Book Title: Pandavcharitra Mahakavyam Part 1
Author(s): Devprabhsuri,
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090445/1
JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo nama ja guru premasUra 'maladhAri-zrIdevaprabhasUriviracitamzrIpANDavacaritra-mahAkAvyam / [prathamo vibhAgaH / prathamasargAd aSTamasargaparyantaH / ] zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa 7. projI moInADo, mulebAra, pabaI-40...2. vikrama saMvata 2045 vIra saMvata 2515
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDava paritram // // 1 // pUrva prakAzanasya prastAvanA cidAMkurvantu kAvyarasikA dharmajJAH sajanAH / iha kila cAturgatikaduHkhavAribhRtaM saMsArAdhi titISubhirbhavyaiH zrItIrthakunnimitasaddhamaitaraNDa evAzrayaNIyaH tacAlavitAramya sadgurunAvikAH sevanIyAH, yataste dravyAnuyoga- caraNakaraNAnuyoga- gaNitAnuyoga-kathAnuyogataraNDakASThaiH ( pAdukAbhiH ) duHkhavArINi nirasya pAraM prApayitAraH snti| tepvime zrInaracaMdrasUriguravo devaprabhasUrayaH kathAnuyogadvArA bhavyopakAriNa idaM mahAkAvyaM guruvarANAM zrIdevAnandasUrINAmAdezAt SaSThaGgopanipajJAtAdharmakathA-triSaSThizalAkA puruSa caritrAdyavalokyASTAdazasargAtmakamaSTasahasrazlokamitaM pANDavacaritranAmakaM saM. 1270 saMvatsare racitavantaH / etaca zrIyazobhadrasUri-naracaMndrasUribhyAM saMzodhitam / pUjyaizvAmIbhiH zrIdevaprabhasUribhirdharmasArazAkhA paranAmakamRgAvatIcaritraM murArikRtAnargharAghavopari anargharAghavakAvyAdarza ca sAptasaha lokamitaM prathitamiti -- " tatkamiko devaprabha - sUriH kila pANDavAyanacaritram | zrIdharmazAkhaM ca nirmame sukavikulatilakaH || 1 dRzyatAmatraivASTAdaze sarge kaH 240 / prastAvanA // 1 //
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjazekharakRtanyAyakandalipaJjikAyAM likhitamastIti (jaina sAhitya itihAsa pR. 389 ) ityAdi / pUjyAzveme koTikAkhyagaNasya madhyamAnAyAM zAkhAyAM zrIpraznavAhanakule zrIharSapurIyagacche zrIabhayadevasUripakRparaMparAyAM samamUvanniti pranthasyAsya prazastau spaSTaM likhitamasti paraMtu gRhasthAzrame teSAM kA janmabhUmiH ! kau mAtApitarau ? kadA janma kadA dIkSAgrahaNam ? ityAdijijJAsAyAmapi kimapi sAdhanaM na militamiti na kimapyatra likhyate / anthasyAsya mudrApaNe bhAva purasthasaMghasatkajJAnabhANDAgArAt purANaM hastalikhitaM pratitrayaM militamatastaddAtRRNAM mahAzayAnAM zA. kuMvarajI-AnaMdajItinAmadheyAnAmatra mahopakAraM manye / granthasyAsyAtigamIrazabdArthAlaMkArAdeH zuddhiviSaye kSayopazamAnusAreNa sarvazaktyA mayA kRte'pi prayale'lpajJatva--dRSTidoSa-mudrAyatra doSAdinA kenApi kAraNena skhalanAsthAnAni dRSTavatA vidvadvargeNa kRpAlunA kRpAM kRtvA saMzodhanIyAnIti prArthaye iti zam // lI0 saMzodhakaH //
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrISANDava caritras / / // 2 // sargaH viSayaH 1 pANDavapUrvajavarNanam 2 kRSNa nemijanma dvArakAsthApana - yudhiSThirajanma varNanam ..... 2 bhImaduryoSAdijanma-kumArakalAropaNAdarzanavarNanam / sargaviSayANAmanukramaNikA / patram / sargaH 1- 20 .... .... .... ddre 36-52 53-68 69-86 87-120 121 - 143 7 jatugRha- hiDambabakavadhavarNanam 8 kirAtArjunIya-talatAlavadha -kamalAharaNavarNanam 144-162 9 duryodhanamocana - kRtyopadravanivartana varNanam .. 163-175 20-35 ? draupadIsvayaMvaravarNanam .... 5 pArzvatIrthayAtrA - yudhiSThirarAjyAbhiSekavarNanam .... 6 nalopAkhyAna yUtavarNanam viSayaH 10 virATAvasthAne gograhavarNanam ... 11 drupadapurohita-saMjayaviSNudUtyavarNanam 12 dUtasomakAgamanaprayANa kabalavarNanam 13 pANDava - kauravayuddhavarNanam 14 jarAsandhavadhavarNanam 15 gAGgeyasvargamanavarNanam 16 nemivivAhopakrama-yata- kevalajJAnavarNanam 17 draupadIpratyAharaNa dvArakAdAha-kRSNAvasAnavarNanam 18 baladevasvargamana - zrIneminAtha pANDavanirvA varNanam, prazastibdha .... *** PART **** ..... .... patram 175-193 193 - 204 205-221 222-259 260-270 271-275 276-287 287-299 299 - 310 sargaviSa yANAma nukramaH // // 2 //
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka prakAza kI ya bAra kathAnuga, mAtAnuyega, caraNakara kAnuga ne kathAnuga A cAra agA pAyA upara e tI che jinazAsananI amaya mArata. judI judI bhUmikAmAM rahelA che vadhune vadhu AgaLa vadhatA rahe te mATe zAsanuM vibhAjana niyata karAvyuM che. temAMya ke pazu jIvane saraLatAthI samajavI jinazAsanamAM praveza karAvavA mATe tenA anurAgI banAvavA mATe, prathama pagathIyuM hoya, keI Milestone keya, te te che kathAnuM thAya. tethI ja . dina, rAhunA padAdhIne samajAvavA mATe ya zAstrakAre kathAnugane Azraya letA AvyA che. | aSAnA jIvananA mahAna AdanA zravaNu vAMcanAdithI ApaNA jIvanamAM kauzagyAdi bhA... tathA sA khamIra pragaTe che... saMsAranI vAstavikatAnuM bhAna thAya che. mAmA tathA dAnI rUcI paNa kathAo tarapha vadhu daLatI hoya che. tethI ja zAsakAroe aneka phAyapAnA caritranA nimaNu kyAM che. prastuta "NiDayacaritra' nAmaka mahAkAya matha 13 mAM zaikAmAM AcAryazrI devaprabhasUri 2o temanA ja ziSya nara sUrie sAdhana karela, 1 devaprasUrinI ajoDa vidvatA A graMtha dvArA pragaTa thAya che. NaAnA pUrvajanmathI mAMDI cheka nirvANa sudhInA adhikArane romAMcaka zailImAM ahI raju karavAmAM AvyA che. yuthanI mahAnatA sAthe madhuratA paNuM teTalI ja che sAthe sAthe temanAtha prabhunA jIvanacaritrane paNa sa' dara tathA sAMkaLI lIdhuM che. Aje jiyabharamAM mahAbhArata mahAkathAnI cAhunA vadhatI jAya che, te ja lokonI va
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ paurANika dharmakathA pratyenI bhAvanAnI sAkSI pUre che. AjathI 5 varSa pUrve 1ra mAM zAtri jeThAlAla mAM dvArA saMzAdhana karAvo mesasa. e. ema. eDa kaMpanI dvArA be bAgamAM prakAzita karavAmAM Avela. prathama bhAgamAM 1 thI 8 sagara tathA dritIya bAgamAM 9 thI 18 5 lIdhela che. 1 madiranI chatA joI lA rUpiyAnA kharca cha dvAre thAya che, te stutya ja che, paNa manI chatA ApaNane dekhAtI nathI. jinazAsanane AdhAra kRtajJAna iM. lAkha karoDe Dheka pramANuM A5NuM maulika tu mA dinapratidina naSTaprAyaH thaI 2huyuM che. di..| dayA' gayu che.. uSa lAgI jatAM sI naya che ne ate AvuM mitI sAhitya kuvA ane dariyAmAM vinA saMkeca padharAvI devAya che. AnA mATe javAbadAra kA apa pharaja nathI, AvA emUlya vArasAne vinAzanA mULamAMthI bacAvI levAnI ? pa. pU. AmAyadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA palakAra 5. pU. AcArya deva zrImada vijayanabhAnumUrizvarajI mahArAjanA ziSyaratna 5 5 samatAsAgara paMjAjIzrI vijaya gaNiyazrInA ziSyaratna 5. pU. AcArya zrImad vijaya hemacaMdramuri mahArAjanI samAcita pera pAmI amAre dvArA thAcita pratazakita thaI rahI che. zAradAdevInI kRpAdraSTi ane pUjanA AzIvAda madA vasatA rahe, tathA katabhakita vizeSa thatI rahe eja amathathana, zrI jinazAsana aApanA sTa (', caMdrakumAra bI. jInAlA (2) lalitabhAI Ara. kerI (3) navinacaMdra bI. zAha (4) puMDarIka a zA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1) prakAzaka : prApti sthAna : 2) mULIbena magATAla vana jaina dhama zALA sTezana roDa, vIramagAma-382150 3) zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa C/o. diSaka bharavI dalAla gAMdhI ghI kAMTA, vaDALIpA, TAdarA-390001 4) zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa C/o. mumatilAla hattamaca Mda mArIyA mahetAnA pADA, gaLacerI, pALu 384265 dra grahAyaka zrI jaina zve. su, sadha vAsaNA (amadAvAda) OMOXOXOXOXOXOXOXO
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM namo'hadbhayaH aiM nmH| maladhAri-zrIdevaprabhamUriviracitaM shriipaannddvcritrm| prathamaH srgH| - - zriyaM vizvavayatrANa-niSNaH puSNAtu vaH prabhuH / zaMkaraH puNDarIkAkSaH, zrImannAbhisamudbhavaH // 1 // pAntu zrIzAntinAthasya, padaprezannakhatviSaH / durantaduritAraNya-prajvalajjvalanazriyaH // 2 // puNyaprasUtiH zrInemeH, pAtu vo dezanAgavI / posaH smarAdayo yasyAH, kSIraM mokSasukhaM punaH / / 3 // 1 tRNama . bhakSyama /
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDavacaritram // srgH1|| kuruvaMzopatiH / pArzvanAthaH sa vaH pAyAda, yadaGgadyutisAgare / prabAlakandalAyante, phaNaratnaprabhAkurAH // 4 // jayanti vardhamAnasya, jitadambholivaibhavAH / mohAndhatamasadhvaMse, helayaH satvakelayaH // 5 // / caritraM pANDuputrANAM, pavitramabhidadhmahe / zrutaM hitopadezAya, pajane paryavasyati // 6|| ka vRttaM pANDaveyAnAM ?, ka cAhaM jaDimaikabhUH / merumAroDhukAmo'smi, mRtAtmA paGgurapyataH // 7 // bahustadvahumAnastu, mAmatyantamudasyati / samIraNena kiM reNu-ruddhataH khe na khelati / / 8 // | AsIniHsImamAhAtmya-padamAdyo mahIbhRtAm / prathamastIrthanAthAnAM, nAbhibhUriha mArate ||9||shtmaasn sutAstasya, teSvekaH kurusaMzakaH / khyAtaM yasyAkhyayA kSetraM, kurukSetramiti kSitau / / 10 / suto babhUva hastIti, dAnottarakaraH kuroH / tadupajhaM kSitAvasti, pura zrIhasinApuram // 11 // sphuradambhaHsarodambhAn , saihikevabhayAdiva / rAkAmRgAvAH saMbhUya, I vimAnti zaraNAgatAH // 12 // yasyAdarzonale vapraH, saMkrAntaH parikhA'mbhasi ! AtmanaH kamanIyanvaM, dikSuriva lakSyate // 13 // dAridrasyaiva dArizca-madharmasyaiva pIDanam | bhayasyaitra bhayaM tasmi-nanyAyasyaiva nigrahaH // 14 // tatra hastyanvayodanva-kaustubhAH stutibhAjanam / saMjajJire mahaujaskAH, parelakSAH kSamAbhujaH / / 15 / sanatkumAra ityatra, cakravartI kramAdabhUt / cikitsati / sma yo bhAva-rogAn vairAgyabhevajaiH // 16 // zAntiH kunthurarazcaiva, tatra vitrAsitadviSaH / babhUvuzcakriNo dharma-cakriNo'pi 1 sUryAH / 2 rAhubhayAt / 3 hastirAjakulasAgare kaustubhamaNayaH /
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramAttataH // 17 // vikramAkrAntasAmanta-cakrazcakrisamaprabhaH / kramAdanantabIryo'bhU-tatra pAtrIpuraMdaraH // 18 // tato durvA-M radoryaH, kRtviiryo'bhvnnRpH| yasya dAnena nAbhUva-barthinaH punararthinaH // 19 // athogramahasAM bhUmiH, subhUmi(ma)zcakravartyabhUt / avairAyata dhIreNa, yamadagneH sutena yaH // 20 // atikrAnteSvasaMkhyepu, tato rAjasvajAyata / prazAntaH zAntanurnAma, tejodhAma prjaaptiH|| 21 // anyAyakandamucchindan , siJcanyAyamahIruham / samastakSitipAlAnA-mupamAnaM babhUva yaH / / 22 / / karma marmAvidanyonyaM, prajAnAmastu dUrataH / yasya rAjye trivargo'pi, nAdhArAdhAM parasparam / / 23 / / nikhilavyasanatyAga-pavitrasyApi shaantnoH| vivekino'pyabhUdekaM, mRgavye vyasanaM param // 24 // so'nyadA'nanyasAmAnya-vegamAruhya vAjinam / dUravardhiSNupAparddhi-buddhima'gavanaM yayau // 25 / / tatraikaM premaraGgeNa, kuraGgIcATukAriNam / durAt kuraGgamAlokya, so'dhijyaM vidadhe dhanuH // 26 // sa preyasI puraskRtya, saMtrAsataralekSaNAm / | palAyAmAsa sAraGgaH, kAMdizIkamanAH puraH // 27 / / sa vallabhAnurodhena, mandaM mandaM pluto'pi san / mano'bhirAmamArAma, viveza vivazAzayaH / / 28 / / vANagocarabhUte'pi, dRSTimArgAtige mRge| vizati sma tamArAma, zaraM saMhRtya zAntanuH // 29 // tatra prAsAdamAlokya, samAruhya ca vismayAt / ekAmAlokayAmAsa, sa bAlA saptame kSaNe // 30 // abhyutthAya mahInAtha-maryamAdipUjayA / sA satkRtya yathaucityaM, svapalya nyabIvizan // 31 // vilokyAnargalaprema-romArakarambitAm / sumukhIM | saMmukhAsInA, bhUpAlastAmabhApata ||32|| kalyANi ! kA'si ? kasyAsi, tanayA vinayAnvitA ? / prabhAte'mbhojinIvAsi, kiM 1 uparitanabhUmau / 2 pRzyam /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava vam srgH1|| kasya zAntanogaGgA| melApaH / / // 2 // ma vA! kasmAdvikasvarA // 33 // ityAkAreNitajJena, rAjJA haTena pRSTayA / tato dRSTayA tayA''diSTA, vayasyaivaM vyajijJapan / // 34 // vidyAdharapatijaha-sti ratnapure pure / tasya putrI pavitrAGgI, seyaM gaGgeti gIyane // 35 // anyadA'GkasthitAmetA, jahaH hAdavocata / vatse ! rUpAnurUpaste, kITagAlokyatAM vrH| // 36 // eSA'pyuvAca yastAta, madukta nAtivartate / murUpeNApi ki bhA, vaco'tikramakAriNA // 37 // vyavasthayA'nayA'nalpe, jahanA nRpamUnavaH / etadarthe vRtAH kiM tu, khIvasatvaM na manvate // 38 // daurmanasyamarthatasyAH, kimaSyAvirabhRttathA / dharmAya spRhayAmAsa, yadhaikasmai divAnizam / / 39 // cAraNamaNAt prApya, durApaM dharmamArhatam / tataHprabhRti saudhe'smi-stasthuSI jinamarcati // 40 // jinArcanakRtArthAni, lUnAnyapi latApataH / adyatasyAH phalanti sma, kusumAni manISitam // 41|| yadudyAne'tra pUrvechu-stAtena saha jlnaa| etya naimittikaH | satya-vANirenAmavocata / / 42 / / bhadre ! bhadraMkarAdasmAta . siddhaM dharmAt tabepsitam / mRgAnupadikaH prAtaH, pumAnekaH samepyati // 43 / / mano'bhirucitaH putri, sa te bhartA bhaviSyati / hastinApurabhRpAlaM, taM tu jAnIhi zAntanum // 44 // taduktizravaNAdadya, praasaadshikhrsthyoH| Avayorbhavato mArga, pazyantyoH siddhamIpsitam // 45|| athoce nRpatirgaGgAM, mRgo me mRgalocane ! / mahopakArI yenAsi, darzitA netra kaumudI // 46 // nAnopAyarjano lakSmI-maskhilo'pyabhilaSyati / kiM mastasya yamiya, svayamevAbhilASukA // 47 / / tvadaco'tikramatyAgaH, priyasya hitahetave / vaidyopadezanirmANa, rogazAntyai hi 1 yaM janam , iyaM lakSmIH / 2 priyahetave iti pratyantarapAThaH /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ | rogiNaH / / 48 // daNDo'yaM puNDarIkAkSi :, tvadaco'tikrame'stu me / yattadaiva parityAga, kurvIthAH sarvathA mama // 49 / / harSAditi badatyetra, nRpe sainyamupAgamat / jaharapyAyayau tatra, tanayAdarzanotsukaH / / 50 // sakhImukhena niHzeSaM, taM vRttAnta apAnatA / gaGgA raGgAdathotthAya, janakAya vyajijJapat // 51 // so'pi pallavitagrItiH, sphiitaanyo'nyaanuraagyoH| tayornirvarttayAmAsa, pANigrahamahotsavam / / 52 // pANimokSotsabe labdha hAstiko hastinApuram / sadAro'tha saromAJca-tanuH zAntanurAyayau / ma tatra premAnurUpANi, sphItarAjyocitAni ca / tau dampatI yathaucityaM, sukhAnyanubabhUvatuH // 54 // anyadA nibiDasthemapremabandhasya zAntanoH / antarvatnI babhau patnI, nidhigarbhava kAzyapI // 55 // dhAmaikadhAma gaGgAyA, gaGgAyA iva bhAskaram / garbhamantardadhAnAyA, durAlokamabhUdvapuH // 56 // mahAmahimnastasyAtha, sA grbhsyaanubhaavtH| sumeruM kandukaM mene, pAthonAdhaM ca goSpadam // 57 // sA muhUrta zubhe saumya, sukhena suSuve sutam / yatpramAnyakRtarjAtaM, dIpaizcitragatairiva // 58 // tadA tanagara sarva, sotsAhajanasaMkulam / babhUva kevalaM zUnya-pracAraM cArakAntaram / / 59 / / gaGgA'patyasya gAGgeya, iti sArthakamarthavit / tasyAtmajanmano nAma, nirmame nRpasattamaH // 60 // bhUpAlaM mRgayA''rambha-gADhasaMrambhamanyadA / mUrkhacaddhAJjalirgakA, saanuraagNvyjijnypt||61|| prajApriyaH priyanyAyaH, prANeza! | sthAmadhAmavAn / paropakArI pramAvA-nasti kastvAinaH kSitau ? ||62|prN paramasaundarya-zAlinaste klaavtH| mRgavyavyasanaM saraprAmahastimamahaH / 2 sthemA-sthiratA / 3 garbhiNI / " prathvI / 5 tejsaameksthaanm| : lejasvi / kaaraagaarmdhym|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ / zrIpANDavacaritram // srgH1|| sagAropamanAyAH pitagRhe *-- gamanam , doSo, lakSmeca mRgalakSmaNaH // 63 // araNyavaddharaGgANAM, kuraGgANAM nirAgasAm / vyApAdanena mRgayA, sanyaM pAparddhirucyate // 64 // vadhaH kRtAparAdhAnAM, nimantUnAM ca pAlanam / urvIpatInAM sarvapA-mepa dharmaH sanAtanaH // 65|| ApadaM zvApadAnye(navaM, mA sma nepInayojvala! | hiMmakAnAM hi nedIyA-narakotsaGgasaMgamaH // 66 // vanyaja nyAdhasAdharmya, dhamya karma samAcara | mama vijJApanAmenA, nAtikramitumarhasi // 67 // athA''ha pRthivIpAlaH, priye! mAdhu tvamabhyadhAH / imaM cAvami niHzepaM, pApavyApA| ramAtmanaH // 68 // kiMtu kAnte ! durucchedaH, saiSa me vyasanagrahaH / yo laGghayati te vAcaM, samayasmaraNopamAm // 69 // ityuktvA tAmavajJAya, mRgayAmagamavRpaH / sA ca taM bAlamAdAya, piturmandiramabhyagAt / / 70 / pure ratnapure tasmi-nATye vaitAbyamaNDane / taM zizuM vardhayAmAsa, sA satI bandhuvatsalA / / 71 // patnIvRttaM yathAvRttaM, vyAvRtto mRgayAvanAn / atha paryazrurazrauSI-medinIzaH paricchadAt // 72 // tat sakarNaH samAkarNya, mo'nvata nijAmaye / pazcAttApakrate kasya, na syAyasanamAitam / / 73 / / nRpaH smRtvA smitasmera-mAtmajAsyamavidyata / virahaH susahaH kena, tAdRzasyAGgajanmanaH / / 74 // atha putrakalatrAbhyAM, viprayukto'vanIpatiH / agnimagna ivAnapI-caturviMzativatsarIm // 75 // hAyanaH so'tha tAvadbhi-vismRtya virahavyathAm / abhUt bhUyo'pi pAparddhi-vyasanasya vazaMvadaH / / 76 // mRganyavyasanI daraM, viharananyadA nRpH| etya vijJapayAMcakre, vyAdhenakena harSataH / / 77 // deva! deva ! saritIre, | nAtidUre'sti kAnanam / yadekaM te vinodAya, paryAptamiti me matiH // 78 // yatrAtivismRtatrAmAH, santi saMkhyAtigA 1 cndrsy| 2 siddhAntasmaraNasadRzIm / " smaraNe'pi " iti pratitrayapAThaH / zAntanomRgayAyA gamanaM c|| -- // 3 //
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgaaH| ghorepura purANaH, zukarAza bhayaMkaraH // 79 // santi yatra mahAkAyA-zcitrakAyAH sahasrazaH / saridgamitamadhyAhavAsarAzcApi kAsarAH // 80 // tatastaM lubdhaka zreSThaM, pRSThamAdhAya tarakSaNAt / tadupadrotumAreme, kAnana medinIpatiH // 81 // cAgurApAzavItasa-vihastobhayavANayaH / pramaH paritaH svaira-vAdinastatra sAdinaH / / 82 / / amucyanta navAkalpa-saramAH saramAsutAH / dadhAva vividhArabdha-kUTaH kUTamRgIgaNaH // 83 / / duHsAdhavyAghahakAbhi-bhImayAghAtaniHsvanaiH / kSaNAdalabhata kSobha, bhayAttat kAnanaM tadA / / 84|| AzazaMsa zazakhANaM, kuraGgo'bhUt kuraGgakA samIpI nAbhavaddvIpI, kirati sma kiriH smayam | // 45 // zarabhaH zarabhaGgAya, pUrvakAyamudAsthata / bhItaH sasAra kAsAra-nIraM sapadi kAsaraH // 86 // gomAyurAyurante'bhU-tarakSurdikSu pupluve / dUrasudhdhuzitAn dadhe, kesarI kesagan punaH / / 87 // vanamAloDayanneva, mandarAdririvArNavam / kenApyetya nRpo | yUnA, mA sma mA smetyavAryata 188 // tadhvaneradhvani kSipta-cakSuH kSitipatiH purH| maNDalIkRtakodaNDaM, tUNIradvayadhAriNam // 89 // sAkSAdiva dhanurveda, vanaM rakSitumAgatam / yuvAnamekaM pInAGga-mananopamamaikSata // 90 // (yugmam ) tamabhyadhAca mo bhadra, kAntArAntasvAsiSu / mRgeSu mRgayAzIlAn , kathamasmAviSedhasi // 91 / so'pyuvAca mahAbhAga, vanyAnetAnirAgataH / bhaiyAAn bhavyanItijJa, na jantUn hantumaIsi // 92|| mavanti hi bhavAdRkSAH, sarvaprANipriyaMkarAH / prANinAM ca priyAH prANA-strAyasva tadimAnaho ! / / 93|| Uce nRpazcalegveSA, zikSA lakSyeSu dobhRtAm / mRgayeti viduH pUrve, tadalaM vicikitsayA // 94 // tadito'yehi mugdho'si, vidgdhairviprtaaritH| vilokaya vinodaM me, sarvakSatramanoharam // 95 / / sa yubocAca | 1 bItamaH-pabhigrahaNAya jAlaH / 2 vihamnaH mahitaH / 3 laghuvyAnaH / 4 bhayAnabhijJAnItijJa ' iti pratitrayapATa
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAntanu gAGgeyayo. yuddham , gaGgAyA aaagmnm| zrIpANDava- sAkSepaM, huM jJAto'si dhanurdharaH / zikSAkramazcale lakSye, gatvA'nyatra vidhIyatAm / / 96 // itthaM yadA niSiddho'pi, mRgAn hanti caritram // sma bhUpatiH / rUkSAkSaramadAkSiNyaM tadA tena vyabhASyata // 97 // ghinistriMza ! vRthA vRddha !, garbhavyAdha ! na cAdhase / jantU- sargaH 1 // naraMtudairbANaiH, kiMtu mAmeva bAdhate // 98 / / tato dharmaviruddhe'tra, prathayan pathi pAndhatAm / idAnI durnayasyAsya, sadRzaM phala mApnuhi // 99 // ityAkSipya kSaraNa, laghuhastatayA tayA / sa ciccheda bisacchedaM, bhUpAlasthaketanam // 100 / / hantumojA- | yamAno'pi, kallolikaruNArasaH / svApa prasyApanAstreNa, so'naipInRpasArathim / / 101 / navAbhibhavasaMbhAra-prayuddhakrodhabhIpaNaH / | kSitipo'pi nicikSepa, kSipraM taM prati patriNaH // 102 // mahAbalena te tena, sapatrAH pAdA iba | vAyuneva vyadhIpanta, dvidhA | mArge'pi mArgaNAH // 1031 // vIkSya vedhA'pi vailakSyaM, apedAnamatha prabhum / mRgariva mRgArAtiH, sa ruddho nRpasainikaH / / 104 // ! sa bhaTaH subhaTAloka-romAzcitatanustadA / tAn pratyekaM zaraireko, nimame dekSiNemaNaH // 105 // kAzyapIzo dazan koSA-dazana- / dezanacchadam / yAvaddhanuSi saMdhatte, sAyakaM zatruzAyakam // 106 / / jitakAzI bhRzaM tAva-bhijavANena bhuupteH| dhanuHsthaM ca bhujasthaM | ca, guNaM dvedhApi socchidat / / 107 // tena vikrAmiNA''krAntaH, siMhasabrahmacAriNA / abhUhisto hastIva, hastinApuranAyakaH || // 108 // AsasAda viSAdasya, nepAdasyeva pApmanaH / sparzadoSAdvizAmIzaH, sarvAGgamalinAtmatAm // 109 / / / ___atha kSmApAlamAlinya-bhapanetumivotsukA / vijJAya gaGgA saMgrAma-mAgamattaM dhanurdharam // 110 // abhyadhatta ca taM vatsa !, | taba keyamahaMyutA ? | samaM yannijatAtena, pahilaH kalahAyase // 111 / / tato'sau vismayasmeraH, pRcchati smeti mAtaram / katha-! 1 dakSiNe Ima-traNaM yeSAM tAn dakSiNapArzvaviddhamRgAn tatsadRzAnityarthaH / 2 oSTham / 3 zatrunidrAkaram / 4 vyaakulH|5 garvaH / // 4 //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ mera mahInAtha- sAmavAsinaH / / 119 // athAha jananI vatsa :, pitA'sau taba shaantnuH| mRgavyavyasanAdasmA-tra vyaraMsIt kathaMcana // 113 ||jaatmaatrN tadAdAya, svAmupAmA gRha pitH| piteva zaraNaM strINA-mavidheye hi bhartari // 114 // pratyuvAca sa tAM mAta-yadyapyevaM tathApi me / tAto'pi nAdhunA sAtaH, karmaTho yaH kukarmasu // 115 / / asau pratyuta me zatruH, pAlitemyo mayA'nizam / bAlyAt kAntArajantumyo, yadamIbhyo'pi druhyati // 116 // pitA bA'stu paro vA'stu, nAsu muzce kathaMcana / prANino me priyAnetA-nipuNazcejighAMsati // 117 / / tato gaGgA samAgatya, vasudhAdhipamabhyadhAt / Aryaputra ! svaputreNa, ko'yaM te mISaNo raNaH // 118 // etattasyA vacaH zrutvA, sphAritAkSaH kssmaaptiH| iyaM gar3A kathamayaM, gAGgeyazcetyatarkayat // 119 // samuddhaSitaromAJco, rathAduttIrya pArthivaH / praudaM pramodamArUda-stvaritaM sutamabhyagAt // 120 // aparo'pyaroSyAzu, cApaM paryazrulocanaH / Agatya bhUmiluThanaiH, pAdaporapatatpituH // 121 // pitA'pyutthApya sarvAGga-mAliGgabaGgajaM nijam / tatsukhaM prApa pIyUSa-sekato'pyatireki yat // 122 / / / / paraM parasparasneha, vIkSya pratyakSatastayoH / yAmuvAha mudaM tAM tu, saiva jAnAti jAvI // 123 // ___atha puNyaparIpAka-saMpanAGgajasaMgamaH / AliGganayanaiH prItyA, priyAM provAca paarthivH|| 124 // kastUrIstavakazyAmanavazmazrurasau mayA / priye! suto'pi zauNDIrya-vismayAnopalakSitaH // 125 / / kathaM kAntAravAstavyaH, suto me samajAyata / / kathaM vA yauvanAvasthA-mimAmAnAyitastvayA // 126 // gaGgA jagAda rAjendra :, kathayAmi nizamyatAm / pure mAtAmahasyAyaM, 1 'balAt' iti pratyantaratrayapAThaH / 'vA'stvaparoM' iti prtyntrtrypaatthH|3 romA'tha' iti prtyntrtrypaatthH| 4 saMhatya / 5 gaa|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDavacaritram // sargaH 1 // // 5 // tadopetaH samaM mayA // 127 // anulairmAtulAnInAmaGkaparyaGkakhelanaiH / paJcAtikrAmayan varSA- vyayamekAhalIlayA // 128 // vidyAdharakumArANAM madhye savayasAM sthitaH / tirazvakAra rUpANi, tejAMsI tavAtmajaH // 129 // yugmam / / tataH pavanavegena, mAtule nAyamAdarAt / adhyApayitumArebhe, vidyAM vidyAntarazvanA // 130 // papAThAlpena kAlena, vinayAttanayastava / vardhiSNupratibha vArdhi - magastiriya vAGmayam // 131 // adhyagISTa dhanurveda-manirvedramasau tathA / guruH pavanavago'pi yathA'syantaM viniSmiye / / 132 / / nItastena tataH sarva vidyApArINatAmayam / tRNavagaNayAmAsa, vidyAdharapatInapi // 133 // matpituH sadane hAsyAt, sulabhaM vosvahelanam / tataH samastaistaiH sArdhaM putraste kalahAyate // 134 // jJAtyupAlambhato bhItA, nvatpANigrahamAkSiNi / prAsAde nivasAmyasmi - nAcarantI jinArcanam 13 cAraNa-mukhAmaM nishaamytH| babhUvAsya dayAdhamaH sutarAM hRdayaMgamaH // 136 // tataH kallolitazraddhA-niSpatadbhASpazIkaraH / vyadhAnniraparAdhAnAM niSedhaM prANinAM badhe // 137 // tataH kAruNyaniSNena, yojanAni caturdaza / vane'smin parito'nena susvarakSA pravartitA / / 138 || nAmunA'pyadhvanA vyAdhaH ko'pi saMcarate bhiyA / asmin hinasti hiMsro'pi na virodhI virodhinam || 139|| kAntAre'tra kRtAnto'pi zrApadAnAmanApadAm ! tvatputrabhIto naiteSAM prabhavatyapamRtyave // 140 // prANasatraM svaputrasya sarvasatraziromaNim / Aryaputra ! paritrAtuM sarvathA tacamarhasi / / 141 // patnImuvAca romAJca-matanuM zAntanurvahan / sarvA'pyataH paraM tyaktA, vadgirA mRgayA mayA // 142 // tadehi saha putreNa, saccaritreNa saMgrati / udagrA jAgratu vyaktaM punameM bhAgyasaMpadaH // 143 // sA'bhyadhAdadhunA lInaM, mano me 6 1 mAlanInAm / 2 vAGmayIm ' pratyantarapAThaH / 3 nirgacchadbhuvinduH / 4 romAJcakavacaM ' iti pratya0 / gaGgAkathi to gAMGgeya vRttAntaH // // 5 //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ vn dharmakarmaNi / vyathante taddinAnyantaH, prAcyAnyapyaphalAni mAm || 144 // tanme'dhunA jinasyaiva, vAsanA paryupAsane / putraM tvAdAya rAjendra hai, braja zAdhi vasuMdharAm || 145 // ityudIryaM prajAnAthaM. sA tanUjamavocata / valma ! gaccha pituH svasya, samarthaya manorathAn // 146 // kasyAsti janakaH ?, kasyAsti tvAdRzaH sutaH ? / tadastu yuvayoryogo, budhacandramasoriva // 147 // tato jagAda gAGgeya- styaktuM svAmaca notsahe / tvaM me pitA ca mAtA na dRSTapUsmi nAparam // 148 // tatropacaryAzUnyaM me, mA sma bhUkamapyahaH / ityuktvA vyaktamuktAzruH so'patanmAtpAdayoH // 149 // athotthApya zramRjyAzru jananyA so'nvanIyata / baliH kriye'haM vaitsasya, kAtaryamidamutsRja || 150 // putra / tvamasahAyasya, sahAyaH svapiturbhava | sUnu janayituzcintA - bhArahArI hi // I // bansala kalastAvata tathA te prathayiSyati / yathA na tvAmahasthAyA, mama vatsa ! smariSyasi / / 152 / / ityAdiyuktibhirvyaktaM bodhito buddhimAnapi / ambAyAH sa vilambena, vacanaM pratyapadyata / / 153 / / gaGgAmApRcchaca gAGgeya-mAdAya dayitaH kSiteH / uttoraNapatAkAGka-gopuraM ramAyau // 154 // nRpo'tha nave tasmai, yauvarAjyapadaM dadau / yogyaM sutaM vA ziSyaM vA, nayanti gukhaH zriyam / / 155 / / ekAtapatrAM so'pyuva, kurvannahitanigrahAt / vinItAtmA tanoti sma, prasAdaM sadRzaM pituH || 156 / / vinItatana yotkhAta - cintAzalyazviraM nRpaH | svacchandollasadAnanda, vijahAra mahItale / / 157 / / 1 ' te vatsa ! ' iti pratyantaratrayapAThaH 2 ' prasAdasadRzaM ' iti pratyantaratrayapATho na samyak pratibhAti, DarbIvizeSaNe tu ghaTate'pi kathacina / 3 kriyAvizeSaNametat /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava- caritram // srgH1|| zAntano | styvtiiyaacnaa|| anyadA yamunAtIre, viharan sa manoharAm / kanyAmAlokazAmAsa, kAMcinAri niSedupIm // 158 // sa tasyAH spRhaNIyena, rUpeNa hatamAnamaH / kA'si tvamiti tAmetya, papraccha mAnonAlaH // 159 // jagAda yANi bhagAlaM, kAlindIkacchavAsinaH / nautantrAdhipateH putrI, kanyA satyavatItyaham / / 160 // tAtAjJAM prApya dharmaNa, vAhayAmi tarImaham / bhavet kanyA kulInA hi, pitrAdezavazaMvadA // 161 / / zrutveti nItitatvajJaH, kSaNena kSitipottamaH / tadarthamarthI bhavituM, yayau tatpiturantike // 162 / / svAgatakriyayA'nanya, so'pi zAntanubhUpatim / devAjJayA prasIdeti, vinayena vyajijJapat / / 163 / / abhASiSTa niviSTaM taM, patirthAvyAstarIpatim / sadharmacAriNI me'stu, sutA satyavatI tava / / 164 // athAbhyadhatva nautantra-svAmI vinayavAmanaH / gRhamabhyAgato deva !, tvamarthI kena labhyase ? // 165 / paraM pativarAmenA, na tubhyaM dAtumutsahe / gAGgeyaH khecarIgeya-bAhuryatte'sti nandanaH / / 166 // sati rAjyadhare tasmin , doSmaSmaniSUdane / asyA yastanayo bhAvI, tasya rAjya kadApi na // 167 // vadhUnAmavarodhatvaM, kArAgAraM vidurbudhAH / yAsAmabhAgyabhAjAM hi, rAjA bhavati nAtmajaH // 168 // tan prasIda kalatrArtha-manyatra vyavasIyatAm / udArAsvAdRzAM dArAH; saMpatsyante pade pade // 169 // apArthaprArthanaH soztha, babhAra mlAnamAnanam / sakRdapyaparAddheSu-rdhAnuSkaH kiM na yate / / 170 // dadhyau mRpo'bhyadhAdeSa, naupatiH sopapattikam / / nRpazcannAsya dauhitrA, kiM jAmAtrA mayA phalam // 171 // na cAntareNa gAGgeyaM, dhuryoM rAjyasya saMbhavI / na dyAkAzaprakAzAya, prabhuranyo vinA ravim // 172 // datte'vazyaM na cAnyasmai, rAjyamUrjasvi zAntanuH / sudhAsarvasvamammodhi 1 vIraganAzake / 2 -- saMbhavanti ' iti pratya0 / 3 mahat / // 6 //
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ / * ya'dhAda putra kalAnidhau / / 173 // itaH karSati ceto me, nautantrAdhipateH sutaa| saMkaTe patito'muSmi-mRhadhIH karavANi kim ? // 174 // itthaM vikalpai pAlaH, kAmamAkrAntamAnasaH / moghaphAla itra dvIpI, nibaM puramupAyayau / / 175 // tadAnImAgato rAja-sevAvasaralAlasaH / nirvarNya tAtavaivarNya, cintAM zAntanavo vyadhAt / / 176 // vinayAtikramaH kiM me, kimAnAlaki kenacit / kiM vA sasmAra me mAtu-yanme zyAmAnanaH pitA // 177 // tAtastAvatra pRSTo'pi, yathAvat kathayiSyati / amAtyAcAtasaMdhIcaH, sarva jAnAmyadaH punaH // 178 // tataH sarvAtmanA yalAt , kariSye piturIpsitam / itthaM vimRzya so'mAtya, papraccha vijane sudhIH // 179 // tasmAniHzeSamAgamya, so'yamanaupateham / vihitasvAgatazcaina-mabadanRpanandanaH / / 18 / / mahAbhAga ! mahAbhAgya-rarthI zAntanurApyate / itthaM nirAkRthA yattat , suSThu nAnuSThitaM tvayA // 181 // avadanIpatiH prItaH, kumAra ! zrRSNa kAraNam / zAntaborANi nAmmi, prArthanAbhaGgAhetave / / 182 // so'ndhakUpe kSipet putrI, sasApalye dadIta yaH / vasantyAH zAntanogeMhe, sapatno'syAstvameva hi // 183 // sapatnIto'pi sujAtaM, nitAntamatiricyate / kozAtakyAH phaleSveva, rasaH parisamApyate // 184 // nararatna ! sapatno'si, yeSAM teSAM kRtaH sukham / jAgratyasahane siMha, sukhAyante kiyanmRgAH // 185 // aprasammaH prasanno vA, mavAn yeSAM daye'pi te / ApadA padamAdyAH syuH, saMpadAmapare puna: // 186 // kumAra ! mama dauhitro, yastu bhAvI kathaMcana / dare mahodayastasya, samIpe vipadaH punaH / / 187 / / tvAM samutsRjya rAjyazrIH, zrIman ! kiM vRNute param / / hitvA vArSi mahAsindhuH, kiM tellamupasarpati ! // 188 // yaH sarva pitatulyAt / 2 kAsAram / **
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava- caritram // srgH1|| gaaynauptisNvaadH|| kamanIyAyAH, zrUyate janakaH zriyaH / prajAnurAgajaladhiH, so'pi tvagyeca jambhane / / 189 // saMhato duhituH pazya-mAyato duHkhamAyatam / grama yAtikramaM tena, kRtavAnasmi te pituH // 19 // jagAda zAntanoH sUnu-rmAtAmaha ! mahAna bhramaH / tavaiSa yadidaM vAkyaM, tucchocitamudAharaH // 191 / / bhidelimA hi prakRtiH, kuruvaMzAnyavaMzayoH / bhavet svabhAvo na hokaH, kalahaMsabakoTayoH // 192 / / sApatnyamiti saMvandho, vivekini kuroH | kula / abhUtapUrva evAyaM, nava vijJAyate kvacit // 193 / / mama satyavatI mAtA, gaGgAno'pi vizipyate / saMvandho janmasaMbandhAda , pratipanno mahAnanu // 194 / / yastvasyA bhavitA sUnuH, ma mamaivopayAcitaiH / zubhaH sa dezaH kAlo cA, yatra bhrAtrA samAgamaH // 195 / / svAdayiSyati te putrI, putreNa vihitaM mayA / mukhaM binayataH pUrva, pazcAttu tanujaiH kRtam // 196 // dyate kiM ca tAto'pi, mayA bhRzamabandhunA / rathasyaikarathAGgasya, pranyaho hi pade pade // 197 // ekA zRNu pratijJAM me, bAhumundhipya jalpataH / satyavatyAstanUjasya, rAjyaM nAnyasya kasyacit / / 198 // ahaM tu hantumaMtasya, pratyUhavyUhamanvaham / cApabhRttAM kariSyAmi, suto'smi yadi zAntanoH // 199 / / athaivAptaM mayA rAjyaM, tuSTAzca mama devatAH / satyavatyA sadharmiNyA, yattAtaH sumanA bhavet // 200 // udAttAmiti gAGgeya-giramAkarNya vismitaiH / sthirANi khecaraivyoMni, vimAnAni vitenire // 20 // visayAna phullanayana-stataH satyavatIpitA / atyantalubdho vizrabdhaM, kumAra punaramyadhAt // 202 // sAdhu sAdhu kumArendra, tvameva pitRvatsalaH / sphItaM guNagaNakItaM, yadevaM rAjyamujjhami // 203 / / rAjaputrA hi rAjyArtha-makRtyAnyapi kurvate / / 1 cApabhRjAgariSyAmi' iti pratyantaradvayapAThaH / // 7 //
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ udAttaM tat kramAyAtaM, ko nAma tramitra tyajen ? // 204 // para kumAra ! ye keci-davitArastavAtmajAH / na te'nyasya sahipyante, rAjyamUrjitavAhavaH / / 205 // tvatto ye janma lapsyante, pavitrakSAtratejasaH / kastAnIziSyate soDu-manyaH siMhAnivAhave? // 206 // rAjyamAcchettumusiktaH, zaktaiste tanujanmabhiH / AttazrIH punarazrIko, bhavitA mansutAsutaH / / 207 // itthaM nAnA''dhivaidhurya, bhAbi saMbhAvya bhuurishH| sunAyAmAyatI tAta!, punaH skhalati me manaH // 208 // ityuktavantaM taM dRSyabantaH zAntanavo'bhyadhAt / etAmapi tavedAnIM, cintA vyapanayAmyaham // 209 / / zRNu tvaM vyogni zRNvantu, siddhagandharvakhecarAH / mamekaM muSitAzeSa-pApagrahamabhigraham / / 210 / svargazca so'pavargazca, yasya khyAtA phaladvayI / Ajanma tnmyo| pAvaM, brahmacaryamataH param / / 211 // mAtA mAtAmahastAdo, bhAvino vAndhavAzca ye| eSAmAnandadhuryasya, vratasyAsya kimucyate ? | / / 212 // cAraNazramaNa parva-miti me pratipAditam / prathama ca caturtha ca, vrateSvanupame vrate // 213 / / pratipade mayA pUrva, prANinAmabhayavratam / brahmavatamidAnIM tu, mama bhAgyamaho! mahat // 214 // astu stavipadvAnaM, tArtIyIkamapi branam / pitazuzrUSaNaM nAma, mamAjanma niratyayam / / 215 / / iti prastuvatastasya, zraddhAlomUrdhni bandhuram / bhRGgabaddhasvanonkarSa, puSpavarSa divo'patan / / 216 // ucceruriti vAcazca, devA dhanyA'si jaahvi!| tvaM pAsi zAntano ! zlAghyaH, so'yamIhagyayoH sutaH // 217 // sarve'pi jJAnino vrata, pRcchAmaH khecarA kyam / yadyetadtamArAdhdhaM, kenApi gRhamedhinA? 3218 // taccasatka udAttaH' iti pratyantaradvayapAThaH / 2 AttA-gRhItA zrIryasya ysmaadvaa| 3 'dhuna' iti pratyantaratrayapAThaH / 4 rastA | / vipadA bAno bammAnan / , devi !' iti pra0yapAThaH /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava caritram / / srgH1|| nisyanda-mayo yadayamAdade / IgbrahmavrataM bhISmaM, bhImastanapa gIyatAm / / 219 // sattvaM cedekamapyasti, kimnybhubhirgunnH| tadeva hanta ! canAsti, kimanyayahubhirguNaH // 22 // ahiMsA brahmacarya ca, pitRbhaktizca nizcalA / yatribhuvana zlAghyAH, zAntanostanuja guNAH // 221 // bhavetratAnAM pArINo, mA sma rINaH kvacidbhaveH / ityabhiSTutya nizchaca, sadya svaM khecarA yayuH / / 222 // tato duhitaraM tUNa-mAiyotsaGgasaGginIm / kurvannudIrayAmAsa, kumAraM nAvikezvaraH // 223 / / guNagrAmakavAstavyo, nAstyeva tvatsamaH pumAn / pitura | kRtaM sadyo, yadbrahmavatamaddhatam / / 224 // tabAnena caritreNa, citrIyitamanAviram / vRttAntamekamAkhyAmi, kumAra ! bhRNu naupatinA gAGgatyasya satyavatIpiTakulaM kathitam / / // 8 // kataM syo| 225 // viharaNahamekadA kAlindIkUlapAlISu, vihrhmekdaa| azokAnokahatale, vizrAmAya samAgamam // 226 // taidAsvajAtAM kenApi, tatra nistriMzacetasA / sazrIkAmujjhitAmekA-madrAkSaM makSu bAlikAm // 227 // apatyamanapatyo'haM, spRhayAluraharnizam / surUpAM tAmupAdAtuM, pravRtto'smi savismayaH // 228 / vijAti; sujAtiLa, kA'pyasAviti vetti kaH / evaM vikalpya vyAvRtya, calito'smi svavezmani / / 229 / / atrAntare'ntarikSAnta-rullalAsa sarasvatI / asti ratmapure svasti-dhAgni ratnAGgado nRpaH // 230 / / tasya ratnavatIkukSi-zuktimukteyamAtmajA / khecareNApahRtyAtra, vimuktA pitRvairiNA / / 231 / tAmetAmatanupremA, zAntanuH pariNeSyati / iti vyomagirA bAlAM, grAhitastAmahaM tadA // 232 / / tanayAmanapatyAyAH, priyAyAstA 1 skhalitaH / 2 anokahaH-vRkSaH / 3 satkAlotpannAm / 4 " calitamAsmi vezmani pratyantaratrayapAla / // 8 //
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ supAnayam / nAmadheyaM vyadhAM cAsyAH, satyaM satyavatItyaham / / 233 / / mama pasnyA ca yatnena, vAtsalyajalakulyayA / kelikAnanavallIva-diyaM vRddhimanIyata / / 234 // trilokItilakIbhUtA, prabhRtaguNamandiram / seyaM satyavatI putrI, kRtrimA ! mama naurasI // 235 / / pitA bhavatyapatyAnA-mIdRzAM mAdRzaH kutH| AspadaM kalyavallyA hi, sumeruna punarmaruH // 236 / / tadasyA divyavAcaiva, nitiH zAntanuH patiH / cIkSituM pitRbhakti tu, tvadIyAmityajalpiSam / / 237 / / tadidAnImupAdastra, matsutAM tAtahetave / ataH paraM tvamevAsyA, vizrAmaH sukhaduHkhayoH // 238 // ityAlapya kumArasya, prsrtpulkaangkrH| sutAM satyavatIM prItA-marpayAmAsa nauptiH| 239 // alamamba ! vilambena, ratho'yamadhirupatAm / iti tAM rathamAropya, puraM zAntanabo yayau / / 240 // nabhazcaremyo niHzeSa, vRttAntaM jJAtapUrviNaH / prasanmasya pituna svA, sa cakre tAmupAyanam // 241 // pitApi bhISmamAsiSya, nirbharasnehapUrvakam / AtmaikavedyamAnanda-mamandabharamanvabhUt // 242 // dRzA pIyUSavarSiNyA, zrIvizrAmamahIruham / siJcannuvAca gAGgeya-mutsaGgasthApitaM pitA // 243 // zRNvanti piturAdezaM, ye te'pi ciralAH sutAH / AdiSTaM ye tu kurvanti, santi te yadi paJcapAH // 244 // AtmanA yastu vijJAya, karoti piturIpsitam / eka eva sa me sUnu-jAhnavIzuktimauktikam // 245 / / tataH parasahasrANi, vatsarANyApurastu te / etasya kuruvaMzasya, patAkAzriyamApnuhi // 246 // pramodAdevamAzImi-rabhinandha nijAtmajam / nRpaH satyavatI saumye, maharne pariNItavAn // 247 / / 1 na svazarIrajA ityarthaH /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDavacaritram // sargaH 1 // // 9 // tataH satyavatIM patnI, navapremAMsa (mAMza) mIyuSaH / bhUpAlasya pRmartheSu kAmaH kAmaM priyo'bhavat // 248|| "ti-puMtra phalA dArA, " iti nItivacastayA / satyApayantyA suputraM putrabhitrAGgadAbhidhaH // 249 // tejambitilakaH pAda-kraman bhUbhRtAM ziraH / yo'bhavajjAtamAtro'pi bAlArka iva duHsahaH // 250 // vicitravIrya ityAsIt, satyavatyAH sutaraH / bhUtra bhUbhRto yasmAdvaMzaH prAMzuH prasatvaraH / / 251 / / tadA tayoH samagreSu hitakarmasu jAgrataH / prAdurbabhUva saubhrAtraM, gaGgAsanorakRtrimam / / 252 / / so'grajanmA'nujanmAnau, kRtvaa'ngktltlpgH| ullApaiH zrapIyuSaH, khelayAmAsa bhUmiH / / 253 / / kSatragotrocitaistaistai- ranyabAlavilakSaNaiH / etayovalyacApalyaiH, sa tutoSa kSaNe kSaNe // 254 // athAlpIyo vidinyAya - ravimastattvadRzvanAm | zubhadhyAnena tatyAja, zAntanurmAnuSIM tanum || 255 // vidhiva bhISmaH pituH svasyaurdhvadehikam / " iha ca pretya ca prItyai tAdRzA hi sutAH pituH " // 256 // aise citrAGgadaM rAjye, zizumeva nyavIvizat / " na hi vismRtimabhyeti pratipannaM mahAtmanAm " // 257 // se grISmeNeva bhISmeNa tathograM dhAma lambhitaH / udayannapi duSprekSyo, yathA'bhUdbhAnumAniva / / 258 / / abhUda kazcit sa bhUpAnAM, hRdi citrAGgado gadaH / nAgado nAgadaGkAraH ko'pyAsIdyacikitsane // 259 // tena naiSyata bhISmo'pi saMvibhAgI jaye'paraH / ataH sa yuddhamekAkI, cakre sArdhaM virodhibhiH // 260 // sa nirmalakalAsana, cchadmanA'syetya grse| nIlAGgadena saMgrAme, zItAMzuriva rAhuNA || 261 / / " ziraHzeSo'pi cedvairI, tadA bAdheta rAhun " / upAnIyata bhISmeNa, so'pyato nAmazeSatAm || 262 || 1 bhRzam / 2 ratiputrau phalaM yAsAM tAH / 3" sa hi grISmeNa bhI0 " iti prty0|4 vinAzitaH matyatratIzAntanovivAhaH, putradvayotpattiH, zAntanuma raNam citrAGgada sya rAjya prAptisTa maraNaM ca // // 9 //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha rAjyaM kaniSThApa, gariSTho jAhUcIsutaH / dadau vicitravIryAya, bandhave bandhuvatsalaH // 263 / / taM bhISmacApamAhAtmyA-dapacakre na kazcana / " yUthanAthAntike kana, kalama: paribhyate ?" || 264 // catasRSvapi vidyAsu, gatAyadyAsu kauzalam / cakre kanIyaso bhAtu-bhISmaH saMjye ca dhandani ! 265 // anahayutayA'tyantaM, bhUnA vainayikena ca / bandha bAndhavasneha, bhISmastasmin vizeSataH // 266 // dArANAmanurUpANAM, bhrAturudvAhahetave / gaveSaNAya sa praiSI-nijAna prati dizaM narAn / / 267 / / mArgadattadRze tasmai, kadAciddhUlidhUsaraH / teSAmekatamo'bhyetya, kathayAmAsivAniti // 268 // deva ! zrIkAzirAjo'sti, prakAzaH kAzyapItale / yasya mandAkinI nitya-manA gRhadIpikA / / 269 / ambikA'myAlikA'mbAca, tisrastasyAsate sunAH / vibhAnti purato yAsA, tRNavatridivastriyaH / / 270 // tAsAM tAnena vizrabdha, prArabdho'sti svayaMvaraH / racayAMcakrire maJcA-statra caicitryazAlinaH ||271raajaano rAjaputrAzca, zatazaH santyupasthitAH / ApatantyadhunA keci-dApatiSyanti kecana // 272 // tataH kalAkalApena, rUpeNa vayasA'pi ca / yogyA vicitravIryasya, sutAstAH kAzibhUpateH / / 273 // gAGgayastadvacaH zrutvA, tatvadRSTiLatayat / kimaho kAzirAjena, nAnujo me nimantritaH // 274aa na gantavyamanAhUte-mahIpAlaiH svayaMvare / ato gatvA'hamebaikaH kariSye sarvamIpsitam / / 275 // evaM vimRzya gAGgeyo, rathena prasthito drutam / javanavAjibhirvegA-dagamacca svayaMvare / / 276 / / tatra siMhAsanAsInA-nukrarmazceSu bhUpatIn / so'pazyadrAsurAkalyAna , vimAnavamarAniH / / 277 // urololanmanohAri-hArAstisro'pi bAlikAH / dRSTvA vicitravI 1 jyAsahite dhanuSi ca / 2 agarviSNatayA / 3 'pRthivItale ' iti pr.| 4 'prAsthita' iti prA ya0 / 5 dIpramANAna /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhISmeNa |kRtmmbikaadiknyaayhrnnm| zrIpANDava- ryAtheM, sa hartumakaronmanaH // 278 // pratyekamAtmanaH kanyA-lAbhaM saMbhAvya bhUpatIn / nAstAn vivRNvano bhAvAn , hamati sma ma | caritram // mAnase // 279 / / atha tAsAM purodhAcyA, kIrtyamAneSu rAjamu / rathAnAya svotphAlaH, ma raGgAGgaNamAvizat / / 280 / / / srgH1|| sahayaMvaraM rAta-cadanatapaNAkulam / bAda riloDayAmAsa, payodhimiva lIlayA // 281 // Acchidya kanyAratnAni, sarvepA- N| meva pazyatAm / rathamAropayAmAsa, bhISmo mISmaparAkramaH // 282 / / syandane bhayanispandA, vepamAnavapulatAH / sutAH ma // 10 // kAzirAjasya, snigdhamugdhamabhASata // 283 / / vatsAH ! kimapi mA bhaipTa, nAniSTaM vaH kariSyate / bhISmo'smi zAntanoH sUnu-rmavatInAM priyaMkaraH / / 284 // rAjA vicitravIyo'sti, jaitrdorviiydurjyH| ete sarve'pi yasyAye, guNabahutRNaM nRpAH // 285 // anubhUya priyAbhRya, tasya smarasamAkRteH / hastinApurasAmrAjya, ciraM nirvizatAmRtam / / 286 // vinayAvarjitoVI 'tyantaM, tasyAhaM bandhuragrajaH / tadartha rathamAruhya, yuSmAnAnetumAgataH / / 287 // tasmistA nistaraGgenNa, rAgeNAkAntacetasaH / | idaM gAGgeyavacanaM, tatheti pratipedire // 288 // pratipatticalanmauli-nRtyattATaGkarazmibhiH / tAH sphItaprItayazcakru-stasya nIrAjanAmiva // 289 // gajJAM manorathaiH sArdha, rathaM bhISmo nyavartayat / kurvan kuNDalitaM cApa-mucaiHsvaramuvAca ca / / 290 / / sarve bhRNuta bho! bhUpAH, prauDhadoHsthAmazAlinaH / yuSmAkaM pazyatAM saiSa, bhISmaH kanyA haratyamaH // 291 // tato vaH ko'pi jAgarti, yadi dordaNDacaNDimA / tadA ko'pyAyudhaM dhattA-mayamacaMdamo'smyaham / / 292 / / tadA kSubdhArNavanibho, raGgazobhabhavo dhvaniH / sa kazcidAsInmabaM'sau, vibhide yena rodasI // 293 / / rabhasotthAsnubhUpAnAM, kRSTAbhiH sicyaashclaiH| 1 'nityaraneNa' iti pra0 dvaya0 / 2 'pUrlokAH' iti pratya0 / // 10 //
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUgatAbhirbhayaM bhUri pranatamasidhenumiH || 294 // palAyanakRte'vazyaM, vyavasyanto'pi kAtarAH / saMbaidhikRtasaMrodhAH praceturna padAspadam || 295 || muktAkalApamuktAnAM cUrNaiH kIrNA'vanirvabhau / ameyagAGgeyayaza-vandaneneva carcitA // 296 // ratnAGgadAnAmanyonya- koTighaTTanasaMbhavaH / zraumANi kSoNipAlAnA-madhAkSIdAzuzukSaNiH // 297 // tadAnIM tatra kepAMci-dasyastasteyakarmaNAm / mUlonmUlitadaurgatyaH stutyaH zAntanavo'bhavat // 298 // vIkSya bhISmaM bhayakSobhA-cchirastaH saMstavandhanaH / kenApi rAjaputreNa, kirITo nopalakSitaH // / 299 / / nRpapaJcAnanAH keci - lIlAlAlasacetasaH / asimuSTimavaSTabhya, yathAsthitamavasthitAH // 300 // atha zauNDIradordaNDAH ke'pi saMbhUya bhUmipAH / sadyaH saMvarmayAmAsurastivIrA hi kAzyapI // 309 // pulako dbhedamedastri-vapuSAM pauruSaspRzAm / teSAM dharma trudatsaMdhi, yuddhasandhAM vyadhAm // 302 // kAzirAjapurIstai- tnggvaaH| vipakSakSitipairetya, bhISmo bhISmamabhASyata // 203 // haMho ! kSatrakulottaMsa !, kimakSatraM vitanyate 1 / ayaM svayaMvaradhvaMso, mahAMste heturaMhasAm ||304 || zriyaH striyo vA mA bhUva-nAhRtA durnayena yAH / vipadAvartagarte yat pAtayantyeva tAH patim // 305 // tat pratIccha zaraistIkSNaiH pApasyAsya vyapohakam / gurustavAsmadiSvAsaH, prAyazvitaM pradAsyati // 306 // athAbhASata gambhIraM, dhIraH zAntanunandanaH / bho ! bhUmipAlAH ! suSTrktaM yuSmAbhirvyAyaniSThuraiH // 307 // paramurvI ca kanyA ca sarvasAdhAraNI maveda / gRhNAtu sa hi yasthAsti, vikramo nipuNaH punaH // 308 // 1 saMbAdhaH - anyo'nyasaMgharSa:, tena kRtaH saMrodho yeSAM te / 2 abhiH / 3 ' zrastabAnadhaH ' iti pra0 dvaya0 / 4 bANaH / 5 paNa ' iti pra0 iya0 /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ | bhISmeNa zrIpANDava caritram // sargaH 1 // 11 // yaMvarAgatarAjAnAM yuddham / / navAsti vinabho yasya, sa hAsyaH spRhayanimAm / daridra iva snAni, vividhAni dhanaM vinA / / 309 // vikrameNa dhava, vinA yattaskarA iba.kanyAratnAni gRhItha, tayamaparAdhinaH / / 310 // AgamvinAM ca daNDAya, kodaNDo mama paNDitaH / / ityuktvA sa kSurapreNa, teSAM ketUnapAtayat // 311 // atha te'pi sthshrenni-praarbdhprimnnddlaaH| madhyekanya zitISma, patribhiH parvatADayan // 312 / / amyApatanto yugp-niyntipnaatpaaH| tasya te vizivAzchAyAM, tenire nApaninyire // 313 / / vIraMmanyatayA dRptaa-nnynindaapttiiysH| sa tAnavajayA'pazya-smRgArAtima'gAniva // 314 // pratikSipantaH svacchanda-mAyudhAnyuddhatAni te / jaitrasthAmAnamAtmAnaM, menire jitakAzinam // 315 // indhaM pragalbhamAnepu. masaMrambheSu teSvatha | khinnA narendranandinyaH, svaM ninindurmuhurmuhuH // 316 // dhigasmAnmandabhAgyAnAM, dhuri vartAmahe vayam / ino bhraSTAstato bhraSTA, bhavitAsmo'dhunA dhruvam / / 317 / / kaite nRpAH pagelakSAH, ka cAyaM dordvitIyakaH / tadidAnI vipanne'smin , vipanna no manorathaiH // 318 / / itthaM tAH kumukhI/kSya, bhISmastat karma nirmame / mUrdhAna dhUnayadbhirya-tridazadadRze divi // 319 // nizitaiH sarvato muSTayA, tAna pratyekaM vraNAGkitAn / zaraizkAra suzlokAM, svaprazasti likhabhitra // 320 // yAvadvipakSamakSepa, laghuhastaH kSipanin / vIkSAMcake sa taireko-'pyasaMkhyairAramasaMkhyayA // 321 // bhISmagrISmaraveH kSiptA, | mArgaNaH kiraNariva | kApyalpA api naikSyanta, kSatranakSatrajAtayaH / / 322 // rAjakaH kAzirAjastu, vicchAyavapuraJjasA / raNavyomaikadezasthaH, stokastoka vilokitaH // 323 // hRSyanmanobhiH kanyAbhi-mukAmiva vilakSatAm / jAhavImanurahAya, tadAnIM 1 nitarAM pItaH sUryAtapo yaste / 2 bANAH / 3 na svalayAMcakrire / // 11 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ era sAzvata // 210 upelA piyAbAsa, nadhA kAzibhUpatim / yathA vicitravIryAya, svayaM prAdAdasau sutAH // 325 / / sa prItisphAranetrAmi-stAbhirvAlAbhiranvitaH / hstinaapurmaarbdh-mhotsvmupaayyo|| 326 // sa vaivAhikamAGgalyAstisrastAH kAzinandinIH / bhrAtrA vicitravIryeNa, pramodAdudavAhayat / / 327 // tAH prApya nRpatiH prem-rsaikknkaattukaaH||| siJcan pazcApi viSayAn , sipeve so'tizAvalAn // 328|| iSUn pazcApi pazceSaH, prakSipannapi lkssshH| preyasInAmasau mAnya, iti | tasya priyo'bhavat // 329 / / kAmo'nAsaktisevyo'pi, tenAdRzyata gauravAt / prAyeNa yauvanAndhAnAM, sulabho hi viparyayaH // 330 / / tato vicitravIryasya, saMgrAptAvasara: smaraH / dharmArthoM janase rAhuH, sUryAcandramasAviva // 331 // sa preyasInAM timaNAM, yacaturthaH sadA'bhavat / talloke lokapAlAnAM, bhavati sma na paJcamaH / / 332 / / kAmAsaktasya tasyetthaM, prAvartana / balakSayaH / anaGge'tiprasaGgo hi, viraGgAyaiva kevalam / / 333 / / kSIyamANabalaM jJAtvA, gAGgeyastamavocata / asau dopastvayi svacchevatsa! trAso maNAvica / / 334 // pInavarmitasaGgiAn , kathaM zatrUna vijeSyase ? / anaGgenApi kalyANina !, yastvamevamajIyathAH // 335 // dharmArthAdeva na paraM, kAmAsaktasya nazyataH / mUlaM sarvapumarthAnAM, bapurapyapacIyate // 336 // duHsahAH puSpacANasya, bANAH puSpamayA api / yate'bhavaMstataH prauTAn , soDhAsi kathamAyasAn ! / / 337 // vyadhIyata navaitAbhi-racalAbhirbalakSayaH / balabadbhistu rudasya, na jAne kiM bhaviSyati // 338 // kuraGgAkSISu nAtyanta-prasaGgaH saMgataH satAm / 1 AluH-pAtravizeSaH 'mArI ' iti bhASAyAm / 2 (atra ca dIrdhakaraNam 'na tisuucts-(6|4|4) iti pANinIca1 sUtraviruddha zeyama.) timRNAM preyasInAM sa" ini vA pATho zeyaH, pratitraye vimRNAmiti pAThaH /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhicAra smaacrn| asmitAstathA'nizam // 34catravIryaH svaM kA zrIpANDava-I| atyAsannAbhiretAbhi-dare syuguravo guNAH // 339 / / bhISmasatvacaritram // bhISme vicitravIryAya, zikSAmevaM prayacchati / tatra putrAnuniSTayartha-mAyayau satyavatyapi // 340 // sA'pyabhASiSTIcyA sargaH tanayaM, bASpAvilavilocanA / akasmAdeva me vatsa!, ki chinatsi manorathAn / / 341 // mukhaM snuSANAmudIkSya, mudamAsAdayaM dattA viparAm / idAnImasmi sotkaNThA, tabApatyavilokane // 342 // sA tu sAMpratamanena, tvaddaubatyena durbalA / sahodayavyayA putraiH, // 12 // citravIryAya savitrINAM manorathAH // 343 // sarvAsAM kSatriyastrINAM, paraM vIrapramUraham / imaM vatsa! mamotseka, lIlayaiva tvmcchidH||344 // kuravAsImA, suminAI jyA! dhuri saMsthApitA vatsa!, tvayevotthApitA'dhunA // 345 // tasvagotrocitAcAra zikSA, dhRtavyabhicAra smaacrn| asmiMstvatpUrvajo bahi, pathi kA pathiko'bhavat // 346 / / tadAyuSmaMstava jyAyAn-bandhurdhatte mudaM yathA / rASTraputra4 yathA sidhyenmamecchA ca, pravartedhAstathAnizam // 347 // janma c|| / anuziSTimiti zrutvA, bhrAturmAtuzca sAdaram / vicitravIryaH svaM karma, smRtvA dAdalajjata // 348 // adIpiSTa tadAdiSTa, nirmale tasya cetasi / arpitaM darpaNe bhAno-bhRzamujjRmbhate mahaH // 349 / / zikSAmAdAya tAM mUrdhA, prAJjalistau visRjya ca / rAjA dharmArthakAmeSu, samavRttirajAyata / / 350 / / AvabhArAmbikA garbha-manyadoddAmadohadam / sulane sutamuddIpta-prabhApUtamamUta ca // 351 / bhISmeNa satyavatyA ca, mahotsavapuraHsaram / dhRtarASTra iti zlAghyaM, tasya nAma vinirmame / / 352 / / sa dadhau januSA'ndhatvaM, kenApi prAcyakarmaNA / sa 1 'svasvagotro. 'pra. dvaya0 /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAsti prAnibaddhe hi, yo ruNaddhi zumAdhume // 353 // ambAlikA'pi tanayaM, tasyAnujamajIjanat / Ajanma pANDurogitvAyaH pANDuriti paprathe // 354 // guNAmbunidhiramyAyA-stanUjaH smjaayt| yaM cakurguravaH sarva-viduraM vidurAbhidham // 355 // atha teSu kurovaMza, janmanA'laMkariSNuSu / zubhairujjRmbhitaM bhAvaH, pralInamazubhaiH punH||356|| sUcakazcaraTazcauraH, kRpaNaH pAradvArikaH / ete andAstadA prApu-rAmadhana badhyatAm / / 357 / / lebhe sarvatra sAmrAjya-mekacchatraM nayastadA / niranvayavinAzena, vyanazyahurnayaH punaH / / 358 // tadA nAdhina ca vyAdhidhite mma janaM kacit / na durbalo baliSTena, kacanApyabhyabhUyata // 359 // nAvRSTi tivRSTizva, tadA prAdurabhRdhi / ItiH prItividhAtAya, nAnyA'pyAsIn kuTumbinAm / / 360 / / puSpanti sma phalanti sma, kAle'vazyaM mahIruhaH / puSyanti sma rasotkarSa, puSpeSu ca phaleSu ca // 361 // anubhAvAn kumA| rANA-mityabhUdudayo bhuvaH / bhavedvAGmanasAtItaH, prabhAvo hi mahAtmanAm // 362 / / kiM tu strIvyasanenAti-mano'bhISTena sarvadA / cirAya militeneva, bhUyo'pyAliGgito nRpaH // 363 / / tataH kSINatanuH so'bhUta , priyAsvAsaktamAnasaH / "rAmAsu bhRzamAsaktiH, kAraNaM rAjayakSmaNaH" / / 364 / / rAjayakSmaparIvAraH, kaasHshvaaso'pnidrtaa| rujo'nyA api rAjAna-markajaanuvAsaram / / 365 // citrairvicitravIryastai-rAtahairAkulIkRtaH / saMcakrAma paraM loka, 'kAmasyAho ! durantatA' // 366 // tasminnastamite manu-bhAnau satyavatI tdaa| zokAndhakArabaidhurya-maghatta yaurivAdhikam // 367 // vilalApa ca hA ! vatsa, hA! paricchadavatsala ! / hA! kauravakulosa, hA'gamaH kAmimAM dazAm // 368 // itthaM sA vilapantyeva, 1 arthena / 2 samUlanAzenetyarthaH / 3 'nApi ' iti pra. ya0 / 4 apIDayan /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ syorjanma, zrIpANDava- caritram | srgH1|| // 13 // vicitratrI maraNam , manyabatyAdInAM muchittA bhRtale'patat / asnokaM zokasaMtApaM, tadA ca na viveda tam / / 369 // mUgiragarma prAptA, kcicndnaadimiH| smRtvA putraguNAn bhRyo, muktakaNThaM ruhor3a maa|| 370 / abhyupetya tadabhyaNe-muramvAinapUrvakam / rudanti sma galadvAppamambikApramukhAH snupAH // 371 // trayamekapade svAmi-stvayAstaM samupaiyupA / dusthAmavasthAmAnInA, nalinya iva bhAnunA : // 372 // krIDAdriSvapi na krIDA-mekAkI kunabAnAmi / idAnIM tu vimucyAsmAn , kimeko ganabAnAmi // 3733 // viSayomAsahiSNUnA, tvadupAstisukhaspRzAm / kasmAdakasmAdasmAka-midaM vaimukhyamAgamaH? // 374 / nijamenaM priyAvarga, jAnAsi virahAsaham / tadehi dehi prANeza!, drutaM prativaco'dhunA || 375 / / evaM vilApavaikalyaM, prAmAH saMsthApya tAstadA / cakAra tasya gAtheyo, niApapramukhAH kriyAH // 376 / / vAlyacApalyalalitA kumArANAM manoramaH / sa zokaM stokatAM ninye, satyavatyAH kathaMcana / / 377 // __tathAjani kumArANA, bandhulehaH parasparam / yatheSAM kSaNamapyasthA-deko nakatama vinA / / 378 // vAleSvapi kumAreSu, svargate'pi narAdhipe / bhayADrISmasya rAjAno, sImAnaM na lalaDire / / 379 // teSAM zakhe ca zAskhe ca, bhISma evAbhavadguruH / ammodharANAmambhodhi-reva kukSibharibhavet // 38 // nRloka iva lokeSu, teSu trivapi bandhuSu / gotrAdhAratayA pANDa-madhyamo'pi vyaziSyata // 381 // kaniSThaM dhRtarASTrastaM, guNajyeSTamamanyata / laghIyAnapi jAyeta, guNailoMkapUrNaguruH // 382 // dhRtarASTramabhASiSTa, bhISmo madhurayA giraa| vansa ! rAjyabhidAnIM tvAM, jyAyAMsamupatiSThatAm / / 383 / / sa 1 trpnnaadikaaH| shokH|| // 13 //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ | jamAda na yogyo'smi, rAjyapAda zu tataH / pANDoni dayanI-dilazrIriva bhAskaram // 384 !! asau trayANAmasmAkaM, yogyo raajydhurNdhrH| ukto muktAkalApe'pi, madhyastho nAyakaH param // 385 / / guNazreNisudhAsindhu-dhandhokhAgaraujasaH / ahaM tu nityametasya, dAsyAyaiva kRtaspRhaH // 386 // iti nirbandhatastasya, sumuhUrte mahotsavAt / rAjyAbhiSekamAdhaca, pANDobhISmaH pramodataH // 387 / / kIrtijyotsnAbharavyApta-rodasIkandarodare / tatrodite nave rAnni, bhRzaM mumudire prajAH // 388 / / bhISme ca dhRtarASTre ca, dhRtarAjyadhure sati / na vidAmAsa sAmrAjya-cinnAbhAratamaM nRpaH // 389 // duSTanigrahaniHzUka-jAgarUkabhujadayaH / pANDaH pracaNDadordaNDAn , vazIcakre vizAMpatIn / / 390 / / kandarpakAminIrUpa-darpasarpasya jAkulIH / gAndhArIprabhRtIraSTA-nupAdAyAtha sodarIH // 391 // subalakSmApaneH sUnu-jandhArapatiranpadA | zakunirbhISmamamyetya, baddhAJjalirabhApata / / 392 / / (yugmam ) kuladevyopadiSTAya, viziSTakramazAline | | tiSThante dhRtarASTrAya, svasAro me patiMvarAH // 393 // ambikAmanunA nUna-manyUnaguNadhAriNA / etAstadArya ! sotsAhaM, vivAhayitumarhasi // 394 // itthamabhyarthitastena, svahi jaisutAsutaH / etAsAM patimaSTAnAM, dhRtarASTramaniSThipat / / 395 // anurUpaguNagrAmA, pANDoruDAmaraujasaH / kA kalatraM bhavitrIti, cintA'bhRddhISmacenasi // 396 / / bhISmaH pANDuyuto jAtu, pAnyaM rAjapathe kvacida | citracitrapaTavyagra-karA kaMcidaikSata // 397 // nArIrUpaM paTe tatra, dRSTvA pANDacinnayat / etasyAmeva paryApta, saundaryakathayA dhruvam / / 398 / / na kSeSA rUparekhA syA-mAnupISu phudhriSu / nAdiyaM kiM ratiH ? kiM vA, 1 niHzUka:-nistuSaH svaraddha ityarthaH / 2 sudine ! 3 utkttblvtH|
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDavacaritram | sargaH 1 // // 14 // kamalA ? kimu rohiNI ? || 399 // etasyAH komalAkArA-bahI paru dhruvam / aGgulyo yatra panti, saundarya makarandati / / 400 // jaGghAkANDe kilaitasyA, nAle pAinarIjayoH / rambhAstambhAvitaM cAbhyA sUrubhyAM yaunotsave // / 401 // nitambasthalametasyA, jaitrabhUmimanobhuvaH / yada sadevAtra vAstavyaH zAsti vizvatrayamama // 402 // valiSTa evaM madhyo'syAH kRzodaryAH kRzo'pi hi / yo valitritayAkrAnto 'pyadhikaM puSyati zriyam // 403 || apUrva nirvRtisthAna - metamyAH stanamaNDalam / muktA vyaktaM vilokyante yatra hAriNi bhAsurAH || 404 // etasyAH maralAkArA, romarAjivirAjate / kandarpadantinI citra- tyAlAnastambhavibhramam // 405 / / yadasyA vadanaupamye, pArvaNendorvilokanam / guJjApuJjena sArdhaM ta- tapanIyasya tolanam ||406 || asyAH sukezyAH kabarI - bhAraH kenopamIyate ? / samAlambitarolambaiH susnigdho yasya kAlimA ||407 || ityevaM cintayatyeva, smeravaktrAmbuje nRpe / saudhamAnIya gAGgeyaH pRcchati sma tamadhvagam ||408 || bhadra ! prabuddharAjIva- mukhI keyamalikhyata / iha citrapaTe nArI, divyanArIvijitvarI 1 // 409 // pAnthaH purastAdastoka - vismayasmeracetase / athAsau mUlatastasmai, taM vRttAntamacIkathat // 410 // mathuretyasti vAstavyaiH zrImadbhirbhUSitA purI / AliGgatIya kAlindI, yAM mudA vIcitrAhumiH // 411 // tejodhAma yadurnAma, tasyAmAsInarezvaraH / yato'bhRdbhuvanoso, vaMzo yAdavabhUbhujAm // 412 / / pratApI tanujastasya, zUraH zUramamo'bhavat / lInaM yatrodite zatru - kauzikaigirikandare // 413 / / tasya zauriH suvIra, dvAvabhUtAM tadbhavau / kavibaddhairapi 1 vikasitakamalamukhI / 2 kavibhiH racitaiH gItairiti virodhaparihAraH pANDo rA jyaprAptiH, dhRtarASTrasya gAMdhArI prabhRtikanyApari jayanam // // 14 //
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmarAvatIdAra yadRcchayA sthApitazriyaH zriya bhrAnta, bhuvi svairaM yayorguNaH // 414 // rAjyaM ca yauvarAjyaM ca, tayordacA yathAkramam / yayau tapasyAmadhyAsya, divaM zUranarAdhipaH / / 415 // rAma-lakSmaNayoH sAmyaM, taistaistau mejaturguNaiH / tAmyAM paramarAtibhyo, vanaklezaH smrpitH||416|| davA zauriH suvIrAya, rAjyamujRmbhavaibhavam / svayaM kuzAtadezeSu, vijahAra yadRcchayA / / 417 // sa teSu vAmavaspadhizauryaH zauryapura vyadhAt / zrIpatIn vidhatA bhUrI-jigye yenAmarAvatI / / 418 // andhaka vRSNipramukhA-statra zaurestanUruhAH / babhUvurbahavo cAhu-sthAmasaMsthApitazriyaH // 419 // zaurivitIrya sAmrAjya, sutAyAndhakavRSNaye / pratigRhya parivrajyA, zivazriyamazizriyat / / 420 // saMjajJire sudhIrasya, bhoja-vRSNyAdayaH sutAH / amlAyan yatpratApena, shtrusviiptrvllyH|| 421 / / suvIro mAdhuraM dattvA, sAmrAjya bhojavRSNaye / sauvIrAkhyaM puraM kIrti-sindhuH sindhupu nimame LI // 422 / viharacandahaM tatra, vApyAM vApyAM bane bne| puNyaprAgalbhyalabhyAni, sa sukhAni nyasevata / / 423 // bhujato mathurArAjya, bhojavRSNemahaujasaH / ugrasenorisenAnA-mantakRttanayo'bhavat // 424 / / AsIdandhakakRSNezva, subhadreti sadharmiNI / niSThAM yatra sadAcAra-tAratamyamupAyayau // 425 // dizA nAthA iva praudA, dazAbhUvan sutAstayoH / yeSu nItinivAseSu, nAbhavat ko'pi gotrahA / / 426 // samudravijayaH pUrva-makSobhyastadanantaram / stimitaH sAgarazcaiva, himvaanclsttH||427|| dharaNaH pUraNastasmA-dabhicandrAbhidho'pi ca / vasudevazra vAzAho, dazApyete prakIrtitAH // 428 // (yugmam ) teSAmupari putrANAM, subhadrA supuve mutAm / paramA mudamadhyAsta, yajjanmani jam- | 1 dhanikAna, pahe viSNUna / 2 yena-zauryapureNa.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIpANDavacaritram // srgH1|| | samudrarijapAdInA janma, sA janma / / nmanaH / / 429 // yajanmalagnamAlokya jJAninokathayannidam / yadbhavitrI savitrIyaM, saMmrAjAmaGgajanmanAm / / 430 / / janAnA proSitaM duHkhaiH, sukhairunmiSitaM punaH / kiM na janmotsave tasyAH, zumodarkamabhUddhavi // 431 // putrajanmamahebhyo'pi, viziSToundhakavRSNinA / tasyA janmotsavazcakre, "prItiratra prayojikA" // 432 // kalyANapuSi paupahi, dInoddharaNapUrvakam / prItyA pitamyAmetasyA, nAma kuntIti nirmame / / 433 // sA babhUva zizutve'pi, kAmaM pRthumanorathA / pRtheti prdhitaamaamyaa-mpraammjstH||434|| prApata prasapatkandarpa, sA kramAnavayauvanam / yatra pitrorvarasyArthe, cintA jAgati cetasi // 435 / / asyAM svacchandamutsaGga-khelinyAmanyadA nRpaH / jyeSThaM samudravijaya, vyAjahAra tanUrUham // 436 / / etasyA mama vansAyAH, ko | nAma bhavitA varaH / iti me vatsa ! mahatIM, cintAmucchettumarhasi // 437 / so'pyabhApiSTa yayevaM, preSyatAM ko'pi pUruSaH / deva ! dezezvazeSeSu, varavIkSAvicakSaNaH // 438 // yathA sa pratibhApraudo-'bhirUpaM rUpazAlinam / svasurme sadarza zuddhA-nvayamanveSate varam // 439 // svayaMvare tu doSo'yaM, yadekasmin vare vRtte / IparyayA kalahAyante, nitAntamapare nRpAH // 440 // iti jyeSThAtmajagirA, mAmAhUya mahIpatiH / Adizat sarvadezeSu, yathA kAraka! gamyatAm ||44shaa karaH kazcidvareNyazrI-ryastumyamababhAsate / upAgatya tamasmAkaM, vegenaiva nivedyH|| 442 // bhUpAladuhitustasyA, rUpa citrapaTe tataH / lezenAlikhya dezeSu, kramAddhAmyanihAgamam / / 443 / / asau rUpeNa kandarya-darpahA pANDubhUpatiH / mayA dRSTazca dRSTazca, jaato'smiipsitlaamtH||444|| Arya ! zauryapurezasya, sutA tat pANDubhUbhujA / yujyatAmanurUpeNa, dvirepheNeva mAlatI // 445 // kiM ca 1 sArvabhaumAnAM-mahArAjAnAmiti yAvan .
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAJcanavarNA'syAH, kaniSThA'sti sahodarA / nAmnA mAdrIti rUpeNa, yasyAH zrIreva sodarA // 446 // vikhyAto damaghopAkhya-stAM vRNIte sma cedipaH / jyAyasyAM kiM tvamUhAyA-miyaM nodvAhamarhati // 447 // tadArya ! sarvakAryeSu, tiSThate tvayi nirNayaH / ete sukhinyau kanye stA-mArarAmapadvikalApam / 44 hama tApito bhISma-statsarva pratyapadyata / "svayaM vAJchitamAgacchat , ko nirAkurute kRtI?" // 449 / / athotpAdya navaM rAga, sA mRgAkSI manomutrA / Alikhyata paTAttasmAt , pANDozcittapaTe tadA // 450 // sa madhyemAnasaM kuntI-mazrAntaM dhArayamapi / bahirAlokayAmAsa, sthAne sthAne puraHsthitAm // 451 // kadA kuntImukhAmbhoje, mnnetrbhrmrdvyii| pAtA lAvaNyakijalka-mityAsIdutsuko nRpaH / / 452 / / pRSTvA / satyavatI zaurya-pure korakasaMyutam / kAryasthairyAya bhISmaH svaM, preSayAmAsa pUruSam / / 453 // atha zauryapure gatvA, sametastena korkH| kunnIvibhUSitotsaGga-mapazyadyAdavezvaram / / 454 // vyajijJapacca rAjendra tavAdezAdgato'smyaham / avakramAta sadAmatta-hAstike hastinApure // 455 || utphullaSuNDarIkAkSa-statra pANDuminIzvaraH / adRzyata dazAmekaH, pArvaNazcandrikodayaH // 456 // netrayostatra puMratne, gate viSayatA mayA / adyApi snagarbheti, bhUriyaM paryabhASyata // 457 // tasya pInogratAvaMsau, lIlAzailau nRpdhiyH| vizAlaM vIralakSmyAzca, talyakalpamuraHsthalam / / 458 // prINitArthijanastasya, pANiH kalpadrupallavaH / vizvatrANakato hoH, kaH purIpariSaH pug?||459|| cakravartyativartIni, tdne| lakSaNAnyapi / zakro'pi spRhayatyeva, yasmai saubhaagy-vikrmaiH|| 46 // pAtraM kalAkalApasya, vizvasya nayanotsavaH / aso | yogyo varaH kuntyA, rohiNyA iva candramAH // 461 // pitRtulyaH pitRvyo'sti, pANDorbhISma iti zrutaH / ma citra-!
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDava caritram || sargaH 1 // // 16 // 31 paTavRttAntaM sarva veti sma manmukhAt // 462 // kuntIM varItuM tenAyaM prahito nijapUruSaH / devaH saMprati kartavyamevasyA - dizatu svayam || 463 // saMbhAvya bhUmipAlasta- maudAsInyaspRzA dazA / prAtarAvedayiSyAma, ityuktvA vyasRjattadA ||464 // utthitAyAM sabhAyAM ca korakaH svaM gRhaM yayau / prItA pANDuguNaiH kuntI, kanyAntaHpuramAyau // 465 // pANDoravanimArtaNDa - syAvadAtAn guNAn rahaH / dhAtryA nivedayAMcakre, kuntI sAkRtamAnasA || 466 / / parAkrameNa rUpeNa, vinayena nayena ca / asamaH saipa mAtaste, jAmAtA pratibhAti me / / 467 / / bhAgyAnyAvirbhaviSyanti na jAne kIdRzAni me 1 / "vighaTante hi kAryANi pratikUle vighAtari " // 468 // athAdiSTo vizAM patyA, prAtarAkArya korakaH / pANDave pANDurogitvA-a dAtAsmi nijAM sutAm / / 469 // korakeNa narendroktaM, puruSAya nyavedyata / tenApi bhISma-pANDubhyAM, hastinApuramIyuSaNa || 470 // ekAnte taM naraM nItvA pANDuH papraccha sAdaram / brUhi rAjasutA bhadra !, kiM nu mayyanurajyate 1 || 471 // so'zaMsadeva ! tAM veji, rAgiNImiGgitaistvayi / yadA tvAM varNayAmAsa, korakaH kSitipAgrataH || 472 | bhRzaM romAJcitau tasyAH, kapolaphalakau tadA / nimeSavimukhe jAte, netre sphAritapakSmaNI || 473 || sA zrotrapuTamAdhata, niSiddhaviSayAntaram | savepathuM vapuSTi-muvAha ca muhurmuhuH / / 474 / / manmathenAtha pRthvIzaH, paJcabhiryugapaccharaiH / prahataH prApa taM tApaM, yena nApa ratiM kacit // 475 // kSaNaM tasthau nRpaH saudhe, vArAgRhe kSaNam / kSaNaM pallavapalyaGke, kausumasrastare kSaNam // 476 // jalArdrA candanaM candraH, karpUrANyapi bhUpateH / 1 puSpazayyAyAm / 2 Ardravyajanam . kuntI pANDoH paraspararAgaH // // 16 //
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ cilumpanti sma saMtApaM, na smarajvarasaMbhavam // 477 / / avindanaravindAnA-mapi talpe rati kvacit / yayAvupavane pANDaH, puSpADambarabandhure // 478 // kuntIvirahadAhArti-pratIkAracikIrSayA / tatra pratidu vizrAmyan , so'drAkSIt khadiradrumam // 479 / / tasya stambe nirAlamba, kolaiH kIlitamAyasaiH / ekaM naraM nirucchvAsa, dukhita sa samaikSata / / 480 / / smarasodaramAkAra, tasyAlokya kSitIzvaraH / AcakarSa balotkarSA-llIlayA lohakIlakAn / / 481 // chinnadrupAtamapatat , so'timUrchAvisaMsthulaH / bhUpatirlambhANasa, cetana manaizara 482 // sa pumAnmudrikAnyasta-maNisnapanavAribhiH / secaM seca praNazreNI, praguNIkRtavAn svayam // 483 / / adhoce pRthivInAthaH, pRthunA prazrayeNa tam / vahi ko'si mahAbhAga !, kathaM ceyaM dazA tara? / / 484 // sa jagAda jagavandho, vaitAtyagirimaNDanam / astyanekaoNstimatpauraM, puraM hemapurAbhidham // 485 / / tasya svAmI vizAlAkSa-nAmA vidyAdharo'smyaham / bhramana svairavihAreNa, mahImiha samAgamam // 486 // vanasyAsya zriyaM pazya-bhupetya ripubhizchalAt / baddho'smi kariNIvyagraH, karIva karibandhakaiH // 487 // yacchan prANAnatucchevaM, kiM tanme yasya neziSe / tadyaM janaH kiMte, priyaM kartuM pravartatAm // 488|| abadannRpatitaH!, kiM mamAtaH paraM priyam / / yacca vidyAgharendratvaM, kuzalI pAlayiSyasi / / 489 // punarUce vizAlAkSaH, sazalya iva lakSyase / bhadra! tvamapi tadahi, puro mama manIpitam / / 490 athAkathayadurvIzaH, sarvamAkUtamAtmanaH / AveditA hi suhRdA, phalantyeva manorathAH // 491 // tataH prAha vizAlAkSo, prItyA nRtyanmanA nRpam / mama vaMzakramAyAtA, mudrikA gRhyatAmiyam // 492 / / asau taba vinA 1 aneke astimantaH-dhanikAH porAH yasmina tat /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ " zrIpANDava paritram / sargaH pANDavidyAdharayo HI maMtrI, pAnDo // 17 // kuntI mamI kleza, dAtA sapAda kAmitam / " devatopahitAnAMha, vastUnAM mahimA'ddhataH // 493 / / adRzyIkaraNa vazyI-karaNaM vraNaro- haNam / viSanigrahaNaM cAsyAH, prathamaH kusumodgamaH / / 494 // zanakRtvaca niNIta-prabhAveyamiti bruvan / pANDostAmarSayAmAsa, balAdvidyAdharezvaraH // 495 // iyaM saMkrAmatu prIti-rAyayoH putrasaMtatau / sa kiM sneho na yaH pumA, saMtAnamanudhAvati ? // 496 / / ityAkhyAya vizAlAkSe, svapurI samupeyupi / mudrikA tAM dharitrIzaH, paryavatta nijAGgulau // 497 // dRSTapratikRti kuntI, pANDazcitte cakAra ca / tadAtmAnamapazyaca, natra yatrAsti sA bane // 498 // tatra tAM nibhRtaM dhAtryA, samaM vizrambhabhApiNIm / adRzya evaM zuzrAva, prajAnAmadhibhUriti // 499 // durantayA'nayA mAta-svayA'vasthayA mm| kathaMcidivaso yAtaH, kathaM yAsyati yAminI ? // 50 // jalAyA'nayA zuSka, zuSkamebhizca paGkajaiH / mama nirvarNyatAmeyA, vapuHsaMtApavarNikA / / 5.1 // muktA muktAkalApasya, muktAH saMtApazAntaye / dhyAnAsphoTaM sphuTanti sma, pazya mAtarmamorasi / / 502 // mRNAla valayarebhi-rabhizcandanacarcanaiH / alaM mAtaralaM mAtaH!, kimu svaM klezayidhyasi // 5.3 // korakeNa samAkhyAtaH, sa shiityutishiitlH| mAtarmayi kathaMkAra-magnerapi viziSyate ? // 504 // nimantumapi mAM bANai-dhite kusumAyudhaH / tiraskRto'pi rUpeNa, na ta hanti manAgapi / / 505 // smarastasmibhapi zara-nizitaiH paharedyadi / subhagaH susthitamanyaH, sa mAM kiM na smarettataH // 506 // gaNDoparyaparo hyeSa, vikaTaH piTakodayaH / ubhidracandrikAvIci-rinduryadayamudgataH // 5.7 // viparyeti viparyastai-rbhAgyai vanamapyadaH / mama yenolmukAyante, pandrasyApi marIcayaH // 508 // hetoH kuto'pi tAto mAM, na tasmai dAtumIhate / hA! hA! mAtarnirAzA'smi, zaraNa mRtyurekha me // 509 // gamanam, kunsyavasthAdarzanaM // 17 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatastAmabhyadhAddhAtrI, vatse ! mA smotsukA mava / duSprApaH prApyate preyAn , kRzodari ! kimutsukaiH // 510 / / upAya cintayiSyAmi, kacidavyabhicAriNam / jaTityeva yadAkRSTa, draSTAsi pustaH priyam / / 511 // ityamAvAsyamAnApi, yAdavendrasutA yadA / bhRzaM labdhAtmalAmena, saMtApenAbhyabhRyata // 512 // tadA dhAtrI yayau dUraM navapallavahetave / " tvarante 11 bhRgnamAptA hi, svajananyasanodaye " // 513 // athAntazcintayAmAsa, gAdavezvaranandinI / dipaNA nirannAgo'yaM samayo mama mRtyave // 514 // vicintyeti dRDhAbaddhanIviH saMyamitAMzukA / azokapAdapasyAdhaH, sabhaddhoddhandhanAya sA / / 515 // iha saMnihitAH sarvAH, bhRNvantu vndevtaaH| janmAntare'pi bhUpAlA, pANDurevAstu me patiH // 516 / / abhidhAyeti zAkhAyAH, kaNThe pAza nyadhAt pRthaa| "ayaM prAyaH pratIkAraH, strINAM hi vyasanodaye" // 517 // (yugmam)pAzAlambitamAtmAnaM, sA sma yAvadvimuJcati / asidhenukarastAva-dAtrIpatiradhAvata / / 518 // etenAlamalaM bAle, sAhasena tavAdhunA iti jalpannRpaH kaNThA-tasyAH pAzamapAcchidana // 519 // adhaH patantImudgaccha-momutsaGgazAyinIm / kRtvA pRIpatiH kSauma-pallavaistAmavIjayan // 520 // saMjJAmAseduSI sA'tha, cintayAmAsa shngkitaa| pumAnahaha ! ko nAma, mAmevaM vIjayatyayam // 52 // pANDoranyasya hA kroDe, zete kuntyapi vigvidhim / "jIvitAdapi satyo hi, dhanAyanti satItratam " // 522 / / eSo'pi korakAkhyAta-rUpasArUpyamaznute / nRNAmanyonyamAkAra-saMvAdo vA pade pade // 523 / / kathamasya vapuHspoM, mAM siJcatyamRtadvaiH / mamAnukampayA tartika, sa evAyamuyAgamat hai / / 524 // kuto'tha vA mamaitAni, mAgadheyAni jAgrati / / iti cintAparA yAva-dRzA spRzati tadapuH / / 525|| kAruNyAdiva zItAMzu
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpAbacaritram // srgH1|| // 18 // | pANDa tyorgaandhvivaahH|| 35 rasyAstAvadadarzayat / nRpakaGkaNayoH pANDu-rAjasyaivAkSarAvalIm // 526 // tataH sigdhezva mugdhezva, savikalpazva locanaiH / pazyantI tAmamApiSTa, sapremA pRthivIpatiH // 527 / / alaM vikalpastanvaGgi, sa evAsmi tatra priyaH / guNaiH kundAvadAnaste, samAkRSTaH samAgamam // 528 // paTacitre'pi dRSTA me, manaH pUrvamapAharaH / kRzAGgi ! vapurapyAgA-nmano'nupadi medhunA // 529 // maNDalIkRtakodaNDaH, svayaM sAhAyake sthitaH / mamAttamArgaNo mArga, smara evAbhavatpuraH // 530 // iti vAdini bhUpAle, tatra dhAtrI same yuSI / testainizcitya te pANDe, cihnaH kuntImavocata // 531 / / vatse ! pANDamahArAja-stvAmupAgAva priyotithiH / prathayAtithyamutthAya, tanmanaHpraNayocitam // 532 // ityuktA mA samuttasthau, malajamavadana tAm / jAnAmi kimahaM mAta-kacitaM sarvamAcara // 533 / / tayobiMdhAya gAndharva, vivAhamatha bhapatim / uvAca dhAtrI dhAtrIza!, patte kasyAsti tatkulam ? // 534 // yatrAbhUtrijagaddatta-zAntiH zAntijinezvaraH / dvedhA dhamAbhRtAM cakre, cakravartI babhUva yaH / / 535 / / / raJjitaM bhavatA vizvaM, svaguNadhavalerapi / rAga guNAnurAgeNa, tadepA'pi tvayi vyadhAt // 536 / / yAdavendramatikramya, mayA vAM saMgamaH kRtaH / tvamapyurvIza ! kurvIthA-stadyattaya kulocitam / / 537 / / ityudIrya prayAtAyAM, tasyAM kApi latAntare / tasya | premNo'nurUpeNa, yathA tAvaSyadIvyatAm || 538 / manmatho mithune tatra, bhRzamAdezakAriNi / dharmArthAmyAM pumardhAbhyAM, bahuMmanyastadA'bhavat // 539 / / smaraH prApa parAM koTi-manayorekacittayoH / mUlaM samarasApatti-nikAmaM kAmamokSayoH // 540|| tayoH krIDAjuSoH svairaM, kSINA kSaNamiva kSayA : gacchan kAlaH sukhokI, bhUyAnapi na lakSyate // 541 // nizi 1 'rAjasyetyakSa 'praya0 / 2 yat kulaM te tavAsti, tatkulaM kasyAnyasya asti ? nAstItyarthaH / 3 'tkarSe' prkdvyH| 54aa tadA'bhavat // 539 / myatAm // 538 // mama / / 527 / / ityudaya 526 // yAdavendramatikA 535 / / // 18 //
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ | jAtaprabhAtAyAM, nRpo dhAtryA vyasRjyata / yUnoH pracchannasaGge syAt , tAdRzA hi pramANatA // 542 // aGgulIyakamAhAtmyAvRpaH svaM sthAnamAyayau / adhipazca gabhastInA, pUrvazailendracUlikAm // 543 // saMprAptasaMgamA prAvRd, payodenetra pANDunA / antarvatnI vibhAti sma, kuntI gUDhAkureva bhUH / / 544 // kramAddhAtrI tathAbhanAtAM vinAya vicakSaNA / kimapyapATavavyAja, kRtvA channamadhAsyat // 545 // AvibabhUva zaurya tat, tasyA grbhprbhaabtH| viDojaso'pi yenaujo, manyate sma tRNAya sA / / 546 // tadA tasyAH kRtAzcarya-maudArya tadajRmbhata / yena sarvasvadA. nepi, kiM dattamiti khidyate / / 547 / pratyAzaM prasaraddIpti-maNDale maNikuNDale / zastrANi ca priyANyAsaM-stasyAH prasmaraujasaH // 548 // mArtaNDamaNDalabhrAnti-janaka nijatejasA / atha sA navamAsAnte, ste sma mudine sutam // 549 // putrajanmeti | sAnandA, pracchanmamiti zaGkitA / tyAjyo'yamiti ca mlAsnuH, sA dadhau bhAvasaMkaram // 550|| zauNDIyau-dArya-sAmrAjya-bIja vIkSyAGgalakSaNam / kuntI-dhAnyAvayetAM, tattyAgopakrame tadA // 551 // asau lokaviruddhena, varmanA jAta ityamum / ujjhituM ratnamaJjUSA, tAbhyAmAnIyata kSaNAt // 552 // kSitvA tatra svayaM ghAghyA, maNikuNDalamaNDitaH / rahA pravAhAMcakre, so'ntargaGgaM sabASpayA ||553|tykt kuntI sute tasmi-nuvAha mahatIM zucam / "tAzA putraratnena, viyuktaH ko na khidyate" 1 // 554 // athApRcchi raho jAtu, dhAtrI rAjhyA subhadrayA / kathamanyamivAkAraM, dhane kuntI sutA mama ? // 555 / / kathaM cAntaH sazalyeva, vahati mlAnamAnanam / atha te kathayAmAsa, dhAtrI vRttAntamAditaH // 556 // rAjyapyAkhyat kSitIzAya, tasyAH 1 'nAtiprabhA0' pratidvayaH / 2 rAtrisadRzAnAm / 3 mlAniM gA / 4 - tAM' idi pAThazcetsAdhuH /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDavacaritram // sargaH 1 // // 19 // so'pyevamAdizat / varAntareNa parSAta madhunA duhituH priye ! // 557 // ityAlocya nijaH sUnurdharaNo'ndhakavRSNinA / dattvA zikSAM pRthAyuktaH prahito hastinApure // 558 // azvarutthApitaM reNuM, kareNumadavAribhiH / sthApayamApa dharaNaH, puraM pANDumahIpateH / / 559 // bhAgIrathItanUjena pratyudyAto yadRdbhavaH / purIparisare ramye, nivAsAn svaramAdadau // 560 // rAgiNIM sAnurAgeNa, sa mudA muditAnanAm / kumAraH pAyurAjena svasAraM paraM / 56 // dattaM dantAvalazataM zatAni daza vAjinAm / varAya pANDave tena, pANimocanaparvaNi / / 562 / / kRtvA vivAhakAryANi, kumArI varaNastataH / pANDoravAtasatkAraH saMprAptaH svapuraM kramAt || 563 || adho kumudvatI nAma, devaRkSitipAtmajA / viduSA vidureNApi, premataH paryaNIyata // 564 // mAdrIti madrarAjasya, sutAM sarvaguNAnvitAm / rAjyavRddhoparodhena, punaH pANDurupAyata || 565 // bhISme ca dhRtarASTre ca bhaktiH pANDoranuttarA / nityamabhyudayAzaMsi, manastasmiMstayorapi // 566 // atha pAlayataH pANDo, rAjyaM nirjitazAzravam / abhyAjagAma surabhiH, puSpaistamitra sevitum // 567 // rasAlasnigdha kaNThIbhiH, pikIbhiH paJcamacchalAt / prAvezikI vasantasya, dhruvA dhruvamagIyata // 568 // zunthanirmanthanirvyUDha gArDaprauDhirbane bane / mallI bhalI bhAMti sma, smarabhillasya mAsurA / / 569 // vava vicitravIryasya, sutAnAmadhimAnasam / kusumAyudhajAgaryA, dakSiNo dakSiNAnilaH // 570 // kadAcinmadanAdezAt, te trayo'pi priyAsakhAH / dinAni ninyuH svacchanda, dolAndolanakelibhiH // 571 // preGkhApreGkholana dvayormibhyo muhurmuhuH / priyAbhyaste 1 prauDhiH - mahattA / 2 kAmajAgaraNena / 3 mekhAyA Andodanena spRzantaH bhayormayaH yAsAM tAbhyaH / kuntI sutasya tyAgaH / pANDoH kuntI mAdrI yAM saha vivAhaH / // 19 //
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ labhante sma gADhAliGganakautukam / / 572 || preGkhAsukhaprakarSasya, na tRpyanti sma tatpriyAH / samaM priyatamaistAdRk-saMgamo hi kuto'nyathA ||573 || preyasIbhiH samaM tAbhiH kAnaneSu kadAcana / svairaM te viharante sma smarAdezavazaMvadAH || 574 || campakosavidhinA, mallIdhammillayandhanaiH / te svayaM racayAM cakruH, preyasInAM prasAdhanam / / 575 / / mAlAkAropanIteSu, puSpAkalpeSvanekazaH / tAsAM dUramanAsthAbhUt hi te pika uttamaddhIniSpanna- puSpA''bharaNazAlinaH / te bhRzaM mirAmAsu - ghormUrtimataH zriyam // 577 // zrAntA vanavihAreNa, jalakelicikIrSayA / krIDAvApISu ramyAsu te'vateruH priyAnvitAH ||578|| hatAstoyena kAntaistAH, pramodena prapedire / ahatAstu viSAdena, "viparIto hi manmathaH " || 579 || sArdhaM priyAbhirabhyasta---bilAsAyudhazAsanaiH / candrikA candrazAlAsu, vAsantI tairasevyata // 580 // madhoratikrame kAmaM, jalArdrA-candra-candanaiH / alabhyanta tadabhyarNa sevAvasaravAsarAH || 581 // sekAtirekasAndrANi, madhyekadalikAnanam / nikArma kAryamAnAni, kAmibhistaiH siSevire || 582 / / prAvRSi preyasIvarga-saMsargaprItacetasAm / babhruvuH kekinAM kekA steSAM hRSaikahetavaH // 583 // ujjRmbhitairbhramadbhuGga-nikarairmakarandibhiH / preyasIrbhUSayAmAsu-ste kadambakadambakaiH || 584 // milatparimalazrISu, mAlatISu priyAsu ca / bhRtyUnAM ca teSAM ca, paryAptaM bhogasaMpadA || 585 // hitvA manoharAna hArAna, dUratastA mRgIdRzaH / paryadhuryathitA nAthaiH, zAradendrIvarajaH // 586 / / mRganetrAH priyAH prApya, haiminIyaminIca tAH / smarapArAyaNaM sAGga-madhyagISata te'khilam / / 587 / / te priyANAM tadA kaNThe, gaNDayoH stanamaNDale / masRNairghusrNode-lilikhuH patratrallarIH // 588 // priyAvo 1 tRNagRhANi / 2 kadambapuSpasamUhaiH / 3 zAradakamalamAlAH 4 kuGkumacUrNaiH /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava- caritram / srgH2|| // 20 // jagharmormi-nirastatuhinApadAm / ziziro'pyakarota teSAM, madhuvacandane spRhAm / / 589 // dayitAdazanaupamya-mubhagaMbhAvukaM tdaa| AsIdvizeSatastepA, kundamAnandahetave // 590 // saudhe kadAcana kadAcana kAnaneSu, vApyAM kadAcana kadAcana kelizaile / pazcaSusAyakasahAH saha vallabhAbhiH, sarvartucakramaticakramurevamete / / 591 // iti maladhAriNIdevazamasariricita sadAkArane pANDavapUrvajavarNano nAma prathamaH sargaH // 1 // vrnnnm| gaandhaariigrmH|| atha dvitIyaH srgH| athA'nyeAratisphItA, patyo prItimupeyupI / babhAra garbha gAndhArI, zamIvAnilasArathim / / 1 / / unmIlitamahauddhatyo, jajhe'ntarmanasaM madaH / bahirApInabhAvazca, tasyA vakSojakumbhayoH / / 2 / / avasAdaH zarIrasya, tasyA garbhabhavo'bhavat / jagadAkramaNotsAha-cetasastu vyajRmbhata // 3 // garmeNAbhyadhikaM tasyAH, kRtamujjvalamAnanam / ajAyetAM tu vakSojau, kAmaM zyAmamukhau tadA // 4 // sasattvA dhRtarASTrasya, sA babhUvAtivallabhA / kRSiH kapIvalasyeva, sNpnnaantHphlodyaa|| 5 / / tasyA garbhAnubhAvena, dohadairjAtamuddhataH / "antadravyAnurUpA hi, payasyAmodasaMpadaH // 6 // ugreNa vigraheNaiva, vipadAmudayena ca / janAnAM jAyamAnena, tasyAH saMpedire mudaH // 7 // tasyAH saMnIDasaMpannA, nigaDavAnabandhurAH / babandhurvandhanAgAre, hAkAra 1 agnim / 2 vikasitaM mahat auddhatyaM yasmin sH| 3 samIpe prAptAH / // 20 //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhvanayo dhRtim // 8 // tayA niSkAraNakrodha-vikaTabhrakuTIjuSA / pUjyeSvapi vimRjyante, nyakAravirasA giraH // 9 // mattaKI mAtaGgamArukha, pure puruSaveSabhRt / sA svacchandavihAreNa, pUrayAmAsa dohadam // 10 // prauDhabhAvaM vabhArAnta-stasyA garbho yathA | yathA / kuSkamesu helADA, pAkAgAnAtha // 11 // pRthAtaH prathama garbho, mamAbhUditi garvitA / vinayasya viparyAsaM, sA cakAra guruSvapi // 12 // pRthA'pi tatiraskAra-jAgarUkamanaHklamA / spRhayAlurapatyAya, dharmameva vinirmame // 13 / / phalaiH phalArthinI taistaiH, pari-|| NAmamanoramaiH / vItarAgaM tadekAna-sthirabhaktirUpAsthita / / 14 // prAvartayadbhayArtAnAM, prANinAmamayotsavam / sAdharmikANAM vAtsalya, vidhivat sA vyadhatta ca // 15 // sA dInanivahoddhAra-dhurINA pANibhUSaNam / karuNAdi guNIkRtya, dAnaM mukhyatayA vyadhAt // 16 / / anyeSuH sAgaraM melaM, sUrya candramasaM zriyam / dRSTvA svamAnimAn pazca, sA'tha rAkhne vyajijJapada // 17 // gAmbhIryAdiguNastoma-saMdAnitajagatrayaH / sutaste bhavitA devi !, tasyai so'pyevamabhpadhAt // 18 // Aramya taddinAddevI, garmamANikyamAsadat / "suropitaH phalatyeva, sadyaH sukRtapAdapaH" / 19 / / stanayorapi pInatvaM, pANDubhAvazca gaNDayoH / lAvaNyaM ca dRzostasyA, garbha byAnaJja raMhasA / / 20 / / antavanI vizAM patyuH, patnI bhRzamadhArayat / antaHsaMkrAntazItAMzu-pIyUSasarasIzriyam // 21 // nAnAvipadavaskanda-dInavRttiSu jantuSu / kAruNyalaharIsAndrA-stasyAH peturdazastadA // 22 // Asakti| jinadharmeSu, yA tasyAH samajAyata / sA nArthe'rtheSiNo dRSTA, na kAme kAmukasya ca // 23 // paropakAraH kArAntaH-klAntaprA. 1 mno'bhipraayH| 2 apradhAnIkRtya / 3 sNdaanitN-bdhm-vshiikRtmityrthH| 4 "vyAnamjurakhasA" iti prtidvy0| 5 brloH|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava caritram // sargaH 2 // // 21 // Nivimocanam / mArivAraNamazrAnta-mayaM taddohadodayaH // 24 // patyuH pramAdAdetasyAH, sarvo'riSTa dohadaH / pANDau bhanera lokeSu tasyAH kiM nAma durlabham 1 // 25 // atha jyeSThAyute candre, vAre maGgalanAmani / vRdhikAkhye zubhe rAzA - vRccastheSu praheSvapi // 26 // ajAyata munastathA, muhUrte tatra kutracit / AkrAntacaturAzAntA, jAyante yatra cakriNaH // 27 // ( yugmam ) parAM taJjanmani prIti, sthAvarANi carANi ca / bhUtAnyanubhavanti ma, " sarvamatyadbhutaM satAm " ||28|| bhISmaM ca dhRtarASTraM ca pANDuM ca viduraM tathA / dipAsUna vardhayAmAsurjanAH zuddhAntavAsinaH ||29|| ambAlikA-cikA sthAnAM, satyavatyAzca satvaram / gatvA dAsyaH prasannAsyAH, putrajanma nyavedayan // 30 // jAtamAtre sute tasmin bAlArkasamatejasi / uccacAra viyatyucce - razarIrA sarasvatI // 31 // asau satyavatAM mukhyaH, satAmadhyaH samagradhIH / zauNDIrya sthairya - gAmbhIrya vasatirvinayI nayI // 32 // dharmatraddharatirbhUpaH, sArvabhaumo bhaviSyati / vArddhake vratamAdAya, nirvANaM ca gamiSyati // 33 // ( yugmam ) tatsamAkarNanAtra syu-bhImAdInAM mudaH katham 1 | apareSAmapi tadA, harSaM nAkhyAtumIzmahe / / 34 / / svayameva pure paura-rutsavo nirmitastadA / Adezastu vizAMpatyu-rabhavat siddhasAdhanam / / 35 / / niHzeSadiviSadvarga - pramoda pizunastadA / samAkarNyanta sAnandaM, dundubhidhvanayo divi // 36 // sutasya tasya bhISmAdyaiH kiNcidviikssyaangglkssnnm| yudhiSTira iti zlAghya - manvarthaM nAma nirmame // 37 // tayodharmaikaniSThAyAH, pRthAyA jAta ityasau / leme nAmnI tapaHsunu- rdharmasUnuriti kSitau // 38 // tasya pazcAdajAtAri-riti trailo1 ' tAnAyAH pratidvaya0 / I gAndhArI kuntyoH dohadaH, yudhiSThira janma // // 21 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ mindhusaMtAna yAcanA / samudrajitavatyasi // kyavizrutam / tena tenAvadAtena, nAmadheyamajAyata // 39 // samAjagmurmahIpAlaiH, prahitAni sahasrazaH / prAbhUtAni sahasrANi, pANDorAtmajajanmani // 40 // upAyanamupAdAya, kuntyAH pitagRhAdapi / Ayayau vikasadroma-koraka: korakastadA // 41 // gauravAhavizeSeNa, taM paannddupRthiviiptiH| satkRtya kRtyaniSNAtaH, snehasAramavArtayat // 42 // mahItalamilanmauli-mAvAsya vihitAnatim / kuntI nitAntavAtsalyAt , pRcchati smeti korakam // 43 / / zvabhUmiH sakRdayasmi, na visRSTA pitugRhe / tahi kuzalaM kacci-dvandhuvargasya medhunA // 44|| bandhusaMtAnavRdhyA ca, mAmAnandaya saMprati / iti pRSTo'bhavadRSTo, vyAkaroti ma korakaH // 45 // zrUyatAM devi! sAmrAjya, devenAndhakavRSNinA / samudravijaye nyasya, trajyA svayamAdade // 46 // bhojahSNezca tanayoM, mathurArAjyamUjitam / utrasenaH karotIti, prAgapi jJAtavatyasi // 47 / / tataHprabhRti me svAmI, samudravi jayo'nujAn / Atmano'pyadhikaM pazya-apAcchauryapuraprajAH // 48 / / pUrvovAjiMtasaubhAgyaH, svacchandaM vicarana pure| vasudevakumArastu, reme bandhuprasAdataH // 49 // anyadA vasudevasya, tatratyaH putramAtmanaH / vaNik subhadraH kaMsAkhya-marpayAmAsa sevakam // 50 // tathA kalAmistenApi, kumAraH paryacaryata / samAnamAtmano mene, sa yathA tamaharnizam // 51 // asti cAtra jarAsaMdho, rAjA rAjagRhe pure / svairaM krIDati yasyAjJA, trikhaNDakSitimaNDale // 52 // visRjya dUtametena, bhUmaNDalaviDojasA / akasmAt svAmino'smAka-mAdiSTamidamanyadA / / 53|| asti nirvyAjazauNDIrya-siMhaH siMhapure pure / 1 'mAjhAsya' pratidvaya0 / 2 "pRSTaH sa haSTo'ya," pratidvaya0 / 3 tapasyA' pra0 dvaya / 4 biharana ' iti pratya / yaH, svaccha sa, tatratyaH putrAlayathA tamahanizam visajya dUtametena stenApi, kumAraH paryacayata iti yasyAjJA, trikhaNDakSitimaNDalANDIrya-siMhaH siMhapure pure /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhopANDava castrim / sargaH // // 22 // para nRpaH siMharatho nAma, sa cAjJAM no na manyate // 54 // jIvanAhaM gRhItvA'muM, baddhA pApmAnamAnaya | AnIte tatra dAsyAmi, svAM jIvayazasaM sutAm // 55 / / rucitaM puramekaM ca, kAzcanAzcitamandiram / tato visRjya taM taM, pratasthe'smatprabhuH svayam // 56 / / ( yugmam ) praNamya vasudevo'tha, jyeSThabandhuM vyajijJapat / kimidaM deva ! siMhasya, capeTonpATanaM mRge?11 57 / / sati mayyAMpa bhRtye ca, svayaM ko'yamupakramaH / ." arupa praguNe dhvAntaM, na hyapAkurute raviH" // 58 // evamAbaddhanirvandhaM, bAndhavaM laghumAtmavat / varUthinyAmavasthApya, jayAya vyasRjannRpaH / / 59 // so'pi zauryAvataMsena, kaMmena saha jagmivAn / baddhA siMharathaM bandho-dinairalpairupAnayat // 606 // kRtvA jayotsavaM yAntaM, mudA rAjagRhaM nRpam / kroSTukiH samabhApiSTa, jJAnI rahasi sAnujam / / 61 // yeyaM jarAsandhasutA, karmaNyatra paNIkRtA / kSayakallakSaNaireSA, pitRzvazurapakSayoH // 62 // ityUcivAMsaM vidvAMsaM, taM visRjya prajezvaraH / Uce kumAramArambhaH, zubhodarko'sti naipa naH / / 63 // tato vyannapayadrAjhe, vasudevaH kRtAJjaliH | sA syAt kanyA yathA'nyasya, tathopAyo'sti me smRtaH // 64 // sAvadhAno'dhunA | devaH, zrotumetaM prasIdatu / ito yuSmAkamAdezA-dasmi siMhapure gataH / / 65 / kandarAdiva nirgatya, siMhaH siMharathaH purAt / bhaTAcakhAsayAmAsa, calAddantAvalAniva / / 66 // mamApyatyadbhutaistaistai- javikramabaibhavaiH / tena prAdurabhAvyanta, bhAle dharmajalormayaH // 67 / / prasAdapAnaM pInAMsaH, kaMsAkhyo mama sArathiH / bhaGgaraM balamAlokya, rathAtUrNamavAtarat // 68 / / rathaM siMha. rathasyAso, jitazakraparAkramaH / bhujadambholinA bhUbhR-dvacauramacUrayat / / 69 // mayUravandhaM baddhA ca, tataH siMharatho sthI / / 1 bhujavaNa / 2 bhUbhRtA-rAba girINAM ca garva cUrayitvA / korakakathito vRttAntaH kuntiismiipe| jraasndhsiNhrthyovRttaantH|| // 22 //
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ manmAnasaikahaMsena, kaMsenAkSepi me puraH / / 70 // tato vipasvasustasyA, duhiturmagadhezituH / asau siMharathAnetA, pariNetA'stu saMprati / / 71 // uvAca zrIsamudro'tha, samudrabijayo vcH| gatApAyamupAyaM me, manoharamudAharaH // 72 // paraM purA vaNikaputrastvayA'sau prtipaaditH| tadasmai vaNije putrIM, jarAsandho na dAsyati // 73 // iti jalpata evAsya, kaMsaH sevArthamAgamat / vasudevazca taM rAne, kaso'sAvitya kathat / / 74 / / tejaH sAkSAdiva kSA, tamRrjasvibhujArgalam / prAMzumAMsalamAlokya, | nRpatiH punarabhyadhAt / / 75 / / atyadbhuto'yamAkAraH, sulabho na vaNikule / tato'sya pitaraM pRSTvA, kriyate kulnirnnyH||76|| ___athAhUya mahIbhA, pRSTaH zapathapUrvakam / subhadraH satyamAcakhyau, sarva kaMsasya pazyataH / / 77 // yamunAyAmanusroto, vahantImahamekadA / apazyaM kAMsyamapA, prAtaH zaucArthamIyivAn / / 78 // AdAya tAmathodghATava, pArvaNendusamAnanam | ucchRkhalaprabhAjAla-mimamAlokayaM sutam // 79 // ugrasenasya nAmAGkA-metAM ca maNimudrikAm / etacca patramatredaM, likhitaM | vAcyate yathA // 80 / / (yugmam ) ugrasenasadharmiNyA, ghAriNyA garbhakaThakaH / abhavadohado bhaI-mAMsabhakSaNalakSaNaH // 81 // kathaMcit pUrite tsmi-amaatyairmtishaalimiH| pauye kRSNacaturdazyAM, viSTau sanurajAyata // 82 // taM dohadAnubhAbena, nirNIya janakadviSam ! vinyasya kAMsyapeTAyA-muTAkAradhAriNam / / 83|| mAtApi tadaharjAtaM, mathurAto'ya dhAriNI ! patyuH kSemAya cikSepa, gambhIre yamunAmbhasi / / 84 // (yugmam ) iti patrArthato deva, jJAto'sAvugrasenajaH / putrasnehastathA'pyatra, tadA prAdurabhUnmama / / 85 // athAnIya nijaM meha-masyotsavapuraHsaram / kAMsyapeTopalabdhatvA-nAma kaMsa iti vyaghAm / / 86 // asAvapuSNArSiSNu-stejaH kSatrakulocitam / tataH krIDan balAdeSa, vAlakaiH kalahAyate // 87|| janebhyo'hamapAlambha, lebheca
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava | prativAsaram / kumArabasudevasya, tato'bhu sevaka nyadhAm / / 88 // tato jagAda mAnandaM, samudravijayo nRpaH / asmadgo kaMmata caritram // vAhate kasya, dRzyate balamIdRzam ? / / 89 // ityuktvA saha kaMsena, gatvA rAjagRhe ca yaH / cakra siNhpuraadhiish-mupdaasaantH| srgH2|| magadhezituH / / 90 / / asyAyamavadAtasya, kaMsaH kati sAdaram / nRpo nivedayAmAsa, magadhAnAM mahIbhuje // 91 // tataH prItyA dadau putrIM, kaMsAya magadhezvaraH / pratipanaM yugAnte'pi, nAnyathA hi mahAtmanAm / / 92 // ugrasenanRpadveSA--madhurAmeva sAdaram / kaMsAya yAcamAnAya, sa datte sma prasAdataH // 93 // atha siMhastho'pyuce-rutvAtapratiropitaH / natvA prasAdayAmAsa, taM phalaiH kalamo yathA // 94 // jarAsandhena satkRtya, visRSTAH svapuraM prati / jagmustigmena vegena, samudravijayAdayaH / / 95 // satyasandhajarAsandha-samarpitabalo balI / kaMsastu mathurAM gatvA, tAtaM niSkaruNo'dhat / / 96 / / senAbhirugraseno'pi, | dhU tena sArdhamayudhyata / akhidyata jayazrIstu, tayoyuddhe gatAgataH / / 97 // kathaMcanApi nijitya, kaMsaH krUraziromaNiH / sAkSe| pacetAzcikSepa, pitaraM kASThapaJjara / / 98 / / dRDhaM nigaDabaddho'pi, jJAte tasminnijAtmaje / sunena vijito'smIti, pitA tu mudamAvahat / / 99 // subhadravaNija zaurya-purAdAnAvya so'JjamA | kRtajJamAnI saMpUjya, paryupAste sma tAtayat / / 100 // itazca kelizaileSu, prAsAdeSu caneSvapi / zauriH zaurya pure'tyantaM, vijahAra yadRcchayA // 101 / / vasudevaH sunetrANAM, netrANAmamRtAJjanam / manamastu sadA dhyeyo, matro'bhUccaturakSaraH // 1.2 // samudravijayaH paura-retya vijJApito'nyadA ! deva!' 1 . kalabho' iti pAThaH sarvapratiSu dRzyate, sa na sAdhuH pratibhAti / 2 nArINAm / 23 //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvayA'pi nAthena, kyamatyantaduHkhitAH / / 103 // kandapasya marUpeNa, rUpeNAkSiptacetasaH / zaurimevAnudhAvanti, tyaktvA vezmAni naH khiyH||104 / / anugAmukatAM zaure-stAsu prAptAsu sarvataH / kalatrakatakA kA'pi, zuzruSA nAsti naH prabho! // 105 // atha pRthvIpatiH prItyA, sAntvayitvA visRjya tAn / vasudevaM samAhRya, rahasyecaM samAdinnata // 106!! vatsa! svacchandacaryAbhi-rabhRratyantadurbalaH / kuru sarvakalAbhyAsaM, saudhamadhyastha eva tat / / 107 // kuSarvIpaterAtrA-mevaM rAjAnumo'nyatA ! ekAmAlArApAnI, dAsIgantaHpurodarAva // 108 // vilepanaM karAttasyAH, solumpanarmalIlayA / lataH sakopaM sAkSepa, vasudevaM jagAda mA // 109 // kumAra! medurAmoda-maGgarAga kimAcchidaH ? / devAya zivyA devyA, premataH prahito hyasau / / 110 // saudhamadhye niruddho'si, sthAna devena dhImatA / vizatyavinayAdeva, paJjare siMhazAyakaH / / 111|| sA'tha pRSTA kumAraNa, nijasaMrodhakAraNam / tatpuraH pauravRttAntaM, sarva mRlAdacIkathat // 112 / / tato mlAnamukhAjazrI-yatItya kathamapyahaH / vasudevo vimAvaryA-mekAkSetra kvacidyayau / / 113 // prAtaranveSaNe pUrva-pratolIdvAri dUrataH / dagdhamAnupasaMsthAno, bhasmarAziradRzyata / / 114 / / pratolyAM lambamAnaM ca, patramekamudekSyata / zucoccairvAcayAmAsa, samudravijayaH svayam / / 115 // puMso yasya gurun yAva-dupAlambhaH pravartate / tasya zreyaskaro mRtyu-rjIvitaM tu trapAkaram // 116 // tataH zauriH kRtodvego, guruunnaamgunnkbhuuH| viracayya citAmatra, kRzAnumavizada svayam // 117 // tadevaM vAcayanneva, devo mUrchAmupAgamat / jJAtvA vipanaM sodarya, ko hi dhairya na muJcati ? / / 118 // vyalapaccAptacaitanyo, hA! vatsa! guruvtsl!| davA naH zokamastoka 1 atisugandham / 2 sthAne ' iti samyagarthe yayam / 3 tacodai0 pratidvaya0 // 4 gurUna yAran-guhasamIpe iti bhAvaH /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDavacaritram // sargaH 2 // 1 // 24 // bhagamaH kAmimAM dazAm 1 | 119 // bhAgyaikalabhyaM saubhAgyaM vasudevasya saMsmaran / rAjAnamanucakranda, sarvo'pi vidhuro janaH // 120 // jananyAstu subhadrAyAH, sutazAkAzuzuzrUNiH / tathA nitAntaM jajvAla, prANAnapyaharadyathA // 121 // na gItaM gItazAlAsu, na lAsyaM lAsyavezmani / babhUva zaurizokena, na ca sUryadhvaniH kacit // 122 // vasudevazucA devo, na dideve zaradyapi / vasante'pi vasan vezma-nyarodIddInalocanaH // 123 // evaM varSANi bhUyAMsi bhRzakrasyAticakramuH / etyAnyadA nimittajJo, babhASe kroSTukirnRpam // 124 // divA hayaM nimittena bhRzaM nizcinvatA mayA / yajIvati praphullIvasudevo nirAmayaH // 125 // evaM tadviramAkarNya, karNapIyupamAraNim / bhUyo'pi rAjakAryeSu, kiMcit prAvartata prabhuH / / 126 / / svayaMvare'tha rohiNyAH sutAyA rudhirAhnayaH / ariSTanagarasvAmI, svAminaM naH samAhvayat / / 127 / / devo'pi bandhubhiH sArdhaM, mahardhika paricchadaH / zaurizokavinodArthaM, na kanyArthe punaryayau // 128 // jarAsandhamahArAja - pramukhe rAjamaNDale / AsIne maJcamatyucca - madhyuvAsa nRvAsavaH / / 129 // manmathAGkurarohiNyA, rohiNyA'tha kaTAkSitAH / bhUSAH svaM rocayAMcakuH, sphuTitAnanaceSTitAH // 130 // paraM dhAtrIpariyA, saMkIrtitaguNazriyAm / tepAmeko'pi rohiNyA, rocate sma na kathana // 131 // rAjJo'vajJAya sarvAMstA nekaM pAThahikaM dshaa| IkSAMbabhUva sAkA, sA mRgAkSI muhurmuhuH // 132 // so'pyevaM vAdayAmAsa paTahaM prakaTAkSaram | akAlakSepameNAkSi !, rAjA krINIhi mAmiti // 133 // guNaiH kumuda-kundendu-sundaraiH sA vazaMvadA / 1 putrazokAbhiH / 2 cikrIDa / 3 "spaSTitAnekaceSTitAH" iti pratyantaratrayapAThaH sAdhuH / 4 ' dhAtryAM' pra0 5 'rohiNyai ' iti pratyantarapAThaH sAdhuH / 6 he mRgAkSi ! hai| vasudeva vRttAntaH // // 24 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasya kaNThe nicikSepa, khajaM kubjAkuterapi / / 134 // kRtakolAhalAH sarve, vRte pANavike tayA / jarAsandhAjJayA yoddha-mupacakramire nRpAH // 135 // taM pAhikamapyUrIkurvANaM rudhiraM prati / taM parAkramiNazcakaH, kuntAkunti zarAzari // 136 // udbuddhapracalakrodho, rudhirastAnayodhayat / na hi kSumyanti zauNDIrAH, pratyarthiSu bahuvapi // 13 // atha pratyarthibhUpAla, rudhire vidhurIkRte / taiH samaM taurthikastUrNa, samarAyodatiSThata // 138 // nabhazcaropanItena, sAyudhena rathena saH / tAnekopi pinaSTi sma, sa cairitimirAryamA // 139 // avalaM svabalaM vIkSya, jarAsandho dharAdhavaH / devaM samudramAdikSa-tasyAkramaNahetave // 140 // toyako'yamAMte jJAtvA, sAvajJamabhipeNayat / tena nirlampatA sainyaM, ninye devo'pi vismayam / / 141 // rUpAvisadRzaM teja-stasya pazyan svayaM tataH / devaH zauryapurAdhIzaH, zaraM dhanuSi saMdadhe // 142 // tenApi prahitaM devo, vinItamiva sevakam / evaM sAkSaramadrAkSIt , pAdAne patitaM zaram // 143 // kautukena tamAdAya, vyaktAM muktAphalopamAm / tatrocarcAcayAmAsa, devastAmakSarAvalIm / / 144 // zavadAhamayaM chapa, kRtvA'gAyaH purA purAt / sa te pAdAmbuja deva 1, vasudevo namasyati // 145 // muktvA syandanamAnanda-syandamAnAthulocanaH / Agaccha vatsa ! vatseti, devo jalpastamamyagAt // 146 // so'pi svarUpamAsthAya, sthAduttIrya vegataH / vabande devapAdAmja, spayannayanAmbubhiH // 17 // mADhamAliGgaya devena, sa puro vinayAnvitaH / kuca varSazataM vatsa!, sthitavAnityapRcchayata // 148|| so'pi vyajJApaya deva, tvatprabhAvAdagaJjitaH / kavarUpaparAvartaH, svairaM bhrAnto'smi bhUtale // 149 // / tauyikeNa / 2 'eka' pratidvayaH / 3 atiraskRtaH /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIpANDavaparitram / / srgH2|| vsudevvRttaantH| // 25 // itthaM tadA viditvA taM, samudravijayAnujam / pramodameduraM ceto, dadhire rudhirAdayaH // 150 // tataH sa rohiNI roha-dvizapremavizvAm / upAyasta sadAnanda-candramA iva rohiNIm / / 151 // zauriM jagAda devo'dha, vatsAgaccha nijA purIm / "grahA api parakSetrA-myAghyAH svaM kSetramAgatAH" // 152 // nataH zaurirabhASiSTa, tvadAdidaM tadheti me / paraM svapurameSyAmi, kAlena kiyaThA'pyaham / / 15 / bhuSa vaH zatazaH santi, narakhecarakanyakAH / tatastAH zIghramAdAya, praNantAsmi bhavatkramau // 154 // evamApRcchaya nirvandhAna , sa jagAmottara dizam / devo'pi saparIvAraH, puramAramIyamAyayau // 155 // zaurizauryakathAvandhaiH, samayaM gamayanmudA / azrauSIdekadA devaH, kaureyA tUryaniHsvanam // 156 / / dazau vyApArayastasyA-mapazyanmaNinirmitam / khAmI zreNI vimAnAnA-mamyAyAntIM vihAyasA // 157 / nabhonibhAlanophulla-nayanasya narezituH / etya zauriH sametIti, kavive namazcaraH // 158|| pratyudgamya tato devaH, pravartitamahotsave / uttujatoraNazreNI, zauriM prAvIvizana pure // 159 / / mathurAtaH samAgamya, kaMsaH saMsmRtasauhRdaH / zorezcakAra mAGgalya-manyarAjanyajitvaram // 16 // atha devamanunnApya, ciraM zuzrUSaNecchayA / vinayAdanayacchoriM, mathurAM mathurApatiH // 161 // putrIM nijapitRbhyasya, devakasya sa devakIm / surUSAmanurUpeNa, zauriNA paryaNAyayat / / 162 / / kaMsabandhurviviktAtmA, muktikAmotimuktakaH / utsave tatra bhikSArthI, amavAn munirAyayau / / 163 // kaMsapatnI jIvapazA, yauvanonmAdamedurA / tadAnIM saMmukhInA''sIbinsImatapaso muneH // 164 // asau zithiladhammillA, muni sastastanAMzukA / kSIvA zlathIbhavanIvI, dRzyanAbhistama 1 laghubhrAtapallyaH-mama bhAryAH ityarthaH / 2 uttarasyAm / 3 madonmattA / // 25 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ spaghAt // 165 / / ehi devara nRtyAvaH, svasustava mahotsave / tamityAlapya sA domyo, kaNThe sApahamagrahIt // 166 / / AH! tAruNyamahAraNya-mallUki ! nirapatrape ! / apehIti sa tAM rUkSa-madhikSipyoktavAniti // 167 // yadvivAhotsave mattA, nRtyasyatyantagarvitA / tasyAH saptamagarbheNa, taba ghAtithyate patiH // 168 // evaM vAtrayamantreNa, vitrAsitamadodayA / sAbhuJcacca muneH kaNThaM, so'mamaca yathAgatam // 169 / / sA kaMsasya tadAcakhyau, sopi kSobhamagAdazam / " mRtyudaurgatyayorvArtA, na | syAt kasyAtihetave?" // 170 / / mRtyuto vimyadanyedhuH, kaMsaH kUTaikakovidaH / dAkSiNyasya nidhi nItvA, rahaH zaurimabhASayat // 171 // kRttAdhitAthinaM mitra, kicit tvAmahamarthaye / ye garbhAH sapta devakyA, bhaveyuste bhavantu me // 172 / / balabhadrAdayaH santi, bhUyAMso'pi mamAtmajAH / ebhiH saptabhireSo'stu, mamApatyairapatyavAn // 173 // eSo'pyamUnyapatyAni, snehato lAlayiSyati / ityAlocca priyAM zauri-statheti pratipatravAn / / 174 // (yugmam ) jAtamAtrAnapi krUraH, saMrakSyAriSTamandire / tataH kaMsohIdgarmAn , devakyAH SaDapi kramAt // 175 / / mathurAyAmiyaM vArtA, pAvartata samantataH / sutAH SaDapyahanyanta, te kaMsena durAtmanA // 176|| khedo'bhUcchoridevakyo-rimAM zrutvA janazrutim / "putravyApAdanodantaH, pIDAyAH paramo'vadhiH" // 177 // dadhau saptamahAsvana-bhUcitaM nizcitodayam / udAramanyadA devI, devakI garbhamaddhatam // 178 // patyuH zabhaMsa sA svamAn , prAtastAmarasAnanA / bharatArdhapatiH putro, bhAvItyAkhyan sa tatphalam // 179 // avAdId 1 'saMrakSA' pratidvaya 12 sUtikAgahe / 3 kamalamukhI /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava paritram / sargaH 2 // | vasudeva | vRttaantH| . jannata // 26 // 5 / devakI devI, svAminAtmajalAbhataH / kaMsadauSTyAcca me cetaH, prasIdati vipIdati // 180 // tvapi nAthe'pyanAthA'smi, prabho / vinAmapuNyakAm / putraM yajAtamAtra me, kaMso vidhvaMsate muhuH // 181 yadyenamapyamau putraM, pApo vyApAdayiSyati / devakyapi tadA svAmin 1, vipakSetra na saMzayaH // 182 // athAbhASata zauristAM, priye ! jIvanmRto'sayaham / yasya me pazyataH kaMso, jaghAna pazuvat bhutAn / / 183 // tanmayA tanayaH so'yaM, saMrakSyaH kaMsarAkSamAn / svagarbha dohadeyaH, pAlayermA | sma khidyathAH / / 184 // rakSopAyastvasAvasti, nando me gokulAdhipaH / tanUjamenaM yatnena, sa guptaM vadhayiSyati / / 185 / / / iti patyA kRtAzvAsA, jAtavizvAsamAnasA / devakI pAlayAmAsa, garbha sukhasukhena tam // 186 // ayaM me hanta ! henteti, mIvaH kaMso'pi patimiH / rakSA samasya, karoti sma vizeSataH // 187 // athorjasvipramAjAlaM, zrIvatsAGkitavakSasam / zrAvaNasyAsitASTamyA, lagne lokottare nizi // 188 // lakSaNAkhyAtasaMbhAvya-bharatAmaharddikam / devatAdhiSThitaM devI, devakI suSuve sutam // 189 // (yugmakam ) ye tatra garbharakSArtha-mAman kaMsapadAtayaH / te bharatArdhadevIbhi-niMdrAmAninyire tadA / / 190 // jJAtvA nidrAvatastAMstu, devI zaurimajahabat / so'pi taMbAlamAdAya, pratasthe gokulaM prati / / 191 // devamuktapatatpuSpa-danturIbhUtabhUtalam / prajvaladdIpikAzreNi-vizrANitanavazriyam // 192|| zauriH suraidhRtacchatra-mutATunacAmaram / tanayaM taM nayanugra-senenAjalpi gopure // 193 / / (yugmam) kimetadRzyate netra-priyaM bhAvukamadbhutam / kathaya prathaya zrotra-puTe pIyUSasAraNim // 194 / / tataH smeramukhaH zauri-retasmAt kASTapaJjarAt / yastvAM mocayitA so'ya-miti mandamacIkathana 1 ghAtakaH / 2 Azvinasya ' iti kvacitpATho dRzyate, sa na sAdhuH / 3 ' atha' iti prtidvyH| // 26 // A1
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 195 / / so'pyUce kaMsataH prApto, bandho'pyeSa ghinoti mAm / yana jAgarito'drAkSa-mapUrvAmidamadbhUtam // 196 // zizostasyAnumAvena, sukhocAramiti drutam / uttIrya yamunAM zauri-ragamannandagokulam // 197 // tadaiva daivayogena, yazodA nandagehinI / tanayAM janayAMcakre, manoramatamAkRtim // 198 // tAmAdAya yazodAyAH, samarpya gha tanUruham / kRtakRtyamanAH zauriH, svasthAnaM punarAyayau // 199 / / tAM nandaputrI devakyAH , sa ca vegAdupAnayat darIkRtapramAdAste, pattayazca jajAgaruH // 200 / / bAlikA tAmupAninyu-ste kaMsAya nirAdarAH / sAvanaM vIkSya so'pyenAmakarollUnanAsikAm // 201 // prItyA bhItyA ca yo'zrAnta, samayate mitrazatrubhiH / vadhyaH so'pyanayA kaMsaH, kUTasatyaM munevacaH // 202 // itvaM hasiyA zolluNTha- vimumAnin / sa pRrAMgaganAtmAnaM, manvAno rAjyamAdadhe // 203 / / (yugmakam ) kanyAmavajJayA kaMso, devakyAH punarArpayat / "umarabhujasthAnA-manAsthA kSAmadhAmasu" / / 204 // ___athAbhUgokulaM sarva, zizunA tena kAntimat / pUrvAdreriva cAlena, pAleyadyutinA ziraH / / 205 // tadA''sIdudyadAnandaM, mano nanda-yazodayoH / tAdRzasya sutasyAptI, ko hi nAma na hRSyati ? // 206 / / nando'ca tasya kRSNatvA-nAma kRSNa iti vyadhAt / aGgamAropya gopyasta, lAlayanti sma vismitaaH||207|| vavRdhe gole bAlaH, pAlyamAno yazodayA / sicyamAnaH zacIdecyA, kalpadruriva nandane / 208 // gacchabutsaGgamutsaGgAda, pANiM pApmezca saMcaran / sa gokulamamAghINA-mabhUdatvantavallabhaH // 209 // taM tamutsavamuddizya, tanayAlokanotsukA / agamadgokule devI, vAtsalyenAntarAntarA // 1 adhikabAhubakAnAm / 2 hInatejassu / 3 sUryeNa.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDavaparitram / srgH2|| kRSNasya vAlyakrIDA kalAnaiNaM c|| // 27 // 210 / sA'pIpyat nave stanyaM, snehataH prastutastanI / muhurullApAcakre, vividhollApapaNDitA // 211 // dhruvaM mAgyairaha lA, paramAnena suroga yat / iti svamantarnindantI, nanvapatmImuvAca sA // 212 // tvaM yazode ! tribhuvana-khINAmupari bartase | tanayenAmunA nisya-maGkaste yadalaMkRtaH / / 213 // kulaM cA gokulaM vApi, ramyaM yatraiSa khelati / prazasyaivaM yazodA sA, mantharaM madhurAM yayau / / 214 // vairaM pUrvamatha smRtvA, pratanA shkunistthaa| vidyAdharyAnupAgatya, viSNonidhanamIpatuH / / 215 // te ca devatayA mRtyuM, lambhite kRssnngRhyyaa| sa eva nidhanaM gacche-dicchedatyAhitaM satAm" / / 216 // rizamaskhalita kRSNaH, kaNThIravakizoravat / gokule daghidugdhAnAM, haThAdbhANDAnyalUluThat // 217 // so'bhUttathApi gopaal-preysiinaamtipriyH| "pazya kasyApi na dveSya-stapano'titapanapi" // 218 // saptASTahAyanaH so'tha, yazobhiAnaze dizaH / campakaprasavo nanyaH, sphuTan parimalairiva // 219 / / guNaloMkottaraistaistairidAnI nndnndnH| vijayI gokule'stIti, paprathe mathurAntare // 220 / / kIrtikolAhalaM zrutvA, taM sUnoH | kNshitH| hitAya prAhiNocchauri-ladevaM tadantike // 221 // kRSNaH prItyA tamadrAkSI-davidApi bAndhavam / "janmAntarakRtaH snehA, prahayatyeva mAnasam" // 222 / / baladeyAntike'dhyaiSTa, sa kalAH sakalA api| upAdhyAyazca bandhuzca, sa tasya dvayamaNyabhUt // 223 // agasteH pibato bArthIn , kAlo yAvAnabhUta purA / tAvAneva caturvidyA-codhe kRSNasya budhyatAm // 224 // ramye vapuSi kRSNasya, vAlya-yauvanayoH samam / truTAca vardhamAnaM ca, prabhutvamabhavatsadA // 225 / / 1 maraNam / 2 Anandayati / NA // 27 //
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhirUSaNa rUpethA, jitaH kRSNena manmathaH / jaghAna sa tu gopatrI, kopAt tatrAnurAgiNIH / / 226 // tADitAH paJcabhibANaiH, paJcabANena tAstadA / kRSNameva nyapevanta, saMjetAramaharnizam / / 227 / / kAzcidatyucaromAzcAH, saanndaashcndndrvaiH| mAMsaleMsasthale tasya, lilikhuH patravallarIH // 228 // uccittya zikhipicchAni, procchalatpulakAGkarAH / cakruH kAzcana kRSNasya, maulimaNDanamadbhutam // 229 / / vepamAnakarAH kAzci-avaiH kusumadAmabhiH vikSaHsthalamalaMcakru-stasya zrIvatsalAJchitam / / 230 // gopyastAH paritaH kRSNaM, maNDalIbandhabandhuram / pradattatAlamunmIla-lIla hallIsakaM jaguH // 231 // ratistAvat sukhaM tAvat, tAvadAnaMdethuH pRthuH| gopAlamuzA tAsAM, yAvat kRSNasya darzanam // 232 / / tAbhiradhyApitaH so'tha, lalitaM mAnmathaM tathA / yathA kAmakathAvAde, parAjIyanta tena tAH // 233 // bandhunA baladevena, rakSyamANaH pratikSaNam / iti kRSNaH sukhaM krIDana , gokule kAlamatvagAt / / 234 / / itazca zrIzivAdevI, sthitA zauryapure pure / ekadA kArtika kRSNa-dvAdazyAM kSaNadA'tyaye / / 235 // garbhAvatArapizunAn, mahAsvamAMzcaturdaza / dRSTvA citrAgate candre, nidrAmudrAM vyamuJcata // 236 / / (yugmakam ) prahRSTA yAbadAcaSTe, devI devAya tAn prage / kroSTukistAbadAgaccha-cAraNazramaNo'pi ca // 237 / / tAn nizamya varastramAM-statphalaM tAvazaMsatAm / tIrthakarANAM jananI, rAjanetAn samIkSate // 238 // tato jagatrayatrANa-vyavasAyavizAradaH / lokottaraprabhAvo'yaM, bhAtrI tIrthakaraH sutaH // 239 // zrutveti rAjA rAnI ca, pIvara prItimIyatuH / zAnino (nau) bahumAnena, natvA vyasujatA ca tau // 240 // 1 kAmajetAram / 2 AnandaH / /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIpADavacaritram // srgH1|| // 28 // devI vipreSalAvaNyaM. devazvAbhyudayaM param / dezazca duritadhvaMsa, lebhe garbhAnubhAvataH // 24 // zrAvaNe zvetapatramvA, candra citrAgateariSTaneki nizi / lame saumyagradRSTe, zivayA muSuce sutaH // 242 / / tadAnIM dikkamArIbhiH, mRtikarma vinirmame / sAyaM ca cake zakraNa, jnm| tasyetyatropamAptataH // 243 / kunti ! devi ! mayApIda-mIkSitaM cakSuSA punaH / yaddevairyAdavendrasya, rauH saudhamapUryata / / namittikena 244 // AjanmAnAsasaukhyAnA-mapi prANabhRtAM tadA / jAtamAtre'pyaho! tatra, sukhAdvaitamajAyata // 245 / / tasya janmo- | kaMsasyatsave devaH, kArAgAramazodhayat / amAriM ghopayAmAsa, dInAMzcopacakAra ca // 246 // soriSTAni pinaSTi sma, tadA nemilatA vadhakajJA. iva / ariSTanemirityasya, tato nAma vinirmame // 247 // upAsyamAnaH sa surai-nandyamAnazca yAdavaH / pAlyamAnazca dhAtrIbhiH, 1 nopAyaH sukhaM sukhamavardhata // 248 // nirmame sauriNA pUrva, kRSNe jAte'pi notsavaH / mathurAyAM tatazcakre, tajanmani vishesstH||249|| kthitH|| Agato devakI draSTuM, kaMsaH zaurigRhe'nyadA | chinnaikanAsikA kanyA, krIDantI tAmadaivata // 250 // tAmAlokya munervAkyaM, smRtvA so'bhUd bhayAturaH / " na mRtyusadRzaM duHkhaM, na saMtoSasaksukham " // 251 // sa saudhametya papraccha, kaMcinnaimicika rahaH / muninA yanmayi proktaM, tatsatyaM kimutAnyadhA? // 252 // sococannRpa ! tat satyaM, nAnyathA munibhaassitm|| jIvatyeva tabArAti-devakyAH saptamaH sutaH // 253 / / na vegni kvacidastIti, jJAnopAya tu te nuve / pradIpeneva te vairI, IN yenAkazyaM prakAzyate / / 254 / / vapuSmAnika darpoSmA, zyAmalo vindhyavAndhavaH / Urjasvigajito yaste, duSTo riSTAbhidho nRpaH | // 255 / / yazcAsti bhRzamabhyasta-dau zIlyaH kezisaMkSakaH / lokopadravaniHzUkaH, zUkalaste turanamaH // 256 / / etAvAnIya 1 rathacakradhArA / (2 nirdayaH / 3 durvinItaH / ) 28 //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ pInatva - muddAmamadamedurau | mucyetAM mathurApuryA, bahiH svacchandacAriNau // 257 // tAvubhAvibhavanmattau, helayA yo haniSyati / kesarIvAntakRtte'sau, rAjakuJjara ! nAnyacA || 258 || zAGgaM yadasti te ghAni duHsparzamitarairjanaiH / tasyAdhijyasya yaH kartA, prANahartA tavApi saH // 259 // zArGgaM tu zArGgapANestadbhaviSyati bhaviSyataH / etaccAdiSTamutkRSTa - jJAnairmunivaraiH purA // 6 // yugna malaste'pratimallo yaH zUrazcANUrasaMjJakaH / yastaM hantA sa te hantA, mA kRthAH kaMsa ! saMzayam // 261 // gajau staste zriyaH padmau yau padmottara- campakau / etayorjIvitAntasya, yo vidhAtA tavApi saH // 262 // vAstavya yo'sti kAlinyAM, kAliyo nAma pannagaH / yastasya damakaH svairaM prANAnAM zamakaH sa te // 263 // zrutveti prollasatkampaH kaMsaH kAtaralocanaH / taM visRjya samAdikSat, tUrNamAmantrya maNim // 264|| svAdubhirmRdubhirSAsa - retAvAnIya pInatAm / vRpA va svecchayA muJca, yamunAvanarAjiSu / / 265 / / cANUramuSTiko puSTi -supAnaya rasAyanaiH / yathA niyuddhe jIyete, tau ca mallau na kenacit // 266 // matriNA prauDhamatreNa yathAdiSTamanuSThitam / nistandracandrazAlinyA, zaradAca vijRmbhitam // 267 // jagurjagacamatkAri, kalaM kaeNlamagopikAH / madaH saptacchadAmodaiH sahaiva kariNAmabhUt / / 268 / / sarojAnAM rajaHpuJja - rayujyanta jalAzayAH / digantAstu vyayujyanta, payodAnAM kadambakaiH // 269 // gopakaNThe sotkaNThagopIyukto'tha rAsakaiH / candrikobhidracandrAsu, kRSNavikrITa rAtriSu || 270 || divase tu sa dhenUnAM vRndaM vRndAvane vane / pAlayAmAsa gopAla - bAlakaiH parivAritaH / / 271 // 1 mo'styaprati 0 iti pratya0 / 2 " naiva mallena kenacit " iti prasidvaya0 1 (3 kalamaH zAlidhAnyavizeSaH / /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIrANDava caritram / / srgH2|| // 29 // kRSNena hatau ariekeshinau| kaMsasya cintA / atha kuleSu kAlinyA-stadA svacchandacAriNau / ariSTa-kezinau duSTau, kramAdgoSThabhUpeyatuH // 272 / / tatra tau cakratulokaM. sazokamupamardanAt / pAMsi papatustakra-manthanIca mamandhatuH // 273|| AbhyAM vRpa-turaGgAbhyAM, cake gokulamAkulam / vatsaH kRSNo'va nAstIti, nandaH khedamupAsadat / / 274|| gopebhyastadupazrutya, banAd goSTamupAgataH / durnayaprahamAhAsna, kRSNastaM durmadaM vRSam // 275|| so'pi zRGge mahAbhISme, ropAdAdhAya saMmukhe / adhArana kRSNamAhantuM, gamamairibhasaMnibhaH / / 276 // mRNAlakandalImoTaM, morayitvA liyodhagam / niraM hilAnA, monaM kuraNena lambhitaH // 277 // yaH kRSNe muSNati prANAM-stasyAbhUdvidhuro dhvaniH / sa evAsIt tadA nAndI, kaMsavidhvaMsanATake ||278 // kRSNe jayini gopInAM, yo'bhUJjayajayAravaH / sa tadyazaHprabandhasya, prathamaH paNayo'bhavat / / 279 // tadaivAtha janonmAtha-pravRttaM vIkSya kezinam / kRSNastamakSa rUkSaiH, sAkSepamidamabhyadhAn / / 280 // durvinIta : vinenAre, ki re! mAM na nirIkSase / anAthamiva manAsi, gradevaM mama gokulam // 281 // ityAkSiptaH sa kRSNena, khuraiH kuddAlayan mahIm / dazanardazanAn piMpa-bhAbhimukhyamupAgamat // 282|| prakSipya kUparaM tasya, yamadaNDopamaM mukhe / kRSNastaM jIrNapaTavat , pATayAmAsa lIlayA // 283 / / aJcalottAraNairvRddhA-staruNyastvavagRhanaiH / tasya pracakrire ghopa-yoSitaH pAritopikam // 284 // nandanandanacApalya-kakoriSTa-kezinoH / vadhaH zarzase kaMsAya, ghoSAntazcAribhizvaraiH // 285|| taM nizamya munervAcaM, satyAM nizcitya so'nyadA / AhUyAbhidadhe'mAtya, mRtyubhIto bRhaspatim // 286 / / astyamAtya ! mamArAtiH, sAnando 1 piSataH sma / 2 sairibhaH-mahiSaH / // 29 //
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandagokule / tatastadhaNopAya, nirapAyaM vicintaya 287 // vRhaspatizyAcAca, deva devasa mopamam / raGga zAGgAdhiropAya, nirmApaya manoramam // 288|| AhUyantAM ca bhUpAlA-cApAropamahotsave / vihAyAhavazauNDIrAna , dazArhAn sutavatsalAn / / 289 / / idaM cAcoSyatAM cApaM,yaH samAropayiSyati / tasmai kaMsAstrasAraM svAM,satyabhAmAMpradAsyati / / 290 // nijairanutsukaiH chakai zauNDI.. rudbhaTaiTaH / dhRtAsidaNDaiH kodaNDa-maNDapaH pariveSTyatAm // 291|| AyAtazca tatazcApa-samAropaNakarmaNi / sa tairgopastavArAti| jIvagrAhaM grahISyate // 292 // ityAsUtritamantraM taM, mantriNaM madhurApatiH / tvamevedaM vidhehIti, maprasAdaM samAdizat / / 293 / / / ___mantriNA'nuSThite tasmin , milatsu kSoNibhaSeSu / imaM vRttAntamajJAsI-danAdhRSTibalAgrajaH // 294 / / channaM zauryapurAt / so'tha, prasthito mathurAM prati / avAnsIdvandhuvAtsalyA-gokule'nAkulo nizi // 295 // balaM balAdanujJApya, kRSNamAdAya gacchataH / prAtardumAkule mArga, vaTe'sya syandano'savalat / / 296|| sthaM mahAratho netuM, nAlaM jyeSTho yadAgrataH / tadA durvAmiyonmUlya, kRSNo re'kSipaddhaTam // 297 // vIkSya viSNorbhujasthAma, dRSTo'nAdhRSTirajasA / tamAliliGga sarvAGga, bhUyo bhUyadhucumba ca // 298 // upetya mathurAM so'tha, puSpaprakaradanturam / muktamuktAphalocUlaM', saMprApacApamaNDapam // 299 / / uccamaJcasthitAn pazyan , svaHpatIniva bhUpatIn / rathaM muktvA bahistatra, sa viveza sakezavaH // 300 / / maNDapAntaH kRtArcasya, dhanvano'nte niSedupIm / nirjitAmartyarAmA sa, satyabhAmAM nyabhAlayat / / 301 // nipetuH satyabhAmAyAH, pIcarAMsasthale harau / mugdhAH snigdhA vidagdhAzca, pazveSuvivazA zaH // 302 // klingg-vnggaa-kaashmiir-kiirprbhRtibhuumipaaH| Agamya 1 tyaktvA / 2 ' anekaiH' iti pratya0 / ucala:-vitAnam /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava caritram // sargaH // // 30 // dhanurAnamya, svaM svaM maJcaM punaryayuH // 303 / / hasitvA tAnanAdhRSTi-dhRSTo dhanvajighRkSayA | vyApAritakaro dAt , patati sma satyamAmAvisaMsdhulaH / / 304 // magnamANikyamukuTaH, truTanmukAlatazca sH| satAlaM satyabhAmAyA, vayasyAbhirahasyata // 305 // svayaMvare kodaNDaM caNDadordaNDaH, kopAdAropya taM tadA / viSNurutthApayata tAsAM, hAsyasthAnedbhutaM rasam // 306 // ko'yaM durvAradorvIrya ?, || iti cintAkule jane / patyA'munA ca bhAmAyAM, kRtArthamanyacetasi // 307 // prasajha gRhyatAmeSa, cApAropaNalampaTaH / mA dhanurA| sma yAsIdasau vena, ruSTo'smai mathurApatiH // 308 / / iti kasabhaTosa-hakA keshinimuudnH| dhAraM zuzrAva gobhAyu-ninA- ropitm|| damiva kesarI / / 309 / / (vibhivizeSakam ) dhanAdhRSTiM puraskRtya, tadAnImakutobhayaH / niragAna tAn bhaTAna bhivA, kRSNo bhAnurghanAniya / / 310 // yAti yAtyeSa gRhIta, gRhItAhAya mAdarAH / iti muvANAH subhaTA, yAvaddhAvanti pRSThataH / / 31 / / / sthAzvavegavastAva-danAdhRSTijanArdanam / goSTe balAntike muktvA, yayau zauryapure svayam / / 312 // nAyamasmAdRzA sAdhya, ityuyAgatya te bhaTAH / kaMsAyAvedayAmAsu-stasyorjitamanuttaram // 313 // tadAkarNya bhRzaM / kIrNa-jvalitAGgAraduHsaham / manoduHkhaM vahan kaMsA, prakRtivyatyayaM yayau // 314|| ArAdhyamapyanArAdhya, gurumapyaguruM tdaa| mathurAdhipatirmane, pratyAsannavipattikaH // 315 // kopa-pramAdAvasthAne, vyavasthAyA vyatikramam / nyAyasyApi viparyAsaM, IN sa cakre maraNAturaH / / 316 / / niyuddhacchainA peSTu-mariSTAriM sa dussttdhii| cApasyotsavamArogya, puna pAnajUhavat / / 317 // 1 rugla, ' ' ruglu' iti atyantarapAThI na samyak, ' rugNa' iti syAzcet samyak / 2 'rasthApayat' iti pratya0 / / 3 kIrNAH-vistRtAH / 4 'mArabhyaH' pratidvaya0 /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasudevo'yaM durbhAva, tasya vAtvA''samAnupAt / rAmAya dApayAmAsa, sarvAM zikSA manogatAm // 318 // samudravijayAdInAM sarveSAmagnajanmanAm / zaurivijJApayAmAsa, kaMsAcaraNamAditaH / / 319 // ahavacca zauristAn , kRSNAvambhahetave / gAya hi anamati bAramArgarartiH / 32 // atha kaMsAnayA rAkSaH, pratIhAro yathocitam / tadopadezayAmAsa, pRthagmazceSu gauravAt / / 321 // tataH kSaumakRtolloca, manamekaM manoramam / kaMsopi svayamadhyAsta, vimAnamiva vAsavaH // 322 / / dazArdA dazadikpAla-samAH zaurinimantritAH / nyavezyanta kRtocale, maJce kaMsena sAdaram // 323 // ____ athAlokya nRpAn kAMzci-gacchato gokulAdhvanA / abocata valaM viSNu-mallAlokanakautukI // 324|| madhurAmArya ! gacchAvA, pazyAvo mallasaMyugam / prasIda mA'nyathA kArSIH, pUryatAM me manorathaH // 325 // etasya piturAdeza-mAkhyA samayo'dhunA / iti rAmo vinizcitya, yazodAmabhyabhAttadA // 326 // mathurAM gantumicchAva-stato nau sapaya dutam / sA pratyUce na pukyoH, sapanAvasaro mama // 327 // krodhAruNAkSaH sAkSepa, balastA pratyabhASata / are! dAsina jAnAsi, svA. smAnamatigarvitA // 328|| tAmityuktvA kare dhRtvA, kRSNaM kRSNamukhaM rupaa| snAnAyAbAya kAlindI, kAlindIkarSaNo yayau // 329|| upanIraM sa vAnIra-tule viSNumabhASata / vatsa! vicchAyavadanaH, kimidAnIM vilokyase ? // 330 // hariH pratyAha dAsIti, kimAtya mama mAtaram ? / mAturyakAramAkarNya, sakaNoM hi dhameta kaH // 331|| rohiNItanayaH kRSNaM, mUrdhni cumbabhavocata / yazodA naiva te mAtA, na ca nandaH pitA tava // 332 // devakAlabhavA devI, devakI jananI tava / stanyaM yA 1'pi ' iti pratidvaya / 2 mahayuddham / 3 blH|
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDavaparitram // srmH|| // 31 / / 61 tubhyamabhyetya, dadAti smAntarAntarA // 333 // pitA ca vasudevo nau, subhagaH khecraarcitH| kuzAnAdhipatiryasya, mamudravi- 1:calena kRno jayo'prajaH // 334 // mamArya! kimu sodarya ?, ityukto viSNunA blH| avadasma bandhuste, vaibhAtrayo'smi kevalam / / 335 // bodhaH uddAmabahavAmAno, yAdavA jJAtayastava / bharatArdhapatistvaM ca, zAnimiH kathitosi naH // 336 / / IdRzi svAdRzAM janma, na | kRSNasya, gopAlakule bhavet / marusthale hi kalpadru-rAramalAbha labheta kim // 337 // devakIvasudevAbhyAM, batsavAtsalyataH parAt / na ta pitRbhyAM gotrasarvasvaM, gopito'si bhayAdiha // 338 // kRSNaH panaccha saMbhrAntaH, kuto bhayamamUdRzAm / yena kSipto'smi pitrA- kAliya 'smina , gokule gopasaMkule // 339 / / tatastaM kaMsavRttAnta, vyAjahAra hrerylaa| kapaNeca sadrIja-mutaM kAle phledvcH||340|| nAgaatha bandhuvadhoddha-roporiSTArirabhyadhAt / sarve me siddhagandharvAH, pratijJA zRNuta kSaNam // 34 // sarveSAM pazyatAM rAjJAM, damanam // pApaM kaMsaM na hanmi cet / dhruvaM tadA'haM gRhyeya, tadIyabhrUNahatyayA ||342||rohinnygrho roh-pulkaangkrdnturH| tato bhrAtaramAliGgaya, nijagAda pramodataH // 343 / / sAdhu vatsa ! svayA''tmIya-kulasya tilakAyitam / bhUbhRdAkramaNorjasvi, tejo yasya raveriva // 344 / / tadidAnImiha snAtvA, brajAvo mathurAM prati / ityudIrya cala: kRSNaM, ninAya yamunAjale // 345 / / tatra dRSTiviSaH kAlaH, kAliyo nAma pnngH| tIravAsI jale krIDan, kRSNaM daSTumadhArata // 346 // niHzUkaM dandazakaM taM, lokaH sphArasphaTotkaTam |hriN ca bAlamAlokya, hAhAravaparo'bhavan // 347 // so'tibhISmo viSolkAbhiryAbaddazati kezavam / asau tamagraddIcAva-llIlayA galakandale // 348 // lIlAkamalanAlena, nastayitvA janArdanaH / Aruhya vAhayAmAsa, tamahi 1 nirdayam / 2 nAsikA vizvA / // 31 // achitra. R
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAtyavAjivan || 349 || durdamaM damyamAnaM taM padmagaM vIkSya vismitAH / tasthutvA vimAnAni, nabhobhAge nabhazvarAH // 350 // kRSNena dRDhamUrubhyAmAkramya damitastathA / sa yathA sarvathA jajJe, nirviSo maraNAvadhi / / 351 // premItaprAyamAlokya, lokotaskRpAparaH / dUrAdutsRjya taM viSNuH snAtvA tIramupAgamat / / 352 / / yamunAtIravAstavyaM vatavibhaistapasvibhiH / sa yathArthAbhirAzIrbhirabhyanandyata bhUrizaH // 353 // tena navyAvadAtena, sAnandainandanandanaH / ghoSAdAgatya vegena, gopAlaH paryavAryata / / 354 // gAyadbhiH kRSNagItAni, vAdayadbhiva zRGgikAH taiH samaM rAma- govindau, calaturmathurAM prati // 355 // vismayotphullanayanai-rvIkSyamANaH purIjanaiH / madhurAgopuraM gopai - rupetaH prApa kezavaH || 356 || atulyayoH pratolyanta-viMzato rAma-kRSNayoH / kaMsAdiSTamahAmAtra prayuktau madavihvalA ||357|| padmottaro hariM hantuM campakaca halAyudham / ujurI sindhurau preta- patiprAyAdadhAvatAm // 358 // yugmam // lIlAyitazataistaistaiH, padmottaramanuttaraiH / kuzalo gajazikSAsu, khelayAmAsa kezavaH / / 359 / / utkhAya dantazale, salIlaM tasya dantinaH / niSThurairmuSTibhirviSNu-dadau kInAzadAsatAm || 360 / / kaiNThIravotplutya, mittvA kummasthalaM balAt / hanti sma rauhiNeyo'pi niSkampaJcampakadvipam / / 361 / / vipulaM bAlakAkIrNa, vikiirnnkusumotkrm| sabhIkamutpatAkaM tau, jagmaturmamaNDapam || 362 || raGgaM vizati govinde, nivRttaviSayAntarAH / lokasya vismayasmerA, nipeturyugapadRzaH // 363 // sa eSa kezikInAzaH, sa eSa vRSamardanaH / nandasya nandanaH so'yaM, so'yaM sarpasya darpahA // // 364 // gopAlatilakaH so'yaM so'yaM sindhuravAtakaH / sAdhyamAno janaireva -madarzyata parasya 1 mRtaprAyam / 2 kInAzaH- yamaH / 3 siMhaH /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDavacaritram / / srgH2|| // 32 // ram // 365 // aparaM janamutsArya, sotsAhaH saparicchadaH / Aruroha durAroha, mazcamekaM janArdanaH // 366 // athAmyapatta taM rAmo, vatsa! sodara ! vatsala ! | vyApAryatAmito dRSTi-pivRSTidvipaJjane // 367 / / imaM kirITakeyUra-hArakuNDala- balAbhyA maNDitam / uccaiHsiMhAsanAsIna, pazya kasaM svavariNam // 368 // asau te bandhuvidhvaMsa-navanATakasUtrabhRn / tadasya daryatA- hanau gjau| makko, mRtyunAmAdya nUtanaH // 369 / / ito'pi jJAtivarga svaM, dRzA svIkuru sAndrayA / asau taba pitA jyeSThaH, samudravijayo tayormathUnRpaH // 370 // ayaM ca vasudevAkhyaH, khyAto janayitA tava / akrUrAdyAstavatetra, bandhavaH zauryasindhavaH // 371 / / itazcA- rAyAM nye'pi rAjAno, jAnantastvAmuditvaram / vismayena nirIkSante, nirIkSyantAM tvayA'pyamI // 372 / / kaMse ca jJAtivarge ca, dviSTe prveshH| pIlipara maya / koSakSA bahusneha-mugdhAzvAsana dRzo hreH||373|| samudravijayo rAjA, kRSNa netrapuTaH piban / / vasudevaM / prati snigdhAM, mudA giranudAharat / / 374 // vatsa! prasedurasmAka-madyaiva kuladevatAH / sutastralokyamANikya, yadasau dadRze dazA // 375 / / iyantaM samayaM yAva-dvazcite mama locane / vatsaH kRSNaH satRSNAbhyAM, yannaitAbhyAmapIyata // 376 // athAbhASyata kasena, hariM vIkSya bRhaspatiH / zatrAvamutra jaitre syu-rvAcaH kathamRpema'SA ? // 377 // arakSyata kathaM cAsau, mayi vairiNi zauriNA / athavA sati cANUre, IN rakSito'pi na rakSitaH 1378 // iti kase badatyeva, tuGgaToTAkRtI / candanadrabaliptAGgo, nyastAMsasthAsako tadA // 379|| TuDaM caNDAtako caNDa-bhujau puSTayapuSTarau / adhyUSatuH sabhAmadhye, hRSTau cANUramuSTikau // 380 // (yugmam ) tato'bhyarNI1 sthAsakaH-sugandhitailena mrdnm| 2 pussttshriirau| // 32 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavanmRtyuH kAtaro mathurApatiH / niyuddhAyAdizahUrA-bANUraM dRSTisaMjJayA / / 381 // kRSNaM kaTAkSayan dRSTyA, cANUraH krUramAnasaH / vAcamuccArayAMcakre, rAjacakrasya pazyataH / / 382 // yo'yAsti kSatriyottaMsaH, zUraMmanyazca yaH kila / adhunA mallayuddhena sa mayA saha yudhyatAm || 383 || ityAkSipto hariH kSipraM phAlyottIrya maJcataH / cANUrasyAgrato bhUtvA, pragamamidamabhyadhAt // 384 // eSo'smi kSatriyottaMsaH, zUramAnI tathAsmyaham / tavAsmi re ! kRtAntazva, vipakSakSodadIkSitaH / / 385 / / athAvocata cANUraH, sindUrAruNalocanaH / are re ! bAla! gopAla hai, kimalIkaM pragalbhase 1 / / 386 // nAdyApi te mutrasyAsya, stanyagandho nivartate / tatakhapante gAtre'smin patanto mama muSTayaH || 387 || payaHpAnena dhInatva - mAnIto goSThatarNakaH / re ! kakSAkoTare kSipto mayA kSipraM vinaGgayasi || 388 || ariSTArisbhASiSTa, tato dhIrocitaM vacaH / vikatthanaM tavApItthaM, mallarAja ! na rAjate || 389|| Ajanma trihitAbhyAsaH katvaM mallamatallikA ? / gopAla kulavidyAnAM pAravA kva cAsmyaham ? / / 390 / / kiM khanena niyuddhena, drakSyate'ntarabhAvayoH / caNDena pavanenaiva tUlapaila - nagendrayoH / / 391 / / ityuktvA sabhujAsphoTaM, kezave valgu valgati / hAhAkAraparo lokaH, parasparamabhASata // 392 // taruNaH ka nu cANUraH 1 ka cAsau gokulArbhakaH : / na yuktamanayoryuddhaM, vRSa-tarNakayoriva // 393 // evamAkarNya lokokti, kaMsaH kopAdavocata / asau yacchAlApeSu, dakSo duHzikSito janaH // 394 // iha kena samAhUtA vAyAtau gopadArakau / dugdhamattau svayaM hotoM, yudhyete ko niSedhati 1 || 395 || ityAkSepavacaH zrutvA, zUrasenamahIpateH / lokastadA tadAkRtaM matvA maunamazizriyat // 396 // garvAt 1 zatrucUrNane dIkSitaH | 2 zreSThamahaH / 3' pUga0 ' pravinaya0 /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDavacaritram // sargaH 2 // // 33 // kurvan jAsphoTaM, sphoTayabhitra rodasI / tatazcANUramallo'pi niyodumupacakrame / / 397 // nayeornavanavonmIlanmalavijJAnadarzinaH / tadekatAnA rAjAno, jAtAzvitrArpitA hava / / 398 / / vAlyacApalyalalite-hare mallAtizAyibhiH / samudravijayAdInAM tadA kandalitA mudaH || 399 / / viSNurvijJAnaniSNAta stadAnIM pAdedaderaiH / kaMsasya manatA sArtha, kampayAmAsa medinIm // 400 // 1 mItastato hariM hantumaparaM mathurApatiH / duSTaM mauTikamAdikSa -mAstyakRtyaM durAtmanAm // 401 // zrIpati prati ghAvantaM dRSTvA mauSTikamAdarAt / sIrapANirabhASiSTa, ropapATalalocanaH // 402 // re re ! duSTa ! durAcAra !, yodummutiSThase katham ? | caNDadordaNDakaNDUti- meSa vyapanayAmi te // 403 // ityudIrya samuttIrya, maJcAdromAJcito hallI / drAgodhayitumAreme sa muSTAmuSTi mauSTikam // 404 || Ahato hRdaye viSNu- cANUreNAtha muSTinA / yAdavAnAM samaM trApaiH patati sma bhuvastale || 405 // hariM mUrcchAlamAlokya, cakre hAhAkhaM janaH / ucchalannAsanAt kaMsaH punaH kilakilAravam // 406 / / hareH punaH prahArAya sa svaM malaM samAdizat / " bhavedAsannapAtAnAM maryAdAyA vyatikramaH // 407 // samudyate hariM hantuM tasminnutsRjya mauSTikam / taM daiH kUrparAghAtai belAdvayAvartayaGgalaH // 408 // athonmIlita caitanyaH, sphArojAgarapauruSaH / uttasthau kezavaH sArka, yAdavAnAM manorathaiH // 409 // mUcchAMmeghAvalImukta - stejastIvraM vahan hariH / kaMsasya kauzikasyeva, bhAnuvaduH saho'bhavat // 410 // kRSNena vikasadvaktrA - bhojamojAyitaM 1 padAghAtaiH / 2 majhe / kRSNacalayomalA bhyAM maha yuddham // // 33 //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathA / nANUreNa yathA gAna, kRtAntasyAtithIyitam / / 411 // kaMsasya vadanAmbhoje, samudravijayasya ca / himAMzuzcAhimAMzuzca, viSNureko'pyabhUttadA // 412 // mRtyumebhirbhijnyaan-tviaarissttaadidaaribhiH| kaMsaH kazIkRtakSobhaH, svAn maTAnidamabravIt / / 413 / / re! re! gRhIta gRhIta, cANUraparipanthinam / svayaMbhUmalamunmatta-menaM gopAlacAlakam / / 414 / / etadvaMdyazca saMgRha, nigrAyo nirbhaH paraH / "caurasvIkArakartA'pi, zIrSacchedyo hi cauravat" / / 415 // vyAjahAra hariH kaMsa, vikTabhrakuTistataH / kiM durAtmannanAtmajJa, jivAmAlocya nocyate ? // 416 // asmin raGgAhAntameM, bhujaMsUryoSmaNA kRtaH / tvayA duSkarmakipAka-parIyAko'nubhUyatAm / / 417 / / iti vyAhRtya saMhA~, kaMsaM saMtamasopamam / haristanmazcamAroha-dudayAcalasodaram // 418 // bAlabAndharavidhvaMsa-smaraNAruNalocanaH / tatrArUDhaH punaH prauDha-mabhyadhatta |sa nirbhayaH / / 419 // santi ye taba mitrANi, santi ye te ca vAndhavAH / rAjAnaste mahaujaskAH, mantu trANAya teJcanA | / / 420 / / are! smarasi nistriMza!, jAtamAtrAnmamAgrajAn / niHzUkahRdaya ! skAra-zilAsvAsphAlayiSyasi // 421 // AsIhordaNDazauNDIrya-garvaH kharvetarastava / tatvayA trAtumAtmAna-mAyudhe dIyatAM mnH|| 4221 // ityuktvAGkiprahAreNa, bhaDkvA mukuTamuTam / kSitau cikSepa taM macA-dRtvA kezeSu kezijit // 423 / rAmo'pi yuddhamAdhatte, mauSTikena samaM dRdvaiH / / banvaistathA yathA macAH, sarve'pyucaiH prcukushuH|| 424 // prasvidyadveSamAnAGgaH, sAzruNI bhpkaatre| dikSu rakSaNasAkAraH, kaMsazvikSepa cakSuSI // 425 / / 1 enamya pakSapAtI / 2 'mujazIyo0' pratidgaya / 3 bahutaraH /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ jANanikhizAyarameNA mo4i29|| madhyerajharavaNakAliyA / pisunAyudham ||3,3ksN svA kRSNena kRtaH kmvdhH| kRpyAsya pigRhe | gamanam // zrIpANDava __ atrAntare kRtAntAmAH, maTA mathurApate ho! pAmi gopaM, hiMsta hiMsteti vAdinaH / / 426 // kecin kuntakarAH caritram // keci-tiikssnnnivishpaannyH| yugapatte hari hantuM, svAmibhaktyA hudaukire // 427 // (yugmam ) ruddha kasabhaH kRSNaM, | sargaH // bIkSya do yAzapIDanAt / rAmeNa mauSTikazcakre, cANUraparicArikaH / / 428 // tataH sa mazcAdekasmA-dutpATya stambhamutkaTam / bhaTAni TayAMcakre, tAMstAyaH pannagAnika // 429 // madhyerajhaM viDamyoccai-Idi pAdaprahArataH / kInArAmAsatAM ninye, kaMsaH // 34 // kezivinAzinA // 430 / / kaMsena kRSNabhItena, svAtmarakSaNakAkSiNA / jarAsandhasya yat pUrva-mAninye mainyamudbhaTam // 431 // hantuM kaMsasya hantAra-mahaMkAravazAdRzam / sarva saMvarmayAmAsa, taduyodhamudAyudham / / 432 // samudravijayAnIkastavalaM mgdheshituH| prabhaJjanairiva raja-stUrNa ninye vizIrNatAm / / 433 // bandhuvidhvaMsasAmarSaH, kaMsaM svakulapasinam / raGgAdahinicikSepa, dhRtvA kezeSu kezavaH / / 434 // itaH kilakilArAva-mukharAH zaurivezmani / datvA zrIsthAnamAsthAna, tasthuH sarve'pi yAdavAH // 435 / / dRSTo rathamanAdhRSTi-lena saha kezavam / Aropya prApayAmAsa, zaurimandiramAdarAt // 436 // kRSNamAyAntamAlokya, lokottarakhapu:| zriyam / pibanto netrapuTakaidivAH prayayurmudam // 437 / / zauristu nistupaapty-snehsollaasmaansH| pratyudyAya hRSI keza-mAzizleSa muhurmuhuH / / 438 // pAdAravindaM govindo, vacande jyAyasaH pituH / taM so'pyuddhararomAli-rAliGgazAGke nyaveza* | yat / / 439 / / samudravijayaH pazya-nAsyatAmarasa hareH / saMpannasumanobhAvaH, svaM cakre nirnimepatAm // 440 // abhyetya | 1. (nirghATayAMcakre ' iti sthAn / ) svIcakre pratidvayaH / zrayam / zivam zIvizmani // 34 //
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ devakI tatra, prasravatmikaJcakA / cireNa putragAvasyA, saurUpanaviliyam / / // cAra yurAnAtha-mugrasenaM narezvaraH / satyabhAmAM sutA so'pi, jiSNave viSNave dadau // 442 // divyasya dhanuSaH pUrva-mAropaNapaNIkRtAm / gurumistAmanujhAtaH, pariNinye janArdanaH // 443 / / itaH parItaH zokena, kaMsasImantinIjanaH / vilalApa vilipsAGgA, sarvataH bhoNireNumiH // 444 // samastAbhiH sapanIbhiH, smetaa'tyntduHkhitaa| yayau jIvayazAstatra, yatra kaMsosti saMsthitaH // 445 // vyAcadInAnanaM darA-drajobhiravaguNDitam / tamuvIkSya mRgAkSyastAH, samastA mumuhurmuhuH // 446 // avasAne ca mULayAH, procchalacchokavihvalAH / sorastAGa spuutkaar-mrudnmediniigtaaH||447|| atha kaMsasya saMskAre, jAte'pi mgdhaatmjaa| yAdaveSvatisAkSepA, na nivApAJjali dadau // 448 uccairavocadetacca, sarAmaiH sajanArdanaH / yAdavaiH saha dAsyAmi, prANezAya jlaanyjlim||449|| sapratApAjarAsandhAt , ka davAdiva yaadvaaH| kAndizIkA prayAsyanti, zaraNAya mRgaav||450|| iti pratijJAmetasyA, nizazAma vishaaNptiH| udbuddhakrodhakallola-lolametajjajalpa ca // 45 // pragalbhate kimatraivaM, sudhA mgdhnndinii| yacchikSitaM tadAkhyAtu, piturgasvA'dhunaiva sA // 452 / / ityabajJAgiraM rAnaH, zrutvA sA'tha sadhutsukA / jagAma grAmanagarA-phyullacya piturAlayam // 453 / / rAjA rAjagRhe yAtA-metA vijJAya sAdaram / amIta iva mIto'pi, sarvAnAhvAsta yAdavAn // 454 // atha kroSTukimAhUya, nRpaH papraccha taiH saha / diroSini jarAsandhe, patkartavyamataH param // 455 / / sa vyAjahAra rAjaMste, bhavitArau sutA. 1 vyAptama.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava caritram // srgH2|| krsiibilaapH| gAraHsamu // 35 // nam / dvArakAsthA vimau / bharatArdhamahInA, vizrAmau rAma-kezacau // 456 // kiM tu kSetraM ca kAlaM ca, samAzritya zarIriNAm / bhavanti bhAgadhayAni, vividhAni na saMzayaH / / 457 Tana kSetramidaM mudAyA, pazcimAmbhodhiroSasi / yuSmAbhiH saparIvAra-gamyatAmadhunA drutam // 458 // tasmin yatra sthitA kRSNa-bhAgyajAgaraDiNDimau / satyabhAmA mutau sUne, tatra sthApyA purI vraa||459|| ityupazrutya satkRtya, taM visRjya prajezvaraH / kRzArtamathurAlokaH, saha prasthAnamAdadhe / 460 // vizrANo bhAvikalyANa-pizunaH | zakunarmudam / saribhUgharakAntArA-NyaticakrAma sa kramAn // 461 / / ma kopTukisamAdiSTe, pazcimAmbhodhirodhasi / sanyaM nivezapAmAsa, vitIrNanagarabhramam // 462 // sutAramUta satyApi, tatra sausthyena tsthupii| kalpadrumAvanidrANa-suvarNA merubhUrida // 4633 // tato naimittikAdezAn , kezavo lavaNAdhipam / susthitaM saMmukhIkartu-makAdiSTamaM tapaH / / 464 // AhUtastapasA tena, ratnaprAbhRtasaMbhRtaH / upendra mallasatprIti-rupatasthe'dha susthitH|| 465 / / vyAharaca hRSIkezaM, nidezasthitamAtmanaH / janamenaM vijAnIhi, tataH kArye niyojaya // 466|| prItyA pratyAha govinda-stoyaH (dhe!) saMvidhehi me / pravaraM nagarIsthAnaM, pUrvakezavarUditaH / / 467 / ityukto nagarIbhUmi, pAzcajanyaM ca maJjulam / kaustubhaM ca mukundAya, pradAyAntardadhezbudhiH // 468 // ahorAtreNa tavendra-nidezAddhanadaH svayam / cakra dvAravatI nAma, vijitasvaHpurI purIm // 469 // vano vajramayastasyA, nabha:spRkapizIrSakaH / abhraMlihAni vezmAni, nAnAmaNimayAni ca // 470|| dinAnardhacaturthAMzca, yakSA vaizravaNAjJayA / ratnairanadhairva1 ghRSu-jalevarSAghanA iva ||471 // tatrAbhirAmAnArAmA-nandanodyAnabAndhavAn / kiMkaraH kArayAmAsa, kubero vAsavADayA // 472 // 1 divasAn / 35 //
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ tato dvAravatIrAjye, samudravijayAdimiH / mukundaH prodyadAnanda-sauramyairabhyaSicyata / / 473|| purandarapurIsakhyA, rAjavatyA surA iva / tasyAM puri sadAnandAH, svaraM nandanti yaadvaaH|| 474 // ___ lIlAvaneSu yApISu, krIDAdriSu yadRcchayA / mamaM nemikumAreNa, remAte rAma-kezavau / / 475 // Azcarya pazcimA yeyaM, jyotiSAmastakAriNI / yAdavAnAM punaH sA'pi, mahAbhyudayahetave // 476 // iti prItasya devasya, janArdanamahodaye / | sAMprataM vetadAyAta-mutsavAdutsavAntaram // 477 / / yaha vi! kunti! te putra-janmanA yaadveshvrH| diSTayeti vardhitazvArai-AyAtahastinApurAn / / 478|| putrotpattiM tavAkarNya, mudamubahatA'dhikam / vanmAGgalyAya devena, tadadya prahito'smyaham / / 479 // iti vRddhi svabandhanA, zrutvA sarvAtizAyinIm / kuntI badantI romAcaM, pratyavocata korakam / / 480, mAdhu koraka sAdhu tvaM, kthaamiyaamciikthH| mahotsavAnubandhI me, jAto'yaM tnyotsvH||48|| bAndhavA mama jiiyaasu-jrjiiyaamundhumuunvH| mamAzipamimA teSAM, priyaMvada : nivedayeH // 482 / / itthamAbhASya satkRtya, kuntyA kRtyeSu dakSayA / korakaH proinaprIti-manAya vyamRjyata / 48zA yudhiSThirakumAro'pi, bAlakalpADipopamaH / mAtRvAtsalyapIyUSaiH, poSito vabudhe kramAt // 484 // avyaktavarNaramaNIyavApracAro, riGgana kadAcana kadAcana pAdacArI / navyollasaddazanahAsyamanoharAsyaH, kasya pratikSaNamabhUna mude kumaarH| // 485 // iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye kRSNanemijanmadvArikAsthApana yudhiSThirajanmavarNano nAma dvitIyaH sargaH // 2 // 1 dharmiSThanRpAdhiSThitAyAma / 2 'mAlapya' iti pratiyaH /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ yudhiDira zrIpANDavacaritram / / srgH3|| jnm| nake, jinadharmaprabhAvanA bhajano'tha prabhaJjanaH pyacI kathat // 6 // pAkacakam / " atha tRtIyaH sargaH dharmakalpadrumasyAya, punareva phlaarthinii| nAsikye'kArayan kuntI, zrIcandramabhamandiram // 1 / / pradIpA yatra nikhAsanAnAmaNivinirmite / prabhAdhvastatamaHstome, maGgalAyaiva kevalam / / 2 // prasAdamuktirAtmIyA, nAsikyamiti tatra saa| matvA gatvA punathake, jinadharmaprabhAvanAm // 3 // dharmakarmaikanirmANa-vyasanavyavasAyinI / punarApannamattvA'bhUt, pANDurAjasadharmiNI // 4 // tasyAH svamekSipadRkSa-bhaJjano'tha prabhaJjanaH / AnIya nandanodyAnA-dake kalpamahIruham // 5 // patye zazaMsa sA svama-menamemovinAkRtA / tadarthamAthakalpadru-statpuraH so'pyacIkathat // 6 // paramAnopamAnaste, baliSThaikaziromaNiH / pradattajagadAzvAso, bhavitA tanayo'dbhutaH // 7 // ityAkarNya dadhau sA'nya, harSaromAJcakacakam / "utkalolaM bhaveJcataH, zrute'pi tanujanmani "118 // utpATayAmi zailendra-mapi nirdalayAmi vA / tasyAH prAdurabhUdevaM, sphUrtirgarbhAnubhAvataH // 9|| daramujAmarojaskA, bajramapyarjulImukhaiH / sA tadA pakakarpUra-kaNacUramacUrayat / / 10 / / garbhAvirbhAvitasthAma-janitotsAhasAhasA / amandonmAdyadAnandA, sA dinAnyatyavAhayat / / 11 / / itazca garbhadaurAtmyAt, kRtairaupayikairapi / gAndhArI prasavaM prApa, na mAsaikhiMzatA'pi hi // 12 // udaraM vibhratI -malijarasahodaram / klezAvezavazAJcitte, gAndhArIdamacintayat // 13 // aho ! me dattatApasya, pApasya paramo vidhiH| 1 trAso maNerdoSavizeSaH / 2 ena: pApaM, tadrahitA ityarthaH / 3 svapnabhAtram / 4 agulyapraiH / 5 mahan / 6 ' 'vadhiH' iti syaan| dvitiiygrbhH| gndhaariigrbhH| pregnN S // 36 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadetanArakaM duHkha - mihaivAnubhavAmyaham || 14 || yantradRzaM purastAnme, kuntI sutamajIjanat / pazya sarvaRSasyApi sA duHkhasyApi cUlikA || 15 || adhunA'pi nirAdhirya-nikaTaprasavA punaH / tanmAmantaH zitaiH kuntaiH kuntI inti pratikSaNam // 16 // iti cintAparasvAntA nitAntaM duHkhacihnalA / udaraM tADayAmAsa sA zIghraprasavArdhinI // 17 // pIDotpIDakRtA vADha- mAghinA tADanena ca / abhUdaparipUrNo'pi, garbhastasyAstadA bahiH // 18 // mAMsapiNDopamaM sA taM pazyantI sAzrulocanA / viSAdamAsadaraM, " datte kruddho vidhirna kim " 1 / / 19 / / tvaM me manorathAnitthaM kiM nikRntasi niSkRpa / iti daivamupAlabdha, labdhArtiH sA muhurmuhuH // 20 // vitreNa mAMsapiNDena, kimanena mamAdhunA / ityutsraSTuM samAreme, sA bahistamatrajJayA // 121 // atha jJAtapratrandhAbhi-retya vRddhAbhirAdarAt / pratyavidhyata sA bAI, mA mA metyuktipUrvakam || 22 || ajalpaMtha papAteda putraratnaM tavodarAt / abhAgyenArdhaniSpannaM vAyuneva taroH phalam // 23 // etattu tava kalyANi !, na maugdhyaM jJAtumIzmahe / yadupakramase tyaktu-mavaskaramivAtmajam || 24 || atha sA'kathayattabhyaM mAtaraH ! zRNuta kSaNam / garbhAdhAne mamAmuSmin, pravRttamiti cetasA || 25 || ahaM mahIpateH patnI, na tAvadabhavaM purA / bhaviSyAmi mahIpAla - mAtA tvetatprasAdataH // 26 // itthaM mayi kRtAJcAyAM, kuntyasuta yudhiSThiram / tAM saMpratyahamazrauSa - mAsanaprasava punaH || 27 // tato maidasvinirvedAt svaM nindantI muhurmuhuH / tUrNaprasavasAkAGkSA, kukSi nijamakaTTayam // 28 // uzanti satyamevaita- buddhiH karmAnusAriNI / tadidaM jAtamIzcaSvaM, brUta yattatkaromyaham / / 29 / / tatastAmabhyadhurvRddhA, Adhi vatse ! mruvA vyadhAH / karmANi hi pratiprANi, pR 1 AtA mayA / 1 matikhedAt /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIpANDavacaritram // 3 // 37 // 15 kprasavate phalam // 30 // vatse ! mAtsaryamutsArya, paramArthe manaH kuru pazyaikAgramanAH kuntI, dharmamArAdhayatyalam // 31 // dharmaprabhAvasaMpanna - niHzepAbhISTasaMpadi / tatazca matsaraM base ! ghatse kuntyAM kathaM vRthA ? // 32 // svalpaiH kalpadrumaprAya- dharma loga yA te hi yalokamupakurvate / / 33 / ! yadIcchAvIruSaM vatse, vidhAtAmi phalegrahim / dharmAlavAlaametasyAH siJca zraddhAmRtaistataH // 34 // lakSyate lakSaNairebhi-mAnI bahuyudhiSThiraH / tAnmajo'pi tanmA sma, vidyathAH sarvathA zubhe || 35 || asau te trizataM mAsAna, garbhe tasthAvidaM kiyan / dvAdazApi samAH kazci tiSThatyudarakandare || 36 || idAnIM tu sutasyAsya, jIvinAya yatAmahe / ityuktvA tAbhirabhyaktaH, sarpizu tUlasaMcayaH // 37 // tena prAvRtya taM bAlaM, svarNakuMDyAM nidhAya ca / ekAnte tAM vyavasthApya, nidhAnamiva dadhire // 38 // atha saMpUrNasarvAGgo, mAtuH stanyena so'rbhakaH / dadhau vRddhi parAM bAla-viTapIva ghanAmbhamA // 39 // asUna divase yasmin gAndhArI taM tanUruham / tasmin yAmaistribhiH pazcAt sutaM kunsyapyajIjanat // 40 // tayorbhAgyamaho bhinnamadhyekadinajAtayoH / yadAdyo'jani durlane, sulane kuntiH punaH // 41 // uddizya pANDujanmAna-mabhUtrabhasi bhAratI / vijayI vajrakAyo'ya - muddAmavalamandiram || 12 || bhaktaH mahodare jyeSThe, jagadvidhurakhAndhavaH / bhAvI mohacchidAcchekaH kramAsiddhivadhUvaraH / / 43 / / (yugmam ) prItA kuntI sunenaiva divi devA mahotsavam / cakrutrakAra pANDustu, yugapat sutayordvayoH // 44 // duryodhana ityAyasya, bhIma ityaparasya ca / dhRtarASTrava pANDuca, putrayonAma cakratuH // 45 // bhIma 1 kalpavRkSasadRzaiH kAmaghaTAdibhirityarthaH / 2 atyantaM yudhiSThirasadRzaH ityarthaH / mImaDuyodhanayo janma // // 37 //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAda mizaH kalikarau jAtu, jAta kAlasurabhiH, surabhiH samanambhata pAyo, pramANe jayasi bavAsantI, candrikAcandanAJcita jagadIgaNat // 52 / / jagajagAtalam / puSpaDamparita pANDa, syAto'bhavanAma, maruttanapa ityapi | svame kalpadrumavyAjA-datto'sau marutA ytH||46|| paJcabhirlAlitI panA-dAtrImi mAtRvat sadA / tau kamAjagmaturvRddhi, pazcAspadhukAviSa / / 7 ribana puryodhanaH pacA-detya bhImena rikhatA / balinA bAlacApalyA-dRtvA pAde vyakRSyata / / 48 // kadAcica sa bhImena, prItyA mAtrA samarpitam / bhakSyaM haThena hastAgrAdAcchidyocairarocata / / 49 // mithaH kalikarau jAtu, jAtu keliparAyaNau / ekAmatrabhujau jAtu, tAvabhUtAmanAratam // 50 // || hAsayamaya vAsantI, candrikAcandanAzcitaH / mallikAmodasurabhiH, surabhiH samajRmbhata // 51 // vasantenopanItAni, prApya cUtAharacchalAn | navAnyakhANi,puSpAstra-stRNaM jagadajIgaNa // 52 // jagajiMgIpoH paJSoH , prayANe jayazaMsinaH / / dhvanayo'dundubhIyanta, madhurAH pikayoSitAm // 53 // galadAhulakiJjalka-paGkilIbhUtabhUtalam / puSpaDamparita pANDuH, krIDAvanamathAgaman // 54 // bhImaM paNmAsadezIya-mAdAya madhurAkRtim / patyA saha yayau kuntI, vasantazriyamIkSitum / / / 55 / / vikAzikezare puSpa-tilake cArucampake / panyA sAdhaM bane rAjA, cijahAra manorame // 56|| lIlayA'pi kSipana pANi, | bAlaH mulabhacApalaH / mUlAdunmUlayAmAsa, vividhAn savinumAn / / 57 / / priyayA sArdhamAsAdya, dolAndolanakautukam / Aruroha mahIpAlaH, sahelaH keliparvatam // 58 // kuntyapi prekSituM zaila-prAmaNIrAmaNIyakam / samArohadarArohA, patyAnu| padikI mRdA // 59 // svairamArAmamArAma, vApI vApI sara: srH| sarvamAlokayAMcake, girestasya nRpapriyA / / 60 // piyantazikharasyAna, samAsAditajanmanaH / kakelipAdapasyASaH, sA vidhavesma vizramam // 61 // kuruvaMcanavonasa, jagane siMhakizorako / 2 ekpaatrbhujau| 3 kAmaH / 4 jetumicchoH / 5 samIpavRkSAna /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 zrIpANDava caritram // srgH3|| // 38 // vasudhAkara! / itthamullApayAmAsa, bhImaM kRtvA'Gkakhelinam // 62 // evamullApyamAnasya, bhiimsyotsnsngginH| zramadhvaMsAya pANDa dhAtrIva, nidrA'bhUnetragocarA / / 63 // INnsyornasabane ca viharan straira-mamandAnandakandalaH / svayaM campakapuSpANAM, saja jagrantha pArthivaH // 64|| tAmupAdAya dAyAda-tulyo lantakrIDA / nijatanuhAneH / yAtmasaMplamAyAnna, kuntI kAntaM vyalokayAt / / 65 // tvaM kaNTha! vardhase dilyA, premNA preyAnimA srajam / bhImasya yattubhyamupaneteti, mudaH sA'bhUdvazaMvadA // 66 // pibantI locana tha-mabhyunasthau jhaTityaso / vismRtAtmA na cAbodhi, IT gire| bhImamutsaGgazAyinam // 67 // tadeva nRpatiH kAntA-kaNThe cikSepa ca srajam / bhImo'siniHsahavapu-stadussaGgAt papAta ca patanam // | // 68 // karau vyApArayAmAsa, putrarakSArthamekataH / srajo'rthe cAnyataH kaNThaM, sA zoka-pramadAkulA // 69 // tataH zRGgAlluThana bAlo, hAhAravamukhairjanaH / gaNDazailakalAM vit , sAzrunetrairadRzyata 70 // adho'dhaH patatastasya, zilAsopAnataH kramAt / prAdurbabhUvuSTAtkArAH, kuntIhanmarmabhedinaH / / 71 / / pUrvakAyanatA kuntI, vilApatumulA sutam / tatpIDAgamanAyeba, siJcati smAzruvIcibhiH / / 72 / / pazyatAmeva sarveSAM, loThaM loThaM taTAttaTe / ma bAlaH sthUlapASANA-mupAgamadupatyakAm / / 73 / / plavaMgamA itrotplutya, jalAlA bAyurahasaH / tasyAnupadamuttAla-mutterupapattayaH / / 74 / hA! vatsa! kAsi ? dRzyo'si, mayA jIvana punaH kadA dUrataH petupo vatsa :, yadvA te jIvitaM kutaH? ||75 / / itthaM vilApairatyanta-karuNamarma medibhiH| | uccaiH pratiravavyAjA-drodayantI girInapi // 76 / / kuntI zokAkulA jAta-Dimbena saha pANDunA | putrAlokanasotkaNThA, 1 -- vibhradazrune0 ' pratidvaya / 2 javAbalavantaH / 3 DimbaH-hAhAravaH / // 38 //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ zanaiH zokAdavAtarat / / 77 / / ( vibhirvizeSakam ) uvAca sajhI prANeza, kenatAzcUrNitAH zilAH / na jAnAmIti tenokte, devI punarabhASata / / 78 // amUn bhImadruhaH ko hi, dAruNAn dArayiSyati ? / zaGkha svenaiva pApena, zIrNAstu kaNazaH svayam | // 79 // tenAnavAlapUrvega, nagIttAraklamena ca / putrazokena cAtyantaM, kuntI caklaSyamAgamat / / 80 // ___athAtiraMhasA kAMzci-dyAkozAsyakuzezayAn / pattInAgacchato dUrA-dIkSAMcakre kSitIkSvaraH / / 81 // tatpramodAnumAnena, / parijJAya nRpo'bhyadhAt / devi! tvaM varSase dilyA, kuzalI taba nandanaH / / 82 // iti vardhayato rAgI, rAjJaste'pi vyajijJapan / agre'sau vijayI svAmi-nakSatAGgastavAtmajaH // 83 // devIkroDasthitasyeva, tvatputrasya manAgapi / petuSo'pi gireH zRGgAnmukharagona bhidyate // 84 // etat kathitamasmAbhi-ranyadatyadbhutaM punaH / puro gatvA svabAlasya, svayamAlokayiSyasi / / 85 / / iti vArtAsupApAna-propitAzeSavaMzasA / tvaritaM tvarivaM bhIma-jananI purato yayau // 86 // rAjA'pi rAjamAnAsyA, preyasIpRSThato vrajan / samAsasAda ne deza, patrAsti kSemavAn sutaH // 87 // zilAcUrNamaye talpe, sukhottAnazayaM sutam / akSataM zatapatrAkSaM, to nirIkSAMbabhUvatuH / / 88 / / tamudvokSya tayorAsIt , prIti cAmagocarA / tau samAlokya bAlo'pi, hrssaadudaahu| nRtyati // 89 / / UrdhvamUrkha lasadAI, bhImamAdAya vakSasA | kuntI sAnandamAliGgava, cucumba prastutastanI / / 90 // gatapratyahamutphulla-locanaH paannddubhuuptiH| balAdAcchibdha patnItaH, sAnandaM sasvaje sutam // 91 // pRthA papraccha pRthvIzamAryaputra / dradIyasI / asau zilA samagrA'pi, vibhide kaNaH katham 1 // 92 // pArthivaH kathayAmAsa, priye ! tava tanUruhaH / 1 vikasitamukhakamalAna / 2 naSTasarvavighnA /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDavaparitram // srgH3|| nyA. tRtIyo grmH|| bajrakAyo'yamAkhyAyi, bhAratyA nanu divyayA // 93 // tadasya vapupA bAdaM, bajeNevAminADinA / zileyaM kelizalaspa, cUrNIbhAvamupAyayau // 94 / / yo'pi khaNDIkRto dRSTaH, prastaro'dya tvayA pathi / tadapi tvattanUjasya, na ghAtavimbhinam // 95|| tacchutvA vismitastrAntA, kunnI kAntimupeyuSI / AdAya dayinAgIma-mAlilita muhamuhuH // 96 // prapAtabhUmi bhImasya, bhArAvarjitajaleH / nipicya zreyase vRddhAH, kSaNAdAnacurakSataH / / 97 / / tato muditayopAtta-mutayA priyayA samam / uttambhitajA rAjA, rAjadhAnImupAyayau / / 98 // ___abhramUvallabhArUDhaM, nizAzepe kadAcana / svapne mahendramadrAkSIt , pRthA pRthumanorathA // 99 // sA svapnaM kathayAmAsa, patyuH prAtaH pramodinI / tasyai so'pi samAcalyo, zakrAbhaM bhAvinaM sutam // 10 // tataH prItiM parAM prAptA, zlAghyaM garbha babhAra sA / " prAtaHkAlopalabdho hi, svapmaH madyaH phalapradaH " // 1.1 // svayaM sAgaraparyantA, medinImanupadravAm / maNDalIkRtakodaNDA, kartumIhAMbabhUva sA || 102 // mamaye'pi samAgatya, prajAH saMharatastadA / kRtAntasyApi sA katuM, spRhayA| mAsa nigraham / / 103 / sUryAcandramasau jAtu, yattunoda vidhutudH| tasminnapi babhUveya-mabhirezanakAziNI // 104 / / itthaM garbhaprabhAvottha-dhIrodAttamanorathA / tanayaM janayAmAma, mA muhUrte manohare // 105 // tadaiva divi vAgdevI, sarcataH zuzruvetarAm / asAvArAdhitajyeSTho, jagadekadhanudharaH / / 106 / / dudhayA'nyantasaumyAsyaH, mAmarSo nayavatsalaH / bhaviSyati kramAt karma-nirmukto muktiballabhaH // 107 / / ( yugmam ) tadanantaramAkAze, saMgItamudajRmbhata / rambho rvazIprabhRtayo, nRtyama 1 tanUH-zarIram / 2 airAvaNagajArUDam / 3 rAhuH / 4 sakrodhaH / // 39 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ saraso vyadhuH // 108 // jagurjaganmanohAri-mUchanaM kimarezvarAH / ajAyata punarbAdya-nAdAdvaitaM tathA divi // 109 / / pradattatridazAnanda, tasminAtmajajanmani / pramodakRtasaMvAda, pANDuzcakre mahotsavam / / 110 // taM cakAra sa nAmnA'pi, guNeraMjunamarjunam / indrasya ! darzanAn svapne, jAto'sAvindramUriti // 111 // atha zlAdhyatamasvAma-mUcitau nicitau zriyA / yamalo janayAMcakre, madrarAjasutA sutau // 112 / / tAvapyAkAzamAratyA, kathitau yadbhaviSyataH / sattvazauryayutau siddhi-gAminA guruvatsalau // 113 / / pradattayA pitRbhyAM tau, vinItau nayazAlinau / nakulaH sahadevazce-tyAgkhyayA khyAtimIyatuH // 114 / / amI kumArAH pazcApi, divipatpAdapA iya / yazAkusumasauramyasubhagA khyAdimApayu: / / 15 / / gAndhArIpramukhAzcASTau, dhRtarASTrasya yAH priyaaH| ajAyanta sutAstAsAM, kamAryodhanAnujAH // 116 // putrANAM navanavati-steSAM nAmAni tadyathA / AsIduHzAsanaH pUrvo, duHsaho duHzalastathA / / 117 // raNaH zrAntaH samAkhyazca, vindaH sarvaMsaho'pi ca / anuvindaH subhImazca, subAhurdupradharSaNaH // 118 // durmarSaNaH sugAtrazca, duSkarNI duHzrabAstathA / baravaMzo cikIrNazca, dIrghadarzI sulocanaH // 119 // upacitro vicitrazca, cArucitraH zarAsanaH / durmado duSagAhazca, yuyutsurvikAbhidhaH // 120 // UrNanAbhaH sumAbhazca, tathA nando-panandako / citrayANazcitrakarmA, suvarmA durvimocanaH / / 121 / / ayobAhumahAbAhuH, zrutavAn padmalocanaH / bhImabAhIma 1 jaganI manohAriNI murchanA yasmina karmaNi yayA syAttathA / 2 indrasadRzam / 3 citravamA prAyaH /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDavacaritram || sargaH 3 // // 40 // balaH, suSeNaH paNDitastathA // 122 // zrutAyuSaH suvIryazva, daNDadhAro mahodaraH / citrAyudho niSaGgI ca pAzo vRndArakastathA // 123 // zatruMjayaH zatrumahaH satyasandhaH suduHsahaH / sudarzanazcitrasenaH senAnI duSparA jayaH // 124 // parAjitaH kuNDazAyI, vizAlAkSI jayastathA / dRDha hastaH suhastazva, vAtavega- suvarcasau // 125 // AdityaketuryAzI, nirbandho'pi prayAsyapi / kavacI raNazauNDaca, kuNDadhAro dhanurdharaH // 126 // ugraratho bhImarathaH, zUravAharalolupaH / abhayo raudrakarmA ca tathA dRDharathAbhiH // 127 // anAdhRSyaH kuNDabhedI, virAjI dIrghalocanaH / pramathazca pramAthI ca dIrghAlApaJca vIryavAn // 128 // dIrghabAhurmahAvakSA, dRDhavakSAH sulakSaNaH / kanakaH kAJcanacaiva dhvajaH sutastathA // 129 // virajAtyamI sarve, raNakarmavizAradAH / sarva zauNDIdordaNDAH sarve sarvAkovidAH / / 130 / / dhRtarASTro'tha bhISmAdI - nupavezya paredyavi / mauhUrtikAn samAhUya, papraccha svacchamAnasaH // 131 // AkhyAtamazarIriyA, bhAratyA yudhiSThiraH / bhavitA bhuvanazlAdhyo, na ko'pyavAsti saMzayaH // 132 // kiM tvanantarametamA -drAjA duryodhanaH kimu / bhaviSyati na vetyevaM jJAnenAlocya zaM naH / / 133 / / atrAntare diganteSu, rajobhiH parijRmbhitam / udatinta nirmAtA - kampe ca vasuMdharA // 134 // zivAya zivazaMsinyo, virekhurvirasaM tathA / mArtaNDamaNDalaM cAbhUt, pariveSeNa bhISaNam // 135 // etAni durnimittAni, prekSya takSaNAni ca / jJAninaH sarvaviduraM viduraM pratyacIkathan / / 136 / / 1 prayAdyapi pratidvayaH / arjuna nakula sadadeva janma | dhRtarASTra putrANAM navanavate janma // // 40 //
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayata kartumicchasi / jachinatti yat / / 14AkaNya, na yAvat pratyamA jAto duryo apamRjasvalo rAjA, rAjacakravijitvaraH / bhaviSyati paraM kAlaH, kulasya ca janasya ca // 137 // iti naimittikAdiSTa-maniSTaM vidurastataH / sabhAsamakSamAcakhyo, dhRtarASTrasya pRcchataH // 13 // tatvAkarNa trieM kAla-guTaboribakAsutaH / punaH paryanuyute sma, kule zAntiH kathaM bhaven ? / / 139 // aya saMdehasaMdoha-cchiduro vidurastathA / apreyo'pi vacaH pathyaM, tathyaM ca tamudAharat // 140 / / nikhilasya kulasyAsya, kSemaM cet kartumicchasi / tadenamenasAM pAtraM, dupputraM tyaktumarhasi // 141 // tanayenApi kiM tena, kulapralayakAriNA / tena henApi ki kArya-mArya ! kau~ chinati yat / / 142 // AsatAM zatamekona-mapi svastikRtaH sutAH / alpamalpetarasyAyeM, tyAjyamitthaM vidurbudhAH // 143 // AmbikeyastadAkarNya, na yAvat pratyabhASata / pANDuruDDAmaraprIti-stAvadviduramabhyadhAt // 144 / / IdRzAni na labhyante, putrabhANDAni kutracit / mamopayAcitareSa, jAto duryodhanaH sutH|| 145 // kSayaH kulasya cet putrA-dRddhistarhi kuto bhavet / mAnozced vAntamAkAze, prakAzaH syAt kutastataH // 146 // yudhiSThirAdapi jyeSThA, pUrva garbhAvatArataH / asau rAjyAjasavitA, bhavitA gotravardhanaH // 147 // tacchivAH santu panthAnaH, svasthAnagamanAya vaH / abhidhAyedamAsthAnA-dudasthAt pANDubhUpatiH / / 148 // duryodhanasya duHzasyA, nAma yAmirvabhUtra yA / sindhUnAmadhirAjastA-mupayeme jayadrathaH // 149 / / atha te dhRtarASTrasya, vardhante sma zataM sutaaH| doSNoryeSAM sma jAgati, sphUrtilokyatolane // 150 // dhArtarASTrAH 1 balazana / 2 apriyamapi / 3 bahoH prayojanAya / 4 svamA /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ . zrIvANDava caritram // sargaH // kauravAnA "yA ghetA svatAlamuttA zataM paJca, pANDavAste tu sNhnaaH| zata pAca svara, samira hastinApure / / 151 // bhISmaM ca dhRtarASTraM ca, pAra ca viduraM ca te / pradipramAtamabhyeTya, namaspanti sma bhaktitaH / / 152 // tataH satyavatI pUjyA-mambikA'mbAlike tthaa| ambA-gandhArikAkuntI-mukhyAca prANamanamI / / 153 / / mAtRNAM ca pitRNAM ca, tayA vAtsalyavattayA / nirvizeSa manasteSu, "guravo hi samAzayAH" / / 154 // zaizavAdapyajAyanta, pANDavAH paramAItAH / "yastha yAtparo loka-stasya ceSTA hi tAdRzI" / / 155 / / divA vA yadi vA naktaM, bhaktipravIkRtA itra / cetastapAM na muJcanti, pazcApi parameSThinaH // 156 // rahasvitAparIkSArtha, nirNItapaNapUrvakam / sahastatAlamuttAlA-ste kadAciddadhAvire / / 157 / / gaGgAyAH puline : jAtu, sikatAkaNakomale / sarve kumArAzcikrIDu-ste zazvat pAMzukelibhiH // 158 / / tuGgAttaTIviTaGkAtte, jalakelikutUhalAn / yamunAyAM kadAcica, jhampApAtaM vitenire // 159 // rahAkeli-rajaHkaili-jalakelipu lIlayA / tAn bandhanadharIcakre, balodAro vRkodrH|| 160 // sadAnadAtaprakRti-dharmAtmA dharmanandanaH / babandha bandhuSu sneha, vizeSeNa suyodhane / / 161 // vatsalo'pi nisargeNa, pAndhaveSu vRkodaraH / krIDayA'lolayadvAlAn duHzAsanamukhAniti / / 162 // kSiptAH kadAcit kakSAyAM, bhImena bhujapIDanAt / zvAsAvarodhadausthyena, saMsthitA iva te'bhavan // 163 // bhImaH kadAcideteSA-manyonyaM ziramA ziraH / naalikrdvyaasphaal-maasphaalydnekshH||164|| dhRtvA kadAcin pAdAgre, krozamAtrAM bhuvaM nayan / nAsA-jAnu-lalA. TAdau, tvacayAmAsa tAnasau // 165 / / tAn vadhdhA bAhupAzena, majayitvA ciraM jle| bhImaH kelipriyo jAtu, mRtaprAyA 1 gavattAparIkSArtham / 2 mRtAH / taM vinimADa-sne // 41 //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ namuJcata // 166 // dhArtarASTrAH kanIyAMsaH, krIDantaste kadAcana / kutUhalAn kapitthAdI-nucAnAruruhustarUna // 167 / / tataH pAdaprahAreNa, tAnAitya mahIruhAn / phalaiH sArdhamapAtyanta, te bhImena bhuvastale // 168 / / kheditA api bhImAya, na te kiMcana cukrudhuH / sneho'yaM najadroda-tispezikSikaH / 169 : labdhAspadaM manodhAtryAM, vairabhUruhakAraNam / mAssaryavIjamA bAlyA-dabhUhuryodhanasya yat // 170 // tadAnIM bhImasenasya, bala-visphUrti kiirtibhiH| taccakre kiMciducchnaM, navyAbhiriva vRSTibhiH // 171 // ga ojAyitAni bhImasya, khidyamAnAMzca bAndhavAn / vIkSyAvalepAna kopAca, bAda duryodano'bhyadhAt / / 172 // kadaKAryante kathaM bhIma:, bhrAtaro'mI stanaMdhayAH / tara dordaNDakaNDUti-haro'smi tadupahi mAm / / 173 // tenetya spardhamAnena, samAhRto vRkodaraH / abhyadhatta mahAbhAga , nAhaM bandhuSa durmanAH / / 174 // paramitthaM mama sneha-cApalyaM paryavasyati / baneSu dantino danta-krIDApi tarumaJjinI / / 175 / / tato'valepa kopaM vA, mudhA duryodhana ! vyadhAH / " yadvA naivAsti maryAdA, kA'pyanAlocya vAdinAm // 176 // tvayA hi mama doHkaNDU-na manAgapyapoyate / "na gheraNDo gajendrasya, kaTakaNDUyane kSamaH" // 177 / / asti cettava dordoM, yadvA'sUyA balIyasI / tadehi tvaM niyudhyastra, budhyasva balamAtmanaH // 178 / / ityAkSiptaH sa bhImasya, niyuddhAya puge'bhavat / " kiM lokAdhikaghAmAnaH, sahante tejaso vadham ? " // 179 // yadA viramato netau, niroddhari yudhiSThire / tadA tau paritastasthuH, kumArAH prekSakAH pare // 180 / / marmagrahAranirmukta-manalaMkRtaramyayoH / niyuddhametayorAsI-zikSitamanoharam / / 181 // nayoyorapi khyAta-palimpo'pi baliSThayoH / prAvartataucarAdharya-parAvRttiH
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIpANDavacaritram / srgH3|| pApaka kauravAyA baalkriiddaa| // 42 // kSaNe kSaNe // 182 // dinendu-dinanAthAbha-stayorjayaparAjayuHzAmAmA-gaMgA-gAta murattadA // 183 / / niyudhyamAno vanAGgaH, krIDayA'pi vRkodaraH / kramAduryodhanaM daga-ninye niHsahadehatAm // 184 // cirAdadagaM bibhrANaH, parAjayaparAbhavam / zyAmAsyaH prayayau bandhu-madhyAduryodhanaH zanaiH / / 185 // tathaivAvasthitaM raGge, bhImametya yudhiSThiraH / rajo'vaguNDitaM premyA, pramamA svAsasA // 186 // bandhoniyuddhakhinasya, vapurvipulamaMsalam / snehAt saMvAhayAmAsa, mRdupANirdhanaMjayaH // 187|| nakulaH sahadevazca, pramodAdamitaH sthitau / svAJcalavyajanIma, vIjayAMcakratuzciram / / 188 / / duryodhano rahasthAne, sthitvA cakre jaDocitAn / nijAzayapramANena, vikalpAnanjanAlavat // 18 // ardharAjyaharo yo'pi, so'pi vadhyo mahaujasAm / kiM punarbamahe tasya ?, sarvarAjyaharo hi yaH // 190 // tataH sarvaprakAreNa, mama vabhyo yudhiSThiraH / "udIyamAno'pyucchedyo, virodhI vyAdhivabudhaiH" / / 191 / / ki tvasAdhyaH parIto'yaM, bhImena vijayena ca / bhUpAla iva saMpanno, vikrameNa nayena ca // 192 // tato bhImA-rjunAva, purastAdvadhamaItaH / yo durvAramahAvIryA-bajAtAre - jAviva / / 193 / / tatrApi prathamaM nirbhI-mImo niHsImavikramaH / kInAzapuravAstavyaH, kartavyaH pramabhaM mayA // 194 / / vyApAdite mayA'muSmina , yudhisstthir-kiriittinii| bhavitAro haThAn kRSTa-stambhaprAsAdadurbalau // 195 // tadA niyuddhasaMbaddha-ja:paricayAdiva / malImamAmimAM sandhA, cakre duryodhano rahaH // 196 / / tatazchidrANi duSTAtmA, bhImasya svcchcetsH| nitya 1 " dineza-dinacandrAmaH " iti pratidvayapAThaH / 2 prabhRtam / 3 yudhiSThirasya / kInAna:-yamaH / 5 balAta! ||42 //
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ | manveSayAmAsa, sa naTaH kUTanATake / / 197 // paraM vividhakelIbhi-gaGgAyAH kUlapAlichu / samaM sarvaiH kumAraistaiH, so'pi cikrIDA sarvadA / / 198 // kumArAn krIDatastatra, viditvA sutavatsalaH / bhUpatiH kAyamAnAni, kamanIyAnpakArayat / / 199 / / krIDAzauNDatayA teSu, bhuktiM muptiM ca te vyadhuH / sarvadA'pyadhikaH kiM tu. bhImo'bhUgojanAdibhiH // 20 // kUle paredhurgaGgAyAH, saugandhikasugandhini / supvApa sikatAtalpe, kelizrAnto vRkodaraH // 201 // AhAraM madhura snigdha, tasya bhuktavatastadA / babhUva sukhanidrApi, dIrghanidrAvijitvarI // 202 // idamantaramAsAya, duSTabuddhiH suyodhanaH / bhIma baddhA latApArzaH, acikSepa chalAjale / / 203 / / latApAzAn vimuccheda, chekazchitvA vRkodrH| snAtvA kSana gaGgAyAH, karIndra iva niryayau / / 204 // nidrAyamANamanyedyu-sta tathaivAGgamarmasu / dhArtarASTrotidhRSTAramA, dandamUradaMzayat // 205 // sakopAH saphaNATopA, daMSTrayA garalograyA / tIkSNAgrayA dazanto'pi, vibhiduste na satvacam // 206 // kramAjAgastio nirmIbhImastAnavahelayA / reNApohayanAgA-zizunAgAnika kSaNAt // 207 // tataH suyodhano dauSpA-DrIme bholumupsthite| ajAtamazanasthAnta-viSama viSamakSipat / / 208 // sadyaHprANahare tasmin, dase bhImaM suyodhnH| kRtAntadantayantrAntAtavantamamanyata // 209 / / pratyutorjitamAtene, tena bhImasya tatkSaNAt / "puMsAM jAgratsu bhAgyeSu, vipattirapi saMpade" // 21 // krIDAmAtramidaM sarva-metasyeti vicintayan / bhImona kopamalinaM, manacakke manAgapi // 211 / / dhRtarASTratanUjAstu, niSphaNI lArambhaduHsthitaH / tejobhiH pANDuputrANAM, dandayante sa kevalam // 212 // 1 tRSNagRhANi / 2 caturaH / 3 saH /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava caritram / / srgH3|| nilimA virATepara menanuhuzalin / vijane bhImamukhyAnAM, puratAdidamabhyadhAt // 213 // amI dharmaharAH pANDaka sarve, pratibhotkarSazAlinaH / kumArAH samajAyanta, tatropekSitumarhatha / / 214 // kalAkalApopaniSa-niSaNNamanaso yayA / elekauravANI bhavansyupAdhyAyAt , prayatadhvaM tathA'dhunA / / 215 / / astvepAM kaH kalAcAryaH, maravidyAdhipAragaH / mAkAsamiti pRSTasta- maalkiihaa| rAcaSTa vidaraH punaH / / 216 // atrAsti kRpo nAma, kalAcAyaH prasiddhibhAra / devasya zAnnanonityaM, yatrAsI putravA-INri lA. sanA // 217 / / sa vaH prArthanayA vidvA-netAnadhyApayiSyati / labhyate'yamupAdhyAyaH, puNyaratyantapIvaraH // 218 // tatmamA bhyaasH|| karNya gADyA, kumArAnikhilAnapi / samAkArya kRpAcArya-madhyApayitumApayan / / 219 / / adhyayIpata te zAstraM, zabdapA. rAyaNAdikam / tataH pArebhire'dhyetuM, dhanurvedamanirvidaH // 220 // lghusNdhaan-vicched-prhaarcchekbaahvH| teSAmabhUvana bhUyAMsaH | zastraiH sabrahmacAriNaH / / 221 / / ito'bhUt tatra vAstavyaH, madharmA vizvakarmaNaH / pumAnatiradhirnAma, sadAcArakamandiram / / 222 // vidhorivAnurAdhA'bhUt , tasya rAdhA sarmiNI / kadAcidapi yA neva, jyeSThoSAstimapAsthana // 223 // tayoH karNa iti khyAtaH, sutaH maccakabhRrabhUt / / yatraudArya ca zaurya ca, dvayaM niHmImatAM gatam / / 224 / / paGkopame kule tasmin , pasaM vRddhisupeyuSaH / nalinasyeva tasyAsIt , uttamaireva saMgatiH // 225 // kalAkUpArapArAya, spRhayAluraharnizam / ma zikSA zAstra-zAstrANA-miyeya gurusaMnidhau 226 / / praNipatya kRpAcArya-metya so'pi <
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAtivarSasya sarpa se karma-kirITiyA, musAkticitam // 228 // Ate'pi vidyAsarvasve, kRpAcAryAt smNttH| kirITi-karNayoH prajJA, manAgapi na tupyati / / 229 // krIDAjuSAM kumArANAM, purIparisare'nyadA / tadIyAghAtamItyeva, kUpAntaH kanduko'patat // 230 / / vidadhurvividhopAyAn , kandukAkarSaNaM prati / parAM klAnti kumArAste, vRthArambhAstu lemire // 231 // teSvevaM klizyamAneSu, varSIyAn pathiko dvijaH / vipreNa samamekena, yUnA kazcidupAgaman // 232 // tato jagadire nena, kumArAste dvijanmanA / etasya kandukasvArthe, kathaM tAmyata (tha) putrakAH! 1 // 233 // iyaM vo madhurA mUrti-riyaM vaH sphuurtiruttraa| iyaM pazcAturI cApe, kiNasaMcayasUcitA // 234 // tadalpIyasi kArye'smin , kimaarmbho'ymiirshH|| "karaprApye phale kohi, samArohati bhRham 1" // 235 / / tadeSo'hamidAnI vaH, kariSyAmi samIhitam / ityuktvA'darzayat teSA-bhipIkAH karavartinIH / / 236 // mayAbhimantritA ghetAH, samAneSyanti kandukam / ityAkhyAyAkSipat tAsA-mekAM vigro'nukandukam / / 237 // bibheda kandukaM sadyaH, sA ca naaraavliilyaa| "suhastahastamuktAni, cANAyante tRNAnyapi // 238 / / ante tAmanyayA'vidhyat / tAmapyaparayA tathA / evaM paramparAyogA-dupAdatta sa kandukam / / 239 // bhuvanAztabhUtena, karmaNA tena vismitaaH| praNamya baddhAjalayaH, kumArAstaM vyajijJapan // 240 // AryekSAMcakrire'smAbhi-zrApAcAryAH shsrshH| paraM nRloke nAloki, kasyApi praudirIdRzI // 241 / / gururSA tvaM pitA vA tva-masmAkamasi saMprati / ete smaH kiMkarAH sarve, hi kiM karavAma te // 242 // 1 ativRddhH| 2 zarazalAkAH /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava- paritram // srgH3|| // 44 // STOTRSS kuruvaMze dhvajAyadhva-madhcanInAH sadadhvani / ityAzvAsya dvijaH sarvAna, prasannAMstAnabocata // 243 / / adhyazramAvila dUra-manana pAra vinayena vaH / mano me katakenera, vAri ninye prasannatAm // 250 zayAmarA madAnI tAtmanaH / nanu yuSmA- koravAI kamAtithyaM, bhavatAdidameva me // 245 // sa hi yuSmadupAdhyAyaH, kRpAkhyaH svajano mama / tasyAntevAsino yuSmAn , dRSTvA / hRSTo'smi saMprati // 246 // ityuktarmaNDalIbhUya, savaistaH parivAritaH / pArthadattabhujAlambaH, praviveza dvijaH pure // 247 / / myADa __ gRhAbhimukhamAyAntaM, tamAlokya guNAlayam / pratyujagAma romAJca-saMvarmitavapuH kRpaH // 248 // svacchandaniyaMdAna-1 droNAda-vASpavIcivilocanaH / paJcAGgAliGgitakSoNi-masyeti ca taM kRpaH // 249 // kRpaM dazA pivana so'pi, pramAritabhuja zvatvAsa dvayaH / tathA''liGgadyathA jAto, tAvakatrapuSAviva / / 250 // kRpaH mihAsane bhaktyA, nivezya tamabhApata ! adyedaM mandiraM gamana pUtaM, yadAkrAntaM bhavatkramaiH / / 251 // saMvatsaraM samagre'pi, vAmage'yaM suvAsaraH / avatAraH sarasvatyA-stvaM yatrAtithirAmataH // 252 / / anamasyat kRpAcArya-mAdareNa dvijo yuvA / abhyanandana tamAzIbhiH, so'pi svjnvtslH||253 // ko'yaM / mahAtmA ? yasyetthaM, kurumce paryupAsanAm / iti rAjamutaiH pRSTaH, kRpaH punarocata / / 254 / / vatsAH! so'yaM gurudroNaH, kalAnAM kulamandiram / ayameva rahasyaGgo, dhanuHpArAyaNe punaH // 255 // prakhyAtaH mUnura-14 | sthAya-mazvatthAmeti nAmataH / na paraM pitaraM mUryA, yo'nucakre guNairapi / / 256 // ityAkhyAya visRSTeSu, kumAreSu mudA 1 . dhvajAyica. 'vijJAyitva. ' iti prativyapATho na samyak pratibhAti / 2 pAnthAH / 3 mArgabhrameNa malinaM-vyAkulaM me manaH / 4 namasyAmAsa taM' pratidvaya / liven
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRpaH / droNAcAryAya vidadhA - vAtithyamatithipriyaH || 257 // prasannamanyadA droNaM, vyAjahAra rahaH kRpaH / praNayAt prAse kiMci - nAnyathA kartumarhasi // 258 // cApAcAryastvadanyo'sti, yathA na bhuvanatraye / tathA'mIbhyaH kumArebhyo, nAsti pratibhaH paraH / / 259 // vyAkuruSva tadetebhya zrAyopanipadaM nijAm / sthAnanyAsena vidyAyA khelokyaprathito bhava // 260 // zAlibIjaM ca vidyAM ca vaptukAmairmanISibhiH / sukSetraM ca supAtraM ca vinA puNyairna labhyate || 261 // etAvadbhirdinairete, bhitticitrakarmaNAm / mayA tvadupadezAnA- supAnIyanta yogyatAm || 262 / / tathetyaGgIkRte tena, gatvA bhISmAntikaM kRpaH / sarvamAvedayAmAsa, droNavRttAntamAditaH // 263 // droNAcAryamathAkArya, saskRtya kanakotkaraiH / arpayAmAsa gAGgeyaH, pautrAn grAhayituM kalAH // 264 // tadA vaikaTikasyeva, mANikyeSu sujAtiSu / saMskArasteSu sarveSu didIpe sutarAM guroH // 265 // saMyogo guruziSyANA - manyonyaM prItizAlinAm / teSAmatyadbhutaH so'bhU-dindukairavayogavat // 266 // vRSTiM megha ivAcAryaH, zikSAM samatayA dadau / sA tvAghAravazAtre, pariNAma pRthak pRthak ||267 // upadiSTaM dhanurveda, sarva vetti sma phAlgunaH / vivedAnupadiSTaM tu, svayaM zuzrUSaNaM guroH || 268|| dhanaMjayasya gurvannasaMvAhanabhavabhramaH / maddAntamapi hanti sma, zastrAbhyAsaparizramam || 269 || sudhAsvAdu guroH pAda- payaH pItvA rajasvalam / nijAM kapidhvajavakre, citraM prajJAmanAvilAm // 270 // vinayaM kurvatA'tyarthamarjunena vizeSataH / sarvaziSyapriyasyApi, gurorAvarjitaM manaH || 271 || gurubhaktisudhAseka - saMpacyA sitabAjinaH / zizvAvaliH phalasphAti-mAtatAnAtizAyinIm // 272 // 1 maNiparIkSakasya / 2 arjunaH / --
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDavacaritram || sargaH 3 // / / 45 / / sarvAtizAyisadbodha - makarandakarambite / ziSyaprasUna pukhe'sminnarjunenAmbujAyitam || 273 || lakSye sthire cale dUre anapa rAddheSu marjunam / pazyaa sakarNo'pi karNo manasi matsarI // 274 // amau mAdhAraNaH panthAH putro bhavati yat priyaH / guNegurostato'pyAgAt priyatAmarjunaH punaH // 275 // atrocadekA''vAya, vinayAvarjito'rjunam / kartAsmi tvAM guNairebhijagatyekanurdharam // 276 // pramAdaH sa gurostaca cApacAturyamadbhutam / pArthasyedaM dvayaM vArDa, vAghate sma suyodhanam // 277 // // sadguNaiH pANDavaiH sArdhamucchalanmatsarau tdaa| karNa durgAdhanI maitrI - manvabhUtAM parasparam // 278 // anadhyAyadine kvApi, godhAdhArI dhanurdharaH / vane puSpakaraNDAruye, kirITI krIDituM yayau || 279 || apazyat tatra tUjIvan pUrNasyamaphalaiH shraiH| sArameyamameyAnta-vismayaH kaMcidarjunaH // 280 // abhUt tasya manasyevaM taM vIvitavastadA / asti kApi pradeze'smin dhuryaH kazciddhanuSmatAm ||281 // athAsAvagrato gacchan, yogyaanirtmunntm| ekaM mAMgamadrAkSI lakSyabhedekakovidam ||282|| saMdhAnA -''dAna- mokSeSu tasya saMprekSya lAghavam / pArthasta vismito'pRcchat ko'si tvaM 1 ka te guruH 1 // 283 / / so'vadadbhadra ! palIndo - hiraNyadhanuSaH sutaH / ekalavyAbhidhAno'smi, pulindakulasaMbhavaH // 284 // taccAmbuvidroNI, droNAcAryazca me guruH / zrUyate dhanvinAM dhuryaH ziSyo yasya dhanaMjayaH ||285|| pratyAvRttastataH pArtho, cicchAyabadanaH pathi / Amacchannucchalanmanyu-manasyaivamacintayan // 286 // kundendudhavalaM repa, mAM parAjayate guNaiH / zaGke ziSyaprasAdo'pi, cakre'sya guruNA'dhikaH || 287 / / iti cintA mapIlepa - zyAmalaH sAzrulocanaH / pArthI vyartha zramamanyo, gurvantikamupAyayau // 288 // 1 hastabandhanacarmapaTTakadhArI / 2 yogyAyAM zastrAbhyAse nirataM -- tatparam / dromapAyeM kumArANAM kalA myaasH| arjuna lindayoH samAgamaH // // 45 //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 // yathAzamAnanam ? 128 ujagAra gururva 293 // yat te // 292 // iti // 29 // athonnamayya cibukaM, taM snehAdgururabravIt / dinenducat kathaM vatsa!, vahasi mlAnamAnanam // 28 // kRtAntaH kupitastasya, tasya sNnihito'shniH| sAkSepastakSakastasya, nikAraM te cakAra yH||290|| yathArthamatradat pArthaH, kaH prabho! nyakaroti mAm / "kiM kezarikizoro'pi nAcita gariyo ?" ! 291 kilAzliSya purA proka-stvayA'I vatsa! te samaH / mama zikSAmadhIyAno, na dhanbI bhavitA paraH // 292 // iti prAk sukRtA''sAdyAva , prasAdAdyadudIritam / vacastat te bhavanmithyA, manAti mama mAnasam / / 293 // yat te zikSAgraNIreko, mayA'dya dadRze bane / ahaM prabho! purastasya, kalAM nApnomi poDazIm // 29 // ujagAra guruvatsa!, ziSyo me nAsti kazcana / yastvayA hanta sulyo'pi, tvadAdhikye tu kA kathA ? // 295 // evaM bAdinamAcArya-marjuno vinayAnvitaH / etaM vo darzayAmIti, badan ninye tadantike // 296 / / pAdapAntarito bhUkhA, tattAdRk tasya / lAghavam / guruH prathamamAlokya, jagAma puratastataH // 297|| AyAntamekalavyo'pi, droNamudvIkSya dUrataH / Agatya bhUmiluThana-ya'patat tasya pAdayoH // 298|| jyAkaThoraprakoSThAGka, prazAntaM brahmacAriNam / ciraM saMbhAvayAmAsa, droNastaM sAndrayA dRzA / / 299 // abravIca kutto vatsa!, saiSa zikSAkramastava ? / na hIdRzamamAnArya, bhavet kAryukakauzalam // 30 // vihasya gurave - zaMsa-dekalabyaH kRtAJjaliH / vidAMkuruta me vidyA, droNAcAryAjagadguroH // 301 // nAsau vidyopadezaste, mattaH kiM mApase mRSA ? / yathArtha bhadra ! jalpeti, gurustaM bhRzamabhyathAt // 302 // ___evamukto vinItAtmA, pallIpatitanUruhaH / mRNmayaM darzayAmAsa, sa droNaM droNa-pArthayoH // 303 // pArthaH pRSalave 1 apamAnam / 2 sadabhyAsa vinA /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava caritram // sargaH 2 || // 46 // disthAM, campakararcitArcanAm / tAM guroH pratimAM vIkSya, candane sma muhurmudA // 304 // ekalavyaM ca papraccha AtarAvedyatAM mama | AjagAma gururdroNaH kutra te netrapAtratAm 1 ||30|5|| so'pyasmai kathayAmAma, mahAbhAga ! mayaikadA | gururamyathitazvApa-zikSAheto rahaHsthitaH // 206 // tadA vinayanatro'pi yogyo'yogyo'pyahaM sukhe / hetoH kuto'pi guruNA, sarvathA'pi nirAkRtaH || 307 || gurupAdAH prasAdAya, dhyAnAdhyakSIkRtA api / bhavantyeveti nizcitya, pradeze'tra samAgamam // 308 // sAkSAdiva guruM paya- abhyarcya pratimAmimAm / divAnizamivUnasthaM - abhyAsa mahamAdadhe // 309 // namo'stu gurave tasmai, prasAdAdyasya pazyata / mAdRzo malinAtmA'pi, vidhatte cApacApalam || 310 // yo hi smaraNamAtreNa, inti saMtamasaM bhRzam / atrAnotu gurostasya, taraNiH karaNiM katham ? / / 311 // iti jalpantamAnandAt-taM saromAJcakaJcukam | atucchArthavAtsalya-vivazI gururabravIt // 312 // pallIndraputra ! vedasmi gururaGgIkRtastvayA / tadatrArthe kRtArthena, dIyatAM gurudakSiNA // 313 // ekalavyastadAkarNya, vikasvaramukhAmbujaH / taM babhASe prabho ! brUhi, vastu kiM te'stu dakSiNA ? ||314 || vibhavo vA ziro vAstu, madIyaM tatra dakSiNA / etenApyAdhamaNyan te, na trimucyeya nizcitam || 315 // ityukto gururapyUce, vAcaM nizitocitAm / vAmetarakarAGguSTho, nirhRya mama dIyatAm / / 316 / / tanizamya prasannAsyaH, kRtArthaMmanyamAnasaH / so'sidhenukayA chittvA gurave'GguSTamArpayan // 317 // puSpavRSTiH surairmuktA, tasyoparyapatattadA / gurubhaktidvitIyena, kaH satvena na rajyate ? || 318 | droNAcAryo'pi sAvaryaH, prItacetAstrapAnataH / tamA1 dhyAnena pratyakSIkRtAH / 2 kSipan / 3 gurubhaktiH dvitIyA asmin tena / droNArjuna pulindAna samAgamaH // // 46 //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSyAbhyadhAvatsa !, duSkaraM kRtavAnasi // 319 / / ataHprabhRti kodaNDa-mAlImirapi sphuTam / AkarSanaparaddheSuH, kadAcina bhaviSyasi // 320 // iti prItyA tamAzvAsya, vyAvRtto vatmani vrajan / gururdhanaMjayenaita-dvinayAdanvayujyata // 321 // mA testaiH ziSyaguNaiH kAma-mupeto'pi prabho! tvayA / asau guNakagRhmaNa, kathaM na grAhitaH zramam ? // 322 // iti paryanuyukto'tha, droNAcAryo'pyacIkathat / bhRNu kAraNamatrArthe, vatsa! svaM guruvansala ! // 323 // astre zAstre ca kenApi, mA sa pArtho'tizayyatAm / iyaM mama pratijJA'smi-navajJAhetutAM yayau // 324 // yathArthamidamAsAdya, guroruttaramarjunaH / mene pratyupakArAya, prANAnapi na kiMcana / / 325 // athAgatya vinItAMstA-ziSyAnadhyApayadguruH / amukta karamukta ca, zasne te'pi vyadhuH zramam / / 326 // azikSetAM gadAyuddha, bhIma-duryodhanau punaH / kalApAraMgamairjAtaM, kumArairakhilaiH kramAt / / 32711 zikhipicchamavasthApya, tAlapAdapamUdhani / droNAcAryo'tha kodaNDe, tAnArebhe parIkSitam // 328 // lakSyAbhimukhamAlI, sthAnamAsthAya tiSThata / zarastu madgirA mocyo, gurustAnityanikSayat / / 329 / / maNDalIkRtya kodaNDaM, gurvAdezAnusArataH / nikSiptacakSuSo lakSye, te tasthuH sthiracetasaH // 330 / / pratyekaM te'nvayujyanta, guruNA kimu pazyatha / mAM ca vRkSaM ca lakSyaM ca, bandhunetAMca putrkaaH!||331 / / te'gyamApanta pazyAma-stvAM cainaM ca mahIruham / sarvAMdha cAndhavAnetAn , lakSya caitata purasthitam // 332 // tena tadvacasA''. cAryaH, savyatho'ntaracintayat / ajAtyaratnatradamI, yogyA nottarakarmaNaH // 333 / / atha pArtha vyavasthApya, tathaiva gururAdi 1 skhlinbaashH|
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava-| caritram / / srgH3|| // 47 // zava / prekSe candrakamevAI, picche'sminniti so'vadat / / 334 / / tAmarjunagiraM zrutvA, nizcidhe mudino guruH| rASAvadhopa- kumArAcA dezasya, yogyo'yamiti cetasi // 335 // anyadA svarNadItoye, mAnAya gururyayo / kumArA api sarve'pi, muvinItAsta- kalAmyAmanvayuH // 336 // majantamantaHsalilaM, gambhIrimaguruM gurum ! kANDe janAda, mahaH lakSiAhaH 337 // sa vikra- msmaashiH| makalAsArAn , kumArAnakhilAnapi / alaMbhUSNurapi grAha-nigrahAya mamAdizan // 338 / agAdha jaladurgastha, te ca taM hantumakSamAH / udAsAMcakrire saveM, guroH pArzvacarAciram / / 339 / / akiMcitkaratAM teSAM, vibhAvya gururAdarAn / mukhamAlokayA. mAsa, prayAhoH kirITinaH // 340 // guruM rakSan nijagrAha, grAhaM pArthaH pttribhiH| "hastavAMzca manastrI ca, kiM na kuryAddhanurdharaH 1" // 341 // droNAcAryo'tha pArthAya, pRthudovIyazAline | rAdhAvedhopadezAkhyaM, pradadau pAritoSikam / / 342 // pradattopaniSacena, bhRzaM reje dhanaMjayaH / vAdhivizrANitasudhA-sarvasva iva vAsavaH // 343 / / Akalayya kumArAMstAn , srvvidyaasvrdhaatinH| droNAcAryo'tha bhISmAdha-rupetaM pANDumabhyagAt / / 344 // satkRtya | viSTare'bhyaNaM, sa bhUyenopavezitaH / abhApata sabhA danta-jyotrAbhiH payanniva // 345 / / mahArAja! kumArAste, samaste. 'pyasvavartmani / paramAM prauDhimArUDhAH, parIkSyantAM tato'dhunA / / 346 / / abhinandha guruM prItyA, rAjA viduramAdizat / purIparisare ramye, racyatA raGgabhUriti // 347 / / apazalyAM samAM maumyA, bhuvamaparNapAthamam / adarzayan tadopetya, vidurasya guru- | stataH / / 348 / / tatrAitena guruNA, nirmite balikarmaNi / viduro'pi kSitIzArtha, prekSAgAramakArayat // 349 // avarodha1 gaGgAnadIjale / 2 samudreNa dattaM sudhAsarvasvaM yasya saH / 3 . sajyatAM' pratidvayaH / 4 jalasamIpasthAm / N47H
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ baghRheto-vedikAzca garIyasIH / urvIzavayogyAMzca, mazrAnucAnacIkarat / / 350 // dine gurusamAdiSTe, dUtAhUtA mhiimujH|| etya macAnalaM cakru-girIniva bhRgArayaH // 351 // sahito dhRtarASTeNa, jAhavIyena cAnvitaHprekSAgAramagAn pANDaH, | puSatrikSAdikSayaH 392 // kuntI nivajAgA, vikramAlokanotsukA / satyavatyAdibhistatra, samaM zvazrUbhirAyayau // 353 // kumArAsvaparIkSAyAM, mAcara-vyomacAriNAm / reje samAjo nirvyAja-prItisaMmIlitastadA // 354 // droNAcAryakRpAcAyau~, vividhAyudhapANibhiH / tairAnupadikaH sAdhe, raGge prAvizatAM tadA / / 355 // yudhiSThiraM tadA bhIma-karNa-duryodhanA-rjunAn / muktvA'nyeSAM guruH prAdA-danunnAM zramadarzane // 356 // kecit teSu kumAreSu, gajA-vAdyadhirohiNaH / kodaNDe darzayAmAsu-nijaM zikSAsu kauzalam // 357 // teSAmA bANasaMdhAnAlakSyamedAvadherapi / ekameva janaH kAlaM, kalayAmAsivastidA / / 358 // saMcaratsu yathAlakSya, tadANeSu nabhogaNe / bhayena saMkucanti sma, sarvataH prekSiNo janAH // 359|| rAjanyatanayopatre, lakSyabhede pade pade / sAdhu sAdhviti lokasya, kalaH kala| kalo'bhavat / / 360 // sthiratvaM sauSThavaM keci-vAghavaM dRDhamuSTitAm / Azritya darzayAmAsu-ste khaDgAdiSu kauzalam / / 361 // amukta yantramukta ca, pANimuktaM'pyadarzayan / samaste'pyAyudhe keci-duruzikSA vicakSaNAH // 362 // athopanasthe razAnta-gudiyo yudhiSThiraH / lokaca tatra cikSepa, sagdAmasadRzo dRzaH // 363 / / ekA lakSye nicikSeSa, nijAM dRrSi sunizcalAm / tasmin vismayaniSpandA, koTisaMkhyAM janaH punH||364|| asAvacintyamAhAtmya-prahvIkRta 1 . prekSAgeham ' pratidvanya / 2 anvAgacchadbhiH / 3 rAjaputrakRte /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumArANAM zrIpANDavaparitrama sryH3|| kalA. // 48 // / priikssaa| bhImaduryodhanayoH parIkSA jagatrayaH / asAvazeSazauNDIra-cUDAratnamanuttaram // 365 // asAvanupamanyApa-pathaikapadhikottamaH / asAvananyasAmAnga-satyapUtavAnamaH // 366 // itthaM lokakRtA lAza, zrutvA'nitrItamaH / purIkopabhAH pANDo-daMzaH peturydhisstthire||367|| (tribhirvizeSakam ) rathI so'tha rathArUdaH, praudavikramasaMkramaH | niHzepaM darzayAmAma, zakhakauzalamAnmanaH / / 368 // ___ atha tau nityasaMhRSTI, duryodhana-vRkodarI / gadAyuddhAya saMnaddhau, raGgotsaGge'vateranuH / / 369 // raGgeNa raGgagagane, mUryA | candramasAviva / tau pradakSiNacArIbhi-rabhitazcestuzviram / / 370 / tI vismayena pazyanta-stadA diviSado divi / phalamAkalayAmAsu-netrayoninimepayoH / / 371 // duryodhane ca bhIme ca, pakSapAnAta pRthaka pRthaka / ekA'pi pariSat natra, dudhIbhAvamupAyayau / / 372 // dhairya duryodhanasyAho', bhImasyAho susauSThavam / iti lokayazaMmAbhiH, zabdAnaM tadA'bhavat // 373 // tato hudi sthito bhIma-prANanAzopadezakRt / gururduryodhanasyocca-girAmAya matsaraH // 374 / nato locanayoH kiMci. gAndhArItanujanmanaH / krodhAzrayAzajvAleva, prAdurAsa pizaGgatA / / 375 // dhRtarASTratanUjasya, krodhAndhasya zarIrataH / / | svedavinduvrajavyAjA-niryayumatsarormayaH // 376 / / tato vIkSya nadAkAraM, nirvikalpamanA api / vidAzakAra parita-stadAkUna vRkodaraH // 377 / / krodhdhrmdhvjsphuurj-smsNcysNnibhH| ujjRmbhate mma bhImasya, mUrdhni mUrdharuhoccayaH // 378 / / kSaNAddazanabhItyaMtra, sphurati smauSThapallavaH / tasyAGgAnyapi romAJca-vyAjAta prAmAnamajayan / / 379 / / kopATopAdadhAvetAM, tAbudvarNagadau tataH / saMhAramArutor3atA-vira vindhya-himAlayau // 380 / / saMjagmAte na to yAvat , prahArAya parasparam / 1 saMsRSTau ' ityapi kvacit pAThaH / 2 AzrayAza:-agniH / 3 dhUmadhvaja:-agniH / 4 kuntAstrANi / 5 utkSiptagadau / 48 //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhASiSTa gurUstAva-dazvatthAmAnamAtmajam // 381 / / vatsa ! vatsau mahAvIrau, nivAraya javAdimau / mA bhUda zomaH kSaNAdece, ratasyAsya garIyasaH // 382 // umAvapi tatastena, vAritau gurusUnunA / tAvupAvizatAM sthAnaM, sAhityau nijaM nijam // 3.83 / / nivArya tUryanighoSa, rodasImedabhairavam / kolAhalaM ca lokAnAM, gururgiramavocata // 384 // yo me putrAdapi premAn , prANebhyo'pi piyakaH / sarvAnAmbhodhipArINa-staM pArtha pazyatAdhunA // 385 // AnadomayatUNIraH, karopahitakArmakaH / baddhagodhAnulitrANaH, kavacacchabavigrahaH // 386 // tato viveza bIbhatsu-girAntaHsadasaM guroH| madhyesurapuraM yantu-yateneva suradvipaH / / 387 // (yugmam ) trijagatyekavIro'ya-mayamanavidAM varaH / kurugotrapradIpo'ya-mayaM bhuvanarakSitA // 388 // tejasAmekapAmAya-mayaM nyAyaniketanam / kIrtInAM kuladezmAya-mayamutsAhamandiram / / 389 // ityAnandAjanaruktAH zRNva. ntyAH sarvato giraH / prasraveNa samaM kuntyAH , petuH prItyA'zruvinuSaH // 390 // (tribhirvizeSakam ) dhRtarASTrasya pANDozva, pulakacchacanA bhiH| phAlgunaM pazyatorjAtAH, zubhaMsnehAkarA iva // 391 // didRkSayeva pArthasya, lokavaktreSu rAkayA / etyAmAvaspayA tasthe, gAndhArIvadane punaH // 392 / / sNrsjnosthitaistaistai-rjunstutighnaiH| didIpe kopasa mArciA, suyodhanazamItarau / / 393 // karNastu sarvazastrAndhi-karNadhArabhujorjitaH / sArjunaM taM janaM intu-miyeSa prastuta tim / // 394 // klitodnnddkodnndd-maaliidsthaanmaasthitH| kirITI dadRze sAkSA-DUnurveda ivAnavAn // 395 / janasyAbhUtapadA tUrya-ninAdairaminanditaH / brahmANDamANDamedIca, kalA kolAhalo mahAn / / 396 // upajammuSi vizrAnti-maya 1 svasthau / 2 arjunaH / 3 niyantuH / arjunam / 5 ' mutasne.' prtidvy0|6 sNs-sbhaa| chAnA bhiH| kAndhiArAbadne punaA TVdha-karNadhAramabojita sAkSA-aturveda
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrISANDavacaritram // sargaH 3 // // 49 // tasmin kathaMcana / anakauzalamAtmIyaM darzayAmAsa phAlgunaH || 397 / / lakSye cale sthire sthUle, laghIyasi ca lAghavam / ke nAma vismayaM nApuH, pazyantaH savyasAcinaH 1 // 398 // dvAni dRDhamuSTitvA durbhedyAnyapi bhindinA / jiSNunA vairivArasya, haTaM yeto'pyabhiyata // 399 // tasmin bahUni citrANi, vicitrANi vitanvati / citrIyante sma ke nAma, na mAdyadormadA api ? || 400 / / zaragrahaNa-saMdhAna-samAkarSaNa-muktayaH / zatazo lakSyabhedAtha, tasyaikSyanta samaM janaiH // 401 // na yatra nipatanti sma, nAyanA api razmayaH / lakSyaM tatrApyaNIyo'pi bhindanti smArjunepavaH // 402 // cakratradramato loha-vapuSo yatrapotriNaH / nicakhAna mukhe paJca, bANAn yugapadarjunaH // 403 || rAdhAvedhAdikaM tattat pArtho'nyadapi duSkaram / karoti sma yadAlokya, surairapi visiSmiye // 404 // cakra-prAsa-gadA- khaGgaprabhRtiSvapi kauzalam / zastreSu zvetavAhasya, nirvAhamagamat param // 405 // kSaNAt prAMzuH kSaNAdrasvaH, kSaNAdbhUmau kssnnaadivi| kSaNAt krIDanradhakoDe, tatra jiSNurarazyata // 406 // matrAstrANyapyanudhyAna- mAtra jAtodayAni saH / Aya - vAruNAdIni kurubharturadarzayat // 407 i tataH samarthitaprAye, vasmin mahati karmaNi / sabhAloke ca sarvasmitrAnandamakarandite ||408 // saMvarta - puSkarAvarta - nivAnapriyabAndhavaH / bhujAsphoTadhvaniH karNa-sphoTakadbhairavo'bhavat // 409 // ( yugmam ) bhUbhRtaH kimu zIryante ?, dIryate kila medinI / patanti vidyutaH kiMsvit 1, kSubhyanti kimutAndhayaH 1 // 410 // vikalpajAtamityantaH kurvannuddhAntamAnasaH / visaMsthulaM samuttasthau, sarvo'tha sa sabhAjanaH // 411 // ( yugmam ) Avatre paJcabhidroNaH pANDavaiH sAyudhaistadA / mUrtimAn 1 arjunasya / 2 yantravarAhasya / 3 arjunasye / 4 unnataH / A0 kumArAjAM kalAparIkSA || | // 49 //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramAtmeva, mahAbhUtaiH zarIribhiH // 412 // azvasthAmAnvitAH sthAma-bandhurA bAndhavAH zatam / tArakA ica zItAMzu, i parivatruH suyodhanam // 413 / / amandamandaravandha-zumpadammodhibhairavam / kAtarIkRtazauNDIra, siMhanAdaM samAvahan / / 414 // bhujAsphoTAnusAreNa, prkssiptnynaambujaiH| vismayastimitaisvAsa-lolaicAlokito janaiH / / 415 // mImAkRtiratiprAMzuH, sAsitUNIra kArmukaH / kAnana kavacaM vizrata , sumeriya jnggmH||416|| bIbhatsuM prati bImatse, kSipana gujAruyo dRzau / rajamadhyamathAcyAsta, karNaH zauryamahArNavaH // 417 // (caturbhiH kalApakam) tataH karNaH kRpAcArya, droNaM ca druhiNopamam / nanAma nAmitArAti-nItiprahvAntarAzayaH // 418|| tataH sagarva so'vocat, pArtha! mA'nena karmaNA / maMsthAH karmaThamAtmAnaM, mAmAlokaya saMprati // 419 / / atha pArthoM yathA yadyat , karma nirmitavAn purA / karNaH sAtizayaM tattat , prathayAmAsiAMstathA / / 420 // tataH saharSamutthAya, dhRtarASTrAtmajAgraNIH / karNa nibiDamAliGgatha, praNayAdityavocata / / 421 // karNa ! tvamekavIro'si, tvaM trilokIvibhUSaNam / tvaM dhanurvedavidyAyAH, para sImAnamIyivAn // 422 // svameva vairidordapa-saMpadAM pshytohrH| tvameva kIrtinirvAsa-DiNDimaH sarvadhanvinAm // 423 // idaM rAjyamime prANA, imAH kurukulshriyH| sarva tvadIyamevaita-muhi yena prayojanam // 424 // kaNo'pyuvAca me'styeva, samastaM suhRdi tvayi / prArthaye kevalaM bhRyAt, sauhArda te mayi sthiram // 425 // kiM tu pArthasya dordaNDa-kaNDUtijvaritAtmanaH / icchati dvandvayuddhena, bhujo bhiSajituM mama / / 426 // giramAkarNya karNasya, tAmadhikSepapAMzulAm / huto bahiriva krodhA-jvalitaH phAlguno'bhyadhAt // 427 // karNa nirnAma : nirmajan , 1 sudhaH-manthAnaH | 2 pramopamam / 3 cauraH / 5 adhikSepeNa-tiraskAreNa pAMzulA-sapApAm /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ kapa paritram // tiSThata // 43. // hamArAmA klaapriikssaa| amIta kusumiteva dyau-vima zrIpANDava | kAmadIyazarasAgare / asrodanijastrINA, dRzaH kiM plAvayiSyasi // 428 // karNastato'nadIta kopAt, pArtha! keyaM nimIcaritram // NI SikA | gRhANAsaM harAmyepa, sarva garva tavAdhunA // 429 // tato droNAbhyanujJAtaH, pragRhma sazaraM dhanuH / yuddhazraddhAya kaNoya, sargaH 3 // tayoH samarasaMrambha-darzanotsukacetasAm / AsIt kusumiteva dyau-vimAna tridivaukasAm // 431 // tdiiysmraarmbh||50|| vilokanakutUhalI / anUrusArathistasthau, sthirIkRtarathaH kSaNam // 432 // tau prajAbhiradRzyetA, raNAyAnyonyasaMmukhau / vindhyArivipinotto, mato dantAvalAvika / / 432 / / abhUvana karNataH kecit , kecidarjunataH punaH / sevarAmaramAnAM, tadA dvaidhamajAyata // 434 / / puraH karNasya ko jiSNu-riti duryodhanAdayaH / kaH karNo'gre'rjunasyeti, dadhurmImAdayo mudam // 435 / / kuntI tu kuntabhinneva, tanayasnehaviklavA / mRcchandhikAravidhurA, papAta jagatItale // 436 // tAM tathA viduraH prekSya, preSyAbhizcandanadravaiH / kSaNAdAzvAsayAmAsa, zItaizca vyjnaanilaiH|| 437 / / viSamaica gatiH kAma, samarasyeti kaatrm| pANDorvedanamAlokya, rAdheyamavadana kRpH|| 438 / / kuntIkukSisarohaMsaH, kuruvaMzaikamauktikam / pANDahemAdrikalpaddhIbhatsurvidito'sti naH // 439 // tavamapyAtmano bahi, mAtaraM pitaraM kulam / tAmyatastava cedAhU, raNAya kapiketunA // 440 / / tAM kRpasya kRpANAna-zitAmAkarNya mAratIm / jhaTityutthAya saMrambhA-dabhASata suyodhanaH / / 441 // ki kulena pitRbhyAM vA!, gauravaM hi guNairnRNAm / adhirohati 1 arjunaH / 2 sUryaH / 3 'nUtanale0 ' pratidvaya0 / 1 karNam / 5 arjunaH /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 mUrdhAna-maravindaM kimanvayam // 442 / / raNaH zauNDIrimApekSA, kulaM nakApyapekSate / zauNDIrastabalAt karNaH, phAlgunaM yodhayiSyati / / 443 // kiM nAma so'pi zauNDIraH 1, kSamate yaH parAnapi / na nAma sahate siMho, garjAmiH sphUrjato dhanAn // 444 // atha jalpatha nArAnA, vidhatte yuddhamarjunaH / rAjye karNastadaGgAnA-mabhiSikto mayA'dhunA // 445 / / ityudIrya kRpAcArya-prabhRtIn ghRtarASTrasUH / karNarAjyAbhiSekAya, tatkAlamupacakrame // 446 // purohitamathAhUya, karNa svaNAMsanAsthatam / svamukta soGgasAmrAjye-ubhyaSiJcat tiirthvaaribhiH||447|| niSkalaGkamRgAhAbha, | tasya cchatramadhAryata / arjitaM nijadordaNDai-yazaH svamiva piNDitam / / 448 // prakIrNakAni karNasya, dhUyante sma vadhUjanaiH / / abhiSektuM tamAyAtA, gagormaya ivAmbarAt / / 449 // ciraM jayAgarAjeti, zabdodvArapuraHsaram / tasya bhogAvalI peThu-- ndino vizvanandinaH // 450 // karNaH pratyupakArAya, yayAce'tha suyodhanam / sthemAnamarthAMcakre, so'pi sauhArdasaMpadaH / // 451 // sauhArda hi kiyanmAtra, prANA api tavaiva me / ityuktravantaM rAdheyaM, mudAziSyat suyodhnH|| 452 // tataH prAptAGgasAmrAjyaH, punarAdAya kArmukam / raNArambhAya rAdheyo, dUrAdAhAsta phAlgunam / / 453 // sAmrAjyamanAdezAnA-mupazrutyAtmajanmanaH / saradAnandasaMdoha-visaMsthulapadakramaH ||454||mrstotriiysicyH, praphulla | nayanotpalaH / karNasya janako'myAgAt , tatrAtirathisArathiH // 455 // yugmam / / karNaH pitaramAlokya, darAdutsRjya kArmukam / papAta pAdayostasya, "daivataM hi paraM pitA" // 456 // bArAjyAbhiSekA-mAnandAzrukaNodakaiH / punaruktaM ziraH so'pi, 1 pAmarANi / 2 stutim / 3 suyodhanaH /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDavacaritram // sargaH 3 // // 51 // tanUjasyAbhyaSiJcata || 457 // AliGgati sma sarvAnaM sutamutthApya sArathiH / unmIlanpulako mUrti, bhUyo bhUyabhucumba ca ||458 || vijJAya vijJadilaka-stamitthaM sAratheH sutam / karNamabhyarNamAgatya vadati sma vRkodaraH || 459 || sUtAtmaja ! na pArthena, kathaMcidyeoddhumarhasi / gRhAtAM prAjanaM cApa-mapahAya kulocitam // 460 // aGga ! tvamaGgasAmrAjya - yogyo'si na kathaMcana / mRgArAtipade inta, gomAyuH kimu jAyate // 461 // iti vyAharate vairaM bhIme bhImajorjine / Agatya ramasAdbhAda - madhyAdduryodhano'bhyadhAt ||462|| vIrAcArAnabhijJo'si, bhIma ! yat kulamIkSase / culukAcAntamaptAbdheH kulaM kuMmbhodbhavasya kim ? // 463 // taccAntaraM kimapyetat karNa ityuditaM bhuvi / divyAGgalakSaNaM mUMtI, na sUte sutamIdRzam ||464|| athAtiratharAha sma, sAdhu sAdhu suyodhana / asau me nAGgajaH sUnu-yathA prAptastathA zRNu // 465|| trisrotaH srotasi purA, prabhAte gatavAnaham / apazyaM ratnamaJjUSAM puNyalakSmI nijAmiva // 466 // gRhe nItvA puraH patnyA - stAmudvAyya tadantare / sakuNDalaM sphuratkAnti, vacanAgocarazriyam // 467 // rAjakuJjaradapaSma-dhvaMsasaMbhAvitAkRtim / ekamAlokayaM bAlaM, siMhArbhakamivodbhaTam // 468 || ( yugmam ) tamAlokya kRtalokaM, patnI rAdhAmathAbhyadhAm / anapatyA priye ! saMpratyanena bhava putriNI / / 469 / / ityuktA sA'pi mAmAha, prANeza ghueNAruNe / jAte prAcyA dizo vaktre, svamo'tha daze mayA // 470 // jAnAmi bhAnumAnetya, saprasAdaM jagAda mAm / vatse ! saMpatsyate te'dya zauNDIratilakaH sutaH || 471 // taM ear dI harSa - garamAgaram / tadaiva ca tvayA'nena, diyA putreNa vardhitA // 472 // ityAkhyAte zubhe svajhe, priyAyAH 1 azvanadanayaSTiH / 2 agastyamuneH / 3 sArathibhAryAM / 4 kRtaprakAzam / 5 kukkumAruNe / kumArANA kalA parIkSA / karNasya vRttAntaH // // 51 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 pulamA majUmA mAlya, vanake bAlamakSipam / / 473 // karNasyAdhaH karaM kRtvA, suptaH prApto'yamityasau / prApitaH karNa ityAkhyA, tanayaH sudine mayA // 474 // svapne ravivitIrNatvA-daparaM ravibhUriti / asyodyadbhAgadheyasya, nAmadheyama-1 jAyata // 475 // bhavanti sma guNA bAlyA-dasmismatkulAtigAH / pake paGkeho vRddhi, saurabha tu svatobhavam // 476 // asau rAjakule kApi, lamdhajanmA na saMzayaH / iti kundojvalairasya, guNairanumitaM mayA // 477 // asau madaMzajatvena, yadavikSipyate muhuH / kAkolakulajatve'pi, kussanaM kokilasya tat // 478 / / imAmAkarNya karNasya, kathAmatirathermukhAt / dadhuH sabhAsadaH sarve, vismayastimitaM manaH // 479 / / kuntI tu cintayAmAsa, diSTyA jIvati me sutH| netrayozcirarAtrAya, mamAbhRt pAraNAvidhiH // 480 / / saiveyaM yanmaNistoma-maNDitA | kuNDaladvayI / ahamekaiva dhanyA'smi, yasyAH karNA-rjunau sutau // 48 // ko'nyaH spardheta pArthena ?, yo hi na syAda sahodaraH / amRtenAtAbhIzu-reva spardhitumarhati / / 482 // kaNoM vaH sodaro bandhu-riti saMbandhamAditaH / samaye dharmajAdInAM, jJApayiSyAmi jAtucit / / 483 / / evaM vikalpakallolaiH, kuntyAmAkAntacetasi | sabhAyAM bhujamutkSipya, kudhA duryodhano'| bhyadhAt / / 484 / / abhiSikto'yamaGgeSu, pArazastAdRzo mayA / nAbhISTau yasya kasyApi, sa nAmayatu kArmukam / / 485 / / tAmAkarNya giraM pANDa-manuSu jvalitAsmasu / bhayoddhAntasya lokasya, jajJe kolAhalo mahAn // 486 // pANdroNamabhASiSTa, / 'pAntaH ' pratidvaya0 / 6 kAkola:-droNakAkA-kAkajAtivizeSaH ityarthaH / 3 cirakAlena / candraH / 5 mITa' pratidvaya /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIpANDavacaritram / srgH3|| // 52 // imArAmA klaapriikssaa| dRSTvA tadasamaJjasam / pracaNDaH putrabhANDAnA-makAle kalahaH kimu / / / 487 // eSAmasmAbhirAmUtri, kalAmAtraparIkSaNam / kumArANAM virodho'yaM, tadAcArya ! nivAryatAm // 488 / / mitho virodhaM bndhuunaa-mvekssitumivaakssmH| tadAnIM ca patirbhAsA-mastagahvaramAvizat / / 489 / / athotkSipya bhujaM droNaH, pANDavAn koravAnapi / siMhapotAnivAnyonya, yudhyamAnAnyavArayat / / 490 // bhujotkaci dhIbhatsoH , kumArANAM ca matsarAt / Anandazca viSAdava, samaM pANDorabhUvayam // 49 // dhRtarASTra-kupa-doNa-gAneyAdibhiranvitaH / visRjya saMsadaM pANDu-nijamandiramAsadat // 492 // kRtakarNastutiH kacit , kazcit paarthstvolvnnH| kaviryodhanastotA, janaH svaM svaM gRhaM yayau / / 493 / / itaretararandhravIkSiNaste, vinayAcchAditamatmarAH kumArAH / / sakalAsu kalAsu keliyogyA, militA ena vitanvate sma nityam // 494 // iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye bhIma-duryodhanAvijanmakumArakalAropa- / jAladarzanavarNano nAma tRtIyaH sargaH // 3 // // 52 // 06
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 atha caturthaH sargaH / abhAnmAmadacaNI, zrImAn jIvAMkuTTimaH / khaNDitArAtidoSkANDaH pANDuH saMsadmAsadat // 1 // hiraNmayamayaM maije, zAradAmbhodharadyutiH / bhadrAsanaM zazikAnta sumeruzikharopamam ||2|| dadhAra ratnakeyUre, sa prabhANitAmbare / camayAmitra bAhubhyAM pratApaM sUtAM gatam || 3 || arAtikIrtisarvasva - mAvayaiva vinirmitam / sa babhArojjvalaM hAra-muraHsthalavilanim // 4 // zirasyuvAha pItAnAM vipakSamahasAmiva / amAntamantaH saMdohaM, sa ratnamukuTacchalAt // 5 // RpoladarpaNe draSTu-mAtmIyakamanIyatAm / vikartanAvivAyAtau sa dadhau svarNakuNDale // 6 // jayaprazastimetasya cAmaragrAhiNIgaNAH / kaGkaNaraNatkAra- kaitavena vitenire // 7 // hArayaSTiM mahIpRSThe, tasyaiva vizadaM yazaH / puJjayantaH kSitIzAstaM praNamyopAtrizan puraH // 8 // maNikoTIrasaMkrAnta- mUrtirtikavAndhavaH / udyamAna iva bheje, zirobhiH so'vanIzvaraiH // 9 // styAnI bhUryagatairmUrti-madbhiH kAmarasairiva / nirmitAH parito vAra - nAryastaM paryavRNvata // 10 // gAGgeya- dhRtarASTrAdi-guruvarge'pi gauravAt / alaMcakre tadAsthAna - mAnandabharameduraH // 11 // yathAsthAnamathAsIne, sAmantA- mAtyamaNDale / stuvatsu tadyazo vizva-zrotrAnandiSu vandiSu // 12 // puSpAvacUlarolamba-kadambadhvaniDambaraiH / muhurniddhUyamAnAsu, gAthakI kalagItiSu 1 sUryo / 2 koTIra:-mukuTaH / 3 rolambA-bhramarAH /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ pANDusamA yo dupadaHdatA gamanam / / zrIpANDava- // 13 // nAnAsaktIH kavIndreSu, rasabhaDitaraGgitAH / uhiransu janabhotra-puTapIyUSavarSiNIH // 14 // vicAradeSu purato, caritram ANIbharatAdimahIbhujAm / prathayatsu kathAstathyA, nitAntarmaghamapaMgIH // 15 // abhyetya bhUminyamnaika-jAnurAnamya bhUpatim / srgH4|| mUrdhanyaalibhAdhAya, pratIhAro vyajinnapat / / 16 // deva sevakakalpadro !, drupadasya mahIpateH / AkAraviditAkUno, dUtaste dvAri vartate // 17 // jAhaveSa dhRtarASTra- // 53 // vidurANAmathAzayam / jJAtvopatirAdikSata , tatpravezAya taM dhruvA // 18 // AkSiptacakSurAlAna-lAlitaH kalilolupaH / savinamAbhramAtaGga-bandhubhirgandhasindhuraiH // 19 // vnaayudeshyerdevaac-deshiiyairmndrodre| bhRzamojastribhiH kuna-nevarasturaGgamaH / / 20 // saMgItaraGganiHsaGga-mRdaGgadhanilAsibhiH / hRpyanajamravimammA-dalolaiH kelikekibhiH // 21 // vapurvisArisaurabhyasaMbhAvisamamontare niviSTa adhikAle, phelikAstUrikAmRge // 22 // sa dUtaH pUtabAnindana , maMsada zArtamanyavIm / upatasthe nRpAsthAnaM, pratIhArapuraHsaraH / / 23 // (paJcabhiH kulakam ) meM praNamya yathAsthAna-mupavizya vizaoNpatim / vijJo vijJapayAmAsa, maulikuilitAJjaliH // 24 // aritrAtakRtAsetra :, deva! drupdbhuuptiH| prAhiNodanaNuprema-praNayI mAM tvadantike || 25 / / sutA'sya draupadItyasti, prANebhyo'pi priyakarA / imAM sa yasmai kasmaici-dAtumutsahate na hi // 26 // vyaktaM ca kakti yaH ko'pi, rAdhAyedhaM vidhAsyati / tasmai suneyamasmAbhirdAsyate pAritoSikam // 27 // AmnAtino dhanurveda, 1 pApakSayakAriNIH / 2 abhramAtaGga-airAvaNaH / 3 banAyudeze-arabasthAne bhavAH daiH| 4 azvazAlAmadhye / 5 ' dAlolaiH' prtiyH| 6 indrasaMbandhinIm / - sadabhyAsavantaH / // 53 //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 dAn / vartante bhavatI dvipakayolA hi, madana bhartu-stadalaMkamahAsa nekshH| kAma sarvAmitvA'strakovidAn / vartante bhavato vizva-vizvAnandananandanAH // 28 // tataH satyapi dodaNDa-maNDane rAjamaNDale / vatanta bhavatA vizva-vivAnandanana neturnaH pUrayiSyante, nUnametairmanoradhAH // 29 // mattadviyakayolA hi, madapAnakutUhalam / pUrayanti dvirephasya, nA''lekhyakariNAM HTTORG kaTAH // 30 // jagatyAmekadhAnupkai-rAgatya maha mU nubhiH / svayaMvaraM bhuvo bhartu-stadalaMkartumarhasi // 31 // matamAdAya gAGgeya-prabhRtInAM kurUdvahaH / dUnasya bhAratImetA-momiti pratyapadyata // 32 / / rtn-kunnddl-keyuur-kngknnaadyairnekshH| kAmamAnandha taM dUta, visasarja vizApatiH // 33 // ____ aba pratasthe kAmpIlyaM, pRtanAbhiH prakampayan / medinImaNDalaM pANDu-bhunabhogIndradhAritam // 34 // grasthAnamAla tasya, sahitasya tanUruhaiH / vidadhe kulazraddhAbhi-bhUrtAbhiriva siddhibhiH // 35 // tatkAlonmIladAnIla-dAnAmmAzru(khu) vibhibhuvi / dvaitIyikI vitanvantaM, kalindatanayAmiva // 36 // garjAbhiH snigdhamandrAmiH, zikhaNDikulatANDavam / kurvANa vAraNAdhIza-mAruroha mahIpatiH / / 37 // ( yugmam ) dukUle kalayAmAsa, sa prayANakSaNocite / dadhazcandrAtapAzliSTa-girIzagirivibhramam // 38 // nAmau madupajIvyasya, khestejaH kSamipyate / iti chatracchalAnmanye, tasyendurupari sthitaH / / 39 / / yudhiSTharAdayaH paJca, zataM duryodhanAdayaH / vividhaM yAnamArUDhAH, parivatrustamAtmajAH // 40 // hayaupahepitairdanti-bRhitairupahitaH 1 AvitrabhUva gambhIraH, pramANapaTahadhvaniH // 41 // vAhinI hAstikA-zvIya-sthyA-pAdAtamedurA / tamanvagacchadavAya, jAhnavIva bhagIratham / / 42 // nisvAnanisvanastasya, dArayan girikandarAn / uccacAra svamAdhAra-mambaraM kArayannida / / 43 / / 1 ammAkaM netuH-dupadanRpasya / 2 bhunaH-avanataH / 3 girIzasya-mahAdevasya giriH-kailAsaparvataH / 4 arva cacAra /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ pANDavakauravANAM kAmpIyaM prati gamanam // zrIpANDava 6] anukUlAnilojUtAH, svayaMvaradidRkSayA / puro gantumivenchansyo, vaijayanyo virejire / / 44 // anupAtaHsa mAmannaH, samaparitram // |ntAt paramarddhibhiH / sAkSAt surairiva hariH, parIvo dadRze janaH // 45 // asau kunyA ca mAyA ca, yApyayAnAvirudayA / sargaH 4 // babhau gaGgA-mRDAnIbhyAM, candracUDa ivaanvitH||46|| dhRtarASTrAdibhiHmaH, mbasvazuddhAntazAlibhiH / sa babhau ballabhAbaddha saGgaiGkariba drumaH // 47 // saindhavodRtadhRlIbhiH, pidadhe dhamadIdhitiH / tadyazazcandramAH kAma, jaganyAmadhunat punaH // 48 // netra: // 54 // sendIcarA vaktraiH, sendaco'GgaH sviirudhH| naddiddAmRgAkSINAM, virejuH puravIthayaH // 49 // abhigamaguNagrAma-garIyAn nagarazriyam / avekSamANaH sa prApa, prtoliimtuldyutiH||50|| anyonyajaGghAsaMghaTTa-sIdanikhilamAdikA / dUravastajanojambiArjattuGgamataGgajA // 51 // jAhvavIva tupArAdi-upAidoirAdA nibhAya camaH pADoH, zanakaiH puragopurAt // 52 / / (yugmam / kurUNAM pravarai'chAyA-pravAla-phala-kulaiH / prathayAmAsurAtithya, jAhavItIrabhRruhaH // 53 // manikAnAM nagottuGga-vIcisaMcAramantharaiH / svedAmbutatirAme, mAGgeyaiH pavanomibhiH // 54 // haiynggiingomukhyai-aamiinnopaaynrsau| mumude medinIpAlaH, kAlaH pratyArthinAM pathi // 55 // rathA-zve-mAdibhiH sIma-sAmantAnabhyupasthitAn / sa pazyannandayAmAsa, prasAdasnigdhayA dazA // 56 / / manoharasara zaila-kelidurlalitA kramAt / kauravI dUramadhyAna-maticakrAma sA camUH // 57 / / kAmpIlyasyAtha sImAna-mAsasAda kurUddhahaH / pramodastu vivezAnta-rutphullajanasUcitaH // 58 | tamabhyagacchadutsa- | piN-clormitumulairdishH| drupadro badhirIkurvan , mRgAGgamiva nIradhiH // 59|| ambhodaravagambhIraH, prsprcmuucraiH| dUramAka 1 gaGgApArvatIbhyAm / 6 zivaH / 3 kuDala:-puSpakalikA / // 56 // manoharasasyA sImAna-mAsasAna, mRgAGgamiva / // 54 //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 rNayAmAhe, vAhinItumuladhvaniH // 60 / / turaGgamakhurakSuNNaH, kSoNireNuH parasparam / sasvaje praNayeneva, sainyayorubhayorapi // 61 // dvayorapi varUthinyo-dundubhidhvanibhistayoH / svaira digantavizrAntaH, pratizabdAyitaM mithaH // 62 // balauSaH pANDujanmA ca, draupadI ca patAkinI / ayudhyetAM tadA tAva-dAvyarthapizunAviva / / 63 // te vAhinyau tadA'nyonya-mekIbhAvamupAgate / cakAsAmAsaturgaGgA-pataGgatanaye ica // 64 // padAto dupade jAte, saMtyajya jayakuJjaram / ujjhAMcakAra karaTi-prakANDaM | pANDubhRpatiH // 65 // to vitatya bhajau prItyA. sambajAte yazasvinau / anyonyaM vikaTaM vakSo, mimAnAviva vakSasA // 66 // bAlavAyaja-nIlAzma-kuruvindakarambitam / viDojamA jiteneva, pratApairupadIkRtam // 67 / / rathaM pavanajaGghAlo-tAlakAmbo-IN javAjinam / upAninAya kAmpIlya-kAzyapInAthasArathiH // 68 // ( yugmam ) / / dattahastAvalambasta, svayaM kAmpIlyabhUbhujA / puraH preGgulpatAkAGka-mAruroha kurUdvahaH // 69 // krAntavizvasya tejobhi-russnnrshmerivaarunnH| cakAra kurunAthasya, sArathya pRthivIpatiH // 70 // priyAlApamivAnyonyaM, prItyA jhAteyajAtayA / kurvANe kiGkiNIkANai-stayozchatre virejatuH / / 71 / / dundubhidhvanibhistArai-vizyamubhayairabhUt / brahmANDamANDanimeMda-gakI paDheruhAsanaH // 72 / / IzAnabhUtra kAmpIlya-mAvAsairakhanIbhujAm / parItaM paritaH zrItyA, pANDaH zAkhApurairikha / / 73 / / taraGgAhastavinyasta-vikasvarasaroruhA / mudA'rdhamutkSipantIca, daraze tena jAhnavI // 74 // udAramaJjarIsAra-sahakArapriyaMkare / vikAsibakule phulla-mallikAmodamAlini / / 75 // kadamba 1 dupadanRpasaMbandhinI / 2 ' tadA'tIvabhAvya ' pratidvayaH / 3 pataGgatanayA-sUryaputrI-yamunA ityarthaH / 5 bAlabAyajaHbaharyamaNiH / / kuruvindaH-ratnavizeSaH / 6 jJAtitvena. jAtayA / 7 prmaa| pANDaH zAkhAkAnadanakI pAkiSkSiNIkANe-mAra karunAthasya, sAraNa
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIpANDava- paritram sargaH // pANDavakauravANI kAmpIlye nivaasH|| jambU-jambIra-nikurumbakaravite / vipAkapiGganAraGga-pizaGgitadigantare / / 76 / / asaGgabhRGgasaMgIta-mubhamaMbhAvukaDhume / ramA- lAkaravAcAla-kokilAlApazAlini // 77 / / drupadasya girA'gRhA-nivAsAn bhRmivAmakaH / vasanta ica kutrApi, svAsaricIrakAnane / / 78 // (kulakam ) ___ tasmin vilAsavApISu, svAyaM snAyamanekazaH / vininye sainikadara-mArgacakramaNaklamaH // 79 // hitvA hiraNyakoTIrAn, kuruvindAkurAGkitAn / cakruH sakiMzukaiH keci-campakairavataMsakAn // 80|| nityamekadhurINAni, pUrNendukarakandalaiH / kecinmR jAlanAlAni, muktAhArapade dadhuH / / 81 // navasastaramAstIrya, ki( ka )GkellidrumapallavaH / kepi kachAyAsu sAndrAmu, pathizrAntA vizazramuH / / 82 // pIyUparasagaNhapa-madabhopINi hapulaiH / nAlikerIphalAmbhAMsi, kaizcidApapire bhRzam / / 83 // mRmArikarajAkArAn, dhIkSya kisukaurakAn / vAraNendrAH praNazyantaH, kathaMcittatra dhAritAH // 84 // saikane kusumabhrazyatparAgaparipiJjare / vAhIkAn vellazaMcakra-krameNa turaGgiNaH / / 85|| bhArAvarohaNAyAnyaiH, kRtayannazatairapi / nAkSamyatIkSaka netuM, sAraNItRNalolupam / / 86 / / kSudretaraH parikSita, kadalIkelikAnanaiH / AdarzadarzitAnaGka-mRgAGgamaNikuTTime / / 87 / / sAraNIzIkarAsAra-laghusaMcAramArute / unmIlanmukulAmoda-madirAmoditAlini / / 88 / sAndrazItanaracchAye, bakulo/ruhastale / drupadAdezinastenuH, pANDavaM paTamaNDapam / / 8 / / (tribhirvizeSakam ) sthalebhyo'bhyadhikaM devA-sahajAstaraNA vyadhuH / | pramodamavarodhAnA-matimuktakamaNDapAH // 90 / / smerayanto'dhikaM darpa, zriyaH sAkSAdivartavaH / mahIrahaH zrayanti sma, sAmantAH 1 kandalaM-navAkaraH / 2 azvAna ( 'bAhIka' ityamarakoSe ) / 3 vRSayUtham / 4 dUrvA eva svAbhAvikam AstaraNaM yeSu te / Hel // 55 //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ kepi kAnapi / / 91 // vasmin yudhiSThirapraSTha-kumArakulakaitavAt / kAnane viharan reje-'nekamRtiriva smaraH // 92 // ____kAmpIlyanAthaH kalyANI-bhaktiH prItena pANDunA / anunnAto'tha sAnanda-mantanagaramAvizat // 93 // so'. prINayat tathA pANDo-rupacAraizvamUcarAn / nijasya na yathA kAma, smaranti sma purasya te // 94 // zilpibhiH kalayAmAsa, srvsvairvishvkrmnnH| sadharmANaM sudharmAyAH, sa svayaMvaramaNDapam // 95 // mahAnIlamayI tapa, bhAra talamedinI / praticchAyAcchalAdanta-dvitIyamiva maNDapam // 96 // nIlAzmakuTTime tasmin , zvetasopAnabhUmau / kAlindIzaGkayodvIci-rArohantIva jAhavI // 97 // stambhAH svarNamayAstasmi-nazmagarbhamayakSitau / vAtotthayamunApana-pAMsudaNDahimA 198 // rAzimAna paMpoka-kautukAkhidivAGganAH / pratistambhamupArUDhAH, zAlabhaJjInibhA vabhuH / / 99 // nIlavedIparikSiptA, kvacidindapalakSitiH / banIvalayitakSIra-nIradhizriyamaznute // 100 / / tasmin harinmaNistambhAH, padmarAgaprabhAzritAH / lInA(lA)nIlatviSaH kApi, tanvate pItavAsasaH // 101 / / kvacit kArtastrarastambhA-stasminnIlAzmakandaleH / meraM viDambayAmAsu-rjambRrAjivirAjitam // 1.2 // kacinIlamaNikSoNI-parito'kAzmavedikA / / dabhre'mbhodhitaTAliTa-niSTAmbhodavibhramam / / 1.3 // karketanA-mANikya-vaja-vaiDUryakAntibhiH / tasya cchannaH karAmarzAvAradezo'bhyagamyata // 104 / / nIlAzmadvArazAkhAMzu-zreNirutpalakomalA / tatra zAzcatikaM dadhe, kadalIstambhavibhramam // 105 // | saMbhyAmbhodasanAmIni, tatpradezeSvanekazaH / zilpinaH paJcarUpANi, vitAnAni vitenire / / 106 / / tasmin muktAvaleSu, sthAna 1 kAlindI-yamunA / 2 kRSNasya /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 199 // vizvakarmANapaNAmayaH // 108 // kurvataH naH // 107 tasmin bhAni zrIpANDava- sthAnAvalamviSu / peturmadhuvavanAtAH, puSpastavakazaGkinaH // 107 // nasmin bhAnti sma sNkraant-kaantpaalmbmauktikaaH| puppo. svayaMvaracaritram // | pahArahAriNyaH, sadaiva maNibhUmayaH // 108 // kurvataH marvataH svagi-vimAnazrI vimAnanAm / nRpastaM parito manA-nuccakainiramApayan / mnnddpsrgH4|| // 109 // vizvakarmA'pi nirmANa-naipuNyamavalokayan / manye tacchilpinAmaccha-dantevAsitvamAtmanaH // 11 // nAnAratramayaMracanA / teSA-mekaikamapi pazyataH drapade svargaluNTAka-vAsanA kasya nAmavat / / 111|| tAnAlokyAtmanaH sNp-llopaashngkaapishaackii| | bhUmau luThan rasatyuccai-radyApi dhruvamarNavaH / / 112 // sudustapatapaH kveza-prApta nUnamavekSya tAn / anindyata gatAnandaiH, suraiH svayaMsabaisam // 113 / / stambhamuttambhayAmAsa, haima madhyevayaMvaram / pazcAlabhUpatirjambU-dvIpAntarmeruvibhramam / / 114 // rejurdhamanti catvAri, vAmaM catvAri dakSiNam / ratnacakrANi nakSatra-cakrANIvAsya mUrdhani // 115 // bhAti sma ratnapAbAlI, mUbhi nepAmavAramukhI badramograjayAloka-kautukaneva nizcalA // 116 // adhaH stambhasya dambholi-saririva vinirmitam / rAjA'muzcan kramAyAta, devatA'dhiSThitaM dhanuH // 117 / / atha mauhatikAdiSTe, daSTe pUrNazubhagrahaH / uccasthecAsthite laye, prItinirmayamAnamaH ||118||pnycaalpRthiviipaalaa, sAyamarvAci bAsare / prAtarAhUtaye dUtAn , prAhiNota pratipArthivam / / 119 // (yugmam ) tadA raviralaMkartu-mitra drupadanandinIm / ratnasAramupAdAtu-mAzu ratnAkare'vizat // 120 // vayaM devIyovAstavyAH, svayaMvarakutUhalam / na drakSyAma itIrAzA-stama: 1 vaijhasaM-trinaH / 2 prathame / 3 dUranaranivAsinyaH /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 zyAmAsyatAM dadhuH // 121 // kalA kA'pyasti bhUpAnAM draupadIprAmikAraNam / iti jJAtumanA manye, kalAnAM nivirudyayau / / 122 / / pAJcAlI nayanaupamya - mahameva labhe param / ityavazyamidaM harSA - dunmimIla mahotpalam / / 123 / / pAJcAlIspRhayAtUnAM bhrUbhujAmatha manmathaH / mumoca mArgaNazreNi-mIyeyeva samaM hRdi // 124 // analpasaMkalpa-yUnusaMtApazAntaye / racayAMcakrire keci - jAhnavImasaroruhAm / / 125 / / draupadIvadanAmbhoja-pratispardhitathA sphuTam / abhUt keSAMcidAnanda- bhindurapyAspadaM rupAm / / 126 / / preGkholayaddhiratyuSNa- niHzvAsapavanormibhiH / zAtitaH zItimA kaicit kadalIdalamArutaiH / / 127 / / bhrAtarjAnIhi jAteyamasmadutsaGgasaGginI / suhRdaM kecidityUcuH kArmukAmyAsakarmaThAH // 128 // aGgArayati hAro'yaM, himAMzustapanIyati / tamastomIyati jyotsnA, svaguptIyati paGkajam / / 129 / / nADikA yAmakalpA'dya yAmo'bhUdyAminIsabhaH / yAminI varSadezyA ca dhikeyaM viparItatA // 130 // dvIpAntare'pi kasyAthit svayaMvaramahotsavam / ravirAlokayatyadya, nAbhyudeti kimanyathA 1 || 132 / / iti drupadakanyAGga - saMgamotsavamicchatAm / babhUva sarvabhUvAnAM, koTiyAmeva yAminI / / 132 // ( caturbhiH kalApakam / ) antarvicintya pANDustu, dordaNDAnAtmajanmanAm / apAstacintAsaMtApaH, sukhI suSvApa nirbharam // 133 // kuruvaMzAGkarANAM tadvilokya lalitaM vapuH / paNaM paJcAlabhUpAlaH svaM nininda muhurmuhuH // 134 // itthaM pRthvIbhujAM nAnA - vikalpAcAntacetasAm / kRcchralabdhAlpanidrANAM virarAma vibhAvarI || 135|| digudbhUtAruNodbhedA, babhAse zArtamanyavI ucchadbhiH / 3 nAzitaH dhvasta ityarthaH / 4 candraH / 5 svagumA latAvizeSaH sAmaNI ityarthaH / 1 saGkalpasUnuH - kAmaH / iti bhASAyAm / 6 aindrI - pUrvA
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ svyNvr| zrIpANDavasakhima sargaH // // 57 // 13 sakAzmIrAGganAgeva, patyau bhAsvatyupeSyati // 136 / / rAjA'smi nirvasuH pAta-lajidhye rAjamaNDale / ityAlocyeva pIpUSayunirdezAntaraM yayau / / 137 / muktAkaNabhramAduccaiH, pAJcAlIhArahetave / uccitAnIca kenApi, nakSatrANi kssnnaadyyuH|| 138 // kalaGkayapi mamoccheda-kArInduH kimu nirmala: kRSNAsvenduvidhAteti, bhiyera vibhide tmH|| 139 / / saMmukhaM sarvabhUpAlamanomirabhibhAvitaiH / raciH kareviyAkRSya, pUrvAdrimadhiropitaH // 140 ||raajnymukhraajiiv-sroraajiivkaanne / tulyamullAsayan bhAnu-nabhoGgaNamagAhata / / 141 // ___atha kAmyatamAkalpa-kalpanAlyetarazriyaH / macAnArodumautsukyA-dvAvanti sma dharAbhujaH / / 142 / / mnjulaimngglaatocai-iindikolaahlairpi| vihAya vikasaccakSuH, zanainiMdrA mukhAsikAm // 143 // vidhAya vidhivatsarva-prAtaHkRtyAni kRtyavit / pratipAlya milasainya-sAmantAmAtyamaNDalam / / 144 / / aucityaracitAkalpAn, kalpavRkSArAniva / kumArAna svAn puraskRtya, nityadordaNDamaNDanAn / / 145 // yayau svayaMvaraM pANDa-khaNDamahimodayaH / ramyaM ca maJcamArohana, kAmpIlyapatidarzitam // 146 // (caturbhiH kalApakam ) siMhAsane sa nIlAzma-mayukhaparivepiNi / svarakSArthamayaHzAla-zAlinIva nyavikSata // 147 / / baddhakAyAniva nyAyA-nunsAhAniya dehinaH / vapuSmantIva tejAMsi, mUrtAn kInicayAniva // 148 // kumArAn mArakSetrAMstAn , pazyatAM kAzyapIbhujAm / rAjye'pyabhavadAccheda-zaGkApakAvilaM manaH // 149 / / (yugmam ) sAkSAdiva dhanurveda, vIra rasamivAGginam / jyotirvivarnamuttIrNa-mAdipuMsa ibAvanau / / 150 // tepAmapi vizepeNa, vilokya kpiketnm| 1 iSTatamabhUSaNAnAM racanayA'nalpazobhAvantaH / 2 jyotiSAM samUhaH / 3 arjunam / W // 57 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 nAtmAnamapi ke nAma, vismaranti sma bhUbhujaH / / 151 // ( yugmam ) tanUruhaparIvAra-stasmin reje sa rAjake / pANDurvaddhaphalaH kalpa-zikharIvAvakaiziSu / / 152 / / ___atha svayaMvarAgAra-mAnetuM nityayauvanAm / sAdhu prasAda(gha)yAmAsuH, prItipravAH prsaadhikaaH||153|| alaktakarasastasyAH, pAdayonihito babhau / jitaiH pngkeruhai| zake, svakAntirUpadIkRtA // 154 // tasyAH svabhimatyaccha-candanacchuritaM vapuH / vibharti smAbhrakacchanna-pradIpakalikopamAm // 155 / / tasyA bimboSThayorvyakta-malaktakaramacchalAt / Adadhe rAgasarvasva-nidhAnaM kumumAyudhaH // 156 / / agalanIlabhravalli-pratibimbaviDambinI / babhau kapolayostasyAH, kastUrIpatraballarI // 157 // tasyAH zaGke dRzau puSpa-dhanvanaH kelidAdhike / lAvaNyajalajembAla-majalaM kaJjalaM punaH // 158 // tasyAH sma bhAsate bhAle, muMganAbhilalATikA / kRtAkrAntiritra kruddho, vidhubuddhyA vidhutudH|| 159 / dhammillo mallidAmAGka-stasyA mUrdhanyadhArayat / muktavairamithaHzliSTa-zazivarmAnuvibhramam // 16 // asau vizadakauzeya-saMvItavapurAbabhau / tapasyAsamaye gaGgA-vIcizlippaica pArvatI // 161 // tasyAzcakAse mANikya-kirITakiraNotkaraH / udeSyata ivAnaGga-taroraruNodayaH // 162 / / nirmala: saMpade sadyaH, zritAnAmiti nAnyathA / dviruktimIyatustasyAH, kuNDalaM tena gaNDayoH // 163 // kosamaNivyAjA-detya devaH svayaM smaraH / tasyAH kaTAkSavikSepa-nidenAkADayA sthitH|| 164||jgjigiissoH kAmasya, tasyA vakSaHsthalAzrame / tapasyato'kSamAleba, bhAti smaikAvalicchalAt / / 165 // parito ratnakeyUra-marIcipaTalacchalAt / / - - -
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ svayaMvara 115 bhIpADavA rAgo'ntarmAnasaM tasyAH, pravivikSurikSyata / / 166 / / lakSmyAdilalanAkIni-mAvatyeva vinirmite / karayoH karaNe muktAcaritram // maye tasyA virejatuH / / 167 // tasyAzrakAse japane, rsnaagunnnisvnH| tumulaH kAmamanyasya, nivAsAniva gRhataH // srgH4|| 168 / / sakAramukharau tasyAH, pAdayomaNinU purau / vibhrAjene ma sarvAGga-lakSmIvaitAlikAvidha // 169 // iti prasAdhitA - sA'bhU-datimAtramanoharA / kAma ramyA hi vAmantI, vasantazrIvataMmitA / / 170 // atha bandhupuraMdhrINA-mulUluvanivandhure / sphuratyambhodhigambhIre, vizvatastUyaniHsvane // 171 // unmIlatyabhito vaitAlikakolAhale muhuH / vetriyAM baddhatumule, mUrchanyussAraNAghanau // 172 // kiMkiNIkANanirvANa-puSpocalAlinikkaNam / tapanIyapatAkAnta-marchanmArtaNDadIdhiti // 173 // vimAnaranamAruhya, naravAhya nRpAnmajA / vyomAGkamindulekheva, svayaMvaramavAtarat // 174 // (caturbhiH kalApakam ) ____tAM bhavAnIbhramAtrai-rekahelAnipAtibhiH / bhUpAH maubhAgyabhAgyAya, bhejurindIcaraikhi // 175 // tammizilpAddhane / vizva-zilpinaH kanyakAmaye / (dau)tyAyera manaH sarve, prAhiNyannavanIbhujaH // 176 // tAM pazyanto'tinirvandhAna , marve'pyuvIbhujastadA / svanetrAyApi te'kupya-nimepamadhikurvate / / 177 // nAM dRzAmutsavajyotsnA-mevamevApi pazyane / IrSyAmAsurmuhuH prANa-priyAya suhRde'pi te // 178 // samastakaraNasnoma-staistadA nikhilerapi / vyApAra locanasyaiva, kalayanabhyalakSyata // 179 // tevAmanIvamANasya, mRgAkSI tAM shtkrtoH| nindAspadaM tadA netra-sahasratayamapyabhUna // 180 / / 1 'nikSaNaH' pratidvaya / 2 kitiNIzabdena zAntaH puSpamayadhvajapaTasthabhramarANAM zavdaH yasmin tan / 3 'rmUcrcha' pratidvayaH / // 58 //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ / pralobhanAya taJceto-mRgasya svairacAriNaH / romaharSamiSAdete, dadhurdAMDarotkarAn // 181 // jagannayanapIyUSa-navakAdambinI| mimAm / pazyantazcintayAmAsu-rantaH sarve'pi bhUbhujaH // 182 // bhuvanasya ya evAsya, nirmAtA'syAH sa eva na / tadIyazilyasImA hi, sthitA gaurI-ndirAdiSu // 183 / / yadvA tasyApi yaH kazci-dAcAryaH zilyakamaNi / trilokImaNDanaM nUnamiyaM tenaiva nirmame // 18 // purondU kamarayA, nityara. kAmayI mahIm / jaDaprakRtirevAya-mudganchanmRgalAJchanaH // 185 // cakSurnimaadetasthA, laavnnykssiirsaagre| urojntarIpamAsAdha, nirvRtiM labhate yadi / / 186 // ityAdIn koTizastakAstanvantaH smeritasmarAm / vilokayantaH pAzcAlI-maceSTanteti bhuubhRtH|| 187 // tasyAH kimiha vAstavyA, lakSmIramyeti tulyatAm / itIvAlokAMcakre, kazcillIlAsaroruham // 188 / / anyasya karamArUDhA-mapyAcchettumalatamAm / imAmahamitIvAMma, muhuH kazcidavaikSata // 189 // niSatanti mayi svaira, kuto'mI smaramArgaNAH? / itIva pArzvataH kazcit , pazyati sma muharmuH // 190 / / kazcidaikSiSTa kastUrI-tilakaM ralakaNe / bhAlAkSaralipIstasyA, lAbhAyeva nimAlayan // 191 // rAdhAvedhe tavaivAsmin , mukhamIkSAmahe vayam / itIca bhujamaspRthat , ko'pi keyUrakaisavAt // 192 // kazcit kupitapuSpeSu-bharapAtamayAdiva / prAvAsvAsasA cakre, sarvAGgamavaguNThanam // 193 // RzvinAgaravaNDAni, khaNDayan | dshnaaraiH| prakuSyattaH smarasyAne, kSipatIca mukhejuliiH||194|| bahirvibhAvyamAnA'pi, yoginIveyamIkSyate / kathamantaritIvAnyo, hadayaM muhuraivata / / 195 // paribhraSTamiva kApi, nijamAlokayanmanaH / lilekha kazcidAnamraH, pAdAkRSThena pIThikAm // 196 // 1 mukhendo pratidvaya / 2 ura eva dvIpama / 3. smArita' pratidvaya / 4 pRthvIm /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava caritram // draupdiisvyNvrH|| ham stambhasmasa I zoka samatAmubhAkarNi, sarve'pyA // 59 // __ityAvirbhUtabhAvepu, teSu sarveSu rAjasu / cikSepakSoNibhRtkanyA, svabhAvasaralAM dRzam ||197aapaannddoH putrAMstu pazcApi,vibhAvya madhurAkRtIn |dhRti vabandha tacakSuH, paNamudrIkSya cAvRtim // 198 // vimAnAdaya rammeva, devabhUmIbhRnastale / hemamUrtaradho raadhaastmbhsyeymvaatst||199|| tasminalamadhastiya-saMkrAntapratizatanA / pAJcAlI kAmamekApi, babhAra bahurUpatAm // 20 // Ukula gurja hoka-tuTala praviSiSya ca / dhRSTadyumnastato vAca-muvAca dupadAtmajaH // 201 // dordaNDacaNDimAkrAnta-jagato jgtiibhRtH| girametAmubhAkarNi, sarve'pyAkarNayantu me // 202 // sAkSIkRtya viyatyarka-siddha-gandharva-khecarAn / kSitau ca lalanA-bAla-gopAlapramukhaM janam / / 203 // idamasmatkulotaMsa, devatAzatasevitam / cApamAropya yaH ko'pi, rAdhAvedhaM vidhAsyati // 204 / / bhuvanAdbhutasaubhAgya-bhAginI bhaginI mama / zauNDIryavetanaM tasmai, kRSNeyaM kalpayiSyate // 205 // (tribhirvizeSakam ) athAmyuttiSThato bhUpAn , kArmukAropakarmaNi / pragalbhavAkpratIhArI, yAjJasenyai vyajijJapat // 206 // bhUpatirdamadanto. 'yaM, ripudantimadAntakRt / cApAropArthamuttasthau, devi ! tvAmabhilASukaH // 207 // thiyo vihitavizrAnte-ryasya dordaNDamaNDape / bhAti vaiDUryaparyaGka, iva jyAkiNapaddhatiH / / 208 / / saMmukhInakSutenAya-mAgacchan vinivaaritH| Asane punaraprAsa-tejohAnirUpAvizat // 209 // uttiSThatyeSa vAmAkSi:, dharo nAma dharAdhavaH / navAlavAla (lo) yatkIrti-dhIrudho mathurApurI // 21 // yacchuddhAnta1. meruparvatasya / pratiyAtanA-pratimA / 2 . vetane' iti vA pAThaH / 3 draupacai /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jig vadhUnetra - kajalairjalakeliSu | / hRtairiva babhUveyaM, kAlindI kAlimAspadam || 211 // yamunAyA ivAsatteH prakAmazyAmalatviSaH / tanvate tanvi ! yatrA-nandaM vRndAvanadrumAH // 212 // upatyakAvane yasya, krIDataH preyesIjuSaH / vilAsavezmatAM yAnti, govardhanagirerguhAH || 213 // kimeSa parpadaM rAjJA-mavajJAyopahAminIm / avatIryAthanau maJcaM punarapyadhirohati // 294 // virATAbhipatiH so'ya-mAsanAduzcalabhitra / lakSyate mRgazAvAkSi !, vIralakSmIsvayaMvaraH // 215 // kAGkSantI kIrtisaMharSot yAmArodumivoccakaiH / devi ! yasyAMsazailAgra - mathAntaM zrIrazizriyat // 216 // karasaMparkamAsAdya, yasya te dhanulatA / zarazreNI ca kIrtiM ca yugapadvairiduHsahAm // 217 // bhUmi bhUmi-nAgatya kiyatImapi / jAtastambha davAkasmA - tasthau citra ivArpitaH / / 218 / / asau vairimanaHzalyaM, zalyo nAma sumadhyame / / ujihIte jaganetrA - nandI nandipurezvaraH // 219 // Arohati parAM koTiM, guNazcApasya cAsya ca / parebhyaH zaraNAyAtA - narAtInapi rakSataH / / 220 / / yatkhatadaNDe niHzvAsa - pavanaM pIvaiyatyapi / sphuranti citra zatrUNAM bhAle varmodavindavaH // 221 || ulladaivata jyotiH parAhatavilocanaH / cApamapyetadabjAkSi 1, kSamate nAyamIkSitum / / / 222 // kumAraH sahadevo'yaM devi ! devasamAkRtiH / dUrAdupahamannenaM, jhagityAsanamatyaja // 223 // asti dorvikramAkrAnta-trikhaNDakSitimaNDalaH / jaitrakIrtirjarAsandho, rAjA rAjagRhezvaraH / / 224 // ADutIkRtya bhUdevo yacakrodapi dviSaH / 1 preyamIyuja: ' pratidvaya / 2 saMharSA pratidvayaH / 3 Sardhayati / 4 cakrAgnau /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDavaH caritram // sargaH // II // 5deg " || | pratApaM vardhayAmAsa, yazazrAgamayaddinam // 225 // namabhUSAlamAleSu, rAjeti lipimulcagAm / asUpayeva lumpanti, yasya pAdarajaHkaNAH // 226 // AsthAnImAsthite yasmi-nidezakAbhilASiNaH / azrAntameva niSThanni, devA apyaupaMjAnukAH // svayaMvarA // 227 // tasmAdasau mahAtejAH, pradIpa iva pAvakAt / ajAyata jagajetro, jayanta iva vAmavAt / / 228 // zuciryadvikramastAlu-bArINi ripuyoSitAm / bhAlavyomAkamAropya, vapatyazrukaNacchalAt // 229 / AtmanekadhugaNe'smin , nyastavizaMbharAmaraH / aparAM viSayagrAma-cintAM bitanute pitA // 220 / kodaNDamidamAdAya, kAntidAyAdacandrike! | punarvimuJcarapAnampa, so'yamapyullasatrapaH / / 231 / / zAki zizupAlo'yaM, cedInAmadhidaivatam / Andhavairuparuddho'pi, rAdhAvedhAya dhAvati // 232 / / khaDgenAmmubhUnA siktAH, pratApagrISmatApite / hRdaye nodaguH kasya, yasya vikraantiviirudhH|| 233 // zauNDIryAhaMkatI kAmaM, nirvAsya ciravAsinI (nI) tenire yena vAstavyA, vidviSAM hRdaye miyaH / / 234 / kSaNaM bANAvalIvapan , jihIrSoH kila rukmiNIm / cakre pazcakriNo'pyantaH, zaGkApakAkulaM manaH / / 235 / / arikIrtIH kSipastArAH, pollAsaM dizan yudhi / prAksandhyA karisindUre-pasya kAlaH karotyasiH / / 236 // kArmukaM namayan pAhu-sArasarvAbhimArataH / ayamapyavanIpAlaiH, sasmitairavalokyate // 237 / / ____ devi ! darpAdanusthAstu-rapi mitroparodhataH / nRpaH karNo'yamabhyarNa-mabhyeti dhanuSaH zanaiH // 238 // dhanurveda-17 1 jAnusamIpe sthAyinaH / 2 bhogasamUhacintAm / 3 kAntivibhAgamAhiNi ! candrikAvat AnandadAyini ! / 4 shishupaalsy| 5 'kRtI' pratitrayapAdo na samyag bhAti / 6 'vAsinI' praticatuSTayapATho na samyag bhAti /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtaM zAna-pazusvAgavasthitam / prayoge punaretastha, tato'pi purato'gamat // 239 // samare yena nirmApa, manDapaM kAhapaDimiH / pANI cake parAsnA, dviSAM zrIrapi rakSitA // 240 // mArgaNAH saMgare yasya, pazcAnmunanti kArmukam / dviSAM prANAstu tadbheda-miyeva purato yayuH // 241 / / saMyuge yasya pazyani-rivAsAmyAsalAghavam / svavIra H kRtakRtyeka, mamyate ninimeSatA / / 242 / / daro lakSyamasau prANA-napyasya riparvaH punaH / tatkai stuma itIvAvA-DmukhA yanmArgaNA raNe // 24 // bayAsyAmiti jalpAkyA-munmIletsvedamedurA / zyAmIbhavanmukhAmbhojA, pAJcAlIdamacintayat // 244 // sUrtasUtiriti khyAto, jagatyekadhanurdharaH / asmizca ramate inta, mano me na manAgapi // 245 // rati tveteGgajanmAnaH, pANDostAmahavayanti me / viDambayitumArandhA, tatkiM nAmAsmi veghasA ? // 246 // mayA baddhoJjali Dha-mayaM vaH kuladevatAH! / rakSaNIyaH patiH pANDo-rAtmajemyo mamAparaH / / 247 / / iti pRthvIpateH putrI-mantacintAM vitanvatIm / vyAjahAra pratIhArI, punaHotrAmRtaM vacaH / / 248 // helayA pApamAropya, htthaahtuuhlii| rAdhAvedhIna rAdheyo, jananyA nAmasAmpataH // 249 // paraM tvatkRladevInAM, pramAvahataujasaH / na hi svayaMvaradhome, kasyApi prabhaviSNutA / / 250 ||bl-prdyumn-saampaayaiH, pravIraiH privaaritH| acApyAsIna evAste, kRSNaH kenApi hetunA / / 251 // bandhasAsarUpeNa, kInAthaM bhojayiSyatA | cANUrAdyAH kutA 1. zrIraparikSatA' pratitracapAThaH / vatra + parikSatA naSTA'khaNDiteti yAvat / 2 devaiH / 3 ' lakSa ' pratitrayapAThaH / 1. 'ripavastu naH' prativaya - ripavastu na ' ityekA praptiH / 5 'lakheda ' pratitrayaH / 6 sUtaputra:-karNaH / 7 khodanena /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ pANDava-17 yena, tephalAH phailikApade / / 252 / / kaMsaMkSetreSu bhAvAn yat , pratApaH ptrvllriiH| azopayattathA bhUpaH, prarohanti sma no| draupadImAvimA yathA / / 253 / / dvairAjyasya dviSan kaMcit , svadAyAdamavekSitum / viveza hRdi no kasya, yadrajastambhavikramaH? || 254 // IYsvayaMvarA bairinArIyo yasya, dadatIvAzrukaitavAt / priyasyAstamupetasya, vilAsasya jalAJjalim // 255 // vakSo'ktiM dvipadanti-dantA pAtakiArbudaiH / yasya zrIrAzrayadurga-mivAneko'dridurgraham // 256 / / asau loledhaNe ! sarva-karmINabhujavaibhavAn / karmaNIha // 6 // | hatotsAhAn , mutAnapi niSedhati // 257 // dhRtarASTrAGgabhUryodha-lakSayodhI suyodhanaH / sa epa mAtugAndhAryA, romAJcana sahotthitaH / / 258 // yasyAMsaprailamAlambya, ghanapallavitazriyam / kuruvaMzaH parAM kAMci-dusayati saMpadam // 259 // AkRSya prItiluNTAkI, suhavetoniketanAt / yo'sUtrayadbhiyaH zatru-manaHkArAkuTumbinIH // 260 // kecittatkAlamAnamrAH, kSaNAt ke'pi palAyitAH / nAsyaM yasyA- | bhyamitrasyA-pyapazyan vairiyo rayo / / 261 // trANAya zatrubhiryasya, bRhatkaTakazAlinaH / ubhaye'pi niSevyante, mahIyAMso mahIbhujaH / / 262 // darpAdivAsamAdAtuM, namrIbhUto'pi bhAmini ! hetoH kuto'pyasau kAma, namasyati mahAbhujaH / / 263 // anye'pi dhRtarASTrasya, sutA duHzAsanAdayaH / dorvebhavAvadhi vIkSya, niSIdanti vipAdinaH // 264 // ete tu bhagadattAzva-sthAma-bhUribhravaH-zalAH / jayadratha-mahAsena-cArudeSNAdayo'pi ca / / 265 / / tathaiva tasthurdoHsthAma, nijamAlocya jhAkasthAne / 2 kasabhAryAsu / pakSe sugamArthaH 1 3 candanAdilepAn / 4 arbudaH-parvatavizeSaH / ambudaiH ''AyudhaiH' iti pratipATho na abhyam bhAti / 5 'nekAri0' iti pr0|6 parvatAH rAjAnazca / // 61 //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 cetasi / satAmAtmajJatA nAma, maharddhimahimAspadam || 266 || ( yugmam ) devi ! saMjJayA hareH / vismayasmerarAjanya-netranIrAjitAnanAH || 267 // kaTAkoTibhiH pratyudhAtAH kasyAzcidAdarAt / smarepava ivocaNDAH pANDoH pazcApi sUnavaH || 268 || ( yugmam ) devi / paJcabhirapyetaiH kulaM kurunarezituH / pANDavairmahayAM cakre, zarIraM karaNairiva / / 269 / / rasau vIraca zAntazca vyomnItrArkanizAkarau / tito yatra kiM nAma, tasyAjAtaripoH stuve ? // 270 // bhujairyuddheSvaristoma-yamayoryameyorapi / straH kuraGgadazAM marda - subhikSaM nirmame - tamAm || 271 / / ripumaM yudhi nAmApi bhIma-phAlgunayoH punaH / herevitrAsayatyeva, pratizabdo'pi dantinaH // 272 // vyomni trastasurakhaiNe, prahitaiH kalitaiH punaH / yudhi krIDati bhImo'yaM, kuJjaraiH kandukairiva // 273 // arjunasya punarvANAH, zatruprANApahAriNaH / amuktA api cApena, vivizuH kasya no hRdi ? // 274 // zarairyasyArinArINAM lUnAH patralatAstathA / yathA saha vyalIyanta kaTAkSasumanolihaH || 275 // idamasthAsnu kalpAnta sthAyinyeSAM tu bhUriti / manye yanmArgaNA lakSyamAdAyANi zrayanti tAm || 276 // yasya bANA raNe vakSo, maznanti pratipanthinAm / tacchuddhAntavadhUnAM tu saMsante hAravallayaH // 277 // keyamAttavimuktInA mapi naH karmanibhatA ? / ityAdityamitra praSTuM dyAM yayuryaccharA raNe // 278 // dhanurvedopanipadaM, pazyan yatrAtmano'dhikAm / gurudaNo'pi niyataM yaM guruM kartumicchati // 279 // ityasyAM vetradhAriNyAM, dhAtrIzaduddituH puraH / nigadantyAM qhudA prApa, cAmasAmIpyamarjunaH / / 280 // 1 indriyaiH / 2 yugalayoH sahadevanakulayoH / 2 devInAm / 4 siMhasya / 5 haste gRhItaiH | 6 labhyam /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrISANDava caritram / / sarcaH 4 // // 62 // 123 kasyApi vismayasmerAH kasyApyutprAMsapAMzurAH / krodhatAmrAtha kasyApi dRzaH petuH kirITini // 281 // kSaNAt pradakSiNIkRtya, praNipatya ca kArmuka jyeSThabandhosyAdezA-ducikSepa kapidhvajaH / / 282 / / sAiMkArastatastAra- bujagAra kovaraH / etadatyadbhutaM karma kurvANe kapiketane // 283 // dormRto yasya kasyApi ziraHzUlamudeSyati / gadeyamagadaMkAraH, tasya jAgarti mAmakI || 284 // ( yugmam ) pArtho'pyanamayacApaM, samaM mAnairmahIbhRtAm / ninAya ziJjinIkoTimAtmanA saha dhanviSu // 285 // tadAnImAsadan kAnti, suhRdAM vadanendavaH // tatpraNunna iva dhvAnto, mukhamAzizriyadvipAm // 286 // amuJcadaGkarAn kuntI, manasyAnandakandelAn / gAndhArI hRdi tu svaira-maprItiviSavallerIm // 287 // Asan yudhiSThirAdInAM pramodavizadA dRzaH / tadA duryodhanAdInAM punardoSakapAyitAH || 288 || abhUt karmedametAvat, puro bhavatu devatA / ityAzaMsArasAje, draupadI vivaMzAM dazAm || 289 // pANDuM ca dhRtarASTraM ca bhISmaM ca gururamavIt / arjunasya jorjitya - mitaH pazyata pazyata // 290 // zanakairAkRServatsa !, cApametazciraMtanam / sahiSyate na te sAra -miti mAsati || 291 // AsanAibhasocAla - vAcAlavadanodare / pazyati drutamutthAya, pRthivIpAlamaNDale // 292 // kutUhalAnmilantInAM, siddhagandharvayoSitAm / vyogni vaktrairvimAnAnta-lakSitaiH zatandrite || 293 / / supuSi romAJcaH, prasvedo dveSivarSmaNi / kANDaH kodaNDadaNDe ca, saMdadhe savyasAcinA / / 294 // ( caturbhiH kalApakam ) athAntastaila 1 upahAsena pApiSThAH / 2. pratyavAyam / 3 ' dala: ' pratitrayapAThaH / 4 'ballarI ' pratitrayapAThaH / 5 vizadAM zaM 'divazAM zAm ' pra0 / 6 zatacandravati kRte sati / 7 zaraH / draupadIsvayaMvara meM | // 62 //
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuNDasya, prtivimbvtaamdhH| javena bhrAmyatAM teSA, cakrakANAmarAntare / / 295 // lakSyIkurvan namadvaktro, rAdhAyA vAmamIkSaNam / UrvIkRtya dRzaM pUrvA, vakSo'ntamaparAM nayan // 296 // kaTAkSaiH saha kRSNAyAH, kuntyAH prasravanijharaiH / | piturAnandavAppaizca, cakarSa dhanurarjunaH / / 297 / / (tribhirvizeSakam ) tathAbhRtaH sa bhAti mma, hantuM devAnivodyataH / dInaM bIca tanmukhAmbhoja-manIkSitumanA iva // 298 // adabhrasaMbhramaiH kaizci-dAsanAt patayAlubhiH / sthagayaddhiH zrutI pANi-pallavAyAM |ca kaizcana / / 299 / / udbuddhasAdhvasaiH kaizcit , paribhraSTottarIyakaiH / atibhUribhayoddhAnta-pamAnazca kaizcana // 300 // bhindAnodritaTIstanvana , zabdADhetamayaM jagata / phAlgunAkRSTakodaNDa-lekAraH ayate sma saH // 301 // (trimirvizeSakam ) manye tasmAddhanurvAnAt , trastairazvairvivasvataH / ekacano sthazcakre, merorAsphAlya sAnuSu / / 302 // bhujaiH saha mahIzAnA, mArgaNo guNamatyajat / vibheda mahakSu lakSyaM ca, tadIyahRdayaiH samam / / 303 // kSaNArdhva zaraH prApa, zaravyaM savyasAcinaH / | lokAgraM punarAsedu-muMjavisphatikIrtayaH / / 304 || puSpavarSa marutparSa-dupariSTAta kirITinaH / divo'kAdamucat prApta mAnandamiva murtatAm / / 305 / / vilesurdini gIrvANa-dundubhiccanayodhikama | dhanaMjayadhanurvAna-pratidhvAnamanAbhayaH // 306 // mudA lokasya sarvasyA-pyullalAsa jayadhvaniH / mUtrayanmAtRkAM devIM, varNadvayamayImiva / / 307 / / AnandaikamayaM saMpa-nmaya sphItayazomayam / tadA kunnyAzca pANDozca, babhUva nikhilaM jagat / / 308 // sAkAlamatha pazyantI, dRzaH koNena koTizaH / sutAn pazcApi pAJcAlI, pANDorudaNDavikramAn // 309 // romaharSamiSA1'raI 'prtitryH| bANaH / 3 lakSyam /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ svyNvraa|| bhavya-smarAharakarambitam / vapurlIlAvanaM bhUnA, sizcantI svedvaaribhiH||310 / / svairamujjRmbhitastammA, pRthuprthitvepthuH| caritram // madau-sukya-trapA-harSa-sAdhvasasphAracArimA // 391 / / varItukAmA pazcApi, lokanirvAdazaGkitA / dauvArikIkarAbjAmyA, sargaH kaNThapIThe kirITinaH / / 312 // varamAlA nicikSepa, sA tu divyAnubhAvataH / lokaiH pratyekamekA'pi, teSAM kaNThevarazyata N // 313 // ( paJcabhiH kulakam ) uccacAra tatastArA, vyomni vAgazarIriNI / sAdhu sAdhu vRtaM rAja-kanyayA mA sma shngkc||63|| tAm // 314 // cintA caturNAmanyeSA-manurUpA snuSA'stu me| idAnImapayAteya-miti kuntI mudaM dadhau // 315 // kimeSAmapi bhAgyena, dattabhUyiSThasauSThavaH / karmedamAdadhe jiSNu-riti pANDurvisidhmiye // 316 // parivettA bhaviSyAmi, nAhamuddAhazAlini / tapaHsute ca bhIme ce-tyaprIyata kapidhvajaH // 317 // paJcabhyastanayAmekAM, nAmImyo dAtumutsahe / dadAno hi gamiSyAmi, sAdhUnAmupahAsyatAm // 318|| varamAlA ca paJcAnA-mapi kaNTe luloTha / sA divyavAda keyamuttasthau ?, tat kiM nAma bhaviSyati ? // 319 // iti cintAturo yAva-dabhUdrupadabhUpatiH / cAraNazramaNaH kazci-cAvadAgAdivo'dhvanA // 32 // (tribhirvizeSakam ) dizaH kAzcanakAntAmi-dihAnaM dehkaantibhiH| paramajyotiSaH prAsa, vivartamiva mUrtatAm / / 321 // tamamyudasthuH pAJcAlavizvaksenAdayo nRpAH / sphuradambhoruhArAma-parvamAnamivAlinaH / / 322 // (yugmam ) tamAsayitvA sarve'pi, ratna 1 karamvitaM-sahitam / 2 praaptstbdhtaa| 3 cArimA sundrtaa| 4 mahatI / 5 " parivettA'nujo'nuDhe, jyeSTe dAraparimahAt" ityamaraH / 6 limpantam / 7 pavamAnaH-vAyuH / // 63 //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMhAsane munim / dhAtrIlaThitamUrdhAnaH, padaH pRthivIkSataH // 323 // ____ athAvasaramAsAdya, dezanAnte munIzvaram / kiM dhavAH paJca pAnAlyA, ityapRcchajanArdanaH / / 324 // so'bravIdetayA pUrva-janmopAttanidAnayA / vRtAH paJca dhavAstaddhoH / , kRtaM mImAMsayA'nayA // 325 // purA hi puri campAyAM, bhUmidevAkhayo'bhavan / somadeva-somabhUti-somadattAH mahodarAH / / 326 / / teSAmAsan kramAttisraH, premajanmabhuvaH priyaaH| nAgazrIratha bhUtazrI-yakSazrIzceti naamtH|| 327 // mithaH snigdhatayA teSA-miyabhAsIyavasthitiH / yan paryAyeNa bhokavyaM, sarvairekasya vezmani // 328 / / atha kramAt sabhAyAte, bhuktivaarkvaasre| nAgazrIrAzritAneka-rasA rasavatIM vyadhAt // 329 // kaTutumbIphalaM tasyA-manekadravyasaMskRtam / apAkSIdiyamajJAsIt , pAkAnte ca kathaMcana / / 330 // nAnAvastubhyayodbhUtaM, kAryaNyena na sA'tyajat / kebalaM kacidekAnte, nidhAya tadadhAsyat // 331 / / tadanyairvividhairbhojyaiH, svAdubhiH pati-devarAn / bhojayAmAsa sA prItA, kSaNAt ne'pi vahiryayuH // 332 / / tadA subhUbhibhAgAkhye, purodyAne mhaamnaaH| dharmaghoSAbhiSaH mUrinivAn samavAsarat / / 333 !! tasya dharmamaciH ziSyo, mAsakSapaNapAraNe / kirAtyA iva kalpadru-haM nAgadhiyo yayau // 334 // vRthA mA bhRdidaM tAca-dbhavedeSo'pi topitaH / ityAlocya tayA tasmai, tattumbIvyaJjanaM dadaM / / 335 : apUrvamiti saMcintya, tadhAnugrahecchayA / asau vasatimAgatya, gurUNAM tadadarzayat // 336 // te'pi tadndhamAghAya, vAtsalyAdidamuciraM / yadIdaM mokSyase vatsa :, sadyo mRtyumavApsyasi // 337 // vizuddha sthaNDile mAkSu, tat pariSThApaya kacit / ityAdezAdguroH 1 . sarveSAmeva pezmani ' itvekapratipAThaH / vyayotakA0' pratitrayapAThaH / 3 prahaH-AmahaH /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDavacaritram // sargaH 4 // // 64 // sospi, jagAma nagarAdahiH // 338 // bindau nipatite tasya kathaMcit tatra pAtrataH / saktAH sa muniradrAkSI - triyamANAH piSIlikAH || 339 || dRSyoM va baddhasaMvego, bindurapyasya yadyasau / prANinAmiyatAM hantA, tatsarva kiM kariSyati 1 // 340 // varamekasya me mRtyuH koTizo na tu dehinAm / ityAlocya saromAzca-stadasau bubhuje svayam || 341 // siddhapratyakSamAlocya, samAdhinaH / sarvArthamA nyuktiH sAn vihAya saH || 342|| bahirdharmaruceH kasmA-dvilamva ? iti veditum / guruH zrIdharmaghoSo'tha, nidideza parAn munIn || 343 // taM parAsuM bahirvIkSya, tadrajoharaNAdikam / AdAya gurupAdAnAM, te'pi sarvaM nyavedayan // 344 || vijJAyAtIndriyajJAnopayogena yathAsthitam / savaM munInAM nAgazrI-vRttAntaM te'pyacIkathan || 345 || jJAtvA kathaMcillokAnAM vAkparamparayA janAH / somadevAdiviprANAM, tasyA dutheSTitaM jaguH || 346 // kAmamAkruzya viprAste, tAM gRhAnniravAsayan / lokadhikriyamANA ca sA'pi babhrAma sarvataH // 347 // kAsa-zvAsa-jvaro tkampakuSTAdyaiH krAntavigrahA | rogaiH poDazabhirleme, sAcaiva narakavyathAm // 348 // kSutpipAsArditA loke - rnindyamAnA pade pade / duHkhaM bhramantI sA mRtvA, paSThaM narakamAsadat // 349 // tasmAdutpadya mIneSu saptamaM narakaM yayau / punarmInatvamAsAdya tasmi neva jagAma sA || 350 // dvidvirevaM siSeye'sau narakAn sakalAnapi / pRthvIkAyAdiSUtpede, tadudvRttA ca bhUrizaH / / 351 / / campAyAmatha sA karma - lAghavAt sukumArikA / sutA sAgaradattasya subhadrAkukSibhUrabhUt || 352 // jinadattAtmajastatra, bhadrAjaJcAsti sAgaraH / vezmasthAM tatpitA'nyedyu- dadarza sukumArikAm // 353 // tanayasya madIyasya, yogveyamiti cintayan / saha bandhubhirabhyetya pitaraM tAmayAcata / / 354 // so'pyUce'tipriyA me'sau na bhavAmyanayA cinA / mamAstu gRhajA draupadIpUrvabhavaH // // 64 //
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtA, sAgarastat tavAtmajaH // 355 || sutamAlocayAmIti, jinadatto'gamad gRham / sAgarasya tadAkhyaca, maunamAlambya sa sthitaH || 356 / / aniSiddhaM anumata-miti nyAyena tatpitA / mene sAgaradattAya, gRhajAmAtara sutam // 357 // AzvaryakRttayorjatre, pANigrahamahotsavaH / naktaM zizriyatustau ca palyaGkaM vAsavezmani // 358 // pUrvakarmavazAttasyAH, sparzamaGgArasodaram | AsAdya sAgarastasthau kSaNaM tatra kathaMcana / / 359|| tasyAM sukhaprasutAyAM sa praNazya gRhaM yayau / nidrAtyaye'rudat kAnta - mapazyantI ca sA bhRzam || 360|| adhAdiSTA tayordanta-zaucahetoH subhadrayA / prAtarekSiSTa tAM ceTI, rudantIM ballabhojjhitAm || 361 / / sA gatvA''khyat subhadrAyai, sA'pi svapreyase kSaNAt / pitureSo'pi jAmAtu-rupAlambhaM dadau svayam // 362 // so'pyAha tanayaM vatsa !, na yuktaM vidadhe tvayA / gacchAdhunA'pi tat tatra, mA'nyathA madvacaH kRthAH // 363|| sAgaro'pyacivAnayA~, varaM jhampAM tanomyaham / na punastAta ! gantAsmi vezma tasyAH kadAcana / / 364 // idaM sAgaradatto'pi, tatkuSyAntarito'zRNot / jagAda ca gRhaM gatvA, nirAzaH sukumArikAm || 365 / / kathaMcit sarvathA vatse !, viraktaH sAgarastvayi / tanmA vidyasva ko'pyanyaH, patistava vidhAsyate // 366 // kaupInAmbaramAtraika-karparaM makSikAvRtam / bhikSukaM kaMcidadrAkSIt sa gavAkSasthito'nyadA || 367 || AhUya tena so'mbhomiH snapayitvA sugandhibhiH / vilipya candanairdivyavAsAMsi paridhApya ca || 368 || Ube tubhyaM mayA dattA, putrIrya sukumArikA / madIyAM vilasan lakSmI, sukhamAssva sahAnayA / / 369 / / (yugmam ) ityuktaH so'vizadvAsa- vezma sArka tathA nizi / mene ca tadvapuHzleSa-magniploSamivAtmanaH // 370 // 5 abhidAhama /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 zrIpANDavaparitram / vaH / draupdiipuurvmvH|| - sahasotthAya vepaM sva-mAdAya sa palAyitaH / tathaiva rUdatI nAM gha, vilokya janako'bravIt // 371 ||so'yN prAkarmaNAM vatse, vipAko'nyanna kAraNam / tadAtra dardatI dAna, zAntAtmA mama vezmani // 372 / / tathaiva kurvatI tasthau, mA ghamaikaparAyaNA / prApustadgahamanyeyuH, sAnyo gopAlikA iti // 37 // zudvairazanapAnAdyaiH, sA masyA pratilAmya ca / sanmukhAddharmamAkI, virakA vratamAhIt / / 374 // tapo'ya kurvatI nityaM, turya-paSThA-TamAdikam / AryikAbhiH sahatAbhi-vihAramakarodiyam // 375 // AryAstAH sA kadA'pyane, tanomyAnApanAmaham / subhRmibhAgodyAnasthA, dattadRSTivivasvati // 376 // sA pratyabhidhe tAbhi-riti ha smAgamoktayaH / AtApanA na sAdhvInA, kalpate vasaterahiH // 377 // anAkarNya ca tadvAcaM, vane tasminnupetya sA | yAvadArabhate kSipta-cakSurAnApanAM rakhI / / 378 // tAvadunsaGgamekasya, zrayantImaparasya tu / ajhe nyastADminyena, badhyamAnAvataMsakAm // 379 / / pareNa vikRtacchavAM, vIjitAmitareNa ca / gaNikAmAgatAM tatra, devadattAM dadarza sA // 38 // (tribhirvizeSakara) tAM vIkSyApUrNabhogecchA, nidAnamiti mA'karot / bhaveyaM tapasA'nena, paJcapreyasyasAviva / / 381 // tanvatI dehazaucAdya-mabhyukSantI kSaNe kSaNe / vAryamANeyamArgabhi-manasIdamadhArayan // 382 // purA bahumatA'bhUva-mAryikANAmagAriNI / timakurvanti mAmeThA, bhikSukImadhunA punaH // 383 / / ityAlocya vinirgatya, vibhinnavasatisthitA / vrataM sA pAlayAmAsa, ciraM svacchandavartinI // 384 // mAsAn saMlekhanAmaSTI, kRtvA'nAlocya saMsthitA / navapalyopamAyuSkA, saudharme devyabhRdiyam // 385 // cyutA'bhavacca kRSNeyaM, prAcInAca nidAnataH / bhartAro jajJire'muSyAH, 1 mRtaa| // 65 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 paDhate koca vismayaH // 386 // ityetAM giramudgIrya, jamAma namasA muniH| kurvate ciramekatrA-pasthiti na hi tAdRzAH // 387 / / pANDavAnAM vadhUlAme, dadhuH svajanabhUbhRtaH / vikAsamudaye bhAno-raravindAkarA iva / / 388 // atha vaivAhikaM karma, prArabhete sma tatkSaNAt / pANDaH pAcAlabhUpazca, lakSmIsaMbhArabhAsuram / / 389 // pramodotphullanetrAbhiH, saudhamAnIya mAdaram / pAJcAlI kulazraddhAbhiH, snAnapITe nyadezyata // 39 // uhirantI bahiH sneha, pANDuputravivA''ntaram / kRSNA sugandhibhistailaiH, kRtAmyaGgA sma bhAmate / / 391 // tasyAH piSTAtakakSoda-kSaradvartanImipAt / vikSiA yauvanenAGgAta, khaNDayitvetra zaizavam // 392 // rateriva nidhAnAni, zrIkhaNDatilakAnava / tasyAH sahapamahaMSu, cakrire kulayopitaH // 393 // navInayA~banAvAsa-hetoriva tadaGgAke / tarkusUtramiSAda sUtra, svagotrAvidhavA ddhuH|| 394 / / jRmbhane mma bhRzaM vizva-zrotrapIyaparpiNaH / kulalIlAvatIvarga-mAladhvanayastadA // 395 // cikSipuH kulavAmAkSyo. draupadImiti varNake / tathaiva tasyAH sAnanda-mudvarNakamapi vyadhuH // 396 // athAntaHkSiptakapUra-kastUrI-kuGamairimAH / vAgibhaH snapayAMca:, katroSNaniMtyayauvanAm / / 397 // mArjitaM gandhakASAyyA, pAvAlyAH zuzubhe vapuH / navamANikyapAzcAlyA, iba tankAlasaMskRtam / / 398 // AcAra iti tAstaistai-bhUSaNaistAmabhUSayan / na hi prakRtiramyANA-mAhAyaiH kA'pyalaMkRtiH / / 390 lAvaNyavAridhAgabhi-varSantIva dazAmiSAt / pAriNetradulAni, sA tadA paryadhApyata / / 4.0 // utpATya yopito harSA-dimA mAnugRha'nayan / AmayaMzca smarasmera-locanA kAzcanAsane // 401 // pANDavA api nivRt-vrnnko-duurnnkkriyaaH| nirmAya maGgalamnAna-mAmuktocitabhUSaNAH 1 kmlaakraaH| 2 kRtrimaiH /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ draupadI vivAha // 402 // aupavAsAnathAruhA, vAraNendrAna pRthak pRthvacha / samaM pazcApi pAvAlI, pariNetuM pratasthire // 403 / / (yugmam ) caritram // N maulinIlamaNijyoti-bhAnujyotiHparAhatam / mUIna piNDitaM teSAM, mAvaracchatramAvabhau // 404 // reNurmaGgalatUryANi, purstesrgH4|| pAmanekazaH / tArairAkArayantIva, dizAmIzAna pratisvanaiH // 405 / / pazcAducerudrIndra-kandarAdAraNolyaNAH / zAtravAvasthiti krodhA-diva nisvAnanisvanAH / / 406 // sarvakaSeSu tejasvi-tejasA pANDasUnuSu / patanti nityametasya, jagatyAM kimamI karAH // 407 // milatsvajanabhUpAla-turaGgamasurotaH / itIva sthagayAmAsa, pAMzurathumato vapuH // 408 // ( yugmam ) adhyAsituM madazroto, bhUSAkusumadAma ca / sAmantasAmajendrANAM, dvirephAH samazerata / / 409 / svajanorvIpatizveta-chatraizchanaM namo babhau / vivAhamIkSituM sarva-rAkendubhirivAgataiH // 410 // dhvajaivireje vellaGgi-ranukalena vAyunA / draupadIkautukAgAravartanIdezakairiva / / 411 / nArImaGgalasaMgIta-zravaNapravaNAzviram / sAdinaM khedayAmAsu-ste ptnggturnggmaaH|| 412 / / tadA kuntI ca mAdrI ca, gAndhArIpramukhA api / zRGgAreradbhutaiH prApu-devAnAmapyavekSyatAm // 413 // zrutImatsariNAM tUryaH, sphoTayadbhiH sphuTAravaiH / AlokanAya lokaM ca, vikarSadbhiritastataH // 414 // sarvataH stUyamAne ca, bandibhirbhujavaibhave / atha kramAt samAjagmu-maNDaSadvAri pANDavAH // 415 / / ( yugmam ) kRtaM pratIkSya zvazrubhi-vatAraNamaGgalam / mAtgehamupAjagmuste'tha tigmAMzutejasaH / / 416 // pAzcAsyA dakSiNaH pANi-stadIyaidakSiNeH karaiH / tatra saMgamayAMnake, vedhaseva purodhasA / / 417 // vRddhAvacobhiH pAJcAlI, trapAtaralitAM dRzam / kathaMcinmizrayAmAsa, dRzA pANDutanUruhAm // 418 // tato dadhanti 1 dadhvanuH / 2 vAjibaJcanayaH / 3 sUryasya / 5 sUryasya / pAJcAlyA dAsa yugmam ) kRtaM pratIkSya // sarvataH styamAne ca. // 66 //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 vadyA jAtavedasam , vikIpaJcamanihadi-ka rathamArA kAtmajanmabhiH / anuhRtaH pranuparam // 425 // mAnatatvamAnakam / kA paJcAGga-matrAGgANIva mRrvatAm / sAdhAlakSmyeva kaampiily-naathnndnyaanvitaaH||419|| vaivAhikIrkaco'vItya, hutaM havyaidvijanmanA | dakSAH pradakSiNIcakra-ste vedyAM jAtavedasam // 420 // (yugmam ) drupado'pyupadIcakre, pANimocanaparvaNi / pANDavAnAM vinA dArAn, gRhasarvasvamAtmanaH // 421 // pikIpaJcamanirhAda-kalamaGgalagItayaH / dundubhidhvanibhistArairAhUtapurayoSitaH / / 422 // rAjalakSmImivAdhyakSA-mAdA druSavAtmanAm / pAyA rathamAraya, nijAvAsamupAgaman | // 423 // (yugmam ) kRSNAdimirnuparAsaiH, sadAraiH svaatmjnmmiH| anudutaH pratasthe'tha, pANDurnijapuraM prati / / 424 // anugacchantamA| krampa, kiyatImapi medinIm / balAbhivartayAmAsa, pANDu padabhUpatim // 425 // atha pratyAlayonmIla-nIlavandanamAlikam / sarvarAjapathotthita-patAkApItapuSkaram / / 426 / / sthAnasthAnollasanmaJca-vimAnitavimAnakam / kakupkukSibharikSumya-bAdakampitamAnakam / / 427 // prekssaakautuuhlaaht-naariinynpngkimiH| navendIvarakedAra-karambitamivAbhitaH / / 428 / / anuyAtaH sahAyAta-svajanorvIzamaNDalaiH / vaiH sadAraiH kumAraizca, pANDaH svapuramAvizat // 429 / / (caturbhiH kalApakam ) vihAya kRSNaM satkRtya, hAstikA-dhIya-kAbanaiH / visasarja svadezebhyaH, sarva rAjA'tha rAjakam // 430 // lIlArzaloccayodhAna-kelivApISu paannddvaaH| dinAnyatIyuH krIDantaH, samaM kRSNena yAmavat // 431 // athAlocyAyati snehAda , kRSNaH zumaphalodayAm / samAhUpa rahaH kiMci-yAvadvadati pANDavAn / / 432 // tAvanyonA mahApuJja-dhautAdikumakAlimA / 1 puSkaram-AkAzam / rahaH kiMci-yA krIDantaH, samaM kRSNena yAmata rAjA'tha rAjakam // 430 // lAlakalApakam ) 12
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpAnhavI Ayayau netrapIyUSa-nIrado nArado muniH // 433 // prItAntaHkaraNaH kAma-mabhyutthAnAsanAdibhiH / pANDavebhyo'nuniSTa pANDavAnA caritram // sa, vitatAra haregirA / 434 // naardosrpH4|| AkarNya karNapIyUSaM, yuSmadvAhamaGgalam / prApto'smi paramabrahma-tayAdapyadhikA mudam // 435 / / vatsAH! kiM tekajA- hai| pdeshH|| nitvaM, kiMcidantardunoti vaH / bairavAridharollAsa-prAvRSaH khalu yoSitaH / / 436 / / ArUDhasya parAM praudi, bandhumnehamahIruhaH / // 67 inta dAvAnalajvAlA-mAhurmugavilocanAm // 437 / / srotasvinIpravAhANA-miva bAndhavacetasAm / dvaidhIbhAvakarI zaila-taTIva taraleSaNA // 438 // vatsAH ! kuTumbasaMhAra-kAraNaM hariNekSaNA / yathA samabhavat pUrva-mAkarNayata tAM kathAm // 439 // asti ratnapuraM nAma, puraM bharatabhUSaNam / na yatrArthijanAbhAvAt , ko'pi tyAgIti vizrutaH / / 440 / / tatra zrISeNa ityaasii-daasiibhuutripurnpH| nyAyavikramayoryena, dharmaH saMdhikaraH kRtH||441|| tasyAbhinanditetyAcA, dvitIyA zikhi- nnditaa| priye babhUvatuH prIti-ratI iva manobhuvaH // 442 / / satIlalAma sUte sma, nandanAvabhinanditA / jagaduddayotanau prAcI, mUryAcandramasAviva 11443 // induSeNa itiindushrii-raadyo'bhuutvynotsvH| smaralIlAlatAkando, binduSeNastato'paraH / / 444 // kumArayostayoH zaGke, zAstraspardhA'nuvandhataH / zavamapyabhavat sarva-jagato mAtrayAdhikam / / 445 / / kramAnmadasarastIra-sAndradurvinayadumam / tau smarAnekapakrIDA-vanaM yauvanamIyatuH // 46 // gurustAmyAM guNArAma-rAjinI raajknykaaH| anekarasapIyUSa-vAhinIrudavAhayan // 447 // tasminneva pure sarva-kalAnAM pAradRzvarI / gaNikA'naGgaseneti, guNAnAM janma1 dAtA / 2 anekapaH-hastI / Ha // 67 //
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUrabhUt / / 448 // tasyAM lAvaNyapIyUSa-sarasyAM rAgiNAM dRzaH / maantyaH prApya vakSoja-kumbhau prIti yayuH parAm // 449 // yUnAM sadIyavaidaya lAbhurAvati gAraH / svacchandamadananyAdha-viddhaM na padamapyagAt // 450 / / dvAvapyurvIpateH putrI, tasyAmAsaktamAnasau ! tau mithaH kalahAyetAM, kariNyA kariNAviva // 451|| kurvANo kalaha nitya-matyantotrAsitatrapau / khedAdanyecurAhaya, tau mahIpatiranvazAt // 452 // vatsau ! kimidamArabdhaM, malImasakulocitam / kalahAyeta nAnyo'pi, vezyArthe | kimu gandhavau ? // 453 / / svalpA'pyujjRmbhate yAsu, na premasalilArdratA / sukhazAkhipraroho'stu, kastAsvadrizilAsvina: // 454 // bilokante'nyamanyasya, kaNThAzzeSa vitanvate / citte dadhati yAzcAnyaM, tAsu vezyAsu kA ratiH // 455!! yAsA kA'pyAtA taav-yaabddaanaambuvRssttyH| vezyAsu marudezyAsu, tAsu rajyeta kaH sudhIH // 456 // nirdhanatvAdipuSpasya, narakAdiphalasya ca / mulaM vezyaiva jAnItaM, mhaanysnshaakhinH|| 457 // nityamityAdibhirvAkya-bhUbhRtA boSitAvapi / tau nitAntamayudhyetA-matyantosiktamatsarau // 458 // tayoH saMrabdhayorevaM, draSTuM mRtyumanIzvaraH / viSama viSamAsvAdya, paralokaM yayau nRpaH // 459 // yatyurvipattilokena, viklave te api drutam / vipedAte tathaivAbhi-manditA-zikhinandite // 460 // baddhAnurAmAvatyantaM, tasyAM tadapi nikhayo / mithaH krodhoddhatau yuddhA, mRtyu tAvapyavAyatuH / / 461 // itthaM kuTumbasaMhAraH, strInimitto'bhavat purA / anarthabIjaM rAjIva-cakSuSo hi pracakSate // 462 // vatsAstadvo siMmanA-mekAmeva mRgIrazam / kSemaM khalu na pazyAmi, tata evAgato'smyaham // 463 // tatsarvairapi yuSmAbhi2 aninirlii| : kupinayoH / 3 kamandanetrAH zriyaH /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 zrIpANDava- caritram // srgH4|| rAtmanaH zivatAtibhiH / anena samayenaiva, cartitavyamahardiyam // 464 // yadA yuSmAkamekasya, draupadI vAsavezmani / kArya- pANDavA to'pi tadA'nyena, na gantavyaM kathaMcana // 465 // kathaMcidatha yaH ko'pi, bhinati samayaM yadi / vanavAsAya gantavya, INI nAradotena dvAdazavatsarIm // 466 // bhunemiramimA kAma-mAyatikSemakAriNIm / anumene mukundo'pi, kaunteyAnAM pdeshH| hitecchayA // 467 // tAM vAcamurarIcaku-ciMyamapatermudA / pANDavA api ko nAma, nAtmanInAya ghAvati // 468 // munIndro'pi yathArthAbhi-rAzImirabhinandha tAn / vikastaramanAH svaira-mutpapAta vihAyasA // 469 // kAmaM dRSyan hRSIkezo'pyupacArairanekazaH / pANDaM pANDutanUjAna-pyApRcchaya dvArakAM yayau // 470 / / iti samayaniruddhakAmacArAH, praNayapravadhiyaH paraspareNa / saivihitasamastakeliramya, gamayanti sma dinAni pANDaveyAH / / 471 / / iti maladhArizrIdevaprabhasUriracite pANDavacarite mahAkAvye draupadIsvayaMvaravarNano nAma caturthaH sargaH // 4 // 1 mAlazreNibhiH / 2 pratijJayA / 3 AtmahitAya /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha paJcamaH srgH| athAnujagmuSAM teSA-manvahaM samayaM muneH / parasparamabhUt prIti-rakhaNDA pANDujanmanAm // 1 // manomiH paJcamisteSAM, kRtamekaM mahanmanaH / tenaiva niyataM khyAtA, mahAmanasa ityamI // 2 // avazyameka evAtmA, tAsu mRttiSu paJcasu / na khalvekaiva patnI syA-jhUyasAM patidevatA // 3 // avizeSakRtopAstiH, zazilekheva zUlinAm / niSkalaGkaca pAJcAlI, tepAmAsIdatipriyA // 4 // pativratA na gaGgA'pi, harAdambhodhimIyuSI / zrayantI hanta paJcApi, draupadI tu pativratA // 5 // paJcabhyo'pi kramAt temyaH, priyemyakhijagatpriyAn / lokapAlopamAna paJca, pAJcAlI prApadAtmajAn // 6 // pAJcAlIlabdhajanmatvAt , pRthagbhinnAbhighA api / ete pazcApi pAnAlA, iti paprathire bhuvi // 7 // saubhrAtraM pANDaputrANAM, draupadyAzca satIvratam / avalokitukAmeva, tataH zaradupAgamat // 8 // bheje viproSitaprAvRtbhujaGgIviSavalgiH / auSadhIzakarAmarza-diva vaizadyamambudaiH // 9 // dhanoparopanimuno, dhvastadhvAntaripuH shshii| bhAti sma digvadhUdhisa-nakSatrairavatairiva // 10 // nanIbhUtaziraHpaka-mAlikedArakaM babhau / janakasyeva jImUta-kAlasya virahAsaham // 11 // jigISanRpasainyAca-jomalinamambaram / ahasAbamalAH smerA-mojavyAjAjalAzayAH // 12 // dizaH zaradamAyAtA, cirAt 1 candrakiraNasAt /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDavacaritram // sargaH 5 // // 69 // 137 priyasakhImiva / Alapantya ivaikSyanta, sarasaiH sArasAravaiH // 13 // merAlaiH kamalocaMsAH, sarasyaH punarAzritAH / sevyate hi prabhuH prAyo, vizadairapi saMpadi || 14 || sasasacchadAmodA, virejurvanabhUmayaH / krIDatkAmebhasaMbhUta-dAnAmbhaH sauramA iva / / 15 / / saMpannasarvasasyaudha-maNDitAM pANDusUnavaH / zaradaM nirvizanti sma, zazvadudyAnakelibhiH // 16 // gocare'pairarAtrasya, nirgataM bahiranyadA / samastamabhyapAhAri, taskaraiH puravainukam // 17 // tatkSaNArdakSiNermANa- staskarazreNimArgaNaiH / bhrUzakrasyaitya pUcakra - mandiradvAri vallavAH // 18 // tadIyadhvanimAkarNya, karNayoH krakacopamam / ujjhAMcakAra vIbhatsu - niMdrAtandrAlutAM kSaNAt // 19 // tato jIvadhanaM dasyu hRtaM vijJAya tanmukhAt / zauNDIracUDAmANikya-mantarjajvAla phAlgunaH // 20 // arjunena prajAkArye, prANAnapi jihAsatA / tadA samayabhedo'pi, sAnandamurarIkRtaH // 21 // tato dhanuH satUNIra-mAdAtuM phAlguno'vizat / vAsavezmani kRSNAyAH, kroDakrIDayudhiSThire || 22 || AdAya vijayastasmA-trijatUNIrakArmuke / taskarAnupadaM vIraH krodhAvezAdadhAvata // 23 // sa vIragrAmaNIrbANai raNe nirjitya taskarAn / prItyA'bhinanditaH paura, puraskRtyA''ninAya gAH ||24|| vigAhate sma gAyadbhistadbhujasphUrticarcarIH / goSairetya vRtaH prItyA, naro nArAyaNopaimAm || 25 || pArthasyeva yazaH sAkSAt, kSaransyaH kSIramujvalam / svasvavatsotsukA gAvaH svaM svaM dhAmopatasthire // 26 // kazcidabhyetya bIbhatso-rAdezAdatha pArthivam / kuntI - yudhiSThirapreSTha-kuTumbopetamabhyadhAt || 27 || diSTyA tvaM vardhase 1 IsaiH | 2 rAtricaramasamaye / 3 pAradhinA dakSiNapArzve viddho mRgo dakSiNermocyate sa prANadhAraNe nirAzo bhavati tatsadRzA ime valavA: gopAH / 4 arjunaH / 5 pratijJAbhaGgaH / 6 pamaH pamA, pamam iti pratipAThAH 7 praSThaH mukhyaH / paJcapAca lajanma 1 taskaraha puradhainukaM arjunena prtyaahRtm| // 69 //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ | deva !, sujaiH pArthasya yaistava / purajIvadhanatrANAt , kIrtayaH suramIkRtAH // 28 / / puradvAri sthito mUle, sahakAramahIruhaH / kiM tu vijJApayatyevaM, deva ! tvAM kapiketanaH / / 29 / / abhidhata muneradya, prajArthe samayo mayA / vivecayanti no kiMcit , kuruvaMzyA hi tatkRte // 30 // kariSye tIrthayAtrAM ta-dane dvAdazahAyanIm / tAH pramANIbhavantvadya, garIyasyo munegirH|| 31 / / tanme tIrthAdrikAntAra-vihArAya prasIdata / avighnaM ca kariSyanti, yuSmatpAdAH sthitA hRdi / / 32 // tAmAkarNya giraM duHkha-jananImavanIpatiH / saparIvAra eva drA-jagAmopakapidhvajam // 33 // svedamedasviniHzvAsaH, kare dhRtvA kirITinam / so'vazAt kiM tvayA''rabdhaM, vatsa ! vizvaikavatsala ! 1 // 34|| nave vayasi ko'yaM te, tIrthAraNyamanorathaH ? / sutopahitabhArA hei, kuravo vanavAsinaH / / 35 / / tadasmaskRtyamevaita-jaiva tvaM kartumarhasi / mAre mahozavAjhe hi, kimu demyo niyamyate // 36 // sarvato'smatpratApAne-vairivaMzAn dikSitaH prebhaJjanAyate vatsa!, tavaiva bhujvikrmH|| 37 // mA gAstataH kvaciddehi, netrAnandaM cirAya me / iti jalpati bhRzAle, kuntI sAvarabocata // 38 // pitu camimAM vatsa !, nAnyathAkartumarhasi / prAyazcittaM gurUNAM hi, vacAMsi nikhilainasAm // 39 // mAmudazrumukhImevaM, tyaktamutsahase katham / hA! mama tvAM binA vatsa!, vatsarIyati vaasrH||40|| dAdhikairatha sArpiSkA, pAyasairapi poSitam / kavaM vartipyate vatsa!, banyAhApustava // 41 // ruddhasparzaH purA chatrai-nuH seW ivAdhunA / tApasarvAmisAreNa, pathi tvAM vyathayiSyati // 42 // navAnurAgakallolA, snuSAmindumukhImimAm / paryazrulocanAM vatsa ! vihAtuM kathamIhase // 43 // 1 akathayan / 2 damanayogyo vatsattaraH / / vAyurivAcarati / 4 dehi ' pratidvaya /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIpANDava paritram // sarmaH 5 // // 70 // prativAbhaGge'rjunasya bane | gamanAya prArthanam / / jananyAmiti vAdinyA, bandhujyeSTho yudhiSThiraH / sphuradastokazokomi-pItaprItirabhASata / / 44 / / tvadviyogAsahI vIra, ra pitarau mAvamAnaya / nAtikrAntagurUNAM hi, kriyA kApi phalegrahiH / / 45 // samayopi munerava, tvayA ko'yamabhidyata / atyAhite hi sAdhUnA-matibhUmirna pitA // 46 // bhinna ecAyavA tasya, prAyazcittamapi svayA / etAH pauramavIH kiM nu, na pratyAharatA kRtam // 47 // manaseva na manye'ha-mantaraM vapuSA'pi te / Atmanyanta:sthite medaH, samayasya na cAtmanaH // 48 // praticcAna ivaitAM ca, vAcamAjAtazAtravIm / anugamya giraM dInA, nijagAda vRkodaraH // 49 // gantukAmo'pi mAM bhrAtacasthAnAya mAnaya / hRdayaM sphuTatIvedaM bhavadvirahakAtaram // 50 // yamAvapyUcaturbhrAtaH, kAntArAya gate tvayi / nityaM vividhakelIbhiH, ko hi nau lAlayiSyati // 51 // atha sphuTamaSaSTamya, dhairya dhImAnavocata / svapratizrutanirvAha-baddhabuddhirdhanaMjayaH / / 52 // pRthagjanocitA hanta !, keyaM kAtaratA'dha naH 1 / bhavanmanasa evAya-mantevAsI pacirna tu / / 53 // mamAGgIkatanirvAha-vratacaryAvakIrNinaH / yuSmAnevAyazaH kAmaM, nanvidaM lajayiSyati // 54 // tadalAdanumanyadhva-maraNyagamanAya mAm / satyAH santu munervAco, mamApi puruSavratam / / 55 / / iti sasnehamApRcchaca, bIbhatsau gantumicchati / tamastAn vyAnaze sarvAn , dikkuAniva bhAsvati / / 56 // adhAnamya kamAnmanyu-gadgadAzIgiro gurun / prItyA''liGgayAnugacchantI, kanIyAMsau nyavartayat // 57 // amaGgalyadhiyA vApa-vindupAtaM nirundhatI / prasthitaM pArthamabhyetya, jagAda dupadAtmajA // 58 // puMsAM matIH kvaci1 avibhayajanake kArye / 2 prtishrutN-prtihaa| 3 avakIrNI-bhaGgakArakaH / 4 manyuH-zokaH / / 70 /
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhoSi - nmatayo nAtizerate / tadapyudIryase nAtha !, svathA''rabdhaM na sAdhvidam // 59 // yadiyaM manmanaH prItiH, prasthitA puratastava / gaNanAbhirdinAnAM tu dhariSye yadi jIvitam / / 60 / / panthAnastIrthazailAnAM, zivAH santu tathApi te / niSpratyuiM vitanvantu sarvataH kuladevatAH / / 61 / / aman kAntAramekAkI, mA bhUt (bhUH) kApi pramadvaraH / malImasAni cetAMsi, sAdhuSvapi hi pApmanAm / / 62 / / saMcaran puruSAn pazyat pratisthAnaM naagaan| vidyA: kIrtIca lakSmItha, nUtanAH kAzvidarjaye: / / 63 / / tathA kimapi mA kArSI- zraman dezAnanekazaH / yathA nAtha vayaM syAma, vaimanasya vazaMvadAH // 64 // pAvitaM sukRtairnAnA - tIrthAbhigamajanmabhiH / svAmmupAgatamAliGgaya, mayA''tmA pAvayiSyate // 65 // mayA te skhalitasvaira-saMcArasya pade pade / mA bhUt puNyakriyAvighna, ityAgacchAmi no samam || 66 // iti bruvANAM praNaya-prahIbhUtAntarAzayAm / AliGganya muhurAlapya, vacobhiH snehanirbharaiH // 67 // anuvrajantIM dayitAmavasthApya kathaMcana / pratasthe purataH pArthaH, satUNadhRtakArmukaH // 68 // ( yugmam ) A locanapathAt pArtha, pathikaM sA pau dRzA / premNA so'pyacalanmanda mandaM valitakaMdharaH / / 69 / / mandrAraghaTTanirghoSa - zikhaNDikRtatANDavAn / mAdyanmadhutratatrAta - jhaGkAramukharodarAn ||70|| sAndranaikadrumacchAyA-nipItatapanAtapAn / pazyan parisarArAmAn sa jagAma zanaiH zanaiH // 71 // ( yugmam ) tIraprarohasAnanda - mAkandaprAyapAdapam / kUjatkuraraddArIta - kapiJjalajalAdvikam // 72 // tAruNye taraNeH kSoNimatItya kiyatImapi / pArthaH kSIrodadAyAda - mAsasAda mahAsara: ||73 || ( yugmam ) tatrAGgazaucamAdhAya, praNidhAya jinezvaram / 1 mandraH - gambhIradhvaniH / 2 dvikaH kAkaH / 3 kSIrAbdhisadRzam /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ arjunaspa vnvaasH|| pAndama- paritram srvH5|| // 1 // syA bArakapaH keSAM, made nApAkAlasaMgIta-nistaraGgA mRgA AhAraM sarasastaistaiH, phalauSaiH phAlguno vyadhAt // 74 // asaGgabhRGgasaMgIta-matimuktakamaNDapam / sapuSpatatpamacyAsya, sa madhyadinamaspagAt / / 75 // iti kAman kramAviSNu-rcahukautUhalA mahIm / viveza bhairavAbhoga-dattamohA mahATavIm // 76 // kelihuMkAriNaH kApi, krUrA hariNavairiNaH / mRmAnupadikAH kopa-sATopA dvIpinaH kvacit / / 77 // kApyanyonyaraNArambha-prahapotrAzca potriNaH / tasyAM kimapi na kSobha, kurvate sma kiriittinH|| 78 // (yugmam ) svairamasyAM ca bIbhatsu-rabhIgacchan puraH puraH / giri dhAtrIziroratna, ratnasAnumudaivata // 79 // yasya nirjharajhAtkArazabdAdvaitaikatArkikI / humairabhraMkaSaiH keSAM, maTe nAbhapatyakA ? // 80 !! adhyAsyante sma tigmAMzu-mastInAmasaMstutAH / yasya vidyAdharaividyA-siddhikSetrANi kndraaH|| 81 // kiMnarIkailisaMgIta-nistaraGgA mRgA api / yasminnaikSyanta mokSAya, prANAyAmolvaNA iva ||82 / / maiH kusumitestaistai-vilobhitavilocanaH / sabyasAcI girau tasmi-bAroha kutUhalAt // 8 // indranIlAvitadvAraM, zoNasopAnapaddhatim / zAtakumbhamayastambha-kumbhasaMbhArabhAsuram / / 84 / / nIrairanukSapaM candra-karaNyatikaronavaiH / adevamAtakonmAdya-dudyAnajagatIraham // 85 // tatrotphAlaprabhAjAla-nipItAharpatidyuti | candrAzmamayamadrAkSIdarjuno jinamandiram / / 86 / / (tribhirvizeSakara ) zAlinAnajadudyAna-dIpizAmbhasi rhsaa| medurAmodamAdAya, tadIyakamalotkaram / / 87 / / tasminnamaranirmukta-puSpaprakaradanture / avikSat kautukAkSipta-cakSuH kSitipanandanaH / / 88 // ( yugmam ) 1 pora-kirimukhApram / 2 kirayaH varAhA ini yAvat / 3 tarkazAstrasaMbandhinI / 4 parvatasyAsamA bhuumiH| 5 sUryakiraNAnAm / 6 nistrnggaa-nishclaaH| zAtakumbha-suvarNam / 8 anurAtram / bAroha kutUhalAt // 8 // 7 //
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 tatra pradakSiNIkRtya, triyugAdijinezvaram / baddharomAzcamabhyarcya, ma tuSTAveti tuSTimAn / / 89 // jaya naabhikulkssiir-niiraakrnishaakr| jayAzeSajagaduHkha-nidAghajaladAgama ! 1 // 9 // deva ! saMsArakAntAra-paryantapurapAdapAH | pAdAstava bhavaklAntibicchedAya bhavantu me / / 9 / / ityabhiSTutya nAmeyaM, niketaM parito'pi tat / vilokya kalayAmAsa, bIbhatsunayanotsavam // 921 // gireradhityakArAma-rAmaNIyakalolupam / cakSurvinodayan yAvat , pArthaH prasthAntaraM yayau // 93 / / tAvanmuhurmuhurmIliM, khelayantyA padAmbujaiH / aGgulIvaMdane dainyAt , prakSipanyA muhurmuhuH // 94 // muhurmurvitantratyA, prItyA cATUni kottishH| uttarIyapaTaprAnta-mArUpantyA muhurmuhuH // 95 / / kayAcidyoSitA ruddha-svairacAraM padaM pade / yuvAnamekamaitriSTa, gatvA'bhASiSTa cAdarAt // 96 // (trimirvizeSakam ) taba prasAdanapravA-mimAmatyantaduHsvitAm / kiM nAma bhadra! kalyANI, tvametramavama- | nyase / / 97 // prarUdapraNayaM santo, nAnyamapyavajAnate / kiM punaH premasarvasva-viklevAmabalAM kacit / / 98 / / etasyAmAkRtau zake, na vyalIkalavaM kacin / kabhyatA yadi nAkathya, tadasyAM kopakAraNam / / 99 // pANisaMpuTamAvadhya, so'bhyadhasa dhanaMjapam / mahatI khalu vArteyaM, purastAt kasya kathyate ! // 100 // paraM vizvavizvAsya-mUtaH kiM gopyamasti te / kiM tu tvAM kartumicchAmi, na duHkhaughavimAginam // 101 // vIbhatsurabhyadhAdbhavaH, skhalitavyaM na hi tvyaa| parijJAya kurUn vizva-duHkhavAyaikadIkSitAn // 102 // sasauSThavaM tadAkarNya, vacaHsa punarabravIt / vaitAdaye dakSiNaNyA-masti ratnapuraM purama // 103 // vairidordaNDakaNDati1 anyazikharam / 2 viklavA-vyAkulAm /
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDavacaritram // sargaH 53 // // 72 // vaidyo vidyAdharezvaraH / khyAtazcandrAvataMsArUpa-statra dhAtrIbhavo'bhavat / / 104 // pativratAmayaM jyotiH, saubhAgyatratadevatA / sUrceva zrIrabhUt tasya, priyA kanakasundarI // 105 // vAtsalyavAhinIsindhu-maNicUDastayoH sutaH / AsIt kandalitAnandA, nandanA ca prabhAvatI // 106 // kumAraH kelilIlAbhiH so'tivAhitazaizavaH / pitRbhyAM grAhayAmAsa, gurubhyaH sakalAH kalAH // 107 // lAvaya'sarasIM puNya- tAruNyavanasAnumAn / candrAnanAmupAyaMsta candrApIDasutAmasau // 108 // dutA prabhAvatI sA'pi, kalAkulaniketanam / hiraNyapuranAthAya hemAGgada mahIbhuje // 109 // kulakamAgatAH sarvAH pitA vidyAH paredyavi / maNicUDakumArAya vitatAra tarasvine // 110 // tasminnasiddhavidye'pi sAdhanakamavedini / sadyo mAdyaidradAvegaH, pitA lokAntaraM yayau // 111 // kRtAbhiSekasaMbhAraH, prekSamANaH zubhaM kSaNam / na yAvat padamAtmIyaM so'dhyAsAmAsa paiTkam / / 112 / / tAvadAgatya dAyAdaH, khecarAnIkinIvRtaH / vidyudvegastamAkramya, nagarAnniravAsayat // 113 // dAyAdahRtasAmrAjyaM, tyAjyametadvarmayA / ityantacintayan duHkhA-dekAGgaH so'calat tataH // 114 // tamanvagAdvisRSTA'pi prasA pitRvezmani / candrAnanA priyA tasya, kulastrINAM vrataM vadaH ||115 // so'smin padAbhyAmabhyetya, ratnasAnugirau kramAt / saMsAramarukalpadru-madrAkSIdvRSabhadhvajam // 116 // puNyapAtheyamAdAya, nAbhinandanadarzanAt / sAMprataM so'hamicchAmi, svarlokapathapAnthatAm // 117 // iyaM tu me priyA candrA-nanA praNayakAtarA / prANatyAgAya gacchantaM mAM ruNaddhi punaH punaH // 118 // asau manmRtyumatyanta-manalaMbhUSNurIkSitum / vihAtumIhate prANAn hanta prathamameva hi // 119 // dayAM mayi 1 nirgamitabAlyAvastha: / 2 ' lAvaNyasAraNI ( NIM ) ' pratitrayapAThaH tatra prathamA vibhaktizcintyA / 3 gadaH -yAdhiH / arjunasva vanavAsaH // // 72 //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 tadAdhAya, pandho! saMbodhyatAmiyam / yenAkhUnAzu muzvAmi, prasve'smin sArvakAmike // 12 // ____ ayojagAra gANDIvI, bhAle tANDavayan dhruvau / ko'yaM maraNanirbandho, bAndhave mayi satyapi ? / / 121 // api devendradezIya-mAgaNavairiNaM raNe / nihatya vitarAmyepa, paitRkI te punaH zriyam // 122 / / avaidhavyAdhvare nitya-dIkSiteyaM mRgekssnnaa| ciraM tvadAsaGgena, dattAnandA ca nandatu // 123 / / babhANa maNicUDo'tha, bhrAtarasyAstavAkRteH / asAdhya nAma nAstyeva, svArAjyamapi te'ntike // 124 // kiM tu vyomAGgaNasvaira-saMcArAH khecarAH khalu | akyante te parAjetuM, na vidyaizvaryavajitaiH // 125 // tato'navadya ! me vidyAstvaM gRhANa yathAvidhi / sAdhitAzeSavidyasya, dviSanISajayaH sa te / / 126 // tAsAM satvaikasAdhyAnA, vidyAnAM ca tvamAspadam / vAhinInAM hi sarvAsA-mAghAro vAridhiH param / / 127 // vilumasatvatattvasya, zAtravaiH samarAGgaNe / nAdhunA sAdhane tAsAM, mama tu kramate matiH / / 128 // sobhidhAyeti nirbandhA-dAkSiNyakSIranIraH / anicchato'pi bIbhatso-vidyAstAstAH pradattavAn / / 129 / / vijJAyAdha vidhi vijJa-prAmaNIrmaNicUDataH / tAsAM kramAdupAsta, sAdhanAya dhanaMjayaH / / 130 // snAnakriyAM vitanvAnaH, zazvat kAsAravAriNi / vighAya vidhivat sarvAM, pUrva sevAM mahAmanAH / / 131 // vazI nivivize so'tha, pazyan siddhiM karasthitAm / tasyaiva bhUbhRtaH kApi, kandarAmandirodare // 132 / / (yugmam ) babhUva sarvakarmANaH, sa evosarasAdhakaH / vidyAdharakumAro'sya, dUrAvasthApitapriyaH / / 133 / / baddhapadmAsano nAsA-pAntavizrAntalocanaH / pArthaH pANmAsikaM jApya-vidhi1 'devendradezIya' iti pranitrayapAThaH sAdhuH devendrasadRzaM vairiNamiti yogaH / 2 svargarAjyam / 3 Arabhata / 4 sarvakarmamamarthaH /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava caritram // sargaH 5 // / / 73 / / mArabdhavAn suvIH || 134 // tasmina manAgasaMpUrNa nirmANe jAyakarmaNi / AvirvabhUvuH kravyAdA, vyAdAya mukhamulbaNam // 135 // mAMsakhaNDAni vantaH svAdayanto'gAsavam / sAgRhAsamaTIkenta, sATopAH ke'pi tatpuraH || 136 // kartikAmiH purastasya, dAraM dAraM zavodaram / citrAbhirantramAlAbhiH ke'pi hAraM vitenire // 137 // kecittuGgamAtaGga-rUpAH kopAncacetasaH / tatsaMmukhamadhAdanta, dantakrIDAvidhitsayA || 138 || ke'pi kaNThIravIbhUya, bhUyobhUyastalaM bhuvaH ghorakSveDAravA raudraiH, pucchAghAtairatADayan // 139 // visaGkaTasphuTAbhogA, bhujaGgamavapurbhutaH / bhogairAveSTayAmAsu-rAviSTAH ke'pi tadvapuH // 140 // kadA'pyAgatya ke'pyUcu-svAnayanahetave / kurUNAmagraNIrdevaH, snehena prajighAya naH // 141 // kecidamyadhuramyetya tvadIyavirahAturA | nityamabhrUNi muJcantI, kuntI nirmama / tAmyati / / 142 || UcuH kecidapi svame, tvadAliGganamaGgalam / prApya pazcAdapazyantI, kRSNA va vidyatetamAm // 142 // ityAdyupadravaistaistaiH koTizaH pizitAzinAm / pratIpairapratIyaizva, cakampe na kapidhvajaH || 144 || vidhau pANmAsike tasmin paripUrtimupeyudhi / dhyAnAsInasya tasthAvirAsIt kA'pi surAGganA || 145 // sA'bravInnanvito dRSTi - viSTapAzraya ! dIyanAm / devyo vijJApayantyaSTau tvAM prajJaptipuraHsarAH || 146 // lokAdbhutairbhavatsandha-ceSTitaisto pitA vayam / antarvicintya tad brUhi kiM nAma tava kurmahe ? // 147 // ayonmIlya dazau satyaM, tade (da) betyArjuno'bhyadhAt / kumAramaNicUDo'yaM, bhagavatyanugRhyatAm // 148 // sA vihasya punaH grAha, paropakRtikarmaTha ! / nandetadeva te sacvaM devatAvoSahetave / / 149 / / kiM tu kramo'yamasmAka mArAdhyati ya eva naH / kAmaM tasyaiva tubhyAmo, 1 rudhiramatham / 2 acaran / 3 mAMsAzinAM rAkSasAnAm / arjunasya vidyA sAdhanam // // 73 //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAparasya kadAcana // 150 // tavAsminnapi cetazce-dupakArataraGgitam / tadasya toSameSyAmaH, sakadArAdhanAdapi // 151 // tataH kirITinA kAma, bhavatvevamitIrite / sAnIrmANamRgIcaca-ntardhAnabhupAgamat / / 152 // cAcaM jaya jayetyu-kacarantI kRtAnatiH / kSaNAdAvirabhUt tasya, triyecaracama puraH // 153 // netrakoNena kaunteya !, saprasAdamudIkSyatAm / smRtimAtrAdupastheyaM, bhUyo'pIti visRSTavAn // 154 // maNicUDastadAlokya, kalitotsAhasAhasaH / vidyAH sApayituM jiSNo-nidezAdupacakrame // 155 / / svalpaireva dinaiH pArthe, svayammuttarasAdhake / vidyAstasyAmavan sarvA, nirvighnaM nivRttayaH // 156 // ___athodyatkiGkiNIkANa-jhaNatkAridigantaram / mUrchitArkacchavisvarNa-patAkAzatabhUSitam // 157 // vidyududdathotasadhrIcImairIcIH paritaH kirat / vimAnadvayamAkAsA-maNImayamatrAtarat // 158 // (yugmam ) tato'vatIya paryAya-varjamUrjasvaladyutaH / pArtha ca maNicUDa ca, praNemuvyomacAriNaH // 159 // tadAtvamaGgamartya, divyairudvartanastayoH / sapAMcakrire kecit, kaboSNairgandhavAribhiH // 16 // gozIrSacandanakSodai-vilipyAnaMvalepinaH / vAvumau rabhasA keci-divyavAsAMsyavAsayan // 16 // haarkunnddlkeyuur-kiriittkttkaadibhiH| mANikyakhacitaiH keci-dUSaNaistAvabhUSayan // 162 // kaizcidvArimarAbhuna-nUtanAmbhodasodaram / tayorupari mAyUra-mAtapatramadhAryata // 163 // anekaprahatAtodya-veNuvINAlayAnugam / puraH saGgItamAtenustayovidyAdharAGganAH / / 164 // tayoniHsImasavazrI-prazastizzidAvaram / akaThoragiraH petuH, puraH khecrbndinH||165|| 1 devaanaa| 2 vidyAdharasenA / 3 Agantavyam / 4 vazavartinyaH / 5 anukramaM varjayitvA / 6 tadAtvaM-tatkAlam / | - agarviSThA namrA iti yAvana |
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIpANDava caritram // sargaH 5 // // 74 / 147' candrAnanAmathAdAya, bherIbhAkAraDambaraiH / hayaupaheSitedanti-vRhitairbhaTagarjitaH // 166 // namo vibhinmunA senya-saM- maNicUTabhAreNa nabhaHsadAm / tAvubhau drAk pratasthAte, vijayAgiri prati // 167 / / (yugmam ) prabhApallavitaiH kSudra-vimAnaiH parivA |sya vidyArite / cakratustadvimAne dyA-maparArkendutArakAm / / 168 // to bAhuvIryAdvaitAdayau, vaitAtyagirimUrdhani / balomidurgharau saadhnm| ratna-puradvAramupeyatuH // 169 / / tatrAtrAsamAvAsAn , parigRya dhnNjyH| kSaNena prAhiNod dUta, vidyudvegAya vAgminam IN vidyuddhemo|| 170 // sa vidyudvegamabhyetya, kRtAvaSTambhamabhyadhAn / jalpati tvAmanalpaujA, madhyamaH paannddvo'rjunH||171|| madIya pari dvayorgasuhRdazcandrA-vataMsatanujanmanaH / apaya zriyamAgatya, mArgaNA mArgayanti me // 172 // no cedamI purastAvat, kalAntarapade ziraH / bhavadIyaM grahISyanti, tato'nu suhRdaH zriyam / / 173 / lanizamya manaH gagAha sa. kopAgamaviSNudhIH / bhUmigo manam // carakITo'ya-mare ! ko nAma sorjunaH ? // 174 // drumamevAjunaM vinaH, sacet kshcidihaagtH| tasyocchedAya jAgarti, saiSa kaukSeyako mama // 175 // mahoUryAnalasyAdya, maNicUDaM dikssitH| bhaviSyati dhruvaM so'ya-marjunaH prathamendhanam / // 176 // tadare ! satvaraM gatvA, behi tvaM nijamarjunam / ayamAyAta evAsmi, raNAya praguNo bhava // 177 // ityudIrya sa dorvIrya-garvacaritamAnasaH / anabhinnAtadainyAni, sainyAni samavarmayat // 178 / / dUno'pi vAgnikAraM ta-mAgatyA''khyat kiriittene| riporanAtmanInena, tenAbhUta so'pi msmitH||179|| pArtho'pi nAtisaMrambhA-danIkaM samanInahat / / mRgocchede'pi ki kAmaM, siMhaH saMrammate kvacit // 180 // vidyudvegojya nirgatya, nagarAt pRtanAbharaiH / kSaNAdarautsIhIbhatsu, 1 bhayarahitaM yathA tathA / 2 vANAH / 3 vAcA'pamAnam / 4 Atmano'hitena / / / 74 //
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 ghanairiva raviM nabhaH / / 181 / / sAkSepaH praticikSepa, pArthAkastAn suduHsahaiH / AdAyerSamiveSvAsaM mArgaNaiH kiraNairiva // 182 // tataH kArmukamAropya, roSAt kopAruNekSaNaH / khecaraH svayamArebhe, bIbhatsumamivarSitum || 183 || vavarSa zaradhArAbhi-rabdavat sa yathA yathA / prakarSamagamallakSmI - rarjunasya tathA tathA // 184 // pANDaveyasya dordaNDa - caNDimAnaM vilokayan / bhItacetAstataH so'bhUditikartavyaviklavaH // 185 // kAmamundhAtukAmo'pi maNicUDo raNAGgaNe / jiSNoH sarvaripUJjiSNorna levaraM kacit // 186 / / vIravrataviparyAsa-saMpatRNalAghatraH / pakSavAtairitra kSiptaH, kApi kaunteyapatriNAm / / 187 // vizudvego raNakSaNaiH palAyAmAsa raMhasA / saMvartamArutAvarte kiyaddIyaH pradIpyate || 188 || prANatrANAya saMbhUya, bIbhatsumabhayaMkaram | Agatya vigalanda va mAnecaca // 189 // maNicUDaM puraskRtya, vijayo vijayojitaH / puraM viveza paurANAM, manazcAnandameduram // 190 // pravizya tatra dhAtrIza ghAni satyapratizravaH / maNicUDaM pade sadyaH so'bhyaSiJcata paitRke // 191 / / sa prApya punarAtmIyAM, saMpadaM saMmadaprapAm / cakAze'dhikamambhoda-muktarAMkAmRgAGkavat // 192 // taistaistadbhaktikallolaiH, prathamAnaiH pRthAsutaH / bahUnmuhUrtavat tatra, trAsarAnatyavAhayat // 193 / / maNicUDamathAnyedyu- rmanyuvadharbhulocanam / ApapRcche'pyanicchantaM pArthastIrthadidRkSayA // 194 // tato vimAnamArujha, rogaNudharmadhIH / erna senAbhiraspRSTa-maSTApadagiriM yayau // 195 // bhagavAnAditIrthazo, yatra patralabhUruhi / ciraM 1 AzvinamAsam / 2 mAnarahitaM yathA tathA / 3 harSasya prapArUpAm / 4 rAkAmRgAGkaH- pUrNimAcandraH / 5 manyuH zokaH / 6 samUhaiH /
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ ANa zrIpADa-N vizrAntimAtene, nirvANanagarAdhvagaH // 196 / / kiMnarIH kAnta kelISu, tamastomAbhilASiNIH1 khedayanti sadohayotA, ysy| | vidyudvega caritram // kAcanakandarAH // 197 // nAmeyadarzinaH kAmya-kandarodhAnakhelinaH / svargivargasya bhAgyAnAM, janmabhUrbhogabhRzca yaH jitvA msrmH5|| // 198 // tasmin pavitumAtmAna-mAyAtastoyadairiva / AnIlabahalanchAyaH, kAnanaiH pariveSTitam / / 199 // lIlAvApI. |NicUDasya 75 // bhirmyst-kssiirodkssiirkelibhiH| smeradambhojakhaNDAbhi-maNDitopAntabhUtalam // 10 // dadarzadanAnmRSTa-niHzeSajanakanmapam / rAjyAmiprAsAdamAdinAthasya, pArthoM bharanakAritam // 201 // (tribhirvizeSakam ) saparIvAra evAyaM, rAjIvavanarAjini / dIpikA- kasbA vAriNi snAna-mAtatAna tataH sudhIH // 202 / / hemAmbhojatanIdivya-zAvinAM kusumAni ca / athAracAyayAMcakre, parivAranabhazcaraiH / / 203 // dhImAnavasta paryasta-dugdhodalaharImade / sa dhaunavAsasI divye, nija mana ivAmale // 204 // sarvasvagi 1 padaM gtH|| gaNAkoNe, sarvAzcaryaniketane / marvaratnamaye tasmin , sa riveza jinaukasi // 205 // yathAvidhi sudhIstisraH, kRtapUrvI prdkssinnaaH| samAhitamanAH so'ya-mAnarca vRSalAgchanam // 206 / / mRdaGgapaNavAdIni, racitocaNDatANDavAH / svacchanda bAdayAmAsu-rAtodyAni nabhazcarAH // 207 // khecareSu kSaNAnIcaiH, kalasaMgItazAliSu / athAbhiSTotumArebhe, nAbheyaM jinamarjunaH // 208 // deva ! duHkhAgninirdagdha-jaganpIyUSavArida ! / phalegrahi vilokya tvAM, netranirmANamadha me // 209 / / tadbhAgyamapi bhUyomi-rbhAgyarevopalabhyate / yena tvaM dayase deva !, zevadhiH zivasaMpadAm / / 210 // svAmin purAtanairbhAgyai| babhUva taba darzanam / tvadarzanabhavairbhAvi, yattu kiM tasya kathyate // 211 // kRtastutiriti praha-cetAH zvetAzvavAhanaH / 1 unmuSTra-dhvastam / 2 tatiH-zreNiH / 3 paryadadhAt / 5 paryastaH-nirastaH / 5 arjunaH /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 namaspati sma nAbheya-mavaninyastamastakaH // 212 // pratyekaM svasvasaMsthAna-mAnavadizAlinaH / namazrakAra tIdhAn , trayoviMzatimapyasau // 213 // bhrazyadbhavabhramIsAdaH, prAsAdakamanIyatAm / nirgatyAlokayalASA, kurvan bhrtsNpdH|| 214 // mUrta dharmamiva jJAnajyotirvizvatamopaham / cAraNaM munimekAnta-lInamekaM dadarza sH|| 215 // yugmam / / so'bhivandya tamAnandA-dupavizya tadantike / bhavAmbhodhitarIkalpA-moSIddharmadezanAm / / 216 / / dharmo'yaM yaiH zriyo rathA-kovidaH sauvidaH kRtH| cirAya te bhajantyetA-makhaNDitasatIvratAm / / 217 / / jagadbhayaMkaraH smera-mukhaH saMsArakesarI / dharmadrumAdhirUDhAnA, yadi na prabhavatyasau // 218 // sicyante dharmakulyAbhi-ktizarmamahIruhaH / tAsAM taTavaNAyante, surAsuranarazriyaH // 219 / / ayaM ca nirmame dharmastathA prArajanmAna tvayA / niHzeSabhuvanorjasvI, yathedAnImajAyathAH / / 220 // idaM ca jagadAdhApa, dostambhairakutobhayam / bhavivyasi mave'traiba, mokSalakSmIsvayaMvara // 221 // ityAkarNya giraM karNa-kIrNapIyUSavigrupam / AnandAmbhodhinirmagna-mantarAtmAnamudvahan // 222 / / munimAnamya taM mauli-lAlitAtisaroruhaH ( ham ) / vimAnena tataH pArthaH, pratasthe marutA pathA // 223 // (yugmam ) zivazrIdasasaMketaH, saMmetaprabhRtiSvasau / tIrtheSvavandata dhvasta-samastavRjinAjinAn // 224 // atItya tIrthasevAbhiH, so'tha dvAdazahAyanIm / pratyacAlIcirotkaNThA-vihasto hastinApuram // 225 // pRthukIrtiH / / pRthAsUnurgacchan gaganavarmanA / AkrandamizramauSI-daghastAttumuladhvanim // 226 // sa vIraH mapadi praiSIta , tdaanupdikii| 1 sAdaH-svedaH / 2 antaHpurarakSakaH / 3 dharmakulyAnAm / 5 saMketa-saMmeta' iti ekapratipAThaH sAdhuH / 5 vRjinaM - mvama / / /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDava caritram // sargaH 5 // // 76 // dRzam / IkSAMcakre ca zokAte - lokasaMkulitaM vanam // 227 // khecaraM kesaraM nAma, tasyodantaM sa veditum / prAhiNod karuNAvezma, gatvA'bhyetya ca so'bhyadhAt / / 228 // hiraNyapuramityasti, puramindrapuropamam / svAmiMstasminnarigrAma - gado hemAGgado nRpaH // 229 // preyasI tasya niHzepa - satIsImantamauktikam / dehadyutijitasvarNa prabhAsaMpat prabhAvatI // 230 // tAmadya yAminIzeSe, candrazAlA'dhizAyinIm / kailaviGkamiva zyenaH ko'pyakasmAdapAharat // 231 || AryaputrAryaputreti, tadIyakaruNadhvaniH / samaM hRdayazokena, rAjAnamajajAgarat || 232 || bhrukuTIbhISaNaH karSan, kRpANapAtayaH / dAne sUra ! ti tiSTheti vin // 233|| apazyaMtha puraH kiMcidvAvitvA kimatIM dhruvam / phAlacyuta iva dvIpI, tasthau doHsthAma nivedan // 234 // tato riSumapAkratuM pratyAhartuM ca vallabhAm / tena saMvarmayAMcakre cakraM zakrasamazriyA / / 235 / / tataH kuto'pyavijJAna- dayitAdasyu paddhatiH / kiMkartavyavimUDhAtmA, sa tasthau pRthivIpatiH / / 236 / / strIjAtisnehasaMkrAnta-duHkhevAtha nizIthinI / jagAma tAM dharAdhIza- preyasImanudhAvitA // 237 // tatyAja rAjalokasya, hRdayeSviva sarvataH / saMkrAntaH kSaNadAdhvAnto, rodasIkandarodaram || 238 || priyApahAriNaM hantumudyatasya mahIpateH / pratigrahamivAdhAtu-maghAvata patistviyAm // 239 // tasyAH zithiladhammilla-mAlyazreNi nipetuSIm / karadarzayan bhAsvAn, kRpayevAdanIpateH // 240 // cacAla pRthivIpAla - stayA kusumalekhayA / darzitAdhyA camUdhyAna maha 1 zatrusamUhe vyAdhirUpaH / 2 caTakAm / 3 ' nirvidan ' - nindan ityekapratipAThaH sAdhuH / 4 paddhatiH mArgaH / 5 svIkAraMsAhAyyamiti yAvat / ---*-*-* arjunasya hastinApure gamanam / mArge kheca rasya mI lanam / / // 76 //
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ kurvimaridizAm / / 241 / iyatI suvamAyAtaH, ma puSpazreSimAzrayan / abhAgyasya nidhizrIvat , tasyAdRzyAtra sA'pyabhUt / // 24 // tasminastokajhokArti-viklave viphalakriyam / kAndizIkaM tato'nIka, bhrAmyatIdamitastataH / / 243 // suduHzravAmupazrutya, kesaraspeti mAratIm / kapiketuH kimapyanta-cintayanidamanacIt / / 244 / / hiraNyapurabhUpAlahemAGgadasamiNI / prabhAvatI na khalveSA, maNicUDasya sodarA // 245 // hanta svasA mamaiveya-maparA vA'stu sA'pi me / kapAlonanu sodaryA, vAryA vyasanavAridheH // 246 // tadyAhi mahi rAjAnaM, mA sma khedaM vRthA kRthAH / arjunaH pANDaveyo'yamAhartA taba gehinIm / / 247 // jAnIhi hata evAya-midAnImahitastava / tigmadhuteH paritrasta-stamAstomaH kalIyate ! // 248 // kSaNaM tadbhavatA'traiva, stheyamabhyavasAyinA / ityudIrya punarjiSNuH, preSayAmAsa kesaram // 249 // so'pi priyAviyogAti-prataptAya mhiibhuje| kathayitvA yathAdiSTa-sapArjunamupAgamat // 250 // kiMvadantI prabhAvatyAH, sA~ saMvidha vidhayA / vyomAdhvanA davAve'tha, krodhAmAtaH kapidhvajaH / / 251 // dhanurdharakadhaureye, vidhAvisphUrjitorjite / priyopalamme saMbhAvya, jiSNo nAgre'mamannRpaH / / 252 // atha ke'pyanakAntAre, gatvA hadayapIDayA / bhUvallabhamamASanta, pratyAgatya turahityAH // 253 // diSTayA tvaM varSase deva, samityAgamyatAM puraH / asti prabhAvatI devI, kurvANA kusumoSayam / / 254 / / saMpamahadayAzvAsaH, so'tha tvaritamabhyamAt / manomITe hi nediSThe, ko na ghAvati vastuni // 255 // puraH pramAvatI devI-mapazyat kAzyapIdhakaH / paraM cAnandasaMdoha, 1 thAm / 2 mAtvA / 3 samIpasthe /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ arjunena mIpADava- caritram // srgH5|| shudi| gAite smAntarAtmanA // 256 // prastauti praNayAlApaM, yAvadamyelpa bhUpatiH / akasmAddandazUkastA-madazanAvaduttamaH // 297 / AryaputrAyadhupAI. yA dudhAtmanA'hinA / iti pralApavAcAlA. bAlA mUlitAmamAt / / 258 // tataH kSitipatiH kSomA davadhIritadhIrimA | krandan vipAgadaMkArA-avAdAhvAsta viThThalaH / / 259 // yAvat kiMcidupakrAntaM, pracaNDairAhi| tunnddikaiH| tAvat deSAmacaitanyaM, pazyatAmeva sA'mpamAt // 260 // kSaNaprItasya rAjJo'tha, zokaH zataguNo'bhavan / kRtavinyAtadIpasya, vamo hi bahulAyate / / 261 // tato visvastadhammillaH, dhiprakSaumo luThabhujaH / nimIlitAkSo murchAla:, kSmApAlaHkSmAtale'patat / / 262 // atha dviguNazokasya, kokasyeva dinaatyye| lokasya dUramuttasthu-rAkrandadhvanayo'dhikAH | // 263 // vIjitaH parivAreNa, banAntakadalIdalaiH / kathaMcid kalayAmAsa, caitanyamavanIpatiH / / 264 / / tataH priyatamA prItyA, kurvannutsanasakinIm / rodayanaTabIsavAna , vilalApeti bhUpatiH / / 265 // hanta ! hemAGgade pAtaH !, kuto'pi kapito'si cet / tataH graMthamamasyaiva, prANAn harasi kina hi ? // 266 // prANezvamimudhyAM vA, satyA hartumanIzvaraH / manye pUrva tadetasyA, jIvitavyamapAharaH / / 267 / / devi ! budhyasva budhyasta, dIno alpatyayaM janaH / kiMkaraM na kadAcinmAM-jvamavajJAtapUrvidhI / / 268 / / kopazcata ko'pi te kiMci- samAgaH smarAmyaham / | purAvadhIstizcAsmi, nAparAdhazatairapi // 269 // kiM nAma tadakANDe'pi, na pazyasi dRzA'pi mAm / AsatAM bhavaduddAma-prema| pallavitA giraH // 270 / / paraM niranurodhA'si, mayi svaM na kadAcana / kiM tvetase hara prANAn, devamevAparAdhyati / / 271 // 1 'prINAti praNayAlApaiH' ityekapratipAThaH / 2 prathamamasyA me' pratyantarapATho'pi sAdhuH / 3 aparAdham / 4 annukuulaa| // 77 //
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 / mamApyamImiH kiM prAma-stvadviyogamalImasaiH / vaiGgiko mRgAho'pi, kaumudIrecitaH satAm / / 272 // bhUpAlamativAcAlamityAdiparidevitaiH / kAmamuacchamAnaM ca, jIvitAntAya karmaNe / / 273 // paurAmAtyAdayaH paad-piitthaa''tthitmaulyH| muhuH prasAdayAmAsuH, sAzrunabamamRtyave / / 274 / / (yugmam ) tato vidannidaM bhUmi-viDojastvaM viDambanAm / jAnaJjIvitamapyeta-dApadaM ca pade pade / / 275 // preyasIviprayogAtaH, prakAmamavamanya tAn / citAmAsUtrayAmAsa, medinIpatirAtmane // 276 / / yugmam || nataH patAkinIlokaH, samasto'pi pRthak / pRthak / nirmame'numahIpAlaM, dehatyAgocitAzcitAH // 277 / / ardhamurikSapya dharmAzo-rarthiyo'rtha vitIrya ca / pradakSiNayati smAgni, cityamaucityavinnRpaH / / 278 // citAmadhyaM tato loke, hAkAramukharAnane / priyAmutsaGgamAropya, vizati sma vikSApatiH // 279 // aparo'pi mhiipaal-prsaadvivshaashyH| antazcitaM camRlokaH, praveSTumupacakrame / / 280 citAsamArciSi jvAlA, yAvadbhapasya nodaguH / tAvat saha prabhAvatyA, pArtho'bhyAgAcamo'dhvanA / / 281 // bibhrANaM navasaMvarta-puSkarAvartavizramam / vyAptAntarikSamadrAkSI-mastomaM kapidhvajaH // 282 / / bhuzrAva duHzravAH sainya-lokAkrandagiroDa junH| vizrANayantIrabhUNi, vanAntarvayasAmapi / / 283 // svakIyairiva vidhyAya-mAnAH zokAcavAribhiH / dhUmAyamAnAH so'pazyat , koTizo racitAzritAH // 284 // samayazrujalotpIDaiH, kazcidaryAJjaliM banaH / verudaspannutpazyaH, phAlgunena vilokitaH // 285 // 1 birAgavAna-kAntirahita ityarthaH / 2 jyotsArahitaH / 3 paurAmAtyAdIna / 1 senAjanaH / 5 citAsaMcandhirna vhi| 6 citaamnau| 7 vanamadhyapariNAma /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDavacaritram // sargaH 5 // // 78 // jAnan jalamiva jvAlAM, citAvahni kiyAnapi / lokaH pradakSiNIkurvan, vIkSitaH sitavAjinA / / 286 // devi / tIrNAsi ceda kRcchrAdapahAraMmahodadhim / kimidAnIM dazeyaM te 1, vidherahaha vAmatA // 287 // svarlokapathikIM devi !, rAjApi tvAmanuvrajan / AnRNyAMmacchAte prItaH kA kathA mAdRzAM punaH 1 // 288 // devi ! tvadvirahe prANAH, kSaNaM na sthAtumIzate / tatastavaiva sArthena, prArthayante triviSTapam // 289 // etAvato janasyAsya, prANAn hartumanAH samam / ko'pyahicchadhanA manye, devo daityo'thavA''gataH / / 290 / / nizamyeti parIvAra - paridevitabhAratIm / kaunteyasyAbhavat kAmaM, dvigheva hRdayaM tadA // 299 // tadudvIkSya kSaNAnmarmacchedamUcchalamAnasA / ityacintayadudbhUta-duHkhabhArA prabhAvatI / / 292 // hA vidhe ! vidadhe kiM nu, bhavateyaM prabhAvatI ? / vihitA'pIyataH kiM vA kRtA duHkhasya bhAjanam 1 || 293 // pratAritastayA duSTa-vidyayA tasya pApmanaH / kRtajJo matkRte prANAn, priyastatyAja me dhruvam / / 294 / / tamanu prasthitA nUnaM sarve'pyete'nujIvinaH / zoSite hi na pAthodhau, jIvanti jalajantavaH / / 295 // tanme prANezvaraH prAptaH kiMcidatyAhitaM yadi / maJju mokSyati tannUnaM, prabhAvatyapi jIvitam / / 296 || vikalpAniti kurvantyAM tasyAM paryazrucakSupi / vizadAzvo'pi nizvAsAn vizvanityacintayat // 297 // mamAphalita evAyamupakAramahIruhaH / hA ! kimunmUlayacakre itena vidhidantinA 1 / / 298 / / babhUva bhUpateH kiMci-yadi tAvadamaGgalam / tadasAvapyasUnmuzcet, satyo hi dayitAnugAH // 299 // vipattirdarzitA'nena, bhaginyA bhaginIpateH / taJjIvitena kiM nAma, phAlguno'pi kariSyati 1 / / 300 // evamAlocayannucairantaH zvetahayo 1 apahAra eva mahAsamudrastam / 2 prANatyAgarUpamanartham / 3 vipattidarzinA'nena pratitrayapAThaH / prabhAvatIbirahe tatpateH hemaanggdsyaavsthaa| // 78 //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 yayau / tatkAlajvalitodarci-mahIpaticitAntikam // 301 // matrapUtaiH prabhAvatyAH, paannisNsprshpaavitaiH| bhUmibhartucitAmmobhiH, siSice savyasAcinA // 302 // rAjalokasya sarvasya, tatkSaNotthitahetayaH / tene vyomacarairanyAH, secayAMcakrire citAH / / 303 // prabhAvatyAzca jiSNoca, sAkaM zokahavirbhujA / tataH prazAnti tatkAla-mAlalambe hutAzanaH / / 304 // vimuktasphAraphetkArA, tadotsaGgAnmahIpateH / palAyAmAsa vegena, sA prapaJcaprabhAvatI / / 305 // tato vizvaMbharAbhA, vismayasmeralocanaH / nirjagAma citAmadhyAt, preyasIvirahAdiva // 306 // viyogArtimanu prAptaH, bhoka eva parAmutAm / na tu prabhAvatI devI, na cAnyaH ko'pi tAmanu // 307 // pramodAviSTayA, dRSTyA bhUyaH (paH) saMbhAvya vallabhAm / pIyUpadanirmana-mivAtmAnamamanyata // 308 // kasarazca purobhUya, bhUmivallabhamabhyadhAt / arjunaH pANDuputro'yamAninAya tava priyAm // 309 // tataH sa sahamA'bhyetya, bIbhatsumabhiSasvaje / tadIyAnapariSvaGgaH, svamaGgaM pAvayabhiva / / 310 // vRttAntena tatastena, presolitamanAstadA / kimetaditi bIbhatsu-manvayuta mahIpatiH // 311 // athAsmai kathayAmAsa, pArthAdezena kesaraH / vadepuravaMdAnaM hi, santo nAtmIyamAtmanA / / 312 // ___tadAnIM tvAmavasthApya, rAjaJjiSNonidezataH / punastvaritametassa, pAdAntikamupAgamam / / 313 // vimAnaratnamArUDho, manaso'pyadhikatvaram / kirITI hemakUTAkhyaM, kSaNAdadrIndramAsadat / / 314 // tatraikacchatrasAmrAjya-sagarvatimire kacit / vRkSalakSaparikSipte, pracanaH kandare'vizat // 315 / / martya kITena te devi!, kRtasaGgasaGgateH / mAM vidhAya ghavaM dhAtu-raca 1 hetiH-agnizikhA / 2 arjunena / 3 parAkramam /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ kesare zrIpAdava caritram srthH5|| 'rjunasya praakrmaa|| // 79 // pAmA vilupyatAm / / 316 / / devi ! vidyAdharIpANi-pallabodatavAmaram / vaiDUryapurasAmrAjya-mupabhoktuM prasIda me // 317 // sayaH kandalite vidyA-bhavena nvn| pAdaparvatocAne, devi! krIDa mayA saha / / 318 / devi! hitvA pratIpatvaM, dviiplaannekshH| vyomayAnena vIkSastra, madurasafekasaGginI // 319 // iti prabhAvatIM tatra, meghanAdaH prasAdayan / / dahaze khecaro vairi-ketunA kapiketunA / / 320 / / (paJcabhiH kulakam ) AH pApa! cApalaM muzna, jIvitaM vijahAsi kim / mama panyuH puse inta!, puruhUto'pi kAtaraH // 32 / / makAntarAjye svArAjya-garvasarvakaSe sati / stune vidyAdharAdInAM, na padaM rAjyasaMpadaH // 322 // nAnAtharyamayadvIpa-zailAlokanakautukam / cirAyumeNicUDo me, sodaraH pUrayiSyati / / 323 / / nidrANe manpriye caura, maamhaastvimkssnH| mRgArau jAgarUke hi, kA mRgasya prabhUSNutA ? / / 324 // pAradArika ! cet pANi, madaGge lagayiSyasi / tenaiva pApmanA maGga, bhasmasAcaM bhaviSyasi | // 325 // siddhavidyaH sa cedvidyA-mabandhupriyavAndhavaH / pArthaH kathA kuto'pyenA, tatastvamasi kiM kacit 1 // 326|| vidyAdharaM tamityAdi, vibruvANAM prabhAvatIm / nidhyAya mudamadhyAnmaM, skArayAmAsa phaalgunH||327|| ( saptabhiH kulakam ) ko'yaM hemAGgado nAma?, kaH so'pi kapikenanaH / maNicUDo'pi kamtanvi!, tantrAne mayi dhanvitAm // 328 // svayaM dIrghAkSi ! dAsyAya, jano'yamanumanyatAm / paThan haThakaThoravaM, punaH kena nipetsyate // 329 // ityAdibhirvacobhistaM, mISayantaM prabhAvatIm | jagAda jagatAM sahada-haraH zvetahariH krudhA // 330 / / (tribhirvizeSakam ) daravo bhava re vidyA-gharasa 1 pApam / 2 pratikUlatAm / 3 sAmayam / 5 'puraH' pratityapAThaH / 5 duHkhaharaH / yAvatIm / jamAva jagata nAre eka bAtari / 30 vibhavakara ) harato ra piyA // 79 //
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 ntAnapasina / maitAM patitratAM vAsa-pavanairapavitraya || 331 || pativratAmayaM jyoti - rimAmapahariSyataH / vapustava kSaNAdeva, kiM babhUva na bhasmasAt 1 ||332 // bandhuH patirvA yadyasyA. gaNitau nAvalepataH / tvayA'ntacintitAH kiM na, phAlgunasyApi bAhavaH 1 // 333 // satIcintAmaNerasyAstanusaMsparzapApmanaH / prAyazcittaM vidhAtA te, kSaNAt kaukSeyako mama / / 334 / / tadA pramoda kallole - rAkulIkRtamAnasA / ityantazcintayAmAsa, phullacakSuH prabhAvatI // 335 // cetastvaM vardhase diyA, mama bhrAtuH priyaH suhRt / kuto'pyatra batA''yAtaH sa evAyaM dhanaMjayaH // 336 // prabhAvo'sti prabhAvatyAH satyaM sukRtasaMpadaH / satIbatasaraHsetuH kapiketuryadAgamat / / 337 // saralaikasvabhAvo'yaM mA sma mAyAvinA'sunA / khecareNa raNe zAntaM yadvA nanvepa phAlgunaH || 338 // sarvAH saMbhUya bIbhatso-bhavatyaH kuladevatAH / zarIramadhitiSThantu yathA syAdvijayI sudhi / / 339 || pativratAvratasyAsya, ko'pi me mahimA'sti cet / kirITinA durAtmA'yaM, jIyatAM tatrabhavaraH // 340 // asyAmamUhazAnalpa-vikalpAkulacetasi / uvAca vijayo vAcaM, khecarApasadaM punaH // 349 // gRhANa re kSaNAt pANau, kimapyAyudhamAtmanaH / khago'yaM duSTa ! te ruSTastadeSa na bhaviSyasi // 342 // Ubeca phAlgunaM valgu, sa valgan samarAGgaNe / re! manuSyakrame / nazya, kimu rodayasi priyAm 1 || 343 || vidyAdharavadhUvarga - vaidhavyadIkSitA / kaSTaM kRpANayaSTimeM patantI trapate svayi || 344 || bAlAM ko nAma matpANe - retAmAcchetumicchati 1 / ko hi kaNThIravAkrAntAM, mRgImAkraSTumIzvaraH 1 || 345 / / mamAmarSahutAze'smi - bAhutIyanvA tataH / kathaM manuSyalokasya, kautu 1 pAMsanaH - abhramaH / 2 vidyAdharAdhamama /
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ mIpANDava caritram // sarvaH 5 // // 8 // kesareNa kapito'rjunasya parAkramaH 159 kAnyapaneSyasi ? // 346 / / ityudIrayati svaira, tasmin bakti sma pANDavaH / re ! na zauNDIrimA vAci, bhujamvevAvatiSThate // 347 // kiM tu durdAntavRttInA, zAsanAya bhavAdRzAm / udyatA api no pUrva, praharanti kuruudhaaH||348|| tataH sthemAna-| mAnIya, mAnasaM sAdhvasAkulam / nipAtayatu nikhiMbha, nRtraMsa : prathamaM bhavAn // 349|| ityAkSepagirA so'pi, dojaagrpaurussH| apakozamarsi kRtvA, prajahAra kapidhvajam // 350|| tena gAdaprahAreNa, dakSiNermA dhanaMjayaH / tamUrjita bhujaM dRSTvA, kaSTajayya- mamanyata // 351 // tataH kapidhvajo dhauta-dhAreNa taravAriNA / bAhroH sarvAbhimAreNa, taM hantumudatiSThata // 352|| nihataH sa tathA zatruH, skandhakoTau kirITinA / yathA papAta mRcchAlaH, zuSkatAlurbhuvastale // 353|| celAntatAlavRntena, tamupAnIya cetama. sudhIH satgama-samAdhamaMjayaH354A ho ! vidyAdharAdhIza!, damAlamya dorcalam / punaH prahara niHzavaM, mA kalaGkaya pauruSam // 355 // ityavaSTambhasaMrambha, vibhAvya bhayabhAraH / vihAya sahasA khaDga-mAnamat khecarorjunam / / 356 / / nIcairUce ca taM vIra !, vyalIka kSamyatAmidam / bhUrbhuvaHsvastrayIloka-prANazauNDA hi pANDavAH / / 357 / / zauNDIracUDAratnena, parakhIpriyavandhunA / sarvathaiva tvayA nAtha :, vijigye'hamanIdRzaH // 358 // cAraNebhyo bhujastambha-sphUrtayaste muhuH zrutAH / khalIkRto'si vizveza, sAkSAtkartuM mayA'dya tAH / / 359 / / paraM baddharaNArambha-saMrambhe hariNadvipi / na dvipendro'pyalaM sthAtuM, kA kathA hariNasya tu // 360 // dharma-nyAya-sadAcAra-paropakRtayastava / sahAyAstatvayA vIra!, jagajitamahaM tu kaH ? // 361 // kiM copakRtamapyasyA-midaM mAvi taivAphalam / yadi pAine deva!, saMpratyeva na dhAvasi / / 362 / / muktA'sti mArgakAntAre, 1 parAkramaH / 2 bhayAkulam / (3 dakSiNe ImeM vaNamasyeti / ) 4 aparAdhaH / 5 'tayA' 'tamA' iti pratyantarapAThau na samyak / 80 //
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAyA medhAvinA mayA / vidyA prabhAvatIrUpa-dhAriNI yat pratAriNI // 36 // sarvo'pyanupadI loka-stayA hanta prtaaritH| vinayati kSaNAdeva, chapanA ko na pazyate 1 // 364 // tadupAdAya dIrghAkSI-metAM gatvA ca satvaram / bhrAtakhAyasva vizvasca, jantujAstha jIvitam // 365|| ahaM tu gantumicchAmi, bhAvana! tvadanujJayA / nAtaH paraM tavApyasmi, mukhaM darzayituM kSamaH // 366 // tato visRjya taM prItyA, praNipatya prabhAvatIm / yAnamAropya ca svairaM, dadhAve shvetsaindhvH||367|| bhvtpraannprityaagaa-shngkaatrlitaashyH| devastva (ca! tva) ritamevAya-muddezamimamAgamat // 368 // kapidhvaja-prabhAvatyo-dRSTritattava vaizasam / bhUpAla! yada duHkhaM, jAnItastadimau param // 369 // nazyati sma tato devI-pANipUtAmbusekataH / vidhyAtAyAzcitAyAste, seyaM vidyA pratAriNI / / 370 // parapramodasaMbhAra saMbhUtapulakAraH / tato hemAGgado rAjA, vyAjahAra kapidhvajam // 371 / zaGka paropakArAya, vA sRSTi(vi bhavAdRzAm / "nirmANaM hi sahasrAMzo-jagadAlokotave" ||372 // vIroma ! tvayA devI-mimAmAharatA'dhunA / iyato jantujAtasya, saMhAraH parirakSitaH // 373 / / koTizaH zrutamadvaitaM, tvaddhajastambhavaibhavam / sAkSAtkRtamidAnIM tu, devAdeva- | midaM mayA // 374 / / vastu nAstyeva tayena, taba syAt pratyupakriyA / jano'yamanumantavyaH, kiMkaratvAya kevalam // 375 / / iti vyAhatya apana, prazrayeNa garIyasA / anunIya tadA ninye, hiraNyapuramarjanaH // 376 / / utsavaikamayaM smera-dAnandalaharImayam / sarvasaMpanmayaM svarga-sarvAGgINakalAmayam / / 377 // pratyAhartA prabhAvatyA, batAyamayamarjunaH / iti nirdizyamAno 1 vighnama-hiMsAm ityarthaH / 2 kathayitvA /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ arjunasva saka bhIpANDavaparitram srgH5|| 5. tArimAH zriyaH / gaNakabhivAparam 1 // 382 thyomAdhvanA''gamat / ayodAharaNaM tava / nagare Agamanam / natra manicUDasyAgamanam // 'sau, lokaiH prItyAvizat puram // 378 / / (yugmam ) rAjJA ca rAjapalyA ca, raajvaishmnynudrutH| viveza vikrama-zrIbhyAM mUrtimamAmivArjunaH // 379 // tatra siMhAsane haime, nivezya vivazo mudA / jagAda pArthivaH pArtha-mindha vinayavAmanaH // 380 // prItikrItAnimAn prANAn , bhujakrItIrimAH zriyaH / guNakrItamidaM rAjya, kRtArthaya yathAruci // 381 // pArtho'bravIdasAmAnya-saujanyasvajane tvayi / svargAdhipatyamapyeta-mamaira kimivAparam ? / / 382 ! prauDhapraNayamanyo'nya-minyullApavatostayoH / kSaNena maNicUDo'pi, tatra vyomAdhanA''gamat / / 383 / / praNipatya yathaucityaM, tAnazeSAn vizeSavit / sa khecarapatiH pArtha-muvAca rcitaanyjliH||384|| bhaginIharaNodbhUtaM, jayodAharaNaM tv| upagItamupazrutya, khecarairahamAgamam // 385 / ekaikamavaMdAnaM te, vAgIzasyApi nezate / garIyasyo giro vaktuM, kiM punarmAdRzA- mAmilAH // 86 // primAyasyAH, pratyAnayanakarmaNi / rAjyadAnAdhamo'haM, bravImi kimataH param ? // 387 // tamUce'tha pRthAsUnu-raho ! kimidamucyate / AtmanyevAramanaH kiM syaa-duttmaadhmrnntaa?||388|| kiM ca mAmullasatprItibhaginIyaM prabhAvatI / zazvatrailokyajaitrAbhi-rAzIbhirabhinandatu // 389 / / tatastadbhaktisaMbhAra-rajjusaMdAnitAzayaH / ninAya divasAna pANDu-putrastatraiva kAMzcana // 39 // kazcidapyanyadA pUrva-saMstuto hastinApurAt / abhyetya rabhasokAlaH, phAlgunAya vyajivapat // 391 // kumAra ! cAracakrebhyo, nizamya tvAmihAgatam / snehAdAhAtumasAya, pitA te prajighAya mAm // 392 // vArddhakArhAH kriyAH kata, 1 parAkramaH / 2 'AtmanevA' pratyantaram / 3 sadAnita:-paddhaH /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ . svayaM rAjye tapaHsutam / abhiSektumanAH kAma-muzistvAmapekSate // 393 // pratiprAtarapazyantI, kuntI tvadanaM punaH / vahatyajasamajhAmbu-jambAlajaTile dRzau / / 394 // ityupazrutya tadvAca-mAcAntahRdayo mudA / pitroH snehena bIbhasu-nitarAmautsukAyata // 395 // tatastamAha bIbhatsu-rAdyaM zatrujaye jinam / namaskRtyAimAyAta, eva tvaM tu puro baja // 396 / / iti saMpreSya taM zazrRM-jayaM prati dhanaMjayaH / sAdhaM bhUkhecarendrAbhyAM, calati sma vihAyasA / / 397 // tasmin paramayA bhattyA, vanditvA''dijinezvaram dvArakAmagamata kRssnn-drshnotknntthito'rjunH||398|| pratyujagAmagovinda stamAyAntaM namo'dhvanA / nIlakaNTha ivotkaNThA-taralo navanIradam // 399 / / tau mithaH parirebhAte, pratyakprAganilAviva / zarIradvayamutsRjya, vibhratAvekanAmitra / / 400 / / pIyamAnaM tarattAraiH, pauranArI vilocanaiH / ninye harinija dhAma, saparIvAramarjunam // 401 // phAlgunAya murArAte-rupacAraM cikIrpataH / svArAjyamapi nirjetu-mAcakAi manastadA // 402 // kRSNo'sya svAgatIcakre, subhadrA bhaginI nijAm / abhISTo gatithiH kAma, gRhasarvasvamarhati // 403 // yAdavImaGgalodgIti-navapIyUSatoyadaH / abhUnmuditagIrvANa-statpANigrahaNotsavaH // 404 / / pANimokSavidhau jiSNo-ryadhabhUyo'pyaditsata / alpIya iti kaMsAri-stena tenApyalajata // 405 // pitrorutkaNThito'pyuccai-rjiSNuH kRSNAnurodhataH / utsavaikamayAn kazcit tatrAtIyAya vAsarAn // 406 // kRSNamanyedhurApRcchaya, samaM panyA subhdryaa| hastinApurasotkaNThaH, pratasthe kapiketanaH // 407 // tataH sa 1 jambAla:-paH sevAlo vA / 2 mayUraH /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ sariagA-rAma-pura-AmamA puSyantaM cAdavIyastAda sIdadAnanda, hastinApa bhIpANDavA khecarAnIka-vimAnastirayanamaH / cacAla maNicUDena, samaM hemAnandena ca // 408 // vimAnamanukAmIna-madhyAsIno dvArakA paritram // vilokayan / sara:-sari-nagA-rAma-pura-grAmamayI mahIm / / 409 // khecarendra-narendrAmyA, zritAbhyAmabhito'ntike / dattatAlaM | gtsyaasrgH5|| mithastAstAH, kurvan pramadasaMkathAH / / 410 // puSyantaM caadviiysvaa-taapaistiitrairvivsvtH| zuSyantaM ca dadhatsvedaM, bahI-11 rjunasya yominabho'nilaH // 411 // vahan harSabharolluNTha-mutkaNThataralaM manaH / AsIdada sIdadAnanda, hastinApuramarjunaH / / 412 / / // 82 // sumadrayA ( caturbhiH kalApakam ) dhAvantaH khecarAH kAma-mahaMpUrvikayA tataH / AyAntaM pRthivImatuH, pRthAsUnumacIkathan / / vivaahH| | 413 // zokamAnandatAM ninye, medinIzasya tadvacaH / zuddhaH siddharasaH zulvaM, mahArajatatAmiva / / 414 // harSAca- tatohabindusaMdohaH, sthAne zokAzruviprapAm / pRthAyAH paprathe kutlo, jyotsnetra tamasA pade // 415 / / babhUva rabhasAccataH, soda-1. stinApure rANAM vikasvaram / bhAsvatyudIyamAne hi, kimu jIvAMta nAmbujam // 416 / / Adizya puri tatkAla-mutsavaM spricchdH| gamanam / / tanUja manasaH pazcA-TUpatiH pratyudabajat / / 417 // medinIpatimA(rA)gatya, puradvArabanAknau / anedIyAmamuddayota-saMbhAraMbhRzamaikSata // 418 // mArtaNDamaNDalaiH pUrNa-tithairiva marutpathaH / vyApyamAno vimAnaudhai-stataH kSamApana vIkSitaH / / 419 // kSaNAdakSyanta sAmanta-mAyUrAtapavAraNaiH / sainyAni pituruyAna-bhrama puSNanti jiSNunA // 420 // mahIyobhirmahApujhe-muMhurmaasyadizaH / vimAnamavanamyaika-mAjihIta mahItalam / / 421 // narendra-khevarendrAbhyAM, tAbhyAM tasmAdanudrutaH / nitAntamuditasvAntaH, kapiketuravAtaram / / 422 // pitroH kramAt kramAmbhoja-mAkulAlikulAyitaiH / mamAjAvarjayanmauliM, kaunteyaH | 1 icchAnusAri / 2 tAmram / 3 pUgIphalatulyaiH /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 taprativanyasyeva kAmyayA / taanyaanndaashruknnotkraiH| sidhyamA kuntalocayaH // 423 // utthApya rmsaattaabhyaa-maanndaashruknnotkraiH| sicyamAnatanuH svaira-mAliliGge dhanaMjayaH // 424 // tIrthatoyAmiSakottha-pAvitryasyeva kAmyayA ! tAbhyAM kapidhvajo mUrbhi, muhurmuhuracummyata / / 425 / / samastajAhnaveyAdiguruvarga samantataH / pratipede yathaucitya-mAcAraH savyasAcinA // 426|| sa nanAma kramAjyeSTha-bAndhavAn vishvbaandhvH| zliSyati sma ca sAnandaM, vandamAnAn kanIyasaH / / 427 // / bhUpatipramukhaM sarca, tataH svajanamaNDalam / ArohayadvimAnaM tat , svayamapyAroha saH / / 428 // kSaNajjhaNiti mANikyakiGkiNImAlabhAriNA / mArjanorjasvalasvarNa-caijayantIvirAjinA / / 429 / saurabhodAramandAra-kusumocUlazAlinA / anatya ntInayA nIce-rgatyA tenAtha gacchatA // 430|| pramodavizadaiH paura-trairnIrAjitorjunaH / avizaddinyasarvAGga-zRGgAramadhuraM / puram / / 431 / / (tribhirvizeSakam ) vismayasmeranetrAbhiH, khecarANAmitastataH / vimAnAni mRgAkSIbhi-nirIkSAMcakriretarAm / / 432 / / dhyAna dundubhiAI, hato vidyAdharairdivi / tatsaMharSAdiva kSoNI-pIThe baiNThaizca tADitaH // 433 / / kauDamInAmapAmApya, pazivaH saMgamotsavam / nAlamutthAtumazvIya-khurakSuNNA api kSiteH / / 434 // rAjavarmadhvajA reju-marudvellinapallavAH / vidyAdharavimAnAnAM, kurvanto gaNanAmitra // 435 / / pazyantaH paritaH paura-yopitaH possitshriyH|hstinaapurmev dyAmamanvata nabhazcarAH / / 436 // nidhyAyantaH saromAJca, mazcAn ggncaarinnH| vimAneSu manazcakru-ranAsthAzithilaM muhuH||437|| __ pArthamekamanekAsA, paurasAraGgacakSuSAm / netrapatraiH pibantInA, yuktaM yamAzisaMbhavaH / / 438 // imAlokabhiyA bhraSTa nIviH 1 ananitragyA / sAdharaH' pratidvayapAThaH 1 (3 bhRtyaiH / ) 4 tRptiH /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava paritram // srvH5|| // 83 // sastotarIyakA / kA'pyurdarzayAMcake, khecaraiH masmitaimiyaH // 439 // vadanAmbhojasaurabhya-pramaGgakalAkulA / nartayantI arjunasya | karI kAcit , khelayAmAsa khecarAn // 440 // pAlokanalAmpaTyAt , paNAMstAMstAn pratizrutAn / gAhAlepamukhAn patyA, hastinApure kAcidasmAryatAdhikam // 4 // pratisthAnamatha smRta-dhUmapallavasoyam / rambhAstambhaparIrambha-mIlasaraNidIdhiti / / 442 // prveshaa|| pratidvAramalindeSu, mudA gotrAGganAjanaiH / mauktikasvastikodAtta-dattakamagomukham / / 443 // kakSAntaragavAkSastha-pAJcAlIlocanairmuhuH / pratyudyAtaH zanairbhaje, rAjamandiramarjunaH / / 444 // (trimirvizeSakam ) satkRtyavit puraskRtya, bhUpatiprabhRtIna gurUn / jaganmAnasamAsaDo, vimAnAdavatIrNavAn // 445 // prIlyA kunsyA kRtaM tatta-davatAraNamaGgalam / pratigRhya pratIhArai-daramutsAritaprajaH / / 446 / / sarvataH kheladusAla-bandikolAhalAkulam / madhyama-1 ndrisodhasya, vizati sma dhnNjyH|| 447 !! AsthAnIpIThamAsthAya, pANDavaNDAMzutejasA / snehAlApaiciraM tasthau, * / bhaktinapreNa sUnunA // 448 // tayorAnamratAbhAjoH, sutasya priymitryoH| AvAsau sa nijAvAsa-dezIyAvadizanmudA / / 449 // ___svasthAna medinIbhartu-rAdezAdgatayostayoH / praNamya praNayapravaH, pArthaH svAvasathaM yayau // 450 // AgrahAn pratijagrAha, | tatra dAkSiNyadIkSitaH / paura-jAnapadA-mAtya-sAmantopAyanAnyamau // 451 // harSasotkarSamAbhAdhya, visRjya nikhilaM janam / dpremapallavitaH so'tha, sairaMdhrIsaudhamAvizat // 452 / / cetamA prathamaM pArtha-mabhyuttasthau tato dRzA / dehena tadanu sveda-romAJcasacivena sA / / 453 / / anIzApi bhRzonmIla-sAdhvamA pratipattaye / kAmaM bahumatA jajhe, yAjJasenI kirITinaH // 454 // 1 gomukhaM lepaH / 2 nijAvAsatulyau / 3 draupadIsaudham / / / 83 //
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ malAdAtanvatoneMtra-pravartana-nivartane / pazyantyAM taM sAtamyA-mautsamaya-sapayorAt // 55 // kRSNA jiSNo cirAdnehamupethuSi dadau mudA / kaTAkSapaTalavyAjA-daryamindIvarairiva // 456 // kSeptukAma ivAtyanta-mantadeha kapidhvajaH / mujopapIDaM prakrIDa-prItirAliGgati pma tAm // 457 / / tadAzlepamuskhAsvAda-nimIlitavilocanaH / cirapravasanakleza-mapaninye dhanaMjayaH // 458 // mA'pi vizvatrayIM mene, tadA tatsaMgamonyave ! sudhAmayImivAnanda-parispandamayImiva // 459 / adhyA| mAmAma palyavaM. tulyaH kusumadhanvanA / jiSNuradhyAsayAMcakre, nAM ca pratikRti rateH / / 460 // premavArtAstayA sAdhaM, tAstAH kurvan kapidhvajaH / tadamanyana niHzepa-mahorAtramapi kSaNam / / 461 / / hemAGgavazca bhUpAlo, maNicUDaca khecrH| ciraM sitahayagrInyA, pUre tasminnaniSThatAm / / 162 // medinIpatiranyedyu-gahUya vijayaM rahaH / vizvasya kuzalodarka, vitarka svamacIkathata / / 463 // vatsa ! vIkSasva karNAntapalitaMkaraNI jarAm / iyaM pranayanyadya, dharmakamaNi mAM balAn / / 464 // viSayAH sahavAstavyAH, zyAmalaireva kuntalaiH / sitIbhRtaH punadharmaH, sakhyaM hi mamazIlayoH / / 465 // jagamyapi manaH kurva-bharo bhogAbhilASukam / prAkRtairapi hasyeta, kiM | punarvizadAzayaH ? / / 466 // dhamapIyUSakUpasya, pItapUrvI yayaH pumAn / mRtyu marumitrAtItya, yAti muktipurI sukham // 467 // tanikSipya kSamAmAraM, sarvajyeSThe yudhisstthire| dhA evaM kriyAH kAma, kartumicchati me manaH // 468 // grahIbhUtastathA loko, guNauSairdharmajanmanaH / natkathAbhiryathA janne, ninyamujAgaraH pure // 469 // gupairasyendudAyAdai-manovezmanivAsibhiH / arve. kAmadevena / : kuzalapariNAmam / : candramadRzaiH / 5 mulyama /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ arjunasaM zrIpANDava- caritram // srgH5|| matyA puSiSThirarAjyAbhiSeko pkrmH|| // 84 // kraya iva prItiH, prakRtInAmadIyata // 470 // gAGgeya-dhRtarASTrAyA, jyAyAMso'pi tapAsute / rAjyadhuryo'yameveti, sarve | mamasa manvate / / 47 :: astu rAjandhatI bhUmi-stadenena cirAdiyam / marvasyApyasya lokasya, pUryantAM ca manorathAH // 472 / / vassa ! pratIkSito'si tva-metAvanti dinAni tu | madhorabhyudayaH zreyAn , vinA na malayAnilam // 473 // ubhAkIdamAkarNya, vacaH prItyA mahIpateH / savyamAcI nato vAca-muvAca vinayAnvitAm / / 471 // idaM tAtamya ko nAma, vaco na bahu manyate / "kovidaH ko hi kuni, mImAMsAmAgamotiSu?" // 475 / / priyaMkarA ca no kasya, zrIsaMkrAntistapaHsute ? | " zrayantIha sudhArazmi, na mude kasya kaumudI ? " // 47 // giramenAM ca tAtasya, yaH pramANayitA na hi / mAmakAstasya mUniM, sahiSyante na mAyakAH / / 477 // ityAtmajanmano vAcA, prInacetAH kSitIzvaraH / dharmAtmajAbhiSekAya, tatkAlamupacakrame // 478 / / / kuSNAdInavanIpAlAn , tairAhAyayanRpaH / durAt puSpaMdhayAna puSpa-saurabhariva bhUruhaH // 479 // nivAsAH kSmAbhujA rejuH, parito hastinApuram / sarvato'pi tuSArAMzu-mAlinaM tAraNA (kA) iva // 480 // tUryapraNAdamedastri-nArImaGgalagItibhiH / zabdAdvaitamayastasmin , pure prAvartatotsavaH / / 481 // vyomalakSmIvinIrmIya-mANanirjinazriyaH / vaijayantyo janastasmin , samucikSipire pure / / 482 // harSAkulacalacceTI-kucasaMghaTTacUrNitaH / rAjavezmabhuyo hAra-zcakrire baddhasaikatAH // 483 // toraNAni janaiH svasva-mandireSu cikIbhiH / niSpatrAzcakrire keli-kAnanAmravaNadhiyaH / / 484 // pratimandiramutkSipta-kadalIsta 1 vicAraNAm / 2 bhramarAn / 3 candram / -
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 mbhkaantibhiH| nagaraM sammahAnIla - zilAmayamivAcabhau // 485 / / rAjate sma janairdivya - nepathyAbharaNojvalaiH / tatpuraM sAmaretra dyau - ravatIrNA mahItalam // 486 // nAnAgrAmAgatagrAmya- straiNapANidhamAdhvani / apUryata pure tasmin paurANAM netrakautukam // 487 // milamikhilabhUpAla - turanakhurakhaNDitam / abhiSekajalaplAva - bhiyeva dyAM yayau rajaH // 488 // gAndhArI-mAdvikAmukhya- mAlokyAntaHpurIgaNam / racitAnekarUpeva, manyate sma zacI janaiH // 489 // tapaHsrutAbhiSekAya, mANikyamayamadbhutam / vimAnaM mAnavendreNa paryakarUpyata zilpibhiH // 490 / / tatra dhAtrIpatirvipraiH, kRtanIrAjanAvidhim / vazI nivezayAmAsa, bhadrapIThe yudhiSThiram // 491 // purohita puraskRtya, maMtrasaMskArapAtrataiH / pArthivastIrthapAthobhi-ramyaSiJcattapaH sutam // 492 // sarve'pyurvIbhRtaH svarNa kalazAvarjitaistataH / saharSamabhyaSiJcanta, vAribhirtharmanandanam // 493 // patantaH payasAmodhA - stasya mUrdhni virejire / prAvRSeNyapayovAha - prabhavA iva bhUbhRtaH / / 494 // citraM tasyAribhUmIbhR-dvaMzadAhahavirbhujaH / abhiSekajalairlakSmI - magAita mahaH param / / 495 / / pravAhaH payasAM dharma- putragAtrapavitritaH / pUSuriva teMtkAlaM, papAta svaHsarijale / / 496 / / mUrtekhi yazovIjai - darvAGkarakarambitaiH / avAkiraMstamAcAra - lAjai gajIvalocanAH || 497 || gammIramadhuraistUryaninadairucchritocchritaiH / kalyANasimiH prIti-rajAgaryata kasya na 1 / / 498 // gotradhAtrIzasaMtAna- stutipUtAstapaHsutaH / zuzrAva zravaNAnanda-syandinIrvandinAM giraH || 499 / / 1 sadevA cau:- svarga va (2 andhakArAte) pANi dhamatIti pANidhamaH / 3 akAryaMta 4 ' tat kAmam ' iti pAThAntare tat- gaGgAjalaM, kAmaM atIva ityarthaH kartavyaH / b
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpAnDavaparitram // sm:5|| athibhyaH sa dadau tAva-dravyamadhyAhatAzayaH / yAvatA jajJire tepi, zazvadadhijanAdhinaH // 500 // muzcan satkRtya yudhiSThirasya dhArAla-vairarAtripUnapi / sa kSaNAdakarot kArA-vizodhanamadhidyutiH // 501 // adharmadrumasaMtAna-cchedanAdabhramAvahaH / dIyate rAjyAsma tadAdezA-damAripaTahaH pure / / 502 // dagdhakarpUradhUmottha-navameghAlimAliSu / sa pure'kArayajjaina-mandireSu mahotsatram bhissekH|| // 503 / / nidhImanidhisarvasva-bhramakArINi bhUbhujAm / maGgalopAyanAnyasya, pravizanti sa vezmani // 504 // tatastamabhiSekAnte, kakSAntaranidezinam / divyaiH prasAdhikAstaistai-nepathyairupatasthire // 505 / / tAstasya bhramarazyAmA-: ayadbhinivirIsaMtAm / kezAnudvApayAmAsu-dhUmairagarujanmabhiH // 506 // tasya mUrddhani dhammilla, mallikAdAmamarmitam / muktAvalayitopAnta, racayanti sa tAstataH / / 507 / / chAditAdityamatyacchaM, zaradabhraM jigISubhiH / candanaizca tadIyAGgaM, vyalimpa-10 ampakadyuti // 508 // zarajyotsnAsamucchaka chedacchakAradyuko : sA. paryadhApayana, dukale haMsalakSmaNI / / 509 / / udayA| dvizirazcumbi-caNDarociviDambanam / kArtasvarakirITaM ca, tadIye mUddhani nyadhuH / / 510 / / tathyagIrathadezyA''sya-cakradvayama- | norame / nyasyanti sa tathA tasya, karNayo sannakuNDale // 511 / / mANikyaniSkamadhIcI-mAmuthan hAravallarIm / kaNThe cAsya sitAM kIrti, pratApakalitAmitra // 512 // athotthAya tato vAra-straiNacAlitanAmaraH / mRgAGkamaNDalAkAra-zvetacchatravirAjitaH // 513 // muditairvandisaMdohe-kadI-11 | ritajayadhvaniH / dhAbaddauvArikabAta-vihitAlokaniHkhanaH // 514 // tatkAlaM phAlgunAdezA-maNicUna nirmitAm / sarmA ( 1 sAntAm / ) 2 niSkam-vakSobhUSaNavizeSaH / taa||85||
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnamayIM divyaa-mdhytissttyudhisstthirH|| 515 / / (trimirvizeSakam / ) namaHsphaTikabhittInA, ysyaamvidivaantrH| tamaH | | sIva krsprshaa-daaloke'pycljjnH|| 516 / / jvalanmANikyatejomi-lakSitanatocatAH / yasthAmantaHpatantaH ke, nAgamaJjana hAsyatAm // 517 // yutisAkSyadurlakSya-jale nIlAzmakudime / divyA yasthAmabhRnmatta-madhupAlimRNAlinI / / 518 // indranIlakSitiryasyA-mazmiparivAritA / babhau jyotsnAmirAkRtya, rudeva timirAbaliH // 519 // nAnAratnAntarastammakAntisaMkrAntito babhuH / yasyAM jyotIrasastambhAH, sarvaratnamayA iva // 520 / / AzritAnekavarNAdha-vitAnapratiyAtanA / savitAneva bhAne sma, yasyAM bhUrabhyadhastanI / / 521 // ratnastammeSu vizrAnta-sarvAGgapratimAstadA / yasyAM vAravilAsinyaH, pAJcAlItulanAM dadhuH / / 522 // navaH sa bhUpatistasyA, maNisiMhAsanaM mahat / AkrAntavAn sunAsIra, sudharmAyAmivAbabhau // 523 / / praNeme maNikoTIra-koTikuhitakuTTimaiH / sa rAjAminavo bhUpai-jhAmArAnatairiva // 524 // tataH scivsaamnt-paurjaanpdaadyH| te ratnA-zva-kariprAyai-rupatasthurupAyanaiH / / 525 // sevAyAtaidizAmIza-riva sAmIpyavartibhiH / babhau sAkSAdivopAyaH, sa caturmiH sahodaraiH // 526 // atha tasya yayorAzi-rasanAyAmapi kSitau / AjhAlekhA vinirjanmuH, pratApA iva jaGgamAH / / 527 / / mayi satyapi ko nAma, jagatyasminnino'paraH / itIvAzvakhurokhAta-pAMzupItArkamaNDalaH // 528 // khecarA api pazyantu, rAjapATIkamaM mama / itIva dantidAnAmbha:-zamitAzeSabhrajAH / / 529 // mA sma dikuJjarendremyA, kupyantu mama dantinaH / itIva sainyamApUra-cchatracchabadigantaraH // 530 // 1 pratiyAtamA-pratimA-pratikRtirityarthaH / 2 sAma-dAma-daNju-bhedAH ete catvAra pAyAH / 3 svAmI /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDavacaritram // sargaH 6 // // 86 // nayanAJjalibhiH paura-nArIbhizcAlitAJcalam / pIyamAno muhuH prItyA, hAstinaM so'tyahastayat // 531 // ( caturbhiH kalApakam ) bandhuprItyA gurUNAM ca, paryAlocena tatkSaNAt / duryodhanaM sa rAjAna- mindramasthe'bhyaSiJcata || 532 / / anyeSAmapi bandhUnAM dhRtarASTrAtmajanmanAm / pArthivaH sa yathaucityaM dadau dezAn pRthak pRthak / / 533 || utsarpadutsavamayaM sa vibhuH samApya rAjyAbhiSeka mahamiddhamahaH prarohaH / satkRtya kaiTabharipuprabhRtIbharendrAn ratnotkarairnijanijAn prajidhAya dezAn // 534 // iti jitapuruhUtaH sphItapuNyopahRtaH pratinatanRpatizrI sevyamAnAGghripadmaH / sasurabhiguNamAlo mAlatIdAmakunda-stakavizadakIrtiH pUgamakAM ninAya / / 535 / / iti pArizradeiSaprabhasUrivirAMcate pANDavacarite mahAkAvye pArzvatIrthayAtrAyudhiSThirarAjyAbhiSekavarNano nAma paJcamaH sargaH // atha SaSThaH sargaH / atha pANDurvimuktazrI - rAtmArAmaikamAnasaH / muktAtthAtukAmo'pi tatraivAsthAt sutAgrahAt // 1 // dhRtarASTraM punaH nu-rmaktamAnI suyodhanaH / indraprasthaM vyavasthAvi-nninAya samamAtmanA // 2 // yudhiSThiraguNagrAma-kAmasaMdAnitAzayAH / 1 ' pratinava 0 ' prasitrayapAThaH / 2 samUham / 3 ' vyavasthAyai' pratidvayaH / yudhiSThirasva rAjyA bhiSekaH / / | // 86 //
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAya vidura-droNA, hAstine vyavatasthire || 3 || pANDostapaHsute bAr3ha, rejire rAjyasaMpadaH / bhRzAyante hi tejAMsi pradIpe jAtavedasaH // 4 // saumye ca duHpravarSe ca tasmin pallavitA bhRzam / vanarAjIva rAjyazrIH ziziroSNe madhAviva // 5 // pratApaduHsahe tasmin puSNAti sma tarakSitaH / kIrtiolita, vartanI ||6|| tattejo'gnistanUrbhUSAH, pratApya virasA dviSAm / tArairyazobhirAzcarya, pUrayAmAsa rodasI || 7 || dhvAntadhvaMsini satyeva, galadvayasi rAjani / bhAsvatyuditvare tasmi - ananduradhikaM prajAH // 8 // digjagISAkRtonmeSaM, tasya jhAtvA mano'nyadA / kanIyAMsaH samaM natvA catvAro'pi babhASire // 9 // kiM nAma jagaduyota - hevAkeSu gabhastiSu / tamaH saMbhArabhedAya, bhAnurudyacchate svayam ? || 10 | deva ! dakSiNavAtendu- vasantAdiSu satsvapi / mAninImAnabhaGgAya, kAmaH kiM dhAtrati svayam 1 // 11 // puraHsareSu kiM nAma, taraGga-samiro-rmiSu / jalAzayaH svayaM pAntha vedacchedAya sAdaraH 1 // 12 // satsu tatrijagajjaitra-bhujeSu nijabandhuSu / dizAM jayAya devena na prasthAtavyamAtmanA || 13 || ityAkarNya vacasteSAM jaharSa jagatIpatiH / nidezyairhi jayo rAjJAM kIrtimAvahate parAm || 14 || kramAmbhojanatAnIti - caturacaturo'pi tAn / aMsayorAmRzan prItyA sa dizo jetumAdizat || 15 || rAjAjJetyanvamanyanta caturaGgAM camUmamI / mRgendraH kariNo hanti, kiM mRgaiH parivAritaH 1 // 16 // kuntI mAdyAdibhirgotra- vRddhAbhiH kRtamaGgalAH / te'tha pratasthire sainyaivatvAro'pi pRthaka pRthaka || 17|| bhImaH prAcIM dizaM jiSNu-rapAcIM nakulaH punaH / pratIcIM sahadevastu kilodIcImazizriyat // 18 // caturbhirapyanIkaistai- gakrAntAM
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava- caritram // srgH6|| // 87 // paritaH kSitim / babhAra samabhAgtvAt , sukhameva phaNIzvaraH // 19 // ebhiH pramabhamArabdhAH, kuryuH kiM nAma bhUmipAH ? / itIva yudhiSThirAdraSTusuccai-mArohadvAhinIrajaH // 20 // niHzeSArivadhUnetra-salilaiH kUlamudrujAH / sravantInIbhirutteru-ste gulphadvayasIrapi jhayA mI // 21 // dinikRzeSu marchanta-steSAM nikhaannisvnaaH| bhUbhRtAM dArayAmAsu-darIzca hRdayAni ca // 22 // AtmIyamapi te | mAdInAM bAhro kamANamasAheSNavaH / ketanAlicchalAnmanye, kadalIvanasevinaH / / 23 // kSuNNA harikhudanti-pAdapAtairmatItAH / | digyAtrAbhuvastatkIrtibIjAnA, vApayogyA icAvabhuH / / 24 / / | gamanam // atha bhImaH kramAt kAma-rUpAn bhImabhujo yayau / mainyadantimadasparddhi-kAlAgururasamratIne // 25 // tadIyAM zriyamAdAya, sa tatAra surApagAm / lambhayan kumbhinAM dAna-yamunAsaMgamotsavam / / 26 / / tato'GgAn bhaktinamrAGgAn , susmAbhihitavikramAn / svAnamAdvaGgabaddhAGgAn , sa cakAra bhujojasA / / 27 / / ma ritene raNArambha-niSkalAnutkalAnapi / kaliGgAnapi nirmukta-rAjaliGgAnasUtrayat // 28 // athAropya jayastambhAn, gaGgAsAgarasaMgame / unmUlayan sa pAzcAla-ihAlAdInyavartata / / 29 / arjuno'pyarjunacchAya-marjayanmArgaNairyazaH / natepcakSuNNadAkSiyo, dakSiNAmAvizaddizam // 30 // bhraSTagaSTrAn | mahArASTrAn, krnnaattaaNcaattukaarinnH| tilagAnagulivyaGgAn , kurvANaH sa raNe zaraiH / / 31 / / keralI-kuralAn lumpan, vaidIvibhramAn haran / dramilIkelimullumpa-milayopatyakAM yayau // 32 // (yugmam / ) tasyAmAlAnitastasya, candanaduma 1 sainyathUliH / 2 taTabhedinyaH / 3 vajazreNimiNat / 4 samIkRtAH 'manIkRtAH ' 'malIkRtAH ' iti pratyantara 5 yutiH-savaH / 6 "svAnamAnyagavadvAn "-" sthAnamAnvaGgacadvAkAna" pratyantara / G87 //
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 4 kAnane / nAmasAmyAdiva kruddha- gairnAmA nirAsire // 33 // tatra tasya lvlailaa-lvliisvaadlaalsaaH| mallakI| pallavagrAse, vaimukhyamamajan majAH // 34 // pANDavaH saha muktAbhiH, pANDyAnAmAharan yshH| tAmraparNIyuji prApa, dakSiNAmbhodhiroSasi // 35 / / tatrottammya jayastambhAn , setubandhaikabandhure / dairAjyaM rAmakIrtInAM, cakAra nijakIrtibhiH // 36 // svAdaM nAgarakhaNDAnA, vanavAsasthalIpu saH / lambhayan sainikAMstasthau, kuntalIlolupazciram // 37 // kauGkaNIkakSaNAna bhaJja-mAlikerIlAmaiH saha / lATIkaTAkSAlaNTAkA, so'tha vyAvartata kramAt // 38 / / yazaH kusumasauramyavAmitakSitimaNDalaH / nakulopi vivezAntaH, prAcetasyA dizastadA / / 39 // prApayanantamatpanta| mAvantInayanAJjanam / ucchindana bahalacchAyAH, sauraassttriiptrvllriiH|| 40 // mahArNava-sarasvatyoH, priyamelakapAvitam / | | prabhAsakSetramazobhya-balominakulo yayau / / 41 // (yugmam ) prakSAlya malamadIkSya, tatra candraprabhaprabhum / jayastammAna mahArambho, nyasyati sma sa dhIradhIH / / 42 // zRNvan sa dvArikAloka-gItaM kasaMjito yshH| pUrgapUmavatA kacchAn , kacchenaivAmbugheryayau // 43 // gApayitvA nijAM kIrti-visphUti tatra cAraNAn / pArasIkAnanIkena, sa cakArAtmakikarAna // 44 // tatrAsya pinndd-khjuur-svaadmedsvisNmdaiH| ciramadhyaSire phacchAH , sainikaiH pazcimAmbudheH // 45 // yavanIvadanA mmoja-vikAsatuhinotkaraH / zakIsaMmogazRGgAra-samudrakalazoGgavaH // 46 // mAyaspazcanadastraiNa-madAmodamalimlucaH / N saindhavIvargavedhaNya-vyasanI sa nyavartata // 47 // 1 kuntaladezastrISu lubdhaH / = kRSNasya / 3 pUgavRkSasamUhabatA / 4 tIreNa / 5 kalazodbhavaH-agastyaH /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava caritram // srmH6|| bhImAdayo | digyA kRtvA gatAH // // 88 // sahadevo'pi devendra-dezyazauNDIrimakramaH | vyagAhata mahAbAhuH, kuberacaritAM dizam // 48 // saMdinan hArasaMhArijAGgalInAmamaGgalam / Askandati sma kAmbojA-nojasvibhujavikramaH // 49 // upanIya hyaanuvaiyshcitocaiHshrvHshriyH|| tadurvIpatirAtmAna-mavati sma kurUdvahAt // 50 // tasya nepAlabhUSAlaH, kelikastUrikAmRgAn / upadIkRtya pAti sma, zriyaM pUrvakramArjitAm // 51 // kssunnnnkukumkedaar-paaNshupuurpiraajitaaH| kazmIreSu hayAstasya, viprati smaikavarNatAm // 52 // himAlayamadhAruhma, pArvatIyAn vijitya ca / nicakhAna jayastammAM-staducchAyaM vivardhayan / / 53 // nAnAtharyamayAttasmA| davarUma gireH zanaiH / Adideza sa haNInA-murakuTTanapATavam // 54 // pivana kIrayaza-kSIraM, gvasazrIrasamAharan / nitAntapuSpa, sa pasyAko rupamA ityAdAya dizAM lakSmI, nagare nAgasAhaye / tapAsUnoH kanIyAMsa-zcatvAro'pyAyayuH samam // 56 // dikSimaribhiH sainyai, rAjA pratyuagAma tAn / pravAhAniva sindhuunaa-mRmibhirmkraakrH||57|| tena bandhubalaughAste, catvAro'pyAlulokire / payodhaya ivAyAvAH, sevituM tamiva svayam // 58 / / tato nilIyamAnAni, sainye mahati bhUpateH / brahmaNIca sphuliGgauSA stAni sainyAni rejire // 59 / / tAnyanIkAni paJcApi, tatra prAptAni saMgamam | zarIriNAM zarIreSu, bhUtAnIva babhAsire bhaa||6|| prItiprahAH praNemuste, kanIyAMsastapaHsutam / tAnAliGgaya mudA so'pi, brahmAnandamivAnvabhUt // 61 // marutprelolitAneka-ghajatANDavamaNDitam / kastUrI mizrakAzmIra-siktadhaNTApakSiti / / 62 // umbhidundumidhvAna-pratidhvAni 1 uttarAm / 2 ('brahmAsvAdam' iti kha. ga.) pratitrayapAThaH / 3 paNTApatho-rAjamArgaH / // 88 //
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ manovArasAsanetrANiH, prIti mndiaajire| pAdapoko cha / sammamA vi mabhiH / digantasaMpadA dAma // 68 // vizApa hayAta-bhaSIzvarasuda tamandaram / dIpyamAnamanorAga-nAgarotsarpadutsavam / / 63 // vimAnalakSmIluSTAka-maromAzitaprajam / smerapauravadhUvarganetrakairavakAnanam / / 64 // vArasAraNanetrAmiH, prIticAlitacAmarAH / sindhurendrAdhirUDhAste, nijaM nagaramAvizan / / 65 / / (caturmiH kalApakam ) siMhAsane nivezyAtha, rAjAnaM mndiraajire| pAdapachehotsajhe, bhRGgIkRtya ziroruhAn // 66 // mIANagiridAyAdAH, purastasyAnujanmabhiH / digantasaMpadA kUTA-ssyaktakUTaivitenire / / 67 / / (yugmam ) vizve vizcamarAmartu-ste parINAhazAlinaH / dikA iva bhAnti sma, pramodathivIruhAm // 68 // vizAMpatyuryaza-kSIra-jIrarAzeviMsAriNaH / sarvairabhraMkapairete-ramyantaragirIyitam / / 69 // api puNyajanAdhIza-mapyanekanidhIzvaram / rAjarAjamapi rUyAta-mapIzvarasuhattayA // 7 // bhUpaH suparvadharmatvA-dvivAzAH paripUrayan / jigAya meya'dharmANa-muttarAzAvalambinam // 71 // (yugmam ) / samutpede tadA'nyo'pi, nRpasyAnandakandalaH / pArthavadhvAH subhadrAyA-stanUjo yadajAyata // 72 // kRtArthAnArthina: kRtvA, svaapteyairythepsitaiH| kAzyapIpatirasyAkhyA-mabhimanyuriti vyadhAt // 73 / / sicazraddhAjalairdharma-phalAkAkI | pratikSaNam / saptakSetryAM varanyeSa, vapati sma gatasmayaH // 74 ||rle janmAntaradvIpa-kSemagAminyanAratam / sa saisraguNIkartu, dharmapote zriyo nyadhAt / / 75 // ___ avAptajanmanastatra, tatra vRddhimupeyuSaH / tatraiva cakravartitva-lakSmIdIzAdizAlinaH // 76 // nAnAratnairaSaHkurvan , garva gIrvAVNavezmanAm / bihAraH kAracakre, tena zAntijinebhituH // 77 // (yugmam ) jvalatkanakamANikya-mayamAlokya taM janaH / 1 mandiraM ' iti prtitryH| vezyAbhiH / 3 merutulyaaH| 5 vistAramAlinaH / 5 kuberam / (6 dhanaiH / )
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava caritram // sge:6|| amimanya janma / zAntijinacaitya nirmANamA // 89 // cakAra surazailendra-divAzithilaM manaH // 78 // indranIlamayadvAra-zAkhAMzudheNikaitavAta / sAndracchAyollasattIra-vanarAjI-1 virAjinI // 79 // tatra sphaTikasopAna-prabhAbyAjena jAvo / reje pavitumAtmAna-mAgateja tarrAGgatA // 8 // (yugmam ) zAkumbhIyakumbhaudha-prativimbaZDambayat / nIlAzmakuTTimaM tasmin , sahemakamalA yamIm // 81 // jyotIrasamayakSudra-jaina-1 dezmapariSkRtaH / muktAnaddhaH kSiteH karNa-vATaGka iva sa vyabhAt / / 82 / / zazvadabhraMlihe tasya, sphATikasya azI nishi| jyotirjAlajale majan , sasmAra kSIranIradheH // 83 // tatrAlokya bhuvaM rUpa-zAlinIH zAlabhalikAH / amarairamarIrUpa-zilpI kAmamanindhata // 84 // yadi vA nAsti tat svarge, nAvanau na rasAtale / yadupaityupamAnatvaM, tasya yaccopameyatAm / / 85 // vizvAtazriyastasya, dhvajAropaNaparvaNi / tairAhAyayAmAsa, sarva rAjA sa rAjakam // 86 // ahitya nakula prauddhprshryprvnnaashyH| prItyA nimantrayAmAsa, kezavaM dharaNIdhavaH // 87 || bandhuvAtsalyasollAsa-manA duryodhanaM punH| sahadevena bhUmIndraH, sabAndhavamajahabat // 88 / / svasvadezaprasUtAni, tasya cetaHprasattaye / upA yanAnyupAdAya, tatrAjagmurmahIbhujaH / / 89 // parAbhUtAbhramAtajhaiH, paurastyAH pRthivImujaH / madAmodikapolaistaM, karIndrarupatasthire // 90 // vanavaiDUryamuktAdiratnajAtamadhidyuti | AdAya tamupAsIdana, dAkSiNAtyAH kSitikSitaH // 91 // divyaiH kauzeyavAsomi-bhUSaNazca hiraNmayaH / aparAntamahIpAlA-stamabhyeyurbhayApaham // 92 / / svastradezodbhavaistaistaiH, surasaindhavabAndhavaiH / upasedustamazcIyai-auttarAhA mahIbhRtaH / // 93 // manuSyamayamazvema-mayaM lakSmImayaM ca tat / babhUva sarvabhUpAlaiH, saMmatairnagaraM tadA // 94 // ( 1 sAtakumbhaM svarNam / ) 2 yamunAm / 3 rAjAnaH / 4 saindhavaH-azvaH / INDI
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 atha lagnadine ghAni, poDazasya jinezituH / vizvaM saMgamayAMcakre, rAjacakraM mahIpatiH // 95 // samaM taiH sarvasAmantairutsavena garIyasA / pArthivastIrthavArINi, pIvaraprItirAvahat / / 96 || rakSAmanAdisaMskAra- kriyAkandalitadyutaH / tatkAlaM te kalAmaindrIM, satyAmevAzrayannRpAH / / 97 / / kRpANapANayaH ke'pi pratiSThAkSobhazAntaye / tatkSaNaM dikSu sarvAsu, bhUnetAro'vatasthire || 98 || vedirakSAkRte kecidadhato vaiNavIM latAm / kurvantastadavIyAMsaM lokaM tasthurmahIbhRtaH // 99 // udastakalazAH keci - jalAharaNahetave / itastataH sasaMrambhaM, dhAvanti sma dharAdhakAH // 100 // snAnIyAni jalasyAnta-rauSadhAni nyadhuH pare / UcuratyuScakairanye, sAtrasUktAni bhUbhRtaH // 101 // bhUmIbhRtazcatuH paSTirvajadaNDaM hiraNmayam / rUpayAMcakrire svairaM, vArAnaSTAdaza kramAt // 102 // qhAtrAntareSu vyomAntaH - mUtritAmoditoyadam / dhUpamuccicipuH ke'pi karpUrAgurusaMbhavam // 103 // tilakAnapare cakruH, sarasaizcandanadravaiH / puSpasrajaM vitanvantaH svAtrANAmantarAntarA // 104 // mantrairyathoditaistaistai-rAhUtAkhiladaivatam / nandAvarta pare yatnAdrakSanti sma kSitIzvarAH // 105 // dadhire cAmarAn kecidapare darpaNa dadhuH / dhArayAmAsuranye tu, sarpi - dadhyAdibhAjanam || 106 // itare DhokayAmAsu-dakphilAphalikAdikam / gandha-sarvoSadhI- vRddhi - RddhyAdi dadhire pare // 107 // iti bhUmIndusaMdohe, vizvavyApArahAriNi / zubhAyAM lagnavelAyA - manukUla grahAzrayAt // 108 // zrIbuddhisAgarAcAryai - statra bhI zAntivezmani / acIkarabujAropaM, yathAvidhi yudhiSThiraH // 109 // ( yugmam ) sa vireje dhvajaH preGkhanmarutkallolalolitaH / rajo vizvabhramAsaktaM tatkIrtervinayamitra // 110 // vismayasmerarAjanya - vIkSitaM kSitivAsavaH / 1 ' vimuJcantaH ' pratitrayaH /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyANavacaritram // srgH6|| jina // 9 // dAvAhikotsavaM cakre, saMpatsaMbhArabhAsuram // 111 // tataH pravardhamAnena, zraddhAyuddhena cetasA / sammamparcayAMcave, yayaucitya sa | zAntihatyavit // 112 // saskRtya vstubhistaistai-stdaaniitopdaadhikaiH| atha bhUmIbhujo rAjA, prepIddezaM nijaM nijam // 113 // samadravijayAsAnA-dutsukaM dharmanandanaH / aucitIcacaramyaphe, visasarja gadAgrajam // 114 / / duryodhanaM punarvandhu-prema prtisstthaa| | prahlAdimAnasaH / dinAni katicittatra, dhAtrIpatiravAzyat // 115 // sAkaM zakuninA tatra, mAtulena suyodhanaH / yudhiSThirakha pANDavasphotisepyoM'pi, gUDhAkAro'vasaciram // 116 // lIlAzilocaya-krIDA-vApI-kelivanAdipu | cikrIDa pANDavaiH sArtha, sumanobhiH sa durmanAH // 117 // samAyo viviktaparivAreNa, pUrvagnubhRtAzritAm / apareyuH samAM divyA, viveza dhRtarASTrasaH // 118 / / tatrApa iti vijJAya, | duryodhananavasphaTikakuhime / dukUlAJcalamutkarSa-sahasyata sa kikaraiH // 119 // sthalAgijanISiyA dhAva-bAdAtumaravindinIm / sa pravezaH / / gUDhe tajale maja-ahase vAyusUnunA // 120 // tataH smerkpolaakss-sttvnnaadnujiivibhiH| tasyAparANi vAsAMsi, kAzyapIpatirArpayat // 121 // tenAkaritakopo'pi, nigUhalAkRti nijAm / anAlokitakenaiva, sa dhImAMstAni paryadhAt // 122 // doSatAmapi kApi, jAnanu manuSatAm / skhalitvA sa patannucca-rupAhasyata jiSNunA // 123 // apAtAdapi dvArA 1 sphAtivRddhiH / 2 zilocayaH-parvataH / 3 "kapolavAlamadhye'sau, virodhadurivAivAm / babhau phalAya kasmaici-dvilakSasmivapuSpitaH / / 20 / / dhiggatA'smi samapramA-patikSayanimittatAm / ityanta:patite tatra, cakampe kelivApikA // 21 // " iti / lokadavamekasyAM pratAvadhikaM dRzyate / 90 //
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 DrAbhirAvRtazaGkayA | vyAvRcaM hasataH smainaM, dattatAlaM mitho yamau // 124 // ityAdyaiH pANDaveyAnAmupahAsairmuhurmuhuH / kauravAdhipateranta-rukhajAgAra matsaraH / / 125 / / satkasya praNayArdreNa preSitaH pANDusUnunA / indraprasthaM pratasthe'tha, so'bhimAnI samAtulaH / / 126 / / sa dInavadanAmojaH, zUnyAtmA nizvasan muhuH / yadA kiMciddadau kAmaM, jalpyamAno'pi nottaram || 127 / / tadA savidhamabhyetya, mAtulaH saubalo balAt / jagAda pathi gacchantaM, kare vRtvA suyodhanam // 128 // kimetat te mukhaM dhatte, prAtaH zrItaruco rucam 1 | iti jalpantamasvalpaM, gAndhAreyastamabhyadhAt / / 129 // jIvagati kiM nAma, vartate mama mAtulaH 1 / evamatyantamRdhyanti, pazyato yasya zatravaH // 130 // sahaso badhijyoti-nirmitAmarakA kA / sudharmAmapyadhaH kRtya, jRmbhate visA samA // 131 // digantasaMpadaH saMpratyahaM pUrvikayA 'khilAH / dharmanandanamAyAnti dvIpavatya ivArNavam / / 132 / AdAya satkaregrISma- bhAsvAnapa va zriyaH / sAMprataM parito varSan, harSayatyakhilAmilAm // 133 // kuberIkRtaniHzeSa-vanIpakakulAH zriyaH / tasya nyakkurvate garva, gIrvANendrazriyAmapi // 134 // vihAya hemakoTIraM, mUrdhni sragdAmavAsite / uttaMsIkurvate tasya zAsanaM medinIbhRtaH || 135 || dhvajAropotsave vAva-svayA'pyAlokitaM tathA / yathA'sya prazrayAnI, rAjakaiH kiGkarAyitam // 136 // tathA'sya sarvathA jajJe, kAzyapI vazavartinI / karaiH patadbhirasthAne'pyasau nodvijate yathA // 137 // etadutpazyataH sarva 1 tasyAye sphATika mitti-macchAma navagacchataH / gacchataH skhalite maulau te punarjahasurjanAH / / 26 / / " iti loka ekasthAM pratAvadhiko dRzyate / 2 " jIvajagaH mAtula ! " iti pratidvayapATho'pi sAdhuH / (3 vanIpako yAcakaH / ) *4
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 zrIpANDava, prAptaniSThaM yudhiSTire / kAma mamAntarAtmAnaM, dahatIva hutAzanaH // 138 // balIyaH puNya merka, na punaH pauruSaM kacin / duryodhanasya caritram / pANDavA hanta jIvanti, yavikArato'pi 169 hAmImahaM zastAnucchenumatamAm / mahAyapaddhataM kaMcin, kiMtu pANDavopari sargaH 6 // pazyAmi nAramanaH // 14 // imAmuddIkSituM lakSmI, vipakSANAmazaknuvan / atraivAtmAnamuddhya, tanmariSyAmyasaMcayam // 141 / / dviSTasya tvaM punameM piturgatvA, sarvametanivedayeH / ityuktvA virate tasmin , punaH zakunirabravIt // 142 / / zakuninA dhArtarASTra nakhalveta-dAbhijAtyocitaM vacaH / santo hi sphuTadAnanda-kandalAH svajanodaye // 14 // paizyameva kSiteH saha mtrH|| khaNDa, pANDavairupabhujyate / manAgapi na tanyUna-mupabhute bhavAnapi // 144 // bhuvanAdbhUtasaubhAgya-rbhAgyaretAvatIM yadi / tallakSmIraMgamat koTiM, nAmarSaste'tra sAMpratam / / 145 // bhrAtRbhiryadi bhUbhartu-staspa saMgarabhaGgurAH / kirIcakrire bhUpAH, kimAnandAya | te na tat // 146 // yattu vyAkuruSe tAha-ksahAyo nAsti ko'pi me / nAnumodAmahe vAcaM, tAmetAM te manAgapi // 147 // jagatIgItado kIrti-prabandhA bAndhavAstava / payodhaya ibodvailAH, pRthivIplAvanakSamAH // 148 // teSvapyarAtibhUpAla-maulilAlitazAsanaH / raNe duzAsanaH pAka-zAsanenAyi duHmahaH // 149 // taka pratyupakAraka-lampaTaH subhaTAgraNIH // sarvArihRdayotkIrNaH, karNaH prANAjihAsati / / 150 / / ahamekadhurINaste, samareSu ssodrH| tat mahAyarimAmetaiH svacchanda medinIM jaya // 151 // athAha kauravastahi, vijaye pANDavAn puraH / etejitairjinaiveya-makhilApi vasuMdharA // 152|| sauvalo'pyabhyadhAyaH / 1 kulInocitam / 2 indreNa / 91 //
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ seyaM mithyA matistava / na so'pyAkhaNDalaH pANDu-putrajaitrAyudho yudhi / / 153|| nihanti yatpratApo'pi, zauNDIrajaDimajvaram / kA saheta tamabhyarNa, tapAsutaraviM raNe // 154|| mImetinAmasAdharmya-zaktaiiriva kuraiH / yuddhe gajAsurAkA, praNeze paranAtmajAt // 155|| khanyate vishikhairjissnno-vairivkssHsthlkssitiH| ambhAsirAstu jRmbhante, netrayostanmRgIdRzAm // 156 / / // kAlindIsodaraM kAntyA, karavAlaM yamopamam / dhArayanto kare yuddhe, duniyamyau yamAvapi // 157 // viSvaksenAdayasteSAM, muhRdastu raNe muhuH| aspAnotsarva cakra-yeSAmapi patriNAm // 158 // tadityavayyadordaNDa-tANDavAH khalu | pANDavAH / zastrAzani vinA'pyekaH kiM tUpAyo'sti tajaye // 159 // ___athotphullamukhAmbhoja-mabhyadhatta suyodhanaH / ko nAmAyaM jhagityeva, kathyatA kathyatAmiti // 160 // bhASe saucalA zrIman , devatA iva devnaaH| paraM mayi prasIdanti, nAtikAmanti me manaH // 161 // nityaM durodarakrIDA-syaktavIDo yudhiSThiraH / asau krIDitumAhUtaH, kSaNaM na sthAtumIite // 162 // devituM ca na desyeva, vIra ! khidyasva mA sma tan / kenApi chabanA svasmi-nayamAhUyatAM pure // 163 / / tallakSmImakhilA yena, karamArohayAmi te / paraM sarvo'yamAlocaH, pitu: svasya nivedyatAm / / 16|| duryodhano'bhyadhAmAha-mAkhyAtumidamIzvaraH / sarvametanmahImartu-stvameva kathayiSyasi // 166 / / ityanyo'nyakRtAloca-tritopAyanirNayau / zakunirdhArtarASTrazra, vAvindraprasthamIyatuH // 166 / / pravizya sahasA tatra, dhRtarASTramahIpatim / nyazcatpaJcAmAnampa, tAbupAvizatAM puraH // 167 // mukhakalaMkaSocAla-niHzvAsalaharIzcam || 1 jaitra-jeta Ayudha yasya sH| 2 bANAnAM sicAnakapanivizeSANAM ca / 3 takrIDAH / 5 vicaarH|
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18) zakuni zrIpANDava caritram // srgH6|| // 9 // duryodhanaM priyaM putraM, dharitrIpatirabravIt // 168 // vatsa ! valganti nivAsA, dIrghadIrghAH kimadya te / / prastutastatra kenApi, kiM tavApi parAbhavaH // 169 // jAtavedasi ko dAtuM, jhampAsaMpAtamIdate / Acchettumicchati svaira, kaH phaNIndraphaNA- duryodhanamaNim // 170 // tataH zakunirahAya, mahIpatimavocata / rAjan ! sutaM tavendro'pi, parAmavitumaprabhuH // 171 / / yodhRtarASTraanyatkimapi taduHkha-mastyantastanayasya te / yenaipa mlAnimAninye, taruvat koTarAgninA // 172 // uvAca bhUpatirvAcaM, samIpe cintAcAntamanAHpunaH / cintayatrApi pazyAmi, na te duHkhasya kAraNam // 173 // vinayAzcitamUrdhAno, bAndhavAH suhado- jagamanam / / 'pyamI / gurogiramivAdhAnta, nAtikAmanti te vacaH / / 174 / / durApAstakirITeSu, galanmAlyeSu maulipu / vatsedAnIM tavAmeva, bhUbhRtAmavartasati / / 175 / / kivatapuramadhyetA, kuverapurajitvaram / jugupsitApsarorUpA-stara zuddhAntayoSitaH // 176 // jitadigdantisaMtAna-midamastyeva hAstikam / azvIyamapi devAzca-dezIyaM jRmmate tava // 177 // tava zrIvezmani | smera-pramApiJjaritAmbarAH / dRzyante surazailendra-sapatnA ratnarAzayaH / / 178 // tava saughaM vinita-vimAnaM mAnavezvara ! / anAsi ca yathAsvAda, svairaM paridadhAsi ca // 179 / / tadityAlocayan kheda-nidAnaM te na venyaham / anyat kimapi cet kathyaM, kathyatAM vatsa ! tanmama / / 180 // vyAjahArAtha nIhAra-spRSTapar3heruhAnanaH / manyusaMbhArasotkampa-vapurucaiH suyodhanaH // 181 / / tAta! yat satyamastyeva, zrIrmameyamanuttasa / zrazcanmanasi vAstavyA, yasya tvatyAdapAsavaH // 182|| tRNAya sarvamapyetat , kiMtu manye'hamAtmanaH / ala1 'stannu' ityekasyAM prtau| |92 //
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 jjhalAyitAM dRSTvA, tapastanayasaMpadam // 183 // nadI modayate tAva - dhAvannAlokyate'rNavaH / tAvadAlokakRddIpo, yAvannodeti mAnumAn // 184 // kiMzriyo yAsu notkarSa - tAratamyasya vibhramaH / kiMzUraH samare yasmai tiSThate'nyo'pi dormadAt tara citrarUpA'pi ne saMpa, sarvamanoramA / caNDaiH pANDusutau tya- dhUmaiyamalivAnA || 186 // zrIye'hamasite pakSe, yAminIkAminIzavat / virodhinastu vardhante tamastomA ivAnvaham // 187 || hemantahimasaMbhAre, sphArIbhavati vairiNi / bhAti mesa'pi nilao, nistejAH svaM prakAzayan // 188 // stumo jalaghimebaiMka-mazeSitajalAzayam / vamatyapi ripau grISme, yasyAmyunatirIdRzI / / 189 / / nAnAratnaprabhAjAla - dattasaMdhyAbhravibhramAm / saMsadaM tAM tapaH sUno vasavo'pyabhilAcukaH || 190 || dhyAyanti hRdaye nitvaM vismRtAzeSadevatAH / parabrahmeva bhUpAlA - stasyAjJAmeva kevalam // 191 // namannRpatiko dIra- maNInAmapi durbarAH / sahante na mahastasya pAdAmbhojarajaHkaNAH / / 192 || harmyAGgaNe nRpAstasya, maNDalIbandhazAlinaH / prekSAkSaNaM pratIkSante, prastutAnyo'nyasaMkathAH 193 // bhUpAlopAyanAyAtai - gajaistanmandirAjiram / zyAmalIkriyate dAna-nirjitairiva nIradaiH // 194 // tatturaGgakhurotkhAtaiH pAMzubhistalinA'vaniH / babhUva bhUbhRto'pyAsa - pratyutrAH zRGgasaGgibhiH // 195 // tadvezmanyuSadAratna kUTakAntitirohitaH / lakSyate'bhyudito'pyarkaH, samAkamalinIsmitaiH // 196 // tadetattAta ! niHzeSaM, pazyatastasya mandire / dvidheva hRdayaM me'bhU-dvidalatsaMvibandhanam / / 197 // 1 ' zUrasamare ' pratidvayapATho na sAdhuH / 2 candravan / 3 ' jalAzaye ' ityekapratipATho'pi sAdhuH / 4 ' daivate' ityekapratipATho'pi sAdhuH / 5 kRzNa /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIpANDava srgH6|| azAbhyavatta saMrambhA-ddhatarASTra: suyodhanam / ghigvatsa! matsaraH ko'ya-masthAne te garIyasaH // 198 // lakSmI-12vatarASTekha rasaMstutAnAma-pyAnandAya mahIyasaH / kiM punaH prema sarvasva-zAlinAM kulajanmanAm ? // 199 // valakSamudaye mAnoH, puNDarIka to duryovikasvaram | malinaM pazya saMkoca-mandamindIvaraM punaH // 200 // mamaiveti tapAsUnoH, kiM na cintayasi zriyaH / prathante dhanasyomanmathasyaiva, basantasya hi saMpadaH // 201 // nanvAtmanIna evAya-mAtmIyAnAM khalUdayaH / kiM nAmbhodhiH spRzellakSmI-su elapamApadezaH // daye mRgalakSmaNaH / / 202 // tadAnandapade vatsa , viSAdaste na sAMpratam / ko'yaM rAkAnizIthinyA-mandhakAraH pragalbhate ? // 203 // ityUcivAMsamAha sma, dharAdhIza suyodhanaH / na tathA bAdhate tAta!, tallakSmI manuttarA // 204 // yathA tasyA sabhAyAM taiH, pAzcAlIsacivaiH kRtaH / prahAso vAghate taMca, mAtulaH kathayiSyati // 205 // yugmam / / athArUpaddhatarASTrAya, mUlataH saupalastadA / yathA yathA hasanti sma, pANDaveyA: suyodhanam // 206 // duryodhano'bhyadhAdbhUyaH, kRSNayA samamAdade / saMpadaM yadi teSAM tat , tAta ! jIvAmi nAnyathA // 207 // kiM gaNyate sa jIvan ? yaH, parikliSTo'pi jIvati / krimindorudayaH so'pi, yaH payodaistirohitaH // 208 // khaJjitAtevane daivA-gatavikramatejasaH / varaM mRtyurmagArAte-na karibhyaH parAbhavaH / / 209 / / iti vyAharati krodhAt , tasminnImilImase / ghRtarASTra punarvAca-muvAca garimocitAm // 210 / pANDaveyaH sahAsmAkaM, zastrAzastrikathAmapi / kurvatAM sarvati kSipraM, kIrtirlajjA tu dIrdhati // 211 // svayaMzyaiH samarArambha--nUtanAmbhodavAribhiH / karoSi kuruvaMze'smin , ki kalaGkanavAkaram ? // 212 // varSI1 ujjvalam / 2 ativRddhaH / // 93 //
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 yAnapi bhUpAlaH, putraMvAtsalyapicchilaH / nUnaM jAtastanUjAnAM yacchinatti na matsaram || 213 / / iti vizve'pi kiM vidhe, parIvAda dadAsi me / tadetasmAdapasmArA - dvinivartitumarhasi // 214 // ( yugmam ) sarvairapyAtmano mA gAH, sahAyaistvamahaMtAm / nayeyuH pANDaveyA hi vIralakSAnapi kSayam // 215 // iti bhASiNi mandI, jagAda zakuniH zanaiH / ekasaupayikaM vedmi, svIkAre pANDavazriyaH || 216 / / patanti patriNo yasmi bhane kasyApi saMgare / akIrtizca na visphUrti miyarti jagati kacit // 217 // dyUtakrIDAmahaM vedhi, na punastapasaH sutaH / tayA harAmi tallakSmI manujAnAti cedbhavAn // 218|| dhArtarASTro'bravIt tAta], tvamanujJAtumarhasi / AviSkRtasukhopAyA-mimAM mAtulabhAratIm // 219 // Uce nRpatirAhUya, biduraM gajasAhvayAt / tasyAlocena niveSye, sthito yasyAsmi zAsane / / 220 / / khinnaH suyodhano'pyAha, svaM vedAlocaviSyasi / na dAsyati mataM te'sau tato mRtyurmama dhruvam // 229 // mRte ca mayi rAjendra !, vidureNa sukhI bhava / ubhAvapi sametau ca bhuJjIyAthAM mahImimAm // 222 // unamayya mukhaM snehAt pANinA zirasi spRzan / atha ruSTamabhASiSTa, dhRtarASTrastadbham / / 223 || lakSmIste hAstikaprAjyA, svArAjyasyApi jitvarI / dharmAtmajanmano lakSmyAH, kiMcanApi na hIyate // 224 // adhAdbhutA sabhA tAha- isama nAstIti khidyase / mA vidyasva tathA kurve, yathA syAH pUrNavAJchitaH // 225 // tanUjaM sAntvayitveti dhRtarASTro'tizAyinIm / sabhAM nirmAtumAdivat, tatkSaNaM sthapatIzvarAn ||226 || nirmame 1 putravAtsalyena picchilaH - amlakAMjI sadRzaH mUDha iti yAvat / 2 garviSThatAm / 3 'taM' pratidvayaH /
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrISANDaba caritram || sargaH 6 // // 94 // taistapaHsUtu- samAcAriNI / zanadvArA maNistambha - sahasrasubhagA sabhA || 227|| sarvasaMdehasaMdoha - bhiduraM viduraM tataH / ArAkArayAmAsa, bhUpatirhastinApurAt // 228 // Agatya praNayagrahnaH, praNamya caraNAmbujam / kSitIziturupAvizat, prAJjalirviduraH puraH // 229 // suna-saubalayoH sarva, kaitavAkUtapAMsuram / tataH kSoNipatistasya, tamAlocamacIkathat // 230 / / athoce vidurastIvra - viSAdacchidurAzayaH / yuSmanmatro'yamatrANi, hahA ! me'ntarnikRntati // 231 // baco vidyAnadyAnAM nAnyathA bhavati kacit / kulAraNyaikadA vAmi - rutthito'yaM suyodhanaH // 232 // kiM na zrutaM yathApUrva, nala- kUbarayorapi / anarthaphala evAya-mabhUd dyUtaviSadrumaH // // 233 // tathA hi ko savasti, kozAstadhanadairjanaiH / alakAvijayaprauDha-kauzalA kozalA purI || 234 // tasyAmAsIdyaMzo|mmobhiH, plAvitAzeSabhUtalaH / kRtavairivadhUhAra-niSedho niSadho nRpaH / / 235 / / tasyAbhUt tanayo vairi-kulakAlAnalo nalaH / dvitIyaH khaNDitArAti-DambaraH kUraH sutaH || 236 || vetriNA''vedito'nyedyurupagamya praNamya ca / dUtaH kazcinmahIpAlaM, mIlitAJjalistravIt // 237 // vidarbheSu mutraH karNa - kuNDalaM kuNDinaM puram / devAsti devadezIya-svasmin bhImaratho nRpaH ||238|| tasya niHsImarUpa zrI - damayantIti vizrutA / tanayA'sti jagannetra - kumudA''nandakaumudI // 239 // netrapIyUpatrApa tAM nirmAya niyataM vidhiH / sa evAhamutAnyo'smi, vismayAdityacintayat || 240|| hitvA jalAzayAn haMsA:, kailAsasarasImitra | guNAH svayaM zrayanti sma, saMzrayaspRhayaiva tAm || 241 // tanoti nityamadyApi devI vAcAmadhIzvarI / aMzAvaliccha 1 'yazombhodhiplA' pratidvaya0 / 2 japamAlAbhipAn ! dhRtarASTrasva puro viduriNa kathitA nalakUbara kathA // // 94 //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 lAt tasyA, guNaudhagaNanAmiva // 242 // zazvanmanasi kurvANA, kevalaM dharmamAItam / tatyaje tadbhayeneva, pApatrAtabhirapyasau / 243 || anurUpa varaH kavi - duhiturbhe bhavatviti / svayaMvaramupAkraMsta, tatkRte bhImabhUpatiH // 244 // sarvAnA muzAnanyAn vaidarbha bhUpatiH / prAhiNodaparAn deva-dUtAnAkUtakovidAn // 245 // ahaM tu devapAdAnA-mantike medinIbhRtA / grahitaH paramAtmeva, svasvarUpe mumukSuNA || 246 || tannijAbhyAM kumArAbhyAM sahAbhyetya svayaMvaram / bhUmIndo ! bhImabhUpAlamAnandayitumarhasi // 247 // medinIzo'tha tadvAca- bhomiti pratipadya tAm / Adideza vidarbheSu prasthAnAya varUthinIm // 248 || jAjanitatrAsaM nigrahItumivAntakam / pratyapAcIM dizaM sainyaiH pratasthe'tha prajApatiH || 249 / / kramAt pratyudgataH prItyA vidarbhapRthivojA / viveza kSoNipakhaNDa maNDanaM kuNDinaM nRpaH // 250 // nalaM trilokya kaMdarpa-kalpadunavakandalam / darbhIyati sma vaidarbha - jano'nyAnavanIbhujaH // 251 // kuNDinezanidezena, nedIyaH kelikAnane / nivAmAnagrahIt prItyA mahIpatipatAkinI // 252 // yathaucityadhRtAkalyA ste'tha kalpadrumA iva / maJcAnucairalaMcakruH kSoNizakAH svayaMvare / / 253 / / kozalApatirapyekaM, mANikyamayamadbhutam / kumArAbhyAM samAroha-nmaJcamucUlazAlinam // 254 // kSatriyANAmagAlakSmI-nakSatrANAmitra kSaNAt / vizvabhAsvatyupArUDhe, maJcapUrvAcalaM nale // 255 // navaparyutre dUrya-mauktikaprAyabhUSaNA / madhutratakulAkIrNa - puSpAstIrNeva mAdhavI // 256 // harSotphullacalabeTI- kutAlokadhvanistataH / lakSmIrmUrtena vaidarbhI, vivezAntaH svayaMvaram // 257 // ( yugmam ) imAM rati zacI- lakSmI-pArvatIrUpaji1 'prajAmaJjaritatrAsa' pratitrayapAThaH, tatra prajAyAH mAritaH -- vikasitaH trAsaH yasmAttam ityarthaH / 2 vRNIyani /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10) bhIpANDavacaritram // sargaH 6 // // 95 // kathAyA dmyntiisvyNvrH|| tvarIm / nirmAya mahato jane, niryAdasya padaM vidhiH / / 258 / / smare-ndra-muraji-skaNTe-kAlalIlAjayI na yat / anena nirmame kazci-dityatarki janaistadA // // 259 // (yugmam ) manobhiH sarvabhRpAnA, vinanyadbhirganAgatam / antarAdhyA tadanAnAM, tadA pANidhamo'bhavat // 260 // zRGgArarasapUrNAyAM, kedArabhuvi zAlivat / jAtaH stambakaristasyA-mamilApo mahImujAm / / 261 // tAM vIkSya puNyatAruNyAM, nalo'pyantaracintayat / kAtyAyanyA tapasvI dhi-mRDaH kAma viddmbitH||262|| 1 atha tasyAH smarodreka-sUtritAnekavibhramAn / nAmagrAhaM mahIpAlAn , darzayAmAsa vetrinnii|| 263 // devi ! taistarguNa: so'ya-magAdho magadhAdhipaH / vapurlAvaNyakallolai-rjitAnaGgo'yamagarAT / / 264 // eSa vidviSatAM lupta-saptAGgo vaGgabhUpatiH / vAritArikuraGgAkSI-bhRGgAro'yaM kaligArAT // 265 / / asau bhanaripuvaiNa-kaGkaNaH kukaNezvaraH / zatruvitrAsanATyaikanaTo'yaM laattnaaykH||266|| pattharSiArthita pA-yogadevanam / amau janitavidveSi-DimbaH kambojabhUmidhura // 267 / / itthamasthAstumeteSu, sindubAreSvivAlinIm / dRzamudrIkSya vedAH , punIvArikI jagau // 268 / / devi ! pazya puraH so'yaM, niSadhAyA vizeSakaH / viveka vikrama nyAya-nidhirniSadhabhUpatiH // 269 / / etau ca purato'muSya, tanayA~ nala-| kUvarau / zambhorasUyayevAbhRd , dvimUrtiriva manmathaH / / 270|| sAriNIvAvicakSu-stasyAH siJcannRpadumAn / papAta vRhadAvAle, zAkhinIba nale ciram / / 271 / / uccaratyauharomAJca-matha saitadacintayat / devaH kimAgataH kAmaH, svayameva svayaMvaram ? // 272 // anekavirahilaiNa-hatyApAtakino'thavA / kutastasyezI mUrti-rmAlatIdalakobhalA? | 273 // prakAmakamanI 1 durgAdevyA / 2 zivaH / // 95 //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 yesmi-nirmite'mbhojabhUrbhuvam / anurUpaguNagrAma-nirmANe diklabo'bhavat // 274 // namo'stu viSaye tasmi-bhopakArI mamAparaH / kRtArthayitukAmena, yena mAmayamAdave / / 275 / / cintayantIdamAnandA-damayantI maveSapuH / varamAlAM nicikSepa, II nalasya galakandale // 276 // / tatpANinakhamANikya-mayUkhairaruNIkRtA / gumphiteva babhau puSpaiH, sA'nurAgadumodbhavaiH // 2771 / ullakca bhUbhRtaH sarvAn , vaidarbhAsaritA zrite / malAmbhodhau babhUvuste, zyAmAstattsaivalairiva // 278 / / bhImasya niSadhasyApi, strjnpriitignggyaa| dviSadaprItikAlinyA, tatprayAgIyitaM sadaH // 279 / / kozalezvara-bhImAbhyAM, yathAmanasamuccakaiH / Areme nala-vaidabhyovivAhamahimotsavaH // 280 / / ataHprabhRti janmAnta, prANA api mamaiva te| itIva dakSiNaM pANi-mAdadAtAmimau mithaH / / 281 / / manye vilIya nigatya, pANipADanaparvaNi / tayoragacchatAmaikya, manasI svedakaitavAt / / 282 / / pradakSiNIkRte vahau, / hastamocanaparvaNi / bhImo nalAya datte sma, ravA-the-bhAdikaM bahu // 283 / / niSadhApatirAdAya, savadhUkamathAtmajam / bhImenAnugato harSA-dacalana kozalA prati // 284 // kAMcidapyavanIM gatvA, nidezAt kozalezituH / nivRttaH kuNDinAdhIza-stanUjAmantrazAditi // 285 // vyamane'pi bhavetse, pativAnuvartinI / patimeva paraM prAhu-daivataM hi mRgIdRzAm // 286 // pratigRhya namanmauli-ranuziSTimimAM pituH| nalasya rathamArUba, pratasthe bhImanandinI // 287 // nalaH kAntAvapu:sparza-lAlasaH kila vartmani / syandanaM mAdinAtra 1 majhA / 2 varamAlA / 3 nRpAn, pakSe parvatAn /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA darzayan mammAmI // 293 sAvi, rolambanamA 1295 // 8 prati nyA-muddhAtinyAmanAyayat / / 288 // jJAte'pyagAdikAne, gadgade tadvacaHpriyaH / kiM vIpIni bhUyo'pi, bhaimI vakti sma | nilo damayacaritram // naissdhiH||289|| anurAgo nale bhaimyA, dinAnte vA mamAdhikaH / ini jJAtumitrAgacchat , saMdhyA manyasya gacchataH / / 290aa tyA vRtaa| sargaH 6 // trapAbandigrahAt kAma-mAkarSantI vidarbhajAm / AgAmI tamAmainyaH, sakhIva hRdayaMgamA / / 291 // navaM nalakarasparza- kolA // 96 // AI cumbanA-liGganAdikam / vetrIya darzayan bhaimyA, jajamme timironkaraH / / 52 // tathApi pAye nA''vAsA-nagrahInniSadhApatiH / svapuraM prati lokAnA-mutkaNThA hi balIyasI / / 293 / / [gamanam // OM nalena damayantyA ca, brajayAmatha varmani / karNAmRtamivAzrAvi, rolaeNmbatumuladhvaniH // 294 // nalaM bhaimI vabhA pe'tha, nAtha! nAtra vibhAvyate / ramyA dumAvaliH kAcit , tat ki kolAhalolinAm ? // 295 // rambhoru ! timiraiH kiMcit , kAraNaM nAvagamyate / nivedite naleneti, bhaimI bhAlaM stramAmRzat // 296 / / tadevAvirabhUt tasyA-stigmadIdhitibAndhavaH / trAsayan sainyalokasya, locane tilako like // 297 // tato'pRcchannalastanvi!, kimetaditi vismitaH / sA'pyuvAca mama 4] svAmi-anmasabrahmacAryasau // 298 // tadudyotena mattAli-kuladaMzasnunAsRjam / tau muni kaMcidaizetAM, dampatI pratimAsthi. tam // 299 // gaNDakaNDamapAkata, kenacidanadantinA / ghaTTito'yaM sphuTaM dhyAna-sthemavAn sthANuzaGkayA // 300 / / tadIyamadasaMsaktai-direphairapyanudutaH / samAdhe yamabhrazyat , tadvaityasya kastulAm 1 // 301 // ityantastakeyantau ta-mAdhAya nirupadravam / ullasatprItikallola-viklavau tau praNematuH // 302 // ( tribhirvizeSakam ) pratimAmupasaMhRtya, muhUrcena mahAmanAH / 1 viSamAyAm / 2 parvatAdisaMbandhiprazne / 3 tasyA vacaH priyaM yasya / 4 rolamba:-bhramaraH / 5 'bhAsayan' ekapratiH / 6 amRga-rudhiram / HdA
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 jagAda sa munirjJAnI, dharmasthemakarIM giram // 303 // na dharmoM nUtanaH ko'pi yuvayorupadizyate / yayorbhUtaM madbhAvi-janmadharmekabandhuram || 304 || caturviMzatimuddizya, damayantI jineshvraan| tavazcakre dadau ratna - tilakAMca puga bhave // 305 // tenAsyAH zAzvataM mAla - sthalAlaGkaraNaM navam / asmiJjanmani mArkeNDa viDambI tilako'bhavat // 306 // janmAntare tathA siktaH, kumAra ! bhavatA'pyasau / dharmaduH phalitaH zazva-ajJe vaistaiH phalairvathA // 307 // adhigamyA''rhataM dharmaM - mAgAminyapi janmani / sarvakalyANa kallola - pArAvArau maviSyathaH // 308 // tAmityamRtasadhIcIM tau nizamya munergiram / pratasthAte rathArUdau, prauDhaprahAdamedarau // 309 // purIparIsarA''rAma- mupeyuSi nRpe kramAt / nalaH pramodasaMkulaH, preyasImityavocata / / 310 || devi ! pazya nijazrIbhijayantImamarAvatIm / tava zvazurasaMtAna-rAjadhAnImimAM purIm // 311 // itaH krIDAtaDAgAni, keliMdhAtrIdharA itaH / ito lIlAvanazreNi-ritaH pramadadIrghikAH / / 312 / / ityAdi tattadunmIla -spramodalaharIjuSaH / adarzayanmayAdarzo, vidarbhaduhiturnala: // 313 // ( yugmam ) vadhUvaraM puraskRtya, prArabdhavividhotsabaim / viveza niSedhaH zakra - saMkAzaH kozalApurIm / / 314 // tasyAmudvIkSya vaidarbhI, jinavezmAni bhUrizaH / patyA nalena mene svaM pumarthatrayazAlinam / / 315 || samaM nalasya nigraDaM, krIDataH kAntayA tayA / dinairyAmAyitaM kAmaM, kSaNadAbhiH kSaNAyitam / / 316 // krIDAdrilalitairjAtu, jAtu kAnanakelibhiH / dolAlIlAyitairjAtu, jAtu vArivigAhanaiH // 317 || kusumAtracayairjAtu jAtu mAlAbhigumphanaiH / uttaMsaracanairjAtu, nayataH 1 amRtamyA | 2 krIDApatratA: / 3' ekapratiH /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDavacaritram // sargaH 6 // // 97 // 193 sma dinAni tau // 318 // yugmam // athAnyadA nalaM nyasya, rAjye niSazrabhUpatiH / kUparaM yauvarAjye ca paritrajyAmupAdade || 319 // tasmitrAhi prajAH sarvA - svaratighanodaye / adhyArohana parAM lakSmIM // 23 // khUrcIkRtA pratApAnau, ripukhIhAravallarIm / sa kAmaM dhavalI cakre, yazaH prAsAdamAtmanaH || 321 // pratApamitra kalpAgni-saMpannamasahiSNavaH / mamajjudvipadurbIza- zriyastaspAsitrAriNi / / 322 | sa sainyaiH sAdhayAmAsa bharatArdhamadhidyutiH / karairuSNAMzumAlIva, gaganArdhamazeSataH / / 323 || bharatArdhAdhirAjasya, rAjAnastasya tenire / saMbhUya bhUrisaMbhAra - mabhiSekaM hareriva // 324 // kUvaraH krUracetAstu tasya rAjyAbhilASukaH / randhrANyanvepayAmAsa, mRgArekhi jambukaH || 325 // nalastu saha tenaitra, bAndhavaprIticandhuraH / nityaM durodarakrIDAM tanoti vizadAzayaH // 326 // anyedyustu gaMma-cara-vangha- mokSasudhIrapi / kUbaraM devanairdevA - jetuM nAlaM nalo'bhavat || 327 || nalasya kAGkSito nAkSaH patati sma kathaMcana / mArayAmAsa tacchArIn, bhUyobhUyastu kUbaraH || 328 || nagara-grAma-kheTAdi, hArayannabhavannalaH / galallakSmIH kramAt pakSe, zazIva vizaMdetare / / 329 // viSasAda janaH sarvaH, kUbarastu mudaM yayau / " duHkhI dhvAnte hi loko'ya - mulkaH punarunmadaH " // 330 // AkarNya lokahAkAra - kolAhalamuditvaram / abhyadhAnnalamabhyetya, samayaM bhImanandinI // 331 // svAmin! ko'yaM viSaryAsaH saMpratyabhinavastava ? | vinodamAtra me traita- durodaramudIritam || 332 / / tvAdRzA api cedasmin majeyurvyasanArNave / 1 (gamacarAvakSadyUtaprabhedau) game ca care ca bandhe ca mokSe ca nipuNaH / 2 kRSNe / nilasya rAjyAbhiSekaH / kUbareNa saha bhUtakrIDA ca / / // 97 //
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 tatastArayitA kaH syAnmajatAM mandamedhasAm ? / / 333 || pratipakSa ivAkSo'yaM tavAdya prAtilomikaH / iyatyapi gate tasmAdapAkuru durodaram || 334 // abhiSiJca svayaM rAjye, bhrAtaraM kUparaM varam / prasaya hRtarAjyastu, bADhamutprAmayiSyase // 335 // giramityAdikAmucai rucyamAnAM nalastayA / na vindati sma gambhIravedI nizitAM bhUNim // 336 // athAptapurupai naimInidezAjjagade nalaH / vRthaiva pRthivI kiMtu, hAryate kRcchato'rjitA ? / / 337 // kiM na dyUtaM parityajya, jIvayasyanujIvinaH ? | zuSke hi sarasi grISme kiyamandanti dardurAH 1 / / 338 / / ityeSAmapyanAdRtya, vacacikrIDa naiSadhiH / " vipati bhRzaM puMsAM, buddhiH kruddhe hi vedhasi " // 339 // nastato'varodhena, samaM bhaimImahArayat / tArakAbhiH saha prAtaH, kaumudImitra candramAH || 340 // hArayAmAsa bhUpAlaH, zarIrAbharaNAnyapi / vasantasya vyayArambhe, kusumAnIva campakaH || 341 / / jagarja jagatInAtha - zrIlAme kUbaro'dhikam durdharAH saritAmoghaH prAptau sambhodasaMpadaH // 342 // rAjyabhraMze bhruvo bhartuH prajAzcakranduruccakaiH / kulAyabhUruho majhe, pariNAmiva payaH || 343 / / kUbaro nalamityUce, madIyAM muJca medinIm / pitA datte sma te rAjyaM, mamedAnIM tu devanaH // 344 || gavaM kamapi mA kArSIrna dUre dobhRtAM zriyaH / ityuktvA'mvarakhaNDaika - mAtra zrIracalannalaH // 345 // mayA jitA'si mA yAmI - madanva:_puramAzraya | nalAnupAyinoM bhaimI mityavocata kUvaraH // 246 // tatastamRcire paurAH kimetAM pratiSidhyasi / mRtyumAmota ? durI 2 nAtha pratidvaya0 / nIDavRkSasya nivAsavRkSasyeti yAvata /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasya caritram // srmH|| // 98 // zArdulyAH, patIyan mRgadhUrtakaH / / 347 / / mAtRvadayitAM dhAtu-statvametA mahAsatIm / praNamya rathamAropya, prepapa preyasAdhate hAri saha / / 348 / / ityucca stutya, kaidI zAyada : alaM taba rathenApi, naleneti nyapedhi saH / / 349 / / nRpAgArAt puraskRtya, preysiimtidhiirdhiiH| nalo'calanmukhAmbhojAt, padArtha iva mAratIm // 350 / / priyAnuvrajya yAtasya nalasya prasthitasya jhanaizanaiH / prayANapaTahairjAta-mAkrandairanujIvinAm // 351 // lIlAkurAka-krIDA-sArikA-kailibarhiNaH ! / pravAsaH // gRhapArAvatAH! saba-kIra-cApIsitacchadAH! // 352 / / preyAMsamanugacchantI-manujAnIta mAM manAk / badantIti tadA bhaimI, kasyAdraM nAkaronmanaH 1 // 353 // (yugmam ) pure paurakhadhUnetraH, prArabdhaprAvRSi kSaNAt / tasyAH priyAnugAminyAH, prasannaHprItivIrudhaH / / 354 // vigvipi yo nalasyApi, dayAmetAmadarzayat / na dhinvA'sya svabhAvo'yaM, candramasyapi dRzyate // 355 / / cikIrSeyaM tavAsIce , ki vidhe / bhrtaadhmuk| cakre nalastvayA? yahA, "mahA''roho mahApade" / / 356 / / yAM satI zApavatIya, karaiH sUro'pi nAspRzat / sahate sA kathaM bhaimI, pAdacaGkamaNaklamam ? // 357|| dhikRparaM kuto'syApi, sthairyameSyanti saMpadaH / bhrAtaraM bhrAtRjAyAM ca, ya evaM niravAsayat / / 358 / / iti vrajati vaidarbhI-sahAye nalabhUpatau / antanagaramuru-nAgarANAM girastadA / / 359 // (paJcabhiH kulakam / ) __ tadA bhaimIkamasparza-pUrtamanyeda medinii| dhAvatpaurajanodta-rajovyAjAdivaM yayau // 360 / / paurAmAnyAdibhiloMka rupanItAni koTizaH / nirAkurvanalo yAnA-nyagacchannagarAbahiH // 361 // saha prasthAtravaH kAmaM, kulAmAtyAH kSamAbhRtA / GI testaikyaiH sama paura-yavartyanta kathaMcana / / 362 // dAkhAda yetya vaivA . vibhAvya mukhamujavalam / pauryaH punaryayurdhAma, | | 98
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 tatsatItvavikasvarAH / / 363 || bhImAtmajAnimAlakSmI mitrAdAya nalo'calat / gate'smin sarvamapyAsI nirlakSmIkaM kRto'nyathA 1 / / 364 // purIparisarArAma - carimAdyairbinodayan / vidarbhaduhituzrakSu-rnalo'gacchat puraH puraH // 365 // bhaimyAH purA'bhavat prIti- rAtapatrairna tAvatI / patyA ghRtottarIyAyAH, sAtape pathi yAvatI // 366 // pArthivastAM pathi zrAntAM yatra tatropavezinIm / nirvyAjaM bIjayAmAsa, svedinIM sicayAJcalaiH || 367|| kApi zrameNa vizrAntAM, saMtrAya caraNau ciram / pArthivaH prArthayAMcakre purastAdgamanAya tAm // 368 // tAM kvacinmArgakhedena tarucchAyAnipAdinIm / nalo'bjanIdalAnItaM, payaH zItamapAyayat // 369 // kacicca sacamAlambya pAdasaMvAhanodyatA / bhUpAlena balAmI, smitapUrvamavAryata // 370 // atIyatuH phalaistaistai- stau madhyAhaM kRtAhikau / sevyamAnau sarastIre, zizirairUrmimArutaiH // 371 / / anyo'nyaniviDA''zleSa - cItacaGkamaNakumau / tau latAmaNDape kApi, ninyatuH pathi yAminIm || 372 || anyedyurunmadotphAla-vyalavyAkulitodarAm / ekacchatradrumacchAyA-mIyatustau mahAvIm || 373 || nAmavasthAmiboSNAMzu-stayorIkSitumakSamaH / vidhau krodhAdivAnAmro, jagAmAstanagAntaram // 374 // adhAvannamito digbhya - svatAstimiravIzcayaH / vanAntagahanadhvAnta bandhutrahotsukA iva || 375 || kAntArasaritaM kAMci hrasvA zratA''sya - doH kramau / tato bhUpaca bhaimI ca yathecchaM papatuH payaH // 376 // vizrAmAya latAvezma-kroDe kaGkellipallavaiH / nalaH zilAtale rambe, kApi talpamakalpayat || 377 || vRntairapi vapuglAni-vaidarbhyA mA sma bhUditi / usarIyapaTaprAntaM sa vyadhattottaracchadam // 378 // 1 nibhAt-miSAt / cArimA saundaryam / 3 vyAlaH sarpaH / 4 vistRtAH / 1
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ nalasva vnvaasH|| zrIpANDavA samucArya tataH paJca-parameSThinamaskriyAm / tau sma saMvizatastasmina , mithaH, saMsaktadolatau / / 379 // paritram // athAbhAgyabharai bhaibhyAH, mApAlo'ntaracintayat / gantavyAyA bhuvaH kAnto, bindurastyarNakaH puraH // 380 / / srgH6|| devIsakhazca gantAsmi, tasya pArINatAM kutaH 1 / pathi svacchandacArasya, pratyUho hi khiyo mahAn / / 381 // tadyAmyetA pari tyajya, bane'smin mukhazAyinIm / prAvargacchediyaM vezma, pitudA kUparasya vA // 38 // ityAlocayatastasya, nidrAti sma vidarbhajA | "mArgasaMpAtakhicAnAM, nidrA vabhyarNavartinI" / / 383 / / tataH zanaiH parIrambha-mudrA nirbhidha naivdhiH| RSTu-1 kAmo ni bhainI-sunagaMvalitaM muram // 384 // gAhaviyambhasaMrambhA-datistracchandazAyinIm / tAmajAgarayannace, niickenissdhaaptiH|| 385 // (yugmam ) muzza muzca nalaM mugdhe, caNDAlaM kulapasinam / sparzenApyasya pApastha, pAtakarupalipyase / / 386 // supnAmekAkinI meva, bane vizvastamAnasAm / premAmRtamravantIM ya-stvAmapi tyaktumicchati // 387 / / kalpadrumabhramAnmugdhe, zritA'si viSapAdapam / tuvAmuhi niHzeSa, phalaM tasyAtmakarmaNaH // 388 // dhigdhAtaH ! kurvatA mUDha !, vaidarbhAnalasaMgamam / haMsIkAkolayoH ko'yaM, tvayA'kAri mamAgamaH ? / / 389 // yadi vA marvadevAsi, tvamanaucityayogakRt / amedhyadohadazcakre, ketakyA (kyAH) kathamanyathA ? // 39 // ityAkRgya bhujaM bhUyo, mandaM mandaM nalo'vadat / devIkrAntamidaM vAsa-ichenu bAho ! prasIda me / / 391 // yadA pUrva svamevAsyA, vyApRto'si karagrahe / jAtastvameva sarvAGga sauramyaprathamA- | tithiH // 392 // tena manye'hametasyAM, dAkSiNyaM dakSiNasya te / sadA saMdhIci kiM nAma, nale'si tvamadakSiNaH // 393 // 1 AliGganamudrAm / 2 viSThAyAH dohadaH / 5 sahacAriNi / // 19 //
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ vo tadvidhAyAnuroghaM tva-masidhenumalaMkuru / kSurikAyAmiti svairaM, kSitIzaH pANimakSipat // 394 // tAmUce ca mayA koza:, samaM rAjyena tatyaje / vaise keyaM madIyAyAH, koze'pyatyAgavAmanA 1 // 395 // mama pANigrahe yadvA tvamapi tyAgazaGkinI / mUDhAsi na hi bhaimIva, bhavatyapyAi // 396 // ityAkRSya svatejobhistamaH kalpAntazilpibhiH / hasantImiva tAM cakre, paTasaMzleSiNIM nalaH ||397|| punarjagAda tAM devI - kAntasya mama vAsasaH / chedAya kSurike! devi !, prasIdAyaM kRto'JjaliH ||398|| yadvA strIjAtikAruNya - viklavA na vyavasyati (si) / kAruNyaM kiM hi nistriMza-sutAyAstava ? kathyatAm ||399 || iti ciccheda medasvi-patadazrukaNAGkitam / manyusaMbhAranirbhinna cetAvelAJcalaM nalaH // 400 | abravIca dRzau devyAH, kAmaM nidre ! nimIlayeH / mA sma bhUnmama hiMkhIraH, snigdhamasyA vilokitam ||401 || asmi tyaktastvayA devi !, na vyalIkazatairapi / nirvyalIkAmapi tvAM tu hA ! durAtmA tyajAmyaham // 402 // manye me nedamapyAga - stvayyAgastvaM gamiSyati / nAvirbhavati kaumudyAM, kajalasyApi kAlimA ||403|| iyamApRcchapase devi !, praNAbho'yamapazcimaH / tvAmapi kSeptumicchAmi, nAtmIyavyasanArNave / / 404 // satIvratapavitrAyAH ko'pi nopadravastava / paraM pUjaiva te gehe. piturvA zvazurasya vA / / 405 // ityuktvA tatpadAnte, likhati sma nijAsRjA / akSarANi kSara vASpa - bindukkiyAnano nalaH // 406 // vAmato'yaM vaTenAdhvA, vidarbhAmupatiSThate / dakSiNena punaH smeraiH, kiMzukaiH kozalAM purIm // 407 // devi! tatra brajeryatra, kutrApi pratibhAti te / ahaM tu khalu na kvApi, mukhaM darzayituM kSamaH // 408 // 1 " mAmakyAstava ke tan" iti pratidvayapAThaH / 2 (nigaDaH) bandhanazRGkhaleti yAvata /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ nalena kato zrIpANDava caritram // srgH6|| tyaagH|| // 10 // "" vavaliM likhitveti, cacAla valitAnanaH / pazyan bhaimI tathA muptAM, mandaM mandaM rudannalaH / / 409 // punAztya vaidarbhI-mukhamAlokya nirbharam / jagAda daivaduSkarma-viddhamarmA mahIpatiH / / 410 // hA vive ! vihiteyaM ce-dIDagvizvAtizAyinI / tatkimetAvatIM dInA-mavasthA lambhitA tvayA 1 // 411 / / nAnyo'pi svayamAropya, chinatti badarImapi / phalitAzeSasaMkalpAM, kiM punaH kalpavallarIm // 412 // yadi vAtAvAsi, sabhogadidAgataH ! nelendamapi nirmAya, kadarthayasi rAhuNA / / 413 / / mama vijJApanAM sarvAH, zRNvantu vanadevatAH / devaddhividhivaddevyA-masyAM mA bhUta nidayAH // 414 // tathA kuruta kenApi, yathopadyate na hi / mArga ca vindati prAta-rasau svajanavezmanaH / / 415 // ityudIrya muhurjAyo, pazyamAvRttakandharaH / gacchati sma nalastAva-dyAbadAgAdadRzyatAm / / 416 / / vanyasacodbhavaH zake, syAdasyAH ko'pyupadravaH / tallatAkRta evaitAM, rakSAmpekAGgazAyinIm / / 417 // prabodhasamaye prAta-gamiSyAmi yathAruci / gacchatvepA'pi kenApi, madAveditayoH payoH // 418 // ityAlocya nivRtyAzu, nalastasthau latAntare / tathAbhUtAM ca tAM dRSTvA, punarantaracintayat // 419 / / aho nalasya zuddhAnta-masUryapazyamIdRzam / vAsadezmani zete ca, kIdRzyuccalazAlinI // 420 // hA durAtmasala ! kSipraM, kathaM yAsi na bhasmasAn / ityAdyAlocayatyasmin , virarAma vibhAvarI // 421 // nilInamiva tatkAlaM, nalasya manaso'ntare / sarvato'pi diganteSu, tucchatvamagamat tamaH // 422 // udeti na raviryAva-cAvajAgarti na priyA / sAzrunetro nalastAva-agAma tvaritakramam / / 423 / / 1 'nAso' pratidvaya / 2 mUDhadevavat / // 10 //
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 gacchannacchinnasaMcAra-matha tasmina banAntare / dhamastomaM sa vardhiSNu, vindhyasparddhinamaikSata // 424 // mImAstadantaruttasthujAlAH kaalaanlopmaaH| nirgatA ratnagarbhAyA, garbharatnaprabhA iva // 425 // kSaNena vyAnaze sarva, vanaM tadAvapAvakaH / mAnasaM zasAna-riva zokahutAzanaH // 426 / jantUnAM dahyamAnAnA-mAkrandAnupakarNayan / mAnuSI giramazrauSI-nalo gacchaMstadantikam // 427 // aikSvAka! nalabhUpAla, jagatyAtakavAndhava! / dAvAgnidahyamAnAGgaM, mahAtmatrakSa rakSa mAm // 428 // tasthA vAco'nusAreNa, nalaH prahitalocanaH / vallIbalayamadhyastha, dadarzaka bhujaGgamam // 429 / / taM so'bhyadhAdbhujaGgendra, mama nAmA-nvayau katham / jAnAmi tvaM kathaM cetthaM, pe manujabhASayA ? // 430 // Aha mAhirmanuSyo'ha-mabhUvaM pUrvajanmani / tatsaMskArAdbhave'pyasmin , mAnuSI me sarasvatI / / 431 // nidhimavadhijJAna-mapyasti mama bhUpate ! / karasvamiva pazyAmi, tena vizvaM carAcaram // 432 / / tatrAyasva jamatrANa-satra ! dhRmadhvajAditaH / tvAM pratyupakariSyAmi, nirapekSamapi kSaNAt // 433 / / tenetyukte bhujaGgena, nalaH kAruNyanIradhiH / antalatAvitAnaM sva-muttarIyamalambayat / / 434 / / sa bhogI vapupA vRkSaM, vallIva tadaveSTayat / udapAnAdvaratrAva-cakarSAcaM ca naipadhiH / / 435 // bhUtale tRNakASThAdi-racite tamamuzcata / yAvadurvIpatistAvadazyate sma kare'munA / / 436 / / nalaH kSoNItale pANi-mAcchoya tamapAtayat / viSAdAcAbravIt seyaM, taba pratyupakAritA / / 437 // yadvA hanyAnmRgAristaM, ya evonmIlayedRzau / ya eva pAyayeta bhIra, vajAtyApi sadazyate // 438 // ityAdi nigadabeka, tadIyaviSavaimAt / adhijyadhanurAkAra, kalayAmAsivAnalaH // 439 / tayA kujatayA'tyantaM, rAjA vairAgya 1 pRthivyAH / 2 rajjuvana / Des
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDavacaritram // sargaH 6 // | pitRdevakato nalasya rUpaparAvartaH, samArapure gamanaM 11.1 // mIvivAn / jIvitavyAnapekSo'bhU-dratAdAnamanAH kSaNAt // 440 // tato'pazyadahisthAne, nalaH kandalinaprabham / tamaHpada ibodyota, divyamUrti puraH suram / / 441 / / jalpati sa sa | bhRpAlaM, kathaM vatsa! vipIdasi / hitaikavaddhahevAka-stavAsmi niSadhaH pitA // 442 // tadA batamurIkRtya, tapastAvAti- dustaram / kRtAnazanakarmA'nte, brahmaloke suro'bhavam // 443 // parijJAyAvadhinAnA-dima te vyasanodayam / AyAto'hamidaM sarva, mama mAyAvijRmbhitam // 444 // tadAtmanInamevaita-dviddhi vairUpyamAtmanaH / anenAnupalakSyaM tyAM, nopadropyanti zatravaH // 445 // adhunai vatAdAna-spRhAmapi hi mA kRthAH / bhoktavya meva te'dyApi, tAvadavAvanItalam / / 446 // yadA vatsa! parimajyA-mamabasne bhaviSyati / jhApayiSyAmi vana, ivAbhyetya svayaM tava / / 447 // phalaM tu zrIphalasyeda-mimAM cApi karaNDikAm / gRhANa dvayamapyetat , kAmaM rakSeH prayatnataH / / 448 // yadA ca rUpamAsthAtu-mAtmIyaM te spRhA bhavet / nirbhidya zrIphalaM divya-dukUlAni tdaa''kRpeH|| 449 // asyAH karaNDikAyAzca, hArAdyAbharaNotkaram / kSaNAdamIbhirAmuktai-nijaM rUpamavApsyasi // 450 / / (yugmam ) ityuktvA tadyaM devaH, samarpya punarabravIt / kiM bhrAmyasi bane ? sthAna, nayAmi tvAM yiyAsitam // 451 // nalo'pyuvAca mAM tAta, susumArapure naya / iti jallan svamaviSTa, tasya dvAra purasya saH // 452 // yAvaccacAla vismera-mAnasaH purasaMmukham / tAbaddhahalamazraupI-anakolAhalaM nalaH // 453 / / palAyacvaM palAyacaM, sarvatastvaritaM jnaaH| kSaNAdityazvavArANAM, dhvani zuzrAva naiSadhiH // 454 // kimetaditi saMcintya, yAvat tasthau kacinalaH / tAvanirmuktaharamArgaH, |
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 pratikArairapi drutam // 455 // tiryakprattadAnAmbhaH strathitapratimAnakaH / svacchAyAyAmapi krodha-krUraH pariNamanmuhuH // 456 // nabhasvantamapi svairaM vidhunvannAsanaspRzam / muhuvidaGgamasyApi ghAvan visphurataH puraH || 457 // maThA-DAlaka zAlA-vR-mandirAdIni pAtayan / kalpAntamAtarizveva, bhaJjannudyAnapAdapAn // 458 // prAkArago purArUDhai-rvIkSitazcakitairjanaiH / nizitA''rAkaraiH pazcA-dArikaiH parivAritaH // 459 || dattasampAn drumAntebhyo, hiMsan hastipakAgraNIn / agrataH kRSTabAla-srI-vRddhaH kautukibhirnaraiH // 460 // pUtkArasIkarA''sAra-kumajhaJjhAsamIraNaH / dhUnanotasindUra- pUrapiJjaritAmbaraH // 461 // sapta zrotaH sratradAna- paGkilIkRtabhUtalaH / mAtaGgarUpeNa sarvanAm // 263 // dUrato dadhiparNena, rAjJA'numatapaddhatiH / nalenonmUlitAlAnaH ko'pyadRzyata kuJjaraH / / 463 / / ( navabhiH kulakam ) taM kasminnapi nAgendraM, vazIkartumanIzvare / UrdhvakRtya bhujaM rAjA, vyAjahAreti bhAratIm // 464 // vAraNendramimaM vyAlaM, yaH ko'pi kurute vaze / avazyaM tasya vazyatvaM, lakSmImetAM nayAmyaham // / 465 / / ityuktavati bhUpAle, nayaH kallolivikramaH / aspRzanniva pAdAbhyAM bhuvaM vegAdadhAvata / / 466 / / nivartasya nivartasva kubja ! Hiss mAssvaza / iti lokairniSiddho'pi, nalaH siMha ivAvizat // 467 // nalo nAgamabhASiSTa, leSTuMnA praNihRtya tam / re ! re ! mAtaGga evAsi, strI- bAlAdInupadravan // 468 // tadetatsarvamutsRjya mamaivAnupadIbhava / ayamagre'smi te dAna - kRSNa durgrahaH / / 469 // ityuktaH so'pyadhAviSTa, krodhAdandhaMbhaviSNudRk / sAkSAdvindhya ivotpAta vAtairbhUto nalaM 1 hastipakaiH / 2 pratimAna: gaNDasthalAghobhAgaH / 3 kalpAntavAyuH / 4 yama iva / 5 mRtpiNDena / 6 avagrahaH - pratibandhaH /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ nalena kA caritram // srgH6|| majo // 102|| prati // 10 // bhAnazAta bhragAta, leSTubhirjAtu tADayan / pataJAta luThajAtu, vacobhirjAtu bharsyan // 471 / / jAtu pucchAntamAlambya, cakravadbhamayanmuhuH / nalastaistaiH prakArastaM, khedayAmAsa dantinam // 472 / / (yugmam) harSakolAharlarjAtu, jAtu hAhAravotkaraiH / janAnAM pazyatAmAsI-cchabdAdvaita pure tadA // 473 / / khinnasyApi bhRzaM kopAt , kuJjarasyAnudhAvataH / kSipati sma puraH kSipra-muttarIyapaTaM nalaH // 474 // papAta purato rUpa-mityasmin pariNAminaH / nanAvapuSaH skandha-mAskandadantino nlH|| 475 / / tataH kaNThavaratrAyAM, prakSipya caraNo nalaH | AsphAlayan karaiH kumbha, kuJjaraM tamamAntvayat // 476 // pazcAdetya pratIkArai-rAdAyollAlitAM bhUNim / nalo dantAvalendra ta-manvAlAnanacAlayat // 477 // mAyAkubjaH suraH ko'pi, kimeSa bhuvamAgataH / yazcake hastimallasya, pratimalamimaM vaze // 478 // ityantarvismito rAjA, | svayamAruhya gopuram / rabadAma nyadhAt kaNThe, tasvadhastAdupeyupaH / / 479 / kubjAvadAna medasti-duryavASpAyitekSaNAH / babhU bujayazabdaika-mukharAH sarvataH prajAH // 480 / / zramAnuttAnamAlAne, gajamAkalayanalaH / sarvapaurajanAnAM tu, pramodamadhimAanasam / / 481 // tataH salIlamuttIrya, kubjaH kakSAvaratrayA / abhyarNe dadhivarNasya, vayasyavadupAvizat // 482 / / alaMkArAn dukUlAni, tuSTastasmai dadau nRpaH / svAntike'sthApayarcanaM, gauravaNa garIyasA // 483 / / abhyadhAna saMvidhAsInaM, tamanyedyumahIpatiH / kaleyaM gajazikSAyAM, kubja ! kautaskutI taba ? / 484 // kathAsi ? ka ca vAstavyaH 1, kutra cAbhijanastava ? kalA niyatamanyA'pi, kApi saMbhAvyate tvayi // 485 // kubjenAbhidadhe rAja-janmabhUrmama koshlaa| sarvaH svajanavarmo'pi, zazva 1 zrameNa namramukham / 2 samIpe sthitam / // 12 //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 tatraiva vartate // 486 / / huNDikaH sUpakAro'smi, nalasya pRthivIpateH / sa eva hi kalAH sarvAH, prItipAce mayi nyadhAt / / / 487 / / kiM ca deti sa vA sUrya-pAkA rasavatI bhuvi / ahaM vA tatpadopAsti-prasAdAdvedhi nAparaH / / 488 // so'dhunA kUbare bandhau, kSoNiM maMkSu durodare / hArayitvAM sadAropi, jagAma janavadanam // 489 // viSede tatra sa svAM tu, kalAnilayamAgamam / dhito'imavizeSatraM, mAyinaM na tu kUvaram // 490|| AkarNya dadhiparNastAM, nalamRtyukathAmatha / ruroda pretakRtya ca, cakAra saparicchadaH / / 491 // jAtucit sUryapAkAyAM, rasavasyAM kutUhalI / huNDikAya nRpaH zAli-pramukhaM sarvamArpayat / / 492 / / sa sthAlIrAtape nyasya, vidyAM vaivasvatI smaran / cakre rasavatIM divyA-mazeSarasayezalAm // 493 // tayA ca bhojayAmAsa, rAjAnaM sAnujIvinam / / prItazcAsmai dadau so'pi, vastrAlaMkaraNAdikam // 494 // lakSamekaM ca TakAnAM, grAmapaJcannatImapi / sarvametadvinA grAmAna , huNDiko'pyagrahIttadA / / 495 // tato bhUyo'pi bhUpAlaH, prItimAMstamabhASata / kubja ! sarva dade tatte, yadanyadapi vAJchasi // 496 // ityuktaH kSoNipAlena, kubjaH smerekSaNo'vadat / rAjan ! yAvadbhuvaH khaNDa, bhujAdaNDaH prazAsti te / / 497 / cUMtaM macaM mRgavyaM ca, tAvati pratiSidhyatAm / ityasya vacasA sarva, taccakAra dharAdhavaH // 498 // (yugmam ) tatraiva paramaM rAjaprasAdamadhijagmuSaH / vasatastasya bhyAsi, hAyanAnyaticakramuH // 499 / / paredhavi sarastIre, dumacchAyAM niSeduSaH / kunjasyAbhyarNamabhyetya, vipraH kazridupAvizan / / 500 // so'dha marcAGgamA| 1 sUryasaMbandhinIma /
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ daSiparNa 205 zrIvAmhava-14 lokya, kunjamAkUNitekSaNaH / jagau zlokadvayImetA, nalanindAvizAradAm / / 5.1 // patrim // nighRNAnAmalajjAnA, niHsattvAnAM durAtmanAm / nalasyaiva dhurINatvaM, suptAM tatyAja yaH priyAm 502 samIpe srgH6|| " suptAmekAkinI snigdhAM, vizvastAM dayitAM satIm / gataH kiM na bane tyaktu-kAma eva na bhasmasAt? 503 / / tasthuSo nalasya // 13 // ityupazrutya tadgItaM, kubjaH paryazrulocanaH / tamabhyadhAdaho rakta-kaNTho'si dvijasattama // 504 / / gItenAnena te kAma- dvijenara mudyatkaruNavIcinA / mamApyetAH kRtAH pazya, cakSuSorathuvigruSaH // 505 // tataH kathaya ko'si tvaM ?, kRtazcAgamyate'dhunA / thito dadudhiyazca nalasyAya-mudantaH ka tvayA zrutaH // 506 // so'pyAkhyat kuzalAkhyo'smi, kuNDinAcAhabhAgamam / tatrA mayantIauSamimAM sarvA, nalabhUmIpateH kathAm / / 5071 / kubjo'bhyadhAttato vibhra-dvikAzavizade dazau / zrutA brahman ! purAgIyaM, bhaimI vRttaant| tyAgAvadhiH kathA / / 508 // tataH paraM yadAtene, bhImabhUvirahAturA / tatsvarUpaM samastaM me, nivedayitumaIsi // 509 / / __jagAdAtha dijo bhaimI, parityajya gate nale / nizi prabhAtapAyAyAM, svapnamevaM dadarza sA // 510 // yadahaM patralaM baddha-maJjarIkaM sapadpadam / phalitaM cUtamArUdA, natphalAnyAdamicchayA / / 511 // taM cAmyetya karI kazci-dakasmAdudamUlayat / ahaM ca tatparibhraSTA, patitA'smi bhuvastale / / 512 // tato jAgaritA prAta-radRSTvA priyamantike / dikSu cakSunicikSepa, bhImabhUrbhayaviklavA / / 513 // acintayacca me daiva-madyApi prAtilomikam / vyAlAkINe banAnte'smin , mAM priyo'pi yadatyajat // 514 // yadvA salilamAnetu-mAsyakSAlanahetave / prayAtaH sarasi kApi, prANezo me bhaviSyati // 515 // rantuM // 13 //
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 vidyAgharI kAcit kA'pi vA vanadevatA / subhagaM tamapAhArSIt so'nyathA na jahAti mAm // 516 // narmaNA vA kimastveSa, vratatyantaritaH kvacit / tattamutthAya pazyAmi ka gantA sa mamAgrataH 1 // 517 // ityutthAya pratikSoNI-ruhamudrIkSaNAdapi / ninaM kAntamapazyantI, rudatyucairjagAda sA / / 518 / / ehyehi tvaritaM nAtha !, yAti me hRdayaM dvidhA / ciraM na khalu narmApi, zarmadaM bhavati kvacit // 519 // ityAdyairvacanaiH kAnte dRggocaramanISi / vidarbhaduhitetyantaH svamasyArthe vyacArayat ||520 || yabhUto matpriyaH so'yaM rAjyaM puSpaphalAdikam / tadbhoga phalAsvAdaH, SaTpadAzca paricchadaH ||521 // mUlAdunmUlanaM yacca, cUtasya vanadantinA / madIyapreyaso rAjyA-ddhaMzanaM kubareNa tat / / 522 / / yaccAhaM patitA cUtAt priyeNa Page | FanA nUnaM ballabho durlabho'dhunA // 523 / / ityAlocya yayA~ mRcchauM, duHkhasaMbhAranirbharA / uccaizva prAptacaitanyA, ruroda vyalapaca sA // 524 // hA ! nAtha ! kiM tavAbhUvaM, hatA'haM bhArahetave ? / sthUle api nije zRGge, bhArAya vRSabhasya kim ? / / 525 / / na dRSTaH kApyayaM panthAH, sAttvikAnAM vivekinAm / yadIdRzi bane pANigRhItI tyajyate priyA / / 526 // naiSa te yadi vA dopo, matkarmaivAparAdhyati / bhavenmativiparyAsa-stvAdvazAmapi kiM kacit ? / / 527 // jalpaM jalpamitiprAyaM tAraM prakurvatI muhuH / arodayaine bhaimI, zvApadAn pAdapAnapi / / 528 // paTaprAnte cirAt kAnya-pyakSarANi nirIkSya sA / vAcayAmAsa sAnandaM dadhyau cAntaH smitAzayA / / 529 / / diSvAdyApyasmi tacetaH ketakIkAnanAlinI / dadau me gamanA''dezaM, patsvayaM likhitAvaraiH / / 530 // tanyagrodhAdhvanA'nena piturvezma vrajAmyaham / nArINAM 1 hAsyena / 2 aprApte sati /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava- caritram // srgH6|| dvijakathito damayantI. vRttaantH|| // 104 // patizUnyAnAM, pitaiva hRdayAtihat / / 531 / / pati vinA tu tadgahe, vasantyA nistanUruhaH / sAcyA api kuraGgAkSyAH, parAbhUtiH pade pade // 532 / / ityAlocya piturgeha, pratyacAlInnalapriyA / kAMdizIkA dRzau dikSu, prakSipantI muhurmuhuH // 533 // darbhamUcivyathodbhUta- zoNitAruNitakramA / pATitomayajakvA ca, kSudrarbadarIvaNaiH / / 534 / / malImamAMzukA sveda-medurA reNurUSitA / / vikIrNakuntalA baktra-mabhitastaralekSaNA / / 535 / / preyovirhpiiddaabhi-niNgiinnnikhilvythaa| daridrakhItra sA mArge, tvarita tvaritaM yayau // 536 // (tribhirvizeSatA / jAGgulImina bhogIndA, miTTIpiva vanadvipAH / bahijvAlAmiva vyAghrA-stAM satI vIkSya dudruvuH / / 537 // yAntI cAcintayadyAvat , sArthaH kazcidbhavedyadi / tena sAkamaraNyasya, pAramasya brajAmyaham // 538 / / tAvatpuraH parAbhoga-bhAsuraM lokasaMkulam / saMkaTaM zakaTavAtaiH, sArtha kaMcidurdakSata / / 539 // (yugmam ) tamAsAdyAbhavadremI, yAvat svasthamanA manAGa / tAvat sa rurudhe hakkA-mukharairdasyubhiH kSaNAt // 540 // sA tAnU bhujA'vAdI-dare re! yAta tskraaH|| Arambho'smin mayA vAte, sArthe'narthaphalo hi vaH // 541 // tAmavajJAya bhRtAttA-miva vAtakinImiva / yadA luNTayituM sArtha-stairbalAdupacakrame // 542 / / dhvastadvipadahaMkArAna , huMkArAn sAmucattadA / siMhIravairivAmIbhi-ste kuraGgA ivAnazan / | 543 / / tato naH pAtyasau nUna, kA'pyasmatkuladevatA / iti mArthapatibhaktyA, tAM sasArthajano'namat // 544 // pRcchati sma ca nivasantyAstanUruhaH ' pratiya0 / 2 nigIrNA antarbhAvitA nikhilA vyathA yayA saa| 3 jAkulI viSavidyA : | 4 'purAbhoga. ' pratitravaH / 104
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 karapANi, kArbati ra mahiH 1 / asminnekAkinI kiM vA vane bhrAmyasi nirjane ? // 545 // tato'smai bAndhabAva, bhAratyA dainyazUnyayA / bhImabhUrA malyUtA - nijAmakathayan kathAm / / 546 || rakSaNAnalapatnItvajJAnAcaiva vizeSataH / prItimantarvahan bhaimIM ninye paTakuTI nijAm ||547 // snAna- ktyAdinA tatra, hRtazrAntimadhArayat / sa taistairupacAraistA-mArAMSyaddevatAmiva // 548 // atha pravavRte prAvR-rjAmurajanisvanaiH / janebhyaH zikhinAM nRttaM darzayantI vane vane // 549 // tato muzaladhArAbhiH puSkarAvartakopamAH / virAmarahitaM meghA strirAtraM pustarAm // 550 // tadA zakaTasaMcAra - maGgamaJjaritorjitaH / cikrIDa fafe paGkaH, kSobhayan pacikatrajAn // 551 // cirAvasthAnamAzaGkaya, sArthasya nalaballabhA / kenApyaviditA vRSTi - paryante niryayau tataH || 552 || yAntI ca purato raudra-maJjanAcalasodaram / pheskAraniryadAsyolkA - nirastasataDidvanam // 553 // narAsthibhUSaNaM daMSTrAkarAlaM katrikAkaram / sAkSAdiva yamaM bhaimI, kaMcidakSiSTa rAkSasam / / 554 // ( yugmam ) bhASate sma savAM bhIti- kallolavaralekSaNAm / va yAsi ? bhakSayiSyAmi tvAmeSa kSudhitazcirAt // 555 // tataH sauSThavamAlambya jagAda nalagehinI / nizamya madiraM kuryA stubhyaM yadiha rocate || 556 // na nAma paramArhatyAH, kiMcinmRtyubhayaM mama / " mRtyorhi saMbhRtAneka sukRto nAbhizaGkate // 557 // kiM tu mAmanizaM pUta-mAnasAM parameSThibhiH / parAnanAM spRzazretra, bhadra! yAsyasi bhasmasAt / / 558 || rAkSasastAmavaSTambha-mayImAkarNya tahiram / USe kalyANi ! tuSTo'smi, saccainaiva tavAmunA / / 559 / / " 1. lakSaNA0 pratidvayaH / mArAdhyana deva0 ' pratitrayaH / 3 ulkA tejovizeSaH /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava caritram / / srpH6|| brUhi tatkimidAnIM te, mano'bhISTa karomyaham / nizamyeti vacastasya, kuNDinezasutA'vadat // 560 // yadi tuSTo'si me satya, damayantIrAkSasa ! vyantarezvara ! / tadAcakSva kadA bhAvI, patyA mama samAgamaH // 56 // vilokyAvadhinA mdy-staamvocnishaacrH| vRttaantH| atikramya parityAga-dinAvAdazahAyanIm / / 562 // pitRdhAmni sthitAyAsta, bhavitA patisaMgamaH / tadAdizasi cettattvAM, tatra vegAmayAmyaham // 563 / / (yugmam ) athoce bhImabhUrbhata-samAgamanivedanAda / kiM nAma nopacakre me, tvayA dAkSiNyasindhunA ? // 564 // kiM tvanyapuruSaiH sAkaM, kvacinnaiva brajAmyaham / tadgaccha svasti te bhUyA-dharmagRhyo bhavezciram // 565 / / tataH presapramAjAla-mAlolamaNikuNDalam / darzayitvA nijaM rUpaM, tasyai rAtricaro'gamat / / 566 / / atha dvAdazavaryAnte, vijJAya patisaMgamam / bhaimI satIvratotsA-nagrahIdityabhigrahAn / / 567 // raktavAsAMsi tAmbUlaM, kusuzAmaraNAni ca / vikRtIzca grahIyeha-marvAgma priyadarzanAt // 568 // sA calantI puro nAnA-phalitanumazAlinIm / / yetAsvAsthyakarI prApa, kaMdarAM kasyacigireH // 569 / / tatrAmbhodAgamaM netu-mavasthAnaM cakAra sA / pratimA mRnmayIM zAntestatkoNe ca nyavIvizat // 570 // svayaMgalitapuSpaistA-mayantyanuvAsaram / dharmadhyAnAmRtAmbhodhi-snAnamAnandamAnasA // 572 // caturthAdi tapaH zazva-dvitanvAnA niratyayam / kurvANA pAraNAM vRkSa-phalaiH svarasapAtibhiH / / 572 / / ekAkinyapi nirmIkA, smarantI cArghamarSaNam / parameSThinamaskAra-mantraM sA kAlamatyagAt // 573 / / (tribhirvizeSakam ) so'tha sArthapatiH sAthai, tAmapazyagnitastataH / mA sma bhUt kacidakSema-mityAnupadiko'bhavat // 574 // kaMdarAM tAM | 1 pApanAzanam /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 kramAdetya, bhaimIM kuzalazAlinIm / arcayantIM jinasyArcA, sa nighyAya dadhau mudam // 575 || natvA copAvizat pArzve, bhImajA'pi samApya tAm / devAca svAgataprazna- pUrvakaM tamavArtayat // 576 // so'tha papraccha tAM kasya, devasyArveyamarcyate ? | sA'pi zAntijinezasya, SoDazasyetyacIkathat // 1577|| AkaNyaitAM tayorvAca- manyonyAlApazAlinIm / AsannAzramavAstavyA-statrAyAnti sma tApasAH / / 578 // sArthezAya tato bhaimI, teSu saMnidhivartiSu / vizuddha mArhataM dharma-mahiMsAdyamupAdizat // 579 // so'pyunmIlanmanobhAva - truTyatkarmatatistataH / bhaimImetra gurukRtya, taM dharma pratyapadyata // 580 // Uce cAhaM purA nAmnA, vasanto'smyadhunA punaH / satyIkRtastvayA dharma-tilakasya saurayeH // 581 // tatrAntare ca dhArAbhiH, sagotrAbhiH zarotkaraiH / carSituM kalitotkarSa- mAreme stanayitnubhiH || 582|| tAbhirambhodadhArAbhi-rAddatAste tapasvinaH / vaJzcayAmaH payaH ha - dityabhUvan bhayAkulAH || 583 / / tato mA bhaiSTa mA bhaiSTa, tApasA ! iti vAdinI / kuNDinezAtmajA kuNDe, yayA tAn parito'karot ||584|| uccairUce ca yadyasmi, satI yadyasmi caahtii| RjusvAntA ca yadyasmi, mAsmin varSatu tadvanaH // 585 // tathaivAbhavatte'tha vApasA ityacintayan / kAcidevIyamanyasyAH, zakti-rUpe na hIddazI // 586 // vRSTeruparame dharma, nindantaH svaM dayojjhitam / vismitAste tadAkhyAtaM, dharma samyak prapedire / / 587 || puramuDDAmara zrIkaM, tatra sArthapatirvyadhAt / caityaM ca zAntinAthasya, kAmyAkAramakArayat ||588 // yataH paJca zatAnyasmin pratyaSudhyanta tApasAH / tena khyAtimagAddhAtrya, tattApasapurAkhyayA // 589 // naigamapramukhAH sarve puruSArthaniketane / tatrAbhyetya vasanti sma, svairamucAvacAH prajAH ||590|| 1 dRSTvA / 2 mecaiH / 3 ' sarvapu0 ' pratiiya0 /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDavacaritram // sargaH 6 // // 106 // 211 sa ca sArthapatiste ca tApasAH sA ca bhImasUH / prajAstAbhAvasaMstasmi - barhaddharmaparAzviram / / 591 / / anyadA jitamArtaNDa - maNDaladyutiraikSyata / madhyarAtre zirasyadre - ruddadhoto nalakAntayA // 592 // utpatantaH patantazca, tayA'tha vihagA iva / vismayasmeramaikSyanta, surA-sura - namaH || 593 // tatsaMpattabhatraiH kolA- halairjAgaritAH kSaNAt / tAnutpazyadRzaH paurA, apyapazyan savismayAH / / 594 // tataH sArthapatibhaimI, te ca sarve tapasvinaH / paurA abhyakhilAH zaila-zirasyAruruhuH kSaNAt / / 595 || siMhakesariNaH sAdho naivakevalasaMpadaH / kurvato mahimAnaM te dadRzuH sura-khecarAn ||596 // tataH kandalitAnandA, natvA kevalinaM puraH / bhaimI va sArthavAha, paurAzva samupAvizan / / 597 // tadAnIM zrIyazobhadrasUrI gukho mudA / taM kevalinamAnamya, nyavikSanta tadantike // 598 // yathaucityamathAmIne, jane sura-narAdike / karmamarmAvidhaM dharma-dezanAM kevalI vyadhAt / / 599 || saMsAre'sminna nityAni jIvitaM yauvanaM zriyaH / saktaireSveva hA mUrmAnuSaM janma hAryate // 600 // asya mAnuSyakalpadroH phalaM muktisukhaM param / uttiSThadhvaM janAstasmai vimucya mRgatRSNikAm // 601 // dezanAnte punaH smAha, kevalI saMzayacchide / teSAM tapasvin tasya sArthezasya ca dhImataH / / 602 || yadAkhyadamayantIrya, dharmatattvamanuttaram / tattathaiva na kartavyaH saMzayo'sminmanAgapi / / 603 // iyaM hi dhArmikI satya-pUtavAk paramAItI / satI sarvajanInA ca, jAtu jalpati nAnyathA || 604 || dasyunAzAdirambhoda - vRSTistambhAdiko'pi ca / kasko nAma prabhAvo'syAH, pratyakSo'bhUnna vaH purA / / 605 / / asminnapi vane vyAghra - bhilla mallUkasaMkule / prabhAvaparipItApa-nirvi 1 sarvalokahitakAriNI / damayantIvRtAntaH // // 106 //
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ zahA vasatyasau // 606 // ityetayA munestasya, girA saMvegabhAgbhRzam / prIto yayAce vimala-matiH kulapativratam / / 607 // munirUce yazobhadra-sUrireSa mahAmatiH / dIkSAM dAsyati te bhadra, guruyasmAnmamAcyasA 608 // tataH kulapatirbhUyo, vabhASe smeravismayaH / gRhIte sma kathaM nAma, pravrajyA bhagavan / bhavAn // 609 // ___ athArUyat kevalI rAjA, kozalAyAM nalo'bhavat / yadIpA damayantIyaM dayitA patidevatA / / 610 // kanIyAn kUbaro nAma, bAndhavastasya vizrutaH / zAstIdAnI tadIya yo, rAjyamujAgarorjitaH // 611 // tasyAhaM tanayaH siMha-kesarI saaNhaiN| prataM tvaham / rAjJaH kesariNaH zRGgA-purIzasya yazasvinaH / / 612 // pANaukRtya sutA bandhu-matI gacchan purI nijAm / ramyAmupatyakAmasya, giroda lipi prasAda / / 623 pugmam , mAdhairatra yazobhadra-sUrInetAnavandiSi / cakruzca dezanAmete, saMsArAnityatAmayIm // 614 // tadante me kiyat svAmi-bAyurityuditA mayA / jJAtvA paJca dinAnIti, jAnino mAM babhASire / / 615 // tato mRtyubhayAddIna-pukhaM saMbhrAntalocanam / mAM vilokyAvadanete, vizvavAtsalyavArdhayaH // 616 // mA bhaiSIrvatsa mA bhaipI-vratamAdatsva saMgrati / janma-mRtyubhayaM hanti, kRtamekAmapyadaH // 617 // tadaivaitagirA lakSmI, priyAM bandhumatImapi / hitvA'mISA padAmbhoja-bhUle'haM jagRhe vratam // 618 // etadAdezataH zaila-zRGgamArUDhavAnidam / nihatya ghAtikarmANi, kevalAlokamAsanam // 619 // ityuktvA strayan yoga-nirodha sa munIzvaraH / niraMzIkRtya karmANi, jagAma paramaM padam // 620 / / tatkAyasyAgnisaMskAra, puNyakSetre vyadhuH suraaH| vrataM kulapatiH pArthe, yazobhadraspa cAgrahIt // 621 // 2 parvatasyAsanAM bhUmim /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIpADavA caritram // smH|| // 10 // 2.) vaidI yAcamAnAM ca, vrataM sa gururabravIta / ta bhogAna bhokSyase'dyApi, taddIkSA te na yujyate // 622 // damayantIprAgbhave hi nalo rAjA, mammaNo'bhUnmahIpatiH / tvaM tu vIramatI nAma, tasyAbhUrdayitA kila / / 623 // yuvAbhyAM vRttAntaH / / jAtu gacchadbhayA, krIDayA mRgayAvane / sArthena sArdhamAgacchan , mamukha munirakSyata // 624 // kopAdazakunaM so'ya-miti svaiH pattibhistadA / taM saMgrAhya nivRtyAzu, yuvAmAgamataM gRham / / 625 // kathaMcidapi vismRtya, kopamAkArya taM munim / ka gantAsi? kutazcAmA ? ityavArtayataM yuvAm // 626 / / tatastadgiramAkarNya, zamAmRtataraGgitAm / sAndrAnandaM tamabhyarya, muni vyasRjataM yuvAm // 627 // yuvAbhyAM yattadA ruddhaH, sAdhuAdazanADikAH / tenAyaM viraho jaje, yuvayodazAbdikaH // 628 // varSasya dvAdazasyAnte, tena patyA sameyupI / punastvaM tAdRzAneva, bhogAn vaidarbhi! bhokSyase / / 629 / / gatAyAmatha yAminyAM, pshobhdrgururgireH| uttIryAlaMkaroti sma, tattApasapuraM puram // 630 // zAntezcaityaM pratiSThAya, sa tasmin dezanAmbudhiH / samyaktvAropaNaM cakre, pauralokasya koTizaH // 631 // vidarbhajanmanastatra, nivasantyA guhAgRhe / atIyAya jinopAsti-parAyAH saptahAyanI // 632 // anyadA kazcidamyetya, sadgRhAdvAramadhvagaH / sudhAmucamimAM vAca-mavocannalavallabhAm // 633 // vaivArbha tvatpatinA-10 ti-dUre deze mayekSitaH / utsuko'haM tu gantAsmi, sArtho me na pratIkSate // 634 // ityudIrya prayAti sma, sa pAndhastvaritakramam / sA'pi tacchabdamAkarNya, guhAto niragAjavAt // 635|| bhadra ! bhadra! tvayA so'yaM, ka dRSTa ? iti bhASiNI / pAnthaM tamanudhAvantI, bhImabhUrvipine'patat // 636 // gacchantyAzca purastasyA, niHsvAyA iva zevadhiH / pAnthaH so'gAda- | // 107 //
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRzyatvaM, tato vyAvartate sma sA // 637 // kaMdarAyAH punarmArga-majJAtvA gahane bane / bhImabhUrubhayapraSTA, duHkhakliSTetyacintapa / 668 // aho! kimatage deva-mapakAri pade pade / yenAbhavadidAnI me, na pAntho na ca kaMdarA // 639 / / kiM karomi ka gacchAmi, ghore'smin patitA bane ? / bhAvI mRtyurapi zreyA-nArtadhyAnaspRzo'tra me // 640 // ityAkulamanAstasmi-mazrupUrA'vilekSaNA / yayau tasthAvupAvikSa-dyaluThavyalapacca sA // 641 // bhrAmyantIM ca bane kAci-tAmapazyanizAcarI / mA sma gA bhakSayiSyAmi, bhavantImityuvAca ca // 642 // tAM vIkSya bhayasaMbhrAntA, cabhApe bhImanandinI / nalAdanya pumAMsaM cet , spRzatyapi na me manaH // 643 // mamAhaneva devazce-dravazcet susaadhvH| ratizcajanatace ca, hatAzA bhava rAkSasi ! // 644 / / (yugmam ) iti tasyA girA mantra-bAceva cyutavikramA / yayau naktaMcarI natvA, "satyo hi duratikramAH" / / 645 // tato dattajalabhrAnti-mRrmimatsikatAcitAm / kacidigarinadI kAMci-dudainyantI jagAma sA / / 646 // tAmanammasamAlokya, sA jamAda tRSArditA / mano me yadi samyaktva-saurabhyasurabhIkRtam // 647 / / tadetasyAM payaH prAdu-stu drAgamRtopamam / ityuktvA pANiMnA svairaM, mahItalamatADayat // 648 // (yugmam ) sA'bhUt kUlaMkapA'nvartha-nAmA'mbhobhistadutthitaiH / snAtvA pItvA payazcAsyAM, bhaimI ninye parizramam // 649 / / puro yAntI ca sA khinnA, nyagrodhasya tale kacit / niviSTA pathikaiH kaizcit , sArthA''yAtairabhASyata / / 650 // bhadre! kAsi ? kimatrAsi, vaTasyAdho niSeduSI' / IgadvatarUpA tvaM, kAcitru vaTadevatA / / 651 // athAha bhImabhUrnAI, devatA kiM tu mAnupI / vaNikaputrI samaM patyA, yAntyabhUvaM pituhe // 652 // 1 udakamicchantI / 2 nadI / N
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ damapantItAndaH / / zrIpANDava- caritram // srgH6|| // 108 // suptAmekAkinImatra, mAM saMsyajya patiryayau / pAndhavA ! gamayacaM mI, tatvApasapurAdhcanA / 653 // te'pyUcurya sUryo'stametyadhyA'sya purasya saH / taM tu darzayituM nAla-midAnImutsukA vayam / / 654 // AgatAH sma ihAmbho'rtha, sArthAdAyAsi tatra cet / kutrApi vasatisthAne, nayAmastvAM mukhena tat / / 655 / / sA'tha taiH saha sArthe'gA-dvanadevasya te'pi tAm / kathAmAkhyAya tatproktA, sAdhanaturadarzayan / 656i sAMdhazo'pi mamAsi tvaM, sutA nepyAmi tat sukham / tvAM sthAne vasatItyuktvA, snAnAdimiranandayat // 657 // tAmAropyAdbhute yAne, sArthezo'thAcalat prage / nItvA'calapuradvAri, kramAcanA mumoca saH // 658 // tatrAdhvacaGkamaklAntA, vApyAM kasyAMcidapyasau / pravizya jalapAnAdi, vidhAya bahirAgamat / / 659|| AkAzapatitevAsI, pAvayantI dRzA | |puram / kiMkartavyajaDA vApI-dvAravedhAmupAvizat / / 660 // RtuparNo janAkaye-kIrtistatra nRpastadA / candropamayazA candra-pazAzcAsya priyA'bhavat // 661 // tasyAzceTyastadA vApyAM, nIramAhartumAgatAH / tAmapazyaJjagato-hArirUpAM savismayam / / 662 // vApyantarvalitagrIvaM, tAH pazyantyo'tha tAM muhuH / anaHzanairvizanti sma, nirIyuzca anaHzanaiH // 663 // gatvA kautukitAzcandra-yazase tAM nyavedayan / AnetuM mA'pi tAM prItyA, bhUyo'pi prajighAya tAH // 664 // etya tAstatra / sAmUcu-devI candrayazAH zubhe / vAmAhvayati bhUyasyA, putrIprItyA nRpapriyA / / 665 // etya tatpremapIyUSa-stApaM nirvApayAtmanaH / tvaM sthitAca punaH zUnya-cetAH sthalamavApsyasi // 666 // ityAsAM vacanairbhemI, prahIbhRtamanA manAka / 1 nirjalapradezam / ||108 //
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 prayogAkhikvAmi svAbhiH parivRtA'calat ||667|| mama candrayazA mAtuH puSpadantyAH sahodarA / iti jJAteyamajJAsI-na jAtu nalavallabhA // 668 / / jAmeyI damayantI me 'stItyajAnAnRpazriyA / tadAnIM bAlyadRSTatvAt tAM nopalakSayat punaH // 669 // yAvadAyAcI vINA tathApi tAm / tacvenAvidite'pyarthe, pramANaM hi manaH satAm ||670 || prakSipmaMzirasaM mAtR snehenAhi saroruhe / utthApya sAdhvadadvaimIM prItikallolalolitA // 671|| vatse ! tvamasi me putryA-candravasyAH priyasvasA / ubhe api yuvAM lakSmIM, tatkRtArthayataM mama / / 672 / / paramAtmasvarUpaM me, kathayetyuditA'nayA / sArthapuMsAM yadAkhyAtaM, tadevAkhyannalapriyA // 673 || dInAnAthakRte candra- yazodenyAH purAhiH / vartate sukRtodvAraM, satrAgAramavAritam ||674 || bhaimyUce vAM tataH sUtre, dAnaM dAsye'hamantraham / yadi nAma parti dIkSe, jAtvasmin bhojanArthinam ||675 // omityukte tayA bhaimI, satre dAnaM dadau svayam / tena toSaM vizeSeNa, kalayAmAsuraniH / / 676 || sA'pazyat kaMcidanyedyuH, satrasthA baddhamagrataH / cauramArakSakairnIya-mAnamAhavaDiNDimam // 677 // sa tAM vIkSyAvadaddInaM, rakSa mAM devi ! rakSa mAm / sA kRtaM kimaneneti, papracchArakSakAMstataH / / 678 / / te'pyUcuramunA candra-tyA ratnakaraNDikA / jahe tenaiSa vadhyatvA-trIyate bhUmikAm || 679 // tataH sA'vocadArakSA-nenaM muJcata muJcata / sarvatrottarametasya kartAsmi kimataH param 1 || 680 // ityukte'pi tayA yAvat, te na muJcanti taskaram / tAvat sA''cchodayadvandhAM svasyAmbhaculukaikhibhiH ||681 // te jhaTityatruTastasya, tatmatItvaprabhAvataH / nAgarANAM tato jajJe, harSakolAhalo mahAn ||682 / / tamupazrutya saMbhrAnta-staMtra 1 premohAri mukhaM yAsAM tAbhiH / 2 prakSipraM ziro yayA tAm /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpADavA pritrm|| srgH6|| kaSito dmyntiicaantH|| rAjA'pyupAgamat / tadvIkSya kautukaM bhaimI, dRSTo'pyevamuvAca saH // 683 / / dharmaH kSoNIbhRtAM ziSTa-pAlanaM duSTanigrahaH / mAtsyo nyAyojyathA vatse, bhavedbhavanapasmaraH // 684 // lokebhyaH karamAdAtA, cauremyastAnarakSitA / tadIpailipyate rAjA, pAtakariti hi smRtiH // 685 / / tanmocayasi cedenaM, bhaviSyatyavyavasthitiH / ityuktA bhRbhujA bhaimI, dayAluridamabravIt // 686 // tAta ! dasyurvipadyeta, yadi dRSTo'pyasau mayA / tadahaddharmavedinyAH . keyaM mama kRpAlutA // 687 // tadAgrahamiti | jJAtvA, rAjA dasyumamocayat / mAnanIyA mahAsatyo, hanta bhUmIbhujAmapi // 688 // sa dasyustatpadAmbhoja-mAnamyeti | tadA'vadat / devi ! mAtA'si me navya-janmadAnAdataHparam / / 689 // ityuktvA sa jagAma svaM, sthAnamAnandameduraH / abhyetya cAnamannityaM, mAtetyasyAH kramAmbujam // 690 // ___pRSTo'nyadA sa vaidA , svaM svarUpamacIkathat / vasantaH sArthavAho'sti, yastApasapuraprabhuH // 691 // tasyAhaM piGgalo nAma, daassttsdnebhydaa| khAtraM datvA'pahRtyAtha, ratnajAtaM palAyitaH // 692 // mArge'nparkhaNTitauraiH, "kSemaM duSTAsmanAM kRtaH1" atrAyAtaH krameNAhaM, rAjasevAmasUtrayam // 693 // parecavi nRpAvAse, saMcaratranivAritaH / vIkSya zUnyAma pAhArya, tAM mANikyakaraNDikAm / / 694 // vegAt prakSipya kakSAyAM, tAM sarvAGgAvaguSThanaH / rAjJA niryanalakSye'haM, dakSA kI hIGgitavedinaH // 695 / / samArakSakAgraNyaH so'tha mAM vadhyamAdizan / tatpuMbhirnIyamAnaM ca, hantuM svAminyamocayaH // 696 / / taddevi ! tvatprasAdasya, kApi nAnRNyamasti me ! kAdambinyAH kathaM nAma, jIvaloko'nRNI mavet ? // 697 // 1 eko mahAmatsyo'nya laghumatsya khAdati, taM cAnyaH, taM cAnya iti nyAyaH / // 10 //
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 aparaM ca yadA devi, tvaM tApasapurAdgatA / sArthavAhastadA duHkhA-dbhuktimapyatyajat sudhIH / / 698 // bodhitaH zrIyazobhadra-guruNA'nyairjanaizca saH / saptAhA(suje sArtha- bAho nirvaahisNgrH|| 699 // upAyanamupAdAya, rssvrnnaadhnekpH| nRpaM kubaramadrAkSIta, kozalAmetya so'nyadA / / 700 / / tayA copadayA tuSTa-staM tApasapurezvaram / rAjAnamakaronUpazchatracAmaralAJchitam // 701 // nAmnA cainaM vasantazrI-zekharaM sa vinirmame / prAhiNodha pure prItyA, mambhayA tADayamAnayA / / 702 // pravizyotsavasotsAhaH, zAstIdAnI puraM sa tat / sA'pi tvanmahimapraudiH, svAminyevaM zriyo'sya yat // 703 / / Uce'tha bhImabhUrvatsa !, pApmano'sya chidAkarIm / dIkSAmAdatsva so'pyaGgI-cakre tadvacanaM mudA // 704 / / zuddhaiH satkRtya pAnAcai-munidvitayamanyadA / bhaimI vakti sma yadyasti, piGgalasyAsya yogyatA / / 705 // tadasmai vratadAnena, bhagavantau prasIdatam / munI apyUcaturdIkSA-yogya evaiSa piGgAlaH / / 706 / / prArthitAvatha tenApi, caitye nItvA tadaiva tam / pradhAjya tau munI sArdha-metenAnyatra jagmatuH / / 707 // harimitro'nyadA vipraH, kuNDinAt puurvsNstutH| etya bhUmipatiM dRSTvA, yayau cndrysho'ntike||708|| baddhAjaliM niviSTaM ta-magre bhUpapriyA'bhyadhAt / vidarbhabhUsujA kSema, puSpadannyAzca, me svasuH / / 709 // dampatyoranayordetri, kSemalakSmIH sanAtanI / nalasya damayanyAca, sA tu cintyA'sti sAMpratam / / 710 // saMbhrAntayA kimAtyeti, tayoktaH so'bravIt punaH / jAtu zuzrAva naH svAmI, lokAkhyAtAmimAM kathAm // 711 // yathA nalo mahImaH, kUpareNa svabandhunA / hArito niragADraimI, puraskRtya purAnijAda // 712 // tAmaraNye parityajya, so'mamat tadanantaram / vArtA'pi na tayorvicce,
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDavacaritram // sargaH 6 // // 110 // kA'pi kutrApi vartate // 713|| tadupazrutya naH svAmI, svAminI puSpadantyapi / vAtAvivonmIla- duHkhabhArI mumRcchetuH // 714 // mUrcchAnte vilapantau ca samanveSTumitastataH / jAmAtaraM tanUjAM ca prAhaiSTAM tau tadaiva mAm // 715 // pratyaraNyaM pratigrAmaM pratipacanamapyaham / bhrAmyan kramAnmahImetAmihedAnImupAgamam || 716 // na tayoH punarazrauSaM vArtAmAtramaSi kvacit / tatklezaphalamevaitadvabhUva bhramaNaM mama / / 717 // zrutveti giramAkranda-muccaizvandrayazA vyadhAt / nalasya kurvatI nindAM tAM tAM bhaimyAH stutiM punaH / / 718 / / krandadbhiranu tAM lokaiH zokAdvaitaM tadA'khile / jAtaM rAjakule neturanumA hyanujIvinaH / / 719 / / tataH sa vipraH kSutkSAma- kukSiH kSitipamandizat / nirgatya bhojanAkAGkSI, dAnazAlAM jagAma tAm || 720 // tatra so'dhikRtAM prekSya bhaimImutphullalocanaH / pradhAvya ramasA tasyAH pAdapaGkeruhe'patat / / 721 / / Uce ca diSTyA dRSTA'si, bhrAmyatA bhuvanaM mayA / adya svastyastu sarveSAM bhavajIvitajIvinAma ||722 // athainya sa javAcandra- yazodevImavardhayat / tacchokAzrupade'bhUvan kSaNAt prItyazruvipruSaH / / 723 / / satrAgAramupatyAtha, sA mudA''liGgaya bhImajAm / sAzrurUce balistubhyaM kriye'syAM cAvatAraNam // 724 || hA hA dhigmAmiyatkAlaM, na mayA'pyupalakSitA / jagadvilakSaNA'pi tvametairlokaMNairguNaiH // 725 || vaJcitA'smi kathaM vatse ! tvayA kRtvA svagopanam 1 | mAtRsvasApi mAtaiva tatpuraH kA khalu trapA 9 // 726 // kiM tyaktA'si nalena tvaM 1, nalastyatastvayA'thavA / yadi vA na patiM jAtu tyajasi tvaM patizratA / / 727 // viDambitasahasrAMzu - lalATatilakaH ka te 1 seti mArSTi sma tadbhAlaM, saniSThIvena pANinA / / 728 // 1 bhavatyA jIvitena jIvinAm ( bhavatIzabdasya pustvamatra cintyam / dvija kathitI damayantIyRcAntaH // // 110 //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 prAdurAsa tatastasyAH, sa bhAlatilakaH kSaNAt / yasyAntevAsitAmanya tejAMsi daSate'nvaham // 729 // tAM vRtvAjya kare nItvA, vezmanyurvIzavallabhA / svayamastrApayadgandha-vAribhirdevatAmiva / / 730 // paridhApya dukUle gha, jyotsnAsatrahmacAriNI / taistaiH premopacAraistAM, rAjJI kAmamanandayat / / 731 // tAM cAlambya kare gatvA, rAjheo'bhyarNanupAvizat / so'pyapRcchat tato bhaimIM rAjyabhraMzAdikAM kathAm // 732 // sA'pyudakhacchu tasmai, sAnurAkhyadadhomukhI / nala-kUparayoH satra, tAM kathAmAdurodarAt // 733 // rAjA'pyunmArjayacathu, tasyAH prAtrAvAsasA / Uce vidyastra mA vatse !, valI ko nAma karmaNAm ? // 734 / / tamobhistirayan vizvaM tadA cAstaM raviryayau / cakAsti sma prakAzastu madhye saMsattathaiva saH // 735 / / rAtrau kimayamudyota ? iti vismitamAnasam / rAzI candrayazAH smera-vaktrA bhUpAlamabhyavAt // 736 / / vaidarbhItilakasyAsya, deva ! lIleyamadbhutA / bhaimIbhAlaM pitevAtha, pANinA pidadhe nRpaH // 737 // sabhAntarasphuradvAntaH, sUcibheSazca tatkSaNAt / punaH pANimapAkarSat sa vismayamanA nRpaH // 738 // tadA kacidivo'bhyetya saMsadi zrutibhAsuraH / bhUmilanmaulirAnabhya, bhaimImityavadat suraH ||739|| devi ! tvayA purA trAta - dhauro yaH piGgalAbhidhaH / pratibodhya sudhAkalyai kyaivAgAyata tam / / 740 // krameNa viharan bhUmau sa tApasapuraM art | tatra pratimA tasthau, smazAne nizi jAtucit // 741 // tadA cAbhyarNamAyAte, citAvahnimave dave / sa sAttvifatratnaM vyadhAdArAdhanAM svayam || 742 // samAgheracyutaH so'haM, jvAlAsaMvalitastataH / vapuH saMtyajya saudharme, suro'bhUvaM 1 1 ziSyatvam / 2 jvAlayA vyAptaH /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDavaparizram // sargaH 6 // // 111 // maharddhikaH || 743 || tat pravodhya tadA cenmAM vrataM nAgrAhaviSyathAH / gatasya narake tanme, kAbhaviSyanimAH zriyaH 1 || 744 // sarvastava prasAdo'yaM, cirAya vijayakha tat / ityuktvA'gAt suro hemnaH sapta koTIH prahRSya saH // 745 // sAkSArakRtya mahInAtha - 'pyadhvarmasya tatphalam / pratyapadyata taM harSa bharavyAptAntarAyaH / / 746 / / athAvasaramAsAdya, harimitro'syadhAnnRpam / sthitA'tra suciraM bhaimI, yAtvidAnIM piturgRhe // 747 // puSpadantI casA mAtA, pitA ca sa vidarbharAT / pravAsazravaNAdasyA stiSThato deva ! duHkhitau // 748 // tatazcandrayazodenyA, matamAdAya tatkSaNAt / omityuktvA tato bhaimIM prAhiNot maha senayA // 749 // tAmAyAntIM sutAM zrutvA bhImabhUpatirabhyagAt / nirIkSya pitaraM sA'si dUrato yAnamatyajat / / 750 // dhAvitvA rabhamAmI, pAdayorapavat pituH / tayoH prItyanuvarSeNa, paGkilA tatra bhUrabhUt / / 751 // mAtaraM ca sahA''yAtAM vIkSyAzliSyat pramodinIm / tasyAH kaNThe lagitvA ca, tAratAraM ruroda sA // 752 / / sutAM bhUpaH puraM kRpsa - mahotsavamavIvizat / mudA ca gurudevAcIM saptarAla makArayat // 753 // pRSTA bhUmIbhujA kubja !, jAtucinmama pazyataH / tAmetAM bhImabhUH sarvAM, nijAmakathayat kathAm // 754 || UMce 'ca pRthivInAtha - stAM sa vAtsalyayA girA / vasse ! vidadhatI dharma, vasA matsadane sukham // 755 // kariSyate tathA kavidataH paramupakramaH / yathA kutazcidabhyetya patistava miliSyati // 756 / / dadau ca harimitrAya, grAmapaJcazatIM nRpaH / tuSTo'bhyadhAca rAjyArtha, tubhyaM dAsye nalAgame // 757 // anyadA dadhiparNasya, bhUpateH snehavartmanA / dUtastatra yayau dhImAn, suMsumArapurAditaH // 758 // sa jAtu vArtA | damayantIvRcAnyaH // 111 //
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ / prastAve-'kayayabhImabhUbhujaH / yathA'smatsvAminaH pAyeM, solti najAkara || heri vAkAyA, rasavatyA vidhi sudhIH / vakti cAsyAmupAdhyAyo, babhUva nala eva me // 760 // zrutvaivallokato bhaimI, bhUpemetya vyajijJapat / na tAM rasavatIM tAta !, vetti kazcinnalaM dinA // 761 // tat preSya kaMcijAnIhi, kiMrUpaH kiMkalaca saH / avazyaM gopitAtmaiva, nala evaM sa ballabhaH / / 762 // mAmAhRya tato datvA, zikSA praipIdvidarbharATU / kramAdatya bhadra! tvAM, pRcchan pRcchanihAgamam // 763 / / evaMrUpaM ca vIkSya tvAM, viSAdAdityacintayam / kAce marakatabhrAnti-dhaidAH kimabhUdiyam ? 764 // | nalaka diviSaddezyaH?, kuJjazcArya va sUpakRt / ka sarSapaH1 ka meruzca?, ka khadyotaH 1 ka cAryamA // 765 // tathA'pyenaM parIkSiSye, vicintyeti paThaMstvayA / nalAkSepamayau zlokA-vApRcchaye'haM kathAmimAm / / 766 / / tadastu svasti te yAmi, vyAvRtya nagaraM nijam / yathAdRSTaM ca caidA-stvatsvarUpaM nivedaye / / 767 // bhaimIsmaraNasaMbhUtaM, kathaMcana tataH sudhIH / bASpapUraM nirundhAnaH, kujaH kuzalamabravIt / / 768 // pUjyosi kathayan vina!, puNyapAtra! kathAmimAm / tadAgaccha mamA-1 ''vAsaM, gRhANa mama saskRtim // 769 // ityudIrya dvijanmAna-mAnIya sa gRhe nije / rasavatyA tayA sUrya-pAkayA tamamojayat / / 770 // abhUcca bhUdhavAllabdhaM, yaTTakAbharaNAdikam / tat pradAyAkhilaM kujo-'numene mamanAya tam / / 771 // so'tha vipro vidarmAyAM, samasyetya viSAdavAn / bhaimI-bhUmImujoH kunja-svarUpaM tadavIkathat // 772 / / svayaM rasavatIM to ca, bhuktAmAkhyAya sa dvijaH / TalakSAdi tatsarva, kunjadattamadarzayat // 773 // suMsumArajanA'rUyAtAH, karIndradamanAdikAH / kumjasya tAH kalA rAja-prasAdaM ca nyavedayat / / 774 // athAha mImabhUstAta, tvajJAmAtaiva sa dhruvam /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava damayantyA caritram // sargaH 6 // svayaMvarA / / // 112 / / kujatvamagamat saipa, nUnaM kenApi hetunA / / 775 / / yataH sA rasaratyetAH, kalAH seyamudAratA / trailokye'pi na kasyApi, taba jAmAtaraM vinA // 776 / / tat kathaMcidihAnIya, vIkSyate sa khalu svayam / iGgitailadhayiSyAmi, yadyasti nala eva saH / / 777 / babhASa bhUpatirvatse, punargatapatestava / kRtvA svayaMvaravyAja, dadhipaNoM nimantryate / / 778|| nizamyetat sa kubjo'pi, tena mArca sameSyati / na khalvAtmapriyAM yAntI-manyatra sahate sudhIH / / 779 // bhUpaH so'bhUtvadAkAnI, prAktane pi svayaMvare / svayA vRte nale sveSa, vilakSo'bhRzaM tadA // 780 // tadAsannadinA''hUtaM, tUrNamAgantumakSamam / tAmyanta tvatkRte kAma-mAropya javinaM ratham // 781 // taM cedAneSyate kubjaH , ma dhruvaM nala eva tat / hRdayaM hi turaGgANAM, | vati nAnyo vimA'munA // 782 // yugmam / / ityAlocya vitIryAtha, shikssaamkssaamdhiigunnH| bhUbhuje dadhiparNAya, taM prAtiSThipannRpaH // 783 // satanagaramAsAdya, kubje saMnidhivatini / Acakhyau dadhiparNAya, bhImapAlabAcikam / / 784 // yathA na jAyate tAvat , sa kcinnlbhuuptiH| kariSyati tato bhaimI, deva ! bhUyaH svayaMvaram / / 785 // caitrasya zuddhapazcamyAM, prAtaH sa bhavitA dhruvam / yathAsminnupaitiSThedhAH, kurvIthAstvaM tathA nRpa ! / / 786 / / ityAkhyAya gate dute, sa kuJo'ntaracintayat / mahacitramaho kuryA-dyaddhaimyapyaparaM varam ||787 // syAdevamapi vA jAtu, balIyAn khalu manmathaH / jIvato mama baidI , kaH punastAM grahISyati // 788 // kiM nu kenApi gRhyante, jIvato'pi hareH saTAH / takSakasya phaNAratna, kRSyate zvasato'pi 1 ceSTitaiH / 2 dattvA / 3 AgacchaH / / sitha / // 11 //
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ kim ? / / 789 // so'tha taM pRthivIpAlaM, nimIlanmudamabhyadhAt / jammate bhUSa! kiM nAma, daumanasyaM tavApyadaH // 790 // yasya so'haM sahAyo'smi, sarvakarmINatAspadam / tasyApi tatkimapyasti, naiva yat karagocaram 1 / / 791 // yAmAH svayaMvasadavAkapaT santyacApi tadyadi / manaste bhImajanmAnaM, tAM mRgIzamicchati // 792 // tadarpaya rathaM kaMci-dRDhaM jAtyAMzca vAjinaH / darzayAmi yathA prAtarbhuvaM kuNDinamaNDitAm // 793 // yugmam / / gRhANa svecchayetyuktaH, kSitIzena sa buddhimAn / jagrAha rathamAMztha, sarvalakSaNalakSitAn / / 794 // sajIkRtya sthaM yukta-vAhamAdhAya ca kSaNAt / ihA''roheti taM kumjA , kSoNipAlamabhASata / / 795 // rAjA sthagIdharazchatra-dhArazcAmaradhAriNau / kujaveti SaDAroha-narAstasmin varUthini / / 796 // tato bilkhakaraNDau yau, dattau nidhanAkinA / tAvAcadhya kaTau kubjA, prAjati sma turaMgamAn / / 797 / / kubjena preritAn vIkSya, bAhAnanilarahasaH / dadhiparNanarendro'tha, vismayAdityacintayat // 798 // aho kazcita pramAneSa, mAnatyeti srvtH| adyApi ratnagarbheyaM, vahate nAma sAnvayam // 799 // kacidgAnilote, prAcAre patite bhuvi / nRpo'vocat paTIM gRhe, dhiyantAM kubja! vAjinaH / / 800 / kubjo'pyuce mitAsyastaM, yatra te patitA pttii| tataH sthAnAdatikrAntA, pazcaviMzatiyojanI / / 801 // ime hi madhyamA eva, vAhAzvettu syuruttmaaH| paJcAzadyojanI rAja-lu raniyataM ttH|| 802 // vRkSamakSAkhyamudIkSya, kApyatho phalamAMsalam / kujaM rAjA'bhyadhAdAtma-kalotkarSa vizeSayan // 803 / / phalAnAM bhUruhaspAsya, saMkhyAmagaNayanapi / vevamyaha harSarahitam / 2 sarvakarmaNi samayaMtAspadam / 3 praharAH / 4 rathe / 5 uttarIyavasne /
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpADava- paritram // srgH6|| daSiparvena mahanalasa vidarbha gamanam // // 11 // G kathayiSyAmi, vyAvRttaH kuJja ! te kSaNAt // 804 // kunjo 'bravIdidAnI tvaM, kAlapAdibhepi kim ?; mA bhaipIradhu- naivaitAM, rAjamAkhyAtumarhasi / / 805 // aSTAdaza sahasrANI-tyukte bhUpatinA tataH / Ahatya muSTinA kuJja-staM phalauSamapAtayat / / 806 // rathAduttIrya bhUpena, mUtrite gaNanAvidhau / tAvatyevAbhavat saMkhyA, na ca nyUnA na cAdhikA / / 807 // bhUbhuje | yocate vidyA, turaGgahRdayAtmikAm / datvA'smAdAdade saMkhyA-vidyA kuJjo'tha vismayAt // 808 // athA'gAdurdayaprasthe, syandano'nUrusArathaiH / vidarbhanagaradvAri, kujasto rathaH punaH / / 809 // tadA jhagiti niHzeSaiH, | saroruhavanaiH samam / avApa dadhiparNasya, vikAzaM mukhabArijam / / 810 // tasminneva nizAzepe, khamamaikSiSTa bhiimjaa| utthAya zayanIyAca, prItA pituracIkathat // 811 // adya prAtarmayA svame, praikSi nitidevatA / tayehAnIya meM vyogni, darzita kozalAvanam / / 812 // rasAlaM phalapuSpAnya-mArohaM tatra tadrAi / vika zatapatraM ca, mamArdIta kare tayA // 813 / / purA''rUDho jhaTityeva, vihagaH ko'pi bhuutle| akasmAdapatattammA-cUtAdadhyAsitAnmayA // 814 // bhImo'pyUce tvayA dRSTaH, putri! svamo'yamuttamaH / tathA hi bhAgyasaMbhAraH, pratyakSastava nivRtiH // 815 // kozelApAbhavaM tadyat , kozaloghAnadarzanam / mAkandapAdapA''rohaH, sAkSAt te priyasaMgamaH / / 816 // mAkandAdyastvadAkrAntA-daMzaH kasyApi pakSiNaH / pAtaH pAtakino nUnaM, sAmrAjyAt kabarasya saH // 817 // nizAvasAne svamasya, darzanAnnalasaMgamaH / adha bhAvI prabhAte hi, svapnaH sadyaHphalegrahiH // 818 // tadopetaM puradvAri, dadhiparNa sasaMbhramaH / abhyetya maGgalo nAma, ko'pyaakhydbhiimbhuubhuje|| 1 yAcamAnAya / 2 udayAcalazikhare / 3 sUryasya / 4 kozalAyAH prabhutvam / // 11 //
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 // bhImo'myetya tamAyAntaM, prItyA''zliSya cayasyavat / saudhArpaNAdhamAdhAya, svAgataM cetyavocata / / 820 // kubjaste sUpakRt sUrya-pAko rasavatImasau / bettIti zrUyate tAM me, darzayAsti kutUhalam / / 821 / / girAdhya dadhiparNasya, kujo rasavatI sa tAm / niSpAyAbhojabIma-bhUpAla mAnujIvinam // 822 // dadhipoMparodhena, tatsvAdaM ca parIkSitum / AnAgya bhaimyapi sthAle, kRtvA tAM bubhuje svayam / / 823 / / tatsvAdamuditA bhaimI, jagAda pitaraM rahaH ! kubjaH kho'stu vA tAta!, nalaH saiSa na saMzayaH // 824 // muni nI mamA'cakhyau, purA hyetadyathA | muvi / nalo rasavatI mUrya-pAko jAnAti nAparaH / / 825 / / parIkSAntaramapyasti, svasaMvedanasiddhikam / saMsparzamAvato'pyasya, syAM saromAJcakazukA // 826 // dadhiparNamadhAiya, svagRhe saparicchadam / vaidarbhastvaM nalo'sIti, kujaM vakti sma sAdaraH // 827 ! kubjo'pyUce smitaM kurva-trayaM vaH ka itra zramaH / ka nalaH smarasaMkAzaH', ka cAhaM dRgvipAJjanam // 828 / / bhaimyavocattatastAta !, manAmapi vapurmama / aGgulyA saMspRzatveSa, kurve yenAsya nirNayam // 829 // rAjA''dezAcataH kubja-stasyAH mUkSmanipAtayA / vakSazcAspRzadalyA, jAtaM ca pulakAraiH // 830 / / AH zaTho'si paritrAtaH, ka yAsyasi mamAgrataH / ityAdhudIrya taM bhaimI, balAdabhyantare'nayat / / 831 // bhaimyAH premocitaistaistai kyai. rAIbhavanmanAH / tasmAdvilvAda karaNDAca, duklAbharaNAni saH / / 832 paryadhAca samAkRSya, rUpaM cAsAdayanijam / virahopacitapremA, tAmAzliSyat priyAM nalaH // 833 / / yugmam // 1 prAsAdasya arpaNAdikam /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava- caritram // srgH6|| naladamayantyo smaagmH| // 114 // punAri samAyAta, paribhyopavezya ca / nije siMhAsane bhIma-staM kRtAJjalirabravIt // 834 // etAH zriya ime prANA-stvadIyA eva bhUpate / / taskRtyamAdizetyuktvA, bhImo vetritvamAtanot / / 835 // dadhiparNo'pi saMbhrAntaH, praNamya nalamabhyadhAt / deva ! prAcInamajJAnA-daparAdhaM kSamasva me // 836 // tyaktamjatvavairUpyo, nalaH svaM ruupmaasthitH| nirmukta iva bhogIndra-stadAnIM diyutetarAm // 837 // sArthezo dhanadevo'tha, sopAyanakarastadA / kuto'pi bhImabhUpAlaM, draSTukAmaH samAgamat // 838 // pA(mAlokatopar3atemana-bandhuvattasya gauravam / kRtajJA kArayAmAsa, baidarbhI bhiimbhuubhujaa|| 839 // RtuparNanRpaM candra-yazazcandravatIyutam / tastaM ca vasantazrI-zevaraM bhaimyavat // 840 // bhImabhUmIbhujA nitya-mupacArainanavaiH / te kRtaprItayaH sarve, ninyurmAsaM muhUrtavat / / 841 / / / anyedyuH kazcidamyetya, bhImasaMsadi kAntimAn / suraH pazyatsu sarveSu, vaidabhImityavocata / / 842 / / bhaimi ! smarasi saMbodhya, yaM purA tApasezvaram / prApayiSyasi samyaktvaM, pravajyAM ca zubhodayAm // 843 // so'haM taptvA tapo'tyugraM, saudharme dharmamAgmRtaH / zrIkesarasuro'bhRvaM, vimAne kesarAhaye / / 844 // yastvayA''kRSya mithyAtvA-dahameM'smi ropitH| tasyaivaitatphalaM tanme, tvamatyantopakAriNI // 845 // ityuktvA tapanIyasya, sapta koTIvikIrya saH / kRtajJacUDAmANikya, yathAgatamagAt suraH / / 846 / / vasanta-dadhiparNa-tu-parNA, bhImo'pare'pyatha / abhyapizabhalaM rAjye, mahIyAMso mahIbhRtaH / / 847 / / te malAdezamAsAdya, kampayanto'tha kAzyapIm / sarvANi svasvadezebhyaH, sadyaH sainyAnyamelayan // 848 // 1 knycukrhitH| 1114 //
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 atha pratasthe devara-daneti mahito nRpaH / kozalAM prati lakSmI khAM, grahISyan balavAnalaH / / 849 / / sa kramAttirayan sainya-pAMzupUrairahaskaram / adhyatiSThadayodhyAyAH, kAnanaM rativallabham // 850 / / bahirudhAnamAyAta-mAkAtibalaM nalam / kUparasya mano'kArSIt , saMkathAM mRtyunA samam / / 851 // taM dRnena nalo'vAdI-dIvyaM bhUyo'pi devanaiH / tvalakSyaH santu me inta, mallakSmyastava santu vA / / 852 // mRtyumItimathApAsya, kUbaraH priitibndhurH| bhUyo chUtamupAsta, labdhA'ssvAdo hi tatra saH / / 853|| kSaNAt kRbaratojjaipIt , kAzyapI nikhilA nlH| "puMsAM bhAgye'nukUle hi, sidhyanti sakalAH kriyAH" / / 854 // rAjyaM bhUyo'pyalaMcakre, nalo'nalasavikramaH / namo'GgaNamiva prAtardevaH kamalinIpatiH / / 855 / / jitazrIrapi duSTo'pi, svabandhuriti kRbaraH / rAjA''manasA cakre, pUrvavadyauvarAjyabhAra // 856 // tattadA'bhUnalaH kAma, satAM zlAghAspadaM param / kUbaraH sa punaH kRra-karmA nindAniketanam / / 857 / / prAjyabhAgye nale bhUyaH, svarAjyamaSitasthupi / mAGgalyopAyanAnyeyu-bharatArdhamahIbhujAm / / 858 / / nalazca damayantI ca, rAjyazrImiralaMkRtau / baddhotsarva vavandAte, kozalAcaityamaNDalIm / / 859 // bharatArdhadharAdhIza-ziromitazAsanaH / bhUyAsyandasahasrANi, medinImabhunagnalaH // 86 // AkhyAtasamayo'myetya, niSadhasvargiNA divaH / puSkalAkhye sute'nyeA-ya'sya rAjyamaraM nalaH / / 861 // jAtasaMsAravairAgyo, vaidA saha kAntayA / jinasenAbhidhA''cArya-pAdAnte vratamAhIt // 862 / / yugmam / / ante'nazanamAdhAya, mRtyumApya samAdhinA / nalaH suraH kuberobhU-jana bhaimyapi tatpriyA / / 863 // 1 sUryaH / : aajgmuH|
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava caritram / srgH6|| nalasya rAjyaprAsirdIvayA svargamanaM // 115 // RSS itIyamambikAino, nalakUbarayoH kathA / mayA ne kathitA tattva-masyAH gamyagvicAryatAm / / 864 // kavareNa jitA dyUta-chapaneyaM vasuMdharA / na nAma sthAsnutAmAgAt , "kiyatkRradhiyAM thiyH?"3865| pratyutAbhUta parA mAna-glAnistasya durdhiyaH / "padAdadhyAsitAt pAta-pAkArI hi dopatAm" // 86 // tadevaM kalaroca, namo'pyasmin durodare / nA''bhAti me zubhodarka-stvadIyatanujanmanaH / / 867 // jitAmapi mahImete, pANDavA nArpayanti cet / tadA ko nAma gRhIyA-datyantabalavAnapi / / 868 // kartA vA kalaha kaMci-cedrahItumahaMkRtaH / nanardhAtipyate nUnaM, mutaste saha bAndhavaiH // 869 // satyavAk napasAsUnu-rpayetA jitA mahIm / tathApi zAzvatI nAsya, jIvato(ma-pArthayoH ||870||aacchimshriivlaacaamyaaN, sa kUvara ivoccakaH / yAsyati tvatsuto'vazyaM, lokasyaivAsya hAsyatAm // 871 / / kiM cendraprasthamapyasya, tadA na sthAsnu | manyate / tallAbhamicchato mUla-kSatiH zaGkesya bhAvinI // 872 // na kazcinnalatulyo'sti, kRvarasyeva yaH punaH / zriyaM tava tanUjasya, karasthApi pradAsyati / / 873 / / dezatyAgaM tadA kuryAt , saipa yuddhA priyeta vA / pracyutaprAbhavaiH sthAtuM na zakyaM saMstute jane // 874 // tadenaM kathamapyammA-nivartaya kadAgrahAt / ghRtaM hi nA''yatikSemaM-karaM kasyApi dRzyate // 875 / / ityasau vidurasyokti- dhRtarASTrahadi kvacit / pUrNe'mbhobinduvana kumbhe, nAvakAzaM samAsadat // 876|| tAvadAptagiro dharmakRtyamAyaticintanam / gRGgAti dehinAM moho, yAvanmanasi na sthitim / / 877 // udAraduHkhasaMbhAra-vibhinnahadayastataH / racitopekSamutthAya, svasthAnaM viduro yayau // 878 / / 1 naSTaprabhutvaiH / 2 paricite 3 - girA' iti pratyantare / 5 kRtopekSaM yathA syAttathA / ca / viduro dhRtarASTra| mupadizya svasthAna gataH //
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhAvalokanavyAjA-dathAhAtuM tapaHsutam / hAstinaM nagaraM praiSI-ddhArtarASTro jayadratham // 879 // hastinApuramamyetya, sa vegAdvAgminAM varaH / snehadAkSiNyabhUyiSThaM, yudhiSThiramabhASata / / 880 // deva ! duryodhanastubhyaM, mayA vijJApayatyadaH / / bAndhareSa samageSu, tvameva mama jInitam // 881 / / tanmamAminavAM divyAM, saMsadaM draSTumarhasi / manojamapi nAbhISdainadRSTaM hi mude satAm / / 882 // indraprasthaM tataH prastha-meyAnandaM vadAgame / adyAstu nUtanotsarpa-dutsavakSIvaMtAM gatam // 883 // ityAkarNya tapAsUnu-jayadrathasarasvatIm / indraprasthaM tataH prItyA, cacAla maralAzayaH / / 884 // saha dupadanandinyA, kanIyAMsastamanvayuH / paurastyamArutaM sAdha, vidyuteka payomucaH // 885 / / taraGgaparanoddhRta-manusvadhuni gacchataH / mahamAmIva dharmo'sya, virene ketaka rajaH // 886 // tasyAsede calaiH saMpa-mAdyadudyAnamaNDitA | aribAtamanaHzalyai-rindraprasthopazalyabhUH // 887 // taM pratyudagamana sainyaiH, pRSThato dhRtarASTrasaH / pUrva vAmAnilAnIta-statparAgasvabhAgyavat // 888 // sahAnIkairajAtAri-manoratha ivAGgavAn / prAvizannagaraM tasya, tatkAlakalitotsavam // 889 // bahirvikIrNavAtsalyaM, dhRtarASTra yudhisstthirH| sabAndhavo'pi vAhyAdra, zamInarumivAnamat // 890|| nathA duryodhanastasya, tAstAH svAgatikIH kriyAH / karoti sma yathA mene, tasminnakAtmyameva saH !! 891 // bhidyante hi pradIyAMsaH, premabhiH kRtakairapi / dAravIyo'pi nArAco, bhinatti kadalIdrumam // 892 // bhISma-droNAdayo vRddhAH, snehaahilacetasaH / cirayatyAtmaje pANDo-rindraprasthApAyayuH // 893 // 1 prasthaH parimANavizeSaH, tena meya Anando yasya yasmin vA / 2 zrIvatA-mattatA / 3 atimRdvH| 4 kASThanirmitaH /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231 zrIpANDava atha kkacana niHsaGga-caturaGgadurodarAm / kvacidgama-caro-dAra-zArakrIDAmanoharAm / / 894 / / kvacit prAptajayaghUna-kAravA- divyamamAparitram NIcAlatAlikAm / kacicca kalitotkarSa-zalAkAkelizAlinIm // 895 / / pratipaTuM pratistambha, pratyastri pratiputrikam / azakya- INvalokanAya srgH6|| | darzanAmeka-dezamagrekSaNatvataH / / 896 / / svarAmIyakAzita-khAsada saMjaya zijAya darzayAsala gAndhArI-nanayo dharma yudhiSThirasya sUnave / / 897 // (caturbhiH kalApakam | ) bhrAmyantau tau tatastasyAM, vIkSamANAvitastataH / yuvAM krIDiSyathaH kiM ne-ty||11|| indraprasthe jalpa(lpye)tAM mahAkSikaiH // 898 / / duryodhano'pyabhApiSTa, viSNupazrIvizeSaka! / mAnanIyA mahAnto'mI, dIcyAmo devanaiH samanaM, tatra kSaNam // 899 // omityukte'tha dharmAtma-janmanA tAvubhAvapi / krIDituM prakramete sma, devaritaretaram // 900 / / tadA yUtakrIuna saralacetobhi-tRbhiH parivAritaH / reje dharmAtmajaH pAri-jAnaH kalpadrumairiva / 901 // dhArtarASTro'pyadhADuTai-rAvRtaH saubalAdibhiH / kaNTakiduparItasya, vilAsaM vipazAkhinaH // 902 / / dvau dviko dvau catuSko ca, daza cetyAdivAdinoH / akSayUtamanusyUtaM, tataH pravavRte tyoH|| 903 / / krIDAmAtrakaminyAdau, patrapUgAdikaH pnnH| tato'GgulIyakAdyo'bhU-TyUte buddhimupeyuSi // 904 // yadA yasya jayastasya, tadAnI pAripAcakAH / modante sa raviryatra, tatraiva kamalotsavaH // 905 // tAmbUlaM vAsaro rAtri-saMktipAnAdikAH kriyAH / jagAma vismRti sarva, tayo raGgeNa dIvyatoH / / 906 // AsIjayastayoranyatarasyApyubhayorapi / jajJe parAjayo'pyevaM, yAbaddatamabhRju / / 907 // gAndhArIkukSisUgRyaiH, zakunipramukhaistataH / kauTilyasamabhizchama-chUtaM tairupacakrame / / 908 / / andhava-matraviSTandha1 gamAdayo ghRtabhedAH / 6 yudhiSThirasya saMbodhanamidama / vizeSataH' iti pratyantare / 3 prathitam / 116 //
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2-32 HOPUR dRSTica-baddhapaTTakt / patito'pi tato naikSi, khadAyA dhamasUnunA / / 909 / / gAndhArasvAminA pUrvo-padiSTAt karakaitavAt / apAtyat punarjetra-mevAkSaM dhRtarASTrabhuH // 910 // samurddhanyamAnyaGga-bhUSaNAni napAsutaH / marutpatha ica prAta-ni sendUnyahArayat // 911 / / karNAdInAM tataHprIti-bIjairucnusitaM manAka / kauzikA hi sahasrAMzu-vyasanaspRhayAlavaH // 912 / / kiyadetaditi bhrAtR-maNDalI pANDujanmanaH / na vibyathelimAleya, dvitrapuSpavyaye vane // 913 // ahArayat kramAn kozasaMbhRtaM vasu dharmasUH / grISmartupiNDitaM paNDa-dhAme jaladAname // 21 // tata. saMtApayatu-vasat suhRdAM hRdi / vidviSAmumIlaMstu, mnsyaalaadmllikaaH||915 // krIDArasAt pANIkurvan , rathyA sAzcIyahAstikAm / abhyadhIpata saMbhrAntai-gAteyAdyastapAsutaH // 916 // krIDAmAtrAya vo cUta--masmAbhirbahamanyata / saMpratyunmattametattu, nAnumanyAmahetamAm / / 917 / / / dyUtAdyaizvedvijeSyante, vyasanaisvAdazA api / devastaduSNadhAmApi, tamobhiyaMkariSyate / / 918 // vyasanaiH saha vAstavyAH, kiM nAma syUrguNAH kacit / / dRSTa kApyekapAtrasthaM, pIyUSaM ca viSaM ca kim ? // 919 / / ghUtadAvAnalAdasmAt , tnnivrtitumhsi| jvalatyevaiSa te pazya, hahA ! guNamayaH paTaH // 920 // ityetAM na giraM teSA-majAtArirajIgaNat / satAmapi vidhau kruddhe, viparyasyati zemuSI // 921 // dhUtAsaktamanIzAsta-mIkSita kecidatyajan / tyajanti rAjahaMsA hi, meghA''limalinaM tmH|| 922 / / hAsteimarathAzvIyaH, sa karNAdInamodayat / ghanAstagrahatArendu, vyomeva timirolkarAn / / 923 / / ___ athAkara-pura-grAma-samagramavanItalam / glahIkurvati kaunteye, samyAH saMbhrAntamabhyadhuH // 924 / na nAma bhavati 1 ekAH / : dhanaM, pakSe kiraNasamUham / 3 rathamamUham /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ yudhiSThireSa ve haaritm|| 157 zrIpANDava- kSoNi-paNo'yamavadhi vinaa| hanta duryodhanasyApi, madrakAro'vadhiH kRtaH // 925 // sarvathA nijasAmrAjya-nirAzAn paritram // N pANDavAnamUn / ko nivArayitA vizve-'pyapaNIkurvataH paNam // 926 // mUtrite tvavadhau rAjya-pratyAzAsusthitAzayAH / sarmaH 6 // anyAyaM vAgviparyAsa lajayA'pi na tanvate // 927 / / ityAkarNya giraM karNaH, sadasyAnAmudAharat / sImA bhUmigrahe'muSmi- bastu dvAdazavatsarI // 928 // tAM karNabhAratImomi-tyurarIkRtya devitum / punaH prAvartipAtAM tau, dyUtakArAvubhAvapi // 929 // 117 // hAritAyAM kSaNAdava-kaitavena kSitAvapi / caturo'pi paNIcakre, bAndhavAn dhrmnndnH|| 930 // taizca dAseravat karma, kartavyaM chUtahAriteH / adhimandiramAjanma, dhRtarASTrAGgajanmanaH / / 931 // duHkhasphuTitahanmarma-kIrkasamvanibAndhavaH / udagAt pAriSadyAnAM, mahAna hAhAravo mukhAt / / 932 // zarIramidamAtmIya-masyaiva hi punaH ka tat / yatra kutracidityantaH, khedinastasya nAnujAH // 933 / / rAdheya-saubalAdInA-manindana ke'pi kaitabam / ninindurdhArASTrasya, ke'pi vizvastapAtitAm // 134|| nindanti sma napAsUnoM, kA~cadatyAjavaM muhuH / dhRtarASTra sutasneha-mohita ke'pynindissuH||935|| (yugmam ) ka ivaitAdRzo jyeSTha-bandhuH svAdhInajIcitaH / iti vAyusutArdIstu, tuSTAH sarve'pi tuSTuvuH // 936 / / hAriteSu pratIpena, vedhamA'varajeSvapi / ajAtaripurAtmAnaM, cakArAkRpaNaH paNam / / 937 // mA meti pripdaaky-raakrndairnujiivinaam| lokazokapradeza, zabdAdvaita tadA'bhavat / / 938 / zRGgAnavadirerApaH, pratiSedhaparA mirH| bhISmAdInAmavasthAnaM, lebhire na yudhiSThire / / 939 / / paNAbhAvAt pRthAsUnu-rathA''tmanyapi hArita / AsIkikAryatAmUDha-starubhraSTaplavaGgavat // 940 // 1 ( madrakAraH kSemakara iti zabdakalpadumaH / 2 'kRto'vadhiH' iti anvayaH) / 3 krIDitum / 4 kIkasam-asthi / // 11 //
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA. bAda mAga rasAya, tasmai yUta je nAtagRhmANA-mapi ke | tatastaM svajanIbhUya, bamASe subalAtmajaH / paNastavAsti pAcAlI, tayA''tmAnaM vimocaya // 941 // ityukte tena vaika lya-palyaGkaH saha kiirtibhiH| draupadImapi kaunteyo, ninAya paNatAM tadA // 942 // gAndhArIsutagRhyANA-mapi keSAMcidakSiSu / tadA virAsanazrUNi, guNAH sarvapriyaMkarAH // 943 // durjanakadhurINAya, tasmai dyUtamaje namaH / yena kAmapyanIyanta, mahAnto'pIdRzIM dagnAm / / 543 // auradIpazamAhAramA badi nAga dapAsutaH / idAnIM jayatItyAdi, tadA'nyonyaM jagurjanAH / / 945 // kSaNenAtha bhujA''sphoTa-nAdakandalitodayAH / jitaM bitamiti svaira-mucceruH shkunergirH|| 946 // stambhitA iva pUrchAlA, iva citrArpitA iva | mRtA iva prahagrastA, iva sabhyAstadA'bhavan / / 947 // zatravaH pANDuputrANA, haranto rAjyasaMpadam / tenurudbhUtasacAnA, niHsapatnAM sukhazriyam // 948|| kauravAH paryapUryanta, saMmadaiH kSayahetubhiH / anyAyasaMbhRtAbhoga-vibhavairiva dasyatraH // 949 // atha duryodhanAdezA-dyAvadaHzAsano mudA / vAsAMsi pANDaveyAnA-mapakraSTumaceSTata / / 950 // tAvatte svayamutsRjya, cIvarANyambarazriyaH / dhRtAdhovasanAH parSa-yupAvikSanavAGmukhAH // 951 // ( yugmam ) avaivA'nIyatA sA'pi, puzcalI paJcavallabhA / ityAdizan kanIyAMsaM, mandameSAH suyodhanaH // 952 // tato duHzAsano lupta-rIyaHsAdhuzAsanaH / smeravaktAmbujo'myetya, pAzcalImityavocata // 953 // tena durmedhasA patyA, hAritA'si durodare / tvaM jitAjasi ca pAJcAli! dhArtarASTrAprajanmanA / / 954 // tataH sa bhavatIM prIti-prahamAyati dutam / na vedeSyasi nepyAmi, tadbhalAdapi 1 kriyAvizeSaNametat /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ yudhiSThireSa bIpAnhavaparitram // srgH6|| // 198 // haaritm|| 235 mAmini ! // 955 // pAzAladuhitA'voca-manvadyAsmi rajakhalA / ekAMzukA ca tatsaMsadyupAgacchAmyahaM katham / // 956|| pam // 56 // kiM ca kiMcana pRcchAmi, kiMsvidAtmani hArine / ahArite vA tenAsmi, hAritA jagatIbhujA // 957 // hAritA'pi na tenAsmi, hAstiA hAritA''tmanA / svakAye'pyasvatantrasya, kA nAma prabhaviSNutA // 958 / praatrumnnddmaartnndd-rociraacaantdiidhitiH| jAnIhi rajanInAtho, rajanyA apyanIzvaraH // 959 tAriza karatI nasa elUre duryodhanAnujaH / dhivAcAlA'si pAzcAli!, puro bhavasi kiM na hi // 960 // dharmasthairye | tvamevAsi, sAMprataM kimadhItinI? / jAne tamapi jAnAsi, bRhaspatimakovidam // 961 // ityudIrya sa kastUrI-bharAkaritakAntiSu / cakarSa vihivAmarSaH, kezeSu drapadAtmajAm // 962 / / AH! pAya ! kurubhUpAla-gotra kipAkapAdapa / kiM mAmevaM. vidhAmeva, netAsi gurusaMnidhau // 963|| nIraGgIsthagitaM yasyAH, ko'pi nApazyadAnanam / hA ! sarve'nAvRtAGgI tAM, drakSyanti | guravo'dha mAm // 964 // durAtman ! kiM bhavatkarma, karmasAkSyapi nekSate ? / yanna kSaNArikSaNoti khAM, parastrIsparzapAMzulam // 965 / krandantIti galannetra-nIranIrajitakSitiH / tenAkRSTA janaidRSTA, sA mRgIva mRgAriNA / / 966 / / zatazaH zapamAnAnAM, tadA duHzAsanaM satAm / navasArasvatollAsa-lAsinI rasanA'bhavat / / 967 // napAsUnorapi jJAna-dharma-yAya-zamAdiSu / janaH | sAvana evAbhUt , klizyamAnAM vilokya tAm // 968 / netrAzrusalilaiH kUlaM-kaSasrotasvinImayI / nUtanA prAvRDArame, lokaiH zokAkulaistadA / / 969 // tAmekarasanAmazru-viktavAkSI trapAnatAm / ninAya nyAyazUnyA''tmA, haThAhuHzAmanaH sabhAm / / 1 'dharmazAstre' iti pratidvayaH / 2 kRtakrodhaH 1 3 sUryaH / 4 nIrajitA rjovinaakutaa| // 118 //
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 970|| ullasadainyamAlinyAM, sA mapIkUciMkAmiva / tatra vyApArayAmAsa, mukheSu preyasAM dRzam // 971 / / tAmAlokya tathAbhUtAM, prapAkaluSitA''nayAH / prethAmAsuH sutAH pANDo-vivikSava iva kSitim // 972 // gRhe'pyetadarakSantaH, kiM draSTavyA''nanA vayam / itIva pidadhurvakvaM, hiyA bhISmAdayo'zakaiH // 973 // dRzo drapadanandinyAM, navarAgataraGgitAH / kauravAdhipateH petuH, kAmapallavitA iva // 974|| kRzodara ! cirAdAsI-danurAgo mama tvapi / hantAyamantarAyo'bhUt , pANDavaiH pANipIDanam // 975 / / idAnImapyupAgatya, jhttisyevaasytaamitH| ityUruM darzayAmAsa, yAjJasenyAH suyodhanaH // 976 // (yugmam ) athAvocata pAJcAlI, kopakamtarAdharA / kururAjAnvayodanva-tkAlakUTa ! kulAzane // 977 // bhasmasAt kiM na jAto'si, cintayA'pyanayA mayi / koTarAntargato'pyagni-dahatyeva mahIruham / / 978 // (yugmam ) yadi gotragarIyAMsaH, kepi myumahimonnatAH / vallabhA api ke'pi syuryadi me bhujazAlinaH // 979 // marSayeyustadetastha, kimetadanujasya ca / jIvitavyakathAkanyA-mitthamanyAyavartinoH // 980 / / (yugmam ) kiM cAntAsvAntamAlocya, kathayantu sabhAsadaH / dAritasvAtmanA mA, bhaveyaM yadi hAritA / / 981 // athAmyavatta rAdheyaH, sabhyAn kimiyamaGganA / vijite rAjyasarvasve, na tadantargatA jitA: / / 982 / / athaikavAsasomuSyA, madhyesaMsanmataM na vaH / balAdAnayanaM kApi, neympyvyvsthitiH||983 // eka eva patiloMke, yoSitAmupagI 1 pradeSTumicchavaH, pratitraye - vivakSavaH' iti pATho dRzyate, sa na samyak / 2 kule-vaMze azani:-vanasamAnaH, ttsNbuddhau| 3 'kvApi' pratyantarapAThaH /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava- paritram / / srgH6|| // 119 // yate / anekapreyasIya tu, bandhakyeva na saMzayaH / / 984 // tadekavasanatvaM vA, vastrarAhityamapyatha / parSadAnayanaM vApi, naita- draupadyAvIsyAH khalvasAMpratam / / 985 // iti koMktimAkarNya, krodhAdhmAtAzayA api / baryodhanagiyA madhyA-stUSNImevAlelambire IN] vraa||986 / / gAndhAreyo'bhyaghAn krodha-phuradoSTapuTo'nujam / jiteMveyaM mayA sabhyai-jalpadbhiniveditA // 987 / / tatka rSaNam // satImAninImenA-munmocyAtanAmbaram / paridhApya jaraddaNDI-khaNDaM dAsIyu nirdiza / / 988 / / iti duHzAsano duSTa-jye. TuvAndhavazAsanAt / nitambAdambaraM pANDu-snuSAyAH strairamAkRSat // 989 // mA meti dInajalpAkyAH, prakSipantyA mukheDakulIH / rundhatyAstatkarau kAma, pazyantyAH parSadAnanam // 990 // duSTAtmanAMzuke kRSTe, tenAsyA dadRzurjanAH / daivatenAnubhAvena, tAhagaMvAnyadaMzukam // 991 / / (yugmam ) manuSyapAMsanaH kSipra-mAdhakarSa tadapyasau / bhUyo'pyAvirabhUttAra-ktasyAH zroNitaTe'mbaram // 992 / / hatthamAkarpatastasya, babhUva vasanotkaraH / klAntazcAyamapIyAya, dRSTaH smerAnanarjanaiH // 993 // atha krodhodayAttAmra-cakSurUMIjakuntalaH / romAJcakavacI sveda-medurAGgaH savepathuH / / 994 / / pANinA pANimutpipan , sarvato vIkSya saMsadam / vikAzinAsikAkozaH, prtyjnyaasiiddhkodrH|| 995 // yugmam / / yenAnItA sabhAM kRSNA, balAdAlambya kuntalaiH / gurUNAM pazyatAM cAsyAH, zroNerAkRTamambaram // 996 // bAhudaNDaM na cettasya, mUlAdunmUlayAmyaham / kavopNaicAbhiSiJcAmi, na vakSaHzoNitaiH kSitim / / 997 // yena ca sarakallola-kailibhirlolitAtmanA / draupadyA darzitaH svaira-murudezo risunA / / 998 // tasyoraM gadayA tUrNa, cUrNImAvaM naye na cen / tantra me pANDunA janma, na ca kSatravrataM kacit / / 1 'bAvalambire' pratidvayaH / 2 'ruddharSikuntalaH' ityekapratipAThaH sAdhuH / // 19 //
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 999 // ityudIritavatyucai-bhIme saMbhAvitaujasi / sabhAkSobhojani kssiir-paathodhimthnopmH||1000|| __ madhyesabhamathotthAya, dhRtarASTramaduSTadhIH / jagAda viduraH zoka-saMbhArabhidurAzayaH // 10.1 // prasUtamAtra evAyaM, purA''khyAyi mayA'pi te / durAtmA kulakalpAnta-dhUmaketuH suyodhanaH // 1002 / / kimIkakriyate karma, caNDAlAnAM kulevapi / kaitavena vijIyante, bhrAtaro'pi yadAtmanaH // 1003 / / puro gurUNAmAnIya, kezarAdAya tatpriyAm / tacitambasthalAdvAso, niHzaI yacca kRSyate // 1004|| tat kathaM sahatAM nAma, bhImaH kAntAparAbhavam ? | na priyAgaHsahAste'pi, pakSiNaH kimu dobhRtaH ? // 1005 // aduHzAsanamadroNa-makarNamasuyodhanam / abhISma-dhRtarASTraM ca, rA; bhImaH kariSyati // 1006 // tat kathaM sarvasaMhAra midaaniimyupeksssH| ghAyarakaNi-manamekaM suyodhanam // 1007 // naivaM cettada pApaM, pApAdasAnivartaya / amI banAya gacchantu, pAzcAlyA saha pANDavAH / / 1008 // punaretyAvadherante, bhuJjantAM jagatIM nijAm / na cet kuMTumbasaMvarta-stavAdyAyamupasthitaH / / 1009 // iti bhrAturgirA bhIti-prathamAnAGgavepathuH / babhASe bhRzamAkrozan , dhRtarASTraH suyodhanam // 1010 // AH ! pApakarmacANDAla !, sadAcAravanadvipa! | nirapatrapa! nAdyApi, duSkarmabhyo nivatese // 1011 // visRja svairacArAMya, bAndhavAn saha jAyayA / na cenmatkaravAlo'yaM, ziraste na sahiSyate // 1012 / / piturgiramiti zrutvA, mana:kaluSamuccakaiH / bhISmAdInAM ca saMbhAvya, bhASate sma suyodhanaH // 1.13 / / mamApyekaM vacastarhi, varSIyAMso ! bhavatvadaH / netanyaM pANDavaiH kApi, gupta prayodazam / / 1.14 / nigdAnapya stasiM-jAnAmi 1 kuttumbprlyH|
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ pANDavAnA vanagamanam // // 12 // zrIpAdaka- kathaMcana / tanmedinImimAM bhuje, punAdazavatsarIm // 1.15 // amImistu punastAvad-vidhAtavyA bane sthitiH / ityukti caritram // pANDavAstava, guvadizAt prpedire||1016 // nidezAddhRtarASTrasya, droNa-gAGgeyayorapi / Arpayat pANDuputrANAM, prAvIsamaH6kAbAda kauravArANI / / 1.15 // gurUNAmanurodhena, pANDaveyAnadhomukhAn / nityayauvanayA sArva-manumene banAya saH / / |1018 // yAjJasenI puraskRtya, mRtAM dhRtimivAtmanaH / padAtayaH sutAH pANDo-rindraprasthAt pratasthire // 1.19 // jAhaveyAvayo vRddhAH, snehasaMdohamohitAH / manyUmimalinAsyAstA-nanvaguH pAdacAriNaH // 1020 // saMtatAzrupayaHpUrapakkilIkRtavarmabhiH / te tathA pathi gacchanto, nirIkSAMcakrire janaiH / / 1021 / / hAritAkhilanarendrasaMpadaH, pANDavAH sphuradakhaNDatejasaH / mAtaraM ca pitaraM ca vIkSituM, hastinApuramupAgaman punaH // 1022 // iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite mahAkAvye pANDavacarite nalopAkhyAnata varNano nAma SaSThaH sargaH // 3 // 1 vakhANi / 2mukhaH pratidvaya / // 12 //
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2.40 atha saptamaH srgH| atha dharmasutaH satya-nirvAhaspRhayAlunA | manasA vanavAsAya, pratasthe hstinaapuraat||1|| bhImAdayaH saha vrajyAatasaMnayuddhayaH / svasvanakhAdisAmagrI samagrAzceluragrataH // 2 // pANDuzca dhRtarASTrazca, bhISmazca snehmohitaaH| niryadvAppajalotpIDAH, pANDavAnanu vavrajuH // 3 // satyavatyAdayaH sarvAH, zokArtA jyeSThamAtaraH / dAsIhastakRtAlambA, babhUvuH paannddvaanugaaH||4|| madraM tavAstu krIDAdre, krIDAvApi ! namo'stu te / krIDAvana ! taba kSemaH, punarvaH saMgamaH kutH| // 5 // ho ! cAhanaho ! haMsa:, haile / hariNi he zuka! / kuzalaM vo'svasau daivA-yAti vaH paricArikA // 6 // ityApRcchaya patadvAppA, kelipAtrANi sarvataH / baddhA parikaraM kRSNA, kuntIpRSThasthitA'calat ||7||(trimivishesskm ) loko'pi puravAstavyo, guNagRhyatayA param / vihAya gRhasarvasvaM, dharmananvanamanvagAt // 8 // sarvaiH sAkaM sazokaistaiH, pArvaNendusamAnanaH / dharmAtmajaH purAbhirya-mRtoM dharma ivAbabhau // 1 // visaMkaTe'pi saMgha-saMkaTe pathi gacchatAm / parasparasya lokAnAM, micaH paprathire kathAH // 10 // nijaM nalena sAmrAjyaM, purA cUte paNIkRtam / hA! hA! yudhiSThireNApi, tadidAnImanuSThitam // 11 // vigdhigduryodhanaM yena, mahAtmA dharmanandanaH / kRtvA ghRtamayaM chaba, tyAjito rAjyasaMpadam // 12 // duryodhanasya na sthAsnu, rAjyamA 1jyA -prayANa saiva vratam / 'halA' pratitrayaH /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ pANDavAnA vanagamanam // zrIpANDavA ttamapi bhuvam / yAvadvijayinAvetI, vRkodara-kirITinau // 13 // kiM cAnyan pratipAJcAli, yadanena prapaJcitam / Ala. paritram // pyAlaM tadasmAka-metasyaiva phalipyati // 14 / / janAnAM sAnurAgANA-mityamuttasthire giraH / keSAM na pakSapAtaH syaa-taahsrgH7|| zeSu mahAtmasu // 15 // athAnyamanasaM kRSNAM, karaH shiiirraaksssH| akasmAzramaso'bhyetya, bhApayAmAsa varmani // 16|| maSIkRSNavapuH pingg||12shaa vikIrNadhanamUrddhajaH / sa mauliprajvaladdAvo, vindhyAcala ivArabhau // 17|| gavalazyAmalo vibhra-daGgArasadRzau dRzau / jahAsa pralayA- | kAza-muditAGgArakadvayam // 18 // bhujaGgItaralAM jihAM, vibhrANaM draupdiipurH| dantaiH kRtAntakuntAbhai-bhIma savyAdadau mukham // 19 // tato bhapAtamatyucca-muccaratpratinisvanam | draupadI rodasIbheTa-konidaM vidadhe bhanie / 20!! nAtha ghaninA''kRSTaH, kopATopAdupetya tam / bhImo nirbhartsayAMcakre, kimidaM thApa! cApalam // 21 // dIrghAvapathikI zrAntA, pravAsena viduSIm / / priyAM bhISayase me tva-madhunA bhuta tatphalam // 22 // ityAkSipya gadApAtai-staM nItvA'ntaM vRkodaraH / yo'sti duryodhane krodha-stanmuSTiM kRSTavAMstadA // 23 // duryodhanavadhAramme, kireM tasya vallabham / nihatyAsthApayaGgImo, bhadrAyoMkAramAdimam // 24 // imaM kiauravRttAnta-mavidanneva bhRptiH| AjagAma latAramyaM, kAmyakaM nAma kAnanam // 25 // tadA vikartanaH kartu-mAtmAnamiva pAvanam / adhyAsya nabhaso madhya-mAsyaM tasyAspRzada karaiH // 26 // kukarmakarmaThestyanta-krodhAdiva suyodhane / karmasAkSI tadA maGga, jajvAla jvalanopamaH // 27|| mAtApitRjanaH sarvaH, pAdacAreNa khidyate / 1 uktvA'lam / 2 aGgArakaH-bhaumagrahaH / 3 khinnAm / 4 sUryaH / 5 sUryaH / M // 12 //
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ |tt paJcarAtramatraitra, devAvasthIyatAmiti // 28 // mUhurvijJApito bhIma-senena vasudhAdhipaH / sarveSAmapi lokAnA-maprayANa samAdizat / / 29 / / ( yugmam ) apAtheyo janastatra, tapanAtapaviklavaH / vAhUpadhAnaH sarvo'pi, suSvApa pratipAdapam // 30 // tAdRze vanavAse'pi, teSAmAtmAnugAminAm | vRtticintA dunoti sma, dharmanandanamAnasam / / 31 // jJAtvA vADagmano rAjJaH, pArthaH sasmAra satvaram // vidyAM manoharAhAra-samAharaNakovidAm / / 32 / / tatastayopanItAyAM, rasavatyAM pRthAnnayA / taM janaM | bhojayAmAsa, pramodA pasAramamA / / 33 / / vinavAbhinayalthUlAM, upasaukhyAtimAyinAm / sukhena dharmasUnustaM, gamayAmAsa vAsaram // 34 // aparedhurmahAbAhuH, pitrAdezAt svadezataH / pAJcAladuhitubandhu-dhRSTadyumnaH samAyayau / / 35 / / praNamya dharmaputrAdInupatasthe sa sodarAm / avAdIca kathaM dIna-mitthaM dhatse mukhaM svasa: ! // 36 // hastinApuracAribhya-zvArebhyazchamanA kRtam / zrutvA prabAsamevaM va-stAtena prahito'smyaham // 37 // idAnImapi sodaya :, nijazauryeNa viSTapam / aduryodhanamAdayAM, manyate tu patirna te // 38 // tataH satyajaDo yAva-dane dvAdazavatsarIm / nItvA te patirabhyeti, tAvadehi gRhaM pituH // 39 // ityuktA pratyabhASiSTa, pAJcAlanRpateH sutA / duryodhanavadhe vino, rAjaiva bhIma-pArthayoH // 40 // pANDavAnAM padaiyAni, pAvanAni vanAnyapi / mayaM tAnyeva rocante, kRtaM pitgRheNa me // 41 // kevalaM saralAn cAlAn , | bhAgineyAgnijAnamUn / paJcApyAdAya pAzAlAn , braja tvaM vijayI bhava // 42 // evamuktastayA snehA-dharmasUnoranunayA / ghRSTagumnaH patadvAppa-stAn gRhItvA gRhaM yayau // 43 //
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ samIpe zrIpANDavaparitram // srgH|| // 12 // 2.43 anyeArabhramakAnta-kAntadantAcalaM balam / vibhranArAyaNaH prItyA, yudhiSThiramupAyayau // 44 // pratyudgagya tamAyAntaM, yudhiSThirapraNamanti sma pANDavAH / bande dUtamamyetya, so'pi kuntIpadAmyujam / / 45 // kaMsadhvaMsI sukhAsIno, niviSTaM viSTareba puraH / manaHsaMkrAntataHstro, dharmanandanamabhyadhAt // 46 // duryodhanakavIndreNa, spaSTAmITArthadRSTinA / durodarapravandho'yaM, dhRSTadyumnaapavAdIsi dhruvaM payaH // 4 // suryodhanamarendrasya, ghRtamantraikasAdhane ! umAvabhRtAM zakuniH, karNazcottarasAdhako / / 48 // y syAgaamaviSyavikAro'yaM, mayi saMnihite na te / rohiNIramaNaM rAhu-prasate na budhAntike // 49 // imau tu vibhitastubhyaM, bhImauta manam bhIma-dhanaMjayau / anyathA kuruto ghetI, vasudhAmasuyodhanAm // 50 // idAnImapyamuM saM, ripumucchindato dhruvam / savArya satyanirvAha-braDimaiva mamArgalA // 51 // yatu duzcaritaM tasya, pAJcAlyAH kezakarSaNam / tadetayA mamAmIrbhi-rzaSyaiH pazya niveyate // 52 // nUtano mama kopAgniH, pAcAlInayanAmbumiH / jvalito'tIva gAndhArI-durapatyaM didhekSati // 53 // tataH pazcAdAsatItiraskAra-pApmanAmadhunA phalam / taM duSTaM lammayiSyAmi, mA sma pratyUhamAvaha // 5 // gtH|| ___ ityuktvA virate viSNau, kRSNAhRdayavallabhaH / murbhA praNamya sadaddhi-ddhAJjalirado'vadat / / 55 / / kaMsAntakA tvayi kuddhe, na hi zakro'pi vikramI / manuSyakRmayaH kejmI, punaryodhanAdayaH ? // 56 // satyAtikramakolInaM, madIyaM kiMtu lokataH / samAkarNya tvamevAtra, vizvatrAtastrapiSyase // 57 // niSiddhau bAndhavAveto, mayA'dezavazaMvadau / tvaM tu vyAvata(ya se ( 1 koSeSUpalabhyamAnasyAghramuzabdasya isvatvAddItvamatra cintyam / ) abhramuzAnta:-airAvaNaH, 2 'siddhinA' 'vRSTinA' iti atyantarapAThaH ! 3 parAbhavaH / 5 caturthI cintyA / 5 dagdhumicchati / // 122 // kRSNoapi - -
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ .5 muSmA-dArambhAcchet prasIdasi // 58 // itthaM haro zamaM nIte, vinIto nItikovidaH / dharmajo bAndhavaiH sArdha, bhISmasyAmyarNamabhyagAt // 59 / / abravIca bRhattAta-gurubhyo'pi gurubhavAn | vyasanatrAsinIM zikSA, dehi me pAripAzcikIm // 6 // __ athAbhASata bhISmo'pi, kurugotrazitadhune ! / vizvatrayIsaMbananaM, tavaivedagguNArjanam / / 61 // mitrA-mitraparIkSArtha, manye vyasanamapyadaH / tvayaivAttaM svayaM no cet , va bhavAn / ka durodaram ? // 62 // jagajaitrakalAH pArzve, yasyaite santi bAndhavAH / so'pi dyUte vijIyeta, syAma cedbhavitavyatA // 63 // ekAkineSa kAntAra-vihAraspRhayAlunA / niyanaM syaktumArandhA, vayamekapade tvayA // 64 // bhUtvA samastavastUnAM, saMvibhAgaparaH purA / idAnIM kathamekAkI, mokSyase banasaMpadam // 65 // tanmAmapyanujAnIhi, sahAgamanahatave | cUDAcandra mahazopa, na jAtu tyajati kacit // 66 // kurvannityAgrahaM bhISmaH, pAdAbAdhAya mUrdhani / vinayAdarmaputreNa, vAritaH punarabravIt // 67 // prAyAH prati vaH paJca, caurAstu brigu. NAstataH / nigrAhyAH kSoNipAlena, zriyaHsthemAnamicchatA // 68 // dAna 1 maucityavijJAnaM 2, satpAtrANAM parigrahaH 3 / sukRtaM 4 suprabhutvaM 5 ca, paJca pratibhuvaH zriyaH // 69 // sadA vazaMvadairetaH, pratibhUmirabhUvRpaH / etebhyastriguNAn vatsa, viddhi rAjyaharAna punaH // 70 // aripeyargasaMsargaH 6, prakRtau 7 yogyakarmasu 81 naye 9 dharme 10 pratApe 11 ca, vimukhatvamanAratam / / 71 / / anAna 12 manRtaM 13 lanA, 14 nikhilavyasanaM 15 tathA / ete rAjyahRtau vatsa!, syuH paJcadaza dasyavaH / / 72 / / pratyekameSAM rAjyazrI-haraNe prabhaviSNutA / pazyaikenApi te dyUta-vyasanena kiyat kRtam ? // 73 // ucchedAya tadeteSAM, yate 1 lokatrayavazIkaraNam / 2 sAkSiNaH / 3 kAmaH 1 krodhaH 2 lobhaH 3 mohaH 4 madaH 5 matsaraca 6 /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDavaparitram sarmaH 7 // / 123 // dhAstAta ! srvthaa| punarAcchidya tarAttA-mAdadIthAH zriyaM yathA // 74 // vartedhAzva tathA tAta , mAnasenApramAdinA / yudhiSThireNa pUrNe'vadhau nivartethAH, kAnanAt kuzalI yathA / / 75 // inyAbhASya gRhAn bhISme, pratyAvRtte yudhisstthirH| droNAcArya- kRtaM kRpAcAryA-vApRcchata vanecchayA / / 76 // mISmAdInAM droNo'vAdIdavidrANa-vAtsalyo vatsa ! vatsyasi / AkalpamamunA satya-vratena hRdaye satAm // 77 / / vatsa ! dharmeNa 1:nivartanam // sadana, vijayana nyena / amunA bhuvanasyAsya, bhavitAsi nidarzanam / / 78 / / droNo gururamI sarve, ziSyAH pANDacakauravAH / yadyapyevaM tathA'pyasmi, yuSmAsu savizeSarak // 79 // tatrApi putravAtsalyA-dane niSpAditastathA / mayA pArthoM | yathA taistai-guNairjayati mAmayi / / 80 // tadetasmin samIpasthe, na te pratyUhasaMbhavaH / dustare santu kAntAre, panthAnaH ziva tAtayaH / / 81 / / upoSitAnAM pIyUSa-bandhunA darzanena te / acireNaiva bhUyAnme, netrANAM pAraNotsavaH // 82 / / ityudIrya | mate droNe, sakRpe sAthulocane / niji vyAjahAreti, dhRtarASTra yudhiSThiraH / / 83 // jyeSThatAta ! namastubhyaM, prasannA dehi no dRzaH / duryodhanasya saMdeza, gato vyAhartumaIsi // 84 // bhrAtaH kurukulo| tasa!, tathaitAH pAlayeH prajAH / pUrvajopArjitA kIti-nAznute mlAnatAM yathA / / 85 // tasya vainayikaM pazyan , svamUnordu neyaM punaH / apatrapiSNustUSNIko, dhRtarASTraH puraM yayau // 86 / / jyAyasyaH satyavatyAdyAH, prasAdya natipUrvakam / dharma| jena vane yAtu-manvajJApyanta mAtaraH // 87 / / abhinandya tamAzIrbhi-nibhinnahRdayA iva / atucchazokamUrchAlA-stAstataH 1 tebhyastA.' pratyantara0 / 2 prabhUtavAtsalyaH / 3 kalyANazreNayaH / 4 candreNa / // 12 //
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 . kathamapyaguH / / 88 // atha kAryacidAkArya, lokmstokmektH| nagarAya nivartadhva-miti bhRpatirAdizat // 89 // loko'pyajalpadAkalpa-masmAkamanujIvinAm / pAdA nandanti yatraite, tatraiva nagaraM prabho ! // 90 ! AtmAnupAyinI chAyAM, vyAvartayasi cedimAm / tadA vayaM mahInAtha :, vyAurnemahi nAnyathA // 91 // aa taM tathA vaddhanirbandha, janaM jAnan yudhiSThiraH / anumatya sahAyAnta-mavAdIdviduraM ttH||92 // vitanopi tvamevArya !, prItimasmAsu paikIm / devasyAjani pANDostu, kevalaM janmakatA // 93 // etAvasmadviyogArti-mAtarau pitarau purH| sahaiva netu moktuM vA, brUhi kiM mama sAMpratam / // 94 // jagAda viduro vatsa !, matsarI te muyodhanaH / ataH sarvakuTumbena, samaM gantuM na yujyate // 95 // tadatraiva taTasthena, stheyaM devena paannddunaa| devI sthAsyati kuntI tu, naica vo virahAsahA / / 96 / / enamAdRtya tanmantraM, natvA pANTuM yudhisstthirH| savASpaM sthApayAmAsa, vinIto vidurAntike / / 97 // aviyogAdviyogAcca, tadAnIM putramabhiH / avApa yugapat koTi, kuntI harSaviSAdayoH // 98 / / tavAsau paryavasthAtA, na sthAtA svanyavasthayA / tadbhaveH sAvadhAnastva-madhvanIno banAdhvani / / 99 // iti dharmasutaM snehA-danuzAsya sagadgadam / rudantI biduraH kuntI-manamannanamastakaH // 10 // (yugmam ) atha sAzrumukhaH pANDa-bhASiSTa yudhiSThiram | kAntAreSu kathaM vatsa, sakuTumbo bhramiSyasi // 101 // kathaM ca tvadvi| yukto'haM, bhaviSyAmi hatAzayaH / vinA candraM samudrasya, dazA jAyeta kInI // 102 // na zakromi paraM vatsa!, vacaste 1 na viruddhamAcariSyati /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpAmharacaritram // N srgH7|| // 12 // kartumanyathA / kSemavAnacireNaica, darzayemukhamAtmanaH // 103 / / kiMca ratnamayImetA, sphuradAmomimRmikAm / gRhANArtiprahA vAyudhiSThiraH gAya, dhArayaH pAripAdhaiikIm / / 104 // ityudIrya nivedyAsyAH, sarva saMbhavamAditaH / prItazvikSepa pANDustA, jyeSThAtmajaka- pitaraM rAGgulau // 105 / kurvIthAH putrabhANDeSu, devi ! yatnamiti bruvan / ApRcchaya preyasI pANDa-yayau saviduraH puram / / 106 // nivartya mAtastAtamahorAtraM, zuzrUSasveti dharmajaH / udIrya sAdaraM mAdrI, mumoca piturantike // 107 // vatmau ! bAndhavasevAyAM, ku-IN tiM nizcitaM manaH / ityAdizya yamau sApi, jamAma saha pANDunA // 108 // nAsikyaatha pratasye puravA, pauSaH pryaaputH| phevara kazApenAso, tyAjitaH pAdacAritAm // 109 // ko'pi rahasvinaM vAha-mAruroha manoharam / ko'pyAtmAbhimatAM matta-mataGgajamatallikAm // 110 / / anye vimAnamanyAni, yApyayAnAni nagare lIlayA / prAsAdarundamAnanda-syandinaM syandanaM pare // 111 / / yugmam // sa evaM vAhanArUDhaH, prauDhazrIbhiH khabAndhavaiH / mArka gtH|| nAsikyanagaraM, sahito hariNA'bhyagAt / / 112 // tatra nirmApitAM mAtrA, zrImacandraprabhaprabhoH / asau maNimayImarcAmAnarca vikacAmbujaiH // 113 / / govindaH punarAnanda-bASpAvilavilocanaH / ciraM candraprabhaM deva-mupAsAmAsa bhaktitaH // 114 // stotrazcitrairabhiSTutya, tau kuntI-devakIsutau / nilaM maudhaM samadhyAsya, bubhujAte janaH saha // 115 // jinaprabhAvanArambha-nizumbhitanijAMhasaH / te sarva gamayAmAsu- sarANi kiyantyapi // 116 // upetyAnyedhurAsInaM kRSNAbhyaNe yudhiSThiram / Uce purocano nAma, duryodhanapurohitaH // 117 // AbaddhapANi1 sphuratnabhAtarajAm / 2 mudrikAm / 3 prAsAdasadRzam / // 24 //
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukula-stava bandhuH suyodhanaH / idAnIM manmukheneda, vijJApayAta sAdaram // 118 / / Aya! dhuryastvamAryANA-manAryANAmahaM punaH / tvamagraNIrguNavatAM, nirguNAnAmahaM punaH // 119 // uttaMsaH sajanAnAM tvaM, durjanAnAmahaM punaH / dhaureyastvaM subuddhInAM, durbuddhInAmahaM punaH // 120 // TogtaragataM nahAnAM kRtanAnAmahaM punaH / tvamuttamAnAM mANikya-madhamAnAmahaM punaH / / 121|| AdimastvaM mahecchAnA-malpecchAnAmahaM punaH / svamAyaH kRtAyadyAnAM, nividyAnAmahaM punaH // 122 // mayA viveka zUnyena, yattavApakRtaM purA / prAkRteSvapi tanna syAt , kuruvaMze tu kA kathA ? // 123 / / tAnIdAnI vyalIkAni, tvaM mama kSantumarhasi / svalitaM yat kaniSThasya, bandhoyeSThasya tanmude // 124 // bhavantyuccAvacA vAco, yAH kAdhana durodare / tAsAmanupadI kA syA-dvizeSeNa bhavAdazaH // 125 // tat prasIda samabhyehi, gRhAnanugRhANa mAm / saMcarastra punaH svaira, hastinA hastinApure // 126 // yajanne tvayyavajJAbhiH, purA kitavakaitave / svakramAmbhojarajasA, rajastanme pramRjyanAm // 127 // sadA'stu mAlatIpuSpa-stabakaprAtivezmikI / ataH paraM tavAjJA me, maulipalyAGkakhelinI / / 128 / / atha cedArya / te'tyantaM, satyavrataviparyayAt / rAjyopabhogairlaata, cetaH ketakanirmalam // 129 // sadA'munA'dhvanA ye hi, sAdhavaH sNcrissnnvH| syAtteSAM vratanirvAhe, jADayamuDAmaraM param // 130 / / tato'nugrahamAdhAya, saMvidhAya sthiraM manaH / svasthena sthepamAryeNa, nagare bAraNAvate // 131 / / Aryasya sAnujasyApi, svairaM tatrApi tiSThataH / Atmaceto'nurUpANA-apanetAsmi saMpadAm // 132 // iti vijJApitaM tubhya-madhunA nena bandhunA / anvahaM ca niyuktoha-mAdezAgrasarastava // 133 / ityAkhyAya sthite tasmi- | stUSNIM kRSNAdayo mudA / arthaH mamartha evAya-metasyetyanumenire / / 134 / /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDavacaritram // saryaH / / // 125 // anuvrajanmanasteSAM, nadAnI dharmanandanaH / bacaH pramANameveda-minyuvAca purocanam // 15||s cacAla suSkRNo'pi, duryodhnpurocnpurogmH| bandhubhiH samamArUha-cAragaraNAvatam / / 136 // tadvAstavyaH samasto'pi, janaH prItitaraGgitaH / saMdezena maGgalyopAyanastasya, saMmukhInaH mamAgamat / / 137|| phullacaktrArabindena, govindena samaM puram / praviveza vizAmIzaH, sva:- pANDavAnAM patiH svaHpure yathA // 138 // sa tatra citrazAlAbhi-vizAlAbhiralaMkRtam / saudhamadbhutamadhyAsta, madhyAstatrividhAmanam vAraNAvate / / 139 / / upacaryAzate(na)staistai-rajastraM dharmajanmane / AtmAnaM rocayAMcake, cAturyeNa purocanaH // 14 // atistutipadaM gamanam // vastu, samastaM hastinApurAt / teSAM duryodhano nitya-mupadIkurute tdaa|| 141 // tathA pRthvIbhujA sarvaH, samamAjagmivAJjanaH / prasAdito yathA jAtu, na sasmAra nijaM gRham // 142 // savitrI pANDaputrANAM, dAnakarucimAnasA / pANi vyApArayAmAsa, dInoddharaNakarmaNi // 143 // priyeSu sAnuragepa, manISitavidhAyiSu / nodakaNThana pAJcAlI, kadAcinRpatizriye // 144 / / itthaM kuTumbasausthyena, suyodhanagirA'pi ca / abhUva tatraiva vAsAya, sthiracetA yudhisstthirH|| 145 // hastinApurasAmrAjya-sapiNDAM pANDavazriyam / dRSTvA hRSTo visRSTastai-jagAma dvArakAM hariH // 146 // mAturutkaSThitA saarth-maatmjenaabhimnyunaa| subhadrA saha kRSNena, ahitA pANDasUnunA // 147 // tAnadho susthitamanyaH, paurAnaNyazruvarSiNaH / kathaMcidapi saMbodhya, hAstinaM prAhiNonnRpaH / / 148 // anyadA drutamabhyetya, vidurapahito rahaH / anvitaM bhIma-pArthAmyA, taM jagAda priyaMvadaH // 149 / / deva ! tyaaN| viduraH prAha, yadihopeyuSA bhayA / dhRtarASTrAntikasthena, raho duryodhanaH sthitaH // 150 // karNa-duHzAsanAdInAM, matreNa // 125 / / bhadrA sahaka dRSTvA dRssttiin| abhuta tvaayaa| nodakaNTha
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2.5 vigatatrapaH / purocanaM vannevaM nigUDhaM zuzruve svayam // 151 // ( yugmam ) paricchadanakhe'pi nijatvena nirantaram / ma tvadaparaH kazcit purocana ! na rocate // 152 // bhadra ! tvamapi jAnAmi pANDavAnmama vairiNaH / jIvatsu teSu rAjyaM me, gandharvanagarAte || 153 / / ruddIpanadravyaiH, saNa-sarjarasAdibhiH / AcitaM jAtuSaM saudhaM vidadhyA vAraNAvate || 154 || sakuTumbamavasthApya, vinayAt umra kRtribhAn kutaM kRSNa-rdazyAM kuzAnusAt // 155 // sA paraM na parijJAtA, kA'pi kRSNA catudarzI / tato'vadhAnamAdheyaM, pratikRSNacaturdazi / / 156 // ityAkhyAyi mayA tubhyamidaM viduravAcikam / pramAditAM tadArtha, pRthivInAtha ! mA kRthAH // 157 // tasyAkarNya viSAkIrNI, girametAM yudhiSThiraH / sakrodhairbandhubhiH sArdhaM, parIkSAmAsa vaham || 158 / / asau samayaM chama, tannirNIya guNArNavaH / mAtRbhrAhakalatrANAM pratyekaM mantramagrahIda // 159 // pUtraM bhImo'bhyadhAdArya, vidArya hRdaye ripoH | Adiza drutamabhyemi kimadyApi vilambase 1 // 160 // arjuno'pyavatradArya ! mama laghvAryadarzitaH / pakSo'yammucito bhAti, gUDhaM vA gamyate'grataH // 161 / / prakAzameva vA svairaM, vyomayAtraiva sUtryate / taba bhrUkSepasApekSA, vimAnAnAM yataH zriyaH // 162 // bandhubhyAmuddhataM dhIra-mudIritamidaM vacaH / nizamya samyagAlocya manasA'vocadagrajaH / / 163 / / vatsau ! yaccha dhuNA-mAkalpa tadajalpatA (ta) m / duryodhanavadhe kiM tu, satyaM syAnme malImasam || 164 || gacchanto'pi pathicchAmucchenAnIkasauSThavAH / nirlajjena vayaM tena, lakSyemahi pade pade / / 165 // vazIkRtadigantasya, tasyAnantabalaujasaH / vayamekA 1 yogyam / 2 naSTaM sainyasauSThavaM yeSAM te / 1
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDavaH caritram // srgH|| // 126 // kinaH pAnthAH, sthAne sthAna duhaaH|| 666 / nava vidhAvalenAti, bhantuM saMprati yujyate / matyasya nikaSo ghevaM, na vidurasaMdeme prAdurbhavedRzam // 167 / / zrUyatAM tu mamAkUta-matradhAya manodhunA ! atigupteGgitAkArai-rAsyate'traiva vezmani // 168 // zana pArayadA svAminidezArtha-mutsaheta purocanaH / tadA'smAbhirito gehA-nirgantavyaM suraGgayA // 169 / / tatazca dagdhAn vijJAya, vaiHsurakSA ko'pyanviSyati naiva naH / tadevamekamasmAkaM, zreyaH syAdaparaM tvidam // 170 // pANDaveyAH pracaNDena, jvAlAjaTilama- INkAritA // [rtinA ! sukhaM mama prapaJcena, dandahyante sma bahinA // 171 // mudaM medasvinImetAM, hRdi dhatte suyodhanaH / mamayAmaH mukhene. tthaM, vayaM dvAdazavatsarIm // 172 / / (yugmam ) nigamo'stu muraGgAyAH, prAcya dvaitavanAcanA / saMpratyAlokyatAM ko'pi, suraGgAkhanakaH punaH // 173 / / ityukte dharmaputreNa, bhUyo'vAdItpriyaMvadaH / prahito vidureNAsti, khanakaH zunakAbhidhaH // 174 // ayaM tava pitRnyasya, bahirmana iva sthitam / vizrambhasya parA bhUmi-rAtmeva vapurantare // 175 / / ityAkhyAya samAhUya, nRpAya tamadarzayat / nanAma so'pi bhUpAlaM, bhUtalanyastamastakaH // 176 // bhadra ! bhadrA suraGgAM naH, svairacAramanoharAm / kuruSveti patirbhUmeH, saprasAdaM samAdizat // 177 // puravAyagRhasyAntaH, sthitvA so'pi pratikSapam / divA'nyad karma kurvANa:, khanati sma zanaiH zanaiH // 178 / / adhastAdrImatalpasya, biladvAraM vidhAya saH / nijavyApArapArINa, svaM nRpAya nyavedayat / / 179 // avizvAsAH savizvAsa, nimudaH samudaM tadA / lokabhyo darzayAmAsu-rAtmAnaM te'pi pANDavAH // 180 / / pratipratyUSamutthAya, jAtyamAruhya vAjinam / caturdizaM pathaH sarvAn , vidAmAsa vRkodaraH // 181 // 1 . kSipama ' pratitrayapATho'pi sAdhuH, kSipAzabdo'pi rAtriparyAyo'sti koSe / 126 //
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2.5 +NEPA S Caper kunsyAzca yAjJasenyAzca, yamayozca kanIyasoH / abhyAsArtha pRthAsUnuH, suraGgAntaradarzayat / / 182 // pazcApi candrazAlAyAM, niSaNNAste namogateH / nakSatraiH kSatramArtaNDA, nizi nizcikyire payaH / / 183 // kuntI zubhAya putrANA-mAhAraiH sumnohraiH| dInAnAthajana sarva, prINayAmAsa sarvataH // 184 // arcAmabhyarcayAmAsa, zrIzAntaH zAntakalmaSAm / parameSThimayaM mantraM, dhvastapApaM jajApa ca // 185 // vizvasta bandhubhiH mAdha, dRSTvA hRSTa yudhisstthirm| pUrgAmeva nijAM mene, ruciM pApaH purocamaH // 186 // atha kRSNacaturdazyAM, kasyAMcit pazcabhiH sutaiH / snuSayA caikayA mArka, vRddhA kAcidupAyayau / / 187 // paJcapuSapavitrA ca, vRddhAmAlokya tAM pRthA / AtmatulyatayA mene, bhaginImiva sodarAm // 1880 madhurasnigdhamAhAraM, tAM vRddhAmRjumAnasA / sAtmajAM bhojayAmAsa, kuntI devI sagauravam // 189 / / AmRSadbhirmahastundaM, sutaiH sauhityazAlibhiH / sArgha vRddhA'mbanA khinnA, tatraivAzeta niHsahA / / 190 / / dunimittaistamI bhIma-stA saMbhAvya bhayaMkarIm / sakuTumbaM surakSAyAM, yudhiSThiramatiSThipat / / 191 / / nirvilamba kuTumbana, samaM jammuSi bAndhave / bhImasenaH svayaM tasthau, dvAri saMcArilocanaH / / 192 / / dvArato dIpayanuccai-raciMSmantaM purocanaH / unnidramanasA tena, duSTo dRSTaH svacakSupA // 193 / / dhUmadhUMmadhvajo yAtra-bAliGgati namo'GgaNam / tasya krodhAnalastAva-jvAlAjAlamamuJcata // 194 // tataH purocanaM dhRtvA, taM kezeSu visaMsthulam / AcakarSa haThenAsau, hariNaM hariNArivat / / 195 // taM nItvA muSTinA mRtyu, sa dambholisanAbhinA / pradIpya jAtuSAgAraM, cakAra drutamanisAt / / 196 // sotkaNThamAnaso vAta-nanayo'pi suraGgayA / etya saMghaTTitaH pazcA-jjhaTinyevAgrajanmanA / / 197 / / 1 tRnizAnimiH / 2 santrim / 3 bajrasavena / janmanaH ' pratidvayaH / .
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyApAsapayuTakinIkhaNDaDavA ime / etAna suvAdhana ! dhanArjanamadavitA pANDavAnA suraGgAyA nirgmnm|| zrIpANDava acireNeva pUnAgA, nAgalokopamAdilAt / viniryAya prayAnti sma, pathi te rathavarjitAH // 198 // teSAM pradIpanodyotaH pAstram N pRSThatastIbavegataH / diSTyA purocano dagdha, ityAkhyAtumivAyayau / / 199 // astaM nIkhA tamaHstoma, tenAlokena darzitaH / mrmH|| hastadIpopamenaiSA-madhvA saudha iva dhruvam // 200 // saMpatpuTakinIkhaNDa-mArtaNDAH pANDavA ime / tvamenAn kiM mudhA'dhAkSI, re hatAza hutAzana! // 201 // ApabArticchidAcheka-dordaNDAH pANDavA ime / etAn hanta dahavecaM, purocana ! kimAcaraH! // 127 // // 202 // dInAnAthasamuddhAra-paNDitAH pANDavA ime / etAMste nibhataH kIdRka, suyodhana ! dhanArjanam ? // 203 // trailokyatrANazauNDIra-kodaNDAH pANDavA ime / amanevaM tiraskurvan , baMdheyo'si vidhe! dhruvam // 204 // paridevitavAkyAni, lokAnAmityanekazaH / karNAvataMsIkurvantaH, purataste pratasthire // 205 / / ( paJcabhiH kulakam ) bhAgyarAzirivAmIpA-mAlokaH sa tirodadhe / bandhurduryodhanasyeva, prAdurAsa tamazcayaH // 206 / / yugapaddhAntamadhvA ca, dvayametadupAgatam / tanoti sma zramAdvAnaM, tatsavitrI-kalatrayoH // 207 // AlokazabdamAdhattaH, puro bhIma-kirITinorAjJaH prathamapAnthasya, tathA'pyaskhalatAM kramau // 208 / nakulaH sahadevazva, pathi zrAntAvubhAvapi / jyAyamAM mA sma khedo'bhU-diti tUSNImagacchatAm // 209 // pAdacAraM seMdAcAra-bhUmIruhabhuvorapi / mAtuH palyAzca nighyAyan , dadhyA vizvaMbharAdhipaH // 210 // yasyAM kathaMcinnApaiti, sutAnAmadhamarNatA / mayA'dya nikrayo mAtu-stasyAH klezo'yamaryate // 211 // kaSTaM dRSTaM yayA naiva, piturbhartuzca vezmani / mAteyamamitaM klezaM, mayaivamanubhAvyate / / 212 // aho ! pANigRhItIyaM, pANDavAnAM mahaujasAm / daridramRhiNIcAraM, caratveva 1 puTakinI-pAlatA padmasamUho vA / 2 mUrkhaH / 3 vilApavacanAni / 5 sadAcAravRkSANAM sthAnayoH / C // 127 //
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ banAvanau // 213 // pazyanA pANDuputrANAM, kalavasya kucAraiH / ambhojabhedaM bhidyate, hahA ! caraNapallavau / / 214 // na jAnAti priyA duHkha-mekasmibapi martari / paJcasvapi priyevekA, klizyate dupadAtmajA // 215 // ityasmizcintayatyeva(va), mArge durge tamobharaiH / zrAntA kuntI ca kRSNA ca, niHsaha muvi petatuH // 216 // rAjyabhraMzaM bhayaM zatro, rAtrI paddhayAM palAyanam / digdirSi yo vyavAde, pAgajanAnAM viDambanAe // 217 // uSNAlubhirapacchaH , zItAlumiranaMzukaiH / bubhukSubhirapAtheyaH, panthAno duratikramAH // 218 // zirISasukumArAGgayau, niyatantyau pade pade / durgakAntArapArINe, kathamete maviSyataH? // 219 // iti khedaparaM dRSTvA, nRpamaye vRkodaraH / Akulo mA sma bhardeva!, padAtau praguNe mayi ||220||(cturbhiH kalApakam ) tato'mbA dakSiNe skandhe, vAme priyatamA punaH / adhyAropya yayau bhImo, bhajana mArgamahIruhaH // 221 // ubhAvapi kanIyAMsau, pazcAirAntarasthitau / mArgakhedocchalackAsI, mandaM mandamupeyatuH / / 222 // vyavasthApya vikasthAne, tAvubhAvabhitastadA / ninye bhImo bhujAlambA-dUrmaputrA-rjunAvapi // 223 / / nizIthamArutaH zItaH, kumudAmodameduraH / AcacAma zramaM tasya, dayAluriva dUrataH / / 224 // na nidropadravastasya, vaidhurya nAndhakArajam / lalo pathapAthodhi, pUrvavat pavanAtmajaH / / 225 // vilokya klAntimAyAtI, dharmaputrA-rjunAvapi / mahebha itra bhImastAna , sarvAn pRSThe'dhcaropayat // 226 // mahAdhvani nimagrAnA-magAce jalapAviva / yAnapAnAyitaM tena, svabandhUnAM mahAtmanAm // 227 // AsasAda sadArambha1. saMbhRtazreyaso bhRtram / bhImasyAdhvatirodhAna-pApeneva kSapA kSayam // 228 / / kundendusitakaunteya-kIrtivilAsitairiva / tamo rAjyabhraMzo' iti pratyantarapAThaH sAdhuH / 2 pRSThe /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava- caritram // srgH7|| apAmavAnA vane vaasH|| m128|| 255 bhirviralIbhUtaM, prabhRtairapi sarvataH // 229 / vRkodaramukhAmmoja-vilokanakutUhalI / karmasAkSI kilAroha-dudayAcalaghUlikAm / // 230 / / svabandhubhaktamIkSadhvaM, dUrAdetya vRkodaram / iti svAM jAtimAhAtu-bhivAkUjana vihaMgamAH // 231 // zaGke pANDa- kuTumbasya, karAlambanaditsA / karAn vyApArayAmAsa, vAsarANAmadhIzvaraH / / 232 / / sukhaduHkhe samaM tepA-mArohati svau / nabhaH / mArgAlokAca tApAca, zanaiH prAdurbabhUvatuH / / 233 / / da lalATaMtapa bhAnau, khimAGkAH pANDusUmatraH / vanoddezakadezasthA, rahaH kvApi vizazramuH // 234 / / athoce vijayaM rAjA, vatsa! kaSTe mahatyapi / na mmatavyA tvayA vidyA, prasibhyeka nivandhanam // 235 // santaH srotasvinIsrotaH-zritAnAlokya vetamAn / daivamevAnuvartante, punarumatikAGgiNaH / / 236 / / | upanItAni pArthena, kandamUlaphalAnyatha / bhojayitvA patIn zvazrRM, pAznAlI bubhuje svayam / / 237 / / / athaivaM pathi kaSTena, pRthAyAH sUnavaH punaH / madhyAgamayAmAsu-meMdurasvedabindavaH / / 238 / / tRSNAtizuSkatAlUnA-muSNA lUnAmanAratam / payo devIyo'pyAnIya, bhImastepAmaDhauka yat / / 239 // krameNa vAruNIzaila-ziraHsastakare rakhau / banamekamanekadu, prApuste nirupadravAH // 240 / / bharapi trAsadyatra, raudrAkArA dumA api / mArgo'pi kIkasairdurgaH, krUrA dUraM mRgA api // 241 // tatra praviSTamAtrANAM, teSAmastaM raviryayau / kRddho vidhirupAdhatte, vipado hi pade pade / / 242 / / sAmrAjya punarujambhi, vibhAvya tamasA tadA / ArohamavarohaM ca, vipadAM te'pi jajJire // 243 / / bhISaNe'pi vane tatra, vAntenAndhabhaviSNavaH / te vidhAntijuSastasthu-nizAvizrAmakAmyayA || 244 // kakelipAdapasyAdha-se dhyaatprmesstthinH| pallavImavinyastAn, 1 sUryaH / 2 arjunam / 3 tathaiva pathikatvena' pratiyaH / * atidarastham / AHARA // 128 %
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 svastarAnadhyazerata / / 245 // ApRcchaya bandhUna vAtsalyA-dutsahiSNumanAstataH / jagAma jalamAnetuM, madhyamaH pANDunandanaH / / 246 // ganyutimAtramadhvAna-mAMtakramya sa vikramI / sArasasvaranirNIta-mAsasAda puraH saraH // 247 // upeyitrAnupAdAya, pyHputtkiniiputte| akSAmanidramadrAkSIda, svakuTumba vRkodaraH // 248 // tatyAbhUtamAlokya, zokena vivshiikRtH| vilalApa vimucyApaH, sa bASpAvilalocanaH / / 249 // palyaI yaH satUlIka-madhyuvAsa nRvAsavaH / vigvidhi mo'dhunA'dhyAste, sthapuTaM mastaraM bhuvi / / 250 // puropatalpaM yasyAsI-niHsImo gItanisvanaH / vartate sAMprata tasya, bhairavaH phairavo vaH / / 251 // kastUrIsaMstutaiH pUrva, yasyAbhUcandanadravaiH / aGge tasyAGgarAgo'yaM, pAMzubhirgisaMbhavaiH // 252 // dRSTau kaSTena yasyAGkI, sevAyAtainRpairapi / naravyAghasya jighanti, zRgAlAstasya sAMpratam / / 253 / / pUrva vyoni vimAnena, yo vabhrAma savibhramam / rakkasvApaM svapityevaM, kAntAre so'yamarjunaH // 254 / / dviSadhazastupArAMzu-rAhabo yasya vaahnH| sahate modarAdezAt , kezaM so'pi kapidhvajaH // 255 / / etau sadApi naH kroDa-krIDAdurlalitau purA / hA! zayAte kanIyAMsau. dariddhapathikAvidha // 256 // pANDavAnAmiyaM mAtA, patnI pANDumahIpateH / kramacaMkramaNaklAntA, zete kuntI hahA! bhuvi // 257 / / kathaM sahiSyata klezaM, nAsau yasyAstanUruhAH / vayaM prodAmazauNDIrya-prapazcAH paJca pANDavAH // 258 // iyaM nidrAyate bhUmau, kaSTaM drapadanandinI / | etAmavasthAmetasyAH, pazyan bhImo'pi jIvati // 259 / / araNyapAnthairasAbhiH, pazyata preyasI nijA / asau kAntArasaM 1 vandhumamIpamAgataH / 2 viSamama / 1 vakroktiriyaM pratibhAti /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava- / 257 caritram // bhImasya sanI mi bhISmaM ca sA // 129 / / // 264 // idamasyA naraH zUroDA cAra-zikSAmadhyApyate hahA! // 26 // banavAse / ityucavilapan bhImo, bhISaNAkAradhAriNIm / ekA yuvatimAyAntI, piGgalAkSImudakSata // 261 // bhImasyAbhyarNama || mAmA--putimA payA yayA / rUpaM prakAzayAmAsa, manohAri tathA tathA // 262 // bhImaH samIpamAyAtAM, tAmuvAca | hiddmbaasulocne!| kA'si? mISmaM ca saumyaM ca, rUpamapyakRthAH katham ? / / 263 // cabhASe sA'pi suzroNiH, subhaga! zrUyatAM tvyaa| melaapaa| asti dattajagaDhimbo, hiDambo nAma rAkSamaH // 264 // idamasyAkhyayA khyAtaM, hiDambavanamutkaTam / nAsminmanuSyajAtIyaH kazcit saMcarate pthaa|| 265 // kathaMcidaivaduryogA-detavAM vanasImani / naraH zUro'pi yadyati, rakSasA'nena bhakSyate / / 266 / / asya cAhamahaMkAra-mandirasya mahodarA / anuhAsmi hiDambeti, bandhumehanivAsinI // 267 // mamApyasti kramA''yAtA, vidyA sarvA'pi rAkSasI / idAnIM tu sthitaH saudhe, bandhurmAmabhyadhAdidam / / 268 / / adhunA mAnuSo gandhaH, kSudhaM me bodhayanna| yam / priyaMbhaviSNurmANasya, kRto'pyeti sahodare // 269 / tanmAnavAnavezyaitAn , kuto'pyAnaya lasvaram / yeneyaM cirarAtrAya, zamamabhyeti matkSudhA / / 270 / / tadahaM dahanajvAlA-lole kRtvA vilocane / vidhitsundhivAdezaM, deza tamupAgamam // 271 / / bane mAnavasaMghAta-menaM niHsahavigraham / nidrAyamANamadrAkSaM, bubhukSopazamazramam / / 272 / / vilokya svAM ca kandarpa-rUpadarpApahaM puraH / vismRtya bhrAturAdeza, marA''deze sthitA'smyaham // 273 / / yajAto'si mahAbAho !, nama netrasudhAJjanam / asau rUpaparAvartaH, prAvartata javAttataH // 274 / / tadAdhehi prasAda me, pANipIDanakarmaNi ! satyopayAcitAH santu, sakalAH | 1 DimbaH yuddham / 129 //
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuladevatAH // 275 / / tasmAnmA ma cilambasva, purA nanveti rAkSasaH / trapAM vihAya mAM rAtri-carI sahacarIM kuru // 276 // mayi te sahacAriNyA-masau dUre'stu rAkSasaH / nAnye'pi prabhaviSyanti, prabalA vanavairiNaH / / 277 / / athAbhASiSTa bhImastAM, made ! premArdramabhyadhAH / puNyaprAgalbhyato labhyA, tvAimArI svayaMvarA 5 278 // sugAtri !! paramatrArthe, kAraNaM me nizAnAt / mamaile sAkSaNAH santi bandAze epi zayAlavaH / / 279 // RddhA gugairiyaM vRddhA, yA tu svapiti nirmaram / jAnIhi jananI menA-mamA meralocana ! / / 280 // epA zirIpamRdvaGgI, mukhaM mopupyate tu yaa| paJcAnAmapi sA'smAkaM, prANebhyo'pi priyA priyA // 281 / / ekayA'pi sadharmiNyA, sAdhAraNyA'nayA vayam / kRtArthAH puruSAdheSu, nikhileSvapi nirmitAH / / 282 / / anumanyAmahe nAnyAM, preyasI zreyasImapi / prApya kalpalanAM svalpAH, ko'nurudhyeta vIrudhaH / / 283 / / upanyastasvayA yastu, lobhaH mAhAyakaM prati / so'pi zauNDIryacaNDAnAM, dordaNDAnA trapAkaraH // 284 // bAhyasAhAyyasApekSaM, kSaNaM vo mA sma bhUnmanaH / ityasmAsu svadorvIya-niSThaM jyeSThasya zAsanam // 285 / / iti sA pratiSiddhA'pi, sadenyaM punarabhyadhAn / mAmAtmazaraNAM svAmin ! yadyapIthamapAkRthAH // 286 / / yAvaJjIcaM tvamevAsi, jIvitezastathApi me / tadyadA rocate nAtha!, kuru mAmAtmasAttadA // 287 / / kiM svetAmadhunA tAtra-dvidyAmAdatstra cAkSuSIm / yayA te bhavitodyota-stAmasISvapi rAtriSu // 288 // saivamAkhyAya bhImAya, saMbhadAttAmadAnadA / tasmai paThitamAtraiva, sA NI prakAzamasUtrayat / / 289 // 1 aGgIkurmahe / 2 drshitH| 3 harSAt /
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDavacaritram // sargaH 7 // // 130 // 259 atrAntare dadatrAsa - maTTahAsena bhISaNaH / AjagAma hiDambo'pi pretanAthaM viDambayan / / 290 / / vepathu-sveda-romA- yamimAgamya kAmukIm / prasabhaM so'syadhAdenAM vikaTAna // 299 // AH pApe ! prauDhakaMdarpA-kule 1 kulakalavini / bubhukSitamupekSyaivaM mAmabhUriha kAmukI // 292 // tvAM vidhAyendhanaM pUrva, jATharasyAzuzukSaNeH / tato'mRnAhutIbhAvaM, lambhayiSyAmi mAnavAn || 293 // evamAkSiSya kopena, raktacakSuH sa rAkSasaH / dUrAcapeTAmutpATya dadhAve sodarAM prati // 294 // tatastamAha mAhAtmya-bhUmirbhImaH sauSThavam / nirAgasaM nijAM yAmi mare ! moghaM jighAMsasi / / 295 / / rakSovaMzAnurUpaM tat, yadbhaginyapi hanyate / upekSituM kSame mAkSA na strIhasyAmahaM punaH || 296 // uttiSTha niSThuraM karma, muda kiMcidAyudham | kare kuru kuruzreSThA, na hi zAnti nirAyudham // 297 // iti krodhAdavikSipta - stAmatyAkSIt sa rAkSasaH / ekaM pAdapadyamya, bhImaM ca pratyaghAvata // 298 // bhImo'pi gatabhIrekaM vidhAyA''yudhamapim / jAgratu bhrAtaro meti, tUSNIko yuddhamAdadhe // 299 // caNDaujasA hiDambena nirbilambaM balIyasA / grahataH prasabhaM bhImaH kSaNAdvakSeNa vakSami // 300 // pANDavo'pi hiDambAya, dadau pIDAM prahArataH / yathA tatprathamaM ninye, so'pi mRccharasatAm || 301 // mUrcchAvirAme sa veDA - matrIDaH krIDayA'karot / yayA yudhiSThirAdInA-mabhUdbhidrAdaridratA // 302 // kuntI purastAdudvIkSya, hiDamyAmidamabhyadhAt / kA tvaM putri ! kathaM cAtra 1, tathyaM me kathyatAmadaH // 303 // sA'pyasyai nijamAvedha, sarva vRttAntamAditaH / AkhyAti sma tanUjaste, yudhyate rakSamA saha // 304 // ucchalasiMhanAdena, 1 yamarAjam / 2 ameH / mImahitamyoryuddham // // 130 //
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ / rakSasA prahato hadi / dhAvyatAM devi ! putraste, hahA! patati mUJchitaH / / 305 // ityukte dharmaputrAyA, bhiimaabhyrnnmupaayyuH| taM ca mulamAlokya, jananI paryadevata // 306 // asmAkaM mArgapAnAM, voDhA vaM praudavikramaH / duSTena rakSasA vatsa!, gamitaH kAmimAM danAm ? // 307 // nirAlambakuTumbasya, karAlamba ! tvayA vinA / dUrAn pAnIyamAnIya, tRSaM naH ko'pane| vyati ? // 308 // kusumAni samAnIya, vanyAnyetA tapasvinIm | navyadhammillabandhena, badhU ko'laMkariSyati // 309 // tadahAya samutthAya, dehi prativaco mama / nayAsmAn purato'dhyAna, puro'bhyeti ripozcamaH // 310 / / itthaM vilApavaidhuryadhuryacetasi mAtari / aJcalavyajanaizcakre, bhImaM praguNamarjanaH // 311 // athotthAya niyuddhAya, spRhayAluvRkodaraH / prati pratyarthinaM dhAvan , babhApe jyeSThabandhunA // 312 // sthiro bhava taba bhrAtA, bhujabhrAjiSNurarjunaH / astyeva vatsa! tacchatrI, duSTe kaSTAyase katham // 313 / / ityuktaH so'vadatri!, mama saMprati dobalam | tava dRSTayA sudhAvRSTayA, siktaM pallavitaM punaH / / 314 // tavAnujasya purataH, ko'yaM raakssspaasnH|| purI hi pUSNAH puSNanti, na cayaM cAntavIcayaH // 315 // vIkSamANasya devasa, prasannAkSasya rAkSasam / enaM nayAmi pazcatvaM, paJcAnana itra dvipam / / 316 / / amAnuSapracAre'smin , kAnane nirupadravaH / prasAdena tavedAnI-mastu panthAH susaMcaraH / / 317 // tadastu phAlgunaH zatroH, kariSye phalgu valigatam / iti vyAhatya saMhata. sa ripuM pratyadhAvata // 318 // athAharva mahAbAho-cohabAhavi kurvatoH / tayorjayazrIdoleca, karoti sma gatAgatam / / 319 // pANDavazva hiDambazza, valgantau kSoNireNumiH / 1 azocana / 2 sUryasya /
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrISANDavacaritram // sargaH 7 // ! // 131 // 261 tamAMsi mAMsalIbhAvaM, lambhayAmAsatustadA // 320 // dRSTrA hiDambadodaNDacaNDimAnaM yudhiSThiraH / abhImaM jagadadyeti, vidannarjunamabhyadhAt || 321 // svaryatAM svaryatAM vatsa !, gaccha kSapaya sakSayam / dordaNDAbhyAM hiDamvena, pIDyate tatrAgrajaH || 322 || jalpatyevaM tapaHsUnau, bhImastaM rAkSasaM kSaNAt / grIvAyAM bAhupAzena, pazumAramamArayan // 323 // kuntI sutasya sAnanda-mudatAsyadaJcalam / bhrAturvapurajAtAriH, sarajaskamamArjayat // 324 // arjunAdyAH katIyAMna - stasya celAJcalAnilaiH / raNakhedabhavasveda-cchedamAteniretarAm // 325 // kSaNAdekAntamAsAdya, bhImaM romAJcazAlinI / stanopapIDamAliGga-dAnandAdddrupadAtmajA || 326 || kaMdarpaNa hiDambAyA--svadA bandhubiyogajaH / zokaH zokApanodena, guruNA viralIkRtaH // 227 // zuzrUSA - bahumAnAbhyAM niviDAbhyAM hiDambayA / kuntI dupadanandinyo- manaH paravazIkRtam // 328|| atho nizIthinIzepe, panthAnaM te prapedire / pramAdyet kaH savidyo hi, mahIyasi virodhini 1 / / 229 / / AzvAsayan kanIyAMsa teSAM pRSTuMgamo'rjunaH / nijAgrajanmano datta-bAhurbhImaH purogamaH // 330 // pRSThe vahantI kuntI ca kRSNAM ca binayAJcitA / ambareNa hiDambA ca teSAM madhyasthitA'calat // 331 // yugmam // anyadA tu mahATavyA - matyutkaTapipAsayA ! bhISma grISma (SmA) tapazrAntA, kuntI mUrcchAmupAyayau // 332 // bIbhatsurekato vaibhA - danyatastu vRkodaraH / pratyAzamatisaMbhrAntau, toyahetoradhAvatAm / / 333 // mAtaraM mUcchitAM pazya-nmatvevAmbho'tidurlabham / nijAbhyAmeva netrAbhyA-mAninye'mbu yudhiSThiraH // 334 // acintayacca re daiva !, sadaiva pratyanIkatAm / sarvakaNaM kimasmAsu, nirvAhayasi kevalam 1 || 335 || izA pIyU1' basa |' pratyantare / 2 ' kuntI ' pratidvaya0 / bhImena kRto hiDamba ghAtaH // // 131 //
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ pavarSiNyA, siJcantI yA pratikSaNam / hanti naH pratyahaM tApaM, mA'pi prApadimAM dazAm // 336 // priyAparibhavo rAjya-bhraMza pathaparizramaH / naite tathA vyathante mAM, yathA mAturiyaM dazA / / 337 // iti cintAture rAjJi, kAyaprApya payastadA / AjagmaturnirAnandau, vRkodara-kirITinau // 338 // etAvapi mahAbAhU, bihalAvupari sthitau / kaTuGganayanAmbhobhi-jananI paryapizcatAm / / 339 / / nirAzamanasAM teSAM, kSipatAM dikSu cakSuSI / AnIyopAnayatrIraM, hiDambA bisinIdale // 340 // teSAM nayanapAtrebhyo, nijharebhya ivAdhikam / bASpaistathaiva niryAta-mAnandaziziraiH param // 341 / / sasyAnAmiva zuSkANAM, zoka-cintA-tapaklamAt / ApurApastadA teSAM, tAH svAtyambuviDambanAm / / 342 // asmtkuttumbjiivaatu-rmaaturaaturghaatinii| nijeti teSAM cetAsu, hiDambA prativimbitA // 343 / / mAtuH saMvAhayan pAdau, sthAne sthAne yudhiSThiraH / panthAnamaticakrAma, pratyahaM saha bAndhavaiH / / 344 / / ekadA kApi pazyantI, kAntAraramaNIyatAm / draupadI dvIpinaM dRSTA, kAndizIkA palAyata // 345 // pracaNDaH puNDarIko 'pi, puNDarIkavilocanAm / tAmanvagacchadautsukyA , kramaH karAtmanAmayam // 346 / / tadAnupadike tasmin , sA bhyosthitvepyuH| nitambastanabhAraNa, na zazAka palAyitum // 347 // daMpyAkarAlamutkAla-mAlokya tamupAgatam / mA'vatasthe samAlambya, dhairyamUrdhvadamA puraH / / 348 // atrApi dharmaputro me, pAtetyAlocya tatpuraH / lIlAlatikayA rekhAM, sA vidhAyedamamyadhAt // 349 // yadi me prANanAthena, satyarekhA na lahitA / tadA tvamapya rekhAM, mA sma zAIla! lakSya // 350 / / tayetyukte 1 vyAghram / 2 vyaaghrH| 1
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ draupacA bane pANDavemyo vishlessH|| zrIpANDavasa teSveva, padeSu sapadi sthitaH / aho! mahAnubhAvAnAM, prabhAvo duratikramaH / / 351 / / muktA vidhutadeneva, dIpinA tena caritram // pApmanA / sitadIdhitilekheva, sA bhRzaM zuzubhe tadA / / 352 // tribhirvizeSakam / priyopasthAyinaM mArga-mavidantI mnaagpi| sarmaH 7 // yUthacyutakuraGgIva, zUnyaM babhrAma sA bane / / 353 // niHzaka dandakena, sA brajantI yadRcchayA / duSTena duSTumArabdhA, tamapyeva mavocata // 354 // kAyena manasA vAcA, cen pazcApi na vaJcitAH / mayA kadApi preyAMmaH, marpa ! sarpa tadAnyataH // 355 // // 132 // ityAkSiptastayA madhu, yayau so'pi mujNgmH| vAcaspaterapi satI-mahimA na hi gocaraH / / 356 // yaduSNakiraNaH kRSNAM, satI pAdairuSAspRzat / tanmanye sadya evAyaM, majati sma tadAmvudhau / / 357 / / ayAcakrAma dikacakra-mucchraGkhalatama tamaH / sarvAtizAyI zokaca, pAJcAladuhiturmanaH // 358 / / preyobhirviprayuktAyAH, kathaM yAsyati yAminI / epA mameti sA cintA-krAntA yAbadajAyata // 359 // hiDambAM puratastAva-dAlokata kRtAJjalim | vyAnaze ca pramodena, sudhAsekasanAbhinA / / 360 / / phullakapolaphalakA, babhASe sA hiDambayA | AyeM ! vadvirahAva prApuH, pANDavAH zokatANDavam // 361 // yadAnviSya banAntastrAM, te kutrApi na lemire / tato ghUlIviliptAGgA, vasudhA paribhire // 362 // teSAM saMprati bAppAmbu-dhArAdhoraNibhiH puraH / jAtAni jAnudanAni, palalAni bhravastale / / 363 // zrApadairApadaM rAtrau. draupadI neSyate dhruvam / tAM vinA jIvitenApi, paryAptamadhunA'munA // 364 // iti nizcitya te santi, | prANatyAgavidhitsavaH / jIvite niHspRhA jajJe, pRthApi tanayA'nugA // 365 / / (yugmam ) itthamatyAhitaM teSAM, vilokyAkula 1 niHzUka nirdayam / 2 gaccha / 3 anarthama / 132 //
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnasA | kAntArArNavamAloDhya, tavAbhyarNamupAgamam || 366 / / iti vRttAntamAvedya, samutplutya vihAyasA / sA draupadImupAdAya, pANDavAnAmupAnayat / / 367 / / srotasvinIraraNyAnI-ste bahuca ziloccayAn / helayaiva hidambAyAH, sAhAyyena lalahire || 368 // athAdhamarNamanyAbhyAM hiDambAyAH pade pade / nivezya kuntI kRSNAbhyAmabhyadhIyata mA rahaH // 369 // bhadraM topakArANA-miyacaiva na vidyate / AvAM tvasyAmavasthAyAM kiM te pratyupakurvahe ? / / 270 / / tathA'pi brUhi kalyANi !, kiMcidIpsitamAtmanaH / kAcidAnRNyakaraNA-yathA syAt prItirAvayoH || 371 // athovAca hiDambAspi, kunnIM prati kRtAJjaliH / vizvopakAriNi ! kAhaM 1, ka ca tvaM pANDavapraH 1 // 372 // kiM tavopakariSyanti, rAkSasyo devi ! mAdhzaH 1 / upakurvIta kiM nAma, daridrazcakravartinaH 1 // 272 // upakurvanti santastu pUrvAnupA api / kenApyupakRtA kiM nu lokaM prINAti candrikA ! // 374 // vijJApayAmi tadapi svaM kiMcana manISitam / putraste dRSTamAtro'pi mayA batre vRkodaraH // 375 // tat prasIda tathAssdhehi, yathA svAdeSa me varaH / evaM saMbandhamAvAya, svasya mAM kuru kiMkarIm / / 376 / / ityAkhyAte tayA kuntI, snuSAyA musvamaikSata / sA'pi vijhA kRtajJA ca jagAda muditAnanA // 377 // prANairapi priyaM kartumetasyAH spRhayAmyaham / tucchAnAM bhartRbhogAnAM saMvibhAge tu kA kathA 1 / / 378 / / tataH svayaM samutthAya tAmyAmasvetya cAntike / anicchannapi bhImastAM, premA pariNAyitaH || 379 / / sarvarturamaNIyAni, kRtvodyAnAni vidyayA / kRtrimaM 1 parvatAn / 2 pUrvamanupakRtAH / 3 balAna / 23
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ab7 bhIpANDavaparitram // sarvaH 7 // 133 // sauSamAdhAya, reme bhImena mA samam // 380 // sakateSu savantInAM, zailAnAM zikhareSu ca / nItyA yahacchayA bhIma, ramayAmAsa mA sukham // 381 / / svAdhInapatikA prApya, kAmAnatimanoramAn / kramAdApanasatvA'sau, jo puNyajanezvarI // 382 // ____atha kramAdatikramya, panyAnaM pANDasUnavaH / nagayAMmekapakAyAM, kAnanAntaHkRtasthitim // 383 // suvarNakamalA- sInaM, dizantaM dharmamuttamam / vapuSmadiva cAritraM, jJAninaM dadRzurmunim / / 384 // (yugmam ) munedarzanamAtreNa, sudhaulapanabandhunA / teSAM zraddhAjuSAmadha-zramaH saboM vyalIyata // 385 // te'ntrmlmpaakrtu-muttaalmnsstdaa| munipAdAravindamya, [ vandanArthamupAyayuH / / 386 // bhavabhrAntipariklAnta-jantuvidhAntipAdapa / / paropakAraniyAja!, munirAja ! namo'stu te // 387 / / ityAnandapatadvASpa-mabhiSTutya yudhisstthirH| samAntaH saMkucanAnuH, sAnujaH samupAvizat // 388 // daridrapAnthavezeSu, diviSanmUrtighAriSu / tadAnIM teSu sabhyAnAM, nipeturyugapaddazaH // 389 // athA''padApaMgotAre, droNImiva dRzaM kSipan / tAnAzritya vizeSeNa, munirAdhatta dezanAm // 390 // eka eva pumartheSu, dharmavaDAmaNIyate / dayA ca sarvasaccechu, tasyApi tilakAyate // 391 // prAvRpAthodavIthI ca, karuNA cApyakRtrimA / vanarAjI ca rAjyaM ca, navatAM nayataH punaH // 392 / / dayA prANiSu sarveSAM, gadAnAmagadaH paraH / anaLamAyudayasya, kAraNaM karUNAM viduH // 393 / / zuktinatimuktAnA, muktisaMgamatikA / dayA niyatamekA'pi, sarvakalyANakAraNam / / 394 / / ityAkaNya hiDambA'tha, rAkSasAnvayadurlabham / nimantutrasajantUnAM, pratipe, vadhe vyadhAt // 395 // dezanA'nte svayaM kuntI. saMzayA 1 nadInAm / 2 rAkSasI / 3 amRtasnAnasarazena / 5 aapgaa-ndii| bhImahiDamyoH pANinahaNam / ekacakrAnagarIvane pANDavAnAM gamanam , sAdhudeza nAzravaNaM // 13 //
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ pagamakSamam / muni paryanuyuddhe sma, vicayAdvihitAJjaliH // 396 // pag2amavasahasrANAM, padamApadamInIm / kimete nistaripyanti, kadApi mama sUnavaH ||3973 trilokI hastavinyasta-kuvalIphalalIlayA / pazyanmunirimAM vAcaM, vyAjahAra manoharAm // 398 // vibhAvaya mahAmAge!, bhavitAraH sutAstava / krameNAnupamAnAyA, muktamuktezca bhAjanam // 399 // punareva nirja rAjya, kaizcidAsAdya vAsaraiH / jyeSTho'yaM duSTasaMhartA, kartA dharmaprabhAvanAm // 400 // kramAt karmANi nirmUlya, saMyamArAkanAdamI / pazcApi vizvavAtAro, yAtAraH paJcamI gatim // 101 // imAM nizamya te vAcaM, vAcayamaziromaNeH / pIyUpasekasodaryA-mAseduH paramAM mudam / / 402 // tatra jJAnamudhAmmoghA-banyatra prasthite munau / dharmAnurAgiNIM jyAyAn , hiDambAM pANDavo'bhyadhAta // 403 // niSkAraNopakAriNyAH, zubhe! sAhAyyakAttaka / aTavItaTinIpAyaH, panthA durgo'pi lakhitaH / / 404 // vayaM nagaryAmetasyAM, sthAsyAmaH katicidinAn / tadgaccha bhadre ! svabhrAtuH, sanAthAM kuru saMpadam // 405 / / garbhAbhidhAne madbhAtu-nidhAne yalamAtanu / pAtre nyAsIkRtA saMpa-dadhiko vRddhimaznute / / 406 // smRtA tu samaye vatse !, samupasthAtumarhasi / mano'myupetanirvAhe, sAvadhAnaM mahAtmanAm // 407 // athAGgIkRtya tattasthau, hiDambA vanametya sA / vItarAgasaparyAsu, paryAkulakarAmbujA // 408|| mudrAmAdRtya viprANA, tadAcAramanoharAm / ekacakrAmupAjammu-nagarI paannddunndnaaH|| 409 // adRzyanta vizantaste, puryAmAryeNa varmani / dvijena janatAdatta-zarmaNA devazarmaNA // 410 / / upalamyopaisaMgrAhyAna, guNagRzaH sa tAn kRtI / mata 1 pRcchati sma / 2 kuilIphalaM padarIphalam / 3 bandanayogyAn /
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ yudhiSThirA bhIpANDava caritram // sryH7|| dezena // 13 // ccha yA nijaM sama, nItvA kAmamapUjayat // 411 / / abhaNaca guNazreSThaM, jyeSThaM pANDavamAdarAt / bho ! bhUmideva ! devena, yojitaH kiMcidayase // 412 / / idaM me dezma tAmetAM, patnI saujanyazAlinIm / imaM putramimA putrIM, jAnIyAH sarvamAtmanaH / / 413 // vasan gehe sukhenAtra, pavitraya purImimAm / maratnA ratnagarneti, bano jAnAtu saMprati / / 414 // tatheti prArthanAM gurvI, pratizrutya yudhiSThiraH / cakre kaTambasamasyA, nivAsa tasya tezmani // 415 // viprAcArabhRto bAhya, svAnte tu paramArhatAH / te dharmakarmaThAstatra, vAsarAnatyavAhayan / / 416 // zvazrUzuzrUSaNaprIta-cetAH pAzcAlanandinI / putrINItiparA tasyA, kuntI cAnarcaturjinam // 417 // kuTumbasyAnukUlyena, prAtikUlyaM vidhestadA / na kiMcitte vidAMcakru-rekacakrAnivAsinaH / / 418 / / sAvitrI nAma tasyAsti, kalatraM devshrmnnH| tayA vainavikAt kunnyA, manaH paravazIkRtam // 419 // kuntI kRSNAsadharmANa, snuSAM tAmapyajIgaNat / pautrAveva ca tatputrau, gaGgA-dAmodarAbhidhau / / 420 // sA tena sahavAsena, vismRtAtmaniketanA / anekAn gamayAmAsa, mAsAnekAhalIlayA // 421 // anyadA pavamAnasya, tanaye gRhavartini / apareSvekacakrAntaH, svairasaMcArazAliSu // 422 // devazarmakuTumbasya, kaTumAkrandamuccakaiH / AkarNya kuntI kuntena, bhinnetra hRdaye'bhavat // 423 // yugmam / / gatvA'tha devazarmANaM, sA jamAda sagadgadam / tara vatsa! kuto'mUla-metaduHkhaM suduHsaham ? // 424 // athAsau kathayAmAsa, kathAM kuntyAH suduHzravAm / asyAM puri purAriSTa-matikaSTamajAyata / / 425 / / puropari zilA gurvI, darzitAkANDavivarA / samAlokpata kalpAnta 1 pRthvI / 2 putrI ca putrazcetyekazeSe putrau| hiDambA garbhavatI svasthAna gatA / pANDavAnA mikacakrAya nivAso brAkSaNa // 134 //
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 puSkarAvatasodarA // 426 // yugAntajvalanopana-dhUmastomopamastadA / ghorAndhakAro vidhuraM, purIjanamajIjanat // 427 / / khaNDayan bhUruhA khaNDAn , kvau caNDaH samIraNaH / kanIyAn bAndhavo yasya, kila kalpAntamArutaH // 428 // adRSTapara cakrArti-mekacakrAM purIM tadA / bhayasyAbhijatAM ninyu-stAnyariSTAni sarvataH / / 429 // abalAbhizca bAlaizca, prANAntika5] bhayAkulaiH / bhartRNAM na vitaNAM ca cake kaNThagrahastadA // 430 // pratyekaM kuladevInA-mIpujAnusthitAH puraH / upayAcita lakSANi, puriivRddhpurNdhryH||431|| naimittikA nimittAni, grahAn mauhartikAH punaH / zakunaM zakunajJAca, sarve'pyAlokaryastadA / / 432 / / nRpazca pauramukhyAzca, baddhAJjalipuTAH samam / dhUpamukSipya nikSipya, dRshmuurdhvmthaabhydhuH||433|| yakSo vA yadi kA rakSo, yo'sti kruddhaH pUrI prati / asmAstrAjJAvidheyeSu, sAMprataM sa prasIdatu // 434 // athAkasmAnmapIkAlaH, kAlarAtrisahodaraH / piGgAkSi-cikuraH krUraH, kazcittairdadRze divi // 435 / / bhItAste kampamAnAGgA-stamUcuH prazrayAzritAH / kosi ? behi mahAbhAga !, devo vA dAnavo'dhavA / / 436 / / asau saMhArasaMrambhaH, samAreme kutastvayA / taba netuM vinA mantu-mantaM jantUna sAMpratam // 437 / / klizyante hi mahAtmAnaH, paropakRtikAmyayA / taraNeH kAraNaM kiM nu , yaddhAbhyati nabho'GgaNe // 438 / / dadhatyAta sukhIkartu, kulInAstApamAtmanA / suduHsahaM mahante hi, taravastapanAtapam // 439 // tatastvamapi vizvasya, salyamuddhatumarhasi / etatkartumakartavyaM, kiM punastava yujyate // 440 / / evamuccastarAmuktaH, so'bhyachatta nbhHsthitH|| are ! vidyAdharAdhIza, mAM jAnIta bakAbhidham // 441 / / ratnazailAbhidhe zaile, purIsacivartini / duHsAdhA sAdhayAM 1 vyAkulama / 2 chana /
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ caritram // zrIpANDavacane, mayA vidyA'dya rAkSasI // 442 / / tataH svavidyAmAhAtmya-vilokanakutUhalI / purIsaMhAramadhunA, vidhitsurayamasmyaham bkaasuro|| 443 / / are ! varAkAH sapadi, smaratAbhISTadevatAm / zilAsaMcUrNitAstUrNa-midAnI na bhaviSyatha // 444 / / te'tha tenaivamAkSiptAH, punarevaM SamApire / vidyA vidyAdharAdhIza!, kiM na kuryAdasaMzayam // 445 / / naitAvataiva kAryeNa, purI saMhartamarhasi / ko nAma kIlikAhetoH, prAsAdocchedamicchati // 446 // idaM vidyAparIkSAye, purIsaMharaNaM vRthaa| bhasmane bhasmasAtkuryAt , | // 135|| ko hi candanakAnanam // 447 // tadenamenasAmekaM, saMkramaM prakramaM tyaja / kiM ca trilokItrANAya, vidyA vyApAryatAmiyam // 448 // soparodhamiti proktaH, so'bhyadhAniSkapaH punaH / mAMmaikalubdhamanaso, dainyagRhyA na rAkSasAH // 449 11 asti yuSmAkamekastu, paNaH prANapriyakaraH / mama dattopahAraM ce-dekaM mAnavamanvaham / / 450 // madIyapuranedIyaH-kAntAraM bhairavAbhidhe / mantrasAdArthibhiH prAMzuH, prAsAdazca vidhApyatAm / / 451 / / jAtu nai kRte'vazya, bhavitA vaH parAbhavaH / sadaiva devatebhyo'pi, paracakrAttu kA kathA ? // 452 // idaM vo'stu purauM vAtu-mekamaupAyaka param / tadare ! rocate yadva-stadAcarata saMprati / / 453 // iti vyAhRtya virate, dunayA''psevake bake / aniSTAmapi tAM paurA-stadriM pratizuzruvuH // 454 // ___athendrajAlikeneva, rAkSasendreNa tatkSaNAt / apAmAryata maboM'pi, zilAdidivi DambaraH / / 455 / nataH kumArikAkRSTanAmapatraniyogataH / paryasthApyata paryAyaH, pauraiH puranivAminA // 456 // vakamUrtisanAthazca, prAsAdo nizmApyata / balinazca vidhAtuzca, niyogaH kena laGghayate // 457 / / ekastataH prabhRtyamba ! pumAMstasyopadIyate / asau droNapramANazca, zAlyodana1 Arammam / 2 dainyena grahItuM zakyAH / 3 nedIyaH-samIpam / Mi // 135 //
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ / mayo baliH // 458 // tadenaM balimAdAya, maatrnupnideshtH| paryAyopagataH so'haM, yAsyAmi vipine dhunA // 459 // tanirAzaM nirAlamba, kuTumba mama roditi | AzrayadumanAze hi, dInAH krozanti pkssinnH|| 460 // kiM cAnyata saMkaTaM yanme, tanmAtaH zRNu saMprati / yadepA brAhmaNI vakti, mAmidAnI punaHpunaH // 461 / / kiM kAryamamunA nAtha !, svAM vinA jIvitena me| sApatyA'pi bhRzaM lapsye, tyahate hi parAbhavam // 462 / / tato'hamupahArAya, tasya yAsyAmi rakSasaH / alpAyustvaM punarbhUyA, bhuJjAno bhUyasIM zriyam // 463 // tvatprANatrANakAriNyAH, kule'stu kalazo mama / bharturvipadamAcchattu-aticchekAH kulastriyaH // 464 // bhuktaM mRSTaM sukhaM spRSTa, dRSTaM mukhamapatyayoH / svataH kiM kiM mayA nAptaM ? nAsti mRtyobhayaM mama / / 465 // vajantaM kevalA neyaM, mAM ruNaddhi sadharmiNI / asAvaNyAtmajedAnIM, sudatI badatIti nau / / 466 / / mA mAtarmA sma vA tAta, gacchataM rakSaso mukhe / AhAramupahAraM ca, katuM tasyodyanA'smyaham // 467 // bAlo yad yuvayoreva, jIvatoSa jIvati / mAtApi tAtazuzrUSAM, karotvAkalpajIvinI / / 468 // yadi mAM nAnumasyethe, yuvA nAsmi tathApyaham / yuyorgehavAstavyA, parArthA hi pativarAH // 469 / / iti kunti ! kuTumba mAM, nAnujAnAti bhRtyave / anumanye'hamapyetata , kathaM rakSomukhe patat // 47 // Adezastu narezasya, sarvathA duratikramaH / tatkikartavyatAmUDhaH, patito'smyatra cainase / / 471 // iti vigre vadatyeva, kAzakambA vilolayan / vegAdAgatya bAlastA-navocat paJcahAyanaH // 472 // mA rodIstAta ! mA smAmba ! rodIrmA sma rudaH svsH| anayA kambayA gatvA, taM haniSyAmi rAkSasam // 473 / / muhurmuhurghavacevaM, cAlayaMstAM 1 paryAyeNa-anukrameNa upagatta:-prAptaH / 2 svAviSTam / 3 vinne /
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ latAM zizuH / bASyaplute dRzau teSAM, pramamA punaH punaH // 474 // teSAmekaikazo netre, ma mamA yathA yathA / ambhastathA latAM zizuH samyAmivAmyagAt / sarasvatIm / rakSovadhaikapi zrIpANDavacaritram // srgH7|| // 16 // ra kuntI balodAsamavAmyagAt / / naH punaH / / 474 / / vadhyavepama atha kuntI balodAttAM, tAM bAlasya sarasvatIm / rakSovadhaikapizunA-mupazrutimamanyata // 476 // dvijanmAnamavAdIca, dayAluhRdayA'dhikam / itameveti taM vatsa !, lakSaye rAkSasAdhamam / / 477 / / badhyaveSama, muza, kiM ca siJcan kuTumbakam / vAtsalyAmRtakuzyAbhi-chAyAM naya purAtanIm / / 478 // zauNDIryopacitAH paJca, mamAmI santi sUnavaH / teSAmekatamo ganvA, taM haniSyati helayA / / 479 / / iti kuntIvacaH zrutvA, hamannAha dvijottamaH / na jAnAsi jagajaivaM, tvamamba! bakavikramam / / 480 // tasmizauNDIyazauNDAnA, dordaNDabalaDambaram / antarmajati mArtaNDe, tejastejasvinAmida // 481 // ahameva baraM | mAta-yAtaH kInAzadAsatAm / nAnivajanIgAra, ganagana gAina // 12 // ____ iti dvijanmano vAcaM, vyAkhyAtayavikramAm / AkarNya mAturamparNa-vartI bhImastamabhyadhAt / / 483 / / tvayA putravatImanyA, mAtA naH sarvavatsalA / pazyantyapAyamAyAta-mantaH saMtapyatetarAm // 484 // jananIyaM kRtajJAnA, tvaM ca vizvopakAriNAm / dhaureyatAmayAsiSTa-miti pazyati me matiH // 485: / bhavantamantakamAyA-dyo'bhirakSati rAkSasAt / tameva sutamAtmIyamambA manasi manyate / / 486 / / tadahaM vihitotmAho, maaturaadhaatumiipsitm| tvaM tiSTha niSThuraM duSTa-mupasthAtAsmi rAkSasam / / 487|| devazarmA tataH prAha, maivaM vada mahAmate / / na kSame zrotumapyetA-mabrahmaNyAM giraM taba / / 488 // urIkRtya te mRtyu, 1 zakunam / 2 parAkramadakSANAma / / vizvajanahita AtmA yasya saH / Hindi136 //
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ akSAmasthAmadhAma pApa puraH zaila-pala kevaliyo nAtmAnaM trAtumutsahe / indranIlopamardaina, kaH kAcaM parirakSati ? // 489 / / mAdRzasya dvijasyArthe, nararatnaM mavAdRzam / rAkSasAyopanetanya-miti ko'nyo'pi manyate / / 490 / / tvAdRkSo viralaH ko'pi, parolakSAstu maadRshaaH| svalpaH klptruloke, bhUyAMso'nye hi bhUruhaH // 491 / / priyante paJcaSANyeva, mAnuSANi mRte mayi / asyA mUrtarvipacau tu, sarvA sIdati medinI // 492 / / etau tava bhujau vIkSya, svayaM trasyanti zatravaH / akSAmasthAmadhAmA'yaM, na punaryakarAkSasaH // 493 // baka eva bako yadvA, tava do-pAzayoH puraH / kevalaM kevalipoktA, giraH saMzayakAraNam // 494 // yato'mudhyAM purA puryA, kevalI munirAhataH / udiyApa puraH zaila-cUlAyAmida bhaaskrH|| 495 // sarve vandAravaH paurA-stadamyarNamupAyayuH / so'pi kAraMaNikastebhyaH, paraM dharmamupAdizab // 496 / / tenopadezapIyUSa-mAnena prasaranmudaH / samaye vizvamArtaNDaM, munIndraM te'nvaMyuJjata // 497 / / prabho ! prasIda sIdanti, paurAH sarve nivedyatAm / viraMsyati janasyAsya, rAkSasopadravaH kadA! / / 498 // muninAtho'pyathA''cakhyo, bho ! bhadrAH pANDusUnavaH / jitA dyUte yadaiSyanti, banavAsakramAdiha / / 499 // asau tadAnIM bhavitA, nagarI nirupadravA / sadA'pyagocaro vAcA, mahimA hi mahAtmanAm // 500 // ityAkhyAya sa lokAya, jagAma munipuGgavaH / tAdRzAM hi mahIM sarvAM, priyIkartumupakramaH / / 501 // tena candrAtapeneva, munindorvacanena te / babhUvuH prItikallole- garAH sAgarA iva / / 502 / / carNA api sudhAkIrNAH, pANDavAH pANDavA iti / etadvAcyA bhaviSyanti, pumAMsaH kIdRzAH punaH / / 503 // ityuktaH kuladevImyaH, pANDavAgama 1 vandanazIlAH / 2 apRcchan / 3 / priyA' priyAM' iti pratyantara0 / / akSarANi / yAM ' iti pratyAta 503 // ityuktaiH kuladevA api sudhAkIrNAH,
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2-15 bkaasuropdrvH|| bhIpAmTava caritram // smH|| // 137 // | naipibhiH / upayAcitalakSANi, pauraiH pratyekamIpire / / 504 // ( pugmam ) hastinApuramArgeNa, nAnopAyanapANayaH / pratyudyayuzca : te nitya, pANDaveyAna prati prage / / 505 // janAnAM jAnatAmetA-nadyazvInamamAgamAn / ekadA pathikaH kazci-dAyayau tena varmanA // 506 // sa tairapracchi bhoH pAntha !, kathayAsmin pathi kacin / udantaH pANDaveyAnA, kazcit kacittvayA zrutaH ? // 507 // zasaMsa soapi bhoH paurA, pathi caMkamaNakramAt / Amato'smi zriyo vAsa-cArije dhAraNAvate // 508 / / janebhyastanivAsibhyaH, satrApebhyaH pade pade / iti karNaviSaM tasmi-adhauSamatidAruNam // 509 // duryodhanasya vacasA, vasanto jAtupe gRhe / iha caNDAH sutAH pANDo-dahiM prApuH pradIpanAda / / 510 // ihAnujIvibhisteSA, vircyyocitaashcitaaH| prANAstenaiva sArthena, prahitAH prabhuvatsalaiH / / 511 // vIkSya bhasmasthalIH sthUlAH, kIrtIsteSAM nizamya ca / mamApi niramApyanta, bAppaiH kUlaMkaSA dRzaH // 512 // athAvedya kathAmetAM, sa pAnyaH prasthitaH purH| AkrandacakacakrAyAM, cakre'titumulA dizaH // 513 // na mAturna pitu va, svAmino mRtyubAtayA / abhavattAdRzaH zokaH, paurANAM yAdRzastadA // 514 // niHpratyAzainirAnandai-stataH prabhRti nAgaraiH / pUryate yAtudhAnasya, vizepeNa manISitam // 515 // tadidAnI drutaM yAmi, praNamya kuladevatAm / sarveSAmeva yuSmAkaM, jajJe'nujJAJjalimama |! 516 / / iti vyAhRtya dhairyeNa, sNvrmitmnaasttH| sakuTumbo'pyagAdvipraH, praNantuM kuladevatAm // 517 // athAmpadhAt pRthA bhIma, vatsa! tvayi tanUruhe / ekasyApi dvijasvAstha, nAbhavamabhayapradA // 518 / / dhanyAste sati 1 rAkSasasya / // 37 //
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 sAmarthye, gharAyAM vArSisImani / ye sarvaprANirakSArthaM, dadatyamayaDiNDimam || 5109 || ye tUpakArakasyApi vipasrardhA nipetu'SaH / niviDaM noDapAyante, teSAmajananirvaram // 520 || mahA''padamapAkartumetAmasyopakAriNaH / ahaM na cedalaMbhrUSNu-stanmAM dhik dhik ca me sutAn / / 521 / / tadgaccha balimAdAya, nivAsaM tasya rakSasaH / vidadhIthAstathA tatra, satyaH syAt kevalI yathA / / 522 // evamAdezamAsAdya, mAtuH pAdau praNamya ca / sacchAyapAdapaM prApa, kodyAnaM vRkodaraH || 523|| pazyan smeramukhastasya, vanasya kamanIyatAm / purataH puruSaM kaMci dRSTvA'bhASiSTa pANDavaH / / 524 | zaM me bhadra ! kasyAyaM prAsAdaH prAMzuragrataH ? | kazca tvaM kutra vA tiSTha drakSobhakSyaH pumAniha ? || 525|| so'vocan kAritaH paraiH prAsAdaH saiva rAkSasaH / sthAne cAsmin baliH zeSa-rAkSasebhyo nidhIyate / / 526 || ahaM tu pauranirdiSTaH prAsAdaparicArakaH / paryAyopagato'dhyAste, vayo vayazilAmimAm || 527 // mahAtman ! kautukAt kiM tu, kiMcit paryanuyujyase / tvAdRglokatrayIjaitra-bhujaH ko'pyatra nAyakhau || 528 || nApyasti vadhyaveSaste, na ca te dInamAnanam / lambate nimbamAlA ca na tavAdhizirodharam / / 529 // iti praznapare tasmi - akasmAdeva duHzravaH / puro yAhi puro yAhI-tyevaM kolAhalo'bhavat / / 530 / / taM zrutvA sa punaH praha, nandasAveti rAkSasaH / tato vyavahito bhUlA deva ! sthAsyAmi saMprati // 531 // ityuktvA'ntarhite tasmin dUrAdAyAti rAkSase / palyazikAmiva zilAM, lIlayA'dhyAsta pANDavaH / / 532 / / " ataH sa preta-pizAcaiH sa nizAcaraH / sukhottAnazayaM krUraH prekSAMcakre vRkodaram // 533|| acintayacca ko'pyadya, 1 patitasya /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI rANDava parizram // sargaH 7 // // 138 // zrImahodara AnAt pumAnna yo mAti, vipule'pi zilAtale || 534 // asau bubhukSAvAmasya, bhUtvA kucimarirmama / pInaH paricchadasyApi bhaviSyatyudaraMbhariH || 535 // iti pramuditasvAnto dantAn so'tyantadAruNaH / dehe vyApArayAmAsa, mAMsale pANDujanmanaH // 536 || bhImasya vajrakAyasya, kAye vyApAritA api / atrApuH kuSThatAM tasya dantAH kuntA ivAzmani // 537 // bhImavakSaHsthale sthUlaM - mAvukazukumodayaH / khananopakramaM cakre, nakhakuddAlakaicakaH // 538 // traTatkArakarAstasya. nakharAste kharA api / mRNAlakadalIbhaJja, bhajyante sma samantataH // 539 // vismitas vilakSas, lakhitaH savitra saH / rakSonivahamAdvAsta, samastaM strasya saMnidhau / 540 // UMce ca naramekaikaM svAdayannahamanvaham / asmin bhUbhRti bhUyAMsa-maneIsamalaGghayam / / 541 || paraM na ko'pyabhUdIha-kapuruSaH paruSacchaviH / na ca sthiro na ca sthUla-vanavyakutobhayaH // 542 || tadenaM sve nage nItvA, tIkSNena taravAriNA / utkRtyotkRtya kartAsmi sarveSAmAzitaMbhatram // 543 // tadavazyamudasyadhva- menaM mAnuSamAdarAt / ityuktAste tathA cakru - ruddAmabalazAlinaH || 544 || bhImabhArabharAkrAntA, mukhenodvAntazoNitAH / naktaMcarAH pizAcAste nipeturdharaNItale / / 545 || atha saMbhUya bhUyobhi-staiH samaM bakarArAkSasaH / bhImaM kathaMcidutpATya, ninAya nijabhUvaram || 546 || itaH sAkaM kuTumbena, vilApacikalAtmanA / praNamya sarvadevebhyo devazarmA gRhe gataH // 547 // dUrAdadhigRhadvAra-madRSTvA zakaTaM baleH / sa dvijo dvijavAcAlaM, jAlaH kAnanaM yayau // 548 // ( yugmam ) tatrAlokya gadAM pAda-saMmarda ca zilAntike / 1 kAlam / 2 bhojanam / 3 pakSibhirvAcAlam / 4 dhAvakaH / cakAsuropadravaH // // 138 //
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ -16 sa pratyAsanamAsana-mUrchaH papraccha devalam // 549 // bhUhi bandho ! prabanyo'ya-madhunA kIdRzo'bhavat / / vanamAyAtapUrvI ca, | lakSyate rAkSaso yataH / / 550 // zazaMsa yopi mo vipa!, ko'pi pInavapuH pumAn / adhyazeta zilAmetya, tUlikAmiva lIlayA // 551 // vegAdAyasya tamito, dvitIyamitra parvatam / nirIkSya rakSasAM netA, ninAya nijabhUSaram / / 552 // etAvatyantare krUrai-ruskRtyotkRtya khaNDazaH / dhruvaM kavalayAMcane, ma rakSobhirbubhukSitaiH // 553 / / tvAM vadhyaveSamuvIkSya, dhruvaM / saMbhAvayAmyaham / kazcittadaiva paryAye, sukRtI tyaktavAnasan // 554 // tacchrutvA'tIva cakranda, vajAhata ina dvijaH / hA paropakRtiprauda 1, niyUdAdbhutasAhasa ! / / 555 / / mamAghamarNyamASAya, gatvA rAkSasapAsanam / vizvarakSAkSamaitiH 1, prANairazrISayaH katham / // 556 / / na tyayA vidadhe sAdhu, prANAmapi rksstaa| yatastRNamaNisthAne, inta cintAmaNirgataH / / 557 / / sa vipro vilapanne, nija saMpreSya mAnuSam / pRthAyAH kathayAmAsa, kathA dattavyayAmimAm // 558 // pRthApi saha pAzzAlyA, pahilaM mArgamathumiH / kurvatI vanamabhyAgAva, mArgha dharmasutAdibhiH // 559 / / kAmye'pi kAnane tasmi-naspRzanto rati kacit / saMgaitAH kesarasyAgha-ste sarve devazarmaNA / / 560 / / atha zokena pakSmAnta-bAntAzrukaNaghoraNiH / yudhiSThiramabhASiSTa, dvijaH khAnuzayA''gnayaH / / 561|| idaM vizvajanInena, matprANatrANakAkSiNA / ha hA hA duHzrama(ba)tena, svaddhAtrA karma nirmame // 562 // praNantuM kuladevIbhyo, yadgato'smi dunoti tat / tatrAntare mahAtmA'sau, gatvA rakSomukhe'patat / / 563 / / ayovAca tapAsUnuH,nRtaikaniketanam / mA vipada mahAbhAga !, 1 devapUjakam / 2 sthAne / 3 mundara / 5 militAH / 5 satyaikagRham /
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDavaparivam // sryH7|| // 139 // 277 paryApta pridevitH|| 564 // na jAtu yAtudhAnena, madandhuH paribhRyate / namaskANDena caNDAMzuH, kiM kadApi vilupyate / // 565 // bhImasya bhujapAzena, lIlayA'pi nipIDitaH / kRtAntasyAntikaM gantA, vako baka iva dhruvam // 566 // iti IN padravaH tasmin vadatyeva, muktavatkAramambarAt / papAta muNDamuNDa-gaNDaulopamaM puraH // 567 / / cakampe kAzyapI zailAH, peturyasmi| nipetuSi / / tankimetaditi zrobhA-ne aizata dahaH // 568 // bhImasya prathitaste'tha, cinizcikyira ziraH / tadaiva muktakaNThaM ca, sarve parididevire // 569 // cakranda nandanaH paannddo-yaa'yaanujjhitthiirimaa| hA! vatsa ! vizvamAdhAra !, hA! hiDambaviDambana! / / 570 // avadhIstvaM naravyAghra !, purA rAkSasakuJjarAn / kimidAnI bakenApi, lambhito'si dazAmimAm ? // 571 // vakaM hatvA dhruvaM | pArthoM, vidhAtA vaizyAtanAm / tvayA'dhunA vimuktAstu, bhavinAsmaH kathaM vayam ? // 572 / / sukhaM nidrAyamANAnA-matizrAntijuSAM pathi / ko nAma yAmiko'smAkaM, bhaviSyati vinA tvayA ? / / 573 / / prcnnddtrmaa'smaak-mgaaghe'dhvmhaambudhau| upAcodAkASThena, vatsa! potAyitaM tvayA / / 574||maamidaaniiN tvayA saumya-tyaktaM vidhumivAdhunA / bAda bAdhiSyate krUraH, suyodhanavidhutudaH // 575 / / athavA tava sArthena, yAsyato mama nizcitam / virodhe sAvadhAno'pi, kiM vidhAtA suyodhanaH ? // 576 // itthaM vilApavikalo. yAvadAlokate puraH / tAvaddharmAtmajaH kuntI, jAtamUrchAmudaivata / / 577 // 1 zokaiH / 2 'todyota0' sodhata0' pratyantara0 / 3 (saumyo budhaH,) tena tyakto rahitastam / (4 grahapaznakasaMyoga, dRSTvA na praharSa vadet / yadi na syAdudhastatra, taM dRSTvA grahaNaM vadena // ' etadanuggaminIyaM kalpanA / ) // 19 //
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ tanUjaistaistataH kuntI, vIjitA prApya cetanAm / paryadevata hA ! vatsa, sasvodAra ! vRkodara ! || 578 || munibhirvajrakAyastvaM, kathitastat kathaM vakaH / mRNAlakandalIcheda-midaM ciccheda te ziraH 1 // 579 // tatraitasyottamAGgasya, kriye'hamavatAraNam / purA yena girizAvA, bhacUta // 8 // mAyoktI - tAmasISvapi rAtriSu / netrAbhyAmadhunA tAbhyAM kathaM mAmapi nekSase ? // 581 // teSu teSvavadAteSu, muhurAghrAyi yo mayA / so'yaM sanmUrddhajo mUrddhA, kathaM luThati bhUtale 1 // 582 // itthaM trisaMsthulaM kuntyAM vilapantyAM muhurmuhuH / tamupAdAya mUrddhAnaM draupadI vidadhe hRdi || 583 // vpalapattumulaM sA'pi, pAdapAntaritA tataH | hA ! nAtha ! mathitArAte !, ka gato'si vihAya mAm || 584 | mayA prANeza ! ye kezA, vikIrNAH karakaGkataiH / dhUlidhUsaritAste'mI, viluThanti bhuvastale // 585 || vidrumAbhaH purA yo'bhUt, sudhAsvAdustavAdharaH / vividhi sonA dhatte, pramlAnendIvarazriyam / / 586 // adhyazeta mamotsaGge, yaH zayAluranekadhA / ayaM sa eva mauliste, gAite hI mahItalam // 587 / / jAnIyAstvamidAnIM mA-mAtmAntikamupeyuSIm / evaM vilapya pAJcAlI, citAmAracayattadA // 588 // rAjyabhraMzaM pravAsaM ca, vinA bhImena duHsaham / vibhAvya dharmaputrAdyairmaraNAyopacakrame / / 589 // ahamevAbhavaM hetu-reva mama / iti nizritya saMnarddha, bhRtyave devazarmaNA // 590 // adhAzrUyata taiH sarvairbrahmastambodaraMbhariH / guhAgaravardhiSNu-rmuhuH kilakilAkhaH // 5911 || zrutvA taM cintayAmAsa, 1 sukeza: / 2 ayogye /
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDava caritram | sargaH 7 // // 140 // 2-79 somaM dharmanandanaH / bhImaM itvA'yamabhyeti hantumasmAnnizAcaraH // 592 // zIrSacchedyo yasau diSA, svayametyasmadantikam / vairaM niryAtya bhImasya kariSyAmaH svamIpsitam // 593 // vicintyetyavadat pArtha, tratmAgacchati rAkSamaH / asya jIvitamAdAya, bhImamujIvaya drutam // 594 // ityAdiSTaH sakopena, kirITI jyeSThabandhunA / adhijyaM dhanurAdAya tasthau rakSodizaM prati // 515 // kuntI tu cintayAmAsa, pArthaH karSati saMprati / rAkSamApanasyAsyo - darAdAzu vRkodaram || 596 || asmin kRtAntapAdAnta - paricAriNi vairiNi / anveSyAmi sukhenaiva bhImamatyantatratsalam // 597 // cakre manasi kRSNA'pi bhavAt kRSNamukhI tataH / hA ! hatA'smi patInetAn hantumeti kSatrAcaraH // 598 // yatra nirnAma nirmanaM, bhImasyaujo mahaujasaH / tatra pArzvasya zauNDIrya, kiM nu nAma kariSyati 1 / / 599 // duSTasya yasya nirvyUDha zraNDAMzAvapi caNDimA / grasate sa sudhAraDiMga, rAhuratra kimadbhutam || 600 // tanme bhavadhaM vedhA, durmedhA darzayiSyati / na ca vIkSi tumetaM ca, kSamete mama locane / / 601 // ityAlocya citAbhyarNe, nimIlya nayane nije / tathaiva bhRzamasvasthA, tasthau DupadanandinI || 602 || devazarmA'pi sAvitrIM, svakalatramabhASata / utpAtasyAhametasya, saMjAto'smi nibandhanam / / 603 / / nihato bandhureteSAM zoraviSaye mama / rakSamA hanyamAnAMstu, draSTuM zakSyAmyamUn katham 1 ||604 // tacedubandhanaM kuryAM vizeyaM vA mahIM yadi / vidIryeyaM svayaM cedvA syAttadaiva mama priyam / / 605 / / iti jalpata evAsya kurvan kilakilAravAn / babhUva bhImaH sarveSAM teSAM locanagocaraH / 606 // 1 vAlayitvA / 2 anugmissyaami| 3 nAmarahitam / bakAsuropadravaH // 1128011
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha vyApAritasphAra-phAlamAlokya taM tadA / teSAM romodgamavyAjAt , sarvAGgamudita mudA / / 607 // atha sphUrjadabaSTambhamabhASiSTa yudhiSThiraH / bandhumio madIyaH kiM, sakSasaiH paribhRyate ! // 608 // bhavitArastarAM paJcA-pyajayyA jagato'. pyamI / iyaM no bhAratI divyA, janmotthA hi kimanyathA ? // 609 // gatiM bhavanto gantAraH, kramAn pazcApi pazcamIm / / ityArUpApinIndra--nAisa panigu / 6.0 etramasmin vadatyeva, vegAdetya vRkodaraH / kunnI ca jyeSThabandhuM| ca, namasyAmAsa sAdaram / / 611 / / dAt praNamato bandhUn , mamAliGgaya kanIyamaH / smitotphullamukho bhImaH, papraccha kSobhakAraNam / / 612 // atha pArthaH samAcakhyau, yathAvRttaM tadAtanam / dikSu bhImo'tha cikSepa, cakSuH kRSNAdikSayA / / 613 / / dRSTvA kRSNAM tathAbhUtAM, citAnikaTavartinIm / sa gannA pidace tasyAH, pANibhyAM krIDayA dRzau / / 614 / / bhayena | vepamAnAGgI, kRSNA'tha giramAdade / rAtriMcara ! durAcAra !, re! pApa ! parato bhava / / 615 // Aryaputrasya bhImasya, cchalAvadhavidhAnataH / adraSTavyamukho'mIti, mayA netra nimIlite // 616 // mama priyavadhe hastau, yo taba vyApRtau purA / upadaNDocitau duSTa :, tAvetau dUrataH kuru // 617 // hRtaivAhaM purA hanta !, jiiviteshvdhaaccyaa| re! durAtmabhidAnIM tu, kuruvaM mRtamAraNam / / 618 // kAntamanvetukAmA'ha-mArohAmi svayaM citAm / nijAgasparzataH pApa !, mA mA mAM malinIkuru / // 619 / / nAdyApyaso bhayaM zatro-muzcatIti vicintayan / apasArya nijau pANI, bhImastAmidamabhyadhAt / / 620 // priye ! draupadi! mA bhaipI vilokaya nirAkulA / puraste na vayaM rakSo, rakSopAtI tu te priyaH / / 621 // paGkajotphullanayanA, nayanAbhyAsudaivata | sA preyAMsamudArAGga, nottamAGgaM tu tatpuraH / / 622 / / diSTyA me jIvitavyezaH, kuzalIti mudaM pagama / kiM nu |
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhImena samitaH bkaasuropdrvH|| zrIpANDavamAyAvino mAyA, rAkSasasyeti saMbhramam // 623 // kanu nenottamAGgena, prayAtamiti vismayam / mayA rakSobhayAt proktacaritram / / masaMnaddhamiti bapAm // 624 / / itthaM vahantI saMkIrNAn , bhAvAn priyatamena maa| tathA''zleSi yathA tanvo-meMdavAdo sarmaH // nyavartata // 625 / / (tribhirvizepakam / ) stanopapIDamAzliSTA, preyamA mA ramAn parAn / muktvA jitasudhAseka-mekamAna ndamantrabhUt / / 626 / / priyApremNA'tirekeNa, nenaasNpraaptpuurvigaa| anezadAzu bhImasya, marvo'pi samarazramaH // 627 // 141 // ___ anavadyairmahAvAdyaH, zaGkhAdyairmeMdurIkRtaH / namgAtha dundabhiyAna', kI nAhagAhana // 628 // jJAtapravandhamAyAnta-mekacakAnarezvaram / mo'pazyadanvitaM paura- nAmaGgalyapANibhiH // 629 // pArthadattAsanAsIna-tapaHsunupadAntike | vemAdAgatya vinayI, niSasAda vRkodaraH // 630 // akRtrimatrapAraGga-nIraGgI subhagAkRtiH / zvazrUpAce sameyAya, drutaM drupadanandinI // 631|| cakravatyekacakrAyAH, sametyAtha yudhiSThiram / vardhayAmAsa mAGgalyai-raGge romA kuraM bahan / / 632 / / ahaMprathamikApUrva, sarve'pi nagarIjanAH / jyAyasaH pANDaveyasya, maGgalAni vitenire / / 633 / / asmatkuTumbajIvAto, jIva tra jIvitena naH / ityAzAsya purIvRddhA, bhramayAmAsuraJcalam // 634 // vihitAdbhutabhRGgArAH, zRGgArAkhasya sAyakAH / tatra nRtyaM khiyaH kAzci dhuH kulavadhUcitam / / 635 / / hAlIsakaprabanthena, vIragannapramUriti / amandAnandasaMdohAH, kunnI kAdhijagurmuhuH // 636 // nUtanolUlakallola-ni:sIma bhImavikramam / kAzcikavadhAdhAna-manoharamudrAharan / / 637 // itthaM manasi kAye vA, na paurANAM N mmurmudH| prItyai zubhodayo'nyo'pi, kiM punarjIvitAgamaH ? / / 638 // 1 kAmadevayA
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 baddhAJjalirathovAca bhUpatistapasaH sutam / ekacakrAprajAprANa-satrin ! kalyANamastu te / / 639 // yataH prabhRti kalyANi - pAgA nagarImimAm / tataH prabhRti paurANA-mabhUdabhyudayo mahAn ||640 // idAnIM tu samAnIte, cake kInAzadAsatAm / saMjAto'syazaraNyAnAM prajAnAmabhayapradaH // 641 // ataH paraM prajAH santu putrebhyaH spRhayAlavaH / labhantAM kuladevyazca putrArthamupayAcitam // 642 // jananyo'nupamasnehAH pAlayantu tnuuruhaan| cirAya varivasyantu saMvitrIH svAH sutA api ||643 / / etat kathyatAM saumya !, katamaste sabAndhavaH / indreNa pAkavacakre, bako yena yamAtithiH 1 / / 644 / tato dharmAtmajastasmai, kathayAmAsa lIlayA / madhuH saiSa kanIsAnye, saMpadA // 645 / / tadupazrutya sarveSA - mekacakrAnivAsinAm / mugdhAH snigdhAH sudhAsAndrA, vikasatpakSmasaMpuTAH || 646 // nimeSavimukhAH koDI - kRtAnandAzruvindavaH / jIvitavyaprade bhIme, nipeturyugapadRzaH // 647 // ( yugmam ) atha papraccha niHzoko, loko bakaniSUdanam / kathyatAM pradhayAM cakre, kathaM cakatradhastvayA // 648 || imAmudAhariSyAmi kathAM kathamivAtmanaH 1 / iti tUSNIM sthite bhIme, jane cAvahite'dhikam // 649 / / avatIrya nabhaH kroDAt, purataH pANDujanmanAm / ubhau yuvA ca vRddhava, puruSAvetya tanyatuH // 650 // ( yugmam ) tayoruvAca varSIyAn vismitaM dharmanandanam / bakarAkSanarAjasya, durbuddhiH sacitro'smyaham || 651 / / ayaM mahAbalo nAma, dhAma dhAmnAM tadAtmajaH / nijAnvayapurIM laGkAM samaye'smin gato'bhavat ||652|| vyAvRttastvadhunA'pRcchat kenetthaM me pitA itaH 1 / mayA''khyAyi mahAkAyaH ko'pyadyAgAt pumAn baliH ||653 || jajJetamAM tamAlokya, svAmino no manorathaiH / 1 yamarAjadAsatvam-maraNamityarthaH / 2 pUjayantu / 3 mAtRH / 4 putrAH / I
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDavacaritram // saH // // 142 // 283 yathA cirAt kuTumbasya, bhavatvadyArzitabhavaH / / 654 // svAmyAdezAttataH zaile, samAnItaM kathaMcana / vIkSamANairabhu rAtri-cauvi kAsarazrIyitaM cirAt // 655|| sUryahAsamasiM kRSTA, prajihIryuH prhrptH| tenAtha bhUtalotthAya-mamyadhIyata naH prabhuH // 656 / / re re! vRttaantH|| nikhapa! nikhiMza, durAcAra ! nizAcara1 nimntujntuvidhvNs-paappraagbhaarpngkil!||657| mavasyeSa kathAzeSa-stvamidAnIma-1 saMzayam / paraM prahara re ! pUrva, hantuM prAgnAsmi zikSitaH // 658 // itthamuttejitastejaH-zAlinAmagrataHmaraH / naktaMcaramahendrastaM, hatavAMstaravAriNA / 659 // tatrAtha vajrajaitrAGge, prayuktamadhipena naH / kSaNena maNDalA ta-jagAma zatakhaNDatAm / / 660 // so'dhAvanmuSTinA hantuM, naktaMcarapati tataH / parvatoccataraH krUra-cANUramitra kezavaH // 661 // muSTinA tADitastana, dhRtdmbho| likelinA / muvi ra zAgI, hama isa bhUdharaH / 662 // tataH kumAra! te tAte, jAte mUcchAvisaMsthUle / rakSobhiviralairjAtaM, hataM sainyamanAyakam / / 663 / / tathA'pyetasya kUTena, kuTumbaM saMharAmyaham / vimRzyeti prAhiNavaM, sumAyaM nAma || rAkSasam // 664 // zikSA mama samAdAya, gate tasmin svasiddhaye / mRcchauM zItopacAreNa, svAminaH prApayaM zrayam // 665 // 1 ghaTTitasya tathA tena, karIpAgnerivAdhikam / dhagaddhamiti jajvAla, nejastejasvinaH prabhoH // 666 / / atha svabAhuSAzena, moTayitvA zirodharAm / tamadho nyasya naH svAmI, samArohadurAsthalam / / 667labdhavikramapAkena, bakenAkramya vakSasi / nirutAsAM dazAM nItaH, premIta iva so'bhavat // 668 // prArati tato maGga, rakSaHkilakilAravaH / punarAsAditollAsaH, puSpitaM me mnorthaiH| / // 669 // tatra kRtrimaNDe ca, sumAyena prapaJcite / atra naH svAminazcaivaM, visphUrjati parAkrame // 670 / / kulaM laGkApate. 1 bhojanena tRptiH / 2 asinA / 3 asiH / 4 kapaTena / 5 mRtaH / M // 12 //
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaitra- mityutsekapare mayi / tRNaM trilokImadhyetAM manyamAne ca naH prabhau // 671 // tena udyapramItena, parivartanalAghavam / taccakre dadRze yenau - parAgharyaviparyayaH / / 672 / / (tribhirvizeSakam ) vakavakSaHsthalArUDhaH sa praudajavikramaH / muSTimudgarasudyamya, nItimAnidamamyadhAt || 673 || svayaM doSman ! pade viddhaH kaNTakenApi dUyase / prANAnapi pareSAM tu nityaM harasi lIlayA / / 674 // amAriM kArayAMcakre, laGkezaH paramArhataH / kulaM tasya kimetena kalaGkayasi karmaNA 1 / / 675 / / idAnImapi duSkarma, dUrAnmuJcasi cedidam / tadbhavatvabhayaM tubhyaM, naSTaM nAdyApi kiMcana / / 676 // tasya tenAtisAnnA'pi, prabhurabhyadhikaM kruSA / jAjvalyate sma rAjya mitra candranandinA / / 677 // abhyadhAcca kimAcArya, iva vAcAla ! jalpasi / etA vAco na me kiMci-caranti zravaNAntike / / 678 // kSudhAteH kalyavate svAM, vidhAya vidhinA'dhunA / sarvAsAmapi dAsyAmi, tvadvAcAmuttaraM ttH|| 679 // ityudIrya svadhairyeNa, pratiSThAsurbhRzaM prabhuH / pUrvakAyena nitarA-muspapAta papAta ca // 680 // AkrAntasyApi tenoccaiH, svAminazreSTayA tayA / rakSolokasya zoke'pi, hAsyamAsye samudyayau / / 681 / / so'syadhAnaH prabhuM bhUyastadare ! smara daivatam | mahAmAMsAzinAM kApi, na hi kalyANasaMpadaH // 682 // iti vyAhRtya tenAtha, nAtho'smAkamanAthavat / mUrddhAnaM muSTinA bhikhA prApyataiko'pi paJcatAm / / 683 / / vidyAviditattAntaH, sumAyazca tadaiva saH / vihaGgarAjavegena, vyAvRttyeha samAyayau || 684 // zrutveti vikramasphAraH kumAro'sau mahAbalaH / nihantuM tAtahantAraM strIcakre sAMyugInatAm / / 685 || zakte'sminnocitaM yuddhaM tadbhatayA'bhyarcya pRcchayatAm / kulavidyeti saMbodhya, ruddhaH saMvarmayanmayA / / 686 // 1 prAtarbhojanarUpam / - garuDavegena / 3 yuddhasadAm /
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2.85 bakAsura vRcaantH|| bIpAsavA ekatAnena sA'nena, devI samyagupAsisA / yadAdideza sadasI, svayamAvadAya yati // 687 // paritram // mahApalastato'voca-madupAstivazaMvadA / devI mAmAdizadvatma 1, rupaM tyaja zamaM maja // 688 // gatvA mAntvaya sarthaH 7 // sadbhAva-tatparaH puruSAnamRn / ete hi nihatAnIti-prapaJcAH paJca pANDavAH // 689 // mayA purApi te tAnaH, samAdiSTo bhRnaM yathA / pratIpaH pANDaveyAnAM, mA sma bhUvatsa! jAtucin / / 690 / / maktyAnukUlitA hyene, kAmadAH kalpapAdapAH / bhaveyuH // 14 // pratikUlAstu, viSamA viSapAdapAH / / 691 / / mahAmAMsanipedhaM cet , tvattAtaH pratyapatsyata ! nAhaniSyattadAjJazya-menaM madhyama-1 pANDavaH / / 692 // tadgatvA vinayI bhUtvA, tAn pitrIyitumarhasi / putrIyiSyanti ne'pi tvAM, manto hi natavatsalAH // 693 // iti devIsamAdezA-dasmi yuSmAnupasthitaH / mAmapyAtmavidheyAnA-mantyaM saMkhyAtumarhatha / / 694 // pazyatAmatha paurANAM, vyAjahAra vRkodrH| AryapAdAH pramabhAste, nivartasva vadhAnRNAm / / 695 // inyuktastyaktavAn so'tha, tamadhaye vadhakramam / abhyapiJcata sAmrAjye, paitRke taM napAsutaH // 696 // ime te visphuratkIrti-tANDavAH pANDavA iti / jJAtavadbhistadA paura-bhUyo'pi mumudetamAm / / 697 / nRpatizcaikacakrAyAH, paurAna tapasaHsutam / sama vijJApayAmAsuH, puryAM pAdo'vadhAryatAm // 698 // vinyastasvastiko kAma, toraNapravaNApaNAm / gandhAmbusiktasAdha-puSpaprakaradanturAm / / 699 // sabandhurvandhurazrIkA-mekacakrAM yudhisstthirH| mahAvalopanInena, vimAnena tato'vizan / / 700 / / (yugmam ) AgantUnAmabhijJAmi-bhImaH paurapuraMdhibhiH / baddhAnurAgamaGguruyA, sapramodamadaryata / / 701 // asau nagarajIvAtu 1 . nihitA. ' pratitrayapATho na sAdhuH / 2 vidheyaH-adhInaH / Y // 14 //
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ rasau bakanidanaH / jagurevaM purastasya, bandino birudAvalIm / / 702 / / ekacakrAnarendreNa, vinayA''namramUrtinA / nija saudhamanIvanta, tadAnIM pANDusUnavaH // 703 // vAsarANi vyatikramya, paJcapANi yudhiSThiraH / pirAjyAya satkRtya, ksisarja mahAbalam / / 704 // paricaritapadAbjaH svairasAtatyasevA-sarasarabhasAnAM nAgarANAM gaNena / vipuladhRtiranekAMstatra mAsAn kilaika, divamamiva sabandhurdharmasUnuninAya !! 705 !! iti maladhArizrIdevamabhamUriviracite pANDavacarite mahAkAvye jatugRhahiDamba-bakavanirUpaNo nAma saptamaH sargaH // aSTamaH srgH| ekadA tu kRzAM pazya-antarmanasamAyatim / ekAnte mantrayAmAsa, bandhubhirdharmanandanaH // 1 // bhImopanacakaccaMsa-17. | kIrtikolAhalodayAt / abhUma bhUmAvetasyA-mavazyaM viditA vayam // 2 // iyaM ca saMprati khyAtiH, sarvathA' pyahitaiva naH / | saMnipAtajvarArvAnAM, hArahUreva hAriNI // 3 // jIvato jAtu jAnIyA-dasmAna duryodhano yadi / rAjyazrIdurmadaH kiMci-dojAyeta dhruvaM tadA // 4 // tadupakramyate gantu-mito nkkmlkssitaiH| yaH pADaNyaprayogeSu, kAlajaH sa hi mabavita // 5 // 1 sevitacaraNakamalaH / 2 hArahUrA-drAkSAvizeSaH /
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApa mitamAm // 9 // na mArgaprakAzakaH tA, balitagrIvamagrataH pAnAta, sA tUSNApatyu-sta pANDavAnA tapane gamanam // // 14 // omiti pratipedAnaiH, smetstaiyudhisstthirH| sahaiva kuntI-kRSNAbhyAM rajanyAmacalatataH // 6 // araNyapathapAnyAnAM, tepAmeko vRkodaraH / vibhAvaryAmavaSTambha-yaSTirAsIt pade pade // 7 // skandhaM mamAdhiroheti, prArthanA pkdvissH| babhau mukheGgulikSepaH, puro mAtuH punaH punaH // 8 // vatsalA zuzubhe kuntI, prArthanAM tAmakurvatI / arthI punaH punaHnyAd, bhImastu acametamAm // 9 // nAghyArohadadhiskandhaM, putrakkamabhayAt pRthA / mAtustu pAdacAreNa, bhImasyAbhUzaM klamaH // 10 // teSAM bhImo'bhavadIpo, nizi mArgaprakAzakaH / vidyA'navadyA tasyApi, cAkSuSI karadIpikA // 11 // skandhArohArthanAmaGgajAgarUkaruSi priye / kRSNA cacAla pazyantI, valitagrIvamagrataH // 12 / / atizramAt svayaM bhUtvA, bhartuH kaNThAvalambinI / patipraNayamaGgasya, prAyazcittaM cakAra sA // 13 // AliGganopadAdAnAt , sA tUSNImeva tasthupI / AdezAtikramakruddha-manunItavatI patim // 14 // vakSovakSojakalaza-lasatpremarasormibhiH / niSicya kRSNayA patyu-stApaH sarvo'pyapAkRtaH // 15 // vasyA niSedhAraya mAmio kRkodaraH mitAntamuditAkAra-kAra garimocitam / / 16 / / mArutirmAtaraM skandhe, balAdAropya dakSiNe / priyAmAropayadvAme, kramAbhijJA hi taadRshaaH||17|| tadA pattIyitaM kvApi, jhApi teSAM sakhIyitam / bhUpakArAyitaM kApi, vApi tena sthAyitam / / 18 // bhImasAhAyakavasta-samastAvaparizramAH / ahardivaM vahantaste, dIrghamadhvAnamatyaguH // 19 // ___krameNa reNudigyAGgA-ste malImasavAsasaH / yayubaipulyanilapta-dvaita dvaitavanaM panam / / 20 // kutrApi kararI koka-kokilAkulamajulam / kutrApi vRka-zAla-zRgAla-vyAlasaMkulam // 21 // kaciccampaka-puMnAga-nAga-kesarabhAsuram / kvacijarasa 1 vistAreNa nAzitaH dvaitabhAvo yena tat / 144 //
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ rukrIDa-kayUtkAradAragam // 22 // svaadhyaaydhvnivaacaal-taapsaashrmmektH| dvipa-dIpivadhakruddha-vyAdhasaMvAdhamanyataH // 23 // (caturbhiH kalApakam ) viditvAsilanyAni, phanda-mUla-sAtha / gidasati tatra, kAnane pANDusanavaH // 24 // te vanyenApi veSeNa, vahanti sma zriyaM parAm / tyanti maNayasteja-trapuNopahitA hi kim 1 // 25 // bhImo navanavairvanyai-rAhAraiH sumanoharaiH / lIlayeya samAnItaiH, ghINayAmAsa mAndhavAn // 26 // dukUlakomalaiH snehAt, sahadevo divAnizam / valkalopAyanarnavyai-rupacakre kuTumbakam / / 27 // kRtvA palAH pAlAzai-kaTajaM vikaTAjiram / bhaktiM cakre kuTumbasya, nakulaH svakulocitAm // 28 // kSudropadvakartRNAM, nidhanAya dhanaMjayaH / kuNDalIkRtakodaNDa-stasthau jAgradaharnizam // 29 // smarantI jinapAdAnAM, dIne duHsthe dayAvatI / zAntyai mutAnAM dhANi, kuntI karmANi nirmame // 30 // parameSThismRtau niSThAM, grAhitAstanayAstayA / anAratamajAyanta, tanmayIkRtacetasaH // 31 // vyApipriye tathA kRSNA, sarveSu gRhakarmasu / yathA'tIca tadA teSA-medhitA gRhamedhitA // 32 // priyAmekaikazaste'pi, kusumAbharaNainavaiH / premNA'laMcakrire tatra, vane sarvartuzAlini // 33 // sarvartusaMmavaiH puSpaiH, svayaM kAntaralaMkRtA / vireje draupadI sAkSA-TatUnAmiva devatA // 3 // pulindaprAbhRtaigdha, kumbhikumbhotyamauktikaiH / hAra manoharaM bhImaH, preyasI paryadhApayat // 35 // vinayAttanayAnAM ca, snuSAyAzvAtinistuvAt / sasmAra rAjasaukhyAnAM, naiva kuntI kadAcana // 36 / / draupadyA ca kalatreNa, kuntyA mAtrA ca paannddvaaH| kRtArthamAninaH prApuH, mukhaM rAjyazriyo'dhikam // 37 / / preyobhistaistathA zvazvA, mene sAnandamAnasA / nijAmapracyutAM 1 saMtrAdha-saMkaTam / : parNaiH / 3 vRddhi gtaa| 22 // sarva saMdhatA gurameSitA // 32 tanmayIkRtacetasaH // 33 tI karmANi nirmama Ada.
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ / zrIpANDavacaritram // sargaH 8 // detAne priyaMvada spA gamanam / / // 145 // rAjya-saMpadaM drapadAtmajA // 38 // cakre dharmasuto bandhu-sevAhebAkaranjitaH / hastinApurasaMtrAsAda, pravAsamapi taM varam // 39 // ajasrasevAyasaraM, prApya pUjye sahodare / catvAro'pi kanIyAMsaH, kRtArtha janma menire / / 40 // anyadAntasvaruzreNi, dizatsu kizalazriyam / rave kareSu bhUpAlaH, prabhAtAsthAnamamyagAt // 41 // vedyAM vetrAsanasthasya, bhUpateH padapaGkajam / aGkamAropya bhIme'tha, saMvAyati bhaktitaH // 42 // nRpAntikaniSaNNAyAH, kuntyA vacanavIciSu / arpitazrotrapAtrAyAM, devyAM padajanmani // 43 // sahadeve mahIbhartu-rAtapatraviDambinIm / svaphTI pinayAdhAre, | dhArayatyekataH sthite / / 44 // nakule cAlayatyArA-cAmaropamamaJcalam / nRpasyetyanujopAsti-rAjinyAM rAjyasaMpadi // 45 // vetradaNDopamaM pANI, kodaNDaM dhArayan dRDham / AyAntaM kathayAmAsa, pAnthamekaM dhanaMjayaH // 46 // (paJcabhiH kulakam ) vyApAryAmmojasodayAM, dazaM dUre mahIpatiH / uvAca rabhasAinsa !, kiM nAsau syAt priyaMvadaH 1 // 47 // atha kRSNA vihasthA''da, ka nAmAtra priyaMvadaH / so'pyabhAgyaH kimasaddhat ?, ki vA'smAbhiH kariSyati ? // 48 // tato vilokayAmAsu-ste sarve purato dizi / kramAdabhyarNamAyAta-stainizcikye priyaMvadaH / / 49 / / pratyudyAyAtha pArthena, pradattAdbhutagauravaH / bhUmipIThaluThanmauliH, sa nanAma yudhiSThiram // 50 // nibiDotkaNThamAzliSTo, bhujAbhyAM pRthivIbhujA / sahadevAryite nIce-rupaviSTaH sa viSTare // 51 / / dRzA pIyUpavarSiNyA, siJcan bhUpastamabhyadhAt / kaccit kuzalino vatsa!, tAtapAdAjareNavaH // 52 / / kaccit kalyANavAn kalpa-vAtsalyabharamaduraH / viduro nityamasmAsu, kSema nirmANadIkSitaH ? // 53 // (1 kizalazabdo'pi palavArthakaH / ) 2 prAtaHkAlasabhAm , yadi vA kAntiyuktasabhAm / 3 kalpaM-prabhUtam / // 145 //
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 kA kazcidasmatpriyaH saumya !, kSematrAnaH pitAmahaH / dronaH kanyAdAna kAni- pUjyatamottamaH // 54 // dhRtarASTraH sukhI kacci-tpitA naH putravatsalaH 1 / kaccidAsmAkamAtRNAM, jyAyasInAmanAmayam // 55 // kaccit pUrNAbhilAyo'bhU-dvAndhavo naH suyodhanaH / tatra pradIpanAla, kiM ca kiM ca tadA'bhavat ? // 56 // kathaM ca vayamatrasthA, vidAMcakRmahe svayA / etatsvarUpamasmAkaM, priyaMvada ! badAgatam // 57 // atha priyaMvadovAdI-deva duHsthepi cetasi / vartante vadhuSA tAvat , sarve kuzalazAlinaH / / 58 // tasminnanalihajvAle, karAle jAtavedasi / dahyante pANDavA hA ghi-gityevaM pUtkRtaM janaiH // 59 // lokaH zokAkulaH kAma, taM kRzAnuM kuzetasm / vegAdvidhyApayAmAsa, bASpadviguNitai laiH / / 60 / / pradIpanena nAnena, mama kiMcana dahyate / ityaudAsInyasustho'haM, na kiMciduHkhamaspRzam // 61 // netrayoH pAtratAM tatra, maittitriibhRtmtyH| doSmanto yuSmadAkArA, nAgarairninthire narAH / / 62 / / asau dharmasuto yasya, mRtasyApi mukhAmbujam / dAsIkaroti nijayA, pArvaNendumapi zriyA // 63 // epa sthUlavapurramo, bhujAvAnayamarjunaH / bRhadvandhusamIpasthI, mugdhau saumyAvimau yamau // 64 / iyaM kuntI jaganmAtA, na mAtA bhuvanatraye / tuSArAdrituSArAMzu-zubhrA yasya guNAvalI / / 65 / / asau dvAdhIyasIM nidrA, gatA drupadanandinI / yA preyasyapi paJcAnAmucyate sma mahAsatI // 66 / / itthaM nizcitya nizcitya, deva! yuSmAMstathA janaiH / rughate sma yathA sarve, ruditaM pAdapairapi // 67 // (caturmiH kalApakam ) / yuSmadguNAnurAgeNa, vIkSya tAn krandato bhRzam / AsIjjJAtaprabandhasya, vikalpo mama cetami // 68 // (1 maTi-zUlapakamAMsam , arthadagdhamityarthaH / )
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpADava caritram // sargaH 8 // // 146 // kApi te puNyanAmAnaH, svairaM jagmuH suraGgayA / hA ! dagdhAH pANDavA ete, sucaiva vilapantyamI // 69 // tataH kutUhalAdgatvA te mayA paca vIkSitAH / yuSmadatyantamAdRzyAnmRDho'SAhamacintayam // 70 // dhUmastomena nAdrAkSuH, suraGgAdvAramAkulAH / tenAgnerindhanIbhUtAH, svAmino mama pANDavAH // 71 // yadvA kAntAradaurAtmyA - devace venire svayam / bhaveddhi tAdRzI buddhi-ryAdRzI bhavitavyatA // 72 // iti pratyakSato jAta - yuSmadyApattinizcayaH / tArapUtkAraparyAptarodorandhramarodiSam / / 73 / jaspRzaM samatAmanyaiH zokenaivAnujIvibhiH / bhaktinirvahaNe tvasmi - stebhyo'hamadhamAdhamaH // 74 // manvAnAstRNavat prANAna, yate tvAmanvagustadA / darzayAmyeSa vo vaka mahaM tu priyajIvitaH // 75 // tato gajapure gatvA, dArtAyA vaH zucA janam 1 ekaM duryodhanaM muktvA, svasagharmANamAdadhAm / / 76 / / devena pANDunA chama-mAryeNa vidureNa ca / pRSTo'haM kathyatAM bhadra !, bhadraM me tanujanmanAm // 77 // acIkathaM yathAdRSTa- miSTetaradahaM tayoH / tAvadhyazRNutAM pazcAt, pUrva mUrcchAmagacchatAm // 78 // mayopavIjya caitanyaM, lambhitau tau vilepatuH / hA ! vatsAH ! sva kathaM dagdhA, daddanena durAtmanA // 79 // kathaM zikSA'smadIyA'pi, vismRtA vaH zumodayA / yadvA matirviparyeti, vevasi prAtikUlike // 80 // viduSA vidureNAtha, pitA te samabodhyata / zoko nirvAryatAmArya, mano dhairyAya dIyatAm // 81 // sarve kimadhunA pUrNAH, pizunAnAM manorathAH 1 / kiM vA priyaMvado bhrAntaH, saMzayo'yaM mamAzaye ? / / 82 / dinaiH katipayaireca, sarvamAvirbhaviSyati | Apada: saMpado vA'pi na syuzchannA mahAtmanAm // 83 // vidurasyAnayA vAcA, svalpIcakre zucaM 1 vyApattiH - maraNam / 2 rodasI - yAvApRthivyau / 3 viparItA bhavati / pANDavAnAM kaSito icAntaH priyaMvadena || // 146 //
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahiH / bamAra bhUpasI deva-stAmantarmanasaM punaH // 84 // mAtaraH satyavatpAdyA, vyapadyanta zucA'nayA na hidAvAnalajvAlA, sahante mAlatIlatAH ||5|| vidurAzvAsanAvAkya-mahApadvArtayA ca vH| devaH pANDariyatkAla-mAsIjIvanmRtopamaH ||86kssaa kIrtikavaghodbhUtA, saMvardhanIyAdhunA tara / pAvayantI bhutra deva !, hastinApuramabhyagAn // 87 // sakhyaM maSyAH sudhAyAzca, sitApi yugapattadA / alambhayadamitrANAM, mitrANAM ca mukhAni sA // 88 // tadAnIM yuSmadIbaistaiH, zrutairapi yshojlaiH| devastaM niviDaM pANDaH, zokapaGkamapAkarot // 89 // sa pANDunA parityaktaH, sarvaH sukhaviparyayaH / sAbhimAna ibozi, duryodhanamazizriyat / / 90 // na priyAGkana patyake. na bane bhavane ca na / na sthale na jale kvApi, ratimAlambate sma saH // 91 // athAbhyetya tathA'vasthaM, zakunistamabhASata / dharAdhara ! taba vyAdhi-dhirvA ko'yamutkaraH / / 92 // yena dAvAnalajvAlA-dagdhasthANUpamaM vapuH / bahase sahasA'smAkaM, hi daMdayate manaH / / 93 // athAmyavatta gAndhArI-tanayo durnayaikabhUH / sarvasahaH sahAyo'si, tvaM mAtula ! mamAtulaH // 94 // pazya mAM viphalArambha, kRtvA jIvanti pANDavAH / virodhini vidhau puMsAM, vRthaiva syumanorathAH // 95 // viSaM pIyUSagaNDapaH, pazya teSAmajAyata / jAtupAgAradAho'pi, payovAhajalaplavaH // 96 / / hiDamba-baka-kiri-vadhADambaraDiNDimaH / bhurbhuvaHsvastrayIraGga, teSAM kIrtiH anRtyati / / 97 // Ajanma vidviSo ye te, jIvantItyapi duHsaham / kiM punarjanitAnandA, nandanti pratipattanam // 98!! dhuryoM marmAvidhAmeSa, vyAdhirmA vAghate'dhikam / tadetasyAgadaMkAraH, saMgratyapratimo bhava / / 99 // 1 amriyanta / : gaGgA /
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDava caritram // sargaH 8 // // 147 // 295 ityudIrNamanaHkheda-mAkalayya suyodhanam | sadA durnayadurgandho, gAndhArIbAndhavo'bhyadhAt // 100 // tvayi devendrazauNDIryA-vamantari nihantari / yamagehAni // 101 // pANDavAH ka ? bhavAn bhUmImaNDalAkhaNDalaH kva ca ? / kaH sAmyaM bahu manyeta khadyotadyutimAlinoH 1 // 102 // yadUrjitabhujenedaM tvayA sAmrAjyamarjitam / zatAMzenApi tannAsI- yudhiSThiramahIpateH || 103 || sAvalepAstapaH sUno - rAjJAM ye nAnumenire / te'pi bhUpatayo jAtA-sta vAdezavazaMvadAH // 104 // tantyete hastimallasya, pratimallA iva dvipAH / ete ca devadevAzva-vAndhavAH saindhavAH puraH // 105 // sAmparAyikasaMcAra-kRtArtharathino rathAH / pattayazcApyupAnIta cairitrAtavipattayaH // 106 // camraramhazI vizve, svate kasya dRzyate / tamopahA ravereva, kevalaM kiraNAvaliH // 107 // zrIriyaM te kRtArthIsyAt pazyeyurvedi pANDavAH / dRSTA mitraramitraizva, saMpatsaMpannagadyate // 108 // gokulAlokanavyAjA- draja dvaitavanaM vanam / tatastatra dazAM zocyA - mupetAn pazya pANDavAn // 109 // rAjA rAjyacyutAn bhogI, bhogaiH kAmamapAkRtAn / sasainyo niSparIvArA- nakuzo'tikRzAGgakAn // 110 // yadA vIkSiSyase tAMste, tadA modiSyate manaH / anyAzcitrAtapApAye, syurdhAnyasya mukhe zriyaH // 111 // te'pi tvAmadbhutazrIkaM dRSTvA mlAsyanti nizcitam / vyadhante pArvaNe candre, dRSTe dantA hi dantinAm // 112 // yadvIkSyate vipakSANAM, mAnibhiH zrIrviSaGgataiH / sa eva mRtyureteSAM mRtyustu nanu jIvitam // 113 // atha satyavrataM bandho-ranapekSya zubhaistava / sAmavAyudhaM dhattaH, kare bhImArjunau yadi // 114 // tato jAnIhi saMjAtaM, bhUmaNDalamapANDavam / mahArNavamitrAnIkaM tatra ko 1 ' mukhazriyaH ' pratidvaya0 / pANDavAnI kathito vRttAntaH priyaMvadena // // 147 //
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ HI hi skhaliSyati ? // 115 // tadimaM zakunemantra, karNa-duHzAsanAvapi / manyAvanumenAte, duSTAtmAno yamI prayaH N 116 // tato'smAcchakunemanyA-duSTAzayatayA tayA / yuSmadantikamAgantA, kadAcana suyodhanaH // 117 / / evaM vibhAvya manasA, sAvadhAnatayA bhRzam / yuSmAbhiH stheyamityeta-duktaM viduravAcikam // 118 / / vidureNedamAkhyAya, yadA'haM prahitaH purA / idaM mayA tadA pRSTaM, kutra te santi pANDavAH / / 119 / vidureNa samAdiSTaM, pUrve'si nRpasaMsadi / AyAtairekacakrAta-varairAveditaM hyadaH // 120 / ekaca kAzinardeva !, zubhane smAbhirIdRzam / purasya nikhilasthAsya, dattAH prANAH pRthAtmajaiH // 121 // ciraM nandantu bhyo'pi, rAjyaM kurvantu paannddvaaH| sUryAcandramasau yAvajIvantvAsmAkajIvitaiH / / 122 / / dhanyA antyeva ytkukssi-srsiisrsiiruhai| ebhiH kRpAjapArAma-rAmoditamidaM jagat | // 123 / / purIprANaharaH so'yaM, pApapaGkavako ykH| apareNAntareNAsan , kiM prasahya nigRhyate // 124 // pratipanthI | yathA'smAka-mamIbhilambhitaH kSayam / tathaiSAmasmadAzIrmi-vipakSaH kSIyatAM kSaNAt // 125 // aho ! amISAM mAhAtmyaM, baseyuryatra pacane / Itirna tatra nAnIti-na vyAdhina ca viplavaH // 126 // na mArina ca durbhikSaM, na ca mIH paracakrajA / kevalaM sukhasaMpadbhi-modante saprajAH prajAH // 127 / / (yugmam ) careyuryadi kAntAre, pracchannA api te cin / tatrApi pAdapAH satyaM, nityapuSpaphalaIyaH / / 128 / / anyonyaM kalahAyante, na zAzvatikavairiNaH / dadhate rasasaundarya-manyadvanyaphalAsonyapi // 129 // atha pRSTo jano'smAbhiH, ka te saMprati pANDavAH / tenApyAkhyAyi te bhadrA, yayudvaitavanejyunA / / 130 // 1 paNDitamAninau / 2 duryodhanasabhAyAma / /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIpANDavacaritram // sargaH 8 // // 148 // ABS adhAgamAma taithiyai-yaMtraM te santi pANDavA: / pulindavRndamadhyasthAM - stAMzcApazyAma nizvalAH // 131 // sahakAratarormUle, vanyamAsanamuttamam / prAtastadA vimuktASi-vyAdhistathI viSTiH // 112 // kaimupAsAMcakrire'nujAH / dUraM muktAnyakartavyA, AraNyAH pazavo'pi ca // 133 // pANDaveyasabhAbandhI ruTajadvAravartinaH / parAvartata na cchAyA, tasya mAkandabhUruhaH || 134 // teSAmadbhutalakSANi, svayaM sAkSAtkRtAnyapi / api jihvAsahasreNa, ko varNayitumIzvaraH 1 // 135 // zrutveti pANDavodantaM, tadA jajJe suyodhanaH / mapIbhiH svapitaH kiM nu ?, nIlibhiH kiM tu raJjitaH 1 / / 136 / / sa viSaNNastadAsthAnaM, visasarja caraiH saha / puMsAdivare duHkhe, na kiMcidapi rocate // 137 // tatastvamapi cArokta svatra taistaiH priyaMvada / lakSaNairlakSayermakSu pANDavAnAM nivezanam / / 138 || Adizya vidureNaivaM, prahito'haM hitAya vaH / ekacakrAM purIM pazyan krameNAtra samAgamam // 139 // nakulaM dandazUkena, hariNaM hariNAriNA / saha krIDantamAlokya, vijJAsipamihAsmi vaH // 140 // ityuktavantamatyanta- prItastaM pavanAtmajaH / papraccha vartate rASTre dhArtarAdraH kathaM katham 1 // 141 // sa kiM zAstyadhunA dhAtrI - manayena nayena vA / khehAttamanurudhyante, bhISma droNAdayo'pi kim ? // 142 // iti pRSTo yathAdRSTaM, samAcaTu priyaMvadaH / kuruthvItiranItizca naiti rAjJi suyodhane // 143 // pitarIvAtivAtsalyAn prajA'bhyudayataspare / saMpadbhiH kuravastasmin prazAsati cakAsati / / 144 / / puruSArthAH kilaikatra, nivAsaspRhayAlavaH / natre tatra dhari 1 agacchAma / 2 ' stana te yatra pANDavAH iti pratitraya03 'asmi' ityavyayamahamarthe / 4 'kurunItiranI0' pratidvaya0 / pANDavAnAM kathito vRcAntaH priyaMvadena || // 1486 //
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ trIze, na bAdhante parasparam || 145 || sa prajJAmRtakalyAmiH secaMsecamanAratam | anapAyamupAyad-nAdace phalamuttamam || 146|| AkarNitabhavanmRtyu- nirAzIbhUtamAnasAH / bhISmAcAzcakrire tena sarvathA''tmavazaMvadAH || 147 // saMpratyAvarjitAstena, dAnena vinayena ca / prANairapi samIhante, te vidhAtuM tadIpsitam // 148 // AtmAnaM manyate kSoNi-paTkhaNDAkhaNDalopamam / sa yadyapi tathApyanta-vo vahate bhiyam // 149 // arjunAttarunAno'pi sa smRtArjunavikramaH / bhIto muJcati niHzvAsAn, kampate ca muhurmuhuH || 150 vane vRkodaraM kApi dRSTvA smRtvA vRkodaram / mRgavyavyApRto'pyAzu sa khidyati bhayAturaH // 151 // tra bhImA-rjunau vIkSya, hutaM jAgarito bhayAt / sa kSobhaM lambhayatyeva, bhRzaM bhAnumatImapi / / 152 / / ityAkarNya tapaH sUnuH pratyuvAca priyaMvadam / madirA bhadra ! vijJApyau, tau tAta- vidurau tvayA / / 153 / / nikhilaM yuSmadAdiSTaM prahRSTAH pratizuzrumaH / namasyAmA bhaktyA vaH, kSoNImilitamaulayaH / / 154 || snehAdApadamasmAsu naivAzaki tumarhatha / yuSmadAzIrbhirasmAkaM ripurna prabhaviSyati // 155 // kRkalAsaH kRtollAsa - mArUDhaH zikharaM vRteH / vyutpazyan satiraskAraM, mAskarasya karoti kim // 156 // iti dharmasutaH prItaH, samarpya prativAcikam / satkRtya tranyasatkAraivisasarja priyaMvadam // 157 // taddhArtarASTrasya zrutvA zravaNaduHsaham / vihAya straiNamaryAdAM jagAda drupadAtmajA // 158 // chacanA | medinIM jitvA kRtvA me kezakarSaNam / dacchA kAntAravAsaM ca, ripurnAdyApi tRpyati // 159 // evaM vanecarAnasmAn, yenAgatya jighAMsati / nirmaryAdA hmakRtyeSu manmaracchuritAzayAH // 160 // devi ! vandhyeva kranti / tvaM nA'mIraprasavA
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pANDava caritram sargaH 8 // // 149 // 2. kimu ? | putriNInAM trapakAri, kathaM klIvaprabhUrabhUH 1 / / 161 / / aho ! subAhavaH pANDoH, sUnavo'bhinavaujasaH / purataH pazyatAM yeSAM priyA kezeSu kRbhyate // 162 // Aryaputra ! tapaH sUnuH, satyameva tvamucyase / ripoH paribhave'pyevaM, kSamA te kathamanyathA 1 / / 163 / / nikAraM kurutraMzo'pi, saMsadeta yadIdRzam / tarhi sA nAma nirnAma, nirmama manasvitA // 164 // yadi nAma vanaklezo, lezato'pyasti nAtmanaH / kiM dunoti na te yeto, bandhudattApadapyasau // 165 // sUkSmakSaumocitA mI, bandhastava bhUpatra ! / valkalAni basAnAMstAn kimu pazyanna lajase ? || 166 // bhrAtaraH sindhurAroha- phailidurlalitA hiye | carantaH pAdacAreNa tvAM vyathante na te kimu ? || 167 // vane'smin klizyate sneha-mohitA vo hitAya yA devI sA'pi na kiM kuntI, tavodbodhayati krudham ? // / 168 / / nizcinto'si kimevaM tva-masAtrabhyeti te ripuH / uttiSThasva tataH svAmividhehi dRzamAyudhe ||16|| pratijJAbhaGgabhIto'tha na tvamutsahase svayam / ihAyAtamariM hantuM, bhIma pArthI tadAdiza // 170 // athainAM draupadIvAca - miSTAmanuvadaMstadA / bhImo'bhyadhatta devAsti tatrAjJaiva mamArgalA / / 171 // tatrAdezaM vahanmUrdhni, purA'haM nAhanaM ripum / taM jighAMsumihA''yAvaM, na sahiSye'dhunA punaH // 172 // deva ! prasAdito'si va-mAgatazcetsa durmatiH / tadA mama gururna tvaM na vidheyo'pyahaM tava / / 173 / / hastinApurasAmrAjya - garva parvatamastakAt / lIlayaiva parAji tya, pAtayiSyAmi vidvipam / / 174 / / athAsyA bhImabhAratyA stadA vAcaH kirITinaH / vivRNvatyastamevArtha, bhASyalIlAyitaM dadhuH / / 175 / / 1 kriyAvizeSaNametat prasUdhAtoH / 2 tiraskAram / 3 ' dattApado dazapadI' iti pratyantarapAThaH / 4 adhInaH / priyaMvada visarjanam / draupadyA dInAM krodho dvArAH // // 149 //
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ etAsteSAM giraH zrutvA vAcamUce yudhiSThiraH / abhyadhIyata yuSmAbhiH kSatravaMzocitaM vacaH / / 176 / / paraM mamAnurodhena, hAyanAni kivantyapi / bahudhA'pi virAdhyantaM vipakSaM kSantumarhatha // 177 // vanavAsAvadhI pUrNe, tIrNe satyatrate mayA / ko yuSmAnabhyamitrINAn, skhalipyatyarNavAniya ? // 178 // tadA bhImANe bhImA - duHzAsanasamanvitaH / labdhA duryo dhanaH kRSNA-kezAkarSaNaniSkriyam // 179 / / tadidAnImito gatvA, sevyantAM svaHsanAbhayaH / upalabalIgandhA, gandhamAdanabhUmayaH // 180 // nijazrIgavito'vi meM darzana tathA sati / vanavAsakRzAstena dRzyemahi vayaM na ca // 181 / / pratyapadyanta bhImAyA - svAmAjJAmagrajanmanaH / apyulluNThadhiyAM puMsAM, gurvAdezo navAkuzaH / / 182 // mAtR-bhrAtR-priyopetaH, pratasthe'tha mahIpatiH / udAttaH saha yUthena, yUthAdhipa iva dvipaH || 183 // varivasyan sa tIrthAni namasyaMvAraNAn munIn / nAnA citrANi pazyaMztha, yayau pUrvottarAM dizam // 184 // kramAdbhuvamatikramya, taTinIzailasaMkaTAm / bhUdharaM sa yayau sArdhaM bandhubhirgandhamAdanam / / 185 / / naktamindupalodvAntai- vAribhiryatra pUritAH / prAvRpeNyAM taraGgiNyaH, zazvadanuvate zriyam / / 186 / / priyairupAsitopAntA, yasminnAdezavartibhiH / bilAsAn dadhate tAMstA-nIpsitAnapsarogaNAH // 187 // tasmin svAduphalalAdhye, bhUrinirjharazAlini / babandhurvasatiprItiM pANDaveyA nirAdhayaH || 188|| sarvartukamanIyAnAM, banAnAM rAmaNIyakam / teSAM vismRtimAninye tatra zatruparAbhavam / / 189 / / kuntI kriyAsu dharmyAsu, tatra vyApRtamAnasA / hastinApurarAjyasya, na sasmAra manAgapi / / 190 // 1 svargatulyAH / 2 sevamAnaH / 3' bhUdhava: ' pratidvaya0 /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ gandha parvate bIpANDava viditvA'tha samIpastha-mindrakIlaM nagottamam / savyasAcI mahIbhanurdarbhayAsAsa vismitH|| 191 / / deva! yanita- pANDavAna caritram rAmindraH, krIDatyatra zacIsakhaH / indrakIla iti khyAti, tataH prApadasau giriH // 192 // khecaraipomagaireva, vizchAyA srgH8|| mahIruhAm / atrAdhogAmitigmAMzI, sevyante sAndrazItalAH // 193 / / vIkSya svapratimAmanya-strInakAkupitAH priye / murIH maadn||150|| prasAdayatyaja-vAyuyaMtrAmbukeliSu // 194 / / asAdhu-sAdhuputrAbhyAM, pitevAsau divAnizam / sUryakAnte-ndukAntAmyA, tApa caityaM ca labhyate // 195 // madhyemaNitaTIkoDaM, paribhrAmyannamomaNiH / nityaM kandalayatyasmin , kiMnarINAM maNibhramam gamanam // // 196 // tadasmin yuSmadAdezA-dupetya gurughre| ArodhitacarIvidyAH, punarAvartayAmyaham / / 197 // ityApRcchaya nRpaM kuntI, praNamya vinayAnataH / yAjJasenI ca saMbhASya, yayau tasmin dhanaMjayaH / / 198 // gacchato'sya tapAsUnu-rakulIyakamAlo / tAtakhyApitamAhAtmyaM, balAdeva nyavezayat / / 199 // jiSNumaNimayaM tasmi-nahatprAsAdamuttamam / adrAkSItarkayaanya, bhUdharopari bhRgharam / / 200 // zazAGkopalasopAnAM, vikacotpalazAlinIm / utkalolajalAM vApI, sopazyattasya vAmataH // 201 // tasyAM snAtvA gRhItvA ca, vikacAmbhojasaMcayam / arcAmAna tamyAntAtvA''dyasya jinecituH // 202 // stuvA stotrairjinaM jiSNuH, kRtavAnaSTamaM tapaH / tapo hi vihitaM tIrthe, bhavediSTArthasiddhaye // 203 / jinakezmAntike'dhyAsya, pAvanImavanI kacit / sa parAvartayAmAsa, IN vidyopaniSadaM nijAm / / 204 // prAdurvabhUvurbhUyo'pi, pustastasya devtaaH| kiM kurma ityajalpazca, ko na bhaktavazaMtradaH ? 1 sUryaH / 2 ArAdhitaprAyAH / ji||15||
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ al // 205 // smRtAbhiH saMnidhAtavyaM, bhavatIbhitaM mama / Ahato vaH smariSyAmi, manthane paripanthinAm / / 206 // iti kA vijJApya satkRtya, sarvA vidyAdhidevatAH / upakArotsukAH kAma, visasarja dhanaMjayaH / / 207 // (yugmam ) gatAsu vAma pArtho'thi, zailalakSmIdidRzkSayA / nandanodyAnasadhIci, vihAra vane vane / / 208 // bANabhinnavapuH kazcidyamasairibhasaMnibhaH / niHbhUkaH zUkarastena, dRSTaH saMmukhamAphtana // 209 dhA'sau dhvamabhyeti, nRzaMso majighAMsayA / evaM vimRzya sodhijya, dhanuSmAn dhanurAdadhe // 21 // pArthena potriNaH prANa-mArgaNo'kSepi mArgaNaH / dacA prANAMstizcApi, tena so'tha kRtArthitaH / / 211 // AgataH zUkarAmyaNe, bANagrahaNahetave / AyAntaM raudramadrAkSIda , kirAtaM kNcidrjunH| // 212 / saguNaM dhArayan dhanya, yamabhrUbhaGgabhaGguram / zasaMzca paMcapAn pANI, so'pyupakoDamAyayau / / 213 // pArtho'tha pazyatastasya, svarNapukhamanoramam / AdadAno nijaM bANaM, babhASa tena sauSThavAn // 214 / / saumya ! vIkSe tavAcAra-mAkAravyabhicAriNam / kAnyathA puNyamUrtistvaM ?, ka ca stanyamamRdRzAm ? // 215 // varaM tRNamiva prANAM-styajantyujvalabuddhayaH / / na punarjAtu karmeTa-gAdriyante malImasam / / 216 // sadAcArasamIcInA, bhikSA mAdhukarI varam / aticAryo'pyanAcAradatAhUtA na tu zriyaH // 217 // tanmAmakInamAraNya-pazuzoNitapAyinam ! viSadigdhazikhaM nainaM, vizikhaM hartumarhasi // 21 // mayA'sau kurucandrasya. taba drohasamIhayA / varAharAhurAgacchan , budheneva nivAritaH // 219 // tataH svacchandamAcchindana , bANaratnamidaM mama / hanta pratyupakArArtha-mitthaM prakramase kimu ! // 220 // ripuvyApAdanapaNa-krItaM mitraM maviSyasi ! ityAzA 1 zatraNAm / 2. yamarAjamahiSatulyaH / : zUkarasya / 4 'mArgeNotmepi0' pratitrayapATho na samyagAbhAti / 5 atisundarAH /
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava- caritram // srgH8|| // 15 // mama re'stu, pratyarthI pratyutAbhavaH / / 221 // amunA saMcarante ce-dvamanA svAdRzA api / pathikastan pathi nyAyye, ko arjunakRtaH nAma mavitA ? vada // 222 // athAsi tvamamuM divyaM, pRSakamabhilASukaH / tvanmaitrIsukhasAkAI, tatki prArthayase na mAm ? | shuukrvdhH| | // 223 // arthinAM prArthanAbhaGga, vidhAtuM nAsmi zikSitaH / puNyaprAgalbhyalabhyo hi, tvAdRzaH praNayI janaH / / 224 / / yastai tadviSayaH muktAparApekSa-miSoreSa haThagrahaH natesa mAbhAnAtya, nirvAhamavagAhate / / 225 // zavarAiti vyAhatya virataM, taM bIbhatsurabhASata / udIritamidaM sarva-masatyaM satyavacayA / / 226 // svarANagrahaNe keya-mupAla rjunayoH mbhaparamparA / lumpanti hanta maryAdA, durjanAH sujaneSvapi // 227 // durjanaH kAlakUTazca, bAtametau sahodarau / agrajanmA sNvaadH|| 'nujanmA bA, na vidyaH ktro'nyoH|| 228 // mAM cauraMkAramAkrozana, krUracetA muhurmuhuH / bhavitAsi kathaM mitra-mamitraH prakaTo'si yH|| 229 // kA nAma pAmareNAstu, saMgatirmatizAlinaH ? / tamaskANDena caNDAMzoH, sauhArda inta kIdRzam ? / / 230 // kalayAmi na kAluSyaM, durvAkyairimakaistava / kimAravaiH zRgAlAnA-mibhAsi kSumyati kacit // 231 // enamahAya gRhAmi, pazyataste nijaM zaram | asti dordaNDayoH zakti-ryasyAmau mAM niSetu / / 232 // na narendro na devendraH, khecarendro'pi no puraH / tvamyaSyadhijyatAM vibhra-pate hanta me dhanuH / / 233 // athA''ha zabarasvAmI, saumya ! mithyA pragalbhase / phaNinaH kiM phaNATopaH, kuryAt khagapateH puraH // 234 // tattiSTha sauSTha 1zaram / 2 anyApekSArahitaM yathA syAttathA / 3 'svayaMprahaH' pratyantara0) 4 iti mAtaM mayA ityarthaH kartavyaH, anyathA / ' jJAtAvetau' iti pAThaH syAt / 5 siMhaH / 6 garuDasya / // 151 //
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ vamidaM, mA syAkSImayi yoddhari / iti jalyannanalpojAH, saMdadhe avara zaram / / 235 // valigata phAlguno'pyasya, pazyan bANAsane zanaiH / ropamAropayAMcakre, kirizoNitazoNitam // 236 / / akharvamaurvITaMkAraH, sAhaMkArastayostataH / viDambitayugAvartaH, prAvartata raNo mahAn / / 237 // nipAdi-sAdi mena, niHsImena sameyuSA / tadA gajAzvavRndena, pulindaH paryavAryata // 238 pAkara vinara vAcAla, zcatA svysaacinaa| tasya kSaNAdanIkasya, didize kAndizIkatA // 239 / pArthavANAr3itAH sainyA, vyAvartante sma te yadA / tadA'sau darzayAmAsa, yuddhakauzalamAtmanaH // 240 // tadAnIM draSTukAmAnAM, trimAnaivyomacAriNAm / vyomAbhogataDAgo'bhUt , saMkulaH kamalairiva / / 241 // vAraMvAramajAyanta, tenArdhapathakhaNDitAH / patriNaH zvetavAhasya, niHstrasyeva manorathAH / / 242 / / asmAdikhamAgneya-marjunaH sphUrjarjitam / dAvAnalamayo yena, sarvato'jani parvataH // 243 // akhamA kirAto'pi, vAruNaM tamivAraNam / prAvRpeva jalAsAra-ryenAdriniravApyata // 244 // zakhairakhaizca durvAra-mabadhArya tmrjunH| dhanurvihAya bAhunyA, yoJju kruddhaH pracakrame / / 245 // vimucya cApamucAlA, pulindo'pi kalAnidhiH / niyuddhamutArambha-mAreme kapiketunA // 246 // madotkaTabhujAsphoTa-vasaMstavapIvaraiH / atruTannadrikUTAni, tayozca raNadaduraiH / / 247 / / dantapAtAniva tadA, dadatau talahastakAn / kuJjarAviva rejAte, tau kirAta-kirITino / / 248 // pUrvakAyonnatairmalla-yuddhamatyuddhataM tayoH / AsanotthAyamAloki, gaNadiviSadAM divi / / 249 // athAvasaramAsAdya, tamupAdAya pAdayoH / mUrdhAna paritaH pArtho, bhramayAmAsa lIlayA // 250 // zilAyAM yAvadekasyA-mAsphAlayati phAlgunaH / 1 zarama / 2 arjunasya / 3 bADuyuddhama / 5 saMstava:-paricayaH / 5 raNamedhaiH /
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava caritram // srgH8|| // 152 / / 303 tameva tAvadadrAkSI-divyAkAragharaM puraH / / 251 // indrajAlamidaM kiMsvi-dini vimminamAnamam / kirITinamamAviSTa, so'tihaSTaH kRtAJjaliH ||252 / / taba zauryaparIkSArtha, mayA mAyeyamAhitA / baraM vRNISva tuSTo'ha-mamunA vikrameNa te // 2533 // rjunayoprasAdhya vidyAH prajJapti-pramukhAH prAptavaibhavam / avaihi mAM vizAlAkSa-tanayaM candrazekharam // 254 // sApadaH suhRdaH kArye, tvadantikamupAgamam ! taptasya viSTapasArthe, kSIrodamika vAridaH / / 255 // AstAM varastAvadayaM, samaye prArthayiSyate / yuddham kArya brUhIti pArthena, sa pRSTaH punarabhyadhAt // 256 / / kirAtena ito'sti puramabhyarNe, baitAdayagirimaNDanam / avanIvamisana-nUpuracanapura / / 152 tAzazumRgAkSINAM, kSapi divyAkAtAkhilamaNDanaH / namerabhavadAmnAye, nAnA vigutpabho tRpaH // 258 // tasyAbhUtAM mutau tItra-tejasau vipulaujasau / reNa kathita indrAbhidhastayorAyo, vidyunmAlI tathA'paraH / / 259 // saMsthApyendra nije rAjye, svArAjyasuhRdi svayam / kaniSThaM yauva indrarAjarAjye ca, pravrajyAmAdade nRpaH / / 260 11 ciratrAnAM yatInAM ca, bhUpatInAM ca varmanA / munIndrazca narendraza, prapedAte paraM || vRttaantH|| padam // 261 / / indro na nAma nAmnaiva. saMpadA'pi babhUva maH / sarve tatrandraparyAyAH, prAyujyanta janaistataH / / 262 / / indreNa sarvathA tyaktAM, yuvarAT yauvnoddhRtH| kRpayetra mamAdana, sAdaraM duvinItatAm / / 263 // gRhANa dArAn paurANAM, sarvasvAni muSANa ca / pupANa ca mahApIDA. sa purIminyupAdravat / / 264 // tataH paurarupAlabdhaH, saMtaptaibhativatsalaH / kRtvai| kAnte kanIyAMsaM, kSoNIpatirazikSayat / / 265 // samajAyata vairAya, tasmizikSA'pi durmadai / viSAya kiM na pIyUSa-mapi | 1 vaMze / 2 svargasadRze / 3 purAtanAnAm / // 15 //
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 sthAt pannage'rpitam 1 // 266 // atha muktvA purI kopA-durAtmA tasthivAn bahiH / nijavaMzanabhazcandra-mindramucchettumigacchati // 267 // nivAtakavacA nAma, kharaduSaNavaMzajAH / rAkSamAH suhRdastasya, suvarNapuravAsinaH // 268 // bhUyAMsaste | balIyAMsaH, kRtAntAdapyamIravaH / tato lokena sarveNa, kItyante kAlaketavaH // 269 // tAlunyekapade viddhe, samaM pANitalena gara : vipadyanye vidhAne, seNa talatAyaH // 270 // nityaM yutastairdoHprauddha-tATyAbhyarNavartibhiH / samAskandatyavaskandai-bigunmAlI svamagrajam // 271 // saMkrandanastadAkrAntA-canalaMbhUSNudorbalaH / bhItabhItassadaivAste, pihitaiH puragopuraiH / / 272 // indraH sopadravaM rAjya-mAkalayya kalAnidhiH / andayuta budhaM nAma, naimittikaziromaNim // 273 / / amI durvAradorvIryA, durjayA mama vairiNaH / kathaMcanApi jIyeran , yadi taGkadra kathyatAm // 274 // jJAnenAlokya so'pyAha, devAmI taba zatravaH / vijIyanterjunenaiva, naiva cAnyena kenacit // 275 // nAstyeva tatsamo dhanvI, trailokye'pi vilokyatAm / yacApAghugapadyAva-damitraM syuH patatriNaH // 276 / vidyAH prasAdayannadrA-vindrakIle'sti so'dhunA / prArthyatAM / | prArthanAzUra-stadgatvA prazrayojjvalam // 277 / / ityAkhyAtaktastasya, kRtvA satkAramAdarAt / mAmabhyarNasthitaM snehA-yAharat khecarezvaraH / / 278 // sakhe ! khedApanIdAya, yatasvArjunamAnaya / puskuJjareNa tenArI-nunmUlaya tarUniva / / 279 // kiM cArjunena saujanya-mastyeva taba paidakam / prAkpAhunA vizAlAkSo, baddhaste mocitaH pitA // 280 iti svAM mitrakAryAya, pArtha ! so'hamupasthitaH / tadehi dehi bhUyo'pi, rAjyamindrasya paitRkam / / 281 // idaM ca yattaboddIpta-maDalIya dhATIbhiH / 2 indraH / 3 apRcchana / 4 zarAH /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 305 bhiipaannddvcritrm|| sargaH 8 // // 153|| kamaGgulI / vizAlAkSasya pANDozca. tatprIneH pratibhUmithaH // 282 / / tataH pANDamahArAja-kRtAmupakRti parAm / sahassazo 1: indravidhAvizAlAkSaH, kathayAmAsa saMsadi // 283 / / santi me vraNaroha-vihAyogamanAdayaH / aGgulyAbharaNasyAsya, prabhAvAnubhavA muhuH / / 284 / / tadasya sapanAmbhobhiH, kuru digyauSadhairiva / nijAGge guMNamANikya-rohaNa! vaNarohaNam // 285 / / ityuktvA vRttaantH|| virate tasmi-asmayaH kpiketnH| jyeSThabandhumivAzliSya, khecarendramayocata / / 286 / / (yugmam ) ___AjJA yudhiSThirasyeva, tavApi jyetavAndhava ! | paropakArasurabhi-maulimAlyAyatAM mama // 287 // etaca vaidhi yan | pUrva, prasthitasya vanaM prati / arpayitvedamAryasya, pANDastAtaH mamAdizat // 288 / / aGgulIyamidaM vatsa ! vizAlAkSeNa | merpitam / mahAprabhAvametaddhi, sadA dadhyAH svasaMnidhau / / 289 / / atra cAgacchataH kSipta-mAryeNApi mamAGgulau / kanIyasi garIyasyo, jyAyasAM premasaMpadaH / / 290 // vizAlAkSasya pANDoztha, dvayorapi nayostataH / niSyanyUhamayaM snehaH, saMtAnamanu- | vartatAm // 291 / / ityuktvA virataM bhRtvA, syandane sArathiH svayam / rUdavaNagaNaM pArtha-manaipIcandrazemvaraH / / 292 / / anudAtaM sukhenAzu, rathena marutAM pathi / sa gacchan darzayAmAsa, vainADhyaM savyasAcinaH / / 293 // sa eSa bharatakSoNeH, sImantaH purato giriH / mudA vidyAdharIvRnda-stvadyatro yatra gIyate // 294 // pazcAzadyojanI piNDa-stadadhaM ca smucchritH| tvadyazorAzivizadaH, saipa rAjati rAjanaH // 295|| gatAyAM dazayojanyA-murgha zreNyAvubhe zume / abhitaH zailamAsAte, dazayojanavistute / / 296 / / imAM ca dakSiNaNi, begato vayamAgatAH / ratho rathAGgavAhubhyAM, pazyAzliSyati kAzyapIm // 1 guNaratnAnAM rohnnaacl!| 2 putrapautrAdiparaMparAma / 3 rajatamayaH rUpyamayaH ityarthaH / // 15 //
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297 // ayaM panthAH pRthAmno, prayAti rathanU puram / asti vAstoSpatiyaMtra, tvadarzanasamutsukaH // 298 / / ayaM vAmaH punaH panthA-stadripUnupatiSThate / santi yeSUddhatA yoddha-muddhatAsnalatAlavaH // 299 // athA''ha pArthaH sotkaNThaM, pratipanthiSu me manaH / mukhameSAmanAlokya, naivendraM draSTumunmahe / / 300 taccandracUDa ! yatrate, tatrainaM syandana naya / yathA jAnAmi te hanta !, kiyantaH santi zatravaH // 30 // Uce candrAvataMso'tha, tatra ki gamanena te / pratipakSAH parolakSA-stvaM tu bAhuparicchadaH // 202 // yadA pratyarthisainye syAH, samudre saktumuSTivat / araNyaruditamAyA-stadA syu! manorathAH // 303 / / indrAdiSTAmadhiSThAya, dhvajinIM tat kapidhaja ! / zatrUnucchettumAmacche-mazrastAvadayaM mama // 304 || arjunaH punarapyUce, kiM | camUbhiramUna prati / bhinatti kumbhinAM kumbhA--nibhAriH kiM parigrahaH ? / / 305 // khecarastadavaSTamma-mudito'tha rathaM ttH| nunoda yatra zauNDIya-ketavaH kAlaketavaH / / 306 // daM kavacitAste ca, gRhItavividhAyudhAH / savyasAcinamAyAntaM, pazyanto jagadurmiyaH / / 307 / / stho'bhyeti yadaindro'yaM, candrazekharasArathiH / AhUtaH puruhatena, pArthastadhubamAgataH // 308 // paJcatvamasmAdasmAkaM, muhumauhartikaraho / AdiSTamiti no mAti, hAsyamA sye prasRtvaram // 309 // astraiH zastraizca niHzepai-razeSeNa bhujaujamA / sabaizchannaprayogaizca, zatrumetaM nizumbhata / / 310 / / ityAAlocya prahartu te, prAvartanta dhanaMjayam / vANaiH phnnairivolphaale-vainteymivaayH|| 311 // tadA teSAmanIkeSu, rasanti sma samantataH / raNatUryANi kInAza-pravezapaTahA iva // 312 / / taraNeH kiraNazreNi, te vandIcakrire zaraiH / tAMstu cchicA visa 1 indrH| 2 nAzayata / 3 soH /
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajunasya | rAkSasa zrImANDavaparitram // srgH8|| // 15 // 301 ccheda, mocayAmAsa phaalgunH|| 313 // sthitvA sthale jale Thayoni, te'yudhyanta yathA yathA / tAn sthAvasthitaH pArthaH, pratIyeSa tathA tathA // 314 // kiM sArathimatho rathyAn , rathinaM vA mahAratham / varNayAmaH kimeteSAM, mukhanti smeti khecarAH // 315 / / kapiketuH punarlakSmI-mupendra menubuluka rayana mandadha, samantha bumarArNavam // 316 / / kyo madhuramalpIyaH, paraM cAriSu pauruSam / pazyan pArthakumArasya, mumude cndrshekhrH|| 317 // calantaH pArthamanasA, saaNyugiinpdkmaaH| vAjino rejurindrasya, jayazrIsnigdhavandhavaH // 318 // pratyekaM vizikhAMzchinda-ko'pi kapiketanaH / te'bhUvan yudhi yAvanta-stAvAn vA dadRze sa taiH // 319 // muktA yathA tathA cANA, naitatprANApahAriNaH / pArtho'tastAna cikSepa, tAMzciccheda dviSAM punaH // 320 // na kRtA | dakSiNermANo, duSkarmANaH kirITinA / tataH sarvAbhisAreNa, jaghnuste rjitakAzinaH / / 321 / / ekatra piNDitAn zatrUn , vIkSya praharato muhuH / pArthaH kiMcidivautsukyA-davocacandrazekharam / / 322 / / pragalbhavuddhayo yoddh-mlNkiinnbaahvH|| zavaco durjayA jhete, tadrathaM vAlaya kSaNAt // 323 / / so'pyabhASana kaunteya , tabaitannocitaM vacaH / aindrojarivadhanistandraH, sAMyugIno stho hyayam / / 324 / / amyastamasya cakrAmyAM. bhRmerAkramaNaM purH| raNakarmavipazcimA, pazcAttu na kadAcana / / 1 yuddhanipuNapadakramAH (2. * atra 'pArtho'pi tAna nicikSepa ciccheda dviSatAM punH|' iti gadyapANDavacaritadhRtaH pATho yuktaH prtibhaati| 3. dakSiNe IrmANi braNAni yeSAM te / 4. DhamuSTayaH) * iyaM TippaNI na samyak pratibhAti / - jayazAlinaH ityarthaH samyak pratibhAti /
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 325 // manye'rINAM vidheyAni, bhAgadheyAni sAMpratam / yattvaM yuddhadhurINo'pi raNAdvAlayase ratham || 326 // pArtho'vAdIdaho nAhaM, kAlaM kaMcidapi kSame / tavAyamaJjalirvaddho, rathaM vAlaya vAlaya / / 327 // karNajAhaM na gAhante yadvA te mUrmiro para / tareganA vyAvartyatAM raNAt / / 328 // ityuktaH so'tha kRSNAsyaH syandanaM taM nyavartayat / te cAnupadikAstasya, jaitraMmanyA dadhAvire / / 329 / / jayazrImanyA, mukhAgranyastapANayaH / te veDAM yugapaccakruH kRtAntAhvAnasaMnibhAm || 330 || smRtvA droNArpitaM mantra-manekavizistrapramuH / vANaH prANaharasteSAM mumuce savyasAcinA // 331 // ekasmAdapyathaitasmAt, sphuliGgA iva pAvakAt / yAvadvidveSi nirjagmuH, preGkhAH zilImukhAH // 332 // yugapaccalitAste ca, tAlUni saha pANibhiH / arINAM lIlayA bhitvA niryayurjIvitaiH saha // 333 // zazanihatAH petu-tri te parvatA iva / papAta puSpavarSaM ca pArthamUrdhni namo'GgaNAt // 334 // tadatyadbhutamAlokya zrutvA ca divi dundubhim / babhAra sArathiH phullatpuNDarIkamitrAnanam || 335 // sAdhu sAdhu mahAbAho !, dhanaMjaya ! ciraM jaya / ete pratyarthinaH prauDA, lIlayaiva tvayA jitAH ||336|| ityAnandaparaH pArtha-mabhinandan punaH punaH / AliliGga sa sarvAGga-munmIlatpulakAGkuraH ||337|| ( yugmam ) atha vyomni vimAnena, harSAdAyAntamantike / vAsavaM darzayAmAsa, sArathiH pANDusUnave / / 338 / / diyA dRSTimiTho dehi, sakhecaraparicchadaH / saMgrAmakautukAdeti, puravaste puraMdaraH || 339 / / rathastha eva pArthastaM prItaH pratyudyayau dazA / 1 karNamUlam / 2 garjanAm / 3 yAvanto vidveSiNastAnvato bANAH / * azaniH -vazam 14 zarAsanihitAH ' iti kvaci - spAThaH / indraM nRpam /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIpADavaparitram // srgH8|| // 155|| kRtvA vimAnamAsannaM, tamindro'pyadhyarohayan / / 340 / / pANDavaM prAgdRzA pItvA, sasnehamupagRhya ca / nivezya cAsanasyAce, sa indrA baddhAJjaliramyadhAt // 34 // tavetasyopakArasya, mA bhRnme pratyupakriyA / upakatari duHsthe hi, bhavet pratyupakAritA // 342 jnyo| tabopazlokanAvAkpa, kiM brUmaH ? kiM tvataH param / idaM rAjyamabhI prANA, vyApAryantAM yahacchayA // 343 / / netrotsavAya smaagmH| paurANAM, tvamehi racanU puram / khecarImaGgalAcAraH, saMstuto'stu tavAdhunA / / 344 // samAnavayasaM vIkSya, pANDunA te dhnNjyH| bhaktibhAranamanmRrdhA, saprazrayamavocata // 345 / / tAtena pANDuna nivAI, bhavadbhiH paratrAniha / kevalaM yAtudhAnAnA, rAjadhAnI mamAdhunA // 346 // prasiddha siddhakUTaM ca, draSTumasti kutUhalam / iti vijJApya vinayI, pArthastRSNIkatA dadhau // 347 // (yugmam ) huMkAreNa tataH preya, vimAnaM gaganAdhanA / indraH prItiparo'vAdI-niMbAtakavacadruddam // 348 // avasthA paryavasthAta-sArthe'dhaH pArtha? vIkSyatAm / tvayA chatreSu bhagreSu, chAyA gRdhravidhIyate ||349||rennshcndnaaynte, zoNitaM kuGkamAyate / ruSTenApi tvayA'rINAM, dattamaGgaprasAdhanam // 350 / / sukha kRcaM pratIpo'pi, yatte. zatrUn priyA itra / zivAH zliSyanti cumbanti, dArayanti nakhairapi / / 351 // asau hahA ! kusaMsargA-nisargasaralAzayaH / gataH parAsutAM vatso, vizunmAlI dunoti mAm // 352 // bhaktyapeyA pIyUSa-gagarI garasaGginI / mUtraM tu puSpasaMsargA-dArohati ziraH satAm | // 353 // idaM hiraNyahAkaM, suvarNapuranagrataH / vayaM yatra sthitairate-mudurmuhurupadrutAH / / 354 / / yuddhopAdhyAya ! zatrUNAM, khiyaH zokaM tvyaa'dhunaa| adhyApitAH purastAraiH, pUtkArairguNayantyamaH / / 355 / / kAvicikurasaMbhAra, boTayanti muhurmuhuH / / 1 nidAtakavacasya rAkSasasya zatrum-arjunamityarthaH / 2 prtipksssmuuhe|
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAzcitpratikSaNaM vakSaH-kuTTimaM kuTTayanti ca // 356 // kSipanti daramaNi, hAramuktAzca kAzcana | manyante ca dukUlAni, pratikUlAni kAthana // 357 // tvatkSuraprA dviSAM kSipraM, lapAzchindantu kaMdharAm / kathaM kucasthale tAmAM, lulupuH patravallarIm ? // 358 // vayaM vegAdvimAnasya, vaimanasyavinAzakRt / aIJcaityAzcita vatsa!, siddhakUTamupAgatAH / / 359 / / athottIrya vimAnebhyaH, sarva zraddhAluvetamaH / tatra zAzvatatIrthezaM, vardhamAnaM vandire / / 360 // duSpApaM darzanaM maccA, vizeSAjinamarjunaH / khAvAnantaramAnarca, tuSTAva ca muhurmuhuH // 361 // gaGgAmbuvimalA tasya, jinopAsanavAsanA / pApapakamapAyAtu-mapuSNAt praviSNutAm / / 262 / / punAmAnamAruSa, kIyamAno'tha bandibhiH / uskSiptaketanAM puppa-prakarAzcitacatvarAm // 363 // uttoraNAM raNattUA~, sUryapratinidhidyutiH / pArthaH khecararAjasya, rAjadhAnImupAyayau / / 364 // yugmam / / sAnandaiH khecarIvRndai-lAjAkSepapurassaram / pIyamAnAGgalAvaNyaH, sa saudhadvAramAgamat / / 365 // prasrutolUlukallolaM, lolAkSIbhiH kirITinaH / pravezamaGgalAcAraM, cakArendrapriyA svayam // 366|| svayaM siMhAsanAsIna-staM kRtvotsaGgasaGginam / / vAsavaH kArayAmAsa, puraH saMgItamaGgalam / / 367 / / sa cirAna khecarAstrANi, kirITaM kavacaM tathA / tadA pradAya pArthAya, | svaM kRtArthamamanyata // 368 // agrajaH savaputrANAM, mama sUnussau janaiH / jJAtavya iti sarvatra, ghopayAmAna bAsavaH // 369 // kaMcit kAlamiva tvaM, tiSTha lakSmI kRtArthayan / pArthamabhyarthayAMcakra, tadeti bidazezvaraH // 370 // omityuktvA kanIyomi-ndhivairiva tatsutaiH / sAnando'sya pure jiSNu-jihAra yadRcchayA / / 371 // 1 UrvIkRtadhvajAm / 2 sUryasadRzakAntiH /
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ arjunasse shriipaannddvcritrm| sarga: | gamanam / // 156 // prayANa 311 smarArtAH purakAminyaH, kAmayante sma phAlgunam / vazI svadArasaMtuSTo, na tu tAH sa kadAcana || 372 // upetyopetya taM premNA, vRNate sma prtivraaH| smaran bandhuvanakleza, pretIyepa na tAH sa tu // 373 / / citrAGgada-vicitrAGkacitrasenAdayaH zatam / AyayuH khecarAstatra, phaalgunaaloknaarthinH|| 374 // indoH saMvarNAnAkarNya, guNAn prekSya ca te svayam / dhanurvedAdizikSAsu, guruM cakruH kirITinam / / 375 // lajjayAmAsa na droNaM, zikSAdAnakrameNa saH / guruvainayikotkarSe, na ca te savyasAcinam / / 376 // acireNaiva pArINAH, kalAnAM te'tha jajJire / vidyAbdhikarNadhAro hi, yogaH sadguruziSyayoH / / 377 // daduH sarvastramapyete, balAjiSNuyavArayat / ityabhUta kalahastepA, guruNA dakSiNAkRte // 378 / / niSiddhAH pANDuputreNa, samayApekSiNastataH / kRtajJAH kalpayAmAsuH, prANAMste gurudakSiNAm / / 379 // te ca vidyAdharAdhIzAH, sarvecchA yAvadanvaham / tasthuH pratasthire cApi, sahaiva kapiketunA // 380 // citrAGgadastu gandharvo, gItena varivasyati / tato'sminadhiko prIti, prathayAmAsa pANDusuH // 381 // indravAtsalyataH pArthaH, ziSyANAM copacArataH / bhUyAMsaM gamayAmAsa, kAlamekAhalIlayA // 382 // kadAcidvAndhavotkaNThA-vivazIkRtamAnamaH / indramAmatrayAmAsa, gamanAya dhanaMjayaH / / 383 / / rathaM divyaM vimAna ca, candracUDaM ca mArathim / indraH samaya bASpAmbu-plutAkSo visasarja tam / / 384 // manovegavimAnasthai-zcitrAGgadapura:-! sraiH| vidyAdharairanugataH, pratasthe'tha kapidhvajaH // 385 / / sa sAzrunayanAmbhojaH, paryazrumanugAminam / AviSkRtabahusnehaM, 1 aicchat 2 sahazAna / - / davazIkamAnya bApA // sa mAthuna // 156 //
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAdindraM nyavat // 386 // prathayantI kathAstAstA citrAGgada kirITinau / ekaM vimAnamAruhya, triyanmArgeNa jagmatuH || 387 // saMmetAdiSu zaileSu, pAvaneSvarhatAM padaiH / sarvavidyAdharopetaH pArthasvIrthAnyavandata / / 288 // cAraNazramaNazcaipa, namasyan vyomni saMmukhAn / AgAlabaGgalavalI - sugandhaM gandhamAdanam // 389 // purogakhecarAkhyAtAM vIkSya vyomni sutazriyam / nijAmuvAca romAJca-dvAreNaiva mudaM pRthA // 390 // pazyamapi sudhAbandhubandhulakSmIM yudhiSThiraH / sAnujaH kalayAmAsa tatkAlamanimeSatAm || 391 // tadAnIM vikasanetra-nIraMjA drupadAtmajA / iyeSa manasottya, patyurutsaGgasaMgamam / / 392 / / unmukheSu mudrA teSu vegAdAgatya phAlgunaH / khecaraiH sahito mAtu-rapatat pAdapaGkaje || 393 / / muhurmuhuH spRzantyA'Gge, suSAzItena pANinA / tayA'pi rupayAMcakre, pramodAzrubhirAtmajaH / / 394 // ubhAbhyAmapi pANibhyAM tamutthAtya pRthA balAt / AjighranmuditA mUrdhni, prazravaklinnavaskalA || 395 || agrajAvanamat pArtha-staM copetyAnujau yamau / pArthenAveditA nemuH khecarAstapasaH sutam // 396 // trapAsImAntamullaGghaya, putramAnairitastataH / prema prakAzayAmAsa, kRSNA bhAtraiH svabhartari // / 397 || upasthAtavyamAhUtai- yuSmAbhiH samaye punaH / ityAbhAgya tapaH sUnu-sisarja nabhazvarAn / / 398 / / atha papraccha vinayI, bAndhavAn kapiketanaH / atyakAmadayaM kAlaH, kathaM vo virahe mama ? || 399 / / tattattIrthanamasyAbhistvatkathAzravaNena ca / gamitaH samayo'smAbhi-rityAkhyaddharmanandanaH || 400 || smaravyApAranipuNA, viyogaguNitaM priyAt / Adade draupadI svairaM karaNagrAmajaM sukham // 401 / / kAlena bhUyasA jAtu tasyAH krIDAjuSaH priyaiH / matrapatra 1 nIrajaM kamalam / indriyasamUhaja ninam /
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 bhrAtRsamIpe aagmnm| mImasya kamalAnayanAya bhIpANDava mutsajhe, papAta pavanAhRtam // 402 // ekaM vidadhatI tatiH, pANipakeruhagrahAt / vilokate sma pAzAlI, pratipatraM punaH punaH caritram UNI // 403 / / priyAcaktraM ca tagApi, vIkSya sAkSAdume api / pANDaveyAstayorAdya, nizcikyuvasati shriyH||404||yorpi samaH 8 // tayorasti, yadapyanaparAgatA / tathApyadhikasaurabhyaM, menire te priyAnanam // 405 // tenAkRSTamanAH kRSNA, dazA bhImama- yAcata / upAnaya samAnIya, nalinAnIrazAni me // 406 // sumedhAstadabodhiSTa, priyA'bhISTaM vRkodrH| manogataM vidantyeva // 15 // nityaM hRdayavAsinaH // 407 // jyeSThavandhumanujJApya, prasthitasyAtha maaruteH| didezAnItarAjIva-gandho gandhavahaH patham / // 408 // lacayAmAsa so'dhvAnaM, sindhubhUdharadustaram / na punaH kApi tat prApa, saraH sarasijAspadam // 409 // ___itastapaHsutAdInA-madInamanasAmapi / bhAvyarthapizunarAzu, dunimittaivijRmbhitam // 410|| tataH samAdinadvandhU-nAhato dharmanandanaH / satvaraM gamyate tatra, yatrAsti pavanAtmajaH / / 411 // tasmin saMnihite'smAkaM, vipadaH syuna dustraaH| mahAnadyo'pi suprApa-pArAH satyuDupe nRNAm // 412 / / tasyApyatyAhitaM na syAt, sthiteSvasmAsu saMnidhau / kena vA yUthamadhyasthaH, kalabhaH paribhyate / / 413 // ityAdezAcarezasya, te sarve'pi pratasthire / teSAmupAdizanmArga, manA bhImena bhUruhaH // 414 // giribhirviSamaH panthA-stairlala' kathaMcana / ekasyAstu mahAnadyA-stIre khinno'yadannRpaH // 415 // bhImaH sa] nAsti yasyAsau, mahAnadyapi goSpadam / etAmuttArya bhImena, ko'smAn sNgmyissyti?||416|| athA''ha pArtho me deva !, vidhAH santi vazaMvadAH tAsAmanyatamA'pyetat , karotvIpsitamAdiza // 417 // tto'vaadiivjaataari-mhaasaahaayikocitaaH| 1 rAgasahitatvam / 2 vAyuH / 3 vinaH / // 157
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyAH svalpe na kArye'smin , vyApArayiturmahasi // 418 ! pazci niyaMDhasAhAyyA, riDamyA tu purApi naH / idAnImapi | tAmeva, smartumicchati me manaH // 419 / / ityudIrya snuSAM sadyaH, sasmAra ca yudhiSThiraH / bhImAbhyarNasthamAtmAnaM, sakuTumnaM dadarza ca // 420 // hiDambAM saha bAlena, so'pazyat praNatAM puraH / avAdIcca dRzA siJcan , sudhAvIcivayasyayA // 421 // kacita kuzalinI vatse !, gurvAdezaikatatpare / / ayaM ca ko'yamanayo, laghuIma ivAparaH // 422 // atha sA kathayAmAsa, deva ! smarasi yat puraa| antarbatnI visRSTA'ha-mekacakrAvanAcayA // 423 // gatAyA me piturgehe, tanayo'yamajAyata / vidyAbhiH pAtralAmena, muditaM yasya janmani // 424 / / bhujasthAmnA nirAmnAyAn , pituH zatrUn kariSyati / asAviti mamAkhyAyi, muhumautikaistadA // 425 / / ayaM me jJAticakreNa, cakre nAmnA ghaTotkacaH / kalAzcAdhyApitaH kAzcit , kAzvidadhyeSyate'dhunA // 426|| athaite tnysneh-lhriihtcetsH| AzliSyan rabhasAdvAlaM, taM sarve paannddusuunvH|| 427 / / maktiromAJcitA kAmaM, praNAma kRtapUrviNI / sA kUntI-yAjJasenIbhyAM, sasnehaM samabhASyata // 428 // athojjRmbhaavAmbhoja, hRSTo dRSTvA saraH puraH / | snuSAM svasthAnayAnAthe-manumene mahIpatiH / / 429 / / AzcaryalaharIhetoH, setopari tasthivAn / bandhUnAM darzayAmAsa, mArutiH saratAzriyam / / 430 // divi divyAjasaurabhya-lumyadrAvalicchalAt / chatraM taDAgarAjasya, rAjate meghaDamparam // 431 // loleretAni kallolaiH, zatapatrANi pazyata / kaSNAyakvajitAnIva, svamantardaghate purH|| 432 // imAM bhImagiraM zrutvA, dakSiNe'kSiNa sphuratyatha / prapede draupadI prIti 1 santatirahitAm / 2 paaleH|
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIpANDavacaritram sargaH 8 // // 15 // maprItiM ca samaM tadA // 433 // mAtuH pAdau sa puMnAgaH, puMnAgasya taroradhaH / strotsaGgasaginau kurva-bupAsAmAsa dharmasaH pANDavAnAM // 434 / / vaddhiSNuphalapuSpaniyA bAji stupAyA auraM, remire saha kRSNayA // 435 / / dadustarUna 1 nAgasarasi samAruhya, priyAyai kusumAni te / sA tu tebhyaH pratIcchantI, mudamulabhujA dadau / / 436 / / kutUhalA svayaM kartu, puSpAvaca mnyjnm| yamicchatI / sA priyaiH skandhamAropya, cakre pUrNamanorathA // 437 / / manohArINi nirmAya, kumumAbharaNAni te| paridhApya priyAM premNA, parAM mudamalambhayan / / 438 // ketakIdaladIpeNa, kaTAkSeNa vRkodaram / priyA'tha prerayAmAsa, kamalA''haraNAya sA // 439 / tarItumatiniSNAta-stIre tyaktvA gadAM tadA / sa jagAhe taDAgaM taM, pAthodhimiva mandaraH // 440 // vicakSaNaH kSaNAnmaja-anmaaMzca kSaNAdapi / bandhUnAM darzayAmAsa, svasaMtaraNakauzalam / / 441 // saMviTo vA niviSTo vA, kvacivaMdamo'thavA / bahudhA bandhuharyAya, jalakelimasau vyadhAt // 442 / nalinAni sanAlAni, bahirucitya so'kSipan / agrahInnIratIrasthA, draupadI muditAnanA / / 443 / / uccityoccitya pAni, kSipannevaM vRkodaraH / taran yAtaH saromadhyaM, mamajAntarjalaM kSaNAt // 444 // jale mano'nyadA'pyepa, cireNonmajatIti hai / audAsInyajupo'bhUvaM-stadA sarve'pi bAndhavAH / / 445 // | prANeza ! drutamunmaja, kRtaM majanakelinA / hatyAkulamanAmA, jagAda drapadAtmajA // 446 / / arjunArjuna ! dhAvastra, vegato bhImamAkRSa / kazciduSTAzayo grAhaH, sUnuM meM nUnamagrahot / / 447 // iti kuntIgirA pArthaH, samarthaH zatrunigrahe / dadAvantarjalaM jhampA, dIpe zalabhavadatam / / 448 // (yugmam ) AsedivAn pradezaM taM, manaH pArtho'pi pAthasi / vRkodarAnu1 gRhagantI / 2 boTayitvA / / jale / // 158 //
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 gAmitvA-bonmamaja cirAdapi // 449 / / ubhAvapi bhuje dhRtvA, jAnIvAzu samuddhRtau / iti alpan vivezAzu, nakulaH praNayAkulaH // 450 pravRttirAsIttasyApi, pratyAvRttistu nAbhavat / vyavasAyo'nyathA puMsAM, vidhAtuH punaranyathA // 451 // cirayanti kathaM manA, bandhavo'mI ' iti buvan / sahasA sahadevo'pi, vegAdetya jale'patat / / 452 // satyaM so'pi jatrAdgatvA, bandhUnAM militastadA / benonmajanavArtA''sI-na tasyApi kathaMcana // 453 // hAhA ! kimetadArabdhaM, vidhineti vicintayan / narendro'tha samaM kuntyA, kRSNAntikamupAgamat // 454 // ajalpanRpatiH kuntI, kimetanmAtarutthitam / akasmAdeva yenAmI, nirmamajjurmamAnujAH / / 455 / / zaktAstarItumete hi, bAhubhyAmapi sAgaram / krUrANAM saMbhavo jAtu, nAsminnambhasi yAdasAm // 456 // manye manyumatA yodUM, ruddhAH kenApi vairiNA / taM nigRhya prasahyAzu, gatvA'haM mocayAmpamRn // 457 // kiM tu tvAM tvadvadhu caitAM, no zUnye moktumutmahe / tatkiMkartavyatAmUhaH, saMkaTe patito'smyaham / / 458 // athA''ha jananI vatsa !, gaccha bandhUn vimocaya / AvayoH saMnidhau paJca, tiSThanti parameSThinaH // 459 // siMhA iva zrayante'mI, yanmanaHkaMdarodaram / vipachipavaTAsteSAM, vighaTante dizo dizi // 46 // tavApi hRdayAnmA sma, kSaNamapyapayAnvamI / udarkaH kuruvaMzArka-zcirAyojjRmbhatAM zumaH // 461 / / raverastamanAdarvAk, punaH saMnidhimAvayoH / sabandhuretya vijayI, sanAthIkartumarhasi / / 462 / / namo nabhomaNiH svaira, yAvaduddyotayatyayam / prANebhyaH prabhaviSyAva-stAvadeva tvayA vinA // 463 / / dakSaH zikSAmimAM mAtuH, sa graho bahamanyata / naisargikI hi mahatA, mudiaukatAnatA // 464 //
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 311 1 zrIpANDava paritram // pANDavAnA nAgasarasi majanam // sargaH // 159 // bhAnAmanigacchatAmA tataH paJcanamaskAra-puraHsaramasau srH| pigi pramAnAvaM, apizadharmanandAH // 465 // dattamAranoreva, so'pi mAtR-kalatrayoH / taDAgAntarnimanAnAM, caturNA pazcamo'bhavat / / 466 // cirAdapi tatasteSA-manAgamanaviklavAm / kuntIM vIkSyeva saMjane, divaso'pi bhRzaM kRzaH / / 467 / / tadA sarasi nirmanAM-stAnivAlokya duHkhitH| cacAla pazcimAmbhodhau, patiSyaniva bhAskaraH / / 468 / / grahANAM grAmaNIH so'pi, majayitvA mahArNave / kApyanIyata kAlena, kAlo hi duratikramaH / / 469 // krAntamuttiSTamAnena, timireNa dizAM mukham / kuntI-drapadanandinyoH , zokeneva visarpataH / / 470 // saMcukoca binA bhAnoH, sarasyambhojakAnanam / Rte ca pAparaveyebhyo, mukhaM mAt-kalatrayoH // 471 // vAcAmagocara prApya, kaSTamiSTaviyogataH / mR magacchatAmAzu, te sahaiva dinazriyA // 472 // mUrchAvyapagame kuntI, nitAntaM paryadevata / hA! vtsaastrijgtpraann-traannsotsaahvaahvH| // 473 // jalAntaHsvairasaMcAra-cAturIcazcatro'pi kim / etAmapunarAvRtti-duHsthAM prAptAH stha durdazAm // 474 / / yugmam / / kRSNApi vilalAvaM, ka te pazcApi me priyaaH| tervinA'sau kathaM vAmA, triyAmA mama yAsyati ? // 475 // na mlAyate tadadyApi, tairdattaM puSpadAma me / te tu tAmIdRzI prAptA, ha hA daivavazAhazAm // 476 // pAlichamAlinIDAnAM, yugapat pakSiNAM ravaiH / taduHkheneva saMdhyApi, snigdharAmA sma roditi / / 477 // athovAca snupAM kuntI, saMsthApyAtmAnamAtmanA / vatse ! bhA sadastAraM, zokaH stoko vidhIyatAm // 478 / / mukhanyakRtarAjIve !, jIvantyeva tava priyAH / yato rAjyaM punasteSA-mAkhyAtaM munipuGgavaH // 479 // kutazcit kevalaM kAMci-dAparda te prapedire / tatastasyAH paritrANa-karmaNe prayatAbahe // 480 // vipatkandacchidAchekaM, dharmamekaM vidurbudhAH / dharnAmAvAM tataH 173 // jalAntaka te patra // 159 //
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 karma, nirmAyaM nirmimIvahe / / 481 // bhavedAsatva nirvAha-stathA satyAvayorapi / abhidhAya snuSAmevaM virarAma pRthA tadA // 482 // athAvocata pAJcAlI, satyaM mAtastvayoditam / madupajJA vipatteSA-mityetadvAdhatetamAm / / 483 // anenAnuzayenAtmA, muhurdandadyate mama / akArSa yattadA'lIkaM, kamalAharaNAgraham / / 484 / / kuntI kRSNAmathovAca, na te doSo'sti kathana / avazyaMbhAvino bhAvA, niyante na kenacin / / 485 / / tadAnImetya candro'pi, candrAtayapaTAJcalaiH / saujanyAdiva paryazru, tadAnanamamAjayat / / 486 / / tayoH zoke nimIladbhiH, kamalaiH sujanAyitam / sahamA kRtahAsaistu, kumudairdurjanAyitam // 487 // mamAInneva devazce-guravazva susAdhavaH / nantu vinaM sutAnA me, tataH samyagdRzaH murAH // 488 // uktveti kuntI | smRtvA ca, paJcApi parameSTinaH / pralambitabhujAvalliH, kAyotsargamamUtrayat // 489 / / (yugmam ) abAdIdraupadI ho !, sura kiMnarakhecarAH / zeSa vimucya vyApAra-meka me zrUyatAM vcH|| 490 // sudhAMzudhavalaM zIlaM, zazvajAnItha cenmama | saMnidhatta priyANAM me, kvacidApajjuSAM tataH / / 491 / / iti vyAhRtya sA'pyanta-manasaM vibhratI jinAn / grAotkIrNava niSkampA, kAyotsarga vyavasthitA / / 492 / / tayoramISTamAdhAtuM, dhyAyanta iva devatAm / pAdapA api niHspandAH, prANAyAma dadhustadA // 493 // vismRtya payasaH pAnaM, muktvA vara parasparam / atiSThanmaNDalIbhUpa, tatpAce zvApadA api // 494 / / tayoH pazyata mAhAtmyaM, karai rAtricarairapi / saMjAvaM yattadA jantu-saMhAraparihAribhiH // 495 / / tayorvyasanamAkSiNyA, vahantyA mahatI acam / bayovirAvaiH krandanaramA, kSapayA'kSIyata dhruvam // 496 // tayorduSkarmabhinaSTaM, timiracchadmanA tadA / puNyodayotaH 1 mAyArahita zuddhamityarthaH / 2 'dArabdhanirvA0 ' pratyantara / 3 sAnnidhyaM kuruta / 4 pakSizabdaiH /
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 319 pANDavAnA nAgasarasa aagmnm| zrIpANDavaprabhAvyAjAt , prAdurAsIca sarvataH // 497 // tadAnIM tadviyoyAti-mlAnamUrtI vilokya te / yayau kApi tuSArAMzu-pandeSTucaritram // miva pANDavAn // 498 // prAtarvAtocchaladvIci-cchalato maintumaatmnH| pramASTumiva pAdeSu, lagati ma sarastayoH // 499 // srgH8|| munIndrarapi duHsAdhyA, dhyAnAnezvalatA tayoH viSNubhidhAroha-badA pUrvAdricUlikAm // 5.0 // atha vyoni kramAjAte, yAmamAtre trayItanau / tathaiva sAvadhAneSu, zvApadevakhileSvapi // 501 // svacchAmbhasaH srog||16|| rbhA-jyotiH samudajRmbhata / anaNuH kiGkiNIkANaH, zuzruve ca zrutigriyaH // 502 // tataH svarNamayastambha, nAnAralAGkavedikam / vimAnaM niragAdekaM, nAkasyeva nidarzanam // 503 // nirmimeSAmbujavyAjAt, kRtvA netrANi koTizaH / nUnaM saro'pyanUnadhi, tadAlokata kautukAt // 504 // tIre tataH samuttIrya, nistiirnnvipdrnnvaaH| pAdapaGkeruhaM kuntyAH , praNamanti sma pANDavAH / / 505 // divyamUrtidharaH kazci-varastaiH samamAmataH / sphItaprItiH purobhUya, kuntIM prAJjaliramyavAn // 506 // dilyA te phalito dharmaH, kunti ! pAraya pAraya / ete luThanti vinayAt , tanayAstava pAdayoH // 507 || kAyotsarga | visRjyAtha, pramodabharamedurA / pANinA mRdu pasparza, kuntI pratyaGgamaGgajAn // 508 / / draupadI ca kare dhRtvA, sA samAdhimamocayat / pAyaM pAyaM payaH sarveH, pratasthe zvApadairapi // 509 / / kuntI vahantI vijitA-mbhojakAnanamAnanam ! gatvA'tha kesarasyAdho, nyasIda saparicchadA // 510 // tataH papraccha taM deva-mAtmajAnAM kathAM pRthA / so'pi sAnandamunmIlacamatkAramacIkathat // 511 // 1 aparAdham / 2 sUrye / 3 svargasya /
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 __ maharSeH kasyacit saMpra-tyudapayata kevalam / indrastatrotsavaM kartu-magacchadamunAudhvanA // 512 // trArerenamAkAzapradezamupaseduSaH / vimAnasya kSaNAdAsI-dakANDe gatikhaNDanam // 513 // vimAnaM mama ko mUryo, mumUrSuH savalayatyadaH / asau bhinatu dambholi-stasya maulimanAkulaH / / 514 / iti jalpan kruthA , vajrapANiH kare'dadhat / muhurvyApArayAmAsa, krUrAH pratidinaM dRzaH / / 515 / / (yugmam ) nirupAdhisamAdhisthe, prekSya sAkSAdhuvAM tataH / mAM phullAkSaH sahasAkSI, babhAye'bhyarNavartinam // 516 // putra-bhadeviyogAteM, satyau zvazrU-snuSe ime / samAhite stastadaya, vimAno yAti nAgrataH / / 517 / / naigamepinime ciddhi, mAnye sumanasAmapi / mAtaikA pANDaveyAnA-maparA ca sadharmiNI // 518 // mAtA kuntIti vikhyAtA, yasya dedIpyate'dhikam / vipatpaGkepi samyaktva-ratnamatyantabhAsuram // 519 / / mAnasaM tIrthamevAsyAH, sarvapApatamopaham / yadadhyAsitamahadbhi-yugapannikhilairapi / / 520 // patnI tu dropadI nAmnA, yAM mahimnA'tizAyinIm / pativratAmayaM jyoti- | rAmananti manISiNaH // 521 // tat pANDavAn vipatpakA-datvA satvaramuddhara / etayoH syurmahAmanyo-yathA pUrNA mnorthaaH|| 522 // idaM hi nAgarAjasya, saraH sAgarasodaram / sa cAsya sahate naiva, vimardamaparaiH kRtam / / 523 / / draupadyA prArthito bhImA, kamalAni kutUhalAt / ihAkraSTuM praviSTavA-kRSTavAdho bhujaMgamaiH // 524 // hA ! mamaja jale bhIma, ityAkulatayA kramAt / dadurjhampAM jhagityatra, catvAro bAndhavA api / / 525 / / asama samagRhyanta, te'pi nAgairdurAzayaiH / ninyire nAgapA| zaizca, baddhA nAgapateH puraH // 526 / / tadbaja dhvajinInAtha , drutaM mocaya pANDavAn / so'pi pANDusutAnetAn , viditvA' 1 samAdhimatyau / 2 nAgapatiH /
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpANDava- patrima srgH8|| 161 // |naigamezyA kavito vRttaantH|| nuzayiSyate / / 527 // tato'hamimamAdeza-mupAdAya divaspateH / prItipravIkRto vegA-AgarAjamupAgamam // 528 // tasyAsthAne hRvaM baddhA- llajayA'dhomukhAstadA / kRzAzokAzrupUrNAkSA-nadrAkSaM kunti te sutAn / / 529 // tadA teSu susamveSu, gatArtiSu sumRtiSu / nipeturnAgarAjasya, bhUribhAvaspRzo dRnnaH // 530 / / vyajJApyata tataH prh-staidijihverhiishvrH| ete deva ! narAH kecit , sarovaravimardinaH // 531 / / amIbhiH sairimaprAyai-jalaM cakre rajasvalam / lUnAni nalinInAM ca, zirAMsi kamalacchalAt ||532 // tairvijJapto'pi nAgendraH, pANDavArpitalocanaH / tasthau tathaiva niSkampaH, cintayanneva kiMcana / / 533 // mayA'tha vaktumAreme, kRtaM mogIndra ! cintayA / amI te pANDavA yeSA, rUyAnaM nAma jagatraye // 534 // eSAM rAbhasiko mA sma, kArpona kaMcidatikramam / bhavAniti surendreNa, prahito'smi tvadantike // 535 / / madA jalacaraihai-riva tAvakapattibhiH / chalena jalakelisthA, ruddhA ghete nirAyudhAH // 536 // ataH paraM yadaucitya, svayameteSu vesi tat / parvasaMjAtayoga hi, candraM satkurute raviH // 537 // zrutveti mAmikAM vAcaM, prItastvattanujanmanAm / nAgendraH svayamutthAya, nAgapAzAnapAsthata // 538 / / nijAsanasamAneSu, saMnivezyAsaneSvamUn / dvAra nivArayAmAsa, teSAM svattanaya dviSAm // 539 // sarvAnekaiko jJAtvA, nAmataH kramatastataH / pariSvajya mahIpAlaM, pAtAlaprabhurabhyadhAt / / 540 // evaM bhRtyAparAdhAnme, kSmApAla! kSantumarhasi / avajJA 1 prItyA namrIkRtaH / 2 dhUlimaya-malinamityarthaH / // 16 //
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3220 pAmaropajJA, na krodhAya mahAtmanAm // 541 // sarvameSA piM hanti, jaGgamasthAvarAtmakam / evamAdizya tenAsmai, maNimAleyamarpitA // 542 // nayanopAntavAstavyaM, pAzcAlyAH karNabhUSaNam / etadastviti so'sya svaM, lIlAkamalamArpayat / / 543 // paJcAnAmapi bhartRNA-midaM kSeme bhaviSyati / bhRzaM vikasvarAkAra-makSeme tvavikasvaram // 544 // kiM ca dharmAtmaja ! zlAghyastvamevAsi jagatraye / yasya te vAndhavAdeto, khyAtI bhIma-kirITino 545|| anayo ganArIbhi->lAkelighu gIyate / kimorAdivadhaprAya-matrApi vastiAdutam // 146 / / tat saMprati sasodayoM, vAsarANi kiyantyapi / abanIpAla ! pAtAlaM, pavitrayitumarhasi // 547 / / athAbhASata te mnu-stvdgviiymhiishvr!| kSaratyasmAsu pIyUpaM, klezamenamanAzayat // 548 / / vartate tvatiduHkhena, snuSA ca jananI ca vaH / tathA kuruta jIvantyau, pazyAmyahamime yathA // 549 // tataH pabhaganAtho'pi, kathaMcana sagauravam / visasarja sasatkAra-manvavAjIca te sutAn // 550 // namrastamanugacchanta-bhavocata tapaHsutaH / taDAgarakSAnAgebhyaH, prasIda dvArasevayA // 5512 // yadAnukUlaM kartAraH, karNayuddhe kirIdinaH / mAM punaH sevitAraste, zaGkhacUDAdayastadA / / 552 / / iti dacottaraM dharma-sUnuH pannamapuGgavam / praNamya pAdayoH sAtraM, valAdeva nyavartayat / / 553 / / ( yugmam ) tatvanti ! tvattapaHpraha-puruhUtanidezataH / amI mayA samAnIya, sutAH pazcApi te'rpitAH / / 554 // indrAdiSTamidaM cakre, mama maktistvataH param / nayAmi vo vimAnena, yacedAnI tathA'diza // 555 // athAjalpat pRthA saumya , vanmAhAtmya 1 pAmarajanaiH prathamaM kRtA ityarthaH, atra "upazopakrama tadAyAcisyAsAyAm" (pANini 2-4-21) iti sUtreNa samAsaH, paraMtu napuMsakena bhAvyam / 2 taTAgArakSanA0 pranidvayapAThaH / / nanidezava pabhamapuGgavAra, karNayuddha kinastamanugacca
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ pANDavAnA aagmnm| 373 bhIpAsava kimucyate / punarvegena tatrAsmA-bhaya dvaitavane vane // 556 // tathA kRtvA vacaH kuntyA-stAnApRcchaya samatsukaH / tatraira- HC nuyAto'gA-jaigameSI yathAgatam // 557 // paJcavarSImatItyaiva-manyAnyavanabhUmipu / punadvaitavanotsaGga-madhitasthau yudhiSThiraH sargaH // 558 // svayaM maNimayaM dAma, paryavatta npaasutH| Aropayaca pAJcAlyAH karNottaMse vadambujam // 559 // mAtuH palyAca taistatra, samAdhisthairyadadbhutam / atyadbhutaM prabhAvaM ca, smAraMsmAramamudyata ||560 // prIti kadAcidindrasya, nAgendrasya kadAcana / // 16 // savarNayantaH sukhena sma, samayaM gamayanti te / / 561 / / kadAcijainendrastavananavagumphavyatikaraiH, kdaacinmaargsthshrmnncrnnopaastividhinaa| kadAcinirNItasvasamayavicAropaniSadA, dinAni svAnyete kimapi caritArthAnyaracayan // 562 // iti mastadhArizrIdevaprabhasariviracite pANDavacaritre mahAkAvye kirAtArjunIya-talatAlavadha-kamalA haraNavarNano nAmASTamaH sargaH // 8 // 1 upaniSad-brahmavidyA / 162 //