Book Title: Uttaradhyayansutram Part 01
Author(s): Vadivetal, Shantisuri, 
Publisher: Devchand Lalbhai Pustakoddhar Fund
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600234/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSThi-devacandra lAlabhAI-jainapustakoddhAre-pranthAGkaH 33. zrIjinendradevAnumatapratyekabuddhAdiRSipraNItAni zrutakevalidhuryazrImadbhadrabAhusvAmisUktaniyuktikAni vAdivetAlazrIzAntisUrivaryavivRtAni zrImantyuttarAdhyayanAni / (vibhAgaH prathamaH) prasedhikA-devacandra lAlabhAI jainapustakoddhArabhANDAgArasaMsthA vikhyAtikArakaH-zAha nagInabhAI ghelAbhAI-javherI, assaikA kaaryvaahkH| idaM pustakaM mumbayyAM zAha nagInabhAI pelAbhAI javherI 426 javherI bAjAra ityanena 'nirNayasAgara' mudraNAspade kolabhATavIbhyAM 23 tame gRhe rAmacandra yesU zeDagedvArA mudrApitaM prakAzitaM ca / prathamasa~skAre pratayaH 50..] asya punarmudraNAdyAH sarve'dhikArA etadbhANDAgArakAryavAhakANAmAyattAH sthaapitaaH| [mohamayIpattane. vIrasaMvat 2442. vikramasaMvat 1972. krAiSTasya san 1916. vetanaM 1-5-0 [Rs. 1-5-0] HistoerasokherpreeraDise For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (All Rights Reserved by the Trustees of the Fund. ] -504 Printed by Ramchandra Yesu Shedge at <Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSThidevacandralAlabhAI-jainapustakoddhAra-granthAGke aham pUrvoddhRtajinabhASitazrutasthavirasaMdRbdhAni / zrImadbhadrabAhusvAmisaMkalitaniyuktiyutAni / zrIzAntyAcAryavihitaziSyahitAkhyavRttiyuktAni / zrIuttarAdhyayanAni / **Shui Liao Liu Liu Liu Zhong Liu Ling KK444KKE zivadAH santu tIrthezA, vighnsngghaatghaatinH| bhavakUpoddhRto yeSAM, vAg varatrAyate nRNAm // 1 // . samastavastuvistAre, vyAsarpattailavajale / jIyAt zrIzAsanaM jainaM, dhIdIpoddIptivarddhanam // 2 // yatprabhAvAdavApyante, padArthAH kalpanAM vinA / sA devI saMvide naH stAdastakalpalatopamA // 3 // For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R uttarAdhya. adhyayanam bRhadvRttiH // 1 // vyAkhyAkRtAmakhilazAstravizAradAnA, sUcyapravedhakadhiyAM zivamastu teSAm / yairatra gADhataragUDhavicitrasUtragranthirvibhidya vihito'dya mamApi gmyH||4|| adhyayanAnAmeSAM yadapi kRtAzthUrNivRttayaH kRtibhiH / tadapi pravacanabhaktistvarayati mAmatra vRttividhI iha khalu sakalakalyANanibandhanaM jinAgamamavApya vivekinaivaM vivecanIyaM-yaduta mahArtho'yaM manorathAnAmapyapathabhUto bhUrijanmAntaropacitapuNyaparipAkato mahAnidhiriva mayA'dhigataH, tathAhi-mahati saMsAramaNDale'smin mAnasAdidaNDairabhihanyamAnAH kaSTeneSTaviziSTArthI mahApurImiva manujagatimanupravizanti jantavaH, anupravizyApi cAsyAmaurddharathyikA ivAkRtasukRtasambhArA nirIkSitumapi nainaM kSamante, kimaGga punaravAmiti ?, etadavAptau sarvathA kRtArtho'smi, sambhavati cAsyAM khopakAravatparopakAre'pi zaktiriti nedAnI yuktA kardaryatA, kintu ?, bhavitavyamudArAzayena, paropakArapUrvikaiva ca khopakArapravRttirudArAzayatAM khyApayatIti paropakAra evAditaH pravartitumucitam / / santi cAsmin mahitamAhAtmyAH samIhitasampAdakAzca maNaya iva caraNakaraNAdigocarAcArAdyaGgAnuyogAH, na caita idAnIM samyagdarzanAdihetuM mithyAtvAdipizAcazamanaM dharmakathAtmakottarAdhyayanAnuyogaM rakSAvidhAnamivApahAya khayaM grahItumanyasmai vA dAtuM yujyante, ityArabhyata uttarAdhyayanAnuyogaH-tatra ca na tathAvidhaphalAdiparijJAna 1 bhikssaacraaH| 2 kRpaNatA / CA% For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4| vikalA prekSAvatAM pravRttiH, tasyAstadyApakatvAd, vyApyasya ca vyApakAvinAbhAvitvAt , ataH prekSAvatpravRttyaGgatvAt phalayogamaGgalasamudAyArthAnuyogadvAratadbhedaniruktikramaprayojanAni vAcyAni / yacca zabdasyApramANatvamabhidhAya tadabhidhAnasyAnarthakatvamiha kaizciduktaM, tadasAdhu, zabdasyApramANatve tatprAmANyamUlatvena sakalavyavahArANAmucchedaprasaGgAt, uktaM hi-"lokikavyavahAro'pi, yasminna vyavatiSThate / tatra sAdhutvavijJAnaM, vyAmohopanibandhanam // 1 // " iti / tathA ca zAstrAdau phalAdipratipAdikA pUrvAcAryagAthA-'tassa phalajogamaMgalasamudAyatthA taheva dArAI / tabbheyaniruttikamapayoyaNAiMca bccaaii||1||' phalAbhilASiNAM ca sakalaprekSAvatAM pravRttiriti prathamataH phalasyAbhidhAnaM, tatrApi kimidaM sambaddhamutAsambaddhamiti vicArata eva vipazcitaH pravartanta iti tadanu yogasya, ityAdi kramaprayojanaM sarvatra yojyaM, tatra phalaM kartuH zrotuzcAvyavahitaM vineyAnugraho yathAvadarthAvabodhazca, vyavahitaM punarubhayorapi taduttarottaraguNaprakarSaprAptyA'pavargAvAptiriti / yogaH sambandhaH, sa ca hetutaH phalatazca, tatra hetuta uttarAdhyayanAnuyogasya sAkSAtkRtadharmANaH sUtrakRta eva yathAkhaM praNetAraH tatastadavabodhitatadarthAstacchiSyAH tato'pi tadvineyAstAvad yAvad bhagavAn bhadrabAhuH tato bhASyakRtastatazcarNikRtaH tato'pi vRttikRto yAvadasmadgurava iti guruparva-18 kramalakSaNaH / phalatastUpAyopeyabhAvarUpaH abhihitaphalasyopeyatvAt prastutAnuyogasya ca tadupAyatvAditi / manAti1 tasya phalayogamaGgalasamudAyAstathaiva dvArANi / tad (dvAra) bhedaniruktikramaprayojanAni ca vAcyAni // 1 // SURARARA*** dain Education International For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. adhyayanam bRhadvRttiH // 2 // -SCHARACROSASARAMSANSAR |vinAzayati zAstrapAragamanavighnAn gamayati-prApayati zAstrasthairya lAlayati ca-zleSayati tadeva ziSyapraziSyaparampa- rAyAmiti maGgalaM, yadvA manyante anApAyasiddhiM gAyanti prabandhapratiSThitiM lAnti vA'vyavacchinnasantAnAH ziSya-8 praziSyAdayaH zAstramasminniti maGgalam , AdimadhyAvasAnavartinastasyoktarUpArthaprasAdhakatvena prasiddhatvAt , uktaM hi-"taM maMgalamAIe majjhe pajaMtae ya stthss| paDhamaM satthassAvigghapAragamaNAya niddiDheM // 1 // tasseva u thijatthaM majjhimayaM aMtimaM ca tasseva / aghocchittinimittaM sissapasissAivaMsassa // 2 // " taca nAmAdicaturbhedaM, tatra maGgalamiti nAmaiva nAmamaGgalaM, sthApanAmaGgalaM maGgalAkAraH, maGgalAni ca darpaNAdIni, yathoktam-"dappaNabhadAsaNa vaddhamANa varakalasamacchasirivacchA / socchiya naMdAvattA lihiyA aTTa maMgalagA // 1 // " iti, dravyabhAvamaGgale tvAvazyakabhASyAnusArato'vaboddhavye / tatra ceha bhAvamaGgalenAdhikAraH, taca kRtameva, nandirUpatvAt tasya, nandivyAkhyAnapUrvakatvAca sakalAnuyogasya, apavAdata utkramaNApi yadA'nuyogastadA bhAvata AdimaGgalaM 'saMjogA: vippamukkassa aNagArassa' tti aNagAragrahaNaM, madhyamaGgalaM, 'kaMpille nayare rAyA' ityAdinA'nagAraguNavarNanam , antya 1 tanmaGgalamAdau madhye paryante ca zAstrasya / prathamaM zAstrasyAvighnapAragamanAya nirdiSTam // 1 // tasyaiva tu sthairyAthai madhyamamantimaM ca | tasyaiva / avyavacchittinimittaM ziSyapraziSyAdivaMze // 2 // 2 darpaNaM bhadrAsanaM vardhamAno varakalazo matsyaH zrIvatsaH / svastiko nandyAvoM likhitAnyaSTASTa maGgalAni // 1 // For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maGgalam 'ii pAukare buddhe' ityAdinA buddhAdyabhidhAnaM / samudAyo-varNapadavAkyazlokAdhyayanakadambakAtmakazrutaska - | ndharUpastasyAbhidheyo'rthaH samudAyArthaH, sa ceha dharmakathAtmakaH, vizeSatastvenaM 'paDhame viNao' ityAdinA niryuktikAra eva vakSyati / dvArANIti prakramAdanuyogadvArANi, tatra cAnugatamanurUpaM vA zrutasya khenAbhidheyena yojanaM sambandhanaM tasmin vA'nurUpo'nukUlo vA yogaH zrutasyaivAbhidhAnavyApAro'nuyogaH, taduktam -- "aNujoyaNamaNujogo | suyassa niyaeNa jamabhidheyeNaM / vAvAro vA jogo jo aNuruvo'NukUlo vA // 1 // " tasya dvArANi upakramAdIni | anuyogadvArANi tAni tadbhedaniruktikramaprayojanAni ca ' tatthajjhayaNaM paDhama' mityatra vakSyAmaH / Aha-- prakRto'yamuttarAdhyayanAnuyogaH, tatra kimetAnyuttarAdhyayanAnyaGgamaGgAni zrutaskandhaH zrutakandhA adhyayanamadhyayanAni uddezaka | uddezakAH 1, ucyate, nAGgaM nAGgAni zrutaskandho na zrutaskandhAH, nAdhyayanamadhyayanAni, nodezako nodezakA iti / | asya ca nAmanikSepe 'uttarAdhyayanazrutaskandha' iti nAma, tatrottaraM nikSeptavyamadhyayanaM zrutaskandhazca taMtrottaranikSe| pAbhidhAnAyAha bhagavAn niryuktikAraH 1 anuyojanamanuyogaH sUtrasya nijakena yadabhidheyena / vyApAro vA yogo yo'nurUpo'nukUlo vA // 1 // For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 3 // nAmaM ThavaNA davie khitta disA tAvakhitta pannavae / paikAlasaMcayapahANanANakamagaNaNao bhaave|||| adhyayanam | vyAkhyA-iha ca supo yatrAdarzanaM tatra sUtratvena chAndasatvAt luk, tathottaranikSepaprastAvAt sUcakatvAtsUtrasya 'kamauttareNa pagaya' mityuttarazravaNAca 'nAma' ti nAmottaraM 'ThavaNaM' ti sthApanottaramityAdhabhilApaH kAryaH / tatra nAmottaramiti nAmaiva yasya pA jIvAderuttaramiti nAma kriyate, sthApanottaramakSAdi, uttaramiti varNavinyAso| vA, dravyottaramAgamato jJAtA'nupayukto noAgamato jJazarIrabhavyazarIre tadyatiriktaM ca, tatra tadyatiriktaM tridhA-sacittAcittamizrabhedena, tatra sacittaM pituH putraH, acittaM kSIrAt dadhi, mizraM jananIzarIrato romAdimadapatyam , iha ca dravyaparyAyobhayAtmakatve'pi vastuno dravyaprAdhAnyavivakSayA pitrAderUlabhavanatazca putrAdInAM dravyottaratvaM bhAvanIyaM, kSetrottaraM mervAdyapekSayA yaduttaraM, yathottarAH kuravaH, yadvA pUrva zAlikSetraM tadeva pazcAdikSukSetraM, diguttaramuttarA dig , dra dakSiNadigapekSatvAdasya, tApakSetrottaraM yattApadigapekSayottaramityucyate, yathA-sarveSAmuttaro mandarAdriH, prajJApakottaraM | yat prajJApakasya vAmaM, pratyuttaramekadigavasthitayordevadattayajJadattayordevadattAt paro yajJadatta uttaraH, kAlottaraH samayA 1 kayapavayaNappaNAmo vucchaM dhmmaannuogsNghirN| uttarajjhayaNANuogaM gurUvaesANusAreNa // 1 / / ityeSA gAthA''dau niyuktipustake dRzyate, nacavyAkhyAtetyupekSitA, anubandhAdidarzitayopayogitve(kRtapravacanapraNAmo vakSye dhrmaanuyogsNgRhiitm| uttarAdhyayanAnuyogaM gurUpadezAnusAreNa) iti saMskaraNaM jnyeym| For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *PLS PASLAHA* dAvalikA AvalikAto muhUrtamityAdi, saJcayottaraM yatsaJcayasyopari, yathA dhAnyarAzeH kASThaM, pradhAnottaramapi trividhaM6 sacittAcittamizrabhedAt, sacittapradhAnottaramapi tridhaiva, tadyathA-dvipadaM catuSpadamapadaM ca, tatra dvipadamanuttarapuNyaprakRtitIrthakaranAmAdyanubhavanataH tIrthakaraH, catuSpadamananyasAdhAraNazauryadhairyAdiyogataH siMhaH, apadaM ramyatvasurasevyatvAdibhirjAtyajAmbUnadAdimayI jambUdvIpamadhyasthitA sudarzanAjambUH, acittamacintyamAhAtmyazcintAmaNiH, mizraM tIrthakara eva gRhasthAvasthAyAM sarvAlaGkArAlaGkRtaH, jJAnottaraM kevalajJAnaM, vilInasakalAvaraNatvena samastavastukhabhAvAbhAsitayA ca, yadvA zrutajJAnaM, tasya svaparaprakAzakatvena kevalAdapi maharddhikatvAt, uktaM ca"suyaNANaM mahiDDIyaM, kevalaM tayaNaMtaraM / appaNo ya paresiM ca, jamhA taM paribhAvaNaM // 1 // " ti, kramottaraM kramamAzritya yadbhavati, taccaturvidha-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyataH paramANorDiMpradezikaH tato'pi tripradezikaH evaM yAvadantyo'nantapradezikaH skandhaH, kSetrata ekapradezAvagADhAt dvipradezAvagADhaH tato'pi tripradezAvagADhaH evaM yAvadavasAnavartyasaGkhyeyapradezAvagADhaH, kAlata ekasamayasthiteIisamayasthitiH tato'pi trisamayasthitiH evaM yAvadasaGkhyeyasamayasthitiH, bhAvata ekaguNakRSNAt dviguNakRSNaH tato'pi triguNakRSNaH evaM yAvadanantaguNakRSNaH, yato vA-kSAyopazamikAdibhAvAdanantaraM yaH kSAyikAdirbhavati, 'gaNaNao'tti gaNanAta uttaramekakAd 1 zrutajJAnaM mahaddhikaM kevalaM tadanantaram / Atmanazca pareSAM ca yasmAttatparibhAvanam // 1 // For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam uttarAdhya. dvikastato'pi trika evaM yAvacchIrSaprahelikA, bhAvottaraM kSAyiko bhAvaH, tasya kevalajJAnadarzanAdyAtmakatvena sakalau- bRhadvRttiH dayikAdibhAvapradhAnatvAd / Aha-evamasya pradhAnottara evAntarbhAvAdayuktaM bhedenAbhidhAnaM, yadyevamatyalpamidamucyate, evaM hi nAmAdicatuSTaya eva sarvanikSepANAmantarbhAvAttadevAbhidheyaM, tata ihAnyatra ca ynnaamaadictussttyaadhikniksse||4|| pAbhidhAnaM tacchiSyamativyutpAdanArtha sAmAnya vizeSobhayAtmakatvakhyApanArtha ca sarvavastUnAmiti bhAvanIyamiti gAthArthaH // 1 // ihAnekadhottarAbhidhAne'pi kramottaramevAdhikariSyati, viSayajJAne ca viSayI sujJAno bhavati iti hamanvAno yatrAsya sambhavo yatra cAsambhavo yatra cobhayaM tadevAha | jahaNNaM suttaraM khalu ukkosaM vA aNuttaraM hoi / sesAI uttarAI aNuttarAiM ca neyANi // 2 // | vyAkhyA-jaghanyaM sottaraM 'khalu' avadhAraNe, sottarameva 'ukkosaM' ti utkRSTaM, vAzabdasyaivakArArthasya bhinnakramatvAd anuttarameva bhavati, 'zeSANi' madhyamAni 'uttarANi' iti arzaAditvenAjantatvAt matublopAdvottaravanti anuttarANi ca jJeyAni / dravyakramottarAdIni hi jaghanyAnyekapradezikAdIni upari dvipradezikAdivastvantarabhAvAt sottarANyeva, tadapekSayaiva teSAM jaghanyatvAt , utkRSTAni tvantyAnantapradezikAdInyanuttarANyeva, tadupari vastvantarAbhAvAda, anyathotkRSTatvAyogAt, madhyamAni tu dvipradezikAdIni tripradezikAdyapekSayA sottarANi eka // 4 // For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradezApekSayA tvanuttarANi, uparitanavastvapekSayaiva sottaratvAt iti gAthArthaH // 2 // uttarasyAnekavidhatvena yenAtra prakRtaM tadAhakamauttareNa pagayaM AyArasseva uvarimAiM tu / tamhA u uttarA khalu ajjhayaNA huMti NAyavvA // 3 // vyAkhyA-kramApekSamuttaraM kramottaraM, zAkapArthivAditvAnmadhyapadalopI samAsaH, tena prakRtam-adhikRtam , Piha ca kramottareNeti bhAvataH kramottareNa, etAni hi zrutAtmakatvena kSAyopazamikabhAvarUpANi tadrUpasyaivA''cArA gasyopari paThyamAnatvenottarANItyucyante, ata evAha-'AyArasseva uvarimAiMti evakAro bhinnakramaH, tatazcAcArasyoparyava-uttarakAlameva 'imAnI'ti hRdi viparivartamAnatayA pratyakSANi, paThitavanta iti gamyate, 'tuH' vizeSaNe, vizeSazcAyaM yathA-zayyambhavaM yAvadeSa kramaH, tadA''ratastu dazavaikAlikottarakAlaM paThyanta iti, tamhA utti | 'tuH' pUraNe, yattadozca nityamabhisambandhaH, tato yasmAdAcArasyoparyevemAni paThitavantastasmAd 'uttarANi' uttaraza-| bdavAcyAni, 'khaluH' vAkyAlaGkAre'vadhAraNe vA, tata uttarANyeva 'adhyayanAni' vinayazrutAdIni bhavanti 'jJAtavyAni' avaboddhavyAni, prAkRtatvAcca liGgavyatyaya iti gAthArthaH // 3 // Aha-yadyAcArasyopari paThyamAnatvenottarA SASARAMES For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. NyamUni, tatkiM? yata evAcArasya prasUtireSAmapi tata eva abhidheyamapi yadeva tasya tadevotAnyatheti saMzayApa adhyayanam nodAyAhabRhadvRttiH aMgappabhavA jiNabhAsiyA ya ptteybuddhsNvaayaa| baMdhe mukkhe ya kayA chattIsaM uttarajjhayaNA // 4 // [8 // 5 // vyAkhyA--aGgAd-dRSTivAdAdeH prabhava-utpattireSAmiti aGgaprabhavAni, yathA parISahAdhyayanaM, vakSyati hi-"kammappavAyapuve sattarase pAhuDaMmi jaM suttaM / sanayaM sodAharaNaM taM ceva ipi NAyacaM // 1 // " jinabhASitAni yathA drumapuSpikA'dhyayanaM, taddhi samutpannakevalena bhagavatA mahAvIreNa praNItaM, yadvakSyati--"taMNissAe bhagavaM sIsANaM 8| dei aNusahi"ti, 'caH' samuccaye, pratyekabuddhAzca saMvAdazca pratyekabuddhasaMvAdaM tasmAdutpannAnIti zeSaH, tatra pratyekabudaddhAH -kapilAdayaH tebhya utpannAni yathA kApilIyAdhyayanaM, vakSyati hi--'dhammaTThayA gIyaM' tatra hi kapileneti| prakramaH, saMvAdaH-saGgatapraznottaravacanarUpastata utpannAni, yathA-kezigautamIyaM, vakSyati ca-"gotamakaisIo ya saMvAyasamuTThiyaM tu jamheya"mityAdi / nanu sthaviraviracitAnyevaitAni, yata Aha cUrNikRt-"sutte therANa attAgamo"tti | 1 karmapravAdapUrve saptadaze prAbhRte yatsUtram / sanayaM sodAharaNaM tadevehApi jJAtavyam / / 1 // 2 tannizrayA bhagavAn ziSyebhyo dadAtyanuzAstim / 3 dharmArthAya gItam / 4 gautamakezIsaMvAdatazca samutthitaM tu yasmAdidam / 5 sUtre sthavirANAmAtmAgama iti / // 5 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandyadhyayane'pyuktam-"jassa jettiyA sIsA uppattiyAe veNaiyAe kammayAe pariNAmiyAe caubihAe buddhIe uvaveyA tassa tettiyAI paiNNagasahassAI" prakIrNakAni cAmUni tatkathaM jinadezitatvAdi na virudhyate ?, ucyate, tathAsthitAnAmeva jinAdivacasAmiha dRbdhatvena taddezitatvAdhuktamiti na virodhaH / bandha-AtmakarmaNoratyantasaMzlepastasmin , mokSaH tayorevA''tyantikaH pRthagbhAvastasmiMzca kRtAni, ko'bhiprAyaH1-yathA bandho bhavati yathA ca |mokSastathA pradarzakAni, tatra bandhe yathA-"ANAaNiddesakaretti" mokSe yathA-"ANANiddesakare"tti, AbhyAM yathAkramamavinayo vinayazca pradarzyate, tatrAvinayo mithyAtvAdyavinAbhUtatvena bandhasya vinayazcAntarapauruSatvena mokSasya kAraNamiti tattvatastau yathA bhavatastadevoktaM bhavati, mokSaprAdhAnye'pi bandhasya prAgupAdAnamanAditvopadarzanArthaM, yadvA 'baMdhe mokkhe ya tti' cazabda evakArArtho bhinnakramazca, tato bandha eva sati yo mokSastasmin kRtAni, anenAnAdimuktamatavyavacchedazca kRtaH, tatra hi mokSazabdArthAnupapattiH sakalAnuSThAnavaiphalyApattizca, kimevaM katicideva ?, netyAha-'patriMzat' patriMzatsaGkhyAni, ko'rthaH-sarvANi uttarAdhyayanAni iti gAthArthaH // 4 // itthaM prasaGgata uktarUpaM saMzayamapAkRtyAdhyayananikSepaM vineyAnugrahAya tatparyAyanikSepAtidezaM cAha 1 yasya yAvantaH ziSyA autpattikyA vainayikyA karmajayA pAriNAmikyA caturvidhayA buddhyopapetAstasya tAvanti prakIrNakasahasrANi / 42 aajnyaa'nirdeshkrH| 3 aajnyaanirdeshkrH| For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. nAma ThavaNajjhayaNe davajjhayaNe ya bhAvaajjhayaNe / emeva ya ajjhINe AyajjhavaNeviya taheva // 5 // adhyayanam bRhadvRttiH al vyAkhyA 'nAmaM ThavaNajjhayaNe'tti pratyekamadhyayanazabdasambandhAnAmAdhyayanaM sthApanAdhyayanaM dravyAdhyayanaM ca-81 sya bhinnakramatvAd bhAvAdhyayanaM ca, tatra nAmasthApane gatArthe, dravyAdhyayanamAgamato jJAtAnupayuktaH, noAgamato jJazarIrabhavyazarIre tadvyatiriktaM ca pustakAdinyastaM, bhAvAdhyayanamAgamato jJAtopayuktaH, noAgamatastu prastutAdhyayanAnyeva, AgamaikadezatvAdeSAm / evaM cAkSINamAyaH kSapaNA'pi ca tathaiva, ko'rthaH ?-adhyayanavadetAnyapi nAmAdibhedabhinnAnyeva jJeyAnIti gAthArthaH // 5 // sAmprataM nAmAdhyayanAdIni trINi prasiddhAnyeveti manyamAno niyuktikA niruktidvAreNa noAgamato bhAvAdhyayanaM vyAkhyAtumAhaajjhappassANayaNaM kammANaM avacao uvaciyANaM / aNuvacao va NavANaM tamhA ajjhayaNamicchati // 6 // vyAkhyA-'ajjhappassa'tti sUtratvAdadhyAtmamAtmani, ko'rthaH ?-khasvabhAve, AnIyate'neneti AnayanaM prastA4 vAdAtmano'dhyayanaM, niruktividhinA cAtmAkAranakAralopaH, kuta etadityAha-yataH 'karmaNAM' jJAnAvaraNIyAdInAm 'apacayaH' cayApagamo'bhAva ityarthaH, 'upacitAnA' prAgvaddhAnAm 'anupacayazca' anupacIyamAnatA'nupAdAnamitiyAvat , 'navAnAM' pratyagrANAM, ko'rthaH -prArabaddhAnAm, etadupayuktasyeti gamyate, upasaMhAramAha-tasmAt COMKILAir - dain Education International For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAgbaddhavadhyamAnakarmAbhAvenA''tmanaH khakhabhAvAnayanAddhetoH adhyayanam 'icchanti' abhyupagacchanti, pUrvasUraya iti gamyate, yadvA'dhyAtmamiti rUDhito manaH, taca prastAvAt zubhaM, tasyA''nayanamadhyayanam , AnIyate hyanena zubhaM cetaH, asmin upayuktasya vairAgyabhAvAt , zeSaM prAgvat , navaraM vairAgyabhAvAt karmaNAmiti kliSTAnAmiti gAthArthaH // 6 // niruktyantareNaitadeva vyAkhyAtumAha ahigammati va atthA aNeNa ahiyaM va nnynnmicchti|ahiyN vasAhu gacchai tamhAajjhayaNamicchaMti 7|| kI vyAkhyA-'adhigamyante vA' paricchidyante vA 'arthA' jIvAdayaH anenAdhikaM vA nayanaM-prApaNamarthAdAtmani jJAnAdInAmanena icchanti, vidvAMsa iti zeSaH, 'adhikam' argalaM zIghrataramitiyAvat , 'vA' sarvatra vikalpArthaH, 'sAdhu'tti sAdhayati pauruSeyIbhirviziSTakriyAbhirapavargamiti sAdhuH 'gacchati' yAtyarthAnmuktim, anenetyatrApi yojyate, yasmAdevamevaM ca tataH kimityAha-tasmAdadhyayanamicchanti, niruktavidhinArthanirdezaparatvAdvA'sya, ayatereteA'dhipUrvasyAdhyayanam , icchantIti cAbhidhAnaM sarvatra sUtrArthAbAdhayA vyAkhyAvikalpAnAM pUrvAcAryasammatatvenAduSTatvakhyApanArthamiti gAthArthaH // 7 // nAmAkSINAditrayaM pratItameveti dRSTAntadvAreNa bhAvAkSINamAhajaha dIvA dIvasayaM paIppae so ya dIppae diivo| dIvasamA AyariyA appaM ca paraM ca diivNti||8|| For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 7 // vyAkhyA- yathA dIpAddIpazataM 'pradIpyate' jvalati so'pi ca dIpyate dIpo, na punaranyAnyadIpotpattAvapi kSIyate, | tathA kimityAha -- dIpasamA AcAryA 'dIpyante' samastazAstrArthavinizcayena svayaM prakAzante 'paraM ca' ziSyaM 'dIpa| yanti' zAstrArthaprakAzanazaktiyuktaM kurvanti, iha ca 'tAtsthyAt tadyapadeza' ityAcAryazabdena zrutajJAnamevoktaM, bhAvAkSINasya prastutatvAttasyaiva cAkSayatvasambhavAditi gAthArthaH // 8 // nAmA''yAdayastrayaH sujJAnA iti bhAvAyaM vyAcaSTe bhAve pasatthamiyaro nANAI kohamAio kamaso / Autti Agamutti ya lAbhutti ya huMti egaTThA // 9 // vyAkhyA- 'bhAve' vicArye iti zeSaH, prazastaH muktipadaprApakatvena ' itaraH' aprazasto bhavanibandhanatvena, prakramAdAyaH, kiMrUpaH punarayaM dvividho'pItyAha - 'jJAnAdiH' AdizabdAdarzanAdiparigrahaH, 'kohamAio'tti makArasyAlAkSaNikatvAt krodhAdikaH, AdizabdAnmAnAdiparigrahaH, 'kamaso'tti ArSatvAt kramataH, kimuktaM bhavati ? - praza sto jJAnAdiH, aprazastaH krodhAdiH / iha ca jJAnAdeH krodhAdezva AyatvamAyaviSayatvAdviSayaviSayiNorabhedopacAreNa Ayate tamityAya iti karmasAdhanatvena vA jJAnAdiprazasta bhAvAyahetutvAccAdhyayanamapi bhAvAyaH / ' tattvabhedaparyAyairvyAkhye 'ti paryAyakathanamapi vyAkhyAGgamiti paryAyAnAha - Aya ityAgama iti ca lAbha iti ca bhavantyekA For Personal & Private Use Only adhyayanam 1 // 7 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HAARASAASASSAA%** dhArthikAH, zabdA iti gamyate, 'iti' pratyekaM paryAyakharUpanirdezArthaH, 'caH' samuccaya iti gAthArthaH // 9 // nAmasthApa-II nAkSapaNe prasiddha iti dravyakSapaNAmAhapallatthiyA apatthA tatto uppiTTaNA apatthayarI / nippIlaNA apatthA tinni apatthAi puttIe // 10 // | vyAkhyA-'paryastikA' prasiddhA 'apathyA' ahitA, 'tataH' iti paryastikAta utprAbalyena piTTanA utpiDanAutpiDanakAdinA kuTTanotpiDanA apathyatarA, 'niSpIDanA' atyantamAvalanAtmikA 'apathyA' iti prastAvAdapathyatamA, sarvatra vastrasyeti gamyate, nigamayitumAha-trINyapathyAni 'pottIe'ttivastrasya, iha cAlpAlpatarAlpatamakAlata AbhirvastradravyaM kSapyata iti paryastikAdInAmapathyApathyatarApathyatamatvaM dravyakSapaNatvaM coktam , apathyAnIti ca nigamanaM sAmAnyasyAzeSavizeSasaGgrAhakatvAdaduSTamiti gaathaarthH|| 10 // bhAvakSapaNAmAhaaTTavihaM kammarayaM porANaM jaM khavei jogehiM / eyaM bhAvajjhayaNaM NeyatvaM ANupuvIe // 11 // vyAkhyA-'aSTavidham ' aSTaprakAraM, kriyata iti karma-jJAnAvaraNAdi, raja iva rajo jIvazuddhakharUpAnyathAtvakaraNena, iha copamAvAcakazabdamantareNApi parArthaprayuktatvAt agnirmANavaka itivadupamAnArtho'vagantavyaH, karmaraja iti samastaM vA padaM, 'purANam' anekabhavopAttatvena cirantanaM 'yat' yasmAt kSapayati jantuH 'yogaH' bhAvAdhyayana dan Education International For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. cintanAdizubhavyApAraiH, tasmAdidameva bhAvarUpatvAt kSapaNAhetutvAdbhAvakSapaNetyucyate iti prakramaH / prakRtamupasaMhartu- adhyayanam mAha-'etad' ityuktaparyAyAbhidheyaM bhAvAdhyayanaM 'netavyaM prApayitavyam 'AnupUyA' ziSyapraziSyaparamparAtmikAyAM, bRhadvRttiH yadvA-'netavyaM saMvedanaviSayatAM prApaNIyamAnupUrvyA-krameNeti gaathaarthH|| 11 // taditthamuttarAdhyayanAnIti vyAkhyA tam , adhunA zrutaskandhayonikSepa pratyadhyayanaM nAmAnyarthAdhikArAMzca vaktumavasara iti tadabhidhAnAya pratijJAmAhahai suyakhaMdhe nikkhevaM NAmAi cauvihaM parUveuM / NAmANi ya ahigAre ajjhayaNANaM pavakkhAmi // 12 // hai| vyAkhyA-zrutaM ca skandhazceti samAhAradvandvastasmin nikSepaM nAmAdayazcatvAro vidhAH-prakArA yasya sa tathA taM* |'prarUpya' prajJApya nAmAnyadhikArAMzcAdhyayanAnAM pravakSyAmi iti gAthArthaH // 13 // iha ca zrutaskandhanikSepasyAnyatra suprapaJcitatvAt prastAvajJApanAyaiva zrutaskandhe nikSepaM prarUpyeti niyuktikRtoktaM, na tu prarUpayiSyata iti / sthAnAzUnyArtha kiJciducyate-tatra zrutaM nAmasthApanAtmakaM kSuNNaM, dravyazrutaM tu dvividham-AgamanoAgamabhedAt , tatra yasya zrutamiti padaM zikSitAdiguNAnvitaM jJAtaM na ca tatropayogaH tasya Agamato dravyazrutam, 'anupayogo dravya'miti vacanAt, noAgamatastu zrutapadArthajJazarIraM bhUtabhaviSyatparyAyaM, tadvyatiriktaM ca pustakAdinyastam abhidhIyamAnaM vA, bhAvabhutahetutayA dravyazrutaM, tathA cAha-"bhUtasya bhAvinovA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * # AAAXASOC*** tad dravyaM tattvajJaiH sacetanAcetanaM kathitam // 1 // " bhAvazrutamapyAgamanoAgamabhedato dvidhaiva, tatrA''gamatastajjJastatra copayuktaH, noAgamatastvetAnyeva prastutAdhyayanAni, AgamaikadezatvAt kSAyopazamikabhAvavRttitvAcAmISA|miti // skandho'pi nAmasthApanAtmakaH prasiddha eva, dravyaskandhaH AgamatastajjJo'nupayuktaH, noAgamato jJazarIrabhavyazarIre , tadyatirikto drumaskandhAdiH, bhAvaskandha AgamatastajjJastatropayuktaH, noAgamataH prakrAntAdhyayanasamUha, ityalaM prasaGgena // pratijJAtamanusaranAmAnyAha ***-9-6-%25A5% 2 viNayasuyaM ca parIsaha cauraMgijaM asaMkheMyaM ceva / akAmamaraNaM 'niyaMThi orabbhaM kAvili~jaM ca // 13 // Namipavarja dumapattayaM ca bahusuryapujaM taheva hries| cittasabhUi usuorij sabhikkhaM samAhiThINaM c||14|| |pAvasamaNijaM taha saMja'IjaM miyecAriyA "niyNtthij| samuddapaulijaM rahanemiyaM kesigoye mijaM ca // 15 // samiIo jannaiMjaM sAmAyArI tahA khelukijN|mukkhgaii appamAo tava caraNa pamAyaThINaM ca // 16 // kammappaiyaiDI lesI boddhavve khalu Nagauramagge ya / jIvAjIvavibhatti chattIsaM uttarajjhayaNA // 17 // 5 For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. adhyayanam 1 vyaakhyaa-nigdsiddhaaH| navaramAbhiradhyayanavizeSanAmAnyuktAni, etanniruktyAdi ca nAmaniSpannanikSepaprastAva bRhaddhRttiH evAbhidhAsyate // adhikArAnAhapaDhame viNao bIe parisahA dullahaMgayA taie / ahigAro ya cautthe hoi pamAyappamAetti // 18 // maraNavibhattI puNa paMcamammi vijA caraNaM ca chaTuajjhayaNe |rsgehipriccaao sattame aTThami alobhe||19|| nikaMpayA ya navame dasame aNusAsaNovamA bhaNiyA / ikkArasame pUyA tavariddhI ceva bArasame // 20 // terasame a niyANaM aniyANaM ceva hoi cudsme| bhikkhuguNA pannarase solasame bNbhguttiio||21|| 81 pAvANa vajjaNA khalu sattarase bhogiDDivijahaNaTAre / eguNi apparikamme aNAhayA ceva vIsaime // 22 // cariyA ya vicittA ikkavIsi bAvIsime thiraM crnnN| tevIsaime dhammo cauvIsaime ya smiio||23|| baMbhaguNa pannavIse sAmAyArI ya hoi chavIse / sattAvIse asaDhayA aTTAvIse ya mukkhagaI // 24 // eguNatIsa AvassagappamAo tavoahoi tiisime| caraNaM ca ikkatIse battIsi pamAyaThANAI // 25 // // 9 // For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSS RSSRO AROGROSAROSADEOS tettIsaime kammaM cautIsaime ya huMti lesaao| bhikkhuguNA paNatIse jIvAjIvA ya chattIse // 26 // | vyAkhyA--AsAmarthaH sukhAvagama eva / navaraM vinayamUlo'yaM dharmaH, yata AgamaH-- "mUlAu khaMdhappabhavo dumassa, khaMdhAu pacchA samuviMti sAhA / sAhappasAhA viruhaMti pattA, tato u puSpaM ca phalaM rasoya // 1 // evaM dhammassa |viNao mUlaM paramo se mokkho| jeNa kittiM suyaM sigdhaM, NIsesaM cAbhigacchaI // 2 // " ityataH prathamAdhyayane vinayo'dhikRtaH, vinayavatazca teSu teSu guruniyogeSu pravartamAnasya kadAcit parISahA utpadheran te ca samyak soDhavyA iti dvitIyAdhyayane parISahA ityAdi kramaprayojanamabhyUhyam, adhyayanasambandhAbhidhAnaprastAve caabhidhaasyaamH| upasaMharannAha- . uttarajjhayaNANeso piMDattho vaNNio samAseNaM / itto ikvikaM puNa ajjhayaNaM kittaissAmi // 27 // vyAkhyA-uttarAdhyayanAnAm 'eSaH' anantarAbhihitasvarUpaH 'piNDArthaH' samudAyArthaH 'varNitaH' uktaH 'samAsena' sakSepeNa, 'itaH' piNDArthavarNanAd , anantaramiti gamyate, ekaikaM 'punaH' vizeSaNe adhyayanaM 'kIrtayi 1 mUlAt skandhaprabhavo drumasya, skandhAt pazcAtsamupayanti zAkhAH / zAkhAbhyaH prazAkhAH (tAbhyaH) virohanti patrANi tatastu puSpaM ca hai phalaM rasazca // 1 // evaM dharmasya vinayo mUlaM paramaH sa mokSaH / yena kIrti zrutaM zIghra niHzreyasaM cAbhigacchati // 2 // rasi For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH pyAmi' vyAkhyAdvAreNa saMzabdayiSyAmIti gAthArthaH // 27 // tatra cAdyaM vinayazrutamiti tasya kIrtanAvasaraH, na adhyayanam ca tad upakramAdyanuyogadvAratadbhedaniruktikramaprayojanapratipAdanamantareNa zakyaM kIrtayitumiti manvAnaH prastutAdhyayanasyAnuyogavidhAnakramamarthAdhikAraM cAhatattha'jjhayaNaM paDhamaM viNayasuyaM tassuvakkamAINi / dArANi pannaveuM ahigAro ittha viNaeNaM // 28 // | vyAkhyA-tatra' eteSvadhyayaneSu madhye adhyayanaM 'prathamam' AdyaM vinayAbhidhAnakaM zrutaM vinayazrutaM madhyapadalopI samAsaH, 'tasya' iti vinayazrutasya upakramAdIni dvArANi 'prarUpya' tadbhedaniruktikramaprayojanapratipAdanadvAreNa prajJApya, etadanuyogaH kArya iti zeSaH, adhikArazcAtra vinayena, tasyehAnekadhA'bhidhAnAt / Aha-'paDhame viNao' ityanenaivoktatvAt punaruktametad, ucyate, zAstrapiNDArthaviSayaM tat, etaca prastutaikAdhyayanagocaramiti na paunaruktyamiti gAthArthaH // 28 // atrApi 'prarUpye tyavasarajJApanArthameva niyuktikRtoktaM, na tu prarUpayiSyata / iti, anuyogadvArepUktatvAt, taduktAnusAreNa kiJciducyate-iha catvAryanuyogadvArANi-upakramo nikSepo'nugamo nayazceti, tadbhedA yathAkramaM dvau trayo dvau dvau ceti, niruktizcaivam-upakramaNaM dUrasthasya sato vastunastaistaiH prakAraiH samIpAnayanamupakramaH, niyataM nizcitaM vA nAmAdisambhavatpakSaracanAtmakaM kSepaNaM-nyasanaM nikSepaH, anurUpaM sUtrArthA // 10 // For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdhayA tadanuguNaM gamanaM-saMhitAdikrameNa vyAkhyAtuH pravartanamanugamo, nayanam-anantadharmAtmakasya vastuno niya6 takadharmAvalambena pratItau prApaNaM nayaH / kramaprayojanaM ca-nAnupUrvyAdibhiAsadezamanAnItaM zAstraM nikSeptuM zakyaM, na caughaniSpannAdibhirnikSepairanikSiptamanugantuM, nApi sUtrAdyanugamenAnanugataM nayairvicArayitumityayamevaiSAM kramaH, tathA ca pUjyAH-"dArekamo'yameva u nikkhippai jeNa NAsamIvatthaM / aNugammai NANatthaM NANugamo NayamayavihUNo // 1 // " atra saGgrahazlokAH-'upakramo'tha nikSepo'nugamazca nayAH kramAt / dvArANyetAni bhidyante, dvedhA tredhA dvidhA dvidhA // 1 // upakrama upkraantirduursthnikttkriyaa| nikSepaNaM tu nikSepo, naamaadinysnaatmkH||2|| sUtrasyAnugatizcitrA'nugamo nayanaM nayaH / anantadharmaNo'rthasyaikAMzeneti niruktayaH // 3 // nyAsadezAgataM zAstraM, nyasyate nyastameva tat / anvIyate'nvite nItistenaiteSAmayaM kramaH // 4 // ' itthaM vinayasmaraNArtha bhedaniruktikrama prayojanabhAji dvArANi varNitAni, tadvarNanAca phalAdIni vAcyAnIti pratijJAtaM nirvAhitam / sampratyebhiritthaM hai prarUpitaireSAmeva bhedaprapaJcanapurassaraM prakrAntAdhyayanaM vicAryate, tatropakramo dvidhA--laukiko lokottarazca, tatrAdyo nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedataH poDhA, tatra ca nAmatazciratarakAlabhAvinaH sannihitakAla eva karaNaM nAmopakramaH, evaM sthApanopakramo'pi, dravyopakramaH sacittAcittamizrabhedAt trividhaH, pratyeko'pi parikarmanAzabhedato dvividhaH, 1 dvArakramo'yameva tu nikSipyate yena nAsamIpastham / anugamyate nAnyastaM nAnugamo nayamatavihInaH / / 1 / / 2 so'pyekaikaH parikarmavinA pra. Jain Education Intematon For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. adhyayanam bRhadvRttiH // 11 // uktaM ca bhASyakAreNa-"NAmAI chabbheo uvakkamo dabao scittaaii| tiviho duviho ya puNo parikkame vatthunAse ya // 1 // " tatra parikarmaNi sacittadravyopakramo'vasthitasyaiva dvipadacatuSpadApadarUpasya naraturagataruprabhRtisacittavastuno'vivakSitAcittakezAdyavayavasya yathAkramaM rasAyanazikSAyurvedAdivazataH tathAvidhakarmodayAdeH kAlAntarabhAvino| vayaHsthairyavinayanaprasUnodmAdipariNativizeSasyApAdanam , acittadravyopakramaH kanakAdeH kaTakakuNDalAdikriyA, mizradravyopakramaH sacittasyaiva dvipadAdeH acittakezAdisahitasya snAnAdisaMskArakaraNam , evaM vinAze'pi dravyopakramastridhA-tatra sacittadravyopakramo'vasthitasyaiva sacittadravyasyAvivakSitaparyAyAntarotpatti pratyabhijJAnivartakamasiparazvAditaH prAktanaparyAyApanayanam , acittadravyopakrama evamevAcittasya rajatAdeH pAradAdisamparkataH kharUpAdibhraMzanaM, mizradravyopakramo'pi tathaiva zaGkhazRGkhalAbalaGkRtadviradAdeH sacetanasya mudraadibhirbhighaatH| evaM kSetrAdyupakramA api parikarmavinAzabhedato vibhedAH, tatra yadyapi kSetraM nityamamUrta ca, tato na tasya parikarmavinAzau stastathApi tadAdheyasya jalAde vAdihetutastau sambhavata ityupacAratastadupakramaH, uktaM ca-"khittamarUvaM NicaM Na tassa parika 1 nAmAdiH SaDbheda upakramo dravyataH sacittAdiH / trividho dvividhazca punaH parikarmaNi vastunAze ca // 1 // 2 kSetramarUpaM nityaM na tasya parikarma na ca vinAzaH / Adheyagatavazenaiva karaNavinAzopacAro'tra // 1 // nAvopakramaNaM halakulikAdibhirvA'pi kSetrasya / saMmArjanabhUmikarma ca pathitaTAkAdInAM ca // 2 // // 11 // For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mmaNaM Na ya vinnaaso| AheyagayavaseNa u karaNaviNAsovayAro'ttha // 1 // NAvAe uvakamaNaM halakuliyAIhi vAvi khettassa / saMmajabhUmikamme ya paMthatalAgAiyANaM ca // 2 // " kAlo vartanAdirUpatvena dravyaparyAyAtmaka eva, dravyaparyAyau ca narasiMhavadanyo'nyasaMvalito, tatastadvAreNa tasya guNavizeSA''dhAnavinAzAvupakramazabdavAcyau, Aha ca-"jaM vartaNAdirUvo kAlo davANa ceva pjaao| to takaraNaviNAse kIrai kAlovayAro u // 1 // " Aha-manuSyakSetre sUrya kriyAvyaGgayo vartanAdidravyapariNatinirapekSo'ddhAkAlAkhyaH kAlo'sti, yathoktam-"sUrakiriyAvisiTTho godohAdikiriyAsu niravekkho / addhAkAlo bhaNNai samayakkhettaMmi samayAI // 1 // " ti, tatra kA vArtA?, ucyate, tasyApi zaGkacchAyAdinA yathAvatparijJAnata RkSAdicArairatipAtatazcAmUrtatve'pi parikarma-13 vinAzasambhavAdupakramaH, tathA ca pUjyAH-"chAyAi nAliyAi va parikammaM se jahatthavinnANaM / rikkhAIcArehi ya tassa viNAso vivajAso // 1 // " bhAvopakramastu yadyapi bhAvasya paryAyatvAt tasya ca dravyAt kathaJcidananyatvAttadupakramAbhidhAnata ukta eva, tathApi jIvadravyaparyAyo'bhiprAyAkhyo bhAvazabdAbhidheyo'sti, yaduktam-"bhAvA 1 vartamAnA0 pra. 2 yadvartanAdirUpaH kAlo dravyANAmeva paryAyaH / tatastatkaraNavinAzayoH kriyate kAlopacAro'tra // 2 sUrakriyAviziSTo godohAdikriyAsu nirapekSaH / addhAkAlo bhaNyate samayakSetre smyaadiH|| 1 // 3 chAyayA nAlikayA vA parikarma tasya yathArthavijJAnam / 4 RkSAdicAraizca tasya vinAzo viparyAsaH // 1 // For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. adhyayanam bRhadvattiH // 12 // ECRECAREERRCASEARCANCES bhikhyAH paJca kharUpasattAtmayonyabhiprAyAH" iti, tatastasya paracittavartinaH saMvedanAviSayatayA viprakarSavata iGgitA- kArAdinA parijJAnataH sannihitakaraNaM jJAtasya vA tathA'nanuguNAnuguNacitraceSTAtaH kupitaprasannatApAdanaM bhAvopakrama eva, sa cAvazyamihAbhidheyaH, tadantargatatvAt gurubhAvopakramasya, tasya ca sakalAnuyogaprathamAnatvAt, uktaM ca-"bhaNNai vakkhANaMgaM gurucittovakkamo paDhama" ti, zeSopakramANAmapi caitadaGgatvAt , tathA cAha-"juttaM gurumayagahaNaM ko sesovakkamovayAro'ttha ? / gurucittapasAyatthaM te'vi jahAjogamAjojA // 1 // parikammaNAsaNAo dese kAle ya je jahA jogaa| to te davAINaM kjjaa''haaraaikjesuN||2||" tata etadabhidhAnAya dravyopakramAdbhAvopakramaH pRthagucyate, sa ca dvividhaH-prazastAprazastabhedAt, tatrAprazasto brAhmaNIgaNikA'mAtyadRSTAntato'vaseyaH, prazastazca ziSyasya zrutAdihetogurubhAvonnayanaM, yata Aha-"sIso guruNo bhAvaM jamuvakkamae suhaM pasatthamaNo / sahiyatthaM sa pasattho iha bhAvovakkamo'higato // 1 // " ityukto laukika upakramaH, zAstrIyastvAnupUrvInAmapramANavaktavyatArthAdhikArasamavatArAtmakaH, tatrAnupUrvI nAmAdidazaprakArA anyatra prapaJcata uktA, iha punarutkIrtanagaNa-I 8-RAK 1 bhaNyate vyAkhyAnAGga gurucittopakramaH prathamam / 2 yuktaM gurumatagrahaNaM kaH zeSopakramopacAro'tra / gurucittaprasAdAthai te'pi ythaayogmaayojyaaH||1|| parikarmanAzanAbhyAM deze kAle ca ye yathA yogyAH / tataste dravyAdInAM kAryA AhArAdikAryeSu // 2 // 3 ziSyo gurobharbhAvaM yadupakramate zubhaM prazastamanAH / svahitArtha sa prazasta iha bhAvopakramo'dhikRtaH // 1 // For Personal & Private Use Only w Jan Education International Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAtmikayA tayA'dhikAra iti saiva bhaNyate-tatrotkIrtanaM vinayazrutaM parIpahAdhyayanaM caturaGgIyamityAdi saMzabdanaM, gaNanaM saGkhyAnaM, taca pUrvAnupUrvIpazcAnupUrvIanAnupUrvIbhedatastrividhaM, tatra pUrvAnupUrvyA gaNyamAnamidamadhyayanaM prathama, pazcAnupUrvyA SatriMzattamam , anAnupUrvyA tvasyAmevaikAdyakottarapatriMzadgacchagatAyAM zreNyAmanyo'nyAbhyAsato dvirUponasaGkhyAbhedaM bhavati, uktaM ca-"ekAdyA gacchaparyantAH, parasparasamAhatAH / rAzayastaddhi vijJeyaM, vikalpagaNite phalam // 1 // " iha cAsammohAya SaTpadAGgIkArataHprastArAnayanopAya ucyate-tatra caikAdIni SaDantAni SaT padAni sthApyante, tAni cAnyo'nyaM guNyante, tatazca jAtAni sapta zatAni viMzatyuttarANi, teSAM cAntyena SaTvena bhAgahAraH, tatra labdhaM viMzatyuttaraM zataM 120, iyantaH SaSThapo SaTkA nyasyante, tadadhastAvanta eva krameNa paJcakacatuSkakatrikadvikaikakAH sthApyAH, itthaM jAtAni SaSThapaGktI sapta zatAni viMzatyuttarANi / tato viMzatyuttarazatasya paJcakena bhAgahAraH, tatra ca labdhA caturviMzatiH 24, tAvatsaGkhyAH paJcamapaTau krameNa paJcakacatuSkatrikadvikaikakA nyasyAH, jAtaM viMzatyuttaraM zataM, tasya cAdhastAdatanapatisthamaGkamapahAya yathAmahatsaGkhyamaGkavinyAsaH, tatrAgretanapatisthaH / |paJcakastatparityAgatazca sarvavRhatsaGkhyaH SaTkazcaturvizativArAnadhaH sthApyate, tatastrikApekSayA catuSko dvikApekSayA ca trika ekakApekSayA ca dviko bRhatsaGkhyaH tata ekakazca tAvata eva vArAn nyasanIyaH, jAtaM punarvizatyuttaraM zatam , evamagretanapatisthacatuSkatrikadvikaikaparihAratastathaiva tAvanneyaM yAvatpaJcamapalAvapi pUrNAni sapta zatAni viNshtyuttraanni| For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam uttarAdhya. |tatazcaturvizatezcatuSkeNa bhAgahAraH, tatra labdhAH SaT 6, tatazcaturthapatau tAvanta evAdho'dhazcatuSkatrikadvikaikakAH sthAbRhaddhRttiH pyAH, yAvajjAtA caturviMzatiH, tatazcAgretanapatisthAGkaparihArAdiprAguktayuktita eva patiH pUraNIyA / bhUyaH SaTsya trikeNa bhAgahAraH, tatazca labdho dvikaH, tatastRtIyapaTo dvau triko punaveva dviko bhUya ekako ca dvAvadhaH sthApanIyau, // 13 // adhastAca puraHsthitAGkatyAgato bRhatsaGkhyAGkanyAsatazca viMzatyuttarasaptazatapramANaiva patiH pUraNIyA / SaDbhAgahAralabdhadasya dvikasya vibhajane labdha ekaH, tato dvitIyapatau dvika ekakazcaiko viracanIyaH, tadadhazca puroditapurasthAGkaparihArA dinyAyatastAvatsaGkhyaivaM dvitIyapaGktiH kaaryaa| prathamapatistu purasthAGkaparihArataH puurnniiyaa| uktaM ca-"gaNite'ntyavibhakte tu, labdhaM zeSairvibhAjayet / AdAvante ca tatsthApyaM, vikalpagaNite kramAt // 1 // " iha ca parasparaguNanAgatarAzirgaNitamucyate, zeSAstu SaTkApekSayA paJcakAdayaH, 'AdAviti ca SaSThapatI, 'anta' iti ca paJcamAdipaGkAviti / uktA'' nupUrvI, samprati nAma, tatra namati-jJAnarUpAdiparyAyabhedAnusArato jIvaparamANvAdivastupratipAdakatayA pravIbhavatIti dUnAma, tathA cAha-"jaM vatthuNo'bhihANaM pajavabheyANusAri taM nAma / paibheyaM jaMNamae paibheyaM jAi jaMbhaNiyaM // 1 // "| taccaikanAmAdi dazanAmAntam , iha tu par3idhanAmnaudayikAdiSaDbhAvarUpeNAdhikAraH, tadantarbhUtakSAyopazamikabhAve zrutajJAnAtmakatvena prastutAdhyayanasyAvatArAt, Aha ca-"chavihaNAme bhAve khaovasamie suyaM samoyarai / jaM suya1 yadvastuno'bhidhAnaM paryAyabhedAnusAri tannAma / pratibhedaM yannamati pratibhedaM yAti yadbhaNitam // 1 // 2 SaDDidhanAmni bhAve kSAyopazamike SOSIASSAGE***** For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NANAvaraNakkhaovasamajaM tayaM savaM // 1 // " pramIyate - paricchidyate'neneti pramANaM tacca dravyakSetrakAlabhAvabhedAccaturvidhaM, tatrAsya kSAyopazamikabhAvarUpatvena bhAvapramANe'vatAraH, yata Aha - " davAi caunbheyaM pamIyae jeNa taM pamANaMti / | iNamajjhayaNaM bhAvoti bhAvamANe samoyarai // 1 // " bhAvapramANaM ca guNanayasaGkhyAbhedatastridhA, tatrAsya guNapramANasaGkhyApramANayorevAvatAraH, nayapramANe tu yadyapi zrutakevalinoktam- 'aMhigAro tihi u osaNNaM ti, tathA 'Natthi ehi~ vihUNaM suttaM attho va jiNamae kiMci / Asajja u soyAraM gae NayavisArao bUyA // 1 // ' tathApi samprati tathAvidhanayavicAraNAvyavacchedato'navatAra eva, tathA ca tenaiva bhagavatoktam - " mUDhanaeNiyaM suyaM kauliyaM tu Na NayA samoyaraMti ihaM / apahutte samoyAro natthi pahutte samoyAro // 1 // " tathA " jAvaMti ajjavayarA apahRttaM kAliyANuogassa / teNAreNa pahuttaM kAliyasuyadiTTivAe ya // 2 // " mahAmatinA'pyuktaM- 'DhaNayaM tu na saMpai NayappamANe zrutaM samavatarati / yat zrutajJAnAvaraNakSayopazamajaM tat sarvam // 1 // 1 dravyAdicaturbhedaM pramIyate yena tatpramANamiti / idamadhyayanaM bhAva | iti bhAvamAne samavatarati // 1 // 2 adhikArastribhistu utsannamiti / 3 nAsti nayairvihInaM sUtramartho vA jinamate kiJcit / AsAdya tu zrotAraM nayAn nayavizArado brUyAt // 1 // 4 mUDhanayikaM zrutaM kAlikaM tu na nayAH samavatarantIha / apRthaktve ( anuyogAnAM ) samavatAraH | nAsti pRthaktve samavatAraH // 1 // yAvadAryavatrA apRthaktvaM kAlikAnuyogasya / tato'rvAk pRthaktvaM kAlikazrute dRSTivAde ca / 5 mUDhanayaM tu na | samprati nayapramANe'vatArastasya For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. 'vayAro se"| guNapramANaM tu dvidhA-jIvaguNapramANamajIvaguNapramANaM ca, tatrAsya jIvopayogarUpatvAjIvaguNapramANe- adhyayanam vatAraH, tasminnapi jJAnadarzanacAritrabhedatakhyAtmake'sya jJAnarUpatayA jJAnapramANe, tatrApi pratyakSAnumAnopamAnA''gamAbRhadvRttiH tmake prakRtAdhyayanasyAptopadezarUpatayA''gamapramANe, tatrApi laukikalokottarabhede paramagurupraNItatvena lokottare suutraa||14|| sArthobhayAtmani, tathA cAha-"jIvANaNNattaNao jIvaguNeNeha bhAvao nANe / louttarasuttatthobhayAgame tassa bhAvAo // 1 // " tatrApyAtmAnantaraparamparAgamabhedatastrividhe arthatastIrthakaragaNadharatadantevAsinaH sUtratastu sthaviratacchipyatatpraziSyAnapekSya yathAkramamasyAtmAnantaraparamparAgameSvavatAraH, saGkhyApramANamanuyogadvArAdiSu prapaJcitamiti tata |evAvadhAraNIyaM, tatra cAsya parimANasaGkhyAyAmavatAraH, tatrApi kAlikazrutaraSTivAdazrutaparimANabhedato dvibhedAyAM / kAlikazrutaparimANasaGkhyAyAM, divA rAtrau ca prathamapazcimapauruSyorevaitatpAThaniyamAt , tatrApi zabdApekSayA |saGkhyayAkSarapAdazlokAdyAtmakatayA saGkhyAtaparimANAtmikAyAM paryAyApekSayA tvanantaparimANAtmikAyAm , anantagamaparyAyatvAdAgamasya, tathA cAha-"aNaMtA gamA aNaMtA pajavA" ityAdi / vaktavyatA-padArthavicAraH, sA ca khaparobhayasamayabhedatastridhA, tatra khasamayaH-arhanmatAnusArizAstrAtmakaH, parasamayaH-kapilAdyabhiprAyAnuvatigranthakharUpaH, |ubhayasamayastUbhayamatAnugatazAstrakhabhAvaH, tatrAsya khasamayavaktavyatAyAmevAvatAraH, khasamayapadAthonAmevAtra varNanAt, 1 jIvAnanyatvAjjIvaguNeneha bhAvato jJAne / lokottarasUtrArthobhayAtmake tasya bhAvAt / 1 / 2 anantA gamA anantAH payevAH For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatrApi parobhayasamayapadArthavarNanaM tatrApi khasamayavaktavyataiva, parobhayasamayayorapi samyagdRSTiparigRhItatvena khasamayatvAt , ata eva sarvAdhyayanAnAmapi khasamayavaktavyatAyAmevAvatAraH, taduktam-"parasamao ubhayaM vA sammahihissa sasamao jeNaM / to sabajjhayaNAI ssmyvttbniyyaaiN||1||" ti / arthAdhikAraH 'paDhame viNao' ityanena khata eva niyuktikRtA'bhihita iti nocyate / iha ca vaktavyatA pratisUtrAbhidheyArthaviSayA, arthAdhikArastu 'ahigAro ittha viNaeNa' mityanenaivAbhihitaH / samavatArastvAnupUrvyAdiSu lAghavArtha yathAsambhavamukta eva iti na punarucyate, uktaM ca-"ahuNA ya samoyAro jeNa samoyAriyaM paidAraM / viNayasuyaM so'Nugato lAghavao Na uNa vacetti // 1 // " |nikSepastridhA-oghaniSpanno nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazca, Aha ca-"bhaNNai gheppai ya suhaM NikkhevapayANusArao satthaM / oho nAma suttaM nikkheyavaM tao'vassaM // 1 // " (oghaH) adhyayanAdi sAmAnyanAma, Aha ca|oho jaM sAmannaM suyAbhihANaM cauvihaM taM ca / ajjhayaNaM ajjhINaM Ao jhavaNA ya patteyaM ||1||nnaamaadi caubbheyaM ___ 1 parasamaya ubhayaM vA samyagdRSTeH svasamayo yena / tataH sarvANyadhyayanAni khasamayavaktavyatAniyatAni // 1 // 2 adhunA ca samavatAro yena samavatAritaM pratidvAram / vinayazrutaM so'nugato lAghavato na punarvAcya iti // 1 // 3 bhaNyate gRhyate ca sukhaM nikSepapadAnusArataH zAstram / ogho nAma sUtraM nikSeptavyaM tato'vazyam / / 3 // 4 ogho yat sAmAnyaM zrutAbhidhAnaM caturvidhaM tacca / adhyayanamakSINamAyaH kSapaNA ca pratyekam // 30 // nAmAdi caturbhedaM varNayitvA zrutAnusAreNa / vinayazrutamAyojyaM caturvapi krameNa bhAveSu // 31 // yena zubhAtmAdhyayanama For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhaddhRttiH vaNNeUNaM suyANusAreNaM / viNayasuyaM AujaM causuMpi kameNa bhaavesuN||2|| jeNa suhappajjhayaNaM ajjhappANayaNamahiya adhyayanam NayaNaM vA / bohassa saMjamassa ya mokkhassa va to tamajjhayaNaM // 3 // akkhINaM dijaMtaM aghocchittiNayato alogo ch| Ao NANAINaM jhavaNA pAvANa kammANaM ||4||prkttaarthaa eva, navaraM yena hetunA zubhAtmAdhyayanaM zubhasya-puNyasyAtmanyAdhikyenAyana-gamanaM tato bhavati, paThyate vA-'suhajjhappayaNaM'ti, tatra zubhaM-saGklezavirahitamadhyAtma-manaH tatrAyanamarthAdAtmanaH tataH, (adhyAtmasthAnayanaM prApaNamAtmani tato bhavati) tathA'dhikaM nayanaM-prakarSavatprApaNaM, kasya ?-bodhasya-tattvAvagamasya saMyamasya vA-pRthivyAdisaMrakSaNAtmakasya mokSasya vA-kRtstrakarmakSayalakSaNasya tato bhavati, AtmanIti gamyate, 'tataH' tasmAddhetoH, prAgvadadhyayanamucyata iti zeSaH, tathA 'avyavacchittinayataH' avyavacchittinayamAzritya dravyAstikanayAbhiprAyeNetyarthaH, 'alokavat' ityupalakSaNatvAdalokAkAzavaditi / nAmaniSpannanikSepe'sya vinayazrutamiti dvipadaM nAma, tato vinayasya zrutasya ca nikSepaH zAstrAntara ukto'pyavazyamiha vaktavyaH / tatra ca vinayanikSepo bahuvaktavya iti tamatideSTuM zrutanikSepastu na tatheti tamabhidhAtumAha|viNao pubuddiTTo suyassa caukkao u nikkhevo| davasuya niNhagAi bhAvasuya sue u uvautto // 29 // 8 // 15 // dhyAtmAnayanamadhikanayanaM vA / bodhasya saMyamasya ca mokSasya vA tatastadhyayanam // 32 // akSINaM dIyamAnamavyavacchittinayato'loka |iva / Ayo jJAnAdInAM kSapaNA pApAnAM karmaNAm // 33 // etAzcatasro'pi AvazyakaniyuktigAthAH sopayogatarA iti ca saMskRtA jJeyAH For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- vinIyate--apanIyate'nena karmeti vinayaH, sa ca pUrva- dazavaikAlikavinayasamAdhinAmAdhyayane uddiSTauktaH pUrvoddiSTaH, sthAnAzUnyArthe taduktameva kiJciducyate - 'virNayessa ya suttassa ya Nikkhevo hoi duNha ya caukko / daviNayammi tiNiso suvaNNamiti evamAtIte // 1 // lokovayAraviNao atthanimittaM ca kAmaheuM ca / bhayaviNaya| mokkhaviNao viNao khalu paMcahA o // 2 // abbhuTThANaM aMjali AsaNadANaM ca atihipUyA ya / logovayAra| viNao devayapUyA ya vibhaveNaM // 3 // avabhAsavattichaMdANuvattaNA desakAladANaM ca / anbhuTThANaM aMjali AsaNadANaM ca | atthakae || 4 || emeva kAmaviNao bhae ya Neyava ANupuvIe / mokkhaMmivi paMcaviho parUvaNA tassimA hoi // 5 // | daMsaNaNANacaritte tave ya taha ovayArie ceva / eso ya mokkhaviNao paMcaviho hoi NAyaco // 6 // davANa saGgha 1 vinayasya ca zrutasya ca nikSepo dvayozca catuSkako bhavati / dravyavinaye tinizaH suvarNamiti evamAdikaH // 1 // 2 samAhIe iti da0a0 9 3 suvaNNamiccaivamAINi da0a09 ni0 / 4 lokopacAravinayo'rthanimittaM ca kAmahetozca / bhayavinayo mokSavinayo vinayaH khalu paJcadhA jJeyaH // 2 // abhyutthAnamaJjalirAsanadAnaM cAtithipUjA ca / lokopacAravinayo devatApUjA ca vibhavena // 3 // abhyAsavarttitA chando'nuvartanA | dezakAladAnaM ca / abhyutthAnamaJjalirAsanadAnaM cArthakRte // 4 // evameva kAmavinayo bhaye ca netavya AnupUrvyA / mokSe'pi paJcavidhaH prarU - | paNA tasyeyaM bhavati // 5 // darzanajJAnacAritreSu tapasi ca tathaupacArike caiva / eSa ca mokSavinayaH paJcavidho bhavati jJAtavyaH // 6 // dravyANAM sarvabhAvA upadiSTA ye yathA jinendraiH / tAMstathA zraddadhAti naro darzanavinayo bhavati tasmAt // 7 // jJAnaM zikSate jJAnaM guNayati For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvRttiH uttarAdhya. 18 bhAvA uvaiTThA je jahA jiNiMdehiM / te taha saddahai naro daMsaNaviNao bhavai tamhA // 7 // nANaM sikkhai nANaM adhyayanam guNei nANeNa kuNai kiccaaii| NANI Na Na baMdhai NANaviNIo havai tamhA // 8 // aTTavihaM kammacayaM jamhA rittaM karei jayamANo / NavamaNNaM ca na baMdhai carittaviNao havai tamhA // 9 // avaNei taveNa tama uvaNei ya sagga-| mokkhamappANaM / tavaniyamanicchiyamaI tavoviNIo havai tamhA // 10 // aha ovayArio puNa duviho viNao| samAsao hoi / paDirUvajogajuMjaNa tahaya aNAsAyaNAviNao // 11 // paDirUvo khalu viNao kAiyajogo ya vaaymaannsio| aTTacaubihaduviho parUvaNA tassimA hoi // 12 // abbhuTANaM aMjali AsaNadANaM abhiggaha kitI ya / sussUsaNa aNugacchaNa saMsAhaNa kAya aTTaviho // 13 // hiyamiyaapharusavAI aNuvIIbhAsa vAio jJAnena karoti kRtyAni / jJAnI navaM na badhnAti jJAnavinIto bhavati tasmAt // 8 // aSTavidhaM karmacayaM yasmAdriktaM karoti yatamAnaH / navamanyaca naI badhnAti cAritravinayo bhavati tasmAt // 9 // apanayati tapasA tama upanayati ca svargamokSamAtmAnam / taponiyamanizcitamatistapovinIto| bhavati tasmAt // 10 // athaupacArikaH punardvividho vinayaH samAsato bhavati / pratirUpayogayojanaM tathA ca anAzAtanAvinayaH // 11 // pratirUpaH khalu vinayaH kAyikayogazca. vAciko mAnasikaH / aSTavidhaH caturvidhaH dvividhaH prarUpaNA tasyeyaM bhavati // 12 // abhyutthAnamajalirAsanadAnamabhiprahaH kRtikarma ca / zuzrUSaNamanugamanaM saMsAdhanaM kAyiko'STavidhaH // 13 // hitamitAparuSavAdI anuvIcya bhASI vAciko For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinno| akusalamaNoNiroho kusalamaNaudIraNA ceva // 14 // paDirUvo khalu viNao parANuvittimaio muNeyavo / appaDirUvo viNao NAyaco kevalINaM tu // 15 // eso bhe parikahio viNao paDirUvalakSaNo tiviho / ghAvannavihivihANaM viti aNAsAyaNAviNayaM // 16 // titthayara 1 siddha 2 kula 3 gaNa 4 saMgha 45 kiriya 6 dhamma 7 NANa 8 NANINaM 9 / Ayariya 10 thera 11 uvajjhAya 12 gaNINaM 13 terasa payAI / // 17 // aNasAyaNA ya bhattI bahumANo vaNNasaMjalaNayA ya / titthayarAI terasa caugguNA hoti bAvannA // 18 // spaSTArthAH, navaraM 'tinizo' vRkSavizeSaH, lokopacAravinayaH lokapatiphalaH, arthanimittaM ceti, vinaya iti gamyate, tato'rthaprAptihetorIzvarAdyanuvartanamarthavinayaH, kAmahetozceti ihApi vinaya iti prakramaH, tatazca zabdAdiviSayasampa ttinimittaM tathA tathA pravartanaM kAmavinayaH, duSpradharSanRpatisAmantAdeH prANAdibhayenAnuvartanaM bhayavinayaH, ihahailokAnapekSasya zraddhAnajJAnazikSAdiSu karmakSayAya pravartanaM mokSavinayaH, sa ca darzanajJAnacAritratapaupacArabhedAt vinayaH / akuzalamanonirodhaH kuzalamanaudIraNaiva // 14 // pratirUpaH khalu vinayaH parAnuvRttimayo muNitavyaH / apratirUpo vinayo jJAtavyaH kevalinAM tu // 15 // eSa bhavadbhyaH parikathito vinayaH pratirUpalakSaNastrividhaH / dvApaJcAzadvidhividhAnaM bruvate'nAzAtanAvinayam // 16 // | tIrthakara 1 siddha 2 kula 3 gaNa 4 saGgha 5 kriyA 6 dharma 7 jJAna 8 jJAninAm 9 / AcArya 10 sthavira 11 upAdhyAya 12 gaNinAM 13 trayodaza padAni // 17|| anAzAtanA ca bhaktibahumAno varNasaMjvalanatA ca / tIrthakarAdyAstrayodaza caturguNA bhavati dvipazcAzat // 18 // For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 17 // ASSISSEASTUSEASCA paJcaprakAraH, tatra caupacAriko'nurUpavyApArasampAdanAnAzAtanAbhedato dvibhedaH, tatra cAye abhyutthAnam-Agacchati / adhyayanam gacchati ca dRSTe gurAvAsanamocanam , abhigraho-guruvizrAmaNAdiniyamaH, kRtiH-dvAdazAvartAdivandanaM, zuzrUSaNaM 'Na pakkhao Na purao' ityAdividhinA guruvacanazravaNecchA, paryupAsanamityarthaH, anugamanam-AgacchataH pratyudgamanaM, saMsAdhanaM-gacchataH samyaganuvrajanaM, 'kulaM' nAgendrAdiH 'gaNaH' koTikAdiH, 'kriyA' asti paraloko'styAtmA'sti ca sakalaklezalezAkalaGkitaM muktipadamityAdiprarUpaNAtmikaha gRhyate, 'dharmaH' zrutacAritrAtmakaH 'jJAnaM' matyAdi 'AcAryaH' 6 anuyogAcAryaH 'gaNI' gaNAcAryaH anAzAtanA-manovAkAyairapratIpapravartanaM, bhaktiH-abhyutthAnAdirUpA, bahumAno-3 mAnaso'tyantapratibandhaH, varNanaM varNaH-zlAghanaM tena saavalanA-jJAnAdiguNoddIpanA varNasaMjvalanA // zrutasya catvAraH | parimANamasyeti catuSkaH, saGkhyAyA atizadantAyAH kanniti (pA05-1-22) kan , tuzabdazcaturvidhanikSepo|'vazyaM sarvatra vaktavya iti vizeSadyotakaH, uktaM hi-"jaittha u je jANejA NikkhevaM Nikkhive niravasesaM / jatthavi Navi jANijA caukkayaM nikkhive tattha // 1 // " nikSepo-nyAsaH, tatrAdyayoH sugamatvAttRtIyamAha-dravyato dravyarUpaM vA zrutaM dravyazrutam , Agamato noAgamatazca, tatrAgamato jJAtA'nupayuktaH, noAgamatastvAha-niLute-Aga // 17 // 1 na pakSato na purataH / 2 atha ekonatriMzattamaniyuktigAthopAttasya 'suyassa caukkao u nikkhevo' ityasya vyAkhyA. 3 yatra tu yaM jAnIyAt nikSepaM nikSipenniravazeSam / yatrApi nApi jAnIyAt catuSkakaM nikSipet tatra / 1 / 4 'jatthaviya na jANijjA' ityanuyogadvAreSu / dain Education International For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAbhihitamarthamatikliSTakarmodayAt kuyuktibhirapanayatIti nihavo-jamAliprabhRtiH pazcAtkRtazrutapariNatiH, AdizabdAtpuraskRtazrutapariNatisattvaparigrahaH, bhAvazrutamapyAgamanoAgamabhedato dvidhA, tatrAgamato'bhidhAtumAha-bhAvato bhAvarUpaM vA zrutaM bhAvazrutaM,prAkRtatvAdiha pUrvatra ca bindulopaH, 'zrute' zrutaviSaye, 'tuH' avadhAraNe bhinnakramaH, tata upayukta eva, ko'rthaH-yasya zrutamiti padaM jJAtaM tatra copayogaH sa bhAvazrutaM, tadupayogAnanyatvAd , amyupayuktamANavakAgnivaditi gaathaarthH|| 29 // uktAvodhanAmaniSpanna nikSepau, samprati sUtrAlApakaniSpannanikSepaH prAptAvasaraH, tathApi sa nocyate, yataH sati sUtre'sau sambhavati, sUtraM ca sUtrAnugame, sa cAnugamabheda iti anugama eva tAvadupavarNyate-dvivi|dho'nugamaH-niryuktyanugamaH sUtrAnugamazca, tatrAdyo nikSepaniyuktiupodghAtaniyuktisUtrasparzikaniyuktyanugamavidhAnatastrividhaH, tatra ca nikSepaniyuktyanugama uttarAdinikSepapratipAdanAdanugata eva, upodghAtaniryuktyanugamastu dvAragAthAdvayAdavaseyaH, taccedam-"uddese Nihese ya Niggame khetta kAla purise ya / kAraNa paJcaya lakkhaNa Nae smoyaarnnaannume||1|| kiM kaivihaM kassa kahiM kesu kahaM keciraM havai kAlaM? kai saMtaramavirahiyaM bhavAgarisa phAsaNa NiruttI // 2 // " etadarthaH sAmAyikaniyuktito'vaseyaH, sUtrasparzikaniyuktyanugamastu sUtrAvayavavyAkhyAnarUpatvAt sUtraspa| 1 uddezo nirdezazca nirgamaH kSetraM kAlaH puruSazca / kAraNaM pratyayo lakSaNaM nayaH samavatAraNA'numatam // 1 // kiM katividhaM kasya ka keSu kathaM kiyaciraM bhavati kAlam / katisAntaramavirahitaM bhavAkarSAH sparzanA niruktiH // 2 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam uttarAdhya. zikaniyukteH sati sUtre sambhavati, tacca sUtrAnugama eveti tatraiva vakSyate / nanvevamasthAnamidamasyeti kasmAdihoddezaH?, ucyate, niyuktyanugamamAtrasAmAnyAt , taduktam-" saMpai suttapphAsiyanijuttI jaM suyasa vkkhaannN| tIse'vasaro bRhadvRttiH sA puNa pattAvi Na bhaNNae ihii|| 1 // kiM jeNAsai sutte kassa taI taM jayA kamappatto / suttANugamo vocchaM // 18 // hohI tIse tayA bhAvo // 2 // atthANamiyaM tIse jai to sA kIsa bhaNNaI ihayaM ? / sA bhaNNai nijjuttIme ttisAmaNNao navaraM // 3 // " sAmprataM sUtrAnugamaH, tatrAlIkopaghAtajanakatvAdidoSarahitaM nirdoSasAratvA(vattvA)di guNAndhitaM sUtramuccAraNIyaM, tavedamsaMjogA vippamukkassa aNagArassa bhikkhuNo / viNayaM pAukkarissAmi ANuputviM suNeha me // 1 // asya ca saMhitAdikrameNa vyAkhyA-tatra cAskhalitapadoccAraNaM saMhitA, sA cAnugatava, sUtrAnugamasya tadrUpatvAt , tathA cAha-"hoi kayaMttho vottuM sapayaccheyaM suyaM suyANugamo"tti / padaM tu nAmikanaipAtikAdi khadhi 1 samprati sUtrasparzakaniyuktiyat zrutasya vyAkhyAnam / tasyA avasaraH sA punaH prAptA'pi na bhaNyate iha / 1 / kiM ? yenAsati sUtre kasya sakA tasmAt yadA kramaprAptaH / sUtrAnugamo vakSyate tadA bhaviSyati tasyA bhAvaH // 2 // asthAnamidaM tasyA yadi tadA sA kiM bhaNyate'tra / sA bhaNyate niyuktimAtrasAmAnyato navaram // 3 // 2 bhavati kRtArtha uktvA sapadacchedaM sUtraM sUtrAnugamaH / CSCARRICANSARKARSES For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tayaiva bhAvanIya, padArthastvayam-anyasaMyuktasyAsaMyuktasya vA sacittAdivastuno dravyAdinA saMyojana-saMyogaH, saca saMyuktasaMyogAdibhedenAnekadhA vakSyate, tasmAnmAtrAdisaMyogarUpAdaudayikAdikliSTatarabhAvasaMyogAtmakAca vividhaiH-jJa nabhAvanAdibhirvicitraiHprakAraiHprakarSaNa-parISahopasargAdisahiSNutAlakSaNena mukto-bhraSTo vipramuktaH, tasya, 'anagArasye'tiavidyamAnamagAramasyetyanagAra iti vyutpanno'nagArazabdo gRhyate, yastvavyutpanno rUDhizabdo yativAcakaH, yathoktam| 'anagAro muniaunI, sAdhuH prabajito vratI / zramaNaH kSapaNazcaiva, ytishcaikaarthvaackaaH||1||' iti, sa iha na gRhyate, bhikSuzabdenaiva tadarthasya gatatvAt , tatra cAgAraM dvidhA-dravyabhAvabhedAt , tatra dravyAgAramagaiH-drumadRSadAdibhirnivRttaM, bhAvAgAraM punaragaiH-vipAkakAle'pi jIvavipAkatayA zarIrapudgalAdiSu bahiHpravRttirahitairanantAnuvandhyAdibhinivRttaM kaSAyamohanIyaM, tatra ca dravyAgArapakSe tanniSedhe tato'nagArasyAvidyamAnagRhasyetyarthaH, bhAvAgArapakSe tvalpatAbhidhAyI, tataH sthitipradezAnubhAgato'tyalpakaSAyamohanIyasvetyarthaH, kaSAyamohanIyaM hi karma, na ca karmaNaH sthityAdibhUyastve viratisaGgamaH, yata AgamaH-"sattaNhaM payaDINaM abhitarao u koddikoddiio|kaauunn sAgarANaM jai lahai cauNhamanayaraM // 1 // " ityAdi, kliSTatarabhAvasaMyogamuktatvenaiva cAsya gatatve punarabhidhAnaM kaSAyamohanIyasyAtiduSTatAkhyApanArtha, 1 saptAnAmapi prakRtInAmabhyantaratastu koTIkoTyAH / kRtvA sAgaropamANAM yadi labhate cturnnaamnytrt||1|| For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam bRhadvRttiH uttarAdhya. vizeSyamAha-bhikSo'riti,atraca pacanapAcanAdivyApAroparamataHsAdhurbhikSate taddharmA cetyarthe "sanAzaMsabhikSa u"riti (pA03-2-168) tAcchIlika upratyayaH, asya ca vartamAnAdhikAravihitatve'pi 'sajJAprakArAstAcchIlikA' iti bhASyakAravacanAdbhiAzabdastrikAlaviSayo yatiparyAyaH siddho bhavati, zeSavivakSAyAM ca SaSThI, athvaa||19||'anngaarssbhikkhunno' tti akheSu bhikSurakhabhikSuH-jAtyAdhanAjIvanAdanAtmIkRtatvenAnAtmIyAneva gRhiNo'nnAdi bhikSata itikRtvA, sa ca yatireva, tato'nagArazcAsAvakhabhikSuzca anagArAkhabhikSustasya, kimityAha-viziSTo vividho vA nayo-nItirvinayaH-sAdhujanAsevitaH samAcArastaM, vinamanaM vA vinataM NIyaM sejaM gaI ThANaM' ityAdyAgamAt, dravyato nIcairvRttilakSaNaM pravatvaM bhAvatazca sAdhvAcAraM prati pravaNatvaM 'prAduSkariSyAmi' prakaTayiSyAmi, kathamityAhapUrvasya pazcAdanupUrvaM tasya bhAva ityarthe "guNavacanabrAhmaNAdibhyaH" (pA. 5-1-129 ) karmaNi ceti vyaJ , tasya ca pitkaraNasAmarthyAt strItve "Sid gaurAdibhyazthe"ti (pA04-1-41) GISyAnupUrvI kramaH paripATItiyAvat tayA, dvitIyA tu 'chandovat sUtrANI'ti nyAyataH chAndasatve 'supA supo bhavantIti vacanAt tRtIyArthe, 'zRNuta'| AkarNayata zravaNaM pratyavahitA bhavata, yadvA zRNu 'ihe ti jagati jinamate vA, vyAkhyAdvaye'pi ziSyAbhimukhIkaraNamityarthaH / anena ca parAGmukhamapi pratibodhayato vyAkhyAturdharma eveti khyApitaM bhavati, tathA ca vAcakaH-"na 5 1 duhAditvAhikarmatvena gRhiNo'nnAdezca karmatvaM / 2 nIcaiH zayyAM gatiM sthAnam // 1 // 3 yU syAkhyau nadI (1-4-3) sUtre bhASye / dalin Education International For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SANEYLERS bhavati dharmaH zrotuH sarvasyaikAntato hitazravaNAt / bruvato'nugrahabudhyA vaktustvekAntato bhavati // 1 // " 'me' mama vinayaM vinataM vA prAduSkariSyata iti prakramaH / uktaH padArthastadabhidhAnAt sAmAsikapadAntargataH padavigrahazca ( ukta / iti ), tatazcAlanAvasaraH, sA ca sUtrArthagatadUSaNAtmikA, "suttagayamatthavisayaM va dUsaNaM cAlaNaM mayaM tassa" iti vacanAt , tatra sUtracAlanA-saMyogasyai vipramuktakriyAM prati kartRtvAt saMyogAditi kathaM paJcamI ?, arthacAlanA ca |'vinayaM prAduSkariSyAmI'ti pratijJAtam , uttaratra ca 'ANA'NiddesakareM' ityAdinA 'khaDayAhiM caveDAhiM' ityAdinA ca viparyayapratipAdanamapi dRzyate, iti kathaM na pratijJAkSitiH ?, pratyavasthAna-zabdArthanyAyataH paropanyastadoSaparihArarUpaM, yata Aha- "saityannAyAo parihAro pacavatthANaM" tatra ca yadyapi saMyogena vimucyamAno bhikSuH karma tathApi kartRtvenAtra vivakSyate, tatazca tasya taM vipramuJcato vizleSo'stIti vizleSakriyAyAM saMyogasya dhruvatvenApAdAnatvAnyAyyaiva paJcamI, ata eva vipramukta ityatra karmakartuH karmavadbhAvAt karmaNi kto'pi siddho bhavati iti na sUtradoSo, nApyarthadoSaH, yato yad yalakSaNaM tattadviparyayAbhidhAna eva tallakSaNamaklezena jJAtuM zakyamiti atra vinayAbhidhAnapratijJAne'pyavinayAbhidhAnaM, tathA ca zayyambhavapraNItAcArakathAyAmapi "vayachakkakAyachakkamityAdinA''cAra 1 sUtragatamarthaviSayaM vA dUSaNaM cAlanaM mataM tasya / 2 saMbandhanasaMyogarUpaM guNamapekSyeyaM zaGkA, tasya guNatvena nAzAt sa jahAti bhikSumiti nirdhAraNAt / 3 zabdArthanyAyataH parihAraH pratyavasthAnam / 4 bhikSoH / 5 guNaM saMbandhanasaMyogarUpaM / 6 mAtApitrAdeH saMyoginaH / jalt Education International For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam uttarAdhya. bRhadvRttiH // 20 // prakrame'pyanAcAravacanam / athavA ekamapIdaM sUtramAvRttyA ' zveto dhAvatI'tivadarthadvayAbhidhAyakaM, ttshcaaymnyo'rthH| -saMyogena-kaSAyAdisamparkAtmakenApyavipramuktaH-aparityaktaH, saMyogAvipramuktastasya, RNamiva kAlAntaraklezAnubhavahetutayA RNam-aSTaprakAraM karma tat karotIti, ko'rthaH ?-tathA tathA guruvacanaviparItapravRttibhirupacinotIti RNakArastasya, 'bhikSoH' kaSAyAdivazato jIvavIyavikalasya pauruSaghnImeva bhikSAM tathAvidhaphalanirapekSatayA bhramaNazIlasya 'vinayaM prAduSkariSyAmIti "prAkAzyasambhava prAdu"riti vacanAt prAduHzabdasya sambhavArthasyApi darzanAdutpAdayiSyAmi, sambhavati hIdamadhyayanamadhIyAnAnAM gurukarmaNAmapi prAyo vinItAvinItaguNadoSavibhAvanAto jJAnAdivinayapariNatiH, athavA viruddho nayo vinayo'sadAcAra ityarthaH, taM prAduSkariSyAmi-prakaTayiSyAmi, kasya ? -'bhikSoH' uktanyAyena bhikSaNazIlasya, samyaga-aviparIto yogaH-samAdhiH saMyogaH, tato vividhaiH parIpahAsahanaguruniyogAsahiSNutvAlasyAdibhiH prakAraiH prakarSaNa mukto vipramuktaH tasya, zeSa prAgvat / evaM cAvinayapratipAdanasyApi pratijJAtatvAt sarva sustham / aparastvAha-pratijJAtamapi vinayamabhidhitsoraprastutam , idamapi bAlaprajalpitaM, yataH zAstrArambhe'bhidheyAdyavazyamabhidheyam , anyathA prekSAvapravRttyasambhavAt , tatradarzanAtmakaM caitat pratijJAnaM, tathAhivinayaM prAduSkariSyAmItyukte vinayo'syAdhyayanasyAbhidheyaH, tatrAduSkaraNaM phalaM, tathA cedamupeyam , upAyazcAsya 1 vaikatra dvayoH (2-2 85) iti bhrameDhikarmakatvAdatra dvitIyA. // 20 // For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastutAdhyayanam , ityanayorupAyopeyabhAvalakSaNaH sambandha iti ca darzitaM bhavati, tato nAprastutatvaM pratijJAnasyeti sthitam / samprati sUtrA''lApakaniSpannanikSepasya sUtrasparzikaniyuktezca prastAva iti manyamAnaH saMyoga ityAcaM padaM spRzanikSeptumAha niyuktikRt saMjoge nikkhevo chakko duviho u davasaMjoge / saMjuttagasaMjogo nAyaviyareyaro ceva // 30 // vyAkhyA-'saMyoga' iti saMyogaviSayaH 'nikSepaH' nyAsaH, SaT parimANamasyeti SaTkaH prAgvatkan , etadAzca nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvAH prasiddhatvAduttaratra vyAkhyAnata unnIyamAnatvAca noktAH, atra ca-'saMhitAdiryato vyAkhyAvidhiH sarvatra dRzyate / nAmAdividhinA''radhuM, na vyAkhyA yujyate ttH||1|| ityAhuravibhAvyaiva, syAdvAda vAdino'pare / yattadatra nirAkAryamAcakSANena tadvidhim // 2 // svAdastItyAdiko vAdaH, syAdvAda iti gIyate / nayau na ca vimucyAya, dravyaparyAyavAdinau // 3 // atazcaitadvayopetaM, khaM mataM samudAhRtam / sAtatattvasaMvidbhiH, syAdvAdaH prmeshvraiH||4||te hi tIrthavidhau sarve, mAtRkAkhyaM padatrayam / utpattivigamanauvyakhyApakaM sampracakSate // 5 // utpattivigamAvatra, mataM pryaayvaadinH| dravyArthikasya tu dhauvyaM, mAtRkAkhyapadatraye // 6 // tatazca-dravyatvamanvayitvena, mRdo yadvad ghaTAdiSu / tadvadevAnvayitvena, nAmasthApanayorapi // 7 // anvayitvaM tu sarvatra, saGke For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. tAnnAmna ucyate / sthApanAyAzca tadrUpakriyAto buddhito'pi vA // 8 // tannAmasthApanAdravyanikSepairanuvartitaH / dravyA- 1adhyayanam bRhadvRttiH 4rthikanayo bhAvanikSepAditaraH punaH // 9 // tathA ca mhaamtiH-"titthyrvynnsNghvisesptthaarmuulvaagrnnii| davaDiovi pajavaNao ya sesA viyappA siM // 10 // " tathA "nAmaMThavaNAdaviyatti esa davaTTiyassa nikkhevo| 21 // bhAvatti pajavaTiya parUvaNA esa paramattho // 11 // " yadvA kinnaH kilaitAbhyAM, kintveSa vidhirAzritaH / yadyAkhyA vastutattvasya, bodhAyaiva vidhIyate // 12 // taca nAmAdirUpeNa, catUrUpaM vyavasthitam / nAmAkAntavAdAnAmayuktatvena saMsthiteH // 13 // tathAhi-nAmanaya Aha-yato nAma vinA nAsti, vastuno grahaNaM ttH| nAmaiva tadyathA kumbho, hai mRdevAnyo na vstunH|| 14 // tathAhi-yat pratItAveva yasya pratItistadeva tasya kharUpaM, yathA mRAtItAveva pratIyamAnasya ghaTasya mRdeva rUpaM, nAmapratItAveva ca pratIyate vastu, na ca vinApi nAma nirvikalpakavijJAnena vastupratItirastIti hetorasiddhatA, sarvasaMvidAM vAgurUpatvAt , tathA ca bhartRhariH-"vAgarUpatA cedbodhasya, vyutkrAmeteha zAzvatI / na prakAzaH prakAzeta, sA hi pratyavamarzinI // 1 // " yadi ca nAmarUpameva vastu na syAt tatazca tadavaga // 21 // 1 tIrthakaravacanasaMgrahavizeSaprastAramUlavyAkaraNinau / dravyArthiko'pi paryAyanayazca zeSA vikalpA anayoH / / 1 // nAma sthApanA dravyamityete dravyArthikasya nikSepAH / bhAva iti paryAyArthikaprarUpaNaiSa paramArthaH // 2 // SACROCESSOSECRACK Jan Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RECCCCCChe tAvapi vastuni saMzayAdInAmanyatamadeva syAt , tathA ca pUjyA:-"saMsaya vivajao vA'NajjhavasAo'vi vA jahicchAe / hoja'tthe paDivattI na vatthudhammo jayA NAmaM // 1 // " sthApanAnaya Aha-sthApanetyAkAraH, tatazcapramANamidamevArthasyA''kAramayatAM prati / nAmAdi na vinA''kAraM, yataH kenApi vedyate // 1 // tathAhi-nAmno'rthAntare'pi vartayituM zakyatvAnna tadullekhe'pyAkArAvabhAsamantareNa niyatanIlAdyarthagrahaNamityAkAragrahaNa eva grahAt sarvasya siddhamAkAramayatvaM, tato jJAnajJeyAbhidhAnAbhidheyAdisakalamAkArArUSitameva saMvyavahArAvatAri, tadvikalasya khapuSpasyevAsattvAt , uktaM ca pUjyaiH-"AMgAro ciya misddvtthukiriyaaphlaabhihaannaaii| AgAramayaM sarva jamaNAgAraM tayaM natthi ||1||nn parANumayaM vatthu AgArAbhAvao khapuSpaM va / uvalaMbhavavahArAbhAvAo NANagAraM ca // 2 // " dravyanaya Aha-yathA nAmAdi nAkAraM, vinA saMvedyate tathA / nA''kAro'pi vinA dravyaM, sarva dravyAtmakaM ttH||1|| tathAhi-dravyameva mRdAdinikhilasthAsakozakuzUlakuTakapAlAdyAkArAnuyAyi vastu sat, tasyaiva tattadAkArAnuyAyinaH sadbodhaviSayatvAt , sthAsakozAdhAkArANAM tu mRdravyAtirekiNAM kadAcidanupalambhAt , tacotpAdAdisakala 1 saMzayo viparyayo vA'nadhyavasAyo'pi vA yadRcchayA / bhavedarthe pratipattirna vastudharmo yadA nAma // 1 // 2 AkAra eva matizabdavastukri-17 | yAphalAbhidhAnAni / AkAramayaM sarva yadanAkAraM takat nAsti // 1 // na parAnumataM vastu AkArAbhAvataH khapuSpavat / upalambhavyavahArA| bhAvato nAnAkAraM ca // 2 // For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. adhyayanam bRhadvRttiH // 22 // ASCORCHICASAIGALASANGAMGANGA vikAravirahitaM tathA tathA''virbhAvatirobhAvamAtrAnvitaM sammUrcchitasarvaprabhedanirbhedabIjaM dravyamagRhItataraGgAdi prabhedastimitasara salilavat, Aha ca-"davapariNAmamettaM mottaNAgAradarisaNaM kiM taM 1 / uppAyavayarahiyaM davaM * ciya nidhiyAraMti // 1 // AvibbhAvatirobhAvamettapariNAmakAraNamacintaM / NicaM bahurUpiya naDoba vesaMtarAvaNNo // 2 // " bhAvanaya Aha-samyag vivecyamAno'tra, bhAva evAvaziSyate / pUrvAparaviviktasya, yatastasyaiva darzanam // 1 // tathAhi-bhAvaH paryAyaH, tadAtmakameva ca dravyaM, tadatiriktamUrtikaM hi tad dRzyamadRzyaM vA ?, yadi dRzyaM, nAsti tadyatirekeNa anupalabhyamAnatvAt , kharaviSANavat, na hi valitamIlitapaTIkRtatruTitasaGghaTitAdivicitrabhavanabahibhUtamiha sUtrAdi dravyamupalabhyamasti, adRzyamapi nAsti, tatsAdhakapramANAbhAvAt , SaSThabhUtavat, tataH pratisamayamudayavyayAtmakaM khayaMbhavanameva bhAvAkhyamasti, uktaM ca-"bhAMvatthaMtarabhUyaM kiM davaM NAma? bhAva evAyaM / bhavaNaM paikkhaNaM ciya bhAvAvatI vivattI ya // 1 // " paramArthatastvayam-saMviniSThaiva sarvApi, viSayANAM vyvsthitiH| saMvedanaM ca nAmAdivikalaM nAnubhUyate // tathAhi-ghaTo'yamiti nAmaitat , pRthubunaadinaa''kRtiH| mRdravyaM bhavanaM 1 dravyapariNAmamAtraM muktvA''kAradarzanaM kiM tat ? / utpAdavyayarahitaM dravyameva nirvikAramiti // 1 // AvirbhAvatirobhAvamAtrapariNAmakAraNamacintyam / nityaM bahurUpamapica naTa iva veSAntarApannaH // 2 // 2 bhAvArthAntarabhUtaM kiM dravyaM nAma ? bhAva evAyaM (. vedam ) bhavanaM pratikSaNameva bhAva utpattirvipattizca // 1 // // 22 // Join Education Interational For Personal & Private Use Only wwwbar og Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvo, ghaTe dRSTaM catuSTayam // 1 // tatrApi nAma nAkAramAkAro nAma no vinaa| tau vinA nApi cAnyo'nyamuttarAdAvapi saMsthitau // 2 // mayUrANDarase yadvavarNA nIlAdayaH sthitAH / sarve'pyanyo'nyamunmizrAstadvannAmAdayo ghaTe // 3 // itthaM caitat , parasparasavyapekSitayaivAzeSanayAnAM samyagnayatvAt , itarathA 'utpAdavyayadhrauvyayuktaM sadi'ti pratyakSAdipramA4ANapratItasallakSaNAnupapattezca / kiJca-zabdAdapi ghaTAdernAmAdibhedarUpeNaiva ghaTAdyarthe buddhipariNAmo jAyate, ityato'pi nAmAdicatUrUpataiva sarvasya vastunaH, uktaM ca-"nAmAdibhedasaitthabuddhipariNAmabhAvao NiyayaM / jaM vatthu asthi loe caupajAyaM tayaM sarva // 1 // " tatazca-catuSkAbhyadhikasyeha, nyAso yo'nyasya dayate / etadantargataH so'pi, jJAtavyo dhIdhanAnvitaiH // 1 // ityalaM prasaGgena / samprati niyuktiranuzri (tri) yate-tatra nAmasthApane Agamato no8 Agamatazca jJazarIrabhavyazarIrarUpazca dravyasaMyogaH sugama iti manvAno vyatiriktadravyasaMyogamabhidhAtumAha--'dvividha stvi'ti dvividha eva, dravyeNa dravyasya vA, 'sa'miti saGgato yogaH saMyogaH, saMyogadvaividhyamevAha-saMyuktameva saMyuktakam-anyena saMzliSTaM, tasya saMyogo-vastvantarasambandhaH saMyuktakasaMyogo jJAtavyaH, 'itaretara' iti itaretarasaMyogaH, caH samuccaye 'evaH' avadhAraNe, itthameva dvividha epa saMyoga iti gAthAsamAsArthaH // 30 // vistarArtha tvabhidhitsuH hA yathoddeza nirdeza' iti nyAyataH saMyuktakasaMyogaM bhedenAha 1 nAmAdibhedazabdArthabuddhipariNAmabhAvato niyatam / yadvastvasti loke catuSparyAyaM takat sarvam // 2 // dan Education inte For Personal & Private Use Only Tww.jainelibrary.org Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. adhyayanam bRhadvRttiH // 23 // CAMERICASSSSSS saMjuttagasaMjogo saJcittAdINa hoi davANaM / dumamaNusuvaNNamAI saMtaikammeNa jIvassa // 31 // __ vyAkhyA-'saMyuktakasaMyogaH' anantarAbhihitakharUpaH, 'sacittAdInAM' sacittAcittamizrANAM bhavati dravyANAm , amISAmudAharaNAnyAha-'dumamaNusuvaNNamAi'tti atra makArasyAlAkSaNikatvAt suvyatyayAca 'drumANusuvarNAdInAM| pratyekaM cAdizabdasambandhAtsacittadravyANAM drumAdInAm acittadravyANAmaNvAdInAM suvarNAdInAM ca mizradravyasya tu| santatikarmaNopalakSitasya jIvasya, atra cANvAdInAM suvarNAdInAmityudAharaNadvayamacittadravyANAM sacittaMmizradravyApekSayA bhUyastvakhyApanArtham , etadbhUyastvaM ca jIvebhyaH pudgalAnAmanantaguNatvAt , uktaM ca-"jIvA poggala samayA daca paesA ya pajavA ceva / thovA'NaMtANaMtA visesamahiyA duve'NaMtA // 1 // " iti, anena ca sacittAdeH saMyogadravyasya traividhyAt saMyuktakasaMyogasya traividhyamuktamiti gAthArthaH // 3 // tatra drumAdInAM sacittasaMyuktadravyasaMyogaM vivarItumAha mUle kaMde khaMdhe tayA ya saalepvaalpttehi| pupphaphalebIehi a saMjutto hoi dumamAI // 32 // vyAkhyA-'mUle kande skandhe' iti sarvatra sUtratvAt tRtIyArthe saptamI, tatazca 'mUlena' adhaHprasarpiNA khAvayavena 1 jIvAH pudgalAH samayA dravyANi pradezAzva paryAyAzcaiva / stokA anantA anantA vizeSAdhikAni dvAvanantau // 1 // AGA4%A4-%karasara // 23 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kandena' tenaiva mUlaskandhAntarAlavartinA 'skandhena' sthuDena 'tvacA' chavirUpayA 'sAle'tti ekAro'lAkSaNikaH, tataH 'zAlApravAlapatraiH' zAkhApallavapalAzaiH, phale ityatrApyekArastathaiva, tataH 'puSpaphalabIjaizca' prasiddhaireva 'saMyuktaH' sambaddho bhavati 'dumamAitti' makAro'lAkSaNikaH tato drumAdiH, AdizabdAdgucchagulmAdizca saMyuktakasaMyoga iti prkrmH| sa hi prathamamudgacchannaGkurAtmakaH pRthivyAH saMyukta eva mUlena saMyujyate, tato mUlasaMyuktaka eva kandena, kandasaMyukta eva skandhena evaM tvakazAkhApravAlapatrapuSpaphalabIjairapi pUrvasaMyukta evottarottaraiH saMyujyate iti bhAvanIyam , nanvevaM drumAdevyatvAt , saMyuktakasaMyogasya ca guNatvAtkathaM drumAdireva sa iti, atrocyate, dharmadharmiNoH kathaJcidananyatvAdevamuktamityadoSaH, hai evamuttarabhedayorapIti gAthArthaH // 32 // aNvAdInAmacittasaMyuktakadravyasaMyogaM spaSTayitumAha egarasa egavaNNe egegaMdhe tahA duphAse a / paramANU khaMdhehi a dupaesAIhi NAyavo // 33 // vyAkhyA--ekaH-advitIyastiktAdirasAnyatamo raso'syeti ekarasaH, tathaikaH kRSNAdivarNAnyatamo varNo'syeti ekavarNaH, evam 'ekagandhaH' sugandhItarAnyataragandhAnvitaH, 'ege' ityekArasthAlAkSaNikatvAt , tathA dvau cAvi-18 ruddhau snigdhazItAdyAtmako sparzAvasyeti dvisparzaH, cazabdaH khagatAnantabhedopalakSakaH, ka evaMvidhaH ? ityAhaparamaH-tadanyasUkSmatarAsambhavAt prakarSavAn sa cAsAvaNuzca paramANuH, upalakSaNatvAd dyaNukAdizca, 'skandhaizca' skandhaza-2 Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. adhyayanam bRhadvRttiH // 24 // jyate, yadA pAyate iti saMyuktatacatvAraH, tathA bdAbhidheyaiH, kairityAha-dvau pradezAvArambhakAvasyeti dvipradezo-yaNukaH, sa AdiryeSAM tripradezAdInAmacittamahAska- ndhaparyantAnAM te tathA taiH, cazabdAtparamANvantaravarNAntarAdibhizca, saMyujyamAna iti gamyate, 'vijJeyaH' vizeSeNasaGkhyAtAsaGkhyAtAnantabhaGgavibhAvanAtmakenAvaboddhavyaH, pAThAntarato jJAtavyaH, acittasaMyuktakasaMyoga iti prakramaH, ayamarthaH-kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasavarNagandho dvisparzaH kAryaliGgazca // 1 // ityevaMlakSaNaparamANuryadA vyaNukAdiskandhapariNatimanubhavati tadA rasAdisaMyukta eva vyaNukAdibhiH skandhaiH saMyujyate, yadA vA tiktatAdipariNatimapahAya kaTukatvAdipariNati pratipadyate tadA'pi varNAdibhiH saMyukta eva | kaTukatvAdinA saMyujyate iti saMyuktasaMyoga ucyate / atra ca kRSNaparamANuH kRSNatvamapahAya nIlatvaM pratipadyata ityeko bhaGgaH, evaM raktatvaM pItatvaM zuklatvaM ceti catvAraH, tathA'yameva rasapaJcakagandhadvayAviruddhasparzastAratamyajanitaizca svasthAna eva dviguNakRSNatvAdibhiH paramANvantaradvipradezAdibhizca yojanAdvivakSAvazataH saGkhyAtAsaGkhyAtAnantAtmikA bhaGgaracanAmavApnoti, evaM varNAntararasasparzagandhakhagatatAratamyayukto'pi, tathA dvipradezAdizca / yacca-'vaNNarasagaMdhaphAsA poggalANaM ca lakkhaNaM' ityAdisUtreSu varNasyAditvena darzane'pi 'egaraegavaNNe'tti rasasya prathamata upAdAnaM tadanAnupUrvyA api vyAkhyAGgatvena gAthAbandhAnulomyena veti bhAvanIyam / suparNAdInAM ca prAcyavarNakAsaMyu 1 varNagandharasasparzAH pudgalAnAM ca lakSaNam / yojanAdiva tathA dvipradezA sasya prathama , evaM varNAntaraNataravipradezAdibhizca yopaJcakagandhadvayAviruddhasparza // 24 // Join Education Interational For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAnAmeva viziSTavarNikAdibhiH saMyogo'cittasaMyuktakasaMyoga uktAnusAreNa sujJAna eveti niyuktikRtA na vyAkhyAta iti gAthArthaH // 33 // dRSTAntapUrvaka santatikarmaNA jIvasya mizrasaMyuktakadravyasaMyogaM vyaktIkartumAhajaha dhAU kaNagAI sabhAvasaMjogasaMjuyA haMti / ia saMtaikammeNaM aNAisaMjuttao jIvo // 34 // vyAkhyA-'yathA' ityudAharaNopanyAsArthaH, yathA 'dhAtavaH' kanakAdiyonibhUtA mRdAdayaH 'kaNagAi'tti sUtratvAkanakAdibhiH, AdizabdAttAmrAdibhizca, kimityAha-svabhAvena saMyogaH-prakRtIzvarAdyarthAntaravyApArAnapekSayopalakSyAnupalakSyarUpo yaH sambandhastena saMyutA-mizritAH khabhAvasaMyogasaMyutAH bhavanti' vidyante 'itI'tyamunaivArthAntaranirapekSatvalakSaNena prakAreNa santatiH-uttarottaranirantarotpattirUpaHpravAhastayopalakSitaM karma-jJAnAvaraNAdi hai santatikarma tena, na vidyate AdiH-prAthamyamasyetyanAdiH sa ceha prakramAtsaMyogastena 'sa' miti 'aNNoNNANu gayANaM imaM ca taM catti vibhayaNamajuttaM' ityAgamAdvibhAgAbhAvato yuktaH-zliSTo'nAdisaMyuktaH sa eva anAdisaMyuktakaH, yadvA-saMyogaH-saMyuktaM tato'nAdisaMyuktamasyeti anAdisaMyuktakaH, ka ityAha-jIvati jIviSyati jIvitavAM-13 zceti jIvaH, mizrasaMyuktakadravyasaMyoga iti prakramaH, idamuktaM bhavati-jIvo hanantakarmANuvargaNAbhirAveSTitapraveSTito|'pi na kharUpaM caitanyamativartate, na cAcaitanyaM karmANava iti tadyuktatayA vivakSyamANo'sau saMyuktakamizradravyaM, 1 anyo'nyAnugatayoridaM ca tazceti vibhajanamayuktam / dain Education International For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. adhyayanam bRhadvRttiH AGRICSGARHI tato'sya karmapradezAntaraiH saMyogo mizrasaMyuktakadravyasaMyoga ucyate, iha ca jIvakarmaNoranAdisaMyogasya dhAtukanakAdisaMyogadRSTAntadvAreNAbhidhAnaM tadvadevAnAditve'pyupAyato jIvakarmasaMyogasthAmAvakhyApanArtham , anyathA muktyanuSThAnavaiphalyApatteriti bhAvanIyamiti gAthArthaH // 34 // uktaH saMyuktakasaMyogaH, itaretarasaMyogamAhaiyareyarasaMjogo paramANUNaM tahA paesANaM / abhipeyamaNabhipeo abhilAvo ceva saMbaMdho // 35 // / vyAkhyA-itaretarasya-parasparasya saMyogo-ghaTanA itaretarasaMyogaH 'paramANUnAm' uktarUpANAM, tathA prakarSaNa sUkSmAtizayalakSaNena dizyante-kathyanta iti pradezAH-dharmAstikAyAdisambandhino nirvibhAgA bhAgAsteSAm , | 'abhipeyaM ti prAkRtatvAdabhipretaH, itaretarasaMyoga iti yojyate, evamuttaratrApi, abhipretatvaM cAsyAbhipretaviSayatvAd, etadviparIto'nabhipretaH, abhilapyate-Abhimukhyena vyaktamucyate'nenArtha ityabhilApo-vAcakaH zabdastadviSayatvAt | abhilApaH, caH samuccaye, 'evaH' avadhAraNe, sambandhazabdAnantaraM caitau yojyau, tataH sambandhana-sambandhaH, sa caivaM khakhAmitvAdiranekadhA vakSyamANaH, etAvadbheda evAyamitaretarasaMyoga iti cAvadhAraNasvArtha iti gAthAsamAsArthaH // 35 // paramANUnAM saMyogamAhaduviho paramANUNaM havai ya saMThANakhaMdhao ceva / saMThANe paMcaviho duviho puNa hoi khaMdhesuM // 36 // // 25 // For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-dvau vidhau prakArAvasyeti dvividhaH-vibhedaH, ko'sau !-'paramANUnAm' iti paramANusambandhI, prakramAditaretarasaMyogo bhavati, 'caH' pUraNe, kathaM dvividha ityAha-'saMThANakhaMdhato'tti saMtiSThate'nena rUpeNa pudgalAtmakaM vastviti saMsthAnam-AkAravizeSaH tatastamAzritya, 'skandhataH skandhamAzritya, caH samuccaye, 'evaH' bhedaavdhaarnne| dvividhasyApi pratyeka bhedAnAha-saMsthAne' saMsthAnaviSayaH 'paJcavidhaH' paJcaprakAraH 'dvividhaH' dviprakAraH, punaHzabdo vAkyAntaropanyAse bhavati 'skandheSu' skandhaviSaya iti gAthArthaH // 36 // iha ca saMsthAnaskandhabhedadvAraka evAyamitaretarasaMyogabheda iti tadabhidhAnamucitaM, tatra 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyataH saMsthAnabhedAbhidhAnaprastAve'pyalpavaktavyatvAt skandhabhedaM hetubhedadvAreNAhaTEI paramANupuggalA khalla dunni va bahugA ya saMhatA sNtaa| nivattayaMti khaMdhaM taM saMThANaM aNitthaMtthaM // 37 // vyAkhyA-paramANupudgalau khalu dvau vA bahava eva bahukA:-triprabhRtayaH, te ca paramANupudgalAH 'saMhatAH' ekapiNDatAmApannAH santo 'nirvartayanti' janayanti, kimityAha-'skandhaM' ghaNukAdikam , anena ca dviparamANujanyatayA bahupara-18 mANujanyatvena ca skandhasya dvibhedatvamuktaM, khaluzabdo'tra vizeSa dyotayati, sa cAyam-iha rUkSaH snigdho vA ekaguNaH sambadhyamAno dviguNAdhikenaiva khakharUpApekSayA sambadhyate, na tu samaguNenaikaguNAdhikena vA, kimuktaM bhavati ? ekaguNasnigdhastriguNasnigdhena sambadhyate triguNasnigdhaH paJcaguNasnigdhena paJcaguNasnigdhaH saptaguNasnigdhenetyAdi, tathA dviguNa Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam uttarAdhya. snigdhazcaturguNasnigdhena caturguNasnigdhaH SaDguNasnigdhenetyAdi, evamekaguNarUkSastriguNarUkSeNa triguNarUkSaH paJcaguNarUkSe NetyAdi, tathA dviguNarUkSazcaturguNarUkSeNa caturguNarUkSaH SaDguNarUkSeNetyAdi, evaM dviguNAdhikasambandho bhAvanIyaH, na bRhadvRttiH tvekaguNasnigdha ekaguNasnigdhena dviguNasnigdhena vA sambadhyate dviguNasnigdho dviguNasnigdhena triguNasnigdhena vA yaavd||26|| nantaguNa snigdho'pyanantaguNasnigdhena samaguNenaikaguNAdhikena vA, evamekaguNarUkSa ekaguNarUkSeNa dviguNarUkSeNa vA hAdviguNarUkSo dviguNarUkSeNa triguNarUkSeNa vA yAvadanantaguNarUkSo'pyanantaguNarUkSeNa samaguNenaikaguNAdhikena veti, anye tyAhuH-ekaguNAdi svasthAnApekSayA dviguNena rUpAdhikena sambadhyata iti, ayamatra vizeSaH khaluzabdena sUcyate, tathA caikakasya svasthAnApekSayA dviguNo dvika eva sa ca rUpAdhikastrika eva iti triguNenaivaikaguNasya sambandhaH, tathA |dviguNasya paJcaguNena triguNasya saptaguNena caturguNasya navaguNena paJcaguNasyaikAdazaguNenetyAdi, uktaM ca-"samaniddhayAi baMdho na hoi samalukkhayAvi ya na hoi / vemAiniddhalukkhattaNeNa baMdho u khaMdhANaM // 1 // " tathA "doha jahaNNaguNANaM niddhANaM taha ya lukkhadavANaM / egAhievi ya guNe Na hoti baMdhassa pariNAmo ||2||nniddhbiunnaahiennN baMdho 1 samasnigdhatayA bandho na bhavati samarUkSatayA'pi ca na bhavati / vimAtrasnigdharUkSatvena bandhastu skandhayoH // 1 // 2 dvayorjagha- nyaguNayoH snigdhayostathaiva rUkSadravyayoH / ekAdhike'pi ca guNe na bhavati bandhasya pariNAmaH // 1 // snigdhena dviguNAdhikena bandhaH snigdhasya bhavati dravyasya / rUkSeNa dviguNAdhikena ca rUkSasya samAgamaM prApya // 2 // RECENGABACK // 26 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | niddhassa hoi dacassa / lukkha biuNAhieNa ya lukkhassa samAgamaM pappa // 3 // " snigdharUkSaparasparabandhavicAraNAyAM tu samaguNayorviSamaguNayorvA jaghanyavarjayovandhapariNaviriti vizeSaH / tathA cAha-"bajhaMti NiddhalukkhA visamaguNA ahava samaguNA je'vi / vajittu jahannaguNe bajhaMtI poggalA evaM // 1 // " ityAdi, yena vizeSeNa saMsthAnAt skandhasya bhedenopAdAnaM tamAviSkartumAha-'taM saMThANaMti' prAkRtatvAdevaM pAThaH, tasya-skandhasya saMsthAnam-AkArastatsaMsthAnam , anena-hRdi vivartamAnatayA pratyakSeNa parimaNDalAdinA'nantaroktaprakAreNetthamitthaM tiSThati itthaMsthaM, na tathA anitthaMstham, anena niyataparimaNDalAdyanyatarAkAraM saMsthAnaM zeSo'niyatA''kArastu skandha ityanayorvizeSa ityuktaM bhavati / Aha-skandhAnAmapi parasparaM bandho'sti, yaduktam-"emeva ya khaMdhANaM dupaesAINa baMdhapariNAmo"tti ataH kiM na teSAmapItaretarasaMyoga ihoktaH, ucyate, ukta eva, teSAM pradeza sadbhAvAt , pradezAnAM ca 'iyaretarasaMjogo paramANUNaM tahA paesANaM' ityanena tadabhidhAnAditi gAthArthaH // 37 // hai sNsthaanbhedaanaah| parimaMDale ya vaTTe taMse cauraMsamAyae ceva / ghaNapayara paDhamavajjaM oyapaese ya jumme ya // 38 // 1 badhyete snigdharUkSau viSamaguNau athavA samaguNau yAvapi / varjayitvA jaghanyaguNau badhyante pudgalA evam // 1 // 2 evameva ca skandhAnAM dvipradezAdInAM bandhapariNAmaH / HAKA5 For Personal & Private Use Only w Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. adhyayanam bRhadvRttiH // 27 // vyAkhyA-liGgaM vyabhicAryapI' ti prAkRtalakSaNAt sarvatra liGgavyatyayaH, tataH parimaNDalaM, prakramAt saMsthAna-2 | mevamuttaratrApi, tacca bahirvRttatAvasthitapradezajanitamantaHzuSiraM, yathA valakasya, cazabda uttarabhedApekSayA samuccaye, vRttaM 4 tadevAntaHzuSiravirahitaM yathA kulAlacakrasya, vyatraM-trikoNaM, yathA zRGgATakasya, caturastraM-catuSkoNaM, yathA kumbhikAyAH, AyataM-dIrgha, yathA daNDasya, caH pUrvabhedApekSayA samuccaye 'eva' avadhAraNe, tata iyaMta eva saMsthAnabhedAH, 'ghaNapayara'tti ghanaM ca prataraM ca ghanaprataraM, prAkRtatvAdvindulopaH, sarvatra ca pratarapUrvaka eva ghanaH prarUpyate, ihApi tathaivopadarzayiSyate, tataH prataraghana iti nirdezaH prAptaH, alpAkSa(cUta)ratvAttu ghanazabdasya pUrvanipAtaH, tatazcaikaikaM parimaNDalAdi prataraM ghanaM ca, bhavatIti gamyate, tathA prathamam-AdyaM varjayati-tyajatIti prathamavarja-parimaNDalarahitaM vRttAdisaMsthAnacatuSkamityarthaH 'oyapaese ya'tti ojaHpradezaM ca-viSamasaGkhyaparamANuka 'jumme ya' tti prakramAd yugmapradezaM ca, ubhayatra caH samuccaye / iha ca ghanapratarabhedameva vRttAdItthaM bhidyate, tataH prataravRttamojaHpradezaM yugmapradezaM ca, tathA| ghanavRttamojaHpradezaM yugmapradezaM ca, evaM vyastrAdiSvapi caturvidhaM bhAvanIyaM, parimaNDalaM varjanIyaM ca, samasaGkhyANuSveva | tasya sambhavenaivaMvidhabhedAsambhavAt , tathA ca dvividhameva parimaNDalamiti gAthArthaH // 38 // iha ca parimaNDalAdi pratyekaM jaghanyamutkRSTaM ca, tatrotkRSTaM sarvamanantANuniSpannamasaGkhyapradezAvagADhaM cetyekarUpatayA'nuktamapi sampradAyAjjJAtuM zakyamiti tadupekSya jaghanyaM tu pratibhedamanyAnyarUpatayA na tatheti tadupadarzanArthamAha RAKASHASTRA // 27 // For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcaga bArasagaM khalu sattaga battIsagaM tu vttuNmi| tiya chakkaga paNatIsA cattAri ya huMti taMsaMmi // 39 // | nava ceva tahA cauro sattAvIsA ya aha cauraMse / tigadugapannarasevi ya chacceva ya Ayae huNti||4|| paNayAlIsA bArasa chabbheyA AyayaMmi saMThANe / vIsA cattAlIsA parimaMDali haMti saMThANe // 41 // vyAkhyA-AsAmarthaH spaSTa eva, navaramAyate SaDbhedAbhidhAnamavyApitvena prAganuddiSTasyApi zreNigatabhedadvayasthAdhikasya tatra sambhavAt , tathA parimaNDalAditve'pi saMsthAnAnAM vRttAdibhedAnAmoja pradezapratarAdInAmanantaroddiSTatvAt pratyAsattinyAyena yathAkramaM paJcakAdibhiH prathamamupadarzanaM, pazcAt parimaNDalabhedadvayasya / tatraujaHpradezaprataravRttaM paJcANuniSpannaM paJcAkAzapradezAvagADhaMca, tatraiko'Nurantareva sthApyate, catasRSu pUrvAdidikSu caikaikaH, sthApanA 1 yugmapradezaprataravRttaM dvAdazapradezaM dvAdazapradezAvagADhaM ca, tatra hi caturyu pradezeSu nirantaramantazcaturo'NU-18| nidhAya tatparikSepeNASTau sthApyante, sthApanA 2, 00 ojaHpradezaM ghanavRttaM saptapradezaM ) saptapradezAvagADhaM ca, taccaivam-tatraiva paJcapradeze 0000 prataravRtte madhyasthitasyANorupari STAdadhastAcaikaiko'NuravasthApyate,tato dvayasahitAH 0000 paJca sapta bhavanti 3, yugmapradeza ghanavRttaM dvAtriMzatpradezaM dvAtriMzatpradezAvagADhaM ca, tatra prataravRtto- 00 padarzitadvAdazapradezopari dvAdazA For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhaddhRttiH // 28 // * // 0/ * [. nye, tadupari catvAro'dhastAca sAyansa evANavaH sthApyA, ete mIlitA dvAtriMzadbhavanti 4 / ojaHpradezaM prataratryasra | adhyayanam tripradezaM tripradezAvagADhaM ca, tatraca tiryagnirantaramaNadvayaM vinyasyA''dyasyAdha eko'NuH sthApyaH, sthApanA 1 yugmapradezaM prataratryasraM SaTpradezaM padapradezAvagADhaM ca, tatra ca tiryagnirantaraM trayo'NavaH sthApyante tata AdyasyAdhastAdadhaUrdhvabhAvena dvayaM dvitIyasya tvadha eko'NuHsthApyaH, sthApanA 2 / 00 ojaHpradezaM ghanatryasraM paJcatriMzatpradezaM paJcatriMzatpradezAvagADhaM ca, tatra ca tiya 00 gnirantarAH paJcANavo nyasyante, teSAM cAdho'dhaH krameNa tiryageva catvArastrayo dvAvekazcANuH sthApyante, sthApanA, asya ca pratarasyopari sarvapativantyAntyaparamANuparihAreNa daza, tathaiva teSAmuparyupari SaT traya ekazceti krameNANavaH sthApyAH, teSAM sthApanAH, gagana 100% na ete mIlitAH paJcatriMzadbhavanti 3, yugmapradezaM ghanatryatraM catuSpradezaM 0 catuSpradezAvagADhaM ca, tatra ca pratara tryasra eva tripradeze ekatarasyoparyeko|'NurdIyate, tato mIlitAzcatvAro bhavanti 4 / ojaHpradezaM prataracaturasra navapradezaM navapradezAvagADhaM ca, tatra ca tirya * * * * // 28 // * * For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / . nirantaraM tripradezAstisraH patayaH sthApyAH, sthApanA-1sAlAnA yugmapradezaM prataracaturasraM ca catuSpradezaM catuSpradezAvagADhaM ca, tatra catiryagnirantaraM dvipradeze dve patI sthA pyete, sthApanA 2, ojaHpradezaM ghanacaturasraM saptaviMzatipradezaM saptaviMzatiprade zAvagADhaM ca, tatra ca navapradezasya prataracaturasrasyaivAdha upari ca tathaiva nava navA-degdegdegNavaH sthApyAH,tata triguNA nava saptaviMzatirbhavati 3, yugmapradezaM ghanacaturasram aSTapradezamaSTapradezAvagADhaM ca, tatra catu pradezasya pratarasyaivopari catvAro'nye sthApyAH, tato dviguNAzcatvAro'STau bhavanti 4 / ojaHpradezaM zreNyAyataM tripradeza tripradezAvagADhaM ca, tatra ca tiryaga nirantarAstrayo'NavaH sthApyAH, sthApanA 1, 7 yugmapradezaM zreNyAyataM dvipradezaM dvipradezAvagADhaMca, tatra ca tathaivANudvayaM nyasyate, sthApanA 2, | 0 0 ojaHpradezaM pratarAyataM paJcadazapradezaM paJcadazapradezAvagADhaM ca, tatra prAgvat paGktitraye paJca paJcANavaH sthApyAH , sthApanA 3, nAnAsAna yugmapradezaM pratarAyataM padapradezaM paTapradezAvagADhaM ca, tatra ca prAgvat patidvaye trayastrayo'NavaH sthApyAH, sthApanA 4, ojaHpradezaM ghanAyataM paJcacatvAriMzatpradezaM paJcaca-13 ooooo tvAriMzatpradezAvagADhaM -ca, tatra paJcadazapradezasya pratarAyatasyaivAdha upari ca tathaiva paJcadaza paJcadazA-|degdegdegNavaH sthApyAH, tatastriguNAH paJcadaza paJcatvAriMzadbha Jan Eduan Interna For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 29 // LOCALCREA iiyi vanti 5, yugmapradezaM ghanAyataM dvAdazapradezaM dvAdazapradezAvagADhaM ca, tatra ca SaTpradezasya pratarAyatasyaivopari tathaiva / adhyayanam tAvanto'NavaH sthApyAH, tato dviguNAH SaT dvAdaza bhavanti 6 / parimaNDalamuktanyAyato vibhedameva, tatra prataraparimaNDalaM viMzatipradezaM viMzatipradezAvagADhaM ca, tatra ca prAcyAdiSu catasRSu dikSu catvArazcatvAro vidikSu caikaikaH sthApyaH, mIlitAzcaite viMzatirbhavanti,sthApanA-1, ganagA dhanaparimaNDalaM catvAriMzatpradezaM catvAriMzatpradezAvagADhaM ca, tatra ca tasyA eva viMzateru pari tathaiva viMzatiranyA sthApyate, viMzatizca dviguNA catvAriMzadbhavanti 2 / itthaM caiSAM prarU paNamito'pi nyUnadezatAyAM yathoktasaMsthAnAsambhavAt , na caitAnyatIndriyatvenAtizAyigamya natvAt sarvathA'nubhavamAropayituM zakyante, sthApanAdidvAreNa ca kathaJcicchakyAnIti tathaiva 000 darzitAnIti gAthAtrayabhAvArthaH // 39-40-41 // uktaH paramANUnAmitaretarasaMyogaH, samprati tameva pradezAnAmAha dhammAipaesANaM paMcaNha u jo pessNjogo| tiNha puNa aNAIo sAIo hoti duNhaMtu // 42 // vyAkhyA-dharmAdInAM-dharmAdharmAkAzajIvapugalAnAM pradezAH-uktarUpA dharmAdipradezAsteSAM, 'paJcAnAm' iti sambandhinAM dharmAdInAM paJcasaGkhyatvena paJcasaGkhyAnAM 'tuH' punararthaH, saMyoga iti gamyate, sa ca zrutatvAddharmAdibhiH skandhaistathA tadantargatairdezaiH pradezAntaraizca sajAtIyetaraiH,asau kimityAha-pradezAnAM saMyogaH prakRtatvAditaretarasaMyogAkhyaH S E For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradezasaMyogaH, ucyate iti zeSaH, asyaiva vibhAgamAha-'trayANAM punaH' punaHzabdasya vizeSadyotakatvAt dharmAdharmAkAzapradezAnAM dharmAdibhireva tribhisteSAmeva dezaiH pradezAntaraizca prakRtatvAditaretarasaMyogaH 'anAdiH' AdivikalaH sadA saMyuktatvAdeSAM, 'sAdikaH' Adiyukto bhavati 'dvayoH' pArizeSyAjjIvapradezapudgalapradezayoH, tathAhi-saMyujyante viyujyante saMsArijIvapradezAH karmapudgalapradezAzca parasparaM dharmAdipradezaizca saha, tuzabdo vizeSa dyotayati, sa cAyaM-jIvapradezAnAM dharmAditrayadezapradezApekSayA pudgalaskandhAdyapekSayA ca sAdisaMyogaH,dharmAdiskandhatrayApekSayAtvanAdiH, pudgalapradezAnAmapi dharmAdiskandhatrayApekSayA'nAdiH, zeSApekSayA tu sAdiH / iha ca dharmAdiskandhAnAM taddezAnAM ca yaH parasparaM saMyogaH sa na pradezasaMyogamantareNeti tadabhidhAnata evokto mantavyaH, apradezasya tu paramANodharmAdibhiH saMyoga uktAnusArataH sujJAna eva iti nokta iti gAthArthaH // 42 // ukta pradezAnAmitaretarasaMyogaH, sampratyabhipretAnabhipretabhedarUpaM tamevAhaabhipeyamaNabhipeo paMcasu visaesu hoi naayvo|annulomo'bhippeo aNabhippeoapaDilomo 43/2 | vyAkhyA-'abhipeya' tti abhipretaH 'anabhippeo' tti casya gamyamAnatvAdanabhipretazca, prakramAditaretarasaMyogaH, kimityAha-'paJcasu' viSayeSu zabdAdipaJcakagocare, arthAdindriyamanasAM tadbrahaNapravRttau grAhyagrAhakabhAvaH, sa cAbhipretArthaviSayo'bhipretaH anabhipretArthaviSayastvanabhipretaH bhavati jJAtavyaH, Aha-astvevAbhipretAnabhipretArthaviSayatvenAbhipretaH anabhipretazcetaretarasaMyogaH, abhipretAnabhipretAoM tu kAviti, atrocyate, 'anuloma' indriyANAM pramodahe For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 30 // tutayA'nukUlazravyakAkalIgItAdirabhipretaH, anabhipretazca pratiloma uktaviparItakAkakharAdiriti gaathaarthH||43|| adhyayanam iha gAthApazcArddhana manonirapekSapravRttyabhAve'pIndriyANAM prAdhAnyamAzritya tadapekSayA'bhipreto'nabhipretazcArtha uktaH, samprati mano'pekSayA tamevAhasavvA osaMhajuttI gaMdhajuttI ya bhoyaNavihI y| rAgavihi gIyavAiyavihI abhippeymnnulomo||4|| - vyAkhyA-'sarvAH' samastAH, ko'rthaH ?-indriyANAmanukUlAH pratikUlAzca, asya cauSadhayuktyAdibhiH pratyeka | sambandhaH, tatazca auSadhAdInAm-agurukuGkamAdInAM sajikArAjikAdInAM ca yuktayo-yojanAni samaviSamavibhAganItayo vA auSadhayuktayaH, gandhAnAM-gandhadravyANAM zrIkhaNDAdInAM lhasaNAdInAM ca yuktayaH gandhayuktayaH tAzca, bhojanasya / -annasya vidhayaH-zAlyodanAdayaH kodravabhaktAdayazca bhedAH bhojanavidhayaH te ca, 'rAgavihigIyavAiyavihi' tti sUtratvAdvacanavyatyaye rAgavidhayazca gItavAditravidhayazca rAgavidhigItavAditravidhayaH, tatra rajanaM rAgaH-kusumbhAdinA varNAntarApAdanaM tadvidhayaH-snigdhatvAdayo rUkSatvAdayazca gItavAditravidhaya iti, atra vidhizabdasyobhayatra yogAt, gIta-gAnaM tadvidhayaH-kokilArutAnukAritvAdayaH kAkakharAnuvidhAyitvAdayazca, vAditram-Atodyam, iha // 30 // copacArAttaddhvaniH tadvidhayo-mRdaGgAdikhanAH kevalakaraTikAdikhanAzca, cazabdo nRttAdividhisamuccayArthaH, ete kimityAha-'abhippeyaM' ti abhipretArthA ucyante, kIdRzAH santa ityAha-anulomAH, ko'rthaH zubhA azubhA dan Education International For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA mano'nukUlatayA pratibhAsamAnAH, etenaitadapyAha-yathata eva dezakAlAvasthAdivazato vicitrAbhisandhitayA jantUnAM manaso'nanulomAH santo'nabhipreto'rthaH / itthaM vyAkhyAnato vizeSapratipattimAzrityendriyApekSayA mano'pekSayA ca bhedenAbhipreto'nabhipretazcArtho vyAkhyAtaH, athavA'nantaragAthApazcArddhanAvizeSeNendriyANAM manasazcAnukUlo'bhipreto'rthaH itarastvanabhipreta uktaH, etadvAthayA'pi sa eva vizeSato darzita iti vyAkhyeyam , atra ca sarvA iti sarvaprakArA anulomA iti cendriyamanasAmanukUlAH, zeSaM prAgvat / upekSaNIyasya vihAnabhidhAnaM nayasya kasyacinmatenAnabhipreta eva tasyAntarbhAvAditi gAthArthaH // 44 // ukto'bhipretAnabhipretabhedarUpa itaretarasaMyogaH, sAmpratamamumevAmilApaviSayamAha|| abhilAve saMjogo dave khitte a kAlabhAve a / dugasaMjogAIo akkharasaMjogamAIo // 45 // ___ vyAkhyA-'abhilApaH' uktakharUpaH, tadviSayaH 'saMyogaH' prakramAdabhilApetaretarasaMyogaH, ayaM ca tridhA sambhavati, tatraiko'bhilApasyAbhilApyena dvitIyo'bhilApyasyAbhilApyAntareNa tRtIyo varNasya varNAntareNa / tatrAdyo'bhilApyasya dravyAdibhedena caturvidhatvAt 'dravye' iti dravyaviSayaH, sa cArthAd ghaTAdizabdasya pRthubudhnodarAMdyAkArapariNatadravyeNa vAcyavAcakabhAvalakSaNaH sambandhaH, evaM 'kSetre ca' kSetraviSayaH, AkAzadhvaneravagAhadAnalakSaNakSetreNa 'kAlabhAve' iti samAhAradvandvaH, tataH 'kAle' kAlaviSayaH samayAdizrutervartanAdivyaGgayena kAlapadArthena, 'bhAve ca' bhAvaviSaya For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam uttarAdhya. audayikAdivacaso manuSyatvAdiparyAyaNa, cazabdo'tra pUrvatra ca samuccaye / dvitIyamAha-dvikasya saMyogo dvikasaM- bRhadvRttiH yogaH sa Adiryasya trikasaMyogAdeH so'yaM dvikasaMyogAdikaH, ihAmilApasaMyogasya trividhatvAt tatra cAdyasyAma ntaramevoktatvAt tRtIyasya cAbhidhAsyamAnatvAd arthAd dvikagrahaNenAbhilApyadvayameva gRhyate, tatra vikasaMyogo ythaa||31|| sa ca sa ca tau, trikasaMyogo yathA-saca tau ca te, atra tau ca te cetyukte sa ca sa ca tathA saca to cetyanuktAdavapyekatrAbhilApyArthadvayamanyatra cAmilApyArthatrayaM saha pratIyate, abhilApasaMyogatvaM cAsyAbhilApadvArakatvAdabhi lApyena saha pratIteH / tRtIyamAha-akSare ca akSarANi ca akSarANi teSAM saMyogaH akSarasaMyogaH sa AdiryasyodAttAdhazeSavarNadharmasaMyogasya so'yamakSarasaMyogAdikaH, makAro'lAkSaNikaH, tatrAkSarayoH saMyogo yathA-ka iti, akSarANAM saMyogaH yathA zrIriti, udAttAdivarNadharmasaMyogAstu khadhiyA bhAvanIyAH, asyApyabhilApasaMyogatvaM varNAdInAM kathaJcidabhilApAnanyatvena tadAtmakatvAt , yadvA'kSarasaMyoga ityanena sarvo'pi vyaJjanasaMyoga uktaH, Adizabdena tvarthasaMyogaH, etadvizeSaNaM ca dvikasaMyogAdiriti yojanIyam, anyat prAgvat, dravyasaMyogatvaM cAsyAbhilApasya dravyatvAt , dravyatvaM cAsya sparzavattvena guNAzrayatvAt , vakSyati hi-"guNANamAsaodavaM" ti, na ca sparzavattvamasiddhaM, pratighAtajanakatvAt , tathAhi-yat pratighAtajanakaM tatsparzavat dRSTaM, yathA loSTAdi, pratighAtajanakazca zabdaH, 1 guNAnAmAzrayo dravyamiti // 31 For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAGARLSSACRECE anyathA tathAvidhazabdazrutAvanubhavasiddhazrotrAntaHpIDAyA asambhavAditi gAthArthaH // 45 // ukto'bhilApaviSaya da itaretarasaMyogaH, samprati sambandhanasaMyogarUpasya tasyAvasaraH, so'pi dravyakSetrakAlabhAvabhedatazcaturdhA, tatra dravyasaM yogasambandhanamAha| saMbaMdhaNasaMjogo sacittAcittamIsao ceva / dupayAi hiraNNAI rahaturagAI a bahuhA u // 46 // vyAkhyA-sambadhyate prAyo mamedamityAdibuddhito'nenAsmin vA''tmA'STavidhena karmaNA saheti sambandhanaH sa cAsau saMyogazca sambandhanasaMyogaH, 'sacittAcittamIsao ceva' tti prAgvat supo luki sacitto'citto mizrakaH, caH samuccaye, evaH bhedAvadhAraNe, yathAkramamudAharaNAnyAha dvipadetyAdinA, sacitte dvipadAdiH, AdizabdAcatuSpadApadaparigrahaH, tatra ca dvipadasaMyogo yathA-putrI, catuSpadasaMyogo yathA-gomAn , apadasaMyogo yathA-panasavAn / hai acitte hiraNyAdiH, AdizabdAnmaNimuktAdigrahaH, sa ca hiraNyavAnityAdi / mizre rathayojitasturagaH madhyapadalope rathaturagastadAdiH, AdizabdAcchakaTavRSabhAdiparigrahaH, sa ca rathika ityAdi, 'caH' samuccaye, 'bahudhA tu' iti bahuprakAra eva, tuzabdasyaivakArArthatvAt , iha ca sacittaviSayatvAt sambandhanasaMyogo'pi sacitta ityAdi sarvatra bhAvanIyam / Aha-yadi sacittAdiviSayatvAdasau sacittAdiriti vyapadizyate, evaM satyAtmana evAsau taiH saha, tata ubhayaniSThatvAttenApi kiM na vyapadizyate ?, ucyate, yavAGkarAdivadasAdhAraNenaiva vyapadezaH, Atmanazca sarvairapyamIbhi For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. rasAviti tasya sAdhAraNatvAnna teneha vyapadezaH pRthivyAdibhirivArasyeti na doSaH, evamuttaratrApi, iti gAthArthaH / adhyayanam // 46 // amumeva kssetrkaalbhaavvissymbhidhitsuraahbRhdvRttiH| khette kAle ya tahA duNhavi duviho u hoi sNjogo| bhAvaMmi hoi duviho Aese ceva'NAese // 47 // 3 // 32 // | vyAkhyA-kSetre' kSetraviSayaH, 'kAle ca' kAlaviSayazca 'tathA' iti tenAgamaprasiddhaprakAreNa 'dvayorapi' ityanayoreva nAkSetrakAlayoH 'dvividhaH' vibhedaH, cazabdo bhAvammi ityatra yokSyate, bhavati saMyogaH prakramAt sambandhanasaMyogaH, na ca / kSetre kAle ityukte dvayorapIti paunaruktyAd duSTa, loke'pi hastinyazthe ca dvayorapi rAjJo dRSTirityevaMvidhaprayogadarza-18 nAd, 'bhAve ca' bhAvaviSayazca, saMyoga iti saMTaH bhavati dvividhaH, kathaM kSetrAdidvaividhyamityAha-'Aese ceva'NAese' tti AGiti maryAdayA-vizeSarUpAnatikramAtmikayA dizyate-kathyata iti Adezo-vizeSastasmin , tadanyastvanAdezaH-sAmAnyaM, pUrvatra caivazabdayoH samuccayAvadhAraNArthayobhinnakramatvAttasmiMzcaiva, tatra kSetraviSayo'nAdeze yathA-jambUdvIpajo'yam , Adeze tu yathA-bhArato'yaM, kAlaviSayo'nAdeze yathA-dauSpamiko'yam , Adeze tu-pAsantiko'yaM, bhAvaviSayo'nAdeze bhAvavAnayama , Adeze tvaudayikAdibhAvavAniti / sAmAnyAvagamapUrvakatvAdvizeSAvagamasyaivamudAhiyate, niyuktau tu viparyayAbhidhAnaM jambadvIpa iti sAmAnyamapi lokApekSayA vizeSo bharata 1 asmaduktAnAdezAdezakramAdviparyayeNa AdezAnAdezetikrameNa. SANASIASA, // 32 // For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |miti vizeSo'pi magadhAdyapekSayA sAmAnyamityAdirUpeNa sarvatra sAmAnyavizeSayoraniyatatvakhyApanArtha, bhAve ca bhavati dvividha iti bhinnavAkyatAbhidhAnamanantaragranthasyaitadviSayatvakhyApanArthamiti gAthArthaH // 47 // atra kSetrakAlagatayorAdezAnAdezayoralpavaktavyatvena sampradAyAdapi sujJAnatvAt tadviSayaH sambandhanasaMyogo'pi sujJAna eveti matvA bhAvagatAdezAnAdezaviSayaM tamabhidhitsuruktahetoreva prathamamanAdezaviSayaM bhedata Aha odaia ovasamie khaie ya tahA khaovasamie y| pariNAma sannivAe chaviho hoannaaeso||48|| ___ vyAkhyA--tatrodayaH-zubhAnAM tIrthakaranAmAdiprakRtInAm azubhAnAM ca mithyAtvAdInAM vipAkato'nubhavanaM tena nirvRttaH audayikaH, kvacittu 'udayie' tti paThyate tatra ca padAvasAnavartina ekArasya gurutve'pi vikalpato laghutvAnujJAnAt nAtra chandobhaGgaH, uktaM hi-"IhiyArA biMdujuyA eo suddhA pyaavsaannNmi| rahavaMjaNasaMjoe paraMmi lahuNo vibhAsAe // 1 // " vipAkapradezAnubhavarUpatayA dvibhedasyApyudayasya viSkambhaNamupazamastena nivRtta aupazamikaH, kSayaH-karmaNAmatyantocchedaH tena nivRttaH kSAyikaH sa ca, tathA kSayazca-abhAva udayAvasthasya upazamazca-viSka|mbhitodayatvaM tadanyasya kSayopazamau tAbhyAM nivRttaH kSAyopazamikaH sa ca, parIti-sarvaprakAraM namanaM-jIvAnAmajIvAnAM | 1 kacitra prAk 'Adivo AesaMmi bahuvihe srisnaanncrnnge| sAmittapaccayAimi ceva kiMcittao vucchaM ||shaa" eSA gAthA dRzyate, na ca vyAkhyAtA sUcitA vetyupekSitA 2 ihikArau binduyuktau eo (ekAraukArau) zuddhau pdaavsaane| rahavyaJjanasaMyoge parasmin laghavo vibhASayA // 1 // For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 33 // |ca jIvatvAdikharUpAnubhavanaM prati prahvIbhavanaM pariNAmaH, 'edodralopA visarjanIyasye' ti visarga lopaH, 'sa' miti saMhatarUpatayA nIti-niyataM patanaM gamanaM, ko'rthaH ?- ekatra vartanaM, sannipAtaH - audayikAdibhAvAnAmeva vyAdisaMyogaH, 'caH' sarvatra samuccaye, itthaM SaD vidhA :- prakArA asyeti SaDidho bhavati 'anAdezaH ' sAmAnyaM, sAmAnyatvaM caudayi| kAdInAM gatikaSAyAdivizeSeSvanuvRttidharmakatvAd, anAdezasya SaDvidhatve tadviSayaH saMyogo'pi SaDvidha ityuktaM bhavati iti gAthArthaH // 48 // idAnImAdezaviSayaM tameva bhedata Aha Aeso puNa duviho appiavavahAra'Nappio ceva / ikkiko puNa tiviho attANa pare tadubhae ya // 49 // vyAkhyA- 'AdezaH' abhihitarUpaH, punaHzabdo vizeSaNe, 'dvividhaH' dvibhedaH, kathamityAha - 'appiyavavahAraNappio ceva' tti vyavahArazabdo'tra DamarukamaNinyAyenobhayatra sambadhyate, tatazcArpita iti vyavahAro yasmin | so'yamarpitavyavahAraH, mayUravyaMsakAditvAt samAsaH, anarpitavyavahArastu tadviparItaH, tatrArpito nAma kSAyikAdirbhAvaH khAdhAre bhAvavati jJAtA'yamityAdirUpeNa jJAnamasyetyAdirUpeNa vA vacanavyApAreNa vaktrA sthApitaH, ana| rpitastu vastunaH sAdhAraNatve'pi nirAdhAra eva prarUpaNArthe vivakSito yathA - sarvabhAvapradhAnaH kSAyiko bhAvaH / anayorapi bhedAnAha - 'ekaikaH' ityarpitavyavahAraH anarpitavyavahArazca punastrividhaH, kathamityAha - 'attANa' tti ArSatvAdAtmani parasmin tayorAtmaparayorubhayaM tasmiMzca viSayasaptamyazcaitAH, tato viSayatraividhyenAnayostraividhyam, dy For Personal & Private Use Only adhyayanam 1 // 33 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hudAyAdAbhidhAnadvAreNa sambandhanasaMyogasya bheda ukto bhavati, tatra cAnarpitasya prarUpaNAmAtrasattve'pyarpitapratipakSatvenaivAtropAdAnam, ato vastutastasyAsattvAnna tena kasyacitsaMyogasambhava iti na tadbhedena saMyogabhedaH / arpitasya tvAtmaparobhayArpitabhedatastraividhyAt tadbhedena trividhaH sambandhanasaMyoga iti gAthArthaH // 49 // tatrA''tmA-1 arpitasambandhanasaMyogamAhaovasamie ya khaie khaovasamie ya pAriNAme a| eso caubiho khalu nAyavo attasaMjogo // 50 // 3 vyAkhyA-aupazamike casya bhinnakramatvAt kSAyike ca kSAyopazamike ca sarvatra samyaktvAdirUpe jIvasya(kha)bhAve tathA' tenAgamoktaprakAreNa casyAsyApi bhinnakramatvAt pariNAme ca jIvatvAdyAtmake ca, sarvatra saMyoga iti prakramaH, paThyate ca-'khaovasamie ya pAriNAme ya' ti spaSTameva, 'eSaH' anantarokta aupazamikAdisaMyogaH |'caturvidhaH' catuSprakAraH, 'khalu' nizcitaM 'jJAtavyaH' avaboddhavyaH, 'AtmasaMyogaH' ityAtmAptisambandhanasaMyogaH, atra hyAtmazabdenArpitabhAva eva dharmadharmiNoH kathaJcidananyatvAduktaH, tathA ca vRddhAH-aie hi jIvamayA bhavaMti. e. | esu bhAvesu jIvo nanno havaI' tadAtmaka ityarthaH, aupazamikAdibhAvAnAM ca prAganAdezatoktAvapyatrAdezatvenAbhidhAnaM samyaktvAdivizeSaniSThatvena vivakSitatvAd bhAvasAmAnyApekSayA veti gAthArthaH // 50 // kiJca1 taha ya pariNAme iti pAThamapekSyeyaM vyAkhyA. 2 ete hi jIvamayA bhavanti, etebhyo bhAvebhyo jIvo nAnyo bhavatIti. For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. jo sannivAio khalu bhAvo udaeNa vajio hoi / ikkArasasaMjogo eso ciya attasaMjogo // 51 // adhyayanam bahaddhattiH18] vyAkhyA-yaH sAnnipAtikaH 'khalu' vAkyAlaGkAre bhAvaH 'udayena' audayikabhAvena 'varjitaH' rahito bhavati, ekA daza-ekAdazasaGkhyAH saMyogA-dvayAdimIlanAtmakA yasmin sa ekAdazasaMyogaH, sUcakatvAt sUtrasyaitadviSayo yaH saMyogaH, eSo'pi, na kevalamaupazamikAdisaMyoga ityapizabdArthaH, 'caH' pUraNe, 'AtmasaMyogaH' prAgvadAtmArpitasaM yogaH, ekAdazasaMyogAzcaivaM bhavanti-aupazamikakSAyikakSAyopazamikapAriNAmikAnAM catuNNI pad dvikasaMyogAdazcatvArastrikasaMyogA ekazcatuSkasaMyogaH, ete camIlitA ekAdazeti gAthArthaH // 51 // vAdyArpitasambaMdhanasaMyogamAha lesA kasAyaveyaNa veo annANamiccha mIsaM ca / jAvaiyA odaiyA sabo so bAhiro jogo // 52 // || ___ vyAkhyA-'lezyA' lezyAdhyayane'bhidhAsyamAnAH, kaSAyAzca vakSyamANAH 'vedanA' ca sAtAsAtAnubhavAtmikA kaSAyavedanaM, prAkRtatvAdvindulopaH, 'vedaH' puMkhyubhayAbhilASAbhivyaGgyaH, mithyAtvodayavatAmasadadhyavasAyAtmakaM sat / jJAnamapyajJAnam , uktaM hi-"jaha dukhayaNamavayaNaM kucchiyasIlaM asIlamasaIe / bhaNNai taha nANaMpi hu micchaddihissa annANaM // 1 // " ata eva mithyAtvodayabhAvitvAdasyaudayikatvaM, tahalikeSu cArpitatvavivakSayA bAhyArpitatvamiti // 34 // 1 yathA durvacanamavacanaM kutsitaM zIlamazIlamasatyAH / bhaNyate tathA jJAnamapi mithyAdRSTerajJAnam // 1 // Jan Educon intera For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvanIyaM, 'mithye' ti bhAvapradhAnatvAnnirdezasya midhyAtvam - azuddhadalikakharUpaM, 'mizra' zuddhAzuddhadalikakhabhAvaM, ca| zabdaH zeSaudayika bhedasamuccaye, ata evopasaMhAramAha- 'yAvanto' yatpariNAmA audayikAH, bhAvA iti gamyate, prakra| mAdetadviSayo yaH saMyogaH 'sarvaH' nirvizeSaH saH 'bAhyaH' paraH tadviSayatvAd, bAhyasaMyoga iti prakRtatvAtsambandhanasaMyogo jJAtavya iti zeSaH, ihApi bAhyazabdena prAgvad bAhyArpita uktaH / Aha - 'bhAvA bhavanti jIvasyaudayikaH pAriNAmikazcaiva' itivacanAdaudayiko'pi jIvabhAvatvena jIvArpita eveti kathaM bAhye karmaNyarpita iti, atrocyate, karmAnubhavanamudayaH, anubhavanaM cAnubhavitari jIve'nubhUyamAne ca karmaNi sthitaM, tatra yadA'nubhavitari jIve vivakSyate tadodayaH jIvagato lezyAdipariNAmaH prayojanamasyetyodayikaH - karmaNaH phalapradAnAbhimukhyalakSaNo vipAka eva tamAzritya karmaNi bAhye'rpitatvamihaudayikabhAvasyoktaM yadA tvanubhUyamAnasthatayA vivakSyate tadodaye- karmaNaH | phalapradAnAbhimukhyalakSaNe bhava audayiko lezyAkaSAyAdirUpo jIvapariNAmaH, tadAzrayaNena cocyate - bhAvA bhava|nti jIvasyaudayika ityAdi / ihApi cAdezAntareNa vakSyati - 'chaviho attasaMjogo' tti 'sarvaH sa' iti caikavacanaM bAhyasaMyogasya vidhIyamAnatayA prAdhAnyAt pradhAnAnuyAyitvAcca vyavahArANAmiti gAthArthaH // 52 // ubhayArpitasa|mbandhanasaMyogamAha - 1 yatparimANA iti syAt, pariNAmasya parimANatA'rtho'tra vA / pra For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 // uttarAdhya. jo sannivAiokhalu bhAvo udaeNa mIsio hoi / pannArasasaMjogo sabo so mIsio jogo // 53 // adhyayanam bRhaddhattiHvyAkhyA-yaH sAnnipAtikaH khalu bhAvaH 'udayena' audayikabhAvena 'mizritaH' saMyuto bhavati, kiyatsaGkhya|| da ityAha-paJcadaza saMyogA asminniti paJcadazasaMyogaH sarvaH saH, kimityAha-AtmakarmaNormizratvAttadarpitabhAvA apyau dayikasahitaupazamikAdayo mizrAH, tatastadviSayatvAtsaMyogo'pi mizraH, sa eva mizrako yogaH, prakramAt sambandhanasaMyogo jJeya iti zeSaH, te ca paJcadaza saMyogA audayikamamuJcatA aupazamikAdipaJcakasya dvikatrikacatuSkapaJcakasaMyogataH kAryAH, tatra catvAro dvikasaMyogAH Sad trikasaMyogAzcatvArazcatuSkasaMyogA ekaH paJcakasaMyoga ete ca mIlitAH paJcadaza, bhAvanA tu vakSyamANeti gAthArthaH // 53 // punarAtmasaMyogAdIva prakArAntareNAbhidhitsuH prastAvanAmAhabIo'vi ya Aeso attANe bAhire tadubhae ya / saMjogo khalu bhaNio taM kitte'haM samAseNaM // 54 // ___ vyAkhyA-dvitIyo'pi ca na kevalameka eva ityapi zabdArthaH, caH pUraNe, 'AdezaH' prakAraH, prastAvAt prarUpaNIyaH, kIdRza ityAha-Atmani bAhye tadubhayasmiMzca, saMyoga iti sambandhanasaMyogaH, 'khala' nizcitaM 'bhaNita' ukto, gaNadharAdibhiriti gamyate, anena ca gurupAratavyamAviSkaroti, 'tam' iti dvitIyamAdeza 'kIrtaye' saMzabdaye' 'varta1 cAndramatena Nija ubhayapadabhAvAt Atmanepadam / // 35 // For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnasAmIpye vartamAnavad ve' (pA03-3-131) ti bhaviSyatsAmIpye laT, 'aham' ityAtmanirdezaH, 'samAsena' saMkSepeNeti gAthArthaH // 54 // tatra tAvadAtmasaMyogamAha odaiya ovasamie khaie ya tahA khaovasamie ya / pariNAmasannivAe achaviho attsNjogo||55||3 | vyAkhyA-'audayike' audayikaviSaye, evam aupazamike ca kSAyika tathA kSAyopazamike ca pariNAmasannipAte |2 ca, sarvatra saMyoga iti prakramaH, tata eSa SaDvidhaH' Sar3edaH, AtmabhiH-AtmarUpaiH saMyoga iti sambandhanasaMyogaH AtmasaMyogaH, na caiSAmekaikenAtmanaH saMyogaH sambhavati, api tu dvAbhyAM tribhizcaturbhiH paJcabhirvA, tatra dvAbhyAM kSAyikeNa samyaktvena jJAnena vA pAriNAmikena ca jIvatvena,tribhiraudayikena devagatyAdinAkSAyopazamikena matyAdinA pAriNAmikena ca jIvatvena, caturbhistribhire(vameva caturthenaupazamikena kSAyikeNa vA samyaktvena, paJcabhiryadA kSAyikasamyagdRSTirevopazamazreNimArohati tadaudayikena manuSyatvena kSAyikeNa samyaktvena kSAyopazamikena matyAdinA aupazamikena cAritreNa pAriNAmikena jIvatveneti, atraca trikabhaGgaka ekaH catuSkabhaGgau ca dvAvete trayo'pi gaticatuSTayabhAvina iti gaticatuSTayena bhidyamAnA dvAdaza bhavanti, uktaMca-"odaiya khaovasamotaio puNa pAriNAmio bhaavo| esopaDhamaviyappo 1 audayikaH kSAyopazamikaH tRtIyaH punaH pAriNAmiko bhAvaH / eSa prathamavikalpo devAnAM bhavati jJAtavyaH // 1 // For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH | devANaM hoi nAyavo // 1 // odezya khaovasamo ovasamiya pAriNAmio bIo / udaiyakhaiyapAriNAmiyakhaovasamo bhave taio // 2 // ee ceva viyappA NaratiriNaraesu huMti boddhavA / ee sabai miliyA vArasa hoMtI bhave bheyA // 3 // " paJcabhirmanuSyasyaiva tasyaiva tathopazama zreNyArambhakatvAt, tasyAmeva ca tatsambhavAt, tathA cAha - "odaMie ovasamie // 36 // 4 khaovasamie khae ya pariNAme / uvasamaseDhigayassA esa viyappo muNeyavo // " anyathA'pi ca tribhiH sambhavati, tadyathA - audayikena manuSyatvena kSAyikeNa jJAnena pAriNAmikena jIvatvena, ayaM ca kevalinAm, uktaM hi - "udaiiyakhaiyaSpariNAmiya bhAvA hoMti kevalINaM tu" prAguktabhAvobhayena ca siddhAnAmeva, uktaM hi - " khAiya taha pariNAmA siddhANaM hoMti nAyavA" evaM caite paJcakatrikadvikasaMyogabhaGgAstrayaH pUrve ca dvAdazeti mIlitAH paJcadaza sambhavanti, eta | eva cAviruddhasAnnipAtikabhedAH paJcadaza tatra tatrocyante, tathA cAhu:-"eeN saMjoeNaM bhAvA pannarasa hoMti nAyacA / 1 audayikaH kSAyopazamika aupazamikaH pAriNAmiko dvitIyaH / audayikaH kSAyikaH pAriNAmikaH kSAyopazamiko bhavettRtIyaH // 2 // eta eva vikalpA naratiryagnarakeSu bhavanti boddhavyAH / ete sarve militA dvAdaza bhavanti bhave bhedAH || 3 || 2 audayika aupazamikaH kSAyopazamikaH kSAyikazca pAriNAmikaH / upazamazreNigatasyaiSa vikalpo muNitavyaH // 1 // 3 audayikaH kSAyikaH pAriNA|miko bhAvA bhavanti kevalinAmeva / 4 kSAyikastathA pAriNAmaH siddhAnAM bhavato jJAtavyau / 5 ete saMyogena bhAvAH paJcadaza bhavanti | jJAtavyAH / kevalisiddhopazamazreNiSu sarvAsu ca gatiSu // 1 // For Personal & Private Use Only adhyayanam 1 // 36 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalisiddhvasamaseDhiesu savAsu ya gaIsu // 1 // " Aha-evaM sAnnipAtikenaivAtmanaH sadA saMyogasambhavAt kathaM / SadhitvamAtmasaMyogasya ?, ucyate, sahabhAvitve'pi bhAvAnAM yadaikasya prAdhAnyaM vivakSyate tadaikenApyAtmasaMyogasambhava ityadoSa iti gAthArthaH // 55 // bAhyasambandhanasaMyogamAhanAmaMmi akhittaMmi anAyabo baahiroy(u)sNjogo|kaalenn bAhiro khalu mIso'vi ya tadubhae hoi||56|| vyAkhyA-'nAnA' vastvabhidhAyidhvanikhabhAvena, cakArAt dravyeNa kSetreNa cAkAzadezAtmakena, prAkRtatvAt tRtIyArthe saptamI, prakRtatvAt saMyogaH, kimityAha-jJAtavyaH bAhyaviSayatvAd 'bAhyaH, tuH punararthaH 'saMyoga' iti sambandhanasaMyogaH, 'kAlena' iti casya gamyamAnatvAt kAlena ca samayA''valikAdinA, tata eva saMyogo-bAhya-1 sambandhanasaMyogaH 'khalu' nizcitaM, jJAtavya iti yojyam , idamihaidamparyam-yaH puruSAderdevadattAdinAnA sambandho'yaM devadatta ityAdiH dravyeNa ca daNDItyAdiH kSetreNAraNyajo nagaraja ityAdi kAlena dinajo rajanija ityAdi, sa sarvo nAmAdibhirbAdhereveti bAhyaH sambandhanasaMyogaH, bhAvena tu saMyoga AtmasaMyogatvenokta eva, bhaviturananyatvAt bhAvasya, IM anyathA tasthAbhAvatvaprasaGga itIha tasyAnabhidhAnaM, tathA kAlena bAba iti ca bhinnavAkyatAkaraNaM keSAJcinmatena kAlasyAsattvakhyApanArtha, yadvA nAmni kSetra iti ca viSayasaptamyeva, yo hi yena saha bhavati sa tadviSaya evetikRtvA / / Aha-nAmro'pyabhilApatvAt tadviSayo'pi saMyogo'bhilApasaMyogaH sa cokta eveti kathaM na paunarutyam', ubhyate, For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. abhilApasAmAnyaviSayo'milApasaMyogaH, ayaM tu sambandhanasaMyogasya prakRtatvAt tasya ca sakaSAyajIvasambandhi- adhyayanam bRhadvRttiH tvAt , vakSyati hi-"saMbaMdhaNasaMjogo kasAyabahulassa hoi jIvassa" tti, kasyacinnAmnyapyabhiSvaGgasambhavAdabhipvaGgahetvabhilApaviSaya eveti na paunaruktyaM, 'mIsovi yatti 'apiH' punararthe, 'caH' pUraNe, tato mizraviSayatvA|nmizraH saMmbandhanasaMyogaH punAtavyaH, yaH kIdRgitsAha-'tadubhae'tti prAgvattadubhayena-AtmabAhyalakSaNena tadubhayasmin | voktarUpa eva bhavati, yaH saMyoga iti zeSaH, yathA-krodhI devadattaH krodhI kauntiko mAnI saurASTraH krodhI vAsa-1 |ntikaH, atra krodhAdibhiraudayikabhAvAntargatatvenAtmarUpairnAmAdibhistvAtmano'nyatvena bAhyarUpaiH saMyoga ityubhayasa-le. sambandhanasaMyoga ucyate / nanvevaM na kadAcinnAmAdivikalairaudayikAdibhiraudayikAdirahitairvA nAmAdibhirAtmanaH | 18. saMyoga iti sarvadobhayasambandhanasaMyoga eva prAptaH, satyametat, kintu vakturabhiprAyavaicitryAtkadAcidaudayikAdibhiH | |kadAcinnAmAdibhiH kadAcittadubhayena saMyogavivakSeti nAtmaparobhayasambandhanasaMyogatrayavirodha iti gAthArthaH // 56 // prakArAntareNa bAhyasambandhanasaMyogamAha kaa||37|| Ayariya sIsa putto piyA ya jaNaNI ya hoi dhUyA y| bhajA pai sIuNhaM tamujachAyA''yave ceva // 57 // vyAkhyA-AGityabhivyAptyA maryAdayA vA khayaM paJcavidhAcAraM caratyAcArayati vA parAna Acaryate vA muktyarthi-| For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAR bhirAsevyata iti AcAryaH, 'anyatrApI' tivacanAt kartari karmaNi vA kRtyapratyayaH, tathA zAsituM zakyaH ziSyaH punAti piturAcArAnuvartitayA''tmAnamiti putraH pAti-rakSatyapatyamiti pitA sa ca janayati-prAdurbhAvayatyapatyamiti jananI sA hai ca bhavati bAbasambandhanasaMyogaviSayatvAdvAhyasambandhanasaMyoga iti vRddhAH, idaM ca sarvatra yojyaM, dogdhi ca kevalaM jananI stanyArthamiti duhitA, tatazca "duhitari dho hilopazca' itivacanAdAderdhatve hilope ca 'udUt supuSpotsavot4 sukaduhitRSu" iti vacanAt , uta Uttve ca dhUyA, sA ca, cakAratrayaM pUraNe, bhriyate-poSyate bhatreti bhAryA pAti-ra-13 takSati tAmiti patiH styAyate dhAtUnAmanekArthatvAt kaThinIbhavatyasmin jalAdIti zItam upati-dahati jantu miti uSNaM tamayati-khedayati janalocanAnIti tamaH auNAdiko'san , 'ujja' tti ArSatvAduddyotayatIti uddyotaH pacAditvAdacu, chyati chinatti vA''tapamiti chAyA, A-samantAttapati saMtApayati jagaditi AtapaH, cazabdo rAjabhRtyAdyanuktAzeSasambandhisamuccaye, lakSaNAnupapattau ca sarvatra nairukto vidhiH, supazca yatrAzravaNaM tatra prAgvaluka, idamatraidamparyam-AcAryaH ziSyAdanyatvena bAhyaH, tato yastena ziSyasya saMyogaH-ziSya ityuktiravazyamAcAryamAkSipati yasyAyaM ziSya ityAkSepyAkSepakabhAvalakSaNaH sa bAhyenetikRtvA bAhyasambandhanasaMyogaH, tatastadviSaya AcAryo'pyupacArAttathocyate, evaM ziSyo'pyAcAryAdanyatvena bAhyaH, tenApyAcAryasya yaH saMyogaH-AcArya ityukti1 kRtyalyuTo bahulam iti 3-3-113 sUtroktabahulabhAvArthabhUtam. EEEEEEE KARMERESEARCOM For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 38 // *SHAARASSA ravazyaM ziSyamAkSipati yasyAyamAcArya ityAkSepyAkSepakabhAvarUpaH so'pi bAyenetikRtvA bAhyasambandhanasaMyogaH, adhyayanam tatastadviSayaH ziSyo'pyupacArAt tathocyate, evaM putrapitrAdidvayeSvapi bhAvanIyaM, sarvatra sAmAnyena parasparAkSepyAkSe-18 pakabhAvaH sambandhaH, vizeSanirUpaNAyAM tvAcAryaziSyabhAryApatInAmupakAryopakArakabhAvaH pitRputrajananIduhitRNAM janyajanakabhAvaH (graM01000) zItoSNAdInAM ca virodhaH sambandhaH, ata eva ca vizeSAd dravyasaMyogatve'pyasya bhedenopAdAnamiti gAthArthaH // 57 // samprati saMyogaprakrame'pyAcAryaziSyamUlatvAdanuyogasya tayoH kharUpamAhaAyario tArisao jArisao navari huja so cev|aayriyssvi sIso sariso savehivi guNehiM 58 ___ vyAkhyA-AcAryaH 'tAdRzaH' tathAvidhaH, yAdRzaH ka ityAha-yAdRzo 'navara' miti yadi paraM bhavet 'sa ceva' tti caH pUraNe, sa eva-AcArya eva, kimuktaM bhavati ?-AcAryasthAcArya evAnyaH sadRzo bhavati, na punaranAcAyaH, AcAryaguNAnAmanyatrAvidyamAnatvAt , na hyAcAryAdanyaH patriMzatsaGkhyagaNiguNasamanvita ihAsti, tatsama-|| nvitatve tvanyo'pi tattvata AcArya eveti| atha ka ete SaTUtriMzadguNAH?, ucyante, pratyekaM catuSprakArA aSTau gaNisampado dvAtriMzat , tatra cAcArAdicaturvidhavinayamIlanAta SaTatriMzadbhavanti, uktaM ca-"aTTavihA gaNisaMpai caugguNA navari hoti bttiisaa| viNao yaca ubbheo chattIsa guNA havaMtee // 1 // " tatrASTI gaNisampada imAH 1 aSTavidhA gaNisaMpat caturguNA navaraM bhavanti dvAtriMzat / vinayazca caturbhedaH SaTuiMzadguNA bhavantyete // 1 // For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArasampat 1 zrutasampat 2 zarIrasampat 3 vacanasampat 4 vAcanAsampat 5 matisampat 6 prayogamatisampat 7 saGgrahaparijJAsampat 8, tathA cAha-"AyArasuryasarIre vaiyaNe vaaynnmtiiptogmtii| eesu saMpayA khalu ra | ahamiyA saMgahapariNNA // 1 // tatra cAcArasampat caturdhA-saMyamadhruvayogayuktatA 1 asampragrahatA 2 aniyata-18 vRttiH 3 vRddhazIlatA ceti 4, tatra saMyamaH-caraNaM tasmin dhruvo-nityo yogaH-samAdhiskhadhuktatA, ko'rthaH -santatopayuktatA saMyamabhuvayogayuktatA 1, asampragrahaH-samantAt prakarSeNa jAtyAdiprakRSTatAlakSaNena grahaNam-Atmano'vadhAraNaM sampragrahaskhadabhAvo'sampragrahaH, jAtyAdyanutsittatetyarthaH, 2, aniyatavRttiH-aniyatavihArarUpA 3, vRddhazIlatA-vapuSi manasi ca nibhRtakhabhAvatA nirvikAratetiyAvat 4,11zrutasampacaturdhA-bahuzrutatA 1 paricitasUtratA 2 vicitrasUtratA 3 ghoSavizuddhikaraNatA 4 ca, tatra bahuzrutatA-yugapradhAnAgamatA 1paricitasUtratA-utkra makramavAcanAdibhiH sthirasUtratA 2 vicitrasUtratA-khaparasamayavividhotsargApavAdAdiveditA 3 ghoSavizuddhikaradANatA-udAttAnudAcAdikharazuddhividhAyitA 4, 21zarIrasampaccaturdhA-ArohapariNAhayuktatA 1 anavatrApyatA 2 paripUrNendriyatA 3 sthirasaMhananatA ca 4, iha cA''roho-daiye pariNAho-vistaraH tAbhyAM tulyAbhyAM yuktatA''roha-| pariNAyuktatA 1 avidyamAnamavatrApyam-avatrapaNaM lajjanaM yasya so'yamanavatrApyaH, yadvA'vatrApayituM-lajjayitumahai: zakyo vA'vatrApyo-ujjanIyaHna tathA'navatrApyasvadbhAvo'navatrApyatA *ubhayatrAhInasarvAGgatvaM hetuH pari For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. adhyayanam bRhaddhRttiH pUrNendriyatA-anupahatacakSurAdikaraNatA 3 sthirasaMhananatA-tapaHprabhRtiSu zaktiyuktatA 4, 3 / vacanasampaccaturbhedA-AdeyavacanatA 1 madhuravacanatA 2 anizritavacanatA 3 asandigdhavacanatA 4, tatrA''deyavacanatA-sakalajanagrAhyavAkyatA 1, madhuraM rasavad yadarthato viziSTArthavattayA'rthAvagADhatvena zabdatazcAparuSatvasaukharyagAmbhIryAdiguNopetatvena zroturAhAdamupajanayati tadevaMvidhaM vacanaM yasya sa tathA taddhAvo madhuravacanatA 2 anizritavacanatA-rAgAdyakaluSitavacanatA 3 asandigdhavacanatA-parisphuTavacanatA 4.4 / vAcanAsampacaturdhA-viditvoddezanaM 1 viditvA samuddezanaM 2 parinirvApya vAcanA3 arthaniryApaNeti 4, tatra viditvoddezane viditvA samuddezane jJAtvA pariNAmikatvAdiguNopetaM ziSyaM yad yasya yogyaM tasya tadevodizati samuddizati vA, apariNAmikAdAvapakvaghaTanihitajalodAharaNato doSasambhavAt 2, parIti-sarvaprakAraM nirvApayato niro nirdagdhAdiSu bhRzArthasyApi darzanAt bhRzaM gamayataH-pUrvadattA|lApakAdi sarvAtmanA khAtmani pariNamayataH ziSyasya sUtragatAzeSavizeSagrahaNakAlaM pratIkSya zaktyanurUpapradAnena prayojakatvamanubhUya parinirvApya vAcanA-sUtrapradAnaM parinirvApyavAcanA 3, arthaH-sUtrAbhidheyaM vastu tasya niri|ti bhRzaM yApanA-nirvAhaNA pUrvAparasAGgatyena khayaM jJAnato'nyeSAM ca kathanato nirgamanA niryApaNA 4, 5 / matisampat avagrahehApAyadhAraNArUpA caturdA, avagrahAdayazca tatra tatra prapaJcitA eveti na viviyante 6 / prayogamatisampaccaturdhA-AtmapuruSakSetravastu vijJAnAtmikA, tatrA''tmajJAnaM-vAdAdivyApArakAle kimamuM prativAdinaM jetuM mama For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KARARASHIROSLALISASALARI zaktirasti navA 1 ityAlocanaM 2, puruSajJAnaM-kimayaM prativAdI puruSaH sAGkhyaH saugato'nyo vA ?, tathA pratibhAdimAnitaro veti paribhAvanaM 2, kSetrajJAnaM-kimidaM mAyAbahulamanyathA vA ? tathA sAdhubhirabhAvitaM bhAvitaM vA nagarAdIti vimarzanaM 3, vastujJAnaM-kimidaM rAjA'mAtyAdi sabhAsadAdi vA vastu dAruNamadAruNaM bhadrakamabhadrakaM veti niruupnnN4,7|| saGgrahaparijJA tu bAladurbalaglAnanirvAhabahujanayogyakSetragrahaNalakSaNaikA 1 niSadyAdimAlinyaparihArAya phalakapIThopAdAnA''tmikA dvitIyA 2 yathAsamayameva khAdhyAyopadhisamutpAdanapratyupekSaNabhikSAdikaraNAtmikA tRtIyA 3 pravAjakAdhyApakaratnAdhikAdigurUNAmupadhivahanavizrAmaNasaMpUjanAbhyutthAnadaNDakopAdAnAdirUpA caturthIti 4,8 / ityuktA aSTau caturguNA AcArAdigaNisampadaH, vinayastUttaratrAcAryavinayaprastAve'bhidhAsyate, iti gataM prAsaGgikaM, prakR-| tamucyate-tatrA''cAryasya svarUpamabhihitaM, ziSyasyAha-AcAryasya, apibhinnakramaH, tataH ziSyo'pi, na kevalamAcAryastAdRzo yAdRzo navaraM sa eveti vacanAdAcArya ityapizabdArthaH, 'sadRzaH' tulyaH, sarvairapi na katipayareva, kaiH ?'guNaiH' sAdhAraNaiH kSAntyAdibhiriti gamyate, yadvA lakSaNe tRtIyA, tataH sarvairapi khaguNailekSitaH ziSya AcAryasya | sadRza iti yojyaM, sAdRzyaM ca khaguNamAhAtmyavibhUtita ubhayorapi yathoktAnvarthayukta(tva)meva, athavA''cAryasthApIti| aperevakArArthatvAt khaguNopalakSitaH ziSyaH sadRza eva-anurUpa eva, anurUpArthasyApi sadRzazabdasya darzanAt , yathA|''tmasadRzaM kuryAH, kulAnurUpamityarthaH, ananurUpastu tattvato'ziSya eveti bhAvaH, atha ke amI ziSyaguNAH,? For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 40 // GACAA%%AA%% ARACE ucyante, 'bhAvaviyANaNamaNuyattaNA u bhacI gurUNa bhumaanno| dakkhattaM dakkhiNNaM sIlaM kulamujamo lajjA // 1 // adhyayanam sussUsA paDipucchA suNaNaM gahaNaM ca iihnnmvaajo| dharaNaM karaNaM samma emAI hoMti sIsaguNA // 2 // ' iti gAthArthaH // 58 // itthamanuyogopayogitvAdAcAryaziSyayoH kharUpamuktaM, prakArAntareNobhayasambandhanasaMyogamAha evaM nANe caraNe sAmitte appaNo u(y)piunnotti|mjjhN kule'yamassa ya ahayaM abhiMtaro mittiA593|| 31 vyAkhyA-'evam' anantaroktavAdyasaMyogavadAkSepyAkSepakabhAvena 'jJAne' jJAnaviSayaH 'caraNe' caraNaviSayaH, Atma-21 na ubhayasambandhanasaMyogo jJAtavya iti vRddhAH, atra bhAvanA-jJAnenAtmabhUtena saMyogo, jJAnamityuktinirAzrayasya nirSi-1 payasya ca jJAnasthAsambhavAdavazyaM jJAninaM jJeyaM cA''kSipatIti, jJAnAkSiptena ca jJeyena vAdyena taddvArakaH saMyoga ityubhayasaMyogaH / evaM caraNenApyAtmabhUtenoktavattadAkSiptena caryamANena ca bAbena saMyoga ityumayasambandhanasaMyogaH, ayamAkSepyA''kSepakabhAve ubhayasambandhanasaMyoga uktaH, amumeva prakArAntareNAha-'khAmitvena svAmitvaSiSayaH, ubhayasambandhanasaMyoga iti prakramaH, kiMrUpa? ityAha-AtmanaH' mama 'caH' pUraNe, 'pituH janakakha, putra iti gamyate, evaM|vidholekhavyaGgye, atrAtmanaH pitrA sahAtmakadvArakaH khakhAmibhAvalakSaNaH sambandhaH, tatputreNa paradvArakA, mama piturayaM, // 40 // | 1 bhAvavijJAnamanubanA tu bhaktirgurUNAM bahumAnaH / dakSatvaM dAkSiNyaM zIlaM phulamudyamo lajjA // 1 // zuzrUSA pratipRcchA zravaNaM grahaNa cahakmapAyaH / dharaNaM karaNaM samyak evamAdyA bhavanti ziSvaguNAH // 2 // 2 majjhAyaM kulayassaya ahavaM abhaMtarohiti ya (khA). For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ putra iti pitRdvAreNAsAvitikRtvA tata ubhayadvArakatvAdubhayaviSayasaMyoga ubhayasambandhanasaMyogaH, itizabdo mama pituH pitA mama bhrAtuH putraH mama dAsasya kambala ityevaMprakArasambandhAntaravyaJjakAnyollekhasUcakaH, anena lI laukike khAmitva ubhayasambandhanasaMyoga uktaH, lokottaramevAha-mama 'kule' nAgendrAdAkyaM sAdhvAdiriti gamyate, yadvA kulameva kulakaM tasya, 'caH' samuccaye yokSyate, tato'hameva ahakam abhyantaraH 'asmi' bhavAmi, cazabdAdayaM ca sAdhvAdirityevaMvidhollekhadvayavyaGgya eSo'pyubhayasambandhanasaMyoga iti vRddhAH, atra hi macchabdavAcyasya kulena sahAmadvArakaH khakhAmibhAvasambandhaH, kulAntarvartinA ca sAdhvAdinA paradvArako, mama kule'yamiti kuladvArakatvAdasya, tato'yamapi prAgvadubhayasambandhanasaMyogaH, ihApi itizabdo'yaM mama guroH sAdhvAdirityAyevaMprakArasambandhAntaravyaJjakAnyollekhasUcakArthaH, iha collekhadvayAbhidhAnamekatrApyanekollekhasambhavakhyApanArthamiti gAthArthaH // 59 // punaranyathA tamevAhapaJcayao ya bahuviho nivittI paJcao jiNasseva / dehA ya baddhamukkA mAipiisuAi a havaMti // 6 // vyAkhyA-pratIyate'nenArtha iti pratyayaH-jJAnakAraNaM ghaTAdiH, sarvathA nirAlambanajJAnAbhAvena tadavinAbhAvitvAt jJAnasya, tatastamAzritya, cakArAt jJAnatazca-jJAnaM cAzritya 'bahuvidhaH' bahuprakAraH, prakramAdAtmano yaHX saMyogaH sa ubhayasambandhanasaMyogaH, tadbahutvaM ca pratyayAnAM tadviziSTajJAnAnAM ca bahuvidhatvAta, tathA ca vRddhAH-ghaTa For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhaddhRttiH // 41 // pratItya ghaTajJAnaM paTaM pratItya paTajJAnam evamAdIni pratyayAt jJAnAni bhavanti, tathA ca sati jJAnenAtmadvArako, mamedaM / adhyayanam jJAnamiti,pratyayena paradvArako, mama jJAnasyAyaM viSaya iti jJAnadvArakatvAttasya, tata ubhyvissytvaadumysmbndhnsNyogH| Aha-evaM kevalino'pyubhayasaMyoga eveti, atrocyate, 'nivRttiH' ityuttaratraivakArasya bhinnakramatvAnivRttireva -sakalAvaraNakSayAdutpattireva pratyayo jinasya, jinasambandhijJAnasyeti gamyate, idamAkUtam-chamasthajJAnaM hi matyAdikaM labdhirUpatayotpannamapyupayogarUpatAyAM bAhyamapi ghaTAdikamapekSate, tathAhi-ghaTaMpratItya ghaTajJAnaM paTaM pratItya paTajJAnaM, kevalinastu jJAnaM labdhirUpatayotpannaM punarupayogarUpatAM prati na bAhyaM ghaTAdikamapekSate, tajjJAnasyotpattisamakAlameva sakalAtItAnAgatadUrAntaritasthUlasUkSmArthayAthAtmyaveditayaivopayogabhAvAt , yaduktam-"ubhayAMvaraNAIto kevlvrnnaanndsnnshaavo| jANai pAsai ya jiNo savaM NeyaM sayAkAlaM // 1 // " tataH kevalajJAnasya sarvatra satatopayogena nopayogaM prati bAhyApekSeti nivRttireva pratyayaH, tato na chadmasthajJAnasyeva pratyayata ubhysNyogH| Aha-ukta eva | jJAnasyobhayasaMyogaH, tat kiM punarucyate ?, satyam , uktaH sa tatrAkSepyAkSepakabhAvena, iha tvekasyApi vastuna upA-| dhibhedenAnekasambandhasambhavakhyApanAya janyajanakabhAvenocyate iti na doSaH / ubhayasambandhanasaMyogameva punaH khakhA laa||41|| mibhAvenAha-dihyante-upacIyante pudgalairiti dehAH-kAyAH te ca baddhA-iha janmani jIvena sambaddhA muktA 1 ubhayAvaraNAtItaH kevalavarajJAnadarzanasvabhAvaH / jAnAti pazyati ca jinaH sarvaM jJeyaM sadAkAlam // 1 // 49557 For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyajanmani tenaivojjhitA anayordvandve baddhamuktAH, 'mAipitisuyAi' tti 'No jasUzasorlope' ASatvAca'lope dIrgha' iti dIrghatvasyAbhAve pitRmAtRsutAdayaH, AdizabdAd bhrAtRbhaginyAdayo, baddhamuktA ityatrApi yojyate, cazabdo'yaM vizva samuccaye, ete ca kimityAha-'bhavaMti' tti jAyante, prAgvadubhayasambandhanasaMyogaH, jIvasyeti gamyate, iyamatra bhAvanA-baddhA dehA mAtrAdayazcAtmarUpAH, tatra dehAtmanoH kSIranIravadanyo'nyAnugatatvena mAtrAdayazcAtyantasnehaviSayatayA''tmavad dRzyamAnatvena, muktAstUbhaye'pi bAhyAH, tatra dehA AtmanaH pRthagbhUtatvena mAtrAdayazca tathAvidhasnehAviSayatayA''tmavadadRzyamAnatvena, ato dehairmAtrAdibhizca baddhamuktaiH khakhAmibhAvalakSaNasambandho jIvasyobhayasamba-21 ndhnsNyogH|aah-dehaadyo muktAzca khakhAmiviSayAzceti viruddhametat , evametad , yadi bhAvato'pi muktAH syuH, atha bhAvato'pyahameSAM khAmI mamaite khamitibhAvAbhAvAnmuktA eva te, nanvevamaihikeSvapyamISvaparAparopayogavata Atmano na satatamevaM bhAvo'stIti kathaM teSvapi tadviSayatA ?, atha teSvevaM bhAvAbhAve'pi vyutsargAkaraNatastadviSayatvam , |etadihApi samAnaM, vyutsargAkaraNata eva tadviSayatvasvahApi vivakSitatvAditi gAthArthaH // 60 // itthamanekadhA sambandhanasaMyoga uktaH, ayaM ca kIdRzasya kasya bhavatItyAhasaMbaMdhaNasaMjogo kasAyabahulassa hoi jIvassa / pahuNo vA apahussa va majjhaMti mamajamANassa // 6 // vyAkhyA-'sambandhanasaMyogaH' uktarUpaH, kaSAyAH-krodhAdayastairbahulasya-vyAsasya, prabhUtakaSAyasyetyarthaH, 'bhavati' 45455OMOMOMOMOMOM For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam bRhadvRttiH uttarAdhya. dAjAyate. kasya ?-jIvasya, punaH kIrazasya prabhavati-sambandhivastu tatra tatra khakRtye niyoktuM samartho bhavatIti prabhu-15 stasya vA 'aprabhoLa' uktaviparItasya, vAzabdo samuccaye, ubhayorapi saMyogasAmyaM prati kAraNamAha-'mayaMti mama jamANassa' ti mamedaM nagarajanapadAdIti mamatvamAcarataH, idamuktaM bhavati-satyasati vA matsambandhitayA baahyv||42|| vastuni tattvato'bhiSvaGga eva sambandhanasaMyogaH, anena ca kAkA kaSAyabahulatve heturuktaH, kaSAyabahulasyeti ca bruvatA kaSAyadvAreNa sambandhanasaMyogasya karmabandhahetutvaM khyApitaM bhavati, Aha-mithyAtvAdayo hi bandhahetavaH, tatkathaM kaSAyasattAmAtreNaiva taddhetukhyApanam , ucyate, teSAmeva tatra prAdhAnyAt, tatprAdhAnyaM ca tattAratamyenaiva vandhatAramyAt, uktaM ca-"jaIbhAgagayA mattA rAgAINaM tahA caukkamme" iti, bAhulyApekSaM ca zuklA balAketyAdivat kaSAyavahulasya jIvasyetyucyate, tato'kaSAyahetukatve'pyaupazamikAdibhAve nAmAdisaMyogAnAmajIvaviSayatve'pi ca zItoSNAdivirodhisaMyogAnAM sambandhanasaMyogatvaM na virudhyate / Aha-evamabhipretAnabhipretasaMyogayorapi tattvataH| sakaSAyajIvaviSayatvAt sambandhanasaMyogatvaprAptiH, satya, tathApIndriyamanasoH sAkSAttAvuktI, ayaM tu jIvasyeti na dossH| anyastvAha-saMyuktakasaMyogo'pi dviSThatvenetaretarasyaiva tathetaretarasaMyogo'pi khaparadharmaH saMyuktatvAt sarvavastunaH saMyuktasyaiveti nAnayoH prativizeSaH, evametat, tathA'pyekaskandhatA''pannadravyaviSayaH saMyuktakasaMyogaH, itaretara.. 1 yatibhAgagatA mAtrA rAgAdInAM tathA caturSu karmasu. For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyogastu tathA'nyathA ca, tatra paramANusaMyogastathA pradezAdisaMyogastu prAyo'nyatheti yukta eva tayorbhedaH, evaM tarhi paramANusaMyogasya saMyuktakasaMyogAdabhedo'stUbhayorapi ekaskandhatA''pannadravyaviSayatvAt , ayamapi na doSaH, yato niSpAdyamAnaviSaya itaretarasaMyogaH, parimaNDalAdisaMsthitadravyasya tenaiva (vi)niSpAdyamAnatvAt , saMyuktasaMyogastu prAyo niSpannadravyaviSayaH, niSpannaM hi mUlAdirUpeNa vRkSAdidravyaM kandAdinA yujyate, ityastyanayorvizeSa iti gAthArthaH // 61 // itthaM sambandhanasaMyogaH kharUpata uktaH, samprati tasyaiva phalataH prarUpaNApUrvakaM viSamuktasyeti prakRtasUtrapadaM vyAkhyAnayan yathA tato vipramuktA bhavanti yaca teSAM phalaM tadAhasaMbaMdhaNasaMjogo saMsArAo aNuttaraNavAso / taM chittu vippamukkA mAipiisuAi ye havaMti // 62 // vyAkhyA-'sambandhanasaMyogaH' uktarUpaH, saMsarantyasmin karmavazavartijantava iti saMsArastasmAt , na vidyate uttaraNaM -pAragamanamasmin satItyanuttaraNaH, sa cAsau vAsazca-avasthAnamanuttaraNavAsaH, anuttaraNavAsahetutvAdAyughRtamityAdivadanuttaraNavAsaH, athavA 'anuttaraNavAso'tti AtmanaH pAratatryahetutayA pAzavat pAzaH, tato'nuttaraNazcAsau pAzazca anuttaraNapAzaH, ubhayatra ca sApekSatve'pi gamakatvAt samAsaH, anena saMsArAvasthitiH pAravazyaM vA sambandhanasaMyogasyArthataH phalamuktaM, 'tam' evaMvidhaM sambandhanasaMyogam , arthAdaudayikabhAvaviSayaM mAtrAdiviSayaM ca 'chittvA' dvidhA / 1 TIkA-sAhU mukkA tao teNaM / Join Education Interational For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam uttarAdhya. 6 vidhAya nirNAzyetiyAvat, kimityAha-vipramuktAH, zrutatvAdanantaroktasambandhanasaMyogAdeva, ke te ?-'sAdhavaH' anagArAH, yenaivaM tena kimityAha-muktAH 'tataH' saMsArAt , taddhetukatvAttasya, 'tena' hetunA, anena ca gAthApazcAbRhadvRttiH |rdhana sambandhacchedanalakSaNena prakAreNa vipramuktA bhavanti, teSAM ca phalaM muktirityarthata uktaM bhavati / yacca viprmuktsyetyek||43|| tvaprakrame'pi vipramuktA itIha bahuvacanaM tadevaMvidhabhikSoH pUjyatvakhyApanArthamiti gAthArthaH // 62 // evaM 'saMjoge |nikkhevo' ityAdimUlagAthopakSiptasaMyuktakasaMyogetaretarasaMyogabhedato dvividhaM dravyasaMyogaM nirUpya tatra saMyuktakasaMyogaM sacittAdibhedatastrividham itaretarasaMyogaM tu paramANupradezAbhipretAnabhipretAbhilApasambandhanavidhAnataH paDidhamabhidhAya sambandhanasaMyoga eva ca sAkSAt karmasambandhanibandhanatayA saMsAraheturiti tattyAjyatAM ca samprati tatpratipAdanata evAnyaduktaprAyamiti manvAnaH kSetrAdinikSepamaviziSTamatideSTamAhasaMbaMdhaNasaMjoge khittAINaM vibhAsa jA bhnniyaa| khittAisa saMjogo so ceva vibhAsiyavo a(u) // 3 // vyAkhyA-sambandhanasaMyoge kSetrAdInAma, AdizabdAt kAlabhAvaparigrahaH. vividhA-AdezAnAdezAdibhedAdanekabhedA bhASA vibhASA, yA iti prastutaparAmarzaH, 'bhaNitA' abhihitA. 'kSetrAdipa' kSetrAdiviSayaH saMyogaHprathamadvAratagAthAsUcitaH, sa caiva vibhASitavyaH, 'tuH' pUraNe, saMyogatvaM cAtra vibhASAyA vacanarUpatvAdvacanaparyAyANAM kathaJci dvAcyAdabhedakhyApanArthamuktaM, tato'yamarthaH-sambandhanasaMyogaviSayakSetrAdivibhASAyAM yatsaMyogakharUpamuktam, ihApi // 43 // For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASSOCIAS tadeva vaktavyaM, cakArasthAnuktasamuccayArthatvAt , saMyuktakasaMyogaH sambhavanta itaretarasaMyogazeSabhedAzca vAcyAH, tatra kSetrasya saMyuktakasaMyogo yathA-jambUdvIpaH khapradezasaMyuktaka eva lavaNasamudreNa yujyate, itaretarasaMyogaH kSetrapradezAnAmeva parasparaM dharmAstikAyAdipradezairvA saMyogaH, evaM kAlabhAvayorapi neyamiti gAthArthaH // 63 // iha coktanItyA sambandhanasaMyoga eva sAkSAdupayogI, itareSAM tu tadupakAritayA teSAmapi kathaJcittyAjyatayA ca ziSyamativyutpAdanAya copanyAsa iti bhaavniiym| uktaH saMyogaH, tadabhidhAnAJca vyAkhyAtaM prthmsuutrm||1||smprti yaduktaM 'vinayaM prAduSkariSyAmI'ti, tatra vinayo dharmaH, sa ca dharmiNaH kathaJcidabhinna iti dharmidvAreNa tatsvarUpamAha ANAnidesayare, guruNamuvavAyakArae / iMgiyAgArasaMpanne, se viNIetti vuccai // 2 // (sUtram ) vyAkhyA-AGiti khakhabhAvAvasthAnAtmikayA maryAdayA'bhivyAptyA vA jJAyante'rthA anayetyAjJA-bhagavadabhi|hitAgamarUpA tasyA nirdeza-utsargApavAdAbhyAM pratipAdanamAjJAnirdezaH, idamitthaM vidheyamidamitthaM vetyevamAtmakaH tatkaraNazIlastadanulomAnuSThAno vA AjJAnirdezakaraH, yadvA''jJA-saumya ! idaM kuru idaM ca mA kAriti guruvacanameva, tasyA nirdeza-idamitthameva karomi iti nizcayAbhidhAnaM tatkaraH, AjJAnirdezena vA tarati bhavAmbhoghimityAjJAnirdezatara ityAdayo'nantagamaparyAyatvAdbhagavadvacanasya vyAkhyAbhedAH sambhavanto'pi mandamatInAM vyAmohahetutayA bAlAbalAdibodhotpAdanArthatvAcAsya prayAsasya na pratisUtraM pradarzayiSyante, tathA 'gurUNAM' gauravArhANAmA For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam uttarAdhya. bRhadvRttiH // 44 // RACKASAX cAryAdInAmupa-samIpe patanaM-sthAnamupapAtaH-dRgavacanaviSayadezAvasthAnaM tatkArakaH-tadanuSThAtA, na tu gurvAdezAdibhItyA tabyavahitadezasthAyItiyAvat , tatheGgitaM-nipuNamatigamyaM pravRttinivRttisUcakamIpagRziraHkampAdi AkAraH-sthUladhIsaMvedyaH prasthAnAdibhAvAbhivyaJjako digavalokanAdiH, Aha ca-"abaloyaNaM disANaM viyaMbhaNaM sADayassa saMThavaNaM / AsaNasiDhilIkaraNaM paTTiyaliMgAI eyAiM // 1 // " anayodvandve iGgitAkArau tau arthAdgurugatau samyak prakarSeNa jAnAti iGgitAkArasamprajJaH, yadvA-iGgitAkArAbhyAM gurugatabhAvaparijJAnameva kAraNe kAryopacArAdiGgitAkArazabdenoktaM, tena sampanno-yuktaH, 'sa' ityuktavizeSaNAnvitaH 'vinItaH' vinayAnvitaH, 'iti sUtraparAmarza, ucyate, tIrthakRdgaNadharAdibhiriti gamyate, anena ca khamanISikA'pohamAha iti sUtrArthaH // 2 // iha vinayo'bhidhitsitaH, sa ca viparyayAbhidhAna eva tadviviktatayA sukhena jJAtuM zakyata ityavinayaM dharmidvAreNAhaANA'nidesakare, guruNamaNuvavAyakArae / paDiNIe asaMbuddhe, aviNIetti vucci||3|| (sUtram) vyAkhyA-pAdadvayaM prAgvat , navaraM nayojanAdyatirekato vyAkhyeyaM, 'pratyanIkaH' pratikUlavartI zilA''kSe- pakakUlavAlakazramaNavat, doSAnIkaM prati vartata iti pratyanIkaH, kimityevaMvidho'sAvityAha-'asambuddhaH' anava 1 avalokanaM dizAM vijRmbhaNaM zATakasya saMsthApanam / AsanazithilI (zlathI karaNaM prasthitaliGgAnyetAni // 1 // ANSLANA // 44 // For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatatattvaH, 'avinItaH' avinayavAn 'ityucyate' iti pUrvaditi sUtrArthaH // 3 // sAmprataM dRSTAntapUrvakamihaivAsya 6 sadoSatAmAhajahA suNI puIkaNNI, Nikkasijjai sbso| evaM dussIlapaDiNIe, muhari nikkasijjai // 4 // (sUtram) vyAkhyA-'yathA' ityupadarzane, zvasitIti zunI, strInirdezo'tyantakutsopadarzakaH, pUtI-paripAkataH kuthidAtagandhau kRmikulAkulatvAdyupalakSaNametat , tathAvidhau kau~-zrutI yasyAH patkaraktaM vA pUtistadyAptau kau~ yasyAH sA pUtikarNA, sakalAvayavakutsopalakSaNaM caitat , sA cedRzI zunI kimityAha-niSkAzyate' nirvAsyate bahiniHsAkAyata itiyAvat , kutaH ?-'sabaso' ti sarvataH sarvebhyo gopuragRhAGgaNAdibhyaH sarvAn vA hatahatetyAdivirUkSavacanalatAlakuTaleSTughAtAdikAn prakArAnAzritya 'chandovat sUtrANi bhavantIti chAndasatvAca sUtre zaspratyayaH / upanayamAha-'evam' anenaiva prakAreNa, duSTamiti-rAgadveSAdidoSavikRtaM zIlaM-khabhAvaH samAdhirAcAro vA yasyAsI duHzIlaH, pratyanIkaH prAgvat , mukhenArimAvahati mukhameva vehaparalokApakAritayA'rirasya mudhaiva vA kArya vinavA rayo yasyAsau mukhArirmudhAriA-bahuvidhAsambaddhabhASI, sUtratvAdvA 'muhari' ti mukharo-cAcATo niSkAzyate 'sarvataH' da itIhApi yojyate, tatazca sarvato niSkAzyate, sarvathA kulagaNasaGghasamavAyavahirvartI vidhIyata iti suutraarthH||4|| Jain Education Interational For Personal & Private Use Only wwwbar og Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam uttarAdhya. bRhadvRttiH // 45 // Aha-dauHzIlyanimitta evAyamavinItasya doSaH, pratyanIkatAmukharatvayorapi tatprabhavatvAt tatra caivamanarthahetau kimasau pravartata iti, atrocyate, pApopahatamatitvena tatraivAsyAbhiratiritikRtvA, tAmeva dRSTAntapUrvikAmAhakaNakuMDagaM jahittA NaM, viTaM bhuMjai sUyaro / evaM sIlaM jahittA NaM, dussile ramai mie // 5 // (sUtram) | vyAkhyA-kaNAH-tandulAsteSAM tanmizro vA kuNDakaH-tatakSodanotpannakukasaH kaNakuNDakastaM 'hitvA' pAThAntaratastyaktvA vA 'viSThAM' purISaM 'bhute' abhyavaharati 'sUkara' iti gartAsUkaro, yatheti gamyate, evaM 'zIlam' uktarUpaM prastAvAcchobhanaM 'hitvA' prAgvattyaktvA vA duSTaM zIlaM duHzIlaM tasmin bhAvapradhAnatvAdvA nirdezasya duSTaM zIlamasyeti / duHzIlastadbhAvo dauHzIlyaM tasmin , ubhayatra durAcArAdau 'ramate' dhRtimAdhatte mRga iva mRgaH ajJatvAdavinIta iti prakramaH, idamatra hRdayaM-yathA mRga udgIrNAsiputrikagaurigAyanapuruSahetukamAyatau mRtyurUpamapAyamapazyannajJaH, evamayamapi dauHzIlyahetukamAgAminaM bhavabhramaNalakSaNamapAyamanAlokayannajJa eva san gartAsUkaropamaH sadA puSTidAyikaNakuNDakasadRzaM zIlamapahAya vivekijanagarhitatayA viSThopame duHzIle dauHzIlye vA ramate, iha ca dRSTAnte'pi viDbhuktyabhiratirevArthata uktA, tadavinAbhAvitvAttasyAH, yadvA zubhaparihAreNAzubhAzrayaNamubhayatrApi sAdRzyanimittamastIti nopamAnopameyabhAvavirodha iti suutraarthH||5|| uktopasaMhArapUrvakaM kRtyopadezamAha // 45 // For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suNiyAbhAvaM sANassa, sUyarassa narassa ya |vinne Thavijja appANaM, icchaMto hiymppnno||6||(suutrm) vyAkhyA-'zrutvA' AkarNya 'abhAvaM' naJaH kutsAyAmapi darzanAdazobhanaM bhAvaM-sarvato niSkAzanalakSaNaM paryAya 'sANassa' tti prAkRtatvAdivetyasya gamyamAnatvAt zUnyA iva 'sUkarasya' uktanyAyena zUkaropamasya narasya, 'caH' pUraNe, yadvA zUnyAH zUkarasya ca dRSTAntasya narasya ca dArTAntikasyAzobhanaM bhAvaM trayANAmapyuktarUpaM zrutvA, kimityAha-vinaye' vakSyamANakharUpe, sthApayedAtmAnam, Atmanaiveti gamyate, 'icchan' vAJchan 'hitam aihikamAmuSmikaM ca pathyam 'AtmanaH' svasya, iha ca punardRSTAntAbhidhAnamupasaMhAratvenAvinaye ziSyasyAzubhabhAvasyotpAdanArthatvena vA nAprakRtamiti suutraarthH||6|| yatazcaivaM tataH kimityAha| tamhA viNayamesijjA, sIlaM paDilabhe jo| buddhautte niyAgaTTI, na nikkasijjai kaNhui // 7 // (sUtram)/1 ___ vyAkhyA-tasmAd' iti yasmAdavinayadopadarzanAdAtmA vinaye sthApanIyastasmAt vinayam 'eSayet' anekArthatvena dhAtUnAM paryavasitavRttyA vA kuryAt, evaM hyAtmA vinaye sthApyata iti, kiM punarasya vinayasya phalaM ? yenaivamatrA|tmano'vasthApanamuddizyata ityAzaGkyAha-'zIlam' uktarUpaM 'pratilabheta' prApnuyAt 'yata' iti vinayAt, anena vinayasya zIlAvAptiH phalamuktam , asthApi kiM phalamityAha-buddhaH-avagatatattvaistIrthakarAdibhiruktam-abhihitaM, For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam uttarAdhya. taca tannijameva nijakaM ca-jJAnAdi tasyaiva vuddharAtmIyatvena tattvata uktatvAt , buddhoktanijakaM, tadarthayate-abhilapa tItyevaMzIlaH buddhoktanijakArthI san , paThanti ca-'buddhavutte NiyAgaTTi tti' buddhaH-uktarUpairyukto-vizeSeNAbhihitaH, bRhadvRttiH sa ca dvAdazAGgarUpa Agamastasmin sthita iti gamyate, yadvA buddhAnAm-AcAryAdInAM putra iva putro buddhaputraH, // 46 // 'puttA ya sIsA ya samaM vihittA' iti vacanAt , svarUpavizeSaNametat , nitarAM yajanaM yAgaH-pUjA yasmin so'yaM / niyAgo-mokSaH, tatraiva nitarAM pUjAsambhavAt , tadarthI san , kimityAha-'na niSkAzyate' na bahiSkriyate, kuta-13 |zcid gacchagaNAdeH, kintu vinItatvena sarvaguNAdhAratayA sarvatra mukhya eva kriyate iti bhAvaH, iti sUtrArthaH // 7 // kathaM punarvinaya eSayitavya ityAhahANisaMte siyA amuhari, buddhANamaMtie syaa|atttthjuttaanni sikkhijjA, niraTThANi u vje||8||(suutrm) hai vyAkhyA-nitarAm-atizayena zAntaH-upazamavAn antaH krodhaparihAreNa bahizca prazAntAkAratayA niHzAntaH 'syAd bhavet , tathA 'amukhAriH'prAgvat amukharo vA san 'vuddhAnAm' AcAryAdInAm 'antike' samIpe, na tu vinayabhItyA'nyathaiva 'sadA' sarvakAlamaryate-gamyata iti arthaH, arterauNAdikasthan (uSikuSigArtibhyasthan u0 2-4) sa ca heya upAdeyazcobhayasyApyaryamANatvAt , tena yuktAni-anvitAni arthayuktAni, tAni ca heyopAde1 putrAMzca ziSyAMzca samaM vibhajya (vidhAya). CARRARA // 46 // For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAbhidhAyakAni, arthAdAgamavacAMsi, yadvA-mumukSubhiraryamAnatvAdartho-mokSastatra yuktAni-upAyatayA saGgatAni artha vA-abhidheyamAzritya yuktAni-yatijanocitAni 'zikSeta' abhyasyet , prapaJcitajJavineyAnugrahAya vyatirekata | Aha-nirarthakAni' uktaviparItAni DitthaDavitthAdIni, yadvA vaizyikavAtsyAyanAdIni strIkathAdIni cA 'tuH' punararthe 'varjayet' pariharet , iha ca nizAnta ityanena prazamAdInAmupalakSitatvAt teSAM ca darzanAvinAbhAvitvAd darzanasya ca jinoktabhAvazraddhAnarUpatvAt tasyaiva darzanavinayatvAt arthato darzanavinayo darzitaH, uktaM hi prAk-"davANa savabhAvA uvaiTThA je jahA jiNidehiM / taM taha saddahai Naro daMsaNaviNao havati tamhAM // 1 // " zeSeNa tu zrutajJAnazikSA'bhidhAyinA jJAnadarzana(jJAna)vinaya uktaH, tatkharUpamAha-"NANaM sikkhai NANaM guNei NANeNa" tti sUtrArthaH // 8 // kathaM punararthayuktAni zikSetetyAhahai aNusAsio na kuppijA, khaMti seveja pNddie| bAlehiM saha saMsaggi, hAsaM kIDaM ca vajae // 9 // (sUtram) vyAkhyA-'anuziSTa' iti arthayuktAni zikSyamANaH kathaJcit skhalitAdiSu gurubhiH paruSoktyA'pi zikSitaH 'na kupyet' na kopaM gacchet , kiM tarhi kuryAdityAha-'kSAnti' paruSabhASaNAdisahanAtmikAM 'seveta' bhajeta, paNDAdibuddhiH sA sAtA'syeti paNDitaH, tathA 'kSudraH' vAlaiH zIlahInairvA pArthasthAdibhiH 'saha' samaM 'saMsamgi' ti prAkR-IA 1 vinayavyAkhyAnAvasare TIkAyAM niyukteH gAthe krameNa saptamI aSTamI ca. 2 khuDDehiM iti TIkA. 3 paNDA tattvAnugA buddhirityukteH. For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam uttarAdhya. tatvAtsaMsarga, hasanaM hAsastaM, krIDAM ca antAkSarikAprahelikAdAnAdijanitAM ca 'varjayet' pariharet sarveSAmapyeSA bRhadvRttiH viziSTazikSAkSitihetutvAt lokAgamaviruddhatvAceti sUtrArthaH // 9 // punaranyathA vinayamAha mA ya caMDAliyaM kAsI, bahuyaM mA ya aalve|kaalenn yaahijittA, tatto jhAija ikko||10||(suutrm) // 47 // __ vyAkhyA-'mA' niSedhe 'caH' samuccaye, caNDa:-krodhastadvazAdalIkam-anRtabhASaNaM caNDAlIkaM, bhayAlIkAdyupala kSaNametat , yadvA-caNDenA''lamasya caNDena vA kalitazcaNDAlaH, sa cAtikrUratvAcaNDAlajAtistasmin bhavaM dacANDAlikaM karmeti gamyate, athavA acaNDa ! saumya ! alIkam-anyathAtvavidhAnAdibhirasatyaM, guruvacanamAgamaM ceti gamyate, 'mA kArSIH' mA vidhAH, bhagavaduddiSTatilotpATakakhecchAlApigozAlakavat , bahyeva bahukam-aparimita mAlajAlarUpaM 'mA ca' iti prAgvat , AGiti-khyAdikathA'bhivyAptyA lapet-bhASeta, bahvAlApanAt dhyAnAdhyayanakSitivAtakSobhAdisambhavAt , kiM punaH kuryAdityAha-kAlaH adhyayanAdyavasaraH prathamapauruSyAdistena, 'caH' punararthe, 'adhIya' paThitvA, pracchanAdyupalakSaNametat , 'tataH' adhyayanAt , anantaramiti gamyate, 'dhyAyet' cintayet, 'ekaka' iti bhAvato rAgadveSAdisAhityarahitaH, dravyatastu viviktazayyAdisaMsthaH, itthaM hi cANDAlikakaraNAdyanusthAnamadhItArthasthirIkaraNaM ca kRtaM bhavatIti bhAvaH / iha ca pAdatrayeNa sAkSAdvAgguptiruktA, dhyAyedityanena manoguptiH, 4 // 47 // For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdyapAdottaravyAkhyAnadvayena tu kAyaguptirapi, etAzca cAritrAntargatA eva, yaduktam-"paNihANajogajutto paMcahi samitIhi tihiM guttIhiM / esa carittAyAro aTThaviho hoi NAyaco // 1 // " na ca cAritrAcArastattvatazcaritravinayAdatiricyate iti dezatastasyApyanenAbhidhAnamiti sUtrArthaH // 10 // itthamakRtyaniSedhaH kRtyavidhizcopadiSTaH, kadAcidetadviparyayasambhave ca kiM karaNIyamityAhaAhacca caMDAliyaM kachu, na niNhavija knnhui| kaDaM kaDaMti bhAsijA, akaDaM no kaDaMti y||11|| (sUtram) | vyAkhyA-'Ahatya' kadAcit caNDAlIkaM ca cANDAlikaM coktarUpaM yadvA caNDazcAlIkaM ca caNDAlIka 'kRtvA' vidhAya 'na ninhuvIta' na kRtameveti nApalapet , kadAcidapi, yadA parairupalakSito yadA vA nopalakSitastadApItyarthaH, kiM tarhi kuryAdityAha-'kRtaM' vihitaM cANDAlikAdi 'kRtamiti' iti kRtameva, na bhayalajAdibhirakR-la. tamapi 'bhASeta' brUyAt , 'akRtaM' tadevAvihitaM 'no kRtamiti' akRtameva bhASeta, na tu mAyoparodhAdinA kRta4 mapi, anyathA mRSAvAdAdidoSasambhavAt, upalakSaNatvAcAsya bahvanAlapanakAlAdhyayanAdiviparyayasambhave'pyetadeva kRtyam , idaM cAtrAkUtaM-kathaJcidaticArasambhave lajjAdyakurvan svayaM gurusamIpamAgatya-'jaha bAlo jaMpaMto kajama* 1 praNidhAnayogayuktaH paJcabhiH samitibhistimRbhirguptibhiH / eSa cAritrAcAro'STavidho bhavati jJAtavyaH // 1 // 2 yathA bAlo ||jalpana kAryamakArya ca RjukaM bhaNati / tat tathA''locayet mAyAmadavipramuktastu // 1 // For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam uttarAdhya. kajaM ca ujjuyaM bhaNati / taM taha AloejA mAyAmayavippamukko u||1||' ityAdyAgamamanusmaran kathaJcit paraiH pratItamapratItaM vA manaHzalyaM yathAvadAlocayet, tatazcAnenAntaratapo'ntargatA''locanAkhyaprAyazcittabhedAbhidhAbRhadvRttiH |nam , anena ca zeSatapobhedAnAmapyupalakSitatvAt tapovinayamAha iti sUtrArthaH // 11 // ihaivaM punaH punrupdeshshrv||48|| daNAd yadaiva gurorupadezastadaiva pravartitavyaM nivartayitavyaM ceti syAdAzaGkA, tadapanodAyAha ___ mA galiyasseva kasaM, vayaNamicche puNo punno| kasaM va daTTamAinne, pAvagaM parivajjae // 12 // (sUtram) vyAkhyA-'mA' niSedhe, gali:-avinItaH, sa cAsAvazvazca galyazcaH sa iva, kazatIti kazastam , upalakSaNatvAt kazaprahAraM, 'vacanaM' pravRttinivRttiviSayamupadezaM, prastAvAdgurUNAm, 'icchet' abhilapet , 'punaH punaH' vAraM vAraM, ko'bhiprAyaH?-yathA galyazvo durvinItatayA na punaH punaH kazaprahAraM vinA pravartate nivarttate vA, naivaM bhavatA'pi pravRttinivRttyoH punaH punarguruvacanamapekSaNIyaM, kintu 'kasaM va daTTamAiNNe'tti ivazabdasya bhinnakramatvAt kazaM-carmayaSTiM dRSTvA''kIrNo-vinItaH, sa ceha prastAvAdazvaH sa iva, sUcakatvAt sUtrasya, suziSyo gurorAkArAdi dRSTvA, pApameva pApakaM, gamyamAnatvAdanuSThAnaM 'parivarjayet' sarvaprakAraM pariharet , upalakSaNatvAditaracAnutiSThet , paThanti ca-pAvagaM paDivajaI' tti tatra ca punAtIti pAvakaM-zubhamanuSThAnaM 'pratipadyeta' aGgIkuryAt , ihApi prAgvaditarat pariharet , kimuktaM bhavati ?-yathA''kIrNo'zvaH kazagrahaNAdinA''rohakAbhiprAyamupalabhya kazenAtADita eva tadabhiprAyAnurUpaM // 48 // For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravartate nivartate vA, tathA suziSyeNA (yo ) pyAkArAdibhirAcAryAzaya mavagamya, vacanenAprerita eva pravartate, mA bhUdanyathA''rohakasyeva gurorAyAsa iti sUtrArthaH // 12 // atra ca niryuktikRt galyAkIrNau vyAcikhyAsuH 'tattvadaparyAyairvyAkhyA' iti tatparyAyAnAha gaMDI galI marAThI asse goNe ya huMti egaTThA | Ainne ya viNIe ya bhadae vAvi gaTThA // 64 // vyAkhyA - gacchati preritaH pratipathAdinA DIyate ca kUrdamAno vihAyogamaneneti gaNDiH, gilatyeva kevalaM na tu vahati gacchati veti galiH, mriyata iva zakaTAdau yojito rAti ca- dadAti lattAdi lIyate ca bhuvi pataneneti marAliH, amI ca 'ave' turage 'goNe ca' balIvarde bhavanti 'ekArthAH' eko'rtho - duSTatA lakSaNaH anantaroktanItyA pravRttinimittabhede'pyamISAmiti kRtvA / 'AkIryate' vyApyate vinayAdibhirguNairiti AkIrNaH 'caH' pUraNe, vizeSeNa | nItaH - prApitaH prerakacittAnuvartanAdibhiH zlAghAdIti vinItaH, bhAti - zobhate svaguNairdadAti ca prerayituzcittanirhatimiti bhadraH sa eva bhadrakaH, cazabda ihApyathe goNe ceti viSayAnuvRttyarthaH, apizabda iha pUrvatra cAnuktaparyAyAntarasamuccayArthaH, 'ekArthA' iti prAgvaditi gAthArthaH // 64 // na caivaM galyAkIrNatulyaziSyayorgurorAyAsajananAjanane eva guNadoSau, kintu galisadRzasyAnAzrayatvAderAkIrNatulyasya cittAnugatatvAdeH sambhava iti tadvazataH kopanaprasAdane api, ata evAha For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 49 // %% aNAsavA thUlavayA kusIlA miuMpi caMDaM pakaraMti sIsA / cittANuyA lahu dakkhovaveyA pasAyaete hu durAsayapi // 13 // (sUtram) vyAkhyA- 'aNAsava' tti A - samantAt zRNvanti - guruvacanamAkarNayantItyAzravA na tathA pratibhAsAviSayasya tasyAzravaNAdanAzravAH, paThyate ca - 'aNAsuNa' tti asyArthaH sa eva sthUlam - anipuNaM yatastato bhASitayA vaco yeSAM te sthUlavacasaH 'kuzIlA' iti duHzIlAH, 'mRdumapi' akopanamapi komalAlApinamapi vA 'caNDaM' kopanaM paruSabhApiNaM vA 'prakurvanti' prakarSeNa vidadhati 'ziSyAH' vineyAH, sambhavati hyevaMvidhaziSyAnuzAsanAya punaH punarvacanAtmakaM | khedamanubhavato mRdorapi guroH kopa iti / itthaM galitulyasya doSamabhidhAyetarasya guNamAha - cittaM - hRdayaM prakramAt preraka syAnugacchanti - kasapAtAnanapekSya jAtyAzvavadanuvartayantIti cittAnugAH 'laghu' zIghrameva dakSasya bhAvo dAkSyam - | avilambitakAritvaM tena 'uvaveya' tti upapetA-yuktA dAkSyopapetAH 'prasAdayeyuH' saprasAdaM kuryuH 'te' iti ziSyAH, 'huH' punararthaH, duHkhenA''zrayanti tamatikopanatvAdibhiriti durAzrayastamapi, prakramAdguruM, kiM punaranutkaTakaSAyamityapi - zabdArthaH / atrodAharaNaM caNDarudrAcAryaziSyaH, tatra ca sampradAyaH - avaMtIjaNavae ujjeNINayarIe NhavaNujjANe 1 avantIjanapade ujjayinInagaryAM rUpanodyAne sAdhavaH samavasRtAH, teSAM sakAze eko yuvA udAttaveSo vayasyasahita upAgataH, sa tAn For Personal & Private Use Only adhyayanam 1 // 49 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhuNo samosariyA, tesiM sagAsaM ego juvA udattaveso vayaMsasahio uvAgato, so te vaMdiUMNa bhaNati-bhayavaM! amhe saMsArAu uttAreha, paccayAmitti, esa emeva pavaMcetitti kAUNa 'ghRSyatAM kalinA kaliriti caMDaruI AyariyaM uvadisaMti, esa te nitthArehitti, so'vi ya sabhAveNaM pharuso, tao so vaMdiUNa bhaNai-bhagavaM ! pavAveha (hi)mamaMti, teNa bhaNito-chAraM ANehatti, ANie loyaM kAUNa pavAvio, vayaMsagA se addhII kAUNa paDigayA, te'vi uvassayaM niyagaM gayA, vilaMbie sUre paMthaM paDilehei, paraM pacUse vaccAmitti visajio, paDilehiumAgao, pacUse niggayA, purato vacati(tti) bhaNito, vacaMto paMthAto phiDito caMDaruddo khANue pakkhalito, rusieNa hA duTThasehatti daMDaeNa matthae Ahato, siraM phoDitaM, tahAvi sammaM sahai, vimale pahAe caMDarudeNa ruhiroggalaMtamuddhANo | 1 vanditvA bhaNati-bhagavantaH! mAM saMsArAduttArayata, pravrajAmIti, eSa evameva pravaJcayate itikRtvA caNDarudramAcAryamupadizanti(upadarzayanti), dieSa tvAM nistArayiSyati, so'pi ca svabhAvena paruSaH, tataH sa vanditvA bhaNati-bhagavan ! pravrAjaya mAmiti, tena bhaNita:-kSAraM (bhasma) Anayeti, AnIte locaM kRtvA pravAjitaH, vayasyakAstasyAdhRtiM kRtvA pratigatAH, te'pi upAzrayaM nijaM gatAH, vilambite (kiJciccheSe) sUrye 4 panthAnaM pratilekhaya(sve)ti, paraM pratyuSasi bajAva iti visRSTaH, pratilikhyAgataH, pratyuSasi nirgatau, purato vrajeti bhaNitaH, vrajan pathaH sphiTi-2 tazvaNDarudraH sthANau praskhalitaH, ruSTena hA duSTazaikSa ! iti daNDena mastake AhataH, ziraH sphoTitaM, tathA'pi samyak sahate, vimale prabhAte caNDarudreNa galadrudhiramUrdhA dRSTaH, hA duSTaM kRtamiti saMvegamApannena kSamitaH / SACRACRORSCOR For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam bRhadvRttiH uttarAdhya. diTTho, hA ! duDu kayaMti saMvegamAvaNNeNa khAmio // evaM guruprasAdAt caNDarudrAcAryaziSyasyeva sakalasamIhitAvApti- riti matvA manovAkAyairgurucittAnuvRttiparairbhAvyamiti, anenAnantareNa ca sUtreNa pratirUpayogayojanAtmaka aupacAriko vinaya ukta iti sUtrArthaH // 13 // kathaM punargurucittamanugamanIyamityAha NApuTTho vAgare kiMci, puTTho vA nAliyaM ve| kohaM asaccaM kuvijA, dhArijA piyamappiyaM ||14||(suutrm) __vyAkhyA-nApRSTaH' kathamidam ? ityAdyajalpitaH, guruNeti gamyate, 'vyAgRNIyAt' vadet , tathAvidhaM kAraNaM vinA, 'kiJcit stokamapi, pRSTo vA na 'alIkam' anRtaM 'vadet' kAraNAntareNa ca gurubhiratinirbhasito'pi na tAvat krudhyet , kathaJcidutpannaM vA krodham 'asatyaM tadotpannakuvikalpaviphalIkaraNena 'kurvIta' vidadhyAt , katham ? dhArayet' sthApayet , manasIti zepaH, 'piyamappiyaM' ti ivApyorgamyamAnatvAt priyamiveSTamiva sadA guNakAraNatayA 4 apriyamapi karNakaTukatayA tadA'niSTamapi, guruvacanamiti gamyate, atra zlokapUrvArdhana vAcA yathA gururanuvartanIyaH dAtathoktamuttarArdhena tu manaseti, athavA nApRSTa iti na guruNaiva kintu yena kenacidapItyAdikrameNa pAdatrayaM sAmAnyena prAgvanneyaM, navaraM krodham upalakSaNatvAnmAnAdikapAyaM cotpannamasatyaM kurvIta, krodhAsatyatAyAmudAharaNasampradAyaHkassavi kulaputtayassa bhAyA verieNa vAvAio, tao so jaNaNIe bhaNNai-putta ! puttaghAyayaM ghAyasutti, tao so 1 kasyApi kulaputrakasya bhrAtA vairiNA vyApAditaH, tataH sa jananyA bhaNyate-putra ! putraghAtakaM ghAtayeti, tataH sa tena jIvagrAha // 50 // For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teNa jIvaggaho gihiUNa jaNaNIsamIvamuvaNIo, bhaNio aNeNa-bhAyaghAyaya! kahiM te AhaNAmitti, teNa bhaNio-jahiM saraNAgayA AhammaMti, teNa jaNaNI avalokiyA, tAe bhaNNai-Na putta ! saraNAgayA AhammaMti, teNa bhaNNai-kahaM rosaM saphalaM karemitti, teNa bhaNNai-Na putta ! sambattha roso saphalo kajai, pacchA so teNa vis|jio|| evaM krodhamasatyaM kurvIta,mAnAdiviphalIkaraNe udAharaNAnyAgamAdavadhAraNIyAni, itthamuditAnAM krodhAdInAM viphalIkaraNamupadiSTaM, samprati yathaipAmudaya eva na syAt tathopadeSTumAha-'dhArayet' kharUpeNAvadhArayet , na tadva|zato rAga dveSaM vA kuryAt , 'priyaM' prItyutpAdakaM zeSajanApekSayA stutyAdi, 'apriyaM' tadviparItaM nindAdi, tatrodAharaNasampradAyaH asivovahue Nayare tini bhUyavAIyA rAyANamuvagayA bhaNaMti-amhe asivaM uvasamemotti, rAiNA bhaNiyaM-suNimo keNovAeNaMti, tatthego bhaNai-asthi mahegaM bhUyaM, taM surUvaM viU| gRhItvA jananIsamIpamupanItaH, bhaNito'nena-bhrAtRghAtaka ! kutra tvAmAhanmIti, tena bhaNitaH-yatra zaraNAgatA Anyante, tena jananI avalokitA, tayA bhaNyate-putra ! na zaraNAgatA Ahanyante, tena bhaNyate-kathaM roSaM saphalaM karomIti, tayA bhaNyate-na putra ! sarvatra roSaH saphalaH kriyate, pazcAtsa tena visRSTaH / 1 azivopadrute nagare trayo bhUtavAdikA rAjAnamupagatA bhaNanti-vayamazivamupazamayAma iti, rAjJA bhaNitaM-zRNumaH kenopAyeneti, ditatraiko bhaNati-asti mamaiko bhUtaH, sa surUpaM vikuLa gopurarathyAdiSu paryaTati, so na nibhAlayitavyaH, sa nibhAlito ruSyati, yaH punastaM For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam uttarAdhya. viUNaM gopuraratthAisu pariyaDai, taM na NihAleyatvaM, taM NihAliyaM rusai, jo puNa taM nihAleti so viNassai, jo bRhaddhRttiH puNa picchiUNa ahomuho ThAi so rogAo muccai, rAyA bhaNati-alAhi eeNa airosaNeNaMti / biio bhaNati mahaccayaM bhUyaM mahatimahAlayaM rUvaM viuvati, laMboyaraM vivRtakukSiM paMcaziraM egapAdaM visihaM vissaruvaM aTTahAsaM muyaMta gAyaMtaM paNaJcaMtaM, taM vikRtarUpaM daNaM jo pahasati pavaMceti vA tassa sattahA siraM phuTTai, jo puNa taM suhAhiM vAyAhiM abhiNaMdati dhUvapupphAIhiM pUei so sabahA''mayAto muccai, rAyA bhaNai-alameeNaMpi / tatito bhaNai-mamavi dAevaM vihameva NAtivisesakaraM bhUyamatthi, priyApriyakAriNaM darisaNAdeva rogehiMto mocayati, evaM houtti, teNa tahA kae asivaM uvasaMta / evaM sAdhUvi asArUpyatve sati zabdAdipratikUlatve ca parehiM paribhUyamANo pavaMcijamANo nibhAlayati sa vinazyati, yastaM prekSyAdhomukhastiSThati sa rogAnmucyate, rAjA bhaNati-alametenAtiroSaNeneti / dvitIyo bhaNati-mAmakIno bhUto mahAtimahAlayaM rUpaM vikurvati, lambodaraM vivRtakukSi paJcaziraskamekapAdaM vizikhaM visvarUpaM ( vizvarUpam ) aTTAhAsaM muJcat gAyat |praNatyat , taM vikRtarUpaM dRSTvA yaH prahasati pravaJcayate vA tasya saptadhA ziraH sphuTati, yaH punastaM zubhAbhirvAgbhirabhinandati dhuuppusspaadimiH| pUjayati sa sarvathA''mayAt mucyate, rAjA bhaNati-alametenApi / tRtIyo bhaNati-mamApyevaMvidha eva, nAtivizeSakaraH bhUto'sti, priyA-| priyakAriNaM darzanAdeva rogebhyo mocayati, evaM bhavatviti, tena tathA kRte azivamupazAntam / evaM sAdhurapi asArUpyatve sati zabdAdipratikUlatve ca paraiH paribhUyamAnaH pravazyamAno hasyamAno vA stUyamAno vA pUjyamAno vA tat priyApriyaM saheta 1 SCORRECAR // 51 // For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * isijamANo vA tathA thuvamANo vA pUijamANo vA taM priyApriyaM saheta / anena ca manogatyabhidhAnAcAritravinaya uktaH, iti suutraarthH||14|| Aha-krodhAsatyatAkaraNAdibhirAtmadamanopAya uktaH, tatra ca bAhyeSvapi damanIyeSu / dAsatsu kimiti tasyaiva damanopAya uddizyate ? kiM vA tahamane phalamiti, atrocyate || appAmeva dameyavo,appA hu khalu duimo|appaa daMto suhI hoi, assi loe parattha y||15|| (sUtram) IPI vyAkhyA-atati-santataM gacchati zuddhisaGklezAtmakapariNAmAntarANItyAtmA tameva 'damayet' indriyanoindri-18 yadamena manojJetaraviSayeSu rAgadveSavazato duSTagajamivonmArgagAminaM khayaM vivekAGkazenopazamanaM nayet , paThanti ca appA ceva dameyaco'tti spaSTaM, kimevamupadizyata ityAha-Atmaiva, huzabdasyaivakArArthatvAt 'khalu' iti yasmAt || |'durdamaH' durjayaH, tatastahamane damitA eva bAbadamanIyA iti, na tahamanamupadizyata iti bhAvaH, uktaM hi-"sava mappe jie jiya", kaH punarevaM guNa ityAha-AtmA 'dAnta' upazamamAnItaH, sukhamasyAstIti sukhI, bhavati, ka?| 'asmin' ityanubhUyamAnAyuSi vineyAdhyakSe 'loke' bhave 'paratra ca' ityAgAmini bhavAntare, dAntA''tmAno hi paramavarSaya ihaiva surairapi pUjyante, adAntA''tmAnastu caurapAradArikAdayo vinazyanti, tathA-"saMheNa mao rUveNa payaMgo mahuyaro (ya) gaMdheNaM / AhAreNa ya maccho bajjhai phariseNa ya giNdo||1||" tadviparyayatastu-iha paratra ca nandanti, tatra 1 sarvamAtmani jite jitam / 2 zabdena mRgo rUpeNa pataGgo madhukarazca gandhena / AhAreNa ca matsyo badhyate sparzena ca gajendraH // 1 // * * ** For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam uttarAdhya. bRhaddhRttiH // 52 // codAharaNam-do bhAyaro corA, tesiM uvassae sAhuNo vAsAvAsaM uvAgayA, tehiM vAsArattaparisamattIe gacchaMtehi tesiM corANaM annaM vayaM kiMci apaDivajamANANaM rattiM na bhottavaMti vayaM diNNaM / annayA tehiM uddAiehiM subahuyaM gomAhisaM ANiyaM, tattha anne mahisaM mAreuM paiumAraddhA, anne majassa gayA, maMsaittA saMpahArenti-addhage maMse visaM pakkhivAmo to majaittANaM dAhAmo, tao amhaM subahuM gomAhisaM bhAgeNa Agamissai, majaittAvi evaM ceva sAmatthehiMti, evaM tehiM visaM pakkhittaM, Aico ya atthaM gato, te bhAyaro na bhuttA, iyare paropparaM visasaMjutteNa majamaMseNa uvabhutteNa mayA, mariUNa ya kugaI gayA, iyare iha paraloe ya suhabhAgiNo jAyA, evaM tAva jibhidiyadame, 1 dvau bhrAtarau caurau, tayorupAzraye sAdhavo varSAvAsamupAgatAH, taivarSArAtraparisamAptau gacchadbhistayoH corayoranyat kiJcidtamapratipadya-18 mAnayo rAtrau na bhoktavyamiti vrataM dattam / anyadA tairuddhAvitaiH subahukaM gomAhiSamAnItaM, tatrAnye mahiSaM mArayitvA paktumArabdhAH, anye madyAya gatAH, mAMsIyAH saMpradhArayanti-ardhe mAMse viSaM prakSipAmaH tato madyIyebhyo dAsyAmaH, tato'smAkaM subahu gomAhiSaM bhAgenAgamipAdhyati, madyIyA api evameva saMpradhArayanti, evaM tairviSaM prakSiptam , AdityazcAstaM gataH, tau bhrAtarau na bhuktI, itare parasparaM viSasaMyuktena : madyamAMsenopabhuktena mRtAH, mRtvA ca kugatiM gatAH, itarau iha paraloke ca sukhabhAginI jAto, evaM tAvat jihvendriyadame, evaM zeSeSvapIndriyeSu, AtmA dAntaH sukhI bhavati asmin loke paratra ca // // 52 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM sesesuvi iMdiesu, 'appA daMto suhI hoi, assi loe parattha ya' iti sUtrArthaH // 15 // kiM punaH paribhAvaya-18 nAtmAnaM damayedityAha__varaM me appA daMto, saMjameNa taveNa ya / mA'haM parehiM dammaMto, baMdhaNehi vahehi ya ||16||(suutrm) vyAkhyA-varaM pradhAnaM 'me' mayA 'AtmA' abhihitarUpastadAdhArarUpo vA dehaH, 'dAnta' iti damaM grAhitaH asamaJjasaceSTAto vyAvartitaH, kena hetunA?-'saMyamena' paJcAzravaviramaNAdinA, 'tapasA ca' anazanAdinA, cazabdo dvayorapyanapekSitAyAM muktihetutAvirahAt parasparasApekSatAsUcanArthaH samyagajJAnasamuccayArtho vA, viparyaye doSada- zanAyAha-'mA' prAgvat , 'aham' ityAtmanirdezaH, 'paraiH' AtmavyatiriktaiH 'dammaMto'tti ArSatvAhamitaH, kaiH'bandhanaH' vardhAdiviracitairmayUrabandhAdibhiH 'vadhaizca' latAlakuTAditADanaiH,atrodAharaNaM seyaNao gaMdhahatthI-aDavIe hatthijUhaM mahalaM parivasai, tattha jUhavatI jAe jAe gayakalabhae viNAsei, tatthegA kariNI AvaNNasattA ciMtei-jai kahaMci gayakalabhato jAyai, so'vi eteNa viNAsijihittikAuM laMgaMtI osarai, jUhAhiyeNa jUhe chubbhai, puNo 8| 1 secanako gandhahastI, aTavyAM hastiyUthaM mahat parivasati, tatra yUthapatirjAtAn jAtAn gajakalabhakAn vinAzayati, tatraikA kariNI ApannasattvA cintayati-yadi kathaJcidU gajakalabhako jAyate (janiSyate) so'pyetena vinazyate itikRtvA zanaiH zanaiH(khaJjantI)avasarpati, yUthAdhipena yUthe kSipyate, punarapasarpati, tato dvitIyatRtIyadivase yUthena milati, tata ekamRSyAzramapadaM dRSTaM, sA tatrAzritA, paricitAzvAnayA Jain Education For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. adhyayanam bRhaddhRttiH // 53 // osarai, tAhe bitiyatatiyadivase jUheNa milai, tAhe egaM risiAsamapayaM diTuM, sA tattha allINA saMvaNiyA yA aNAe risaMo, sA pasUyA gayakalaha, so tehiM risikumArahiM sahio pupphArAmaM siMcai, seyaNautti se nAmaM kayaM, vayattho jAto, jUhaM daTTaNa jUhapatiM hatUNa jUhaM NeNa paDivaNaM, gaMtUNa ya aNeNa so Asamo viNAsito, no annAvi kAvi evaM kAhititti / tAhe te risito rusiyA, pupphaphalagahiyapANI seNiyassa raNNo sayAsaM uvagayA, kahiyaM ca'Nehi-eriso savalakkhaNasaMpuNNo gaMdhahatthI seyaNato NAma, seNio hatthigahaNAya gato, so ya hatthI devayAe parigahito, tAhe(e) ohiNA AbhoiyaM-jahA avassaM eso gheppati, tAhe tAe so bhaNNai-putta ! varaM te, appA daMto, Na ya'si parehiM daMgato baMdhaNehiM vahehi ya, so evaM bhaNio sayameva rattIe gaMtUNa AlANakhaMbhaM assito| , gatvA cAnana 1 RSayaH, sA prasUtA gajakalabhaM, sa taiH RSikumAraiH sahitaH puSpArAmaM siJcati, secanaka iti tasya nAma kRtaM, vayaHstho jAtaH, yUthaM dRSTvA yUthapatiM hatvA yUthamanena pratipannaM, gatvA cAnena sa Azramo vinAzitaH, mA anyA'pi kA'pyevaM kArSIditi / tataste RSayo ruSTAH, pANigRhItapuSpaphalAH zreNikasya rAjJaH sakAzamupagatAH, kathitaM caimiH-IdRzaH sarvalakSaNasaMpUrNo gandhahastI secanako nAma, zreNiko hastigrahaNAya gataH, sa ca hastI devatayA parigRhItaH, tataH (tayA) avadhinA AbhogitaM (avalokita)-yathA avazyameSo grahISyate, tatastayA sa bhaNyateputra! varaM tava (vayA) AtmA dAntaH, na cAsi parairdamyamAno bandhanairvadhaizca, sa evaM bhaNitaH svayameva raatraavaagtyaalaanstmbhmaashritH| kathitaM caimiH- // 53 // (avaloki For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai yathA hi asya khayaMdamanAnmahAguNaH tathA muktyarthino'pi viziSTanirjarAtaH, itarathA tvakAmanirjarAto na tatheti hai| sUtrArthaH // 16 // gurvanuvRttyAtmakaM pratirUpavinayamAhapaDiNIyaM ca buddhANaM, vAyA aduva kmmunnaa|aavi vA jaivA rahasse, neva kujA kayAivi ||17||(suutrm) | vyAkhyA-'pratyanIkam' iti pratikUlaM, caH pUraNe, ceSTitamityupaskAraH, bhAvapradhAnatvAdvA nirdezasya pratsanIkatvaM, keSAm ?-'buddhAnAm' avagatavastutattvAnAM gurUNAmitiyAvat , kayA ?-vAcA, kiM tvamapi kiJcijAnIpe ? ityevaMrUpayA viparItaprarUpaNAyAM preritastvayaivaitaditthamasmAkaM prarUpitamityAdyAtmikayA vA, athavA 'karmaNA' saMstArakAtikramaNakaracaraNasaMsparzanAdinA 'AviH' janasamakSaM prakAzadeza itiyAvat , yadivA 'rahasye viviktopAzrayAdI 'na' iti niSedhe 'evaH' avadhAraNe, sa ca 'zatrorapi guNA grAhyAH, doSA vAcyA gurorapI ti kumatanirAkaraNArthaH, 'kuryAt' iti vidadhyAt , 'kadAcit ' paruSabhASaNAdAvapi iti sUtrArthaH // 17 // punaH zuzrUSaNAtmakaM tamevAhaNa pakkhaoNa purao, Neva kiccANa pitttto| na juje uruNA Uru, sayaNe Na paDissuNe ||18||(suutrm) vyAkhyA-na pakSataH' dakSiNAdipakSamAzritya, upavizediti sarvatropaskAraH, tathopavezane tatpatisamAvezataH tatsAmyApAdanenAvinayabhAvAt , gurorapi vakrAvalokane skandhakandharAdivAdhAsambhavAt , na 'purataH' agrataH, tatra *************** * Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam uttarAdhya. bRhadvRttiH // 54 // 2-61-625 vandakajanasya guruvadanAnavalokanAdinA'prItibhAvAt , 'naiva' iti pUrvavat , kRtiH-vandanakaM tadarhanti kRtyAH 'daNDAditvAd yapratyayaH' te cArthAdAcAryAdayasteSAM 'pRSThataH' pRSThadezamAzritya, dvayorapi mukhAdarzane tathAvidharasavattA'bhAvA|didoSasaMbhavAt , 'na yujyAt ' na saGghaTTayed atyAsannopavezAdibhiH, 'uruNA' AtmIyena, 'uruM' kRtyasambandhinaM, tathAkaraNe'tyantAvinayasambhavAt , upalakSaNaM caitat zeSAGgasparzaparihArasya, 'zayane' zayyAyAM zayita AsIno veti zeSaH, kimityAha-na pratizRNuyAt , kimuktaM bhavati ?-kadAcicchayyAgato guruNA''kArita ukto vA kRtyaM prati na tathAsthita evAvajJayA kurma evamityAdivacanataH pratijAnIyAt , kintu guruvacanasamanantarameva smbhraantcetaa| vinayaviracitakarAaliH samIpamAgatya pAdapatanapurassaramanugRhIto'hamiti manyamAno bhagavanicchAmo'nuziSTimiti vadediti sUtrArthaH // 18 // punastamevAhaneva pahatthiyaM kujjA, pakkhapiMDaM va sNje| pAe pasArie vAvi, na ciTTe guruNaMtie // 19 // sUtram) vyAkhyA-naiva 'paryastikA' jAnujaGghoparivastraveSTanA''tmikAM kuryAt , 'pakSapiNDaM vA' bAhudvayakAyapiNDAtmakaM, hai 'saMyataH' sAdhuH, tathA pAdau prasArayet vA'pi naiva, vA samuccayArthaH, apiH kiM punarita ito vikSipediti nidarzanArthaH, anyacca-'na tiSThet ' nA''sIta, va?-gurUNAmantike iti, prakramAdatisannidhau, kintUcitadeza eva, anya 1 pasAre no vAvi pr0| For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MORRORSCORRORRECRef thA'vinayadoSasambhavAt , athavA 'pAe pasArie vAvitti pAThAt pAdau prasAritau vA'pi, kRtveti zeSaH, ekArasyAlAkSaNikatvAt prasArya vA na tiSThedgurUNAmantike ucitapradeze'pIti, upalakSaNaM caitaddaNDapAdikA'vaSTambhAdInAmiti sUtrArthaH // 19 // punaH pratizravaNavidhimeva savizeSamAha AyariehiM vAhito, tusiNIo Na kyaaivi| pasAyaTTI niyAgaTTI, uvaci? guruM syaa||20||(suutrm)| ___ vyAkhyA-'AcAryaH' upalakSaNatvAdupAdhyAyAdibhiH 'vAhito'tti vyAhRtaH-zabditaH 'tusiNIo'tti tUSNIkaH tUSNIzIlaH 'na kadAcidapi' glAnAdyavasthAyAmapi, bhavediti gamyate, kintu-'dhanyasyopari nipatatyahitasamAcaraNadharmanirvApI / guruvadanamalayanisRto vacanarasazcandanasparzaH // 1 // ' iti prasAdo'yaM yadanyasadbhAve'pi mAmAdizanti | gurava iti prekSitum-AlocituM zIlamasyeti prasAdaprekSI, pAThAntarataH 'prasAdArthI' vA guruparitoSAbhilASI 'NiyA-18 gaTThI'tti pUrvavat , 'upatiSTheta' mastakenAbhivanda ityAdi vadan savinayamupasat , guruM 'sadA' sarvakAlamiti || sUtrArthaH // 20 // tathA| AlavaMte lavaMte vA, Na NisIjA kyaaivi| caittA AsaNaM dhIro, jao jattaM pddissunne||21|| (sUtram) vyAkhyA-AGiti Ipallapati-vadati 'lapati vA' vAraM vAramanekadhA vA'bhidadhati 'na niSIdet' na niSaNNo For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LOG bRhadvRttiH I uttarAdhya. bhavet , 'kadAcidapi' vyAkhyAnAdinA vyAkulatAyAmapi, kintu ?-'tyaktvA' apahAya 'AsanaM' pAdapunchanAdi, dhiyA adhyayanam rAjate dhIraH, akSobhyo vA parISahAdibhiH, 'yata' iti yato yatnavAn 'jattaM' ti prAkRtatvAdvindulope tasya ca dvitve| yadgurava Adizanti tat 'pratizRNuyAt' avazyavidheyatayA abhyupagaccheditiyAvat , yadvA yata iti yatra guravaH, tatra gatveti gamyate, 'yAtrAM' saMyamayAtrAM prastAvAd gurUpadiSTAM pratizRNuyAditi sUtrArthaH // 21 // punaH pratirUpavinayamevA''ha AsaNagaoNa pucchijjA,Neva sijjaagokyaa| AgammukkuDuo saMto, pucchijjA pNjliigdde||22||(suutrm) ___ vyAkhyA-'AsanagataH' iti AsanAsIno na pRcchet , sUtrAdikamiti gamyate, naiva 'zayyAgata' iti saMstAraka|sthitaH, tathAvidhAvasthAM vinetyupaskAraH, 'kadAcidapi' bahuzrutatve'pi, kimuktaM bhavati?-bahuzrutenApi saMzaye sati na haina praSTavyaM, pRcchatA'pi nAvajJayA, sadA guruvinayasyAnatikramaNIyatvAt , tathA cA''gamaH-"jahAhiaggI jalaNaM namase, NANAhuImaMtapayAhisittaM / evAyariyaM uvaciTThaejA, aNaMtaNANovagao'vi sNto||1||" kiM tarhi kuryAdityAha-'Agamya' gurvantikametya 'utkuTuka' iti muktAsanaH, kAraNato vA pAdapuJchanAdigataH san zAnto vaa|||| 55 // 'pRccheta' paryanuyuJjIta, sUtrAdikamitIhApi gamyate, prakarSaNa-antaHprItyAtmakena kRto-vihito'aliH-ubhayakaramI 1 yathA''hitAgnijvalanaM namasyati nAnAhutimannapadAbhiSiktam / evamAcAryamupatiSThetAnantajJAnopagato'pi san // 1 // S % For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lanAtmako'neneti prakRtAJjaliH, prAkRtatvAca kRtazabdasya paranipAtaH, 'paMjaliuDa'tti pAThe ca prakRSTaM-bhAvAnvitatayA'alipuTamasyeti prAalipuTa iti sUtrArthaH // 22 // IdRzasya ziSyasya guruNA yat kRtyaM tadAha| evaM viNayajuttassa,suttaM atthaM tdubhyN| pucchamANassa sissassa, vAgarija jahAsuyaM ||23||(suutr | vyAkhyA-'evam' ityuktaprakAreNa 'vinayayuktasya' vinayAnvitasya 'sUtraM' kAlikotkAlikAdi 'artha ca tasyaivAbhidheyaM tadubhayaM' sUtrArthobhayaM 'pRcchataH' jIpsataH 'ziSyasya' svayaMdIkSitasyopasampannasya vA 'vyAgRNIyAt' vividhamabhivyAyA'bhidadhyAt vyAkuryAdvA prakaTayet, yathA-yena prakAreNa zrutam-AkarNitaM, gurubhya iti gamyate, na tu khabuddhvotprekSitamityabhiprAyaH, anena ca-'AyAre suyaviNae vikkhivaNe ceva hoi boddhave / dosassa ya nigghAe viNae cauhesa paDivattI // 1 // " ityAgamAbhihitacaturvidhAcAryavinayAntargatasya 'suttaM atthaM ca tahA hiyakara NissesayaM ca vAei / eso caubiho khalu suyaviNao hoi NAyaco // 1 // suttaM gAheti ujutto atthaM ca suNA| 1 AcAre zrutavinaye vikSepaNe caiva bhavati boddhavyaH / doSasya ca nirghAte vinaye caturdheSA prtipttiH||1||2 sUtramarthaM ca tathA hitakara niHzeSaM ca vAcayati / eSa caturvidhaH khalu zrutavinayo bhavati jJAtavyaH // 1 // sUtraM grAhayatyudyukto'rthaM ca zrAvayati prayatnena / yadyasya bhavati yogyaM pariNAmyAdi (Azritya) tattu zrutam / / 2 // nizzeSamaparizeSaM yAvatsamAptaM ca tAvadvAcayati / eSa zrutavinayaH khalu nirdiSTaH pUrvasUribhiH // 3 // For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. adhyayanam bRhadvRttiH vae payatteNaM / jaM jassa hoi jogaM pariNAmagamAi taM tu suyaM // 2 // nissesamaparisesaM jAva samattaM ca tAva vAei / eso suyaviNao khalu nihiTo puvasUrIhiM // 3 // ' ityAdyAgamAbhihitasya zrutavinayasya sAkSAdabhidhAnaM, yaca vinayaM prAduSkariSyAmIti pratijJAya 'abbhuTANaM aMjali' tathA 'daMsaNaNANacaritte' ityAdinA grantheneva na tasya zuddhasvarUpAbhidhAnaM,kintu 'NisaMte siyA amuharI' ityAdi liGantAdipadairupadezarUpatayA, tadapi prasaGgata eva yathAyogamAcAryavinayopadarzanaparamiti bhAvanIyamiti suutraarthH||23|| punaH ziSyasya vAgvinayamAha musaM parihare bhikkhU, na ya ohAriNIM ve|bhaasaadosN parihare, mAyaM ca vajae syaa||24||(suutrm) vyAkhyA-'mRSA' ityasatyaM bhUtanihnavAdi 'pariharet ' sarvaprakAramapi tyajet , bhikSaH, 'na ca' naiva 'avadhAraNI gamyamAnatvAd vAcaM gamiSyAma eva vakSyAma eva ityevamAdyavadhAraNAtmikAM 'vadet' bhASeta, kiMbahunA ? 'bhASAdopam' azeSamapi vAgdUSaNaM sAvadhAnumodanAdikaM pariharet , na ca kAraNocchedaM vinA kAryoccheda ityAha-mAyA~, ca-| zabdAt krodhAdIMzca taddhetUna varjayet sadA' sarvakAlamiti sUtrArthaH // 24 // kiJca Na lavija puTTo sAvaja, na niraTraM na mammayaM / appaNaTrA paraTrA vA, ubhayassaMtareNa vaa||25|| (sUtram) vyAkhyA-'na lapet ' na vadet 'pRSTa' iti paryanuyuktaH 'sAvayaM sapApaM na 'nirartham' arthavirahitaM dazadADimAdi| For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eSa vandhyAsuto yAtItyAdi vA 'na' naiva, mriyate'nena rAjAdiviruddhenoccAriteneti marma tadgacchati vAcakatayeti marmagaM, vacanamiti sarvatra zeSaH, atisaGklezotpAdakatvAt taya, atrAha ca - " taheve kANaM kANatti, paMDagaM paMDagatti vA / vAhiyaM vAvi rogitti, teNaM corotti no vae // 1 // eeNa'NNeNa adveNaM, paro jeNuvahammaI / AyArabhAvadosaNNU, Na taM bhAseja paNNavaM // 2 // " 'AtmArtham ' AtmaprayojanaM 'parArtha vA' paraprayojanam 'ubhayassa' tti AtmanaH parasya ca, prayojanamiti gamyate 'aMtareNa va'tti vinA vA prayojanamityupaskAraH, bhASAdopaM pariharedityanenaiva gate pRSTaviSa - yatvAdasyA paunaruktyaM, yadvA bhASAdoSo jakAramakArAdireva tatra gRhyata iti na doSaH, sUtradvayena cAnena vAgguya | bhidhAnatazcAritravinaya ukta iti sUtrArthaH // 25 // itthaM svagatadoSaparihAramabhidhAyopAdhikRta doSaparihAramAhasamaresu agAresuM, gihasaMdhisu a mahApahesu / ego egitthIe saddhiM, neva ciTThena saMlave // 26 // (sUtram ) vyAkhyA- 'samareSu' kharakuTIpu, tathA ca cUrNikRt - 'samaraM nAma jattha heTThA loyArA kammaM kareMti ' upalakSaNatvAdasyAnyeSvapi nIcAspadeSu 'agAreSu' gRheSu 'gRhasandhiSu ca' gRhadvayAntarAleSu ca 'mahApatheSu' rAjamArgAdau, | kimityAha - 'ekaH' asahAyaH ekA asahAyA sA cAsau strI ca ekatrI tathA 'sArddha' saha 'naiva tiSThet ' asaMla1 tathaiva kANaM kANa iti, paNDakaM paNDaka iti vA / vyAdhimantaM vA'pi rogI iti, stenaM caura iti no vadet // 1 // etenAnyenArthena, paro yenopahanyate / AcArabhAvadoSajJo, na tadbhASeta prajJAvAn // 2 // 2 samaraM nAma yatrAdhastAt lohakArAH karma kurvanti / For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH / / 57 / / | panneva corddhasthAnastho na bhavet, 'na saMlapet ' na tayaiva saha saMbhASaM kuryAt, atyantaduSTatodbhAvanaparaM caikagrahaNam, anyathA sasahAyasyApi sasahAyayA api ca striyA sahAvasthAnaM sambhASaNaM caivaMvidhAspadeSu doSAyaiva, pravacanamAlinyAdidopasambhavAt, athavA samamaribhirvartanta iti samarA dravyato janasaMhArakAriNaH saMgrAmAH bhAvAttu strINAmaribhUtatvAt jJAnAdijIvakhatattvaghAtinaH tAsAmeva dRSTyA dRSTisambandhAH, tatreha bhAvasamarairadhikAraH, saptamI ceyaM, | tato'yaM bhAvArtha:- dravyasamarA hi na syurapi prANApahAriNaH, bhAvasamarAstu jJAnAdibhAvaprANApahAriNa eva, vizeSatastvekA kitAyAM, tata evameteSvapi dAruNeSu bhAvasamareSu satsu naika ekastriyA sArddhamagArAdiSu tiSThet saMlapedvA anenApi cAritravinaya evoktaH, upadezAdhikArAcca na paunaruktyam, evamanyatrApi bhAvanIyamiti sUtrArthaH // 26 // kadAcit skhalite ca gurubhiH zikSito yatkuryAt tadevAha - jaM me buddhANusAsaMti, sIeNa pharuseNa vA / mama lAbhutti pehAe, payao ya (taM) paDissuNe // 27 // (sUtram) vyAkhyA - yanmAM buddhA 'anuzAsanti' zikSAM grAhayanti 'zItena' sopacAravacasA, 'zIlena ve'ti pAThaH, tatra zIlaM - mahAtratAdi upacArAttajjanakaM vaco'pi zIlaM tena, yadvA 'zIla samAdhau ' tataH zIlena - samAdhAnakAriNA - bhadra ! bhavAdRzAmidamanucitamityAdinA, 'paruSeNa' karkazena, ubhayatra vacaseti gamyate, tat 'pratizRNuyAt' vidheyatayA aGgIkuryAdityuttareNa sambandhaH, kimabhisandhAyetyAha- mama 'lAbhaH' aprAptArthaprAptirUpaH, yanmAmanAcArakAriNamamI zAsa For Personal & Private Use Only adhyayanam 1 // 57 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ntIti 'pahAetti' ekArasyAlAkSaNikatvAt prekSya-Alocya prekSayA vA evaMvidhabuddhyA 'payato'tti prayataH-prayatnavAn , padato vA-tathAvidhAnusmaryamANasUtrAlApakAditi sUtrArthaH // 27 // kimiha paratra cAtyantopakAri guruva|canamapi kasyacidanyathA sambhavati ?, yenaivamupadizyate ityAha aNusAsaNamovAyaM, dukkaDassa ya peraNaM / hiyaM taM mannae panno, vessaM bhavai asaahunno|| 28 // (sUtram ) ___ vyAkhyA-'anuzAsanam' uktarUpam 'ovAya'ti upAye-mRduparuSabhASaNAdau bhavamaupAyaM, yadvA 'ovAyaMti' sUtranatvAt upapatanamupapAtaH-samIpabhavanaM tatra bhavamopapAtaM-gurusaMstArAstaraNavizrAmaNAdikRtyaM 'duSkRtasya ca' kutsitA caritasya preraNaM-hA ! kimidamitthamAcaritamityAdyAtmakaM, guruvihitamiti gamyate, 'hitam' ihaparalokopakAri, 'tadi'tyanuzAsanAdi manyate 'prAjJaH' prajJAvAn 'dveSyaM' dveSotpAdakaM bhavati' jAyate, kasya ?-'asAdhoH' apagatabhAvasAdhutvasya, tadanenAsAdhorguruvacanasyApyanyathAtvasambhava ukta iti sUtrArthaH // 28 // amumevArtha vyaktIkartumAha|hiyaM vigayabhayA buddhA, pharusamappaNusAsaNaM / vessaM taM hoi mUDhANaM, khaMtisuddhikaraM payaM // 29 // (sUtram) ___vyAkhyA-'hitaM' pathyaM 'vigatabhayAH' saptabhayarahitAH 'buddhAH' avagatatattvAH, manyanta iti zeSaH, 'parupamapi karkazamapi, anuzAsanaM ziSyANAM guruvihitamiti prakramaH, 'dveSyaM' dveSotpAdi 'tad' ityanuzAsanaM bhavati 'mUDhAnAm' COCCCCCCCCCCC For Personal & Private Use Only w Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. ajJAnAnAM, kSAntiH-kSamA zuddhiH-AzayavizuddhatA tatkaraNaM, yadvA-kSAnteH zuddhiH-nirmalatA kSAntizuddhistatkaram , adhyayanam da amUDhAnAM vizeSataH kSAntihetutvAd gurvanuzAsanasya, mArdavAdizuddhikaratvopalakSaNaM caitad, ata eva padyate-gamyate | bRhadvRttiH guNaiAnAdibhiriti padaM-jJAnAdiguNasthAnamityarthaH, athavA-paruSamapItyapizabdo bhinnakramaH, tatazca hitamapyAyatyAM // 58 // vigatabhayAd 'buddhAd' AcAryAdeH, utpannamiti zeSaH, paruSaM yacchatyasukhadamanuzAsanaM, tatkimityAha-dveSyaM tadbhavati | mUDhAnAM, zeSa prAgvaditi sUtrArthaH // 29 // punarvinayamevAha AsaNe uvaciTThijjA, anucce'kukue thire / apputthAI nirutthAI, nisIjA appakukuI // 30 // (sUtram) KI vyAkhyA-'AsanaM' pIThAdi varSAsu Rtubaddhe tu pAdapuJchanaM tatra pIThAdau 'upatiSThet' upavizet , 'anuce|2| dravyato nIce bhAvatastvalpamUlyAdau, gurvAsanAt iti gamyate, 'akukkace' aspandamAne, na tu tinizaphalakavat nAJcicalati, tasya zRGgArAGgatvAt , 'sthire' samapAdapratiSThitatayA nizcale, anyathA sattvavirAdhanAsambhavAt , IdRzya-18 4pyAsane alpamutthAtuM zIlamasyeti alpotthAyI, prayojane'pi na punaH punarutthAnazIlaH, 'nirutthAyI' na nimitta |vinotthAnazIlaH, ubhayatrAnyathA'navasthitatvasambhavAt , evaMvidhazca kimityAha-niSIdet' AsIta , 'appakukuI' tti alpaspandanaH, karAdibhiralpameva calan , yadvA-alpazabdo'bhAvAbhidhAyI, tatazcAlpam-asat, kuku For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ya'ti kautkucaM-karacaraNadhUbhramaNAdyasaceSTAtmakamasyetyalpakautkucaH, anenApyaupacArikavinayaH prakArAntareNoktA iti sUtrArthaH // 30 // samprati caraNakaraNavinayAtmikAmeSaNAsamitimAhaA kAleNa Nikkhame bhikkhU ,kAleNa ya pddikkme|akaalN ca vivajittA,kAle kAlaM smaayre||31||(suutrm) ___ vyAkhyA-'kAleNa' ti saptamyarthe tRtIyA, kAle prastAve 'niSkrAmet' gacchet bhikSuH, akAlanirgame AtmaklAmanAdidoSasambhavAt , tathA kAlena ca 'pratikrAmet' pratinivarteta, bhikSATanAditi zeSaH, idamuktaM bhavati-alAbhe'pi |-alAbhotti na soijjA, tavotti ahiyAsae' iti samayamanusmaran , alpaM mayA labdhaM na labdhaM veti lAbhArthI | nATanneva tiSThet , kimityevamata Aha-'akAlaM' tattatkriyAyA asamayaM ceti, yasmAdviparyayakAle prastAve pratyuprekSaNAdisambandhini 'kAlamiti tattatkAlocitaM kriyAkANDaM 'samAcaret ' kuryAt , anyathA kRSIvalakRSIkriyAyA ivAbhimataphalopalambhAsambhava iti garbhArthaH, anena ca kAlaniSkramaNAdau heturuktaH, prasaGgAt zeSakriyAviSayatayA vA neyaM, samuccayArthazca tadA cazabda iti sUtrArthaH // 31 // nirgatazca yatkuryAttadAha parivADie Na ciTrijjA,bhikkhU dattesaNaM cre| paDirUveNa esittA,miyaM kAleNa bhkkhe||32||(suutrm) 6 vyAkhyA-'paripATI gRhapatiH, tasyAM 'na tiSThet' na patisthagRhabhikSopAdAnAyakatrAvasthito bhavati, tatra 1 alAbha iti na zocet tapa ityadhyAsIta / in Education International For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam C-C400-4 uttarAdhya. dAyakadoSA'navagamaprasaGgAt , yadvA-paGktyAM -bhoktumupaviSTapuruSAdisambandhinyAM na tiSThet , aprItyadRSTakalyANatAdi doSasambhavAt , kizca ? 'bhikSuH' yatiH, dattaM-dAnaM tasmin gRhiNA dIyamAne 'eSaNAM' tadgatadoSAnveSaNAtmikA bRhadvRttiH 6'caret ' Aseveta, 'caratiH AsevAyAmapi varttate' iti vacanAt , anena grahaNaiSaNoktA, kiM vidhAya dattaSaNAM 8 // 59 // caret ?-'pratirUpeNa' pradhAnena rUpeNeti gamyate, yadvA-pratipratibimba cirantanamunInAM yadrUpaM tena, ubhayatra patad grahAdidhAraNAtmakena sakalAnyadhArmikavilakSaNena, na tu 'vakhaM chatraM chAtraM pAtraM yaSTiM ca varjayed bhikSuH / veSeNa parikareNa ca kiyatA'pi vinA na bhikSA'pi // 1 // ' ityAdivacanAkarNanAd vibhUSaNAtmakenaipayitvA,anena ca gaveSaNA-3 vidhiruktaH, grAsaiSaNAvidhimAha-'mitaM' parimitamatibhojanAt svAdhyAyavighAtAdibahudopasaMbhavAt , 'kAlena' iti- NamokAreNa pArittA, karittA jiNasaMthavaM / sajjhAyaM paTTavittA NaM, vIsameja khaNaM muNI // 1 // ' ityAdyAgamoktaprastAvenAdrutAvilambitarUpeNa vA 'bhakSayet ' bhuJjIteti sUtrArthaH // 32 // yatrAnyabhikSukAsaMbhavastatra vidhiruktaH, yatra tu purA''yAtAnyabhikSukasambhavastatra vidhimAha nAidUre aNAsapaNe,nannesiM ckkhuphaaso| ego ciTeja bhattaTuM,laMghittA taM nikkme||33||(suutrm) vyAkhyA-'nAtidUra' subvyatyayAt nAtidUre-ativiprakarSavati deze, tiSThediti sambandhaH, tatra ca tannirgamAvasthA1 namaskAreNa pArayitvA kRtvA (ca) jinasaMstavam / svAdhyAyaM prasthApya vizrAmyet kSaNaM muniH // 1 // A A- MASALALAXY ACCROCH // 59 // www.janelibrary.org For Personal & Private Use Only JainEducation International Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RoRKAROROSCARRHECCC dAnAnavagamaprasaGgAd epaNAzuddhayasambhavAca, tathA 'aNAsaNNe'tti prasajyapratiSedhArthatvAt no'nAsanne prastAvAnnAtinikaTavartini bhUbhAge tiSThet , tatra purApraviSTAparabhikSukAprItiprasakteH 'nAnyeSAM bhikSukApekSayA pareSAM gRhasthAnAM 'cakSuHsparzata' iti saptamyarthe tasiH, tataH cakSuHsparza-dRggocare cakSuHsparzago vA dRggocaragataH 'tiSThet ' AsIta, kintu viviktapradezastho yathA na gRhiNo vidanti,yaduta-eSa bhikSuko niSkramaNaM pratIkSata iti,tathA ego'tti kimamI mama purataH praviSTA iti tadupari dveSarahitaH 'bhaktArtha bhojananimittaM, na ca 'laMpitta'tti ullaGghya, 'tam' iti bhikSukam , 'atikrAmet' pravizet , tatrApi tadaprItyapavAdAdisambhavAd / iha ca mitaM kAlena bhakSayediti bhojanamabhidhAya yatpunarbhikSATanAbhidhAnaM tat glAnAdinimittaM khayaM vA bubhukSAvedanIyamasahiSNoH punabhramaNamapi na doSAyeti jJApanArtham , uktaM ca-"jai teNa na sNthre| tao kAraNamuppaNNe,bhattapANaM gavesae ||1||"ityaadi, suutraarthH||33|| punastadgatavidhimevAbhidhitsurAha__nAiucce nAinIe, nAsanne naaiduuro| phAsuyaM parakaDaM piMDaM, paDigAhijja sNje||34|| (sUtram)| vyAkhyA-'nAtyuce' prAsAdoparibhUmikAdau nIce vA-bhUmigRhAdau, tatra tadutkSepanikSepanirIkSaNAsambhavAd dAyakApAyasambhavAcca, yadvA 'nAtyuccaH' uccasthAnasthitatvena UrkIkRtakandharatayA vA dravyato bhAvatastvaho ! ahaM 1 yadi tena na saMstaret / tataH kAraNa utpanne, bhaktapAnaM gaveSayet / / 1 / / dain Education International For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SEA5 uttarAdhya. adhyayanam bRhadvRttiH // 60 // labdhimAniti madAdhmAtamAnasaH, nIco'tyantAvanatakandharo nimnasthAnasthito vA dravyataH bhAvatastu na mayA'dya kiJcit kuto'pyavAptamiti dainyavAn , ubhayatra vA samuccaye, tathA 'nAsanne' samIpavartini 'nAtidUre' ativiprakarSavati pradeze, sthita iti gamyate, yathAyogaM jugupsAzaGkaSaNAzuddhayasambhavAdayo doSAH, athavA ata eva nAsanno nAtidUragaH, pragatA asava iti sUtratvena matubalopAdasumantaH-sahajasaMsaktijanmAno yasmAt tat prAsukaM, pareNa-gRhiNA''tmArtha parArtha vA kRtaM-nirvartitaM parakRtaM, kiM tat ?-'piNDam' AhAraM 'pratigRhNIyAt ' khIkuryAt , 'saMyataH' yati|riti sUtrArthaH // 34 // itthaM sUtradvayena gaveSaNAgrahaNaiSaNAviSayaM vidhimuktvA grAsaiSaNAvidhimAha appapANe'ppabIe vA,paDicchanne ya saMvuDe / samayaM saMjao bhuMje,jayaM apprisaaddiy||35||(suutrm) vyAkhyA-alpazabdo'bhAvAbhidhAyI, tathehApi sUtratvena matvarthIyalopAt prANAH-prANinastatazcAlpA-avidyamAnAH prANAH-prANino yasmiMstadalpaprANaM tasmin-avasthitAgantukajantuvirahite, upAzrayAdAviti gamyate, tathA 2 alpAni-avidyamAnAni bIjAni-zAlyAdIni yastidalpavItasmin , upalakSaNatvAcAsya sakalaikendriyavirahite, nanu cAlpaprANa ityukte alpabIja iti gatArtha, bIjAnAmapi prANatvAda , ucyate, mukhanAsikAbhyAM yo nirgacchati vAyuH sa eveha loke rUDhitaH prANo gRhyate, ayaM ca dvIndriyAdInAmeva saMbhavati, na bIjAyakendriyANAmiti kathaM gatArthatA ?, tatrApi 'praticchanne' upariprAvaraNAnvite, anyathA sampAtimasattvasampAtasambhavAt , 'saMvRte' pArzvataH yasmiMstadalpaprANaM tasmin tasmin , upalakSaNatvAcAla yo nirgacchati // 6 // Jain Education Interational For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaTakuTyAdinA saGkaTadvAre, aTavyAM kuDaGgAdiSu vA, anyathA dInAdiyAcane dAnAdAnayoH puNyabandhapradveSAdidarzanAt, saMvRto vA sakalAzravaviramaNAt , 'samakam ' anyaiH saha, na tvekAkyeva rasalampaTatayA samUhAsahiSNutayA vA, atrAha ca-"sAhavo to ciyatteNaM, nimaMtija jahakkama / jai tattha koi icchejjA, tehiM saddhiM tu bhuMjae ||1||'tti, gacchasthitasAmAcArI ceyaM gacchasyaiva jinakalpikAdInAmapi mUlatvakhyApanAyoktA, uktaM hi--'gacche ciya nimmAo' ityAdi, yadvA 'samaya'ti samameva samakaM-sarasavirasAdiSvabhiSvaGgAdivizeSarahitaM, samyag yataH saMyataH yatirityarthaH, 'bhuJjIta' aznIyAt 'jayaMti yatamAnaH 'apparisADiyaMti parisATavirahitamiti sUtrArthaH // 35 // yaduktaM 'yatamAna'iti, tatra vAgyatanAmAhasukaDaMti supakaMti, suchinnaM suhaDe maDe / suniTTie suladvitti, sAvajaM vajjae munnii|| 36 // (sUtram) ___ vyAkhyA-'sukRtaM' suSTu nirvartitamannAdi 'supakkaM' ghRtapUrNAdi, 'itiH' ubhayatra pradarzane, 'succhinnaM' zAkapatrAdi 'suhRtaM' zAkapatrAdestiktatvAdi ghRtAdi vA sUpavilepikAdInAM, tathA 'maDe'tti prakramAt suSThu mRtaM ghRtAyeva saktusUpAdau, tathA suSTha niSThitamityatizayena niSThAM-rasaprakarSaparyantAtmikAM gataM, 'sulaTTitti sarvairapi rasAdibhiH prakAraiH zobhanamiti, itiH' evaMprakArArthaH, evaMprakAramanyadapi sAvayaM prakramAdvaco, vrjyenmuniH| yadvA-suSTu kRtaM yadanenArAteH 1 sAdhUna tataH prItyA nimantrayet yathAkramam / yadi tatra ko'pIcchet tena sArdha tu bhujIta // 1 // 2 gaccha eva nirmAtaH. For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam uttarAdhya. bRhadvRttiH // 11 // pratikRtaM, suSTha pakkaM mAMsAzanAdi, succhinno'yaM nyagrodhapAdapAdiH, suhRtaM kadaryAdarthajAtaM, suhato vA caurAdiH, sumRto'yaM pratyanIkadhigvarNAdiH, suniSThito'yaMprAsAdakUpAdiH, 'sulaDhitti zobhano'yaM karituragAdiriti sAmAnyenaiva sAvadyaM vaco vrjyenmuniH| niravadyaM tu sukRtamanena dharmadhyAnAdi, supakkamasya vacanavijJAnAdi, succhinnaM snehanigaDAdi, suhRtamupakaraNamazivopazAntaye, suhataM vA karmAnIkAdi, sumRtamasya paNDitamaraNamartuH, tathA suniSThito'sau sAdhvAcAraviSaye, 'sulahitti zobhanamasya tapo'nuSThAnamityAdirUpaM, kAraNato vA-"payaMttapakketti va pakkamAlave, payattachinnatti va chinna-| mAlave / payattalaTetti va kammaheuyaM, pahAragADhetti va gADhamAlave // 1 // " ityAptopadezAt prayatnakRtapakkAdirUpaM vadedapIti, asmiMzca pakSe pratirUpayogayojanAtmako vAcikavinaya ukta iti sUtrArthaH // 36 // vinaya evAdarakhyApanAya suvinItetaropadezadAnato yadgurorbhavati tadupadezayitumAharamae paMDie sAsaM, hayaM bhadaM va vAhae / bAlaM sammai sAsaMto, galiassamiva vAhae // 37 // (sUtram) vyAkhyA-'ramate' abhiratimAn bhavati, 'paNDitAn' vinItavineyAn , 'zAsat' ityAjJApayan kathaJcit pramAdaskhalite zikSayitvA, gururiti zeSaH, kamiva kaH ? ityAha-'hayamiva' azvamiva, kIdRzam ?-bhAti bhandate vA | 1 prayatnapaka iti vA pakkamAlapet , prayatnacchinna iti vA chinnamAlapet / prayatnalaSTa iti vA karmahetukaM, prahAragADha iti vA gADha|mAlapet // 1 // // 61 // For Personal & Prive Use Only JainEducation International Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * bhadrastaM-kalyANAvaha 'vAhakaH' azvandamaH, 'bAlam' ajJaM 'zrAmyati' khidyate zAsat , sa hi sakRdukta eva na kRtyeSu pravartate, tata idaM kuru idaM ca mA kArSIrityAdi punaH punastamAjJApayan zikSayitvA, kamiva kaH? ityAha-'galim' uktarUpamazvamiva vAhaka iti sUtrArthaH // 37 // guroH zramahetutvamudbhAvayan bAlasyAbhisandhimAhaA khaDDayAhiM caveDAhiM, akkosehi vahehi ya / kallANamaNusAsaMtaM, pAvadiTTitti mannai // 38 // (sUtram) | vyAkhyA-'khaDDukAbhiH' TakkarAbhiH 'capeTAbhiH' karatalAghAtaiH 'AkrozaiH' asatyabhASaNaiH 'vadhaizca' daNDikAdighAtaiH, cazabdAdanyaizcaivaMprakArairduHkhahetubhiranuzAsanaprakArastamAcArya 'kalyANam' ihaparalokahitam 'anusAsantaM' zikSayantaM, pApA dRSTi:-buddhiraspati pApadRSTiH, ayamAcArya iti manyate, yathA-pApo'yaM mAM hanti nighaNatvAt , cAra kapAlakavat , paThanti ca-'khaDDayA meM' ityAdi, atra vyavacchedaphalatvAd vAkyasya khaDkAdaya eva mama nAparaM kiJcit / 4 samIhitamastItyabhisandhinA kalyANamanuzAsana(ta)mAcArya pApadRSTiM manyate, yadvA-vAgbhirapyanuzAsyamAno'sau 4 ta khaDDakAdirUpA vAco manyata iti sUtrArthaH // 38 // guroratihitatvaM pracikAzayipurvinItAbhisandhimAhaputto me bhAya nAitti, sAhU kallANa mnni| pAvadiTThi u appANaM, sAsaMdAsaM va mannai ||39||(suutrm) vyAkhyA-putro me bhrAtA jJAtiriti, atrevArthasya gamyamAnatvAt putra iveyAdibuddhyA''cAryoM mAmanuzAstIti *** * *** For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanam uttarAdhya. bRhadvRttiH // 62 // S ACROSAROCALSO |'sAdhuH' suziSyaH 'kalyANaM' kalyANahetumAcAryamanuzAsanaM vA manyate, sa hi vivecayati ziSyaH-sauhArdAdasau mAM zAsti, durvinItatve hi mama kimasya parihIyate ?, mamaiva tvarthabhraMza iti / bAlo'pyevaM kiM na manyata ityAha-'pApadRSTistu' kuziSyaH punarAtmAnaM 'sAsaMti prAkRtatvAddhitAnuzAsanenApi zAsyamAnaM dAsamiva manyate, yathA asau dAsavanmAmAjJApayati, tato'sya zAstari pApadRSTitA'bhisandhireva sambhavatIti sUtrArthaH // 39 // vinayasarvakhamupadeSTumAha| Na kovae AyariyaM, appANaMpiNa kovae / buddhovaghAI na siyA, na siyA tottgvese||40|| (sUtram) vyAkhyA-'na kopayet 'na kopopetaM kuryAt , AcAryam , upalakSaNatvAdaparamapi vinayAham, 'AtmAnamapi' gurubhiratiparuSabhASaNAdinA'nuziSyamANaM na kopayet , kathaJcit sakopatAyAmapi 'buddhopaghAtI' AcAryopaghAtakRt | 'na syAt ' na bhavet , tathA na syAt tudyate-vyathyate'neneti totraM-dravyataH prAjanako bhAvatastu taddoSodbhAvakatayA 8 vyathopajanakaM vacanameva, tad gaveSayati kimahamamISAM jAtyAdidRSakaM vacmi? ityanveSayatIti totragaveSakaH, prakramAdgurUNAM, na syAditi cAdarakhyApanArthatvAnna punaruktaM, yaduktaM-buddhopaghAtIna syAttatrodAharaNaM-kazcidAcAryAdigaNiguNa- sampatsamanvito yugapradhAnaHprakSINaprAyakarmA''cAryo'niyatavihAritayA vihartumicchannapi parikSINajavAbalaH kvacidekasthAna evAvatasthe, tatratyazrAvakajanena caiteSu bhagavatsu satsu tIrtha sanAthamiti vicintayatA tadvayo'vasthAsamucitastri // 2 // dan Education International For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASSANAISHOXRUXS* gdhamadhurAhArAdibhiH pratidivasamupacaryate sma, tacchiSyAzca gurukarmatayA kadAcidacintayan , yathA-kiyaciramayamajagamo'smAbhiranupAlanIyaH, tatastamanazanamAdApayitumicchavo'tibhaktazrAvakajanAnudinadIyamAnamucitamazanAdi tasmai na samarpayAmAsuH, antaprAntAdi ca samupanIya savipAdamiva tatpurata uktavantaH-kimiha kurmaH 1, yadIdRzAmapi |bhavatAmucitamazanAdi nAmI vivekavikalatayA sadapi sampAdayitumIzate, zrAddhAnabhidadhati ca, yathA-atyantaniHspRhatayA zarIrayApanAmapi pratyanapekSiNaH praNItaM bhaktapAnamAcAryA necchanti, kintu saMlekhanAmeva vidhaatumdhyvsvntiiti| tataste tadvacanamAkarNya manyubharanibhRtacetasastamupasRtya sagadgadaM jagaduH-bhagavan ! bhuvanabhavabhAvakhabhAvAvabhAsiSvarhatsu ciratarAtIteSvapi pratapatsu bhavatsu bhuvanamavabhAsavadivAbhAti, tatkimayamatra bhavadbhirakAla eva saMlekhanAvidhirArabdhaH?, na ca vayamamISAM nirvedahetava iti mantavyaM, yataH-ziraHsthitA api bhavanto na bhAramasmAkamamISAM vA ziSyANAM kadAcidAdadhati, tatastairiGgitajJairavagataM-yathA'smanziSyamati vijRmbhitametat , kimamISAmaprItihetunA prANadhAraNena ?, na khalu dharmArthinAM kasyacidaprItirupAdayitumuciteti cetasi vicintya mukulitameva tatpurata uktaM-kiyaciramajaPGgamairasmAbhiruparodhanIyAstapakhino bhavantazca, tadvaramuttamAcaritamuttamArthameva ca pratipadyAmahe iti tAnasau saMsthApya bhaktameva pratyAcacakSe / ityevaM buddhopaghAtI na syAditi sUtrArthaH // 40 // evaM tAvadAcArya na kopayedityuktaM, kathaJcit kupite vA yat kRtyaM tadAha For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH 9844 GOSTOSASSASAS AyariyaM kuviyaM naccA, pattieNaM pasAyae / vijjhavijA paMjaliuDe, vaejjA na puNotti y||41||(suutrm) adhyayanam | vyAkhyA-'AcAryam' uktasvarUpam, upalakSaNatvAdupAdhyAyAdikamapi 'kupitam' iti sakopamanuzAsanodAsInatAbhiH,-'purisajAevi tahA viNIyaviNayammi Natthi abhiogo| sesaMmi u abhiogo jaNavayajAe jahA Ase // 1 // ' ityAgamAt, kRtabahiSkopaM vA dRSTayapradAnAdinA 'jJAtvA' avagamya 'pattieNaM'ti ArSatvAt pratItiH prayojanamaskheti prAtItika-zapathAdi, apizabdasya ceha luptanirdiSTatvAt tenApi prasAdayet , idamuktaM bhavati-gurukopahetukamabodhyAzAtanAmuktyabhAvAdikaM vigaNayan yayA tayA gatyA tatprasAdanamevotpAdayet, sarvamapi vA pratI-18 tyutpAdakaM vacaH prAtItikaM tena prasAdayet, yadvA 'pattieNati prItyA sAmnaiva, na bhedadaNDAdyupadarzanena, etadevAha'vidhyApayet' kathaJcidudIritakopAnalAnapyupazamayet, prakarSaNa-antaHprItyAtmakena kRto-vihito'JjaliH-ubhayakaramIlanAtmako'neneti prakRtAJjaliH, prAkRtatvAca kRtazabdasya paranipAtaH, prakRSTaM vA-bhAvAnvitatayA'JjalipuTama-12 || speti prAalipuTaH, itthaM kAyikaM mAnasaM ca vidhyApanopAyamabhidhAya vAcikaM vaktamAha-'vadet' brUyAt na puna-4 riti, cazabdo bhinnakramaH, vadedityasyAnantaraM draSTavyaH, tato'yamarthaH-kathaJcit kRtakopAnapi gurUn vidhyApayan vadet / 1 puruSajAte'pi tathA vinItavinaye naastybhiyogH| zeSe tvamiyogo janapadajAte yathA'zve // 1 // // 63. 3029 For Personal & Private Use Only Jain Education Internal w.jainelibrary.org Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | yathA-bhagavan ! pramAdAcaritamidaM mama kSamitavyaM, na punaritthamAcariSyAmIti sUtrArthaH // 41 // sAmprataM yathA nira-el pavAdatayA''cAryakopa eva na syAt tathA''hadhammajjiyaM ca vavahAraM, buddhehA''yariyaM sayA / tamAyaraMto vavahAraM, garahaM nAbhigacchai // 42 // (sUtram ) | vyAkhyA-dharmeNa-kSAntyAdirUpeNArjitam-upArjitaM dharmArjitaM, na hi kSAntyAdidharmavirahita imaM prApnotIti, 'cI pUraNe, vividhaM vidhivadvA'vaharaNamanekArthatvAdAcaraNaM vyavahArastaM-yatikartavyatArUpaM, 'buddhaiH' avagatatattvaiH AcaritaM, 'sadA' sarvakAlaM, 'ta'miti sadAvasthitatayA pratItameva 'Acaran' vyavaharan, yadvA-yattadornityAbhisambandhAt subvyatyayAca dharmArjito buddharAcaritazca yo vyavahArastamAcaran-kurvan , vizeSeNApaharati pApakarmeti vyavahArastaM, vyavahAravizeSaNametat , evaM ca kimityAha-gom' avinIto'yamityevaMvidhAM nindA 'nAbhigacchati' na prApnoti, yatiriti gmyte| yadvA-AcAryavinayamanenAha, tatra dharmAdanapeto dho-na dharmAtikrAntaH, 'jiyaM ca vavahAraMti prAkRtatvAcasya bhinnakramatvAjItavyavahArazca, anena cAgamAdivyavahAravyavacchedamAha, ata eva 'buddhaiH' AcAryairAcaritaH sadA-sarvakAlaM trikAlaviSayatvAt jItavyavahArasya, ya evaMvidho vyavahArastaM vyavahAra-pramAdAt skhalitAdau prAyazcittadAnarUpamAcaran 'gahIM' daNDarucirayaM nighRNo vetyevaMrUpAM jugupsAM nAbhigacchati, AcArya iti zeSaH, na cAyaM nijaka upakArI For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. 6 vA mama vineya iti na daNDanIya iti jJApanArthaM ca dharmyajItavizeSaNaM, paThanti ca-'tamAyaraMto mehAvi'tti sugamame- adhyayanam veti sUtrArthaH // 42 // kiMbahunA?bRhaddhRttiH maNogayaM vaktagayaM, jANittA''yariyassa u|tN parigijjha vAyAe, kammuNA uvavAyae ||43||(suutrm)| // 64 // | vyAkhyA-manasi-cetasi gataM-sthitaM manogataM tathA vAkye-vacanaracanAtmani gataM vAkyagataM, kRtyamiti zeSaH, | vAkyagrahaNaM tu padasthAparisamAptAbhidhAyitvena kvacidaprayojakatvAt , 'jJAtvA' avabudhya 'AcAryasya' vinayAhasya guroH, tuzabdaH kAyagatakRtyaparigrahArthaH, 'tat' manogatAdi 'parigRhya' aGgIkRtya 'vAcA' vacasA idamitthaM karomItyAtmakena 'karmaNA' kriyayA tannirvartanAtmikayA tadupapAdayat-vidadhIta, paThanti ca-'maNoruI bakaruI, jANittA''ya|riyassa u'atra ca manasi ruciH-abhilApastAmAcAryasya jJAtvA-idamamISAM bhagavatAmabhimatamityavagamya, vAkye ruciH6 paryavasitakAryavAJchA tAM ca, zeSaM prAgvat , anena sUkSmo vinaya ukta iti sUtrArthaH // 43 // sa caivaM vinItavinaya tayA yAk syAttadAhavitte acoie niccaM, khippaM havai sucoyae / jahovaiTuM sukaDaM, kiccAI kubaI sayA // 44 // (suutrm)/|| 64 // vyAkhyA-'vitte' iti vinItavinayatayaiva sakalaguNAzrayatayA pratItaH prasiddha itiyAvat, 'acoie'tti yathA hi SACARASASAKAASARA dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ balavadvinItadharyaH pratodotkSepamapi na sahate, kutastanipatanam ?, evamayamapyacodita eva pratiprastAvaM gurukRtyeSu pravataMta iti kutaHpreritatvamasya ?, 'nityaM sadA, na kadAcideva, khayaM pravartamAno'pi prerito'nuzayavAnapi syAditi kadAzaGkApanodAyAha-kSipram' iti zIghraM bhavati 'sucoyae' tti zobhane prerayitari, gurAviti gamyate, sopaskAratvAca kSiprameva prerake sati kRtyeSu vartate, nAnuzayato vilambitameva, paThyate ca-vitte acoie khippaM, pasanne thAmavaM kareM' iti, atra ca 'prasannaH' prasattimAn , nAhamAjJApita ityaprasanno bhavati, kintu mamAyamanugraha iti manyate, kSiprameva ca tatkurute, 'thAmavaMti sthAma-balaM tadvAn , kimuktaM bhavati ?-sati bale karoti, asati ca sadbhAvamevA''khyAti, yathA'hamanena kAraNena na zaknomIti / kSipramapi kurvan kadAcidviparItamavihitaM vA vidadhyAt tadvayavacchedAyAha-'yathopadiSTam' upadiSTAnatikrameNa, 'sukRtaM' suSTu paripUrNa kRtaM yathA bhavatyevaM kRtyAni 'karoti' nirvartayati, sadA satA vA zobhanena prakAreNeti sUtrArthaH // 44 // sampratyupasaMhartumAhaNaccA Namai mehAvI, loe kittI ya jaayi| kiccANaM saraNaM hoI, bhUyANaM jagaI jahA ||45||(suutrm)| vyAkhyA-jJAtvA' anantaramakhilamadhyayanArthamavagamya 'namati' tatkRtyakaraNaM prati pravIbhavati 'medhAvI' etadadhyayanArthAvadhAraNazaktimAn maryAdAvartI vA, tadguNaM vaktumAha-loke kIrtiH-sulabdhamasya janma nistIrNarUpo bhavodadhiranenetyAdikA zlAghA cazabda:-'ekadigvyApinI kIrtiH, sarvadigvyApakaM yazaH' iti prasiddheryazazceti samucci For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. adhyayanam bRhaddhattiH // 65 // noti, ubhayamapi prakramAnnantureva 'jAyate' prAdurbhavati, sa eva bhavati 'kRtyAnAm' ucitAnuSThAnAnA kaluSAntaHkaraNavRttibhiravinItavinayairatidUramutsAditAnAM 'zaraNam' Azraya ityarthaH, keSAM keva ?-bhUtAnAM prANinAM 'jagatI' pRthvI yatheti sUtrArthaH // 45 // nanu vinayaH pUjyaprasAdanaphalaH, tato'pi ca kimavApyata ityAhapUjjA jassa pasIyaMti, saMbuddhA putvasaMthuyA / pasannA laMbhaissaMti, viulaM aTriyaM suyaM // 46 // (sUtram) vyAkhyA-pUjayitumarhAH pUjyA-AcAryAdayaH 'yasya' iti vivakSitaziSyopadarzakaM sarvanAma 'prasIdanti' tuSya-| |nti 'sambuddhAH' samyagavagatavastutattvAH, pUrva-vAcanAdikAlAdArato na tu vAcanAdikAla eva, tatkAlavinayasya kRta-5 pratikriyArUpatvena tathAvidhaprasAdAjanakatvAt , saMstutA-vinayaviSayatvena paricitAH samyakstutA vA sadbhUtaguNokIrtanAdibhiH pUrvasaMstutAH, zeSavinayopalakSaNametat, 'prasannA' iti saprasAdAH, paThyate ca-'sampannAH' jJAnAdiguNaparipUrNAH samyag-aviparItA prajJA yeSAM te satprajJA vA, 'lambhayiSyanti' prApayiSyanti, kimityAha-'vipulaM'vistINam , aryata ityartho-mokSaH sa prayojanamassetyArthika, tadasya "prayojana" (pA05-1-109) miti ThakU, athavAarthaH sa eva prayojanarUpo'syAstItyArthikaH, ata iniThanA (pA05-2-115)viti Than , 'zrutam' aGgopAGgaprakI kAdibhedamAgamaM, na tu haraharihiraNyagarbhAdivat sAkSAt khargAdikam , anena pUjyaprasAdasyAnantaraphalaM zrutamuktaM, gyavahitakalaM tu muktiriti sUtrArthaH // 46 // samprati zrutAcAptI tasyaihikaphalamAha dapa dain Education International For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ESTISSLOSHISHISEASOS sa pujasatthe suvinIyasaMsae, maNoruI ciTTai kmmsNpyaa| tavosamAyArIsamAhisaMvuDe, mahajjuI paMca vayAi~ pAliyA // 47 // (sUtram) vyAkhyA-'sa' iti ziSyaH prasAditaguroradhigatazrutaH pUjyaM-sakalajanazlAghAdinA pUjAha zAstramasveti pUjyazAstraH, vinItasya hi zAstraM sarvatra vizeSeNa pUjyate, yadi vA prAkRtatvAtpUjyaH zAstA gururasyeti pUjyazAstRkaH, vinIto hi vineyaH zAstAraM pUjyamapi vizeSataH pUjAM prApayati, athavA pUjyazcAsau zastazca sarvatra prazaMsAspadatvena pUjyazastaH, suSTu-atizayena vinIta;-apanItaH prasAditaguruNaiva zAstraparamArthasamarpaNena saMzayo-dolAyamAnamAnasAtmako'syeti suvinItasaMzayaH, suvinItA vA saMsat-pariSadakheti suvinItasaMsatkaH, vinItasya hi khayamatizayavinItaiva pariSaddhavati, 'maNoraI'tti manasaH-cetasaH prastAvAd gurusambandhinI ruciH-pratibhAso'sminniti manoruciH, 'tiSThati' Aste, vinayAdhigatazAstro hi na kathaJcidgurUNAmaprItiheturiti, tathA 'kammasaMpaya'tti karma-kriyA dazavidhacakravAlasAmAcArIprabhRtiritikartavyatA tasyAH sampat-sampannatA tayA, lakSaNe tRtIyA, tataH karmasampadopalakSitastiSThatIti sambandhaH, hetau vA tRtIyA, manorucitvApekSayA ca hetutvam, athavA manoruciteva manorucitA tiSThati-Aste karmaNAM-jJAnAvaraNAdInAM sampad-udayodIraNAdirUpA vibhUtiH karmasampad , asyeti gamyate, taducchedazaktiyuktatayA'sya pratibhAsamAnatayeva tatsthiterupalakSyamANatvAt, paThyate ca-'maNIruItti tatra manaso ruciH-abhilApoyasiM HARAKASLEX R ASHX For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 66 // stanmanoruci - khapratibhAsAnurUpaM yathA bhavatyevaM tiSThati, kayA ? - 'karmasampadA' yatyanuSThAnamAhAtmyasamutpannapulAkAdilabdhisampattyA paThanti ca - 'maNoruhaM ciTThai kammasaMpayaM tatra ca manorucitaphalasampAdakatvena manorucitAM karmasampadaM - zubhaprakRtirUpAm, anubhavanniti zeSaH, nAgArjunIyAstu paThanti - 'maNicchiyaM saMpayamuttamaM gaya'tti iha ca sampadaM - yathAkhyAtacAritrasampadaM, anyat sugamameva, tapasaH - anazanAdyAtmakasya sAmAcArIti- samAcaraNaM, yadvA-tapazca sAmAcArI ca-nyakSato vakSyamANakharUpA samAdhizva - cetasaH svAsthyaM taiH saMvRtaH - niruddhAzravaH tapaHsAmAcArIsamA dhisaMvRtaH, yadvA- tapaH sAmAcArIsamAdhibhiH saMvRtaM -saMvaraNaM yasya sa tathAvidhaH, mahatI dyutiH- tapodIptistejolezyA vA'syeti mahAdyutiH, bhavatIti gamyate, kiM kRtvetyAha- 'paJca vratAni' prANAtipAta viramaNAdIni, 'pAlayitvA' nira| ticAraM saMspRzyeti sUtrArthaH // 47 // punarasyaivaihikamAmuSmikaM ca phalaM vizeSeNAha - sa devagaMdhavamaNussanUie, caittu dehaM malapaMkapuvayaM / siddhe vA havai sAsae, deve vA'ppara mahiDDie // 48 // ttibemi // vyAkhyA- 'sa' tAdRg vinItavinayaH, devaiH - vaimAnikajyotiSkaiH gandharvaizca - gandharvanikAyopalakSitairvyantara bhuvanapati|bhiH manuSyaizca - mahArAjAdhirAjaprabhRtibhiH pUjitaH - arcito devagandharvamanuSyapUjitaH, 'tyaktvA' apahAya 'deha' zarIraM For Personal & Private Use Only adhyayanam 1 // 66 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PROGRAMMEACHE 'malapaMkapuSvarya'ti jIvazuddhayapahAritayA malavanmalaH sa cAsau 'pAve vaje vere paMke paNae yatti vacanAt paGkazca kamamalapaGkaH sa pUrva-kAryAt prathamabhAvitayA kAraNamasyeti malapaGkapUrvakaM, yadvA-'mAouyaM piUsukka tti vacanAt raktazukre eva malapaGko tatpUrvakaM, 'siddho vA' niSThitArtho vA 'bhavati' jAyate 'zAzvataH' sarvakAlAvasthAyI, na tu paraparikalpitatIrthanikArAdikAraNataH punarihAgamavAnazAzvataH, sAvazeSakarmavAMstu devo vA bhavati, apparae'tti alpamitiavidyamAnaM ratamiti-krIDitaM mohanIyakarmodayajanitamasyeti alparato-lavasaptamAdiH, alparajA vA pratanuvadhyamAnakarmA, mahatI-mahApramANA prazasyA vA RddhiH-cakravartinamapi yodhayet ityAdikA vikaraNazaktiH tRNAgrAdapi hiraNyakoTirityAdirUpA vA samRddhirasyeti maharddhikaH, devavizeSaNaM vA, 'itiH' parisamAptAvevamarthe kA, etAvadvinayazrutamanena vA prakAreNa 'bravImi' iti gaNabhRdAdigurUpadezataH, na tu khoprekSayA iti // 48 // ukto'nugamaH, samprati caturthamanuyogadvAraM nayA iti, nayati-anekAMzAtmakaM vastvekAMzAvalambanena pratItipathamAropayati nIyate vA tena tasmiMstato vA nayanaM vA nayaH-pramANapravRttyuttarakAlabhAvI parAmarza ityarthaH, uktaM ca-"sai nayai teNa tahiM kA tato'havA vatthuNo va jaMNayaNaM / bahuhA pajAyANaM saMbhavao so Nato NAmaM // 1 // " nanu santvamI nayAH, eSAM tu 1 pApaM vajaM vairaM paGkaH panakazca..2 mAturAtavaM pituH zukram . 3 sa nayati tena tatra vA tato'thavA vastuno vA yannayanam / bahudhA paryAyANAM saMbhavataH sa nayo nAma // 1 // For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- -SAMSU uttarAdhya. ka ihopayogaH 1, ucyate, upakrameNopakrAntasya nikSepeNa ca yathAsambhavaM nikSiptasya anugamenAnugatasya cAsyaivAdhyaya- adhyayanam nasya vicAraNA, uktaM ca-"saMbaMdhovakkamato samIvamANIya NatvaNikkhevaM / satthaM tao'Nugammai Naehi NANAvibRhadbhuttiH hANehiM // 1 // " astu nayairvicAraNA, sA'pi pratisUtraM samastAdhyayanasya vA 1, na tAvat pratisUtraM, pratisUtraM nayAvatAraniSedhasyAtraivAbhidhAnAt, atha samastAdhyayanasya, tadapi na, sUtravyatiriktasya tasyAsambhavAd, ucyate, yaduktaMpratisUtraM nayAvatAraniSedha iti, taditthameva, yattu sUtravyatiriktasyAdhyayanasyaivAsambhava iti, tadasat, kathaJcit samudAyasya samudAyibhyo'nyatvAt , zibikAvAhakapuruSasamUhavat , itarathA pratyekAvasthAvilakSaNakAryAnudayaprasaGgAd, astvevaM tathA'pi kimasya samastanayairvicAra uta kiyadbhireva ?, na tAvat samastairiti pakSaH kSamaH, teSAmasaGkhyatvena e tairvicArasya kartumazakyatvAt , tathAhi-yAvanto vacanamArgAstAvanta eva nayAH, yathoktam-"jAvaiyA vayaNapahA tAvaiyA ceva hoMti nyvaayaa| jAvaiyA nayavAyA tAvaiyA ceva parasamayA // 1 // " na ca nijanijAbhiprAyaviracitAnAM vacanamArgANAM saGkhyA'sti, pratiprANi bhinnatvAdabhiprAyANAM, nApi kiyadbhiriti vaktuM zakyam , anava| sthAprasaGgAt , saGkhyAtIteSu hi teSu yAvadebhirvicAraNA kriyate tAvadebhirapi kiM netyanavasthApreraNAyAM na naiyatyAva-14 PI // 67 // 1 saMbandhopakramataH samIpamAnIya nyastanikSepam / zAstraM tato'nugamyate nayairnAnAvidhAnaiH // 1 // 2 yAvanto vacanapathAstAvanta eva |bhavanti nayavAdAH / yAvanto nayavAdAstAvanta eva parasamayAH // 1 // tAvat samAvasthAvilakSaNa MORRECLASARAMGANGACAUSA vacanamA N jAvaiyA GALORE dain Education International For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ COMHISUALANKAR sthApakaM hetumutpazyAmaH, athApi syAd-asaGkhayeyatve'pyeSAM sakalanayasaGghAhibhirnayairvicAraH, nanu teSAmapyanekavidhatvAt 3 punaranavasthaiva, tathAhi-pUrvavidbhiH sakalanayasaGgrAhINi sapta nayazatAni vihitAni, yat pratibaddhaM saptazatAraM nayacakAdhyayanamAsIt , tatsaGgrAhiNaH punarjhadaza vidhyAdayo, yatratipAdakamidAnImapi nayacakramAste, tatsaGgrAhiNo'pi sapta naigamAdayo, yAvat tatsaGgrahe'pi dvayameveti saGgrAhinayAnAmapi teSAmanekavidhatvAt pUrvavadanavasthaiva, atha saMkSiptarucitvAdadaMyugInajanAnAmanekavidhatve'pi saGghAhinayAnAM dvayenaiva vicArona zeSairiti nAnavasthA, nanu dvayamapi dravyaparyAyArthazabdavyavahAranizcayajJAnakriyAdibhedenAnekadhaiveti tatrApi sa evAnavasthAlakSaNo doSa iti, atra prativi| dhIyate-ihAdhyayane vinayo vicAryate, sa ca muktiphalaH, tato yadevAsya muktiprAptinibandhanaM rUpaM tadeva vicAraNIyaM, 4 taca jJAnakriyAtmakameveti jJAnakriyAnayAbhyAmeva vicAro na punaranyairiti / tatra jJAnanaya Aha-jJAnameva muktyavAsinibandhanaM, tathA ca tallakSaNAbhidhAyinI niyuktigAthA-"NAyaMmi giNhiyAce agiNhiyavaMmi ceva atthaMmi / jaiyatvameva ii jo uvaeso so Nao nAma // 1 // " asyAzcArthaH-'jJAte' buddhe 'giNhiyadhi'tti gRhyate-upAdIyate kAryArthibhiriti grahItavyaH, kAryasAdhaka ityuktaM bhavati, uktaM hi- gejjho so kajasAhato hoI' tasmin , agrahItavyaH-tadviparItaH, sa ca heya upekSaNIyazca, ubhayorapi kAryAsAdhakatvAt , tamiMzca, 'caH' samuccaye, 'evaM' iti 1 grAhyaH sa ( yaH) kAryasAdhako bhavati / For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. pUraNe, kasmin punIve'grAve vetyAha-'atyamiti arthyata ityarthaH tasmin-dravye guNe vA, yata Aha-"attho davaM adhyayanam guNo vAvi" 'yatitavya'miti yatnaH kAryaH, kimuktaM bhavati ?-grAhyaH grahItavyaH itarazca parihartavyaH, 'evaH' avadhAbRhadvRttiH raNe, sa ca vyavahitasambandhaH, tato'yamarthaH-jJAta eva grahItavye'grahItavye vA'rthe yatitavyam, anyathA pravartamAnasya phalavisaMvAdadarzanAt , tathA cAnyairapyucyate-"samyagjJAnapUrvikA sarvapuruSArthasiddhi"riti, ajJAnasyaiva ca bahudoSatvadarzanAt , yato bAlairapyughuSyate-"ajJAnaM khalu kaSTaM krodhAdibhyo'pi sarvapApemyaH / artha hitamahitaM vA na vetti yenA''vRto lokH||1||" Agamo'pyevamevAvasthitaH, yatastatra karmanirjaraNAdhInA muktiruktA, karmanirjaraNe ca jJAnamevA''tyantiko hetuH, tadvirahitAnAM tAmaliprabhRtInAM kaSTAnuSThAyinAmapi alpaphalatvAbhidhAnAt, uktaM hi-"jaM | annANI kamma khavei bahuyAhiM vAsakoDIhiM / taM nANI tihiM gutto khavei UsAsametteNaM // 1 // " yadapi darzanasattAyAM cAritrarahitasyApi sijhaMti caraNarahiyA daMsaNarahiyA na sijhaMti' ityAgamena muktipratipAdanaM, tadapi jJAnaprAdhA-14 nyakhyApanaparaM, darzanarahitasya hi dvAdazAGgamapyajJAnameveti na tatra kaSTakriyAsambhave'pi muktiH, darzanotpattau tu kriyAM vinApi marudevyAdInAmiva samyagjJAnamAtrAdeva muktyavAptirityarthapratipAdakatvAdasya, ata eva bahuzrutapUjAdhyayane // 6 // 8| 1 artho dravyaM guNo vA'pi / 2 yadajJAnI karma kSapayati bahukAbhirvarSakoTibhiH / tajjJAnI tribhirguptaH kSapayatyucchAsamAtreNa // 1 // 63 sidhyanti caraNarahitA darzanarahitA na sidhyanti / For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahuzrutasyaiva tathA tathA pUjyatAbhidhAnaM, tathA ca prayogaH-yad yena vinA na bhavati tat tannibandhanameva, yathA bIjAdya|vinAbhAvI tannibandhana evAGkaraH,jJAnAvinAbhAvinI ca muktyavAptiH, 'itI'tyevaM yaH upadezaH' sarvasya jJAnanibandhanatvA-||4|| |bhidhAnarUpaH, sa kimityAha-'naya' iti prastAvAt jJAnanayaH, nAmeti vAkyAlaGkAre, uktaM hi-'iti jotti evamiha jo uvaeso jANaNANato so tti / ayaM ca jJAnadarzanacAritratapaupacArAtmani paJcavidhe vinaye jJAnadarzanavinayAvevecchati, cAritratapaupacAravinayAMstu tatkAryatvAt tadAyattatvAca guNabhUtAneveti gAthArthaH // kriyAnayastvAha-"savesipi nayANaM bahuvihavattavayaM nisAmettA / taM savaNayavisuddhaM jaM caraNaguNaTTio sAhU // 1 // " 'sarveSAmapI'ti naigamAdinayottarottarabhedAnAmavizuddhAnAM vizuddhAnAM ca, kiM punarmUlanayAnAM vizuddhAnAmevetyapizabdArthaH, 'nayAnAm' uktarUpANAM bahavo vidhA:-prakArA yasyAM sA bahuvidhA tAM, 'vaktavyatA' sAmAnyameva vizeSA eva ubhayanirapekSaM co(vo)bhayaM, yadivA dravyaM paryAyAHprakRtiH puruSo vijJAnaM zUnyamityAdikhakhAbhiprAyAnurUpArthapratipAdanaparAM nizamya-Akaye, kimityAha|'taditi vakSyamANaM sarve niravazeSAste ca te nayAzca sarvanayAsteSAM, vizuddhaM-nirdoSatayA sammataM, yat kimityAha-caryata iti caraNaM-cAritraM, guNaH sAdhanamupakArakamityanarthAntaraM, tatazcaraNaM cAsau guNazca nirvANAtyantopakAritayA caraNaguNastasmin sthitaH-tadAsevitayA niviSTaH, 'sAdhu'riti sAdhayati pauruSeyIbhiH kriyAbhirapavargamityanvarthanAmatayocya 1 iti ya iti-evamiha ya upadezo jJAnanayaH saH / For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 69 // te, asyAyamAzayaH - bahuvidhAyAmapi vaktavyatAyAM kriyAta eva phalaprAptiH, tathAhi - tRptyarthI jalAdikamavalokayannapi na yAvat pAnAdikriyAyAM pravRttastAvattRptilakSaNaphalamavApnoti, ata eva samyagjJAnamapi tadupayogitayaiva vicAryate, | tathA ca tadvicArapravRttairuktam - " na dyAbhyAmarthaM paricchidya pravartamAno'rthakriyAyAM visaMvAdyata" iti, Agamo'pyevamevAvasthitaH, yatastatrApi kriyAvikalaM viphalameva jJAnam, uktaM hi - " jahAM kharo caMdaNabhAravAhI, bhArassa bhAgI na hu caMdaNassa / evaM khu nANI caraNeNa hINo, nANassa bhAgI na hu suggaIe // 1 // " yadi ca jJAnameva muktisAdhanaM | jJAnAvinAbhAvya nuttaradarzanasampatsamanvitAnAM dazArhasiMhAdInAmapi syAt, atha cAdhogatigAmina evaite zrUyante yata | Aha - "dasarasIhassa ya seNiyassa, peDhAlaputtassa ya saccaissa / aNuttarA daMsaNasaMpayA tayA, viNA caritteNa'haraM gaIM gayA // 1 // kiJca yadi jJAnameva muktikAraNamiSyate, tadA yaducyate- 'viharati muhUrtakAlaM, dezonAM pUrvakoTiM ca' | ityetadapi virudhyeta jJAneSu nikhilavastuvistara pariccheda karUpatAM vibhrat kevalajJAnamevottamamiti tatsamanantarameva muktyavAptau kathaM viharaNasambhavaH ?, ataH satyapi jJAne zailezyavasthA'vAptau sarvasaMvararUpakriyA'nantarameva muktyavAtiriti kriyAyA eva muktikAraNatvaM, prayogazcAtra- yad yatsamanantarabhAvi tat tatkAraNaM, yathA pRthivyAdisAmathrya 1 yathA kharazcandanabhAravAhI bhArasya bhAgI naiva candanasya / evameva jJAnI caraNena hInoM jJAnasya bhAgI naiva sadgateH / / 1 / / 2 dazArha - siMhasya ca zreNikasya peDhAlaputrasya ca satyakinaH / anuttarA darzanasaMpad tadA vinA cAritreNAdhamAM gatiM gatAH // 1 // For Personal & Private Use Only adhyayanam 1 // 69 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nantarabhAvI pRthivyAdikAraNo'GkuraH, kriyA'nantarabhAvinI ca muktiriti, ayaM ca paJcavidhe'pi vinaye cAritratapaupacAravinayAnevecchati, jJAnadarzanavinayau tu tatkAraNatvAd guNabhUtAveveti / Aha-evaM sati kiM jJAnaM tattvamastu, Ahokhit kriyA ?, ucyate, parasparasavyapekSamubhayamidaM muktikAraNaM, nirapekSaM tu na kAraNamiti tattvam , etadarthAbhidhAyikA ceyameva gAthA 'savesipi nayANaM' ityAdi, iha ca guNazabdena jJAnamucyate, 'bahuvidhavaktavyatAm' uktarUpAM nAmAdInAM kaH kaM sAdhumicchatItyevaMrUpAM vA, nizamya-zrutvA 'tat sarvanayavizuddhaM tat sarvanayasammataM yacaraNaguNasthitaH sAdhuriti, ayamabhiprAyaH-yattAvad jJAnavAdinoktam-yad yena vinA na bhavati tattannibandhanameva, hai yathA bIjAdyavinAbhAvI tannibandhana evAGkaraH, jJAnAvinAbhAvinI ca muktiriti, atrAvinAmAvitvamanaikAntiko / hetuH, tathAhi-yathA'nena jJAnanibandhanatvaM mukteH sAdhyate, tathA kriyAnibandhanatvamapi, yathA hi jJAnaM vinA nAsti muktiriti jJAnAvinAbhAvinI evaM kriyAmapi vinA nAsau bhavatIti tadavinAbhAvitvamapi samAnameveti kathaM nobhayanibandhanatvasiddhiH?, tathA cAha-"NANaM savisayaniyayaM Na NANamitteNa kajanipphattI / maggaNNU diTuMto hoi saciTTho aciTTho y||1|| jANaMto'vi ya tariu kAiyajogaM na juMjaI jo u / so vujjhai soeNaM evaM nANI 1jJAnaM skhaviSayaniyataM na jJAnamAtreNa kAryaniSpattiH / mArgajJo dRSTAnto bhavati saceSTo'ceSTazca // 1 // jAnannapi tarItuM kAyikayogaM dUna yunakti yastu / sa uhyate zrotasA evaM jJAnI caraNahInaH // 1 // ROCHURECRUGARCANCATEG For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 7 // RECE caraNahINo // 2 // " na ca marudevyAdInAmapi sarvasaMvararUpA kriyA nAsti, evaM kriyAvAdinApi-'yad yatsamana-18 adhyayanam ntarabhAvi tat tatkAraNaM, yathA pRthivyAdisAmagryanantarajanmA tatkAraNo'GkaraH, tathA ca kriyAnantarabhAvinI muktiriti & yo heturupanyastaH so'pyanekAntikaH, yataH sa evaM vAcyaH-yadA zailezyavasthAyAM sarvasaMvararUpA kriyA yadanantaraM / muktyavAptistadA jJAnamasti vA na veti ?, nAsti cecchailezyavasthA'pi katham , na hIyaM kevalajJAnaM vinA'vApyate, athAstyeva tadA sakalabhAvakhabhAvAvabhAsi kevalajJAnam , evaM ca sati kathamubhayAvinAmAvitve'pi nobhayaphalatvaM mukteH, uktaM ca-"sahacAritte'vi kaha kAraNamegaM na uNa egaM" Aha-evaM jJAnakriyayoH pratyekaM mukteravApikA zaktirasatI kathaM samudAye'pi bhavati ?, na hi yad yeSu pratyeka nAsti tatteSAM samudAye'pi bhavati, yathA pratyekamasat samu|ditAkhapi sikatAsu tailaM, pratyekamasatI ca jJAnakriyayoH mukteravApikA zaktiH, taduktam-'patteyemabhAvAo nivANaM samudiyAsuvi Na juttaM / NANakiriyAsu vuttuM sikayAsamudAya tilaM va // 1 // ', ucyate, syAdevaM yadi sarvathA pratyeka tayormuktyanupakAritocyeta, yadA tu tayoH pratyeka dezopakAritA samudAye tu sampUrNahetutocyate tadA na kazciddoSaH, Aha ca-"vIsuM Na sabahu ciya sikayAtilaM va sAhaNAbhAvo / desovakAriyA jA sA samavAyaMmi saMpuNNA // 1 // "| / 1 sahacAritve'pi kathaM kAraNamekaM na punarekam / 2 pratyekamabhAvAt nirvANaM samuditayorapi na yuktam / jJAnakriyayorvaktuM sikavAsamudAye tailamiva // 1 // 3 viSvag na sarvathaiva sikatAtailavatsAdhanAbhAvaH / dezopakAritA yA sA samavAye saMpUrNA // 1 // NTRA // 70 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ataH sthitametat-jJAnakriye samudite eva muktikAraNaM na tu pratyekamiti tattvaM, tathA ca pUjyA:-"NANAhINaM savaM NANaNao bhaNati kiM ca kiriyAe ? / kiriyAe caraNanao tadubhayagAho ya sammattaM // 1 // " kvacit saucyA zailyA kvacidadhikRtaprAkRtabhuvA, kvaciccArthApatyA kvacidapi samAropavidhinA / kvaciccAdhyAhArAt kvacidavikalaprakramabalAdiyaM vyAkhyA jJeyA kvacidapi tthaa''mnaayvshtH||1|| iti zrIzAntisUriviracitAyAM ziSyahitAyAmuttarAdhyayanaTIkAyAM vinayazrutAkhyaM prathamamadhyayanaM samAptaM // [ prathamamadhyayanaM samAptam // 1jJAnAdhInaM sarva zAnanayo bhaNati kiM ca kriyayA / kriyAyAzcaraNanayaH tadubhayagrahazca samyaktvam // 4 // For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura uttarAdhyayanaTIkAyAM prathamamadhyayanaM samAptam // For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * *SHAINSA ||shriijinaay nmH|nmH sarvavide / vyAkhyAtaM vinayazrutAkhyaM prathamamadhyayanam, idAnIM dvitIyaM vyAkhyAyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarAdhyayane vinayaH saprapaJcaH paJcaprakAra uktaH, sa ca kiM khasthAvasthaireva samAcaritavya uta parISahamahAsainyasamarasamAkulitamanobhirapi?, ubhayAvasthairapIti brUmaH / nanu tarhi ke'mI parISahAH ?, kiMrUpAH?, kiJcAlambanamurarIkRtyaiteSu satkhapi na vinayavilaGghanamityAzaGkApohAya pariSahAstatkharUpAdi cAbhidheyamityanena sambandhenAyAtasyAsya mahArthasya mahApurasyeva caturanuyogadvArasvarUpamupavarNanIyaM, tatra ca nAmaniSpannanikSepasya parISaha iti nAma, atastannikSepadarzanAyAha bhagavAniyuktikAraHmaNAso parIsahANaM cauviho duviho ya(u)datvami / AgamanoAgamato noAgamaoya so tiviho||65|| | vyAkhyA-niyataM nizcitaM vA''sanaM-nAmAdiracanAtmakaM kSepaNaM nyAso-nikSepa ityarthaH, ayaM ca keSAmityAha-parIti-samantAtU khahetubhirudIritA mArgAcyavananirjarArtha sAdhvAdibhiH sahyanta iti parISahAsteSAM, catvAro vidhAHprakArA asyeti caturvidho, nAmasthApanAdravyabhAvabhedAt, tatra nAmasthApane kSuNNe ityanAdRtya dravyaparISahamAha'dvividho dvibhedaH, tuH pUraNe, bhavati 'dravya' iti dravyaviSayaH, prakramAtpariSahaH, sa ca 'AgamaNoAgamato' tti Agamato noAgamatazca, tatra Agamato jJAtA tatra cAnupayukta ityAgamakharUpamatiparicitamiti parihRtya noAgamata 1 adhikAra upavarNane vA ityadhyAhAryam / 5 %258467-% For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. Aha-'noAgamatastu' noAgamaM punarAzritya 'sa' iti parISahaH 'trividhaH' triprakAra iti gAthArthaH // 65 // pariSahAtraividhyamevAha dhyayanam bRhadvRttiH jANagasarIra bhavie tavvairitte ya se bhave duvihe| kamme nokamme yA kammami ya aNudao bhaNio // 66 // // 72 // vyAkhyA-'jANagasarIra' tti jJAyako jJo vA tasya zarIraM jJAyakazarIraM jJazarIraM vA jIvarahitaM siddhazilAtalagata niSIdhikAgataM vA aho ! amunA zarIrasamucchyeNopAttena parISaha iti padaM zikSitam , ayaM ghRtaghaTo'bhUditivatsaMbhAvyamAnaM, tathA 'bhaviya'tti zarIrazabdasya kAkAkSigolakanyAyenobhayatra saMbandhAt bhavyazarIraM, tatra bhaviSyati-tena tenAvasthAtmanA sattAM prApsyati yaH sa bhavyo jIvastasya zarIraM yadadyApi parISaha iti padaM na zikSate eSyati tu zidakSiSyate tadayaM ghRtaghaTo bhaviSyatItivatsaMbhAvyamAnaM noAgamato dravyaparISahaH, 'tavatiritte ya'tti tAbhyAM-jJazarIra bhavyazarIrAbhyAM vyatiriktaH-pRthagbhUtaH tadyatiriktaH, sa ca prakRtatvAd dravyapariSaho bhavet , 'dvividhaH' dvibhedaH, katha-IN mityAha-kriyate-mithyAtvAviratikaSAyayogAnugatenAtmanA nirvartyata iti karma tatra-jJAnAvaraNAdirUpe, 'nokarmaNi ca' tadviparItarUpe, caH samuccaye, dIrghatvaM ca 'hakhadIrthoM mitha' iti prAkRtalakSaNAt, tatrAdyamAha-karmaNi vicArya, | hai|caH pUraNe, dravyaparISahaH 'anudayaH' udayAbhAvaH, prakramAt parISahavedanIyakarmaNAmeva, 'bhaNitaH' ukta iti gAthArthaH // 66 // dvitIyabhedamAha 72 // For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HARERARANA2 Nokammami ya tiviho saJcittAcittamIsao ceva |bhaave kammassudao tassa udArANime huMti // 67 // A vyAkhyA-nokarmaNi punarvicArya, casya punararthatvAvyaparISahaH 'trividhaH tribhedaH, 'sacittAcittamIsao'tti luptanirdiSTatvAdvibhakteH sacitto'citto mizraka iti, samAhAro vA sacittAcittamizrakamiti, prAkRtatvAca puMlliGgatA; caH khagatAnekabhedasamuccaye, evo'vadhAraNe iyanta evAmI bhedAH, tatra nokarmaNi sacittadravyaparIpaho girinirjharajalAdiH acittadravyaparISahazcitrakacUrNAdirmizradravyaparISaho guDAkAdi, trayasyApi karmAbhAvarUpatvAt kSutparISahajanakatvAcca, itthaM pipAsAdijanakaM lavaNajalAdyapyanekadhA nokarmadravyaparISaha iti khadhiyA bhAvanIyaM, bhAvaparISaha Agamato jJAtA tatra copayukto, noAgamatastu nozabdasyaikadezavAcitve AgamaikadezabhUtamidamevAdhyayanaM, niSedhavAcitve tu tadabhAvarUpaH parISahavedanIyasya karmaNa udayaH, tathA cAha-'bhAve kammassa udao' tti karmaNaiti parIpahavedanIyakarmaNAM bahutve'pi jAtyapekSayakavacananirdezaH 'tasya ca' bhAvaparISahasya 'dvArANi' vyAkhyAnamukhAni 'imAni' anantaravakSyamANAni bhavantIti gAthArthaH // 67 // tAnyevAha-. katto kassai va daive samoaura ahiAMsa nae ya vatta'NA kaalo| khittuddese pucchA nidese suttaphAse y||18|| vyAkhyA-'kuta' iti kuto'GgAderidamuddhRtaM 1, 'kasya' iti kasya saMyatAderamI parISahAH2, 'dravyam' iti kimamI For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. pAmutpAdaka dravyaM 3, 'samavatAra' iti ka karmaprakRtau puruSavizeSe vA'mISAM sambhavaH? 4, 'adhyAsa' iti kathamamI-187 | parISahA SAmadhyAsanA sahanAtmikA ? 5, 'naya' iti ko nayaH kaM parISahamicchati 1,6 caH samuccaye, 'vartanA' iti / dhyayanam bRhaddhRttiH kati kSudAdayaH ekadaikasmin khAmini vartante 7, 'kAla' iti kiyantaM kAlaM yAvat parISahAstitvaM 8, 'khette' tti katarasminkiyati vA kSetre 9, 'uddezo' guroH sAmAnyAbhidhAyi vacanaM 10, 'pRcchA' tajijJAsoH ziSyasya praznaH 11, nirdezaH' guruNA pRSTArthavizeSabhASaNaM 12, 'sUtrasparzaH' sUtrasUcitArthavacanaM 13, 'caH' samuccaye, iti gAthAsamAsArthaH // 68 // tatra kuta iti praznaprativacanamAha* kammappavAyapuve sattarase pAhuDaMmi jaM suttaM / saNayaM sodAharaNaM taM ceva ihaMpi gAyatvaM // 69 // hai vyAkhyA-karmaNaH pravAdaH-prakarSeNa pratipAdanamasminniti karmapravAdaM tacca tat pUrva ca tasmin , tatra bahUni prAbhRtAnIti katithe prAbhRte ityAha-saptadaze prAbhRte-pratiniyatArthAdhikArAbhidhAyini, yat 'sUtraM' gaNadharapraNItazrutarUpaM 'sanayaM' naigamAdinayAnvitaM, 'sodAharaNaM' sadRSTAntaM, 'taM ceva' tti caH pUraNe evo'vadhAraNe, tatastadeva 'ihApi' parISahAdhyayane 'jJAtavyam' avagantavyaM, na tvadhika, kimuktaM bhavati ?-niravazeSaM tata evedamuddhRtaM na punaranyata iti gAthArthaH // 65 // kasyeti yaduktaM taduttaramAha // 73 // For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || tiNhapi NegamaNao parIsaho jAva ujjusuttaao| tiNhaM saddaNayANaM parIsaho saMjae hoi // 7 // II vyAkhyA-'trayANAmapi' avirataviratAvirataviratAnAM na tu viratasyaiva naigamanayaH 'parIpahaH' kSudAdiriti, manyata iti zeSaH, trayANAmapi parISahavedanIyAsAtAdikarmodayajanitasya kSudhAdestatsahanasya ca yathAyogaM sakAmAkAmanirjarAhetoH sambhavAd , anekagamatvena cAsya sarvaprakArasaGgrAhitvAt , 'jAva ujjusuttAutti sopaskAratvAdasyaivaM yAvajusUtraH, ko'rthaH -saGgrahavyavahAraRjusUtrA api trANAmapi parISahaM manyante, ekaikanayasya zatabhedatvenaitadbhedAnAmapi keSAJcit parISahaM prati naigamena tulyamatatvAt , 'trayANAM' trisaGkhyAnAM, keSAm ?-zabdapradhAnA nayAH zabdanayAH, zAkapArthivAdivat samAsaH, teSAM-zabdasamabhirUdvaivambhUtAnAM, mateneti zeSaH, parISahaH 'saMyate' virate bhavati "mArgAcyavananirjarArtha pariSoDhavyAH parIpahA" (tattvA0 a09 sU08) iti lakSaNopetanirupacarita parISahazabdavRttestatraiva sambhavAditi gAthArthaH // 70 // dravyadvAramadhikRtya nayamatamAha6 paDhamaMmi aTTa bhaMgA saMgahi jIvo va ahava nojIvo / vavahAre nojIvo jIvadatvaM tu sesANaM // 7 // vyAkhyA-'prathama' prakramAnaigamanaye aSTau bhaGgAH, sa hi "NegehimANehiM miNaittINegamassa neruttI" itilakSaNAdane1 naikairmAnaiminotIti naigamasya niruktiH (A0 ni0) For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * ucarAdha kadhA kAraNamicchan yadaikena puruSAdinA capeTAdinA parISaha udIryate tadA parISahavedanIyakarmodayanimittatve'pi tasya / parIpahA tadavivakSayA jIvenAsau parISaha udIrita iti vakti 1, yadA bahubhistadA jIvaiH 2, yadA acetanenaikena dRSadAdinA // dhyayanam bRhadvRttiH jIvaprayogarahitena tadA'jIvana 3, yadA taireva bahubhistadA ajIvaiH4, yadaikena lubdhakAdinA bANAdinaikena tadA jiive||74|| nAjIvena ca 5, yadA tenaikenaiva bahubhiH vANAdibhistadA jIvanAjIvaizca 6, yadA bahubhiH puruSAdibhirekaM zilAdika-| 15/mutkSipya kSipadbhistadA jIvairajIvena ca 7, yadA tu taireva mudrAdIn bahUn muJcadbhistadA jIvaizcAjIvaizceti 8 'saGgrahe' saGgrahanAmni naye vicAryamANe jIvo 'vA' athavA nojIvo heturiti prakramaH, kimuktaM bhavati?-jIvadravyeNAjIvadravyeNa yA parISaha udIryate, sa hi "saMgahiyapiDiyatthaM saMgahavayaNaM samAsato beMtI"ti vacanAt sAmAnyagrAhitvenaikatvamevecchati na punardvitvabahutve, asyApi ca zatabhedatvAdyadA cidrUpatayA sarva gRhNAti tadA jIvadravyeNa, yadA tvacidrUpatayA tadA ajIvadravyeNa, vyavahAre' vyavahAranaye 'nojIya' iti ajIvo hetuH, ko'rthaH 1-ajIvadravyeNa parISaha|| udIryata ityekameva bhaGgamayamicchati, tathAhi-"varcai viNicchiyatthaM vavahAro sabadavesuM" iti tallakSaNaM, tatra ca 'vinizcita mityanekarUpatve'pi vastunaH sAMvyavahArikajanapratItameva rUpamucyate, tadrAhako'yam, uktaM ca // 74 / / 1 saMgRhItapiNDitArtha saMgrahavacanaM samAsato bruvate ( A0 ni0) 2 vrajati vinizcitArtha vyavahAraH sarvadravyeSu / * For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAECCASSAGASANA "bhamarAi paMcavaNNAI Nicchie jammi vA jaNavayassa / atthe vinicchao jo vinicchiyatthutti so gejho||1|| bahuyara-IP utti va taM ciya gamei saMtevi sesae muyai / saMvavahAraparatayA bavahAro logamicchaMto // 2 // " ti, tato'yamAzayaH- 'kAlo sabhAva niyaI puvakayaM purisakAraNegaMtA / micchattaM te ceva u samAsao hoMti sammattaM // 1 // ityAgamavacanataH sarvasyAnekakAraNatve'pi karmakRtaM lokavaicitryamiti prAyaH prasiddheryat karma kArayiSyati tatkariSyAma ityuktezca kamaiva kAraNamityAha, tacAcetanatvenAjIva eveti / 'jIvadaca'tuzabdasyaivakArArthatvAt jIvadravyameva |'zeSANAm' RjusUtrazabdasamabhirUdvaivambhUtAnAM paryAyanayAnAM matena, heturiti gamyate, ayamarthaH-jIvadravyeNa parISaha udIryata ityeSa evaiSAM bhaGgo'bhimataH, te hi paryAyAstikatvena parISayamANameva parIpahamicchanti, parIpahaNaM copayogAtmakam , upayogasya ca jIvaskhAbhAvyAt jIvadravyameva sannihitamavyabhicAri ca kAraNaM, tadviparItaM tu ajIvadravyaM daNDAdItyakAraNaM, jIvadravyamiti tu dravyagrahaNaM paryAyanayasyApi guNasaMhatirUpasya dravyasyeSTatvAt , taduktam-"paryAyanayo'pi dravyamicchati guNasantAnarUpa"miti gAthArthaH // 71 // samprati samavatAradvAramAha 1 bhramayadIna paJcavarNAn nizcite (necchati) yasmin vA janapadasya / arthe vinizcayo yo vinizcitArtha iti sa graahyH||1|| bahutaraka iti vA tameva gamayati sato'pi zeSAnmuJcati / saMvyavahAraparatayA vyavahAro lokamicchan / / 2 / / 1 kAlaH khabhAvo niyatiH pUrvakRvaM puruSakAraNa mekAntAt / mithyAtvaM ta eva samAsato bhavati samyaktvam // 1 // Education international For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A uttarAdhya. bRhadvRttiH | samoyAro khalu duviho payaDipurisesu ceva naayvo| eesiM nANattaM vucchAmi ahANupuvIe // 72 // parISahA' vyAkhyA-'samavatAraH khalu dvividhaH' iti khaluzabdasyaivakArArthatvAt dvividha eva, dvaividhyaM ca viSayabhedata iti dhyayanam tamAha-prakRtayazca puruSAzca prakRtipuruSAsteSu, ko'rthaH 1-prakRtiSu jJAnAvaraNAdirUpAsu puruSeSu, cazabdAt strIpaNDakeSu ca, tattaguNasthAnavizeSavartiSu 'eveti pUraNe, 'jJAtavyaH' avaboddhavyaH, 'eteSAM' prakRtyAdInAM 'nAnAtvaM' bhedaM vakSye 'artha' anantaram 'AnupUrvyA' krameNeti gAthArthaH // 72 // tatra prakRtinAnAtvamAha-. NANAvaraNe vee mohaMmiya aMtarAie ceva / eesuM bAvIsaM parIsahA huMti NAyavA // 73 // vyAkhyA-jJAnAvaraNe vedye mohe cAntarAyike caiva eteSu caturSa karmasu vakSyamANakharUpeSu dvAviMzatiH parIpahA bhavanti // 73 // anena prakRtibheda uktaH, samprati yasya yatrAvatArastamAhapannAnnANaparisahA NANAvaraNami hu~ti dunnee / ikko ya aMtarAe alAhaparIsaho hoi // 74 // ' vyAkhyA-prajJA cAjJAnaM ca prajJAjJAne te evotsekavaiklavyAkaraNataH parISadamANe parISahau, 'jJAnAvaraNe' karmaNi bhavato 'dvau' etau, tadudayakSayopazamAbhyAmanayoH sadbhAvAd, ekazca (granthAgram 2000) 'antarAye' antarAyakamaNyalAbhaparISaho bhavati, tadudayanibandhanatvAdalAbhasyeti gaathaarthH||74 // mohanIyaM dvidheti yatra tadbhede vedanIye ca yatpariSahAvatArastamAha AAAAA%22% // 75 // Join Education International For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ al araI acela itthI nisIhiyA jAyaNA ya akkose / sakkArapurakAre carittamohaMmi sattee // 75 // | araIi duguMchAe puMya bhayassa ceva maannss| kohassa ya lohassa ya udaeNa parIsahA satta // 76 // dasaNamohe daMsaNaparIsaho niyamaso bhave ikko / sesA parIsahA khalu ikkArasa veyaNIjaMmi // 77 // vyAkhyA-'aratiH' iti aratiparIpahaH, evamuttareSvapi parISahazabdaH sambandhanIyaH, 'acela' tti prAkRtatvAdvindulopaH, acelaM, 'strI naiSedhikI yAcanA cAkrozaH satkArapuraskAraH' saptaite vakSyamANarUpAH parIpahAH, 'caritramohe caritramohanAmni mohanIyabhede, bhavantIti gamyate, tadudayabhAvitvAdeSAM // cAritramohanIyasyApi bahubhedatvAdyasya tadbheda-31 |syodayena yatparISahasadbhAvastamAha-'arateH' aratinAmnazcAritramohanIyabhedasya, acelasya jugupsAyAH, 'puMveya'tti supo lopAt puMvedasya, bhayasya caivaM mAnasya krodhasya lobhasya ca udayena parISahAH sapta, iha cAratyudayenAratiparIpahaH jugupsodayenAcelaparISaha ityAdi yathAkramaM yojanA kAryeti, tathA darzanamohe 'darzanaparIpahaH' vakSyamANarUpo, 'Niyamaso'tti Apatvena niyamAt bhaved 'ekaH' advitIyaH, 'zeSAH' etaduddharitAH, parIpahAH punaH ekAdaza 'vedanIye' vedanIyanAmni karmaNi saMbhavantIti gaathaatryaarthH||75-76-77 // ke punaste ekAdazetyAha ************** For Personal & Private Use Only w Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya.8 paMceva ANupuvI cariyA sijjA vahe va (ya) roge y| taNaphAsajallameva ya ikkArasa veyaNIjaMmi // 7 // parISahAbRhadvRttiH ra vyAkhyA-'paJcaiva' paJcasaMkhyA eva. te ca prakArAntareNApi syarityAha-AnA dhyayanam ' paripATyA, kSatapipAsA-4 zItoSNadaMzamazakAkhyA iti bhAvaH, caryA zayyA vadhazca rogazca tRNasparzI jala eva ca ityamI ekAdaza vedanIyakarma-| // 76 // Nyudayavati parISahA bhavantIti zeSa iti gAthArthaH // 78 // samprati puruSasamavatAramAhabAvIsaM vAyarasaMparAe caudasa ya suhumraagNmi| chaumatthavIyarAe caudasa ikkArasa jiNaMmi // 79 // vyAkhyA-'dvAviMzatiH' dvAviMzatisaGkhyAH prakramAtparISahAH 'bAdarasaMparAye' bAdarasamparAyanAmni guNasthAne, 3 kimuktaM bhavati ?-bAdarasamparAyaM yAvatsarve'pi parISahAH sambhavanti, 'caturdaza' caturdazasaGkhyAH , caH pUraNe, 'sUkSmasaMparAye' sUkSmasamparAyanAmni guNasthAne, 'saptAnAM' cAritramohanIyapratibaddhAnAM darzanamohanIyapratibaddhasya caikasya tatrAsambhavAditi bhAvaH, 'chamasthavItarAge' chadmasthavItarAganAmni guNasthAne, 'caturdaza' uktarUpA eva, 'ekAdaza' ekAda-15 zasaGkhyAH 'jine' kevalini, vedanIyapratibaddhAnAM kSudAdInAmeva tatra bhAvAditi gAthArthaH // 79 // adhunA | // 76 // adhyAsanAmAhaesaNamaNesaNIjaM tiNhaM aggahaNa'bhoyaNa nyaannN|ahiaasnn boddhavvA phAsuya sahujjusuttANaM // 8 // 45454545525% For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FROSTERCENTAR vyAkhyA-eSyata ityeSaNam-eSaNAzuddhaM, aneSaNIyaM-tadviparItaM, sopaskAratvAdyadannAdi tasya, yadvA 'supAM supo bhavantIti nyAyAdeSaNIyasya aneSaNIyasya ca, 'aggahaNa'bhoyaNa'tti agrahaNam-anupAdAnaM, kathaJcid grahaNe vA abhojanam- aparibhogAtmakaM trayANAm' arthAnnaigamasaGgrahavyavahArANAM nayAnAM matenAdhyAsanA boddhavyeti sambandhaH, amI hi sthUladarzinaH bubhukSAdisahanamannAdiparihArAtmakamevecchanti, 'phAsuga sahujusuttANaM'ti zabdanayAnAM trayANAmRjusUtrasya ca matena prAsukamannAdi upalakSaNatvAt kalpyaM ca gRhNato bhujAnasyApyadhyAsaneti prakramaH; te hi bhAvapradhAnatayA bhAvAdhyAsanAmeva manyante, sA ca nAbhujAnasyaiva, kintu zAstrAnusAripravRttyA samatAvasthitasya prAsukameSaNIyaM ca dharmadhUrvahanArtha bhujAnasthApIti gAthArthaH // 80 // samprati nayadvAramAhajaM pappa negamanao parIsaho veyaNA ya daNhaMtu veyaNa paDucca jIve ujjusuo sadassa puNa aayaa||81|| __ vyAkhyA-'yad'vastu girinirjharajalAdi prApya'AsAdya kSudAdiparISahA utpadyante naigamo-naigamanayo yattadorniyA|bhisambandhAt tatparISaha iti vaktIti zeSaH, sa hyevaM manyate-yadi tat kSudAdyutpAdakaM vastu na bhavettadA kSudAdaya eva na syuH, tadabhAvAca kiM kena sahyata iti parIpahAbhAva eva syAt , tatastadbhAvabhAvitvAt parISahasya tat pradhAnamiti tatadeva parISahaH, prasthakotpAdakakASThaprasthakavat , Aha-naikagamatvAnnaigamasya kathamekarUpataiva parISahANAmihoktA ?, ucyate, zatazAkhatvAdasya na sarvabhedAbhidhAnaM zakyamiti kazcideva kvaciducyate, evaM zeSanayeSvapi yathoktAzaGkAyAM dain Education International For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 77 // vAcyamiti / 'vedanA' kSudAdijanitA asAtavedanA, cazabdAttadutpAdakaM ca parISahaH, 'dvayostu' pArizeSyAt saGgrahavya- parIpahAvahArayoH punarmateneti gamyate, ayaM cAnayorabhiprAyaH-yadi tAvadvirinirjharajalAdi kSudAdivedanAjanakatvena parISahaH, dhyayanam kathamiva kSudAdivedanA na parISaho, nirupacaritaM parISayata iti parIpahalakSaNaM vedanAyA eva sambhavati, upacaritaM tu girinirjharajalAdau, tAttvikavastunibandhanazcopacAra iti tadabhAve tasyApyabhAva eva syAt , 'vedanAM' kSudAdyanubhavA-IMI tmikAM 'pratItya' Azritya jIve parISaha iti RjusUtraH manyata itIhApi gamyate, ayamasyAzayaH-sati hi nirupacaritalakSaNAnvite'pi parISahe sa eva parIpaho'stu, kimupacaritakalpanayA?, tato nirupacaritalakSaNayogAdvedanaiva parISahaH, sA ca jIvadharmatvAjIve nAjIva iti vedanAM pratItya jIve parISaha ucyate, na tu pUrveSAmivAjIve'pIti, 'zabdasya'ti zabdAkhyanayasya sAmpratasamabhirUdvaivambhUtabhedatasvirUpasya matenAtmA-jIvaH, parISaha iti prakramaH, punaHzabdo vizeSaM dyotayati, vizeSazca parISahopayuktatvam , ayaM dhupayogapradhAnaH, upayogazcAtmana eveti parISahopayukta |Atmaiva parISaha iti manyate iti gAthArthaH // 81 // idAnI vartanAdvAramAha-.. vIsaM ukkosapae vadati jahannao havai ego|siiusinn carirya nisIhiyA ya jugavaM na vahati // 82 // // 7 // | vyAkhyA-viMzatiH utkRSTapade cintyamAne parISahAH vartante, yugapadekatra prANinIti gamyate, 'jaghanyataH' jaghanyapadamAzritya bhavedekaH parISahaH, nanUtkRSTapade dvAviMzatirapi kiM naikatra varttanta ityAha-'sIusiNa'tti zItoSNe caryA For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAFARIAS niSedhikyau ca 'yugapad' ekakAlaM 'na varttate' na bhavataH, parasparaM parihArasthitilakSaNatvAdamISAM, tathAhi-na zIta-II muSNe na coSNaM zIte na caryAyAM naiSedhikI naiSedhikyAM vA caryetyato yaugapadyanAmISAmekatrAsambhavAnotkRSTato'pi dvAviMzatiriti,Aha-naSedhikIvatkathaM zayyA'pi na caryayA virudhyate ?, ucyate, nirodhabAdhAditastvaGganikAderapi tatra sambhavAnnaiSedhikI tu khAdhyAyAdInAM bhUmiH, te ca prAyaH sthiratAyAmevAnujJAtA iti tasyA eva caryayA virodha iti gAthArthaH // 82 // kAladvAramAha5 vAsaggaso a tiNhaM muhuttamaMtaM ca hoi ujjusue / sadassa egasamayaM parIsaho hoi nAyavo // 83 // vyAkhyA-'vAsaggaso yatti ArSatvAdvarSAgrataH, ko'rthaH ?-varSalakSaNaM kAlaparimANamAzritya, parIpaho bhavati da iti gamyate, caH pUraNe, 'trayANAM' naigamasaGgrahavyavahAranayAnAM matena, te hyanantaroktanyAyatastadutpAdakaM vastvapi parI pahamicchanti, tacaitAvatkAlasthitikamapi sambhavatyeveti, 'muhuttamaMtaM ca' iti prAkRtatvAdantarmuhUrta punarbhavati, prakramAtparISahaH, RjusUtre Rjuzrute vA-vicAryamANe, sa hi prAguktanItito vedanA parISaha iti vakti, sA copayogAhai tmikA, upayogazca 'aMtumuhuttAu paraM joguvaogA na saMtIti vacanAt AntarmuhUrtika eva, 'zabdasya' sAmpratAditribhedasya matenaikasamayaM parISaho bhavati 'jJAtavyaH' avaboddhavyaH, sa dhuktanItito vedanopayuktamAtmAnameva parISahaM manute, 1 antarmuhUrttatparato yogopayogA na santi / *%% For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvRttiH uttarAdhya. sa caitassa paryAyAtmakatayA pratisamayamanyAnya eva bhavatIti samayamevaitanmatena parISaho yukta iti gAthArthaH // 83 // parIpahA'varSAgrataH trayANAM parISaha' iti yaduktaM, tadeva dRSTAntena dRDhayitumAha dhyayanam kaMDa abhattacchaMdo acchINaM veyaNA tahA kucchii| kAsaM sAsaMca jaraM ahiAse satta vaasse||84|| // 78 // | vyAkhyA-'kaMDUM' kaNDUtim, 'abhaktacchanda' bhaktArucirUpam 'akSNoH ' locanayoH, 'vedanAM' duHkhAnubhavaM, sarvatra dvitIyArthe prathamA, 'tathe ti samuccaye, "kucchi'tti suvyatyayAt kukSyorvedanAM-zUlAdirUpAM 'kAzaM zvAsaM ca jvaraM' trayamapi pratItameva 'adhyAsta' iti adhisahate, sapta varSazatAni yAvat / anena tu sanatkumAracakravatyudAharaNaM sUcitaM, sa hi mahAtmA sanatkumAracakravartI zakraprazaMsA'sahanasamAyAtAmaradvayaniveditazarIravikRtirutpannavairAgyavAsanaH paTaprAntAvalamatRNavadakhilamapi rAjyamapahAyAbhyupagatadIkSaH pratikSaNamabhinavAbhinavapravarddhamAnasaMvego madhukaravRttyaiva yathopalabdhAnapAnoparacitaprANavRttiranantaroktasaptohaNDakaNDAdivedanAvidharitazarIro'pi saMyamAnna manAgapi saJcacAla, punastatsattvaparIkSaNAyAtabhiSagveSAmaropadarzitadvAdazAMzumAlisamAGgalyavayavazca tatpurataH 'puSviM kaDANaM kammANaM veittA' di ityAdi saMvegotpAdakamAgamavacaH prarUpayan khayamAgatya zakreNAbhivandita upabRMhitazceti gAthArthaH // 84 // samprati | R78 // |ka parISaha iti kSetraviSayapraznaprativacanamAha 1 pUrva kRtAnAM karmaNAM vedayitvA / For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loe saMthAraMmi ya parIsahA jAva ujjusuttaao| tiNhaM sadanayANaM parIsahA hoi attANe // 5 // al vyAkhyA-loke saMstArake ca parISahAH 'jAva ujjusuttAutti sUtratvAt RjusUtraM yAvad , asya ca pUrvArddhasya / sUcakatvAdavizuddhanaigamasya matena loke parISahAH, tatsahiSNuyatinivAsabhUtakSetrasyApi caturdazarajjvAtmakalokAna ntaratvAt , itthamapi ca vyavahAradarzanAd, evamuttarottarAdivizuddhavizuddhataratadbhedApekSayA tiryaglokajambUdvIpabharatada|kSiNA pATalIputropAzrayAdiSu bhAvanIyaM, yAvadatyantavizuddhatamanagamasya yatropAzrayaikadeze amISAM soDhA yatistatrAmI iti, evaM vyavahArasthApi, lokavyavahAraparatvAdasya, loke ca neha vasati proSita iti vyavahAradarzanAt , saGgrahasya saMstArake parISahAH, sa hi saMgRhNAtIti saGgraha iti niruktivazAt saGgrahopalakSitamevAdhAraM manyate, saMstAraka eva ca yatizarIrapradezaiH saGgrahyate na punarupAzrayaikadezAdiriti saMstAraka evAsya parISahAH, RjusUtrasya tu yeSvAkAzapradezepvAtmA'vagADhasteSveva parISahAH, saMstArakAdipradezAnAM tadaNubhireva vyAptatvAt , tatrAvasthAnAbhAvAt , trayANAM zabdanayAnAM parISaho bhavati Atmani, khAtmani vyavasthitatvAtsarvasya, tathAhi-sarva vastu khAtmani vyavatiSThate sattvAd yathA caitanyaM jIve, Aha-kimevaM nayairvyAkhyA ?, niSiddhA hyasau, yaduktam-'NatthiM puhutte samoyAro'tti, ucyate, dRSTi1 nAsti pRthaktve samavatAraH / For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. vAdoddhRtatvAdasya na doSaH, tathA ca prAguktam-'kammappavAyapuche' tyAdi, dRSTivAde hi nayairvyAkhyetyatrApi tathaivAbhi- parISahAdhAnamiti gAthArthaH // 85 // idAnImuddezAdidvAratrayamalpavaktavyamityekagAthayA gaditumAha dhyayanam bRhadvRttiH hai uddeso guruvayaNaM pucchA sIsassa u muNeyavA / nideso puNime khalu bAvIsaM suttaphAse ya // 86 // hai| // 79 // vyAkhyA-uddizyata iti uddezaH, ka ityAha-'guruvacanaM' guroH vivakSitArthasAmAnyAbhidhAyakaM vaco, yathA / prastutameva 'iha khalu bAvIsaM parIsahatti 'pRcchA ziSyasya tu' gurUddiSTArthavizeSajijJAsorvineyasya, tuH punaH prakramAdvacanaM | 'muNitavyA jJAtavyA, yathA 'kayare khalu te bAvIsaM parIsahA?' iti, nirdezazceti nirdezaH-punaH ime khalu dvAviMzatiH, parISahA iti gamyate, anena ca ziSyapraznAnantaraM gurornirvacanaM nirdeza ityarthAduktaM bhavati, atra caivamudAharaNadvAreNAbhidhAnaM pUrvayorapyuktodAharaNadvayasUcanArtha vaicitryakhyApanArthaM ceti kiJcinyUnagAthArthaH // 86 // itthaM 'kuta' ityAdidvAdazadvAravarNanAdavasito nAmaniSpannanikSepaH, samprati 'sUtrasparza' iti caramadvArasya sUtrAlApakaniSpannanikSepasya cAvasaraH, taccobhayaM sUtre sati bhavatIti sUtrAnugame sutramuccAraNIyaM, taccedam // 79 // 'suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAyaM-iha khalu bAvIsaM parIsahA samaNeNa bhagavayA mahAvIreNaM / kAsaveNaM paveiyA je bhikkhU succA naccA jiccA abhibhUya bhikkhAyariyAe parivayaMto puTTho no vinihnnejjaa| For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-zrutam AkarNitamavadhAritamitiyAvat 'me' mayA 'AyuSmanniti ziSyAmavaNaM, kaH kamevamAha ?. sudharmakhAmI jambUsvAminaM, kiM tat zrutamityAha-'tene ti trijagatpratItena 'bhagavatA' aSTamahAprAtihAryarUpasamagrai-3 ||shcryaadiyukten, 'eva'mityamunA vakSyamANanyAyena 'AkhyAtaM' sakalajantubhASAbhivyAptyA kathitam , uktaM ca-"devA devI narA nArI, zabarAzcApi zAbarIm / tiryaJco'pi hi tairazcI, menire bhagavagiram // 1 // " kimata Aha-'ihe'|ti loke pravacane vA 'khaluH' vAkyAlaGkAre avadhAraNe vA, tata ihaiva-jinapravacana eva dvAviMzatiH parISahAH, santIti gamyate, atra ca zrutamityanenAvadhAraNAbhidhAyinA khayamavadhAritameva anyasmai pratipAdanIyamityAha, anyathA'bhidhAne pratyutApAyasambhavAt , uktaM ca-"kiM etto pAvayaraM samma aNahigayadhammasabbhAvo / annaM kudesaNAe kaTTatarAyaMmi pADei ||1||"tti, 'maye'tyanenArthato'nantarAgamatvamAha, bhagavate'tyanena ca vaktuH kevalajJAnAdiguNavattvasUcakena prakRtavacasaH prAmANyaM khyApayituM vaktuH prAmANyamAha, vaktRprAmANyameva hi vacanaprAmANye nimittaM, yaduktam-"puruSaprAmANyameva zabde darpaNasaGkrAntaM mukhamivIpacArAdabhidhIyate" 'teneti ca guNavattvaprasidhdhyabhidhAnena prastutAdhyayanasya prAmANyanizcayamAha, saMdigdhe hi vakturguNavattve vacaso'pi prAmANye saMdihyateti, samudAyena tu AtmauddhatyaparihAreNa guruguNaprabhAvanAparaireva vineyebhyo dezanA vidheyA, etadbhaktipariNAme ca vidyAderapi phalasiddhiH, yaduktam-"Ayariyabhatti 1 kimetasmAtpApakara ? samyaganadhigatadharmasadbhAvaH / anyaM kudezanayA kaSTatarAgasi pAtayati // 1 // 2 AcAryabhaktirAgeNa vidyA damatrAzca sidhyanti For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam bRhadvRttiH // 8 // RECRUAR uttarAdhya. rAeNa vijA mantA ya sijhaMti" athavA-'AusaMteNaM ti bhagavadvizeSaNam , AyuSmatA bhagavatA, cIrajIvinetyartho, maGgalavacanametat , yadvA-'AyuSmateti parArthapravRttyAdinA prazastamAyurdhArayatA, na tu muktimavApyApi tIrthanikArAdidarzanAtpunarihAyAtena, yathocyate kaizcit-"jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tiirthnikaartH||1||" evaM hi anunmUlitaniHzeSarAgAdidoSatvAttadvacaso'prAmANyameva syAt, niHzeSonmUlane hi rAgAdInAM kutaH punarihAgamanasambhava iti / yadivA-'AvasaMteNaM'ti mayetyasya vizeSaNaM, tata AGiti-murudarzitamadiyA vasatA, anena tattvato gurumaryAdAvarttitvarUpatvAdgurukulavAsasya tadvidhAnamarthata uktaM, jJAnAdihetutvAttasya, uktaM ca-"NANassa hoi bhAgI thirayarato daMsaNe caritte ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcaMti ||1||"athvaa 'AmusaMteNa' AmRzatA bhagavatpAdAravindaM bhaktitaH karatalayugAdinA spRzatA, anenaitadAha-adhigatasamastazAstreNApi hai guruvizrAmaNAdivinayakRtyaM na moktavyam , uktaM hi-"jahA~hiaggI jalaNaM namase, NANAhuImaMtapayAhisittaM / evAya riyaM uvaciThThaejjA, aNaMtaNANovagato'vi sNto||1||"tti, yadvA-'AusaMteNaM'ti prAkRtatvena tivyatyayAdAjughamANena-zravaNavidhimaryAdayA gurUn sevamAnena, anenApyetadAha-vidhinaivocitadezasthena gurusakAzAt zrotavyaM, na 1 jJAnasya bhavati bhAgI sthirataro darzane cAritre ca / dhanyA yAvatkathikaM gurukulavAsaM na muJcanti // 1 // 2 yathA''hitAgnijvalana |namasyati nAnAhutimanapadAbhiSiktam / evamAcAryamupatiSThetAnantajJAnopagato'pi san // 1 // // 8 // For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 tu yathAkathaJcid ,guruvinayabhItyA guruparSadutthitebhyo vA sakAzAt , yathocyate-"parisuTTiyANa pAse suNei so viNayadAparimaMsi"tti, yaduktaM 'bhagavatA AkhyAtaM dvAviMzatiH parISahAH' santIti, tatra kiM bhagavatA anyataH puruSavizeSAda pauruSeyAgamAt khato vA amI avagatA ityAha-zramaNena bhagavatA mahAvIreNa kAzyapena 'paveiya'tti sUtratvAt praviditAH, tatra zrAmyatIti zramaNaH-tapakhI tena, na tu 'jJAnamapratighaM yasya, vairAgyaM ca jgtpteH| aizvarya caiva dharmazca, sahasiddhaM catuSTayam // 1 // itikaNAdAdiparikalpitasadAzivavadanAdisaMsiddhena, tasya dehAdivirahAt tathAvidhapra-18 yatnAbhAvenA''khyAnAyogAd, uktaM ca-"vayeNaM na kAyajogAbhAveNa ya so aNAdisuddhassa / gahaNammi ya no hetU satthaM attAgamo kaha Nu // 1 // " 'bhagavate'ti ca samagrajJAnaizvaryAdisUcakena sarvajJatAguNayogitvamAha, tathA ca yat kaizciducyate-'heyopAdeyatattvasya, sAdhyopAyasya vedkH| yaHpramANamasAviSTo, na tu sarvasya vedkH||1||' iti, tadyudastaM bhavati, asarvajJo hi na yathAvatsopAyaheyopAdeyatattvavidbhavati, pratiprANi bhinnA hi bhAvAnAmupayogazaktayaH, tatra ko'pi kasyA|pi kathamapi kvApyupayogIti kathaM sopAyaheyopAdeyatattvavedanaM sarvajJatAM vinA sambhavatIti, 'mahAvIreNe' ti zakrakatanAmnA caramatIrthakareNa, 'kAzyapena' kAzyapagotreNa, anena ca niyatadezakAlakulAbhidhAyinA sakaladezakAlaMkalA-2 1 parSadutthitAnAM pArzve zRNoti sa vinayaparibhraMzI / 2 vacanaM na kAyayogAbhAve na ca so'nAdizuddhasya / grahaNe na ca hetuH zAstramAtmAgamaH kathaM nu ? // 1 // For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. parISahAdhyayanam bRhaddha ttiH 81 // SANGALORERESEARCLEASEASO vyApipuruSAdvaitanirAkaraNaM kRtaM bhavati, tatra hi sarvasyaikatvAdayamAkhyAtA'smai vyAkhyeyamityAdivibhAgAbhAvata AkhyAnasyaivAsambhava iti, 'praviditAH' prakarSaNa-khayaMsAkSAtkAritvalakSaNena jJAtAH, anena buddhivyavahitArthapa|ricchedavAdaH parikSipto bhavati, svayamasAkSAtkArI hi pradIpahastAndhapuruSavadvayatiriktabuddhiyogo'pi kathaM kaJcanArtha | paricchettuM kSamaH syAd ?, evaM caitaduktaM bhavati-nAnyataH puruSavizeSAdete'vagatAH, khayaMsambuddhatvAdbhagavataH, nApyapauruSeyAgamAt , tasyaivAsambhavAd , apauruSeyatvaM hyAgamasya kharUpApekSamarthapratyAyanApekSaM vA ?, tatra yadi kharUpApekSaM tadA tAlvAdikaraNavyApAra vinavAsya sadopalambhaprasaGgaH, na cAvRtatvAt nopalambha iti vAcyaM, tasya sarvathA nityatve AvaraNasyAkiJcitkaratvAt , kiJcikaratve vA kathaJcidanityatvaprasaGgAd , athArthapratyAyanApekSam , evaM kRtasaGketA bAlAdayo'pi tato'rtha pratipadyaranniti nApauruSeyAgamasambhava iti| te ca kIdRzA ityAha-'yAniti parISahAn 'bhikSuH' uktaniruktaH, 'zrutvA' AkarNya, gurvantika iti gamyate, 'jJAtvA' yathAvadavabuddha, 'jitvA' punaH punarabhyAsena paricitAn kRtvA 'abhibhUya' sarvathA tatsAmarthyamupahatya, bhikSozcaryA-vihitakriyAsevanaM bhikSucaryA tayA 'parivrajan / / samantAdviharan 'spRSTaH' AzliSTaH, prakramAtparIpahareva, 'no' naiva 'vinihanyeta' vividhaiH prakAraiH saMyamazarIropaghAtena vinAzaM prApnayAt , paThanti ca 'bhikkhAyariyAe parivayaMto'tti bhikSAcaryAyAM-bhikSATane parivrajana . udIyante hi For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhikSATane prAyaH parIpahAH, uktaM hi-"bhikkhAyariyAe bAvIsaM parIsahA udIrijaMti"tti, zeSaM prAgvat // ityuktaH uddezaH, pRcchAmAha kayare te khallu bAvIsaM pa0 je0 vyAkhyA-'kayare' kiMnAmAnaH 'te' anantarasUtroddiSTAH 'khaluH' vAkyAlaGkAre, zeSaM prAgvaditi // nirdezamAha ime khalu te bAvIsaM pa0 je0 vyAkhyA-'ime' anantaraM vakSyamANatvAt hRdi viparivartamAnatayA pratyakSAH ime'te' iti ye tvayA pRSTAH,zeSaM pUrvavat, taMjahA-digiMchAparIsahe 1 pivAsAparIsahe 2 sIyaparIsahe 3 usiNaparIsahe 4 dasamasagaparIsahe : 5 acelaparIsahe 6 araiparIsahe 7 itthIparIsahe 8 cariyAparIsahe 9 nisIhiyAparIsahe 10 sijAparIsahe 11 akosaparIsahe 12 vahaparIsahe 13 jAyaNAparIsahe 14 alAbhaparIsahe 15 rogaparIsahe 16 taNaphAsaparIsahe 17 jallaparIsahe 18 sakArapurakAraparIsahe 19 paNNAparIsahe 20 annANaparIsahe. |21 sammattaparIsahe 22 1 bhikSAcaryAyAM dvAviMzatiH parISahA udIryante / / 1 / / For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH 82 // vyAkhyA-'tabathe'tyudAharaNopanyAsArthaH digiJchAparISahaH 1, pipAsAparISahaH2, zItaparISahaH 3, uSNaparIpahaH parISahA|4, daMzamazakaparISahaH 5, acelaparISahaH 6, aratiparISahaH 7, strIparISahaH 8, caryAparIpahaH 9, naiSedhikIparIpahaH dhyayanam |10, zayyAparISahaH 11, AkrozaparIpahaH 12, vadhaparIvahaH 13, yAcanAparISahaH 14, alAbhaparIpahaH 15, semaparISahaH 16, tRNasparzaparISahaH 17, jalaparIpahaH 18, satkArapuraskAraparIpahaH 19, prajJAparISahaH 20, ajJAnavarIpahaH 21, darzanaparISahaH 22 / iha ca 'digiMcha'tti dezIvacanena bubhukSocyate, saivAtyantavyAkulatvaheturapyasaMyamabhIrutayA AhAraparipAkAdivAJchAvinivarttanena parIti-sarvaprakAraM sahyata iti parIpahaH digiMchAparISahaH8evaM pAtumi|cchA pipAsA saiva parIpahaH pipAsAparIpahaH2, 'zyaiGgatAvi' tyasya matyarthatvAkartari ktaH, tato 'dravamUrtisparzayoH shyH| (pA06-1-24) iti saMprasAraNe sparzavAcitvAca 'zyo'sparza' (pA08-2-7) iti natvAbhAve shiitN-shishirH| sparzastadeva parISahaH zItaparIpahaH 3, 'uSa dAha' ityasyauNAdikanakapraMtyayAntasya uSNaM-nidAghAditApAtmakaM tadeva / parIpahaH uSNaparIpahaH 4, dazantIti daMzAH pacAditvAdaca , mArayituM zaknuvanti mazakAH, dezAzca mazakAzca dezamazakAH, yUkAdyupalakSaNaM caitat, ta eva parIpaho daMzamazakaparISahaH5, acela-celAbhAvo jinakalpikAdInAm anyeSAM tu SA // 8 // bhinnamalpamUlyaM ca celamapyacelameva, avasvAzIlAdivat , tadeva parISaho'celaparIpahaH 6, ramaNaM ratiH-saMyamaviSayA| dhRtiH tadviparItA tvaratiH, saiva parISahaH aratiSarIpahaH 7, styAyateH stRNote; traTi TittvAcca GIpi strI saiva tad-In KI For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarAgahetugativibhrameGgitAkAravilokane'pi-tvagurudhiramAMsamedanAyavasthizirAbaNaiH sudurgandham / kucanayanajaghanavada-18 norumUJchito manyate rUpam // 1 // tathA-niSThIvitaM jugupsatyadharasthaM pibati mohitaH prasabham / kucajaghanaparizrAvaM | necchati tanmohito bhajate // 2 // ityAdibhAvanAto'bhidhAsyamAnanItitazca pariSadamANatvAtparISahaH strIparISahaH 8, caraNaM caryA-grAmAnugrAma viharaNAtmikA saiva parISahaH caryAparISahaH 9, niSedhanaM niSedhaH pApakarmaNAM gamanAdikriyAyAzca sa prayojanamasyA naiSedhikI-smazAnAdikA khAdhyAyAdibhUmiHniSadyetiyAvat saiva parISahonaSedhikIparISahaH |10, tathA zerate'syAmiti zayyA-upAzrayaH saiva parISahaH zayyAparISahaH11, AkrozanamAkozaH-asatyabhASAtmakaH sa eva parISahaH AkrozaparISahaH 12, hananaM vadhaH-tADanaM sa eva parIpaho vadhapariSahaH 13, yAcanaM yAcA prArthanetyarthaH, |saiva parISaho yAcAparISaho 14, labhanaM lAbho na lAbho'lAbha:-abhilaSitaviSayAprAptiH sa eva parISahaH alAbhaparIpahaH 15, rogaH-kuSThAdirUpaH sa parISaho rogaparISahaH 16, tarantIti tRNAni, auNAdiko nak ikhatvaM ca, teSAM sparzaH tRNasparzaH sa eva parISahastRNasparzaparISahaH 17, jalla iti malaH sa eva parISaho jallaparISahaH 18, satkArovastrAdibhiH pUjanaM puraskAraH-abhyutthAnAsanAdisampAdanaM, yadvA sakalaivAbhyutthAnAbhivAdanadAnAdirUpA pratipattiriha satkArastena puraskaraNaM satkArapuraskAraH, tatastAveva sa eva vA parISahaH satkArapuraskAraparISahaH 19, prajJAparISahaH ajJAnaparIpahazca prAgbhAvitAau~, navaraM prajJAyate'nayA vastutattvamiti prajJA-khayaMvimarzapUrvako vastuparicchedaH, tathA For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. parIpahA. dhyayanam bRddhRttiH // 83 // NAGALANORAKACAMAA jJAyate vastutattvamaneneti jJAnaM-sAmAnyena matyAdi tadabhAvo'jJAnaM 20-21, darzana-samyagdarzanaM tadeva kriyAdivAdinA vicitramatazravaNe'pi samyak pariSayamANaM-nizcalacittatayA dhAryamANaM parISaho darzanaparISahaH, yadvA darzanazabdena darzanavyAmohaheturaihikAmuSmikaphalAnupalambhAdiriha gRhyate, tataH sa eva parISaho darzanaparISahaH 22 // itthaM nAmataH parISahAnabhidhAya tAneva kharUpato'bhidhitsuH saMbandhArthamAhaparIsahANaM pavibhattI, kAsaveNa paveiyA / taM bhe udAharissAmi, ANuputviM suNeha me // 1 // (sUtram ) vyAkhyA-'parISahANAm' anantaroktanAmnAM 'pravibhaktiH' prakarSaNa-kharUpasammohAbhAvalakSaNena vibhAgaH-pRthaktA 'kAzyapena' kAzyapagotreNa mahAvIreNetiyAvat , 'praveditA' prarUpitA 'tAmiti kAzyapaprarUpitAM parISahanavibhaktiM |'bhe' iti bhavatAm ' 'udAhariSyAmi' pratipAdayiSyAmi' 'AnupUrvyA' krameNa zRNuta 'me' mama prakramAdudAharataH, ziSyAdarakhyApanArtha ca kAzyapena pravediteti vacanamiti suutraarthH|| 1 // iha cAzeSaparISahANAM kSutparISaha eva duHsaha ityAditastamAhadigiMchApariyAveNa, tavassI bhikkhu thAmavaM / na chiMde na chiMdAvae, na pae na payAvae // 2 // (sUtram) | vyAkhyA-diginchA-uktarUpA tayA paritApaH-sarvAGgINasantApo diginchAparitApastena, chidAdikriyApekSA hetau For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyA, pAThAntaraM 'digiMchAparigate' bubhukSAvyApte 'dehe' zarIre sati, tapo'syAstIti atizAyane vinistapakhIvikRSTASTamAditapo'nuSThAnavAn , sa ca gRhasthAdirapi syAdata Aha-'bhikSuH' yatiH, so'pi kIdRk-sthAma-balaM tadasya saMyamaviSayamastIti sthAmavAn ,bhUmni prazaMsAyAM vA matupapratyayaH, ayaM ca kimityAha-'na chindyAt'na dvidhA vidadhyAt, khayamiti gamyate, na chedayedvA anyaiH, phalAdikamiti zeSaH, tathA na pacet khayaM, na cAnyaiH pAcayet , upalakSaNatvAca nAnyaM chindantaM vA pacantaM vA'numanyeta, tata eva ca na khayaM krINIyAt nApi krApayet na ca paraM krINantamanumanyeta, chedasya hananopalakSaNatvAt kSutprapIDito'pi na navakoTIzuddhibAdhAM vidhatte iti gaathaarthH||2|| kAlIpavaMgasaMkAse, kise dhamaNisaMtae / mattanno'saNapANassa, adINamaNaso care // 3 // (sUtram vyAkhyA-kAlI-kAkajanA tasyAH parvANi sthUrANi madhyAni ca tanUni bhavanti tataH kAlIparvANIva parvANijAnukUparAdIni yeSu tAni kAlIparvANi, uSTramukhIvanmadhyapadalopI samAsaH, tathAvidhairaGgaiH-zarIrAvayavaiH samyakkAzate-tapaHzriyA dIpyata iti kAlIparvAGgasaGkAzaH, yadvA prAkRte pUrvAparanipAtasyAtantratvAdvAmo dagdha ityAdivat avayavadharmeNApyavayavini vyapadezadarzanAcAGgasandhInAmapi kAlIparvasadRzatAyAM kAlIbhiH saGkAzAni-sadRzAnyaGgAni yasya sa tathA, sa hi vikRSTatapo'nuSThAnato'pacitapizitazoNita ityasthicarmAvazeSa evaMvidha eva bhavati, ata eva ca 'kRzaH' kRzazarIraH, dhamanayaH-zirAstAbhiH santato-vyApto dhamanisaMtataH, evaMvidhAvastho'pi mAtrAM-parimANarUpAM jAnAti SHRS5554 For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH / // 84 // iti mAtrAjJo-nAtilaulyato'timAtropayogI, kasyetyAha-azyata ityazanam-odanAdi pIyata iti pAnaM-sauvIrA-6 parISahAdi anayoH samAhAre'zarmapAnaM tasya, tathA 'adINamaNaso' tti sUtratvAdadInamanAH adInamAnaso vA-anAkulacittaH dhyayanam 'caret' saMyamAdhvani yAyAt , kimuktaM bhavati ?-atibAdhito'pi kSudhA navakoTIzuddhamapyAhAramavApya na laulyato'timAtropayogI tadaprAptau vA dainyavAn ityevaM kSutpariSayamANA kSutparISahaH soDho bhavatIti sUtrArthaH // samprati prAgadvAragAthopakSipta sUtrasparza iti trayodazadvAraM vyAcikhyAsuH sUtrasparzikaniyuktimAha'suttaphAse yatti / tathAkumArae naI leNe, silA paMthe mahallae / tAvasa paDimA sIse, agaNi nivea muggare // 87 // vaNe rAme pare bhikkhe. saMthAre malladhAraNaM / aMgavijA sue bhome, sIsassAgamaNe iya // 88 // vyAkhyA-tatra sUtrasparzazceti dvArovakSepaH, kumAra ityAdinA ca tadvarNanaM spaSTameva, navaraM kumArakAdibhiH pratyeka dvAviMzaterapi parIpahANAmudAharaNopadarzanaM, tathAhi-'kumArakaH' kSullakaH, 'leNaM'ti layanaM guhA 'mahallae'tti AryarakSitapitA, sUtrasparzitvaM cAsya sUtrasUcitodAharaNapradarzakatvAditi kiJcidadhikagAthAdvayArthaH // 87-88 // idAnIM niyuktikAra eva 'na chindeityAdisUtrAvayavasUcitaM kumAraketyAdidvAropakSisaM ca kSutparISahodAharaNamAha For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SALACESSAGARLS ujeNI hatthimitto bhogapure hatthibhUikhuDDo a / aDavIi veyaNaho pAovagao ya sAdivaM // 89 // __ vyAkhyA-ujayinI hastimitro bhogakaTakapuraM hastibhUtikSalakazcATavyAM vedanAtaH pAdapopagatazca sAdivya-devasa|nnidhAnamiti gaathaakssraarthH|| 89 // bhAvArtho vRddhasampradAyAdavaseyaH, sa cAyam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ujeNIe nagarIe hathimitto nAma gAhAvaI, so matabhajio, tassa putto hatthibhUi nAma dArago, so taM gahAya pvio|te annayA kayAi ujeNIo bhogakaDaM patthiyA, aDavimajjhe so khaMto pAe khayakAe viddho, so asamattho jAto, teNa sAhuNo vuttA-baccaha tubbhe'vi tAva nittharaha kaMtAraM, ahaM mahayA kaTeNa abhibhUto, jai mamaM tubbhe vahaha to bhajihiha, ahaM bhattaM paJcakkhAmi, nibaMdheNa dvito egapAse girikaMdarAe bhattaM paccakUkhAuM / sAdhU paTTiyA, so khuDato bhaNati-ahaM-12 pi icchAmi, so tehiM balA nIto, jAhe duraM gato tAhe vIsaMbheUNa pavaie niyatto, Agato khaMtassa sagAsaM, khaMta| 1 tasmin kAle tasmin samaye ujjayinyAM nagaryA hastimitro nAma gAthApatiH, sa mRtabhAryaH, tasya putro hastibhUtirnAma dArakaH, sa taM gRhItvA pravrajitaH / tau anyadojayinIto bhogakaTaM prasthitI, aTavImadhye sa vRddhaH pAde kIlakena viddhaH, so'samartho jAtaH, tena sAdhava |uktAH-vrajata yUyamapi tAvat nistarata kAntAram , ahaM mahatA kaSTanAbhibhUto, yadi mAM yUyaM vahata tadA vinakSyatha, ahaM bhaktaM pratyAkhyAmi, nirbandhena sthitaH ekapArzve girikandarAyAM bhaktaM pratyAkhyAya / sAdhavaH prasthitAH, sa kSullako bhaNati-ahamapIcchAmi ( sArdhaM sthAtuM tena) sa tairbalAnnItaH, yadA dUraM gatastadA vizrabhya prabajitAn nivRttaH, Agato vRddhasya / gatastadA vizrabhya pravaktapratyAkhyAya / sAdhavaH prasthitA,di mAM yUyaM vahata tadA vinazyA For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hA uttarAdhya. eNa bhaNiyaM-tumaM kIsa Agao ?, ihaM marihisi, so'vi thero veyaNatto tadivasaM ceva kAlagato, khuDDago na ceva jANai jahA kaalgto| so devaloesu ubavaNNo, pacchA teNa ohI pauttA-kiM mayA dattaM tattaM vA?, jAva taM sarIrayaM / dhyayanam bRhadvRttiH pecchai khuDugaM ca, so tassa khuDDagassa aNukaMpAe taheva sarIragaM aNupavisittA khuDDaeNa saddhiM ullAvito acchai, // 85 // teNa bhaNio-baccaha putta ! bhikkhAe, so bhaNai-kahiM ?, teNa bhaNNai-ee dhavaNiggohAdI pAyavA, eesu tannivAsI hai pAgavaMto, je tava bhikkhaM dehiti, tahatti bhaNiuM gato, dhammalAbheti rukkhaheDhesu, tato sAlaMkAro hattho Nigga cchiuM bhikkhaM dei, evaM divase divase bhikkhaM giNhaMto acchito jAva te sAhuNo taMmi dese dubhikkhe jAe puNovi ujeNigaM desaM AgacchaMtA teNeva maggeNa AgayA vitie saMvacchare, jAva taM gayA paesaM, khuDDagaM pecchaMti parisassa: ___ sakAzaM, vRddhena bhaNitam-tvaM kimAgataH, iha mariSyasi, so'pi sthaviro vedanAtaH taddivasa eva kAlaM gataH, kSullako naiva jAnAti yathA 3 kaalgtH| sa devaloke utpannaH, pazcAttenAvadhiH prayuktaH-kiM mayA dattaM taptaM vA ?, yAvattaccharIrakaM prekSate kSullakaM ca, sa tasya kSullakasyAnuka|mpayA tathaiva zarIrakamanupravizya kSullakena sArdhaM ullApayan tiSThati, tena bhaNitaH-braja putra ! bhikSAyai, sa bhaNati-ka?, tena bhaNyate-ete dhavanya-| | // 85 // grodhAdayaH pAdapAH, eteSu tannivAsinaH pAkavantaH, ye tubhyaM bhikSAM dAsyanti, tatheti bhaNitvA gataH, dharmalAbhayati vRkSANAmadhastAt , tataH||| sAlaGkAro hasto nirgatya bhikSAM dadAti, evaM divase divase bhikSAM gRhNan sthitaH yAvatte sAdhavastasmin deze durbhikSe jAte punarapi ujjayinIdezamAgacchantaH tenaiva mArgeNAgatAH, dvitIyasmin saMvatsare, yAvattaM pradezaM gatAH, kSullakaM prekSante, varSasyAnte / SHREGERMOST For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CHORE aMte, pucchito bhaNai-khaMto'vi acchai, gayA jAva sukaM sarIrayaM pecchaMti, tehiM nAyaM-deveNa hoUNamaNukaMpA kailiyA hohitti / khaMteNa ahiyAsito parIsaho Na khuDDaeNa, ahavA khuDaeNavi ahiyAsito, Na tassa evaM bhAvo bhavai-jahA'haM na labhissAmi bhikkhaM, pacchA so khuDDago sAhUhiM niio| yathA ca tAbhyAmayaM parIpahaH soDhastathA / sAmpratasthamunibhirapi soDhavya ityaidampayarthaH / uktaH kSutparISahaH, evaM cAdhisahamAnasya nyUnakukSitayaiSaNIyAhArArtha vA paryaTataH zramAdibhiravazyaMbhAvinI pipAsA, sA ca samyak soDhavyeti tatparISahamAha___ tao puTTho pivAsAe, duguMchI lddhsNjme|siiodgN Na sevejA, viyaDassesaNaM care ||4||(suutrm) __ vyAkhyA-tata' iti kSutparIpahAt tako vA uktavizeSaNo bhikSuH 'spRSTaH' abhidrutaH 'pipAsayA' abhihitakharU-12 payA 'doguMchI ti jugupsI, sAmarthyAdanAcArasyeti gamyate, ata eva labdhaH-avAptaH saMyamaH-paJcAzravAdiviramaNAtmako 4 yena sa tathA, pAThAntaraM vA 'lajasaMjametti' lajjA-pratItA saMyamaH-uktarUpaH etAbhyAM khabhyastatayA sAtmIbhAvasamupagatAbhyAmananya iti sa eva lajjAsaMyamaH, paThyate ca 'lajjAsaMjae'tti, tatra lajayA samyagyatate-kRtyaM pratyAdRto bhavatIti lajjAsaMyataH, sarvadhAtUnAM pacAdiSu darzanAt , sa evaMvidhaH kimityAha-zItaM-zItalaM, svruupsthtoyo| 1 pRSTo bhaNati-vRddho'pi tiSThati, gatA yAvat zuSkaM zarIrakaM prekSante, taitiM-devIbhUyAnukampA kRtA'bhaviSyat iti / vRddhenAdhyAsitaH parIho na kSullakena, athavA kSullakenApi adhyAsitaH, na tasyaivaM bhAvo'bhUt-yathA'haM na lapsye mikSA, pazcAtsa kSullakaH saadhubhirniitH| OM Jain Education Intemarora For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 86 // palakSaNametat, tataH svakIyAdizastrAnupahatam, aprAsukamityarthaH, tacca tadudakaM ca zItodakaM, 'na seveta' na pAnAdinA bhajeta, kintu 'viyaDassa'tti vikRtasya - hayAdinA vikAraM prApitasya prAsukasyetiyAvat prakramAdudakasya 'esaNaM' ti caturthyarthe dvitIyA, tatazcaiSaNAya - gaveSaNArthaM 'caret, tathAvidhakuleSu paryaTet, athavA eSaNAm - eSaNAsamitiM caret, caraterAsevAyAmapi darzanAt punaH punaH seveta, kimuktaM bhavati ? - ekavArameSaNAyA azuddhAvapi na pipAsAtirekato'neSaNIyamapi gRhastAmullaGghayediti sUtrArthaH // 4 // kadAcijjanAkula eva niketanAdau lajjAtaH svastha eva caivaM | vidadhItetyata Aha 1 chinnAvAsu paMthesuM, Aure supivAsie / parisukka muhe dINe, taM titikkhe parIsahaM // 5 // (sUtram ) vyAkhyA - chinnaH - apagataH ApAtaH - anyato'nyata AgamanAtmakaH arthAjanasya yeSu te chinnApAtAH, viviktA ityarthaH teSu, 'pathiSu' mArgeSu, gacchanniti gamyate, kIdRzaH sannityAha- 'AturaH' atyantAkulatanuH, kimiti ?, yataH | suSThu - atizayena pipAsitaH - tRSitaH supipAsitaH, ata eva ca parizuSkaM vigataniSThIvana tayA'nArdratAmupagataM mukhamasyeti parizuSkamukhaH sa cAsau adInezca - dainyAbhAvena parizuSkamukhAdInaH 'ta' miti tRparISahaM 'titikSeta' saheta | paThyate ca - 'savato ya parivaetti' sarvata iti sarvAn - manoyogAdInAzritya caH pUraNe 'parivrajet' sarvaprakArasaMyamAdhvani yAyAt ubhayatrAyamartho - viviktadezastho'pyatyantaM pipAsito'khAsthyamupagato'pi ca noktavidhi For Personal & Private Use Only parISahAdhyayanam 2 // 86 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaJjayet , tataH pipAsAparISaho'dhyAsito bhavatIti sUtrArthaH // 5 // idAnIM nadIdvAramanusaran 'sIodagaM na sevejA' ityAdisUtrAvayavasUcitaM niyuktikRt dRSTAntamAhaujjeNI dhaNamitto putto se khaDao adhnnsmmo|tnnhaaitto'piio kAlagao elagacchapahe // 9 // ___ vyAkhyA-ujjayinyAM dhanamitraH 'se' iti tasya putraHkSalakazca dhanaputrazarmA 'taNhAetto'tti tRSito'pItaH kAla|gata eDakAkSapatha ityakSarArthaH // 9 // bhAvArthastu sampradAyAdavaseyaH, sa cAyam4 ettha udAharaNaM kiMci paDivakkheNa kiMci aNulomeNa / ujeNI nAma nayarI, tattha dhaNamitto nAma vANiyato, tassa 31 puttodhaNasammo nAma dArato,sodhaNamitto teNa putteNa saha pvio| annayA te sAhU majjhaNhavelAe elagacchapahe paTThiyA,| so'vi khur3ago taNhAito eti, so'vi se khanto siNehANurAgeNa pacchao eti, sAhuNo'vi purato vacaMti, antarA|vi nadI samAvaDiyA, pacchA teNa vucai-ehi putta ! imaM pANiyaM piyAhi, so'vi khaMto naI uttinno ciMteti ya-ma| 1 atrodAharaNaM kiJcitpratipakSeNa kizcidnulomena / ujjayinI nAma nagarI, tatra dhanamitro nAma vaNik, tasya putro dhanazarmA nAma dArakaH, |sa dhanamitrastena putreNa saha prabajitaH / anyadA te sAdhavo madhyAhnavelAyAmelakAkSapathe prasthitAH, so'pi kSullakastRSita eti, so'pi tasya pitA snehAnurAgeNa pazcAdAyAti, sAdhavo'pi purato vrajanti, antarA'pi nadI samApatitA, pazcAttenocyate-ehi putredaM pAnIyaM piba, so'pi vRddho nadImuttIrNazcintayati ca-manAgapasarAmi / For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K parISahAdhyayanam uttarAdhya. NAgaM osarAmi, jAvesa khuDDuo pANiyaM piyai, mA me saMkAe na pAhitti egate paDicchai, jAva khuDato pattoNaiM Na |piyati, kei bhaNaMti-aMjalIe ukhittAe aha se ciMtA jAyA-piyAmitti, pacchA ciMtei-kahamahaM ee hAlAhale bRhaddhRttiH jIve pivissaM ?, Na pIyaM, AsAe chinnAe kAlagato, devesu uvavaNNo, ohi pautto, jAva khuDagasarIraM pAsati, tahiM aNupaviTTho, khaMtaM olaggati, khaMto'vi etitti patthito, pacchA teNa tesiM deveNaM sAhUNaM goulANi viuviyANi, sAhUvi tAsu vaiyAsu takAINi giNhanti, evaM vaIyAparaMpareNa jAva jaNavayaM saMpattA, pacchillAe vaIyAe teNa deveNa viTiyA pamhusAviyA jANaNanimittaM, ego sAhU Niyatto, pecchati viTiyaM, Natthi vaiyA, pacchA tehiM NAyaM-sAdivaMti, pacchA teNa deveNa sAhuNo vaMdiyA, khaMto na vaMdio, tao savaM parikahei, bhaNai-eeNa 1 yAvadeSa kSullakaH pAnIyaM pibati, mA mama zaGkayA na pAsyatIti ekAnte pratIkSate, yAvakSullakaH prAptaH nadIM, na pibati, kecidbhaNanti-ala|lAvutkSiptAyAmatha tasya cintA jAtA-pibAmIti, pazcAt cintayati-kathamahametAn hAlAlAn jIvAn pAsye?, na pItam , AzAyAM chinnAyAM kAlagataH, deveSUtpannaH, avadhiH prayuktaH, yAvat kSullakazarIraM pazyati, tatrAnupraviSTaH, vRddhamavalagati, vRddho'pi etIti prasthitaH, pazcAttena devena tebhyaH sAdhubhyo gokulAni vikurvitAni, sAdhavo'pi tAsu bajikAsu takrAdIni gRhNanti, evaM jikAparamparakeNa yAvajanapadaM saMprAptAH, pazcimAyAM vrajikAyAM tena devena viNTiko vismAritA jJAnanimittam , ekaH sAdhunivRttaH, pazyati viNTikAM, nAsti bajikA, pazcAttailAta-sAdivyamiti, pazcAt tena devena sAdhavo vanditAH, vRddho na vanditaH, tataH sarva parikathayati, bhaNati-etenAhaM / naa||87|| dain Education International For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahaM paricatto- tumaM NaM pANiyaM piyAhitti, jadi me taM pANiyaM piyaM hotaM to saMsAraM bhamaMto, paDigato / evaM ahiyAseyavaM / ityavasitaH pipAsAparISahaH, kSutpipAsAsahanakarzitazarIrasya ca nitarAM zItakAle zItasambhava iti tatparISahamAha - cataM vizyaM haM, sIyaM phusai egayA / nAivelaM vihannijjA, pAvadiTThI vihannai // 6 // (sUtram ) vyAkhyA - 'carantam' iti grAmAnugrAmaM muktipathe vA trajantaM dharmamAsevamAnaM vA, 'viratam' agnisamArambhAdenivRttaM vigatarataM vA 'haM' ti snAnasnigdhabhojanAdiparihAreNa rUkSa, kimityAha - zRNAti iti zItaM, 'spRzati' abhidravati, caradAdivizeSaNaviziSTo hi sutarAM zItena vAdhyate, 'ekade 'ti zItakAlAdau pratimApratipattyAdau vA, | tataH kim ? - 'na' naiva velA - sImA maryAdA seturityanarthAntaraM, tataJcAtIti zeSasamayebhyaH (sthavirakalpikApekSayA jina| kalpikApekSayA ca sthavirakalpAccAtizAyinI velA zaktyapekSatayA ca sarvathAnapekSatayA ca zItasahanalakSaNA maryAdA tAM vihanyAt , ko'rthaH - apadhyAnasthAnAntarasarpaNAdibhiratikrAmet, kimevamupadizyata ityAha- pAsayati pAtaya - ti vA bhavAvarta iti pApA tAdRzI dRSTiH- buddhirasyeti pApadRSTiH 'vihannai' iti sUtratvAdvihanti - atikrAmatyativelA 1 parityaktaH - tvamidaM pAnIyaM pibeti, yadi mayA tatpAnIyaM pItamabhaviSyattadA saMsAramabhramiSyam, pratigataH, evamadhyAsitavyam / 2 nedaM padatrayaM pratyantare. For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 88 // miti prakramaH, ayamatra bhAvArthaH - pApadRSTirevoktarUpamaryAdAtikramakArI, tataH pApabuddhikRtatvAdasya sadbuddhibhiH parihAro vidheyaH, paThyate ca - 'nAivelaM muNI gacche, succA NaM jiNasAsaNaM' tatra velA - svAdhyAyAdisamayAtmikA tAma| tikramya zItenAbhihato'hamiti 'muniH' tapakhI na 'gacchet' sthAnAntaramabhisarpet, 'soce 'ti zrutvA Namiti vAkyAlaGkAre 'jinazAsanaM' jinAgamam - anyo jIvo'nyazca dehastItratarAzca narakAdiSu zItavedanAH prANibhiranubhUtapUrvA ityAdikamiti sUtrArthaH // 6 // anyacca Na me NivAraNaM asthi, chavittANaM na vijjai / ahaM tu aggiM sevAmi, ii bhikkhU na ciMtae // 7 // (sUtram ) vyAkhyAna 'me' mama nitarAM vAryate - niSidhyate'nena zItavAtAdIti nivAraNaM - saudhAdi 'asti' vidyate, tathA chaviH - tvak trAyate - zItAdibhyo rakSyate'neneti chavitrANaM - vastrakambalAdi na vidyate, vRddhAstu nivAraNaM-vastrAdi tathA chaviH - tvak trANaM na vidyate na bhavati, asau hi zItoSNAdInAM grAhiketi vyAcakSate, ataH 'aha' mityAtmanirdezaH tuH punararthaH, tadbhAvanA ca yeSAM nivAraNaM chavitrANaM vA samasti te kimiti agniM seveyuH ?, ahaM tu tadabhAvAda - trANaH tatkimanyatkaromItyagniM seve 'itItyevaM 'bhikSuH' yatiH 'na cintayet ' na dhyAyet, cintAniSedhe ca sevanaM dUrApAstamiti sUtrArthaH // 7 // idAnIM layanadvAraM, tatra ca ' nAtivelaM munirgacchedi tyAdisUtrAvayavasU| citaM dRSTAntamAha For Personal & Private Use Only parISahA dhyayanam 2 11 24 11 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAyagihaMmi vayaMsA sIsA cauro u bhaddabAhussa / vaibhAragiriguhAe sIyaparigayA samAhigayA // 99 // vyAkhyA --- rAjagRhe nagare vayasyAH ziSyAzcatvArastu bhadravAhorvaibhAragiriguhAyAM zItaparigatAH samAdhigatA ityakSarArthaH // 91 // bhAvArthastu vRddhavivaraNAdavaseyaH, tacedam -- rAyagihe Nayare cattAri vayaMsA vANiyagA sahavaDiyayA, te bhaddavAhussa aMtie dhammaM socA pavaiyA, te suyaM bahuM | ahijittA annayA kayAi egalavihArapaDimaM paDivannA, te samAvatIe viharaMtA puNovi rAyagihaM nayaraM saMpattA, hemaMto ya badRti, te ya bhikkhaM kAuM taiyAe porisIe paDiniyattA, tesiM ca vaibhAragiriMteNaM gaMtavaM, tattha paDhamassa giriguhAdAre carimA porisI ogADhA, so tattheva Thio, viyayassa ujjANe, tatiyassa ujjANasamIve, cautthassa nagarababhAse ceva, tattha jo giriguhabbhAse tassa nirAgaM sIyaM so sammaM sahaMto khamaMto a paDhamajAme caiva kAlagato, evaM 1 rAjagRhe nagare catvAro vayasyA vaNijaH sahavRddhAH, te bhadrabAhorantike dharmaM zrutvA pravrajitAH, te zrutaM badhItya anyadA kadAcit ekAkivihArapratimAM pratipannAH, te samApattyA ( bhavitavyatayA ) viharantaH punarapi rAjagRhaM nagaraM saMprAptAH, hemantazca varttate, te ca bhikSAM kRtvA tRtIyAyAM pauruSyAM pratinivRttAH, teSAM ca vaibhAragirimArgeNa gantavyaM, tatra prathamasya giriguhAdvAre caramA paurudhyavagoDhA, sa tatraiva sthitaH, dvitIyasyodyAne, tRtIyasyodyAnasamIpe caturthasya nagarAbhyAse caiva tatra yo giriguhAbhyAse tasya nirantarAyaM zItaM sa samyak sahamAnaH kSamamANazca prathamayAma eva kAlagataH, evaM. For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam uttarAdhya. bRhadvRttiH // 89 // (LOCALSOCIOGROSAGARMACROSAROK jo nagarasamIve so cautthe jAme kAlagato, tesiM jo nagarabbhAse tassa nagaruNhAe na tahA sI teNa pacchA kAlagato, te sammaM kAlagayA, evaM sammaM ahiyAsiyatvaM jahA tehiM cauhi ahiyAsiyaM // idAnIM zItavipakSabhUtamuSNamiti yadivA zItakAle zItaM tadanantaraM grISme uSNamiti tatparISahamAhausiNaparitAveNa, paridAheNa tjio| priMsu vA paritAveNaM, sAyaM Na paridevae // 8 // (sUtram) | vyAkhyA-uSNam-uSNasparzavat bhUzilAdi tena paritApaH tena, tathA 'paridAhena' bahiH khedamalAbhyAM vahninA | vA antazca tRSNayA janitadAhakharUpeNa tarjitaH' bhasiMto'tyantapIDita itiyAvat , tathA 'grISme' vAzabdAt zaradi vA 'paritApena' ravikiraNAdijanitena tarjita iti sambandhaH, kimityAha-sAtaM' sukhaM, pratIti zeSaH, na paridevet , kimuktaM bhavati ?-'nArIkucorukarapallavopagUDhaiH kvacitsukhaM prAptAH / kvacidaGgAraijvalitaistIkSNaH pakkAH sma nrkessu||1||' ityAdi paribhAvayan hA ! kathaM mama mandabhAgyasya sukhaM syAditi pralapet , yadvA-'sAta miti sAtahetuM prati, yathA / hA! kathaM kadA vA zItakAlaH zItAMzukarakalApAdayo vA mama sukhotpAdakAH sampatsyanta iti na paridevateti sUtrArthaH // 8 // upadezAntaramAha & 1 yo nagarasamIpe sa caturthe yAme kAlagataH, teSAM yo nagarAbhyAse tasya nagaroSmaNA na tathA zItaM tena pazcAtkAlagataH, te samyak | kAlagatAH, evaM samyagadhyAsitavyaM yathA taizcaturbhiradhyAsitam / // 89 // For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAROKAMASSOCIASHOCOLOROSS uNhAhitatto mehAvI,siNANaM nAbhipatthae / gAyaM na parisiMcejA,na vijijjA ya appy||9|| (sUtram) vyAkhyA-'uSNAbhitaptaH' uSNenAtyantaM pIDito 'medhAvI' maryAdAnativartI 'sAnaM' zaucaM dezasarvabhedabhinnaM 'nAbhiprArthayet ' naivAbhilapet , paThanti ca-'No'vi patthae'tti apebhinnakramatvAt prArthayedapi na, kiM punaH kuryAditi ?, tathA 'gAtraM' zarIraM 'na pariSiJcet ' na sUkSmodakabindubhirAdrIkuryAt , 'na vIjayeca' tAlavRntAdinA 'appayaMti AtmAnam , athavA'lpamevAlpakaM, kiM punarbahiti sUtrArthaH // 9 // sAmprataM zilAdvAramanusmaran 'usiNaparitAveNe-' tyAdisUtrAvayavasUcitamudAharaNamAhatagarAi arihamitto datto arahannao ya bhaddA ya / vaNiyamahilaM caittA tattaMmi silAyale vihare // 92 // / vyAkhyA-tagarAyAmarhanmitro datto'hannakazca bhadrA ca vaNigmahelAM tyaktvA tapte zilAtale 'vihare'tti vyahAditi gAthAkSarArthaH // 92 // bhAvArthastu vRddhasampradAyAdavaseyaH, sa cAyamtagarA nayarI, tattha arihamitto nAma Ayario, tassa samIve datto nAma vANiyao bhaddAe bhAriyAe putteNa ya 1 tagarA nagarI, tatrArhanminnanAmA AcAryaH, tasya samIpe datto nAma vaNikU bhadrayA bhAryayA putreNa dain Education International For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 90 // arahannaeMNa saddhiM pavaio, so taM khuDDagaM Na kayAi bhikkhAe hiMDAvera, paDhamAliyAIhiM kimicchaehiM poseti, so sukumAlo, sAhUNa appattiyaM, Na taraMti kiMci bhaNiuM / annayA so khaMto kAlagato, sAhUhiM do tinni vA divase | dAuM bhikkhassa oyArio, so sukumAlasarIro gimhe uvariM hiTThA ya ujjhati pAse ya, tiNhAbhibhUto chAyAe vIsamaMto pautthavatiyAe vaNiya mahilAe diTTho, orAlasukumAlasarIrottikAuM tIse tarhi ajjhovavAo jAo, ceDIe sahAvito, kiM maggasi ?, bhikkhaM, diNNA se moyagA, pucchito kIsa tumaM dhammaM karesi ?, bhaNai - suhanimittaM, sA bhaNai - to mae ceva samaM bhoge bhuMjAhi, so ya uNheNa tajjio uvasaggijaMto ya paDibhaggo bhoge bhuMjati / so sAhUhiM savahiM maggito Na diTTho appasAgAriyaM paviTTho, pacchA se mAyA ummattiyA jAyA puttasogeNa, NayaraM paribhramaMtI 1 cArddannakena sArdhaM pravrajitaH, sa taM kSullakaM na kadAcit bhikSAyai hiNDayati, prathamAlikAdibhiH kimiccha kaiH poSayati, sa sukumAla:, sAdhUnAmaprItikaM, na taranti kiJcidbhaNitum / anyadA sa vRddhaH kAlagataH, sAdhubhiH dvau trIn vA divasAn dattvA bhikSAyAyavatAritaH, sa sukumAlazarIro grISme upari adhastAcca dAte pArzvayozca, tRSNAbhibhUtazchAyAyAM vizrAmyan proSitapatikayA vaNigmahelayA dRSTaH, udArasukumAlazarIra | itikRtvA tasyAstatrAbhyupapAto jAtaH, ceMTayA zabditaH, kiM mArgayasi ?, bhikSAM, dattAstasmai modakAH, pRSTaH - kathaM tvaM dharmaM karoSi ?, bhaNati - | sukhanimittaM, sA bhaNati tadA mayaiva samaM bhogAn bhuGadava, sa coSNena tarjitaH upasargyamANazca pratibhagno bhogAn bhunakti / sa sAdhubhiH sarvatra | mArgitaH na dRSTo'lpasAgArikaM praviSTaH, pazcAttasya mAtonmattA jAtA putrazokena, nagaraM paribhrAmyantI arhannakaM vilapantI yaM yatra pazyati For Personal & Private Use Only parISahAdhyayanam 2 // 90 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RASPASS |arahannayaM vilavaMtI jaM jahiM pAsai 'taM tahiM savaM bhaNati-atthi te koi arahannao diho?, evaM vilavamANI bhamai, jAva annayA teNa putteNa oloyaNagaeNa diThThA, paJcabhinnAyA, taheva oyarittA pAesu paDio, taM picchiUNa taheva satyacittA jAyA, tAhe bhaNNai-putta ! pacvayAhi, mA duggaiM jAhisi, so bhaNai-na tarAmi kAuM saMjamaM, jadi paraM aNasaNaM karemi, evaM karehi, mA ya asaMjao bhavAhi, mA saMsAraM bhamihisi, pacchA so taheva tattAe silAe pAovagamaNaM karei, muhutteNa sukumAlasarIro uNheNa vilAo, puciM teNa nAhiyAsio pacchA tennhiyaasito| evaM ahiyAsiyacaM // uSNaM ca grISme tadanantaraM varSAsamayaH, tatra ca daMzamazakasambhava iti tatparISahamAha puTTho ya daMsamasaehiM, samare va mhaamunnii| nAgo saMgAmasIse va, sUre abhibhave prN||10||(suutrm) / | vyAkhyA-'spRSTaH' abhidrutaH 'caH' pUraNe daMzamazakaiH, upalakSaNatvAt yUkAdibhizca 'samare vatti 'edoduralopA 1 taM tatra sarvaM bhaNati-asti sa ko'pi (yena) arhannako dRSTaH, evaM vilapantI bhrAmyati, yAvadanyadA tena putreNa avalokanagatena dRSTA, pratya|bhijJAtA, tathaivottIrya pAdayoH patitaH, taM prekSya tathaiva svasthacittA jAtA, tadA bhaNyate-putra! pravraja,mA durgatiM yAsIH, sabhaNati-na zaknomi kartuM saMyama, yadi paramanazanaM karomi, evaM kuru, mA cAsaMyato bhUH, mA saMsAraM bhramIH, pazcAtsa tathaiva taptAyAM zilAyAM pAdapopagamanaM karoti, 4 muhUrtena sukumAlazarIra uSNena vilInaH, pUrva tena nAdhyAsitaH pazcAttenAdhyAsitaH / evamadhyAsitavyam / For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam uttarAdhya. |visarjanIyasyeti rephAt , tataH sama eva-tadagaNanayA spRSTAspRSTAvasthayostulya eva, yadvA samantAdarayaH-zatrayo yasmiMstatsamaraM tasminniti saMgrAmazirovizeSaNaM, veti pUraNe, 'mahAmuniH' prazastayatiH, kimityAha-'NAgo saMgAmabRhadvRttiH sIse veti ivArthasya vAzabdasya bhinnakramatvAnnAga iva-hastIva saMgrAmasya zira iva ziraH-prakarSAvasthA sNgraamshirst||91||13 smin 'zUraH' parAkramavAn , yadvA zUro-yodhaH, tato'ntarbhAvitopamArthatvAdvAzabdasya ca gamyamAnatvAt zUra vidvA'bhihanyAt , ko'rthaH?-abhibhavet 'paraM' zatrum , ayamabhiprAyaH-yathA zUraH karI yadvA yathA vA yodhaH zaraistudya mAno'pi tadagaNanayA raNazirasi zatrUn jayati, evamayamapi daMzAdibhirabhidyamAno'pi bhAvazatru-krodhAdikaM jaye diti sUtrArthaH // 10 // yathA ca bhAvazatrurjetavyastathopadeSTumAhaa Na saMtase Na vArijA, maNaMpiNo pusse| uvehe no haNe pANe, bhuMjate mNssonnie||11||(suutrm) || vyAkhyA-'na saMtraset ' nodvijet , dazAdibhya iti gamyate, yadvA'nekArthatvAddhAtUnAM na kampayettaistudyamAno'pi, |aGgAnIti zeSaH, 'na nivArayet ' na niSedhayet , prakramAiMzAdIneva tudato, mA bhUdantarAya iti, manaH-cittaM tadapi, AstAM vacanAdi, 'na pradUSayet 'na praduSTaM kuryAt , kintu 'uvehe'tti upekSeta-audAsInyena pazyed , ata eva na hanyAt 'prANAn 'prANino 'bhujAnAn' AhArayato mAMsazoNitam , ayamihAzayaH-atyantabAdhakeSvapi daMzakA AMOHAGARAAR // 91 // For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ diSu-zRgAlavRkarUpaizca, nadadbhi|raniSThuram / AkSepatroTitastrAyu, bhakSyante rudhirokSitAH // 1 // kharUpaiH zyAmazava laiAlapucchaibhayAnvitaiH / parasparaM virudhyadbhirvilupyante dizodizam // 2 // kAkadhAdirUpaizca, lohatuNDairbalAnvihai taiH| vinikRSTAkSijihvAtrA, viceSTante mahItale // 3 // prANopakramaNai|rairduHkhairevaMvidhairapi / AyuSyakSapite naiva, ni yante duHkhbhaaginH||4|| ityAdi, tathA asaMjJina ete AhArArthinazca bhojyameteSAM maccharIraM bahusAdhAraNaM ca yadi bhakSayanti kimatra pradveSeNeti ca vicintayan tadupekSaNaparo na tadupaghAtaM vidadhyAditi sUtrArthaH // 11 // idAnIM pathidvAraM, tatra 'spRSTo dezamazakai rityAdisUtrasUcitamudAharaNamAhacaMpAe sumaNubhado juvarAyA dhammaghosasIsoya |pNthNmi masagaparipIyasoNio so'vi kAlagao // 13 // vyAkhyA-campAyAM sumanobhadro yuvarAjo dharmaghoSaziSyazca pathi mazakaparipItazoNitaH so'pi kAlagata iti gAthAkSarArthaH // 93 // bhAvArthastu vRddhasampradAyAdavaseyaH, sa cAyam caMpAe nayarIe jiyasattussa raNo putto sumaNabhaddo juvarAyA, dhammaghosassa antie dhamma soUNa niviNNakAmabhogo papaito, tAhe ceva egallavihArapaDima paDivanno, pacchA heTThAbhUmIe viharanto sarayakAle aDavIe paDimAgato / 1 campAyAM nagaryA jitazatro rAjJaH putraH sumanobhadro yuvarAjaH, dharmaghoSasyAntike dharma zrutvA nirviSNakAmabhogaH prabajitaH, tadaiva ekAki-18 | vihArapratimA pratipannaH, pazcAdadhobhUmau viharan zaratkAle'TavyAM pratimAgataH dain Education International For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 92 // zAraratiM masaehiM khajai, so te Na pamajai, sammaM sahai, rattIe pIyasoNito kAlagato / evaM ahiyAseyavvaM // parISahA ityavasito dNshmshkpriisshH|| adhunA acelaH saMstaistudyamAno vastrakambalAdyanveSaNaparona syAdityacelaparISahamAha- dhyayanam | parijunnehi vatthehiM, hokkhAmitti acele|aduvaa sacelae hokkhaM, ii bhikkhu na ciNte||12||(suutrm) 2 vyAkhyA-'parijIrNaiH samantAt hAnimupagataiH 'vastraiH' zATakAdibhiH 'hokkhAmitti' itirbhinnakramaH tato bha-18 viSyAmi 'acelakaH' celavikalaH alpadinabhAvitvAdeSAmiti bhikSurna vicintayet , athavA 'sacelakaH' celAnvito bhaviSyAmi, parijIrNavastraM hi mAM dRSTvA kazcit zrAddhaH sundaratarANi vastrANi dAsyatIti bhikSurna cintayet , idamuktaM bhavati-jIrNavastraH sanna mama prAkparigRhItamaparaM vastramasti na ca tathAvidho dAteti na dainyaM gacchet , na cAnyalAbhasambhAvanayA pramuditamAnaso bhavediti suutraarthH||12|| itthaM jIrNAdivastratayA acelaM sthavirakalpikamAzrityAcelaparISaha uktaH, samprati tameva sAmAnyenAha-- egayA acelae hoi, sacele yAvi egyaa|eyN dhammahiyaM NaccA, nANI No prideve||13||(suutrm) / // 92 // vyAkhyA-'ekadA' ekasmin kAle jinakalpapratipattau sthavirakalpe'pi durlabhavastrAdau vA sarvathA celAbhAvena sa 1 rAtrau mazakaiH khAdyate, sa tAn na pramArjayati, samyak sahate, rAtrau pItazoNitaH kaalgtH| evamadhyAsitavyam / For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAti vA cele vinA varSAdinimittamaprAvaraNena jIrNAdivastratayA vA 'acelaka' iti avastro'pi bhavati, paThyate ca 'acelae sayaM hoi'tti tatra khayam-Atmanaiva na parAbhiyogataH, 'sacelaH' savastrazcApyekadA sthavirakalpikatve tathAvidhAlambanenAvaraNe sati, yadyevaM tataH kimityAha-'etadi'tyavasthaucityena sacelatvamacelatvaM ca dharmo-yatidharmaH tasmai hitam-upakArakaM dharmahitaM 'jJAtvA' avabuddhaya, tatrAcelakatvasya dharmahitatvamalpapratyupekSAdibhiH, yathoktam-"paMcahi ThANehiM purimapacchimANaM arahantANaM bhagavaMtANaM acelae pasatthe bhavai, taM jahA-appA paDilehA1, | vesAsie rUve 2, tave aNumae 3, lAghave pasatthe 4, viule iMdiyaniggahe 5"tti, sacelatvasya tu dharmopakAritvamanyAdyArambhanivArakatvena saMyamaphalatvAt , 'jJAnI' namA eva prAyastiyanArakAH tadbhavabhayAdeva ca mayA santyapi vAsAMsyapAsyanta ityevaM bodhavAno paridevayet , kimuktaM bhavati ?-acelaH san kimidAnIM zItAdipIDitasya mama zaraNamiti na dainyamAlambeta iti sUtrArthaH // 13 // iha ca kecinmithyAtvAkulitacetasa idamitthaM mahArthakarmapravAdapUrvoddhRtaprastutAdhyayanAdhItamapi sacelatvaM tathA-samyaktvajJAnazIlAni, tapazcetIha siddhaye / teSAmupagrahArthAya, smRtaM cIva|radhAraNam // 1 // jaTI kUrcI zikhI muNDI, cIvarI nagna eva ca / tapyannapi tapaH kaSTa, mauDhyAddhiMsro na siddhayati 1 paJcabhiH sthAnaiH pUrvapazcimayorahatorbhagavatoracelakatvaM prazastaM bhavati, tadyathA-alpA pratyupekSA 1 vaizvAsikaM rUpaM 2 tapo'numataM 3 dAlAghavaM prazastaM 4 vipula indriyanigrahaH 5 For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. // 2 // samyagjJAnI dayAvAMstu, dhyAnI yastapyate tapaH / nagnazcIvaradhArI vA, sa siddhayati mhaamuniH||3|| iti parISahAvAcakavacanAnUditaM cAnucitamityAhuH, tAn prati vaktumupakramyate-iha yo yadarthI na sa tannimittopAdAnaM pratyanArato, dhyayanam bRhadvRttiH yathA ghaTArthI mRtpiNDopAdAnaM prati, cAritrArthinazca yatayastannimittaM ca cIvaramiti, na cAsyAsiddhatvaM, taddhi tasya // 93 // tadanimittatayA syAt , sA ca tatrAsya bAdhAvidhAyitayaudAsInyena vA ?, na tAvadvAdhAvidhAyitayA, yato'sau pa|zcamavratavighAtakatvena saMsaktiviSayatayA kaSAyakAraNatvena vA ?, yadi paJcamavratavighAtakatvena, tadapi kutaH?, yuktita iti cet , nanviyaM khatantrA siddhAntAdhInA vA?, yadi khatanA tataH salomA maNDUkazcatuSpAttve satyutplutya gamanAt, mRgavat , alomA vA hariNaH, catuSpAttve satyuplutya gamanAt , maNDakavadityAdivanna nirmUlayukteH sAdhya tvam , uktaM hi-"yatnenAnumito'pyarthaH, kushlairnumaatRbhiH| abhiyuktatarairanyairanyathaivopapAdyate // 1 // " siddhAntAdhInayuktistu tathAvidhasiddhAntAbhAvAdasambhavinI, athAstyasau 'gAme vA nagare vA appaM vA bahuM vA jAva no parijA' ityAdiH, tadanugRhItA yuktizca-yadyatparigrahakharUpaM tattadupAdIyamAnaM paJcamavratavighAti, yathA dhanadhAnyA-11 93 // 6 di, parigrahakharUpaM ca cIvaramiti, nanvasiddho'yaM hetuH, tathAhi-parigrahakharUpatvamasya kiM mUrchAhetutvena dhAraNA dimAtreNa vA ?, yadi mU hetutvena, zarIramapi mUrchAyA hetuna vA?, na tAvadahetuH, tasthAntaraGgatvena durlabhataratayA For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca vizeSatastaddhetutvAd, uktaM ca-"aha kuNasi thullavatthAiesu muccha dhuvaM sarIre'vi / akkejadullabhatare kAhisi muccha viseseNa // 1 // " athAstu tannimittametat , tarhi cIvaravattasyApi kiM dustyajatvena muktyaGgatayA vA na prathamata eva hA parihAraH ?, dustyajatvena cet tadapi kimazeSapuruSANAmuta keSAJcideva ?, na tAvadazeSapuruSANAM, dRzyante hi bahavo vahnipravezAdibhiH zarIraM parityajantaH, atha keSAJcit , tadA vastramapi keSAJcit dustyajamiti tadapi na parihArya, muktyaGgatApakSAzrayaNe ca kiM cIvareNAparAddham ?, tasyApi tathAvidhazaktivikalAnAM zItakAlAdiSu khAdhyAyAdhupaSTambhakatvena muktyaGgatvAd , abhyupagamya ca mU hetutvamucyate-na hi nigRhItAtmanAM kvacinmUrchA'sti, taduktam-"sarvatthuvahiNA buddhA, sNrkssnnprigghe| avi appaNo'vi dehammi, NAyaraMti mamAiuM (yN)||1||" ti, nApi dhAraNAdimAtreNa,evaM hi zItakAlAdau pratimApratipattyAdiSu kenacidbhaktyAdinopari kSiptasyApi cIvarasya parigrahatAprasaGgaH, atha tatra khayaMgrahAbhAvAdadoSaH, tarhi khayaMgrahaH parigrahatve hetuH, tathA ca kuNDikAdyapi nopAdeyaM, dRSTeSTavirodhi cedam , atha tatra mUrchAyA abhAvAdaparigrahatvam , evaM sati saMyamarakSaNAyopAdIyamAne cIvare tadabhAvAttadastu, 1 atha karoSi sthUlavastrAdiSu mUrchA dhruvaM zarIre'pi / akreyadurlabhatare kariSyasi mUrchA vizeSeNa // 1 // 2 mU hetuH zarIraM F3 sarvatropadhinA buddhAH, saMrakSaNaparigrahe / apicAtmano'pi dehe nAcaranti mamAyitum (tm)||1|| *************** For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. uktaM ca-" pi vatthaM va pAyaM vA, kavalaM pAyapuchaNaM / taMpi saMjamalajaTTA, dharati pariharaMti ya // 11 // " / atha saMsa-8 parISahAktiviSayatayA, yadyevamAhAre'pi sA kimasti nAsti vA ?, na tAvannAsti, kRmikaNDrapadAdhutpAtasya tatra pratiprANi dhyayanam bRhadvRttiH pratItatvAt , athAsti paraM yatanayA na doSaH, taditaratrApi tulyaM / kaSAyakAraNatvena cet , tatkimAtmanaH pareSAM // 94 // vA ?, yadyAtmanastadA zrutamapi keSAJcidahaGkArahetutvena kaSAyakAraNamiti tadapi nopAdeyaM syAt , atha vivekinAM na tadahakRtihetuH, "prathamaM jJAnaM tato daye"ti nItito dharmopakAri ceti tadupAdAnaM, cIvare'pi samAnametat , atha cIvarasya dharmAnupakAritvAdatulyatA, nanu kuta etadavasitaM, kimacIvarAstIrthakRta iti zruteruta jinakalpAkarNa nAt 'jitAcelaparISaho muni' riti vacanato vA ?, na tAvadAdyo vikalpaH, sUtre hi tIrthakRtAmacIvaratvaM kadAcivAtsarvedA vA ?, kadAciccetko vA kimAha ?, kadAcidasmAkamapyasyAbhimatatvAt , atha sarvadA, tanna, 'sarve'vi egadU-5 seNa niggayA jiNavarA u cauvIsa' miti vacanAt , atha tatra 'egadoseNaM' tipAThaH, sarve'pi saMsAradoSeNa ekena nirgatA itikRtvA, nanvevamanavasthA, sarvatra sarvairapi khecchAracitapAThAnAM sukaratvAt , kiM ca-tIrthakRtAmacIvaratve teSAmeva taddharmopakArIti nizcayo'stu, nApareSAM, na hi yadeva teSAM dharmopakAri tadevetareSAmapi, anyathA yathA na dA 1 yadapi vastraM vA pAtraM vA, kambalaM pAdaprobchanam / tadapi saMyamalajjArtha, dhArayanti paribhujanti ca // 1 // 2 sarve'pyekadUSyeNa nirgatA jinavarAstu cturviNshtiH| For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te paropadezataH pravartante yathA ca chadmasthAvasthAyAM paropadezaM dIkSA vA na prayacchanti, tathA'nyairapi vidheyamiti mUla ccheda eva tIrthasya, uktaM ca-"na parovaesavisayA Na ya chaumatthA parovaesapi / deMti na ya sissavaggaM dikkhaMti jibhANA jahA save // 1 // taha sesehi ya savvaM kajaM jai tehiM savasAhammaM / evaM ca kao titthaM ? Na cedacelatti ko / gaaho?,||2||" atha jinakalpAkarNanAt , tatra hi na kiJcidupakaraNamiti cIvarasyApyabhAvaH, tathA ca na tasya dhanArmopakAritA, nanu jinakalpikAnAmupakaraNAbhAvaH pravAdataH Agamato vA ?, na tAvadAdyapakSo, na hi vasati kilAtra vaTavRkSe rakSa ityAdinirmUlapravAdAnAM pramANatA, nApyAgamataH, teSAmapi tatra zaktyapekSayopakaraNapratipAdanAt , taduktam-"jiNakappiyAdao puNa sovahao svvkaalmegNto| uvagaraNamANamesiM purisAvekkhAe~ bahubheyaM // 1 // " athavA astu jinakalpikAnAmupakaraNAbhAvaH, tathApi dhRtizaktisaMhananazrutAtizayayuktAnAmeva tatratipattiH atha rathyApuruSANAmapi ?, yadyAdyo vikalpastatkimevaMvidhAH sampratyapi santi na vA ?, santi cedupalabdhilakSaNaprAptA upalabhyeran , anupalabdhilakSaNaprAptAzca kutaH sattvena nizcIyante ?, atha na santi, tAdRzAmeva jinakalpapratipattiH, tarhi | 1 na paropadezaviSayA na ca chadmasthAH paropadezamapi / dadati na ca ziSyavarga dIkSayanti jinA yathA sarve // 1 // tathA zeSairapi sarva kArya yadi taiH sarvasAdharmyam / evaM ca kutastIrtha ? na cedacelA iti ka AgrahaH // 1 // 2 jinakalpikAdayaH punaH sopadhayaH sarvakAlamekAntaH / upakaraNamAnameteSAM puruSApekSayA bahubhedam // 1 // For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. parIpahAdhyayanam bRhadvRttiH vRthaiva "maNaparamohipulAe AhAraga khavaga uvasame kppe|sNjmtiy kevali sijjhaNA ya jaMbummi vocchinnA // 1 // " ityAptavacanAnAzrayaNaM, yadi tu rathyApuruSANAmapIti kalpyate, tirazcAmapi tatkalpanA'stu, atha dezaviratibhAja eva | ta iti na teSAM tatpratipattiH, tarhi sarvaviratistatkAraNaM, tathA ca tadvatA ekena yatkRtaM tatkimakhilairapi tadvadbhirAcaraNIyamatha tathAvidhazaktiyuktareva ?, yadyAdyo vikalpastadaikasmin mAsaSaNmAsAdikaM tapazcaratyanyairapi tacaraNIyaM syAd, atha dvitIyaH pakSastarhi jinakalpo'pi tathAvidhazaktiyuktaireva pratipattavyaH, atha tathAvidhazaktivikalAnAM tattapazcaratAM bahutaradoSasambhava iti na tacaraNaM, tadihApi tulyaM, tathAhi-sambhavatyevedAnIntanayatInAM tathAvidhazaktisaMhananavikalatayA himakaNAnuSaktazItAdiSu bahutaradoSahetukamaNyArambhAdikaM tathA tathAvidhAcchAdanAbhAvataH zItAdikheditAnAM zubhadhyAnAbhAvena samyaktvAdivicalanam , uktaM ca vAcakaiH-"zItavAtAtapaidazairmazakaizcApi kheditH| mA samyaktvAdiSu dhyAnaM, na samyak saMvidhAsyati // 1 // " yacca 'jitAcelaparIpaho muni' riti vacanato na cIvaraM dhamopakArIti, tatra jitAcelaparISahatvaM celAbhAvenaivAhozcideSaNAzuddhatatparibhogenApi ?, yadi celAbhAvenaiva, tataH kSutparIpahajayanamAyAhArAbhAvenaiveti vratagrahaNakAla evAnazanamAyAtam , etaca bhavato'pi nAbhimataM, tataH parizuddhopabhogitayA jitAcelaparISahatvamiti dvitIya eva pakSaH, sa cAsmatpathavayaiveti na kuto'pi cIvarasya dharmAnu1 manaH (paryAyaH) paramAvadhiH pulAka AhArakaH kSapaka upazamakaH (jina) klpH| saMyamatrikaM kevalitvaM siddhizca jambo vyucchinnaaH||1|| 95 // For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakAritvanizcayaH, atha pareSAM kaSAyakAraNatvena cAritravAdhakatvaM cIvarasya, tarhi dharmAdayo'pi kasyacit kaSAyakAraNaM na vA ?, na tAvanna, te'pi kasyacitkaSAyahetava iti cIvaravatte'pi hAtavyAH, Aha ca-"atthi ya kiM kiMci jae jassa va kassa va kasAyabIjaM taM / vatthu Na hoja? evaM dhammo'vi tume Na ghetbo||1|| jeNa kasAyaNimittaM jidANo'vi gosAlasaMgamAINaM / dhammo dhammaparAvi ya paDiNIyANaM jiNamayaM ca // 2 // " athaiSAM muktyaGgatayA kaSAyaheta tve'pi na heyatA, tadihApi samAnam , uktaM ca vAcakasiddhasenena-"mokSAya dharmasiddhayartha, zarIraM dhAryate yathA / / zarIradhAraNArtha ca, bhaikSagrahaNamiSyate // 1 // tathaivopagrahAya, pAtraM cIvaramiSyate / jinairupagrahaH sAdhoriSyate na parigrahaH // 2 // " ityAdi / audAsInyenApi na cIvarasya cAritraM pratyanimittatA, tasya tadupakAritvAt , yaca yatropakAri na tattasminnudAsInaM, yathA tanvAdayaH paTe, cAritropakAri ca cIvaraM, tathAhi-saMyamAtmakaM cAritraM, na ca tasya tatparihAreNa zuddhirasti, Agamazca-"kiM saJjamovayAraM karei vatthAi jai maI suNasu / sIyattANaM tANaM jalaNataNaga 1 asti ca kiM kiJcit jagati yasya vA kasya vA kaSAyabIjaM tat / vastu na bhavet ? evaM dharmo'pi tvayA na grahItavyaH // 1 // yena kaSAyanimittaM jino'pi gozAlasaMgamakAdInAm / dharmo dharmaparA apica pratyanIkAnAM jinamataM ca // 2 // 2 kiM saMyamopakAraM karoti vastrAdi yadi matiH zRNu / zItatrANaM trANaM jvalanatRNagatAnAM sattvAnAm // 1 // tathA nizi catuSkAlaM svAdhyAyadhyAnasAdhanamRSINAm / himamahikAvarSA|'vazyAyarajaAdirakSAnimittaM tu // 2 // dan Education International For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. TrayANa sattANaM // 1 // taha nisi cAukAlaM sajjhAyajjhANasAhaNamisINaM / himamahiyAvAsosArayAirakkhANimitta parISahAtu // 2 // " ityataH sthitametat-cAritranimittaM cIvaramiti nAsiddhatA hetoH, viruddhatvAnaikAntikatve tUktAnusArataH / dhyayanam bRhadvRttiH parihartavye / tatazca 'nigrnthaanaammljnyaanyutaistiirthkRdbhiruktaani| samyagavratAni yasmAnnaipaeNnthyamataH prazaMsanti // 1 // // 96 // rAgAdyapacayahetuM nairgranthyaM khapravRttitasteSAm / tadvRddhirato'vazyaM vastrAdiparigrahayutAnAm // 2 // ' ityAdi durmatiparispa nditamapakarNanIyam // samprati 'mahalettidvAraM, tatra ca 'eyaM dhammahiyaM nace' tyAdisUtrasUcitaM dRSTAntamAhavIyabhaya devadattA gaMdhAraM sAvayaM paDiyarittA / lahai sayaM guliyANaM pajoeNa nnii(nnaanni)ojenni||9|| dahNa ceDimaraNaM pabhAvaI pavaittu kaalgyaa| pukkharakaraNaM gahaNaM dasaurapajjoyamuyaNaM ca // 95 // | mAyA ya ruddasomA piyA ya nAmeNa somadevatti |bhaayaa ya phaggurakkhiya tosaliputtA ya aayriyaa||16|| siMhagiri bhaddagutte vayarakkhamaNA paDhittu putvagayaM / pavAvio ya bhAyA rakkhiyakhamaNehi janao y||97|| X // 96 // | vyAkhyA-vItabhaye devadattA gandhAraM zrAvakaM pratijAgarya labhate zataM gulikAnAM pradyotenAnItojayinI, dRSTvA / ceTImaraNaM prabhAvatI pravrajya kAlagatA puSkarakaraNaM grahaNaM dazapurapradyotamocanaM ca, mAtA ca rudrasomA pitA ca nAmnA For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somadeva iti bhrAtA ca phalgurakSitaH tosaliputrAzcAcAryAH siMhagiribhadraguptAbhyAM ca vajrakSamaNAtpaThitvA pUrvagataM pravAjitazca bhrAtA rakSitakSamaNairjanakazceti gAthAcatuSTayAkSarArthaH // 94-95-96-97 // bhAvArthastu vRddhasampradAyA-12 davaseyaH, sa cAyam-jIvasAmipaDimAvattavvayaM dasapuruppattiM ca bhANiUNaM tAva bhANiyacaM jAva ajavayarasAmiNo sayAse Nava puvANi dasamassa ya puvassa kiMci ahijiUNa ajarakUkhiyA dasapurameva gayA, tattha sabo sayaNavaggo pacAvito-mAyA bhAyA bhagiNI,jo so tassa khaMto so'vi tesiM aNurAgeNaM tehiM ceva sammaM acchai, No puNa liMga | geNhai lajAe, kiha samaNato pavaissaM ?, itthaM mama dhUyAto suNhAto NatugIto, tAsiM purato Na tarAmi Naggo acchiuM, evaM so tattha acchai, bahuso AyariyA bhaNaMti. tAhe so bhaNati-jai mama jubalaeNaM kuMDiyAe chatteNaM| uvahaNAhiM jannovaieNaya samaM pacAveha to pavvayAmi.pavaito so puNa caraNakaraNasajjhAyaM aNuyattaMtehi giNhAviya-14 | 1 jIvatsvAmipratimAvaktavyatAM dazapurotpattiM ca bhaNitvA tAvadbhaNitavyaM yAvadAryavajrasvAminaH sakAze nava pUrvANi dazamasya ca pUrvasya kizcidadhItyAryarakSitA dazapurameva gatAH, tatra sarvaH svajanavarga: pravAjitaH-mAtA bhrAtA bhaginI, yaH sa teSAM pitA so'pi teSAmanurAgeNa|| |tatraiva samyak tiSThati, na punarliGga gRhNAti lajjayA, kathaM zramaNakaH pravrajiSyAmi ?, atra mama duhitaraH snuSA naptAraH, tAsAM purato na zaknomi | nagnaH sthAtum , evaM sa tatra tiSThati,bahuza AcAryA bhaNanti, tadA sa bhaNati-yadi mAM yugalakena kuNDikayA chatreNa upAnadbhayAM yajJopavItena|| |ca samaM pravAjayata tadA pratrajAmi, pratrajitaH sa punazcaraNakaraNasvAdhyAyamanuvartayadbhigrAhayitavyaH, For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 9 // cho, tAhe te bhaNaMti-acchaha tubbhe kaDipaTTaeNaM, so'vi thero bhaNai-chattaeNaM viNA Na tarAmi acchiuM, chattayapi, parIpahAkarageNa viNA dukkhaM uccArapAsavaNaM vosiriu, baMbhasuttagaMpi acchautti, avasesaM satvaM pariharai / annayA ya ceiyAI dhyayanam diuM gayA, AyariyA ceDagarUvANi gAhaMti, bhaNaha-save vaMdAmo egaM chattailaM motuM, evaM bhaNito, tAhe sojANati |-ime mama puttA NattuyA ya vandijaMti, ahaM kIsa na vaMdijAmi ?, tAhe bhaNati-kimahaM apavaiotti ?, tANi bhaNaMti-kiM pavaiyagANovANahakaragabaMbhasuttachattagANi bhavaMti ?, tAhe so jANati-eyANivi mamaM paDicoeMti, tA* chaDDemi, tAhe puttaM bhaNati-alAhi puttagA! chatteNaM, tAhe te bhaNaMti-alAhi, jAhe uNhaM hohiti tAhe kappo uvariM karehatti, evaM tANi motuM karailaM, tattha se putto bhaNati-mattaeNaM ceva sannAbhUmi gammai, evaM jannovaiyaM ca muyai, 1 tadA te bhaNanti-tiSThata yUyaM kaTIpaTTakena, so'pi sthaviro bhaNati-chatreNa vinA na zaknomi sthAtuM, chatramapi, karakeNa vinA duHkhamuccAraprazravaNaM vyutsraSTuM, brahmasUtramapi tiSThatviti, avazeSa sarva pariharati / anyadA ca caityAni vandituM gatAH, AcAryAzceTa (Dimbha) rUpANi grAhayanti,bhaNata-sarvAn vandAmahe eka chatriNaM muktvA , evaM bhaNitastadA sa jAnAti-ime mama putrA naptArazca vandyante, ahaM kathaM na vanye , // 97 // tadA bhaNati-kimahamapravajita iti ?, tAni bhaNanti-kiM pravrajitAnAmupAnatkarakabrahmasUtracchatrANi bhavanti ?, tadA sa jAnAti-etAnyapi mAM praticodayanti, tat tyajAmi, tadA putraM bhaNati-alaM putra ! chatreNa, tadA te bhaNanti-alaM, yadoSNaM bhaviSyati tadA kalpaM upari kuryA iti, evaM tAni muktvA karakavantaM, tatra tasya putro bhaNati-mAtrakeNaiva saMjJAbhUmiH gamyate, evaM yajJopavItaM ca muJcati, For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAhe AyariyA bhaNaMti-ko vA amhe na jANai jahA baMbhaNA, evaM tANi teNa mukkANi, pacchA tANi puNo bhaNaMti save vaMdAmo mottUNa kaDipaTTailaM, tAhe so ruTo bhaNati-saha ajayapajaehiM mA vandaha, anne vaMdihaMti mamaM, eyaM hai kaDipaTTayaM na chaDDemi, tattha ya sAhU bhattapaJcakkhAyato, tAhe tassa nimittaM kaDipaTTavosiraNaTTayAe AyariyA bhaNaMti |-eyaM mahAphalaM havai jo sAdhu vahai, tattha ya paDhamapavaiyA sanniyA-tume bhaNijaha-amhe eyaM vahAmo, evaM te uvaTThiyA, tattha ya AyariyA bhaNaMti-amhaM sayaNavaggo mA NijaraM pAvau ?, bho tubbhe ceva sabai bhaNaha amhe ceva vahAmo, tAhe so thero bhaNati-kiM puttA ! ettha bahutarayA NijarA ?, AyariyA bhaNaMti-bADhaM, kiM ettha bhaNiyacaM ?, tAhe| so bhaNati-to khAi ahaMpi vahAmi, AyariyA bhaNaMti-ettha uvasaggA uppajaMti, ceDarUvANi laggati, 1 tadA AcAryA bhaNanti-ko vA'smAn na jAnAti yathA brAhmaNAH, evaM tAni tena muktAni, pazcAttAni punarbhaNanti-sarvAn vandAmahe | muktvA kaTIpaTTakavantaM, tadA sa ruSTo bhaNati-saha AryakaprAryakaiH (pitRpitAmahaiH) mA vandidhvam , anye vandiSyante mahyam , etaM kaTIpaTTakaM na chardayAmi, tatra ca sAdhuH pratyAkhyAtabhaktaH, tadA tannimittaM kaTIpaTTakavyutsarjanArthAya AcAryA bhaNanti-etat mahAphalaM bhavati yassAdhuM vahati, tatra ca prathamapravrajitAH saMjJitAH (saMketitAH)-yUyaM bhaNeta-vayaM vahAma enam , evaM te upasthitAH, tatra cAcAryA bhaNanti-asmAkaM svajana| vargo mA nirjarAM prApat tato yUyaM sarve bhaNatha-vayameva vahAmaH, tadA sa sthaviro bhaNati-kiM putra ! atra bahutarA nirjarA ?, AcAryA bhaNanti-bAda, kimatra bhaNitavyaM ?, tadA sa bhaNati-tat kathayAhamapi vahAmi, AcAryA bhaNanti-atropasargA utpadyante, ceTarUpANi laganti For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam uttarAdhya. yadi tarasi ahiyAsiuM vahAhi,aha NAhiyAsesi tAhe amhaM na suMdaraM bhavati, evaM so thiro kao, jAhe so ukkhitto sAhU maggao vaccai, pacchao saMjaIo ThiAto, tAhe khuDDagA bhaNiA-ettAhe kaDipaTTayaM muyaha, tAhe so muttumAraddho, bRhadvRttiH hatAhe annehiM bhaNio-mA mocihi,tattha se anneNa kaDipaTTao purao kAUNa doreNa baddho,tAhe so lajio taM vahai. // 98 // maggao mama picchaMti suNhAo a, evaM teNavi uvasaggo uhiottikAUNa bUDhaM, pacchA Agato taheva, tAhe AyariyA bhaNaMti-kiM aja khaMtA! imaM?, tAhe so bhaNai-so esa aja putta ! uvasaggo uvaTio, ANeha sADayaM, tAhe bhaNai -kiM va sADaeNaMti ?, jaM daTTatvaM taM diTuM, colapaTTao ceva me bhavau, evaM tA so colapaTuMpi ginnhaavio| teNa puvaM acelaparIsaho nAhiyAsito pacchA'hiyAsiotti // acelasya cApratibaddhavihAriNaH shiitaadibhirbhibhuuymaantvenaartirpyutpdyetaatsttpriisshmaah| 1 yadi zaknoSyadhisoDhuM vaha, atha nAdhisahase tadA'smAkaM na sundaraM bhavati, evaM sa sthiraH kRtaH, yadA sa utkSiptaH sAdhurmArgataH brajati, pazcAt saMyatyaH sthitAH,tadA kSullakaiH bhaNitAH-adhunA kaTIpaTTakaM muJcata, tadA sa moktumArabdhaH, tadA'nyairbhaNitaH-mA mucaH, tatra tasyAnyena kaTIpaTTakaH purataH kRtvA davarakeNa baddhaH,tadA sa lajitastaM vahati, pRSThato mama pazyanti snuSAzca,evaM tenApi upasarga utthita itikRtvA vyUDhaM, pazcAdAga|tastathaiva, tadA''cAryA bhaNanti-kimadya pitaridam , tadA sa bhaNati-sa eSo'dya putra ! upasarga utthitaH, Anayata zATakaM, tadA bhaNati-kiM vA zATakeneti, yadraSTavyaM tadRSTaM,colapaTTaka eva me bhavatu,evaM tAvatsa colapaTTakamapi graahitH| tena pUrvamacelaparISaho nAdhyAsitaH, pazcAdhyAsitaH / // 98 // For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAmANugAma rIyaMta, aNagAramakiMcaNaM / araI aNuppavise, taM titikkhe parIsahaM // 14 // (sUtram) vyAkhyA-asate buyAdIn guNAn iti grAmaH sa ca jigamiSitaH anugrAmazca-tanmArgAnukUlaH ananukUlagamane prayojanAbhAvAd grAmAnugrAma, yadvA grAmazca mahAn aNugrAmazca sa eva laghugraMmANugrAmam , athavA-grAmamiti rUDhi-3 zabdatvAdekasmAdAmAdanyo grAmaH tato'pi cAnyo grAmAnugrAmamucyate, nagaropalakSaNametat , tato nagarAdIMzca, kimityAha-rIyaMta ti tibyatyayAdrIyamANaM-viharantam 'anagAram' uktasvarUpam 'akiJcanaM' nAsya kiJcana pratibandhA|spadaM dhanakanakAdyastIyakiJcano-niSparigrahaH, tathAbhUtam 'aratiH' uktarUpA 'anupravizet' manasi labdhAspadA, bhavet, 'ta'mityaratisvarUpaM 'titikSeta' saheta parISahamiti sUtrArthaH // 14 // tatsahanopAyamevAha ___ araiM piTTao kiccA,virao aayrkkhie| dhammArAme nirAraMbhe,uvasaMte muNI care // 15 // (sUtram) 1 vyAkhyA-'ararti' saMyamaviSayAM mohanIyakarmaprakRtirUpAM pRSThataH kRtvA ko'rthaH ?-dharmavighnaheturiyamitimatyA | tiraskRtya, kimityAha-virataH' hiMsAdibhya uparataH, AtmA rakSitaH durgatihetorapadhyAnAderanenetyAtmarakSitaH, AhitAmyAdiSu darzanAt ktAntasya paranipAtaH, Ayo vA-jJAnAdilAmo rakSito'nenetyAyarakSitaH, dharme-zrutadhadAdau AGityabhivyAtyA ramate-ratimAn bhavatIti dharmArAmaH, vadvA-dharma eva satatamAnandahetutayA pratipAlyatayA MASAGACASSES For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam bRhadvRttiH uttarAdhya. vA ArAmo dharmArAmastatra, sthita iti gamyate, nirgata ArambhAd-asatkriyApravartanalakSaNAt nirArambhaH 'upazAntaH' krodhAdyupazamAt 'muniH' sarvaviratipratijJAtA caret , 'paMliovamaM jhijai sAgarovamaM, kimaMga puNa majjha imaM maNoduhaMti vicintayansaMyamAdhvani yAyAt, na punarutpannAratirapi avadhAvanAnuprekSI bhaved / iha ca virtaadi|| 99 // vizeSaNAni aratitiraskaraNaphalatayA, yadvA yata eva virato'ta evAtmarakSita ityAdihetuphalatayA neyAnIti sUtrArthaH // 15 // idAnIM tApasadvAramanusmaran 'araI aNuppavese' ityAdisUtrasUcitamudAharaNamAha ayalapure juvarAyA sIso rAhassa nagarImujeNiM / ajjA rAhakkhamaNA purohie rAyaputto ya // 98 // 1 kosaMbIe siTTI AsI nAmeNa tAvaso tahiyaM / mariUNa sUyaroraga jAo puttassa puttotti // 99 // | vyAkhyA-acalapure yuvarAjaH ziSyo rAdhasya nagarImujayinIm AryA rAdhakSamaNAH purohito rAjaputrazca kauzAmbyAM zreSThI AsInnAmnA tApasaH tatra mRtvA 'sUyarorago' tti supo lopaH zUkara urago jAtaH putrasya putra iti gAthAdvayAkSarArthaH // 98-99 // etadarthastu sampradAyAdavaseyaH, sa cAyam1 palyopamaM kSIyate sAgaropamaM kimaGga punarmamedaM manoduHkhamiti / KHARASHTRA // 99 // For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acalapuraM nAma patidvANaM, tattha jiyasattU rAyA, tassa putto juvarAyA, so rAhAyariyANa aMtie pnycio| soya annayA viharaMto gato tagaraM nagariM, tassa ya rAhAyariyassa sajhaMtevAsI ajarAhakhamaNA NAma ujjeNIe viharaMti, tao AgayA sAhuNo tagaraM, gayA rAhasamIvaM, te pucchiyA-niruvasaggaMti, bhaNaMti-rAyaputto purohiyaputto ya vAhiti, tassa juvarAyapavatiyagassa so rAyaputto bhattijato, mA saMsAraM bhamihititti ApucchiUNa Ayarie gao ujjeNiM, bhikkhavelAe uggAheUNa paTTito,AyariehiM bhaNio-acchAhi, so bhaNai-na acchAmi, navaraM dAeha taM paDaNIyagharaM, celago bhaNio-baca dAehi, teNa dAiyaM, so tattha gato, vIsattho paviThTho, tattha te do'vi acchaMti, te taM 4 picchiUNa uThThiyA, teNavi mahayA saddeNaM dhammalAbhiyaM, te bhaNaMti-aho! laTe pavaiyago amhaMteNa gato, vaMdAmotti, 1 acalapuraM nAma pratiSThAna, tatra jitazatrU rAjA, tasya putro yuvarAjaH, sa rAdhAcAryANAmantike prabajitaH / sa cAnyadA viharana gata| stagarAM nagarI, tasya ca rAdhAcAryasya sadyo'ntevAsinaH AryarAdhakSamaNA nAmojayinyAM viharanti,tata AgatAH sAdhavastagarAM,gatA rAdhasamIpaM, | te pRSTA nirupasargamiti, bhaNanti-rAjaputraH purohitaputrazca bAdhete, tasya yuvarAjapravrajitasya sa rAjaputro bhrAtRvyaH, mA saMsAraM bhramIdityApRcchayAcAryAn gata ujjayinI, bhikSAvelAyAmudrAhya prasthitaH, AcAryairbhaNita:-tiSTha, sa bhaNati-na tiSThAmi, paraM darzayata tadU pratyanIkagRhaM, kSullako bhaNita:-braja darzaya, tena darzitaM, sa tatra gataH, vizvastaH praviSTaH, tatra tau dvAvapi tiSThataH, tau taM prekSyotthitI, tenApi |mahatA zabdena dharmalAbhitaM, tau bhaNata:-aho laSTaM pratrajito'smAkaM mArgeNAgataH, vandAvaha iti, For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam uttarAdhya. bhaNati te-AyariyA ! sumbhe gAiuM jANaha ,teNa bhaNiyaM-AmaM jANAmo, tumbhe vAeha,te ADhattA, jAva Na jANaMti, teNa bhaNNai-erisagA ceva tumbhe koliyagA, Na kiMci jANaha, te ruThThA uddhAiyA, teNa ghettuM tesiM NijuddhaM jANaMta- bRhadvRttiH eNa sadhe saMdhI khoiyA, paDhamaM tAva piTTiyA, te hammaMtA rADi kareMti, pariyaNo jANai-so esa pavaio hammato // 10 // rADi karei, so'vi gato, pacchA tehiM diTThA, Navi jIvaMti, Navi maraMti, NavaraM NirikkhaMti ekekaM diTThIe, pacchA raNo siTuM purohiyassa ya-jahA ko'vi pavaiyago,teNa do'vi jaNA saMkhalettUNa mukkA, pacchA rAyA sababaleNAgatopahai vaigANa mUle, so'vi sAhU ekapAse acchai pariyarseto, rAyA AyariyANaM pAe paDio, pasAyamAvajaha, Ayario bhaNai-ahaM na yANAmi, mahArAya ! ittha ego sAhU pAhuNo, jai paraM teNa hojA, rAyA tassa mUlamAgato, paJcabhi 1 bhaNatastau-AcAryA ! yUyaM gAtuM jAnItha, tena bhaNitam-om jAnImaH, yuvAM vAdayataM, tAvAhatau, yAvanna jAnItaH, tena bhaNyeteetAdRzAveva yuvAM koliko, na kiJcijAnIthaH, tau ruSTau uddhAvito, tena gRhItvA tayoH niyuddhaM jAnatA sarve sandhayo visaMyojitAH, prathamaM tAvatpiTTitau, tau hanyamAnau rATI kurutaH, parijano jAnAti-sa eSa pravrajito hanyamAno rATI karoti, so'pi gataH, pazcAttaidRSTI, naiva jIvato naiva mriyete, paraM nirIkSete ekaikaM dRSTyA, pazcAd rAjJe ziSTaM purohitAya ca-yathA ko'pi pravajitaH, tena dvAvapi janau vizRGkha-12 layya muktau, pazcAd rAjA sarvabalenAgataH prabrajitAnAM mUle, so'pi sAdhurekapArzve tiSThati parAvarttamAnaH, rAjA AcAryANAM pAdayoH patitaH, prasAdamApadyadhvaM, AcAryo bhaNati-ahaM na jAnAmi, mahArAja ! atraikaH sAdhuH prANUMNakaH, yadi paraM tena bhavet , rAjA tasya mUlamAgataH, pratyabhi ASSICABBCAMERAMANAS Jan Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAo ya, tato teNa sAhuNA bhaNito-dhiratthu te rAyattaNassa, jo tuma appaNo puttabhaMDANavi niggahaM na karesi, pacchA rAyA bhaNai-pasAyaM kareha, bhaNai-jai paraM pavayaMti to NaM mokkho, annahA natthi, rAiNA purohieNa ya bhaNNai-evaM hou, pavvayaMtu, pucchiA bhaNaMti-pacayAmo, puvaM loo kato, pacchA mukkA, pavaiyA / so ya rAyaputto nissaMkio ceva dhammaM karei, purohiyaputtassa puNa jAimao, amhe maDDAe pavAviyA, evaM te do'vi kAlaM 6 kAUNa devalogesu uvavannA / io ya kosaMbIe nayarIe tAvaso NAma seTThI, so mariUNa niyaghare sUyaro jAo, jAtissaro, tato tassa ceva divasage puttehiM mArito, pacchA tahiM ceva ghare urago jAo, tahipi jAissaro jAto, tattha'vi aMto ghare mA khAhititti mArito, pacchA puNo'vi puttassa putto jAto, tatthavi jAI saramANo ciMtei 1-jJAtazca, tatastena sAdhunA bhaNita:-dhigastu tava rAjatvaM, yastvamAtmanaH putrabhANDAnAmapi nigrahaM na karoSi, pazcAd rAjA bhaNati-prasAda | kuru, bhaNati-yadi paraM pravrajataH tadA'nayormokSaH, anyathA nAsti, rAjJA purohitena ca bhaNyate-evaM bhavatu, pravrajatAM, pRSTau bhaNataH- pravrajAvaH, pUrva locaH kRtaH, pazcAnmuktau, pratrajitau / sa ca rAjaputro nizzaGkita eva dharma karoti, purohitaputrasya punarjAtimadaH, AvAM balAtpratrAjitau, * evaM tau dvAvapi kAlaM kRtvA devalokepUtpannau / itazca kauzAmbyAM nagaryA tAphso nAma zreSThI, sa mRtvA nijagRhe zUkaro jAtaH, jAtismaraH, | tatastasyaiva divase putrairmAritaH, pazcAttatraiva gRhe urago jAtaH, tatrApi jAtismaro jAtaH, tatrApi antargRhe mA khAdIditi mAritaH, pazcAtpunarapi putrasya putro jAtaH, tatrApi jAtiM smaraMzcintayati-kathamahamAtmanaH snuSAmambAmiti vyAharAmi, putraM vA tAtamiti vaiva divasa kRtvA devalokeSutpannAtaca rAjaputro nizAta purohitena ca bhaNyate-mahaM na karoSi, pazcAd rAjA For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 10 // |kihamahaM appaNo suNDaM aMmaMti vAharihAmi, puttaM vA tAyaMti, pacchA mUyattaNaM karei, pacchA mahaMtIbhUo sAhUNaM hai| parISahAallINo, dhammo'NeNa suto| ito ya so dhijAiyadevo mahAvidehe titthayaraM pucchai-kimahaM sulahabohio dullama dhyayanam bohiotti ?, tato sAmiNA bhaNito-dullabhavohio'si, puNo'vi pucchai-kattha'haM uvavajiukAmo 1, bhagavayA bhaNNai-kosaMbIe mUyassa bhAyA bhavissasi, so ya mUo pavaissai, so devo bhagavaMtaM vaMdiUNa gao mUyagassagAsaM, tassa so bahuyaM dabajAyaM dAUNa bhaNai-ahaM tujjha piughare uvavajissAmi, tIse ya dohalao aMbaehiM bhavissai, amuge pavae aMbago sayApupphaphalo kao mae, tuma tAe purao NAmagaM lihijjAsi, jahA-tubhaM putto bhavissai, jai taM mama desi to te ANemi aMbaphalANitti, tao mamaM jAyaM saMtaM tahA karijAsi jahA dhamme saMbu 1pazcAnmUkatvaM karoti, pazcAt mahadbhUtaH sAdhUnAzritaH, dharmo'nena zrutaH, / itazca sa dhigjAtIyadevo mahAvidehe tIrthakaraM pRcchati-kimahaM sulabhabodhiko durlabhabodhika iti ?, tataH svAminA bhaNitaH-durlabhabodhiko'si, punarapi pRcchati-kutrAhamutpattukAmo ?, bhagavatA bhaNyatekauzAmbyAM mUkasya bhrAtA bhaviSyasi, sa ca mUkaH pravrajiSyati, sa devo bhagavantaM vanditvA gato mUkasakAzaM, tasmai sa bahu dravyajAtaM dattvA | bhaNati-ahaM tava pitRgRhe utpatsye, tasyAzca dohadaH AmrarbhaviSyati, amukasmin parvate AmraH sadApuSpaphalaH kRto mayA, tvaM tasyAH purato| // 10 // nAmakaM likheH, yathA-tava putro bhaviSyati, yadi taM mahyaM dadAsi tadA tubhyamAnayAmi AmraphalAnIti, tato mAM jAvaM sanvaM vathA kuryAH 4 yathA dharma saMbhotsya SSASRASRHAAN For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhAmitti, teNa paDivaNNe gato devo / annayA kativayadivasesu caiUNa tIe gambhe uvavaNNo, akAle aMbadohalo jAo, sa mUyago NAmagaM lihati-jai mama gambhaM desi tA ANemi aMbagANi, tAe bhaNNai-dijatti, teNa ANiANi aMbaphalANi, avaNIo dohalo, kAleNa dArago jAo, so taM khuDDagaM ceva hotaM sAhUNa pAesu pADei, so dhAhAto kareti, Na ya vaMdati, pacchA saMtaparitaMto mUgo pacaito, sAmaNNaM kAUNa devalogaM gato, teNa ohI pauttA, jAva NeNa so diTTho, pacchA peNa tassa jaloyaraM kayaM, jeNa Na saketi uhiuM, sabavejehiM pacakUkhAto, so |devo DoMbarUvaM kAUNa ghosaMto hiMDai-ahaM vejjo sabavAhI uvasamemi, so bhaNai-majjhaM poTTaM sajavehi, teNa bhaNi yaM-tubhaM asajjho vAhI, yadi paraM tumaM mamaM ceva olaggasi to te sijjhAmi, so bhaNati-baccAmi, teNa sjjh| 1 iti, tena pratipanne gato devaH / anyadA katipayeSu divaseSu cyutvA tasyA garbhe utpannaH, akAle Amradohado jAtaH, sa mUko nAmakaM likhati-yadi mahyaM garbha dadAsi tadAnayAmyAmrAna , tayA bhaNyate-dAsya iti, tenAnItAnyAmraphalAni, apanIto dohadaH, kAlena dArako jAtaH, sa taM bAlakameva santaM sAdhUnAM pAdayoH pAtayati, sa dhAvanaM karoti, na ca vandate, pazcAt zrAntaparizrAnto mUkaH pravrajitaH, zrAmaNyaM kRtvA devalokaM gataH, tenAvadhiH prayuktaH, yAvadanena sa dRSTaH, pazcAdanena tasya jalodaraM kRtaM, yena na zaknotyutthAtuM, sarvavaidyaiH pratyAkhyAtaH, sa devo DombarUpaM kRtvA ghoSayana hiNDate-ahaM vaidyaH sarvavyAdhIna upazamayAmi, sa bhaNati----mama udaraM nIrogaya, tena bhaNitaM-tavAsAdhyo vyAdhiH, yadi paraM tvaM mAmevAvalagasi tadA tava sAdhayAmi, sa bhaNati- brajiSyAmi, tena sAdhitaH, For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SALAMALA parISahAdhyayanam uttarAdhya. vito, gato teNa saddhiM, teNa tassa satthakosago allavito, so tAe devamAyAe atIva bhArito, jAva pavaiyA hai egami paese paDhaMti, vijeNa bhaNNai-jai pacayasi to muyAmi, so teNa bhAreNa atIva paritAvijaMto ciMtei-varaM- bRhadvRttiH me pavaiuM, bhaNai-pavayAmi, pavaio, deve gateNAcirassa uppavaio, teNa deveNa ohiNA picchiUNa so ceva | // 102 // se puNo'vi vAhI kao, teNeva uvAeNa puNo'vi pavAvio, evaM ekasiM do tinni vArA uppavaito, taiyA vArAe gacchai devo'vi teNeva samaM, taNabhAraM gahAya palittayaM gAmaM pavisati, teNa bhaNNai-kiM taNabhAraeNa palittaM gAmaM pavisasi ?, teNa bhaNNai-kahaM tumaM kohamANamAyAlobhasaMpalittaM gihivAsaM pavisasi?, tahAvi na saMbujjhai, pacchA do'vi gacchanti, navaraM devo aDavIe uppaheNaM saMpaThito, teNa bhaNNai-kahaM etto taM paMthaM mottUNa pavisasi ?, | 1 gatastena sArdha, tena tasmin zastrakoSakaH AzrayitaH, sa tayA devamAyayA atIva bhAritaH, yAvat pravrajitA ekasmin pradeze paThanti, vaidyena bhaNyate-yadi pravrajasi tadA muJcAmi, sa tena bhAreNa atIva paritApyamAnazcintayati-varaM me pravajituM, bhaNati-pravrajAmi, pravrajito, sAdeve gate'cireNotpatrajitaH, tena devenAvadhinA dRSTvA sa eva tasya punarapi vyAdhiH kRtaH, tenaivopAyena punarapi pratrAjitaH, evaM sakRt dvau rAtrIn vArAn utpravrajitaH, tRtIye vAre gacchati devo'pi tenaiva samaM, tRNabhAraM gRhItvA pradIptaM grAmaM pravizati, tena bhaNyate-kiM tRNabhAreNa pradIptaM grAma pravizasi ?, tena bhaNyate-kathaM tvaM krodhamAnamAyAlobhasaMpradIptaM gRhivAsaM pravizasi ?, tathApi na saMbudhyate, pazcAt dvAvapi gacchataH, navaraM devo'TavyAmutpathena saMprasthitaH, tena bhaNyate-kathamitastvaM panthAnaM muktvA pravizasi ?, // 102) YA For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deveNa bhaNNai-kahaM tumaM mokkhapahaM mottUNaM saMsArADaviM pavisasi ?, tahAvi na saMbujjhai, puNo egaMmi devakule vANamaMtaro accito hiTThAhutto paDai, so bhaNai-aho vANamaMtaro ! adhaNNo apuNNo ya jo uvarihutto kao acciyao ya heTThAhutto paDai, teNa deveNa bhaNNai-aho ! tumaMpi adhaNNo jo upparAhutto Thavio accaNijje ya ThANe puNo puNo 6 uppavayasi, teNa bhaNNai-ko'si tuma ?, teNa mUyagarUvaM daMsiyaM, putvabhavo se kahito, to so bhaNai-ko pacao ?, jahA'haM devo Asi, pacchA so devo taM gahAya gao veyaDapabvayaM, siddhAyayaNaM kUDaM ca, tattha teNa putvaM ceva saMgAro katilao jahA-yadi ahaM na saMbujjheja to eyaM mamaccayaM kuMDalajuyalaM NAmayaMkiyaM siddhAyayaNapukkhariNIe dari|sijjAsi, teNa se daMsiyaM, so taM kuMDalaM sanAmaMkiyaM picchiUNa jAissaro jAto, saMvuddho pavaito jAo, saMjame 1 devena bhaNyate-kathaM tvaM mokSapathaM muktvA saMsArATavIM pravizasi ?, tathApi na saMbudhyate, punarekasmin devakule vyantaro'rcito'dhastAtpatati, sa bhaNati-aho vyantaro'dhanyo'puNyazca ya upari kRto'rcitazca adha: patati, tena devena bhaNyate--aho tvamapyadhanyo ya upari | sthApito'rcanIye ca sthAne punaH punarutpratrajasi, tena bhaNyate--ko'si tvaM ?, tena mUkarUpaM darzitaM, pUrvabhavazca tasmai kathitaH, tataH sa bhaNati-| kaH pratyayaH ?, yathA'haM deva AsaM, pazcAtsa devastaM gRhItvA gato vaitAThyaparvataM, siddhAyatanakUTaM ca, tatra tena pUrva caiva saMketaH kRto yathAra -yadyahaM na saMbudhyeya tadaitat mAmakInaM kuNDalayugalaM nAmAGkita siddhAyatanapuSkariNyAM darzayeH, tena tasmai darzitaM, sa tat kuNDalaM svanAmAGkitaM |prekSya jAtismaro jAtaH, saMbuddhaH pravrajito jAtaH, saMyame ca For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 103 // yaM se ratI jAyA, putraM aratI Asi, pacchA ratI jAyA || utpannasaMyamAratezva strIbhirupanimantrayamANasya tadabhilASa prAduHSyAdatastatparISahamAha saMgo esa maNussANaM, jAo logaMsi itthio / jassa eyA pariNNAyA, sukaDeM tassa sAmapaNaM 16 (sUtram) vyAkhyA - sajanti - Asaktimanubhavanti rAgAdivazagA jantavo'treti saGgaH 'eSaH' anantaraM vakSyamANo 'manuSyANAM ' puruSANAM, tamevAha - 'yA' ityavizeSAbhidhAnaM tato yAH kAzcana mAnuSyo devyastirazcayo vA, 'logaMsi' tti loke tiryaglokAdau 'striyo' nAryazca etAzca hAvabhAvAdibhiH atyantamAsaktihetavo manuSyANAmityevamuktam, anyathA hi gItAdiSvapi sajantyeva manuSyAH, manuSyopAdAnaM ca teSAmeva maithunasaMjJAtirekaH prajJApanAdau prarUpita iti, ataH | kimityAha - 'yasya' iti yateH 'etAH ' striyaH parIti - sarvaprakAraM jJAtAH parijJAtAH, tatra jJaparijJayeha paratra ca mahAnarthahetutayA viditAH, tathA cAgamaH - "vibhUsA itthisaMsaggI, paNIyaM rasabhoyaNaM / Narassa'ttagavesissa, visaM tAlauDa jahA // 1 // " pratyAkhyAnaparijJayA ca tata eva ca pratyAkhyAtAH, 'sukaDaM' ti sukRtaM suSThunuSThitaM, pAThAntarataH -'sukaraM' vA sukhenaivAnuSThAtuM zakyaM 'tassa' tti subvyatyayAttena 'sAmaNNaM'ti zrAmaNyaM vrataM, kimuktaM bhavati ? - 1 tasya ratirjAtA, pUrvamaratirAsIt, pazcAdratirjAtA / 2 vibhUSA strIsaMsargaH praNItarasabhojanam / narasyAtmagaveSiNo viSaM tAlapuTaM yathA // 1 // For Personal & Private Use Only parISahA dhyayanamra 2 // 103 // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ORDEREOCOGER avadyatatyAgo hi vrataM, rAgadveSAveva ca tattvatastaddhetU , uktanItitazca na strIbhyaH paraM tanmUlamiti tatpratyAkhyAnata eva sukRtatvaM zrAmaNyasya, yathoktanItitaH striya eva dustyajAH, tatastattyAge tyaktamevAparamiti tatpratyAkhyAnataH sukRtatvaM zrAmaNyasyocyate, vakSyati hi-"ee u saMge samaikkamittA, suhuttarA ceva havaMti sesA / jahA mahAsAgara6 muttarittA, NaI bhave avi gaMgAsamANA // 1 // " iti sUtrArthaH // 16 // ataH kiM vidheyamityAha evamANAya mehAvI, paMkabhUyAu itthiio| no tAhiM viNihaNijjA, care attagavesae // 17 // (sUtram) __ vyAkhyA-'evam' ityanantaroktena prakAreNAtyantAsaktihetutvalakSaNena 'AjJAya' kharUpAbhivyApsA avagamya 'medhAvI' avadhAraNazaktimAn paGkaH-kardamaH tadbhUtAH-muktipathapravRttAnAM vivandhakatvena mAlinyahetutvena ca tadupamAH, turavadhAraNArthaH, tataH paGkabhUtA eva striyaH, paThyate ca-'evamAdAya mehAvI jahA eyA lahussaga'tti 'evam', anantara eva vakSyamANamartham 'AdAya' buddhyA gRhItvA medhAvI, tamevAha-'yathe'tyupadarzane, 'etAH' striyaH | 'lahussaga'tti tucchAzayatvAdinA laghvyaH, tataH kimityAha-'no' naiva 'tAbhiH' 'strIbhiH' 'vinihanyAt' vizeSeNasaMyamajIvitavyavyaparopaNAtmakenAtizayena ca-sAmastyataducchedarUpeNAtipAtayet, AtmAnamiti gamyate, kRtyamAha'caret' dharmAnuSThAnamAseveta, AtmAnaM gaveSayate-kathaM mayA''tmA bhavAnnistAraNIya ityanveSayate AtmagaveSakaH, 1 etAMstu saGgAn samatikramya sukhottArA eva bhavanti zeSAH / yathA mahAsAgaramuttIrya nadI bhavedapi gaGgAsamAnA // 1 // For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 104 // 'siddhiH kharUpApatti'riti vacanAt siddhirvA AtmA, tataH kathaM mamAsau syAdityanveSakaH AtmagaveSako, yadvA parISahAAtmAnameva gaveSayate ityAtmagaveSakaH, kimuktaM bhavati ?-citrAlaGkArazAlinIrapi striyo'valokya tadRSTinyAsasya dhyayanam duSTatAvagamAt jhagiti tAbhyo gupasaMhArata AtmA'nveSTaiva bhavati, uktaM hi-"cittabhittiM Na NijjhAe, nAriM| vA sualaMkiyaM / bhakkharaMpiva daTTaNaM, dilui paDisamAhare // 1 // " iti sUtrArthaH // 17 // samprati pratimAdvAraM vivRNvan 'yasyaitAH parijJAtA' ityAdisUtrasUcitaM caidayugInajanadADhotpAdakaM dRSTAntamAhausabhapuraM rAyagihaM pADaliputtassa hoi uppattI / naMde sagaDAle thUlabhadda sirie vararuI ya // 10 // tiNhaM aNagArANaM abhiggaho Asi cauNha mAsANaM / vasahImittanimittaM ko kahi vuttho ? nisAmeha 1014 gaNiyAgharammi ikko vuttho bIo u vagyavasahIe / sappavasahIi taio ko dukkarakArao itthaM ? 102 vagyo vAsappo vA sarIrapIDAkarA u bhaiyatvA / nANaM va dasaNaM vA carittaM(ya) va na paccalA bhittuM // 10 // bhayavaMpi thUlabhaddo tikkhe cakammio na uNa chinno| aggisihAe vuttho cAummAse na uNa daDDo 104|| // 104 // anno'vi ya aNagArobhaNamANo'haMpi thuulbhddsmo| kaMbalao caMdaNayAi mailio egarAIe // 105 // 1 bhitticitraM na nidhyAyet, nArI vA svalakRtAm / bhAskaramiva dRSTvA dRSTiM pratisamAharet // 1 // Join Education International For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-vRSabhapuraM rAjagRhaM pATaliputrasya bhavatyutpattiH, nandaH zakaDAlaH sthUlabhadraH siriyako vararucizca, trayANAmanagArANAM abhigraha AsIt 'cauNhaM mAsANaM' subbyatyayAcaturyu mAseSu vasatimAtranimittaM, kaH kutroSitaH? nizAmayata-gaNikAgRha eko, dvitIya uSitastu vyAghravasatau, sarpavasatau tRtIyaH, ko duSkarakArako'tra ?, teSu madhye vyAghro vA so vA zarIrapIDAkarau tu bhaktavyau, jJAnaM vA darzanaM vA cAritraM vA na pratyalo bhettuM, bhagavAnapi sthUlabhadraH tIkSNe-nizitAsidhArAdau cakramito na punazchinnaH, agnizikhAyAmuSitazcAturmAsyAM na punardagdhaH, anyo'pi cAnagAro bhaNannahamapi sthUlabhadrasamaH kambalakazcandanikAyAm-uccArabhUmau malinita iti gAthASaTkArthaH // 100105 // etadarthastu vRddhasampradAyAdavaseyaH, sa cAyam puci khiippaiTThiyaM NAma nayaraM, tattha vatthumi khINe caNagapuraM NiviDaM, tato usahapuraM, tato rAyagiha, tato caMpA, tato pADaliputtaM iccAi bhANiyavaM jAva sagaDAle paMcattamuvagate NaMdeNa sirito bhaNito-kumArAmaccattaNaM paDivajAhi, sobhaNai-mama bhAyA jeTTo thUlabhado bArasamaM varisaM gaNiyAgharaM paviTThassa, sosahAvito bhaNai-ciMtemi, rAyA bhaNai 1 pUrva kSitipratiSThitaM nAma nagaraM, tatra vastuni kSINe caNakapuraM niviSTaM, tata RSabhapuraM, tato rAjagRha, tatazcampA, tataH pATalIputramiityAdi bhaNitavyaM yAvat zakaTAle paJcatvamupagate nandena zrIyako bhaNitaH-kumArAmAtyatvaM pratipadyaskha, sa bhaNati-mama bhrAtA jyeSThaH sthUla6 bhadro dvAdazaM varSa gaNikAgRhaM praviSTasya, sa zabdito bhaNati-cintayAmi, rAjA bhaNati For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahA uttarAdhya. bRhaddhRttiH dhyayanam // 105 // MISCARRO asogavaNiyAe ciMtehi,so tattha atigato ciMteti-kerisaMbhogakajaM vakhittANaM?, puNaraviNaragaM jAtiyatvaM hohitti, ee NAma pariNAmadussahA bhogatti paMcamuTTiyaM loyaM kAUNa pAUyaM kaMbalarayaNaM chidittA raoharaNaM kAuMraNNo mUlaM gato, eyaM ciMtiyaM, rAyA bhaNai-suciMtiyaM, viNiggato, rAyA ciMtei-picchAmi kiM kavaDattaNeNa gaNiyAgharaM pavissai Na | vatti? pAsAyatalagao pecchai, navaraM mayagakalevarassa jaNo osarai, muhANi ya Thaei, so majjheNa gato, rAyA bhaNaiNiviNakAmabhogo bhagavaMti sirio tthaavito| so saMbhUyagavijayassa mUle pacatito, thUlabhaddasAmIvi saMbhUyavijayANaM mUle ghorAgAraM tavaM karei, viharaMtA pADaliputtaM AgayA, tiNNi aNagArA abhiggahe giNhaMti-eko sIhagu 1 azokavanikAyAM cintaya, sa tatrAtigatazcintayati-kIdRzaM bhogakArya vyAkSiptAnAM ?, punarapi narake yAtavyaM bhaviSyatIti, ete nAma pariNAmadussahA bhogA iti paJcamauSTikaM locaM kRtvA prAvRtaM kambalaratnaM chittvA rajoharaNaM kRtvA rAjJo mUlaM gataH, etaJcintitaM, rAjA bhaNatisucintitaM, vinirgataH, rAjA cintayati--pazyAmi kiM kapaTena gaNikAgRhaM pravizati na veti ?, prAsAdatalagata: prekSate, navaraM-| | mRtakakalevarAt jano'pasarati, mukhAni ca sthagayati, sa madhyena gataH, rAjA bhaNati-niviNNakAmabhogo bhagavAniti zrIyaka: sthApitaH / sa 4 saMbhUtavijayasya mUle pravrajitaH, sthUlabhadrasvAmyapi saMbhUtavijayAnAM mUle ghorAkAraM tapa: karoti, viharantaH pATalIputramAgatAH, trayo'nagArA abhigrahAn gRhNanti-eka: siMhaguhAyAM, // 10 // R DS dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SACROSORREARSACAREE hAe.'taM pehaMtao sIho uvasaMto, anno sappaguhAe, sovi diTTIviso uvasaMto, thUlabhaddo kosAghare, sA tuTTA, parIsahaparAjio Agaotti, bhaNai-kiM karemi ?, ujANaghare ThANaM dehi, dina, rattiM savAlaGkAravibhUsiyA AgayA, cADayaM pakayA, so maMdaropamo akaMpo, tAhe sambhAveNa paDisuNei, dhammo kahito, sAvigA jAyA, bhaNati-jati rAyavaseNaM anneNaM samaM vasejA, iyarahA baMbhacAriNIvayaM giNhati / tAhe sIhaguhAo Agao cattAri mAse uvavAsaM kAUNaM, AiriehiM Isatti abbhuTio, bhaNio ya-sAgayaM dukkarakAragassatti, evaM sappaItto'vi, thUlabhaddasAmI tattheva gaNiyAghare bhikkhaM giNhai, so'vi caumAsesu puNNesu Agato, AyariyA saMbhameNa uhiyA, bhaNio ya-sAgayaM te hai aidukkaradukkarakAragassatti, te bhaNaMti doNNivi-pecchaha AyariyA rAgaM vahati amaJcaputtotti, vitiyae varisArate hai 1 taM prekSamANaH siMha upazAntaH, anyaH sarpabile, so'pi dRSTiviSa upazAntaH, sthUlabhadraH kozAgRhe, sA tuSTA, parISahaparAjita Agata iti, bhaNati-kiM karomi ?, udyAnagRhe sthAnaM dehi, dattaM, rAtrau sarvAlaGkAravibhUSitA AgatA, cATu prakRtA, sa mandaropamo'kampraH, tadA sadbhAvena pratizRNoti, dharmaH kathitaH, zrAvikA jAtA, bhaNati-yadi rAjavazenAnyena samaM vaseyam , itarathA brahmacAriNIvrataM gRhnnaati| tadA siMhaguhAyA Agatazcaturo mAsAn upavAsaM kRtvA, AcAryairIpadityabhyutthitaH, bhaNitazca-svAgataM duSkarakArakasyeti, evaM sarpabilasatko'pi, sthUlabhadrasvAmI tatraiva gaNikAgRhe bhikSAM gRhNAti, so'pi caturyu mAseSu pUrNeSu AgataH, AcAryAH saMbhrameNotthitAH, bhaNitazca-svAgataM te'tiduSkaraduSkarakArakasyeti, tau bhaNato dvAvapi-pazyata AcAryA rAgaM vahanti amAtyaputra iti, dvitIye varSArAne For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 10 // sIhaguhAkhamaNo bhaNati-gaNiyAgharaM vaccAmitti abhiggahaM giNhai, AyariyA uvauttA, vArio, appaDi- parISahAsuNaMto gato, vasahI maggiyA, diNNA, sA sabbhAveNa orAliyasarIrA vibhUsiyA avibhUsiyA vA, suNati dhamma, dhyayanam so tIse sarIre ajjhovavanno, obhAsai, sA Na icchati, bhaNati-jati navari kiMci desi, kiM demi?, sayasahassaM, so maggiumAraddho, vAlavisaye sAvato, jo tahiM jAi tassa sayasahassamulaM kaMbalaM dei, tahiM gato, teNa diNNaM saDDarAyANaeNatti, egattha corehiM paMtho baddho, sauNo vAsati-sayasahassaMti, coraseNAvaI jANai, navari saMjaya pecchai, volINo, puNo vAsati-sayasahassaM gataM, teNa seNAvaiNA gaMtUNa paloio, sabbhAvaM pucchio bhaNatiatthi kaMbalo, gaNikAe Nemi, mukko gato, tIse diNNo, tAe caMdaNikAe chUDho, so bhaNai-mA viNAsehi, sA 1 siMhaguhAkSapaNo bhaNati-gaNikAgRhaM brajAmIti abhigrahaM gRhNAti, AcAryA upayuktAH, vArita:, apratizRNvan gataH, vasatirmAgitA, | dattA, sA sadbhAvanodArazarIrA vibhUSitA avibhUpitA vA, zRNoti dharma, sa tasyAH zarIre'dhyupapannaH, avabhAsayati (yAcate), sA necchati, bhaNati-yadi navaraM kiJciddadAsi, kiM dadAmi ?, zatasahasraM, sa mArgayitumArabdhaH, nepAlaviSaye zrAvakaH yastatra yAti tasmai zatasahasramUlyaM | kambalaM dadAti, tatra gataH, tena dattaM zrAddhena rAjJeti, ekatra cauraiH panthA baddhaH, zakuno vAsayati-zatasahasramiti, caurasenApatirjAnAti, navaraM || // 106 // saMyataM prekSate, valitaH, punarvAsayati-zatasahasraM gataM, tena senApatinA gatvA pralokitaH, sadbhAva: pRSTo bhaNati-asti kambalaH, gaNikAyai nayAmi, mukto gataH, tasyai dattaH, tayA candanikAyAM (va!gRhe) nikSiptaH, sa bhaNati-mA vininezaH, sA For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaNaI-tumaMpi erisao ceva hohisi, uvasAmeti laddhabuddhI, icchAmi aNusaTiM, gato, puNo AloettA vihri| AyarieNaM bhaNio-evaM dukkaradukkarakArao thUlabhaddo pudi kharikA (duakkhariyA) icchai, idANI sahI jAyA, adiTTha-1 dosA tume patthiyatti uvAladdho, evaM ceva vihrNti| sA gaNikA rahiyassa raNNA diNNA, taM akkhANaM jahA nnmokaare| jahA thUlabhaddeNitthIparIsaho ahiyAsito tahA ahiyAsiyaco, Na u jahA teNa No ahiyAsitotti // ayaM caikatra vasatastathA strIjanasaMsargato mandasattvasya bhavati ato naikasthena bhAvyaM, kintu caryAparIpahaH soDhavya iti tamAhaega eva care lADe, abhibhUya priishe| gAme vA nagare vAvi, Nigame vA rAyahANIe // 18 ||(suutrm) vyAkhyA-'eka eve' ti rAgadveSavirahitaH 'caret' apratibaddhavihAreNa viharet , sahAyavaikalyato vaikastathAvidhagItArtho, yathoktam-"Na yo labhijA NiuNaM sahAyaM, guNAhiyaM vA guNato samaM vA / eko'vi pAvAiM vivajayaMto, vihareja kAmesu asajamANo // 1 // " 'lADhe' tti lADhayati prAsukaiSaNIyAhAreNa sAdhuguNairvA''tmAnaM yApayatIti | 1 bhaNati-tvamapyetAdRza eva bhaviSyasi, upazAmyati labdhabuddhiH, icchAmi anuzAsti, gataH, punarAlocya viharati / AcAryeNa bhaNita:evaM duSkaraduSkarakArakaH sthUlabhadraH pUrva byakSarikA icchati, idAnIM zrAddhI jAtA, adRSTadoSA tvayA prArthiteti upAlabdhaH, evameva viharanti / sA gaNikA rathikAya rAjJA dattA, tadAkhyAnakaM yathA namaskAre (aavshykvRttau)| yathA sthUlabhadreNa strIpariSaho'dhyAsitastathA'dhyAsitavyaH, na tu yathA tena nAdhyAsita iti / 2 na cApi labheta nipuNaM sahAyaM, guNAdhikaM vA guNataH samaM vA / eko'pi pApAni vivarjayan , viharet kAmeSu asajan 1 For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam bRhaddhRttiH uttarAdhya. lADhaH, prazaMsAbhidhAyi vA dezIpadametat , paThyate ca-'ega ege care lADhaM' ti, tatra caikaH-asahAyaHpratimApratipannAdiH sa caiko rAgAdivaikalyAd' 'abhibhUya' nirjitya 'parIpahAn' kSudAdIn , ka punazcaredityAha-'grAma' coktarUpe 'nagare vA' kiravirahitasanniveze 'apiH' pUraNe 'nigame vA' vaNignivAse 'rAjadhAnyAM' vA prasiddhAyAm , ubhayatra vAzabdAnuvRtteH, // 107 // maDambAdyupalakSaNaM caitad , AgrahAbhAvaM cAnenAheti sUtrArthaH // 18 // punaH prastutamevAha asamANo care bhikkhU, neva kujjA pariggahaM / asaMsatto gihatthehi, anikeo parivae // 19 // (sUtram) ___ vyAkhyA-na vidyate samAno'sya gRhiNyAzrayAmUJchitatvena anyatIrthikeSu vA'niyatavihArAdinetyasamAnaHasadRzo, yadvA samAnaH-sAhaGkAro na tathetyasamAnaH, athavA (a)samANo' tti prAkRtatvAdasannivAsan , yatrAste tatrApyasaMnihita eveti hRdayaM, sannihito hi sarvaH khAzrayasyodantamAvahati ayaM tu na tathetyevaMvidhaH san 'caret , apratibaddhavihAratayA viharet 'bhikSuH' yatiH, kathametat syAdityAha-naiva kuryAt 'parigraha' prAmAdiSu mamatvabuddhyAtmakam , atrAha ca-"gAme kule vA nagare va dese, mamattabhAvaM Na kahiMci kujA", idamapi yathA syAttathAha-'asaMsaktaH' asambaddho 'gRhasthaiH' gRhibhiH 'aniketaH' avidyamAnagRho, naikatra baddhAspadaH, 'parivrajet sarvato viharet, na (nA) niyatadezAdau gRhisamparkaH, ekatra baddhAspadatve niyatadezAdivihAritAyAM vA syAdapi mamatvabuddhiH, tadabhAve 1 grAme kule vA nagare vA deze, mamatvabhAvaM na kutracitkuryAt / // 10 // For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * ***** ta niravakAzaiveyamiti bhAva iti sUtrArthaH // 19 // atra ca ziSyadvAramanusaran 'asamANo care' ityAdisUtrasacitamudAharaNamAhakollayare vatthavo datto sIso a hiMDao tassa / uvaharai dhAipiMDaM aMgulijalaNA ya sAditvaM // 106 // 31 __ vyAkhyA-'kolayare' kullayaranAmni nagare vAstavyaH, AcArya iti zeSaH, dattaH ziSyazca hiNDakaH tasya upaharati dhAtrIpiNDamaGgulijvalanAca sAdevyamiti gAthAkSarArthaH // 106 // bhAvArthastu vRddhasampradAyAdavaseyaH, sa cAyamkolayarenayare vatthavA saGgamatherA AyariyA, dubbhikkhe tehiM saMjayA visajiyA,taMNagaraMNavabhAgekAUNa jaMghAbalaparihINA viharanti, NagaradevayA ya tesiM kira uvasaMtA, tesiM sIso datto nAmaM AhiMDito, cireNaM kAleNaM udaMtavAhato Agato, so tesiM paDissayaM Na paviTTho NiyayAvAsatti, bhikkhavelAe uvaggAhiyaM hiMDatANaM saMkilissati, kuMDho saDakulAI Na dAveitti, tehiM NAyaM, egattha siTTikule revatiyAe gahiyato dArato, chammAsA rovaMtassa, AiriehiM cappuDiyA | 1 kollakare nagare vAstavyAH saMgamasthavirA AcAryAH, dubhikSe taiH saMyatA visRSTAH, tannagaraM nava bhAgAna kRtvA parikSINajaGghAbalA vihara|nti, nagaradevatA ca teSu kilopazAntA, teSAM ziSyo datto nAmAhiNDakaH, cireNa kAlenodantavAhaka AgataH, sa teSAM pratizrayaM na praviSTo| nityavAsa iti, bhikSAvelAyAmaupaprahika hiNDamAnayoH saMklizyati, kuNTa: zrAddhakulAni na darzayatIti, taiqhatam , ekatra zreSThikule revatikayA gRhIto dArakaH, SaNmAsA rudataH, AcAryaizcappuTikA ** dain Education International For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam uttarAdhya. kiyA, mA rovatti, vANamaMtarIe mukko, tehiM tu?hiM paDilAhiyA jahicchieNaM, so visajito, eyANi kulANitti, AyariyA suciraM hiMDiUNa aMtapaMtaM gahAya AgayA, samuddiTThA, Avassae AloyaNAe Aloehi, bhaNati-tubhahiM bRhaddhRttiH samaM hiMDio mi, dhAIpiMDo te bhutto, bhaNati-ahaM suhamAI picchahatti paduTTho, devayAe aDDaratte vAsaM aMdhakAro ya // 10 // viguvito, eso hIleitti, AyariehiM bhaNio-atIhitti, so bhaNai-aMdhakArotti, AyariehiM aMgulI dAiyA, sA pajjaliyA, AuTTo Aloei, AyariyAvi se NavabhAge kahati // tatazca yathA mahAtmabhiramIbhiH saGgamasthavirainazcaryAparISaho'dhyAsitaH tathAnyairapi adhyAsitavya iti // yathA cAyaM grAmAdiSvapratibaddhenAdhisahyate evaM naiSedhikIparISaho'pi zarIrAdiSvapratibaddhenAdhisahanIya iti tamAhasusANe sunnagAre vA, rukkhamUle ya ego| akukkue nisIejjA, na ya vittAsae paraM // 20 // (sUtram) vyAkhyA-zabAnAM zayanamasminniti zmazAnaM tasmin-pitRvane, (pA05-1-2)zvabhyo hitamiti vAkye 1 kRtA-mA rodihIti, vyantaryA muktaH, taistuSTaiH pratilambhitA yathepsitena, sa visRSTaH, etAni kulAnIti, AcAryAH suciraM hiNDitvA'ntaprAntaM gRhItvA AgatAH, bhuktAH, Avazyake AlocanAyAmAlocaya, bhaNati-yuSmAbhiH samaM hiNDito'smi, dhAtrIpiNDastvayA bhuktaH, bhaNati-atha sUkSmANi prekSadhvamiti pradviSTaH, devatayA ardharAtre varSA andhakAraM ca vikurvite, eSa hIlatIti, AcAryairbhaNitaH-AyAhIti, sa bhaNati-andhakAramiti, AcAryairaGgulidarzitA, sA prajvalitA, AvRtta Alocayati, AcAryA api tasmai nava bhAgAn kathayanti // 108 // For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ugavAdibhyo yadi'tyatra (pA05-1-2) 'zunaH saMprasAraNaM vA dIrghatvamiti (vArtikaM 5-1-2) vacanato yati saMprasAraNe dIrghatve ca zUnyam-udvasaM tacca tat agAraM ca zUnyAgAraM tasminvA, vRzyata iti. vRkSaH tasya mUlaM-adhobhUbhAgo vRkSamUlaM tasminvA, 'ekaH' uktarUpaH sa evaikakaH, eko vA pratimApratipattyAdau gacchatItyekagaH, ekaM vA karmasAhitya|vigamato mokSaM gacchati-tatprAptiyogyAnuSThAnapravRtteryAtItyekagaH, 'akukkucaH' aziSTaceSTArahito 'niSIdet' tiSThet , 'na ca' naiva vitrAsayet 'param' anyaM, kimuktaM bhavati ?-'paMDima paDivajiyA masANe, No bhAyae bhayabheravAI dissa / vivihaguNatavorae ya NicaM, Na sarIraM cAbhikaMkhae sabhikkhU // 1 // ityAgamamanusmaran zmazAnAdAvapyekako'pyanekabhayAnakopalambhe'pi na svayaM saMvibhIyAt , na ca vikRtakharamukhavikArAdibhiranyeSAM bhayamutpAdayet , yadvA 'akukue' tti akutkucaH kunthvAdivirAdhanAbhayAtkarmabandhahetutvena kutsitaM hastapAdAdibhiraspandamAno niSIdet, na ca |'vitrAsayet' vikSobhayet 'param ' undUrAdi, mA bhUdasaMyama iti sUtrArthaH // 20 // tatra ca tiSThataH kadAcidupasagargotpattau yat kRtyaM tadAhatattha se ciTThamANassa, uvasagge'bhidhArae / saMkAbhIona gaccheja aNNamAsaNaM ||21||(suutrm) __ vyAkhyA-tatra' iti zmazAnAdau 'se' tasya tiSThataH, paThyate ca-'acchamANassa' tti AsInasya upa-sAmIpyena / 1 pratimA pratipadya zmazAne na bibheti bhayabhairavANi dRSTvA / vividhaguNataporatazca nityaM na zarIraM cAbhikAGkte sa bhikSuH // 1 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 109 // sujyante-tiryagmanuSyAmaraiH karmavazagenAtmanA kriyanta ityupasargAH te 'abhidhArayeyuH' antarbhAvitevArthatvAdabhidhAra-2 parIpahAyeyuriva, ko'rthaH ?-utkaTatayA'tyantotsitaripuvat abhimukhIkuryuriva, yathaite sajA vayaM tat praguNIbhUyAbhimukhaiH dhyayanam stheyamiti, yadvA sopaskAratvAt sUtrANAmupasargAH sambhaveyuH tatastAnabhidhArayet-kimete mamAcalitacetasaH kartumalamiti cintayet , paThyate ca-'uvasaggabhayaM bhave' iti sugama, 'zaGkAbhIta iti' tatkRtApakArazaGkAto bhItaHtrasto 'na gacchet' na yAyAdutthAya, ko'rthaH ?-tat sthAnamapahAya anyadaparaM Asyate asminniti Asana-sthAnamiti sUtrArthaH // 21 // agnidvAramadhunA, tatra ca 'zaGkAbhIto na gaccheja'tti sUtrAvayavamarthataH spRzan udAharaNamAhanikkhaMto gayaurAo kurudattasuo gao ya sAkeyaM / paDimATriyassa kuDiyA AgayA aggi jAliMti 107 a! vyAkhyA-'niSkrAntaH' prabajito gajapurAt kurudattasuto gatazca sAketaM pratimAsthitasya 'kuDiya' tti hRtagaveSakA / (AgatA) agniM zirasi jyAlayanti iti gAthAkSarArthaH // 107 // bhAvArthastu bRddhasampradAyAdavaseyaH, sa cAyam-1 / hathiNAure Nayare kurudattasutto NAma inbhaputto tahArUvANaM therANamaMtie pacatito, so kayAi egallavihArapa // 109 // DimaM paDivaNNo, sAeyassa Nayarassa adUrasAmaMte carimA ogADhA, tattheva paDimaM Thio cacare, tao egAto 1 hastinApure nagare kurudattasuto nAmebhyaputrastathArUpANAM sthavirANAmantike prabajitaH, sa kadAcit ekAkivihArapratimAM pratipannaH, sAketasya nagarasyAdUrasamIpe caramA (pauruSI) avagADhA, tatraiva pratimA sthitazcatvare, tata ekasmAt For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAmAto gAvito hiriyAto, teNa ogAseNa NIyAto, jAva maggamANA kuDhiyA AgayA, jAva sAha diTo. tattha duve paMthA, pacchA te Na jANaMti-kayareNa maggeNa NIyAto?, te sAhuM pucchaMti-kayareNa maggeNa NIyAo?, tAhe so bhagavaM na vAharati, tehiM ruTehiM na vAharatittikAUNa tassa sIse maTTiyAe pAliM baMdhiUNa ciyAgate aMgAre ghettUNa 1 sIse chUDhA, gayA ya, so bhagavaM samma sahai // tena sa yathA samyak soDho naiSidhikIparISahaH tathA'nyairapi sAdhubhiH sahanIya iti // naiSedhikItazca svAdhyAyAdi kRtvA zayyAM prati nivatAtastatparISahamAhauccAvayAhiM sijjAhi, tavassI bhikkhU thAmavaM / NAivelaM vihaNijjA, pAvadiTThI vihaNNai ||22||(suutrm ) - vyAkhyA-Udai citA uccA, upalipsatalAdyupalakSaNametat, yadvA zItAtapanivArakatvAdiguNaiH zayyAntaroparisthitatvenocAH, tadviparItAstvavacAH, anayordvandve uccAvacAH, nAnAprakArA voccAvacAstAbhiH 'zayyAbhiH' vasatimiH 'tapasvI' prazasyatapo'nvito, bhikSuHprAgvat, 'sthAmavAn' zItAtapAdisahanaM prati sAmarthyavAn 'nAtivelaM' khAdhyAyAdivelAtikrameNa 'vihanyAt' hanegatAvapi vRttaratrAhaM zItAdibhirabhibhUta iti sthAnAntaraM gacchet , yadvA 'ativelAm' 1 prAmAt gAvo hRtAH, tenAvakAzena nItAH, yAvanmArgayamANA hRtagaveSakA AgatAH, yAvatsAdhuISTaH, tatra dvau panthAnau, pazcAtte na 1 jAnanti-katareNa mArgeNa nItAH, te sAdhuM pRcchanti-katareNa mArgeNa nItAH ?, tadA sa bhagavAn na vyAharati, tai ruSTairna vyAharatItikRtvA | tasya zIrSe mRttikayA pAlIM baddhvA citAgatAnaGgArAn gRhItvA (te) zIrSe kSiptAH, gatAzca, sa bhagavAn samyak sahate For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % parISahAdhyayanam % % % % uttarAdhya. anyasamayAtizAyinI maryAdA-samatArUpAmuccAM zayyAmavApyAho ! sabhAgyo'haM yasyedRzI sakalatusukhotpAdinI mama 18 zayyeti avacAvAptau vA aho ! mama mandabhAgyatA yena zayyAmapi zItAdinivArikAM na labhe iti harSaviSAdA- bRhadvRttiH dinA 'na vihanyAt' nollaGghayet , kimityevamupadizyata ityAha-'pAvadiTThI vihannaI' tti prAgvaditi sUtrArthaH // 22 // // 110 // kiM punaH kuryAdityAha pairikamuvassayaM laTuM, kallANaM aduva paavgN| kimegarAyaM karissai ?, evaM tatthAhiyAsae ||23||(suutrm) vyAkhyA-'pairikaM' syAdivirahitatvena viviktamavyAvAdhaM vA 'upAzrayaM' vasatiM 'labdhvA' prApya 'kalyANaM' zobhanam 'aduva'tti athavA 'pApa' pAMzUtkarAkIrNatvAdibhirazobhanaM, kiM ?, na kiJcit , sukhaM duHkhaM ceti gamyate, ekA rAtriryatra tadekarAtraM 'kariSyati' vidhAsyati ? kalyANaH pApako vopAzraya iti prakramaH, ko'bhiprAyaH?-kecit puro-|| |pacitasukRtA vividhamaNikiraNodyotitAsu mahAdhanasamRddhAsu mahArajatarajatopacitabhittipu maNinirmitorustambhAsu taditare tu jIrNavizIrNabhannakaTakasthUNApaTalasaMvRtadvArAsu tRNakacavaratuSamUSakotkarapAMzubusabhasmaviNamUtrAvasaGkIrNAsu zvanakulamAjoramUtraprasekadurgandhiSvAjanma vasatiSu vasanti, mama tvadyaiveyamIdazI zvo'nyA bhaviSyatIti kimatra harSeNa viSAdena vA ?, mayA hi dharmanihAya viviktatvamevAzrayasyAnveSyaM, kimapareNa ?, 'evami'tyamunA prakAreNa 'to' ti kalyANe pApake vA''zraye 'adhyAsIta' sukhaM duHkhaM vA'dhisaheta, pratimAkalpikApekSaM caikarAtramiti, sthavirakalpikA % % % // 110 // % %San Fen For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pekSayA tu katipayA rAtrayaH, divasopalakSaNaM ca rAtrigrahaNamiti sUtrArthaH // 23 // atra nirvedadvAram , iha ca 'aduva pAvarga' ti sUtrAvayavamarthataH spRzan udAharaNamAha niyuktikAraHkosaMbI jaNNadatto somadatto ya somadevo ya / Ayariya somabhUI duNhapi ya hoi NAyatvaM // 108 // sannAigamaNa viyaDaveraggA dovi te naItIre / pAovagayA naIpUraeNa udahiM tu uvaNIyA // 109 // | vyAkhyA-kauzAmbI yajJadattaH somadattazca somadevazca AcAryaH somabhUtiyorapi ca bhavati jJAtavyaH, khajJAti6 gamanaM vikaTavairAgyAt dvAvapi tau nadItIre pAdapopagatau nadIpUrakeNodadhi tUpanItau iti gaathaadvyaakssraarthH|| 108 |-109 // bhAvAthestu vRddhasampradAyAdavaseyaH, sa cAyamhI kosaMbIe NayarIe jaNNadatto dhijjAio, tassa do puttA-somadatto somadevo ya, te do'vi niviNNakAmabhogA pavatiyA somabhUI aNagArassa aMtie, bahussuyA bahuAgamA ya jAyA, te annayA ya sannAyapallimAgayA, tesiM mAyApiyaro ujjeNiM gateliyA, tahiM ca visae dhijAiNo viyarDa AviyaMti, tehiM tesiM viyarDa anneNa daveNa meleUNa 1 kauzAmbyAM nagaryA yajJadatto dhigjAtIyaH, tasya dvau putrau-somadattaH somadevazca, tau dvAvapi nirviNNakAmabhogau prabajitau somabhUte| ranagArasya antike, bahuzrutau bahvAgamau ca jAto, tau anyadA ca saMjJAtapallImAgato, tayormAtApitarAvujjayinIM gatau, tatra ca viSaye dhigjA|tIyA vikaTamApibanti, taistAbhyAM vikaTamanyena dravyeNa melayitvA / For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. parISahAdhyayanam bRhadvRttiH // 111 // Ch-GCARRC- RRENCESS diNNaM, kevi bhaNaMti-viyarDa ceva ayANatANa diNNaM, tehivi ya taM visesaM ayANamANehiM pIyaM, pacchA viyaDattA jAyA, te ciMteti-amhahiM ajuttaM kayaM, pamAo esa, varaM bhattaM pacakkhAyaMti te egAe NadIe tIre tIse kaThThANa uri pAovagayA, tattha akAle varisaM jAyaM, pUro ya Agato, hariyA, bujjhamANA ya udaeNa samudaM nniiyaa| tehiM saMmaM ahiyAsiyaM, ahAuyaM pAliyaM, sejAparIsaho ahiyAsito samavisamAhiM sejAhiM / evaM eso ahiyAsiyabotti // zayyAsthitasya tadupadrave'pyudAsInasya tathAvidhazayyAtaro'nyo vA kazcidAkozedatastatparISahamAhaakoseja paro bhikkhaM, na tesiM pai sNjle| sariso hoI bAlANaM, tamhA bhikkhU na saMjale ||24||(suutrm) ___ vyAkhyA-'akkoseja' ti Akrozet-tiraskuryAt 'paraH' anyo dharmApekSayA dharmabAhya Atmavyatirikto vA |'bhikSu' yati, yathA dhigmuNDa ! kimiha tvamAgato'sIti ?, 'na tesiM' ti supo vacanasya ca vyatyayAnna tasmai 'pratisaJcalet' niryAtane pratibhUtazcAkrozadAnataH savalate, tanniryAtanArtha dehdaahlauhityprtyaakroshaabhighaataadibhirgni| 1 dattaM, kecidbhaNanti-vikaTameva ajAnAnAbhyAM dattaM, tAbhyAmapi ca tadvizeSamajAnAnAbhyAM pItaM, pazcAdvikaTAttau jAto, tau cintayataH |-AvAbhyAmayuktaM kRtaM, pramAda eSaH, varaM bhaktaM pratyAkhyAtamiti tAvekasyA nadyAstIre tasyAH kASThAnAmupari pAdapopagato, tatrAkAle varSA jAtA, |pUrazcAgataH, hRtau upamAnau codakena samudraM nItau / tAbhyAM samyagadhyAsitaM, yathAyuSkaM pAlitaM, zayyAparISaho'dhyAsitaH samaviSamAmiH zayyAbhiH, evameSo'dhyAsitavya iti / For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanna dIpyeta, sajvalanakopamapi na kuryAditi sajvaledityupAdAnaM, kimevamupadizyata ityAha-sadRzaH' samAno bhavati, saavalanniti prakramaH, keSAM !-'bAlAnAm' ajJAnAM, tathAvidhakSapakavat, yathA-kazcit kSapako devatayA guNairAvarjitayA satatamabhivandyate, ucyate ca-mama kAryamAvedanIyam , anyadaikena dhirajAtinA saha yoddhamArabdhaH, tena ca balavatA kSatakSAmazarIro bhuvi pAtitaH tADitazca, rAtrau devatA vanditumAyAtA, kSapakastUSNImAste, tatazcAsau devatayA'bhihito-bhagavan ! kiM mayA'parAddhaM ?, sa prAha-na tasya tvayA durAtmano mamApakAriNaH kiJcitkRtaM, sA cAvAdIt-na mayA vizeSaH ko'pyupalabdho yathA'yaM zramaNo'yaM ca dhigjAtiriti, yataH kopAviSTau dvAvapi samAnau sampannAviti, tataH satI preraNeti pratipannaM kSapakeNeti / uktamevArtha nigamayitumAha-'tamha' ti yasmAtsadRzo bhavati bAlAnAM tasmAdvikSana savalediti sUtrArthaH // 24 // kRtyopadezamAhasocANaM pharusA bhAsA,dAruNe gaamkNtte|tusinniio uvekkhijjA, Na tAo maNasI kre||25||(suutrm) | vyAkhyA-'zrutvA' AkarNya, Namiti vAkyAlaGkAre 'paruSAH' karkazAH 'bhASA' giro dArayanti mandasattvAnAM saMyamaviSayAM dhRtimiti dAruNAH tAH, grAmaH-indriyagrAmastasya kaNTakA iva grAmakaNTakAH-pratikUlazabdAdayaH, kaNTakatvaM caiSAM duHkhotpAdakatvena muktimArgapravRttivighnahetutayA ca, tadekadezatvena paruSabhASA api tathoktAH, bhASAvizeSaNatve'pi cAtrAviSTaliGgatvAtpuMliGgatA, 'tUSNIkaH' tUSNIzIlo na kopAt pratiparuSabhASI, evaMvidhazca pArthaH // 24 // kRtyopadezamAhouvekkhijA, Na tAo maNAta mandasattvAnAM ? For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. parISahA dhyayanam bRhaddhRttiH // 112 // jo sahai hu gAmaTae akkosapahAratajjaNAoya tti ityAgamaM paribhAvayan 'upekSeta' avadhIrayet , prakramAtparuSa- bhASA eva, kathamityAha-na tA manasi kuryAt , tadbhASiNi dveSAkaraNeneti bhAva iti sUtrArthaH // 25 // idAnIM mudradvAraM vyAcikhyAsuH 'succA Na'nti sUtrasUcitamudAharaNamAharAyagihi mAlagAro ajuNao tassa bhajja khNdsirii|muggrpaannii goTTI sudaMsaNo vaMdao NIi // 110 // vyAkhyA-rAjagRhe mAlAkAro'rjunakastasya bhAryA skandazrIH mudrapANiryakSo goSThI sudarzano vandako 'nireti'vandanArtha nirgacchatIti gAthAkSarArthaH // 110 // bhAvArthastu sampradAyAdavagamyaH, sa cAyam| rAyagihe Nayare ajuNago nAma mAlAgAro parivasati, tassa bhajA khaMdasirI NAmA, tassa rAyagihassa Nayarassa bahiyA moggarapANI nAma jakkhe ajuNagassa kuladevayaM, tassa mAlAgArassa ArAmassa panthe ceva jakkho / annayA khaMdasirI bhattaM tassa bhattArassa NeuM gayA, aggAI pupphAiM ghettuM gharaM gacchati, moggarapANigharae ya TThiyAe dulali 1 yaH sahate grAmakaNTakAn AkrozaprahArAna tarjanAzca / 2 rAjagRhe nagare arjuno nAma mAlAkAraH parivasati, tasya bhAryA skandazrI nI, tasmAdrAjagRhAnagarAbahirmudrapANirnAma yakSaH arjunasya kuladevatA, tasya mAlAkArasya ArAmasya pathi caiva yakSaH / anyadA skandazrIH bhaktaM tasmai bhatre netuM gatA, agrANi puSpANi gRhItvA gRhaM gacchati, mudgarapANigRhe ca sthitAyAM durlalitAyAM For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAe goTThIehiM chahiM jaNehiM diTThA, te bhaNaMti-esA ajuNamAlAgArassa bhajA'paDirUvA, giNhAmo NaM, tehiM sA | gahiyA, chavi jaNAtassa jakkhassa purato bhoge bhuMjaMti, sovi mAlAgAro NicakAlameva aggehi varohiM pupphehiM jakkhaM acei, aciukAmo tatoAgacchai, tAe te bhaNiyA-eso mAlAgAro Agacchati to tunbhe mae kiM visajjehiha?, tehiM haNAyaM-eyAe piyaM, tehiM bhaNiyaM-mAlAgAraM baMdhAmo, tehiM so baddho abahoDeNa, jakkhassa purato baMdhiUNa purato ceva se bhAriyaM bhujaMti, sA ya tassa bhattArassa mohuppAiyAiM itthisahAI karei, pacchA so mAlAgAro ciMteti-eyaM ahaM jakkhaM NicakAlameva aggehiM varehiM pupphehiM aJcemi, tahAvi ahaM eyassa purato ceva evaM kIrAmi, jai ettha koi jakkho hoto to ahaM na kIrato, evaM subattaM evaM karTa Natthi ettha koi moggarapANI jakkho, tAhe so jakkho aNukaMpaMto 1 goSThIkaiH SaDirjanadRSTA, te bhaNanti-epA'rjunamAlAkArasya bhAryA'pratirUpA, gRhNIma etAM, taiH sA gRhItA, SaDapi janAstasya yakSasya | purato bhogAn bhuJjanti, so'pi mAlAkAro nityakAlamevAtrairvaraiH puSpairyakSamarcati, arcitukAmastata Agacchati, tayA te bhaNitAH-eSa | mAlAkAra Agacchati tat yUyaM mAM kiM visRjata, taitim-etasyAH priyaM, tairbhaNitaM-mAlAkAraM banImaH, taiH sa baddho'vakhoTakena, | yakSasya purato baddhA purata eva tasya bhAryA bhuJjanti, sA ca tasya bharturmohotpAdakAni strIzabdAni karoti, pazcAt sa mAlAkArazcinta yati-enamahaM yakSaM nityakAlameva aprairvaraiH puSpairarcayAmi, tathApyahametasya purata evaivaM klAmyAmi, yadyatra ko'pi yakSo'bhaviSyattadA'haM nAla| miSyam , evaM suvyaktametat kASThaM, nAstyatra ko'pi mudrapANiryakSaH, tadA sa yakSo'nukampayan For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. parISahAdhyayanam bRhadvattiH mAlAgArassa sarIramaNupaviTTho, taDataDassa baMdhe chettUNa lohamayaM palasahassaniSphanaM moggaraM gahAya aNNAiTo samANo te chappi itthisattame purise ghAeti, evaM diNe diNe cha itthisattame purise ghAemANe viharai, jaNavato'vi rAyagihAto NagarAto Na tAva Niggacchai jAva satta dhaatiyaaii| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM mahAvIre samosarie, jAva sudaMsaNo seTTI vaMdato NIi, ajuNaeNa diTTho, sAgArapaDimaM Thio, na tarai akkamiuM, pariperaMtehi bhamittA parisaMto, ajjuNato sudaMsaNaM aNamisAe diTThIe avaloei, jakkho'vi moggaraM gahAya paDigao, paDito ajjuNato, uDio ya taM pucchai-kahiM gacchasi ?, bhaNai-sAmi vaMdiuM, so'vi gato, dhamma socA pavatito / rAyagihe 1 mAlAkArasya zarIramanupraviSTaH, vaTavaTaditibandhAna chittvA lohamayaM sahasrapalaniSpannaM mudgaraM gRhItvA anyAviSTaH ( parAyattaH ) san tAn SaDapi strIsaptamAn puruSAn ghAtayati, evaM dine dine SaT strIsaptamAn puruSAn ghAtayan vicarati, janapado'pi rAjagRhAt nagarAnna tAvannirgacchati yAvatsapta ghAtitAni / tasmin kAle tasmin samaye bhagavAna mahAvIraH samavasRtaH, yAvat sudarzanaH zreSThI vandako nireti, arjunena dRSTaH, sAkArapratimAM sthitaH, na zaknotyAkramituM, pariparyanteSu bhrAntvA parizrAntaH, arjunaH sudarzanamanimeSayA dRSTyA avalokayati, yakSo'pi mudraM gRhItvA pratigataH, patito'rjunaH, utthitazca taM pRcchati-ka gacchasi ?, bhaNati svAminaM vandituM, so'pi gataH, dharma zrutvA pravajitaH, rAjagRhe // 113 // For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mikkhaM hiMDato sayaNamAragotti loeNaM akkosijai NANApagArehiM akosehi, so samma sahai, sahatassa kevala-14 NANaM samuppaNNaM // evamanyairapi sAdhubhiH AkrozaparISahaH soddhvyH|| kazcidAkrozamAtreNAtuSyannadhamAdhamo vadhamapi |vidadhyAditi vadhaparISahamAha haoNa saMjale bhikkhU, maNaMpiNo pusse| titikkhaM paramaMNaccA, bhikkhudhammami ciNte||26||(suutrm) hai vyAkhyA-'hataH' yaSTyAdibhiH tADito 'na sajvalet' kAyataH kampanapratyAhananAdinA vacanatazca pratyAkrozadA nAdinA bhRzaM jvalantamivAtmAnaM nopadarzayet , bhikSuH 'manaH' cittaM tadapi 'na pradUSayet' na kopato vikRtaM kurvIta, kintu 'titikSA kSamAM-'dharmasya dayA mUlaM na cAkSamAvAn dayAM samAdhatte / tasmAdyaH kSAntiparaH sa sAdhayatyuttamaM dharmam // 1 // ' ityAdivacanataH 'paramAM' dharmasAdhanaM prati prakarSavatI 'jJAtvA' avagamya 'bhikSudharme' yatidharma, yadvA bhikSudharma kSAntyAdikaM vastukharUpaM vA cintayet , yathA-kSamAmUla eva munidharmaH, ayaM cAsmannimittaM karmopacinoti, asmadoSa evAyam , ato nemaM prati kopa ucita iti sUtrArthaH // 26 // amumeva prakArAntareNAhasamaNaM saMjayaM daMtaM, haNijjA ko'vi ktthvi|ntthi jIvassa nAsutti, NataM pehe asAhuvaM ||27||(suutrm) 1 bhikSAM hiNDamAnaH svajanamAraka iti lokenAkrozyate nAnAprakArairAkrozaiH sa samyak sahate, sahamAnasya kevalajJAnaM samutpannam / For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam uttarAdhya. vyAkhyA-'samaNaM' zramaNaM samamanasaMvA-tathAvidhavadhe'pi dharma prati prahitacetasaM, zramaNazca zAkyAdirapi syAdi hai tyAha-saMyataM' pRthvyAdivyApAdananivRttaM, so'pi kadAcillAbhAdinimittaM bAhyavRttyaiva sambhavedata Aha-'dAntam' bRhadvRttiH indriyanoindriyadamena 'hanyAt' tADayet , 'ko'pi' iti tathAvidho'nAryaH 'kutrApi' grAmAdau, tatra kiM vidheymityaah||114|| nAsti 'jIvasya' Atmana upayogarUpasya 'nAzaH' abhAvaH, tatparyAyavinAzarUpatvena hiMsAyA api tatra tatrAbhidhAnAd , hai| itI'tyasmAddhetoH na 'ta'miti ghAtakaM prekSeta asAdhumarhati yatprekSaNaM bhRkuTibhaGgAdiyuktaM tadasAdhuvat, kintu ripujayaM prati sahAyo'yamitidhiyA sAdhuvadeva prekSeteti bhAvaH, athavA apergamyamAnatvAnna taM prekSetApi asAdhunA tulyaM vartate iti asAdhuvat, kiM punarapakArAyopatiSThet saMkliznAti vA ?, asAdhurhi satyAM zaktau pratyapakArAyopatidAte asatyAM tu vikRtayA dRzA pazyati saGklezaM vA kuruta ityevamabhidhAnaM, paThyate ca-'na ya pehe asAdhuyaM' ti cakArasyApizabdArthasya bhinnakramatvAt prekSetApi na-cintayedapi na, kAm ?-'asAdhutAM' tadupari drohakhabhAvatAM, paThanti ca-'evaM pehijja saMjato' iti sUtrArthaH // 27 // adhunA vaNetti dvAraM, tatra 'hato na savaledi' tyAdi sUtramarthataH spRzannudAharaNamAhasAvatthI jiyasattU dhAraNi devI ya khaMdao putto| dhUA puraMdarajasA dattA sA daMDaIraNNo // 111 // muNisuvvayaMtevAsI khaMdagapamuhA ya kuMbhakArakaDe / devI puraMdarajasA daMDai pAlaga marUe ya // 112 // // 11 // For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASCCCCRECORRORE paMcasayA jaMteNaM vahiA u purohieNa ruTeNaM / rAgadosatulaggaM samakaraNaM ciMtayaMtehiM // 113 // vyAkhyA-zrAvastI jitazatrurdhAriNI devI ca skandakaH putro duhitA purandarayazA dattA sA daNDakirAjAya, , munisuvratAntevAsinaH skandakapramukhAzca kumbhakArakaTe devI purandarayazA daNDakiH pAlakaHmarukazca paJca zatAni yatreNa ghAtitAni tuH pUraNe purohitena ruSTena pAlakena rAgadveSayostulAgramiva-tadanabhibhAvyatvena rAgadveSatulAgraM 'samakaraNaM' mAdhyasthyapariNAmaM bhAvayadbhiH, khakArya sAdhitamiti zeSaH, iti gaathaatryaakssraarthH||111-112-113|| bhAvArthastu / sampradAyAdavaseyaH, sa cAyam sAvatthIe nayarIe jiyasattU rAyA, dhAriNI devI, tIse putto khaMdao NAma kumAro, tassa bhagiNI puraMdarajasA, sA kuMbhakArakaDe nayare daMDagI nAma rAyA tassa dinA, tassa ya daMDakissa raNo pAlago NAma maruto purohito| annayA sAvatthIe muNisuvvayasAmI titthayaro samosario, parisA niggayA, khaMdato'vi niggato, dhammaM socA sAvago jaao| 1 zrAvastyAM nagaryA jitazatrU rAjA, dhAriNI devI, tasyAH putraH skandako nAma kumAraH, tasya bhaginI purandarayazAH, sA kumbhakArakaTe | nagare daNDakI nAma rAjA tasmai dattA, tasya ca daNDakino rAjJaH pAlako nAma brAhmaNaH purohitaH / anyadA zrAvastyAM munisuvratasvAmI tIrthakaraH samavasRtaH, parSannirgatA, skandako'pi nirgataH, dharma zrutvA zrAvako jAtaH / Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 115 // annayA~ so pAlakamaruto dUyattAe Agato sAvatthiM nayariM, atthANimajhe sAhUNaM avaNNaM vayamANo khaMdaeNaM parISahAnippiTupasiNavAgaraNo kato, patosamAvaNNo, tappabhiI ceva khaMdagassa chiddANi cArapurisehiM maggAvito viharai, dhyayanam jAva khaMdago paMcajaNasaehiM kumArolaggaehiM saddhiM muNisubvayasAmisagAse pacatito, bahusuto jAto, tANi ceva 4 se paMca sayANi sIsattAe aNuNNAyANi / annayA khaMdao sAmimApucchai-baccAmi bhagiNIsagAsaM, sAmiNA bhaNiyaM-uvasaggo mAraNaMtito, bhaNai-ArAhagA virAhagA vA ?, sAmiNA bhaNiyaM-save ArAhagA tuma motuM, so bhaNai-laTuM, jadi ettiyA ArAhagA, gao kuMbhakArakaDaM, marueNa jahiM ujANe Thio tahiM AuhANi zUmiyANi, rAyA buggAhio-jahA esa kumAro parIsahaparAito eeNa uvAeNa tumaM mArittA rajaM gihihitti, jadi te vipaJcato 1 anyadA sa pAlako brAhmaNo dUtatAyai AgataH zrAvastI nagarIm , AsthAnikAmadhye sAdhUnAmavarNa vadan skandakena niSpRSTapraznavyAkaraNaH kRtaH, pradveSamApannaH, tatprabhRtyeva skandakasya chidrANi cArapuruSairmArgayan viharati, yAvatskandakaH paJcabhirjanazataiH kumArAvalagakaiH sArdha munisuvratasvAmisakAze pratrajitaH, bahuzruto jAtaH, tAnyeva paJca zatAni tasmai ziSyatayA'nujJAtAni / anyadA skandakaH svAminamApRcchatibrajAmi bhaginIsakAzaM, svAminA bhaNitam-upasargo mAraNAntikaH, bhaNati-ArAdhakA virAdhakA vA ?, svAminA bhaNitaM-sarve ArA A // 115 // dhakAstvAM muktvA, sa bhaNati-laSTaM, yadyetAvanta ArAdhakAH, gataH kumbhakArakaTaM, marukeNa yatrodyAne sthitaH tatrAyudhAni gopitAni, rAjA vyudbhAhitaH-yathaiSa kumAraH parISahaparAjita etenopAyena tvAM mArayitvA rAjyaM grahISyatIti, yadi tava vipratyayaH For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | ujANaM paloehi, AuhANi olaiyANi divANi, te baMdhiUNa tassa ceva purohiyassa samappiyA, teNa save parisajaMteNa pIliyA, tehiM samma ahiyAsiyaM, tesiM kevalaNANaM uppaNNaM siddhA ya / khaMdato'vi pAse dhario, lohiyaci rikAhi bharijaMto sabato pacchA jaMte pIlito NidANaM kAUNa aggikumAresu uvvnnnno| taMpi se rayaharaNaM ruhiralittaM dapurisahatthotti kAuM giddhehiM puraMdarajasAte purato pADiyaM, sAvi tadivasaM adhitiM karei jahA sAdhU Na dIsaMti, taM ca NAe dilu, pacabhinnAo ya kaMbalo, NisijAto chiNNAto, tAe ceva diNNo, tAe nAyaM-jahA te mAriyA, tAe khiMsito rAyA-pAva ! viNaTTho'si,tAe ciMtiyaM-paccayAmi, devehiM muNisuvvayasagAsa nIyA, teNavi deveNa NagaraM dahUM sajaNavayaM, ajavi daMDagAraNNaMti bhaNNai / araNNassa ya vaNAkhyA bhavati, tena dvAragAthAyAM vanamityuktam / ettha tehiM sAhUhiM 1 udyAnaM pralokaya, AyudhAnyavalagitAni (gopitAni ) dRSTAni, te badhdhvA tasmAyeva purohitAya samarpitAH, tena sarve puruSayatreNa| pIlitAH, taiH samyagadhyAsitaM, teSAM kevalajJAnamutpannaM siddhAzca / skandako'pi pArzve dhRtaH, rudhiracchaTAbhibhriyamANaH sarvataH pazcAt yatre pI-8 |lito nidAnaM kRtvA'gnikumArepUtpannaH / tadapi tasya rajoharaNaM rudhiraliptaM puruSahasta itikRtvA gRdhaiH purandarayazasaH purataH pAtitaM, sA'pi dAtaddivase'dhRtiM karoti yathA sAdhavo na dRzyante, taccAnayA dRSTaM, pratyabhijJAtazca kambalaH, niSadyAzchinnAH, tayaiva dattaH, tayA jJAtaM yathA te mA ritAH, tayA khiMsito rAjA-pApa ! vinaSTo'si, tayA cintitaM-pratrajAmi, devairmunisuvratasakAzaM nItA, tenApi devena nagaraM dagdhaM sajanatrajam 4|| adyApi daNDakAraNyamiti bhaNyate / araNyasya ca vanAkhyA bhavati / atra taiH sAdhubhi ARXISTRAREA Teste mvalaH, niSadyAzchinnA parandarayazasaH purataH pazcAt yatre pI-3 Jan Education International For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parIpahAdhyayanam uttarAdhya. di vahaparIsaho ahiyAsito samma, evaM ahiyAseyacaM, Na jahA khaMdhaeNa NAhiyAsiyaM // parairabhihatasya ca tathAvidhau padhAdi grAsAdi ca sadopayogi yateryAcitameva bhavatIti yAcAparIpahamAhabRhadvRttiH dukkaraM khalu bho ! NicaM, aNagArassa bhikkhunno|svN se jAiyaM hoi, natthi kiMci ajAiyaM // 28 // (sUtram) // 116 // | vyAkhyA-duHkhena kriyata iti duSkaraM-duranuSThAnaM, khalurvizeSaNe nirupakAriNa iti vizeSa dyotayati, 'bho' ityAmantraNe 'nityaM' sarvakAlaM, yAvajIvamityarthaH, anagArasya bhikSoriti ca prAgvat , kiM tat duSkaramityAha-yat 'savam' AhAropakaraNAdi 'se' tasya yAcitaM bhavati, nAsti 'kiJcida' dantazodhanAdyapi ayAcitaM, tataH sarvasyApi vastuno yAcanamiti gamyamAnena vizeSyeNa duSkaramityasya sambandha iti sUtrArthaH // 28 // tatazcagoyaraggapaviTThassa, hatthe no suppasArae / seo agAravAsotti, ii bhikkhU na ciMtae // 29 // ( sUtram) __ vyAkhyA-goriva caraNaM gocaro, yathA'sau paricitAparicitavizeSamapahAyaiva pravartate tathA sAdhurapi bhikSArtha, tasyAyaM-pradhAnaM yato'sau eSaNAyukto gRhNAti na punargauriva yathA kathaJcit , tasmin praviSTo gocarAgrapraviSTaH tasya, 'pANiH' hasto 'no' naiva sukhena prasAryate piNDAdigrahaNArtha pravartyata iti suprasAraH sa eva suprasArakaH, kathaM hi ni 1 vadhaparIpaho'dhyAsitaH samyak, evamadhyAsitavyaM, na yathA skandakena nAdhyAsitam / For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ORDERARMSGMCCCCCC hai rupakAriNA paraH pratidinaM praNayituM zakyaH, uttaratizabdasya bhinnakramatvAd 'itI'tyasmAddhetoH 'zreyAn' atizaya prazasyaH 'agAravAsoM' gArhasthyaM, tatra hi na kazcidyAcyate, khabhujArjitaM ca dInAdibhyaH saMvibhajya bhujyate, 'itI'setadbhikSuHna cintayed, yato gRhavAso bahusAvadho niravadyavRttyarthaM ca tatparityAgaH, tataH vayaMpacanAdipravRttebhyo gRhibhyaH piNDAdigrahaNaM nyAyyamiti bhAva iti sUtrArthaH // 29 // sAmprataM rAmadvAraM, tatra 'dukkaraM khalu bho ! NicaM' iti sUtramarthataH spRzannudAharaNamAha jAyaNaparIsahami baladevo ittha hoi AharaNaM / vyAkhyA-yAcAparISahe baladevo'tra bhavatyAharaNam-udAharaNam / atra sampradAyaH jayA so vAsudevasabaM vahato siddhattheNaM paDibohio kaNhassa sarIragaM sakkAreuM kayasAmAtito liMgaM paDivajiuM tuMgIsihare tavaM tappamANo mANeNa-kahiM bhicANa bhikkhaDaM allIsaM ?, teNa kaTTAhArAINa bhikkhaM giNhai, na gAmaM nayaraM vA alliyati / teNa so NAhiyAsito jAyaNAparIsaho, evaM na kAyavvaM, / anne bhaNaMti-baladevassa bhikkhaM 1 No'parataH .... kyam 2 yadA sa vAsudevazavaM vahana siddhArthena pratibodhitaH kRSNasya zarIrakaM satkArya (saMskRtya ) kRtasAmAyiko liGgaM pratipadya tuGgizikhare tapaH tapana mAnena-kka bhRtyAn bhikSArthamAzrayiSye ?, tena kASThAhArakAdibhyo bhikSAM gRhNAti, na grAmaM nagaraM vA''zrayate / tena sa nAdhyAsito yAcanAparISahaH, evaM na kartavyam / anye bhaNanti-baladevasya bhikSA For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bhamaMtassa bahuo jaNo tassa rUveNAvakkhitto Na kiMci annaM jANai, tacitto ceva ciTThai, teNa so na hiMDai gAmA-18| parISahAbRhadvRttiH IPgarAdi, jahAgayapahiyAhiMto ceva bhikkhaM jAyatitti, esa jAyaNAparIsaho pasattho // evaM zeSasAdhubhirapi yAJcA- dhyayanam ||parISahaH soDhavyaH // yAcApravRttazca kadAcillAbhAntarAyadoSato na lbhetaapiitylaabhpriisshmaah||117|| | paresu gAsamesijA, bhoyaNe pariNiTie / laddhe piMDe AharijA, aladdhe nANutappae // 30 // (sUtram) | ___ vyAkhyA-'pareSu' iti gRhastheSu 'grAsaM' kavalam, anena ca madhukaravRttimAha, 'eSayed' gaveSayet , bhujyata iti / bhojanam-odanAdi tasmin 'pariniSThite' siddhe, mA bhUtprathamagamanAttadartha pAkAdipravRttiH, tatazca 'labdhe' gRhibhyaH prApte 'piNDe' AhAre 'alabdhe vA' aprApte vA nAnutapyeta saMyataH, tadyathA-aho! mamAdhanyatA yadahaM na kiJcillabhe, | upalakSaNatvAlabdhe vA labdhimAnahamiti na hRSyet , yadvA labdhe'pyalpe'niSTe vA sambhavatyevAnutApa iti suutraarthH||30|| kimAlambanamAlambya nAnutapyatetyAhaajjevAha Na labbhAmi, avi lAbho sue siyaa| jo evaM paDisaMvikhe, alAbho taM na tjje||31||(suutrm) // 117 // 1bhrAmyato bahurjanastasya rUpeNAkSiptaH na kiJcidanyat jAnAti, taccittazcaiva tiSThati, tena sa na hiNDate prAmAkarAdiSu, yathAgatapathikAdibhya eva bhikSA yAcate iti, eSa yAcanAparISahaH prazastaH / 2 aladdhe vA nANutappeja saMjae (TIkA) CHECRECXXCCCC dain Education International For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GELISSAG | vyAkhyA-'adyaiva' asminnevAhanyahaM 'na labhe na prApnomi, 'apiH' sambhAvane, sambhAvyata etat 'lAbhaH' prAptiH tAzvaH' AgAmini dine 'syAd' bhavet , upalakSaNaM zva ityanyedhuranyataredhurvA mA vA bhUdityanAsthAmAha, ya evam' uktaprakA-|| kAraNa 'paDisaMvikkhe' tti pratisamIkSate'dInamanAH alAbhamAzrityAlocayati, 'alAbhaH' alAbhaparIpahaH taM 'na tarja yati' nAbhibhavati, anyathAbhUtastvabhibhUyata iti bhAvaH // 31 // atra laukikamudAharaNam| vAsudevabaladevasaccagadArugA assavahiyA aDavIe naggohapAyavassa ahe rattiM vAsovagayA, jAmaggahaNaM, dAruga|ssa paDhamo jAmo, koho pisAyarUvaM kAUNa Agato, dArugaM bhaNai-AhAratthI'haM uvAgao, ee sutte bhakkhayAmi, yuddhaM vA dehi, dArugeNa bhaNiyaM-bADhaM, teNa saha saMpalaggo, dArugo ya taM pisAyaM jahA jahA na sakei NihaNi thaa| tahA russati, jahA jahA russai tahA tahA so koho vahRti, evaM so dArugo kicchapANo taM jAmagaM nibAhei, pacchA saJcagaM uTThAvei, saJcago'vi taheva pisAeNa kicchapANo kato, tatie jAme baladevaM uhavei, evaM baladevo'vi* / 1 vAsudevabaladevasatyakadArukA azvApahRtA aTavyAM nyagrodhapAdapasyAdho rAtrau vAsamupAgatAH, yAmagrahaNaM, dArukasya prathamo yAmaH, krodhaH | | pizAcarUpaM kRtvA''gataH, dArukaM bhaNati-AhArArthyahamupAgataH, etAn suptAna bhakSayAmi, yuddhaM vA dehi, dArukeNa bhaNitaM-bADhaM, tena saha | saMpralagnaH, dArukazca taM pizAcaM yathA yathA na zaknoti nihantuM tathA tathA ruSyati, yathA yathA ruSyati tathA tathA sa krodho vardhate, evaM sa dArukaH kRcchraprANastaM yAmaM nirvahati, pazcAtsatyakamutthApayati , satyako'pi tathaiva pizAcena kRcchraprANaH kRtaH, tRtIye yAme baladevamutthApayati, evaM baladevo'pi E S **** For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvRttiH uttarAdhya. cautthe jAme vAsudevaM uddhavei, vAsudevo teNa pisAeNa taheva bhaNito, vAsudevo bhaNati-maM aNijiuM kahaM mama sa- parISahAhAe khAhisi ?, juddhaM laggaM, jahA jahA jujjhai pisAo tahA tahA vAsudevo aho balasaMpuNNo ayaM mallo iti dhyayanam tUsae, jahA jahA tUsae tahA tahA pisAo parihAyati, so teNa evaM khavio jeNa ghettuM uyaTTIe chUDho, pabhAe // 118 // passae te bhinnajANukoppare, keNaMti puThThA bhaNaMti-pisAeNa, vAsudevo bhaNati-sa esa kovo pisAyarUvadhArI mayA pasaMtayAe jito, uyaTTiNIe NINeUNa darisio / iti suutraarthH|| samprati 'pure'tidvAraM, 'purA' iti pUrvasmin kAle kRtaM karmeti gamyate, tatra ca 'NANutappeja saMjaetti' sUtrAvayavamarthataH spRzannudAharaNamAha kisipArAsaraDhaMDho alAbhae hoi AharaNaM // 114 // / vyAkhyA-kRSipradhAnaH pArAsaraH kRSipArAsaro janmAntaranAmnA 'DhaNDha' iti DhaNDhaNakumAraH 'alAbhake' alAbhaparIpahe bhavatyAharaNamiti gAthApazcArbhAkSarArthaH / bhAvArthastu vRddhasampradAyAdavaseyaH, sa cAyam| 1 caturthe yAme vAsudevamutthApayati, vAsudevastena pizAcena tathaiva bhaNitaH, vAsudevo bhaNati-mAmanirjitya kathaM mama sahAyAn bhakSayiSyasi ?,18 yuddhaM lagnaM, yathA yathA yudhyate pizAcastathA tathA vAsudevaH aho balasaMpanno'yaM malla iti tuSyati, yathA yathA tuSyati tathA tathA pizAcaH parinAhIyate, sa tenaivaM kSapitaH yena gRhItvA kaTyAM (jaGghAyAM) kSiptaH, prabhAte tAn bhinnajAnukUrparAn pazyati, keneti pRSTA bhaNanti-pizAcena, davAsudevo bhaNati-sa eSa kopaH pizAcarUpadhArI mayA prazAntatayA jitaH, jaGghAyA niSkAzya darzitaH / For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ **-SARKARI egaMmi gAme ego pArAsaro nAma, tammi ya anne pArAsarA atthi, so puNa kisIe kusalo ahavA sarIreNa kiso teNaM kisipArAsaro, so ya tammi gAme AuttiyaM rAuliyaM cariM vAhei, te ya goNAdI divasaM chAellayA bhasavelaM paDicchaMti, pacchA te bhattevi ANIe moeukAme bhaNai-ekekaM halababhaM deha, to pacchA bhuMjaha, tehiM chahiMvi halasa ehi bahuyaM vAhiyaM, teNa tahiM bahuyaM aMtarAiyaM baddhaM, mariUNa ya so saMsAraM bhamiUNa anneNa sukayaviseseNa vAsudevassa 6 putto jAto DhaMDhotti, arihanemisayAse pabaito, (granthAnam 3000) aMtarAyaM kammaM udinnaM, phIyAe bAravaIe hiMDato na labhati, kahiMcivi jayA labhati tadA jaMvA taM vA, teNa sAmI pucchito, tehiM kahiyaM jahAvattaM, pacchA teNa abhi|ggaho gahito, jahA-parassa lAbho na givhiyanyo / annayA vAsudevo pucchai titthayaraM-eesiM aTThArasaNhaM smnnsaah| 1 ekasmin grAme ekaH pArAzaro nAma, tasmiMzcAnye pArAzarAH santi, sa punaH kRSau kuzalo'thavA zarIreNa kRzastena kRSipArAzaraH (kRzapArAzaraH), sa ca tasmin grAme AyuktikaM rAjakulikaM cAriM vAhayati, te ca gavAdayo divase chAyArthinaH bhaktavelAM pratIcchanti, pazcAttAna bhakte'pi AnIte moktukAmAn bhaNati-ekaikaM halakarSa datta tataH pazcAt bhuGgadhvaM, taiH SaDirapi halazatairbahu vAhitaM, tena bahu tatrAntarAyika baddhaM, mRtvA ca sa saMsAraM bhrAntvA anyena sukRtavizeSeNa vAsudevasya putro jAto DhaNDa iti, ariSTaneminaH sakAze pravrajitaH, antarAyaM karmodIrNa, sphItAyAM dvArikAyAM hiNDamAno na labhate, kvacidapi yadA labhate tadA yadvA tadvA, tena svAmI pRSTaH, taiH kathitaM yathAvRttaM, pazcAt tenAbhigraho gRhItaH, yathA-parasya lAbho na grahItavyaH / anyadA vAsudevaH pRcchati tIrthakaram-etasyAmaSTAdazazramaNasAhasyAM For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. parISahAdhyayanam bRhaddhRttiH // 119 // ssINaM ko dukarakArato?, tehiM bhaNiyaM, jahA-DhaMDho aNagAro, alAbhaparIsaho kahio, so kahiM?, sAmI bhaNai-NagariM| pavisaMto pecchihisi, diThTho pavisaMteNaM, hatthikhaMdhAo ovariUNa vaMdio, so ya ikkeNa inbheNa diTTho, jahA mahappA esa jo vAsudeveNa vaMdito, so ya taM ceva gharaM paviTTho, teNa paramAe saddhAe moyagehiM paDilAbhito, bhamiUNa sAmissa dAvai pucchai ya-jahA mama alAbhaparIsaho khINo ?, pacchA sAmiNA bhaNNati-Na khINo, esa vAsudevassa lAbho, teNa paralAbhaM na uvajIvAmittikAuM amucchiyassa parikRvitassa kevalaNANaM samuppaNaM / evaM ahiyAsiyavyo alAbhaparIsaho jahA DhaMDheNa aNagAreNa // alAbhAcAntaprAntAzinAM kadAcidrogAH samutpadyeraniti rogaparISahamAhaNacA uppaiyaM dukkhaM, vedaNAe duhaTTie / adINo ThAvae paNNaM, puTTo tattha'hiyAsae ||32||(suutrm) ___ vyAkhyA-'jJAtvA' adhigamya 'utpattikam' udbhUtaM, duHkhayati iti duHkhaH prastAvAt jvarAdirogastaM 'vedanayA' 1 ko duSkarakArakaH !, tairbhaNitaM yathA-DhaNDhaNo'nagAraH, alAbhaparISahaH kathitaH, sa ka ?, svAmI bhaNati-nagarI pravizan prekSayiSyase, dRSTaH pravizatA, hastiskandhAvatIrya vanditaH, sa caikenebhyena dRSTo, yathA mahAtmaiSa yo vAsudevena vanditaH, sa ca tadeva gRhaM praviSTaH, tena paramayA zraddhayA modakaiH pratilambhitaH, bhrAntvA svAmine darzayati, pRcchati ca-yathA mamAlAbhaparISahaH kSINaH ?, pazcAt svAminA bhaNyate-na kSINaH, eSa vAsudevasya lAbhaH, tena paralAbhaM nopajIvAmItikRtvA'mUrchitasya pariSThApayataH kevalajJAnaM samutpannam / evamadhyAsitavyo'lAbhaparISaho yathA DhaNDhenAnagAreNa // 119 // For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G RA - ARCASRECICROCENCY sphoTapRSThagrahAdyanubhavarUpayA duHkhenAtaH-pIDitaH kriyate sma duHkhArtitaH, evaMvidho'pi 'adInaH' aviklavaH 'sthApayet' duHkhArtitatvena calantI sthirIkuryAt 'prajJA' khakarmaphalamevaitaditi tattvadhiyaM, 'spRSTa' ityapeluptanirdiSTatvAt vyApto'pi rAjamandAdibhiH, yadvA puSTa iva puSTovyAdhibhiraviklavatayA 'tatreti' prajJAsthApane sati rogotpAte vA adhyAsIta' adhisaheta, prakramAdrogajanitaduHkhamiti suutraarthH||32|| syAdetat-cikitsayA kiM na tadapanodaH kriyate ? ityAhategicchaM nAbhinaMdijA, sNcikkh'ttgvese| eyaM khu tassa sAmaNNaM, jaM na kujjA na kArave ||33||(suutrm) ___ vyAkhyA-'cikitsA' rogapratikArarUpAM 'nAbhinandet' nAnumanyeta, anumatiniSedhAca dUrApAste karaNakAraNe, |'samIkSya' khakarmaphalamevaitat bhujyata iti paryAlocya, yadvA 'saMcikkha'tti 'acAM sandhi lopau bahulami'tyekAralope saMcikkhe' samAdhinA tiSThetU, na kUjanakarkarAyatAdi kuryAt, AtmAnaM-cAritrAtmAnaM gaveSayati-mArgayati kathamayaM mama syAdityAtmagaveSakaH, kimityevamata Aha-'etad' anantaramabhidhAsyamAnaM 'khutti khalu, sa ca yasmAdarthaH, tato yasmAdetat 'tasya' zramaNasya 'zrAmaNyaM' zramaNabhAvo yanna kuryAnna kArayet , upalakSaNatvAnnAnumanyeta, prakramAt cikitsAM, jinakalpikAdyapekSaM caitat , sthavirakalpApekSayA tu 'jaM na kujjA' ityAdau sAvadhamiti gamyate, ayamatra - ra For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 uttarAdhya. bhAvaH-yasmAtkaraNAdibhiH sAvadyaparihAra eva zrAmaNyaM, sAvadyA ca prAyazcikitsA, tatastAM nAbhinanded, etadapyau- parISahA tsargikam , apavAdatastu sAvadyA'pyeSAmiyamanumataiva, yaduktam-"kAhaM achittiM aduvA ahIhaM, tavovihANeNa ya dhyayanam bRhaddhRttiH ujamissaM / gaNaM va NItIi vi sAravissaM, sAlaMbasevI samuveti mokkhaM // 1 // " iti sUtrArthaH // 33 // idAnIM // 120 // bhikSeti dvAraM, tatra ca 'tigicchaM NAhiNaMdijjA' iti sUtrAvayavamarthataH spRzannudAharaNamAhamahurAi kAlavesiya jaMbuya ahiuttha muggaselapuraM / rAyA paDisehei jaMbuyarUveNa uvasaggaM // 115 // vyAkhyA-mathurAyAM kAlabesiko jambuko'bhyupito mudgaselaM puraM rAjA pratiSedhayati jambukarUpeNa upasargamiti / gAthAkSarArthaH / bhAvArthastu sampradAyAvagamyaH, sa cAyam___ maMhurAe jiyasattuNA raNNA kAlA nAma vesA'paDirUvaMti kAuM orohe chUDhA, tIse putto kAlAe kAlavesio 4|kumAro, so tahArUvANaM therANaM aMtie dhamma soUNa pabatito, egallavihArapaDi paDivaNNo, gato muggaselapura, | 1 kariSyAmyacchittimathavA'dhyeSye tapovi (paupa) dhAnepu codyasyAmi / gaNaM vA nItyA api sArayiSyAmi, sAlambasevI samupaiti mokSam | | // 120 // (zuddhim ) // 1 // 2 mathurAyAM jitazatruNA rAjJA kAlAnAmnI vezyApratirUpetikRtvA'varodhe kSiptA, tasyAH putraH kAlAyAH kAlavezika: kumAraH, sa tathArUpANAM sthavirANAmantike pravrajitaH, ekAkivihArapratimA pratipannaH, gato mudgazailapuraM, For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % % %AD % tahiM tassa bhagiNI hayasattussa raNNo mahilA, tassa sAhussa arasiyA, tato tIe bhikkhAe saha osaha dinnaM, so ya ahigaraNaMti bhattaM paJcakakhAti / teNa ya kumAratte siyAlANaM saI soUNa pucchiyA olaggiyA-kesiM esa saddo succati ?, te bhaNaMti-ee siyAlA aDavivAsiNo, teNa bhaNNati-ee baMdhiUNa mama ANeha, tehiM siyAlo baMdhiUNa ANito, so taM haNai, so hammaMto khikhiei, tato so ratiM viMdai, so siyAlo hammato mato, akAmaNijarAe vANamaMtaro jAo, teNa vANamaMtareNa so bhattapaccakkhAto diTTo, ohiNA Abhoio, imo sotti AgaMtUNa sapilliyaM siyAliM viraciUNa khiMkhiyaMto khAi, rAyA taM sAdhu bhattapaJcakkhAyayaMtikAuM rakUkhAveti purisehiti, mA koi se uvasaggaM karissaitti, jAva te purisA taM thANaM aiMti tAva tIe sIAlIe khaito, jAhe te purisA 1 tatra tasya bhaginI hatazatro rAjJo mahilA, tasya sAdhorAsi, tatastayA bhikSayA sahauSadhaM dattaM, sa cAdhikaraNamiti bhaktaM pratyAkhyAti / tena ca kumAratve zRgAlAnAM zabdaM zrutvA pRSTA avalagakA:-keSAmeSa zabdaH zrUyate ?, te bhaNanti-ete zRgAlA aTavIvAsinaH, tena bhaNyateetAn baddhA mama ( pArzve) Anayata, taiH zagAlo baddhA''nItaH, sa taM hanti, sa hanyamAnaH khizikaroti, tataH sa rati vindati, sa zRgAlo hanyamAno mRtaH, akAmanirjarayA vyantaro jAtaH, tena vyantareNa sa pratyAkhyAtabhakto dRSTaH, avadhinA''bhogitaH, ayaM sa ityAgatya |sabAlakA zRgAlA vikuvye (viracya, khizirvan khAdati, rAjA taM sAdhaM pratyAkhyAtabhakta itikRtvA rakSayati puruSaiH, mA kazcittasyopasarga kariSyatIti (kArSIditi), yAvatte puruSAstat sthAnamAyAnti tAvattayA zRgAlyA khAditaH, yadA te puruSAH % % % dan Education International For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. parISahAdhyayanam bRhadvRttiH // 121 // **** * * ossariA tAhe saha kareMtI khAti, jAhe AgayA tAhe na dIsati, sovi uvasaggaM sammaM sahati khamati, evaM ahiyAseyavvaM // rogapIDitasya zayanAdiSu duHsahatara()tRNasparza ityetadanantaraM tatparISahamAhaacelagassa lUhassa, saMjayassa tavassiNo / taNesu suyamANassa, hujjA gAyavirAhaNA ||34||(suutrm) ___ vyAkhyA- acelakasya rUkSasya saMyatasya tapasvina iti prAgvat , tarantIti tRNAni-darbhAdIni teSu zayAnasyo palakSaNatvAt AsInasya vA bhavet gAtrasya-zarIrasya virAdhanA-vidAraNA gAtravirAdhanA, acelakatvAdIni tu tapa-2 khivizeSaNAni mA bhUtsacelasya tRNasparzAsambhavenArUkSasya tatsambhave'pi snigdhatvenAsaMyatasya ca zupiraharitatRNopAdAnena tathAvidhagAtravirAdhanAyA asambhava iti // 34 // tataH kimityAha Ayavassa nivAeNaM, tidulA havai veynnaa| eyaM NaccA na sevaMti, taMtujaM taNatajjiyA ||35||(suutrm) ___ vyAkhyA-'Atapasya' dharmasya nitarAM pAto nipAtastena 'tiula' tti sUtratvAttaudikA, yadvA trIn-prastAvAt manovAkkAyAn vibhASitaNyantatvAt curAdInAM dolatIva kharUpacalanena tridulA, pAThAntarastu-'atulA vipulA vA bhavati vedanA, evaM ca kimityAha-'etadU' anantaroktaM pAThAntarataH 'evaM jJAtvA 'na sevante' na bhajante, Astara1 apamRtAstadA zabdaM kurvatI khAdati, yadA AgatAH tadA na dRzyate, so'pyupasarga samyak sahate kSamate, evamadhyAsitavyam / ** *** // 121 // For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NAyeti gamyate, tantubhyo jAtaM tantujaM, paThyate ca - ' taMtayaM'ti tatra tatraM - vemavilekhanyAJchanikAdi tasmAjjAtaM tatrajam ubhayatra vastraM kambalo vA, tRNaistarjitAH - nirbhatsitAH tRNatarjitAH, kimuktaM bhavati ? - yadyapi tRNairatyanta| vilikhitazarIrasya ravikiraNasamparka samutpannakhedavazataH kSatakSAranikSeparUpaiva pIDopajAyate tathA'pi - 'pradIptAGgArakalpeSu, vajrakuNDeSvasandhiSu / kUjantaH karuNaM kecit, dAnte narakAgninA // 1 // agnibhItAH pradhAvanto, gatvA vaitaraNIM | nadIm / zItatoyAmimAM jJAtvA, kSArAmbhasi patanti te // 2 // kSAradagdhazarIrAzca, mRgavegotthitAH punaH / asipatravanaM yAnti cchAyAyAM kRtabuddhayaH // 3 // zaktyaSTiprAsakuntaizca khaGgatomarapaTTizaiH / chidyante kRpaNAstatra, pata|dbhirvAtakampitaiH // 4 // ' ityAdikA raudratarA narakeSu paravazena mayA'nubhUtA vedanAstatkiyatIyaM 1, bhUyAMzca lAbhaH svavazasya samyak sahana iti paribhAvanAto na tatparijihIrSayA vastraM kambalAdikamupAdadate, jinakalpikApekSaM caitat, | sthavirakalpikAzca sApekSasaMyamatvAtsevante'pIti sUtrArthaH // 35 // atra saMstAradvAramanusaran 'tiulA havai veyaNa'tti sUtrasUcitamudAharaNamAha | sAvatthIi kumAro bhaddo so cAriotti veraje / khAreNa tacchiyaMgo taNaphAsaparasahaM visahe // 116 // vyAkhyA - zrAvastyAM kumAro bhadraH sa 'cArikaH' cara iti vairAjye kSAreNa takSitAGgaH tRNasparzaparIpahaM 'visahe' tti viSahate, smeti vizeSa iti gAthArthaH // 117 // bhAvArthastu sampradAyAvaseyaH, sa cAyam For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam uttarAdhya. sAvatthIe nayarIe jiyasattU raNNo putto bhaho nAma, so niviNakAmabhogo tahArUvANaM therANamaMtite pacatito, 4 kAleNa ya egallavihArapaDimaM paDivaNNo, so viharaMto veraje cAriuttikAUNa gahio, so ya paMtAveUNa khAreNa bRhadvRttiH tacchio, so dabbhahiM veDhiUNa mukko, so dabbhehiM lohiyasaMmIliehiM dukkhAvijaMto sammaM shi|| evaM shesssaadhu||122|| bhirapi samyaka soDhavyaH tRNasparzaparISahaH // tRNAni ca malinAnyapi kAnicit syuriti tatsampakot khedato vizeSeNa jallasambhava ityanantaraM tatparISahamAha| kilinnagAe paMkeNa, mehAvI va raeNa vaa| priMsu vA paritAveNaM, sAyaM no paridevae // 36 // (sUtram) vyAkhyA-klinnamanekArthatvAddhAtUnAM nicitaM pAThAntarataH kliSTaM vA-bAdhitaM gAtraM-zarIramasyeti klinnagAtraH |kliSTagAtro vA, medhAvI-'vAhito vA arogI vA, siNANaM jo u patthai / vokato hoi AyAro, jaDho havai saMja8||mo // 1 // ' ityAgamamanusmaran na snAnarUpamaryAdAnativartI, kena punaH klinnagAtraH kliSTagAtro vetyAha-'paGkana / 1 zrAvastyAM nagaryAM jitazatro rAjJaH putro bhadro nAma, sa nirviNNakAmabhogaH tathArUpANAM sthavirANAmantike pravrajitaH, kAlena caikAki| vihArapratimA patipannaH, sa viharan vairAjye cArika itikRtvA gRhItaH, sa ca pIDayitvA (piTTayitvA) takSitaH (siktaH) kSAraNa, sa dabhavaSTAyatvA || |muktaH, sa damaiM rudhirasaMmilitairduHkhyamAnaH samyak sahate / 2 vyAdhimAn vA'rogo vA snAnaM yastu prArthayate / vyutkrAnto bhavatyAcArastyaktI bhavati saMyamaH // 2 // | // 122 // For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA khedArdramalarUpeNa 'rajasA' vA tenaiva kAThinyaM gatena pAMzunA vA, bhinnakAlatvAccAnayorvA grahaNaM, 'dhiMsu va ' ti grISme, vAzabdAccharadi vA, pariH- samantAttApaH paritApastena, hetau tRtIyA, kimuktaM bhavati ? - paritApAThayakhedaH pravedAcca paGkarajasI tataH klinnagAtratA kliSTagAtratA vA bhavati, evaMvidhazca kimityAha - 'sAta' sukham, Azrityeti zeSaH 'no paridevet' na pralapet kathaM kadA vA mamaivaM maladigdhadehasya sukhAnubhavaH syAt ?, iti sUtrArthaH // 36 // kiM tarhi kuryAdityAha - veja nijjarApehI, AriyaM dhammaNuttaraM / jAva sarIrabheotti, jallaM kAraNa dhArae // 37 // (sUtram) vyAkhyA- 'vedayet' saheta, jalajanitaM duHkhamiti prakramaH kIdRzaH san ityAha-nirjaraNaM nirjarA - karmaNAmA| tyantikaH kSayastAmapekSate - kathaM mamAsau syAdityabhilapatIti nirjarApekSI, ka evaM kuryAdityAha - ArAddheya dharmebhyo yAta ityAryastaM 'dharma' zrutacAritrarUpaM nAstyuttaraM - pradhAnamanyadasmAdityanuttarastaM gamyamAnatvAt prasanno - bhAvabhikSu| rityarthaH, samprati sAmarthyoktamapyarthamAdarakhyApanAya nigamanavyAjena punarAha - 'jAva sarIrabheo' tti sUtratvAt 'yAvat' iti maryAdAyAM zarIrasya bhedo - vinAzastaM maryAdIkRtya, kimityAha - 'jalaM' kaThinatApannaM malam upalakSaNatvAt paGkarajasI ca 'kAyena' zarIreNa dhArayet, dRzyante hi kecidindrAgnidagdhAnIya girizikharANi vicchAyakRSNa dehAH zItoSNavAtAtapAdibhiH parizoSitaparidagdhopahatazarIrAH rajo'vaguNDitamaladigdhadehAH, akAmanirjarAtazca na kazcitteSAM For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya.|| guNo, mama tu samyak sahamAnasya mahAn guNa iti matvA na tadapanayanAya snAnAdi kuryAt , yataH-"na zakyaM parIpahAbRhadvRttiH nirmalIkartu, gAtraM strAnazatairapi / azrAntameva zrotobhirudbhiranavanirmalam // 1 // " paThyate ca-'veiMto nijarApe- dhyayanam hitti vedayamAnaH-sahamAnaH, zeSaM prAgvad , atra keciccaturthapAdamadhIyate, 'jalaM kAe Na uvaTe'tti atrodvrttngrhnn||123|| murtiyedapi na, kiM punaH lAyAt ?, yadvA-veija'tti vidyAt-jAnIyAddharmamAcAram, arthAdyatInAM, jJAtvA cam 'jJAnasya phalaM viratiriti jalaM kAyena dhArayet , tathA 'veyaMto'tti vidan-jAnAno'nyattathaiveti sUtrArthaH // 37 // 4 |atra 'maladhAriNotti dvAramanusaran 'sAyaM No paridevae' iti sUtrAvayavamarthataH spRzannudAharaNamAha|caMpAe~ sunaMdo nAma sAvao jalladhAraNaduguMchI / kosaMbIi dugaMdhI uppaNNo tassa sAdivaM // 117 // vyAkhyA-caMpAyAM sunando nAma zrAvako jaladhAraNajugupsI kauzAmbyAM durgandhirutpannaH, tasya sAdivyaM-sadevatva|mityakSarArthaH // 118 // bhAvArthastu sampradAyAdavaseyaH, sa cAyam| capAe nayarIe sunando nAma vANiyago sAvago, avaNNAe ceva jo jaM maggei sAhU tassa taM ceva dei osahabhe sajjAiyaM sattugAiyaM ca, sababhaMDio so, tassa annayA gimhe susAhUNo jalaparididdhaMgA AvaNaM AgayA, tersi 6 1 campAyAM nagaryA sunando nAma vaNik zrAvakaH, avajJayaiva yo yanmArgayati sAdhustasmai tadeva dadAti auSadhabhaiSajyAdikaM saktukAdikaM // 123 // ca, sarvabhANDikaH saH, tasyAnyadA prISme susAdhavo jallaparidigdhAGgA ApaNamAgatAH, teSAM For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaMdho jalassa tANa osahANaM gaMdhamabhibhaviuM ukkalati, teNa sugaMdhadavabhAvieNa ciMtiyaM-savaM laTuM sAhUNa jadiNAma jalaM uvaTitA to suMdaraM hotaM, evaM so tassa ThANassa aNAloiyapaDikato kAlagato kosaMbIe nayarIe inbhakule puttattAe Agato, so niviNNakAmabhogo dhammaM soUNa pacatito, tassa taM kammamudinnaM, durabhigaMdho jAto, |tao jato jato vacati tao tao uDDAho, pacchA sAhUhiM bhaNito-tumaM mANiggaccha uDDAho, paDissae acchAhi, rattiM devayAe so kAussaggaM karei, pacchA devayAe sugaMdho kato,so jahA nAma koThapuDANa vA annesi vA visiTThadavANa jAriso gaMdho tAriso gaMdho jAto, puNo'vi uDDAho, puNo'vi devayArAhaNaM, sAbhAviyagaMdho jAto / teNa 1 gandho jallasya teSAmauSadhAnAM gandhamabhibhUyocchalati, tena sugandhadravyabhAvitena cintitaM-sarva laSTaM sAdhUnAM yadi nAma jallamuvatiSyanta tadA sundaramabhaviSyat , evaM sa tasmAt sthAnAdanAlocitapratikrAntaH kAlagataH kauzAmbyAM nagaryAmibhyakule putratayA AgataH, sa nirviNNakAmabhogo dharma zrutvA pravrajitaH, tasya tatkarmodIrNa, durabhigandho jAtaH, tato yato yato vrajati tatastata uDDAhaH (apabhrAjanA), pazcAt sAdhubhirbhaNitaH-tvaM mA yAsIH uDDAhaH, pratizraye tiSTha, rAtrI devatAyAH sa kAyotsarga karoti, pazcAddevatayA sugandhIkRtaH, sa yathA nAma koSTapuTAnAM vA anyeSAM vA viziSTadravyANAM yAdRzo gandhastAdRzo gandho jAtaH, punarapyuDDAhaH, punarapi devatArAdhanaM, svAbhAvikalagandho jAtaH / tena For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 124 // pAhiyAsio jalaparIsaho / evaM zeSasAdhubhirna karaNIyam // jallopaliptazca zucIn sakriyamANAn puraskriyamA-18/ parISahANAMzcAparAnupalabhya satkArapuraskArAbhyAM spRhayedatastatparISahamAha dhyayanam abhivAdaNa abbhuTTANaM, sAmI kujjA nimaMtaNaM / je tAI paDisevaMti, na tesiM pIhae munnii||38||(suutrm) vyAkhyA-'abhivAdanaM' zironamanacaraNasparzanAdi pUrvamabhivAdaye ityAdivacanaM 'abhyutthAnaM' sasambhramamAsana|mocanaM 'khAmI' rAjAdiH 'kuryAt ' vidadhIta 'nimantraNam' adya bhavadbhirbhikSA madIyagRhe grahItavyetyAdirUpaM, 'ye' iti khayUthyAH paratIrthikA vA 'tAni' abhivAdanAdIni 'pratisevante' AgamaniSiddhAnyapi bhajante, na tebhyaH spRhayet-yathA sulabdhajanmAno'mI ya evamevaMvidhairabhivAdanAdibhiH sakriyanta iti 'muniH' anagAra iti 4 sUtrArthaH // 38 // kiMcaaNukkasAI appicche, aNNAesi alolue| rasesu nANugijjhijA, nANutappija pnnnnvN||39||(suutrm)| vyAkhyA-utkaNThitaH satkArAdipu zeta ityevaM zIla utkazAyI na tathA anutkazAyI, yadvA prAkRtatvAdaNuka-|4| // 124 // nApAyI sarvadhanAditvAdini, ko'rthaH -na satkArAdikamakurvate kupyati, tatsampattI vA nAhaGkAravAn bhavati, yata 1 nAdhyAsito jallaparISahaH / For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SRK-COMSANSAR uktam-"palimaMtha mahaM viyANiyA, jAvi ya vaMdaNa pUyaNA ihN| suhume salle duruddhare, iti saMkhAi muNINa majai // 1 // " na vA tadarthaM chadma tatra vA gRddhiM vidhatte, ata evAlpA-stokA dharmopakaraNaprAptimAtraviSayatvena na tu satkArAdikAmitayA mahatI alpazabdasyAbhAvavAditvenAvidyamAnA vA icchA-vAJchA vA yasyeti alpecchaH, icchAyAzca kaSAyAntargatatve'pi punaralpatvAbhidhAnaM bahutaradoSatvopadarzanArtham , ata eva ca ajJAto jAtizrutAdibhiH eSati-uJchati | arthAt piNDAdItyajJAtaiSI, kutaH punarevam ?, yataH 'alolupaH' sarasaudanAdiSu na lAmpaTyavAn , evaMvidho'pi sarasAhArabhojino'parAn vIkSya kadAcidanyathA syAt ata Aha-sarasepu-rasavatakhodanAdiSu, pAThAntarato-'raseSu yA' madhurAdiSu 'nAnugRdhyet nAbhikAGkSAM kurvIta, rasagRddhivarjanopadezazca tadgRddhita eva bAlizAnAmabhivAdanAdi-4 spRhAsambhavAt , tathA na 'tebhyo' rasagRddhebhyaH spRhayenmuniH, pAThAntaratazca nAnutapyet tIrthAntarIyAnnRpatyAdibhiH| sakriyamANAnavekSya, kimetatparityAgenAhamatra pratrajitaH ? iti, prajJA-heyopAdeyavivecanAtmikA matistadvAn , IA anena satkArakAriNi topaM nyatkArakAriNi ca dveSamakurvatA'yaM parIpaho'dhyAsitavya ityuktaM bhavatIti sUtrArthaH // 39 // atra 'aGgavidya'ti dvAramanusaran sUtroktamartha vyatirekodAharaNena spaSTayanAhamahurAi iMdadatto purohiosAhusevao sittttii| pAsAyavijapADaNa pAyacchijjeMdakIle y|| 118 // 1 vighnaM mahat vijAnIyAt yA'pi ca vandanA pUjaneha / sUkSmaM zalyaM duruddharamiti saMkhyAya munirna mAdyati // 1 // dan Education International For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH C4-X-ICIASCAM // 125 // mathurAyAmindradattaH purohitaH sAdhusevakaH zreSThI prAsAdavidyApAtanaM pAdacchedazcendrakIle casya bhinnakramatvAditi | parISahA. gAthAsaMskAraH // 119 // etadarthazca sampradAyAdavaseyaH, sa cAyam dhyayanam cirakAlapaiTTiyAe mahurAe iMdadatteNaM purohieNaM pAsAyagaeNaM heTTeNaM sAdhussa vacaMtassa pAo olaMbito sIse katottikAuM, so ya sAvaeNa siTiNA diTTho, tassAmariso jAo, diTuM bho! eeNa pAvaNaM sAhussa uvariM pAdo katotti, teNa paiNNA kayA-avassa mae eyassa pAdo chiMdeyabo, tassa chiddANi maggai, alabhamAno annayA AyariANa sagAse gaMtUNa vaMdittA parikahei, tehiM bhaNNai-kA pucchA 1, ahiyAseyaco sakkArapurakAraparIsaho, teNa bhaNiyaM-mae paiNNA kaelliyA, Ayariehi bhaNNai-eyassa purohiyassa kiM ghare vaTTai ?, teNa bhaNNai-eyassa purohiyassa pAsAo kaelato, tassa pavesaNe raNo bhattaM karehitti, tehiM bhaNNai-jAhe rAyA pavisai taM pAsAyaM 1 cirakAlapratiSThitAyAM mathurAyAmindradattena purohitena prAsAdagatena adhastAt sAdhorgacchataH (upari) pAdo'valambitaH, zIrSe kRta iti6 kRtvA, sa ca zrAvakeNa zreSThinA dRSTaH, tasyAmarSo jAtaH, dRSTaM bho! etena pApena sAdhorupari pAdaH kRta iti, tena pratijJA kRtA-avazyaM mayA etasya pAdazchettavyaH, tasya chidrANi mArgayati, alabhamAno'nyadA AcAryANAM sakAze gatvA vanditvA parikathayati, tairbhaNyate-kA pRcchA ?, adhyAsitavyaH satkArapuraskAraparISahaH, tena bhaNitaM-mayA pratijJA kRtA, AcAryairbhaNyate-etasya purohitasya kiM gRhe varttate ?, tena bhaNyateetena purohitena prAsAdaH kAritaH, tasya pravezane rAjJo bhaktaM kariSyatIti, tairbhaNyate yadA rAjA pravizati taM prAsAdaM M 2 // 125 // For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAhe tumaM rAyaM hattheNa gaheUNa avasArijAsi jahA-pAsAo paDati, tAhe'haM pAsAyaM vijAe pADissaM, teNa tahA kayaM, seTiNA rAyA bhaNito-eeNa tubbhe mAriyA Asi, ruTeNa raNNA purohito sAvagassa appito, teNa tassa iMdakIle pAdo kato, pacchA chinna(no),evaM kAuM Iyaro visjito| teNa NAhiyAsito sakkArapurakAraparIsaho iti|| yathA tena zrAddhanAsau na soDho na tathA vidheyaM, kintu sAdhuvatsoDhavyaH, iha pUrvatra ca zrAvakaparISahAbhidhAnamAdhanayacatuSTaya mateneti bhAvanIyam , uktaM hi prAk-"tiNhaMpi Negamanato parIsaho jAva ujjasuttAto"tti, aGgaM cAtra pAdo, vidyA ca prAsAdapAtanavidyA // sAmpratamanantaroktaparISahAn jayato'pi kasyacijjJAnAvaraNApagamAt prajJAyA utkarSe aparasya tu tadudayAdapakarSe utsekavaiklavyasambhava iti prajJAparISahamAha___ se nUNaM mae putvaM, kammA'NANaphalA kaDA / jeNAhaM nAbhijANAmi, puTTo keNai kaNhuI // 40 // aha pacchA uijjati, kmmaa'nnaannphlaakddaa| evamAsAsi appANaM, NaccA kammavivAgayaM // 41 // (sUtram) 1 tadA tvaM rAjAnaM hastena gRhItvA'pasArayeH yathA-prAsAdaH patati, tadA'haM prAsAdaM vidyayA pAtayiSyAmi, tena tathA kRtaM, zreSThinA rAjA bhaNita:-etena yUyaM mAritA abhaviSyan , ruSTena rAjJA purohitaH zrAvakAyArpitaH, tena tasyendrakIle pAdaH kRtaH, pazcAt chinnaH, evaM kRtvetaro visRSTaH / tena nAdhyAsitaH satkArapuraskAraparISad iti| 2 loTTamao kAUNa so chinno pra. adhikam / 3 trayANAmapi naigamanayaH parISaho yAvajusUtrAt // 1 // For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam bRhadvRttiH uttarAdhya. vyAkhyA-sezabdo mAgaprasiddhayA'thazabdArtha upanyAse, 'nUnaM' nizcitaM 'maye ti AtmanirdezaH 'pUrva prAka |kriyanta iti karmANi tAni ca mohanIyAdInyapi sambhavantyata Aha-ajJAnam-anavabodhastatphalAni jJAnAva raNarUpANItyarthaH 'kRtAni' jJAnanindAdibhirupArjitAni, yaduktam-jJAnasya jJAninAM caiva, nindApradveSamatsaraiH / up||126|| ghAtaizca vighnaizca, jJAnaghnaM karma badhyate // 1 // 'mayetyabhidhAnaM ca khayamakRtasyopabhogAsambhavAd , uktaM ca-"zubhAzu bhAni karmANi, khayaM kurvanti dehinH| khayamevopabhujyante, duHkhAni ca sukhAni ca // 1 // " kuta etadityAha-yena / hetunA ahaM 'nAbhijAnAmi' nAbhimukhyenAvabuddhaye pRSTaH kenacit svayamajAnatA jAnatA vA 'kaNhuI'tti sUtratvAt kasmiMzcit sUtrAdau vastuni vA, prgunne'piitybhipraayH| na hi khayaM khacchasphaTikavadatinirmalasya prakAzarUpasyAtmanoprakAzakatvaM kintu jJAnAvRtivazata eva, uktaM hi-"tatra jJAnAvaraNIyaM nAma karma bhavati yenAsya / tatpaJcavidhaM jJAnamAvRtaM raviriva meM ghaistathA // 1 // " athavA 'se nUNaM'ti sezabdaH prativacanavAcino'thazabdasyArthe, sa hi kenaki|JcitparyanuyuktaH tathAvidhavimarzAbhAvena khayamajAnan kuta etanmamAjJAnamiti cintayan guruvacanamanusRtyAtmAnamAtmadAnava prati vakti, 'se' ityatha 'nUna' nizcitametat , zeSa prAgvata / Aha-yadi pUrva kRtAni karmANi kiM na tadaiva vedi tAni ?, ucyate, atheti vaktavyAntaropanyAse 'pazcAda' avAdhottarakAlam 'udIyante' vipacyante kANyajJAnaphalAni / kRtAni, alarkamUSikaviSavikAravat tathAvidhadravyasAcivyAdeva teSAM vipAkadAnAt , tatastadvighAtAyaiva yatno vidheyo CASHANCHACKERA-4-24 // 126 // For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ X REAL na tu viSAdaH, 'evam' amunA prakAreNa 'AzvAsaya' svasthIkuru, kam ?-AtmAnaM, mA vaiklavyaM kRthA ityarthaH, uktameva hetuM nigamayannAha-jJAtvA karmavipAkaM, karmaNAM kutsitavipAkam / itthaM prajJA'pakarSamAzritya sUtradvayaM vyAkhyAtam , etadeva tadutkarSapakSa evaM vyAkhyAyate-prajJotkarSavataivaM paribhAvanIyaM-'se' ityupanyAse nUnaM mayA pUrva 'karmANi' anuSThAnAni jJAnaprazaMsAdIni, jJAnamiha vimarzapUrvako bodhaH, tatphalAni kRtAni yenAhaM nA aMpizabdasya luptanirdiSTatvAnnA'pi-purupo'pyabhijAnAmi 'pRSTaH' paryanuyuktaH 'kenApi' avivakSitavizeSeNa, sarveNApItyarthaH, 'kasmiMzcid'yatra tatrApi vastuni, 'athe'tyutkarSAnantaram 'apattha'tti apathyAni AyatikaTukAni karmANyajJAnaphalAni 'udijaMti'tti sUtratvAttivyatyayenodeSyanti, vartamAnasAmIpye vartamAnavadvA(pA03-3-131 )ityanena vartamAnasAmIpye vA laTi udIyante, sannihitakAla evodeSyantItyarthaH, ayaM cAzayaH-utseko hi jJAnAvaraNakAraNamavazyavedyaM ca tat , tadudaye ca kuto jJAnam ?, aniyate vA'sminka utsekaH ?, ityevamAlocayannAzvAsaya-prajJAvalepAvaluptacetanamAtmAnaM khasthIkuru jJAtvA karmavipAkam , iha ca tatranyAyena yugapadarthadvayasambhavaH, tatraM ca dairghyaprasAritAH tantavaH, tato yathA tadeka|manekasya tirazcInasya tantoH saGghAhi tathA yadekenAnekArthasyAbhidhAnaM sa tatranyAya iti sUtradvayArthaH // 40-41 // atra sUtradvAraM, sUtraM cAgamaH, asmiMzca prastutasUtrasUcitamudAharaNamAhaujjeNI kAlakhamaNA sAgarakhamaNA suvaNNabhUmIe / iMdo AuyasesaM pucchai sAdivakaraNaM ca // 120 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 127 // Jain Education vyAkhyA - ujjayaNI kAlakSapaNAH sAgarakSapaNAH suvarNabhUmau indraH AyuSkazeSaM pRcchati sAdivyakaraNaM ceti gAthA - | kSarArthaH // 120 // bhAvArthastu sampradAyAt jJAtavyaH, sa cAyam uNI kAlagAyariyA bahusuyA, tesiM sIso na koI icchai paDhiuM, tassa sIsassa sIso bahusuo sAgarakhamaNo NAma suvaNNabhUmIe gaccheNaM viharai, pacchA AyariA tattha palAiuM gayA suvaNNabhUmi, so ya sAgarakhamaNo aNuogaM kahai, paNNAparIsahaM na sahai, bhaNai-khaMtA ! gayaM eyaM tumbha suyakhaMdhaM ?, teNa bhaNNai-gayaMti, to 'suNa, , so suNAveuM payatto / te ya sejjAyaraNibaMdhe kahie tassissA suvaNNabhUmi jato caliyA, logo pucchati viMdaM gacchataMko esa Ayario gacchai ?, teNa bhaNNai - kAlagA AyariyA, taM jaNaparaMparaeNa phusaMtaM koDaM sAgarasamaNassa saMpattaM, jahA - kAlagA AyariA AgacchaMti, sAgarakhamaNo bhaNai-khaMtaga ! saccaM mama pitAmaho Agacchati ?, teNa 1 ujjayinyAM kAlakAcAryA bahuzrutAH, teSAM ziSyo na ko'pi icchati paThituM, tasya ziSyasya ziSyo bahuzrutaH sAgarakSapaNo nAma suvarNabhUmau gacchena viharati, pazcAdAcAryAstatra palAyya gatAH suvarNabhUmau sa ca sAgarakSapaNo'nuyogaM kathayati, prajJAparISaddaM na sahate, bhaNati - vRddha ! gata eSa tava zrutaskandhaH 1, tena bhaNyate-gAta iti, tataH zRNu, sa zrAvayituM pravRttaH / te ca zayyAtareNa nirbandhena kathita tacchiSyAH suvarNabhUmiryataH (tataH) calitAH, lokaH pRcchati vRndaM gacchantaM- ka eSa AcAryo gacchati ?, tena bhaNyate- kAlakAcAryAH, tat janaparamparakeNa spRzat || karNayoH (vRttAntaM) sAgarazramaNasya saMprAptaM, yathA-kAlakAcAryA Agacchanti, sAgarakSapaNo bhaNati - vRddha ! satyaM (zrutaM) mama pitAmaha Agacchati ?, tena 4 For Personal & Private Use Only parISahA dhyayanam 2 // 127 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XXSEXERCIRCLOCAL hai bhaNNati-Na jANaM, mayAvi suyaM, AgayA ya sAhuNo, so anbhuDio, so tehiM sAdhUhi bhaNNati-khamAsamaNA kei ihAgayA ?, pacchA so saMkio bhaNai-khaMto paraM iko Agao, na uNa jANAmi khamAsamaNA, so pacchA khAmeti, bhaNati-micchAmidukaDaM jaM ettha mae AsAdiyA, pacchA bhaNati-khamAsamaNA ! kerisaM ahaM vakkhANemi?, khamAsamaNeNa bhaNNati-laTuM, kintu mA gacaM karehi, ko jANati ?, kassa ko Agamotti ?, pacchA dhUliNAeNa cikkhillapiMDaeNa ya AharaNaM kareMti / na tahA kAyacaM jahA sAgarakhamaNeNa kayaM / tANa ajjakAlagANa samIvaM sakko ya AgaMtuM NioyajIve pucchati, jahA ajarakkhiyANaM taheva jAva sAdivakaraNaM ca // idaM ca prajJAsadbhAvamaGgIkRtyodAharaNamuktaM, tadabhAve tu svayamabhyUhyamiti // idAnI prajJAyA jJAnavizeSarUpatvAttadvipakSabhUtatvAdajJAnasya tatparISahamAha, so'pyajJAnabhAvAbhAvAbhyAM dvidhaiva, tatra bhAvapakSamaGgIkRtyedamucyate 1 bhaNyate-na jAne, mayA'pi zrutam , AgatAzca sAdhavaH, so'bhyutthitaH, sa taiH sAdhubhirbhaNyate-kSamAzramaNAH kecidihAgatAH?, pazcAt sa zaGkito bhaNati-vRddhaH parameka AgataH, na punarjAnAmi kSamAzramaNA (iti), sa pazcAt kSamayati, bhaNati-mithyA me duSkRtaM yadatra mayA AzAtitAH, pazcAt bhaNati-kSamAzramaNAH ! kIdRzamahaM vyAkhyAnayAmi ?, kSamAzramaNena bhaNyate-laSTaM, kintu mA garva kArSIH, ko jAnAti ? | kasya ka Agama iti, pazcAddhUlijJAtena kardamapiNDena ca dRSTAntaM kurvanti / na tathA karttavyaM yathA sAgarakSapaNena kRtaM / teSAmAryakAlakAnAM samIpe zakrazca Agatya nigodajIvAna pRcchati, yathA AryarakSitAnAM tathaiva yAvat sAdivyakaraNaM ca // For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. nirajhugaMmi virao, mehuNAo susNvuddo|jo sakkhaM nAbhijANAmi, dhammaM kallANa pAvagaM ||42||(suutrm) parIpahA. bRhadvRttiH Rs tavovahANamAyAya, paDimaM paDivajao / evaMpi me viharao, chaumaM Na NiyadRti // 43 // (sUtram ) dhyayanam // 128 // vyAkhyA-NiraTugaMmi'tti arthaH-prayojanaM tadabhAvo nirarthaM tadeva nirarthaka tasmin sati, 'virataH' nivRttaH, kasmAt ?-mithunasya bhAvaH karma vA maithunam-abrahma tasmAt , AzravAntaraviratAvapi yadasyopAdAnaM tadasyaivAtigRddhinahetutayA dustyajatvAt , uktaM hi-"dupaMcayA ime kAmA' ityAdi, suSTu saMvRtaH susaMvRtaH-indriyanoindriyasaMvaraNena, yaH | 'sAkSAt' iti parisphuTaM nAbhijAnAmi 'dharma' vastukhabhAvaM 'kallANa'tti bindulopAtkalyANaM zubhaM 'pApakaM' vA tadviparItaM, vetyasya gamyamAnatvAt , yadvA dharmam-AcAraM kalyaH-atyantanIruktayA mokSastamAnayati(aNati)-prajJApayatIti kalyANo-muktihetustaM, pApakaM vA narakAdihetum , ayamAzayaH-yadi viratau kazcidarthaH siddhyennaivaM mamAjJAnaM bhvet|| kadAcit sAmAnyacaryayaiva na phalAvAptirata Aha-tapo-bhadramahAbhadrAdi upadhAnam-AgamopacArarUpamAcAmlAdi AdAya' khIkRtya caritvetiyAvat 'pratimA' mAsikyAdibhikSupratimA 'paDivajiya'tti pratipadyAGgIkRtya, paThyate ca- // 128 // 'paDimaM paDivajao'tti pratipadyamAnasya-abhyupagacchataH, 'evamapi' vizeSacaryayA'pi, AstAM sAmAnyacaryayetyapi 1 duSpratyajA ime kaamaaH| SARVASSASSAGAR dain Education International For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdArthaH 'viharato' tti niSpratibandhatvenAniyataM vicarataH chAdayatIti chadma-jJAnAvaraNAdikarma 'na nivarttate' nApaitIti bhikSuH na cintayedityuttareNa sambandhaH | ajJAnAbhAvapakSe tu samastazAstrArthaniSkanikapopalakalpanA (tA yAmapi na dapa mAtamAnaso bhavet, kintu - 'pUrva puruSasiMhAnAM vijJAnAtizayasAgarAnantyam / zrutvA sAmpratapuruSAH kathaM khabuddhadhA madaM yAnti 1, // 1 // ' iti paribhAvayan vigalitAvalepaH sannevaM bhAvayet - 'riTThayaM' sUtradvayam, akSaragamanikA saiva, NavaraM 'niradvayaMmivi' nirarthake'pi prakramAt prajJAvalepe rato, maithunAt susaMvRtaH sanniruddhAtmA san yo'haM 'sAkSAt ' samakSaM nAbhijAnAmi dharma kalyANaM pApakaM vA, ayamabhiprAyaH - 'je egaM jANati se sabaM jANati (je sabaM | jANati ) se egaM jANati' ityAgamAt chadmastho'hamekamapi dharmma vastukharUpaM na tattvato vedmi tataH sAkSAdbhAva svabhAvAvabhAsi cenna vijJAnamasti kimito'pi mukulitavastukharUpaparijJAnato'valepeneti bhAvaH, tathA tapaupadhAnAdibhirapyupakramaNahetubhiH upakramayitumazakye chadmani dAruNe vairiNi pratapati kaH kila mamAhaGkArAvasara iti sUtradvayArthaH | // 42-43 // sAmpratamAvRttyA punaH sUtradvAramaGgIkRtya prakRtasUtropakSiptamajJAnasadbhAva udAharaNamAhaparitaMto vAyaNAe gaMgAkUle piyA asagaDAe / saMvacchareha' hijjai bArasahi asaMkhayajjhaNaM // 121 // 1 ya eka jAnAti sa sarva jAnAti yaH sarvaM jAnAti sa ekaM jAnAti / For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. parISahAdhyayanam bRhadvRttiH // 129 // vyAkhyA-'paritAntaH' khinno vAcanayA gaGgAkUle pitA'zakaTAyAH saMvatsareradhIte dvAdazabhirasaMskRtAdhyayanamiti gAthAkSarArthaH // 121 // bhAvArthastu vRddhasampradAyAdavaseyaH, sa cAyam___ gaMgAkUle donni sAhU pavaiyA bhAyaro, tattha ego bahusuto ego appasuto, tattha jo so vahusuto so sIsehiM suttatthanimittamuvasappaMtehiM divasato virego natthi, ratipi paDipucchaNasikkhagAIhiM suiyaM na lahai, jo so appasuto so rattiM savaM suyai / annayA kayAI so Ayario NihAparikhetito ciMteti-aho me bhAyA puNNavaMto jo suyai, amhaM puNa maMdapuNNANaM suiuMpi Na labbhai, teNa NANAvaraNijaM kammaM baddhaM, so tassa ThANassa aNAloiyapa|DikaMto kAlamAse kAlaM kiccA devaloesu uvavaNNo / tao cuto iheva bhArahe vAse AhIraghare dArato jAto, kameNa vaDito jovaNattho vIvAhito, dAriyA jAyA, atIva rUvavatI, sA ya bhaddakannayA / kayAi tANi piyAputtANi 1 gaGgAkUle dvau sAdhU pravrajitau bhrAtarau, tatraiko bahuzruta eko'lpazrutaH, tatra ya: sa bahuzrutaH sa ziSyaiH sUtrArthanimittamupasarpadbhirdivasataH kSaNo nAsti, rAtrAvapi pratipracchanAzikSaNAdibhiH svapituM na labhate, yaH so'lpazrutaH sa rAtrI sarvA svapiti / anyadA kadAcitsa AcAryo nidrAparikheditazcintayati-aho mama bhrAtA puNyavAn yaH svapiti, asmAbhiH punarmandapuNyaiH svapitumapi na labhyate, tena jJAnAvaraNIyaM karma baddhaM, sa tasmAt sthAnAt anAlocitapratikrAnta: kAlamAse kAlaM kRtvA devalokeSutpannaH / tatazyutaH ihaiva bhArate varSe AbhIragRhe dArako jAtaH, krameNa vRddho yauvanastho vivAhitaH, dArikA jAtA, atIva rUpavatI, sA ca bhadrakanyakA / kadAcit te pitAputryau // 129 // dain Education International For Personal & Private Use Only w Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ annahiM AhIrehi samaM sagaDaM ghayassa bhareUNa Nagari vikkiNaNaTTA patthiANi, sAya kaNNayA sAratthaM tassa sagaDassa karei, tato te govadArayA tIe rUveNAkkhittA tIse sagaDassa abbhAsayAI sagaDAI kheDaMti taM paloiMtA, tAI sabAtiM sagaDAti uppaheNaM bhaggAI, tao tIe nAmaM kayaM-asagaDatti, asagaDAe piyA asgddpiyaa| tassa taM ceva veraggaM jAyaM, taM dAriyaM pariNAveuM savaM ca gharasAraM dAUNa pvtito| teNa tiNNi uttarajjhayaNANi jAva ahIyANi, |tAva asaMkhe udiDhe taM NANAvaraNaM kammamudinnaM, gayA do divasA aMbilacha?Na, na ego silogo ThAti, AyariehiM bhaNNati-uddehi jA eyamajjhayaNamasaMkhayamaNuNNavijati, so bhaNati-eyassa keriso jogo ?, AyariyA bhaNaMtijAva na uTheti tAva AyaMbilaM, so bhaNati-alAhi me aNuNNAe NaM, evaM teNa adINeNa AyaMbilAhAreNaM bArasahiM syAbhyAse zakaTAni kheDayAta, sA ca kanyakA sArazila 1 anyairAbhIraiH samaM zakaTaM ghRtena bhRtvA nagarIM vikrayaNAya prasthite, sA ca kanyakA sArathitvaM tasya zakaTasya karoti, tataste gopadArakAH | tasyA rUpeNAkSiptAH tasyAH zakaTasyAbhyAse zakaTAni kheTayanti tAM pralokayantaH, tAni sarvANi zakaTAni utpathena bhagnAni, tatastasyA nAma kRtam-azakaTeti, azakaTAyAH pitA azakaTApitA / tasya tadeva vairAgyotpAdakaM jAtaM, tAM dArikA pariNAyya sarva ca gRhasAraM dattvA pravrajitaH / tena trINi uttarAdhyayanAni yAvadadhItAni, tAvad asaMkhyeya uddiSTe taj jJAnAvaraNaM karmodIrNa, gatau dvau divasau AcAmlaSaSThena (yugmena), 24 naikaH zlokastiSThati, AcAryairbhaNyate-uttiSTha yAvadetadhyayanamasaMkhyeyakamanujJAyate, sa bhaNati-etasya kIdRzo yogaH ?, AcAryA bhaNanti- yAvannottiSThate tAvadAcAmlaM, sa bhaNati-alaM mamAnujJayA, evaM tenAdInenAcAmAmlAhAreNa dvAdazabhiH / 10go'vi AlAvago pra0 / kRtam-azakaTeti, For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahAdhyayanam uttarAdhya. bRhadvRttiH // 130 // ANSARSACROR saMvaccharehimahijjhiyamajjhayaNamasaMkhayaM, khaviyaM taM kamma, sesaM lahuM ceva ahijiyaM // evamajJAnaparIpahaH soDhavyaH, pratipakSe ca bhaumadvAraM, tatrApyetatsUtrasUcitamidamudAharaNaMimaM ca erisaM taM ca tArisa piccha kerisaM jAyaM ? / iya bhaNai thUlabhaddo sannAigharaM gao saMto // 122 // ___ vyAkhyA-'idaM ceti dravyam 'IdRzamiti stambhamUlasthitamatiprabhUtaM ca, atizayajJAnitvena tasya hRdi viparivartamAnatayA dravyasyedamA nirdezaH, 'tace ti tasyAjJAnataH paribhramaNaM 'tAdRzamiti viprakRSTadurgadezAntaraviSayaM, pazya kIdRzaM ? kena sadRzaM ? jAtaM, na kenApi, kazcidgRhe sati dravye dravyArthI bahiAmyati ?, iti bhAvaH, 'itI'tyevaM bhaNati sthUlabhadraH 'khajJAtiH' atyantasuhRttagRhaM gataH sanniti gAthArthaH // 122 // sampradAyazcAtra| thUlabhaddo Ayario bahusuto, tassa ego puSviM mitto hotthA, sannAyago'vi ya / so sUrI viharato tassa gharaM gato mahilaM pucchati-so amuko kahiM gatotti ?, sA bhaNai-vANijeNaM, taM ca gharaM puciM laTuM Asi, pacchA saDiyapaDiyaM jAyaM, tassa pucillaehiM egassa khaMbhassa heTThA bhUmIe davaM nihelayaM, taM so Ayarito NANeNa jANati, pacchA teNaM / 1 saMvatsarairadhItamadhyayanamasaMkhyaka, kSapitaM tat karma, zeSaM laghvevAdhItam / 2 sthUlabhadra AcAryo bahuzrutaH, tasyaikaH pUrvamitramabhUt , sajJAtIyo'pi ca / sa sUriviharana tasya gRhaM gato mahelA pRcchati-so'mukaH ka gata iti, sA bhaNati-vANijyAya, taJca gRhaM pUrva laSTamAsIt , |pazcAcchaTitapatitaM jAtaM, tasya pUrvajaiH ekasya sambhasyAdhastAd bhUmau dravyaM nihitaM, tatsa AcAryo jJAnena jAnAti, pazcAttena // 13 // EIGANGA dain Education International For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167-4- - ohuttaM hatthaM kAuM bhaNNati-'imaM ca erisaM taM ca tArisamityAdigAthA' imaM ca erisaM dabajAyaM, so aNNANeNaM bhamai, evaM ca bhaNamANe jaNo jANati, jahA-gharameva puciM laTuM iyANiM tu saDiyapaDiyaM daDe aNicayANirUvaNatthaM hai bhayavaM daMsei / so ya Agato, mahilAe siTuM-jahA thUlabhaddo Agato Asi, so bhaNati-thUlabhaddeNa kiMci bhaNiyaM ?, Na kiMci, NavaraM khaMbhahuttaM hatthaM dAyaMto bhaNiyAio-'imaM ca erisamityAdi, teNa paMDieNa NAyaM-jahA ettha avassaM kiMci asthi, teNa khANiyaM jAva NANApagArarayaNANa bhariyaM kalasaM pecchai / teNa NANaparIsahoNAhiyAsio // naivaM zeSasAdhubhiH kartavyam / iha ca prajJAjJAnayorbhAvAbhAvAbhyAM sUtre parIpahatvenopavarNanaM niryuktau cAjJAnaparIpahe tathai-18 vodAharaNadvayopavarNanamanyatrApi yathAsambhavamevaM bhAvanIyamiti jJApanArtha // sAmpratamajJAnAddarzane'pi saMzayIta kazciditi tatparISahamAha| 1 tatsaMmukhaM hastaM kRtvA bhaNyate-idaM cedRzaM tacca tAdRzamityAdigAthA, idaM cedRzaM dravyajAtaM, so'jJAnena bhrAmyati, evaM ca bhaNati jano jAnAti, yathA-gRhameva pUrva laSTamidAnIM tu zaTitapatitaM dRSTvA anityatAnirUpaNArtha bhagavAna darzayati / sa cAgataH, mahelayA ziSTaM*yathA sthUlabhadra Agata AsIt , sa bhaNati-sthUlabhadreNa kiJcit bhaNitaM ?, na kiJcit , navaraM stambhasaMmukhaM hastaM darzayan bhaNita vAn idaM cedRzamityAdi, tena paNDitena jJAtaM-yathA'trAvazyaM kiJcidasti, tena khAnitaM yAvannAnAprakArarabaibhRtaM kalazaM pazyati / tena | jJAnaparISaho nAdhyAsitaH / -- - - For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 13 // tthi NUNaM pare loe, iDDI vAvi tvssinno| aduvA vaMciomitti, ii bhikkhUNa ciNte||44||(suutrm) parISahA__ vyAkhyA-'nAsti' na vidyate 'nUnaM' nizcitaM 'paraloko' janmAntaramityarthaH, bhUtacatuSTayAtmakatvAccharIrasya, tasya dhyayanam cehaiva pAtAt, caitanyasya ca bhUtadharmabhUtatvAt , tadatiriktasya cAtmanaHpratyakSato'nupalabhyamAnatvAd, 'RddhiA ' tapomAhAtmyarUpA, apiH pUraNe, kasya ?-tapakhinaH, sA ca AmazoSadhyAdiH- pAdarajasA prazamanaM sarvarujAM sAdhavaH kSaNAtkuyuH / tribhuvanavismayajananAn dadhuH kAmAMstRNAgrAdvA // 1 // dharmAdranonmizritakAJcanavarSAdisargasAmarthyam / | adbhutabhImoruzilAsahasrasampAtazaktizca // 2 // ' ityAdikA ca, tasyA apyanupalabhyamAnatvAditi bhAvaH, 'aduva'tti athavA, kiMbahunA ?-vaJcito'smi bhogAnAmiti gamyate 'itI'tyamunA zirastuNDanopavAsAdinA yAtanAtmakena dharmAnuSThAnena, uktaM ca-"tapAMsi yAtanAzcitrAH, saMyamo bhogavaJcanA"ityAdi, 'itI'tyanantaramupadarzitaM bhikSuH 'na cintayet' na dhyAyet , pariphalgurUpatvAdasya, tathAhi-yattAvaduktaM- bhUtacatuSTayAtmakatvAccharIrasya janmAntarAbhAva' iti, tadasat , na hi zarIrasya janmAntarAnuyAyitvamasmAbhirucyate, kintvAtmanaH, na ca bhUtadharma eva caitanye AtmavyapadezaH, tasya taddharmatvenottaratra niSetsyamAnatvAt , yadapi RddhirvA tapakhino nAsti, tadapi vacanamAtrameva, athAtmana pAtmanA // 13 // RddhInAM cAbhAve anupalabhbho heturuktaH, so'pi khasambandhI sarvasambandhI vA ?, tatra na tAvadAtmano'bhAve svasambamadhyanupalambho hetuH, svayaM tasya ghaTAdivadupalabhyamAnatvAt , yathaiva hi ghaTAdigatA rUpAdaya upalabhyante, tathA Atma For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatA api jJAnasukhAdaya iti nAtra mahadantaramutpazyAmaH, uktaM cAzvasenavAcakena-"AtmapratyakSa AtmA'ya"mityAdi, athAyaM na dRggocara iti nAstItyucyate, nAyamapyekAnto, yatastenaivoktam-"na ca nAstIha tat sarva cakSuSA yanna gRhyate," anyathA caitanyamapi na dRggocara iti tasyApyasattvaM syAt , atha tat svasaMviditamiti saducyate, ayamapi tathAbhUta eveti sannastu, uktaM hi-"astyeva cAtmA pratyakSo, jIvo hyAtmAnamAtmanA / ahamasmIti saMvetti, rUpAdIni yathendriyaiH // 1 // " iti, kiMbahunA ?, yathA caitanyamastItyabhyupagamyate tathA''tmApyabhyupagantavyaH, tathA cAha-"jJAnaM khasthaM parasthaM vA, yathA jJAnena gRhyate / jJAtA khasthaH parastho vA, tathA jJAnena gRhyatAm // 1 // " iti / atha sarvasambandhyanupalambha AtmAbhAve hetuH, ayamapyasiddhaH, ahamasmIti pratyayena pratiprANi khAtmanaH kevalinAM ca / sarvAtmanAmupalambhasya pratiSeddhumazakyatvAt / evamRddhInAmapyabhAve sarvasambandhyanupalambho'siddhaH, vasambandhI tu niyatadezakAlApekSo'nyathA vA?, prathamapakSe ko vA kimAha ?, kvacitkadAcittAsAmanupalambhasya (upalambhasya) cAsmAkamapi saMmatatvAt , dvitIyapakSe punaranaikAntikatA, dezAdiviprakRSTAnAmanupalambhe'pi sattvAt , dRzyate ca kvacit kadAcit caraNareNusparzAdito rogopazamAdi, tatazcehApi kAlAntare mahAvidehAdiSu sarvakAlamRddhyantarANAmapi sambhavasthAnumI-| yamAnatvAt , yadapi-baJcito'smIti bhogasukhAnAmanena zirastuNDamuNDanopavAsAdinA yAtanAtmakena dharmAnuSThAneneti, tadapyasamIkSitAbhidhAnaM, bhogasukhAnAM duHkhAnuSaktatvena tattvavedinAmanAdeyatvAt , tathA ca vAtsyAyano'pyAha Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 132 // "tadyathA-viSasampRktamannamanAdeyamevaM duHkhAnuSaktaM sukhamanAdeya"miti, prayogazca-yadvipakSAnuviddhaM na tattattvatastadeva, parISahAyathA viSavyAmizramannam , atRptikAGkSAzokAdinimittaM ca vaiSayika sukhaM, na cAsyAsiddhatA, kAlatraye yathAyogama- dhyayanam tRptyAdInAM pratiprANi vasaMviditatvAt , nApi tapaso yAtanAtmakatvaM, manaindriyayogAnAmahAnyaiva tatpratipAdanAt, uktaM hi-"manaindriyayogAnAmahAnizcoditA jinaH / yato'tra tatkathaM tasya, yuktA syAt duHkharUpatA? // 1 // " |zirastuNDamuNDanAdezca kiJcitpIDAtmakatve'pi samIhitArthasampAdakatvena na duHkhadAyakatA, yaduktam-"dRSTA ceSTArthasaMsiddhau, kAyapIDA'pyaduHkhadA / ratnAdivaNigAdInAM, tadvadatrApi bhAvyatAm // 1 // " prayogazca-yadiSTArthaprasAdhakaM na tatkAyapIDAtmakatve'pi duHkhadAyi, yathA ratnavaNijAmadhvazramAdi, iSTArthaprasAdhakaM ca tapaH, na cAsyApyasiddhatA, prazamahetutvena tapasastatparipaktitAratamyAtparamAnandatAratamyasyAnubhUyamAnatvena tatprakarSe tasyApi prakarSAnumAnAt, prayogazca-yattAratamyena yasya tAratamyaM tasya prakarSe tatprakarSo, yathA'mitApaprakarSe tapanIyavizuddhiprakarSaH, anubhUyate ca prazamatAratamyena paramAnandatAratamyaM, lokapratItatvAceti suutraarthH||44|| tathAabhU jiNA asthi jiNA, aduvAvi bhvissi|musN te evamAhaMsu, iti bhikkhUna ciNte||45||(suutrm)| // 132 // vyAkhyA-'abhUvan' Asan 'jinAH' rAgAdijetAraH, astIti vibhaktipratirUpako nipAtaH, tatazca vidyante jinAH, asya karmapravAdapUrvasaptadazaprAbhRtodbhUtatayA vastutaH sudharmakhAminaiva jambukhAminaM prati praNItatvAt , tatkAle ca For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinasambhavAdityamuktaM, videhAdikSetrAntarApekSayA veti bhAvanIyaM, 'aduveti athavA, apiH bhinnakramo 'bhavissaItti vacanavyatyayAdbhaviSyanti, jinA ityapi 'mRSA' alIkaM, 'te' jinAstitvavAdinaH, 'evam' anantaroktanyAyena 'AiMsutti AhuH truvata iti bhikSurna cintayet , jinasya sarvajJAdhikSepapratikSepAdipu pramANopapannatayA pratipAdanAt tadupadezamUlatvAca sakalaihikAmuSmikavyavahArANAmiti sUtrArthaH // 45 // idAnIM ziSyAgamanadvAraM, tatra ca 'nathi nRNaM 4 |pare loe' iti sUtrAvayavasUcitamudAharaNamAha ohAviukAmo'vi ya ajjAsADho u paNIyabhUmIe / kAUNa rAyarUvaM pacchA sIseNa aNusiTTo // 123 // . vyAkhyA-'avadhAvitukAmo'pi' unniSkramitukAmo'pi, caH pUraNe, AryApADhastu 'paNitabhUmau' vyavahArabhUmau / haTTamadhya ityarthaH, kRtvA rAjarUpaM pazcAcchiSyeNAnuziSTa iti gAthAkSarArthaH // 123 // bhAvArthastu vRddhasampradAyAda-181 vaseyaH, sa cAyam| asthi vacchAbhUmIe ajAsADhA NAmAyariyA bahussuyA bahusIsaparivArA ya, tattha gacche jo kAlaM kareitaM nijAprati bhattapaJcakakhANAiNA, to bahavo NijAmiyA / annayA ego appaNato sIso AyaratareNa bhaNito-devalo-12 1 asti vatsabhUmau AryASADhA nAmAcAryA bahuzrutA bahuziSyaparIvArAzca, tatra gacche yaH kAlaM karoti taM niryAmayanti bhaktapratyAkhyAnAdinA, tato bahavo niyamitAH / anyadA eka AtmIyaH ziSya AdaratareNa bhaNitaH-devalo For Personal & Private Use Only www. library.org Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. gAMto AgaMtUNa mama darisaNaM dejAsu, Na ya so Agato vakkhittacittattaNao, pacchA so ciMtei-subahuM kAlaM kili- parISahATo'haM, saliMgeNaM ceva ohAvai, pacchA teNa sIseNa devalogagaeNa AbhoIto, pecchai-ohAveta, pacchA teNa tassa dhyayanam bRhadvRttiH pahe gAmo viuvito NaDapecchA ya,so tattha chammAse pekkhaMto acchito, Na chuhaM Na taNDaM kAlaM vA divappabhAveNa // 13 // Peti, pacchA taM saMhariuM gAmassa bahiM vijaNe ujjANe chaddArae saghAlaMkAravibhUsie viutpati saMjamaparikkhatthaM, dihA teNa te, giNhAmi esimAharaNagANi, varaM suhaM jIvaMtotti, so egaM puDhavidArayaM bhaNai-ANehi AbharaNagANi, so bhaNai-bhagavaM ! egaM tAva me akkhANayaM suNehi, tao pacchA gihijAsi, bhaNai-suNemi, sobhaNai-ego kuMbha-4 |kAro, so maTTiyaM khaNaMto taDIe akaMto, so bhaNai 10 kAdAgatya mahyaM darzanaM dadyAH, na ca sa Agato vyAkSiptacittatvAt , pazcAtsa cintayati-subahukAlaM kliSTo'haM, svaliGgenaivAvadhAsAvati, pazcAttena ziSyeNa devalokagatenAbhogitaH, pazyati-avadhAvantaM, pazcAttena tasya pathi prAmo vikurvitaH naTaprekSaNakaM ca, sa tatra | |paNmAsAn prekSamANaH sthitaH, na kSudhaM na tRSNAM kAlaM vA divyaprabhAveNa vedayati, pazcAttat saMhatya prAmAhirvijane udyAne SaD dArakAn // 133 // sarvAlaGkAravibhUSitAn vikurvati saMyamaparIkSArtha, dRSTAstena te, gRhNAmyeSAmAbharaNAni, varaM sukhaM jIvanniti, sa ekaM pRthvIdArakaM bhaNati-Anaya AbharaNAni, sa bhaNati-bhagavan ! eka tAvanmamAkhyAnakaM zRNu, tataH pazcAt gRhIyAH, bhaNati-zaNomi, sa bhaNati-ekaH kumbhakAraH, dasa mRttikA khanan taTyA''krAntaH, sa bhaNati RECASIC For Personal & Private Use Only Jan Education Internationa Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jeNa bhikkhaM baliM demi, jeNa posemi nAyae / sA me mahI akamai, jAyaM saraNao bhayaM // 124 // 4 // vyAkhyA-jeNa'tti prAkRtazailyA yayA bhikSA baliM dadAmi, yathAkramaM bhikSudevebhya iti gamyate, 'jeNa'tti yayA poSayAmi 'nAyae'tti jJAtIn, sA~'metti mAM mahI 'AkrAmati' avaSTanAti 'jAtam' utpannaM, zaraNato bhayam iti | zlokArthaH // 124 // ayamihopanayaH-caurabhayAdahaM bhavantaM zaraNamAgataH, tvaM ca evaM vilumpasi, tato mamApi jAtaM zaraNato bhayam , evamuttaratrApyupanayA bhAvanIyAH, teNaM bhaNNai-aipaMDiyavAito'sitti ghettUNa AbharaNagANi paDiggahe chUDhANi / gao puDhavikAito, iyANiM AukAo bIo, so'vi akkhANayaM kahei-jahA ego tAlAyaro kahAkahao pADalao NAma, so annayA gaMgaM uttaraMto uvari vuTTodaeNa hIrati, taM pAsiUNa jaNo bhaNai bahussuyaM cittakahaM, gaMgA vahai pADalaM / vujjhamANaga! bhadaM te, lava tA kiMci suhAsiyaM // 125 // __ vyAkhyA-'bahuzrutaM' bahuvidhaM 'citrakathaM' nAnAkathAkathakaM gaGgA vahati 'pADalaM' pATalanAmakam , uhyamAnaka ! 1 tena bhaNyate-atipaNDitavAdiko'sIti gRhItvA''bharaNAni pratigrahe kSiptAni / gataH pRthvIkAyikaH, idAnImapkAyo dvitIyaH, so'pyAkhyAnakaM kathayati-yathaikastAlAcaraH kathAkathakaH pATalo nAma, so'nyadA gaGgAmuttaran upari vRSTodakena hiyate, taM dRSTvA jano bhaNati For Personal & Private Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. parIpahAdhyayanam bRhadvRttiH // 134 // CARSAIRSAGACARSA 6 bhadraM te, 'lapa' brUhi 'tA' iti tAvadyAvadadyApi dUraM na nIyasa iti bhAvaH, 'kiJcit ' atyalpaM 'subhASitaM' sUktami- ti zlokArthaH // 125 // so'vAdIt| jeNa rohaMti bIyANi, jeNa jIyaMti kAsayA / tassa majjhe vivajjAmi, jA0 // 126 // vyAkhyA-'yena' jalena 'rohanti' prAdurbhavanti bIjAni, yena 'jIvanti' prANadhAraNaM kurvanti 'karSakAH' kRSIvalAH tasya madhye 'vivajAmi'tti vipadye mriye, jAtaM zaraNato bhayamiti zlokArthaH // 126 // tassavi taheva giNhati / |esa AukkAto gato, iyANiM teukkAto taito, taheva akkhANayaM kahei-egassa tAvasassa aggiNA uDao daDDo, pacchA so bhaNati jamahaM diyA ya rAo ya, tappemi mahusappisA / teNa me uDao daDDo, jA0 // 127 // vyAkhyA-yamahaM divA ca rAtrau ca 'tarpayAmi' prINayAmi madhusarpipA, tenArthAdagninA me 'oTajaH' tApasAzramo dagdho, jAtaM zaraNato bhayamiti zlokArthaH // 127 // athavA 1 tasyApi tathaiva gRhNAti / eSo'pkAyo gataH, idAnIM tejaskAyastRtIyaH, tathaiva AkhyAnakaM kathayati-ekasya tApasasya agninA uTajI dagdhaH, pazcAt sa bhaNati & // 13 // For Personal & Private Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vagghassa mae bhIeNaM, pAvago saraNaM kao / teNa daGkaM mamaM aMgaM, jA0 // 128 // I vyAkhyA - ' vagghassa' tti suvyatyayAt 'vyAghrAt ' puNDarIkAt mayA bhItena 'pAvakaH' agbhiH zaraNIkRtaH, tenAGgaMzarIraM mama dagdhaM, jAtaM zaraNato bhayamiti zlokArthaH // 128 // tassaMvi taheva giNhai / esa teukkAo, iyANiM vAukkAo cauttho, taheva akkhANayaM kaheti - jahA ego juvANo ghaNaniciyasarIro, so pacchA vAehiM gahito, | antreNa bhaNNati | laMghaNapavaNasamattho puvaM hoUNa saMpaI kIsa ? / daMDayagahiyaggahattho vayaMsa! ko nAmao vAhI ? // 129 // vyAkhyA-- laGghanam - utplutya gamanaM plavanaM-dhAvanaM tatsamarthaH pUrvaM bhUtvA sAmprataM 'kIsa'tti kasmAt 'daNDayagahiyaggahattho'tti prAkRtatvAt gRhItadaNDAgrahasto, gacchasIti gamyate, tadayaM te vayasya ! kiMnAmako vyAdhiriti | gAthArthaH // 129 // sa prAha jiTThAsADhesu mAse, jo suho vAi mAruo / teNa me bhajjae aMgaM, jA0 // 130 // 1 tasyApi tathaiva gRhNAti / eSa tejaskAyaH, idAnIM vAyukAyazcaturthaH, tathaiva AkhyAnakaM kathayati - yathaiko yuvA ghananicitazarIraH, sa pazcAdvAtena gRhItaH anyena bhaNyate For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 135 // __ vyAkhyA-jyeSThApADhayormAsayoryaH zubhaMzaityAdiguNAnvitatvena zobhano vAti 'mAruto' vAyuH, tena (me mama) parISahAbhajyate'haM, tasya meghonnatisambhavatvena vAtaprakopAditi bhAvaH, evaM ca jAtaM zaraNato bhayaM, ghAhitAnAM hi dhyayanam zaraNamayamiti zlokArthaH // 130 // athavA jeNa jIvaMti sattANi, nirohaMmi aNaMtae / teNa me bhajae aMgaM, jAyaM0 // 131 // ___ vyAkhyA-'jeNa' ityAdi, yena vAtena jIvanti sattvAni 'nirodhe' prakramAdvAtasya 'anantake aparimite, tena me bhajyate'haM jAtaM zaraNato bhayamiti zlokArthaH // 13 // tassaMvi taheva giNhai / esa vAukAo gato, iyANi vaNassaikAito paMcamo, taheva akkhANaM kaheti, jahA egaMmi rukkhe kesipi sauNANa AvAso, tahiyaM pillagANi jAyANi, pacchA rukkhabhAsAo vallI uTThiyA, rukkhaM veDhaMtI uvariM vilaggA, vellIaNusAreNa sappeNa vilaggiUNa te pilagA khaiyA, pacchA sesagA bhaNanti jAva vucchaM suhaM vucchaM, pAdave niruvddve| mUlAu uThThiyA vallI, jaa0|| 132 // 1 tasyApi tathaiva gRhNAti / eSa vAyukAyo gataH, idAnIM vanaspatikAyikaH paJcamaH, tathaivAkhyAnaM kathayati-yathA ekasmin vRkSe keSA-18 // 135 // |Jcidapi zakunAnAmAvAsaH, tatrApatyAni jAtAni, pazcAt vRkSAbhyAsAt vallI utthitA, vRkSaM veSTayantI upari vilagnA, vallayanusAreNa sarpaNa |vilagya tAnyapatyAni khAditAni, pazcAt zeSA bhaNanti For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-yAvaduSitaM sukhamuSitaM pAdape nirupadrave, idAnIM mUlAdutthitA vallI tato vRkSAdeva tattvato bhayaM, sa dicoktanItyA zaraNamiti jAtaM zaraNato bhayamiti shlokaarthH|| 132 // tassaMvi taheva giNai / esa vaNassatikAto gato, iyANiM tasakAo chaTTho, taheva akkhANayaM kahei-jahA eka nagaraM paracakkeNa rohiyaM, tattha ya bAhariyAe mAyaMgA, te abhitaraehiM NINNijaMti, bAhiM paracakkeNa gheppaMti, pacchA keNavi anneNa bhaNNati abhitarayA khubhiyA, pillaMti (ya) bAhirA jnnaa| disaM bhayaha mAyaMgA!, jaa0|| 133 // vyAkhyA-'abhyantarakAH' nagaramadhyavartinaH 'kSubhitAH' paracakrAtrastAH 'prerayanti' niSkAzayanti, mA bhUdanAdikSaya ebhyo vA bhedaH, cazabdo bhinnakramaH, tato 'bAhyAzca' paracakralokA upadravanti, bhavata iti gamyate, nagarasatkA eta iti, ato dizaM bhajata mAtaGgAH!, yato jAtaM zaraNato bhayaM, nagaraM hi bhavatAM zaraNaM, tata eva |bhayamiti zlokArthaH // 133 // athavA-egattha nayare sayameva rAyA coro purohio bhaMDiti (Daotti), tato dovi viharaMti, pacchA loo annamannaM bhaNati 1 tasyApi tathaiva gRhNAti / eSa vanaspatikAyiko gataH, idAnIM trasakAyaH SaSThaH, tathaivAkhyAnakaM kathayati-yathaikaM nagaraM paracakreNa ruddhaM, 4 tatra ca bAhirikAyAM mAtaGgAH, te'bhyantarairniSkAzyante, bahiH paracakreNa gRhyante, pazcAtkenApyanyena bhaNyante- 2 ekatra nagare svayameva rAjA cauraH purohito bhaNDakaH, tato dvAvapi viharataH, pazcAlloko'nyo'nya bhaNati kA vAyA jAti-vika nayA rAya For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 136 // jattha rAyA sayaM coro, bhaMDio ya purohio / disaM bhayaha nAyariyA !, jAyaM0 // 134 // vyAkhyA--yatra rAjA khayaM cauraH - khapuraM muSNAti, bhaNDakazca purohitaH, ato dizaM bhajata nAgarakA ! jAtaM zaraNato bhayamiti zlokArthaH // 134 // ava egassa dhijAtiyassa dhUyA, sA ya jovaNatthA, paDiruvadaMsaNijjA, so dhijAtito taM pAsiUNa ajjhovavaNNo, tIse karaNa atIva dubbalIbhUto, baMbhaNIe pucchito- NivbaMdhe kae kahiyaM, tAe bhaNNati-mA adhi karesu, tahA karemi jahA keNai paoeNa saMpattI havati, pacchA dhUyaM bhaNai - amha putriM dAriyaM jakkhA bhuMjaMti, pacchA varassa dijjai, to taba kAlapakkhacaudasIe jakkho ehI, mA taM vimANesu mA ya tattha tumaM ujjoyaM kAhisi, | tIevi jakkhako uhalleNa dIvao sarAveNa Thavito nIto, so ya Agato, so taM paribhuMjiUNa ratiM kilaMto pAsutto, 1 athavA ekasya dhigjAtIyasya duhitA, sA ca yauvanasthA, apratirUpadarzanIyA, sa dhigjAtIyastAM dRSTvA'bhyupapannaH, tasyAH kRte atIva durbalIbhUtaH, brAhmaNyA pRSTaH - nirbandhe kRte kathitaM tayA bhaNyate - mA'dhRtiM kArSIH, tathA kariSyAmi yathA kenacitprayojanena saMpattirbhaviSyati, paJcAdduhitaraM bhaNati - asmAkaM pUrvaM dArikAM yakSA bhuJjate, pazcAdvarAya dIyate, tatastvAM kRSNapakSacaturdazyAM yakSa eSyati, mA taM vimaMsthAH, mA ca tatra tvamudyotaM kArSIH, tayA'pi yakSa kautUhalena dIpaH zarAveNa sthagito nItaH, sa cAgataH, sa tAM paribhujya rAtrau chAntaH prasuptaH, For Personal & Private Use Only *%% parISahAdhyayanam 2 // 136 // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ imAe koueNa sarAvaM pheDiyaM, navaraM pecchai piyaraM, tAe nAyaM-jaM hoi taM hou, icchAe bhuMjAmi bhoe, pacchA tAI taraikilaMtAI uggae sUre na paDibujhaMti, pacchA baMbhaNI mAgahiyaM bhaNai-- + airuggayae ya sUrie, ceiyathUbhagae ya vaayse| bhittIgayae ya Ayave, sahi ! suhio hujaNo na bujjhi|| | vyAkhyA-acirodgatake ca sUrye, ko'bhiprAyaH ?-prathamodite ravau, caityastUpagate ca vAyase, anenoce viva-13 khatItyAha, bhittigate cAtape, anena cocatara iti, sakhi ! sukhito hurvAkyAlaGkAre jano 'na budhyate' na nidrAM jahAti, anenAtmano duHkhitatvaM prakaTayati, sA hi bhartRvirahaduHkhitA rAtrau na nidrA labdhavatIti mAgadhikArthaH // 135 // |pacchA sA tIse dhUyA paDisuNittA paDibhaNati mAgahiyaM tuma eva ya amma he! lave,mA hu vimANaya jakkhamAgayojakkhahaDae hu tAyae,anniM dANi vimagga taayyN|| ___ vyAkhyA-tvameva cAmba !-mAtaH he ityAmantraNe 'alApIH' uktavatI zikSAsamaye yathA-'mA hutti maiva vimANaya'tti 1 anayA kautukena zarAvaM spheTitaM, navaraM pazyati tAtaM, tayA jJAtaM yadbhavati tadbhavatu, icchayA bhuje bhogAn , pazcAttI ratikAntau udgate sUrye (api) na pratibudhyete, pazcAd brAhmaNI mAgadhikA bhaNati- 2 pazcAttasyAH sA duhitA pratizrutya pratibhaNati mAgadhikAm ACARRANGAN-CRECRCACIRC For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhaddhRttiH // 137 // ARRBALAGARAACHAR vimaMsthA vimukha kRthA yakSamAgataM, yakSAhatako hutti khalu tAtako'nyamidAnIM 'vimArgaya anveSaya tAtakamiti mAga-2 parISahA|dhikArthaH // 136 // paMcchA sA dhijAiNI bhaNai dhyayanam navamAsa kucchIi dhAliyA, pAsavaNe pulise ya mdie| dhUyA me gehie haDe, salaNae asalaNae ya me jAyae // 137 // vyAkhyA-nava mAsAn kukSau dhAritA yA, prazravaNaM purISaM ca marditaM yasyA iti gamyate, 'dhUya'tti duhitA ca, gamyamAnatvAttayA, 'me' mama 'gehako' bhartI 'hRtaH' caurito'to hetoH, zaraNakamazaraNakam , apakAritvAnme jAtamiti mAgadhikArthaH // 137 // ahaMvA egeNa dhijAieNa talAyaM khaNAviyaM, tattheva pAlIe dese deulamArAmo kato, tattha teNa janno pavattio, chagalakA jattha mArijati / annayA kayAi so dhijjAito mariUNa chagalako cevAyAo, so yaghittUNa appaNijehiM puttehiM tassa ceva talAe janne mAriNijati, so ya jAIssaro NijamANo appaNijiyAe 1 pazcAt sA dhigjAtIyA bhnnti-| 2 athavaikena dhigjAtIyena taTAkaM khAnitaM, tatraiva pAlyAM deze devakulamArAmaH (ca) kRtaH, tatra tena hai| // 137 // l yajJaH pravartitaH, ajA yatra mAryante / anyadA kadAcit sa dhigjAtIyo mRtvA chagalakazcaivAyAtaH, sa ca gRhItvA''tmIyaiH putraiH tasyaiva |taTAke yajJe mArayituM nIyate, sa ca jAtismaro nIyamAna AtmIyayA SASASHASSISAR For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAsAe bubuyai appaNA ceva soyamANo, jahA mama ceva mae pavattiyaM, evaM so vevamANo sAhuNA atisayaNANiNA egeNa dIsati, teNa bhaNiyaM sayameva ya lukkha loviyA, appaNiA ya viyaDDi khaanniyaa| ovAiyaladdhao ya si, kiM chelA ! bebeti vAsasI ? // 138 // vyAkhyA-khayameva ca-Atmanaiva ca 'rukkha'tti sublopAvRkSA ropitAH, bhavateti gamyate, AtmIyA ca 'viyaDi'tti |dezIvacanataH taDAgikA khAnitA, yAcitasya-prArthitasya prAptarupari devebhyo deyamupayAcitaM tenaiva labdhaH-avasaraH durApatvenopayAcitalabdhaH sa evopayAcitalabdhako'si tvamiti, kiM chagalaka ! 'bebeti vAsasi ?-ArasasIti maagdhikaarthH||138|| tato so chagalako teNa paDhieNaM tuNhiko Thio, teNa dhijAieNa ciMtiyaM-kiMpi pacaiyageNa paDhiyaM, teNa esa tuNhikko Thio, tao so tavassi bhaNati-kiM bhagavaM! esa chagalako tumbhehiM paDhiyamette ceva tuhiko 1 bhASayA bubutkaroti Atmanaiva zocana , yathA mamaiva mayA pravartitam , evaM sa vepamAnaH sAdhunA atizayajJAninA ekena dRzyate, tena bhaNitaM-12 tataH sa chagalakastena paThitena tUSNIkaH sthitaH, tena ghigjAtIyena cintitaM-kimapi pranajitakena paThitaM, tenaiSa tUSNIkaH sthitaH, tataH sa tapakhina bhaNati-kiM bhagavan ! eSa chagalako yuSmAbhiH paThitamAtre eva tUSNIkaH For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. pAThio, teNa sAhuNA tassa kahiyaM-jahA esa tumbha piyA, kimabhiNNANaM ?, teNa bhaNiyaM-ahaMpi jANAmi, kiM puNaparISahAeso kahihii, teNa chagalageNa putvabhave putteNa samaM nihANagaM nihiyaM, taM gaMtUNa pAehiM khaDakhaDei, eyamabhinnANaM, dhyayanam bRhadvRttiH pacchA teNa mukko, sAhusamIve dhammaM souNa bhattaM paJcakkhAeUNa devaloyaM gto| evaM teNa saraNamiti kAuM taDAgArAme // 138 // 6 jaNNo ya pavattio, tameva asaraNaM jAyaM / evaMvidho'tra samavatAraH-evaM tumheM amhe gayA saraNaM / iha ca pUrvakaM hai manuSyajAtesrasasya smaraNArthamudAharaNatrayamidaM tu tiryagjAteriti bhAvanIyam / so taheva tassa AharaNagANi ghittUNa sigdhaM gaMtuM samADhatto paMthe, NavariM saMjaI pAsati maMDiyaMTiviDikiyaM, teNa sA bhaNNai kaDae te kuMDale ya te, aMjiyakkhi ! tilayate ya te / pavayaNassa uDDAhakArie! duTTA sehi! kato'si AgayA? // 139 // // 138 // 1 sthitaH, tena sAdhunA tasmai kathitaM-yathaiSa tava pitA, kibhijJAnam ?, tena bhaNitam-ahamapi jAnAmi, kiM punareSa kathayiSyati, 4 tena chagalakena pUrvabhave putreNa samaM nidhAnaM nihitaM, tadgatvA pAdAbhyAM khaTatkArayati, etadabhijJAnaM, pazcAt tena muktaH, sAdhusamIpe dharma zrutvA dAbhaktaM pratyAkhyAya devalokaM gataH / evaM tena zaraNamitikRtvA taTAkArAmo yajJazca pravartitau, ta evAzaraNaM jAtam / evaM yuSmAn vayaM gatAH zaraNaM / sa tathaiva tasyAbharaNAni gRhItvA zIghraM gantuM samAdRtaH pathi, navaraM saMyatI pazyati alaGkArozUTA, tena sA bhaNyate For Personal & Private Use Only w Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-kaTake ca 'te' tava kuNDale ca te ajitAkSi ! tilakazca 'te' tvayA kRtaH, pravacanasya uDDAhakArike !! duSTazikSite kuto'sthAgateti mAgadhikArthaH // 139 // darzanaparIkSArtha ca sAdhvIvikaraNaM / saivamuktA satIdamAha-- da rAIsarisavamittANi, parachiddANi pAsasi / appaNo billamittANi, pAsaMto'vi na pAsasi // 140 // vyAkhyA--rAjikAsarSapamAtrANi paracchidrANi pazyasyAtmano bilvamAtrANi pazyannapi na pazyasIti shlokaathaiH|| 140 // tathAsamaNo'si saMjao asi, baMbhayArI smleddhukNcnne| vehAriyavAaoya te, jiTTaja! kiM te paDiggahe ? 141 | vyAkhyA-zramaNo'si saMyato'si bahivRttyA brahmacArI samaloSThakAJcano vihArikavAtakazcate-yathA'haM vaihArika hai ityAdirUpo jyeSThArya ! kiM 'te' tava patadgrahaka iti zlokArthaH // 141 // evaM tAe uDAhito samANo puNo'vi gacchati, NavaraM pecchati khaMdhAvAramiMtaM, tassa kira NIvaTTamANo daMDiyasseva savaDahutto gato, teNa hatthikhaMdhA oruhittA vaMdito bhaNio ya-bhayavaM ! aho paramaM maMgalaM nimittaM ca ja sAhU aja mae diTTo, bhayavaM! mamANuggahatthaM | 1 evaM tayA nirbhatsitaH san punarapi gacchati, navaraM pazyati skandhAvAramAyAntaM, tasmAt kila nivartamAno daNDikasyaiva sapakSaM gataH, tatena hastiskandhAvatIrya vanditaH bhaNitazca-bhagavan ! aho paramaM maGgalaM nimittaM ca yatsAdhuradya mayA dRSTaH, bhagavan ! mamAnugrahArtha TRESPECASSACARALSCROCHAMMC) For Personal & Private Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. parIpahAdhyayanam bRhadvRttiH . // 139 // phAMsuyaesaNijaM imaM moyagAdi saMbalo gheppati, so Nicchai, bhAyaNe AbharaNagANi chUDhANi mA dIsihiMti, teNa daMDieNa balA moDiUNa paDiggaho gahio, jAva moyage chuhati tAva pecchai AbharaNayANi, teNa so kharaMTio uvAladdho ya, puNo'vi saMbohio-jahA na jujai tumhaM evaM vipariNAmo, majjhaM ca aNAgamaNakAraNaM suNesu-saMketadivapemA visayapasattA'samattakattavA / aNahINamaNuyakajA narabhavamasuhaM na iMti surA // 1 // pacchA divaM devarUvaM kAUNa pddigto| teNa puci daMsaNaparIsaho nAhiyAsito, pacchA ahiyaasito|| evaM zeSasAdhubhirapi sahanIyo darzanaparISahaH // ihodAharaNopadarzakatvAt prakRtaniyukteH kathaM sUtrasparzakatvamiti yatkazciducyate, tadayuktaM, sUtrasUcitArthAbhidhAyitvAt tasyAH, tadabhidhAnasya tattvataH sUtravyAkhyAnarUpatvena sUtrasparzakatvAditi / kiM ca-'kAlIpavaMgasaMkAse'ityAdinA kSudAdibhiratyantapIDitasyApi yatparIpahaNamuktaM, tatra mandasattvasya kasyacidazraddhAnAt samyaktvavicalitamapi sambhavediti tadRDhIkArArtha dRSTAntAbhidhAnamarthataH sUtrasparzakamiti vyaktamevaitat, na ca keSAJci___ 1 prAsukaiSaNIyamidaM modakAdi zambalo gRhyatA, sa necchati, bhAjane AbharaNAni kSiptAni mA darzIti, tena daNDikena balAdAmoTya pratigraho gRhItaH, yAvanmodakAn kSipati tAvatpazyati AbharaNAni, tena sa tiraskRtaH upAlabdhazca, punarapi saMbodhitaH-yathA na yujyate | yuSmAkamevaM vipariNAmaH, mama cAnAgamanakAraNaM zRNu-saMkrAntadivyapremANo viSayaprasaktAH asamAptakarttavyAH / anadhInamanujakAryA narabhavamazubhaM nAyAnti suraaH||1|| pazcAdivyaM devarUpaM kRtvA pratigataH / tena pUrva darzanaparISaho nAdhyAsitaH pazcAt adhyaasitH|| // 139 // For Personal & Private Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | dihodAharaNAnAM niyuktikAlAdarvA kAla bhAvitetyanyoktatvamAzaGkanIyaM sa hi bhagavAMzcaturddazapUrvavit zrutakevalI kAlatrayaviSayaM vastu pazyatyeveti kathamanyakRtatvAzaGketi // sampratyadhyayanArthopasaMhAramAha ee parIsahA sabe, kAsaveNa paveiyA / je bhikkhU Na vihaNNijjA, puTTho keNai kaNDui // 46 // (sUtram ) vyAkhyA- 'ete' anantaramupadarzitakharUpAH, 'parIpahAH' kSudAdayaH 'sarve' dvAviMzatisaMkhyA api na tu kiyanta eva 'kAzyapena' zrImanmahAvIreNa 'praveditAH ' prarUpitAH, 'je'tti yAnuktanyAyena jJAtveti zeSaH, 'bhikSuH' yatirna caiva 'vihanyeta' parAjIyeta, ko'rthaH ? - saMyamAtpAtyeta, 'spRSTo' bAdhitaH kenApi prakramAdvAviMzaterekatareNa durjayenApi parISaheNa 'kaNhui' tti kutracit deze kAle vA iti sUtrArthaH // 46 // itiH parisamAptau bravImIti sudharmasvAmI jambUkhAminamAha / nayAH pUrvavat / iti zrIzAntisUriviracitAyAM ziSya hitAyAmuttarAdhyayanaTIkAyAM dvitIyamadhyayanaM samAptamiti // dvitIyamadhyayanaM samAptam // For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DODO uttarAdhyayanaTIkAyAM dvitIyamadhyayanaM samAptam | DRON VOORKOU For Personal & Private Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaH zrutadevatAyai // uktaM pariSahAdhyayanaM samprati caturaGgIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantarAdhyayane parISahasahanamuktaM taca kimAlambanamurarIkRtya karttavyamiti praznasambhave mAnuSatvAdicaturaGgadurlabhatvaM tadAlambanamanenocyate ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanam asya catvAryanuyogadvArANi vyAvarNanIyAni tAvadyAvannAmaniSpanno nikSepaH, tatra ca caturaGgIyamiti dvipadaM nAma, atazcatvAro nikSeptavyAH aGgaM ca na caikaM vinA catvAra ityeka | eva tAvannikSepamaItIti manvAna Aha niryuktikRt -- NAmaMTha vaNAdavie mAuyapaya saMgahikkae ceva / pajjava bhAve ya tahA sattee ikkA huMti // 142 // vyAkhyA - ihaikakazabdasyaikatra nirdiSTasyApi prakrAntatvena sarvatra sambandhAt, nAmaikakaH sthApanaikako dravyaikakaH, 'mA | uyapaya'tti supo lopAnmAtRkApadaikakaH saGgrahaikakaH, 'caH' samucaye, eveti pUraNe, 'pajjava'ti prAgvat paryavaikakaH 'bhAve' bhAvaikakaH, 'caH' pUrvavat, tathe'ti zeSANAmapi nirupacaritavRttitayA tulyatvamAha, upasaMhartumAha- 'saptaite' anantaroktA ekakA bhavanti, etadvyAkhyA ca dazavaikAlikaniryuktAveva niryuktikRtA kRtetyatrodAsitaM, sthAnAzUnyArthe tu taduktameva kiJciducyate-tatra nAmaikako yasyaikaka iti nAma, sthApanaikakaH pustakAdinyasta ekakAGkaH, dravyaikakaH sacittAdikhidhA-tatra sacitta ekakaH puruSAdirarthaH, acittaH phalakAdiH, mizro vastrAdivibhUSitaH puruSAdireva, mAtRkApadaikakaH 'uppaNNe i vA vigame i vA dhuve i vA' iti eSAM mAtRkAbatsakalavAGmayamUlatayA'vasthitAnA For Personal & Private Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. manyataradvivakSitam , akArAdyakSarAtmikAyA vA mAtRkAyA ekataro'kArAdiH, saGgrahaikakaH yenakenApi dhvaninA bahavaH saMgRhyante, yathA jAtiprAdhAnye brIhiriti, paryAyaikakaH zivakAdirekakaH paryAyo, bhAvaikakaH audayikAdibhAvAnAmanyatamo bhAva iti gAthArthaH // 142 // itthamavinAbhAvitA''kSiptamekakaM nikSipya prastutameva catuSka caturaGgIyA dhyayanam bRhadvRttiH // 14 // nikSemumAha NAmaM ThavaNA davie khitte kAle ya gaNaNa bhAve y|nikkhevo ya cauNhaM gaNaNasaMkhAi ahigAro // 14 // ___ vyAkhyA-tantra nAmasthApane kSaNe. 'dravye vicArya sacittAcittamizrANi vyANi cataHsayatayA vivakSitAni. kSetre' catuHsaGkhyAparicchinnA AkAzapradezA yatra vA catvAro vicAryante, 'kAle ca' catvAraH samayAvalikAdayaH kAlabhedAH yadA vA amI vyAkhyAyante, gaNanAyAM catvAra eko dvau trayazcatvAra ityAdigaNanAntaHpAtino, bhAve ca catvAro mAnuSatvAdayo'bhidhAsyamAnA bhAvAH, eSAM madhye kenAdhikAraH?, ucyate, gaNanAsaGkhyayA'dhikAraH, kimuktaM bhavati ?-gaNanAcaturbhiradhikAraH, taireva vakSyamANAnAmaGgAnAMgaNyamAnatayA teSAmevopayogitvAditi gaathaarthH||143|| idAnImaGganikSepamAha NAmaMgaM ThavaNaMgaM datvaMgaM ceva hoi bhAvaMgaM / eso khalu aMgassA Nikkhevo cauviho hoi // 144 // // 14 // For Personal & Private Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SSSSSSSC - vyAkhyA-nAmAGgaM sthApanAGgaM dravyAkaM caiva bhavati bhAvAGgam , etat khalu 'aGgassA' iti prAkRtatvAt aGgasya hai nikSepazcaturvidho bhavatIti gAthAsamAsArthaH // 144 // atra ca nAmasthApane prasiddhatvAdanAdRtya dravyAGgamabhidhitsurAha gaMdhaMgamosahaMgaM majjAujasarIrajuddhaMgaM / etto ikvikaMpi ya NegavihaM hoi NAyatvaM // 145 // vyAkhyA-'gandhAGgam' auSadhAGgam , 'majAujaMsarIrajuddhaMga'ti bindoralAkSaNikatvAdaGgazabdasya ca pratyekamabhisambandhAt madyAjamAtodyAjhaM zarIrAGgaM yuddhAGgamiti SaDvidhaM dravyAGgam , 'ettotti suvyatyayAdeSu-gandhAGgAdiSu madhye ekaikamapi ca anekavidhaM bhavati jJAtavyamiti gAthAkSarArthaH // 145 // bhAvArtha tu vivakSurAcAryo 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyamAzritya gandhAGgaM pratipAdayannAhajamadaggijaDA hareNua sabaraniyaMsaNiyaM spinnnniy| rukkhassa ya bAhitayA malliyavAsiya koDI agghai osIrahariberANaM palaM palaM bhaddadAruNo kriso| sayapupphANaM bhAgo bhAgo ya tamAlapattassa // 147 // eyaM pahANaM eyaM vilevaNaM esa ceva paDavAso / vAsavadattAi kao udayaNamabhidhArayaMtIe // 148 // XAAG hillainelibrary.org For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 142 // vyAkhyA - tatra 'jamadagnijaTA' vAlakaH 'hareNukA' priyaGguH 'zabaranivasanakaM' tamAlapatraM, 'sapiNNiyaM' ti pinnipi | nnikA dhyAmakAkhyaM gandhadravyaM tayA saha sapinnikaM, vRkSyasya ca bAhyA tvak cAturjAtakA pratItaiva 'malliyavAsiyaM'ti mallikA jAtistadvAsitamanantaroktadravyajAtaM, cUrNIkRtamiti gamyate, koTim 'agghei' tti arhati, koTimUlyAIM bhavati, | mahArghatopalakSaNaM caitat // 146 // tathA 'osI raM' prasiddhaM, 'hIbero' vAlakaH, palaM palamanayoH, tathA 'bhadradArIH ' | devadAroH karSaH, 'sayapupphANaM'ti vacanavyatyayAt zatapuSpAyA bhAgo, bhAgazca tamAlapatrasya bhAga iha palikAmAtram // 147 // asya mAhAtmyamAha - etat khAnametadvilepanameSa caiva paTavAsaH 'vAsavadattayA' caNDapradyotaduhitrA 'kRto' vihitaH 'udayanaM' vINAvatsarAjam 'abhidhArayantyA' cetasi vahantyA, anena paracittAkSepakatvamasya mAhA - tmyamuktamiti sUtrArthaH // 148 // auSadhAGgamAha - | dunni ya rayaNI mAhiMdaphalaM ca tiNNi ya samUsaNaMgAIM / sarasaM ca kaNayamUlaM esA udagaTTamA guliA // esA u harai kaMDuM timiraM avaheDayaM sirorogaM / teijjagacAutthiga mUsagasappAvaraddhaM ca // 150 // vyAkhyA - ' dve rajanyau' piNDadAruharidre 'mAhendraphalaM ca' indrayavAH, trINi ca samUSaNaM- trikaTukaM tasyAGgAni - |suNThIpippalImaricaddravyANi, 'sarasaM ca' Ardra 'kanakamUlaM' bilvamUlameSA 'udakASTame 'tyudakamaSTamaM yakhAM sA tathA, For Personal & Private Use Only caturaGgIyA dhyayanam // 142 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAMUHARRIAL | 'guTikA' vaTikA, asyAH phalamAha-eSA tu hanti kaNDaM timiram 'avaheDayanti arddhaziroroga samastazirovyathaM, 'teijagacAutthiga'tti sublope tArtIyIkacAturthiko, rUDhyA jvaro, 'mUSakasapoparAddham' undarAdidaSTa, caH samuccaya iti gAthAdvayArthaH // 149-150 // madyAGgamAhasolasa dakkhA bhAgA cauro bhAgA ya dhAugIpupphe / ADhagamo ucchurase mAgahamANeNa majaMgaM // 15 // vyAkhyA-poDaza drAkSA bhAgAzcatvAro bhAgAzca 'dhAtakIpuSpe' dhAtakIpuSpaviSayAH 'ADhagamotti ArSatvAdA''| DhakakaH 'ikSurase' ikSurasaviSaye, ADhakaH iha kena mAnenetyAha-'mAgadhamAnena' do asatI pasatI u' ityAdirUpeNa || 'madyAcaM' madirAkAraNaM bhavatIti gAthArthaH // 151 // AtodyAGgamAha ega muguMdA tUraM egaM ahimArudAruyaM aggI / egaM sAmalIpuMDaM baddhaM Amelao hoi // 152 // vyAkhyA-'ekamukundA tUryam' iti ekaiva mukundA vAdinavizeSo gambhIrakharatvAdinA tUryakAryakAritvAt tUryam , anenAsyAviziSTamAtodyAGgatvamevAha, kimevaikaiva mukundA tUryam ?, sopaskAratvAdyathaikamabhimArasya vRkSavizeSasya dArukakASThamabhimAradArukam 'agniH' vizeSato'gnijanakatvAd, yathA vA 'ekaM zAlmalIpoNDaM' zAlmalIpuSpaM baddhamAmoDako | | 1 dve asatyau prasUtistu For Personal & Private Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. 18 bhavati, AmoDakaH puSponmizro vAlabandhavizeSaH, sphAratvAdasya, itthaM dRSTAntAbhidhAyitayedaM vyAkhyAyate, prasaGgato caturaGgIyA |vA'gyaGgAmoDakAGgayorapyabhidhAnamiti sUtrArthaH // 152 // zarIrAGgamAha dhyayanam bRhadvRttiH sIsaM uro ya udaraM piTTI bAhA ya dunni UrU ya / ee khalu aTuMgA aMgovaMgAi sesAI // 153 // hA // 14 // vyAkhyA-'zirazca uraH, caHprAgvad, udaraM 'piTTitti prAkRtatvAtpRSThaM bAhU dvau urU ca etAnyaSTAGgAni, prAgvalligavyatyayaH, 'khaluH' avadhAraNe, etAnyevAGgAni, aGgopAGgAni 'zeSANi' nakhAdIni, upalakSaNatvAdupAGgAni ca karNAdIni, yata uktam-"hoti uvaMgA kaNNA NAsacchI jaMgha hattha pAyA ya / Naha kesa maMsu aMguli oTThA khalu aNguvNgaaii||1||" iti gAthArthaH // 153 // sAmprataM yuddhAGgamAha| jANAvaraNapaharaNe juddhe kusalattaNaM ca nII a| dakkhattaM vavasAo sarIramAroggayA ceva // 154 // vyAkhyA-jANAvaraNapaharaNe'tti yAnaM ca-hastyAdi, tatra satyapi na zaknotyabhibhavituM zatrum ata AvaraNaM-kavacAdi, satyapyAvaraNe praharaNaM vinA kiM karotIti praharaNaM ca-khagAdi, yAnAvaraNapraharaNAni, yadi yuddhe kuzalatvaM | nAsti kiM yAnAdinA ? iti 'yuddhe' saGgrAme 'kuzalatvaM ca' prAvINyarUpaM, satyapyasminnItiM vinA na zatrujayanam // 14 // 1 bhavantyupAGgAni kau~ nAsA'kSiNI jo hastau pAdau ca / nakhAH kezAH zmaNi aGgalaya oSThau khalvaGgopAGgAni // 1 // For Personal & Private Use Only wwwainelibrary.org Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * / ato 'nItizca' apakramAdilakSaNA, satyAmapi cAsyAM dakSatvAdhIno jayaH tato 'dakSatvam' AzukAritvaM, satyapyasmi nirvyavasAyasya kuto jaya iti 'vyavasAyo' vyApAraH, tatrApi yadi na zarIramahInAGgaM tato na jaya iti zarIramTU arthAt paripUrNAGgaM, tatrApyArogyameva jayAyeti 'Aroggaya'tti arogatA, caH samuccaye, evo'vadhAraNe, tataH samu |ditAnAmevaiSAM yuddhAGgatvamiti suutraarthH|| 154 // bhAvAGgamAha, bhAvaMgaMpi ya duvihaM suamaMgaM ceva nosuyaMgaM ca / suyamaMgaM bArasahA cauvvihaM nosuaMgaM ca // 155 // | vyAkhyA-bhAvAGgamapi ca dvividhaM 'suyamaGgaM ceva'tti zrutAGgaM caiva nozrutAGgaM ca, zrutAGgaM dvAdazadhA-AcArAdi, bhAvAGgatA cAsya kSAyopazamikabhAvAntargatatvAt , uktaM-hi-"bhAve khaovasamie duvAlasaMgapi hoi suyaNANaM'ti, 'caturvidham' catuSprakAraM nozrutAGgaM tu, nozabdasya sarvaniSedhArthatvAt azrutAGgaM punaH, makArazca sarvatrAlAkSaNika iti gAthArthaH // 155 // etadevAha mANussaM dhammasuI saddhA tavasaMjamaMmi viriaM ca / ee bhAvaMgA khalu dullabhagA huMti saMsAre // 156 // nA vyAkhyA-'mAnuSyam' manujatvam , asya cAdAvupanyAsa etadbhAva eva zeSAGgabhAvAt , 'dharmazrutiH' arhatpraNIta 1 bhAve kSAyopazamike dvAdazAGgamapi bhavati zrutajJAnamiti ** * dain Education International For Personal & Private Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. caturaGgIyA EARSHA dhyayanam bRhadvRttiH // 144 // SARKAHANICARECHARACTEGOR dharmAkarNanaM, 'zraddhA' dharmakaraNAbhilASaH, tapaH-anazanAdiH tatpradhAnaH saMyamaH-paJcAzravaviramaNAdistapaHsaMyamaH, madhya- padalopI samAsaH, tapazca saMyamazca tapaHsaMyamamiti samAhAro vA tasmin , 'vIrya ca' vIryAntarAyakSayopazamasamutthA zaktiH, asya ca dviSThasyApyekatvena vikSitatvAnoktasaGkhyAvirodhaH, etAni bhAvAGgAni, 'khalu' nizcitam durlabhakAni | bhavanti saMsAre, liGgavyatyayazca prAkRtatvAd , etaccAnuktAvapi sarvatra bhAvanIyamiti gAthArthaH // 156 // iha dravyAGgeSu zarIrAGgaM bhAvAGgeSu ca saMyamaH pradhAnamiti tadekAthikAnyAha aMga dasabhAga bhee avayavA'sagala cuNNa khaMDe a| desa paese pavve sAha paDala pajjavakhile a||157 // || dayA ya saMjame lajjA, duguJchA'chalaNA ia / titikkhA ya ahiMsA ya, hiri egaTThiyA payA // 158 // | vyAkhyA-aGgaM dazabhAgo bhedo'vayavo'sakalacUrNaH khaNDo dezaH pradezaH parva zAkhA paTalaM paryavakhilaM ceti zarIrAGga-4 |paryAyA iti vRddhaaH| vyAkhyAnikastu avizeSato'mI aGgaparyAyAH, tathA dazabhAga iti dazA bhAga iti ca bhinnAveva paryAyAviyAha / caH samuccaye, sUtratvAca supaH kvacidazravaNamiti // saMyamaparyAyAnAha-dayA ca saMyamo lajjA jugupsAuchalanA, itizabdaH kharUpaparAmarzakaH paryante yokSyate, titikSA cAhiMsA ca hIzcetyekArthikAni-abhinnAbhidheyAni padAni subantazabdarUpANi, paryAyAbhidhAnaM ca nAnAdezajavineyAnugrahArthamiti gAthAdvayArthaH // 157-158 // ||kssetraadidurlbhtvoplkssnnN ceha mAnuSyatvAdidurlabhatvAbhidhAnamityabhiprAyeNAha // 144 // For Personal & Private Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mANussa khitta jAI kula rUvArogga AuyaM buddhii| savaNuggaha saddhA saMjamo a logaMmi dulhaaiN||159|| vyAkhyA--'mAnuSyam' manuSyabhAvaH kSetram' Arya jAtiH' mAtRsamutthA 'kulaM' pitRsamuttham 'rUpam' anyUnAGgatA 'ArogyaM' rogAbhAvaH 'AyuSyaM' jIvitaM 'buddhiH' paralokapravaNA 'zravaNaM' dharmasambaddham 'avagrahaH' tadavadhAraNam , athavA zravaNAH-tapakhinaH teSAmavagrahaH-sundarA eta ityavadhAraNaM zravaNAvagrahaH, zraddhA saMyamazca prAgvat , etAni loke durlabhAni, prAk caturNA durlabhatvamuktam , iha tu mAnuSatvaM kSetrAdInAmAyuSkaparyantAnAmupalakSaNaM, zravaNaM ca budhavagrahayoH, punazca mAnuSatvAdInAmihAbhidhAnaM viziSTakSetrAdiyuktAnAmevaiSAM muktyaGgatvamiti khyApanArtham , kecidetatsthAne paThanti "indiyaladdhI nivattaNA ya pajatti niruvahaya khemaM / dhANAroggaM saddhA gAhaga uvaoga aTTho ya // 1 // " 'indriyalabdhiH' paJcendriyaprAptiH 'nirvartanA ca' indriyANAmeva niSpAdanA 'paryAptiH' samastaparyAptitA 'Niruvahaya'tti nirupahatam , upahaterabhAvAt , sA ca garbhasthasya kujatvAdibhirjAtasya ca bhittyAdibhiH, 'kSemam' dezasausthyam 'bhrANam ' subhikSaM vibhavo vA 'Arogyam' nIrogatA 'zraddhA' uktarUpA 'grAhakaH' zikSayitA guruH 'upayogaH' svAdhyAyAdhupayuktatA 'arthaH' dharmaviSayamarthitvam , etAni durlabhAnIti gamyate, iha ca punaH zraddhAgrahaNaM tanmUlatvAdazeSakalyANAnAM tasyA durlabhataratvakhyApanArthamiti gAthArthaH // 159 // yaduktaM- manuSyAdibhAvAGgAni durlabhAni' iti, tatra mAnuSyAGgadurlabhatvasamarthanAya dRSTAntamA(tAnA)ha For Personal & Private Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya caturaGgIyA dhyayanam // 145 // SRECOMMAR cullaga pAsaga dhanne jUe rayaNe a sumiNa cakke ya / camma juge paramANU dasa dihatA maNualaMbhe // 160 // 8| vyAkhyA-collagaM' paripATIbhojanam , pAzako dhAnyaM dyUtaM ratnaM ca 'sumiNa'tti khapnaH cakraM ca carma yugaM paramA- dANurdaza dRSTAntA 'maNuyalambhe'tti bhAvapradhAnatvAnnirdezasya manujatvaprAptAviti gAthAsamAsArthaH // 160 // vyAsArthastu| vRddhasampradAyAdavaseyaH, sa cAyam___ "baMbhadattassa ego kappaDito ola [ya] ggato bahusu AvaIsu avatthAsu ya savattha sahAto Asi, soya raja patto, bArasasaMvaccharito ahiseto, kappaDio tattha aliyApi na lahai, tato aNeNa uvAto ciMtito-uvAhaNAu parvagheUNa dhayavAhehi samaM pahAvito, raNNA diTTho, uiNNaNaM avagRhito, anne bhaNaMti-teNa dArapAlaM sevamANeNa bArasame saMvacchare rAyA diTTho, tAhe rAyA taM daTTaNaM saMbhaMto, imo so varAto mama suhadukkhasahAyago, ettAhe karemi vittiM, tAhe bhaNai-kiM demitti ?, so'vi bhaNati-dehi karacolae ghare ghare jAva sabaMmi bharahe NiDhiyaM, tAhe puNo'vi | 1 brahmadattasyaikaH kArpaTiko'valagako bahvISvApatsu avasthAsu ca sarvatra sahAya AsIt , sa ca rAjyaM prAptaH, dvAdazasAMvatsariko'bhiSekaH, kArpaTikastatrAzrayaNamapi na labhate, tato'nenopAyazcintitaH-upAnahaH prabadhya dhvajavAhakaiH samaM pradhAvitaH, rAjJA dRSTaH, avatIrNenAvagUDhaH anye bhaNanti-tena dvArapAlaM sevamAnena dvAdaze varSe rAjA dRSTaH, tadA rAjA taM dRSTvA saMbhrAntaH, ayaM sa varAkaH mama sukhaduHkhasahAyaH, adhunA karomi vRtti, tadA bhaNati-kiM dadAmIti ?, so'pi bhaNati-dehi karabhojanaM gRhe gRhe yAvatsarvasmin bharate niSThitaM (bhavati ), tadA punarapi // 145 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 tumha ghare ADhaveUNa bhuMjAmi, rAyA bhaNai-kiM te eeNa ?, desaM te demi, to suhaM chattacchAyAe hatthikhaMdhavaragato hiMDihisi, so bhaNai-kiM mama eddaheNa AuTTeNa ?, tAhe se diNNo colago, tao paDhamadivase rAyANo ghare jimito, teNa se juvalayaM dINAro ya diNNo, evaM so parivADIe susajjesu rAulesu battIsAe rAyavarasahassesu, tesiM khaddhA bhoiyA, tattha ya NayarIe aNegAo kulakoDIo, Nagarassa ceva so kayA aMtaM kAhI?, tAhe gAmesu, tAhe puNo bhArahavAsassa / avi so vaceja aMtaM, Na ya mANusattaNAo bhaTTho puNo mANusattaNaM lahai 1 // ___ 'pAsagati cANakkassa suvaNNaM Natthi, tAhe keNavi uvAeNa viDhavijA suvaNNaM, tAhe jaMtapAsayA kayA, keI hai bhaNaMti-varadiNNayA, tato ego dukkho puriso sikkhavito, dINArathAlaM bhariyaM, so bhaNai-yadi mamaM koi jiNai | 1 tava gRhAdArabhya bhuje, rAjA bhaNati-kiM te etena ?, dezaM tubhyaM dadAmi, tataH sukhaM chanacchAyayA hastivaraskandhagato hiNDiSyase, sa bhaNati-kiM mamaitAvatA''kuThUna ?, tadA tasmai dattaM karabhojanaM, tataH prathamadivase rAjJo gRhe jimitaH, tena tasmai yugalakaM dattaM dInArazca, evaM sa paripATyA susajjeSu rAjakuleSu dvAtriMzati vararAjasahasreSu, tairatizayena bhojitaH, tatra ca nagaryAmanekAH kulakoTyaH, nagarasyaiva sa kadA antaM kariSyati ?, tadA prAmeSu, tadA punarbharatavarSasya | api sa brajedantaM, na ca mAnuSyASTaH punarmAnuSyaM labhate 1 // pAzakA iti, cANakyasya suvarNa nAsti, tadA kenApyupAyena arjanIyaM suvarNa, tadA yatrapAzakAH kRtAH, kecidbhaNanti-varadattAH, tata eko dakSaH puruSaH | zikSitaH, dInArasthAlaH bhRtaH, sa bhaNati-yadi mAM ko'pi jayati 225-252525 Jain Education Inter n al For Personal & Private Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S uttarAdhya. caturaGgIyA dhyayanam bRhadvRttiH // 14 // SRUSSISOSASAURUS to thAla giNhau, to aha ahaM jiNAmi to egaM dINAraM jiNAmi, tassa icchAe jaMtaM paDati ato na tIrai jiNiuM, jaha so Na jippai evaM mANusalaMbho'vi / avi NAma so jippeja Na ya mANusAo bhaTTho puNo mANusattaNaM 2 // hai 'dhaNNe'tti jattiyANi bharahe dhaNNANi tANi savANi piDiyANi, ettha pattho sarisavANa chUDho, tANi savANi ayAliyANi, tatthegA juNNA therI suppaM gahAya te viNejA, puNo'vi patthaM pUrejjA ?, avi sA divapasAeNa pUreja na vi mANusattaNaM 3 // | 'jUe' jahA egorAyA, tassa sabhA aTTottarakhaMbhasayasanniviTThA, jattha atthANiyaM dei, ekeko ya khaMbho aTTasayaMsito, tassa raNNo putto rajakaMkhI ciMtei-thero rAyA, mAreUNaM rajaM geNhAmi, taM cAmaceNa NAyaM, teNa raNo siTuM, tao 1 tadA sthAlaM gRhNAtu, atha ahaM jayAmi tadA dInAramekaM jayAmi, tasyecchayA yatraM patati, ato na zakyate jetuM, yathA sa na jIyate evaM |mAnuSyalAbho'pi / api nAma sa jIyeta na ca mAnuSyASTaH punarmAnuSyam 2 // dhAnyAnIti, yAvanti bharate dhAnyAni tAni sarvANi piNDitAni, atra prasthaH sarSapANAM nikSiptaH, tAni sarvANi mizritAni, tatraikA vRddhA sthavirA sUrpa gRhItvA tAni pRthakkuryAt , punarapi prasthaM pUrayet ?, api |sA divyaprasAdena pUrayet naiva mAnuSyam 3 // dyUtam-yathaiko rAjA, tasya sabhA aSTottarastambhazatasanniviSTA, yatra AsthAnikAM karoti, hA ekaikazca stambho'STazatAMtrikaH, tasya rAjJaH putro rAjyakAGkI cintayati-sthaviro rAjA, mArayitvA rAjyaM gRhNAmi, taccAmAtyena jJAtaM, tena rAjJe ziSTaM, tato // 146 // For Personal & Private Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAyo taM puttaM bhaNati-amhaM jo Na sahai aNukkama so jUyaM khelai, jo jiNai rajaM se dijai, kahaM puNa jiNiyavaM ?, di ubhaM ego Ato, avasesA amhaM AyA, jai tumaM egeNa AeNa aTThasayassa khaMbhANaM ekekaM aMsiyaM aTThasayavArA jiNasi to tujjJa rajaM, avi devayA vibhAsA 4 // nA 'rayaNe' jahA ego vANiyao buDo, rayaNANi se atthi, tattha ya mahe anne vANiyayA koDipaDAgAto unbheti, so Na ubbhaveti, tassa puttehiM there pautthe tANi rayaNANi videsIvaNiyANa hatthe vikkIyANi, varaM amhe'vi koDipaDAgA-4 o ubbhaveMtA, te'vi vANiyagA samaMtato paDigayA pArasakUlAINi, thero Agato, suyaM jahA vikkIyANi, te aMbADei, lahuM rayaNANi ANeha, tAhe te savato hiMDiumADhattA, kiM te savarayaNANi piMDijA ?, avi ya devappabhAveNa'vi ya vibhAsA 5 // 1 rAjA taM putraM bhaNati-asmAkaM ( vaMze ) yo na sahate anukramaM sa dyUtaM krIDati, yo jayati rAjyaM tasmai dIyate, kathaM punarjetavyaM ?, tavaika AyaH avazeSA asmAkaM AyAH, yadi tvamekenAyena aSTazatasya stambhAnAmekaikamasimaSTazatavArAn jayasi tatastava rAjyam / api devatA vibhASA 4 // ratnAnIti, yathaiko vaNik vRddhaH, ratnAni tasya santi, tatra ca mahe anye vaNijaH koTIpatAkA Urdhvayanti, sa nordhvayati, tasya putraiH | sthavire proSite tAni ratnAni videzavaNijAM haste vikrItAni, varaM vayamapi koTIpatAkA UrdhvayantaH, te'pi vaNijaH samantataH pratigatAH pArasakUlAdIni, sthavira AgataH, zrutaM yathA vikrItAni, tAn tiraskurute laghu ratnAni Anayata, tadA te sarvato hiNDitumArabdhAH, kiM te sarvaratnAni piNDayeyuH ? api ca devaprabhAveNApi ca vibhASA 5 // For Personal & Private Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 147 // SEX********* _ 'suviNae'tti egeNa kappaDieNa suviNate caMdo gilito, kappaDiyANa ya kahiyaM, te bhaNaMti-saMpuNNacaMdamaMDalasa-caturaGgIyA dhyayanam risaM poliyaM lahesi, laddhA gharachAiNiyAe, aNNeNAvi diTTo, so pahAUNa pupphaphalANi gahAya suviNayapADhayassa | kahei, teNa bhaNiyaM-rAyA bhavissasi / io ya sattame divase tattha rAyA mato aputto, so ya niviNNo acchai jAva Aso ahivAsito Agato, teNa taM daTTaNaM hisiyaM payakkhiNIkato ya, tao ya vilaio paDhe, evaM so rAyA jaato| tAhe so kappaDio suNei, jahA teNavi diTTho eriso suviNato, so AesaphaleNa kira rAyA / jAto, so ciMtei-baccAmi jattha goraso, taM pibettA suyAmi, jAva puNo'vi taM sumiNaM pecchAmi, avi puNo so pecchejjA Na mANusAto 6 // 1 svapna iti, ekena kArpaTikena svapne candro gilitaH, kArpaTikebhyazca kathitaM, te bhaNanti-saMpUrNacandramaNDalasadRzIM polikA lapsyase, | labdhA gRhacchAdanikayA, anyenApi dRSTaH, sa sAtvA puSpaphalAni gRhItvA svapnapAThakAya kathayati, tena bhaNitaM-rAjA bhaviSyasi / itazca saptame divase tatra rAjA mRto'putraH, sa ca nirviNNastiSThati yAvadazvo'dhivAsita AgataH, tena taM dRSTvA heSitaM pradakSiNIkRtazca, tatazca vilagitaH pRSThe, evaM sa rAjA jAtaH / tadA sa kArpaTikaH zRNoti, yathA tenApi dRSTa IdRzaH svapnaH, sa Adezaphalena kila rAjA jAtaH, sa cintayati-bajAmi yatra gorasam , tat pItvA svapi mi, yAvatpunarapi svapnaM taM pazyAmi, api punaH sa pazyet na mAnuSAt 6 // 47 * dan Education International For Personal & Private Use Only . Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'cakaM ti dAraM, iMdapuraM nAma nayaraM, iMdadatto nAma rAyA, tassa iTTANaM varANaM devI bAvIsaM pusA, anne bhaNaMtiekAe ceva devIe puttA, rAiNo pANasamA, annA ekkA amaJcadhUyA, sA paraM pariNeteNa dichilliyA, annayA kayAti riuNhAyA samANI acchai, rAyaNA diTThA, kassa esatti, tehiM bhaNiyaM-tumha devI esA, tAhe so tAe samaM ekarattiM vasito, sA ya riuNhAyA, tIse gabbho laggo, sA ya amacceNa bhaNilliyA-jayA tume gabbho AhUto hoi tayA mamaM sAhejasu, tAhe tassa kahiyaM, divaso muhutto jaM ca rAeNa ullavio sAyaMkAro, teNa taM pattae lihiyaM, so sAravei, NavaNhaM mAsANaM dArato jAto, tassa dAsaceDANi tadivasaM jAyANi, taMjahA-aggiyato pavaito bahuliyA sAgaro ya, teNa sahajAyagANi, teNa kalAiriyassa uvaNIto, teNa lehAiyAto gaNiyappahANAto kalAo gAhi-3 1 cakramiti dvAram , indrapura nAma nagaram , indradatto nAma rAjA, tasyeSTAnAM varANAM devInAM dvAviMzatiH putrAH, anye bhaNanti| ekasyA eva devyAH putrAH, rAjJaH prANasamAH, anyaikA'mAtyaduhitA, sA paraM pariNayatA dRSTA, anyadA kadAcitusnAtA satI tiSThati, rAjJA |dRSTA, kasyaiSeti, tairbhaNitaM-tava devyeSA, tadA sa tayA samamekarAtramuSitaH, sA ca RtusnAtA, tasyA garbho lagnaH, sA cAmAtyena bhaNitA''sIt | yadA tava garbha utpanno bhavati, tadA mahyaM kathayeH, tadA tasmai kathitaM, divaso muhUrttazva yacca rAjJA''laptaH satyaGkAraH, tena tat patrake likhitaM, sa gopayati, navasu mAseSu dArako jAtaH, tasya dAsaceTAstaddivase jAtAH, tadyathA-agnikaH parvato bAhulaH sAgarazca, tena sahajAtAH, tena kalAcAryAyopanItaH, tena lekhAdikA gaNitapradhAnAH kalA grAhitaH, 55555555 Jain Education Inter n al For Personal & Private Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvRttiH uttarAdhya. to, jAhe tAo gAheMti AyariyA tAhe tANi kahiti viulati ya, puvaparicaeNaM tANi roliMti, teNa tANi ceva caturaGgIyA dANa gaNiyANi, gahiyAto klaato| te anne bAvIsaM kumArA gAhijaMtA AyariyaM piTuMti, avayaNANi ya bhaNaMti, dhyayanam jati so Airito piddeti tAhe gaMtUNa mAUNaM sAhiti, tAhe tAo AyariyaM khiMsaMti-kIsa AhaNasi ?, kiM sul||14|| bhANi puttajammANi ?, ato te Na sikkhiyaa| io ya mahurAe jiyasattU rAyA, tassa suyA nivvuInAma dAriyA, sA dUrapaNo alaMkiyA uvaNIyA, rAyA bhaNai-jo te royai bhattAro, to tAe NAyaM-jo sUro vIro vikaMto so mama bhattAro ra hoi, so puNa rajaM dijA, tAhe sA balaM vAhaNaM gahAya gayA iMdapuraM nayaraM, tassa iMdadattassa raNNo bahave puttA, iMdadatto tuTTho ciMtei-NUNaM annehiMto rAIhiM laTThayaro, AgayA, tato teNa UsiyapaDAyaM nayaraM kAriyaM, tattha egami | 1 yadA tAn grAhayati AcAryastadA te karSayanti vyAkulayanti ca, pUrvaparicayena te luThanti, tena te naiva gaNitAH, (na) gRhItAH kalAH / te'nye dvAviMzatiH kumArA grAhyamANA AcArya piTTayanti, avacanAni ca bhaNanti, yadi sa AcAryaH piTTayati tadA gatvA mAtRbhyaH kathayanti, tadA tA AcArya khiMsanti-kathamAhaMsi ?, kiM putrajanmAni sulabhAni ?, ataste na zikSitAH / itazca mathurAyAM jitazatrU rAjA, |tasya sutA nivRtinAmnI dArikA, sA rAjJo'laGkatopanItA, rAjA bhaNati-yastubhyaM rocate (sa) bhartA, tatastayA jJApitaM yaH zUro vIro // 148 // |vikrAntaH sa mama bhartA bhavati, sa punA rAjyaM dadyAt , tadA sA balaM vAhanaM (ca) gRhItvA gatA indrapura nagaraM, tasyendradattasya rAjJo bahavaH | putrAH, indradattastuSTazcintayati-nUnamanyebhyo rAjabhyo laSTataraH, AgatA, tatastenocchritapatAkaM nagaraM kAritaM / tatraikasmi For Personal & Private Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | akkhe aTTa cakkANi, tesiM purao ThiyAdhIulliyA, sA acchimi vidhiyacA, tao iMdadatto rAyA saMnaddho niggao saha puttehiM, sAvi kaNNA sabAlaMkAravibhUsiyA egami pAse acchai, so raMgo rAyANo te ya daMDabhaDabhoiyA jAriso dovaIe, tattha raNo jeTTaputto sirimAlI nAma kumAro, so bhaNio-putta ! esA dAriyA rajaM ca ghettavaM, ato vidhehi || puttaliyaMti, tAhe so akayakaraNo tassa samUhassa majjhe dhaNuM ceva gihiuMna tarai, kahavi NeNa gahiyaM, teNa jao vacau tao vacau tti muko saro, so cakke anbhiDiUNa bhaggo, evaM kassati egaM aragaM volINo kassati doNNi, annesi bAhireNa ceva NIi, tAhe rAyA addhiti pakato-aho! ahaM eehiM dharisitotti, tato amaJceNa bhaNito-kIsa adhiI karesi , rAyA bhaNai-eehiM ahaM appahANo kato, amaco bhaNai-asthi anno tumha putto mama dhUyAe / 1. nakSe'STa cakrANi, teSAM purataH sthitA zAlabhaJjikA, sA akSiNa vedhdhavyA, tata indradatto rAjA sannaddho nirgataH saha putraiH, sA'pi kanyA sIlaGkAravibhUSitA ekasmin pArzve tiSThati, sa raGgo rAjAnaH te ca daNDabhaTabhojikA yAdRzo draupadyAH, tatra rAjJo jyeSThaputraH zrImAlI nAma kumAraH, sa bhaNitaH-putra ! eSA dArikA rAjyaM ca grahitavyam , ato vidhya puttalikAmiti, tadA so'kRtakaraNastasya samUhasya madhye dhanureva grahItuM na zaknoti, kathamapi anena gRhItaM, tena yato vrajatu tato brajatviti muktaH zaraH, sa cakre AsphAlya bhannaH, evaM kasyacit ekamarakaM vyatikrAntaH, kasyacihau, anyeSAM bAhya eva nireti, tadA rAjA'dhRti pragataH-aho ahametaiH dharSita iti, tato'mAtyena bhaNita:|kathamadhRtiM karoSi ?, rAjA bhaNati- etairahaM apradhAnaH kRtaH, amAtyo bhaNati-asti anyastava putro mama duhitu dain Education International For Personal & Private Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. NEERICS bRhadvRttiH // 149 // taNato, suriMdadatto nAma, so samattho vidhiuM, abhiNNANANi ya se kahiyANi, kahiM , so darasito, tato rAiNA caturaGgIyA avagRhito bhaNNati-juttaM tava aThTha rahacakke bhettUNa puttaliyaM acchimi viMdhettA rajaM sukalattaM nivvuiMdAriyaM saMpAvittae, dhyayanam tao kumAro jahA ANavehitti bhaNiUNa ThANaM ThAiUNaM dhaNuM geNhati, tANivi dAsarUvANi cAuddisiM ThiyANi roDaMti, anne ya ubhayapAsiM gahiyakhaggA do jaNA, jai kahavi lakkhassa cukai tato sIsaM chiMdeyacaMti, so'vi ujjhAto pAse Thito bhayaM dei-mArijasi jai cukkasi, te bAvIsapi kumArA mA eso vidhissaitti te visesaluMThaNANi vigghANi kareMti, tao tANi cattAri te ya do purise bAvIsaM ca kumAre agaNito tANaM aTTaNhaM rahacakANaM aMtaraM jANiUNa taMmi lakkhe niruddhAe diTThIe annaM mayaM akuNamANeNa sA dhIulliyA vAme acchimi viddhA, 1. stanayaH surendradatto nAma, sa samartho vyabum , abhijJAnAni ca tasmai kavitAni, ka ?, sa darzitaH, tato rAjJA'vagUDho bhaNyateyuktaM tavASTa rathacakrANi bhittvA puttalikAmakSNi viddhA rAjyaM sukalatraM nivRtiM dArikA saMprAptuM, tataH kumAro yathA''jJApayatIti bhaNitvA sthAnaM sthitvA dhanurgrahAti, te'pi dAsAzcatasRSu dinu sthitA vighnaM kurvanti, anyau cobhayapArzvayoH gRhItakhaDgau dvau janau, yadi kathamapi lakSAt 4 skhalati tataH zIrSa chettavyamiti, so'pyupAdhyAya: pArzve sthito bhayaM dadAti-mArayiSyase yadi skhalasi, te dvAviMzatirapi kumArA mA eSa // 149 // vyatsyatIti te vizeSaluNThanAni vinAn (ca) kurvanti, tataste catvAraH tau ca dvau puruSau dvAviMzatiM ca kumArAnagaNayan teSAmaSTAnAM rathacakrANAmantaraM jJAtvA tasmin lakSe niruddhayA dRSTyA anyat mataM (manaH) akurvatA sA puttalikA vAme'kSNi viddhA, For Personal & Private Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to logeNa okkiTikalaNAyakalayalommisso sAhukkAro kato, jahA taM cakaM dukkhaM bhettuM evaM mANussattaNaMti 7 // __ 'cammatti ego daho joyaNasayasahassavicchinno cammAvaNaddho, ega se majjhe chidaM, jattha kacchabhassa gIvA mAyai, tattha kacchabho vAsasae gae gIvaM pasArei, teNa kahavi gIvA pasAriyA, jAva teNa chiDeNa gIvA niggayA, teNa joisa komuIe pupphaphalANi ya, so gato, sayaNijagANaM dAemi, ANittA savao ghulati, Navi pecchati, avi so mANusAto 8 // 'juge'tti pucate hoja jugaM avarate tassa hoja samilA u| jugachiDaMmi paveso iya saMsaio maNuyalaMbho // 1 // 1 1 tato lokenotkRSTikalanAdakalakalonmizraH sAdhukAraH kRtaH / yathA taccakraM duHkhaM bhettumevaM mAnuSatvamiti 7 // carmeti, eko Dhdo yojanazatasahasravistIrNazcarmAvanaddhaH, eka tasya madhye chidraM, yatra kacchapasya grIvA mAti, tatra kacchapo varSazate gate grIvAM prasArayati, tena * kathamapi prIvA prasAritA, yAvattena chidreNa prIvA nirgatA, tena jyotirdRSTaM kaumudyAM puSpaphalAni ca, sa gataH, svajanAn darzayAmi, AnIya ||sarvato bhrAmyati, naiva prekSate, api sa mAnuSAt 8 // yugamiti, pUrvAnte bhaved yugamaparAnte tasya bhavet samilA tu / yugacchidre praveza iti| 21 saMzayito mAnuSyalAbhaH // 1 // For Personal & Private Use Only majanelibrary.org Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. hi samilA pabbhaTThA sAgarasalile aNorapAraMmi / pavisejA jugachiDaM kahavi bhamaMtI bhamaMtammi ||2||saa caMDavA-18 caturaGgIyA bRhadvRttiH dayavIIpaNolliyA avi labheja jugchiddN| Na ya mANusAu bhaTTho jIvo paDimANusaM lahai // 3 // iti gAthAbhyo dhyayanam jugodAharaNamavaseyam // // 150 // | iyANiM paramANU, jahA ego khaMbho mahappamANo, so deveNa cuNNeUNaM avibhAgimANi khaMDANi kAUNa Nali yAe pakkhitto, pacchA maMdaracUliyAe ThAUNa phUmito, tANi NaTThANi, asthi ko'vi ?, tehiM ceva puggalehiM tameva khaMbhaM Nivatteja ? No iNamaTe samaTe, esa abhAvo, evaM bhaTTho mANusAto Na puNo / ahavA sabhA aNegakhaMbhasayasaMniviTThA, sA kAlaMtareNa jhAmiyA paDiyA, atthi puNa ko'vi ?, tehiM ceva poggalehiM karejA ?, Notti, evaM mANussA dulabhaM // laddhe'vi mAnuSyatve zrutirapi durlabheti darzayannAha| 1 yatra (di) samilA prabhraSTA sAgarasalile'narvApAre / pravizedyugacchidraM kathamapi bhrAmyati bhrAmyantI // 2 / / sA caNDavAtavIcipraNoditA'pi labheta yugacchidram / na ca mAnuSAdbhaSTo jIvaH pratimAnuSaM labhate // 3 // idAnIM paramANuH-yathaikaH stambho mahApramANaH, sa | devena cUrNayitvA avibhAgAn khaNDAn kRtvA nalikAyAM prakSiptaH, pazcAnmandaracUlikAyAM sthitvA phUtkRtaH, te naSTAH, asti ko'pi !, 150 // lA taireva pudgalaistameva stambha nirvatayet , na eSo'rthaH samarthaH, eSo'bhAvaH, evaM bhraSTo mAnuSAnna punH| athavA sabhA anekastambhazatasanni viSTA, sA kAlAntare dhmAtA patitA (ca), asti punaH ko'pi ?, taireva pudgalaiH kuryAt ? neti, evaM mAnuSaM durlabhaM / labdhe'pi CREACHES ACCO - For Personal & Private Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Alassa moha'vannA thaMbhA kohA pamAya kivinnttaa| bhaya sogA annANA vakkheva kuUhalA rmnnaa||10|| eehiM kAraNehiM lakSUNa sudullahapi mANussaM / na lahai suiM hiariM saMsAruttAriNiM jIvo // 161 // 4 // | vyAkhyA-'AlasyAt' anudyamakharUpAt, na dharmAcAryasakAzaM gacchati na zRNoti ca iti sarvatra zeSaH, 'mohAt' * gRhakarttavyatAjanitavaicityAtmakAt heyopAdeyavivekAbhAvAtmakAbA, 'avajJAto' yathA kimamI muNDazramaNA jAna|nti ? iti, 'avarNAdvA' sAdhvazlAghAtmakAt yathA'mI maladigdhadehAH sakalasaMskArarahitAH prAkRtaprAyavayasa ityAdirUpAt , 'stambhAt' jAtyAdisamutthAdahakArAt kathamahaM prakRSTatarajAtirenamupasappomItyAdirUpAt , 'krodhAd' aprItirUpAt AcAryAdiviSayAt , mahAmohopahato hi kazcidAcAryAdibhyo'pi kupyati, 'pramAdAt' nidrAdirUpAt, kazciddhi nidrAdipramatta evA''ste, 'kRpaNatvAt' dravyavyayAsahiSNutvalakSaNAt , yadyahamamISAmantike gamiSyAmyavazyaMbhAvI dravyavyaya iti varaM dUrata eSAM parihAra iti, 'bhayAt' kadAcinnarakAdivedanAzravaNotpannasAdhvasAt , || niHsattvo hi narakAdibhayamAvedayantItyamI iti bhayAnna punaH zrotumicchati, 'zokAd' iSTaviyogotthaduHkhAt , kazciddhi priyapraNayinImaraNAdau zocannevAste, 'ajJAnAta' mithAjJAnAta-'na mAMsabhakSaNe doSo, na madye na ca maithune' ityAdirUpAt, 'vyAkSepAdU' idamidAnIM kRtyamidaM ca idAnImiti bahukRtyavyAkulatAtmakAt , 'kutUhalAd' indrajA KI For Personal & Private Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyA dhyayanam uttarAdhya. bRhadvRttiH // 15 // lAdhavalokanagocarAt , 'ramaNAt' kurkuTAdikrIDAtmakAt, kvacitsupo'zravaNaM prAgvat, prakrAntArthanigamanAyAha'ebhiH' anantaroktakharUpaiH kAraNaiH' AlasyAdihetubhiH 'ladraNa sudullahaMpi' tti apebhinnakramatvAlabdhvA'pi 'sudurlabham' atizayadurApaM 'mAnuSyaM' manujatvaM 'na labhate' na prApnoti zruti' dharmAkarNanAtmikA, kIdRzIm -'hitakarIm' iha paratra ca tathyapathyavidhAyinIm , ata eva saMsArAduttArayati-muktiprApakatvena nistArayati iti saMsArottAraNI tAM 'jIvaH' jantuH iti gAthArthaH // 160-161 // itthaM dharmazrutidurlabhatvamabhidhAya tallAme'pi zraddhAdurlabhatvamAhamicchAdiTThI jIvo uvaiTuM pavayaNaM na sahahai / sadahai asabbhAvaM uvai8 vA aNuvaiTuM // 162 // sammadiTTI jIvo uvaiTuM pavayaNaM tu saddahai / sadahai asabbhAvaM aNabhogA guruniogA vA // 163 // ___ vyAkhyA-mithyA iti-viparItA dRSTi:-buddhirasyeti mithyASTiH, jIvaH 'upadiSTaM' gurubhirAkhyAtaM 'pravaca nam' AgamaM 'na zraddhatte' idamitthamiti na pratipadyate, kadAcittadviparItamapi na zraddadhAtItyAha-'zraddhatte' tatheti / 6 pratipadyate, kiM tadityAha-avidyamAnAH santaH-paramArthasanto bhAvA-jIvAdayo'bhidheyabhUtA yasmin tadasadbhAvam , sarvavyApyAdirUpAtmAdipratipAdakaM kupravacanamiti gamyate, 'upadiSTaM pareNa kathitaM, vAzabdasya bhinnakramatvAt anupadiSTaM vA-khayamabhyUhitamiti gAthArthaH // 162 // itthaM zraddhAdurlabhatvamabhidhAya sAmprataM labdhAyA apyupaghAtasambhavamAha-saMma' gAhA, tathA samyak iti-prazaMsArtho'pi nipAtaH, yadvA samaJcati-jIvAdInavaiparItyenAva // 151 // For Personal & Private Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * * gacchatti iti samyaka tathA dRSTiH asyeti samyagdRSTiH jIva upadiSTaM pravacanaM, tuzabdo mithyAraSTitaH samyagdRSTervizeSamAha, zraddhatte' niHzavaM pratipadyate, tatkimasau pravacanameva zraddhatte ityAha-zraddhatte 'asadbhAvam' uktakharUpam 'anAbhogAt' ajJAnAt , tathA 'guravaH' dharmAcAryAsteSAM niyogaH-vyApAraNaM guruniyogastasmAdvA, kazciddhi samyagdRSTivizeSato jIvAdikharUpAnavagamAd gurupratyayAcAtattvamapi tattvamiti pratipadyate / tadevaM prathamagAthayA mithyAtvahetukatvamazraddhAnasyoktam, dvitIyagAthayA punastadabhAve'pyanAbhogaguruniyogahetukatvaM, tathA ca mithyAtvAditaddhetUnAM vyApitvAdazraddhAnabhUyastvena zraddhAnadurlabhatoktA bhavatIti gAthAdvayaparamArthaH // 163 // nanu kimevaMvidhA api kecidatyantamRjavaH sambhaveyuH? ye khayamAgamAnusArimatayo'pi gurUpadezato'nyathApi pratipadyeran , evametat , tathAhi-jamAliprabhRtInAM nihnavAnAM ziSyAstadbhaktiyuktatayA svayamAgamAnusArimatayo'pi gurupratyayAdviparItamartha pratipannAH, uktaM hi-"tae NaM tassa jamAlissa aNagArassa evamAikkhamANassa evaM bhAsaMtassa evaM paNNavemANassa evaM parUvemANassa atthi egayayA samaNA NiggaMthA eyamadvaM saddahati pattiyaMti royaMti" ityaadi| ke punaramI asadbhAvaM pratipannA ityAha 1 tatastasya jamAleranagArasya evamAkhyAyata evaM bhASamANasya evaM prajJApayata evaM prarUpayataH santyeke zramaNA nimranthAH (ye) enamartha zraddadhati pratiyanti rocante / * *** *** * Jan Educantare For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 152 // bahurayapaesaavvattasamuccha dugatigaabaddhigA ceva / eesiM niggamaNaM vucchAmi ahANupuvIe // 16 // caturaGgIyA vyAkhyA-'vyAkhyAnato vizeSapratipattiH' iti nyAyAt bahuSu-kriyAniSpattiviSayasamayeSu ratAH, ko'rthaH ?- dhyayanam bahuSu eva samayeSu kriyAniSpattirityasadbhAvaM pratipannAH 1, 'paesi' tti sUcakatvAdasya antyapradezajIvavAdinaH antya eva pradezo jIva ityabhyupagatAH 2, avyaktAH-'satyA satyabhAme tivat avyaktavAdinaH, na atra vyaktyA yatirayamayatirvA ityAdirUpatayA vastu vijJAtuM zakyaM, tataH sarvamavyaktameveti pratijJAvantaH 3, 'samuccha' tti sUtratvAt sAmucchedAH, tatra samiti-sAmastyena niranvayAt uditi-UrdhvaM kSaNAdupari bhavanAt chedo-nAzaH samucchedastaM vidanti tattvadhiyA sAmucchedAH, eSAM dvandve bahuratapradezAvyaktasAmucchedAH, dvikaM-kriyAviSayamekasamayamanubhUyamAnamiha gRhyate, tatpratijJAtAro'pyupacArAt dvikAH, evaM trikaM-jIvAjIvanojIvarAzitrayaM tadabhyupagantAro'pi tathaiva trikAH, baddhaM-jIvapradezairanyo'nyAvibhAgena saMpRktaM na baddham-abaddham , arthAtkarma, tadabhyupagamavi|payameSAmastIti abaddhikAH, eSAM dvandve dvikatrikAbaddhikAH, caH samuccaye, eveti pUraNe / atra kaH kasya ziSya ityAzaGkA'pohAthametannirgamAbhidhitsayA sambandhamAha-eesiM' eteSAmanantaramupadarzitAnAM, nirgamanaM-yasya yata // 152 // utpattiH tadAtmakaM 'vakSyAmi' paribhASiSye, 'athe'tyAnantarye 'AnupUrvyA krameNeti gAthArthaH // 164 // pratijJAtamevAha For Personal & Private Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahuraya jamAlipabhavA jIvapaesA ya tiisguttaao|avttaa''saaddhaao sAmuccheyA''samittAo // 165 // gaMgAe dokiriyA chalugA terAsiANa uppattI / therA ya guTThamAhila puTumabaddhaM parUviMti // 166 // ___ vyAkhyA-'bahuratAH' uktarUpAH, jamAleH prabhavaH-etattIrthApekSayA prathamataH upalabdhireSAM, na punaH sarvathotpattireva, prAgapyevaMvidhAbhidhAyisambhavAt , te amI jamAliprabhavAH, 'jIvapaesA ya' tti prastAvAtpradeza ityantyapradezo jIvo yeSAM te pradezajIvAH, prAkRtatvAca vyatyayaH, te ca tiSyaguptAt , 'avyaktAH' avyaktavAdinaH ASADhAt , sAmu|cchedA azvamitrAt, 'gaGgAt' iti gaGgAcAryAt , dve kriye vadanti kriyAH, 'chaluga' tti SaTpadArthapraNayanAdulUkagotratvAca SaDulUkastasmAt , tribhI rAzibhirdIvyanti-jigISantIti trairAzikAsteSAmutpattiH, 'sthavirAzca' sthirI|karaNakAriNaH 'goThAmAhila'tti goSThamAhilAH 'spRSTam' kaJcukavat chusam 'abaddham' na kSIranIravadanyo'nyAnugataM, karmeti gamyate, 'parUpayanti' prajJApayanti, tatkAlApekSayA laT, bahuvacanaM ca pUjyatvAt, taca sthaviratvaM ca pUrvaparyAyApekSayA, anena ca goSThamAhilAdavaddhikAnAmutpattirityuktaM bhavati iti gAthAdvayArthaH // 165-166 // yathA jiTTA sudaMsaNa jamAli aNuja sAvatthi tiNdugujaanne|pNc sayA ya sahassaM DhaMkeNa jamAli muttUNaM // 167 // vyAkhyA-akSarArthaH sugamaH, navaram , 'aNuja'tti anvdyaagii||167||bhaavaarthstu vRddhasampradAyAdavaseyaH, sa cAyam 13 paryAyApekSayA, ana tathA cAha- jaanne|pNc sayA ya saharU dan Education International For Personal & Private Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhaddhRttiH // 15 // XXXSEX teNaM' kAleNaM teNaM samaeNaM kuMDapuraM nayaraM, tattha sAmissa jehA bhagiNI sudaMsaNA nAma, tIe putto jamAlI, so caturaGgIyA sAmissa mUle pacaio paMcahiM saehiM samaM, tassa ya bhajA sAmiNo dhUyA aNujaMgInAmA bIyaM NAmaM piyadaMsaNA, dhyayanam sAvi tamaNu pavatiyA sahassaparivArA, tahA bhANiyacaM jahA paNNattIe, ekkArasa aMgA ahIyA, sAmiNA aNu|NNAto sAvatthiM gato paMcasayaparivAro, tattha ya tiMdugujANe kohage cetite samosaDho, tattha se aMtapaMtehiM rogo | uppaNNo, Na tarai baiThThato acchiuM, tAhe so samaNe bhaNai-mama sejAsaMthAragaM kareha, tehiM kAumAraddho, puNo adharo bhaNati-kato ? kajati ?, te bhaNaMti-na kao, ajavi kajati, tAhe tassa ciMtA jAyA-jaNaM samaNe / bhagavaM. Aikkhati 'calamANe calie udIrijamANe udIrie jAva nijarijamANe nijiNNe' taM ca micchA, 1 tasmin kAle tasmin samaye kuNDapuraM nagaraM, tatra svAmino jyeSThA bhaginI sudarzanA nAma, tasyAH putro jamAliH, sa svAmino mUle pravrajitaH paJcabhiH zataiH samaM, tasya ca bhAryA svAmino duhitA'navadyAGgInAmnI dvitIyaM nAma priyadarzanA, sA'pi tamanu pravrajitA sahasraparivArA, tathA bhaNitavyaM yathA prajJaptI, ekAdazAGgAnyadhItAni, svAminA'nujJAtaH zrAvastIM gataH paJcazataparIvAraH, tatra ca tindukodyAne koSThake | caitye samavasRtaH, tatra tasya antaprAntai roga utpannaH, na zaknoti upaviSTaH sthAtuM, tadA sa zramaNAn bhaNati-mama zayyAsaMstArakaM kuruta, taiH| // 15 // kartumArabdhaH, punaradhIro bhaNati-kRtaH ? kriyate ?, te bhaNanti-na kRtaH, adyApi kriyate, tadA tasya cintA jAtA-yat zramaNo bhagavAn AkhyAti-calat calitamudIryamANamudIrNa yAvannirjIyamANaM nirjIrNa, tacca mithyA, dain Education International For Personal & Private Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ imaM paJcakkhameva dIsati-sejAsaMthArae kajamANe akaDe, saMtharijamANe asaMtharie, jamhA NaM evaM tamhA calaNamANe'vi acalie udIrijamANevi aNudIrie NijarijamANevi aNijiNNe, evaM saMpehei, evaM saMpehitA niggaMthe sahAvei, sahAvitA evaM vayAsI-jaMNaM samaNe bhagavaM mahAvIre evamAikkhai-calamANe calie, udIrijamANe udIrie, jAva NijarijamANe Nijarie, taM gaM micchA, imaM paccakkhameva dIsai-sijAsaMthArae kajamANe akaDe, jAva tamhA NaM aNijiNe / tae NaM jamAlissa evamAikkhamANassa atthegatiyA jiggaMthA eyamaTuM sahahaMti, atthegaiyA no sahahaMti. je sahahaMti te NaM jamAliM ceva aNagAraM uvasaMpajittA NaM viharaMti, tatra ye na zrahadhati te evamAhuH-bhaga van ! bhavato'yamAzayaH-yathA ghaTaH paTonaiva, paTovA naghaTo ythaa| kriyamANaM kRtaM naiva, kRtaM na kriyamANakam // 1 // 8||prayogazca-yau nizcitabhedI na tayoraikyaM, yathA ghaTapaTayoH, nizcitabhede ca kRtakriyamANake, atra cAsiddho hetuH, 1 idaM pratyakSameva dRzyate-zayyAsaMstArakaH kriyamANo'kRtaH, saMstIryamANo'saMstIrNaH, yasmAdevaM tasmAt calapi acalitamudIryamANamapi anudIrNa nirjIryamANamapyanirjINam , evaM saMprekSate ( vicArayati ), evaM saMprekSya nirgranthAn zabdayati, zabdayitvA ekmavAdItyadU zramaNo bhagavAn mahAvIra evamAkhyAti-calat calitamudIryamANamudIrNa bAvat nirjIyamANaM nirjIrNa, tat mithyA, idaM pratyakSameva dRzyate-zayyAsaMstArakaH kriyamANo'kRtaH, yAkttasmAt anirjIrNam / tato jamAlerevamAkhyAyataH santyekakA nirmanthA enamartha zraddadhati, santyekakA na zraddhati, ye zraddadhati te jamAlimevAnagAramupasampacha viharanti, katA, saMstIryamANo'sastI nirbhandhAna zabdayati, zamadhyA, idaM prata Jan Education International For Personal & Private Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyA dhyayanam bRhadvRttiH uttarAdhya. || tathAhi-kRtakriyamANake kimekAntena nizcitabhede ? atha kathaJcid ?, yadyekAntena tatkiM tadaikye sato'pi karaNapra- saGgataH 1 uta kriyAnuparamaprApte 2 rAhokhit prathamAdisamayeSvapi kAryopalambhaprasakte 3 ratha kriyAvaiphalyA''pa ttito 4 dIrghakriyAkAladarzanAnupapattervA 51, tatra na tAvatsato'pi karaNaprasaGgata iti yuktam , asatkaraNe hi // 15 // khapuSpAdereva karaNamApadyata iti kathaJcitsata eva karaNamasmAbhirabhyupagataM, na cAbhyupagatArthasya prasaanaM yujyate 1, nApi kriyAnuparamaprAsaH, yata iha kriyA kimekaviSayA bhinnaviSayA vA?, yadyakaviSayA na kazciddoSaH, tatra hi yadi kRtaM kriyamANamucyate tadA tanmatena niSpannameva kRtamiti tasyApi kriyamANatayA kriyAnuparamaprAptilakSaNo doSaH syAt , na tu kriyamANaM kRtamityuktI, tatra kriyA''vezasamaya eva kRtatvAbhidhAnAt , uktaM hi-"kriyAkAlaniSThAkAlayoraikya"miti, athaivamapi kRtakriyamANayoraikye kRtasya sattvAt sato'pi karaNe tadavasthaH prasaGgaH, tadasat , pUrva hi labdhasattAkasya kriyAyAmayaM prasaGgaH syAt , na tu kriyAsamakAlasattAvAptau, atha bhinnaviSayA kriyA tadA hai siddhasAdhanaM, pratisamayamanyAnyakAraNatayA vastuno'bhyupagamena bhinnaviSayakriyAnuparamasyAsmAkaM siddhatvAt 2, atha prathamAdisamayeSvapi kAryopalambhaprasakteriti pakSaH, kriyamANasya hi kRtatve prathamAdisamayeSvapi sattvAdupalambhaH prasajyata iti, tadapi na, tadA hi zivakAdInAmeva kriyamANatA, te copalabhyante eva, uktaM ca-"annArambhe annaM 1 anyArambhe'nyat kathaM dRzyatAM yathA ghaTaH paTArambhe ? | zivakAdayo na kumbhaH kathaM dRzyatAM sa tadaddhAyAm // 1 // // 15 // For Personal & Private Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * kaha dIsau ? jaha ghaDo pddaarmbh| sivakAdato Na kumbho kaha dIsau so tdddhaae||1||" ghaTagatAbhilASatayA | ca mUDhaH zivakAdikaraNe'pi ghaTamahaM karomIti manyate, tathA cAha-"paIsamayakajakoDIniravekkho ghaDagayAbhilAso'si / paisamayakajakAlaM thUlamai ghaDaM milAesi // 1 // " 3, nApi kriyAvaiphalyA''pattito, yataH prAgevaM prAptasattAkasya karaNe kriyAvaiphalyaM syAt , na tu kriyamANakRtatve, tatra hi kriyamANaM kriyApekSamiti tasyAH sAphalya meva, anekAntavAdinAM ca kenacidrUpeNa prAk sattve'pi rUpAntareNa karaNaM na doSAya 4, dIrghakriyAkAladarzanAnupapahatterityapi na yuktaM, yataH zivakAdhuttarottarapariNAmavizeSaviSaya eva dIrghakriyAkAlopalambho na tu ghaTakriyAviSayaH, uktaM hi- "paIsamauppaNNANaM paropparavilakkhaNANa subahUNaM / dIho kiriyAkAlo jai dIsai kiMtha kuMbhassa ? // 1 // " 5 / atha kathaJcinizcitabhede kRtakriyamANe, tattIrthakRduktameva, nizcayavyavahArAnugatatvAt tadvacasaH, tatra ca nizcayanayA''zrayeNa kRtakriyamANayorabhedo, yaduktam-"kriyamANaM kRtaM dagdhaM, dahyamAnaM sthitaM gatam / tiSThaca dagamyamAnaM ca, niSThitatvAt pratikSaNam // 1 // " vyavahAranayamatena tu nAnAtvamapyanayoH, tathA ca kriyamANaM unna 1 pratisamayakAryakoTInirapekSo ghaTagatAbhilASo'si / pratisamayakAryakAlaM sthUlamatirghaTa melayasi (ghaTe gRhNAsi ) // 1 // 2 pratisamayotpannAnAM parasparavilakSaNAnAM subahUnAm / dIrghaH kriyAkAlo yadi dRzyate kimatha kumbhasya ? // 1 // %% 829 For Personal & Private Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SCIRCTCK * *% uttarAdhya. kRtameva, kRtaM tu syAkriyamANaM kriyAvezasamaye, kriyoparame punarakriyamANamiti, uktaM, ca-teNeha kajamANaM niyamaNa caturaGgIyA kayaM kayaM tu bhynnijN| kiJcidiha kajamANaM ubaravakiriyaM va hojAhi // 1 // kizca bhavato mtiH-kriyaa-4|| dhyayanam bRhadvRttiH ntyasamaya evAbhimatakAryabhavanaM, tatrApi prathamasamayAdArabhya kAryasya kiyatyapi niSpattireSTavyA, anyathA kth||155|| makasmAdantyasamaye sA bhaved ?, uktaM ca- Adyatantupraveze ca, notaM kiJcidyadA paTe / antyatantupraveze ca, notaM 4 sthAna pttodyH||1|| tasmAdAdyadvitIyA''ditantuyogAtpratikSaNam / kiJcitkiJcidutaM tasya, yadutaM tadutaM nanu d||2||" iha prayogaH-yadyasyAH kriyAyAH Adyasamaye na bhavati tattasyA antyasamaye'pi na bhAvi, yathA ghaTakriyA disamaye'bhavanpaTaH, na bhavati ca kRtakriyamANayorbhede kriyAdisamaye kAryam , anyathA ghaTAntyasamaye'pi paTotpattiH syAt , evaM ca-'yathA vRkSo dhavazceti, na viruddhaM mitho dvayam / kriyamANaM kRtaM ceti, na viruddhaM tathobhayam / // 1 // prayogazca-yayenAvinAbhUtaM na tattata ekAntena bhidyate, yathA vRkSatvAddhavatvaM, kRtatvAvinAbhUtaM ca kriyamANatvamiti / sakalalokaprasiddhatvAca ghaTapaTayoH tadAzrayeNaivamuktaM saMstArakAdAvapi yojyaM, tat pratipadyakha bhagavan ! 'calamANe calie' ityAdi tIrthakRddhaco'tyantamavitathamiti / sa caivamucyamAno'pi na pratipannavAn , tatazca 1 teneha kriyamANaM niyamena kRtaM kRtaM tu bhajanIyam / kiJcidiha kriyamANamuparatakriyaM vA bhavet // 1 // % % % %%* in Education Interaoral For Personal & Private Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | jAhe Na TrAti tAhe te NiggaMthA jamAlissa aMtiAto jahA paNNattIe jAva sAmi uvasaMpajittA NaM vihrNti| sAvi ya NaM piyadaMsaNA DhaMkassa kumbhakArassa ghare ThiyA, sA AgayA ceiyavaMdiyA tAhe pavaMdiyA, taMpi paNNavei, sAvi vippaDivaNNA tassa nehANurAgeNa, pacchA AgayA ajANaM parikahei, taM ca DhaMkaM bhaNati, so jaanni-jhaa| esA vippaDivannA nAhacateNaM, tAdhe so bhaNati-ahaM Na yANAmi evaM visesayaraM, evaM tIse annayA kayAi sajjhAyaporisiM kareMtIe teNaM bhAyaNANi uccattaMteNaM tato hutto iMgAlo chUDho, jahA tIse saMghADI egadesaMmi daDDA, sA bhaNai-imA aja ! saMghADI daDDA, tAhe so bhaNati-tumbhe ceva paNNaveha-jaha DajjhamANamaDajhaM, keNa tujhaM saMghADI daDDA ?, jato ujusuyaNayamayAto vIrajiNiMdavayaNAvalaMbINaM jujeja DajjhamANaM DajhaM vottuM Na tujhaMti, tato tahatti 1 yadA na tiSThati tadA te nirgranthA jamAlerantikAt yathA prajJaptau yAvat svAminamupasaMpadya viharanti / sA'pi ca priyadarzanA DhaGkasya | kumbhakArasya gRhe sthitA, sA AgatA caityavandikA tadA pravandikA, tAmapi prajJApayati, sA'pi vipratipannA tasya snehAnurAgeNa, pazcAdA gatA AryAbhyaH parikathayati, taM ca DhaI bhaNati, sa jAnAti-yathaiSA vipratipannA nAthatvena, tadA sa bhaNati-ahaM na jAnAmi enaM vizedaSavyatikaram , evaM tasyA anyadA kadAcit svAdhyAyapauruSI kurvantyAstena bhAjanAnyudvartayatA tataH sakAzAt aGgAraH kSiptaH, yathA tasyAH 5 saMghATI ekadeze dagdhA, sA bhaNati-iyamArya ! saMghATI dagdhA, tadA sa bhaNati-yUyameva prajJApayata-atha dahyamAnamadagdhaM, kena yuSmAkaM saMghATI dagdhA, yata RjusUtranayamatAt vIrajinendravacanAvalambinA yujyeta dahyamAnaM dagdhaM vaktuM na yuSmAkamiti, tatastatheti HARI%******** **** S For Personal & Private Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturakrIyA dhyayanam uttarAdhya. lapaDisuNeti, icchAmo ajo! samma paDicoyaNA, tAhesA gaMtUNa jamAliM paNNaveti, so jAhe Na giNhati, tAhe saha- ssaparivArA sAmi uvasaMpajittA NaM vihri| imo'vi tato lahuM ceva gato caMpaM NayariM, sAmissa adUrasAmaMte ThicA bRhaddhRttiH sAmi bhaNati-jahA NaM devANuppiyANaM bahave aMtevAsI samaNA NiggaMthA chaumatthA bhavittA chaumatthAvakkamaNeNaM // 156 // avakaMtA, No khalu ahaM tahA chaumattho bhavittA chaumatthAvakkamaNeNaM avakate, ahaM NaM uppaNNaNANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI bhavittA kevaliavakkamaNeNaM avakate, tae NaM bhagavaM goyamo jamAliM evaM vayAsI-No khalu jamAlI ! keva-| lissa NANe vA dasaNe vA selaMsi vA thaMbhaMsi vA jAva karhisi Avarijai vA nivArijati vA, jadi NaM tumaM jamAlI! uppaNNaNANadaMsaNadhare toNaM imAiM do vAgaraNaiM vAgarehi-sAsae loe ? asAsae?, sAsae jIve asAsae ?, tae NaM 1 pratizRNoti, icchAma Arya ! samyak praticodanA, tadA sA gatvA jamAliM prajJApayati, sa yadA na gRhNAti tadA sahasraparivArA svAminamupasaMpadya viharati / ayamapi tato ladhveva gatazcampAM nagarI, svAmino'dUrasamIpe sthitvA svAminaM bhaNati-yathA devAnupriyANAM | bahavo'ntevAsinaH zramaNA nirgranthAH chadmasthA bhUtvA chadmasthAvakramaNenAvakrAntAH, no khalvahaM tathA chadmastho bhUtvA chadmasthAvakramaNenAvakrAntaH, ahamutpannajJAnadarzanadharo'hana jinaH kevalI bhUtvA kevalyavakramaNenAvakrAntaH, tato bhagavAn gautamo jamAlimevamavAdIt-no khalu jamAle ! kevalino jJAnaM vA darzanaM vA zaile (na) vA stambhe (na)vA yAvatkacidapi Atriyate vA nivAryate vA, yadi jamAle! tvamutpannajJAnadarzanadharastadA | | ime dve vyAkaraNe vyAkuru-zAzvato loko'zAzvataH ?, zAzvato jIvo'zAzvataH ?, tataH -SSPACESCORECAS // 15 // For Personal & Private Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se jamAlI bhagavayA goyameNaM evaM vutte samANe saMkie kaMkhie jAva No saMcAeti bhagavato goyamassa kiMcivi |pamokkhamakkhAittaetti tusiNIe saMciti, jamAlitti samaNe bhagavaM mahAvIre jamAliM evaM vayAsI-asthi NaM jamAlI ! mama bahave aMtevAsI chaumatthA jeNaM paha eyaM vAgaraNaM vAgarittae, jahA NaM ahaM, no ceva NaM eyappayAraM bhAsaM bhAsittae, jahA NaM tumaM, sAsae loe jamAlI!, janna kayAi NAsIna kayAi Na bhavaina kayAi na bhavissai bhuvaM ca bhavai bhavissai ya dhuve jAva Nice, asAsae loe jamAlI!, jaMNaM ussappiNI bhavittA osappiNI bhavai osappiNI bhavittA ussappiNI bhavai, sAsae jIve jamAlI!, jaMNa kayAi nAsI jAva Nice, asAsae, japaNaM Neratite bhavittA tirikkhajoNie bhavati. tirikkhajoNie bhavittA maNusse bhavati, maNusse bhavittA joNIe deve | 1 sa jamAlirbhagavatA gautamenaivamuktaH san zaGkitaH kAtito yAvanna zaknoti bhagavato gautamasya kizcidapi pramokSamAkhyAtumiti tUSNIkaH satiSThate, jamAle ! iti zramaNo bhagavAna mahAvIro jamAlimevamavAdIt-santi jamAle ! mama bahavo'ntevAsinazchadmasthA ye prabhava etabyAkaraNaM vyAkartu, yathA'haM, no caiva etatprakArAM bhASAM bhASituM, yathA tvaM, zAzvato loko jamAle !, yat na kadAcinnAsIt na kadAcinna bhavati na kadAcinna bhaviSyati, babhUva ca bhavati bhaviSyati ca dhruvo yAvannityaH, azAzvato loko jamAle !, yat utsarpiNI bhUtvA avasarpiNI bhavati avasarpiNI bhUtvA utsarpiNI bhavati, zAzvato jIvo jamAle !, yat na kadAcinnAsIt yAvannityaH, azAzvato, yat nairayiko bhUtvA | tiryagyoniko bhavati, tiryagyoniko bhUtvA manuSyo bhavati, manuSyo bhUtvA yonyA devo For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 157 // SOMEOCOMXXX bhavati, tate NaM se jamAlI sAmissa evaM AikkhamANassa eyamaTuM No saddahati, asadahate sAmissa aMtiyAto caturaGgIyA avakkamati, avakkamettA bahUhiM asambhAvubhAvaNAhiM micchattAbhiNivesehi ya appANaM ca paraM ca tadubhayaM ca buggAhemANe dhyayanam uppAemANe bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAyaM pAuNati, bahahiM chaTTamAdIhiM bhAveti, bhAvitA addhamAsiyAe saMlehaNAe appANaM jhosei, jhosittA tIsaM bhattAI aNasaNayAe chedeti, chedittA tassa ThANassa aNAloiyapaDikkato kAlamAse kAlaM kicA laMtae kappe terasasAgarovamaTTitikesu devesu devakibbisesu devesu devattAe ubavaNNe / evaM| jahA paNNattIe, jAva aMtaM kAhiti / eyAe diTThIe bahue jIve rayA teNa bahurayatti bhaNNati, ahavA bahusu samayesu / | kajasiddhiM paDuca rayA-sattA bahurayA iti / yathA jIvapradezAstiSyaguptAt tathA''ha 1 bhavati, tataH sa jamAliH svAmina evamAkhyAyata enamarthaM na zraddhatte, azraddadhat svAmino'ntikAt apakrAmyati, apakramya bahubhirasadbhAvodbhAvanAbhirmithyAtvAbhinivezaizcAtmAnaM ca paraM ca tadubhayaM ca vyudbAhayan vyutpAdayan bahUni varSANi zrAmaNyaparyAyaM pAla4 yati, bahubhiH SaSThASTamAdimirbhAvayati, bhAvayitvA ardhamAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM kSapayati, kSapayitvA triMzataM bhaktAni anazanitayA // 157 // chedayati, chittvA tasya sthAnasya anAlocitApratikrAntaH kAlamAse kAlaM kRtvA lAntake kalpe trayodazasAgaropamasthitikeSu deveSu devakibikeSu deveSu devatayotpannaH / evaM yathA prajJaptau yAvadantaM kariSyati / etasyAM dRSTau bahavo jIvA ratAstena bahurata iti bhaNyate, athavA 4|bahuSu samayeSu kAryasiddhiM pratItya ratAH-saktA bahuratA iti / dain Education International For Personal & Private Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAyagihe guNasilae vasu caudasapuvi tiisguttaao|aamlkppaa nayari mittasirI kUrapiMDAdi // 16 // vyAkhyA-akSarArthaH kSuNNo // 168 // bhAvA'rthastu sampradAyAdavaseyaH, sa cAyambIto sAmiNo solasavAsAtiM uppADiyaNANassa to uppaNNo / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe guNasile cetie vasU NAma bhagavaMto AyariyA cohassapucI samosaDhA, tassa sIso tIsagutto NAma, so AyappavAyapube imaM / AlAvagaM ajjhAei-'ege bhaMte ! jIvapaese jIvetti vattavaM siyA ?, No iNamaTe samaDhe, evaM do jIvappaesA tiNNi saMkhejjA asaMkhejA vA jAva egapaesUNe'vi ya NaM jIve No jIvetti vattavaM siyA, jamhA kasiNe paDipuNNalogAgA-3 sappaesasamatullappaese jIvetti vattava'mityAdi, ettha so vipaDivanno, jadi save jIvappaesA egappaesahINA jIvavava-2 esaM Na lahaMti to NaM so ceva ege jIvappaese jIvatti, tadbhAvabhAvitvAt jIvavavaesassatti, sa caivaM vivadamAnaH | 1 dvitIyaH svAmina utpATitajJAnAt SoDazavarSANi tadotpannaH / tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhe guNazIle caitye vasavo nAma bhagavanta AcAryAzcaturdazapUrviNaH samavasRtAH, teSAM ziSyastiSyagupto nAma, sa AtmapravAdapUrve imamAlApakamadhyeti 'eko bhadanta ! jIvapradezo jIva iti vaktavyaM syAt ?, naiSo'rthaH samarthaH, evaM dvau jIvapradezau trayaH saMkhyeyA asaMkhyeyA vA, yAvadekapradezono'pi ca jIvo no jIva iti vaktavyaM syAt , yasmAt kRtsnaH pratipUrNalokAkAzapradezasamatulyapradezo jIva iti vaktavyamityAdi, atra sa vipratipannaH, yadi sarve jIvapradezA ekapradezahInA jIvavyapadezaM na labhante tadA sa caiva eko jIvapradezo jIva iti, jIvavyapadezasyeti For Personal & Private Use Only Jan Education International Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. * sthavirairabhANi-bhadra ! bhavato'yamAzayaH-yathA saMsthAna evAsti, ghaTastena tadAtmakaH / tadantyadeza evAsti, jIvastena caturaGgIyA tdaatmkH||1|| prayogazca-yasminneva sati yadbhavati tattadAtmakaM, yathA saMsthAna eva sati bhavan ghaTastadAtmakaH, dhyayanam bRhadvRttiH antyadeza eva ca sati bhavatyAtmA, atrAsiddho hetuH, tathAhi-kathamAtmano'ntyapradeze eva sati bhAvaH ?, atha shessprde||15|| zeSu satsu apyasau nAstIti, tatkimasya zeSapradezAnAM ca kazcidvizeSo'sti na vA , nAsti cekiM na zeSapradezabhAve |'pyasya sadbhAvaH, athAsti cet , sa kiM pUraNatva 1 mupakAritva 2 mAgamAbhihitatvaM 3vA ?, yadi pUraNatvaM tatkiM vastuto| ...18|vivakSAto vA ?, vastutazcetkimasyaiva pUraNatvaM ? na zeSapradezAnAm / athAsyaiva anyatvAd, antyatvamapyAtmapradezApakSa || tadavaSTabdhAkAzapradezApekSaM vA ?, na tAvadAtmapradezApekSam, AtmapradezAnAM kathaJcitpAthovadAvartamAnatvenAnavasthitA-1 nAmayamantyo'nantyazcAyamiti vibhAgAbhAvAt , ye punaraSTau sthirAHte madhyavartina eva, nApi tadavaSTabdhAkAzapradezApekSaM, | teSAmazeSadikSu paryantasambhavenaikasyaivAntyatvAbhAvAta, dezAntarasaMcAre cAnavasthitatvAt , na ca vastuto'ntyasyaiva pUraNatvaM, dvitIyAdInAmapi pUraNatvAd, anyathA tathA tathA vyapadezAnupapatteH, vivakSAto'pi na, yato'sau khasyAzeSapuruSANAM vA ?, yadyazeSapuruSANAM neya niyatA, na hi sarva eva bhavadabhimatamekaM pUraNamAcakSate, nApi khasya, yato'syA api kuto // 158 // niyatatvam ?, athAntyatvAd etadapi kuto niyatam ?, 'ege bhante ! jIvappaese jIvatti vattavaM siyA ! ityAdinirUpa-2 prANAyAM paryantabhavanAt , tanniyamo'pi kuto ?, vivakSAniyamAt , evaM sati cakrakAkhyo doSaH, tathAhi-vivakSAnayatya For Personal & Private Use Only www b rary.org Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ACCOSMADHANAL mantyatvAt , talaiyatyaM ca nirUpaNAyAM paryantabhavanAt, tanniyamo'pi vivakSAniyamAditi, evaM sati cakravat punaH punarAvarttate iti, yadi ca pUraNatvamantyasya vizeSaH tadA taccheSapradezApekSamevetyantyAvinAbhAvitve tadavinAbhAvitvamapi balAdApatatIti sakalapradezAvinAmAvitvAttadAtmakatvasiddhiH, nApyupakAritvaM vizeSaH, yatastadanyeSAmapi kathaM na ?, kimAtmapradezA eva na te ?, yadvA''tmapradezatve'pyekakA iti ?, na tAvadAdyaH pakSaH, azeSANAmAtmapradezatvena vAdiprativAdinoriSTatvAt , athAtmapradezatve'pyekakA iti, ekatvaM tvanmatAntyapradezasahAyakAbhAvAt parasparasAhAyakavi6 rahato vA ?, yadi tvanmatAntyapradezasahAyakAbhAvAt zeSapradezAnAmanupakAritvaM, tvanmatasyAntyasyApi tatsAhAyakA sattvAt tadastu, yuktaM ca bahUnAmupakAritvam , ekasya tu tadabhAvo, yaduktam-"jutto ya taduvayAro desUNe Na u paesa|mettaMmi / jaha taMtUNaMmi paDe paDokyAro na taMtuMmi // 1 // " nApi parasparasahAyakAsattvAt , yatastatiM tvatkalpitAntyapradezato nyUnatve tadabhAve vA?, yadi nyUnatve tatkiM zaktito'vagAhanAto vA ,na tAvacchaktitaH, ekapaTatantUnAmivaikAtmapradezAnAM tannyUnatvAyogAt , nApyavagAhanAtaH, sarveSAmapyamISAmekaikAkAzapradezAvagAhitvena tulyatvAt , tadabhAvapakSe cAntyapradezasyeva zeSapradezAnAmapyAtmopakAritvaM siddhameva, AgamAbhihitatvaM ca vizeSakamucyamAnaM tadanyatAmeva sUcayati, yataHsphuTamevAgamavacanaM "kasiNe paDipuNNe logAgAsapaesatullupaese jIvatti vattavaM siya" tti, tatazca1 yuktazca tadupacAro dezone na tu pradezamAtre / yathA tantUne paTe paTopacAro na tantau // 1 // For Personal & Private Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. caturaGgIyA dhyayanam bRhadvRttiH // 159 // bhavansarvakhadezeSu, paTo yadvattadAtmakaH / bhavansarvakhadezeSu, tadvadAtmA tadAtmakaH // 1 // prayogazca-yo yAvatkhapradezA- vinAbhAvI sa tadAtmako, yathA ghaTaH, sakalakhapradezAvinAbhAvI ca jIva iti, evaM ca prajJApyamAno'pi jAhe na ThAi, tAhe se kAussaggo kato, evaM so bahUhiM asabbhAvabhAvaNAhiM micchattAbhiNivesehi ya appANaM paraM ubhayaM ca buggAhemANo gato AmalakappaM nayariM, tattha aMbasAlavaNe Thito, tatva mittasirInAma samaNovAsato, tappamuhA ya aNNe'vi NiggayA AgayA sAhuNotti, so'vi jANati-jahA ee NiNhagatti, pacchA so paNNaveti, so'vi jANati, tathAvi mAiTThANeNaM gato dhammaM suNati, so te Na viroheti paNNavehAmi NaM, evaM so kammaM paDicchaMto jAva tassa saMkhaDI viulA vicchiNNA jAyA, tAhe te nimaMtiyA, tubbhe ceva mama ghare pAdAdyAkramaNaM kareha, evaM te AgayA, tAhe tassa NiviTThassa taM viulaM khajayaM NINiyaM, tAhe so ekkekkAto khaMDaM khaMDaM ca deti, kUrassa / 1 yadA na tiSThati, tadA tasya kAyotsargaH kRtaH, evaM sa bahubhirasadbhAvabhAvanAbhirmithyAtvAbhinivezaizcAtmAnaM paramubhayaM ca vyubAhayan gata AmalakalpAM nagarI, tatrAmrazAlavane sthitaH, tatra mitrazrI ma zramaNopAsakaH, tatpramukhAzcAnye'pi nirgatA AgatAH sAdhava iti, so'pi |jAnAti-yathA ete nivA iti, pazcAtsa prajJApayati, so'pi jAnAti, tathApi mAtRsthAnena (mAyayA) gato dharma zRNoti, sa tAn na virodhayati prajJApayiSyAmi etAn , evaM sa karma pratIcchan yAvattasya saMkhaNDI vipulA vistIrNA jAtA, tadA te nimazritAH, yUyameva mama gRhe | pAdAvadhAraNaM kuruta, evaM te AgatAH, tadA tebhyo niviSTebhyaH tadvipulaM khAdyamAnItaM, tadA sa ekaikasmAt khaNDaM khaNDaM ca dadAti, kUrasya // 159 // For Personal & Private Use Only Jain Education international Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MASALASASARAMSAMS kusaNassa vatthassa, te jANaMti-esa pacchA puNo dAhiti, pacchA pAesu paDito, sayaNaM ca bhaNati-vaMdeha, sAhU paDilAbhiyA, aho ahaM dhanno ! jaM tubbhe mamaM ceva gharamAgayA, tAhe bhaNaMti-kiha dharisiyA ? amhe, tAhe so bhaNati-NaNu tumbhaM siddhaMto pajaMtavayavametato'vayavI, yadi saca miNaM to kA vihaMsaNA ? micchamiharA u, tumbhe mae sasiddhateNa paDilAbhiyA, jadi Navari vaddhamANasAmissa taNaeNa siddhateNa to paDilAbhemi, ettha saMbuddhA, icchAmo ajo ! saMmaM paDicoyaNA, tAhe pacchA sAvaeNa paDilAbhiyA, micchAdukkaDaM ca NaM kayaM, evaM te sacce saMbohiyA Alo iyapaDikaMtA viharaMti // yathA avyaktA ASADhAttathA''hahai siyaviyapolAsADhe joge tadivasahiyayasUle ya / sohammi naliNagumme rAyagihe puri ya balabhadde 169/ __vyAkhyA-akSarArthaH sugamaH // 169 // bhAvArthastu sampradAyAdavaseyaH, sa cAyam 1 sUpasya vastrasya, te jAnanti-eSa pazcAt punardAsyati, pazcAt pAdayoH patitaH, svajanaM ca bhaNati-vandadhvaM, sAdhavaH pratilambhitAH, aho ahaM dhanyo yadyUyaM mamaiva gRhamAgatAH, tadA bhaNanti--kiM dharSitA vayaM ?, tadA sa bhaNati-nanu yuSmAkaM siddhAntaH paryantAvayavamAtro'vayavI, yadi satyamidaM tadA kA vidharSaNA ?, mithyAduSkRtamitarathA tu, yUyaM mayA svasiddhAntena pratilambhitAH, yadi navaraM vardhamAnasvAminaH satkena siddhAntena tadA (yuSmAn ) pratilambhayAmi, atra saMbuddhAH, icchAma Arya! samyak praticodanA, tadA pazcAt zrAvakeNa pratilambhitAH, mithyAduSkRtaM ca kRtam , evaM te sarve saMbodhitA AlocitapratikrAntA viharanti / For Personal & Private Use Only Jan Education International Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 160 // NaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavato do vAsasayANi cohasuttarANi siddhiM gayassa, tato tatito uppanno / seyaviyA NayarI, polAsaM ujjANaM, tattha ajjAsADhA NAma AyariyA vAyaNAyariyA ya, tesiM ca bahave sIsA AgA| DhajogapaDivannayA ajjhAyaMti, tesiM ratiM visUiyA jAyA, NiruddhA vAeNa, Na de (ce) va koi uvaTThavito jAva kAlagayA, sohamme NaliNigumme vimANe uvavaNNA, ohiM pauMjaMti, jAva pecchati taM sarIragaM, te ya sAhuNo AgADhajogapaDivaNNagA, ee'vi Na jANaMti, tAhe taM caiva sarIraM aNupaviTTho, pacchA uTThaventi, verattiyaM pakareha, evaM teNa tesiM divappabhAveNaM lahuM ceva samANiyaM, pacchA NiSphaNNesu tesu bhaNaMti - khamaha bhaMte ! jamettha mae asaMjaeNa vaMdAviyA, ahaM amugadivasaM kAlagatilato, evaM so khAmettA gato, te'vi taM sarIragaM chaDDeUNa ime eyArUve anbhatthie 1 tasmin kAle tasmin samaye zramaNAdbhagavataH dve varSazate caturdazottare siddhiM gatAt, tadA tRtIya utpannaH / zvetAmbI nagarI, polAsamudyAnaM, tatra AryASADhA nAma AcAryA vAcanAcAryAzca teSAM ca bahavaH ziSyA AgADhayogapratipannA adhIyante teSAM rAtrau visUcikA jAtA, niruddhA (niruddhaceSTA) vAtena, naiva ko'pyutthApitaH yAvatkAlagatAH, saudharme nalinIgulme vimAne utpannAH, avadhiM prayuJjanti, yAvatprekSante taccharIrakaM, tAMzca sAdhUna AgADhayogapratipannAn ete'pi na jAnanti tadA tadeva zarIramanupraviSTAH, pazcAdutthApayanti, vairAtrikaM prakuruta, evaM tena teSAM divyaprabhAveNa laghveva samApitaM, pazcAt niSpanneSu teSu bhaNanti-kSamadhvaM bhagavantaH ! yadatra mayA'saMyatena vandanaM dApitAH, ahamamukasmin dine kAlagata: ( AsIt ), evaM sa kSamayitvA gataH, te'pi taccharIrakaM tyaktvA imAn etadrUpAn abhyarthivAn ( saMkalpAna ) For Personal & Private Use Only caturaGgIyA dhyayanam 3 // 160 // Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XEX-RRC savevi paDivannA-eciraM kAlaM asaMjato vaMdiotti, tAhe avattabhAvaM bhAti, jahA savaM avattaM bhaNejAha, saMjato'vi vA devo'vi vA, mA musAvAo bhavejA asaMjayavaMdaNaM ca, jahA tumaM mamaM Na pattiyasi, jaha saMjato Na | vA ?, tumaMpi evaM bhANiyaco, evaM saMjatI devI vA, evaM vibhAsA / evaM te asabbhAveNaM appANaM paraM ubhayaM ca vuggAhemANA viharati / anuzAsitumArabdhAzca sthaviraiH-yathA devAnAMpriyA ! idaM yuSmAkamAkUtaM-yasmAnna zakyate kA, kacijjJAnena nizcayaH / tasmAdavyaktamevAstu, vastutattvAvinizcayAt // 1 // prayogazca yat jJAnaM na tannizcayakAri, yatheda-18 mAcAryagocaraM jJAnaM, jJAnaM cedaM yatyAdiviSayaM vedanam , anizcayakAritve ca jJAnasya nizcayAdhInatvAt vastuvyakteravyaktatvasiddhiH, nanu cedamanumAnaM jJAnameva, tatazcaitadapi nizcayakAri na vA ?, yadi nizcayakAri tarhi yathA'sya jJAnatve'pi | nizcayakAritA tathA jJAnAntarANAmapIti viparyayasAdhanAt viruddho hetuH, atha na nizcayakAri vRthA'sya prayogaH, khasAdhyanizcayAkaraNAt , zeSajJAnAnAM cAniSiddhaiva nizcayakAritA, kiJca-yajjJAnaM na tannizcayakArIti pratijJAyAM sarvathA nizcayakAritvAbhAvaH sAdhyate kathaJcidvA ?, yadi sarvathA tadA zrutajJAnasyApi jJAnatvAdanizcayakAritve vargA 1 sarve'pi pratipannAH, iyacciraM kAlamasaMyato vandita iti, tadA'vyaktabhAvaM bhAvayanti, yathA sarvamavyaktaM bhaNeta, saMyato'pi vA devo'pi vA, mA mRSAvAdo bhavet asaMyatavandanaM ca, yathA tvaM mAM na pratyeSi-yathA saMyato na vA ?, tvamapyevaM bhaNitavyaH, evaM saMyatI devI vA, evaM vibhASA, evaM te asadbhAvenAtmAnaM paramubhayaM ca vyudvAhayanto viharanti ACRORSCR-RHG For Personal & Private Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyA dhyayanam uttarAdhya. pavargasAdhakatvena tadapadarziteSu tapaHprabhRtiSvapyanizcayAt kathaM na ziroluzcanAderAnarthakyam ?, atha tasya khayamanizcaya- bRhadvRttiH kAritve'pi tadvaktari tIrthakRti pratyayAttasyApi nizcayakAriteti na doSaH, tarhi kiM na tata evAlayavihArAdidarzanena yatyAdiSvapi tadbhAvanizcayAvandanAvidhiH, uktaM ca-"jaI jiNamayaM pamANaM muNitti tA bajjhakaraNasaMsuddhaM / devapi // 161 // hai vaMdamANo visuddhabhAvo visuddho u // 1 // " sarvathA nizcayakAritvAbhAve ca jJAnasya pratidinopayogini bhaktapAnA dAvapi bhakSyAbhakSyAdivibhAgAbhAva eva prApto, yata uktam-'ko jANai kiM bhattaM kimato kiM pANayaM jalaM majaM / kimalAvU mANikaM kiM sappo cIvaraM hAro ?' // 1 // ko jANati kiM suddhaM kimasuddhaM kiM sajIvamajjIva 1 / kiM bhakkhaM kimabhakUkhaM ? pattamabhakkhaM tato sacaM // 2 // " atha kathaJcideva nizcayakAritvAbhAvaH sAdhyate, yataH pratisamayamanyAnyasUkSmapariNAmarUpeNa bhaktAdi na nizcetuM zakyaM, sthirasthUlarUpatayA ca nizcIyata eveti noktadoSaH, evaM sati yatyAdiSvapyAntarapariNAmarUpeNAnizcayo bahirveSAdirUpeNa tu nizcaya evAstu, atha yatyAdiSu prakRtAcAryavat anyathAtvamapi sambhavati, etadariSTA''divazato bhaktAdiSvapi samAnam , yadi ca nizcayanayena nizcayasya krtumshkytvaad| 1 yadi jinamataM pramANaM muniriti tAdvAhyakaraNasaMzuddham / devamapi vandamAno vizuddhabhAvo vizuddha eva // 1 // 2 ko jAnAti kiM bhaktaM kRmayaH kiM jalaM pAnakaM madyam / kimalAbu mANikyaM kiM sarpazcIvaraM hAra: ? // 1 // ko jAnAti kiM zuddhaM kimazuddhaM kiM sajIvamajIvam / kiM bhakSya 6 kimabhakSyaM ? prAptamabhakSyaM tataH sarvam // 2 // // 16 // For Personal & Private Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SRRORSCORRONACSC0 huzo dRSTisaMvAdaM bhaktAdijJAnaM vyavahArato nizcayakAri, tarhi yatyAdijJAnamapi tata eva tathA'stu, yuktaM caitat , chadma-18 sthAvasthAyAM vyavahAranayAzrayatvAt sarvapreSThAnAm , anyathA hi tIrthocchedaprasaGgaH, taduktam-"cheumatthasamayacajA vava-17 hAraNayANusAriNI sacA / taM taha samAyaraMto sujjhai sabovi suddhamaI(maNo) // 1 // jai jiNamayaM pavajaha tA mA vavahAraNicchae muyaha / vavahAraNaucchee titthuccheo jato'vassaM // 2 // " tatazca-bahuzo dRSTisaMvAda, satyaM saMvyavahArataH / bhaktAdiSviva vijJAnaM, vastu vyaktaM tadiSyatAm // 1 // prayogazca-yat jJAnaM bahuzo dRSTisaMvAdaM tatsatyaM, yathA bhaktAdijJAnaM, bahuzo dRSTisaMvAdaM ca yatyAdijJAnam , ityAdyanuziSyamANA api yadA tu na guruvacanamiSTavantaH tohe aNicchantA ya vArasaviheNaM kAussaggeNaM ugghADiyA, jAhe rAyagihaM NayariM gayA, tattha moriyavaMsappasUto balabhaddo nAma rAyA samaNovAsato, teNa te AgamiyA-jahA ihaM Agamiyatti, tAhe teNaM gohA ANattA-baccaha guNa-13 CASESCALCCASSASSOCIENCES 1 chadmasthasamayacaryA vyavahAranayAnusAriNI sarvA / tAM tathA samAcaran zudhyati sarvo'pi zuddhamatiH ( vizuddhamanAH ) // 1 // yadi jina|mataM prapadyadhvaM tadA mA vyavahAranizcayau muJcata / vyavahAranayocchede tIrthocchedo yato'vazyam / 2 tadA anicchantazca dvAdazavidhena kAyo tsargeNa udghATitAH, yadA rAjagRhaM nagaraM gatAH, tatra mauryavaMzaprasUto balabhadro nAma rAjA zramaNopAsakaH, tena te jJAtAH, yathehAgatA iti 5 tadA tenArakSakA AjJaptAH,-vrajata guNa in Education International For Personal & Private Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 162 // RAMESARKARYALAYA silae pavatiyagA, te ihaM ANeha, tA tehiM ANIyA bhaNiyA ya-lahuM kaDagamaddeNa mahaha, tAhe hatthIhiM kaDaehi diAcaturaGgIyA |ya ANiehiM bhaNaMti-amhe jANAmo jahA tumaM sAvato, so bhaNati-kahiMtha sAvato ?, tubbhe'stha kevi corA Nu dhyayanam cArigA Nu abhimarA Nu ?, te bhaNaMti-amhe samaNA niggaMthA, so bhaNati-kiha tubbhe samaNA ?, tumbhe avattA, tumbhe samaNA vA cArigA vA, ahaMpi samaNovAsato vA Na vA, tamhA paDivajaha vavahAraNayaM, tato te saMbuddhA lajiyA paDivaNNA-NissaMkiyA samaNA NiggaMthA motti, tAhe aMbADiyA, kharehi ya mauehi ya mae tumha saMbohaNaTThA kayaM, mukkA khAmiyA ya // yathA sAmucchedA azvamitrAttathA''hamihilAe lacchighare mahagiri koDinna Asamitto aNeuNamaNuppavAe rAyagihe khaMDarakkhA y||17|| vyAkhyA-sugamA // 170 // etadbhAvArthAbhivyaJjakastu sampradAyo'yam--'sAmissaM do vAsasayANi vIsuttarANi 1 zIle pravrajitAH, tAnihAnayata, tatastairAnItA bhaNitAzca-laghu kaTakamardaina mardayata, tadA hastiSu kaTakeSu cAnIteSu bhaNanti-vayaM jAnImo yathA tvaM zrAvakaH, sa bhaNati-kutrAtra zrAvakaH ?, yUyamatra ke'pi caurA nu cArikA nu abhimarA nu ?, te bhaNanti-vayaM zramaNA nirgranthAH, sa bhaNati-kathaM yUyaM zramaNAH ?, yUyamavyaktAH, yUyaM zramaNA vA cArikA vA ?, ahamapi zramaNopAsako vA na vA, tasmAt pratipadyadhvaM vyavahAranayaM, tataste saMbuddhA lajjitAH pratipannAH-nizzaGkitAH zramaNA nirgranthAH sma iti, tadA tiraskRtAH, kharaizca mUdubhizca mayA |yuSmAkaM saMbodhanArthAya kRtaM, muktAH kSAmitAzca / 2-svAminaH dve varSazate viMzatyuttare For Personal & Private Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhiM gayassa, to cauttho uppaNNo, mihilAnayarIe lacchIgihaM ceiyaM mahAgirI AyariyA, tattha tesiM sIso koDinno, tassavi Asamitto sIso, so puNa aNuppavAe puDhe uNiyavatthaM, tattha chiNNacheyaNayavattacayAe AlAvato jahA - sadhe paDuppannasamayaNeraiyA vocchijissaMti, evaM jAva vemANiyatti, evaM tassa taMmi vitigicchA jAyA - jahA sadhe saMjayA vocchijissaMti, evaM sadhesiM samucchedo bhavissaitti, tAhe tassa tattha thiraM cittaM jAyaM, bhaNyate cAcAryairyathA-bhadra ! tavAyamAzayaH asti kAraNamutpAde, vinAze nAsti kAraNam / utpattimantaH sarve'pi vinAze niyatAstataH // 1 // prayogazca - ye yadbhAvaM pratyanapekSAste tadbhAvaniyatAH, yathA antyA kAraNasAmagrI svakAryajanane, anapekSAzca vinAzaM prati bhAvAH, atra ca vinAzanaiyatyaM bhAvAnAM kiM vaizrasikaM vinAzamAzritya sAdhyate prAyogikaM vA ?, yadi vaizrasikaM kiM sarvathA kathaJcidvA ?, kathaJcitpakSe siddhasAdhanaM, sarastaraGgavatsatatamudayavyayavattvena keSAJcitparyAyANAM tadrUpeNa vastuSu vaizramikavinAzanaiyatyasya siddhatvAd, atha sarvathA vinAzaH sAdhyate 1 siddhigatAt, tadA caturtha utpannaH, mithilAnagaryAM lakSmIgRhaM caityaM, mahAgiraya AcAryAH, tatra teSAM ziSyaH koNDinyaH, tasyApyazva| mitraH ziSyaH, sa punaranupravAde pUrve nipuNaM vastu, tatra chinnacchedana kavaktavyatAyA AlApako yathA - sarve pratyutpannasamayanairayikA vyucchetsyanti, evaM yAvadvaimAnikA iti, evaM tasya tasmin vicikitsA jAtA - yathA sarve saMyatA vyucchetsyanti, evaM sarveSAM samucchedo bhaviSyatIti, tadA tasya tatra sthiraM cittaM jAtaM, For Personal & Private Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 163 // + tarhi pratyakSa nirAkRtaH pakSo, dravyarUpeNAvasthitasyaiva vastuno darzanAt, anyathA dvitIyAdisamayeSu vastuno'bhAvaprasaGgaH, vastvantarotpatteradoSa iti cet kiM na tadbhedena pratibhAti ?, atha mAyA golakavatsAdRzyAt, tanna, pratyakSeNaikatvagrahA - | deva bhedApratibhAsAt, atha bhrAntamevaikatvagrAhi pratyakSam, evaM ca sati cakrakAkhyo doSaH, ekatvagrAhiNo hi pratyakSasya bhrAntatvaM prakRtAnumAnaprAmANye, tacca sAdRzyAdbhedApratibhAse, sa caikatvagrAhiNaH pratyakSasya bhrAntatve, tadapi prakRtAnumAnaprAmANye iti tadevAvarttate, aihikAmuSmikavyavahAraviluptizca sarvathA nAze, tathA cAha - "tittI samo kilAmo sArikkha vipakkhapaJcayAINi / ajjhayaNaM jhANaM bhAvaNA ya kA saghaNAsammi ? // 1 // annanno paigAsaM bhottA annonnaMsosa kA tittI ? / gantAdaovi evaM iya saMvavahAravocchittI // 2 // " atha santAnAzrayo vyavahAraH, santAno'pi santAnibhyaH kiM bhinno navA ?, yadi bhinno vastusanna vA ?, yadi na vastusan, kiM tena zazaviSANeneva kalpitena ?, vastu| save'pi kSaNiko'kSaNiko vA ?, yadyakSaNikastenaiva prakRtAnumAnavyabhicAraH, kSaNikatve ca tadavasthaiva vyavahAraviluptiH, | athAbhinnaH, tathAhi - sadRzAparAparakSaNaprabandhaH santAnaH, sa ca santAnina eva, tadasat yataH sarvathocchede prAgbhAvitvameva kAraNasya kAraNatvaM tacca visadRzakSaNApekSayA'pi samAnamiti kathaM sadRzakSaNasyaivotpattiH ? yena tatprabandhaH 1 tRptiH zramaH kramaH sAdRzyaM vipakSaH pratyayAdIni / adhyayanaM dhyAnaM bhAvanA ca kA sarvanAze 1 // 1 // anyo'nyaH pratigrAsaM bhoktA'nyo'nyaH kA tRptiH ? / gannAdayo'pyevamiti saMvyavahAravyucchittiH // 2 // 2 ante na so'vi (vi0) For Personal & Private Use Only caturaGgIyA dhyayanam 3 // 163 // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santAna ucyate, atha sadRzakSaNasyaivotpattirdRSTA, tarhi vastu kathaMcit sthitimadapi dRSTamiti tathaivAstu, sajAtIyeta - vyAvRttavastuvAdinAM ca na kiJcittAttvikaM sAdRzyam atAttvikaM ca khapuSpamiva na tattvavicAropayogi, pUrvAparavinirluThitaikakSaNAbhyupagame ca santAnino'pyasanta evetyayuktastato bhedAbhedavicAraH, atha prAyogikaM vinAzamAzritya bhAvAnAM vinAzanaiyatyaM sAdhyate, tarhi tasya hetvanvayavyatirekAnuvidhAyitvenAnapekSatvamasiddham, tathAhitatkiM vinAzahetUnAmasAmarthyAdatha, vaiyarthyAt kRtakatve vinAzasyApi vinAzaprasaGgato vA ?, yadyasAmarthyAttatkiM vinA - zasya tuccharUpatayA kartumazakyatvena vastvantarotpAdavyApRtatvena vA ?, tatrAdyapakSe vinAzasya tuccharUpatvamasiddhaM, yato jainAnAmuttarAvasthotpAda evaM pUrvAvasthApracyutirnAnyA, yaduktam - "kapAlAnAM tu u ( samutpAdaH, sa eva ca ghaTavyayaH / anyo na dRzyate nAzo, madhye kumbhakapAlayoH // 1 // " na cAnayorekatve virodho, nimittabhedodayatvAd, yaduktam - " ekatve'pi viruddhatvaM, na cotpAdavinAzayoH / nimitta bhedabhUtatvAnnaptRputra pitRtvavat // 1 // " siddhe caikatve pUrvavinAzAbhUta evottarotpAda ityanayostulya eva hetuvyApAraH, tato bhAvAntarotpAdavyApRtatvenetyapi pratyuktam, uktaM ca - "anyaduttarasambhUtiH, pUrvanAzAvinAkRtA / nAvinAzya tataH pUrva, prakuryAddheturuttaram // 1 // " atha vaiyarthyAt svayaM hi vinazvarakhabhAvo bhAva iti kiM tasya vinAzahetunA ?, nanvevaM nAzasvabhAvatvAdvastuna utpAda eva na syAt, nAzotpAdayorviruddhatvena tvayA'bhyupagatatvAd, aviruddhatAbhyupagameM vA jainamatAnupravezaH, yadapi - 'kRta - For Personal & Private Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ katve vinAzasthApi vinAzaprasaGga' iti, tadapyata eva na doSAya, tathAhi-kapAlotpAdasyaiva kapAlatvaM, kapAlotpA caturaGgIyA dazca kapAlebhyo nAnya iti teSAmeva vinAzaH, sa cobhayasammata eva, na ca kRtakenAvazyaM vinaSTavyaM, samyagdarzanA- dhyayanam bRhadvRttiH dikRtatve siddhatvAdiparyAyANAmavinAzitvAd , avinAzitvaM ca sAdyaparyavasitatvAtteSAm , ubhaye hi pryaayaaH||16|| sthirA asthirAzca, yaduktam-"sthiraH kAlAntarasthAyI, paryAyo'kSaNabhaGguraH / kSaNikazca kSaNAdU matiSThannasthiro mataH // 1 // " tatazca-yasmAnnAzo'pi janmeva, kAdAcitkaH shetukH| tasmAnna sarvathaivAmI, bhAvAH kSaNavinazvarAH 8 // 1 // prayogazca yatkAdAcitkaM tatsahetukaM, yathotpAdaH, kAdAcitkatvaM ca vinAzasya utpattikSaNAnantarameva bhAvAt , samakAlabhAvitve ca vinAzAghAtatvenotpAdAbhAve sarvazUnyatApatteH, iha vinAzasya kAdAcitkatvamApAdya tabalena sahetukatvamApAditaM, tacca paraprasiddhAneva hetUnapekSya, khaprasiddhyA tu na kiJcidahetukaM nAma, dravyAdicatuSTayApekSatvena sarvasya taddhetukatvAt , tat pratipadyakha paryAyanayAnIkArataH kathaJciducchedi vastu, dravyArthikanayAzraya-2 NAca kathaJcinnityamiti, tathA ca pRjyAH-"jamaNaMtapajavamayaM vatdhuM bhavaNaM ca cittapariNAmaM / ThItibhavabhaMgarUvaM | NiccANiccAI to'bhimataM // 1 // sukhadukkhabaMdhamokkhA ubhayanayamayANuvattiNo juttaa| egayaraparicAe iya (ha) saMvava- // 164 // M 1 yadanantaparyAyamayaM vastu bhavanaM ca citrapariNAmam / sthitibhavabhaGgarUpaM nityAnityAni tato'bhimatAni // 1 // sukhaduHkhabandhamokSA ubhayanayamatAnuvRtteryuktAH / ekataraparityAge iti (ha) saMvyavahAravyucchittiH // 2 // Jan Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAravocchittI // 2 // " evaM prajJApyamAno'pi yato necchati tato'sau nihaMvotti NAUNa ugghADito, so samucche| yaNavAyaM vAgaraMto hiMDeti jahA - suNNo logo bhavissati, asambhAvabhAvaNAhiM bhAviMto rAyagihaM gato, tattha | khaMDarakkhA ArakkhiyA samaNovAsayA, te ya suMkavAlA, te ya AgamilliyA, tehiM mAriumAraddhA, tAhe te bhIyA bhaNaMti-amhehiM suyaM jahA tumme saDDhA tahAvi ettie asaMjae saMjae mAreha, te bhaNaMti-je te pacaigA te vocchiNNA | anne corA vA cAriyA vA jAva sayameva viNassihiha, ko tumbhe viNAseti ?, tubbhaM caiva siddhaMto, jai paraM sAmissa siddhateNa te ceva tumbhe, tehiM ceva amhehiM viNAsejjaha, jato taM caiva vatthu kAlAdisAmaggiM pappa paDhamasamayikatteNa | vocchijai dusamayakatteNa uppajjati, evamAi, tisamayaNeraiyA vocchijaMti causamayA uppajaMti, evaM paMcasamayaga 1 nihnava iti jJAtvodghATitaH, sa sAmucchedanavAdaM vyAkurvan hiNDate, yathA-zUnyo loko bhaviSyati, asadbhAvabhAvanAbhirbhAvayan rAjagRhaM gataH, tatra khaNDarakSA ArakSakAH zramaNopAsakAH, te ca zulkapAlAH, te ca jJAtavantaH, tairmArayitumArabdhAH, tadA te bhItA bhaNanti -- asmAbhiH zrutaM yathA yUyaM zrAddhAstathApIyataH asaMyatAn ( iva) saMyatAn mArayata, te bhaNanti -- ye te prabrajitAste vyucchinnA anye caurA vA |cArikA vA, yAvat svayameva vinaGkSyatha ko yuSmAn vinAzayati ?, yuSmAkameva siddhAntaH, yadi paraM svAmina: siddhAntena ta eva yUyaM taivAsmAbhirvinAzyante yatastadeva vastu kAlAdisAmagrIM prApya prathamasAmayikatvena vyucchidyate dvitIyasAmayitvenotpadyate, evamAdi, trisamayanai. rayikA vyucchidyante catuHsAmayikA utpadyante, evaM paJcasamayagatA For Personal & Private Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyA dhyayanam uttarAdhya. yAvi, etthaM so vitigicchaMto khaNigavAyaM paNNavei, ettha te saMbuddhA bhaNaMti-icchAmo ajo! samma paDicoyaNA bRhadvRttiH evamevaM tahatti, evaM te saMbohiyA mukkA khAmiyA paDivaNNA ya // yathA gaGgAd dvikriyAstathA cAha naikheDajaNava ullaga mahagiri dhaNagutta ajagaMge y| kiriyA dorAyagihe mahAtavo tIramaNinAe // 17 // // 165 // vyAkhyA-kSuNNA // 171 // sampradAyazcAyam* sAMmissa aTThavIsAiM dovAsasayAI siddhiM gayassa to paMcamato uppaNNo, ullugA nAma NaI, tIse tIre ullugatIraM nagaraM, bIe tIre kheDatthAma, (granthAnam 4000) tattha mahAgirINaM AyariyANaM sIsodhaNagutto nAma, tassa sIso gaMgadevo NAma Ayarito, so pucime taDe ullugatIre Nayare, AyariyA se avarime taDe, tAhe so saradakAle AyariyaM vaMdato uccalito, so ya uvarito khallIDo, tassa ullugaM NaI uttaraMtassa sA khallI uNheNa Dajjhati, heTTA ya sIyaleNa pANieNa: 1 api, atra sa vicikitsayan kSaNikavAda prajJApayati, atra te saMbuddhA bhaNanti-icchAma Arya ! samyak praticodanA, evamevaM tatheti, |evaM te saMbuddhA muktAH kSAmitAH pratipannAzca / 2 svAmino'STAviMzatidvai varSazate ca siddhigatAt tadA paJcama utpannaH, ullukAnAmnI nadI, tasyAstIra ullukatIraM nagaraM, dvitIye tIre kheTasthAma, tatra mahAgirINAmAcAryANAM ziSyo dhanagupto nAma, tasya ziSyo gaGgadevo nAmAcAryaH, sa paurastye taTe ullukatIre nagare, AcAryAstasya pAzcAtye taTe, tadA sa zaratkAle AcAryANAM vandanAya uccalitaH, sa copari khalvATaH, tasyollukanadImuttarataH sA khalatiruSNena dahyate, adhastAca zItalena pAnIyena // 165 // For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CRACHCA REICCESCORE sIyaM, tAhe so ciMteti-jahA sutte bhaNiyaM-egA kiriyA veijjati-sIyA usiNA vA, ahaM do kiriyAto veemi, to do kiriAo egasamaeNa veijaMti, tAhe AyariyANa sAhai, tehiM bhaNiyaM-mA ajo! paNNavehi, Natthi evaM jaM egasamaeNa do kiriAo veijaMti, tathAhi tavAzayaH-tathA pratIyamAnatvAt taM zvetatayA yathA / yogapadyena kiM neSTamupayogadvayaM tthaa?||1|| prayogazca--yadyathA pratIyate tattathA'sti, yathA zvetaM zvetatayA, pratIyate ca yogapadyenopayogadvayaM, nanvatra yogapadyenopayogadvayapratItiH kiM kramAnupalakSaNamAtreNa yadvaikatropayuktasyAnyatrApyupayoganizcayena ?, yadi kramAnupalakSaNamAtreNa, tadA'naikAntiko hetuH, utpalapatrazatavyatibhedAdiSu pratIyamAnasyApi yogapadyasyAbhAvAt , atha tatra sUcyAH sUkSmatvenAzusaJcAritvena ca samayAdigata eva kramaH, sa ca samayAdisaumyAna lakSyata iti yogapadyAbhimAnaH, evaM satyatrApi manaso'tIndriyatvena sUkSmatvAdatyantAsthiratayA''zusaJcAritvAca zirazcaraNagatatvagindriyadezayoH saJcaraNakramaH samayAdisaumyAnna lakSyate, tata upayogayogapadyAbhimAna ityastu, uktaM ca-"suhu~mAsucalaM cittaM"ti, 4 tathA "samaiyAdisuhumayAto manasi jugavaMpi bhiNNakAlaMpi / uppaladalasayavehaM va jaha va tamalAyacakaMti // 1 // " 1 zItaM, tadA sa cintayati-yathA sUtre bhaNitam-ekA kriyA vedyate-zItA uSNA vA, ahaM dve kriye vedayAmi, tato dve kriye ekasamayena | vedyete, tadA AcAryAn kathayati, tairbhaNitaM-mA Arya ! prajJApaya, nAstyetat yat ekasamayena dve kriye vedyate / 2 sUkSmamAzucalaM cittamiti / 3 samayAdisaukSmyAt manyase yugapadapi bhinnakAlamapi / utpaladalazatavedhamiva yathA vA tadalAtacakramiti // 1 // Join Education International For Personal & Private Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyA dhyayanam uttarAdhya. kica-yatrendriyapaJcakamapi saJcaranmanodurlakSaM, ata eva dIrghA zuSkAM tilazaSkulikA bhakSayato buddhasya paJca jJAnAni samutpannAnIti kaizciducyate, tatraikendriyasya dezAnmanaH saJcaralakSiSyata iti durAzayam , iha ca saJcaraNamupayogagamanam , bRhaddhRttiH anyathA zarIravyApinaH tasya saJcArAyogAt , athAtrAnumAnasiddhaH krama iti yaugapadyAbhAvaH, tathAhi-yat kriyAvat // 166 // tat krameNaiva dezAntaraskandi, yathA''dityaH, kriyAvaca sUcyAdi, idamapi samAnamatrApi, yo dUradezI na tayoryugapadekasya saJcAro yathA himavadvindhyazikharayodevadattasya, dUradezau ca zirazcaraNagatatvagindriyadezAvityanumAnena manasaHkramasacArasiddheH, syAdetad-AgamasiddhamupayogayogapadyaM, na ca tad yugapanmanasaH saJcAraM vineti na manasaH kramasaJcArasAdha kAnumAnotthAnam , AgamasiddhatA cAsya bahubahuvidhAdigrAhitvAbhidhAnenAvagrahAdInAmanekagrahaNasya tatroktatvAt , da tadabhidhAnAca yugapadanekopayogatA'pyuktaiveti, nanvatrAnekagrahaNaM kiM sAmAnyavizeSANAM grahaNamapekSya kevalavizeSANAM vA ?, na tAvadAdyaH pakSo yato'nuvRttivyAvRttirUpeNa vilakSaNatvaM sAmAnyavizeSANAM, tathA cAha-'ya ekatra grahaNa4 pariNAmaH sa nAnyatre'ti kathaM yugapatsAmAnyavizeSagrahaNam ?, atha dvitIyaH pakSaH, uktaM hi-"vizeSANAM vyAvRttirUpedANAvilakSaNatvAt yugapadbahUnAmapi grahaNam , tanna, viruddhatvAdasya, tathAhi-vizeSAzcAvilakSaNAzceti parasparaviruddhaM vacaH, atha bhinneSvapi vizeSeSvabhinnaM sAmAnyamiti tadrUpeNa teSAM grahaNam , idamasmadiSTameva, uktaM ca-"usiNeyaM sIyeyaM, Na vibhaagennovogdgmittuN| hojA samadugagahaNaM sAmannaM veyaNAmettaM // 1 // " na caivamanekagrahaNaM yugapadanekopayo 1 uSNeyaM zIteyaM na vibhAgenopayogadvayamiSTam / bhavet samakaM dvikAhaNaM sAmAnyaM vedanAmAtram // 1 // MEROSILCARCISMASSACROST // 166 // dan Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gitvAvinAbhAvi yena tadabhidhAnAttadapyuktaM bhavet, tathA ca pUjyAH - "bahubahuvihAigahaNe NaNUvaogabahuA sueDami hiyA / tamaNegaggahaNaM ciya uvaogANegayA Natthi // 1 // " athaikatropayuktasyAnyatrApyupayoganizcayeneti pakSaH, so'pi na, yasmAdyadyanyatropayuktamapi mano'nyatrApyupayujyamAnaM nizcIyeta tadA kvacit vyAkSiptamanAH puraH sannihitapadArthAntare'pyupayogaM lakSayet, na caivaM taduktam - "annaMviNiuttamannaM viNitogaM lahati jai maNo teNaM / hatthi TiyaMpi purato kimannacitto na lakkhei 1 // 1 // " tatazca sthitametat - garvAvahitacittasya, nopayogo yathA gaje / zItopayuktacittasya, nopayogastathA''tape // 1 // prayogazca ya ekatrAvahitacitto na so'nyasya grAhako, yathA gavahitacitto hastinaH, zItAvahitacittazca zItavedanAkAle jIvaH, itthaM saMjJyupayogamAzrityoktaM, sAmAnyena tu kAraNaM pariNAmye| kopayuktanijazaktikam / tadaivAzaktamanyasminnupayuktaM (yoktuM mRdAdivat // 1 // prayogazca - yatpariNAmi kAraNamekatropayu|ktazaktikaM na tadaiva tadanyatropayujyate, yathA ghaTopayuktA mRt zarAvAdiSu, zItavedanopayuktazca tatkAle jIvaH, uktaM ca"urvaogamato jIvo uvaujjai jeNa jaMmi taM kAlaM / so tammaovaogo hoi jahiMdovaogammi // 1 // so tadu 1 bahubahuvidhAdigrahaNe nanUpayogabahutA zrute'bhihitA / tadanekagrahaNameva upayogAnekatA nAsti // 1 // 2 anyaviniyuktamanyaM viniyogaM | labhate yadi manastena / hastinaM sthitamapi purataH kimanyacitto na lakSayati ? / / 1 / / 3 upayogamayo jIva upayujyate yena yasmin tasmin kAle / sa tanmayopayogo bhavati yathendropayoge // 1 // sa tadu For Personal & Private Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyA dhyayanam uttarAdhya. ogamettovauttasattitti tassamaMtto ya / atyaMtarovaogaM jAu kahaM keNa vaMseNa ? // 2 // " evaM prajJApyamAno'pi asaMha- haMto asambhAvabhAvaNAe appANaM paraM ubhayaM ca vuggAheti, sAhuNo paNNaveti, paraMpareNa suyaM AyariehiM, vArio, bRhadvRttiH jAhe Na hAi tAhe ugghADito, so hiMDaMto rAyagihaM gato, mahAtavotIrappabhe pAsavaNe, tattha maNiNAgo NAma // 167 // dANAgo, tassa ceie ThAi so, tattha ya parisAmajjhe kaheti-jahA evaM khalu jIvA egasamaeNa do kiriyA veeMti, tAhe teNa NAgeNa tIse ceva parisAe majhe bhaNito-mA eyaM paNNavaNaM paNNavehi, Na esA paNNavaNA suTu duhuH sehA !, ahaM eciraM kAlaM vaddhamANasAmissa mUle suNAmi-jahA egA kiriyA vedijai, tumaM visiTTatarAto jAto?, | 1. payogamAtropayuktazaktiriti tatsamAptazca / arthAntaropayogaM yAtu kathaM kena vA'zena ? // 2 // 2 tassamaM ceva (vi)| 3 azraddadhat asadbhAvabhAvanayA AtmAnaM paramubhayaM ca vyudAhayati, sAdhUna prajJApayati, paramparakeNa zrutamAcAryaiH, vAritaH, yadA na tiSThati tado-4 dghATitaH, sa hiNDamAno rAjagRhaM gataH, mahAtapastIraprabhaM prasravaNaM, tatra maNinAgo nAma nAgaH, tasya caiye tiSThati saH, tatra ca parSa-13 nmadhye kathayati-yathaivaM khalu jIvA ekasamayena dve kiye vedayanti, tadA tena nAgena tasyA eva paMSado madhye bhaNitaH--mA etAM prajJApanAM prajijJapaH, naiSA prajJApanA sundarA duSTazaikSa !, ahamiyaciraM kAlaM vardhamAnasvAminaH mUle'zRNavaM-yathaikA kriyA vedyate, tvaM viziSTatarako jAtaH SAXXX For Personal & Private Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to chaha evaM vAyaM, mA te doseNa sehAmi, eyaM te Na suMdara, bhagavayA ettha ceva samosarieNa vAgariyaM, evaM so paNNavito anbhuvagato, uvaDhio bhaNati-micchAmi dukkaDaM // yathA SaDulUkAt trairAzikAnAmutpattistathA''hapurimaMtaraMji bhuyaguha balasiri sirigutta rohayutte ya / parivAya pudRsAle ghosaNa paDisehaNA vAe // 172 // / vyAkhyA-spaSTA // 172 // sampradAyastvayam| paMcasayA coyAlA siddhiM gatassa vIrassa to terAsiyadiTThI uppaNNA, aMtaraMjiyA NAma NayarI, tattha bhUyaguhaM NAma |ceiyaM, tattha siriguttA nAma AyariyA ThiyA, tattha balasirINAma rAyA, tesiM puNa siriguttANaM therANaM saDDI (seho) ya rohagutto nAma, so puNa annagAme Thiyalato, pacchA tatto eti| tattha ya egI parivAyago poTTaM lohapaTTeNa baMdhediUNa jaMbusAhaM ca gahAya hiMDati, pucchio bhaNati-NANeNaM poTTa phuTTati, to lohapaTTeNa baddhaM, jaMbUsAlA ya jahA 1 tatastyajainaM vAdaM, mA tava doSeNa zikSayAmi, etattava na sundaraM, bhagavatA'traiva samavasRtena vyAkRtam , evaM sa prajJApito'bhyupagatavAn ,* upasthito bhaNati-mithyA me duSkRtam / 2 paJcasu zateSu catuzcatvAriMzadadhikeSu siddhiM gatAdvIrAt tadA trairAzikadRSTirutpannA, antarajikA nAma nagarI, tatra bhUtaguhaM nAma caityaM, tatra zrIguptA nAma AcAryAH sthitAH, tatra balazrI ma rAjA, teSAM punaH zrIguptAnAM sthavirANAM zaikSazca | rohagupto nAma, sa punaranyagrAme sthitaH, pazcAt tata AyAti / tatra caikaH parivAda udaraM lohapaTTena baddhavA jambUzAkhAM ca gRhItvA hiNDate, pRSTo bhaNati-jJAnenodaraM sphuTati, tato lohapaTTena baddhaM, jambUzAlA ca yathA'tra For Personal & Private Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ k caturaGgIyA dhyayanam uttarAdhya. jAetthaM jaMbUMdIve Natthi mama paDivAdI, tAhe teNa paDahato NINAvito, jahA suNNA parappavAyA, tassa ya logeNaM poTTa sAloNAmaM kayaM, pacchA teNa rohagutteNa vAriyaM-mA vAeha paDahayaM, ahaM se vAyaM demi, evaM so paDisehitA gato bRhadvRttiH AyariyANaM Aloeti, evaM me paDahago khobhito, AyariyA bhaNaMti-duTu kayaM, so vijAbalio vAe praajio||16|| |'vi vijAhiM uTheti, Aha ca vicchya sappe mUsaga migI varAhI ya kAgi poyAI / eyAhiM vijAhiM so u parivAyago kusalo // 17 // - vyAkhyA-sugamA // 173 // so bhaNai-kiM sakkA ettAhe NilokkiuM ?, tAhe tassa AyariyA imAto vijAto siddhilliyAto diti tassa paDivakkhAmoriya nauli birAlI vagghI sIhI ya ullugiovAi / eyAo vijAo giNha privaaymhnniio||17|| | 1 jambUdvIpe nAsti mama prativAdI, tadA tena paTaho dApitaH-yathA zUnyAH parapravAdAH, tasya ca lokena podRzAlo nAma kRtaM, pazcAttena / rohaguptena vAritaM, mA vIvadaH paTaham , ahametasmai vAdaM dadAmi, evaM sa pratiSidhya gata AcAryebhya Alocayati, evaM mayA paTahaH kSobhitaH, AcAryA bhaNanti-duSThu kRtaM, sa vidyAbaliko vAde parAjito'pi vidyAbhiruttiSThate, sa bhaNati-kiM zakyamadhunA nilAtuM, tadA tasmai AcAryA imA vidyAH siddhA dadati tasya pratipakSAH, | // 16 // For Personal & Private Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA - sugamA // 174 // rayaharaNaM ca se abhimaMtiUNa dinnaM, jai annaMpi uTTheti tato rayaharaNaM bhamADejAhi, ajajo hohisi, iMdeNa'vi Na sakkA jeuM, to eyAto vijjAto gahAya gato sabhaM, bhANiyaM caNeNaM - esa kiM jANati ?, eyasseva putrapakkho hou, parivAyato ciMteti - ee NiuNA, ato eyANa ceva siddhataM geNhAmi, jahA mama do rAsI- jIvarAsI ajIvarAsI ya, tAhe iyareNa tinni rAsI kayA, so jANai - jahA eeNa mama siddhaMto gahito, teNa tassa buddhiM paribhUya tinni rAsI ThaviyA - jIvA ajIvA NojIvA ya, jIvA-saMsAratthAI ajIvA - ghaDAI NojIvA - gharakoliyAcchinnapucchAI, diTThato daMDo, jahA daMDassa Adi majjho aggaM ca, evaM savabhAvAvi tivihA, evaM so teNa NippiTThapasiNavAgaraNo kato, tAhe so parivAyago ruTTho vicchue muyati, tAhe paDimale more 1 rajoharaNaM ca tasmai abhimatrya dattaM yadyanyadapyuttiSThate tato rajoharaNaM bhrAmayeH, ajayyo bhaviSyasi, indreNApi na zakyo jetuM tata etA vidyA gRhItvA gataH sabhAM bhANitaM cAnena -- eSa kiM jAnAti ?, etasyaiva pUrvapakSo bhavatu, parivrAT cintayati - ete nipuNAH, ata eteSAmeva siddhAntaM gRhNAmi, yathA mama dvau rAzI- jIvarAzirajIvarA zizva tadA itareNa trayo rAzayaH kRtAH, sa jAnAti - yathaitena mama siddhAnto gRhItaH tena tasya buddhiM paribhUya trayo rAzayaH sthApitAH - jIvA ajIvA nojIvAzca, jIvAH - saMsArasthAdayaH ajIvAH - ghaTAdayaH nojIvAH - gRhako kilAcchinnapucchAdayaH, dRSTAnto daNDo, yathA daNDasya AdirmadhyamatraM ca, evaM sarvabhAvA api trividhAH, evaM sa tena niSpRSTapraznavyAkaraNaH kRtaH, tadA sa parivrAT ruSTo vRzcikAn mubhyati, tadA pratimallAn mayUrAn For Personal & Private Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyA uttarAdhya. dhyayanam bRhadvRttiH // 169 // SARA% AA% muryai, tehiM vicchuehiM haehiM pacchA sappe muyai, tAhe tesiM paDighAyae Naule muyati, tAhe uMdare tesiM majAre, tAhe mige tesiM vagghe, tAhe sUyare tersi siMhe, tAhe kAge tesiM ulUge, tAhe poyAgiM, poyAgI sauliyA, tIse saMpAtI-olAvI, evaM jAhe Na tarai tAhe gaddabhI mukkA, teNa ya sA rayaharaNeNa AhayA, tAhe tasseva parivAyagassa uri charittA gayA, tAhe so parivAyago hIlijaMto NicchUDho, evaM so teNaM paricAyago parAjito, tAhe Agato 4 Ayariyassa sagAse, Aloei, tAhe AyariehiM bhaNiyaM-kIsa te uThThieNa Na bhaNiyaM ?-Natthi tinni rAsI, eyassa buddhiM paribhUya mae paNNaviyA, tA iyANipi gaMtuM bhaNAhi, so Necchati, mA umbhAvaNA hohitti Na paDisuNei, puNo puNo bhaNio bhaNai-ko va ettha doso ?, kiM ca jAyaM? jai tiNNi rAsI bhaNiyA, atthi ceva tinni 1 muJcati, tairvRzcikeSu hateSu pazcAt sarpAna muJcati, tadA teSAM pratighAtAya nakulAn muJcati, tadA mUSakAn teSAM mArjArAn , tadA * mRgAn teSAM vyAghrAn , tadA zUkarAn teSAM siMhAn , tadA kAkAn teSAmulUkAna , tadA zakunikAH, (potAkyaH zakunikAH) tAsAM ullA (ulA)vakAna , evaM yadA na zaknoti tadA gardabhI muktA, tena ca sA rajoharaNenAhatA, tadA tasyaiva parivrAjakasyopari haditvA gatA, tadA |sa parivrATU hIlyamAno niSkAzitaH, evaM sa tena paribrAT parAjitaH, tadA Agata AcAryasya sakAze, Alocayati, tadA AcAryabhaNitaMkathaM tvayottiSThatA na bhaNitaM-na santi trayo rAzayaH, etasya buddhiM paribhUya mayA prajJApitAH, tat idAnImapi gatvA bhaNa, sa necchati, mA apabhrAjanA bhUditi na pratizRNoti, punaH punarbhaNito bhaNati-ko vA'tra doSaH ?, kiM ca jAtaM? yadi trayo rAzayo bhaNitAH, santyeva trayo // 169 // For Personal & Private Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAsI, ajjo ! asambhAvo titthayarANa ya AsAyaNA, tahAvi Na paDivajjati, evaM so AyariehiM samaM saMpalaggo, tAhe AyariyA rAyaulaM gayA, bhAMti - teNa mama sIseNa avasiddhaMto bhaNito, amhaM duve ceva rAsI, iyANiM so vipaDivaNNo, to tumbhe amhaM vAyaM suNejjAha, taM paDisuNaMti, tattha rAyasabhAe majjhe raNNo purato AvaDiyaM // tatastaM zrIguptagururavocat - bhadrAbhidhatva, pratyuvAca - 'yasmAdajIvavajjIvAnnojIvo'pi vibhidyate / tathaivAdhyakSagamyatvAdastu rAzitrayaM tataH // 1 // prayogazca - yadyato vilakSaNaM tattato bhinnaM, yathA jIvAdajIvo, vilakSaNazca jIvAnnojIvaH, tatazca jIvAjIvau dvau nojIvazceti rAzitrayasiddhiH, gururAha - asiddho'yaM hetuH yasmAjjIvAnnojIvasya vailakSaNyaM lakSaNabhedena dezabhedena vA ?, na tAvalakSaNabhedena jIvalakSaNAnAM sphuraNAdInAM tvadabhimate nojIve'pi jIvadeze gRhaloki (koli) kAtruTita pucchA dAvabhedena darzanAt, nApi dezabhedena, sa hi jIvAt pRthagbhAve bhavedanyathA vA 1, yadi pRthagbhAve | sa kiM vizrasAtaH prayogato vA ?, vizrasAtazcet pudgalAnAmiva nojIvAnAM svatazcaTanavicaranadharmatvenAnyasambandhi 1 rAzayaH, Arya ! asadbhAvaH tIrthakarANAM cAzAtanA, tathApi na pratipadyate, evaM sa AcAryaiH samaM saMpralamaH, tadA AcAryA rAjakulaM gatAH, bhaNanti - tena mama ziSyeNApasiddhAnto bhaNitaH asmAkaM dvAveva rAzI, idAnIM sa vipratipannaH, tato yUyamasmAkaM vAdaM zRNuta, tat pratizRNoti, tatra rAjasabhAyA madhye rAjJaH purata ApatitaM For Personal & Private Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 17 // cataraGgIyA dhyayanam OMOME% SAGAR nAmanyatra saJcArataH sukhaduHkhAdyAtmadharmasaGkIrNatApattiH, taduktam-"aha khaMdho iva saMghAyabheyadhammA sa to'vi savesiM / avaropparasaMcAre suhAiguNasaMkaro patto // 1 // " tathAtve ca kRtanAzAkRtAbhyAgamau, atha prayogatastanna, amUrttadravyatvAdibhirnabhasa iva jIvasya khaNDazo vinAzayitumazakyatvAt , tathAtve vA sarvanAzAdidoSaprasaGgaH, uktaM ca"devAmuttattA kayabhAvAdavikAradarisaNAto ya / aviNAsakAraNehi nabhasoca na khaMDaso nnaaso||1||nnaase ya sacanAso jIvassa Na sau ya jinnmyccaato| tatto ya aNimmokkho dikkhAvephaladoso ya // 2 // " kiJca-ayaM kuto nizcIyate ?, atha gRhakolikAcchinnapucchazarIrAntarAle jIvasyAsattvAt , tadasattvaM ca tadagrahaNAt , tarhi tattadagrahaNamaudArikazarIrarUpeNa sarvathA vA ?, na tAvadAdyaH pakSo, yato na jIvasyaudArikamevaikaM zarIraM yena tadagrahaNena tadasattvanizcayaH syAt , |dvitIyapakSe punaranaikAntikamagrahaNaM, dIparazmInAmiva bhittyAdikamantareNa vinodArikazarIramazarIrasya sUkSmazarIrasya vA sato'pi jIvasyAgrahaNAt , tathA coktam-"gaijjhAmottigayAto NAgAse jaha pdiivrssiito| taha jIvalakkha % % // 17 // 1 atha skandha iva saMghAtabhedadharmA sa tadApi sarveSAm / aparAparasaMcAre sukhAdiguNasAMkarya prAptam // 1 // 2 amUrtadravyatvAt aka-1 takatvAt avikAradarzanAcca / avinAzakAraNatvAcca nabhasa iva na khaNDazo nAzaH // 1 // nAze ca sarvanAzo jIvasya na sa ca jinamatatyAgaH / tatazcAnirmokSo dIkSAvaiphalyadoSazca // 2 // 3 grAhyA mUrtigatatvAt na AkAze yathA pradIparazmayaH / tathA jIvalakSa E For Personal & Private Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NAI dehe Na tayaMtarAlaMmi // 1 // deharahiyaM na giNhai Niratisato NAtisuhumadehaM c|nn ya se hoi vivAhA jIvassa bhavaMtarAle va // 2 // " athAnyatheti pakSaH, tatra cApRthagbhUto'pi bhinnadeza iti pucchAdi nojIvo jIvAdvilakSaNaH, ucyate, ihApi pucchAde!jIvatvaM khalpatarapradezatvena samabhirUDhanayAzrayaNena vA?, yadyalpatarapradezatvena tadA pucchavat zeSAvayavAnAmekaikazo nojIvatA ajIvAvayavAnAM ca noajIvateti rAzibahutvam , atha yathA jIvAjIvAnAM bahutve'pi jAtyAzrayaNAt na rAzibahutvaM tathA tadekadezAnAmapi, tathApi rAzicatuSTayApattiH, uktaM ca-"evaM ca rAsato te Na tiNNi cattAri saMpasajaMti / jIvA tahA ajIvA NojIvA NoajIvA ya // 1 // " athAbhinnalakSaNatvA-4 dajIvAnoajIvo na bhidyate iti na doSaH, tarhi tadvadeva jIvAnojIvo'pi na bhetsyatIti rAzidvayasiddhiH, yattu samabhirUDhanayAzrayaNeneti ta(ta)nmatAnabhijJenoktaM, sa hi jIvadezaM nojIvamicchannapi na rAzibhedamicchati, sarvanayAnAmapi caikamatyamatrArthe, sarvanayamatatve ca jinamatasya kimekataranayamatena ?, taduktam,-"Na ya rAsibheyamicchati tumaM vaNojIvamicchamANo'vi / annovi Nato Necchai jIvAjIvAhiyaM kiMci // 1 // icchau va samabhirUDho desaM NojIvamegaNa 1 NAni dehe na tadantarAle // 1 // deharahitaM na gRhNAti niratizayaH nAtisUkSmadehaM ca / na ca tasya bhavati vibAdhA jIvasya bhavAntarAla |iva // 2 // 2 evaM ca rAzayaste na trayazcatvAraH saMprasajyante / jIvAstathA ajIvA nojIvA noajIvAzca / / 1 // 3 na ca rAzibhedamicchati tvamiva nojIvamicchannapi / anyo'pi nayo necchati jIvAjIvAdhikaM kiJcit // 1 // icchatu vA samabhirUDho dezaM nojIvamekana For Personal & Private Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 171 // IyaM tu / micchattaM saMmattaM savanayamayAvaroheNaM ||2||" tatazca - sahAjIvena taddezo, yathaiko lakSaNaikyataH / saha jIvena taddezaH, tathaiko lakSaNaikyataH // 1 // prayogazca - yadyenaikalakSaNaM na tattato bhinnaM, yathA ajIvAnnoajIvaH, ekalakSaNazca nojIvo jIveneti, evaM samyag gurubhiH sahoktipratyuktikayA, jahAM egadivasaM tahA chammAsA gayA, tAhe rAyA bhaNai -mama rajjaM sIyati, tAhe AyariehiM bhaNiyaM - icchAe mae eciraM kAlaM dharito, ittAhe NaM pAsaha kallaM divase Agate | samANe NiggahAmi, tAhe pabhAe bhaNai - kuttiyAvaNe parikkhijjau, tattha savadacANi asthi, ANeha - jIve ajIve nojIve, tAhe devayAe jIvA ajIvA dinnA, nojIve Natthitti bhaNati, ajIve vA puNo deti, evamAdigANaM coyAlasaeNa pucchANa Niggahito, Nayare ya ghosiyaM - jayai mahai mahA vaddhamANasAmitti, so ya nivisao kao, pacchA NiNhatotti kAUNa ugghADito, chaTThato eso, teNa vesesiyasuttA kayA, chaulUgo ya gotteNaM, teNa chalUotti 1 yikaM tu| mithyAtvaM samyaktvaM sarvanayamatAvarodhena ||2|| 2 yathaiko divasastathA SaNmAsA gatAH, tadA rAjA bhaNati - mama rAjyaM sIdati, | tadA''cAryairbhaNitam icchayA mayaitAvacciraM kAlaM ghRtaH, adhunA pazyata kalye divasa Agate sati nigRhNAmi, tadA prabhAte bhaNati - kutrikApaNe parIkSyatAM, tatra sarvadravyANi santi, Anaya - jIvAn ajIvAn nojIvAn, tadA devatayA jIvA ajIvA dattAH, nojIvA na santIti bhaNati, ajIvAnvA punardadAti, evamAdibhizcatuzcatvAriMzadadhikazatena pRcchAbhirnigRhItaH, nagare ca ghoSitaM - jayati mahAtimahAn vardhamAnasvAmIti, sa ca nirviSayaH kRtaH, paJcAnnihnava itikRtvA udghATitaH, SaSTha eSa:, tena vaizeSikasUtrANi kRtAni SaDulUkazca gotreNa, tena SaDuluka iti For Personal & Private Use Only caturaGgIyA dhyayanam 3 // 171 // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAto, coyAlasayaM puNa imaM teNa cha mUlapayatthA gahiyA, taMjahA - davaguNakammasAmaNNavisesasamavAyA, tattha dabaM NavahA, taMjahA- puDhavI AU teU vAU AgAsaM kAlo disA jIvo maNaM, guNA sattarasa, taMjahA-rUvaM raso gaMdho phAso saMkhA parimANaM puhuttaM saMjogo vibhAgo parattaM aparattaM buddhI suhaM dukkhaM icchA doso payatto, kammaM paMcahA| ukkhevaNaM vakkhevaNaM AuMTaNaM pasAraNaM gamaNaM ca, sAmaNNaM tivihaM - mahAsAmannaM sattAsAmannaM, sAmannavisesa sAmaNNaM / tatra mahAsAmAnyaM SaTsvapi padArtheSu padArthatvabuddhikAri, sattA sAmAnyaM tripadArthasaDuddhividhAyi, sAmAnyavizeSasAmAnyaM dravyatvAdi, anye tu vyAcakSate - tripadArthasatkarI sattA, sAmAnyaM dravyatvAdi, sAmAnyavizeSaH pRthivItvAdiH, viseso egaviho, evaM samavAo'vi, anne bhaNati - sAmannaM duvihaM paramaparaM ca, viseso duviho - aMtaviseso 1 jAtaH, catuzcatvAriMzadadhikaM zataM punaridam -- tena SaT mUlapadArthAM gRhItAH, tadyathA - dravyaM guNaH karma sAmAnyaM vizeSAH samavAyaH, tatra dravyaM navadhA, tadyathA-- pRthvI ApaH tejo vAyurAkAzaM kAlo dig jIvo manaH, guNAH saptadaza, tadyathA - rUpaM raso gandhaH sparzaH saGkhyA parimANaM pRthaktvaM saMyoga vibhAgaH paratvamaparatvaM buddhiH sukhaM duHkhamicchA dveSaH prayatnaH, karma paJcadhA - utkSepaNamapakSepaNamA| kuJcanaM prasAraNaM gamanaM ca, sAmAnyaM trividhaM - mahAsAmAnyaM sattAsAmAnyaM sAmAnyavizeSasAmAnyaM (ca), vizeSa ekavidhaH, evaM samavAyo'pi / anye bhaNanti - sAmAnyaM dvividhaM paramaparaM ca vizeSoM dvividhaH - antyavizeSazca For Personal & Private Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 172 // ya aNaMtaviseso ya, ete chattIsaM, ekkekaMmi cattAri vigappA, puDhavI apuDhavI nopuDhavI goapuDhavI, evamavAdiSvapi, tattha puDhaviM dehatti maTTiyA deti, apuDhaviM dehatti toAi, gopuDhavI dehatti na kiMci deti, puDhavivairittaM vA puNo dei, no apuDhaviM dehitti na kiMci deti, evaM jahAsaMbhavaM vibhAsA // sthavirAzca goSThamAhilAH spRSTamabaddhaM prarUpa| yanti yathA tathA''ha-- dasapuranagarucchughare ajjarakkhiya pusamittatiyagaM ca / guTTAmAhila nava aTTha sesapucchA ya viMjhassa 175 vyAkhyA--asyAH saMskAraH sukaraH // 175 // arthastu sampradAyAdavaseyaH, sa cAvazyakacUrNiNato'vagantavyaH, navaramihopayogi kiJciducyate paMcasayA culasIyA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / abaddhiyANa diTThI, dasapuranayare samuppaNNA // 1 // te devi 1 anantyavizeSazca, ete SaTtriMzat, ekaikasmiMzcatvAroM vikalpAH - pRthvI apRthvI nopRthvI noapRthvI, tataH pRthvIM dehIti mRttikAM dadAti, apRthvIM dehIti toyAdi, nopRthvIM dehIti na kiJcidadAti, pRthvIvyatiriktaM vA punardadAti, noapRthvIM dehIti na kiJciddadAti, evaM yathAsaMbhavaM vibhASA / 2 paJca zatAni caturazItyadhikAni tadA siddhigatAt vIrAt / abaddhikAnAM dRSTirdazapuranagare samutpannA // 1 // te deve For Personal & Private Use Only caturaGgIyA dhyayanam 3 | // 172 // Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 395XA devaMdiyA rakkhijjA dasapuraM gayA, mahurAe akiriyavAI uchito, jahA Natthi mAyA Natthi piyA evamAdiNAhi6 yavAdI, tattha saMghasamavAto kato, tattha puNa vAdI Natthi, tAhe imesiM payaTTiyaM, ime ya jugappahANA, tAhe AgayA, tersi sAheti, te ya mahallA, tAhe tehiM goTThAmAhilo payaTTio, tassa ya vAyaladdhI atthi, so gato, so teNa vAe parAjito, so'vi tAva tattha saDDhehiM AbhaTTho varisAratte Thito acchati, tato AyariyA samikkhaMti, ko 4 gaNaharo havejjA ?, tAhe dubaliyApUssamitto samikkhito, jo puNa tersi sayaNavaggo so bahuo, tesiM goThThAmA|hilo vA phaggurakkhito vA aNumato, goTTAmAhilo AyariyANa mAulao, tattha AyariyA save sahAvittA di8taM kareMti-NipphAvakuDo tellakuDo ghayakuDo ya, te puNa heTAhottA kayA NipphAvA save aiti, tellamavi Neti | 1ndravanditA rakSitAryA dazapuraM gatAH, mathurAyAmakriyAvAdI utthitaH-yathA nAsti mAtA nAsti pitA evamAdinAstikavAdI, tatra saGghasamavAyaH kRtaH, tatra punarvAdI nAsti, tadA'mIbhyaH pravartitam , ime ca yugapradhAnAH, tadA AgatAH, tebhyaH kathayati, te ca mahAntaH, tadA tairgoSThamAhilaH preSitaH, tasya ca vAdalabdhirasti, sa gataH, tena sa vAde parAjitaH, so'pi tAvattatra zrAddhairvijJaptaH varSArAtre sthito'bhUt , tata AcAryAH samIkSante--ko gaNadharo bhavet ?, tadA durbalikApuSpamitraH samIkSitaH, ya: punasteSAM khajanavargaH sa bahuH, teSAM goSThamAhilo vA phalgurakSito vA'numataH, goSTamAhila AcAryANAM mAtulaH, tatrAcAryAH sarvAn zabdayitvA dRSTAntaM kurvanti-niSpAvakuTaH tailakuTo ghRtakuTazca, te punaravAGmukhIkRtA niSpAvAH sarve niryanti, tailamapi nireti C COCOGNG For Personal & Private Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyA dhyayanam uttarAdhya. bRhadvRttiH // 173 // tattha puNa avayavA laggati, ghayakuDe bahuM ceva laggati, evamevAhamajo! dubaliyApUsamittaM pai suttatthatadubhaesu NipphAvakuDasamANo jAto, phaggurakkhiyaM pati tellakuDasamANo, gohAmAhilaM pai ghayakuDasamANo, evamesa sutteNa atyeNa ya uvaveto tubhaM Ayarito hou, tehiM savaM paDicchiyaM, iyaro'vi bhaNito-jahA'haM vadrito phaggurakkhiyassa goTTAmAhilassa tahA tumbhehi vi vaTTiyavaM, tANivi bhaNiyANi-jahA tumbhe mamaM vaTTiyAiM tahA| eyassavi baDhejAha, aviya-ahaM kae vA akae vA Na rUsAmi esa Na khamihitti, evaM dovi vagge appAhettA bhattaM pacakkhAya kAlagayA devalogaM gayA, iyareNavi suyaM-jahA AyariyA kAlagayA, tAhe Agato pucchai-ko gaNaharo Thavito?, kuDagadidaMto ya suto, tAhe vIsuM paDissae ThAiUNa pacchA Agato, tAhe tehiM savehiM abbhu-1 1 tatra punaravayavA laganti, ghRtakuTe baDheva lagati, evamevAhamAryA ! durbalikApuSpamitraM prati sUtrArthatadubhayeSu niSpAvakuTasamAno jAtaH,ta. |phalgurakSitaM prati tailakuTasamAnaH, goSThamAhilaM prati ghRtakuTasamAnaH, evameSa sUtreNArthena copapeto yuSmAkamAcAryoM bhavatu, taiH sarva pratI-2 psitam , itaro'pi bhaNito-yathA'haM vRttaH phalgurakSite goSThamAhile tathA yuSmAbhirapi vartitavyaM, te'pi ca bhaNitAH-yathA yUyaM mayi | vRttAstathaitasminnapi vartayeta, api ca-ahaM kRte vA akRte vA nAruSameSa na kSamiSyate iti, evaM dvAvapi vargoM saMdizya bhaktaM pratyAkhyAya kAlagatA devalokaM gatAH, itareNApi zrutaM-yathA''cAryAH kAlagatAH, tadA''gataH pRcchati-ko gaNadharaH sthApitaH ?,kuTadRSTAntazca zrutaH, tadA viSvapratizraye sthitvA pazcAdAgataH, tadA taiH sarvairabhyu // 173 // For Personal & Private Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hito, iha ceva ThAha, tAhe Necchai, so'vi bAhiThito annANi buggAheti, tANi na sakkei / ito ya AyariyA atthaporisiM kareMti, so Na suNai, bhaNai-tubbhettha NipphAvakuDA kaheha, tesu uTTitesu viMjho aNubhAsati, aTThame kammappavAe puve kammaM paNNavijati, jIvassa ya kammassa ya kahaM baMdho ?, tattha te bhaNaMti-baddhaM puDhe NikAIyaM, baddhaM jahA suikalAvo, puDhe jahA ghaNaNiraMtarAto kayAo, NikAIyaM jahA tAveUNa piTTiyA, evaM kammaM rAgadosehiM jIvo par3hama hai baMdhai, pacchA taM pariNAma amuMcaMto puDhe kareti, teNeva saMkiliTrapariNAmeNa taM amuMcaMto kiMci NikAeti, NikAIyaM |Niruvakkama, udaeNa Navari veijai, annahA taM Na veijati, tAhe so goDAmAhilo vAreti, ettiyaM Na bhavati, aNNayAvi amhehiM suyaM-jai ettiyaM kammaM baddhaM puDhaM NikAciyaM evaM bho mokkho Na bhavissati, to khAi kiha bajjhai, bhaNai-suNeha| 1 tthitaH, iha caiva tiSThata, tadA necchati, so'pi bahiHsthito'nyAn vyudvAhayati, tAnna zaknoti / itazcAcAryA arthapauruSI kurvanti, sa na zRNoti, bhaNati-yUyamatra niSpAvakuTAH kathayata, teSatthiteSu vindhyo'nubhASate, aSTame karmapravAde pUrve karma prajJApyate, jIvasya ca karmaNazca | kathaM bandhaH ?, tatra te bhaNanti-baddhaM spRSTaM nikAcita, baddhaM yathA sUcIkalApaH, spRSTaM yathA ghanena nirantarAH kRtAH, nikAcitaM yathA tApayitvA | piTTitAH, evaM karmApi rAgadveSAbhyAM jIvaH prathamaM badhnAti, pazcAttaM pariNAmamamuJcana spRSTaM karoti, tenaiva saMkliSTapariNAmena tamamuJcan kiJcinikAcayati, nikAcitaM nirupakramam , udayena navaraM vedyate, anyathA tanna vedyate, tadA sa goSThamAhilo vArayati, etAvat na bhavati, anyadA'pyasmAbhiH zrutaM-yadyetAvat karma baddhaM spRSTaM nikAcitam evaM bho mokSo na bhaviSyati, tadA kathaya kathaM badhyate ?, bhaNati-zRNuta For Personal & Private Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. caturaGgIyA dhyayanam bRhadvRttiH // 174 // puTTho jahA abaddho kaMcuiNaM kaMcuo smnnei| evaM puTThamabaddhaM jIvaM kamma samannei // 176 // vyAkhyA-jahA so kaMcukiNaM purisaM phusati, Na uNa so kaMcuo sarIreNa samaM baddho, evaM ceva kammapi puTuM, Na uNa baddhaM jIvapaesehiM samaM, jassa baddhaM tassa kammasaMsAravucchittINa bhavissati, tAhe so bhaNati-ettiyaM AyariehiM amhaM bhaNiyaM, eso Na yANati, tAhe so saMkito samANo pucchato gato, mA mae annahA gahiyaM havejA, tAhe| pucchiyA AyariyA, tairuktam-yathA tasyAyamAzayaH-yato yatsyite tena, spRSTamAtraMtadiSyatAm / kaJcakI kaJcakeneva, karma bhetsyati caatmnH||1||pryogH-ydyen bhaviSyatpRthagbhAvaM tattena spRSTamAtraM, yathA kaJcakaH kaJcukinA, bhaviSyatpRthagbhAvaM ca karma jIvena, atra praSTavyo'yam-kaJcakavatspRSTamAtratA karmaNaH kimekaikajIvapradezapariveSTanena sakalajIvapradezapracayapariveSTanena vA ?, yadyekaikajIvapradezapariveSTanena tatkimidaM pariveSTanaM mukhyamaupacArikaM vA ?, yadi mukhya siddhAntavirodhaH, mukhyaM hi parikSepaNameva pariveSTanam , evaM ca bhinna dezasya karmaNo grahaNaM, siddhAnte tu yatrAkozadeze | 1 yathA sa kaJcukinaM puruSaM spRzati, na punaH sa kaJcakaH zarIreNa samaM baddhaH, evameva karmApi spRSTaM na punarbaddha jIvapradezaiH samaM, yasya baddhaM tasya karmasaMsAravyucchittI na bhaviSyataH, tadA sa bhaNati-etAvadAcArasmabhyaM bhaNitam , eSa na jAnAti, tadA sa zaGkitaH san pracchako gataH, mA mayA'nyathA gRhItamabhaviSyat (bhUt ), tadA pRSTA AcAryAH // 17 // For Personal & Private Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HOSAROSAGAROSSAGACASS ya Atmapradezo'vagADhaH tena tatraivAvagADhaM karma gRhyate ityuktam , ata evAha zivazarmAcAryaH-"egapaesogADhaM saccapaesehi kammuNo jogaM / geNhai jahuttaheU sAIyamaNAiyaM vAvi // 1 // " athaupacArikaM yathA hi kaJcakI kaJcakenevAvaSTabdhazcAvRtazca, evaM jIvapradezA api karmapradezairiti mukhyapariveSTanAbhAve'pi teSAM tatpariveSTanamucyate, tarhi sphuTavAsmadiSTabandhasiddhiH, asmAkamapyanantakarmANuvargaNAbhirAtmapradezAnAmuktarUpapariveSTanasyaiva bandhatveneSTatvAt, AgamazcAtra-"egemege Ayapaese aNaMtANaMtAhiM kammavaggUhiM AveDhiyapariveDhiyatti,' tatazca viparyayasAdhanAdviruddho hetuH sakalajIvapradezapracayapariveSTanenetyasminnapi pakSe bhinnadezakarmagrahaNena tathaiva siddhAntavirodhaH, tathA tatra bahiH pradezabandha eva karmaNaH sambhavati, tatazca malasyeva na tasya bhavAntarAnuvRttiH, evaM ca punarbhavAbhAvaH, siddhAnAM vA punarbhavA''pattiH, na ca malasya zarIreNa spRSTatayA dRSTAntavaiSamyaM, zarIrAtmapradezAnAmanyo'nyamavibhAgenAvasthAnAd, anyathA hi mRNAlasparzAdyanubhavAbhAvaprasaGgaH, kiJca-iyaM dehAntaH sAtAdivedanA sanivandhanA nirnibandhanA vA 1, nirnibandhanA cekina siddhAnAmapi ?, sanibandhanatve ca kiM payaHpAnAdidRSTahetukaiva yadvA karmanibandhanApi ?, yadA''dyaH pakSastarhi bahirvedanApi dRSTA bAhyahetukaiveti kiM karmakalpanayA ?, atha karmahetukA'pi tarhi hA 1 ekapradezAvagADhaM sarvapradezaiH karmaNo yogyam / gRhNAti yathoktahetoH sAdikamanAdikaM vA'pi // 1 // 2 ekaika Atmapradezo'ntAnantAbhiH karmavargaNAbhirAveSTitapariveSTita iti / / For Personal & Private Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. caturaGgIyA dhyayanam bRhadvRttiH // 175 // tatkiM yatraiva sthitaM tatraiva vedanAnibandhanamutAnyatrApi, yadi tatraiva tarhi tvanmatena bahirevaitadavasthitamityantaHsAtAdivedanocchedaprasaGgaH, athAnyatrApi tadvedanAnivandhanaM tarhi kiM naikAtmasthitaM sarvAtmakhapi?, uktaM ca-"jai vAvi bhinnadesaMpi veyaNaM kuNai kammamevaM te / kaha annasarIragayaM Na veyaNaM kuNati annassa ? // 1 // " tathA ca kRtanAzAkatAbhyAgamaprasaGgaH, atha yenaiva kRtaM tasyaiva tannivandhanaM, tathApi pAdavedanAyAM zirovedanA''pattiH, atha saJcAritvAttasyAntarapyavasthAnamiti nAntaH sAtAdivedanocchedaprasaGgaH, evaM tarhi na kaJcakatulyatA, tasya bahireva niyatatvAt , yugapadubhayatra vedanA'bhAvaprasaGgazca, yathA ca bahiHsthamantaHsaJcAritayA vedanAheturevamantaHsthitaM bahiHsaJcAritayA taddheturiti viparyayakalpanApi kiM na ?, niyAmakAbhAvAt , saJcAritve ca karmaNo vAyoriva na bhavAntarAnuvRttiH, taduktam-"bhavaMtaramaNNeI sarIrasaMcArato tadaNilo ca"tti, kiJca-kAJcanopalayorapi pRthagbhAvo'sti | vA na vA ?, na tAvannAsti pratyakSatastaddarzanAt , astitve ca yathA bhaviSyatpRthagbhAvitve'pi tayoravibhAgAvasthAnena spRSTamAtratA tathA jIvakarmaNorapi syAt , na ca kAJcanasatvaiva tatra pUrva nAsti, cAkacikyadarzanAtpratyakSataH, tathA yatra yannAsti na tasya tata utpAdaH, sikatAbhya iva tailasyetyanumAnatazca tatsiddheH, tatazca-'yatra yadvedanAhetuH, kamma 1 yadi vA'pi bhinnadezamapi vedanAM karoti karma evaM te / kathamanyazarIragataM na vedanAM karotyanyasya ? // 1 // 2 na bhavAntaramanveti ta zarIrasaJcAratastadanila iva / // 175 // For Personal & Private Use Only dan Education International Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatrasthameva tat / sarvatra vedanAhetuH, karma sarvatragaM ttH||1|| prayogazca-yatra yadvedanAnimittaM karma tatrasthameva tadU , anyathA darzitanyAyenAtiprasaGgAd, vedanAhetuzca sarvatrAtmapradezeSu karma ityAdyAcAryoktaM teNaM gaMtUNa siTuM, ettiya bhaNiyaM AyariehiM, evaM puNaravi so saMlINo acchai, samappau tato khobhehAmi / annayA Navame puve paJcakkhANe sAhUNaM jAvajjIvAe tivihaM tiviheNa pANAtivAyaM paJcakkhAmi, evaM paJcakkhANaM vaNijai, tAhe so bhaNatiavasiddhaMto, Na hoti evaM puNa, kahaM kAyacaM ?,suNeha| paccakkhANaM seyaM aparimANeNa hoi kAyavaM / jesiM tu parImANaM taM durde AsaMsA // 177 // __vyAkhyA-savaM paJcakkhAmi pANAivAyaM aparimANAe tivihaM tiviheNaM, evaM savaM AvakahiyaM, kiM nimittaM parimANaM na kIrati ?, jo so AsaMsAdoso so Niyattito bhavati, jAvajIvAe puNa bhaNaMteNa parimANeNa abhuvagayaM bhavati, jahA'haM haNissAmi pANAI, etannimittaM aparimANAe kAya // sa caivaM vadanvindhyenAbhidadhe-yathA'yaM | 1 tena gatvA ziSTam-etAvat bhaNitamAcAryaiH, evaM punarapi sa saMlInastiSThati, samApyatAM tataH kSobhayiSyAmi / anyadA navame ID pUrve pratyAkhyAne sAdhUnAM yAvajjIvatayA trividhaM trividhena prANAtipAtaM pratyAkhyAmi, etat pratyAkhyAnaM varNyate, tadA sabhaNati-apasiddhAntaH, na bhavatyevaM punaH, kathaM karttavyaM ?, zaNuta / sarva pratyAkhyAmi prANAtipAtamaparimANatayA trividhaM trividhena, evaM sarva yAvatkathikaM, kiM nimittaM parimANaM na kriyate ?, yaH sa AzaMsAdoSaH sa nivartito bhavati, yAvajjIvatayA punarbhaNatA parimANenAbhyupagataM bhavati, yathA'haM hanidaSyAmi prANAdIn , etannimittamaparimANena karttavyaM For Personal & Private Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 176 // | bhavadAzayaH - sAvadhi syAdabhiSvaGgi, gRhiNAmitvaraM yathA / pratyAkhyAnaM tathA cedaM yAvajjIvaM yaterapi // 1 // prayogaH - yatparimANavat pratyAkhyAnaM tatsAbhiSvaGgaM, yathA gRhiNAmitvarapratyAkhyAnaM, parimANavacca yaterapi yAvajjIvaM sarva| sAvadyapratyAkhyAnamityayamanaikAntiko hetuH tathAhi -kimatra parimANavattvamAtreNa sAbhiSvaGgatA sAdhyate uta AzaMsayA'pi ?, prathamapakSe kiM yateraddhApratyAkhyAnamasti na vA 1, yadyasti kiM pauruSyAdipadopetamitarathA vA ?, yadi pauruSyAdipadopetaM kiM na pariNAmavattvena sAbhiSvaGgatA ?, atha na samatAsthitatvAt tarhi parimANavattvamanaikAntikam, athAnabhimatameva tatra pauruSyAdipadopAdAnam, evaM sati pravrajyAdina evAnazanApattiH, tathA ca- "ziMSphAdiyA ya sIsA dIho parivAlito ya pariyAto' ityAdyAgamavirodhaH, na cAddhApratyAkhyAnaM nAstyeva yateriti pakSaH, 'aNagatamaikataM' ityAgamena tasyAbhidhAnAt dvitIyapakSe tu naivamasyAzaMsA-yathA bhavAntare sAvadyamahaM seviSye, yena sAbhiSvaGgatA syAt, yadapi yAvajjIveti padoccAraNaM tadapi vratabhaGgabhayAdeva, taduktam - "vayaM bhaMga bhayAu zciya jAvajI - vaMti NihiM" kiJca - pariNAmavattvena sAbhiSvaGgatAM sAdhayatastavAkUtamaparimANaM pratyAkhyAnamiti, tatra ca natrA pari| mANAbhAvamAtramucyate vastvantaravidhirvA ?, yadi parimANAbhAvamAtraM tadA tasyAbhiSvaGgahetutvenaiva niSedhaH, taddhetutvaM 1 niSpAditAzca ziSyAH dIrghaH paripAlitaJca paryAyaH / 2 anAgatamatikrAntaM / 3 vratabhaGgabhayAdeva yAvajjIvamiti nirdiSTam // . For Personal & Private Use Only caturaGgIyA dhyayanam 3 // 176 // Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ YRAGAISRASOMOSIOSAIC tUca tasyAnaikAntikamanantaramevoktamiti kiM taniSedhena', atha vastvantaravidhistatra vastvantaraM zaktiranAgatAddhA vA?, hai yadi zaktistatra kiM yAvacchaktistAvanmama pratyAkhyAnam atha yAvati viSaye zaktistAvatIti ?, prathamapakSe 'zakanakriPyAparimANaparimitatvAt pratyAkhyAnasya parimANavattvamevoktaM bhavatIti khavacanavirodhaH, pratyAkhyAnAnavasthA caivaM, zakteraniyatatvAt , tathA cAtIcArAsattvaM, tadasattve ca prAyazcittAbhAvaH, dvitIyapakSe tu prANavadhAdyanyataraviratAvapi saMyatatvApattiH, zaktyapekSatvAttaddhetupratyAkhyAnasya, uktaM ca-"ettiyamettI sattitti NAtiyAro Na yAvi pacchittaM / Na ya savvavvayaniyamo egeNa ya saMjayattanti // 1 // " athAnAgatAddhA tatrApi kiM bhAvaH pratyAkhyAnaM vyaanaM vA?, na tAvad vyaJjanaM khAnAdAvapi taducAraNe pratyAkhyAnaprasaGgAt pramAdataH zaktivaikalyato vA vyaanaskhalane tadabhAvApatteca, tataH prathamapakSa evAvaziSyate, tatra ca sadA sAvadhamahaM na seviSye iti tasya bhAva uta kadAciditi ?, yadi AdyapakSastadA mRtasyApi tatsevAyAmaparipUrNapratijJatvena vratabhaGgaprasaGgaH, tathA siddhAnAmapi saMyatatvApattiH, sakalAnAgatAddhApratyAkhyAnadhAritvAt / evaM ca 'siddhe no cArittI no acArittI' ityAgamavirodhaH, atha dvitIyapakSastatra kiM yathA bhAvastathA vyaJjanamathAnyathA ?, yadi yathA bhAvastathA vyaJjanam evaM sati vijJAtaviSayAdereva pratyAkhyAna-18 1 etAvanmAtrA zaktiriti nAtIcAro na cApi prAyazcittam / na ca sarvavrataniyama ekenApi saMyatatvamiti // 1 // 2 siddhA no cAritriNo no acAritriNaH // . . . dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyA dhyayanam uttarAdhya. bRhadvRttiH // 177 // ROCROCHANAK manyathA tadbhaGgaprasaGgaH, tatazca jIvanahaM sAvadhaM na seviSye mRtasya tu karmodayakhAbhAvyAdavazyaMbhAvinyaviratirityayameva tasya bhAvaH, tathA ca yathAbhAvaM vyaJjanocAraNe balAdApatitaM yAvajIveti, tathA ca jIvanAvadhitvAdaparimANatvahAniH, anyathA vyaJjanocAraNamiti pakSe ca parisphuTaiva mRSAbhASitA, jJAtvA anyathAbhidhAnAt , uktaM ca-"jo puNa| avyayabhAvaM muNamANo'vassamAviNaM bhaNati / vayamaparimANamevaM paccakkhaM so musAbAI // 1 // " tatazca-nAzaMsAto yatastasya, yAvajIveti paThyate / kintu bhaGgabhayAdeva, tasmAdastu yathAsthitam // 1 // prayogazca-yatra nAzaMsA na tatsAvadhitve'pi sAbhiSvaGgaM, yathA kAyotsargo, na vidyate ca yatipratyAkhyAne yAvajIveti pade'pyAzaMseti, ityAdi jahA AyariehiM bhaNiyaM tahA save bhaNaMti, jahA ettiyaM bhaNiyaM AyariehiM, je'vi anne therA bahussuyA annagacchellA te'vi pucchiyA, ettiyaM ceva bhaNaMti, tAhe bhaNati-tubbhe kiM jANaha?, titthayarehiM ettiyaM bhaNiyaM, tehiM bhaNiyaM-tumaM na jANasi, jAhe Na hAi tAhe saMghasamavAto kato, devayAe kAussaggo kato, jA saDiyA sA COROSE% // 177 // 1 yaH punaravatabhAvaM muNan avazyabhAvinaM bhaNati / vratamaparimANamevaM pratyakSaM sa mRSAvAdI // 1 // 2 yathA AcAryairbhaNitaM tathA sarve | bhaNanti, yathaitAvadbhaNitamAcAryaiH, ye'pi anye sthavirA bahuzrutA anyagacchIyAste'pi pRSTAH, etAvadeva bhaNanti, tadA bhaNati-yUyaM kiM jAnItha ?, tIrthakarairetAvat bhaNitaM, tairbhaNitaM-tvaM na jAnISe, yadA na tiSThati tadA saMghasamavAyaH kRtaH, devatAyai kAyotsargaH kRtaH, yA zrAddhA sA For Personal & Private Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM5 hai AgayA, bhaNai-saMdisahatti, tAhe bhaNiyA-vacca titthayaraM puccha, kiM ?, jaM goThThAmAhilo bhaNai taM sacaM ?, dubba-* liyAppamuho saMgho jaM bhaNai taM sacaM, tAhe sA bhaNati-mama aNubalaM deha, kAussaggo dino, tAhe sA gayA. titthayaro pucchito, tehiM vAgariyaM-jahA saMgho sammAvAI, iyaro micchAvAdI, niNhavo esa sattamo, tAhe AgayA, bhaNio-ossAreha, saMgho sammAvAdI, esa micchAvAdI niNhavo, tAhe so bhaNati-esA appiDDiyA varAI, kA eyAe sattI gaMtUNa ?, tIse'vi Na saddahati, tAhe pUsamittA bhaNaMti-jahA ajo! paDivajau, mA ugghADijihisi, Necchati, tAhe so saMgheNaM bajjhokato bArasaviheNaM saMbhoeNaM, taMjahA-'uvahi 1 suya 2 bhattapANe 3 aMjalIpaggahe ti ya 4 / dAyaNA ya 5 NikAe ya 6 abbhuTANetti aavre7||1|| kiikammassa ya 1 AgatA, bhaNati-saMdizateti, tadA bhaNitA gaccha tIrthakaraM pRccha, kim ?, yadgoSThamAhilo bhaNati tatsatyam ? durbalikApramukhaH saMgho yadbhaNati tatsatyam ?, tadA sA bhaNati-mamAnubalaM datta, kAyotsargo dattaH, tadA sA gatA, tIrthakaraH pRSTaH, tairvyAkRtaM-yathA saGghaH 18 samyagvAdI, itaro mithyAvAdI, nihava eSa saptamaH, tata AgatA, bhaNitaH-utsArayata, saMghaH samyagvAdI, eSa mithyAvAdI nihavaH, tadA sa bhaNati-eSA'lpardhikA varAkI, kaitasyAH zaktirgantuM ?, tasyA api na zraddadhAti, tadA puSpamitrA bhaNanti-yathA Arya ! pratipadyatAM, mA udghATiSTAH, necchati, tadA sa saMghena bAhyaH kRto dvAdazavidhAt saMbhogAt , tadyathA-upadhiHzrutaM bhaktapAne aJjalipragraha iti ca / dAnaM ca |nikAcanA ca abhyutthAnamiti cAparam // 1 // kRtikarmaNazca karaNaM %AAA5 For Personal & Private Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyA dhyayanam bRhadvRttiH uttarAdhya.kiraNe 8 beyovavakaraNe iya 9 / samosaraNasannisenjA 10 kahAe ya 11 nimaMtaNA 12 // 2 // ' esa bArasaviho, sattarabheto jahA paMcakappe // ityuktA alpataravisaMvAdino nivAH, prasaGgata eva bahutaravisaMvAdinaM bottikmaah||17|| rahavIrapuraM nayaraM dIvagamujANa ajjakaNhe a / sivabhUissuvahimi pucchA therANa kahaNA ya // 178 // vyAkhyA akSarArthaH sugamaH // 178 // bhAvArthastu sampradAyAdavaseyaH, sa cAyam chavAsasaehiM NavottarehiM siddhiM gayassa vIrassa / to boDiyANa diTTI rahavIrapure samuppannA // 1 // teNaM kAleNaM teNaM samayeNaM rahavIrapuraM kabbaDaM, tattha dIvagaM NAma ujANaM, tattha ajjakaNhA AyariyA samosaDhA / tattha ego sivabhUI NAma sAhassimallo, so rAyANaM uvagato, tuma olaggAmitti, jA parikkhAmitti, rAyAe annayAbhaNito vaca mAighare susANe kiNhacauddasIe baliM dehi, surA pasuto dino, anne ya purisA bhaNiyA-eyaM bIhAvijAha, 1 vaiyAvRtyakaraNa iti / samavasaraNasanniSadyA kathA ca nimantraNA // 2 // eSa dvAdazavidhaH, saptadazabhedo yathA paJcakalpe / 2 SaTsu varSazateSu navottareSu siddhiM gatAt vIrAt / tadA boTikAnAM dRSTI rathavIrapure samutpannA // 1 // tasmin kAle tasmin samaye rathavIrapuraM karbarTa,tatra dIpakaM nAmodyAnaM, tatra AryakRSNA AcAryAH samavasRtAH / tatraikaH zivabhUtinAmA sahasramallaH, sa rAjAnamupagataH, tvAmavalagAmIti, yAvatparIkSa iti, rAjJA'nyadA bhaNitaH-vraja mAtRgRhe zmazAne kRSNacaturdazyAM baliM dehi, surA pazuzca dattau, anye ca puruSA bhaNitAH-enaM bhApayadhvaM, OMOMOMOM // 178 // For Personal & Private Use Only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so gaMtUNa mAibaliM dAUNa chuhiomiti tattheva susANe taM pasuM paolittA khAi, te ya gohA sivArasiehiM samaMtA bhairavaM ravaM kareMti, tassa romunbheo'vi na kajjai, taA ambhuTTio gato, tehiM sihaM, vittI dinnA / annayA | so rAyA daMDe ANaveti - jahA mahuraM geNhaha, te saGghabaleNaM uddhAIyA, tato adUrasAmaMteNaM gaMtUNa bhaNaMti-amhe Na pucchiyaM- kayaraM madhuraM vaccAmo, rAyA ya aviNNavaNijo, te guMguyaMtA acchaMti, sivabhUI Agato bhaNati - kiM bho ! acchaha ?, tehiM siddhaM, to bhaNati -do'vi giNhAmo samaM ceva, te bhAMti - Na sakkA, do bhAgiehiM ekekAe bahU kAlo hotitti, so bhaNati-jaM dujjayaM taM mama deha, bhaNito jA NijAi, bhaNai-sUre tyAgini viduSi ca vasati janaH sa ca janAdguNI bhavati / guNavati dhanaM dhanAcchrIH zrImatyAjJA tato rAjyam // 1 // evaM bhaNittA 1 sa gatvA mAtRbaliM dattvA bubhukSito'smIti tatraiva zmazAne taM pazuM paktvA khAdati, te ca puruSAH zivArasitaiH samantAdbhairavaM ravaM kurvanti, tasya romodo'pi na kriyate, tadA'bhyutthito gataH taiH ziSTaM vRttirdattA / anyadA sa rAjA daNDikAn AjJApayati -- yathA mathurAM gRhNIta, te sarvabalenoddhAvitAH, tato'dUrasAmante gatvA bhaNanti - asmAbhirna pRSTaM -- katarAM mathurAM vrajAmaH, rAjA cAvijJapyaH, te kAndizIkAstiSThanti, zivabhUtirAgato bhaNati - kiM bhostiSThata ?, taiH ziSTaM tato bhaNati dve api gRhNImaH samakameva, te bhaNanti na zakye, dvibhAgikaiH ekaikasyAH (grahaNe) bahuH kAlo bhavatIti, sa bhaNati - yA durjayA tAM mahyaM datta, bhaNito yAvanniryAti, bhaNati evaM bhaNitvA For Personal & Private Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25450%% uttarAdhya. pahAvito paMDumahuraMteNaM, tattha paccaMtANi tAviumAraddho, dugge Thito, evaM tAva jAva NagarasesaM jAyaM, pacchA Naga- caturaGgIyA ramavi gahiyaM ovaittA, tato NiveiyaM teNa raNNo, tuTeNa bhaNiyaM-kiM demi ?, so ciMtiyaM bhaNati-jaM mae dhyayanam bRhadvRttiH gahiyaM taM sugahiyaM, jahicchato bhavissAmi, evaM houtti / evaM so ya bAhiM ceva hiMDato aDDaratte Agacchati // 179 // vA Na vA, tassa bhajjA tAva Na jemei suyati vA jAva NAgato bhavati, sAvi NiviNNA / annayA mAyaraM sA vaDDe ti-tumha putto divase 2 aDaratte eti, ahaM jaggAmi, chuhAtiyA acchAmi, tAhe tAe bhaNai-mA dAraM dejAhi, ahaM aja jaggAmi, so dAraM maggati, iyarIya aMbADito, bhaNito ya-jattha imAe velAe ugghADiyANi tatthara hai vacca, tassa bhaviyavayAe teNa maggaMteNa ugghADito sAhupaDissato diho, tattha gato, vaMdati, bhaNai-paJcAveha mae,* 1pradhAvitaH pANDumathurAdhvanA, tatra pratyantAMstApayitumArabdhaH, durge sthitaH, evaM tAvadyAvat nagarazeSaM jAtaM, pazcAnnagaramapi gRhItamavatIrya, tato niveditaM tena rAjJe, tuSTena bhaNitaM- kiM dadAmi ?, sa cintitaM (cintayitvA) bhaNati-yanmayA gRhItaM tatsugRhItaM, yAdRcchiko bhavi6SyAmi, evaM bhavatviti / evaM sa ca bahireva hiNDamAno'rdharAtra Agacchati vA na vA, tasya bhAryA tAvanna jemati svapiti vA yAvannAgato bhavati, sA'pi niviNNA / anyadA mAtaraM sA kalahayati-yuSmAkaM putro divase divase ardharAtre AyAti, ahaM jAgarmi, kSudhA" tiSThAmi, tadA // 179 // tayA bhaNyate--mA dvAraM dAH, ahamadya jAgarmi, sa dvAraM mArgayati, itarayA nirbhatsitaH, bhaNitazca-yatrAsyAM velAyAmudghATitAni (dvArANi) tatra vraja, tasya bhavitavyatayA tena mArgayatA udghATitaH sAdhupratizrayo dRSTaH, tatra gato, vandate, bhaNati-pravrAjayata mAM, 1-MARoRARMA.COM %55* For Personal & Private Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ necchaMti, sayaM loo kato, tAhe se liMga dinnaM, te vihriyaa| puNo'vi AgayANaM raNNA kaMbalarayaNaM se dinnaM,AyarieNa-kiM eeNa jaINaM ?, kiMgahiyaMti bhaNiUNa tassa aNApucchAe phAliyaM, NisejAto kayAto, tato sa kasA ito / aNNayA jiNakappiyA vaNNijaMti jahA-jiNakappiyA ya duvihA pANIpAyA paDiggahadharA yA pAuraNamapAuraNA ekkekA te bhave duvihA // 1 // ityAdi, so bhaNai-kiM esa evaM Na kIrai ?, tehiM bhaNiyaM-esa vocchinno, mamaM Na vocchijjaitti so ceva paralogatthiNA kaayco|| tatrApi sarvathA niSparigrahatvameva zreyaH, sUribhirutam-dharmopakaraNamevaitat , na tu parigrahastathA // jantavo bahavassanti, durdarzA mAMsacakSuSAm / tebhyaH smRtaM dayArtha tu, rajoharaNadhAraNam // 1 // Asane zayane sthAne, nikSepe grahaNe tathA / gAtrasaGkucane ceSTaM, tena pUrva pramArjanam // 2 // tathA-santi sampAtimAH sattvAH, sUkSmAzca vyaapino'pre| teSAM rakSAnimittaM ca, vijJeyA mukhavatrikA // 3 // kiMca-bhavanti jantavo yasmAdannapAneSu keSucit / tasmAtteSAM parIkSArtha, pAtragrahaNamiSyate // 4 // aparaM 1 necchanti, svayaM locaH kRtaH, tadA tasmai liGgaM dattaM, te vihRtAH / punarapyAgateSu rAjJA kambalaratnaM tasmai dattaM, AcAryeNa-kimetena yatInAM ?, kiM gRhItamiti bhaNitvA tamanApRcchaya sphATitaM, niSadyAH kRtAH, tataH sa kaSAyitaH / anyadA jinakalpikA varNyante, yathAjinakalpikAzca dvividhAH pAtrapANayaH pratigrahadharAzca / saprAvaraNA aprAvaraNA ekaikAste bhaveyurdvividhAH // 1 // sa bhaNati-kimeSa evaM na kA kriyate ?, tairbhaNitam-eSa vyucchinnaH, mama na cyucchidyate iti sa eva paralokArthinA karttavyaH / grahaNe tathA / gAma ca, vijJeyA mukhA aparaM / For Personal & Private Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. caturaGgIyA dhyayanam bRddhRttiH // 18 // ca-samyaktvajJAnazIlAni, tapazcetIha siddhaye / teSAmupagrahArthAya, smRtaM cIvaradhAraNam // 5 // zItavAtAtapaidizairmazakaizcApi kheditH| mA samyaktvAdiSu dhyAnaM, na samyak saMvidhAsvati // 6 // tasya tvagrahaNe yat syAt , kSudraprANivinAzanam / jJAnadhyAnopaghAto vA, mahAn doSastadaiva tu // 7 // yaH punaratisahiSNutayaitadantareNApi na dharmabAdhakastasya naitadasti, tathA cAha-"ya etAn varjayaghoSAn , dharmopakaraNAhate / tasya tvagrahaNaM yuktaM, yaH syAjina iva prbhuH||1||" sa ca prathamasaMhanana eva, na cedAnIM tadastItyAdikayA prAguktayA ca yuktyocyamAno'sau kammodayeNa cIvarAiyaM chahettA gato, tassa uttarA bhaiNI, ujANe Thiyassa diyA gayA, taM ca daTTaNa tIevi cIvarAtiyaM savaM chaDDiyaM, tAhe bhikkhAe paviThThA, gaNiyAe diTThA, mA amha logo virajihitti ure se pottI baddhA, sA Necchati, teNa bhaNiyaM-acchau esA tava devyaadinaa| teNa ya do sIsA pavAviyA-koDiNNo koTTavIro ya, tao sIsANa paraMparaphAso jAto // etadarthopasaMhArike bhASyagAthe // 18 // | 1 karmodayena cIvarAdikaM tyaktvA gataH, tasyottarA bhaginI, udyAne sthitaM vandikA gatA,tacca dRSTvA tayA'pi cIvarAdikaM sarva tyaktaM, tadA bhikSAyai praviSTA, gaNikayA dRSTA, mA'smAsu loko viraGgIt iti urasi tasyAH potikA baddhA, sA necchati, tena bhaNitaM-tiSThatu eSA tava devatAdattA / tena ca dvau ziSyau pratrAjitau-kauNDinyaH koTTavIrazca, tataH ziSyANAM paramparAsparzo jAtaH // For Personal & Private Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UhA pannantaM boDiyasivabhUiuttarAhi imaM / micchAdaMsaNamiNamo rahavIrapure samuppannaM // 1 // boDiyasa bhUIo voDiyaliMgassa hoi uppattI / koDiNNakoTTavIrA paraMparAphAsamutpannA // 2 // vyAkhyA - 'UhayA' svavitarkAtmikayA 'prajJataM' prarUpitaM, boTikazvAsau cAritravikalatayA muNDamAtratvena zivabhUtizca voTikazivabhUtiH sa cottarA ca tadbhaginI boTikazivabhUtyuttare tAbhyAm ' idam ' anantaroktaM, yatrAsyo| tpattistadAha - mithyAdarzanam 'iNamo'tti ArpatvAdidaM rathavIrapure samutpannam // boTikazivabhUterboTika liGgasya bhavatyutpattiH, paThyate ca - 'boDiyaliGgassa Asi uppattI' tatra ca kauNDinyakoTTavIrau paramparA - avyavacchinnazi - SyapraziSya saMtAnalakSaNA tasyAH sparzo yatra tatparamparAsparza yathA bhavatyevamutpannau, anena kauNDinyakoTTavIrAbhyAM boTika santAnasyotpattiruktA bhavatIti gAthAdvayArthaH // 1-2 // iyatA granthena zraddhA durlabhatvamuktam, asyAzca samyaktvarUpatvAt samyaktvapUrvakatvAcca saMyamasya tasyApyanenaiva durlabhatvamuktameveti bhAvanIyaM / tathA catvArItyaGgamityasya ca vyAkhyAne caturaGgebhyo hitaM tatkharUpavyAvarNanena caturaGgIyamiti vyutpattiH sujJAnaiveti nirmuktikRtA nopadazitA / gato nAmaniSpanna nikSepaH, samprati sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM tacacattAri paramaMgANi, dulahANiha jaMtuNo / mANusataM suI saddhA, saMjamaMmi ya vIriyaM // 1 // (sUtram ) vyAkhyA- ' catvAri' catuHsaGkhyAni paramANi ca tAni pratyAsannopakAritvena aGgAni ca muktikAraNatvena paramAGgA For Personal & Private Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. caturaGgIyA dhyayanam bRhadvRttiH // 18 // ni 'durlabhAni' duHkhena labhyanta itikRtvA duSprApANi 'iha' asminsaMsAre, kasya ?-jAyata iti jantustasya dehina ityarthaH, paThyate ca-dehina' iti, kAni punastAni ?-manasi zete mAnuSaH, athavA manorapatyamiti vAkye "manorjAtAvayatau puk ca" (pA04-1-161) ityaji pratyaye pugAgame ca mAnuSastadbhAvaH mAnuSatvaM-manujabhAvaH, 'zravaNaM' zrutiH, sA ca 'arthaprakaraNAdibhyaH sAmAnyazabdA api vizeSe'vatiSThante' iti nyAyAddharmaviSayA, zraddhA'pi tata eva dharmaviSayA, saMyame' AzravaviramaNAdyAtmani, caH samucaye bhinnakramaH, tato vizeSeNerayati-pravarttayati AtmAnaM tAsu tAsu kriyAkhiti vIryaM ca-sAmarthya vizeSa iti sUtrArthaH // 1 // tatra yathA mAnuSatvaM durlabhaM tathA darzayitumAha* samAvaNNANaM saMsAre, NANAgottAsu jaaisu| kammA NANAvihA kaTu, puDho vissaMbhiyA pyaa||2||(suutrm) vyAkhyA-'sam' iti samantAt ApannAH-prAptAH samApannA NaM iti vAkyAlaGkAre, kvetyAha-saMsAre, tatrApi ka?-nAnA ityanekArthaH, gotrazabdazca nAmaparyAyaH, tato nAnAgotrAsu-anekAbhidhAnAsu jAyante jantava Akhiti jAtayaH-kSatriyAdyAH tAsu, athavA jananAni jAtayaH tato jAtipu-kSatriyAdijanmasu nAnA-hInamadhyamottamabhedenAnakaM gotraM yAsu tAstathA tAsu, atra hetumAha-kriyanta iti karmANi-jJAnAvaraNIyAdIni 'nAnAvidhAni' anekaprakArANi 'kRtvA' nirvartya 'puDho tti pRthagU bhedena, kimuktaM bhavati ?-ekaikazaH, 'vissaMbhiya'tti vindoralAkSaNikatvAd // 181 Join Education Interational For Personal & Private Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizva - jagad bibhrati- pUrayanti kvacitkadAdidutpattyA sarvajagadvyApanena vizvabhRtaH, uktaM ca- "tthi kira so paeso loe vAlaggako Dimitto'pi / jammaNamaraNAbAhA jattha jiehi na saMpattA || 1 ||" idamuktaM bhavati - avApyApi mAnupatvaM svakRtavicitrakarmAnubhAvataH pRthagjAtibhAginya eva bhavanti, kAH - 'prajAH ' janasamUharUpAH, tadanena prAptamAnupatvAnAmapi karmavazAdvividhagatigamanaM manuSatvadurlabhatve heturuktaH, yadvA saMsAre karmANi nAnAvidhAni kRtvA pRtha| giti bhinnAsu nAnAgotrAsu - aneka kulako yuTpalakSitAsu jAtiSu - devAdyutpattirUpAsu samApannAH - samprAptA varttanta iti gamyate, Neti prAgvat, 'vizrambhitAH' saJjAtavizrambhAH satyaH prakramAtkarmmakheva tadvipAkadAruNatvAparijJAnAt kAH ? - prajAyante iti prajAH - prANina iti sambandhaH, tadanena prANinAM vividhadevAdibhavabhavanaM mUlata eva manujatvadurlabhatve kAraNamuktamiti sUtrArthaH // 2 // amumevArtha bhAvayitumAha egayA devaloesu, narapasu'vi egyaa| egayA Asure kAye, AhAkammehiM gacchai // 3 // (sUtram ) vyAkhyA- 'ekadA ' ityekasmin zubhakarmAnubhavakAle dIvyantIti devAH teSAM lokAH -- utpattisthAnAni devagatyA - dipuNyaprakRtyudayaviSayatayA lokyanta itikRtvA teSu devalokeSu, narAn kAyanti - yogyatayA''hvayantIti narakAH teSu | ratnaprabhAdiSu nArakotpattisthAneSu, apizabdasya cArthatvAtteSu ca, 'ekadA' azubhAnubhavakAle, tathA 'ekadA ' tathAvi1 nAsti kila sa pradezo loke vAlAgrakoTImAtro'pi / janmamaraNAbAdhA yatra jIvairna saMprAptAH // 1 // For Personal & Private Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. cataraGgIyA dhyayanam bRhadvRttiH // 182 // *HISSORIES dhabhAvanAbhASitAntaHkaraNAvasare, asurANAmayamAsurastamasurasambandhinaM, cIyata iti kAyastaM, nikAyamityarthaH, bAlatapaHprabhRtibhirapi tatprAptiriti darzanArtha devalokopAdAne'pi punarAsurakAyagrahaNam , athavA devalokazabdasya saudharmAdiSu rUDhatvAttadupAdAnamuparitanadevopalakSaNam , idaM cAdhastanadevopalakSaNamiti na paunaruktyam, 'AhAkammehiMti AdhAnam-AdhAkaraNamityarthaH, tadupalakSitAni karmANyAdhAkarmANi taiH, kimuktaM bhavati ?-khayaMvihitaireva sarAgasaMyamamahArambhAsurabhAvanAdibhirdevanArakAsuragatihetubhiH kriyAvizeSaiH yathAkarmabhirvA-tattadgatyanurUpaceSTitaiH 'gacchati' yAti, iti sUtrArthaH // 3 // tathAegayA khattio hoi, tao cNddaalbukkso| tao kIDapayaMgoM ya, tao kuMthU piviiliyaa||4||(suutrm) vyAkhyA-'ekadeti manuSyajanmAnurUpakarmaprakRtyudayakAle 'khattiya'tti 'kSaNa hiMsAyAM' kSaNanAni kSatAni tebhyasvAyata iti kSatriyo-rAjA bhavati, 'tata' iti tadanantaraM tako vA prANI 'caNDAlaH' pratItaH, yadi vA zUdreNa brAhmaNyAM jAtazcaNDAlaH, 'bokkaso' varNAntarabhedaH, tathA ca vRddhAH-"babhaNeNa suddIo jAto NisAutti vucati, baMbhaNeNa vesIe jAto aMbaTotti vucati, tattha NisAeNaM jo aMbaTTIte jAto so bukkaso bhaNNati" iha ca kSatriyagrahaNAduttamajAtayaH 1 brAhmaNena zUdrayAM jAto niSAda ityucyate, brAhmaNena vaizyAyAM jAto'mbaSTha iti ucyate, tatra niSAdena yo'mbaSThayAM jAtaH sa bukkaso bhaNyate, For Personal & Private Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | caNDAlagrahaNAnnIcajAtayo bukkasagrahaNAcca saGkIrNajAtaya upalakSitAH, 'tato' mAnuSatvAduddhRtyeti zeSaH, 'kITaH pratItaH 'pataGgaH' zalabhaH, caH samuccaye, tatastako vA 'kunth pipIlika' tti, cazabdasya luptanirdiSTatvAt kunthuH pipIlikA ca, bhavatIti sarvatra sambadhyate, zeSatiryagbhedopalakSaNaM caitaditi sUtrArthaH // 4 // kimitthaM paryaTantaste nirvidyante na vetyAhaevamAvajoNIsuM, pANiNo kammakivisA / Na NivijjaMti saMsAre, sabaTThesu va khattiyA // 5 // (sUtram ) kammasaMgehi saMmUDhA, dukkhiyA bahuveyaNA / amANusAsu joNIsu, viNihammaMti pANiNo // 6 // (sUtram) rumaha vyAkhyA - 'evam ' amunoktanyAyena Avarttanam AvarttaH - parivartta iti yo'rtho, yuvanti - mizrIbhavanti kArmaNa| zarIriNa audArikAdizarIrairAsu jantavo juSante sevante tA iti vA yonayaH, AvarttopalakSitA yonayaH AvarttayonayaH tAsu, 'prANinaH' jantavaH, karmmaNA - uktarUpeNa kilbiSAH - adhamAH karmmakilviSAH, prAkRtatvAdvA pUrvAparanipAtaH, kilbiSANi kliSTatayA nirkuSTAnyazubhAnubandhIni karmANi yeSAM te kilbiSakarmANaH, 'na nirvidyante' kadaitadvimuktiriti nodvijante, kka yA AvarttayonayaH ? ityAha- 'saMsAre' bhave, keSviva ke na nirvidyante ? ityAha- sarve ca te arthyanta ityarthAzva - manojJazabdAdayo dhanakanakAdayo vA sarvArthAsteSviva 'kSatriyAH' rAjAnaH, kimuktaM bhavati ? - yathA manojJAm zabdAdIn bhuAnAnAM teSAM tarSo'bhivardhate, evaM tAsu tAsu yoniSu punaH punarutpattyAM satyAM kalaMkalI bhAvamanubhava For Personal & Private Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 183 // | tAmapi bhavAbhinandinI prANinAmiti, kathamanyathA na tatpratighAtArthamudyaccheyuriti bhAvaH / pAThAntaraM vA - 'saGghaTTa | iva khattiya'tti ivo bhinnakramaH, tataH sarvaiH zayanAdibhirarthaH - prayojanamasyeti sarvArthaH kSatriyaH, sa cArthAddhaSTarAjyaH tadvat, tato yathA'sau na nirvidyate, arthAtsarvArthAn prArthayamAnaH, tathaite'pi prANinaH sukhAnyabhilaSanto'nirvidyamAnAzca, karmmabhiH - jJAnAvaraNIyAdibhiH saGgAH - sambandhAH karmasaGgAstaiH, yadvA karmANi - uktarUpANi tattakriyAvizepAtmakAni vA, tathA sajyante'mISu jantava iti saGgAH - zabdAdayo'bhiSvaGgaviSayAH, tatazca karmANi ca saGgAzca karmmasaGgAH taiH sam iti bhRzaM mUDhAH - vaicittyamupAgatAH sammUDhAH, 'duHkham ' asAtAtmakaM jAtameSAmiti dukhitAH, kadAcittanmAnasameva syAdata Aha- 'bahuvedanAH' vahnayo vedanAH - zarIrakhyathA yeSAM te tathA, manuSyANAmimA mAnuSyA na tathA'mAnuSyAH, tAsu -narakatiryagAbhiyogyAdidevadurgatisambandhinISu 'yoniSu' abhihitarUpAsu 'vinihanyante' vizeSeNa nipAtyante, arthAtkarmmabhiH ko'rthaH ? - na tata uttAraM labhante ' prANinaH ' jantavaH, tadanena satyapyAvarte nirvedAbhAvAt karma saMGgasaMmUDhAH duHkhahetunarakAdigatyanuttaraNena prANino manujatvaM na labhanta ityuktamiti | sUtradvayArthaH // 5-6 // kathaM tarhi tadavAptiH ? ityAha-" kammANaM tu pahANAe, ANupuvI kayAi u / jIvA sohimaNuppattA, AyayaMti maNussayaM // 7 // (sUtram ) vyAkhyA- 'karmaNAM ' manujagativibandhakAnAm 'tuH' pUrvasmAdvizeSadyotakaH 'pahANAe 'tti prakRSTaM hAnam - apagamaH For Personal & Private Use Only caturaGgIyA dhyayanam 3 // 183 // Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kayAi utti tuzabdasyaivakArANa kathaM punasteSAM prahANirityAsa yuddhim kliSTakarmavigamAmi prahANaM tasyAyo-lAbhaH prahANAyaH tasmin , yadvA sUtratvAt prahANau prahAnyA vA tadvibandhakAnantAnubandhyAdikarmasu prahINeSu, kutazcidIzvarAnugrahAdestadaprApteH, anyathA hi tadvaiphalyApattiH, etena-'anyo janturanIzo'yamAtmanaH sukhaduHkhayoH / Izvaraprerito gacchet , zvanaM vA khargameva vA // 1 // ' ityapAstaM bhavati, artha kathaM punasteSAM prahANirityAha'AnupUA' krameNa na tu jhagityeva, tayApi 'kayAi utti tuzabdasyaivakArArthatvAtkadAcideva na sarvadA, 'jIvAH' prANinaH 'zuddhim kliSTakamavigamAtmikAm anu-tadvighAtikarmApagamasya pazcAtprAptAH 'Adadate' svIkurvanti manuSyatAM, pAThAntaratazca "jAyante maNussayaMhasarAyati suvyatyayAnmanuSyatAyAM, tadaiva tannivartakamanujagatyAdikarmodayAditi bhAvaH, anena manujatvavibandhakakarmApagamasya tathAvidhakAlAdisavyapekSatvena durApatayA manuSatvadurlabhatvamuktamiti sUtrArthaH // 7 // kadAcidetadavAptau zrutiH sulabhaiva syAdata AhamANussaM viggahaM lar3e, sutI dhammassa dullahA / jaM socA paDivajaMti, tavaM khaMtimahiMsayaM ||8||(suutrm) vyAkhyA-'mANussaMti sUtratvAnmAnuSyakaM manuSyasambandhinaM vizeSeNa gRhyate AtmanA karmaparatantreNeti vigrahastaM manujagatyAdhupalakSitamaudArikazarIraM 'laDhuM'ti apergamyamAnatvAt labdhvApi, 'zrutiH' AkarNanaM, kasya ?-dhArayati durgatau nipatato jIvAniti dharmaH, tathA ca vAcakaH-"prAgulokabindusAre srvaakssrsnnipaatpriptthitH| dhRJ dharaNA'rtho dhAtustadarthayogAdbhavati dhrmH||1|| durgatibhayaprapAte patantamabhayakaradurlabhatrANe / samyak carito yasmA For Personal & Private Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyA dhyayanam bRhadvRttiH uttarAdhya. ddhArayati tataH smRto dhrmH||2||" tasya-evamanvarthanAso dharmasya 'durlabhA' durApA prAguktAlasvAdihetutaH, saca-- 'mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA, bhaktaM madhye pAnakaM cAparAhne / drAkSAkhaNDaM zarkarA cArdharAtre, mokSazcAnte zAkyaputreNa dRSTaH // 11 // ' ityAdisugatAdikalpito'pi syAd atastadapohAyAha-yaM dharma zrutvA pratipadyante' aGgIkurvanti 'tapaH' // 184 // anazanAdi dvAdazavidham 'kSAnti' krodhajayalakSaNAM mAnAdijayopalakSaNaM caiSA, 'ahiMsayanti' ahiMsratAm-ahiMsanazIlatAm , anena ca prathamatratamuktam , etacca zeSavratopalakSaNam , etatpradhAnatvAtteSAm , etadvRttitulyAni hiM zeSavratAni, evaM ca tapasaH kSAntyAdicatuSkasya mahAvratapaJcakasya cAbhidhAnAddazavidhasyApi yatidharmasyAbhidhAnam , iha , ca yadyapi zruteH zAbdaM prAdhAnyaM tathApi tattvato dharma eva pradhAnaM, tesyA api tadarthatvAditi, sa eva yacchabdena da parAmRzyate, athavA kAkA nIyate-'yad' yasmAt zrutvA pratipadyante tapaHprabhRti nAzrutvA succA jANati kahANaM, socA jANati pAvagaM' ityAdyAgamAt , tata evamatimahArthatayA durApeyamiti sUtrArthaH // 8 // zrutyavAptAvapi zraddhAdurlabhatAmAhaAhacca savaNaM lar3e, saddhA paramadullahA / soccA NeyAuyaM maggaM, bahave paribhassai // 9 // (sUtram). vyAkhyA-'Aha' iti kadAcit 'zravaNam' prakramAddharmAkarNanam , upalakSaNatvAnmanuSyatvaM ca labdhveti, api1 zrutvA jAnAti kalyANaM zrutvA jAnAti pApakam // 184 // For Personal & Private Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka zabdasya gamyamAnatvAt labdhvApi-avApyApi 'zraddhA' rucirUpA prakramAddharmaviSayava 'paramadurlabhA' atizayadarApA, kutaH punaH paramadurlabhatvamasyA ityAha-'zrutvA' AkarNya nyAyena carati-pravartate naiyAyikaH, nyAyopapanna ityarthaH, |taM 'mArgam' samyagdarzanAdyAtmakaM muktipathaM bahavaH naika eva, pari iti sarvaprakAraM 'bhassai'tti bhrazyanti-cyavante prakramAnnaiyAyikamArgAdeva, yathA jamAliprabhRtayo, yacca prAptamapyapaiti tacintAmaNivat paramadurlabhameveti bhAvaH / ihaiva kecinnivavaktavyatAM vyAkhyAtavantaH, ucitaM caitadapyAsta(pyasti) iti sUtrArthaH // 9 // etattrayAvAptAvapi * saMyamavIryadurlabhatvamAha-- suiM ca laTuM saddhaM ca, vIriyaM puNa dullahaM / bahave royamANA'vi, No ya NaM paDivajjai // 10 // (sUtram) vyAkhyA-zrutiM cazabdAnmanuSyatvaM ca 'laddhati prAgvallabdhvApi, zraddhAM ca vIrya prakramAt saMyamaviSayaM, punaHzabdasya vizeSakatvAdvizeSeNa durlabhaM, yataH bahavaH naika eva rocamAnA api-na kevalaM prAptamanuSyatvAH zRNvanto vetyapizabdArthaH, zraddadhAnA api, no ceti cazabdasyaivakArArthatvAnnaiva 'Na'miti vAkyAlaGkAre athavA 'No ya Nanti sUtratvAno etaM 'paDivajati'tti tata eva pratipadyante cAritramohanIyakamrmodayataH, satyakizreNikAdivanna kartumabhyupagacchantIti sUtrArthaH // 10 // samprati durlabhasyAsya caturaGgasya phalamAha bdAnmanuSyatvaM ca 'lacati rocamAnA api na kevala athavA 'No yU Nanti CCCASERECR- sUtra For Personal & Private Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 185 // mANusattami AyAo, jo dhamma socca sadahe / tavassI vIriyaM laddhaM, saMvuDo niddhaNe rayaM ||11||(suutrm) caturaGgIyA dhyayanam vyAkhyA-'mAnuSatve' manujatve 'AyAtaH' AgataH, kimuktaM bhavati ?-mAnuSatvaM prApto, ya ityanirdiSTasvarUpo ya eva kazciddhama' zrutvA 'saddahe'tti zraddhatte-rocayate 'tapakhI' nidAnAdivirahitayA prazasyataponvitaH, kathaM ?'vIrya' saMyamodyogaM labdhvA 'saMvRtaH' sthagitasamastAzravaH, sa kimityAha-NiddhaNe'tti nirdhanoti-nitarAmapanayati rajyate anena khacchasphaTikavacchuddhakhabhAvo'pyAtmA'nyathAtvamApAdyata iti rajaH-karma badhyamAnakaM baddhaM ca, tadapanayanAca muktiM prApnotIti bhAvaH, ubhayatra lipsyamAnasiddhI ce (pA. 3-3-7) ti laT, iha ca zraddhAnena samyaktvamuktaM, tena ca jJAnamAkSiptaM, pradIpaprakAzayoriva yugapadutpAdAttayoH, tathA ca 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH' (tattvA04 a. 1-sU. 1) iti na virudhyata iti suutraarthH|| 11 // ityamAmuSmikaM muktiphalamuktam , idAnImihaiva phalamAhasohI ujubhUyassa, dhammo suddhassa ciTThati / NivANaM paramaM jAi, ghayasitteva pAvae // 12 // (sUtram) | vyAkhyA-'zuddhiH' kaSAyakAluSyApagamo, bhavatIti gamyate, 'RjubhUtasya' caturaGgaprAptyA muktiM prati praguNIbhUtasya, tathA ca 'dharmaH' kSAntyAdiH 'zuddhasya' zuddhiprApsasya tiSThati' avicalitatayA''ste iti, azuddhasya tu kadAcitkapAyodayAttadvicalanamapi syAdityAzayaH, tadavasthitau ca 'nirvANaM' nitinirvANaM svAsthyamityarthaH 'paramaM prakRSTam 5 // For Personal & Private Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ &AegamAsapariyAe samaNe vaMtariyANaM teyallesaM vIIvayati' ityAdyAgamenoktaM naivAsti rAjarAjasya tatsukha'mityAdinA ca vAcakavacanenAnUditaM 'yAti prApnoti, ka iva ?-'ghayasitteva'tti ivasya bhinnakramatvAt ghRtena sikto ghRtasiktaH punAtIti pAvakaH-agniH, lokaprasiddhayA, samayaprasiddhyA tu pApahatutvAtpApakaH tadvat , sa ca na tathA tRNAdibhirdIpyate yathA ghRtenetyasya ghRtasiktasya nitiranugIyate, tato vizeSeNAsya dRSTAntatvenAbhidhAnamiti bhAvanIyaM, yadvAnirvANamiti jIvanmuktiM yAti,-'nirjitamadamadanAnAM vaakkaaymnovikaarrhitaanaam| vinivRttaparAzAnAmiheva mokSaH suvihitAnAm // 1 // iti vacanAt, kathaMbhUtaH san ?-ghRtasiktapAvaka iva-tapastejasA jvalitatvena ghRtatapitAgnisamAna iti sUtrArthaH // 12 // paThanti ca nAgArjunIyAH-"cauddhA saMpayaM laddhaM, iheva tAva bhAyate / teyate tejasaMpanne, ghayasitteva pAvae ||1||tti" tatra caturdhA-catuSprakArAM saMpadAM-sampattiM prakramAnmanuSyatvAdiviSayAM labdhyA ihaiva loke tAvad , AstAM paratra, 'bhrAjate' jJAnazriyA zobhate, 'tejate' dIpyate tejasA-arthAttapojanitena sampano-yuktastejaHsampannaH, zeSaM prAgvaditi sUtrArthaH // 12 // itthamAmuSmikamaihikaM ca phalamupadarya ziSyopadezamAhavigiMca kammuNo heuM, jasaM saMciNu khaMtie / pADhavaM sarIraM hiccA, uDDe pakkamatI disN||13|| (sUtram) ___vyAkhyA-'vigizca'tti vevigdhi pRthak kuru 'karmaNaH' prastAvAnmAnuSatvAdivibandhakasya 'hetum' upAdAnakA 1 ekamAsaparyAyaH zramaNo vyantarANAM tejolezyAM vyatibrajati / / For Personal & Private Use Only Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturaGgIyA dhyayanam uttarAdhya. lAraNaM-mithyAtvAviratyAdikaM, tathA yazohetutvAdyazaH-saMyamo vinayo vA, yaduktam-"evaM dhammassa viNao, mUlaM para- |mo se mokkho| jeNa kittiM suyaM sigdhaM, NIssesaM cAbhigacchai // 1 // " iti, tat 'saJcinu' bhRzamupacitaM kuru, bRhadvRttiH kayA ?-kSAntyA, upalakSaNatvAnmArdavAdibhizca, tataH kiM syAdityAha-pADhavaM' ti pArthivamiva pArthivaM shiitossnnaadi||186|| pariSahasahiSNutayA samaduHkhasukhatayA ca pRthivyAmiva bhavaM, pRthivI hi sarvasahA, kAraNAnurUpaM ca kAryamiti bhAvo, yadi vA pRthivyA vikAraH pArthivaH, sa ceha zailaH, tatazca zailezIprAptyapekSayAtinizcalatayA zailopamatvAtparaprasi yA vA pArthiva zarIraM' tanuM hitvA' tyaktvA Urdhva dizamiti sambandhaH, 'prakrAmati' prakarSaNa gacchati yena bhavAniti upaskAro, yadvA sopaskAratvAt sUtrANAmevaM nIyate-yata evaM kurvan bhavyajanturUrva dizaM prakrAmati tatastvamatidRDhacetA itthamitthaM ca kurvityupadizyate, prakrAmatIti vartamAnasAmIpye vartamAnanirdeza AsannakalAvAptisUcaka iti sUtrArthaH // 13 // itthaM yeSAM tadbhava eva muktyavAptistAn pratyuktaM, yeSAM tu na tathA tAnpratyAhavisAlisehiM sIlehiM, jakkhA uttara uttraa| mahAsukkA va dippaMtA, mannaMtA apuNoccayaM ||14||(suutrm) appiyA devakAmANaM, kAmarUvaviuviNo / urlDa kappesu ciTuMti, puvA vAsasayA bhuu|| 15 // (sUtram) 1. evaM dharmasya vinayo mUlaM paramo'sau mokSaH / yena kIrti zrutaM zIghraM niHzreyasaM cAdhigacchati // 1 // MAHARA 4 // 186 // For Personal & Private Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-visAlisahiti mAgadhadezIyabhASayA visadRzaiH-khakhacAritramohanIyakarmakSayopazamApekSayA vibhinnaiH SI'zIlaiH' vratapAlanAtmakairanuSThAnavizeSaiH, kim ?-ijyante pUjyanta iti yakSAH, yAnti vA tathAvidharddhisamudaye'pi kSayamiti yakSAH, UrdhvaM kalpeSu tiSThantIti uttareNa sambandhaH 'uttarottarA' uttarottaravimAnavAsinaH, uttaro vA upa|ritanasthAnavaryuttaraH-pradhAno yeSu te'mI uttarottarAH 'mahAzuklA' atizayojvalatayA candrAdityAdayaH, ta iva |'dIpyamAnAH' prakAzamAnAH, anena zarIrasampaduktA, sukhasampadamAha-'manyamAnA' manasi avadhArayantaH zabdAdivi|payAvAsisamutpannaratisAgarAvagADhatayA'tidIrghasthititayA vA, kim ?-na punazcavanam apunazcayavastam-adhastiryagAdiSUtpattyabhAvaM, yaduktaM manyamAnA apunathyava'miti, tatroktameva hetuM sUtrakRdAha-'appiyA' ityAdinA, 'arpitAH prAkRtasukRtena DhaukitA iva, keSAm ?-kAmyante-abhilaSyante iti kAmA devAnAM kAmA devakAmAH-divyAGga-18 |nAgasparzAdayaH, 'kAmarUvaviuviNo'tti sUtratvAtkAmarUpavikaraNA-yatheSTarUpAbhinivartanazaktisamanvitAH, kurvanti 4 hi te uttaravaikriyANi samavasaraNAgamanAdiSu tathA tatheti, ye'pi prayojanAbhAvAnna kurvanti teSAmapi zaktirastye| vetyevamucyate, 'Urdhva' kalpoparivartiSu |yeyakeSvanuttaravimAnakeSu ca kalpeSu saudhAdiSu yadi vA-Urdhvam-upari kalpyante viziSTapuNyabhAjAmavasthitiviSayatayeti saudharmAdayo aveyakAdayazca sarve'pi kalpA eva teSu 'tiSThanti' AyuHsthitimanupAlayanti pUrvANi-varSasaptatikoTilakSaSaTpaJcAzatkoTisahasraparimitAni bahUni, jaghanyato'pi palyo For Personal & Private Use Only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 187 // pamasthititvAt, tatrApi ca teSAmasaGkhayeyAnAmeva sambhavAt evaM varSazatAnyapi bahUni pUrvavarSazatAyuSAmeva caraNayogyatvena vizeSato dezanaucityamiti khyApanArthamitthamupanyAsa iti sUtrArthaH // 14-15 // tatkimeSAmetAvadeva |phalamityAzaGkayAha tattha ThiccA jahAThANaM, jakkhA Aukkhae cuyA / uveMti mANusa joNiM, se dasaMge'bhijAyai // 16 // (sUtram) vyAkhyA - 'tatra' teSUktarUpotpattisthAneSu 'sthitvA' ityAsitvA 'yathAsthAnam' iti yadyasya skhAnuSThAnAnurUpaM yadindrAdipadaM tasmin yakSAH 'AyuH kSaye' khajIvitAvasAne 'cyutAH ' bhraSTAH 'uventi' tti upayanti manuSANAmiyaM mAnuSI tAM 'yonim' utpattisthAnaM, tatra ca ' se' iti sa sAvazeSakuzalakarmA kazcijantuH dazAGgAni bhogopakaraNAni vakSyamANAnyasyeti dazAGgaH abhijAyate, ekavacananirdezastu visadRzazIlatayA kazciddazAGgaH kazcinnavAGgAdirapi jAyata iti vaicitryasUcanArthaH, yadvA 'se' iti sUtratvAt teSAM dazAnAmaGgAnAM samAhAro dazAGgI, prAkRtatvAcca puMsA nirdezaH, 'abhijAyate' upabhogyatayA''bhimukhyenotpadyata iti sUtrArthaH // 16 // kAni punardazAjJAnItyAhavittaM vatthu hiraNNaM ca, pasavo dAsaporusaM / cattAri kAmakhaMdhANi, tattha se uvavajjai // 17 // mittavaM nAivaM hoi, uccAgotte ya vaNNavaM / appAyaMke mahApanne, abhijAya jaso bale // 18 // (sUtram) For Personal & Private Use Only caturaGgIyA dhyayanam 3 // 187 // Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448440452086726 __ vyAkhyA-'kSi nivAsagatyoH' kSiyanti nivasantyasminniti kSetraM-grAmArAmAdi setuketUbhayAtmakaM vA, tathA vasanyasminniti vAstu-khAtocchritobhayAtmakaM 'hiraNyaM' suvarNam , upalakSaNatvAt rUpyAdi ca, 'pazavaH' azvAdayaH, dAsyate-dIyate ebhya iti dAsAH-poSyavargarUpAste ca porusaMti-sUtratvAtpauruSeyaM ca-padAtisamUhaH dAsapauruSeyaM, 'catvAraH' catuHsaGkhyAH, atra hi kSetra vAstviti caiko hiraNyamiti dvitIyaH pazava iti tRtIyo dAsapauruSeyamiti caturthaH, ete kimityAha-kAmyatvAt kAmAH-manojJazabdAdayaH, taddhetavaH skandhAH pudgalasamUhAH tataH kAmaskandhAH, yatra bhavantIti gamyate, prAkRtatvAca napuMsakanirdezaH, 'tatra' teSu kuleSu 'se' iti sa 'upapadyate' jAyate / anena caikamaGgamuktaM, zeSANi tu navAGgAnyAha-mitrANi-sahapAMzukrIDitAdIni santyasyeti mitravAn , jJAtayaH-khajanAH | santyasyeti jJAtimAn bhavati, uccaiH-lakSmyAdikSaye'pi pUjyatayA gotraM-kulamasyetyuccairgotraH, caH samuccaye, varNa:zyAmAdiH snigdhatvAdiguNaiH prazasyo'syeti varNavAn , 'alpAtaGkaH' AtaGkavirahito nIroga ityarthaH, mahatI prajJA'syeti mahAprajJA-paNDitaH, 'abhijAtaH' vinItaH, sa hi sarvajanAbhigamanIyo bhavati, durvinItastu zeSaguNAnvito'pi na tatheti, ata eva ca 'jaso'tti yazakhI, tathA ca sati 'bale'tti balI kAryakaraNaM prati sAmarthyavAn , ubhayatra sUtratvAnmatvarthIyalopaH, ekaiko'pi hi mitratvAdiguNastattatkAryAbhinirvartanakSamaH, kiM punaramI samuditAH?, zarIrasAmarthyAceha balIti // 17-18 // tatkimevaMvidhaguNasampatsamanvitaM mAnuSatvameva tatphalamityAha GEOGRESSUGARCASSAMACCOSREAL For Personal & Private Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 188 // / bhoccA mANussae bhoe, appADarUve ahAuyaM / putraM visuddha saddhamme, kevalaM bohi bujjhiyA // 19 // (sUtram) vyAkhyA -' bhuktvA ' Asevya 'mAnuSyakAn ' manuSyasambandhinaH bhujyanta iti bhogAH - manojJazabdAdayastAn avidyamAnaM pratirUpamatiprakarSavattvenAnanyatulyame pAmityapratirUpAH tAn, 'yathAyuH' AyuSo'natikrameNa pUrva - pUrvajanmavizuddho nidAnAdirahitatvena 'saddharmma: (rmA)' zobhano dharmo'syeti vizuddhasaddharmA, kevalatvAcca 'dharmAdanic kevalA - diti ( pA0 5-4- 124 ) ityanic bhavati, 'kevalAm' akalaGkAM 'bodhiM' jinapraNItadharmmaprAptilakSaNAM 'buddhA' anubhUya prApyetiyAvat // 19 // tato'pi kimityAha cauraMgaM dullabhaM maccA, saMjamaM paDivajjiyA / tavasA dhutakammaMse, siddhe bhavati sAsae // 20 // tibemi (sUtram) vyAkhyA - caturNAmaGgAnAM samAhArazcaturaGgI tAmabhihitakharUpAM 'durlabhAM' duSprApAM 'matvA' jJAtvA 'saMyamaM ' sarvasAvadyayogaviratirUpaM 'pratipadya' Asevya, 'tapasA' bAhyenAntareNa ca dhutam - apanItaM, kammasitti - kArmmagranthikaparibhASayA satkarmAneneti dhutakarmAzaH, tadapanayanAca bandhAdInAmapyarthato'panayanamuktameva, yadvA dhutAH karmmaNo'MzA-bhAgA yena sa tathAvidhaH kimityAha - siddho bhavati, sa ca kimAjIvikamataparikalpitasiddhavat | punarihaiti uta netyata Aha-- 'zAzvataH zazvadbhavanAt zazvadbhavanaM ca punarbhavanibandhanakarmmavIjAtyantikocchedAt, tathA cAha - "dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkuraH / karmmabIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkuraH // 1 // For Personal & Private Use Only caturaGgIyA dhyayanam 3 // 188 // Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti, iha punastasyaihAgamanakalpanamatimohavilasitaM, tathA ca stutikRt-"dagdhendhanaH punarupaiti bhavaM pramathya, nirvANa-|| mapyanavadhAritabhIruniSThaH / muktaH khayaMkRtabhavazca parArthazUrastvacchAsanapratihateSviha moharAjyam // 1 // " iti sUtrArthaH | // 20 // itiH parisamAptau, bravImi praagvditi| ukto'nugamaH, samprati nayAH, te'pi prAgvadeva / iti zrIzAntyAcAryaviracitAyAM ziSyahitAyAmuttarAdhyayanaTIkAyAM tRtIyamadhyayanaM samAptamiti // tRtIyamadhyayanaM samAptam // For Personal & Private Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAR ANA AURCE AAD NA ONA ANAN Me ARRORA uttarAdhyayanaTIkAyAM tRtIyamadhyayanaM samAptam // For Personal & Private Use Only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAMACHCCCALAMMAR // OM nmH|| uktaM tRtIyamadhyayanam , adhunA caturthAvasaraH, tassa cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane catvAri manuSyatvAdInyaGgAni durlabhAnyuktAni, iha tu tatprAptAvapi mahate doSAya pramAdo mahate ca guNAyApramAda iti manyamAnaH pramAdApramAdau heyopAdeyatayA''ha / ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi prAgvada vyAvarNanIyAni tAvad yAvannAmaniSpanne nikSepe pramAdApramAdamiti nAma, tatazca pramAda ityapramAda iti ca nikSeptavyamityubhayanikSepapratipipAdayiSayA''ha niyuktikRt nAmaMThavaNapamAo dave bhAve ya hoi nAyabo / emeva appamAo caubiho hoi nAyavo // 179 // ___ vyAkhyA-'NAmaMThavaNapamAe'tti, pramAdazabda ubhayatra sambadhyate, tatazca nAmapramAdaH sthApanApramAdaH, 'dave'iti dravyapramAdaH 'bhAve yatti bhAvapramAdazca bhavati jJAtavyaH, 'evameveti nAmasthApanAdravyabhAvabhedata eva apramAdazcatuvidho bhavati jJAtavya iti gAthArthaH // 179 // iha ca nAmasthApane pratIte ityanAdRtya dravyabhAvapramAdAvabhidhitsurAhamajja visaya kasAyA nidA vigahA ya paMcamI bhnniyaa| iapaMcaviho eso hoi pamAo ya apamAo 180 vyAkhyA--mAdyanti yena tat madyaM, yadazAdgamyAgamyavAcyAvAcyAdivibhAgaM jano na jAnAti, ata evAha-- "kAryAkArye na jAnIte, vAcyAvAcye tathaiva ca / gamyAgamye ca yanmUDho, na peyaM mdymitytH||1||" viSIdanti-dharmaprati dain Education International For Personal & Private Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 19 // notsahanta eteSviti viSayAH, yadvA''sevanakAle madhuratvena pariNAme cAtikaTukatvena viSayopamAM yAntIti viSayAH, asaMskRtA. ata evAvivekilokA''sevitA vivekilokaparityaktAzca, taduktam-"ApAtamAtramadhurA vipAkakaTavo viSopamA 31 vissyaaH| avivekijanA''caritA vivekijanavarjitAH paapaaH||1||" kaSyate'smin prANI punaH punarAvRttibhAvama-1 nubhavati kaSopalakaSyamANakanakavaditi kaSaH-saMsArastasmin A-samantAdayante-gacchantyebhirasumanta iti kaSAyAH, yadvA kaSAyA iva kaSAyAH, yathA hi tuvarikAdikapAyakaluSite vAsasi majiSThAdirAgaH zliSyati ciraM cAvatiSThate| tathaitatkaluSita Atmani karma sambadhyate ciratarasthiti ke ca jAyate, tadAyattatvAt tasthiteH, uktaM hi zivazarmaNA| "jogA payaDipaesaM ThitiaNubhAgaM kasAyao kuNai"ityAdi, etahuSTatA ca niruktyaiva bhAvitA, 'Nidda'tti nitarAM drAnti-gacchanti kutsitAmavasthAmihAmutra cAnayeti nidrA, tadvazAddhi pradIpanakAdiSu vinAzamihaivAnubhavanti, dharmakAryeSvapi zUnyamAnasatvAnna pravartante, tathA cAha-"jAMgariyA dhammINaM ahamINaM ca suttayA seyaa| vacchAhivabha|giNIe akahiMsu jiNo jayaMtIe // 1 // " virUpA strIbhaktacaurajanapadaviSayatayA'sambaddhabhASitayA ca kathA vikathA, tatprasakto himaraguNadoSodIraNAdibhiH pApamevopArjayati, ata evAha vAcakaH-"yAvat paraguNadoSaparikIrtane 1 yogAt prakRtipradezau sthityanubhAgau kaSAyataH karoti / 2 jAgrattA dharmiNAmadharmiNAM ca suptatA shreysii| vatsAdhipabhaginyai acakathat jino jayanyai // 1 // For Personal & Private Use Only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 % 9 SCE%EX-SA%AMESSA - % vyApRtaM mano bhavati / tAvadvaraM vizuddhe dhyAne vyagraM manaH kartum // 1 // " iha ca cUrNikRtendriyANyeva paJcamapramAdatayA vyAkhyAtAni, tatra ca viSayagrahaNe'pi punarindriyagrahaNaM viSayeSvapIndriyavazata eva pravarsanta iti teSAmevAtiduSTatAkhyApakaM, mahAsAmA api hyetadvazAdupaghAtamApnuvanti, Aha ca vAcakaH-"iha cendriyaprasaktA nidhanamupajagmuH, tadyathA-gAyaH satyaki karddhiguNaM prApto'nekazAstrakuzalo'nekavidyAbalasampanno'pI"tyAdi / ete ca tattatpudgalopacitadravyarUpatayA vivakSyamANA dravyapramAda Atmani ca rAgadveSapariNatirUpatayA vivakSitA bhAvapramAda iti hai hRdayam , ata eva na bhAvapramAdaH pRthguktH| upasaMhAramAha-'itI'tyanantaramupadarzitaH paJcavidhaH-paJcaprakAraH 'epa' iti ihaivocyamAnatayA pratyakSata upalabhyamAno 'bhavati' vidyate prakarSeNa mAdyantyaneneti pramAdaH apramAdazca tadabhAvarUpaH paJcavidho, bhAvasya caikatve'pi pratiSedhyApekSayA paJcavidhatvamiti gAthArthaH // 180||prstutyojnaamaahpNcvihoapmaao ihamajjhayaNami appamAo yAvaNNijae u jamhA teNa pamAyappamAyati // 181 // 3 8. vyAkhyA-paJcavidhaH cazabdastadgatabhedasUcakaH pramAdaH 'iha'asminnadhyayane apramAdazca paJcavidho vayete, tuzabdo'nyAdhyayanebhyo vizeSa dyotayati, yasmAddhetostena pramAdApramAdamityetaducyata iti gAthArthaH // 181 // ityavasito nAmaniSpannanikSepaH, samprati sUtrAlApakaniSpannanikSepAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati, taccedam % % % % % in Education Interaaral For Personal & Private Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya bRhadvRttiH // 19 // SAMROSARORSCIENCE asaMkhayaM jIviya mA pamAyae, jarovaNIyassa hu natthi tANaM / asaMskRtA. evaM viyANAhi jaNe pamatte, kannU vihiMsA ajayA gahiti ? // 1 // (sUtram) | vyAkhyA-saMskriyata iti saMskRtaM na tathA, zakrazatairapi sato varddhayituM truTitasya vA karNapAzavadasya sandhAtumazakyatvAt , kiM tat ?-'jIvitaM' prANadhAraNarUpaM, tataH kimityAha-mA pramAdIH, kimuktaM bhavati ?-yadIdaM kathaJcit saMskartuM zakyaM syAt caturaGgyavAptAvapi na pramAdo doSAyaiva syAt , yadA tvidamasaMskRtaM tadaitatparikSaye pramAdinastadatidurlabhamiti mA pramAdaM kRthAH, kutaH punarasaMskRtam 1-jarayA-vayohAnirUpayA upanItasya-prakramAnmRtyusamIpaM prApitasya, prAyo hi jarAnantarameva mRtyurityevamupadizyate, hurhetau, yasmAnna asti-vidyate trANaM-zaraNaM yena mRtyuto rakSA syAt , uktaM ca vAcakaiH-"maGgalaiH kautukaiogairvidyAmatraistathauSadhaiH / na zaktA maraNAt trAtuM, | sendrA devagaNA api // 1 // " yadvA syAdetat-vArddhake dharma vidhAsvAmItyAzaGkayAha-jarAmupanItaH-prApitogamyamAnatvAt svakarmabhirjaropanItastasya nAsti trANaM, putrAdayo'pi hi na tadA pAlayanti, tathA cAtyantamavadhIraNA * // 19 // |spadasya na dharma prati zaktiH zraddhA vA bhAvinI, yadvA trANaM yenAsAvapanIyate punaryovanamAnIyate na tAvaraNamasti, tato yAvadasau (tvAM) nAsAdayati tAvaddhamma mA pramAdIH, uktaM hi-"tadyAvadindriyabalaM jarayA rogairna bAdhyate dain Education International For Personal & Private Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasabham / tAvaccharIramUchauM tyaktvA dharme kuruSva matim // 1 // " jaropanItasya ca trANaM nAstItyatrATTaNo dRSTAntaH, tatra ca sampradAyaH| ujeNI nayarI jiyasattU rAyA, tassa aTTaNo mallo, sabarajesu ajeto| ito ya samudataDe sopArayaM NayaraM, tattha |siMha girI rAyA, so ya mallANaM jo jiNati tassa bahuM davaM deti, so ya aTTaNo tattha gaMtUNa varise varise paDAgaM harati, rAyA ciMtei-esa annAo rajAo AgaMtUNa paDAgaM harati, esA mamaM ohAvaNatti paDimalaM maggati, teNa macchito ego diTTho vasaM piyaMto, balaM ca se vinnAsiyaM, NAUNa posito, puNaravi aTTaNo Agato, so ya kira mallajuddhaM hohititti aNAgate ceva sagAto jayarAto appaNo patthayaNassa bayalaM bhareUNaM avAbAheNaM eti, saMpatto sopArayaM, juddhe parAjio macchiyamalleNaM, gato sayaM AvAsaM ciMtei-eyassa vuDDI taruNassa mama hANI, annaM maggai malaM, 1 ujjayinI nagarI jitazatrU rAjA, tasyATTano mallaH, sarvarAjyeSu ajeyH| itazca samudrataTe sopArakaM nagaraM, tatra siMhagirI rAjA, sa ca lamallAnAM yo jayati tasmai bahu dravyaM dadAti, sa cATTanastatra gatvA varSe varSe patAkAM harati, rAjA cintayati-eSo'nyasmAt rAjyAdAgatya patAkAM harati, eSA mamApabhrAjaneti pratimallaM mArgayati, tena mAtsyika eko dRSTaH vasAM pibana , balaM ca tasya jijJAsitaM, jJAtvA poSitaH, punarapyaTanaH |AgataH, sa ca kila mallayuddhaM bhaviSyatIti anAgata eva svasmAt nagarAt AtmanaH pathyadanasya balIvarda bhRtvA avyAbAdhenAyAti, saMprAptaH sopArakaM, yuddhe parAjito mAtsyikamallena, gataH svakamAvAsaM cintayati-etasya vRddhistaruNasya mama hAniH, anya mArgayati mallaM, For Personal & Private Use Only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. suNeti suraTTAe atthitti, eteNaM bharukacchaharaNIgAme durelakUviyAe karisato diTTo, ekkeNaM hattheNaM halaM vAhei, asaMskRtA. ekkaNaM phalahIto uppADeti, taM daTTaNa Thito, pecchAmi tAva se AhAreti, AvallA mukkA, bhajjA ya se bhattaM mahAya bRhadvRttiH AgayA, patthiyA, kUrassa ubbhajiya ghaDato pecchati, jimito saNNAbhUmigato, tattha parikkhai, savaM saMvaiDiM, sa veyaa||19|| liyaMmi vasahiM tassa ghare maggati, dinaa| ito ya saMkahA ya, pucchai-kA jIvikA ?, teNa kahie bhaNati-ahaM ahaNo tuma issaraM karemitti, tIse mahilAe kappAsamolaM dinnaM, sA ya uvalehA, ujeNie gayA, teNavi vamaNavireyaNANi kayANi, posito NijuddhaM sikkhAvito, puNaravi mahimAkAle teNeva vihiNA Agato, paDhamadivase phalahiyamalo, macchiyamallovi, juddhe eko ajito ekko aparAjito, rAyAvi bIyadivase hohiitti atigato 1 zRNoti surASTrAyAmastIti, etena bhRgukacchadharaNIgrAme dUra kUpikAyAH karSako dRSTaH, ekena hastena halaM vAyati, ekena karpAsAnutpATaya-|| ti, taM dRSTvA sthitaH, prekSe tAvadasyAhAramiti, balIvauM muktI, bhAryA ca tasya bhaktaM gRhItvA''gatA, prasthitA, kUrasya saMpUrNa(udbhidya) ghaTaM prekSate jimitaH saMjJAbhUmiM gataH, tatra parIkSate, sarva saMvRttaM, savaikAlike vasatiM tasya gRhe mArgayati, dttaa| itazca saMkathA ca, pRcchati-kA jIvikA 1, tena kathite bhaNati-ahamaTTanastvAmIzvaraM karomIti, tasyai mahilAyai kAsamUlyaM dattaM, sA ca saMtuSTA, ujjayinyAM gatA (sA balIvAn // 19 // praguNayyojayinIM gatA ), tenApi vamanavirecanAni kRtAni, poSito niyuddhaM zikSitaH, punarapi mahimakAle tenaiva vidhinA AgataH, prathahai madivase karpAsa (phalahI) mallo, mAtsyikamallo'pi, yuddhe eko'jitaH eko'parAjitaH, rAjA'pi dvitIyadivase bhaviSyatIti atigataH DIR harela. 3. TiavallI / 4 uvallA savaLedA / uvaladdhA / *SHAH For Personal & Private Use Only Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ imevi sae 2 Alae gayA, aTTaNeNa phalahiyamallo bhaNito-kahehi puttA ! jaMte dukkhAviyaM, teNa kahiyaM, makkhittA malito seeNaM puNaNNavIkato, macchiyassavi raNNA saMmaddagA visajiyA, bhaNai-ahaM tassa piuNo'pi Na bIhemi, so ko varAo ?, bIyadivase samajuddhA, taIyadivase aMbappahAro NIsaho vaisAhaM Thito macchito, aTTaNeNa bhaNito-phalahitti, teNa phalihaggaheNa kahito sIse kuMDikAgAheNa, sakArito gato ujeNiM / tattha ya vimukkajujjhavAvAro acchati, so ya mahallottikAuM paribhUyae sayaNavaggeNaM, jahA-ayaM saMpayaM Na kassai kajassa khamotti, pacchA somANeNaM tesiM aNAucchAe kosaMbie Nayarie gato, tattha varasamettaM uvaregamatigato rasAyaNaM uvajIveti, so baliTTho jAto, juddhamahe pavatteti, rAyamallo NiraMgaNo NAma, taM NihaNati, pacchA rAyA maNNuito-mama mallo 1 imAvapi svasmin svasmin Alaye gatI, aTTanena phalahimalo bhaNita:-kathaya putra ! yatte duHkhitaM, tena kathitaM, makSitvA marditaH sekena punarnavIkRtaH, mAtsyikAyApi rAjJA saMmardakA visRSTAH, bhaNati-ahaM tasya piturapi na bibhemi, sa ko varAkaH ?, dvitIya divase samayuddhau, tRtIyadivase prhaaraato nissahaH vaizAkha sthito mAtsyikaH, aTTanena bhaNitaH-phalahiriti, tena pANigrAheNa kRSTaH zIrSe kuNDikAprAheNa, satkRto gata ujjayinI / tatra ca vimuktayuddhavyApArastiSThati, sa ca vRddha itikRtvA paribhUyate khajanavargeNa, yathA'yaM sAmprataM na kasmaicit kAryAya kSama iti, pazcAtsa mAnena tAnanApRcchaya kauzAmbyAM nagaryAM gataH, tatra varSamAtramupareka(nirvyApAratA )matigato rasAyanamupajIvati, sa| baliSTho jAtaH, yuddhamahe pravarttate, rAjamallo nirakhano nAma, taM nihanti, pazcAd rAjA manyuyito mama malla dain Education International For Personal & Private Use Only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya bRhadvRttiH // 19 // *%ACANCIRCRORISA AgaMtUNA vihaNitotti Na pasaMsaI, rAyANe ya apasaMsaMte sabo raMgo tuNhiko acchati, ito ya aTTaNeNa rAiNo jANaNa-18 asaMskRtA. NimittaM bhaNNati-'sAhaha vaNa!sauNANaM sAhaha bhosunnigaasunnigaannN| Nihato NiraMgaNo aTTaNeNa NikkhittasattheNaM // 1 // ' evaM bhaNiyamette rAiNA esa aTTaNottikAuM tuTeNa pUjito, davaM ca se pajattiyaM AmaraNaMtiyaM diNNaM, sayaNavaggo ya se taM souM tassa sagAsamuvagato, pAyavaDaNamAIhiM pattiyAveuM davalobheNaM alliyAvito, pacchA so ciMtei-mama ete davalobheNa alliyAveMti, puNo'vi mama paribhavissaMtitti, jarAparigato ahaM Na puNo sumahalleNAvi payatteNa sakissaM juvattaM kAuM, taM jAva'javi saceTo tAva pacayAmitti saMpahAreuM pavatito // evaM jaropanItasyATTanasyevAnyasyApi na trANaM-bandhubhiH pAlanaM jarAto vA rakSaNam , 'eva' mityevaM prakAraM pAThAntarataH-enaM vA-anantaroktamartha 'vijAnI-18 hi' vizeSeNa vividhaM vA avabudhyakha, tathaitaca vakSyamANaM jAnIhi, yathA 'janAH' lokAH 'pramattAH' pramAdaparAH, 1 Agantukena vihata iti na prazaMsati, rAjJi cAprazaMsati sarvo raGgastUSNIkastiSThati, itazcATTanena rAjJo jJApananimittaM bhaNyate-kathaya vana ! zakunebhyaH kathayata bhoH zakunikAH ! zakunikAn / nihato nirajano'TTanena nikSiptazastreNa // 1 // evaM bhaNitamAtre rAjJA eSo'TTana itikRtvA tuSTena pUjitaH, dravyaM ca tasmai paryAptamAmaraNAntikaM dattaM, svajanavargazca tasya tat zrutvA tasya sakAzamupagataH, pAdapatanAdimiH // 19 // pratyAyya dravyalobhenAzritaH, pazcAtsa cintayati-mAmete dravyalobhenAzrayanti, punarapi mAM parAbhaviSyantIti, jarAparigato'haM na punaH sumahatA'pi prayatnena zakSyAmi yauvanaM kartuM, tadyAvadadyApi saceSTastAvatpravrajAmIti saMpradhArya pravajitaH / Jain Education For Personal & Private Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ubhayatra sUtratvAdekavacanaM, 'kam' artha prakramAt trANaM, nu iti vitarke, vividham-anekadhA hiMsrA-hiMsanazIlAH,13 ArSatvAdvA vIti-vizrabdhAn kheSu veSUtpattisthAneSvanAkulamavasthitAn jantUn hiMsantIti vihiMsAH, tathA ayatAHtattatpApasthAnebhyo'nuparatAH 'gahinti'tti sUtratvAd gamiSyanti, grahISyanti vA-svIkariSyanti, kimuktaM bhavati?evametepramattAdivizeSaNAnvitA janAH khakRtairIgbhiH karmabhirnarakAdikameva yAtanAsthAnaM gamiSyanti grahISyanti vaa,|| yadvaivaM nIyate-asaMskRtaM jIvitamiti mA pramAdIrityAdi (dau) guruNokte kadAcicchiSyo vadeta-bahurayaM janaH pramattaH, tadvadahamapi bhaviSyAmItyAzaGkaya gururAha-bhadra ! evaM jAnIhi janaH pramatto vihiMsro'yataH 'kannutti kAmapyavaktavyAM / narakAdigatimasau gamiSyati grahISyati vA, ataH kiM tava vivekina evaMvidhajanavyavahArAzrayaNena ?, sUtratvAccai-II katve'pi bahuvacanamiti sUtrArthaH // 1 // asaMskRtaM jIvitamityuktam , atastadU vyAcikhyAsurAha niyuktikRtuttarakaraNeNa kayaM jaM kiMcI saMkhayaM tu nAyavaM / sesaM asaMkhayaM khalu asaMkhayassesa nijjuttI // 182 // ___ vyAkhyA-mUlataH khahetubhya utpannasya punaruttarakAlaM vizeSAdhAnAtmakaM karaNamuttarakaraNaM tena kRtaM-nivartitaM, 'yatkiJcidi'tyavivakSitaghaTAdi, yattadornityamabhisambandhAt tat saMskRtaM, tuH avadhAraNe, sa caivaM yojyate-yaduttarakaraNakRtaM tadeva saMskRtaM jJAtavyaM, 'zeSam' ato'nyatsaMskArAnucitaM vidIrNamuktAphalopamamasaMskRtameva, khaluzabdasyaivakArArthatvAt , asaMskRtamityasya sUtrAvayavasya 'eSA' vakSyamANalakSaNA niyuktiH, bahuvaktavyatayA ca pratijJAnam , For Personal & Private Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 194 // | athavA yathA''cArapaJcamAdhyayanasya 'AvantI' tyAdAnapadena nAma tathA asyApyasaMskRtamiti nAma, tatazcAsaMskRtanAno'syaivAdhyayanasyaiSA nAmaniSpanna nikSepaniryuktistatprastAva eva vyAkhyAtavyeti gAthArthaH // 182 // samprati saMskRtapratiSedhAdasaMskRtaM vijJAyata iti saMskRtazabdasya nikSepo vAcyaH, tatra ca yadyapi samityupasargo'pyasti tathA'pi | dhAtvarthadyotakatvAttasya karaNasyaiva cAtra dhAtvarthAttadeva nikSeptumAha niyuktikRt -- | nAmaMThavaNAkaraNaM khitte kAle taheva bhAve ya / eso khalu karaNaMmI Nikkhevo chaviho hoi // 183 // vyAkhyA - nAma sthApanA dravyaM kSetraM kAlaH 'tathaive 'ti tenaiva vasturUpatAlakSaNena prakAreNa 'bhAve yatti bhAvazca, | eSa eva - anantaroktaH, khaluzabdasyaivakArArthatvAt 'karaNe' karaNaviSaye 'nikSepo' nyAsaH SaDvidho bhavati, kimuktaM bhavati ? - nAmakaraNAdibhedena nikSipyamANaM pavidhameva karaNaM bhavatIti gAthArthaH // 183 // tatra ca nAmakaraNaM karaNamiti nAmaiva nAno vA karaNaM nAmakaraNaM- priyaGkarazubhaGkarAdya bhidhAnAdhAnaM, yadivA nAmataH karaNaM nAmakaraNaM, yatpUjyanAmApekSayA pUjAdividhAnaM, sthApanAkaraNam - akSanikSepAdi, yo vA yasya karaNasyAkAraH, tathA ca bhASyakRt - "NAmaM NAmassa va NAmato ya karaNaMti NAmakaraNaMti / ThavaNAkaraNaM nAso karaNAgAro ya jo jassa // 1 // " dravyakaraNaM tu dravyameva kriyata iti karaNaM, kRtyalyuTo'pyanyatrApIti ( kRtyalyuTo bahulam pA0 3-3-133 ) karmmaNyapi 1 nAma nAmno vA nAmatazca karaNamiti nAmakaraNamiti / sthApanAkaraNaM nyAsaH karaNAkArazca yo yasya // 1 // For Personal & Private Use Only asaMskRtA. 4 // 194 // Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lyuTo darzanAt , bhAvasAdhanapakSe tu dravyeNa dravyasya dravye vA yathAsambhavaM kriyAtmakaM karaNaM, tathA cAha-taM teNaM |tassa taMmi va saMbhavato u kiriyA mayA karaNaM / davassa va daveNa va davami va dabakaraNaMti // 1 // " tacAgamano Agamabhedato dvidhA, tatrAgamato jJAtA tatra cAnupayukto, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIratadvyatiriktabhedAtridhA, tatra jJazarIrabhavyazarIradravyakaraNe pratIte evetyanAdRtya tadvyatiriktamAhadavakaraNaM tu duvihaM sannAkaraNaM ca noya sannAe / kaDakaraNamaTTakaraNaM velUkaraNaM ca sannAe // 184 // ___ vyAkhyA-dravyakaraNaM, tuzabdo noAgamata idamiti vizeSadyotakaH, 'dvividhaM' dviprakAraM saMjJAkaraNaM ca dANo ya saNNAe'tti karaNamiti prakramAt , cazabdo bhinnakramaH, tatazca nosaMjJAkaraNaM ca / tatra saMjJAkaraNamAha kaTakaraNaM' kaTanivartakaM citrAkAramayomayaM pAilagAdi, 'arthakaraNam' arthAbhinivartakamadhikaraNyAdi yena drammAdi niSpAdyate, arthArtha vA karaNamarthakaraNaM yatra rAjJo'rthAzcintyante, artha eva vA testairupAyaiH kriyata ityarthakaraNaM, velukaraNaM ca rUtapUNikAnivartakaM citrAkAramayaM veNuzalAkAdi, 'saMjJAyAM' saMjJAkaraNe, Aha-nAmakaraNasaMjJAkaraNayoH kaH prativizeSo ?, na hi nAmasaMjJAzabdayorarthAntaraviSayatvamutpazyAmaH, ucyate, iha nAmakaraNaM karaNamityabhidhAnamAtraM, saMjJAkaraNaM tu yatrAnvartho'sti, saMjJAkaraNeSu hi kaTakaraNAdiSu kriyate'neneti karaNami 1 tattena tasya tasminvA saMbhavatastu kriyA matA karaNam / dravyasya vA dravyeNa vA dravye vA dravyakaraNamiti // 1 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. asaMskRtA. bRhadvRttiH SAROGROLOG // 195 // tyanugato'rthaH pratIyate, dravyarUpANi caitAni, karaNamitirUDhyA tu saMjJAkaraNAnyucyante, Aha ca bhASyakRt"sannA nAmaMti maI taNNo NAmaM jamahihANaM // jaMvA tayatthaviyale kIrati davaM tu davaNapariNAmaM / pelukaraNAdi na hi taM tayatthasunnaM Na vA saho // 1 // jai Na tadatthavihINaM to kiM dabakaraNaM?. jato teNaM / davaM kIrati. sannAkaraNaMti ya karaNarUDhIo // 2 // " nosaMjJAkaraNaM tu yatkaraNamapi sanna tat saMjJayA rUDhaM, uktaM hi-NosannAkaraNaM puNa davassArUDhakaraNasannaMpI"ti gaathaarthH||184 // etadeva bhedato'bhidhAtumAhanosannAkaraNaM puNa paogasA vIsasA ya boddhvN| sAIamaNAIaM duvihaM puNa vissasAkaraNaM // 185 // ___ vyAkhyA-nosaMjJAkaraNaM punaH 'paogasA vIsasA yatti sUtratvAt prayogato vizrasAtazca boddhavyaM, tatra prayogaHjIvavyApAraH taddhetukaM karaNaM prayogakaraNaM, uktaM ca-"hoI paogo jIvavAvAro teNa jaM vinnimmaannN| sajIvamajIvaM vA paogakaraNaM tayaM bahuhA // 1 // " etadviparItaM tu vizrasAkaraNaM, tatra pazcAduktamapyalpavaktavyamiti vizrasAkaraNa-18 N 1 saMjJA nAmeti matistanno nAma yadabhidhAnam // yadvA tadarthavikale kriyate dravyaM tu dravaNapariNAmam / veNukaraNAdi naiva tat tadartha zUnyaM na vA zabdaH // 1 // yadi na tadarthavihInaM tadA kiM dravyakaraNaM ?. yatastena / dravyaM kriyate. saMjJAkaraNamiti ca karaNarUDhitaH // 2 // I 2 nosaMjJAkaraNaM punardravyasyArUDhakaraNasaMjJamapi / 3 bhavati prayogo jIvavyApAraH tena yadvinirmANam / sajIvamajIvaM vA prayogakaraNaM takat bahudhA // 1 // ||195 // A NSAR KAR For Personal & Private Use Only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CCCC459CCCCCCCC mAha-sahAdinA vartate sAdikaM tato'nyattvanAdikamiti bhedato dvividhaM, punariti mUlabhedApekSayA, vizrasAkaraNamuktarUpamiti gAthArthaH // 185 // tatrAnAdikaM vaktumAhadhammAdhammAgAsA evaM tivihaM bhave aNAIyaM / cakhuacakhupphAse eyaM duvihaM tu sAIyaM // 186 // vyAkhyA-dharmAdharmAkAzAnAmanyo'nyasaMvalanena sadA'vasthAnamanAdikaraNaM, na hi tatkadAcinnAsInnAsti na bhavipyati vA, uktaM hi-"dhammAdhammaNahANaM aNAisaMhAyaNAkaraNaM" na ca karaNamanAdi ca viruddhamiti vAcyaM, yato'trAnyo'nyasamAdhAnaM karaNamabhipretaM, na tvanyo'nyanirvartanam , Aha ca-"anno'nasamAhANaM jamihaM karaNaM Na NivattI", iha | ca dharmAdharmAkAzAnAM karaNamiti vaktavye kathaJcikriyAkriyAvatorabhedadarzanArthamanukUlitakriyatvakhyApanArtha vA dharmAdharmAkAzAH karaNamityuktam , 'etadU' anantaroktaM 'trividhaM' triprakAraM bhavet' syAt anAdikaM, karaNamiti prkrmH| itthamanAdikaM pazcAnirdiSTamapi pazcAnupUrvyapi vyAkhyAGgamiti khyApanAya uktaM, samprati tu sAdikamAha-'cakkhumacakkhupphAse'tti sparzazabdaH pratyekamabhisambadhyate, tatazcakSuSA spRzyate-gRhyamANatayA yujyata iti cakSuHsparza-sthUlapariNatimatpudgaladravyam ato'nyadacakSuHsparzam , 'eyaM duvihaM tu'tti etadvividhameva, tuzabdasyaivakArArthatvAt sAdikamiti gAthArthaH // 186 // idameva dvitayaM vyaktIkartumAha 1 dharmAdharmanabhasAmanAdisaMghAtanAkaraNam / 2 anyo'nyasamAdhAnaM yadiha (tat) karaNaM na nirvRttiH // *25ARANA Jain Education Inter n al For Personal & Private Use Only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 196 // | khaMdhesu a dupae sAiesa abbhesu abbharukkhesuM / NiSphaNNagANi davvANi jANi taM vIsasAkaraNaM // 187 // vyAkhyA - 'skandheSu ca ' paramANusaJcayAtmakeSu dvipradezAdikeSu AdizabdAttripradezAdiparigrahaH, paramANavazcAnenaivopalakSitAH, 'abhreSu' pratIteSu 'abhravRkSeSu' tadvizeSeSveva vRkSAkAreSu, upalakSaNaM caitadindradhanurAdInAM tathA ca | sampradAyaH - cakkhupphAsiyaM jaM cakkhusA dIsai, taM puNa abbhA anbharukkhA evamAi' / dRzyate ca 'acbhesu vijamAdIsu'tti, tatra ca yadi vidyutpratItaiva gRhyate tadA tasyAH sajIvatvAttaccharIrasya caudArikazarIrakaraNAkhyaprayogakaraNatvaprasaktiH, atha vidyotanta iti vidyunti tAni AdiryeSAM tAni vidyudAdInyabhrANi teSvityabhravizeSaNatayA vyAkhyAyate, AdizabdAca dhUmrAdiparigraha iti, tadA noktadoSaH, paramaprAtItikaM, sAmAyika niryuktau cAbhrAdInyeva vizrasAkaraNamuktaM, tadyathA - "cakkhusamacakkhusaMpi ya sAdiyaM rUvivIsasAkaraNaM / abbhANuppabhitINaM bahuhA saMghAyabheyakayaM // 1 // "ti, neha tattvanizcayaH, teSu dvipradezAdiSvabhrAdiSu vA kimityAha - niSpannAnyeva niSpannakAni, jIvavyApAraM vinaiva bhedasaGghAtAbhyAM labdhasattAkAni dravyANi tadvizrasAkaraNaM sAdi, cAkSuSamacAkSuSaM veti prakramaH, dvipra | dezAdikaraNAni hi saGghAtAd bhedAt saGghAtabhedAbhyAM ca vinA'pi jIvaprayogaM niSpadyante niSpannAnyapi ca na cakSuSA 1 cakSuH sparza yacakSuSA dRzyate, tatpunarabhrANi abhravRkSA evamAdyAH / 2 cAkSuSamacAkSuSamapi ca sAdikaM rUpavizrasAkaraNam / abhrANuprabhRtInAM bahudhA saMghAtabhedakRtam // 1 // For Personal & Private Use Only asaMskRtA. 4 // 196 // Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIkSyante ityacAkSuSaM vizrasAkaraNam, abhrAdikaraNAni tu khayaM niSpadyante cakSuSA ca vIkSyanta iti cAkSuSaM vizra - sAkaraNam, atra ca pazcAduddiSTasyApi yadacAkSuSasya prathamamabhidhAnaM tatprAgvatpazcAnupUrvyeti gAthArthaH // 187 // samprati prayogakaraNamAha duvihaM ogakaraNaM jIvetara mUla uttaraM jIve / mUle paMcasarIrA tisu aMgovaMgaNAmaM ca // 188 // vyAkhyA- 'dvividhaM ' dvibhedaM - prayogakaraNaM 'jIvatti' jIvaprayogakaraNam 'iyare'tti ajIvaprayogakaraNaM, tatra jIvena| upayogalakSaNena yadaudArikAdizarIramabhinirvartyate tajjIvaprayogakaraNaM, tacca dvidhA - mUlakaraNamuttarakaraNaM ca tatra 'mUla' | iti mUlakaraNe vicAryamANe 'paJca' iti paJcasaGkhyAvacchinnAni vizIryante - utpattisamayataH prabhRti pudgalavicaTanAdvinazya| ntIti zarIrANi - audArikavaikriyAhAra katai jasakArmmaNAni, iha ca viSayaviSayiNorabhedopacAreNa karaNaviSayatvAccharIrANyapi karaNamuktaM, mUlatvaM cottarottarAvayavavyaktyapekSayA, tatazca yadavayavavibhAgavirahita maudArikaizarIrANAM prathamamabhinirvarttanaM tat mUlakaraNaM, 'tisu aMgovaMgaNAmaM ce'ti, cazabdaH prakRtamanukarSati, tacceha prakramAduttarakaraNamevAnu kRSyate, | tatazca triSu - audArikavaikriyAhAreSu taijasakArmmaNayostadasambhavAdaGgopAGganAmaivottarakaraNamiti sambandhaH, atra cAGgo| pAGganAmazabde nAGgopAGganAmakarmmanirvarttitAnyaGgopAGgAni gRhyante, kArye kAraNopacArAt, Aha ca bhASyakRt - "sajjIvaM 1 sajIvaM mUlottarakaraNaM mUlakaraNaM yadAdau / paJcAnAM dehAnAmuttaramAditrikasyaiva // 1 // For Personal & Private Use Only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaMskRtA. uttarAdhya. mUluttarakaraNaM mUlakaraNaM jamAdIe / paMcaNhaM dehANaM uttaramAdItiyasseva // 1 // " iti gAthArthaH // 188 // kAni |punastAnyaGgAnItyAhabRhadvRttiH sIsamuroyarapiTTI do bAhU a huMti UrU a| ee aTuMgA khalu aMgovaMgAi~ sesAi~ // 189 // // 197 // hai hu~ti uvaMgA kaNNA nAsa'cchI jaMgha hattha pAyA y|aNgovNgaa aMgulinahakesAmaMsu emAi // 190 // vyAkhyA-tatrAdyA prAgvat , navaram aGgopAGgAni upalakSaNatvAdupAGgAni ca zeSANi, tAni vakSyanta iti zeSaH, tatropAGgAni kau~ nAse akSiNI jo hastau pAdau ca, aGgopAGgAni aGgulayo nakhAH kezAH smazru 'evamAdIni' evaMprakArANyuttarakaraNaM, vRddhAstvaGgAnyapi mUlakaraNamiti manyante, ApekSikatvAca mUlottaratvayorubhayathA'pyavirodha iti gAthAdvayArthaH // 189-190 // idamevAnyathA''ha tesiM uttarakaraNaM boddhavaM kaNNakhaMdhamAIyaM / iMdiyakaraNA tANi ya uvaghAyavisohio hu~ti // 191 // ___ vyAkhyA-'teSAm ' AdyAnAM trayANAM zarIrANAmuttarakaraNaM 'boddhavyam' avagantavyaM, 'kaNNakhaMdhamAdIyaMti tatraudArikasya karNayovRdhyApAdanaM skandhasya ca mardanAdinA dRDhIkaraNam , AdizabdAddantarAgAdikaraNaparigrahaH, evaM e vaikriyasyApi, AhArakasya tu nAstyeva, gamanAdinA vA tasyApyuttarakaraNamiti grAhyaM / tathA indriyANAM-cakSurAdInAM ASSAGA-151-1 // 197 // 5 For Personal & Private Use Only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | karaNAni - avasthAntarApAdanAni indriyakaraNAni tAni ca ' upaghAtavizuddhitaH' upaghAtAt vizuddhezca bhavanti, | tatropaghAtAdviSAdyabhyavahArato'ndhavadhiratAdyApAdanAni vizuddhitazca brAhmIsamIrAJjanAdinA spaSTatAdyApAdanAnyuttarakaraNaM bhavati, paThyate ca - 'iMdiyakaraNaM ca taha'tti atra caikavacanAntatayA sarva vyAkhyeyamiti gAthArthaH // 191 // | athavA'nyathA karaNamucyate | saMghAyaNaparisADaNaubhayaM tisu. dosu natthi saMghAo / kAlaMtarAi tiNhaM jaheva suttami niddiTTaM // 992 // vyAkhyA - 'saMghAyaNe 'ti saMhanyamAnAnAM - saMyujyamAnAnAmaudArikAdipudgalAnAM taijasakArmaNapudgalaiH saha yadA| tmanastattatpudgalagrahaNAtmikAsu tadanukUlakriyAsu varttanAtmakaM prayojakatvaM sA saGghAtanA, tathA pariH samantAcchaTatAM| pRthagbhavatAmaudArikAdipudgalAnAM yadAtmanastAnprati tattaccharIravimokSAtmakaM prayojakabhavanaM sA parizATanA, ubhAva|bhihitAvavayavAvasyeti ubhayaM saGghAtanAparizATana karaNaM / kimidaM trayamapi paJcakhapyaudArikAdiSu athAnyathetyAha - | triSvAdyeSu, kimuktaM bhavati ? - audArikavaikriyAhArakeSu, 'dvayoH' taijasakArmmaNayoH, kimityAha - 'nAsti' na vidyate, ko'sau ? - saGghAtaH, tadabhAvAcca saGghAtanApi nAstIti bhAvaH, sA hi prathamata utpadyamAnasya jIvasya tailabhRtataptatApikApra| kSiptApUpavat tailasadRzAnaudArikA dipudgalAnAdadAnasyaivaudArikAdiSvapi varNyate na ca taijasakArmaNayoH prathamata upAdAanAdisaMhatimatvAttayoH, parizATanA tu zailezIcaramasamaye, pratisamayaM saGghAtanA parizATanobhayaM ca sambha nasambhavaH, For Personal & Private Use Only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. vatyeva, kAlAntarAdi trayANAmityasyAyamarthaH-trayANAM saGghAtanAparizATanobhayeSAM kAla:-kiyatkAlaM saGghAtanA pari- asaMskRtA. zATanobhayaM cetyevamAtmakaH antaraM ca saGghAtanAyAH sakRdavApsau punaH kiyatA kAlenAvAptirevaMrUpam , evaM parizATanAyA bRhadvRttiH ubhayasya ca, AdizabdAt sAditvAnAditve ca, kimityAha-'yathaiveti yenaiva prakAreNa 'sUtre' sAmAyikAdhyayane // 19 // |'nirdiSTA' iti ArSatvAt 'nirdiSTa' pratipAditamiti gAthArthaH // 192 // etaccAtidiSTamapi niyuktikRtA vineyAnugrahArthaM sampradAyata ucyate, sa cAyameyoNi tinnivi karaNANi kAlato maggijaMti-tatthorAliyasaMghAyakaraNaM egasamaiyaM, jaM paDhamasamaovavannagassa, jahA telle ogAhimato chUDho tappaDhamayAe Aiyati, evaM jIvo'vi uvavajaMto paDhame samaye geNhati orAliyasarIdarapAoggAI davAiM, na puNa muMcati kiMcivi, parisADaNAvi samao, maraNakAlasamae egaMtato muMcati na giNhati, majjhimakAle kiMci geNhai kiMci muMcati, jahaNNeNaM khuDDAgaM bhavaggahaNaM tisamaUNaM, ukkoseNaM tinni paliovamAI 1 etAni trINyapi karaNAni kAlato mRgyante-tatraudArikasaMghAtakaraNamekasAmayikaM, yatprathamasamayotpannasya, yathA taile'vagAhakaH kSiptasta- // 198 // tprathamatayA''datte, evaM jIvo'pi utpadyamAnaH prathame samaye gRhNAti audArikazarIraprAyogyANi dravyANi, na punarmuJcati kiJcidapi / parizATanA'pi samayaH(m), maraNakAlasamaye ekAntato muJcati na gRhNAti, madhyakAle kiJcidgRhvAti kiJcinmuJcati, jaghanyena kSullakabhavagrahaNaM trisamayonam , utkRSTena trINi palyopamAni CAMERROSCOREGARLS For Personal & Private Use Only Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-564562 samaUNANi,-do viggahaMmi samayA samao saMghAyaNAya tehUNaM / khuDAgabhavaggahaNaM savajahanno ThitIkAlo // 1 // ukkoso samaUNo jo so sNrghynnaasmyhiinno| kiha Na dusamayavihINo sADaNasamae vihINaMmi ! // 2 // bhaNNati bhavacarimaMmivi samae saMghAyasADaNA ceva / parabhavapaDhame sADaNamato tadUNo Na kAlotti // 3 // jai parapaDhame sADo rANiviggahato ya taMmi sNghaato| NaNu savasADasaMghAyaNAto samae viruddhaato||4|| AcArya Aha-jamhA vigaccha-2 mANaM vigayaM uppajjamANamuppannaM / to parabhavAdisamae mokkhAdANANa Na viroho // 5 // cutisamae Nehabhavo ihadehavimokkhato jhaatiito| jai parabhavovi Na tahiM to so ko hou saMsArI ? ||6||nnnnu jaha viggahakAle dehAbhAve'vi parabhavaggahaNaM / taha dehAbhAmivi hojehabhavo'vi ko doso ? // 7 // ciya viggahakAlo : 1 samayonAni-dvau vigrahe samayau samayaH saMghAtanAyAH tairUnam / kSullakabhavagrahaNaM sarvajaghanyaH sthitikAlaH // 1 // utkRSTaH samayonaH yaH sa saMghAtanAsamayahInaH / kathaM na dvisamayavihInaH zATanasamaye vihIne ? // 2 // bhaNyate bhavacarame'pi samaye saMghAtazATane eva / parabhavaprathame zATanamatastadUno na kAla iti // 3 // yadi parabhavaprathame zATo nirvigrahatazca tasmin saMghAtaH / nanu sarvazATasaMghAtane 4 samaye viruddhe // 4 // yasmAdvigacchadvigatamutpadyamAnamutpannam / tataH parabhavAdisamaye mokSAdAnayorna virodhaH // 5 // cyutisamaye nehabhava ihadehavimokSato yathA'tItaH / yadi parabhavo'pi na tatra tata: sa ko bhavatu saMsArI ? // 6 // nanu yathA vigrahakAle dehAbhAve'pi parabhavagrahaNam / tathA dehAbhAve'pi bhavedihabhavo'pi ko doSaH 1 // 7 // yata eva vigrahakAlaH For Personal & Private Use Only Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dehobhAve'vi to parabhavo so| cutisamae u Na deho na viggaho jai sa ko hou ? // 8 // idANiM aMtaraM asaMskRtA. uttarAdhya. saMghAyaMtarakAlo jahaNNayaM khuDayaM tisamaUNaM / do viggahaMmi samayA taiyo saMghAyaNAsamao // 9 // tehUNaM khuDamavaM, bRhadvRttiH dhariu parabhavamaviggaheNaM vA / gaMtUNa paDhamasamae saMghAyayato sa viNNeo // 10 // idANi sNghaayprisaaddNtrN-ubh||199|| yaMtaraM jahaNNaM samao NiviggaheNa saMghAe / paramaM satisamayAtiM tettIsaM udhinnaamaaii||11|| aNubhaviuM devA-2 disu tettIsamihAgayassa ttiyNmi| samae saMghAyayato duvihaM sADaMtaraM vocchN||12|| khuDa(DA)gabhavaggahaNaM jahaNNamu kosayaM ca tettIsaM / taM sAgarovamAI saMpuNNA putvakoDI y||13|| Aha-iha kSullakabhavagrahaNaM pUrNamaudArikasarvazAFTayorjaghanyamantaramuktaM, tacca 'parabhavapaDhame sADo' iti vacanAtsamayonameva prApnotIti kathaM na virodhaH 1, ucyate, nizcayanayamatamidaM 'parabhavapaDhame sADo tti, sa dhuttaraparyAyotpAdameva pUrvasya vinAzamevAha vigacchadeva ca vigatamutpa 1 dehAbhAve'pi tataH parabhavaH saH / cyutisamaye tu na deho na vigraho yadi sa ko bhavatu // 8 // idAnImantaraM--saMghAtAntarakAlo jadhanyaM kSullakatrisamayonaH / dvau vigrahe samayau tRtIyaH saMghAtanAsamayaH // 9 // tairUnaM kSullakabhavaM dhRtvA parabhavamavigraheNa vA / gatvA // 19 // prathamasamaye saMghAtayataH sa vijnyeyH|| 10 // idAnIM saMghAtaparizATAntaram-ubhayAntaraM jaghanyaM samayo nirvigraheNa saMghAte / paramaM satrisamayAstrayastriMzadudhayaH // 11 // anubhUya devAdiSu trayastriMzatamihAgatasya tRtIye / samaye saMghAtayato dvividhaM zATAntaraM vakSye // 12 // kSullakabhavagrahaNaM jaghanyamutkRSTaM ca trayastriMzat / tat sAgaropamANi saMpUrNAni pUrvakoTI ca // 13 // For Personal & Private Use Only Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dyamAnameva cotpannaM, yata uktam- "jamhA vigacchamANaM vigaya" mityAdi, tathA cAsya ya evottarabhavotpAdaH sa eva pUrvabhavaparityAgaH, evaM ca yadevottarabhavadArikapudgalAnAM saGghAtastadaiva pUrvabhavaudArikapudgalAnAM zATa iti parabhavaprathama| samaya evaitadabhiprAyeNa zATaH, vyavahAranayamatena tvanya evottarasyotpAdaH anya eva ca pUrvasya vinAzo, vinaSTasyaiva |ca vinaSTatA utpannasyaiva cotpannatA, tato na ya evottarabhavotpAdaH sa eva pUrvabhavaparityAgaH, evaM cAnyadevottarabhavau| dArikapudgalAnAM saGghAto'nyadaiva ca pUrvabhavaudArikapudgalAnAM zATaH, tato nAsya parabhavaprathamasamaya eva saGghAtazATau, | kintu pUrvabhavAntyasamaya eva zATaH uttarabhavAdyasamaya eva saGghAtaH, tathA ca nizcayavyavahAranayAtmakatvAjinamatasya yadA'sau kSullakabhava utpadyate tadA vyavahAranayasyAzrayaNAtpUrvabhavAntyasamaya eva zATo vivakSyate, yadA tu tata udvarttate tadA nizcayanayAGgIkaraNAtparabhavaprathamasamaya evotpAda iti paripUrNameva kSullakabhavagrahaNamaudArikasarvazATayorjaghanyamantaramiti na kazcidvirodhaH / IdANiM viudhiyassa - veuciyasaMghAto samato so puNa viuccaNAdIto / orAliyANa ahavA devAdINAigahaNaMmi // 1 // ukkoso samayadugaM jo samaya viuciuM mato bitie / samae suresu 1 idAnIM vaikriyasya- vaikriyasaMghAtaH samayaH sa punarvikurvaNAdeH / audArikANAmathavA devAdInAmAdigrahaNe // 1 // utkRSTaH samayadvikaM yaH samayaM vikurvya mRto dvitIye / samaye sureSu For Personal & Private Use Only Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 20 // vacai Niviggahao ya jaMtassa // 2 // ubhayaggahaNaM samato so puNa dusamayaviuviyamayassa / paramatarAI saMghAya-IM asaMskatA. samayahINAI tettIsaM // 3 // veubviyasarIraparisADaNakAlo'vi samayato ceva // idANiM aMtaraM-veuviyasarIrasaMghAyaMtaraM jahaNNaNaM egaM samayaM, sovi ya paDhamasamae viuviya mayassa viggaheNaM taie samae veuviesu devesu4 saMghAyaMtassa bhavati, ahavA tatiyasamae viudhviya mayassa aviggaheNaM devesu saMghAyaMtassa, saMghAyaparisADaMtaraM jahaNNeNaM samaya eva, so puNo'cira viuviya mayassa aviggaheNaM saMghAyaMtassa bhavati / sADassa aMtaraM-jahannaNaM aMtomuhuttaM / tiNhavi etesiM ukkoseNaM aNaMtaM kaalN-vnnssikaalo| idANiM AhArayassa-AhAre saMghAo parisADo ya samayaM samo hoi / ubhayaM jahaNNamukkosayaM ca aMtomuhuttaM tu // 1 // baMdhaNasADubhayANaM jahannamaMtomuhuttamaMtaraNaM / ukko 1 brajati nirvigrahatazca gacchataH // 2 // ubhayagrahaNaM samayaH sa punadvauM samayau vikuLa mRtasya / paramatarANi saMghAtasamayahInAni trayastriMzat / / 3 // vaikriyazarIraparizATanakAlo'pi samaya eva / idAnImantaraM-vaikriyazarIrasaMghAtAntaraM jaghanyenaikaH samayaH, so'pi ca / prathamasamaye vikuLa mRtasya vigraheNa tRtIye samaye vaikriyeSu deveSu saMghAtayato bhavati, athavA tRtIyasamaye vikuLa mRtasyAvigraheNa deveSu| paNa 117 // 20 // saMghAtayataH saMghAtaparizATAntaraM jaghanyena samaya eva, sa punaraciraM vikuLa mRtasya avigraheNa saMghAtayato bhavati / zATasyAntaraM-jaghanye-18 nAntarmuhUrtta / trayANAmapyeteSAmutkRSTenAnantaH kAlo-vanaspatikAlaH / idAnImAhArakasya-AhArake saMghAtaH parizATazca samayaH samo bhavati / ubhayaM jaghanyamutkRSTaM cAntarmuhUrtameva // 1 // bandhanazATobhayAnAM jaghanyamantarmuhUrtamantaram / utkR Join Education Interational For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | seNamavaGkaM poggalapariyaha desUNaM // 2 // teyAkammANaM puNa saMtANANAdito Na saMghAto / bhavANa hoja sADo sele| sIcarimasamayaMmi // 3 // gataM jIvamUlaprayogakaraNam, uttaraprayogakaraNamAha itto uttarakaraNaM sarIrakaraNaM paoganipphannaM / taM bheyA'NegavihaM cauvihamiNaM samAseNaM // 193 // saMghAyaNA ya parisADaNA ya mIse taheMva paDiseho / paDasaMkhasagaDathUNA uDDatiricchANa karaNaM ca // 194 // vyAkhyA -' ita' iti mUlaprayogakaraNAdanantaram 'uttarakaraNa' miti uttaraprayogakaraNam ucyate iti gamyate, tatkataradityAha - zarIraM ca tatkaraNaM ca tAM tAM kriyAM prati sAdhakatamatvena zarIrakaraNaM tasya prayogaH - vIryAntarAya| kSayopazamajajIvavIryajanito vyApAraH tena niSpannaM zarIrakaraNaprayoga niSpannam, ata eva zarIraniSpattyapekSayA - 'syottaratvamiti bhAvanIyaM, 'tat' ityuttarakaraNaM 'bhedAt' iti bhedamAzritya 'anekavidham' anekaprakAram, idamatra tAtparyam -- saMsAriNAM kAryANi visarUpANi bahUni dRSTAni, atastatsAdhanairapi karaNairbahubhireva bhavitavyaM, STenApArthaH pudgalaparAvartI dezonaH ||2|| taijasakArmmaNayoH punaH saMtAnAnAditoM na saMghAtaH / bhavyAnAM bhavet zATaH zailezIcaramasamaye // 3 // [ ubhayaM anAdiNihaNaM saMtaM bhavvANa hojja kesiMci / antaramanAdibhAvAdaccantavijogato na yasiM // 4 // ] ubhayamanAdinidhanaM sAntaM bhavyAna bhavetkeSAJcit / antaramanAdibhAvAdatyantAviyoMgato naivAnayoH // 4 // I For Personal & Private Use Only %%* Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaMskRtA. uttarAdhya. bRhadvRttiH // 201 // na ca tAni vistarato vaktuM zakyAni ata Aha-'caturvidhaM catUrUpam , 'idam' ityuttarakaraNaM, samAsena, ucyata| iti zeSaH, tadevAha-'saGghAtanA ca' saMghAtanAkaraNaM 'parizATanA ca' parizATanAkaraNaM 'misse tti mizra saGghAtanAparizATanAkaraNaM tathaiva 'pratiSedhaH' iti saGghAtanAparizATanAzUnyam , amISAM codAharaNAni darzayannAha-paTe saGghAtanaiva tantusaGghAtaniSpannatvAttasya, zaGkha parizATanaiva parizATyamAnatvAdevAsya, zakaTe ubhayaM yatastatra kiJcitsaGghAtyate kIlikAdi kiJcica parizATyate'dhikatvagAdi, sthUNAnAmubhayAbhAvaH, tathA ca 'uDDatiricchANaM ti bhAvapradhAnatvAdasyordhvatiryaktvayoH karaNaM, cazabdAnnamanonnamanAdi ca tatrottarakaraNaM ca, na tu saGghAtanAparizATanA ca, AhaidamapyajIvAnAM kriyata ityajIvakaraNameva, tatkathamasya jIvakaraNatvenopanyAsaH 1, ucyate, jIvena kriyata iti vivakSayA jIvakaraNatvenedamuktamityadoSa iti gAthArthaH // 193-194 // ajIvaprayogakaraNamAhaajiyappaogakaraNaM dave vaNNAiyANa pNcnnhN| cittakara(NaM)kusubhAIsa vibhAsA usesANaM // 195 // __ vyAkhyA-asyAkSarArthaH sugamaH // 197 // bhAvArthastvayaM-jaM jaM NijjIvANaM kIrai jIvappaogao taM taM / / vaNNAdi rUvakammAdi vAvi tadajIvakaraNanti // 1 // uktaM dravyakaraNaM, kSetrakaraNamAhaNa viNA AgAseNaM kIrai jaM kiMci khittamAgAsaM / vaMjaNapariAvannaM ucchukaraNamAiaMbahuhA // 196 // 1 yadyannirjIvAnAM kriyate jIvaprayogatastattat / varNAdi rUpakarmAdi vA'pi tadajIvakaraNamiti // 1 // // 20 // For Personal & Private Use Only Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-Aha-nityatvAtkSetrasya karaNaM na saMgacchate tatkathaM kSetrakaraNasambhavaH 1, ucyate, na vinA''kAzena 'kriyate' nirvaya'te 'yaditi yasmAt 'kiJcidapi' alpamapi dyaNukaskandhAdi, atastatprAdhAnyAd dravyakaraNamapi kSetrakaraNamucyate ityupaskAraH, nanu yadyAkAzena vinA na kiJcit kriyate tadA''kAzakaraNataivAstu kathaM kSetrakaraNatA ?, ucyate, 'kSetram' iti kSetrazabdavAcyamAkAzaM, tathA ca paryAyazabdatvAdanayoritthamabhidhAnamaduSTameveti bhAvaH, 4|taca vyaanaM-zabdastasya paryAyaH-anyathA ca bhavanaM vyaJjanaparyAyaH tamApannaM-prApta vyaJjanaparyAyApannam , 'ucchukaraNa mAiyaMti prakramAnmakArasya cAgamikatvAdikSukSetrakaraNAdikaM 'bahudhA' bahuprakAram , ekatve'pi kSetrasyekSukSetrakaraNA-14 dirUpeNAbhilApasya bahuprakAratvAt , tathA ca sampradAyaH-vaMjaNapariyAvannaM NAma jaM khettaMti abhilappati taMjahA ucchukhetakaraNaM sAlikhettakaraNaM tilakhittakaraNaM evamAdi' athavA yasmin kSetre karaNaM kriyate vaya'te vA tat kSetrakaraNa|miti gAthArthaH // 196 // idAnIM kAlakaraNamAha kAlo jo jAvaio jaM kIrai jamijaMmi kaalNmi| oheNa nAmao puNa havaMti ikkaarskrnnaa||197|| * vyAkhyA-kAlo 'yaH' samayAdiryAvatparimANaH yatkaraNaniSpattAvapekSAkAraNatvena vyApriyate, kimuktaM bhavati?yasya bhojanAryAvatA ghaTikAdvayAdinA kAlena niSpattistasya sa eva kAlaH karaNaM, tasyaiva tatra sAdhakatamatvena 1 vyaJjanaparyAyApannaM nAma yatkSetramityamilapyate, tadyathA-ikSukSetrakaraNaM zAlikSetrakaraNaM tilakSetrakaraNamevamAdi / For Personal & Private Use Only Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaMskRtA. uttarAdhya. vivakSitatvAt , yadi vA yatkaraNaM 'kriyate' niSpAdyate yasmin yasmin kAle tasya sa eva kAlaH karaNaM kAlakaraNam , atrAdhikaraNasAdhanatvena vivakSitatvAtkaraNazabdasya, 'oghene ti nAmAdivizeSAnapekSametatkAlakaraNaM, tathA ca vRddhAHbRhadvRttiH kAlakaraNaM jaM jAvatieNa kAleNa kIrati, jaMmi vA kAlaMmiti, ihApi kAlasyAkRtrimatvena krnnaasmbhvaaditth||202|| mupanyAsaH, nAmataH punarbhavantyekAdaza 'karaNAni' kAlavizeSarUpANi caturyAmapramANAni, karaNatvaM caiSAM tattakriyA sAdhakatamatvAditi gAthArthaH // 197 // kAni punastAnItyAhahai bavaM ca bAlavaM ceva, kolavaM thiiviloannN| garAi vaNiyaM ceva, viTThI havai sattamI // 198 // sauNi cauppayaM nAgaM, kiMsugdhaM karaNaM thaa| ee cattAri dhuvA, sesA karaNA calA satta // 199 // vyAkhyA-bavaM ca bAlavaM caiva kaulavaM strIvilocanaM garAdi vaNija caiva viSTirbhavati sptmii| zakuni catuSpadaM nAgaM kiMstughnaM karaNaM tathA, 'etAnIti zakunyAdIni catvAri 'dhruvANI'tyavasthitAni, zeSANi karaNAni 'calAni'anavasthitAni sapteti shlokdvyaarthH|| 198-199 // kasya punaH ka dhruvatvamityAhakiNhacauddasirattiM sauNi paDivajjae sayA krnnN| itto ahakkama khalu cauppayaM nAga kiMchugdhaM // 20 // 1 kAlakaraNaM yadyAvatA kAlena kriyate, yasminvA kAla iti / 202 // For Personal & Private Use Only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RECESSARSONGS vyAkhyA-kRSNacaturdazyA rAtrau zakuniH pratipadyate, kharUpamiti zeSaH, kiM kadAcidevetyAha-'sadA' sarvakAlama , anenAsyAvasthitatvamAha, karaNaM prAgvada . ata UI 'yathAkramaM yathAparipATi 'khaluH' avadhAraNe tato yathA||kramameva, catuSpadaM nAgaM kiMstughnamiti, tatrAmAvAsyAyAM dine catuSpadaM rAtrI nAgaM pratipadi ca dine kiMstughnamiti gAthArthaH // 20 // saptavidhakaraNAnayanopAyapratipAdikeyaM pUrvAcAryagAthA-"pakkhatihito duguNiyA durUvahINA ya suktapakkhaMmi / sattahie devasiyaM taM ciya rUvAhiyaM rattiM // 1 // esA'ttha bhAvaNA-abhimayadiNaMmi karaNajANaNatthaM pakkhatihito duguNiyatti-ahigayatihiM paDucca atIyAto duguNijaMti, jahA suddhacautthIe duguNA aTTa havaMti, 'duruvahINaM'ti, sattahie devasiyaM karaNaM havai, ettha ya bhAgA chacceva, tao bavAiyakameNa cauppahariyakaraNabhAveNa cautthie divase to vaNiyaM havai, taM ciya rUvAhiyaM rattiti rattIe viTThI, kaNhapakkhe dorUvA Na pADijaMti, evaM aa 1 pakSatithayo dviguNitA dvirUpahInAzca zuklapakSe / saptahRte daivasikaM tadeva rUpAdhikaM rAtrau // 1 // eSA'tra bhAvanA-abhimatadine karaNajJAnArtha pakSatithayo dviguNitA iti-adhikRtatithiM pratItyAtItA dvirguNyante, yathA zuklacaturthyA dviguNA aSTa bhavanti, dvirUpahInamiti saptahRte daivasikaM karaNaM bhavati, atra ca bhAgAH SaDeva, tato bavAdikrameNa catuSpAharikakaraNabhAvena caturthyA divase tadvaNija karaNaM bhavati, tadeva rUpAdhikaM rAtrAviti rAtrau viSTiH / kRSNapakSe dve rUpe na pAtyete, evaM dain Education International For Personal & Private Use Only Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 203 // sarvattha bhAvaNA kAyacA, bhaNiyaM ca - " kiNhanisitaIyadasamI sattami cAudasIsu aha viTThI / sukkacautthikkArasi| Nisi aTThamI puNNimA ya divA // 1 // " laukikA apyAhuH - "kRrtRrA sadivA dara bhUtadivA, zucarASTadivaikarapUrNa| divA / yadi candragatizca tithizca samA, iti viSTiguNaM pravadanti budhAH // 2 // " "suddhassa paDivai nisi paMcami| diNi aTThamIeN rAI tu / divasassa bArasI puNNimAya ratiM vayaM hoti // 1 // bahulassa cautthIe divA ya taha sattamIeN ratiMpi / ekkAsI divase bavakaraNaM hoi nAyavaM // 2 // " iti sampradAyArthaH // prAguddiSTaM bhAvakaraNamAha bhAvakaraNaM tu duvihaM jIvAjIveMsu hoi nAyavaM / tattha u ajIvakaraNaM taM paMcavihaM tu nAyavaM // 201 // vyAkhyA - bhAvaH - paryAyaH tasya karaNaM bhAvakaraNaM, tatpunaH tuzabdasya punararthatvAt 'dvividhaM' dvibhedaM kathamityAha - 1 sarvatra bhAvanA karttavyA, bhaNitaM ca - (vANijaM) kRSNanizi tRtIyAdazamIsaptamIcaturdazISvatha viSTiH / zukucaturthyekAdazIrAjyoH aSTa| mIpUrNimayordivA // 1 // 2 kriti kRSNapakSe triti tRtIyAtithau reti rAtrau seti saptamyAM diveti divase deti dazamyAM reti rAtrau bhUteti caturdazyAM diveti divase zviti zukapakSe ceti caturthyAM reti rAtrau aSTetyaSTamyAM diveti divase eketi ekAdazyAM reti rAtrau pUrNeti pUrNimAyAM divA / 3 zuddhasya pratipadi nizi paJcamIdine aSTamyAM rAtrau tu / divase dvAdazyAH pUrNimAyA rAtrau bavaM bhavati // 1 // kRSNasya caturthyAM | divA ca tathA saptamyA rAtrAvapi / ekAdazyA divase bavakaraNaM bhavati jJAtavyam // For Personal & Private Use Only asaMskRtA. 4 1120211 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvAjIveSu bhavati 'jJAtavyam' avaboddhavyaM, kimuktaM bhavati 1 - jIvaviSayamajIvaviSayaM ca tatrAlpavaktavyatvAda||jIvabhAvakaraNa mevAdAvupadarzayati- 'tattha jamajIvakaraNaM'ti tatra - tayordvayormadhye yadajIvakaraNaM tat 'paJcavidhaM tu' paJcaprakArameva 'jJAtavyam' avaseyamiti gAthArthaH // 209 // etadeva spaSTayitumAha vaNNarasagaMdhaphAseM saMThANe ceva hoi nAyavaM / paMcavihaM paMcavihaM duviha'vihaM ca paMcavihaM // 202 // vyAkhyA--varNarasagandhasparze saMsthAne caiva, ubhayatra viSayasaptamI, tato varNAdiviSayaM bhavati jJAtavyam, ajIvakaraNamiti prakramaH, tatra varNaH paJcavidhaH - kRSNAdiH, rasaH paJcavidhastiktAdiH, gandho dvibhedaH - surabhiritarazca, sparzo'STa| vidhaH - karkazAdiH, saMsthAnaM paJcavidhaM parimaNDalAdi, etadbhedAtkaraNamapyetadviSayametAvadbhedameva, ata evAha - 'paJca - vidha' mityAdi, nanu dravyakaraNAtko'sya vizeSaH ?, ucyate, iha paryAyApekSayA tathAbhavanamabhipretaM, dravyakaraNe tu dravyasyaiva tathA tathotpAdo dravyAstikamatApekSayeti vizeSaH, uktaM ca - "aparappaogajaM (o) jaM ajIvarUvAdi | pajjayAvatthaM / tamajIvabhAvakaraNaM tappajjAappaNAvekkhaM // 1 // ko davissasAkaraNAu viseso imassa ? nanu 1 aparaprayogajaM (to) yadajIvarUpAdi paryAyAvastham / tadajIvabhAvakaraNaM tatparyAyAtmano'pekSayA // 1 // ko dravyavizrasAkaraNAdvizeSo'sya ?. nanu bhaNitam / iha paryAyApekSayA dravyArthikanayamataM tacca // 2 // For Personal & Private Use Only Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 204 // bhaNiyaM / iha pajjaya'vekkhAe davaTThiyanayamayaM taM ca // 2 // " iti gAthArthaH // 202 // uktamajIvabhAvakaraNaM, sAmprataM jIvabhAvakaraNamAha jIvakaraNaM tu duvihaM suyakaraNaM caiva no ya suyakaraNaM / baddhamabaddhaM ca suaM nisIhamanisIhabaddhaM tu // 203 // vyAkhyA - jIvabhAvakaraNaM punaH, tuzabdasya punararthatvAt, 'dvividhaM' dviprakAraM zrutasya karaNaM zrutakaraNaM, bhAvakaraNatvaM cAsya zrutasya kSAyopazamikabhAvAntargatatvAt caiveti pUraNe, 'No ya suyakaraNaM ti cazabdasya vyavahitasambandhatvAt nozrutakaraNaM ca / tatrAdyamabhidhitsurAha - 'barddha' grathitam 'abaddhaM ca' etadviparItaM 'zrute' zrutaviSayaM, karaNamiti prakramaH, tatra ca 'NisIhamaNisIhabaddhaM tu'tti baddhaM dvividhaM - nizIthamanizIthaM ca, tuzabdazcAnayorabaddhasya ca | laukika lokottara bheda sUcakaH, tatazca nisIthaM rahasi yatpaThyate vyAkhyAyate vA, tacca lokottaraM nizIthAdi laukikaM bRhadAraNyakAdi, anizIthametadviparItaM tacca lokottaramAcArAdi laukikaM purANAdi, abaddhamapi laukikalokottarabhedena dvibhedameva, tatra lokottaraM yathaikA marudevyatyantasthAvarA siddhA svayambhUramaNe matsyapadmayorvalayavarddhAni sarvasaMsthAnAni santi, viSNukumAramaharSeryojana lakSapramANazarIravikaraNaM kuruDavikuruDI kuNAlAyAM sthitAvativRSTyA ca tannAzaH tayozcAzubhAnubhAvAtsaptamanarakapRthivIgamanaM kuNAlAnAzAcca bhagavato vIrasya trayodazyAM samAyAM kevala - | jJAnotpattirityAdi anekaprakAramAcArya paramparAyAtaM, laukikaM tvabaddhaM dvAtriMzadaDikAH SoDaza karaNAni paJca sthAnAni, For Personal & Private Use Only asaMskRtA. 4 // 204 // Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadyathA-AlIDhaM pratyAlIDhaM vaizAkha maNDalaM samapadaM ca, tatrAlIDhaM dakSiNaM pAdamagrataH kRtvA vAmapAdaM pRSThataH sArayati, antaraM dvayorapi pAdayoH paJca padAni, etadviparItaM tu pratyAlIDhaM, vaizAkha punaH pANI abhyantarataH kRtvA samazreNyA vyavasthApayati, agrimatalau bahirbhUtau kAryoM, maNDalaM dvAvapi pAdau dakSiNavAmato'vasAyaM UrU AkuJcati, yathA maNDalaM bhavati, antaraM catvAri pAdAni, samapadaM punaH sthAnaM dvAvapi pAdau samau nairantaryeNa sthApayati, etAni paJca sthAnAnyabaddhAni, zayanakaraNaM ca SaSThamiti gAthAkSarArthaH // 203 // uktaM zrutakaraNamadhunA nozrutakaraNamAhanosuyakaraNaM duvihaM guNakaraNaM taha ya jujaNAkaraNaM / guNa tavasaMjamajogA juMjaNa maNavAyakAe ya 204 vyAkhyA-iha ca nozabdasya sarvaniSedhAbhidhAyitvAta zrutakaraNaM yanna bhavati tannozrutakaraNaM, taca dvadhA-gaNakaraNaM 'tathA ca' tenaiva nozrutatvalakSaNena prakAreNa yojanAkaraNaM ca, etatkharUpamAha-'guNa'tti prakramAd guNakaraNaM, kimityAha-tapazca saMyamazca tapaHsaMyamau tayorAtmaguNayoryogA:-tatkaraNarUpA vyApArAstapaHsaMyamayogAH, kimuktaM bhavati ?-tapaHkaraNam-anazanAdi saMyamakaraNaM ca-paJcAzravaviramaNAdi guNakaraNamucyate, guNatvaM ca tapaHsaMyamayoH kammanirjarAhetutvenAtmopakAritvAta . 'jaMjaNa'tti yojanAkaraNaM 'maNavayaNakAe yatti cazabdo'vadhAraNe, viSayasaptamI ceyaM, tato manovAkAyaviSayameva. tatra manoviSayaM satyamanoyojanAkaraNAdi caturdhA, vAgviSayamapi satyavAgyojanA8|karaNAdi caturdheva, kAyaviSayaM tvaudArikakAyayojanAkaraNAdi saptadhA, tatazca dvAbhyAM catuSkAbhyAM saptakena ca mIli For Personal & Private Use Only Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 205 // tena paJcadazavidha yojanAkaraNaM, yojayati betatpaJcadazavidhamapi karmaNA sahAtmAnamiti, Aha ca-"maNavayaNakAya- asaMskRtA. kiriyA pannarasavihA u jhuMjaNAkaraNa"miti gAthArthaH // 204 // yena karaNenAtra prakRtaM tadAhakammagasarIrakaraNaM AuakaraNaM asaMkhayaM taM tu / teNa'higAro tamhA u appamAo carittami // 205 // vyAkhyA-'karmakazarIrakaraNaM' kArmaNadehanirvartanaM, tadapi jJAnAvaraNAdibhedato'nekavidhamityAha-'AyuHkaraTrANam' iti AyuSaH-paJcamakarmaprakRtyAtmakasya karaNaM-nirvartanamAyuHkaraNaM, tatkimityAha-'asaMkhayaM taM tu'tti tatpunarAyuHkaraNamasaMskRtaM-nottarakaraNena truTitamapi paTAdivatsandhAtuM zakyaM, yataH-"hA tuhA va ihaM paDamAdI saMdhayaMti yaNiuNA / sA kAvi Natthi NII saMdhijai jIviyaM jIe // 1 // " evaM ca 'kharUpato hetuto viSayatazca vyAkhye ti kharUpato hetutazca 'uttarakaraNeNa kaya mityAdinA granthena vyAkhyAtam , anena tvaayusskkrnnsyaasNskRttvopdshenen| hai viSayataH, idAnIM tUpasaMhAramAha-'teNa'higAroM tti 'tene tyAyuHkarmaNA'saMskRtenAdhikAraH, 'tamhA utti tasmAtra tuzabdo'vadhAraNArthaH, tasya ca vyavahitaH sambandhaH, tato'yamarthaH yasmAdasaMskRtamAyuHkarma tasmAt 'apramAda eva' pramAdAbhAva eva, 'caritra' iti caritraviSayaH kartavya iti gAthArthaH // 207 // evaM ca vyAkhyAtaM saMskRtam, // 205 // 1 manovacanakAyakriyA paJcadazavidhaM tu yojanAkaraNam / 2 sphuTitAtraTitA vA iha paTAdayaH saMdhati nayanipuNAH / sA kAcina nAsti nItiH saMdhIyate jIvitaM yayA // 1 // For Personal & Private Use Only in Education International Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etadviparItaM caasNskRtmiti| samprati sUtramanuzriyate-tatra cAsaMskRtaM jIvitamiti jaropanItasya na trANamiti ca mA pramAdIrityukte'rthasyApi puruSArthatayA sakalaihikAmuSmikaphalanivandhanatayA ca tadupArjanaM pratyapramAdo vidheya iti keSAJcitkadAzayaH, yata Aha-"dhanairduSkulInAH kulInAH kriyante, dhanaireva pApAtpunarnistaranti / dhanibhyo viziSTo na loke'sti kazciddhanAnyajayadhvaM dhanAnyajayadhvam // 1 // " iti, tanmatamapAkartumAha je pAvakammehi dhaNaM maNussA, samAyayaMtI amatiM gahAya / pahAya te pAsa payahie nare, verANubaddhA narayaM uveti // 2 // (sUtram) vyAkhyA-'ya' iti ye kecanAvivakSitasvarUpAH 'pApakarmabhiH' iti pApopAdAnahetubhiranuSThAnaiH 'dhanaM' dravyaM hA manuSyAH' manujAH, teSAmeva prAyastadarthopAyapravarttanAditthamuktaM, 'samAdadate' khIkurvanti, "amatim' iti praagvnnnyH| kutsAyAmapi darzanAt kumatim-uktarUpAM 'gahAya'tti gRhItvA sampradhArya, paThyate ca-'amayaM gahAye'ti azobhanaM matamamataM-nAstikAdidarzanam , athavA amRtamivAmRtam-Atmani paramAnandotpAdakatayA taca prakramAddhanaM 'pahAya'tti 1 dantyasakAravAn syAt , syAdvA saMjJApUrvako vidhiranitya iti nyAyamAzritya nAmisaMjJoddezena guNavidhAnAt guNAbhAvAta Atmanepade evaM, dhAturvA divAdAvAtmanepadI kasyacinmate syAt tudAdau vA, karmaNi prayogAttu na tatkalpanaM / For Personal & Private Use Only Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhaddhRttiH 203 ACCESSORIALS prakarSaNa tanmadhyAdalpasyApyagrahaNAtmakena hitvA-tyaktvA 'tAni'ti dhanaikarasikAn pazya' avalokaya, vineyamevAha, asaMskRtA. 'payaTTie'tti ArSatvAt svata evAzubhAnubhAvataH pravRttAn pravarttitAnyA, prakramAtpApakarmopArjitadhanenaiva, mRtyumukhamiti gamyate, 'narAn' puruSAn , punarupAdAnamAdarakhyApakamekAntakSaNikapakSanirAsAthai vA, ekAntakSaNikapakSe hina yereva dhanamupArjitaM teSAmeva pravartanaM, tathA ca bandhamokSAbhAvazceti bhAvaH, etacca pazya vairaM-karma 'vare' vaje ya kamme ya' iti vacanAt tena anubaddhAH-satatamanugatAH 'narakaM' ratnaprabhAdikaM nArakanivAsam 'upayAnti' tadbhavabhAvitayA sAmIpyena gacchanti, ta eva mRtyumukhapravRttA iti prakramaH, yadi vA pAzA iva pAzAH-khyAdayasteSu pravRttAstairvA / pravartitAH pAzapravRttAH pAzapravartitA vA narakamupayAntIti sambandhaH, te hi dravyamupAyaM syAdiSvabhiramante, tadabhiratyA ca narakagatibhAja eva bhavantIti bhAvaH, zeSaM prAgvat / tadanena sUtreNa dhanamihaiva mRtyuhetutayA paratra ca narakaprApakatvena tattvataH puruSArtha eva na bhavatIti tattyAgato dharma prati mA pramAdIrityuktaM bhavati, narakaprAptilakSaNazcApAyo na pratyakSeNAvagamyate (myata itI) haiva mRtyulakSaNApAyadarzanamudAharaNaM, tatra ca vRddhasampradAyaH-eMgami nayare ego // 206 // . coro, so rarti vibhavasaMpaNNesu gharesu khattaM khaNiuM subahuM daviNajAyaM ghettuM appaNo gharegadese kUvaM sayameva khaNittA | 1 vairaM vane ca karmaNi ca / 2 ekasminnagare ekazcauraH, sa rAtrau vibhavasaMpanneSu gRheSu kSatraM khanitvA subahu dravyajAtaM gRhItvA''tmano gRhaikadeze kUpaM svayameva khanitvA For Personal & Private Use Only Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASSESSSSSSSSS tatthaM daviNajAyaM pakkhivai, jahicchiyaM ca sukaM dAUNa kaNNagaM vivAheuM pasUyaM saMti rattiM uddavettA tatthevAgaDe pakkhivai, mA me bhajA ceDarUvANi ya parUDhapaNayANi hoUNa rayaNANi parassa payAsessaMti, evaM kAlo vaJcati / aNNayA teNegA kaNNayA vivAhiyA atIva rUvassiNI, sA pasUyA saMtA teNa Na mAriyA, dArago ya, so aTThavariso jAo, teNa ciMtiyaM-aiciraM kAlaM vidhAriyA, eyaM puvaM uddaveuM pacchA dArayaM uddavissaMti, teNa sA uddave agaDe pakkhittA, teNa ya dArageNa gihAo niggacchiUNa dhAdhAkayA, logo milio, teNa bhaNNai-eeNa mama mAyA mAriyatti, rAyapurisehiM suyaM, tehiM gahito, diThTho kUvo davabharito, aTThANi ya subahUNi, so baMdhiUNa rAyasabhaM samuvaNIto jAyaNApagArohiM, savaM davaM davAveUNa kumAreNa maarito|| evamanye'pi dhanaM pradhAnamiti tadartha . 1 tatra dravyajAtaM prakSipati, yathepsitaM ca zulkaM dattvA kanyakA vivAhya prasUtAM santImapadrAvya rAtrau tatraivAvaTe prakSipati, mA mama bhAryAzveTarUpANi ca prarUDhapraNayAni bhUtvA ratnAni parasmai prAcIkazanniti, evaM kAlo brajati / anyadA tenaikA kanyakA vivoDhA atIva rUpavatI, sA prasUtA santI tena na mAritA, dArakazca, so'STavarSo jAtaH, tena cintitam-aticiraM kAlaM vidhRtA, enAM pUrvamapadrAvya pazcAddArakamapadroSyAmIti, | tena sA'padrAvyAvaTe prakSiptA, tena ca dArakeNa gRhAt nirgatya hAhAravaH (kRtaH), loko militaH, tena bhaNyate-etena mama mAtA mAriteti, rAjapuruSaiH zrutaM, taigRhItaH, dRSTaH kUpo dravyabhRtaH, arthAzca subahavaH, sa baddhavA rAjasabhAM samupanIto yAtanAprakAraiH, sarva dravyaM dApayitvA kumAreNa mAritaH For Personal & Private Use Only Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaMskRtA. uttarAdhya. bRhadvRttiH // 207 // pravartamAnAstadapahAyehaivAnarthAvApattito narakamupayantIti sUtrArthaH // 2 // idAnI karmaNAmavandhyatAmabhidadhat prakRtamevArtha draDhayitumAha teNe jahA saMdhimuhaM gahIe, sakammuNA kiccai paavkaarii| evaM payA piccha ihaM ca loe, kaDANa kammANa na mokkho atthi // 3 // (sUtram) vyAkhyA-'stenaH' cauraH yatheti dRSTAntopadarzane sandhiH-kSatraM tasya mukhamiva mukha-dvAraM tasmin 'gRhItaH' AttaH |'khakarmaNA' AtmIyAnuSThAnena, kim ?-'kRtyate' chidyate, 'pApakArI' pAtakanimittAnuSThAnasevI, kathaM punarasau kRtyata iti ced-atrocyate sampradAyaH| egami nayare ego coro, teNa abhijato gharagassa phalagaciyassa pAgArakavisIsagasaMnihaM khattaM khaNiyaM,khattANi | aNegAgArANi-kalasAgiI naMdAvattasaMThiyaM paumAgiI purisAgiiMca, so ya taM kavisIsagasaMThiyaM khattaM khaNaMto gharasAmie NiveIo, tato teNa addhapaviTTo pAesu gahito, mA paviTTho saMto paharaNeNa paharissatitti, pacchA | 1 pakasminnagare ekazcauraH, tenAbhedyasya gRhasya citaphalakasya prAkArakapizIrSakasaMnibhaM kSatraM khAtaM, kSatrANyanekAkArANi-kalazAkRti nandAvartasaMsthitaM padmAkRti puruSAkRti ca, sa ca tat kapizIrSakasaMsthitaM kSatraM khanan gRhasvAminA nivittaH, tatastenArdhapraviSTaH pAdayorgRhItaH, |mA praviSTaH san praharaNena prahArSIditi, pazcA // 207 // For Personal & Private Use Only Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ coreNavi vAhirattheNa hatthe gahio, so tehiM dohivi balavaMtehiM ubhayahA kaDijamANo sayaMkiyapAgAra kavisIsagehiM phAlijjamANo attANo vilavitti // evamamunaivodAharaNadarzitanyAyena 'prajAH' he prANinaH ! 'peccha' tti prekSadhvaM, prAkRtatvAdvacanavyatyayaH, etacca yatrApi nocyate tatrApi bhAvanIyam, 'iha' asmin 'loke' janmani, AstAM para| loka ityapizabdArthaH, 'kRtAnAM' svayaMviracitAnAM 'karmmaNAM' jJAnAvaraNAdInAM 'na mokSaH' na muktiH, IzvarAderapi | tadvimocanaM pratyasAmarthyAd, anyathA sakalasukhitvAdyApatteH, idamuktaM bhavati - yathA'sAvarthagrahaNavAJchayA pravRttaH svakRtenaiva kSatrakhananAtmakopAyena kRtyate, na tasya svakRtakarmaNo vimuktiH, evamanyasyApi tattadanuSThAnato'zubhakAriNo na tato vimuktiH, kintu tadihApi vipacyata eveti, paThyate ca - ' evaM payA peca ihaM ca'ti, ihApi kRtyata iti sambadhyate, kRtyata iva kRtyate tathAvidhavAdhAnubhavanena, kA'sau ? - prajA, kka 1 - 'pretya' parabhaye, 'ihaM ce'ti ihaloke, | kimiti pretyetyucyate - yAvatA iha kRtamihaivApagatamata Aha-yat 'kRtAnAM karmmaNAM mokSo nAsti // ( granthAgram 5000 ) iha paratra vA vedyamevAvazyaM karmeti, ahavA 'evaM payA peca ihaMpi loe, Na kammuNo pIhati to kayAtI' | evaM prajA ! AmantraNapadametat pretyeha loke ca yataH prANinaH kRtyante 'tA' iti tato hetoH 'kadAcit ' kasmiM10 caureNApi bAhyasthena haste gRhItaH, sa tAbhyAM dvAbhyAmapi balavadryAmubhayataH kRSyamANaH svayaMkRtaprAkArakapizIrSakaiH pATyamAno'trANo vilapatIti / For Personal & Private Use Only Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 208 // |zcitkAle 'ne'ti niSedhe 'kammuNo' ti karmmaNe prastAvAt kutsitAnuSThAnAya spRhayet - nAbhilASamapi kuryAd AstAM tatkaraNamityAkUtaM, tadabhilaSaNasyApi bahudoSatvAt, tathA ca vRddhAH aigaMmi nayare egeNa coreNa ratiM duravagADhe pAsAe AroDhuM vimaggeNa khattaM kathaM, subahuM ca davajAyaM NINiyaM, NiyadharaM caDaNeNa saMpAviyaM / pahAyAe rayaNIe pahAya samAladdha suddhaM vAso tattha gato, ko kiM bhAsatitti jANa NatthaM, jai tAvaja logo maM Na yANissai tA puNovi puchaTTie corissAmIti saMpahAriUNa taMmi ya khattaTThANe gao, tattha ya logo bahU milito saMlavati - kahaM durArohe pAsAe AroDhuM vimaggeNa khattaM kathaM ? kahaM ca khuDDalaeNaM khattaduvAreNaM paviTTho ?, puNo ya saha dadveNa Niggaotti / so suNeuM harisito ciMtei - saccameyaM, kiha'haM eeNa niggatotti ?, appaNo udaraM ca kaDiM ca paloeDaM khattamuhaM paloeti / so ya rAyaniuttehiM purisehiM kusalehiM jANito, 1 ekasmin nagare ekena caureNa rAtrau duravagADhaM prAsAdamAruhya vimArgeNa kSatraM kRtaM, subahu ca dravyajAtaM nItaM, nijagRhaM cAnena saMprApitaM / prabhAtAyAM rajanyAM snAtvAM samAlabhya zuddhaM vAsastatra gataH, kaH kiM bhASata iti jJAnArtha, yadi tAvadadya loko mAM na jJAsyati tadA punarapi pUrvasthityA corayiSyAmIti saMpradhArya tasmiMzca kSatrasthAne gataH, tatra ca bahulako militaH saMlapati - kathaM durArohaM prAsAdamAruhya vimArgeNa kSatraM kRtaM ?, kathaM ca kSullakena kSatradvAreNa praviSTaH 1, punazca saha dravyeNa nirgata iti / sa zrutvA dRSTazcintayati -satyametat kathamahametena nirgata iti ?, Atmana udaraM ca kaTIM ca pralokya kSatramukhaM pralokayati / sa ca rAjaniyuktaiH puruSaiH kuzalairjJAtaH, For Personal & Private Use Only asaMskRtA. 4 // 208 // Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22%SAMACASSECONDS rAyaNo uvaNIto sAsito ya // evaM pApakarmaNAmabhilaSaNamapi sadoSamiti na vidadhIteti sUtrArthaH // 3 // iha kRtAnAM karmaNAmavandhyatvamuktaM, tatra ca kadAcit khajanata eva tanmuktirbhaviSyati, amuktau vA vibhajyaivAmI dhanAdivad bhokSyanta iti kazcinmanyeta ata Aha saMsAramAvanna parassa aTrA, sAhAraNaM jaMca kareti kammaM / kammassa te tassa u veyakAle, na baMdhavA baMdhavayaM urvati // 4||(suutrm ) vyAkhyA-pAThAntare'pi pApakarmaspRhaNaM sadoSamiti niSiddhaM, tatastatrApi syAdetat-yatheha sarva sAdhAraNaM tathA'muSminnapi bhaviSyatyata Aha-'saMsAra'sUtraM, saMsaraNaM-saMsAraH-teSu teSUcAvaceSu paryaTanaM tam Apanna:-prAptaH, |'parasya' Atmavyatiriktasya putrakalatrAdeH, 'arthAt' iti artha-prayojanamAzritya 'sAdhAraNaM jaM ca'tti casya vAzabdAthatvAd bhinnakramatvAca sAdhAraNaM vA yadAtmano'nyeSAM caitad bhaviSyatItyabhisandhipUrvakaM karoti' nivartayati bhavAn, karmahetutvAt karma kriyata iti vA karma-kRSyAdikarma tasyaiva kRSyAdeH 'te' tava he kRSyAdikarmakartaH ! 'tasya' parAtheya sAdhAraNasya vA, tuzabdo'pizabdArthaH, AstAmAtmanimittaM kRtasyetyabhiprAyaH, 'vedanaM' vedo vipAkaH 1 rAjJa upanItaH zikSA prApi tazca / For Personal & Private Use Only Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaMskRtA. uttarAdhya. tattatkarmaphalAnubhavanaM tatkAle 'na' iti niSedhe, avadhAraNaphalatvAdvAkyasya naiva 'bAndhavAH' khajanAH, yadarthaM tatkarma kRtavAn karoSi vA te 'bAndhavatAM' bandhubhAvaM tadvibhajanApanayanAdinA 'urvati'tti upayantIti, bRhadvRttiH yatazcaivamatastadupari premAdipramAdaparihArato dharma evAvahitena bhAvyaM, tathAvidhAbhIrIvyaMsakavaNigvat / tathA ca // 209 // vRddhAH egaMmi nayare ego vANiyago aMtarAvaNesuM vavaharai, egA AbhIrI ujugA dorUvae ghettUNa kappAsanimittamuvaTThiyA, kappAso ya tayA samaggho vaTTati, teNa vANiyaeNa egassa rUvassa do vArA toleuM kappAso dino, sA 4||jANai-dohavi rUvagANa dinnotti, sA pohalayaM baMdhiUNa gayA, pacchA vANiyato ciMteti-esa rUvago muhA laddho, dAtato ahaM eyaM uvabhuMjAmi, teNa tassa rUvagassa samiyaM ghayaM gulo vikiNiuM ghare visajiuM bhajA saMlattA-ghayapuNNe di. 1 ekasminnagare eko vaNig antarApaNeSu (ApaNAntareSu ) vyavaharati, ekA AbhIrI RjukA dvau rUpyako gRhItvA karpAsanimitta mupasthitA, karpAsazca tadA samarko varttate, tena vaNijA ekasya rUpyakasya dvau vArau tolayitvA karpAso dattaH, sA jAnAti-dvayorapi rUpyakayordatta iti, sA pohalikAM baddhvA gatA, pazcAdvaNik cintayati-eSa rUpyako mudhA labdhaH, tato'hamenamupabhuje, tena tasya rUpyakasya yugapat ghRtaguDau vikrIya ( krItvA ) gRhe visarcya bhAryA saMlaptA--ghRtapUrNAn A-CRACCORESAMACARRY SARAN 209 // For Personal & Private Use Only Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASSA karejAsitti, tAe kayA ghayapuNNA, jAmAugo se savayaMso Agato, so tAe parivesito ghayapuNNehiM, so bhuMjiu gato, vANiyato NhANapayato bhoyaNatthamuvagato, so tAe parivesito sAbhAvieNa bhatteNa, bhaNati-kiM na kayA ghayaurA ?, tAe bhaNNati-kayA, paraM jAmAueNa savayaMseNa khatiyA ?, so ciMteti-peccha jArisaM kayaM mayA, sA varAI AbhIrI vaMceuM paranimittaM appA avunneNa saMjoIo, so ya saciMto sarIraciMtAe Niggato, gimho ya vaTTati, so majjhaNhavelAe kayasarIraciMto egassa rukkhassa heTThA vIsamati, sAhU ya teNogAseNa bhikkhaNimittaM jAti, teNa so bhaNNati-bhagavaM ! etthaM rukkhacchAyAe vissama mayA samANaMti, sAhuNA bhaNiyaM-turiyaM mae NiyakajaNa gaMtavaM, vaNieNa bhaNiyaM-kiM bhayavaM! ko'vi parakajeNAvi gacchai?, sAhuNA bhaNiyaM-jahA tuma ciya bhajAinimittaM kili| 1 kuryA iti, tayA kRtA ghRtapUrNAH, jAmAtA tasya savayasya AgataH, sa tayA pariveSito ghRtapUrNaiH, sa bhuktvA gataH, vaNik snAtaprayato bhojanArthamupagataH, sa tayA pariveSitaH svAbhAvikena bhaktena, bhaNati-kiM na kRtA ghRtapUrNAH ?, tayA bhaNyate-kRtAH, paraM jAmAtrA savayasyena khAditAH, sa cintayati-pazya yAdRzaM kRtaM mayA, sA varAkI AbhIrI vazcayitvA paranimittamAtmA'puNyena saMyojitaH, saca sacintaH zarIracintAyai nirgato, grISmazca varttate, sa madhyAhnavelAyAM kRtazarIracinta ekasya vRkSasyAdhastAt vizrAmyati, sAdhuzca tenAvakAzena | bhikSAnimittaM yAti, tena sa bhaNyate-bhagavannatra vRkSacchAyAyAM vizrAmya mayA samamiti, sAdhunA bhaNita-tvaritaM mayA nijakAryAya gantavyaM, vaNijA bhaNitaM-kiM bhagavan ! ko'pi parakAryAyApi gacchati ?, sAdhunA bhaNitaM-yathA tvameva bhAryAdinimittaM SARAM For Personal & Private Use Only Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaMskRtA. uttarAdhya. ssasi, sa marmaNIva spRSTaH, teNeva ekkavayaNeNa saMbuddho bhaNati-bhayavaM ! tumhe kattha acchaha ?, teNa bhaNNai-ujANe, tato taM sAhuM kayapajattiyaM jANiUNa tassa sagAsaM gato, dhamma souM bhaNati-pavayAmi jAva sayaNaM ApucchiUNaM, gato bRhaddhRttiH |NiyayaM gharaM, baMdhave bhajaM ca bhaNai-jahA AvaNe vavaharaMtassa tuccho lAbhago, tA disAvANijaM karessAmi, do ya stth||210|| vivAhA, tatthego mulbhaMDaM dAUNa suheNa iTTapuraM pAvei, tattha viDhatte Na kiMci giNhati, bIo na kiMci mulabhaMDaM deti, puvaviDhattaM ca vilupeti, taM kayareNa saha vaccAmi ?, sayaNeNa bhaNiyaM-paDhameNa saha vaccasu, tehiM so samaNuNNAto baMdhusahito gao ujANaM, tehiM bhaNNati-kayaro satthavAho ?, teNa bhaNNati-NaNu paralogasatyavAho esa sAhU asogacchAyAe uvaviThTho NiyaeNaM bhaMDeNaM vavahArAvei, eeNa saha nivANapaTTaNaM jAmitti pavaito // yathA cAyaM varNika | 1 klizyasi, tenaivaikavacanena saMbuddho bhaNati-bhagavanto ! yUyaM kutra tiSThatha ?, tena bhaNyate-udyAne, tatastaM sAdhu kRtaparyAptikaM jJAtvA tasya sakAzaM gataH, dharma zrutvA bhaNati--pravrajAmi yAvatsvajanamApRcchaya, gato nijaM gRhaM, bAndhavAn bhAryA ca bhaNati-yathA ApaNe vyavaharatastuccho lAbhastato dizAvANijyaM kariSyAmi, dvau ca sArthavAhau, tatraiko mUlyabhANDaM dattvA sukheneSTapuraM prApayati, tatropArjitAnna kiJci hAti, dvitIyo na kiJcinmUlyabhANDaM dadAti, pUrvopArjitaM ca vilumpati (Acchinatti), tatkatareNa saha vrajAmi ?, svajanena bhaNita:prathamena saha vraja, taiH sa samanujJAto bandhusahito gata udyAnaM, tairbhaNyate-kataraH sArthavAhaH ?, tena bhaNyate-nanu paralokasArthavAha eSa sAdhurazokacchAyAyAmupaviSTo nijena bhANDena vyavahArayati, etena saha nirvANapattanaM yAmIti pravrajitaH / // 210 // For Personal & Private Use Only Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | khajanakhatattvamAlocayan prabrajyAM pratyAhataH, tathA'nyairapi vivekibhiryatitavyaM, tathA ca vAcakaH- "rogAtrAto duHkhAhitastathA khajanaparivRto'tIva / kaNati karuNaM savASpaM rujaM nihantuM na zakto'sau // 1 // mAtA bhrAtA bhaginI bhAryA putrastathA ca mitrANi / na ghnanti te yadi rujaM khajanavalaM kiM vRthA vahasi ? // 2 // rogaharaNe'pyazaktAH pratyuta dharmmasya te tu vighnakarAH / maraNAca na rakSanti svajanaparAbhyAM kimabhyadhikam ? // 3 // tasmAt svajanasyArthe | yadihAkAryaM karoSi nirlajja ! / bhoktavyaM tasya phalaM paralokagatena te mUDha ! // 4 // tasmAt khajanasyopari saGga parihAya nirvRto bhUtvA / dharmma kuruSva yatnAdyatparalokasya pazyadanam // 5 // " iti sUtrArthaH // 4 // itthaM tAvat svakRtakarmmabhyaH vajanAnna muktirityuktam adhunA tu dravyameva tanmuktaye bhaviSyatIti kasyacidAzayaH syAdata AhavitteNa tANaM na labhe patte, imaMmi loe aduvA parattha / " dIpaTTe va anaMtamoheM, neyAuyaM damadameva // 5 // (sUtram ) vyAkhyA- 'vittena' draviNena ' trANaM' khakRtakarmaNo rakSaNaM 'na labhate' na prApnoti iti kIdRk ? - ' pramattaH | madyAdipramAdavazagaH, ka ? - 'imaMmi' tti asminnanubhUyamAnatayA pratyakSa eva 'loke' janmani, 'aduve 'ti athavA 'paratre' ti parabhave, kathaM punarihApi janmani na trANAya ?, atrocyate vRddhasampradAyaH - For Personal & Private Use Only pupupu Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaMskRtA. uttarAdhya. __ ego kila rAyA iMdamahAIe kamhi Usave attapure niggacchaMte ghosaNaM ghosAvei-jahA save purisA nayarAto nigga- bRhadvRttiH cchaMtu, tattha purohiyaputto rAyavallabho vesAgharamaNupaviThTho ghosie'vi Na Niggato, so rAyapurisehiM gahito, teNa vallabheNa na tesiM kiMci dAUNa appA vimoito, dappAyamANo vivadaMto rAyasagAsamuvaNIto, rAiNAvi vajjho // 21 // ANatto, pacchA purohio uvaTTito bhaNati-sabassapi ya demi mA mArijau, to'vi Na mukko, sUlAe bhinno| evamanye'pi na vittena zaraNamihaiva tAvadAmuvanti, AstAmanyajanmani, tanmUrchAvataH punastasyAdhikataraM doSamAhadIve'tyAdi vRttAI, tatra ca dIvamityetatpadaM saMskAramanapekSyaiva nikSenumAha niyuktikRtduviho ya hoi dIvo davadIvo a bhAvadIvo ya / ikviko'vi a duviho AsAsapagAsadIvo a||206|| ___ vyAkhyA-'dvividhazca' dvibheda eva bhavati, dIveti prAkRtapadopAtto'rtho, dravyabhAvabhedAt , tathA cAha-dabadIvo ya bhAvadIvo yatti, punarayamekaiko'pi dvividhaH, dvaividhyamevAha-'AsAsa'tti AzvAsayati atyantamAkulitAnapi __1 ekaH kila rAjA indramahAdau kasmiMzcidutsave svakIyapure nirgacchati ghoSaNAM ghoSayati-yathA sarve puruSA nagarAnnirgacchantu, tatra 4 purohitaputroM rAjavallabho vezyAgRhamanupraviSTo ghoSite'pi na nirgataH, sa rAjapuruSairgRhItaH, tena vallabhena tebhyaH kiJciddattvA''tmA na vimodAcitaH, doyamANo vivadana rAjasakAzamupanItaH, rAjJA'pi vadhya AjJaptaH, pazcAtpurohita upasthito bhaNati-sarvasvamapi ca dadAmi mA mImaraH, tadApi na muktaH, zUlAyAM bhinnaH / RECORDING CAMXXXSAR // 21 Jan Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janAn khasthIkarotItyAzvAsaH, sa eva dIvattipadasambandhAt prAkRtasya zatamukhatvAdAzvAsadvIpa iti bhavati, tathA prakAzayati-ghanatimirapaTalAvaguNThitamapi ghaTAdi prakaTayatIti prakAzaH, sarvadhAtUnAM pacAdiSu darzanAt , sa cAsau dIpyata iti dIpazca prakAzadIpaH, sa ca bhavati dIvattipadavAcya iti gAthArthaH // 206 // punaranayorapi bhedamAhasaMdINamasaMdINo saMdhiamassaMdhie a boddhaveM / AsAsapagAse a bhAve duviho puNikkiko // 207 // | vyAkhyA-saMdIyate-jalaplAvanAt kSayamApnotIti sandInaH, taditarastvasandInaH, tathA 'saMjogime yatti saMyogimaH, yastailavaya'gnisaMyogena nivRttaH, asaMyogimazca tadviparIta AdityabimbAdiH,sa hyeka eva prakAzaka iti 'jJAtavyaH' avaboddhavyaH, paThyate ca-'sandhiyamassandhie ya boddhace' ihApi 'sandhitaH' saMyojitaH, tadviparItastu 'asandhitaH' asaMyojitaH, 'AsAsapagAse ya'tti AzvAsadvIpaH prakAzadIpazca, yathAkramaM ceha sambandhaH, tatrAvAsadvIpaH sandInAsandInaH, prakAzadIpazca saMyogimAsaMyogima iti, ayaM ca dravyata eveti vyAmohApanayanAyAha-'bhAve'pi' bhAvaviSayo'pi, 'duviha'tti dvidhA, 'puna'riti prathamabhedApekSam , ekaikaH' ityAzvAsadvIpaHprakAzadIpazca, idamuktaM bhavati1 vayimakhacimAdayaH ( u0 350) iti sUtrAdimo nyavAderapyAkRtigaNatvAdgatvaM ca / 2 saMdhAnaM saMdhA sA jAtA'syeti saMdhitaH / *-*--*-OMOMOM45 For Personal & Private Use Only Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % uttarAdhya. bRhadvRttiH // 212 // MOCOCONNECESSAX yathA dravyato'pAranIradhivimajhAnAM kadA kadaitadantaH syAt ityAlitacetasAmAzvAsanaheturAzvAsadvIpaH, evaM saMsA-asaMskRtA rasAgaramapAramuttarItumanasAmatyantamudvejitAnA mavyAnAmAzvAsanahetuH samyagdarzanaM bhAvAvAsadvIpaH, tatra hi dravyadvIpa iva vIcibhiH kuvAdibhiramI noyante nApi makarAdibhirivAnantAnubandhibhiH krodhAdibhiratiraudrarapyupadrUyante, yathA ca dravyAzvAsadvIpaH plAvyamAnatayaikaH samdInaH tathA'yamapi bhAvAzcAsadvIpaH samyagdarzanAtmakaH kazcit kSAyopazamika aupazamiko vA punaranantAnubandhyudaye mithyAtvodayena jalotpIleneva plAvyate, tatastanivandhanairjalacarairivAnekadvandvairupatApyata iti sandIna ucyate, yastu kSAyikasamyaktvalakSaNo na jalotpIleneva mithyAtvodayenAkramyate ata eva ca na tatsthastanivandhanApAyaiH kathaJcidhujyate asAvasandIno bhAvadvIpaH, tathA yathaiva tamasA'ndhIkRtAnAmapi prakAzadIpaH tatprakAzyaM vastu prakAzayati evamajJAnamohitAnAM jJAnamapIti bhAvaprakAzadIpa ucyate, ayamapyekA saMyogimo'nyazcAnyathA, tatra yaH zrutajJAnAtmako bhAvadIpaH akSarapadapAdazlokAdisaMhatinirvartitaH sa saMyogimaH, yastvandhanirapekSI nirapekSatayA ca na saMyogimaH sa kevalajJAnAtmako'saMyogimo bhAvadIpa iti gAthArthaH // 207 // vyAkhyAtaM sUtrasparzikaniyuktyA dIva'tti sUtrapadam , atra ca prakAzadIpenAdhikRtaM, tatazca 'dIvappaNa? vatti' praka | // 212 // bhASaNa maSTo dRSTayagocaratAM gataH praNaSTo dIpo'syeti prAkRtatvAtpraNaSTadIpaH, AhitAgyAderAkRtigaNavAdvA dIpapraNaSTaH taditi dRSTAntA, atra sampradAya: For Personal & Private Use Only Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | jahA~ keha dhAtuvAiyA sadIvagA aggiM iMdhaNaM ca gahAya bilamaNupavidyA, so tesi pamAeNa dIvo aggIvi vijjhAto, tato te vijzAyadIbaggIyA guhAtamamohiyA ito tato savato paribhamaMti, parimamaMtA apaDiyAramahAbisehi sapehi ukA duruttare ahe niyaDiyA, tattheva NihaNamuvagayA // evaM anantaH-aparyavasitaH, tadbhavApekSayA prAyastasyAnapagamAt , mukhate ghenAsI moho-jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAtmakaH, tatazcAnanto moho'syeti anasamohaH, kimissAha-yAuthati nizcita Ayo-lAbhonyAyo-muktirityarthaH, sa prayojanamasyeti naiyAyikasta. samyagdarzanAdikaM muktimArgamiti gamyate, 'da8' ti antarbhUtApizabdArthatvAdRSTvA'pi-upalabhyApyadRSTveva bhavati, hai tahazenaphalAbhAvAt , athavA 'adachameva'ti prAkRtatvAdadraSTeva bhavati, idamatrAkUtam-yatheSa guhAntargataH pramAdAtpraNa TadIpaH prathamamupalabdhavastutatvo'pi dIpAbhAve tadadraSTeSa jAyate, tathA'yamapi jantuH kathaJcit karmakSayopazamAdeH | samyagdarzanAdikaM muktimArga bhAvaprakAzadIpataH zrutajJAnAtmakAt dRSTvA'pi vittAdivyAsaktitastadAbaraNodayAdadraSTaiva bhavati, tathA ca na kevalaM khatastrANAya vittaM na bhavati, kintu kathaJcit trANahetuM smygdrshnaadikmpyvaaptmuph| 1 yathA keciddhAtuvAdinaH sadIpakA agnimindhanaM ca gRhItvA bilamanupraviSTAH, sa teSAM pramAdena dIpo'gnirapi vidhyAtaH, tataste | vidhyAtadIpAnayo guhAtamomohitA itastataH sarvataH paribhrAmyanti, paribhrAmyanto'pratIkAramahAviSaiH sardaSTA duruttare garne nipatitAH, tatraiva nidhnmupgtaaH| Join Education Interational For Personal & Private Use Only Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 213 // dhAntIti sUtrArthaH // 5 // evaM dhanAdikameva sakalakalyANakAri bhaviSyatItyAzaGkAyAM tasya kugatihetutvaM karmaNazcAva-asaMskRtA. dhyatvamupadarya yat kRtyaM tadAha suttesu AvI paDibuddhajIvI, no vissase paMDiya Asupanne / ghorA muhuttA abalaM sarIraM, bhAraMDapakkhI va cr'ppmtto||6|| (sUtram) __ vyAkhyA-'supteSu' dravyataH zayAneSu bhAvatastu dharma pratyajAgratsu, caH pAdapUraNe, 'cazabdaH samAhAretaretarayogasamuccayAvadhAraNapAdapUraNAdhikavacanAdiSviti vacanAt , apiH sambhAvane, tato'yamarthaH-supteSvapyAstAM jAgratsu ca, kimityAha-pratibuddhaM-pratibodhaH dravyato jAgrattA bhAvatastu yathAvasthitavastutattvAvagamastena jIvituM-prANAn dhanu zIlamasyeti pratibuddhajIvI, yadi vA pratibuddho-dvidhA'pi pratibodhavAn jIvatItyevaMzIlaH-pratibuddhajIvI, ko'bhiprAyaH ?-dvidhA prasupteSvapi avivekiSu na gatAnugatikatayA'yaM khapiti, kintu pratibuddha eva yAvajjIvamAste, tatra ca dravyanidrApratiSedhe agaDadattodAharaNaM, tatra ca vRddhavAdaH // 21 // ujeNIe jiyasattussa raNNo amoharaho nAma rahito, tassa jasamatI nAma bhajA, tIse agaDadatto nAma putto, 1 ujjayinyAM jitazatro rAjJo'mogharatho nAma rathikaH, tasya yazomatI nAma bhAryA, tasyA agaDadatto nAma putraH For Personal & Private Use Only Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ROMOGAMAROSANSACCOR tassa ya bAlabhAve ceva piyA uvrto| so ya annayA abhikkhaNaM royamANiM mAyaraM pucchai, tIe nibaMdheNa kahiyaMjahA esa amohapahArI rahio tuha piusantiyaM riddhiM patto, taM ca paJcakkhakaDuyaM, tumaM ca akayavijaM daDaM aMto aIva DajjhAmi, teNa bhaNiyaM-atthi koi jo maM sikkhAveti, tIe bhaNiyaM-atthi kosaMbIe daDhappahArI nAma piu-4 mitto, gato kosaMbi, diTTho daDhappahArI IsatthasattharahacariyAkusalo Ayarito, teNa putto viva NipphAio Isatthe kuMtAdipADiyakke jaMtamukke ya annAsuvi kalAsu / aNNayA gurujaNANuNNAto siddhavijjo sikkhAdaMsaNaM kAuM rAyakulaM gato, tattha ya asikkheDayagahaNAiyaM jahAsikkhiyaM savaM dAiyaM, jahA sabo jaNo hayahiyao jAto, rAyA bhaNainatthi kiMci accherayaM, neva ya vimhito, bhaNati-kiM kiM te demi?, teNa vinavito-sAmi tumbhe mamaM sAdhukAraMNa 1 tasya ca bAlabhAva eva pitoparataH / sa cAnyadA'bhIkSNaM rudatIM mAtaraM pRcchati, tayA nirbandhena kathitaM-yathaiSo'moghaprahArI rathika|stava pitRsatkAM RddhiM prAptaH, tacca pratyakSakaTukaM, tvAM cAkRtavidyaM dRSTvA'nto'tIva dahye, tena bhaNitam-asti kazcit yo mAM zikSayati, tayA bhaNitam-asti kauzAmbyAM dRDhaprahArI nAma pitRmitraM, gataH kauzAmbI, dRSTo dRDhaprahArI iSvastrazastrarathacaryAkuzala AcAryaH, tena putra iva | niSpAdita iSvastre kuntAdiSu pratyekaM yatramokSe ca anyAsvapi kalAsu / anyadA gurujanAnujJAtaH siddhavidyaH zikSAdarzanaM kArayituM rAjakulaM gataH, tatra cAsikheTakagrahaNAdikaM yathAzikSitaM darzitaM sarva, yathA sarvo jano hRtahRdayo jAtaH, rAjA bhaNati-nAsti kiJcidAzcarya, naiva ca | vismitaH, bhaNati-kiM kiM tubhyaM dadAmi ?, tena vijJaptaH-svAmin ! mahyaM sAdhukAraM na For Personal & Private Use Only Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaMskRtA. uttarAdhya. bRhadvRttiH // 21 // deha kiM me aneNa dANeNaMti ? / assi ceva desakAle purajaNavaeNa rAyA viNNavio-devANuppiyANaM pure asuyapuvaM saMdhichejaM saMpayaM ca davaharaNaM parimoso ya keNavi kayaM, taM arahaMtu NaM devANuppiyA ! nagarassa sArakkhaNaM kAuM, tato ANatto rAiNA garArakkho-sattarattassa abhitare jahA gheppati tahA kuNasutti, taM ca soUNa esa thakko mama | gamaNassatti parigaNaMteNa vinavito rAyA, jahA-ahaM sattarattassa abhaMtare core sAmi! tubbhapAyamUlaM uvaNessAmi, taM| ca vayaNaM rAyaNA paDisuyaM, aNumanniyaM ca evaM kuNasutti / tao so hata?mANaso niggato rAyakulAto, ciMtiyaM ca NaNaM-jahA duipurisatakarA pANAgArAihANesu NANAvihaliMgavesapaDicchannA bhamaMti, ato ahameyANi ThANANi appaNA cArapurisehi ya maggAvemi, maggAyeUNa niggato navarAto, niddhAiUNa ikato ekassa sIyalacchAyassa 1 dadAsi kiM mama anyena dAneneti ? / asminneva dezakAle purajanapadena rAjA vijJaptaH--devAnupriyANAM pure'bhutapUrvaH saMdhicchedaH sAmprataM ca dravyaharaNaM parimoSazca kenApi kRtaH, tadarhanti devAnupriyAH! nagarasya saMrakSaNaM kartuM, tata AjJapto rAjJA nagarArakSa:-saptarAtrasyAbhyantare | yathA gRhyate tathA kurviti, taNa zrutvA eSo'vasaro mama gamanasyeti parigaNayatA vijJapto rAjA, yathA-ahaM saptarAtrasyAbhyantare caurAna svA|min ! tava pAdamUlamupaneSyAmi, taca vacanaM rAzA pratizrutam , anumate caivaM kurviti / tataH sa haTatuSTamAnaso nirgato rAjakulAt , cintitaM cAnena yathA duSTapuruSataskarA: pAcogArAdisthAneSu nAnAvidhaliGgaveSapraticchannA bhrAmyanti, ato'hametAni sthAnAnyAtmanA cArapuruSazca mArgavAmi, mArgayitvA nirgato nagarAt , mirgaya ekasyAM (dizi) ekasya zItalacchAyastha // 25 // Bain Education Internasional For Personal & Private Use Only Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahayArassa pAyassa heTThA NiviTTho dubbalamayalavattho, coragahaNovAyaM ciMtayaMto acchati, Navari jaMkiMpi muNamuNAyaMto taM caiva sahayArapAyavacchAyamuvagato parivAyato, aMbapallavasAhaM bhaMjiUNa NiviTTho, diTTho ya teNa ovaddhapiMDito dIhajaMgho, daTTUNa ya AsaMkito hiyaeNa-pAvakammasUyagAI liMgAI, NUNaM esa coroti, bhaNito ya so parivAyageNa-vaccha ! kuto tumaM kiMnimittaM vA hiMDasi ?, tato teNa bhaNiyaM bhayavaM ! ujjeNIto ahaM pakkhINavibhavo hiMDAmi, teNa maNiyaM - putta ! ahaM te viulaM atthasAraM dalayAmi, agaladatto bhaNati - aNuggahio'mhi tumbhehiM / | evaM ca adaMsaNo gato diNayaro, aikaMtA saMjhA, kaDDiyaM teNa tidaMDAto satthayaM, baddho pariyaro, uTThito bhaNati - | nagaraM aigacchAmoti, tato agaladazo sasaMkito taM aNugacchai, ciMteti ya-esa so takaroti, paviTTho NayaraM, tattha 1 sahakArasya pAdapasyAdhastAnniviSTo durbalamalinavastraH, cauragrahaNopAyaM cintayaMstiSThati, navaraM yatkimapi jalpan tAmeva sahakArapAdapacchAyAmupagataH parivrAjakaH, AmrapallavazAkhAM bhaktvA niviSTaH dRSTazca tenAvabaddhapiNDiko dIrghajaGghaH dRSTvA ca AzaGkito hRdayenapApakarmasUcakAni liGgAni, nUnameSa caura iti, bhaNitaJca sa parivrAjakena- vatsa ! kutastvaM kiMnimittaM vA hiNDase ?, tataH tena bhaNitaM - bhagavan ! ujjayinItaH ahaM prakSINavibhavo hiNDe, tena bhaNitaM putra ! ahaM tubhyaM vipulamarthasAraM dadAmi, agaDadatto bhaNati - anugRhIto'smi | yuSmAbhiH / evaM cAdarzanaM gato dinakaraH, atikrAntA sandhyA, kRSTaM tena tridaNDAt zastrakaM, baddhaH parikaraH, utthito bhaNati - nagaramatigacchAva iti, tato'gaDadattaH sazaGkitastamanugacchati, cintayati ca eSa sa taskara iti, praviSTo nagaraM, satra For Personal & Private Use Only Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 215 // yaM uttANaNayaNapecchaNijjaM kassavi puNNavisesa sirisUyagaM bhavaNaM, tattha ya sirivacchasaMThANaM saMdhiM chettUNa atigato parivAyato, NINIyAto aNegabhaMDabhariyAto peDAto, tattha ya taM ThaveUNa gato, agaDadatteNa ciMtiyaM-aMtagamaNaM karemi, tAva ya Agato parivAyato jakkhadeulAto saielae dAlidapurise ghettUNa, teNa te ya tAo peDAto giNhAviyA, nidvAiyA ya satre nayarAto, bhaNati ya parivAyato- putta ! ittha jiNNujANe muhuttAgaM niddAviNoyaM karemo jAva rattI galati, tatto gamissAmotti, tato teNa laviyaM-tAya ! evaM karematti, tato tehiM purisehiM ThaviyAo peDAto, NiddAvasaM ca uvagayA, to so ya parivAyato agaladatto ya sejjaM atthariUNa aliyasuIyaM kAUNa acchaMti / tao ya agaladatto saNiyaM uTTheUNa avakaMto rukkhasaMchaNNo acchati, te ya purisA niddAvasaM gayA jANiUNa vIsaMbhaghAiNA parivAyaeNa 1 ca uttAnanayanaprekSaNIyaM kasyApi puNyavizeSazrIsUcakaM bhavanaM, tatra ca zrIvatsasaMsthAnaM sandhi chittvA'tigataH parivrAjakaH, anekabhANDabhRtAH peTA niSkAzitAH, tatra ca taM sthApayitvA gataH, agaDadattena cintitam - antagamanaM karomi ?, tAvaJcAgataH parivrAjako yakSadevakulAt | sadA bhrAmyataH (svakIyAn ) daridrapuruSAn gRhItvA tena ca taiH tAH peTA prAhitaH, nirgatAzca sarve nagarAt, bhaNati ca parivrAjaka : - putra ! atra jIrNodyAne muhUrtta nidrAvinodaM kurmo yAvadrAtrirgacchati tato gamayiSyAma iti, tatastena laptaM - tAtaivaM kurma iti, tatastai: puruSaiH sthApitAH peTAH, nidrAvazaM copagatAH, tataH sa ca paritrAjako'gaDadattazca zayyAmAstIrya alIkasvapitaM kRtvA tiSThataH / tatazcAgaDadattaH zanairutthAyApakrAnto vRkSasaMchannastiSThati, te ca puruSA nidrAvazaM gatAH jJAtvA vizrabdhaghAtinA paritrAjakena For Personal & Private Use Only ** asaMskRtA. 4 // 215 // Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAriyA, agaladattaM ca tattha satthare apecchamANo maggiuM payatto, maggaMto ya sAhApacchAiyasarIreNa abhimuhamAgacchaMto aMsadese asiNA Ahato, gADhapahArIkato paDito, pacAgayasanneNa ya bhaNito agaladatto-baccha ! giNha imaM asiM, vacca masANassa pacchimabhAgaM, gaMtUNa saMtijAgharassa bhittipAse saI karejAsi, tattha bhUmighare mama | bhagiNI vasati, tAe asiM dAejasu, sA te bhajjA bhavissati , sabadavassa ya sAmI bhavissasi, ahaM puNa gADhapahAro aikaMtajIvotti / gao ya agaladatto asilahi gahAya, diTThA ya sA tato bhavaNavAsiNIviva pecchaNijjA, bhaNai ya-kato tumaMti ?, dAito agaladatteNa asiTThI, visannavayaNahiyayAe soyaM nigRhaMtIe sasaMbhamaM atinIto saMtijAgharaM, dinnaM AsaNaM, uvaviThTho agaladatto sasaMkito, se cariyaM uvalakkhei ya, sA atiAyareNa sayaNijaM raei, | 1 mAritAH, agaDadattaM ca tatra saMstAre'prekSamANo mArgayituM pravRttaH, mArgayaMzca zAkhAcchannazarIreNAbhimukhamAgacchan aMsadeze'sinA''hato, gADhaprahArIkRtaH patitaH, pratyAgatasaMjJena ca bhaNito'gaDadattaH-vatsa gRhANemamasiM, vraja zmazAnasya pazcimabhAgaM, gatvA zAntyAyagRhasya bhittipArdhe zabdaM kuryAH, tatra bhUmigRhe mama bhaginI vasati, tasyai AsiM darzayeH, sA tava bhAryA bhaviSyati, sarvadravyasya ca svAmI bhavidaSyasi, ahaM punargADhaprahAro'tikrAntajIva iti / gatazcAgaDadatto'siyaSTiM gRhItvA, dRSTA ca sA tatra bhavanavAsinIva prekSaNIyA, bhaNati ca kutastvamiti ?, darzito'gaDadattenAsiyaSTiH, viSaNNavadanahRdayayA zokaM nigRhantyA sasaMbhramamatinItaH zAntyAryAgRha, dattamAsanam , upaviSTo'ga-1 DadattaH sazaGkitaH, tasyAzcaritamupalakSayati ca, sA atyAdareNa zayanIyaM racayati, For Personal & Private Use Only Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * uttarAdhya. - bRhadvRttiH // 216 // sAra maNai ya-patya vIsAmaM kareha, to na so niddAvasamuSagato vakkhittacittAe, annaM ThANaM gaMtUNa Thio pacchannaM, tahiM| asaMskRtA. ca sayaNije puSasajiyA silA, sA tAe pADiyA cuNiyA ya sejjA, sA ya hatuThamANasA bhaNati-hA hao bhAupAyagotti, agaDadatto'pi tato NiddhAiUNa vAlesu ghettUNa bhaNati-hA dAsIe dhIe ko maM ghAyaitti', tao sA pAesu nivaDiyA saraNA''gayAmiti bhaNaMtI, teNAsAsiyA, mA bIhehitti / so taM ghettUNa gato rAulaM, pUjito | raNNA purajaNavaeNa ya, bhogANa ya bhAgIjAtotti // evaM anne'vi apamattA iheva kallANabhAiNo bhvNti| ukto dravyasuseSu pratibuddhajIvino dRSTAntaH, bhAvasupteSu tu tapakhinaH, te hi mithyAtvAdimohiteSvapi janeSu yathAvadavagamapUrvakameva saMyamajIvitaM dhArayantIti, evaMvidhazca kiM kuryAdityAha-na vizvasyAt , pramAdeviti gamyate, kimukta bhavati ?-bahujanapravRttidarzanAnate'narthakAriNa iti na vizrambhavAn bhavet , 'paNDitaH' prAgvat , Azu-zIghramuci 1 bhaNati ca-atra vizrAma kuru, tato na sa nidrAvazamupagato vyAkSiptacittatayA, anyat sthAnaM gatvA sthitaH pracchannaM, tatra ca zayanIye pUrvasajjitA zilA, sA tayA pAtitA cUrNitA ca zayyA, sA ca hRSTatuSTamAnasA bhaNati-hA hato bhrAtRghAtaka iti, agaDadatto'pi tato nirgatya vAleSu gRhItvA bhaNati-hA dAsthA dhiyA (dAsi ! IdRgdhiyA) ko mAM ghAtayatIti, tataH sA pAdayornipatitA zaraNA''gatA'smIti maNantI, tenAzvAsitA, mA maiSIriti / sa tAM gRhItvA gato rAjakulaM, pUjito rAjJA purajanapadena ca, bhogAnAM cA''bhAgIjAta iti // ekmanye'pi apramattA ihaiva kalyANabhAgino bhavanti SASRRIANS - R // 216 // dan Education International For Personal & Private Use Only Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CLoCOLOCALCHAOSANAMA takartavyeSu yatitavyamiti prajJA-buddhirasyeti-AzuprajJaH, kimiti AzuprajJaH, yato ghUrNayantIti ghorAH-niranu kampAH, satatamapi prANinAM prANApahAritvAt ,ka ete ?-'muhUrtAH' kAlavizeSAH,kadAcicchArIravalAdU ghorA apyamI na prabhaviSyantItyata Aha-'abalaM' balavirahitaM na mRtyudAyino muhUrtAn prati sAmarthyavat ,kiM tat ?-zarIram , evaM tarhi kiM kRtyamityAha-'bhAraNDapakkhIva cara'ppamatto'iti patatyaneneti pakSaH so'syAstIti pakSI bhAraNDazcAsau pakSI ca bhAraNDapakSI sa yadvadapramattazcarati tathA tvamapi pramAdarahitazcara-vihitAnuSThAnamAsevakha, anyathA hi yathA'sya bhAraNDapakSiNaH pakSyantareNa sahAntarvartisAdhAraNacaraNasambhavAt svalpamapi pramAdyato'vazyameva mRtyuH tathA tavApi saMyamajIvitAd bhraMza eva pramAdyata iti sUtrArthaH // 6 // amumevArtha spaSTayannAha care payAI parisaMkamANo, jaM kiMci pAsa iha mnnmaanno| lAbhaMtare jIviya vUhaittA, pacchA prinnaaymlaavdhNsii||7|| (sUtram) vyAkhyA-'caret' gacchet 'padAni' pAdavikSeparUpANi 'parizaGkamAnaH' apAyaM vigaNayan , kimityevamata Aha'yatkiJcid' gRhasthasaMstavAdyalpamapi pAzamiva pAzaM saMyamapravRttiM prati svAtantryoparodhitayA 'manyamAno' jAnAnaH, yadvA 'carediti saMyamAdhvani yAyAt , kiM kurvan ?-'padAni' sthAnAni, dharmasyeti gamyate, tAni ca mUlaguNAdIni Jain Education Inter n al For Personal & Private Use Only Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 217 // | 'parizaGkamAno' mA mameha pravarttamAnasya mUlaguNeSu mAlinyaM skhalanA vA bhaviSyatIti paribhAvayan pravartteta, 'jaM kiMci' tti yatkiJcidalpamapi duzcintitAdi pramAdapadaM mUlaguNAdimAlinyajanakatayA bandhahetutvena pAzamiva pAzaM manyamAnaH, | tadayamubhayatrAbhiprAyaH - yathA bhAraNDapakSI aparasAdhAraNAntarvartticaraNatayA padAni parizaGkamAna eva carati yatki - | JciddavarakAdikamapi pAzaM manyamAnaH tathA'pramattazcaret, nanu yadi parizaGkamAnazcarettarhi sarvathA jIvita nirapekSeNaiva pravarttitavyaM, tatsApekSatAyAM hi kadAcitkathaJciduktadoSasambhava ityAzaGkayAha - 'lAbhaMtare 'tyAdi vRttArddha, lambhanaM lAbha:- apUrvArthaprAptiH antaraM - vizeSaH, lAbhazcAsAvantaraM ca lAbhAntaraM tasmin satItyarthaH, kimuktaM bhavati ? - yAvadvi|| ziSTaviziSTatarasamyagjJAnadarzana cAritrAvAsiritaH sambhavati tAvadidaM 'jIvitaM ' prANadhAraNAtmakaM ' bRMhayitvA' annapAnopayogAdinA vRddhiM nItvA tadabhAve prAyastadupakramaNasambhavAditthamuktaM, 'khuhA pivAsA ya vAhI ya'tti vacanAt kSudAdInAmapyupakramaNakAraNatvenAbhidhAnAd, iha ca bRMhayatveva bRhayitveti vyAkhyeyam, anyathA hyasaMskRtaM jIvitamiti virudhyata iti bhAvanIyaM tataH kimityAha- 'pazcAt ' lAbhavizeSaprAtyuttarakAlaM 'pariNNAya'tti sarvaprakArairavabudhya yathedaM nedAnIM prAgvatsamyagdarzanAdivizeSahetuH, tathA ca nAto nirjarA, na hi jarayA vyAdhinA vA abhibhUtaM tat tathA| vidhadharmAdhAnaM prati samartham, uktaM hi - "jairA jAva Na pIleti,vAhI jAva Na vaDati / jAviMdiyA Na hAyaMti, tAva 1 jarA yAvanna pIDayati vyAdhiryAvanna vardhate / yAvadindriyANi na hIyante, tAvaddharmaM samAcaret // 1 // For Personal & Private Use Only asaMskRtA. 4 // 217 // Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhamma samAyare // 1 // " evaM jJaparijJayA parijJAya tataH pratyAkhyAnaparijJayA ca bhaktaM pratyAkhyAya, sarvathA jIvitanirapekSo bhUtveti bhAvaH, malavadatyantamAtmani lInatayA malaH-aSTaprakAraM karma tadapadhvaMsata ityevaMzIlaH malApadhvaMsI-malavinAzakRt , syAditi zeSaH, tato yAvallAbhaM dehadhAraNamapi guNAyaiveti bhAvaH, yadvA jIvitaM bRMhayitvA lAbhAntare-lAbhavicchede'ntarbahizca malAzrayatvAnmala:-audArikazarIraM tadapadhvaMsI syAt , ko'rthaH 1-jIvitaM tyaje d, idamuktaM bhavati-ayamasyaiko hi guNo mAnuSyamavApya labhyate dharma iti bhAvayan yAvaditastallAbhaH tAvadidaM dAhayet , lAbhavicchedaM sambhAvya saMlekhanAdividhAnatastyajet // iha ca yAvallAbhadhAraNe maNDikacaurodAharaNaM,* tatra ca sampradAyaH vinAyaDe nayare maMDito nAma tuNNAto paradavaharaNapasatto AsI. soya dugaDo mitti jaNe pagAseMto jANudeseNa Nicameva ahayAlevalitteNa rAyamagge tuNNAgassa sippamuvajIvati. caMkamaMto'vi ya daMDadharieNaM pAeNa kilissaMto kahiMvi caMkamati, rattiM ca khattaM khaNiUNa davajAyaM ghettuNa NagarasaMnihie ujANegadese bhUmigharaM, tattha Nikkhi 1 bejhAkataTe nagare maNDiko nAma tantuvAyaH paradravyaharaNaprasakta AsIt , sa ca duSTatraNo'smIti jane prakAzayan jAnudezena nitya4||meva Ardrakalepaliptena rAjamArge tantuvAyasya zilpamupajIvati,cakramyamANo'pi ca dhRtadaNDena pAdena vizyam kacidapi cakramyate, rAtrI ca | kSatraM khanitvA dravyajAtaM gRhItvA nagarasannihite udyAnaikadeze bhUmigRhaM, tatra nikSi SACRECACACAkara For Personal & Private Use Only Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 21 // uttarAdhya. vati, tattha ya se bhagiNI kannagA ciTThati, tassa bhUmigharassa majjhe kUvo, jaM ca so coro daveNa palobheuM sahAyaM 18| davavoDhAraM ANeti taM sA se bhagiNI agaDasamIve puvaNatthAsaNe NiveseuM pAyasoyalakkheNa pAe gihiUNa tammira bRhadvRttiH kUve pakkhivai, tato so tattheva vivajai, evaM kAlo vacati nayaraM musaMtassa, coragAhA taMNa sakiMti gihiuM, tao nayare uvarato jaato| tattha mUladevo rAyA, so kahaM rAyA saMvutto ?-ujeNIe nayarIe savagaNiyApahANA devadattA nAma gaNiyA, tIe saddhiM ayalo nAma vANiyadArato vibhavasaMpaNNo mUladevo ya saMvasai, tIe mUladevo iTTo, gaNiyAmAUe ayalo,sA bhaNati-putti ! kimeeNaM jUikAreNaMti ?, devadattAe bhaNNati-ammo! esa paNDito, tIe bhaNNai-kiM esa amha abbhahiyaM viNNANaM jANati, ayalo bAhattarikalApaMDio eva, tIe bhaNNati-vaccha ! / 1. pati, tatra ca tasya bhaginI kanyA tiSThati, tasya bhUmigRhasya madhye kUpaH, yaM ca sa cauro dravyeNa pralobhya sahAyaM dravyavoDhAramAnayati taM sA tasya bhaginI avaTasamIpe pUrvanyastAsane nivezya pAdazaucamiSeNa pAdau gRhItvA tasmin kUpe prakSipati, tataH sa tatraiva vipadyate, evaM kAlo brajati nagaraM muSNataH, cauramAhAstaM na zaknuvanti grahItuM, tato nagare uparako (upadravo) jAtaH / tatra mUladevo rAjA, sa kathaM rAjA saMvRttaH ?-ujjayinyAM nagaryA sarvagaNikApradhAnA devadattA nAma gaNikA, tayA sArdhamacalo nAma vaNigdArako vibhavasaMpanno mUladevazca saMvasati, tasyA mUladeva iSTaH, gaNikAmAturacalaH, sA bhaNati-putri ! kimetena dyUtakAreNa ? iti, devadattayA bhaNyateamba ! eSa paNDitaH, tayA bhaNyate-kimeSo'smat amyadhikaM vijJAnaM jAnAti ?, acalo dvAsaptatikalApaNDita eva, tayA bhaNyate-vatse ! // 218 // For Personal & Private Use Only Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | ayalaM bhaNa-devadattAe ucchu khAiuM saddhA, tIe gaMtUNa bhaNito, teNa ciMtiyaM-kao khu tAI ahaM devadattAe paNatito, teNa sagaDaM bhareUNa ucchuyalaTThINa uvaNIyaM, tAe bhaNNati-kimahaM hathiNI ?, tIe bhaNiyaM-baca mUladevaM bhaNa-devadattA ucchu khAiuM ahilasati, tIe gaMtUNa se kahiyaM, teNa ya kai ucchulaTThIto challeuM gaMDalIto kAuM cAujjAyagAdisuvAsiyAto kAuM pesiyAo, tIe bhaNNati-piccha viNNANaMti, sA tuhikkA ThiyA, mUladevassa 4|paosamAvaNNA ayalaM bhaNati-ahaM tahA karemi jahA mUladevaM gihissitti, teNa aTThasayaM dINArANa tIe bhADi-|| NimittaM dinnaM, tIe gaMtuM devadattA bhaNNati-aja ayalo tume samaM vasihI, ime dINArA dattA, avarohavelAe gaMtuM bhaNati-ayalassa kajaM turiyaM jAyaM teNa gAmaM gatotti, devadattAe mUladevassa pesiyaM, Agato mUladevo, tIe samANaM / 1 acalaM bhaNa-devadattAyA ithUna khAdituM naddhA, tayA gatvA bhaNitaH, tena cintitaM-ke ikSavaH (ka khalu)te ahaM devadattayA praNayitaH, | tena zakaTaM bhRtvA ikSuyaSTInAmupanItaM, tayA bhaNyate-kimahaM hastinI ?, tayA bhaNitaM-vraja mUladevaM bhaNa-devadattA ikhaM khAditumabhilapyati, tayA gatvA tasmai kathitaM, tena ca katicidikSuyaSTayo nistvacIkRtya khaNDIkRtya cAturjAtakAdisuvAsitAH kRtvA ca preSitAH, tayA bhaNyate-pazya vijJAnamiti, sA tUSNIkA sthitA,mUladeve pradveSamApannA'calaM bhaNati-ahaM tathA karomi yathA mUladevaM prahISyasIti,tenASTazataM dInArANAM tasyai bhATInimittaM dattaM, tayA gatvA devadattA bhaNyate-adyAcalastvayA samaM vatsyati, ime ca dInArA dattAH, aparAhave lAyAM gatvA bhaNati-acalasya kArya tvaritaM jAtaM tena grAmaM gata iti, devadattayA mUladevAya preSitaM ( vRttaM), Agato mUladAdevaH, tayA samaM For Personal & Private Use Only Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya acchai, gaNiyA mAUe, ayalo ya appAhito, annAo paviTTho bahupurisasamaggo veDhiuM gambhagihaM, mUladevo ai- asaMskRtA. bRhadvRttiH saMbhameNa sayaNIyassa hiTThA Nilukko, teNa lakkhito, devadattAe dAsaceDIto saMvuttAto acalassa sarIra'mbhaMgAdi // 219 // ghettuM uvaTThiyA, so ya taMmi ceva sayaNIe Thiyanisanno bhaNai-ittha ceva sayaNIe ThiyaM abbhaMgehi, tAto bhaNaMtiviNAsijjai sayaNIyaM, so bhaNai-ahaM etto ukiTTataraM dAhAmo, mayA evaM suviNo diTTho, sayaNIya'bbhaMgaNaucalaNa pahANAdi kAyacaM, tAhiM tadhA kayaM, tAhe pahANagollo mUladevo ayaleNa vAlesu gahAya kahito,saMlatto ya'NeNa-vaca | da mukko'si, iyarahA te aja ahaM jIviyassa vivasAmi, jadi mayA jAriso hojAhi tA evaM muccejAhi(tti) ayalA bhihito tao mUladevo avamANito lajjAe niggao ujeNIe, patthayaNavirahito benAyaDaM jato patthito, ego se / 1. tiSThati, gaNikAmAtrA ca acalaH saMdiSTaH, anyasmAt ( anyena dvAreNa ) praviSTaH bahupuruSasamapro veSTayitvA garbhagRhaM, mUladevo'ti-2 saMbhrameNa zayanIyasyAdhastAnnilInaH, tena lakSitaH, devadattayA dAsaceTyaH samuktAH acalasya zarIrAbhyaGgAdi gRhItvopasthitAH,sa ca tasminneva zayanIye sthitaniSaNNo bhaNati-atraiva zayanIye sthitamabhyaGgaya,tA bhaNanti-vinAzyate zayanIyaM, sa bhaNati-ahamita utkRSTataraM dAsyAmi, mayaivaM svapno dRSTaH, zayanIyAbhyaGganodvartanasnAnAdi karttavyaM, tAmistathA kRtaM, tadA mAnavilepanArdo mUladevo'calena vAleSu gRhItvA''-- kRSTaH, saMlaptazcAnena--braja mukto'si, itarathA te'dya jIvitasya vyavasyAmi, yadi mAdRzo bhavestadaivaM muJceriti acalAbhihitastato mUladevo'vamato lajayA nirgata ujjayinyAH, pathyadanarahita: bennAtaTaM yataH prasthitaH, ekastasya // 21 in Educa For Personal & Private Use Only Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puriso milito, mUladeveNa pucchito-kahiM jAsi ?, teNa bhaNNati-viNNAyataDaMmi, mUladeveNa bhaNNati-do'vi samaM / vaccAmotti, teNa saMlattaM-evaM bhavautti, do'vi paTTiyA,aMtarA ya aDavI, tassa purisassa saMbalaM asthi, mUladevo viciMtei-eso mama saMbaleNa saMvibhAgaM karehitti, iNhi sute pare tAe AsAe vaJcati, Na se kiMci dei, taiyadivase chiNNA aDavI, mUladeveNa pugchito-atthi ettha abhAse gAmo ?, teNa bhaNNati-esa NAidUre paMthassa gAmo, mUladeveNa bhaNito-tumaM kattha vasasi ?, teNa bhaNNati-amugattha gAme, mUladeveNa bhaNito-to khAi ahaM evaM gAmaM vaccAmi, teNa se paMtho uvadiTTho, gao taM gAma mUladevo, tattha'NeNa bhikkhaM hiMDateNa kummAsA laddhA, pavaNNo ya kAlo vaddati, so ya gAmAto nigacchai, sAhU ya mAsakhamaNapAraNaeNa bhikkhAnimittaM pavisati, teNa ya saMvegamA 1 puruSo militaH, mUladevena pRSTaH-ka yAsi ?, tena bhaNyate-bennAkataTe, mUladevena bhaNyate-dvAvapi samaM brajAva iti, tena saMlaptam6 evaM bhavatviti, dvAvapi prasthitau, antarA cATavI, tasya puruSasya zambalamasti, mUladevo vicintayati-eSa mama zambalena saMvibhAgaM kariSyati, idAnIM zvaH pareyuH tayA''zayA brajati, na tasmai kiJciddadAti, tRtIyavivase chinnA'TavI, mUladevena pRSTaH-astyatrAbhyAse prAmaH ?, tena bhaNyate-eSa nAtidUre patho prAmaH, mUladevena bhaNitaH tvaM kutra vasasi ?, tena bhaNyate-amuSmin prAme, mUladevena |bhaNitaH tadA kathayA (gacchA ) hamenaM prAmaM brajAmi, tena tasmai panthA upaviSTaH, gatastaM prAmaM mUladevaH, tatrAnena mikSAM hiNDamAnena kulmASA labdhAH, prapannazca ( saMpannazca ) kAlo vartate, sa ca prAmAnirgacchati, sAdhuzca mAsakSapaNapAraNakena bhikSAnimittaM pravizati, tena ca saMvegamA Join Education International For Personal & Private Use Only Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. asaMskRtA. bRhadvRttiH // 220 // 4|vaNNeNaM parAe bhattIe tehiM kummAsehiM so sAdhU paDilAbhito, bhaNiyaM ca'NeNaM-'dhannANaM khu narANaM kommAsA huMti sAhupAraNae' devayAe ahAsannihiyAe bhaNNati-putta ! etIe gAhAe pacchaddhe jaM maggasi taM demi, 'gaNiyaM ca devadattaM daMtisahassaM ca rajaM ca ||1||'devyaae bhaNNati-acireNa bhavissatitti, tato gato mUladevo bennAyaDaM, tattha khattaM khaNaMto gahito, vajjhAe nINijai, tattha puNa aputto rAyA mao, Aso ahiyAsio, mUladevasagAsamAgato, paTTidAyaNaM raje ahisitto rAyA jAo, so puriso saddAvio, so aNeNa bhaNito-tujhaM taNiyAe AsAte Agato ahaM, iharahA ahaM aMtarAle ceva vivajaMto, teNa tujhaM esa mayA gAmo datto, mA ya mama sagAsaM ejasutti, pacchA ujjeNIeNa raNNA saddhiM pItiM saMjoeti, dANamANasaMpUtiyaM ca kAuM devadattaM aNeNa maggito, teNa paJcuvagA____1. pannena parayA bhaktyA taiH kulmASaiH sa sAdhuH pratilambhitaH, bhaNitaM cAnena-'dhanyAnAmeva narANAM kulmASAH sAdhupAraNake bhavanti' devatayA yathAsannihitayA bhaNyate-putra ! etasyA gAthAyAH pazcArthena yanmArgayasi taddadAmi-gaNikAM ca devadattAM dantisahasraM ca rAjyaM ca // 1 // devatayA bhaNyate-acireNa bhaviSyatIti, tato gato mUladevo bennAtalaM, tatra kSatraM khanan gRhItaH, vadhyAyAM nIyate, tatra punaH aputro rAjA mRtaH, azvo'dhivAsitaH, mUladevasakAzamAgataH, pRSThidAnaM rAjye'bhiSikto rAjA jAtaH, sa puruSaH zabditaH, so'nena bhaNita:-tvatsatkayA''zayA Agato'ham , itarathA ahamantarAla eva vyapatsye, tena tubhyameSa mayA grAmo dattaH, mA ca mama sakAzamAyAsIriti, pazcAdujjayinIyena rAjJA sArdha prIti saMyojayati, dAnamAnasatkAraM (sampUjitAM) ca kRtvA devadattAmanena mArgitaH, tena pratyupakA // 220 // For Personal & Private Use Only Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasaMdhieNa diNNA, mUladeveNa aMteure chUDhA, tAe samaM bhoge bhujati / annayA ayalo poyavahaNeNa tatthAgato, sukke vijaMte bhaMDe jAtiM pAe davaNUmaNANi ThANANi tANi jANamANeNa mUladeveNa so gihAvito,tume davaM zUmiyaMti purisehiM baddhiUNa rAyasayAsamuvaNIto, mUladeveNa bhaNNati-tuma mama jANasi ?, so bhaNati-tumaM rAyA ko tumaM na jANai ?, teNa bhaNNai-ahaM mUladevo, sakkAriuM visajito, evaM mUladevo rAyA jaato| tAhe so aNNaM NagarAradakkhiyaM Thaveti, so'vi na sakko coraM gihiuM, tAhe mUladevo sayaM NIlapaDaM pAuNiUNa rattiM Niggato, mUladevo aNajaMto egAe sabhAe NiviNNo acchati, jAva so maMDiyacoro AgaMtUNa bhaNati-ko ittha acchati ?, mUladeveNa bhaNiyaM-ahaM kappaDito, teNa bhaNNai-ehi maNUsaM karemi, mUladevo uhito, egaMmi Isaraghare khattaM khayaM, subahuM / 1. rasandhinA dattA, mUladevenAntaHpure nyastA, tayA samaM bhogAn bhunakti / anyadA'cala: potavAhanena tatrAgataH, zulkIye bhANDe | vidyamAne yAni pAtreSu dravyagopanAni sthAnAni tAni jAnatA mUladevena sa grAhitaH, tvayA dravyaM gopitamiti puruSairbaddhA rAjasakAzamupanItaH, mUladevena bhaNyate-tvaM mAM jAnAsi ?, sa bhaNati-tvaM rAjA tvAM ko na jAnAti ?, tena bhaNyate-ahaM mUladevaH, satkRtya visRSTaH, evaM mUladevo rAjA jAtaH / tadA so'nyaM nagarArakSakaM sthApayati, so'pi na zaktazcauraM gRhItuM, tadA mUladevaH svayaM nIlapaTaM prAvRtya rAtrau nirgataH, mUladevo'jJAyamAna ekasyAM sabhAyAM niSaNNastiSThati, yAvatsa maNDikazcaura Agatya bhaNati-ko'tra tiSThati ?, mUla|devena bhaNitam-ahaM kArpaTikaH, tena bhaNyate-ehi manuSyaM karomi, mUladeva utthitaH, ekasminnIzvaragRhe kSatraM khAtaM, subahu For Personal & Private Use Only Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhaddhRttiH // 22 // devajAyaM NINeUNa mUladevassa uvari caDAviuM paTTiyA nayarabAhiriyaM, jAto mUladevo purato, coro asiNA kahi- asaMskRtA. eNa piTThao ei, saMpattA bhUmigharaM, coro taM davaM NihiNiumAraddho, bhaNiyA aNeNa bhagiNI-eyassa pAhuNayassa |pAyasoyaM dehi, tAe kUvataDasanniviTe AsaNe saMNivesito, tAe pAyasoyalakkheNa pAo gahio kUve chuhAmitti, jAva atIva sukumArA pAyA, tAe nAyaM-jahesa koi bhUyaputvarajo vihaliyago, tIe aNukaMpA jAyA, to tAe pAyatale sannito Nassatti, mA mArijihisitti, tato pacchA so palAto,tAe bolo kato NaTTho NaTThotti, so asiM| |kahiUNa maggato laggo, mUladevo rAyappahe aisannikiTaM NAUNa caccarasivaMtarito Thito, coro taM sivaliMgaM esa 1 dravyajAtaM nItvA mUladevasyopari caTApayitvA (Arohya ) prasthitau nagarabAhirikA, yAto mUladevaH purataH, cauro'sinA kRSTena (saha) pRSThata AyAti, saMprAptau bhUmigRhaM, caurastat dravyaM nihitumArabdhaH, bhaNitA anena bhaginI-etasmai prAghUrNakAya pAdazaucaM dehi, tayA kUpataTasanniviSTa Asane sannivezitaH, tayA pAdazaucamiSeNa pAdo gRhItaH kUpe kSipAmIti, yAvadatIva sukumArau pAdau, // 221 // tayA jJAtaM-yathA epa kazcit bhUtapUrvarAjyo rAjyabhraSTaH, tasyA anukampA jAtA, tatastayA pAdatale saMjJito nazyeti, mA mArayiSyasIti, tataH pazcAtsa palAyitaH, tayA rAvaH ( pUtkAraH) kRtaH naSTo naSTa iti, so'siM kRSTvA pRSThato lagnaH, mUladevaH rAjapathe'tisaMnikRSTaM jJAtvA catvarazivAntaritaH sthitaH, caurastat zivaliGgameSa Join Education International For Personal & Private Use Only Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purisotti kAuM kaMkaggeNa asiNA duhA kAUNa paDiniyatto, gato bhUmigharaM, tattha vasiUNa pahAyAe rayaNIe tao niggaMtUNa gato vIhiM, aMtarAvaNe tuNNAgattaM kareti, rAyaNA purisehi sahAvito, teNa ciMtiyaM - jahA so puriso NUNaM na mArito, avassaM ca so esa rAyA bhavissaitti, tehiM purisehiM ANito, rAyaNA anbhuTThANeNa pUito, AsaNe nivesAbito, sa bahuM ca piyaM AbhAsiuM saMlatto- mama bhagiNIM dehitti, teNa dinnA, vivAhiyA, rAyaNA bhogA ya se saMpadattA, kavi disu gaesu rAyaNA maMDito bhaNio-dadveNa kajjaMti, teNa subahuM dadyajAyaM diNNaM, rAyaNA saMpUito, aNNayA puNo maggito puNo'vi diNNaM, tassa ya corassa atIya sakkArasammANaM pauMjati, eeNa pagAreNa savaM dakSaM davAvito, bhagiNI se pucchati, tAe bhaNNati - ittiyaM vittaM, tao | puvAveiyalakkhANusAreNa savaM davAveUNaM maMDito sUlAe Arovito // dRSTAntAnuvAdapUrvako'yamihopanayaH - yathA'yama 1 puruSa itikRtvA kaGkAmreNAsinA dvidhA kRtvA pratinivRttaH, gato bhUmigRhaM, tatroSitvA prabhAtAyAM rajanyAM tato nirgatya gato vIthim, antarApaNe tantuvAyatvaM karoti, rAjJA puruSaiH zabditaH tena cintitaM - yathA sa puruSo nUnaM na mAritaH, avazyaM ca sa eSa rAjA bhaviSyatIti, taiH puruSairAnItaH rAjJA'bhyutthAnena pUjitaH Asane nivezitaH, sa bahu priyaM cAbhASya saMlaptaH mahyaM bhaginIM dehIti, tena dattA, vivAhitA, rAjJA bhogAzca tasmai saMpradattAH, katipayeSvapi dineSu gateSu rAjJA maNDiko bhaNitaH - dravyeNa kAryamiti, tena subahu dravyajAtaM dattaM rAjJA saMpUjitaH, anyadA punarmArgitaH punarapi dattaM, tasya ca caurasyAtIva satkArasammAnaM prayunakti, etena prakAreNa sarvaM dravyaM dApitaM, bhaginI tasyA apRcchayata, tayA bhaNyate etAvat vittaM, tataH pUrvAveditalakSyAnusAreNa sarvaM dApayitvA maNDikaH zukrAyAmAropitaH / For Personal & Private Use Only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. asaMskRtA. bRhadvRttiH kAryakAryapi maNDiko yAvallAbhaM mUladevanRpatinA dhAritaH tathA dharmArthinA'pi saMyamopahatihetukamapi jIvitaM nirjarAlAbhamabhilaSatA tallAbhaM yAvaddhAryamiti, na ca taddhAraNe saMyamoparodha eva, yathA''gamaM hi pravRttasya tattadupaSTambhakameveti bhAvanIyam , ityalaM prasaGgeneti suutraarthH|| 7 // samprati yaduktaM 'jIvitaM bRMhayitvA malApadhvaMsI syAditi tatkiM khAtantryata eva utAAyathetyAha chaMdaMNiroheNa uveti mukkhaM, Ase jahA sikkhiyvmmdhaarii| puvAi vAsAi cara'ppamatto, tamhA muNI khippamuveti mukkhaM // 8 // (sUtram). ___ vyAkhyA-chando-vazastasya nirodhaH chandonirodhaH-khacchandatAniSedhaH tena 'upaiti' upayAti 'mokSaM' muktiM, kimuktaM bhavati ?-guruparatantratayA svAgrahAgrahayogitAM vinA tatra pravarttamAno'pi saGklezavikala iti na karmabandhabhAk, kintvavikalacaraNatayA tannirjaraNamevApnoti, apravarttamAno'pi cAhArAdiSvAgrahagrahAkulitacetAH 'chahamadasame'tyAdivacanAdanantasaMsAritAdyanarthabhAgeva bhavati, tatsarvathA tatparatantreNaiva mumukSuNA bhAvyaM, tasyaiva samyagjJAnAdisakalakalyANahetutvAd, uktaM ca-"NANassa hoi bhAgI thirayarato daMsaNe caritte ya / dhaNNA AvakahAe guruku1 jJAnasya bhavati bhAgI sthirataro darzane cAritre ca / dhanyA yAvatkathaM gurukulavAsaM na muJcanti // 1 // C0AMROCCASCLOS // 222 // // 222 // For Personal & Private Use Only dan Education Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Zhong % % % lavAsaM na muMcaMti // 1 // " yadvA chandasA-gurvabhiprAyeNa nirodhaH-AhArAdiparihArarUpaH chandonirodhaH tenaivoktanyAyato muktyavAptiH, tattadvastuviSayAbhilASAtmikA icchA vA chandaH tannirodhena muktiH, tasyA eva tadvivandhakatvAt , tathA ca laukikA apyAhu:-"zlokArdhena hi tadvakSye, yaduktaM granthakoTibhiH / tRSNA ca saM(cetsaM) parityaktA, prAptaM ca paramaM padam // 1 // " athavA chando veda Agama ityanarthAntaraM, tataH chandasA 'ANAe ciya caraNa'mityA|dinA nirodhaH-indriyAdinigrahAtmakaH chandonirodhaH tenopaiti mokSaM, na tu sarvathA jIvitaM pratyanapekSatayA, tathA ca samayavidaH-"sarvattha saMjamaM saMjamAto appANameva rkkhijaa| muccai aivAyAto puNo'vi sohI Na yAviratI // 1 // ' atrodAharaNamAha-azvo yathA 'zikSito' valganaplavanadhAvanAdizikSA grAhito vRNoti-AcchAdayati zarIrakamiti varma-azvatanutrANaM taddharaNazIlo varmadhArI, zikSitazcAsau varmadhArI ca zikSitavarmadhArI, anena zikSakatantratayA'sya khAtantryApohamAha, tato'yamarthaH-yathA'zvaH khAtantryavirahAtpravarttamAnaH samarazirasi na vairibhirupahanyata iti tanmuktimApnoti, khatantrastu prathamamazikSito raNamavAptastairupahanyate, atra ca sampradAyaHjAegaNe rAyaNA doNhavi kulaputtANaM do AsA diNNA sikkhAvaNaposaNatthaM, tatthego kAlocieNa javasajogAsaNeNaM / 1 sarvatra saMyama saMyamAt AtmAnameva rakSet / mucyate'tipAtAt punarapi zuddhirna caavirtiH||1||2 ekena rAjJA dvAbhyAmapi kulaputrAbhyAmazvau dvau dattau zikSaNapoSaNArtha, tatraikaH kAlocitena yavasayogAsanena % % %Zhong % % % dain Education International For Personal & Private Use Only Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 22 // bhAvaNAbhAvikAguNataNato virahitoha kAUNa saMrakkhamANo dhAviyalAliyavaggiyAIyAto kalAto sikkhAvei, bIo ko eyassa ijavasajogAsaNaM dAhiitti asaMskRtA. gharaTTe vAhei Na tu sikkhAvei, sesaM appaNA bhuMjati / saMgAmakAle uvaTThie te raNNA vuttA-tesu cevAssesu AroDhuM / jhatti Agacchaha, saMpattA, bhaNiyA ya rAiNA-pavisaha saMgAma, tattha paDhamo'so sikkhAguNattaNato sArahiyamaNuyattamANo saMgAmapArato jAto, duio visihasikkhAbhAvato'sabbhAvabhAvaNAbhAviyattaNao godhUmajaMtagajutta iva tattheva bhamiumADhatto, taM ca parA uvalakkheuM hayasArahiM kAUNa gRhItavantaH // dRSTAntAnuvAdapUrvako'yamupanayaHyathA'sAvazvaH tathA dharmArthyapi khAtantryavirahito muktimavApnoti, ata eva ca 'pUrvANi' "uktaparimANAni 'varSANi' vatsarANi, kAlAtyantasaMyoge dvitIyA (pA02-3-5), kimityAha-'cara' iti satatamAgamoktakriyAmAsevakha, katham?'apramattaH' gurupAranyApahAripramAdaparihA, 'tamha'tti tasmAt apramAdacaraNAdeva, manyate jAnAti jIvAdIniti muniH-tapakhI 'kSipraM' zIghram upaiti mokSaM, nanu chandonirodho'pi tattvato'pramAdAtmaka eveti kathaM na punaruktadoSaH, | 1 saMrakSan dhAvanalAlitabalAnAdikAH kalAH zikSayati, dvitIyaH ka etasmai iSTayavasayogAsanaM dadAtIti gharaTTe vAhayati na tu zikSayati, // 22 // zeSamAtmanA bhute / saMgrAmakAle upasthita tau rAjJoktau-tayorevAzvayorAruhya jhaTityAgacchataM, saMprAptau, bhaNitau ca rAjJA-pravizataM saMgrAma, tatra prathamo'zvaH zikSAguNatvAt sArathimanuvartamAnaH saMgrAmapArago jAtaH, dvitIyo viziSTazikSAbhAvAt asadbhAvabhAvanAbhAvitatvAt godhUmayantrakayukta iva tatraiva bhramitumArabdhaH, tacca pare upalakSya hatasArathiM kRtvA gRhItavantaH / For Personal & Private Use Only Jan Education International Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucyate, apramAda evAdaraH kArya iti khyApanArthatvAdadhyayanArthojjIvanArthatvAcAsya na paunaruktyamiti bhAvanIyaM, pUrvANi varSANIti ca etAvadAyuSAmeva cAritrapariNatiriti darzanArthamuktamiti suutraarthH||8|| nanu yadi chandonirodhena muktiH, ayamantyakAla eva tarhi vidhIyatAmityAzaGkhyAha, yadvA yadi pazcAnmalApadhvaMsI syAt tadaiva chandonirodhAdikamapi taddhetubhUtamastvata Aha- . sa puvamevaM Na labheja pacchA, esovamA sAsayavAiyANaM / visIdati siDhile AuyaMmi, kAlovaNIe sarIrassa bhee // 9 // (sUtram) PI vyAkhyA-'sa' iti yattadonityAbhisambandhAt yaH prathamamevApramattatayA bhAvitamatirna bhavati sa tadAtmakaM chandonirodhaM 'pucamevaM'ti evaMzabdasyAtropamArthatvAtpUrvamivAntyakAlAt malApadhvaMsasamayAdvA abhAvitamatitvAt 'na labhet' na prApnuyAt , sambhAvane liT , tatazca lAbhasambhAvanA'pi na samasti, kiM punastallAbha iti, 'pazcAt ' antyakAle malApadhvaMsasamaye vA, 'esovama'tti eSA-anantaramabhihitasvarUpA upa-sAmIpyena mIyate-paricchidyate khayaM-13 prasiddhyA aparamaprasiddhaM vastvanayetyupamA, keSAM ?-zAzvatA iva vadituM zIlameSAmiti zAzvatavAdinaH, uSTrakrozivat kartaryupamAne (pA-3-2-19) iti NiniH, teSAM zAzvatavAdinAm-Atmani mRtyumaniyatakAlabhAvinamapazyatAm , dan Education International For Personal & Private Use Only Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. idamihAkUtaM-yo hi chandonirodhamuttarakAlameva kariSyAmIti vakti so'vazyaM zAzvatavAdI, sa caivaM prajJApyate- asaMskRtA. yathA bhadra ! idAnIM bhavatastatkAlAtpUrvamasAvuktahetuto na samasti, tathottarakAlamapyasau pramAdinastava na bhaviteti, bRhadvRttiH yadi vA eSA upameti-upetyupayogapUrvaka meti jJAnamupamA-sampradhAraNA yaduta pazcAddharma kariSyAmaH iti zAzva-|| sAtavAdinAM-nirupakramAyuSAM, ye nirupakramAyuSkatayA zAzvatamivAtmAnaM manyante teSAM yujyetApi, na tu jalabudru |dasamAnAyuSAM, tathA cAsAvuttarakAlamapi chandonirodhamanApnuvan 'viSIdati' kathamahamakRtasukRtaH sampratyanarvAkpAraM bhavAmbhodhi bhrAmyan bhaviSyAmItyevamAtmakaM vaiklavyamanubhavati, kadA ?-zithilayati-AtmapradezAn muJcati 'AyuSi' manuSyabhavopagrAhiNyAyuHkarmaNi, 'kAlovaNIya'tti kAlena-mRtyunA khasthitikSayalakSaNena vA samayenodApanItaH-upaDhaukitaH tasmin , ka ? ityAha-'zarIrasya' audArikakAyAtmakasya 'bhede' sarvaparizATataH pRthagbhAve, tadidamaidamparyam-Adita eva na pramAdavadbhirbhAvyaM, tathA cAha-" gamanaM kimadya kiM zvaH kadA'pi vA sarvathA 4 dhruvaM vApi ? / iti jAnannapi mUDhastathApi mohAtsukhaM zete // 1 // " iti sUtrArthaH // 9 // kiM punaH pUrvamiva pazcAdapi chandonirodhaM na labhata ityAha kaa||224|| khippaM na sakkei vivegameuM, tamhA samuTThAya pahAya kAme / samecca lAbhaM samatA mahesI, AyANarakkhI caramappamatto // 10 ||(suutrm) For Personal & Private Use Only Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *25 ROSALESAISROSAASAASASASSA vyAkhyA-'kSipraM tatkSaNa eva 'na zaknoti' na samartho bhavati, kiM kartum ?-'etuM' gantuM prAsumitiyAvat , kam ?'viveka' dravyato bahiHsaGgaparityAgarUpaM bhAvatastu kaSAyaparihArAtmakaM, na yakRtaparikammoM jhagiti tatparityAgaM kattu-1 malam , atrodAharaNaM braahmnnii| eMgo maruto paradesaM gaMtUNa sAhApArato hoUNa savisayamAgato, tassa'nneNa maruteNa khaddhapalAlitottikAuM dArikA dattA, so ya loe dakkhiNAto lahati, pare vibhave vahati teNa tIse bhAriyAe subahuM alaMkAraM kAriyaM, sA nicca-4 hAmaMDiyA acchai, teNa bhaNNai-esa pacaMtagAmo, tA tumaM eyANi AbharaNagANi tihipavaNIsu AvidhAhi, kahiM| |corA uvagacchejA to suhaM govijaMti, sA bhaNai-ahaM tAe velAe sigghameva avaNessaMti / annayA tattha corA pa-| DiyA, tameva NicamaMDiyAgihaM aNupaviTThA, sA tehiM sAlaMkiyA gahiyA, sA ya paNIyabhoyaNattA maMsovacitapANi-[4] pAyA Na sakei kaDagAINi avaNeuM, tato corohiM tIse hatthe chettaNa avaNIyA, geNhiuM ca niggayA // evamanyo 1eko brAhmaNaH paradezaM gatvA zAkhApArago bhUtvA svaviSayamAgataH, tasyAnyena brAhmaNena pracurapralolita itikRtvA dArikA dattA, saca |lokAt dakSiNA labhate, atizayena vardhamAne vibhave tena tasyA bhAryAyAH subahavo'laGkArAH kAritAH, sA nityaM maNDitA tiSThati, tena | bhaNyate-eSa pratyantagrAmaH, tattvametAni AbharaNAni tithiparvasu parighehi, kadAciccaurA upagaccheyustadA sukhaM gopyante, sA bhaNati-ahaM| | tasyAM velAyAM zIghramevApaneSyAmIti / anyadA tatra caurAH patitAH, tadeva nityamaNDitAgRhamanupraviSTAH, sA taiH sAlaGkArA gRhItA, sA| |ca praNItabhojanatvAt upacitamAMsapANipAdA na zaknoti kaTakAdInyapanetaM, tataH cauraistasyA hastau chittvA apanItAni, gRhItvA ca nigetAH / / %25A5%2562% For Personal & Private Use Only Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya 'pi prAgakRtaparikA na tatkAla eva vivekametuM zaknoti, malApadhvaMsastu tathA sati dUrApAsta eveti, na ca marude-1 asaMskRtA. bRhadvRttiH vyudAharaNaM tatrApyabhidheyam , AzcaryarUpatvAdasya, na hyevaM tIvrabhAvA bahavaH sambhavanti, yata evaM tasmAt 'sam' iti samyakpravRttyA 'utthAyeti ca pazcAcchando nirotsyAma ityAlasyatyAgenodyamaM vidhAya, tathA 'pahAya kAmetti prakarSaNa // 225 // -manasA'pi tadacintanAtmakena 'hitvA'tyaktvA kAmAn icchAmadanAtmakAn 'sametya' samyagjJAtvA 'loka' samasta prANisamUha, kayA ?-'samatayA' samazatrumitratayA kvacidaraktadviSTatayetiyAvat , tathA ca maharSiH san mahaH-ekAntotsavarUpatvAnmokSastamicchatItyevaMzIlo mahaSI vA, kimuktaM bhavati ?-viSayAbhilApavigamAnnirnidAnaH san AtmAnaM rakSatyapAyebhyaH kugatigamanAdibhya ityevaMzIla AtmarakSI, yadvA''dIyate-khIkriyate AtmahitamanenetyAdAnaH-saMyamaH tadrakSI 'caramappamatto'tti makAro'lAkSaNikaH, tatazvarApramattaH-pramAdarahitaH, iha ca pramAdaparihArAparihArayoraihi kamudAharaNaM vaNigmahilA, tatra ca smprdaayHhai| ego vaNigamahilA pautthapatiyA sarIrasussUsAparA dAsabhayagakammakare NijaNijabhiyogesu na niyojayati, na ya| tesiM kAlovavannaM jahicchaM AhAraM bhatiM vA deti, te sacce nahA.kammataparihANIe vibhavaparihANI, Agato vANiyao, // 225 // | 1 ekA vaNigmahilA proSitapatikA zarIrazuzrUSAparA dAsabhRtakakarmakarAn nijanijAbhiyogeSu na niyojayati, na ca tebhyaH kAlopapannaM yatheSTamAhAraM bhRti vA dadAti, te sarve naSTAH, karmAntaparihANyA vibhavaparihANiH, Agato vaNika, Jain Education a l For Personal & Private Use Only Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RECACHCECORRECer evaMvihaM passiUNa pacchA teNa nnicchuuddhaa| aNNaM tu pukkhaleNaM sukeNaM vareti, laddhAya NeNa, teNa tIse NiyagA bhaNNaMtijai appANaM rakkhai tA pariNemitti, tAe ya'muNiyaparamatthAe duggayakannagAe souM niyagA bhaNNaMti-rakkhAmi(kkhihii)appagaM, sA teNa vivAhiyA, gato vANijeNaM, sAvi dAsabhayagakammakarAtINaM saMdesaM dAuMtesiM puvaNhikAikAle bhoyaNaM dei, mahurAhiM ca vAyAhiM ucchAhei, bhaI ca tesiM akAlaparihINaM dei, Na ya NiyagasarIrasussUsAparA, evamappANaM rakkhaMtIe bhattA uvAgao, so evaMvihaM passiUNa tuTTho, teNa savasAmiNI kayA // itthaM tAvadihaiva guNAyA-2 pramAdo doSAya ca pramAdaH AstAmanyajanmanItyabhiprAyeNAtraivaihikodAharaNAbhidhAnamiti paribhAvanIyamiti sUtrArthaH // 10 // pramAdamUlaM ca rAgadveSAviti sopAyaM tatparihAramAha muhaM muhaM mohaguNe jayaMtaM, aNegaruvA samaNaM caraMtaM / phAsA phusaMtI asamaMjasaM ca, Na tesu bhikkhU maNasA pausse // 11 // (sUtram) 1 evaMvidhaM dRSTvA pazcAttena niSkAzitA / anyAM tu puSkalena zulkena vRNute, labdhA cAnena, tena tasyA nijakA bhaNyante-yadyAtmAnaM rakSati tarhi pariNayAmIti, tasyAzcAjJAtaparamArthAyA durgatakanyAyAH zrutvA nijakA bhaNanti-rakSiSyati AtmAnaM, sA tena vivAhitA, gato vANijyAya, sA'pi dAsabhRtyakarmakarAdibhyaH saMdezaM dApayitvA ( saMgRhya ) tebhyaH pUrvAhAdikAle bhojanaM dadAti, madhurAbhizca vAcAbhirutsAhayati, bhRtiM ca hai. |tebhyo'kAlaparihINAM dadAti, na ca nijazarIrazuzrUSAparA, evamAtmAnaM rakSanyA bhoMpAgataH, sa evaMvidhaM dRSTvA tuSTaH, tena sarvasvAminI kRtaa| For Personal & Private Use Only brary.org Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 226 // maMdAya phAsA bahulobhaNijjA, tahappagAresuma NaM Na ku~jA / rakkhejja kohaM viNaejja mANaM, mAyaM Na seveja pahijja lohaM // 12 // (sUtram ) vyAkhyA - 'muhurmuhuH' vAraM vAraM satatapravRttyupalakSaNametat, mohayati - jAnAnamapi jantumAkulayati pravarttayati cAnyatheheti mohaH tasya guNAH mohaguNAH - tadupakAriNaH zabdAdayaH, tAn 'jayaMtaM' abhibhavantaM kimuktaM bhavati : - avicchedatastajjayapravRttaM yadvA kathaJcinmohanIyAtyantodayata ekadA taiH parAjitamapi punaH punastajjayaM prati pravarttamAnaM na tu tata eva vimuktasaMyamodyogam, 'anekarUpAH' anekamiti - anekavidhaM paruSaviSama saMsthAnAdibhedaM rUpaM - svarUpameSAmiti anekarUpAH, zramaNaM carantaM prAgvat, 'phAsa' ti spRzanti khAni khAnIndriyANi gRhyamANatayA iti sparzAHzabdAdayaste 'spRzanti' gRhyamANatayaiva sambabhanti, 'asamaMjasam' ananukUlamiti kriyAvizeSaNametat, cazabdo'vadhAraNe, asamaJjasameva, athavA sparzana viSayAH - sparzAH spRzanti, sparzopAdAnaM cAsyaiva durjayatvAdyApitvAcca, na 'teSu' sparzeSu 'bhikSuH' muniH, manasA upalakSaNatvAcca vAcA kAyena ca yadvA'pizabdasya luptanirdiSTatvAnmanasA'pi AstAM vAcA kAyena vA, 'padUse' tti praduSyet pradviSyAdvA, kimuktaM bhavati ? - karkaza saMstArakAdisparzAdau hantopatApitA vayameteneti na cinta For Personal & Private Use Only asaMskRtA. 4 // 226 // Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LSORREGARAMECCAS yet naiva vA vadetpariharedvA tmiti|| 'maMdA yeti sUtraM, tathA mandAyantIti mandAH-hitAhitavivekinamapi janamanyatAM nayantItikRtvA, cazabdaH pUrvApekSayA samucaye, sparzAH prAgvacchabdAdayaH, bahUn lobhayanti-vimohayantIti bahulobhanIyAH 'anyatrApI ( kRtyalyuTI bahulam ) ti vacanAt kartaryanIyaH, anenAtyAkSepakatvamuktaM, 'tahappagAresutti apergamyamAnatvAttathAprakAreSyatibahulobhanIyeSvapi mRdusparzamadhurarasAdiSu 'manaH' cittaM na kuryAt, athavA dhAtUnAmanekArthatvAnna nivezayet , yadvA saGkalpAtmakameva manaH, tato mana iti saGkalpamapi na kuryAt' na vidadhyAd AstAM tatpravRttimiti, athavA mandabuddhitvAnmandagamanatvAdvA mandAH-striyaH tA eva sparzapradhAnatvAt spazoMH, tatazca madAndAzca sparzAH, bahUnAM kAminA lobhanIyAH-gRddhijanakA bahulobhanIyAH yAstAsu 'tahappagAresu'tti liGgavyatyayAtta-IPI thAprakArAsu bahulobhanIyAsu mano'pi na kuryAd , iha ca strINAmeva bahutarApAyahetutvAditthamucyate, tathA cAha| "sparzandriyaprasaktAzca, balavanto mdotkttaa| hastibandhakisaMraktA, badhyante mttvaarnnaaH||1||" iti / evaM ca pUrvasUtreNa dveSasya parihAra uktaH, anena ca rAgasya, sa tu kathaM bhavatItyata Aha-'rakSayet' nivArayet , kam ?-'krodham' aprItilakSaNaM, 'vinayet' apanayet 'mAnam ' ahaGkArAtmakaM, 'mAyAM' paravaJcanabuddhirUpAM na kuryAt , 'prajahyAt' parityajet 'lobham' abhiSvaGgakhabhAvaM, tathA ca krodhamAnayoRsSAtmakatvAnmAyAlobhayozca rAgarUpatvAttannigraha eva tatparihatiriti bhAvanIyam / athavA sparzaparihAramabhidadhatA caturthavratamuktaM, taca 'abaMbhaceraM ghoraM pamAyaM durahiTagaM'ti 1 abrahmacaryaM ghoraM pramAdaM duradhiSThitam / 54 Jalt Education International For Personal & Private Use Only Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 227 // vacanAnmahApramAdarUpasyAbrahmaNo nirodhakRditi, tadabhidhAnAddhiMsAdinirodho'pyukta eveti, anenArthato mUlaguNAbhi- asaMskRtA. dhAnaM, rakSet krodhamityAdinA ca piNDAdikamayacchate yacchate vA na kaSAyavazago bhavedityuttaraguNoktiriti sUtradvayArthaH / // 11-12 // samprati yaduktaM-'tamhA samuThThAya pahAya kAme' ityAdi, tatkadAciccarakAdiSvapi bhavet ata AhayadvaitAvatA cAritrazuddhiruktA, sA ca na samyaktvavizuddhimapahAyAtastadarthamidamAha je saMkhayA tucchaparappavAdI, te pejadosANugayA prjjhaa| ee ahammutti duguMchamANo, kaMkhe guNe jAva sarIrabhee // 13 // tibemi (suutrm)| __ vyAkhyA-'ye' iti anirdiSTakharUpAH, saMskRtA iti na tAttvikazuddhimantaH kintUpacaritavRttayaH, yadvA saMskR-| tAgamaprarUpakatvena saMskRtAH, yathA saugatAH, te hi khAgame niranvayocchedamabhidhAya punastenaiva nirvAhamapazyantaH paramArthato'nvayi dravyarUpameva santAnamupakalpayAMbabhUvuH, sAGkhyAzcaikAntanityatAmuktvA tattvataH pariNAmarUbA dIpAve va punarAvirbhAvatirobhAvAvuktavanto, yathA vA-'uktAni pratiSiddhAni, punaH sambhAvitAni ca / sApekSanirapekSANi, // 227 // RssivaakyaanynekshH||1||' itivacanAdvacananiSedhanasambhavAdibhirupaskRtasmRtyAdizAstrA manvAdayaH, ata eva 'tuccha'tti tucchA yadRcchAbhidhAyitayA niHsArAH 'parappavAIti pare ca te khatIrthikavyatiriktatayA pravAdinazca Jain Education Internationa For Personal & Private Use Only Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parapravAdinaH, te kimityAha-pejadosANugayA' premadveSAbhyAmanugatAH premadveSAnugatAH, tathAhi-sarvathA saMvAdini bhagavadvacasi niranvayocchedaikAntanityatvAdikalpanaM vacananiSedhanasambhAvanAdivA na rAgadveSAbhyAM vineti bhAvanIyam , ata eva ca 'parajjhatti dezIparatvAtparavazArAgadveSagrahagrastamAnasatayA na te khatantrAH, yadi ta evaMvidhAstataH kimityAha'ete' iti arhanmatabAhyAH, adharmahetutvAdadharmaH, 'itI'tyamunollekhena 'dugaMchamANo'tti jugupsamAnaH unmAgAMnuyAyino'mI iti tatsvarUpamavadhArayan , na tu nindana , nindAyAH sarvatra niSedhAta, tadevaMvidhazca kiM kuyodityAhakAGket' abhilaSet 'guNAn' samyagdarzanacAritrAtmakAn bhagavadAgamAbhihitAn , kiM niyatakAlamevotAnyathetyAha-yAvaccharIrAt-audArikAtpaJcaprakArAdvA bhedaH-pRthagbhAvaH zarIrabhedo, maraNaM vimuktirvetiyAvad , aneneheva samutthAnaM kAmaprahANAdi ca tattvataH, anyatra tu saMvRttimadityuktam , evaM ca kAGkSAtmakasamyaktvAticAraparihArAbhidhAnataH samaktvazuddhirveti suutraarthH||13|| iti parisamAptI. bravImIti prarvavat, ukto'nugamaH, samprati nayAH, te ca pUrvavat // iti zrIzAntyAcAryaviracitAyAmuttarAdhyayanaTIkAyAM ziSyahitAyAM pramAdApramAdanAmakaM catuthemadhyayana samAptamiti // // // ARIANASSSAAAAA // For Personal & Private Use Only Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ JABERDPatel uttarAdhyayanaTIkAyAM caturthamadhyayanaM samAptam // ODAYE iti zreSThi devacandra lAlabhAI-jainapustakoddhAre-granthAGkaH 33. AMEREKC AdSNIA ONGC RSRO For Personal & Private Use Only