P.1.1.62 S.1.1.52 P.1.1.60-61 P.1.4.15; 6.1.1.63 P.1.4.16; 6.1.1.64 S.1.65,66 5.1.1.62,61 S.1.1.68 S.1.1.68 5.1.1.69 6.1.1.70 JS.4.3.74, 6.1.1.71 5.1.1.73 S.1.74. 6.1.76; JS.4.3.104 C.5.1.113 S.1.77. 5.1.1.78 6.1.1.79 6.1.1.80 S.1.1.80 S.1.1.82 5.1.1.83 P.6.1.94. Var.4 Quoted by gifs on 2.4.82 (37744119) afe bhAgurirallApam vApyorupasargayoH / C.5.1.98 P. 6.1.89 Var. 2. S. 1.1.84 P. 6.1.89; Var. 6.1.1.85 S.1.1.85 $.1.1.89 $.1.1.90 1.1.6.2 1.1.6.3 1.1.6.4 1.1.6.5 1.1.6.6 1.1.6.7 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 paJcagranthI vyAkaraNam / 1.1.9.3 1.1.9.4 1.1.9.5 1.1.9.6. 1.1.9.7 1.1.9.8 1.1.9.9 1.1.9.10 1.1.9.11 1.1.10.1 1.1.10.2 1.1.10.3 1.1.10.4 1.1.10.5 1.1.10.6 1.1.10.7 1.1.10.8 1.1.10.9 1.1.10.10 1.1.10.11. 1.1.11.1. 1.1.11.2 1.1.11.3 1.1.11.4 1.1.11.5 1.1.11.6 1.1.11.7 1.1.11.8 1.1.11.9 1.1.11.10 1.1.12.1 1.1.12.2 1.1.12.3 1.1.12.4 1.1.12.5 1.1.12.6 1.1.12.7 1.1.12.8 1.1.12.9 1.1.12.10 1.1.12.11 1.1.13.1 1.1.13.2 1.1.13.3 1.1.13.4 1.1.13.5 1.1.13.6 S.1.1.91 S.1.1.92 S.1.1.93 S.1.1.86 S.1.1.87 S.1.1.88. 5.1.1.88 S.1.1.93 S.1.1.94 C. 5.1.68 S.5.1.68 P. 6.1.69; C.5.1.68 C.6.2.47 C.5.1. 121-120%; S.1.1.96 S.1.1.98-97 C. 5.1.123; 5.1.1.99 C.5.1.124 S.1.1.101. S.1.1.103 S.1.1.104 5.1.1.105 5.1.1.114 S.1.1.115 S.1.1.117 S.1.1.116 S.1.1.118 5.1.1.121 C. 6.4.146; S.1.1.122 S.1.1.120 S.1.1.123. S.1.1.124. S.1.1.126 1.1.13.7 1.1.13.8 1.1.13.9 1.1.13.10 1.1.13.11 1.1.13.12 1.1.13.13 1.1.14.1 1.1.14.2 1.1.14.3 1.1.14.4 1.1.14.5 1.1.14.6 1.1.14.7 1.1.14.8 1.1.14.9 1.1.14.10 1.1.14.11 1.1.14.12 1.1.15.1 1.1.15.2 1.1.15.3 1.1.15.4 1.1.15.5 1.1.15.6 1.1.15.7 1.1.15.8 1.1.15.9 1.1.15.10 1.1.16.1 1.1.16.2 1.1.16.3 1.1.16.4 1.1.16.5 1.1.16.6 1.1.16.7 1.1.16.8 1.1.16.9 1.1.17.1 1.1.17.2 1.1.17.3 1.1.17.4 1.1.17.5 1.1.17.6 1.1.17.7 1.1.17.8 5.1.1.146 5.1.1.146 S.1.1.145 S.1.1.106 S.1.1.107 S.1.1.109 S.1.1.152, 148 S.1.1.110 S.1.1.111 S.1.112 C.6.4.10; 5.1.1.113 C.6.4.5; 5.1.1.148 C.6.4.3; 5.1.1.150 C.6.4.2; 5.1.1.151 C.6.4.1. 5.1.1.152 C.6.4.20 C.6.3.98, 6.4.23 C.6.3.99 C.6.3.100; S.1.1.160 -S.1.153 S.1.154-155 S.1.1.154-155 S.1.1.155 5.1.1.157 S.1.1.158 S.1.1.158 S.1.1.162. S.1.1.161 S.1.1.163. S.1.1.164 S.1.1.165 S.1.1.166 S.1.1.170 S.1.169, 175 5.1.1.171. S.1.1.179 S.1.1.168 S.1.1.174 S.1.1.171 5.1.1.171 S.1.1.171 S.1.1.172 S.1.1.176 S.1.1.177 S.1.1.167 5.1.1.181 5.1.1.132 S.1.1.133 S.1.1.135. S.1.1.134 S.1.1.136 S.1.1.137 S.1.1.138 S.1.1.140 S.1.1.139 S.1.1.140 S.1.1.141 S.1.1.142 S.1.1.143. S.1.1.144 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIjIbIvI kI utpattigata padAnukramaNikA sUci 397 Adhyaya-I Pada-2. 1.2.1.1 1.2.1.2 1.2.1.3 1.2.1.4 1.2.1.5 1.2.4.13 1.2.4.14 1.2.4.15 1.2.4.16 1.2.5.1 1.2.5.2 1.2.5.3 1.2.5.4 1.2.5.5 1.2.5.6 1.2.5.7 1.2.6.1 1.2.6.2 1.2.6.3 1.2.6.4 1.2.6.5 1.2.6.6 1.2.6.7 1.2.6.8 1.2.7.1 S.1.2.1 5.1.2.2. 5.1.2.5. 5.1.2.7 p. 7.1.74; 5.1.2.8 C.5.4.30 5.1.2.9. C. 5.4.31 S.1.2.10 5.1.2.11 5.1.2.13 S.1.2.14 5.1.2.15 S.1.2.16 S.1.2.17 S.1.2.18 S.1.2.19 S.1.2.21 S.1.2.20 S.1.2.25 S.1.2.24 S.1.2.104 S.1.2.103 S.1.2.23 S.1.2.25 S.1.2.26 S.1.2.27 S.1.2.29 S.1.2.30 S.1.2.31 S.1.2.32 S.1.2.33-34 S.1.2.40 S.1.2.41 5.1.242 S.1.2.43 C.6.2.61 S.1.2.38 S.1.2.39 S.1.2.38 S.1.2.40 5.12.39 S.1.2.37 S.1.2.37 1.2.1.6 1.2.1.7 1.2.1.8 1.2.1.9 1.2.2.1 1.2.2.2 - 1.2.2.3 1.2.2.4 1.2.2.5 1.2.2.6 -1.2.2.7 1.2.2.8 1.2.2.9 1.2.2.10 : 1.2.2.11 1.2.2.12 1.2.2.13. 1.2.3.1 .1.2.3.2 1.2.3.3 1.2.3.4 - 1.2.3.5 ...1.2.3.6 ___ 1.2.3.7 1.2.3.8 1.2.3.9. 1.2.3.10 1.2.3.11 -1.2.4.1 1.2.4.2 1.2.4.3 1.2.4.4 1.2.4.5 1.2.4.6 1.2.4.7 1.2.4.8 1.2.4.9 1.2.4.10 1.2.4.11 1.2.4.12 1.2.7.2 1.2.7.3 1.2.7.4 S.1.2.50,53,55,54,58 S.1.2.49,53,55,54 S1.2.58 S1.2.57 S.4.2.243 S.4.2.244. S.4.2.245 5.4.2.246 5.4.2.248 S.4.2.240-241 S.4.2.240 S.4.2.247 S.4.2.238 5.4.2.239 5.4.2.249 S.4.2.250 S.4.2.251 S.4.2.251 S.4.2.238 Js. 5.4.42,41 S.1.2.65 Js. 5.4.44; S.1.2.65 Js. 5.4.45 Js. 5.4.48; S.4.2.220-221 Js. 5.4.92; S.1.2.62 C.6.4.52; Js. 5.4.50 C.6.4.53; Js. 5.4.51 C6.4.54; Js. 5.4.52 C. 6.4.51; J5.4.49 C.6.4.55-56 C6.4.56 C.6.4.57 C.6.4.58 C.6.4.98; 5.3.27; Js. 5.4.98%BS.4.1.149 C.6.4.88 S.4.2.237; Js 5.4.72 Js 5.4,61-62; S.4.2.235-236 Js. 5.4.54; S.4.2.228 S.4.1.157; 4.2.232 S.4.2.234. Js. 5.4.60 S.4.2.231 Js. 5.4.71; 8.4.2.219 Js. 5.4.97 1.2.7.5 1.2.8.1 1.2.8.2 1.2.8.3 1.2.8.4 1.2.8.5 1.2.8.6 1.2.8.7 1.2.8.8 1.2.9.1 1.2.9.2 1.2.9.3 1.2.9.4 1.2.9.5 1.2.9.6 1.2.9.7 1.2.10.1 1.2.10.2 1.2.10.3 / / / Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 paJcagranthI vyAkaraNam 1.2.10.4 1.2.10.5 1.2.10.6 1.2.10.7 1.2.10.8 1.2.11.1 1.2.11.2 1.2.11.3 1.2.11.4 1.2.11.5 1.2.11.6 1.2.11.7 1.2.11.8 1.2.11.9 1.2.11.10 1.2.12.1 1.2.12.2 1.2.12.3 1.2.12.4 1.2.12.5 1.2.12.6 1.2.12.7 1.2.12.8 1.2.12.9 1.2.12.10 1.2.12.11 1.2.12.12 1.2.13.1 1.2.13.2 1.2.13.3 1.2.13.4 1.2.13.5 1.2.13.6 1.2.13.7 1.2.13.8 1.2.13.9 1.2.13.10 1.2.13.11 1.2.14.1 1.2.14.2 1.2.14.3 1.2.14.4 1.2.14.5 1.2.14.6 1.2.14.7 1.2.14.8 1.2.14.9 1.2.14.10 Js. 5.4.95 Js. 5.4.96 S.4.2.222 P. 8.3.56 Js.5.4.77 (suSedhIH = suSAmAdi) S.1.2.68 S.1.2.67 S.1.2.70. Js. 5.3.111, 5.1.2.69 Js. 5.3.102 S.1.2.75 5.1.2.75 S.1.2.76 S.1.2.80 S.1.2.98 P. 8.2.62; S.1.2.88-89 S.1.2.140 S.1.2.71 Js. 5.4.138 S.1.2.90 5.1.2.87 S.1.2.85 5.1.2.84 S.1.2.86 P.8.3.13 S.1.2.91-92 P. 8.2.7 S.1.2.203 S.1.2.204 S.1.2.205 S.1.2.163 S.1.2.162 S.1.2.165 S.1.2.166 S.1.2.167 S.1.2.168 S.1.2.7172 S.1.2.173 S.1.2.175 S.1.2.171 P. 7.1.52 54 S.1.2.177 S.1.2.178 S.1.2.179 S.1.2.178 S.1.2.180 S.1.2.183 S.1.2.184 1.2.14.11 1.2.14.12 1.2.14.13 1.2.14.14 1.2.14.15 1.215.1 1.2.15.2 1.2.15.3 1.2.15.4 1.2.15.5 1.2.16.1 1.2.16.2 1.2.16.3 1.2.16.4 1.2.16.5 1.2.16.6 1.2.16.7 1.2.16.8 1.2.17.1 1.2.17.2 1.2.17.3 1.2.17.4 1.2.17.5 1.2.17.6 1.2.17.7 1.2.17.8 1.2.17.9 1.2.17.10 1.2.17.11 1.2.17.12 1.2.17.13 1.2.17.14 . 1.2.17.15 1.2.17.16 1.2.17.17 1.2.17.18 1.2.17.19 1.2.17.20 1.2.18.1 1.2.18.2 1.2.18.3 1.2.18.4 1.2.18.5 1.2.18.6 1.2.18.7 1.2.18.8 1.2.18.9 1.2.18.10 5.1.2.181 S.1.2.182 S.1.2.185 S.1.2.186 S.1.2.187 Js. 5.1.169; 5.1.2.188 Js. 5.170; S.1.2.189 . Js. 5.1.171; S.1.2.190 S.1.2.191 5.1.2.193 S.1.2.186,196. S.1.2.192 S.1.2.191 S.1.2.195 S.1.2.196.. S.1.2.197 S.1.2.199. S.1.2.200 5.1.2.201 S.1.2.202 S.1.2.203 S.1.2.204 S.1.2.205 S.1.2.206 S.1.2.211 5.1.2.207, 209, 210 S.1.2.208 C. 6.3.112 C.6.3.113 5.1.2.213 5.1.2.217 5.1.2.216 P. 8.1.15; S.2.3.11 S.1.2.119 S.1.2.106 S.1.2.120 5.1.2.108 S.1.2.109 S.1.2.110 S.1.2.111 S.1.2.113 S.1.2.112 S.1.2.114 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIjIbIvI kI utpattigata padAnukramaNikA sUci 399 1.2.18.11. 1.2.18.12 1.2.18.13 1.2.18.14 1.2.18.15 1.2.18.16 1.2.18.17 1.2.18.18 1.2.19.1 1.2.19.2 1.2.19.3 1.2.19.4 1.2.19.5 1.2.19.6 1.2.19.7 1.2.19.8 - 1.2.19.9 1.2.19.10 1.2.20.1 1.2.20.2 1.2.20.3 1.2.20.4 1.2.20.5 . 1.2.20.6 1.2.20.7 1.2.20.8 1.2.10.9 1.2.10.10 1.2.20.11 1.2.21.1. . ..1.2.21.2 1.2.21.3. 1.2.21.4 1.2.21.5 2.133 . 5.1.2.107 1.2.21.6 C.5.4.42; S.1.2.116 . 1.2.21.7 S.1.2.117 1.2.21.8 5.1.2.118 1.2.21.9 S.1.2.119 1.2.21.10 S.1.2.121 1.2.21.11 P. 8.2.8 1.2.21.12 P.8.2.8 Var.2 1.2.22.1 S.1.2.121 1.2.22.2 S.1.2.127 1.2.22.3 S.1.2.128 1.2.22.4 3.1.2.130 S.1.2.131 1.2.22.5 S.1.2.132 1.2.22.6 S.1.2.133 1.2.22.7 5.1.2.134; 5.1.2.135 1.2.22.8 S.1.2.136 1.2.22.9 S.1.2.137 1.2.22.10 S.1.2.141 1.2.23.1 S.1.2.141 1.2.23.2 S.1.2.141 1.2.23.3 S.1.2.143 1.2.23.4 S.1.2.144 1.2.23.5 5.1.2.146 1.2.23.6 S.1.2.147 1.2.23.7 S.1.2.148 1.2.23.8 S.1.2.148 1.2.23.9 S.1.2.151 S.1.2.149 1.2.23.10 S.1.2.149 1.2.23.11 S.1.2.150 1.2.23.12 S.1.2.219 1.2.23.13 S.1.2.220 1.2.23.14 5.1.2.221 Adhyaya-I Pada-3 5.1.2.221 S.1.2.223 S.1.2.222 S.1.2.152 S.1.2.152 S.1.2.153 S.1.2.156 S.1.2.158 S.1.2.159 S.1.2.160 P.2.4.71 S.2.1.20 (ti = samAsa) S.2.4.108 S.2.4.109 S.2.4.113 S.2.4.110 S.2.4.111 S.2.4.114 S.2.4.115 S.2.4.108 S.2.4.117 S.2.4.118 S.2.4.121 C.4.3.95 Js. 1.2.187; S.1.3.95 Js. 1.2.188; S.1.3.96 J. 1.2.186%; Kas 1.2.56 Var; 5.1..94 P. 1.2.51 C.6.2.98 S.1.2.70; C. 6.3.103 1.3.1.1 1.3.1.2 1.3.1.3 1.3.1.4 1.3.1.5 1.3.1.6 1.3.1.7 1.3.2.1 1.3.2.2 , 1.3.2.3 '. 1.3.2.4 1.3.2.5 Js. 3.1.2; C.2.1.1 S.1.3.100 S.1.3.153 S.1.3.152 C 2.1.43, 54 5.1.3.101 S.1.3.106 S.1.3.107 S.1.3.110 S.1.3.111 S.1.3.113 S.1.3.112 S.1. 3. 113 1.3.2.6 1.3.2.7 1.3.2.8 1.3.2.9 1.3.3.1 1.3.3.2 1.3.3.3 1.3.3.4 1.3.3.5 1.3.3.6 1.3.3.7 1.3.3.8 5.1.3.113 S.1.3.114 S.1.3.115 S.1.3.121; C. 2.1.45 C2.1.44; S.1.3.118 C.2.1.47; S.1.3.118 C.2.1.47S.1.3. 118 S.1.3. 119 S.1.3. 120 5.1. 3.137 S.1.3.124 S.1.3. 122 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 800 paJcagranthI vyAkaraNam 1.3.3.9 1.3.3.10 1.3.4.1 1.3.4.2 1.3.4.3 1.3.5.3 1.3.5.4 1.3.5.5 1.3.5.6 1.3.5.7 1.3.5.8 1.3.4.4 1.3.4.5 S.1.3.123 5.1.3.126 S.1.3.127 C. 2.1.51 6.1.3.131, 132, 129, 192, 193 S.1.3.133 S.1.3.135, 143, 144, 148, 149, 140 $.1.3.153, 158, 156 5.1.3.176, 183, 180, 179, 178 P. 2.3.50; C.2.1.95 S.1.3.172 C. 2.1.68; 6.1.3.128 C.2.1.93 C. 2.2.84; S.1.3.4 C. 2.3.85; 6.1.3.5 S.1.3.13 S.1.3.12 5.1.3. 12 S.1.3.11 5.1.3. 14 5.1.3.72, 73, 74, 75, 76 S.1.3.77-78 5.1.3.80 S.1.3.81 6.1.3.82 5.1.3.81 S.1.3.83 S.1.3.85 5.1.3.84 S.1.3.86 6.1.3.91 6.1.3.89 1.3.4.6 1.3.4.7 1.3.6.1 1.3.6.2 1.3.6.3 1.3.6.4 1.3.6.5 1.3.6.6 1.3.6.7 1.3.6.8 1.3.7.1 1.3.7.2 1.3.7.3 1.3.4.8 1.3.4.9 1.3.4.10 1.3.4.11 1.3.5.1 1.3.5.2 Adhyaya-I Pada-4 1.4.1.1 1.4.4.4 1.4.4.5 1.4.4.6 1.4.5.1 6.2.1.104, 102, 103, 96, C. 2. 2. 50, 59, Kas 2.4.3.6.7 S.2.4.12 Kas $.4.106 Kas 5.4.77 5.2.1.160, 160-163, 190, 208, 214, 183, 201, 214, 137 P. 2.2.29; Js.1.3.97; S.2.1.80, 81, 87, 88, 89, 84, 85, 86, 83 S.2.1.92 S.2. 1.93 5.2. 1.1 6.2. 1.2. S.2.1.6 S.2. 1.24 S.2. 1.20 S.2. 1.22, 21 P. 2.2.19-22 C. 2. 2.16 S.2. 1.29 S.2.1.38 P. 2.2.8-9 P 2.1.37 P. 2.1.30 P 2.1.36 P. 2.1.40 P. 2.1.49; 6.2. 1.58 S.2.1.60 S.2.1.61 S.2.1.61 S.2.1.106; JS. 1.4.84; Kas 2.4.8 1.4.1.2 1.4.1.3 1.4.1.4 1.4.1.5 1.4.1:6 1.4.2.1 1.4.2.2 1.4.2.3 1.4.2.4 1.4.2.5 1.4.2.6 1.4.2.7 1.4.3.1 1.4.3.2 1.4.3.3 1.4.3.4 1.4.3.5 1.4.3.6 1.4.3.7 1.4.4.1 1.4.4.2 1.4.4.3 . 1.4.5.2 1.4.5.3 1.4.5.4 1.4.5.5 1.4.5.6 1.4.5.7 1.4.5.8 1.4.5.9 1.4.6.1 1.4.6.2 1.4.6.3 1.4.6.4 1.4.6.5 1.4.6.6 1.4.7.1 1.4.7.2 1.4.7.3 1.4.7.4 S.2.1.162 5.2.163-164 5.2.1.165 S.2.1.166 5.2.1.167 6.2.1.169 S.2.1.168 5.2.1.170 5.2.1.171 S.2.1.172 5.2.1.158 5.2.1.173,183 5.2.1.174 S.2.1.176 5.2.1.77 S.2.1.178 S.2.1.179-180 S.2.1.181 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIjIbIvI kI utpattigata padAnukramaNikA sUci 401 1.4.7.5 1.4.7.6 1.4.7.7 1.4.8.1 1.4.8.2 1.4.8.3 1.4.8.4 1.4.8.5 1.4.8.6 1.4.8.7 1.4.9.1 1.4.9.2 1.4.9.3 6.2.1.182 1.4.112 S.2.1.125, 184 1.4.11.3 C. 4.4.56; 6.2.1.126 1.4.11.4 C. 4.4.53; 6.2.1.126 1.4.11.5 C. 4.4.54 6.2.1.127 1.4.11.6 S.2.1.184 1.4.11.7 S.2.1.185 1.4.11.8 S.2. 1.186 1.4.12.1 S.2. 1.192 1.4.12.2 S.2. 1.189 1.4.12.3 6.2. 1.190 1.4.12.4 Kas 5.4.116; 5.2.1.191 .1.4.12.5 Kas - 5.4.116 Var. 1.4.12.6 S.2.1.194 1.4.12.7 5.2. 1.196-197 1.4.12.8 5.2.1.198 1.4.12.9 Kas 5.4.121; 6.2.1.196 1.2.12.10 5.2. 1.199 6.2.1.200 S.2. 1.202 1.4.13.1 * 5.2. 1. 203 1.4.13.2 S.2.1.204 1.4.13.3 6.2.1.205 1.4.13.4 S.2.1.206 1.4.13.5 S.3. 3.163 1.4.13.6 Kas 5.4.138; 6.2.1.207 Kas 5.4.139 S.2.1.207 1.4.13.7 S.2.1.208 6.2.1.209 S.2.1.211,210 5.2.1.2.223 6.2.1.222 S.2.1.213-214 S.2.1.212 5.2.1.218 5.2.1.219 S.2.1.221 S.4.4.59 S.2.1.216 6.2.1.217 Kas 5.4.133 C 4.4.140; S..1.226 S.2.1.227-228 S.2.1.229, 131; 130, 134, 133, 132, Jm 4.2.156 6.2.1.188 6.2.1.18 5.2.1.135 S.2.1.136 5.2.1.139-148, 183 S.2.1.150,151, Kas 5.4.107, 156, 144, 157, 153, 154 S.2.2.1 1.4.9.4 1.4.9.5 1.4.9.6 1.4.9.7 1.4.9.8 1.4.10.1 1.4.10.2 1.4.10.3 1:4.10.4 1.4.10.5 1.4.10.6 1.4.10.7 1.4.10.8 1.4.11.1 . Adhyaya-II Pada-1 2.1.1.1 2.1.3.1 2.1.3.2 2.1.3.3 2.1.3.4 2.1.3.5 2.1.3.6 2.1.1.2 2.1.1.3 2.1.1.4 2.1.1.5 2.1.1.6 2.1.2.1 Kas 6.3.1, 21, 23, 9, 18 Var; $.2.2.3.6.21, 5, 8, 2, 22-24, 28, 12. S.2.2.29 S.2. 2.30 S.2. 2.32 Kas 6.2.26 Var. S.2.2.33 S.2.2.34-35; Kas 6.2.28 Var. S.2.2.36 5.2.2.37 6.2.2.38 5.2.2.41, 43, 44; Kas 6.3.34; C. 5.2.33, 30 S.2.3.40 S.2.2.41 Kas 6.3.39; 5.2.2.48 S.2.2.49-50 S.2.2.47 S.2.2.40 S.2.2.45 Kas 6.3.43,99; C 5.1.42 S.2.2.52, 57,58 C. 5. 2.43 6.2. 2.82 Kas 6.3.110; 5.1. 2.142 Kas 6.3.109; 6.2.2.140 Kas 6.3.99; 6.2.2.57 5.2.2.58 5.2. 2.59 Kas 6.3.97; C 5.2.113; 5.2.2 .138 Kas 3.1.125; 6.2. 2.68 6.2. 2.69 2.1.3.7 2.1.4.1 2.1.4.2 2.1.4.3 2.1.4.4 2.1.4.5 2.1.4.6 2.1.4.7 2.1.2.2 2.1.2.3 2.1.2.4 2.1.2.5 2.1.2.6 2.1.2.7 2.1.4.8 2.1.4.9 4.-43 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 paJcagranthI vyAkaraNam 2.1.4.10 2.1.4.11 2.1.4.12 2.1.4.34 2.1.4.35 2.1.5.1 2.1.5.2 2.1.5.3 2.1.5.4 2.1.5.5 2.1.5.6 2.1.5.7 2.1.4.13 2.1.4.14 2.1.4.15 2.1.4.16 2.1.4.17 2.1.6.1 2.1.6.2 2.1.6.3 2.1.4.18 2.1.4.19 2.1.4.20 2.1.4.21 2.1.4.22 2.1.4.23 2.1.4.24 2.1.4.25 2.1.4.26 S.2. 2.70 6.2. 2.71 Kas 6.3. 75 76 109, 110; C 5. 2.114-115; 5.2.2.56 172, 81 Kas 3.1.134; 3.3.117; 4.2.80; 6.1.2.49; 3.3.148 Kas 6.1.14; 6.2.2.116; 3.3.111 Kas 6.1.14; 6.2.2.115 Kas 6.1.13; 6.2.2.117 Kas 6.3.101-102 6.2. 2.118-120 Kas 6.3.103; C 5.2.121 S.2.2.118, 123 Kas 6.3.101; 6.2.2.123 Kas 6.3.107; 5.2.2.124 Kas 6.3.46; $.2.2.104 S2.2.105 5.2.2.106 S.2.2.87 Kas 6.3.125; 6.2. 2. 93, 94, 102 S.2.2.93 5.2.2.102 S.2.2.103 5.2.2.64 S.2.2.64 S.2.2.61 S.2.2.63 2.1.6.4 2.1.6.5 2.1.6.6 2.1.7.1 2.1.7.2 2.1.7.3 S.2.2.111 S.2.2.112 S.2.2.111 . S.2.2.114 S.2.2.109 S.2.2.107 S.2.2.107 S.2.2.108 Kas 6.3.92; C 5.2.109 S.2. 2. 65 S.2.2.66 S.2.2.67. Kas. 6.3. 123 124; 6.2.2.90, 92, 95, 88, 89, 95, 91, 85 S.2.2.83-84 S.2.2.80 S.2.2.80. S.2.2.78 S.2.2.78,77 Kas 6. 3. 58-60; 5.2.2.133, 135 Kas 6.3.57; 6.2.2.136 5.2.2.42-43 S.2.3.44 5.2.2.125-126 5.2.2.125 6.2.2.126-128 5.2.2.129 5:2.2.130 S.2.2.131 2.1.4.27 2.1.4.28 2.1.4.29 2.1.4.30 2.1.4.31 2.1.4.32 2.1.4.33 2.1.7.4 2.1.7.5 2.1.7.6 2.1.7.7 2.1.7.8 2.1.7.9 2.1.7.10 2.1.7.11 2.1.7.12 Adhyaya-II Pada-2 2.2.2.1 : 2.2.1.1. 2.2.1.2 2.2.1.3 S.2.3.1 Kas 8. 1. 4, 5, 11, 10, 12. 13. 14; 5.2.3.8, 2, 5, 4, 7, 16, 13 Kas 8.2.94, 87, 15, 100, 108, 106, 107; S.2.2.17; 2.3.22 19 21, 26, 19, 20, 1, 27, 29, 30 Kas 5.3.64; 6.2.3.45-46 5.2.3.47 S.2.3.48 S.2.3.51 2.2.2.2 2.2.2.3 2.2.2.4 2.2.2.5 2.2.2.6 Kas 6.4.156, 157; 6.2. 3. 56, 52, 53, 54. 5.2.3.55 5.2.3. 54 S.2.3. 55 5.2. 3. 57 Kas 6.4.163; 6.2.3.45, 58 S.2.3.57 Kas 6.4.163 S.2.3.69 5.2. 3.61 Kas 6.4.144; 6.2.3.69, 70, 71, 68, 63, 65 2.2.1.4 2.2.1.5 2.2.1.6 2.2.1.7 2.2.2.7 2.2.2.8 2.2.2.9 2.2.2.10 2.2.2.11 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIjIbIvI kI utpattigata padAnukramaNikA sUci 403 - 2.2.3.1 2.2.3.2 2.2.3.3 2.2.3.4 2.2.3.5 2.2.3.6 2.2.3.7 2.2.3.8 2.2.3.9 2.2.3.10 2.2.3.11 2.2.4.1 2.2.4.2 2.2.4.3 2.2.4.4 Kas 7.1.2; 6.2.3.31 Kas 7.2.115; 6.2.3.84 S.2.3.85 S.2.3.83 Kas 7.3.3; 6.2.3.87 Kas 7.3.6-7; 6.2. 3. 88 89 90-93 S.2.3.94 S.2.3.95 S.2.3.96 S.2.3. 97 5.2. 3.98 Kas. 7.3.15; 6.2.3.99100 S.2. 3.99 S.2.3.100 Kas 7.3.26-27; S.2.3.101 5.2. 3.102 S.2.3.104 $2.3.104 S.2.3.105 Kas.7.3.20; 6.2.3.108, 107 S.2.3.105 2.2.4.5 5.2. 3.74; Kas 6.4.148 2.2.5.1 Kas 6.4.145 5.2.3.75 2.2.5.2 S.2.3.76 2.2.5.3 S.2.3.78 2.2.5.4 S.2.3.79 2.2.6.1 6.2.4.119 2.2.6.2 5.2.4.121 C. 2.4.119 Js. 3.1.108; 2.2.6.3 6.2.4.122 2.2.6.4 S.2.4.123-124 2.2.6.5 6.2.4.125, 127 2.2.6.6 6.2.4.126 . 2.2.6.7 5.2.4.125; C 2.4.121 2.2.7.1 5.2.4.124; C 2.4.123 Kas 5.2.56; 6.2.3.73 2.2.7.2 Kas 6.4.149 Var.; 2.2.7.3 2:3.113 2.2.7.4 Kas 6.4.149 Var.; 2.3.113 2.2.7.5 5.2.3.81 2.2.7.6 6.2.3.82 2.2.8.1 S.2.3.36 2.2.8.2 $2.3.112 2.2.8.3 Kas 7.3.51; 5.2.3.33 S.2.3.32 2.2.8.4 S.2.3.31 Adhyaya-II Pada-3 Kas 5.4.38; 5.1.24 Var; 2.3.2.5 5.3.4.132, 133, 134 2.3.2.6 S.3.4.102, 99 2.3.3.1 5.3.4.100-101 2.3.3.2 $.3.4.103 2.3.3.3 5.3.4.104 2.3.3.4 Kas 5.4.21; 5.3.4.67 5.3.4.69 2.3.3.5 Kas 5.3.47; $.3.4.70 2.3.3.6 Kas 4.2.36 Var. 24, 5, 2.3.3.7 2.29 Var., 122, 28,29- 2.3.3.8 30 33 32 25 Var. 2.3.3.9 5.2.4.185-86; 3.3.47, 2.3.3.10 48, 30, 50,51, 49, 106, 2.3.3.11 123-124, 128-30 2.3.4.1 Kas 5.3.55; 5.3.4.71 2.3.4.2 5.3.4.72 2.3.4.3 5.3.4.73 2.3.4.4 Kas 5.3.58; $.3.4.75 2.3.4.5 5.3.4.121 2.3.4.6 2.2.4.6 2.2.4.7 2.2.4.8 2.2.4.9 2.2.4.10 2.2.4.11 2.2.4.12 2.3.1.1 2.2.1.2 2.3.1.3 2.3.1.4 2.3.1.5 2.3.1.6 2.3.1.7 2.3.1.8 2.3.1.9 Kas 5.3.93; 6.3.4.108 Kas 5.3.93 6.3.4.107 Kas 5.3.92; 5.3.4.105 6.3.4.107 S.3.4.105 Kas 5.3.73, 85; 5.3.4.82, 86 6.3. 4.83 5.3.4.82 6.3.4.83 Ka 5.3.72; 6.3.4.84 $.3.4.85 Kas 5.3.71 Var. Kas 5.3.72-73 5.3.4.87 $.3.4.88 6.3.4.88 5.3.4.88 S.3.4.93 S.3.4.95 2.3.1.10 2.3.2.1 2.3.2.2 2.3.2.3 2.3.2.4 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 808 paJcagranthI vyAkaraNam 2.3.4.7 2.3.4.8 2.3.4.9 2.3.4.10 2.3.5.1 2.3.5.2 2.3.5.3 2.3.5.4 2.3.5.5 2.3.5.6 2.3.5.7 2.3.6.1 2.3.6.2 2.3.6.3 2.3.6.4 2.3.6.5 2.3.6.6 2.3.6.7 2.3.6.8 2.3.10.6 2.3.10.7 2.3.10.8 2.3.11.1 2.3.11.2 2.3.11.3 2.3.11.4 2.3.11.5 2.3.11.6 2.3.11.7 2.3.11.8 2.3.11.9 2.3.11.10 2.3.12.1 2.3.12.2 2.3.12.3 2.3.12.4 2.3.12.5 2.3.12.6 2.3.12.7 2.3.13.1 2.3.13.2 2.3.13.3 2.3.13.4 2.3.13.5 C. 4.3.64; 6.3.4.96 5.3.4.90 S.3.4.92 S.3.4.94 S.3.4.89 S.3.4.91 Kas 5.4.18; 6.3.4.33 5.3.4.34 5.3.4.32 Kas 5.4.20; $.3.4.35 Kas 5.3.27; 5.3.4.36 S.3.4.43 S.3.4.44 S.3.4.45 S.3.4.38 5.3.4.39 5.3.4.37 6.3.4.47 5.3.4.42, 40, 23, 19, 22, 21, 20, 24 Kas 5.4. 42-43; 5.2.2.46; C. 4.4.1 5.3.4.64 S.3.4.65 6.3.4.66 Kas 5.4.8; $.2-1, 138 S.3.4.2 6.3.4.3 5.3.4.3 Kas 5.4.48; $.3.4.4 Kas 5.4.49; 6.3.4.5 S.3.4.8 S.3.4.9 5.3.1.179-180 5.3.1.181 C 4.3.5-6; 6.3.4.11 C 4.3.7; $.3.4.12 S.3.4.7 S.3.4.15 5.3.4.14 5.3.4.18 S.3.4.24 5.3.4.25 5.3.4.29 5.3.4.27 S.3.4.31 5.3.3.179 Kas 5.4.3; C 4.3.27 S.3.4.78 5.3.4.77 6.3.4.76 S.3.4.77 S.3.4.118-119 S.3.4.117 S.3.4.111 6.3.3.37 5.3.3.38; C 4.3.80 5.3.3.43 6.3.3.39 5.3.3.42 5.3.3.41 S.3.3.46 5.3.3.44 5.3.4.141 Kas 5.3.113; 6.3.4.142 Kas 5.3.114; 6.3.4.143 Kas 5. 3.115; $.3.4.145 Kas 5.3.116; 6.3.4.145 Kas 5.3.114; $.3.4.144 Kas 5.3.114; $.3.4.143 S.2.4.18-19 Kas 4.1.168; 6.2.4.98 Kas4.1.168 Var. S.2.4.98 Kas 4.1.173; 6.2.4.100 2.3.6.9 2.3.13.6 101 2.3.7.1 2.3.7.2 2.3.7.3 2.3.7.4 2.3.7.5 2.3.8.1 2.3.8.2 2.3.8.3 2.3.8.4 2.3.4.5 2.3.8.6 2.3.8.7 2.3.8.8 2.3.8.9 2.3.9.1 2.3.9.2 2.3.9.3 2.3.9.4 2.3.9.5 2.3.9.6 2.3.9.7 2.3.10.1 2.3.10.2 2.3.10.3 2.3.10.4 2.3.10.5 2.3.13.7 2.3.13.8 2.3.14.1 2.3.14.2 2.3.14.3 2.3.14.4 2.3.14.5 Kas 4.1.171; Var. 6.2. 4.103 Kas 4.1.172; 6.2.4.80 Kas 4.1.175; 6.2.4.104 Kas 4.1.176; 6.2.4.105 S.2.4.46 S.2.4.46 Kas 4.1.113-114; S.2.4.46 52,48 47, 53, 31, 51, 54. S.2.4.54, 82, 26, 27, 63 5.2.4.73 S.2.4.73 S.2.4.72 C 2.4.93 S.2.4.71-72 S.2.4.94 S.2.4.90 S.2.4.91 5.2.4.90 2.3.14.6 2.3.14.7 2.3.14.8 2.3.14.9 2.3.14.10 2.3.15.1 2.3.15.2 2.3.15.3 2.3.15.4 2.3.15.5 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIjIbIvI kI utpattigata padAnukramaNikA sUci 405 2.3.15.6 2.3.15.7 2.3.15.8 2.3.15.9 2.3.15.10 2.3.15.11 2.2.15.12 2.3.15.13 2.3.15.14 - 2.3.16.1 S.2.4.91 2.3.16.5 S.2.4.93 2.3.16.6 S.2.4.74 2.3.16.7 6.2.4.64 S.2.4.77 2.3.16.8 6.2.4.65 2.3.16.9 S.2.4.67 2.3.16.10 S.2.4.67 2.3.17.1 S.2.4.68 2.3.17.2 Kas 4.1.156; 6.2.4.83, 2.3.17.3 88, 84, 85 2.3.17.4 Kas 4.1.166 Kas 4.1.163 2.3.17.5 Kas 4.1.165, 164 2.3.17.6 Kas 4.1.167 Kas C 2.4.79; 6.2.4.75 Kas 4.1.147; C 2.4.79; S.2.4.75 C 2.4.80; 6.2.4.76 C 2.4.81 C 2.4.82 C 2.4.82; 5.2.4.77 C 2.4.83 6.2.4.77 C 2.4.35 6.2.4.32 C. 2.4.33, 24, 31, 22; S.2, 4, 31, 38, 43, 30 5.2.4.40-41 5.2.4.41 2.3.16.2 2.3.16.3 2.3.16.4 : Adhyaya-II Pada-4 2.4.4.8 2.4.4.9 2.4.5.1 2.4.5.2 2.4.5.3 2.4.5.4 2.4.5.5 2.4.5.6 2.4.5.7 2.4.5.8 2.4.5.9 2.4.5.10 2.4.5.11 . 2.4.1.1 2.4.1.2 2.4.1.3 2.4.1.4 2.4.1.5 2.4.1.6 2.4.1.7 2.4.1.8 2.4.1.9 2.4.2.1 2.4.2.2 2.4.2.3 2.4.2.4 2.4.2.5 * 2.4.2.6 2.4.2.7 2.4.3.1 2.4.3.2 2.4.3.3 2.4.3.4 2.4.3.5 2.4.3.6 2.4.3.7 2.4.4.1 2.4.4.2 2.4.4.3 2.4.4.4 2.4.4.5 -2.4.4.6 2.4.4.7 S.2.4.4 6.2.4.3 5.2.4.15 5.2.4.5 5.2.4.6 5.2.4.13 5.2.4.14 S.2.4.12, 9 S.2.4.10 S.2.4.7 Kas 4.2.33; 6.2.4.8 5.2.4.16 S.2.4.17 Kas 4.2.37; $.2.4.128 Kas 4.2.48; 6.2.4.137 Kas 4.2.38; 6.2.4.128 5.2.4.132 Kas 5.1.10; S.2.4.145 S.2.4.146 S.2.4.147 5.2.4.149 Kas 4.3.136, 152, 153 C 3.3.106-107 S.2.4.167 Kas 4.3.137; 5.3.1.47 6.2.4.157 5.2.4.159 S.2.4.158 5.2.4.150 S.2.4.151 S.2.4.141, 139, 140, 154 Kas 4.3.155; 6.2.4.156 S.2.4.160 5.2.4.154 S.2.4.155 6.2.4.162 5.2.4.163 S.2.4.170. 169, 171, 172 6.2.4.188 5.2.4.190, 189, 191 5.2.4.192 5.2.4.193-194 Kas 4.2.71-78, 79; 6.2. 4. 194 5.2.4.199 S.2.4.198 Kas 4.2.80, 81, 82, 77, 87; 6.2.4.202 Kas 4.2.21; 6.2.4.203 S.2.4.205, 204 S.2.4.212 S.2.4.206 5.2.4.211 S.2.4.207 S.2.4.209 S.2.4.208 5.2.4.210 5.2.4.212 6.2.4.214 2.4.6.1 2.4.6.2 2.4.6.3 2.4.6.4 2.4.6.5 2.4.6.6 2.4.6.7 2.4.6.8 2.4.6.9 2.4.7.1 2.4.7.2 2.4.7.3 2.4.7.4 2.4.7.5 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 paJcagranthI vyAkaraNam 2.4.7.6 2.4.7.7 2.4.8.1 2.4.8.2 2.4.8.3 2.4.8.4 2.4.8.5 2.4.8.6 2.4.9.1 2.4.9.2 2.4.9.3 2.4.10.7 2.4.11.1 2.4.11.2 2.4.11.3 2.4.11.4 2.4.11.5 2.4.11.6 2.4.11.7 Kas 4.2.35; 6.2.4.213 Kas 4.2.35 Var. Kas 4.2.56; 6.2.4.216 Kas 2.4.55; S.2.4.215 5.2.4.217 6.2.4.219 6.2.4.220 S.2.4.223 5.2.4.222 S.2.2.4.221 Kas 4.2.10; C 3.1.10; 6.2.4.233 Kas 4.2.11; 5.2.4.234 S.2.4.225 S.2.4.227 6.2.4.229 S.2.4.230 Kas 4.2.9 Kas 4.2.13 Kas 4.3.101; 6.2.4.183 Kas 4.3.102; 6.2.4.184 Kas 4.3.102; 5.3.1.172 Kas 4.3.109; 5.3.1.173 2.4.11.8 2.4.11.9 2.4.12.1 2.4.12.2 2.4.12.3 2.4.12.4 Kas 4.3.107; 6.3.1.171. Kas 4.3.108, Var. Kas 4.3.106; 6.3.1.174 Kas 4.3.102 Kas 4.3.105; 6.3.1.175 Kas 4.3.133 Kas 4.2.59; JS. 3.2.72 C 3.1.37; 3.3.69 Kas 4.2.60, 61; C 3.1.38; 6.2.4.177, 176 . 175, 179 5.2.4.178 C 3.1.41; $.2.4.183 5.2.4.181 Kas 4.2.14; 6.2.4.235 Kas 4.2.15; 6.2.4.236 . Kas 4.2.16; C 3.1.14; S.2.4. 237 Kas 4.2.17; C 3.1.15; 5.2.4.238 Kas 4.2.18; C 3. 1.16 Kas 4.2.19; JS. 3.2.21 Kas 4.2.20; C 3. 1.17 2.4.9.4 2.4.9.5 2.4.9.6 2.4.9.7 2.4.9.8 2.4.10.1 2.4.10.2 2.4.10.3 2.4.10.4 2.4.10.5 2.4.10.6 2.4.12.5 2.4.12.6 2.4.12.7 2.4.12.8 Adhyaya-III Pada-1 3.1.1.1 3.1.1.2 3.1.1.3 3.1.1.4 3.1.1.5 3.1.1.6 3.1.1.7 3.1.1.8 3.1.1.9 3.1.1.10 3.1.1.11 3.1.1.12 C.3.2.1; Js. 3.2.99; 3.1.2.4 S.2.4.239 3.1.2.5 C 3.2.2; 6.3.1.1 3.1.2.6 C 3.2.3; 6.3.1.2 3.1.2.7 C. 3.2.7; 1 $.3.1.7 3.1.3.1 C 3.2.13; 6.3.1.8 3.1.3.2 C 3.1.17; 6.3.1.16 3.1.3.3 C 3.2.19; 6.3.1.17 C. 3.2.19; JS. 3.2.117; 5.3.1.18 5.3.1.61 3.1.3.4 6.3.1.58 3.1.3.5 5.3.1.58 Kas 4.3.72, 67, 95; 5.3.1.59, 60 67, 66, 69, 3.1.3.6 62, 72, 24, 12, 13, 32, 49, 33, 61, 64, 65, 127, 3.1.3.7 125, 126, 131, 132, 3.1.3.8 133, 134, 192, 193 3.1.4.1 Kas 4.3.5; 6.3.1.62 3.1.4.2 Kas 4.2.99; 6.3.1.14. 3.1.4.3 S.3.1.15 3.1.4.4 S.3.1.81, 82, 50 Kas 4.3.8 5.3.1.48 5.3.1.48 Kas 4.3.10; 6.3. 1.79 Kas 4.3:7; $.3.1.3 Kas 4.3.73; 4.2.110, 209, 6.3. 1.20, 22, 23, 77, 94, 87, 35, 120, 136 Kas 4.2.97; 6.3.1.1 Kas 4.3.138, 131, 142, 141, 145; 5.3.1.50, 51, 53, 156, 187, 189 Kas 4.3.23, Var.; 5.3.1.1 S.3.1.80 S.3.1.80 5.3.1.7 6.3.1.1 Kas 4.3.2; 6.3.1.57 Kas 4.3.3.; $.3.1.57 3.1.2.1 3.1.2.2 3.1.2.3 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIjIbIvI kI utpattigata padAnukramaNikA sUci 8019 3.1.4.5 3.1.4.6 3.1.4.7 3.1.5.1 3.1.5.2 3.1.5.3 3.1.5.4 3.1.5.5 3.1.5.6 3.1.5.7 3.1.5.8 90, 3.1.6.1 3.1.6.2 3.1.6.3 3.1.6.4 3.1.6.5 3.1.6.6 3.1.6.7 3.1.7.1 C 3.2.5; Js. 3.2.104; 3.1.8.8 S.3.1.4. 3.1.8.9 5.3.1.31 3.1.8.10 Kas 4.2.116; 6.3.1.29 3.1.8.11 Kas 4.2.127, 121, 3.1.8.12 4.3.118, 44, 95, 99, 3.1.8.13 131, 49, 50, 48; C. 3.2.41; 6.3.1.38, 39, 3.1.8.14 40, 41, 42, 43, 44, 46, 3.1.8.15 45, 184, 103, 159, 156, 3.1.9.1 158, 107, 174. 3.1.9.2 Kas 4.3.23; 6.3.1.74 3.1.9.3 5.3.1.73 3.1.9.4 S.3.1.75 3.1.9.5 5.3.1.78 3.1.9.6 S.3.1.89 3.1.9.7 Kas 4.3.25; $.3.1.88 3.1.9.8 Kas 4.3.28, 27, 8 Var. 3.1.10.1 5.3.1.92, 98, 96, 95, 3.1.10.2 Kas 4.3.38; 6.3.1.84 3.1.10.3 5.3.1.102 3.1.10.4 Kas 4.3.47; 6.3.1.106 3.1.10.5 Kas 4.3.51; 5.3.1.110 3.1.10.6 Kas 4.4.100; $.3.2.198 3.1.10.7 Kas 4.4.110; 5.3.2.199 3.1.11.1 4.98, 5.3.2.198 3.1.11.2 Kas 4.4.99, 43, 98, 3.1.11.3 5.2.64; 5.3.2.200-201 3.1.11.4 Kas 5.2.35 Kas 4.3.53; 6.3.1.112 3.1.11.5 Kas 4.3.54, 71; 3.1.12.1 5.3.1.113 3.1.12.2 Kas 4.3.63; 5.3.1.117 3.1.12.3 5.3.1.117 3.1.12.4 Kas 4.3.60 Var; 3.1.12.5 5.3.1.114 3.1.12.6 Kas 4.3.60; 5.3.1.128 3.1.12.7 S.3.1.83 Kas 4.3.59; 6.3.1.124, 3.1.12.8 122 Kas 4.3.66; 6.3.1.130 Kas 4.3.74; $.3.1.158 Kas 4.3.78; $.3.1.161 3.1.12.9 S.3.1.161 5.3.1.165 3.1.12.10 5.3.1.160 5.3.1.164 3.1.13.1 S.3.1.166 5.3.1.182 5.3.1.183 S.3.1.186 Kas 4.3.87; $.3.1.187 Kas 4.3.87 Var; 5.3.1.187 Vr. S.3.1.190, 191 Kas 4.3.86; 5.3.1.191 Kas 4.3.8.52; 5.3.1.111 Kas 4.3.89; 5.3.1.197 Kas 4.3.90; 5.3.1.198 Kas 4.3.91; 5.3.1.199. Kas 4.3.94; 5.3.1.201 Kas 4.3.92; 5.3.1.201 Kas 4.3.94; $.3.1.200 Kas 4.3.95; $.3.1.192 Kas 4.3.100; JS. 3.3.84; 5.3.1.196 5.3.1.152 Kas 4.3.129; 5.3.1.151 Kas 4.3.120; 6.3.1.137 Kas 5.2.19; $.3.3.31 Kas 5.2.1; 6.3.3.25 Kas 5.2.3; 5.3.3.27 Kas 5.2.29 Var;6.3.3.24 Kas 5.2.2; 5.3.3.26 Kas 4.4.97; 5.3.3.32 Kas 4.3.125; 5.3.1.147148 Kas 4.3.65; $.3.1.129 Kas 4.4.81; $.3.2.187 Kas 4.4.81; 5.3.2.182 Kas 4.4.80; 6.3.2.186 Kas 4.4.77; $.3.2.183 Kas 4.4.79; 6.3.2.185 Kas 4.4.78; $.3.2.184 Kas 4.4.78; 6.3.2.184 Vr. Kas 4.4.76, 87, 86, 108, 107 95, 92, 84, 88, 91, 83, 120 Var; 4.3-127-128; 5.3.2.195 Kas 4.3.127; 5.3.1.153 3.1.7.2 3.1.7.3 3.1.7.4 3.1.7.5 3.1.7.6 3.1.7.7 3.1.7.8 3.1.7.9 3.1.7.10 3.1.8.1 3.1.8.2 3.1.8.3 3.1.8.4 3.1.8.5 3.1.8.6 3.1.8.7 154 Kas 4.3.128; Var; 5.3.1.153 Kas 4.3.131; 5.3.1.157 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 paJcagranthI vyAkaraNam 3.1.13.2 3.1.13.14 3.1.13.15 3.1.13.16 .3.1.13.3 3.1.13.4 3.1.13.5 3.1.13.6 3.1.13.7 3.1.13.8 3.1.13.9 3.1.13.10 3.1.13.11 3.1.13.12 3.1.13.13 Kas 4.3.120 Var.; 5.3.1.146 Kas 4.3.120; 5.3.1.140 Kas 4.3.123; $.3.1.144 Kas 4.3.120, 21 Var. 5.3.1.141 S.3.1.141 Kas 3.1.131; 5.3.1.156 Kas 5.1.2.3; C 4.1.2 Kas 5.1.4; 6.3.2.209 Kas 5.1.12; 6.3.2.221 Kas 5.1.15; 6.3.2.222 Kas 5.1.14; 6.3.2.223 Kas 5.1.13; 6.3.2.224 3.1.14.1 3.1.14.2 3.1.14.3 3.1.14.4 3.1.14.5 3.1.14.6 3.1.14.7 3.1.14.8 3.1.14.9 Kas 5.1.16; 6.3.2.226 Kas 5.1.17; 6.3.2.225 Kas 5.1.10; 5.3.2.226227 Kas 5.1.5; 6.3.2.213 Kas 5.2.3; Kas 3.2.214 S.3.2.215 S.3.2.220 S.3.2.218 S.3.2.219 6.3.2.218 S.3.2.216 Kas 5.1.9; 6.3.2.217 Adhyaya-III Pada-2 3.2.3.7 3.2.1.1 3.2.1.2 3.2.4..1 3.2.1.3 3.2.4, 3.2.4.2 3.2.4.3 2,50 90, 65' 3.2.4.4 3.2.5.1 3.2.1.4 3.2.1.5 Kas 5.1.17 Kas 5.1.21-22; 5.3.2.78, 43 Kas 5.1.101, 94, Var. 65; 4.4.38, 42, 37, 33, 32, 35, 43, 39, 40, 65, 60, 71, 72, 50, 51, 47, 46, 103, 67; S.3.2.84, 83. 85. 89 93., 79, 113, 95, 112, 103, 102, 101, 100, 65, 44, 35, 38, 31, 32, 35, 33, 34, 41, 39, 67, 61, 74, 75, 76, 51. 52, 48, 47 Kas 5.1.76; 6.3.2.88 Kas 5.1.101-102; 5.3.2.91 Kas 5.1.103; 6.3.2.92 Kas 5.1.96; 5.3.2.94-95 C 4.1.90-91; Kas 5.3.96 S.3.2.90 Kas 5.1.98; S.3.2.97 C 4.1.118 C 4.1.119; Kas 5.1.100 Kas 5.1.104; 5.3.2.113 Kas 5.1.105; 6.3.2.114 Kas 5.1.107; 6.3.2.115 Kas 5.1.108; .3.2.116 Kas 5.1.108; $.3.2.117 Kas 5.1.113; 6.3.2.118 3.2.5.2 3.2.5.3 3.2.5.4 3.2.5.5 3.2.5.6 3.2.5.7 3.2.5.8 3.2.5.9 3.2.5.10 3.2.5.11 Kas 5.1.111 Var.; S.3.2.123 Kas 5.1.110 Var. 111 Var. 5.3.2.119 S.3.2.81 Kas 5.1.94 Var; C 4.1.110-111; 5.3.2.82 S.3.2.82 Kas 5.1.80-81; 6.3.2.109 Kas 5.1.82; $.3.2.109 Kas 5.1.83; 5.3.2.111 Kas 5.1.84; 6.3.2.104 Kas 5.1.85; $.3.2.105 Kas 5.1.86; 5.3.2.136 Kas 5.1.87: S.3.2.106 Kas 5.1.88; S.3.2.108 Kas 5.1.89; $.3.2.108 Kas 5.1.21; S.3.2.139 Kas 5.1.25 Var.; 5.3.2.157 Kas 5.1.24; 6.3.2.125 Kas 5.1.24; 6.3.2.126 Kas 6.3.2.126 S.3.2.128 S.3.2.134 S.3.2.133 S.3.2.135 5.3.2.136 5.3.2.142 6.3.2.144 . 3.2.2.1 3.2.2.2 3.2.2.3 3.2.2.4 3.2.2.5 3.2.2.6 3.2.3.1 3.2.3.2 3.2.3.3 3.2.3.4 3.2.3.5 3.2.3.6 3.2.5.12 3.2.5.13 3.2.6.1 3.2.6.2 3.2.6.3 3.2.6.4 3.2.6.5 3.2.6.6 3.2.6.7 3.2.6.8 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIjIbIvI kI utpattigata padAnukramaNikA sUci 409 Kas 5.2.77 Var;6.3.3.94 3.2.6.9 3.2.6.10 3.2.6.11 3.2.6.12 3.2.6.13 3.2.6.14 3.2.6.15 3.2.6.16 3.2.7.1 3.2.7.2 3.2.7.3 3.2.7.4 3.2.7.5 3.2.7.6 3.2.7.7 3.2.10.11 3.2.11.15 3.2.11.2 3.2.11.3 3.2.11.4 3.2.11.5 3.2.11.6 3.2.11.7 3.2.11.8 3.2.12.1 3.2.12.2 3.2.12.3 3.2.12.4 3.2.12.5 3.2.12.6 3.2.12.7 3.2.12.8 3.2.13.1 3.2.13.2 3.2.13.3 3.2.7.8 3.2.8.1 3.2.8.2 3.2.8.3 3.2.8.4 3.2.8.5 S.3.2.145 S.3.2.129 6.3.2.132 Kai 5.1.25 Var.; S.3.2.132 5.3.2.140 5.3.2.141 5.3.2.139 S.3.2.138 Kas 5.1.33; $.3.2.137 Kas 5.1.36; 5.3.2.146 Kas 5.1.45; 5.3.2.147 Kas 5.1.46; $.3.2.170 Kas 5.1.38; 6.3.2.149 Kas 5.1.39; $.3.2.150 Kas 5.1.40; Js. 3.4.50 5.3.2.151 Kas 5.1.40; JS 3.4.50; S.3.2.151 Kas 5.1.41; 5.3.2.152, 153, 154 Kas 5.1.47; 5.3.2.156 Kas 5.1.48; 5.3.2.157 Kas 5.1.49; 5.3.2.158 Kas 5.1.50; 4.2.80; S.2.4.202 Am. Vrt. Kas 5.1.51; 6.3.4.60; $.3.2.167 Kas 5.1.52 Var; S.3.2.168 Kas 5.1.52; 5.3.2.169 Kas 5.1.53; 6.3.2.170 Kas 5.1.54; $.3.2.171 Kas 5.1.55; 6.3.2.172 Kas 5.1.56; 6.3.2.159 Kas 5.1.57; $.3.2.160 Kas 5.1.58; 6.3.2.161 Kas 5.1.60; $.3.2.164 Kas 5.1.58 Var; $.3.2.165 Kas 5.1.62; $.3.2.163 Kas 5.1.63; 6.3.2.173 Kas 5.1.71; 5.3.2.174 Kas 5.1.66; 6.3.2.174, 180 Kas 5.1.68; $.3.2.175 Kas 5.1.69; 5.3.2.176 Kas 5.1.71; 5.3.2.177 3.2.13.4 3.2.13.5 3.2.13.6 3.2.13.7 3.2.13.8 3.2.14.1 Kas 5.2.77; 6.3.3.95 Kas 4.4.30 Var;S.3.2.28 Kas 4.4.31; 5.3.2.30 Kas 4.4.44; $.3.2.42 Kas 4.4.45; $.3.2.43 Kas 4.4.8; 6.3.2.10 Kas 4.4.10; 5.3.2.8. Kas 4.4.3; 5.3.2.3 Kas 4.4.4; 6.3.2.4 Kas 4.4.22; $.3.2.22 Kas 4.4.23, 25; 6.3.2.23 Kas 4.4.12; 5.3.2.11 Kas 5.2.21; $.3.2.14 Kas 4.4.13; 5.3.2.12 Kas 4.4.13; $.3.2.12 Kas 4.4.15; $.3.2.15 Kas 4.4.18; $.3.2.17 Kas 4.4.17, 15; 5.3.2.16, 15, 17 Kas 4.4.7; 6.3.2.6 Kas 4.4.19; 5.3.2.18 Kas 4.4.20; S.3.2.19 Kas 4.4.21; 5.3.2.21 Kas 5.2.26; 5.3.3.93 Kas 5.4.25, 26, 27; 5.3. 2. 203, 204, 205 Kas 4.4.66; 5.3.2.68 Kas 4.4.67; $.3.2.69 Kas 4.4.68; $.3.2.69 Kas 4.4.69; $.3.2.68 Kas 4.4.70; $.3.2.73 Kas 5.1.114; 5.3.2.124 Kas 4.4.48, 49; 5.3.2.50, 49 Kas 4.4.47; 5.3.2.48 Kas 4.4.61; 5.3.2.62 Kas 4.4.62; 6.3.2.63 Kas 4.4.63; 6.3.2.65 Kas 4.4.64; 6.3.2.66 Kas 4.4.57; 5.3.2.57 Kas 4.4.59; 5.3.2.59 Kas 4.4.59; 5.3.2.58 Kas 4.4.55; 5.3.2.55 Kas 4.4.56; 6.3.2.56 Kas 4.4.53; $.3.2.52 3.2.8.6 3.2.8.7 3.2.9.1 3.2.9.2 3.2.9.3 3.2.9.4 3.2.9.5 3.2.9.6 3.2.10.1 3.2.10.2 3.2.10.3 3.2.14.2 3.2.14.3 3.2.14.4 3.2.14.5 3.2.14.6 3.2.14.7 3.2.14.8 3.2.10.4 3.2.10.5 3.2.10.6 3.2.10.7 3.2.15.1 3.2.15.2 3.2.15.3 3.2.15.4 3.2.15.5 3.2.15.6 3.2.15.7 3.2.15.8 3.2.15.9 3.2.15.10 3.2.15.11 3.2.10.8 3.2.10.9 3.2.10.10 43.-47 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 paJcagranthI vyAkaraNam Adhyaya-III Pada-3 3.3.6.6 3.3.6.7 3.3.1.1 3.3.1.2 3.3.1.3 3.3.1.4 3.3.1.5 Kas 5.2.36; 5.3.3.114 Kas 5.2.37; 6.3.3.60 Kas 5.2.37; 5.3.3.64 Kas 5.2.38; S.3.3.61 Kas 5.2.37; Var.; S.3.3.62 Kas 5.2.37 Var;6.3.3.66 Kas 5.2.40; $.3.3.68 Kas 5.2.39; 5.3.3.70 3.3.6.8 3.3.7.1 3.3.7.2 3.3.7.3 3.3.1.6 3.3.1.7 3.3.1.8 3.3.2.1 S 3.3.2.2 3.3.2.3 3.3.2.4 3.3.2.5 3.3.2.6 3.3.3.1 3.3.3.2 3.3.7.4 3.3.7.5 3.3.7.6 3.3.7.7 3.3.7.8 3.3.8.1 3.3.8.2 3.3.8.3 3.3.3.3 3.3.3.4 3.3.3.5 3.3.3.6 3.3.4.1 3.3.4.2 3.3.4.3 3.3.4.4 3.3.4.5 3.3.4.6 Kas 5.2.43, 44; 6.3.3.73 Kas 5.2.41; 5.3.3.71 Kas 5.2.42; 5.3.3.72 Kas 5.2.47; 6.3.3.74 Kas 5.2.41; $.3.3.75 Kas 5.2.48; S.3.3.76 Kas 5.2.51; 5.3.3.78, 79, 80 Kas 5.2.56; 6.3.3.82 Kas 5.2.57; $.3.3.83 Kas 5.2.58; S.3.3.84 Kas 5.2.49; S.3.3.85 Kas 5.2.51 Var;6.3.3.81 Kas 5.2.52; 5.3.3.78 Kas 5.2.53; 5.3.3.77 Kas 5.2.54; S.3.3.86 Kas 5.2.55; 5.3.3.86 Kas 4.4.144; 5.1.119; S.3.3.5 Kas 5.1.121; $.3.3.7 Kas 5.1.121 5.3.3.7 Vr. Kas 5.1.122; $.3.3.8 Kas 5.1.123; 6.3.3.9 Kas 5.1.128; $.3.3.10 Kas 5.1.126 6.3.3.16 Kas 5.1.127; 5.3.3.18 Kas 5.2.133, 134, 135, 130, 129, 131; S.3.3.22, 13, 12. Kas 5.2.136; $.3.3.23. Kas 4.4.85; 5.3.3.190 Kas 5.2.6, 7, 8, 9, 10, 11, 12; $.3.3.52 Kas 5.2.17; 6.3.3.58 Kas 5.2.17; $.3.3.57 Kas 5.2.16; 6.3.3.57 Kas 5.2.76; 6.3.3.97 Kas 5.2.65, 69, 70, 78, 64; 6.3.3.98, 102, 104, 109 . Kas 5.2.82; 6.3.3.107 Kas 5.2.83; 6.3.3.108 Kas 5.2.82 Var; S.3.3.108 Kas 5.2. 88, 86, 87; 6.3. 3. 88, 87 Kas 5.2.85; $.3.3.89 Kas 5.2.92; 5.3.3.90 Kas 5.2.93; $.3.3.92 Kas 5.2.94;'94; Var; 95, 5.3.3.115 Kas . 8.2.13.12; S.3.3.130 Kas 5.2.100; 8.2.9; S.1.2.96 Kas 5.2.111; 6.3.3.134 Kas 5.2.110, 114, 100 Var 117, 98, 97, Var S.3. 3. 129, 130, 120, 122, 152, 147, 125, 126 Kas 5.2.115; 6.3.3.153 Kas 5.2.116; 5.3.3.153 Kas 5.2.109; $.3.3.139 Kas 5.2.122 Var.; S.3.3:146 Kas 5.2.109 Var; 5.3.3.137 Kas 5.2.121; 5.3.3.150 Kas 5. 2. 122 Var.; 5.3.3.144 Kas 5.2.122 Var.; S.3.3.143 Kas 3.2.158; 6.3.3.143, 138 Kas 5.2.130, 131, 135, Var.; 128, 129, 135, 6.3.3.167, 164, 165, 173 Kas 5.2.139; $.3.3.147 Kas 5.2.138; 6.3.3.149 Kas 5.2.112, 107, 127, 118 5.3.3.125, 142 3.3.9.1 3.3.9.2 3.3.9.3 3.3.9.4 3.3.9.5 . . 3.3.4.7 3.3.4.8 3.3.4.9 3.3.5.1 3.3.5.2 3.3.5.3 3.3.5.4 3.3.5.5 3.3.9.6 3.3.9.7 3.3.9.8 3.3.10.1 S 3.3.10.2 3.3.10.3 3.3.5.6 3.3.6.1 3.3.6.2 3.3.6.3 3.3.6.4 3.3.6.5 3.3.10.4 3.3.10.5 3.3.10.6 3.3.11.1 } Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIjIbIvI kI utpattigata padAnukramaNikA sUci 411 3.3.12.5 3.3.12.6 3.3.11.2 3.3.11.3 3.3.11.4 3.3.11.5 3.3.11.6 3.3.11.7 3.3.11.8 3.3.12.1 3.3.12.2 3.3.12.7 3.3.13.1 Kas 5.2.108; 6.3.3.133 Kas 5.2.124; $.3.3.124 Kas 5.2.125; 5.3.3.123 Kas 5.2.123; $.3.3.148 Kas 5.2.59; 5.3.3.175 Kas 5.2.60; 5.3.3.176 Kas 5. 2. 61, 62; $.3. 3. 180, 177, 178 Kas 5.1.115, C 4.1.135; $.3.4.53 Kas 5.4.55; 5.3.4.63 Kas 5.4.56, 58; 6.3.4.62 3.3.13.2 3.3.13.3 3.3.13.4 3.3.13.5 3.3.13.6 3.3.13.7 Kas 5.4.56; $.3.4.59 Kas 5.4.53; C 4.4.37; .3.4.60 Kas 5.4.52; 5.3.4.59 Kas 5.4.50; C 4.4.35; S.3.4.55 C 4.4.35; $.3.4.55 Kas 5.4.57; 5.3.4.54 Kas 5.4.57; S.3.4.54 Kas 5.4.57; $.3.4.54 Kas 5.4.57; 5.3.4.54 Kas 5.4.63, 61, 62, 58, 59, 66, 60; 5.3.4.53, 52, 50, 48, 49 3.3.12.3 3.3.12.4 Adhyaya-III Pada-4 3.4.1.1 3.4.3.6 3.4.4.1 3.4.4.2 3.4.4.3 . 3.4.1.2 3.4.1.3 3.4.1.4 3.4.1.5 3.4.1.6. 3.4.2.1 } Kas 3.13, 28; C 1.1.50; 47, 5.4.1.1 Kas 3.1.31; C 1.1.50; S.4.1.3 Kas 7.3.82; C 6.1.109 Kas 6.1.11; C 5.1.2; 5.4.1.43,44 Kas 6.1.9; C 5.1.1; S.4.1.45 Kas 6.1.1; C 5.1.3; S.4.1.44 Kas 6.1.3 Var.; C 5.1.7; S.4.1.53 3.4.4.4 3.4.4.5 3.4.2.2 3.4.4.6 3.4.2.3 * 3.4.2.4 Kas 3.1.27, 17, 17 Var 19, 16, 18, 12, 13; C 1. 1. 39; 5.4. 1. 6, 38, 40, 36, 39, 37, 26, 21 Kas 3.1.11; 5.4.1.20 Kas 3.1.11 Var;$.4.1.21 Kas 3.1.10; 5.4.1.18, 19 Kas 3.1.9; $.4.1.17 Kas 3.1.7, 21; 6.4.1.16, 31, 29, 30, 28, 33 C 1.1.17 S.4.1.4 Kas 3.1.5; C 1.1.18; $.4.1.4 Kas 3.1.6; C 1.1.19, 20; S.4.1.4 Kas 3.1.6; C 1.1.21; $.4.1.5 Kas 3.1.22; C 1.1.40; S.4.1.10 Kas 3.1.22 Var.; C 1.1.41; Kas 3.1.22 Var.; Kas 3.1.23; C 1.1.42; S.4.1.11 Kas 3.1.24; C 1.1.43; 6.4.1.11 Kas 3.1.25; C 1.1.45; 5.4.1.7 Kas 3.1.30, 29; C 1.1.49, 48; 5.4.1.2 3.4.2:5 3.4.2.6 3.4.4.7 3.4.4.8 3.4.4.9 3.4.5.1 3.4.5.2 3.4.5.3 3.4.5.4 3.4.5.5 3.4.5.6 3.4.5.7 3.4.2.7 3.4.3.1 : 3.4.3.2 C 5.1.8; $.4.1.46 kas 6.1.12 $.4.1.56 Kas 6.1.3, Var.;$.4.1.49 Kas 6.1.3 Var.;$.4.1.48 Kas 7.4.55; 5.4.1.57 Kas 7.4.56; $4.1.58 Kas 7.4.57; 5.4.1.59 5.4.1.60 Kas 6.4.123; C 6.2.107; 5.4.1.61 C 6.2.106; 6.4.1.62 5.4.1.68 5.4.1.63 C 6.1.69; 6.4.1.69 C 5.3.123; C 5.3.124 6.4.1.76 3.4.3.3 3.4.3.4 3.4.5.8 3.4.6.1 3.4.6.2 3.4.3.3 3.4.6.4 3.4.6.5 3.4.6.6 3.4.3.5 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 / paJcagranthI vyAkaraNam 3.4.7.13 3.4.6.7 3.4.6.8 3.4.7.14 3.4.6.9 3.4.6.10 3.4.6.11 3.4.6.12 3.4.6.13 3.4.6.14 3.4.6.15 3.4.6.16 3.4.6.17 3.4.6.18 3.4.6.19 3.4.7.15 3.4.7.16 3.4.8.1 3.4.8.2 3.4.8.3 3.4.8.4 3.4.8.5 3.4.8.6 3.4.8.7 3.4.8.8 3.4.8.9 3.4.8.10 3.4.9.1 3.4.9.2 3.4.9.3 3.4.9.4 Kas 7.3.38, 39; S.4.1.195 Kas 7.3.43, 42; S.4.1.196, 199 Kas 7.3.41; $.4.1.197 Kas 7.3.38; 6.4.1.199 Kas 6.1.54; 6.4.1.193 Kas 6.1.48; $.4.1.189 Kas 6.4.90; $.4.1.216 Kas 6.4.91 $.4.1.217. Kas 6.4.89; 5.4.1.219 Kas 7.1.100 Kas 7.1.102 Kas 8.2.41; 1.2.66 Kas Kas 6.4.49 Kas 6.4.50; 6.4.2.99 Kas 6.4.114;5.4.2.49,96 S.4.2.97 Kas . 6.4.158, 159; 5.2.3.54 Kas 6.4.51; 5.4.2.101 3.4.6.20 3.4.6.21 3.4.6.22 3.4.6.23 3.4.6.24 3.4.6.25 3.4.6.26 3.4.6.27 3.4.6.28 3.4.6.29 3.4.6.30 Kas 7.4.70; 6.4.1.106 Kas 7.4.71, 72; S.4.1.106 S.4.1.107 Kas 7..67; C 6.2.120; S.4.1.78, 117. C 6.2.120 S.4.1.77 Kas 7.4.60; 6.4.1.82 Kas 7.4.61; 5.4.1.81.79 5.4.1.84; Kas 7.4.62 Kas 7.4.63; 5.4.1.85 5.4.1.86 Kas 7.4.84; 5.4.1.87 Kas 7.4.87; C 6.2.136; S.4.1.90 Kas 7.4.88; 6.4.1.91 S.4.1.92 S.4.1.93 S.4.1.94 S.4.1.95 S.4.1.100 Kas 7.4.95; 5.4.1.102 Kas 7.4.79; 5.4.1.96 Kas 7.4.80; 6.4.1.97 Kas 7.4.81; 5.4.1.98 Kas 7.3.54, 55, 56, C 6.1.87; 6.4.1.71 Kas 7.3.57; 5.4.1.72 Kas 7.3.58; $.4.1.73 kas 7.4.7; 5.4.1.213 Kas 7.4.6.5; $.4.1.214, 215 Kas 7.4.4; 6.4.1.126 Kas 7.4.23; 6.4.1.100 Kas 7.4.3; C 6.1.63 5.4.1.112 C 6.1.63 Var.; Kas 7.4.3 Var C 6.1.56; 5.4.1.205 5.4.1.202 S.4.1.139 S.4.1.137.138 Kas 7.2.58; 5.4.1.138 S.4.1.164; Kas 7.3.36 Kas 7.3.36, 37 Kas 7.3.37 Var. 38 3.4.9.5 3.4.9.6 3.4.9.7 3.4.9.8 3.4.9.9 3.4.9.10 Kas 6.4.55; 6.4.2.101 $.4.2.103 5:4.2.91 Kas 6.4.47; C 5.3.62; S.4.2.95 Kas 2.4.54; 6.4.2.92 S.4.2.92 3.4.6.31 3.4.6.32 3.4.6.33 3.4.6.34 3.4.9.11 3.4.9.12 3.4.10.1 3.4.10.2 3.4.10.3 : 3.4.10.4 3.4.10.5. 3.4.6.35 3.4.7.1 3.4.7.2 6.4.2:93 5.4.2.11 5.4.2.121 Kas 6.4.63; C 5.3.74; 5.4.2.83 Kas 6.4.88 3.4.7.3 3.4.10.6 3.4.10.7 3.4.10.8 3.4.10.9 3.4.10.10 3.4.10.11 3.4.10.12 3.4.11.1 Kas 2.4.37 Kas 2.4.38 Kas 2.4.38 S.4.2.129 3.4.7.4 3.4.7.5 3.4.7.6 3.4.7.7 3.4.7.8 3.4.7.9 3.4.7.10 3.4.7.11 3.4.7.12 Kas 7.2.10, 28, 71, 72, 73, 67, 49, 11, 60, 46, 54, 52, 53, 55, 56; 24, 25, 19, 23, 22, 16, 14, 28, 18, 20, 22; Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIjIbIvI kI utpattigata padAnukramaNikA sUci 413 3.4.13.8 3.4.13.9 3.4.13.10 3.4.13.11 3.4.13.12 3.4.13.13 3.4.13.14 3.4.14.1 3.4.14.2 3.4.14.3 S.4.2.72. 188, 183, 184, 163, 164, 165, 174, 175, 170, 173, 172, 141, 159, 158, 144, 145, 146, 148, 143, 153, 152, 154, 155, 150, 149, 102; C. 5.4. 112, 113, 131, Kas 7.2.37, 38 Kas 7.2.38, 39 Kas 7.3.93, 94; $.4.2.25 Kas 7.3.96; 6.4.2.27 Kas 7.3.100; $.4.2.28 S.4.2.29 S.4.2.30 . Kas 7.2.77-78; $.4.2.31 Kas 6.4.120, 121, 122, 123; $.4.2.190 Kas 7.2.63; 6.4.2.191 Kas 7.2.67; 6.4.2.190 Kas 7.1.60; $.4.2.196 Kas 7.1.48; 5.4.2.197 S.4.2.198 S.4.2.199 6.4.2.200 S.4.2.201 5.4.2.202 S.4.2.203 Kas 7.1.69; 5.4.2.206 Kas 7.1.66; 5.4.2.204, 205 5.4.2.207, 208 3.4.11.2 3.4.11.3 3.4.11.4 3.4.11.5 3.4.11.6 3.4.11.7 3.4.11.8 3.4.11.9 3.4.11.10 3.4.14.4 3.4.14.5 3.4.14.6 3.4.14.7 3.4.14.8 3.4.11.11 3.4.11.12 Vr. 3.4.11.13 3.4.11.14 3.4.12.1 3.4.12.2 3.4.12.3 3.4.12.4 3.4.14.9 3.4.14.10 3.4.14.11 3.4.14.12 3.4.14.13 3.4.14.14 3.4.14.15 3.4.14.16 3.4.15.1 3.4.12:5 3.4.12.6 3.4.15.2 Kas 6.1.65 Kas 6.1.65 Var., 64, Var; $.4.2.261 Kas 8.2.19; 5.4.2.253, 254 Kas 8.2.18; 5.4.2.260 Kas 8.2.18 Var. 5.4.2.255 Kas 8.2.21; 5.4.2.257 Kas 8.2.20; .4.2.258 Kas 7.4.31; 5.4.2.89 Kas 6.1.35; 5.4.1.120 Kas 7.4.30 Var.; C 6.2.83; 5.4.2.89 Kas 6.1.140-141; 5.4.2.231, 214 Kas 6.1.142; $.4.2. 215, 216 Kas 6.1.140; C 5.1.138; 5.4.2.213 Kas 6.1.139; 5.4.2.212 Kas 6.1.137; 6.4.2.211 Kas 6.1.143-157; C 5.1.142. JS 4.3.138 Kas 7.4.33; 6.2.3.40 Kas 7.4.34; 6.2.3.39 Kas 7.4.34; 6.2.3.39 Kas 7.4.34; 6.2.3.39 Kas 7.1.51 Var.; S.2.3.38 Kas 7.1.51 Var Kas 5.4.51; C 4.4.36; S.3.4.56 Kas 7.4.53; C 6.2.104; Kas 7.4.53; C 6.2.104; 3.4.15.3 5.4.2.193 Kas 7.2.68; 6.4.2.168 5.4.2.167 Kas 7.3.85; $.4.1.231 Kas 7.3.85; 6.4.1.231 Kas 6.1.45; C 5.1.49; S.4.1.180 5.4.1.181 Kas 6.1.50; C 5.1.52; S.4.1.185 S.4.1.184 5.4.1.187 S.4.1.186 S.4.1.182 5.4.1.232 S.4.1.233 S.4.1.230 5.4.1.238 $.4.1.238 Kas 7.3.35, 34; $.4.1.236 Kas 7.3.33; $.4.1.237 Kas 7.3.36; C 6.1.45; 3.4.12.7. 3.4.12.8 3.4.12.9 3.4.12.10 3.4.12.11 3.4.12.12 3.4.12.13 3.4.12.14 - 3.4.12.15 3.4.13.1 3.4.15.4 3.4.15.5 3.4.15.6 3.4.16.1 3.4.16.2 6.4.16.3 6.4.16.4 3.4.16.5 3.4.16.6 6.4.16.7 3.4.13.2 3.4.13.3 3.4.13.4 3.4.13.5 3.4.13.6 3.4.13.7 Kas 6.1.58; $.4.2.194 $.4.2.195 3.4.16.8 3.4.16.9 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 paJcagranthI vyAkaraNam 3.4.16.10 3.4.17.1 3.4.17.2 3.4.17.3 3.4.17.4 3.4.17.5 3.4.17.6 3.4.17.7 3.4.17.8 3.4.17.9 3.4.17.10 S.4.1.152 S.4.1.159 S.4.1.159 5.4.1.156, 160 Kas 1.2.7; 5.4.1.158 C 6.2.20; C 6.2.15; 6.4.1.146 C 6.2.14; $.4.1.145 C 6.2.8 Kas 6.1.28, 29; C.5.1.34; 5.4.1.126 Kas 6.1.30; 5.4.1.123, 124 Kas 6.1.31 3.4.19.7 3.4.19.8 3.4.19.9 3.4.19.10 3.4.19.11 3.4.19.12 3.4.19.13 3.4.19.14 3.4.19.15 3.4.19.16 3.4.20.1 Kas 6.1.42; 5.4.1.112 S.4.1.135 Kas 7.4.25, 26; 6.2.3.41 Kas 7.4.27; 6.2.3.41 Kas 7.4.28 Kas 7.4.29 Kas7.4.30 Kas 7.4.10.11; 6.4.2.12. 3.4.18.1 3.4.20.2 3.4.20.3 3.4.20.4 3.4.20.5 3.4.18.2 3.4.18.3 3.4.18.4 3.4.18.5 3.4.18.6 3.4.18.7 3.4.18.8 3.4.18.9 3.4.18.10 3.4.18.11 3.4.19.1 Kas 6.1.32; 6.4.1.121 S.4.1.121 Kas 6.1.19; 6.4.1.119 Kas 6.1.16; $.4.1.116 C 5.1.19 $.4.1.116 Kas 6.1.15; 5.4.1.115 Kas 6.1.16; 5.4.1.116 Kas 6.1.16; C 5.1.17; S.4.1.116, 118 C 5.1.21; 5.4.1.113, 3.4.20.6 3.4.20.7 3.4.20.8 3.4.20.9 3.4.21.1 Kas 7.2.58; $.4.1.221 Kas 6.4.24 Var.; S.4.1.222 6.4.1.150, 151 Kas 6.4.31; 5.4.1.157 Kas 6.4.34;. $.4.1.240, 241 Kas 7.4.21; C 6.2.73; S.4.2.3 Kas 7.4.22; $.4.2.4 Kas 7.4.23; 5.4.2.5 5.4.2.6 S.4.2.85 Kas 6.4.66; C 5.3.77; 5.4.2.86 S.4.2.87 S.4.1.271 S.4.1.270 5.4.1.269 5.4.1.268 Kas 8.2.38; 6.2 4.2.112 Kas 6.4.19; C 5.3.16, 18 S.4.1.141 Kas 6.4.20; C 5.3.19; 5.4.1.142 3.4.19.2 115 3.4.22.1 3.4.22.2 3.4.22.3 3.4.22.4 3.4.22.5 3.4.22.6 3.4.22.7 3.4.19.3 3.4.19.4 3.4.19.5 3.4.19.6 C 5.2.44; 6.4.1.110 C 5.1.42; 5.4.1.109 . C 5.1.45; 5.4.1.111 C 5.1.48; Kas 6.1.43, 44 5.4.1.114 3.4.22.8 Adhyaya-IV Pada-1 4.1.1.1 4.1.1.2 Kas 6.4.15; C 5.3.17; 5.4.1.136 Kas 6.4.18; C 5.3.16 S.4.1.140 Kas 6.4.41; 6.4.1.266 S.4.1.261 Kas 7.1.37; 6.4.1.262 Kas 6.4.21; 6.4.1.143 Kas 6.4.98; 6.4.1.267 Kas 6.4.64 Kas 6.4.40; 5.4.1.264 4.1.1.10 4.1.1.11 4.1.1.12 4.1.1.13 4.1.1.14 4.1.1.15 4.1.2.1 4.1.2.2 4.1.1.3 4.1.1.4 4.1.1.5 4.1.1.6 4.1.1.7 4.1.1.8 4.1.1.9 Kas 6.1.66 Kas 6.1.67 Kas 6.1.71 S.2.2.71 $.4.2.105 S.4.2.118 S.4.2.109, 118 Kas 7.4.40; JS. 5.2.158; S.4.2.109 Kas 7.4.41; Js. 5. 2. 159, 160 5.4.2.110 4.1.2.3 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIjIbIvI kI utpattigata padAnukramaNikA sUci . 415 4.1.2.4 . 4.1.4.4 4.1.2.5 4.1.4.5 Kas 7.4.42; Js. 5.2.161; 5.4.2.116 Kas 7.4.43; JS. 5.2.162; S.4.2.117 Kas 7.4.46; 5.4.2.112 Kas 7.4.46 $.4.3.113 5.4.1.244 4.1.4.6. 4.1.4.7 Kas 3.3.94, 108; 5.4.4.85 Kas 3.3.100, 101; S.4.4.71 Kas 3.3.94 Var;$.4.4.74 Kas 3.3.112, 104, 105, 103, 102; 5.4.4.84 Kas 3.3.107, 107 Vars; 5.4.4.75 Kas 3.3.107; 6.4.4.75, 76 Kas 3.3.92; 5.4.4.83 4.1.2.6 4.1.2.7 4.1.2.8 4.1.2.9 4.1.2.10 4.1.2.11 4.1.2.12 4.1.2.13 4.1.2.14 4.1.2.15 4.1.4.8 4.1.5.1 5.4.1.129 S.4.1.130 5.4.1.255 Kas 8.2.51; $.4.1.257 Kas 6.1.28 5.4.1.128; Kas 6.1.28 Var. 4.1.5.2 4.1.5.3 4.1.5.4 4.1.5.5 4.1.5.6 4.1.5.7 4.1.5.8 4.1.2.16 4.1.3.1 Kas 8.2.55; 6.1.27; S.4.1.258 Kas 8.2.45, 43, 48, 48 Var. 56, 86; 6.4.1.251, 254, 245 Kas 7.3.52, 60, 59, 63, 3.2.48 Var.; $.4.1.171, 174, 175, 176, 177, 4.1.5.9 4.1.3.2 4.1.5.10 178 4.1.3.3. 4.1.5.11 4.1.6.1 4.1.3.4 4.1.3.5 Kas 7.3.53; $.4.1.173 5.4.5.1.1, 10, 11, 17; 3.21, 5.35; 3. 126 Kas 3.3.26, 17, 21, 23, 37, 2, 26, 20, 66, 39, 29, 34, 120, 31, 32, 46, 52, 51, 60, 50, 20 Var. 19; 4.1.94 Var.; $.4.4.5, 2, 55, 54, 6, 48, 44, 49, 43, 46, 42, 37, 34 38, 39; C 1.3.44. Kas 3.3.19; 6.4.4.3 Kas 3.3.19, 57, 67, 63, 64, 65; 7.3.61, 119; S.4.4.14, 26, 12 Kas 3.3.118; 5.4.4.91 Kas 3.3.72, 75, 74, 76, 77, 81, 80, 79, 78, 82, 86, 87, 125; 5.4.4, 24 Kas 3.3.89; 5.4.4.57 Kas 3.3.88; 6.4.4.57 Kas 3.3.44; 6.4.4.60 Kas 3.3.43; 5.4.4.66 4.1.6.2 4.1.6.3 4.1.6.4 4.1.6.5 4.1.7.1 4.1.7.2 4.1.7.3 4.1.7.4 4.1.7.5 4.1.7.6 4.1.7.7 4.1.7.8 4.1.7.9 4.1.8.1 Kas 3.3.97; 6.4.4.73 Kas 3.3.110; 5.4.4.86 Kas 3.3.94; 6.4.4.61 Kas 3.3.94 Var $.4.4.62 Kas 3.3.91, 92; 6.4.29; 5.4.4.58; C 5.3.33 Kas 3.3.115; C 1.3.93 S.4.4.90 Kas 3.3.115; C 1.3.98; S.4.4.90 Vr. C 1.3.99; 5.4.4.90 Kas 3.2.56, 57; 5.4.4.156 Kas 3.2.56; 5.4.3.157 Kas 3.2.85; 5.4.3.187 Kas 3.2.93; 6.4.3.188 Kas 3.2.86; 5.4.3.189 Kas 3.2.51; S.4.3.118 Kas 3.2.48 Var; Kas 3.2.49 Var; Kas 3.2.49 Var Kas 3.2.50; $.4.3.117 Kas 3.2.49; $.4.3.116 Kas 3.2.53; 5.4.3.119 Kas 3.2.52; $.4.3.120 Kas 3.2.54; S.4.3.121 Kas 3.2.55 Var.; S.4.3.102, 122 Kas 3.1.146; 6.4.3.103 Kas 3.2.8 Var;$.4.3.112 Kas 3.2.54; C 1.2.41 S.4.3.121 Kas 3.2.25; $.4.3.128 Kas 3.2.24; $.4.3.130 Kas 3.2.26; $.4.3.129 4.1.3.6 4.1.3.7 4.1.3.8 4.1.3.9 4.1.8.2 4.1.8.3 4.1.8.4 4.1.3.10 - 4.1.4.1 4.1.4.2 4.1.4.3 4.1.8.5 4.1.8.6 4.1.9.1 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcagranthI vyAkaraNam 4.1.12.5 4.1.9.2 4.1.9.3 4.1.9.4 4.1.9.5 4.1.12.6 4.1.12.7 4.1.12.8 4.1.12.9 4.1.12.10 4.1.9.6 4.1.13.1 4.1.9.7 4.1.9.8 4.1.9.9 4.1.9.10 Kas 3.2.26; 5.4.3.129 Kas 3.2.1; 5.4.3.109 Kas 3.2.20; C. 1.2.11 Kas 3.2.28, 30, 31, 32, 36, 42, 41, 38, 50, 46, 45; 6.4.3.148, 149, 152, 153, 154, 141, 142, 138, 144, 143, 135, 158. Kas 3.2.4,1. Var. 14, 15, 47; 5.4.3.173, 140, 174, 133, 127, 130. Kas 3.2.47; $.4.3.159 Kas 3.2.48 Var., 100; S.4.3.160, 161, 162 Kas 3.2.1 Var Kas 3.2.70; $.4.3. 172, 175 Kas 7.3.65; C 1.1.2.55 S.4.4.134 Kas 3.2.99; 6.4.3.181 Kas 3.2.80; $.4.3.183 Kas 3.2.78 Var; S.4.3.184 Kas 3.2.78; $.4.3.182 Kas 3.2.78; Var. S.4.3.185 Kas 3.2.78 Var Kas 3.2.82; C 1.2.60 S.4.3.145 Kas 3.2.83; C 1.2.61. 5.4.3.146 Kas 3.2.58; C 4.3.176 Kas 3.2.60; $.4.3.180 4.1.10.1 Kas 3.1.145, Var.; S.4.3.101 Kas 3.1.149; 5.4.3.106 Kas 3.1.150; $.4.3.107 Kas 3.1.144 Kas 3.2.157, 141, 143, 144, 142 Kas 3.2.150, 153, 154, 152 Kas 3.2.167; Kas 4.3.263 Kas 3.2.175; 6.4.3.266 Kas 3.2.161; 5.4.3.259 Kas 3.2.160; 5.4.3.258 Kas 3.1.96 Var. Kas 3.2.155. S.4.3.255 Kas 3.2.163; 6.4.3.261 Kas 3.2.162; 5.4.3.260 Kas 3.2.163; $.4.3.264 Kas 3.2.165; $.4.3.241 Kas 3.2.171 Var. 5.4.3.231 C 1.2.114 Kas 3.2.171; 5.4.3.233 Kas 3.2.154; 5.4.3.234 Kas 3.2.173; 6.4.3.228 Kas 3.2.168; $.4.3.227 Kas 3.2.159. $.4.3.229 Kas 3.2.140; 6.4.3.226 Kas 3.2.139; $.4.3.224., 225 Kas 3.2.158; 6.4.3.230 Kas 3.2.174; $.4.3.265 Kas 3.2.138, 136; 5.4.3.224, 223 Kas 3.2.135; $.4.3.222 4.1.13.2 4.1.13.3 4.1.13.4 4.1.13.5 4.1.13.6 4.1.14.1 } 4.1.14.2 4.1.14.3 4.1.14.4 4.1.14.5 4.1.14.6 4.1.15.1 } 4.1.15.2 4.1.15.3 4.1.15.4 4.1.15.5 4.1.15.6 4.1.15.7 4.1.16.1 4.1.16.2 4.1.16.3 4.1.10.2 4.1.10.3 4.1.10.4 4.1.10.5 4.1.10.6 4.1.10.7 4.1.10.8 4.1.10.9 4.1.10.10 4.1.10.11 4.1.11.1 4.1.11.2 4.1.11.3 4.1.16.4 4.1.16.5 4.1.16.6 4.1.11.4 4.1.16.7 4.1.16.8 4.1.16.9 4.1.17.1 4.1.11.5 4.1.11.6 4.1.12.1 Kas 3.2.67 Kas 3.2.68, 69; S.4.3.178 Kas 3.2.74.177, 87, 88. 89, 90, 91, 92; S.4.3.179, 212 Kas 3.1.133 Kas 3.1.134; 6.4.3.86 Kas 3.1.134, 140, 137; 5.4.3.86, 87, 96 Kas 3.1.146; $.4.3.103. Kas 3.1.147; 5.4.3.104 Kas 3.1.148; 5.4.3.105 4.1.17.2 Kas 3.2.110; S.4.3.204 Kas 3.4.72, 76; 3.2.188; C 1.2.69.70, 71; S.4.3.53, 54, 279 Kas 3.3.130 Var., 128; C 1.3.106; 5.4.4.102 Kas 3.3.126. Kas 3.3.126, 127; S.4.4.100 4.1.12.2 4.1.12.3 4.1.12.4 4.1.17.3 4.1.17.4 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIjIbIvI kI utpattigata padAnukramaNikA sUci 417 4.1.17.5 4.1.21.6 4.1.21.7 4.1.18.1 4.1.21.8 4.1.21.9 4.1.21.10 4.1.18.2 4.1.18.3 4.1.18.4 4.1.18.5 4.1.22.: 4.1.18.6 4.1.22.2 4.1.18.7 4.1.22.3 4.1.22.4 4.1.18.8 4.1.18.9 4.1.22.5 4.1.22.6 4.1.22.7 4.1.22.8 4.1.18.10 4.1.19.1 % 4.1.19.2 4.1.19.3 4.1.19.4 4.1.19.5 4.1.19.6 4.1.19.7 4.1:19.8 4.1.19.9 4.1.20. 15 4.1.20.2 Kas 3.1.96, 97, 122, 101, 109, 110, 116; S.4.3.68, 63, 72, 76, 65, 78, 79, 81 Kas 3.1.96 Var.; C 1.1.106 Kas 3.1.96; 6.4.3.46 Kas 3.1.96; 6.4.3.67 Kas 3.4.20; $.4.4.142 Kas 3.4.18; 6.2.2.171; 4.4.141 Kas 3.4.19.21; C 1.3.30 5.4.4.143 Kas 3.4.21 Var; S.4.4.143 Kas 3.4.22; $.4.4.144 Kas 3.4.23; 5.4.4.142, 121 Kas 3.4.65; .4.4.183 Kas 3.4.65; $.4.4.184 Kas 3.4.67; 5.4.4.184 Kas C 1.3.6 Kas 3.4.1; 5.4.4.184 Kas 41 186 Kas 3.2.104; $.4.3.201 Kas 3.2.124, 125 Kas 3.2.126 S.4.4.184 Kas 3.2.131, 132; S.4.3.221 Kas 3.2.130; 6.4.3.220 Kas 3.2.133; 5.4.3.221 Kas 3.2.128; C 1.2.86; 5.4.3.218 Kas 3.2.129; C 1.2.87; 5.4.3.219 Kas 7.2.83; 6.4.2.45 Kas 7.2.82; $.4.2.44 C 1.2.88; JS. 2.2.111; Kas 7.1.36; C 1.2.83; 5.1.4.103 Kas 3.2.124; JS.2.2.117, 118 Kas 3.2.124 Var. Kas 3.2.106, 107; S.1.4.80 Kas 3.1.33; 6.4.3.1 Kas 3.1.68; Js. 2.1.81; C 1.1.83; $.4.3.20 Kas 2.4.75; C 1.1.84; S.4.3.21 Kas 3.1.77; Js. 2.1.91 S.4.3.33, 32 Js. 2.1.92 5.4.3.34 Kas 3.1.69; Js. 2.1.83 5.4.3.22 Kas 3.1.70; Js. 2.1.84, 86, 85; 6.4.3.23 Kas 3.1.75; JS. 2.1.89; S.4.3.26 Kas 3.1.76; JS. 2.1.90; S.4.3.27 Kas 3.1.73; Js. 2.1.87 S.4.3.28 Kas 3.1.74; C 1.1.96; Kas 3.1.82; C 1.1.99; 5.4.3.29 Kas 3.1.81; C 5.3.50; S.4.3.30 Kas 6.4.33, 25; C. 5.3.27; 5.4.2.223 Kas 6.4.23; C 5.3.22; Js. 4.4.21 Kas 6.4.26; C 5.3.30, 29; $.4.1.226, 225 Kas 6.4.25; .4.1.224 Kas 7.3.71; C 6.1.99; Js. 5.2.80 Kas 7.3.77; C 6.1.105 5.4.2.57 Kas 7.3.79; C 6.1.107; 5.4.2.60 Kas 7.3.78; C 6.1.106; Js. 5.2.85 Kas 7.3.78; C 6.1.106; Js. 5.2.85 Kas 7.3.78; C 6.1.106; Js. 5.2.85 Kas 7.3.78; C 6.1.106; Js. 5.2.85 Kas 7.3.75; C. 6.1.103; Js. 5.2.82 Kas 7.3.76; C 6.1.104; 5.4.2.65 4.1.22.9 4.1.22.10 2 4.1.23.1 S 4.1.23.2 4.1.23.3 4.1.23.4 4.1.20.3 4.1.20.4 4.1.20.5. 4.1.23.5 4.1.20.6 4.1.23.6 4.1.23.7 .4.1.20.7 4.1.20.8 4.1.20.9 4.1.21.1 4.1.23.8 4.1.23.9 4.1.21.2 4.1.23.10 4.1.21.3 4.1.21.4 4.1.23.11 4.1.21.5 . 41.-43 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 paJcagranthI vyAkaraNam 4.1.23.12 Kas 7.3.74; C 6.1.102; S.4.2.63 Kas 7.3.80; C 6.1.108 S.4.2.62 Kas 8.2.79; C 6.3.111; S.4.2.42 4.1.23.15 4.1.23.16 4.1.23.17 4.1.23.18 Kas 6.4.87; S.4.2.42 Kas 6.4.111; 6.4.2.47 Kas 6.4.110; $.4.2.47 4.1.23.13 4.1.23.14 Adhyaya-IV Pada-2 4.2.4.1 4.2.4.2 4.2.1.1 4.2.1.2 4.2.1.3 4.2.1.4 4.2.1.5 4.2.1.6 4.2.1.7 4.2.4.3 4.2.4.4 4.2.4.5 4.2.4.6 4.2.1.8 4.2.1.9 4.2.1.10 4.2.1.11 4.2.4.7 4.24.8 4.2.4.9 4.2.2.1 4.2.2.2 4.2.2.3 4.2.2.4 4.2.2.5 4.2.2.6 4.2.2.7 C 5.3.106; $.4.2.48 C. 5.3.108; 6.4.2.50 C 5.3.107; $.4.2.49 C 5.3.109; $.4.2.51 C 5.3.110; $.4.2.52 Kas 7.3.79; 5.4.2.21 C 6.2.31; Kas 7.3.90; S.4.2.22 C 6.2.32; 6.4.2.23 Kas 7.3.92; C 6.2.33 C. 6.3.56; $.4.2.76 C. 1.1.64; Kas 2.4.79; S.4.2.75 Kas 2.4.78; $.4.2.74 Kas 2.4.77; 6.4.2.73 Kas 8.2.25; 5.4.2.78 Kas 8.2.28; $.4.2.77 Kas 7.2.1; 6.4.2.66 Kas 8.2.26; 5.4.2.67 Kas 7.2.3; C 4.2.68; S.4.2.68 Kas 1.2.3 C 6.1.6; S.4.2.69 Kas 7.2.5; C. 6.1.7; 5.4.2.70. Kas 7.2.5; C 6.1.7; S.4.2.70 Kas 7.2.3; C 6.1.8; S.4.2.68 Kas 1.2.17, 5.4.2.122 Kas 1.2.14; $.4.1.167 Kas 1.2.15; $.4.1.166 Kas 1.2.16; $.4.1.165 Kas 7.2.58; $.4.1.164 Kas 7.2.43; $.4.1.163 Kas 7.3.88; 5.4.2.20 Kas 3.3.176; 5.4.4.138 Kas 3.3.175; 6.4.4.137 Kas 3.3.175, S.4.4.175 4.2.4.10 4.2.4.11 4.2.4.12 4.2.4.13 Kas 3.2.110; C 1.2.76; S.4.3.205 Kas 3.3.131; C. 1.2.76; S.4.3.209 Kas 3.2.108; C. 1.2.73; Kas 3.2.111; C. 1.2.77; S.4.3.207 Kas 3.2.112; C. 1.2.78;. S.4.3.209 Kas 3.2.114; C. 1.2.80; S.4.3.210 Kas 3.2.115; C. 1.2.81; S.4.3.212 Kas 3.2.115 var; S.4.3.211 Kas 3.1.35; 6.4.3.213; 1.4.83 Kas 3.1.36; 6.1.1.4.83 Kas 3.1.38 S.1.4.84 Kas 3.1.39; 6.1.4.85 Kas 3.1.41; C. 1.1.58; 5.1.4.87 Kas 3.2.111 Var.; S.24.3.208 Kas 3.2.116; $.4.3.213 Kas 3.2.117; $.4.3.213 Kas 3.2.112; 5.4.3.214 Kas 3.2.118; 5.4.3.215 Kas 3.2.120; 121; S.4.3.216 Kas 3.3.142, 143; S.4.4.110, 111 Kas 3.2.123; C 1.2.82; S.4. 3. 217 Kas 3.3.131; $.4.3.289 Kas 3.3.135; C 2.2.4; 5.4.4.144 Kas 3.3.4; $.4.3.284 Kas 3.3.5; $.4.3.285 Kas 3.3.6.7; 6.4.3.286 4.2.2.8 4.2.4.14 4.2.2.9 4.2.3.1 4.2.4.15 4.2.4.16 4.2.4.17 4.2.5.1 4.2.5.2 4.2.3.2 4.2.5.3 4.2.5.4 4.2.3.3 4.2.3.4 4.2.3.5 4.2.3.6 4.2.3.7 4.2.3.8 4.2.3.9 4.2.3.10 4.2.3.11 4.2.3.12 4.2.5.5 4.2.5.6 4.2.5.7 4.2.5.8 4.2.6.1 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIjIbIvI kI utpattigata padAnukramaNikA sUci 419 . 4.2.11.3 4.5.6.2 4.2.6.3 4.2.6.4 4.2.6.5 4.2.6.6 4.2.6.7 4.2.6.8 4.2.6.9 4.2.6.10 4.2.7.1 4.2.7.2 4.2.7.3 4.2.11.5 4.2.11.6 4.2.11.7 4.2.11.8 4.2.11.9 4.2.11.10 4.2.11.11 4.2.11.12 4.2.11.13 4.2.11.14 4.2.11.15 4.2.11.16 4.2.12.1 4.2.12.2 4.2.12.3 4.2.12.4 4.2.12.5 4.2.12.6 4.2.7.4 4.2.7.5 4.2.7.6 4.2.7.7 4.2.7.8 4.27.9 S.4.3.283 6.4.3.282 Kas 3.3.133; 5.4.4.104 Kas 3.3.136; 6.4.4.106 Kas 3.3.137 Kas 3.3.138 Kas 3.3.150 Kas 3.3.146; 6.4.4.114 Kas 3.3.147; C 1.3.113; S.4.4.115 Kas 3.3.145; 6.4.4.113 Kas 3.3.144; C 1.3.109; S.4.4.111 Kas 3.3.145; C 1.3.110; 5.4.4.112 Kas 3.3.148; $.4.4.116 Kas 3.3.151; C 1.3.120; Kas 3.3.139; 5.4.4.108 Kas 3.3.140; Kas 3.3.156; 01.3.120 verse Kas 3.3.157; 6.4.4.124 Kas 3.3.158; 6.4.4.131 Kas 3.3.160; 5.4.4.125 Kas 3.3.152; 5.4.4.119 Kas 3.3.157; 5.4.4.124 Kas 3.3.154; 5.4.4.120 Kas 3.3.155; 5.4.4.121 Kas 3.3.167; 5.4.4.131 Kas 3.3.169; 5.4.4.133 Kas 3.3.161; C 1.3.121; S.4.4.126 Kas 3.3.162; Js. 2.3.153 Kas 3.3.163; 6.4.4.127 Kas 3.3.164; $.4.4.128 Kas 3.3.132; $.4.4.103 Kas 3.3.165; 5.4.4.129 Kas 3.3.166; 5.4.4.130 Kas 3.4.2,3,5; 5.4.4.140 Kas 3.4.2; 5.4.4.139 Kas 3.4.78; C 1.4.1; 5.1.4.1.2 Kas 1.4.101, 102, 104; Kas 1.4.106 Kas 1.4.101, 003, 104 Kas 2.4.85; C 1.4.18; 5.1.4.96 Kas 7.2.80; 6.4.2.35 Kas 8.2.65; C 6.3.73; S.1.2.69 Kas 1.4.88 Kas 1.4.89 Kas 7.4.6; 6.1.4.91 Kas 7.1.7; $.4.4.92 6.1.4.98 S.1.4.101 Kas 3.4.102; 6.1.4.102 S.1.4.104 Kas 7.1.34; C. 1.4.14 Kas 3.4.79; 6.1.4.93 S.1.4.94 Kas 3.4.80; 6.1.4.95 Kas 3.4.91; 6.1.4.117 Kas 3.4.85 Kas 3.4.93; 6.1.4.115 Kas 3.4.92 5.1.4.14 Kas 3.4.87 Kas 6.4.36; C 5.3.60 Kas 6.4.101,109; S.4.2.33 C 1.4.27; 5.1.4.115 C 1.4.28; 6.1.4.113 C 1.4.28; C 1.4.31 S.1.4.113 Kas 8.2.73 Kas 8.2.74 S.3.4.108, 112, C 1.4.43, 40; 5.1.4.106 Kas 3.4.109 5.1.4.107 Kas 3.4.108; C 1.4.40; S.1.4.108 Kas 3.4.106, 105; S.1.4.10 4.2.8.1 4.2.8.2 4.2.8.3 4.2.8.4 4.2.8.5 4.2.8.6 4.2.8.7 4.2.8.8 4.2.9.1 4.2.9.2 4.2.12.7 4.2.12.8 4.2.12.9 4.2.12.10 4.2.12.11 4.2.12.12 4.2.12.13 4.2.12.14 4.2.12.15 4.2.12.16 4.2.12.17 4.2.9.3 4.2.9.4 4.2.9.5 4.2.9.6 4.2.9.7 4.2.9.8 4.2.9.9 4.2.9.10 4.2.9.11 4.2.10.1 % 4.2.10.2 4.2.10.3 4.2.10.4 4.2.10.5 4.2.11.1 4.2.11.2 4.2.12.18 4.2.12.19 4.4.12.20 4.2.12.21 4.2.12.22 4.2.12.23 4.2.12.24 4.2.12.25 4.2.13.1 4.2.13.2 4.2.13.3 Kas 3.4.103; 6.1.4.109 Kas 3.4.107; 6.1.4.112 Kas 7.1.35; C 1.4.22 $.1.4.122 Kas 8.3.78 Kas 8.3.79 Kas 6.4.101; $.4.2.32 Kas 3.1.83; $.4.2.47 S.4.2.39 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 paJcagranthI vyAkaraNam 4.2.15.7 4.2.16.1 4.2.16.2 4.2.16.3 4.2.13.4 4.2.13.5 4.2.13.6 4.2.13.7 4.2.13.8 4.2.13.9 4.2.13.10 4.2.13.11 4.2.13.12 4.2.16.4 4.2.16.5 4.2.16.6 4.2.16.7 4.2.16.8 4.2.16.9 4.2.16.10 4.2.13.13 4.2.13.14 4.2.13.15 4.2.13.16 4.2.14.1 4.2.14.2 * 4.2.14.3 4.2.14.4 4.2.14.5 4.2.14.6 4.2.14.7 6.4.2.41 S.4.2.41 S.4.2.42 S.4.2.43 S.4.2.51 S.4.2.78 Kas 7.4.50, 51; 5.4.2.79 Kas 7.4.52 Kas 6.4.71, 74; S.4.2.131 Kas 6.4.72; $.4.2.132 Kas 2.4.50, 49; S.4.2.127, 128 Kas 2.4.2.42; 5.4.2.123 Kas 2.4.53; S.4.2.122 Kas 2.4.45 Kas 3.1.44; 6.4.3.2 Kas 3.1.44; 5.4.3.3 Kas 3.1.45, 47; $.4.3.4 5.4.2.54 C 6.1.101; $.4.2.55 Kas 7.4.20, 19, 17; C 6.2.69; Js. 5.2.142; S.4.1.13 Kas 7.4.16; C 6.2.68; Js. 5.2.143 Kas 3.1.56 Kas 3.1.53; 6.4.3.13 Kas 3.1.54; $.4.3.14 Kas 3.1.58 Kas 3.1.55 Kas 3.1.46; 6.4.3.6 Kas 3.1.56; C 1.1.70; 5.4.3.7 Kas 4.1.49; 5.4.3.8 Kas 4.1.48; 6.4.3.7 Kas 3.1.60; C 1.1.76 Kas 3.1.61; $.4.3.15 Kas 3.1.62, 63; S.4.3.40 Kas 3.1.64; $.4.3.41 Kas 3.1.65; $.4.3.42 Kas 3.1.66 S.4.3.18 Kas 3.1.67; $.4.3.19 Kas 1.4.100; 3.4.69 Kas 1.2.1, 2, 3, 4; 1, 3, 17, 14, 15, 16, 64, 53, 54, 55, Var. 21, 21 Vars., 36, 37, 42, 41, 43, 39, 38, 40, Var. 20, 31, 30, 61, 58, 59, 63, 32 22, 35, 51, 52, 22, 24, 25, 56, 47, 48, 50, 49, 44, 46, 28, 29, 67, 87, 88, 69, 70, 68, 71, 72, 76, 75, 89, 92, 93, 91, 84, 79, 78, 88; C 1.4.82, 83, 88, 87, 85, 84, 86, 116, 112, 113, 114, 110, 93, 96, 95, 97, 94, 91, 90, 92, 73, 71, 72, 100, 102, 103, 121, 122, 123, 125, 130, 144, 145, 143, 131, 138; 6.1.4.27, 4, 5, 12, 23, 22, 26, 71, 49, 51, 52, 53, 54, 55, 42, 61, 58, 56, 60, 3. 62, 64; 4. 39, 44 4.2.14.8 4.2.14.9 4.2.14.10 4.2.15.1 4.2.15.2 4.2.15.3 4.2.15.4 4.2.15.5 4.2.15.6 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dr. NARAYAN KANSARA, the editor and commentator, is currently the Director of the Akshardham Centre for Applied Research in Social Harmony, Gandhinagar Gujarat. He was formerly Professor of Sanskrit at the Gujarat College, Ahmedabad, in the Gujarat Education Service. He has taught post-graduate students for thirty-four years, and guided several Ph.D. students. Some of his typical publications in Gujarati include Vaidika Ganita Vidya, Vaidika Bhugarbhajala-vidya, Vaidika Khagolavidya, Sanskrta Sarala Prabodh, (now available on internet in English as the Master Sanskrit Easily), Paniniya Laghu Candrika. Rgueda Adhyayana Pravesika, Bharatiya Sahitya Vicara Manjusa, the Bhojadeva-viracitam Sarasvatikanthabharana-vaidika-vyakaranam, and Merutunga-balabodha-vyakaranam. Among his works in English the most notable is the Agriculture and Animal Husbandry in the Vedas, and his contributions on various topics of the Encyclopedia of Hindu Religion and Indic Religions. He has also edited critically many other works including the classical prose-romance Tilakamanjari of Kavi Dhanapala. Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BHOGILAL LEHERCHAND INSTITUTE, OF INDOLOGY PUBLICATIONS 1. Studies in Sanskrit Sahitya Sastra -V.M. Kulkarni 2. Pancasutrakam of Cirantanacarya -Muni Shri Jambuvijayaji 3. Jaina Bhasa Darsana (in Hindi) -Sagarmal Jain 4. Some Aspects of the Rasa Theory -V.M. Kulkarni 5. The Gahakosa of Hala (Part II) -V.M. Patwardhan 6. Prakrit Verses in Sanskrit Works on Poetics (Vol. I) -V.M. Kulkarni 7. Prakrit Verses in Sanskrit Works on Poetics (Vol. II) -V.M. Kulkarni 8. Apabhramsa Language and Literature -H.C. Bhayani 9. Mahabharata Based Plays and Epics (in Gujarati) -Prof. S.M. Pamdya 10. Santinathacarita (Prakrit) -Sh. Devachandra Suri 11. Arhat Parsva and Dharanendra Nexus -M.A. Dhakey 12. Jain Philosophy and Religion -Tr. Dr. Nagin . Shah 13. Jaina Theory of Multiple Facets of Reality and Truth (Anekantavada)- Nagin J. Shah 14. Patan-Jain-Dhatu-Pratima-Lekh-Sangrah -Pl. Laxmanbhai H. Bhojak 15. Patanjalayoga Evam Jainayoga Ka Tulanatmaka Adhyayana Dr. Aruna Anand 16. Jaina Uddharana Kosa Dr. Kamalesh Kumar Jain 17. Gangesa's Tattvacintamani with a Commentry Sukhabodhika Tippanika by Vacaka Gunaratna-Ed. Nagin J. Shah 18. Pancagranthi Vyakarana of Buddhisagarsuri -Dr. N.M. Kasara MOTILAL BANARSIDASS PUBLISHERS PVT. LTD. Delhi (INDIA) -- E-mail: mlbd@vsnl.com Website: www.mlbd.com Rs. 1495 Code: 29506