Sarth Gujarati Jodni Kosh

Author(s): Gujarat Vidyapith Ahmedabad
Publisher: Gujarat Vidyapith Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/016105/1

Page #1

સાર્થ ગૂજરાતી
જોડણીકોશ
પ્રહાર
ગૂજરાત વિદ્યા પીઠ
અમદાવાદ-૧૪
Jain Edation International

Page #2

સાર્થ ગુજરાતી
જોડણી કોશ
“હવે પછી કેઈને સ્વેચ્છાએ જોડણી કરવાનો અધિકાર નથી.”
-ગાંધીજી
આ
છે.
ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ
અમદાવાદ

Page #3

પ્રકાશક રામલાલ ડાહ્યાભાઈ પરીખ મહામાત્ર, ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ
અમદાવાદ-૧૪
મુદ્રક જીવણજી ડાહ્યાભાઈ દેસાઈ નવજીવન મુદ્રણાલય,
અમદાવાદ-૧૪
© સર્વ હક ગૂજરાત વિદ્યાપીઠને સ્વાધીન છે.
પહેલી આવૃત્તિ, સને ૧૯૨૯, પ્રત ૫૦૦ બીજી આવૃત્તિ, સને ૧૯૩૧, પ્રત ૨,૧૦૦ ત્રીજી આવૃત્તિ, સને ૧૯૩૭, પ્રત ૫,૦૦૦ ચેથી આવૃત્તિ, સને ૧૯૪૯, પ્રત ૧૦,૦૦૦
પાંચમી આવૃત્તિ, પ્રત ૨૫,૦૦૦
અનુક્રમણિકા
પ્રકાશકનું નિવેદન
પાંચમી આવૃત્તિ મગનભાઈ દેસાઈ ૫ જોડણીના નિયમો
૧૧ ૪. ચોથી આવૃત્તિ – ૧૯૪૯ ગાંધીજીના આશીર્વાદ (ગાંધીજી) ૨૧ કોશ વાપરનારને સૂચના આગળની આવૃત્તિઓનાં નિવેદન ૨૪ સંક્ષેપની સમજ ૧. પહેલી આવૃત્તિ – ૧૯૨૯
વ્યુત્પત્તિના સંકેત ૨. બીજી આવૃત્તિ – ૧૯૩૧
ઉચ્ચારણના સંકેત ૩. ત્રીજી આવૃત્તિ – ૧૯૩૭
બીજાં ચિહની સમજ જેડકેશ ૧ થી ૯૦૩
શુદ્ધિપત્રક ૯૦૩
કિંમત રૂપિયા ર૦
એપ્રિલ, ૧૯૬૭

Page #4

પ્રકાશકનું નિવેદન અઢાર વરસ પછી સાર્થ જોડણીકોશની આ પાંચમી આવૃત્તિ પ્રસિદ્ધ કરતાં અમે ઘણો આનંદ અનુભવીએ છીએ. આ આવૃત્તિનું કામ શ્રી. મગનભાઈએ ૧૯૫૭થી શરૂ કરાવેલું. કોશની પૂર્વતૈયારીના કામ અંગે વિસ્તૃત માહિતી શ્રી. મગનભાઈએ તેમના સંપાદકીય નિવેદનમાં આપેલી છે. આ કોશની બીજી આવૃત્તિથી, એટલે છેક ૧૯૩૧થી, તેઓ આ કામ સાથે અત્યંત ઘનિષ્ઠ રીતે સંકળાયેલા રહ્યા છે, તે સહુને વિદિત છે. સંસ્થાની સેવામાંથી તેઓ ૧૯૬૦માં નિવૃત્ત થયા તે પછી આ મહત્ત્વના કામને ચાલુ રાખવા બાબત વિદ્યાપીઠ મંડળની કારોબારીમાં વિચારણા થઈ હતી અને આ કામ તેઓ ચાલુ રાખે એવો ઠરાવ કરવામાં આવ્યો હતો. તેમણે આ કામ સહજભાવે સ્વીકાર્યું અને કોશની પાંચમી આવૃત્તિની પૂર્વતૈયારીના કામને દોરવણી આપવાનું ચાલુ રાખ્યું. ૬૮૪૭ શબ્દો સાથેની કેશની આ આવૃત્તિની છેવટની હસ્તપ્રત તેમણે ભારે જહેમત લઈને તથા સારે એવો સમય ખર્ચીને તૈયાર કરી અને તેનાં પ્રફ વગેરે જેવાનું કાર્ય પણ મુખ્યત્વે તેમણે સંભાળ્યું. કેશ વિભાગના સેવકો શ્રી. બિસેન અને શ્રી. નારણભાઈ પટેલ આ કામમાં તેમને મદદ આપતા રહ્યા. શ્રી. મગનભાઈ દેસાઈએ ઉઠાવેલી જહેમત માટે સંસ્થાનો ઋણભાવ વ્યક્ત કરું છું અને તેમનો હાર્દિક આભાર માનું છું.
કાશના કામને અંગે વિદ્યાપીઠમાં કોશ વિભાગ ચાલે છે. તેમાં સાધનોની મર્યાદાના કારણે મોટી સંખ્યામાં કાયમી સેવકે રાખી શકાતા નથી. પણ જ્યારે જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે જુદા જુદા સેવકોને મદદમાં લેવામાં આવે છે. વિદ્યાપીઠ તરફથી પ્રસિદ્ધ થયેલા જુદા જુદા દેશોની તૈયારીનું કાર્ય આ વિભાગે કર્યું છે. તે રીતે જોડણીકોશની પાંચમી આવૃત્તિનું કામ પણ આ વિભાગમાં થયું. આ કામમાં એ રીતે જુદે જુદે પ્રસંગે ઉપર જણાવેલ સેવકે ઉપરાંત વિદ્યાપીઠના ચાલુ સેવકોમાંથી શ્રી. મોહનભાઈ શં. પટેલ અને શ્રી. શાન્તિલાલ આચાર્ય પણ જોડાયા હતા. આ સહુ સેવકને, આ કાર્યમાં ઉત્સાહપૂર્વક ફાળો આપવા માટે આભાર માનું છું. આ ઉપરાંત આજે જેઓ વિદ્યાપીઠના સેવક-સમુદાયમાં નથી એવા પણ અનેક સેવકોએ થેડે થોડો વખત આ કામમાં ફાળો આપ્યો હતો. કેટલાક ભાષા-પ્રેમીઓએ નવા શબ્દોની સૂચિઓ પણ વખતોવખત મોકલી હતી. તે સહુનો પણ આભાર માનવો ઘટે.
આ કેશની ચોથી આવૃત્તિ ઘણા વખતથી ખલાસ થઈ ગઈ હતી. તેની માગ સતત આવ્યા જ કરતી હતી અને અમે વાંચકાને કોશ વહેલી તકે પ્રસિદ્ધ કરવાની ધરપત આપ્યા કરતા હતા. આ અંગે છેલ્લાં ચારેક વરસોમાં ગુજરાતી ભાષાના ચાહકોના મોટી સંખ્યામાં પત્રો આવ્યા હતા. આ નવી આવૃત્તિ પ્રસિદ્ધ કરવામાં વિલંબ થયો છે એ બદલ અમે દિલગીર છીએ અને આશા છે કે વાંચકે અમને દરગુજર કરશે. કેશનું ઝીણવટભર્યું છાપકામ અત્યંત કાળજીપૂર્વક પૂરું કરી આપવા માટે નવજીવન પ્રેસના સંચાલકનો પણ આભાર માનું

Page #5

ર
છું. ભૂતપૂર્વ મુંબઈ સરકાર અને ગુજરાત સરકારે નવી આવૃત્તિ તૈયાર કરવા માટે ત્રણેક વરસ માટે આર્થિક મદદ આપેલી તેની પણ સાભાર નોંધ લઈએ છીએ.
ગૂજરાત વિદ્યાપીઠને કાશને માટે મેટી રકમનું રોકાણ કરવું પડયું છે અને કાગળ, છાપકામ વગેરેના જે ભાવે। વધ્યા છે તથા કાશના કદમાં જે વધારા થયા છે તેને કારણે કાશતી કિંમતમાં વધારે અનિવાર્ય બન્યા છે, તે બાબત ગુજરાતના ભાષા-પ્રેમીએ સહાનુભૂતિથી જોશે એવી આશા છે.
સાર્થ જોડણીકાશની આ પાંચમી આવૃત્તિને સારા આવકાર મળશે એવી શ્રદ્દા રાખીએ છીએ.
તા॰ ૧૦-૪-’૬૭
ગુજરાતી પૂરી કે અધૂરી, એ વિષે વિવાદ કાઈ વેળા સાંભળવામાં આવે છે. કહેવત છે કે, યા રાના તથા પ્રના; યાચુસ્તયા શિષ્ય. એમ જ કહેવાય કે, થયા માવતા માવા — જેવા માલનાર તેવી ખેાલી...
એક વિષયમાં તે બધી ભાષા અધૂરી છે; માણસની ટૂંકી સમજણમાં નહિ આવે એવી વાતા, – એટલે ઈશ્વર વિષે કે અપારતા વિષે વાત કરીએ, તેા બધી ભાષા અધૂરીએ છે.
માણસની બુદ્ધિને આશ્રયે ભાષા ચાલે છે, માટે જ્યારે બુદ્ધિ ટૂંકી પડે છે, ત્યારે ભાષા અધૂરી હોય છે. ભાષાના સાધારણ નિયમ એ છે કે, લેાકાના મનમાં જેવા વિચાર ભરેલા છે, તેવા જ તેમની ભાષામાં ખેલાય છે. જો લેાક વિવેકી તે તેમની વાચા વિવેકે ભરેલી; જો લેાક મૂઢ, તેા વાચા તેમના જેવી જ.
ઇંગ્રેજીમાં કહેવત છે કે, મૂઢ સુથાર વાંસલા વીંધાના વાંક કાઢે: ભાષાના દોષ ઠરાવનાર કોઈ વેળા એવા હોય છે, જે વિદ્યાર્થીઓના હાથમાં ઇંગ્રેજી ભાષાનું અને તેની સાથે ઈંગ્રેજી વિદ્યાનું કંઈ આવ્યું છે, તેમને ગુજરાતી ભાષા અધૂરી જેવી લાગતી હોય; કેમ કે ઇંગ્રેજીમાંથી ભાષાંતર કરવું કઠણ છે. એમાં વાંક ભાષાના નિહ, પણ લેાકાના છે. નવા રાજ્જ, નવા વિષય, ભાષાનું કંઈ નવું વલણ વાપરીએ, તે વિવેકથી સમજી લેવાના અભ્યાસ લેાકામાં નથી, માટે ખેાલનાર અટકે છે; કેમ કે મહેરાની આગળ ગાતાં છાતી કેમ ચાલે વારુ? અને જ્યાં લગી લેાક સારું નરસું, નવું જૂનું પરખી મૂલ્ય ઠરાવી નથી શકતા, ત્યાં લગી લખનારના વિવેક કેમ પ્રફુલ્લિત થાય ? ......
પરભાષાના સંપાદનના શ્રમ કરતાં સ્વભાષામાં પ્રવીણતા મેળવવાના · આયાસ અધિક છે. શામળાદિક ગુજરાતી કવિએના ગ્રંથ જીએ, તૂર્ક તૂર્ક આયાસનાં પ્રમાણ દેખાય છે. મનેયત્ન કર્યા પૂર્વે ગુજરાતી કાચી દેખાય, પણ પછી ખરી પાકી જણાશે. ચહ્નકારી અધૂરા તે તેની ભાષા પણ અધૂરી; પણ જે વાપરનારના યત્ન સંપૂર્ણ, તે ગુજરાતી પણ સંપૂર્ણ; હા, રાણગારેલી પણ દેખાય.
ગુજરાતી – આર્યકુલની, – સંસ્કૃતની પુત્રી, – ધણી ઉત્કૃષ્ટ ભાષાની સગી ! તેને કાણ કદી અધમ કહે !
પ્રભુ એને આશીર્વાદ દેો. જુગના અંત સુધી એની વાણીમાં સત વિદ્યા, સદ્જ્ઞાન, સદ્ધર્મના સુબાધ હાો. અને પ્રભુ –કર્યાં, ત્રાતા, શેાધક – એનું વખાણુ સદા સુણાવો. ઈ. સ. ૧૮૬૭
(“ગુજરાતી ભાષાનું વ્યાકરણ ”માંથી)
રેવ॰ જાસેફ્ વાન સામરન ટેલર

Page #6

અર્પણ જેમની ઉજવળ પ્રવૃત્તિથી ભાષાનું તેજ પ્રગટયું છે અને જેમની પ્રેરણાથી આ કેશ તૈયાર થયે છે, તે પૂજ્ય ગાંધીજીને ચરણે આ
કોશ અર્પણ કરીએ છીએ.

Page #7

“દરેક માણસને જેમ સૂઝે છે તેમ શબ્દને શુદ્ધ કે અપભ્રંશ ઠેકી બેસાડે છે, અને પછી તે પ્રમાણે વિપરીત જોડણીઓના વરસાદ નિશાળમાં વરસી રહે છે. તેઓને એમાં કાંઈ ઉપાય નથી; એ થયાં જ કરવાનું. અને તેમાં તેનો કોઈ વાંક નથી. ખરેખર તો, એ નિયમો બંધાયા તે વખતે, એ નિયમ બાંધનારી કમિટીએ એક ગૂજરાતી ભાષાના સઘળા શબ્દને કેશ તૈયાર કરવો જોઈતો હતો, અને તેમાં ઘણી કાળજીથી એ નિયમો પ્રમાણે સઘળા શબ્દોની જોડણી આપવી જોઈતી હતી.” માર્ચ, ૧૮૭૨
સ્વ. નવલરામ મારી એ જ ભલામણ છે કે, કોઈ પણ પ્રકારે– પછી પંડિતવર્ગ તરફથી અથવા, ઉત્તમ રીતે તે, શાળા ખાતા તરફથી યોગ્ય કમિટી નિમાઈને પ્રથમ ઉપર દર્શાવેલી દિશાએ (તે જ એમ નથી કહેતે) સમગ્ર મોટા ધોરણ ઉપર નિયમપદ્ધતિ રચાઈને, એક ઉત્તમ કેશ તે પદ્ધતિને અનુસરતી જોડણીવાળે રચો જોઈએ.” ઈ. સ. ૧૮૮૮
સ્વ. નરસિંહરાવ ભેળાનાથ
. “પરિષદના કાર્યક્રમને પહેલો વિષચ જોડણીને છે. આ અત્યંત વિકટ પ્રશ્ન છે. અને તે સંબંધી કાઈ પણ તાત્કાલિક નિર્ણ થવા અશક્ય છે. હાલ થઈ શકે એમ છે તે એટલું જ કે, આજ સુધીમાં આ વિષય ઉપર સર્વ લેખોનો સંગ્રહ પ્રસિદ્ધ કરે; સર્વ વાદીઓ અને થોડાક તટસ્થ વિદ્વાનોની એક કમિટી નીમવી; એમણે પુખ્ત વિચાર કરી જોડણી સબંધી એક “ડ્રાફટ બિલ”, એટલે કે, ખરડો તૈયાર કરવો, એ બહાર પાડે, એ ઉપર લેકની ચર્ચા સાંભળવી; અને છેવટે તેની દરેક કલમ ઉ૫ર હવે પછીની પરિષદમાં વધુ મતે ઠરાવ કરવા, અને એ ઠરાવ પ્રમાણે પરિષદના સભાસદે વર્તશે, એમ આશા રાખવી. ચાલતી અંધાધૂનીમાંથી કાંઈ પણ વ્યવસ્થા ઉત્પન્ન કરવી હોય તો બહુમાં બહુ આટલું જ થઈ શકે એમ છે.” ઈ. સ. ૧૯૦૫
સ્વ. આનંદશંકર બાપુભાઈ ધ્રુવ
ગૂજરાત વિદ્યાપીઠે જોડણીકોશ તૈયાર કરીને આપણી જોડણીને એકધારી અને વ્યવસ્થિત કરવાને સફળ પ્રયત્ન કર્યો છે, અને જે જોડણીને લેખકો, સામચિકે, પ્રકાશન-સંસ્થાઓ, મુંબઈ યુનિવર્સિટી તથા બીજી કેળવણીની સંસ્થાઓ મોટે ભાગે અનુસરી રહી છે, તેને આ સંમેલન આવકાર દે છે, અને પરિષદને સૂચના કરે છે કે:
(૧) એ જોડણી સર્વમાન્ય થાય એવાં પગલાં લે; અને (૨) વિદ્યાપીઠ તરફથી થનારા તેના પુન:સંસ્કરણમાં પોતે તથા પોતાની માન્ય સંસ્થાઓ પૂરેપૂરે
સહકાર આપે. કબર, ૧૯૩૬
૧૨ મું ગુજરાતી સાહિત્ય સંમેલન ગુજરાતી શબ્દોની સાચી જોડણી વિષે ગુજરાતમાં ઘણા વખતથી ચર્ચા ચાલી રહી છે. એને પરિણામે, એ ભાષાના અભ્યાસમાં નડતી મુશ્કેલી દૂર કરવાના હેતુથી, ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ, સામાન્ય રીતે સ્વીકારાયેલા અમુક સિદ્ધાંતને આધારે, “જોડણીકોશ' નામનો એક શબ્દકોશ પ્રગટ કર્યો છે. આ જેણુકેશ”માં સ્વીકારાયેલી જોડણીને ગુજરાત સાહિત્ય પરિષદ, મુંબઈ યુનિવર્સિટી, તેમ જ ઘણાખરા ગુજરાતી પ્રકાશક, વર્તમાનપત્રો અને સામયિકે એ પણ સ્વીકાર કર્યો છે. સર્વત્ર એક જ પ્રકારની જોડણી રહે, તેમ જ ભાષાના અભ્યાસમાં ચોકસાઈ સચવાય, એ હેતુથી મુંબઈ સરકાર એ જરૂરી અને ઇષ્ટ માને છે કે, “જોડણીકેશ'માં નક્કી કરેલી સર્વસામાન્ય અને એક જ પ્રકારની જોડણી ઇલાકાની શિક્ષણસંસ્થાઓમાં અનુસરવામાં આવે. આ અનુસાર સરકારે એ હકમ બહાર પાડ્યો છે કે, ભવિષ્યમાં
જોડણીકોશ'માં નક્કી કરાયેલી જોડણીને અનુસરે એવાં જ પુસ્તકોને પાઠ્યપુસ્તકની મંજુર થયેલી યાદીમાં મૂકવામાં આવશે.” ઈ. સ ૧૯૪૦
મુંબઈ સરકારના પ્રકાશન ખાતા તરફથી

Page #8

પાંચમી આવૃત્તિ
આ કાશની ગઈ–ચેાથી આવૃત્તિ ઈ. સ. ૧૯૪૯માં બહાર પડી. ત્યાર પછી આ પાંચમી–નવી આવૃત્તિ ૧૮ વરસે બહાર પડે છે. આ સમય, એક રીતે જોતાં, ધણા લાંખે કહેવાય. નહિં કે, ચેાથી આવૃત્તિ આ બધા સમય દરમિયાન ઉપલબ્ધ હતી; તે તે દશેક વર્ષમાં ખલાસ થઈ ચૂકી હતી. એટલે, નવી આવૃત્તિ બહાર પાડવાનું કામ ઊભું હતું; તેમાં ઠીક ઠીક મેાડું થયું કહેવાય. છતાં, આનંદની વાત છે કે, તે હવે સારી પેઠે સુધારી વધારીને બહાર પાડી શકાઈ છે.
*
tr
ચેાથી આવૃત્તિ બહાર પડી તેના નિવેદનમાં એ વખતે એવું જણાવેલું કે, આવી મેટી આવૃત્તિ ઉપરાંત, શાળાપયેાગી એક નાના વિનીત' શબ્દકેશ પણ હવે બહાર પાડવેા. તે અનુસાર, “ વિનીત જોડણીકારા ” નામથી, આ બૃહત્ “ સાર્થ જોડણીકાશ”ની શાળાપયેાગી આવૃત્તિ ૧૯૫૪માં પ્રસિદ્ધ કરી હતી. તેમાં લગભગ ૪૦ હજાર શબ્દો આપ્યા હતા. આથી કરીને, મેટે કાશ ખપી જવા છતાં, અત્યાર સુધી આ નાનેા કાશ મળતા રહ્યો છે; તેથી વાચક વર્ગને (ખાસ કરીને વિદ્યાર્થી વર્ગને) રાહત મળી હતી, એ સંતેાની વાત ગણાય.
આ આવૃત્તિ તૈયાર કરવાનું કામકાજ તા ૧૯૫૬ -૭ જેટલે વહેલેથી ઉપાડવામાં આવ્યું હતું. તે વખતે એક વિચાર એવા રજૂ થયેલા કે, વાચકેાને તરત એ મળતા થઈ શકે તે હેતુથી, તેનું પુનર્મુદ્રણ જ કરી લેવું ઠીક નહિ? એટલે કે, તેમાં સુધારા વધારા વિચારવા અને તે બધું તૈયાર કરવાને માટે વખત ન આપતાં, છે તેવા જ ફરી છપાવવેા. આવડા મેટા ગ્રંથનું છાપકામ પણુ વરસ બે વરસ લે એવું લાંબું ચાલે છે; તેથી, નવી આવૃત્તિ સુધારવા વધારવાની તક છે તેા, કાંઈ નહીં તેા, અને તેટલા નવા શબ્દો તે ઉમેરવા, એ જરૂરી અને સારું પણ ગણાય; અને એવા લેાભ જતા કરવા અધરા હેાય છે. નહીં સંઘરાયેલા શબ્દોનાં કેટલાંય સૂચના તે કાર્યાલયમાં પડેલાં જ હતાં; અને ઘેાડા વખત આપીને, બની શકે તેટલું સાહિત્ય વાંચીને, નવા શબ્દો મેળવી પણ શકાય. આવા વિચારથી પુનર્મુદ્રણની સૂચના જતી કરીને, નવા શબ્દો મળે તે ઉમેરવા અને એમ સુધારી વધારીને નવી આવૃત્તિ તૈયાર કરવી, એવું નક્કી થયું. અને તેનું કામ વ્યવસ્થિત રૂપે ૧૯૫૭ થી શરૂ કરવામાં આવ્યું.
આ કામના ચાલુ ખર્ચ પેટે આર્થિક મદદ આપવાનું ધેારણુ મુંબઈ સરકારે સ્વીકાયું અને ત્રણેક હજાર રૂપિયાની વાર્ષિક મદદ નિયત સમય માટે આપવાનું પણ શરૂ કરેલું. તે ૧૯૬૦ પછી થયેલી ગુજરાત સરકારે કેટલેાક વખત ચાલુ રાખ્યું હતું. આને માટે સંસ્થા તેમની આભારી છે.
આ વખતે કેટલાંક ખીજાં કામ પણ એવાં નીકળતાં હતાં, કે જેમાંથી કાશને લાભ મળી શકે. જેમ કે, ગુજરાત રાજ્ય સ્થપાતાં, તેનેા રાજવહીવટ ગુજરાતીમાં ચાલવાના થશે. તેથી રાજ્ય-વહીવટની પરિભાષા યેાજવાનું કામ આ સમયે વિદ્યાપીઠે વિચાર્યું, અને તે શરૂ કર્યું,

Page #9

આ સમયે સરકારે આ કામ માટે એક સમિતિ નીમી, અને તેને આ કામ વિદ્યાપીઠના સહકારમાં કરવાનું સૂચવ્યું. તે સમિતિ તરફથી તૈયાર થયેલી પરિભાષાના શબ્દે સરકારી કામકાજને માટે હવે નિયત થયા છે. આથી તેમને આ નવી આવૃત્તિમાં સંઘરવામાં આવ્યા છે.
૧૯૪૯ પછી મોટો જે ફેરફાર થયો તે તો એ કે, બીજે વરસે હિંદનું રાજ્યબંધારણ રચાઈને તે અનુસાર દેશનો વહીવટ શરૂ થયો. તેમાં દેશી ભાષાઓને લોકશિક્ષણ તથા રાજવહીવટમાં ઉચિત સ્થાન આપવું જોઈએ એમ નક્કી થયું; તેમ જ દેશની એક સર્વસામાન્ય રાજભાષા તરીકે અંગ્રેજીને સ્થાને હિંદીને નિયત કરવામાં આવી. આથી દેશની ભાષાઓની પ્રગતિમાં સારી પેઠે અને સહેજે ઉછાળો આવ્યો. દેશી ભાષાઓનાં પત્રો પણ રાજ્ય તેમ જ લોકવ્યવહારનાં નવાં નવાં ક્ષેત્રોના વિષયો નિરૂપતાં તેમ જ ચર્ચતાં થયાં. આ બધાને પરિણામે ભાષાની શબ્દસમૃદ્ધિમાં સેંધપાત્ર ઉમેરે આપોઆપ થવા લાગ્યો.
વિશેષમાં એ કે, આ વર્ષે ગુજરાત માટે સ્વતંત્ર યુનિવર્સિટી સ્થપાઈ અને તેનું માધ્યમ ગુજરાતી ભાષા બન્યું. આથી કરીને અનેક વિદ્યાઓના શિક્ષણને માટે પરિભાષા અને પાયપુસ્તક રચાવા લાગ્યાં. તેથી કરીને તે ભાષાનું ખેડાણ પરિપૂર્ણ રૂપે કરવાને માટેનાં દ્વાર ખુલ્લાં થયાં. ટૂંકમાં, આ સમયે અર્વાચીન ઈતિહાસમાં પહેલી વાર આપણી ભાષા કઈ પણ સ્વતંત્ર સ્વમાની પ્રજાને છાજે એવી સન્માન્ય અને આદરણીય બની – સાક્ષરો અને વિદ્વાનોએ અનેક પેઢીથી સેવેલું સ્વપ્ન સિદ્ધ થયું, અને તેને મૂર્ત રૂપ આપીને શોભાવવાને યુગ શરૂ થઈ ચૂક્યો. નવી આવૃત્તિ આ મહા પરિવર્તનની છાયામાં અને તેની સેવામાં તૈયાર થઈ છે; એની પૂર્વ આવૃત્તિઓની તુલનામાં આ એક તેની અપૂર્વતા ગણાય.
આ સમય દરમિયાન નવી એક વસ્તુ એ શરૂ થઈ કે, રાષ્ટ્રભાષા તરીકે હિંદીનો પ્રચાર તથા શાળાઓમાં તેનું શિક્ષણ શરૂ થયાં. આની અસર પણ આપણી ભાષા ને તેના ચાલુ સાહિત્ય પર પડવા લાગી છે. આથી કેટલાય શબ્દો તેમ જ પ્રયોગો અજાણે દાખલ થઈ જાય છે. આમ થવામાં એક કારણ તો બે ભાષાઓનું વિશેષ મળતાપણું છે. તથા લેખક અનુવાદક જે દુભાવી હોય તો બીજી ભાષાઓમાંથી પણ (જેમ કે, બંગાળી, મરાઠી) કાંઈક અજાણમાં કે ઈચ્છાએ કરીનેય સંક્રમિત થઈ જાય.
સ્વરાજને કારણે, આ પ્રકારની વિવિધ અસર, એક રીતે જોતાં, સ્વાભાવિક પણ છે. અને તે વિષેની અમુક ઢબની નેંધ શ્રી. કાકાસાહેબ કોશની બીજી આવૃત્તિના નિવેદનમાં કાંઈક વિસ્તારથી લીધી છે, તે તરફ વાચકનું ધ્યાન ખેંચું છું. (જુઓ પ્રાસ્તાવિક પાન નં. ૨૮)
આવી આંતર-ભાષાકીય પ્રક્રિયા સહેજે થાય છે અને સ્વાભાવિક છે. માત્ર તેથી ભાષા પિતાની મૂળ પ્રકૃતિ કે સ્વભાવ ન ત્યજે, અને તેમાં પચે એવા શબ્દોને આપૂર પોતામાં સમાવીને વિકસાવે, એ તો ક્યારે પણ અને કોઈ પણ ભાષાને માટે ઈષ્ટપત્તિ છે. શ્રી. કાકાસાહેબે બીજી આવૃત્તિમાં કહ્યું હતું એમ, “તે વખતે પણ નવું નવું ધારણ કરવાના ઉત્સાહમાં (સમાજ) તણાઈ ન જાય અને આખો પ્રવાહ ડહોળાઈ ન જાય,...” એવી સંભાળ આવા સંક્રાંતિકાળે, અલબત્ત, જરૂરની હેય છે.
પણ તેમાં કોશકારને માટે એક વિશેષ ધર્મ રહેલો છે. તેનું કામ ભાષામાં નવા શબ્દ લાવવા લેવાનું નથી, પરંતુ ભાષાના સર્વ સાહિત્યમાં કાંઈક ધોરણવાળા કે શિષ્ટ ગણતા લેખકના લખાણમાં ઊતરેલા શબ્દોને અર્થ વાચકને આપવાનું કામ તેનું છે. આ ધર્મ સંભાળીને તેણે ચાલુ થવા લાગતા નવા શબ્દો સંઘરવા ઘટે.

Page #10

આજે વિજ્ઞાન ગુજરાતીમાં શીખવાવા લાગ્યું છે. અંગ્રેજી પરથી, તેની વિવિધ શાખાઓના પારિભાષિક કશો તૈયાર થાય છે. એવા શબ્દો ભાષાના કોશમાં લેવાની ઉતાવળ ન કરી શકાય; તે બેલવા લખવામાં – વપરાશમાં આવે તે પુસ્તકામાં રૂઢ થવા લાગે, તેમ તેમ તે કાશમાં પ્રવેશ પામે. છતાં કેટલાંય કોનાં વિશેષના જુદા પ્રકારને શબ્દસમૂહ છે. જેમ કે, રસાયણનાં મૂળતત્વોનાં અંગ્રેજી નામો. તેવા પ્રકારના શબ્દો, – તેમની જોડણી નિયમાવલી મુજબ સ્થિર કરવાને અર્થે પણ,-લેવા ઘટે.
- ૧૯૫૭થી નવી આવૃત્તિ તૈયાર કરવાનું કામ શરૂ થતાં, તે અંગે બને તેટલું સાહિત્ય વાંચીને, કારામાં નહીં સંઘરાયેલા શબ્દો મેળવવાનું કામ ચાલુ થયું. તેને માટે અમુક ખાસ સાહિત્ય વાંચવાને જનાબદ્ધ કાર્યક્રમ ગોઠવી શકાયો નહોતો, પરંતુ વિદ્યાપીઠમાં કામ કરતા અનેક સેવકોને નવું વાચન કરવા અને શબ્દો વિણવા માટે સૂચના અપાતી. તે મુજબ ૧૯૬૪ સુધી કામ ચાલ્યું, તે દરમિયાન લગભગ ૭૨ ૫ પુસ્તકો વંચાયાં; તેમાંથી મળતી નવી શબ્દસામગ્રીની કાપલીઓ તૈયાર થઈ હતી.
આમ અનેક રીતે મળેલી સામગ્રીને કાપલીઓ ઉપર ઉતાર્યા પછી, નવી આવૃત્તિની હસ્તપ્રત તૈયાર કરવાનું કામ હાથ પર લેવામાં આવ્યું. તે હવે ચારેક વર્ષને અંતે પ્રસિદ્ધ થાય છે. એમાં વિદ્યાપીઠના અનેક સેવકની મદદ અને સહકાર ન હોત, તે આ કામમાં એટલી ક્ષતિ જ આવત. સાક્ષરશ્રી વિષ્ણુપ્રસાદ ત્રિવેદીએ દેશની ચોથી આવૃત્તિની સમાલોચના કરતાં, (જુઓ “માનસી” જાને–માર્ચ, ૧૯૫૦નો અંક, પા. ૧૦૫) અંતે કહ્યું હતું કે, “. . . .અમને આ જોડણીકોશની સિદ્ધિ માટે બહુ આદર થાય છે. . . . જોડણીકાશ એ ગુજરાતમાં સહકારી વિદ્વત્તાની પ્રગતિમાં એક સીમાચિહ્ન છે”. તે વિદ્યાપીઠના સેવકોના કામને તો બરાબર લાગુ પડે છે. ગાંધીજીની પ્રેરણાથી શરૂ થયેલું આ કામ ઈ. સ. ૧૯૨૯તી તેની પહેલી આવૃત્તિથી આજ સુધીમાં આમ કણશઃ ને ક્રમશઃ આગળ વધીને આજની સ્થિતિએ પહોંચ્યું છે, તે વિદ્યાક્ષેત્રે સુંદર સહકારનો દષ્ટાન્ત છે. તે અંગે, આ આવૃત્તિ વિષે એક બે વિશેષ બાબતો અહીં ખેંધવી જોઈએ.
ઈ. સ. ૧૯૬૦માં હું વિદ્યાપીઠના સેવક તરીકેના કામમાંથી નિવૃત્ત થયો; છતાં દેશની આ આવૃત્તિનું બાકી કામ જે વિદ્યાપીઠ સંપશે, તો તે માથે લેવાની તત્પરતા રાખી હતી. વિદ્યાપીઠે એ કામ મને સંપ્યું, તે માટે હું તેને આભારી છું.
તથા, આ કામને સાંગોપાંગ પાર ઉતારવામાં વિદ્યાપીઠના બે સેવકોની સતત મદદ મળી, તે મને ખૂબ કીમતી થઈ હતી. નવા શબ્દોની હજારો કાપલીઓ અનેક હાથે થયેલી, તે બધીને બને તેટલી વ્યવસ્થિત કરીને ભાઈ બિસેને એકઠી કરી, કક્કાવાર ગોઠવીને, તે અંગે જે સંદર્ભ ઈની જરૂર પડે તે બધું જોગવી આપ્યું. તેથી હસ્તપ્રત તૈયાર કરવામાં ખૂબ સરળતા થઈ શકી. બીજું એવું જ કઠણ કે માથાકૂટિયું કામ કાશનાં પ્રફ જોઈ બને તેટલી શુદ્ધ આવૃત્તિ છપાવવાનું. આ કામમાં ભાઈશ્રી. નારણભાઈ પટેલની મદદ મળી તે એવી જ કીમતી હતી. તે ભાષાના અનુસ્નાતક વિદ્યાર્થી છે, અને પ્રફવાચનની બાબતમાં મારી સાથે રહીને તેમણે વિરલ ચોકસાઈ ભરી મદદ કરી છે. એ ઉપરાંત બીજા અનેક સેવકોએ આ કામમાં મને જે મદદ કરી છે, તેને માટે સોને આભાર માનું છું.
છેવટનું બધું છપાયે ફરી વાંચી જતાં, કેટલીક છાપભૂલ વગેરે મળ્યું છે, તે શુદ્ધિપત્ર રૂપે કેશને અંતે આપ્યું છે. ટાઈપ ઊડી કે તૂટી જવાથી થયેલી દેખાતી ભૂલ નોંધી નથી; માન્યું

Page #11

છે કે, વાચક તે કપી લેશે. કોશ વાપરનારને વિનંતી છે કે, તે વાપરતાં જે કાંઈ છાપભૂલ મળી આવે તે અમને લખી જણાવે, જેથી નવી આવૃત્તિમાં તે સુધારી લઈ શકાય.
નવા શબ્દભંડોળને માટે, દર આવૃત્તિઓ, ગુજરાતી વાચકવર્ગને વિનંતી કરાય છે, તેમ આ વેળા પણ થયું હતું. તેનો જવાબ પણ, દર વખત જેમ જ, (એક અપવાદ સિવાય) ખાસ નેંધપાત્ર ન મળ્યો કહેવાય. સ્વ. શ્રી. રાવિ. પાઠક સાહેબ આ સમયે હયાત હેત, તે તેમનું શબ્દાર્થ મળ્યા વગર ન રહેત,-કે જે પૂર્વની આવૃત્તિઓ માટે મળતું રહ્યું હતું. (જુઓ ૪ થી આવૃત્તિના નિવેદનમાં તે વિષે; પા૩૬)
પાટણના એક વૃદ્ધ નિવૃત્ત શિક્ષકે (નામે, શ્રી કૃષ્ણલાલ પારેખ) જે અણધારી મદદ સહજભાવે કરી તે નોંધપાત્ર છે. તેમણે ખાસ પરિશ્રમથી કેશ જોતા રહીને તેમાં નહીં મળતા અનેક શબ્દોનું ટાંચણ કરી કહ્યું; તથા ત્યાં બોલાતા તળપદા શબ્દો પણ લખી જણવ્યા. ભાષાના આવા સહજપ્રેમથી અનેક બીજા લોકો તરફથી જે સહાય મળ્યા કરે, તે કેશની પરિપૂર્ણતા સાધવામાં તે આવશ્યક છે અને અમૂલ્ય થઈ પડે. જોકે, કાર જેવી ચીજને નસીબે ભાગે કદી પરિપૂર્ણતા સંભવી શકે. તેમાં પણ આપણી ભાષા જેવી વર્ધમાન અને નવપરાક્રમપંથે પળતી ભાષાના કોશને માટે તો તે વળી અસંભવ છે.
શબ્દોની કકકાવાર ગોઠવણીમાં, જે શબ્દો કઈ મૂળ શબ્દના સમાસમાં દર્શાવ્યા હેય, તે જે કકકાવાર ક્રમમાં પાસે જ ઉપર નીચે ન હોય-દૂર પડી જતા હોય, તો તેમને યથાયોગ્ય સ્થાને ફરી બતાવવામાં આવ્યા છે.
આ આવૃત્તિમાં સુધારા વધારા રૂપે ખાસ બેંધપાત્ર, તેનું શબ્દભંડોળ ઠીક ઠીક વધ્યું, તે મુખ્ય છે. અલબત્ત, નવી આવૃત્તિને લાભ લઈ આગળની આવૃત્તિનું બધું ફરી સહેજે જેવાઈ જતાં, જે કાંઈ ભૂલચૂક નજરે પડી, તે સુધારી લેવામાં આવી છે. વ્યુત્પત્તિ, ઉચ્ચારણ, શબ્દપ્રયોગ ઈ. વિષે ખાસ નવું કાંઈ કામ થઈને આ આવૃત્તિમાં ઉમેરાયું નથી, –સિવાય કે, કોઈ ભૂલ સુધરી કે નવી વસ્તુ મળી હોય તે ઉમેરી લીધી.
શબ્દભંડોળ આ આવૃત્તિમાં ૬૮૪૬૭ થયું છે. ૧લી આવૃત્તિમાં ૪૩૭૪૩ શબ્દોથી શરૂઆત થઈ હતી. (ત્રીજી આવૃત્તિમાં તે આંકડો ૫૬૮૩૦ સુધી પહોંચ્યો હતો; ચોથીનો ચોક્કસ આંકડો ગણાયો નહોતો.) કેશના શબ્દસંગ્રહમાં થયેલી આ વૃદ્ધિ આપણી ભાષામાં થતી અભિવૃદ્ધિ અને તેના વિકાસનું પણ નિદર્શક ગણાય. અને કાઈ કાળે એવો દાવો ભાગ્યે થઈ શકે કે, ભાષાના બધા જ શબ્દો કેશમાં ઊતરી ચૂક્યા છે. શબ્દ, શબ્દપ્રયોગ ઇ.નું ભંડોળ તો ભાષાના ખેડાણની સાથે સાથે વચ્ચે જ જાય; બને તેટલું તે બધું જોઈ કાદી સંઘરતા રહેવું, એ જ કામ પ્રાયઃ કોશકારને માટે શક્ય છે. એટલે તેને નસીબે કાયમી તે કદાચ એ ખેડાણની પૂંઠે જ રહેવાનું લખાયું ગણાય.
જેમ જેમ આપણી ભાષા જ્ઞાનવિજ્ઞાનના અધ્યયન-અધ્યાપનમાં તથા લોકજીવનનાં વિવિધ ક્ષેત્રે વિષેની ચર્ચા-વિચારણામાં અને પત્રકારી વગેરેના લોકશિક્ષણમાં તેમ જ વેપારરોજગાર તથા રાજ્યકારણદિના વિધવિધ વ્યવહારમાં વપરાતી જાય છે, તેમ તેમ અવનવા ભાવો તથા પદાર્થો દર્શાવવાને માટે તે ઉત્તરોત્તર ખીલતી જશે, એટલે કે, તેમને માટે નવા શબ્દ ઉમેરાશે. તે નવા નવા બનશે, ચાલુ હશે તેમાં નવા અર્થો ઉમેરાતા જશે, અને બહારનાં અનેક સ્થાનો તેમ જ લેક પાસેથી લઈનેય આપણે અપનાવવા લાગીશું. નવજીવન પામતી પરાક્રમપરાયણ

Page #12

૯
પ્રજા એમ જ વર્તે. આ પ્રક્રિયામાં વિશેષે એમ બનવા સંભવ છે ( અને તેમાં કશું ખાટું નથી) કૅ, અનેક અંગ્રેજી શબ્દો આપણી ભાષામાં વળી વધારે દાખલ થાય, અથવા તેમાંથી લેવા જેવા હાઈ અનુવાદિત થવા લાગે. આથી પણ કાશકારને આ વિકાસને પહોંચી વળવાનું કામ વધતું જશે; એ મેટું કામ કરવામાં ‘ઝાઝા હાથ રળિયામણા' જ નહીં, જરૂરી બને છે. અરે, ૧૯૨૦થી સ્વરાજ-યુગ શરૂ થયા તે પૂર્વેના આપણા સમગ્ર શિષ્ટ સાહિત્યમાં ઊતરેલા શબ્દો પણ કાશમાં સંઘરાઈ ચૂકયા છે, એમ નથી કહી શકાતું. આવે દાવા કરવાની હામ ભીડવા જેવી ગણાય; તે અર્થે અનેક ભાષાપ્રેમી વિદ્વાને પેાતાના વાચન, અધ્યયન, અધ્યાપનમાં આવતા ગ્રંથા અંગે ધ્યાન રાખીને, તેમાંના રાદે શેાધવામાં મદદ કરે, તે આ મેઢા કામને સહેલાઈથી અને અમુક સમયમાં પહેાંચી વળી શકાય.
કાશનાં બીજાં અંગેામાં વ્યુત્પત્તિનું મારું કામ ઊભું છે. હવે નાનકડા પણ વ્યુત્પત્તિકાશ તેના તદિ શાસ્ત્રીઓ તરફથી તૈયાર થઈને બહાર પડવા જોઈએ. તે અર્થે સંશાધન-કામ પણ થવું જોઇ રશે. પરંતુ તેમ થાય તે પૂર્વે, કાંઈ નહિ તે, અત્યાર સુધીમાં આ ક્ષેત્રે જે કામ થયું છે, તે બધું આ નિમિત્તે એક જગાએ થિત થાય, તેા એ લાભ મેાટા થાય. મુખ્યત્વે એ જ દૃષ્ટિથી, આ કાશમાં વ્યુત્પત્તિ સંઘરવાનું વિચારાયું હતું. આ વખતે તેમાં ખાસ કેાઈ નવું કે વિશેષ કરવાને પ્રયત્ન નથી થઈ શકયો; અને જે થયું એમાં એવા દાવેા પણ નથી થઈ શકે એમ કે, અનેક વિદ્વાનાએ આ ક્ષેત્રે જે કાંઈ કર્યું છે, બધું જ શેાધી કરીને એમાં ઉતારવામાં આવ્યું છે. તથા જે અપાયું છે, એમાં ભૂલે હશે; તે વિદ્વાનેા બતાવતા રહેશે તેમ સુધરતી જશે, એ કહેવાની જરૂર નથી. વ્યુત્પત્તિ-શેાધનનું કામ જ એવું છે કેં, ભલા ભલાને હાથે પણ ‘આખું કાળું શાકમાં જઈ શકે છે. અંગ્રેજી-વ્યુત્પત્તિ-કાશકાર વૅલ્ટર સ્કીટ તેના કાશની પ્રસ્તાવનામાં (ઈ. સ. ૧૮૮૩) સાચું કહે છે કે, ....
..
. . . It is very difficult to secure complete accuracy; it can, perhaps, at best, be only aimed at.
Every slip is a lesson in humility, showing how much remains to be learnt.
66
વ્યુત્પત્તિ ક્ષેત્રે બીજી એક વસ્તુ પણ હવે ખેડાણુ માગે છે : હિંદની અન્ય ભાષાએ ના અભ્યાસ દ્વારા, આપણી શબ્દાવલીનું તુલનાત્મક સંશોધન થવું જોઈએ. આ દૃષ્ટિએ જોડણીકાશમાં હિંદી અને મરાઠી ભાષામાંથી કાંઇક સંધરાયું છે. નેપાળી, પંજાબી, તેમ જ ઉડિયા, બંગાળી, તથા કાનડી, તેલુગુ, તામિલ વગેરે અંગે પણ જો કામ થાય, તે વ્યુત્પત્તિ-શેાધનમાં પણ મદદ થાય.
..
તથા સ્વરાજ્યની બીજી અનેકવિધ દૃષ્ટિએ પણ, આપણી અન્ય દેશી ભાષાઓને અભ્યાસ વધશે; તેથી આપણે સર્વભાષાઓને સંયુક્ત કાશ રચવા તરફ પણ વળવું જોઈએ. અત્યાર સુધીમાં, વિદ્યાપીઠ તરફથી સંસ્કૃત-ગુજરાતી તથા ગુજરાતી-હિંદી, હિંદી-ગુજરાતી કૈાશે। તૈયાર થઈને બહાર પડયા છે. તે મુજબ, દેશની બીજી ભાષાઓના દ્વિભાવિક કાશે! પણ હવે રમવા લાગવું જોઇ એ. આવા કાશે શરૂમાં ભલે નાના હોય; છતાં અનેક-ભાષી કાશનું કામ હવે, વિવિધ રાષ્ટ્રીય કારણેાને લઈને, જરૂરી બને છે. એ બધું નાગરી લિપિમાં થાય, તે દેશમાં આજે પણ ઉપયાગી નીવડે. કેમ કે, નાગરી રાષ્ટ્રીય લિપિ હાઈતે, બધા પ્રદેશામાં બીજી લિપિ તરીકે પરિચિત થશે. આપણી દેશી ભાષાએ શાળા મહાશાળાઓમાં વિકલ્પે ભણાવા

Page #13

લાગે, તો આ દિશામાં કામ કરવાને માટે ઈષ્ટ ચાલના મળે; તો હિંદની વિવિધ પ્રદેશોની ભાષાઓના સાહિત્ય તથા લેકજીવન સાથે પણ સંપર્ક સધાય, એ પણ એક ઈષ્ટપત્તિ જ છે. | શબ્દપ્રયોગના અંગ વિષે પણ ખાસ નવું કામ, આ આવૃત્તિ માટે, કરાયું નથી. શબ્દભંડોળની પેઠે આ પણ એવું કામ છે કે, તેમાં ઘણું કરી શકાય; – કરવા જેવું બાકી પણ છે. શબ્દ ને તેના અર્થો પેઠે જ શબ્દપ્રયોગો આપણું શિષ્ટ સાહિત્યમાં ઊતરેલા જે મળે, તે બધાને પણ વીણીને સંઘરવા જોઈએ. તે માટે પણ સાહિત્ય-વાચન થવું જોઈએ.
આમ, જોડણીકેશને માટે ભાવી વિકાસનાં આવાં આવાં અનેકવિધ કામો પડેલાં છે. ગુજરાતના જુદા જુદા ભાગોની તળપદી બેલીઓ, આદિ-જાતિઓની બોલીઓ ઉપરાંત પારસી, ખ્રિસ્તી, ખજા, પીરાણું વગેરે કામોએ ખેડેલું સાહિત્ય –એવાં એવાં અનેક ક્ષેત્રોમાં કામ ઊભું છે તે વિષે અગાઉની વૃત્તિઓમાં નિર્દેશ કરેલા જ છે. ભાષાની સેવાને માટે અખૂટ ક્ષેત્ર પડેલું છે – કામ કરનારા જોઈએ.
આ આવૃત્તિમાં મુખ્યત્વે શબ્દભંડોળની વૃદ્ધિનું ખાસ ધ્યાન આપ્યું છે, કે જે કાશકારનું મુખ્ય કામ ગણાય. આ કોશનો મૂળ હેતુ તો ભાષાના શબ્દોની જોડણી એકવ્યવસ્થિતિમાં લાવવાનો હતો અને છે. તે હેતુથી જ આગળ વધતાં, આજ લગભગ ૪૦ વરસે અત્યારની સ્થિતિ તેણે પ્રાપ્ત કરી છે. આવા એના સહજ કમે થતા રહેલા વિકાસનો ઈતિહાસ તેનાં આવૃત્તિવાર નિવેદનમાં કહેવાતો રહ્યો છે. આ બધાં નિવેદન, પ્રારંભમાં, આ આવૃત્તિમાં પણ ઉતાર્યા છે, જેથી અભ્યાસી વાચકને એનો ઈતિહાસ મળી રહે.
પહેલી આવૃત્તિ ઈ. સ. ૧૯૨૯માં પ્રસિદ્ધ થઈ. જોડણીના નિયમો નકકી કરીને તદનુસાર ભાષાના શબ્દોની જોડણું દર્શાવતો કેવળ શબ્દકોશ (અર્થ વિના) જ આપ્યો હતો. એને આવકાર આપતાં ગાંધીજીએ ‘નવજીવન’માં લખ્યું, તેમાં તે વખતે તેમણે જણાવ્યું હતું કે,
આ કોશની જ જોડણી ખરી ને બીજી બબર નહિ એ કેમ કહેવાય ? આવો પ્રશ્ન કેઈ કરે તો જવાબ એ છે કે, અહીં ખરા-ખેટાનો નિર્ણય કરવાનો સવાલ નથી. ઠીક ઠીક ગુજરાતી જાણનારા, વ્યાકરણશુદ્ધ ગુજરાતી લખવાનો પ્રયત્ન કરનારની કલમેથી જે જોડણી ઊતરી તે ખરી ગણાય. આ ધોરી નિયમને અનુસરીને કોશ તૈયાર થયો છે.”
શ્રી. કાકાસાહેબે કેશને આ ઘેરી નિયમના અનુસરણ વિજે, તેની પહેલી તથા બીજી આવૃત્તિઓનાં નિવેદનમાં, વિગતમાં જઈને સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે. આમ પ્રારંભમાં જણાવીને ગાંધીજીએ એમના તે લેખમાં આગળ કહ્યું હતું કે,
અંગ્રેજી ભાષાના શબ્દોની જોડણી ખોટી કરતાં આપણને શરમ લાગે છે, તેના કરતાં માતૃભાષાની જોડણીનો વધ કરતાં આપણને વધારે શરમ લાગવી જોઈએ. હવે પછી કોઈને સ્વેચ્છાએ જોડણી કરવાનો અધિકાર નથી. મારા જેવા અધૂરું ગુજરાતી જાણનારને આ કેશની મદદ લઈને જ પોતાના કાગળ પત્રો લખવાની ભલામણ
પહેલી આવૃત્તિ થોડા જ વખતમાં પૂરી થતાં, બીજી આવૃત્તિ તૈયાર કરી, તેમાં મહત્ત્વનું નવપ્રયાણ એ કર્યું કે, કેવળ જોડણી આપતી પહેલી આવૃત્તિ આ વખતે સાથે કરવામાં આવી. આ નવપ્રયાણમાંથી ક્રમે ક્રમે આગળ વધીને આજે ભાષાને વ્યવસ્થિત ચાલુ કાશ (શબ્દનું ઉચ્ચારણ, વ્યુત્પત્તિ, તેના પ્રયોગ ઈ. સહિત) તે બની શક્યો.

Page #14

બીજી આવૃત્તિ ૧૯૩૧માં બહાર પડી, તેને ત્યારના અગ્રગણ્ય વિદ્વાનોએ અને લેખકોએ આવકાર આપ્યો. તેમ જ અનેક ભાષાપ્રેમી લેખક પ્રકાશક તથા શિક્ષક ભાઈબહેને આ કાશની જોડણીને અનુસરવા લાગ્યાં.
૧૯૩૬માં ૧૨મી સાહિત્ય પરિષદ અમદાવાદમાં મળી, તેણે જોડણીકોશના આ કામને પોતાની માન્યતા આપી; અને કોશની નવી (ત્રીજી આવૃત્તિ તે વખતે થતી હતી, તેમાં સર્વ વિદ્વાને સહકાર આપે, એવી વિનંતી કરતો ઠરાવ કર્યો. (આ ઠરાવ કાશને પ્રારંભે અવતરણ રૂપે ટાંકયો છે, તે જુઓ પા. ૪)
૧૯૩૭માં ત્રીજી આવૃત્તિ બહાર પડી. તેને મુંબઈ યુનિવર્સિટી જેવી શિક્ષણ સંસ્થાએ પણ માન્યતા આપી. અને તેમ ધીમે ધીમે ૧૦ વર્ષના ગાળામાં જોડણીકોશ વિવિધ રીતે માન્યતા પામતો ગયો એટલું જ નહિ, શાળાના શિક્ષણમાં પણ તેનું અનુસરણ શરૂ થતું ગયું. તથા સામાન્ય ગુજરાતી લખાણમાં પણ જોડણું આ કેશને આધારે થતી ગઈ. ત્રીજી આવૃત્તિના નિવેદનમાં જોડણીના અનુસરણ અંગેની આ પ્રગતિની નેંધ લેતાં આશા પ્રગટ કરી હતી કે,
જોડણીકોશને આમ ૧૯૩૬ના (સાહિત્ય સંમેલનની) માન્યતા મળ્યા પછી, આજ હવે આપણે આગળ જોડણીની અરાજકતાને પ્રશ્ન એટલા પૂરતો પતી ગયો મનાય. હવે કરવાનું રહે છે તે સ્વીકૃત થયેલી એવી આ જોડણીની બાબતમાં કાળજી રાખી તેને વાપર વધારવાનું. તે કામ ગુજરાતના શિક્ષકગણ, લેખકવર્ગ તથા છાપાંવાળા અને માસિકના તંત્રી, વ્યવસ્થાપક તથા પ્રકાશન સંસ્થાઓ—એ બધાંએ કરવાનું રહે છે...”
આ આશા ફલીભૂત થવામાં નોંધપાત્ર પગલું, ૧૯૪૦માં મુંબઈ સરકારે જોડણીને માન્યતા આપી, એ ગણાય. તેણે તે સાલ તેના કેળવણી ખાતા તરફથી એવો હુકમ બહાર પાડયો કે, સરકાર જોડણીકાશને માન્યતા આપે છે અને શાળાનાં પાઠ્યપુસ્તકોમાં તેને અનુસરવું જોઈશે. આમ ગુજરાતની પ્રાથમિક, માધ્યમિક કેળવણીમાં એનો સ્વીકાર થવાથી,–ગાંધીજીના આદેશ અને આશીર્વાદથી શરૂ થયેલા આ કામને,– ૧૨ વર્ષે યશ મળ્યો-જોડણુંકેશના કામને ગુજરાતના આશીર્વાદપૂર્વક સ્વીકૃતિ મળી, એમ ગણાય.
મુંબઈ સરકારના આવા ઠરાવ પ્રસંગે ગાંધીજીએ “હરિજનબંધુ' (તા. ૪-૨-૧૯૪૦)માં પિતાનો આનંદ વ્યક્ત કરતું નિવેદન કર્યું હતું. આ તેમ જ તે પૂર્વેનું ૧૯૨લ્માં ૧લી આવૃત્તિને આવકાર આપતું –એ બંને નિવેદનો જોડણીકેશને માટે આશીર્વાદ રૂપ ગણાય. આ આવૃત્તિમાં તે બંને નિવેદનો આ પછી આપવામાં આવ્યાં છે. જોડણીકેશના ઈતિહાસમાંય એ હવે યાદગાર બનતાં હોઈ નોંધપાત્ર ગણાય.
બીજા ૧૯૪૦ના નિવેદનમાં તેઓશ્રીએ પિતાની આશા અને વિનંતી પ્રગટ કરી કે, “સૌ પત્રકારો અને લેખકો વિદ્યાપીઠના કોશને અનુસરશે'; અને તે અંગે એક વિશેષ સૂચના કરી કે,
આમ તેઓ કરી શકે તેને સારુ વિદ્યાપીઠે તુરત સાધને પૂરાં પાડવાં જોઈએ. દરેક ભાષાપ્રેમીના ખિસ્સામાં કે તેની પાટલી ઉપર જેમ, અંગ્રેજી લખતો હોય તો, અંગ્રેજી કેશ હેય જ છે, તેમ ગુજરાતી જોડણીકોશ હોવો જોઈએ. ગુજરાતી લેખકને પિતાની ભાષાની શુદ્ધિ વિષે એટલો ગર્વ હોવો જોઈએ, જેટલે અંગ્રેજોને પોતાની ભાષાને વિષે હોય છે. જે અંગ્રેજ શુદ્ધ જોડણીથી પિતાની ભાષા નહીં લખી શકે, તે જંગલી ગણાશે. પણ અંગ્રેજોને જવા દઈએ. આપણી અંગ્રેજી નિશાળમાં ભણનારા જેટલી ચીવટ અંગ્રેજી

Page #15

૧૨
જોડણી વિષે રાખે છે, જેટલી તેમને રાખવી પડે છે, એટલી આપણે સૌ પિતાની ભાષાને વિષે કાં ન રાખીએ ? વિદ્યાપીઠે આમ કરવાને સારુ તુરત સાધન પેદા કરવું જોઈએ.”
અને તે સાધન વિષે સૂચના કરતાં તેમણે જણાવ્યું કે, “તેને કેશ તો છે જ. પણ તેથીયે સાદો ને સસ્તો ખિસ્સાકાશ થવો જોઈએ.... (તેમાં) કેવળ જોડણી જ હોય તો બસ છે. તેમાંય બધા શબ્દોની જરૂર ન હોય. જેની જોડણી વિષે શંકાને જરા પણું સ્થાન હોય, એટલા જ શબ્દ આપવા જોઈએ. નિયમાવલિ પૈસે બે પૈસે નોખી આપવી ઘટે છે. પણ નિયમાવલિ સમજવાની તસ્દી બધા લેશે એમ ન માનવું જોઈએ. લોકોને તો તૈયાર સામગ્રી જોઈએ. તે તો જોડણીકોશ જ પૂરી પાડી શકે.”
આ સૂચના મુજબ “જેડણી માટે ખિસ્સાકોશ” તૈયાર કરીને (તા. ૧૫-૯-૪૦) બહાર પાડવામાં આવ્ય; નિયમાવલી પણ એક નાનકડા ચોપાનિયા રૂપે બહાર પાડી હતી. તેઓશ્રીએ લખ્યા મુજબ, નિયમાવલી તો ખાસ લોકપ્રિય ન થઈ એટલે કે, તે કામ ન દઈ શકી. પરંતુ ખિસ્સાકેશ તેમાં સફળ નીવડ્યો – સારી પેઠે ચાલ્યો. ૧૯૪૧માં તેની બીજી આવૃત્તિ તૈયાર કરી; તે પછી આજ સુધીમાં તેનાં આઠ પુનર્મુદ્રણ થઈને કુલ ૧,૩૦,૦૦૦ નકલે બહાર પડી ચૂકી છે.
તેમ જ ૧૯૪૦ બાદ, તેઓશ્રીએ પ્રગટ કરેલી આશા પ્રમાણે, શાળામાં શિક્ષણ તેમ જ પાઠયપુસ્તકે જોડણીકોશ મુજબ ચાલુ થયાં; તેમ જ લેખકે પ્રકાશકે સૌ કોઈ ક્રમે ક્રમે આ જોડણુ-વ્યવસ્થા અપનાવવા લાગ્યા. અને ૧૯૪૮માં તેઓશ્રીએ આ દુનિયામાંથી વિદાય લીધી ત્યાં સુધીમાં એમની આશા ઠીક ઠીક ફળી હતી, એમ કહી શકાય.
ત્યાં સુધીમાં ત્રીજી આવૃત્તિ ક્યારની ખલાસ થઈ ચૂકી હતી. આ વર્ષોમાં ગુજરાતી વર્તમાનપત્રોમાં “શબ્દબ્હ’ની કસેટીઓ ચાલતી હતી; જોડણીકોશને સ્વીકારીને તેઓએ આ સ્પર્ધા યોજવાનું જાહેર કર્યું હતું. આથી પણ જોડણીકેશને સારો ફેલાવો મળ્યો હશે એમ મનાય.
વચ્ચે ૧૯૪૨ - ૫ ની સ્વરાજની આખરી લડાઈ આવતાં, નવી આવૃત્તિ તૈયાર કરવામાં અનિવાર્ય વિલંબ થશે. પછી ચોથી આવૃત્તિ ૧૯૪૯માં બહાર પડી, ત્યારે જોડણીકોશ અને તેની નિયમાવલી ગુજરાતના બની ચૂક્યાં હતાં, એમ ગણાય. પછીની ૪થી આવૃત્તિ આ રીતે સ્થિર થયેલી નિયમાવલીને અનુસરીને બહાર પડી હતી. તેમ જ આ ૫ મી આવૃત્તિ પણ બહાર પડે છે.
આમ જોડણીકોશની લગભગ ૪૦-૪૫ વર્ષની યાત્રા થઈ તે પ્રસંગે, ઈ. સ. ૧૯૦પની પહેલી સાહિત્ય પરિષદ મળી, ત્યારે તેના પ્રમુખપદેથી સ્વ સાક્ષરશ્રી ગોવર્ધનરામ ત્રિપાઠીએ શરૂમાં જ પોતાના વ્યાખ્યાનમાં જોડણીના આ અટપટા પ્રશ્ન બાબતમાં ઉદગાર કાઢેલા. તે યાદ આવે છે. તેમણે ત્યારે કહ્યું,
જોડણી, લિપિ વગેરેમાં મતભેદ છે અને એક યુગ જાય અને બીજો આવે એવી સ્થિતિ છે. હાલ તો સંધ્યાકાળની સમીપે છીએ અને રાત્રિ વિતીને મળસકું થાય ત્યારે સિદ્ધ સ્વરૂપ આખરે પ્રગટ થાય.”
આજે એ વાતને ૬૦ વર્ષ પૂરાં થાય છે. આનંદની વાત છે કે, મળસકું વીતીને કયારનું સવાર પણ થઈ ચૂક્યું છે. અને તે પછી આપણું સાક્ષરેએ સેવેલા બીજા અનેકવિધ મનોરથ પણ આખરે સિદ્ધ સ્વરૂપે પહોંચ્યા છેજેમ કે, આપણી ભાષામાં કામ કરતી યુનિવર્સિટી તથા સ્વરાજ સરકાર વગેરે,–એ પણ આખરે સિદ્ધ સ્વરૂપે પ્રગટ થઈ ચૂકી છે.

Page #16

૧૩
જોડણીકોશની બીજી આવૃત્તિથી, આ કોશના મુખપૃષ્ઠ પર, ગાંધીજીના લખાણમાંથી એક વાક્ય મુકાય છે – “હવે પછી કોઈને સ્વેચ્છાએ જોડણી કરવાનો અધિકાર નથી.” સ્વેચ્છાએ કે ફાવે તેમ જોડણી ચાલતી હતી તેના નિષેધરૂપ આ વાક્યને આ આવૃત્તિમાં પણ તે સ્થાને મૂક્યું છે.
આ શબ્દો તેમણે ૧લી આવૃત્તિની સમાલોચના રૂપે “નવજીવન' (૭-૪-૨૯) પત્રમાં જે લેખ લખેલો, તેમાંથી લીધા છે. આ વાક્યના અર્થ વિષે અમુક સાક્ષર વર્ગમાં કુતૂહલ અને ચર્ચા જાગ્યાં હતાં. એટલે સુધી કે, હમણાં ગયે વરસે એ અંગે એવું કહેવાયું કે, ગાંધીજી ઉદાર વૃત્તિના એવા લોકશાહી પુરુષ હતા કે, તે આવું કહે જ નહીં ! આ વાકય તેમના ‘નવજીવન’ પત્રમાંથી જ છે, અને તેમાં એ વાક્યને અર્થ પણ સ્પષ્ટ છે. ઉપર જોયું કે, જોડણીમાં એકવાક્યતા જે રીતે આવતી ગઈ, તે પણ બતાવે છે કે, આ પ્રકારની ચર્ચા નાહક લાગે. ધર્મ, વિદ્યા અને સંસ્કાર જેવાં ક્ષેત્રોમાં “અધિકાર'ને અમુક અર્થ છે; તેને જડ કાનૂની કે રાજપ્રકરણ રીતે સમજવાથી જ કદાચ આવી શંકા ઉદ્ભવે. દા. ત., ગીતાકારે. કહ્યું કે, થેવ ધાર: તે, ન જીવન ! અને એ જ કહેનાર શ્રીકૃષ્ણ અંતે કહે છે, વિમુરતઃ રોજ યથેચ્છસિ તથા ૬ . ધર્મ, વિદ્યા, સંસ્કૃતિના પ્રશ્નો વિચારપૂત લોકસંગ્રહ અને સુવ્યવસ્થિતિને અર્થે જરૂરી વિનય-વિવેક પરના હોય છે. અને તે જ ભાવમાં ગાંધીજીએ આપણ સૌને (એકધારી જોડણીને અંગેનાં તેમનાં બંને લખાણ દ્વારા) આહવાન અને વિજ્ઞપ્તિ કર્યા છે.
જોડણી બાબતમાં સુવ્યવસ્થિતિની જરૂર જોઈને, ગયા સૈકાના ઉત્તરાર્ધથી આપણું વિદ્વાનો તે માટે ચિંતા કરતા જ આવ્યા છે. તેના નિદર્શક પ્રતીક સમાં કેટલાંક અવતરણે જોડણીકોશના પ્રારંભે (જુઓ પા. ૪થું) મુકાતાં રહ્યાં છે. આ આવૃત્તિમાં પણ તે લીધાં છે; અને તેમાં એક વધુ ઉમેર્યું છે, તે સ્વ. આ બા. ધ્રુવે ૧૯૦૫ની પહેલી સાહિત્ય પરિષદમાં વાંચેલા લખાણમાંથી (જુઓ “સાહિત્યવિચાર” પા. ૮૭) લીધું છે. તેમાં તે વિદ્યાવ્યવહારકુશળ વિદ્વાને જે નીતિરીતિએ જોડણી નકકી કરવાનું કામ કરવા સૂચવ્યું, તેને જ જાણે અનુસરીને ૨૦ વર્ષ બાદ ગાંધીજીએ આ “વિકટ પ્રશ્નને ઉકેલને પંથે લીધો, એમ કહેવાય. સ્વ. સાક્ષરશ્રી ધ્રુવે ઈ. સ. ૧૯૦૫ના તેમના એ નિબંધમાં કહ્યું હતું
પરિષદના કાર્યક્રમનો પહેલો વિષય જોડણીનો છે. આ અત્યંત વિકટ પ્રશ્ન છે. અને તે સંબંધી કાંઈ પણ તાત્કાલિક નિર્ણય થવા અશકય છે. હાલ થઈ શકે એમ છે તે એટલું જ કે, આજ સુધીમાં આ વિષય ઉપર સર્વ લેખોને સંગ્રહ પ્રસિદ્ધ કરવો, સર્વ વાદીઓ અને થોડાક તટસ્થ વિદ્વાનોની એક કમિટી નીમવી; એમણે પુખ્ત વિચાર કરી જોડણી સંબંધી એક “ડ્રાફ્ટ બિલ', એટલે કે, ખરડો તૈયાર કર, એ બહાર પાડવો, એ ઉપર લેકની ચર્ચા સાંભળવી, અને છેવટે તેની દરેક કલમ ઉપર હવે પછીની પરિષદમાં વધુ મતે ઠરાવ કરવા, અને એ ઠરાવ પ્રમાણે પરિષદના સભાસદો વર્તશે, એમ આશા રાખવી. ચાલતી અંધાધૂનીમાંથી કાંઈ પણ વ્યવસ્થા ઉત્પન્ન કરવી હેય તો બહુમાં બહુ આટલું જ થઈ શકે એમ છે.”
અને તે જ લખાણમાં અંતે સ્વ. ધ્રુવે, જોડણીના નિયમો નક્કી કરવા બાબતમાં માર્ગદર્શન તરીકે, પોતાનો અભિપ્રાય નીચેના શબ્દમાં આપ્યો હતો:

Page #17

૧૪
ખરી વાત એવી છે કે, ભાષા એ નિર્જીવ પદાર્થ નથી. અને તેથી અનેક શક્તિઓની અસર તળે તેને દેહ બંધાતો જાય છે, અને એ સર્વ શકિતઓને માનવાથી જ યથાર્થ વસ્તુગ્રહણ થાય છે. એમાંથી એકનો જ અંગીકાર કરવો, યા સર્વત્ર એકને
જ પ્રધાન સ્થાને સ્થાપવી, એ તત્ત્વજ્ઞાનની પરિભાષામાં જેને “ઍસ્ટ્રેશન” (ખંડગ્રહણ) નિવેદનમાં કરી છે (જુઓ. પા. ૩૭), તે તરફ ધ્યાન આપવા જેવું છે. તો, જેમ કે, કાવ્યમાં આવી જોડણીઓ થતી જોવા મળે છે તે સહેજે ટાળી શકાય– “પહેલો', સ્રોવરો', “કાનજી', “બેન', વગેરે; તેમને બદલે અનુક્રમે “પહેલો', “ વર', “કહાનજી', બહેન” લખાય, તો વાચકને સરળતા પડે અને લેખકને તેમાં વધે ન હોઈ શકે. ખાસ કરીને શાળાઓનાં પાઠ્યપુસ્તકમાં આવતાં કાવ્યોમાં આમ થાય એ જરૂરી ગણાય.
લાંબા સમયથી કાશ મળતો નહોતો, તેથી તેની માગ મોટી થશે મનાય. તથા શિક્ષણ ક્ષેત્રે ગયાં ૧૫ વર્ષમાં વિકાસ થયો છે, તેથી પણ માન્યું છે કે, શાળાઓમાં પણ માગ ઊપડશે. તેથી આ આવૃત્તિની નકલ ગઈ આવૃત્તિના કરતાં મોટી સંખ્યામાં કાઢી છે. તેમ કરવામાં એમ પણ હતું કે, તેને લઈને કિંમતમાં પણ મજાન રાખી શકાશે. બાકી આજે મોંઘવારી તો એવી છે કે, આવડા દળદાર ગ્રંથની કિંમત ભારે પડી જાય. આ આવૃત્તિથી કદ પાછું
યલ કરી લીધું છે; અને બે લીટી વચ્ચે લેડ વળી પાતળાં રાખી તેમ જ “મેઝર” બનતું વધારી લેવામાં આવ્યું છે. તેથી નવા સુધારા વધારા સમાઈ જતાં છતાં, પાનની સંખ્યા ઘટી છે. આવું ઝીણું છાપકામ સુઘડ અને સુંદર રૂપે કરવા બદલ ‘નવજીવન’નો આભાર માનવો જોઈએ. જોડણીકોશના આ કામમાં તે સંસ્થા પહેલેથી વિદ્યાપીઠની સહયોગી રહી છે; તેવા સહકારથી જ આ કામ આવી સારી રીતે અને ત્વરાથી પૂરું કરી શકાયું છે.
અંતમાં, એક અંગત કૃતકૃત્યતાની નેંધ લેવા માટે વાચકની ક્ષમા ચાહું છું. જોડણીકોશના કામમાં હું શરૂથી છું. તેની પહેલી આવૃત્તિ ૧૯૨૮માં થઈ તે વર્ષે હું સત્યાગ્રહાશ્રમની
૨. ના પુસ્તકોના આવતા કાવ્યોમાં આમ થાય એ જરૂરી ગણાય.
લાંબા સમયથી કોશ મળતો નહોતો, તેથી તેની માગ મોટી થશે મનાય. તથા શિક્ષણક્ષેત્રે ગયાં ૧૫ વર્ષમાં વિકાસ થયો છે, તેથી પણ માન્યું છે કે, શાળાઓમાં પણ માગ ઊપડશે. તેથી આ આવૃત્તિની નકલો ગઈ આવૃત્તિના કરતાં મોટી સંખ્યામાં કાઢી છે. તેમ કરવામાં એમ પણ હતું કે, તેને લઈને કિંમતમાં પણ મીજાન રાખી શકાશે. બાકી આજે મેંઘવારી તો એવી છે કે, આવડા દળદાર ગ્રંથની કિંમત ભારે પડી જાય. આ અવૃત્તિથી કદ પાછું “યલ’ કરી લીધું છે; અને બે લીટી વચ્ચે લેડ વળી પાતળાં રાખી તેમ જ “મેઝર' બનતું વધારી લેવામાં આવ્યું છે. તેથી નવા સુધારા વધારા સમાઈ જતાં છતાં, પાનની સંખ્યા ઘટી છે. આવું ઝીણું છાપકામ સુઘડ અને સુંદર રૂપે કરવા બદલ ‘નવજીવન’નો આભાર માનવો જોઈએ. જોડણીકોશના આ કામમાં તે સંસ્થા પહેલેથી વિદ્યાપીઠની સહયોગી રહી છે; તેવા સહકારથી જ આ કામ આવી સારી રીતે અને ત્વરાથી પૂરું કરી શકાયું છે.
અંતમાં, એક અંગત કૃતકૃત્યતાની નેંધ લેવા માટે વાચકની ક્ષમા ચાહું છું. જોડણીકોશના કામમાં હું શરૂથી છું. તેની પહેલી આવૃત્તિ ૧૯૨૮ માં થઈ તે વર્ષે હું સત્યાગ્રહાશ્રમની

Page #18

૧૫
રાષ્ટ્રીય શાળામાંથી વિદ્યાપીઠના કામમાં આવ્યું. ખાસ કરીને ગણિતની પરિભાષાના શબ્દો ઉમેરવાનું કામ મને સોંપાયું હતું. તે વખતે વ્યાકરણના પ્રશ્નોની જે રસિક ચર્ચા થતી, તેનાં મીઠાં સંસ્મરણ યાદ આવે છે. બાદ ૧૯૩૧ની બીજી આવૃત્તિથી આજ સુધી આ કેશના સંપાદનકાર્યના મુખ્ય સેવક તરીકે કામ કરવાનું સદ્ભાગ્ય મને અનાયાસે મળ્યું છે, અને તે હું અદા કરી શક્યો, તે મારા જીવનમાં મળેલી ઈશ્વરકૃપા સમજું છું. આ કામ ગાંધીજીએ શરૂ કરાવ્યું, અને જીવ્યા ત્યાં સુધી, એ સતત વિકસતું રહી અક્ષત ચાલુ રહે, એની કેવી ચીવટ અને ચિંતા તે રાખતા હતા, તે સૌ અમને સેવકોને ખબર છે. એમને આ કાર્યમાં નિશ્ચિત કરીને સાંત્વન આપી શકાયું, એ વસ્તુ, અંગત રૂપે પણ, મારે માટે જીવનને અપૂર્વ લહાવો જ ઈશ્વરે આપ્યો ગણું છું.
ઉપર જણાવી ગયો છું કે, ૧૯૬૦માં સંસ્થાની સેવામાંથી નિવૃત્ત થયો, ત્યારે આ આવૃત્તિનું કામ ઊભું હતું. ત્યારે મેં જણાવ્યું હતું કે, સંસ્થા જે તે કામ મને સંપશે, તો તે હું માથે લઈશ. તે તેણે મને સોંપ્યું તે માટે તેને આભારી છું. તે પછીનાં ૫-૬ વર્ષો દરમિયાન, તેને હું પૂરું કરી શકો, તેમાં જે સાથીઓએ મદદ કરી, તે સૌનો પણ આભાર માનું છું.
આગળ પર કેશને માટેનાં વિકાસકામો માટેની સૂચનાઓ અનેક છે; કેટલીય એની અગાઉની આવૃત્તિઓનાં નિવેદનમાં અમલબજાવણી માગતી પડી છે. એ વિષે તે અંગ્રેજી વ્યુત્પત્તિશિકાર સ્કીટે તેના ગ્રંથને પ્રારંભે બે યથાર્થ કવિ-વાય ટાંક્યાં છે“Step after step the ladder is ascended.”
(George Herbert) (પગથિયે પગથિયે જ સીડી ચડાય.) અને પરિપૂર્ણ બહત કોશ એવું કામ છે કે, સ્કીટનું બીજું કવિ-વચન તે સચોટ બતાવે છે –
Labour with what zeal we will, Something still remains undone.
(Longfellow) (ગમે તેટલી ઉત્કટતાથી કામ કરે, છતાં કાંઈક બાકી તો રહે જ !)
આ કામમાં રહેલી અનેક ક્ષતિઓ માટે ક્ષમા ચાહું છું. છતાં, આશ્વાસન એટલું જરૂર છે કે, વજેરા: fહું પુનર્નવતા વિઘરે કર્યું એટલું પુણ્ય; મહેનતનું ભાવી ખીલતું અને ઊઘડતું જ રહે છે. દરેક વેળા બનતું આવ્યું છે તેમ, આ આવૃત્તિ આગળ જવામાં ભાવી આવૃત્તિને મદદરૂપ થશે. એ આવૃત્તિનું કામ કરવાનું કે જોવાનું પણ હવે મારે માટે ખરેખર ઈશ્વરાધીન બને છે. ગુજરાતીની સેવામાં આ કેશ ઉત્તરોત્તર ફૂલેફાલે એ જ પ્રાર્થના.
તા. ૩૦-૩-૬૭
મગનભાઈ પ્રભુદાસ દેસાઈ

Page #19

જોડણીના નિયમો
૧, તત્સમ શબ્દ ૧. સંસ્કૃત તત્સમ શબ્દોની જોડણી મૂળ પ્રમાણે કરવી. ઉદા. મતિ; ગુરુ; વિદ્યાર્થિની.
૨. ભાષામાં તત્સમ તથા તદ્દભવ બંને રૂપો પ્રચલિત હોય તો બંને સ્વીકારવાં. ઉદા. કઠિન–કઠણ, રાત્રિ – રાત; દશ—દસ; કાલ – કાળ; નહિ–નહીં; હૂબહૂ – આબેહૂબ ફર્શ –ફરસ.
૩. જે વ્યંજનાન્ત તત્સમ શબ્દો ગુજરાતી પ્રત્યે લેતા હોય તેમને અકારાન્ત ગણીને લખવા. ઉદા. વિદ્વાન, જગત, પરિષદ.
આ નિયમ અંગ્રેજી, ફારસી, અરબી વગેરે ભાષાના શબ્દોને પણ લાગુ પડે છે.
૪. પશ્ચાત, કિચિત, અર્થાત, કવચિત, એવા શબ્દો એકલા આવે અથવા બીજા સંસ્કૃત શબ્દોની સાથે સમાસમાં આવે ત્યારે વ્યંજનાન્ત લખવા. ઉદા. કિંચિકર, પશ્ચાત્તાપ.
આવાં અવ્યો પછી જ્યારે “જ' આવે ત્યારે તેમને વ્યંજનાન્ત ન લખવાં. ઉદા. કવચિત જ
૫. આરબી, ફારસી તથા અંગ્રેજી ભાષાના શબ્દો લખતાં તે તે ભાષાના વિશિષ્ટ ઉચ્ચારો દર્શાવવા ચિ ન વાપરવાં. ઉદા. ખિદમત, વિઝિટ, નજર.
૬. “એ” તથા “ઓના સાંકડા તથા પહોળા ઉચ્ચારની ભિન્નતા દર્શાવવા ચિહ્નો વાપરવાં નહિ. પરંતુ અંગ્રેજી શબ્દોના એ “ઓના ઉચ્ચારમાં ભ્રાંતિ ન થાય માટે, તે દર્શાવવા ઊંધી માત્રાને ઉગ કરો. ઉદા. કોફી, ફેશન, ઑગસ્ટ, કલમ. ૭. અનુસ્વારના ભિન્ન ભિન્ન ઉચ્ચારો દર્શાવવા ચિહ્નો વાપરવાં નહિ.
નેંધ – શક્ય હોય ત્યાં અનુસ્વારના વિકલ્પમાં અનુનાસિકે વાપરી શકાય. ઉદા. અંત, અન્ત; દંડ, દડ; સાંત, સાન્ત; બેંક, બૅન્ક.
૨. હશ્રુતિ તથા યશ્રુતિ ૮. બહેન, વહાણું, વહાલું, પહોળું, મહાવત, શહેર, મહેરબાન, મહાવરો, મહોર જેવા શબ્દમાં તથા કહે, રહે, પહેર, પહોંચ જેવા ધાતુઓમાં હ જુદો પાડીને લખવો.
૯. નાનું, મોટું, બીક, સામું, ઊનું, મેર (અ૦), મેં, મેવું (લોટને), જ્યાં, ત્યાં, ક્યારે, ત્યારે, મારું, તમારું, તારું, તેનું, અમારું, આવું, વગેરેમાં હકાર ન દર્શાવવો.
(એટલે કે, હું જ્યાં દર્શાવવો ત્યાં જુદો પાડીને દર્શાવો અને ન દર્શાવવો ત્યાં મુદ્દલ ન દર્શાવવો; “હ”ને આગલા અક્ષર સાથે જોડવો નહિ.)

Page #20

૧૭
૧૦. નાહ, ચાહ, સાહ, મોહ, લેહ, દેહ, સહ એ ધાતુઓને અનિયમિત ગણી તેમનાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે રૂપ સાબિત કરવાં :
નાહ: –નાવું છું; નાહીએ છીએ; નહાય છે; નાહો છે; નાહ્યો,-હ્યા, –-હી,હ્યું,-હ્યાં; નાહીશ; નાહીશું; નહાશો; નહાશે; નહાત; નહાતે,-તી,-તું; નાહનાર; નાહવાનો અથવા નાવાને; નાહેલો,લી,-લું; નહા; નહાજે; નાહવું.
નવડા(રા)વવું; નવાવું; નવાય; નાવણ; નાવણિયે; નવેણુ; નવાણ.
ચાહ: –ચાહું છું; ચાહીએ છીએ; ચાહે છે; ચાહો છો; ચાહ્યો,-હ્યા,-હી,-હ્યું,-હ્યાં; ચાહીશ; ચાહીશું; ચાહશે; ચાહશો; ચાહત; ચાહતો, -તી,-તું; ચાહનાર; ચાહવાનો; ચાહેલો, -લી,-લું; ચાહ; ચાહજે; ચાહવું.
ચહવડા(રા)વવું; ચહવાવું, ચહવાય એ રૂપ શક્ય અને વ્યાકરણદષ્ટિએ પ્રામાણિક લાગે છે, પણ આવા પ્રયોગો પ્રચલિત નથી.
સાહ –ચાહ પ્રમાણે. સવડા(-રા)વવું; સવાવું; સવાય.
મેહઃ-મોહું છું; મહીએ છીએ; મોહે છે મેહો છો; મોહ્યો,-હ્યા,-હી,-હ્યું,-હ્યાં; મહીશ; મોહીશું; મોહશે; મેહશો; મેહત; મેહતો, -તી,-તું; મેહનાર; મોહવાને; મોહેલ, -લી,-લું; મેહ; મોહજે; મેહવું.
મેહડા(રા)વવું; મહાવું, હાય.
લેહ: – હું છું; લેહીએ છીએ; લુહે છે; લુહો છો; લોહ્યો, -હ્યા,-હી,-હ્યું,-હ્યાં; લેહીશ; લેહીશું; લેહશે; લોહશો; લોહત; લોહતો, -તી,-તું; લેહનાર; લોહવાનો અથવા લેવાને; લેહેલો,-લી,-લું; લેહ; લેહજે; લોહવું.
લોવડા(રા)વવું; લેવાય; લેવણિયું.
દેહ – દેહું છું; દેહીએ છીએ; દુહે છે; દુહો છો; દોહ્યો,-હી,-હ્યું,-હ્યા,-હ્યાં; દહીશ; દોહીશું; દેહશે; દેહશે; દુહત અથવા દેહત; દેહતો, –તી, –તું; દેહનાર; દેહવાનો અથવા દેવાને; દોહેલ, –લી, –લું; દેહ; દેહજે.
દેવડા(રા)વવું; દેવાવું; દેવણ; દે.
કેહ–સામાન્યતઃ મેહ પ્રમાણે. પણ નીચેનાં રૂપ દર્શાવ્યા પ્રમાણે – કેવડા(રા)વવું; કેવાવું; કોવાય; કેહપણ; કેહવાણ; કેહવાટ.
સેહ-મેહ પ્રમાણે.
૧૧. કેટલાક ને બદલે હ અને ડ છૂટા પાડીને લખે છે. જેમ કે, કહાડવું, વહાડવું. તેમ ન લખતાં કાઢ, વાઢ, કડી, ટાઢ, અઢાર, કહેવું એમ લખવું. પરંતુ લઢવું, દાઢમ ન લખતાં લડવું, દાડમ એમ લખવું. ચડવું, ચવું બંને માન્ય ગણવાં.
૧૨. કેટલાક શબ્દોના ઉચ્ચારમાં ગુજરાતના કેટલાક ભાગમાં યશ્રુતિ થાય છે. ઉદા. જાય, આંખ્ય, લાવ્ય, , ઘો, ઈ . પણ તે લખવામાં દર્શાવવાની જરૂર નથી. જાત, આંખ, લાવ, લે, દો એમ જ લખવું.

Page #21

૧૮
૩. તદભવ શબ્દો ૧૩. અલ્પપ્રાણ અને મહાપ્રાણ સંયુક્ત હોય એવા તભવ શબ્દોમાં મહાપ્રાણનું દિવ કરવું. ઉદા. ચોખ્ખું, ચિઠ્ઠી, પથ્થર, ઝભ્ભો, ઓબ્ધો, સુધ્ધાં, સભર. પણ સ્ તથા છો વેગ હોય તો આ લખવું, છછ નહિ. ઉદા. અચ્છેર, પચ્છમ, અછું.
૧૪. કેટલાક શબ્દોમાં (ઉદા. પારણું, બારણું, શેરડી, દેરડું, ખાંડણી, દળણું, ચાળણી, શેલડી) ૨, ૩, ળ, લને બદલે ય ઉચ્ચાર થાય છે, ત્યાં મૂળ રૂપ જ લખવું.
૧૫. અનાદિ “શ” ના ઉચ્ચારની બાબતમાં કેટલાક શબ્દમાં પ્રાંતિક ઉચ્ચારભેદ છે. ઉદાડોશી-ડેસી; માશી–માસી, ભેંશ-ભેંસ; છાશ-છાસ; બાર-બારસ, એંશી–સી. આવા શબ્દોમાં શ અને સ નો વિકલ્પ રાખે.
૧૬. શક, શોધ, શું માં રૂઢ શ રાખે; પણ સાકરમાં સ લખો. ૧૭. વિશે અને વિષે એ બંને રૂપ ચાલે.
૧૮. તદ્ભવ શબ્દોમાં અંય ઈ તથા ઉ, સાનુસ્વાર કે નિરગુસ્વાર, એ અનુક્રમે દીર્ધ અને હસ્વ લખવાં. ઉદા. ઘી, છું; શું; તું ધણી; વીંછી; અહીં; દહીં, પિયુ; લાડુ; જુદું.
નેધ–સામાન્ય રીતે ગુજરાતીમાં રુ અથવા રુ લખવાનો રિવાજ નથી; રૂ વિશેષ પ્રચલિત છે. પરંતુ જ્યાં નિયમ પ્રમાણે હસ્વ રુ લખવાનું હોય ત્યાં છે અથવા રુ લખવું. ઉદા. છોકરું – છોકરું, બૈરું બૈરું.
અપવાદ–એકાક્ષરી શબ્દોમાં નિરસુસ્વાર ઊ દીર્ધ લખવો. ઉદા, જૂ, લૂ,
૧૯. અનંત્ય ઈ તથા ઊ પર આવતા અનુસ્વારનો ઉચ્ચાર પિચો થતો હોય ત્યારે ઈ કે ઊ દીર્ધ લખવાં. ઉદા. ઈડું, હીંડાડ; ગૂંચવાવ; સીંચણિયું; પીંછું; લૂંટ, વરસુંદ; મીંચામણું.
અપવાદ– કુંવારું, કુંભાર, કુંવર, કુંવરી, સુંવાળું. ૨૦. શબ્દમાં આવતા યુક્તાક્ષરથી જ્યાં આગલા સ્વરને થડકો લાગતો હોય ત્યાં ઈ કે ઊ જે હોય તે હસ્વ લખવો. અનુસ્વારનો ઉચ્ચાર અનુનાસિક જેવો થતો હોય ત્યાં યુક્તાક્ષર ગણવો. ઉદાકિસ્તી, શિસ્ત, ડુકકર, જુસ્સો, ચુસ્ત, છેતરપિંડી, જિંદગી, જિગોડી, લુંગી, દુદ, તુંડાઈ.
નેધ–સામાન્ય રીતે ગુજરાતીમાં જિ લખવાનો રિવાજ નથી; છ જ વિશેષ પ્રચલિત છે. પરંતુ જ્યાં નિયમ પ્રમાણે હસ્વ જિ લખવાનું હોય ત્યાં જિ લખવું. ઉદા. જિંદગી; જિતાડવું; જિવાડવું.
૨૧. જ્યાં વ્યુત્પત્તિને આધારે જુદી જોડણી ન થતી હોય (જેમ કે, જુદું, ઉદવું, ડિલ) તેવા બે અક્ષરના શબ્દમાં ઉપાંત્ય ઈ તથા ઊ દીર્ઘ લખવાં, ઉદા, ચૂક, ધૂઈ, તૂત, ખૂલે ઝીણું, ને.
અપવાદ – સુધી, દુખ, જુઓ.

Education International

Page #22

૧e
નોંધ –મુકાવું, ભુલાવું, મિચાવું, એવાં કર્મણિ રૂપમાં હસ્વ થાય છે. જુઓ નિયમ ૨૪ મો.
૨૨. જ્યાં વ્યુત્પત્તિને આધારે જુદી જોડણી ન થતી હોય (જેમ કે, ઉપર, ચુગલ, કરતું, મુગટ, અંગુર) તેવા બેથી વધારે અક્ષરના શબ્દોમાં ઈ કે ઉ પછી લઘુ અક્ષર આવે તે તે દીર્ઘ લખવાં, અને ગુરુ અક્ષર આવે તો તે હસ્વ લખવાં. ઉદાનીકળ, મૂલવ, વિમાસ, મજૂર, ખેડૂત, દુકાળ, સુતાર, તડૂક, કિનારે, ભુલાવ, મિચાવ, તડુકાવ.
અપવાદ ૧ – વિશેષણ પરથી થતાં નામો તેમ જ નામ પરથી બનતાં ભાવવાચક નામમાં મૂળ શબ્દની જોડણી કાયમ રાખવી. ઉદા. ગરીબ-ગરીબાઈ વકીલ–વકીલાત; ચીકણું-ચીકણાઈ શકાશ, મીઠું-મીઠાશ, મીઠાણ; જૂઠું-જૂઠાણું; પીળું-પીળાશ; ઝીણું-ઝીણવટ.
નોંધ – વેધી–ધિત્વ, અભિમાનિત્વ, એવા શબ્દો તત્સમ સંસ્કૃત હોઈ ફેરફાર કરવામાં આવે છે.
અપવાદ ૨– કેટલાક શબ્દો બોલતાં ઉપાંત્ય અક્ષર ઉપર ભાર આવે છે ત્યાં ઈ કે ઉ જે હોય તે દીર્ઘ કરવાં. ઉદા. ગોટીલ, દાગીને, અરડૂસો, દંતૂડી, વગેરે. નેંધ – જેમાં આ જાતને ભાર નથી આવતો એવા શબ્દો: ટહુકા, ફઉડી, મહુડું.
૨૩. ચાર અથવા તેથી વધારે અક્ષરના શબ્દોમાં આદિ ઈ કે ઉ હસ્વ લખવાં. ઉદા. ભુલામણું, હિલચાલ, કિલકિલાટ, ખિસકોલી, ટિપણિયો, ટિટિયારે, ટિચકારી.
વિકલ્પ-ગુજરાત-ગૂજરાત
નેંધ – આ જાતનો શબ્દ સમાસ હોય તો સમાસના અંગભૂત શબ્દોની જોડણી કાયમ રાખવી. ઉદા. ભૂલથાપ; બીજવર, હીણકમાઉ, પ્રાણીવિદ્યા, સ્વામીદ્રોહ; મીઠાબેલું.
નેધ ૨–કૂદાકૂદ, બૂમાબૂમ, ભુલભુલામણી, એવા કિર્ભાવથી થતા શબ્દોમાં દિર્ભાવ પામતા પદની જોડણી જ કાયમ રાખવી.
૨૪. પ્રાથમિક શાબ્દો પરથી ઘડાતા શબ્દોમાં તથા ધાતુનાં પ્રેરક અને કર્મણિ પ્રયોગનાં રૂપિમાં પ્રાથમિક શબ્દ અથવા ધાતુની મૂળ જોડણી કાયમ ન રાખતાં ઉપર કલમ ૨૧, ૨૨, ૨૩, ૨૪ પ્રમાણે જોડણી કરવી. ઉદા. ભૂલ – ભુલામણી, ભુલાવવું; શીખ-શિખાઉ, શિખામણ; નીકળ – નિકાલ; ઊઠ – ઉઠાવું, ઉઠાડ, ઉઠાવ, ઉઠમણું; મૂક- મુકાણુ, મુકાવવું.
નેંધ – નિયમ ૧૯, ૨૦ પ્રમાણે સાનુસ્વાર ઈ ઉ વાળા શબ્દમાં ફેર નહિ થાય. જેમ કે, ચૂંથવું, ચૂંથાર, ચૂંથાવું, ચૂંથાવવું; કંગલાણ, કિગલાવું, કિંગલાવવું.
નેંધ ૨-ધાતુના અક્ષર ગણવામાં તેનું સામાન્ય કૃદંતનું રૂપ નહિ, પણ મૂળ રૂપ લેવું. જેમ કે, ઊથલ(૬), મૂલવ(વું); ઉથલાવ(વું), તડૂકવું), તડુકાવ(વું), તડુકા(વું).
અપવાદ ૧- કર્મણિ રૂપને નિયમ ૨૧માં અપવાદ ગણી હસ્વ કરવાં. જેમ કે, મિચા(વું), મુકા(વું), ભુલા(ડું).
અપવાદ – ક્રિયાપદનાં કૃદંત રૂપમાં મૂળ જોડણી જ કાયમ રાખવી. જેમ કે, ભૂલનાર, ભૂલેલું; ભુલાવનાર; ભુલાયેલું; મૂકનાર, મૂકેલું મુકાયેલું, મુકાવનાર; મુકાવડાવેલું.

Page #23

૨૫. શબ્દના બંધારણમાં ઈ પછી સ્વર આવતા હોય તો તે ઈ ને હસ્વ કરી સ્વરની પહેલાં ય ઉમેરીને લખવું. ઉદા. દરિયો, કડિયે, રેંટિયો, ફડિયે, ધોતિયું, માળિયું, કાઠિયાવાડ, પિયર, મહિયર, દિયર, સહિયર, પિયુ.
અપવાદ– પી; તથા જુઓ પછીને નિયમ. વિકલ્પ–પિયળ - પીપળ. ૨૬. વિભક્તિ કે વચનના પ્રત્યય લગાડતાં કે સમાસ બનાવતાં શબ્દની મૂળ જોડણી કાયમ રાખવી. ઉદા. નદી-નદીઓ, નદીમાં ઈસ્ત્રી- સ્ત્રીઓ, સ્ત્રીને ઈ. ખૂબી – ખૂબીઓ. બારીબારણું.
૨૭. ૪, કરીએ, છીએ, ખાઈએ, જોઈએ, સૂઈએ, જોઈએ, હાઈએ મારીએ, એવાં ક્રિયાપદનાં રૂપ બતાવ્યા પ્રમાણે લખવાં. પણ થયેલું, ગયેલું, સચવાયેલું, એવાં રૂપ દર્શાવ્યા મુજબ લખવાં.
સજુવો, ધુવો નહિ પણ જુઓ, ધુઓ લખવું. તેમ જ ખાવું, રેવું જેવાં કારાન્ત ધાતુઓમાં ખુઓ, ઓ લખવું. અને જુએ છે, ધુએ છે, ખુએ છે, રુએ છે, જોયેલું, જોતું; ખોયેલું, તું; ધોયેલું, ધતું વગેરે રૂપે દર્શાવ્યા મુજબ લખવાં.
જ સૂવું, પીવું જેવાં ક્રિયાપદેમાં સૂએ છે, સૂઓ, સૂતું, સૂતેલ, સૂનાર, અને પીએ છે, પીઓ, પીતું, પીધેલ, પીનાર એ પ્રમાણે લખવું.
૨૮. પૈસે, ચૌટું, પડું, રવૈ એમ લખવું. પણ પાઈ પાઉંડ, ઊડઈ સઈ એવા શબ્દો દર્શાવ્યા પ્રમાણે લખવા.
ર૯. સજા, જિંદગી, સમજ એમાં જ; તથા ગોઝારું, મોઝારમાં ઝ, અને સાંજ -ઝ, મજા-ઝા એમ લખવું.
૩૦. આમલી-આંબલી, લીમડો–લીંબડો, તૂમડું–તુંબડું, કામળી-કાંબળી, ડામવું-ડાંભવું, પૂમડું-પૂંભડું, ચાંલ્લે–ચાંદલે, સાલે–સાડલે એ બંને રૂપો ચાલે.
૩૧. કહેવડાવવું-કહેવરાવવું, ગવડાવવું–ગવરાવવું, ઉડાડવું–ઉરાડવું, બેસાડવું-બેસારવું જેવાં પ્રેરક રૂપમાં ડ અને ૨નો વિકલ્પ રાખવો.
૩૨. કવિતામાં નિયમાનુસાર જોડણી વાપરી હસ્વ દીર્ધ બતાવનારાં ચિહ્ન વાપરવાં.
૩૩. જે શબ્દોની જોડણી કે ઉચ્ચારને વિષે એકરૂપતા ચાલતી હોય તે શબ્દોની, ઉપરના કોઈ નિયમો અનુસાર જુદી જોડણી થતી હોય છતાં, પ્રચલિત જોડણી કાયમ રાખવી. ઉદા. મુજ, તુજ, ટુકડા, ટુચકે, મુજબ, પૂજારી, મુદત, કુમળું, કુસકી, ગુટકે, કુલડી.

Page #24

ગાંધીજીના આશીર્વાદ
[જોડણીકોશની ૧લી આવૃત્તિ ઈ. સ. ૧૯૨૯માં બહાર પડી, તેની નોંધ લેતાં તા. ૭-૪-૨૯ના “નવજીવનમાં (પા. ૨૫૩) લખેલું-].
જોડણુકેશ ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ તરફથી આ અઠવાડિયે જોડણી કોશ પ્રગટ થયો છે. આવો કેશ આ પહેલે જ છે. આપણી ભાષામાં શબ્દકોશ તે બે ચાર છે, પણ તેમાં જોડણીનું કશું માપ કે પ્રમાણ નથી. નાક વિનાનું મનુષ્ય જેમ શોભે નહિ, તેમ જોડણી વિનાની ભાવાનું સમજવું. આથી અંકાયેલા જોડણી કોશની ખામી મને તો હંમેશાં જણાઈ છે. “નવજીવનના વાંચનારની સંખ્યા જેવી તેવી નથી; ગૂજરાત વિદ્યાપીઠને આશ્રય લેનારની સંખ્યા પણ ઓછી નથી. આ બધાને જોડણીકોશ વિના કેમ ચાલે ? આ પ્રશ્નના ધ્યાનમાંથી મજકૂર કાશ તૈયાર થયો છે.
આ કેશની જ જોડણી ખરી ને બીજી બરોબર નહિ એ કેમ કહેવાય ? – આ પ્રશ્ન કેાઈ કરે તો જવાબ એ છે કે, અહીં ખરાખોટાનો નિર્ણય કરવાનો સવાલ નથી. ઠીક ઠીક ગૂજરાતી જાણનારા, વ્યાકરણશુદ્ધ ગુજરાતી લખવાનો પ્રયત્ન કરનારની કલમેથી જે જોડણી ઊતરી તે ખરી ગણાય. આ ધોરી નિયમને અનુસરીને કેશ તૈયાર થયો છે.
જે ગૂજરાતી ભાષાનો પ્રેમ છે, જે શુદ્ધ ભાષા લખવા ઈચ્છે છે, અથવા જે રાષ્ટ્રીય હિલચાલમાં ગૂંથાયેલ અસંખ્ય ગૂજરાતી લખવા માગે તે જોડણીને સ્વીકાર કરવા ઈચ્છતા હોય, તે બધાએ આ જોડણીકોશ મેળવી લેવો ઘટે છે.
અંગ્રેજી ભાષાના શબ્દોની જોડણી ખૂટી કરતાં આપણને શરમ લાગે છે, તેના કરતાં માતૃભાષાની જોડણનો વધ કરતાં આપણને વધારે શરમ લાગવી જોઈએ. હવે પછી કોઈને સ્વેચ્છાએ જોડણી કરવાનો અધિકાર નથી. મારા જેવા અધૂરું ગૂજરાતી જાણનારને આ કેશની મદદ લઈને જ પોતાના કાગળપત્રો લખવાની હું ભલામણ કરું છું.
આ કોશમાં ૪૩,૭૪૩ શબ્દો છે. તેની રચના, જોડણીના નિયમો વગેરે વિશે હું લખવા નથી ઈચ્છતો. સહુ તે કાશ મેળવીને આ વીગતો જાણી લે. જેમને ભાષાને પ્રેમ હોય એવા ધનિક લોકોએ પિતાના પ્રત્યેક મહેતાને આ કેશ આપી તેને અનુસરીને પોતાનું ગૂજરાતી લખાણમાત્ર કરવાની ભલામણ ઘટે છે.
સંચાલકો ઓછી શ્રદ્ધાવાળા હોવાથી તેમણે પહેલી આવૃત્તિની માત્ર ૫૦૦ નકલ કઢાવી છે. ‘નવજીવન’ના ઘરાકમાં જ આટલી સંખ્યા પૂરી નહિ પડે એવી મારી આશા છે. દેશની પડતર કિંમત પણ ચાર રૂપિયા છે. વેચવાની કિંમત ત્રણ રૂપિયા રાખી છે. પૂંઠું પાકું
૨૧

Page #25

૨૨
રાખ્યું છે. કોશમાં ૩૭૩ પાનાં છે. મારી ઉમેદ છે કે, આ કેશને તુરત ઉપાડી લઈ ભાષાપ્રેમી ગૂજરાતી સંચાલકોની શ્રદ્ધાની ન્યૂનતા દૂર કરશે ને જોડણીકોશ પ્રત્યેની પિતાની સહાનુભૂતિ સિદ્ધ કરશે.
A 7 ઈ૬.
(મે. ક. ગાંધી)
[ઈ. સ. ૧૯૪૦માં મુંબઈ સરકારે એવો હુકમ બહાર પાડ્યો કે, “જોડણીકેશ”માં નક્કી કરાયેલી જોડણીને અનુસરે એવાં જ પુસ્તકને પાઠયપુસ્તકની થયેલી યાદીમાં મંજુર મુકાશે. તેવી યાદી તેના પ્રકાશન ખાતા તરફથી બહાર પડી તે વિષે “હરિજનબંધુ', તા. ૪-૨-'૧૯૪૦ (પા. ૩૮૩)માં લખેલું –
ગુજરાતી જોડણું જેવી અરાજકતા ગૂજરાતી શબ્દોની જોડણી વિષે વર્તે છે, એવી ભાગ્યે જ બીજી કોઈ ભાષામાં હશે. મરાઠીમાં નથી, બંગાળીમાં નથી, તામીલમાં નથી, ઉર્દૂમાં નથી. યુરોપની ભાવાએમાં તો નથી જ. જે ભાષાના શબ્દોની જોડણી બંધાઈ ન હોય, તે ભાવાના બોલનારા જંગલી ન કહેવાય તો શું કહેવાય ? મનુષ્ય જેમ આગળ વધે તેમ તેની ભાષા વધે જ છે. ભાષા ઉપરથી તેના બોલનારાની પરીક્ષા ઘણું બાબતમાં કરી શકાય છે. “હગ મર ટપર લખનારના જ્ઞાનની પરીક્ષા કરવામાં વાર ન લાગે.
આવા મારા વિચાર ભાષાને વિષે હાઈ જ્યારે મગનભાઈએ મને નીચેની કાપલી મોકલી ત્યારે હું રાજી થયો:–
“મુંબઈ સરકારના પ્રકાશન ખાતા તરફથી નીચે પ્રમાણેની યાદી બહાર પડી છે:
ગૂજરાતી શબ્દોની સાચી જોડણી વિષે ગૂજરાતમાં ઘણું વખતથી ચર્ચા ચાલી રહી છે. એને પરિણામે એ ભાવાના અભ્યાસમાં નડતી મુશ્કેલી દૂર કરવાના હેતુથી ગૂજરાત વિદ્યાપીઠે, સામાન્ય રીતે સ્વીકારાયેલા અમુક સિદ્ધાંતોને આધારે, “જોડણીકોશ' નામનો એક શબ્દકોશ પ્રગટ કર્યો છે. આ જોડણીકોશ'માં સ્વીકારાયેલી જોડણીનો ગૂજરાત સાહિત્ય પરિષદ, મુંબઈ યુનિવર્સિટી, તેમ જ ઘણુંખરા ગૂજરાતી પ્રકાશકે, વર્તમાનપત્રો અને સામયિકાએ પણ સ્વીકાર કર્યો છે. સર્વત્ર એક જ પ્રકારની જોડણી રહે, તેમ જ ભાષાના અભ્યાસમાં ચોકસાઈ સચવાય, એ હેતુથી મુંબઈ સરકાર એ જરૂરી અને ઈષ્ટ માને છે કે, ‘જોડણીકોશ'માં નકકી કરેલી સર્વસામાન્ય અને એક જ પ્રકારની જોડણી ઈલાકાની શિક્ષણ સંસ્થાઓમાં અનુસરવામાં આવે. આ અનુસાર સરકારે એવો હુકમ બહાર પાડે છે કે, ભવિષ્યમાં જોડણીકોશ'માં નક્કી કરાયેલી જોડણીને અનુસરે એવાં જ પુસ્તકને પાઠયપુસ્તકની મંજૂર થયેલી યાદીમાં મૂકવામાં આવશે.”
મુંબઈ સરકારે આ નિર્ણય કરતાં વખત તો ઠીક લીધો, પણ છેવટે નિર્ણય કરી શક્યા તેને સારુ તેમને ધન્યવાદ ઘટે છે. મારી આશા છે કે, સહુ પત્રકાર અને લેખકે વિદ્યાપીઠના કોશને અનુસરશે. આમ તેઓ કરી શકે તેને સારુ વિદ્યાપીઠે તુરત સાધનો પૂરાં પાડવાં જોઈશે. દરેક ભાષાપ્રેમીના ખીસામાં કે તેની પાટલી ઉપર જેમ, અંગ્રેજી લખતો હોય તે, અંગ્રેજી કેશ હોય છે જ, તેમ ગૂજરાતી જોડણીકોશ હોવો જોઈએ.

Page #26

૨૩
ગૂજરાતી લેખકોને પોતાની ભાષાની શુદ્ધિને વિષે એટલો ગર્વ રહેવો જોઈએ, એટલે અંગ્રેજોને પોતાની ભાષાને વિષે હોય છે. જે અંગ્રેજ શુદ્ધ જોડણીથી પોતાની ભાષા નહીં લખી શકે તે જંગલી ગણાશે. પણ અંગ્રેજને જવા દઈએ. આપણી અંગ્રેજી નિશાળમાં ભણનારા જેટલી ચીવટ અંગ્રેજી જોડણી વિષે રાખે છે, જેટલી તેમને રાખવી પડે છે, એટલી આપણે સહુ પોતાની ભાષા વિષે કાં ન રાખીએ ?
વિદ્યાપીઠે આમ કરનારને સારુ તુરત સાધન પેદા કરવું જોઈએ. તેનો કેશ તે છે જ. પણ તેથી સાદો ને સસ્તો ખીસાકેશ થવો જોઈએ. મેજૂદ શબ્દકોશમાં બની શકે તેટલા શબ્દો ને તેને ટૂંકા અર્થો આપવાનો પ્રયત્ન થયો છે. ખીસાકાશમાં કેવળ જોડણી જ હોય તે બસ છે. તેમાંય બધા શબ્દોની જરૂર ન હોય. જેની જોડણી વિષે શંકાને જરા પણ સ્થાન હોય એટલા જ શબ્દો આપવા જોઈએ. નિયમાવલિ પૈસે બે પૈસે નોખી આપવી ઘટે છે. પણ નિયમાવલિ સમજવાની તસ્દી બધા લેશે એમ ન માનવું જોઈએ. લોકોને તો તૈયાર સામગ્રી જોઈએ. તે તો જોડણી કોશ જ પૂરી પાડી શકે.
(મેહનદાસ કરમચંદ ગાંધી)
જ્યાં સુધી પરસ્પર સંગતિ-વ્યવહાર વધે નથી, ઘણા ગ્રંથકારો થયા નથી, અનેક કેશગ્રંથ થયા નથી; જ્યાં સુધી પ્રદેશ પ્રદેશની ભાષા સંમિશ્રણ એકરૂપ થઈ નથી, ત્યાં સુધી લેખનશુદ્ધિ વિષે અવિચળ નિયમ બંધાવા દુર્લભ છે. હમણાં નિયમ બાંધવા તે માત્ર એ વિષે લક્ષ તથા ચર્ચા કરાવવાનું અને નિશાળમાં ભણનારાં ચચ્છ વર્તે તેને અંકુશમાં રાખવાને માટે છે... ... ...
ગુજરાતી ભાષાના શબ્દોનાં કાળ-કાળનાં રૂપાંતર જેવાથી સ્પષ્ટ જણાય છે કે, ભાષા ઉત્તરોત્તર સુધરતી આવી છે. હમણાંની ભાષામાં કેટલાક શબ્દો એવા છે કે જે પિતાની છેલ્લી ને ઉત્તમ સ્થિતિમાં આવી રહ્યા છે, અને કેટલાએક રૂડે સંસ્કાર પામતા જાય છે. .. આ શબ્દરૂપાંતર શુદ્ધ છે કે અશુદ્ધ એ કહેવું યોગ્ય નથી. કાળ ૫ર ઓછું વધતું સુંદર છે એમ ભણવું યથાર્થ છે. (ઈ. સ. ૧૮૭૩, “નર્મકેશ ની પ્રસ્તાવનામાંથી) નર્મદાશંકર લાલશંકર

Page #27

જોડણુંકેશની આગળની આવૃત્તિઓનાં નિવેદન
[પહેલી આવૃત્તિ - ઈ. સ. ૧૯૨૯] ગુજરાતી ભાષાને બહુજનમાન્ય એવી જોડણી અને શાસ્ત્ર, રૂઢિ અથવા લોકમાન્યતાની દૃષ્ટિએ જેમને નથી એ વસ્તુ, ગુજરાતીના અનેક ભક્તોની પેઠે, પક્ષ સમર્થ છે, તેમને વિકલ્પ દ્વારા બની શકે તેટલી ગાંધીજીને પણ હમેશ ખટકતી આવી છે. એમના માન્યતા આપવી, એ જ ભાષા વ્યવસ્થાને એકમાત્ર ચરોડાના જેલનિવાસમાં પણ એ વસ્તુનું ચિંતવન ઉપાય છે. અને જોડણીના નિન્ન ભિન્ન પક્ષકારોએ ચાલતું હતું, અને ત્યાંથી જ તેમણે સંદેશ મોકલેલ એટલી વાત તો સ્વીકારવી જ જોઈએ કે, અરાજકતા કે, ગુજરાતી ભાષાની આ દુર્દશા દૂર કરવી જ જોઈએ. મટી તેને સ્થાને વિકલ્પપ્રચુર વ્યવસ્થા ભાષામાં જેલમાંથી બહાર આવ્યા પછી એમણે ત્રણ જણને ઉત્પન્ન થાય તો તે મહત્ત્વની પ્રગતિ જ ગણાવી એ કામ સેપ્યું, અને શાસ્ત્રીય શુદ્ધિ અને રૂઢિ બંનેને જોઈએ. અને આવી પ્રગતિ પછી જ કોઈ પણ સુધારાને સમન્વય સધાય એવી રીતે જોડણીના નિયમેને વધારે અનુકૂળ પરિસ્થિતિ મળે છે. અરાજક્તા અને સંગ્રહ કરી તે પ્રમાણેને લોકસુલભ એ એક વિકલ્પ વચ્ચેનો ભેદ ધ્યાનમાં આણીને અને અરાજજોડણીકોશ તૈયાર કરવા, એમ સૂચવ્યું.
કતા પ્રગતિને અથવા એકે પક્ષને પિષક નથી એમ જોડણી શાસ્ત્રપૂત હોય, બહોળી શિષ્ટ રૂઢિને જોઈને, એક વાર બહુજનમાન્ય એવી જોડણીની વ્યવસ્થા અનુસરતી હોય, એ બધું જેટલું આવશ્યક છે, તેટલું સ્વીકારવામાં બધા અનુકૂળ થાય તો ઇષ્ટ હેતુ સફળ જ, અથવા તેના કરતાંયે, જેવી હોય તેવી પણ થાય. અને કેટલીક વાર તો વિકલ્પના બંને પ્રકાર જોડણી બહુજનમાન્ય અને નિશ્ચિત થઈ જાય, એ
સારા અને નિશ્ચિત થઈ જાય. એ હંમેશને માટે ભાષામાં ચાલતા જ રહેવાના છે. દાખલા વધારે આવશ્યક છે. આજે અંગ્રેજી ભાષાની જોડણી તરીકે, સંરકૃતપ્રચુર અથવા લલિત શૈલીમાં “લ” અને બધી રીતે શાસ્ત્રશુદ્ધ છે એમ તો કહેવાય જ નહિ; “ળના વિક૯૫ વચ્ચે “લીને જ વધારે પસંદ કરવામાં કેટલીયે બાબતમાં એ ઢંગધડા વગરની છે. પણ તે આવશે, અને સાદી તળપદી ભાષામાં “લને બદલે પ્રજામાં સંગઠન તથા તાલીમબદ્ધતા હોવાને લીધે ત્યાં “ળ” વાપરવા તરફ લોકો ઢળશે. જોડણીમાં અરાજકતા ફેલાવા પામી નથી : અંગ્રેજી ગાંધીજીએ નીમેલી ત્રણ જણની સમિતિએ, ભાષાની જોડણું સર્વમાન્ય થઈ ચૂકી છે, તેથી જોડણીની જોડણીની બાબતમાં પૂર્વે થયેલી બધી ચર્ચા ધ્યાનમાં બાબતમાં બધે એકધારું લખાણ જડી આવે છે. એક લઈ ચોથી સાહિત્ય પરિષદની જોડણી સમિતિના ઠરાવને
અરાજકતામાંથી વ્યવસ્થા ઉત્પન્ન થઈ ગઈ એટલે આધારરૂપ ગણી, શિષ્ટ અને લોકમાન્ય એવા સાક્ષરોની પછી સુધારા કરવા જ હોય તો તે કામ પ્રમાણમાં રૂઢિ તપાસી કેટલાક નિયમો તારવી કાઢયા, અને એ ઘણું સહેલું થઈ જાય છે.
વિષયોમાં અધિકાર અથવા રસ ધરાવતા લોકો પર તે સુધારાને પ્રવાહ માન્ય વિકલ્પની મર્યાદામાં જ મોકલી તેમનો અભિપ્રાય પૂછર્યો. તે નિયમો તારવવામાં વહી શકે છે. વખત જતાં વિકલ્પમાં અમુક જાતની તેમણે નીચેનો ઉદ્દેશ ખાસ ધ્યાનમાં રાખ્યો હતો : જોડણી જ વધારે રૂઢ થાય છે અને બીજા વિકલ્પ
“શિષ્ટ રૂઢિમાં બહુ ફેરફાર કરવો ન પડે, નિયમો અવમાન્ય ન હોય તોપણ, વપરાશને અભાવે, કાલગ્રસ્ત
સહેલાઈથી સર્વમાન્ય થઈ જાય, અને લખવા અને થઈ જાય છે અને ખરી પડે છે.
છાપવામાં લેખકોને અને મુકકોને અગવડ ઓછી અરાજકતા અને માન્ય વિકલ્પો વચ્ચે ભેદ કરો પડે, છાપેલો લેખ આંખને ગમે, અને અક્ષરની જોઈએ. ભાષાની સંક્રમણાવસ્થામાં વ્યવસ્થા જાળવવી ઓળખ ટૂંક વખતમાં સર્વત્ર ફેલાય એટલા માટે, એ અઘરું કામ છે. એ પ્રસંગે વિકલ્પને ઓછામાં અને નવા વાંચતાં શીખનારને સગવડ થાય એ ઉદેશ એાછા રાખવા કરતાં ભાષા ખમી શકે તેટલા વધારેમાં રાખીને આપણું નિયમ ઘડવા જોઈએ, એમ સી વધારે રાખવા એ નીતિ અપરિહાર્ય છે. પણ અરાજક- કેાઈ સ્વીકારશે જ. જોડણીમાં વ્યુત્પત્તિનો ઈતિહાસ તા તો એક ક્ષણ માટે પણ સહન કરવા જેવી સાચવવાનું બને તો તે પણ ઇષ્ટ જ છે, એ વિષે વસ્તુ નથી. જેમણે ભાષાની કીમતી સેવા કરી છે પણ મતભેદ ન જ હોઈ શકે.”

Page #28

૨૫
એક વરસના વિચારવિનિમયને પરિણામે વાતા- મદદ લઈ જોડણીને નિર્ણય કરી શકાય એ છે. લેખકે, વરણ બહુ જ અનુકૂળ દેખાયું અને ઘણા લોકોની વિદ્યાર્થીઓ, અને ખાસ કરીને મુદ્રણાલ અને સામાન્ય સંમતિ એ નિયમો માટે મળી. ઘણું ભાઈએાએ પ્રકાશન મંદિરના મેજ ઉપર એવી એક ચોપડી પડી કીમતી સૂચનાઓ કરી હતી અને વિકલ્પ સૂચવ્યા હોય, તો તેમની હંમેશની મૂંઝવણ દૂર થાય છે. હતા. એ બધાનો થાશકય સંગ્રહ કરી સમિતિએ જે નિરપવાદ નિયમ કરીને જ બધું કામ સરી બીજી પત્રિકા બહાર પાડી અને સર્વમાન્ય થઈ શકે શકે એમ હોત, તો જોડણીકોશ તૈયાર કરવાની એવા નિયમો પ્રસિદ્ધ કર્યા. આ નિયમો ઘડવામાં આટલી બધી આવશ્યકતા અને ઉતાવળ ન પણ દી. બ. કેશવલાલ ધ્રુવ તેમ જ સ્વ. સર રમણભાઈ રહેત. પણ નિયમ નક્કી કર્યા છતાં રૂઢિ અને પરસ્પરતરફથી કીમતી મદદ અને સહાનુભૂતિ મળ્યાં હતાં. વિરોધી એવા લાગતા નિયમોના બલાબલનો વિચાર એ જ અરસામાં વિદ્યાપીઠે નીચેના ગૃહસ્થોની
દરેક શબ્દ વખતે કરવો પડે છે, અને તેથી દરેક એક જોડણી સમિતિ નીમી : શ્રી. રામનારાયણ પાઠક,
શબ્દનો નિયમોની દૃષ્ટિએ સ્વતંત્ર રીતે વિચાર કરી શ્રી. છોટાલાલ પુરાણી, શ્રી. કાળિદાસ દવે, શ્રી. નરહરિ
જોડણી નક્કી કરવી પડે છે. ભાષા વાપરનાર દરેક પરીખ. એ સમિતિએ ગાંધીજીની સમિતિના નિયમો
વ્યક્તિ દરેક પ્રસંગે આવી પરીક્ષા ન કરી શકે અને દર સ્વીકારી લીધા, એટલે ગાંધીજીએ વિદ્યાપીઠ મારફતે વખતે એક જ નિર્ણય ઉપર પણ ન આવી શકે, જ જોડણીકોશ તૈયાર થઈ જાય એમ સૂચવ્યું અને એટલા માટે કોશની સગવડ આપવી પડે છે. એ જ વિદ્યાપીઠે જોઈતાં નાણાંની સગવડ કરી શ્રી. નરહરિ કારણે, કોશ તૈયાર કરતી વખતે પણ નક્કી કરેલા પરીખને એ કામની વ્યવસ્થા સેંપી. રેલસંકટના નિયમોમાં અમુક વધારા અને અમુક ફેરફાર કરવા કામમાં નરહરિભાઈને રોકાવું ન પડત તો દારૂ થયેલું પડયા છે. આવા ફેરફારો અનેક તો ધ્યાનમાં આ કામ વચમાં ન અટકત. અનુભવ ઉપરથી નક્કી
રાખીને કરવાના હોવાથી એક જ માણસની મુનસફી થયું કે, આ કામ બિનઅટકાવ ચલાવવું હોય તો રને ઉપર આધાર ન રખાય. પણ જેમને શાસ્ત્ર, રૂઢિ અને માથે બીજી કશી જવાબદારી નથી એવા માણસની
શિષ્ટ લેખકનું વલણ આ ત્રણેને ઠીક ઠીક પરિચય સેવા આ કામમાં લેવી જ જોઈએ. એટલે ભાઈ
છે એવા એક કરતાં વધારે નિરાગ્રહી લોકોની મદદ ચંદ્રશંકર શુકલ ઉપરાંત શ્રી. વિશ્વનાથ મગનલાલ
મેળવી શકાય તેટલી મેળવવી જોઈએ એમ સમજી, છેલ્લી ભટ્ટને રોક્યા.
જોડણી નક્કી કરતી વખતે શ્રી. મહાદેવભાઈ, શ્રી.
રામનારાયણભાઈ અને શ્રી. નરહરિભાઈ બારડોલીના જોડણું નક્કી કરવાની સાથે, પ્રચલિત કેશોમાં
કામને અંગે એકત્ર રહ્યા હતા, એનો લાભ લીધો છે. નથી અને છતાં પ્રાચીન કાળથી અથવા હાલની જાગૃતિને પરિણામે જે શબ્દ વપરાય છે, એવા
જોડણુકેશમાં ગુજરાતી ભાષાના બધા જ શબ્દો શબ્દને સંગ્રહ કરવા પણ આવશ્યક હતો. આ કામમાં
આવી જવા જોઈએ એ વાત સ્પષ્ટ છે. પણ એમ કેટલાક મિત્રોએ કીમતી મદદ કરી છે. આ રીતે
કરતાં કેટલાક મુદ્દાઓ ધ્યાનમાં લેવાના હતા. કોશને આધુનિક ગ્રંથકારોએ ભાષામાં દાખલ કરેલા સંખ્યાબંધ
અધિકાર ભાષામાં ચાલુ થયેલા અથવા માન્ય લેખકેએ શબ્દ આ કેશમાં પહેલવહેલા દાખલ થયા છે. વાપરેલા શબ્દોને જ સંગ્રહ કરવાનું છે. સંસ્કૃત, શબ્દની જોડણી સાથે દરેક શબ્દના મુખ્ય મુખ્ય
હિન્દી, મરાઠી, બંગાળી વગેરે ભાષાઓના કુટુંબમાંની અર્થો પણ આપવા અને બની શકે તો વ્યુત્પત્તિ પણ
જ ગુજરાતી પણ હોવાથી એ ભાષાઓમાંથી ગમે આપવી એવો વિચાર પ્રથમ હતા; પણ વ્યુત્પત્તિ એ
તેટલા શબ્દો ગુજરાતી ભાષા લઈ શકે છે; પણ તેટલા મહત્વનું અને નવું ક્ષેત્ર છે, અને અર્થો અને વ્યાખ્યાઓ
ખાતર એ ભાષાઓમાંથી લેવા લાયક બધા શબ્દ પ્રમાણ ગણાય એવી રીતે આપવામાં ઘણો વખત કેશમાં દાખલ કરીએ તે શબ્દસંખ્યા વધે, પણ એ જાય એમ હતું. એ બંનેને પહોંચી વળતાં ઘણો વખત ગુજરાતી ભાષાકેશ ન ગણાય. જેટલા શબ્દ ગુજરાતી જશે એમ જોઈને અને ગાંધીજીની ખાસ સૂચનાથી
ભાષામાં વપરાયા હોય અને ભળ્યા હોય તેટલાને જ મૂળ વિચાર ફેરા, અને ફક્ત જોડણી નક્કી કરીને ગુજરાતી શબ્દકોશમાં સ્થાન હોઈ શકે છે. જ કામ જલદી પતાવવું એમ કરાવ્યું. આમ કરવાથી સામાન્ય શબ્દોને પ્રત્યય લગાડી જેટલા શબ્દો થઈ પુસ્તકનું કદ નાનું થયું, કિંમત પણ ઓછી થઈ, અને શકે છે તે બધા આપવા એ પણ કોશકારનું કામ નથી. એક જ ભાગમાં આખો શબ્દસંગ્રહ આવ્યું. જેડાગી- અને જોડણીકેશની દૃષ્ટિએ તો, મુખ્ય શબ્દ આપ્યા કોશને મુખ્ય ઉપયોગ તો સંશય વખતે ઝટ એની પછી, જોડણીમાં ફેરફાર ન થતો હોય તો, પ્રત્યયસાધિત

Page #29

શબ્દો રૂઢ હોય પણ આપવાનું પ્રજન, ખરું વિશેષ ઉપયોગ કર્યો છે. આપના સંસ્કૃત કોશ વગર
તાં. નથી. છતાં શરૂઆતમાં એવા શબ્દો આપીને કેાઈ ચલાવતું જ નથી. બીજા પણ કેટલાક કોશે પણ કોશ વાપરનારનું કામ સહેલું કરી આપવું અમે વાપર્યો છે. પ્રચલિત સાહિત્યમાંથી શબ્દો કાઢી આવશ્યક જણાવાથી પ્રત્યયસાધિત રૂપો આપ્યાં છે. આવામાં ગાંડળન ભાઈ ચંદુલાલ પટેલ, રાજકોટના આગળ ઉપર જોડણીકેશમાંથી એવા શબ્દોને બાતલ કવિ ત્રિભુવન વ્યાસ છે. મિત્રોએ કરેલી મદદની કરવા જોઈશે.
અહીં નોંધ લેવી ઘટે છે. . . . જોડણીના નિયમો
નક્કી થયા, આવેલી બધી સૂચનાઓનો વિચાર થયે, જોડણીનો વિચાર કરતી વખતે હઋતિ અને
અને શબ્દને સંગ્રહ પણ બની શકે તેટલો સંપૂર્ણ ચશ્રતિ જોડણીમાં વ્યક્ત થવી જોઈએ એ શ્રી. નરસિંહ
કર્યો; પણ મુખ્ય કામ એ નિયમો અને સૂચનાઓને રાવને આગ્રહ ધ્યાનમાં આવ્યા વગર રહેતો નથી.
અનુસરીને એ બધા શબ્દો એકધારી રીતે અને તેઓ કહે છે કે, ગુજરાતી ભાષાના સ્વભાવમાં એ
અકારાદિ કમ પ્રમાણે લખવાના એ તો રહી જ ગયું વસ્તુઓ છે અને જૂના લોકો એ બંને ઋતિઓ લખવામાં
હતું. નરહરિભાઈએ એ કામ કેટલુંક કર્યું હતું, પણ વ્યક્ત કરતા પણ હતા. સરકારી કેળવણી ખાતાએ
વિશ્વનાથભાઈની મદદ ન મળી હોત તો કેશ એટલો મનસ્વીપણે એને છેદ ઉડાડચા અને લોકોએ જડતાથી
જલદી પૂરો ન થાત. એમણે નિયમિતતાથી અને અત્યાર સુધી એ જોહુકમીને ટેકો આપે છે.
શાસ્ત્રીય રસથી એ કામ કરી આપ્યું એને માટે તેઓ એમની એ વાત અત્યાર સુધી લેકએ ધ્યાન ખાસ ધન્યવાદને પાત્ર છે. . . . ઉપર નથી લીધી એ બરાબર નથી થયું. પણ આટલા
ગુજરાતી જોડણી વિષે ચર્ચા, કંઈ નહિ તો, ૬૦ દિવસના અનુભવ પછી જરૂર કહી શકાય કે, જે
વરસથી ચાલતી આવી છે. જેમણે એ બાબતમાં લખ્યું ફેરફાર થઈ ગયો છે એ થઈ ગયો છે; અને ‘ય’નું
છે તેમનાં નામ સહુ કઈ જાણે છે. પણ જેમણે જોડણીમાં ફરી સ્થાન સર્વમાન્ય થવું એ લગભગ
ખાનગીમાં ચર્ચા કરી હોય, બીજાઓને પ્રેરણા આપી અશકય છે. પણ એનું મુખ્ય કારણ એ નથી કે,
હોય, અને નિર્ણય આણવામાં મદદ કરી હોય, એવા લોકોને એ બે કૃતિઓ વિષે વાંધો છે. પણ જનસ્વભાવ
અજ્ઞાત ભાષારસિકો અને શિક્ષકે તે ઘણા હશે. લખવા વાંચવામાં અને છાપખાનાંવાળાઓ બીબાં
એવા બધાના સંકલ્પમાંથી જ જોડણીકાશ આખરે ગોઠવવામાં જોડાક્ષર વધે એ પસંદ નથી કરતા.
પેદા થાય છે. કેળવણી ખાતાએ જોડણીને કાંઈક જે હશ્રુતિ અને યશ્રુતિ વ્યક્ત કરવાનો કેઈ સહેલો
નિયમે તૈયાર કરી એ પ્રમાણે પાઠ્યપુસ્તક છપાવ્યાં ઉપાય લિપિ સુધારાને અંગે થાય તો શ્રી. નરસિંહરાવના
એ જ વખતે જે આ વિષયને સર્વાગી વિચાર થયે પ્રયત્નને અત્યાર સુધી નથી મળ્યો એવો ટેકે જરૂર
હોત, તે અત્યારે જોડણીને સવાલ જ ઊભું ન થયે મળશે.
હોત. પણ તેમ ન બન્યું. તેથી વિદ્વાનમાં અસંતોષ કેટલાક શબ્દો સારા લેખકોએ અથવા કવિઓએ ફેલાયે અને જોડણીની ચર્ચા શરૂ થઈ. સ્વ. કવિ વાપરેલા હોવા છતાં, વપરાશમાં કાં તો આવ્યા નથી નર્મદાશંકરથી માંડીને અત્યાર સુધી જે લેખકેએ અથવા રહ્યા નથી. તેવા કાલગ્રસ્ત શબ્દોને અર્થ જોડણીની ચર્ચા કરી છે એમની સંખ્યા નાનીસૂની કરવો પણ કોક કોક વાર મુશ્કેલ થઈ જાય છે. નથી. સ્વ. નવલરામ, સ્વ. કમળાશંકર, સ્વ.ગોવર્ધનરામ એવા શબ્દો નજીકના ભવિષ્યમાં કોઈ વાપરે એવો વગેરે વિદ્વાનોએ જોડણીમાં વ્યવસ્થા અણવાના પ્રયત્નો સંભવ પણ નથી હોતો. એવા શબ્દોની જોડણું નક્કી કર્યો છે. દી. બ. કેશવલાલ ધ્રુવ, શ્રી. નરસિંહરાવ કરી આપવાનું ખાસ પ્રયજન નથી. છતાં અર્થકેશમાં ભેળાનાથ, શ્રી. આનંદશંકર ધ્રુવ વગેરે વિદ્યમાન તે કામ આવે એમ જાણી તેમને આ કોશમાં સ્થાન વિદ્વાનોએ પણ આ વિષય ઉદ્દીપિત કર્યો છે. એ આપી + નિશાનીથી જુદા પાડયા છે. . . . બધાની મહેનત અમારી આગળ હતી, તેથી
જ અમે જોડણીના નિયમે સહેલાઈથી નક્કી કરી જે કેશોમાંથી અમે શબ્દસંગ્રહ પ્રથમ ભેગો કર્યો,
શક્યા. . . . એટલે અમારી આ પ્રવૃત્તિમાં પ્રત્યક્ષ તે કેશોના કર્તાઓને અને પ્રસિદ્ધકર્તાઓનો અહીં
અપ્રત્યક્ષ ભાગ લેનાર સઘળા ભાઈઓને અમે આભાર આભાર માનીએ છીએ. શ્રી. લલ્લુભાઈ ગોકળદાસ,
માનીએ છીએ. . . . શ્રી. જીવનલાલ અમરશી, શ્રી. ભાનુસુખરામ અને ભરતરામ, એમના કશે તથા ગુજરાત વર્નાક્યુલર ફાગણ વદ ૭, સેમવાર સંસાયટીનો ફારસી-અરબી કોશ, એ ગ્રંથને અમે સં. ૧૯૮૫
દ. આ. કાલેલકર

Page #30

૨૭
[બીજી આવૃત્તિ - ઈ. સ. ૧૯૩૧] અસાધારણ ઐતિહાસિક સંજોગોમાં અર્થ સાથે જોડણનું કામ જેટલું સંગીન રીતે થયું એટલું આ જોડણીકોશ પ્રસિદ્ધ થાય છે. ગુજરાતી ભાષામાં જ સંગીન કાર્ય અર્થો આપવામાં કરી બતાવવું એવી જોડણીની કાંઈ પણ વ્યવસ્થા ન મળે એ વસ્તુ અમારી મુરાદ હતી. પણ ભારતવર્ષને સદ્ભાગ્યે ગાંધીજીને ખૂબ સાલતી હતી. એક કાગળમાં એમણે સ્વરાજની હિલચાલ જાગી અને વિદ્યાપીઠના અધ્યાપક પિતાનું દુ:ખ નીચેના શબ્દોમાં વ્યક્ત કર્યું હતું તથા વિદ્યાર્થીઓએ એમાં ઝંપલાવ્યું. બીજાં અનેક
શદિપત્ર વિનાને શબ્દકોશ એ ગૂજરાતી કાર્યો સાથે આ કામ પણ સંકેલી લીધું હતું. પણ ભાષાને દેહ આપનારી વસ્તુ છે. અત્યારે તે ગૂજરાતી
ગાંધીજીને ચરણે સાર્થ જોડણીકોશ ધરવાની વિદ્યાપીઠની ભાષાનો આત્મા શરીરની ખામીને લઈને ભૂતની
અભિલાષા ફાવી ગઈ અને કેટલાક ભાઈઓએ લડતમાં માફક ભમ્યા કરે છે અને કયાંય શાંત થઈને બેસી શકતા નથી. એ રિથતિમાંથી એ ભાષાના આત્માને
ઝંપલાવવાનું માંડી વાળવાનો સ્વાર્થત્યાગ બતાવ્યું. ઉગાર અને અવગતે જો બચાવ એ જે
જ્યાં સામ્રાજ્યનું આખું તંત્ર હચમચાવવાને લડત શરૂ તમારું કાર્ય ન હોય તે કાનું હોઈ શકે ?” થઈ ત્યાં કેશ રચવાનું કામ સળંગ તંત્રે કેમ ચાલે? ગૂજરાતી ભાષાની શુદ્ધિમાં રસ ધરાવનારા વિદેહ
કામ જે અટકાવવું ન હોય તો પ્રસંગે પ્રસંગે જુદા તેમ જ વિદ્યમાન લોકોના અભિપ્રાયનું સંકલન કરી
પી જુદા સેવકને હાથે કામ લીધા વગર છૂટકો ન હતો. અને શાસ્ત્રની મર્યાદા તેમ જ આજકાલનું વલણ
જોડણીની બાબતમાં અમુક સળંગસૂત્રતા અમે જાળવી તપાસી જોડણીના નિયમ અમે ઘડી કાઢયા, અને
શકથા, પણ અર્થની બાબતમાં તો અનેક દિશાએ
મતભેદને અવકાશ. શબ્દોના અર્થ નક્કી કરવાનું ધારેલી મુદતની અંદર ગૂજરાતી ભાષાના તેમ જ એ
કામ પીઢ સાહિત્યસેવકોનું છે. એમાં ઐતિહાસિક ભાષામાં સ્થાન પામેલા લગભગ બધા શબ્દોને કેવલ
દૃષ્ટિ હોય તો જ એ કાર્ય સંતોષકારક ગણાય. પણ જોડણીકોશ પ્રજા આગળ મૂકો. તે વખતે ‘નવજીવન’
અમારે એટલી મેટી મહત્ત્વાકાંક્ષા રાખે પાલવે એમ માં (૭-૪-૧૯૨૯) ગાંધીજીએ જે આનંદદગાર કાઢચા છે, તે એમને અસાધારણ ભાષાપ્રેમ સૂચવે
ભાષામ ચલે ન હતું. જે સેવકે જે વખતે ઉપલબ્ધ હોય તેમને છે. એમાં એમણે લખેલું:
હાથે કામ પૂરું કરાવ્યા વગર છૂટકો ન હતો. “ઠીક ઠીક ગૂજરાતી જાણનારા, વ્યાકરણશુદ્ધ
શાંતિના દિવસો હોત તો દરેક શબ્દનો અર્થવિકાસ ગુજરાતી લખવાનો પ્રયત્ન કરનારની કલમેથી જે
તપાસવાનું કામ અમે કર્યું હોત. શબ્દો ભાષામાં જોડણી ઊતરી તે ખરી ગણાય. આ ઘેરી નિયમને અનુસરીને કેશ તૈયાર થયું છે. . . .
કયાં કયાં કયા અર્થમાં વપરાય છે એ શોધી કાઢીને “. . . અંગ્રેજી ભાષાના શબ્દોની જોડણી
થી શબ્દના આજના અર્થો પણ નક્કી કર્યા હતા. જ્યાં ખેતી કરતાં આપણને શરમ લાગે છે. તેના કરતાં શદ ખાટા અર્થમાં વપરાય છે ત્યાં ધ્યાન ખેંચ્યું માતૃભાષાની જોડણીને વધ કરતાં આપણને વધારે
હેત. પારિભાષિક શબ્દોના અર્થો વધારે ચોક્કસ કર્યા શરમ લાગવી જોઈએ. હવે પછી કઈને વેચ્છાએ હોત. ઝીણા ઝીણા અર્થભેદ બતાવવા માટે જૂના જોડણી કરવાનો અધિકાર નથી.”
શબ્દના અર્થો મર્યાદિત કર્યા હોત અથવા નવા શબ્દો લોકોને કેવળ શબ્દ જોડણી પૂરી પાડીને કોશ સૂચવ્યા હોત. શિષ્ટ સાહિત્યના ભાષાંતરમાં ડગલે ને કતાર્થ ન જ થઈ શકે. એટલે જોડણી સાથે શબ્દના પગલે જે મુશ્કેલી ઉત્પન્ન થાય છે તે દૂર કરવા માટે કાંઈ નહિ તો મુખ્ય અર્થો ટૂંકમાં પણ આપવા એ પણ કોશમાં કાંઈક સગવડ કરી હત. અમારો વિચાર આવશ્યક હતું. કેવળ જોડણથી ભાષાપ્રેમીને સંતોષ એવો હતો કે, અત્યાર સુધી ચાલતું આવ્યું છે એમ નહિ થાય એટલા જ ખાતર જોડણીકોશની ફક્ત જૂના કેશ ઉપર પૂર આધાર રાખીને નવો કોશ
(ા નકલા જ કાઢી હતી અને એને માટે અમે તૈયાર ન કરવો, પણ સાહિત્યના અભ્યાસીઓ સ્વતંત્ર ગાંધીજીને ઠપકે પણ વહોરી લીધો હતો. પ્રજાએ એ શોધખળથી જેમ શબ્દોના અર્થ નક્કી કરે છે તે કોશને અમારા ધારવા કરતાં વધુ ઉત્સાહભર્યો આવકાર ઢબે બની શકે તેટલું કામ કરવું. જૂના કોશોને આપે અને એ જોડણી પિતાને માન્ય હેવાની તરછોડવાને વિચાર આમાં ન હતો, પણ શબ્દોના સંમતિઓ પણ આવી.
અર્થ પ્રમાણપુર:સર છે એવી ખાતરી કરી લેવાની

Page #31

૨૮
અને અર્થો નક્કી કરવામાં પરંપરાની શિથિલતા કાઢી કરી હોત તે આ કામ રહી જ ગયું હોત. શ્રી. નાંખવાની વૃત્તિ હતી. અમુક મિત્રોએ સાહિત્યના ચંદ્રશંકરે પેતાની જૂની જવાબદારી સ્મરણમાં રાખી, અમુક વિભાગ વાંચી તેમાંથી મહત્ત્વના શબ્દોની પિતાની માંદગી દરમ્યાન પણ, આનાં છેલ્લાં પ્રફ જોયાં વપરાશ, સંદર્ભ પ્રમાણેના અર્થ, અને તેના સ્થાનો છે. એક સિવાયના આ બધા જ ભાઈઓ વિદ્યાપીઠના નોંધી લેવાનું વહેંચી પણ લીધું હતું. પણ એમાંથી સ્નાતકે છે એ વસ્તુની નોંધ લેતાં સંતોષ થાય છે, અમે કશું કરી ન શક્યા.
આજની સ્થિતિમાં સામાન્ય વ્યવહાર માટે આ પણ આપેલા અર્થો માટે નર્મકોશથી માંડીને કેશ સંપૂર્ણ ગણાય. પણ અમારે તે અમારા આદર્શને અત્યાર સુધી પ્રસિદ્ધ થયેલા આપણા બધા કેશની પહોંચવું છે. ગુજરાતી સમાજના સર્વસંગ્રાહક સ્વભાવ તેમ જ હિંદી, મરાઠી, બંગાળી, સંસ્કૃત તથા અંગ્રેજી પ્રમાણે ભાષા પણ સર્વસંગ્રાહક બની છે. વૈષ્ણવ અને કેશોની મદદ લેવામાં અમે ચૂક્યા નથી. જે અર્થોની શૈવ, જૈન અને સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાયી, કાઠિયાવાડી ચોકસાઈની ખાતરી નથી પડી તેમને માટે બનતી અને ગાયકવાડી, મુસલમાન તેમ જ પારસી, ખ્રિસ્તી કોશિશ કર્યા છતાં જે નથી મળ્યા તો તેમને છોડી તેમ જ પરદેશી, બધાએ ગુજરાતીની સેવા કરી છે. દેવામાં આવ્યા છે. બીજી કોશોમાં આપેલા અર્થો બને એ બધાની સેવાને સરવાળો કરી ભાષાની સમૃદ્ધિ તેટલા વધારે સંક્ષિપ્ત રૂપમાં પણ પૂરેપૂરા સમજી કેટલી છે એ કેશકારે તપાસવું ઘટે છે. શકાય એવી રીતે આપવાની ખાસ ચીવટ રાખેલી છે. સંખ્યાબંધ ગૂજરાતી ગુજરાત બહાર અને શબ્દના અર્થો મુખ્ય મુખ્ય લીધા છે અને તેમને દીર્ધ- હિંદુસ્તાન બહાર જઈ વસેલા છે. સ્વરાજની હિલચાલમાં સૂત્રી વિસ્તાર કરેલો નથી. જે અર્થ બીજા શબ્દની જોડે ગજરાતે રે
બીજા શબ્દની જોડ ગુજરાતે જે પ્રથમ સ્થાન લીધું છે તેને પરિણામે વપરાતાં ઊપજતો હોય તેવા અર્થો આપવામાં આવ્યા
બહાર વસેલા ગુજરાતીઓમાં નવી સ્કૂર્તિ, નવી અને નથી. જોડણીકોશની મર્યાદામાં રહીને જ અને
વ્યાપક દૃષ્ટિ, અને નવી શક્તિ આવ્યા વગર રહે નહિ. વિસ્તાર કરી શકીએ એમ હોવાથી અમે શબ્દો સાથે તેઓ જ્યારે દેશદેશાંતરને પિતાને અનુભવ, ત્યાંની રૂઢિપ્રયોગોની પણ નોંધ લીધી નથી.
સમાજસ્થિતિ, અને એ સ્થિતિને અનુકૂળ કરી લેવામાં આ બધું કરનાર સાથીઓ પીઢ સાહિત્યસેવી ન કેળવેલ પિતાને પુરુષાર્થ, એનાં ખ્યાને લખશે, ત્યારે ગણાય, પણ ભાષાપ્રેમી અને સાહિત્યસેવી તો જરૂર ગુજરાતી ભાષા હિંદુસ્તાનમાં અસાધારણ સમૃદ્ધિ છે. એટલે એમણે બધી જાતની ચીવટ રાખવામાં બતાવશે અને રાષ્ટ્રવ્યાપી કેળવણીનું એક મહત્ત્વનું મણું નથી રાખી. અર્થ આપવાની પદ્ધતિમાં સૂક્ષ્મ વાહન થઈ પડશે. મતભેદને સ્થાન હોય છે. તજજ્ઞ ભાષાશાસ્ત્રીએ એ કાઈ પણ ભાષાને શબ્દકેશ એ તે ભાષાની, ભેદ આ કેશમાં ઠેકાણે ઠેકાણે જોશે. પણ સામાન્ય એટલે કે, તે ભાષા બોલનાર સમાજના પુરુષાર્થનું વાચકોને એથી કશી મૂંઝવણ નડવાની નથી. છેલ્લી પ્રતીક હોય છે. એવા સમાજમાં દરેક નવી વસ્તુને નજર એક બે વ્યક્તિઓએ પહેલેથી આખર સુધી બહિષ્કાર કરવાની સંકુચિત વૃત્તિ નથી હોતી, અને
| હેવિયા કારામા સળગરાત્રતા જળવાઈ રહી છે જુઓ તેને સ્વીકાર કરે એવી ભિખારી વૃત્તિ છે, અને તેથી જ અમે આ કેશ વિના સંકોચે પ્રજા પણ નથી હોતી. પિતાપણું સાચવીને, ગૌરવ વધારીને અગિળ મૂકી શકીએ છીએ.
જેટલી નવી વસ્તુ લઈ શકાય અને આબાદ રીતે દરેક કામ ગમે તેટલા લોકોને હાથે થાય અને પોતાનામાં ભેળવી શકાય, તેટલાને સ્વીકાર કરતાં ગમે તે વ્યક્તિ ઉપર તેની જવાબદારી હોય તેયે એ આચકે નહિ ખાય; અને નવાની ભભકથી અંજાઈ કામ ચીવટપૂર્વક પાર પાડવાની જવાબદારી એકાદ જઈ જેને જુએ તેને ચરણે ઢળી પડે, પિતકોને વ્યક્તિને માથે આવી પડે છે. જોડણીકેશના સંપાદનમાં તિરસ્કાર કરી પરાયાનું દાસત્વ સ્વીકારે, એવી હીન એવી ચીવટ ભાઈ ચંદ્રશંકર શુકલે રાખેલી. અર્થકાશની બુદ્ધિ પણ ન રાખે. પિતાની હસ્તી જોખમમાં હોય તૈયારીમાં એ ચીવટ રાખવી વિશેષ કઠણ હતી. તે ત્યારે પારકાના હુમલાથી બચી જવા માટે, અમુક કામ ભાઈ મગનભાઈ દેસાઈએ કર્યું. તેથી જ આ જાતની પુરાણપ્રિયતા કહો અથવા ક્ષેમવૃત્તિ (conકેશ નિર્વિધ્રપણે પ્રજાને હાથમાં મૂકી શકાય છે. શ્રી. servatism) કહો, તે આવશ્યક હોય છે. ક્ષેમવૃત્તિ એ ચૂનીલાલ બાટ, શિવશંકર શુકલ, નેપાળદાસ પટેલ, જિજીવિષાનું વ્યાકરણ છે. પણ જયારે સમાજ સમર્થ અમૃતલાલ નાણાવટી અને ચિમનલાલ શાહ- આ બંને છે, પરાક્રમ પ્રગટ કરે છે, વિજિગીષા કેળવે છે, બધા ભાઈઓએ એછીવત્તી પણ તનતોડ મહેનત ન ત્યારે ક્ષેમવૃત્તિ કેરે મૂકી તે ગવૃત્તિ ધારણ કરે છે.

Page #32

એ વખતે પણ નવું નવું ધારણ કરવાના ઉત્સાહમાં એ જ સંગીતને માટે પણ કહી શકાય. પરંતુ તણાઈ ન જાય અને આ પ્રવાહ ડહોળાઈ ન જાય રસાયનશાસ્ત્ર, પદાર્થવિજ્ઞાનશાસ્ત્ર, યંત્રશાસ્ત્ર, ગતિશાસ્ત્ર, એટલા ખાતર વિજિગીષાનું વ્યાકરણ પણ જાળવવાનું વિદ્યુચ્છાસ્ત્ર વગેરેની પ્રમાણભૂત અને પ્રયોગસિદ્ધ હોય છે. પણ એ ક્ષેમવૃત્તિ કરતાં જ હોય છે. આ પરિભાષાને અભાવે તે સંપૂર્ણતાએ આ કેશમાં નથી. નવું વ્યાકરણ ધ્યાનમાં લઈ, દરેક દસકે ભાષાને કેશ વિજ્ઞાન કે ગણિતની પરિભાષાની બાબતમાં અન્ય કરી ફરી સજીવન કરવાની આવશ્યકતા ઉત્પન થશે, કેશાએ ગમે તેમ ગોઠવણ કરી છે તે તપાસીને જે એમ અમે માનીએ છીએ. ચાલ લડતમાંથી જે શબ્દો ઠીક ન લાગ્યા તે રદ કર્યો છે. વિજય મેળવીને નીકળ્યા હશે, તેમને માટે આ કામ અમે રાખી મૂકીએ છીએ. છેલ્લાં દસ પંદર વર્ષમાં અને પાશ્ચાત્ય પરિભાષામાં ઠીક ઠીક વધતા જાય છે.
પણ આપણું સાક્ષરોના વિચારો પાશ્ચાત્ય ઢબે ભાષાએ જે પ્રગતિ કરી છે, ભાષામાં નવા નવા શબ્દો
તેમને વ્યક્ત કરવા તેઓ પરિભાષા પણ જતા દાખલ થયા છે, શબ્દોને નવા નવા અર્થો મળ્યા છે,
જાય છે. તેને વિવેક કરીને સંગ્રહ કરવો આવશ્યક તે બધાને સંગ્રહ અમે કરી શકયા છીએ એટલાથી
ગણાય. તે આ કોશમાં કરવામાં આવ્યું છે. તેના જ અમને સંતોષ છે.
અર્થ મુખ્યત્વે તેના અંગ્રેજી પર્યાય દ્વારા આપ્યા છે. બીજ સંસ્કરણને લાભ લઈ અમે શબ્દને ઉમેરે તેવું જ ગણિતની પરિભાષા માટે પણ કર્યું છે. કરવા શોધ કરી શક્યા હતા. પરંતુ તેને પહોંચી આવી રીતે અંગ્રેજી પર્યાને આશરે લાંબો વખત વળવું અશક્ય હતું. એટલે સહેજે અમને જેટલા નવા ન લેવો પડે છે તે ત્યારે જ બને કે જ્યારે શબ્દ મળી આવ્યા તેમને તો આમાં ઉમેરો કરી આપણે તે પરિભાષાને અપનાવી રૂઢ કરી લીધે છે. . . . . કેટલાક શબ્દને અમે પહેલી લઈએ. આવૃત્તિમાં માત્ર વિકલ્પનિર્દેશ જ કર્યો હતો તેમને આમાં, અર્થકાશ તરીકે ઉપયોગિતાની દષ્ટિએ, જુદા
જ્યાં શબ્દો સાથે વિસ્તારપૂર્વક વિગત આપવાની પણ બતાવેલા છે.
હોય છે, ત્યાં કેશકારની મૂંઝવણું સહુથી વધારે પ્રત્યયસાધિત શબ્દો, ક્રિયાપદનાં પ્રેરક તથા
હોય છે. રમત, વનસ્પતિ, ઔષધિ, પ્રાણી, પંખી,
રેગ, ઘરેણાં, ઔદ્યોગિક ક્રિયાઓ, વ્રત, ઉત્સ, કર્મણિ રૂપે, અને અનેક સમાસોનો સમાવેશ કરીને
પંથ, વાદ, અવતાર, કારીગરોનાં ઓજારો વગેરેના કેશકાર ધારે તો શબ્દસંગ્રહ ઘણો મેટે દેખાડી શકે.
અર્થ આપતી વખતે એછામાં ઓછી કેટલી વિગત અમે એ લોભ રાખ્યું નથી. પહેલી આવૃત્તિમાં
આપવી જોઈએ એ જ નક્કી કરવાનું રહે છે. વિસ્તાર જે શબ્દ સંઘરાયા હતા તેમાંથી કેટલાક સમાસે તથા
ન કરતાં શબ્દાર્થ સ્પષ્ટ થાય, વાચકને બધી માહિતી પ્રત્યયસાધિત શબ્દો આ આવૃત્તિમાં રદ પણ કરવામાં
ભલે ન મળે પણ શંકાનિવૃત્તિ તો જરૂર થાય, એ આવ્યા છે. અર્થકાશમાં તેમ કરવાને શુદ્ધ જોડણીકોશ કરતાં ઓછી છૂટ છે એ તથા જોડણીની આવશ્યકતાને જાતનું ધારણ જાળવવાને અહીં પ્રયત્ન કર્યો છે. વિચારીને જ તેમ કરવામાં આવ્યું છે. આમ વધઘટ કાશમાં દરેક શબ્દ સાથે તેનું વ્યાકરણ પણ થઈને સરવાળે શબ્દભંડળ પહેલી આવૃત્તિ કરતાં મેટું આપવાની જરૂર રહે છે, કે જેથી એ શબ્દ વિશેષ નીવડયું છે. પહેલી આવૃત્તિમાં ૪૩૭૪૩ શબ્દો હતા, એળખાય અને તેને કેમ વાપરવો એને કાંઈક ખ્યાલ આમાં કુલ ૪૬૬૬૧ શબ્દ છે.
આવી જાય. એ વ્યાકરણનું વર્ગીકરણ આપણે પારિભાષિક શબ્દનો ઉપયોગ આપણે નથી કરતા અંગ્રેજી વ્યાકરણમાંથી ઉપાડી લઈ અમુક અગવડ ત્યાં સુધી તેમની પસંદગી કરવી મુશ્કેલ જ રહેવાની. વહોરી લીધી છે. કોશમાં આપેલા વ્યાકરણમાં કયાંક વિજ્ઞાનશાસ્ત્રને અભ્યાસ આપણે અંગ્રેજી દ્વારા કરીએ ક્યાંક મતભેદ કે પ્રશ્ન જરૂર ઊપજવાના. પણ તે છીએ, એટલે ગમે તેવી સુંદર જેલી પરિભાષા પણ જ્યાં સુધી ગુજરાતી ભાષાના સ્વભાવને અનુસરજીવંત ભાષાને કેશકારને સંગ્રહવી મુશ્કેલ પડે છે. નાર એક સંપૂર્ણ અને શાસ્ત્રશુદ્ધ વ્યાકરણ ગ્રંથ પણ જે વાપરની કસોટી પર તેને ચડાવીએ, તે તેની પ્રજા આગળ નથી મુકાયે, ત્યાં સુધી શું થાય ? પરીક્ષા થઈ પસંદગી સરળ બને છે. ગણિતની શબ્દના વ્યાકરણના નિર્ણય કરતાં એ ઊણપ અમને પરિભાષાના વિદ્યાપીઠના અનુભવ પરથી આ અમે નજરે આવ્યા કરી છે. નામનાં લિંગ તથા વિશેષણ કહી શકીએ છીએ. વિનયમંદિરના ગણિતની પરિભાષા અને ક્રિયાવિશેષણને ભેદ એ આ વિષેનાં આગળપડતાં આ કેશમાં લગભગ સંપૂર્ણતાએ સંગ્રહાયેલી છે. તેમ દષ્ટાંત છે.

Page #33

૩૦.
કાશની નવી આવૃત્તિમાં જોડણીના નિયમ જેવા તથા ઇન્કાર–ઇનકાર એમ વિક૯૫ સ્વીકારવામાં ને તેવા જ રહે છે. એક બે જગાએ ફેરફાર કર્યો છે આવ્યા છે. . . . તેની અહીં નોંધ લેવી જોઈએ. આગલી આવૃત્તિમાં
સાંજ' જોડણી કરેલી. તેને હવે સાંજ-ઝ એવો મહા સુદ ૭, સં. ૧૯૮૭ ૬૦ બા કાલેલકર વિકલ્પ માન્ય રાખે છે. તેમ જ ઇન્સાફ – ઈનસાફ તા. ૨૬-૧-'૩૧, સેમવાર
[ત્રીજી આવૃત્તિ - ઈ. સ. ૧૯૦૭] જોડણીકોશની બીજી આવૃત્તિ ખલાસ થઈ જવાથી, ફરક થવાને પ્રશ્ન હોય તેટલાં ક્રિયાપદનાં જે આપ, આ તેની ત્રીજી આવૃત્તિ બહાર પાડવામાં આવે છે. તે બહુ ઉપયોગી થાય. આ માગણીનું વજૂદ સ્વીકારી, ઈ. સ. ૧૯૩૪ ના અંતમાં સરકારના બંધનમાંથી છુટયા આ આવૃત્તિમાં એવાં ક્રિયાપદનાં રૂપે બનાવીને બાદ, વિદ્યાપીઠ મંડળે તા. ૬-૧-૧૯૩૫ ની પિતાની મૂકવામાં આવ્યાં છે. આવાં બનાવીને મૂકેલાં એમાંથી પહેલી સભામાં ઠરાવ કર્યો હતો કે,
કેટલાંકનો ઉપયોગ કદાચ સાહિત્યમાં નયે મળે એમ “કોશની બીજી આવૃત્તિ ખલાસ થાય તે પહેલાં બનવા જોગ છે. પણ એ રૂપ જોડણીની દૃષ્ટિએ જ ત્રીજી આવૃત્તિ તૈયાર કરવાનું આ સભા ઠરાવે છે, મૂકયાં છે; અને તે મુકતી વખતે એટલું ધ્યાનમાં અને તે કામ શ્રી. મગનભાઈ દેસાઈને સોંપવામાં રાખ્યું છે કે, તેમને ઉપયોગ કરવા કેઈ ચાહે તો આવે છે. તેમની દેખરેખ નીચે આખે વખત કામ તે કરી શકે, તેમાં કાંઈ વિચિત્ર ન લાગવું જોઈ એ. કરવા માટે શ્રી. ચૂનીલાલ બારોટને મુકરર કરવામાં જ્યાં ખાસ વિચિત્રતા જેવું લાગ્યું છે, ત્યાં તેવાં રૂપે આવે છે.”
બનાવ્યાં નથી. આ ઠરાવ થયો ત્યારે એવી ધારણા હતી કે, શબ્દભંડોળનું કામ આ વખતે ઠીક ઠીક થયું બીજી આવૃત્તિની સિલક નકલે ૧૯૩૭ સુધી તે ગણાય. નવા શબ્દો શેાધવાને અંગે કરેલા વાચનમાં, ચાલશે. અને એ ગણતરી બાંધીને નવી આવૃત્તિના ઉપર કહ્યું તેમ મા છે
ઉપર કહ્યું તેમ, મુખ્યત્વે શાળાપયેગી પુસ્તકો જ
પાળ સંશોધનની દેજના કરી હતી. પરંતુ, પ્રજા તરફથી લેવામાં આવ્યાં હતાં. તે ઉપરાંત, સામાન્ય નવા કેશને ઉત્તરોત્તર વધુ મળવા લાગેલા સરકારને કારણે, વાચનમાં આવતાં પુસ્તકોમાંથી પણ શબ્દો મળે તે ૧૯૩૬માં જ બધી નકલો ખપી ગઈ, એટલે ત્રીજી સંધરવામાં આવ્યા છે. એ રીતે કામ કરતાં, આ આવૃત્તિ બને તેટલી સત્વર તૈયાર કરી નાખવાનું વેળાની આવૃત્તિમાં શબ્દસંખ્યા ૫૬૮૩૦ થઈ છે. એટલે ઠરાવ્યું. તેને લઈને નિરધારેલા સંશોધનમાં થડે કે, ગઈ આવૃત્તિના ૪૬૬૬૧માં ૧૦૧૬૮ શબ્દોને કાપ મૂકવો પડે છે.
વધારે થાય છે. આ આવૃત્તિના કામનો પ્રારંભ કર્યો ત્યારે વિચાર્યું ફાની ગણતરીની સાથે તત્સમ શબ્દોની હતું કે, કેશને વધુ શાળાપયેગી બનાવવાની દૃષ્ટિએ વર્ગીકત ગણતરી પણ કરવામાં આવી છે. ભાષાપ્રેમીતેમાં શબ્દો તથા ઉપલબ્ધ વ્યુત્પત્તિ ઉમેરવાં; એને એનું પરિણામ બોધક થશે એમ માનીએ છીએ. અને શબ્દભંડોળ માટે, બને તેટલું વધારે શાળાપ થી નોંધાયેલી તત્સમ વ્યુત્પત્તિમાં Íથી મોટો વિભાગ, સાહિત્ય વાંચી કાઢવું. પરંતુ, ઉપર જણાવ્યા મુજબ, અલબત્ત, સંસ્કૃત શબ્દને, ૨૦૨૬૫, એટલે કે, ૩૫ કાશનું છાપકામ તરત ઉપાડવાનું આવવાથી, પૂરેપૂરી ટકા જેટલો છે. ત્યાર પછી ફારસીના ૧૭૫૬, એટલે વ્યુત્પત્તિ આપવાનું તથા શબ્દપ્રયોગ સંઘરવાનું કામ ૩ ટકા, અરબ્બીના ૮૨૪, એટલે ૧ ટકે, અંગ્રેજીના અમારે છોડવાં પડયાં છે. વાચક જોશે કે, આ આવૃ- ૩૬૦. એટલે એ ટકો, હિંદીના ૧૮૩, મરાઠીને ૪૪, ત્તિમાં અમે તત્સમ વ્યુત્પત્તિ આપીને જ અટકી ગયા
તુકના ૨૭, પોર્ટુગીઝના ૨૯-એમ આવે છે. ગુજરાતીને છીએ અને શબ્દપ્રયેળસંગ્રહને તો અડક્યા જ નથી. સારો અભ્યાસ કરનારે સંસ્કૃતનું અમુક જ્ઞાન તો
આ આવૃત્તિ તૈયાર થતી વેળા, શુદ્ધ જોડણી મેળવવું જ જોઈએ, એ આ સાદી ગણતરી પરથી લખવાની ચીવટવાળા એક ભાઈ એ અમને એમની દીવા જેવું દેખાઈ આવે છે. આ ગણતરીથી અમને એક મુશ્કેલી જણાવી કે, ક્રિયાપદનાં પ્રેરક અને એક એ અંદાજ પણ મળી રહ્યો છે કે, લગભગ ૪૨ કર્મણિ રૂપે કોશમાં, બધાંનાં નહિ તો, જ્યાં જોડણી- ટકા વ્યુત્પત્તિનું કામ તો થઈ ચૂક્યું ગણાય.

Page #34

૧૯૩૫માં આ આવૃત્તિનું કામ શરૂ કર્યું. ત્યારે જોડણીના નિયમેાને અંગે કાંઈ નવું વિચારણીય છે કે કેમ, એના પણ ખ્યાલ કરી લીધા હતા. એ બાબતમાં કશે। મહત્ત્વના ફેર કરવાની જરૂર નથી તેઈ. ઊલટું, હષઁની વાત છે કે, બ્લેડણીકાશને ઉત્તરાત્તર માન્યતા મળતી ગઈ છે, અને આજ મુંબઈ યુનિવર્સિટી જેવી શિક્ષણસંસ્થાએ તથા ગુજરાતી સાહિત્ય સંમેલન જેવી વિદ્વસભાએ એને અપનાવ્યેા છે. આ બાબતમાં સાહિત્ય સંમેલને તેની ગઈ એટકમાં કાશને માટે જે આવકારદાયી ને અભિનંદક ઠરાવ કર્યો છે, તે માટે એ સંસ્થાને અત્રે અમે આભાર માનીએ છીએ.
જોડણીના નિયમેામાં એક ફેરફાર કર્યાં છે. નિયમ ૫ મે। આ પ્રમાણે હતેા :– “ જ્યાં આરખી, ફારસી, અંગ્રેજી કે અન્ય પરભાષામાંથી અપભ્રષ્ટ થયેલા શબ્દ રૂઢ થઈ ગયા હોય, ત્યાં તે જ અર્થમાં તત્સમ શબ્દ ન વાપરવે. ઉદા॰ પટ, ખ્વાહિશ, હૂબહૂ, ઇંગ્લિશ, ટિકેટ નહિ; પણ પાપડ, ખાએશ, આબેહૂબ, અંગ્રેજી, ટિકિટ...”
૧
જોડણીકોશને આમ માન્યતા મળ્યા પછી, આજ હવે આપણી આગળ જોડણીની અરાજકતાના પ્રશ્ન એટલા પૂરતા પતી ગયેા મનાય. હવે કરવાનું રહે છે તે સ્વીકૃત થયેલી એવી આ જોડણીની બાબતમાં
એવી જ એક મર્ચંદા ફારસી અરખી શબ્દોની તત્સમતાને અંગે પણ સ્વીકારી છે. આ ભાષાઓને અંગે વિશેષ મુશ્કેલી એ છે કે, તેની ને આપણી વર્ણમાળા એક ન હોઈ, લિŻતરના પ્રશ્ન પણ ખટા થાય છે. જેમ કે, ફારસી · વ્ઝ ’ અગાઉની પેઢી ‘ જ’ લખીને સંતાષ માનતી. આજ અંગ્રેજી 7 ના ઉચ્ચાર
કાળજી રાખી તેને વાપર વધારવાનું. તે કામ ગુજરાત આપણે ત્યાં રૂઢ થતા જવાથી ફારસી ‘ઝ’ ઉચ્ચાર
ના શિક્ષકગણ, લેખકવર્ગ તથા છાપાંવાળા અને માસિકના તંત્રી,વ્યવસ્થાપકા તથા પ્રકાશન સંસ્થાએ, એ બધાંએ કરવાનું રહે છે. આમાં જો આપણે નગૃતિ નહિ ખતાવીએ તેા હવે એક બે વર્ષમાં સિદ્ધ થઈ જવું જોઈ એ એવું કામ નાહક લંબાશે, અને ભાષાની સેવામાં એટલે દરજ્જે ક્ષતિ આવી લેખાશે.
‹ જ થી વ્યક્ત કરવા કરતાં વ્ઝ' લખવા પ્રેરાઈએ છીએ. પરંતુ ફારસી અરખી શબ્દોમાં જકાર ઊતરી તે ગયા છે. એ ફિઢને આપણી જોડણીની પ્રથામાં માન્યતા પણ મળી છે. એટલે એવા જકારવાળા ફરકના શબ્દોને પણ ફારસી જ જણાવ્યા છે. જેમ કે, નજર, અજ્ર,
તત્સમ શબ્દોની વ્યુત્પત્તિ આપવામાં આવી છે એ ઉપર જણાવ્યું. તેને અંગે એક એ વાતનું સ્પષ્ટીકરણ કરવાની જરૂર છે. આપણી ભાષામાં ઘણા સંસ્કૃત શબ્દો તેમના પ્રથમાના રૂપે ઊતરી આવે છે, અને જેમાં અંતે વિસર્ગ હોય છે તેના તે વિસર્ગના લેપ થયા હોય છે. જેમ કે, પિતા, વિદ્વાન, ચંદ્રમા, મન ઇત્યાદિ. આ શુદ્ધ સંસ્કૃત તા ન ગણાય. વળી કેટલાક શબ્દો સંસ્કૃત વ્યાકરણ પ્રમાણે નવા બનાવી આપણે વાપરીએ છીએ, જે સંસ્કૃત કાશેમાં નયે મળે. આવા બધા શબ્દોને અમે સું. તરીકે તત્સમ જણાવ્યા છે.

અંત્ય હકારવાળા ફારસી શબ્દો ગુજરાતીમાં પેાતાના લિંગ પ્રમાણે ઇં, ઉ કે એ અંત્ય સ્વીકારે છે. જેમ કે, તકાજે, સાદું, જલસા. આટલા ફરકના શબ્દોને પણ ફારસી જણાવ્યા છે.
ફારસી, અરખી અય, અવ, આપણે ત્યાં અનુક્રમે એ, એ રૂપે લખાય છે ને મૈં, આ રૂપે ખેલાય છે. જેમ કે, હેબત, શેતાન, મેાત. આ રૂપાને પણ તત્સમ જ ગણ્યાં છે.
આ નિયમ, ખરું લેતાં, જોડણીના નહિ પણ શૈલીના ગણાય. એટલે જોડણીકાર એને પેાતાના નિયમ તરીકે આપે એમાં મર્યાદાદોષ આવે. આ વિચારથી એ નિયમ રદ કરવામાં આવ્યા છે. બાકી આખી નિયમાવલી જેમની તેમ રહે છે. નવી આવૃત્તિનો લાભ લઈ તે નિયમને અમલ કરવામાં કેટલાક શબ્દોમાં જ્યાં ક્ષતિ રહી ગયેલી જણાઈ છે, ત્યાં સુધારા કર્યાં છે. ચડવું-ચઢવું, મા-મઝા, ફળદ્રુપ–ફળલ્પ વિકલ્પો સ્વીકાર્યો છે. નિયમાવલીનું વધુ સ્પષ્ટીકરણ થાય તેટલા સારુ સૂચક દાખલાએ કેટલીક
પોર્ટુગીઝ તત્સમતા બતાવી છે તે સામાન્ય મળતાપણા પરથી જ ગણાય. શુદ્ધ રૂપે એ શબ્દ હશે કે કેમ એ, પેર્ટુગીઝના અજ્ઞાનને કારણે, અમારાથી દાવેા કરી શકાતા નથી. ઉપલબ્ધ કાશા કે વ્યાકરણાજગાએએ ઉમેર્યાં છે. (જેમ કે, ક્રિયાપદનાં રૂપાનીમાંથી એને અંગેનાં મળી આવેલાં સૂચન પરથી એ જોડણીના નિયમ ૨૫, ૨૬ જીએ.)
નિર્દેશેા છે.
પરંતુ રદ, સખર, ફિકર, સાહેબ, જાહેર, ઇંજન, ચહેશ જેવા શબ્દો તદ્ભવ ગણ્યા છે. નિસખત, સખતી, ખરખાસ્ત જેવા શબ્દો, જેમને ઉચ્ચાર તત્સમ છે (પણ જે નિસ્બત, સખ્તી, ખર્ખાસ્ત એ રૂપે નથી લખાતા ), તેમને પણ તત્સમ ગણ્યા છે.

Page #35

૩૨
મરાઠી, હિંદી ભાષા તે ગુજરાતીની બહેન- ત્રણ અર્થોમાં ત્રણ રીતે બોલાય છે. એ ત્રણે ઉચ્ચાર પણીઓ ગણાય. ઘણા શબ્દો, જરાતરા ફેરથી કે તેના નોંધ્યા છે. તેની પદ્ધતિ વિષે “કોશ વાપરનારને તે જ રૂપે, બેઉ જગ્યાએ મળી શકે. તે પરથી તે સૂચનામાં નિર્દેશ કર્યો છે. શબ્દ મરાઠી કે હિંદી ન ગણાય. પણ આજના આ આવૃત્તિમાં એક બીજો ફેરફાર કર્યો છે. તે વધતા જતા આંતરપ્રાંતીય સંસર્ગને કારણે તથા પૂર્વના શબ્દોની ગોઠવણીને છે. ગુજરાતી કોશમાં આવી સંસર્ગોથી પણ કેટલાક શબ્દો આપણા સાહિત્યમાં
જાતને ફેરફાર પહેલવાર થાય છે. આ ફેરફાર તે તે ભાષાઓમાંથી સ્વાભાવિક રીતે ઊતરી આવ્યા
કરવાનું અમને સૂઝયું સ્થળસંકોચ સાધવાની દૃષ્ટિએ. છે. કેશમાં એવા શબ્દોને જ હિંદી કે મરાઠી બતાવી આવૃત્તિ આવૃત્તિએ કદમાં વધતા જતા કોશની કિંમત શકાય. અમે એ દૃષ્ટિએ આ ભાષાઓના શબ્દનો
પણુ વધારવી પડે તો વાચકવર્ગને એ ન ફાવે. એટલે, નિર્દેશ કર્યો છે.
બને ત્યાં સુધી, કોશનું કદ વધતાં છતાં, કિંમત ન ' શબ્દની તત્સમ વ્યુત્પત્તિ બતાવતાં એ ખ્યાલ વધારવી પડે એ પ્રયત્ન કરવાનો વિચાર રાખવામાં આપોઆપ ઊઠે કે, તેને અર્થ પણ તત્સમ છે? કેમ આવ્યું. તે સારુ એક ફેરફાર તે એ કર્યો કે, બીબાં કે, એવું ઘણી વાર બને છે કે, શબ્દનું સ્વરૂપ તત્સમ મળે તેવડાં નાનાં વાપર્યો છે. અવારનવાર જરૂર હોવા છતાં તેના અર્થમાં તત્સમતા ન હોય : તેમાં પ્રમાણે વાપરવાના આકરગ્રંથ માટે નાનાં બીબાં કાંઈક ફેર થયે હોય, લક્ષણાથી ભિન્ન અર્થે નીકળતો મુશ્કેલી ન ગણાય. નાનાં બીબાંથી ઠીક ઠીક જગા હેય, કે વ્યંજનામાં મર્યાદા પણ આવી ગઈ હોય. બચી શકી છે. બીજો ફેરફાર કર્યો તે, કક્કાવારીમાં આ પ્રકારની ઝીણવટમાં અમે ઊતર્યો નથી, ને મૂળ પાસપાસે આવતા સમાન વ્યુત્પત્તિવાળા, સાધિત કે શબ્દના અર્થની સામાન્યતઃ તત્સમતા પરથી તેને સમાસના શબ્દને એક ફકરામાં ગોઠવી દીધા છે. તત્સમ ગયો છે. સામાન્ય ઉપગની શાળાએગી આ ગોઠવણીને અંગેની સૂચનાઓ “કેશ વાપરનારને આવૃત્તિમાં એથી વધુ સૂક્ષ્મતા આવશ્યક પણ ન ગણાય. સૂચના” એ સ્થળે આપી છે. તે જોવાથી આ બેઠ
વ્યુત્પત્તિને અંગે, છેવટમાં, એક વસ્તુ કહેવાની વણની રીત સ્પષ્ટ થશે. રહે છે તે, ક્રિયાપદની વ્યુત્પત્તિ નથી આપી એ. પારિભાષિક શબ્દને અંગે નવે કઈ પ્રયત્ન એટલે ઉપરની શગણનામાં ક્રિયાપદની તત્સમતા કર્યો નથી. એક વસ્તુ સ્વતંત્ર રીતે કહેવી પ્રાપ્ત થાય નથી ગણાઈ.
છે. સરકારી માધ્યમિક કેળવણીમાં ગણિત, વિજ્ઞાન એક મહારાષ્ટ્રી ભાઈએ કહ્યું કે, તમારા કોશમાં વગેરે વિષયો સ્વભાષા મારફત શીખવવાની છૂટ ઉચ્ચારણ નથી, તેથી અમારા જેવાને મુશ્કેલી પડે અપાઈ છે. પરંતુ, એ છૂટને ઉપગ એ છો જ છે; તમારે ઉચ્ચારણ પણ આપવું જોઈએ. આ લેવાય છે, એ વિચિત્ર બીના ગણયું. અને કાંઈક માગણી સાચી છે. કોઈ પણ ભાષાના સારા ગણાઈ પ્રયત્ન થયો છે કે, અમારી જાણ પ્રમાણે, વિજ્ઞાનને શકે એવા કેશમાં શબ્દનું આ અંગ હોવું તો જોઈએ માટે:- કે જેની પરિભાષામાં મુશ્કેલી છે એમ જ નહિ, જ. આપણી લિપિની વિશેષતાને લઈને, ઉચ્ચારણની અરાજક છે, ને કેટલુંક બેહુદાપણું પણ પ્રવર્તે છે. જરૂર અંગ્રેજી જેવી ભાષાના જેટલી ન હોય એ અને ગણિત, કે જેની પરિભાષા નિશ્ચિત છે તથા જે ખરું. છતાં લિપિ સંપૂર્ણ ઉચ્ચારવાહી તો નથી થઈ નાનકડી પુસ્તિકા રૂપે વિદ્યાપીઠ તરફથી પ્રસિદ્ધ થઈ શકતી. આપણે ત્યાં પણ સંવૃત વિવૃત પ્રયત્ન, ચકૃતિ, છે, એને સ્વભાષા મારફત શીખવવાને પ્રયત્ન આરેહતિ, અનુસ્વાર-ભેદ ઇત્યાદિ બાબતો તથા ફારસી ભા નથી. આશા રાખીએ કે, એ આપણી સિદ્ધ વોને પ્રશ્ન તો રહે જ છે. એટલે તે તે ખાસિયતો પરિભાષા હવે થોડાં વર્ષોમાં બધે વપરાતી થઈ જશે. માટે સંકેત યોજીને કોશકારે ઉચ્ચારણ પણ નોંધવું વિજ્ઞાનને અંગે પણ એવી જ પરિભાષા સ્થિર કરઘટે. આ બાબતમાં કર્યું ઉચ્ચારણ શિષ્ટ ગણાય એ વાને પ્રયત્ન હવે આદરવો જોઈએ. એ કામ શિક્ષકપ્રશ્ન પણ રહે છે. એટલે આ કામ મહત્ત્વનું તે છે ગણ તથા વિદ્વાને ઉપાડે તે હવે પછીની કોશની જ, પણ આ આવૃત્તિમાં અમારે માટે તે શક્ય આવૃત્તિમાં જ્ઞાનની તે શાખાના શબ્દો સંઘરવાનું નહોતું. પરંતુ એમાં એક વસ્તુ અંશતઃ અમારે કરવી સહેલું થશે. પડી છે તે એ કે, જે શબ્દની જોડણી એક છે છતાં હવે વિદ્યાપીઠ તરફથી ગુજરાતી ભાષાના બહત ઉચ્ચારા ભિન્ન છે, તેવા શબ્દો ઉચ્ચારનિર્દેશ અમે કાનું કામ ઉપાડવા વિચાર છે. એ કોશમાં ગુજરાતી કર્યો છે. જેમ કે, જીઓ એડ, શેક. તે શબ્દ ભાષાને શબ્દસંગ્રહ પૂરો કરવા માટે, નવા તથા

Page #36

જૂના ગુજરાતી સાહિત્યમાં ઊતરેલા તથા ખેાલીમાં ચાલતા તમામ રાખ્ખો સંઘરવા પ્રયત્ન કરવા છે. ખાલીના શબ્દો સંઘરવા માટે, ગુજરાતના ખેલીવાર જુદા જુદા પ્રદેશ પડે છે ત્યાંના માણસાના સહકાર ઉપરાંત, તે તે પ્રદેશમાં ખાસ માસ મેાકલી ખરાખર તપાસ કરીને શબ્દો એકઠા કરવાને ઇરાદે છે. વળી જુદાં જુદાં વિજ્ઞાનાની અને ઉદ્યોગની રિભાષા પણ મેળવી રશકાય તેટલી મેળવીને આપવી છે. તથા સાંપ્રદાયિક અને કામી સાહિત્યમાં વપરાતા શબ્દો પણ એકડા કરવાની ધારણા છે. શબ્દોની વ્યુત્પત્તિ શકચ હોય તેટલી – વચગાળાનાં પ્રાકૃત તથા અપભ્રંશ રૂપે મળી શકે ત્યાં તે સાથે — આપવી છે.
કાશની આ નવી આવૃત્તિ છેવટે પૂરી કરીને જનતા આગળ રજૂ કરી રશકીએ છીએ, તેથી અનેક રીતે આનંદ અને કૃતકૃત્યતા અનુભવાય છે. સૌને ખબર છે કે, આ આવૃત્તિ માટે ગુજરાતને પાંચ છ વરસેાથી રાહ જોવી પડી છે. તે માટે અમે ક્ષમા ચાહીએ છીએ. એટલું જ કહેવાનું કે, કેવળ લાચારીને લીધે જ આમ થયું છે. તે લાચારીમાંથી ખનતી ત્વરાએ છૂટી જઈ નિર્વિદ્યે કાશ તૈયાર કરી આપી શકાયા, તે આનંદની વાત છે.
ોડણીકાશની પ્રવૃત્તિની શરૂઆત હિંઠ-સ્વરાજની લડત સાથે અને, કહો કે, તેના જ એક શિક્ષણી અંગ તરીકે થઈ. અને ત્યાર પછી તેની ઉત્તરોત્તર સુધારાતી વધારાતી આવૃત્તિએ નીકળતી ગઈ; અને તે પણ એ લડતના મહત્ત્વના તબક્કાની સાથેાસાય બહાર પડી, એવા સંજોગેા જોવા મળે છે. પૂર્વની આવૃત્તિનાં નિવેદનો પણ સંઘરવામાં આવ્યાં છે; તે પરથી જણાશે કે, પહેલી આવૃત્તિનું કામ ઈ. સ. ૧૯૨૮ની ખારડાલીની લડતના વાતાવરણમાં ચાલતું હતું. તે આવૃત્તિ વરસની અંદર જ પૂરી થઈ ગઈ. ખીજી આવૃત્તિનું કામ ઈ.સ. ૧૯૩૦-૨ની લડત દરમિયાન જ થયું. એ કામ પણ પૂર્ણસ્વરાજનું જ એક કામ છે એવી સમજ ન હેાત, તા . તે એવા યુદ્ધકાળમાં ન થઈ શકત. એ આવૃત્તિ પણ ધાર્યા કરતાં વહેલી પૂરી થઈ, અને ત્રીજી આવૃત્તિ કરવાની થઈ. તે તૈયાર થઈ બહાર પડચા બાદ પાછું સ્વરાજનું યુદ્ધ શરૂ થયું. અને ત્યાં સુધીમાં તે આવૃત્તિ પણ પૂરી થવા આવી. તેથી ચેાથી આ આવૃત્તિ

૩૩
૪
[ચેાથી આવૃત્તિ-ઈ. સ. ૧૯૪૯]
શબ્દના અર્થાના ઐતિહાસિક વિકાસક્રમ, અર્થે તથા પ્રયાગની સ્પષ્ટતાની દૃષ્ટિએ આવશ્યક જણાય ત્યાં અવતરણેા સાથે, આપી શકાય તેટલા આપ્વા છે. અને તેટલાં સ્થાનાએ પર્યાય શબ્દો પણ નોંધવાના વિચાર છે. ગુજરાતના વિદ્વાના, શિક્ષકા તથા ભાષાપ્રેમીઓની સાહાચ્ચ જેટલી વધારે મળે તેટલે। આ કાશ સારા થાય એ સ્પષ્ટ છે. એવા સહકાર અને મદદ અમને મળશે જ એ આશા સાથે ગુજરાત આગળ અમારી માગણી અમે રજૂ કરીએ છીએ ... ... ...
તા. ૧૨-૬-’૩૭
મગનભાઈ પ્રભુદાસ દેસાઈ
છપાવવાનું હાથ પર લેવું જોઈએ એમ વિચારતા હતા, ત્યાં ૧૯૪૨ ના દિવસે ખેડા અને સેવકાને તે કામમાંથી તે વખત પૂરા હાથ લઈ લેવા પડશેઃ નવજીવન પ્રેસ સરકારે કખજે કર્યું; સેવકાને પકડી પકડીને જેલમાં બેસાડયા. એ છેવટની સુલતાની આંધી ૧૯૪૫ ખાદ રામવી શરૂ થઈ, ને ખીજી બાજીથી દેશનું સ્વરાજ-યુદ્ધ પણ નવા પાટા પર ચડવું. પૂ॰ ગાંધીજી બહાર આવ્યા; ખીન્ન દેશનેતાએ બહાર આવ્યા; અને જાત જાતની વિષ્ટિએ અને વાટાઘાટા રારૂ થઈ. ટૂંકમાં, સેવકગણ પાછે! પુનઃશ્ર્વ :િ ોમ્ કરી શકે એમ થયું.
આમ પરિસ્થિતિ પલટાતાં તરત, કાશની નવી આવૃત્તિનું કામ ૧૯૪૬ થી અટકેલું ત્યાંથી આગળ ચલાવવામાં આવ્યું. નવજીવન પ્રેસ પણ પાછું મળ્યું. પણ કાગળનનેયમન-ધારા આવ્યેા હતા. વડી સરકારની પરવાનગી વગર પ્રેસ પણ ફરી ચાલી ન શકે અને કાંઈ છાપી પણ ન શકાય, એવા ધારા લાગુ થયા હતા. છતાં ભાષાના કોશ જેવા નિર્દોષ પુસ્તકને તેા કેવી રીતે રોકી શકાય ? એટલે આ માટે સરકારી પરવાનગી મળી શકી. અને એમ ૧૯૪૬માં કાશના છાપકામના ગણેશ બેસાડી શકાય એવા સંજોગેા મળી રહ્યા, અને ૧૯૪૭થી તેનું કામ ચલાવી શકાયું.
એટલે સુધી આવતાં તે સ્વરાજ-જન્મની યાતનાના કાળ રારૂ થયા. પાકિસ્તાન, હુલ્લડા, હડતાલા, તંગી, અંકુશા, ઇત્યાદિ અનેક મુસીબતેામાં છાપકામ ચલાવવાનું હતું. છેવટે એ બધું ત્રણ વરસે સાંગે પાંગ

Page #37

૩૪
પૂરું થયું, અને તેની જ સાથે હિંદની સ્વરાજયાત્રા સફળ થઈ. આમ લાંખી કથા અહીં એટલા માટે કડ઼ી છે કે, તે પરથી વાચક જોરો કે, શરૂમાં કહ્યાં તે આનંદ અને કૃતકૃત્યતા શાથી લાગે છે, અને આટલી બધી ઢીલ થઈ તે કેમ દરગુજર કરવી તેઈ એ. અસ્તુ. ખીજી પણ એક વસ્તુ છે, જેને માટે ક્ષમા માગવી જોઈએ. વાચક જોશે કે, આ આવૃત્તિમાં જે કાગળ વપરાયા છે તે રંગે વિવિધ છે અને હલકા પણ છે. એનું કારણ સ્પષ્ટ છે-યુદ્ધને લઈને આપણા વેપારમાં અને માલમાં જે વિકારો થતા રહ્યા છે, તેનું એ નિર્ણાંક છે. એમાં કાઈ આરા જ નહોતા. અલ્કે, કારા છાપવાને માટે સરકાર-ભાવે કાગળ મળતે રહ્યો, એ જ એક મેટી વાત છે. એટલે કાગળને વિષે ખૂબ નગ્રત રહેતાં છતાં, જે બન્યું છે તે બન્યું છે. અમારી એ ખીજી લાચારીને પણ વાચક સહેજે સમજીને દરગુજર કરશે, એવી આશા છે. નવી આવૃત્તિ
દરેક આવૃત્તિ પેઠે આ આવૃત્તિ પણ સુધારાવધારા સાથે બહાર પડે છે. અને એને પરિણામે, એક રીતે જોતાં, જોડણીકોશ હવે ભાષાના એક ચાલુ કાશ તરીકે કામચલાઉ પરિપૂર્ણતાએ પહોંચે છે. આ કાશની પહેલી આવૃત્તિ કેવળ શુદ્ધ ભેડણી દર્શાવતી શબ્દાવલી જ હતી, અને સાથે તે શબ્દોને પદચ્છેદ બતાવવામાં આવ્યા હતા. ખીજી આવૃત્તિ કરતી વખતે સહેજે થયું કે, કાંઈ નહિ તે। સંઘરેલા શબ્દોના મુખ્ય અર્થો સંક્ષેપમાં આપવા તેઈ એ. આમ કેવળ હેડણીકોશ
તરીકે રારૂ કરેલી પ્રવૃત્તિ ભાષાના એક સારા સમગ્ર કારા બનવાને માર્ગે વળી. અને શબ્દસંગ્રહમાં મુખ્ય ધ્યાન એ રાખ્યું હતું કે, ચાલુ ખધા શબ્દો તેમાં સંધરવા. આથી, બીજી બાજી રશબ્દભંડાળ પણ આાઆપ વધતું ગયું. કાશના આ ગુણ તેની બીજી આવૃત્તિ વખતે જ તેના કસબી લેાકના ધ્યાનમાં આવ્યેા હતેા. જેમ કે, બીજી આવૃત્તિની નકલ શ્રી. કેશવલાલ હર્ષદરાય ધ્રુવને મેકલી તેને સ્વીકાર કરતાં તેમણે (તા. ૨૪-૩-’૩૧) નીચે પ્રમાણે લખ્યું હતું –
“ આપના પત્ર સાથે ‘ સાથે ગુજરાતી જોડણીકોશ ’ મળ્યા છે. એને વ્યવહારુ સ્વરૂપ આપવા લીધેલેા શ્રમ સફળ નીવડયો છે. શબ્દને સંગ્રહ લગભગ અર્ધા લાખે પહેાંચ્યા છે. સંગૃહીત શબ્દો માટે ભાગે વપરાતા જ લીધા છે, એ તેનું વિશેષ લક્ષણ છે. એ બાબતમાં સંગ્રહકારના પ્રયાસ પ્રશંસાપાત્ર છે.”
જીવંત ભાષાના કારા તરીકે તેમાં ઉપરાંતમાં વ્યુત્પત્તિ, રાખ્તપ્રયેગા, વગેરે જોઈએ. ઉત્તરાત્તર આ

લક્ષણા પણ ઉમેરાતાં ગયાં છે; અને આ આવૃત્તિમાં અમને મળી કે સૂઝી તે બધી વ્યુત્પત્તિ અને શબ્દપ્રયાગ સંઘરવામાં આવ્યાં છે; અને એને માટે કહી શકાય કે, આ વસ્તુએ આ આવૃત્તિમાં ઠીક ઠીક અને એક જ જગાએ પહેલી વાર ઊતરે છે. જોકે એ યાદ રાખવાનું છે કે, જીવંત ભાષાના શબ્દભંડાળ તથા શબ્દપ્રયોગ વિષે પરિપૂર્ણતાના દાવા તે ન થઈ શકે એવી વાત છે, કેમ કે એ સદાવર્ધમાન વસ્તુ છે.
આ ઉપરાંત આ વખતે ઉચ્ચારણ વિષે પણ ઉમેરો કર્યો છે; અને પહોળા એ એ, પાચેા અનુસ્વાર, હશ્રુતિ, શ્રુતિ, એ જે આપણી ભાષાના બતાવવા પડે એવા ઉચ્ચારી છે, તેમને માટે સંકેતા યાને તે તે શબ્દો પછી તરત ટૂંકમાં તાવવામાં આવ્યા છે. તેની સૂચિ, જ્યાં સંકેતેા તથા સંક્ષેપની અલગ સમન્તતી આપી છે, ત્યાં આપી છે.
રાબ્દભંડાળ પણ સારું વધ્યું છે. કુલ સંખ્યા તે હજી સુધી નથી ગણી કાઢી, પણ કેટલાક હુન્નર શબ્દ ઉમેરાયા હશે એમ અંદાજે કડી શકું છું.
આવી રીતે સુધારાવધારા અને ઉમેરાને લઈને કાશનું કદ વધ્યું છે. એક કારણ તેા ઉઘાડું છે કે, મેટી રૉયલ સાઇઝના કાગળેાની મુશ્કેલી જોઈને ડમી સાઇઝ કરવી પડી. આથી અમુક કદ તેા આપેાઆપ
વધ્યું. ઉપરાંત, ઉમેરા આવ્યા. આથી, પાનાંની સંખ્યા જેવાં, આ આવૃત્તિ બમણી થઈ છે. ખીમાં તે એ
જ કદનાં નાનાં વાપરેલાં છે, પણ વચ્ચેનાં લેડ પાતળાં વાપરવાથી લીટીઓ વચ્ચેની જગા કાંઈક કમી થઈ છે.
ઉપર મેં જણાવ્યું કે, લગભગ ત્રણ વરસે આ કામ પૂરું થાય છે. છાપકામ પૂરતું એ કહ્યું છે. બાકી, આવૃત્તિનું સંપાદનકામ તેા ત્રીજી આવૃત્તિ બહાર પડી ગયા પછી તરત શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. વિદ્યાપીઠે કાશ કાર્યાલય ત્યારથી ચાલુ જ રાખેલું છે. શ્રી. ચૂનીલાલ ખારેટ એમાં કાયમી કામ કરતા રહ્યા છે. શરૂમાં ઘેાડા વખત તેમની મદદમાં શ્રી. નગીનદાસ પારેખ અને શ્રી. શંકરદત્ત શાસ્ત્રી હતા. ઈ. સ. ૧૯૩૯--૪૦ના અરસામાં છૂટા થયા ત્યાં સુધીમાં, તે બે જણે ઉપલબ્ધ ગ્રન્થેામાંથી વ્યુત્પત્તિ તથા રાખ્યુંપ્રયેગા એકઠાં કરવાનું કેટલુંક કામ કર્યું હતું; તે દરમિયાન શ્રી. ખારેાટે ફારસી અરખી વ્યુત્પત્તિ જોઈ કાઢી હતી. શ્રી. નગીનદાસ તથા શાસ્ત્રી ગયા પછી નવી આવૃત્તિનું કામ શ્રી. ખારેટે આગળ ચલાવ્યું હતું; અને તેની બધી પૂર્વતૈયારી તેમણે કરી હતી.

Page #38

તે અંગે તેમણે વ્યુત્પત્તિ, શબ્દપ્રયોગ વગેરેનું બાકી કેશમાં ઉમેરવામાં આવી છે. અને વ્યુત્પત્તિમાં જ્યાં રહેલું બધું કામ પૂરું કર્યું. કાર્યાલયમાં એકઠા થયેલા શંકાને સ્થાન લાગ્યું છે, ત્યાં પ્રશ્ન દ્વારા તે વ્યક્ત ઢગબંધ નવા શબ્દ દાખલ કર્યો. એમ તેમણે શ્કી કર્યું છે. છૂટી એકઠી થયેલી વિવિધ બધી સામગ્રી એકસાથે એક મૂળ શબ્દના થડ તળે આવતા શબ્દોની મૂકીને નવી આવૃત્તિ માટેની હાથપ્રત માટે પૂર્વતૈયારી વ્યુત્પત્તિ બધે અલગ બતાવી નથી; કેમ કે ઘણી કરી હતી. પ્રેસ માટે છેવટની પ્રત તે ઉપરથી તૈયાર જગાએ તે સહેજે દેખાઈ જાય એવી હોય છે. કરવામાં આવી. આ કામમાં, તેમની સાથે, દરેક ક્યાં જીંદી નોંધવા જેવી જરૂ૨ લાગી છે, ત્યાં તે આવૃત્તિમાં થતું આવ્યું છે તેમ, શ્રી. ગોપાળદાસ પટેલ દર્શાવી છે. તથા હું જોડાયા. તે કામ ૧૯૪૫ બાદ શરૂ કર્યું હતું.
આમ, આ આવૃત્તિ માટે એટલું કહી શકાય છેવટની નજર, ગઈ આવૃત્તિ જેમ, મેં રાખી છે.
કે, વ્યુત્પત્તિ બાબતમાં થયેલું કામ વિદ્વાનો આગળ એક રીતે કહીએ તો, અમે ત્રણ જણ ગઈ ત્રણ
આ પહેલી વાર એકસાથે રજૂ થશે. તે પરથી હવે એ આવૃત્તિઓથી આ રીતે કામ કરતા આવ્યા છીએ.
કામ આગળ લઈ શકાય. જે થયું છે તેને વધારે શુદ્ધ ક્રમશ: કણશ, એ કામ આ આવૃત્તિ જેટલે પહોંચે છે, તેથી અમને વ્યક્તિત: પણ અમુક આનંદ થાય છે. ગુજરાતીમાં વ્યુત્પત્તિ-કેશ ખાસ અલગ કરવા તરફ
કરી શકાય. બલ્ક, એમ કહેવું જોઈએ કે, હવે આપણે ઉપર હું કહી ગયો કે, આવૃત્તિના ખાસ ઉમેરા
પણ પ્રયાણ કરવું જોઈએ. આ કામને માટે આ ત્રણ ગણીય : ૧. ગઈ આવૃત્તિમાં તત્સમ વ્યુત્પત્તિ
આવૃત્તિ ઠીક ભૂમિકા રજૂ કરી શકશે. જ આપી હતી, તેમાં હવે ઉપલબ્ધ બધી વ્યુત્પત્તિ મૂકવામાં આવી છે; ૨. શબ્દપ્રયો ; ૩. ઉચ્ચારણ.
- ભાષાઓની તુલનાત્મક નોંધ અંગે બંગાળી, સિંધી, શબ્દભંડોળ વધ્યા કરે છે તે સામાન્ય બાબત હોઈ
ઇત્યાદિ ભાષાઓ પણ સાથે લેવા જેવી કહેવાય. તેને સ્વતંત્ર કે ન ઉમેરા ગણતો નથી.
આ આવૃત્તિમાં જે તુલનાએ નોંધી છે, તે સંપૂર્ણતયા
આપી છે એમ સમજવાનું નથી. પણ કેવળ આ ઢબે વ્યુત્પત્તિ
તુલના કરતે શબ્દ-કેશ પણ, વ્યુત્પત્તિના અભ્યાસના તત્સમ વ્યુત્પત્તિ ઉપરાંત જેટલી મળી શકી તે વિકાસ અર્થે, જરૂરી તે છે જ. એ કામ પણ ખીલબધી તદ્દભવ વ્યુત્પત્તિ પણ આ વખતે સંધરી છે. વવા જેવું છે. આ આવૃત્તિમાં તેને સ્પર્શ મળશે તેમાં પ્રાકૃત રૂપે પણ દર્શાવ્યાં છે. તે વિષે એક એટલું જ. વસ્તુ કહેવાની જરૂર છે. આમ દર્શાવેલાં પ્રાકૃત રૂપો
શબ્દપ્રયેળે પ્રત્યક્ષ ઉપયોગમાં આવ્યાં હોય તે જ લેવાનું રાખ્યું છે; કપીને તે રજૂ કર્યા નથી. આને માટે મુખ્ય
વ્યુત્પત્તિ પેઠે જ શબ્દપ્રગો માટે પણ કામ થયું ઉપયોગ અને પંડિત હરવિંદદાસ ત્રિકમચંદ શેઠકત
છે. ઉપલબ્ધ સાધનમાંથી તેની સામગ્રી લઈ લીધી છે. પાર-ટૂ-મળવો કર્યો છે. અપભ્રંશ, દેશ્ય, કે પ્રાકૃત
ઉપરાંત ચાલુ ભાષામાંના નહીં સંઘરાયેલા પ્રયેગે જે શબ્દ બતાવ્યા છે, તે આ કેશને આધારે ટાંકવામાં
ધ્યાન ઉપર આવ્યા, તે પણ નોંધવામાં આવ્યા છે. આવ્યા છે.
આથી કરીને શબ્દપ્રયેગાનો સંગ્રહ પણ આ આવૃત્તિઉપરાંત, તુલનાત્મક સૂચનો પણ મુકવામાં આવ્યાં માં થાય છે એટલે પહેલવહેલા કોશમાં ઊતરે છે, છે, અને તેમાં મુખ્યત્વે હિંદી અને મરાઠી ભાષાની
એમ કહી શકાય. એ પૂરેપૂરો છે એમ હરગિજ
એમ કહી શકાય. એ પૂરી છે તલના ોંધી છે. હિદી માટે “શબ્દસાગર' અને
નથી. શબ્દોની પેઠે શબ્દપ્રયોગે પણ શિષ્ટ સાહિત્યમરાઠી માટે શ્રી. દાતેનો “મહારાષ્ટ્ર શબ્દકોશ
માંથી ખેળવા જોઈએ. એટલું જ નહિ, સ્વતંત્ર મુખ્યત્વે ઉપયોગમાં લીધા છે. ઉર્દ ને હિંદુસ્તાની શબ્દપ્રયોગ-કોશ પણ હવે રચા જોઈએ. તે દ્વારા કશે પણ જરૂર મુજબ વાપર્યા છે; પણ તે મુખ્ય આપણી ભાષાની શક્તિને આપણને કોઈ ના જ ન હોવાથી તે બધાનાં નામ અહીં ખેંધ્યાં નથી. ખ્યાલ આવે, એ પૂરે સંભવ છે.
ફારસી અરબી વ્યુત્પત્તિ માટે ર વ સેના “શબ્દપ્રયોગ ” કોને કહે, કહેવત અને તે બેમાં કેશ ઉપરાંત લગાતે કિશોરી, હિંદુસ્તાની-અંગ્રેજી કેશ રો ફેર, એ બધા પ્રશ્નોની ચર્ચા અહીં કરવાની જરૂર વગેરેની જરૂર લાગવાથી તેમને વાપરવામાં આવ્યા છે. નથી. પરંતુ એટલું નોંધ્યું કે, કહેવતો સંઘરી નથી;
એ પણ કહેવું જોઈએ કે, ગ્રંથોમાં મળી આવેલી અને જે શબ્દના વેગથી, તેમના કેવળ શબ્દાર્થોથી ઉપરાંત કેટલીક સિદ્ધ જેવી લાગતી વ્યુત્પત્તિ પણ વિલક્ષણ એ અર્થ ઉત્પન્ન કરાય છે, તેમને શબ્દ

Page #39

૩૬
પ્રયાગ ગણીને સંચર્ચા છે. અમુક રાબ્દ સાથે જે અમુક શબ્દને રૂઢિથી વાપરવેા જોઈએ, તે પણ નોંધવા પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યેા છે.
વ્યુત્પત્તિ પેઠે જ શબ્દપ્રયોગનો સંગ્રહ કરવાનું કામ અમને કામ કરનારાઓને બહુ રસિક થઈ પડયું હતું. આ કામ પણ આગળ એક ખૂબ જરૂરી સુંશેાધનની દિશા ખોલે છે, એમ કહી શકાય.
ઉચ્ચારણ વિષેની આ નોંધ, એક રીતે જોતાં, ગુજરાતી કાશેામાં પહેલી વાર ઊતરે છે. જોકે, નમૈકાશકારે આ વિષે વિસ્તૃત નોંધ લખી, હશ્રુતિ, પહોળા એ, આ વગેરે વાળા શબ્દોની યાદી પેાતાની પ્રસ્તાવનામાં આપી છે.
ઉચ્ચારણ
આપણી લિપિ રામન જેવી નથી; તેમાં ધ્વનિને વ્યક્ત કરવા માટે ઘણી સવડ છે. છતાં કેટલાક ધ્વનેિઝુએ કે શ્રુતિ આપણે લિપિમાં ઉતારી શકતા નથી; તે રૂઢિ પર છેાડી ચલાવી લઈએ છીએ. જેમ કે, વિસ્તૃત એ, એ; હશ્રુતિ; ચક્ષુતિ; એ અનુસ્વાર. આ ખાખતમાં કેટલાક વિદ્વાનેએ સંકેતાનાં સૂચને કરેલાં છે, જે વાપરીએ તેા કાંઈક મુશ્કેલી એછી થાય. પરંતુ, સામાન્ય લખનારી આમપ્રજા એવી ઝીણવટની ઝંઝટમાં પડે નહીં. તેથી જોડણીના નિયમમાં એમને સ્વીકારવામાં આવ્યા નથી, અને તેથી ખાસ મુશ્કેલી નડતી નથી. પણ કાશકારે તે તે ઉચ્ચારણનાં સ્થાને જોડણીની સાથેાસાથ ખતાવવાં જોઈએ. વાચક જોશે કે, ત્રીજી આવૃત્તિ વખતે એક પરપ્રાંતી ભાઈએ આવી માગણી પણ કરી હતી. આ આવૃત્તિમાં તે પૂરી કરવામાં આવી છે, અને હશ્રુતિ, ચક્ષુતિ, બે અનુસ્વાર, મૈં ઔં ઉચ્ચારા, તથા અલ્પપ્રયત્ન અકાર (કહેવું) પણ સૂચવવામાં આવ્યા છે. તેમને માટે યાજેલા સંકેતા ને સમજૂતી સૂચનાઓમાં તથા સંકેતસૂચિમાં આપ્યાં છે.
ઉચ્ચારણની આ ખાખતમાં પણ શંકાને સ્થાન છે એ ઉધાડું છે. વ્યુત્પત્તિ તેમાં કાંઈક ઉકેલ દર્શાવી શકે. પણ છેવટે તેા શિષ્ટ મનાતા ચાલુ ઉચ્ચાર શા છે તે ોવાનું રહે. તેમાં પણ પ્રશ્નને સ્થાન તે રહે. આથી કરીને, આ ખાખતમાં પણ વિવેક કરવાને તેા ઊભેા રહે જ છે. તેમાં શંકાને સ્થાન હોય તેા પ્રશ્ન કર્યાં છે. કાશની આ નવી બાબતમાં પણ પરિપૂર્ણતા સાધવા માટે, તેને જ સ્વતંત્ર રૂપે તપાસવી જોઈએ. એ પણ એક નવું કાર્યક્ષેત્ર ઊધડે છે એમ ગણાય.
શબ્દભંડોળ
ભાષાના શબ્દો જ્યાં જ્યાં પડેલા હાય, – જૂના નવા સાહિત્યમાં તથા ચાલુ ભાષા તથા તળપદી ખાલીઓમાં,– ત્યાં ત્યાં બધેથી. વાણી વીણીને સંધરવા, એ તે કાશનું મુખ્ય કામ અને પ્રત્યેાજન છે. એટલે તે તે સદાનું ચાલુ કામ જ અમે માન્યું છે. તેથી એને સંધરા સારી પેઠે મેટા થયા છે.

ઉપરાંત કેટલાક ભાષાપ્રેમી મિત્રા પણ એમાં મદદ કરે છે. તેમાં ખાસ ઉલ્લેખ શ્રી. રા૦ વિ॰ પાઠકના કરવા જોઈએ. એક નિયમપૂર્વક તે, નવા શબ્દો
કે ઉદાહરણ સાથે પેાતાના કાશમાં ઢાંકી રાખે છે; અને દર નવી આવૃત્તિ વખતે કાશ જ અમને મેાલી આપી તે શબ્દો ઉમેરાવી લે છે. આજે ગુજરાતીના અનેક અધ્યાપકો આ પ્રમાણે જો કરે, તા સહેજે કેટલી બધી મદદ થઈ શકે? આ કામ આવી મદદથી જ થઈ શકે એવું છે, એ તેા ઉઘાડું છે. અધ્યાપકો શબ્દો ઉપરાંત કાશનાં ખીન્ન અંગેામાં પણ સુધારાવધારા કરવામાં ખૂબ મદદ કરી શકે. આવી બધી મદદ આવકારપાત્ર થશે એ તેા કહેવાનું હોય નહિ; અમે તે માટે પ્રાર્થના કરીએ છીએ.
અંદાજ છે કે, શબ્દભંડાળ પાણા લાખની આસપાસ હવે પહોંચ્યું હશે.
જોડણી
જોડણીના નિયમેામાં કશેા ફેરફાર કરવાના હોય નહિ. એક ભૂલ સુધારી લેવામાં આવી છે: નિયમ ૧૦માં ચાહ'નાં રૂપમાં ચહાત, ચહાતે,-તી,-તું
છપાયું છે, તે ચાહત, ચાહતા,-તી,-તું કરી લીધું છે. પહેલી આવૃત્તિના શબ્દોમાં પણ ચાહતું’વિ॰ કરીને આપ્યું છે, તે પરથી પણ આ ભૂલ હતી એમ સ્પષ્ટ
થાય છે.
જોડણી ખાખતમાં આનંદની એક વાત નોંધવાની રહે છે તે એ કે, ઈ. સ. ૧૯૪૦ માં મુંબઈ સરકારે પણ શિક્ષણ તથા પાચપુસ્તકો માટે જોડણીકાશને માન્ય કર્યો છે. આથી કરીને પૂ॰ ગાંધીજીએ લગભગ ૨૫ વર્ષ પર ઉપાડેલું કામ ઠીક ઠીક સફળતા મેળવે છે. એ ઠરાવ જોઈ તેઓશ્રીએ જે આનંદ વ્યક્ત કર્યો હતા, તે એમના જ શબ્દોમાં* ઉતારું છું:- ...
*આ એમનું લખાણ આ કાશમાં, આ અગાઉ, પા. ૨૨ ઉપર ઉતાર્યું છે; તે પાન ઉપર ગૂજરાતી જોડણી ’ એવા મથાળે ગાંધીજીના આ લેખ છે તે જુઓ.

Page #40

આ લખતાં યાદ આવે છે કે, તેઓશ્રી આજે આ બાબતમાં કાવ્યના લેખક-પ્રકાશક કાંઈક આ તેમની આજ્ઞારૂપ ફૂલીફાલી આવૃત્તિ જેવાને સદેહે ઘેરણ ઉત્પન્ન કરે, તેવી વિનંતી છે. આપણી સાથે નથી; તેથી મર્મમાં આઘાત પહોંચે છે. આ કેશ એમનાં ચરણોમાં અર્પણ થયેલો છે,
આગળનું કામ તે આજે માનસ વિધિથી જ કરવાનું રહે છે. હવે પછી કોશ અંગે આગળ શું કરાશે, એ વિષે
સામાન્ય રીતે દરેક આવૃત્તિમાં કાંઈક ચર્ચા થતી કાવ્યની જોડણું
આવી છે. તેમાંની કેટલીક બાબતો હજી ઊભી જ છે. કાવ્યની જોડણી માટે એક સાદા નિયમ નં. ૩૨ જેમ કે, પારસી ગુજરાતીના શબદ, તળપદી બોલીઉપરાંત વિચાર નથી થઈ શક્યો. એમાં આગળ વધી એમાં ઠેર ઠેર પડેલા પ્રાંતીય શબ્દ, વિજ્ઞાનની શકાય ? એ બાબતમાં એક મેટ નિયમ તે નક્કી પરિભાષા- આ બધું કામ ઊભું જ છે. પારસી છે, અને એ માનીને ચાલવું જોઈએ કે, શબ્દોની ગુજરાતીને તો શાસ્ત્રીય ઢબે સ્વતંત્ર કોશ કરવામાં જોડણી નક્કી કર્યા પ્રમાણે કાવ્યમાં પણ સાચવવી આવે તોય ભાષાની સારી સેવા થાય. વિજ્ઞાનની જોઈએ. પણ પદ્યની વિશેષ જરૂરિયાતોને લઈને કોક પરિભાષા તરફ હવે શિક્ષકોનું અને યુનિવર્સિટીઓનું સ્થાનેએ માત્રા વધારવી ઘટાડવી પડે છે; અને ધ્યાન છેવટે જવા લાગ્યું છે, એટલે તેમાં પ્રગતિ થશે. કવિઓ એવી છૂટ લે છે જ. તેવાં સ્થાને શું કરવું એ કામો શબ્દભંડળને અંગે થયાં. આ કોશની એ પ્રશ્ન રહે છે. ત્યાં પણ નક્કી જોડણી કાયમ રાખી, દૃષ્ટિએ જોઈએ તો, અર્થોનાં ઉદાહરણ ટાંકવાં, એ એક હસ્વ દીર્યનાં ચિહ્ન મૂકીને લીધેલી છૂટ બતાવવી, એમ ઉમેરી શકાય એવી બાબત કહેવાય. આ આવૃત્તિમાં નં. ૩૨માં બતાવ્યું છે. આ રીતમાં કશી મુશ્કેલી કઈક સ્થાને અર્થે સ્પષ્ટ કરવા ઉદાહરણ ટોકથા નથી. તેને બહુધા અનુસરવામાં આવે એટલે બસ. છે, પરંતુ અવતરણ આપવામાં નથી આવ્યાં. પરંતુ
આવી જ રીતે ત્રીજું એક ચિહ્ન પણ સ્વીકારવા તે અનિવાર્ય ન ગણાય. બૃહકેશમાં તે જરૂરી ખરું. જેવું છે, તે અકારના લોપને માટે ખેડાનું ચિહ્ન. પરંતુ કાલકમે ઉદાહરણ જોઈને અર્થવિકાસ ચકાસવામાં જેમ કે, “કહેવું’ શબ્દ લઈ એ. છંદની જરૂર પ્રમાણે આવે તો તેની ખરી કિંમત અને સાચા અર્થ. તેને “કહેવું' પણ વાંચવામાં આવે છે અને કહેવું ઉદાહરણો સંઘરવા પૂરતું જ જોઈ એ તે, એ બાબતમાં પણ. આ બીજી જગાએ “કહેવું” આમ લખવાથી સામગ્રી આજે ખૂટે એમ નથી. જૂના કેશમાં તે કામ સરી શકે. એમ જે માત્રાપ દેખાડવા માટે ખૂબ પડેલી છે. ઉપરાંત હજારો ઉદાહરણો કેશ-કાયોખેડાનું ચિહ્ન વપરાય, તો કાવ્યમાં પણ તે પૂરતી લય પાસે કાપલીઓમાં અને નોંધ રૂપે પડેલાં છે. તે જોડણી સાચવવામાં સરળતા થાય. જેમ કે, “જગત” બધાં ઉપરથી શબ્દો અને અર્થો તે નોંધાયા છે. ને “જગ્ન' કરવું હોય તો “જગત” લખી શકાય તેમનાં ઉદાહરણ ટાંકવાં હોય તો ટાંકી શકાય. * બહેનની ને બહેન-ની” કે “બેન-ની’ ન કરતાં પરંતુ ચાલુ કેશમાં તે ન આપીએ તેય ચાલી શકે. “બહેન-ની” કરી શકાય.
કરવા જેવું કામ, અર્થવિકાસની દષ્ટિએ ઉદાહરણ કોઈ સ્થાનોએ આથી ઊલટી જરૂર લાગતાં કોલકમે એકઠાં કરીને, અંગ્રેજી “ ઍકસફર્ડ મહાકેશની કવિઓ એવી છટ લે છે કે, જોડાક્ષરને છ પાની પદ્ધતિએ શબ્દા પર કંડિકાઓ રચવાનું છે. અત્યારે માત્રાવૃદ્ધિ સાધે છે. જેમ કે, “પ્રકાશનું પરકાશ. તે આ દૂરને આદર્શ જ લાગે છે. આપણી ભાષામાં
એટલું સંશોધનકામ તથા વિદ્વત્તા પણ અત્યાર સુધીમાં આમ જોડાક્ષરને છ પાડી માત્રાવૃદ્ધિ મેળવી છે
એવાં રેડાયાં નથી, કે જેથી આવું કામ હાથ ધરી લેવા ઉપરાંત, જ્યાં જોડાક્ષર ન હોય ત્યાં, છંદને લઈને શકાય. એક જ દાખલો આપું: આપણા જૂના જરૂર લાગે તો, બહુધા અનુસ્વાર ઉમેરી લઈને,
કવિઓના ગ્રંથોની પ્રમાણભૂત વાચનાઓ જ હજી માત્રા વધારવામાં આવે છે. જેમ કે, સ્વામિન
સિદ્ધ થઈ બહાર નથી પડી. આ સામગ્રી હોય તો સ્વામિન; જોબન – જોબન વગેરે.
તાત્કાલિક એવું કામ ઉપાડી શકાય કે, દરેક મુખ્ય આમ માત્રામાં કરી લેવાત વધારે કોઈ સંકેત દ્વારા મુખ્ય સાહિત્યયુગેના પ્રધાન ગ્રંથો લઈને તેમને સચવી જે મળ જોડણી સાચવી શકાય તો સારું. એક્સફર્ડ પદ્ધતિ”એ જે કઢાય. પણ આ કરવાને પણ એ યોજવો અરે લાગે છે. એટલે કે, જે આવી માટે પહેલી તે ગ્રંથની આધારભૂત વાચનાઓનું છટ કવિને લેવી જ પડે તે લેશે એમ થયું.
શાસ્ત્રીય સંપાદન થવું જોઈએ. તે પછી તે વાંચીને

Page #41

૩૮
કાપલીઓ કરી આપવા ઇચ્છનારા ભાષાપ્રેમી સ્વયંસેવક સરની કિંમતે તે મળી શકે. આ કામ હવે પછી વિદ્વાને મેળવવાના રહે. હવે પછી કેશને એક ડગલું પાર પાડવા વિચાર છે. આગળ લેવા માટે આવું કાંઈક કરવું જોઈએ, એમ
આ કેશની કિંમત રૂ. ૧૨ કરવાની થઈ છે તે, લાગે છે. દરમિયાન ચાલુ પ્રકારનું કામ તો ઊભું છે
આજની બધી તરફની મોંઘવારી જોતાં વધારે નહિ જ. સાહિત્ય જોતા રહી શબ્દો, શબ્દપ્રયોગો વગેરે જે
ગણાચ, એ ઉઘાડું છે. ન સંધરાયા હોય, તે તે વીણતા રહેવું, વ્યુત્પત્તિ અંગે સંશોધન કરવું, તુલનાત્મક વ્યુત્પત્તિ અર્થે બંગાળી,
અંતે, આ આવૃત્તિને સાંગોપાંગ પૂરી કરવામાં સિંધી, નેપાળી, કાનડી ઇત્યાદિ ભાષાઓએ પણ
આ જે અનેકવિધ મદદની જરૂર પડી છે, તે પૂરી પાડનાર પહોંચવું – આવાં આવાં કામો ચાલતાં રહે, તો કેશ
સૌને અભાર માનું છું. એવી બધી મદદ વગર આ ઉત્તરોત્તર ખીલતો અને વધતો રહે.
કામ, મેં શરૂમાં કહી તેવી મુશ્કેલીઓમાં, પરવારી ન - હવે આ અવૃત્તિ જોતાં, એક જરૂ૨ એ પણ
શકાત. તે ઠીક વખતસર પરવારી શકાયું તે માટે
પરવરદિગાર પરમેશ્વરને આભાર માનીએ છીએ. લાગી છે કે, મેટ્રિક કક્ષાના વિદ્યાર્થીઓ માટે એક નાને “વિનીત” કોશ રચવે, જેથી તેમને માફક- ૧૫-૮-૪૯ મગનભાઈ પ્રભુદાસ દેસાઈ

Page #42

કેશ વાપરનારને સૂચના શોદની બેઠવણું
વ્યુત્પત્તિ શબ્દોની ગોઠવણી કક્કાવારીના સામાન્ય ધોરણે
વ્યુત્પત્તિનો નિર્દેશ સામાન્યત: શબ્દના વ્યાકરણકરવામાં આવી છે. સ્થળસંકોચ સાધવાની દૃષ્ટિએ, ના સંકેત બાદ [ ] આવા કૌંસમાં કરવામાં આવ્યું છે. તેમાં એક નવીનતા કરવામાં આવી છે તે એ કે,
ને તેના સંકેતોની સમજ સંકેતોની યાદીમાં આપી
તેના 4 કક્કાવાર ક્રમમાં સાથે સાથે હતા એકસમાન ન્યુ છે. જેમ કે, સપ્રકાશ વિ૦ કિં.. સમૂહમાં આવેલા ત્તિવાળા શબ્દો, સાધિત રૂપ તથા સમામાંથી
શબ્દમાં દરેક શબ્દ વ્યુત્પત્તિ નથી બતાવી. સમાસનું સવડવાળે એક શબ્દ લઈને તેનું થડ બાંધી, તેવા
બીજું પદ સંધિથી જોડાયું હોય તો સામાન્યત: જુદું શબ્દોને એક ફકરામાં ભેગા ગોઠવવામાં આવ્યા છે. બતાવ્યું છે. જેમ કે, પૂર્ણાહુતિ [+ માદુતિ]. જેમ કે, જુઓ અગ્નિ, અગિયાર..
એટલે અમુક શબ્દ બોળવા માટે વાચકે તેના જ્યાં આગળ મૂળ શબ્દની સાથે સંક્ષેપથી તેના કક્કાવાર સ્થાન પર જોવાની સાથે, તે જે ત્યાં સ્વતંત્ર
વિકલ્પ પણ જણાવ્યું હોય, ત્યાં વ્યુત્પત્તિને નિર્દેશ પેરા તરીકે ન મળે તો, તેની પાસે જ ક્યાંક એને મૂળ શબ્દને લાગે છે. વિકલ્પને લાગે જ એમ ન સમાન વ્યુત્પન્ન રાખું વિચારીને તેમાં પાળવો.
માનવું. જેમ કે, મૂલ(–ળ) ન. સિં.)માં મૂલ સં. છે. આમ ભેગા કરાતા શબ્દોને, મૂળ થડમાં શબ્દમાં બેગરજ(-જાઉં, જી) વિ. [.]માં બેગરજ FT. છે. ઉમેરણી બતાવતું ૦ આવું ચિહન કે તેના અંત્ય જ્યાં મૂળ નહિ પણ સંક્ષિપ્ત રૂપવાળા શબ્દ જ અક્ષરનો વિકલ્પ સૂચવતું – આવું ચિહ્ન વાપરીને, તત્સમ હોય ત્યાં વ્યુત્પત્તિને સંકેત વ્યાકરણનિર્દેશની એકઠા કરવામાં આવ્યા છે. જેમ કે, “અગિયારમાં પૂર્વે ને જેને લાગુ પડતો હોય તેની જોડે તરત જ ૦મું = અગિયારમું. “અખિલ”માં –લાઈ = અખિલાઈ. મૂકવામાં આવ્યો છે. જેમ કે, ભ્રાત, –તા [i] . આવા સમૂહોમાં દરેક પૂરા થતા શબ્દને અંતે પૂર્ણ બર્જક, –ખ [.] ના. વિરામ મૂકવામાં આવ્યું છે.
જે સમૂહના થડને શબ્દ તત્સમ ન હોય, પણ સમૂહમાં ગોઠવેલા બધા જ શબ્દનાં સંક્ષેપચિહ્ન
અને તેના પેટાને હોય, તેવાં સ્થાનેએ પેટામાં, તે તે (એટલે કે, ૨, –) મૂળ થડના શબ્દને જ લાગુ પડે
શબ્દ આગળ, ઉપરને ઘેરણે, વ્યુત્પત્તિ બતાવી છે. છે. જે સમૂહના થડના શબ્દમાં વિકલ્પ હોય [ જેમ કે,
જેમ કે, “માતુ”માં જુએ “માતુલ'. મૂલ(ળ)], તે સમૂહના શબ્દોમાં વપરાતું ઉમેરણીનું "
ઉપરાંત, થડના શબ્દના પટામાં પણ જ્યાં તેની ચિહન જે થડનાં બેઉ રૂપને લાગુ પડતું હોય, તત્સમતા કે બીજી વ્યુત્પત્તિ નોંધવા જેવી માની છે, તો તેવા વિકલ્પને કૌંસમાં બતાડ્યો છે. જેમ કે, ત્યાં તે નોંધી છે. જવાલા(–ળા)માં ૦ ગ્રાટી = જવાલાગ્રાહી, જવાળા
કેઈ શબ્દના અનેક અર્થોમાંથી વ્યુત્પત્તિ જુદી ગ્રાહી. જે થડના વિકલ્પમાં એમ ન હોય ત્યાં કૌંસ
હોય તેવા શબ્દોમાં તે અર્થને સ્થાને અલગ નથી વાપર્યો. જેમ કે, “સમજ, વણ”માં દાર =
વ્યુત્પત્તિને સંકેત મૂક્યો છે. જેમ કે, જુઓ રાસ સમજદાર.
શબ્દ. ચા તેવા શબ્દોના અલગ ફકરા પણ પાડા આવા પ્રકારનાં સ્થાને વિકલ્પનું (-) આ સંક્ષેપચિહન અંત્યાક્ષરનો છેદ જ ઉડાડતું હોઈ, કશે
છે. જેમ કે, જુઓ રાજી, રાન. પ્રશ્ન ઊઠતો નથી. જેમ કે, “મૂલ(–ળ)માં “–લક' = જ્યાં સ્પષ્ટ વ્યુત્પત્તિ ન મળતી હોય, કે મળી મૂલક.
હોય તે ઉપરાંત જરૂર માની, ત્યાં હિંદી, મરાઠી આ કાયદાથી કરેલા સમૂહોમાં કયાંક તેના ઇ ના શબ્દ તુલના તરીકે નોંધ્યા છે. જેમ કે, અમલમાં ભૂલ રહી હોય તો તે વાચકે સુધારી લેવી “અકડાવું” [f. મા ના]. તુલના દર્શાવવા “સર૦ જોઈશે. સામાન્ય કાયદો ઉપર વર્ણવ્યા તે અખત્યાર એ સંક્ષેપ વાપર્યો છે. ક્યાંક તે રહી ગયું હોય કરેલો છે.
તે વાચકે સમજી લે.
૩૯

Page #43

૪૦
ઉરચારણ
[– માદા જાન વરવા = આંખ આડા કાન કરવા; –નું શબ્દોના ઉચ્ચારણ વિષે સૂચન મૂકવામાં આવ્યાં વળથા વસવું = આંખનું ચણિયારું ખસવું.1. છે, તે તેના પછી તરત જ અને વ્યાકરણ બતાવ્યું
જ્યાં મૂળ શબ્દનું રૂપાંતર થઈને શબ્દપ્રયોગ છે તે પહેલાં, () આવા કૌંસમાં છે.
બને ત્યાં તે આખે લખે છે. જેમ કે, મારે પાટા ઉચ્ચારણમાં હશ્રુતિ, યકૃતિ, પચે અનુનાસિક, વાંધવા, માં મીંચીને ઈ. પહોળા ઍ , અને ક્યાંક લધુપ્રયત્ન અકાર (જેમ સામાન્યપણે, શબ્દપ્રયોગો કક્કાવાર કમે મૂકથા કે. “કહેવું”) બતાવ્યા છે. દરેકના સંકેતની સમજ છે. જ્યાં મૂળ શબ્દ આગળ કઈ પદ આવે તે સંકેતસૂચિમાં જુઓ.
શબ્દપ્રયોગ હોય, (જેમ કે, માંવની રામ) ત્યાં પિચ અનુનાસિક જ બતાવવામાં આવ્યો છે તે, ઉપરના સામાન્ય શબ્દપ્રયોગો પછી, અને તેમના અને તે (૧) આવું પિલું મીઠું કરીને બતાવ્યો છે. ક્રમમાં આપવામાં આવ્યા છે. એટલે, સંસ્કૃત ઢબને અનુનાસિક બતાવવા ખાસ
શબ્દપ્રયોગોની ગોઠવણને આ સામાન્ય ધારો છે. ચિહન નથી ક્યું. જયાં (૨) સંકેત ન હોય ત્યાં તેમાં કયાંક આઘાપાછી રહી ગઈ હોય તે જોઈ સંસ્કૃત ઢબને અનુનાસિક સમજ.
લેવામાં વાચકને ખાસ મુશ્કેલી નહિ પડે. દીર્ઘ ઈ, ઊ સાથે આવતો અનુસ્વાર જોડણીના
નહિ સંઘરેલાં સાદા શબ્દરૂપ નિયમ ૧૯ પ્રમાણે નક્કી છે કે, તે પચે હશે. તેથી તે સ્થાએ (૦) આ સંકેત મૂકવામાં નથી આવ્યું. નામ તેમ જ વિશેષણ પરથી થતાં લઘુતા- કે જેમ કે, જુઓ ખીંટી, ખેંચ ઇં.
લાલિત્ય વાચક બધાં રૂપ કોશમાં ઉમેરવામાં આવ્યાં
નથી. એવા શબદોમાં મૂળ જોડણી જ કાયમ રહે છે. અને એથી ઊલટ-પક્ષે હસ્વ ઇ સાથે અનુસ્વાર સંસ્કૃત ઢબને હશે, એ પણ જોડણીના નિયમથી જોડણીમાં ફેરફાર થતો હોય તેવાં ક્રિયાપદનાં
સ્પષ્ટ છે. જેમ કે, ખિંડ, કિંમત છે. જોકે, ઉપર ભાવે, કર્મણિ અને પ્રેરક રૂપે યેજીને આપવામાં કહ્યું એમ, તે અનુસ્વાર ઉચ્ચારણમાં બતાવવાનું રાખ્યું આવ્યો છે. (જે ધાતુનાં એવાં રૂપ વિચિત્ર જેવાં નથી; પચે અનુનાસિક ન કહ્યો હોય ત્યાં એ સમજી લાગ્યાં છે તે આપ્યાં નથી.) તેવાં રૂપમાં અમુકનું લેવા ઉપર રાખ્યું છે.
પ્રેરક કે ભાવે ચા કર્મણિ એટલે ટૂંક ઉલ્લેખ કરવા
ઉપરાંત અર્થ આપે નથી; સિવાય કે, તેથી અલગ તેવી જ રીતે પહોળા ઍ ઍ જ્યાં હોય ત્યાં
બીજો અર્થ હોય. બતાવ્યા છે. જ્યાં તે ન બતાવ્યા હોય ત્યાં સામાન્ય સંસ્કૃત એ, એ સમજી લેવાના.
૨ ને ૨ બંને સરખી રીતે સ્વીકાર્ય ગણેલાં છે.
એટલે કેશમાં જ્યાં બેમાંથી એક આપેલું છે ત્યાં હકૃતિનું સ્થાન જે બે વર્ષે વચ્ચે હોય તેના
બીજું વાપરવાને વાંધો નથી. પહેલા વર્ષે જોડે તે બતાવ્યું છે. જેમ કે, તારું
છાપવાની સવડ ખાતર અને શબ્દોની સંખ્યા (તા'). પ્રાયઃ પહેલા વર્ણ સાથે વિશેષે તે કૃતિ જોડાયેલી છે, એમ માન્યું છે.
ન વધારવાના ઉદેશથી, અનુસ્વારના વિકલ્પમાં અનુ
નાસિક વપરાય છે તે વાપરીને જુદા શબ્દો આપેલા શબ્દપ્રયોગ
નથી. જ્યાં જ્યાં અનુસ્વારને ઠેકાણે અનુનાસિક
વાપરી શકાય ત્યાં ત્યાં તે વાપરવાની છૂટ છે. ઉદા. જે શબ્દનો શબ્દપ્રયોગ હોય તે, એ શબ્દના
અંત- અન્ત; દંડ–દડ. અર્થો પૂરા થયા પછી પૂર્ણવિરામ કરી, [ ] આવા કૌંસમાં આપવામાં આવ્યો છે.
વિશેષણ પરથી તા, ત્વ, પણું જેવા પ્રત્ય
લાગીને બનતાં નામના અર્થ સામાન્યતઃ આપવામાં તે શબ્દના થડ તળે બીજા શબ્દો કે તેના સમાસ
આવ્યા નથી. તેમ જ જ્યાં વિશેષણ અને નામ, કે હોય તે તે બધા, તેના શબ્દપ્રયોગો કો સ [ ] વિશેષણ અને અવ્યયન અર્થે સરખા જ થતા હોય, પૂરે થાય ત્યાર પછી આપ્યા છે.
ત્યાં અર્થો ફરી ન લખતાં સાથે જ લખેલા છે. જેમ ટૂંકાણને ખાતર, શબ્દપ્રયોગ લખવામાં મૂળ કે, જુઓ વિવેચક, બરાબર. વ્યાકરણ દ્વારા અર્થશબ્દ ફરી લખ્યો નથી, પણ અધ્યાહાર-સૂચક – આવી નિર્દેશ કરીને, તે સમજી લેવાશે એમ ગણી, લાઘવ લીટી મૂકીને ચલાવ્યું છે. જેમ કે, “આંખ” માં સાધવામાં આવ્યું છે.

Page #44

વિકલ્પ
રામ્દની જોડણીમાં પ્રથમ અક્ષરને બતાવવામાં આવ્યે નથી. ઉદા॰ શિંગડું, શીંગડું. આવા વિકલ્પના શબ્દ તેના અર્થમાં વાપરીને ધ્યાન ખેંચવા પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યે છે.
જે શબ્દોના અર્થ વિષે, વ્યાકરણ વિષે, ઉચ્ચાર વિષે, વ્યુત્પત્તિ વિષે, કે બીજી કાંઈ શંકાગ્રસ્તતા માની છે તે (?) પ્રશ્ન મૂકી સૂચવી છે. જે જગ્યાએ પ્રશ્ન હેાય તે પૂરતી રાંકા છે, એમ સામાન્યત: સમજવું.
અ
ઉદા
એવ
ક્રિ
'.
કર્મણિ
કા.
રહી ન
કા. શા.
ખ.
ન
ચ.
જૈ., જૈન
જ્યા.
તમ૧૦
ન્યા.
૫.
વિ.
પું
પુંખ૦૧૦
પ્ર.
પ્રાવિ॰
પ્રેરક
અ૧૦
અવ્યય
અકર્મક ક્રિયાપદ
ઉદાહરણ એકવચન
કચ્છી (શબ્દ)
કર્મણિ પ્રયાગનું રૂપ
કાચિાવાડી (રાબ્દ); (ભ॰, ભૂ॰,
વ॰ સાથે) કાળ
કાવ્યશાસ્ત્ર
કૃદંત
ક્રિયાપદ
ખગેાળશાસ્ર
ગણિતશાસ્ત્ર
ચરેાતરી (શબ્દ)
૪૧
જૈત (શબ્દ)
જ્યોતિષશાસ્ત્ર
નપુંસકલિંગ
નપુંસક લિંગ, મહુવચન
ન્યાયશાસ્ત્ર
પદ્યમાં વપરાતા (શબ્દ)
પદાર્થવિજ્ઞાન શાસ્ત્ર
પુલિંગ
પુલિંગ, બહુવચન પ્રમાણશાસ્ર
પ્રાણીવિજ્ઞાન
પ્રેરક ભેદનું રૂપ બહુવચન

સંક્ષેપાની સમજ
પર્યાયવાચક શબ્દોના અર્થ દરેક ઠેકાણે લખવાને ખદલે એક ઠેકાણે લખી ખીજા શબ્દોમાં, જીએ અમુક શબ્દ, એમ જણાવવાના રિવાજ રાખ્યા છે. જ્યાં તે શબ્દના બધા અર્થા લાગુ ન પડતા હોય ત્યાં અર્થના અમુક ક્રમ જોવાનું કહ્યું છે.
ગડગડાટ, ધડાધડ જેવા રવાનુકારી શબ્દોમાં અશ્ ન આપતાં (૧૦) સંજ્ઞા વાપરી છે. ચા જ્યાં તે અવાજ શાના છે એ બતાવવું જરૂરી લાગ્યું છે ત્યાં સાથે, અમુકના અવાજ, એમ જણાવ્યું છે.
શકા
ભટ્ટ
ભાવે
ભૂ.
મૂકા
ભૂપૃ
૧૦
૨૦વ૦
લા.
વકા
૧′૦
વવે૦
વિ॰
વિઘ્ન૦
વિપુ॰
વિન્ગ્રી
વ્યા.
શ
શવે૦
સ
સર૦
સ.
સાકૃ
સુ.
સ્ત્રી
સ્ત્રીł૧૦
ભવિષ્યકાળ ભવિષ્યકૃદંત
ભાવે પ્રયાગનું રૂપ
ભૂંગાળ
ભૂતકાળ
ભૂતકૃદંત
રવાનુકારી (રાખ્યું) રસાયણિવજ્ઞાન
લાક્ષણિક (અર્થ)
વર્તમાનકાળ
વર્તમાન કૃદંત
વનસ્પતિવિજ્ઞાન
વિશેષણ
વિશેષણ, નપુંસકલિંગ વિશેષણ, પુંલિંગ
વિશેષણ સ્ત્રીલિંગ
વ્યાકરણ
શબ્દપ્રયાગ
રારીવિજ્ઞાન
સર્વનામ
સરખાવેશ
સંજ્ઞાવાચક
સામાન્ય કૃદંત
સુરતી (રાબ્દ)
સ્ત્રીલિંગ સ્ત્રીલિંગ મહુવચન

Page #45

વ્યુત્પત્તિના સંકેત
સં. સંસ્કૃત ૧. ફારસી મ. અરબી ૬. ઈગ્લિશ પ્રા. પ્રાકૃત રે. દેશ્ય મા. અપભ્રંશ
૬. પંજાબી વો. પોર્ટુગીઝ હિં. હિંદુસ્તાની ૫. મરાઠી જી. કાનડી
સર૦ સરખા તે ઉપરાંતના નિર્દેશમાં ભાષાનું પૂરું નામ લખ્યું છે.
ઉચ્ચારણના સંકેત (૦) પિચો અનુનાસિક છે એમ બતાવે છે. જેમ કે, બતાવે છે. જેમ કે, તારું (તા) આંધળે (૦).
() વર્ણ સાથે નીચે મૂકેલું અલ્પવિરામ ત્યાં યશ્રુતિ એ પહોળો એ છે એમ બતાવે છે. જેમ કે, પેઠે (પં). બતાવે છે. જેમ કે, આંખ (ખ). એ પહોળે એ છે એમ બતાવે છે. જેમ કે, હોવું (હો). () ખેડાનું ચિહ્ન લધુપ્રયત્ન અકાર બતાવે છે. (') વર્ણ સાથે ૩૫ર મૂકેલું અલ્પવિરામ ત્યાં હશ્રુતિ જેમ કે, કહેવું (કહે).
બીજે ચિનની સમજ
+ કાલગ્રસ્ત શબ્દ. ૦ આગલા શબ્દમાં ઉમેરો કરવાનું સૂચવે છે. ઉદા.
રાફ, ડો એટલે રાફ, રાફડો. ક(૦૨)કરું એટલે
કક, કરકરું. - આગલા શબ્દને અંત્ય અક્ષરને બદલે મૂકવાનું
સૂચવે છે. ઉદા. રાધા–ધિકા) એટલે રાધા રાધિકા. “રાન’માં શ્રી (વી, –વું) એટલે રાની,
રાનવી, રાનવું. (૧) શબ્દ કે તેના જે ભાગ આગળ પ્રશ્ન હોય તે
બીના વિષે શંકા છે, એમ સૂચવે છે.

Page #46

સાર્થ ગુજરાતી
જોડણીકોશ.
અ
| અકરણ વિ. [સં.] કરણ - ઇંદ્રિય વગરનું (૨) દેહ બંદિયાદિ
રહિત (પરમાત્મા) (૩) ન ન કરવું તે; કાર્યને અભાવ અ ૬૦ [8.1 સંસ્કત કુટુંબની વર્ણમાળાનો પહેલો અક્ષર - એક | અકારણ વિ૦ [.] (ગ.) જેનું મળ બરાબર નીકળે તેવું (પદ);
સ્વર (દીર્ધરૂપ આ) (૨) વિષ્ણુ, બ્રહ્મા, શિવ (૩) વ્યંજનથી શરૂ | ‘રેશનલ’. ૦ગત વિ૦ “રૅશનલ'. ૦૫દી સ્ત્રી, અકરણી થતા શબ્દની પૂર્વે વપરાતો પૂર્વગઃ નકારાર્થે, ઉદા“અસુખ”. પદવાળી રકમ; “રેશનલ એકપ્રેશન'. ૦ફલ ન૦ “શનલ વિરોધ બતાવવા, ઉદા“અસુર'. બેટાપણું કે અમેગ્યતા હૃક્ષન'. સમીકરણ ન રૅશનલ ઇવેશન” બતાવવા, ઉદા૦ અકાળ’. ‘તે સિવાયનું, બીજું” એ બેધ અકરણીય વિ૦ [૩.] ન કરવા જેવું કરાવવા, ઉદા. “અબ્રાહ્મણ' (૪) નગબડુત્રી હિમાં વ્યંજનાદિ અકરણી સમીકરણ ન... જુઓ “અકરણ'માં નામ પૂર્વે વપરા (પૂર્વગ). ઉદા. “અકરણ, અકાય'. ૦કાર | અકરાકેર પું. કાળો કેર; હાહાકાર વર્તે એવો બનાવ; ગજબ ૫૦ [૩] “અ” અક્ષર કે તેનો ઉચ્ચાર. ૦કારાદિ વિ. [.]. | (૨) ભયંકર નાશ ( [ સમાસ રૂપે બહુધા વપરાય છે.) અકારથી શરૂ થતા (ક્રમ). ૦કારાંત વિ૦ [૩.] છેડે આકારવાળું | અકરામ ન૦ [..] કૃપ; માન; બક્ષિશ (માન-અકરામ” એમ અ [૩. “મા” ઉપરથી ] “અતિ'ના અર્થમાં કે સ્વાર્થે – ખાસ | અકરાળ, વિકરાળ વિ. [સં. ૨૦] અતિ ભયંકર
જોવા મળતો એક ગુજરાતી ઉપસર્ગ. | અકરાંતિયું વિ૦ [૩. મતિid] બહુ ખાનારું, ખાઉધરું (૨) ઉદા૦ અઘોર, અકરાલ, અગેપ, અલોપ, અદળું, અછવાવું, બેહદ ખૂબ (ખાવું). ત્યારે મુંબ૦૧૦ અકરાંતિયાની અમુઝાવું
[એ; સાપ માફક વર્તન અઉ (હશ્રુતિ સાથે) ૧૦ (સં. મહિ) કરડે એવું જીવડું; હાઉ (૨) અકસણ વિ. [સં] કરુણા વિનાનું; નિર્દય અઉ ન૦ આઉ; અડણ
અકરુણ સ્ત્રી [.] કરુણાને અભાવ; નિર્દયતા [બેઠેલું અક્ષણ વિ૦ [.] ઋણ વિનાનું; અનૃણી
અક વિ૦ [૪.૩તોહ ] અધુ કડું, ઊભે પગે ઊંચું ઊંચું અક ન૦ [૩.] દુઃખ (૨) અધ; પાપ
અકર્કશ વિ૦ [] કર્કશ નહિ એવું અકચ વિ. [૪] બેડું; વાળ વિનાનું (૨) પું(સં.) કેતુ ગ્રહ અકર્ણ વિ. [સં.] કાન વિનાનું (૨) બહેરું (૩) પંસાપ અકજ વિ૦ +[જુઓ અકાજ] નકામું
[ભયંકર | અકર્ત(~ર્ત)વ્ય વિ૦ [.] ન કરવા જેવું (૨) ન૦ દુરાચરણ અકટાવિકટ વિ. [સર૦ મ; સં. વિટ) અતિ મુશ્કેલ (૨) અતિ અકર્તા(-ર્તા) પું. [.] કર્તા નહિ તે વિપરાય છે) અકદાચકડી સ્ત્રી, ચડસાચડસી (૨) કટોકટી
અકર્તમ કૃ૦ [.] ન કરવાને(કર્તમ્ - અકર્તમ્' એમ સમાસમાં અકઢાઈ સ્ત્રી અક્કડપણું; મગરૂરી (૨) ફાંકડાપણું
અકર્તક વિ૦ [i.] કર્તા વિનાનું [કવને અભાવ અકઠાટ અકડાવું તે; અકડાવાની અસર
અકર્તુત્વ ન [.] કર્તા ન હોવું તે; અકર્તાને ભાવ (૨) અકઢાવું અક્રિ. [સર૦ હિં. મટનાજુઓ અકકડ] સાંધાનું – અકર્તવ્ય વિ૦, (૨) ન૦ ]િ જુઓ અકર્તવ્ય
અંગનું ઝલાઈ જવું (૨) ભભકામાં ફરવું; મગરૂરીમાં રહેવું | અકર્તા ૫૦ [R.] જુઓ અકર્તા અકત મું. [. અકૃત) કારીગરોને ટીને દિવસ; અણ. અકર્મ ન [.] કર્મને અભાવ (૨) ખેરું કામ. ૦૩ વિ૦ કર્મ [–કાંત = અણુ પાળવો પણ ઘેર કામમાં ખૂબ રોકાવું. વિનાનું (૦િ) (વ્યા.). ૦કર વિ. કાર્યસાધક નહિ તેવું -પાળ= ધંધારોજગારમાં રજા રાખવી.]
અકર્મણ વિસ્રી અભાગણી (૨) કુલટા (જુઓ “અકર્મીમાં) અકથ વિ. [૩.] નહિ કહેલું -વર્ણવેલું (૨) અવર્ણનીય. | અકર્મણ્ય વિ૦ લિ.] કામ કરવાને નાલાયક(૨)ન કરવા યોગ્ય ૦નીય વિ૦ અવર્ણનીય. -થિત વિ૦ નહિ કહેલું | (૩) ન૦ કર્મ ન કરવું તે; અનુઘોગ. છતા સ્ત્રી૦. અકથ્ય વિ૦ [R.] અકથ; અવર્ણનીય (૨) ન કહેવા જેવું. | અકમ વિ. [.] આળસુ, કામ વિનાનું, નવરું (૨) અકમ કથન ન૦ કહેવા જેવું કહેવું તે (ગાળ)
અક(–)માં વિ. [.મા અભાગિયું(૨) કર્મ નહિ કરનારું અકપટ ન૦ [] કપટને અભાવ
(૩) દુરાચારી. -શ્મણ વિ૦ સ્ત્રી અભાગણી (૨) કુલટા અકબર વિ૦ [..] સૌથી મહાન (૨) j૦ (સં.) એક પ્રખ્યાત | અકલ સ્ત્રી [.. મારુ] અક્કલ; બુદ્ધિ. ૦મંદ વિ. [...] મેગલ બાદશાહ. દિલી સ્ત્રી [.] ઉદાર દિલ રાખવું તે. જુઓ અકલમંદ. –લી વિ. [T] અક્કલવાળું (૨) કસબી; -રી વિ. [.] અકબર સંબંધી (૨) અકબરે પ્રવર્તાવેલું (૩) હિકમતી. કરિયું વિ૦ તરત-બુદ્ધિવાળું; “હાજર સો
સ્ત્રી, ચોખાના લોટની બનાવેલી એક વાની [ડેલું | હથિયાર કરી લે એવું. અકબંધ વિ૦ કિં. અક્ષતવંધ] જેમનું તેમ; વગર ખોલેલું; વગર | અકલ(–ળ) વિ૦ લિં] ન કળી શકાય એવું અગમ્ય – ૧ For Personal & Private Use Only

Page #47

અકલકલ ]
અકલકલ વિ॰ [É.] અકળ કળાવાળું અકલ(-ળ)કલા(−ળા) સ્રી॰ અગમ્ય લીલા; માચા અકલમઠું વિ॰ [અકલ [બ.] મ∞ + ત્રા. મટō] કમ-અકલ અકલમંદ વિ॰ જુએ ‘અકલ’ (સૌ૦)માં અકલલકરિયું વિ॰ જુએ ‘અકલ’ સ્ત્રીમાં અકલંક વિ॰ [É.] નિષ્કલંક, દોષ-એબ રહિત
અકલંકી વિ॰ અકલંક; કલંક વિનાનું (‘અવતાર' સાથે વપરાય છે – ‘કલ્કિ’ અર્થમાં)
[બેહ્દાપણું
અકલા(-ળા) સ્ત્રી॰ [i.] કલાના અભાવ (ર) ખરાબ કળા; અકલિ(—ળિ)ત વિ॰ ન કળેલું –ન કલ્પેલું અકલી વિ॰ [hl.] જુએ ‘અકલ’ સ્ત્રીમાં
અકપ વિ॰ [i.] જુએ અકલ્પ્ય (૨) નિરંકુશ (૩) અયેાગ્ય અકલ્પનીય વિ૦ [ä.] કલ્પી ન શકાય તેવું; અકળ અકહિપત વિ॰ [É.] કલ્પિત નહિ તેવું; સાચું (૨) એચતું; અણધાર્યું ; નહિ કપેલું
અકલ્પ્ય વિ॰ [í.] ન કલ્પી શકાય એવું અકલ્મષ વિ॰ [í.] કલ્મષ વગરનું; નિષ્પાપ અકલ્યાણુ ન॰ [સં.] અશુભ; ભૂંડું
કવિતા , ~~ ન॰ અકાવ્ય; ખરાબ કે કાવ્યગુણ વિનાની કવિતા કે કવિત્વ
અકસ પું॰ [મ. મક઼] દ્વેષ; ખાર. ૦ખાર વિ॰ [[.] ખારીલું અકસર અ॰ [.] ધણુંખરું; ઘણું કરીને; પ્રાયઃ અકસીર વિ૦ [મ. વીર –કીમિયા] આબાદ; રામબાણ (ર) સ્ર॰ તેવી દવા; કીમિયા
અકસ્માત્ અ॰ [ä.] અચાનક; એકાએક
અકસ્માત પું॰ [સં. મમાત્] અણધારી ઘટના; હેાનારત અકળ વિ॰ એ ‘અકલ’. કળા સ્ર॰ જુઓ અકલકલા અકળવિકળ વિ॰ જીએ આકળવિકળ; ખાવરું અકળા ॰ જુએ એકલા
અકળાટ પું॰ જુઓ અકળામણ
અકળામણ સ્ત્રી અકળાવાની અસર; અમઝણ (૨) કંટાળે કે ચીડ. [(કાઈની ઉપર) અકળામણ કાઢવી – રાષ કે ક્રોધ કાઢવા; ક્રોધમાં બેલવું કે મારવું, –આવવી = અકળાવું. ] અકળાવવું સ૦ ક્રિ॰ ‘અકળાવું'નું પ્રેરક અકળાવું અ॰ ક્રિ॰ [f. મા] અઝાવું; ગભરાવું (૨) કંટાળવું (૩) ચિડાવું; છંછેડાવું
અકળિત વિ॰ નુએ અકલિત [નિષ્કંટક કંટક વિ॰ [i.] કાંટો – આડખીલી કે વચ્ચે વિન્ન વિનાનું; *પિત વિ॰ [સં.] સ્થિર
|
અકાક વિ॰ [સં. મ+5+ મળ] સુખદુઃખથી પર અકાજ વિ૦ [તં.મ+ર્થે = કાજ] નકામું (૨) લાચાર (૩) ન૦ અકાર્ય; ખોટું કામ (:) કાર્યના અભાવ [ મજબૂત અકાટચ વિ॰ [ સર૦ fË.] ન કાપી કે તેાડી શકાય એવું; અકાતર વિ॰ [É.] ખાયલું નહિ તેવું; હિંમતવાળું (૨) ગભરાયા વિનાનું; સ્વસ્થ [ મંદિર અકાદમી સ્રી॰ [.] વિદ્યા કે વિદ્વાનોના મંડળનું ધામ; વિદ્યાઅકાબ ન૦ [મ. ઙાન] ગરુડ પક્ષી
ર

[ અકુંઠ(—ôિત)
અકાખર પું॰[. માવિત્ –‘અકબર'નું ખ॰૧૦ ] પ્રતિષ્ઠિત – મેટો માણસ (૨) હોદ્દેદાર; અમલદાર
અકામ ન॰ [સં. મ+ કામ ] ન કરવા જેવું – ખરાબ કામ અકામ(—મી) વિ॰ [ä.] કામવાસના, કામના કે વાસના વિનાનું અકામત સ્રી [મ. મિત] નમાજમાં ‘અલ્લાહા-અકબર' કહેવું – પાકારવું તે
અકાય વિ॰ [i.] શરીર વિનાનું
અકાર અ॰ [ત્ત. મા] અકારણ; કેાગટ (૫.) અકાર પું॰ [ä.] જુએ ‘અ’માં [વ્યર્થ અકારજ ન॰ [f.અન્નાયે] અકાર્ય; ખાટું કામ (૨) અ૦ મેગટ; અકારણ વિ॰ [F.] જુએ નિષ્કારણ [નકામું થવું. ] અકારત(—થ) અ॰ [સં. માર્ય] વ્યર્થ; નિષ્ફળ. [—જવું = અકારાદિ, અકારાંત વિ॰ [સં.] જુએ ‘અ' [H.]માં અકારું' વિ॰ [ત્ત. અhRh ?; પ્રા. મh = અરુચિ ] અપ્રિય; અળખામણું. [પાડવું =અકારું લાગે એમ કરવું (૨) જો હું કે ભેાં પાડવું.] [ઉદારતા અકાર્પણ્ય ન [સં.] કૃપતા, દીનતા કે કંજૂસાઈ ના અભાવ; અકાર્ય વિ॰ [É.] ન કરવા જેવું (૨) ન॰ ખાટું’ કામ અકાલ(−ળ) વિ॰ [સં.] કવખતનું (૨) પું॰ અયોગ્ય સમય; કવખત (૩) દુકાળ (૪) કાલાતીત–પરમાત્મા, ૦૪ વિ॰ [Í.] અકાળે જન્મેલું – ઉત્પન્ન થયેલું. ॰મૃત્યુ ન॰ અકાળે થતું મરણ, વૃદ્ધ વિ॰ અકાળે વૃદ્ધ-ધરડું થયેલું. વૃષ્ટિ સા અકાળે થતા વરસાદ; માવઠું. ~લિક, લીન વિ॰ [i.] વખતનું. —લીનતા સ્ત્રી॰ અકાલીન હેાવું તે (૨) કાલવિપર્યાસ; ‘ઍનૅકૅનિઝમ' [અનુયાયી અકાલી પું॰ [ત્ત. મા] શીખ ધર્મનો એક ફાંટા કે તેના અકાલીન,તા જુએ ‘અકાલ’માં અકાવ્ય ન॰ [ä.] અકવિતા; કાવ્યરસના અભાવ અકાળ, ૦૪, મૃત્યુ, વૃદ્ધ, વૃષ્ટિ જુએ ‘અકાલ’(સં.)માં અકાંઢ વિ॰[ë.] આકસ્મિક; એચિંતું (ર) કાંડ – પેરાઈ વગરનું અકિંચન વિ॰ [ä.] નિષ્કિંચન; સાવ ગરીબ કિંચિત્કર વિ॰ [i.] નિર્માલ્ય; નિષ્ફળ; કેાગટ અકીક પું॰ [મ.] એક જાતને લીસેા, ચળકતા પથ્થર. -ક્રિયા પું॰ અકીકની વસ્તુએ બનાવનારા
અકીદા પું, –દત સ્ત્રી॰ [z.] યકીન; શ્રદ્ધા; વિશ્વાસ અકીર્તિ(—ત્તિ) સ્ત્રી॰ [í.] અપયશ. ૦કર વિ॰ [ä.] અપયશ અપાવે એવું
અકુટિલ વિ॰ [Ç.] કુટિલ નહિ એવું; નિખાલસ અકુંતાભય વિ॰ [[.] કાઈ પણ તરફના ભય વિનાનું; નિભૅય અકુદરતી વિ॰ [Ç.] કુદરતી નહિ એવું; કૃત્રિમ (ર) દૈવી; અલૈાકિક
અકુલ વિ॰[ë.] જુઓ અકુલીન (૨) પું૦ (સં.) શિવ અકુલાંગના સ્રી॰ [l.] કુલાંગના નહિ એવી – કન્નત સ્ત્રી અકુલીન વિ॰ [Ç.] નીચા કુળનું; કુળહીન. છતા સ્ત્રી, ૦૫ણું ન॰ [અશુભ; ભૂંડું. છતા સ્ત્રી | અકુશલ(−ળ) વિ॰ [F.] કુશળ નહિ એવું (૨) ન૦ અનિષ્ટ; અકુંડ(–āત) વિ॰ [8.] પાછું ન પડે તેવું; કાર્યસાધક;

Page #48

અકૂપાર]
અપ્રતિહત (૨) તીક્ષ્ણ; કુંઠિત – ખૂહું નહિ એવું અકૂપાર પું॰ [i.] સમુદ્ર
અકૃત વિ॰ [f.] નહિ કરેલું (ર) ખાટું કે અયેાગ્ય કરેલું (૩) ન॰ પાપ. ૦કાર્ય, નૃત્ય વિ॰ [ä.] જુએ અકૃતાર્થ, ૦૪ વિ॰ [સં.] કૃતા નહિ એવું; કૃતજ્ઞ. ॰જ્ઞ વ॰ [i.] કૃતજ્ઞ નહિ | એવું; કૃતા. ક્ષતા સ્ત્રી. –તાત્મા વિ॰ [i.] અજ્ઞાની (૨) નિષ્ફળ (૩) ઈશ્વરદર્શન નહિ પામેલું. “તાર્થ વિ॰ [સં.] કૃતાર્થ નહિ એવું; અસફળ
અકૃતિ સ્ત્રી॰ [સં.] અયોગ્ય કે ખરાબ કૃતિ [ અપકૃત્ય અકૃત્ય વિ॰ [ä.] ન કરવા જેવું (૨) ન॰ ન કરવા જેવું કામ; અકૃત્રિમ વિ॰ [સં.] સ્વાભાવિક; કુદરતી. તા શ્રી॰ કૃપણ વિ॰ [સં.] કૃપણ નહિ એવું; ઉદાર. તા ૧૦ અકૃપા શ્રી॰ [સં.] કૃપાના અભાવ; અવકૃપા અકેક(-કુ) વિ॰ [એક+એક] એક પછી એક (૨) એક એક (૩) પ્રત્યેક; દરેક [ પાસાદાર, ‘ઍમૉફ્સ’ (પ.વિ.) અકેલાસીય વિ॰ [સં. જાત] કૈલાસ – પાસા વિનાનું; બિનઅકેટ પું॰ [ä.] સેાપારીનું ઝાડ (ર) સેાપારી અકાટી સ્ત્રી, –ટા પું॰ [સં. મોટ] સેાપારી ઘાટનું સ્ત્રીઓના કાનનું ઘરેણું; ધરીનાં ઝૂમખાંવાળું લેાળિયું અકાણિક વિ૦ [સં. જોળ] કાણ કે ખૂણેા ન કરે એવું; ‘ઍગેાનિક’ (પ. વ.). રેખા સ્રાવ બરાબર ઉત્તર-દક્ષિણ નેડતી રેખા; ‘ઍગોનિક લાઈન'
અકેણું વિ॰ [અ + ક્હ્યું ?] અતડું; ભળી ન જાય તેવું (૨) કોઈનું ન માને તેવું (કા.). —ગ઼ાઈ સ્રી”, “ણાપણું ન૦ અકૌશલ(—ય) ન॰ [ä.] કૌશલ્યનો અભાવ; અનાવડત અષ્ટ વિ॰ [નં. ૩hz; પ્રા. ૭ 3?] કડક, વળે નહિ એવું (૨) ટટાર (૩) મગરૂબીવાળું. છતા શ્રી॰ અક્કડપણું, અકડાઈ. બાજ વિ૦ રાક્ી; કાંકડું; વરણાગિયું
અક્કરચક્કર અ॰ [‘ચક્કર’નું દ્વિત્વ?] અણધારી રીતે; આમ તેમ થઈ ને (૨) ગમે તેમ કરીને; આડુંઅવળું સમજાવીને અક્કર્મી,–ર્મણ વિ॰ જુએ ‘અકમી ’માં
ને
અક્કલ સ્ત્રી [મ. અન] બુદ્ધિ. [—ઉછીની, ભાડે કે વેચાતી લેવી=બીજા પાસેથી શીખવું કે સમજવું. –ગામ જવી=અક્કલ ન ચાલવી; બુદ્ધિ કે સમજ ન રહેવી. —ગીરી કે ધરાણે મૂકવી, તું લીલામ કરવું=અક્કલ કે સમજ ન હોવી; બીજાની અક્કલે ચાલવું. અક્કલ ચાલવી કે દોડવી= અકલે કામ કરવું; સમજાવું; સૂઝ પડવી. −નું આંધળું, ઊંધું, બારદાન,=અક્કલ વગરનું; મૂર્ખ. ઇસ્કોતર, ઓથમીર, ખાં, દુશ્મન = અક્કલ વગરનું; મૂર્ખ. -ફૂટવી, રેંટી જવી, બહેર મારી જવી, મારી જવી= અક્કલ કે સમજ (પ્રસંગ પર) જતી રહેવી, કામ ન વું. –વેચી ખાવી=અક્કલ વગરના કે એવ* બનવું. અક્કલે કહ્યું કરવું =જીએ અકલ ચાલવી.] કુંટું વિ॰ ફૂટેલી અક્કલનું; અક્કલ વગરનું; મૂર્ખ. ૦ખાજ વિ॰ બુદ્ધિશાળી, બાજખાં પું (વ્યંગમાં)ભારે બુદ્ધિવાળા – મૂર્ખ માણસ; અક્કલને ખાં. મકું વિ॰ મંદ બુદ્ધિવાળું (કા.). ॰મંદ વિ॰ બુદ્ધિશાળી મંદી સ્ત્રી અક્કલ-મંદપણું. ૰વંત, ૦વાન વિ॰ અક્કલવાળું. શૂન્ય,
3

[અક્ષયધામ
૦ હીન વિ૦ અક્કલ વિનાનું. હેશિયારી સ્ત્રી॰ બુદ્ધિ અને ખબરદારી; બુદ્ધિપૂર્વક કરી આપ્યું છે-કાઈએ છેતરીને કે આડુંતેડું સમજાવીને કરાવી લીધું નથી, એવું બતાવવા ખેતપત્રોમાં વપરાતા શબ્દ
અક્કલક(-ગ) પું૦ [મ. મારōી] એક વનસ્પતિ – ઔષધિ અક્કલબેર પું॰ [હિં. અળવી] એક વનસ્પતિ
અક્કા સ્ત્રી॰ અપેાલા; ભાઈબંધી તેાડવી તે. [—કરવી = અંગૂઠાથી દાંતને અડી ભાઈબંધી તેાડવાની નિશાની કરવી; દાસ્તી કે અખેલા લેવા. થવી= અક્કા કરાવી.] અક્કેક વિ॰ જુએ અકેક
અકટાબર પું॰ જુએ ઑક્ટોબર
અક્રમ વિ॰ [સં.] ક્રમબદ્ધ નહિ તેવું; અનિયમિત (૨) પું૦ ક્રમ નહિ તે; ક્રમના અભાવ
અક્રિય વિ॰ [i.] નિષ્ક્રિય (૨) નિરુદ્યોગી; સુસ્ત
|
અક્રૂર વિ॰ [f.] ક્રૂર નહિ એવું; દયાળુ (ર) પું॰ (સં.) શ્રીકૃષ્ણના પિત્રાઈ કાકા અને ભક્ત
[શાંત સ્વભાવનું અક્રોધ પું॰ [f.] ક્રોધના અભાવ; ખામેાશી; શાંતિ. —ધી વિ॰ અકલાંત વ॰ [સં.] કલાંત – થાકેલું નહિ એવું અલિષ્ટ વિ॰ [×.] ક્લિષ્ટ નહિ એવું; કલેશરહિત; સરળ; સહજ અકલેદ્ય વિ॰ [સં.] ભીંજવી ન શકાય એવું અકલેશ પું॰ [i.] ક્લેશને અભાવ; સુખશાંતિ અક્ષ વિ॰ [૫.] અક્ષય; અવિનાશી
અક્ષ પું॰ [સં.] રમવાનેા પાસેા (ર) માળાના મણકા (૩) ધરી (ચક્રની કે પૃથ્વીની) (૪) (ગણિતમાં) કાઈ સ્થાન નક્કી કરવા કાટખૂણે કપાતી મૂળ રેખાએ, ઉદા૦ ‘વેધાક્ષ’ (ગ.). (તેના સંદર્ભમાં આલેખમાં માપ ગણાય છે.)(૫) આંખ [સમાસને અંતે, ઉદા॰ ‘કમલાક્ષ.' એકલા પ્રાયઃ પદ્યમાં] (૬) જ્ઞાનેન્દ્રિય (૭) [ભૂ.] વિષુવવૃત્તથી ઉત્તર દક્ષિણ કાઈ પણ જગાનું ગાલીય અંતર. ત્રિદ વિ॰ [ä.] પાસા રમી જાણનારું; જુગારી. વિદ્યા સ્રી જુગાર. વૃત્ત ન॰ (ભૂ.) અક્ષાંશનું – અક્ષાંશદર્શક વર્તુલ. ૰માપક ન૦ અંશ ઉપરથી ગ્રહ, નક્ષત્ર જોવાનું એક યંત્ર, માલા શ્રી॰ રુદ્રાક્ષની માળા (૨) જપમાળા. –ક્ષાંશ પું॰ [ + અંશ ] (ભૂ.) વિષુવવૃત્તથી ઉત્તર કે દક્ષિણનું અંતર – અક્ષ બતાવનાર ૧૮૦ અંશ છે તે. -ક્ષાંશવૃત્ત ન॰ જુએ અક્ષવૃત્ત અક્ષણિક વિ॰ [[.] ક્ષણિક નહિ એવું; સ્થિર; કાયમી અક્ષણું ન॰ [જુએ અખિયાણું] ચેાખાથી ભરેલું પાત્ર અક્ષત વિ॰ [É.] ઈજા પામ્યા વિનાનું; સુરક્ષિત; અખંડ (ર) પુંખ૦વ૦ ધાર્મિક ક્રિયામાં અથવા મંગળ પ્રસંગે કાઈને વધાવી લેવામાં વપરાતા વગર ભાંગેલા, અણિશુદ્ધ અનાજના દાણા – ચાખા, ડાંગર, ઘઉં, જવ વગેરે(શ॰પ્ર૦ માટે જુએ ‘ચેાખા’માં), યેાનિ(–ની), –તા વી॰ [i.] જેનું કૌમાર ખંડિત નથી થયું એવી [l ન• અક્ષત્ર, –ત્રિય પું॰ [i.] ક્ષત્રિય વર્ણનો નહિ, એવા માસ, અક્ષમ વિ॰ [×.] અશક્ત; અસમર્થ (૨) અસહિષ્ણુ. “મા સ્ત્રી॰ [H.] ઈર્ષ્યા (૨) ક્રોધ. “મ્ય વિ॰ [f.] ક્ષમ્ય નહિ એવું અક્ષય વિ॰[ä.]કદી ક્ષીણ ન થાય એવું; અવિનાશી (૨) અખૂટ. હતૃતીયા ૧૦ અખાત્રીજ, વૈશાખ સુદ ત્રીજ. ધામ ન૦

Page #49

અક્ષયનવમી]
[અખતર
વૈકુંઠ (૨)મોક્ષ. ૦નવમી સ્ત્રી, અખેને મ; કારતક સુદ નેમ. અફેટ ૫૦ કિં.] જુઓ અખરોટ ૦૫દ ન મોક્ષ. ૦પાત્ર ન૦ જેમાંથી વસ્તુ ખટે જ નહિ એવું અક્ષણ સ્ત્રી જુઓ અક્ષૌહિણી [ વિ૦ ભ ન પામે એવું વાસણ. વટ પ્રયાગમાં આવેલો એક વડ (પ્રલયકાળે અક્ષેભ ! [4] ભ– ગભરાટનો અભાવ; રવથતા. –ભ્ય પણ એ અક્ષય રહેશે એવું મનાય છે). વાણી સ્ત્રી, ખૂટે | અક્ષૌહિણી સ્ત્રી. [૩] ૨૧,૮૭૦ રથ, ૨૧,૮૭૦ હાથી, ૬૫, નહિ એવી વાણું (૨)(સં.) સરસ્વતી
૬૧૦ ઘોડા તથા ૧,૦૯,૩૫૦ પાયદળ, એટલી સેનાને એક-સમૂહ અક્ષથી, ૭ વિ. [.] જુઓ અક્ષય
અખ( ખ)ઠ વિ[અરૂખડ 3] નહિ ખેડાતું પડતર (ખેતર)(૨) અક્ષર વિ૦ [૩.] અવિનાશી (૨) ૫૦ વર્ણ (ભાષા) (૩) હરફ; | જેમાં ઘાસ પણ ન ઊગે એવું (૩) અવાવરું અવડ બેલ (૪) પં. બ૦ ૧૦ દત (૫) વિધિના લેખ (૬) ન૦ | અખદહાડા ૫૦ બ૦૧૦ [ખડવું' પરથી અ + ખડ?] કામ બ્રહ્મ. [–ઉતારવા = મહેણું ટાળવું. –
કાર(હાથથી) લખવું; કરવાનું મન ન થાય એવા દિવસે; કામકાજ વિનાના, કંટાળો કે (માંથી) બોલવું. -પડો = લખવામાં અક્ષર રહી જ; તેવી આવે એવા દિવસ (જેમ કે ઉનાળાના) [ ઊંચુંનીચું ભૂલ થવી. -પાઠ =લખવું. –મેળવવા = અક્ષર પારખવા અખબખ૮, અખટાબખડી વિ૦ ખાડાખ્યાવાળું; અસમાન; માટે સરખાવી જેવા (૨) બેના જન્માક્ષર મળે છે કે કેમ તે જોવું. અખાવું અ[િજુઓ આખડવું]અફળાવું; ટિચાવું; અથડાવું -વાળવા=સારા અક્ષર કાઢવા મથવું.]. ક્ષેત્ર સાહિત્યક્ષેત્ર. અખણિયારું વિ૦ (કા.) જુએ અખિયાણું
ગણિત ન૦ બીજગણિત. છંદ૦ પુત્ર અક્ષરવૃત્ત. જ્ઞાન ન૦ અખત(-7)ર વિ૦ મેલું; નઠારં; અખંતર લખતાં વાંચતાં આવડવું તે. દેહ ૫૦ નાશ ન પામે એવું અખતર વિ૦ (૫.) શબ્દોના અર્થને અવળા લઈ પિતાની જાતને શરીર (૨) કીર્તિ (3) સાહિત્યકૃતિ. ૦ધામ નવ બ્રહ્મલક; મેક્ષ. | ડાહ્યું માનતું -મનાવતું. હાહુ વિ. દોઢડાહ્યું ૦૫દ ન મુક્ત દશા. ૦૫દ્ધતિ સ્ત્રી વર્ણમાળાની જના. | અખતરું વિ૦ જુએ અખત(-7)
બદ્ધ વિ૦ અક્ષરમેળવાળું. બંધ ! અતૂટ સંબંધ; ગાઢ અખતરો [. હિત{T] પ્રયોગ અજમાશ.-રાર –રાબાજ મૈત્રી (૨) અક્ષરનું બંધારણ (૩) દરકત (૪) અક્ષરમેળ છંદને વિ૦ અખતરા કર્યા કરે તેવું; અખતરાનું શોખીન એક પ્રકાર. બ્રહ્મ નવ પરમ બ્રા (૨) અક્ષર ધામ. ભાર અખત્તર, હાર્દુ વિ૦ જુઓ “અખતર'(પ.)માં પુત્ર ઉચારમાં અમુક અક્ષર પર અપાતે ભાર; “ઍકસન્ટ’. અખત્યાર ૫૦ મિ. હિતવાર] અધિકાર; તાબો (૨) પસંદગી.
માલા(–ળા) સ્ત્રી મૂળાક્ષરે; વર્ણમાળા. ૦મેળ વિ૦ અક્ષરના ૦નામું ન૦, ૦૫ત્ર પું, ન મુખત્યારનામું; સનદ. -રી સ્ત્રીન માપવાળો (છંદ). ૦રચના સ્ત્રી અક્ષરપદ્ધતિ. લિપિ સ્ત્રી સત્તા; અધિકાર અક્ષરની સંજ્ઞાથી લખવાની પદ્ધતિ. વિન્યાસ પું-શુદ્ધ લેખન- અખની સ્ત્રી [જુઓ આંખો] ગિલ્લીદંડાને એક દાવ; આખી વિદ્યા; જોડણી. ૦વૃત્ત ન અક્ષરમેળ વૃત્ત – છંદ. ૦૫ વિ૦ અખબાર પં; ન [મ. “gવર'નું બ૦૧૦] વર્તમાનપત્ર; છાપું. સાવ અભણ, ૦શઃ અ અક્ષરે અક્ષર. સૃષ્ટિ સ્ત્રી લખાણ. ૦નવીસમું [.] ખબરપત્રી(૨) છાપાંને લખનારે; “એડિટર”
સૌષ્ઠવ ન અક્ષરેની સુંદરતા. –રાતીત વિ૦ [૪] ભાષાથી અખમ વિ૦ (સં.મક્ષમ;21.વિમો ન ખમી શકે એવું (૨)નાજુક જેનું વર્ણન ન થઈ શકે તેવું; અવર્ય (પરમાત્મ તત્વ). –રારંભ | (૩) અસમર્થ ૫૦ અક્ષર (એકડેએક ને કક્કો) શીખવાને આરંભ; નિશાળમાં ! અખરે વિ૦ (સં. માસ્વર] અસહ્ય ભણવાનું શરૂ થયું તે. -રાર્થ પું[૩] શબ્દાર્થ (૨) સંકુચિત અખર સ્ત્રી સિર૦ મ.) અખડ-પડતર જમીન; ચરે અર્થ. –ાંતર ન [a.] અક્ષરની ફેરબદલી. -રેપગુણ અખરામણ ન૦ દૂધ આખરવા માટેનું મેળવણ ૫૦ વર્ગોગુણ; “લિટરલ કેઇફિશન્ટ’(ગ.).-રપાસનાસ્ત્રી અખરવું અક્રિ. “આખરવુંકર્મણિ [8.] અક્ષરબ્રહ્મ -ઈશ્વરની ભક્તિ (૨) સાહિત્યની સેવા અખરોટ ન૦ કિં. સેટ] એક મે; અખંડ અસંતવ્ય વિ૦ [RA] અક્ષમ્ય
અખળ વિ૦ અરખલિત; ખાળી ન શકાય એવું અક્ષાંતિ સ્ત્રી ૦ [.] ક્ષાંતિને અભાવ
અખંઠ વિ[૩] આખું; પૂરેપૂરું; સમગ્ર. ૯તા સ્ત્રી૦, ૦૫ણું ન૦. અક્ષાંશ, વૃત્ત [.] જુઓ “અક્ષમાં
' ૦રાશિ પુંપૂર્ણક પરિણામ (ગ) અક્ષિ સ્ત્રી[.] અખ. (સમાસને અંતે “અક્ષ' રૂપ આવે છે. | અખંડ બ્રહ્મચર્ય ન [4] જેને ભંગ જ નથી થયો એવું બ્રહ્મચર્ય જુઓ અક્ષ). ૦કા સ્ત્રી નાની આંખ; ફક્ત લેંસની બનેલી અખંડ સૌભાગ્ય ન સૌભાગ્યની અખંડિતતા; સ્ત્રીના મરણ સુધી સાદી આંખ “સેલસ” (પ્રા. વિ.). કેશ(–ષ)પું આંખો | પતિ છવતો હોય તેવું તેનું સૌભા. ૦વતી વિ. સ્ત્રી ૦ ગોખલો. ગેલક ૫૦ આંખના ડોળે. તારક પું, તારા પિતાના મરણ સુધી પતિ હયાત હોય તેવી સ્ત્રી (૨) [ટૂંકમાં સ્ત્રીઆંખની કીકી. ૦૫મ ન પાંપણ. ૦૫ટ આંખની કીકી અસૌ૦]હાગણના નામ આગળ મુકવામાં આવતું વિશેષણ પાછળને પ્રકાશ ગ્રહણ કરનારે પડદે; “રેટિના'. ૦૫ટલ ન૦ અખંહસ્ત્રાવી વિ. [સં.] સદા – અખળ વહેતું આંખનું પડળ; કીકી ઉપર વળેલી છારી. ૦ટું વિ૦ કાણું; આંધળું અખંડાનંદ ૫૦ [તું. અખંડ + આનંદ] સતત એકસરખા અક્ષણ વિ. [4.] ક્ષીણ નહિ થયેલું એવું
આનંદ છે તે અક્ષણ વિ[4] સુણ-વટાયેલું નહિ તેવું (૨) પગરવટ વિનાનું | અખંડિત વિ૦ [8] ખંડિત નહિ એવું (૨) કિનારીમાં ખાંચા (૩) અજિત; ફતેહમંદ
[નહિ ડહોળાયેલું | ખાંચા ન હોય તેવું (પાંદડું); “ઍન્ટાયર’ (ઉ. વ.). ૦તા સ્ત્રી અક્ષુબ્ધ–ભિત) વિ. [.] ક્ષોભ પામ્યા વિનાનું સ્વસ્થ (૨) | અખંતર વિ૦ અખત્તર; મેલું (૨) ન૦ ભૂતપ્રેત; વળગાડ

Page #50

અખાજ]
[અગમબુદ્ધિ
અખાજ વિ. [ä. અata] ન ખવાય એવું કે ન ખાવા જેવું | અખ્રિસ્તી વિ. ખ્રિસ્તી નહીં એવું; “પંગન” (૨) ન નિષિદ્ધ ખોરાક; માંસ
અગ વિ. [] ગમન ન કરી શકે એવું (૨) ૫૦ઝાડ (૩) પર્વત અખા S૦ + અષાઢ; એક મહિનાનું નામ
(૪) રાક્ષસ, ૦જ વિ૦ પહાડમાં જન્મેલું, પહાડી અખાડા કરવા શ૦D૦ આંખ આડા કાન કરવા; ન ગણકારવું અગઢ ૫૦ [. ] (કા.) સેગન (૨) બાધા; આખડી અખાઠાબાજ વિ૦ અખાડાની વિદ્યામાં કુશળતાવાળું. –જી સ્ત્રી ૦ અગ(ગ) મું. [. મીટ?, . મારું] સાઠમારીનું મેદાન અખાડિયે જુઓ “અખાડે'માં
અગધૂત !૦ (૨) વિ૦ જુઓ અગડબંબ [ જાતને અવધૂત અખાડી વિ૦ (૫) અષાઢ માસનું; અષાઢી.–ડેવિટ ૫૦ અષાઢી અગઠબંબ વિ. ઘણું જાડું; ફાંદવાળું; ગોળમટોળ (૨) ૫૦ એક અખાડે ૫૦ [. અક્ષવા, ત્રા. અવવારી] કુસ્તી કરવા માટે અગઢ બગઢ વિ. [રવ ? કે . યકૃતવવૃત, પ્રા. યાવિયા?] બનાવેલી જગા (૨) કસરતશાળા (૩) બાવાઓ રહેતા હોય તે | ખરું બેટું (૨) ન ગમે તેવી ખરી ટી–અરપષ્ટ બેલી જગા (૪) જુગારી કે સમવ્યસનીઓને એકઠા થવાની જગા; | અગડે (‘બગડો' સાથે) અમુક ફલાણે. ઉદા. “અગડે અડ્ડો. [–જામ = કુસ્તી કે અખાડે બરોબર ચાલવાં (૨) | બગડે માર્યો ને બગડે કાગડો માર્યો.” અડ્ડો કે બેઠક બરાબર રંગમાં આવવાં.]. -હાબાજ વિ૦, | અગણ (~ણિત) વિ. [4.] અસંખ્ય -દાબાજી સ્ત્રી ૦.(તેના ક્રમમાં જુઓ). નહિ પૃ૦ અખાડામાં | અગણું વિ૦ [(ત્રણ) અગ્નિ, પ્ર. મકITળ પરથી] ત્રીજું (ગીતમાં જનાર; કસરતબાજ
અગણું તે મંગળ વતિયું) અખાત વિ. [સં.] નહિ ખોદેલું (૨) પું; ન જમીનની અંદર અગતરે ૫સં. ૧૮૬૯માં પડેલો દુકાળ ગયેલો સમુદ્રને ફાંટ (૩) ખોલ્યા વગર બનેલું કુદરતી તળાવ; અગણે (૮) તેર વિ. [સંઘાન+સિત્તેર] ૬૯ સરોવર; કુંડ
અગણ્ય વિ૦ [ā] ગણી ન શકાય એવું [કાળાતી] ૭૯ અખાત્રીજ સ્ત્રી, જુઓ અક્ષયતૃતીયા
અગણ્યા (ઍ)શીત–સી) વિ. [ä. પાન + એશી, પ્રા. અખાઘ વિ. [ā] ખાદ્ય નહિ એવું; અખાજ
અગર, અગણસિત્તેર વિ૦ જુઓ અગણોતેર અખિયાણું ન [સં. અક્ષતવયન] જુઓ અક્ષણું; શુભ કાર્યના અગત અ૦ કિં. અગ્રત ] મહાવત હાથીને આગળ ચલાવવા આરંભમાં (ગર તથા વસવાયાને) અપાતી બક્ષિસ
અગત, અગત' કહે છે. અખિયા, વિ. [4. અક્ષત] જરા પણ ક્ષતિ-જિા પામ્યા વિનાનું; | અગત સ્ત્રી - અગતિ. [-તે જવું અવગતિ થવી] (૨) વિ૦ [સં.] સહીસલામત (૨) તંદુરસ્ત
જીવતું; હયાત (૩) જાણેલું નહિ એવું અખિલ વિ. [.] આખું; બધું; સમસ્ત. છતા સ્ત્રી ૦
અગતિ સ્ત્રી [] અવગતિ; નરકમાં પડવું તે (૨) અમુક વિષયમાં અખિલાઈ સ્ત્રી [સં. મ]િ અખિલતા; અખંડતા
પ્રવેશ નહીં તે (૩) વિ૦ ગતિ વિનાનું; રિથર. ૦૭ [સં.] અવગતિ અખિલાઘ ન [તું. અવિ + અઘ] બધાં, કુલ પાપ
પામેલું (૨) નિરુપાય; લાચાર. ૦કતા સ્ત્રી અખૂટ વિ. [રે. અટ્ટ] ખૂટે નહિ એવું; અપાર (પ.) અગતિ રૂંવે એક લીલું ચળકતું ને ઊડતું જીવડું (૨) વિ૦૫૦ અખે વિ. [સં. અક્ષય,. વેલ] અક્ષય. ૦મ સ્ત્રી - અક્ષય- | અગતે ગયેલ; ભૂત થયેલ નવમી. ૦૫ાત્ર ૧૦ જુઓ અક્ષયપાત્ર. ૦માથે પુત્ર અક્ષય - | અગત્ય સ્ત્રી; ન [સં. સાતિ] જરૂર (૨) મહત્ત્વ. [--આપવી અખટ બાણનો ભા. ૦માળ સ્ત્રી ન કરમાય એવી | (-વું)=જરૂરી કે મહત્વનું ગણવું કે સમજવું] અક્ષયમાળા, વન ન૦ અક્ષયે – નહિ સુકાતું, લીલું વન અગથિયે ૫૦ [ä. માસ્તિ] એક ઝાડ અખેઠ,-હાણ વિ. ખેડડ્યા વગરનું; પડતર
અગદ ન [સં.] દવા અખેતરિયા પુ. બ૦ ૧૦ (૫.) અક્ષત, ચોખાદાણા. અગદ્યાપદ્ય ન [R. I +મા] ન ગદ્ય ન પદ્ય ગણાય એવું [–ઉતરાવવા = જુઓ “દાણા જેવરાવવા'.]
મિશ્ર લખાણ; પદ્યમય ગદ્ય અખેદ ૫૦ [j] ખેદને અભાવ; આનંદ
અખે’માં | અગન ન૦ એક પક્ષી અખે-૦મ, ૦૫ત્ર, ભાથે, ૦માળ, વન ઈ. જુઓ અગન સ્ત્રી [. ]િ અમિ (૨) બળતરા; ઝાળ; લા. અખે ૦ (સં.) એ નામને ગુજરાતી જ્ઞાની કવિ. ૦ખેગીતા | [-ઊઠવી = એકાએક બળતરા થવા લાગવી. –બળવી = અગન સ્ત્રી. તેણે લખેલું એક ગીતા-કાવ્ય
થવી; બળતરા લાગવી કે બળવી. -બેસવી =બળતરા મટવી.] અખેઠ ન૦ [સં. અક્ષોટ ?] જુએ અખરોટ
૦ગાડી સ્ત્રી- આગગાડી અખેઝર વિ. અક્ષય રીતે – સતત ઝરતું કે વહેતું
અગભીર વિ. [૪] ગભીર- ઘેરું ઊંડું નહિ એવું; છીછરું. અખેમટ સ્ત્રી (સુ) જુએ અવન
અગમ વિ. [] અગમ્ય; ઈન્દ્રિયાતીત (૨) ન [સં. મામિન] અખેવન વિ. આખું (૨) સ્ત્રી જેનું એકપણ સંતાન મરી ન ભવિષ્ય. ૦ચેતી સ્ત્રી [સં. મશ્રિમ + ચેતવું] દૂરદેશી. નિગમ ગયું હોય એવી સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી
નવ ભુત અને ભવિષ્ય (૨) [સં. નામ-નિરામ] વેદ અને શાસ્ત્ર, અખઈ વિ+જુઓ અક્ષયી
નિગમવાદ પું, ‘મિસ્ટિસિઝમ'. નિગમવાદી ૫૦ “મિટિક’. અખ૦ વિ૦ જુઓ અખંડ
૦૫૭મ સ્ત્રી [સં. મગ્રિમ + પશ્ચિમ] આગળનું તથા પાછળનું અન્ય વિ૦ + જુઓ અક્ષય, અને
તે; ભૂત અને ભવિષ્ય. ૦પંથ ૫૦ નહિ જવા જેવો –-અજાયે, અખ્યાતિ સ્ત્રી [i] અકીતિ (૨) અપ્રતીતિ
ગૂઢ રસ્તો (૨) ઈશ્વરપ્રાપ્તિ માર્ગ. બુદ્ધિ સ્ત્રી અગાઉથી

Page #51

અગમરે]
[અગિયું
ભવિષ્યને વિચાર કરી શકનારી બુદ્ધિ (૨) વિ. અગમબુદ્ધિ- | પેદા કરવી.] વાળું. બૂધિયું વિ૦ અગમબુદ્ધિવાળું. ભાખી વિ૦ ભવિષ્ય | અગવાડું ૧૦ [ä. મધ્ય +4] આંગણું (૨) મોખરાને ભાગ. ભાખનાર. વાણી સ્ત્રીગુઢ વાણી (૨) ભવિષ્યવાણી – ડું આંગણું (૨) કાંચળી અથવા અંગરખાને આગલે (૩) વેદવાણી [શણગાર ભાગ
[(૨) નેતા અમદરે ૫૦ કિં.ગ્રિમ + દરે] ઘોડાના ગળાને એક અગવે પં. [. મ; હિં. મr ] આગળ ચાલનાર ભોમિય અગમો છું. [+ગમવું] અણગમે
અગસ્તિ (–ત્ય) ૫૦ [ā] (સં) એ નામના એક પ્રાચીન ઋષિ અગમ્ય વિ૦ [ā] જ્યાં ન જઈ શકાય એવું (૨) ગઢ (૩) ન (૨) એ નામને તારો. [અગત્ય(કષિ)ના વાયદા = લાંબા જવા જેવું, નિષિદ્ધ. ૦તા સ્ત્રી૦. ૦વાદ પુંસત્ય કે તત્ત્વ ગઢ ને ન પાળવાના એવા – ખોટા વાયદા. ૦વૃત્તિ સ્ત્રી અગત્ય અગમ્ય છે એવો વાદ મિસ્ટિસિઝમ. ૦વાદી વિ૦ (૨) પું. તે ઋષિ જેવી – નવું પ્રસ્થાન કરે એવી સાહસવૃત્તિ વાદને લગતું કે તેમાં માનનારું. -ખ્યા વિ. સ્ત્રી જેની સાથે અગહણન જુઓ અગ્રહાયણ
[અણગળ સંગ નિષિદ્ધ હોય એવી (સ્ત્રી). જ્યાગમન ન. નિષિદ્ધ સ્ત્રી અગળ વિ૦ [અ + ગળવું] ઓગળે કે ઓગળેલું નહિ એવું (૨) સાથે વ્યભિચાર; એક મહાપાપ. -મ્યાગામી વિ૦ ૫૦ અગ-1 અગાઉ અ [. મā] પૂર્વે પહેલાં. ૦થી ૮૦ પહેલેથી મ્યાગમન કરનાર
અગાઢ પુંડ (ક.) સવારથી બપોર સુધીનો સમય. ૦૫છાપું અગર [. ] મીઠું પકવવાની ક્યારી કે જમીન. ૫૦ સવાર સાંજ; આ દિવસ --રિયણ-રી સ્ત્રી મીઠું પકવનારી સ્ત્રી (૨) અગરિયાની | અગાડી અ૦ [. અa] જુઓ આગળ. ૦થી ૮૦ આગળથી સ્ત્રી. –રિયે ડું મીઠું પકવનાર; અગર રાખનાર
(૨) આગળના ભાગ કે સ્થાનથી(૩) પહેલેથી. ૦૫છાડી અ૦ અગર ન૦ [ä. મારુ] એક જાતનું સુગંધી લાકડું કે તેનું ઝાડ; આગળપાછળ (૨) વહેલું મેડું (૩) સ્ત્રી ઘેડાને ગળે અને અગરું. ૦બત્તી સીધૂપસળી
પગે બાંધવાનાં દોરડાં અગર અ૦ [.] જે (૨) અથવા. ૦ચે [.], જે અ૦ કે અગાત અ૦ અગાઉ (૨) વિ. આગળનું (પછાત” થી ઊલટું) (૨) જે (૩) અથવા જે
અગાત પુત્ર શિલાલેખ અગરજે ૫૦ અગર ઈ૦ સુગંધી દ્રવ્યોને ભૂકો
અગાધ વિ૦ [4] ગાધ નહીં તેવું; અતિ ઊંડું; ગંભીર અગર જે અ૦ જુઓ “અગર અ૦' માં
અગામું વિ+જુઓ અગમ્ય અગરપાટ,ટો પુત્ર જુએ ખારો પાટ
અગાર પં; નવ+જુઓ આગાર (૨) ન. [સં.] આ ગાર; ઘર. અગરબત્તી સ્ત્રી જુઓ “અગર ન”માં
-રી વિ૦ (૨) j૦ ગૃહસ્થ; સંસારી; “અનગાર'થી ઊલટું. અગરવાલ(–ી) ૫૦ એ નામની એક વૈશ્ય જ્ઞાતિને માણસ અગાશયું ન [જુઓ અગાશી](અમુક રચનામાં) ઘરના ઓરડા અગરાજ વિ૦ જુઓ અગ્રાહ્ય
પછી આવતો અંદરનો અને ઉપરથી ખુલો ભાગ(ચ) અગરાઠાપુંબ૦૧૦ [ä. અગ્ર + ડું] જારબાજરીના લીલા સાંઠા | | અગાશી(–રસી) સ્ત્રી [સં. મારાષI] ઘરના ઉપલા ભાગમાં અગરિયે, વણ, અગરી જુઓ “અગર' jમાં
કરેલી ખુલી બંધ જગા; ગચ્છી [સુધી ખુલ્લું અગર ન [ā] જુએ અગર
અગાસું વિ. [૩. માળારા, બા. માસ] ઢાંકણ વિનાનું આકાશ અગર્ભજ વિ૦ [૪.] ગર્ભજ-ગર્ભમાંથી જન્મતું નહિ એવું અગિયર . [પ્ર. મથR ] (૫) અજગર અગર્ભિણી વિ. સ્ત્રી [સં.] ગર્ભિણી નહિ તેવી (સ્ત્રી) અગિયાર વિ. [૩. વિરો] ૧૧. ૦મું વિ. [ä. દ્વિરામ] અગર્વ j૦ [8.] ગર્વને અભાવ; નમ્રતા (૨) વિ૦ ગર્વ-રહિત; ક્રમમાં દશ પછીનું (૨) ન મરણ પછીને અગિયારમે દિવસે નિરભિમાની. -વંછ,-વ વિ૦ અગર્વ
કરવામાં આવતી કાયદાની ક્રિયા કે તે દિવસને જમણવાર. અગહેણુય વિ. [.] ગર્હણીય નહિ એવું
[–કરવું તેને જમણવાર કરો. - સરાવવું તેના કાયદાની અગહિંત વિ૦ [] ગહિંત નહિ એવું
શ્રાદ્ધ-ક્રિયા કરવી.]. ૦શ(ન્સ) સ્ત્રી પખવાડિયામાંની અગિઅગલ સ્ત્રી [સર૦ મ. સાહ, . મઝુ, બા. માત્ર ખાડે ] | યારમી તિથિ (૨) એ દિવસે પળાતું ઉપવાસ-ત્રત. [ કરવી = લપેટી કે મેઈદંડા રમવા કરાતો ના ખાડે; બેદી; ગબી અગિયારશને ઉપવાસ કે વ્રત કરવું. -તેવી = જુઓ “અગિઅગલબગલ અ૦ [1] આસપાસ; બંને બાજુએ
ચારશ ભાંગવી'. –થવી = એકાદશીને દિવસ હોવો કે તેને ઉપઅગલાં પગલાં ન બ૦ ૧૦ (કા.)અઘરણી વખતે સીમંતિનીને વાસ છે. -ભાંગવી = (ખાઈને) તેનું વ્રત કે ઉપવાસ ભંગ ભરાવવામાં આવતાં પગલાં
કરવાં.]. શિ(–સિ)યું વિ. અગિયારશનું વ્રત કરનારું. શિઅગલું વિ૦ (કચ્છી) મેલું. લાશ સ્ત્રી
(–સિરાયણ સ્ત્રી અગિયારશનું વ્રત કરતી સ્ત્રી અગલું બગલું ન માથે કાંઈકે મુકાય તે (“કેઈને માથે...' | અગિયારા બ૦૧૦ ૧૧ સાથે ૧ થી ૧૦ સુધીના અને એવી બાળરમતમાં વપરાય છે.)
ગુણાકાર દર્શાવતે ઘડિયે. [–ગણવા, ગણી જવા, ભણવા અગવડ સ્ત્રી સગવડથી ઊલટું તે; મુશ્કેલી; અડચણ.—દિયું વિ૦ = નાસી કે છટકી જવું; પલાયન કરી જવું; છું થઈ જવું.] અગવડવાળું; અગવડ કરે એવું. [-આવવી, –થવી, પઢવી | અગિયારી સ્ત્રી [૪. રાજ] ૧૧૪૧૧=૧૨૧ થી ૧૧૪ = મુશ્કેલી નડવી કે લાગવી. –ઉઠાવવી, ખમવી, વેઠવી = | ૨૦=૨૨૦ સુધીને ઘડિયે અડચણ કે મુશ્કેલી સહન કરવી. –કરવી = અડચણ કે મુશ્કેલી | અગિયું ન૦ જુઓ આ જજુ; “ઇ” નું ચિહ્ન

Page #52

અગિયારી]
[અગ્રેસરત્વ
અગિયારી સ્ત્રી[. યજ્ઞ + મારિ] પારસી નું મંદિર હવાઈ. ૦પ્રદ વિઅગ્નિદ; જઠરાગ્નિ તેજ કરે એવું. પ્રવેશ ૫૦ આતસબહેરામ
અગ્નિમાં દાખલ થવું તે (૨) સ્ત્રી પોતાના પતિની ચિંતામાં બળી અગુણજ્ઞ.વિ. [૪] ગુણજ્ઞ નહીં એવું
મરે તે. મણિ પુજુઓ સૂર્યકાન્ત. ૦મંથન ન૦ (અરણીના) અગુણી વિ. [સં.] અવગુણવાળું (૨) ગુણ-પાડ નહિ જાણનારું ઘર્ષણથી અગ્નિ પેદા કરવો તે. ૦માં ન૦ જઠરાગ્નિની મંદતા. અગેય વિ. [૪] ગેય - ગાઈ ન શકાય એવું. છતા સ્ત્રી, ૦મુખ ૫૦ દેવ (૨) બ્રાહ્મણ (૩) નવ એક પાચક ઔષધિ કે અગુ પૃ૦ જુઓ અગ
દવા. ૦મૂલ્ય વિ૦ બહુ મધું. ૦મૂર્તિ વિ. આગ જેવું કેધી. અગોચર વિ. [.] ઇન્દ્રિયાતીત; અગમ્ય (૨) (કા.) પગ મૂકવો ૦૨થ ૫૦ + આગગાડી. ૦ગ ૫૦ શરીરમાં અગન બળે એવો ગમે નહિ અથવા પગ મૂકી શકાય નહીં એવું
રેગ. લેક પુંએ નામે એક લોક (પુરાણમાં વર્ણવેલો). અ૫ વિ૦ અપ; અદશ્ય
૦વર્ણ વિ. અગ્નિ જેવા વર્ગ કે રંગનું, અતિ તપેલું – લાલ ચાળ. અગપ્ય વિ૦ [i.] ગોપ્ય નહિ એવું
૦વર્ધ દ્ધક વિ. અગ્નિ-જઠરાગ્નિને વધારે એવું. વિદ ૫૦ અગમત વિ૦ (સુ.) અકબંધ; અનામત
અગ્નિવિદ્યાને જાણકાર (૨) અગ્નિહોત્રી. વિદ્યા સ્ત્રી અગ્નિ. અગોર વિ૦ [અ +ગોર ] + ગુરુ વગરનું
તત્વ વિષેની વિદ્યા. ૦વેત્તા ૫૦ જુઓ અગ્નિવિદ. ૦વૃદ્ધિ સ્ત્રી ૦ અગૂઠ ૫૦ જુઓ અગડ
અગ્નિદીપિ. ૦શામક વિ૦ આગ કે બળતરા શમાવે એવું. અગ્નિ . (સં.) દેવતા (૨) (સં.) પ્રકાશ અને ઉષ્ણતાને કે શાલા(–ળા) સ્ત્રી, પવિત્ર અગ્નિ રાખવાનું સ્થાન. શિખા
અગ્નિણને અધિષ્ઠાતા દેવ (૩) પંચ મહાભૂતમાંનું તેજ સ્ત્રી અગ્નિની જવાળા (૨) એક વનસ્પતિ. ૦ણોમ ૫૦ [ā] એ તત્વ (૪) જઠરાગ્નિ; પાચક તત્વ (૫) એક તારાનું નામ (૬) નામનો યજ્ઞ. સંસ્કાર ૫૦ મુડદાને બાળવાની ક્રિયા. ૦ઋાત ત્રણની સંજ્ઞા(ત્રણ અગ્નિ માન્યા છે તે પરથી). [ઊઠ=એકદમ અ૦ ભરમસાત; અગ્નિ ભેગું થાય તેમ (કરવું થવું).સ્નાન બળતરા થવા લાગવી; અગન ઊઠવી. –ને ઊધઈ ન લાગવી નવ બળી મરવું તે. હેત્ર ન પરણેલા બ્રાહ્મણે વિવાહના =જે ખરું કે શુદ્ધ છે તેને ડાઘ ન લાગવો. -સૂક=આગ | સાક્ષીભૂત અગ્નિને નિરંતર જાગ્રત રાખી પત્ની સાથે તેમાં નિત્ય લગાડવી, (જેમ કે ચિતાને.)]. અસ્ત્ર ન૦ અન્ય સ્ત્ર; અગ્નિ હોમ કરવો તે શાસ્ત્રોક્ત અગ્નિમાં સવારસાંજ હોમ કરવાનું કર્મ. વરસાવે એવું બાણ. ૦કણ ૫૦ તણખે. કર્મ ન૦ અગ્નિમાં હોત્રી વિ. અગ્નિહોત્ર કરનાર (૨) બ્રાહ્મણની એક અટક હોમ કરવો તે (૨) અગ્નિપૂજા (૩)રાંધવું તે. ૦કાય જીવોના અન્ય સ્ત્ર ન૦ કિં.] જેમાંથી અગ્નિ વરસે એવું બાણ છ ભેદમાંને એક (પૃથ્વીકાય, વાયુકાય, અપકાય, વનસ્પતિ- અન્યાય ન [ā] પાચનમાં ઉપયોગી એ એક રસ ઝરતી કાય, ત્રસકાય, તે બીજા). ૦કાણ ન૦ બાળવાનાં લાકડાં (૨) પિટની ગ્રંથી; “પંન્ક્રિયાસ” (શ. વિ.) અરણીનું લાકડું. [-ભક્ષણ કરવા = ચિતા ખડકી બળી મરવું; | અગ્ર વિ. [૬] આગળપડતું; મુખ્ય; પહેલું; મોખરેનું (૨) ન૦ અગ્નિપ્રવેશ કરે; સતી થવું.]. ૦કાંઠ આગ લાગવી તે. આગળનો કે સૌથી ઉપરનો કે ચડિયાતો કે શ્રેષ્ઠ ભાગ; અણી; કુમાર પં(સં.) અગ્નિ મારફતે ઉત્પન્ન થયેલો શિવને પુત્ર ટોચ. ગણ્ય વિ૦ ગણતરીમાં પહેલું; મુખ્ય. ૦ગામી વિ. - કાર્તિકેય (૨) જઠરાગ્નિને વધારે એવી એક ઔષધિ. કું આગળ ચાલનાર; આગેવાન. ૦ચર વિ૦ આગળ ચાલનારું. ૫૦ વેદી. ૦ણ ૫૦ દક્ષિણ અને પૂર્વ વચ્ચેને ખણો. ક્રિયા જ વિ. પહેલું જન્મેલું (૨) ૫૦ મોટો ભાઈ (૩) બ્રાહ્મણ, સ્ત્રી મુડદાને બાળવાની ક્રિયા; અગ્નિસંસ્કાર (૨) ડામ દેવો તે. જન્મા છું. બ્રહ્મા (૨) જુએ અગ્રજ, ૦જા વિ૦ સ્ત્રી પહેલી ૦કીઠા સ્ત્રી આતસબાજી. ખૂણે પુત્ર અગ્નિકેણગર્ભે જન્મેલી –મોટી બહેન. ૦જાતિ સ્ત્રી, બ્રાહ્મણ જાતિ. અણિયા વિ. અંદર અગ્નિ રહ્યો છે કે જેમાંથી અગ્નિ જન્મે એવું (૨) ૫૦ [. મuળી] અગ્રણી (૨) બ્રાહ્મણ. ૦ણું છું. [સં.] આગે૧૦ એક ઝાડ (અરણીનું કે શમીનું) (૩) ચમક. ૦ગર્ભા સ્ત્રી વાન. છતા સ્ત્રી અગ્રે-આગળ કે પહેલું હોવું તે; પહેલાપણું. પૃથ્વી(૨) એક ઔષધિ (૩) શમીવૃક્ષ. ૦જવાલા સ્ત્રી અગ્નિની ૦૬ ૫૦ આગળથી સમાચાર લઈ જનાર. ૦ધાન્ય નવ વર્ષને ઝળ(૨)એક છેડ (ગજ-પીપરનો). તસવિ. અગ્નિથી તપેલું પહેલે–ચોમાસામાં થત-પાક. ૦૫જા સ્ત્રી શ્રેષ્ઠ પુરુષને અપાતું કે તપાવેલું (૨)[લા.] અગ્નિથી શુદ્ધ થયેલું. ૦ત્રય ૫૦; ન ત્રણ પ્રથમ પૂજાનું માન. ૦માન ન. શ્રેષ્ઠ– ઉત્તમ કે સૌમાં પહેલું પ્રકારના શાસ્ત્રોક્ત અગ્નિ (ગાહંપત્ય, આહવનીય અને દક્ષિણ). માન. વ્યાયી વિ૦ આગળ કે ખરે જનારું; આગેવાન. લેખ હદ વિ. આગ મૂકનારું કે ચાંપનારું (૨) અગ્નિદીપક, પાચક, ૫૦ વર્તમાનપત્રને મુખ્ય લેખ. ૦વતી વિ૦ આગળ રહેતું; દાતા વિ૦ શબને આગ મૂકનાર. દાહj૦ મુડદાને બાળવું તે. | મુખ્ય. શાળા સ્ત્રી ઓસરી. સર વિ૦ [] અગ્રેસર. દિવ્ય ન૦ જુઓ અગ્નિપરીક્ષા. ૦દીપક(–ન)વિત્ર જઠરાગ્નિને સ્થાન ન. આગળપડતું–મુખ્ય સ્થાન. ૦હાયણ(ન) પું સતેજ કરનારું. દીપ્તિ સ્ત્રી જઠરાગ્નિનું સતેજ થવું તે. દેવ [R.] માગશર મહિને; આગ્રહાયણ, હાર પુત્ર રાજ્ય તરફથી ૫અગ્નિ-એક દેવ. ૦૫કવ વિ. દેવતાથી પકવેલું, રાંધેલું. | દેવસ્થાનને અર્પણ કરાયેલી જમીન ૦૫ર્વત પુંડ વાળામુખી પર્વત. ૦૫રિગ્રહjશાસ્ત્રોક્ત અગ્નિને અગ્રામ્ય વિ૦ [૩] ગ્રામ્ય નહિ એવું અખંડ રાખવાનું વ્રત. ૦૫રીક્ષા સ્ત્રીઅગ્નિ વડે પરીક્ષા કરવી | અગ્રાહ વિ. [૩] ગ્રહણ ન કરવા યોગ્ય તે (૨) આકરી કસોટી. પુરાણ ન૦ ૧૮માંનું એક પુરાણ. અશ્ચિમ વિ૦ [૩] મુખ્ય (૨) આગળનું (૩) ૫૦ મેટે ભાઈ
પૂજક વિ૦ અગ્નિને પૂજનારું. પૂજા સ્ત્રી અગ્નિદેવની પૂજા. | અગ્રેસર વિ૦ (૨) પું. [.] આગેવાન; નાયક નેતા. છતા ૦બળ ન પાચનશક્તિ. ૦બાણ ન આતસબાજીને એક પ્રકાર; I સ્ત્રી, ૦૧ નવ

Page #53

અગ્ય]
અન્ય વિ॰ [i.] સૌની અત્રે એવું; શ્રેષ્ઠ અઘ ન॰[Ē.] પાપ(૨)(સં.)અધ નામે અસુર – અધાસુર. ધર પું॰ (સં.) અધને ધરનાર-શ્રીકૃષ્ણ. નાશ, નાશક(ન) વિ॰ પાપનો નારા કરનારું (ર) પું॰ (સં.) શ્રીકૃષ્ણ, મર્ષણ વિ॰ [É.] અઘનાશક (મંત્ર) (૨) ન૦ એક નસકારેથી પાણી લઈ બીજા નસકારા વાટે કાઢી નાખવું તે. વાન વિ॰ પાપી, હૅન વિ॰ [f. ન્] અધનાશન; પાપના નાશ કરનારું. હર્તા(ì), હારી વિ॰ પાપ દૂર કરનાર. -ઘાયુ વિ॰ [+સં. માયુસ] પાપી; દુષ્ટ. —થાસુર ॰ (સં.) શ્રીકૃષ્ણે મારેલા એક રાક્ષસ અઘક (ઓ) સ્ત્રી॰ [અધવું+એકવું] ઝાડા અને ઊલટી (૨) કાગળિયું; કોલેરા
અઘટતું વ॰ [અ + ઘટતું] અણધટતું; અણછાજતું; અયોગ્ય અઘટિત વ॰ [સં.] ઘટિત નહિ એવું; અધટતું અઘટિત-ઘટના સ્રી॰ [i.] નહિ બનેલી ઘટના બનાવવી તે. ૦પટીયસી વિ॰ સ્રી. [સં.] એમાં કુશળ (માચા) અઘઢ વિ॰ [અ+ઘડ]અણઘડ, મૂર્ખ (૨) બેડોળ; કદરૂપું (૩) પું [ä. બાતેં ?] ધરો, ખાડો. ઘણું વિ॰ બેડોળ અઘણુ ન॰[જીએ અધવું] અધવું તે (ર) અપઢાર; ગુદા. ૦ખાર (—ણુ) સ્ર૧૦ અધવાનો ખાડો; નરકકુંડ. શી(–સી) વિ૦ અધણિયું; ઝાડાના રોગવાળું. —ણિયું વિ॰ અધ અધ કરે તેવું. —ણી સ્ત્રી॰ અધણ; ગુદા (ર) જાંજરુ (જેલભાષા)
|
અવધર, અવનાશ(૦૬, ૦૧), અધમર્ષણ જુએ ‘અધ’માં અધમૂતર સ્ત્રી॰ અધવું ભૂતરવું તે (૨) [લા.] જુએ અધામણ અઘય(-૨)ણિયાત વિ॰ સ્ત્રી॰ જુએ ‘અધય (–ર)ણી'માં અઘય(–ર)ણી ન૦; સ્રી॰ [વે. અળિયા] પહેલવહેલા ગર્ભ રહેવા તે (૨) એની ક્રિયા; સીમંત. [–આવવી =સીમંતના પ્રસંગ આવવે.–કરવી = તે વેળાના વિધિ કેવરા વગેરે કરવાં.]. —ણિયાત વિ॰ સ્ત્રી॰ અઘરણીવાળી સ્ત્રી [કે થવું] અઘરું વિ‘[નં. બગ્રાહ્ય?] મુશ્કેલ; કઠણ [—પડવું =મુશ્કેલ લાગવું અઘરેણિયાત વિ॰ ધરેયિાત નહિ એવું; પોતાની માલિકીનું અઘ(-ઘા)વવું સક્રિ॰ અધે એમ કરવું (૨)[લા.] ખૂબ મારવું; ટીપવું (૩) જોરજુલમથી કઢાવવું (નાણાં કે કાઈ પણ વસ્તુ) અથવાટ સ્રી॰ [અધ+વાર્ટ] અધણ; ગુદા અથવા સ્ત્રી, – પું॰ [અધ+‘વાડ’ પ્રત્યય] અઘેલાની ગંદવાડ (૨) ખૂબ ગંદકી
અઘવાન, અઘહન, જીએ ‘અધ’માં
–
અવવું અ॰ ક્રિ॰ [તં. વ્, મેં. ફ્ñ] મળત્યાગ કરવો; ઝાડે ફરવું. (૨) [લા.] જોરજુલમને વશ થઈ છેડવું કે આપી દેવુંપડવું. [અધી પઢવું=(બેભાનમાં કે ડરથી યા અવશે, જેમ કે, માંદગીમાં) આપોઆપ ઝાડા થઈ જવા. અધીને ઉસેઢવું, વાળવું =ન કરવાનું કરી બેસી તે સુધારવા મથવું.] અઘહર્તા (—ર્તા), અઘહારી, જુએ ‘અથ’માં અઘાટ વિ॰ અપાર; અનંત (૨) [દસ્તાવેજમાં] કુલ હક્ક સાથેનું (૩) પું॰ શિલાલેખ (૪) ઇનામી જમીન; દેવસ્થાનમાં દાન અપાયેલી જમીન (૫) ઘાટ; એવાર. -ટિયું વિ॰ અઘાટ અપાયેલું (૨) નિમકહરામ અઘાઢ(૧)વું સ૦ ક્રિ॰ અધે એમ કરવું

[ અચરપચર
અઘા પું૦ [૩. સવાઇ] અંધેડા – એક છેડ; અપામાર્ગ અથાણુ ન૦ મળ; વિષ્ટા. —ણું વિ॰ અધવાની હાજતવાળું અઘાત વિ૦ (૫.)+જુએ અગાધ
અથામણ સ્ત્રી૦ (વારંવાર) અધવું કે અધવાનું થાય તે; અતિસાર (૨) [લા.] ભય, ત્રાસ અથવા સખત મહેનતને લીધે થયેલી – અધી. જવાય એવી – ખરાબ સ્થિતિ
|
અઘામું વિ॰ +[જીએ અધવું] ભયંકર; ત્રાસદાયક (૨) અઘરું અઘાયુ વિ॰ [i.] પાપી; દુષ્ટ [પું॰ ગંદવાડ અઘાર (૨) સ્રી॰ [જુએ અધવું] પંખી કે જીવડાંનો મળ. –રા અઘાવવું સ॰ ક્રિ॰ જુએ અધવવું
અવાયું અ॰ ક્રિ॰ અધવાની ક્રિયા થવી; ‘અધવું’નું ભાવે અઘાસુરે પું॰ [{.] જુએ ‘અધ’માં અધેડી સ્ત્રી॰ [હૈ. અવાડા] એક વનસ્પતિ અધેડે પું॰ [જીએ અધાડો ] એક છેડ; અંઘેડો અધૈણી સ્ત્રી॰ (ચ.) જીએ અધયણી
અધાર વિ॰ [અ+ર્યું. ઘો] અતિ ભયાનક (૨) ઘાતકી (૩) ભાનસાન વગરનું (૪) ઘણું સખત કે મુશ્કેલ (૫) ગાઢું. ઉદા ૦ અધેાર નિદ્રા, વન. ૦પંથ પું॰ મેલી સાધના કરનારા બાવાઓના પંથ. વિદ્યા સ્ત્રી॰ મેલી વિદ્યા. –રી વિ॰ એદી; ઊંઘણશી (૨) જુગુપ્સા ઉપજાવે – ચીતરી ચડે એવું ગંદુ (૩)પું॰ એવા ગંદા એક જાતને (નાગડા) ખાવા (૪) ભયંકર એદી કે ઊંધણી
માણસ
અધેાષ વિ॰ [સઁ.] ઘે!ત્ર – અવાજ વગરનું; શાંત (૨) પું॰ પાંચ ઉચ્ચા-સ્થાનાના પહેલા બે વાંને ઉચ્ચાર (ક,ચ,ટ, ત, પ તથા ખ, છ, ઠ, થ, ક્ એ વ્યંજના અઘાષ કહેવાય છે.) (વ્યા.) અચક સ્ત્રી॰ આગળી; ડૅસ; અટકણ (૨) આડ અચકડું ન॰ કાંઈ સાંભરી આવવાથી છાતીમાં ભરાઈ આવતા મા (ર) (સુ.) ગચરકું; હેડકી અચકન પું; [હિં.] એક જાતના લાંબે ડગલે અચકમક અ॰ અચાનક, એકદમ, એચિંતું અચકવું અ॰ ક્રિ॰ અટકવું; ખમચાવું [પું॰ આચકા અચકાવું અ॰ ક્રિ॰ અચકવું, –મણ સ્ત્રી૦ નડતર; મુશ્કેલી. –રા અચકામકા પું॰ લહેકા; લટકા (સ્ત્રીને)
ન
અચક્ષુ વિ॰ [ત્ત. અદ્ભુત] આંધળું, ગમ્ય વિ॰ ચક્ષુ વડે નહિ (બીજી ઇંદ્રિયે। વડે) ગમ્ય હોય એવું
અચર્ચા વિ॰ [ અ + ચડવું] ખાતામાં નહિ ચડેલી (રકમ) અચતુર વિ॰ [ä.] ચતુર – ચાલાક નહિ એવું; જડ; ફોટ અચપચું વિ॰ [અધ+ પોચું ?] કાચુંપે ચું; અધકચરું (૨)
નહિ પ્રવાહી અને નહિ ઘટ્ટ
[શાંત; ગંભીર. ॰તા સ્ત્રી॰ અચપક્ષ(−ળ)વિ॰ [Ē.] ચપળ – ચંચળ કે ચાલાક નહિ એવું; અચર્ચ અ॰ અચાનક
અચર વિ॰ [É.] ખસે નહિ એવું; સ્થિર અચરકા પું॰ ઉમળકા (૨) આંચકા; ધક્કો અચરજ(ત) ન॰, –તી સ્ત્રી [સં. માધૈર્યં] નવાઈ; આશ્ચયૅ. [ – પામવું = આશ્ચર્ય થવું – ઊપજવું. દા. ત. તે અચરજ પામ્યા, તેને અચરજ થયું.] [રહીને; વારે વારે; જેમ આવ્યું તેમ અચરપચર વિ॰ [મ. (રવ॰ ?)] કાચુંકારું (૨) અ॰ રહી

Page #54

અચરે અચરે (સીતા)રામ ]
[અછે અછ કરવું
અચરે અચરે (સીતા)રામ શમ, પિપટને ભણાવાતો શબદ અચોક(ક)સ વિ૦ ચેકસ નહિ તેવું. ૦તા, અચોકસાઈસ્ત્રી, અચલ (–ળ) વિ. [ā] દઢ; રિયર (૨) [..] અવિકારી (૩) અપચે પુંજુઓ “અ”માં j૦ પર્વત. તનયા સ્ત્રી (સં.) પાર્વતી. છતા સ્ત્રી૦. ૦૫તિ અચૌર્ય ન૦ [સં.] અરતેય; ચેરી ન કરવી તે [પડે તેમ ૫૦ (સં.) હિમાલય. ૦૫દ નવ નિત્ય એકસરખી રહે તેવી અછત અ૦ [ અ + છતું ] છતું – જાહેર થયા વિના; ખબર ન રિથતિ-મોક્ષ (૨) “
કંટંટ એકરપ્રેશન” (ગ.). ૦રાશિ પુત્ર અછિન્ન વિ. [ā] અખંડ. ૦ધારા સ્ત્રી, સતત વહેતું ઝરણું કનટંટ કૉન્ટિટી’ (ગ).'—લા(–ળા) સ્ત્રી (સં.) પૃથ્વી. --લિ (૨) જેમાંથી અખંડ ધાર પડે એવું પાત્ર (-ળિ)ત વિ. [૪] ચલિત નહિ એવું
અછું વિ૦ [ä. અ૪] સારું અચલા વિ૦ (૧૫.)+ઓચિતું; અચાનક
અછેદ ૫૦ બ૦૧૦ [સર૦ હિં. મછત] (૨) અક્ષત - ચોખા અચલા(–ળા) સ્ત્રી [] પૃથ્વી (૨) વિ. સ્ત્રી અચળ અષેધ વિ૦ [૩] છેદી ન શકાય એવું અચલાયતન ન [8.] અચળ ન ફરે એવું અડગ રથાન અછેર મું. [અધ +શેર]અર્થો શેર. –રિયું વિ. જેમાં અચ્છેર અચલિ–ળિ)ત વિ૦ [] જુઓ ‘અચલમાં
માય તેવડું (૨) ન૦ અર્ધા શેરનું માપિયું. –રિયે ૦, નૂરી અચવન સ્ત્રી (પ.) [સરવે હિં] આચમન, અચલાવવું સક્રિક સ્ત્રીઅર્ધા શેરનું માપિયું અથવા વજન. - j૦ અર્ધા શેરનું (૫) અચવન – આચમન કરાવવું
[ચાખેલું વજન- કાટલું . અચળ્યું વિ૦ [અ + ચવવું] નહિ કહેલું (૨) [અ + ચાવવું] નહિ અચ્છેદ ૧૦ [.] (સં.) હિમાલયનું એ નામે એક સરોવર અચળ સ્ત્રી, જુઓ અચલા
અશ્રુત વિ. [૪] પતન કે ખલન વિનાનું; નિશ્ચલ (૨) પું અચળત વિ૦ જુઓ અચલિત
(સં.) વિષ્ણુ. –તાનંદ !૦ [આનંદ] અખંડ આનંદ, અચ વિ૦ (૫.) અચળ
આત્માને આનંદ (૨) (સં.) અખંડ આનંદ ભોગવનાર- ઈશ્વર અચંચલ(–ળ) વિ૦ ચંચળ નહિ એવું; રિથર; દઢ; અડગ અમ્રુત કેશવમ્ શસ્ત્રમાં ઈતિ, સમાપ્તિ બતાવતો બોલ. અચંબે j૦ [. અથર્મુત, 2. મચક્ષુથ આશ્ચર્ય; નવાઈ. | (-કરવું, –બાલવું) જુઓ શ૦ પ્રહ “અચરજમાં
અર્સધિ સ્ત્રી. [૬] અચ-સ્વરેની સંધિ (વ્યા.) અચા સ્ત્રી, જુઓ અ
અછક અ૦ જોતજોતામાં અચાનક અ૦ [સર૦ હિં; અ +ચાનક ?] એકાએક; એચિતું અછકલું વિ૦,-લાઈ સ્ત્રી, જુઓ આછકલું, - લાઈ અચાપલ,-લ્ય ન૦ [] અચપળતા (૨) વિ૦ અચપળ; રિથર અછઠ (-૨)તું વિ૦ માત્ર સપાટીને અડકીને પસાર થઈ જતું (૨) અચાર ન [1.] અથાણું
કાના બરાબર; અશગ (૩) છલકાતું અચાલ સ્ત્રી [અ + ચાલવું] હરકત; અડચણ (૨) અડકાવ; અછત સ્ત્ર[અ + છત] તંગી; તાણ [હયાત નહિ એવું રદર્શન (૩) ભારે અગત્ય; ભીડ
અછતું વિ૦ [અ + છતું] અણછતું; ગુપ્ત (૨)[૪. વસત]+ અસત; અચાલે પૃ. [જુએ અચાલ] અનિવાર્ય અગત્ય; અપેક્ષા અછત્ર વિ૦ [] છત્ર વિનાનું ખુલ્લું (૨) માથે વડીલ વિનાનું અચિત વિ. [સં.] અચેત; ચિત– ચેતના કે ચિત્તબુદ્ધિ રહિત અછબડા પં. બ૦ ૧૦ એક રોગ, જેમાં શરીર પર આછી આછી અચિર વિ૦ [૪] ચિરકાળનું નહિ એવું
ફેલીઓ નીકળે છે. [-કરમાવા, નમવા, શમવાર તેની અચિંતિત વિ૦ [૩] જુએ અણચિંતવ્યું
ફેલીઓ મટવા માંડવી, -નીકળવા= રેગ થ– તેની અચિંતું () વિ. ઓચિતું
કેલીઓ નીકળવી.] અચિંત્ય વિ. [8,] ચિંતવી ન શકાય કે ચિંતવવું અવ્ય એવું | અછરતું વિ૦ જુઓ અછડતું અચિંત્યું વિ૦ જુઓ “અચિંતું'માં
અછવાવું અ૦ ક્રિ. [અ + છવાવું] વણ છ લાગ (૨) કરમાવું અચી સ્ત્રી, જુઓ અણચી
અઠંગ અ૦ અધ્ધર અચુંબક ન૦ ચુંબક નહિ એ પદાર્થ.-કીય વિ. ચુંબક ન | અછાપ છાઢ સ્ત્રી, ધમાધમ ખેંચી શકે તેવું; “નૉનમૅગ્નેટિક' (પ. વિ.)
અછાડવું સત્ર ક્રિટ આછટવું; પછાડવું અચક વિ૦ [અ + ચકવું] ચૂકે નહિ એવું (૨) અ૦ ચૂક્યા વિના. અછાનું વિ૦ છાનું; પં; અછતું ૦બાણ ન કદી ખાલી ન જાય તેવું બાણ (૨) વિ૦ તેવું અછાંદસ વિ. [RA] છંદરહિત ફેકનાર. [અચકબાગ આવવું =જરૂર આવવું.]
અછાબા ! બ૦ વ૦ [. રિઝાવે = પડદો] વરઘોડામાં વરરાજાનું અચેત, ન વિ. [.] ચેતન વિનાનું; જડ (૨) બેભાન. ૦ના માં ઢાંકવા પાઘડીએ લટકાવવામાં આવતા સોનેરી કસબના તાર સ્ત્રી મૂછ; જડતા; બેભાનપણે
અછાવવું સક્રિ. (નવું વાસણ) વાપરવા કાઢવું અચેલ, ૦ક વિ૦ [૩] ચેલ-વસ્ત્ર વિનાનું
અછી૫ વિ૦ છીપે નહિ - તૃપ્ત ન થાય એવું અષ્ટ વિ૦ [.] અચેતન; જડ; બેભાન
અછત વિ૦ [હિં.] અસ્પૃશ્ય (૨) અસ્પૃશ્ય મનાતી કોમનું. અ પં [અ +{. વર ?] જમાવ; ભીડ (૨) કચરાને જમાવ; | –તે દ્વાર પું[+ઉદ્ધાર] અછૂતોને ઉદ્ધાર ગંદકી(૩) અ. [-પાળ =કામકાજ બંધ રાખવું–અણજો અછો (કા.) નડતર; નુકસાન (૨) ભીડ પાળ (૨) બળિયા ઘરમાં હોય તેથી મહેમાન વગેરેને આવ- | અછો અછો કરવું, અછો અછો વાનાં કરવાં શબ૦ [૩. અરજી કાર ન આપવો.]. ૦૫ પુત્ર ગંદવાડ; સડો
| –અછો] લાડ લડાવવાં (૨) ખૂબ ઉમળકાથી આદરસત્કાર કરવો

Page #55

અછાંયડા ]
[અજાડી
અછાંયડા ડું બ૦૧૦ લાડ લડાવવાં તે
-રામર વિ૦ અજરઅને અમર; અવિનાશી; જરા-મરણ વિનાનું અછછી સ્ત્રી (કા.) પેટમાં ચૂંથાવું તે
અજર સ્ત્રી [..૩ઝ] બહાનું (૨) આનાકાની ઢીલ અછોડાવા અ૦ અ છેડે કે રાશ જેટલે અંતરે
અજરામર વિ. [] જુઓ “અજર' માં અછોડે ૫૦ [ફે. મોરિં?] રાશ (૨) ગળામાં પહેરવાને અજરાલ(–ળ) વિ. [મ. ઝાર] વિશાળ (૨) ભયાનક સોનારૂપાને દોરો (૩) ઘડિયાળની સાંકળી
અજરે ૫૦ [સં. મનર] અપ અછલું વિ. છેલી કે સંદીને ઠીક ન કરેલું; ઘડયા વિનાનું અજલ વિ. [સં.] નિર્જલ, સૂકું [સ્ત્રી [..] છેવટનું સ્વધામ અજ વિ૦ [ā] નહિ જન્મેલું; અનાદિ (ઈશ્વર) (૨) ૫૦ બકરે અજલ સ્ત્રી [..] અંત (૨) મત (૩) કમત. ૦મંજિલ (૩) (સં.) બ્રહ્મા (૪) કામદેવ (૫) ચંદ્ર (૬) (સં.) રામચંદ્રજીના અજવાશ j૦ જુએ ઉજાસ.—શિયું નવ અજવાળિયું; જાળિયું દાદાનું નામ. ૦કણું છું. એક વનસ્પતિ. ૦ગર પં. [](બકરું અજવાળણહાર વિ૦ અજવાળનાર ગળી જાય તેવ)મેટો સાપ. ગરવૃત્તિ સ્ત્રી દેવ ઉપર આધાર અજવાળવું સ0 કિ. [સં. ૩q૪] ઘસીને ઊજળું કરવું; માંજવું રાખવાની વૃત્તિ. ૦ગંધા સ્ત્રી એક ઔષધિ. તનયા સ્ત્રી (૨) અજવાળું કરવું (૩) નામ કાઢવું; આબરૂ વધારવી (૪) (સં.) બ્રહ્માની પુત્રી; માયા (૨) સીતા. ૦૫તિ. j૦ ભરવાડ ચિંગમાં] બગાડવું; બદનામી વહોરવી (૨) (સં.) મંગળ ગ્રહ. ૦પાલ(–ળ) પં. ભરવાડ
અજવાળિયું ન [જુઓ અજવાળવું] ચંદ્રની વધતી જતી કળાઅજટા સ્ટીવ જોયઆંબલી
[મુર્ખતા; જડતા વાળું પખવાડિયું; શુક્લપક્ષ (૨) અજવાળા સારુ છાપરામાં કે અજય વિ૦ જડ; મૂર્ખ (૨) [સ.] જડ નહિ એવું. હાઈ સ્ત્રી, ભીંતમાં મુકેલું જાળિયું –બાકું [ચાંદરણાવાળી (શત) અજતનયા સ્ત્રી[R.] જુઓ “અજ'માં
અજવાળી વિ. સ્ત્રી [ જુઓ અજવાળવું] અજવાળાવાળી; અજતરફ–કે) [.] અo તરફથી
અજવાળું ન૦ પ્રકાશ; ઉજાસ. [ અજવાળામાં આવવું =જાહેર અજદહા કું. [.] માટે જંગી સાપ - અજગર
થવું; બહાર પડવું (૨) પ્રસિદ્ધિ મળવી. અજવાળામાં મૂકવું અજનવી વિ૦ જુએ અજનવી
=જાહેર કરવું. –કરવું = પ્રકાશ કે દીવો કરો (૨) [લા.] અજન્મ વિ. [ā] જન્મરહિત. -ભા વિપુંજેને જન્મ આબરૂ વધારવી. –થવું = સવાર પડવું.-દેખાવું = સુવાવડ નથી એવું (ઈશ્વર) (૨) સ્ત્રી ૦ (સં.) માયા (૩) સીતા (૪) લક્ષ્મી. કરાવવી.-નીકળવું = પિોહ ફાટવો; સવાર થવું–પવું = પ્રકાશ -મી વિ૦ અજન્મા
આવવો (૨) રપષ્ટ થવું.] અજપતિ મું. [૩.] જુઓ “અજ'માં
અજવું અ૦ ક્રિ. [૩. ૩ ] ટપકવું; ઝમવું (કા.) અજપાજ(-જા) ૫ ૫૦ [૩] પ્રયત્ન વિના સ્વાભાવિક રીતે | અજશ છું. [૪. થરા] અપજશ; બેઆબરૂ ચાલતે (હં હં) જાપ
અજ વિ. [૩] સતત; એકધારું (૨) અ૭ વારંવાર; હમેશ અજપાલ પું. [] જુઓ “અજ'માં
અજહતી વિ. સ્ત્રી [.] જહતી નહિ એવી (લક્ષણા) અજબ વિ. [.] નવાઈ ઊપજે એવું આશ્ચર્યકારક; અદભુત. અજહસ્વાર્થી સ્ત્રી [.] જુએ અજહબ્રક્ષણ [–થવું = ચકિત થવું; નવાઈ લાગવી.]. ગુલમહેરી સ્ત્રી એક અજહલક્ષણ સ્ત્રી [.] લક્ષણાને એક પ્રકાર,-અજહતી કલ્પિત પક્ષી. છતા સ્ત્રી
લક્ષણા, જ્યાં મૂળ અર્થ અથવા વાસ્યાને ત્યાગ થતું નથી અજમ j[..]અરબસ્તાન સિવાયને (ઇરાન, તુરાન ઈ૦ દેશોનો) અને બીજા અર્થને બંધ થાય છે (કા. શા.). દા. ત. ‘બંદૂક વિસ્તાર કે પ્રદેશ. –મી વિ.(૨)૫૦ અજમાને લગતું કે અજમનું જોઈ બધા ભાગ્યા.' અજમાયશ સ્ત્રી [. માઝમારા] અજમાવી જેવું તે; પરીક્ષા; અજંત વિ. [૪. મચ + અંત] વરાંત (વ્યા.) પ્રયોગ. –ી વિ૦ અજમાયશમાં લીધેલું; પ્રાયોગિક
અજંપ(-પો) પૃ. [અ + જંપવું] જંપને અભાવ; અશાંતિ અજમાવવું સક્રિ. [૧. માઝમુદ્રન ] વાપરી જેવું; તપાસી | અજા સ્ત્રી [મ, અના] આફત; પીડા. ૦૩જા સ્ત્રી. આફત; કષ્ટ જેવું; પ્રયોગ કરી જેવો
અજા સ્ત્રી- [R.] માયા; કુદરત (૨) બકરી. ૦ગલ (ળ)સ્તન અજમાશ સ્ત્રી, જુઓ અજમાયશ
પું; ન બકરાંને ગળે લટકતે આંચળ(૨)[લા.] નિરર્થક વસ્તુ. અજમૂદો વિ. [.મા=મૂ4:] અનુભવી (૨) પુંઅજમાયશ ૦થ ન૦ બકરાંનું જ થ. ૦૫ાલ(–ળ) j૦ ભરવાડ અજમે પું[૩. મનમોઢા,T.મનમૂ4] એક વનરપતિ - ઔષધિ. અજાકજા સ્ત્રી, જુઓ “અજા [..] 'માં
-આપો =(ચંકાતું હોય કે વાંધે હોય તે દૂર કરવા) લાંચ અજાગલ(–ળ)સ્તન પું; ન [૪] જુઓ “અન [R.]'માં આપવી. અજમાનાં ફૂલ =અજમાને અર્ક. ફકાવ= અજાગ્રત વિ૦ [.] જાગ્રત નહિ એવું; અસાવધ; ગાફેલ (ચંક મટાડવા) અજમે ખવડાવો (૨) રસ કે ધંધવાટ દર અજા(—યા)ચક, વૃત્તિ, વ્રત જુઓ “અયાચક”માં કરાવવા ઉપાય કરે.]
અજાચી વિ. [સં. મહાવિન ] અયાચક અજમેદ સ્ત્રી [જુઓ અજમ] એક ઔષધિ
અજાથ ન૦ જુઓ “અજા [.] 'માં અજય વિ. [8 ] જયરહિત (૨) ન જિતાય એવું; અજેય (૩) | અજાબૂઢ વિ૦ ગીચ અને અફાટ પું હાર. યા સ્ત્રી માયા (૨) ભાંગ(૩)એક વનરપતિ.- અજાડી સ્ત્રી, હાથી વગેરે પ્રાણીઓને ફસાવી પકડવા માટે બનાવિ. [૪] જુએ અજેય
વેલી ખાઈ અથવા ખાડો (૨) બેહક બેઠેલા ઢોરને ઊભું રાખવા અજર વિ. [ā] ઘરડું ન થાય એવું (૨) પચી ન શકે એવું. | પગ તળે દાતે ખાડો (૩) વિરાન કે પહોંચવામાં વસમી પડે

Page #56

અજાડું]
[અટકાવ
એવી જગા. [માં પડવું = ફસાવું મુશ્કેલીમાં આવી પડવું | અજોળ વિ૦ લટકતું; અધવચ (૨) અધૂરું મૂકેલું (૩) સ્ત્રી કેઈના ફાંદામાં ફસાવું.]
અક્કસપણે અજાઉં વિ૦ (કા.) કજિયાળું
અજજ અ૦ [૩. અa]+ આજ અજાણ વિ. [૪. માન] વાકેફ – માહિતગાર નહીં તે (૨) સ્ત્રી અજજુ ન સૂવા દીધું “ઈનું ચિહન (અથવા 1). જાણને અભાવ. છતાં, ત્રણેક - અ૦ ન જાણતાં; અણ
અજજુ(જ)કા સ્ત્રી- [ā] વેશ્યા સમજથી. –ણ્ય વિ. જાણમાં નહીં તેવું; અજ્ઞાત. ૦૫ણું ન૦
અણ વિ. [] અજાણ (૨) મૂર્ખ અજાત વિ૦ [.] નહીં જન્મેલું (૨) ગર્ભથ. ૦૧ વિ. જેને અજ્ઞાત વિ. [૩] જ્ઞાત નહીં તેવું; અજાણ્યું (૨) ગુપ્ત. ૦ચર્યા કોઈ સાથે દુશ્મનાવટ નથી એવું (૨) પં. (સં.) યુધિષ્ઠર (૩) એક સ્ત્રી. કઈ જાણે નહિ એવી રીતે કરવું તે; ગુપ્તચર્યા. યૌવના પ્રાચીન (રાજાઓમાં) નામ
વિ. સ્ત્રી હતી જુવાન સ્ત્રીમુગ્ધા. ૦વાસ પુત્ર છુ રહેવું તે અજાતિ,-તીય વિ. [ā] જાતિ વિનાનું (૨) નર માદાના સંગ અજ્ઞાન ન [સં.] જ્ઞાનને અભાવ; અબુધપણું (૨) અવિદ્યા; વિના થતું; “ઍસેક્યુઅલ” (જી. વિ.) (૩) “સજાતીય એથી ઊલટું
માયા (૩) વિ. જેને સાન -સમજ નથી એવું (૪) અભણ (૫) અજાન વિ૦, બાહુ વિ૦ (૫) + જુઓ “આજાન, બાહુ”
અજાણ, જનિત, જન્ય વિ૦ અજ્ઞાનમાંથી નીપજેલું. ૦મૂલક અજાન સ્ત્રી જુઓ અઝાન
વિ૦ અજ્ઞાનમાંથી નીપજેલું; મૂળમાં અજ્ઞાન કે અણસમજવાળું. અજાનબાહુ વિ૦ (૧૫.)+ જુઓ આજાનબાહુ
છતા સ્ત્રીઅજ્ઞાનપણું. -ની વિ૦ જુઓ અજ્ઞાન વિ૦ (૨) અજપાલ પું. [૪] જુઓ “અજા'માં
અવિદ્યા – માયામાં બંધાયેલું અજાબી સ્ત્રી [મ. હિના, ૫. નાવી] બુરખો
અય વિ૦ [.] જાણી ન શકાય તેવું. ૦તા જી૦, ૦ત્વ ન૦ અજામિલ પં. (સં.) એક પ્રસિદ્ધ વિષ્ણુભક્ત
અયપણું. ૦વાદ-મું ઈશ્વર અથવા પરમ તત્વને વિષે આપણને અજાયબ વિ. [.. મનાવ -અજબ'નું બ૦ અજબ જેવું | કાંઈ ખબર નથી -ન પડી શકે તેવો મત; એસ્ટિસિઝમ'. આશ્ચર્યકારક. ૦થર ન સંગ્રહસ્થાન; “મ્યુઝિયમ'. -બી સ્ત્રી, ૦વાદી વિ૦ (૨) ૫૦ અયવાદમાં માનનાર કે તે વાદને લગતું આશ્ચર્ય; નવાઈ; અચંબ
અજનવી [. માનવી પરદેશી; અજાણ્યું અજાર પું[જુઓ આજાર] રેગ; પીડા; મુસીબત
અઝાન સ્ત્રી [..] અજાન; બાંગ પોકાર અજારીબજારી સ્ત્રી (સુ.) એક રમત, ખારપાટ
અટક સ્ત્રી- [જુઓ અટકવું] નડતરફ અવરોધ (૨) અડચણ; અજારૂપિયું વિ૦ (૫) અજા-માયા રૂપી
મુશ્કેલી (૩) શંકા; મનને ખચકે (૪) કાચી કેદ (૫) અટકણ; અજિત વિ. [4] નહીં જિતાયેલું (૨)ન જિતાય તેવું. –તાત્મા, ડેસ (૬) રંકપપ્રતિજ્ઞા. [–પઢવી = અડચણ આવવી. -માં -તેન્દ્રિય વિ. જિતાત્મા કે જિતેન્દ્રિય નહિ એવું; વિષયાસક્ત લેવું =કેદ પકડવું.].૦ઘડી સ્ત્રી ૦ ધાર્યું બંધ કે ચાલુ કરાય એવી અજિન ન [ā] મૃગચર્મ કાળિયારનું ચામડું. ૦ધારી, વાસી કળવાળું એક ઘડિયાળ; “સ્ટોપ-વેચ” વિ. મૃગચર્મ ઓઢનાર
અટ(-)ક સ્ત્રીજુઓ અડક અજિર ન [4] ઘરનું આંગણું ફળિયું
અટક-ઘડી સ્ત્રીજુઓ “અટકમાં અજિત્વ વિ. [સં.] જીભ વગરનું
અટકચાળું વિ૦ (૨) ન [અડકવું ચાળે ?] જુઓ અડપલું અજિંકય ન [મ.] અજેય; અજિત
અટકડી સ્ત્રી [અટકવું ?] વાધણી; ઘચરકું; હેડકી (૨) અટકણ અજીજ વિ૦ [..] પ્યારું; વહાલું (૨) પુંમિત્ર; દોરત અટ(-)કણ વિઅટકી જાય એવું (૨) સ્ત્રી; નવ ટેકે (૩) અજીઠું વિ૦ [૩. ] જુઓ એ. –ડવા ૫૦ એઠવાડ કેસ (૪) ચાંપ. ટ૬ નવ અડિયલ ટહુ.-ણિયું વિ૦ અડિઅજીબ,–ગરીબ વિ૦ [..] અજબ; અને ખું
યલ (૨) ન૦ કેસ; ચાંપ
[થોભવું; રોકાવું અયત સ્ત્રી [..] કઈ; પીડા; તકલીફ
અટકવું અ૦ ક્રિ. [૩. મ] ગતિ કે પ્રવૃત્તિ બંધ પડવી; અજીરણ ન૦ અજીર્ણ, અપચો. [થવું (કઈ વાત કે વસ્તુનું) | અટકળ સ્ત્રી [સર૦ મ; હિં.મટ ] કહ૫ના; અનુમાન. = (તે) ન સહેવાવું; વધારે પડતો (તેને) પ્રભાવ દાખવો. જેમકે, | [–કરવી, આંધવી = અટકળવું અનુમાન કરવું.]. ૦૫ચીશી વાતનું અજીરણ = વાત કહી દેવી. પૈસાનું... =ધનને ગર્વ છે..] (–સી) સ્ત્રી અટકળ ઉપર મંડાયેલે ધંધે કે કામ. બાજ વિ. અજીર્ણ વિ. [] જીર્ણ નહિ તેવું (૨) ન૦ અરણ; અપચો અટકળવાની શક્તિ કે શોખવાળું અજીવ વિ૦ [] જીવ વગરનું, નિર્જીવ (૨) નટ (જૈન મતે) નવ અટકળવું સત્ર ક્રિટ અટકળ કરવી; કલ્પવું અનુમાનવું તમાંનું જડ તત્વ
અટકામણ(૭) સ્ત્રી હરકત; અડચણ (૨) રદર્શન; અટકાવ. અજુન(–ગતું) વિ૦ [૩. મયુવત] અગ્ય; અઘટિત
[આવવી = (સ્ત્રીએ) વેગળું બેસવું]. અજેય વિ. [.] જીતી ન શકાય તેવું
[ લાકડી | અટકાયત સ્ત્રી અટકાવવું તે; રુકાવટ (૨) અટકમાં- કેદમાં અખણ સ્ત્રી કાંટા - ઝરડાં ખેંચવાની લોઢાની આંકડીવાળી | પકડી રાખવું તે. [માં રાખવું, લેવું =કેદમાં પકડી રાખવું.]. અગપું. [૪. મો] કમુરત (૨) અમેળ; અણબનાવ –તી વિ૦ અટક કે નજરકેદમાં રાખેલું (ડિટેન્ય” કેદી) અજેટ વિ. [અ + ડ] જેની જોડ ન હોય એવું અદ્વિતીય અટકાવ j૦ અટકાવવું – રેકવું તે (૨) અંતરાય; હરકત (૩) અણાં નબ૦૧૦ [અ + જેણે ન જેવાનું વ્રત
અડકાવ; સ્ત્રી અભડાય તે રદર્શન. [–આવ =(સ્ત્રીએ) અજેતરવું સક્રિ. (સુ) ન જોતરવું; જેતર છોડવું
વેગળું બેસવું; રજોદર્શન થવું. –નાખ= અટકાવ કે હરકત

Page #57

અટકાવવું]
[અઠીંગણું
કરવાં; વિધ્ર ઊભું કરવું. પાળ= વેગળાં બેસવાના વિધિ- અટારે ૫૦ [fહું મારા = સરસામાન] ઉચાળો; ઘરવાપરે નિષેધે સાચવવા.].
(ખાસ કરીને જાને ભારતુટો) અટકાવવું સત્ર ક્રિ. “અટકવું'નું પ્રેરક
[અભડાવું અટાલા પં. [સર૦ હિં, મ.] સરસામગ્રી; ઘરવખરી ઈ૦ અટકાવું અક્રિટ બંધ થવું; કાવું (૨) (સ્ત્રીએ) વેગળું બેસવું; અટાલી(–ળી) સ્ત્રી, જુઓ અટારી અટકીમટકી સ્ત્રી છેકરીઓની એક રમત
અટાવું અ૦ કિ. [૩. મ] અટવાવું; પિલાવું; શૃંદાવું (૨) અટકુંલટકું ન૦ સહેજ અટ; (જતે આવતે, ભેગાભેગી) કેરે, [લા.] કદર ન થાય એવી રીતે વટાવું - વપરાવું ડકિયું. [-મારવું= ડોકિયું કરતા જવું; કેરે મારો કે જેતા અટાળી સ્ત્રી, જુઓ અટારી જવું.]
[નજીવી ચીજ] અટિંબર પૃ૦ ટિ; ઢગલો અટકે ૫૦ તાંબાને હલકો સિક્કો. [અટકાનો ઘેડ= મામૂલી અટી સ્ત્રી [.] મેહરમમાં હાથને વીંટાતી રંગીન દોરી અટકામટકા S૦ જુઓ અચકેમકે
અટી વિ. [.] ફરતો રહેનાર (સંન્યાસી જેમ) અટણ(ન) ૧૦ જુઓ અટન
અટીકટી સ્ત્રી કદી; દોરતીનો ભંગ [વાળો કરાર અટણી–
નિની) સ્ત્રી ધનુષ્યને કાપવાળે છેડે, જયાં દેરી અટીને કરાર શ૦ પ્ર૦ શરત સાથેનો - અાંટીવાળો, પાકા બંધનચડાવવામાં આવે છે (૨) કામડાંની ફી
અટપટી સ્ત્રી એક બાળસ્મત અટન ન [a.] અટણ; ભ્રમણ; પ્રવાસ
અટીમટી સ્ત્રી એક વનરપતિ અટનિ(ની) સ્ત્રી [સં.] જુઓ અટણી
અરીસેટીસે ૫૦ એક રમત; સંતાકુકડી અટપટું વિ૦ [હિં. મટપટ; R. ઘટપટ ?] ગુંચવણ ભરેલું; જટિલ અટુલું વિ૦ એકલવાયું સાથરહિત આડુંઅવળું; આંટીઘૂંટીવાળું (૨) અધરું; કઠણ. -ટાઈ સ્ત્રી | અટેકણ ન. ટેકણ; ; અઢેલવું કે ટેકે લે તે અટપટાપણું. -ટાટ [સર૦ હિં. અટપટી] નખરાં, ચંચળ | અટે વિ૦ [અ +] ટૈડું નહિ એવું; સીધું [ ફાળકે ચેનચાળા (૨) ગૂંચવણ; અમૂંઝણ
અટેરણ ન [જુઓ અટેરવું] સૂતર વગેરે ઉતારવાનું સાધન અટપવું સ૦ કિ. (૫.) [સર૦ મે.] આટોપવું
અટેરવું સત્ર ક્રિ. [સર૦ . મેટેરના; સં. મટ] સૂતરને (ફાળકા અટલ વિ૦ [.] જુએ અટળ (૨) અલ
ઉપર) ઉતારવું (૨) હાથથી ગૂંચળી બનાવવી (૩) આંગળી અટવાણ સ્ત્રી [ જુઓ અટવું] (દોરડા ઈત્યાદિમાં) પગનું કરીને બતાવવું
[ જુઓ આટોપવું ગુંચવાવું તે. –મણ સ્ત્રી ગુંચવાવું તે; ગુંચવણ (૨) અથડામણ; અટોપ સ્ત્રી અટોપવું તે; ઉકેલ. ૦૬ સ૨ ક્રિ[મ. બટાળ] ખડામણ (૩) મુંઝવણ; ગભરામણ
અદ વિ૦ [ā] મેટા અવાજવાળું (૨) ૫૦ અટારી (૩) બુરજ, અટવાવું અ૦ કિ. [ જુઓ અટવું] રખડવું (૨) અંટવાવું; કિલ્લા ઉપરની દેવડી (૪) મહેલ (૫) પ્રહાર. ૦હાસ પું; નવ, ગુંચવાવું; પગમાં ભરાવું (૩) મૂઝાવું; કાયર થવું
હાસ્ય ન૦ ખડખડાટ હસવું તે [વાજબી; ખરું (તેલ) અટવાવું અ૦ ક્રિટ વટાવું; પિલાવું; ઘૂંટાઈને એકરસ થવું અદલ વિ. [૪] પ્રવીણ; અઠંગ (૨) અટળ (૩) અલ; અટવિ(–વી) સ્ત્રી [સં.] જંગલ
અદા ! બ૦ ૧૦ [.] આગલાં મેટાં બારણાં; ડેલીનાં બારણાં અટવું અ૦ કિ. [૪. કટ] રખડવું
અદાલ, છેક કું, લિકા સ્ત્રી [સં.] અટારી અટળ વિ. [૩. મટa] ટળે નહિ તેવું (૨) નિય; સનાતન અઠવાહિક વિ૦ જુઓ “અઠવાડિયું 'માં અટંક (-કી,-કું) વિ. ટેકીલું
[[અઠંગ?] તદ્દન અઠવાડિયું ન [સં. અછવારિ૪] સાત વારને સમય. -કવિ અટંગ વિ. [સં. મ +કંપા = ટાંગે ] પાંગળું; લંગડું (૨) અ૦ | દર આઠમે દિવસે થતું (૨) ન૦ દર આઠમે દિવસે પ્રગટ થતું પત્ર અટા સ્ત્રી [સં] (સંન્યાસી પેઠે નકામું) રખડવું –ભમવું તે | અઠવાડું ૧૦ એક હાથના માપને ગજ (૨) દોરડાને વળ દેવાને (૨) અ૦ આડુંઅવળું. અટા સ્ત્રી [સં. મટ્ટ] મેડી
લાકડાને કડકે કે ફરકડી અટાઉ સ્ત્રી [સર૦ હિં; સં. મટ્ટ] ઠગાઈ. ઉદા. “અટાઉને માલ અઠવાવું અ૦િ અટવાઈ પડવું; સપડાવું [ ઉસ્તાદ; પહોંચેલ બટાઉમાં જાય”
અઠંગ વિ. [૪. મg1; IT. અઢં] આઠ અંગવાળું; પૂરું પાડું; અટાટ વિ૦ નકામું (૨) અ૦ બેટી રીતે
અઠંગે ૫૦ આઠ દોરીના ગેફનો રાસ અટાણે અ૭ (કા.) આ ટાણે -વખતે; હમણાં
અડાક સ્ત્રી - ઘાઘરાનું નાડું. અટાપટા પુંબ૦૧૦ રંગબેરંગી લાંબા પહોળા લીટા; ચટા- અડાયું વિ૦ (કા.) કામ વગરનું; આળસુ પટા (૨) આડાઅવળા પટા (લાકડી કે હથિયાર વીંઝતાં થાય તે) અડાવવું વિ. [અ +ઠાવકું] ઠાવકું નહિ એવું (૨) નાદાન અટામણ ન [‘અટાવું' પરથી ?] રોટલી વણવા માટે જોઈતે | અહિં(~6)ગણ ન૦ ટેકે; તકિયે. [–દેવું = અઠીંગવું; અઢેલવું. કેરે લેટ. [-માં જવું = અટામણ પેઠે ખાલી વપરાઈ જવું -મૂકવું =ટે ગોઠવો; અઢેલવા માટે કાંઈરાખવું. –નકામું થઈ જવું.]
અડિં(~6)ગવું સત્ર ક્રિટ ટેકે દે; અઢેલવું અટાર સ્ત્રી (કા.) ધૂળ
અહિં(–ડ)નું વિ૦ જક્કી (૨) જાડું અટારિયું ન૦ તાકું; હાટિયું
અઠીક વિ. [+ઠીક] બેટું (૨) અરવલ્થ અટારી(-લી,-ળી) સ્ત્રી [સં. મટ્ટાઢિI] ઝરૂખો; છાં અડીંગણ ન૦ જુઓ અઠંગણ અટારું વિ૦ (કા.) અટકચાળું
અડીંગવું સત્ર ક્રિટ જુઓ અહિંગવું

Page #58

અકીશું]
[ અડપ
અમું વિ૦ જુઓ આઢંગું
કરવું. –પવી =હરકત કે મુશ્કેલી થવી.] અડે અ [મા., . અત્ર] અહીં. અડે અ૦ અહીં અહીં. ૦કઠે અછતું વિ૦ . મઢ= અર્ધ + છતું] અડધું પડધું જણાયેલું શ૦ પ્ર૦ મારવાડી ભાષા. [અઠે દ્વારકા = અહીં જ ધામા] | અણુ નઃ [સર૦ મ.] ઢોરનું દૂધ આપતું અંગ; બાવલું અઠંડી સ્ત્રી - ગોળની કઢાઈમાં બાફેલું આદું.
અડતલું ન૦ આનાકાની (૨) મિથ્યા પ્રયત્ન અઠ્ઠ વિ. [ä. અષ્ટ] + આઠ. ૦મ પુંએકસાથે આઠ ટંક અઢતો આશ્રય; એથ (૨) અટકળ; અડસટ્ટો નહિ ખાવાનું વ્રત (જૈન).—કાઈ સ્ત્રી આઠ દિવસ સુધી ચાલતી અડતાળીસ વિ. [૪. મgવવારિકાd; પ્રા. મટવાળી] ૪૮ એક ધાર્મિક પ્રવૃત્તિ; આઠ ઉપવાસ (જૈન)
અડતાળ પુ. વિ. સં. ૧૮૪૮ માં પડેલો માટે દુકાળ (૨) અ-કથા સ્ત્રી ૦ [ઉં. અર્ધ-ગ્રા.મટ્ટ + Rયા] કોઈ અર્થને બંધ | મણના ૪૮ શેર ગણાય તે તોલ. [-જોખવો = મારવું ઠેકવું] આપતી કથા; બોધકથા
અહથલ વિ૦ ખડતલ
[મેટું વિધ્ર અઠ્ઠમ, અઠ્ઠાઈ જુઓ “અડ્ડમાં
અડથલે . [મ. મડચઢાં-ઘg+0] આડ; એથું (૨) અણુ(–ણું) વિ૦ [R. માનવત] ૯૮
અહદ મું. બ૦ ૧૦ [૩. ઉદઢ] એક અનાજ-કઠોળ. [-છાંટવા અઠ્ઠાબંધ વિ૦ જુઓ ‘અફોર્ડમાં
=(ભૂતપ્રેત ઇ૦ કાઢવા) મંતરવું; જાદુ કરવું. -દેખાડવા= અઠ્ઠાવન વિ૦ [ઉં અટારંવારા૩; પ્રા. મટ્ટાવૈજ્ઞ] ૫૮
(અમુક ભિક્ષુક બ્રાહ્મણોને અડદ બતાવતાં તે ચાલ્યા જાય છે અઠ્ઠા(~થા)વીશ(-સ) વિ. [સં. અષ્ટાવંરાતી] ૨૮
તે પરથી) નસાડી મૂકવા યુક્તિ કરવી. –મગ(સાથે) ભરવા અશિ(સિ)માં નબ~૦ સ્ત્રીઓના પગનું એક ઘરેણું; =વગર વિચાર્યું જેમ તેમ દીધે રાખવું- બેલવું.]. –દાળું વિ૦ તેડા; કલાક ઠાંસીને સક્કસ ન કરેલાં સાંકળ
અડદનું; અડદવાળું અઠ્ઠો છું[R. *] આઠની સંખ્યાનો પાસે (૨) આઠ દાણાનું | અડદા(–) j૦ પૃદાયાથી નરમ થઈ જવું તે; ભેંચે; ઘાણ ગંજીફાનું પતું (૩) બાજીને દરેક છેડે ત્રણ ખાનાં હોય છે તે. (૨) ખૂબ માર પડવાથી હાડકાં-પાંસળાં નરમ થઈ જવાં તે (૩) –ાબંધ વિ૦ સેકટાંની રમતમાં અા ઉપરની સોગટી ન અતિશય કામ કર્યાથી છેક જ થાકી જવું તે. [–કા =કામ મરાય તેવી શરતવાળું
કે માર વડે ઢીલું કરી દેવું; હુસ કાઢવી. –નીકળ= ખૂબ અઢો(–3યો)તેર વિ૦ [4. અણસતત; પ્રા. મgdf] ઈઠોતેર; થાકી જવું.]. અડદા પું૦ (ચ.) જુએ અડદા અઠ્ઠાવીસ(-સ) વિ૦ જુઓ અઠ્ઠાવીશ
અડદિયા પુંબ૦૧૦ અડદ, [–છાંટવા = અડદ છાંટવા, મંતરવું અયાશી(–સી) વિ. [સં. મછારીfa] ઈયાશી; ૮૮ (૨) અડદ દેખાડવા; નસાડવા પેરવી કરવી.]. -દિયું વિ૦ અથોતેર વિ૦ જુઓ અઠ્ઠોતેર; ઈઠોતેર
અડદના રંગનું (૨) અડદનું બનેલું (૩) ન અડદનું એક વસાણું અ૮ સ્ત્રી [જુઓ અડવું] અડવું કે અડીને હેવું તે. ૦આભડ અડદ-પદો ૫૦ ૫ડદે (૨) આડ; નડતર
સ્ત્રી આભડછેટ; અડવું અભડાવું તે. ૦નું સગું = અડીને – અઠ(-૨)ધ વિ. [સં. મર્ષ1. મદ્ધ, મ] અડધું. ૦પાંસળીનું નજીક કે ખરું – અડપટીમાં કામ દે એવું સગું
વિ૦ ખૂબ નાજુક ને નબળા શરીરનું; અપાંસળિયું.–ધિયું ન અડ સ્ત્રી[જુઓ આડ] આડ; અડચણ (૨) આડાઈ
અડધું માપ (૨) અર્ધો કે ના ચડે (૩) તાંબા કે પીતળને અઠક સ્ત્રી નામ જોડે મૂકવામાં આવતું (ગેત્ર, ધંધે કે વતન | વચલા વળને નળે; પવાલી (૪)(ચ.) થોડા ડબાની અને લાંબે ઇત્યાદિ બતાવતું) ઉપનામ; અટક [ દડકે; એક બાળરમત | ન જતી લોકલ ગાડી. (૫) પાવતી, બિલ ઇનું અર્થે પાસિયું અઢકણ ન૦(૨)વિ૦ જુઓ અટકણ. દકણ સ્ત્રી અડકે- જે પાસે રહે છે; “કાઉન્ટર-ઈલ” અકલું ન સહેલ વાત; રમતવાત (કા.)
અઠ(-૨)ધી સ્ત્રી, પાઈ અઠકવું સત્ર ક્રિક અડવું; રપર્શ કરવો (૨) અ૦ ક્રિવચ્ચે | અડ(-૨)ધું વિ૦ અર્ધ. [અડધી રાતે = કલેકેભારે અગવડને આડું આવવું. ઉદા૦ ‘બારણું વસાતું નથી; શું અડકે છે ?' વખતે. અડધું અડધું થઈ જવું = અતિ હરખમાં આવવું. –અંગ અટકાઢવું સત્ર ક્રિ. [‘અડકવું'નું પ્રેરક] અડાડવું
નવ = અર્ધા - ધર્મપત્ની. કરી નાંખવું = મારથી લોથપોથ અડકાયેલી વિ. સ્ત્રી અભડાયેલી
– અધમૂઉં કરી દેવું. થઈ જવું =શરીર કે શક્તિમાં કે ચિંતાથી અઠકાવ j૦ અટકાવ; સ્ત્રીનું અભડાવું- દૂર બેસવું તે; રજોદર્શન ખૂબ ઊતરી જવું. અા પાયે છે તેવો =જરાક ગાંડું અટકાવવું સક્રિ. [રે. મg = આડું; બાધક] બંધ કરવું; વાસવું હોવું. અધે રોટલો = માંડ પેટ પૂરતું ખસૂકું ખાવાનું.] અડકાવું અક્રિ[‘અડકવું કર્મણિ]અભડાવું(૨)બંધ થવું; વસાવું | અઠ(-૨)ધું ૫ડ(-૨)ધું વિ૦ લગભગ અડધું થોડુંઘણું અદકે પું૦ નાનાં છોકરાંની એક રમત
અડ(-૨)ધો ૫૦ આઠ આનાની કિંમતને ચલણી સિક્કો; અર્થે અડખે પડખે અ૦ આજુબાજુ
રૂપિયે; આઠ આની અઠગ વિ. [+ડગવું] દઢ; ડગે નહિ એવું
અડ(-૨)ધોઅડ(-૨)ધ વિ. બરાબર અડધું અડદ(-૫-મ) પું, બેસતું વર્ષે મળસકામાં કચરાથી | અડ(-૨) પુંઠ અડધો જંઈ અઘેલો
ભરેલું હાંલ્લે ચકલે જઈ ફેડવાની રૂઢિ (૨) દેશની જવાબદારી | અઠ(–ડી)નું વિ૦ [જુઓ “અડ'.] નજીકનું. ઉદા. અડનું સગું અચણ સ્ત્રી હરકત; ડખલ; વાંધે (૨) મુશ્કેલી; આપદા; ભીડ | (૨) મુશ્કેલ; અડચણવાળું. ઉદા૦ અડનું ટાણું (૩) અડકાવ. [-આવવી =જુઓ – પડવી” (૨) અટકાવ | અહ૫ સ્ત્રી [અડપવું પરથી] બૈર્ય (૨) ખંત (૩) આગ્રહ (૪) આવો; અભડાવું. -નાંખવી =હરકત કે મુશ્કેલી થાય એમ | નિશ્વય. [-ચઢવી = ઘેર્યું કે ઉત્સાહ વધવો.]

Page #59

અડપ-ઝડ૫].
* [અડીજડીને
અહ૫-ઝ૫ સ્ત્રી આફતને સપાટ (૨) ત્વરા
અઠંગ જહંગ સ્ત્રી એક રમત અપરિયાળી વિ. સ્ત્રી૦ જુઓ અધપડિયાળી
અઠંગે પું [હિં. મહેં]ધામો(૨)કુરતીને એક દાવ.[ઘાલ, અડપલું વિ૦ તોફાની, ચાંદવું; અટકચાળું(૨)
ન ફાનછેડતી. | નાંખવે, લગાવ =(હઠ કે આગ્રહથી) ધામ કરીને પડવું] -લાખેર વિ૦ અડપલું
અડંબી સ્ત્રી - મગરૂરી; તેર (૨) આડંબર (૩) હઠ અઢપવું અક્રિટ અડ્યા રહેવું; ખંતથી મંડ્યા રહેવું
અઢા સ્ત્રી અડવાપણું; આધાર; ટેકે. [–દેવી લાગ આપો; અફ–કે –કે), સ્ત્રી, ઝપટ; સપાટે; અથડામણ. [-માં ! મચક આપવી; માનવું; હાથ મુકવા દે.] આવવું =કેઈ સાથે અથડાઈ પડવું; વચ્ચે આવવું.]
અઢાડી સ્ત્રી કટોકટીને સમય (૨) નજીક હેવું તે (૩) એકઅટકાઉ વિ૦ જુઓ અલફાઉ
બીજાને અડવું તે; પરસ્પર્શને વિવેક ન રહે તે (૪) અ૦ અફે(–), સ્ત્રી, જુઓ અડફટ
જોડાજોડ; બરાબર અડકીને -અડી અડીને અહબ(-)હવું અ૦ ક્રિટ જુઓ અડવડવું
અડાઉ વિ૦ [૫. મઢાળ; પ્રા. મઢવી- જંગલ પરથી {] વગર અબ(–૧)ડિયું ન૦ લથડિયું; ચકરી
વાળે ઊગેલું: જંગલી; અડબાઉ અડબંગ વિ. [સર મ., હિં.] કહીએ કંઈ તો કરે કંઈ એવું; | અઠાકડી સ્ત્રી અકડાઅકડી (૨) સખત મુકાબલે (ગેડીદડામાં) નાદાન (૨) ભય, ફિકર કે વિચાર રાખ્યા વિના કામ કરનારું; અહાઢવું સ૦ કિ. [‘અડવું'નું પ્રેરક] અડકાડવું; અડે એમ કરવું મુખે; અવિચારી; બેફિકરું(૩) વાવ્યા વિના ઊગેલું; જંગલી (૪) (૨) પહોંચાડવું; ભેગું ઉમેરવું; સાથે ધકેલી દેવું; ઘુસાડવું [લા] વ્યભિચારથી જન્મેલું (સંતાન)
અઢાણિયું વિ૦ જુઓ અડાણું (કા.) [અસભ્ય; અનાડી અડબાઉ કાટલું ન૦ (કા.) પથરાનું કરેલું કાટલું; અડફાઉ– અઢાણી વિ૦ [સર૦૫; સં. મશાની] આવડત વગરનું; મુર્ખ (૨) અળકાટલું (૨) [લા.] ભેળું – ભેટ માણસ
અઢાણું વિ૦ [‘આડ' પરથી {] ગીરે મુકેલું (કા.) અબૂથ,અહબત(–થ) વિ. અડબંગ (૨) સ્ત્રી છેલ; આડા અહાણે સંગીતમાં એક રાગ [ખાંપણ વગરનું હાથની થાપટ. [–ખાવી ધોલ વાગવી. –ચોડી દેવી, અડાબીડ વિ૦ ભય ઉપજાવે તેવું મેટું કે જબરુંઘેર (૨) ખેડ–ઠેકવી, -મારવી = ધોલ લગાવવી.].
અહામી સ્ત્રી, ભીંત સાથે જડેલી ફડેતાળ; પાટિયાંની ભીંત અઢર વિ૦ (પ.) [સરવે હિં.] નીડર; ડર વિનાનું
અઢાયું નવ ગાયભેંસના છાણનું સૂકું પિચકું છાણું (૨) છેકઅવ૮ સ્ત્રી અડવડવું તે [(૨) આમ તેમ રવડવું રાંની એક રમત અઠવવું અક્રિ. [૩. મડવઢU = ખમચાતાં ચાલવું તે] લથડવું અડાલી સ્ત્રી - લાકડાની થાળી – કથરેટ અઠવાડિયું ન અડબડિયું; લથડિયું; ચકરી.[–આવવું = લથડાઈ અાવવું સ૦ ૦િ [‘અડવું પ્રેરક] ગપ મારવી (૨) ઓઠવવું; પડવું. -ખાવું = લથડવું.].
જ હું કહેવું (૩) ઘણું ખાવું (૪) ધુસાડવું (૫) ધમકાવવું; વઢવું અડવાણું વિ૦ [૩. મનુપાનદ્દ ] જુઓ અડવું
અહાશિ(સિDયાં નબ૦૧૦ જુઓ અડ્ડાશિયાં અવાળવું સત્ર ક્રિ. [૩. માડુબારું] મિશ્રણ કરવું (૨) બગાડવું અઢાસે અ૦ નજીક (૨) પડછાયે
[અડાળી અહેવું વિ૦ શણગાર વિનાનું; શેભારહિત; (૨) બેઠું, કઢંગું; | અડાળ ન છાપરાના બે ઢળાવમાંને એક (સર૦ પડાળ) (૨) સુરુચિ બહારનું (૩) ઉઘાડપગું. [લાગવું =શોભા વગરનું-સારું | અડાળ પદાળ ન૦ મેભની બને બાજુને ઢાળ નહિ લાગવું; કાંઈક ખૂટતું, રુચિ બહાર લાગવું.]
અઢાળી સ્ત્રી. [. મટ્ટાIિ ] એક જ ભાતવાળી છૂટી ઓસરી; અટવું સક્રિ. [R. અz=સાંધવું; સાથે કરવું ?] અડકવું; રપર્શવું પડાળી (૨) (કા.) રકાબી કે નાની થાળી યા તાસક જેવું પાત્ર. (૨) [સે.મ= આડું ?] નડવું; વચ્ચે આવવું; રોકાવું (૩) ઘસાવું [-ઠોકવી = અડાળી કરવી કે બાંધવી.].૫ટાળી સ્ત્રી આગળ પડવું; ખાધ-નુકસાન લાગવું (૪) અક્રિઃ [સર૦ . મામ] | પાછળની અડાળી લગોલગ થવું; પહોંચવું; (૫) મંડયા રહેવું (૬) અટકવું (૭) | અહિયલ વિ. [જુઓ અડવું = સર૦ હિં] અડી બેસવાના કે અડી (ઘોડા માટે) ખંચાવું; ભડકીને અચકાવું (૮) ડરવું; ભીતિ જવાના સ્વભાવનું–હઠીલું (૨) ધુસણિયું. ૦૨૬નહઠીલું માણસ રાખવી. [અડી પઢવું =-ના વિના ન ચાલવું (૨) અડી બેસવું. | અદિયું ન સોનીનું એક ઓજાર -બેસવું અટકી પડવું; શેકાઈ જવું(વધ્ર ઈ૦ થી)(૨) હઠ લેવી. અદિદિ પું. એક રમત
[બેસવું] અથા રહેવું = કશામાં મચ્યા કે મંડયા રહેવું; ખંતથી લાગવું.] અહિંગે પુંઅોફ ધામે. [અહિંગા લગાવવા = ધામ કરીને અ ભવાઈમાં આવતે વાણિયાને વેશ (૨) [લા.] | અડી સ્ત્રી [સર૦ હિં.] છદ; હઠ
અવહેવાસ-ભોટ માણસ. જેમ કે, અડવાનાં પરાક્રમ અડી સ્ત્રી - સેનાનું એક એજાર. [–કરવી –મારવી =ચારવું.] અસદો પું[સર૦ મ. મઢસટ્ટ] અંદાજ; શુમાર. [-કાહ (૨) કટોકટીન-અણીને કે અડને વખત આપત્તિ. ઓપટી =અંદાજ જેવ; શુમારે કેટલું તે તપાસવું.]
સ્ત્રી અડચણ, ભીડ, આપત્તિ. ૧ખમવિ. [સર૦ હિંમરમ] અડસઠ વિ. [સં. મણવર, પ્ર. મહfટ્ટી ૬૮. [-તીરથ, તીર્થ અડીઓપટી ખમી શકે એવું (૨) શુરવીર; ધીંગું. ૦નું વિ૦ (કરવાં) = બધાં (હિંદુ) તીર્થો(–ની જાત્રા કરવી).]
અડનું; નજીક. ૦ળા સ્ત્રી કટોકટીને – ભીડને સમય અસર સ્ત્રી [સર૦ ૫.] ભ (૨) પાટડી
અડીઅડી સ્ત્રી છેડીઓની એક રમત અહટ સ્ત્રી (સુ.) ખેતરમાં કામે જવા હળલાકડાં ઈ. સાથે
અડીઓપટી, અડીખમ જુઓ “અડી'માં જેતરીને બળદ-જોડી તૈયાર કરે છે. [–કરવી.]
અડીઅડીને અ૦ ખંતથી

Page #60

અડીદડી ]
અડીદડી સ્ક્રી॰ એક રમત; દમગાટીલા અડીનું વિ॰ જુએ ‘અડી’માં અડીવેળા સ્ત્રી નુ ‘અડી’માં અઢીં(–૬)ટ વિ॰ [અ+ડીંટ] દીટા વિનાનું [તડામાર કરીને અડુ(−3)ઢાટ અ॰ દોડતું, કૂદતું અને ધસી આવતું; હ ુડાટ; અડ્કદડૂક અ॰ ઘડીમાં અહીં ને ધડીમાં તહીં.—કિયું વિ॰ બંને પક્ષમાં હોય તેવું (૨) અસ્થિર.કિયા પું॰ તેવા માણસ અડેકર્ડ અ॰ સરભર
અડેડાટ અ॰ જુએ અ ુડાટ
અડા (અ') પું॰ ગાડાનું આગલું ટેક; હો
અડાઅઢ અ૦ લગોલગ; અડાડી; ખરાખર અડીને અડેલ વિ॰ [અ+ડોલવું] ડોલતું કે ડોલે નહિ એવું; સ્થિર અડાલી સ્ત્રી રાાને છેડે ભરવવામાં આવતા નાના લાકડાના કટકા; માંકડી
અડોશપડેશ શું જુએ આડોશપાડોશ અડે।શીપડોશી ન॰ જુએ આડોશીપાડોશી
અડાળ વિ॰ બેડોળ; કદરૂપું; ઘાટ વગરનું. ॰કાટલું વિ૦ નકામું (૨) નકશા ઘાટ વિનાને પથરા
અઙોપું॰ [સર૦ મ.,હિં. અડ્ડા. સં. અટ્ટ] એકઠા મળવાની, બેઠક જેવી અથવા એકઠા થઈ ને (આળસ કે વ્યસન ઇ૦માં) પડી રહેવાની (અખાડા જેવી) જગા; બેઠક; અખાડા (૨) [લા,]વ્યાપક
અસર કે પ્રભાવ. [જમાવવા = બેઠક સ્થાપવી કે બરાબર મળ્યા કરવું (૨) પ્રભાવ જમાવવા. –લગાવવા = અડંગો લગાવવે; જામી પડવું; ધામેા કરવા,]
અયું વિ॰ [‘અડવું’નું ભૂત.] અટકેલું. [—રહેવું=અટકવું; રોકાઈ જવું; આગળ ન ચાલવું (ર) અડયા રહેવું.–રાખવું = અડયું રહે -આગળ ન ચાલે એમ કરવું; અટકાવવું.]. ખરું વિ॰ અડી કે ખડી રહેલું; (કશાથી) રોકાયેલું કે અટકેલું – વચ્ચે રહી ગયેલું અઢણુ વિ॰ બહુ; વધારે (૨) સારું અઢણાટ પું૦ (સુ.) અથડામણ; ટિચામણ અઢવણુ વિ॰ જુએ અડવાણું
અઢળ વિ॰ [અ + ઢળવું] ઢળી પડે નહિ તેવું; સ્થિર અઢળક વિ॰ પુષ્કળ. [−ઢળવું= ખુબ મહેરબાન થવું; મહેરખાનીમાં ઢળી જવું – પાછું વળીને ન જોવું; ન્યાલ કરી દેવું.] અઢાઢ(—૧)વું સક્રિ[‘આઢવું’નું પ્રેરક] ચરવા મોકલવું(ઢોરને) અહામણુ ન૦ ચરાઈ; ઢાર આઢવે તેનું મહેનતાણું અઢાર વિ॰ [તં. અષ્ટાવરા, પ્રા. મટ્ટાર] ૧૮. [−ખાંડી = ઘણું. ગાઉનું છેટું –પણું લાંબું અંતર કે તફાવત. – ઘંટીના આટા ખાધેલું=ા પહોંચેલ; પાકું અનુભવી. બાબુ = લુચ્ચાની ટાળી.-ભાર વનસ્પતિ = બધી જાતની વનસ્પતિ. અઢાર(–રે) આલમ, કામ, વર્ણ = બધી વર્ણ કે જાતિએ. વસા = ધણું કરીને; પ્રાયઃ. અઢાર(–રે)વાંકાં હાવાં= બધી જ રીતે બેડોળ કે અપલક્ષણ કે ખેાડીલું હોવું.]
અઢારા પું॰ ખ૦ ૧૦ ૧૮ ૪ ૧ થી ૧૦ ના ઘડિયા; તેના આંક મઢાવવું સક્રિ॰ (ઢોરને) જીએ અઢાડવું [ ખર્ચનું) મઢાવા પું॰ [સર૦ ૬. અઢાવા] સરવૈયું; તારીજ; તારણ (વાર્ષિક અઢિયા પું॰ એક અટક (વાણિયામાં)

૧૫
[અણપૂર્યું
અઢી વિ॰ [સં. મર્ષતૃતીય, પ્રા. મદ્ઘા] રા. કૈા પું॰ ઢબ્બુ. ૦ પશુ વિખહુ રખડતું–રઝળતું.॰પાયું વિ॰ મ્ ાઁ. ૦શેરી સ્રી ૦ અઢી શેરનું વજન કે કાટલું. હેંચ્યું વિ૦ ગદું (૨)(લા.) ગઠિયું અઢીવંચા પું॰ બાળકોની એક રમત; એરંડા
અઢેલવું સ॰ ક્રિ૦ ટકા દેવા. [અઢેલાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક). અઢેલાવું અક્રિ॰ (કર્ષણ)].
અણુ [ä. મન્] નકાર અને નિષેધવાચક ઉપસર્ગ. (૨) [i. માની] ઉદા॰ અશ્મનાવ, અણઘડ, પું॰નું સ્ત્રી॰ બનાવતા પ્રત્યય. ઉદા૦ ધોબી-ધામણ. (૩) [ä. મન] ક્રિ॰ પરથી ન૦ નામ બનાવતા પ્રત્યય. ઉદા૦ હરણ; જમણ. (જુએ ‘અણી’, ‘અણું’ પ્રત્યયા પણ.). ૦આથમી સ્ત્રી॰ (જૈન.) સૂર્યાસ્ત પહેલાં જમવું-વાળુ કરવું તે. (-કરવી). ૦આથમ્યું વિ॰ ન આથમેલું કે એસરેલું; મંદ ન પડતું. ૰આદર્યું. વિ॰ નહિ આદરેલું કે શરૂ કરેલું. ૦આવઢ(ત)સ્રી॰ ન આવડવું તે, ॰ઉતાર વિ॰ ઊતરે નહિ એવું; સતત જારી રહેતું. ૰ઊણ વિ॰ પુષ્કળ (૨) સ્ત્રી॰ પુષ્કળતા; અખૂટપણું. કમાઉ વિ॰ કમાઉ નહિ એવું. ૦કર્યું વિ॰ અચિંતવ્યું; અણધાર્યું; નહિ કપેલું. ॰કસબી વિ૦ કસબ-આવડત વગરનું. ૰કંપ વિ૦ અડગ, સ્થિર. ૰ખપતું વિ॰ નહિ ખપતું -- લેવાય ખવાય નહિ તેવું. ૰ખપિયું વિ॰ ખપ વગરનું; નકામું. ૰ખાયું વિ॰ નહિ ખાધેલું. ॰ખૂટ(−ટશું) વિ અટ. ખેતશું વિ॰ ખેડયા વિનાનું. ગણ(—છ્યું) વિ。 અગણિત. ગણકારવું સક્રિ॰ ન ગણકારવું ગણ્યું વિ॰ જુએ અણગણ્. ૰ગમતું વિ॰ નાપસંદ; અપ્રિય. ગમે પું૦ નાપસંદગી (૨) કંટાળા.૦ગળ વિ૦ અણગળ્યું(૨) અનર્ગલ; અપાર. ૦ગળ્યું વિ॰ ગાળ્યા વગરનું (પાણી; પ્રવાહી). ગાઠવ્યું વિ॰ ગાઠવ્યા વગરનું. ઘટતું વિ॰ અધિટત. ઘઢ વિ૦ ઘડાયા – કેળવાયા વિનાનું. ચવ્યું વિ॰ જુએ અચવ્યું. ચાખ્યું વિ॰ ચાખ્યા વિનાનું. ચાલ સ્ત્રી ૦ જુએ અચાલ. ૦ચાલે(–લતે)અ॰ નાછૂટકે. ૦ચિંતવ્યું, ચિનું(જ્યું) વિ॰ નહિ ચિંતવેલું-નહિ ધારેલું એવું(૨)ઓચિંતું. ૦૭ઢ વિ॰ છડેલું નહિ એવું. છતું વિ॰ હતું કે હયાત નહિ એવું; છૂછ્યું; ગુપ્ત. છાજતું વિ॰ ન છાજતું; અયોગ્ય. છીપી સ્ત્રી॰ અતૃપ્ત; છૂટકા પું॰ છૂટકાનો અભાવ, જાણ વિ॰ જેને જાણ નથી તેવું (ર) સ્ત્રી॰ અજ્ઞાન; જાણ – સમજના અભાવ. ભ્રુગતું વિ॰ જુગતું – યાગ્ય નહિ એવું; અયેાગ્ય. ર્જાયું વિ॰ નહિ જોયેલું; અણદીઠ. ઢગ(−ગ્યું) વિ॰ અડગ; અચળ. ૦ઢા(–દા)ઘ વિ॰ ડાધ વિનાનું; નિષ્કલંક, તર્પાતું વિ નહિ તúતું એવું. તેાલ વિ॰ તેાળ્યા વગરનું (૨) ઉધડ. (૩) અતુલ; અનુપમ, તાર્યું વ॰ તેાળ્યા વગરનું.દત્ત વિ॰ વગર આપેલું. દખ વિ॰ દખાય નહિ એવું; અદમ્ય. ૦દાઘ વિ॰ જીએ અણડાય. દી(−ઠું) વિ॰ દીઠેલું નહિ તેવું. દીધ વિ॰ નહિ દીધેલું-આપેલું. દોહ્યું વિદાહ્યા વગરનું. [—રહેવું = જરૂરનું કામ રહી જવું. (ઢોર દોહ્યા વગરનું રહેવું એ ઉપરથી.)]. ધાર્યું વિ॰ જુએ અણચિંતવ્યું. નમ વિ॰ નમે નહિ એવું. નામી વિ॰+નામ વગરનું (૨) અપ્રસિદ્ધ (૩) સ્ત્રી॰ નનામી; ઠાઠડી (૪) ન૦ અનામી બ્રહ્મ. ૦પ૮ વિ॰ અભણ. ૦પતીજ સ્ત્રી૦ અવિશ્વાસ, ૦પરખ્યું વિ॰ પરખ્યા વિનાનું. ૦પાર વિ॰ અપાર; પાર વિનાનું. પૂજ્યું વ॰ અપૂજ; પૂજ્યા વિનાનું. પૂર્યું વિ

Page #61

અણપ્રીછણું]
[અણિ(ત્રણ)
અપૂર્ણ અધૂરું, અફળ. પ્રીછણું વિ૦ + મૂર્ખ. પ્રીછવું વિ૦ | અણગાર–રિક વિ૦ [.કનાર] ઘરબાર વિનાનું(૨)૫૦ ગતિ; પ્રીકથા -ઓળખ્યા વગરનું, ફાવતું વિ૦ ન ફાવતું. ૦બનતી સંન્યાસી. ૦ત્વ ન૦ સંન્યાસ; યતિપણું સ્ત્રી ૦, ૦બનાવવું. પરરપર બનાવ નહિતે; કજિ. [-રાખો અણગેક(ખ,-હ) j૦ જુએ અણગહ = અણબનાવનો ભાવ મનમાં છે કે સેવ.]. બુદ્ધ વિ૦ | અણ(–ન)ઘડ વિ૦ જુઓ “અ”માં બુધ્ધિ વિનાનું (૨) અજ્ઞાન, બૂર્ણ વિ૦ બુડા વિનાનું; ઊંડે ન | અણચી સ્ત્રી અંચઈ; (ખાસ રમત અંગે) વાંકું બોલવું કે નીતિ ઊતરેલું. બેટા–ટેલું-)વિ. બેટયા વગરનું. બેલાધ્યું | બહાર વર્તવું તે; જૂઠ. –ચિયું વિ૦ અણચી કરતું કે અણીવાળું વિ૦ બોલાવ્યા વગરનું; તેડાવ્યા વિનાનું. બેસું વિ૦ બેલેલું અણછ સ્ત્રી [ઉં. મનિટl] નામરજી - કહેલું નહિ એવું(૨)ચૂપ. ભણેલ(-લું) વિ૦ અભણભરૂ- | અણછ સ્ત્રી ; ટેવ (૨) અણગમે; કંટાળો (–ર–રે) ૫૦ અવિશ્વાસ; ભરેસાને અભાવ. ૦ભંગ | અણુછિયું ન૦ [હૈ.મા= ક્રોધ 3] છણકો; તિરરકાર [છાંયે વિ૦ ભંગ વિનાનું અખંડ. ૦ભાવતું વિ૦ ન ભાવતું; અપ્રિય. અણછે [4. અન્ય + છાયા], વણછો પંપાકને નુકસાન કરે એવો
ભેજ્ય વિ. ન ખવાય એવું. ૦મઠથં વિ૦ અનમઠયું; નાખુશ; અણુતા સ્ત્રી + ઊનતા; ખેડ ક્રોધે ભરાયેલું. ૦મણું(–નું) વિ. ઉદાસ; મન વિનાનું; અનમનું. | અણનમ વિ૦ જુઓ “અણુમાં ૦માનીતું વિ૦ માનીતું નહિ એવું. ૦માપ(-ળ્યું) વિ૦ અમાપ; અણુનીકળ્યું વિ. [અણ+નીઠવું] અગાધ; અપાર માપ્યા વિનાનું કે મપાય નહિ એવું. ૦મી(–મ)ળ્યું વિમોચ્યા અણુપ૮ વિ૦ અભણ વિનાનું, ઉઘાડું. ૦મૂલ વિ૦ અમૂલ્ય. ભૂલળ્યું વિ૦ મૂલવ્યા | અણપતીજ, અપાર, અણપૂછ્યું, અણપૂર્યું, અણપ્રીછણું, વિનાનું, ના કે મૂલ્ય આંકડ્યા વિનાનું. મેળ વિ૦ મેળ ન અણપ્રીછવું, અણફાવતું, અણબનતી, અણબનાવ, અણખાય તેવું; જુદા પ્રકારનું(૨) j૦ અણબનાવ. ૦રાગ j૦ અણ- બૂડ્યું, અણબેટ,રેલું,-હ્યું, અણભરૂ--), બનાવ. ૦રૂપી વિ૦ રૂપ કે આકાર વિનાનું નિરાકાર (બ્રહ્મ). અણમણું(–નું), અણુમા૫(મું), અણમાનીતું, અણમી લખ વિ૦ અલખ્યું; લખ્યા વિનાનું (૨) લખાય નહિ એટલું; (-મ)ચ્યું, અણમૂલ,૦ગ્યું, અણુમેળ, અણરાગ,અણરૂપી, અગણિત. લિંગ(-ગી) વિ. લિંગ-નિશાની વિનાનું (૨) અણલખ, અણુલિંગ(–), અણલેખે જુઓ “અણમાં વિદેહી (૩) નિર્લેપ; બ્રહ્મરૂપ. લેખે અવે કઈ ન જુએ તેમ અણવટ [સર૦ મ.] સ્ત્રીઓના પગના અંગુઠાનું ઘરેણું (૨) નકામું. ૦વાકેફ(૦ગાર) વિ૦ વાકેફ નહિ એવું. વિચાર્યું અણુવણુ વિ૦ જુઓ અડવું વિટ વગર વિચાર્યું. વિશ્વાસ ૫૦ અણભરે; અવિશ્વાસ. | | અણુવર પું[૩. મનુવર] પહેલી વાર સાસરે જતાં વર અથવા વધું વિ૦ વીંધ્યા વિનાનું (૨) ઘડાયા વિનાનું (૩) નહિ નાઘેલું કન્યા સાથે મેકલાતે સેબતી (૨) વરની સાથે કોઈ એકા(૪) ખસી કર્યા વિનાનું. [–મતી =વધ્યા વગરના મેતી જેવું- એક પરણે તે. –રિયું વિ૦ અણવરને લગતું (૨) ન૦ અણવરવણપરખાયેલું એવું.]. ૦૧ીં આખલો = મસ્ત – નહિનાથે પણું (૩) અણવર. -રી વિ. સ્ત્રી કન્યાની સાથે જનારી તેની સાંઢ (૨)[લા.ત-જગતમાં નહિ પલટાયેલ અડબંગ માણસ. બહેન કે બહેનપણી
સમજ(૦ણ) સ્ત્રી સમજને અભાવ. સમજણું, સમજુ અણુવાકેફ (ગાર) વિ૦ જુઓ “અણમાં વિ. સમજ વગરનું. ૦સરખું વિ૦ સરખું નહિ એવું. ૦રર્યું અણુવાણું વિ૦ જુઓ અડવું, અડવાણું વિ. સરજેલું-નિર્મિત નહિ એવું (૨) અણધાર્યું. સિદ્ધિ સ્ત્રી, અણવિચાર્યું, અવિશ્વાસ, અણુવીયું જુઓ “અણમાં સિધિને અભાવ; નિષ્ફળતા. ૦ચૂંધ્યું વિ૦ સૂધ્યા વિનાનું, | અણુસખડી સ્ત્રી ૦ [અણ+સખડી] સખડી પેઠે એઠું ન ગણાય તા. ૦હક-ક) ૫૦ હકને અભાવ, ૦૯દ વિઅનહદ; | એવું કાચું કરું ખાવાનું હદ વગરનું; બેશુમાર, વહાલથું વિ૦ ન હાલતું; થિર. હિતન, અણસણ ન [.] અનશન; ઉપવાસ (જૈન)
અહિત. ૦હતું વિ૦ ન હોય તેવું. વહેણું વિટ નહિ થના. અણસમજ(૦ણ) સ્ત્રી૦, ૦ણું-જુ વિ. “અણ'માં અણ(– –ણું) [૪. મન] ક્રિટ પરથી નામ બનાવતે કપ્રત્યય. અણુસરખું, અણસરળ્યું જુઓ “અણ'માં [ અસર ઉદા. હરણ; વાવણી; દળણું
અણસાર ૫૦ [૩. અનુસાર ?] મળતાપણાને અંશ (૨) સૂમ અણક સ્ત્રી ૦ (કા.) અડચણ; હરકત
અણુસાર(–) ૫૦ ઇશારે; સંકેત (૨) ગણસારો અણુકમાઉ, અણુકસબી જુઓ “અ”માં
અણસારવું સક્રિ અણસારે-ઇશારો કરે; સૂઝે એમ સૂચન અણકી-ચી) સ્ત્રી [૪મનીતિ? પ્ર. મળ] જુએ અણચી | કરવું કે સંકોરવું
[અણહિત જુઓ ‘અણ”માં અણકૂલ-કે)પૃ૦ જુઓ અન્નકુટ. [–ભર = અન્નકુટને અણસિદ્ધિ, અણુસૂવું, અણહદ, અણહક(-%), અણહાલ્યું, ઉત્સવ ઊજવવે; તે માટે રાંધેલા અન્નને ઢેર કરો. -લૂંટ= અણહદ વિ૦ જુઓ “અણમાં [ધાની - આજનું પાટણ તે ઉસવ અંગે, અને ઢેરે લટ.]
અણહિલ, વાઢ ન [a.] (સં.) ગુજરાતની એક જાની રાજઅણુખ સ્ત્રી [સે. બળવંd = ક્રોધ?] (કા.) ઈર્ષા (૨) ક્રોધ અણહતું, અણહોણું જુઓ “અણ’માં [મંગાવવું અણખત(–લ) સ્ત્રી અણગમો (૨) ઈ
અણાવવું સક્રિ. “આણવું’નું પ્રેરક; આણે – લાવે એમ કરવું; અણગમો પુત્ર જુએ “અણમાં
અણિ(–ણી) સ્ત્રી ૦ [૩.] વસ્તુને ઝીણે, ભેંકાય એવો છેડો અણગળ વિ૦ અનર્ગલ અપાર (૨) અણગળ્યું
(૨) ચ; શિખર (૩) છેક છેડાને ભાગ; અવધિ; અંત (૪) અણુગ(–)હ ૦ સ્ત્રીઓનું એક વ્રત
કટોકટી સમય.[-કાઢવી = (છલી કે ઘસીને) અણીદાર કરવું.

Page #62

અ(િણી)દાર]
[અતિકાય
–ચૂકવી = ખરી કટોકટી કે લાગને વખત વીત; કટોકટીમાંથી અતધ્ય વિ૦ (૨) ન૦ [૩] ખોટું; અસત્ય (૨) નિઃસાર બચવું કે લાગ ન સાધો.-સાચવવી = ખરી કટોકટી લાગના અતદ્ગુણસંવિજ્ઞાન પું[૩] બહુત્રીહિને એક પ્રકાર (વ્યા.] વખતે મદદગાર થવું કે ખપમાં આવવું.]. દાર વિ૦ અણીવાળું; | આતન(-7) વિ૦ જુઓ અતનું અણિયાળું.-ણિમા સ્ત્રી, ગની એક સિદ્ધિ; ગમે તેટલું સૂક્ષ્મ અતનમતન સ્ત્રી છોકરાંની એક રમત સ્વરૂપ ધારણ કરવાની શકિત. –ણિયાળું વિ૦ અણીદાર.—ણિયું | અતનું વિ૦ [.] અશરીરનું નિરાકાર (૨) પું(સં.) અનંગ; ન હેડરની ટાંક (૨) આડું. -ણિયેલ વિ. અણિયાળું. કામદેવ
[બચડું-જાડું ઊન શુદ્ધ વિ. સાવ અખંડિત (૨) સંપૂર્ણ દોષરહિત
અતનૂર્ણ ન [] અતનુ -કમળ નહિ એવું ઊર્ણ-ઊન; ખડઅણીદ,૦કણીદરો પુત્ર છેકરાંની એક રમત
અતમા વિ૦ [અ + મ. તેમાં તમા વગરનું; લાપરવા (૨) સ્ત્રી, અણીદાર વિ૦ જુએ “અણિ”માં
તમાને અભાવ; બેદરકારી. –મી વિ૦ અતમા (૨) શેખીર અણીશુદ્ધ વિ૦ જુએ “અણિમાં
અતરડી સ્ત્રી, નાની કાનસ. – પં. માટી કાનસ અણીસુ ન એક જાતનું બી –વસાણું
અતરંગ વિ. [૪] તરંગ કે મે વિનાનું; શાંત અણુ વિ. [૪] જરા જેટલું અતિ સૂક્ષ્મ (૨) (સમયને અતરંગ વિ. [હિં. = લંગર ઉઠાવવું તે] અધ્ધર ટેકા,વિનાનું (૨) કે કદને કે કોઈ પદાર્થને) નાનામાં નાનો ભાગ; પરમાણુ | અલગ, ઈલાયદું
[પરાયું; બહારનું ઍટમ'(૩) પદાર્થના બધા જ ગુણધર્મો ધરાવનાર નાનામાં નાને અતરાપી,-પુ વિ[1. મત=સમુદ્ર પરથી ?] ત્રાહિત; અજાણ્યું; એકમ; “મોલેકયુલ' (૪) એક જાતનું ધાન્ય; કાંગ. ૦૦ વિ૦ અતર્ક વિ૦ [] ન્યાયવિરુદ્ધ (૨) ખોટો તર્ક. –કત વિ. અતિશય નાનું (૨) ૫૦ પરમાણુ. ૦કણું બ૦ પરમાણુ. ૦ગતિ અણધાર્યું; ખ્યાલ બહારનું. -કથ વિ૦ તર્ક – કલ્પનામાં ન સ્ત્રી પદાર્થના અણુઓની ગતિ; “મેલેકયુલર મેશન'(૫. વિ.). આવે એવું
[તર્પવું પડે એવું ૦તમ વિ૦ વધારેમાં વધારે સૂફમ. ૦તા સ્ત્રી અણુપણું; અતિ અતર્પણય, અતÁ વિ. [૩] તપ-સંતોષી ન શકાય કે ન સૂક્ષ્મતા. ૦ત સ્ત્રીપા માત્રા (સંગીત). ધડાકે અણુ- | અતલ(ળ) વિ. [૪] તળિયા વિનાનું, ઊંડું (૨) ન૦ સાત બૉમ્બ કુટતાં થતે ધડાકે. બળ ન૦ અણુમાં રહેલું બળ પાતાળમાંનું એક કે શક્તિ. બૉમ્બ ૫૦ પરમાણુને તોડવાની વૈજ્ઞાનિક યુક્તિ અતલગનું વિ૦ છેક નજીકનું (સગું) વાપરીને તૈયાર થતો અતિ વિનાશક બૉમ્બ. ૦ભાર કઈ | અતલસ સ્ત્રી [..] એક જાતનું રેશમી કાપડ પદાર્થના અણુનું (હાઈડ્રોજનની તુલનામાં)વજન. ૦માત્ર વિ૦ અતવખ(–ષ) ૧૦ જુઓ અતિવિષા અ૦ જરાક જ; બિલકુલ થોડું. યુગ ૫૦ અણુના વિજ્ઞાનની અતસિ(-સી) સ્ત્રી ૦ [૧] અળસી (૨) શણને છોડ શોધથી પેદા થતા કાળ કે જમાને – યુગ. ૦૨ચના સ્ત્રી અણુ- ! અતળ વિ૦ (૨) ન૦ જુઓ અતલ ની રચના - તેનું બંધારણ, ૦રેણું છું. અત્યંત ઝીણી ૨જકણ. | અતળી વિ૦ [૩.મતુતિ] અતુલ. ૦બળ વિ૦ અતુલ બળવાળું. ૦વાદ પુંપદાર્થમાત્ર અણુના બનેલા છે એવું કહેતે (વિજ્ઞા- ૦બાણ વિ. બહુ જ મોટું (૨) બિહામણું નને) વાદ (૨) પરમાણુવાદ. વિજ્ઞાન ન અણુ વિષેનું વિજ્ઞાન. | અતંગ વિ. [અ +તંગ] (ડાના) તંગ વિનાનું (૨) તંગ નહિ તેવું
શ્રત ન૦ (ગ્રહરાનું) નાનું -સુગમ વ્રત (મહાવ્રતથી ઊલટું) [ અતંત્ર વિ૦ [૩] તાર વિનાનું (વાઘ) (૨) નિરંકુશ (૩) તંત્ર અણુદિન અ + જુઓ અનુદિન
[‘રિએકટર’ | વિનાનું, અવ્યવરિત. છતા સ્ત્રી ૦ અણુભઠ્ઠી સ્ત્રી અણુ-પરમાણુને ભેદવા માટેની ભઠ્ઠી કે તેનું યંત્ર; | અતંદ્ર(–દ્વિત) વિ. [૪] સાવધ; જાગ્રત અણુરણુ વિ૦ લગાર; જરીક; થોડું (૫) કિ બળ અતઃ અ [] તેથી કરીને (૨) અહીંથી (૩) આજથી. ૦૫ર અણુશક્તિ સ્ત્રી [સ.] અણુ-પરમાણુને ભેદવાથી જનમતી શક્તિ અ. [સં.હવે પછી; આગળ [ભણેલો – બાહોશ (વે) અણુસૂત્ર ન [.] અણની રચના – તેનું બંધારણ (રસાયણની | અતાઈવિ[સર૦ હિં.મ., એ. મતા=બક્ષિસ પરથી {] વગર ગુરુએ પરિભાષામાં) કહેતું સૂત્ર; “મોલેક્યુલર ફૉર્મ્યુલા'
અતાગ વિ. [અ + તાગ] તાગ વિનાનું બહુ જ ઊંડું અણ(–ણે)ો છું. [૩. મનુવો] કારીગરોને રજાને દિવસ. | અતાર્કિક વિ. [સં.] તર્કથી વિરુદ્ધ – તર્કશુદ્ધ નહિ એવું [-પાળ -રાખ= કામકાજની રજ રાખવી.]
અતાલીક [3] ગુરુ; શિક્ષક અાદરી વિ. જુઓ અનુદરી (૨) સ્ત્રી દરરોજ ઓછું છું | અતિ વિ૦ (૨) અ [ā] અતિશય; ધણું (૨) ઉપસર્ગે-“અતિજમતા જવાનું તપ (જૈન)
[વાળું શય', “અમર્યાદ', “હદ પારનું', “–થી આગળ જતું' એવા અસરું વિ૦ ઝાંખું (૨) ઉદાસ; ખિન્ન (૩) [ક] મંદ ઉત્સાહ- અર્થમાં. ઉદા. નીચે શબ્દોમાં જુઓ અતએ અ૦ [૩] તેથી જ
અતિઉપાઠ ૫૦ (બેન્કમાં) જમા હોય તેથી વધુ ઉપાડવા તે અતટ વિ. [8.કિનારા વિનાનું
ઓવર-અલ’
[એવું; અશ્રદ્ધેય અતાઈ, અતડાપણું જુઓ “અતડુંમાં
અતિકથ વિ. [ā] અવર્ણનીય; અકથનીય (૨) ન માની શકાય અતડું વિ૦ [અ + તટ, બ. તર ] ભળી જાય નહીં એવું (માણસ) | અતિક૯૫ના સ્ત્રી. [ā] અતિશય કે હદ બહારની –ન માની (૨) તે છડુંવરવું. [-રહેવું= અલગ કે અળગા રહેવું કોઈ સાથે શકાય એવી કલ્પના ભળવું નહિ.].- હાઈ સ્ત્રી , નાપણું ન૦ અતડું હોવું તે અતિકશ વિ. [ā] ન ગાંઠે એવું મતત્વાર્થ છું. [] અસત; મિથા વસ્તુ
અતિકાય વિ. [ä.] મહાકાય -૨

Page #63

અતિકાલ]
[અતીત
અતિકાલ [] વેળા વહી જવી તે
અતિભાર ૦ [.] અતિશય – વધારે પડતો ભાર અતિકેશ-સીર ૫૦ [.] એક વનસ્પતિ
અતિભાષિણી વિ. સ્ત્રી [] બહુ બોલનારી અતિક્રમ ૫૦ [સં] હદ બહાર જવું તે (૨) [ કાળનું] પસાર થઈ અતિભાષી વિ. [] અતિ ઘણું બોલનારું; બોલ બોલ કરનાર જવું (૩) ધસારો. ૦ણ ન. અતિક્રમવું તે
અતિભૌતિક વિ. [.] ભૌતિકથી પર; મેટાફિઝિકલ'. શાસ્ત્ર અતિક્રમવું સ૦ કિ. [સં. માતામ્ ] અતિક્રમ કરે
નવ ભૌતિક પારનું દર્શનશાસ્ત્ર; “મેટાફિઝિકસ” અતિકામી વિ૦ [.] અતિક્રમ કરનારું
અતિમનુષ્ય ૫૦ [4.] અલૌકિક પુરુષ; “સુપમેન' અતિક્રાંત વિ૦ [4.] હદ બહાર ગયેલું. –તિ સ્ત્રી ઉલ્લંઘન અતિમાત્રા સ્ત્રી ૦ [.] અતિશય માત્રા કે માપ અતિચાર પું[૩] અતિક્રાંતિ; અતિક્રમ: હદ બહારને આચાર અતિમાનવ ! [R.] જઓ અતિમનુષ્ય [ ગજા ઉપરનું અતિચુકવણુ સ્ત્રી ૦.વધારે પડતી રકમ ચૂકવવી તે; ઓવર-પેમેન્ટ અતિમાનુષ(–ષી) વિ૦ [] અલૌકિક; મનુષ્યથી પર તેના અતિજગતી સ્ત્રી ; j૦ [૩] એક છંદ
અતિવેગ ૫૦ [4.] રેલછેલ; અતિશયતા અતિજાત વિ૦ [4.] બાપથી સવાયું
અતિરથ(–થી) [] જબરે – શ્રેષ્ઠ યુદ્ધો અતિજ્ઞાન [.] વધારે પડતું –નિષ્ફળ જ્ઞાન
અતિરિક્ત વિ૦ [4.] બહુ જ (૨) શુન્ય; ખાલી (૩) શ્રેષ્ઠ (૪) અતિતકિત વિ. [R.] જેમાં અતિશય કે વધારે પડતે તર્ક દડા ભિન્ન વ્યતિરિક્ત હોય એવું કેવળ તાર્કિક; “ઍકેડેમિક'
અતિ(–તા)રેક પું[4.] અતિશયતા (૨) ચડિયાતાપણું અતિતૃપ્ત વિ૦ [] અતિશય તૃપ્ત – ધરાયેલું (૨)વધારેપડતા અતિરેમશ વિ. [H.] બહુ વાળવાળું (૨) પુંઠ જંગલી બકરે કાવ્ય પદાર્થવાળું (દ્રાવણ) (૨. વિ.). –પ્તિ સ્ત્રી - અતિતૃપ્ત (૩) મેટો વાંદરે હેવું કે થવું તે
અતિવસૂલી સ્ત્રી - ઘટે તેથી વધારે વસૂલ કરવું તે; “એકસ્ટોર્શન’ અતિથિ છું[] મહેમાન (૨) અભ્યાગત; ભિક્ષુક. ૦ગૃહ ન૦ | અતિવસ્તી સ્ત્રી, અતિશય –પવી ન શકાય એટલી બધી વસ્તી
અતિથિને રહેવાની જગા; ઉતારો; વીશી. દેવ j૦ (દેવ પડે અતિવર્તવું સક્રિ. [૩. બાતવત] અતિક્રમવું; પાર કરી જવું પૂજ્ય) અતિથિ(૨) વિતેને દેવ પૈઠે પૂજતું. ૦ધર્મ ૫૦ અતિથિ અતિવર્ધિત વિ. [H] ઘણું વધારી મૂકેલું; અત્યુક્તિવાળું પ્રયે રાખવાનો ધર્મ; પરણાગત. ૦૫ણું ન૦ અતિથિ દેવું તે. અતિવા ન૦ [૪] વધારે પડતું કે વિનય-વિવેક બહાર જતું
પૂજન નવ અતિથિનું પૂજન (૨) પરોણાગત. ૦ભવન ન૦ વાકય કે કથન જુઓ અતિથિ-ગૃહ. વ્યજ્ઞ પુત્ર પંચમહાયજ્ઞમાંને એક-તૃયજ્ઞક | અતિવાદ [] બહુ બોલવું તે (૨) અપ્રિય - કઠોર વચન અતિથિ-ધર્મ. સત્કાર પુત્ર અતિથિને સરકાર (૨) પરણાગત (૩) અંતિમ હદે તર્કને લઈ જઈને કરતે વાદ. –દી વિ. (૨) અતિદાન ન [a] અતિશય ઘણું - અતિ ઉદાર દાન
પુંઅતિવાદ કરનાર કે તેને લગતું અતિદેશ પં. [૪] એક સ્થાનના ધર્મ કે નિયમનું બીજે સ્થાને અતિવિવેક પું[સં.] વધારે પડતો કે મર્યાદા બહારને વિવેક; આરોપણ(૨)મળતાપણા ઉપરથી અર્થને તાણીતૂસીને વધારે તે | વિવેકને (ટ) દેખાવ. –કી વિ૦ તેવા વિવેકવાળું કે તે કરનારું અતિધર્મ ૫ [] અતિશય કે આત્યંતિક ધર્મ (૨)ધર્મ ઉલ્લંધી અતિવિષા સ્ત્રી ૦ [.] એક વનરપતિ –ઔષધિ જતું – તેથી વિરુદ્ધ કામ
અતિવૃષ્ટિ સ્ત્રી ૦ [૩] જોઈએ તે કરતાં વધારે વરસાદ થવો તે અતિનો પુત્ર (અમુક આંકી મર્યાદાથી) વધુ નફે; “એકસેસ | અતિવેચાણ ન થવું કે કરવું જોઈએ તેથી વધારેપડતું વેચાણ; પ્રોફિટ'. –કાવેરે પુત્ર અતિનફા પર લાગતે વરે
ઓવર-સેલ”
[‘સુપ-ટેકસ' અતિપત્તિ સ્ત્રી ૦ [૨] જુએ અતિક્રમ
અતિવેરે ૫૦ અમુક નક્કીથી વધીને આગળ આકારાતો વેર; અતિપરિચય ૫૦ [4.] હદ કે મર્યાદા બહારને વધારે પડતા અતિવૈદિક વિ. [.] વેદકાળ પહેલાનું [ થવો તે (ન્યા.) પરિચય –સંબંધ કે ઓળખાણ
અતિવ્યાપ્તિ સ્ત્રી [સં.] લક્ષ્ય ન હોય એવી વસ્તુને સમાવેશ અતિપાત યું. [.] અતિક્રમ (૨) ઉલ્કાપાત (૩) વિનાશ અતિશય વિ. [R] ઘણું જ (૨) પુત્ર પુષ્કળતા (૩) વિશેષતા. અતિપાતક ન૦ [] મોટામાં મોટું પાપ
હતા, ત્વયિતા સ્ત્રી પુષ્કળતા. - ક્ત વિ૦ [ + ઉક્ત ] અતિપેદાશ (૫) સ્ત્રી વધારે પડતી પેદાશ
વધારીને કહેલું. –ક્તિ સ્ત્રી ૦ [+ ઉક્તિ અયુક્તિ; વધારીને અતિપ્રતિજ્ઞા સ્ત્રી [.] મર્યાદા બહારની – અઘટિત પ્રતિજ્ઞા બોલવું તે (૨) [ કા. શાએ નામને એક અલંકાર અતિપ્રમાણ વિ. [૩] અતિશય; પ્રમાણિત કરતાં વધારે પડતું | અતિશક ૫૦ [.] ભંગી; ચમાર. –કી સ્ત્રી અતિપ્રશ્ન પુ[] અધિકાર કે મર્યાદા બહારને પ્રશ્ન(૨)તર્કની | અતિશે વિ+જુઓ અતિશય છેવટની હદે જઈને વિચારતે આત્યંતિક કે અંતિમ પ્રશ્ન અતિસંધાન ન૨ [.] છેતરપિંડી અતિપ્રસંગ કું. [૪] પુંવધારે પડતો સંબંધ (૨) હદ ઉપરાંતની અતિસંરક્ષક વિ. [4] વધારે પડતું રિથતિચુસ્ત ટ. -ગી વિ૦ અતિપ્રસંગ કરનારું
અતિ(—તી)સાર ૫૦ [] સંઘરણ રોગ અતિપ્રાકૃત–તિક) વિ૦ [૩] પ્રકૃતિથી પર - તેની પરનું અતિસ્તુતિ સ્ત્રી [.] વધારે પડતી સ્તુતિ; ખુશામત અતિબલા સ્ત્રી [.] એક વનરપત (૨) (સં.) વિશ્વામિત્રે રામને અતી વિ૦ [] તીર્ણ નહિ એવું; બધું આપેલી એક અસ્ત્રવિદ્યા
અતીત વિ૦ [] પર થયેલું; –ને વટાવી ગયેલું (૨) ગત; વીતેલું અતિભાડું ૧૦ હદ વિનાનું -અતિ ઘણું લેવાતું ભાડું; “ક-રે’ | અતીત ૫૦+(૫) જુઓ અતિથિ

Page #64

અતીર ]
[અથાભ
અતીર વિ૦ [૩] કિનારે કે પાર વિના
અત્યુક્તિ સ્ત્રી [સં.] જુઓ અતિશયોક્તિ અતીરેકj૦ [ā] જુઓ અતિરેક
અત્યુત્તમ વિ૦ [.] અતિ ઉત્તમ; એક અતીવ વિ. [૨] અત્યંત
અત્યુત્પાદન ૧૦ [.] અતિ ઘણું ઉત્પાદન – પેદાર અતીત્ર વિ૦ [.] તીવ્ર નહિ તેવું; તેથી ઊલટું
અત્યુત્સાહ પું[.] અતિ ઉત્સાહ અતીસાર !૦ કિં.] જુએ અતિસાર
અત્યુત્સુક વિ૦ [] અતિ ઉત્સુક અતીન્દ્રિય વિ. [૩] અગોચર; ઇન્દ્રિયાતીત
અત્યુપયેગી વિ૦ [R.] અતિ ઉપયોગી અતુલ(લિત,ય) વિ. [R.] તુલના વગરનું; અનુપમ (૨) અત્યણ વિ. [સં.] અતિ ઉષ્ણ તેલી ન શકાય એટલું તેલ વગરનું; ઘણું જ
અત્ર અ૦ [.] અહીં. છત્ય વિ૦ [૨] અહીંનું. ૦મતું, સાખ અતૂટ વિ૦ [અ +તૂટવું] અખંડ; સળંગ (૨) તેડયું તૂટે નહિ એવું] = ‘અહીં મહતું કે સાખ કરવી' એવા અર્થમાં દસ્તાવેજમાં આવે છે અતૃપ્ત વિ૦ [૩] અસંતુષ્ટ (૨) વધુ દ્રાવ્ય પદાર્થ સંઘરે એવું અત્રિ પું[૪] (સં.) સપ્તર્ષિમાંના એક ઋષિ (૫. વિ.). - સ્ત્રી તૃપ્તિને અભાવ
અ અ [R. અત્ર] અહીં. ૦થી ૮૦ અહીંથી અતૃષ્ણ વિ. [R.] તૃષ્ણારહિત. –ણ સ્ત્રી તૃષ્ણાને અભાવ અથ અ [.]હવે (૨) આરંભ તેમ જ મંગળવાચક શબ્દ. ૦ઇતિ અતેહ વિ૦ [અ +તેડવું] ડી ન શકાય એવું અતૂટ
અ૦ પહેલેથી છેલ્લે સુધી; અતિ; પૂરેપૂ. કિમ અ૦ હા; અને ભ્રષ્ટ તો બ્રણ વિ. [] અહીં તહીં – બંને ઠેકાણેથી | એમ જ. ૦૨ અ૨ અને વળી ભ્રષ્ટ; નહિ ઘરનું નહિ ઘાટનું
અથક વિ૦ જુઓ અથાક અલિ વિ[8.] જુઓ અતુલ
અથ કિમ, અથ ચ [.] જુઓ “અર્થમાં અત્તર ન [.. a] પુષ્પાદિક સુગંધીદાર પદાર્થને અર્ક. ૦ગુલાબ | અથવું અક્રિટ જુઓ અથડાવું
[‘અથડાવુંમાં નબ૦૧૦ અત્તર અને ફુલ. [–કરવાં, –થવાં = તે આપીને અથડાઅથડી, અથડાઉ,અથડાટ, અથડામણ(–ણી) જુઓ સન્માન કરવું કે થવું.]. ૦દાની સ્ત્રી, રિયું ન અત્તર રાખવાનું અથડાવવું સક્રિ. “અથડાવું'નું પ્રેરક પાત્ર. –રિયે, -રી અત્તરવાળે; અત્તર બનાવનારે કે અથડાવું અ૦ ક્રિ. [૩. મા + સ્ત!] ટિચાવું; અફળાવું (૨) વેચનાર
રખડવું; ભટકવું (૩) [લા.] ફાંફાં મારવાં (૪) તકરાર થવી. અત્તર અ૦ [૩. મત્ર] અહીં. ૦ઘડી અ૦, ૦૫ગલે અ૦, સાત -અથડી સ્ત્રી સામ-સામે કે અહીંથી તહીં અથડાવું-ટિચાવું [મ.સામત =કલાક] અ૦ અબઘડી; હમણાં જ. ૦મતું, સાખ | તે (૨) રખડપટ્ટી; ટિચામણ (૩) લડાઈ–ઉ વિ૦ રખડાઉ. -- =જુઓ “અત્ર'માં
j૦ અથડાવું તે. –મણ-) સ્ત્રી રખડપટ્ટી; ટિચામણ (૨) અત્તારી ૫૦ [મ. મત્તાન + જુઓ અત્તર
તકરાર; લડાઈ [–૫૮વી = રખડવા કરવાની મહેનતમજૂરી થવી અત્તી સ્ત્રી (સુ) પરણા કે લાકડીને છેડે, કાંઈ ઉખેડવા કામ કે કરવી પડવી.]. -મણ કુટામણ સ્ત્રી અથડાવું કુટાવું તે લાગે એવી પટ્ટીવાળી અમુક જાતની બળી
અથરાઈ સ્ત્રી [સં. સ્થર, પ્રા.ચિર](કા) અરિથરતા; ચંચળતા અત્યભુત વિ૦ [૩] અતિ અદભૂત
(૨) અધીરાઈ (૩) ઉતાવળ [ઉતાવળું. –રાઈ સ્ત્રી અત્યધિક વિ. [.] અત્યંત; અતિશય [ સપ્તકનું (સંગીત) | અથરં(ન્યું) વિ૦ (કા.) અસ્થિર; ચંચળ (૨) અધીરું (૩) અત્યનુમંદ્ર વિ. [a.] અનુમંદ્રથી પણ વધુ મંત્ર - નીચેના | અથર્વ,૦ણ, વેદ પું. [ä.] વેદ [વેદને લગતું અત્યય પં. [] જુઓ અતિક્રમ (૨) અંત; નાશ; મરણ અથર્વવેદી વિ. [૩] એ વેદને અનુયાયી (બ્રાહાણ) (૨) અથર્વઅત્યર્થ છું. [૪] વધારે પડતો કે અયોગ્ય અર્થ
અથવા અન્ય [સં.] કિંવા; કે અત્ય૫ વિ૦ [8.] અતિ અલ્પ સાવ નજીવું
અથાક વિ૦ [અ + થાક ફે. મથ5] થાકે નહિ તેવું; અથક અત્યંત વિ. [a.] છેડે – હદ વટાવી ગયેલું ઘણું જ. –તાભાવ | અથાક(ગ) વિ. [સે. મથવું = અગાધ] અથાહ; અગાધ; પુંપૂર્ણ અભાવ (ચા.)
[(અર્થ) અતાગ (૨) પાર વિનાનું અત્યાકૃષ્ટ વિ. [R] અતિ આકૃષ્ટ - મારી મચડીને બેસાડેલો અથાણું ન [હિં. સમયાન] મીઠા કે મસાલામાં આથી રાખેલાં અત્યાગી વિ૦ [૩] ત્યાગી નહીં તેવું; રાગી (૨) ૫૦ ગૃહસ્થ ફળ, મૂળ ઈત્યાદિ. [–કરવું = અથાણું બનાવવું (૨) [લા.]નકામું અત્યાગ્રહ કું. [] અતિ આગ્રહ; હઠ. –હી વિ૦ હઠીલું સંઘરી કે રાખી મૂકવું- કામમાં ન લેવું. -નાખવું = અથાણું અત્યાચાર છું. [] અધર્માચરણ (૨) બળાત્કાર. -રી વિ૦ | કરવું; અથવા માટે મુકવું.] અત્યાચાર કરનારું
અથાવવું સક્રિ. “આથવું'નું પ્રેરક અત્યાજ્ય વિ૦ [] ત્યાજ્ય નહિ તેવું
અથાવું અક્રિ. [“આથવું’નું કર્મણિ] મીઠું કે મસાલો બરાબર અત્યાનંદ ૫૦ [૩] અતિ આનંદ [ હમણાં જ; આ ઘડીએ | ચડવા (૨) ખટાશવાળું ઊભરણકે આથો ચડો અત્યાર સ્ત્રી[. મત્ર + વાર] ચાલુ ઘડી; આ સમય. -રે અન્ય અથાહ વિ. [બા. અત્યા, સં. મસ્તા] થાહ વગરનું; અથાગ અત્યાવશ્યક વિ. [] અતિ આવશ્યક; ઘણું જરૂરી
અથીર વિ૦ [અ + થીર] થીર-સ્થિર નહિ તેવું અત્યાસક્તિ સ્ત્રી [.] અતિ આસક્તિ; ભારે રાગ
અતિ અ[સં.] અથથી ઇતિ; સંપૂર્ણ અત્યાહાર [8,] હદ ઉપરાંતને – અકરાંતિયાને આહાર.-રી | અથક વિ૦ ઘણું; થોકબંધ વિ૦ (૨) પુંઅત્યાહાર કરનાર
અથભ વિ. થોભ વિનાનું

Page #65

અદક ]
અદક વિ॰ [તું. અધિ] અદકું; વધારે. ૦જીણું વ॰ બહુબેલું; બટકખેલું. હું, વ્હાલું વિ॰ દોઢડાહ્યું. ૰પાંસળું(—ળિયું) વિ મેટપ કે પૈસે। ઇત્યાદિ ન જીરવી શકે એવા સ્વભાવનું (૨) જેના પેટમાં વાત ટકે નહીં એવું; વાતાડિયું. −કુંવ॰ અધિક; વધારે. —કે(—રડું) વિ॰ અદકું (૫.) અદક્ષ વિ॰ [સં.] અકુશળ
અદગ્ધ વિ॰ [i] નહિ બળેલું
અદત્ત વિ॰ [i.] નહિ આપેલું (૨) ન૦ શાસ્ત્રવિરુદ્ધ હાઈ થયેલું દાન. –ત્તા વિ॰સ્ત્રી॰ અવિવાહિતા અદત્તાદાન ન॰ [ä.] ચારી
અદન ન॰ [સં.] ભેાજન; ખાવું તે
અદના(—નું) વિ॰ [મ.] મામૂલી, રાંક
અદબ સ્ક્રી॰ [ત્ર.]વિવેક; મર્યાદા (૨) બંને હાથને કાણીથી વાળી સામસામી કોણી આગળ કાંડાં ટેકવી કરાતી મુદ્રા. [—કરવી, –વાળવી=તે મુદ્રા કરવી; અખસર હાથ તેમ ગોઠવવા.—રાખવી =માન કે મર્યાદા સાચવવી.]. ૦સર અ॰ અદબથી; અદબપૂર્વક અદબદ વિ॰ [સં. અર્ધનગ્ન !] અચેાક્કસ, સંશયવાળું અદખદ,—દા વિ॰ + અદ્ભુત; અલૌકિક (૫.)
અદમ્ય વિ॰ [સં.] દબાય નહિ કે દાબી ન શકાય એવું અદય વિ॰ [સં.] નિર્દય. છતા સ્ત્રી॰ અદ(-)રવું સક્રિ॰ જુએ અધરકવું અદરસ પું॰ [આદું+રસ] આદાના રસ અદરાવું અફ્રિ ‘આદરવું’નું કર્મણિ (ર) વિવાહ –સગાઈ થવી આદર્શ વિ॰ [i.] નહીં દેખાતું; ન દેખાય તેવું
અદર્શન ન॰ [ä.] ન દેખાવું તે (ર) લેાપ અદલ વિ॰ [બ. મō] ખરાખર; ખરું; યથાર્થ. તા સ્ત્રી ન્યાયીપણું. ના કાંટા =ચાખ્ખા ન્યાય. ૦ના ઘંટ=ન્યાય માગવા આવનારે વગાડવા માટે (જૂના વખતમાં) રખાતા ઘંટ અદલ(—ળ) વિ॰ [ä.] દલ-પાંદડી વિનાનું (ર) જાડાઈ વનાનું (૩) દાળ ન પડે એવું
અદલતા સ્ત્રી॰ [જુએ ‘અદલ’ .માં] ન્યાયીપણું અદલદલ વિ॰ શરીરે જાડું –ગાળમટોળ [બદલ; હેરફેર અદલબદલ અ॰ [અદલ + બદલે ? કે ‘બદલા’નું ઉદ્ધત્વ] ફેરઅદલાબદલી સ્ત્રી, અદલાબદલા પું૦ ફેરબદલી અદારકું અ॰ [ અથ + વર્] અબઘડી
અદહનીય વિ॰ [ä.] જુએ અદાલ અદળ વિ॰ જુએ અદ્દલ
અદંડથ વિ॰ [i.] ઠંડી ન શકાય કે દંડવું ન ઘટે એવું અદંભિત્વ તર [સં.] દંભત્વ વિનાનું તે
અદા સ્રી॰ [ા.] અંગચેષ્ટા; નખરાં (ર) અભિનયની છટા; અંગવિન્યાસ; ‘પાઝ’. ૦કાર પું॰ નટ; અદા કરનાર. ૦કારી સ્ત્રી૦ અદા – અભિનયની આવડત કે કળા
અદા અ॰ [.] પૂરું ચૂકતે. (−કરવું, થવું સાથે વપરાય છે. જેમ કે, ફરજ, દેવું અદા કરવું). યગી સ્ત્રી॰ [ī.] અદા કરવું તે અદા સ્ત્રી૦ જુઓ અદાવત.૰ચિઠ્ઠી સ્ત્રી૦ વેરના કાગળ; જાસાચિઠ્ઠી અદા પુંઅ૧૦ જુએ ‘અ’માં દાતા વિ૦(૨)પું [i.] દાન ન કરે તેવું; કૃપણ

૨૦
[અના
અદાપ પું; ન, −ા પું॰ દુઃખ; બળાપા, વું સક્રિ [સં. માતા] પીડવું
અદાયગી સ્ત્રી॰ [.] જુએ ‘ અદા [.]' માં
અદાયાદ વિ॰ [સં.] વારસ થવાના હક વિનાનું (૨) વારસ વિનાનું અદાયિક વિ॰ [સં.] વારસ વિનાનું (૨) વારસાને નહિ લગતું અદાર વિ॰ [i.] સ્ત્રી વગરનું; વિધુર કે વાંઢો અદાલત સ્ત્રી॰ [Ā.] કોર્ટ; ઇન્સાફની કચેરી. (અદાલતમાં જવું, અદાલતે ચઢવું=સરકારમાં ફરિયાદ કે દાવા માંડવા.).—તી વિ અદાલતનું કે તે સંબંધી
અદાવત સ્રી॰ [મ.] વેર. —તિયું, –તી વિ॰ અદાવત રાખનારું અદાહ્ય વિ॰ [i.] બળે નહિ કે બાળી ન શકાય તેવું અદિતિ સ્ત્રી॰ [i.] (સં.) દેવેાની માતાનું નામ અદિયા પું॰ [મ. હ(—ર્ી)યઃ] ભેટ
[આસુરી
|
દિવ્ય વિ॰ [સં.] દિવ્ય કે દૈવી નહિ તેવું – તેથી ઊલટું; રાક્ષસી; અદિષ્ટ વિ॰ [ä.] દષ્ટ નહિ એવું; નહિ દર્શાવેલું
અદીઠ(−ઠું) વિ॰ [સં. મટ્ટટ] દીડેલું નહિ તેવું; નહીં દેખાતું; અદૃષ્ટ (૨) જોવાને અયોગ્ય
અદીન વિ॰ [ä.] દ્દીન નહિ તેવું; તેજવી
અદીંટ વિ॰ [અ +દીઠું] દીંટા વિનાનું અદૃષ્ટ વિ॰ [i.] દુષ્ટ નહિ તેવું [દેવીપૂજા કરે છે અદુઃખનવમી સ્રી॰ [સં.] ભાદરવા સુદ નામ, જ્યારે સ્ત્રીએ અનૂગડું વિ॰ [મě-અધ+સં. ઉgh, બા. ઉડુ” પરથી ] જીએ અધૂકડું. [—રહેવું=નરાંત ન રહેવી; અજંપા થવા; મનમાં ઊંચાનીચા થવું. –રાખવું = અકૂગડું રહે એમ કરવું; જંપવા ન દેવું.] અદૃામદૂડા પું॰ છેાકરાંની એક રમત
અદૂરદર્શી વિ॰[i.] ટૂંકી દૃષ્ટિ (૨) લાંબા વિચાર નહિ કરનારું, —શિતા સ્રી૦ અક્રૂરદીપણું; અદૃદૃષ્ટિ [ષ્ટિના અભાવ અદૂરદૃષ્ટિ વિ॰ [સં.] જુએ અદૂરદશી (૨) સ્ક્રી॰ ટૂંકી દૃષ્ટિ; દૂરઅદૂષિત વિ॰ [સં.] દૂષિત નહિ એવું
અદૃઢ વિ॰ [i.] દૃઢ નહિ એવું; અસ્થિર [ ગુપ્ત રહેવાની કળા અદૃશ્ય વિ॰[સં.]દેખાય નહિ એવું; ગુપ્ત(૨)અલેપ, ૦વિદ્યા સ્ત્રી ૦ અષ્ટ વિ॰ [સં.] દીઠેલું – જણા યેલું નહિ તેવું (૨) ન॰ભાગ્ય; દેવ. ૦પૂર્વ વિ॰ પૂર્વે નહિ દેખાયેલું; અપૂર્વ; તદ્ન નવીન. મત પું॰ જુએ અષ્ટવાદ. યોગ પું॰ દેવયાગ; નસીબ, વશાત્ અ દૈવયેાગે. વાદ પું૦ નસીબવાદ. ૦વાદી વિ૦ (૨) પું॰ અઃવાદને લતું કે તેમાં માનતું. વિદ્યા સ્ત્રી॰ ભવિષ્ય જાણવાની વિદ્યા (૨) અદૃષ્ટ રહેવાની વિદ્યા; જાદુ, ૦ષાર્થ વિ॰ [ + અર્થ ] ગૂઢ અર્થવાળું (૨) આત્મજ્ઞાનને લગતું અદૃષ્ટિ સ્રી॰ [i.] ખરાબ દૃષ્ટિ; ક્રાધ ભરેલી અથવા ઝેરી નજર અદેખાઈ સ્રી, અદેખિયું વિ॰ જુએ ‘અદેખું’માં અદેખું,—ખિયું વિ॰ [અ + દેખવું] અદેખાઈવાળું. —ખાઈ શ્રી ૦ બીજાની સારી સ્થિતિ દેખી ન ખમાવાથી થતી દ્વેષની લાગણી અદેય વિ॰ [તું.] આપી ન શકાતું કે ન આપવા જેવું અદેહી વિ॰ [સં.] શરીર વિનાનું; અશરીરી
અદો પું॰ (કા.) આતા; દાદા (મોટા, આતા પેઠે, ‘અદા’ અ૦ ૧૦ રૂપે માનાર્થે વડીલ માટે વપરાય.)

Page #66

અદે ]
[અધમૂડથું
અદે ૫૦ ‘ઉદય હે ! જય હે !” એવા અર્થને પિકાર. ભવાની વિ. સ્ત્રી અડધી મીંચેલી (૨) મરતી ભરેલી (આંખ). ૦પાર્ક શ૦ પ્ર ભવાનીને -માતાને ઉદય થાઓ ! (૨) [લા.] હીજડો વિ૦ અપરિપકવ; કાચું પાકું. ૦પાંસળિયું જુઓ અદકપાંસળિયું. અદોદળું વિ૦ (કા.) ચરબીથી જાડું થઈ ગયેલું; સ્કૂલ
બધું વિ૦ અડધું બળેલું (૨) અદેખું; કંકાસિયું. ૦ભર્યું વિ૦ અદો ભવાની શ૦ પ્રહ જુઓ ‘અદા'માં
અધકચરા ભણતરવાળું; અર્ધદગ્ધ. ૦ભાગ ૫અડધો ભાગ. અદોષ-ષિત –ષી વિ. [સં.] નિર્દોષ
oભાગી(–ગિયું) વિ. અધભાગ ધરાવતું; અર્ધા ભાગવાળું. અદ્દલ અ [જુઓ અદલ બરાબર; સચેટ
ભૂખ્યું વિ૦ અધું ભૂખ્યું. મણ ન૦ મણને અર્ધો ભાગ. અદ્દભુત વિ૦ [4] આશ્ચર્યકારક; અલોકિક (૨) નટ ચમત્કાર; ૦મણિયું વિ. જેમાં અર્ધો મણ માય તેવું (પાત્ર) (૨) અર્ધા આશ્ચર્ય.૦કથા સ્ત્રી અદભુત બનાવો વર્ણવતી વાર્તા; “રેમાન્સ'. | મણના વજનનું. ૦મણિ, ૦મણીકે પૃ૦ અધમણનું કાટલું. ૦કર્મા વિ૦ અભુત કર્મ કરનાર. છતા સ્ત્રી૦. ૦દર્શન વિ. ૦મૂ6 વિઅડધું ભરેલું. મૂછું વિ૦ અડધું મંડેલું (૨) અદભુત દેખાવવાળું. ૦રસ પુત્ર કાવ્યના નવ રસોમાં એક અડધું કરીને બાકી રહેલું. ૦રાત સ્ત્રી અડધી રાત. (૨) [લા.] –તાકૃતિ વિ+ આકૃતિ] અદભુત આકૃતિકે રૂપવાળું; અદ્ભુત. ભારે અગવડને વખત. ૦રાત મધરાત અ૦ રાત્રે ખુબ મેડે -તેપમાં સ્ત્રી- [+ઉપમાડે એક અર્થાલંકાર (કા. શા.) -ગમે તે વખતે (૨) અણીને વખતે. ૦વચ સ્ત્રી મધ્ય; વચ અદ્ય અ [4] આજ (૨) હમણાં. વતન વિ૦ આજનું વર્તમાન (૨) અ૦ મધ્યમાં વચમાં (૩) પૂરું થતાં પહેલાં અંતરિયાળ. (૨) છેલ્લામાં છેલું; “અપ-ટુ-ડેટ'. તનતા સ્ત્રી છે આધુનિકતા; ૦વચરું વિ૦ વચ્ચે લટકતું (૨) અધવચ આવીને અટકેલું (૩) અઘતનપણું. -ઘા૫ અ [.] હજુ પણ. -ધવધિ અ૦ અધવધ (૪) અધવચ વિકૃત થયેલું. વચાળ અ૦ જુઓ [+અવધિ] આજ લગી
અધવચ. ૦વધ વિ. કાચી સમજવાળું; અર્ધદગ્ધ. ૦વાર અદ્રક ન. [હિં. દ્રાક્ષ, સં. માર્કં] આદું
અડધે વાર (માપ) (૨) અડધોઅડધ કરીને આપવું તે. અદ્રવ વિ. [૪] પ્રવાહી નહિ તેવું (૨) ઓગળે નહિ ને રજકણ ૦વારવું અ૦ કિઅડધું થવું (૨) સત્ર ક્રિટ અડધોઅડધ કરવું. પે પ્રવાહીમાં તરતું રહે તેવું (૨. વિ.)
[(૨. વિ.) વારિયું વિ. અડધું કરેલું (૨) ન અડધું કરેલું કામ (૩) અદ્રાવ્ય વિ૦ [.] ઓગાળી ન શકાય કે ઓગળે નહિ તેવું જુઓ અધવારું. ૦વારે નવ બે સ્થળે રહેવાનું રાખવું તે (૨) અદ્ધિ ૫૦ [] પર્વત. ૦જ વિ૦ પર્વતમાં ઊપજેલું. ૦જા, સુતા અડધે ભાગે ભાગિ રાખ તે. વાલી સ્ત્રી, અડધો વાલ.
સ્ત્રી (સં.) હિમાલયની પુત્રી - પાર્વતી. ૦૫તિ, ૦રાજ વાલી સ્ત્રી૧ રતીભારનું વજન – કાટલું (૨) અડધી પાલીનું * (સં.) પર્વતને રાજા - હિમાલય. ૦સાર ૫. લોખંડ
એક માપ. ટુવાવર્યુ વિ. અડધું વાવરેલું –ખરચેલું. સસલું અદ્રોહ ! [4] દ્રોહને અભાવ. –હી લિ. દ્રોહી નહિ એવું. વિ૦ [અર્ધ +શ્વર (કા. સસ) પરથી] અધમૂઉં. સૂકું વિ. -હ વિ જેને દ્રોહ ન કરવો જોઈએ વા ન કરી શકાય એવું અડધું પડધું સુકાયેલું અકય વિ[સં.] અજોડ (૨) નટ એકતા
અધડૂકું વિ૦ જુએ અકડું કે અદૂગડું અદ્વિતીય વિ. [i] અડ; અનન્ય
અધણિયાતું વિ૦ માલિક વિનાનું અદ્વેષ વિ. [સં.) છેષરહિત () ૫૦ શ્રેષને અભાવ. છતા સ્ત્રી, અધધ,૦% અઆશ્ચર્ય અને બહુપણું દર્શાવનાર ઉદગાર છેષરહિતપણું. – વિ. [સં.] ષ નહિ કરનાર
અન(ની) વિ. [ā] નિર્ધન; પૈસા વિનાનું. (–નિીતા સ્ત્રી, અદ્વૈત ન૦ [ā] એકતા (૨) જીવાત્મા અને પરમાત્માની એકતા અધન્ય વિ. સં.] ધન્ય નહિ એવું; અભાગી (૨) તુચ્છ, ૦તા સ્ત્રી (૩) બ્રહ્મ (૪) વિ. દૈત નહિ એવું; એકરૂપ; અદ્વિતીય. ૦૫દ | અધપચું વિ૦ જુઓ “અધ'માં ન, અદ્વૈત –એકતાની સ્થિતિ; મુક્તિ. ભાવ $ ભેદબુદ્ધિને અધપયિાળી, અધપાકું, અધપાંસળિયું, અધબળ્યું, અધઅભાવ. ૦મત ૫. અદ્વૈતવાદ. ૦વન ન૦ (સં.) પુરાણોમાં ભયું, અધભાગ(–ગિયું, જુઓ “અધ'માં આવતું એક કલ્પિત વન. ૦વાદ ૫૦ જીવાત્મા અને પરમાત્મા | અધમ વિ. [4] નીચ; નઠારું; હલકટ(૨) ધિક્કારવા ગ્ય. ૦તા એક જ છે એવો મત; જગતનું મૂળ તત્વ એક જ છે એ સ્ત્રી, -માધમ વિ. [+અધમ] અધમમાં અધમ, -માંગ ન મત; વેદાંત. ૦વાદી વિ. (૨) ૫. અદ્વૈતવાદમાં માનનાર. [+ અંગ] શરીરનું નીચલું અંગ; પગ. –મેદ્ધાર . [+ઉદ્ધાર] -નાનંદ ૫૦ [ +આનંદ] બ્રહ્માનંદ
અધમ –પાપીને ઉદ્ધાર (૨) પાપીનો ઉદ્ધાર કરનારા- ઈશ્વર. અધ વિ. [સં. મ] અડધું (સામાન્ય રીતે શબ્દની પૂર્વે સમાસ- -દ્ધારક વિ. પાપીને ઉદ્ધાર કરનારું-દ્ધારણ વિ. પાપીને માં વપરાય છે.). ૦કચરું વિ. અડધું કરેલું – છંદેલું(૨) કાચું | તારનારું (૨) ન પાપીને તારવો તે પાકું (૩) [લા.] અર્ધદગ્ધ. ૦કેસ ૫૦ અર્ધો કેસ અધગાઉ. અધમણુ-ણિયું-ણિયે,–ણી કે જુઓ “અધ'માં ખાયું વિ૦ અડધું ખવાઈ ગયેલું (૨) ભેગવાળી (ધાતુ). અધમણું ! [4] દેવામાં ડૂબી ગયેલો – દેવાદાર ખૂલું વિ૦ જુઓ અધખેલું. ખરું વિ૦ કરેલું – કચરેલું. અધમાચાર [સં.] અધમ -નીચ આચાર. -રી વિ. (૨) ખેલું વિ૦ અડધું ઊઘડેલું. ૦ગજ પું. આશરે બાર ઇચ. ૫૦ તેવા આચારવાળું ગજી વિ. અધગજ જેટલું. ૦ગાઉ અડધો ગાઉ. ગારિયું અધમાધમ વિ. [] જુઓ “અધમમાં [કે ઊતરતી રિથતિ ન ગારનું-માટીનું અને છાણનું મિશ્રણ, ગાળે અ૦ અર્થે અમાવસ્થા સ્ત્રી ૦ [૩] અધમ - નઠારી કે માઠી હાલત; પડતી ગાળે; અધવચ. ૦ઘડી સ્ત્રી અડધી ઘડી; થોડી વાર. ૦૫ચું | અધમાંગ ન [4.] જુઓ ‘અધમમાં વિ. અડધું પોચું; પાણીચું (૨) અડધું પચેલું. ૦૫હિયાળી | અધમૂ૭, અધમૂહર્ષ વિ૦ જુઓ “અધ'માં

Page #67

અધમ દ્વાર]
[અધિત્યકા
અધમેદ્ધાર, ૦૬, ૦ણ [ā] જુઓ “અધમમાં
અધાધુંધ, અધાધું(~É) (—ધી) સ્ત્રી, જુઓ અંધાધૂંધી અધર વિ. [૪] નીચેનું (૨) પં. નીચલા હોઠ, હોઠ. ૦૫ાને ન અધાધૂળ-ધીમ અ૦ સાવ; નાતાળ
અધરરસનું પાન; અધર પર ચુંબન. ૦મધુ ન૦, ૦૨સ પૃ૦ અધર- અધાધુંધ-ધી) સ્ત્રી જુઓ અધાધંધ માંથી ઝરતો રસ.૦સુધા સ્ત્રી ૦, રામૃત નઅધરરસરૂપી અમૃત. અધાર વિ૦ + આધાર વિનાનું (૨) અસહ્ય –રાંશ પં. નીચેને ભાગ, ––શૈ)ષ્ઠ પુત્ર નીચે હઠ | અધાર્મિક વિ. [સં.] ધાર્મિક નહિ એવું. છતા સ્ત્રી [દેખતું અધ(-ધીર અ૦ જુઓ અધ્ધર. તાલ વિ૦ લટકતું; અનિશ્ચિત | અધાંધ વિ. [૪. અર્ધ + અંધ] અર્ધ – લગભગ આંધળું; ઝાંખું અધરકવું સક્રિ. અદરકવું; આધરકવું; દૂધ મેળવવું– આખરવું. અધિ [i] ઉપસર્ગ. નામ પૂર્વે આવતાં મુખ્ય’, ‘એક’, ‘અધિક’ –ણ ૧૦ અખરામણ; આધરકણ
એ ભાવ બતાવે. ઉદા૦ ‘અધિરાજ'; ‘અધિક્રમણ અધરણ ૧૦ જુઓ આધણ, અધરણ
અધિક વિ૦ [.] વધારે; વધારા (૨)નવ એક નિગ્રહસ્થાન, હેતુ, અધરતું વિ૦ અધવચ બંધ પડેલું રઝળતું
વ્યાપ્તિ અને દષ્ટાંતથી જે સિદ્ધ થાય તેનાથી અધિક સિદ્ધ કરવું અધરમધુ, અધરરસ [સં.] જુઓ “અધરમાં
તે (ન્યા. શા.) (૩) અતિશક્તિ જેવો એક અલંકાર (કા. શા.). અધરવટ અ૭ અંતરિયાળ
તર વિ વિશેષ વધારે. તમ વિ. સૌથી અધિક. ૦તા સ્ત્રી૦. અધરસુધા સ્ત્રી. [] જુઓ “અધર'માં
તિથિ સ્ત્રી, જેમાં બે સૂર્યોદય આવી જતા હોય તેવા તિથિ. અધરાક્ષ પું[સં.] દાળ અને આદિ મૂળ વચ્ચેને અંકુરને ભાગ; પાંસળિયું વિ૦ જુઓ અદકપાંસળિયું. પ્રસંગ ૫૦ વધારેઅધોક્ષ; ‘હાઈપેકેટીલ” (વ.વિ.)
પડતો પ્રસંગ-પરિચય (૨) હદ બહારની છૂટ. ૦માસ ૫૦ વધારાઅધરાત સ્ત્રી૦ જુઓ ‘અધ'માં
ને મહિને; પુરુષોત્તમ માસ. –કાઈ સ્ત્રી અધિકતા; મેટાઈ. અધરામૃત ન [i] જુઓ “અધર'માં
-કાધિકવિ) [+ અધિક] ઘણું વધારે.-કાલંકાર ! [+ અલઅધરાયું વિ૦ નહિ ધરાયેલું; અતૃપ્ત
કાર] જુઓ અધિક (કા. શા.). –કાંગ ન૦ [+ અંગ] વધારાને અધરાંશ કું. [i] જુઓ “અધરમાં
અવયવ (૨) બખ્તર ઉપર બાંધવાને પટ.—કાંશ j[+અંશ] અધરેકવું –ણ જુઓ “અધરકવું'માં
મેટે ભાગ; ઘણે ભાગ. -કું વિ. અધિક (પ.).—કત્તર વિ. અધ(–ર)ષ પું[સં.] જુઓ “અધરમાં
[+ઉત્તર] હદથી - શિરતાથી વધારે (૨) અલોકિક; વિલક્ષણ, અધર્મ પું[સં.) ધર્મ નહિ તે; પાપ; અનીતિ (૨) અન્યાય (૩) | -કેત્સાર ૫૦ [+ઉત્સાર] એક ભૌમિતિક આકૃતિ; “હાઈપર અકર્તવ્ય (૪) શ્રતિકૃતિ વિરુદ્ધ કર્મ કે વર્તન. [અધર્મનું = બોલા’ (ગ)
[સાતમી વિભક્તિને અર્થ [વ્યા.] હરામનું, અનીતનું. આવવું, લેવું, ખાવું, ઈછવું વગેરે સાથે.]. અધિકરણ ન. [સં] અધિકૃત કરવું તે (૨) સ્થાન; આશ્રય (૩)
તા ર૦, વૃત્તિ સ્ત્રી અધર્મવાળી - પાપી વૃત્તિ કે મનનું અધિકા–ધિક જુઓ ‘અધિકમાં વલણ. -ર્માચરણ ન૦, ર્માચાર પુત્ર ધર્મ વિરુદ્ધ વર્તન. અધિકાર પં. [સં.] સત્તા; હકુમત (૨) પદવી (૩) પાત્રતા; -મચારી વિ૦ અધમ.-માં વિ. ધર્મ વિરુદ્ધ વર્તનારંપાપી. લાયકાત (૪) હક (૫) પ્રકરણ (૬) [વ્યા.] મુખ્ય નિયમ, જે -ર્મ વિ. ધર્મે નહિ એવું, અધર્મવાળું; ધર્મ વિરુદ્ધ
બીજા નિયમ પર અધિકાર ચલાવે છે (૭) શબ્દને વાકયમાં અધવચ, ૦૪, ચાળ જુઓ “અધ'માં
સંબંધ. ક્ષેત્રના સત્તા કે હકૂમતનું ક્ષેત્ર – તેને વિસ્તાર, ત્યાગ અધવધરું વિ૦ જુઓ ‘અધ’માં
[તે ધંધો j૦ પદને ત્યાગ – તેનું રાજીનામું. ૦૫ત્ર ૫૦; ન૦ અધિકાર અધવાયું વિ. [સં. મદ4 +વારં?] ગાડાં ભાડે ફેરવનારું (૨) ન આપ પત્ર કે લખાણ; મુખત્યારનામું. ૦પૃચ્છા સ્ત્રી શો અધ(–ધે)વા પું. ગાડાં ભાડે ફેરવનાર (૨) ઢેરને વેપારી અધિકાર છે એમ પૂછતી અદાલતી તપાસ; “ક વોરંટ' નામે અધવાર,વું–રિયું–૪ જુઓ “અધ'માં. [અધવાર્યા ઉનાળા- એક અદાલતી ‘રિટ'. ભેદ પુંછ અધિકારને ભેદ. –રિતા સ્ત્રીની ઘેલછા =(અર્ધા ઉનાળા - ગ્રીષ્મ ઋતુની)ધણી ભારે ઘેલછા.] અધિકારીપણું (૨) ગ્યતા. -રી વિ. પાત્ર; લાયક (૨) હકદાર અધવાલ, –લી, અવાવર્યું જુઓ “અધ'માં
(૩) ૫૦ ગ્યતાવાળો પુરુષ (૪) અમલદાર અધસ અ [i.] જુઓ અધઃ, સ્વસ્તિક ૫૦ બરાબર પગ અધિકાલંકાર છું. [સં.] જુઓ ‘અધિકમાં નીચેનું આકાશબિંદુ (ખ.)
અધિકાંગ ન૦, અધિકાંશ ! [4.] જુઓ ‘અધિકમાં અધસતું, અધસૂકું જુએ ‘અધ'માં
અધિકું ઉ૦ (પ.) અધિક અધઃ [સં.] અ૦ નીચે, (સમાસમાં નામ કે વિ. પૂર્વે ‘નીચે', અધિકૃત વિ૦ [] નીમેલું (૨) સત્તાવાળું (૩) સત્તાવાર નીચેનું' એવા અર્થમાં.). ૦કાય સ્ત્રી શરીરને નીચલો ભાગ. અધિકૃતિ સ્ત્રી [.] અધિકાર ૦૫તન ન૦ જુઓ અધઃ પાત. ૦૫તિત વિ૦ અધોગતિને પામેલું. અધિકત્તર વિ.[4],અધિકત્સાર પુ[] જુઓ ‘અધિકમાં ૦૫ાત પુત્ર નીચે પડવું તે (૨) જુએ અધોગતિ. પ્રદેશ ૫૦ અધિક્રમણ ન [.] હુમલે; હલ્લો નીચાણ પ્રદેશ. ૦ધ્યા સ્ત્રી જમીન કે પથારી પર સૂવું તે. | અધિક્ષેપ પં[સં.] અપમાન; નિદા; અપશબ્દ કહે તે સ્વસ્તિક ! જુઓ “અધ”માં
અધિગત વિ. [] જાણેલું (૨) મેળવેલું અધાક વિ• ધાક- દાબ વિનાનું
અધિગમ પું, ન ન... [૪] પ્રાપ્તિ; લાભ (૨) અભ્યાસ; સાન અધાતુ સ્ત્રી [સં.] ધાતુ નહિ તે (૨) વિ. ‘ન-મેટલિક” (૨.વિ.). | (૩) રવીકાર. -મ્ય વિ૦ જાણવા ગ્ય (૨) મેળવવા યોગ્ય ૦ઈ વિ૦ જુઓ અધાતુ. ૦૩ વિ૦ ધાતુનું નહિ તેવું
અધિત્યકા સ્ત્રી [સં.] પહાડના ઊંચાણ પર આવેલે (સપાટ)

Page #68

અતીધદેવ]
[અધ્ધર
પ્રદેશ; ટેબલલૅન્ડ’
અધુધ અ૦ (રવ૦ ?) અધધધ અધિદેવ પં. [૪] શ્રેષ્ઠ દેવ; પરમેશ્વર (૨) રક્ષક દેવ (૩) મુખ્ય અધુના અ૦ [i.] હમણાં
અધિષ્ઠાતા દેવ. ૦તા સ્ત્રી (૨) ૫૦ બ૦ ૧૦ અમુક સ્થળ કે અધુસારવું અ૦ ક્રિ(કા.) લગભગ બધી મુદત વીતી જવી વસ્તુને ખાસ દેવ કે દેવી; રક્ષક દેવ કે દેવી
અધૂકડું વિ૦ અદૂગડું; ઊભે પગે બેઠેલું કે બરાબર નહીં બેઠેલું અધિદૈવ, ત ન [ā] મુખ્ય બળ; પ્રધાનશક્તિ
અધૂરપ સ્ત્રી- [જુઓ અધૂરું] અધૂરાપણું અધિનાથ ૫૦ [ā] બધાને નાથ; પરમેશ્વર
અધૂરિયું વિ૦ અધૂરું; અપૂર્ણ અધિનામી વિ૦ નામીઓમાં શ્રેષ; વધુ પ્રખ્યાત
અધૂ વિ. [સરવે હિં;મ.; સં. અર્ધ +] અપૂર્ણ; બાકી; ઊણું. અધિનાયક ૫૦ [ā] મુખ્ય નાયક
[અધૂરા પૂરા કરવા = આયુષના બાકી દહાડા જેમ તેમ જીવી અધિનિયમ ૫૦ [સં.] મોટો નિયમ; ધારો કે કાનૂન
કાઢવા. અધૂરામાં પૂરું =જાણે અધૂરું કે બાકી હોય તે પૂરું અધિનેત્રી સ્ત્રી ૦ [.] સ્ત્રી-અધિનાયક
કરાતું હોય એમ (બળતામાં ઘી જેવું). અધૂરું છેહવું, મકવું, અધિપ ૫૦ [સં.] રાજા ઉપરી; સૂબો [ ૫ણું ન૦ | રાખવું =પૂરું ન કરવું. અરે આવવું, અવતરવું, જન્મવું =નવ અધિપતિ [સં.] જુઓ અધિપ (૨) વર્તમાનપત્રના તંત્રી. માસના પૂરા સમય પહેલાં જન્મ થા. અધૂરે જવું = કસુવાવડ અધિભૂત ન [] શ્રેષ્ઠ–પરમ તત્વ (૨) સકળ જડ સૃષ્ટિ થવી. અધૂરો ઘડે છલકા= અપૂર્ણ કે અધવધરં દેવા છતાં અધિમાત્ર વિ. [સં.] અમાપ; અત્યંત
જ્ઞાનીપણાનું ખોટું જેર કે ગુમાન દાખવવું.] અધિમાંસ પું[સં.] એક જાતને રોગ; “કૅન્સર’
અધે વિ૦ જુઓ આધેડ અધિયજ્ઞ પં. [ā] શ્રેષ્ઠ યજ્ઞ (૨) યજ્ઞનો અધિષ્ઠાતા દેવ અધેલી સ્ત્રી - વુિં, મર્ય] અડધે રૂપિયે. -લે ૫૦ અડધો પૈસો અધિયારી સ્ત્રી, (કા.) અધ્યારી; ફેગટ ચાત કે માથાઝીક | અર્થ ન૦ [ā] વૈર્યને અભાવ (૨) વેઠ. [–કરવી -સારવી =નકામી માથાઝીક કરવી; વગર | અધે અ૦ [સં.] અધ; નીચે (“અધઃ'નું શેષ વ્યંજન પહેલાં લાભની નકામી ચાતમાં પડવું.] [ અધવારું કરવું તે સમાસમાં થતું રૂ૫). ૦ક્ષ ડું જુએ અધરાક્ષ (વ.વિ.),૦ક્ષજj૦ અધિયારું નવ વિયાય ત્યાં સુધી ઢેરને પાલવવા ભાગે આપવું– [i](સં.) વિષ્ણુ. ગત વિ. પતિત; અવનત (૨) નરકમાં પડેલું. અધિયું વિ. [સં. મ + ધી] ઠાઠ; મૂરખ – વિ૦ ૫૦
૦ગતિ સ્ત્રી અવનતિ; પડતી (૨) નરકમાં પડવું તે; અવગતિ. અધિગ કું. [4] ગ્રહોને શુભ યોગ [સામ્રાજ્ય ગામી વિ૦ નીચે – પતન તરફ જનારું (૨) નીચે મુળ તરફ ઢળતું અધિરાજ (–જા) [] સમ્રાટ; રાજાને રાજા. –જ્ય ન૦ કે ફૂટતું; “બેસીપેટલ” (વ. વિ.). ૦જ વિ૦ નીચે ઊપજેલું; અધિરૂઢ વિ. [સં.] આરૂઢ
“સિસેલા' (વ.વિ). દષ્ટિ સ્ત્રી, નીચી નજર. ૦દ્વાર ન૦ ગુદા. અધિરેહણ ન [.] ચડવું તે (૨) ગાદીએ બેસવું તે
બિ૬ ન૦ પગની નીચેનું બિંદુ, ભૂમિક વિ૦ જમીન અંદરનું અધિવાસ પું[સં.] મુખ્ય રહેઠાણ (૨) ખુશબો (૩) જુઓ ‘હાઈપગિલ” (વ. વિ.). ૦મુખ વિ૦ નીચા માંવાળું (૨) ન૦ નીચું અધિવાસન (૪) પડોશી, વન ન દેવની પ્રતિષ્ઠા કરવી તે (૨) મે. ભુખી વિ૦ અધોમુખ. ૦લેક પુ. નાગલોક; પાતાળલોક શરીરે સુગંધી લગાવી વસ્ત્ર પહેરવા તે
(૨) ઊતરતી પંક્તિના લોક. ૦વાયુ પુંઅપાનવાયુ. ૦વાહિની અધિવાસર ૫૦ [.] ઉત્સવને દિવસ; તહેવાર [બનસ” સ્ત્રી ૦ નીચે લઈ જતી (નળી, નસ ઇ૦) અધિવેતન ન૦ [] અધિક મળતું વેતન; વધારાનું મળતર; અટ(–) વિ૦ જુઓ આધેડ [= અધ કેઠી રસ કાઢવો] અધિવેશન ન૦ [.] (સભા ઈ૦ ની) બેઠક
અધોયું ન. શેરડીના રસની કેઠી અડધી કરવી તે. [–કાઢવું અધિષ્ઠાતા છું. [સં.] મુખ્ય કરીને રાખ્યા હોય તે (દેવ, રાજા, અધેરી સ્ત્રી, શેરડીને ઉકાળેલો રસ કારભારી વગેરે) (૨) નિયામક. –ત્રી સ્ત્રી, અધિષ્ઠાતા સ્ત્રી. –ન અધેડું ન૦ [. મોટુ, હિં. મધો] મુએલા ઢેરના બદલામાં નવ મુખ્ય સ્થાને રહેઠાણ (૨) આધાર (૩) સત્તા; પ્રભાવ ચમાર તેના માલિકને જે ચામડું આપે તે અધિષિત વિ. [સં.] થાપેલું; નીમેલું (૨) ઉપરી થઈને રહેલું અધોતર ન [સર૦ દિ.] એક જાતનું જાડું કપડું (૩) વસેલું; બરોબર સ્થિત થયેલું
અધતું ન૦ વપરાયેલું કે જીર્ણ વસ્ત્ર અધીત વિ૦ [i] જાણેલું; ભણેલું (૨) ન૦ અધ્યયન
અધદષ્ટિ, અધેકાર [.] જુઓ “અધો'માં અધીન વિ૦ [] વશ; તાબેદાર. ૦તા સ્ત્રી ૦, ૦૦ ૧૦ અધધ વિ[સં. મોડય:] નીચે ને નીચે ઊતરતું અધીર વિ. [સં.] ઉતાવળું, ચળ(૨)સ્ત્રી અધીરાઈ. ૦તા સ્ત્રી૦. | અધબિંદુ, અધભૂમિક, અધોમુખ –ખી જુઓ “અધોમાં – સ્ત્રી ધીરજ ઈકોપ કરે તેવી નાયિકા (૨) વીજળી અધોલ ન૦ [૩. મધસ્ત] પર્વતની તળેટી પાસેનો સપાટ પ્રદેશ અધીરજ,–તા,-૫ સ્રો૦ જુઓ અધીરાઈ
અધોવાયુપું [.] જુઓ ‘અધ'માં અધીરા સ્ત્રી [i] જુઓ ‘અધીમાં
અધેવા ૫૦ જુએ અધવા અધીરાઈ સ્ત્રી, અધીરાપણું ન૦ ધીરજને અભાવ. [અધીરાઈ | અર્ધવાહિની સ્ત્રી, [1] જુઓ “અધોમાં આવવી = ધીરજ ન રહેવી; અધીરું– ઉતાવળું થવું. -રાખવી, | અધેળ ન [અર્ધ +તેલ?] અઢી રૂપિયાભાર વજન.-ળી સ્ત્રી, -લાવવી = અધીરું બનવું; મનને અધીરું – ઉતાવળું કરવું.] અધળનું માપિયું કે વજન - કાટલું. -ળું ન૦ અધોળનું કાટલું અધીરું વિ૦ ધીરજ ખોઈ બેઠેલું: અધીર; ઉતાવળું
અધર અ૦ અધર; હવામાં લટકે એમ ટેકા વિના (૨) ઊંચે; અધીશ –શ્વર પું[i] રાજાધિરાજ; સમ્રાટ (૨) ઈશ્વર અંતરિયાળ (૩) [લા.]અસ્પષ્ટ અનિશ્ચિત.-જવાબ = ઉડાઉ કે

Page #69

અધ્ધર જવાબ].
૨૪
[અનયાય
તપાસ વગરને અચોક્કસ જવાબ. –ઉઠાવવું = ઉડાઉ જવાબથી | (૩) તરિકે (૪) બેદ; પારસીઓને ધમૅગુરુ (૫) એક કે ગમે તેમ કાઢી નાંખવું; સીધે જવાબ ન દે (૨) ખબર ન પડે | બ્રાહ્મણ અટક. - ન૦ અધ્યારુનું કામ કે ધંધે તેમ લઈ લેવું – ઉપાડવું. –ઊઠવું =આધાર કે પાયા વિના ફાવે | અધ્યારૂઢ વિ૦ [i.] ઊંચે ચડેલું (૨) શ્રેષ્ઠ તેમ વર્તવું. –ને અધ્ધર ચાલવું, રહેવું = બેપરાઈ કે મગરૂરીથી | અધ્યારે ૫૫૦, ૦ણ ન [] ન હોય તેવા ગુણધર્મોનું આરેયા કામમાં કે નમાવ્યા વગર વર્તવું.–ને અધ્ધર રાખવું = ઊંચું પણ કરવું તે (૨) ભૂલ ભરેલું જ્ઞાન ને ઊંચું કે ખડે પગે (માણસને) રાખવું; જંપીને બેસવા ન દેવું | અધ્યારોહણ ન. [i] ઊંચે ચડવું તે (૨)ફુલ પેઠે ઊંચકી રાખીને સંભાળવું. (માથુ) અધ્ધર ફરવું = | અભ્યાસ ૫૦ [સં.] જુઓ અધ્યારેપ (૨) મિથ્યા આરે પણ (અભિમાનની તેરી કે મસ્તીમાં) કેઈ ને ગણકારવું નહિ (૨) | (૩) નિરંતર રહેતું લક્ષ કે ઊંડું ચિંતન. ૦વાદ પં. અધ્યાસથી રેગથી માથું ચક્કર ફરતું લાગવું. –મૂકવું = અંતરિયાળ વચ્ચેથી ભ્રાંત જ્ઞાન થાય છે એમ કહેતા (શાંકર) મત; માયાવાદ છેડી દેવું પૂરું ન કરતાં લટકતું રાખવું. –રાખવું = (નામામાં રકમ અધ્યાસવું સક્રિ. [૩. મધ્યાત ] અધ્યાસ કરવો
પડેન નાંખવી. લણવું = ઊભે છેડે કણસલાં લણવાં.] અધ્યાહરણ ન૦ [૩] જુઓ અધ્યાહાર અધ્ધર જવાબ ૫૦ જુઓ “અધ્ધર'માં
અધ્યાહાર છું. [] અર્થ સમજવા અનુક્ત પદ અથવા અર્થનું અધ્ધર જીવ પં. અધર - ઊંચે જીવ; ચિંતામાં પડેલ માણસ ઉમેરવું–લાવવું તે. [–રહેવું,-હેવું = વાકયમાં (પદ)ને કહેલુંઅધ્ધરથી અ૦ કેઈ ઠામઠેકાણા વગર; હવામાંથી; અનિશ્ચિત; બાકી રહેવું કે હોવું. –રાખવું= (પદ) બાકી કે ન કહેલું રાખવું. તપાસ વગર – અચોક્કસ
-લેવું= ખૂટતું (પદ) ઉમેરવું.] અધ્ધરતાલ અ૦ અધર
અધ્યાહત વિ૦ [i] અધ્યાહાર રાખેલું અધુર-પધ્ધર અ૦ તદ્દન અધ્ધર
અમેતા પું[.] વિશિષ્ટ વિદ્યાભ્યાસ કે સંશોધન માટે વિદ્યાઅધરિયું વિ૦ અધ્ધર હેય એવું
પીઠ તરફથી ચૂંટાયેલા સ્નાતક (૨) વિદ્વાનના મંડળના સભ્ય; અધ્યક્ષ ! [4.7ઉપરી; મુખ્ય અધિકારી(૨)(સભાને) પ્રમુખ. લિ. –ત્રી સ્ત્રી સ્ત્રી-અધ્યેતા ૦૫દ, સ્થાન નવ અધ્યક્ષની જગા –ક્ષીય વિઅધ્યક્ષને લગતું | અમ્બે + જુઓ અધ્યા; અધ્યાય અધ્યક્ષર પું. [i] મુખ્ય અક્ષર; એસ્કાર
અધવ વિ૦ [4] અસ્થિર અધ્યક્ષસ્થાન ન૦, અધ્યક્ષીય વિ૦ જુઓ “અધ્યક્ષ'માં અધ્વપું [.] અપ્પા; રસ્તો. ખેદ ડું [8.] મુસાફરીને અધ્યયન ન૦ [i.] ભણવું તે
થાક. ૦૦ ૫૦ [.] મુસાફર. ૦ગ સ્ત્રી (સં.) ગંગા નદી અષ્યવસાન ન [.] તાદામ્ય; તદ્રુપતા (કા.શા.)
અવર ૫૦ [] યજ્ઞ. –ગું છું. [૩] યજ્ઞક્રિયા કરાવનાર, યજુઅધ્યવસાય [] પ્રયત્ન; મહેનત (૨) નિશ્ચય (૩) ખેત. | વૈદ જાણનારે બ્રાહ્મણ -થી વિ૦ અધ્યવસાયવાળું
અક્વા છું. [4] માર્ગ; અM
[અભાવ અધ્યસ્ત વિ. [4] આરેપિત; માની લીધેલું
અવાંત ન૦ [] અંધારાનો અભાવ, આછો પ્રકાશ (૨) જ્ઞાનને અધ્યાય - ૫૦ + જુઓ અધ્યાય
અન [.] વરથી શરૂ થતા શદની પૂર્વે અભાવ, નકાર કે નિષેધ અધ્યાત્મ વિ.[4] આત્મા–પરમાત્મા સંબંધી (૨) બ્રહ્મજ્ઞાન; | ઈત્યાદિ બતાવવા વપરાતે પૂર્વગ. (જુઓ અ) આત્મજ્ઞાન. જ્ઞાન નવ બ્રહ્મજ્ઞાન. ૦દર્શન ન૦ આત્મદર્શન. અન [તું. મન] જુએ અણ. ૦ઘ૦ વિ૦ જુએ અણઘડ ૦ષ્ટ સ્ત્રી આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિ. બલ(–ળ) નવ આધ્યાત્મિક અનફર વિ૦ [i] બોલી ન શકે એવું; (૨) નિરક્ષર; અભણ બળ. ગ ૫૦ મનની વૃત્તિઓને બાહ્ય પદાર્થોમાંથી પાછી અનગળ વિ. [સં. મન] જુઓ અનર્ગળ (૨) [અણગળવું] ફેરવીને આત્મામાં જોડવી તે. વિદ્યા સ્ત્રી, આત્મવિદ્યા; બ્રહ્મ | જુઓ અણગળ વિધા. શાસ્ત્ર નવ અધ્યાત્મ, વેગ ઈત્યાદિનું શાસ્ત્ર. --ત્મિક | અનગાર-રિક વિ. [સં.] ઘર વિનાનું (૨) ૫૦ સાધુ સંન્યાસી વિ. [સં.) અધ્યાત્મને લગતું; આધ્યાત્મિક. –ભેન્દ્રિય સ્ત્રી, અનગ્નિ પં. [.] અગ્નિનો અભાવ (૨) વિ. અગ્નિહોત્રી નહિ [+ ઇદ્રિય] આધ્યાત્મિક વિષયને સમજવાની ઇન્દ્રિય | તેવું (૩) સંન્યાસી (૪) અગ્નિમાંઘથી પીડાતું અધ્યાપક ૫૦ [૩] શિક્ષક; પ્રોફેસર (ટૂંકમાં લખાય છે અ૦). અનઘ વિ. [સં.] અઘ –પાપ વિનાનું, નિષ્પાપ; દોષરહિત અધ્યાપન ન[] ભણાવવું તે. મંદિર, વિદ્યાલયન નર્મલ અનત વિ૦ [] નત નમેલું નહિ એવું [ નથ વિનાનું
કુલ'. શિક્ષકોને શિક્ષણશાસ્ત્ર ભણાવનારી શાળા; ટ્રેનિંગ કૉલેજ' | અનાથ વિ૦ નાથા વિનાનું; નિરંકુશ (૨) વીંધાવ્યા વિનાનું (૩) અધ્યાપિકા સ્ત્રી [૪] શિક્ષિકા; સ્ત્રી-અધ્યાપક (ટૂંકમાં “અ) | અનઘટ વિ. [અન +ઘડવું] અણઘડ; અસંરકારી અધ્યાય ! [4.] પ્રકરણ (૨) [લા. લાંબી પહોળી જત–પુરાણ | અદ્યતન વિ૦ [સં.] અદ્યતન – આજનું નહિ એવું અષાર અ [વં, અધ્યT] અધ્યાહાર રખાયું હોય તેમ; અનુ- અનધિકાર વિ૦ [ā] અધિકાર કે હક વિનાનું; અપાત્ર; અગ્ય. ત; બાકી. ઉદા. “આ વાક્યમાં... પદ અધ્યાર છે' એમ ૦ચેષ્ટા સ્ત્રી અનધિકાર આચરણ કરવું તે. પ્રવેશ પુત્ર વગર બોલાય છે. [-રહેવું =–ને અધ્યાહાર હોવો. –રાખવું = અધિકારે પ્રવેશ કરવો તે; “પાસ” અધ્યાર રહે એમ કરવું; ન કહેવું કે લખવું.]
અનધિકારી વિ. [] અધિકાર વિનાનું; અપાત્ર અધ્યારી સ્ત્રી (ક.) જુઓ અધિયારી. [–કરવી સારવી) અનધિકૃત વિ. [૩] અધિકૃત નહિ એવું અધ્યારુ છું. [. અa] જુઓ અધ્વર્યું (૨) મહેતાજી; માસ્તર | અધ્યાય પં. [સં.] અભ્યાસમાંથી જુદી

Page #70

અન(–ને)નાસ]
૨૫
[અનંત ચૌદશ(–સ)
અન(–ને)નાસ ન [vો.] એક ફળ
અનર્ગુણ વિ. [ભૂલથી “અનર્ગલ' પરથી ]+અપાર; ખૂબ અગણ્ય અનનુકરણીય વિ. [૪] અનુકરણીય નહિ એવું
અનર્ગલ(–ળવિ[4.] કાવટ–અંકુશ વિનાનું(૨)અપાર; પુષ્કળ અનનુકુલ(–ળ) વિ. [ā] અનુકુળ નહિ એવું પ્રતિકુળ અનર્થ વિ. [ā] અમૂલ્ય (૨) પૂજાને યોગ્ય નહિ એવું અનનુનાસિક વિ૦ [4] અનુનાસિક નહિ તેવું [અનુભવી અનર્થ ૫૦ [i] ખોટો અર્થ (૨) ખોટું કામ (૩) આત; અનનુભવ ૫૦ [] અનુભવનો અભાવ. –વી વિ૦ બિન- જુલમ. કવિ નિરર્થક વ્યર્થ. ૫રંપરા સ્ત્રી એક ઉપર એક અનન્ય વિ. [સં.] અન્ય- જુ નહિ તેવું (૨) અજોડ (૩) | અનર્થ કે આફત આવવી તે. ૦વાદ ૫૦ ખોટા -અનર્થક અર્થએકનિષ્ઠ. ૦ગતિ સ્ત્રી એક જ માર્ગ. રાગતિક વિ૦ અનન્ય શાસ્ત્રને વાદ. શાસ્ત્રો અનર્થ કરે એવું શાસ્ત્ર, ખેટું અર્થશાસ્ત્ર ગતિવાળું. ચિત્ત વિ૦ જેનું ચિત્ત એક જ લક્ષ્યમાં લાગેલું છે અનલ(–ળ) j[.] અગ્નિ (૨) ગુરુ (૩) એક કલ્પિત પંખી. તેવું (૨) ન૦ એકાગ્ર ચિત્ત. છતા સ્ત્રી ૦, ૦વ ન૦ અનન્યપણું. | વૂિષા સ્ત્રી - અગ્નિને (લાલ) પ્રકાશ
ભાવ ૫૦ અનન્યતા (૨) એક (જેમ કે, ઈશ્વર) ઉપર જ ભકિત અનલસ વિ. [ā] આળસ – મંદતા વિનાનું સ્કુર્તિવાળું હેવી તે. ગ ૫૦ અજોડ સંબંધ (૨) સારામાં સારા સંજોગ અનલ હક(-)શ૦ પ્ર[..](હું હક – ખુદા છું) માત્રામ’ કે શુકન. સાધારણ વિ. બીજા કોઈને ન મળે એવું; દુર્લભ. જેવું સૂફી મહાવાક્ય -ન્યાશ્રય પં. [+ આશ્રય] બીજા કોઈને નહિ, અમુક એકનો | અનલંકૃત વિ. [ā] અલંકૃત નહિ એવું. –તા વિશ્રી જ આશરો હોવો તે; એવા અનન્યભાવ. –પાય વિ. અન૫ વિ૦ [ā] અલ્પ નહિ એવું; ઘણું [+ઉપાય] લાચાર; નિરુપાય
અનવછિન્ન વિ. [૪] અવચ્છિન્ન નહીં એવું; એક અખંડ અનન્વય ! [4.અન્વય- સંબંધને અભાવ (૨) [કા.શા.] | અનવરછેદ ૫૦ [i] અવરચ્છેદનો અભાવ જેમાં ઉપમેયની અસામાન્યતા દર્શાવવા એની જ ઉપમા અનવદ્ય વિ[4] અનિંદિત સુંદરખોડખામી વિનાનું. છતા સ્ત્રી અપાયેલી હોય તે અલંકાર
અનવધાન ન [ā] અવધાનો અભાવ. ૦તા સ્ત્રી, અન~િ(વી)ત વિ. [4] અસંબદ્ધ (૨) ખોટું
અનવધિ વિ. [i] અવધિ વિનાનું, બેહદ; અનંત અનપત્ય વિ. [] અપત્ય વિનાનું, વાંઝિયું [અબાધ | અનવરત વિ૦ [4] સતત; નિરંતર અનપાયિની વિસ્ત્રી [સં.]અપાય - વિદ્મ રહિત; અચળ; અડગ; અનાવલંબન વિ૦ [ā] અવલંબન વિનાનું અનપેક્ષ વિ. [4] અપેક્ષારહિત; લાલસા વિનાનું (૨) કશા અનવલેકિત વિ. [સં.] અવલોકિત નહિ એવું પણ સંબંધોથી પર; “ઍબ્સલ્યુટ'. તા. સ્ત્રી,
અનવસર પું[સં.] અવસર નહિ તે; કવખત અનપેક્ષા સ્ત્રી [i] અપેક્ષા ન હોવી તે.–ક્ષિત વિ૦ અપેક્ષિત અનવસ્થા સ્ત્રી [.] અવ્યવસ્થા ગોટાળા (૨) [ન્યા.] નિર્ણય નહિ એવું; વણમાગ્યું. –ક્ષી વિ૦ અનપેક્ષ
અથવા છેડો ન આવે એવાં વિધાન – કથનોની પરંપરા (એક અનપેત વિ૦ [iu] દૂર નહિ એવું
હેત્વાભાસ). દોષ j૦ અનવસ્થાયુક્ત તર્કદેવ અનભિજ્ઞ વિ. [સં.] અજાણ (૨) મઢ. ૦તા સ્ત્રી
અનવસ્થિત વિ. [સં.] અસ્થિર અનભિજ્ઞાન ન. [સં.] અજાણપણું; મૂઢતા
અનશન ન [.] ઉપવાસ; આહાર બંધ કરવો તે. વ્રત ૧૦ અનભિપ્રેત વિ૦ [i] અભિપ્રેત નહિ એવું
મરણ પર્યંત ઉપવાસ કરવાનું વ્રત
[શુદ્ધ અનભિમત વિ. [i] અભિમત નહિ એવું
અનશુદ્ધ વિ. [મન + અશુદ્ધ] અશુદ્ધ કે ભૂલવાળું નહિ એવું; અનભિમાનિતા સ્ત્રી [સં.] અભિમાનરહિતપણું; નમ્રતા અન ૫૦ [4] અશ્વ નહિ તે (૨) ગધેડે અનભિષિક્ત વિ. [ā] અભિષિક્ત નહિ એવું
અનશ્વર વિ. [4] નશ્વર-નાશવંત નહિ તેવું; નિત્ય; સ્થાયી અનભિહિત વિ[ફં.] અભિહિત નહિ એવું [વાણી બોલનારું અનસૂયા સ્ત્રી [] અસૂયા-ષને અભાવ (૨) (સં.) અત્રિ અનભે વિ. [અન +ભે = ભય] +નિર્ભય. વાદી વિ૦ નીડર ઋષિની પત્ની. એ વિ. અસૂયા વિનાનું. ન્યતા સ્ત્રી અનસૂય અનજ્યસ્ત વિ. [સં] મહાવરા વિનાનું (૨) નહિ ભણાયેલું હોવું તે; અનસૂયા અનભ્યાસ પું. [સં.] અભ્યાસનો અભાવ. –સી વિ૦ અનસ્ત વિ. [ā] અરત વિનાનું અનબ્ર વિ. [4] વાદળાં વગરનું; સ્વચ્છ
અનસ્થ –સ્થિક વિ. [સં.] અરિથ - હાડકાં વિનાનું અનમર્થ વિ. અપ્રિય; નહીં ગોઠતું (૨) જુઓ અણમઠડ્યું અનહદ વિ૦ [અન + હદ] હદ વગરનું; અપાર [અનાહત નાદ અનમનું વિ. [સં. મન્ચમનW] જુઓ અન્યમનું, અણમનું અનહદ વિ. [સં. મનાત] + જુઓ અનાહત. ૦નાદ ૫૦ જુઓ અનમી વિ. [અ + નમવું] અણનમ
અનહિત નવ અહિત; અણહિત અનમ્ર વિ૦ [૩] નમ્ર નહીં એવું; ઉદ્ધત
[દુષ્ટ અની જુએ અનલ અનય પુંસં.) અનીતિ; અન્યાય (૨) આત(૩) વિ૦ અન્યાય; અનંક વિ૦ [ā] અંક – આંકડા વિનાનું, અસંખ્ય [મહાદેવ અનર [] નર નહીં એવું; ચંડળ
અનંગ વિસં.] અંગવિનાનું(૨)પુ (સં.)કામદેવ. શત્રુ છું (સં.) અનરતું વિ૦ નરતું નહીં એવું; સારું
અનંત વિ૦ [i] અપાર (૨) પં. (સં.) વિષ્ણુ, દ્ર; બ્રહ્મા (૩) અનરથ પુત્ર + અનર્થ ખોટી વાત
શેષનાગ (૪) બળરામ (૫) (સં.) જેનેના ચૌદમા તીર્થંકર (૬) અનરવું વિ. [અ + નરવું] નરવું નહિ એવું; માંદું. -વાઈ સ્ત્રી | નવ આકાશ (૭) અનંત સંખ્યા; ‘ઇન્ફિનિટી' (ગ.). ૦કેટિ અનરાધાર વિ૦ જુઓ મુશળધાર
(ટી) વિ. અસંખ્ય. ૦ચતુર્દશી, ૦ચૌદશા–સ) સ્ત્રી

Page #71

અનંતતા ]
[અનાવત
ભાદરવા સુદ ચૌદશ. છતા સ્ત્રી, તત્વ નવ અપારપણું. ૦રે અનાદર ૫૦ [.] અવજ્ઞા, અપમાન, ૦ણીય વિ૦ અનાદર યોગ્ય ૫૦ અનંત ચૌદશને દિવસે જમણે હાથે બાંધવામાં આવતો અનાદિ વિ. [૪.] આદિરહિત (૨) પહેલું નહિ એવું. ૦ત્વ ન૦. ચોદ ગાંઠવાળો રેશમી દોર. બાહુ વિ. અસંખ્ય હાથવાળું. ૦મધ્યાંત વિ૦ આદિ, મધ્ય કે અંત વિનાનું. સિદ્ધ વિ૦
મૂલ ન૦ એક ઔષધિ; ઉપલસરી. ૦રાશિ સ્ત્રી - બહુરાશિ | અનાદિકાળથી સ્થાપિત થયેલું. –વંત વિ. [સં.] આદિ કે અંત (ગ). ૦રૂ૫ વિ૦ અનંત રૂપવાળું. ૦વીર્ય વિ૦ અતુલ બળવાળું. વિનાનુંસનાતન
વ્રતન૦ અનંત ચૌદશે પળાતું વ્રત. શ્રેણિ(–ણી) સ્ત્રી અનંત- | અનાદત વિ૦ [ā] અનાદર પામેલું; અપમાનિત પદવાળી શ્રેણી; ‘ઇન્ફિનિટ સિરીઝ' (ગ.). –તા સ્ત્રી પૃથ્વી અનાદ્યન્ત વિ૦ [.] જુઓ “અનાદિમાં (૨) (સં.) પાર્વતી (૩) એક ઔષધિ; ગળા, –તાનંદ પુત્ર અપાર અનાધાર વિ૦ [] આધાર કે પાયા વિનાનું (૨) અનાથ આનંદ (૨) (સં.) પ્રભુ. -ત્ય વિ૦ અંત્ય - છેલ્લું નહિ એવું અનામ(મી) વિ. [સં.] નામ વિનાનું; નનામું (૨) નામના અનંતર વિ. [સં.] નજીકનું; પછીનું (૨) અ૦ પછી; ત્યાર બાદ વગરનું (૩) અવર્ણનીય; ઉત્તમ (૪) j૦ પરમેશ્વર અનંતરાય વિ. [i] અંતરાય વિનાનું; નિર્વિધ્ર
અનામત વિ. [મ. મમાનત] સાચવી રાખવા પેલું (૨) સ્ત્રી, અનંતા,–ત્ય [] જુઓ “અનંત’માં
ન અનામત વસ્તુ; થાપણ. [-ખાતું ન૦ ચોપડાનું અનામત અનાકર્ષક વિ. [૪] આકર્ષક - મેહક નહિ તેવું
રકમની લેવડદેવડનું ખાતું; “ડિપોઝિટ એકાઉન્ટ’. -મૂકવું= અનાકાર વિ. [સં.] આકાર વિનાનું નિરાકાર
સાચવી રાખવા સોંપવું (૨) (વગર વ્યાજે) થાપણ તરીકે રાખવા અનાકૃષ્ટ વિ. [૪] આકૃષ્ટ નહિ એવું
આપવું, -મૂડી સ્ત્રી અનામત રાખેલી મૂડી, કૅપિટલ ડિપોઝિટ', અનાગત વિ૦ [] અત્યાર સુધી નહિ આવેલું (૨) ભવિષ્યમાં રહેવું= ચોપડામાં કોઈના ખાતામાં ન પડવું - રકમ અધર આવનારું-થનારું. વિધાતા પુત્ર અનાગત વિષે સાવધ - રહેવી. -રાખવું =ઈના નક્કી ખાતામાં રકમ ન નાંખવી.] અગમચેતીવાળો માણસ
અનામતી વિ. [જુએ અનામત] અનામતને લગતું અનાગમન ન૦ [ā] આવવું નહિ તે
અનામય વિ૦ [સં.] નીરોગી (૨) ન- આરોગ્ય. ૦ ૧૦ અનાગર ન[] નાગરવને અભાવ
અનામિક વિ૦ સિં.] નનામું (૨) ૫૦ અંજ અનાગામી વિ. [સં] આગામી નહિ તેવું (૨) બૌદ્ધ મત પ્રમાણે | અનામિકા સ્ત્રી [.] ટચલી આંગળી પાસેની આંગળી (૨) વીંટી ચારમાંની ત્રીજી ભૂમિકાએ પહોંચેલું
અનામિષ વિ. [.] આમિલમાંસ વિનાનું નિરામિષ અનાગાર,રિક વિ૦ (૨) પં. [સં.] જુઓ અનગાર
અનામી વિ૦ (૨) પુંજુઓ અનામ (૩) સ્ત્રી ઠાઠડી અનાચ ન [મ. મન્ના = અનેનાસ પરથી ? સર૦ (સુ.) ભય- અનાયક વિ. [સં.] નાયક વિનાનું; અવ્યવસ્થિત અનાચ= અનેનાસ] (સુ.) અછ; સીતાફળ
અનાયાસ પું. [સં.] આયાસ - શ્રમને અભાવ (૨) આળસ અનાગ્રહ ૫૦ [સં.] આગ્રહને અભાવ
(૩) સહેલાઈફ સુગમતા (૪) કરાર; આરામ (૫) વિ૦ મહેનત અનાદ્યાત વિ. [૪] આઘાત નહિ એવું
વિનાનું; સહેલું. -સે અ૦ વિના મહેનત; સહેજે અનાચાર છું. [સં.] દુરાચાર; અધર્મ. -રી વિ. દુરાચારી અનાજિત વિ. [સં.] આયોજિત નહિ એવું; આયોજન બહારનું અનાચ્છાદિત વિ. [] આચ્છાદિત નહિ એવું
અનાર ન૦ [1] દાડમ (૨) દાડમના ધાટની દારૂખાનાની કેઠી. અનાજ ન [સં. મનાવ] ધાન્ય; દાણા. [–ભરવું = અનાજ સંધ- ૦કળી સ્ત્રી, દાડમની કળી રવું - જોઈ તે સંગ્રહ કરવો.] [એવું; “નન-ગૅઝેટેડ' અનારત વિ. [સં.] અવિરત; નિરંતર અનાજ્ઞાપિત વિ૦ [ā] (સરકારી યાદીમાં) આજ્ઞાપિત ન થયેલું અનારસું ન [મ, મનરસT] ચખાના લોટનું બનાવાતું એક પકવાન અનાય વિ. [૪] આજ્ઞા ન કરી શકાય એવું
અનારંભ ૫૦ [સં.] આરંભ ન કરવો તે; અપ્રવૃત્તિ અનાહ ! બગાડ; નુકસાન (૨) [સર૦ મ.] સ્ત્રી અડચણ (૩) અનાગ્ય ન૦ કિં.] માંદગી (૨) વિ. રોગી, કર, કારી વિ. વિ૦ જુઓ અનાડી
અનારેચ કરે એવું અનાડંબર વિ. [૪] આડંબર વિનાનું
અનાર્થક વિ૦ [.] આર્થિક કે અર્થશુદ્ધ નહિ એવું અનાડી વિ. [૪. મશીનો] મૂર્ખ, ગમાર (૨) હઠી; જક્કી. ૦ | અનાર્હ વિ. [સં.] આદું નહિ એવું મુંબ૦૧૦ અનાડી જેવું વર્તન
અનાર્ય વિ. [સં.] આર્ય નહિ તેવું કે તેને લગતું (૨) અસત્ય અનાત્મ વિ૦ કિં.] આત્મા વિનાનું; જડ (૨) પુત્ર આત્મા નહીં (૩) આર્યને અનુચિત (૪) ૫૦ આર્ય નહિ તે -ઑ૭; યવન તે - નાશવંત દેહ. ૦ક વિ૦ અનામ. અનાત્મનો વગેરે જાતિને માણસ. વજુષ્ટ વિ૦ [.] અનાર્યોએ સેવેલું કે ધર્મ. ૦વાદ ડું જડવાદ. ૦વાદી વિ૦ (૨) અનાત્મવાદને આચરેલું. ૦૦ ન૦
[આલંબ વિનાનું લગતું કે તેમાં માનનાર. –ત્મા ૫૦ અજ્ઞાની પુરુષ
અનાલંબ j૦ [ä ] અવલંબનને અભાવ (૨) ઉદેગ (૩) વિ. અનાથ વિ. [] નિરાધાર(૨) સ્ત્રી+દળદર. તા સ્ત્રી, ૦૫ણું અનાલિસ્ય ન [.] આલયને અભાવ ન૦ દારિદ્રય. ૦ઘર-થાલયન૦,થાશ્રમ પું; ૧૦ અનાથને અનાલા૫ ૫૦ [.] મોન; ઓછાલાપણું. -પી વિ૦ પાળી પિછી કેળવનાર સંસ્થા (૨) નિરાધારને રહેવા ખાવાનું અનાવકાર્ય વિ. [સં.] આવકાર્ય નહિ એવું સ્થાન (તિરરકારમાં)
અનાવડ(ત) સ્ત્રી [અ +આવડ] આવડતને અભાવ, અજ્ઞાન અનાધ્યું વિ૦ [+નાથવું] નાચ્યા વિનાનું; નિરંકુશ
અનાવતી,ર્તક વિ૦ [.] આવતી નહિ– ફરી ફરી ન આવે

Page #72

અનાવલા ]
[અનુકરણશબ્દ
તેવું; “નૈન-રિકરિંગ’
- [જ્ઞાતિને પુરુષ અનિયંત્રિત ન [સં.] નિયંત્રિત નહીં તેવું(૨)નિરંકુશ. છતા સ્ત્રીઅનાવેલા વિ. [સં. તનાવ અનાવિલ જ્ઞાતિનું. – પં. એ અનિરુદ્ધ વિ૦ [.] રોકેલું - રેકાયેલું નહીં તેવું (૨) પું. (સં.) અનાવશ્યક વિ૦ [.] આવશ્યક નહિ એવું; બિનજરૂરી | શ્રીકૃષ્ણને પૌત્ર અનાવિદ્ધ [સં.] આવિદ્ધ નહિ એવું; અણવીંધ્યું
અનિર્ણય ૫૦ [ā] નિર્ણયને અભાવ; અનિશ્ચિતપણે અનાવિલ વિ. [ā] દેષરહિત; સ્વરછ (૨)(સં.) એ નામની એક | અનિર્ણાયક વિ૦ [] નિર્ણાયક નહિ એવું જ્ઞાતિનું; અનાવલા
અનિણત વિ. [સં.] નિણત- નક્કી નહીં એવું અનાવૃત વિ. [સં.] ઢાંક્યા વિનાનું, ઉઘા ડું (૨) અરક્ષિત. ૦બીજ અનિર્દિષ્ટ વિ. [ā] નિર્દિષ્ટ નહીં એવું વિ૦ અનાવૃત-ખુલ્લાં બીજવાળું; “જિગ્નેપર્મ' (વ. વિ) અનિર્દેશ પું[સં.] નિર્દેશને અભાવ અનાવૃત્ત વિ. [i] ફરી પાછું ન ફરેલું. -ત્તિ સ્ત્રી. ફરી પાછા અનિર્દસ્થ વિ. [૪] નિર્દેશ્ય નહીં તેવું ન આવવું થયું તે (૨) ફરી જન્મ ન થવું તે; મુક્તિ
અનિર્વચનીય, અનિર્વાચ્ય વિ. [ä.] અવર્ણનીય અનાવૃષ્ટિ સ્ત્રી. [૩] વરસાદ ન પડે તે (૨) દુકાળ
અનિલ કું. [સં.] પવન અનાશ્રમી વિ. [૪] ચાર આશ્રમ પૈકી એકેનું નહિ એવું અનિવાર–ર્ચ) વિ. [સં.] નિવારી ન શકાય તેવું અનાશ્રિત વિ. [સં.] આશ્રિત નહિ એવું; નિરાધાર; આશ્રય વગરનું | અનિશ્ચય ૫૦ [.] નિશ્ચયને અભાવ. ૦વાચક વિ૦ અનિશ્ચય અનાસક્ત વિ૦ [સં] અસક્ત; આસક્ત નહિ એવું. –ક્તિ સ્ત્રી | બતાવનારું
[૦૫ણું ન૦ અનાસક્તતા; અસક્તિ
| અનિશ્ચિત વિ. [સં.] નિશ્ચિત નહીં એવું; અકસ. છતા સ્ત્રી, અનાસર ન[.. મનાસિર (“કંકુર'નું બ૦૧૦)] ઇરલામ પ્રમાણેનાં અનિષ્કાસિની સ્ત્રી [સં.] અદબ ને શીલવાળી સ્ત્રી
આતસ, પાણી, પવન અને પૃથ્વી એ ચાર મૂળતા અનિષિદ્ધ વિ. [સં.] નિષિદ્ધ નહીં એવું અનાસાઘ વિ. [સં.] અપ્રાપ્ય
[અનાથાવાળું અનિષ્ટ વિ૦ [4] નહીં ઈચ્છેલું (૨) નહીં ઇચ્છવા જેગ; બૂરું (૩) અનાસ્થા શ્રી. [.] આસ્થાનો અભાવ, અશ્રદ્ધા.-સ્થિક વિ૦ ન૦ ભુંડું. ૦કર, ૦કારક વિ. અનિષ્ટ કરનારું. તા૦ સ્ત્રી૦. અનાસ્ત્ર વિ. [સં.] આસ્રવ વગરનું; અનાસક્ત (જૈન)
૦મૂલક વિ. અનિષ્ટ મૂળવાળું; અનિષ્ટકર. શંકા સ્ત્રી મેટું અનાહત વિ. [સં.] નહિ મારેલું (૨) ન પહેરેલું; નવું (૩) આઘાત | થશે એવી શંકા. સૂચકવિ. અનિષ્ટ – અમંગળ સૂચવતું; અપવિના એની મેળે થતો અનહદ (વનિ). ૦નાદ યોગીઓને શુકનિયાળ. –ષ્ટપત્તિ સ્ત્રી, નહિ ઈચ્છેલું આવી પડવું તે (૨) સંભળાતે એ વનિ; અનહદ નાદ
તર્કથી ઉઘાડું વિચિત્ર લાગે એવું સિદ્ધ થાય એવી રિથતિ; અનાહાર કું. [સં.] આહાર ન કરવો તે; ઉપવાસ. -રી વિ૦ ર એડ એબ્સર્ડમ” (ગ.) ઉપવાસી (૨) [જેન] આહારમાં ન ગણાય એવી વસ્તુ) અનિંદિત વિ. [iu] નહીં નિંદાયેલું (૨) સુંદર, શ્રેષ્ઠ અનાહાર્ય વિ. [સં.] હરી ન શકાય એવું
અનિંદ્ય વિ૦ [સં.] નહીં નિદવા યોગ્ય નિર્દોષ (૨) સુંદર અનાહત વિ૦ [4] અણબોલાવ્યું (૨) અ૦ ફાંસુ; નાહક અનીક ન૦ [4] લકર (૨) યુદ્ધ [મનિટ્ટ] અશુભ; અભદ્ર અનાળ સ્ત્રી રાકપાણી જવાની નાળ નહિ તે
અનીઠ વિ. [અત્નીઠવું] અખટ; અપાર (૨) [8. અનિષ્ટ, બી. અનિકેત વિ૦ [4.] ઘર વિનાનું
અનીતિ સ્ત્રી [સં.] નીતિ નહીં તે; દુરાચરણ; પાપ (૨) અન્યાય. અનિઘા સ્ત્રી નિઘા નહીં તે; અવકૃપા
૦કર, ૦કારક વિ૦ અનીતિ પેદા કરે એવું. ૦માન, યુક્ત અનિચ્છ વિ. [.] ઇરછા વિનાનું; નિઃરપૃહ (૨) નાખુશ વિ૦ અનીતિવાળું અનિચ્છનીય વિ૦ (અ + ઈચછનીય) ન ઇચછવા યોગ્ય અનીસિત વિ. [] અનિચ્છિત
[૦૫ણું નવ અનિછા સ્ત્રી [સં.] ઇચ્છાને અભાવ (૨) નાખુશી. –ચ્છિત અનીશ વિ. [૩] ઉપરી વિનાનું (૨) અસમર્થ. છતા સ્ત્રી, વિ૦ ન ઇચ્છેલું. છુ(ક) વિ. [] જુઓ અનિચ્છ અનીશ્વર વિ. [સં.] ઈશ્વર વિનાનું (૨) ઈશ્વરમાં ન માનનારું. અનિત્ય વિ. [સં.] અદ્ભવ; નશ્વર (૨)[ગ.] વિકારી; ‘પૅરિયેબલ'. ! ૦વાદ ૫૦ ઈશ્વર નથી એવો વાદ. ૦વાદી વિ૦ (૨) પું. અની૦તા સ્ત્રી, ૦ત્વ ન૦
[(૨) એને રેગ શ્વરવાદને લગતું કે તેમાં માનનારું અનિદ્ર વિ. [૪] નિદ્રા વિનાનું જાગતું. –કા સ્ત્રી- ઊંધનો અભાવ અનુ સિં] ઉપસર્ગ. (૧) “પછી, પાછળ’, ‘સાથે, સાથે સાથે), અને અનિભત વિ. [4] અરિથર; અશાંત; ચંચળ
મળતું, -ને ઠતું' એવો અર્થ બતાવે. ઉદા. અનુગામી; અનુઅનિમિત્ત વિ. [સં.] કારણ વિનાનું (૨) ન અપશુકન કંપા; અનુરૂપ વગેરે (૨) નામ પૂર્વે ‘વારંવાર” અર્થમાં. ઉદા૦ અનિમિ(મે)ષ વિ. [iu] પલકાર વિનાનું, સ્થિર (૨) વિ. (૩) અનુશીલન. અથવા અવ્યયભાવ સમાસમાં ‘પ્રત્યેક, ‘ક્રમશઃ” j૦ જેની આંખ ઊઘડે કે મીંચાય નહીં તેવું (ઇદ્રાદિ દેવ, માછલું એવા અર્થમાં. ઉદા. અનુદિન; અનુલક્ષણ ઇત્યાદિ)
[અનિશ્ચિત; નિયમ વગરનું; અચોકસ અનુકરણ ન. [૩] નકલ; કાંઈ જોઈને તેમ કરવું તે. ૦કલા અનિયત ૧૦ [i] અનિયંત્રિત; નિયમન કે કાબુ વગરનું (૨) (–ળા) સ્ત્રી નકલ કરવાની કળા. ક્રિયાપદ ન૦ (વ્યા.) અનુઅનિયતિ શ્રી. [સં.] અવ્યવસ્થા (૨) અસંયમ
કરણથી બનતું ક્રિયાપદ, જેવું કે, ખળખળવું, બડબડવું છે. અનિયમ પું[સં.] નિયમને અભાવ, અવ્યવસ્થા. –મિત વિ. ૦૫દ્ધતિ સ્ત્રી નમૂને જોઈને તેની નકલ કરવા દ્વારા કામ નિયમિત નહીં એવું; નિયમ વગરનું (સમયપાલનમાં કે કમ કરતી શિક્ષણ-પદ્ધતિ. ૦વાચકવિઅનુકરણ બતાવનાર, વાદ ઈમાં). -મિતતા સ્ત્રી, મિતપણું ન૦
૫૦ કલા એ અનુભવનું અનુકરણ છે એવો વાદ. ૦શબ્દ પૃ૦
અનિમિમ
ઊઘડે કેમ
તે નિયમ વગર

Page #73

અનુકરણશીલ]
[અનુપાવવું
“ધબધબ', “બડબડ' ઇત્યાદિ જેવો અનુકરણનો –રવાનુકારી | અનુયાહ્ય વિ૦ કિં.] અનુગ્રહ કરવા યોગ્ય [અનુચર સ્ત્રી શબ્દ (વ્યા.). ૦શીલ વિ. અનુકરણ કરવાના વલણવાળું –ણિયું અનુચર [સં] પાછળ ચાલનારે; ચાકર; દાસ. -રી સ્ત્રી વિ. અનુકરણ કરનારું; નકલિયું (તુચ્છકારમાં). –ણીય વિ૦ અનુચરવું સત્ર ક્રિ. [સં. અનુર] અનુસરવું; નકલ કરવી અનુકરણ કરવા યોગ્ય; સરસ
અનુચરિત ન [.] અનુચરણ; નકલ અનુકરવું સત્ર ક્રિ. [ä. મનુ] અનુકરણ કરવું
અનુચરી સ્ત્રી [સં.] અનુચર સ્ત્રી ચાકરડી; દાસી અનુકર્ષણ ન [.] આકર્ષણ (૨) પૂર્વ વાક્યમાં આવી ગયેલા અનુચારક .] અનુચર. અનુચારિકા સ્ત્રી જુઓ અનુચરી પદનું પછીના વાકયમાં અન્વય માટે આકર્ષણ (વ્યા.)
અનુચિત વિ૦ [i.] અગ્ય. છતા સ્ત્રી, ચુત નવ અનુક૯પ j[૩] મુખ્ય કમ્પની અવેજીમાં વિહિત કહપ - આજ્ઞા; અનુચિંત(૦૧)ન ન [સં.] વિચાર (૨) મરણ (૩) કાળજી ગૌણ કલ્પ
અનુચ્ચરિત વિ. [iu] નહિ ઉચ્ચારેલું; અનુક્ત અનુકંપક વિ. [સં.] અનુકંપા રાખનારું [કંપે તે (૫. વિ) અનુજ વિ. [સં.) પછી જન્મેલું (૨) પં. નાને ભાઈ. –જા વિ. અનુકંપન ન૦ [i] એક કંપે તેના દિનથી બીજું તેની સાથે સ્ત્રી. પછી જન્મેલી (૨) સ્ત્રી નાની બહેન અનુકંપવું અ૦ ક્રિ[સં. મનુષંs] અનુકંપથી દવવું; દયા અનુજીવી વિ. [4] આશ્રિત [ન અનુજ્ઞા આપવી તે આવવી (૨) અનુકંપન થવું
અનુજ્ઞા સ્ત્રી [.] પરવાનગી. ત વિ. અનુજ્ઞા પામેલું. ૦૫ન અનુકંપા સ્ત્રી [સં] દયા; સહાનુભૂતિ
અનુતપ્ત વિ. [૪] પશ્ચાત્તાપથી બળતું અનુકાર છું[ā] અનુકરણ (૨) વિ. [મન +૩+] ઉકાર | અનુતા૫ [.] પશ્ચાત્તાપ; પરતા વગરનું (વ્યા.). ૦૩-રી વિ. અનુકરણ કરનાર; નકલિયું અનુત્તમ વિ. [ä.] જેનાથી ઉત્તમ - ચડિયાતું બીજુ નથી એવું; અનુકીર્તન ન [i] કહેવું - જાહેર કહેવું તે
એક (૨) ઉત્તમ નહિ એવું, અધમ અનુકૂલ(ળ) વિ. [ā] પોતાની તરફનું; બંધબેસતું; ફાવતું; અનુત્તર વિ. [4] નિરુત્તર; ઉત્તર વિનાનું; ચુપ (૨) જેનો ઉત્તર સંમત (૨) હિતકર; માફક રુચતું પથ;સવડવાળું. [-આવવું, નથી કે ન આપી શકાય તેવું (૩) જેનાથી ઉત્તર -ચડિયાતું -પટવું = ફાવવું; રુચવું; અનુકૂળ હોવું. –કરવું = ફાવે, રુચે કે નથી એવું; ; ઉત્તમ અનુમત થાય એમ કરવું કે એ પ્રયત્ન કરવો. –થવું = સાથે અનુત્તીર્ણ વિ. [ā] ઉત્તીર્ણ નહિ એવું [નહિ એવું મળતા થવું; ને ગમે કે ફાવે એમ વર્તવું.]. છતા સ્ત્રી૦,૦ન ન અનુત્પત્તિ સ્ત્રી [i] ઉત્પત્તિનો અભાવ. –જ વિ૦ ઉત્પન્ન -ને અનુકુળ થવું કે કરવું તે. -લિત વિ૦ -ને અનુકુળ થયેલું કે અનુત્પાદક વિ૦ [ā] ઉત્પાદક નહિ એવું કરાયેલું
અનુત્સાહ પું[.] ઉત્સાહનો અભાવ; નાઉમેદી. કવિ અનુકૃત વિ. [ā] અનુકરેલું. --તિ સ્ત્રી અનુકરણ; નકલ | ઉત્સાહક નહિ એવું; નિરુત્સાહ કરે એવું અનુકણ પૃ[.]બેસુરેખાને છેદતી સુરેખાની એક જ બાજુના, | અનુત્સુક વિÉä.]ઉત્સુક નહિ એવું. છતા સ્ત્રી [ન હોય એવું તેમની ઉપર કે નીચેના બે ખૂણા; “કંરડિંગ એન્ગલ' (ગ) અનુદક વિ[.] નિર્જળ(૨) જેમ કે શ્રાદ્ધની અંજલિ આપનાર અનુક્ત વિ૦ [.] નહિ કહેવાયેલું (૨) તેવું (પદ) [વ્યા.] (૩) અનુદન અ + જુઓ અનુદિન
અસાધારણ; અપૂર્વ. છતા સ્ત્રી૦. –ક્તિ સ્ત્રી ન કહેવું તે અનુદરી વિ. સ્ત્રી [સં. અનુર] કશોદરી; પાતળી કમરવાળી અનુક્રમ પું. [સં] એક પછી એક આવવું તે; ક્રમ (૨) પદ્ધતિ; અનુદર્શન ન [4] બારીકાઈથી તે બરાબર જેવું જાણવું તે; ભાન રચના (૩) એક અર્થાલંકાર (૪) વ્યવસ્થા; નિયમ (૫) કાયદે અનુદાત્ત વિ. સં.] ઉદાત્ત નહિ એવું (૨)નીચા સ્વરવાળું (૩)પું ધારે (૬) આચાર; રિવાજ, વણિકા, ૦ણી સ્ત્રી સાંકળિયું. વરના ત્રણ ભેદોમાં એક (ઉદાત્ત, અનુદાત્ત અને સ્વરિત). -માંક [+અંક] ક્રમ પ્રમાણે આવતે અંક. –મે અ૦ -ના છતા સ્ત્રી ૦ અનુક્રમમાં ઉપરના ક્રમવાર
અનુદાર વિ. [ä. અન્ +૩] ઉદારતા વગરનું સંકુચિત; સાંકડા અનુકિયા સ્ત્રી [સં.] જુઓ અનુકૃતિ
મનનું (૨) [સં. મનુ +] પત્નીથી દોરવાનું. છતા સ્ત્રી, અનુક્ષણ અ૦ [i] ક્ષણે ક્ષણે
અનુદિત વિ. [૪]નહિ ઊગેલું (૨) ઉદય નહિ પામેલું (૩) નહિ અનુગ વિલં] પાછળ ચાલનારું (૨)પું. અનુચર (૩) “પૂર્વગથી | ઉલ્લેખાયેલું ઊલટો - શબ્દને પાછળ લાગતો પ્રત્યય. ઉદા. નાક, વાન, માન, | અનુદિન અ [ā] દરરોજ ગર, પણ ઈ૦ (વ્યા.). ૦ત વિ. પાછળ ગયેલું. ૦તિ સ્ત્રી અનુ- અનુદિષ્ટ વિ. [4] ઉદ્દિષ્ટ નહિ એવું સરણ; પાછળ જવું તે. * ૫૦ જુઓ અનુગમન (૨) આચાર- અનુભૂત વિ. [સં.] નહિ ઉદ્ભવેલું વિચાર શ્રદ્ધાદિની અમુક ધર્મપ્રણાલિકા; રિલિજ્યન'. મન અનુઘમી વિ. [.] ઉધમી નહિ એવું [વિ૦ નવરું; આળસુ ન પાછળ જવું તે; અનુસરણ (૨) પતિની પાછળ સતી થવું તે. અનુઘોગ કું. [ā] ઉધોગને અભાવ (૨) જુએ અણજો.—ગી -ગામી વિ. અનુગમન કરનારું; અનુયાયી
અનુદ્વિગ્ન વિ. [ā] ઉદ્વિગ્ન નહિ એવું [કરાવનારું અનુગુણ વિ. [i] મળતા ગુણવાળું; અનુરૂપ
અનુક્રેગ કું. [i] ઉદ્વેગ અભાવ. ૦કર વિ. ઉદ્વેગ નહિ અનુગૃહીત વિ. [સં.] અનુગ્રહ પામેલું
અનુધાર્મિક વિ૦ [] સરખા ગુણધર્મવાળું અનુ કું. [સં.] ઉગ્ર નહિ એવું; શાંત; સૌમ્ય
અનુધાવન ન. [] પૂંઠ પકડવી તે અનુગ્રહ પૃ. [સં.] કૃપા દયા; મહેર (૨) ઉપકાર; પાડ; આભાર | અનુપાવવું સક્રિ. [ä. મનુયાવપૂંઠ પકડવી; પાછળ પડવું

Page #74

અનુવનિ]
[અનુસ્ત•
અનુવનિ કું. [સં] પડશે
[મનાવવું તે ઉપભોગ. [-કર, = અનુભવવું; જાતે જાણવું કે ભોગવવું કે અનુનય ! [.] વિનવણું; કાલાવાલા (૨) કલાવી પટાવી અજમાયશ કરીને જવું. –થ, –માં આવવું = અનુભવાવું. અનુવાદ પું૦ [.] રણકાર; પડઘો
-લે= અનુભવ કરવો.]. ૦ગમ્ય વિ. અનુભવી શકાય એવું; અનુનાસિક વિ૦ [ā] નાકમાંથી ઉચ્ચારાતું (૨) પુત્ર અનુનાસિક અનુભવથી સમજી શકાય એવું. જન્ય વિ૦ અનુભવમાંથી વણું [વ્યા.] (૩) ન૦ ગંગણે ઉચ્ચાર [વતા સ્ત્રી ઊપજેલું. જ્ઞાન ન અનુભવસિદ્ધ- પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન. ૦મૂલક વિ૦ અનુનેય વિ. [સં.] અનુનયમાં આવી શકે એવું અનુનયપાત્ર. અનુભવ જેનું મૂળ છે એવું; અધ્ધરિયું નહિ એવું -પા કું. શુદ્ધ અનુન્નત વિ૦ [.] ઉન્નત નહિ એવું
વિ. અનુભવથી બરોબર શુદ્ધ કે પાકું થયેલું; અનુભવસિદ્ધ. અનુપ વિ. [ä. અનુપમ] અડ; શ્રેષ્ઠ
સિદ્ધ વિ અનુભવથી પુરવાર થયેલું. –વાનંદ પુત્ર અનુભવઅનુપકારી વિ૦ [ā] ઉપકારી નહિ તેવું (૨) કૃતધ્રી
જન્ય આનંદ
[અનુભવ કરવો અનુપકૃત વિ૦ [સં.] ઉપકૃત નહિ તેવું
અનુભવવું સક્રિ. (સં. મનુમ] જાતે જાણવું કે ભોગવવું; અનુપદ ન [સં.] ધ્રુપદ; ટેક [(૩) નિર્ણચકે દલીલનો અભાવ ! અનુભવશુદ્ધ, અનુભવસિદ્ધ વિ. [i] જુઓ “અનુભવ”માં અનુપપત્તિ સ્ત્રી [4.3 લાગુ ન પડવું તે (૨)[ન્યા.સિદ્ધ ન થવું તે અનુભવાથી વિ. સિં] અનુભવની ઇચ્છાવાળું; અનુભવ લેવા અનુ૫૫ન્ન વિ. [i] ઉપપન્ન નહિ એવું
ચાહતું; શિખાઉ અનુપમ વિ. [૪] જેને ઉપમા નથી એવું; સર્વોત્તમ. –મેય વિ.. અનુભવાવું અક્રિ. “અનુભવવું’નું કર્મણિ ઉપમા ન આપી શકાય તેવું અદ્વિતીય
અનુભવિયણ વિગ્ની જુઓ “અનુભવી માં [ભવવાળી અનુપયુત વિ૦ [.] અનુપગી (૨) અયોગ્ય
અનુભવી વિ૦ [4] અનુભવવાળું. –વિયણ વિસ્ત્રી અનુઅનુપગ કું. [સં] ઉપયોગને અભાવ; વાપર કે ઉપયોગને | અનુભાવ ! [ā] પ્રભાવ (૨) મને ગત ભાવને બાહ્ય વિકાર. અભાવ; વાપર કે ઉપગ ન થવો તે (૨) નકામાપણું. –ગિતા | ૦ વિ૦ અનુભવ કે સમજ દેનારું. ૦કતા સ્ત્રી, સમજશક્તિ;
સ્ત્રી, નકામાપણું. -ગી વિ. નિરુપયોગી; નકામું [હોવું તે જ્ઞાન. ૦નન૦ (મુળના ભાવનો) આસ્વાદ; અનુભૂતિ (કાવ્યાદિની) અનુપલબ્ધિ સ્ત્રી. [ā] ન મળવું તે; અપ્રાપ્તિ (૨) પ્રત્યક્ષ ન અનુભૂત વિ. [૪] અનુભવેલું. –તિ સ્ત્રી અનુભવ અનુપસ્થિત વિ. [i.] ઉપસ્થિત નહીં એવું ગેરહાજર.-તિ સ્ત્રી, અનુમત વિ[સં.] સંમત; મંજુર રાખેલું કે થયેલું (૨) ન, તિ ઉપસ્થિતિને અભાવ; ગેરહાજરી
સ્ત્રી સંમતિ; મંજૂરી અનુપહત વિ૦ [i.] ઉપહત નહિ એવું
અનુમરણ ન. સિં] પાછળ મરવું તે (૨) સતી થવું તે અનુપળ સ્ત્રી. [ä. મનુપ] પળને સાઠ ભાગ (૨) અ૦ પળે અનુમંતા –તુ વિ[.] અનુમતિ આપનાર અનુપાતી વિ૦ [i] પરિણમતું; અનુસરતું (૨) એકસરખું; અનુમંદ્ર વિ. [i.) મંદ્રથી પણ નીચો (વર) ‘સિમિલર” (ફિગર્સ) [..].
અનુમાન ન. [૪] ન્યાયશાસ્ત્રમાંનાં ચાર પ્રમાણેમાંનું એક – અનુપાન ન. [સં.] ઓષધિની સાથે લેવાતી તેને મદદરૂપ વસ્તુ અનુમતિનું સાધન(૨)અટકળ(૩)એ નામનો અલંકાર(કા.શા.). અનુપાય વિ૦ [] નિરુપાય; લાચાર
ચિહન ન “તેથી' એવો અર્થ દર્શાવનારું ચિહન (..) (ગ). અનુપાર્જિત વિ. [4] ઉપાર્જિત નહીં એવું. [-આવક =સીધી વાક્ય ન અનુમાનમાં ઉપયોગી પંચાવયવ વાક્ય (જા.) કમાણીથી થતી નહિ એવી આવક; “અન ઈન્કમ'.]
અનુમાનવું સત્ર ક્રિ. [. મનુમાન પરથી] અનુમાન કરવું અનુપાલન ન [] પાલન કરવું તે
[ઉશ્કેરણું | અનુમિત વિ૦ [ā] અનુમાન ઉપર રચાયેલું; અનુમાન કરેલું. અનુપૂર્તિ(ર્તિ) સ્ત્રી [4] ઉમેરે; પૂતિ કરવી તે (૨) [લા.] | -તિ સ્ત્રી એક જ્ઞાનના સાધનથી થયેલું બીજું જ્ઞાન અનુમાનઅનુપેશ્ય વિ. [i] ઉપેક્ષા ન કરવી ઘટે કે ન કરાય એવું | પ્રમાણથી થયેલું જ્ઞાન (ન્યા.) અનુપ્રદાન ન [i] ભેટ (૨) અનુપૂર્તિ; ઉમેરો [પ્રવેશ | અનુમેય વિ. [સં.] અનુમાન કરવા યોગ્ય કે કરી શકાય એવું અનુપ્રવેશ પં. [i] વાંસેથી પેસવું તે (૨) વ્યવસ્થિત હારબંધ | અનુમોદ કું. [ā] સહાનુભૂતિથી ઊપજતા આનંદ (૨) જુઓ અનુપ્રાણન ન૦ [] પ્રાણ પૂરો તે (૨) મદદ કરવી તે અનમેદન. ૦૭ વિ. અનુમોદનાર. ૦૧ ૧૦ સંમતિ; ટેકે અનુપ્રાણિત વિ૦ લિં] પ્રાણ પૂરેલો હોય તેવું
અનમેદવું સક્રિ. (સં. મનમુટું] સંમતિ કે ટેકો આપવા અનુપ્રાસ ! [4] એકનો એક અક્ષર જેમાં વારંવાર આવે એ અનુમોઘ વિ. [i.] અનમેદનને પાત્ર; અનમેદવા જેવું શબ્દાલંકાર. [–મળ= એકનો એક અક્ષર, અલંકાર તરીકે, અનુયાયિની વિ. સ્ત્રી , જુઓ “અનુયાયી'માં વારંવાર આવો; અનુપ્રાસ સધાવો.]
અનુયાયી વિ. સિં] અનુસરનારું (૨) પંથનું; મતનું (૩) અનુબદ્ધ વિ. [i] અનુબંધવાળું; અનુબંધમાં હોય એવું અનુસરનાર વ્યક્તિ; પંથનું માણરા. –યિની વિસ્ત્રી(૨) સ્ત્રી, અનુબંધ ! [i] બંધન; સંબંધ (૨) ચાલુ અનુક્રમ; સાંકળ અનુસરનાર (સ્ત્રી). ૦મંડળ નવ અનુયાયીઓને સમૂહ (૩) આગળ પાછળ સંબંધ (૪) (વેદાંતમાં) વિષય, પ્રજન, અનુયોગી વિ૦ [4] જોડનારું; અન્વય દર્શાવનારું (વ્યા.) અધિકારી ને સંબંધ એ ચારને સમૂહ
અનુરક્ત વિ. [i] રંગાયેલું (૨) આસકત –ક્તિ સ્ત્રી રંગાવું અનુબંધ છું[] પાછળથી થયેલું જ્ઞાન (૨) મરણ
તે; આસક્તિ અનુભય વિ. [i] ઉભય નહીં એવું
અનુરણન ૧૦ [.] રણકાર અનુભવ ! [4] પ્રત્યક્ષજ્ઞાન; જાતે પોતે જાણવું તે (૨)વીતક; | અનુરત વિ૦ [.] રત; આસક્ત

Page #75

અનુરસ]
[અનેકરંગી
અનુરસ પું[4] ગૌણ રસ (કા. શા.) [(૨) વિનોદ | અનુષ્ઠાતા વિ. [સં.] અનુષ્ઠાન કરનારું અનુરજક વિ૦ [સં.] અનુરંજન કરનારું, –ને ન૦ ખુશ કરવું તે અનુષ્ઠાન ન. [.] ક્રિયા કરવી તે (૨) કોઈ પણ ધાર્મિક ક્રિયા અનુરાગ ૫૦ [.] પ્રેમ; આસક્તિ; રઢ. -ગી વિ. અનુરાગવાળું | (૩) કાર્યનો આરંભ; પૂર્વ તૈયારી. [–બેસાડવું =ઈ ધાર્મિક અનુરાગવું અ૦ ક્રિ. [. અનુરાગ પરથી] અનુરાગ કરવો ક્રિયા કરાવવી; તેની ગોઠવણ કરવી.] અનુરાગી વિ. [i] જુઓ “અનુરાગ' માં
અનુય વિ. [સં.] કરવા જેવું અનુરાધા સ્ત્રી ૦ [i] વિશાખા પછીનું નક્ષત્ર
અનુણ વિ. [ā] ઊનું નહિ એવું (૨) ન૦ કમળ અનુરૂપ વિ. [૪] –ના જેવું --ના પ્રમાણેનું (૨) વ્ય. છતા સ્ત્રી ૦ | અનુસરણન) [સં.] અનુસરવું તે. –વું સક્રિ[. મનુ] પાછળ અનુરોધ ૫૦ [] આગ્રહભરી વિનંતી (૨) રુકાવટ; અટકાવ | પાછળ જવું; ઉપદેશ પ્રમાણે વર્તવું (૨) એક પદે બીજા પદ સાથે અનુરોધવું સક્રિ. [સં. મનુ] વળગ્યા રહેવું (૨) અનુરોધ રૂપલિગાદિમાં સંબંધ રાખવા [વ્યા.]. કરવો
[ઉદ્દેશવું; લક્ષમાં રાખવું અનુસંધાન ન૦ [4] આગળની વસ્તુ સાથેનું જોડાણ કે તેમ અનુલક્ષણ ન૦ [4.] અનુલક્ષવું તે. –વું સક્રિ. [સં. મનુરુક્ષ ] આવતી વસ્તુ (૨) યોગ્ય સંબંધ (૩) એકસાઈ, બારીક તપાસ અનુલગ્ન વિ૦ [4] સાથે લાગેલું –જોડાયેલું
અનુસાર પં[સં.] અનુસરણ (૨) વાક્યમાં એક પદનું બીજાને અનુલેખ V[] નકલ ઉતારે. વન ન[i]ઉતારે કરવો તે; અનુસરવું તે [વ્યા.] (૩) અ૦ પ્રમાણે; મુજબ. -રી વિ. નકલ (૨) શ્રતલેખન; ડિકટેશન'. વન પોથી સ્ત્રી, “કપીબુક'; અનુસરતું. ન્યૂ વિ૦ અનુસરવા યોગ્ય સારા અક્ષર કાઢતાં શીખવા માટે તેના નમૂનાની પોથી અનુસૂચિ સ્ત્રી[4] યાદી; ‘ડિલ'. ૦ત વિ૦ -ને અંગે, પછીઅનુપ ૫૦, ૦ન ન૦ [] લેપ ઉપર લેપ કરવો તે
પાછળ સૂચવેલું; (પરિશિષ્ટમાં આપેલી) સૂચિ અનુસાર; યાદીવાર અનુલોમ વિ. [4.] ઊતરતા વર્ણની સ્ત્રી સાથે (વિવાહ) (૨) | અનુસ્નાતક વિ૦ [i] રત્નાતક થયા પછીનું; “પોરટ-ગ્રેજ્યુએટ’
જુઓ અનુલેમજ, ૦જ વિ૦ અનુલોમ સંબંધથી ઉત્પન્ન થયેલું | અનુસ્મરણ ન. [4] વારંવાર યાદ કરવું તે. –ણાલેખન નવ અનુલંઘન ન [4] ઉલ્લંઘન નહિ તે.-નીય વિ. ઉલ્લંઘન ન | વસ્તુના મરણ પરથી આલેખવું તે; “મેમરી ઇગ’ કરી શકાય તેવું કે ન કરવા જેવું
[વર્તન કરવું | અનુયૂત વિ. [i] -ની સાથે જોડાયેલું, ગુંથાયેલું અંગ તરીકે અનુવર્તન ન [સં.] અનુસરણ. –વું સક્રિ. [સં. અનુવૃત) અનુ- (અધ્યાહાર પડે) અંદર આવી જતું; અંતર્ગત અનુવતી વિ૦ [i] અનુસરનારું (૨) ગ્ય. –ર્તિત્વ ન૦ | અનુસ્વાર ૫૦, ૧૦ [સં.] સ્વરની પાછળ ઉચારતો અનુનાસિક અનુવાદ j[]કહેલી વસ્તુ ફરી કહેવી તે(૨)તરજુમે; ભાષાંતર વર્ણ કે તેનું ચિહન () (૩) માન્ય સિદ્ધાંતને ઉદાહરણ તથા પુષ્ટિ ખાતર ફરી રજૂ કરો અનૂખળ(–ળે) પં[સં. ૩çવિસ્] (લાકડાનો) ખાંડણિયે તે. ૦ક અનુવાદ કરનાર. ન ન૦ અનુવાદ કરો તે (૨) | અમૂછ ન૦ અનાચ; સીતાફળ. ૦ડી સ્ત્રી, સીતાફળી અનુવાદ; ભાષાંતર. ૦૬ સક્રિ. [.મનુવા પરથી] અનુવાદ- અનૂ હું વિ૦ [1. મનુટ્ટ, સં. મનુ] અનેખું; અપૂર્વ ભાષાંતર કરવું. –દિત પું, અનુવાદ કરાયેલું. –દી વિ૦ (૨) | અનૂહ વિ. [4] અવિવાહિત. -હા વિ. સ્ત્રી. અવિવાહિતા ૫. વાદી અને સંવાદી સ્વરમાં ભળી જ વાદીથી ત્રીજો સ્વર | અન્ત (ન) ૧૦ જુઠ; હરામખોરી (ચ). [–નું –માં આવવું = (સંગીત). ધ વિ૦ અનુવાદ કરવા ગ્ય (૨) કહેવાઈ ગયેલી હરામ મળવું; ખરી કમાણીનું ન હોવું] વરતુ ફરી કહેનાર એવું (વિશેષણ) [; “ઍરેંટેશન’ | અનૂદિત વિ૦ [ia] અનુવાદ થયેલું અનુવિધાન ન [i] મૂળ પરથી ઘટતું રૂપાંતર કે સારદહન કરવું | | અનૂરી સ્ત્રી, સીતાફળી. – ન૦ સીતાફળ અનુવિધાયક વિ૦ [4] આજ્ઞાંકિત. ૦ત્વ ન૦
અનૂર્મિલ વિ. [સં.] ઊર્મિલ નહિ એવું અનુવૃત્તિ સ્ત્રી [સં.] અનુસરણ (૨) પુનરાવૃત્તિ (૩) વડીલના અનુણ(–ણી) વિ. [સં.] જુએ અણુ ધંધામાં ને ધંધામાં આજીવિકા કર્યા કરવી તે (૪) ટકાનું ટિપ્પણ
અમૃત ન૦ [4.] અસત્ય. ૦વાદી વિ૦ અમૃત બેલનારું (૫) આગળ આવી ગયેલા અર્થનું અનુસંધાન (વ્યા.) અને (ને) અ [સં. મન્ય 3] (બે વાકયો કે શબ્દોને જોડનારું અનુરેશ પું[] મોટા ભાઈ પહેલાં નાનાને વિવાહ
ઉભયાન્વયી અવ્યય) ને; તથા અનુશાસક [4] અનુશાસન કરનાર
અનેક વિ. [સં.] એક નહીં – બહુ. કેદ્રી વિ૦ અનેક કેદ્રવાળું. અનુશાસન ન[સં.]ઉપદેશ (૨) નિયમ; કાયદો (૩) અમલ કરવો ! કેશી(–ષી) વિ૦ અનેક કેશવાળું, ગુચ્છી વિ૦ અનેક તે; રાજ્ય ચલાવવું તે (૪)(કેઈ વિષયનું) વિવરણ કે સમજૂતી ગુચ્છાવાળું (વ. વિ.). ૦તા સ્ત્રી, વન અનેક હોવું તે. ૦૦અનુશીલન ન. [સં] સતત અને ઊંડો અભ્યાસ; દીધું સેવન દોષ ૫૦,૦-વાપત્તિ સ્ત્રી અનેકત્વના દોષને પ્રસંગ. ૦દેવવાદ અનુશાલિત વિ. [સં] અનુશીલનપૂર્વક કરેલું; અભ્યાસ દ્વારા ૫૦ અનેક દેવામાં માનવાને મત; પેલીથિઈઝમ'.દેશી(વ્ય) સાધેલું [આવેલું. –તિ સ્ત્રી અનુશ્રુતજ્ઞાન કે અનુશ્રુતપણું વિ. એકદેશી નહિ તેવું. ૦ધા અ [સં.] અનેક રીતે. પક્ષી અનુશ્રુત વિ. સિં] પરંપરાથી કે પૂર્વેથી સંભળાતું કે સમજાતું વિ૦ અનેક પક્ષેનું કે તે સંબંધી.[–સરકાર = “એલિશન ગવર્નઅનુપંગ કું. [i] નિકટ સંબંધ; સાહચર્ય (૨) અવયંભાવિ મેન્ટ']. ૦૫ત્નીત્વ ના અનેક પત્ની હોવી તે કેતેવી લગ્નપ્રથા. પરિણામ (૩) કરુણા (૪) ભાવના; ઈચ્છા. -ગી વિ. પરિણામ- ૦૫દી વિમસ્ટિનેમિયલ' (એકસ્ટ્રેશન) [ગ]. ભાષાવિદ રૂપ (૨) સંયુક્ત; સંબંધી
વિ૦ અનેક ભાષાઓ જાણનાર. મુખ(–ખી) વિ. ધણી બાજુઅનુષ્કુપ(-ભ) [] ૫૦ એક છંદ
ઓવાળું(૨) ઘણાની મારફત ચાલતું. ૦રંગી વિ૦ અનેક રંગવાળું.

Page #76

અનેકરૂપ ]
૩૧
[અન્યાભાવ.
૦૩૫ વિ૦ અનેક રૂપવાળું. ૦લક્ષી વિ૦ અનેકમુખી. વચન સ્ત્રી, અન્નની અધિષ્ઠાતા દેવી; અન્નપૂર્ણા. નળી સ્ત્રી, ગળેથી ૧૦ બહુવચન[વ્યા.] ૦વર્ણ વિ. જેમાં એક કરતાં વધારે અજ્ઞાત હોજરી સુધીની (ખોરાક લઈ જતી) નળી; “ઇસફેંગસ'. ૦પાણી રાશિ -બીજ હોય તેવું (સમીકરણ ); “સાઈમનિયસ' (ગ.). ન૦ અન્નજળ; ખાવુંપીવું; નિર્વાહનું સાધન. [–ઝેર થઈ જવાં ૦વિધ વિ૦ અનેક પ્રકારનું.—કાચુ વિઅનેક અ-સ્વરવાળું =(દિલગીરી ઇ૦ના આવેશથી) ખાવાપીવામાં સ્વાદ ન રહે – [વ્યા.]. -કાર્થ(–થ) વિ. [+અર્થ] અનેક અર્થવાળું. -કાનેક અકારું લાગવું.]. ૦પાન ન૦ અન્નજળ. ૦પૂર્ણાસ્ત્રી (સં.) અન્ન વિ૦ [+ અનેક] ઘણું; સંખ્યામાં ખબ. કાંગી વિ [+ અંગી] પૂરનારી – પૂરું પાડનારી દેવી. પ્રાશન ન૦ નાનાં છોકરાંને છકે એકાંગી નહિ એવું. –કાંત વિ૦ [+અંત] અનેક બાજુવાળું(૨) અથવા આઠમે મહિને પહેલવહેલું અન્ન ખવડાવવાનો સરકાર. અનિશ્ચિત. –કાંતવાદ સ્વાદ્વાદ; દરેક વસ્તુનું એના પાસા ૦મય વિ૦ અન્નનું; અન્નથી ભરેલું (૨) અન્નથી બંધાયેલું પર જુદી જુદી રીતે જ્ઞાન થાય છે એ જેન સિદ્ધાંત (શરીર). ૦મય કેષ(–ષ) S૦ સ્થળ શરીર. ૦રસ ૫૦ અનાઅનેનાસ ન [ો.] એક ફળ; અનનાસ [વિચિત્ર જનું સત્વ. વસ્ત્ર નવ ખેરાક અને કપડાં; ખોરાકી પોશાકી. અને વિ. [૪. કન્યત૨] બીજું; જુદું (૨) અનન્ય; અસાધારણ; વિકાર ૫૦ અપચાથી શરીરમાં થતે બગાડ. ૦સત્ર નવ અનૈ કાંતિક વિ. [] અનેકાંત; અનિશ્ચિત (૨) અનેક બાજુ- અછત્ર, સંકટ ન અન્ન ખાવા ન મળે એવું સંકટ; અન્નની વાળું (૩) ૫૦ વ્યભિચારી હેતુ - એક હેવાભાસ [ન્યા.] તંગી, –ન્નાન્નદશા સ્ત્રી અન્ન, અન્ન એમ કરવું પડે એવી અને કર્થ ન [i.] ઐકયનો અભાવ; જુદાઈ (૨) વિરોધ; કુસંપ દશા; ખાવાના સાંસા, –ન્નાશય ન૦ [+ આશય] હાજરી; (૩) વિ. ઐકય વગરનું. છતા સ્ત્રી, ઐકય વગરનું હોવું તે જઠર, -ન્નાહાર ૫૦ [+આહાર] માંસને નહિ, અનાજને – અનૈછિક વિ. [] ઐચ્છિક નહિ એવું; ઇચ્છાને આધીન નહિ નિરામિષ આહાર, -ન્નાહારી વિ૦ અન્નાહાર કરનારું. -નેએવું; ફરજિયાત
ત્પત્તિ સ્ત્રી,-ને ન્ન ન [+ઉત્પન્ન], –નેત્પાદન ન અનૈતિક વિ. [ä.] નૈતિક નહિ એવું; અનીતિવાળું
[+ઉત્પાદન] અન્નની પેદાશ. –નેદક ન[+ઉદક] જુઓ અનૈતિહાસિક વિ. સં.] ઐતિહાસિક નહિ એવું; ઇતિહાસથી અન્નજળ. –ને પાર્જન ન [+ઉપાર્જન] અન્ન મેળવવું તે; બરોબર નહિ તેવું
પ્રોકયુમેન્ટ અનૈશ્ચર્ય ન [iu] ઐશ્વર્યને અભાવ
અનૈયું વિ. [સં. ન્યાય] અન્યાયી; અણચિયું; વાંકાબેલું અનૈસગિંક વિ. [સં.] નૈસર્ગિક નહિ એવું; કૃત્રિમ
અનેપત્તિ, અન્નેન્સ, અન્નોત્પાદન, અનૈદક, અનેખું (ન) વિ. [અ + નેખું] નોખું નહિ તેવું ભેગું; સહિ- અને પાર્જન [4] જુઓ “અન્નમાં ચારું; મઝિયારું (૨) [હિં. મનોવા, રે. ગોવર] નોખું-નિરાળું | અન્ય વિ. [i] બીજું; પરાયું (૨) જુ૬; ભિન્ન. ૦ગામી વિ. જ; અનેરું; અસાધારણ; અપૂર્વ
વ્યભિચારી. ગેરી વિબીજા ગોત્રનું. તર વિ૦ [.] બેમાંનું અનેડી સ્ત્રી, તાલ આપવા તબલા પર જોરથી દેવાતી થાપટ એક (૨) બીજું (૩) ભિન્ન. તરાન્વિત વિ૦ બેમાંથી એક અનેપ(મ) વિ૦+ અનુપ; અનુપમ
સાથે સંબદ્ધ. ૦ત્ર અ૦ કિં.] બીજે ઠેકાણે. ૦ત્વ ન ભિન્નતા; અૌચિત્ય ન [.] ઔચિત્યનો અભાવ
જુદાપણું. ૦થા અ૦ [.] બીજી રીતે (૨) આડું; ઊલટું. ૦દેશી અનૌપચારિક વિ[.]ઔપચારિક નહિ એવું [નહિ તેવું; દત્તક વિ૦ પરદેશી. દેશીય વિ. અન્ય દેશી; એકસ્ટ્રા-ટોરિટરિયલ”. અનૌરસ [4.] જેને ઔરસ પુત્ર ન હોય તેવું; વાંઝિયું (૨) ઔરસ ભૂત(–તા) [સં] સ્ત્રી કોયલ. ૦મનસ્ક [4], ૦મનું વિ૦ અન્ન ન [4.] (રાંધેલું) અનાજ; ખોરાક. [–નું પાણી થવું = મન બીજે ઠેકાણે ગયેલું હોય એવું; ધ્યાનરહિત, –ન્યા સ્ત્રી(રોગથી) ખાધેલાનો ફાયદો ન થા. ને કીડે, –ને પિ૮= | પર સ્ત્રી, –ન્યાશ્રિત વિક પરાશ્રિત અન્ન પર જેનું જીવન છે તે. (વૃદ્ધ, બાળક, કે ખાઉધરા માટે અન્યાય ! [4.] ન્યાયવિરુદ્ધ કર્મ, ગેરઇન્સાફ. યુક્ત વિ. વપરાય છે.). –ને માળ = (માળવામાં બારે માસ અન્ન પાકે અન્યાયવાળું, –થી વિ૦ અન્યાયયુક્ત(૨) અન્યાયથી વર્તનારું. તે પરથી) અન્નને ભારે દાતાર.—ભેગું થવું = ખાવા પામવું. અન્ન –ચ્ય વિ[સં.] ન્યાપ્ય નહીં તેવું આહારે અને ધી વ્યવહારે = જે જેમ ઘટે તેમ કરવું જોઈએ. | અન્યારી સ્ત્રી બાળવાનાં લાકડાંની હેલ–ગાડું. [-ખટકવી = અન્ન તેવો એહકાર = જેવું કામ તેવું ફળ; વાવે તેવું લણે.J. | હેલ બરાબર ગોઠવીને ગાડામાં ભરશે.] ૦ફૂટ ૫૦ અણકુટ; ઠાકરજી આગળ નેવેદ્ય તરીકે ગોઠવવામાં અન્યાશ્રિત વિ૦ જુઓ “અન્ય’માં આવતો અનેક વાનીઓને ઢગલ. ક્ષેત્ર ન- સંત, સાધુ, વટે- | અન્ય કે અન્ય = બીજાએ કે પંડે–પોતે, ગમે તેમ કરીને માર્ગ, ગરીબ વગેરેને જ્યાં અન્નદાન અપાતું હોય તે સ્થળ. અન્યક્તિ સ્ત્રી[સં.] એક અર્થાલંકાર; બોલવું અમુકને ઉદ્દેશીને ૦૭(–સ)ત્ર ન૦ અન્નક્ષેત્ર; સદાવ્રત. ૦જલ(ળ) ન૦ દાણે- અને લાગુ પાડવું કઈ બીજાને એવી વાણીની ચાતુરી; રસ્તુતિના પાણી (૨) [લા] લેણાદેણી; ભા ગ્ય. [–ઊઠવું, – ખૂટવું = શબ્દોમાં નિંદા ને નિંદાના શબ્દોમાં સ્તુતિ દર્શાવવી તે (કા. શા.) લેણાદેણી પૂરી થવી (૨) એક જગાએ ખાવાપીવાનું નસીબમાં અ ન્ય વિ૦ (૨) અ [સં.] પરરપર; એકમેક. ૦દ્રોહી વિ. લખાયેલું પૂરું થવું, એટલે ત્યાંથી ઊપડવાનો વખત આવો પરરપર દ્રોહ કરનારું, પૂરક વિ. પરસ્પર પુરવણી કરતું. ૦ષક (૩) નસીબ રડવું; ભાગ્ય ફરી વળવું.]. દાતા વિ૦ ખાવાનું વિ. પરસ્પર પાક. -ન્યાધ્યાસ ૫૦ અરસપરસ મિસ્થા આપનાર (૨) આશ્રય આપનાર. ૦દાન ન૦ અનનું દાન. ૦દેવ આરે પણ કરવું તે.–ન્યાભાવવુંએક પદાર્થને બીજા પદાર્થમાં પુંઅનરૂપી દેવ. દેવતા પુ. બ૦ ૧૦ અનરૂપી દેવ (૨) | અભાવ તે, જેમ ધટનો પટમાં અને પટને ઘટમાં (ન્યા.).

Page #77

•અન્યાન્યાશ્રય]
|
-ન્યાશ્રય પું॰ પરસ્પર આશ્રય; એકમેકનો ટેકા (૨) મ થી ૧ સિદ્ધ કરવે। અને પાછા હૈં થી મેં સિદ્ધ કરવા તે રાષ; ‘પિટિશિય। પ્રિન્સિપી' (ન્યા.). ન્યાશ્રયી, ન્યાશ્રિત વિ॰ અન્યાન્યાશ્રયવાળું. ન્યાત્તેજન ન॰ અન્યોન્ય ઉત્તેજન અન્વય પું॰ [ä.] સંબંધ (૨) પટ્ટાના પરસ્પર યેાગ્ય સંબંધ[વ્યા.] (૩) કારણ હોય ત્યાં કાર્યનું હોવું તે નિયમ (૪) વંશ (૫) ભાવાર્થ. [ કરવા=પદોના સંબંધ ગોઠવી બતાવવા. —બેસવા = વાકચમાં પદોના સંબંધ વ્યાકરણ અને ભાવથી બરોબર આવવા કે ગોઠવાવે.]. ૦પદ્ધતિ શ્રી॰ અન્વેષણની પદ્ધતિઓમાંની એક, જેમાં અમુક અર્થે જયાં જયાં હોય તે સઘળા દાખલાઓમાં એક જ બીજો સર્વસાધારણ અર્થ મળી આવતા હોય, તેા તે એ અર્થાં ઘણું કરીને કાર્યકારણ છે અથવા કાર્યકારણ સંબંધવાળા છે, એમ સમજવામાં આવે છે. ‘મેથડ ઑફ ઍગ્રીમેન્ટ' (ન્યા.). વ્યતિરેક પું૦ અન્વય તથા વ્યતિરેક, વ્યતિરેકી વિ અન્વયવ્યાપ્તિ તેમ જ વ્યતિરેકવ્યાપ્તિ બંનેવાળું (સાધન)(ન્યા.). જ્યાપ્તિ સ્રી સાધન હોય ત્યાં સાધ્ય હોય એવા સંબંધનું દર્શન. –યાગત વિ॰ વંશપરંપરાથી આવેલું. શ્રી વિ૦ અન્વયસંબંધ બતાવનાર (૨) અન્વયવાળું (૩) વંશનું; વંશવાળું, –યે અ૦ અન્વય મુજબ; અનુસાર; એ અવર્થ, ૦૩ વિ॰ [i.] અર્ધને અનુસરતું; યથાર્થ. તા સ્ત્રી અન્ત્રિ(—વી)ત વિ॰ [i.] યુક્ત (૨) ગ્રસ્ત; સપડા યેલું. —તાર્થ પું॰ અન્વય ઉપરથી સહેજે સમજાય એવા અર્થે (૨) વિ૦ એવા અર્થવાળું. ~તિ સ્ત્રી॰ અન્વય; સંબંધ; સાથે થવું તે અન્વીક્ષણ ન॰,અન્વીક્ષા સ્ત્રી[i.] બારીકીથી જોવું-તપાસવું તે અન્વેષક વિ॰ [i.] તપાસનાર (૨) પું॰ હિસાબ તપાસનાર; ‘ઍડિટર'. —ણુ ન॰ તપાસ; શેાધ; સંશાધન (૨) હિસાબ તપાસવા તે; ‘ઑડિટ’
અન્વેષ્ટત્મ્ય વિ॰ [i.] અન્વેષણ કરવા લાચક
૩ર
અન્વેષ્ટા વિ૦ (૨) પું॰ [i.] અન્વેષણ કરનાર
અપ [i.] ઉપસર્ગ, શબ્દને લાગતાં ‘નીચેનું’, ‘ઊતરતું', ‘હીન’, ‘ખરાખ’ વગેરે ભાવ બતાવે છે (૨) ન॰ [ä. મ ] પાણી અપઈ વિ॰ જાણીતું; સમાય એવું
અપકર્મ ન॰ [i.] જુએ અપકૃત્ય
અપકર્ષ પું [ä.] પડતી. ૦ક વિ॰ અપકર્ષ કરનારું, ૦! ન૦ પાછા પાડવું–નીચે પાડવું તે (૨) ઘટાડો થવા તે અપકાય પુંઅ૦૧૦ [ä.] પાણીના જીવ
અપકાર પું॰[સં.] હાનિ; અનુપકાર (૨) કૃતવ્રતા; દ્રોહ. ૦૪,—રી વિ॰ અપકાર કરનારું, –ર્યું ન૦ ખરાબ કાર્ય અપકીર્તિ(—ત્તિ) સ્ત્રી॰ [i.] બદનામી; અપયશ અપકૃતિ સ્ક્રી॰, —સ્ત્ય ન॰ [ä.] અપકાર્ય; ખરાબ કામ; દુરાચરણ અપકૃષ્ટ વિ॰ [i.] અવનત; પતિત (૨) અધમ; હલકું અપક્રમ હું૦ [સં.] પાકું પડવું – ભાગવું તે (૨) ખાટો ક્રમ અપક્રાંતિ સ્રી॰ [i.] જીએ અપક્રમ (૨) ઊલટી – ખોટી ક્રાંતિ અપક્રિયા સ્ત્રી[સં.]અવક્રિયા; નુકસાન(૨) અપકૃતિ; ખોટું કામ અપક વિ॰ [તં.] પકવ નહિ તેવું; કાચું. તા સ્ત્રી અપક્ષ વિ॰[i.]પાંખ વિનાનું(ર)સહાય વિનાનું (૩)નિષ્પક્ષ, છતા સ્ત્રી, ૦પાત પું॰ પક્ષપાતના અભાવ; નિષ્પક્ષતા, નિષ્પક્ષપાત
|
|

[અપનયન
અપક્ષય પું॰ [સં.] વિનાશ
અપ(-)ખા પું॰ (કા.) અગમે; અરુચિ [ખ્યાતિ કરવી અપ(૧)ખેાઢવું સ॰ક્રિ॰ નિંઢવું; ખોડો કાઢવી; વખોડવું; અપઅપઘાત પું॰ [સં.] કમેાત [ઘસારાની ક્રિયા; ‘કૅટબોલિઝમ’ અપચય પું॰ [i.] ક્ષય; હાનિ; ઘટાડો, ક્રિયા સ્રી॰ શરીરની અપચાર પું॰ [કું.] દુરાચરણ (૨) કરી ન પાળવી તે અચિહ્ન ન॰ [ä.] ખરાબ ચિહ્ન (૨) અપશુકન અપચા પું॰ [અ + પચવું] ખદહેજમી; અક્કરણ અપચ્છાય વિ॰ [i.] નઠારી છાયાવાળું (ર) પું॰ જેને એળેા ન પડે તે – ધ્રુવ, ઉપદેવ વગેરે
અપછરા સ્ત્રી॰ [સં. અત્] અપસરા અપજય પું [સં.] પરાજય; હાર
અપજશ(-સ) પું॰ અપયશ; અપકીર્તિ. [—મળવા = અપકીર્તિ થવી; વખાડાવું. લેવા = અપકીર્તિ વહેરવી.]. શિ(-સિ)યું વિ॰ અપજશવાળું; અપજશ અપાવે એવું અપજાત પું॰ [સં.] માબાપ કરતાં ઊતરતા ગુણવાળા પુત્ર અપ(-૫)ટ અ૦ રાજ; હમેશ (ર) વિ॰ [તં. અટુ] મુર્ખ; બેવકુફ્
અપટી શ્રી॰ [સં.] નાટકના પડદા, ક્ષેપ પું॰ પડદા ખસેડી એકાએક રંગભૂમિ ઉપર આપવું તે [નુકસાન અપટી સ્ત્રી[સર॰મ., સં. બાપત્ ?]વ્યવહાર – વેપારમાં એપટી – અપટુ વિ॰ [ä.] પટ્ટુ – કુશળ નહિ તેવું (૨) માંદું અપઢાવવું સ॰ ક્રિ॰ [સર॰ હિં. મપટ્ટાના] ઝધડવું; તકરાર કરવી અપઢ વિ॰ [હિં.] અભણ; અપઢ
અપત ન૦ નુ અપત્ય [અપતરંગવાળું (અપ્તરંગી×) અપતરંગ પું॰ [સં.] ખોટો તરંગ – ખ્યાલ કે કલ્પના. –ગી વિ૦ અપતિવ્રતા વિ૦ સ્ત્રી॰ [સં.] પતિવ્રતા નહિ તેવી; વ્યભિચારિણી અપતીજ સ્ત્રી॰ [અ + પતીજ] અણપતી; અવિશ્વાસ અપત્નીક વિ॰ [સં.] પત્ની વગરનું (કુંવારું કે વિધુર); એકલું અપત્ય ન॰ [ä.] સંતાન (૨) બાળક (વડીલાની દૃષ્ટિએ) અપત્ર(–શ્રી) વિ॰ [ä.] પાંદડા વિનાનું (ર) પાંખ વિનાનું અપત્રપા સ્રી [સં.] શરમાળપણું; લજ્જા અપત્રી વિ॰ [i.] જુએ અપત્ર અપથ પું॰ [સં.] કુમાર્ગ (૨) પાખંડી મત
અપથ્ય વિ૦ [ä.] પથ્ય નહિ એવું (૨) ન॰ પથ્થ અપદ વિ॰ [તં.] પગ વિના ચાલનારું (૨) પદ – હોદ્દા વિનાનું અપદાર્થ પું॰ [ä.] મિથ્યા – અસત વસ્તુ (૨) શબ્દાર્થ નહિ તે અપદેવતા પું॰ [સં.] ભૂત પ્રેતાદિ
અપદેશ પું॰[i.] ઉલ્લેખ કરવા -નામ આપવું તે (૨) બહાનું; યુક્તિ (૩) કારણ આપવું તે [ન્યા.] [કાવ્યરચના અપદ્યાગદ્ય વિ॰ [સં.] નહિ ગદ્ય કે નહિ પદ્ય એવું (૨) ન૦ એવી અપઢાર ન॰ [ä.] પાછલું બારણું (૨) ગુદા
અપધર્મ પું [É.] અધર્મ
[ધારણવાળું; ‘ઍબ્નોર્મલ ’ અપધારણ ન૦ (૨) વિ॰ સામાન્યથી ઊતરતું એવું ધારણ કે તેવા અપધ્યાન ન॰ [i.] અનિષ્ટનું ચિંતન; વિપરીત ચિંતન અપöસ પું [i] અધોગતિ; અધઃપાત; વિનારા અપનયન ન[i] ખોટી રીતે લઈ કે ઉપાડી જવું તે; ‘કિડનૅપિંગ ’

Page #78

અપનાવટ]
33
[અપ(-)શુકન
અપનાવવું સ૦ કિ[હિં] પોતાનું કરવું કે માનવું; રવીકારવું.” રિગ્રહી રહેવાનું વ્રત. -હી વિ૦ પરિગ્રહ ન રાખનારું સ્ત્રી, અપનાવવું તે
અપરિચિત વિ૦ [i] પરિચિત નહિ એવું; અજાણ્યું અપન્યાસ પું. [4] અતાઈના અંતનો ૨ વર
અપરિછિને વિ. [ā] પરિચ્છિન્ન નહિ એવું અપરિણામ ન [4] છે કે મારું પરિણામ
અપરિણામ ન [ā] પરિણામ કે વિકાર યા ફેરફારનો અભાવ; અપપાક ૫૦ [] બેટો પાઠ; બેટું પાઠાંતર
અવિકારિતા. –મી વિ. પરિણામ વિનાનું; અવિકારી અપપ્રયાણ ન [4] બે હું પ્રયાણ; બેટે કે ભૂલભરેલે રસ્તે જવું તે | અપરિણીત વિ. [સં.] નહિ પરણેલું અપભવન ન [4] જુઓ વક્રીભવન
અપરિતુષ્ટ વિ. [ā] પરિતુષ્ટ નહિ એવું; અસંતુષ્ટ અપભાવ [4] બેટો કે હીન ભાવ
અપરિપકવ વિ૦ [4] પરિપકવ નહિ એવું; કાચું અપભાષા સ્ત્રી –ષણ ન [4] ખરાબ ભાષા; ગાળ. –ષી વિ૦ અપરિમિત વિ૦ [i] પરિમિત નહિ એવું; અમાપ અપભાષા બોલતું; અપભાષાવાળું
અપરિમેય વિ. [ä.] માપી ન શકાય એવું અપભ્રષ્ટ વિ. [4] પડેલું (૨) વિત; અપભ્રંશ પામેલું અપરિહાર્ય વિ૦ [.] ટાળી ન શકાય એવું અપભ્રંશ [4] પડવું તે (૨) શબ્દનું વિકૃત થવું તે (૩) વિકૃત અપરીક્ષિત વિ. [૪] પરીક્ષિત નહિ એવું શબ્દ (૪) સ્ત્રી સંરતમાંથી અપભ્રષ્ટ થયેલી એક ભાષા અપરોક્ષ વિ૦ [i.] પક્ષ નહિ એવું; પ્રત્યક્ષ અપમાન ન [.] માનથી ઊલટું તે; અનાદર; તિરરકાર. ૦કારક | અપર્ણ વિ. [સં.] પાંદડા વિનાનું વિ૦ અપમાન કરે એવું. જનક વિ૦ જેમાંથી અપમાન જન્મે અપર્ણા સ્ત્રી, કિં.] (સં.) પાર્વતી એવું. યુક્ત વિ૦ અપમાનવાળું.–નિત વિ૦ અપમાન પામેલું અપર્યાપ્ત વિ. [] પર્યાપ્ત નહિ એવું અપમાનવું સક્રિ[ફં. અપમાન પરથી] અપમાન કરવું અપલક્ષણ ન૦ [4.] નઠારું લક્ષણ (૨) દુરાચરણ અપમાનિત વિ૦ જુઓ ‘અપમાનમાં
અ૫લખ( ખ)ણ ન૦ જુઓ અપલક્ષણ [એબવાળું અપમાર્ગ કું. [4] કુમાર્ગ
અપલખણું વિ૦ અપલક્ષણવાળું (૨) ચાંદવું; અટકચાળું (૩) અપમૃત્યુ ન [i] કમોત
અ૫લખણ ન જુઓ અપલક્ષણ અપયશ ડું સિં.] અપજશ; બદનામી; અપકીર્તિ [પ્રિયેશન' | અ૫લાપ ! કિં.] છુપાવવું તે; ખરી વાત ઉડાવવી તે અપગ ૫૦ [4] બેટી રીતે ઉપયોગ થવો તે; ‘મિસઍપ્ર- અ૫લાયન ન૦ [i] પલાયનને અભાવ; નાસવું નહિ પૂંઠ ના અપર વિ. [સં.] બીજું; ભિન્ન (૨) પાછળનું (૩)ઓરમાન; સાવકું. દેખાડવી તે
ભા, ૦માતા સ્ત્રી સાવકી મા. ૦૨ાત્ર સ્ત્રી પાછલી રાત. | અપલ્યા સ્ત્રી [સં. મ + પ = માંસ] દૂબળી સ્ત્રી (૨) કૂવડ સ્ત્રી સામાન્ય ન પિટાસમૂહની જાતિ [ન્યા.]. સ્વસ્તિક ! | અપવિત્ર ન૦ [.] એક છંદ ક્ષિતિજનું પશ્ચિમ બિંદુ –પંચ અ[4]વિશેષમાં; વળી; ઉપરાંત. અપવર્ગ કું. [સં] સમાપ્તિ (૨) મેક્ષ –રા વિસ્ત્રી [.] નિકુe; ઊતરતી (૨) પારકી (૩) બીજી; અપવર્તક ! [.] અપવર્તન કરનાર ભિન્ન- વિદ્યા સ્ત્રી નામરૂપાત્મક વિદ્યા; બ્રહ્મવિદ્યા સિવાયની | અપવર્તન ન૦ [.] ખેટું વર્તન કે આચરણ વિદ્યા. –રાણ પં. [j] પાછલે પહેર
અપવસ્તુ સ્ત્રી [સં.] બેટી કે ખરાબ વસ્તુ અપરમાદ પુત્ર તબિયતમાં બગાડો
અપવાદ પં[સં.] સામાન્ય નિયમમાં બાધ; તેવી વસ્તુ કે તેનું અપરાત્ર સ્ત્રીજુઓ ‘અપર’માં
ઉદાહરણ (૨) નિંદા; આળ (૩) ખંડન; ઈનકાર. [-કર= અપરસ [] અધમ પ્રકારને રસ [નહિ એવું હોવું તે સામાન્ય નિયમ બહાર રાખવું કે સમજવું (૨) આળ મૂકવું. અપરસવું. [સં. મઘુર, બા. વરH=q] વૈણમાં) અડકાય -ગણ= અપવાદ રૂપ માનવું; અપવાદ કરે. -બેસ, અપરંચ અ[સં.વિશેષમાં; વળી; ઉપરાંત
-લગ = આળ ચેટવું; માથે આળ લાગવું.]. ૦કદી વિ. અપરંપાર વિ૦ [સં. મ +પર+] અપાર; પુષ્કળ
અપવાદ કરનારું [બોલાયતે જ સાંભળે, એવી રીતકે પ્રકાર અપરા વિ૦ સ્ત્રી [સં.] જુઓ ‘અપર’માં [નહિ તેવું | અપવારિતક ન[ä.](નાટકમાં) બીજન સાંભળે,–જેને ઉદ્દેશીને અપરાક્રમ ન૦ [4.] પરાક્રમને અભાવ. -સી વિ. પરાક્રમી અપવાસ પુંછ જુઓ ઉપવાસ અપરાજિત વિ૦ [1] પરાજિત નહિ એવું, –તા સ્ત્રી એક અપવિત્ર વિ. [4] નાપાક; અશુદ્ધ. છતા સ્ત્રી ઔષધિ (૨) (સં.) દુર્ગા
અપવિદ્ધ વિ. [સં.] ફેંકી દીધેલું; તજાયેલું (૨) અધમ (૩) પં. અપરાજેય વિ. [સં.] હરાવી ન શકાય એવું
મા કે બાપે તજી દીધેલો અને કોઈ અજાણ્યાએ દત્તક લીધેલું કે અપરાધ છું. [ia] દોષ; ગુને (૨) પાપ. ૦ણ, –ધિની વિ૦ | ઉછેરેલો પુત્ર
સ્ત્રી‘અપરાધી’નું સ્ત્રીલિંગ. –ધી વિ૦ (૨)૫૦ અપરાધ કરનાર | અપવ્યય પું[] બેટું ખચ; બગાડ અપરાધીન વિ. [4] પરાધીન નહિ એવું; સ્વતંત્ર
અપશકુન ! [4] જુઓ અપશુકન અપરાન્ત પું[] પશ્ચિમ કિનારે કે તેને પ્રદેશ –ોંકણપટ્ટી અપશબ્દ કું. [સં.] ગાળ; ખરાબ શબ્દ (૨) નિયમ વિરુદ્ધને અપરાવિદ્યા સ્ત્રી, અપરાણ [.] જુઓ “અપરમાં શબ્દ; ખોટો પ્રયોગ [વ્યા.]. [-કાઢ= ગાળ બોલવી-ઓટો અપરિકલેશ ૫૦ [.] પરિકલેશને અભાવ
શબ્દ કહે.] અપરિગ્રહ પૃ. [સં.] પરિગ્રહ ન રાખવો તે. વ્રત ન અપ- I અપ(-૨)શુકન પું[સં. પરાકુન] માહે શુકન (૨) અશુભ
– ૩

Page #79

• અપ(૧)શુકનિયણ']
૩૪
[અપૂત-પિશણ
ચિહ્ન. –નિયણ વિ. સ્ત્રી –નિયાળ,-નિયુંવિ૦ જેના શુકન | અપાસ્ત વિ. [i] તિરસ્કૃત તરછોડાયેલું [નકામું ખરાબ ગણાતા હોય તેવું અમંગળ
અપાહીજ વિ. [સર૦ હિં. મgifહન્ન] અપંગ; પાંગળું (૨) આળસુ અપસંદ j[.]નીચ વર્ણને માણસ(૨)સમાસમાં ઉત્તરપદ તરીકે | અપાંકતેય વિ. [સં.] પાંતેય નહિ એવું; પંક્તિમાં સાથે સમાન
આવતાં ‘અધમ’, ‘નીચને અર્થ બતાવે છે. (ઉદા-સૂતાપસદ) ભાવે બેસી ન શકે એવું; જુદું કે ઊતરતું અપસરણ ૧૦ [૩] ખસી જવું તે; નાસી જવું તે
અપાંગ પું[સં.] આંખનો ખણે (૨) ટીલું (૩) વિ. પાંગળું; અપસરવું અક્રિ. [સં. અપ] દૂર ખસવું; નાસી જવું
અપંગ. ૦દર્શન ન કટાક્ષ. દષ્ટિ નવ કટાક્ષભરી નજર. નેત્ર અપસવ્ય વિ૦ [સં.] જમણું (૨) ઊલટું (૩) અ૦ જમણી તરફ વિ. અણિયાળી આંખવાળું (જઈ જમણે ખભે લાવી દેવી તે)
અપિ અo [] પણ; વળી. ૦ચ અ૦ વળી [એવું અપસારી વિ. [૩] અપસરે એવું; દૂર જતાં છૂટું પડતું જાય એવું | અપિ(-પૈતૃક વિ૦ [4] બાપ વિનાનું (૨) વડીલોપાર્જિત નહિ અપસિદ્ધાંત મું. [] ભૂલભરેલો કે તર્કદેલવાળો સિદ્ધાંત અપીલ સ્ત્રી. [૬.] આગ્રહભરી વિનંતી; અનુરોધ. [–કરવું = અપસૂચક વિ. [4] અપસૂચન કરે એવું; ખરું કે આડું સૂચ- હૃદયમાં ઊતરે, અસર થાય તેમ વીનવવું. –થવું = હૃદયમાં વતું. -ન ન૦કના સ્ત્રી છેટું કે આડું સૂચન કે સૂચના; ગેરઈશારે ઊતરવું; અસર થવી; ગમવું.] (૨) ફાળા માટેની માગણી કે અપસેવા સ્ત્રી [.] બેટી સેવા; કુસેવા
વિનંતી (૩) નીચલી અદાલતના ચુકાદા સામે ઉપરી અદાલતને અપમાર પં. [સં.] જુઓ ફેફરું.
અરજી. [-ચલાવવી = અપીલનું કામ ચાલુ કરવું, સુનાવણી અપસ્વર ૫૦ સિં] બેટો-વર્યે રવર (૨) વિ. તે ગાનાર
ઉપર લેવું. –ચાલવી = અપીલનું કામ અદાલતમાં ચાલુ થવું. અપહતિ સ્ત્રી [સં] દૂર કરવું – નાશ કરવું તે
-લઈ જવી =અપીલકર્ટમાં કેસ લઈ જવો; અપીલ કરવી. અપહરણ ન [i] ઉપાડી જવું તે; કાઢી જવું તે
-સાંભળવી = જુએ અપીલ ચલાવવી. -માં જવું =કેસની અપહરવું સક્રિ. [8. વપઢ] અપહરણ કરવું
અપીલ થવી, (માણસે) અપીલ કરવી, અપીલ કોર્ટમાં જવું]. અપહર્તા પું[4] અપહરણ કરનાર; “ઍન્ડકટર’
કેર્ટ સ્ત્રી અપીલ સાંભળનારી ઉપરની અદાલત અપહાર છું. [ā] અપહરણ (૨) ઉચાપત કરવું તે (૩) પારકી | અપુચ્છ વિ. [4] પુંછડા વિનાનું [અભાવ; પાપ મિલકત વાપરવી – ઉડાવી દેવી તે
અપુણ્ય વિ. [4] અધર્મે; અપવિત્ર; મલિન (૨) ન૦ પુણ્યનો અપતિ સ્ત્રી[સં.]છુપાવવું તે(૨)[કા.શા.]જેમાં વસ્તુના અસલ અપુત્ર વિ. [4] પુત્રહીન. ૦તા સ્ત્રીધર્મને છુપાવી બીજા ધર્મને આરોપ કરવામાં આવે તે અલંકાર અપુત્રિણી વિ. સ્ત્રી [i] પુત્ર વિનાની અપંખ વિ. [+પંખ] પાંખ વિનાનું [[લા.] લાચાર અપુરુષાર્થ છું. [ā] પુરુષાર્થને અભાવ; નિષ્ક્રિયતા અપંગ વિ. [1., સં. મu] પાંગળું; કઈ અંગની ખોડવાળું (૨) અમુશાન ન૦ જુઓ અપૂશણ [[કા.શા.] અપ્રસ્તુત અપંડિત વિ૦ (૨) પું. [સં] પંડિત નહિ એવું કે એવો માણસ અપુષ્ટ વિ. [] નહિ પિવાયેલું (૨) પુષ્ટ નહિ એવું, દૂબળું (૩) અપાકર્ષણ ન૦ [ā] ખટું કે અવળું આકર્ષણ
અપુષ્પ વિ. [i.] જેને ફૂલ ન થાય તેવું; “
કિગ્રામ” (વ.વિ) અપાચ્ય વિ૦ કિં.] ન પચી શકે એવું
અપુષિત વિ. [સં.] પુષ્પિત નહિ એવું અપાતક ન [.] પાપ નહિ તે.-કી વિ. પાતકી નહિ એવું અપૂજ વિ. [i] પૂજા વગરનું; ન પૂજતું અપાત્ર વિ. [.] અયોગ્ય (૨) ન૦ નકામું વાસણ. ૦તા સ્ત્રી | અપૂજ્ય વિ૦ કિં.] પૂજ્ય નહિ એવું અપાદ વિ. [સં.] પગ વગરનું
[વ્યા.] | અપૂત વિ૦ [4] અપવિત્ર અપાદાન ન [ā] છટા પડવું તે (૨) પાંચમી વિભક્તિને અર્થ અપૂ૫ . [.] માલપૂડો (૨) મધપૂડો અપાન મું [] પાંચ પ્રાણ (પ્રાણ, અપાન, થાન, ઉદાન અને | અપૂરતું વિ૦ [અપૂરતું] પૂરતું નહિ એવું; ખૂટતું અધૂરું સમાન)માંને એક જે ગુદા વાટે નીકળે છે તે. ૦દ્વાર ન૦ ગુદા. | અપૂરિત વિ. [4] પૂરિત નહિ એવું; અણપૂર્યું વાયુ પું. અપાન
અપૂર્ણ વિ. [ā] પૂર્ણ નહિ એવું. કાલ(–ળ) પં. ક્રિયાની અપાપ(-પી) વિ. [.] પાપરહિત, નિષ્પાપ
અપૂર્ણતાને ભાવ આવે એ કાળ[વ્યા.]. ક્રિયાપદન. બધા અપામાર્ગ કું. [4] અંધેડો
કાળ અને અર્થનાં રૂપ જેનાં થતાં નથી એવું ક્રિયાપદ, ૦તા સ્ત્રી.. અપાય ! [i] સંકટ,આફત (૨) નુકસાન; તે (૩) ખુવારી | ૦બીજ ડું “ઍહિજબ્રેઈકલ કૅસન (ગ). , પૃ. [+અંક] અપાર વિ૦ [] પાર વિનાનું; ખૂબ. છતા સ્ત્રી,
અપૂર્ણ આંકડે; “ઍરિથમેટિકલ ફન” (ગ) અપારદર્શક વિ. [૪] પારદર્શક નહિ તેવું
અપૂર્તિ સ્ત્રી [i] પર્તિને અભાવ
[ તા સ્ત્રીઅપારદર્શિતા સ્ત્રી વિં] પારદર્શક ન હોવું તે
| અપૂર્વ વિ. [૬] અવનવું પર્વ ન બનેલું એવું (૨) અસામાન્ય. અપાર્થિવ વિ. [] પાર્થિવ નહિ તેવું
અપૂશ (શ,૬) સ્ત્રી દાટ (કપડું વીંટીને કરેલો) (૨)[લા.] દમ અપાવરણ ન. [૩] ઉઘાડવું – ખુલ્લું કરવું તે [ અને પ્રેરક ભીડેલે રાખ તે. [-કાઢવી = થકવી નાખવું; શ કાઢવી. અપાવું અ૦ ક્રિ–વવું સત્ર ક્રિ. “આપવું’નું અનુક્રમે કર્મણિ નીકળી જવી = દમ નીકળ; શ થઈ જવું; ખૂબ થાકી જવું] અપાસરે ૫[. પાશ્રય] જૈન સાધુઓને રહેવાનું સ્થાન. [અપા- અપ(-)શણ ન [સં. માપોરાન] અપુશાનભોજનને આરંભે સરે ઢેકળાં, અપાસરે દી =(અપાસરે દીવો ન જ કરાય અને અંતે જે આચમન કરવું તે (૨) ભજનની શરૂઆતમાં તે પરથી) અશકય વાત; સૂરજ પશ્ચિમમાં ઊગ.3
પીરસાત થોડે ભાત.[–માં જવું ભેજનમાં અપશણની પેસ્ટ
[નાશા
\
)

Page #80

અપૃછક]
૩૫
[અપ્રામાણિકપણું
કશી ગણતરીમાં કે મજરે ન ખાવું; ચટણી થઈ જવી.] અપ્રતિષષ્ઠિત વિ. [ā] પ્રતિષ્ઠિત નહિ એવું અપૃછા સ્ત્રી, ] પૃચ્છાનો અભાવ. -૨છક વિ૦ (૨) . અપ્રતિષ્ઠા સ્ત્રી [સં] ફજેતી; બેઆબરૂ પૃચ્છક નહિ તે કે તેવું
[અપૃષ્ઠવંશની જાતનું અપ્રતિષ્ઠાન ન[i.] અરિથરતા; દઢતાને અભાવ [શકાય એવું અપૃષ્ઠવંશ પું. [i] પૃષ્ટવંશ - કરોડ વિનાનું પ્રાણી. –શી વિ. અપ્રતિહત વિ. [ā] અટકાવ વિનાનું (૨) અટકાવ વા હણી ન અપેક્ષણીય વિ. [4] ઈચ્છવા જેગ; અપેક્ષ્ય
અપ્રતીકાર,-રીર્ય [ia] જુઓ “અપ્રતિકારમાં અપેક્ષવું સત્ર ક્રિ. સં. અપેક્ષ] અપેક્ષા કરવી કે રાખવી; ઇરછવું અપ્રતીત વિ. [સં] પ્રતીત નહિ એવું (૨) સ્ત્રી, જુઓ અપ્રતીતિ અપેક્ષા સ્ત્રી [i] ઇચ્છા (૨) અગત્ય (૩) [વ્યા.] આકાંક્ષા. | અપ્રતીતિ સ્ત્રી [સં.] પ્રતીતિનો અભાવ, અણપતીજ, કરવિ૦ [-રાખવી =ઈચ્છા કરવી.]=ક્ષિત વિ૦ જેની અપેક્ષા હોય તેવું પ્રતીતિ ન કરાવે કે કરાવી શકે એવું (૨) અપેક્ષાવાળું. -શ્ય વિ૦ અપેક્ષા રાખવા જેવું કે રાખવી | અપ્રત્યક્ષ વિ૦ [i] પ્રત્યક્ષ નહિ એવું; દૂરનું; પરેક્ષ જોઈએ એવું
અપ્રત્યય વિ૦ [૪] પ્રત્યય વિનાનું [વ્યા.] (૨) પુંઠ અવિશ્વાસ અપેખ વિ. [અ + પખવું] અદશ્ય [અપેય પીણું કે તે પીવું તે અપ્રધાન વિ૦ [i] પ્રધાન નહિ એવું; ગૌણ અપેય વિ.સં.]પીવાને અગ્ય કેન પી શકાય એવું. ૦૫ાન ન અપ્રમત્ત વિ. [ā] પ્રમત્ત નહિ એવું; જાગ્રત અપૈતૃક વિ૦ [.] જુએ અપિતૃક
અપ્રમાણ વિ. [સં.] અમાપ (૨) પ્રમાણ-પુરાવા વિનાનું (૩) અપૈયે ! (કા.) પાણીય ન પીવાનો વ્યવહાર
અવિશ્વસનીય; શાસ્ત્રપ્રમાણથી વિરુદ્ધ. –ણિક વિ૦, –ણિકતા અVશુન(–ન્ય) ન૦ [i] પશુનને અભાવ
સ્ત્રી, -ણિકપણું ન૦ જુઓ ‘અપ્રામાણિકમાં.–ણિત વિ. અપેશણ ન જુએ અપૂણ
પ્રમાણિત કે અમિત નહિ એવું, પ્રમાણપત્ર ન મળે એવું અપહ . [i] શંકા દૂર કરવી –નિવારવી તે (૨) ઊહ કે તર્ક અપ્રમાદ પં. [સં] સાવધાનતા: જાગૃતિ.દિતા સ્ત્રી[.] અપ્રસામેને તર્ક કે તે બાજુની દલીલ
માદીપણું. -દી વિ૦ પ્રમાદી નહિ તેવું; જાગ્રત અપરષ(ન્ય) વિ[i] બાયલું (૨) મનુષ્યકૃત નહિ એવું; | અપ્રમિત વિ. [સં.] અમિત નહિ એવું ઈશ્વરકૃત (૩) ન૦ બાયલાપણું
અપ્રમેય વિ. [ā] પ્રમેય નહિ તેવું અમાપ અમરંગી વિ. . મા +તરંગી] તરંગી; ચંચળ
અપ્રયત્ન ૫૦ [i] પ્રયત્નને અભાવ; અપુરુષાર્થ અ૫ટ વિ૦ (૨) અ૦ જુએ અપટ
અપ્રયાસ પું. [i] પ્રયાસને અભાવ અપ્રક(ગ)ટ વિ. [i] બહાર નહિ પડેલું; અપ્રસિદ્ધ (૨) છાનું અપ્રયુક્ત વિ[૪] પ્રગમાં વાપરમાં નહિ આવેલું [નકામું અપ્રકાશ વિ. [i] પ્રકાશ વગરનું (૨) અપ્રગટ (૩) j૦ અંધ- અપ્રાજક છું. [a.] પ્રયજક નહિ તે (૨) વિ. પ્રયોજન વગરનું કાર. --શિત વિ૦ પ્રકાશિત નહિ તેવું. –શી વિ. ના પ્રકાશતું; અપ્રવાહિતા સ્ત્રી [સં.] અપ્રવાહીપણું પ્રકાશ વિનાનું
અપ્રવાહી વિ. [સં] પ્રવાહી નહિ એવું; ઘન અપ્રકૃત વિ. [સં] પ્રકૃત નહિ એવું (૨) [કા. શા.] ઉપમાન | અપ્રવીણ વિ. સિં.] પ્રવીણ નહિ એવું. છતા સ્ત્રીઅપ્રકૃતિત્વ ન [.] પ્રકૃતિ ન હોવું તે; પ્રકૃતિ ગુણને અભાવ અપ્રવૃત્તવિ. [ā] પ્રવૃત્ત નહિ એવું.–ત્તિ સ્ત્રી પ્રવૃત્તિને અભાવ અપ્રખર વિ૦ [ia] પ્રખર નહિ તેવું
અપ્રશસ્ત વિ. [સં.] નિંઘ; કીર્તિ વિનાનું (૨) હલકું; ઊતરતું અપ્રગટ વિ૦ જુઓ અપ્રકટ
[ શીલ નહિ એવું અપ્રસન્ન વિ૦ સિં] પ્રસન્ન નહિ તેવું. છતા સ્ત્રી, અપ્રગતિ સ્ત્રી [] પ્રગતિનો અભાવ. ૦શીલ વિ. પ્રગતિ- | અપ્રસંગ પુંસં.] સંબંધ કે સંગનો અભાવ(૨) કવખત; અરથાન; અપ્રગલભ વિ. [i] પ્રગર્ભ નહિ એવું
અપ્રસ્તુતતા. –ગી વિ૦ અપ્રાસંગિક; કવખતનું અપ્રજ વિ. [ā] પ્રજા વગરનું; વાંઝિયું [નહિ એવું અપ્રસાદ મું. [સં.] નાખુશી (૨) કિલષ્ટતા [અભાવ અપ્રણીત વિ૦ [ā] સંસ્કારહીન; અસરકૃત (૨) પ્રણીત - રચેલું અપ્રસિદ્ધ વિ[ā] પ્રસિદ્ધ નહિ તેવું. ૦તા–દ્ધિ સ્ત્રી પ્રસિદ્ધિના અપ્રતિ(–તી)કાર ! [.] વિરોધ - સામનો નહિ કરો તે (૨) ! અપ્રસ્તુત વિ[.]પ્રસ્તુત નહિ તેવું. પ્રશંસા સ્ત્રી અપ્રસ્તુતના વિ. જેનો પ્રતિકાર- ઉપાય નથી એવું. -રી વિ૦ પ્રતિકાર ન | વર્ણનથી પ્રસ્તુત સૂચવતો અલંકાર (કા. શા.) કરનારું, ‘પૅસિવ.” ર્ચ વિ. પ્રતિકાર ન કરવા યોગ્ય કે ન કરી | અપ્રાકૃત વિ૦ [.] અલોકિક (૨) અણધડ નહિ એવું; સંસ્કૃત. શકાય એવું
–તિક વિ. પ્રાકૃતિક કે સ્વાભાવિક નહિ એવું અપ્રતિકુલ વિ. [સં.] પ્રતિકૂલ નહિ એવું, અનુકૂલ
અપ્રાદેશિક વિ. [ā] પ્રાદેશિક નહિ એવું અપ્રતિગ્રહ પૃ. [.] અસ્વીકાર; દાન ન લેવું તે [અભાવ; છૂટ અપ્રાપ્ત વિ. [] નહિ મળેલું; ન આવેલું. કાલ(ળ) વિ. અપ્રતિબંધ વિ. [ā] અટકાયત વિનાનું (૨) ૫૦ પ્રતિબંધને કવખતનું (૨) પ્રસંગને અનુચિત (૩) વયમાં ન આવેલું (૪) અપ્રતિભટ ૫૦ [] બરાબરિયા વગરને-અજોડ યોદ્ધો ૫૦ કમોસમ; કવખત(૫) [ન્યા.] અપ્રસ્તુત કથનનું એક નિગ્રહઅપ્રતિમ વિ. [4] અનુપમ; શ્રેષ્ઠ [જેને નથી એવું; અજેય સ્થાન. વ્યૌવન, વય વિ૦ કાચી ઉંમરનું; સગીર, વ્યવહાર અપ્રતિરથ ૧૦ [4] યુદ્ધમાં બરોબર કે પ્રતિરપ-પ્રતિરથ વિત્ર વ્યવહારને પ્રાપ્ત ન થયેલું એવું; સગીર અપ્રતિરખ્ય વિ. [સં.] જેને પ્રતિરોધ ન થઈ શકે એવું અપ્રાપ્તિ સ્ત્રી. [ā] પ્રાપ્તિનો અભાવ અપ્રતિરોધ ૫૦ [ā] પ્રતિરોધને અભાવ
અપ્રાપ્ય વિ૦ [.] પ્રાપ્ય નહિ એવું અપ્રતિષેધ ! [ā] નિષેધ-મના ન હેવી તે
અપ્રામાણિકવિ [સં.] પ્રામાણિક નહિ એવું. તા. સ્ત્રી,૦૫
ન

Page #81

અપ્રાસંગિક
[અબૂર
અપ્રાસંગિક વિ૦ [ā] પ્રાસંગિક નહિ એવું
અબતર વિ. [] ખરાબ; બગડેલું અપ્રિય વિ. [i] પ્રિય નહિ એવું (૨) ન૦ અનિષ્ટ; ભંડું. ૦કર, અબદાગીરી સ્ત્રી [મ, સમવાર; . માતા +નીરી] છત્ર ૦કારી વિ. અપ્રિય કરનારું. છતા સ્ત્રી૦. ૦વાદી વિ. અપ્રિય (રાજામહારાજા ઈ૦ માનસૂચક ઓઢે છે કે રાખે છે તે) -માઠું લાગે એવું બોલનારું
અબદીલી ડું [.] ધમી પુરુષ (૨) જગતને ટકાવી રાખનાર અપ્રીત –તિ [.] પ્રીતિને અભાવ, અણગમે; વેર
સિત્તેર ઓલિયા ઈરલામમાં મનાય છે તે દરેક અસરસ્તીર્થ ન [સં.] અસરાને નાહવાનું (રમ્ય) સરેવર અબદુલા ૫૦ [મ.] ખુદાને બંદે (૨) (સં.) એક મુસ્લિમ નામ અસર સ્ત્રી [સં] સ્વર્ગની વારાંગના; પરી
અબદ્ધ વિ૦ [i] બદ્ધ નહિ એવું; છૂટું; મુક્ત અફલ પું. [. “કેલીનું બ૦ વ૦] કરણી; કરતૂત
અબ(-૨)ધૂત પુત્ર [4. અવધૂત) વેરાગી; બા (૨) વિ. મસ્ત અફઘાન વિ૦ (૨) પં. [FT.] એ નામની એક પ્રજાનું; કાબુલી. | અબાલ સ્ત્રી [] તરવારની મૂઠ પરને શણગાર [લાકડું –નિસ્તાન ન૦ (સં.) અફઘાનોનો મુલક–એક દેશ
અબનૂસ ન [પ્ર. માવો ]. –સી સ્ત્રી, એક ઊંચી જાતનું કાળું અફર વિ[અ + ફરવું] નિશ્ચિત, ફરે નહિ એવું(૨) પાછું ન ફરે એવું | અબનૂસપાન ન. [તૈયુ!] ટ્રિબો અફરતફરે સ્ત્રી [મ, રુત તીત ] તફડંચીફ ગેટાળો; આવું અબરક(-ખ) ન૦ [.. મન, સં. મમ્ર૧] એક ધાતુ; અભ્રક પાછું કે અહીંનું તહીં થઈ જવું તે [ગોટાળે ઘાલમેલ | અબરી સ્ત્રી [.] (પૂંઠા માટે વપરાત) ચિતરામણવાળો રંગીન અફરાતફરી સ્ત્રી [જુઓ અફરતફર] ઊથલપાથલ, ફેરબદલી (૨) એ એક પ્રકારને કાગળ; “માર્બલ પેપર અફરાવું અ૦ ક્રિ. [જુઓ આફરો] વધુ ખાવાથી અકળાવું; અબરૂ સ્ત્રી [f. મગૂ] આંખની ભમર; ભૂ
આફરો ચડે. –મણ સ્ત્રી વધુ ખાવાથી થતી અકળામણ અબલ(-ળ) વિ૦ [.] બલહીન: નિર્બલ. –લા(–ળા) વિસ્ત્રી, અફરાંટું વિ૦ ઉપરાંડું
અલ્પ બળવાળી (૨) સ્ત્રી સ્ત્રી અફલ(–ળ) વિ. [.] ફળ વિનાનું; અફળ
અબલક(-ખ) વિ. [ગ, મh] ચિત્રવિચિત્ર; કાબરચીતરું (૨) અફલાતૂન પું [..] (સં.) ગ્રીસને મહાન તત્વજ્ઞાની લેટે (૨) | j૦ અબલક ઘોડે. -કી(–ખી) વિ૦ અબલક. ૦મેના સ્ત્રી, વિ૦ [લા.] આફલાતૂન; સર્વોત્તમ, સુંદર, -ની વિ૦ પ્લેટોને એક પક્ષી
[હમણાં; અત્તરસાત લગતું (૨) [લા.] સુંદર; ઉત્તમ '
અબસાત અ૦ [. +મ, સામત = કલાક] આ ઘડીએ; અફલિત વિ૦ [સં.] ફળેલું નહિ તેવું (૨) નિષ્ફળ
અબળ –ળ જુઓ “અબલમાં
[(૨) દેહદ અફવા સ્ત્રી [..]ઊડતી ખબર; ગામગપાટો.[–ડવીચાલવી | અબ(-ભ)ળખા સ્ત્રી – પં. [સં. મfમત્રાપા] ઇચ્છા ઓરિયો = ઊડતી ખબર કે ગપ ફેલાવી.] [કે સત્તા યા પદ | અખંડ વિ૦ +બંડખોર નહિ એવું; આજ્ઞાધારી અફસર ૫૦ [હિં.] જુઓ “ઑફિસર'. -રી સ્ત્રી અફસરનું કામ અબંધ વિ. [i] બંધ વિનાનું અફસેસ ૫૦ [fi] શોચ; પસ્તા; દિલગીરી (૨) અ અરેરે!.. અબંધન ન [i] બંધનનો અભાવ
- [એવું જનક વિઅફસોસ ઉપજાવે એવું–સી સ્ત્રી અફસેસ કરે તે અબંધારણીય વિ. બંધારણીય નહિ એવું; બંધારણ પ્રમાણે નહિ અફળ વિ. [જુઓ અફલ] નિષ્ફળ; નકામું (૨) વાંઝિયું. –ળા સ્ત્રી- અખંભ ન૦ [A] મૈથુન; સંભોગ ન ફળે એવી વનસ્પતિ, જેમ કે, કુંવાર
અબા ૫૦ [2] એક પ્રકારનો ડગલે કે ઝબ્બો અફળાવું અ૦ ક્રિ. “અફાળવું'નું કર્મણિ, ટિચાવું; પછડાવું. – પં અબાધ વિ૦ [i] બાધિત નહિ એવું. ૦ક વિ૦ બાધક નહિ એવું. અફળાવું તે; તેને અવાજ
[વિસ્તારવાળું –ધિત વિ૦ અબાધ. –ષ્ય વિ૦ બાધ્ય નહિ એવું; બાધિત ન અફાટ વિ૦ (૨) અ૦ ખૂબ વિશાળ; અસ્મલિત; અપાર, અનંત કરી શકાય એવું
[રીત; લાગો અફાળકૂટ સ્ત્રી, ધમપછાડા (૨) માથાકૂટ
અબાબ j[મ.= સરકારી કરકે મહેસૂલ;મ. મવવા]કરકરિયાવર; અફાળવું સત્ર ક્રિ. [ä. માચ્છા] ટીચવું; પછાડવું; અથડાવવું અબાબીલ સ્ત્રી [..] એક જાતની નાની ચકલી જેવું પક્ષી અફીણ ન[.મપૂન, સં. મનિ ] એક ઝેરી -માદક પદાર્થ. | અબારું ન૦ અંધેર; અંધાધૂંધી [-ખાવું = અફીણ ખાવું કે ખાઈ આપઘાત કર. -ઘોળવું = 1 અબાંધવ વિ૦ [૩] સગાંસાગવાં વિનાનું; અનાથ (ખાવા માટે) અફીણ ઓગાળવું.]. –ણિયું –ણ વિ. અફીણના અબી અ [હિં] અબઘડી; હમણાં જ વ્યસનવાળું (૨) [લા.) સુસ્ત; એદી
અબીર(–લ) ન૦ [..] એક સુગંધીદાર ધળી ભૂકી અફ ન૦ [., હિં] જુઓ અફીણ
[ક્ષણે જ અબીલ ન૦ જુઓ અબીર ગુલાલ ન૦ અબીલ અને ગુલાલ અબ અ૦ [હિં.] અત્યારે. ૦ઘડી –બી અ૦ હમણાં જ; આ| અબુ(7)ધ વિ૦ [4] અણસમજુ (૨) મૂર્ખ (૩) દુનિયાના અબ(–ભ) S૦ અણગમે; અરુચિ; અભાવ. [–આવે = જ્ઞાન વિનાનું; હલેતું
અરુચિ થઈ જવી. –કાઢ = અરુચિ કે અભાવો દૂર કરો] | અબુદ્ધ વિ[4] બુદ્ધ નહિ એવું. -દ્ધિ સ્ત્રી[સં.]બુદ્ધિનો અભાવ; અબરે ૫૦ જુઓ આબરે
[કરો | મૂર્ખતા. -દ્ધિશાળી વિ૦ બુદ્ધિશાળી નહિ એવું; અબુદ્ધિવાળું અબગરવું સત્ર ક્રિ. [ä. ૩પ પ્રા. કવારિક = ઉપકાર] ઉપકાર | અબુ ડું જુઓ આ અબગાર ૫૦ (કા.) અન્ન પવિત્ર કરવા પીરસવામાં આવતું ધી અબૂજ વિ. [અ + બજવું] બૂજ વગરનું; કદર વિનાનું; અગુણજ્ઞ અબજ વિ૦(૨)૫૦ [તું, ] અજ - સો કરોડ સંખ્યા. ૦૫તિ અબૂઝ વિ. [સં. યવુ, ત્રા. મયુઃ] જુઓ અબોધ ૫૦ અબજ રૂપિયાને -એટલા ધનને માલિક
અબૂર વિ૦ પુષ્કળ

Page #82

અબૂલ ઢબૂલે]
૩૭
[અભાવો
અબૂલ ઢબૂલે એક રમત
બનેલું (૨) અસ્પૃશ્યને સ્પર્શ કરવાથી અપવિત્ર બનેલું. –યેલી અબે અo [fહં] ઓ; અથા (તિરસ્કારથી તુંકારામાં). તબે | વિશ્વીટ (૨) સ્ત્રીદૂર બેઠેલી; રજસ્વલા
સ્ત્રીઅબેતવાળી ભાષા - હિંદી [–કરવું તુચ્છકારથી બોલવું]. અભણ વિ. [અ + ભણવું] નહિ ભણેલું; નિરક્ષર અખા મુંબ૦૧૦ વરને ખવરાવવાનાં ખાંડખાજાં (૨) અભાવે; | અભદ્ર વિ. [4] અશુભ (૨) ખરાબ; દુષ્ટ
અચિ. [અખે પડવું = (કેઈ ચીજન) અભાવ થવો; રુચિ | અભય વિ. [૪] નીડર (૨) ભયથી મુક્ત; સુરક્ષિત; સલામત (૩) પરથી તે ઊતરી જવી.]
j૦; ન ભયને અભાવ (૪) સંરક્ષણ; આશ્રય. ૦કર વિ૦ ભયઅબેટ કું[અ + બટવું? સર૦ મ. અવોટ વિ૦ = અસ્પૃ; ઉપ- રહિત કરનાર. છતા સ્ત્રી, નીડરતા. ૦દંઠ ૫૦ અભય આપનાર યેગમાં ન આણેલું] રાઈ અને જમવાની જગાને છાણમાટીથી દંડો, દાન નસલામતી બક્ષવી તે; અભયવચન. ૦દીપ, દી લીંપવી તે (૨) શુદ્ધ અથવા અભડાયા વિનાની દશા (૩) નાહ્યા ૫૦ (લસાની ખાણ માટે) ખાસ સલામત દીવો; “સેફટી-લૅમ્પ”. વિના જ્યાં જવાય કે અડકાય નહિ એવું સ્થળ. [-દે = અબોટ ૦૫ત્ર ન સંરક્ષણની ખાતરી આપતા લેખ. ૦૫દન ભયરહિત કરવો; (રસોડું ચલો ઇ૦) લીપી કરીને સાફ કરવું.]. -ટિયું ન સ્થિતિ; મેક્ષ,૦મુદ્રા સ્ત્રી અભયદાન આપતો હાથનો અભિનય. રસોઈ કરતી કે જમતી વખતે પહેરવાનું રેશમી, શણનું કે ઊનનું વસ્ત્ર વચન ન સંરક્ષણનું વચન – ખાતરી. ૦વાન વિ૦ ભય વિનાનું, અબોધ વિ૦ [.] જુઓ અબુધ (૨) બેધને અભાવ; અજ્ઞાન નિર્ભય. –યંકર વિ૦ ભયંકર નહિ તેવું. ત્યાં સ્ત્રી (સં.) દુર્ગાનું અબેલ વિ. [અ + બોલવું] બોલી ન શકાય તેવું (૨) મંગું; ચેપ | એક રૂપ૨) હરડેવાંજલિ સ્ત્રી, હાથ જોડીને કરવાની અભય (૩) બેભાન. –લા પેબ ૦૧૦ રિસાઈને અમુકની સાથે ન બોલવું માટેની પ્રાર્થના. -થી વિ. નિર્ભય; નીડર તે. [-લેવા= (અણબનાવ કે રીસથી) બોલવાને વહેવાર બંધ | અભર વિ. [ā] ખાલી (૨) ગરીબ. –રાભરણ વિ. ગરીબનું કરે.]. –હ્યું વિ૦ નહિ બોલેલું
કમળ ભરણપોષણ કરનારું (૨) નટ ગરીબનું ભરણપોષણ અજ વિ૦ નં.] સે કરોડ (૨) પુંતેની સંખ્યા (૩)ન૦ જલજ; અભર(–ળ)ખો ૫૦ જુઓ અબળ અબ્દ પં; ન [4] વાદળ (૨) ન૦ વર્ષ (૩) એક વનસ્પતિ – અભરાઈ સ્ત્રી છાજલી.[–ઉપર ચઢાવવું, મૂકવું =(કામમાંથી, નાગરમેથ. ૦સાર પુત્ર કપૂર
વિચામાંથી) દૂર કરવું, કેરે મૂકવું; મન ઉપર ન લેવું.] અબદુ ૫૦ [.] ફેર પાણીથી રક્ષાયેલો કિલ્લો
અભરાભરણ ન. [4] જુઓ “અભરમાં અબ્ધિ પું[સં.] સમુદ્ર. ૦૪ વિ. સમુદ્રમાંથી પેદા થયેલું (૨) | અભરામ પં. [મ. રૂાહીમ] (સં.) યહૂદીઓને મૂળ પુરુષ (૨) ૫૦ (સં.) ચંદ્ર. ૦જ સ્ત્રી (સં.) લક્ષમી (૨) સુરા; દારૂ | મુસલમાનમાં એક નામ અબ્બા ડું [સર૦૫,હિં.,., ઉપરાંત બીજી સેમેટિક ભાષાઓમાં | અભરામ અ[સં.મશ્રમ] ભ્રમ વિના.[–કુલ-ન-દાવા–ન–દાવા
સમાન રૂપ મળે છે] પિતા; બાપા. ૦જાન [] પુંપિતાજી [મમ્રમ ન+ ]=(દસ્તાવેજમાં લખાય છે) ભ્રમ વગર – (આદર અને પ્રેમવાચક)
અકલ-હોશિયારીમાં કરેલું હોવાથી કાંઈ લેવાદેવા કે હક ઇલાકે અમ્બા સ્ત્રી માં (૨) ડોસી (૩) મૂઈ
ન હોવો તે; કાંઈ દાવો ન રહે એવી રીતની પૂરી ] અબ્બાસી વિ. []એનામના વંશને (ખલીફ)(૨)[. , અભરે ભરવું શ૦ પ્ર. [૫. અમર = આકંઠ તૃપ્તિ; પૂર્ણતા] પુષ્કળ
એક છોડ, તેના કલના રંગનું] જંબુડિયા અથવા રતાશ પડતા ભરવું, સમૃદ્ધ કરવું વાદળી રંગનું
અભર્તૃકા સ્ત્રી [.] ધણી વિનાની સ્ત્રી - વિધવા કે કુંવારી અબ્રહ્મચર્ય ન [ā] બ્રહ્મચર્યને અભાવ (૨) વ્યભિચાર અભલેખ પં. [. અમિહાપા] + અભિલાખ; અભળખો અબ્રહ્મચારી છું. [૩] બ્રહ્મચારી નહિ તે; બ્રહ્મચર્ય ન પાળનાર અભવ [] મેક્ષ (૨) અસ્તિત્વ નહિ તે (૩) નાશ અબ્રહાયે વિ. [i] બ્રાહ્મણને ન છાજે એવું (૨) ન૦ પાપકૃત્ય અભળખા સ્ત્રી, - Y૦ જુઓ અબળખા; ઓરિ અબ્રાહ્મણ વિ૦ [4] બ્રાહ્મણ નહિ તેવું; બ્રાહ્મણેતર
અભંગ વિ[4.]આખું; અખંડ(૨)૫૦ એક મઠી છંદ, ૦તા સ્ત્રી અભક્તિ સ્ત્રી [.] ભક્તિનો અભાવ (૨) અશ્રદ્ધા
અભંગુર વિ. [સં.] ભંગુર નહિ એવું. ૦તા સ્ત્રી, અભક્ષણ ન૦ [i] ભક્ષણ ન કરવું તે; ઉપવાસ
અભા સ્ત્રી [સં. મામ]િ +આભા અભક્ષાભક્ષ j૦ જુએ અભક્ષ્ય ભક્ષણ
અભાગણ(–ણી) વિસ્ત્રી[સં.રમાકાની] હીણભાગી; કમનસીબ અભક્ષ્ય વિ. [4] ન ખાવા જેવું શાસ્ત્રમાં જે ખાવાને નિષેધ છે | અભાગિયું વિ૦ જુઓ અભાગી.વણ વિસ્ત્રી [(વારસામાં) તેવું. ભક્ષણ ન૦ તેવું ખાવું તે; માંસાહાર. –સ્યાહારી વિ. અભાગી વિ. [i] કમનસીબ (૨) નાલાયક (૩) ભાગ વિનાનું [+ આહારી] અભક્ષ્ય ખાનારું
અભાગ્ય ન [4] દુર્ભાગ્ય; કમનસીબ, ૦વાન વિ૦ કમનસીબ અભ પં. [૪. સમસ્ય?] જુઓ અબ
અભાન ન [ā] ભાનને અભાવ(૨)વિ. બેભાન; ભાન વિનાનું અભગ વિ. [4] અભાગી
[પ્રેરક] અભારતીય વિ. [સં.] ભારતીય નહિ એવું; વિદેશી અભડાવવું સક્રિઅભડાય એમ કરવું [‘અભડાવું', “આભડવું'નું | અભાવ j[ä.] અસ્તિત્વ ન હોવું તે (૨) અણગમે. [– આવરો અભડાવું અક્રિટ અશુચિકે અપવિત્ર થવું; તેથી અસ્પૃશ્ય ગણાવું; =અણગમે થઈ જ; અભાવથ.].-વાત્મક વિ૦ અભાવઅભડાયેલા થવું (૨) (સ્ત્રીએ) દૂર બેસવું. [અભડાવા જવું = | ૨૫; અભાવ ભરેલું. - j૦ અગમે મરણ નિમિત્તે (સ્ત્રીઓએ) રડવા કુટવા જવું; સ્નાનસૂતકમાં જવું અભાવ મુંબ૦૧૦ સગર્ભાને થતા અભળખા; દેહદ - સ્મશાને જવું.]. -યેલું વિ૦ મૃત્યુ કે સૂતકને કારણે અસ્પૃશ્ય | અભાવ j૦ જુઓ ‘અભાવમાં

Page #83

અભિ]
[અભિલાષી
અભિ [ā] ઉપસર્ગ. ‘પાસે – તરફ’, ‘ની ઉપર’ એવા ગતિવાચક | (૪) આગ્રહ; હઠ અર્થમાં, ઉદા અભિમુખ અભિક્રમણ(૨)સ્વતંત્ર શબ્દ જોડે ‘એક’, | અભિનિષ્ક્રમણ ન [iu] બહાર જવું તે (૨) સંન્યાસ
અધિક' એવા ભાવના અર્થમાં; ઉદા૦ અભિધર્મ અભિનવ અભિનિષ્પન્ન વિ૦ [ā] જુઓ નિષ્પન્ન અભિ(ભી), વિ. [૪] વિષયાસક્ત કામી
અભિનીત વિ. [4] પાસે અણાયેલું (૨) ભજવાયેલું અભિષેણ પું. [ā] પરસ્પર છેડાતી બે સુરેખાથી બનતા કેઈ | અભિનેતા પું[] અભિનય કરનાર; ઍકટર; નટ ખૂણાની સામેને ખગો; “વર્ટિકલ ઍન્ગલ' (ગ.)
અભિનેય વિ. [ā] ભજવવા ગ્ય અભિકમ છું. [.] આરંભ (૨) ચડાઈ
અભિન્ન વિ૦ [.] અખંડ (૨) જુદું નહિ તેવું; એક એકસરખું મણક્ય નથR.) ચડાઈ
(૩) ગ.) પણ (અંક). છતા સ્ત્રી, અભિક્રોશ ૫૦ [i] વિલાપ (૨) ઠપકે (૩) નિંદા
અભિપ્રાય પં. [૪] મત (૨) હેતુ; મતલબ; અર્થ. [-આપ અભિગમ પં;ન[સં.]તરફ-સામે જવું તે(૨)સંજોગ. ૦નીય, =મત હોયતે કહેવો.–૫ર આવવું –બાંધ=મત નક્કી કરે; -મ્યવિ. અભિગમન કરી શકાય એવું
નિર્ણય ઉપર પહોંચવું. -મળ = શો મત છે તે જાણવા મળવું. અભિગામી વિ. [ā] –ની પાસે જનાર (૨) ભેગવનાર –મેળવ-લે=(બીજા) મત શું છે તે પૂછીને જાણો. અભિગ્રસ્ત વિ[4] ઘેરાયેલું સપડાયેલું [અભિઘાત કરનારું સારે અભિપ્રાય = ફાવતે ગોઠત – અનુકૂળ મત.] અભિઘાત j[i.] આઘાત (૨)હુમલે માર(૩)વિનાશ:૦કવિ૦ | અભિપ્રેત વિ. [સં.] મનમાં ધારેલું; ઇષ્ટ (૨) સ્વીકારેલું અભિચર પં. [] અનુચર; નેકર
અભિક્ષણ ન૦ [] મંત્ર ભણીને પાણી છાંટવું તે અભિચરણ ન [] અભિચાર કરે તે
અભિભવ ૫૦ [૩] હાર; પરાજય (૨) અનાદર અભિચાર પં. [.] મેલાં કામ માટે મંત્રપ્રવેગ કરો તે (તંત્ર અભિભૂત વિ. [4] હારેલું (૨) અપમાનિત પ્રમાણે છ જતના અભિચાર છે- મારણ, મેહન, સ્તંભન, વિદે- અભિમત વિ. [૪] ઈ9;પ્રિય (૨) સંમત માન્ય કરેલું; સ્વીકારેલું પણ, ઉચ્ચાટન અને વશીકરણ), ૦ક પુત્ર જારમારણ કરનારો | અભિમન્યુ j[4.](સં.)અર્જુન સુભદ્રાને પુત્ર.[-ચકરાવે અભિજન ૫૦ [ā] સંબંધી જન (૨)-વતન (૩) વંશ; કુળ = ચક્રવ્યુહ, સાત કોઠાનું યુદ્ધ કે તેના જેવી કઠણ કે જેમાં ન ફાવી અભિજાત વિ. [ä.] ખાનદાન(૨) સુંદર, શ્રેષ્ઠ (૩)શિષ્ટ. ૦વન શકાય એવી બાબત]
[તે (૩) પડકાર અભિજિત ૫૦ [4.] એક નક્ષત્ર (૨) દિવસનું આઠમું મુહુર્ત અભિમંત્રણ ન[ā] મંત્રથી પવિત્ર કરવું તે (૨) મસલત ચલાવવી અભિજ્ઞ વિ. [સં.] અનુભવી (૨) માહિતગાર. છતા સ્ત્રી, -જ્ઞાત અભિમંત્રિત વિ. [4] અભિમંત્રણ કરેલું વિ. ઓળખેલું. -જ્ઞાન ન૦ સ્મૃતિ; ઓળખ (૨) ઓળખાણની | અભિમાન ન૨; ૫. [સં.] અહંકાર; ગર્વ. [ઊતરવું, –જવું, નિશાની. [-શાકુંતલ ન૦ (સં.) કાલિદાસનું એક પ્રખ્યાત નાટક] | ' નીકળવું = ગર્વ જતો રહે, આવવું, -ચઢવું = ગર્વ થ. અભિતસ વિ૦ [ā] અતિ તપેલું (દુઃખથી)
-ધરાવવું, –રાખવું =ગર્વ કે કરે. –હોવું =ગર્વ દૂર અભિતાપ પું[] સંતાપ
કરો – કાઢ.]
[વિસ્ત્રી અભિદ્રવ ૫૦ [4.] હુમલો
અભિમાની વિ. [સં.] અભિમાનવાળું. -નિતા સ્ત્રી.. –નિની અભિધર્મ ૫૦ [.]શ્રેષ્ઠ ધર્મતત્વ
અભિમુખ વિ .]-ના તરફ મુખવાળું; સંમુખ (૨)[ગ.]સામે અભિધા સ્ત્રી [i] શબ્દને મળ અર્થ (૨) એ અર્થની બેધક | (ખણી). ૦ણુ પુંડ સામેને ખૂણો (ગ.). ૦તા સ્ત્રી, શબ્દશક્તિ. વન નનામ; ઉપનામ (૨) શબ્દ (૩) શબ્દશ (૪) | અભિયુક્ત વિ[i] રેકાયેલું (૨) નિમાયેલું (૩) શત્રુથી ઘેરાયેલું [વ્યા.] કર્તા માટેનું વિધાન. વનમાલા(–ળા) સ્ત્રી શબ્દકોશ. | (૪) પુંઆરોપી; પ્રતિવાદી
મૂલક વિ૦ શબ્દના વાસ્વાર્થ ઉપર રચાયેલું. વૃત્તિ સ્ત્રી, અભિગ કું[સં] નિકટ સંબંધ (૨) દીર્ધ ઉદ્યોગ; ખંત (૩) વાચાર્થ જણાવવાની શબ્દશક્તિ. -ઘેય વિ૦ કહેવા યોગ્ય (૨) વિદ્વત્તા (૪) હલ્લે (૫) આ૫; ફરિયાદ.-ગી વિ૦ –માં મચેલું, નામ દેવા એચ (૩) ન૦ અક્ષરાર્થ (૪) વિષય બલવાનો) રત (૨) હુમલો કરતું (૩) આરેપ મૂકતું (૪) પં. ફરિયાદી અભિધાવન ન [૪] પંઠ પકડવી તે, હો
અભિરક્ત વિ. [.] નિમગ્ન; અભિરત અભિધાવૃત્તિ સ્ત્રી, અભિધેય વિ. [ā] જુઓ “અભિધા'માં અભિરત વિ૦ [4] અત્યંત આસક્ત અભિનય ૫૦ [ā] મનોભાવદર્શક હલનચલન અથવા મુદ્રા (૨) અભિરામ વિ૦ [4] આનંદદાયક (૨) મનહર વેશ ભજવવો તે. કાર ૫૦ નટસૂચન સ્ત્રીઅભિનયની અભિરુચિ સ્ત્રી [.] ચિ; શેખ; પ્રીતિ સૂચના; “સ્ટેજ ડાયરેક્ષન”
અભિરુદ્રતા સ્ત્રી [.] વડજ ગ્રામની એક મર્થના (સંગીત) અભિનવ(–વું) વિ[ā] તદ્દન નવું (૨)શિખા ઉ; કાચું. છતા સ્ત્રી- અભિરૂ૫ વિ૦ [ā] અનુરૂ'; એગ્ય (૨) રૂપાળું (૩) માનીતું અભિનંદન ન. [સં.] ધન્યવાદ (૨) અનુમતિ (૩) સ્તુતિ. –નીય અભિલગ્ન વિ. [4] બરોબર જોડાયેલું; “એડનેટ' (વ. વિ) વિક અભિનંદનને પાત્ર અભિનંદવા યોગ્ય. –વું સત્ર ક્રિ. [. | અભિલષિત વિ. [સં.] ઈચ્છેલું અનિંદ્ર] અભિનંદન કરવું (૨) અક્રિ. આનંદવું; રાજી થવું | અભિલાખ ૫૦ [સં. મfમાવ] મનકામના (૨) ઉત્કટ ઇચ્છા અભિનંદિત વિ. [ä.] અભિનંદન પામેલું [(૨)આગ્રહી(૩)દઢ | અભિલાખવું સત્ર ક્રિટ ઇચ્છવું; અભિલાખ કર અભિનિવિષ્ટ વિ. [૩] -માં મચેલું; –ની પાછળ નિશ્ચયપૂર્વક પડેલું | અભિલાષ પું, –ષા સ્ત્રી. [] અભિલાખ. –ષી વિ અભિનિવેશ ૫૦ [] તન્મયતા (૨) આસક્તિ (૩) દઢ નિશ્ચય | અભિલાષાવાળું

Page #84

અભિવંદન]
[અમ
અભિવંદન ન૦, –ના સ્ત્રી [.] નમસ્કાર (૨) આસકા.-નીય લાગણી. ૦માર્ગ પુંઅદ્વૈતથ. વેગ પુ. સંપૂર્ણ એકતા. વિ. અભિવંદવા યોગ્ય
૦વાદ ! અદ્વૈતવાદ.-દીકરણ ન ભેદરહિત-એક કરવું તે. અભિવંદવું સત્ર ક્રિ. [સં. અમિā] અભિવંદન કરવું
–ધ વિ૦ ભેદી ન શકાય એવું. -ધતા સ્ત્રી, અભિવંઘ વિ. [4.] અભિવંદનીય
અક(-ગ) [સં. મામોન] (સંગીતમાં) આભેગ; ધ્રુપદના અભિવાદ ૫૦ [ā] નમસ્કાર(૨) આ૫(૩) સામે વાદવિવાદ ત્રણ ભાગોમાંનો છેલ્લો (૨) કાવ્યની છેલ્લી ટુંક, જેમાં કવિનું નામ ચલાવો તે. ૦૭ વિ. નમસકાર કરનારું. નન નમસ્કાર.-ઘ આવે છે. [–વાળ = કવિનામવાળી છેલ્લી કડી પૂરી કરવી (૨) વિ૦ નમસ્કારને યોગ્ય
પૂરું કરવું.] અભિવાંછના સ્ત્રી [.] વાંછના
અભેગત વિ૦ (૫.)અભુક્ત; ભોગવ્યા વિનાનું અનુભવ્યા વિનાનું અભિવાંછિત વિ૦ [i] ઇરછેલું; માગેલું (૨) નવ ઇષ્ટ વસ્તુ અમેશ્ય વિ૦ [4] ભોગ્ય નહિ એવું અભિવૃદ્ધિ સ્ત્રી [.] વધારો (૨) ઉન્નતિ
અભેજ્ય વિ. [1] ભેજ્ય નહિ એવું અભિવ્યક્તિ સ્ત્રી [.] વ્યક્ત - પ્રગટ થવું તે; વ્યક્તતા; સ્પષ્ટતા અભ્યર્થના સ્ત્રી [સં.] પ્રાર્થના; વિનંતી અભિવ્યંજક વિ. [4] વ્યક્ત-સ્પષ્ટ કરનાર
અભ્યહિત વિ. [સં.] પૃજ્ય; આદરણીય અભિવ્યંજન ન [i.] જુઓ અભિવ્યક્તિ
અભ્યસનીય વિ. [૪] અભ્યાસ કરવા જેવું કે માટેનું અભિવ્યાપક, અભિવ્યાપી વિ[i] ચતરફ વ્યાપી જાય એવું; [ અસવું સ૦ ક્રિ. [૪, અભ્યસ ] અભ્યાસવું; અભ્યાસ કર સમાવેશ કરનારું (૨) બહોળા અર્થનું
અભ્યસ્ત વિ૦ [4] વારંવાર કરી જોયેલું (૨) મહાવરાવાળું અભિવ્યાપ્તિ સ્ત્રી [સં.] સર્વવ્યાપકતા; સમાવેશ
ટેવાયેલું (૩) અભ્યાસથી જાણેલું કે અભ્યાસ કરાયેલું અભિશત વિ. [4] અભિશાપ પામેલું [ જુઓ અભિપ્ત | અવ્યંગ કું. .શરીરે તૈલાદિ સુગંધીદાર પદાર્થો ચિળાવવા તે. અભિશા૫ ૫૦ [4.]શાપ(૨)આળ(૩)સામે શાપ.પિત વિ૦ | સ્નાન ન૦ અભંગ સહિત સ્નાન અભિષિક્ત વિ. [4] અભિષેક કરાયેલું (૨) તખ્તનશીન થયેલું | અત્યંતર વિ. [સં.] અંદરનું (૨) ન૦ અંદરને ભાગ (૩) અંતર; અભિષેક ૫૦ કિં.] જલસિચન કે તેને વિધિ (કર્તિ અથવા નવા | મન (૪) અ૦ અંદર; મનમાં
[(૩) ભિક્ષુ રાજ ઉપર). ૦પાત્ર નવ અભિષેક કરવાનું પાત્ર; ઝારી. ૦૬ અસ્થાગત વિ૦ [4.] પાસે આવેલું (૨) પં. અતિથિ; પણ સક્રિ. અભિષેક કરે
અભ્યાસ પું. [4] પુનરાવૃત્તિ (૨) ભણવું તે (૩) મહાવરે; ટેવ; અભિસરણ ૧૦ [i] પાસે જવું તે (૨) ફરવું તે
બંધાણ. [-પ = મહાવરો કે ટેવથઈ જવી; ટેવાવું (૨) વચ્ચે અભિસંધિ છું. [4.] હેતુ; ઇરાદો
ભણતર બંધ રહેવું – અટકવું (૩) વચ્ચે ટેવ કે મહાવરે ચાલુ ન અભિસાર ૫૦ [4.] સંકેત અનુસાર પ્રેમીઓનું મિલન (૨) [ રહે - અટક.]. ૦૫ વિ૦ (૨) પું૦ જુઓ અભ્યાસી, કેમ પ્રેમીને મળવા જવું તે.-રિકા સ્ત્રી સંકેત પ્રમાણે પ્રેમીને મળવા ૫૦ ભણવાની નિયત રૂપરેખા કે પેજના. ખંઢ પું, ગૃહન, જનારી સ્ત્રી
[ સિંચવું તે અભ્યાસ માટે ઓરડો કે સ્થાન. ૦૫ત્રક ન૦ વિદ્યાર્થીના અભિસિચવું સત્ર ક્રિ. [. મિgિ] સિચવું. -ન ન પાણી અભ્યાસનું પરિણામ વર્ણન આપતું પત્રક.૦પૂર્ણ વિ.અભ્યાસઅભિહત વિ. [4] આઘાત પામેલું
થી ભરપૂર; ખુબ અભ્યાસથી તૈયાર થયેલું. વેગ પું. વારંવાર અભિહિત વિ. [સં.] કહેવાયેલું
ચિત્તને સ્થિર કરવા યોગ. ૦વર્તુલન અભ્યાસીઓનું મંડળ; અભીક વિ૦ [4.] ભી - ભય વગરનું; નિર્ભય (૨) જુઓ અભિક | ‘સ્ટડી સર્કલ'. ૦૬ સક્રિટ અભ્યાસ કરવે; બરાબર ભણવું. અભીત વિ. [સં.] નહિ બનેલું. -તિ સ્ત્રી નિર્ભયતા
સમિતિ સ્ત્રી અભ્યાસક્રમ ઈ વિચારવા માટેની સમિતિ; અભીપ્સા સ્ત્રી[i.] અભિલાષા; તીવ્ર ઈસા -ઈચ્છા. –પ્સિત | બોર્ડ ઑફ સ્ટડી'. -સિકા સ્ત્રી અભ્યાસપૂર્વક લખાયેલી વિ. ઈચ્છેલું; અભીષ્ટ. સુ વિ૦ અભીસા કરનારું
ચોપડી.–સી વિ૦ મહાવરાવાળું (૨) ઉદ્યમી (૩) અભ્યાસ કરતું અભીર છું. [4] ગેવાળિયે; આહીર, આભીર
(૪) ૫૦ વિદ્યાર્થી (૫) પંડિત. –સ્ય વિ૦ જુઓ અભ્યસનીય અભીષ્ટ વિ૦ [.] ઇચ્છેલું (૨) મનગમતું
અસ્પૃક્ષણ ન [સં.] મંત્રપૂર્વક સિંચન અભીંજ વિ૦ [અ + ભીંજવું] ભીંજાય નહિ એવું
અમ્યુછય [સં] ઊંચું થવું તે (૨) સંગીતને એક અલંકાર અભુત વિ. [સં.] અણગળ્યું (૨) અણબેઠું(૩) નહિ જમેલું. અત્યુત્થાન ન. [૪] માનાર્થે ઊભા થવું તે (૨) ઉકર્ષ ૦મૂળ ન ચાગ પ્રમાણે જયેષ્ઠા નક્ષત્રની છેલ્લી ચાર ઘડી અને | અમ્યુદયપું [4.3ઉન્નતિ; આબાદી (૨) કલ્યાણ, શ્રેય.-યાધિમૂળ નક્ષત્રની પહેલી ચાર ઘડી મળીને બનેલ આઠ ઘડીને કાળ કશ્યવાદ !૦ જુઓ ઉપયુક્તતાવાદ અભૂજ વિ૦ જુઓ અબૂઝ
અત્યુદિત વિ. [૪] અભ્યદય પામેલું [અબ્રના રંગનું અભૂત વિ. [] નહિ થયેલું. હતભાવ પુંછે જે નથી તે થવું તે. અશ્વ ન૦ [] વાદળું. ભેદી વિ૦ અશ્વને ભેટવું. ૦રંગી વિ૦ ૦પૂર્વ વિ. પૂર્વે કદી નહિ થયેલું; અપૂર્વ
અબ્રક ન૦ [.] જુઓ અબરક અભૂલ વિ૦ (સુ) બેભાન (૨) અ૦ ભૂલચૂક વગર
અબ્રછના સ્ત્રી + જુએ ભર્સના અભે પૃ૦+ અભય
અભ્રમ વિ. [૪] ભ્રમ વિનાનું (૨) ભ્રમ કે ભૂલ થવાથી પર અભેદ વિ[સં.] ભેદરહિત; એકરૂપ; અભિન્ન (૨) ૫૦ એકરૂપતા; | અમ સ૦ [. મમ્મત,પ્રા. અમ](“અમે'માં હશ્રુતિ છે; હિ. રમમાં અદ્વૈત. છતા સ્ત્રી૦૦ભાવ j૦, ૦ભાવના સ્ત્રી એકતાની તે સ્પષ્ટ છે.પણ “અમ'માં લપાઈ છે.) અમે(૨)[૫] અમારું
Jસા અબૂઝ

Page #85

અમકડું]
અમકડુંવિ॰[સં. અમુ] અમુક અનિશ્ચિત; (અમુક-તમુક, ફલાણું -ઢીંકણું પેઠે પ્રાયઃ ‘તમકડું’ સાથેના યોગમાં વપરાય છે) અમત વિ॰ [સં.] નહિ વિચારાયેલું; નહિ સ્વીકારાયેલું અમથું વિ॰ [સં. મિથ્યા ?] વ્યર્થ; નકામું (૨) અહેતુક; વિના કારણ (૩) મફતનું; વિના મહેનત કે મૂલ્યનું [ વતની કે રહેવાસી અમદાવાદી વિ॰ અમદાવાદ શહેરનું કે તેને લગતું (૨) પું॰ તેને અમન ન॰ [મ. અન્ન] શાંતિ (૨) સુખચેન; આરામ. ચમન ન॰ મેાજમા. ૦સભા સ્ત્રી॰ શાંતિ સ્થાપવાના હેતુવાળી સભા અમન વિ॰[સં.અમનસ્] જીએ અમનસ્ક(ર)ન॰ મનના અભાવ;
મનાતીતતા (૩) પરમાત્મા
|
અમનસ્ક વિ॰ [સં.]મન (ઇંદ્રિય)વિનાનું; વિચારરહિત (૨) ગાફેલ (૩) ધ્યાન વિનાનું (૪) મન ઉપર કાબુ વિનાનું અમમતા સ્ર, સ્ત્ય ન॰ [સં.] મમતાને અભાવ અમર વિ॰ [સં.] મરે નહિ એવું (૨) પું॰ દેવ. કાશ(–૫) પું॰ (સં.) એક સંસ્કૃત શબ્દકોશ. ॰તરંગિણી સ્ત્રી॰ (સં.) ગંગા નદી (૨) આકાશગંગા, તરુ ન॰ (સં.) કલ્પવૃક્ષ. તા સ્ત્રી, બ્લ્યૂ ન૦ અમરપણું.૦પટા પું॰અમરપણાનું વરદાન–લેખ.[-લઈને, લખાવીને આવવું = અમર જન્મવું કે હોવું.]. ૦૫તિ પું॰(સં.) ઇંદ્ર. ફળ ન૦ અમરપણું આપનારું ફળ. લેાક પું॰ સ્વર્ગ. વેલ સ્ત્રી॰ (વાડ, ઝાડ ઇત્યાદિ પર) જ્યાં નાખેા ત્યાં વગર પાણીએ થતી એક વેલી. સિરત સ્ત્રી॰ આકાશગંગા, સુંદરી સ્ત્રી જુઓ અમરાંગના. –રા સ્ત્રી॰ એક વનસ્પતિ; ગળેા (૨) ઘૂંટીના નાળ. –રાનગરી, –રાપુરી, –રાવતી સ્ત્રી॰ ઇંદ્રની રાજધાની. –રાંગના સ્રી દેવાંગના (ર) અપ્સરા [અદેખાઈ અમરખ પું૦ [સર॰હિઁ., સં. મનë] ક્રોધ (૨) અસહિષ્ણુતા (3) અમરાઈ શ્રી॰ [H. આશ્રર્ાત્તિ] આંબાવાડિયું; આંબાની હાર અમરા, નગરી, ૦પુરી, વતી [i.] જુએ ‘અમર’માં અમરાંગના સ્રી॰ [i.] જુએ ‘અમર’માં અમરીખ પું. (સં.) અંબરીષ (૫.)
અમરીચમરી સ્ક્રી॰ માથે ઘાલવાનું સ્ત્રીઓનું એક ઘરેણું અમર્ત્ય વિ॰ [ä.] અમર
અમર્યાદ વિ॰ [ä.] મર્યાદા કે હદ વિનાનું; બેહદ (ર) વિવેક મર્યાદામાં નહિ એવું; નિરંકુશ (૩) નિર્લજ્જ
અમર્યાદા સ્રી॰ [ä.] મર્યાદાના અભાવ (ર) બેઅદબી (૩) નિર્લજજતા. –દિત વિ॰ અમાંદ; મર્યાદિત નહિ એવું અમર્ષે પું॰ [ä.] અસહિષ્ણુતા (૨) ક્રોધ (૩) અદેખાઈ. -Ö વિ॰ અમર્ષવાળું
૪૦
અમલ(−ળ) વિ॰ [સં.] નિર્મૂળ; શુદ્ધ
|
અમલ પું[Ā.] સત્તા; અધિકાર; હકૂમત (૨) કારકિર્દી; વહીવટ (૩) કૈફ કે કેરી વસ્તુ; અફીણ (૪) સમયના શુમાર. [—ઊતરવા =સત્તા કે કેદ્દે જતાં રહેવાં. −કરવું=(કલા કે હુકમ પ્રમાણે) આચરવું, કાર્ય કરવું. “કરવા = કેફ કરવા.-ચઢા=(અફીણન) | કૈફ ચડવા, –થવા=અમલ કરાવે; (આજ્ઞા) આચરાવી કે તે મુજબ કાર્ય થવું. “મજાવવા = સત્તા દાખવવી; સત્તા કે હુકમથી વર્તવું. –માં આવવું = તુએ અમલ થવા. –માં આણવું,મૂકવું, લાવવું=ને અમલ ચાલુ કરવા.].૰ોરી સ્ક્રી॰ સત્તાનું જોર, દાર પું॰ અધિકારી. દારી સ્ત્રી॰ અમલદારનું કામ કે પદ. ૦પાણી

[અમાંસાહારી
ન॰અફીણને કસૂંબે.[-કરવાં,—લેવાં=કરું કાઢીને પીવે.]. ૦બજાવણી સ્ત્રી૦ (જેમ કે, અદાલતને હુકમ) અમલ કરવા કે અજાવવેા તે. –લી વિ॰ અમલમાં મુકાયેલું અથવા મૂકવાનું; સક્રિય (૨) વ્યસની (૩) સુસ્ત; એદી. –લે પું॰ [Ā, અમરૢ ] અમલદારને બેસવાની જગા; કાર્યાલય; કચેરી અમલિન વિ॰ [i.] મલિન નહિ એવું; શુદ્ધ અમલી વિ॰ જુએ ‘અમલ’માં [‘અમલ’માં અમલે પું॰ [ત્ર. અમā] ઇમલે; ઇમારતી બાંધકામ (૨)જુએ અમસ્તું,—તકું વિ॰ નુએ અમથું અમળ વિ॰ જુએ અમલ
અમળાટ જુએ ‘અમળાવું’માં
અમળાવવું સ૦ ક્રિ॰ ‘અમળાવું’તું પ્રેરક અમળાવું અ॰ ક્રિ॰ ‘આમળવું'નું કર્મણિ; આમળા ખાવા; વળ ચડવેા (ર) પેટમાં દુખવું (૩) અતડા રહેવું; હુમાયું. –ળાટ પું આમળે; વળ(૨)પેટમાં ગુંચળાં વળવાં તે; આંકડી(૩) કરમેાડાવું તે (૪)[લા.] વાંકા વાંકા ચાલવું તે; તેરી; મિાજ (૫) વક્રતા; વેર અમળેાટિયા પું॰ (કા.) આમળ; વળ; એટી (–વાળા) અમંગલ(ળ) વિ॰ [સં.] અશુભ (૨) ન૦ દુર્ભાગ્ય અમંત્ર વિ॰ [સં.] મંત્રરહિત (૨) વેદમંત્રના અધિકાર વિનાનું અમાણસાઈ સ્રી॰ માસાઈ ને અભાવ; અમાનવતા અમાણું સ૦ + અમારું
અમાતૃક વિ॰ [સં.] મા વગરનું (૨) માતાનું નહિ એવું અમાત્ય પું॰ [ä.] પ્રધાન; મંત્રી અમાત્સર્ય ન॰ [ä.] માત્સર્યનો અભાવ
અમાન ન॰[Ā.] અભય; રક્ષણ, ॰ત સ્ત્રી॰[.]જીએ અનામત. ॰તદારી સ્ક્રી• [ૉ.] ટ્રસ્ટીપણું; વાલીપણું(૨) પ્રમાણિકતા (૩) થાપણ સાચવવી તે
અમાન ન॰ [સં.] માનના અભાવ. —ની વિ॰ માની નહિ એવું; નમ્ર; નિરભિમાની. –નિતા સ્રી,—નિત્વન॰[સં.]અમાનીપણું;
નિરભિમાન; નમ્રતા
અમાનત [મ.], દારી [7.]જીએ ‘અમાન’[બ.]માં [દાનવ) અમાનવવિ॰ [i] જુએ અમાનુષ (૨)પું॰ માનવ નહિ તે (દેવ, અમાની,નિતા,—નિત્વ જુએ ‘અમાન’ [મં.]માં અમાનુષ(—ષિક,—પી)વિ॰ [સં.]અતિમાનુષ; દૈવી(૨) મનુષ્યને શેત્રે નિહ એવું (૩) ક્રૂર; રાક્ષસી. –ષિતા સ્ત્રીઅમાન્ય વિ॰ [i.] માન્ય નહિ એવું; નામંજૂર. તા સ્ત્રી૦ અમાપ વિ॰ [i.] બેહદ; પાર વિનાનું
અમામે હું॰ [ઞ. રૂમાનઃ] એક ાતની પાડી કે ફેંટા અમાયા સ્ત્રી[i]માયાનો અભાવ; સત્ય જ્ઞાન (ર) નિષ્કપટપણું. —યિક વિ॰ નિષ્કપટ [એવી ઘેાષણા અમારિાષણા સ્ત્રી[સં.] હિંસાના નિષેધની – હિંસા કરશે। મા અમારું (મા') સ॰ [તું. મમદ્રીય, પ્રા. અમ્હાર] ‘હું’તું છઠ્ઠી વિભક્તિનું (‘મારું’નું) બહુવચન
અભાવ(–વા)સ્યા[.], અમાસ સ્ત્રી અંધારિયાના છેલ્લા દિવસ અમાંડલિ(−ળિ)ક વે॰ [i.] માંડલિક – ખંડિયું નહિ તેવું અમાંસાહાર પું [સં.] માંસાહારને અભાવ; શાકાહાર; નિરામિષાહાર. –રી વિ॰ તેવા આહાર કરનારું કે તેને લગતું

Page #86

અમિત]
૪૧
[અયનાંશ
અમિત વિ૦ નં.] અમાપ (૨) નહિ માપેલું. -તાક્ષર વિ. (૨) [ગ] તાળવેથી જીભના મૂળ આગળ ટપકત રસ. ૦૫ાક | [] જુઓ અપદ્યાગદ્ય
૫૦ એક મીઠાઈ. ૦ફલ(ળ) ન૦ જુઓ અમરફળ. ૦મંથન અમિત્ર પું[4] મિત્ર નહિ તે શત્રુ. છતા સ્ત્રી,
નઅમૃત મેળવવા કરાયેલું સમુદ્ર-મંથન. ૦મી વિ૦ અમૃત અમિથ્યાત્વ ન [i] મિથ્યાત્વનો અભાવ
જેવું મીઠું. લતા સ્ત્રી અમરવેલ. સંજીવની સ્ત્રીમરેલાંને અમિશ્રશ્રિત વિ. [ā] મિશ્ર નહિ એવું; નિર્ભેળ
જીવતાં કરવાની વિદ્યા. ૦સાર વિ૦ અમૃતના સર્વ જેવું (૨) અમિશ્રણયવિ. [.] જેનું મિશ્રણ ન થાય કે ન થઈ શકે એવું | ધી. ૦ઋવિયું, સ્ત્રાવી વિ૦ અમૃત ઝરતું. –તા સ્ત્રી એક વેલ; મિશ્રણય નહીં એવું; “ઈમિસિબલ” (૨. વિ)
ગળો (૨) હરડે (૩) અતિવિષની કળી (૪) આમલી. -તાઈ અમી ન૦ [સં. અમૃત, 21. શ્રમ(–મ ] અમૃત (૨) મીઠાશ (૩) | સ્ત્રી અમૃતત્વ. –તાંશુ પં. સં.] ચંદ્ર [બહુવચન કૃપા (૪) થી (૫) રસકસ; પગી (ઉદા૦ હજી જમીનમાં અમી અમે(–મો) (મે), મો’) સ૦ [. મરમ,HT. અ3] અમ; હું'નું છે.). ૦૬ષ્ટિ, નજર સ્ત્રી મીઠી નજર; મહેરબાની. નિધિ ૫૦ | અમેધ્ય વિ૦ [ā] યજ્ઞ માટે અગ્ય (૨) અપવિત્ર અમૃતનો ભંડાર (૨) [સં.] ચંદ્ર. ૦૨ ૫૦ સુધારસ; અમૃત અમેય વિ. [સં.] અમાપ –યાત્મા વિ. જેનું સ્વરૂપ અમેય છે જેવો મીઠો રસ. વર્ષો સ્ત્રી અમૃત કે કૃપા વરસાવી તે એવું (૨) પું. (સં.) મહાદેવ અમીટ વિ. [અ + મીટ] મીટ વિનાનું અનિમેષ
અમેરિકન વિ૦ (૨) પં. [રું.] જુઓ ‘અમેરિકામાં અમીન વિ. [..] વિશ્વાસુ; વિશ્વસનીય (૨) પુંટ્રસ્ટી; વાલી | અમેરિકા પું(સં.) [{.] એ નામને પૃથ્વીને એક ખંડ.—કન (૩) લવાદ (૪) ગામને માટે અધિકારી (૫) એક અડક. વિ૦ [૨] અમેરિકાનું અમેરિકા સંબંધી (૨) પુંઅમેરિ૦ગીરી, વદારી સ્ત્રી. [1], –નાત [], –ની સ્ત્રી [] કાને વતની
અમીનને હેદો કે અધિકાર (૨) અમીનનું સાલિયાણું અમેળ પુત્ર મેળને અભાવ; અમેળ અમીર ૫૦ [..] સરદાર; ઉમરાવ (૨) રાજકર્તા (અફઘાનિ- | અમૈથુની વિ. [સં.] નરમાદાના સંગ વિના ઉત્પન્ન થયેલું
સ્તાનનો) (૩) ખાનદાન કુટુંબને કે પૈસાદાર માણસ. ૦ઉમરાવ અમે (મે) સ૦ જુઓ અમે (સામાન્ય રીતે ખતમાં વપરાય ૫૦ અમીર, ૦જાદી સ્ત્રી અમીરની દીકરી. જાદે ૫૦ અમી- છે; ના અમુક ભાગની બેલીમાં) [ ન જાય એવું. ૦તા સ્ત્રી, રને દીકરો. ૦શાસન નજેમાં અમીર-ઉમાની હકમત | અમેઘ વિ. [સં.] મેઘ નહિ એવું; અચૂક; રામબાણ; અફળ ચાલતી હોય એવી રાજ્યપદ્ધતિ; “ઍરિસ્ટોક્રસી'. ૦શાહી સ્ત્રી, અમોલ, ખ,-લું વિ૦ જુએ અમૂલ્ય અમીરૂણાને દર(૨)અમીરશાસન –રાઈ(–ત) સ્ત્રી અમીર- અસ્પાયર ૫૦ [૨] (ક્રિકેટની મૅચમાં) તટસ્થ પચ પણું (૨) અમીરને હેદો (૩) અમીરપણા માટેનું સાલિયાણું, અભ્ભા સ્ત્રી [પ્રા; હિં; મ; સં. મંવા (દ્રાવિડી ભાષાઓમાં પણ -રી વિ૦ અમીરના જેવું (૨) સ્ત્રી, અમીરપણું
આનાં રૂપ મળે છે, મ. મા; માતા અમુક વિ. [સં] વિશેષ અર્થમાં મુકરર કરેલું; ચેકસ; ફલાણું અસ્લ વિ. સં.] ખાટું(૨)૧૦ તેજાબ; “ઍસિડ'. ૦કેશ(–સ)ર (૨) અનિશ્ચિત (૩) સહ અમુક (જણ). તમુક વિ૦ ફલાણું- પું બિરું. ૦તા સ્ત્રી૦, ૦૦ ન૦ ખટાશ. પિત્ત ન૦ એક ઢીંકણું. છતા સ્ત્રી, ૦ ૦
પિત્તવિકાર. ૦ફલ(–) ન૦ આમલી. ૦માપક ન૦ અશ્લ અમુક્ત વિ૦ [4] મુક્ત નહિ એવું; બંધાયેલું. –ક્તિ સ્ત્રી મુક્તિ માપવાનું યંત્ર; “ઍસિડીમીટર’. વૃક્ષ ન૦ આમલીનું ઝાડ. - મેક્ષને અભાવ (૨) બંધન
[અકળાવું; ગંચાવું ૦સાર ૫. લીંબુને રસ (૨) હરિતાલ અમુ(મું)ઝાવું અ૦ ક્રિ. [ä. મા+મુહૂ-ગ્રા. મુરા] મુંઝાવું; અશ્લાન વિ. .] નહિ કરમાયેલું (૨) તેજવી (૩) સ્વચ્છ અમ-મં)ઝણ સ્ત્રી અમુઝાવું તે; અકળામણ
અય ન૦ કિં. મથત ; પ્રા. અય] લો ખંડ (૨) પં. [૪] પાસે. અમૂઢ વિ. [સં.] મૂઢ નહિ એવું
[સાવધ સ્કાંત પં. [. લોહચુંબક –યુગેલક ૫૦ [i.] લોખંડઅમૂ(-)-(િ–ઈિત વિ૦ [i] મૂછિત નહિ એવું (૨) | ને ગળે અમૂર્ત(~ર્ત) વિ. [i] આકારરહિત (૨) અસ્પષ્ટ, તે સ્ત્રી અય અ૦ [..] હે; અરે અમૂલ,કવિ[i] મૂળ વિનાનું (૨) આધારહીન (૩) ઉપાદાન- અયજ્ઞ વિ. [સં.] યજ્ઞ નહિ કરતું
[અભાવ કારણરહિત
અયતિ મું. [સં.] યતિ નહિ તે (૨) સ્ત્રીપતિ (છંદમાં) ને અમૂલ, –લ્ય [સં] વિ૦ જુઓ અમૂલ્ય [અમૂલ્ય અયત્ન કું. [૪] યત્નને અભાવ (૨) વિ. યત્ન વિનાનું અમૂ(–મેલખ, અમૂ(–મો)નું વિ. [સં. અમૂલ્યમ] જુઓ અયથાર્થ વિ. [ā] યથાર્થ નહિ એવું; મિથા; અવાસ્તવિક અમૂલ્ય,૦૫ વિ૦ [.] જેની કિંમત આંકી ન શકાય એવું; ઘણું ૮. ૦તા સ્ત્રીજ કીમતી (૨) [લા.3 અમુક નક્કી મૂલ્ય વિનાનું વગર મૂલ્યનું અયન ન. [] પ્રયાણ (૨) [ખ] વિષુવવૃત્તની દક્ષિણમાં અને અમંઝણ સ્ત્રી જુએ અમૂઝણ
ઉત્તરમાં દેખાતી સૂર્યની ગતિ (૩) એ ગતિને લાગતે વખત; અમુંઝાવું અ૦ ક્રિટ જુઓ અમુઝાવું
છ માસ (૪) ઉત્તરાયણ અને દક્ષિણાયનનું ઘરમાં દૂરનું બિંદુ અમૃત વિ. [સં.] મૃત નહિં તેવું (૨) અવિનાશી અમર (૩) નવ | “સૈટિસ'. કાલ(–ળ) j૦ જુએ અયન (૩). ચલન અમર કરે એ માનેલ એક રસ, કુપપુંઅમૃતને ગાડો. નવ અયનનું ધીમે ધીમે ખસવું તે. ૦માસ પું. જેમાં અયન
જડી સ્ત્રી, જેનાથી મરણ અટકે એવી વનસ્પતિ. ૦૧ ન૦ | બદલાય તે મહિને. વૃત્ત નવ આકાશમાં જે માર્ગે સૂર્ય ફરતે અમરપણું. ૦વનિ એક છંદ. શ્વારા સ્ત્રી અમૃતની ધારા | દેખાય છે તે ગોળ રેખા-નાશપુંઅયનના વિભાગોમાં એક
S

Page #87

અયશ]
૪૨
[અમારી
અયશ પું[i] યશને અભાવ; અસફળતા; અપજશ. સ્વી | [-પઢવી = અભાવા થવા] વિ૦ [i] યશસ્વી નહિ તેવું
અરજ સ્ત્રી [.. અને] અર્જ; કોઈ પણ કામ સારુ નમ્રતાથી હકીઅયકાંત મું. [] જુઓ “અય [4]”માં
કત કહી કરેલી વિનંતી (૨) ફરિયાદ. [-કાઢી નાંખવી = અરજ અયનાંશ ૫૦ [i] જુઓ ‘અયનમાં
રદ નામંજૂર કરવી. –ગુજારવી = અરજ કરવી. –સાંભળવી = અયાચક વિસં.]યાચના ન કરનારું. ૦વૃત્તિ સ્ત્રી વગર યાચનાએ અરજ પર ધ્યાન આપવું. ]. ૦દાર વિ૦ અરજ કરનાર. બેગી ગુજરાન ચલાવવું તે (૨) માગ્યા વિના મળેલી ભિક્ષા ઉપર વિ. [.] હજાર પાસે અરજીઓ રજૂ કરનાર. ૦વાન વિ૦ જીવવું તે. વ્રત ન યાચના ન કરવાનું વ્રત (૨) માગ્યા વિના અરજદાર. -જી સ્ત્રી અરજ કે ફરિયાદ યા તે જેમાં લખી હોય મળેલી ભિક્ષા ઉપર જીવવાનું વ્રત
એ કાગળ. (શ૦ પ્ર૦ જુઓ “અરજ'માં તે પ્રમાણે) અયાચિત વિ. [.] નહિ યાચેલું -માંગેલું
અરજણ,-ણિયે ૫૦ (કા.) (સં.) અર્જુન અયાચી વિ. જુઓ અયાચક [ યજ્ઞને અગ્ય (વસ્તુ) | અરજદાર,અરજવાન,અરજી જુઓ ‘અરજ'માં અયાજ્ય વિ. [.] યજ્ઞને અનધિકારી (૨) બહિષ્કૃત પતિત (૩) | અરજો(–)ળે અ૦ અધર (૨) અનિશ્ચિત; લટકતી હાલતમાં. અયિ અ૦ [4] “હે” એવા અર્થનું એક પ્રેમસંબોધન
-ચડવું–રહેવું = લટકતું કે અધ્ધર થવું કે હેવું] [ઓળંબે અયુક્ત વિ[] યુક્ત નહિ એવું; નહિ જોડાયેલું (૨) અયોગ્ય | અરળ . ચણેલી ભીંતનું સીધાપણું જેવા ટકાવાતું વજન (૩) યુક્તિપુરઃસર નહિ એવું, અસંબદ્ધ (૪) જેણે ચિત્તને વશ અરડાવું અ૦ કિ. આરડવું [એક વનસ્પતિ-ઔષધિ નથી કર્યું એવું. છતા સ્ત્રી અયુક્તપણું. –ક્તિ સ્ત્રી જોડાયેલા. અરડૂસી સ્ત્રી, - ડું [હિં. મહૂનો, મ.મડુaણા, સં. મહ૫] નહેવુંતે(૨)અયોગ્યતા(૩)યુક્તિપુરઃસરન હોવું તે; અસંબદ્ધતા. અરણિ(–ણી) સ્ત્રી [i] એક ઝાડ, સુત પું(સં.) શુકદેવ –ક્તિક વિ૦ અયુક્તિવાળું; અયુક્ત
અરણે પડે પુત્ર જંગલી પાડે અયુત વિ૦ (૨) પું. [4] દશ હજાર (સંખ્યા)
અરણ્ય નળસં.]જંગલ. ૦૨દન, રદિત નઅરણ્યમાં – જ્યાં કેઈ . અયુત વિ. [] જોડાયેલું નહિ એવું. ૦સિદ્ધ વિ. જેનું પૃથક | સાંભળે નહિ ત્યાં કરેલું દૃન; વ્યર્થ પિકાર, ૦વાસ પુંજંગલમાં અસ્તિત્વ ન હોઈ શકે એવું ન્યા.]. સિદ્ધિ સ્ત્રી અયુતસિદ્ધ રહેવું તે (૨) સંસારત્યાગ. ૦વાસી વિ૦ (૨) ૫૦ અરણ્યવાસ હેવાની સાબિતી
કરનાર; વનવાસી અયુદ્ધ ન૦ [.] યુદ્ધને અભાવ; યુદ્ધ ન કરવું તે; યુદ્ધનિષેધ અરતિ સ્ત્રી. [4] રતિને અભાવ અમેગ ૫૦ સિં] ગ – જોડાણને અભાવ (૨) અનુચિતપણું અરથ પુત્ર જુઓ અર્થ (૫) (૩) [.] ગ્રહને કુગ
અરથી વિ. [4] રથી નહિ એવું અાગેલક પુલં] જુઓ ‘અય [i]'માં [તા સ્ત્રી, અરદાસ સ્ત્રી[હિં.; 1. મર્નારત] અરજ; વિનંતી અગ્ય વિ૦ [i] અઘટિત ગેરવાજબી (૨)નાલાયક; અપાત્ર. અરદિબેહસ્ત [1. ૩áવિહિરત] [ઝંદ] પારસી વર્ષને ત્રીજો અધાતુ સ્ત્રી [i] અય - લોખંડ
મહિને (૨) અગ્નિ અનિ ,૦જ વિ. [.] નિ દ્વારા ન જન્મેલું (૨) અનાદિ; અરધ વિ૦ જુઓ અડધ
સ્વયંભ. ૦જા વિશ્રી. યોનિ દ્વારા ન જન્મેલી (૨) સ્ત્રી (સં.) | અરઊરધ અ૦ ઊંચે નીચે; બધે (૫) સીતા (૩) લક્ષ્મી. સંભવ વિ૦ અયોનિજ [ભાલેડું અરધપંચાળ વિ૦ (કા.) જુઓ “અરધુંમાં અમુખ ન[4.]એક પક્ષી (લોખંડ જેવી ચાંચવાળું) (૨) બાણ; અરધિયું વિ૦ જુઓ “અડધમાં અરસ પું. [સં.] લોખંડને રસ
અરધી સ્ત્રી અડધી; પાઈ (મુંબઈ) અમેનિસંભવ વિ. [સં.] જુઓ “અનિ'માં
અરધું વિ૦ જુઓ અડધું. –ધપંચાળ વિ૦ (કા.) લગભગ અરધ અગિક વિ૦ [i] વ્યુત્પત્તિમાંથી ન નીકળતો રૂટ (અર્થ) ભાગનું. ૦૫રધું વિ૦ અડધું પડધું. - અરધ વિ. અડધોઅડધ અર વિ. [સં.] ઉતાવળું; ત્વરિત (૨) ૫૦ આરે (પૈડાનો) અરબ ૫૦ [.] અરબસ્તાન (૨) આરબ. ૦સ્તાન છું. (સં.) અરકj[, f] અર્ક, સત્ત. [–કાઢ-ખેંચ=વસ્તુને (એશિયાને) એક દેશ. –બી વિ૦ અરબને લગતું (૨) અરબઅર્થ નીકળે એમ કરવું]
સ્તાનનું (૩) સ્ત્રી અરબની ભાષા અરત વિ. [i] રક્ત નહિ એવું; રાગ કે આસક્તિરહિત અરબા ૫૦ [મ; હિં, . કરાવી-તોપગાડી પરથી?] (આરબોની) અરક્ષણીય વિ. [4] રક્ષણીય નહિ એવું
લડાઈ યુદ્ધ. [–ઊઠવા ગુસ્સે થઈ સામે થવું. –પીને આવવું, અરક્ષિત વિ. [] રક્ષિત નહિ એવું
જવું =(તે પોને મારો સહીને જવું પરથી ) હિંમતથી સામે અરગજે ૫૦ [fé, . મના] એક સુગંધી પીળી ભૂકી ટકવું, ટક્કર ઝીલવી] અરગટ ૫૦ અમુક વનસ્પતિને (બાજરીના પાકની એક રેગ અરબી વિ૦ (૨) સ્ત્રી, જુઓ ‘અરબ’માં અરઘદ,૦૫૦ [ā] રે. –દિકા સ્ત્રી, રેંટ [ધટારત હેવું અરમણીય વિ. [i] રમણીય નહિ એવું | [આતુરતા અરઘવું સક્રિ. [સં. મā] પજા કરવી (૨) અક્રિ. (કા.)ભવું; અરમાન સ્ત્રી, [1] અભિલાષા; ઉમેદ (૨) તીવ્ર ઇચ્છા; અઘિયું ન૦ જુઓ અથવું] પૂજાનું એક પાત્ર
અરમાર સ્ત્રી [ો. માહ્મe] દરિયાઈ કાફલે. -રી વિ. નૌકાઅરચૂરણ પરચુરણ વિ. પરચુરણ (દ્વિત્વમાં બરચૂરણ પેઠે) [ સૈન્ય સંબંધી
[ જુઓ “અમારમાં અરજ સ્ત્રી [સં. માત્ર પરથી?] ગર્ભવતીના અભાવા; દેહદ. | અરમારી સ્ત્રી[9ો. અહમારિયો] સ્ત્રી જુએ અલમારી (૨)

Page #88

અર...]
[અર્ગલા(-લી)
અરમ્ય વિ. [i] રમ્ય નહિ તેવું
અરીલ પુંએક છંદ અરર અ, ચિંતા, દિલગીરી, દુઃખ બતાવનાર ઉગાર
અરીખ્યા સ્ત્રી + જુઓ ઈર્ષા અરલ વિ૦ નીરોગી (૨) જાડું (૩) મૂર્ખ [કા.]
અરીસે ૫૦ [4. માઢ] આરો; આય; દર્પણ અરવવિ. [સં.] રવ વિનાનું; શાંત
અ અ [૯] અને (૫) અરવલી (લી) ૫૦ સિં] જેમાં આબુ પર્વત છે તે પર્વતની હાર અરુચતું વિ૦ ન રુચતું. –વું અક્રિટ ન સચવું અરવા ૫ [. અર્વાદ -“રહનું બ૦] આરવા; આત્મા (૨) | અરુચિ સ્ત્રી[] અપ્રીતિ; અણગમે (૨) રુચિ-ભૂખ ન હોવી અંતઃકરણ
[કમળ જેવા મુખવાળી તે. ૦કર વિ. અરુચિ કરનારું. ૦૨ વિ. [.] રુચિર નહિ તેવું અરવિદ ન૦ [i] કમળ. ૦મુખી ૫૦ એક છંદ (૨) વિ. સ્ત્રી, અરુણ વિ. [સં.] રતાશ પડતું (૨) સોનેરી(૩)૫૦ (સં.) સૂર્યને અરશદરશ વિ૦ (કા.) આબેહૂબ
સારથિ (૪) પરેઢ; પ્રભાત (૫) પરોઢ વખતને આકાશને રંગ અરસપરસ અ [વં. પરસ્પર પરસ્પર [ન શકે એવું તો સ્ત્રી, (૬) રતાશ પડતે રંગ. ચિત્ર ન૦ (અરુણ ધડ વગરનો છે એમ અરસિક વિસં] રસ મજા ન પડે એવું; શુષ્ક (૨) રસ સમજી મનાય છે તે પરથી) કમરથી ઉપરના શરીરના ભાગનું ચિત્ર; “બસ્ટ'. અરસે ૫૦ [. મરહૂ] મુદત; કાળ (૨) અવસર
મૂર્તિ-ર્તિ) સ્ત્રી કમરથી ઉપરના શરીરના ભાગની મૂર્તિ. અરિહર સ્ત્રી [હિં.] તુવેર (૨) અડદ (?)
સારથિ કું. (સં.) સૂર્ય. –ણું સ્ત્રી. મજીઠ (૨) ચણોઠી (૩) અરેજિત વિ. સં.] રંજિત નહિ એવું
નસોતર. –ણાચલ(–ળ) પું[4] સૂર્ય જેની પાછળથી ઊગે અરાખડું ન૦ રેખાકૃતિ; છાપ [અપ્રીતિ (૩) અણબનાવ છે તે કલ્પિત પર્વત. –ણિત વિ. [સં.] લાલ રંગનું કરેલું કે અરાગ વિ. [i] રાગરહિત; નિર્વિકાર (૨) પં. રાગને અભાવ; થયેલું. –ણિમા સ્ત્રી [સં.] રતાશ. –ણું વિ૦ અરુણના જેવું અરાજક વિ. [ā] રાજા વિનાનું અંધાધુંધીવાળું (૨) ન રાજા ન - લાલ રંગનું (અરુણાઈ સ્ત્રી ). –ણેદય પૃ૦ [.] અરુણ હો તે (૩) અંધાધૂંધી.-કીય વિ. અરાજક (૨)રાજકીય નહિ ઉદય; પરોઢ. એવું. છતા સ્ત્રીઅંધાધુંધી. ૦વાદ ૫૦ રાજસત્તાના બાહ્ય અંકુશ | અપરું અ૦ અપરં; આમ તેમ; આગળ પાછળ વગર સમાજવ્યવસ્થા થવી કે હોવી જોઈએ એવો વાદ. ૦વાદી અ અ [સં. યારત ] પાસે; ઓરું (૨) આમ; આ બાજુ વિ૦ ૨) ૫૦ એ વાદમાં માનનાર
અરુંધતી સ્ત્રી [સં.] (સં.) વસિષ્ઠ ઋષિની પત્નીનું નામ (૨) અરાજદ્વારી વિ૦ રાજદ્વારી નહિ એવું
સપ્તર્ષિના તારાઓ પાસે એક અત્યંત ઝાંખા તારાનું નામ, દર્શનઅરાજ્ય ન૦ કિં.] જુઓ અરાજક. ૦વાદ રાજય ન લેવું ન્યાય ૫૦ પૂલ ઉપરથી સૂમ ઉપર જવું તે (અરુંધતીનો તારે જોઈએ એ એક રાજકીય વાદ; અરાજકવાદ; “એનાક | નાનો હોવાથી તેને દેખાડવા પ્રથમ તેની પાસે મેટે તારે અરાતિ પં. [i] શત્રુ
[કુટુંબ પરિવાર દેખાડવામાં આવે છે તેમ) અરાબે પુત્ર +[સર૦ મે.રાવા, .મી =ગાડું] ધરખટલે; અપરું અ૦ જુઓ અસ્પ અરામ વિ૦ [અ + રામ] વગર વ્યાજુકું
અરૂઢ વિ૦ [i] રૂઢ-પ્રચલિત નહિ તેવું અરાવલિ(-લી,-ળિ-ળી) સ્ત્રી [i](પડાંના) આરાને સમૂહ | અરૂ૫(–પી) વિ. [સં.] આકારરહિત અરા(િ–ષ્ટી)ય વિ૦ [i] રાષ્ટ્રીય નહિ એવું
અરે અ [i.] આશ્ચર્ય, દુઃખ, ચિંતા, ક્રોધ ઈત્યાદિ સૂચક ઉદ્ગાર અરાપરાં અ૦ જુઓ અપરું,
(૨) ઊતરતા દરજજાના માણસને સંબોધવાને ઉગાર(૩) સ્ત્રી, અરિ ! [4] દુશ્મન (૨) કામ, ક્રોધ, લોભ, મોહ, મદ અને ચીવટ, ફિકર (૪) હાય; દુઃખને પોકાર. ૦કાર(-) j૦ મત્સર એ છ વિકાર (૩) છ માટે કવિતામાં વપરાતી સંજ્ઞા, દમન અરે એ ઉચ્ચાર કરવો તે. ૦રાટ ૫૦, ૦રટી સ્ત્રી, અરે નવ શત્રુને દબાવવા તે(૨)વિ. શત્રુને દબાવનાર. દલ ન૦ શત્રુ – હેવી કે થવી તે ફિકર ચિંતા.(૨)“અરેરે એ ઉદ્ગાર નીકળી દુશ્મનનું દલ. ૦મર્દન નવ શત્રુને હરાવવા – દબાવી દે તે (૨) જાય એવી દશા; કમકમાટી. ૦રે અ૦ જુઓ અરર; અરે! વિ. તે કરનાર. સૂદન વિ૦ શત્રુને નાશ કરનાર. હંત વિ. અરેરાવું અક્રિટ અરેરાટ થ; (અરેરે ઉદગાર કાઢી) દુખી થવું દુશ્મનો નાશ કરનાર. હા પુત્ર અરિને મારનાર (૨) સૂર્ય અરેરે અ૦ જુઓ “અરેમાં અરિયું પરિયું ન પરિયું (તેનું દ્વિવ); પૂર્વજ અને વંશજ અરેગ(—ગી) વિ. [.] નીરોગી અરિષ્ટ ન [] દુર્ભાગ્ય: સંકટ (૨) મોતની નિશાની (૩) મધ; અરેચક વિ૦ [4] રોચક નહિ તેવું; અરુચતું આસવ (૪) અરીઠાનું ઝાડ (૫) લીંબડાનું ઝાડ. (૬) પં. શત્રુ અરડું ન૦, – પં. આગલા વર્ષનાં રહી ગયેલાં કપાસનાં (૭) સૂર્ય (૮) વિ. રિષ્ટ; અશુભ
જડિયાં ફૂટી તે ઉપર ન કપાસ થાય તે અરિષ્ટનેમિ ૫૦ [.! (સં.) બાવીસમા જૈન તીર્થંકર
અર્ક છું. [..] જુએ અરક અરિહંત વિ૦ [. અરિહન્તા] જુઓ “અરિમાં (૨) પં. [.; અર્ક છું. [સં.) સૂર્ય (૨) કિરણ (૩) [ .] ઉત્તરા ફાલ્ગની . મર્હત] જૈન તીર્થંકરે તથા બુદ્ધ માટેની સંજ્ઞા
(૪) આકડો. વિવાહ પુંત્રીજી વારનું લગ્ન કરતાં પહેલાં અરિહા હું. [સં. મરિન] જુઓ “અરિમાં [ફળ - અનિષ્ટનિવારણાર્થે પુરુષનું આકડી સાથે કરાતું લગ્ન અરીઠી સ્ત્રી, ઠપું [સં, અરિષ્ટી એક ઝાડ. - હું ન૦ અરીઠીનું અકકાર વિ૦ [i] અર્ક કે સૂર્યના આકાર કે રૂપનું અરીભવન ન [i] પ્રકાશ, ઉષ્ણતા ઈત્યાદિનાં કિરણોનું એક અર્ગ કું. [૬] કાર્ય-શક્તિનો એકમ (૫. વિ) બિંદુમાંથી ચક્રના આરા પિઠે રોમેર ફેલાવું તે
અર્ગલ છું. [] આગળ; ભગળ. લા(–લી) સ્ત્રી આગળી

Page #89

અર્થ]
૪૪
[અર્ધગળ
ભાર)
અર્થ [વં.] કિંમત (૨) ચોખા, દૂર્વા, ઈ યાદિથી સન્માન કરવું નિબંધ, કાવ્ય ઈત્યાદિ (૨) ઇન્દ્રિયોના વિષયોનું બંધન (૩) ધનનું તે (૩) ચોખા, દૂર્વા, ફૂલ, પાણી ઈત્યાદિ; પ્રજાપ. [-આપ બંધન. બુદ્ધિ વિ. સ્વાર્થી (૨) સ્ત્રી, ધનની ઈચ્છા (૩) પિસા = જુઓ અર્થ આપવું.]. દાન નવ પૂજા માટે અર્થે આપવો કમાવાની લગની (૪) સ્વાર્થપરાયણતા (૫) આર્થિક રહસ્ય સમજતે. ૦પાઘ ન૦ કૂલ, સુગંધી તથા પગ દેવાનું પાણી (૨) મેટા વાની બુદ્ધિ. બોધ પં. (ખ) અર્થ સમજવો તે, ભરિત વિ. માણસો અથવા દેવને તે દ્વારા આદરસત્કાર આપવાની એક રીત. અર્થથી ભરેલું. ભેદ પુંઅર્થની ભિન્નતા (૨) ભિન્ન અર્થ. યુક્ત
પ્રદાન નવ અર્ધદાન. -ઘર્ષ વિ. [સં.] પૂજ્ય; અને ગ્ય વિત્ર હેતુવાળું; સપ્રોજન(૨)ખપનું (૩) અર્થ- સમજ કે માયના અર્થવિ૦ મૂલ્યવાન (૨)પૂજ્ય(૩)નવ પૂજા; સન્માન. [–આપવું ભરેલું. ૦રહિત વિ નિરર્થક; અર્થ વિનાનું. લક્ષી વિ૦ અને =(પૂજાપો લઈને) પૂજવું; સન્માન કરવું (૨) (કટાક્ષમાં) પાય- લક્ષનારું; અર્થવાહી. ૦લાભ ૫૦ અબૅપ્રાપ્તિ. ૦લાલસા સ્ત્રી, માલ કરવું]. ૦૫ાઘ ન૦ જુઓ અપાઘ
લેભ ૫૦ ધનને લોભ. ૦વત વિ૦ અર્થવાળું. ૦વત્તા સ્ત્રીઅર્ચક વિ૦ સિં] પૃજનાર (૨) ૫૦ પૂજારી
અર્થગર્ભ –અર્થવાળું હોવું તે (૨) ધનિકતા. ૦વાદ વિધિરૂપ અર્ચન ન૦, -ના સ્ત્રી [સં.] પૃજા (૨) કપાળે ચંદન લગાડવું તે. વાક્યોમાં ચિ કરાવવા તે તે વિધિઓની સ્તુતિ, તેનું પાલન ન –નીય વિ. પૂજનીય. –વું સત્ર ક્રિ. [સં. મ] પૂજા કરવી. કરવાથી થતી હાનિ તથા તેને લગતાં ઐતિહાસિક દછતે ઈત્યાદિ [અર્ચાવવું (પ્રેરક), અચવું (કર્મણિ)]
આપવાં તે (૨) સ્તુતિ; તારીફ (૩) કોઈ પણ ગ્રંથમાં મુખ્ય વિષયને અર્ચા સ્ત્રી [.] અર્ચના. –ચિત વિ. પૂજેલું સન્માનેલું સ્પષ્ટ કરવા કે તેનું ગૌરવ બતાવવા લખેલો ભાગ(૪)અર્થને જીવનમાં અર્ચિમર્ગ કું. [સં] દેવયાન
[શ૦ પ્ર૦) મહત્ત્વ દેનાર વાદ. -વાદી વિ૦ (૨) પુંઠ અર્થવાદમાં માનનારું, અર્જ સ્ત્રી [..] અરજ; વિનંતિ (૨) ફરિયાદ (જુઓ “અરજમાં કે તે સંબંધી. વાન વિક અર્થવત; અર્થવાળું(૨)ધનવાન. ૦વાહક - અર્જક વિ. [ā] મેળવનાર; કમાનાર.—ન ન મેળવવું–કમાવું તે વિ૦ જુઓ અર્થવાહી. વાહકતા સ્ત્રી, વાહિત્વ નવ અર્થઅર્જન્ટ વિ. [{.] તાકીદવાળું; ઉતાવળનું
વાહીપણું. વાલીવિત્ર અર્થને વહન કરનારું. વિજ્ઞાનના અર્થ અર્જિત વિ૦ [4] મેળવેલું; કમાયેલું
જાણવો તે (૨) બુદ્ધિના છ ગુણો પૈકીને એક. વિદ્યા સ્ત્રી, અર્જુન [.](સં.) પાંચ પાંડવોમાંનો ત્રીજો (૨)એક વૃક્ષ (૩) અર્થશાસ્ત્ર વિહીન વિ૦ જુઓ અર્થહીન. વૃદ્ધિ સ્ત્રી ધનની વિ, ઘેળું (૪) નવ સોનું (૫) રૂપે
વૃદ્ધિ. વ્યક્તિ સ્ત્રી અર્થ વ્યક્ત થ સમજાવે છે. વ્યય અર્જુની સ્ત્રી, સિં.] (સં.) અનિરુદ્ધની સ્ત્રી ઉષા
૫૦ પિસા ખરચવા તે. વ્યવસ્થા સ્ત્રી (સમાજ કે રાષ્ટ્રના) અર્ણવ પં. [સં.] સમુદ્ર (૨) એક છંદ
અર્થ-પુરુષાર્થની – તેના માળખાની વ્યવસ્થા; સંપત્તિના આર્થિક અર્ણિક પર્વ નવ [સં. મારM] + અરણ્યપર્વ (મહાભારત) વ્યવહાર અને તેના તંત્રનો બંદોબસ્ત. ૦વ્યવહાર પુંઆર્થિક અર્થ પું ] હેતુ; મતલબ(ર)માયને સમજ; સમજૂતી(૩)ધન; વ્યવહાર અર્થસંપત્તિ વિષેની નીતિ રીતિ, સંબંધ છે. શાસ્ત્ર નાણું; સંપત્તિ (૪) ગરજ; ઈચ્છા (૫) ખપ; ઉદ્દેશ; પ્રજન (૬) ન સંપત્તિશાસ્ત્ર(૨)રાજનીતિ. શાસ્ત્રી પુંઅર્થશાસ્ત્ર જાણનારો ધર્માદિ ચાર પુરુષાર્થોમાંને બીજે; સંસાર-વ્યવહારમાં ઈષ્ટને (સુખ પુરુષ. શન્ય વિ૦ અર્થહિત. શૌચ ન આર્થિક વ્યવહારમાં સંપત્તિ ઈ૦) લાભ- તે માટેને યત્ન. [–આવવું = ખપ લાગવું; પવિત્રતા કે પ્રામાણિક સચ્ચાઈ. સંગ્રહ, સંચય ! ધનને કામમાં આવવું, –કર –ને માયને આપો કે સમજો. સંઘર. સાધક વિ૦ અર્થ સાધે એવું; ઉપયોગી. સિદ્ધિ સ્ત્રી -ઘટ,-બેસવા =બરબર અર્થ થ–સમજાવું. -ઘટાવ, ધારેલી મતલબ પાર પાડવી તે (૨) ધનપ્રાપ્તિ. ૦હીન વિ૦ અર્થ -બેસા = અર્થ કરી બતાવ – સમજાવવું. --સર=હેતુ રહિત,નિરર્થક. –ર્થાત્ અએટલે કે. –થનુસારી વિ[+અનુસિદ્ધ થ – સધા.૩. કામવિ. ધનની ઈચ્છાવાળું. ૦કાર સારી] અર્થને અનુસરતું. –થપત્તિ સ્ત્રી [+આપત્તિ] ન્યા.] અર્થ સમજવનાર, તે બેસાડી આપનાર. કારણ નર (સમાજ જે ન સ્વીકારીએ તે વસ્તુસ્થિતિનો ખુલાસે ન જ મળી શકે એવું કે રાષ્ટ્રના) આર્થિક તંત્રની વ્યવસ્થા કરવી તે. ગર્ભ વિ૦ અર્થથી અનુમાન (૨)[કા. શા.] એક અર્થાલંકાર, જેમાં એક વાત કહેવાભરેલું. ૦ગાંભીર્ય, ગૌરવ નટુ અર્થનું ઊંડાણ, ગ્રહણ ન થી બીજી વાતની સિદ્ધિ નિઃશંક છે એમ બતાવવામાં આવે છે. અર્થ સમજવો તે. ૦ઘટન ન૦ અર્થ ઘટવો કે ઘટાવા તે; અર્થ -થથી વિ+અથ]ધનલોભી (૨) સ્વાર્થી. –ર્થાલંકાર થો કે કરવો તે. ૦ઘન વિ૦ ખૂબ અર્થવાળું; અર્થથી ભરપૂર. [+અલંકાર] શબ્દની નહિ પણ અર્થની ચમત્કૃતિવાળો અલંકાર ૦દ્મ વિ. ધનને નાશ કરનારું, ઉડાઉચિત્ર વિ૦ અર્થના ચમ- | [કા. શા.]. – તર નવ [+અંતર] બીજો અર્થ (૨) વિષય ત્કારવાળું (૨) નવ અર્થની ચમત્કૃતિ..તઃ અ.] અર્થ પ્રમાણે બહાર બોલવું તે (વાદનો એક દોષ). –થતાન્યાસ પં. સામાન્ય (૨) વાસ્તવિક રીતે. તંત્ર નવ આર્થિક વ્યવસ્થાનું તંત્ર. દશ ઉપરથી વિશેષનું અને વિશેષ ઉપરથી સામાન્યનું સમર્થન જે વડે વિ૦ વ્યવહારકુશળ. ૦દાસ ૫૦ પૈસાને ગુલામ. દોષ પુત્ર કાવ્ય | કરેલું હોય તે અલંકાર[કા. શા.]. –થ વિ૦ ગરજવાળું મતલબી અથવા સાહિત્યમાં અર્થને લગતા દોષ. નિબંધન વિ. અર્થ પર | (૨) યાચક. –થીય વિ૦ આર્થિક- અમાટે; વાસ્તે. આધાર રાખતું. ૦૫રાયણ વિ. ધનસંપત્તિને પરમ માનતું; તેને | –ર્થોપાર્જન ન [+ ઉપાર્જન] પૈસા કમાવા તે મુખ્ય સમજતું કે ગણતું. પ્રધાન વિ૦ અર્થ- ધનસંપત્તિ જેમાં | અર્ધન વિ૦ (૨) ન૦ [] નાશ કરનાર; હરનાર મુખ્ય હોય એવું. પ્રકાશ પું૦ અર્થ સમજવો તે. પ્રકૃતિ સ્ત્રી | અર્ધ વિ. [સં.] અડધું (૨) નવ એકના બે સરખા ભાગોમાં નાટકની પ્રજન-સિદ્ધિને હેતુ (તે પાંચ છે.)[કા. શા.]. પ્રાપ્તિ | એક. ૦ગેળવિ અડધુંગળ (૨) ૫૦(પૃથ્વીના) ગોળને અડધે સ્ત્રી. અર્થની પ્રાપ્તિ, કમાઈ લાભ. ૦બંધ j૦ શબ્દોની રચના | ભાગ; “હમિફિયર' (૩) [..] ગોળ આકૃતિને અડધો ભાગ.

Page #90

અર્ધચક]
[અલવલ
ચૂક ન૦ અર્ધગોળ; અર્થવૃત્ત. ચંદ્ર પું, અડધો ચંદ્ર (૨) અવકાબ ૫૦ [] ઇલકાબ હથેલીની અર્ધચંદ્ર જેવી આકૃતિ (બોચીમાંથી પકડી ધક્કો મારવા અલક્ત, ૦૭ ૫૦ [સં.] લાલ લાખ (૨) અળતે માટે). [-આપ =ગરદન પકડી કાઢી મૂકવું]. ૦જરતીય ન્યાય અલક્ષણ વિ. સં.] ચિહ્ન રહિત (૨) ન જુએ અપલક્ષણ ૫૦ અ આ અને અર્ધ પેલું એમ કરી અનિશ્ચિત રાખવું. અલક્ષિત વિ. સં.] નહિ જોયેલું; ધ્યાન બહાર રહેલું -ચોક્કસ નિયમ ન રાખવો તે (ન્યા.). ૦૬% વિ૦ અડધું બળેલું અલી સ્ત્રી [.]લમીને અભાવ; ગરીબાઈ (૨) અધકચરા જ્ઞાનવાળું. નારીનટેશ્વર, નારીશ્વર ૫૦ શિવનું | અલક્ષ્ય વિ૦ [i] અદશ્ય (૨) અય; અલખ (૩)નેમ વિનાનું. એક સ્વરૂપ - અડધું પુરૂષ અને અડધું સ્ત્રી,૦પત્રી ન૦ અધધ | ૦વાદી વિ૦ (૨) પું, જુઓ અલખવાદી ચાર પાંખવાળાં જીવડાંના – હેમિટેરે'-- વર્ગનું જીવડું. ૦૫ચાળ અલખ વિ. [. સમક્ષ] અય (૨) ૫૦ બ્રહ્મ. [જગાવવી = વિ (કા.)લગભગ અડધા ભાગનું. પારદર્શક વિકબરોબર કે પૂરું અલખ'નું નામ પોકારવું; તે રીતે ભીખ માગવી]. ૦ધારી,૦નામી પારદર્શક નહિ એવું. બેકાર વિ૦ પૂરું સાવ બેકાર નહિ, અમુક jએક પ્રકારનો ગોરખપંથી)સાધુ બાવા. નિરંજન ૫૦ અય સમય પૂરતું જ કામ મળે એવું. બેકારી સ્ત્રી, અર્ધબેકારની નિર્ગુણ બ્રા. ૦વાદી વિ૦ (૨) ૫૦ બ્રહ્મવાદી સ્થિતિ કે દશા. ૦ભાગિક, ૦માજ વિ. અડધા ભાગનું હકદાર. અલખત સ્ત્રીલત; ધન. –તિયું વિ૦ અલખતવાળું ૦માગધી સ્ત્રી (સં.) પ્રાપ્ત ભાષાનું એક સ્વરૂપ. ૦માત્રા સ્ત્રી અલગ વિ૦ (૨) અન્ય સં. મટa] જુદું (૨) દૂર; છેટું. છતા સ્ત્રી, વ્યંજન [વ્યા.]. માસિક વિ. પાક્ષિક; અર્ધ માસનું. ૦વર્નલ ભાવ j૦ અલગપણું; જુદાઈ; અંતર. –ગું વિ૦ + અણું j૦ અર્ધગોળ; અર્ધ ચક્ર, વર્તુલાકાર વિ. અર્ધગોળ. વૃત્ત| અલગત સ્ત્રી અગત્ય (૨) ધડે; ઉદાહરણ [કામધંધે નવ અર્ધ ચક્ર; અર્ધવલ. વિરામ નવ વાક્યના અર્થગ્રહણની અલગાર સ્ત્રી તુ. TR] હાર; પંક્તિ(૨) માન મરતબો (૩) સવડ સારુ વચ્ચે અમુક ભવું છે કે તેનું સૂચક (3) આવું અલગારી વિ૦ (કા.) શેખીન (૨) મસ્ત (૩) મનસ્વી ચિહન. સત્ય ન૦ (૨) વિ૦ પૂરું સાચું નહિ – અર્થે પધું સાચું અલગેજા ન [. અવqzહ્યું] પાતાની જાતનું વાદ્ય તે. સમવૃત્ત ન બબે ચરણ સરખાં હોય તેવું વૃત્ત. સ્વર પુત્ર અલ (–ળ) (શ) સ્ત્રી [સં. મઢક્ષ્મી] ગરીબાઈ(૨)કૂવડ સ્ત્રી ય, ર, લ, કેવ અક્ષર-ધંગ નન્ + અંગ ]અડધું અંગ-ધંગના | અલ – પં[. મસ્ટવેત*] જુએ અળતો સ્ત્રી [+ અંગના ] પતિનું અડધું અંગ - ધર્મપત્ની. -Úગવાયુ અલજજ વિ. [4] નર્લજજ ૫૦ લકવો, પક્ષાઘાત. ધંશ + અંશ ]અર્ધો અંશ કે ભાગ અલઠ (લ) વિ૦ જુઓ અલ્લડ.—કાઈ સ્ત્રી અલ્લડપણું અર્ધ વિ૦ જુઓ અડધું
અલ૫ વિ૦ (૫) અલોપ અન્ધક વિ. [i] અકડું
અલપછ(–ઝીલ૫ વિ૦ (સુ) અળપઝળપ; અસ્પષ્ટ, ઝાંખું અર્પણ ન [4] આપવું તે (૨) ભેટ કરવું તે (૩) માનપૂર્વક અલપતું વિ. [સં. મારુ] આલાપ કરતું (૨) અલપાતું; છુપાતું ધરવું તે (જેમ કે પુસ્તક અર્પણ કરવું). ૦૫ત્ર ન બક્ષિસનામું | (૩)[અલપવું] નહિ છુપાયેલું (૨) અણપત્રિકા. ૦૫ત્રિકા સ્ત્રીત્ર ગ્રંથ અર્પણ કર્યાને લેખ અલપવું સત્ર ક્રિ. [સં. મારુ૫] આલાપવું; ગાવું અર્પવું સક્રિ. [. મ] આપવું (૨) ભેટ કરવું (૩) રવીકારવા અલપ(-પા)વું અ૦ ક્રિટ લપાવું; છુપાવું; સંતાવું માટે ધરવું. [અપવવું (પ્રેરક), અપવું (કર્મણિ)]
અલફા ! [.] ફકીરને ઝબ્બે અર્પિત વિ. સં.] અલું; અર્ધાયેલું
અલફાઉ વિ૦ [4. સુજતહ ] નકામું; ફાલતું; અડફાઉ અર્બદ પું. [૪] વાદળ (૨) (સં.) આબુ પર્વત (૩) દશ કટિ અલબત(–ના) અ૦ [, અવત્તી જુઓ અલબત્ત સંખ્યા (૪) (ગાંઠ ગુમડાને) એક રોગ. –દાચલ (–ળ) અલબત્ત અ૦ [.] ખચીત; બેશક; જરૂર (સં.) આબુ પર્વત
અલબેલ વિ૦ (૨) ન૦ (૫.) જુઓ એલફેલ અર્ભક ૫૦ [] બાળક. -કી સ્ત્રી બાળકી [ફાગુની અલબું વિ૦ (કા.) અઘરું અર્યમા ! [4] સૂર્ય(૨)પિતરોમાં મુખ્યતે (૩) [જ.] ઉત્તરા અલબેલું વિ૦ [સર૦ હિં, મ, મા ] ફાંકડું; કુટડું (૨) ઈક્કી અર્વાચીન વિ. [સં.] આધુનિક. ૦તા સ્ત્રી,
અલ વિ[ā] અપ્રાપ્ત. ૦ભૂમિકત્વ ન૦ (ગ) સમાધિની અર્શ પું[.] એક રેગ; હરસ
ભૂમિકા જરા પણ પ્રાપ્ત ન થવી તે અહં(હંત પં. [સં.] પરમ જ્ઞાની; બુદ્ધ તીર્થંકર (જૈન, બૌદ્ધ) અલભ'-ભ્ય) વિ. [4] અપ્રાપ્ય; ન મળે એવું અર્ધ વિ. સિં] સ્તુત્ય (૨) પૂજ્ય (૩) ઉચિત
અલમ અ [4] બસ, પૂરતું અલ અ [સં. મમ્] + ખચીત (૨) બસ
અલમસ્ત વિ. [fil] મસ્તાન (૨) મલ જેવું; પુષ્ટ અને જોરાવર અલ અમીન વિ૦ [.] ઈમાનદાર; ભરોસાપાત્ર
અલમારી સ્ત્રી [પો. મઢમારિયો] કબાટ (૨) અનેક ખાનાંવાળું અલક ! [4] વાળની લટ; કપાળ પરના વાંકડિયા વાળ (૨) | ભીંતમાંનું તાકું; સંચ (૩) છાજલી કે અનેક ખાનાંવાળી ઘોડી ચોટલો. નંદા સ્ત્રી (સં) ગંગા નદીનું એક પાંખિયું, કે તેનું એક | અલર્ટ કું[] હડકાયું કૂતરું નામ. ૦લટ સ્ત્રીઅલકની લટ [કે વિકટ દેશપ્રદેશ | અલવણ વિ. [i] અણું; મીઠા વિનાનું ફીકું અલકમલકપુર, મુલ્લ પરથી વિદેશવિદેશ; ગમે તે દૂર | અલવ ન૦ (૫.) અડપલું; અટકચાળું (૨) વિ૦ છાનુંમાનું; વગર અલકલટ સ્ત્રી, જુઓ ‘અલક”માં [અલકાનો અધિપ – કુબેર | બેવ્યું; મંગું; ચુપચાપ. વીલું વિ૦ અળવીતરું; અટકચાળું અલકા સ્ત્રી. [ä.](સ) કુબેરની નગરી. ધિ૫-કેશ j૦ (સં.) | અલવલ સ્ત્રી મુશ્કેલી; ઈજા; હરકત
'

Page #91

અલવવું].
[અલેખે
અલવવું અક્રિ. [અ + લવવું] મુંગા રહેવું
અલાબૂની સ્ત્રી [સં. મ0ાવૂ ] કડવી દૂધી અલવાઈ વિ. સ્ત્રી [સરવે હિંસં. વાવતી ?]એક બે મહિનાના અલાભ . [સં.] નુકસાન બચ્ચાવાળી (ગાય, ભેસ ઈ૦)
અલામત ન [..] નિશાની; એધાણ; ચિન અલવાન ન. [A] કેર વિનાની શાલ; કામળી
અલાયચી સ્ત્રી, એક જાતની ડાંગર (ઇલાયચી જેવા દાણા ઉપરથી) અલવિદા સ્ત્રી [..] છેલ્લી સલામ; છેલ્લી વિદાય (૨) (સં.) અલાય ૫૦ જુઓ અલાયચી (૨) [તુ. ગાય] એક જાતનું રમજાનને છેલ્લે શુક્રવાર
[( વિવું)
કાપડ અલવીલું વિજુઓ “અલવ'માં.—લેવું. (૫) જુએ અલબેલું અલાયદું (લા) વિ. [.. માહિદ્રઢ] ઇલાયદું; ભિન્ન; જુદું અલવે અ૦(૫.)લીલાએ; લહેરથી(૨)આડીઅવળી કે બેટી રીતે | અલાયે વિ. પું. અમઢ= માતેલો સાંઢ ?] આલે; હરાયો; અલસર નવે શણગારેલું ખચ્ચર () (૨) વિ૦ અલબેલું | માતેલ (સાંઢ) અલી સ્ત્રી, જુઓ અલછ
અલાર (લા') સ્ત્રી અલગાર; લંગાર અલસ વિ૦ [.] આળસુ (૨) થાકેલું (૩) મંદ. ૦ગતિ સ્ત્રી મંદ- | અલાવ ! [સર૦ હિં; સં. માતર, મ, માવા] મેહરમને અંગે ગતિ. ૦ગમના સ્ત્રી મંદઅલસ ચાલવાળી સ્ત્રી, ૦મતિ સ્ત્રી | આસપાસ નાચવા સળગાવાતે અગ્નિ મંદમતિ –સા સ્ત્રી ગોકળગાય
[ઘનાવું અલાવડું વિ. સાચાઠાં કરનારું(૨)ચાડિયું(૩)ધાપલાં કરનાર અલસાવું અક્રિ. [સં. મમ્મ] અળસાવું; આળસવું; થાકી જવું; | (૪) નવ સાચું જાડું (૫) ધાપલું (૬) ચાડીયુગલી. –ડાવેઢા ૫૦ અલહેતુ વિ૦ [અ +લહેવું] જુઓ અલેતું
બ૦૧૦ અલાવડાં કર્યા કરવાં તે.–કાંખેર વિઅલાવડાં કર્યા અલંકરણ ન. [૩] અલંકૃત કરવું તે
કરનારું અલંકાર j[i] ઘરેણું (૨) શણગાર (૩) શબ્દ અથવા અર્થની | અલાવવું સક્રિ“આલવું'નું પ્રેરક ચમત્કૃતિવાળી રચના (૪) તાન કે આલાપમાં વપરાતી સ્વરેની | અલાવા અ [.] તે સિવાય; ઉપરાંત મધુર ગુંથણી (સંગીત). શાસ્ત્રન૦ અલંકારનું શાસ્ત્ર; કાવ્યશાસ્ત્ર. | અલાવું અક્રિ. “આલવુંનું કર્મણિ -રી વિ૦ અલંકારવાળું
શિષ્ણાર અલાહિદું વિ૦ જુઓ અલાયદું અલંકૃત વિ. [i] શણગારેલું. –તિ સ્ત્રી શોભા (૨) ભાષાને | અલિ(લી) પું[સં.] ભમરે અલંગ સ્ત્રી. ઠાણ; ઘોડીની ઋતુદશા. [૫ર આવવું = (ઘાડી) અલિખિત વિ. [.] લિખિત નહિ એવું ઠાણે આવવી.]
અલિસ૦િ [i] લિપ્ત નહિ તેવું; નિર્લેપ; અનાસક્ત. ૦તા સ્ત્રીઅલંગ અ૦ દૂર, અલગ
અલિયાની વિ૦ આલા – ઊંચા ખાનદાનનું [ પરમાત્મા અલંગ છલંગ અ૦ (સુ.) અધર; વગર ટેકે કે આધારે . અલિગ (-ગી) વિ. [સં] જાતિરહિત (૨) શરીરરહિત (૩) પં અલંઘનીય, અલંધ્યાવે. [a]લંધ્ય નહિ એવું [સતિષ | અલિદ પું. [સં.] ઘરના બારણા પાસે ચેક કે ઉપર ગીવાળે અલંબુદ્ધિ સ્ત્રી. [૩] છે એટલું બસ છે એમ માનવાની વૃત્તિ; ભાગ (૨) એટલે અલા સ્ત્રી [મ. મારો] આબાદી
અલી પું[૪] જુએ અલિ (૨) [ફે. મ૪િમા, ચા] સ્ત્રી, અલાઉ વિ૦ જુદું (૨) અજાણ્યું
સખી (૩) અ. એક સ્ત્રીવાચક સંબોધન (અથા’નું સ્ત્રી ઉપર) અલા(એ) [. દાઈ] જુઓ ઇલાકે
અલી પું[મ.] (સં.) ઇસ્લામના એક ખલીફ અલાખ પં. (કા.) અભિલાખ (૨) જુઓ અલાકે
અલીક વિ૦ [૩] અપ્રિય; અળખામણું (૨) ખેટું; કૃત્રિમ (૩) અલાઘવ ન [i.] ગૌરવ (૨) ટૂંકાણને અભાવનકામે વિસ્તાર મિથ્યા (૪) ન૦ કપાળ (શૈલીનો એક દોષ)
અલીલ વિ૦ (કા) છેક નબળી તબિયતવાળું અલાણવું અક્રિ. ઊંટનું ગાંગરવું (બરાડવું)
અલીલખ વિ. સંખ્યાબંધ [તપુરુષ સમાસ. ઉદા. “યુધિષ્ટિર' અલાણી સ્ત્રી કૂવાનું એલાણ
અલુસમાસ પું[] વિભક્તિના પ્રત્યયને લોપ થયા વગર થત અલાણું વિ. આ (૨) અમુક (પ્રાયઃ “લાણું” જોડે વપરાય. | અલ(–ળુ)ખડું ન જુએ અળખડું ઉદા૦ અલાણી બાઈ ને ફલાણું બાઈ કર્યા કરવું =ગપાં ને | અલકે ફેરે અ૦ (કા.) આ ફેરે કુથલીમાં વખત કાઢવો.). ફલાણું વિ૦ આ અને તે અલૂણાં નબ૦૧૦ જુઓ ‘અણું'માં અલાત ન [i] રણું (૨) મશાલ. ૦ચક ન૦ ચક્કર ફરતું | અલૂણું વિ૦ [+લુણ] લુણ-મીઠા વિનાનું (૨) લુણ - અન્ન
રણું (૨) તેનાથી ભાસતું વર્તુલ. વાયુ ૫૦ કેલગેસ વિનાનું, ભૂખ્યું (૩) [લા.] ફીકુ ખિન્નવરવું (૪) ન૦ અણું અલાદ વિ. [મ. મદ્દ] નિધન; દીન
[વગેરે | ખાવાનું વ્રત. –ણાં નબ૦૧૦ એ વ્રતના દિવસ અલાન ન. [સં. માત્રાનો હાથી બાંધવાનો ખંભે, દોરડું, સાંકળ | અલેક (લે') ૦ જુઓ અહાલેક. [–જગાવવી = જુઓ અલખ અલાપ j૦, ૦૬ સ૨ ક્રિ. (૫) જુઓ અનુક્રમે આલાપ, | જગાવવી]. –કિ અલકને ઉપાસક કે તે જગવતે સાધુ આલાપવું
એક નવ [] સુકાન સીધું રાખીને હંકારવું તે અલાપચારી સ્ત્રી પાછળ રહીને તોફાન કરાવવું તે [ઉપાધિ | અલખ વિ. [4] લેખા વિનાનું. ૦ધા અ૦+અસંખ્ય રીતે. અલબલા સ્ત્રી [4. વઢા નું દ્વિત] ઝડઝપટ; નડતર (૨) પીડા; | ૦૬ સક્રિ. [અ + લેખવું] લેખામાં ન લેવું. -ખું વિ૦ લેખા અલાબુ(ભૂ) સ્ત્રી [૪] કડવી તુંબડી (૨) સંન્યાસીનું તુંબડું | વિનાનું (૨) નકામું; અફળ. -ખે અ૦ અફળ; એળે (૨) પુષ્કળ

Page #92

અલખેલ]
४७
[અવગતિ
અલેખેલ અ૦ આ ફેરે
અપાનંદમાં રાચનારું. પાયુ(૦૫,૦ષી) વિ. [+આયુ,૦૫] અલે પૃ. જુઓ અલાયો
[અણબનાવ ટૂંકા આવરદાવાળું. –૯પાવું અ૦ ક્રિ- અલ્પ થવું; ઘટી જવું (૨) એલેણું ન૦, –ણભાવ jo [અ + લેણું] લેણ દેણી ન હેવી તે; ટૂંકાવું.-૯પાશન ન +અશન],–ત્પાહાર j[ + આહાર] અલેતું (લે) વિ. [અ + લહેવું] હલેતું; અણસમજુ કરવાદ. થોડું ખાવું તે. – ૫ાહારી વિ૦ અલ્પાહાર કરનારું – પશ –તાઈ સ્ત્રીઅલેતાપણું
૫૦ [+અંશ] અ૫ કે શેડો ભાગ [(‘અયુક્તિથી ઊલટું) અલેપ વિ. [] જુઓ અલિપ્ત
અપેક્તિ સ્ત્રી [સં] હેય તેથી ઓછું કે કમી કરીને બોલવું તે અલેલ(લે')વિ. અંધેરવાળું; અવ્યવસ્થિત (૨) ઉપરટપકે ક્યાસ | અલ્યા(–) અ૦ [રે. અ૪૧ = પરિચિત?.] એક તુંકારાભર્યું કર્યો હોય તેવું. ટપુ વિસર૦ મ.]અટકળે ઠીકનાર;ગપાટિયું પુરુષવાચક સંબોધન (તુચ્છકારમાં “અલ્યા” ન બ૦૧૦ રૂપ પણ અલૈયા બિલાવલ ૫૦ બિલાવલ રાગને એક પ્રકાર
સાંભળવા મળે છે. જુઓ “અલી સ્ત્રી સંબોધન). અલૈ– લૈં)યાં-બલૈ– લૈં)યાં નવ બ૦ ૧૦ [અલાલા”ઉપર- અલક દલ્લક અ૦ અધરપધ્ધર (૨) સ્ત્રી છોકરાંની એક રમત થી 20 ઓવારણાં
અલ્લ૮ (લ) વિ. સિર૦ મ; હિં. અ૪૩] અલેતું; નાદાન (૨) અલક વિä.]અલૌકિક(૨)અદશ્ય–કિક-કવિ +અલૌકિક. ઉર્ફે ખળ. –હાઈસ્ત્રીઅલ્લડપણું - વિ૦ પુણ્યલોક પ્રાપ્ત કરાવવામાં વિઘરૂપ (૨)અદશ્ય(જેમ અહલા ડું [] ખુદા; ઈશ્વર. [–એક બદામ થવું = સાવ ગરીબ કે, આત્મા) (૩) રિવાજ મુજબનું નહિ એવું
થઈ જવું. અલાની ગાય,ગાવડી =રાંક ગરીબ રવભાવનું માણસ. અલેચવું સત્ર ક્રિ. (૫) આલોચવું; જેવું
અલ્લા બેલી = અલ્લા તમારે બેલી હે એવો (વિદાય વેળાનો) અલેપ વિ અટક્ય; લુપ્ત
ઉદ્ગાર.].૦ઈ વિઈશ્વર સંબંધી(૨)ઓલિયું, દેલું. [-કારખાનું અલગ વિ[4] લોપાય નહિ એવું
= અલ્લાને આશરે ચાલતું - રસળતું બેપરવા કામ; ગેરવ્યવસ્થા; અલોમિકા વિ. સ્ત્રી [i] લમ-રૂવાં વગરની
આલિયા ખાતું.]. એટલી, ટી સ્ત્રી, બાધાવાળા છોકરાને અલોલુપ વિ. [4] લોલુપ નહિ એવું
હજામત કરાવતાં જે ચેડા વાળ આગળ અથવા બોચી ઉપર રાખે અલેલે અવ (રવ૦) જુઓ અળગોળો
રાખે છે તે. તાલાપું [મ.] ખુદાતાલા. હુ અકબર શ૦ પ્ર૦ અલૌકિક વિ૦ [4] અસામાન્ય; અદભુત (૨)દિવ્ય. છતા સ્ત્રી, [4] ઈશ્વર સહુથી મહાન છે. [થઈ જવું – પીડા થઈ પડવી અકલી . [j]એક જાતને રસાયણી પદાર્થ (અમુક ઔષધિ- અહલા કેટે વળગવી = બલા વળગવી; (સારું કરવા જતાં) નરસું ગુણવાળા છોડની રાખ ઓગાળતાં મળે છે.) (૨. વિ) -લિત, અહલા જુઓ ઓળા ૦ વિ૦ અકલી સંબંધી, તેના ગુણધર્મવાળું. ૦૭૯૫ વિ૦ અલૈયાં બલૈયાં ન બ૦ ૧૦ જુઓ અલૈયાં-બલેયાં અલ્કલીને ઘણું મળતું. ૦મિતિ સ્ત્રી અક્કલીનું પ્રમાણ કે માત્રા અવ અ. હવે [..](૨)[સં.] ઉપસર્ગ, “ખરાબમણું, “એ છાપણું માપવાં છે કે તેની રીતિ કે વિદ્યા.. –લેઈન.] અલ્કલીના ‘નીચાપણું' એવા ભાવમાં, ઉદા૦ અવગુણ, અવકૃપા, અવગણવું, ગુણધર્મોને મળતો રસાયણી (ઝેરી પદાર્થ; અકલી-કહપ દ્રવ્ય અવતાર; અથવા સાથેના શબ્દમાં વિશેષ ઉમેરે. ઉદા૦ અવઅહ૫ વિ૦ [4.1 ડું; (‘બહુથી ઊલટું); નાનું કે (૨) ક્ષુલ્લક ઘોષણા, અવધારણા નજીવું; પામર. કાલિક, કાલીન વિ. શેડો વખત રહેનારું | અવકરા(–ળા) સ્ત્રી, જુઓ અવકેયા -ટકનારું.૦જીવી વિશેડો વખત જીવનારું(૨)થોડા વડે જીવનારું. અવકળા સ્ત્રી અસ્વસ્થતા; વ્યાકુળતા (૨) જુઓ અવકરા ૦ વિ. ડું જાણનાર. તમ વિ. સૌથી અલ્પ; “મિનિમમ'. અવકાત સ્ત્રી [..] ઓકાત; તાકાત; ગુંજાશ ૦તનુ વિનાના કેનબળા બાંધા કે શરીરવાળું; પાતળું સુકલકડી. અવકાશ ૫૦ [i] આકાશ; ખાલી જગા (૨) પ્રસંગ; તક (૩) ૦તા સ્ત્રી૦, ૦૦ ન૦. ૦૬શ, દષ્ટિવિ. અલ્પ– ટૂંકી સંકુચિત ક્ષેત્ર (૪) કુરસદ. ૦વાન વિ. અવકાશવાળું દૃષ્ટિવાળું.૦ધી વિ.અલ્પબુદ્ધિવાળું.૦પ્રમાણુવિઘેડા પ્રમાણ- અવકાળી વિ૦ સં. મ4 + ] કવખતનું નું-માપનું(૨)ડા આધારવાળું. પ્રગવિ. કવચિત્ વપરાતું. | અવકીર્ણ વિ. [] પથરાયેલું (૨) ચૂરેચૂરા થયેલું - પ્રાણ વિજેને ઉચ્ચાર કરતાં થોડો શ્વાસ જોઈએ તેવા(અક્ષર) અવકૃપા સ્ત્રી- [4] ઇતરાજી; કફ મરજી [વ્યા.] (૨) નમાલું. બુદ્ધિ વિ૦ થોડી બુદ્ધિવાળું; મૂર્ખ(૨)સ્ત્રી| અવકૃષ્ટ વિ. [સં] દૂર-નીચે ખેંચેલું; નીચે પડેલું (૨) દૂર કરેલું ડી બુદ્ધિ. ભાષી વિથડાબેલું. ભેગી વિડું ખાનારું. કાઢી મૂકેલું (૩) નીચ; અધમ સ્મૃતિ વિ૦ (૨) સ્ત્રી જુએ અલ્પબુદ્ધિ. ૦માત્ર વિ૦ થોડુંક | અવક્તવ્ય વિ૦ [૩] નહિ બોલવા જોગ જ. ૦મૂલ્ય વિ૦ થોડી કિંમતનું. વિરામ ન૦ [વ્યા.] અર્થ- અવઝ વિ. [૪] વક્ર નહિ તેવું ગ્રહણની સગવડ ખાતર વાકયમાં થોડું થોભવું છે કે તેનું સ્થાન અવક્રાંતિ સ્ત્રી [૪] બેટી કે ખરાબ ક્રાંતિ; પડતી બતાવનારું (,) આવું ચિહન ૦શઃ અ. થોડે થોડે. સંખ્ય અવક્રિયા સ્ત્રી [સં.] ઊલટી અસર; નુકસાન [કર્મણિ) વિ. અહ૫ સંખ્યાવાળું. સંતુષ્ટ વિથડાથી સંતુષ્ટ થઈ જાય અવઢવું સક્રિટ અપડવું, વખોડવું.(અવઢાવું અક્રિ એવું. સંતેષ j૦ થોડાથી સંતોષ માનવો તે. સંતોષી વિ૦ અવગણના સ્ત્રી. [૩] ઉપેક્ષા; અવજ્ઞાન અ૫સંતુષ્ટ.—પાક્ષર વિ[+અક્ષરડા અક્ષરવાળું.– પા- અવગણવું સત્ર ક્રિ. [ä. અવસાન ] લેખામાં ન લેવું
ત્મા છું. [+ આત્મા] અલ્પ માણસ (મહાત્માથી ઊલટું). | અવગત વિ. [સં.] આવડેલું; જ્ઞાત (૨) અવગતિ પામેલું –ાનંદ ૫[+આનંદ] અપ–ક્ષુદ્ર આનંદ. –-પાનંદી વિ૦ | અવગતિ સ્ત્રી [.] ખરાબ દશા; (મરણ પછી) ભૂત-પ્રેત થવું

Page #93

અવગતિક(મું)].
४८
[અવનતાંશ
તે; નરકમાં પડવું તે. ૦૭(મું) વિ. [ā] અવગતિને પામેલું | શિરોમણિ (૩) [લા.] અલંકાર. ૦, પૃ. ઘરેણું (કાનનું) અવગમ્ય વિ. [4] અવગત થાય – સમજાય એવું [નીચું ઊંડું | અવતાર ૫૦ સિં] નીચે ઊતરવું તે (૨) ઉત્પત્તિ; જન્મ; દેહધારણ અવગાહ વિ. સં.] ડૂબકી મારેલું (૨) નિમગ્ન; ગરક થયેલું (૩) | (૩) જન્મારે (૪) પૃથ્વી પર અવતરેલા દેવ કે ઈશ્વર. – = અવગાહ પું; ને ન૦ સં.] ડૂબકી મારવી કે લીન થવું તે (૨) સંસારમાં (પ્રભુ કે દેવને) જન્મ થવો; અવતરવું. –લેવો (દેવ કે
સ્નાન. ૦વું અ૦ ક્રિ૦ [તું. મવાદ ] નાહવું (૨) ડૂબકી મારવી. પ્રભુએ) અવતરવું, દેહ ધારણ કરવો.]. ૦કાર્ય નવ ભગવાનના –હિની વિન્ની [.] અંદર પ્રવેશ કરતી
અવતારનું વિશિષ્ટ કાર્ય. ૦૬ સ૨ કિ. “અવતરવું નું પ્રેરક (૨) અવગુણ ૫૦ ] દોષ; દુર્ગણ (૨) ગેરફાયદો; નુકસાન (૩) ઉતારો કે અવતરણ આપવું. ૦વાદ ૫૦ ઈશ્વર અમુક અમુક
અપકાર. ૦કારક,૦કારી વિ૦ અવગુણ કરનારું. -ણિયું –ણી કાળે પૃથ્વીને ભાર ઉતારવા જન્મ લે છે એવો વાદ. ૦વાદી વિ. કૃતજ્ઞ (૨) દુર્ગુણી
વિ૦ (૨) ૫૦ અવતારવાદમાં માનનારું કે તે સંબંધી. –રિક અવગુંઠન ન૦ .] આચ્છાદન; ઢાંકણ (૨) બુર
વિ૦ અવતારી; અવતારરૂપ. –રી વિ૦ અવતારને લગતું (૨) અવગુંકિત વિ૦ [] આચ્છાદિત; ઢંકાયેલું; ઢાંકેલું (૨) છુપાવેલું
[ઉતારા રૂપે લીધેલું અવગ્રહ પૃ .] અનાવૃષ્ટિ (૨)નિગ્રહ (૩) પ્રતિબંધ (૪)૨વભાવ અવતીર્ણ વિ. [સં] નીચે ઊતરેલું (૨) અવતાર પામેલું (૩) (૫) સંરકૃતમાં બના લેપસૂચક (ડ) આવું ચિહન
અવદશા સ્ત્રી [.] દુર્દશા; પડતી અવઘ સ્ત્રી સરવે મ; હિં. મવટ મુશ્કેલી; અસુગમતા (૨) અવદાત વિ૦ [i] નિર્મલ (૨) ઉજજવલ (૩) સુંદર (૪) શુભ વિ૦ મુશ્કેલ; અસુગમ
અવદાન ન૦ [સં.] દેવતાને જમાડવો તે; આહુતિ (૨) આહુતિ અવધેષણ સ્ત્રી [સં.] ઢંઢેરે [ઘળ; ગભરાટ; ઉચાટ પૂરતું અન્નકોળો (૩) ઉત્તમ કૃત્ય, પરાક્રમ અવળ વિ. ઘળાતું; ઘેળવાળું. –ળાટ ૫૦ અવળપણું; | અવદાન્ય વિ૦ કિં.] કૃપણ; કંજૂસ અવાઘાણ ન. [૩] (વહાલથી માથું) સુંઘવું તે [નીચાપણું અવદાહ ૫૦ [i] વિધિરહિત –ખરાબ અગ્નિદાહ અવચ વિ[.] નીચું નીચલું (૨) જુએ અવચનીય. તા૦ સ્ત્રી, અવઘ વિ. [સં.] ન કહેવાય એવું (૨) નિંદ્ય અવચનીય વિ. સં.] ન બોલવા ગ્ય; ગંદું (૨) જેને વિષે કાંઈ અવધ j૦ [.] વધ નહિ કે ન કરે તે કહેવાનું નથી એવું; અનિંદ્ય
અવધ (ધ) સ્ત્રી, જુઓ અવધિ અવચય પું. [સં.] એકઠું કરવું તે; ઢગલે; સમૂહ
અવધ j૦ [fહું.] અયોધ્યા પ્રાંત. પુરી સ્ત્રી અધ્યા . ધી અવચિન ન [i] અશુભ ચિહન
સ્ત્રી અયોધ્યાના પ્રદેશની ભાષા –એક ઉત્તર હિંદુસ્તાની બોલી અવછિન્ન વિ. સં.] જુદું પડેલું – પાડેલું (૨) ન્યા.] વિશેષ | અવધાન ન [iu] લક્ષ ધ્યાન; એકાગ્રતા (૨) કાળજી(૩) સમાધિ. ગુણને લીધે જુદું તરી આવતું (૩) મર્યાદિત; સીમિત
વશ વિOાદ રાખેલું –ની વિધ્યાન –એકાગ્રતાની શક્તિવાળું અવછેદ ૫૦ કિં.] ભાગ (૨) મર્યાદા (૩) છેદન; જુદું પાડવું | અવધાર ! [4.] નિર્ણચ- નિશ્ચય કરવો તે (૨) મર્યાદા બાંધવી તે (૪) વિશેષતા (૫) અવધારણ; (શબ્દાર્થની) મર્યાદા બાંધવી ! તે (૩) શબ્દ ઉપર ભાર મૂકવો તે (૪) અ૦ ખચીત. ૦ણ નક, તે. ૦ક વિ૦ અવછેદ કરનાર. –ઘ વિ. સં.] અવરછેદ થઈ ૦ણ સ્ત્રી, જુઓ અવધાર (૨) અવધારવું તે શકે એવું
અવધારવું સક્રિ. [સં. મવથું] નક્કી કરવું; નક્કી માનવું (૨) અવાજા પુત્ર જુઓ અપયશ
[ખરાબ () ધ્યાનપૂર્વક જેવું; તપાસવું અવ વિ. [વું. કવચ, બા. મવઝન , સર૦ મ., વૈજ્ઞા] હીન; | અવશ્વારિત વિ. [સં.] અવધારેલું અવગ ૫૦ અશુભ મુહુર્ત, અવાગ.—ગિયું વિ૦ માઠા સંજોગ- અવધિ પું; સ્ત્રી [.]હદ (૨) અંત સમાપ્તિ (૩)નિશ્ચિત સમય. વાળું; અભાગિયું
[–કરવી=પરાકાષ્ટાએ પહોંચવું; છેવટની હદ વટાવી જઈ – બધાને અવઝ૦ વિ૦ અવડ; અવાવ (?) [અવજ્ઞા ભરેલું આંટી જઈને વર્તવું કે કઈ કામ કરવું. –થવી=અવધિ કરાવી અવજ્ઞા સ્ત્રી [સં.] અવગણના; અનાદર; આજ્ઞાભંગ. યુક્ત વિ. છેવટની હદે કામ થવું. –બાંધવી =હદ નક્કી કરવી. અવધિએ અવટંક સ્ત્રી અડક [આવવી (૩)ઘંટાઈને એકરસ થવું (અવધે) પહોંચવું = ઘરડા થવું; ઉંમરે પહોંચવું. અવધિએ અવટાવું અક્રિ. [. માતૃત;પ્રા. વટ્ટી જુઓ અટવાવું(૨)ચૂક (અવધે) મરવું = પાકી વયે -બરોબર ઉંમર થયે મરવું. અવધિ અવ૮ (૧) વિ૦ હવડ; અવાવરું
હોવી =(કશી બાબતમાં) આખરી કે છેવટનું દેવું – પરાકાષ્ટાએ અવીવ વિ૦ કાચરકુચર
પહોંચેલું હોવું.]. ૦જ્ઞાન ન(જૈન) એક પ્રકારનું મર્યાદિત પ્રજ્ઞાન અવઢવ નવ ઢચુપચુપણું (૨) સ્ત્રી ઓરતે
(મતિ, શ્રુત, અવધિ, મન:પર્યવ, અને કેવળ એ પાંચમાનું ત્રીજું) અવણ વિ. [સં. અવળી ચાર વર્ણ બહારનું નીચું; ઊતરતું (કા.) | અવધી સ્ત્રી [જુઓ ‘અવધમાં] અવધી ભાષા અવતરણ ન. [૪] નીચે ઊતરવું તે (૨) અવતાર; જન્મ (૩) અવધીરણ સ્ત્રી [4] અનાદર ઉતાર; ઊતરતો ઢાળ (૪) ઉતારે; ટાંચણ, ચિન નવ ઉતારે અવધૂત વિ૦ (૨) પં. [i] જુઓ અબધુત દર્શાવતું (૧) આવું ચિન. –ણિકા, –ણી સ્ત્રી પ્રસ્તાવના અવધ્ય વિ૦ [સં.] વધને અયોગ્ય ઉપોદઘાત
અવષ્ય વિ+હારેલું અવતરવું અ૦ ક્રિ. [સં. વતૃ] નીચે ઊતરવું (૨) જન્મવું અવનત વિ4િ.1નીચું નમેલું; પડેલું (૨)અસ્ત પામેલું. ૦ણ અવતંસ પું; ન [સં.] કાનનું એક ઘરેણું (૨) માથાનું ઘરેણું; I j૦ “ ગલ ઑફ ડિપ્રેશન” [..]. –તાં ૫૦ [+અંશ]

Page #94

અવનતાંશકેણ]
[અવશ્ય
ડિપ્રેશન” (ગ). –તાંશણુ પુત્ર જુઓ અવનત કોણ –તિ અવરેખ અ૦ ખચીત
[અનુમાનવું સ્ત્રીસિં] પડતી (૨) નીચે નમવું તે (૩) નમસ્કાર
અવરેખવું સક્રિ[સર હિં.]લખવું; દરવું (૨)જેવું (૩) માનવું; અવનદ્ધ વિ. [સં.] બાંધેલું મઢેલું (૨) ન૦ ઢેલકું. કુતપ અવ(–) સ્ત્રી [સં. મહ?] ઘણાં વસાણાંવાળો સુવાવડીને ન, અવનદ્ધ વાદ્યો વગાડનાર છંદ (?). વાઘ ન ચામડું મઢીને | એક ચાટ; બત્રીસું કરેલું વાઘ
[(૩) વિચિત્ર; અદ્ભુત અવરોધ ૫૦ [.] અટકાયત; પ્રતિબંધ (૨) અંતઃપુર; જનાને. અવનવું, –વીન વિ. [સં. મિન] નવતર (૨) નવી નવી જાતનું | ૦ વિ૦ અવરોધ કરનારું; અટકાવનારું. ન ન૦ અવધ કરો અવનિ(–ની) સ્ત્રી [i.] પૃથ્વી. [–નું આકાશ અને આકાશની | તે. ૦૬ સક્રિટ અવરોધ કરવો; રોધવું. –ધી વિ૦ અવરોધક
અવની કરે એવું = આકાશ પાતાળભેગાં કરે એવું; મહા ધમાલ | અવરોહ પુ. [] ઊતરવું તે (૨) [સંગીતમાં ઊંચા સૂર ઉપરથી કે ખટપટ કરી મૂકે એવું.. તલ(ળ) નવ પૃથ્વીની સપાટી. | નીચા સૂર ઉપર આવવું તે (૩)[ગ.] ‘ડિસેડિંગ ઑર્ડર'. ૦ણ ન૦ ૦નાથ, ૦૫તિ, પાલ,-નીશ(–થર) j૦ રાજા; પૃથ્વીપતિ. ઊતરવું તે. –હિત વિ૦ અવરેહવાળું. –હી વિ૦ ઊતરત (ર) ૦મંડલ (ળ) ન૦ આખી પૃથ્વી
અવર્ગ કું. [4] અ આદિ સ્વરે (૨) વિ૦ અવર્ગનું (૩) વર્ગઅવને જન ન [i] હાથપગ પખાળવાનું પાણી, ચરણે દક રહિત. -Í વિ૦ અવર્ગ અલપાણિ ૫૦ [સં. પ્રર્વ રૂપાળ] ગાયનના તાલના કાળની પૂર્વે અવર્ણ વિ. [] રંગહીન (૨) વર્ણ વિનાનું અંત્યજ તાળી પાડવી તે
[કરીને હાથી પકડવાને) અવર્ણનીય, અવર્થ વિ. [4] વર્ણવી ન શકાય એવું અપાત ૫૦ [] નીચે પડવું – ઊતરવું તે (૨) ખાડો (ખાસ અવલ વિ. [મ. મલ્વ૮પહેલું મુખ્ય (૨) ઉત્તમ. અરજી સ્ત્રી, અવ પોષણ ન [4] બેટું ખરાબ કે અયુક્ત પોષણ
પહેલી અરજી. ૦આખર અ૦ આદિથી અંત સુધી. કારકુન અવબળ નવ અવળું વિરોધી કે ખોટું બળ [ કરાવનારું ૫૦ મુખ્ય કારકુન. કુંવારું વિ. મૂળથી કુંવા; અપરિણીત. અવધ પુંસં] જાગૃતિ (૨)જ્ઞાન (૩)વિવેક. ૦૭ વિ. અવબોધ ૦થી ૮૦ પહેલેથી. ૦મંજલ સ્ત્રી દફનક્રિયા; પાયદસ્ત. સાલ અવભાસ પું. [સં.] પ્રકાશ (૨) જ્ઞાન, સાક્ષાત્કાર (૩) મિથ્યા સ્ત્રીપહેલું વર્ષ (ર) બેસતું વર્ષ. સિલક સ્ત્રી મહિનાની છેલ્લી જ્ઞાન (૪) દેખાવું - પ્રકટ થવું તે. ૦૫ વિ૦ જવલંત; પ્રકાશક તારીખે જે રોકડ ઈત્યાદિ હોય તે (૨) (વેપાર, પેઢી ઈત્યાદિ) શરૂ અવભાસવું સક્રિ. [સં. મવમાસ] આભાસ થવો
કરતી વખતની મૂડી અવભાસ્ય વિ૦ [4] અવભાસવા ગ્ય
અવલક્ષણ ન૦ [સં.] અપલક્ષણ અવભૂથ ન [i] મુખ્ય યજ્ઞની પૂર્ણાહુતિ (૨) ત્યાર પછી શુદ્ધિ અવલગ્ન વિ. [સં.] ચેલું (૨) ચૂંટાડેલું [ “અવલમાં અર્થે કરાતું સ્નાન કે તેનાં ઉપકરણે ધોઈ નાંખવાં તે (૩) મુખ્ય અવલથી અવલ-મંજલ, અવલ-સાલ, અવલ-સિલક જુઓ યજ્ઞમાં થયેલા દોષોના નિવારણાર્થે કરાતો યજ્ઞ. સ્નાન ન અવલંબ ૫૦ [i] આધાર; ટેકે. ૦૭ ૫૦ એ નામને છંદ. ૦ન યજ્ઞની પૂર્ણાહુતિ પછી કરાતું સ્નાન
નવ અવલંબ (૨) સાધક મદદ (૩) [..] લેમ્મા' અવમર્ષ ૫ [૪.] નાટકની પાંચ મુખ્ય સંધિ (મુખ, પ્રતિમુખ, | અવલંબવું સક્રિ. [સં. મવઢંa] આધાર રાખ; આધારે રહેવું ગર્ભ, અવમર્ષ, અને નિર્વહણ)માંની એક
(૨) અ૦ ક્રિ૦ લટકવું. [અવલંબાવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક)] અવમાન ન૦, ૦ના સ્ત્રી [સં.] અપમાન; અવગણના (૨) માન | અવલંબિત વિ૦ [.] આધારવાળું ટેકાવાળું (૨) લટકતું કે કિંમત ઊતરવી કે ઘટવી તે; “ડિવેલ્યુએશન'. ૦૬ સક્રિ [d. | અવલિસ વિ[i] લેપયુક્ત (૨) અહંકારી સવમાન] અવમાન કરવું. નિત વિ૦ અવસાન પામેલું. -ન્ય અવેલેપ j૦, વન ન૦ [ā] ચોપડવું તે; લેપ (૨) અહંકાર વિ૦ માન્ય રાખી–સ્વીકારીને અમાન્ય કે રદ કરેલું
અવલેહ પં. [સં.] ચાટણ; ચાટ અવયત્ન ! [] વ્યર્થ ખોટો પ્રયત્ન
અવલોક પું. [સં.] જેવું છે કે તેની શક્તિ – દષ્ટિ . અવયવ ! [] શરીરને ભાગ (૨) આખી વસ્તુને વિભાગ; | અવલોકન ન [4] જેવું તે; નિરીક્ષણ; તપાસ; પરીક્ષા. ૦કાર અંશ (૩) સાધન; ઉપકરણ (૪)[] ફેકટર'. પૃથક્કરણ ૧૦ પંડ અવલોકન કરનાર. શક્તિ સ્ત્રી અવલોકનની શક્તિ અવયવ પાડવા તે; “ફેંકટરાઇઝેશન” (ગ.). શક્તિ સ્ત્રી શબ્દના | અવલોકવું સક્રિ[સં. નવો] જેવું; તપાસવું; અવલોકન કરવું. અવયવોમાં પ્રકૃતિ અને પ્રત્યયમાં રહેલા અર્થને બંધ કરવાની [અવલોકાવું(કર્મણિ) –વવું(પ્રેરક)] [સંગીતમાં એક અલંકાર શક્તિ યૌગિક શક્તિવ્યા.]. –વી વિ૦ અવયવવાળું; અવયવનું. અવલોકિત વિ.સં.] જોયેલું; તપાસેલું; અવલોકન કરેલું (૨) પુત્ર -વીભૂત વિ૦ કિં.] અવયવરૂપ બનેલું
અવલોકિતેશ્વર પુ[સં.] (સં.) એક બોધિસત્વ [અવલોકન અવગ પું[] અવગ; અશુભ મુહૂર્ત
અવલેચક વિ૦ (૨) ૫૦ [.] અવલોચન કરનાર. --ન ન૦ અવર સ૩] ઇતર (૨) વિ. બીજુંઅન્ય (૩) કનિષ; ઊતરતું. અવશ વિ૦ લિં] પરતંત્ર (૨) લાચાર. છતા સ્ત્રી, જ વિ. [4.] અનુજ; પછી જન્મેલું અંત્યજ
અવશ (–શુ)કન ૫૦ [. સવ+રાકુન],–નિયાળ –નિયું વિ. અવરગંડી સ્ત્રી. [૪. ઍન્ટિ ] એક જાતનું બારીક કાપડ જુઓ “અપશુકનમાં અવરજ વિ૦ [i] જુઓ “અવરમાં
અવશિષ્ટ વિ. [સં.] વધેલું; બાકી રહેલું; વધારાનું અવરજવર ૫૦; સ્ત્રી આવજા
અવશુકન પું, –નિયાળ, –નિયું વિ૦ જુઓ અપશુકનમાં અવરથા અ૦ જુઓ વૃથા(પ.) [(સુ.) તાબામાં આવવું; વશ થવું | અવશેષ પં. [સં.] બાકી રહેલ ભાગ; બચેલે ભાગ (૨) ખંડેર અવસવું અક્રિ[‘આવરવું’નું કર્મણિ] કંકાવું; છુપાઈ જવું (૨) | અવશ્ય વિ૦ [] જરૂરી; આવશ્યક (૨) અ૦ જર; ખચીત.
જે-૪

Page #95

અવશ્યમેવ ]
[અવાડું
મેવ અ [i] ખચીત જ. –થંભાવિત–વી) વિ. [i] | બોલવું તે (૩) અશુભ વાણી. સવળ અ. ઊલટસૂલટ. –ળાઈ અવશ્ય બનવાનું એવું; અપરિહાર્ય. - થંભાવિવાદ ૫૦ [.]. ૦ આડાઈ કહે તેનાથી ઊલટું કરવાની ટેવ (૨) હઠીલાઈ. અમુક બનશે જ એ નિયતિવાદ; “ડિટર્બિનિઝમ”
-ળાસવળી સ્ત્રી, એક છોડ (કે વેલ) (૨) અ૦ અવળું ને અવસગ્ન વિ. [સં.] ખિન્ન પડી ગયેલું (૨) નષ્ટ; મૃત
સવળું એ ક્રમમાં. –ળિયું ન૦ અંદર પડતું ઢાંકણું અવસર j[4.]તક; લાગ(૨) સમય; વખત (૩) પ્રસંગ; ટાણું. અવળકે પુરા (ક.) તરફડિયું; વલખું; હવાતિયું [ આવો =લાગ કેતક મળવી.-ઓળખ,–જો–સમય અવળ૫, અવળપણું, અવળ-પંચક-મત–તિ), વાણી, અને સંજોગ વગેરે સમજવું; લાગ અને પ્રસંગની કદર કરવી. -સવળ, અવળાઈ, અવળાસવળી, અવળિયું ન૦ જુઓ અવસરે મોતી ભરવાં = પ્રસંગે બરાબર ખર્ચ કરવું.]. ૦૫ાણી અવળ'માં = દહાડો પાણી; ઉત્તરક્રિયા
અવળું વિ. ઊંધું; ઊલટું (૨) વાંકું; આડું પ્રતિકૂલ (૩) ખોટું. અવસર્ષે [.] જાસૂસ. ૦ણ નવનીચે જવું-ઊતરવું તે. -પિણી [અવળી પાઘડી કરવી કે મકવી = મત. પક્ષ કે વચનમાં ફરી
સ્ત્રી ઊતરતે – અધોગતિને ઘણો લાંબો સમય(આચાર્ય હેમ- જવું(૨)દેવાળું કાઢવું. (રૂપિયા) અવળા કરવા,થવા = ખોટ ખાવી ચંદ્રના લખવા મુજબ ૧૦૦૦,૦૦૦,૦૦૦,૦૦૦,૦૦૦ સાગરવ કે જવી; ખેવું. અવળા પાસા પઢવા = ધાર્યાથી ઊલટું થવું; બરાબર) (જૈન). –પીં વિ૦ નીચે ઊતરતું
ગણતરી ઊંધી પડવી, અવળા પાટા દેવા, બાંધવા, બંધાવવા અવસાત અ[સર૦ મ. = એકાએક. ૬િ. અ + મ, સામત = પળ = ખોટું સમજાવવું; ભ્રમમાં નાખવું. અવળા પૂજેલા =ગયે જન્મ કે મહુરત] અત્તરસાત; હમણાં જ (૨) એકાએક
પાપ કરેલાં (‘અવળે હાથે પૂજેલા' પણ કહેવાય છે.). અવળી અવસાદ કું. [4] નાશ; અંત (૨) ખેદ
ઘાણીએ પીલવું = ખૂબ ત્રાસ આપીને મારી નાંખવું. અવળું અવસાન ન [4] અટકવું – બંધ પડવું તે; અંત (૨) આખરઘડી; ઊઠવું = ઊલટું સામે કે વિરુદ્ધમાં જવું; સામે થવું કે જવું. અવળું મત (૩) હદ; સીમા (૪) યતિ; વિરામ [ ધર્મપુસ્તક પરવું = અવળું લાગવું કેનીવડવું. અવળું મેં કરવું =રિસાવું (૨) અવ(વે)સ્તા સ્ત્રી [f. ઉસ્ત] જ્ઞાન (૨) પારસીઓનું મૂળ મિ ફેરવી લેવું; દુલેક્ષ કરવું કે નાપસંદગી બતાવવી. –વેતરવું = અવસ્થા સ્ત્રી [સં.] સ્થિતિ; દશા (૨) આયુષ્યના અમુક અમુક અવળું કે ઊંધું યા ખોટું કરી કે કહી બેસવું. અવળે પાને ને મુદતના ભાગ કે પેટા ભાગ તે (૨) ઘડપણ [થવી= અવસ્થાએ દેવાવ = મરજી વિરુદ્ધ કામ કરાવવું ને પછી પજવવું. અવળે પહોંચવું; ઘડપણ આવવું; વૃદ્ધ થવું. –લાગવી =ઘડપણ દાખવવું મોઢે પડવું = ઊંધા મોઢે – ઊંધા પડવું (૨) પથારીવશ થવું; માં કે અનુભવમાં આવવું.].૦ચતુય નવચેતનાની ચાર અવસ્થાએ પડવું. અવળે અસ્તરે મંદવું = (ઈને) બરોબર લઈ નાંખવું તે – બાહ્ય, કૌમાર, યૌવન અને જરા. ૦ત્રય નવ શરીરની ત્રણ – ખરાબ કરવું; ખરાબ રીતે મંડી નાંખવું. અવળે હાથે દેવી = અવસ્થાઓ તે - જાગૃતિ, સ્વપ્ન અને સુષુપ્તિ. ૦ય નવ મનની જોરથી ઘોલ કે થાપટ લગાવવી.]. સવળું વિ. ઊંધુંચતું બે અવસ્થાઓ તે – સુખ અને દુઃખ, ૦ત્મક વિ૦ (મનની) | અવળે સ્ત્રી, જુઓ અવરે; સુવાવડીનો એક ચાટે અવસ્થા કે દશા સંબંધી. વન ન રહેઠાણ (૨) સ્થિરતા. ૦વાન અવંક વિ૦ [.] વંક-વાંકું નહિ એવું વિ૦ ઘરડું; વૃદ્ધ. –સ્થાંતર ન [j] અવસ્થામાં થતા ફેરફાર અવંગ વિ૦ આખું; એકસામટું; સમગ્ર (૨) બીજી અથવા બદલાયેલી અવસ્થા. –સ્થિત વિ. રહેલું; | અવંતિ(–તો) સ્ત્રી [સં.] (સં.) ઉજજન નગરી (૨) ૫૦ ઉજજન વસેલું. –સ્થિતિ સ્ત્રી, રહેવું તે (૨) રહેઠાણ
રાજધાનીને એક પ્રાચીન દેશ (માળવા તે મનાય છે.) અવશ્યક ૫૦ [i] “સબટેન્શન્ટ” (ગ.)
અવાઈ સ્ત્રી [મ.] અફવા; હવાઈ વાત અવહાર ! [4] થોડા વખત પૂરતી સુલેહ; યુદ્ધવિરામ અવાક(-ચ) વિ. [સં.] મૂક; સ્તબ્ધ અવહાલું વિ૦ [અ + વહાલું] વહાલું નહિ એવું; અપ્રિય અવાક વિ૦ [અ +વાક] વાક -ચીકાશ - સર્વ વિનાનું અવહિત વિ૦ [i] લક્ષ આપનારું એકાગ્ર
અવાચ વિશ્વં] જુઓ અવાક. ૦૭ વિ. મંગું(૨) બેભાન – અવહિત્ય ન [4.] મને વિકાર છુપાવવા તે એક વ્યભિચારી ભાવ સ્ત્રીહેડકીવાધણી (૨) સસણી (૩) ડચ (૪) બગાસું (૫) અવહેલન નવ-ના, અવહેલા સ્ત્રી[4] અવહેલવું તે; અનાદર; [] દક્ષિણ દિશા. –મ્ય વિ૦ અવર્ય; અકસ્થ (૨) ન વંચાય
અવગણના. અવહેલવું સ૦ કિ. [. મહેઠ] અવગણવું એવું. -શ્યતા સ્ત્રી, અવહેવાર વિ૦ વહેવારુ નહિ એવું
અવાજ પં. [. માવાઝ] ધ્વનિ; શબ્દ (૨) ઘાંટે; નાદ. [–ઉઠાઅવળ વિ૦ (એકલું ભાગ્યે વપરાય છે.) જુઓ અવળું. ગતિ વ= જોરથી– મોટેથી બોલવું(૨)પોતાની વાત જોરથી જાહેરમાં
સ્ત્રી અવળી – ઊંધી કે ખેટી ગતિ. ૦ચંતાઈ સ્ત્રી અવળચંડા- રજૂ કરવી. –ઉતરી જો= (ગાવાનો) કંઠ સારે ન રહે. પણું. ૦ચંડું વિ૦ કહે તેથી ઊલટું કરનારું (૨) અટકચાળું -પહે= ઘાંટે ધીમે થ.]. –જી વિ૦ અવાજવાળું (૨) ૫૦ અડપલાખાર. ૫સ્ત્રીઅવળાઈ. ૦૫શું વિ. અવળાં કે અશુભ તેપ-બંદૂક ફેડનાર (૩) સ્ત્રી, ગાયકને કંઠ. ૦પેટી સ્ત્રી, પગલાંવાળું. પંચક ન બેસતે પંચકે કશું અવળું થઈ જવું તે ગ્રામેનને એ ભાગ કે જેમાં પિન ઘાલવામાં આવે છે. તેને (૨) વારંવાર (પાંચ વાર) એવી ને એવી વિટંબણા આવી પડવી | બીજે છેડે અવાજનું ભુંગળું જોડાયેલું હોય છે.) “સાઉન્ડ-બૉકસ' તે (૩) [લા.] સારું કરવા જતાં ખેટું થઈ જવું તે; ઊલટું થઈ | અવાટ વિ. [અ +વાટ] વાટ વિનાનું, રસ્તો પડેલ ન હોય તેવું જવું તે. ૦મત(તિ) સ્ત્રી અવળી ઊંધી મતિ. ૦વાણી સ્ત્રી | (૨) સ્ત્રીખેટે રસ્તે (૩) કુમાર્ગ; અનીતિ વાચાર્થથી ઊલટો અર્થ સૂચવતી વાણી; ગૂઢ વાણું (૨) અવળું | અવાડું ૧૦ આઉ; બાવલું

Page #96

અવા(-) ]
[અવિલંબિત
અવા–વે) (વા',') પૃ. જુઓ હવાડે [બુડું | Fરી વિ૦ વિચાર ન કરે એવું વિચાર વિનાનુંમૂર્ખર)અવિવેકી; અવા વિ. [અ+ વાઢવું] કપાય નહિ તેવું (૨) કાપે નહિ તેવું; | સાહસભર્યું; ઉતાવળિયું અવાઢ વિ. [અ +વાઢ] વાઢ-શેરડીના વાવેતર વિનાનું | અવિચિત-ચી) ન૦ [સં.] (સં.) એક નરક અવાઢ પુંકન બેઉભા થાંભલા વચ્ચે મુકેલું લાકડું, જેની આસ- અવિચ્છિન્ન વિ. [4] અખ્ત (૨) સતત. છતા સ્ત્રી, પાસ ચણતર કરી લેવામાં આવે છે
અવિચ્છેદ વિ. [૪] વિચ્છેદ વિનાનું (૨) પુંવિચ્છેદનો અભાવ અવાણ સ્ત્રી, હીંડછા; ચાલ(૨) ગુણ; જાત. ૦૬ સક્રિ હીંડછા અવિચ્છેદ્ય વિ. [.] વિચ્છેદ જેને ન કરી શકાય કે ન કરવો ઉપરથી પારખ કરવી (બળદની)
[(સંગીત) જોઈએ એવું છેદી કે છુટું પાડી ન શકાય એવું અવાત્યનુમંદ્ર વિ. [સં] સૂરની મંદ્રતામાં અત્યનુમંદ્રથી નીચેનું અવિય વિ. [4] ન જાણી શકાય એવું; અય અવાર વિ૦ + અવાયે; અટલ
અવિતથ વિ. [.] વિતથ -મિથ્યા નહિ એવું; સત્ય અવારણીય વિ. [૪] નિવારી ન શકાય એવું અનિવાર્ય અવિદ્ધ વિ૦ [ā] વીંધાયેલું નહિ એવું. પેનિ(–ની) વિ. અવારનવાર આ પ્રસંગોપાત્ત; કદી કદી (૨) વારાફરતી સ્ત્રી. (૨) સ્ત્રી, જુઓ અક્ષતાનિ અવારિત વિ. [4] નહિ નિવારેલું
અવિદ્યમાન વિ. [.] વિદ્યમાન નહિ એવું અવાર્ય વિ. સં.] જુઓ અવારણીય
અવિદ્યા સ્ત્રી [સં.] અજ્ઞાન (૨) માયા (દાંત) અવાવરું વિ૦ બહુ વખતથી વપરાયા વિનાનું; અવડ
અવિદ્વાન વિ૦ (૨) ૫૦ [i] વિદ્વાન નહિ એવું, અપંડિત અવાસ પું૦ + જુઓ આવાસ
અવિધવા સ્ત્રી [i] વિધવા નહિ એવી -સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી૦. અવાસ્તવ—વિક) વિ. [ā] વાસ્તવિક નહિ તેવું
૦નવમી સ્ત્રી, ભાદરવા વદ ૯; ડોસીઓની નોમ; સૌભાગ્યવતી અવાહક વિ. [4] વહન ન કરે એવું (ગરમી, વીજળી ઈત્યાદિને) | મરી ગયેલી સ્ત્રીઓનું શ્રાદ્ધ કરવાનો દિવસ અવાળું છું; ન હૈ. મવામાં] દાંતના પારા-પીઢિયાં (૨)લાળ અવિધાર અ૦ +જુઓ અવધાર. ૦૬ સક્રિ+જુઓ અવધારવું ઉત્પન્ન કરનાર માંસપિંડ. [– આવવું = અવાળું ફૂલવું; સે અવિધિ પું; સ્ત્રી [સં.] વિધિ -નિયમને અભાવ (૨) નિયમઆવો] [આવી જતું; સમાયેલું (૪) બા; આગંતુક | વિરુદ્ધ વર્તન, સર વિ. વિધિસર નહિ એવું; વિધિ-રહિત અવાંતર વિ. [4.] અંદરનું (૨) વચમાં આવેલું (૩) –ની અંદર | અવિનય ૫૦ [i] અવિવેક; અસભ્યતા (૨) વિ. વિનયરહિત, અવિકલ(–ળ) વિ. [સં.] અખંડ (૨) વ્યવસ્થિત (૩) વ્યાકુલ અવિનયી. -થી વિ. અવિનીત; અસભ્ય -ગભરાયેલું નહિ એવું
અવિનશ્વર વિ. [] નશ્વર - નાશવંત નહિ એવું, અવિનાશી અવિકપ વિ. સં.] જુઓ નિર્વિકલ્પ
(૨) ૫૦ પરમેશ્વર અવિકળ વિ૦ જુઓ અવિકલ
અવિનાભાવ પું,-વિત્વન- એકબીજા વિના રહી કે હઈ ન અવિકાર વિ. [4] વિકારરહિત; જેમાં ફેરફાર ન થાય તેવું (૨) | શકે એવો ભાવ કે લક્ષણ. -વી ૧૦ અવિનાભાવવાળું ૫. વિકાર –ફેરફારને અભાવ. ૦કવિ (વ્યા.)શબ્દના અંગમાં | અવિનાશ(-શી) વિ. [સં.] અમર; અક્ષય; નિત્ય. છત્વ ન૦, ગુણ કે વૃદ્ધિને ફેરફાર ન કરાવે એ (પ્રત્યય). -રી વિ૦ જુઓ | શિતા સ્ત્રી-શિત્વન,-શીપણું ન૦.[-શિની સ્ત્રી] અવિકાર (૨)[વ્યા.] જાતિ કે વચનને લીધે રૂપમાં ફેરફાર ન થાય અવિનીત વિ. [ā] વિનીત નહિ એવું; અવિનયી [સંયુક્ત એવું (પદ)(૩)[ગ] “
કે સ્ટંટ; “ઈનવેરિયેબલ’. Áવિ. માં | અવિભક્ત વિ. [] વિભક્ત નહિ એવું; એકરૂપ (૨) મજિયા; વિકાર થઈ શકે નહિ એવું [(૨)પ્રકૃતિ (સાંખ્ય દર્શનમાં) અવિભાજિત વિ. [ā] વિભાગ પાડયા વિનાનું અવિભક્ત અવિકૃત વિ. []વિકૃત નહિ તેવું.-તિ સ્ત્રી વિકૃતિને અભાવ | અવિભાજ્ય વિ. સં.] વિભાગ ન પડી શકે એવું (૨) [ગ] શેષ અવિક્રત વિ. [4] નહિ વેચાયેલું
રાખ્યા વિના ભગાય નહિ એવું. છતા સ્ત્રી, અવિક્રેય વિ. [૪] ન વેચવાનું કે ન વેચાય એવું
અવિયાગ કું. [ā] વિયેગને અભાવ. ૦ત્રત ન માગશર સુદ અવિખ્યાત વિ૦ [ā] વિખ્યાત નહિ એવું; અપ્રસિદ્ધ; અજ્ઞાત ૩ને દિવસે સ્ત્રીઓ અવૈધવ્યવ્રત કરે છે તે. –જ્ય વિ૦ જુદું કે અવિગત વિ૦ [ā] ન ગયેલું; જુદું નહિ પડેલું; હાજર; સંયુક્ત છૂટું ન પાડી શકાય એવું (૨) જવા ન દીધેલું; રોકેલું (૩) નહિ મૂએલું (૪) નિત્ય. –તા અવિરત વિ. [4] વિરત નહિ એવું (૨) નિરંતર; સતત. –તિ સ્ત્રી, પતિ અથવા નાયકે રોકી રાખેલી (૨) અજ્ઞાતયૌવના સ્ત્રી, વિરતિનો અભાવ; અસંયમ (૨) સાતત્ય; નિરંતરતા અવિગ્રહ વિ.સં.)નિરાકાર; અશરીર (૨) વિગ્રહવિનાનું; શાંત; | અવિરલ વિ.સં.] વિરલ નહિ એવું; સામાન્ય(૨)ઘ૬; ભરચક (૩) સુલેહવાળું (૩)પું. વિગ્રહને અભાવ; અયુદ્ધ. ૦વાન વિ૦ જુઓ અખંડ (૪) સતત; લગાતાર અવિગ્રહ; વિગ્રહવાન નહિ તેવું
અવિરામ પં. [] વિરામને અભાવ (૨) અ વિરામ લીધા અવિઘાત વિ. [સં.] અટકાવ વિનાનું; અપ્રતિહત
વિના; સતત. -મ(મી) વિ. સતત; અથાક અવિઘ વિ. [સં] વિન્ન વિનાનું
અવિરુદ્ધ વિ. [ā] વિરુદ્ધ નહિ એવું; અનુકૂલ અવિચલ(–ળ) વિ. [સં.] ચળે નહિ એવું; સ્થિર (૨) નિય. | અવિધ j૦ [i] વિરેધને અભાવ (૨) મેળ; બનાવ (૩) છતા સ્ત્રી૦.-લિત વિ. રિથર; નિત્ય. ૦૫દન મેક્ષ પદ; મુક્તિ પૂર્વાપર સંગતિ.-ધિની વિ૦ સ્ત્રી,-ધી વિ. વિરોધી નહિ એવું અવિચાર j[ä.]વિચાર - વિવેકને અભાવ(૨)ઉતાવળ. –રિત | અવિલંબ વિ૦ [i] મોડું કર્યા વિનાનું (૨)j૦ વિલંબ નહિ તે. - વિબરાબર નહિ વિચારેલું–રિતા સ્ત્રી મૂર્ખતા; અવિચારીપણું. 1 –બિત વિ. વિલંબિત નહિ એવું

Page #97

અવિવક્ષા ]
પર
[અવ્યવહિતપૂર્વગામી
અવિવક્ષા સ્ત્રી [સં.] વિવક્ષાને અભાવ. –ક્ષિત વિ૦ વિવક્ષિત | અવેર ૫૦ દેખરેખ; દાબ; કાબુ (૨) વિવેકથી ઉપયોગ કરે તે; નહિ એવું. –ક્ષિતાર્થત્વ ન. અવિવક્ષિત અર્થવાળું હોવું તે સુવ્યવથા (૩) કરકસર (૪) સમેટવું – એકઠું કરવું તે અવિવાહિત વિ. [.] કુંવારું. -તા વિશ્વ
અન્વૈ ચર (વે) ૧૦ ત. અવૈર, પાટી] વેરને અભાવ; પ્રેમ. અવિવેક પું. [૩] અવિચાર (૨) વિચારશૂન્યતા (૩) અવિનય. નિષ્ઠા સ્ત્રીવેર સામે પણ અવેરનો જ ઉપયોગ કરવાની શ્રદ્ધા -કી વિ. અવિચારી (૨) અસત્ય
અરવું સક્રિટ અવેરથી વર્તવું, સુવ્યવસ્થિત રાખવું સારું કરીને અવિશદ વિ. [i] વિશદ નહિ એવું. ૦તા સ્ત્રી,
વાપરવું (૨) જાળવવું; જતન કરવું (૩) કરકસર કરવી અવિશંકિત વિ૦ કિં.] નિઃશંક; નીડર
અરું વિ૦ હલેતું; ગભરાટિયું. --રાટ ૫૦ ગભરાટ અવિશિષ્ટ વિ. [સં.] વિશિષ્ટ નહિ એવું [વિશુદ્ધિનો અભાવ | અવ j૦ +(પ.) જુઓ અવયવ અવિશુદ્ધ વિ. [i] વિશુદ્ધ નહિ એવું; અશુદ્ધ. --દ્ધિ સ્ત્રી, અવેસ્તા સ્ત્રીજુઓ અવરતા] અવરતા કે તેની પ્રાચીન ભાષા અવિશેષ [.] વિશેષનો અભાવ, અમેદ; સમાનતા (૨)વિત્ર અળા સ્ત્રી [અ +વેળા] જુઓ કવેળા ખાસ જુદું કે વિશેષ નહિ એવું, સામાન્ય [અવિરામ અવળી સ્ત્રી મેદાનો પાતળો શીરે (જૈન) અવિશ્રામ પં. [4] વિશ્રામને અભાવ (૨) વિ. વિશ્રામ-રહિત; | અળું અ૦ [ જુઓ અવેળા] અ૦ કવખતે (૨) અંતરિયાળ અવિશ્રાંત વિ૦ (૨) અ [સં.] અથાક; સતત
અવૈધ વિ૦ [.] વિધિ વિનાનું (૨) શાસ્ત્ર માન્ય નહિ કરેલું; અવિષ્ય વિ. [સં.] જુદું પાડી ન શકાય એવું
નિષિદ્ધ (૩) બંધારણવિરુદ્ધ અવિશ્વસનીય વિ. [ā] વિશ્વાસપાત્ર નહિ એવું
અવૈજ્ઞાનિક વિ. [૪] વૈજ્ઞાનિક નહિ એવું અવિશ્વાસ રૂં. [સં.] વિશ્વાસને અભાવ; શંકા; અણભરોંસો. | અવૈતનિક વિ૦ [.] જુઓ અવેતન ૦પાત્ર વિ વિશ્વાસપાત્ર નહિ એવું. પાત્રતા સ્ત્રી.–સી-સુ | અવૈદિક વિ. [સં] વૈદિક નહિ એવું; વેદ અનુસાર નહિ એવું વિ વિશ્વાસ નહિ તેવું. –મ્ય વિ૦ જુઓ અવિશ્વસનીય અવૈધવ્યવ્રત ન [i] વૈધવ્ય ન આવે તે માટે કરાતું વ્રત અવિષય વિ૦ [i] ઇન્દ્રિયોનો વિષય ન થઈ શકે તેવું; અગોચર અવૈયક્તિક વિ. [] વૈયક્તિક નહિ એવું (૨) j૦ વિષય - કામવાસનાને અભાવ (૩) ન દેખાવું તે (૪) અરે ન જુએ અવેર ન શક્તિ કે મર્યાદા બહાર હોવું તે
અવ્યક્ત વિ. સિં.] અરપષ્ટ (૨) અદશ્ય (૩) [ગ] અજ્ઞાત; અવિષહ્ય વિ૦ [] અસહ્ય
[વિત્ર સ્ત્રી, વિશિષ્ટ સંખ્યા ન બતાવનાર (રાશિ) (૪) નવ બ્રહ્મ; પરમાત્મતત્વ અવિસંવાદી વિ. [.]વિસંવાદી નહિ એવું.–દિતા સ્ત્રી૦.-દિની | (૫) મૂલ પ્રકૃતિ. ક્રિયા સ્ત્રી અવ્યક્ત રાશિને વિધિ; “જિઅવિસ્મૃતિ સ્ત્રી [i] વિસ્મૃતિને અભાવ; સ્મરણ; યાદ બ્રેઈક ઑપરેશન’(ગ.). સામ્યન અવ્યક્ત શશિનું સમીકરણ અવિવાહિત વિ. [સં.] વિહિત નહિ એવું
(ગ.). -તોપાસના સ્ત્રી [ + ઉપાસના ] અવ્યક્તની ઉપાસના; અવી સ્ત્રી [.] રજસ્વલા
નિર્ગુણ બ્રહ્મની ભક્તિ અવીચિ (~ચી) ન૦ [ā] જુઓ અવિચિ
અવ્યભિચરિત વિ૦ [i] અવ્યભિચારવાળું અવીત ન [સં.] એક પ્રકારનું અનુમાન (ન્યાય.) (૨) વિ. વીત | અધ્યભિચાર [સં] નિત્ય સાહચર્ય (૨) એકનિષ્ઠા; વફાદારી. નહિ એવું. ૦૫ વિ૦ વીતષ નહિ એવું. ૦મેહ વિ૦ વીતામહ –રિણી વિ. સ્ત્રી, પતિવ્રતા (૨) એકાગ્ર; એકનિક. –રી વિ. નહિ એવું. ૦રાગ વિ૦ વીતરાગ નહિ એવું
વ્યભિચારી નહિ એવું; નીતિમાન (૨) એકનિષ; એકાગ્ર (૩) અવીર વિ. [સં.] વીર નહિ એવું (૨) વીર પુત્ર વિનાનું. -રા અપવાદરહિત; બધી વખતે એકસરખું (૪)ન્યા.] જેનો વિષય સ્ત્રી, પતિ કે પુત્ર વિનાની સ્ત્રી
કદી બાધિત નથી થતે એવું અવીર્યવાન વિ. [સં.] વીર્યવાન નહિ એવું; નિર્વીર્ય
અવ્યય વિ. સં.] ન બદલાય એવું; શાશ્વત (૨) ન૦ (વ્યા.) જેને અવૃષ્ટિ સ્ત્રી [સં.] વરસાદને અભાવ, અનાવૃષ્ટિ
જાતિ, વચન કે વિભક્તિના પ્રત્યય ન લાગે તે શબ્દ (૩) બ્રહ્મ અવેક ૫૦ + જુઓ અવિવેક; અવિનય
(૪) શિવવિષ્ણુ કૃદંત ન૦ (વ્યા.) કૃદંતને અવ્યય પ્રકાર. અક્ષા સ્ત્રી [સં.] જોવું તે; દૃષ્ટિ (૨) દેખરેખ; કાળજી; સંભાળ | ઉદા. “કરી,કરીને.' વીભાવ પુંએક સમાસ. ઉદા“યથા(૩) અવલોકન. –ક્ષક છું. જોનાર; નિહાળનાર; ઓક્ઝર્વર શક્તિ' (૨) ખર્ચને અભાવ (ગરીબાઈને લીધે) (૩) અવિકારી અવેજ પું[૪. રૂ] બદલો; સાટા જેટલી કિંમતને માલ સ્થિતિ; અવિનાશીપણું (૨) નાણું; મડી. નામું ન “પ્રૉસી'. -જી વિ. બદલામાં અવ્યલીક વિ. [i] ચલીક નહિ તેવું; ખરું; સત્ય કામ કરનારું; હંગામી (૨) સ્ત્રી ની જગાએ -બદલે હવું તે. | અવ્યવસાયી વિ૦ [4] વ્યવસાયી નહિ એવું ૦૫ત્ર ન૦, ૫૦ અવેજી તરીકે અધિકાર આપતું પત્ર કે લખાણ; અવ્યવસ્થ વિ. [૧] વ્યવસ્થા વગરનું; અવ્યવસ્થિત.-સ્થા સ્ત્રી, અવેજનામું‘પૅકસી
વ્યવસ્થાનો અભાવ, ગોટાળો.-સ્થિત વિ૦ વ્યવસ્થિત નહિ તેવું. અવેડે (વે) મું જુઓ અવાડે; હવેડો
–સ્થિતતા–સ્થિતિ સ્ત્રી અવ્યવસ્થા અવેતન વિ૦ [.] વેતન વગરનું; માનદ
અવ્યવહાર વિ૦ વ્યવહારુ નહિ એવું. છતા સ્ત્રીઅવેદ ૫૦ કિં.] વેદ નહિ તે અવૈદિક શાસ્ત્ર
અવ્યવહાર્ય વિ૦ [.] વ્યવહાર ન રાખવા યોગ્ય; બહિષ્કૃત અઘ વિ. [૪] અય
અવ્યવહિત વિ. [i] લગેલગનું; તદ્દન પાસેનું પૂર્વગામી વિ. અવેધ વિ. સં.] ખોડખાંપણ વિનાનું
પૂ કઈ પ્રકારના વ્યવધાન વિના તરત જ આવેલું – રહેલું

Page #98

અવ્યસ્ત ]
૫૩
[ચશ્મીભૂત
અવ્યસ્ત વિ. સં.] વ્યસ્ત નહિ એવું; સમ
નહિ લગતું (૩) શાસ્ત્રશુદ્ધ નહિ એવું; લૌકિક અવ્યંગ વિ૦ [ ] સાદે; વાચ્ય (અર્થ)
અશાંત વિ૦ [4] શાંતિરહિત, ઉદ્વિદ (૨) તોફાની (૩) ચંચળ અવ્યાકુલ(ળ) વિ. સં.] વ્યાકુલ નહિ એવું. ૦તા સ્ત્રી [અસ્પષ્ટ (૪) આતુર. તા સ્ત્રી અશાંતિ અવ્યાકૃત વિ. સં.] પ્રકટ નહિ થયેલું; વિકાસ નહિ પામેલું (૨) | અશાંતિ સ્ત્રી [સં.] અશાંતતા; શાંતિને અભાવ (૨) ફાન; અવ્યાખ્યાત વિ૦ [4] વ્યાખ્યાત નહિ એવું
બખેડો. ૦કર, ૦કારક વિ. અશાંતિ કરનારું અવ્યાપેય વિ. સં.] વ્યાખ્યા ન થઈ શકે એવું
અશિક્ષણ ન. [૪] શિક્ષણને અભાવ; નકામું કે હું શિક્ષણ અવ્યાજ વિ૦ [] નિષ્કપટ; સરળ
અશિક્ષિત વિ૦ કિં] શિક્ષિત - ભણેલું નહિ એવું અવ્યાપક વિ૦ [] વ્યાપક નહિ એવું. ૦ત્વ ન૦, ૦તા સ્ત્રી | અશિર ૫૦ [i] રાક્ષસ (૨) અગ્નિ (૩) પવન અવ્યાપાર પું[ ] કામધંધાને અભાવ(૨) પોતાનું કામ નહિ | અશિવ વિ. [સં.] અશુભ; અકલ્યાણકારી (૨) નવ કલ્યાણ તે. –રેવુ વ્યાપાર શ૦ પ્ર. [ā] વગર ધંધાને ધંધે
અશિષ્ટ વિલં.]શિષ્ટ નહિ એવું; અસંસ્કારી ગ્રામ્ય. છતા સ્ત્રી અવ્યાપી વિ. [4] જુઓ અવ્યાપક; બધે નહિ વ્યાપતું અશિષ્યત્વ ન૦ [4.] શિષ્યયને અભાવ; શિષ્ય ન હોવું તે અધ્યાત વિનં. ]વ્યાપ્ત નહિ એવું [ થાય એવા લક્ષણોન્યા.] અશિસ્ત વિ. શિસ્ત વિનાનું અધ્યાપ્તિ સ્ત્રી [સં.1 થવો જોઈએ તે સઘળાને જેમાં સમાવેશ ની અશીત વિ. [] ગરમ
[ રહિત. ૦વાન વિ. અવ્યાવહારિક વિ. [૪] વ્યાવહારિક નહિ એવું
અશીલ ન૦ [સં] અસલ્ય કે દુરાચારી વર્તન (૨) વિ૦ શીલઅવ્યાહત વિ. [૪] વ્યાહત નહિ એવું; અમેઘ
અશુચિવિ. [ā] શુચિ નહિ એવું, અપવિત્ર; અશુદ્ધ (૨) સૂતકી અવ્યુત્પન્ન વિ. [i] બિનઅનુભવી; અકુશળ(૨) જેની વ્યુત્પત્તિ | (૨) સ્ત્રી શુચિ-સ્વચ્છતા કે પવિત્રતાને અભાવ, છતા સ્ત્રી ન શોધી શકાય એ (શબ્દ)(૩) ભાષાની રૂઢ, વ્યાકરણ ઈત્યાદિ | | અશુદ્ધ વિ૦ [i] અપવિત્ર (૨) મલિન (૩) અપ્રામાણિક (૪) ન આવડતાં હોય એવું
સદા; ભૂલભરેલું (૫) શુદ્ધિ - ભાન વગરનું, બેભાન. ૦તા સ્ત્રી, અશક્ત વિ૦ કિં.] નબળું; કમતાકાત.-ક્તાશ્રમ અશક્ત માટે | હત્વ ન૦,-દ્ધિ સ્ત્રી. અશુદ્ધ હેવું તે આશ્રમ; “ઈન્ફર્મરી'. –ક્તિ સ્ત્રી શક્તિને અભાવ; નબળાઈ (૨) અશુભ વિ. [૪] શુભ નહિ એવું; નઠારું; અમંગલ (૨) મરણને ગજું – તાકાત ન હોવી તે.–ક્તિમાન વિશક્તિ વિનાનું અસમર્થ | લગતું (૩) ન૦ અકલ્યાણ; ભંડું (૪) દુરાચરણ. છતા સ્ત્રી૦. અશકથ વિ. [સં.] અસંભવિત. ૦તા સ્ત્રી૦. ૦૫ત્ર ન એ પત્ર દશ વિ. અશુભ જોતું કે બતાવતું કે જે પહોંચાડી ન શકાય; “ડેડ લેટર’. ૦વત્ અ૦ અશક્ય જેમ | અશુર ૫૦; ન૦ (સં) જુએ આસીરિયા અશગ વિ. [અ +શગી શગ વિનાનું
અશું–સું) વિ. [સં. રા] આવું; એવું (પ.) અશન ન [સં.] ખાવું તે; ભજન
અશર વિ. [સં] કાયર; બાયેલું [ જુઓ ચારાશી અશના(વ્યા) સ્ત્રી [સં.] જુએ અશનાયા
[ચાળો
અશેષ વિટ (૨) અ [.] પૂરેપૂરું; તમામ (૩) સ્ત્રી (સુ) અશનાઈ સ્ત્રી [. પ્રશ્નાર] આશના; ચારી (૨) અટકચાળું; અશે–સા)ળિયે ૫૦ એક વનસ્પતિ – ઔષધિ અશનાયા સ્ત્રી[૨] ખ; ખાવાની ઈચ્છા
અશે(–) વિ. [.] પવિત્ર; શુદ્ધ. ૦ઈ સ્ત્રી, પવિત્રતા અશનિ સ્ત્રી [સં] વીજળી
અશક ૫૦ સિં] હર્ષ; આનંદ (૨) એક ઝાડ (૩) સિં.] એક અશનું વિ૦ ભૂખ્યું; અશનાવાળું
[(૩) ન૦ બ્રહ્મ રાજા (૪) વિ. શોકરહિત. ૦૧નિકાળ્યાય અશોકવન જેવી અશોદ વિ. [i] નિઃશ; નીરવ (૨) શબ્દમાં નહિ વ્યક્ત થયેલું | બીજી ઘણી કામ દે એવી વાટિકાઓ છતાં, રાવણે સીતાને ખાસ અશરણુ વિ૦ [i] નિરાધાર; આશ્રયરહિત. ૦શરણ વિ૦ કારણ વિના ત્યાં રાખી તેમ, અનેક માર્ગો હોય ને બધા સરખા અશરણના શરણરૂપ (પ્રભુ)
[ચાં હોય છતાં, તેમાંના એક ઉપર જ પસંદગી ઊતરવી એ ન્યાય અશરફ સ્ત્રી [મ. ૩ શ્રી]સેનામહોર (૨)એ નામનું એક હઠીલું અશેય વિ. [ā] શોક ન કરવા ગ્ય અશરફ વિ. મ.] ઈમાનદાર; ખાનદાન. –કી સ્ત્રી, ખાનદાની; | અશષ્ય વિ. [૪] શોષી ન શકાય એવું ઈમાનદારી (૨) ભલમનસાઈ
અશૌચ ન [4.] અશુદ્ધિ; મલિનતા (૨) સૂતક અશરીર, ત્વરી વિ૦ [.] શરીરરહિત (૨) દૈવી (વાણી) (૩) અશૌર્ય ન૦ [સં.] કાયરતા ૫૦ (સં.) કામદેવ (૪) બ્રહમ.-રિણી વિ. સ્ત્રી દેવી (વાણી) અશ્કર અ [અવસર?] ઘણું કરીને; આખરે અશર્મ વિ. સં.] દુ:ખી (૨) ન૦ દુઃખ; અશાંતિ
અશ્મ પં. [] પથ્થર. ૦૨ વિ૦ પથ્થરવાળું; ખડકમય (૨) અશસ્ત્ર વિ. [સં.] હથિયાર વિનાનું, નિઃશસ્ત્ર. છતા સ્ત્રી, પથ્થર. ૦રી સ્ત્રીપથરી (એક રોગ).-મંતકવુંએક જાતનું અશંક, -કાસ્પદ, –કિત વિ. [.] શંકારહિત; નિઃશંક, – ઘાસ (જેમાંથી પ્રાચીન કાળમાં બ્રાહ્મણે મેખલા બનાવતા હતા) વિ૦ શંકા ન કરી શકાય એવું કે ન કરવા યોગ્ય; અસંદિગ્ધ | (૨) ચેલે (૩) એક ઝાડનું નામ અશાત(-તા) સ્ત્રી [સં] અશાંતિ; અસુખ, ૦ના સ્ત્રી અશાંતિ | અશ્મા પેન્સં] પથ્થર (૨) પહાડ (૩) વજ. ૦રેહણ ન પહાડ (૨) [જેન] અપવિત્રતા; અપવિત્ર કરવું તે
[ઉદ્ધત ઉપર ચડવું તે (૨) [લા.] કઠણ કામ (૩) વિવાહવિધિને એક અશાલીન વિ. [સં.) શાલીન નહિ એવું; અસલ્ય; નિર્લજજ; ભાગ (જેમાં કન્યાને પથ્થર ઉપર પગ મુકાવી પતિવ્રત્યમાં તેના અશાશ્વત વિ. સં.) શાશ્વત નહિ એવું, છતા સ્ત્રી,
જેવી દૃઢ થવાનું કહેવામાં આવે છે). –મિલ ન૦ પૃથ્વીના અશા(-સ્ત્રીય)વિ. સં.) શાસ્ત્રવિરુદ્ધ; અવિહિત(૨) શાસ્ત્રને પડોમાં મળી આવતે વનસ્પતિ કે પ્રાણીનો અવશેષ. ૦મીભૂત

Page #99

અશ્રદ્ધા ]
[અષ્ટાવક
વિ. અમ કે અરિમલ બનેલું
તે]. ૦કા સ્ત્રી આઠમ(૨)પિતૃશ્રાદ્ધની (અમુક માસની) આઠમ. અશ્રદ્ધા સ્ત્રી [.] અનાસ્થા; અવિશ્વાસ. ૦ળુ વિ. શ્રદ્ધા- ૦ણ પુંઆઠ ખૂણાવાળી આકૃતિ. ૦કેણ, કેણી વિ. આકીન વિનાનું. –ઠેય વિ. શ્રદ્ધેય નહિ એવું
આઠ ખૂણાવાળું. ૦ગંધ ન આઠ સુગંધીઓનું ચુર્ણ ગુણ અશ્રવણય, અશ્રાવણ, અશ્રાવ્ય વિ૦ [.] ન સાંભળવા યોગ્ય બ્રાહ્મણેમાં આવશ્યક એવા આઠ ગુણ – દયા,ક્ષમા, અનસૂયા, કે ન સાંભળી શકાય એવું
શોચ, અનાયાસ, મંગલ, અકાર્પણ અને અસ્પૃહા, દિશા સ્ત્રી અશ્રાંત વિ૦ [ā] થાકયા વિનાનું (૨) સતત; અથાક
ચાર દિશાઓ અને ચાર ખૂણાઓ મળીને આઠ દિશાઓ. અશ્રુ ૫૦ [૪] આંસુ. ૦ધારા સ્ત્રીઆંસુની ધારા. ૦૫ાત દ્રવ્ય ન૦ યજ્ઞમાં જરૂરી આઠ પદાર્થઃ પીપળો, ઊમર, પીપળ, આંસુ પાડવાં તે. અમાન ન આંસુ લેહવાં તે
ખાખરે તથા વડ એ પાંચનું સમિધ તથા તલ, ખીર અને અશ્રુત વિ૦ [.] નહિ સાંભળેલું (૨) શાસ્ત્ર નહિ જાણનારું (૩) ધી. ૦ધા અ૦ આઠ પ્રકારે. ૦ધાતુ સ્ત્રી આઠ ધાતુઓ – સેનું, અશિક્ષિત. પૂર્વ વિ. પૂર્વે નહિ સાંભળેલું એવું
૧૫, તાંબુ, કથીર, પીતળ, સીસું, લે તું અને પારે. નાયિકા અશ્રેય ન [ā] શ્રેયનો અભાવ; અકલ્યાણ; અહિત
સ્ત્રી કાવ્યશાસ્ત્રમાં કહેલી આઠ નાયિકાઓ – સ્વાધીનપતિકા, અક્ષાધ્ય વિ. [૪] વખાણવાને અયોગ્ય નિવ
ખંડિતા, અભિસારિકા, કલહાંતરિતા, વિપ્રલબ્ધા, પ્રોષિતભર્તૃકા, અમલીલ વિ. [8.] બીભત્સ; નઠારું (૨) અસભ્ય; ગ્રામ્ય. છતા વાસકસજજા અને વિરહëઠા. ૦૫દ ૫૦ આઠ પગવાળો તે સ્ત્રી૦, ૦૫ણું ન
(કરોળિયે)૦૫દી સ્ત્રી આઠ પદ - કડીઓવાળું ગીત. ૦૫ર્વત અલેખા –ષા [i] સ્ત્રી નવમું નક્ષત્ર. [–ચગી તે ચગી ને j૦ બ૦ ૧૦ આઠ કુલપર્વત. ૦૫ાથ વિ. આઠ પાસાવાળું ફગી તો ફગી =તે નક્ષત્રમાં જે વરસે તો બરાબર વરસાદ થાય, એકટાહેડૂલ” (ગ.). પૂજાદ્રવ્ય ન૦ પૂજામાં ઉપયોગી આઠ નહિ વરસે તે ના થાય.]
પદાર્થો –પાણી, દૂધ, ઘી, દહીં,મધ,દર્ભ, ચેખા તથા તલ. પ્રધાન અશ્વ j૦ [ā] ઘડે. ૦કાંતા સ્ત્રી નાને એક પ્રકાર ૫૦ આઠ પ્રકારના મંત્રી –પ્રધાન, અમાય, સચિવ, મંત્રી, ધર્મા(સંગીત). ૦ગતિ સ્ત્રીઘેડાની ચાલ(૨) એક છંદ. ૦ગતિ-પ્રબંધ ધ્યક્ષ, ન્યાયશાસ્ત્રી, વધ અને સેનાપતિ. ૦ભાવ૫કાવ્યશાસ્ત્રમાં પું એક ચિત્રકાવ્ય. ગંધાસ્ત્રી એક વનરપતિ; આસંધ. ૦મીવ કહેલા આઠ ભાવો – સ્તંભ, સ્વેદ, સ્વરભંગ, રોમાંચ, કંપ, ૫૦ (સં.) એક રાક્ષસ(૨)વિષ્ણુને એક અવતાર. ચર્યા સ્ત્રી, વેવર્ય, અશુપાત અને પ્રલય. ભુજા સ્ત્રી (સં.) આઠ ભુજાવાળી ઘેડાની સંભાળ. ચિકિત્સક ડું ઘોડાને ઉદ્ય (૨) નાળ જડ- મહાલક્ષમી. ૦ગ પુ. બ૦ વ૦ આઠે પ્રકારના બધા ભેગ. નારો (૩) ઘેડાને પરીક્ષક. ૦તર પુંખચ્ચર, તરી સ્ત્રીખચ્ચર ૦૫ વિ૦ આઠમું (૨) સ્ત્રી. લાગલા ગટ આઠ ટંકના ઉપવાસનું (માદા). ૦૬ સ્ત્રી, ગોખરુને છોડ, ઘાટી સ્ત્રી, નવ ગણની વ્રત; અઠ્ઠમ (જૈન). મકાલિક વિ૦ સાત કે છોડી આઠમી ચાર લીટીને એક છંદ. ૦૫ાલ(–ળ,૦ક) પં. ઘોડાનું પાલન ટકે અર્થાત્ થે દિવસે રાતે જમનારું. ૦મહારગ ૦ આઠ કરનાર; ખાસદાર, બ્રહ્મચર્યન અધિના જેવું બ્રહ્મચર્ય. ૦મંત્ર પ્રકારના મોટા વ્યાધિ-વાત, અશ્મરી, કુછુ, મેહ, ઉદર, ભગંદર, પુંજેથી ઘેડ પવનવેગે ચાલે એ મંત્ર. ૦મેધ છું. એક અર્શ અને સંગ્રહણી. ૦મહાસિદ્ધિસ્ત્રી આઠ મહાસિદ્ધિઓયજ્ઞ, જેમાં દિગ્વિજયે કરી આવતો ઘડો હોમવામાં આવે અણિમા, મહિમા, ગરિમા, લધિમા, પ્રાપ્તિ, પ્રાકામ્ય, ઈશિત્વ છે. એધી વિ. અશ્વમેધને લગતું (૨) પુંતે યજ્ઞ કરનાર. અને વશિત્વ. [-અને નવ નિધિ હોવાં = બધી દિવ્ય શક્તિઓ વાર ૫૦ ઘોડેસ્વાર, વિદ્યા સ્ત્રી ઘોડા પારખવાની, કેળવ- મેતમામ સંપત્તિ હોવી]. ૦મંગલ(–ળ)વિજુઓ અષ્ટકલ્યાણી વાની તથા ચલાવવાની વિદ્યા. વૈદ્ય પું, જુઓ અશ્વચિકિત્સક. | (૨) ન૦ રાજ્યાભિષેક વખતે જરૂરી ગણાતી આઠ શુભ વસ્તુઓ
શક્તિ સ્ત્રી અશ્વની શક્તિ-યંત્રશક્તિ કાઢવાનું એક માપ; - સિંહ, વૃષભ, ગજ, પૂર્ણોદક કુંભ, પેખે, નિશાન, વાઘ અને હેર્સ પાવર (પ.વિ). શાસ્ત્ર અશ્વવિદ્યાનું શાસ્ત્ર. શાલ દી૫; અથવા બ્રાહ્મણ, અગ્નિ, ગાય, સુવર્ણ, ધૃત, સૂર્ય, જળ -ળા) સ્ત્રી ઘોડાને તબેલે. –થારૂ૦ વિ૦ [+આરૂઢ] છેડા અને રાજા (૩) પુનર્લગ્ન; નાતરું (૪) એક તાલ (સંગીત). ઉપર સવાર થયેલું. -શ્વારોહણ ન૦ [+આરહણ] છેડા ૦મંગળી વિ૦ નાતરિયું (લગ્ન). ૦માંશ પંઆઠમે ભાગ. ૦મી ઉપર સવારી કરવી તે. –શ્વિની સ્ત્રી પહેલું નક્ષત્ર (૨) ઘોડી. સ્ત્રી આઠમ. ભૂતિ –ર્તિ) ૫૦ શંકર મહાદેવ (પૃથ્વી, જલ, -વિનીકુમાર પં. (સં.) દેવાના બે વૈદ્ય
તેજ, વાયુ, આકાશ, સૂર્ય, ચંદ્ર અને ઋત્વિજ - એવાં આઠ અશ્વત્થ ! [i] પીપળે
[નામ રૂપવાળા). ગિની સ્ત્રી શુભાશુભ ફળ આપનારી પાર્વતીની અશ્વત્થામા પું. [i] (સં.) દ્રોણાચાર્યને પુત્ર (૨) એક હાથીનું આઠ સખીઓ. ૦રેસ ૫૦ આઠ રસ –શુંગાર, હાસ્ય, કરણ, અશ્વમેવ અ૦+(૫) જુએ અવશ્યમેવ
રૌદ્ર, વીર, ભયાનક, બીભત્સ અને અદભુત. ૦વર્ષા વિ. સ્ત્રી અષા(સા) પં. [સં. મઢ] વિક્રમ સંવતને નવ મહિના આઠ વર્ષની (કન્યા); ગૌરી. સિદ્ધિ સ્ત્રી, જુઓ અષ્ટ મહાઅષાઢ ૦ [4] અષાડ. - સ્ત્રી એક નક્ષત્ર. -હી વિ. સિદ્ધિ. સૌભાગ્ય ન બ૦ ૧૦ સેંથામાં સિંદુર, કપાળે ચાંલ્લો, અષાડનું કે તેને લગતું
[અશોઈ પવિત્રતા આંખમાં કાજળ, નાકે વાળી, કાને કંઈકે, કોટમાં કીડિયાસેર, અ વિ૦ [અવેસ્તા] અશે; પવિત્ર જરથુષ્ટ્ર). ૦ઈ સ્ત્રી, હાથમાં ચૂડો કેબંગડી, અને પગમાં અહાસિયાં એ આઠ સૌભાગ્યઅષ્ટ વિ. [i] આઠ. ૦૬ ૧૦ આઠને સમુદાય. ૦કર્ણ ! વતીનાં ચિ. શ્રવણ ૫૦ (સં.) અષ્ટકર્ણ; બ્રહ્મા. -કાક્ષરી (સં.) બ્રહ્મા. ૦કલ્યાણ વિ. આઠ શુભ ચિહવાળા (ઘેડ) વિ. આઠ અક્ષરવાળું. -બાદશ વિ૦ અઢાર. –હાધ્યાયી વિ. [ચાર પગ, કપાળ, છાતી, ખાંધ તથા પૂંછડી જેનાં ઘળાં હોય | આઠ અધ્યાયવાળું (૨) સ્ત્રી (સં.) પાણિનીનું વ્યાકરણ. –ણાવક

Page #100

અષ્ટાવધાની]
[અસલ
વિ૦ આઠે વાંકાં અંગવાળું; કદરૂપું; કુબડું(૨)૫૦ (સં.)એક ઋષિ. ૦ભાષી, વાદી વિ૦ જૂઠું બોલનાર.ત્યાગ્રહી વિ૦ સયાગ્રહી –જાવધાની વિ. એકીસાથે જુદી જુદી આઠ વસ્તુઓમાં ધ્યાન નહિ તેવું.ત્યાચરણનઅસત્ય આચરણકે વર્તન (–ણ વિ૦). આપી શકે એવું (૨) [લા.] ચતુર. –ાંગ વિ. આઠ અંગવાળું -ત્યાબંધ j૦ અસત્ય અવબોધ [ જુઓ ‘અસતમાં (૨) નવ શરીરનાં આઠે અંગ, જેના વડે દંડવત્ પ્રણામ કરવામાં અસદંશ, અસદાચરણ, અસદાચાર–રી, અસદુતર [.] આવે છે તે (આઠ અંગે – બે હાથ, બે પગ, બે હીંચણ એ છે અસદશ વિ. [૪.] અણસરખું; ભિન્ન અને છાતી તથા કપાળ કે વાચા તથા મન; અથવા હાથ, પગ, અસદુ વ્યતિ, બ્રાહ, ભાવ [i] જુઓ “અસતંમાં ઢીંચણ, છાતી, માથું, મન, વાણી અને દૃષ્ટિ). –ષ્ટાંગ બુદ્ધિ સ્ત્રી | અસદ્વિચાર પં. [i] જુઓ “અસત'માં શુષા, શ્રવણ, ગ્રહણ, ધારણ, ચિંતન, ઊહાપોહ, અર્થવિજ્ઞાન અસન, વેલ સ્ત્રી, એક ઔષધિ અને તત્ત્વજ્ઞાન એ આઠ ગુણવાળી બુદ્ધિ. -છાંગ માર્ગ પૃ. | અસન્નારી સ્ત્રી [સં.] સન્નારી નહિ તે-ખરાબ સ્ત્રી સમ્યક દષ્ટિ, સમ્યક સંક૯પ, સમ્યક વાક, સમ્યક કર્મ, સમ્યક અસ૫ ૫૦ [1. મU] (૫) જુઓ અસ્પ આજીવ, સમ્યક વ્યાયામ, સમ્યક સ્મૃતિ, સમ્યક સમાધિ એ અસપિ વિ. [ā] સપિંડ નહિ એવું આઠ અંગવાળો બુદ્ધ ભગવાને બતાવેલ દુઃખના નિવારણ માર્ગ. | અસબાબ ૫૦ [..] સરસામાન; “ડેડ સ્ટોક' [૦૫ણું ન૦ -શાંગ ગ ૫૦ યમ, નિયમ, આસન, પ્રાણાયામ, પ્રત્યાહાર, | અસભ્ય વિ[.]સભ્ય નહિ એવું, અવિનયી; જંગલી. ૦તા સ્ત્રી, ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ એ આઠ અંગયુક્ત યોગ. ૦ષ્ટોત્તર- | અસમ વિ. [૪] સમ-સરખું નહિ અવું; વિષમ (૨) બરાબશત વિ૦ એકસે આઠ (પારાયણ)
રિયા વિનાનું, અપ્રતિમ. છતા સ્ત્રીઅષ્ઠપષ્ટ અ [ä. Íણ-મર્પણ?] આડું અવળું; અગડંબગડેખરું- અસમજ,૦ણ સ્ત્રી [અસમજવું] અણસમજ. ૦ણું વિ૦ અણઅષ્ટાક્ષરી વિ. [], અષ્ટાદશ વિ. [4], અષ્ટાધ્યાયી વિ. સમજુ. –જૂત-જૂતી સ્ત્રી, ગેરસમજ (૨) અણબનાવ (૨) સ્ત્રી [સં.], અષ્ટાવક્રj૦ (૨)વિ[.], અાવધાની વિ. અસમતા સ્ત્રી [.] જુએ “અસમ'માં
[વિનાનું [8] જુએ “અષ્ટ'માં
અસમભાવ j૦ [4.] સમભાવને અભાવ. –વી વિ૦ સમભાવ અષ્ટાવું અ૦ ક્રિ- કછાવું; પીડાવું (૨) હિઝરવું (૩) પસ્તાવું અસમર્થ વિ. [4] સમર્થ નહિ તેવું અષ્ટાંગ વિ. [], બુદ્ધિ, ૦માર્ગ, ગ જુઓ “અષ્ટમાં | અસમવાયી વિ. [4] સમવાયી નહિ તેવું જુદું પાડી શકાય તેવું; અષ્ટોત્તરશત [] જુઓ ‘અષ્ટમાં [ગોટલાવાળુ ફળ આગંતુક. ૦કારણ ન જે કારણ કાર્ય અથવા સમવાયી કારઅષ્ઠિફલ(–ળ)ન[. અષ્ઠિ+ #](કેરી બેર જેવું) ઠળિયા કે ણની સાથે એક જ વસ્તુમાં સમવાય-સંબંધથી રહેલું હોય તે (ન્યા.) અસત વિ. [સં] સક્ત નહિ એવું; અનાસક્ત, આસક્તિ વિનાનું. અસમત વિ. [4] સમવાય-સંબંધથી નહિ જોડાયેલું (૨) -ક્તિ સ્ત્રી અનાસક્તિ
અસંબદ્ધ; સમન્વિત નહિ એવું અસગેત્રી(ત્રી) વિ. [સં.] સગોત્ર-એક જ ગોત્રનું નહિ તેવું અસમંજસ વિ. [૪] અસ્પષ્ટ (૨) અનુચિત (૩) મુર્નાઈભરેલું અસચ્ચાઈ સ્ત્રી સચ્ચાઈને અભાવ; જૂઠ
અસમા, વિ. [અ + સમાતુંસમાય નહિ તેવું કે તેટલું (૨) જેનો અસજજ વિ. [સં.] સજજ નહિ એવું ૦૫ણું ન | સમાસ ન થાય એવું (માણસ)
[ન કરનારું અસજજનપું. [૪] સજજન નહિ; દુષ્ટ; અસભ્ય. છતા સ્ત્રી, અસમાધાન ન [સં] સમાધાન નહિતે. ૦કારક વિ૦ સમાધાન અસત વિ. [] ન હયાત; કાલ્પનિક (૨) ખોટું (૩) ખરાબ (૪) અસમાધેય વિ. [4] સમાધાન ન કરી શકાય એવું [ી. નશૂન્ય(૫) અસત્ય. –કાર પુંઅનાદર; અપમાન. -ત્તા સ્ત્રી, અસમાન વિ૦ કિં.] સરખું નહિ એવું (૨)સપાટ નહિ એવું. છતા સત્તાને અભાવ.-૫થj૦ કુમાર્ગ. –૫થગામી વિ૦ કુમાર્ગે | અસમાપ્ત વિ. [] અધુરું; અપૂર્ણ, –પ્તિ સ્ત્રી ચડેલું; દુરાચરણી. -વવિ. નિઃસત્વ; માલ વિનાનું (૨) સારા- અસમાવર્તક, અસમાવૃત્ત(–ત્તિક) પં[સં.] જેનું (વેદનું) પણ વિનાનું (૩) ન૦ અભાવ; ન લેવું તે (૪) અસત્ય (૫) અધ્યયન સંપૂર્ણ નથી થયું એવો બ્રાહ્મણ ખરાબ પણું; દુષ્ટતા.-દંશ પુંઅનિષ્ટ – ખરાબ અંશ. –દાચરણ અસમાહિત વિ. [૪] ધ્યાન રહિત; વ્યગ્ર ન–દાચાર પુત્ર અનીતિ; દુરાચાર. –દાચારી વિ૦ દુરાચારી. અસમાંતર વિ. [સં.] સમાંતર નહિ એવું -દુત્તરવું અસત્ય - જાઠો ઉત્તર કે જવાબ,–ગતિ સ્ત્રી અવ- અસમ્યક વિ. [સં.] સમ્યક નહિ એવું; ખેઠં; ભૂલભરેલું ગતિ.-શાહપું ખરાબ યુતિ (૨) ખરાબ અભિપ્રાય; પૂર્વગ્રહ અસર સ્ત્રી [..] વસ્તુને (સારે કે માઠો) પ્રભાવ કે છાપ પડે (૩) છોકરવાદી ઇચ્છા.-૬ભાવ - સદભાવને અભાવ; અના- યા ગુણ અવગુણ દાખવે તેનું પરિણામ; લાગણી. [–તળે આવવું દર, અણગમે. -દ્વિચાર પુંખરાબ- દુષ્ટ વિચાર [રહી રહીને = છાપ પડવી કે પાસ યા પ્રભાવ લાગવો. –પવી = પ્રભાવ કે અસતત વિ. [૪] સતત- ચાલુ કે અખંડ નહિ તેવું (૨) અ૦ ગુણના પાસથી પરિણામ થવું, ફેફાર નીપજ.]. ૦કારી, અસતી સ્ત્રી [સં.] વ્યભિચારિણી સ્ત્રી; અસાધ્વી
૦કારક વિ૦ [.] અસર કરે એવું અસત્તા સ્ત્રી ;-૧૧૦ [] જુઓ “અસત’માં
અસરલ(–) વિ. [4] સરળ નહિ એવું; કઠણ; મુશ્કેલ અસત્પથ ! [4] જુઓ “અસત'માં
અસરાર ન [..] ખાનગી વાતચીત (૨) છુપ ભેદ (૩) ઝડઝપટ અસત્ય વિ. [સં.] ખોટું; જૂઠું (૨) કાપનિક (૩) ન૦ જૂઠાણું | અસરાર–લ) અ૦ (૫) [સર૦ Éિ.] સતત; સરાર; લગાતર (૪) માયા; ભ્રમ. છતા સ્ત્રી અસત્યપણું. ૦ભાવાપણું ન | અસર્જક વિ૦ કિં.] સર્જક નહિ એવું જ્યાં ભાવને અનુભવ નથી થતો ત્યાં ભાવનું આરોપણ કરવું તે. | અસલ વિ. [મ. મર] મેળ (૨) પ્રાચીન (૩) ઉત્તમ (૪) ખરું,

Page #101

અસલતા ]
[અસારે
માણસ
સાચું (૫) અ૭ પહેલાં. છતા,લિયત સ્ત્રી અસલપણું. ૦નું, અસંમત વિ. [] સંમત નહિ એવું. -તિ સ્ત્રી, –લી વિ. અગાઉનું; પુરાણું મૂળ (૨) ખરું; નકલી નહિ એવું અસંમાન ન [4.] સંમાનને અભાવ; અનાદર; અપમાન.--નિત અસલામત વિ૦ [અ + સલામત] સલામત નહિ એવું વિ. સંમાનિત નહિ એવું અસલિયત, અસલી જુઓ “અસલમાં
અસંહ ૫૦ [સં.] સંમેહને અભાવ (૨) સત્ય જ્ઞાન અસવર્ણ વિ. [.] ભિન્ન વર્ણ - જાતિનું
[સવારી અસંયત વિ. [ā] સંયમરહિત (૨) બંધનથી મુક્ત અસવાર પું. [1] જુઓ “સવાર’ ૧, ૨, ૩ અર્થ. -રી સ્ત્રી | અસંયમ પું[i] સંયમને - ઇદ્રિ ઉપરના કાને અભાવ અસહ વિ૦ [.] નહિ સહનાર કે સહી શકનાર (૨) અસહ્ય (૫). અસંયુક્ત વિ. [4] નહિ જોડાયેલું (૨) [વ્યા.] સંધિરહિત ૦નીય-હ્ય વિ૦ સહી ન શકાય એવું
અસંગપું [.] સંગને અભાવ; વિગ (૨) કુગ.—ગી અસહકાર ૫૦ [i] સહકાર - સંબંધ ન રાખવે તે (૨) સરકાર વિ. સગી નહિ એવું સાથે સંબંધ ન રાખવાની ગાંધીજીએ શરૂ કરેલી એ નામની લડત. | અસંલગ્ન વિ. [૪] સંલગ્ન નહિ એવું. ૦ના સ્ત્રી, -રી વિ. અસહકારને લગતું (૨) ૫૦ અસહકારમાં જોડાયેલ | અસંશય (થી) વિ. સિં] સંશયરહિત; નિઃશંક
[વટી; કૃત્રિમ અસંસર્ગ કું. [ā] સંસર્ગ-પરિચયને અભાવ અસહજ વિ. [.] સહજ નહિ એવું; તાણીશીને કરેલું; બના- | અસંસ્કારિતા સ્ત્રી [સં.] અસંસ્કારીપણું અસહનીય વિ. સં.] જુઓ ‘અસહમાં
અસંસ્કારી વિ. [ā] સંસ્કાર વગરનું; અશિષ્ટ, અસંસ્કૃત અસહગ ૫૦ [.] સહયોગને અભાવ; અસહકાર [સ્ત્રી | અસંસ્કૃત વિ૦ [4] અશિષ્ટ; સંસ્કારરહિત (૨) [વ્યા.] નિયમ અસહાય વિ૦ કિં.] સહાય વિનાનું; એકલું (૨) નિરાધાર. ૦તા
વિરુદ્ધને શબ્દ. ૦૪ વિ. સંસ્કૃત નહિ જાણનાર અસહિષ્ણુ વિ. [ā] સહન ન કરે એવું; ક્ષમા ન કરે એવું | અસંસ્કૃતિ સ્ત્રી [.] સંસ્કૃતિને અભાવ; સંસ્કારી છું કે અક્ષમ (૨) અનુદાર. છતા સ્ત્રી,
સભ્યતા વગરની સ્થિતિ. ૦કર વિ. અસંસ્કૃતિ લાવે એવું અસહ્ય વિ. [સં] જુઓ “અસહમાં
અસાખ વિ૦ [અજ્ઞાખ] સાખ - પ્રતિષ્ઠા વગરનું અસંખ્ય –ખ્યાત વિä.] અગણિત. ૦ધા અ૦ અસંખ્ય રીતે અસાચ વિ૦ [અસાચ] ા ડું; અસત્ય (૨) ક્ષણભંગુર અસંગ વિ. [સં.] અનાસક્ત; દુનિયાદારીના સંબંધોથી મુક્ત (૨)
અસાચટ ન [અસાચવટ] સાચવટને અભાવે (૨) અપ્રાસબત વિનાનું; એકલું (૩) ૫૦ અનાસક્તિ(૪) પુરુજવા આત્મા
માણિકતા (સાંખ્ય). ૦રે ૫૦ સેબત વિના સરવું તે. -ગી વિ ત્યાગી; અસાઠ j૦ જુઓ અષાડ વેરાગી; અસંગવાળું
અસાતત્ય ન [] સાતત્યને અભાવ અસંગત વિ.સં.] મેળ ન ખાય એવું; પરસ્પરવિરોધી (૨) અનુ
અસાધારણ વિ. સં] સાધારણ નહિ એવું; અરસામાન્ય; વિશેષ; ચિત. -તિ સ્ત્રી પરસ્પર વિરોધ (૨) અસંભવ (૩) [ કા.શા.]
ખાસ; અનેખું (૨) લત્તર; અલૌકિક (૩) ૫૦ (ન્યા.) એક કાર્યકારણના સંબંધને જેમાં વિરોધ દેખાડો હોય એ અલંકાર
પ્રકારને હેવાભાસ; અનેકાંતિકને એક પ્રકાર. છતા સ્ત્રી.. અસંગરે ડું, અસંગી વિ૦ [] જુઓ “અસંગમાં
ધર્મ ૫૦ સાધારણ ધર્મ બાદ કરતાં બાકી રહે તે ધર્મ, વસ્તુને અસંગ્રહ ૫૦ સિં] સંગ્રહને અભાવ; અપરિગ્રહ
ખાસ ધર્મ (ન્યા.) અસંત વિ. સં.અધમ, અપવિત્ર
અસાધુ વિ૦ .] દુષ્ટ; ખરાબ (૨) [વ્યા.] અપભ્રષ્ટ; અશુદ્ધ. અસંતતિયું, અસંતાન વિ. [સં] સંતાન કે સંતતિ વિનાનું
તા સ્ત્રી૦. –ઠવી વિ. સ્ત્રી દુષ્ટા (૨) વ્યભિચારણી અસંતુષ્ટ વિ. સં.] અસંતોષવાળું; સંતુષ્ટ નહિ એવું
અસાધ્ય વિ. [૪] સાધી ન શકાય એવું (૨) સિદ્ધ ન થઈ શકે અસંતોષ ૫૦ [4] સંતોષને અભાવ. –થી વિ૦ અસંતુષ્ટ
એવું (૩) જેને ઈલાજ ન હોય તે (રેગ). ૦તા સ્ત્રી, અસંદિગ્ધ વિ. .] સંદિગ્ધ નહિ એવું; સ્પષ્ટ; નિશ્ચિત; નિઃશંક
અસાઠવી વિ૦ સ્ત્રી[4] જુઓ ‘અસાધુ'માં [ બેભાન અસંપ્રજ્ઞાત ! [ā] નિર્વિકલ્પ (સમાધિ)
અસાન વિ. [અ + સાન] સાન - સમજ કે ભાર વિનાનું, નાદાન; અસંમોષ પં. [] ભૂંસાઈ ન જવું તે [ હતા સ્ત્રી | અસામયિક વિ. [૪] કવખતનું (૨) નિણત કે નક્કી ચા નિયત અસંબદ્ધ વિ.સં.]સંબદ્ધ નહિ એવું (૨) અર્થશ (૩) અનુચિત. સમય વિનાનું અસંબધ વિ૦ (૨) અ [સં.] બાધ વગરનું
અસામર્થ્ય ન [] સામર્થ્યને અભાવ; અશક્તિ અસંભવ [4] સંભવને અભાવ; અશક્યતા (૨) વિ. અસામાજિક વિ. [4] સામાજિક નહિ એવું કે તેથી ઊલટું અસંભવિત. ૦નીય વિ૦ અસંભવ. –વિત વિ. સંભવિત નહિ અસામાન્ય વિ. [સં.] અસાધારણ, ૦તા સ્ત્રીએવું; અશક્ય. વિતતા સ્ત્રી,
અસામ્ય ન૦ [4] સામ્યને અભાવ; અસમાનતા અસંભાવના સ્ત્રી [] સંભાવનાને અભાવ; અશક્યતા
અસાર વિ. [સં] સાર વિનાનું, નિઃસત્વ (૨) નિરર્થક (૩) તુચ્છ અસંભાવિત વિ. [4] સંભાવિત નહિ એવું; અપ્રતિષ્ઠિત (૪) પં. સારને અભાવ. છતા સ્ત્રી, અસંભાવ્ય વિ૦ [4.] અસંભવનીય; અશકય; અસંભવિત (૨) | અસારસ્ય ન૦ [4] સારસ્ય - સરસતાને અભાવ અકથ્ય
[અભાવ; અસંભવ અમારો પુત્ર [હિં., મ. મHTRI] વળ દીધેલ રેશમને તાર. અસંભૂત વિ. [8] સંભૂત નહિ એવું. -તિ સ્ત્રી સંભૂતિને | [અસારા વાટવા = અસારાને ઘસીને સરખા ને મુલાયમ કરવા અસંભ્રમ પું[સં] સંભ્રમને અભાવ (૨) વિ. સંભ્રમરહિત | (વણવા માટે)]
- શાક

Page #102

અસાવધ]
૫૭
[અસ્થિ
અસાવધ-ધાન વિ. [ā] સાવધ નહિ એવું, ગાફેલ. –ધાનતા, દાઝ (૨) પારકાના ગુણેમાં દોષ શોધવા તે (૩) ક્રોધ. ૦ળુ વિ. -ધાની સ્ત્રી,
અસૂયાવાળું
[મડું. સવાર અ૦ વહેલું મોડું અસાવળી સ્ત્રી એક જાતનું વસ્ત્ર
અસૂર(–) અ [વં. વજૂર =સાંજ, પ્રા. કસૂર, મ. કરી] અસાહજિક વિ. [ā] સાહજિક નહિ એવું; કૃત્રિમ
અસૂર્ય વિ. [4] સૂર્ય વિનાનું; અંધારામાં આવેલું અસહ્ય –હા વિ. [સં.] અસહાય, નિરાધાર
અસુંદર છું. એક ઝાડ અસાળિયે જુઓ અશેળિયે
અસે મસે અસં. fમ–“મસ’નું દ્વિત]કઈ પણ મસે –બહાને અસાંકેતિક વિ. [સં] સાંકેતિક નહિ એવું
અસેવન ન [i.] ઉપભોગ ન કરે તે (૨) અનાદર; ધ્યાન અસાંપ્રત વિ૦ [i] પ્રાચીન (૨) અયોગ્ય
ઉપર ન લેવું તે
[સેવા માટે અયોગ્ય અસાંપ્રદાયિક વિ. [સં] સાંપ્રદાયિક નહિ એવું
અસેવા સ્ત્રીલિં] સેવાને અભાવ, કુસેવા. –વ્ય વિ. [i] અસાંસતું વિ૦ [અ + સાંસતું] ધીરજ વિનાનું, રઘવાટિયું અસૌમ્ય વિ. [4] ઉગ્ર; કઠોર અસાંસ્કૃતિક વિ૦ [4] સાંસ્કૃતિક નહિ એવું
અસ્કર ન૦ [૨] લશ્કર; જ.-રી લશ્કરી સિપાઈ સૈનિક અસિ સ્ત્રી [સં.] તલવાર. કર્મ નવ તરવાર ચલાવવાનું કામ; | અસ્કામત સ્ત્રી, જુઓ ઈસકામત
[કર્યા વિનાનું વીરકર્મ, ધારા સ્ત્રી તલવારની ધાર [અસિધારાએ ચાલવું અખલિત વિ૦ [i] અડગ (૨) અખંડ (૩) ખલન કે ભૂલ કે રહેવું = ખૂબ સાવધાની રાખીને વર્તવું.]. ૦ધારાવત ન૦ તલ- અસ્ત ૫૦ કિં.] આથમવું તે (સૂર્ય ઈત્યાદિનું) (૨) પડતી (૩) વારની ધાર પર ચાલવા જેવું કઠણ વ્રત. ૦૫ત્ર ન૦ તલવારનું ફળું નાશ; મરણ (૪) ન૦ ઘર. ૦માન વિ આથમતું, વ્યસ્ત વિ. કે મ્યાન (૨) ધારદાર પાનાંની એક વનસ્પતિ (૩) શેરડી (૪) એક છિન્નભિન્ન રહે છે. વ્યસ્તતા સ્ત્રી૦. –સ્તગત વિ૦ અસ્ત નરક. ૦લતા સ્ત્રી તરવારનું ફળું
પામેલું. –સ્તાચલ(–ી) ૫૦ [ + અચલ] સૂર્ય જેની પાછળ અસિત વિ. [સં] કાળું; શ્યામ (૨) નીલ (૩) ૫૦ (સં.) એક આથમે છે તે કાલ્પનિક પર્વત. –સ્તાદય પું[+ઉદય] ઊગવું
ઋષેિનું નામ. –તા સ્ત્રી, ગળી (૨) અંતઃપુરની જુવાન સ્ત્રી ને આથમવું તે (૨) [લા] ચડતી-પડતી (૩) નાગણ (૪) (સં.) એક અસરા
અસ્તર ન૦ [1] અંદરનું પડ (ડગલા ઈત્યાદિનું) અસિદ્ધ વિ. [૩] સિદ્ધ નહિ એવું; નહિ સધાયેલું; અપૂર્ણ અસ્તરિયું ન [શું. અરઢિયા] સેનામહોર (૨) પુરવાર નહિ થયેલું (૩) પં. (ન્યા.) એક હેવાભાસ, જેમાં અસ્તરે ! [1. વસ્ત] વાળ કાઢવાનું ઓજાર; અસ્ત્રો હેતુ પિતે જ સિદ્ધ હેત નથી. છતા સ્ત્રી, –દ્ધિ સ્ત્રી સિદ્ધિને અસ્તવ્યસ્ત સં.] જુઓ “અસ્તમાં અભાવ; અસિદ્ધ હોવું તે
અર્તગત વિ. [સં] જુઓ “અસ્તમાં અસિધારાવત, અસિપત્ર જુઓ “અસિ'માં
અતાઈ સ્ત્રી [સં. શાસ્થાથી] ધ્રુપદના ત્રણ ભાગમાં પહેલો અસિપદ ન [i] “તત્વમસિ'માંનું “અસિ' પદ
(અસ્તાઈ, અંતરે અને આભગ) (૨) ઢાળ; રાગ અસિલતા સ્ત્રી [i.] જુઓ “અસિ'માં
અસ્તાચલ (–૧) પું[] જુઓ “અસ્તમાં અસીમ વિસં. સીમા વિનાનું, બેહદ.૦તા સ્ત્રી[ (વકીલનો) | અસ્તિ સ્ત્રી [i] હયાતી; હતી. ૦કાય ૫૦ પદાર્થ (જૈન). અસીલ વિ. [] જાતવાન; અશરાફ (૨) સાલસ (૩) j૦ કુળ ત્વ નવ અસ્તિ. ૦૫ પુત્ર અનુકૂળ પક્ષ. ૦રૂ૫ વિ૦ ભાવાઅસુ ૫૦ [i] પ્રાણ (૨) મુંબ૦૧૦ દેહના ચવાયુ
ત્મક; પિઝિટિવ'. વાક્ય ન૦ અસ્તિવાચક કથનવાળું વાકશે. અસુખ ન [4] દુઃખ (૨) બેચેની. -ખાકારી સ્ત્રી સુખાકારી વાચક, વાચી વિ. અસ્તિરૂપ [એવો ઉગાર ન હેવી તે; માંદગી. –ખી વિ૦ દુઃખી (૨) બેચેન
અસ્તુ અo [iu] ભલે; ખેર (૨) “તારા માગ્યા પ્રમાણે થાઓ” અસુગમ વિ. [] સુગમ નહિ તેવું દુર્ગમ; મુશ્કેલ
અસ્તેય ન [i] ચોરી ન કરવી તે (૨) જરૂરિયાત કરતાં વધારે અસુઘડ વિ. [અસુઘડ] સુઘડ નહિ એવું. છતા સ્ત્રી
વાપરવું તે ચોરી છે એમ માની તેમન કરવું તે. વ્રત ન અસ્તેયનું અસુર પુંસં] દૈત્ય; દાનવ; રાક્ષસ (૨)નીચ કે ખરાબ માણસ, વ્રત; (પાંચમાંનું) એક મહાવ્રત -રાચાર્ય ૫+ આચાર્ય](સં.) અસુરોનો આચાર્ય-શુક્રાચાર્ય. | અઑદય [i] જુઓ “અસ્તમાં -રાધિપ(તિ) પં. [+અધિપ, તિ][4] અસુરને અધિપ- અસ્ત્ર ન૦ [સં.] ફેંકવાનું હથિયાર (૨) હથિયાર. ૦ઘર વિ. અસ્ત્ર બલિરાજા. –રેશ ૫૦ [+ ઈશ] સિં] અસુરોનો ઈશ
ધારણ કરનારું. વિદ્યા સ્ત્રીઅસ્ત્ર વાપરવાની વિદ્યા. –સ્ત્રાગાર અસુલભ વિ૦ [4] સુલભ નહિ એવું; દુર્લભ
નવ [+આગાર] હથિયાર રાખવાને ઓરડો અસુહદ મું [] અમિત્ર; શત્રુ
અસ્ત્રો પુત્ર અસ્તરે; છર અસું વિ૦ + જુઓ અશું; આવું; એવું
અસ્થ નવ જુએ અસ્થિ, હાડકું (૫) અસુંદર વિ. સં.] કુબડું; કદરૂપું
અસ્થાન ન [i] અયોગ્ય સ્થળ -પ્રસંગ અસૂક્ષ્મ વિ૦ .] સૂક્ષ્મ નહિ એવું
અસ્થાયી વિ. [4.3 ટકે નહિ એવું; ચંચળ (૨) કાયમી નહિ તેવું અસૂઝ સ્ત્રી સૂઝને અભાવ
[વિનાનું
(૩) [ગ] વિકારી; ચલ; “વેરિયેબલ” અસૂત્રિત વિ. [4] સૂત્રનાં રૂપમાં મૂક્યા વિનાનું (૨) ગાંઠયા અસ્થાવર વિ૦ [૩] સ્થાવર નહિ એવું; જંગમ અસૂમ વિ. [અસૂમ] સૂમ નહિ તેવું; ઉદાર
અસ્થિ ન [4] હાડકું (૨) નબ૦૧૦ શબને બાળતાં રહેતાં અસૂયક વિસં.] અસૂયા કરનારું, અસૂયા સ્ત્રી[ā] અદેખાઈ | હાડકાં-કુલ. [–નાંખવા, પધરાવવાં =મરેલાનાં અસ્થિ કેફૂલ

Page #103

અસ્થિપં(-પિંજર].
૫૮
[અહાલેક
કઈ તીર્થમાં નાંખવાં.]. ૦૫(પિ)જર નવ હાડપિંજર. બંધ અસ્વાધ્ય ન [4.] સ્વાસ્થને અભાવ; અસ્વસ્થતા ૫૦, ૦બંધન ન. અસ્થિઓના સાંધાને બાંધતા સ્નાયુને તંતુ; અસ્વીકાર પં. [] સ્વીકારને અભાવ. Á વિ૦ સ્વીકાર્ય લિગામેન્ટ. ૦મય વિ૦ હાડકાવાળું (૨) માત્ર હાડકાં રહ્યાં હોય | નહિ એવું. અસ્વીકારવું સક્રિટ ના સ્વીકારવું તેવું (શરીર). વિદ્યા સ્ત્રી, વિજ્ઞાન, શાસ્ત્ર નવ અસ્થિ કે અહj૦ [. મન, પ્રા. દિવસ. ૦ન,૦૨ ૫૦ + દિવસ. ૦રહ હાડકાં સંબંધી વિદ્યા કે વિજ્ઞાન. વિસર્જન ન. અસ્થિકે ફૂલ | અ[.] દરરોજ.નિશ અ[.] દિનરાત.૦ર્પતિ પું[.] સૂર્ય પધરાવવાં તે. સમર્પણ ન. શબને બાળતાં અવશેષ રહેલાં | અહક ૫૦ [અ +હક] હક નહિ તે (૨) હક વિનાનું, ગેરવાજબી હાડકાં- ફૂલ કોઈ પવિત્ર નદીમાં પધરાવવાં તે. સંચય ૫૦ અહત વિ. [સં.] ઈજા પામ્યા વિનાનું અસ્થિસમણ માટે એ કુલ એકઠાં કરવાં તે. સિચન ન. અહદ મું. [મ, અહૃઢ] કરાર; વચન; વાયદે; કેલ. ૦નામું ૧૦ ચિતાને ટાઢી પાડવી તે, ટાઢી વાળવાની ક્રિયા
કરારનામું પ્રતિજ્ઞાપત્ર. -દી વિ૦ આળસુ (૨) ૫૦ એક પ્રકાઅસ્થિર વિ. [ā] થિર નહિ તેવું; હાલતું; ડગમગતું; ફરતું(૨) રને સિપાહી ચંચળ (૩) ઢચુપચુ. ૦તા સ્ત્રી,
અહો ! [4] જુઓ “અહ”માં (૫) અસ્નાત વિ૦ [i] સ્નાત-નહેલું નહિ એવું, ૦, ૫૦ સ્નાતક અહમ સ૦ (૨) ન૦ [i] જુઓ અહં. -મહમિકા સ્ત્રી [i.] નહિ તે. –ન નવ ન નાહવું તે
સ્પર્ધા, ચડસાચડસી. –મિકા સ્ત્રી, જુઓ અસ્મિતા. –મેવ અસ્નિગ્ધ વિ. [સં] સ્નેહ-ચીકાશ વિનાનું (૨) પ્રેમરહિત પંઅહંકાર (૫) અસ્પj૦ [.] અશ્વ, ઘોડો
અહમો ૫૦ ઉતાપો; અજંપો (૨) જેશ () ઉદા, “તાવ બળિઅસ્પર્શ ! [] સ્પર્શને અભાવ.-નીય વિ૦ જુઓ અસ્પૃશ્ય યાને અહમ બહુ છે.” (“મદ્દ [.] = દુ:ખ, પીડા, તે પરથી? કે અસ્પષ્ટ વિ. [સં.] સ્પષ્ટ નહિ એવું. –તા સ્ત્રી
અહ” પરથી પ્રભાવ, રફી) અર્પદ વિ. [.] નહિ હાલતું ચાલતું (૨) ૫૦ સ્પંદને અભાવ | અહર છું+[.] જુઓ “અહમાં (૫) અસ્પષ્ટ વિ. [4] પૃષ્ટ નહિ એવું
અહર વિ૦ +આ; અહીંનું (પ.)
[ક્રર અસ્પૃશ્ય વિ. [સં.] ન અડકાય એવું (૨) અડીએ તો અભડા- | અહર વિ૦ [સર૦ઢે. મરર =નબળું; . મહર = અધમ]+ જંગલી; વાય એવું (૩) એવી કેમનું માનેલું. છતા સ્ત્રી૦. ૦તાનિવારણ | અહરણીય વિ. [i] જુઓ અહાર્ય ન) અમુક કેમ અસ્પૃશ્ય છે એ મતનું નિવારણ –ોદ્ધાર અહરહ અo [i] જુઓ “અહમાં પું [+ ઉદ્ધાર] અસ્પૃને ઉદ્ધાર; અસ્પૃશ્યતાનિવારણ અહરામ ન [.. હરામ] હજ કરવા ગયેલાઓ કાબાનાં દર્શન અપૃહ વિ. [૪] નિઃસ્પૃહ; ઉદાસીન (૨) અનાસક્ત. ૦ણીય કરતાં સુધી અમુક કામે ત્યજી વગર સીવેલાં વસ્ત્રો પહેરે છે તે વિ૦ પૃહણીય નહિ એવું, –હા સ્ત્રી [સં.] પૃહાનો અભાવ અહરિમાન પું[f. અમન] (સં.) અહિમાન; પારસી ધર્મઅસ્કુટ-ટિત વિ. [૪] સ્કુટ નહિ એવું; સંદિગ્ધ. છતા સ્ત્રી, પુસ્તકમાં વર્ણવેલી, ઈશ્વરથી વિરુદ્ધ, સેતાન જેવી એક શક્તિ અમત સ્ત્રી, જુઓ ઇસ્મત
અહ, -રે વિ૦ +[જુઓ અહર]ઓરુંઅહીંનું; પાસેનું ઈઅફેટક વિ. [R] સ્ફોટક નહિ એવું
લોકનું (પ.) . અમર્ય વિ. [i] મરાય નહિ એવું કે ન મરવા જેવું અહર્નિશ અ૦, અહÍતિ [4] જુઓ “અહમાં અસ્માર્ત વિ. [સં.] સ્મૃતિ-ધર્મશાસ્ત્ર અનુસાર નહિ તેવું (૨) [ અહલ વિ. [મ. મદ્દ યોગ્ય કે પાત્ર સ્માર્ત સંપ્રદાયનું નહિ એવું
અહસાન ન [A] મંદ વિ. [1] જુઓ “અહેસાન'માં અસ્મિતા સ્ત્રી [] અહંતા (૨) પિતાપણાનું -વ્યક્તિત્વનું ભાન | અહહ અ૦ [] દુઃખ, શોક, આશ્ચર્ય, દયા, સંબંધન, શ્રમ અમૃતિ સ્ત્રી [સં.] સ્મૃતિને અભાવ (૨) ભુલકણાપણું. ઈત્યાદિ સૂચવતા એક ઉગાર અસ્ત્ર ન સિં] આંસુ (૨) લેહી (૩) પં. ખૂણો
અહં સ [ā] હું (૨) ન૦ હુંપદ; અહંકાર. ૦કારj૦ અભિમાન; અ સૂલ વિ. [.] અસલમાં અસલ; આદિ
ગર્વ. ૦કારી વિ. અભિમાની. ૦કૃતિ સ્ત્રી, અહંકાર. ૦તા સ્ત્રી, અસ્વચછ વિ. [] સ્વચ્છ નહિ એવું. છતા સ્ત્રી,
૦૧ ૧૦,૦૫૬ ૧૦ હુંપદ, પ્રેમ !૦ જાત પર મેહ કે રાગ; અસ્વતંત્ર વિ. [૪] પરતંત્ર; પરવશ. તા સ્ત્રી,
સેલ્ફ-લવ'. બુદ્ધિ સ્ત્રી અવિદ્યા; અજ્ઞાન; અહંતા. ભાવ અસ્વર વિ. સં.] મંદ કે ખરાબ અવાજવાળું (૨) પુંઠ સ્વર નહિ ૫૦ અહંને ભાવ; અહંતા. ૦માન્ય વિ૦ અહંકારી. ૦માન્યતા તે; વ્યંજન. –રિત વિ. ઊંચા અવાજ વિનાનું (૨) સ્વરિત નહિ | શ્રી૦. સત્તાવાદ પું, “સર્વસત્તા સ્વાધીન’ એવો વાદ; “ઓટોએ (શબ્દ)
[થાય એવું કે તેને ન છાજતું કસી'. સત્તાવાદી વિ૦ અહંસત્તાવાદમાં માનનાર અર્થ વિ[ā] સ્વર્ગની પ્રાપ્તિમાં વિધરૂપ, જેમાંથી તે ન અહા, હા અ૦ [4.] આશ્ચર્ય, ઉત્સાહ, વિસ્મય તથા દુઃખ અસ્વસ્થ વિ. [i] સ્વસ્થ નહિ એવું; અશાંત (૨) બેચેન; દર્શાવતા ઉદગાર
[અપરિહાર્ય સહેજ બીમાર. છતા સ્ત્રી,
આહાર્ય વિ. [સં.] ન હરવા જેવું કે ન હરી શકાય એવું (૨) અસ્વાદ ૫૦ [ā] સ્વાદને અભાવ (૨) સ્વાદ ન લે તે. વ્રત | અહાલેક પું[. મક્ષ -અલખ] ખાખી બાવાઓને એક નઅસ્વાદ પાળવાનું - સ્વાદ પર સંયમનું વ્રત. -દુ વિસ્વાદિષ્ટ પિકાર (ભિક્ષા માંગતી વખત) (૨) [લા.] સ્ત્રી પ્રચાર અર્થે નહિ એવું; સ્વાદમાં ખરાબ
કરેલો કેઈ પણ લાગણીભર્યો પિકાર ટહેલ. [–જગવવી =ાજુએ અસ્વાભાવિક વિ. [ā] સ્વાભાવિક નહિ એવું (૨)કૃત્રિમ. તા | અલખ જગવવી.]

Page #104

અહિ ]
પહે
[અંકન
Sલા વાયુ છે
અહિ પં[] સાપ. ૦ધર ડું [સં. શિવ; મહાદેવ, નકુલતા અળ ન૦ કળ; યુક્તિ-પ્રયુક્તિ સ્ત્રી સાપ નોળિયા જેવું કુદરતી કે તે ભાવ. ૦૫તિ ૫૦ અળખામણું [. પ્રશ્યમાન],અળખું વિણ-માનીતું; અપ્રિય સાપને રાજા (શેષનાગ, વાસુકી ઈત્યાદિ), ૦ફેન ન૦ અફીણ. | અળગળ વિ૦ + જુઓ અનર્ગલ ૦મુખ વિ. સાપના જેવા માંવાળું (૨) ૫૦ સાપનું મેં. હરિપુ અળગું વિ. સં. મ] દૂર, છેટેનું ગળું (૨) જુદું; નિરાળું; ૫૦ સાપને શત્રુ (ગરુડ, ળિયે ઈત્યાદિ). ૦૧લી સ્ત્રી નાગર- અને (૩) ન૦ અટકાવ; રદર્શન. [-ચાહવું= મુદતે અટકાવ વેલ. –હરીન્દ્ર ૫૦ [+ઈન્દ્ર] જુઓ અહીંદ્ર
ન આવ (૨) ગર્ભ રહે.–બેસવું = અટકાવથી વેગળું બેસવું] અહિત ન૦ [i] ભૂંડું અકલ્યાણ (૨) નુકસાન. ૦કર વિ૦ | અળગે વિ૦ જુઓ અળગું (લાલિત્યવાચક) (૫) [કચરોપું અહિત કરનારું. ૦કારક, ૦કારી વિ૦ અહિતકર
અળછ (-શ) સ્ત્રી [જુઓ અલ] નિર્ધનતા; દારિદ્રય (૨) અહિધર, અહિનકુલતા જુઓ“અહિમાં
અળતી સ્ત્રી પણાને બીજે છેડે નખાતું ચપટું ફળ અહિનાણુ ન૦ +[સરવ પ્રા. માદંગાળ, હું, અમિશાન] એધાણ; | અળતો !જુઓ અલ] ઉકાળેલી લાખમાંથી બનાવેલ લાલ નિશાની (૫)
[ જુઓ “અહિ’માં | રંગ (પહેલાં લાલ શાહી તરીકે તેમજ સ્ત્રીઓના હાથપગ રંગવામાં અહિપતિ, અહિરેન, અહિમુખ, અહિરિપુ, અહિવલી વપરાત) (૨) [લા] મેદીને છંદ (સ્ત્રીઓને હાથે પગે મૂકવાનો) અહિંસક જુઓ ‘અહિંસા'માં
અળદાવું અક્રિટ અડદાવો નીકળ; થાકીને લોથ થઈ જવું; અહિસા સ્ત્રી [સં] હિંસાને અભાવ; મન, વાણી અથવા કર્મથી | પિલાવું; કુટાવું. – પં. [સર૦ મઢાવા] જુઓ અડદાવો હિંસા ન કરવી તે. -સક વિ૦ હિંસક નહિ તેવું (૨) અહિંસા- | અળ૫ વિ૦ વાતોડિયું; લવલવિયું (૨)અટકચાળું; અડપલું (સુ.) વાળું; દયાવાન. ૦ત્મક વિ૦ અહિંસાના સિદ્ધાન્તઉપર રચાયેલું. | અળપ ઝળપ સ્ત્રી હાવભાવ (૨) વિ૦ ઝાંખું ઝાંખું; અલપઝલપ
મય વિ. જેમાં હિંસા ન હોય એવું; શાંતિમય. વાદી વિ૦ (૨) અળપાવું અ૦ ક્રિટ અલપાવું; સંતાવું; અલોપ થવું j૦ અહિંસામાં માનનાર. –સ્ત્ર વિ. હિંસા ન કરે એવું; નિર્દોષ અળફ સળફ વિ૦ (કા.) દી ડું ન દીઠું હતું ન હતું એવું અધીર પું. [૪] આહીર; ભરવાડની એક જાત
અળવ ન૦ (૫) જુએ અલવ; અળવીતરું; અટકચાળું અહીં,વ્યાં અ૦ [સં. મહેમન્ , મસ્થા] અત્ર; આ સ્થળે. ૦કણે અળવી સ્ત્રી [સં. માતૃ] એક કંદમૂળ, જેનાં પાંદડાંનાં પત્તરઅત્રે આ સ્થળે. તહીં અ૦ અહીં અને તહીં; આમ તેમ.૦થી, | વેલિયાં થાય છે વ્યાંથી અવ આ જગાએથી
અળવીતરે વિ૦ (૨) ન૦ જુઓ અટકચાળું અહીંદ્ર પું[. મલ્ટેિ+રૂદ્ર) શેષનાગ; અહિપતિ. મુખી વિ. અળશ સ્ત્રી, જુઓ અળછ [–શી–સિ)યું ન તેનું તેલ નાગ જેમ (ઝેર ઓકતા) મુખવાળું; ઝેરી
અળશી (–સી) સ્ત્રી [સં. મતસી, પ્રા. મર્સી] એક તેલી બી. અહીંયાં, અહીંયાંથી અ૦ જુઓ “અહીંમાં
અળસાણું વિ૦ જુઓ “અળસાવું'માં અહુણા(–ણાં) અ૦ [. અધુના. ગ્રા. મદુI] + અધુના; હમણાં | અળસાવું અ૦ કિ. [જુઓ આળસ આળસથી અથવા કંટાળાથી મહદયવિ. [i] હૃદયહીન: નિષ્ફર; લાગણી કે કોમળ ભાવ વિનાનું | છેડી દેવું. –ણું વિટ આળસુ; મંદ (૨) થાકેલું (૩) અટકી પડેલું બહેડી ડું + જુઓ આહેડી; શિકારી
અળસિયું ન૦ [સં. ૩મ] ચોમાસામાં દેખાતો એક કીડા મહેત ન૦ અ + હેત] હેત ને અભાવ
અળસી સ્ત્રી, સિયું ન૦ જુઓ “અળશી'માં મહેતુ વિ. [4] હેતુ – કારણ વિનાનું સ્વાભાવિક (૨) નિષ્પ- | અર્થ છું. [૩. મારું] બિલાડીને ટોપ જન (૩) નિષ્કામ. ૦૭ વિહેતુ વિનાનું; અકારણ
અળાઈ સ્ત્રી. ઉનાળામાં શરીરે થતી ઝીણી ફેલી. [–કરવી અહેવાલ પું. [.. પ્રવાહી વૃત્તાંત; હેવાલ (“અ” “હે બે પદો =અળાઈથી કરડવાનું દુઃખ થવું. –નીકળવી = અળાઈ થવી. ભેગા એક જ પદ હેય એમ (ઍ) દ્રત બેલાય છે.)
-બેસવી = અળાઈમટવલ; તેની ફેલ્લી શમી જવી] મહેશ(–સા)નન[, બદલાન] ઉપકાર; આભાર. ૦મંદ વિ૦ | અળવો (કા) ફાંસે આભારી; કૃતજ્ઞ. (“અ” “હે ઉચ્ચાર માટે જુઓ ‘અહેવાલમાં) | અળા ૫૦ [અ + લહાવે – “અ” નકામે] ઉપકાર મહેતુક વિ૦ [4] જુઓ અહેતુક –કી વિ૦ સ્ત્રી,
અળાંસવું (૨) સક્રિ. (ક.)[માટીના કેરા વાસણને રઈમાં અહો અo [i] આશ્ચર્ય, સ્તુતિ, કરુણા, ખેદ ઈત્યાદિ સૂચવતે વાપરતાં પહેલાં] અંદરની બાજુ તેલ પડવું ઉદગાર (૨) સારું, ઘણું ઈત્યાદિ દર્શાવનાર પૂર્વગ. ઉદા - “અહો- અળું ન [મ. મજું, સં. મા. અળવી ભાગ્ય'. [–રૂપે અહ ધ્વનિ [4] પરસ્પર વખાણવું તે.] બુદ્ધિ અળળળ, અળળળા અ૦ (રવ) હાલરડું ગાતાં બોલાતો શબ્દ શ્રી આશ્ચર્યકારક બુદ્ધિ; (કટાક્ષમાં) મંદબુદ્ધિ.૦ભાગ્ય ન૦ મેટું. અળખ ન [સં. માહુ] અળવીની ગાંઠ [ = ભેટવું] ભાગ્ય. ૧ભાવ પુ. આશ્ચર્યને ભાવ (૨) સ્તુતિ કે વખાણ, હો એક સ્ત્રી [ફે. અંબં] બાથ; આલિંગન, ભેટવું તે. [અંકે કરવું અ આશ્ચર્ય, સ્તુતિ, કરુણા, ખેદ ઈત્યાદિ સૂચક ઉગાર અંક ૫૦ [4] અકે; ચિહન (૨) સંખ્યાનું ચિહુન; આંકડો શહેનિશ અ૦ [i] અહર્નિશ દિનરાત
(૩)ડા; કલંક, જેમ કે ચંદ્રમાં (૪) ઓળો (૫) નાટકનો વિભાગ મહેબુદ્ધિ, અહોભાગ્ય, અહોભાવ જુઓ “અહે'માં
(૬)ટેક. [અંકે કરવું, બાંધવું =રકમને આંકડો અંકે-શબ્દમાં મહેરાત, – અ [4.] દિનરાત; અહર્નિશ
લખવો (૨) નકકી કે સાબિત કરવું. અંકે સે કરવા = કરાર હિમાન પું(સં.) જુઓ અહરિમાન
પૂરે કર.]. ગણિત નવ આંકડાથી ગણતરી કરવાનું શાસ્ત્ર, અહીક વિ૦ [8] નિર્લજજ; બેશરમ
ગણિત. ૦ન ન૦ ગાયન વગેરેના સ્વર લિપિબદ્ધ કરવા તે.

Page #105

અંકનપદ્ધતિ]
[ગવિકાર
૦નપદ્ધતિ સ્ત્રી, અંકનની –સ્વરલિપિની રીત. ૦પાશ ૫૦ જવાબદારી ઉપર. (જેમ કે, અંગ ઉપર રૂપિયા આણવા, કરજ ગણિતપાશ; “પરમ્યુટેશન” (ગ.). ભુખ ન અંકના જે ભાગમાં કાઢવું, ધીરવું. અંગ ઉપર પડવું = માથે આવી પડવું; જવાબનાટકના આખા વસ્તુનું સૂચન કરવામાં આવ્યું હોય તે ભાગ. દારી થવી. અંગ ઉપર લેવું = પિતાને લાગે છે એમ સમજવું કે
લિપિ (પી) સ્ત્રી, આંકડા લખવાની રીત. વિધાન ન પિતાની જવાબદારી સમજવી.) અંગ કાઢી લેવું =(મુશ્કેલી કે નાટકના અંની ગોઠવણી.-કાવતાર + અવતાર) આગલા નુકસાનમાંથી) જાત બચાવી લેવી. –રવું = (કામ કે મહેનતઅંકને અંતે પાત્રો દ્વારા સૂચિત થયેલું કાર્ય બીજા અંકમાં લાવી માંથી) જાત બચાવવી; ઘટતું કરી ન છૂટવું. –તળે ઘાલવું = તેનું અનુસંધાન કરવામાં આવે છે. –કી વિ૦ (સમાસને અંતે) પચાવી કે દબાવી પાડવું; અઘટિત રીતે લઈ લેવું - સરકાવવું. અંકવાળું. ઉદારુ પંચાંકી (નાટક). -કે અ૦ રકમને આંકડો -તૂટવું, તેડાવું =શરીર ફાટવું, તેમાં કળતર થવું–તેવું = ખૂબ શબ્દોમાં. ઉદા. અંકે પચાસ
મહેનત કરવી (‘અંગ ચેરવુંથી ઊલટું). -પર = જુઓ ‘અંગ અંકાઈ સ્ત્રી આંકવાનું કામ(૨) આંકવાની કિંમત અથવા મજરી. ઉપર.'.-ભરાઈ આવવું, જવું =શરીર (થાક કે મહેનત-મ-મણ ન૦, –મણ સ્ત્રી, આંકવાની કિંમત અથવા મારી રીથી) અકડાવું કે દુખવું. –ભરાવું = અંગ ભરાઈ જવાની અસર અંકાવતાર ૬૦ [ā] જુઓ ‘અંકમાં
લાગવી – તાવની નિશાની જણાવી.-ભારે થવું = શરીરને ભાર અંકાવવું સક્રિ, અંકાવું અ૦િ ‘આંકવું નું પ્રેરક અને કર્મણિ વધ; મસ્તી કે સુસ્તી ચડવી(૨) જુએ ‘અંગ ભરાવું'. -ભેરવું અંકિત વિ.સં.] નિશાની અથવા છાપવાળું (૨) અંકાયેલું; પ્રસિદ્ધ = આળસ ખાવી. –રહી જવું =શરીરનું અંગ જકડાઈને ખાટકી (૩) અધીન; અમુક રીતે નિયત થયેલું; “ઇયર્મા'
પડવું (૨) અંગને લકવો થવો. વધારવું = આળસ કે પ્રમાદમાં અંકી વિ. [] જુઓ “અંકમાં
પડઘા રહેવું; ખાઈપીને ફર્યા કરવું કામકાજ ન કરવું. -વળવું અંકુર પું. [સં.] ફણગે(૨)લા.મૂળ; બીજ (૩) રૂઝ. [–આવે, = શરીરના અવયવે કસરતમાં જોઈએ તેમ વળવા -અક્કડ ન ફટ, બેસ = ફણગો થવો કે નીકળવે; વધુ ઊગવું]. –રિત હવા (૨) શરીર પાછું સારું થયું - લેહીને ભરાવો થવા લાગ. વિ૦ જેને ફણગા ફૂટટ્યા હોય તેવું
-વાળવું =શરીરના અવયવો વળે એમ કસરત કરવી કે (કામમાં) અંકુશ j૦ [ā] દાબ; કાબુ (૨) હાથીને હાંકવાનું કે કાબૂમાં તેમને હલાવવા. -સાચવવું = અંગ ચોરવું; શરીરને શ્રમ ન પડે રાખવાનું લોઢાનું સાધન [–નાંખ, મૂક = કાબૂકે દાબમાં એ રીતે - શરીર તડધા વિના વર્તવું.]. ઉધાર વિ૦ (૨) અ૦ લેવું; તે માટે નિયમન કરવું. -રહે, અંકુશમાં રહેવું =નિય- અંગત શાખ ઉપર ધીરેલું. કસરત સ્ત્રી, કસરત, વ્યાયામ. ૦ગ્રંથ મન કે કાબુને વશ હેવું કે થવું. -રાખ, અંકુશમાં રાખવું = પંબાર મુખ્ય જૈન ધર્મગ્રંથોમાં દરેક. ૦ચાપલ્યન શરીરની કાબૂ કે નિયમન મૂકવું; વશ રહે એમ કરવું.]. ૦નાબૂદી સ્ત્રી, રૂર્તિ. ૦ચેષ્ટા સ્ત્રી અંગની ચેષ્ટા; ચાળા. ૦જ વિ. શરીરમાંથી (કાયદાનો) અંકુશ નાબૂદ કરવા તે; ‘ડિકલે. મુક્ત વિ૦ જન્મેલું (૨) ૫૦ પુત્ર. ૦ વિ૦ શરીરમાંથી જન્મેલી (૨) સ્ત્રી, કંટ્રોલ કે અંકુશમાંથી મુક્ત
પુત્રી. જ્ઞાન નવ શરીરના સ્પર્શથી થતું જ્ઞાન (૨)સહજજ્ઞાન; શરીઅંકૂ–કોલ ન૦ જુઓ અકેલ] એક વનસ્પતિ ઔષધિ રના પિષણ-રક્ષણ સંબંધી પોતામાં જ રહેલું સ્વાભાવિક જ્ઞાન. અંકે અ૦ જુએ ‘એક’માં.-કરવું =નક્કી કરવું; ચેકસ કરવું] ૦ વિ૦ [. મંજીત ?] ખાનગી; જાતને લાગતું. છતતા સ્ત્રીઅંકેહાબંધ અ૦, અંકેડી સ્ત્રી, જુઓ “એકેડ'માં
અંગત હેવું તે; અંગતપણું. ૦નું વિ. પિતાનું; અંગત; ખાસ એકેડે ! [હિં. , . મંદf,પ્રા. યંકુર બે છેડે વળેલો સંબંધ ધરાવનારું (૨) વિશ્વાસુ(૩) નજીકનું (સગું). (જેમકે, અંગનું ધાતુને કડી જે સળિયો; સાંકળનો આંકડે – કડી (૨) આંકડો; કામ, માણસ; અંગને ધંધે ઈ૦). વન્યાસ ૫૦ ઊંચિત મંત્રોચ્ચાર
ક” (૩) સાણસે; ચીપિયો. -હાબંધ અ૦ સાંકળના એકેડા સાથે શરીરના જુદા જુદા ભાગને હાથથી સ્પર્શ કરવો તે. હબલ જેમ એકબીજામાં બરાબર બેસતા કર્યા હોય છે તેમ; હારોહાર (-ળ) નવ શરીરબળ. ૦મંગ ૫૦ અંગ જાડું પડી જવું તે (૨) (૨) સજજડ. –ડી સ્ત્રી એકેડો કે આંકડે (૨) એવા આંકડા- શરીર મરડવું – આળસ ખાવી તે(૩)અંગ તૂટવું તે. ૦મંગિ(-ગી) વાળી લાંબી લાકડી (૩) ગળ (માછલાં પકડવાની)
સ્ત્રી, અંગવિક્ષેપ. ૦ભૂત ૦િ અંગરૂપ બનેલું. ૦મર્દન ન૦ અંકેર પુત્ર + જુઓ અંકુર; ફણગે
ચંપી. ૦મહેનત સ્ત્રી, શારીરિક શ્રમ; જાતમહેનત. ૦મેજયત્વ અંકલ પું [i] એક વનસ્પતિ; અંકુલ. -લું ન૦ અંકેલનું ફળ ૧૦ [ā] અંગે કંપાવનાર કારણ, મેરા મુંબ૦૧૦ તાવ અંખી સ્ત્રી [આંખ પરથી {] જુઓ આંખી, અખની – ગિલ્લી- આવતાં પહેલાં શરીરનું ભાંગવું તે; કસાડા. ૦૨ક્ષક પુંઅંગદંડાને એક દાવ
રક્ષા કરનાર ખાસ સૈનિક. ૦૨ક્ષણી સ્ત્રી, નાને અંગરખે (૨) અંગ ન [i] શરીર (૨) અવયવ (૩) ભાગ (૪) જાત; પિતે એક જાતનું બખ્તર. ૦રક્ષા સ્ત્રી શરીરની રક્ષા (૨) રાખડી. જાતે. (જેમ કે, અંગનું = પિતાનું; જાતનું). [ અંગ ઉપર કૂદવું = ૦રખી સ્ત્રી, જુઓ અંગરક્ષણી. ૦૨ખું ન૦, ૦૨ ૫૦ જુની જાતની તાકાત પરપિતે કેઈન આધાર વિના - ઝંપલાવવું. તેમ ઢબને કસ બાંધવાને ડગલો. ૦૨સ ૫૦ પાણી ભેળવ્યા વિનાને જ, અંગ-ઉપર કરજ કરવું. આણવા= કશી આડ વગર ઋણ મેળ- ફળનો રસ, રંગ ૫૦ શરીરની કાંતિ; ચહેરે (૨) ભોગવિલાસ. વવું.)(૫)સ. બંગાળના એક ભાગનું પ્રાચીન નામ (૬) [વ્યા.] ૦રાગ ૫૦ શરીરે સુગંધી વગેરે રોળવાં તે. ૦રાજ ૫૦ અંગ પ્રત્યય પૂર્વેનું શબ્દનું રૂપ.-આપવું =મદદ કરવી.-ઉપર આવવું દેશના રાજા (૨)(સં.) કર્ણ. વસ્ત્રન૦ ખેસ; ઉપરણે (૨)[લા.] =શરીર પર ધસી આવવું; મારવા તડવું (૨) માથે પડવું; પિતાને રખાત. વિકાર ૫૦ શારીરિક બેડ કે રોગ (૨) શરીરના જાતે કરવાનું કે વેઠવાનું થયું. અંગ ઉપર = જાત ઉપર; પિતાની | દેખાવમાં થતા ફેરફાર (ખાસ કરીને કામક્રોધાદિની અસરથી).

Page #106

અંગવિન્યાસ]
[અંગ્રેજી
વિન્યાસ, વિક્ષેપ ૫૦ ભાવને વ્યક્ત કરવા શરીરના અવ- ડગલી. ૦કરણ ન૦, ૦કાર પે સ્વીકાર. ૦કારવું સક્રિ. [સં. યની ચેષ્ટા. ૦શક્તિ સ્ત્રી શરીરનાં અંગેની શક્તિ; શરીરબળ. | મંજી] સ્વીકારવું. કાર્ય વિક સ્વીકાર્યું. ૦કૃત વિ૦ અંગનું
સંસ્કાર પં. શરીરની ટાપટીપ. સ્વભાવ ૫૦ જતિ સ્વભાવ – પોતાનું કરેલું; સ્વીકારેલું. કૃત કમ ડું પ્રમાણ-પુરાવા વિના (૨) સહજશક્તિ. –ગાઉ વિ૦ અંગને લગતું; અંગત; આગવું; સ્વીકારી લીધેલો સિદ્ધાંત; “ક્યુલેટ'. ૦ભૂત વિ૦ અંગનું થયેલું; ખાનગી (૨) જાતમુચરકા ઉપરનું; અંગઉધાર. –ગાંગિભાવ ૫૦ અંગરૂપ અંગ અને અંગી–ગણ અને મુખ્યને પરસ્પર સંબંધ. –ગે | અંગી(ગે)ડી સ્ત્રી, જુઓ અંગીઠું] શગડી (ખાસ કરીને સોનીની) અવ –ની બાબતમાં; –ને વિષે. –ગેઅંગ અવ એકેએક અંગમાં | (૨) પોંક પાડવા માટે તૈયાર કરેલી જગા (૩) ઝાળ; અગન. [-ને અંગદ ૫૦ [ā] (સં.) વાલીને પુત્ર (૨) એક (હાથનું) ઘરેણું; અંગારે = (સેનીની અંગડીના અંગારા પડે) દેખાવે બહારથી બાજુબંધ. કૂદકે ઊંચો કુદકે; “હાઈ જંપ”. વિષ્ટિ સ્ત્રી | નરમ, પણ ખરેખર જબરું પ્રતાપી હોય તે] અંગદે રામના દૂત તરીકે રાવણ સાથે કરેલી વિષ્ટિ – સમાધાનની અંગીઠું ન [સં. ગાજસ્થાનજુએ અંગીઠી મસલત. શિણાઈ સ્ત્રીઅંગદના જેવી, દૂતને છાજતી શિષ્ટાઈ | અંગુર ન૦, ૫૦ [સં. મંજુર ] નવી ચામડી; રૂઝ અંગુરx]. - સભ્યતા. [ કરવી = અંગદ પેઠે ચતુરાઈથી વાત સમજાવવી.] | અંગના સ્ત્રી, સિં] સ્ત્રી (૨) સુંદર સ્ત્રી
અંગુલ ૫૦ [સં.] આંગળ (૨) આંગળી અંગનું, અંગન્યાસ,અંગબલ(–),અંગભંગ, અંગભંગિ(—ગી), | અંગુલિ (–લી) સ્ત્રી [i] આંગળી. ત્રાણ ન૦ આંગળીના અંગભૂત, અંગમર્દન, અંગમહેનત જુઓ “અંગમાં
રક્ષણ માટે બાણાવળી વાપરે છે તે ચામડાની અંગુઠી. નિર્દેશ અંગમેક્યત્વ ન૦ [4], અંગમોડા પુંબ૦૧૦ જુઓ “અંગમાં | ૫૦ આંગળીથી નિર્દેશ કરે – બતાવવું તે. મુદ્રા સ્ત્રીસીલની અંગરક્ષક, અંગરક્ષણી, અગરક્ષા જુઓ ‘અંગમાં
વિટી (૨) એની છાપ; મહેર. સંજ્ઞા સ્ત્રી આંગળીથી કરેલી અંગરખી, ખું, – સં. સંરક્ષ#] જુઓ “અંગમાં નિશાની. સ્પર્શ પુત્ર આંગળી અડવી કે અડકાડવી તે અંગરસ, અંગરંગ, અંગરાગ, અંગરાજ, અંગવસ્ત્ર, અંગવિકાર, | અંગવિન્યાસ, અંગવિક્ષેપ, અંગશક્તિ, અંગસંસ્કાર, અંગ- અંગુક્તરી સ્ત્રી, [1] વીંટી સ્વભાવ જુઓ ‘અંગમાં
અંછ j[fછું. સંયોછI] અંગ લૂછવાને કટકે; ટુવાલ અગાઉ વિ૦ જુઓ “અંગમાં. [-કરજ = અંગ પર કરેલું –બીજી અંગૂઠાદાવ, અંગૂઠાપટી, અંકિયું, અંગૂઠી જુઓ “અંગૂઠો માં
આડ વિનાનું કરજ –ખર્ચ= હાથખરી; જાત અંગેનું ખરચ]. અંગૂઠે [સં. મંગુ હાથ અથવા પગનું જાડામાં જાડું – પહેલું અંગાખરું વિ૦ [અંગાર + ખ જુઓ અંગારખું
આંગળું.અંગૂઠાને રાવણ કર =જરામાંથી મેટું કરવું; રજનું અંગાર પંસં] અગ્નિ (૨) સળગતો કોલસો (૩) બળતરા; અગન ગજ- અતિશયોક્તિ કરવી. અંગૂઠા પકડવા= ઊભા થઈ, નીચા (૪) [લા.] કપૂત. ૦ક નાનો અંગારે (૨) [સં.) મંગળગ્રહનું | વળી પગના અંગૂઠા ઝાલવા; તેમ કરવાની શિક્ષા થવી (૨) [લા] એક નામ (૩) એક છોડ. ૦દીવો ૫૦ અંગાર પેઠે તપીને પ્રકાશ | આગળ માટે શિખામણ લેવી; વાંક કબૂલ કરી તેમાંથી બેધ આતો દી (પ.વિ.), પ્રકાશ પું૦ તપીને પ્રગટ પ્રકાશ; | લેવો. અંગૂઠે કમાડકેલવું =મામ ન પડે તેમ, છૂપી રીતે વર્તવું, “ઈન્કંડેસન્સ' (પ.વિ.). વાયુ પુકાર્બોનિક ઍસિડ ગેસ'. ૦૬ કામ કરવું, મદદ કરવી (૨) પિતાનું કામ બીજા ઉપર સેરવવું. સક્રિટ દેવતા માં નાખી શુદ્ધ કરવું. –રિયું વિ૦ બળીને ખાખ અંગૂઠ મારવું = તુચ્છ ગણવું. અવગણવું; તિરસ્કારવું. અંગૂઠે થયેલું (૨) ન૦ આગિયું પડવાથી બળી ગયેલી જુવાર. –રી સ્ત્રી, ચૂમ =નમી પડવું, ખુશામત કરવી. અંગૂઠે આપ, કરી નાને અંગારે; ચિનગારી (૨) શગડી. - j૦ જુઓ અંગાર. આપ, પાઠ =(ખત વગેરેમાં) અંગૂઠાની નિશાની કરવી [અંગારા ઊઠવા = ખૂબ દાઝ ચડવી; સખત લાગી આવવું. (૨) સહી કરવી – મંજૂર રાખવું. અંગૂઠે દેખાડ, બતાવો (આંખમાંથી) અંગારા ઝરવા = ખૂબ ક્રોધથી આંખ અંગારા = ડિગે કરવું, અંગુઠે અમુક ઢબે બતાવી ના સૂચવવી. પાઠ= જેવી લાલચોળ થવી, અંગારે ઊઠવે = કુલાંગાર નીવડવું; કપૂત જુઓ “અંગુઠે આપવો'–બતાવ જુઓ‘અંગૂઠે દેખાડવા.']. પાક (“દીવા ઊઠવો'નું ઊલટું). અંગારે મૂકો = જુઓ અગ્નિ -ડાદાવ ૫૦ કુસ્તીનો એક દાવ. –ડાપટી સ્ત્રી, અંગૂઠા જેટલી મક.]
[કરેલું તે. જાડી પટી. –ડિયું વિ૦ અંગૂઠાના માપનું (૨) ન૦ અંગૂઠાનું એક અંગારખું ન [જુઓ અંગારું] ઝીણા અંગારામાં શેકીને ખરું | ઘરેણું. -ડી સ્ત્રીપગને અંગુઠે પહેરવાનું સ્ત્રીનું ઘરેણું (૨) અંગાર-દી, અંગારપ્રકાશ, અંગારવાયુ જુઓ “અંગારમાં આંગળીના રક્ષણ માટેની એક ખાળી અંગારવું સક્રિટ જુઓ “અંગારમાં
અંગૂર સ્ત્રી [1] લીલી દ્રાક્ષ અંગાગિભાવ પં. .] જુઓ “અંગ'માં
અંગે અ [સં. મં] જુઓ “અંગમાં અંગારી,–રિયું–રે જુઓ “અંગાર'માં
અંગેઠી સ્ત્રી, જુઓ અંગીઠી અંગિત વિ૦ [4] લોહીની સગાઈવાળું (૨) વિશ્વાસુ
ગેઅંગ અ૦ જુઓ “અંગમાં અંગિયું ન [સં. મં]ઝભલું. – પં. બાંય વગરને સ્ત્રીને કબજે | અંગેર સ્ત્રી તળાવના સામેના કિનારાની જમીન (૨) ખૂબ પાણી અંગિરસ, અંગિરા ! [] (સં.) એક વૈદિક ઋષિ
પાયેલી કે અતિશય ફળદ્રુપ જમીન અંગી વિ. [સં.] ખાસ પિતાનું (૨)[સમાસને અંતે] અંગ-અવ- અંગ્રેજ ૫૦ [ો. ઇંસ્ટેન] ઈગ્લેંડને વતની. ૦ણ સ્ત્રી, અંગ્રેજ સ્ત્રી. યવવાળું, ઉદા૦ ‘કમલાંગી” (૩) મુખ્ય; પ્રધાન (૪) સ્ત્રી એક | –જિયત સ્ત્રી અંગ્રેજીપણું; અંગ્રેજોને સુધારે. – વિ. અંગ્રેજ

Page #107

[ અંતરદર્શક
અંટેવાળ સ્ત્રી અડફટમાં આવવું તે; નડતર (૨) ગાય ભેંસને દાહતી વખતે પાછલા પગે મારવામાં આવતી આંટી. [-ળે આવવું =(નકામું) વચ્ચે અડફેટમાં આવવું] અંટાળ વિ॰ જયાં ત્યાં અટવાતું; રખડતું (૨) ભારખેાજ વિનાનું (૩) નકામું. કાટલું ન॰ ખોટું વજન (૨) [લા.] નકામું રખડતું –કયાંયે જેનેા સમાસ ન થતા હોય એવા માણસ અંઢ ન॰ [સં.] પેળ; ગોળી (ગુલાંગની) (૨) ઈંડું (૩) સ્ત્રીનું એ રજ, જેમાં શુક્ર મળતાં ગર્ભ રહે તે કણ; ‘એવમ’ (૪) વીર્ય; શુક્ર, કટાહ પું॰ સામાન્ય ઈંડાનું અથવા બ્રહ્માંડનું કાચલું, કાશ(-૧)પું॰પેળની કોથળી; અંડના કોષ, અંડાશય; ‘આવરી’. જ વિ૦ ઈંડામાંથી જન્મેલું. ॰પાત પું॰ સ્ત્રીના રજની પાત; અંડાશયમાંથી અંડના સ્રાવ થવા તે. ભિત્તિ શ્રી ઈંડાનું કોચલું. ૦વર્ષ (-g)ન ન॰, વૃદ્ધિ સ્ત્રી॰ અંડકોષ મેાટો થઈ જવાના રોગ. ૦વાહિની સ્ત્રી॰ અંડાશયમાંથી અંડને વહી જનારી નાડી કે નળી. –ડાકાર, “ઢાકૃતિ વિ॰ ઈંડાના આકારનું; લેખ[ કેલ ગોળ. “ડાશય ન॰ અંડની કે ચળી કે સ્થાન; અંડકોશ અંઢળ વિ॰ વગર મહેનતનું; હરામનું, વ્યંઢળ વિ॰ ખરુંખોટું; એલઅંડાકાર, અંડાકૃતિ વિ[સં.] જુએ ‘અંડ’માં
અચઈસ્ત્રી અચી; વાંકું ખેલવું તે; જાડ
અંચલ(−ળ) પું॰ [સં.] પાલવ
અંચળવા પું॰ [સં. ચચ] નાનાં છેકરાંને ઓઢાડવાના ભાતીગળ રૂમાલ (૨) તેલમાં બોળી સળગાવેલી દોરડી
|
અંચળા પું॰ જીએ અંચળવા (૨) [લા.] એછાડ; આઢા; ઢાંકણ અંજન ન॰ [સં.] આંજવાના પદાર્થ; કાળ; સુરમેા (૨) એક વૃક્ષ [—પાઢવું = દીવેા કરી તેની મેંશ ભેગી કરવી (અંજન માટે); મેશ પાડવી,]. શલાકા સ્ત્રી॰ આંજવાની સળી અંજના(–ની) સ્ત્રી॰ [સં.](સં.)હનુમાનની માતા. ૦પુત્ર, સુત પું॰ (સં.) હનુમાન. –ની ગીત ન॰ એક છંદ અંજલિ(—ળિ) સ્ક્રી॰ [i.] ખાખો; પેશ (૨) એમાં ભરેલું હોય તે (૩) એક પ્રાચીન માપ કે તાલ (૪) [લા.] માન. [—આપવી =શ્રાદ્ધ સરાવવું; ણ કરવું; મૃતના સ્મરણમાં કાંઈક કરવું (૨) યથાશક્તિ ભાગ કે ફાળા આપવું] [જલદી; ઝટ (૫.) અંજસ ન॰ [તું. અંનત્] ઉતાવળ; આવેગ (?). —સા અ॰ [સં.] અંજળ(૦પાણી) ન૦ + અન્નજળ; દાણાપાણીનું નિર્માણ અંજળ સ્ત્રી નુ અંજલિ
અંસ પું॰ અંડ; ગોળી (ગુલાંગની) (ર) ન૦ સીતાફળ અંડોળ વિ॰ [સં. મારોō] ડોલતું; ઝોલાં ખાતું (૫.) અંત પું॰ [સં.] છેડો; છેવટના ભાગ (ર) સમાપ્તિ; આખર (૩) હદ; સીમા (૪) મરણ, વિનાશ. [—આણવા, લાવવા=પૂરું કરવું (૨) નાશ કરવેા. આવવા = પૂરું થવું (૨) નાશ પામવું, -કાઢવે! છેવટ સુધી છેાડવું નહિ; બરોબર તપાસીને તાગ મેળવવેા (૨) કંટાળા આપવે; પજવવું; દમ કાઢવા. –લેશ= અંત કાઢવા (ર) આખર આવે ત્યાં સુધી વળગ્યા રહેવું.], ૦૩ પું॰ ધાતક; મારા (ર) કાળ; મરણ (3)[સં.] યમ. ૦કડી સ્ક્રી૦ જીએ અંત્યાક્ષરી. કાલ(૧) પું॰ આખરના સમય (૨) મોતની ઘડી. કાળિયું વિ॰ અંતકાળ વખતે કામ આવે એવું. વંત વિ॰ નાશવંત. વેળા સ્ત્રી॰ મરણકાળ. શય્યા સ્ત્રી મરણપથારી
અંજામ પું॰ [[.] અંત (૨) પરિણામ અંજામણ ન૦ જુએ ‘અંજાવું’માં [(૨) ‘અંજાવું’નું પ્રેરક અંાવવું સક્રિ॰ ‘આંજવું’નું પ્રેરક; આંખમાં (અંજન)લગાડાવવું અંજાવું અક્રિ॰ તેજને લીધે આંખ મીચાઈ જવી (૨) બીજા આગળ ઝાંખા પડી જવું (૩) ‘આંજવું'નું કર્મણિ. –મણુ ન૦ અંજાવું તે; આંજણ
અંજિત વિ॰ [i.] આંજેલું કે અંજાયેલું અંજીર ન॰ [1.] એક મેવા. બરિયું વિ॰ અંજીરના જેવા રંગનું. —રી સ્ત્રી૰ અંજીરનું ઝાડ
અજીમન ન॰ [[.] મંડળ; સમાજ; જમાત અંટવાવું અક્રિ॰ અટવાવું; વચમાં આવવું કે અથડાયા કરવું (૨) પગમાં દોરડું ભરાવાથી ગબડી પડવું. —ઙ્ગ સ્રી॰ અંટાવવું તે (ર) અંટાવાતી વસ્તુ અંટસ પું૦ વેર; પાડાખાર
ટામણુ ન૦ આંટવું કે અંટાવું તે કે તેની અસર (૨) આંટણ અંટાવું અક્રિ‘આંટવું’નું કર્માણ. –વવું સક્રિ‘આંટવું’નું પ્રેરક અંટી(–2)વાળ સ્ક્રી॰ જુએ અંકેવાળ અંટેવાવું અક્રિ॰ જુએ
વાવું
અંધેડા ]
લેકાનું; અંગ્રેજ લોકો સંબંધી (૨) સ્ત્રી૦ અંગ્રેજોની ભાષા અંધેડા પું॰ [જુએ અધેડો] એક વનસ્પતિ [ છેટ; વેગળાપણું અંધેાળ ન॰ [રે. મોહિં, મ.] સ્નાન; નાહવું તે (૨)[લા.] આભડઅંધેાળડી સ્રી નાનું અંધેાળિયું (૨) અંધેાળ કરવાની એરડી (૩) તાંબાકંડી (૪) વરકન્યાને સ્નાન કરાવતાં ગવાતું ગીત (૫) વરને સ્નાન કરાવતી સ્ત્રી
અંધેાળવું અક્રિ॰ નાહવું; અંધેાળ કરવું અંધેાળિયું ન॰ અંધેાળનું – નાહવાનું પાણી ગરમ કરવાનું વાસણ (ર) નાહવા બેસવાનું પાટિયું. −યા પું॰ સ્નાન કરાવનાર ચાકર (૨) નાહવાનું પાણી ગરમ કરવાનું વાસણ અંધિ પું॰ [H.] પગ
અંચ સ્ત્રી॰ જુઓ આંચ (૫.)

૬૨
અંતર અ॰ [i.] જુએ ‘અંતરા’ પછી
અંતર વિ॰ [i.] અંદરનું (૨) નજીકનું (૩) ન૦ અંદરના ભાગ (૪) અંતઃકરણ; મન (૫) અવકાશ; છેટું (૬) વચલા કાળ (૭) તફાવત (૮) ભેદ; જુદાઈ (૯) સમાસને અંતે ‘અન્ય,’ ‘બીજું’ એવા અર્થમાં. ઉદા૦ ‘રૂપાંતર’ (૧૦) સ્ત્રી૦ (‘ખખર’ જોડે) સમાચાર. ઉદા॰ એની કાંઈ ખબર અંતર નથી. [—ખાલવું =મનની વાત સાફ કહી દેવી (૨) મનનું ભીતર ઉધાડું કરવું. —પઢવું=એ વચ્ચે છે. રહેવું (ર) તફાવત હોવા (૩) મનમાં જુદાઈ આવવી. ભાંગવું=વચ્ચેનું અંતર ઓછું કરવું; વધુ મળતું કે નજીક થવાય એમ કરવું. –રાખવું= જુદાઈ ગણાવી; મન મુકીને ન વર્તવું; પરાયું માનવું.]. ગત વિ॰ મનમાંનું; અંદરનું. ચિહ્ન ન॰ બે વચ્ચે અંતર – તફાવતનું છ આવું ચિહ્ન (ગ.). છાલ સ્રી॰ અંદરની છાલ, જકાત સ્ત્રી॰ દેશની અંદર આવતા માલ ઉપર લેવાતી જકાત. જામી [સં. યામી] વિ૦ (૨) પું॰ જુએ અંતર્જામી. ॰જ્ઞ વિ॰ અંદરની વાત જાણનારું, તમ વિ॰ છેક અંદરનું, તાર વિ॰ વધારે અંદરનું. દર્શક

Page #108

અંતરદૃષ્ટિ]
વિ॰ વચ્ચેનું અ ંતર બતાવતું. દૃષ્ટિ સ્ત્રી॰ અંદર – આત્મા તરફ વળેલી દૃષ્ટિ. નાદ પું॰ અંતઃકરણના અવાજ. ૦પટ ન॰ આડું કપડું તે – પડઢા. બાહ્ય વિ॰ અંદરનું ને બહારનું, વાસ, વાસિયું ન॰ [સં. વાસણ ] શ્રાદ્ધ સરાવતાં ખભા ઉપર નાખવાના લૂગડાને કકડો. વાસી વિ॰ અંતરમાં વસતું (૨) પું॰ અંતર્યામી; પ્રભુ. (—સિની સ્રી॰). વૃત્તિ સ્રી॰ અંતઃકરણની ઇચ્છા; મનાભાવ. –રાઈ સ્રી॰ અંતર; છેટું (૨) ખુદાઈ અંતરવૃત્તિ સ્રી॰ જુએ ‘અંતર’માં
અંતરવાસેા ન૦ [ä. અંતર + વાસણ ] વિવાહ વગેરે શુભકામેમાં વિધિ વખતે પાઘડીના છેડા કાઢવામાં આવે છે તે. [−કરવા] અંતરવેલ ૦ એક વેલ; અમરવેલ [પેસી જવું તે; અંતરાશ અંતરસ ન॰ [જીએ અંતરાશ] પાણી કે ખારાકનું શ્વાસનળીમાં અંતરાઈ સ્રી॰ જુએ ‘અંતર’માં
અંતરાત્મા પું॰ [સં.] જુએ ‘અંતર્’માં
અંતરામણ સ્ત્રી॰ જુએ ‘અંતરાવું’માં
અંતરાય પું॰ [i] અડચણ; વિષ્ર (૨) આઠમાંનું એક પ્રકારનું કર્મ (જૈન). [-આવવા, પદ્મવેશ – વિન્ન થવું; વચ્ચે રોકાણ કે અડચણ આવવી. –કરવા=હરકત પાડવી; વચ્ચે આવવું,]. ૦૬, –થી વિ॰ આડે આવતું; વિશ્નકર્તા અંતરાલ(−ળ)ન॰ [i.] વચમાંની જગ્યા; ગાળેા; વચગાળેા (૨) મંદિરના ગભાર ને ચાચર વચ્ચેના ભાગ (૩) અંતર; અંદરના ભાગ (૪) અવકાશ; જગા
અંતરાવું અક્રિ૦ ‘આંતરવું'નું કર્મણિ; રોકાવું; સપડાવું; ઘેરાઈ જવું. –મણ સ્ત્રી॰ અંતરાવું તે
અંતરાશ (–સ) સ્ત્રી૦; ન॰ [સં. અંતરારાન] જુએ અંતરસ અંતરાળ ન જુએ અંતરાલ
અંતર(–રી)ક્ષ [મં.] આકાશ; ગગનમંડળ અંતરિત વિ॰ [H.] વચ્ચે આંતરાની જેમ આવેલું (૨) ઢંકાયેલું; પડદા પાછળનું (૩) આંતરી લીધેલું (૪) વિયેાજિત અંતરિયાળ અ॰ [સં. અંતરાજ઼] અધવચ; અધ્ધર અંતર પું॰ [સં. અંતરા] ધ્રુપદના ત્રણ ભાગમાંના બીજો આંતરો; ધ્રુવપદ પછી આવતી દરેક ટૂંક
અંતર્ અ॰ [સં.] ‘અંદરનું' ‘અંદર આવતું’ એવા અર્થમાં શબ્દની પૂર્વે. —રંગ વિ॰ નજીકનું; અંદરના ભાગનું (ર) આત્મીય; દિલેાજાન (૩) વિશ્વાસુ (૪) ન૦ અંદરના ભાગ. –રાત્મા પું॰ જીવાત્મા (૨)અંતઃકરણ. -રિન્દ્રિય સ્ત્રી॰ અંતઃકરણ; મન. –કુલહ પું૦ માંહોમાંહે કજિયા. —ર્ગત વિ॰ અંદર સમાયેલું. −ર્ગત કાણુ પું॰ બે સુરેખાને ત્રીજી સુરેખાથી છેદતાં પહેલી બેની વચ્ચે ત્રીજીથી થતા ચાર કોણમાંના દરેક; ‘ઇન્કલૂડેડ ઍન્ગલ’ (ગ.). —ગૅભે વિ॰ જેની અંદરના ગર્ભ છે એવું; ગર્ભ છે એવું; ગર્ભયુક્ત. —ગૃહા સ્રી॰ અંદરની ગુફા; હૃદય. –ગૂઢ વિ॰ અંતરમાં – અંદર પાચેલું. −ગૃહ ન॰ ઘરને અંદરનો ખંડ–ભાગ. -ગેર્ગોળ વિજ્ અંદરપડતું વર્તુલાકાર; ‘કૅાવ' (૨) પું॰ અંદરપડતો વર્તુલાકાર, -ર્ચ(—*)શ્રુવિ૦ અંતરદષ્ટિવાળું(૨)ન॰જ્ઞાનચક્ષુ. –TM(—ર્યા)મી વિ॰ મનેાવૃત્તિ જાણનારું (૨) પું॰ પરમાત્મા, “ોન ન॰ અંદરનું –૪ જ્ઞાન (૨) અંદરનું –સાહજિક જ્ઞાન. ર્દર્શન ન॰ અંદરનું ખરું દર્શન. ઈશા સ્રી૰ અંદરની ખરી હાલત (ર) અંતરની
ન

૬૩
[અંતઃશત્રુ
– મનની સ્થિતિ (૩) [યે।.] (માણસની સ્થિતિ ઉપર) એક ગ્રહની મહાદશામાં આવતી બીજા ગ્રહોની ટૂંકી દશા. —દેશીં વિ॰ અંદર જોતું. –ૌહુ પું॰ અંદરની ગરમી (તાવ, કામ, ઇત્યાદિની)(૨) હૃદયની ખળતરા – દાઝ. – દૃષ્ટિ સ્રી૦ અંતરદૃષ્ટિ, —ાર ન॰ અંદરનું કે છૂપું દ્વાર. —ર્ધાન ન૦ અદૃશ્ય – અલાપ થવું તે. –ર્નાટક ન॰ નાટકની અંદરનું (પેટા) નાટક. –નંદ પું અંતરનાદ. —ર્નિમહ પું॰ અંદરનો નિગ્રહ – કાજી. —નિષ્ટ વિરુ ધ્યાનસ્થ; આત્મનિષ્ઠ. નિહિત વિ॰ અંદર મૂકેલું. “ર્ભાવ પું૦ સમાવેશ; અંદર હોવાપણું (૨) અંતરની વૃત્તિ કે ભાવ. —ભૂત વિ॰ અંદર સમાયેલું –રહેલું. —બંદી વિ॰ અંતરને ભેદ એવું; સાંસરું(૨) મન સમજી જનારું. –ર્મુખ વિ॰ અંદર વળેલું; આત્મચિંતનપરાયણ. → વિ॰ અંતરનું; અંદરનું. ~ર્યામી વિ૦ (૨) પું૦ જીએ અંતમી. –ર્સ્થાપિકા સ્ત્રી॰ અંદરના અક્ષરો અમુક રીતે ગોઠવવાથી બીજો અર્થ નીકળે એવી કાવ્યરચના. –જૂન વિ॰ અંદર લીન થયેલું. —[k વિ॰ અંદરનું; અંતર્ગત. –ધિષ્ણુ વિ॰ (વનસ્પતિશાસ્ત્રમાં) પાતાની અંદરથી નવું બીજ નિપજાવે એવી જાતનું. જેમ કે શેરડી. –ર્વાહી વિ॰ અંદર− સપાટી નીચે વહેતું. —ર્વિકાર પું॰ અંદરના – મનને વિકાર. –વૃત્તિ સ્ત્રી અંતરવૃત્તિ. –વંદના સ્રી॰ હૃદયની વેદના. બંદિ (–દી) સ્રી૰ (સં.) ગંગા અને યમુના વચ્ચેના પ્રદેશ. –બંધ પું૦ ઘરનાં બારણાં મૂકવામાં થયેલા દોષ. –ભેંર(વ)ન॰ હાડવેર; અંદરનું ઊંડું વેર. ભેંરી વિ॰ હાડવેરા. –ર્વ્યથા સ્ત્રી॰ અંતરની – અંદરની વ્યથા, —ર્વાષિ પું॰ અંતમાં હાડમાં થયેલે રોગ. –ત્રણ પું૰ અંદરના જખમ. —હિત વિ॰ ગુપ્ત, અદશ્ય. -શ્ર્ચક્ષુ વિ૦ (ર) ન॰ જુએ અંતર્ચક્ષુ. –સ્તત્ત્વ ન॰ આંતરિક તત્ત્વ; સાર અંતસ્થ વિ॰ [i.] અંતે આવતું અંત(—તઃ)સ્થ વિ॰ [i.] અંદર રહેલું; વચમાં રહેલું; અંદરનું (૨) [વ્યા.] સ્વર અને વ્યંજન બંનેના ધર્મવાળા (અર્ધસ્વર) અંતઃ અ॰ [.] શબ્દની પૂર્વે ‘અંદરનું’, ‘વચમાં’ એવા અર્થમાં, (અહ્વાયવ્યંજન પૂર્વે ‘અંતર્’ બદલે ‘અંતઃ’રૂપ આવે છે.). કરણ ન૦ જ્ઞાન, સુખાદિના અનુભવનું સાધન; મન, બુદ્ધિ, ચિત્ત, અહંકાર એ પદાથી ઓળખાતી અંદરની ઇંદ્રિય (૨) અંતર; હૃદય; ‘કૉન્સ્ટિન્સ’. [–ના લાળા=અંતરને બળાપા કે ચિંતા. –ને ધક્કો=ભારે જખરા આધાત; મોટું મર્મ સ્પર દુઃખ,]. ૦કેંદ્ર ન॰ અંદરનું મધ્યબિંદુ; ‘ઈન-સેન્ટર’ (ગ.). ૦કાણુ પું॰ ‘ઇન્ટીરિયર ઍન્ગલ’ (૨) ‘ઇન્ટર્નલ’ (ગ.). કાપ પું॰ આંતરિક તાકાન (૨) દિલની અંદરના ગુસ્સા. Àાભ પું॰ આંતરિક ક્ષાભ – અશાંતિ. ૦પંચક ન॰ મન, બુદ્ધિ, ચિત્ત, અહંકાર, અને જીવ એ પાંચનું થ. ૦પાત પું॰ (શબ્દનું) વચ્ચે આવવું– પડવું તે .(વ્યા). ૦પાતી વિ॰ વચ્ચે આવેલું. ૦પુર ન૦ જનાનખાનું. પુરિકા સ્ત્રી॰ અંતઃપુરની સ્ત્રી. ૦પુરુષ પું૦ અંતરાત્મા. પ્રતીતિ સ્ત્રી અંતરમાં થતી પ્રતીતિ કે સમજ યા જ્ઞાન. ૦પ્રકૃતિ ॰ મૂળ સ્વભાવ(૨)રાન્તના ખાનગી વજીર. ૦પ્રવાહ પું॰ અંદરના – પા પ્રવાહ, પ્રવેશ પું॰ અંદરના ભાગમાં દાખલ થવું તે. પ્રવેશી વિ॰ અંતઃપ્રવેશ કરતું. પ્રસન્નતા સ્ત્રી॰ અંતરની પ્રસન્નતા; ચિત્તમાં થતા પ્રસાદ. ૦પ્રેરણા સ્ત્રી॰ જુએ સહજબુદ્ધિ. શત્રુ પું॰ અંદરના — ધરના માણસ છતાં શત્રુ (૨) હૃદયમાં રહેલા દુશ્મન

Page #109

અંતઃશલ્ય]
६४
[અંધારું
(કામ ક્રોધાદિ). ૦શલ્યj૦; ન૦ અંદરનું - ધું શક્ય. શાસ્તા ૦ વિ૦ ઝાંખું; ઝળઝળું (૨) ફીકું (૩) ૫૦ (સં.) એક રાક્ષસ,
અંદરનો શાસ્તા - અંતરાત્મા; ધર્મબુદ્ધિ. ૦સરવા વિ૦ સ્ત્રી કાર પુત્ર અંધારું. કુ૫ છું. અંધારે કે (૨) ઝાડ ઝાંખર સગર્ભા. ૦સુખ ન આંતરિક સુખ. ૦સ્થ વિ. જુઓ અંત કે બીજે કારણે ન દેખાવાથી ફસાઈ પડાય એ કવો (૩) [સં.] (–તઃ) રથ. સ્થલ (ળ) ન૦ અંદરનું – મર્મસ્થળ. ૦રુતિ એક નરક. ૦તા સ્ત્રી, આંધળાપણું, તામિસ્ત્ર ૫૦ પૂર્ણ અંધકાર -ત્તિ) સ્ત્રીઆંતરિક શક્તિ. સ્ત્રાવ પં. શરીરની અંદરની (૨) અજ્ઞાન. ૦– જુઓ “અંધ’માં. ૦પરંપરા સ્ત્રી, આંધળાગ્રંથી કે નાડીમાંથી ઝરવું તે, તેમ થતા આવે. –વી વિ૦ તે સ્ત્રાવ એની હાર (જોયા વિચાર્યા વિના ચાલનારાઓની મંડળી). ૦૫અંગેનું), ૦સ્વરૂપ ન૦ આંતરિક – અંદરનું સ્વરૂપ
પરન્યાય ૫૦ જેય વિચાર્યા વિના આંધળાઓની પિડે એકની અંતસ્તાપ પં. [.] અંદરને તાપ કે તાવ; મનમાં થતી બળતરા | પાછળ બીજાએ ગાડરિયા પ્રવાહે ચાલવું તે ન્યાય. ૦૫ગુન્યાય અંતિક વિ. સં.] પાસેનું; નજીકનું
સ્ત્રી ૫૦ આંધળા ને પાંગળો પરસ્પર સહાયથી કામ ઉકેલે એ અંતિમ વિ. [૪] છેલ્લું, છેવટનું (૨) સામે છેડે હોય એવું; જહાલ. ન્યાય. પૂજા સ્ત્રીઆંધળી પૂા. ૦ભક્તિ સ્ત્રી, આંધળી અંતિયું વિ. [ä. અંત] છેલું; છેવટનું; અંતે આવેલું (૨)[લા .] બહુ -વગર સમજની ભક્તિ. ૦શ્રદ્ધા સ્ત્રીઃ આંધળી - વગર સમજ ખિજાયેલું; મરણિયું; જીવ ઉપર આવેલું. [અંતિયાં કરવા = જની શ્રદ્ધા. વહસ્તીન્યાય ૫૦ હાથીને પગ જનાર આંધળો ખિજાઈ કે કાયર થઈને છાંછિયાં કરવાં (૨) મણિયા થઈને એને થાંભલા જેવો કલપે, કાન જોનાર સૂપડા જે કહપે, એવો વર્તવું.]
ન્યાય અંતીપતી સ્ત્રી, એક રમત
અંધરાવું રક્રિટ જુઓ અંધારવું અંતે અ૦ [ ] છેવટે આખરે
[ રહેનાર) શિષ્ય | અંધશ્રદ્ધા સ્ત્રી સં.] જુઓ “અંધમાં અંતેવાસી વિ. [૪] પાસે રહેનારું (૨) ૫૦ (ગુરુની સમીપ અંધાધૂની સ્ત્રી, જુઓ અંધાધૂંધી
[ અવ્યવસ્થા અંત્ય વિ૦ [સં.] છેવટનું; છેલ્લું. ૦કમ ન૦, ક્રિયા સ્ત્રી અગ્નિ- અંધાધૂંધ(-ધી) સ્ત્રી [હિં. મ. અંધાધુંધ] અરાજકતા; અતિશય સંસ્કાર. ૦ગમન ન. શ્રેષ્ઠ વર્ણની સ્ત્રીને કનિક વર્ણના પુરુષ અંધાપે પુંઆંધળાપણું સાથેનો સંબંધ. ૦જ વિ૦ ૧ચમ વર્ણનું; અસ્પૃશ્ય ગણાતી વર્ણનું | અંધાર છું. [૩. અંધાર] અંધારું. ૦કાળું વિ૦ અંધારા જેવું કાળું. (૨)૫૦ એ વર્ણને માણસ. ૦જાશ્રમ ૫૦ અંત્યજોને રહેવા તથા કેટj૦ વરસાદને ગેરં; એથી થતું અંધારું. ૦કેટડી સ્ત્રી, કેળવણી આપવા માટેની સંસ્થા. ૦દ્ધાર ! અંત્યજનો ઉદ્ધાર. અંધારી ઓરડી (૨) તુરંગ; કેદખાનું. ૦ગલી સ્ત્રી, જેમાંથી બહાર હવન,૦૫દન ગુણોત્તરનું અંય પદ(ગ.).વ્યમકડું છેવટના નીકળવાને રસ્તે ન હોય એવી ગલી કે માર્ગ; જયાં જતાં અંધારે અક્ષરે યમક- પ્રાસ, હત્યાક્ષર ૫૦ અંત્ય- છેલ્લો અક્ષર. કુટાવું પડે એવી ગલી કે જગા. ૦પછેડી સ્ત્રી, ૦૫છે ૦ જે -ત્યાક્ષરી સ્ત્રી, અંતકડી બેલાયેલી કવિતાના છેલ્લા અક્ષરથી ઓઢવાથી અરથ કે અછતું રહેવાય એવું (કાળું કે જાદુઈ) વસ્ત્ર શરૂ થતી બીજી કવિતા બેલવાની રમત, ત્યાનુપ્રાસ ૫૦ અંતે (૨)[લા.]ગુપ્ત કે અજ્ઞાત રહેવું તે. [-ઓઢવી,-,-પહેરવો આવતે અનુપ્રાસ. ત્યાવસ્થા સ્ત્રી છેલ્લી-આખરની સ્થિતિ = ગુપ્ત કે અજ્ઞાત થઈ જવું (જાદુથી કે કાળું વસ્ત્ર પહેરી લઈને). (૨) ઘડપણ. ત્યાશ્રમ ૫૦ અંત્ય આશ્રમ- સંન્યસ્તાશ્રમ. -ઓઢાડ =સામાને ભૂરકી નાંખ; ભ્રમમાં નાંખવો કે જેથી -ત્યાશ્રમવિ. સંન્યાસી. યેષ્ટિ સ્ત્રી અંયક્રિયા. –દય બીજું સૂઝી ન શકે; ખરી સૂઝ પડવા ન દેવી.]. ૦૫ટો પુત્ર અને ૫૦ અંય કે છેવાડે- પછાત રહેલાને ઉદય, તેની ઉન્નતિ બાંધવાને ટે; અંધારી (૨) એવી એક રમત. પિછડી સ્ત્રી, અંત્ર ન. સિં] આંતરડું. જળ સ્ત્રીઆંતરડાંનું જાળું
પિછેડે ૫૦ જુઓ અંધારપછેડી, ૦વર્ણ વિ. અંધારા જેવું; અંદર અ [.] માં; મહીં. ૦ખાને, ૦થી ૮૦ અંદરથી; છૂપી કાળું. ૦૬ અક્રિ૦ વાદળાંથી આકાશ ઘેરાવું – ઘન થવું.-રાં રીતે. -રે અંદર ન૦ માંહોમાંહે
નબ૦૧૦ આંખ સ્પષ્ટ ન દેખી શકે તેવું થવું તે; ચકકર; તમ્મર. અંદાજ ! [1.] અડસટ્ટો; શુમાર; આશરે. [-કાઢ= અડ- | [–આવવાં=ન દેખાવું; તમ્મર આવવી. –ઉલેચવાં =(પ્રકાશ સદાને હિસાબ કરે – તેને આશરે મેળવવા, શુમારે કેટલું મેળવવા) મિથ્યા પ્રયત્ન કરવો.].રિયું વિઅંધારાવાળું (૨) નવ તે જેવું અનુમાન કરવું. -લે =કસી જેવું; અજમાવવું, જેમાં ચંદ્ર ન દેખાય એવું પખવાડિયું; કૃષ્ણપક્ષ. –રિયું અજજેથી અંદાજ મળે. –હે = મર્યાદા હોવી; આશરે કાંઈક નક્કી વાળિયું ન૦ એક રમત. –રી સ્ત્રી, આંખઢાંકણી; આંખને હદ હોવી.]. ૦૫, ૦૫ત્રક પુન૦ (વ્યક્તિ કે સંસ્થાના) વાર્ષિક દાખંડો (૨) નીનુ એક એજાર (૩) ભૂરકી (૪) તમ્મર (૫) અને ખર્ચ અંદાજી હિસાબ બતાવતું કાગળિયું, બજેટ.’ –જી જેલની અંધારી કેટલી કે તેમાં પૂરી રાખવાની સજા વિ૦ અંદાજથી નક્કી કરેલું
અધારું ન૦ કિં. અંધાર] પ્રકાશનો અભાવ; ન દેખાય તેવી પ્રકાઅંદુ-દીક સ્ત્રી [.] હાથીને પગે બાંધવાની સાંકળ
શની સ્થિતિ (૨) [લા.] અવ્યવસ્થા; અંધેર (૩) ગુપ્તતા; અપ્રઅંદેશ(-શે) ૫૦ [1] સંદેહ; વહેમ. [-આવ, જ | સિદ્ધિ(૪) અજ્ઞાન (૫)વિ૦ અંધારાવાળું; પ્રકાશ વિનાનું -રામાં સંદેહ પેદા થ; વહેમ પડવો. –આણ, લાવ=શંકા કરવી; | કુટાવું=ન દેખાવા – સમજાવાથી ફેગટ ફાંફાં મારવાં, અથડાવું. વહેમાવું.-રાખ =મનમાં વહેમ ધારણ કરે; વહેમાયા કરવું] રામાં જવું =ધ્યાન બહાર કાંઈ બનવું, જેથી અજાણ રહીએ. અંદોલન ન. [] આંદોલન
-રામાં રહેવું = અજ્ઞાન રહેવું (૨)જાહેરમાં ન આવવું; અપ્રસિદ્ધ અંદોલવું સક્રિ. [. મંઢોન્ચ; .મંઢો] હ ળવું; ઝુલાવવું | કે ગુપ્ત રહેવું. (–રામાં રાખવું તેના પ્રેરક અર્થમાં). અંધારાં અંધ વિ. સં.] આંધળું (૨) [લા.] વગર સમજનું; વિવેકહીન, | ઉલેચવાં જુઓ “અંધારમાં. –કરવું = અંધારું થાય કે પડે એમ

Page #110

અંધારું ઘર ]
આઇસબર્ગ
વર્તવું. ચવું = રાત પડવી. ૫હવું=(પ્રકાશ વચ્ચે કાંઈ આવ- | અંબેળવું સત્ર ક્રિ. ખટાશ લગાડવી (૨) ઉમેરવું; વધારવું. વાથી) અંધારું થવું, પ્રકાશ આવતે રોકા. –મૂકવું = (પ્રકાશ (અંબેળાવું અ૦ ક્રિ, કર્મણિ, અંબળાવવું સક્રિ. પ્રેરક) વચ્ચેથી) ખસવું જેથી અજવાળું આવે. -વળવું = અંધકાર કે અંભ નä.] અંબ; પાણી.-ભેજ, ભેરહાન કમળ.-ભેદ, અંધેર ફેલાવું.]
–ભેધર ૫૦ વાદળ. -ભધિ, નિધિ સમુદ્ર, અંબુધિ અંધારું ઘોર વિ. (૨) નવ ખૂબ ઘાડું અંધારું
અંબાં અ૦ (રવ.) (ગાય-વાછરડાનું બોલવું). અંધુ વિ૦ [4. બંધ] આંધળું. -ઘેલ વિ૦ હૈયા કુટું
અંભેજ -રહ, દ, ધર, -ધિ-નિધિ [.] જુઓ “અંભમાં #R] અવ્યવસ્થા; અરાજકતા. -રી (૦નગરી) | અંશ ૫૦ [] ભાગ (૨) વર્તુલને ૩૬૦ ભાગ; ખૂણો સ્ત્રી (સં.) અરાજકતાના ધામરૂપ એક કહિપત નગરી; સાવ માપવાને એકમ; ‘ડિગ્રી' (૩) ગરમી માપવાનો એકમ; “ડિગ્રી' અંધાધૂંધી
(૪) અપૂર્ણાંકમાં લીટી ઉપર અંક; પૂર્ણ સંખ્યાના છેદમાંથી અંબ ન [સં. મં] પાણી (ર) [8. માત્ર, બા. મં] આંબો કે કેરી લીધેલા વિભાગ (૫) વાદી જ હોવો જોઈએ એ ગ્રહનામક અંબ સ્ત્રી. [૩] અંબા; મા; દેવી
સ્વર (સંગીત). ૦૩ ૦ ભાગિયે (૨) વારસ. ૦તઃ અ કાંઈક અંબટ વિ૦ [૫, . મસ્જ; પ્રા. મં] ખાટું
અંશે; અમુક દરજજે. છત્વ ન૦ અંશ હેવું તે; અંશપણું. ૦૫તિ અંબર ન૦ [] આકાશ (૨) વસ્ત્ર (૩) કસબી બુટ્ટાવાળી રેશમી ૫૦ વારસ (૨) અંશાવતાર. ભાગી વિ૦ અંશ – ભાગ લેવાના સાડી (૪) એક સુગંધી પદાર્થ
[સૂર્યવંશી રાજા અધિકારવાળ; ભાગ પાડનારું (૨) ૫૦ એ માણસ. ૧ભૂત અંબરીષ પં. [] (સં.) વિષ્ણુના અનન્ય ભક્ત તરીકે પ્રસિદ્ધ વિ૦ અંશરૂપ. –શાવતાર પુંછે જેમાં ઈશ્વરની વિભૂતિને માત્ર અંબ8 સિં] બ્રાહ્મણથી વાણિયણને થયેલ પુત્ર(૨) મહાવત અંશ હોય તે અવતાર. -શાંશ j૦ ભાગને ભાગ. શાંશિઅંબળાવું અ૦િ જુઓ અમળાવું
ભાવ j૦ અવયવ અને અવયવીને સંબંધ (વ્યા.). –શિક વિ• અંબા સ્ત્રી. [] મા (૨) [સં] દુર્ગા. ૦જી સ્ત્રી (સં) અંબા | ડું; થોડા ભાગનું. -શી વિ૦ અંશવાળું (૨) ભાગ પડાવનારું ભવાની કે એમનું ધામ આબુ. ૦૫તિ મું. (સં) રાંકર. ભવાની ભાગિયું (૩) અવયવી;"ભાગવાળું.–શી જન પં. દેવાંશી માણસ સ્ત્રી. (સં.) અંબા માતા–એક દેવી
અંશુ ન૦ [.કિરણ, ૦માન(લી) પુંસૂર્ય અંબાટ - [જુઓ અંબાવું] ખાટા પદાર્થની દાંતને થતી અસર અંશુક ન૦ [] ઝીણું કપડું (૨) રેશમી કપડું અંબાપુ (કા.) અંબાટ (૨) આંખમાં તીવ્ર ઔષધ નાખ્યા અંસ પું[સં.] ખભે પછી અમુક વખત સુધી તેની જે અસર પહોંચે છે તે (૩) સેજે | અંહ અ૦ (૨૨) કરડાકી, ધ કે ખુમારીને ઉગાર કે તેથી થતો તાડો (૪) [લા.](ધન કે સત્તા ઇ.નો) મદ, ખુમારી (–ચઢવો) [ખાટાં ફળ
આ અંબાઢાં નબ૦૧૦ [સં. માત્રાત, પ્રા. ગંગારા] એક જાતનાં અંબાડિયું ન છાણાં ઢગલો (૨) જુએ ઉબાડિયું
આ ૫૦ [] સંસ્કૃત કુટુંબની વર્ણમાળાને બીજો અક્ષર-એક અંબાડી સ્ત્રી [મ.] એક (ખાટા પાનની) ભાજી
સ્વર (૨) વ્યંજનથી શરૂ થતા શબ્દની પૂર્વે ‘–ની શરૂઆતથી અંબાડી સ્ત્રી [.. મમ્મર] હાથી ઉપરની બેઠક. ૦નશીન વિ૦ કે “-એટલે સુધી’ એવા અર્થમાં અ બનાવે. ઉદા. “આજન્મ અંબાડી પર બેઠેલું
આકંઠ' (૩) ઉપસર્ગઃ એ છાપણું, અહપતા બતાવેઃ ઉદા. આકંપ. અંબાડે હું મિ. હિં. મંત્ર, જુઓ અંબાડા] ભાંડી
ઊલટાપણું બતાવેઃ ઉદાહ આગમન. ‘–ની તરફ, –ની પાસે” અંબાર છું. [મ. દેવા] ઢગલો; ભંડાર [(સં.) પાંડુ | એવા અર્થમાં: ઉદા. “આકર્ષણ’. ‘ચારે તરફ” એવા અર્થમાં અંબાલિકા સ્ત્રી [i] (સં.) પાંડુ રાજાની માતા. કેય ૫૦ ઉદા. “આવર્ત’. ‘ઉપર’ એવા અર્થમાં ઉદા૦ આરોહ(૪) સંસ્કૃત અંબાવું અક્રિ. [. મ7, પ્ર. મંa] ખટાઈ જવું [પ્રેરક વ્યાકરણ પ્રમાણે અકારાન્ત વિ૦નું વિસ્ત્રી રૂપ બનાવે. ઉદા. અંબાવું અક્રિ. “આંબવું'નું કર્મણિ, –વવું સક્રિ. “આંબવું'નું સુશીલ- લા. ૦કાર ૫૦ ‘આ’ અક્ષરકે ઉચ્ચાર. ૦કારાન્ત વિ. અંબિકા સ્ત્રી [સં.] (સં.) અંબા ભવાની (૨) ધૃતરાષ્ટ્રની માતા અંતે આકારવાળું (૩) એક નદી. -કેય પૃ૦ (સં.) ધૃતરાષ્ટ્ર
આ સ૦ (૨) વિ. [સં. મમ ] ‘નજીકનું, ‘બતાવેલું તે’ – નિર્દિષ્ટ અંબુ ન૦ [i] પાણી. ૦જ વિ. પાણીમાં ઊપજેલું (૨) ૦ -એવા અર્થનું દર્શક સર્વનામ કે વિશેષણ કમળ (૩) j૦ ચંદ્ર. ૦જા સ્ત્રી, લક્ષમી. ૦૬, ઘર, વાહ ૫૦ –આ અંકને છેડે લાગતાં તે અંકના (૫૦ બ૦ ૧૦ માં) “આંક વાદળ. ધિ, નિધિ, રાશિ સમુદ્ર. ૦૨હ ન૦ કમળ કે ઘડિ’ એ અર્થ બતાવે છે. ઉદા એકા, દયા, તરિયા અગિયારા, અંબેટી ન૦ એક વનસ્પતિ
વીસા વગેરે
[કરતો રહી ગયે') અંબેદિયું ન૦ જુઓ અંબેળિયું
આ અ૦ [૧૦] મેટું ઊધડવાને સામાન્ય અવાજ, (“આ આ... અંડી સ્ત્રીજુઓ “અંબે'માં
આઈડેૉર્મ ન૦ [૨] એક રસાયણ પદાર્થ- દવા (પા માટે) અંડે પં છે. મારો] માથાના કેશની પાછળ વાળવામાં | આઇતવાર પું[જુએ આદિત્યવાર] રવિવાર આવતી ગાંઠ. [-લે = અંબેડો ગુંથીને બાંધવે. -વાળ= આઇસ પં. [{.] બરફ. ૦કીમ મું ન૦ (સુ.)] ખાંડ, મસાલે અબડાની ગાંઠે બાંધવી.]. -ડી સ્ત્રી, નાનો અંબોડે. -ર વગેરે નાંખીને બરફ વડે ઠારેલા (દૂધ, આમરસ-વગેરે) પ્રવાહીની j૦ (૫) અંબાડો
| એક વાની. ૦બર્ગ કું. [૪] દરિયામાં તરતે બરફને પહાડ

Page #111

આઈ]
[ આકાશગમન
આઈ સ્ત્રી [સર૦ મ.] મા (૨) દાદી (૩) દેવી. ૦જી સ્ત્રી સાસુ આક૯૫ અ [સં.] એક કપ – ચારે યુગ લગી -આઈ પ્રત્યય. વિ૦ ઉપરથી (સ્ત્રી) ભાવવાચક નામ બનાવે છે. આકર્ષ પં. [૪] કટીને પથરે ઉદામેટાઈ ગરીબાઈ લંબાઈ (૨) ક્રિટ પરથી પણ બનાવે આકસબાકસ ન૦ આ તે; ગમે તે; પરચુરણ (૨) કાચું છે. ઉદા૦ લડવું – લડાઈ; છાપવું – છપાઈ વગેરે
આકસ્મિક વિ૦ [4] એ ચિતું; અણધાર્યું; અકસ્માત બનતું. આઈન [fi] કાયદો –ને અકબરી ૫૦ (સં.) અકબરના [-ખર્ચ= ‘કૅન્ટિજન્સી'. -જંઠeતે ખર્ચ માટેનું ફંડ] વડર અબુલ ફજલે લખેલો એક ગ્રંથ
આકળવિકળ વિ. [ä. માર્કવ્ય] ગભરાયેલું આઈનપું[f. માન€] આય; અરીસે
આકળાશ સ્ત્રી વજુએ “આકળુંમાં આઈનપું [સર૦ મ.] એક ઝાડ (સાદડ) જેનું ઈમારતી લાકડું આકળું વિ૦ [ä. માલુe] અધીરું; ઉતાવળું (૨) ઝટ ગુસ્સે થઈ થાય છે. [સં. મન્ન]
જાય એવા ગરમ સ્વભાવનું. –ળાશ સ્ત્રી આકળાપણું; અધીરાઈ આઉના બાવલું; અડણ. [-આવવું = આઉમાં દૂધ ભરાવું.] | આકંઠ અ [સં] ગળા સુધી -આઉ પ્રચય [૩. મારુ?] ક્રિટ પરથી (તે ક્રિયાના ગુણવાળું | આકંપ ૫૦ [ ] સહેજ ધ્રુજારી. જન સહેજ ધ્રુજવું તે. ૦૬
એવા અર્થનું) વિર બનાવે છે. ઉદા૦ ફળાઉં, ઉપજાઉ, કમાઉ અદ્રિ, કંપવું; ધ્રુજવું. –પિત વિ. સહેજ ધ્રુજતું કે ધ્રુજાવેલું આઉટ વિ. [૬] (રમતમાં) બાદ થયેલું
આકા(–ગા) પૃ. [મ.] શેઠ આક, પં. [સં. મ] એક વનસ્પતિ. કરિયું વિ૦ આક- | આકાકા ! બ૦ ૧૦ રાડાંનાં બયાંના ટુકડા. [–નો માંડ ડાનું (૨) નવ આકડાનું ૨ (૩) આકડાનું દૂધ એકઠું કરવાનું રચ= કાચું કે તકલાદી કામ કરવું શિંગડું. હી સ્ત્રીઆકડાની એક જાત; સફેદ આકડે. [આક- | આકાડે(–દો)ડી સ્ત્રી એક + ડોડી] આકડાનું બંડવું ઠાનાં સૂર ઊડી જવાં કે તેની પેઠે ઊડી જવું =જોતજોતામાં- | આકાર ડું [.] આકૃતિ; ઘાટ (૨) જુઓ આમાં (૩) વિઘેટી જરા વારમાં ખરાબ કે પાયમાલ થઈ જવું, નાશ પામવું; ખતમ (૪) શુમાર. ૦૭ વિસં.] આમંત્રણ આપતું; નોતરનારું. ૦ણ થઈ જવું. આકઠા વાવવા = કજિયે કે અણબનાવ કર્યા કરે. સ્ત્રી બોલાવવું તે; હાંક. ૦૭ સ્ત્રી આકારવું તે; આકાર નક્કી આકડી પરણાવવી =ત્રીજી વારનું લગ્ન અશુભ મનાતું હોવાથી કરે તે જમાબંધી; આંકણી (૨) કિંમત કરવી તે (૩) આંક ને “ચેથી ચોક પૂરે’ એમ શું શુભ ગણાવાથી, ત્રીજા લગ્ન પાડવાનું એનર. ૦૬ સક્રિ૦ મૂલવવું (૨) અડસટ્ટો કાઢ (૩) વખતે તેના અવેજમાં આકડી સાથે નામનું લગ્ન કરવું, જેથી જમીન માપણી કરવી (૪) ઉધારવું. જોષવ નવ આકારની ખરું લગ્ન ચોથે નંબરે આવે. આકડે મધ શ૦ પ્ર૦ સહેલાઈથી | સુંદરતા –રી વિકારવાળું(૨)[લા] દેહધારી [૫] મળે એવી દુર્લભ કે કીમતી વસ્તુ (૨) બેટી લાલચ. આકડો આકારો પુ‘આ’ એમ કહેવું તે; આવકાર.–દેવેઃ આવકાર ખા = ચગવું, છકી જવું.]
આકાશ ન૦ [i] ખાલી શુન્ય સ્થાન, પિલાણ; “પસ' (૨) આકએકલી સ્ત્રી (ક.) એક રમત
ગગન;આસમાન. [-ખૂલવું = આકાશમાંથી વાદળાં વગેરે વિખેઆકઠી, – –દિયું જુઓ “આક માં
રાવાં; આકાશ સાફ થવું. –ચડી આવવું વાદળાં ઘેરાવો (૨) આકબત સ્ત્રી [જુઓ આબત] આખર; અંત (૨) મરણોત્તર [લા.] દુઃખનાં વાદળ ઘેરાવાં. આકાશના તારા ઉખાઠવા, દશા પરલોક; યમલોક
[૫ પ્રમાણભૂત ગ્રંથ | ઉતારવા = ભારે ઉધમાતકે ઊથલપાથલ કરવી. આકાશના તારા આકર ૫૦ [૩] ખાણ (૨) જ; સમૂહ. ૦પંથ આકર- માગવા = અશકય માગણી કરવી. –નાં પંખી ઝાલવાં = આકરણ સ્ત્રી [૪. મા?] બુમ પાડી - ઘાંટો પાડીને બોલાવું તે અશકયને શકય કરવું. –ની સાથે વાત કરવી, -ને અડવું = આકરું વિ૦ તીવ્ર; સખત; અસ (૨) કઠણ;મુકેલ(૩) આકરું; ખૂબ ઊંચું હોવું. –માં ઊડવું = અલોપ થઈ જવું (૨) નકામું જવું ગરમ સ્વભાવનું (૪) ભાવમાં આકરું; મધું. [–પવું=સખત (૩) ખૂબ ફુલાવું (૪) અતિ ઊંચી, અશકય ગગનવિહારી વાત કે વસમું કે મધું લાગવું. આકરો રૂપિય= હલકા ભેગવાળો કે કલ્પના કરવી. –માં ચઢવું, જઈ પહોંચવું= ખૂબ કુલાવું રૂપિયે.]
(૨) કલ્પના કે વાતમાં ખૂબ ચગવું- આકાશમાં ઊડવું. આકાઆકર્ણ અo [i] કાન સુધી
શમાં કે આકાશે ચઢાવવું = ખૂબ વધારે પડતાં વખાણ કરવાં. આકર્ષ પં. [૪] ખેંચાણ (૨) કસેટી (૩) પાસા રમવા તે; -માં અંદર બાંધવો = દેશ દેશમાં નામના કરવી, આકાશ
જુગાર (૪) લોહચુંબક. ૦૦ વિ૦ ખેંચાણ કરે તેવું (૨) મેહક. પાતાળ એક કરવું = મહા ભગીરથ પ્રયત્ન કરો; કરવામાં કાંઈ ૦ણ ન ખેંચાણ (૨) મેહ. ૦ણી સ્ત્રી અંડી; આંકડાવાળી બાકી ન રાખવું (૨) ગજબ કરે; ભારે ઉથલપાથલ કરવી. લાકડી. ૦૬ સ૨ ક્રિ. [સં. ] ખેંચવું (૨) મેહ પમાડવું. આકાશ પાતાળ એક થઈ જવું = પ્રલય થ (૨) ગજબ થ; [–ર્ષોવું અક્રિ. કર્મણિ–વવું સક્રિ. પ્રેરક]-નર્ષિત વિ. મેટી આફત આવી પડવી (કેઈને). આકાશ પાતાળ એકહેવું આકર્ષાયેલું. –પી વિ. આકર્ષક
= ભારે મગરૂર હોવું; જમીનથી અધ્ધર ચાલતા હોવું, આકાશ આકલન ન. [] ગ્રહણ કરવું-પકડવું તે (૨) કળવું-પામવું – પાતાળ ફરી વળવું = દુઃખે ઘેરાઈ જવું; આકાશ પાતાળ એક
સમજવું તે (૩) ગણવું તે. ૦શક્તિ સ્ત્રી આકલવાની શક્તિ થઈ જવું. આકાશ હેઠે આવવું = અશકય શક્ય બનવું.]. આકલવું સત્ર ક્રિ. [. માળ] આકલન કરવું
કક્ષા સ્ત્રી ક્ષિતિજ રેખા. ૦૭૯૫ વિ૦ આકાશ જેવું (૨) ૫૦ આકલિત વિ. [4] જણાયેલું; સમજાયેલું (૨) પકડાયેલું (૩) બ્રહ્મ. કુસુમ,૦૫૫ન(લા.) અસંભવિત વાત. કુસુમવત્, અંદર લીધેલું; ગુથાયેલું
૦૫૫વત વિ૦(૨)અ૦ અસંભવિત. ૦ગમન ન૦ આકાશમાં

Page #112

આકાશગંગા]
[આખાબેલું
જવું છે. બંને મી આકાશમાં રાતે અસંખ્ય વાંદરાઓને સ્વભાવવાળું; “ઍસિવ’ જે લાંબો સફેદ, ચળકત પટ દેખાય છે તે. ૦ગામી વિ૦-આકાશ- આનંદ ન. [૪] દન; વિલાપ. –દિત વિ૦ આકંઠ કરતું માં ફરનારું (૨) દિવ્ય. ૦ચલી સ્ત્રી આકાશમાં ઊંચે જવાથી આકાંત વિ૦ [.] ઘેરી લીધેલું; જીતી લીધેલું (૨) પગ નીચે વાટેલું કેઈમટી ચીજ ઘણી જ નાની દેખાય છે તે (૨) મદારીની એક (૩) એળગેલું [નિંદા (૩) ગાળ (૪) ઠપકે (૫) શાપ રમત (૩) એક પક્ષી. દીપ(-) j૦ માણેકઠારી પૂનમથી આક્રોશ છું. [૪] ઘાંટો પાડીને બોલવું-રડવું તે (૨) આક્ષેપ દેવદિવાળી સુધી ઝાડ ઉપર કે અગાસીમાં ઊંચા થાંભલા ઉપર આક્ષિપ્ત વિ૦ [૪] નાંખેલું; ફેકેલું (૨)ઝુંટવી લીધેલું (૩) મુંઝાયેલું લટકાવાતે દી(૨)અધ્ધર લટકતે દી. ૦૫થ આકાશને | (૪) નિદાયેલું (૫) ૫૦ સંગીતમાં એક અલંકાર માર્ગ. ૦૫૫,૫૫વત જુઓ આકાશકુસુમ, વત્ ભાષણ | આક્ષેપ ૫૦ [.] ફેંકવું તે (૨) લગાડવું, ચેપડવું, ઘસવું તે (૩) નવ આકાશ સામે જોઈને ઈશ્વરને ઉદ્દેશી કાંઈ બોલવું તે; | આરોપ (૪) વાધે (૫) ઝૂંટવી લેવું તે (૬) નિંદા (૭)એક અલંકાર ઈશ્વરપ્રાર્થના. ૦ભાષિત ન રંગભૂમિ બહારની કોઈ વ્યક્તિ સાથે કે જેમાં જે કહેવા ધાર્યું હોય તે દેખીતી રીતે ખાઈ જવાય છે જાણે વાત કરતા હોય તે રીતે નટે કરેલી ઉક્તિ. ૦મંડલ(–ળ) યા તેનો નિષેધ થાય છે. (કા. શા.) ૦ક પુત્ર આરેપ મુકનાર; ૧૦ પૃથ્વી ઉપરથી દેખાતું આખું આકાશ; ખગોળ. ૦માર્ગ ૫૦ નિંદક, ૦ણ ન૦ આક્ષેપ મૂકે તે; આળનું આપણ–પાક્ષેપી આકાશમાંને રસ્તો. મુનિ પું. ઊંચું મેટું રાખ તપ કરનાર સ્ત્રી આક્ષેપ સામે પ્રતિઆક્ષેપ-એમ થયા કરવું તે (૨) ઊંટ, વ્યાન ન૦ વિમાન. વ્યાવી, થાની પુંવિમાની; આક્ષેભ ૫૦ [ā] ક્ષેભ [ટિચાવું (૩) લડી પડવું વિમાનમાં વિચરનાર. ૦૧લી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ; અમરવેલ. આપવું એ ક્રિ. [4. માલ્વ ] રખડવું (૨) ઠોકર ખાવી; ૦વાણી સ્ત્રી, દેવવાણી (૨) રેડિયેની વાણી. ૦વાસી વિડ| આખડિયું ન૦ [જુઓ આખડવું] ઠોકર ખાઈને પડી જવું તે આકાશમાં રહેનારું (૨) પં. દેવ. ૦વેલ સ્ત્રી આકાશવલી. આખડી સ્ત્રી બાધા; માનતા. ૦વૃત્તિ વિ૦ વરસાદ ઉપર જ જેના જીવનને આધાર હોય તેવું આખન પું[] ખોદવાનું ઓજાર–કેદાળી પાવડે (૨) સ્ત્રી અસ્થિર પેદાશવાળો ધંધે (૩) ઈશ્વર આપે તે ઉપર આખર !૦ અક્ષર (પ.) (૨) [.] પાવડો (૩) ખાણમાં કામ ગુજારો કરે છે. સ્થ વિ. આકાશમાં રહેલું. ૦ફટિક ૫૦ કરનાર - ખાણિયે કરા.—શિકા સ્ત્રી અગાસી. –શિયું વિ. જેના પાકને આધાર આખર સ્ત્રી [મ. માહિર] અંત (૨) અ૦ અંતે. [-આવવી વરસાદ ઉપર હોય એવું (૨) ન૦ ઘઉંની એક જાત. –શી વિ. =પૂરું થવું, છેડો દેખાવ કરવી =હદ કરવી; છેલ્લી હદે જઈ ને આકાશનું કે તેને લગતું (૨) દિવ્ય. –ીય વિ૦ જુઓ આ કાશી વર્તવું.]. ૦ઘડી સ્ત્રી છેલ્લી ઘડી (૨) મોતને વખત. ૦નામું નવ (૨)[લા.] આકાશ જેટલું ઊંચું કે અતિ ધણું–શે અ૦ આકાશ આખરી નિર્ણય કે કહેણ યા તેનું ખત; “અલ્ટિમેટમ'. સમ ભણી જોઈને (રંગભૂભિ પર આકાશભાષિત બતાવવા વપરાતું પદ) સ્ત્રીમેમને પાછલે – છેલ્લો ભાગ. ૦સરવાળે અવે છેવટે; આકાંક્ષા સ્ત્રી [.] ઇચ્છા; આશા (૨) [વ્યા.] સાંભળનારને પરિણામે, સાલ સ્ત્રી વર્ષને છેલ્લે ભાગ અથવા વખત (૨) બીજા પરની અપેક્ષા રહે એવી પ્રથમ પદની અપૂર્ણતા. –ક્ષિત મરણનો વખત. -રી વિ. આખરનું અંતિમ. -રે અ. છેવટે વિ૦ ઇચ્છેલું. –ક્ષી વિ૦ કાંક્ષી; આકાંક્ષા રાખનારું
(૨) નિરુપાયે આકિલ વિ. મ.] આકેલ; અક્કલવાળું; બુદ્ધિશાળી
આખરવું સ૦ ક્રિ૦ અધરકવું. –ણુ ન૦ મેળવણ; અધરકણ આકીન પુનમ, યકીન] શ્રદ્ધા. ૦દાર વિ૦ કીનવાળું આખર-સાલ, આખરી, આખરે જુએ “આખરમાં આકીર્ણ વિ૦ [i.] વ્યાપ્ત; પથરાયેલું (૨) સંકુલ
આખલા ઉધામી, આખલિયું જુઓ “આખલે'માં આકુલ(–ળ) વિ. સં.] અસ્વસ્થ; ગભરાયેલું. તે સ્ત્રી૦. | આખલો છું. [સં. અક્ષત - આખું પરથી ?] સાંદ્ર; ખસી ન કરેલ વ્યાકુલ(–ી) વિ. ખૂબ ગભરાયેલું
એલ. લાઉદ્દામી જી. આખલા જેવું તફાન; ધિંગામસ્તી. આકુંચન ન [] સંકેચ. આકુંચિત વિ. [i] સંકુચિત નલિયું નવ નાનો બળદ આકૃત ન૦, તિ શ્રી. ઇરાદે આશય; વિચાર
આખવું સત્ર ક્રિ. [. માથા] ભાખવું; કહેવું (૫) આફર ન૦ (કા.) શક્તિ; તાકાત (૨) ર્તિ; ચેતના
આખળ(–ળી) સ્ત્રી, પથ્થર ઘડવાની જગા (કા.) આલું નવ આકડાનું ઍડવું; આ કાદોડી
આખળિયે પુંછે. આડણી આકૃત વિ. [સં.] (પ્રાયઃ સમાસમાં) આકારનું. ઉદા. મકરાકૃત આખળી સ્ત્રી, જુઓ આખળ આકૃતિ સ્ત્રી[] આકાર (૨) મૂર્તિ (૩) રેખાથી દોરેલો આકાર આખલ [.] (સં.) ઇદ્ર આકૃષ્ટ વિ. [.] આ કલું; ખેંચેલું
આખા S૦ બ૦ ૧૦ [સં. અક્ષત] અક્ષત; વણભાગેલા ચોખા. આકેબત સ્ત્રી [મ, માલિત] જુએ અકબત
[જેવઢાવવા= ભૂત કે શું વળગ્યું છે તે જોવા ચોખા નંખાવવા; આકેલ વિ. [મ. મા]િ જુઓ આકિલ
નાંખવા =(જતિ ભૂવાએ) ચેખા નાંખી તે વડે વળગણ વિષે આકલિયું ન જુએ આભૂલું
તપાસવું.] આમ કું. [] પરાક્રમ (૨) ચઢવું તે (૩) પગરણ (૪) આગ્રહ આખાખાઉ વિ૦ જુઓ “આખુંમાં (૫) ધોરણસર ચાલવાને માર્ગ. ૦ક વિ૦ આક્રમણ કરનાર. ૦ણ આખા +જુઓ આષાઢ. ૦ભૂતી વિ. અષાઢમાં થયેલું નવ ચઢાઈ હુમલો (૨) પરાક્રમ (૩) ઉત્કર્ષ ૦ણકાર | (૨) પુંછ ધર્મઢેગી; ધુતારે. –ડીલું-હું વિ૦ અષાઢને લગતું જુઓ આક્રમક. ૦ણુશીલ, ૦ણાત્મક વિ૦ આક્રમણ કરવાના | આખાબેલું વિ૦ જુઓ “આખું” માં
[ કુંડળ

Page #113

આખિયું ]
[આગળ
આખિયું નવ ચામડાની પખાલનું ઉપલું મેં (કા.)
વાના જેવી બેવકુફીથી વર્તવું ને તે વિષે બેપરવા કે ભાન ન હોવું આખિયે ૫૦ [“આખું' પરથી] આખા કદનો –મેટે પતંગ –લાગવી = આગથી (મકાન, માલ ઈ૦) અકસ્માત બળવું. આખિર સ્ત્રી [..] આખર; અંત
વાળવા તે –વરસવી = ખૂબ તાપ પડવા (૨) ક્રોધથી ભભૂકતી વાગ્ધારા આખી સ્ત્રી [ જુઓ આખા ] અક્ષત ઉતારવા તે (૨) દાણા નીકળવી (૨) સતત ગેળીઓ છુટવી.-સળગાવી = આગ લાગવી આખુ છું. [. ] ઉંદર. ૦કણું સ્ત્રી, ઉદરિયું
(૨) અગ્નિ પ્રદીપ થવો; લાગવું–બળવું. –સળગાવવી = જુઓ આખું વિ૦ [. અક્ષત] ભાંગ્યા વિનાનું; અખંડ(૨) પૂરું; બધું આગ મૂકવી (૨) “આગ વરસવી'નું પ્રેરક]. ખેલ ૫૦ આતસસળંગ. [આખાં હાડકાંનું = ઊભાં હાડકાંનું; હાડકાં ન નમાવે બાજી. ગાડી સ્ત્રી રેલગાડી. દાન ન૦ અગ્નિપાત્ર; આગિયું (૨) એવું; કામનું કાયર કે આળસુ. આખી અણીએ= કશીય ઈજ પુણ્યાર્થે અગ્નિસંસ્કાર કરો વા તેનાં સાધન પૂરાં પાડવાં તે. વગર; પૂરું સહીસલામત. આખું કેળું શાકમાં જવું = નજરે બેટ સ્ત્રી આગશકિતથી ચાલતું વહાણ; “સ્ટીમર' દેખાય એવું હોવા છતાં સરતચૂક થવી, ગફલત થવી. આખા | આગત વિ૦ [ā] આવેલું. –તાવાગતા સ્ત્રી આવેલાને આદરલા =પૂરેપૂરો લાભ.]. ૦પાખું, ભાગ્ય વિ૦ અર્ધ પર્યું; સકાર;પણાચાકરી. –તું વિ૦ + આવતું અધકચરું.–ખાખાઉ વિ૦ (વગર હકે કે કોઈને હક ડુબાડી- આગ-દાન, બેટ જુઓ “આગ”માં હરામનું) આખું ખાઈ જવાની વૃત્તિવાળું; લોભિયું.–ખાબેલું વિ. આગમ પં. [ā] આગમન; જન્મ (૨) શાસ્ત્ર, ધર્મશાસ્ત્ર (૩) સાફ વાત કરનારું(૨) કડવાબેલું. -બે આંકડે લગભગ ગણીને પ્રાચીન જૈન ધર્મગ્રંથ (૪) મંત્રશાસ્ત્ર (૫)ખત દસ્તાવેજ; પુરાવામાં કહેતાં; “ઈન રાઉડ ફિગર્સ.' -બેઘડી,-બેઘડીએ અવાર- મૂકવા લાયક લેખ (6) પ્રત્યય. ન ન આવવું તે (૨) દેશમાં વાર; બહુ વખત
[ભાષાનો શિક્ષક બહારથી આવવું તે, ઇમિગ્રેશન'. નિગમ નવ વેદશાસ્ત્ર, શાસ્ત્રો. આખૂન [ .], ૦જી, આખુંદજી પુ. ગુરુ; ઉસ્તાદ (૨) અરબી નિર્ગમ પુત્ર આવક-જાવક (૨) આયાત અને નિકાસ. ૦રહિત આખેટ કું[સં.] શિકાર; મૃગયા. ૦૭ વિ. શિકાર કરનાર (૨) વિ૦ લેખિત દાખલા વગરનું (૨) શાસ્ત્રના આધાર વિનાનું.–મા૫૦ શિકારી (૩) કૂતરો
પાથી વિ૦ [i] આવતું ને જતું; જન્મતું ને મરતું (૨) ક્ષણિક આખેપ ૫૦ [જુઓ ખેપ] સફર
આગમચ(–જ) અ૦ પહેલેથી; આગળથી; અગાઉ આખેપ ૫૦ [8. માલેગ] (કા.) ટેવ; મહાવરે; વ્યાસંગ આગમજાયું વિ૦ આ ગલી સ્ત્રીથી જન્મેલું આખેબ (સુ) જુએ આખેપ (ક.) (૨) કાળજી; ચટ; ચિંતા | આગમણુ સ્ત્રીચૂલાને આગલે ભાગ (જ્યાં અંગારા કાઢી આખેઘડી, એ અ૦ જુઓ “આખું 'માં
એલવાય છે); આંગણ [ આગામાપાથી જુઓ ‘આગમમાં આખેર [તુ. માહુર] તબેલ; અશ્વશાળા (૨) [તુ, ૧.] આગમન, આગમનિગમ, આગમનિર્ગમ, આગમરહિત, કચર (૨) ગમાણનો ઓગાટ
આગમાથું નવ દાળભાત [(૩) (કા.) હિંદુ ખલાસીની સ્ત્રી આખ્યા સ્ત્રી[4] નામ (૨) અટક (૩) નામના (૪) અફવા. ૦ત આગરણ (ણ,) સ્ત્રી, લુહારની કોઢ કે ભટ્ટી (૨) સોનીની ભઠ્ઠી વિત્ર કહેવાયેલું; વર્ણવાયેલું (૨) [વ્યા.] જેનાં રૂપાખ્યાન કર- આગરવું સત્ર ક્રિટ સરખે અંતરે બંધ – પાટા નાખવા વામાં આવ્યાં છે તેવું (૩) ન૦ ભાવનું અભિધાન કરનાર પદ; આગર ૫૦ માંમાંથી દુર્ગધ નીકળ્યા કરે એવો એક રોગ ક્રિયાપદ. છતા પુત્ર આખ્યાન કરનાર. તિકી વિશ્રી. ક્રિયા- આગ પુ. નાણાભીડને –તંગીનો વખત પદ-ધાતુને લાગતી (વિભક્તિ). ૦ને ન૦કથા; વૃત્તાંત. ૦નક આગલી પાછલી સ્ત્રી ગઈ ગુજરી જાની વાત. [-કાઢવી = જૂની નટૂંકું આખ્યાન. ૦નકી jએક છંદ. ૦૫ક ૫૦ કહેનાર; કથા વાત (કેતેનો ડંખ) તાજીકે યાદ કરવી.—કાઢી નાંખવી કે ભૂલવી કહેનાર (૨) દૂત. ૦યિકા સ્ત્રી કથા; વાર્તા (૨) વંશાવલીનું વર્ણન = જૂની વાત વીસરવું; માફ કરવું.] આગ કું. [૩. મારામ] આવરે; આવવું તે
આગલું (લું) વિ. સં. અગ્રિમ, બા. મા]િ પહેલાંનું; અગાઉ આગ સ્ત્રી. [ä. અ]િ દેવતા (૨) અગન; લાય; બળતરા (૩) બનેલું (૨) મુખ્ય; આગળ પડતું. ૦૫ાછલું વિ૦ (૨)૧૦ આગળ
અકસ્માત કાંઈ બળી ઊઠે ને ભડકે લાગે તે; લાય (૪) [લા.] પાછળનું; કશા સંબંધી નું બાકી કે ચકત યા વસૂલ કરવાનું ક્રોધ, ઝનુન, દાઝ કે એવા આવેશના જુસ્સાની લાગણી (૫) [ રહેલું. (જુઓ આગલી પાછલી) આગ પેઠે ઝટ પર દઈ દે એવું શીધ્રપી કે ઉગ્ર સ્વભાવનું | આગવણ સ્ત્રી, જુઓ આગમણ [પૂરનાર; “ફાયરમેન” માણસ. [–ઊઠવી = અગન ઊઠવી; બળતરા બળવો (૨) બળવું, આગવાળે ૫૦ એંજિન ઑઈલરમાં આગ સંભાળનાર – કેલસા મરવું,નાશ પામવું, એ ભાવને તિરસ્કારકે છણકે કરતાં બોલવામાં | આગવું વિ. ઈલાયદું, પિતા માટેનું અલગ; જુદું વપરાય છે. જેમ કે, આગ ઊડી એના પૈસામાં = બળ્યા, આ આગ(–ગુ) પં[જુઓ અગવો] અગ્રણી; ભૂમિ એના પૈસા (૩) [લા] ક્રોધ ખૂબ ચડ. -એકવી = ક્રોધ કે. આગસ ન૦ [] દેષ; અપરાધ દાઝ કાઢવાં. –ઝરવી =(કહેવા બોલવામાં) અતિ ક્રોધ કે દાઝ આગળ અ૦ [ä. મ9, હિં. માળ] અગાઉ પૂર્વે (૨) પાસે કને હેવાં;ખૂબ ક્રોધ નીકળ.-પાઠવીદેવતા પાડે –સળગાવ. | (૩) સન્મુખ સામે (૪) બહાર; જાહેરમાં (૫) [. પ્રઢ = -નું પૂતળું = અતિ ક્રોધી-ફાકવી=ખૂબ ક્રોધે ભરાવું. -બળવી, અધિક 3] ભવિષ્યમાં; હવે પછી. [-આવવું = શરત, પ્રસિદ્ધિ -બેસવી = જુઓ અગન બળવી, બેસવી.-મૂકવી, –મેલવી, વગેરેમાં મોખરે થવું (બીજાને પાછળ રાખી કે રહે એમ) –ઉપર, –સળગાવવી = આગ લગાડવી; બાળવાને માટે સળગાવવું. -પર = ભવિષ્યમાં. -ઉલાળ અને પાછળ ધરાળ = કશીય -લગાડ તાપણું કરવું તાપથી જોઈએ તે માટે ઘર જ લગાડ | લેવા દેવા કે જવાબદારી (પ્રાયઃ નકાર બતાવવા.) –થવું =પહેલું

Page #114

આગળથી]
[આચ
અગાઉ ચાલવું કે જવું યા મરવું (૨) જુએ “આગળ આવવું' કે -યા ન૦ [+ અસ્ત્ર] અગ્નિ વડે જેને ઉપગ થાય તેવાં પડવું'.-પહવું=ખરે આવવું દરવાણી કે પહેલ કરવીઝંપલાવવું. હથિયારો-૫, બંદૂક ઈ૦
[પાકની આહુતિ -પર =જુઓ આગળ ઉપર.] ૦થી ૮૦ અગાઉથી; પહેલેથી. | આયણ . [૪] યજ્ઞકાલ (૨) ન૦ વર્ષા ઋતુને અંતે પહેલા ૦નું વિ૦ આગળ -પૂર્વે બનેલું. કે તેને લગતું (૨) હવે પછીનું. | આગ્રહ કું. [] ધાર્યું કરવાની વૃત્તિ, ખંત, નિશ્ચય (૨) હઠ; ૦૫નું વિ૦ જાહેરમાં આવતું (૨) મોખરેનું. ૦૫ાછળ અ૦ જીદ; મમત (૩) ઘણી વિનંતી. >હિતા સ્ત્રી, આગ્રહીપણું. આગળ અને પાછળ (સમય ને સ્થળ) (૨) ચારે પાસે. ૦વા અ૦ -હી વિ૦ આગ્રહવાળું; નિશ્ચયી; હઠીલું અગાઉથી. ૦૦ ૫૦ બ૦ ૧૦ વધારેપડતું આગળ પડવું તે આગ્રહાયણ . [] માગશર; અંગ્રહાયણ આગળિયે –યારે ૫૦ જુઓ “આગળો'માં
આઘટક ૫૦ એક વનસ્પતિ; ઝાપટે [ ભાવ બતાવે છે.] આગળી અ૦ ઉપરાંત (૫) (૨) સ્ત્રી, જુઓ આગળ'માં આઘડું વિ૦ આછું. [જ = ઢળ, મર; દીસતું રહે, એ આગળું વિ૦ [જુઓ આગલું] ચડિયાતું; શ્રેષ્ઠ
આઘરે ૫૦ જુઓ આગ્રહ આગળ –ળિયારે,-ળિયે ! [તું. અત્ર; વા. મા બારણું આઘાત પં. [સં] પ્રહાર; ફટકો (૨) અવાજ થાય એવી રીતે ઉઘાડવા વાસવાની કળ; ઉલાળો. ળી સ્ત્રી, નાને ઉલાળો - અથડાવું તે; ધક્કો (૩) દુઃખની તીવ્ર લાગણી. ૦૫ વિ૦ આઘાત ઉલાળી (૨) મલમની પટી
પહોંચાડે એવું (૨) ૫૦ મારે; ખની આગંતુક વિ૦ [ā] આવી ચડેલું; હમેશનું નહિ એવું (૨) વગર | આધું વિ૦ [. મ ] (કાલ ને અંતરમાં) દૂર; છેટું (૨) કિ. નોતરે આવેલું (૩) પં. અતિથિ (૪) મુસાફર
વિત્ર આગળ; પાસે.(જેમકે આ આવ; આઘું પાછું)[-આવવું આગ ૫૦ [] આકા; શેઠ. ૦ખાન પું(સં) ખોજાઓને = પાસે આવવું. એવું લાજ કાઢવી; ઘૂમટો તાણ (૨) ધર્મગુરુ. ૦ખાની વિ. આગાખાનને લગતું (૨) આગાખાનના | [લા. સ્ત્રી પેઠે વર્તવુંબાયલું બનવું કરવું =(બારીબારણું)વાસવું, ધર્મનું કે તેને અનુસરતું
બંધ કરવું (૨) દૂર ખસેડવું (૩) (સ્લામાં લાગતું લાકડું) બહાર આગાબાની સ્ત્રી [૫] એક જાતનું સુતરાઉ કપડું
કાઢવું (૪)[લા.] મનથી દૂર કરવું અળખામણું કરવું. – જઈને આગામી-મિક વિ. [4] આવનારું; ભવિષ્યનું
પાછું પડવું વધારે પડતા આગળ વધવાની ભૂલ કરી, પછી પાછા આગાર ન [4] ઘર; નિવાસસ્થાન (૨) જેન] 2; અપવાદ પડવાનું થાય ત્યારે પસ્તાવું; ભૂલ કરીને પસ્તાવું નિષ્ફળતા વહોરવી. આગાહી સ્ત્રી [ii] ભવિષ્યનું સૂચન; બનવા વિષે પહેલેથી -બેસવું = દૂર ખસવું; છ૮ - નજીક નજીક નહિ એમ- બેસવું(૨) પડતી કે અપાતી ખબર
સ્ત્રીએ દૂર બેસવું; અટકાવી આવ.-મૂકવું =(વસ્તુને) છોડવી, આગિયા ૫૦ એક પક્ષી
તેને અંગેના રેકાણમાંથી મુક્ત થવું (૨) (કામ) પૂરું કરવું; આગિયા-ખડક ૫૦ જુઓ ‘આગિયું’માં
પરવારવું; પાર મૂકવો આગિયું વિ.જુઓ આગ] આગવાળું (૨) જલદ; તીખું; મિજાજી | આઘુંપાછું વિ૦ (સમયઅંતરમાં) આગળ પાછળ આવતું; અહીં (૩) ન૦ જુઓ આગદાન (૪) ઊભા મલે ડંડામાંના દાણા બળી તહીં – આસપાસ કયાંક હોય એવું, કે સ્થાનફેર થયેલું (૨ જગાજાય તે રોગ(બહુધા જુવારમાં).ચાખઠક પુરવાળામુખી પર્વત | ફેર થયેથી) નજરે ન પડે એવું (૩) ખેટું ખરું; ગ્યાયેગ્ય. આગિયું. [આગ પરથી] ખદ્યોત (૨) જુવાર ઈત્યાદિને કિરવું = અહીંથી તહીં જગાફેર કરવું (જેમકે, આઘુંપાછું કરી એક રેગ; આગિયું (૩) એક જાતની ઘોળી જુવાળ (૪) જેને | જુઓ તે બધું પિટીમાં માઈ જશે. લાકડાં આઘાપાછાં કર્યા અડકવાથી લાય બળે એ એક છેડ (૧૫) (સં.) વૈતાલ એટલે સળગ્યું) (૨) સંતાડવું (૩) ભંભેરવું; ચાડીચુગલી કરવી. આગુ વિ+આગલું
-કહેવું = ખોટુંખરું કે ગ્યાયેગ્ય યા વધારે પડતું કહેવું–જેવું આગુ ૫૦ જુઓ આગ
= આગળ પાછળ-બ.વિચાર કરે; પરિણામ વિષે સંભળાવું. આગે અ૦ કિં. મધ્યે, બા. મ; હિં] આગળ; પૂર્વે. [-આગે –થવું = અહીંથી તહીં કે આસપાસ ભમવું, આવવું.જવું, ટિચાવું, ગેરખ જાગે= ભવિષ્યની આગળથી ચિંતા ન કરતાં, તે વખતે ફાંફાં મારવાં (૨) સંતાવું કે સ્થાનફેર થવું.) (દૈવ ગે) કાંઈક સારું જ થશે કે રસ્તો સૂઝશે એ શ્રદ્ધા | આઘે અ૦ દૂર; વેગળે. ૦થી ૮૦ દૂરથી. નું વિ૦ દૂરનું (૨) રાખવી; આગળ ઉપર વળી કાંઈક ફાવતું થઈ જ રહેશે- ભવિષ્યનું. ૦૨ વિ. આવું (.) અત્યારે રોકાવું નહિ. (આ ભાવ બતાવે છે.) “આગળ સૌ થઈ | આઘેડે ! છોકરાંની એક રમત રહેશે.'] ૦કદમ ન૦, કૂચ સ્ત્રી આગળ ધપવું તે; પ્રગતિ. | અધૂર્ણ વિ. [૪] ધૂમતું ફરતું. ૦માન વિ૦ ચકરચકર ફરતું ૦વાન વિ૦ આગળ ચાલનાર (૨) પં. નેતા; સરદાર. ૦વાની આષક વિ. [૪] ઘોષણા કરનારું
[સંધાયેલું શ્રી આગેવાનપણું. -ગેતર (-) વિ. શરૂઆતનું; પહેલાનું આઘાણ ન [R.] સંઘવું તે (૨) સંતિષ. –ત વિ. [] સુધેલું; (૨) વહેલું; અગાઉનું (૩) પાસેનું
આચકવું સક્રિટ ખેંચવું; આચકા સાથે લઈ લેવું આગેવાળ પં. ઘેડાની ડોકનો એક શણગાર
આચકી સ્ત્રી, આંચકી; તાણ, કે ૫૦ આંચકે; ધક્કો (૨) આગેતર, - વિ૦ જુઓ “આગે'માં
[લા.] સંકેચ આનાકાની (૩) ધ્રાસકે (૪) ખટ. [-આપ = આગોપીછે અંગરખાને આગલે તથા પાછલે ભાગ આચકે આવે એમ કરવું – અનુભવાય. આવક–ખા, અગ્નિક વિ. [સં.] અગ્નિને લગતું (૨) યજ્ઞને લગતું
-લાગ= ખમચાવું; આચકે અનુભવમાં આવે. –માર આનેય વિ. [i] અગ્નિનું અગ્નિ વિષેનું (૨) અગ્નિકેણ સંબંધી. ! = જોરથી એકદમ ખેંચવું.]
1
2

Page #115

આચમન]
[આજ્ઞા
આચમન ન. [૪] જમણી હથેલીમાં થોડું પાણી લઈ પી જવું તેવું; ફાસકુસ (જેમ કે, વેટલે, ધંધે આછો પાતળો કહેવાય તે કરવું) (૨) પ્રવાહી પ્રસાદ, –ની સ્ત્રી, આચમન માટેની છે). ૦પાંખું વિ૦ આછું અને પાંખું. -છેર વિ. આવું (પ.). ચમચી. આચમનું સત્ર ક્રિ. [સં. માર્ચમ) આચમન કરવું -છોતરું વિ૦ ઘણું જ આછું; સ્વપ આચરકુચર વિ૦ પરચૂરણ (૨) ન૦ પરચૂરણ ખાવાનું કાચુંકે રું આ છેટલું સ૦ કિ. જુઓ આછટવું; પછાડવું (૩) પરચુરણ સરસામાન
આછેરું, આછોતરું જુઓ “આછું'માં આચરણ ન [i] ચાલચલગત;વર્તણક (૨) ચરિત્ર; લક્ષણ (૩) આજ અ [સં. મઘ] આજે; ચાલુ દિવસે (૨) સ્ત્રી. આજને વ્યવહાર; અમલ, –ણીય વિ૦ આચરવા ગ્ય
દિવસ.[–ની ઘડી અને કાલનો દિવસ = ગયું તે ગયું. (અશક્ય આચરવું સત્ર ક્રિ. . માર] કરવું; પાળવું (૨) અ૦ કિ. વાયદામાં પડે કે કદી ન બનવાનું લાગે ત્યારે વાયદા અંગે વર્તવું ચાલવું. (આચરાવું અ ક્રિ, –વવું સત્ર ક્રિ અનુક્રમે આમ બેલાય છે.)]. કર્મણિ અને પ્રેરક)
આજકાલ અ. આજે અથવા કાલે; થોડા વખતમાં (૨) હમણાં; આચાર પું[૪] આચરણ; વર્તન (૨) સદાચરણ (૩) વિધિ; હાલ (૩) સ્ત્રી, આજ અને કાલનો દિવસ. [-કરવી =વાયદો સંસ્કાર (૪) ધર્મશાસ્ત્રમાં કહેલા આચરણના નિયમે (૫) શિષ્ટ કર; ઢીલ કરવી. -કરતાં = આજકાલ એમ વખત ગણતાં, સંપ્રદાય; રઢિ, રિવાજ, ૦૦ વિ૦ જડની પેઠે વિચાર વિના માત્ર છેડે થેડે; ન જણાય એમ ધીમે ધીમે.]. ૦નું વિ૦ હમણાંનું જ; આચારને વળગી રહેતું (૨) આચારને વળગી રહીને વિચારશુન્ય થોડા વખતનું (૨) અર્વાચીન (૩) [લા. કાચી ઉંમરનું; નાદાન; બનેલું. ૦ધર્મ પુ. આચરણ માટે - સદાચારને ધર્મ. ભ્રષ્ટ બિનઅનુભવી. ૦માં અ૦ તરતમાં; થોડાક વખતમાં; એકાદ વિ૦ આચારથી ભ્રષ્ટ; પતિત. વિચાર પં. બ૦ ૧૦ વર્તન અને બે દિવસમાં વિવેક (૨) ધાર્મિક રીતરિવાજ અને માન્યતાઓ. ૦શુદ્ધિ સ્ત્રી. | આજન્મ અ [સં.] જન્મથી જ (૨) જિંદગીભર. [–ચિહન = આચારની શુદ્ધતા - ધર્મ પ્રમાણે હોવું તે. સંહિતા સ્ત્રી જન્મથી લાગેલું દૂર ન કરી શકાય એવું ચિન; બર્થ-માર્ક'.] આચારધર્મ કે તેના નિયમ; આચારવિચાર. સૂત્ર ન આચા- -ન્માંત અન્ય [+અંત] જન્મથી માંડીને મરણ સુધી; જીવનભર રને પ્રધાન નિયમ. –રાગ્રહ ૫૦ આચારને આગ્રહ. –રાગ્રહી | આજ(ઝીમ વિ. [ક, માનમ] મેટું (૨) માનનીય વિ૦આચારનું આગ્રહી.-રાનાચાર ૫૦આચાર અને અનાચાર.
આજા મુંબ૦૧૦ જુઓ આજે -રી વિ૦ આચાર પાળનારું-ચુસ્ત (૨)પુરોહિત ગોર; આચાર્ય આજડી સ્ત્રી, ઝાડી; જંગલ
[તેવા લાંબા હાથવાળું આચારજ-જી) પું. [૪. ગાવાયં ની] + આચાર્યજી આજન(-7)બાહુ, આજાન(–નુ)ભુજ વિ૦ ઢીંચણ સુધી પહોંચે આચાર્ય પં. [૪] ધર્મ – સંપ્રદાય ચલાવનાર; ધર્માધ્યક્ષ (૨) આજર ૫૦ [1] મંદવાડ (૨) ઉપદ્રવ; મરજ. -રી વિ૦ દરદી; વેદાદિ વિદ્યા શીખવનાર (૩) મંત્રોપદેશ કરનાર; ધર્મગુરુ (૪) રોગી [[સં. માર્ય'માને બાપ. (–જા મુંબ૦૧૦માનાર્થે) મુખ્ય શિક્ષક; ‘પ્રિન્સિપાલ” (૫) ગોર (૬) વિદ્વાન
આજી સ્ત્રી[‘આ’નું સ્ત્રી.. હું. માર્યા] માની મા. - ૫૦ આછાદક વિ. સં.] ઢાંકનાર; સંતાડનાર.–ને ન ઓઢવાનું કે આજીજી સ્ત્રી [મ, માનગી] કાલાવાલા; આગ્રહભરી વિનંતી હાંકવાનું જે હોય તે (ચાદર, છાપરું, ચંદરવો ઇત્યાદિ) (૨) સંતાડવું ! આજીવક પં. [] () મહાવીરને પ્રતિસ્પધી ગોશાલક (૨) તે. આછાદવું સત્ર ક્રિ. [. માચ્છા] ઢાંકવું
એને સંપ્રદાય (૩) [લા.] ઢોંગી સંન્યાસી આચ્છાદિત વિ. [4] છવાયેલું; ઢંકાયેલું; સંતાડેલું
આજીવન વિ. [4] જીવન પર્યંતનું (૨) અવ જીવન પર્યંત આઇ શ્રી[જુઓ આછું એાછાપણું (૨) છાશનું પાણી; પરાત; |
આજીવિકા સ્ત્રી. [૩] ગુજરાન કે તેનું સાધન [ આ વખતે પરાશ (૩) પાતળાપણું
આજુ અ [સર૦ ૬.] આજ; આજે (૫.). કેરે અવે આ કેરે; આછકલું વિ૦ [જુઓ આછું] છીછરા મનનું; નાદાન (૨) મેટાઈ | આજુ(–)બાજુ(જ)અ૦ [બાજુ,-જનું દ્વિવ] આસપાસ; ન જીરવી શકનારું; કુલણજી -લાઈ સ્ત્રી, લાપણું ન૦, ચારે બાજુ. ૦એ, ૦માં અ૦ આસપાસ કે ચતરફ. ૦થી ૮૦ -લાવેઢા મુંબ૦૧૦ આછકલું વર્તન
આમ તેમ કે ચોતરફથી આછા છે)ટલું સક્રિ. ખંખેરવું (૨) પછાડવું
આજૂનું વિ૦ આજનું આછણલછણ ન૦ ટાપટીપ; વરણાગિયાપણું
આજૂબાજૂ જુઓ આજુબાજુ આ૭૫ સ્ત્રી, આછાપણું; છાપણું
આજે અ [સં. મળ] આજ; આ દિવસે. [-રોકઠા (ને) કાલે આછર છુંજુઓ આકરવું] પોશાક (૨) પાથરણું; આસન (૩) ઉધાર = રેકડા તે ખરા; ઉધારની વાત નહિ. (આજે બદલે “આજ'
સી. ગધેડાની ગુણ નીચેની ગાદી. રિયું ન પાથરણું પણ કહેવાય છે.)] [ શ્રાદ્ધ કરવાને દિવસ; આ સુદિ એકમ (૨) ગધેડાની આછર [(૩) [. માતૃ૧] પાથરવું | આજે ૫૦ [જુએ “આજીમાં માને બાપ. ૦૫૮ પં. તેનું આછરવું અ૦ ક્રિ[‘આછું' પરથી ?] ઓસરવું (૨) નામ પડવું આજે કાજે ! એક જાતની ઔષધિ આછરિયું ન૦ જુઓ “આમાં
આજ્ઞા સ્ત્રી [સં.] હુકમ (૨) રજા; પરવાનગી. [આપવી = આછીગરા વિ૦ મલાક્કા પાસેના “આછી નગરનું સોપારી) ફરમાવવું (૨) રજા કે પરવાનગી આપવી. (–માગવી, લેવી, આછું વિ૦ ઢ ઢં; પાંખું (૨) થોડું ઓછું (૩) પાતળું; એક મળવી સાથે આવે છે).-ઉઠાવવી, –માનવી, –માથે ચડાવવી ઝીણું (૪)ઝાંખું. આછા દહાડા = મુશ્કેલીને –ગરીબીને વખત.] =હુકમ પાળ, માન્ય રાખવો. –માં આવવું= આમન્યા કે ૦૫ાછું વિ૦ ડુંક; જરાતરા. ૦૫ાત વિ૦ થોડુંઘણું (૨) જેવું- ' કાબુ તળે આવવું; કહ્યામાં આવવું, -માં રહેલું= આમન્યા કે

Page #116

આજ્ઞાકર]
કાબૂ માન્ય રાખીને વર્તવું; કથામાં રહેવું.] ૦કર વિ॰ હુકમ આપનારું. ૰કારિતા સ્ત્રી, ૦કારિત્વ ન॰ આજ્ઞાકારી હોવું તે. કારી વિ॰ આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તનારું; આજ્ઞાંકિત. ૦૪ ન॰ તંત્રશાસ્ત્રમાં વર્ણવેલાં છ ચક્રોમાંનું એક; એક તાંત્રિક ચક્ર કે આકૃતિ.
|
ધારક, ધારી વિ॰ આજ્ઞા માથે ચડાવનાર; આજ્ઞાકારી. ૰ધીન વિ॰ [+ અધીન] આજ્ઞાને આધીન; આજ્ઞા પ્રમાણે જ વર્તનારું. ધીનતા સ્ત્રી૦.૦નુયાયી, નુવર્તી વિ[અનુયાયી, + અનુવર્તી ] આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તનાર. નુસાર અ॰ [આજ્ઞા +અનુસાર] આજ્ઞા અનુસાર – પ્રમાણે. નુસારી વિ॰ આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તનાર. ૦૫ક વિ॰ [.] આજ્ઞા કરનાર. ૦પત્ર ન૦ રાજાના લેખી હુકમ કે તેનો કાગળ (૨) હુકમનામું. ૦પત્રિકા સ્ત્રી॰ આજ્ઞાપત્ર (૨) (ગાયકવાડનું) સરકારી ‘ગેઝેટ’. ૦૫ન ન૦ હુકમ; ફરમાન. ૦પાલક વિ॰ આજ્ઞાનું પાલન કરનાર. (તા સ્ત્રી). ૦પાલન ન૦ આજ્ઞા પાળવી તે. ૦ભંગ પું॰ આજ્ઞાનો ભંગ. ૦ર્થ પું॰ [+અર્થ] આજ્ઞાનો અર્થ – ક્રિયાપદના રૂપમાંથી આજ્ઞાનો અર્થ નીકળવા તે (વ્યા.). ૦ર્થક વિ॰ [વ્યા.] આજ્ઞાથનું –ને લગતું. ૰વર્તી વિ॰ આજ્ઞાનુસારી. વાદી વિ॰ આજ્ઞા કહેતું કે ફરમાવતું. −જ્ઞાંકિત વિ॰ [+અંકિત] આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તનારું; તાબેદાર (૰તા સ્ત્રી૦) આજ્ય ન [સં.] ધી (૨) યજ્ઞદ્રવ્ય આઝમ વિ॰ જીએ આજમ
આઝા સ્ત્રી [મ. ફ્ના] ઈજા
આઝાદ વિ॰ [~,] સ્વતંત્ર. —દી સ્ત્રી સ્વતંત્રતા આઝાન સ્ત્રી॰ જુએ અઝન
આઝા પું૦+વિશ્વાસ (૨) હિંમત
આટ પું॰ વણકરનું એક એજાર (૨) સ્ત્રી॰ ઉપર મૂકેલું વાસણ પડી ન જાય એવી છાણાંની ગોઠવણ [ મરડાટ; ઠોકાટ —આટ [વ્યા.] ક્રિ॰ પરથી નામ બનાવતા એક પ્રત્યય. ઉદા૦ આટઆટલું વિ[‘આટલું’નું દ્રવ] આટલું આટલું; આટલું બધું આટકવું અક્રિ॰ ખાટકવું; ઝઘડવું [ લાકડું આટ(૪)કાટ પું॰ [આડ + કાટ] સાગ સિવાયનું બીજું ત્રીજું આટલામાં અ॰ જુએ ‘આટલું’માં આટલાંટિક પું॰ [Ē.] (સં.) એક મહાસાગર
આટલું વિ[સં. રૈયત, હતાવત, પ્રા. રૂત્તિય, વૃત્તિ]અમુક દેખાડેલા નક્કી કદ, જથ્થા, પ્રમાણ જેટલું (સમય, સ્થળ, અંતર વગેરે). -લામાં અ॰ અમુક મર્યાદિત (પ્રદેશ, સમય)ની અંદર (૨) પાસે જ અહીં બહુ દૂર નહિ (૩) ર૫મુક થેાડા વખતમાં. [આટલું ત્યારે તેટલુ=અમુક નક્કી હોય તેની સાથે સાથે બાકી રહેલું હોય તેય; પૂરું બધું. બધું=ધણું; ખૂબ.] આવિક પું॰ [ä.] જંગલનો માસ્ આટલું સક્રિ॰ [ä. મ] છઠ્ઠી ગુંદી એકરસ કરવું —આટલું[વ્યા.]નામ કે ક્રિ॰ ને લા ગતાં ‘વારંવાર થવાપણું'ના અર્થનું ક્રિ॰ બનાવે છે. ઉદા૦ ‘ડાંગાટવું', ‘ગોખાટવું’ આટાપાટા પુંઅ૧૦ ખારોપાટ –એક રમત આટાપાણી નઅ૧૦ જુએ ‘આટા’માં આટાર સ્ક્રી॰ (ક.) રેતી ટાણુ ન॰ જુએ ‘આટો’માં
૭૧

[આડ
આર્ટિયા પું॰ આટો – લેાટ વેચનાર. યાવાઢ સ્ત્રી॰ આટિયાએને લત્તો [ –વડોદરા પ્રાંતમાં) આટિયાઁપાટિયાં નખ૦૧૦ એક બાળરમત; (‘ગણ ગણ મા ચલા’ આટિયું ન॰ [જીએ આટો] ધંટીમાંથી આટો – લોટ વાળવાનું લૂગડું અથવા નાળિયેરનું છે.હું
આટીકીટી સ્રી॰ [‘કીટો’ પરથી ‘કીટી’નું ક્રિત્વ ] (કા.) ધરમાંની ઝીણામાં ઝીણી વસ્તુના જેમાં સમાવેશ થાય તે બધા સમૂહ આટા પું॰ [હિં. માટા] લાટ (૨) ભૂકો. [−અને આવરદા એક થવાં, ઊઢવા = ખુબ હેરાન થવું; થાક, માર કે મહેનતથી ઢીલું થઈ જવું (૨) ખરાબ કે પાયમાલ થવું, –કાઢવા= ખૂબ થકવવું; આટા ઊડે એમ કરવું. દળવે, પીસવેા = વેઠે કે વૈતરું કરવું; ધીમું નીરસ કામ કરવું. ધ્વનીકળવા = આટા ઊડવા, ડ્રેસ કે દમ નીકળવા.—બાંધવા લેાટ બાંધવા; કણક તૈયાર કરવી.]–ટા પાણી ન॰ ખ૧૦, ૦પાણી ન॰ લાટ અને પાણી; ખારાક (૨)[લા.] આજીવિકાનાં સાધન; કમાણી (૩) નસીબ; દાણાપાણી. –ટાલૂણ ન૦ આટો ને લૂણ (૨) [લા.] ધૂળધાણી. [આટાભ્રૂણમાં જવું, ખપવું=નકામું જવું; ધૂળધાણી થયું.] આટેપ પું॰ [i.] આડંબર (૨) જીએ ટોપ આટાપવું સ૦ ક્રિ॰ [સર॰ મ. માટŌ] એકઠું કરવું; સંકેલવું (ર) પૂરું કરવું; પતાવવું (૩) બંધ કરવું આટાપાટ અ॰ સેાંસરું; સીધેસીધું [કર્મણિ અને પ્રેરક આટોપાવું અ॰ ક્રિ‚ વવું સ॰ ક્રિ॰ ‘આટોપવું'નું અનુક્રમે આઠ વિ॰ [સં. મટ્ટ] ૮, ૦આની સ્ત્રી૦ અડધા રૂપિયાની કિંમત કે તેના સિક્કો, ડૅા પું॰ આઠના આંકડા (૨)વણતી વેળા તાણી ખેંચાયેલી રહે તે સારુ કરાતા બંધ. પેજી વિ॰ (છાપવામાં) આઠ પૃષ્ઠ જેટલા કદનું; ‘ઑકટવા’. મ(ઠ,)શ્ર૦ પખવાડિયાની આઠમી તિથિ. —ઠા પું॰૧૦ આઠનો ઘડિયો. –ડિયા પું૦ બ॰૧૦ આઠ ઠેકાવાળા રાસના પ્રકાર. ~ ં ન॰ આઠને સમૂહ (આંકમાં), –૪ અંગે=પૂરેપૂરું; સાંગોપાંગ. –ઠેક વિ॰ લગભગ આઠ; આઠ જેટલું. −3 ગાંઠે = સંપૂર્ણપણે. –કે જામ અ॰ આઠે પહેાર; આખો દહાડો (૨) બારે માસ; હંમેશ. –કૅ પહેાર= આખા દિવસ; રાત દિવસ. –ઢા પું॰ નુએ અષ્ટક આઠણું ન॰ દોરડું ભાગતાં વળ દેવાનું એજાર; અઠવાડું આપેજી, આઠમ, આઠા, આઠિયા જુએ ‘આમાં આડિયું વિ॰ ઢગ; લુચ્ચું
આઠી સ્ત્રી॰ [જીએ આઠ] એક ધરેણું (૨) એક રમત આદું ન, આઠેક વિ॰, આઠા પું॰ જુએ ‘આઠ’માં આડેó(૪) વિ॰ જુએ આદાઢ
આઝાડમ વિ॰ જીએ આઠેઠ(−4) (૨) અ॰ સર્વત્ર; ચામેર આઢાઢ સ્ત્રી છેાડ પર ઊભાં કણસલાં ખંખેરી (કાપીને નહિ) એકઠી કરેલી જુવાર
આડાઢ વિ॰ વ્યાપી ગયેલું; આતપ્રાત
આર (ડ,) શ્રી॰ આડું તિલક; પિયળ(૨)આડાઈ; હઠ.[-છેાઢવી, સૂકવી= હઠ જતી કરવી. –લેવી, પકડવી =હઠ ધરવી. આડે ચઢવું=હઠ પર જવું; હઠે ભરાવું; ખખ હઠ લઈ બેસવું.] આર પું॰ (કપાસનાં કાલાં ઇ૦ની) વખાર કે જિન. ઢિયા પું૦ કાલાં લઈ તે ફેલાવી કપાસ વેચનાર

Page #117

આડ]
[અડું
આઠ સ્ત્રી સે. મg] બેની આડે-વચ્ચે હોવું તે, કે જે હોય તે આહશેરી, આઠસર, આઠસાલ, આઇસેટ(દિયું), ( વસ્તુ (૨) પ્રતિબંધ; હરકત (૩) જુએ આડશ (૪) નાણાં લેવા આઠહથિયાર જુએ “આડમાં પેટે અવેજમાં મુકાતી ચીજ; પન” (૫) “ગૌણ” અર્થ બતાવતે, | આડંબર ૫૦ [i] લાંબું પહોળું છવાઈ રહેવું તે; ખટાટોપ (૨) ઉપર” જેવો પૂર્વગ. ઉદા. આડકથા. [-માં મૂકવું=નાણાં ઉપ-| ઠાઠ; દબદબો (૩) ખેટો ડોળ (૪) અહંકાર (૫) એક જાતનું ડવા માટે બાંહેધરી તરીકે વસ્તુને અવેજ આપ. -નું દોઢ ઢોલ (યુદ્ધનું). -રી વિ૦ આડંબરવાળું કરવું =એડનું ચેડ કરવું; કાંઈનું કાંઈ–અવળું કે ઊલટું કરવું; આહાઈ-જી (ચ) સ્ત્રી, જુઓ “આ ડું'માં ઊંધું વેતરવું]. ૦કતરાતું વિ૦ જરા કતરાતું – વાંકું જતું. ૦કતરું | આહાઝ વિઆડુંઅવળું પથરાયેલું ગીચ વિ૦ વાંકુંચૂકું(૨) પરોક્ષ; અપ્રત્યક્ષ. ૦કથા સ્ત્રી વાતમાં આવતી આદાબેલું વિ૦ જુઓ “આડું'માં બીજી વાત ઉપકથા (૨) વાત કરતાં વિષયાંતર કરવું તે. ૦કાટ(–5) | આહાઈ(મો) વિસ્ત્રી [આપ્યું +] હઠીલી; જિદ્દી ૫૦; ન૦ ટકાટ. ખરચ, ખર્ચે નવ સામાન્ય ખર્ચ ઉપરાંતનું | આદિયા કરસણ સ્ત્રી એક વનસ્પતિ; તનમનિયું બીજું આડુંઅવળું ખર્ચ. ૦ખીલ(–લી) સ્ત્રી, ૦ખીલે પૃ. | આદિયું ન૦ [જુઓ આડું] કરવત (૨) કપાળમાં આડ કરવાનું વિધ્ર (૨) આંગળી. ગીરે ડું ગીરવાયેલી વસ્તુ ફરી ગીરવવી | બીબું (૩) લીંટ કાઢવાને બદલે ગંદાં છોકરાં હાથથી આડો લપેડે તે. ૦ઘરેણે અ૦ આડગીરે તરીકે. ૦ઘેડે ૫૦ રેઝ (૨)ના | કરે છે તે (૪) પિોશ જેટલું માપ; ખોબો (કા.) [–કરવું = આડે ઘડે; ટ૬. ૦ચ સ્ત્રી, આડી વસ્તુ - આડ ૧ જુઓ. ૦ચૈતાલ | લપેડા કરી લટ કાઢવી.] ૫૦ સંગીતને એક તાલ, તાળ પં. ઊલટી રીતે જવાબ | આઢિયે જુઓ ‘આડ ૫૦'માં મેળવી જે તે. ત્રાંસું વિ૦ આડું અને ત્રાંસું. દા . | આદિલ ૫૦ કફદોષથી પહેળો ઉચ્ચારાતે મંદ્ર કે મધ્ય સ્વર સામે દાવે. ધંધે મુંગૌણ ધંધે. નામ ન [મ.] અડક; આડી સ્ત્રી જુઓ આડ] આડે મુકવાની વસ્તુ (૨) આડસરથી ઉપનામ. ૦૫હદો પુત્ર અંતરપટ (૨) લાજ, પાસુ–સે) અ૦ પાતળું લાકડું (૩) બાધા આખડી (૪) હઠ (૫) સીમા (૬) એક બાજુએ. ૦પેદાશ સ્ત્રી, ગૌણ કે પિટા પેદાશ. ફંટું વિ. કુસ્તીને એક દાવ (૭) આડ; આડું તિલક આડે માર્ગે ફંટાતું કે ફંટાયેલું (૨) આડફેટે. ફેઠુિં , ફેટ આડીતર સ્ત્રી હોડીથી નદી વગેરેની પાર જવું તે વિ. અવળું; માર્ગ બહારનું. ૦બંધ પુ. બાવા કે માલ- | આડીવાડી સ્ત્રી, કુટુંબ કબીલ કાંકણી કે બીજા કોઈ વેલાને કંદરે પહેરે છે તે (૨) નદીનું પાણી આડું વિજુઓ આડ સીધું નહિ તેવું(૨)ઊભું નહિ તેવું(૩)વચ્ચે રોકવા કરાતો બંધ; “વિયર'. ભીંત સ્ત્રી વચમાં ચણેલી ભીંત; પડયું હોય કે આવે તેવું (૪) હઠીલું (૫) વાંધારિયું (૬) પક્ષ; બારણાની સામે ચણેલી પડદાની દીવાલ. ૦ભૌતિયું ન ભીંતની આડકતરું (૭) ; વાંકું (૮) વિરુદ્ધ; વચ્ચે આવતું (૯) ૦ જોડે ભીંત ભરી લઈને બનાવેલે ગુપ્ત ઠાર - ભંડાર પડભીતિયું. આડી બાજુએ (૧૦) ન૦ ગાડાનું ખલવું (૧૧)મેલું; ભૂત ઈત્યાદિ. ૦રસ્તે ૫૦ રાજમાર્ગ નહિ તે રસ્તે; ગલી કુચીને રસ્તો (૨) [આઢાં દોતાં કરવાં = ખટપટ કરવી. આડી ખીલી = જુઓ આડે -બેટ રસ્તે. શેરી સ્ત્રી, નાની ગલી. ૦સર પું; આડખીલી; નડતર. આડી જીભ કરવી =વચ્ચે આડું બેલીને સ્ત્રી૦; ન૦ પાણી અટકાવવાની પાળ – ભીંત (૨) આડી પાટડી; હરકત નાંખવી; વાંકું બોલવું. આડી દોટે (ખાવું) =સારી પેઠે – મેભ, સાલ સ્ત્રી એકાંતરું વર્ષ. એક સ્ત્રી, સેટિયું ન૦ | ઊંધું ઘાલીને (ખાવું). આડી વાટની ધૂળ = ફાંફાં; વ્યર્થતા. આવું સોડમાં ઘાલવાની ચાદર (૨) છાતીની આડે આવે એમ કપડું -ડે) આવવું =વચ્ચે (વિદ્મ કે રાહત તરીકે) પડવું (૨) બાળકને ઓઢવાની રીત. ૦હથિયાર ન હથિયારને અભાવે બીજું જે પ્રસવ આડો અવળો થવો. આડું(–ડે) ઊતરવું રસ્તામાં કોઈ કાંઈ હથિયાર તરીકે કામ આવે તે
વચ્ચે આવે તેને પાર કર, એમ હરકત કરવી (૨) અપશુકન આહક છીંક અ૦ (કા. 3) આડું અવળું; જ્યાં ત્યાં
થવા (બિલાડી માટે ખાસ કરીને). આડું થવું = આડું પડવું; આડકતરાતું, આડકતર,આડકથા, આહકાટ(–4),આખરચ, | સૂવું (૨) વાંકું કે વિરુદ્ધ કે હઠીલું થવું. આડું ફાટવું =વચમાંથી આખર્ચ, આખીલ(લી), (–લો), આઠગીરે, આઠ- ફંટાવું; આડે રસ્તે વળવું (૨) વાંકું બેલી કે બીજી રીતે વચમાં ઘરેણે, આઘેડે, આઢચ, આઠચૈતાલ જુઓ “આડ'માં વાંધો પાડવો; સરળ ચાલતામાં વિધૂ પાડવું. આડું ને ઊભું લેવું આઠણી સ્ત્રી [મ. મસળી, કાનડી મgrળ] રોટલી ઈત્યાદિ વણ- = ખૂબ ધમકાવવું; ઊધડું લઈ નાખવું. - હવું=સૂવું (૨) વચ્ચે વાની ત્રિપાઈ આખળિયે
વાં નાંખ, આડું આવવું; વિરોધ કરે. –ફાટવું ઓચિતું આઠત સ્ત્રી, હિં. માઢત, મ, મરત] માલેકના વતી કામ કરવું તે આડે માર્ગે જતા રહેવું; વંકાવું (૨) ફરી જવું કે સામે થવું. (૨)હકસાઈ દલાલી.-
તિપું પ્રતિનિધિ; દલાલ; એજન્ટ -ભાંગવું પ્રસવમાં બાળક આડું આવતું હોય તેને બહાર આણવું. આઠતાળા, આરત્રાંસું જુઓ “આડમાં
–વેતરવું ઊંધું કે આવું કરી બેસવું; બગાડી મૂકવું. આડે હાથે આડત્રીસ વિ. સં. ત્રિરાત] ૩૮
= ખટું ખરું જોયા વિના; ઊંધું ઘાલીને અપ્રમાણિકતાથી. આડે આટદા, આઠધંધે, આહનામ, આઠપાસું-સે), આઠ- આંક વાળ =હદ કરવી; છેવટની હદે જઈવર્તવું; ગજબ કર. પેદાશ, આજંદું, આડફેટું(–ટિયું), આભીત (-તિયું) આડે વ્યવહાર = "ાટે અનીતિમય વ્યવહાર (૨) વ્યભિચારને જુઓ આડમાં
સંબંધ. આડે હાથ કરવો કે દેવ રોકવું; અટકાવવું. આડેહાથ આટલું ન૦ જુઓ આઠણું
મારો = અપ્રમાણિકતા કરીને મેળવવું (૨)લાંચ ખાવી.]. ઠાઈ આશ સ્ત્રી [જુઓ આડ] આંતરે; પડદે; ભીંત (૨) એજન્સી , સ્ત્રી વાંકાપણું; વિરુદ્ધતા (૨) હઠ, દુરાગ્રહ - હાબેલું વિ•

Page #118

આડુંઅવળું]
૭૩
[આત્મ
વાંકાબેલું, બેટાબેલું. અવળું વિ૦ (૨)અ આડું અવળું; આણવી તે તેડું(૨)કન્યાને સાસરે વળાવતાં કરાતી રીત,કરિયાવર. આમતેમ; ઊંધું-છતું; આઘું પાછું (૨) [લા.] કશા ક્રમ કે નિયમ | [-આવવું= વહુને સાસરેથી તેડું આવવું–તેને વળાવવાનું કહેણ વગરનું; ઢંગધડા વિનાનું (૩) ખોટું; . [–લેવું=ખૂબ આવવું. –કરવું = આણું મોકલવું (૨) આણું વાળવાની રીત ધમકાવવું, વઢવું (૨) લાંચ ખાવી]. ૦ઊભું વિ૦ આડું અને ઊભું; કરવી.–મોકલવું-વહુને સાસરે આણવા તેડું મોકલવું. -વાળવું લાંબું ને ઊભું. (તે)ડું વિ૦ (૨) અ૦.આડુંઅવળું વાંકુંચૂકું; =કન્યાને સાસરેથી આણું આવ્યું તેને વળાવવી. આણે આવવું, ઊલટું સૂલટું. ૦૮ વિ૦ આડુંઅવળું; ઊંધુંચતું (૨) ન૦ તેવી જવું = આણું કરવાને માટે આવવું, જવું.]. –ણત વિ.સ્ત્રી વાત. –ડે અ૦ વચમાં (૨) સામે; વિરુદ્ધમાં. –ડે દહાડે અ (કા.) આણે વળાવાતી કે આણું કરી પાછી આવતી.–ણાસુખડી અમુક દિવસ સિવાય બીજે કઈ વખતે (૨) ટાણું કે તહેવાર સ્ત્રી, આણ વખતે અપાતી મીઠાઈ વગેરેની ભેટ. [આપવી સિવાયના હરકઈ દિવસે
= રજા આપવી] આડેધ(–ડે) અ૦ ધડે રાખ્યા વિના; જેમ આવે એમ આણે (આણે.) સ૦ આ માણસે (ત્રીજી વિભક્તિ, ઉદા૦ આણે આડે અટકાવ; વિષેધ (૨) આડ; હઠ; આડાઈ
મને માર્યો) (બ૦ ૧૦ આમણે) (૨) આનાથી (કરણ અર્થે આડે આંકj૦ સીમા; અવધેિ (જુઓ “આડુંમાં)
આ'ની ત્રીજી વિ૦) આડો ખોબો પુત્ર અડધે ; પિશ
આણે વાણે અ૦ જ્યાં ત્યાં આડેહાઈ સ્ત્રી (ક.) જુઓ આડાઈ
આતતાયી વિ. [ā] મહાપાપી (૨) ખૂની આડેઢિયે પં. એક જંગલી જાતને માણસ
આતપ j૦ [.] તાપ. ૦ત્ર ન છત્તર; છત્રી આડેધડ વિ. સાવ આડું-નિયમ બહારનું
આતમ ૫૦ આત્મા (૫). ૦તા સ્ત્રી આત્મતા (પ.). ૦પ્યાનું આપુ ન૦ (કા.) કોઈના કામમાં મદદ કરવી તે (૨) આડકતરી વિત્ર આત્મા મેળવવા માટે તરસ્યું; જિજ્ઞાસુ. ૦મૂળી સ્ત્રી, સૂચનાથી અમુકની વતી કામ કરી આપવું તે
એક ઔષધિ, ધમાસો. શલ્ય નવ એક વનસ્પતિ; શતાવરી. આશપાડોશપું [જુઓ અડોશપડોશ] આરપાસને રહેઠા- 1 -મા (૫) આત્મા. ૦રામ પં૦ આત્મા [ દિવસે લીપવું તે
ણને ભાગ - લત્તો (૨) આસપાસ રહેનારાઓને સમહ; આસ- | આતર્પણ ન. [૪] ખુશ કરવું તે (૨) સંતુષ્ટ કરવું તે (૩) ઉત્સવને પાસને વસવાટ (૨) સ્ત્રી નજીકની – પાસેની બાજુ
આતવાર પું. [જુઓ આદિત્યવાર] રવિવાર આડેસીપાડેશી ; ન આડોશપાડોશમાં રહેનારું તે આતશ(-સ) j૦ [. માતિરા] અગ્નિ (૨) બળતરા (૩) ઇંધ. આ૮ પં. ઢગલો (૨) પૂંજી (૩) રઈ માટે કરેલો છાણાના ૦૫રસ્ત વિ. અગ્નિપૂજક (૨) પં. પારસી. બહેરામ [. કકડાને ઢગલો
વઢામ] ૫૦ પારસીઓની અગિયારી. બાજી સ્ત્રી, દારૂખાનું આટક ૫૦; ન [] આઠ શેર અનાજમાય તેવડું લાકડાનું માપ ફેડવાની વિવિધ બનાવટે; આગખેલ–શિ–સિ)યું વિ૦આતશ આહક સ્ત્રી, તુવેર
[પ્રેરક) -અગ્નિના રંગનું. –શિ–સિ) પુંઆગિ. –ી(ન્સી) આઢવું અ ક્રિ(ઢેર) ચરવા – રખડવા જવું (આઢવવું સક્રિ) વિ. અગ્નિયુક્ત; ગરમ (૨) ગરમ સ્વભાવનું (૩) સખત આગ આઢિયે ૫૦ રૂની વખાર રાખનાર વેપારી (૨) ગોવાળિયો સહન કરી શકે તેવી (શીશી) આ૦૦ વિ૦ [] ધનવાન (૨) ભરપૂર. ઉદા... “ગુણાઢય’ આતંક . [] વ્યાધિ; રોગ (૨) ભય; ડર -આણ પ્રત્યયઃ ક્રિટ પરથી નવ બનાવે. ઉદા૦ જોડાણ; લખાણ | આતા ૫૦ બ૦૧૦ (જુઓ આતો) દાદા; પિતા (૨) અ [સર૦ આણ (ણ) સ્ત્રી [સં. માશા] આજ્ઞા; દુહાઈ (૨) મનાઈ; શપથ | મ. માતi] હવે (૫). ૦જી પુંદાદાજી; પિતાજી (૩) ઢંઢેરે. [–દેવી = (દેવ દેવી ઈન્ટ નું નામ દઈ) મનાઈ કરવી. આતાપ . [. માત]+ આપ; તડકે (૨) ઘામ; બફાર -કરવી, વર્તવી = હુકમ કે સત્તા ચાલવી.–ફેરવવી, વર્તાવવી | આતિથેય, આતિથ્ય ન૦ સિં] પોણાચાકરી
આણ ફરે એમ કરવું; ઢંઢેર ફેલાવ... દાણુ સ્ત્રી- દાણ- આતિથ્ય-શીલ વિ૦ [4] આતિથ્ય કરે એવું. છતા સ્ત્રી કર વસૂલ કરવાની સત્તા (૨) અધિકાર; સત્તા
આતિવાહિક વિ૦ [ā] સૂક્ષ્મ શરીરને પરલોક લઈ જવાના કામઆણપાણ(ણ, ણ) સ્ત્રી [પાણીનું હિત] આના, પા આને | માં નિમાયેલું (૨) ન૦ પવન કરતાં પણ વિશેષ ત્વરિત ગતિવાળું ઈત્યાદિ દર્શાવનારી આડી ઊભી લીટીઓ. ઉદા ૦ ૦ાા સૂક્ષ્મ શરીર (સાંખ્ય) આણવું સત્ર ક્રિ. [સં. માની] દૂરથી લાવવું; જઈને લાવવું આતી સ્ત્રી [આતો'નું સ્ત્રી ૦] દાદી આણંદ !૦ + જુઓ આનંદ. –દી વિ૦ + આનંદી
આતા(–થી)પોતી(૮થી) સ્ત્રી [મયે+fiા. પોત€ પરથી ?] આથ; આણંદકંકણ ન૦, આણંદદે !૦ + જુઓ અનંતરે પંછ. [–ને ધરમ લગેટી=પૂંજી હોય થોડી ને વધુ હેવાને આણઆણ(ણ) સ્ત્રી ઉપરાઉપરી બધેથી આપ્યા કરવું તે ડોળ કર (એ ભાવમાં બોલાય છે.)] આણત,આણાસુખડી જુઓ “આણુંમાં [ગોર-ગોરાણી | આતુર વિ. [i] –થી પીડાતું; દુઃખી (૨) અધીરંઆકળું (૩) -આણી પુંલ્લિંગ પરથી સ્ત્રીલિંગ બનાવતો એક પ્રત્યય. ઉદા... | ઉત્સુક. ૦તા સ્ત્રી, ૦૫ણું ન૦. સંન્યાસ પુંમરતી વખતે આણી સ૦ + આ. ૦આણી સ૦ +આ, આ. ૦ર,૦ગમ, લીધેલો સંન્યાસ
[પુત્ર (૩) દાદે (કા.) તરફ,૦૫, બાજુ, મગ,મેર અ૦ આ બાજુ. ૦પાર અ૦ | આતે ! [1. માત્મ7] આત્મા જેવો પ્રિય પુત્ર (૨) પાટવી આ પાર કે બાજુ. ૦પેર અ આ રીતે
આદ્ય ન૦ [૩] એક વાઘ આણું ન [ä. માનયન] પિયરથી વહુને વિધિસર સાસરે વળાવી | આત્મ [4] તપુરુષ સમાસના પૂર્વપદ તરીકે “આત્મા કે પોતાની

Page #119

આત્મ એળખ]
७४
[આત્મવાન
જાત' એવા અર્થમાં આવે. ઓળખ સ્ત્રીઆત્મજ્ઞાન (૨) નિર્ણય; લેકે પિતાને અંગે નિર્ણય કરે તે; “સેલ્ફ-ડિટર્મિનેશન'; પિતાની ઓળખ, ૦ક વિ૦ [] બહુત્રીહિ સમાસને અંતે, | લેબિસિટી. નિર્ભર વિ૦ જાત પર નિર્ભર –અવલંબિત; પિતા –નું બનેલું', “-ના સ્વભાવનું', -ના ગુણધર્મવાળું” એવા અર્થમાં. પર આધાર રાખતું; સ્વાવલંબી. નિવેદન નવ પોતાની જાતને ઉદા૦ વર્ણનાત્મક, અહિંસાત્મક. ૦કથા સ્ત્રી. પિતાની જીવન- તથા પિતાનું બધું ઈશ્વરના ચરણોમાં સમપ દેવું તે; ભક્તિના નવ કથા. ૦કલ્યાણ ન૦ પિતાનું કે આત્માનું ભલું. કારાગૃહ ન૦ પ્રકારોમાંને એક (૨) પિતાની તરફ ખુલાસે. નિવેદી વિ. આત્માનું કારાગૃહ-શરીર. ૦કૃત વિ૦ જાતે કરેલું. કૌતુક ન૦ પિતાની જાત (ઇષ્ટદેવને અર્પણ કરનારું (૨) પિતાને ખોરાક પિતા વિષેનું પ્રશંસાપૂર્ણ આશ્ચર્ય. ૧ખ્યાતિ સ્ત્રીપિતાની જાતે રાંધી લેવાના નિયમવાળું. અનિષ્ટ વિ૦ આમમાં નિષ્ઠાવાળું;
ખ્યાતિ-કીર્તિ (૨) બધે આમતત્વનું ભાન થવું તે. ગત આત્મરત. નિષ્ઠા સ્ત્રી આત્મમાં જ નિષ્ઠા. નિદા સ્ત્રી પોતાની વિ૦ મનમાંનું (૨) અરુ સ્વગત. ૦ગતિ સ્ત્રી આત્માની મરણ | જાતને નિંદવી તે. નેપદનવ સંસ્કૃત વ્યાકરણમાં ધાતુઓના ત્રણ પછીની દશા. ૦ગહ સ્ત્રી, જુઓ આત્મનિંદા. ૦ગવર ન૦, પ્રકારમાં એક (વ્યા.). નેપદી વિ૦ આત્મને પદ વિભાગનું
ગુહા સ્ત્રી આત્મા રૂપી ગુફા. ૦ગુણ ૫૦ આત્મા કે પિતાને (ધાતુ માટે) (વ્યા.) (૨) આત્મલક્ષી. ૦૫રાજિત વિ૦ આત્માને ગુણ. ગુપ્ત વિ૦ આત્મસંયમી. ગુપ્તિ સ્ત્રી આત્મસંયમ. બેઈ બેઠેલ. ૦૫રામર્શ ૫૦ પિતે જાતે– પિતાના અંતરમાં
ગુરુ પં. પિતે જ પિતાને ગુરુ. ગૈરવ નવ આત્માનું કે કરેલો પરામર્શઆત્મવિચાર. ૦૫રિતાપ નઅંતરને પશ્ચાત્તાપ. પિતાનું ગૌરવ. ૦ઘાત મું આપઘાત. ૦ઘાતક(કી), ૦ઘાતી ૦૫રીક્ષક વિ૦ (૨)પું. આભપરીક્ષણ કરનાર. ૦૫રીક્ષણ ન૦ વિત્ર આત્મઘાત કરનારું. ૦ચરિત્ર ન૦ આત્મકથા, ચિંતન ન આમપરીક્ષા કરવી તે. ૦૫રીક્ષા શ્રી. પિતાની જાતની પરીક્ષા. આત્માનું ચિંતન. ચિતા સ્ત્રી પોતાની જાતની ચિંતા. ૦છિદ્ર | ૦૫યત વિ૦ સ્વયંપૂર્ણ આત્મનિર્ભર. પીઠન નવ જાતે દુખી નવ પોતાનું છિદ્ર - ખેડ–દેષ. ૦જ(–ાત) વિ. પિતામાં થવું તે; પોતે જાતે પીડાવું તે. ૦ષક વિત્ર આત્માને પુષ્ટ કરે કે પોતાનાથી ઊપજેલું (૨) પુત્ર પુત્ર (૩) કામદેવ. જન ૫૦; -ઉન્નત કરે એવું. પ્રકાશ ૫૦ અંતરના ભાવને વ્યક્ત કરવા ન, સ્વજન. ૦જા વિશ્રી. પિતામાંથી – પિતાનાથી ઉત્પન્ન તે (૨) આત્માનું તેજ, પ્રતારણ સ્ત્રી જુઓ આત્મવંચના. થયેલી (પુત્રી) (૨) સ્ત્રી બુદ્ધિ. વજાત વિ૦ (૨) j૦ જુઓ પ્રતિષ્ઠા સ્ત્રી સ્વમાન. પ્રતીતિ સ્ત્રી જાતને ખાતરી થવી આત્મજ, જિજ્ઞાસા સ્ત્રી આત્માનું સ્વરૂપ જાણવાની ઈચ્છા. તે; આત્મવિશ્વાસ, પ્રત્યય ૫૦, પ્રબંધ ૫૦ આત્મજ્ઞાન (૨) જિજ્ઞાસુ વિ. આત્માને જાણવાની ઇચ્છાવાળું. ૦જીવન નવ | આત્મભાન, પ્રવણ વિ૦ આત્મનિક, પ્રશંસા સ્ત્રી. પિતાની પિતાનું જીવન. જુગુપ્સા સ્ત્રી પોતાના પર જુગુણા-અણગમે | જાતનાં વખાણ, પ્રીતિ સ્ત્રીપિતા વિષેની પ્રીતિ. ૦બલ(–ળ) થવો તે. ૦જેતા વિ૦ આત્મા પર –પિતા ઉપર વિજય મેળવનારું. નવ આત્માનું બળ; મનનું કે હૃદયનું બળ, બલિદાન ન. પિતાનું ૦ વિ૦ આત્મજ્ઞાની. ૦જ્ઞાન ન પોતાના સંબંધી જ્ઞાન (૨) બલિદાન, સ્વાર્પણ, બુદ્ધિ સ્ત્રી પોતાની સ્વતંત્ર સમજણ (૨) અધ્યાત્મજ્ઞાન; આત્માને સાક્ષાત્કાર. જ્ઞાની વિ૦ આત્મજ્ઞાન- | પિતાપણાની બુદ્ધિ (૩) મતલબિયાપણું. ૦ધ ૫૦ આતમજ્ઞાન વાળું. તવ ન૦-આત્મારૂપી તત્ત્વ- પદાર્થ (૨) આત્માનું તત્વ | (૨) જાતને-જીવને ઉપદેશ. બંધુ ૫૦ પિતીકું -એક લોહીનું - સત્ય - રહસ્ય. તરવવિદ્યા સ્ત્રી આત્માના સત્ય સ્વરૂપની | સગું (મામા, માશી કે કોઈને દીકર). ૦ભાન નવ પોતાની વિદ્યા; અધ્યાત્મશાસ્ત્ર, તર્પણ ન૦-આત્માને જલાંજલિ આપવી | જાતનું ભાન-જ્ઞાન. ભાવપુર્વ; હુંપદ(૨)પિતાના રક્ષણ અને તે. તિરસ્કાર પિતાની જાત માટે મનમાં તિરસ્કાર તે. | ઉન્નતિની ઇચ્છા (૩) આત્મભાવના. ૦ભાવના સ્ત્રી. પિતાના તુલ્ય વિ૦ જાતના જેવું; પિતાની સમાન. ૦તુષ્ટિ સ્ત્રી, ષ | જે જ આત્મા બધામાં વસે છે એવી ભાવના. ૦મ્ વિ૦ સ્વયંભૂ ૫૦ આત્મસંતોષ. ૦તૃપ્ત વિ૦ અનાત્મ વસ્તુઓ તરફને મેહ (૨) ૫૦ (સં.) બ્રહ્મા (૩) કામદેવ (૪) પુત્ર. ૭ભૂત વિ૦ જુઓ દૂર થઈ આત્માના આનંદમાં તૃપ્ત થયેલું. તૃપ્તિસ્ત્રી આત્મતૃપ્ત આત્મજ (૨) અનુકૂલ (સેવક). ભેગ ૫૦ આપભેગ. મંથન થવું તે. તેષ ૫૦ જુઓ આત્મતૃષ્ટિ. ૦ત્યાગ ! સ્વાર્થત્યાગ ન, અંતઃકરણમાં અનેક વૃત્તિઓ તથા ભાવનું મંથન; મને મંથન. (૨) આપઘાત, ત્યાગી વિ૦ આત્મત્યાગ કરનારું. ત્યાગિની ૦મંથનકાલ(ળ) ૫૦ આત્મમંથનને સમય. ૦માને ૫૦ વિ૦ સ્ત્રી આત્મત્યાગ કરનારી. ૦૦ ૧૦ પિતાપણું; સ્વત્વ.. સ્વાભિમાન; સ્વમાન. ૦માની વિ૦ સ્વમાની (૨) અહંકારી. દમન ન. પિતાની વાસનાઓનું દમના દર્શન ન૦ આત્મ- વેગ ૫૦ આત્મા સાથે સંબંધ જોડાણ, ૦૨ણ ન૦, ૦રક્ષા સાક્ષાત્કાર; આમજ્ઞાન. ૦૬ વિ૦ આત્મદર્શન કરના'. ૦દાને | સ્ત્રી પોતાનું રક્ષણ -સંભાળ. ૦૨ત વિત્ર આત્મામાં જ રમનારું નવ સ્વાર્પણ; આમત્યાગ, દ્રોહ પુ. પિોતાની જાતને દ્રોહ; - નિમગ્ન. ૦રતિ સ્ત્રી આત્મામાં પ્રીતિ-આનંદ. ૦રામ ૫૦ પિતાની જાતને હાનિ પહોંચાડવી તે. દ્રોહી વિ૦ આત્મદ્રોહ આત્માને રામ- પ્રભુ માનનાર ગી (૨) આત્મામાં જ રમનાર કરનારું. ૦ધર્મ ૫૦ આત્માને ધર્મ-ગુણ-સ્વભાવ. ૦નાશક ગી. લક્ષી વિ૦ પિતાને લક્ષીને રચાયેલું; સ્વાનુભવરસિક; વિત્ર આત્માને નાશ કરે એવું પાતક. નિગ્રહ ૫૦ પિતાની વાસ- સઇજેકિટવ.’ લગ્ન ન દેહલગ્નથી ભિન્ન એવું દિલી–એ આત્માઓ નાઓને નિગ્રહ - સંયમ. નિમગ્ન વિ૦ આત્મરત. નિમજજન વચ્ચેનું લગ્ન, લોપન ન૦ જુઓ આત્મવિલોપન, ૦વત્ વિવે નવ આત્મામાં ડૂબકી મારવી તે. નિયમન ન. સંયમ; પિતા પિતાના જેવું. વધ ૫૦આપધાત. ૦વંચક વિ૦ જાતને છેતરનાર, પર કાબૂ રાખવો તે. નિયામક વિ૦ પોતે જાતે પોતાનું નિયમન વંચના સ્ત્રી જાતને છેતરવી તે. ૦વાદ ૫૦ આત્મા છે એ કરે એવું (૨) પિતાની મેળે ચાલતું. નિરીક્ષણ ન૦ પિતાની વાદ. ૦વાદી વિ૦ આત્મવાદમાં માનનાર. ૦વાન વિ. પિતાની જાતનું નિરીક્ષણ, નિર્ણય પં. પિતે જાતે કરવાને કે કરેલે | જાત ઉપર કાબુવાળું (૨) આત્મજ્ઞ (૩) ચેતનવાળું; આત્માવાળું.

Page #120

આત્મવિકાસ ]
વિકાસ પું॰ પોતાની જાતનો વિકાસ – ઉન્નતિ. વિચાર પું॰ આત્મચિંતન; આત્મતત્ત્વ વિષે મનન. વિડંબના સ્ત્રી પેાતાની વિડંબના, ૰વિદ પું॰ આત્માને જાણનાર; બ્રહ્મજ્ઞ, વિદ્યા સ્ત્રી૦ અધ્યાત્મવિદ્યા; બ્રહ્મવિદ્યા. વિનાશ પું૦ સ્વ-વિનાશ. વિવેલીન વિ॰ પાતમાં મગ્ન થયેલું; પેાતા સિવાયના ભાન વિનાનું. વિલીનતા સ્ત્રી॰ આત્મવિલીનપણું. વિલેપન ન॰ આત્મત્યાગ કરવા – પાતે શૂન્યવત થવું કે તેમ વર્તવું તે. વિશ્વાસ પુંજુએ આત્મશ્રદ્ધા, વિસર્જન ન૦આત્મસમર્પણ; સ્વાર્થત્યાગ(૨)નિરભિમાનપણું. વૃત્તન,વૃત્તાંત પું;ન॰ પેાતાના અહેવાલ; આત્મકથા. વેગી વિ॰ આત્માના જેવા વેગવાળું (ર) પોતાની મેળે હાલતું ચાલતું. વેત્તા પું॰ આત્મવિ. શક્તિ સ્રી॰ આત્મબળ, શિક્ષણ ન॰ પેાતાની જાતનું શિક્ષણ. શુદ્ધિ સ્ત્રી॰ આત્માની –પેાતાની જાતની શુદ્ધિ. શેાધન ન૦ આત્મશુદ્ધિ કરવી તે(૨) આત્માને શેાધવા તે. શ્રદ્ધા સ્ત્રી આમાની – પેાતાની શક્તિ ઉપરના વિશ્વાસ, શ્લાઘા સ્ત્રી॰ આપવખાણ, ૦શ્લાધી વિ૦ ખડાઈ ખાર. ૦સમર્પણ ન૦ જુઓ આત્મનિવેદન, સંકોચી વિ॰ સંકોચશીલ, સંતુષ્ટ વિ॰ આત્મા અથવા પેાતામાં સંતુષ્ટ રહેનારું (૨) બીન્તના અભિપ્રાયની પરવા ન કરનારું, સંતાષ પું॰ આત્માના – પેાતાના સંતાષ, સંપત્તિ સ્રી॰ પેાતાની અંદરની – આંતરિક સમૃદ્ધિ કે વિભૂતિ યા બળ. સંભાષણ ન॰ સ્વગત ઉક્તિ; ‘સેાલિલાકવી', સંયમ પું॰ પેાતાના ઉપર મન – ઇંદ્રિયા ઉપર સંયમ હોવા તે; જાતને નિગ્રહ. સંયમન ન૦ આત્મસંયમ કરવેા તે. સંરક્ષણ ન॰ આત્મરક્ષા. સંસ્કાર પું॰ આત્માની સંસ્કારિતા. સંસ્થ વિ॰ આત્મનિષ્ઠ; આત્મામાં સ્થિર. સાક્ષાત્કાર પું॰ આત્માનો સાક્ષાત્કાર – જ્ઞાન થવું તે. સાત્ અ॰ તદ્દન પેાતાના જેવું – પેાતાનું હોય એમ; એકરૂપ. સાધન ન૦ આત્માને સાક્ષાત્કાર કરવાનું સાધન; મેાક્ષનું સાધન (કર્મ, ઉપાસના, જ્ઞાન, પુણ્યદાન ઇત્યાદિ.). સિદ્ધિ સ્ત્રી૦ આત્મસાક્ષાત્કાર; મેાક્ષ. સુખ ન॰ આત્મામાંથી ઉદ્ભવતું સુખ. સ્તુતિ શ્રી॰ આપવખાણ. સ્થ વિ॰ નુ આત્મસંસ્થ.
હત્યા સ્ત્રી॰ આપધાત. હત્યારે વિ॰ આપધાત કરનારું, હિત ન॰ આત્માનું – પેાતાનું હિત
-આત્મક વિ॰ [તં.] નુ ‘આત્મ’માં આત્મનેપદ ન॰, –દી વિ॰ [સં.] જુએ ‘આત્મ’માં આત્મા પું॰ [સં.] જીવ; જીવનતત્ત્વ (૨) વ્યષ્ટિ જીવ; જીવાત્મા (૩) તત્ત્વ –સારભૂત તત્ત્વ (૪) પરમાત્મતત્ત્વ (૫) મૂળ સ્વભાવ; પ્રકૃતિ (૬) અંતઃકરણ (૭) પોતાની જાત આત્મા- (આગળ ‘આત્માશ્રય’ સુધીના શન્દેમાં સં. મામન પછી સ્વરાદિ પદ સમાસમાં આવીને યાહ્ન સાથે સંધિ થઈ ને ‘આત્માગાર' ઇ૦ શબ્દો છે.). ગાર ન॰ [આત્મ+આગાર] આત્માનું હૃદયરૂપી સ્થાન, આત્મગુહા. દેશ પું॰ આ માના આદેશ; સદસદ્વિવેકબુદ્ધિની આજ્ઞા. ધીન વિ॰ આત્માને જ અધીન; સ્વતંત્ર. ૰નંદ પું॰ આત્મામાંથી પ્રાપ્ત થતા આનંદ; આત્મજ્ઞાન કે સાક્ષાત્કારને પરિણામે મળતું સુખ. નાત્મ ન૦ જડ અને ચેતન તત્ત્વ; આત્મા અને તેથી ભિન્ન બીજું બધું અનાત્મ. નાહ્મવિચાર હું આત્માનાત્મના વિચાર. નામવિવેક પું॰ આત્માનાત્મ વચ્ચેનો વિવેક – સાચી સમજ,

[ આવે.
નુભવપું, ॰નુભૂતિ શ્રી॰ આત્મસાક્ષાત્કાર ૰ભિમાન ન૦ હુંપદ(૨)સ્વમાન. ૰ભિમુખ વિ॰આત્મા તરફ વળેલું; અંતર્મુખ. ૰ભિવ્યક્તિ સ્ત્રી॰ પેાતાનું અંતર વ્યક્ત કરવું તે; ‘સેલ્ફ-એમ્પ્રેશન.’ બ્યાસ પું॰ આત્માને એળખવાના અભ્યાસ, ૦રામ વિ૦ આત્મા એ જ જેને આનંદનું સ્થાન કે સાધન છે તેવું (૨) પું સાક્ષાત્કાર માટે પ્રયત્ન કરતા યાગી (૩) જીવન્મુક્ત યાગી (૪) આત્મા; પરમાત્મા. ૦ર્થ પું॰ પોતાનો અર્થ, સ્વાર્થ(૨)આત્માનું હિત. ૦ર્થી વિ॰ આત્મકલ્યાણ ઇચ્છનાર. ૦પેણ ન૦ સ્વાર્પણ; સ્વાર્થયાગ. બ્લાકન ન૦ આત્મપરીક્ષણ; ‘સેલ્ફ-ઇન્ટ્રાપેક્ષન’. શ્રય પું॰ એક ન્યાયદોષ;સાધ્યને પક્ષથી જ સિદ્ધ કરવું તે(ન્યા. શા.). –ત્મિક,—ત્મીય વિ॰ આત્માનું (ર) પોતાનું; અંગત (૩) સગું, –ત્મીયતા શ્રી॰ આત્મીયપણું. થૈ થ ન૦ આત્માની એકતા.—ત્માષ્કર્ષ પું૦આત્માની – પેાતાની ઉન્નતિ.—ત્માસ્થિત વિ॰ પેાતાની મેળે ઉત્થાન પામેલું. -ભેદય પું॰ આત્માન્નતિ. —દ્મદ્ભવ વિ૦(૨)પું॰ જીએ આત્મજ. –ત્માભવા સ્ત્રી૦ પુત્રી (૨) બુદ્ધિ. —ત્માદ્રેક પું૦ મનના ઊભરો. –ત્માન્નતિ સ્ત્રી૰ આત્માની ઉન્નતિ (ર) પોતાની ઉન્નતિ. -મૈાપજીવી વિ સ્વાશ્રયી, –ત્માપમ વિ॰ પેાતાના જેવું. –ત્મપાર્જિત વિ સ્વાપાર્જિત; જાતે રળેલું. “હ્ભાપમ્ય ન॰ બધાને પેાતાના જેવા ગણવા તે; બધા સાથે તાદાત્મ્ય આત્યંતિક વિ[સં.] અનંત; સતત (૨) ખૂબ (૩) સર્વશ્રેષ્ઠ (૪) આખરી; અંતિમ. —કી વિ॰ સ્ત્રી॰ આત્યંતિક એવી આત્રેય પું[મં.] અત્રિૠષિના પુત્ર. —યી સ્ત્રી[સં.] (સં.) અત્રિ ઋષિની પત્ની; અનસૂયા [એથ (પુ.) આથ(—થા) સ્ર॰ [ä. મ] પૂંછ; થાપણ; આથીપેથી (૨) આથડ શ્રી॰ [જુએ અથડાવવું] રખડપટ્ટી; અથડામણ આથવું અક્રિ૦ રખડવું; ભટકવું (૨) આખડવું; લડવું આથઢિયાં નખ૦૧૦ માંકાં (ર) ગોથાં; લથડિયાં. [—ખાવાં= લથડાવું (૨) ફાંફાં મારવાં]
|
આથણું ન॰[જીએ આથવું] અથાણું (૨) આથવાની ક્રિયા – રીત આથમણું વિ॰ [જીએ આથમવું] પશ્ચિમ તરફનું
આથમવું અ॰ ક્રિ॰ [સં. અહ્તમન ?] અસ્ત પામવું; ન દેખાવું (૨) પડતી દશામાં આવવું
આથર પું॰[જીએ આથરવું.] ઘાસના થર (૨) પછેડી; પાથરણું; મેાદ (૩) ગધેડા ઉપર નાખવાની ડળી. ૦ણુ ન૦ ચાદર; એછાડ (ર) પથારી; બિસ્તરો [દન કરવું; ઢાંકવું આથરવું સક્રિ॰ [તં. માસ્તુ] પાથરવું(ર)ગંજી કરવી (૩) આચ્છાઆથર્વણ વિ॰ [સં.] અથર્વ વેદને લગતું (૨)પું૦ અથર્વવેદ ભણનાર કે જાણનાર બ્રાહ્મણ (૩) અથર્વવેદ. વણિક પું॰ અથવંવેદ જાણનારા બ્રાહ્મણ [પાચક રસ; ‘એન્ઝાઇમ’(ર. વિ.) આથવણ ન॰[આથવું પરથી]આથા ચડાવે તેવા પદાર્થ (ર) એક આથવું સક્રિ॰ મીઠુંમસાલેા ચડે તેમ કરવું (૨) ખમીર ચડાવવું આથા, આથીપાથી સ્ત્રી॰ જીએ આથ [ લઈને આથી, કરીને અ॰ [‘આ’તૃ॰ વિ॰ રૂપ] આ કારણે; આને આયેા પું॰ અથાવું– ખમીર ચડવું તે (૨) અથાવા નાખેલી વસ્તુ, -આવવા, ચઢવા=અથાવું, અથાવાની ક્રિયા થવી; આથાની અસર લાગવી કે થવી. “નાંખવા= અથાવા મૂકવું.]
૭૫

Page #121

આદ]
[ આધા
આદ વિ૦ +આદ્ય; આદિ (૨) પં. અદાપ; બળાપો () | (૨) બીજને એ ભાગ, જે ઊગતાં છોડનું મૂળ થાય છે; ‘પૅડિકલ’ આદત સ્ત્રી[] ટેવ; મહાવરે
(વ. વિ). ભેજક છું. મૂળ યજક (૨) (સં.) બ્રહ્મા, વિષ્ણુ આદમ ડું [.]સૃષ્ટિને સૌથી પ્રથમ જન્મેલો પુરુષ (૨) માણસ, નારાયણ, ૦૨સ પ્રથમ અર્થાત્ શૃંગાર રસ. ૦વણું ખેર વિ૦ માણસખાઉં. જાત સ્ત્રી માણસજાત
બ્રાહ્મણ વર્ણ, વાસી વિ. મૂળ આદિ કાળથી વસતું; અસલ આદમજીને કરડે ! એક બાળરમત
વતની; આદિજાતિનું કે તેને લગતું (૨) પુંઆદિજાતિને માણસ આદમી ૫૦ [..] માણસ. -મિયત સ્ત્રી- માણસાઈ; સુજનતા શક્તિ સ્ત્રી પ્રકૃતિ (૨) (સં.) દુર્ગા. ૦શરીર ન૦ કારણ-શરીર આદર કું. [] સન્માન. ૦ણી સ્ત્રીવેવિશાળ થયા પછી કન્યાને (૨) સૂક્ષ્મ શરીર (૩) અજ્ઞાન. -દીશ્વર j૦ [+ઈશ્વર) (સં.) વરપક્ષ તરફથી લગડાં ધરેણાં ઈત્યાદિની અપાતી ભેટ; વસંત. જેના પ્રથમ તીર્થંકર [-ચઢાવવી =વસંતની ભેટ કન્યાને આપવી.].૦ણીય વિઆદર | આદિ,૦ક વિ. [સં.] વગેરે; ઇત્યાદિ (બહુવ્રીહિ સમાસને અંતે આપવા યોગ્ય. બુદ્ધિ સ્ત્રી માનબુદ્ધિ; પૂજ્યભાવ. ભાવ૫૦ | જેમ કે, ઇંદ્રાદિ,૦) માનની લાગણી. ૦માન ન૦આદરસત્કાર. વાત સ્ત્રી આદરયુક્ત આદિ કર્તા(~ર્તા), કવિ, કારણ, કાલ(–ળ), ૦કાવ્ય, વાત; આદર ઉપજાવનારી વાત. ૦વાન વિ૦ આદરવાળું ગ્રંથ, ૦ઘટક, જિન જુએ “આદિ'માં આદરવું સક્રિ. [સં. મા +]આરંભવું; શરૂ કરવું (૨)સ્વીકારવું; આદિત૦વાર ૫ જુઓ અનુક્રમે આદિત્ય, વાર સત્કારવું (૩) સંવનન કરવું
આદિતાલ ૫૦ જુઓ “આદિ'માં આદરસત્કાર ૫૦ કિં.] આદર અને સકાર
આદિત્ય પં. [૩] સૂર્ય, રવિ (૨) અદિતિના બારે પુત્રોમાં આદશે ૫૦ લિં] દર્પણ: આરસે (૨) નમુને (૩) ધ્યેય; લક્ષ (૪) | કઈ પણ (૩) બારની સંજ્ઞા. ૦વાર ૫૦ આતવાર; રવિવાર વિ૦ નમૂનેદાર; ધ્યેયરૂપ. ૦આવી વિઆદર્શ પ્રમાણે અથવા | આદિદેવ, આદિદં ત્ય, આદિનાથ, આદિનારાયણ, આદિપદ માટે જીવનાર. દશ વિ૦ આદર્શ – ધ્યેયને જેનારું. ૦૬ષ્ટિ સ્ત્રી | | આદિપર્વ, આદિપુરુષ જુઓ “આદિ'માં [આદિજાતિ આદર્શ ય તરફની – ઉત્તમ દૃષ્ટિ. ૦ભૂત વિ૦ ધડ લેવા જેવું | આદિમ વિ. [] પ્રારંભનું; મૂળ; અસલ. જાતિ સ્ત્રી- જુએ નમૂનેદાર. ૦વાદ પુંઆદર્શનું જ પાલન કરવું જોઈએ એવો વાદ; | આદિમાતા(-યા), આદિમૂલ(–ળ), આદિજક, આદિરસ,
આઈડિકૅલિઝમ', ૦વાદી વિ૦ (૨) પું, આદર્શવાદમાં માનનાર | આદિવર્ણ, આદિવાસી, આદિશક્તિ, આદિ શરીર જુઓ આદ(–)વેર ન મૂળનું - જૂનું વેર (૨)હાડવેર, પાકી દુશ્મનાવટ | “આદિમાં
[ હોય એવું આદાન ન [4] સ્વીકાર (૨) પકડવું તે (૩) [રેગનું નિદાન. આદિષ્ટ વિ. [.] આદેશ પામેલું (૨) જેને માટે હુકમ અપાયે પ્રદાન ન લેણદેણ; આપલે
આદીશ્વર ૫૦ [4] જુઓ “આદિમાં આદાપાક પું, આદામૂળી સ્ત્રી, જુઓ “આદુંમાં
આદું ન [, ચાર્ટ] એક કંદ, જેની સંઠ બને છે. [-કાઢી આદાબ ! [..] અદબ; સલામ; વિવેક
નાંખવું = જેર કે જુસ્સે નરમ પાડી દે એમ કરવું. ખાઈને આદાય પું. [ā] સ્વીકાર (૨) નકે; લાભ (૩) ઊપજ; આવક | = ખૂબ ખંત અને જહેમતની સાથે; ભારે જોર કરીને. આદાની આદા(ધા)શીશી સ્ત્રી [i. અર્ધ-રામ] અડધું -એક બાજુનું સૂંઠ થવી =શરીરે બહુ સુકાવું - લેવાઈ જવું.]. –દાપાક ૫૦ માથું દુખે એ રોગ. [-ચડવી =એ રોગ થ]
આદાને પાક (૨) [લા.] માર. [-આપ, દેવે = મારવું.]. આદિ વિ૦ [ā] પહેલું; પ્રારંભનું (૨) મુખ્ય; પ્રધાન (૩) આદિમ; | -દામળી સ્ત્રી આદાનું કુમળું મૂળ મૂળ; આદિકાળનું અસલ (૪) જુએ આદિક (૫) પુંપ્રારંભ | આદે અ૦ જુઓ તબા શરૂઆત (૬) મૂળ કારણ (૭) [..] પહેલું પદ. કર્તા(ર્તા) | આદેશ [સં.] આજ્ઞા (૨) ઉપદેશ (૩) [વ્યા.] ફેરફાર; એકને j૦ (સં.) બ્રહ્મા. ૦કવિ પં. સૌથી પહેલ કવિ(૨) સં] બ્રહ્મા બદલે બીજે વર્ણ આવે તે (૪) [ગ.] ઉથાપન સસ્ટિટયૂશન'. (૩) વાલ્મીકિ. કારણ ન મૂળ કારણ (૨) વિશ્વનું સૃષ્ટિનું ૦૩ મું આદેશ કરનાર. ૦મંત્ર પુત્ર ઉત્થાપનમંત્ર; પ્રિન્સિપલ મૂળ કારણ; સૃષ્ટિનું બીજ, ૦કાલ(ળ) પુંઆ રંભકાલ (૨) ઑફ સસ્ટિટયૂશન” (ગ.). સૃષ્ટિની શરૂઆતને કાળ. ૦કાવ્ય ન૦ સૌથી પહેલું રચાયેલું આદેશવું સત્ર ક્રિ. [૩. ચાઢિરા ] આદેશ કરવો; આજ્ઞા આપવી. કાવ્ય (૨) (સં.) રામાયણ (સંસ્કૃતમાં). ગ્રંથ ૫૦ પહેલો – મૂળ | આદેશાત્મક વિ. [સં] આદેશરૂપ; આદેશ આપતું; “મેન્ડેટરી’ ગ્રંથ (૨) શીખ લોકોનું ધર્મપુસ્તક; ગ્રંથસાહેબ. ૦ઘટક ! આદી અ. [સં.] આદિમાં; પૂર્વે અગાઉ [ કાળનું મૂળ એકમ; “યુનિટ’. ૦જાતિ સ્ત્રી, આદિવાસી જાતિ; પ્રિમિટિવ | આદેકદમી વિ૦ કિં. માય +. વકી] (કા.) અસલનું; જાના ટ્રાઈબ'. જિન ૫૦ (સં.) ગષભદેવ; આદિનાથ. તાલ ૫૦ | આદ્ય વિ. [૪] પ્રથમનું; પ્રારંભનું; મળ. ૦કવિ ૫૦ આદિકવિ. ગાવામાં સૂરને બળ આપવા માટે પહેલા તાલ (૨) એકતાલ ગુરુ પુંઆઘ ગુરુ – ઈશ્વર. ભવાની સ્ત્રી જગદંબા મૂળ (સંગીત). ૦દેવ પુત્ર દેવાધિદેવ; પરમાત્મા, દૈત્ય ૫૦ (સં) શક્તિ. ભૂમિ સ્ત્રી મળ ભૂમિ. ૦ર ન૦ જુઓ આદર. હિરણ્યકશિપુ. ૦નાથ ૫૦ (સં.) પહેલા જૈન તીર્થંકર. નારાયણ શક્તિ સ્ત્રી મૂળ શક્તિ -- અંબાભવાની; દુર્ગા. ૦સ્થાન ન પું(સં.) વિષ્ણુ. ૦૫દ નવ પ્રથમ પદ (ગ). ૦૫ર્વ નવ પહેલે | સૌથી પહેલાંનું – મૂળ સ્થાન ભાગ (૨) (સં.) મહાભારતનું પ્રથમ ખંડ. ૦પુરુષ છું. મૂળ પુરુષ | આદ્યક [૪] ત્રિરાશીનું પહેલું પદ (ગ.) (૨) વિષ્ણુ, બ્રહ્મા; સર્જનહાર. ૦માતા(ન્યા) સ્ત્રી પ્રકૃતિ (૨) આદંત અ [.] આદિથી તે અંત સુધી આઘભવાની; પાર્વતી. ૦મૂલ(–ળ) નમૂળ પાયે; આદિ કારણ | આદ્યા વિ. સ્ત્રી સં.) આઇ

Page #122

આધદાત્ત]
૭૭
[આનુપૂર્વી
આઘોદાત્ત વિ. [i] જેને આદિ સ્વર ઉદાત્ત હોય એવું આનક પું[સં.) નગારું; મૃદંગ આધ વિ. [હિં] અડધું
આનતિ સ્ત્રી નિં.] નમવું તે (૨) નમસ્કાર (૩) માન; પૂજાઆધ(૦૨)ણ ન [. માઢન, મા. માવાણ 3] અનાજને બાફવા ભાવ (૪) ઢળાવ; ઢાળ. પ્રદેશ પુંહેળાવ કે તળેટીને પ્રદેશ માટે એકલું પાણી પહેલેથી તપવા માટે મુકાય છે તે. [-આવવું, | આનન ન. [i] મુખ; મેં (૨) ચહેરે –થવું = આધણનું પાણી જોઈએ તેવું ગરમ થવું; આધણ તૈયાર | આનમાન વિ૦+ન માની શકાય એવું; બેટું થવું (૨) વેડફાવું; બગડવું; આધણ મુકાવું. -મૂકવું = આધણનું આનય પૃ૦, ૦ન ન[સં.] આણવું તે (૨) ઉપનયન સંસ્કાર પાણી ચૂલા પર ચડાવવું (૨) રાઈની તૈયારી કરવી (૩) નકામું આનર્ત(~ર્ન) પું[.] (સં.) કાઠિયાવાડનું પ્રાચીન નામ [સુખ કે બરબાદ કરવું; વેડફી નાંખવું. આધણ ઊકળી જવાં = વેળા | આતંત્ય ન૦ [i.અનંતતા (૨) શાશ્વતતા (૩) સ્વર્ગ; પરલોકનું વહી જવી.]
આનંદ કું. [] હર્ષ; પ્રસન્નતા (૨) પું; ન બ્રહ્મ. તા સ્ત્રી ૦. આધરકણ ન૦ અધરકણ, મેળવણ -૬ સ. ક્રિટ અધરકવું ૦ક વિ૦ આનંદકારી. કંદ પુત્ર આનંદનું મૂળ (૨) બ્રહ્મ; પરઆધારણ ન જુઓ આધણ (૨) [i] આધાર રાખે તે માત્મા. ૦કારી વિ. આનંદ કરાવનારું. અગિરિ ૫૦ (સં) આધસેડે અ૦ (કા.) આડે રસ્તે
શંકરાચાર્યનાં ભાવે ઉપર ટીકા લખનાર એક વિદ્વાન. ૦ઘન આધાન ન. [i] મૂકવું તે (૨) ધારણ કરવું તે (૩) ગર્ભધારણ; વિત્ર આનંદથી ભરપૂર (૨) પં. બ્રા; પરમાત્મા (૩) [સં.] ગર્ભ (૪) અગ્નિહોત્રીનું પ્રાથમિક કર્મ
જૈનધર્મને એક સંત. ૦જનક વિ૦ આનંદ ઊપજાવે એવું. આધાપલીત(–નું) વિ૦ અડધું ગાંડું; દાધા રંગુ
વ્હાયક, દાયી વિ૦ આનંદ આપે એવું; આનંદકારી. ૦૫ર્યઆધાર સં] ટેકે; અવલંબન (૨) આશ્રય; મદદ (૩)પુરા; વસથી વિ. જેને અંતે આનંદ હોય એવું; આનંદમાં પરિણમે સાબિતી (૪) [વ્યા.] અધિકરણ; સાતમી વિભકિતને અર્થ. | એવું. પ્રદ વિ૦ જુઓ આનંદદાયી. બ્રહ્મ નવ આનંદ પી
ગ્રંથ ! આધારપ-પ્રમાણભૂત ગ્રંથ. ૦પાત્ર વિ૦ આધાર બ્રહ્મ. ભેરવી સ્ત્રી, એક રાગિણી. ભૈરવ વિ. એકીસાથે રાખવા યોગ્ય. બિંદુ નવ જે બિંદુને આધારે વસ્તુ કે તે આનંદ અને ભય પમાડનારું(૨)(સં.) શંકર; મહાદેવ. ૦મય પોઈન્ટ ઓફ સસ્પેનશન' (૫. વિ). ૦ભૂત વિ૦ આધાર વિત્ર આનંદથી ભરેલું. ૦મયકેશ(–ષ) j૦ અન્ન, પ્રાણ, મન, બનેલું (૨) પ્રમાણભૂત. સ્તંભ પુત્ર આધારરૂપ સ્તંભ - થાંભલે. | વિજ્ઞાન અને આનંદ એ પંચકેશોમાંને એક. ૦મીમાંસા સ્ત્રી, –રાધેયભાવ [+આધેય૦] ૫૦ આશ્રયાશ્રયીભાવ
(કલાના ઉપભેગથી થતા) આનંદ વિષે વિચાર કરનારું શાસ્ત્ર; આધાશીશી સ્ત્રી છે જુઓ આદાશીશી
[પીડા | ‘એસ્થેટિકસ'. મૂતિ–ર્તિ આનંદરૂપ(૨) સ્ત્રી બહુ આનંદી આધિ ! [i] માનસિક પીડા. ૦વ્યાધિ ! શરીર ને મનની | માણસ, ૦૯હરિ(રી) સ્ત્રી આનંદને તરંગ (૨)[સં.] શંકરાઅધિક પું[સં. મfધ પરથી?] ભૂ; ભૂત-પ્રેત કાઢનાર ચાર હત એક તેત્ર૦૨ લિ૦ આનંદ વરસાવનારું. ૦૬ આધિકારિક વિ૦ [i] અધિકાર કે સત્તાને લગતું (૨) અધિ- અ૦ ક્રિ. [સં. મi] આનંદ કરવો; ખુશ થવું. વૃત્તિ સ્ત્રી કારીને લગતું; સર્વોપરી (૩) j૦ પરમાત્મા, પરમેશ્વર
આનંદી રહેવાનું વલણ; એવો સ્વભાવ, સમાધિ સ્ત્રી આનંદઆધિક ન[4.] અધિકતા; વધારેપણું (૨) પુષ્કળતા (૩) પૂર્ણ સમાધિ (૨) આનંદથી થયેલી સમાધિ (૩) રજસ્તમગુણચડિયાતાપણું. ચિન ન૦ (ગ.) અધિકતા,-ના કરતાં મોટું | યુક્ત ચિત્તની માત્ર ભાવનાથી સ્થિરતા અને ત્યારે થતી સમાધિ. એવો અર્થ સૂચવતું (2) આવું ચિહ્ન
–દા સ્ત્રી, ભાંગ. –દાશ્રુ ન [+અશ્રુ] આનંદનાં આંસુ. આધિદૈવિક વિ. [i] ઈદ્રિના અધિદેને લગતું (૨) ઇદ્રિ –દિત વિ. ખુશ.–દી વિ૦ ખુશમિજાજી; મેજી. -દદગાર પં થકી થયેલું (૩) ભૂતપ્રેતાદિથી ઊપજેલું (દુઃખ) (૪) દેવકૃત [+ઉગાર] આનંદને ઉદ્ગાર; હર્ષનાદ (સુખદુઃખ)
આનંદદોરે ૦ જુએ અનંતરે આધિપત્ય ન [i] અધિપતિપણું; ઉપરીપણું
આનંદ-...પૂર્વે ‘આનંદ’ સાથેના સમાસ શબ્દ જુઓ 'આનંદ'માં આધિભૌતિક વિ૦ [i] પ્રાણીઓને લગતું (૨) પંચમહાભૂત આનંદવું અ૦ ક્રિટ જુઓ “આનંદ”માં સંબંધી (૩) શારીરિક (પીડા) (૪) સ્થૂલ; જડ
આનંદા, આનંદાશ્રુ, આનંદિત, આનંદી જુઓ “આનંદ'માં આધિરાજ્ય ન [વં] સંપૂર્ણ સ્વામિ વ
આનાકાની સ્ત્રી [સર૦ જિં, મ.] હા ના કરવી તે ઢચુપચુ આધીન વિ૦ જુઓ અધીન; વશ. છતા સ્ત્રી ૦, ૦૫ણું ન હોવાની દશા આધુનિક વિ૦ [] હમણાંનું અર્વાચીન. ૦તા સ્ત્રી ૦ આનાવારી સ્ત્રી કેટલી આની પાક પાકયોને અડસટ્ટો કાઢવો આપે અ [ä. મ–જુઓ આધ] અર્ધ ભાગથી હેર સાચવવા | તે; ઉત્પન્નને અડસટ્ટો. [-કાઢવી-આનાવારીને અંદાજ નક્કી આપવું). [–આપવું, મૂકવું, બંધાવવું)
કર; આનાવારી ગણવી.] આધેઠ વિ. અડધી ઉંમરે પહોંચેલું; પ્રૌઢ વયનું
આનિયું ન૦ [આને' પરથી] કટમાં નાખવાનું પુતળિયું આધેય વિ. [i] આધાર આપવા લાયક
આની સ્ત્રી- [જુઓ આને] એક આના સિક્કો (૨) [લા.] આધેવાયું વિ૦ જુઓ અધવાયું
સેળ ભાગ. ૦ભાર પુંરૂપિયાના સિક્કાના વજનને–રૂપિયાઆધેરણ પું[ā] હાથી પર બેસનાર કે હાંકનાર મહાવત ભારનો ૧૬મે ભાગ આધ્યાત્મિક વિ[] આત્મા કે આત્મતત્ત્વ સંબંધી. છતા સ્ત્રી- આનુકૂલ્ય ન૦ [ā] અનુકૂલતા
[માન ન્યા.] આન વિ૦ જુઓ અન્ય (૫)
આનુપૂર્વી સ્ત્રી [૪] અનુક્રમ (૨) નિયમ પ્રમાણે દરેલું અનુ

Page #123

આનુભાવિક]
[આપાતકણ
આનુભાવિક વિ૦ [i] અનુભવને લગતું
દેખાડવી -- જાતે પિતાનાં વખાણ કરવાં તે; આત્મહાયા. ૦ષાંકે આનુમાનિક વિ૦ [4] અનુમાનને લગતું '(૨) તર્કસિદ્ધ
પોતે જ વાંધો લાવે એવું વદવ્યાધાતી હોય તેએસ્ટોપલ'. આનુયાંત્રિક વિ૦ [.] યાંત્રિક યંત્રવત્ એકધારું
વીતી સ્ત્રી પિતાને વીતેલું તે; પિતાને થયેલો અનુભવ, આત્મઆનુવંશિક વિ. [ā] વંશપરંપરાથી ચાલતું. છતા સ્ત્રી
કથા. સ્વાર્થ પુત્ર પિતાનો સ્વાર્થ; એકલપેટાપણું. સ્વાથ આનુશ્ર(-શ્રાવેવિકા વિ. સં.] શ્રૌત; શ્રવણ દ્વારા જાણેલું વિ૦ આપમતલબી. હત્યારું વિ૦ આત્મધાતી.-પેઅ૦ જાતે; આનુષંગી નગિક વિ. [સં.] અમુકના સંબંધવાળું; સહવત (૨) પોતાની મેળે.[–કરીને = જાતે; પોતપોતાની મેળે]–આ૫ ગૌણ. –ગિકતા, –ગિતા સ્ત્રી
અ૦ ખુદ જાતે; પડે (૨) પિતાની મેળે; સહજ સ્વાભાવિક રીતે આનુશ્ય ન [i.] અનૃણ – ઋણમુક્ત થવું તે
આપણે સ્ત્રી [સં.] નદી આનું (આ’નું) વિ. “આ” (સ)નું છઠ્ઠી વિનું રૂપ. (બ૦૧૦ આપઘાત –તિયું જુએ “આપમાં આમનું)(બીજાં રૂપ-આનાથી, આને, આના માં) [–ને લઈને, આપજવાબી, આપઝલું જુઓ ‘આપ’માં લીધે આ કારણે; આથી.]
[ધરાય ત્યાં સુધી આપો એક ઝાડ આનેત્ર અ૦ [સં.] આંખે ભરીને જોઈને (આનંદથી) આંખો | આપડાબું વિ૦ જુઓ ‘આપ’માં આને પું. [સં. માળ4] ચાર (ના) સિાની કિંમતનું નાણું આપણુ પું[i] બજાર; ચૌટું આj૦ [૩] જુઓ આંત્ર
આપણ સ૦ [૩. બારમન, પ્રા. મgi] (સામાન્યતઃ પધમાં) આવીક્ષિકી સ્ત્રી [સં.] તર્ક ન્યાયશાસ્ત્ર(૨) આત્મવિદ્યા (૩) આપણે; હું કે અમે અને તું કે તમે બેલનાર ને સાંભળનાર બધા. અન્વીક્ષા; સમાલોચના
(ગદ્યમાં “આપણે” પ્રાયઃ વપરાય છે). –ણું સ૦ “આપણે”નું છઠ્ઠી આપ ન૦ [મ—મા૫] પાણી
વિભક્તિ ન૦, એ૦ ૧૦ રૂપિ. [આપણુ રામ =હું.] –ણે સ૦ આપ ન૦ [૩. બારમન,મા. અબ્દુ] પિતાપણું; અહંતા (૨) પિતાનું જુએ આપણ (૨) હું (જેમ કે, ‘ભાઈ, આપણે એમાં માનતા શરીર(૩)સ, તમે જાતેમાનાર્થે (૪)પિત; ખુદ (સમાસમાં પૂર્વ- નથી.’) (૩) તમે; આપ. ઉદા૦ ‘આપણે કારભાર કરો ત્યારે પદ તરીકે)જાતનું', પિતાનું' એ અર્થમાં. ઉદા૦આપમહેનત,આપ- સરત રાખો .” (સરસ્વતીચંદ્ર) ખુશી ઈ૦. [આપ આપ કરવું = અતિ માનથી બોલવું કે વર્તવું; આપત સ્ત્રીજુઓ આયાત
[સમય ખુશામત કરવી.] અક્કલ સ્ત્રી આપબુદ્ધિ; પિતાની અલ- આપત સ્ત્રી [સં] જુઓ આપત્તિ. કાળ આપત્તિને હેશિયારી. ૦અખત્યાર વિ૦ પોતાની મરજી પ્રમાણે ચાલનારું; આપત્તિ સ્ત્રી [સં.] આફત; સંકટ (૨) દુઃખ; મુશ્કેલી આપખુદ. ૦અખત્યારી સ્ત્રી આપખુદી. ૦આપણું વિ૦ પોત- આપત્ય ન૦ + જુઓ અપાય પિતાનું. ૦આપમાં અ૦ અંદરઅંદર; માંહોમાંહે. કમાઈ | આપદ(–દા) સ્ત્રી [સં.] જુઓ આપત્તિ. [–પવી = આફત
સ્ત્રી જાતે કરેલી કમાણી. ૦મી વિપિતાના જ પુરુષાર્થ કે દુઃખ થવું – અનુભવમાં આવવું.] પર આધાર રાખનારું. ૦કળા સ્ત્રી આપે આવડે એવી કળા. આપણિ સ્ત્રી, જુઓ “આપ'માં કેન્દ્રી વિ૦ જાતકે સ્વાર્થને કેન્દ્રમાં રાખે એવું; આપમતલબી. | આપદ્ધર્મj[.] આપત્તિના સમયને ધર્મનું મુશ્કેલીની વેળાએ ખુદ વિ. સર્વ સત્તા સ્વાધીન રાખી - ગણી વર્તનારું. ખુદી નછૂટકે જે કરવાની ધર્મશાએ રજા આપી હોય તેવું કામ સ્ત્રી આપખુદ વર્તન. ખુશી સ્ત્રી પોતાની મરજી. ૦ઘાત આપન્ન વિ૦ [4] પ્રાપ્ત; મળેલું (૨) આપત્તિમાં આવેલું પુંઆ મહત્યા. ૦ઘાતિયું વિ૦ આપઘાત કરનારું. જવાબી આપન્યા સ્ત્રીપિતાની સ્થિતિનું ભાન (૨) આત્મસંતોષ વિ૦ આપોઆપ જેમાંથી જવાબ કે રદિયે મળે કે જે આપી આપ૫રભાવ, આપબુદ્ધિ, આભેગ, આપગી, આપશકે એવું પિતે જ પિતાને જવાબ આપે એવું સ્પષ્ટ. ૦ઝલું મતલબી–બિયું), આપમતિયું, આપમતીલું, આપમુખવિ (કા.)આપમેળે ટકી રહેતું; સ્વાશ્રયી.હાધુ વિ.પિતાને બહુ ત્યાર –રી, આપમેળે જુઓ ‘આપ’માં ડાહ્યું માનનારું (૨) દેઢડાહ્યું. દષ્ટિ સ્ત્રી સ્વાથ દષ્ટિ. કનિષ્ઠ આપલે સ્ત્રી [આપવું + લેવું] આપવું અને લેવું તે; લેવડદેવડ વિ. પિતામાં નિષ્ઠા કે વિશ્વાસવાળું. ૦૫ણું ન૦ આત્મનિષ્ઠા; આપવખાણ, આપવઠાઈ આપવીતી જુઓ “આપ”માં આત્મવિશ્વાસ, નૈવેદી વિ૦ સ્વયંપાકી; પિતાનું પતે જ રાંધ- આપવું સક્રિ[સં. મ ] અર્પવું દેવું (૨) સોંપવું; હવાલે કરવું (૩) વાના વ્રતવાળું. ૦૫રભાવ j૦ ભેદભાવ; મારાતારાપણું. બળ બીજા ક્રિટની સહાયમાં તે ક્રિયામાં મદદ કરવાને કે કઈને બદલે નવ પિતાનું બળ; જાત બળ, બુદ્ધિ સ્ત્રી પોતાની બુદ્ધિ (૨) | કે માટે તે કરવાને ભાવ બતાવે છે. ઉદા૦ લખી આપ; કરી આપ સ્વાર્થબુદ્ધિ. ૦ગ j૦ સ્વાર્થ-ત્યાગ. ભેગી વિ. સ્વાર્થ- આપસઆપસમાં, આપસમાં અસર૦ Éિ. માપણ] આપત્યાગી; આપભોગ આપે એવું. મતલબી(–બિયું)વિ સ્વાર્થી | આપમાં, પિતતામાં; માંહે માંહે
ન્મતિયું, મતીલું વિ૦ પિતાની જ મતિ અનુસાર ચાલનારું | આપવાર્થ-થી, આ૫હત્યારું જુએ “આપમાં (૨) દુરાગ્રહી; જક્કી. ૦મુખત્યાર વિ. પોતાની મરજી પ્રમાણે | આ પા અ૦+ આ પાસ; આ બાજુ; આ તરફ કરવાની સત્તાવાળું. ૦મુખત્યારી સ્ત્રી પોતાની મરજી પ્રમાણે આપાક ૫૦ [i.] ભટ્ટી; નિભાડે કરવાને અધિકાર – સત્તા. ૦મેળે અ૦ આપોઆ૫; પોતાની | આપાત .] પડવું તે (૨) ચાલુ ક્ષણ (૩) પ્રથમ દષ્ટિ. કિરણ મળે. ૦રખું વિ૦ (કા.) પિતાનું જ સાચવી બેસી રહે એવું; નવ (આરસી ઇ. જેવી) સપાટી પર પડતું કિરણ; ‘ઇન્સિડેન્ટ સ્વાથ. વખાણુ ન૦, ૦વહાઈ સ્ત્રી પોતાની વડાઈ–મટાઈ ! રે (પ. વિ) કાણુ પુરુ આપાતકિરણ તેની સપાટી પર પડતાં

Page #124

આપાતતઃ ]
૭૯
[ આબેહવા
ખૂણે કરે તે. (૫. વિ). ૦તઃ અ૭ નજર પડતાં જ એકદમ | આફળવું અ૦િ કિં. મારુ ,પ્રા. મારો] ટિચાવું; અફળાવું બિંદુ ન અપાતકિરણ જે બિંદુએ સપાટી પર પડે છે. (૫. વિ.) | (૨) અફળ જવું આપાદન ન. [૪] સંપાડવું તે; સંપાદન
આફ ન [સર૦ સં. મા[*] જુઓ અફ આપાદમસ્તક અ૦ [૩] પગથી માથા સુધી; નખશિખ આ ડું–ર) અ૦ જુઓ આફણીએ (૫) આપા પર વિ૦ [આપ + અપર] પતી હું મે પારકું; મા સંતારું આફસ સ્ત્રી[વો. આરોજ્જો] કેરીની એક જાતકે તે જાતની કેરી આપીત વિ. [સં] પીળાશ પડતું (૨) થોડું પીધેલું - ચાખેલું (૩) અફેડું અ + જુઓ આફણુએ
[વતની સ્ત્રી સુવર્ણમા ક્ષિક ધાતુ
આફ્રિકન વિ. [૨] આફ્રિકાનું કે તેને લગતું (૨) પં. આમિકાને આપુ ન૦ [જુઓ આ૫] + પિતાપણું (૨) સ૦ જુઓ આપ. | આફ્રિકા પં૦ ન૦ [$.! (સં.) પૃથ્વીના પાંચ ખંડમાં એક
લું વિ. [સર૦ મ. સાપુ] પોતાનું [એ ગૃહસ્થ | આફ્રિદી વિ. [પુતૃ] હિંદની વાયવ્ય સરહદ ઉપર એ નામની એક આપશાહ પં. [આપવું + શાહ] શાહુકાર; પિતાનું દેવું ભરી દે | ટોળીનું કે તેને લગતું (૨) પુંએ ટોળીને એક માણસ આપષ ન [સં.] જસત
(૩) જિજ્ઞાસા | આબ ન [.] પાણી; જળ (૨) તેજનુર (૩) ધારની તીણતા. આપૃછા સ્ત્રી [સં.] વાતચીત; ખબરઅંતર પૂછવી તે (૨) પડપૂછ કારી સ્ત્રી [..] દારૂ ગાળવાનું કામ (૨) દારૂ વગેરે કેફી આપે, -પોઆપ અ૦ જુઓ ‘આપ’માં
ચા પર લેવા કર (૩) વિ. એને લગતું. ૦રી સ્ત્રી, આપે ! [ બg] બાપ; પિતા (૨) [લા.] વૃદ્ધ માણસ; વડીલ [‘આધાર’ પરથીટોયલી; લેટી. ૦રે ! [1.માનવો] આપણું ન૦ પિતાપણું (૨) ટેક (3) અવે એની મેળે; આપોઆપ. લોટ. ૦૬સ્ત ન [ii] જાજરૂ જઈ પાણી વાપરવું તે. દાર –પે અ૭ પોતે પિતાની મેળે (૨) જુઓ અપૂરાણ વિ૦ [.] પાણીદાર. ૦દારખાનું નવ પાણિયારું આપોશાન ન [] જમતાં પહેલાં અને પછી બલવાને મંત્ર | આબાદબક પુંડ ગિલ્લીદંડાની રમતને એક દાવ આમ વિ. સં.] નજીકના સંબંધવાળું, સણું (૨) વિશ્વાસપાત્ર આબકારી, આબરી,-રો, આબદસ્ત જુઓ આબ”માં [સમાચાર ઈત્યાદિ] (૩) વિશ્વાસુ માણસ] (૪) પ્રાપ્ત; મેળવેલું આબદા સ્ત્રીજુઓ આપદા (‘આપદાને ગ્રામ્ય ઉચ્ચાર) (૫) ૫. પોતે જે વસ્તુ વિષે કહેતા હોય તે વસ્તુ જાતે જઈ | આબદાગીરી સ્ત્રી, આફતાબગીરી; મોટું અને સુંદર છત્ર હેય-જણી હોય એવો -- પ્રમાણપત્ર માણસ.કામ વિ૦ જેની | આબદાર, ખાનું જુએ “આબ'માં ઈચ્છા ફળી હોય એવું; સંતુષ્ટ, વજન ૫૦; ન સમું; સ્નેહી (૨) આબદ્ધ વિ૦ [. બંધાયેલું; જકડાયેલું (૨) સજજડ વિશ્વાસુ માણસ; અંગત માણસ. પ્રમાણ ન૦ આપ્તજનના | આબરૂ સ્ત્રી [ii] કીતિ; શાખ; નામના (૨) સ્ત્રીની લાજ, શિયળ. શબ્દ કે આપ્તવાક્યને પ્રમાણ માનવું તે – શબ્દપ્રમાણ. ૦મંડળ | [આપવી = માન આપવું; પ્રતિષ્ઠા કરવી. –ઉઘાટવી, ઉઘાડી ન૦, ૦વર્ગ મું આપ્તજનેને સમૂહ (૨). પિતાના વિશ્વાસુઓનું | કરવી = ફજેત કે બેઆબરૂ કરવું. –ઉપર આવવું = ચારિત્ર્ય મંડળ. ૦વચન, કવાથ ન આપ્તનું વાકયે; વિશ્વાસ મૂકવા કે આબરૂને અંગે આક્ષેપ કરે; તેના પર હલ્લો કરે. (–ઉપર ગ્ય - આપ-પ્રમાણરૂપ માનવા જેવું વાકય
જવું પણ કહેવાય છે.) –ઉપર હાથ નાખો = આબરૂ ઉપર આમ સ્ત્રી [4] જટા
આવવું (૨) સ્ત્રીની લાજ લેવી–બળાત્કાર, શિયળભંગ કરે. આપ્તિ સ્ત્રી [i] પ્રાપ્તિ; લાભ (૨) સંબંધ
–ઉપર વાત આવવી = આબરૂ જવા વારે આવો; બેઆબરૂ આપ્યાયન ન. [] પ્રેમ (૨) સંતે (૩) વૃદ્ધિ
થવા પ્રસંગ આવો. –કાવી =નામના મેળવવી (૨) (વ્યંગમાં) આગાયમાન વિ. સં. ઝા] જાડું થતું; ફેલતું ફાલતું; વધતું | નામ બળવું; ફજેત થવું. –જવી = બેઆબરૂ થવું. –ના કાંકરા આફર્ડ અ૦ + જુઓ આફરડું (પ.).
= ફજેતી; બેઆબરૂ. – લૂંટવી, -લેવી = જુઓ ‘આબરૂ ઉપર આફણી સ્ત્રી આપત્તિ(૨) ફેણ (૩) (પ.) અ૦ જુઓ આ ફણીએ હાથ નાખ'.] ૦દાર વિ૦ આબરૂવાળું આફણીએ સ્ત્રી કું, મારમન, પ્રા. બqળો = સ્વયં?](૫)પિતાની | આબ(–બુ) પુંએક વેલ કે તેની સિંગ મેળે (૨) એકાએક
આબા ૫૦ [મ.] આપ; પિતા (૨) દાદે આત સ્ત્રી [મ.] જુઓ આપત્તિ
આબાદ વિ. [1] વસ્તીવાળું (૨) ભરપૂર; સમૃદ્ધ(૩) ખેડાયેલું; આફતાબ છું. [.] સૂર્ય. ૦ગીરી સ્ત્રી છત્રી; આબદાગીરી ફળદ્રુપ [જમીન] (૪) સલામત; સુખી (૫) ભારે; સરસ; ઉત્તમ આફરકવું અક્રિ૦ જુઓ આફરવું
(૬) અચૂક (૭) અ૦ ચુકયા વિના. ૦કાર વિ૦ વેરાન કે પડતર આફરવું અ૦ + જુઓ આફણીએ (૫)
જમીનને આબાદ કરતા . ૦કારી સ્ત્રી. જમીનને આબાદ કરવી આફરવું અક્રિટ જુએ આફરો] આફરો ચડે
તે. દાન વિટ આબાદ. –દાની–દી સ્ત્રી આબાદ-સમૃદ્ધ આફરીન અ૦ [1] કુરબાન; ફિદા; ખુશખુશ; વારી ગયું હોય હેવું તે. –દીખાનું ન૦ આઝાદીનું ઘર; આબાદ સ્થળ તેમ (૨) ધન્ય; શાબાશ (ઉચ્ચાર) (૩) સ્ત્રી શાબાશી આબાન ! [1.] પારસી વર્ષને આઠમે મહિને આફરે ! [સં. શાકૂળ, પ્રા. | સર૦ હિં.મFRI] પિટ આબાલવૃદ્ધ અ [સં.] બાળકથી માંડીને વૃદ્ધ પર્યત ચડવું તે (૨) ઘણું ખાવાથી થતી અકળામણ. [-ચ = (ધણું | આબિ(–બે)દ વિન્મ.]ધાર્મિક પવિત્ર પ્રાર્થના કરનારું [શરાબ ખાવાથી) પેટ ફૂલવું ને અકળામણ થવી.-ઊતરે, બેસ = આબેહયાત ન૦ [૫] અમૃત. આબેહરામ ન૦ [.] દારૂ; આફરો મટી જવો]
આબેહુબ વિ૦ [4. દૂવદૂબહુ તાદશ આફલાતૂન વિ૦ (૨) ૫૦ જુઓ અફલાતૂન
| આબેહવા સ્ત્રી [l.] હવાપાણી

Page #125

આદિક]
[ આમણે
આબ્દિક વિસં.] વાર્ષિક (૨) ન૦ વર્ષે પ્રગટ થતું સામયિક આભિમાનિક વિ. [ä] અભિમાનને લગતું; અભિમાનયુક્ત. આભ ન [સં. મઝ] આ કાશ (૨) વાદળું. [>Gળમાં લેવું, -કી વિ૦ સ્ત્રી
[રી સ્ત્રી, આભીરની સ્ત્રી --ની સાથે બાથ ભીડવી કે બાંય ભરવી = ગજા ઉપરાંત આભીર ૫૦ [4.] આહીર, ગોવાળિ; ભરવાડ (૨) એક છંદ. હામ ભીડવી; ખોટું સાહસ ખેડવું; વધારે પડતી હિંમત કરવી. | આશું વિ. સં. સર્વે મુત, ગા. મમુથ] ચકિત; હિંગ. [–બનવું= -જમીનને ફરક કે ફેર = ધણો મેટ ફરક. –ડીંગણું થવું સ્વર્ગ ચકિત થઈ જવું; સ્તબ્ધ કે દિંગ થવું.] પાસે આવ્યા જે આનંદ થ; ભારે લાભ થવો. –તૂટી પઢવું આભૂષણ ન૦ [] ધરેણું = અતિશય દુઃખ આવી પડવું, –ના તારા ઉખેડવા કે ઉતારવા આભૂત વિ. સં.] ભરેલું; ભરપૂર; સમૃદ્ધ = જુઓ “આકાશમાં. -ને તારા દેખાવા = ખૂબ વિતાડવું. આભેસ બ. વસ] સઢ. [–કરવું=સઢ ચડાવ! –ના તારા દેખવા = સ્વર્ગનું સુખ જાણે મળ્યું એમ લાગવું-તેનો આમેક . હિં. મામો] વાળી લેવું-સમેટી લેવું તે (૨) ગર્વ હોવો; સુખના અને રાજ્યમાં રમવું. -ને તારા ખરવા = ધ્રુપદને ત્રીજે-છેલો ભાગ (૩) કબજે; ભેગવટે. [–વાળ= ભારે ખળભળ મચવી, ઉકાપાત થવે.ના તારા ગણવા = ઊંધ | ઉપસંહાર કરો] ન આવવી; ઉજાગર થવે. -ને (અને) જમીન (ધરતી) એક | આબેગ કું. [i] ઉપભેગ; ભેગવવું તે (૨) ઘેરા વિસ્તાર થવા= આકાશ પાતાળ એક થવા માટે અનર્થ થ – પ્રલય (૩) ધ્રુપદના ત્રણ ભાગમાં ત્રીજો [સંગીત] (૪) સાપની ફેણ થવો. –ને ભ દે = આભ પડતું રોકવું એવું પરાક્રમ કરવું. | આત્યંતર(–રિક) વિ. સં.] અંદરનું; માંહેલું (૨) ખાનગી -પરવું = જુઓ આભ તૂટી પડ્યું. -ફાટવું =ન રેકાય એવું આભ્યાસિક વિસં.] અભ્યાસ– મહાવરામાંથી પરિણમતું (૨) અફાટ કાંઈ થવું. (જેમ કે, વરસાદ, દુઃખ, લેકને સમૂહ) (તે અભ્યાસી. –કી વિ. સ્ત્રી, પરથી આભ ફાટ્યું ત્યાં થીગડું દેવું = અશકયને શક કરવા | આમ [] કા મળ; જળસ (૨) મરડે. ૦રસ ૫૦ પેટને વ્યર્થ ફાંફાં મારવાં.]. ૦ઊઢણ વિ૦ આભમાં ઊડે એવું (૨) પું કાચા મળ.૦૨સી વિ૦ કાચું; અપકa.૦વાત(યુ) j૦ આમને ઘેડાની એક જાત, ફાઠ વિ. આકાશને ફાડી નાખે એવું. લું | લીધે થતો સંધિવા. –માતિસાર પં. [+અતિસાર ] મરડો; ન આકાશ; આભ (૨) વાદળું (૩) દર્પણ (૪) ન૦ (કા.) ઝીણે
સંગ્રહાગી. -માશય ન [+ આશય] જ્યાં આમ રહે છે તે પિટને ગોળ કાચ (કાઠી સ્ત્રીઓ વગેરે વસ્ત્રમાં ચેડે છે તે). -ભાલાડુ ' ભાગ ૫૦.(કલ્પી લીધેલો) માટે ન– ફાયદો (૨) મોટી વાત આશા | આમ સ્ત્રી [૪. માત્ર] કેરી. ૦ચૂર ન- કેરીનો છેદે એનું અથાણું. [કલ્પી લીધેલી] (૩) અશક્ય આશા
૦રસ ૫૦ કેરીનો રસ. ૦રસિયું, ૦૨સી વિ૦ કેરીના રસ જેવું આભડછેટ સ્ત્રી [આભડવું + છેટ-રે.fછત્ત = અડકેલું] અભડાવું આમ અ૦ આ પ્રમાણે (૨) આ તરફ; અહીં. [–તેમ= અવ્યવ- - તે (૨) અમુકના સ્પર્શથી અભડાઈ જવાય તેવી માન્યતા (૩) | સ્થિત રીતે ગમે તેમ (૨) અહીં તહીં. –તેમથી =ગમે તે રીતે રજસ્રાવ અટકાવ (૪) પ્રસવ સમયે એર, લોહી ઈત્યાદિ નીકળે (૨) ગમે ત્યાંથી; અહીંથી તહીંથી. -ને આમ હોય તેમનું તેમ;
[તે કે તે પ્રસંગ જેમનું તેમ.] ૦થી ૮૦ આ બાજુએથી, નું૦ વિ૦ આ બાજુનું. આભડથું ન આભડવું તે (૨) રમશાનયાત્રામાં આભડવા જવું [આમને સૂરજ આમ ઊગ-પૂર્વને સૂરજ પશ્ચિમમાં ઊગ; આભઢવું અક્રિ. [AT. અમ=મળવું; સંગ કરે ઉપરથી 8] સામાન્યતઃ ન બને એવું બનવું.]
અભડાવું; અશૌચ થવું (૨) અડવું. [આભવા જવું =ઈ મરી | આમ વિગ.] સામાન્ય; ખાસ નહિ એવું. જનતા, પ્રજા સ્ત્રી ગયું હોય ત્યાં તેની ઉત્તર ક્રિયામાં – જવું]
સાધારણ લેકે (અમીર ઉમરાવ નહિ). ૦વર્ગે ૦ સાધારણ આભરણ ૧૦ [.] અલંકાર; આભૂષણ; શણગાર
લેકેને વર્ગસમૂહ. ૦સભા સ્ત્રી - આમવર્ગના લોકોની સભા આભા સ્ત્રી [સં.] તેજ; દીપ્તિ (૨) કાન્તિ; શોભા
(૨) તેમના પ્રતિનિધિઓની સભા. ૦સરા સ્ત્રી- સરાઈ ધર્મઆભારણું [i.]ઉપકાર, અફેશાન; પાડ; મહેરબાની.[-માનવે | શાળા (૨) મહોલ્લા વચ્ચેની થ્રી સાર્વજનિક જગા [સુકવણી = આભાર છે એમ બતાવવું કે કહેવું.]. ૦દર્શક વિ૦ આભાર આમચું ન આંબોળિયું (૨) કેકમ (૩) કોઈ પણ ખાટાં ફળની દર્શાવતું. દર્શન ન૦ આભાર માને છે. ૦વશ વિ૦ આભારમાં આમચૂર ન૦ જુઓ “આમ” સ્ત્રી માં આવેલું; આભારી. ૦વશતા સ્ત્રી૦. સૂચક વિ૦ આભાર | આમ જનતા સ્ત્રીજુઓ “આમ” વિ૦ માં સૂચવતું. -રી વિ૦ આભાયુક્ત. [...ને આભારી હોવું =.. આમટ વિ. [સર૦ મ. સંવ ખાટું. –ટી સ્ત્રી [મ.] (દખણ ને લઈને થવું; (તે) કારણરૂપ હોવું. ...નું આભારી હેવું = ઢબની) આમલીના પાણીની કદી કેદાળ – પુંજુઓ આમળા –ના આભાર કે ઉપકાર તળે હોવું; –નું કૃતજ્ઞ હોવું]. આમણ (ણ) સ્ત્રી, આંતરડાને છેડાને ભાગ; આમળ(૨) પૈડાને આભાલાડુ છું. જુઓ “આભમાં
એક ભાગ. [–છટકાવવી =(સુ) દમ કાઢ; ખૂબ રગડવું.]. આભાસ પું[સં.સદશ્ય બે વસ્તુ વચ્ચે સરખાપણાને દેખાવ | આમણ –ણુ કૃપ્રત્યયઃ કિટ પરથી અનુક્રમે ન૦ ને સ્ત્રી બનાવે. (૨) ભ્રમ ખટ દેખાવ (૩) ઝાંખો પ્રકાશ (૪) [પ્ર.] ભ્રામક | તે ક્રિયા કે તેની મહેનત મજારી એવો અર્થ બતાવે છે. ઉદા. હેતુ; હેવાભાસ. –સી વિ૦ દેખાતું; પ્રકાશતું (૨) ખોટું દેખાતું; પીંજામણ –ણી આભાસવાળું (૩) –ના સરખું દેખાતું
આમદૂમણું વિ૦ આભારથી દબાયેલું (૨) હતાશ આભિચારિક વિ. [ā] અભિચારને લગતું
આમણત્વલ –ળ)સારે ગંધક ૫૦ જુઓ આમલસારે બંધક આભિજાત્ય ન૦ [ā] કુલીનતા; ખાનદાની (૨) શ્રેષ્ઠતા; સૌંદર્ય | આમણે (આમ) સ૦ આ માણસે (ત્રીજી વિ. ‘આ’નું બ૦ ૧૦)

Page #126

આમથી ]
આમથી જુએ ‘આમ’ અ॰ માં આમદ,ની,દાની સ્ત્રી॰ [hī.] આવક (ર) પેઢારા; ઊપજ આસનસામન અ॰ સામસામે; માંહેામાંહે; પરસ્પર આમનું વિ॰ જુએ ‘આમ’ અ॰ માં (૨)(આ’મ) સ૦ ‘આનું’ સનું બ૦ ૧૦. (‘આમનાથી, આમનામાં, આમને’રૂપે તેનાં છે.) આમન્યા સ્ત્રી૦ આજ્ઞાપાલન (૨) મર્યાદા; સભ્યતા. [−પાળી, માનવી, રાખવી = આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તવું; આજ્ઞા માથે ચડાવવી (૨) મર્યાદાને ભંગ ન કરવેશ – તે સંભાળવી, –માં રહેવું=... ની આજ્ઞા કેમર્યાદા ન લેાપવી, તેને વશ વર્તવું. —રહેવી =મર્યાદા સચવાવી; તેના ભંગ ન થયો.]
|
આમ પ્રા સ્રી॰ જુએ ‘આમ’ વિ॰ માં આમય પું॰ [સં.] રેગ [ પર્યંત રહેનારું આમરણ(—શાંત) અ॰ [ä.] નિંઢગીપર્યં ત (ર) વિ॰ મરણ આમરસ, વસિયું, “સી જુએ ‘આમ’માં આમલક ન॰ [i.] જીએ આમળું આમલ(-ળ)સારા ગંધક પું॰ [સર॰ હિં. માવજીાસારાંધTM] એક જાતના ગંધક (જરા ખાટો હોય છે ને સાફ વધારે હોય છે.) ‘રૅશમ્બિક સલ્ફર’ (૨. વિ.)
આમલી સ્ત્રી॰ [સં. મસ્જિ]] એ નામનું ઝાડ; આંબલી (૨) તેનું ફળ. [—ના બંધ =પાકે (આમલીની ડાળ જેવા) મજબૂત અંધ. --નાં પાનમાં સૂઈ ન્ત = મર, ટળ, દીસતા રહે (એવે અર્થ બતાવે છે.)], પીપળી સ્ત્રી॰ એક રમત, આંબલીપીપળી, [~રમાડવી = ઊંધું-છતું સમાવીને ભરમાવવું, ફાંફાં મરાવવાં, ગૂંચવવું.] [‘આમ’માં આમવર્ગ, આમવાત(-યુ), આમસભા, આમસરા જીએ આમળ સ્ત્રી; ન॰ આંતરડાના ચેક નીચલા ભાગ (૨) જનનનાળ; આંબેલ
૮૧
જો – ૬
Jain uucation International
આમાતિસાર પું॰ [i.] જુએ ‘આમ’ હું માં આમાત્ય પું॰ [i.] અમાત્ય
આમાદા વિ૦ [I.]તૈયાર; તત્પર. —દગી સ્ત્રી॰ તૈયારી; તત્પરતા આમાન્ન ન[ä.] કાચા ચેાખા (ર)બ્રાહ્મણને અપાતું કાચું અનાજ આમાશય ન॰ [ä.] જુએ ‘આમ’ હું માં [વપરાય છે.) આમિક્ષા સ્ત્રી॰ [સં.] દહીં દૂધમાંથી બનતી એક વાની (યજ્ઞમાં આભિખ ન॰+જુ આમિય [જાતના માણસ આમિલ પું॰ [i.] અમલદાર; અધિકારી (૨) સિંધની એક હિંદુ આમાષ ન॰ [.] માંસ (૨) ગલ; લાલચ આમીન અ॰ [હિબ્રૂ, મ.] તથાસ્તુ (અંતનું આશીર્વચન) આમુખ ન॰ [ä.] પ્રસ્તાવના; ઉપેાત આસુત્રિક, આસુષ્મિક વિ॰ [સં.] પારલૌકિક; પરલોકનું આમૂલ અ॰ [સં.]મૂળથી; શરૂથી. -લાય અ॰ મૂળથી ટોચ સુધી આમેજ વિ॰ [I.] સામેલ; ભેળવેલું
આમેદ પું [સં.] આનંદ (૨) સુગંધ
આમ્નાય પું॰[i.]વેદ, શ્રુતિ(૨)સંપ્રદાય; મત(૩)શિષ્ટાચાર; રૂઢિ આમ્ર પું॰ [સં.] આંબા, કુલ(~ળ) ન૦ કેરી. મંજરી સ્રી આંબાની મારેલી ડાંખળી. ૦૨સ પું॰ [i.] કેરીના રસ. ૦૧ન ૧૦ આંબાવાડિયું
આય ન૦ (૫.) જીએ આયખું
આમળવું સ૦ ક્રે॰ વળ દેવા; મચડવું. [આમળાવવું (પ્રેરક)] આમળસારા ગંધક પું॰ નુએ આમલસારા ગંધક આમળિયું ન॰ બાળનું પગનું એક ઘરેણું (જાડા તારને વળ દીધેલું – આમળેલું તે હાય છે (૨) તંતુવાદ્યના તારને ખેંચવાની ખંડી, જે આમળીને તેમ કરાય છે (૩) આંતરડાનું આમળ આપળી સ્ત્રી [સં. મામળ] આમળાનું ઝાડ
આમળું ન॰ [સં. માન] એક ફળ. [આમળા જેવું મીઠું= મેટો ભમરડો; પૂરી નિષ્ફળતા]
આમછું કે આમળિયું કાઢવું = ખૂબ થકવવું કે મારવું આમળેા પું॰ વળ (૨) ટેક; અભિમ!ન (૩) દ્વેષ; ખાર. [–ચઢવા =અમળાઈ ને વળ આવવે (૨) દ્વેષ કે ખાર નીપવા. –દવા =આમળવું; વળ ચડાવવા. –રાખવા = ટક કે દ્વેષનો ડંખ હોવા કે મનમાં સેવવે]
આમંત્રણ ન॰[સં.] ખેલાવવું તે; નાતરું, ૰પત્રિકા શ્રી॰ આમંત્રણ
ત
આપવા માટે મેકલેલી પત્રિકા - કાગળ. —ણા સ્ત્રી॰ આમંત્રણ. -ગુાજ્ઞાપત્ર[+આજ્ઞાપત્ર] ન॰+(ન્યાયાધીશને ત્યાં -- અદાલતમાં આવવાના) આમંત્રણનું આજ્ઞાપત્ર - હુકમ; ‘સમન્સ', આમંત્રનું અક્રિ॰ [તું. આામંત્ર ] એલાવવું; નેતરવું આમંત્રિત વિ॰ [સં.] આમંત્રેલું આમંત્રી પું॰ [સં.] (સભાનું) આમંત્રણ આપનાર; ખેલાવનાર; - આયના પું॰ [ા. જ્ઞાનદ] આઈન; અરીસા
આયના સ્ત્રી॰ +[જીએ આજ્ઞા] આમન્યા આયનિત વિ॰ જુએ ‘ આયન’માં
[‘કન્વીનર’
[આયના
આય સ૦ (૨) વિ॰ (પારસી) આ
આય પું॰ [ä.] લાભ; આવક; ફાયદો (૨) પેદાશ (૩) જનાનખાનાના રક્ષક કે નાજર, ૦કર પું॰ આવકવેરો. દાય પું॰ લેવડ દેવડ; વ્યય પું॰ આવક અને ખર્ચ આય (આ’ય) સ્ત્રી॰ શક્તિ; આંગમણ (૨) હિંમત આય(~)ખું ન॰ [સં. યુષ્ય] આવરદા
આયડુ પું॰ આઢિયા; ગોવાળિયા, −હું ન॰ ઢોરાનું ચરવા જવું તે આયત વિ॰ [સં.] લંબચેારસ (ર) લંબાયેલું (૩) દીર્ધ (૪) પું૦ (ગ.) જાયચતુષ્કોણ (૫) સમકણે; જાયચતુરસ; ‘રેસ્ટૅન્ગલ’. ખાત પું॰ ‘રે ગ્યુલર પૅરેલલાપાઇપ્ડ’
આયત સ્ત્રી॰ [મ.] કુરાનનું વાકય
આયતન ન॰ [É.] રહેઠાણ; સ્થાન આયતા સ્રી પાંચમાંની એક શ્રુતિ (સંગીત)
આયતું વિ॰ [સં. મયત્ન ? ઞાયત ? કે પ્રા. અાયંત =આવતું સર૦ મ. માયતા] અનાયાસે મળેલું; મફતિયું. [આયતા પર રાયતું ભેગાં કરેલાં નાણાંમાંથી ખરચવું તે.] —તારામ પું॰ આયતા – મરતના પર જીવનાર
આયત્ત વિ॰ [i.] અધીન; તાએ
આયદા પું॰ ભાગિયાના ભાગ – મુકરર હિસ્સા
આયન ન॰ [.] (૨. વિ.) વીજ-ભારવાળા પરમાણુ અણુ કે સંયેાજનનું અંગ. ॰વું સ॰ ક્રિ॰ આયન છૂટાં પાડવાં; ‘આયનાઈઝ.’ ૦૮ ન૦ આયન છૂટાં પાડવાં તે; તેની ક્રિયા. માપક ન૦ આયન માપવાનું યંત્ર કે સાધન. ધ્વનિત વિ॰ આયનનની ક્રિયા થયેલું; આયનાયેલું

Page #127

Fઆયપત]
[ આરંભાવું
આયપત સ્ત્રી મ. સાયપત, પત; FJ. માાિત પરથી ?] આય; ઈચ્છા. ૦મંદ વિ૦ આરાવાળું
આવક; ઊપજ; કમાણી (૨) વારસે. પંઆવકવેરે આરજે ડું [4. મારિન રેગ; બીમારી; પીડા આયર વિ. [સં. માહિર] એ નામની જાતિનું (૨) ૫૦ એ જાતિને આરવું અ૦િ [૩. મા++ટ, પ્રો. માર૩] ગળામાંથી ખેંચીને પુરુષ, રાણી સ્ત્રી આયર જાતની સ્ત્રી
અવાજ કાઢવે (ઢેર ઈ ચાદિનું) (૨) [લા.1 માટે અને બેસૂરે આયંદે અ૦ [1]. હવે પછી; ભવિષ્યમાં (૨) સરવાળે
અવાજ કાઢ. [આરઢાવવું સક્રિટ, આરઢાવું અક્રિટ અનુઆયા સ્ત્રી [ો.] છોકરાને સંભાળવા રાખેલી બાઈ
ક્રમે પ્રેરક અને કર્મણિ] આયાત મ. સ્ત્રી બ૦૧૦ કુરાનની આયાત
આરણકારણ ન [સં. ‘ારણનું દ્વિ૨] બહાનું (૨) વિ. અનિશ્ચિત આયાત વિ. [a.] બહારગામથી કે પરદેશથી આવેલું (૨) સ્ત્રી આરણું ન અડાયું; છાણું બહારગામના માલને આવર.૦૬ર,૦રો આયાત-ઉપર આરણ્યક વિ. સં.] અરણ્યને લગતું; વગડાઉ (૨) પુત્ર વનવાસી વેરે. -તી વિ૦ આયાતને લગતું; આયાત થયેલું
(૩) વેદમાંના ઘાર્મિક અને સાત્વિક ગ્રંથોનું નામ આયાન ન [R.] આગમન
આરત વિ. . માં] આ પીડિત (૨) ભીડમાં આવી પડેલું આયામ પું[૪] લંબાઈ (૨) વિરતાર (૩) નિગ્રહ; નિયમન (૩) અગત્યનું (૪) આતુર (૫) સ્ત્રી સં. માતં] પીડા; ભીડ; આયાસ પું[૪] કઈ; મહેનત (૨) પ્રયત્ન (૩) થાક; પીડા. ગરજ (૬)ઓરિયે; કોડ; ઉત્કટ ઈરછા.૦બંધુ પુઆરત સમયને -સી વિ૦આયાસ કરનારું મહેનતુ (૨) દુઃખપ્રદ; કપરું(૩)ખિજ; બંધુ. ૦વાન વિ૦ આરતવાળું. –તિયું વિ૦ આરતવાળું થાકેલું આયુષ્ય અને તંદુરસ્તી; નીરોગી લાંબું જીવન આરતિયું વિ૦ (૨) નટ જુઓ “આરત’ અને ‘આરતી'માં આયુ ન સિં.) આયુષ્ય (૨) વય; ઉંમર. ૦રારોગ્ય ન૦ કિં.] આરતી સ્ત્રી [સં. મfi] દુઃખ; પીડા (૨) [R. મારાત્રિન, . આયુધ ન [.] હથિયાર. ૦શાલા(–ળ) સ્ત્રી , -ધાગાર ન૦ | મારિય] દેવની મૂર્તિ સમક્ષ દી ઉતારવો તે (૩) તે વખતે [] હથિયાર રાખવાનું કે બનાવવાનું સ્થળ
ગવાતું પદ (૪) જુઓ આરતિયું (૫) એક છંદ. [–ઉતારવી, આયુરાગ્ય જુઓ “આયુમાં આયુર્વેદ સંબંધી કે તેને લગતું -કરવી = દેવ આગળ દી (તેની પૂજા તરીકે) ફેરવાય છે તે ઢબે આયુર્વેદ પું[i] આર્યોનું કે ભારતીય વૈદકશાસ્ત્ર. -દિક વિ૦ ફેરવ (૨)[લા.3માન કે પૂજા કરવી. –જેવું = ચોખું. લેવી આયુષ() ન૦ [૩] આવરદા. (–ષ્ય)દોરી સ્ત્રી, આયુષ્ય =દેવને ઉતારેલી આરતીની જત પર હાથ ફેરવી તે આંખે શિર આવરદા; જીવનદેરી. (–ષ્ય)મર્યાદા સ્ત્રી આયુષ્યની હદ. પર લેવું, એમ તેની આરાક લેવી.] -તિયું ન૦ આરતી ઉતારવા -૦માન વિ૦ આયુષ્યવાળું જીવંત (૨) દીર્ધાયુષી. ૦રેખા સ્ત્રી, માટે વપરાતું પાત્ર આયુષ જોવાની રેખા (જ્યોતિષ)
આરથી ૫૦ હાથીના કુંભસ્થળનો નીચેનો ભાગ (૨) રક્ષણ આયેાજન ન [] પેજના કે વ્યવસ્થા કરવી તે (૨) તેને માટેની | આરકા સ્ત્રી[. માત્ર આદ્રા નક્ષત્ર
સાધનસામગ્રી. કાર ૫૦ આસન કરનાર. -ના સ્ત્રી વ્યવ- આરપાર [૦ . માર+પર આ બાજુથી પેલી બાજુ, સસરું વસ્થા; સંગઠન
આરબ પું[] અરબસ્તાનના વતની. –બી વિ૦ અરબી આયોજિત વિ૦ [.] વ્યવસ્થિત, સંગઠિત; આયોજન કરાયેલું આરબ્ધ વિ. [] આરંભેલું (૨) નવ તત્કાળ ફળે એવું કર્મ આદિન ન. [૬.! એક રસાયણ તત્વ (૨. વિ.)
આરંભરી સ્ત્રી [i] જેમાં રૌદ્ર અને બીભત્સ રસનું પ્રતિપાદન આનિયમ ન [૬.] એક રસાયણી પદાર્થ
અતિ પ્રોઢ સંદર્ભથી કર્યું હોય તેવા પ્રકારની નાટકની શૈલી -આર પ્રત્યય સં. કાર] વસ્તુને લાગતાં તે કરનાર' એ અર્થને આરમાર સ્ત્રી [પો. મારા મનવાર; અરમાર નામ બનાવે છે. ઉદાલુહાર, કુંભાર, ચમાર
આરવા ૫૦ [મ, અર્વાદ] અરવા; આત્મા; મન; જીવ આર ૫૦ પાણીને વેગ – તાણ
આરવે આ’] બહુ ખાધાથી થતી અકળામણ આર સ્ત્રી [સં. મારા] (લેઢાની) અણી (જેવી કે પરોણાની)(૨) | આરસ,૦૫હાણ પુસં. મા-વાળ] એક જાતને લીસે પણી (૩) મચીનું ચણું. [-ઘલાવવી, બેસાવી=(પણા | ચળકતા પથ્થર; સંગેમરમર. ૦બંધી સ્ત્રી૦. આરસની ફરસબંધી ઈને) છેડે અણું ઠોકાવવી કે મુકાવવી.]
આરસી સ્ત્રી [સં. માત્ર] નાને અરીસે; આદર્શ. ૦ગરે આરઆ'૨] ૫૦ [. માહ] કાંજી; ખેળ (૨) આહાર. [-ઉતા- | પૃ૦ આરસીને કારીગર, ૦૭૯ ૫૦, ૦છાપું ન જેમાં ખાપ રો, કા = કાંજી દૂર કરવી. ચઢાવ, દે= કાંજી પાવી; કાંજીવાળું કરવું]
આરંગ નવ શસ્ત્ર; ઓજાર આરકે ન [. મા] કમાન; મહેરાબ
આરંબી વિ૦ સરસ; ઉત્તમ આરક્ત વિ. [] રતાશ પડતું (૨) ઘેરું લાલ (૩) આસક્ત આરંભ ૫૦ [4] શરૂઆત; તૈયારી. ૦૫ વિ૦ આરંભ કરનારું. રાગવાળું. ૦જવર એક પ્રકારને તાવ; “સ્કાર્લેટ ફીવર'. છતા ૦ણ ૧૦ આરંભવું તે. ૦દ્રવ્ય ન૦ મુળ દ્રવ્ય. ૦વાદ ૫૦ પરસ્ત્રી , –નક્તિ સ્ત્રી [.] લાલાશ (૨) આસક્તિ; રાગ
માણુઓ વડે જ જગતની ઉત્પત્તિને નિર્ણય કરનારે વૈશેષિક મત. આરગણું ૧૦ આર; મોચીનું ટોંચણું
૦શ્ર(-૨)
વિક્ષણિક ઉત્સાહવાળું; શરૂઆતમાં ઉત્સાહ બતાવી, આરચા સ્ત્રી, જુઓ અર્ચા, અર્ચના
પછી શિથિલ થઈ જાય તેવું આરજા સ્ત્રી [સં. માર્યા જેન સા વી; ગરણીજી
આરંભવું સત્ર ક્રિ. [સં. મારમ] શરૂ કરવું (૨) તૈયારી કરવી. આરજ સ્ત્રી [i.] ઇચછા (૨) ઉમેદ; આશા (૩) આતુરતા; તીવ્ર | [આરંભાવું અક્રિ. (કર્મણિ), આરંભાવવું સક્રિ. (પ્રેરક)]

Page #128

આરાત્રિક]
[આર્સ
આરાત્રિક ન૦ નં.] આરતી કે તે ઉતારવી તે
છૂટવાને ઉપાય. [આરે આવેલું વહાણ ડૂબવું = પૂરું થતાં જ આરાધક વિ. [સં.] આરાધના કરનારું –ન નવ પ્રસન્ન કરવું તે બગડી જવું; કર્યું કારવ્યું ધૂળ થવું.] (૨) આરાધના, –ને સ્ત્રી, પૂજા સેવા
આરો પં. [સં. સર, મારા પૈડાનો નાભિથી પરિઘ પર્યંતને કકડે આરાધવું અનિં . મારાધ ]પ્રસન્ન કરવું (૨)પૂજવું; ભજવું આરો પુત્ર છાણાને ઉબાળો (૨) નિયત કાલાવધિ (જૈન) (૩) આરાધિકા વિ૦ સ્ત્રી. [R] આરાધના કરનારી
(કા.) ને અને રેતીના મિશ્રણના કોલને ખાડાવાળો ઢગલો આરાધ્ય વિ૦ [4] આરાધવા યોગ્ય
આગવું સક્રેટ રે. મારો] જમવું; ખાવું આરામ પં. [4] બગીચે. –મિક પં. માળી
આરોગ્ય ન [] તંદુરસ્તી. ૦કર વિ૦ આરેગ્ય કરનારું. આરામ ! [1] વિશ્રાન્તિ; થાક ખાવ તે (૨) શાન્તિ; સુખ- ધામ ન જુએ “આરેગ્યાલય”.પ્રદ વિ૦ આરે ગ્ય આપનારું. રૂપ્તા (૩) (દુઃખ ઈમાંથી) મુક્તિ; નિવૃત્તિ (૪) કવાયતમાં રક્ષક વિ૦ આરોગ્યનું રક્ષણ કરનારું. ૦રક્ષણ ન. આરોગ્યની આરામથી ઊભા રહેવાને હુકમ. [–કર –લે = થાક ખાવ. | સાચવણી. ૦વાન વિ૦ આરોગ્યવાળું. વિજ્ઞાન ન., વિદ્યા –થ =(બીમારી ઈ૦માંથી) શાંતિ થવી, મટવું. –મળ= | સ્ત્રી, શાસ્ત્ર નવ આરોગ્ય સંબંધી જ્ઞાન; તંદુરસ્તીને લગતા થાક ખાવા વખત કે નિવૃત્તિ મળવી.]. કે ૫૦ એક સપાટી નિયમોનું શાસ્ત્ર શાસ્ત્રી આરોગ્યશાસ્ત્ર જાણનારે –ગ્યાલય પર બે પદાર્થ પરસ્પર ટેકવાઈને જે ખણો કરીને રહે “એન્ગલ ન + આલય] ઇસ્પિતાલ (૨) દરદીઓને સાજા થવા માટે સારી ઑફ રિપિઝ’ (૫. વિ.), ખુરશી(–સી) સ્ત્રી આરામ માટે | આબોહવામાં બાંધેલું સ્થળ; “સેનેટેરિયમ જેમાં બેસી કે લાંબા થઈ શકાય તેવી ખુરશી. ૦ગાહ સ્ત્રી, આરોતારો છુંએક ઘાસ આરામનું સ્થળ (૨) કબર. ગૃહ ન૦ આરામ કરવા માટેની આરોપ .] આક્ષેપ; તહેમત (૨) આપવું તે.-આવ = જગા. દિન પૃ૦ (ખ્રિસ્તી અને યહૂદીઓનો) આરામને દિવસ; | દેષકે તહેમત લાગવું, આરપાવું–મૂક, લાવો=આરોપવું; રવિવાર, ૦૫દી સ્ત્રી સગરામ ઈત્યાદિ વાહનોમાં આરામ માટે આક્ષેપ કરવો; આડ ચડાવવું.] ૦૦ વિ૦ આરોપ મૂકનારું. ૦ણુ હાથ ટેકવવા રખાતી પટ્ટી. ૦તલબ, પ્રિય વિ૦ જેને આરામ | ન આપવું તે (૨) આક્ષેપ; તહોમત (૩) સ્થાપના (૪) રોપવું ગમે એવું; આળસુ -માસન નન્+આસન) જેના પર આરામથી તે. નામું ન૦, ૦૫ પુનઃ આરોપનું લખત કે ખત; “બિલ બેસાય એવું આસન. –મી વિ૦ જુઓ આરામપ્રિય
ઓફ ઈન્ડાઈકટમ'. ૦૫ાવિઆરેપ મુકવાને પાત્ર; “ચાર્જેબલ. આરામિક ૫૦ [i] જુઓ “આરામ [i]'માં
આપવું સક્રિ. [સં. મારો]એકના ધર્મ બીજાને લગાડવા (૨) આરમિયત સ્ત્રી, આરામ, સુખચેનની સ્થિતિ
આળ કે આક્ષેપ મૂકવો (૩) ઘાલવું; પરોવવું; મૂકવું; લગાડવું; આરામી વિ૦ જુએ “આરામમાં
નાંખવું. (વરમાળા આરો પવી. મન પ્રભુમાં આપવું ઈ .) આરારૂટ ન [૬.] એક કંદ જેને લોટ ખાવામાં વપરાય છે આરોપસિદ્ધિપત્ર પું, ન [.] આરોપ સિદ્ધ થયાનું લખત કે આરાવ ! [a] બુમા; પિકાર
ખત; “બિલ ઓફ ઇડકટમ'. આરાવત–વા)હલા, આરાવારા પુંબ૦૧૦ શ્રાદ્ધના દિવસે આરેપિત વિ. [સં.] આરપાયેલું આરાસુર . (સં.) અરવલ્લી પર્વતનું -આબુનું એક શિખર. આપી વિ. જેના પર તહેમત હોય એવું (૨) તહોમતદાર -રી વિ૦ સ્ત્રી આરાસુર ઉપર વસનારી (દેવી અંબાજી) આરોગ્ય વિ૦ આપવા જેવું કે આપી શકાય એવું આરાસ્તે વિ૦ [.] શણગારેલું (૨) સુવ્યવસ્થિત. –સ્તગી સ્ત્રી, આરેવારો ૫૦ [કા.] છૂટકે (૨) છેવટ; છેડે; અંત [1] શણગાર (૨) સુવ્યવસ્થા
આરહ પૃ૦ [4] ચડાણ; ચડાવ (૨) રાગ ખેંચવો તે (૩) સ્ત્રીની આરિયાં નબ૦૧૦ [ો. મારિયા] હેડી, વહાણ વગેરેના સઢ કેડ, નિતંબ (૪) ચડતો ક્રમ; “એસેન્ડિન્ગ ઑર્ડર' (ગ). ૦૭ વિ. ઉતારી પાડી નાખવા તે. [–કરવાં =કોઈ વસ્તુ નીચે ઉતારવી.] આરોહણ કરનાર. ૦ણ ન ચડવું તે (૨) સવારી કરવી તે (૩) આરિયું (આરિ) ન૦ (ચ.) ટોપલો
ઉપર બેસવું તે આરિયું નવ [સર૦ હિં. મારિયા, . મારુ?] કાકડી, ચીભડું. | આરેહવું સક્રિ. [૩. માહઢ] આરોહણ કરવું [આરિયાં તૂરિયાં જેવું = ભાજીમૂળા જેવું, તુચ્છ; ગણના વિનાનું.] ] આહિણી વિ. સ્ત્રી [સં.]આરોહતી; ચડતી (૨) સ્ત્રી એકવેલ આરી સ્ત્રી સર૦ હિં, સં. માર? . મહ?] નાની કરતી આરેલી વિ. [ā] આરહણ કરનારું; ચડનારું (૨) મચીનું એક ઓજાર
[વિધિવ્યવસ્થા | આર્ગન પં. [.] એક વાયુ- મૂળતત્વ (ર.વિ.) આરીકારી સ્ત્રી, ચતુરાઈ (૨) દાવપેચ (૩) રીત; ક્રિયાકર્મ, | આર્થિક વિ૦ [ā] વેદની ઋચા સંબંધી આરુણી સ્ત્રી [i] મરુતેની રતાશ પડતી ઘડી
આર્જવ ન [સં.] ઋજુતા; સરળતા; નિખાલસતા(૨)પ્રમાણિકતા આરૂઢ વિ. [સં]–ની ઉપર ચડેલું; બેઠેલું
(૩) વિનવણી; કાલાવાલા. -વી વિ૦ આર્જવયુક્ત આરેડું વિ૦ જુઓ આરડવું] બહુ રનારું
આર્ટિસ્ટ ૫૦ [$.] કલાકાર (૨) ચિત્રકાર આરેડું (આ'?) વિ- હારેડું; તોફાની (૨) જક્કી; હઠીલું (૩) ન૦ આર્ટ સ્ત્રી. [૬.] કળા; કસબ (૨) યુક્તિ. ૦પેપર પુંએક સારી સાત મણનું એક માપ કે વજન
જાતને (છાપવાના કામનો) કાગળ
[એ, એન” આતારે અ[આરોતરવું]લગભગ કિનારે પહોંચતાં લગભગ | આર્ટિકલ [૪] લેખ (પ્રાયઃ છાપાંને) (૨) અંગ્રેજીને બધી, પૂરું થવા વખતે આખર વખતે
આર્ટ્સ સ્ટ્રીટ [છું. માર્ટનું બ૦૧૦) વિનયન વિદ્યાઓ (વિજ્ઞાનથી છે મારે પું[સં. માર:] કિનારે (૨) પારક છેડે (૩) [લા.3 માર્ગ | જુદી). [-કૅલેજ સ્ત્રી. આર્ટ્સ શીખવતી કોલેજ]

Page #129

આર્ત(ર્ન)]
[ આલી
આર્ત(~ર્ત) વિ. [સં] પીડિત; દુઃખી. છતા સ્ત્રી૦. ૦વાણ વિ. | આલમ સ્ત્રી [..] દુનિયા; જગત. ૦ગીર વિ. [1] દુનિયાને પીડિતેનું રક્ષક (૨)ન, પીડિતનું રક્ષણ, ત્રાતા પુત્ર પીડિતેનું જીતનારું (૨) ૫૦ (સં.) ઔરંગઝેબનું ઉપનામ. નૂર ૦િ૦ રક્ષણ કરનાર પુરુષ. નાદ, સ્વર પેટ દુઃખને પિકાર [1] પ્રકાશમય (૨) નવ અતિશય પ્રકાશનું પ્રકાશમય સ્થિતિ. આર્ત(~ર્નવ વિ૦ નં.] ઋતુને લગતું – અનુસરતું (૨) રજસ્રાવને | ૦૫નાહ વિ. [1] આલમનું રક્ષણ કરનારું (૨) ૫૦ પાદશાહ લગતું (૩) ન૦ રજ; રજસ્રાવ, વી વિ. સ્ત્રી, રજસ્વલા આતમારી સ્ત્રી[વો. મયમાવો] કબાટ (૨) ભાતનું કબાટ; તા કું આર્તિ—ત્તિ) સ્ત્રી [સં.] પીડા; દુઃખ. ૦નાશન વિ૦ આતિને આલમેલ (લ, લ,) સ્ત્રી [આલવું +મેલવું આપવું લેવું તે નાશ કરે એવું, હર, હારક વિ૦ આર્તિ દૂર કરનારું આલય ન૦ [સં.] ઘર; સ્થાન; રહેઠાણ આર્થિક વિ૦ [i] અર્ય કે નાણાં સંબંધી
આલર સ્ત્રી એટ; ભરતી ઊતરવી તે. [-લાગવી =એટ થવી.] આથીય વિ૦ આર્થિક (ટે શબ્દ. “અર્થાય’ જોઈએ) આવવું સત્ર ક્રિસર૦ પ્રા. માણ્વ, સં. માપૂ] જુઓ આલાઆર્ક વિ. [સં.1 ભીનું (૨) દ્રવતું; મૃ૬ (૩) માયાળુ; લાગણીવાળું. | પર્વ (પ.) છતા સ્ત્રી૦. ૦તામાપક વિ૦ આદ્રતા માપે એવું (૨) ન. એવું આલવાલ પું. [4.] કયારે યંત્ર; “ઍરોમિટર'. વાયુ પું, ‘હાઇડ્રોજન’
આલવું સત્ર ક્રિ. સર૦ બા. મસ્ત્રિ] આપવું આર્કક ન [સં.] આદું
આલસીલસ અવતરસથી પીડાતું [બર નહિ બેઠેલાં સાલવાળું આદ્ર સ્ત્રી [.]છરું નક્ષત્ર
આલસાલ વિ. સાલ’નું દ્વિવ (કા.) સાલપલિયું,ઢીલાં -બરાઆમંચર ન [૪] વીજળી પેદા કરનાર યંત્રનો એક ભાગ(૫. વિ.) આલય ન [સં.] આળસ આળસુપણું આર્ય વિ. સં.1 સુધરેલું; કુલીન (૨) આર્ય લોકોને લગતું (૩) આલંકારિક વિ૦ [] અલંકાર સંબંધી; અલંકારયુક્ત (૨) પં પુંએ નામની પ્રજા (૪) કુલીન – સદાચારી માણસ. છતા સ્ત્રી, અલંકારશાસ્ત્ર જાણનારે; કાવ્યશાસ્ત્રને અભ્યાસી કે હોવું) હત્વ ન. ૦દેશ j૦ (સં.) આર્યાવર્ત. ૦ધર્મ પુર આને | આલંગ પુર્ણસર હિં.] ઘોડી મસ્તીમાં આવે છે. [-ઉપર આવવું ધર્મ (૨) બ્રાહ્મણધર્મ (૩) સદાચાર, પુત્ર પું, પતિ; સ્વામી. | આલંબ ! [4.] આધાર; ટેક (૨) લંબરેખા. ૦ન ન આધાર;
ભદ ૫૦ (સં.) હિંદુઓમાં અક્ષરગણિતને શેધક પ્રખ્યાત ટેકે (૨) જુઓ આલંબનવિભાગ. ૦નવિભાવ ૫૦ રસના જયોતિર્વિદ. ૦ભાષા સ્ત્રી આર્યોની ભાષા (૨) સંસ્કૃત. ૦વૃત્તિ આવિર્ભાવનું મૂળભૂત અને મુખ્ય કારણ (કા. શા.). ૦માન વિ. સ્ત્રીઆર્યને છાજતી વૃત્તિ. ૦સત્ય નવ આર્ચે બુદ્ધે બતાવેલાં [સં] આલંબતું; લટકતું ચાર મહાન સત્યઃ- દુ:ખ, સમુદય, માર્ગ અને નિરોધ. સમાજ આલંબવું સત્ર ક્રિ સંમારું આધાર લે; રંગાવું પું સ્ત્રી (સં.) સ્વામી દયાનંદે સ્થાપેલે ધર્મસંપ્રદાય. સમાજ | આલા વિ૦ [1] સૌથી આલી - ઊંચું; ઉત્તમ; એક વિ૦(૨) ૫૦આર્યસમાજનું કે તેને અનુસરતું.ર્યા સ્ત્રી કુલીન સ્ત્રી આલાત ૫૦ [.. માત્ર: નું બ૦૧૦] ઓજાર; સાધનસામગ્રી (૨) (૨) એક છંદ. –ર્યાગતિ સ્ત્રી એક છંદ. વર્ત પું(સં.) વહાણનાં સઢ, દેરડાં ઈસરસામાન આર્યોનું રહેઠાણ; હિમાલય અને વિંધ્યાચળ વચ્ચેનો પ્રદેશ, જેમાં | આલાત ન [સં.] જુઓ અલાત. ૦ચક ન૦ જુએ અલાતચઠ આર્યો આરંભમાં આવી રહ્યા છે (૨) ભરત ખંડ
આલાપ j૦ [4] વાતચીત (૨) ગાયનની પૂર્વે તેની તૈયારી રૂપે આર્ષ વિ. [૪] ઋષિ સંબંધી (૨) પવિત્ર; દિવ્ય (૩) ૫૦ એક અને વચ્ચે રાગની ધનમાં ‘આ આ આ’ એમ ગાવામાં આવે પ્રકારને વિવાહ જેમાં કન્યાને બાપ વર પાસેથી માત્ર એક કે બે | છે તે (૩) ગુંજન. ૦દાર વિ૦ આલાપવાળું. ૦દારી સ્ત્રી, ગાયન ગાયની જોડ લઈને કન્યા આપે છે. પ્રવેગ પુંકેવળ ઋષિ- પૂર્વે રાગનું સ્વરૂપ બાંધવા કરાતી સુરાવટ, વન ન બોલવું તે. ઓએ જ કરેલો પ્રગ; અતિ પ્રાચીન અને (વ્યાકરણ ઇ૦ની) -પિની વિ૦ સ્ત્રી કરુણાશ્રુતિને એક અવાંતર ભેદ (સંગીત). રૂઢિથી વિરુદ્ધ પ્રગ
-પી સ્ત્રી, ગાંધાર ગ્રામની એક મુરર્ઝન
[ગાવું આસંનિક ન૦ [{.] સમલ; એક મૂળતત્વ (૨. વિ.). આલાપવું ૦ ક્રિ. [સં. મહા બોલવું (૨) આલાપ સાથે આહંત વિ. સં.] જૈન મતને લગતું (૨) પુંજૈન મત આલાપ,પિની જુઓ આલાપ'માં આલ સ્ત્રી ટેવ (૨) ન૦ [સર૦ હિં. મ.] એક ઝાડવું (જેની છાલ આલામત સ્ત્રી [.] નિશાની ઓળખાણ
ને મૂળમાંથી રંગ બનાવાય છે) (૩) ન૦ [સં.] હરિતાલ; હડતાલ આલા(–લું લીલું વિ૦ [આલું = લીનું (સં. મોઢ કે કાર્ય પરથી) આલક્ષિત વિ. [સં] દેખેલું; જાણેલું; ચિહ્ન વડે દેખાડેલું સર૦ હિં. માયા + લીલું લીલું સૂકું આલખી પાલખી સ્ત્રી [પાલખી'નું દ્વિવી એક બાળરમત આલાંબાલાં નબ૦૧૦ [બાલ'નું દ્વિત] બહાનાં આલણ ન હૅશ
[બનાવેલું કાપડ | આલિ(–લી) સ્ત્રી [૪] સખી (૨) હાર; આવેલી આલપાકે ૫૦ [છું. મા૫%I] એક જાતનું ઘેટું (૨) એના ઊનનું આલિમ વિ૦ [.] પંડિત, વિદ્વાન આલપાલ સ્ત્રી [‘પાલનું' દ્વિવ ?] સેવાચાકરી (૨) માવજત; આલિગન ન૦ [i] છાતી સરસું ચાંપવું – ભેટવું તે સંભાળ (બાળની) (૩) સરભરા [માટેની કેરી વહી આલિગમંત્રી ૫૦ +નાયબ દિવાન આલબમ ન [૬] કેટાઓ, સહીઓ (ઑટોગ્રાફ્સ) સાચવવા | આલિગવું સત્ર ક્રિ. (સં. મા૪િ ] ભેટવું; છાતી સરસું ચાંપવું આલબેલ સ્ત્રી છું. ૪ વેઢ] બધું સલામત છે એમ સૂચ- [આલિગાવવું સત્ર ક્રિટ પ્રેરક, આલિગાવું અ૦ ૦િ કર્મણિ] વતે ચાકીદારને એક પિકાર. [-પોકારવી = આલબેલ બેલ | આલી સ્ત્રી[૪] જુએ આલિ ઉપચાર.]
આલી વિ૦ [..] ઉચ્ચ; ઊંચું ભવ્ય. જનાબ, હજરત વિ.

Page #130

આલી જહાં]
[આવરાવું
[.] મેટી - ઊંચી પદવીવાળું. જહાં, જાહ વિ. [fj]. આવસ્ત્રી[સ.મા૫, .મા= પ્રાપ્તિ પરથી ?કેfઆવવું]આવક;
મોટા દરજજાવાળું. ૦શાન વિ૦ [૧] જુઓ આયેશાન આવરે; આયાત આલીશારું વિ૦ આળીગાળું; અટકચાળું; તોફાની કુપ; સમૃદ્ધ | આવકસ્ત્રીજુઓ આવવું આવવું તે () ઉત્પન્ન પેદાશ; કમાણી. આલીલીલી વિ. સ્ત્રી. [જુઓ આલાલીલું] તાજી; લીલી; ફળ- | વાહી સ્ત્રી માલ મોકલ્યાની રસીદ પહોંચ; પાવતી (૨) ભરઆલીશાન વિ. [.] જુઓ “આલી' વિવમાં
તિયું.૦જાવક સ્ત્રી આવવું અને જવું તે (૨) ઊપજ ખર્ચ(૩) તેની -આલુ) વિ૦ લિં] નામને લાગતાં તે વાળું, તે સહિત | વહી. વેરે કમાણી ઉપર કર (૨) આયાત થતા માલ
એવા અર્થનું વિટ બનાવતા પ્રત્યય. ઉદા ૭ કૃપાલુ, દયાલુ ઉપરની જકાત આલુ ન જુએ આળ] બેટો આરોપ; આક્ષેપ (૨) જુઓ આલ | આવકાર ! આવવું + કાર નં.] આવે – પધારે એમ કહેવું આકુંચન ન૦ [i] માથાના વાળ ખૂટી કાઢવા તે
તે; સ્વાગત; આદરમાન. [આપ, દે= સ્વાગત કરવું; આલુંલીલું વિ૦ જુઓ આલાલીલું
ભલે પધારે એમ કહેવું; આવકારવું.] ૦પાત્ર વિ૦ આવકારને આન, [1] એક મે; જરદાળુ (૨) [i] બટાટ
ગે; આવકારવા જેવું. ૦૬ સક્રિટ આવકાર આપવો. આલે વિ. [. ગ્રા] નજીકનું, વધુ પ્રિય (૨) આલા; ઉત્તમ; એક | [આવકારાવવું સક્રિટ પ્રેરક; આવકારાવું અક્રિ, કર્મણિ.] આલેક ૫૦ જુઓ અહાલેક
–ર્ચ વિ૦ વજુએ આવકારપાત્ર આલેખ ૫૦ [ā] લખાણ (૨) ખ; દસ્તાવેજ (૩) સનદ (૪) | આવશ્વ વિ. [૪. મા + વક્ષસ ] છાતી સુધીનું; “બસ્ટ સાઈઝ' મહોર; “સીલ” (૫) “ગ્રાફ’ (૬) ચિત્ર. ૦૧ ન૦ લખવું તે; લખાણ આવખું ન૦ [. માયુષ્ય] આયુષ (૨) ચિત્ર (૩) ચીતરવું તે; ચિત્રકામ. (ખિ)ની સ્ત્રીકલમ આવશું વિ૦ (કા.) જુઓ આગવું (૨) પછી
આવેચીબાવચી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ કે એનાં બીજ; તકમરિયાં આલે(–ળે)ખવું સક્રિ. [. શાસ્ત્રાવ ] દરવું; રેખા કાઢવી (૨) આવજા, ૦૦ સ્ત્રી [આવવું + જવું] આવવું અને જવું તે ચીતરવું (૩) લખવું. [આલેખાવવું સક્રિટ પ્રેરક; આલેખાવું | આવજે ક્રિ. [આવવું ફરી પધારજો એવા અર્થને, જનારને વિદાય અ૦િ કર્મણિ [‘આલેખ માં આપવાને બોલ
[છણાવટ આલેખિક વિ. [.] આલેખ કરનારું. -ની સ્ત્રી, લં] જુઓ આવટ કૃસ્પ્રત્યયઃ ક્રિટ પરથી સ્ત્રી બનાવે. ઉદા બનાવટ; આલેખ્ય વિ. [4] આલેખવા યોગ્ય (૨) ન ચિત્ર (૩) લખાણ | આવવું અ૦ કિં. [ä. મા, મા. માવઠ્ઠીનીવડવું (૨) બદલાવું; આલેપ ૫૦ [.] લેપ; મલમ
ફરી જવું (૩) ચોતરફ વીંટળાવું (૪) અજંપે થ; મુંઝાવું આલેપન ન[4] લેપ કરવો તે (૨) જુઓ આલેપ
આવ, ૦ત સ્ત્રી [જુઓ આવડવું] કુશળતા. ૦તદાર આવઆલેશાન વિ. [.. માહિરાની પ્રતિષ્ઠિત; ઉત્તમ (૨) ખૂબ મોટું ડત ધરાવતો માણસ જાણકાર. વહસ્ત્રીઘરકામની વેતરણ; (૩) ભભકાદાર; ભવ્ય
[તેજ; દીતિ આલેક ! [4] જેવું તે (૨) દેખાવ દર્શન (૩) દષ્ટિમર્યાદા (૪) આવડવું અ૦ ક્રિ. [સં. ચાપત , પ્ર. માવ = આવવું; આવી અલોકન ન [સં.] આલોકવું તે
લાગવું]–ની જાણ હોવી; –નું વાકેફ હેવું; –ની કુશળતા હોવી આલોકવું સત્ર ૦િ [સં. માત્રો] જેવું (૨) અવલોકન કરવું (જેમ કે, મને ભગળ આવડે છે. બાળકને લખતાં આવડે છે ઈ૦] [આલેકાવવું સર્કિટ પ્રેરક; આલોકાવું અ૦િ કર્મણિ] આવડું વિ૦ [૩. રૂથત, પ્રા. વઢ ?] આ કદનું; અમુકના જેવડું; આલોચ પું[] જોવું તે; દર્શન (૨) વિચાર; ચિંતન, મનન (૩) આટલું
[આગમન સૂચવતું ગીત અવલોકન; વિવેચન. ૦૭ વિ૦ આલોચન કરનારું. નવ નવ, આવણું ન આવવું તે; આગમન (૨) ભવાઈમાં મુખ્ય પાત્રનું ૦ના સ્ત્રી અવલોકન, નિરીક્ષણ(૨) જુએ આલોયણ.[-લેવી = આવતું વિ૦ [‘આવવુંનું ૧૦ કૃ૦] આવવામાં હોય એવું; આવી (જેનમાં) સાધુ કે ગોરજી આગળ પાપ કબલી પ્રાયશ્ચિત્ત લેવું; | રહેલું; હવે પછી આવનારું. (આવતી કાલ, આવતે રવિવાર ઈ૦). આલેચણ લેવું.]
આદાની સ્ત્રી, જુઓ આમદની આલેચવું સક્રિ. [૩. માત્રોચ] આલોચન કરવું જોવું (૨) કલ્પ- આવનજાવન નહિં.! આવજો (૨) જન્મમરણ નાથી જેવું વિચારવું. [આલચાવવું સક્રિય પ્રેરક; આલોચાવું આવપની સ્ત્રી [.] એક પાત્ર; વાવવાની એરણી (૨) અક્રિટ કર્મણિ]
આમ નવ + આવકાર [(૨) અડદાળ; ભાગીતૂટી જવું તે] આલેહન ન૦ [i] હલાવવું; ધૂમડવું (૨) મિશ્રણ કરવું આવરકૃ–ખૂ)પું આવરદા ખૂટવો તે; આવરદાને અંત; મિત આલેપાલે ! [‘પાલોનું દ્વિવી ઝાડનાં પાંદડાં, મૂળિયાં વગેરે | આવરણ ન [i.] આચ્છાદન, પડદે (૨) અંતરાય વિદ્મ વનસ્પતિ (૨) શાકભાજીને સાદે ખોરાક
આવરદા પું; સ્ત્રી; ન [સં. ગાયુર+વાય] આયુષ્ય (૨) જિંદઆલોયણ ન૦ મા. મામળ] આલોચન; વિચાર (૨) દેશોની ગાની. [આવરદાનું પૂરું, બળિયું =પૂરા આવરદીવાળું; જીવવાને કબૂલાત કરીને પ્રાયશ્ચિત્ત લેવું તે; આલોચના (જૈન) –લેવું) સર્જાયેલું; નસીબદાર.—બહુ લાંબે છે કેઈને સંભારતાં તે આવી આલોલ વિ. [સં.] હાલતું; કંપતું (૨) ક્ષુબ્ધ; વ્યગ્ર
પહોંચે ત્યારે બોલાતો ઉદુગાર.] આકેહેલ ૫૦ રું.] જુઓ મદ્યાર્ક
આવરદ વિ૦ ૫૦ [. માવá] આણેલે; આશ્રિત આલ્ફા j૦ [.] ગ્રીક કાને પહેલો અક્ષર (૨) [લા.] પ્રારંભ. | આવરવું સક્રિ. [ä. માઠુ, પ્રા. માર] ઢાંકવું; આચ્છાદવું (૨) કિરણ ન... પ્રકાશનું એક કિરણ; “આફા રે” (પ.વિ) વ્યાપવું (૩) ઇંધવું ઘેરવું [આવરાવવું સક્રિ. પ્રેરક; આવરાવું
કરકસર

Page #131

આવરે ]
અક્રિ॰ કર્મણિ]
આવરા પું॰[‘આવવું’ પરથી] આવક (૨) [h[, બાવરહ] માસિક આવકવકની ખાતાવાર નોંધપોથી. ાવરા પુંવં‘જવું’ પરથી] આવવું અને જવું તે; અવરજવર (૨) આવકજાવક; ઊપજખર્ચ આવરા (આ’૧) પું॰ (માંદગીમાંથી ઊઠયા બાદ થતા) ખાવાનો ભભડાટ કે લાલસા
આવર્જના સ્ક્રી॰ [i.] રીઝવવું, મનાવવું, મન મેળવવું તે; પળશી આવર્ત પું॰ [H.] સંગીતમાં એક અલંકાર આવર્ત,ક વિ॰ [સં.] ફરી ફરી આવતું – આંટા ખાતું (૨)[ગ.] ‘રિકરિંગ’ (જેમ કે, ખર્ચ) (૩)પું॰ ગોળ ફરવું તે; આંટા; ચકરાવે (૪) ચકરી; ભમરી (પાણીની) (૫) [i.] ચાર મેઘાધિપેામાંના એક, દશાંશ પું॰ ફરી ફરી દશાંશ આવે એવી રકમ; ‘રિકરિંગ ડેસિમલ’ (ગ). ૦ન ગોળ ફરવું તે (૨) વારંવાર ફરી ફરી કરવું તે (પારાયણ). —ર્તા”ક પું॰ [i.]ફરી ફરી આવતા આંકડો. ખેતી વિષં.] ફરી ફરી આવતું (૨) ગોળ ફરતું આવર્તવું અ॰ ક્રિ॰ [સં. આવૃત્] કરવું; ચક્રાકારે ધૂમવું (૨) ફરી ક્રી આવવું (૩) સ૦ક્રિ॰ ભેટવું; બાથમાં લેવું આવર્તા’ક, આવર્તી જુએ ‘આવ’વિમાં આવલ ન॰ તાજું પીજેલું રૂ – પાલ [વાનાં સાધન આવલાં ન॰ખ૦૧૦ કાંકાં (૨) કાસ, વરત ઇત્યાદિ પાણી ખેંચઆલિ(—લી,—ળિ,−ળી) સ્ક્રી॰ [સં.] હાર; પંક્તિ (૨) પરંપરા આવવું અક્રિ॰ [સં. માયા, પ્રા. આવ] દૂર હોય ત્યાંથી પાસે જવું –તેવી ગતિ કરવી; પહોંચવું. જેમ કે, તે ગામમાં આન્યા. (૨) –ની સ્થિતિ કે જગા હોવી. ઉદા ૦ અમદાવાઢ ગુજરાતમાં આવ્યું. લંડન કયાં આવ્યું? (૩) ન હોય તે આવી લાગવું, કે જણાવું, કે જન્મવું, કે દેખા દેવી, કે કળવું ફૂલવું. જેમ કે, આંબે કેરી આવી; એણ ખેરડી સારી આવી; ગુલાબ હવે આવવા લાગ્યા છે; દાદાને તાવ આવ્યો; તેના ધ્યાનમાં આવ્યું (૪) (કપડું કે પાયાકની ચીજ) બરાબર બેસવું. જેમ કે, તેને મારી ટોપી આવે છે? (૫) (કઈ વસ્તુ) (ખરાખર) ઊતરવી, નીપજવી, અનવી. જેમ કે, હવે ખરા ઘાટ આન્યા; આ ચિત્ર ખરાખર આવ્યું નથી (૬) કોઈ ભાવ ઉત્પન્ન થવા, જેમ કે, દયા, ગુસ્સા, ક્રોધ આવવેા (૭) થવું,હિસાબે ઊતરવું,સમાવું,ગોઠવાવું, માથું,વળતરરૂપે મળવું, એવા ભાવ બતાવે છે. જેમ કે, ખર્ચ કેટલું આવ્યું? વાસણનું વજન ખશેર આવ્યું. ઊંચાઈ પ્' આવી. આ કપડામાં કેટલું આવશે? રૂપિયાનું કેટલું શાક આવ્યું? (૮) શરીરનું કોઈ અંગ આવવું = તે અંગ ફૂટવું કે કામ દેતું થવું કે તેનું દરદ થવું – એવા અર્થે જુદે જીદે ઠેકાણે બતાવે છે. (તેને ‘અંગ’માં જીએ) જેમ કે, બાળકને દાંત આવે છે; પગ આવ્યા; જીભ આવી; મોઢું આવવું ઇ॰ (૯) બીજા ક્રિયાપદના સહકારીપણામાં તેક્રિયાનું ભૂતકાળથી ચાલુપણું બતાવે છે.જેમ કે,આ ભૂલ થતી આવી છે;આ રિવાજ ચાલ્યેા આવે છે, અથવા તે ક્રિયા આવવાની ક્રિયા સાથે સાથે-ભેગાભેગી થઈ એમ ખતાવે છે. જેમ કે, હું તેમને કહેતા (એટલે ભેગાભેગી કહીને) આવ્યો છું, ક્રી કહેવા જવાની જરૂર નથી. એમને કહેતા આવજે. (આ પ્રયોગમાં પ્રાયઃ વર્તમાન કૃ॰ સાથે યાગ આવે છે). અથવા ક્રિ॰ના અ॰ ભૂત કૃ॰ સાથે, તે ક્રિયા થયા બાદ આવવું એમ બતાવે છે. જેમ કે, તે તેને પૂછી આવ્યા. અથવા સપ્તમી વિના

[આવૃતિ
સામાન્ય કૃ॰ જોડે, તે ક્રિયા કરવામાં પ્રયાણ કે ગતિ થવી, તે કરાવી; એવા ભાવ ને જાહેરાત કરાતા અર્થની છાયા ખતાવે છે. જેમ કે, હવેથી ઠરાવવામાં આવે છે. ગુનેગારને દંડ કરવામાં આવશે. (૧૦) આવવું સહાયકારી ક્રિ॰ તરીકે બીજા ક્રિ॰ સાથે આવે છે. (ત્યારે કેટલાંક ક્રિ॰માં તે અધારી થવાના ભાવ અર્પે છે).[આવી ચઢવું =એકાએક અણધાર્યું આવવું, પહેાંચવું. આવી ચૂકવું, રહેવું = પૂરું થઈ જવું (૨) ખૂટવું. આવી જવું = આવીને ઊભા ઊભા પાછા જવું; આંટો મારી જવું (ર) આવી પહોંચવું.ઉદા॰તે તરત પાછા આવી ગયા.(૩)બંધબેસવું; ગોઠવાઈ જવું; સમાવું ઈ૦ (૪) લડવા તૈયાર થવું; લડી પડવું. આવી પઢવું =અણધાર્યું આવવું કે માથે આવી લાગવું, –નું આવી બનવું= ભારે સંકટ કે મરણની ધાંટી આવવી. આવી મળવું = અણધાર્યું એકઠું થવું કે પ્રા સ થવું. આવી રહેલું = આવવાનું પૂરું થવું; ખતમ થવું; ખૂટવું (૨) આવી પહોંચવું. આવવું તેવા જવું = ઊભું ઊભું આવી જવું (ર) જેવા આવવું તેવા જ (કારાને કારા – વગર ઇરાદે કે કામ સધાયે – ફોગટ ફેરો ખાઈને, અથવા જે રસ્તે આવવું તે રસ્તે) પાછા ફરવું [ અનિવાર્ય વસ્તુ કે ક્રિયા આવશ્ય વિ॰ [i.] અગત્યનું; અનિવાર્ય (૨) સ્ત્રી; ન૦ અગત્ય; આવશ્યક વિ॰ [સં.] આવશ્ય; જરૂરી. હતા,—તા સ્ત્રી॰ આવસથ પું, ન [સં.] ઘર (૨) ધર્મશાળા (૩) અગ્નિશાળા; અગ્નિહોત્ર કરવાનું સ્થાન, ય પું૦ અગ્નિહોત્રના અગ્નિ -આવહ વિ॰[તં.]‘આણનારું; ઉપજાવના’ના અર્થમાં સમાસને છેડે. ઉદા૦ ‘ભયાવહ’
૮૬
આવળ પું; સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
આવળગાવળ સ્ત્રી૦ (કા.) બાળબચ્ચાં; પરિવાર
આવળિ(−ળી) સ્ત્રી॰ જીએ વલ
આવળિયા પું॰ મનની ઇચ્છા; એરિયા (૨) એક ઝાડ (આવળ ) આવળી સ્ત્રી જુઓ આલિ આવંત, તું કૃ॰ આવતું (૫.) [અને મરવું તે આવાગમન ન૦ [આવ+ગમન] આવવું ને જવું તે (૨) અવતરવું આવારું વિ॰ [1] રખડેલ; વંઠેલ; નકામું આવાલ ન॰ [i.] આલવાલ; કયારા
આવાસ પું॰ [સં.] ઘર; નિવાસસ્થાન; હવેલી (ર) ખંડ; ઓરડો આવાહન ન॰ [ä.] આમંત્રણ (૨) દેવને મૂર્તિમાં આવા – દેવની પ્રતિષ્ઠા કરવી તે
આવાહવું સ॰ ક્રિ॰ [સં. મવદ્] આવાહન કરવું[આવાહાવવું સ॰ ક્રિ॰ પ્રેરક; આવાહાવું અ॰ ક્રિ॰ કર્મણિ] આવિદ્ધ વિ॰ [i.] વીંધાયેલું [જન્મ આવિર્ભાવ પું॰ [i.] બહાર નીકળવું કે પ્રગટવું તે (૨) અવતાર; આવિષ્કરણ ન॰, આવિષ્કાર પું॰ [i.] બહાર કાઢવું; પ્રગટ – ખુલ્લું કરવું તે [ – થયેલું આવિષ્કૃત વિ॰ [i.] દેખાડેલું; બતાવી આપેલું; ખુલ્લું કરાયેલું આવિષ્ટ વિ॰ [સં.] પેઠેલું (૨) વળગેલું; ભરાયેલું (ભૂત ઇત્યાદિ) (૩) આવેશયુક્ત [વિ॰ આવું કાંઈક આવું (આ'વું) વિ॰ [સં. મંદરા ?] આના જેવું; આ જાતનું. ॰ક આદ્યુત વિ॰ [H.] આવરેલું; ઢાંકેલું(૨)વ્યાપ્ત (૩) ઘેરાયેલું; રૂંધાયેલું આવૃતિ સ્ત્રી॰ [સં.] ઢાંકવું – છુપાવવું તે

Page #132

આવૃત્ત]
૮૭
[ આશ્રમ
આવૃત્ત વિ. સં.] ચક્રાકારે કરેલું (૨) પાછું આવેલું (૩) વારંવાર સ્ત્રી, આશાને તાંતણો; આશા રાખવાને આધાર. ૦૮ર વિ૦ થયેલું - કરેલું
[+માતુર]આશાવાળું; આશાવંત, દશ વિજુઓ આશાવાદી. આવૃત્તિ સ્ત્રી [] ચક્રાકારે ફરવું તે (૨) પાછું આવવું તે (૩) ૦પૂરી વિ. સ્ત્રી, આશા પૂરનારી (૨) સ્ત્રી (સં.) એ નામની વારંવાર થવું કરવું તે (૪) પુસ્તકનું પ્રકાશન; “એડિશન” માતા. ૦૫તિ સ્ત્રી, આશા પૂરી થવી તે. બંધ ૫૦ આશા નું આવેગ ૫૦ [સં] જુસે; જેર (૨) ક્ષે; વ્યગ્રતા; આવેશ બંધન, આશાનો તંતુ (૨) આકીન; વિશ્વાસ (૩) વિ. આશાવાળું (૩) ઉતાવળ; દેહાદેડી (૪) ગતિમાન પદાર્થમાં (અમુક ન્યાયે) (૪) વિશ્વાસુ. બંધુ વિ. આશાબંધ: આશાવાળું. ૦ભર્યું વિ. વધતે જ વેગ; “મેમેન્ટમ' (પ. વિ)
આશાથી ભરેલું; આશા રાખતું; આશાવંત. ૦મંગ આશાનું આવેતુ વિ૦ (કા) આવતું
[અરજીને કાગળ ભાંગી જવું તે (૨) વિ૦ ભગ્નાશ; નાઉમેદ; હતાશ. ભીનું વિ૦ આવેદન ન. [૪] નિવેદન (૨) ફરિયાદ. ૦પત્ર ન ફરિયાદ કે આશાભર્યું; આશાવંત. યુક્ત, ૦વંત વિ. આશાવાળું, ઉમેદ આવેશ પં. [૪] જુસ; ઊભરે (૨) ગુ . –શી વિ. રાખતું. ૦વાદ પુંછે જે થાય છે તે સારા માટે થાય છે – નિરાશ આવેશવાળું
થવાપણું કદી નથી એવો મત. ૦વાદી વિ૦ આશાવાદમાં માનનારું આવેઝન ન૦ [.] વાંકી વળનારી વસ્તુ; વિઝન (ગલેફ, પરબીડિયું, (૨) પુંએવો પુરુષ. હીન વિ. આશા વિના નું; નિરાશ. ‘પર’, આચ્છાદન છેજે હોય તે) (૨) વાડ; કેટ
૦ળવું, ૦ળુ વિ. આશાવાળું; આશા રાખવાની ટેવવાળું – આવેણિત વિ. [4] ઢાંકેલું; વીંટી લીધેલું
આશાવાદી (૨) લોભી આશ સ્ત્રી (૫.) જુએ આશા (૨) જુએ આશિષ
આશા–ષા) કું. [સં. ભાષાઢ] વિક્રમ સંવતન મે મહિને; -આશ પ્રત્યય. વિટ પરથી સ્ત્રી, નામ બનાવે છે. ઉદા૦ કડવાશ; અષાઢ. -હા સ્ત્રી- જુઓ આષાઢા. -ડી વિ૦ અષાઢમાં આવતું પીળાશ.તે વિ૦ના આછાપણાને કેથેડી છટાનો ભાવ બતાવે છે.) | આશાતન ન૦, –ના સ્ત્રી. અપમાન; અવિનય (જૈન) આશક [. મારા પ્રેમી (૨) વિ. પ્રેમવશ; મોહિત; ! આશા- તુર, દશ, પુરી, પૂર્તિ, બંધ, બંધું, ભર્યું, ફિદા. ૦માશક ન૦ બ૦ ૧૦ વહાલો વહાલી. –કી સ્ત્રી [. ભંગ, ભીનું, યુક્ત જુએ “આશા'માં મારા આસક્તિ, પ્રેમ
આશાવરી ! સંગીતમાં એક રાગ [‘આશા'માં આશ(-સ)કા સ્ત્રી- દેવની આરતી, ભસ્મ ઇત્યાદિ લેવાં તે આશા- ૦વંત, ૦વાદ, વાદી, હીન, ૦ળવું, ૦ળ જુઓ આશકાર(-ર) વિ. [i] પ્રગટ; ; જાહેર
આશિક વિ૦ (૨) ૫૦ [] જુઓ આશિક. –કી સ્ત્રી, જુઓ આશટવું સત્ર ક્રિ. (૫.) જુઓ આછટવું; પછાડવું
આશકી આશના ૫૦ [1.] ભાઈબંધ; યાર (૨) સ્ત્રી પ્રિયા; માશુક. આશિકા સ્ત્રી સાધુ કે દેવને કે યજ્ઞની રક્ષાને પ્રસાદ ૦ઈ સ્ત્રી ભાઈબંધી; સારી
આશિષ સ્ત્રી [સં.] દુવા; આશીર્વાદ આશય પૃ૦ [4] મનની ધારણા; ઇરાદે; હેતુ (૨) નટ સ્થાન આશી સ્ત્રી [.] સની દાઢ (૨) જીવલેણ ઝેર (૩)એક ઔષધિ (૩) પાત્ર (૪) કરેલાં કર્મોના સંસ્કાર કે તેમનો સમહ -આશી વિસં. ખાનારું(સમાસમાં નામને અંતે)ઉદા ફલલાશી આશરવું સક્રિશર પરથી]આશરો લેવો [ “આશરે'માં આશીનીશી અ૦ મન માનતી રીતે આશરાગત (-તિયું, તી), આશરાપહતું, આશરે જુઓ | આશીર્દોન ન. [૪] આશિષ દેવી તે આશરે ૫૦ [વું. માત્ર] આશ્રય; છત્રછાયા (૨) આધાર; ટેકે; | આશીર્વચન ન૦ [ā] આશીર્વાદ આશિષનું વચન કે તે કહેવું તે આલંબન (૩) અડસટ્ટો; અંદાજ; સુમાર. [આશરે જવું = આશીર્વાદ ૫૦ [i] આશીર્વચન; દુવા. દાત્મક વિ. જેમાં આશ્રય તળે જવું; શરણું લેવું. આશરે બેસવું, રહેવું = ભરોસે આશીર્વાદ હોય તેવું. –દાર્થ(~ર્થે) અ૦ આશીર્વાદને માટે રાખી નિશ્ચિત રહેવું; આધાર ઉપર બેઠા રહેવું. આશરે કર, | આશીવિષ, આશીવિષ પું. [સં] સાપ લે= આશ્રય કે આધાર તળે જવું. -કાવે = અંદાજ નક્કી આશુ વિ. [સં. શીધ્ર; ઉતાવળું. ૦ષ વિ૦ જલદી સંતુષ્ટ થઈ કરે.] -રાગત(તિયું-તી) વિ. આશરે શરણે આવેલું. જાય એવું (૨) પં. (સં.) એ દેવ-શંકર; મહાદેવ -રાપહતું વિ૦ અંદાજ કે અટકળ પ્રમાણેનું, રે અવ ગુમારે; | આશરા ડું [..] તાબૂત બુડાડવાને દિવસ લગભગ
આશચ ન [i] જુઓ અશૌચ આશંક ૫૦ [સં.] આંચકે; શરમાવું તે (૨) આશંકા, કે સ્ત્રી | આશ્ચર્ય ન [સં.] નવાઈ; અચંબો (૨) આશ્ચર્યકારક બનાવ; શંકા; વહેમ. -કાવું અ૦ ક્રિ આશંકા થવી; વહેમાવું.-કિત ચમત્કાર. [-પામવું ઃ- આશ્ચર્ય ઊપજવું કે થવું.]. ૦કારક, વિ. આશંકાવાળું [૫૦ એક રાગ. ૦માં ૫૦ એક રાગ જનક વિ૦ આશ્ચર્ય પમાડે એવું. ૦ચકિત વિ૦ ચકિત; આશ્ચર્ય આશા (સા) સ્ત્રી એક રાગિણ. ગઢપુંએક રાગ. જોગી પામેલું. ૦વત અ૦ આશ્ચર્યપૂર્વક આશ્ચર્ય સાથે આશા સ્ત્રી [સં.] ઉમેદ; ઇરછા; ધારણા (૨) વિશ્વાસ; આસ્થા. | આમ વિ. [સં.] પથ્થરનું બનેલું (૨) ૫૦ એવી કઈ પણ વસ્તુ.
-આપવી, દેવી = ઈચ્છા ફળશે એ વિશ્વાસ જાય એમ | હરિક વિ૦ પથરીનું રેગી (૨) પુંઠ અમરી; પથરીને રેગ કરવું; ઈચછાને પોષવી. -કરવી = ઈરછવું (કાંઈ મળશે એમ). | આશ્રમ ૫૦,ન[૪] વિસામાનું સ્થાન, રહેઠાણ (૨) વિશ્રાંતિ -પઢવી = આશા ફળવાને માટે કારણ મળવું; વિશ્વાસ, સંભવ (૩) સાધુને નિવાસ; તપોવન; પર્ણકુટી (૪) જીવનને વિભાગ લાગ; આશા બંધાવી. -બાંધવી, રાખવી, સેવવી = આશા (બ્રહ્મચર્ય, ગૃહસ્થાદિ ચાર વિભાગમાં કઈ પણ) (૫) છાત્રાલય ફળશે એમ માનવું, વિશ્વાસ કરે.]. વતંતુ, દેરj૦, ૦દોરી | સાથેની શાળા -મહાશાળા (૬) રાષ્ટ્રીય યા ધાર્મિક હિલચાલનું

Page #133

આશ્રમધર્મ]
૮૮
[આસીરિયા
મથક. ૦ધર્મ પુ. આશ્રમવાસીએ પાળવાના ધર્મ – નિયમે તે ! આસનાવાસના સ્ત્રીઆશ્વાસન; દિલાસ [સં. માશ્વાસના?](૨) (૨) જીવનના ચારમાંના દરેક વિભાગને વિશિષ્ટ ધર્મ-ફરજ. | સરભર; મહેમાની ૦ધમ વિ. આશ્રમના ધર્મ પાળનારું. ૦વાસી વિ. આશ્રમમાં | આસનિયું, આસની જુઓ “આસનમાં વસનારું. ૦વ્યવસ્થા સ્ત્રી આશ્રમની – જીવનના વિભાગની આસન્ન વિ૦ [1] નજીક આવેલું. કાલ(–ળ) પુંમરણકાળ.
વ્યવસ્થા(૨)આશ્રમની વ્યવસ્થા. સંસ્થા સ્ત્રી, ચાર આશ્રમની ૦ણ ૫૦ “ઍડ જેસન્ટ એન્ગલ’ (ગ) સંસ્થા. સ્થાન ન. વિસામાનું ઠેકાણું (૨) મઠ. -માંતર ન૦ આસપાસ (૦માં) અ [‘પાસેના’ દિવ પરથી રે. માતા = આશ્રમની ફેરબદલી. –મિક, –મી વિ૦ આશ્રમને લગતું (૨) નિકટ, પાસે + પાસે ?] આજુબાજુ (૨) નજીકમાં (સ્ત્રી સાથે ચારમાંના એક આશ્રમમાં રહેનારું
યોગમાં. ઉદાર મંદિરની આસપાસ) આશ્રય પું [4] આશરે (૨) શરણું. દાતા ૫૦ (૨) વિ૦ | આસમાન ન૦ [.] આકાશ; ગગન. [-જમીન એક થવાં, આશ્રય આપનાર. સ્થાન ન૦ આશ્રય મેળવવાનું કે આપે -જમીનને તફાવત ઈ = જુઓ “આભ....'માં–તૂટી પડવું એવું સ્થાન.-વાશ્રયીભાવ . આશ્રય અને આશ્રયીને સંબંધ. = ભારે આફત આવવી. – ૫ર ચડવું = કુલાઈ જવું. સાતમા ન્યાથી વિ૦ જુઓ આશ્રયેચ્છ. -વ્યાસિદ્ધ ૫૦ આશ્રય-પક્ષ આસમાન પર ચડવું = કુલાઈ જવાની હદ કરવી.]–ની વિ૦ અસિદ્ધ હોય એ એક હેવાભાસ (ન્યા.) થી વિ આશ્રય- આકાશના જેવા રંગનું કે તેવું ઊંચું કે વિશાળ (૨) દેવી; કુદરતી વાળું. -વેછુ વિ૦ આશ્રય ઇચછતું – તેની આશાવાળું
(૩) સ્ત્રી દેવી આફત –કોપ; “ઍકટ ઑફ ગેંડ'-ની સુલતાની આશ્રિત વિ૦ [4] આશ્રયે રહેલું
સ્ત્રી ચડતી પડત(૨) આસમાની કે સુલતાની; અણધારી આફત આલિષ્ટ વિ. [ā] આલિંગાયેલું (૨) આતપ્રેત
અથવા કેપ (કુદરતી) આલેષ પં. [] આલિંગન, છાતી સાથે ચાંપવું – ભેટવું તે આસમાસ અ૮ પાસે (૨) જાણીજોઈને; ખામુખી આલેષા સ્ત્રી [4] નવમું નક્ષત્ર
આસરડવું સ૦િ [‘આહરડવું'નું શિષ્ટ માનેલું રૂપ ? જુઓ તે આશ્વાસ છું. [સં.] દિલાસ; સાંવન; અભયદાન (૨) છુટકારાને
શબ્દ] અવાજ થાય એવી (અશિષ્ટ રીતે ખાવું - નિવૃત્તિને શ્વાસ લેવો તે (૩) કથાનો વિભાગ; સ. ૦૭ વિ આસવ ૫૦ [i] (પદાર્થને આવીને મેળવાતું) સવ; અર્ક (૨) આશ્વાસન આપનારું. ૦૧ ૧૦, ૦ના સ્ત્રી દિલાસ; સાંત્વન; ગાળે દારૂ (૩) આસવીને તૈયાર થતો કઈ પદાર્થ; “ડિસ્ટિલેટ’ હિંમત (૨) અભયદાન આપવું તે
(૫. વિ.). ૦ણ સ્ત્રી આવવાની ક્રિયા કે તેનું કારખાનું આશ્રાસવું સત્ર ક્રિ. [૪. માથા ! આશ્વાસન આપવું (૨) સિં. ડિસ્ટિલરી'. વન ન આસવ કાઢવા તે; ડિસ્ટિલેશન'.(પ.વિ.) માથાત ] નિવૃત્તિને – છુટકારાનો દમ ખેંચવો
આવતું વિ૦ કામગરું; કામમાં રોકાયેલું (૨) કા] નવ કામ આશ્વાસ્થ વિ. [.] આશ્વાસનને વેગ્ય
આસવન ન. [સં.] જુઓ “આરાવમાં આશ્વિન પં. [૪] આસો માસ
આવવું સક્રિઃ [. મારું આસવ કાઢો આષાઢ પંકિં.1 અષાઢ માસ –ાસ્ત્રી વીસમું અને એકવીસમું | આનંગ ૫૦ [i] આસક્તિ (૨) સમાગમ; સંભોગ (૩) કહેવાનક્ષત્ર (પૂર્વાષાઢા અને ઉત્તરાષાઢા) (૨) અષાઢ માસમાં ગર્જતી | ભિમાન. -ગી વિ. સંગવાળું વાદળીઓનો સમહ. –ી વિ. અષાઢ માસમાં આવતું – થતું | આસંગે પં. સં. બાસં ? . બાસંઘ,– ] આસક્તિ; હેડ આખું ન૦ [4] આકાશ (૨) વાતાવરણ
આમંત્રો(કો) પુંસર૦ મ.-આટા, સં. શરૂમૉ] એક ઝાડ; આસકા સ્ત્રી- જુઓ આશકા [ અતિશય નેહ; મોહ | આદરે (એનાં પાન બીડી વાળવામાં ખપ લાગે છે.) આસક્ત વિ૦ [.] ચાટેલું; માહિત; અનુરક્ત. –ક્તિ સ્ત્રી, આસંદિકા . [4] ના નું આસન; નાની ખુરસી આસન ન [4] બેસવાની જગા (૨) બેસવા, સૂવાની કે ઊભા | આણંદ્રો ૫૦ જુઓ આમંત્રો
[અશ્વગંધા રહેવાની ઢબ (૩) અષ્ટાંગ યોગનું એક અંગ, જેમાં શરીરને અમુક આસં(-)ધ સ્ત્રી. [ä માંધા, પ્રા. શાથી એક ઔષધિ; ઢબે વળાય છે (૪) આસનિયું; બેસવાની વસ્તુ (૫) ચોપડી | આસા, ગેહ, જોગી, માહ જુએ “આશા (-સા)માં ટેકવવાની વસ્તુ (૬) ચોપડી અથવા પત્રકમાં પડેલ કેડે; ખાનું આસાએશ સ્ત્રી [f. માતારા આરામ; વિશ્રાંતિ (૭) બાવો જમાવે તે પડાવ; મઠ (૮) જીવ – કીડા ઉત્પન્ન કરે | આસાન વિ૦ #l.! સહેલુ; નરમ. કદ ભા૦ સાદા :
આસાન વિ . સહેલું નરમ. કેદ સ્ત્રી સાદી કેદ. કેદી એવી વસ્તુ – રજ (૯) એક ઔષધિ; આસંધ-કરવું, વાળવું | પંસદે કેદી; સાદી કે આસાન કેટવાળ. –ની સ્ત્રી, સહેલાઈ = વેગનું આસન વાળવું; તે ઢબની કસરત કરવી, –થવું, વળવું આસામ ૫૦ (સં), પૂર્વ હિંદને એક પ્રાંત. –મી ૫૦ તે પ્રાંતને = યોગાસનની કસરત થવી; તેમ શરીર વળવું. – રાખવું = સ્થાન વતની (ર) સ્ત્રી તે પ્રાંતની ભાષા કે જગા યા પડાવ જતાં ન રહે, ચાલુ રહે, એમ કરવું. માંડવું આસામી પું; સ્ત્રી મ. અમ્લામી માણસ; વ્યકિત (૨) દેશ= બેઠક કેપડાવ જમાવવો; અડ્ડો લગાવીને બેસવું (૨) આસનિયું | દાર (૩) પૈસાદાર - પ્રતિષ્ઠિત માણસ(૪) ઘરાક; અસીલ. ૦વાર ગોઠવવું. -ઓછાં ન હોવાં, બહુ હેવાં = ફરિયાદ લાયક કે અ૦ માથાદીઠ ટીકાપાત્ર લક્ષણ હોવાં.]. વિધિ સ્ત્રી (ગનાં) આસન કરવાની આસાર પંફાળકે (૨i.] ઝાપટું; જોરદાર વૃષ્ટિ [એવી વ્યક્તિ રીત. -નિયું ન૦ આસન માટે પાથરવાની વસ્તુ (ઊન, દર્ભ, આસિસ્ટંટ વિ. [છું. ઍરિસરંટી મદદનીશ; હાથ નીચેનું(૨) j૦ ઝાડની છાલ ઈ૦ ની), –ની સ્ત્રી, બેસણું, છેક નાનું આસન | આસીરિયા ૫૦ [૨. ઍસીરિયા! (સં.) પશ્ચિમ એશિયામાં આસનકેદ સ્ત્રી, જુઓ આસાનકેદ (ટે શ»૦)
એક પ્રાચીન દેશ. વન વિ૦ ૨.] આસીરિયા દેશનું (૨) ૫૦

Page #134

આસુર(ત્રી)]
[આળખવું
તે દેશને વતની [વાહ ૫૦ કન્યાવિક્રયાળ વિવાહ | આસ્વાદ્ય વિ૦ [ā] આસ્વાદ લેવા ગ્ય આસુર(~રી) વિ. [4] અસુર સંબંધી; રાક્ષસી; જંગલી, કવિ- આહ સ્ત્રી[1. ]: (રવ૦) હાય; નિસાસ (૨) અ૦ અરે! આમૂદા(-૬) વિ. [.] નિરાંતવાળું સુખી
આહટ સ્ત્રી [હિં.] (પગની ચાલના) અણસારે આસું (-)દરે પુત્ર જુઓ આમંત્રો] એક ઝાડ
આહત વિ. સં.] ઈજા પામેલું; જખમી (૨) હણાયેલું (૩) વગાઆસેતુહિમાલય અ. .] સેતુબંધ રામેશ્વરથી માંડી હિમા- ડેલું; વગાડવાથી નીપજતું
[(૩) [.] ગુણવું તે લય સુધી; ઉત્તરથી દક્ષિણ
આહતિ સ્ત્રી [સં.] હનન; પ્રાણ લે તે (૨) મારવું તે; ફટકે આરોધ ૫૦ [સં.] અટક; કેદ
આહરવું સક્રિ૦ [H. બાહુત, 2. બાહુઢ ઉપરથી ? કેરે. માટે આસેબ ન૦ [1.] ભૂતપ્રેત
[મહિને =સીત્કાર પરથી ?] આસરડવું; સડકાની સાથે ખાવું (પ્રવાહી કે આ પું. [. અશ્વયુન, પ્રા. મારો] વિક્રમ વર્ષને છેલ્લે | અર્ધપ્રવાહી) આસોપાલવ ૫૦ [૩. ચરો, ગા. મારોમ +gવ્] એક ઝાડ આહરણ ન. [સં.] હરણ; લઈ લેવું તે (જેનાં પાનનું તારણ બને છે.)
આહવ પં. [સં.] યજ્ઞ (૨) યુદ્ધ, ન નવ યજ્ઞ. ૦નીય વિ. યાને આસૅદ સ્ત્રી, એક ઔધિ; આસંધ
યોગ્ય; હેમવા યોગ્ય (૨) ૫૦ હેમને અગ્નિ આદરે પુંછે જુઓ આમંત્રો] એક ઝાડ
આહા, હા અ૦ આશ્ચર્ય; દુઃખ આદિ સૂચવનાર ઉગાર આસ્કંદ પું. [૪] હલો (૨) યુદ્ધ (૩) તિરસ્કાર; નિંદા આહાર ! [4.3 રાક (૨) ખાવું તે; ખાનપાન. [—ઊતરી આસ્તર ૫૦, ૦ણ ન૦ [.] પાથરવું-બિછાવવું તે (૨) પાથરણું; જો =(તબિયત પર માઠી અસરને લીધે) ઓછું ખાવું.–લે ગાલીચે (૩) ચાદર (૪) ઢાંકણ; ઓઢે
= ખાવું]. વિહાર ૫૦ આહાર અને વિહાર; ખાનપાન અને આસ્તિક વિ૦ [i] ઈશ્વર અને પરલોકના અસ્તિત્વમાં માનનારું. રહેણીકરણી ઇ૦.૦વિજ્ઞાન,૦શાસ્ત્ર ન૦ આહારનું શાસ્ત્ર. શુદ્ધિ (૨) શ્રદ્ધાળુ. તે સ્ત્રી, ૦૫ણું ન૦, -ક્ય ન
સ્ત્રી આહારની શુદ્ધિ. –ી વિ૦ આહાર કરનારું (૨) અકઆસ્તે અo [i. માસ્ત] ધીમે (૨) ‘ઊભું રાખે”, “ધીમું કરે' રાંતિયું. Á વિ૦ ખાવા લાયક (૨) કૃત્રિમ વેશ, રચના આદિથી
એમ સૂચવતે ઉદ્ગાર. -રહીને = ધીમેથી; જાળવીને (૨) ખાસ | કરેલું (અભિનય માટે) જણાય નહિ એવી રીતે કે યુક્તિથી; ચુપચાપ.] કદમ ન૦, કુચ | આહિસ્તા અ [1.] જુઓ આસ્તે સ્ત્રી ધીમી ચાલ (૨)(કવાયતમાં) ધીમે ચાલવા અપાતા હુકમને | આહીર ડું [સં. મામીર] ભરવાડ, રબારી. ૦૭ી, ૦ણ, ૦ણી, બેલ. ૦વાદ ૫૦ આસ્તે આસ્તે – ઝટ નહિ, – એ રીતે કાંઈ | -રણી સ્ત્રી, આહીરની સ્ત્રી, હજાદો ૫૦ ભરવાડને દીકરે (સુધારા છે કામ) કરવામાં માનતે વાદ
આહુત વિ૦ [ā] હોમેલું; બલિરૂપે અપાયેલું આસ્થા શ્રી સં.] આદર; માન (૨) શ્રદ્ધા આકીન (૩) મૂડી પૂંછ. | આહુતિ સ્ત્રી સં.] હોમવું તે (૨) હોમવાનું દ્રવ્ય-વસ્તુ; બલિદાન. [-કડવી = શ્રદ્ધા કે વિશ્વાસ ન રહેવાં – જતાં રહેવાં. -બેસવી [આપવી = હેમવું (૨) બલિદાન કરવું.-લઈને ઊભા રહેવું =શ્રદ્ધા કે વિશ્વાસ આવવાં કે થવાં.].
= ખરાબ કરવાનો કે નાશને લાગ શોધો, તેવું કરવા તત્પર આસ્થાનમંઢ૫ ૫૦ સિં] સભા મંડપ
રહેવું. -લેવી = ભોગ કે બલિદાન લેવું; ઓહિયાં કરી જવું.]. આસ્થાવાન, અસ્થિક વે. [4] આસ્થાવાળું
આહુત વિ૦ [i] બોલાવેલું; નિમંત્રેલું આસ્થય વિ. સં.] આસ્થાને પાત્ર; શ્રદ્ધેય
આહેડી ૫૦ [ä, માવેજ, બા. માહેઃ (૦,થ)) શિકારી; ભીલ આપદ ન [4] સ્થાન; જગા (૨) વિ. લાયક પાત્ર (સમાસને આહ૮ સ્ત્રી તરતની ખેડાયેલી જમીન (૨) [ક] તરતનું વાવેતર અંતે). ઉદા. શોભાસ્પદ
આહેતું ન દૈનિક ક્રિયા; રેજનું કામ (૨) (કા.) ખુશામત આફાલન ન૦ [.] અફળાવું કે અફાળવું તે
આનિક વિ૦ [] દૈનિક (૨) નવ નિત્યકર્મ; આહાતું આ ફોટ ૫૦, (–ન)નસં.] થાબડવું –પિલે હાથે (હાથના આલાદ ૫૦ [4] આનંદ; હર્ષ. ૦૦ વિ૦ આહલાદ કરાવે કેણીના ઉપલા ભાગ પર) ઠોકવું તે (૨) ઊપખવું તે (૩) પ્રગટ- તેવું. [૨તા સ્ત્રી૦, ૦૦૦ ન૦]. –દિત વિ૦ આલાદયુક્ત જાહેર કરવું તે (૪) ભડાકા – ધડાકા સાથે ફૂટવું તે. ૦૭ વિ. આહવાન ન[i.] આમંત્રણ (૨) પડકાર (૩) આવાહન (૪) ભડાકાથી કુટે એવું. ૦૬ સક્રિટ જોથી અફાળવું. [આ ટાવું હાજર થવાનો હુકમ; “સમન્સ અ૦િ (કમૅણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક)]
આળ સ્ત્રી સર૦ મ. =હઠ; છંદ] અટકચાળું આમ્ય ન [સં.] મુખ ચહેરો
આળ ન [સં. મહી કે મહિ? પ્રા. ગાઢ કે રે. ] આલુ; આસ્રવ j[4.3 દુઃખ; પીડા (૨) સ્ત્રાવ (૩)[જેન]કર્મનું આત્મામાં ખે આરેપ, તહોમત; કલંક; આક્ષેપ. [—ઊતરવું =કલંક દાખલ થવું છે કે તેના નિમિત્તરૂપ પાપપ્રવૃત્તિ
ટળવું; આક્ષેપ ખેટો પડવો - જ. –ચડવું, ચાંટવું, બેસવું આસ્વાગત સ્ત્રી + જુઓ આગતાસ્વાગતા
= કલંક લાગવું; આક્ષેપ આવવો. –મૂકવું = આળ ચડાવવું કે આસ્વાદ ૫૦ [i] ચાખવું - સ્વાદ લે તે (૨) માણવું તે. ૦૩ ચટાડવું કે બેસાડવું; આક્ષેપ કરે.] વિ૦ આસ્વાદ લેનારું. વન ન આસ્વાદ લેવો તે
આળ ન૦ [.. મારુ?] ઓ ડું; આળપંપાળ આસ્વાદવું સક્રિ. [સં. માવાસ્] ચાખવું; સ્વાદ લેવા (૨) –આળ પ્રત્યય, (જુઓ ‘–આળું) નામને લાગતાં ‘વાળું” અર્થનું ભોગવવું; માણવું. [આસ્વાદાવવું સક્રિટ પ્રેરક; આસ્વાદવું | વિ. બનાવે. ઉદારુ શરમાળ; દયાળ; વાચાળ [પહોંચવું () અ૦િ કર્મણિ]
આળખવું સત્ર ક્રિ. [૪. માઉન્ટa] આલેખવું (૫) (૨) અડવું;

Page #135

આળપંપાળ]
[આંખ
આળપંપાળ વિ૦ મિથ્યા (૨) સાચું નહિ એવું; આડુંઅવળું(૩) આંકડી (૨) સ્ત્રી એક અથવા બંને છેડેથી વાળેલો સળિયે; કડી; પટામણું (૪) ન૦ આશ્વાસન (૫) ભૂતપ્રેતાદિ
હુક” (૨) ગળ (૩) આંતરડામાં થતી પીડા; ચેક (૪) તાણ આળવણ ન૦ જુઓ આળ] બટ્ટો; બદનામી
[રેગ] (૫) [લા.] સખત વાંધે; વિરોધ; અણગમે. [–આવવી આળવાળ પં; ન [જુઓ આલવાલ] ક્યારે
= તાણ કે ચૂંકનું દરદ થવું કે હેવું. -ચઢાવવી, દેવી = કડીથી અળવીતરું વિમસ્તીખોર;તોફાની.-રાઈસ્ત્રી, અળવીતરાપણું બારીબારણું વાસવું. (પેટમાં) રાખવી = મનમાં વાંધાવચકે કે અળવીતું વિ૦ જુઓ આળવીતરું.
ડંખની લાગણી સંઘરવી; પિ વાંધો વિરોધ સેવવો.] વેંકડી આળસ સ્ત્રી; ન [. માઢ્યસ્થ, . મારÍ] એદીપણું, સુસ્તી. | સ્ત્રી. આંટીઘૂંટી [–આવવી(-૬),-ચઢવી(–વું) =આળસ થવું; સુસ્તી લાગવી. આંકડે (૦) ૫૦ [જુઓ અંકેડો] છેડેથી વાંકે સળિયો; “હુક' -કરવી(–વું) = આળસવું; મંદ કે સુસ્ત થવું. -ખાવી (–વું) (૨) માછલી પકડવાને ગળ (૩) (વીંછી, ભમરી ઈ૦ ને) ડંખ = આળસુ પડયા રહેવું; થા ક ખા. -મરવી = આળસ દૂર (૪)(છ) આંકડે પાડેલે વળ.-અધ્ધર ને અધ્ધર,-ઊંચે કરવા શરીર આમ તેમ મરડવું; અંગમાંથી સુસ્તી કાઢવી.] ને ઊંચે રહે = મિજાજ કે તેર નરમ ન પડ; મગરૂર રહેવું. આળસવું અ૦ ક્રિ. [જુઓ આળસ] આળસ કરવી; મંદ પડવું -માર= ડંખ માર.-મકે મગરૂરી છેડવી; નરમ થવું (૨) બંધ પડવું; અટકી જવું
(૨) જુઓ આંકડો પાડ. આંકડાની સ્ત્રી, જલેબી (પુષ્ટિઆળસાઈ સ્ત્રી આળસવું તે; આળસ
માર્ગમાં). નમક નરમ પડવું; ગર્વ જવે.] આળસાવું અકિં. “આળસવું'નું ભાવવું સક્રિ. તેનું પ્રેરક | આંકડે (૦) ૫૦ [4. મં] સંખ્યા; સંખ્યાની નિશાની (૨) લેણઆળસુ વિ૦આળસવાળું; મંદ; સુસ્ત.[–નો ઢગલો –ને પીર = | દેણને હિસાબ - કાગળ (૩) બિલ (૪) (સુ.) વરને આપવાને જબરું ભારે આળસુ
ચાંલ્લો; પરઠણ, [-કર = લેણદારની રકમ નક્કી કરવી,હિસાબ આળાપવું સત્ર ક્રિટ જુઓ આલાપવું
કર–પાઠ = લખવું (૨) જુઓ આંક પાડે. -સૂકો = આળસું છું. સંસારની આશા-તૃષ્ણા; લાલચ
આંકડે કે નક્કી રકમ લખવી; આંકડે પાડે. બે આંકઠા આળિયું ન૦, - ૫૦ બખેલ; ખાડો (ખાસ કરીને કુવાની | (ભણવા,આવડવા) = ડુંક સામાન્ય (ભણવું,આવડવું).- = દીવાલમાં) (૨) ગોખલો; હાટિયું
પરઠણ કે ચાંલ્લો લે.]. -કાવહી સ્ત્રી, ભરતિયાં નોંધવાને આળી સ્ત્રી (સં. માછી] સનીની અંગીઠી મૂકવાની ઊંચી એટલી પડે.-દાશાસ્ત્ર નવ હકીકતના આંકડા એકત્ર કરવાની, તેનું આળીગાનું વિ૦ આલીગારું; અટકચાળું; તોફાની
વર્ગીકરણ કરવાની અને તેનો ઉપયોગ કરવાની વિદ્યા; “સ્ટેટિઆળું વિ૦ [4. માર્કં, . મત્સ્ય] લીલું; ભીનું (૨) તાજું ઉતરડેલું; સ્ટિકસ'. –ડાશાસ્ત્રી પુ. આંકડાશાસ્ત્રને વિદ્વાન કાચું (ચામડું) (૨).જરા અડકવાથી દુખાવાય એવું (૪) [સર૦ સે. | આંકણ (૦) ૧૦ [આંકવું] આંકવું તે (૨) ઊપણતાં સારું સારું
મા નરમ; પિચું (૫) નવ આળ; તહોમત [‘દુધાળું” અનાજ જુદું પાડવું તે. –ણી સ્ત્રી, આંકવાનું - લીટી દોરવાનું -આળું પ્રચય, નામને લાગતાં ‘વાળું” અર્થમાં વિબનાવે છે. ઉદા૦ સાધન (૨) કસ - કિંમતનો અડસટ્ટો કાડ તે. –ણું ન આંકઆળું ભેળું વિ૦ ભોળું; નિષ્પા૫; બાલિશ (૨) ન૦ બાળક વાનું એજર (સુતારી) (૨)-દાગીના પર ચીતરવાનું સનીનું ઓજાર આ અ૦ એળે (૨) ન૦ + આલય (પ.).
આંકફરક (૦) ૫૦ (અમુક આંકડાના ફરક પરથી) ખેલાતો એક આળેખવું સત્ર ક્રિ૦ જુઓ આલેખવું
પ્રકારને સટ્ટો આળોટવું અ૦ ક્રિ. [સં. માટ] સૂઈને એક ઠેકાણેથી બીજે | આંકલું (૦) નવ કલાનું ફળ. – ૫૦ જુઓ અંકેલ ઠેકાણે એમ ગબડવું; લોટવું. –ણ વિ૦ આળોટવાની ટેવવાળું આંકવણી સ્ત્રી અંકિત કરવું કે આંક નક્કી કરવો તે; “લેટમેન્ટ (૨) ન૦ આળોટવું તે; આળોટવાની તલબ
આંકવું (૨) સક્રિ. [સં. ચં] અકે કે નિશાની પાડવી; માપ આળાવણ ન જુઓ આયણ(જૈન) [ અર્થ બતાવતા ઉગાર દર્શાવતા અકા પાડવા (૨) (લખવા માટે સીધી) લીટી દોરવી આં (આ) અ૦ (ર૦) હાં; એ (૨) ઠીક, ભલે વારુ ઈત્યાદિ (૩) કસ- કિંમતને અડસટ્ટો કાઢો (૪) ડામીને નિશાની આંઉ (૦) અ૦ (ર૦) એક નકાર કે ના પસંદગી સૂચક ઉદ્દગાર પાડવી જેથી ઓળખાય (૫) [લા.] ખાસ કામ માટે નામ પાડી આંક (૦) પં[સં. ] સંખ્યાની નિશાની (૨) ભાવ; મૂલ્ય, કે ફંડ કે રકમ અલગ કરવી (‘ઇયર-માર્ક'); અંકિત કરવું (ફંડ). તે યા તેનું માન બતાવતે અંક; “ઇડેકસ નંબર’. (૩) જાડાઈ કે [અકેલે સાંઢ, ગ =ડામની નિશાની કરી ધરા મુકેલો પાતળાઈ ને હિસાબ (સૂતરનો) (૪) નિશાની (૫) અડસટ્ટો (૬) | -મહાજાનિયે આખલે.] સીમો; હદ (૭) પં. બ૦ ૧૦ ઘડિયા; પાડા. [–કરવા = ઘડિયા | આંકહ (૦) વિ૦ + જુઓ અંકુશ; દાબ ગોખીને તૈયાર કરવા. –કા = સૂતરને આંક નક્કી કરે આકિક વિ૦ [.] અંકને લગતું (૨) આંક - ભાવકે અડસટ્ટો કરે-પાઠ,માંઢ = આંક | આંકે (૯) પં. [સં. ] નિશાનીની લીટી (૨) અડસટ્ટો (૩) કે કિંમત ચા ભાવ નક્કી કરે. બલવા = ઘડિયા (યાદ કરી હદ; નેક.-પાઠ = કે કે નિશાની કરવી.-રાખવો =હદ જવા તે) બોલવા.] ૦ચાળણી સ્ત્રી, ઝીણા છિદ્રવાળી ચાળણી કે મર્યાદા જાળવવી.]
[એથી ઊપજતે શ્વાસ આંક (૧) પું [સં. અક્ષ] ધરી
આંશિયા (૦) ૧૦ બ૦ ૧૦ પાંસળાં (૨) સખત પ્રયત્ન (૩) આંકડાની,આંકઢાવહી,આંકડાશાસ્ત્ર-સ્ત્રી જુઓ “આંકડો'માં | આંખ(૨) સ્ત્રીલિં. અક્ષ] ચક્ષુ; નેત્ર (૨) [લા.) જેવાની શક્તિ; આંકડિયું (૦) વિ. આકડાવાળું; નિશાનીવાળું
નજર (૩) નિઘા; ધ્યાન; દેખરેખ (૪)(કેઈ ચીજનું, આંખ જેવું)

Page #136

આંખ]
[આંખ
નાનું કાણું; છિદ્ર (૫) બીજની ગાંઠ (જેમ કે શેરડીની). [–આડા | દેખાડવી. -ભરવી = આંસુ ઢાળવાં; આંસુ આણવાં. (૨) આંખ કાન કરવા = સાંભળ્યું ન સાંભળ્યું કરવું; અવગણવું; ધ્યાન બહાર ધરાય એમ કરવું. જેમ કે, આંખ ભરીને જેવું, ઊંઘવું. –ભરાવી કરવું. -આવવી = (પશુના બચ્ચાની) આંખ કામ કરતી થવી = જુઓ આંખ ઠરવી. –ભારે થવી = (ઊંધ, શ્રમ, રોગ ઈ૦ (૨) આંખ દુખવી (ગરમીથી લાલ થઈને સૂઈ જઈ) (૩) [લા.] થી) આંખના સ્નાયુ ભારે લાગવા; આંખમાં ઊંધ ઈ૦ ભરાવું. સમજ કે ગમ પડવી; ભાન થવું. –ઊઘઢવી, ખૂલવી = જાગવું -મળવી = ઊંઘથી આખે મચાવી – બંધ થવી; ઊંધ આવવી. (૨) બરાબર જણાવું; સમજાવું (૩). સાવધાન કે સતેજ થવું. (૨) જુઓ આંખ એકઠી થવી (૩) મરણ થવું; આંખ દબાવી. -ઊડવી = જુઓ આંખ આવવી. ઊંચી કરવી = કામમાંથી -મારવી = આંખ ફેંકવી; કટાક્ષકે ઈશારે કરવો (આંખ વડે). આંખ બીજા તરફ કરવી; હાથ પર હોય તેથી બીજી વાત તરફ -માં આવવું =નજરે ચડવું; દેખાવું; –ની તરફ નજર ખેંચાય ધ્યાન આપવું (૨) ગુસ્સાથી કે રોષમાં ભમર ચડાવવી; ગુસ્સે થવું એમ થવું(૨) અદેખાઈ ઊપજવી. –માં આંગળીઓ ઘાલવી = (૩) આંખ ઉઘાડવી (જેમ કે, માંદાએ). –એકઠી થવી = આંખ ધ્યાન પર આણીને, સામે જઈને – બેધડક (સામાને) ન ગમતું કે સાથે આંખ મળવી; સામસામે જોવું; તારામૈત્રક થવું. –કરવી = તેને પજવે કે હેરાન કરે એવું કરવું –માં આંજવું=નજરબંધી કરવી; આંખથી સાન કે ઈશારે કર (કામ કે ઈશ્કબાજીને અંગે).–કહ્યું ભેળવવું (૨) (પિતાથી રૂપ ગુણમાં કમી હોવાથી) ઝાંખું પાડવું, કરતી નથી=(ન મનાય કેન ખમાય એવું જોવામાં આવતાં તેનું શરમાવી દેવું. –માં કમળો હે = (મનના કેઈ કારણે) આશ્ચર્ય કે ઝેર બતાવે છે.) –કાવી = આંખ ઊંચી કરી ડરા- જેવું હોય તેવું ન દેખાવું કે સમજાવું; પિતાને દોષે – વસ્તુના વવું, ધમકાવતી આંખ કરવી. –કાણ કરવી પણ દિશા કાણું વકે નહિ – કાંઈ અવળું કે ખોટું પ્રતીત થવું. -માં કહેવું = ન કરવી= ખાઈ એ તેનું ખરવું નહિ; નિમકહરામ કે કૃતધ્ર ન આંખના ઈશારાથી જણાવવું. –માં કરકર આવવી, –માં બનવું-કાન ખુલેલાં રાખવાંસાવધ-સાવચેત રહેવું. –ખેંચવી, ખંચવું =જોયું ન જવું; અદેખાઈ આવવી. -માં કૂવા પકવા તાણવી =મહેનતથી – આંખના સ્નાયુ ખેંચીને-જેવું-ઘેરાવી = આંખ ખૂબ ઊંડી પિસી જવી (નબળાઈ કે કઈ કારણે).-માં =(ઊંધ કે બીજે કારણે) આંખ ભારે થવી; આંખમાં ઊંધ ભરાવી. ઘાલવું =–ની ઉપર નજર બેસવી, ખાસ ધ્યાનમાં લેવું. –માં -ચઢાવવી = ક્રોધથી આંખે ઊંચી ચડાવવી; ગુસે કરો. ચકલાં રમવાં =ચંચળતાથી આંખ ચમકવી; ચંચળતા જણાઈ -ચડી આવવી = આંખ સૂજી આવી દુખવી; આંખ આવવી. આવવી.-માંડવી =ધાવણું બાળક લગાતાર નજરે જોતું થવું (૨) -ચડી જવી = ગુસ્સો કે ગર્વ થે. –ચળી જવી = ફાટી નજરે ધ્યાન દઈને જેવું.-માં તડતડિયા પઠવા = અદેખાઈથી ખેચવું, જેવું. () (૨) જોઈને લલચાવું જોઈને મનમાં કોઈ વિકાર ઊપ- | જોયું ન જવું, –માંથી કાળાં કાઢી જવાં = જુઓ આંખમાં ધૂળ જ. –રવી = નજર ચુકાવવી; ન દેખે તેમ કરવું – ભુલાવામાં નાખવી; છેતરી જવું. –માંથી તણખા ઝરવા = ખૂબ ગુસ્સે નાખવું; થાપ આપવી. –ળતું કે ચાળીને રહેવું =હારીને, થવો. –માંથી ભાલા કાઢવા = કરડી નજરે જોવું; કાતરિયાં થાકીને રડતું રહેવું; લાચાર કે અફળ બનવું. ટાઢી થવી = સંતોષ નાંખવાં–માં ધૂળ નાખવી = છેતરવું; ઠગવું –માં પાણી આવવું કે નિરાંત વળવી; જોઈને રાચવું.–કરવી = આંખ ટાઢી થવી (૨) = આંસુ આવવાં (ધૂણી, રેગ કે લાગણીથી). –માં પિયા ગમવું; પસંદ પડવું–કરી જવી = મરી જવું.–ડરાવી, તરાવી આવવા = અદેખાઈ થવી. -માં ભમરીઓ રમવી = ચકેર = મરતી વખતે આંખને ડોળે બદલાવે; મરવાનાં ચિહ્ન તીણી આંખ હોવી જે ઝટ આમ તેમ જોઈ લે. -માં મરચાં આંખ પર દેખાવાં. -તરવી =(તાવથી કે બીજે કારણે) ગોખલા- લાગવાં = જુએ “આંખમાં તડતડિયા પડવા'. -માં મીઠું માંથી આંખનો ડોળ ઉપર કે બહાર આવવો ને તગતગવો –તળે આંજવું, નાંખવું કે ભરવું = રિબાવવું; (લાચાર બનાવી) કનડવું આવવું = જોવામાં – નજર કે ધ્યાન યા નિઘા અંદર - આવવું. (૨) હરાવવું; ઉતારી પાડવું (૩) થાપ આપવી; છેતરવું, –માં મીઠું તળે કાઢવું =જોઈ લેવું; તપાસી કાઢવું. –દબાવી= મરી જવું. પડવું, રાઈ ભરાવી = અદેખાઈથી બળવું–માં લહેર આવવી -દેખાડવી = જુઓ આંખ કાઢવી; બિવડાવવું. –ની આઠ = ઊંધ ભરાવી; આંખ ઘનાવી. -માં શનિશ્ચર હે = બીજાનું સ્ત્રી, જુઓ આંખી, અંખી. –નીકળી પઢવી = આંખે કહ્યું બગાડવાની (ષ કે ઝેર) વૃત્તિ હેવી.-માં સાપેલિયાં રમવા ન કરવું જોયું ન જવું – ન ખાવું. –ની કીકી = અતિ પ્રિય. = આંખ વિષયવિકારવાળી થવી. -મી(–મી)ચવી = (ઊંઘ કે -નું ચણિયારું કરવું = વિવેક દષ્ટિ સાવ જતી કરવી-નું ચણિ- મરણથી) આંખ બીડવી.-મીંચીને અંધારું કરવું = એકદમ - યારું ખસવું = ગુસ્સાથી આંખ ફરવી. -નું ફૂટેલું = આંધળું; વગરવિચારે – આંખ મીંચીને વર્તવું -લાલ થવી, કરવી =ક્રોધ અણસમજુ; મૂર્ખ. –ને પાટો= અતિ અપ્રિય. ફરકવી = આવો; ગુસ્સે થવું. આંખે અંધારા આવવાં= તમ્મર આવવાથી સારા માઠા શુકન થવા (જમણી કે ડાબી ફરકે તે આધારે સારા ન દેખાવું. આંખે અંધારી બાંધવી = આંખમાં ધૂળ નાંખવી; માઠા મનાય છે.) –ફરવી = દેખાવું; જેવું (૨) જુઓ આંખ ભમાવવું, આંખે આવવું = જુઓ આંખમાં આવવું. આંખે આંખ ફાટવી. -ફાટવી = (ધ, શૌર્ય, મરણ ઈથી) આંખનું રૂપ બદ- મળવી = તારામૈત્રક થવું. (ઊડીને) આંખે બાઝવું કે વળગવું લાવું, તે પહોળી થવી. -ટવી = આંધળું દેવું કે થવું; ન દેખાવું, = ખૂબ સુંદર હોવું. આંખે ચડવું =જોવામાં આવવું; દેખાવું (૨) સમજાવું, સૂઝવું. - ફેરવવી =નજર કરવી; જેવું (૨) ગુસ્સા કે એવું દેખાયું કે હેવું જેથી અદેખાઈ થાય. આંખે તળાવ પાણિકડકાઈથી જોવું. ફેંકવી = નજર નાંખવી; –ની તરફ જેવું. યારાં બાંધવાં = જરા જરામાં આંસુ પાડવાં – રડવું. આંખે પાટા -ઢવી = આંખ તાણીને કે નકામું જોવું – વાંચવું (૨) આંખને બાંધવા =અક્કલ મારી જવી (૨) ભેળવવું; છેતરવું. આંખેથી ઈજા કરી આંધળી કરી દેવી. –બતાહ(–૧)વી = જુઓ આંખ | પાટા છેડવા=સાનસમજ ઠેકાણે આણવી; સાવધાન થવું.

Page #137

આંખ ચાંદલા ]
આંખો અવળી થવી, માચીએ આવવી = છેક નબળું, થાકીને લેથ થવું; ખૂબ શ્રમ પડવા. આંખો ઊંચી કરાવવા=અધીરું કરવું (૨) દુખ દેવું; પીડવું. આંખો ઊંચી ચડવી, જવી, જતી રહેવી, આડે કે ખાચીએ જવી =ગર્વ થવા; મગરૂરીને પાર ન રહેવા. આંખો ઢાળવી=આંખો બંધ કરવી; ન જોવું. આંખા મીંચીને = ઊંધું ઘાલીને; જ્ઞેયા વિચાર્યા વગર; સડેડાટ. એ આંખની શરમ = રૂબરૂ જે શેહ કે અસર પડવી તે.] ચાંદલા, ૦ચાંલા પું॰ રૂડે અવસરે સ્ત્રીઓને ગાલે કે કપાળમાં લગાડાતી ટીપકી, ચૈારી સ્ત્રી અણગમતી વસ્તુ ઉપરથી આંખ ખસેડી લેવી તે (૨) જોયું હોય છતાં નથી જોયું તેવા દેખાવ કરવા તે. ઢાળ સ્ક્રી॰ આંખો ઢાળવી તે; આંખમીંચામણ, ઢાંકણી સ્ત્રી॰ આંખના ડાબલા (ઘેાડા વગેરેના ). ની આઢ સ્ત્રી ગિલ્લીદંડાના એક દાવ; આંખી.૰ફુટમણું ન॰ આંખ ફુટા મણી નું ફળ. ૦કુટામણી સ્ત્રી ઇંદ્રવારણાંના વેલા. ॰મ(—મિ,–મીં)ચકારા પું॰ પલકારા (૨) આંખથી કરેલી ઇશારત. મિ(—મીં)ચામણુ ન॰ જોયું ન જોયું કરવું તે. મિ(—મીં)ચામણાં ન૦ ખ॰૧૦ એક બાળરમત (૨) જોયું ન જોયું કરવું તે (૨) ઇશારત (આંખ મીંચીને કરેલી). મિ(-મીં)ચામણી સ્ત્રી॰ જીએ આંખ મીંચામણાં. મિ(-મીં)ચાલી સ્ત્રી॰ [સર॰ હિઁ.] સંતાકૂકડીની રમત. ૦વઢણું ન૦ સામસામે જોવાનો સંબંધ બગડવે તે; અણમેળ. –ખાળું વિ॰ આંખવાળું (૨) જાણનારું; વિદ્યાન આંખિયાં (૦) નવ્યવ૦ મૂર્છા (૨) ડોળા કાઢવા તે (૩) ઝળઝળિયાં. [—આવવાં= મૂર્છા કે ઝળઝળિયાં આવવાં, –કાઢવાં =ડોળા કાઢવા; બિવડાવવું,] આંખિયું (૦) ન॰ આંખઢાંકી (ઘાંચીના બળદની) (૨) સૂક્ષ્મદર્શક કે દુરબીનને! છેડો જ્યાંથી જોવાનું તે; ‘આઈપીસ’ (પ.વિ.) આંખી (૦) સ્ત્રી॰ જુઓ ‘આંખની આડ’; અંખી ગઢ (૦) સ્ત્રી॰ [ä. 1] દાગીના, રોકડ વગેરેનું જોખમ (૨) દાગીના, રોકડ વગેરે કીમતી વસ્તુ. -ઢિયા પું॰ આંગડ લઈ જનારા માસ (૨) વિશ્વાસુ નોકર આંગડી (૦) સ્ત્રી॰ [ä. 1] અંગરખી; ઝભલું આંગણ(−ણું),—ણિયું (૦) ન॰ [સં. કંળ] ધરના મુખ્ય દ્વાર સામેની ખુલ્લી જગા. [ઊઠી જવું = ઉચ્છેદિયું – નિર્દેશ જવું (૨) પાચમાલ થવું. −કરવું=(આંગણું) વાળવું; કચરો પૂંજો કાઢવે, –ખેાદી નાંખવું,—ઘસી નાખવું = ખૂબ વાર (કોઈ ને) ઘેર જવા આવવાનું થવું – જવું આવવું.]
આંગણેા (૦) પું॰ (ધાણીમાં) ફૂટયા વગરના દાણા આંગત (૦) વિ॰ (કા.) જીએ અંગત; પેાતાનું; સ્વતંત્ર માલિકીનું (૨) અંગનું; નજીકનું (સગું) (૩) એકલું
આંગમણુ (૦) સ્ત્રી૦ કૌત્રક; શેર (ર) નુ આગમણ આંગમવું (૦) સક્રિ॰ [સં. બં] ની સામે થવું, ઝૂઝવું (૨) અંગ પર લેવું; નેતરવું; સ્વીકારવું આંગલું (૦) ૦ [નં. 1] ઝભલું. [આંગલાં ટાપી કરવાં= મેાસાળમાંથી ભાણેજ – બાળકને વસ્ત્ર આભૂષણ વગેરે આપવાં.] આંગળ (૦) ન॰ [તં. અંગુરુ] આંગળી (૨) આંગળી જેટલી લંબાઈ, તસુ; ઇંચ (૩) દસની સંજ્ઞા. તેાડા પુંછ આંગળીએ ચોંટી જાય એવા પાણીમાં રહેનારા એક વડો. વા અ

૯૨
[આંચ
આંગળ જેટલું માં આગલા ધણીનું (બાળક) આંગળિયાત, આંગળિયું (૦) વિ॰ (૨) ન॰ [જુએ આંગળી] આંગળી (૦) સ્ત્રી॰ [સં. યુō] હાથપગના પંજા આગળના પાંચ અવ્યવેામાંના દરેક અવયવ. [−આપવી = મદદ કરવી; હાથ દેવા (૨) હન આપવા; (સાન કરી) ઉશ્કેરવું; પ્રેરવું; ઊભું કરવું. -ઊંચી કરવી =(સંમતિ દર્શાવવા) આંગળી ઊંચી કરવી; સંમત થયું (૨) ઊંચે એક પરમેશ્વર જ છે એમ બતાવવું; એવી દેવાળા કે લાચારીની સ્થિતિ જણાવવી (૩)(જરા સરખુંય) સામે થવું. વિરેધ કરવે!. –આપતાં પહોંચે પકડવા, પહોંચે વળગવું =થોડી મદદ કરવા આવે તેને આખે જ પેાતાના સ્વાર્થમાં કરવા તૈયાર થયું; જરા હાથ દેનારનું બધું જ પચાવી પાડવા મથવું. –કરવી=સાન કરી ઉશ્કેરવું; ચીડવવું; છંછેડવું(ર) ચીંધવું; આંગળી
વડે બતાવવું (૩) નિંદવું; કૅત કરવું. -ખૂંપવી = પહોંચ કે પ્રવેશ હાવે; ફાવવું કે સમજી શકવું. (સામે) થવી = નિદાવું; (ખરાબ કે નિંદ્ય) ચીંધાવું; ફજેતી થવી. –ના વેઢા પર,–ને ટેરવે હોવું =કીટ હોવું; બરાબર માર્ટે હોવું; જ્ઞાન કે માહિતી તૈયાર હોવાં, –ને વેઢે ગણાય એટલું = સંખ્યામાં અમુક થોડું જ; વેઢે ગણી શકાય એટલું; તુજને ટેરવે નચાવવું,—પર નચાવવું = (કોઈ ને) કલામાં કે વશ રાખવું, પૂરું અનુકૂળ વર્તે એમ કરવું. —પર રાખવું=જુએ ‘આંગળી પર નચાવવું' (ર) (સ્નેહથી) પાસે ને પાસે રાખવું; આંખથી વેગળું ન કરવું; લાડ લડાવવાં. -બતાવવી = આંગળીની સંજ્ઞાથી) ધમકી કે વિરોધને ઇશારો કરવા; ધમકાવવું; મારની ધમકી બતાવવી (૨) (માર્ગદર્શન કરી) મદદ કરવી. દા. ત. ‘‘આંગળી બતાવ્યાનું પણ પુણ્ય છે.’’—સૂજી થાંભલે ન થાય =વસ્તુને વધવા કે મેટી થવાને મર્યાદા હોય; નાનું કાંઈ અતિ મેઢું ન બને. આંગળીથી નખ વેગળા= નખ આંગળી જોડે હોવા છતાં તે અલગ છે, તેવા ભેદભાવના સંબંધ; નખ આંગળીની જુદાઈ જેવી જુદાઈ.] [ થવી તે આંગળી-ચીંધામણું, આંગળી-દેખામણું ન॰ ફજેતા; આંગળી આંગણું (૦)ન॰જુએ આંગળી.[આંગળાં કરવાં = (પસ્તાવે, આશ્ચર્ય, વિમાસણ, નિરાશાના ભાવ બતાવે છે.) ચિંતામાં પડવું; આશ્ચર્યચકિત થવું; પસ્તાવું. (−ળાં) ચાટી પેટ ભરવું =જરાતરા વડે આખે. સંતેાષ મેળવવા મથવું; વ્યર્થ ફાંફાં મારવાં] આંગિક વિ॰ [i.] અંગ – શરીર સંબંધી આંગિરસ વિસઁ.]અંગિરસ ઋષિને લગતું (૨)પું(સં.)બૃહસ્પતિ આંગી (૦) સ્ક્રી૦ [સં. ]િ પરણનાર પુરુષને મેાસાળ તરફથી મળતું એટયા વિના નું કોરું વસ્ત્ર(૨) માતાની મૂર્તિને બદલે મુકાતી રંગબેરંગી ધાતુઓના પતરાની તકતી (૩)હનુમાનની મૂર્તિ ઉપરનું તેલસિંદૂરનું પડ (૪) (જૈન) મૂર્તિના શણગાર (૫) આંધીથી ચડતા ધૂળનો ગોટો. [ –ઉતારવી=હનુમાનજી ઉપરનું પડ હઠાવવું. -ચઢાવવી =બાધાને અંગે માતાનું પ્રતીક તેની આગળ મૂકવું. -પહેરાવવી =આંગી વસ્ત્ર આપવું (જીએ આંગી ૧) આંધ્રમન્યુ પું॰ (સં.) જીએ અહિરમાન આંગ્લ વિ॰ [. ‘ઍ ગ્લો' પરથી સં. રૂપ આપ્યું છે. અંગ્રેજોને લગતું. ૰દેશ પું॰, ભૂમિ(-મી) સ્રી॰ અંગ્રેજોના દેશ; ઇંગ્લંડ.
ભાષા સ્ત્રી॰ અંગ્રેજી ભાષા
આંચ (૦) સ્ત્રી॰ [સં. ચિત્, ત્રા. મન્વિ] ઝાળ; ભભૂકા; સખત

Page #138

અચકવું]
[અંતરે
તાપ (૨) દીતિ; શેહ; રૂઆબ (૩) ધમકી; ત્રાસ (૪) ઈજા. | આંટો (૦) [. મારા, સં. શ્રાવૃત, પ્રા. આટ્ટ પરથી?] વળ; - આપવી = ગરમ કરવું. -આવવી, લાગવી = ઈજા થવી. | ચકરાવે; ફેર (૨) કેરે; ધક્કો (૩) અંટસ.[આંટા ફરવા = લગ્નના -લાગવી = ઝાળ અડવી; બળવું. –દેવી = ત્રાસ આપવો.] ફેરા ફરવા..–ખા =વળ પ્રમાણે કે ચકરાવામાં ફરવું (૨)(કામને આંચકવું (૯) સક્રિટ જેરથી એકદમ ખેંચવું
ઇરાદે) જવું; જઈ કે ફરી આવવું (પ્રાયઃ અફળ).-મારવો = અટે આંચકી (૦) સ્ત્રી તાણ; આંકડી (૨) હેડકી. [-આવવી = તાણ | ખા (૨) આમ તેમ ખાલી ફરવું. = આંટો ખાવો; વળ કે હેડકી ઊપડવી, થવી.] – ૫૦ જુઓ આંચકો
પ્રમાણે ફરવું (જેમ કે કું) રાખવો =જુઓ‘આંટી રાખવી'.]. આંચણી () સ્ત્રી, બોલતાં અચકાવું તે (૨) વાતચીતમાં વારે ૦આમળે ! મનની આંટી કે આમળે; અંટસ; ખાર. છાંટો વારે બોલવાની ટેવ હોય એવા નિરર્થક શબ્દો તે(૩)જુએ અસ્તાઈ | ૫૦ આવવા જવાને ને ખાવા પીવાન રાંબંધ; રેટી-બેટીઆંચલું (૯) વિ. દેઢડાહ્યું
વ્યવહાર. ફેર પુત્ર આંટો અને ફેરે (૨) ફેરફાંટ. [-કરો આંચળ (૯) j૦ [તું. મં] પશુમાદાના આઉને અગ્ર ભાગ. =ફેરફાંટે, ખા: કાંઈ કામકાજ માટે જવું આવવું.]. વાંટો [-આવ = આંચળમાં એક રોગ થવો –ઊડી જ = તેમાંથી | પૃ૦ જુઓ આંટીઘંટી દૂધ ન નીકળવું -- આવતું અટકવું. –ઝર =તેમાંથી દૂધ ટપકવું. આહવા (૦) ૫૦ બ૦ ૧૦ [ઉં ] અંડક પળ -દૂઝ = આંચળના સડાથી દૂધની સાથે લોહી આવવું.] આંતબાર (૧) પુંડ આડખીલી; વિદ્મ આંચળી (૨) સ્ત્રી [સં. મંત્રઅંચળ; છે; પાલવ
આંતર વિ.સં.] અંદરનું; માંહે માંહેનું; આંતરિક (૨) સમાસમાં આંછ (૦) સ્ત્રી ઝાંખ; આ છું સૂઝયું તે (૨) આંખની છારી [છળ પૂર્વપદ રૂપે આવતાં “અંદર અંદર” “પરસ્પરએવો ભાવ બતાવે આંજણ (૨) ન જુઓ આંજવું અંજનકાજળ (૨) છેતરપિંડી; છે. જેમ કે, આંતર, –ધમય, પક્ષીય, પ્રાંતીય ઈ૦. ૦કલહ પુત્ર આંજગિયું (૨) ન [સે. યંગાળમા] એક ઝાડ
આંતરિક – અંદર ઝઘડો. જન્ય વિ. અંદરથી પેદા થતું આંજણ સ્ત્રીઓ અજવું] પાંપણના મૂળ આગળથતી કેલી એન્ડજેનસ (વ.વિ.).૦જાતીય વિ. જુદી જુદી જાતિઓ અંદરનું આંજણે (૯) એક જાતને પાટીદાર
કે તેમના પરસ્પર સંબંધનું.૦જીવી વિ૦ છોડની અંદર રહી તેમાંથી આંજનેય પું. [સં.] (સં.) અંજનાનો પુત્ર- હનુમાન
પિષણ મેળવી જીવતું; “એન્ડોફાઇટિક(વ.વિ.). ૦ ૦.૦દર્શન આંજવું (૨) સક્રિ. ૩. મંગ] આંખમાં લગાડવું (૨) અતિ નવ આંતર + દર્શન. પ્રતીતિ સ્ત્રી અંદર -મનમાં થતી પ્રતીતિ. પ્રકાશથી આંખનું તેજ હરી લેવું (૩)[લા. શેહમાં નાખવું; ઝાંખા પ્રાંતીય વિ૦ બધા પ્રાંતો કે તેમના પરસ્પર સંબંધને લગતું. પાડી દેવું; છક કરી દેવું
ભાષા સ્ત્રી- જુદી જુદી ભાષા બોલનારાની પરસ્પર વ્યવહારની આંજિયું (૦) ૧૦ જુવારને એક રેગ; આગિયું [દોરડાં એક સામાન્ય ભાષા; “લિવા કે'. ૦રાષ્ટિ-પટ્ટી)ય વિ૦ આજે (૦) ૫૦ કવાથંભની બે બાજુના સઢ બાંધવાનાં મોટાં સર્વ રાષ્ટ્રોને કે તેમના પરસ્પર સંબંધને લગતું.વિગ્રહ ૫૦,યુદ્ધ આંટ (0) સ્ત્રી [મ. બટ, હિં. માટ] આંટી; ગંચ (૨) કીને; વેર | નવ એકસમૂહના લેકમાં અંદર અંદર યુદ્ધ; ‘સિવિલ વૅર (૩) શાખ; આબરૂ (લેવડદેવડ અંગે મુખ્યત્વે) (૪) હથોટી (૫) | આંતર,ડું (૦) ૦ [સં. મંત્ર] પેટમાંના અજરસને પચાવી મળને હાથકામમાં કે બોલવા લખવામાં હોશિયારી, ઝડપ (૬) અંગઢા બહાર કાઢનાર નળના આકારને અવયવ; પિટને નળ. [આંતરઢાં ને તર્જની વચ્ચેનો ભાગ કે જ્યાં કલમ ટેકવીને લખીએ છીએ | ઊંચાં આવવાં,ગળ આવવાં = ખૂબ મહેનત પડવી.આંતરડાની (૭) તાકડિયાપણું; ચેટ -છેડવી =કીને કે મમત દૂર કરવાં. (દાઝ, માયા) = ખરા મનની. આંતરડાની સગાઈ =એક પેટની –જવી, -તૂટવી = શાખ જવી; બેઆબરૂ થવી. -બેસવી = - સાચી સગાઈ. આંતરડાં રંગવાં = ખૂબ મારવું; સતાવવું; હથોટી આવવી (૨) આબરૂ જામવી.]
દુ:ખ દેવું.]. આંટણ (૦) ૧૦ (ચામડી પર) ઘસારાનું ચિન. [–પડવું = ! આંતરડી (૦) સ્ત્રી જુઓ “આંતર] દિલ; હૃદય આંટણનું ચિહન ચામડી ઉપર થવું.
આંતર- પ્રાંતીય, રાષ્ટ્રીય, વિગ્રહ જુએ “આંતર’ []માં આંટવું (૨) સ૦િ તાકવું; નિશાન માંડવું (૨) ટપી જવું આંતરવું (૦) સક્રિ. [તું. મંતરિ-મંતર , પ્રા. અંતર] (વાડ આંટિયાળું (૦) વિ૦ આંટીવાળું
કરી કે પડદે ભરીને) જુદું પાડવું; પડદે ભરવો (૨) ઘેરવું (૩) આંટી (૦) સ્ત્રી, ગડ; ગાંઠ; ગુંચ; (૨) કાંતેલ દોરાની કરાતી અટકાવવું; રસ્તો રેકો ગડી (૩) [લા] કી (૪) ફાંસે; પિચ; પ્રપંચ (૫) કેયડે (૬) | આંતરસી(-સે), આંતર (૦) પંઅંદરનું સીવણ; સીવેલા શાખ; અટ; આબરૂ [–આવવી = ગંચાવું. ઉકેલવી, કાઢવી | કપડાને બંધબેસતું કરવા માટે અંદરથી ભરેલો દોર =મુશ્કેલી કે મંઝવણ દૂર કરવી. –નાખવી = ગચવવું; મંઝવવું. | આંતરિક વિ. સં.] અંદરનું (૨) અંતરનું; હૃદયનું -પાઠવી = ગંઠાઈ જવું (૨) અણબનાવ થ; વેર બંધાવું, –માં | આંતરી (૦) સ્ત્રીબેતિયું, ખેસ વગેરે કાપડના વગર વણેલા છેડા લેવું, નાંખવું-ભરાવવી,મારવી = દાવમાં આણવું; સપડાવવું. તે (૨) કોર; છેડે; પાલવ (૩) કાપડ -ચોપડીઓમાં પડતી એક –રાખવી =મનમાં ગાંઠ રાખવી, અણબનાવ કે વેરનું કારણ જીવાત (૪) વહાણની કિનાર (૫) ખાવાના પાનની નસ (સુ.) સેવવું.]. ઘંટિયાળું વિટ આંટીઘૂંટીવાળું. ૦ઘંટી સ્ત્રી, દાવપેચ | (૬) ફણસનાં ચાંપાને વળગેલા રેસા (સુ.) (૨) છળકપટ. ફાંટી સ્ત્રી એક બાલરમત. ૦વીટી સ્ત્રી એક આંતરે (૦) ૦ [સં. અંતર ] અંતર; ગાળો (૨) અંતરપટ; પ્રકારની વીટી (સ્ત્રીઓ બે આંગળીઓ સાથે પહેરે એવી) પડદે (૩) જુદાઈ ભેદ (૪) ધ્રુપદને બીજો ભાગ [આંતરે દિવસે આંટે ટપ (૦) ૫૦ લાટીઓની રમતને એક દાવ
=એક દિવસના અંતરે પડીને આવતે – દર ત્રીજે દિવસે-ભરો

Page #139

આંતા ]
=વચ્ચે પડદો કે પડભીતિયું ઊભું કરવું – ચણી લેવું; જુદું પાડવું. “રાખવા=ભેદભાવ રાખવે!; પરાયું માનીને વર્તવું (૨) મન ખોલીને વાત ન કરવી.]
આંતે! (૦)પું॰ ત્રણ સેરાના દર ભાંગતાં પહેલી બે સેરા ઉમેળવી તે આંત્ર વિ॰ [H.] આંતરડાને લગતું (ર) ન૦ આંતરડું. ॰જ્જર પું॰ આંતરડાના તાવ. ૦રસ પું॰ આંતરડાના રસ આંકૂલમાન વિ॰ [મું. માંદ્ગુરુ]+ચલિત આંદોલ પું॰ [i.] આંદોલન; ડોલન (ર) વિ॰ કંપયુક્ત (સ્વર). ૦ ન॰ હાલવું તે; ઝૂલવું તે (૨) હિલચાલ; ચળવળ; ખળભળાટ (૩) ગતિમાન (પ્રેરક) તત્ત્વ. -લિત વિ॰ આંદોલન પામેલું આંધણ (૦) ન॰ [કા.] જુએ આધણ આંધળિયું (૦) ન॰ જુએ ‘આંધળું’માં આંધળું (0) વિ॰ [સં. અંધ, ત્રા. ઝં, અંધ] અંધ; ન દેખતું (૨) વિચારહીન; જ્ઞાનહીન (૩) અંધારું. [ધળાની લાકડી = આધાર કે આ શ્રય જેવું તે. આંધળાને આરસી =નકામી વસ્તુ. આંધળા પાટા બાંધવા = ભરમાવવું; આંખે પાટા બંધાવવા; છેતરવું. આંધળી ગલી સ્ત્રી॰ જેમાંથી બહાર નીકળવાનો માર્ગ ન હોય એવી ગલી. આંધળી ગાય = નિર્દોષ ગરીબ સ્વભાવના માણ્યું. આંધળું ગૂમડું = છિદ્ર વગરનું – માં ન પડેલું ગૂમડું. આંધળે બહેરું કુંટાવું = આંધળે ને બહેરા – સરખેસરખા અજ્ઞાન કે ગોટાળામાં અથડાવા, ગોટાળા વળી વધવા; ગૂંચમાં પડવું. આંધળા ધંધા = નફાનુકસાનની સૂઝ ન પડે એવા કે મળતર
|
વગરના ધંધે.]—ળિયું ન॰ સાહસ; અવિચારી કર્મ. [આંધળિયાં કરવાં = આંખો મીંચીને સાહસમાં કુદી પડવું; વગર તેયે વિચાર્યે ઝંપલાવવું.]—ળિયા પાટ્ટો પું॰ આંધળે પાટો. –ળી ખિસકોલી
સ્ત્રી એક રમત. ~ળી ચાકણ(~ળ,-ળણ), ચાકટ સ્ત્રી૰ એ મુખવાળા એક સાપ. ધમ,ભીંત વિ॰ છેક આંધળું. −ળા પાટે (–ડા), −ળા પટેલ પું॰ એક બાલરમત; ડાહીનો ઘોડો. -ળા ભેટવા પું॰ એક બાલરમત
આંધી (૦) સ્ત્રી॰ [હિં.] દિશા ધૂળથી પુરાઈ જાય એવું સખત વાવાઝોડું(૨) અંધાપા. [—આવવી,—ચઢવી = વાવાઝોડું થવું.] આંધ્ર પું॰ [સં.] (સં.) તેલુગુ પ્રદેશ; તૈલંગણ [ ઔષધિ આંખટ વિ॰ [F.] અંબટ; ખાટું (૨) સ્ત્રી॰ [ä. માત્રાત] એક આંબલિયા (૦) પું૦ (૫.) જુએ ‘આંબા’માં (૨) (કા.) જીએ
‘આંબલી'માં
આંબલી (૦) સ્ત્રી॰ [ä. મસ્જિા, પ્રા. કે કે. મંવિયિા] આમલી (૨) [કા.] આંબલીના ચૂકો. ~લિયા પું॰ [કા.] કચૂકા,
૦પીપળી સ્ત્રી. એક રમત
ખવું (૦) સક્રિ॰ પહેાંચવું; પકડી પાડવું (૨) [તં. મસ્જી, ત્રા. અંī] અક્રિ॰ અંબાવું; ખટાઈ જવું આંબળું (૦) ન॰, −ળી સ્ત્રી॰ જુએ ‘આમળું’માં આંબળેા (૦)પું॰ જુએ આમળે
આંબાગાળા, આંબામર, આંબાવા↓િયું, આંબાવાડી, આંબાશા(–સા)ખ, આંબાહળદર જુએ ‘આંબે’માં
આંબેલ (૦) સ્ત્રી૦ જનનનાળ; આમળ આંખેલ ન॰ [ત્રા, વિરુ, માયુંવિરુ; સં. બાવાō] એક ટંક અલૂણું જમવાનું વ્રત (જૈન)
૯૪

આંખ (૦) પું॰ [સં. માત્ર, પ્રા. બંન] આમ્રવૃક્ષ; કેરીનું ઝાડ (૨) છેકરાંની એક રમત. [આંબા આંબલી બતાવવાં = લલચાવવું; ઢગવું. આંબા ગોડી નાખવા =આંબા ખાદી નાખવા જેવું – જે સામે કાઈ ઇલાજ પછી ન હોય એવું અસલ નુકસાન કરવું; થઈ શકે એટલું (કાઈ નું) ખરાબ કરવું. આંખે મેર =(આશા બતાવવા માટે, સારા ફળની આશા તરીકે આને પ્રયોગ કહેવતામાં મળે છે.) જેવી કે, ‘આંખે મેર ને વાત કહીશું પાર’; ‘આંખે મેર ને કલાલે લેખું, જતે દહાડે કાંઈ ન દેખ્યું.' -આશા રાખે, ફળી તે ખરી, નહિ તે કાંઈ નહિ, એમ અર્થ બતાવે છે. આંખે લેવા=ફરતા ભમરડાને હથેળીમાં લેવા.] “અલિયા પું॰ બા (૫.) -બાગાળા સું॰ કેરીની મેાસમ. –બામાર પું॰ આંબાના માર (૨) ડાંગરની એક જાત. –બાવાડિયું ન॰,—ખાવાડી સ્ક્રી॰ આંબાનું વન; અમરાઈ. -ખાશા(-સા)ખ સ્ત્રી॰ આંબા ઉપર કુદરતી રીતે પાકેલી કેરી. –બાહળદર સ્ત્રી એક જાતની હળદળ. ળિયું ન॰ કાચી કેરીની સૂકવેલી ચીરી
આંબાઈ (૦)સ્ત્રી ક્રૂટીની નીચેના ભાગમાં અંદરની રગોની ગાંઠ. [-કરાવવી,–ચેાળવી,-બેસાડવી=આંબાઈની જગાએ ચાળી કરીને તેને ઠેકાણે લાવવી. –ખસવી, –ટળવી = આંબાઈની ગાંઠ તેને સ્થાનેથી હડવાનું દરદ થવું.−એસવી, ઠેકાણે આવવી = આંબાઈનું દરદ મટવું..
આંòાસુ (૦) ન॰ સૂકું આલૂ (૨) સૂકી દ્રાક્ષ આંખેાળિયું (૦) ન૦ જુએ ‘આંબે’માં આંશિક વિ॰ [ä.] અંશવાળું; અંશ પૂરતું; અધૂરું
આંસ (૦) પું॰ [સં. અક્ષ] ધરી આંસુ(૦)ન[સં. અશ્રુ, પ્રા. મંત્તુ] અશ્રુ; આંખમાંથી દુઃખ કે હર્ષ વખતે ટપકતાં ટીપાં. [−આવવાં, ખરવાં, પડવાં, વહેવાં= આંસુ નીકળવાં; રડવું. —ઢાળવાં = આંસુ પાડવાં, રડવું.—લૂછવાં, લાહવાં = રડતાને રશાંત પાડવું (૨) સાંત્વન કે દિલાસે આપવે.] ઢાળ વિ॰ આંખમાંથી આંસુ પાડે એવું (૨) સ્ત્રી॰ ઘેાડાની એક ત. ૦પાત પું॰ અશ્રુપાત. લૂછણું ન॰(કોઈનાં ) આંસુ લૂછવાં તે; દિલાસા
આંહીં (૦) અ॰ (ર૧૦) નકાર બતાવતા ઉદ્ગાર; ઊંહુ આંહાંસ (૦) સ્ત્રી॰ હા ના; ઘડભાંગ (?) આંહીં, કણે (૦) અ॰ (કા.) અહીંયાં
[ કાતરી
ઇ સ્ત્રી॰ [સં.] સંસ્કૃત કુટુંબની વર્ણમાલાનો ત્રીજો અક્ષર; એક સ્વર (દીર્ઘ રૂપ ઈ) (૨) અ૦ (ર૧૦) ક્રોધ, નિંદા, દયા, દુઃખ, દાઝ અને વિસ્મયસૂચક ચિત્કાર. કાર પું॰ [i.] ‘ઇં’ અક્ષર કે ઉચ્ચાર, ૦કારાંત વિ॰ અંતે ઇકારવાળું
ઇ ‘ઇત્યાદિ’નું ટૂંકું રૂપ [(૩) (સં.) એક જાણીતા ઉર્દૂ કવિ ઇકબાલ ન॰ [ત્ર.] કિસ્મત; નસીબ (૨) સદ્ભાગ્ય; આખાદી ઇકરાર પું॰ [મ.] હા પાડવી તે; કબૂલાત (ર) કેફિયત; પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક કહેલા અથવા લખાયેલા મજ; એકરાર. નામું ન૦ [7.] પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક કબૂલાતના લેખ; ‘ઍફિડેવિટ’ ઇકાતરી સ્રી૦ ગણિતના સાળ આંકમાંના એક

Page #140

કાત(-તે)રા ]
ઇકત(—તે)રા વિ॰ પું૦ ૭૧ના; ૭૧મા (ર) પું॰ (સં.) વિ. સં. ૧૮૭૧ના દુકાળ
ઇકાતર વિ॰ [સં. ક્ષિતિ] ૭૧; એકોતેર, [ —કુળ તરવાં= બધા વડવાઓના ઉદ્ધાર થયે.] –રા જીએ શકાતરા ઇક્કડ સ્ત્રી [સં. અટ, પ્ર.] એક વનસ્પતિ ઇક્ષુ, * સ્ત્રી [સં.] શેરડી, કાંઢ પું॰ શેરડીના સાંઠા (૨) તેની પેરાઈ. ૦૪ વિ॰ શેરડીમાંથી નીપજતું (ગોળ, ખાંડ ઇ૦). દંડ પું॰ શેરડીના સાંઠા, પાક પું॰ ગોળ, યંત્ર ન૦ શેરડી પીલવાનું યંત્ર; કોલું. ૦૨સ પું॰ શેરડીના રસ, શર્કરા સ્ત્રી॰ સાકર. સાર પું॰ ગાળ
ઇક્ષ્વાકુ પું॰ [ä.] (સં.) સૂર્યવંશને આદિ રાન્ન
ઇખલાક પું॰ [Ā.] વિનય; સભ્યતા
ઇખલાસ પું॰ [મ.] સંપ; દોસ્તી; એખલાસ ઇખ્તિલાત પું॰ [મ.] મૈત્રી; સ્નેહ ઈખ્તિલાક પું॰ [મ.] વિરોધ; જુદાઈ, દ્વેષ મુખ્તસાર પું॰ [ત્ર. કૃતિસાર] સંક્ષેપ; સાર ખેંચાવું અ॰ ॰િ, –વવું સક્રિ॰ ‘ઈંચવું’નું અનુક્રમે કર્મણિ ને પ્રેરક [પ્રવાહ (૨) અભિષેકપાત્ર ઈચ્છનધારા સ્ત્રી॰ [ä. અવિચ્છિન્ન-ધારા] અતૂટ ધારા; ચાલુ ઇચ્છનીય વિ॰ [ઇચ્છવું + અનીય] ઇચ્છવા જેવું; ઇષ્ટ; એબ્ય ઇચ્છવું સક્રિ॰ [સં. વ-ઇ ] ઇચ્છા કરવી (૨) આશા રાખવી (૩)[તું. ', પ્રા. ફઇ] મેળવવા આશા રાખવી; માગવું ઇચ્છા સ્ત્રી [સં.] મરજી; રુચિ; ખુશી (ર) ઉમે; આશા; અભિલાષા (૩) કામના; વાસના. [—માં આવવું – ઇચ્છા થવી; ગમવું; પસંદ પડવું,] ચાર પું॰ સ્વેચ્છાચાર. ચારી વિ૦ સ્વેચ્છાચારી. નુરૂપ વિ॰ મરજી પ્રમાણેનું. નુસાર અ॰ મરજી મુજબ, નુસારી વિ॰ ઇચ્છા પ્રમાણેનું. ન્યાય શું માગ્યામનપસંદ ન્યાય. ૦પુરઃસર, ॰પૂર્વક અ॰ ઇચ્છા મુજબ (૨) જાણી જોઈ ને; ઇરાદાપૂર્વક. ફુલ(−ળ) ન૦ ઇચ્છા પ્રમાણે મળવું – થવું તે (૨) [ગ.] ત્રિરાશિમાં ઇચ્છિત ચેાથું પદ; હિસાબનો જવાબ. બલ(—ળ) ન૦ ઇચ્છાની શક્તિ; મને ખળ, સંકલ્પબળ. ભેદી સ્ત્રી॰ સખત જુલાબની એક ઔષધિ. ભેાજન ન૦ ભાવતું ભાજન, મરણી વિ॰ ઇચ્છાનુસાર મરવાની શક્તિવાળું.૰વર પું૦ જાતે પસંદ કરેલા વર. ૦વાચકવિ૦ ઇચ્છા દર્શાવનારું. વ્યાપાર પું॰ ઇચ્છાનો વ્યાપાર; ઇચ્છાનું કાર્ય. શક્તિ સ્રી॰ ઇચ્છાખલ; સંકલ્પબળ. –ચ્છાંક પું॰ ઇષ્ટરાશિ; ત્રિરાશિનું ત્રીજું પદ (ગ.). -ચ્છિત વિ॰ ઇચ્છેલું. -કુ(ક) વિ॰ ઇચ્છાવાળે ઈજન ૮૦ [મ, ફ્રન] નાતરું; આમંત્રણ
|
ઇજનેર પું॰[. ઇન્તિનિર]બાંધકામ ઇત્યાદિની યોજના કરનાર આદમી (૨) યંત્રવિદ્યા જાણનાર આદમી. –રી વિ॰ ઇજનેરને -ઇજનેરના કામને લગતું (૨) ઇજનેરી કામ કે વિદ્યા ઇજમાલી વિ॰ [Ā.] સહિયારું; સંયુક્ત (માલકીનું) ઇજલાસ સ્ત્રી॰ [મ.]જલસા; સભા; બેઠક. નિશાન પું॰ [[.] સભ્ય (૨) નવા તથા એ દરજ્જાના પુસ્ત્રોને માટે મ!નાર્થે વપરાતા શબ્દ
ઇજત શ્રી॰ [Ā.] પરવાનગી; રજા ઇજાફત સ્ત્રી॰ [ચ.] વધારો; ઉમેરા (૨) સમાસ(૩) છઠ્ઠી વિભક્તિ
૯૫

(૪) જોડી દેવું તે; ખાલસા કરવું તે. ગામ ન॰ ઇનામી ગાંમ કે વતન. ૦ખાતું ન॰ ભેટ નજરાણાંને લગતું ખાતું [મૅન્ટ) ઇન્તફે પું[5.]વધારા; વૃદ્ધિ(૨)ચડતી.(જેમ કે, પગારમાં; ‘ઇન્દુિઇજાર સ્ત્રી [મ.]સુરવાળ; લેંઘી. બંધ પું॰ ઇજારનું નાડું; કમરપટો ઇજારદાર પું॰;રી શ્રી॰ [ū.] જુએ ‘ઇજારો’માં ઇારબંધ પું॰ જુએ ‘ઇજાર’માં
ઇજારવું અક્રિ॰ દુઃખ, સંતાપ કરવા; દુઃખી થવું ઇજારાપદ્ધતિ, ઇજારાશાહી જુએ ‘છારા’માં
[ ધૃતર
ઇજારા પું [મ.] ઠરાવેલી શરત પ્રમાણે કોઈ હક્કના એકહથ્થુ ભાગવટો; ઠંકા, એવા પટો; કરાર કે ઠરાવ (ર) સનંદી હક. —આપવા =એકહથ્થુ ભોગવટો નક્કી કરીને હક સેાંપવે. –રાખવા, લેવા =એવે હક મેળવવા, ખરીદવેા, કરી લેવેા.] –રદાર વિ॰ ઇજારા ધરાવનાર. –રદારી સ્ત્રી॰ ઇજારદારનું કામ; ઇન્તરદારપણું, –રાપતિ સ્ત્રી ઇન્તરે આપવાની કે ઇન્તરો આપીને કાર્યવ્યવસ્થા કરવાની પદ્ધતિ. –રાશાહી સ્ત્રી॰ ઇજારાપદ્ધતિનું વર્ચસ્વ જેમાં હોય તેવી અર્થવ્યવસ્થા
ઇજિપ્ત પું॰ (સં.) આફ્રિકાના એક દેશ – મિસર. —શિયન વિ॰ [.] તે દેશનું કે તેને લગતું
ઇજ્જત સ્ત્રી[Ā.] આબરૂ. (ર) સ્ત્રીનું શિયળ. [—આપવી, કરવી =માન આપવું; આબરૂ વધારવી. –જવી, –ના કાંકરા થવા, -લેવી = જુએ ‘આબરૂ જવી, . . . .’ .' વગેરે.].૰(—તે)આસાર, દાર વિ॰ આખદાર; પ્રતિષ્ઠિત ઇજ્યા સ્ત્રી [સં.] યજ્ઞ (૨) પૂજા
ઇઝરાયલ વિ॰ [[]] યહૂદી લેાકેાને લગતું (૨) પું॰ (સં.) ચહૂદી લોકોના એક મૂળ પુરુષ કે તેમના દેશ ઇઝહાર પું॰ [મ.] જાહેર રીતે રજૂ કરેલી હકીકત; જાહેરનામું; ‘ડેક્લેરેશન’ (૨) જુબાની. નવીસ પું॰ ઇઝહાર લખનાર ઇટાલિક પું॰ [...] ત્રાંસા મરેડના અંગ્રેજી અક્ષરનું બીજું કે ટાઈપ ઇટાલિયન સ્ત્રી॰ [.] ઇટાલીની ભાષા (૨) પું॰ તેના વતની ઇટાલી પું॰ [.] (સં.) યુરોપના એક દેશ
ઇટ્ટા(-ઠ્ઠા)શ્રી કડ્ડી; અક્કા. (–કરવી, થવી જુએ ‘અક્કા’માં) ઇઠ્ઠો(–ચો)તેર વિ॰ [ä ક્ષક્ષક્ષતિ, પ્રા. મઢુત્તરિ] ૭૮; જુએ અઠ્ઠો(-યો)તેર
ઇડચારશી(—સી) વિ[સં. બટારીતિ, પ્રા. મટ્ટાસીરૂ]૮૮; અઢયાશી ઇરિયા વિ॰ પું॰ ઈડરના (૨)[લા.] ઘણા મજબૂત – જીતવા મુશ્કેલ (ગઢ). [—ગઢ જીતવા=ન થઈ શકે એવું પરાક્રમ કરવું (૨) (કટાક્ષમાં) મેટી ધાડ મારવી]
ઇઢા સ્ત્રી[સં.] યોગશાસ્ત્ર અનુસાર પ્રાણવાયુની ત્રણ નાડીઓમાંની શરીરની જમણી બાજુની નાડી (ઇંડા, પિંગલા અને સુષુમ્હા) ઇતકાદ પું [મ. તત્કાā] શ્રદ્ધા; વિશ્વાસ ઇતબાર પું[મ.]વિશ્વાસ.[~કરવા,—રાખવે જુએ‘અવિશ્વાસ’ માં]—રી વિ॰ભરોસા લાયક; પ્રમાણિક
ઋતમામ વિ॰ [Ā.] તમામ; પૂરેપૂરું (ર) પું॰ સરંામ; રસાલા ઇતર સ૦ (૨) વિ॰ [સં.] અન્ય; બીજું (૩) ફાલતુ; ભિન્ન (૪) ક્ષુલ્લક, ત: અ॰ બીજેથી; જુદી રીતે. ન્ત્ર અ॰ અન્યત્ર; બીજે ઠેકાણે. વાચન ન૦ અભ્યાસક્રમ ઉપરાંતનું – બહારનું ફાલતુ કે પાઠપુસ્તક ઉપરાંતનું – વાચન

Page #141

ઇતરડી]
ઇતરડી સ્ત્રી॰ ઢોરના શરીરે વળગતું એક જંતુ ઇતરતઃ, ઇતરત્ર, ઇતરવાચન [ä.] જુએ ‘ઇતર’માં ઇતરાઈ શ્રી મંજુએ ઈતરાવું] આછકલાઈ, મિથ્યા માટાઈ ઇતરાજ વિજ્ઞ. મતિાન] નાખુશ; ખફા. –જી સ્ત્રી॰ નાખુશી; અવકૃપા; ખેાક્
ઇતરાવવું સ૦ ક્રિ॰ ‘ઈતરાવું’નું પ્રેરક
ઇતરેતર વિ॰ (૨) સ^[તં.] એકબીજાનું; પરસ્પરનું. શ્ચંદ્રપું॰ *ક્રસમાસને એક પ્રકાર. ઉદા॰ ‘હાથીઘેાડા'. –રાશ્રય પું [+આશ્રય ] અન્ય ન્યાશ્રય
ઇતલાખ વિદ્[, હતા] જુદું;ઠ્ઠું (ર) સરકાર ખર્ચે સરદાર પાસે રહેતા (કેાજના સિપાઈ) (૩) પું॰ છૂટું -મુક્ત કરવું તે (૪) છૂટાછેડા આપવા તે
ઇતવાર પું॰ એ આતવાર; રવિવાર
૯
ઇતતતઃ અ॰ [સં.] અહીં તહીં; આમ તેમ ઇતઃ અ॰ [મં.] અહીંથી. ૦પર અ॰ હવે પછી ઇતિ અ॰[સં.]આ પ્રમાણે (૨) સમાસ, પૂરું થયું, એમ બતાવે છે (૩)શ્રીસમાપ્તિ.॰કર્ત(—ત્તે)વ્ય વિ॰વિધિ અનુસાર કરવા યોગ્ય (૨) ફરજ – કર્તવ્ય કરી ચૂકેલ; જેનું કર્તવ્ય સમાપ્ત થયું છે એવું; કૃતકૃત્ય (૩) ન૦ કરવા યોગ્ય કામ; ફરજ. ૦કર્ત(—ર્ત્ત)વ્યતા સ્ત્રી॰અવશ્ય કરવા યોગ્ય કામ (૨) કૃતકૃત્યતા, કૃતમ્ અ‘કર્યુ, ઈ. એક્’ (ગ.). માત્ર વિ॰ આટલું જ. વૃત્ત ન॰ બનેલી હકીકતનું બ્યાન; ઇતિહાસ. શ્રી શ્રી॰ સમાપ્તિ. સિદ્ધમ્ અ૦ ‘કર્યુ. ઈ. ડી’ (ગ.). –ત્યલમ્ અ॰ [સં.] હવે બસ. “ત્યાદિ (ક) વિ॰ [i.] વગેરે
ઇતિમાદ પું॰ [ત્ર.] વિશ્વાસ; ભરોસે
|
ઇતિહાસ પું॰ [i.] તવારીખ; ભૂતકાળનું વૃત્તાંત. ૦ક,કાર પું॰ ઇતિહાસ લખનાર પુરુષ, જ્ઞ, વિદ,શ્વેત્તા પું॰ ઇતિહાસનો જાણકાર – વિદ્વાન
ઇત્તિકાક પું॰ [મ.] એકમતી (ર) સંપ (૩) બનાવ; સંજોગ ઇત્યમ્ અ॰ [i.] આ પ્રકારે. ભૂત વિ॰ આ પ્રકારે બનેલું ઇત્યલમ્, ઇત્યાદિ(ક) જીએ ‘ઇતિ’માં ઇંત્ર ન૦ [f.] જુએ અત્તર [દેશ; આબિસીનિયા થિયે િપયા પં॰ [.] (સં.) આફ્રિકાના (હબસી લેાકના) એક ઇદમ્ સ॰ [સં.] આ, ઇદંતા સ્ત્રી॰ [ä.] મળતાપણું; તાદશતા ઇદં તૃતીયમ્ વિ॰ [સં.] ધાર્યા કરતાં નવું જ – જુદું જ (૨) ન૦ ત્રીજું જ – અવનવું જ કંઈક ઇધર અ॰ [હિં.]અહીં. ૦ઉધર, ૰તિધર અ॰ [fi.] અહીં તહીં ઇનકાર પું॰ [ત્ર, રૂન્દાર] ઇન્કાર; નિષેધ; મના (ર) અસ્વીકાર; નામંજૂરી. [જવું = ના મુકર જવું; ફરી જવું; ઇન્કારવું]. ॰વું સ॰ ક્રિ॰ ઇનકાર કરવા. –રિયત સ્ત્રી॰ ઇનકારવું તે ઇનસાફ,દાર, ક્રિયા, ફી જુએ ‘ઇન્સાફ’માં ઇનામ ન॰ [મ.] અક્ષિસ; યોગ્યતાની કદરમાં મળતી ભેટ (ર) જમીનનું ઇનામ; ઇનામી જમીન. [ કાઢવું, –રાખવું = ઇનામ આપવાનું કાયમ કરવું, ઠરાવવું; ઇનામ આપવાનું સ્થાપવું,] ૦અકરામ ન૦ બક્ષિસ(૨)બક્ષિસ અને માન. ૦ઈજાત ન૦ ઇનામમાં વધારો કરવે તે. ચિઠ્ઠી શ્રી॰ ઇનામની સનદ. ચેાથાઈ સ્રી ઇનામી જમીનના ઉત્પન્નના સરકારના ચેાથે

[ઇમામ
3
હિસ્સા, દાર વિ॰ ઇનામ મેળવનાર (૨) ઇનામી જમીન કે ગામવાળું (૩) પું. એક અટક. દારી સ્ત્રી॰ ઇનામદારની પદવી. ૦પટા (–ટ્ટો) પું૦, ૦પત્ર ન ઇનામી જમીન કે ગામના લેખ – સનદ, ફૈઝાબી સ્રી॰ ઇનાની જમીનના સરકારધારા. સલામી સ્રી॰ સલામી દાખલ થે હું મહેસૂલ ભરવું પડતું હોય એવી ઇનામી જમીન. –મી વિ॰ ઇનામને લગતું (૨) ઇનામમાં મળેલું (૩) જેમાં ઇનામ મળે એવું [ (પદવી, ખિતાબ)] ઇનાયત સ્ત્રી॰ [Ā.] એનાયત; ભેટ; બક્ષિસ, [~કરવું = આપવું ઇનિંગ,–૪ સ્ત્રી [.] ક્રિકેટના કોઈ પક્ષના રમવાનો દાવ ઇનેમલ ન૦[ફ્.] કાચ જેવું પડ(કે જે ધાતુ પર ઢોળ તરીકે ચડાવાય છે) (ર) દાંત પરનું પડ [વેરા -- આવકવેરા ઇન્કબ સ્ત્રી૰[.]આવક, ટૅક્સ પું[.] આવક પર લેવાતા ઇન્કાર [ત્ર.], ૰વું,—રિયત જુએ ‘ઇનકાર’માં ઇન્કિલાબ ઝિંદાબાદ શ॰ પ્ર૦ [hī.] ક્રાંતિ ઘણું જીવે
ઇન્જેક્ષન ન॰ [.] અદાલતી મનાઈહુકમ કે હુકમનામું (કોઈ નુકસાન કે અન્યાય માટે)
ઇન્જેક્ષન ન॰ [.] શરીરમાં સીધી દવા (તેને માટેની ખાસ સાય વડે) નાંખવી તે; તે રીતને ઉપચાર. [આપવું = તેવેશ ઉપચાર કરવા. –ખાવું, –લેવું તેવા ઉપચાર પાતા પર કરાવવે.] ઇન્ડિપેન સ્ત્રી૦ [ કિક્વેટન્ટ પેન] અંદર શાહી ભરવાની કરામત વાળી (એક જાતની) વિલાયતી કલમ; પેન; ફાઉન્ટનપેન. [–ભરવી =તે પેનમાં શાહી પૂરવા] ઇન્દ્રિયમ ન॰ [.] એક મૂળ ધાતુ (૨.વિ.)
ઇન્ડિયા પું॰ [Ë.] (સં.) હિંદ દેશ. યન વિ॰ તે દેશનું કે તેને લગતું (૨) પું॰ હિંદ દેશના વતની; હિંદી [ ટટયું ઇન્ફ્લુએન્ઝા પું॰ [Ë.] એક જાતના (તાવના કે શરદીના) રોગ; ઇન્શાઅલ્લાહ શ॰પ્ર[.] ઈશ્વરેચ્છા [માણસાઈ; સજ્જનતા ઇન્સાન પું; ન॰ [Ā.] માણસ (૨) માણસ જાત.-નિયત સ્ત્રી૦ ઇન્સાફ પું॰ [મ.] ન્યાય(૨) ચુકાદો. [આપવેા=ન્યાય કરવા; ખરાખર તાળવું. -માગવે ન્યાય કરવા કહેવું –વિનંતી કરવી.] દાર વિ૦ ઇન્સાફ રાખનારું(૨) પું૦ જડજ; ન્યાયાધીશ.-ક્રિયા પું ઇન્સાફ આપનાર (તુચ્છકારમાં), –ફી વિ॰ ઇન્સાફને લગતું (૨) ન્યાયી (૩) સ્ત્રી॰ ઇન્સાફની રીત (૪) અદાલત ઇન્સપેકટર પું [.] નિરીક્ષક; દેખરેખ રાખનાર ઇન્સપેક્ષન ન॰ [.] નિરીક્ષણ; તપાસણી ઇ પાણ (–ન) પું॰ એક વનસ્પતિ ઇપી સ્ત્રી॰ [તેલુગુ] એક વનસ્પતિ
ઇબાદત સ્ત્રી॰[Ā.] ભક્તિ; ઉપાસના; સ્તુતિ.॰ગાહ સ્રી;॰ખાના ન॰ ઉપાસના મંદિર – મસ્જિદ, મંદિર વગેરે
ઇબારત સ્ત્રી૦ [Ā.] (બાલવા લખવાની) ઢબ, શૈલી. [–ગોઠવવી =(દસ્તાવેજ કે કોઈ કાગળના) સાર કાઢવે (૨) ખરડો તૈયાર કરવા] [માનામાં મનાતું) (૩) વિ॰ રાક્ષસી; નઠારું ઇગ્લીસ પું॰[Ā,]શયતાન (૨) (સં.) એ નામનું દુષ્ટ ભૂત (મુસલ*ભ પું [તું.] હાથી
ઇમલે પું॰ [જીએ અમલા] મજલે (૨) બાંધકામ ઈમામ હું૦ [Ā.] મુસલમાનોનો વડો ધર્મગુરુ; ધર્માધ્યક્ષ (૨) મસીદને ઉપદેશક યા કુરાન વાંચનારા; મુલ્લાં; કા(૩)તાજિયાની

Page #142

ઇમામદાંડગા]
આગળ રાખવામાં આવતા ઝંડા (૪) માળાના મેર. દાંડા પું॰ ધર્મને નામે ધતિંગ ચલાવનારો. ૦ખારા પું॰ મેાહરમના દિવસેામાં તાજિયા રાખવામાં આવે કે ઉત્સવ ઊજવાય તે મસીદ હુસેન પું॰ (સં.) હજરત મહંમદ સાહેબના દોહિત્ર; બાર ઇમામે માં ત્રીજા
ઇમારત સ્રી॰ [મ.] મેઢું મકાન; હવેલી (૨) [લા.] યાજના, શાસ્ત્ર ન૦ બાંધકામનું શાસ્ત્ર; સ્થાપત્ય. –તી વિ॰ ઇમારતને લગતું (૨) ઇમારતમાં ઉપયોગી ઈમ્તિહાન પું॰ [મ.] પરીક્ષા; તપાસ [(૩)સીમા; અવધેિ;ટોચ ઇયત્તા સ્ત્રી [i.] આટલાપણું; મર્યાદા (૨) પ્રમાણ; પરિમાણ ઇયળ સ્રી॰ [સં. ાિ, પ્રા. જ઼્યિા] એક કીડો -ઇયું નામ પરથી વિ॰ બનાવતા તદ્ધિત પ્રત્યય. ‘વાળું, –ને લગતું, ની ટેવવાળું”, એવા અર્થમાં. ઉદા॰ ભૂમિયું; લાયુિં (૨) વિશ્વને લાગતાં તેવું જ વિશેષે, એવેના અર્થ બતાવે. જેમ કે, ગાંડુંગાંડિયું; બાંડું – ખાંડિયું
ઇરાક સું; ન॰ [મ.] (સં.) મેસા પોટેમિયા દેશ ઇરાદા પું॰ [મ.] વિચાર; મનસૂબે; હેતુ; ઉદ્દેશ; આશય.—દાપૂર્વક અ॰ જાણી જોઈ ને
ઇરિગેશન ન૦ [કું.] જમીનની સીંચાઈ, પીત ઇરિડિયમ ન॰ [.] એક ધાતુ-મૂળતત્ત્વ (૨.વિ.) ઇર્શાદ પું॰ [મ.] હુકમ; આજ્ઞા; આદેશ ઇલકાબ હું॰ [મ.] ખિતાબ
ઇલમ પું॰ [મ, મ] વિદ્યા; શાસ્ત્ર; કળા (ર) જાદુ (૩) મેલી વિદ્યા (૪) ઉપાય; તજવીજ. બાજ,—મી વિ॰ ઇલમ જાણનારું (ર) કાબેલ; હોશિયાર
ખંડ
ઇલા સ્ત્રી॰ [i.] પૃથ્વી (૨) (સં.) પુરૂરવાની માતા. વૃત્ત ન૦ (પ્રાચીન આર્ય ભૂંગાળ પ્રમાણે) જંબુદ્વીપના નવ ખંડો પૈકી એક [તાખા ત્રાહિ ત્રાહિ પાકરાવવું; જુલમ કરવા ઇલા અ॰ [મ. માહી] ચા ખુદા! ઇલા ઇલા પાકરાવવી= ઇલાકે(—ખા) પું॰ [Ā.] પ્રાંત(ર)હકૂમતના પ્રદેશ (૩) હક;દ્દાવા; લાગતું વળગતું તે. –કેદાર વિ॰ ઇલાકા ઉપર હકૂમત ચલાવનારું ઇલાજ પું॰ [મ.] ઉપાય (૨) ઉપચાર; દવા. [–લેવા = ઇલાજ અખતિયાર કરવા; ઉપાય કે દવા કરવી]. —જી વિ॰ ઇલાજ જાણનારું (૨) પું૦ વેદ્ય; હકીમ
ઇલાયચી શ્રી॰;ન[સં.જા, કાનડી ચાલી, તામિલ - પાવી.] એક તેજાના.(૦ને) દાણા, દડા = ઇલાયચીના (છાડા સાથેના – જીંડવા જેવા) કણ કે દાણા ઇલાયચા પું॰ જીએ અલાયચે ઇલાયદું વિ॰ [મ.] જુએ અલાયદું
ઇલાહીવિ॰ [મ.] ખુઢા – ઈશ્વર સંબંધી (ર)વંદનીય, સન સી૦ અકબર બાદશાહે શરૂ કરેલા એક સંવ
અરૂપી સ્ત્રી॰ એક વનસ્પતિ; ઇપ્પી ઇલેક્ટ્રિક વિ॰ [ë.] વીજળીને લગતું (૨) [લા.] ઝડપી ઇતિજ સ્ક્રી॰ [મ.] વિનંતી; પ્રાર્થના પ્રતિમાસ શ્રી૦ [મ.] વિનંતી; અરજ
ઇલ્લા(લી) સ્ત્રી. એક રમત ઇલ અ॰ [ä.] –ની પેઠે; જેમ
જો - છ

ઊર
[ઇસ્ક્ર
ઇશક,દારી,ખાજ, ખાજી,કી જુઓ ‘ઇશ્ક’માં. ~ક્રિયું વિ
ઇશ્કને લગતું
ઇશારત સ્ર॰ [મ.] સાન; સંકેત
ઇશારે પુંજંગ.]ઇશારત (૨) સૂચન. [ઇશારામાં (કરવું, કહેવું, થવું, સમજવું)=ઇશારો કે સહેજ સૂચન થતાંવેંત; વિલંખ કે વધુ તકલીફ વગર; તરત.]
ઇક પું॰ [મ.] ઇશક; પ્રેમ; સ્નેહ (ર) કામવિકાર (૩) રાગ; આવેશ. દારી સ્ત્રી॰ પ્રેમીપણું (ર) કામુકતા; કામીપણું (૩) રંડીબાજી, આજ.વિ॰ પ્રેમમાં લીન; પ્રણયી. ખાજી શ્રી પ્રેમમગ્નતા; પ્રયવ્યાપાર; ભાગવિલાસ, મિન્તજી સ્ત્રી॰ લહેરીપણું; લાલાઈ —કી વિ॰ પ્રેમી(૨) ફક્કડ, છેલ. —કી ટટ્ટુ ન૦ ઇશ્કબાજ, વ્યભિચારી કે કામી માણસ, કેમ(—મિ)જાજી પું॰ [ત્ર.] સાંસારિક પ્રેમ; કેવળ કામવાસના. “કેહકીકી પું [મ.] ખરો – દૈવી પ્રેમ
ઇતેંહાર ન॰ [ત્ર.] જાહેરાત; જાહેરનામું; ઘાષણા ઇશ્યુ પું॰ [.] (અદાલતમાં કેસના) વાદના મુદ્દો (૨) ભુટ્ટો; તર્ક ઇષિ(—ષી)કા સ્ત્રી॰ [i.] ઘાસનું રાડું (ર) તીર (૩) એક જાતની શેરડી (૪) સે। નું પીગળ્યું કે નહિ તે જોવાની લાકડી અથવા સળિયા (પ) પીંછી [‘વર્સ્ડ સાઈન’ ઇષુ પું॰ [ä.] તીર (ર) પાંચની સંખ્યા (૩) [ગ.] ઉત્ક્રમજ્યા; ઇષ્ટ વિ॰ [સં.] ઇચ્છેલું (૨) પ્રિય; મનગમતું (૩) [ગ.] કપેલું (૪) યાગ્ય (૫) હિતાવહ (૬) યજ્ઞ વડે પૂજેલું (૭) ન૦ ઇચ્છા; ઇષ્ટ વસ્તુ (૮) અગ્નિહોત્ર (૯) યજ્ઞ ઇત્યાદિનું પુણ્ય. કર્મ ન૦ યોગ્ય – સારું કામ (૨) [ગ.] કલ્પિત અંક લઈને દાખલા ગણવા તે. જન પું; ન॰ પ્રિયજન. દેવ પું॰, દેવતા પુંખ૨૦ (૨) સ્ક્રી॰ પ્રિય – પોતાની આસ્થાના દેવ (ર) કુળદેવ. મિત્ર પું॰ ઘણા પ્રિય મિત્ર. રાશિ સ્ત્રી॰ કપેલી સંખ્યા ઉપરથી ખરો ઉત્તર કાઢવાની રીત [ગ.]. સિદ્ધિ સ્ત્રી॰ ઇષ્ટ વસ્તુની પ્રાપ્તિ. –ાપત્તિ સ્ર॰[+ આપત્તિ]ઇચ્છિત બનવું તે(ર)[ન્યા.] વિરુદ્ધ પક્ષ તરફથી અનુકૂળ કાર્ય કે દલીલ. —ષાર્થ પું॰[+ અર્થ] ઇચ્છેલી વસ્તુ (૨) મનપસંદ અર્થ. —પૂર્વ ન॰ [સં.] યજ્ઞયાગ અને વાવ, કૂવા ઇત્યાદિ કરાવવાનું પુણ્યકર્મ
ઇષ્ટ(—ષ્ટિ)કા સ્ત્રી॰ [i.] ઈંટ (૨) વેદી ચણવા માટે વપરાતી ટિ ઇટાવા પું॰ કંટ્રાટ; બાંધણી; ઠરાવ
|
ઇષ્ટિ સ્રી॰ [i.] ઇચ્છા (૨)યજ્ઞ(૩)અમાસને દિવસે કરાતું શ્રાદ્ધ ઇષ્ટિકા સ્ત્રી॰ જીએ ઇષ્ટકા
ઇષ્મ પું॰ [i.] જુએ ઈષ્મ
ઇસપ(-)ગોળ ન॰ [ા. પન્નૂ(નો)] ઊંટિયું જીરું ઇસપન પું॰ [ા. વં] એક વનસ્પતિ; રાઈ ઇસમ પું [મ. ફરમ] માણસ; વ્યક્તિ
ઇસેસ પું॰ એક જાતના ગુંદર [ જેમાં પગથિયાં ધાલેલાં હોય છે ઇસેટ પું॰ [‘ઈસ’ પરથી] લાકડાની નિસરણીનું પડખાનું લાકડું, ઇસ્કામત સ્રી॰ [મ. સ્તિñામત] માલમતા; મિલકત; પૂંછ ઇસ્કોતરિયા, ઇસ્કોતરા પું॰ [વો. એસ્કિટોરિયા] નાની પેટી ઇસ્સું પું॰ [. ] ગોળ આંટાવાળા ખીલા, ‘સ્ક્ર’. [—જા, ઢાકવા, એસાઢવા, મારવા, લગાવવા = સ્ક્રૂથી સાંધવું. ઢીલા હાવા કે લાગવ=મગજનું ઠેકાણું ન હોવું કે તેવું પ્રતીત થવું.

Page #143

ઈસ્ટાપડી]
૯૮
[ઇઢિયારામી
-દાબ,ફેર =સળીસંચા કર(પાછળ રહી ગુસ) ચાલના | ઇઠિયા–વન ૬. જુઓ ઇન્ડિયા, ચન [સાર; મતલબ આપવી; પ્રેરવું]
ઈતિ(–)ખાબડું [..] ચૂંટણી; ચૂંટી ચૂંટીને કરેલો સંગ્રહ (૨) ઇસ્ટાપડી સ્ત્રી [શું. ઍ ] બારીબારણાં ઈત્યાદિ બંધ કરવા માટે | ઈંતેજામ ૫૦ [મ.] બંદોબસ્ત તેના ઉપર જડવામાં આવતી ચાંપ- ડેસી; સ્ટોપર'. [-ખેલવી | ઈંતેજાર વિ. [4. રંતિજ્ઞા૨] આતુર; અધીરું -રી સ્ત્રી આતુરતા = ઈસ્ટોપડીથી વાસેલું હોય તે ઉઘાડવું. પાવી, મારવી, ઈદિરા સ્ત્રી [સં.] (સં.) લમી વાસવી = ઈસ્ટા પડીથી બારીબારણું બંધ કરવું].
ઈદિ(–દી)વર ન [સં.] વિષ્ણુ (૨) ભૂરું કમળ ઇસ્તરી સ્ત્રી [; સર૦ હિં, તરી, મ.સં. સ્તર પરથી] ઇસ્ત્રી; ઇંદુ . [8] ચંદ્ર. ૦કલા(-ળા) સ્ત્રી ચંદ્રની (સરળ) કળા. સફાઈ અથવા કડકપણું લાવવા માટે ધોયેલાં કપડાં પર ફેરવવાનું ૦કાંત ૫૦ એક મણિ; ચંદ્રકાંત. ૦કાંત સ્ત્રી રાત (૨) રહિણી એક સાધન.[–કરવી =કપડાને ઇસ્તરી વડે કડક, કરચલી વિનાનું (નક્ષત્ર). ૦જા સ્ત્રી (સં.) નર્મદા નદી. પુત્ર ૫૦ (સં.) બુધ સાફ કરવું. –થવી = ઇસ્તરી કરાવી. ઇસ્તરીનું, -વાળું (કપડું) (.). ૦મતી સ્ત્રી, પૂર્ણિમા. ૦મુખી વિશ્રી ચંદ્રમુખી. = ઇસ્તરી કરેલું.]
૦મીલી ડું. (સં.) શંકર; મહાદેવ. ૦વાર ૫૦ સેમવાર, વ્રત ઈસ્તંબૂલ ન૦ [ક] (સં.) યુરોપીય તુર્કસ્તાનનું મુખ્ય શહેર; ન ચાંદ્રાયણ વ્રત. ૦શેખર ૫૦ (સં.) ઈંદુમૌલી; મહાદેવ. ૦સાર, અંટિને પલ'. –લી વિ. ઈસ્તંબુલનું
૫૦ અમૃત. ૦ચુત કું. (સં.) જુએ ઇદુપુત્ર ઇસ્તિકબાલ પું. [..] સામે લેવા જવું તે; આદરસત્કાર ઇંદ્ર પું. [] (સં.) દેવોને રાજા (૨) સમાસમાં નામને અંતે, ઈસ્તિ (–સ્તી)ફા j૦ [.] રાજીનામું
તેમાં શ્રેષ્ઠ એ અર્થ બતાવે છે. જેમ કે, માનવેન્દ્ર, ગજેન્દ્ર. ઇસ્તિલાહ સ્ત્રી [..] રૂઢિ પ્રમાણે વિવેકસર બોલવું તે ૦ખીલ ૫૦ હાથીના સીધા ધસારાથી નગરદ્વારને બચાવવા આડે ઇસ્તેમાલ ૫૦ [..] ઉપગ; વાપર
રખાતે મજબૂત થાંભલો. ગેપ j૦ માસામાં થતું એક ઈસ્ત્રી સ્ત્રીજુઓ ઈસ્તરી [ઉપચાર કરવા માટેનું) દવાખાનું જીવડું. ૦ચાપ ન૦ મેઘધનુષ્ય. ૦જ પુંક નામના ઝાડનું ઇસ્પિતાલ(–ળ) સ્ત્રી. [૬. હોસ્પિટલ] (રેગીઓને રાખીને બીજ. જાલ(–ળ) સ્ત્રી જાદુ; નજરબંધી (૨) હાથચાલાકી ઇસ્મત સ્ત્રી [.] શીલ; શિયાળ
(૩) કાવતરું; છળકપટ. ૦જિત પું(સં.) રાવણને પુત્ર. ૦ધનું - ઈસ્રાયલ વિ૦ (૨) પં. [.] (સં.) જુઓ ઈઝરાયલ
(૦૫,૦ષ્ય) ન૦ મેઘધનુષ્ય. ૦નીલ પુત્ર નીલમણિ; નીલમ (૨) ઇસ્લામ j૦ [.] મુસલમાની ધર્મે. -મી વિ૦ ઇસ્લામને લગતું સંગીતમાં એક અલંકાર. પુત્ર . (સં.) ઇદ્રને પુત્ર; જયંત (૨) ઈસ્લામનું અનુયાયી. -મીય ન૦ ઈસ્લામીપણું
(૨) અર્જુન. ૦પુરી સ્ત્રી (સં.) અમરાવતી; ઇદ્રની રાજધાની. ઈહ અ૦ [સં.] અહીં. લેક પુત્ર આ દુનિયા; પૃથ્વી પ્રસ્થ ન૦ (સં.) પાંડવોનું પાટનગર; પ્રાચીન દિલ્હી. લેક ઇહાં અ૦ + અહીંયાં
પં. સ્વર્ગ. ૦૨જૂ સ્ત્રી એક છંદ. ૦વંશા સ્ત્રી એક છંદ. ઇંગલી હિંગલી સ્ત્રી, એક રમત
૦વારણું ન[8. ચંદ્રવાળhi[દેખીતું જેટલું સુંદર તેટલું જ કડવું ગળા સ્ત્રી [સં. રૂા, હૈં. હૃાા ] ઈડા નાડી (ગ)
એવું એક ફળ (૨) [લા.] ફૂટડું પણ દુર્ગણી – કપટી માણસ. ઈંગાર(-) પું. [સં. મંજર, પ્રા. શૃંગાર, ] અંગાર. --રિયે વિજય પં. એક છંદ–દ્રાણી સ્ત્રીઇંદ્રની સ્ત્રી,-દ્વાણું ન[. ૫૦ જુવારને લાગતે એક રોગ
ઇંદ્રાળt] ‘ઇકવારણુ’ને વેલે; એક વેલે.-દ્રાયુધ ન[+ આયુધ ગિત ન [4.] ઈશારે; સંત (૨) મનોવિકારનું બાહ્ય ચિહન - વજ; વીજળી. -દ્રાસન ન [+ આસન) ઇદ્રનું સિંહાસન - પદ
ચેષ્ટા (૩) મનની વાત. ૦૪ વિ૦ મનોગત જાણી - કળી શકનાર | ઈંદ્રાણું ન૦ + જુએ ઇંદ્રવારણું ઇંગુદી સ્ત્રી [સં.] એક ઝાડ; ગોરી. તેલ ન૦ ઇંગુદીનું તેલ | ઈદ્રિય સ્ત્રી [સં.] જ્ઞાન તથા કર્મનું બહારનું કે આંતર) સાધન ઇંગેરી સ્ત્રી, -રિયે ! [4. દંઢી, પ્રા. શં] ઇંગુદી. - (ત્વચા, ચક્ષુ, કાન, જીભ અને નાક તથા વાચા, હાથ, પગ, અપદ્વાર નવ ઇંગુદીનું ફળ; હિંગેરું
અને ઉપપેંદ્રિય એ પાંચ અનુક્રમે જ્ઞાનેન્દ્રિય તથા કમેંદ્રિ ઈગ્રેજ ૫૦ [ો.] અંગ્રેજ. -જી વિ૦ (૨) સ્ત્રી વજુઓ અંગ્રેજી
છે.)(૨) જનનેંદ્રિય. ૦કર્મ ન ઇદ્રિનું કર્મ- વ્યાપાર. ૦ગમ્ય, ઈંગ્લેં(–ાઁ) પું; ન [૬] (સં.) અંગ્રેજોને દેશ – વિલાયત ગેચર ૦િ ઇદ્રિથી જાણી – સમજી શકાય તેવું પ્રત્યક્ષ. ઈલિશ વિ. [૬] જુઓ અંગ્રેજી
૦ગ્રામ ૫૦ ઇદ્રિનો સમૂહ, ગ્રાહ્ય વિ. ઇદ્રિયગમ્ય. જન્ય ઈંગ્લેંઢ પું; નવ જુઓ ઇલંડ
વિ. ઇદ્રિ વડે ઊપજતું – થતું. જિતુ વિ૦ ઇદ્રિને જીતનાર. ઇંચ ૫૦ [૨] તસુ જેટલું અંગ્રેજી મા૫; કુટનો ૧૨ મે ભાગ.
જ્ઞાન ન૦ ઇદ્રિ દ્વારા થતું – લ જ્ઞાન. જ્ઞાનવાદ પુત્ર -ચિયું વિ૦ એક ઇચના માપનું
ઇદ્રિયજ્ઞાન એ જ ખરું જ્ઞાન એ મત. ૦૬મન નવ ઇદ્રિાના ઇંજલ ૫૦ [મ. બંન] બાઇબલ સમજનારે પાદરી
રસને મારવા તે. નમહ ઈદ્રિયને વશ રાખવી તે; સંયમ. જંક્ષન ન. [] જુઓ ઈજંક્ષન
નિરપેક્ષ વિ. ઇન્દ્રિયની અપેક્ષા રાખ્યા વિનાનું -તેમનાથી જિન ન૦ જુઓ એંજિન
સ્વતંત્ર. બુદ્ધિ સ્ત્રી ૦ ઇદ્રિ દ્વારા મળતું જ્ઞાન. ૦ધ સ્ત્રી, ઈજીલ ન૦ [..] ખ્રિસ્તીઓને ધર્મગ્રંથ; બાઇલને ન કરાર | ઇદ્રિ મારફતે થતું જ્ઞાન. વિષય ૫૦ ઇદ્રિનો વિષય. સુખ ઈજેક્ષન ન૦ [૨] જુઓ ઈજેક્ષના
૧૦ ઇદ્રિ દ્વારા અનુભવાતું સુખ (૨) વિષયસુખ. ૦સ્થાન હિપેન સી. જુઓ ઇન્ડિપેન
નવ ઇદ્રિનાં સ્થાને થાતીત વિ[+ અતીત] ઇદ્રિથી પર; ઈહિયમ ન [{.] જુઓ ઇન્ડિયન
અગોચર.વ્યારામ,મી વિ. [+ આરામ] ઇદ્રિયસુખ ચાહતું;

Page #144

ઇઢિયાર્થ]
[ઈશ્વરપ્રીત્યર્થ-ઈં)
વિષયાસક્ત-વાર્થ ૫+ અર્થી ઇંદ્રિયવિષય [એવી ઔષધિ થોડું (૨) હું, તું ને તે જેટલા જ ઈદ્રો સ્ત્રી + જુઓ ઇક્રિય. જુલાબ ૫. વારંવાર પેશાબ કરાવે ઈચ્છા મી. [i] ઇચ્છા
[ ઈસિત અર્થ કે હેતુ ઈધક ન [.] જુઓ ઈશ્વર
ઈસિત વિ. [4.] ઇચ્છેલું; ઇષ્ટ (૨) ન૦ ઇચ્છા. -તાર્થ ૫૦ ધન ન [4] ઈધણ; બાળવાનું લાકડું; કાઠી
ઈસુ વિ. [૪] ઈચ્છા રાખનારું કે કરનારું ઈફા અ૦ આ તરફ; અહીં (સ. ગ્રામ્ય) [હબક ડર ઈબક વિ૦ છ આંગળીવાળું (માણસ) [7] (૨) સ્ત્રી (સુ.)
ઈમ અ +એમ ઈ સ્ત્રી [ā] સંક્ત કુટુંબની વર્ણમાળાને ચોથે અક્ષર –એક | ઈમાન પું; ન [..] આસ્થા, શ્રદ્ધા (૨) ધર્મ દીન (૩) અંતઃ
સ્વર (૨) પૈસ; સંપત્તિ (૩) અતિરસ્કાર કે ગુસ્સાને એ કરણ (૪) પ્રમાણિકતા. ૦દાર વિ૦ ઈમાનવાળું; પ્રમાણિક. ઉગાર. ૦કાર ૫૦ ઈ અક્ષર અથવા ઉચ્ચાર. ૦કારાંત વિ. દારી સ્ત્રી પ્રમાણિકતા-ની વિ૦ ઈમાનવાળું પ્રમાણિક છેડે ઈકોરવાળું
-ઈય [i] નામ પરથી વિ૦ બનાવતા પ્રત્યય. ઉદા૦ પંચવર્ષીય -ઈ[સં.] સ્ત્રી ને પ્રત્યય. ઉદા. “એ ઝી; મોતી' (૨)[. ન] | ઈરખા, ઈર્ભા સ્ત્રી + ઈર્ષા નામને લાગતાં, “ના સંબંધી’, ‘કરનાર', “વાળું', એ અર્થ બતા- | ઈરાન [1] ઈરાન દેશ.--ની વિ૦ (૨) ૫૦ ઈરાનનું, ને લગતા વતે પ્રત્યય. ઉદા. “કપટી' (આ પ્રત્યય વિ.ને લગાડી બેવડા | ઈર્ષા(~ર્થો) સ્ત્રી [સં.] અદેખાઈ. ૦ર વિ૦ ઈર્ષા કરવાની અર્થમાં પણ વપરાતે મળે છે. જેમકે, નિર્વિકારી, સેશ્વરી, ધંધાદારી ટેવવાળું. ગ્નિ પં. [+અન] ઈર્ષ રૂપી કે તેને અગ્નિ. ૦ળ ઇ૦) (૩) [.] વિશેષણ પરથી નામ બનાવતે (ફારસી) પ્રત્યય. વિ. ઈવાળું; અદેખું
[જોડિયણ ઉદા૦ આપખુદ – આપખુદી; ગરમ - ગરમી
ઈવ સ્ત્રી [fક,૬](સં.)(બાઈબલ પ્રમાણે) આદ્ય સ્ત્રી; આદમની ઈ વિ. [પ્રા. ]આ અથવા એ(૨) (ક.)એ (૩) સવ (કા.)એ | ઈશ j[.]ધણી; માલેક (૨) પરમેશ્વર (૩)(સં.) મહાદેવ, શિવ ઈક ! [જુઓ ઈક્કડ] એક વનસ્પતિ
(૪) અગિયારની સંજ્ઞા -ઈકું નામ પરથી વિ. બનાવતો પ્રત્યયઃ ઉદા૦ બાપીકું; પોતીકું ઈશાન સ્ત્રી[સં.] ઉત્તર અને પૂર્વ વચ્ચેની દિશા કે ખણો (૨) ઈક્ષણ ન [.] જેવું તે (૨) આંખ
૫૦ (સં.) મહાદેવ. ૦ણ પુ. ઈશાન ખુણે.–ની વિ. ઈશાન ઈક્ષા સ્ત્રી [સં.] નજર (૨) જેવું – વિચારવું તે
દિશાનું (૨) સ્ત્રી (સં.) દુર્ગા. -ન્ય વિ. ઈશાની [પણું ઈક્ષિત વિ. [4] જોયેલું – વિચારેલું (૨) ન૦ નજર
ઈશિતા સ્ત્રી.. –વ ન [i] એક મહાસિદ્ધિ (૨) સર્વોપરીઈકાર,-રાંત [૩] જુએ “ઈમાં
ઈશુ(સુ), ખ્રિસ્ત ૫૦ (સં.) ખ્રિસ્તી ધર્મને આદિપુરુષ ઈખ સ્ત્રી [સં. શું ઈશુ શેરડી. ૦રસ ! શેરડીને રસ | ઈશ્વર પુ[.] પ્રભુ પરમેશ્વર (૨) સ્વામી; માલેક (૩) રાજા. ઈકબાંડી સ્ત્રી કરાંની એક રમત
[–ઉપર ચિઠ્ઠી કેવળ ઈશ્વરાધાર. –કરે(૦)=ઈશ્વરની મરજી ઈચવું (ઈ) સક્રિ. ઠાંસીને ખાવું (નિદાર્થે) (૨) દંડાથી ગબી- હોય; થાય કે બને તે સારું, એ ભાવ બતાવે છે. ઈશ્વરના ઘરની માંની મેઈને ઉછાળી દૂર ફેંકવી
ચિઠ્ઠી, ઘરનું તેડું = દેવાજ્ઞા થવી; મોત આવવું.ના ઘરની ઈજત સ્ત્રી, (–તે)આસાર, ૦દાર વિ૦ જુઓ “ઈજજત'માં દોરી =આવરદા.–ના ઘરનું(માણસ)=ભેળું, સરળ, ચોખા ઈજ સ્ત્રી [મ.] પીડા; કષ્ટ (૨) [શારીરિક] નુકસાન -હાનિ. દિલનું, એલિયું માણસ. ના ઘર-ખેલ = ઈશ્વરાધીન ધટના.
-પહોંચવી = ઈજા થવી.] [કન્યાની લેવામાં આવતી પ્રતિજ્ઞા ના ઘરને ચેર = ઈશ્વરી દરબારને હિસાબે ગુનેગાર; પાપી ઈજાબકબૂલ ન [મ.] મુસલમાન માં લગ્ન કબૂલ હેવાથી વર- (અહીંની માનવ અદાલતમાં ભલે ચાર ન ગણાય, છતાં ચોર, એ ઈટલી સ્ત્રી, ઢોકળાં જેવી એક (મદ્રાસી) વાની; ઈદડું
ભાવ બતાવે છે.). -નું નામ લે =રામનું નામ લ; એટલું જ, ઈરલીપીટલી સ્ત્રી, ઈડિયું ન૦, ઈડીપીડી સ્ત્રી, વરકન્યાને બાકી બિલકુલ નહિ; વ્યર્થ-એવો ભાવ બતાવે છે. ને મેળે નજર ન લાગે તે માટે તેમની પર ઉતારીને ફેંકી દેવાતી ભીની બેસવું = ઈશ્વરાધીન થવું; ઈશ્વર લેખે રહેવું. -ને માથે કે વચમાં રાખડીની ગોળીઓ; પાંખવામાં વપરાતી એક વસ્તુ
રાખીને =ઈશ્વર સાક્ષી છે એમ; ઈશ્વરનો ડર રાખીને.-ને લેખ, ઈતિરાવું અક્રિ. [હિં. તરાના] દેખાડે કરે; કુલ મારવી ના નામ પર, -ને ખાતર =ઈશ્વરના સોગનથી; ઈશ્વરને યાદ ઈતિ શ્રી. [સં.] ધાન્ય વગેરેને નુકસાન પહોંચાડનાર ઉપદ્રવ કરીને કે તેનો ડર રાખીને, ધર્મ કે દયા કે સત્યને ખાતર. ઈશ્વર ઈશ્વર છું. [] એક અતિ સૂક્ષ્મ તત્વ જેમાં થઈને પ્રકાશનાં | સામું જોવું =ઈશ્વરે દયા કે કૃપા કરવી, મદદે આવવું.] કૃત મેજને સંચાર થાય છે (૨) એક પ્રવાહી રસાયણ
વિ. ઈશ્વરનું કરેલું; કુદરતી. કૃતિ સ્ત્રી ઈશ્વરની કૃતિ- રચના. ઈદ સ્ત્રી [..] મુસલમાનોને એક તહેવાર (૨) ખુશાલીને દિવસ. કૃપા સ્ત્રી ઈશ્વરની કૃપા. ૦ત ન ઈશ્વરપી તત્વ, ત્વ
ગાહ સ્ત્રી ઈદ ઊજવવાની જગા. ૦ને ચાંદ = દુર્લભ દર્શન હોવું ન ઈશ્વરપણું પ્રભુત્વ. ૦૬ત્ત વિ. ઈશ્વર તરફથી મળેલું; કુદરતી. તે. –દી સ્ત્રી ઈદની ખુશાલીની ભેટ
પ્રણિધાન ન ઈશ્વરનું ધ્યાન ધરવું તે (૨) કર્મફળને ત્યાગ; ઈદડું ૧૦ જુઓ ઈડલી
પિતાનાં કર્મ ઈશ્વરને સમર્પણ કરવાં તે. પ્રણિધાની વિ. ઈશ્વરઈદી સ્ત્રી, જુઓ ‘ઈદમાં
પ્રણિધાનવાળું. પ્રસાદ મું. ઈશ્વરકૃપા. પ્રાપ્તિ સી. ઈશ્વરની ઈશિ વિ. [] આવું; આ પ્રકારનું
પ્રાપ્તિ. પ્રાર્થના સ્ત્રી ઈશ્વરની પ્રાર્થના. પ્રીત્યર્થ(~ર્થે) ઈન મીન ને (સાડે તીન શક [સર૦ મ.] જજ; સંખ્યામાં | ઈશ્વરની પ્રીતિ માટે પોતે ફળપ્રાપ્તિની ઇચ્છા રાખ્યા વિના.

Page #145

ઈશ્વરપ્રેરણા ]
॰પ્રેરણા સ્ત્રી॰ ઈશ્વરની પ્રેરણા; અંત‡ન. ૦Çક્તિ સ્ત્રી॰ ઈશ્વરની ભક્તિ, ૦ભાવ પું॰ એશ્વર્ય (૨) ઈશ્વરના અસ્તિત્વમાં શ્રદ્ધા. ૰મય વિ॰ ઈશ્વરમાં લીન; પ્રભુપરાયણ. (તા સ્ત્રી). ૦વાદ પું॰ ઈશ્વર છે એવા વાદ. ૦વાદી વિ॰ ઈશ્વરવાદનું કે તેમાં માનનારું. સ્તુતિ સ્ત્રી॰ઈશ્વરની સ્તુતિ.-રાધીન વિ[+આધીન] ઈશ્વરને આધીન.—રી વિ૦ ઈશ્વર સંબંધી(૨)સ્ત્રી॰ દુર્ગા(૩)દેવી. રેચ્છા સ્ત્રી॰ [+ઇચ્છા] ઈશ્વરની ઇચ્છા ઈષણા સ્ત્રી[સં. હવળ] વાસના (૨)સ્ત્રી, પુત્રાદિ પ્રત્યેની આસક્તિ ઈષત્ અ॰ [ä.] જરા; ઘેાડું
ઈષા ન॰ [ä.] ગાડી કે ગાડાની ઊંધ (૨) હળના ધોરિયા
ઈષ્મ પું॰ [સં.] કામદેવ (૨) વસંત ઋતુ ઈસ સ્ત્રી[ફે. સ(oો) = ખીલા ? કે સં. ફૈ[ ] ખાટલાના પાયાને જોડતાં એ લાંખાં લાકડાંમાંનું દરેક
ઈસપ પું॰ (સં.) એક પ્રસિદ્ધ પ્રાચીન ગ્રીક કથાકાર (ગુલામ હતા) ઈસવી વિ[Ā.] ઈસુ ખ્રિસ્તનું. સન પું; સ્ત્રી॰ ઈસુના જન્મથી ગણાતા સંવત (ઈ. સ.)
ઈસાઈ વિ॰ [Ā.] ઈસુનું અનુયાયી; ખ્રિસ્તી (૨) ઈસુને લગતું ઈસા મસીહ [Ā.], ઈસુ (ખ્રિસ્ત) પું॰ (સં.) જીએ ઈશુ ઈસું વિ॰+[નં. ફંદરા] આવું
ઈસ્ટર ન॰ [.] એક ખ્રિસ્તી ઉત્સવ – તહેવાર ઈસ્વી વિ॰ [મ,] જીએ ઈસવી. ૦સન પું; સ્ત્રી॰ ઈસવી સન ઈહકા પું॰ અક્સાસ (ર) ભય; ત્રાસ
૧૦૦
|
ઈંડું ન॰ [સં. અંક] એવું (ર) શિખર પરના કંળશ.[-ચઢાવવું = મોઢું પરાક્રમ કે નામના કરવી; કોઈ બાબતમાં કળશ ચડાવવા.]. –ઢાદાવ પું, ઈંડું ન॰ છેાકરાંની એક રમત.-ઢાળ સ્રી ઈંડાં લઈ ને જનારી કીડીઓની હાર (૨) ઝીણાં ઝીણાં ઈંડાંના જથ્થા (૩) [લા,] છેાકરાંની ધાડ – ભંજરવાડ. [—ઊભરાવી = ઈંડાળ જમીનમાંથી બહાર નીકળવી (૨) (લાભની લાલચે) મેટું ટોળું ભેગું થવું.]
ઈં ઢાણી સ્ત્રી॰ જુએ ઉઢાણી
તડી સ્ત્રી એક જીવ; ઇતરડી
ઉકલાવવું સ૦ ક્રિ॰ ‘ઊકલવું’નું પ્રેરક [(૩) સંતાપ ઉકળાટ(–ટા) પું॰ [જુએ ઊકળવું] ધામ; કઠારા (૨) ગુસ્સા ઉકળાવવું સ॰ ક્રિ॰ ‘ઊકળવું’નું પ્રેરક
ઈહા સ્ર॰ [સં.] ઇચ્છા (૨) આછા; ઉમેદ (૩) ઉદ્યમ – ધંધા ઈહામૃગ ૦ [ä.] નાટકનો એક (ચાર અંકી) પ્રકાર ઇંગલી ઢીંગલી સ્ક્રી॰ છેાકરાંની એક રમત
ઉકાણવું સક્રિ॰ ચારવું; ઉકણાવવું (સેાનીએ વાપરે છે) ઉકાણાનું અક્રિ॰, –નવું સક્રિ॰ ‘ઉકાણવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક કાણા પું॰ ચારી
|
કાર, –રાન્ત [સં.] જુએ ‘ઉ’માં
ઈંજવું સક્રિ॰ [સં. 1 કે ફંડ્યા-પ્રા. ફંના પરથી ?] અર્પણ કરવું; આપી દેવું (૨) અગિયારીમાં અગ્નિની સ્થાપના કરવી (૩) અભિષેક કરવા (૪) પ્રસન્ન કરવું (૫) તેલ ઊંજવું. [નવું (કર્મણિ), ઈંજાવવું (પ્રેરક)]
ઉકાળ પું॰+સુકાળ; આબાદી -- ચડતીના કાળ
ઈંટ સ્ક્રી॰ [સં. ઇા, પ્રા. ટ્ટા] ઘર ઇત્યાદિ ચણવામાં વપરાતું માટીનું ચેાસલું. બંધી વિ॰ ઈંટોનું બાંધેલું (૨) સ્ત્રી॰ ઈંટનું બાંધકામ, વાડા પું॰ ઈંટો પકવવાના ભડ્ડો..-ટાળ(−ળું) વિ॰ ઈંટનું બનેલું; ઈંટવાળું. −ટાળી સ્રી ઈંટો મારી મારીને દેવાતા દંડ –– સજા. “ટાળા પું॰ [1. ટ્ટાō] ઈંટના કકડા; રડું (ર) ઈંટો બનાવવાનું એજાર. -ટેરી(–લ) વિ૦ ઈંટબંધી ઈંટો રે ઈંટા સ્ત્રી॰ છોકરાંની એક રમત
ન
ઈંધણ(—ણું) ન॰ [ä. ધન, ત્રા. રૂંધળ] ઇંધન; ખળતણ ઈંધણુધારી પું૦ બળદ (૨) ભાર વહેનારો આદમી (૩) વિ૦

[ ઉકેલવું
બળદિયા જેવા; મૂર્ખ
ઉ
૭ પું॰ [સં.] સંસ્કૃત કુટુંબની વર્ણમાળાના પાંચમેા અક્ષર – એક મુખ્ય સ્વર. ૦કાર પું॰ ઉ અક્ષર અથવા ઉચ્ચાર, કારાંત વિ છેડે ઉકારવાળું [ પ્રત્યય. ઉદા॰ ઉતારું; કાડુ, ખાઉ —ઉ ક્રિયાપદને લાગતાં ‘તે ક્રિયા કરનારું' એ અર્થમાં વિ॰ બનાવતા ઉકણાવવું સક્રિ॰ (કા.) ચારવું (૨) ‘ઊકણવું'નું પ્રેરક ઉકમાઈ સ્ત્રી॰ (કા.) ઉત્સાહ; પારસ
ઉકરડી સ્ત્રી॰ [હૈ. વર્૩, ૩વાહક, ડી, દિયા] નાના ઉકરડો (૨) વિવાહના સમયમાં કચરાપૂંજો નાખવાની જગા (૩) એક મલિન દેવતા. [ઉડાડવી = વિવાહપ્રસંગે સ્થપાતી કચરાપુંજાની મલિન દેવતાને વિદાય કરવી, તેના વિધિ કરવા.-નેાતરવી = તે દેવતાની પ્રતિષ્ઠા કે સ્થાપન કરવું. ઉકરડીને(–ની જાતને) વધતાં વાર શી ?=છેાકરી ઝટ મોટી – પરણાવવાની ઉંમરની થતાં વાર નહિ.].—ડે પું॰ છાણ અને પૂંજાને ઢગલા; ઉકેરા (૨)[લા.] ગંદું સ્થાન; ગંદવાડો. [ઉકરડે જવું = ઝાડે ફરવા જવું; જંગલ જવું.] ઉકરાંટે(૦)પું॰ઉકાંટા; આવેશ; ઉશ્કેરણી(ર)તાલાવેલી; વિહ્વળતા ઉકલત સ્ત્રી॰ ઊકલવું તે; ઉકેલ
ઉકાળવું સ॰ ક્રિ॰ [‘ઊકળવું’નું પ્રેરક] ઊકળે એમ કરવું (૨)[લા.] લાભ કરવા; સારું કરવું (૩) બગાડવું (કટાક્ષમાં). [ઉકાળાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક), ઉકાળાનું અક્રિ॰ (કર્મણિ)] ઉકાળા પું॰ [ત્તુઓ ઉકાળવું] ઉકાળવું તે (ર) વનસ્પતિ, ઓસડિયાં કેતેજના ના કાવા(૩)[વે. વો?] ધામ; ખાક (૪) કઢા પા;સંતાપ ઉકાંચળી (૦)વિ॰સ્ત્રી[સં. હત + કાંચળી] કાંચળી પહેર્યા વિનાની ઉકાંટવું (૦) અ૰ક્રિ॰ કંપવું; ધ્રૂજવું [લાગણી(પ)અવાવરુ કિનારો ઉકાંટા પું॰ (૦) ઉકરાંટા (ર) અકારી(૩) કંપારી (૪) અભાવાની ઉકાંસણ(—ણું) (૦) ન॰ ઉકાંસવું તે
કાંસવું (૦)સક્રિ[સં. રથ, પ્રા. વત] ખોદી કાઢવું; બહાર કાઢવું (૨) [લા.] ધ્યાન પર લાવવું; ભુલાયેલું તાજું કરવું (૩) ઉશ્કેરવું. [કાંસાવું અ॰ ક્રિ॰,−વવું સ॰ ક્રિ॰ અનુક્રમે કર્મણિ ને પ્રેરક]
ઉકેરા પું॰ [સં. હસ્તર, પ્રા. ર, ૩ર૩ = ઢગ] જુએ ઉકરડો ઉકેલ પું; સ્રી॰ [જુએ ઉકેલવું] સૂઝ સમજ (ર) નિકાલ; રસ્તા.[—આપવા, કાઢવા તાડ કે ફેંસલા કરવા; માર્ગ બતાવવે કે સુઝાડવા, ઉકેલવું. -પઢવા = સૂઝવું; ઉકેલ દેખાવા કે મળવા; પતવું; ઊકલવું.] ૦ણી સ્ત્રી॰ ઉકેલવું તે; નિકાલ કરવા તે ઉકેલવું સ॰ ક્રિ॰ [ä. 7 ફે. વેવિથ – ઉકેલાયેલું] ગૂંચ કાઢવી; વળ કાઢવા; બાંધેલું કે ભરેલું યા ગયેલું કે વાળેલું

Page #146

ઉકેલાવવું]
૧૦૧
[ઉઘાડું
(જેમ કે, ખાટલો, ગાંઠ, ગડી ઈ૦) પાછું છતું કરવું (૨) વાંચવું | ઉગ્ર વિ૦ [ā] આકરું; જલદ (૨) કેદી (૩) બિહામણું (૪) (૩) પૂરું કરવું – નિકાલ કર (૪) ઉઘાડવું ખુલ્લું કરવું જબરું, ગંધા સ્ત્રી, એક જાતની ઉગ્ર વાસવાળી વનસ્પતિ (૨) ઉકેલાવવું સત્ર ક્રિ, ઉકેલાવું અ૦ ક્રિ‘ઉકેલવું'નું અનુક્રમે હિંગ, છતા સ્ત્રી૦. ૦રૂ૫ વિ૦ ઉગ્ર રૂપવાળું. ૦વાણ વિ. ઉગ્ર પ્રેરક અને કર્મણિ
[લિત્ય; વાકચાતુર્ય વાણીવાળું ક્રોધી. ૦શાસન વિ૦ કડક આજ્ઞાઓ આપનારું; ઉક્ત વિ. [સં.] કહેલું; બોલેલું. –ક્તિ સ્ત્રી, કથન (૨) શબ્દલા- કડક અમલવાળું. સેન પું(સં.) કંસના પિતાનું નામ.-ગ્રા ઉખામણ ૧૦ ઉખાડવાનું - દવાનું મહેનતાણું
વિ. સ્ત્રી દીપ્તા શ્રુતિને અવાંતર ભેદ (સંગીત) ઉખડાવવું સત્ર ક્રિટ ‘ઉખાડવું'નું પ્રેરક ઉખેડાવવું
ઉઘડાવવું સકિ. ‘ઊઘડવું'નું પ્રેરક [ઈ૦ની વસૂલાત કરવી તે ઉખડિયો ૫૦ [જુઓ ઊખડવું. તવેથો
[દેવી તે | ઉઘરાઈ(–ત) સ્ત્રી[જુઓ ઉઘરાવવું] મહેસૂલ, કર, સાંથ, દેવું ઉખરડું(–ણું) વિ. ઉઘાડું; ખુલ્લું (૨) ન૦ બીજાની વાત કેડી ઉઘરાણિયે પુત્ર જુઓ “ઉઘરાણીમાં ઉખરડે ! એક જાતનું ઘાસ
ઉઘરાણી સ્ત્રી. [જુઓ ઉઘરાવવુંલેણાની વસૂલાત (૨) લેણાની ઉખાણું વિ૦ (૨) ન૦ જુઓ ઉખરડું
માગણી; તકાદો. [-ચઢવી = ઉઘરાણુ વસૂલ કરવાનું કામ ઘણું ઉખરાટું (૦) વિ૦ ઉખરડું ઢાંક્યા વિના નું; ઉઘાડું
એકઠું થવું; તે કામ કરવાનું બાકી હોવું.]. -ણિયે પૃ૦ ઉઘરાણી ઉખરાંટ (૯) પં. ધાતુના વાસણ પર ઘરાળ
કરનાર. ૦૫–)ઘરાણું સ્ત્રી[દ્ધિવ] ઉધરાણીનું કામકાજ. ઉખળાવવું સત્ર ક્રિ. “ઊખળવું'નું પ્રેરક
–ણું ન૦ લખણ; ફાળો; ફંડ. –ત સ્ત્રી, જુઓ ઉઘરાઈ. તદાર ઉખાઇ ૫૦ ઉખાડેલું હોય તે; પોપડો (૨) ખાડે
વિ૦ ઉઘરાતનું કામ કરનાર ઉખા(એ)ડવું સત્ર ક્રિ. 4. વર્તન, મા. ૩dળ, વિહળ] | ઉઘરાવવું સત્ર ક્રિટ સં. ૩ગ્રહપ્રા. વાહિય હાથમાં લીધેલું] ઊખડવું'નું પ્રેરક – ઊખડે એમ કરવું; એટલું જુદું કરવું (૨) | જુદે જુદે ઠેકાણેથી મેળવી એકઠું કરવું. [ઉઘરાવાવું અ૦ ક્રિ મળ ખેંચી નાંખવું (૩) [લા.] પદયુત કરવું; ઉઠાડી મકવું (૪) | ઉઘરાવવું'નું કર્મણિ નાશ કરે
[અનુક્રમે કર્મણિ અને પ્રેરક | ઉઘલાવવું સત્ર ક્રિ. ‘ઊઘલવુંનું પ્રેરક ઉખા(ખે)ઢાવું અ ક્રિ, વિવું સત્ર ક્રિ. ‘ઉખા(–ખેડવું'તું ઉઘલાવે ૫૦ આનંદને ઉછાળો – ઊભરો (૨) વરઘોડો ઉખાણું ન૦, – પં. [. ઉપાધ્યાની સમસ્યા; કેયડે (૨) | ઉઘાઢ પું. [. ૩ઘાટ, કા. ૩ઘe] આકાશ વાદળાં વિનાનું થઈ કહેવત; દષ્ટાંત
તડકે નીકળે તે (૨) [લા.3 ઉદય; લાભ. [-નીકળ= (વાદળાં ઉખાલપખાલ સ્ત્રી, ઊલટી અને ઝાડે
ઈનું ઢાંકણ ખસીને) તડકો પડવો.]. ૦૫મું વિજડા વિનાનું. ઉખા(–ખે)ળવું સત્ર ક્રિ. [૩. ઉન , મા. ૩વવા= ઉખેડવું] બારું વિ૦ ચોરને ફાવે એવું; ઉઘાડું (૨) ન૦ નાઠાબારી; નાસી (કા.) ઉખાડવું (૨) ઉકેલવું (૩) [લા.) ભુલાયેલું તાજું કરવું; છૂટવાને રસ્તે. ભથે વિ. ઉઘાડા માથાવાળું; માથે ટોપી કે ઉકાસવું. [ઉખા(–એ)ળાવું અ૦ ક્રિક, –વવું સત્ર ક્રિ. તેનું સાડી ઓઢયા વિનાનું. ૦વાસ સ્ત્રી ઉઘાડવું અને બંધ કરવું તે અનુક્રમે કર્મણિ અને પ્રેરક]
ઉઘાડવું સક્રિ. [૪. ડઘાટ, . ૩ઘાટ] ઊધડે એમ કરવું; ઉખેઠ વિ૦ ખેડવાને અગ્ય (૨) અણખેડેલું; વિરાન (૩) પું; | ઉધાડું કરવું; ખોલવું (જુઓ ઉઘાડું). [ઉઘાઢાવવું સક્રિટ પ્રેરક, સ્ત્રી, ઉખાડ; પિપડે. ૦૬ સત્ર ક્રિટ જુઓ ઉખાડવું
ઉઘાડાવું અદ્રિ, કર્મણિ ઉખેઠાવું અ૦ ક્રિ; –વવું સત્ર ક્રિટ જુઓ “ઉખાડાવું'માં ઉઘાડું વિ .૩ઘાડ, જુઓ ઉઘાડવું ખુલ્લું; નહિઢાંકેલું; નહિ ઉખેળવું, ઉખેળાવું, ઉખેળવવું જુઓ “ઉખાળવું'માં
વાસેલું; નહિ બિડાયેલું (૨) નહિ ઓઢેલું પહેલું કે શણગારેલું – ઉગટણું ન પીઠી; ઊગટ [જન્મ (૩) ઊગવું તે; ઉદય | (ઓછું કે પૂરું)નાણું(૩)ચેખું; સ્પષ્ટ, સરળ, સૌને સમજાય તેવું ઉગમ પં. [સં. કામ, કા. ૩મામ ઊગમ; મુળ (૨) આરંભ; (૪) પ્રગટ; છોક; જાહેર સૌની નજર સામે પડેલું; ખાનગી નહિ ઉગમણ સ્ત્રી, પૂર્વ દિશા, –ણું વિ૦ પૂર્વ દિશા તરફનું
તેવું (૫)[લા.3નિર્લજજ; નાણું(જેમકે, ઉધાડી ગાળ)(૬)અરક્ષિત. ઉગમદાસ્ત વિ૦, રસ્તી સ્ત્રી, જુઓ ‘ઊગમદાસ્ત’માં
[ઉઘાડાં ઢાંક્યાં આપવાં = છાનુંમાનું કે ઉઘાડું કાંઈ આપવું (પિરઉગાઢ પું, ઊગવું કે ઉગાડવું તે
સણ ઈ૦) (૨) મનની બધી વાત કહેવી. –કરવું, પાઠવું = ખુલ્લું ઉગાઢવું સત્ર ક્રિ. “ઊગવું'નું પ્રેરક; ઊગે એમ કરવું. [ઉગાડાવું જાહેર કરવું () જાહેરમાં બદનામ થાય કે સૌ જાણે ને વગોવે તેમ
અક્રિ , –થવું સ0 કિ. “ઉગાડવું'નું અનુક્રમે કર્મણિ ને પ્રેરક] કરવું ફજેત કરવું–કહેવું = ખુલું,શરમ રાખ્યા વિના,સ્પષ્ટ કહેવું. ઉગામવું ( ક્રિ. [, ટૂમિ ] મારવા ઉપાડવું. ઉગામવું અ૦ –થવું, પડવું = છતું થવું બહાર આવવું; જણાવું (૨) ફજેત થવું; ક્રિક, –વવું સત્ર ક્રિટ “ઉગામવું'નું અનુક્રમે કર્મણિ ને પ્રેરક] ] વગોવાવું–બોલવું = સાફ સાફ, હોય તેવું કહેવું(૨)બેફામ-ફાટ્યું ઉગાર ૫૦ [ઉગારવું] બચાવ; છૂટકે (૨) બચત; લાભ. ૦૬ બોલવું. ઉઘાડે ચેક, ઉઘાડે છોગે, ઉઘાડે બારણે અ૦ છોક; સ૦ કિ. ‘ઊગરવું'નું પ્રેરક; ઊગરે એમ કરવું; રક્ષણ કરવું; બચાવી ખુલી રીતે જાહેરમાં. ઉઘાડે બરડે= પિતા ઉપર ઝીલવાની લેવું (૨) બચત કરવી. –રાવું અ૦ ક્રિ , –રાવવું સત્ર ક્રિ તૈયારીથી; એકલે હાથે; મદદ વિના. ઉઘાડે માથે = શરમ કે ડર ઉગારવુંનું અનુક્રમે કર્મણિ ને પ્રેરક. -રે ૫૦ જુઓ ઉગાર વગર (સારા નરસા બેઉ ભાવમાં) (જેમકે, ઉઘાડું માથું કરીને (૨) [જુઓ ઊગવું] ચોમાસામાં થતા નાના છોડને સમૂહ; બેસવું =શરમ વિના (અજાણ્યાને ત્યાં જમવા બેસવું). ઉઘાડે ઉગા. [ઉગારે પડવું = બચત થવી; ઉગારા ખાતે જવું.] હિસાબ= ખુલ્લે, એખે, કશી ઘાલમેલ વગરને હિસાબફસો ઉગાડું ઊગવું તે; ફૂલવુંલિવું તે (૨) ચોમાસાને ઉગારે | જોઈ કે સમજી શકે તે સ્પષ્ટ હિસાબ.]

Page #147

ઉધાડું પુગાડું]
૧૦૨
[ ઉછાળિયું
ઉઘાડું પુગાડું વિ. [‘ઉઘાડુંનું દ્વિત] સાવ ઉઘાડું- નાણું નાણું | ઉચ્ચાવિચ વિ[4.] ઊંચું નીચું; અણસરખું (૨) નાનું મેટું (૩) ઉચકામણ ન૦ –ી સ્ત્રી ઉચકવાનું મહેનતાણું
જુદી જુદી જાતનું ઉચકાવવું સત્ર ક્રિ. “ઊચકવું નું પ્રેરક
ઉચીકરણ ન. [ā] ઊંચું કરવું તે ઉચણાવવું સત્ર ક્રિ. ‘ઊચણવું'નું પ્રેરક
ઉઐશ્રવા ૫૦ [4] (સં.) ઇદ્રનો ઘડો (ચૌદ રત્નોમાંનું એક) ઉચરાવ વિ૦ [, ૩જૂ] ઊંચા પ્રકારનું છે, શુદ્ધ ઉ ચ્ચ વિ. [4] ઉચ્ચતમ ઉચરાવવું સક્રિ. “ઊચરવું'નું પ્રેરક
ઉછણ ન [સે. મવગ] (ક.) ઓઢવાનું લૂગડું ઓઢણું ઉચલબાંગડી સ્ત્રી. ટાંગાળી
ઉછલ વિ. [સં. ૩૦] ઊછળતું; ઉછાળા મારતું ઉચલા(–ળા)વવું સક્રિ “ઊંચલ(-ળ)વું'નું પ્રેરક
ઉછવ j૦ [1.]+ઓચ્છવ; જુઓ ઉત્સવ [લગતું ઉચાક-ગીર વિ૦ બરતરફ
ઉષ્ઠ(~6) ડું [.] જુઓ ઉલ્લંગ, ખળ.-ગી વિ૦ ઉડંગને ઉચાટ પું[સર૦ સે.૩૪ =દિલગીર થવું. મહિં.] ચિંતા; | ઉચ્છિન્ન વિ૦ [.] તેડી નાખેલું; નિર્મૂળ કરેલું [છાંડણ ફિકર (૨) અધીરાઈ. [–માં પઢવું = ઉચાટ, ચિંતા કે અધીરાઈ | ઉચ્છિષ્ટ વિ. [.] એઠુ; બટેલું (૨) ખાતાં વધેલું (૩) ન૦ થવી.]. -ટયું વિ૦ ઉચાટ કર્યા કરતું; અધીરું
ઉછુક વિ૦ +(પ.) જુઓ ઉત્સુક ઉચાપત સ્ત્રી [સર૦ હિં, મ. = ઉધાર] બેટી રીતે ઉપાડી - ઉઠાવી ઉછુંખલ (–ળ) વિ૦ [i] ઉછાંછળું; ઉદ્ધત. છતા સ્ત્રી જવું તે; ઓળવવું તે
[–વવું સક્રિ. (પ્રેરક)] | ઉછેદ પું. [સં.] જડમૂળથી ઉખાડી નાખવું તે; સમૂળ નાશ. ઉચારવું સક્રિ. જુઓ ઉચ્ચારવું.ઉચારાવું અક્રિ. (કર્મણિ, | ૦૭ વિ. ઉરછેદ કરનાર, ન નવ ઉછેદ કરો - તે ઉચાળવું સક્રિ. [સં. 1 +વાહ, પ્રા. વાસt] ઊચલવું; | ઉચ્છેદવું સક્રિ. [૪૩દ્િ ] ઉછેદવું; ઉચ્છેદ કરવો તજવું; ખાલી કરવું.ઉચાળાવું અ૦િ (કર્મણિ) –વવું સ૦િ | ઉચ્છેદિયું વિ. [જુઓ ઉચ્છેદ] વંશ કે વારસ વિનાનું (૨) ઉછેરક (પ્રેરક)].
(૩) ન૦ નિર્વશની મિલકત. [-ખાવું =નિર્વશની મિલકત ઉચાળ પં. ઘરવાપરે. [ઉચાળા ભરવા = ઘરબાર ખાલી કરીને મેળવવી-મળે તે ભોગવવી.] નીકળી જવું કે ભાગવું (૨) જતા રહેવું; (કરીમાંથી કે પદથી) ઉોષણ ન [સં.] શેષણ; સુકાવું – ખેંચાઈ જવું તે ચલતી પકડવી.]
ઉચ્છાય ૫૦ સિં.] ઊંચું જવું (ગ્રહ ઈત્યાદિનું) (૨) ઊભું કરવું - ઉચિત વિ. [૪] વ્ય; ઘટિત. છતા સ્ત્રી
બાંધવું તે (૩) ઊંચાઈ, ઉચ્ચતા (૪) મગરૂરી (૫) [.] ત્રિકોણની ઉચ(બે) સ૦ કિ. [સં. યુવાન, મા. ૩વાડનt] ઉતેડવું; ઊંચી બાજુ
[(૪) મગરૂર ઉખાડવું; (છાલ) ઉતારવી. [ઉચે(–ઘે)હાવું અ૦િ (કર્મણિ), ઉછૂત વિ. [સં.] ઊંચું કરેલું – ચડેલું (૨) ઉચ્ચ (૩) આબાદાન -વલું સત્ર ક્રિ. (પ્રેરક)]
ઉચ્છશ્વસન ન. [સં.] શ્વાસ બહાર મૂકે તે (૨) વરાળ બહાર ઉચેલ પુ. પાલવ (૨) કંઠીને છેડે
કાઢવી તે (૩) ઊંડે શ્વાસ લેવો તે; હાંફવું તે ઉચેલવું સત્ર ક્રિ+જુઓ ઉલેચવું
ઉવસવું સ૦િ [. ૩૩] ઉચ્છવાસ લે ઉચ્ચ વિ. [] જુએ ઊંચું (૨) ૫૦ ગ્રહના માર્ગનું ઊંચામાં | ઉચ્છશ્વસિત વિ. [] શ્વાસ લેતું -મૂકતું; હાંફતું (૨) વરાળ બહાર
ઊંચું બિંદુ. ૦૭ વુિં. ઊધડું; ઊચક. ૦ગામિતા વિ. ઉચ્ચગામી | કાઢતું (૩) ઊઘડેલું; પૂર્ણ ખીલેલું [પ્રકરણ (૪) જોળિયું 'હોવું તે. ૦ગામી વિ૦ ઉન્નતિ તરફ જનારું. ૦ગ્રાહ ! ઊંચે | ઉચ્છવાસ j[i] શ્વાસ લે મૂકવા તે (૨) આશા (૩) કાંડ;
આદર્શ.૦ગ્રાહિણી વિન્ની ઊંચા આદર્શવાળી. ૦ગ્રાહી વિ૦ ઉછરંગ કું. [પ્ર. ૩૪૭ પરથી ?] આનંદ, આનંદનો ઉછાળે. ઉચગ્રાહવાળું..તમ વિ. સૌથી ઉચ; ઊંચામાં ઊંચું. ૦ર વિ. | -ગી વિ૦ આનંદી; ઉમંગી; હર્ષઘેલું વધારે ઉચ્ચ. છતા સ્ત્રી. ૦ત્વ ન. ૦વર્ણ ડું ઊંચી વર્ણનાત, ઉછરાવવું સક્રિ. “ઊછરવું'નું પ્રેરક ૦ ,૦વર્ણ વિ. ઊંચી વર્ણનું. વિહારિતા સ્ત્રી ઉચ્ચવિહાર ઉછળાટ ૫૦ ઊછળવું તે; ઉછાળો કરવો તે; ઉચ્ચગામિતા
[ઉચ્ચારણ કરવું | ઉછળામણી સ્ત્રી જુએ ઊછળવું] હરીફાઈ (૨) લિલામ; હરાજી ઉચ્ચરવું સત્ર ક્રિ. [. ૩શ્વર આચરવું; બાલવું (૨) ઉચ્ચારવું; ઉછળાવવું સક્રિ. “ઊછળવું'નું પ્રેરક ઉચ્ચરિત વિ. [i] ઉચ્ચારેલું
ઉછંક–ખ)ળ–ણિત) વિ. [પ્રા.૩છંa] + જુઓ ઉખલ ઉચંડ વિ. [ā].અતિ ચંડ – કોપી કે ભયંકર યા ઉગ્ર ઉડંગ [સં. વસંત, બા.૩૪]–ગી વિ૦ જુઓ ‘ઉછંગમાં ઉચ્ચાટન [સં.1 એક અભિચાર; (મંત્ર તંત્રથી) ઉચાટ કરાવવો તે | ઉછાનીકન +બાળક પાસું ફેરવતું થાય ત્યારે કરાતી ઉસવક્રિયા ઉચ્ચાભિલાષ પું, –ષા શ્રી. [] ઉચ્ચ -ઉન્નત અભિલાષ | ઉછામણી સ્ત્રી, જુઓ ઉછળામણી ઉચ્ચાર ! [4.] મોંમાંથી બનેલ કાઢવો છે કે તેમ કરવાની ઢબ.. ઉછાહ ૫૦ [૩. ઉતાહ, પ્રા.૩છાત્ ] + ઉત્સાહ, ઉમંગ; હર્ષ
[-કા = ઉચ્ચારવું. -નીકળ = ઉચ્ચાર થ; ઉચ્ચારાયું.] | ઉછાળ મી. [જુઓ ઉછાળવું] ઉછાળો. ૦ણુ સ્ત્રી ઉછાળવું તે (૦ણ ન ઉચ્ચાર (૨) કથન. ૦૬ સ૨ કિ. [૪. કાર ] (૨) જુએ ઉછળામણી. ૦૬ સક્રિ. [૪. ઉછાટ ] ઊંચે ઉચ્ચારણ કરવું (૨) બોલવું. શાસ્ત્ર ન ઉચ્ચારનું શાસ ફેંકવું (૨) ઉપર તળે કરવું (જેમ કે, શાક ઈ૦) (૩) (ગમે તેમ) ઉચ્ચાલન ન. [૪] ઊંચું કરવું તે (૨) વજન ઊંચું કરવાની એક ખરચવું વાપરવું.-ળાબંધ અ૦ ઉછાળાભેર;ઉછાળા સાથે.–ળાવું
જના; “લિવર” (૩) કંપ; ધ્રુજારે. –ક વિ૦ ઉચ્ચાલન કરે એવું અ૦િ , -ળાવવું સક્રિ. “ઉછાળવું” નું અનુક્રમે કર્મણિ ને (૨) નવ ઉચ્ચાલનનું સાધન (પ. વિ.)
પ્રેરક. –ળિયું વિ. ગમે તેમ ખરચીને બગાડ કરનારું (૨) નવ

Page #148

ઉછાળો ]
૧૦૩
[ઉટાંકાવું
બગાડ; ગેરઉપયોગ. [ઉછાળયાં કરવાં= વેડફી નાંખવું; બરબાદ ઉજાશ(–સ) [હિં., સં. ૩માર ? પ્રા. ઉલ્લાસ] અજવાળું; કરવું.]–ળે ૫૦ દકે; છલંગ(૨) એકાએક વધારે (૩) આવેશ પ્રકાશ(૨) ઉજાળતા; તેજ.–સક પુત્ર ઉજાસ કરનાર – પ્રકાશ (૪)હુમલો (૫) ઊબકે; બેકારી.[-આવો =એકાએક ઊછળવું, આપનાર પદાર્થ(૨) વિ. ઉજાસ કરે એવું.સવું અક્રિઉજાસ ઊંચે જવું. -ખા, –મારે=જોરથી ઊછળવું..
કરવો – પ્રકાશવું. -સાવવું સક્રિટ “ઉજાસવું'નું પ્રેરક. -સે ઉછાંછળું (૦) વિ[.૩છુટ્ટ?કેટ્સ.
૩ ] અવિચારી; ૫૦ પ્રકારનું પ્રકાશને ઝબકારે ઉદ્ધત તફાની (૨) લાજ વિનાનું –ળાવેઢા ૫૦ બ૦૦૦ ઉછાંછળું | ઉજાળવું સક્રિ. [૩. ૩ષ્યા, . ૩ ના ઊજળું કરવું (૨) વર્તન કે રીતભાત
[લા.૩ સારું કરવું; શોભાવવું.[ઉજાળાવું અક્રિ, કર્મણિ –વવું ઉછીઉધારું નવ ઉછીનું કે ઉધાર લેવું તે
સક્રિ. પ્રેરક]. ઉછીનું–નું) વિ. થોડા દિવસ પછી પાછું આપવાની શરતે આપેલું | ઉજિયાર (7) વિ. જુઓ ઉજાર – લીધેલું વ્યાજ ઈત્યાદિ આપ્યા લીધા વિના).[–આપવું = (વગર | ઉજેર પું [સરવે હિં.] ઉજાસ; પ્રકાશ [સક્રિ (પ્રેરક)] વ્યાજે) રકમ આપવી (૨) (પાછી આપવાની શરતે) જણશ કે | ઉજેરવું સક્રિા (કા.) ઉછેરવું.[ઉજેરાવું અક્રિ (કર્મણિ) –વવું ભાવકે ચીજ આપવી. –કરવું = ઉછીનું લેવું; દેવું કરવું. –લેવું = | ઉજેશ(૩) ૫૦ જુઓ ઉજાશ. ૦કાર વિ૦ ઉજેશ – ઉજાસ કર(પાછું આપવાની શરતે) મેળવવું.] [(કર્મણિ) –વવું (પ્રેરક)] | નાર; દેદીપ્યમાન (૨) j૦ તેજ; ચળકાટ ઉછેદવું સક્રિ. [જુઓ ઉચ્છેદવું] જડમૂળથી કાઢવું. [ઉછેદાવું ઉજેઠ (પ.) + જુઓ ઉજેસ ઉછેદિયું વિ૦ (૨) ન૦ જુઓ ઉછેદિયું
ઉજજડ વિ. [.] ઊજડ વેરાન ઉછેર ૫૦; સ્ત્રી, જુઓ ઉછેરવું] ઉછેરવું તે (૨) તાલીમ; કેળ- ઉજજન ન૦, ઉજજ્ય(યિ)ની સ્ત્રી [સં.સં.) માળવામાં સિખા વણું. ૦કાળ ૫૦ ઉછેરને સમય
નદીના કિનારા ઉપર આવેલું પ્રાચીન રાજનગર ઉછેરવું સક્રિ. [સં. ૩ત શ્રી, પ્રા. ૩છે] પાળીપોષી મોટું કરવું | ઉજજભણ નવ વં] બગાસું ખાવું તે (૨) વૃદ્ધિ (૩) ઉછાળો; (ઝાડ, પશુ, બાળક વગેરે) (૨) સંસ્કારવાળું કરવું; કેળવવું; તાલીમ આવેગ; ઉશ્કેરણી
આપવી.[ઉછેરાવવું સક્રિક(પ્રેરક), ઉછેરવું અક્રિ (કર્મણિ)] | ઉજજવલ(–ળ) વિ. [૪] ઊજળું; દેદીપ્યમાન. ૦તા સ્ત્રી ઉજાવવું સત્ર ક્રિ. “ઊજડાવું'નું પ્રેરક [ જુઓ ઉજવણી | ઉજજવલિત વિ. [] ઉજજવળ કરેલું ઉજમ(વ)ણ સ્ત્રી [સં. ૩યાપન, બા.૩૪નમ(–4), ૩૪નાવI] | ઉજજવળ વિ૦ જુએ ઉજજવલ. –ળા છંદપું એક છંદ. છતા સ્ત્રીઉજમા–વીણું ન જુઓ ઉજમણી] વ્રતનું ઉદ્યાપન
ઉઝરડવું સત્ર ક્રિટ . ] નખથી કે ધારવાળા હથિયાર કે ઉજમાવવું સક્રિ. “ઊજમાવું'નું પ્રેરક [પ્રકાશમાન | કશાથી ઘસડીને ઉખાડવું. [ઉઝરઢાવું અક્રિ. કર્મણિ, વિવું ઉજમાળું વિ૦ જુએ ઊજમ] ઊજમવાળું, ઉમંગી(૨) ઊજળું; | સક્રિટ પ્રેરક]
[નખ, કાંટા વગેરેને લિસોટો ઉજર ન [5. ૩ઝ] બહાનું, લાચારી [અરુણોદય | ઉઝરડે પેટ ઉઝરડાવાથી થતે કઈ લિટે (૨) શરીર ઉપર ઉજરડું ન જુએ ઊજળું, હિં. ૩ના, ૫.૩ર) ભરભાંખળું; | ઉઝરાવવું સક્રિ. (કા.) જુઓ ઉજરાવવું ઉજ(–ઝવેરાવવું સક્રિ. (કા.) “ઊજ(-ઝ)રવું'નું પ્રેરક ઉઠવું સક્રિટ જુઓ ઉઝરડવું ઉજવણુ ન૦, ઉજવણું સ્ત્રી[જુઓ ઉજમણી] ઊજવવું તે (૨) | ઉડે જુઓ ઉઝરડે ઉજાણ; જાફત
ઉઝેલે પૃ૦ સરળતા (૨) મદદ (સુ) ઉજવણું ન૦ જુઓ ઉજમણું
ઉટ ન [.] ઘાસ પાંદડું. ૦જ નવ પર્ણકુટિ; ઝુંપડું ઉજવાવવું સક્રિ. ‘ઊજવવું’ નું પ્રેરક [વર્ણને લોકસમૂહ | ઉટકટ . [૩. ૩ ] એક વનસ્પતિ ઉજળિયાત વિ૦ જુએ ઊજળું] ઉચ્ચ વર્ણન. ૦વર્ગ પુ. ઉચ્ચ | ઉટકોઈ સ્ત્રી[જુએ ઊટકવું] (વાસણ ઇત્યાદ્રિ) અજવાળવાની ઉજાગર વિ. [હિં.] ઉજજવળ; ભપકાદાર
રીત (૨) ઊટકવાનું મહેનતાણું.-મણ ન૦ (વાસણ) અજવાળઉજાગરું વિ૦ + જુઓ “ઉજાગર'માં
વામાં વપરાતી વસ્તુ (૨) ઊટકવાનું મહેનતાણું ઉજાગરે ડું [સં. ૩નાર, રે.૩smગિર ] જાગરણ; નહિ ઊંધવું ! ઉટકાવવું સક્રિ. ઊટકે એમ કરવું; “ઊટકવુંનું પ્રેરક તે (૨) [લા.] ચિંતા; ફિકર. –જે વિ૦ +ાગતું
ઉટજ ન૦ [.] જુઓ ‘ઉટ'માં ઉજાસ્ત્રી સે. ૩ ] ઉજજડેપણું; પાયમાલી. ૦ણ વિ. ઉજજડ | ઉટપટું(–ટાં)ગ વિ૦ (૨) ન [fë. કટપટાંન] જુઓ ઉટંગ
કરનારું (૨) અપશુકનિયું. ૦૬ સ૨ ૦િ [ઉજજડ પરથી? સે. | ઉટવણું ન [સં. ૩૮ર્તન, પ્રા. ૩Qટ્ટા, મ. ઉટળ] શરીરે ચોળઉજ્ઞાહિમ = ઉજાડેલું ઉજજડ કરવું; નાશ કરવું; વેરાન કે પાયમાલ | વાની ખુશબેદાર ચીજોનું મિશ્રણ; ઉપટણું, ઉવટણ કરવું. -ઠાવવું સક્રિ૦, –ાવું અક્રિટ “ઉજાડવું'નું અનુક્રમે | ઉટવાવવું સક્રિ. “ઊટવાવું'નું પ્રેરક પ્રેરક અને કર્મણિ. –દિયું વિ૦ ઉજાડનારું; ઉછેદિયું | ઉર્ટટાંગ વિ૦ ઉટપટંગ; આધારવગરનુંતરંગી (૨)૧૦ આધાર ઉજાણી સ્ત્રી [સં. મૌલાની પ્રા. ઉનાળી =ગેઝી] વન, મંદિર | વગરની વાત; ગપું (૩) તરંગ; બુદ્દો ઈત્યાદિ સ્થળે ઊજવાતું જમણ; વનભોજન (૨) જાફત,મિજબાની | ઉટંગી વિ. ઉટંગવાળું (૨) ગપ્પી ઉજાર(-) વિ. [સં. ઉષ્ય, પ્રા. ફકન] ઉજાગર; ઊજળું; | ઉટાંકવું(૦) સક્રિ. [હિં. કટના = ઉટાંક – અંદાજ કાઢ, સં. સુંદર (૨) ઉમંગી
[જવું. ઉત્તં ત્ર = એક માપ ઉપરથી 30 તળવું; વજન કરવું (કા.). ઉજાવું અક્રિ. [સં. ૩થા, રે.ક્ષમળ =ડી જવું તે ] + દેડી | [ ઉટાંકાવવું સક્રિ. (પ્રેરક), ઉટાંકાવું અક્રિ. (કર્મણિ)].

Page #149

ઉટાંકે]
૧૦૪
[ઉતાર
ઉટાંકે (૧) પું. [ઉટાંકવું] અડસટ્ટો
આડવાતમાં ચડાવવું (૬) મશ્કરી કરવી (૭) ૨૮ - નપાસ કરવું ઉટાંગ વિ૦ જુઓ ઉમંગ
(જેમ કે, પરીક્ષામાં). [ઉઠાવી દેવું =ગુમ કરી દેવું (૨) વેડફી ઉટાંટિયું (૦) ન૦, – પં. એક રોગ
કાઢવું; ખચી નાખવું (૩) (માથું ઈટ અંગ) કાપી નાંખવું; ઠાર ઉટીગણ ૫૦ એક વનસ્પતિ; એટીગણ
કરવું. ઉઠાવી કાઢવું, નાખવું = જુઓ ઉડાવી દેવું (૨) (૩).] ઉઠમ(–)ણું ન [ઊઠવું] બેસણું (મરણનું)
ઉઠાવાવું અ૦ ક્રિટ ‘ઉડાવવું’નું કર્મણિ ઉઠંગવું અક્રિ૦+ જુઓ અહિંગવું
ઉઠાવું અક્રિ. “ઊડવું'નું ભાવપ્રયોગનું ૨૫; ઊડવાની ક્રિયા થવી ઉઠાઉ, ગીર વિ. [ઉઠાવવું] નજર ચુકાવી પારકી વસ્તુ ઉઠાવનારું. ઉદિયાલ પુંએક છંદ - ચોરનારું; ઉચાપત કરે એવું. ૦ગીરી સ્ત્રી,
ઉ૩ [] તારે (૨) ગ્રહ (૩) નક્ષત્ર. ૦ગણ ૫૦, ૦મંડલ ઉઠાડવું સક્રિ. ‘ઊઠવું નું પ્રેરક; ઊઠે એમ કરવું (૨) જગવવું (૩) | નવ તારાઓને સમૂહ; તારાઓ. ૦૫તિ, ૦૨ાજ ચંદ્ર
ઠાડી લેવું =(નિશાળમાં ભણતાને ત્યાંથી ખેંચી | ઉન ન [.], ઉડાણ ન [21] ઊડવું – ઊંચે ઊડવું તે લેવું; નિશાળ જતું બંધ કરવું. ઉઠાડી મેલવું,મકવું = કાઢી મુકવું; | ઉફીન ન૦ [સં.] ઉડ્ડયન સ્થાનેથી હઠાવવું; ઉઠાડી કાઢવું] [ઉઠાડવું અક્રિ૦, વિવું | ઉ૮રણું ન [જુએ ઉઢાણું] ઊઢણ; ઉણું સક્રિ અનુક્રમે કર્મણિ અને પ્રેરક]
ઉઢાણિયું ન૦ [જુએ ઉઢાણી] ઈઢાણું ઉઠાણ ન [સં. ૩યાન, પ્રા.ઉઠ્ઠાળ] ઊડવું તે; ઉત્થાન ઉ૮(—ટે)ણી સ્ત્રી નાનું ગુલું (તૈયાર બનાવટનું) ઉઢાણું ઉઠામ(૧)ણું ન જુએ ઉઠમણું, બેસણું (મરણનું)
ઉદા(હે)ણું ન રે. કંટ? સં. ૩૫યાન ?] માથા ઉપર વજન ઉઠાવવું. [જુએ ઉઠાવવું] ઊઠવું – ઊપસવું તે (૨) ઊંચાઈ (૩) | ઊંચકતી વખતે વચ્ચે મૂકવામાં આવતે લુગડા ઈત્યાદિને વીટ. ઉપાડ; ખપત (૪) કપના; બુદ્દો (૫) દેખાવ; ભભક. ૦ણી સ્ત્રી, [–મુકવું =માથે ભાર લેવા માટે ઉઢેણું માથા ઉપર ગોઠવવું.ઉઠાવવું તે (૨) ઉશ્કેરણી (૩) બળ. ૦ણું જુઓ ઉઠામણું. દાર વાળવું = ઉઢાણા માટે કપડાને તે ઘાટ હાથ વડે વાળીને કરો] વિ. સારા ઉઠાવ-દેખાવવાળું (૨) અસરકારક
ઉણાદિ વિ. [i] (વ્યા.) ઉં, ઉર, ઇર વગેરે (પ્રત્યય) ઉઠાવડા(–રા)વવું સક્રિ ‘ઉઠાવવું'નું પ્રેરક
ઉણાવવું સ૦ કિ. [‘ઊણવું'નું પ્રેરક] ઊણું ઓછું કરવું ઉઠાવણી, –ણું, -દાર જુઓ ‘ઉઠાવ'માં
ઉણાવું અ૦ ક્રિ. [‘ઊણવું’નું કર્મણિ] ઊણું થવું ઉઠાવવું સક્રિ. [સં. ૩ત્ + સ્થાપવ, . ૩z] ઊચકવું; ઉપાડવું | ઉતઢાવવું સ૦ કિં‘ઊતડવું'નું પ્રેરક (૨) નજર ચુકાવવી; ધીમેથી ઉપાડી જવું – ચારવું(૩)(એ) ખાવું ઉતપત (ત,) સ્ત્રી + જુઓ ઉત્પત્તિ (૪) ઉઠાડવું; જગાડવું (૫) ઊભું કરવું; અસ્તિત્વમાં આણવું, તૈયાર | ઉતર૮ સ્ત્રી[.સિરા8િ] વાસણ ઉપર વાસણ - ખાસ કરીને કરવું (૬) પાળવું; માનવું; બજાવવું (જેમકે, હુકમ, ચાકરી, તાબે- | એક એકથી નાનાં -એવી ગેઠવણી દારી, આજ્ઞા ઈસાથે). ઉઠાવાવું અ૦િ .‘ઉડાવવું'નું કર્મણિ] | ઉતરવું સ૦ ૦િ ઉડવું; સીવણ ઉકેલવું; ટાંકા તેડી જુદું કરવું ઉઠાવું અક્રિ. ‘ઊઠવું'નું ભાવે પ્રયોગનું રૂપ
(૨) (છાલ - ચામડી ઈત્યાદ્રિ) ઉતારવી. [ઉતરઢાવવું સ૦ કિ. ઉઠાવો ૫૦ બુટ્ટો; બનાવટી વાત (૨) ઉપાડ; ખપત
(પ્રેરક). ઉતરાવું અ૦ ક્રિ. (કર્મણિ)] ઉઠાંતરી સ્ત્રી ચાલ્યા જવું તે. –કરવી, –ભણવી = ચાલ્યા જવું; | ઉતરદિયું ન ઉતરડવાનું ઓજાર અગિયારા ગણી જવું.]
ઉતરણ સ્ત્રી; ન જુએ ઊતરવું] ઢાળ; ઉતાર (૨) ઊતરાય એવું ઉગણ ૫૦+ જુઓ ઉડુગણ
હેવું તે (૩) એ નદીને ભાગ. –ણું સ્ત્રીઊતરવું -પાર જવું ઉઠતાળીસ વિ૦ જુઓ અડતાળીસ; ૪૮
તે (૨) એક છેડ-વનસ્પતિ ઉડદાબેનું વિ૦ ચપળ; ચંચળ (૨) અજંપાવાળું; રઘવાટિયું (૩) મુર્ખ | ઉતરાઈ સ્ત્રી જુઓ ઉતરાયણ ઉઠાઉ વિ૦ [જુઓ ઉડાવવું] ઉડાવનારું; ઉડાવે એવું (૨) અતિ | ઉતરાણ સ્ત્રી જુઓ ઉત્તરાયણ] મકરસંક્રાંતિ (૨) એ દિવસે ખર્ચાળ; અવિચારી ખર્ચ કરનારું. ૦૫ણું ન
પળાતે તહેવાર (૩) ન૦ [ઊતરવું] ઉતાર; ઉતરણ ઉઠા(–રા)ડવું સક્રિટ જુઓ ઉઠાવવું (૨) (પાંખવાળો છવ) ઊડી | ઉતરાd(–૬) વિ. [૩. ઉત્તર] ઉત્તર તરફનું; ઓતરાતું
જાય એમ કરવું (જેમકે, માંખ ઉડાડવી. ‘ઉડાવવી” નથી બોલાતું) | ઉતરાયણ ન૦, –ણી સ્ત્રી. ઉતરાવવું છે કે તેનું મહેનતાણું કે ખર્ચ ઉઠા(–રા)ઢાવવું સક્રિઉડા(-રા)ડવું'નું પ્રેરક
ઉતરાવવું સત્ર ક્રિટ ઉતારે એમ કરવું (૨) “ઉતરવું'નું પ્રેરક (૩) ઉઠાણ(ન) વિ. [4. ઉદૃન, . ૩z1ળ] ઊડે એવું; પવનવેગી | (માથેથી બેડું, ટોપલો ઈ૦) વજન નીચે ઉતારવામાં મદદ કરવી (૨) ન ઊડવું તે. ઘેડ પં. અધ્ધર ઊડે તે ઘોડો; પવન- | ઉતરેવ૮ સ્ત્રીજુએ ઉતરડ પાવડી (૨) પવનવેગી ઘડે. શેહ સ્ત્રી, શેતરંજને એક દાવ | ઉતા૫(પ) ૫૦, ૦ણ ન૦ [૪. ઉત્તાપ, ન] તાપ; તડકે; ઉઠામણુ સ્ત્રી. [ઉડાવવું] મશ્કરીમાં ઉડાવવું તે; હાંસી
બફાર (૨) ચિંતા; ફિકર (૩) સંતાપ; પીડા ઉઠાવડા(–રા)વવું સક્રિ. ‘ઉડાવવું'નું પ્રેરક
ઉતાર છું. [ઉતારવું] ઊતરાય એવું હોવું તે કે તેવું (નદી ઈ. નું) ઉઠાવવું સક્રિ. [સં. ૩g , . ૩] ઉડાડવું; ઊડે એમ સ્થાન; ઉતરણ (૨) પાણી ઊતરી જવું તે; એટ (૩) કફ, ઝેર, કરવું; ચગાવવું (જેમ કે, પતંગ) (૨) ચટ કરી જવું; બરાબર ખરાબ અસર, કડક દવા વગેરેને) ઉતારવાનો -દૂર કરવાને ખાવું (જેમ કે, લાડુ) (૩) વાપરી નાખવું; વેડફી નાંખવું; બરબાદ ઉપાય (૪) ભૂતપ્રેતની અસર કાઢવા માટે માથેથી ઉતારેલું હોય કરવું (૪) વાત, ગપ ઈ. ફેલાવવું (૫) જવાબમાં ચાલાકી કરવી; ! તે (૫) (પાક કે તેલ) ઊતરે તે ઉત્પાદન કે તેનું માપ; પેદાશ.

Page #150

ઉતારણ ]
૧૦૫
(—આવવા = ઊતરવું; પાકવું) (૬) [લા.] તદ્ન નકામું અથવા ભૂંડામાં ભૂંડું માસ કે તેવાનું જથ. (‘. . . ના ઉતાર’ એવા પ્રયાગ થાય છે. ઉદા॰ આખા ગામના ઉતાર ત્યાં ભેગા થયે છે.) [—મૂકવા = ભૂત કાઢવા ઉતારેલા ઉતાર ચકલામાં મૂકવે; ભૂત ઉતારવાને એમ કરવું.] ૦ણુ ન॰ ઉતારવું તે (૨) એની મારી (૩) પાયરી કે દરજજા ઇ૦માં) નીચે ઉતારવું તે; ‘ડિગ્રેડેશન’, ‘ડિમેશન', ૦ણી સ્ક્રી॰ ઉતારવું તે; ઉતારવાની રીત ઉતારત સ્રી॰ ઉદાહરણરૂપ; અંગત નહિ એવું; સાધારણ (વાત) ઉતારવું સ॰ ક્રિ॰ [સં. અવતાર, પ્રા. ઉત્તાર] ઊતરે એમ કરવું (જીએ ‘ઊતરવું’); ‘ઊતરવું'નું પ્રેરક (૨) ઉપરથી નીચે મૂકવું; (પાચરી કેદરજ્જો) નીચાં કરવા (૩)ધાટ કાઢવા (જેમ કે, ભમરડો સંઘાડા પર ઉતારવા; કુંભાર ઘાટ ઉતારે) (૪) ધાર કાઢવી (૫) લખવું; નકલ કરવી (૬) ઝેરની અસરથી મુક્ત કરવું (૭) પાર લઈ જવું (૮) વળગાટ કાઢવા માથે ફેરવવું. [ઉતારાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક). ઉતારાવું અ॰ ક્રિ॰ (કર્મણિ).][ઉતારી પાડવું = ખેલ્યું તેાડી પાડવું; વાત કાપી નાંખવી (૨) હલકી કે નીચેની ગણનામાં આણી મૂકવું; માનભંગ કરવું.]
|
|
ઉતારુ પું॰ [જુએ ઉતારવું; સર॰ fહૈં., મેં.] પ્રવાસી; મુસાફર (૨) ઉતારા કરનાર (વીશી ધર્મશાળાના ઉતારુઓ) ઉતારા પું॰ [વે. ઉત્તાર] ઊતરવાના મુકામ (૨) કશામાંથી ઉતારેલું – લીધેલું લખાણ; અવતરણ; ટાંચણ; નકલ (૩) ભૂત પ્રેતાદિ ઉતારવા માથે ફેરવીને ઉતારે તે વસ્તુ (૪) પાકના ઉતાર કે પેદાશ ઉતાલ ી॰ (કા.) ઘેાડીની એક જાત ઉતાવળ ૦ [કે. સત્તાવ∞] ત્વરા; તાકીદ; ઝડપ. [−ળે આંબા ન પાકે – ઉતાવળ કરવાથી સારું થાય નહિ; ધીરજનાં ફળ મીઠાં.] —ળિયું વિ॰ ઉતાવળ કરનારું – કરાવનારું (૨) ઉતાવળું; અધીરું. −ળી સ્ત્રી॰ (ઝટ થતી) એક જાતની જીવાર કે ડાંગર. —ળું વિજ્ ઉતાવળવાળું; વેગી; ઝડપી (ર) અધીરું
ઉતાવું અ॰ ક્રિ॰ ‘ઊતવું’નું ભાવે [વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક)] ઉતેવું સક્રિ॰ જુએ ઉતરડવું. [ઉતેઢાવું અ॰ ક્રિ॰ (કર્મણિ), ઉતાલની સ્ત્રી• [સં. વ્ + તોō] ઉચ્ચાલન (યંત્ર)
ઉત્ક વિ॰ [i.] આતુર [ મુશ્કેલ. તા સ્ત્રી, ૦૫ણું ન૦ ઉત્કટ વિ॰ [સં.] તીવ્ર; જલદ; પ્રબળ (૨) મત્ત (૩) વિષમ (૪) ઉત્કર્ષ પું[સં.] ઉપર ખેંચાવું તે; ઉન્નતિ(ર)અભિવૃદ્ધિ;આબાદાની
(૩) વૃદ્ધિ; અધિકતા. ૦૩ વિ॰ ઉત્કર્ષ કરનારું. વાચક વિ૦ ઉત્કર્ષ બતાવનારું [લી સ્ત્રી ઉત્કલની ભાષા ઉત્કલ પું॰ [i.] (સં.) એ નામના એક દેશ (હાલનું ઓરિસા). ઉત્કલન ન॰ [સં. ગુસ્+ ન પરથી રચના] ઊકળવું તે. બિન્દુ મ‚ નાંક પું॰ [ +અંક ] જ્યાં સુધી ગરમી પહોંચવાથી પદાર્થ ઊકળવા માંડે એ સીમા કે તેના માપના અંક
ઉત્કલિકા સ્ત્રી [સં.] ચિંતા (૨) ઉત્કંઠા (૩) હેલા; વિલાસની ચેષ્ટા (૪) કળી (૫) તરંગ; મેાનું
ઉત્કંઠ વિ॰ [i.] કંઠ ઊંચા કરેલા હોય એવું (ર) અતિ ઉત્સુક; આતુર. ૦ભાવ પું, ઢા સ્રી॰ તીવ્ર ઇચ્છા; આતુરતા (૨) આશા. વ્યકિત વિ॰ ઉત્કંઠે થયેલું; આતુર. –કતા વિ॰ સ્ત્રી॰ (પતિને) મળવાને અત્યંત આતુર એવી. –ડી વિ॰ ઉત્કંઠ ઉત્કેપ પું॰ [i.] ધ્રુજારી; ક્ષેાલ

[ ઉત્તરપક્ષ
ઉત્કીર્ણ વિ॰ [i.] આલેખેલું; કોતરેલું ઉત્કૃષ્ટ વિ॰ [i.] શ્રેષ્ઠ; ઉત્તમ. તા સ્ત્રી
ઉકેંદ્ર વિ॰ [સં.] મધ્યબિંદુથી આધું; ‘એસેન્ટ્રિક' (૨) એક કેન્દ્રવાળું નહિ એવું (૩) વિલક્ષણ. કાણુ પું॰ ‘એક્સેન્ટ્રિક એંગલ’ (ગ.)
ઉત્ક્રમ પું॰ [i.] ઊલટા ક્રમ (૨) ઉલ્લંધન (૩) ઉત્ક્રાંતિ; ક્રમિક વધારા; ઊંચા ક્રમ. જ્યા સ્રી ‘વર્લ્ડ સાઈન’ (ગ.) ૦ણ ન૦ ઊલટું જવું – ઉલ્લંઘન કરવું તે (૨) ક્રમે ક્રમે ઊંચા જવું તે; ખિલવટ, •વું અ॰ ક્રિ॰ [છ્યું. કમ ] ઉત્ક્રમ કે ઉત્ક્રાંતિ થવી (૨) ઉલ્લંધવું ઉત્ક્રાંત વિ॰ [ä.] ઓળંગી ગયેલું (૨) ઉત્ક્રાંતિ પામેલું (ઉત્ક્રાંતિવાદના નિયમાનુસાર). –તિ સ્રી॰ વિકાસ; ખિલવણી. —તિવાદ પું॰ જાતિવિશેષા (‘સ્પીશીસ') એકદમ નવા સર્જાયા નથી પણ અગાઉ પ્રચલિત એવા આકારો પરથી ધીમે ધીમે વિકાસ પામીને બન્યા છે એવા (ડાર્વિનના) મત
ઉત્ક્રોશ પું॰ [i.] ચીસ; અમ; ખરાડો ઉત્ક્ષિમ વિ॰ [i.] ઉલ્લેપ પામેલું ઉત્સેપ પું[i.]ઉપર ફેંકવું તે; ઊંચું કરવું તે (૨) ઊપવું તે (૩) ફેંકી દેવું – અવમાન્ય કરવું તે (૪) મોકલવું – રવાના કરવું તે (૫) ઊલટી, ૦ક વિ॰ ઊંચે ફેંકનારું, ઊંચું કરનારું (૨) પું૦ વસ્ત્રાદિના ચાર. ૦૩ ન॰ ઊંચું કરવું – ઊંચે ફેંકવું તે (૨) ઊપણવું તે (૩) ઊપણવાનું સાધન (સૂપડું ઇત્યાદિ) (૪) ઊલટી કરવી તે ઉત્ખનન ન॰ [સં.] ખાવું તે (૨) (ઐતિહાસિક સંશાધન અર્થે થતું) ખોદકામ
ઉત્ખાત વિ॰ [i.] ખાદી કાઢેલું (૨) ઉખાડેલું ઉત્તમ વિ॰ [i.] ઘણું ગરમ થયેલું (૨) ક્રોધાયમાન ઉત્તમ વિ[i.] સૌથી સારું; શ્રેષ્ઠ. ~ ન॰, તા સ્રી, ૦પણું ન॰. ૦પુરુષ પું॰ શ્રેષ્ઠ આદમી (૨) પરમેશ્વર (૩)[વ્યા.] પહેલા પુરુષ. ૦ર્ણ વિ॰ [+ળ] લેણદાર. ૰લાક પું॰ સુવિખ્યાત; પુણ્યશ્ર્લાક. –મા વિસ્રી॰ ઉત્તમ (ર) શ્રી॰ ઉત્તમ નાયિકા (કા. શા.). –માંગ ન॰ [+અંગ] માથું (૨) મુખ. –માંશ પું॰ [+ અંશ]ત્તમ અંશ. –માત્તમ વિ॰[+ઉત્તમ] ઉત્તમમાં ઉત્તમ ઉત્તમમાંજા પું॰ [સં.] (સં.)પાંડવ પક્ષનો એક બળવાન યોદ્ધો ઉત્તર વિ॰ [É.] પાલ્લું; ખાકીનું (ર) પછીનું (૩) વધતું; વધારે (૪) ડાબું (૫) પું૦; ન૦ જવાબ; પૂછ્યા કે કથા સામે કહેવું તે; રઢિયા (૬) બચાવનું કથન. [—આપવા = જવાબ આપવા; પૂછ્યા ખાખતમાં કહેવું (૨) બચાવમાં કહેવું; રદિયા રજા કરવા.] (૭) સ્ત્રી॰ ઉત્તર દિશા (૮) પું૦ ગણિત – શ્રેઢીમાં બે સંખ્યાની વચમાંનું અંતર (૯) પું॰ [ નં. ] વિરાટ રાજાના પુત્ર (૧૦) અ૦ પછી. •અક્ષાંશ પું॰ વિષુવવૃત્તની ઉત્તરના અક્ષાંશ. ૦કથા સ્ત્રી॰ કથાના પાછછ્યા અથવા અંતના ભાગ. ૦કાલ(–ળ) પું॰ ધડપણના સમય. ક્રિયા સ્રી॰ મરણ પછીની અંતિમક્રિયા. ૦ખેં, હું છેલ્લા વિભાગ ચા ગ્રંથ(૨)જુએ ઉત્તરાખંડ.ચર વિ॰ પૂર્વચરની સાથે સાહચર્યે રાખનારું; અનુગામી. દક્ષિણ વિ॰ ઉત્તર દક્ષિણ પેક સામસામે હોય એવું.(॰તા સ્ત્રી॰). દાયી વિ[હિં.]જવાબદાર. (યિત્વ ન૦). દિશા સ્ત્રી॰ દક્ષિણ દિશા સામેની દિશા. ધ્રુવ પું૰ પૃથ્વીની ધરીના ઉત્તર તરફના છેડા (૨) ઉત્તર દિશામાં સ્થિર દેખાતા તારો. ૦પક્ષ પું॰ બચાવપક્ષ; પ્રતિવાદી (ર)

Page #151

ઉત્તરપથ]
૧૦૬
[ઉત્સવ
પ્રતિવાદીને જવાબ (૩) અંધારિયું (૪) (ગ.) સમીકરણ ઈની | જાગૃતિ (૪) ઉત્સાહ, નિરાશા છેડી ફરી ફરી પ્રયત્ન કરે તે જમણી બાજુ. ૦૫થ પુંહિમાલય ઉપર ઊંચે ને ઊંચે જતે | (૫) ટેકે; મદદ. -નિક વિ૦ ઉત્થાનને લગતું. -નિકા સ્ત્રીઉત્તર દિશા તરફ માર્ગદેવયાન (૨) મૃત્યુની તૈયારી તરીકે અવતરણિકા કરવામાં આવતાં તપ અને જાત્રાઓ. ૦૫ત્ર નવ; j૦ પરીક્ષાના | ઉત્થાપક વિ. [સં.] ઉથલાવી નાંખનારું; ઉખાડનારું (૨) ઉશ્કેરપ્રશ્નપત્રના ઉત્તરને પત્ર. ૦૫૬ ૧૦ (સમાસનું) છેલ્લું પદ (૨)[..] | મારું (૩) ઊભું કરનારું. ન ન ઉત્થાપવું તે (૨) [મંદિરમાં] ‘સેકન્ડ ટર્મ ઍક એ રેશિયે'. ૦પૂજા સ્ત્રી, દેવાદિનું વિસર્જન દેવનું સૂઈને ઊઠવું તે (૩) [..] એકને ઉઠાવી એ જગાએ બીજું કરતી વેળાની છેલ્લી પૂજા. બબ ન ભભકવાળું કે તેવું કાંઈ | મંકવું તે; “સસ્ટિટ્યુશન.” -નમંત્ર ૫૦ “ધી પ્રિન્સિપલ ઑફ જોયા બાદ તેનું બિંબ દેખાય તે; “આફટર ઇમેજ' (૫. વિ.), | સસ્ટિટયુશન (ગ), –ના સ્ત્રી ઉત્થાપવું તે
મંદ્રા સીટ પડજ ગામની મુશ્કેના (સંગીત). ૦મીમાંસા સ્ત્રી, ઉત્થાપવું સક્રિ. [ä. કથા] સ્થાપ્યું ન સ્થાપ્યું કરવું; ઉખાડી મીમાંસા દર્શનનો પાછલો ભાગ; વેદાંત. ૦રાગણી સ્ત્રી પાછલી નાખવું (૨) ઉથાપવું ન માનવું (૩) ઉઠાડવું; જાગ્રત કરવું. રાત્રે ગાવાનો રાગ.લેકયું સ્વર્ગલકાવય સ્ત્રી -ઉત્તરાવસ્થા. | [ઉત્થાપવું અક્રિ. (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક)]
વયસ્ક વિ૦ ઘરડું. ૦વહી સ્ત્રી, જુઓ ઉત્તરપત્ર. ૦વાહિની ઉત્પત (તો) સ્ત્રી + ઉત્પત્તિ; જુઓ ઉતપત વિન્રી. ઉત્તર ભણી વહેતી ગંગા). ૦વ્યવસ્થાપત્ર નવ વસિ- ઉ૫તવું અક્રિ+સં. ૩૫ત] કૂદવું; ઊડવું (૨) ઉત્પન્ન થવું યતનામું. ૦શ્રેઢી સ્ત્રી, “ મેટ્રિકલ પ્રોગ્રેશન” (ગ), એણિ | ઉત્પત્તિ સ્ત્રી [i] પેદાશ (૨) જન્મ (૩) મૂળ (–ણી) સ્ત્રી, “ મેટ્રિકલ સીરીઝ.' સાધન નવ પરલોકમાં | ઉત્પથ પું[સં.] બેટે માર્ગ કામ આવે એવું ધર્મ કર્મ કે પુણ્યદાન. –રા સ્ત્રીઉત્તર દિશા (૨) ઉત્પન્ન વિ. [] જમેલું (૨) નીપજેલું બનેલું (૩) ઊગેલું [સં.] અભિમન્યુની સ્ત્રી (૩) જુઓ ઉત્તરાફાગુની. રાખ ૫૦ | (૪) ન પિઠાશ; નીપજ (૫) કમાઈ (૬) ન (સં.) હિમાલય પાસેનો ઉત્તર હિદને પ્રદેશ, ઉત્તરાખંડ.-રાગ્ર ; { ઉત્પલ ન૦ [4.] કમળ. -લાક્ષી વિ. સ્ત્રી કમલાક્ષી ન૦ પૃથ્વીની ધરીને ઉત્તર તરફને છેડો–રાધિકાર પુંપાછળથી- | ઉત્પાત પં. [સં.] કૂદવું તે (૨) તેફાન; ધાંધલ (૩) આપત્તિનું ભવિષ્યમાં મળનાર અધિકાર; વારસાને અધિકારી-રાધિકારી ચિહન (૪) વિનાશકારક આપત્તિ. તિયું,-તી વિ૦ જંપીને વિ. ઉત્તરાધિકારવાળું; પછીથી અધિકાર પર આવનારું. -રાપથ | ન બેસે એવું (૨) તફાની; મસ્તીખોર (૩) ઉત્પાત કરે એવું પં. વિંધ્ય પર્વતની ઉપરને ઉત્તર હિંદનો પ્રદેશ. –રા ફાગુની | ઉત્પાદક વિ. [ā] ઉત્પન્ન – પેદા કરનારું, સ્ત્રી- બારમું નક્ષત્ર.- ભાદ્રપદા સ્ત્રી છવીસમું નક્ષત્ર.–રાભિ- | ઉત્પાદન ન. [સં.] ઉત્પન્ન કરવું તે (૨) પેદાશ; ઉત્પત્તિ (૩) ફળ મુખ વિ૦ ઉત્તર તરફ મુખ (બારણું)હોય એવું.–રાયણ ન૦ સૂર્યનું ઉત્પાદિત વિ. [સં.] ઉત્પન્ન કરેલું : ઉત્તર તરફના રાશિષટકમાં જવું તે (૨) ઉતરાણ –રાયતા સ્ત્રી | ઉત્પાઘ વિ. [સં.] ઉત્પન્ન કરવા છે કે કરાય એવું ષડજગ્રામની એકમઈના. -રા(–) નપું. પાછળ કે | ઉત્પાદન ન [.] એકબીજાને દબાવવું તે (૨) પીડા કરવી તે બાકીને અર્ધો ભાગ. -રાવસ્થા સ્ત્રી- ઘડપણ. –રાશ્રમ પુત્ર | (૩) પીડા (૪) સ્પર્ધા વાનપ્રસ્થાશ્રમ (૨) સંન્યસ્તાશ્રમ. -રાષાઢા સ્ત્રી એકવીસમું | ઉભેક્ષા સ્ત્રી [સં.] ધારણા; કલ્પના (૨) [કા.શા.] એક અલંકાર નક્ષત્ર. –રાંગ નવ વસ્તુને પાછલો – છેડાનો ભાગ.-રોત્તર અo | જેમાં ઉપમેય અને ઉપમાન કેટલીક બાબતોમાં મળતાં આવતાં વધારે ને વધારે દિવસે દિવસે; ક્રમશઃ
હોવાથી વસ્તુતઃ એક જ છે એવી સંભાવના કરવામાં આવે છે. ઉત્તરીય ન૦ [] ઉપવસ્ત્ર
-ક્ષિત વિ૦ ઉપ્રેક્ષા કરાયેલું ઉત્તરેતર અ૦ [ā] જુઓ ‘ઉત્તરમાં [આભૂષણ ઉ લવ [સં.] કૂદકે (૨) ઉછાળે; ઊભરે ઉત્તસ ! [સં.] માથે પહેરવાનું એક આભષણ (૨) કાનનું એક | ઉત્કૃતિ સ્ત્રી [.] આરોહ; ઉડ્ડયન ઉત્તાન વિ. [૪] ચતું (૨) પહેલું પથરાયેલું છીછરું. ૦૫ાદ ૫૦ | ઉત્સુલ વિ. [૪] ખીલેલું; પૂર્ણ ખીલેલું (૨) વિકસેલું; પહોળું (સં.) ધ્રુવના પિતાનું નામ. ૦પાદાસન ન૦ પગનું એક આસન થયેલું. -લિત વિ૦ ઉફુલ્લ થયેલું ઉત્તાપ પં. [.] સંતાપ; ચિંતા
ઉત્સર્ગ કું. [] તજી દેવું તે; ત્યાગ (૨) સમર્પણ (૩) શરીરમાંથી ઉત્તીર્ણ વિ. [j] તરી પાર ઊતરેલું (૨) પાસ થયેલું (પરીક્ષામાં) મળમૂત્રાદિ કાઢવાં તે (૪) [વ્યા.] સામાન્ય લાગુ પડતો કાયદે ઉત્તુંગ વિ. [i] ઊંચું. છતા સ્ત્રી . શિરસ્ક વિ. ઊંચું માથું કે નિયમ (‘અપવાદથી ઊલટું). ૦કાર્ય ન મળમૂત્રને ત્યાગ રાખતું; સ્વાભિમાની
કરવાનું કામ. તંત્રન૦ મળમૂત્રના ત્યાગને માટેનાં અંગોની શરીરઉત્તેજક વિ. [ā] ઉત્તેજન આપે તેવું (૨) ઉત્સાહ - હોંશ પ્રેરે ની યોજના; તે બધાં અંગેના કામની વ્યવસ્થા તેવું (૩) જલદ; ઉદ્દીપક.ન ન૦ ઉત્સાહ આપ – પુષ્ટિ આપવી | ઉત્સર્જન ન[8] તજી દેવું તે (૨)ઉપવીત બદલવાની વાર્ષિક ક્રિયા તે (૨) [ખરાબ અર્થમાં] ઉશ્કેરણી.[-આ૫વું, દેવું = ઉત્તેજવું; | (૩) વેદાધ્યયન મુલતવી રાખતી વખતે કરવાની ક્રિયા (૪) મળઉશ્કેરવું–મળવું = ઉત્તેજન દેવાવું.)ના સીટ ઉશ્કેર; આવેશ મૂત્રને ત્યાગ કરો તે
[થવું (૩) ઉદય ઉતેજવું સક્રિ. [સં. ઉત્તિન] ઉત્તેજન આપવું
ઉત્સર્ષણ ન [ā] ઊંચે સરવું – જવું તે (૨) ઝલવું; ઊંચાનીચા ઉત્તેજિત વિ. [.] ઉત્તેજન કે ઉદ્દીપન પામેલું (૨) ઉશ્કેરાયેલું | ઉત્સર્પિણી વિ. શ્રી. [સં.] ઉત્સપર્ણ કરનારી (૨) સ્ત્રી (જૈન) ઉલ્થ વિ. [ä.] (સમાસને અંતે) –થી ઊપજતું. ઉદા સંસ્કારોથ | અવસર્પિણીના જેટલું લાંબે પણ ઉન્નતિ તરફ વળતે સમય ઉત્થાન ન [ā] ઊઠવું – ઊભા થવું તે (૨) ઊગવું તે (૩) ઉદય; ઉત્સવ પું[૪] આનંદને દિવસ; તહેવાર (૨) આનંદ મેળા

Page #152

ઉત્સવપ્રિય]
૧૦૭
[ઉદાન
વડો; ૭૧. કપ્રિય વિ. ઉત્સવ માનવામાં પ્રેમવાળું; ઉત્સ- ઉદધિ ! [iu] સમુદ્ર. ૦કન્યા, તનયા,સુતા સ્ત્રી સમુદ્રની વનું શોખીન
કન્યા, લક્ષ્મી (ચૌદરત્નોમાંનું એક).મેખલ(ળ) સ્ત્રી પૃથ્વી ઉત્સગ પું[.] ઉછંગ; ખળો
ઉદપાન ન૦ [ā] જળાશય (૨) હવાડે કે પરબ ઉત્સાર - [] ઉકેદ્રતા; “એકસેક્ટ્રિસિટી' (ગ)
ઉદબત્તી સ્ત્રી [મ. + વત્તી] અગરબત્તી; ઊદબત્તી ઉત્સારેક વિ. [] ખસેડનારું; દૂર કરનારું (૨) પં. પોલીસ | ઉદબુદો પુત્ર + જુઓ બબુદ; પરપોટે ચોકીદાર; દ્વારપાળ. –ણ ન૦ ખસેડવું – દૂર કરવું તે (૨) મળ- | ઉદ(–)માતપુંસર૦મ.માત વિ૦, હિં.૩માઢ,સં.૩ન્મ ] મૂત્ર, પરસેવો ઈત્યાદિને ત્યાગ કરવો તે. –ણ સ્ત્રી ઉત્સારણ | તોફાન મસ્તી; ઉત્પાત. -તિયું, –નું વિ૦ ઉદમાત કરનારું (૨) “ખસ, ખસે' એ પિકાર (નાટમાં)
ઉદય ૫૦ [] ઊગવું તે (૨) ઉન્નતિ(૩) પ્રાગટય; ઉદ્દભવ (૪) ઉત્સારિત વિ. [સં] દૂર કરાયેલું; ખસેડાયેલું
(જૈન) કર્મોનું ફળ દેવા તત્પર થવું તે. [-પામવું = ઉદય થવો; ઉત્સાહ ૫૦ [4] હોંશ; ઉમંગ (૨) આનંદ; હર્ષ (૩) ખંત ઊગવું (૨) ચડતી થવી (૩) કર્મ ફળ દેવા તત્પર થવું.] ૦કર્મ (૪) [ કા. શા.)વીરરસનો એક સ્થાયીભાવ - દૃઢતા. [-આણુ, નવ પ્રાધ્ધકર્મ (જૈન). ૦કાલ(–ળ) પું(સૂર્યચંદ્રાદિના) ઉદયને લાવ = ઉત્સાહ પેદા કરો. -આવ = ઉત્સાહ પેદા થા. કાળ – સમય (૨) ઉન્નતિને –ચડતી વખત. ૦ ગિરિ પું -ર = ઉત્સાહ ફેલાવ; ઉત્સાહ પ્રેરવો કે પેદા કરે.].. (સં.) જેની પૂઠેથી સૂર્યચંદ્રાદિ ઊગે છે એવો કપિત પર્વત; ૦૫ વિ૦ ઉત્સાહી; ખંતીલું. ભંગ ૫૦ ઉત્સાહને ભંગ(૨) વિક મેરુ. ૦ન ન ઉદય(૨) ૫૦ (સં.) વત્સરાજ નામથી ઓળખાતા ભત્સાહ; ના હિંમત-હાવિત વિ+ અવિત] ઉત્સાહવાળું; એક ચંદ્રવંશી રાજા (૨) ગુજરાતના કુમારપાલ રાજાને એ નામને ઉત્સાહી–હિત વિ૦,–હિની વિ૦ સ્ત્રી,-હી વિ૦ ઉત્સાહવાળું મંત્રી. ન્યાચલ(–ળ) પું(સં.). ઉદયગિરિ; મેરુ. –યાત વિ. ઉત્સુક વિ. [સં.] આતુર; અધીરું. છતા સ્ત્રી,
જેમાં સૂર્યોદય આવતો હોય તેવી (તિથિ). વાધીન વિ૦ (જેન) ઉત્સુત્ર વિ૦ [.] સૂત્ર વિના નું છુટું; શિથિલ; એકસૂત્ર નહિ એવું ઉદયને અધીન; પ્રારબ્ધવશે. ન્યાસ્ત ઉદય અને અસ્ત ઉલ્લેક પું[સં.] છાંટવું તે (૨)–નો વધારો થશે – ઊભરાવું તે. (૨) ચડતી પડતી. થી વિ ઉદયવાળું; ઉદય થતું કે પામતું
-ચન ન ઊભરાવું તે (૨) કુવારાની પેઠે ઊંચે ઊડવું તે ઉદર ન૦ [સં.] પેટ (૨) ગર્ભાશય (૩) બખોલ; પિલાણ (૪) ઉસેધ ૫૦ [4.] ઊંચાઈ (૨) મહત્તા
[લા.] આજીવિકા (૫) અંદરનો ભાગ. [–ભરવું= પેટમાં ખોરાક ઉ-કુરણ ૧૦ [4.] અંકુરણ
પૂર; ખાવું (૨) ગુજારે કે નિર્વાહ કરે. ઉદરે આવવું = પેટે ઉશ્કેટન ન. [૪] સ્કેટન; સ્પષ્ટીકરણ
જનમવું; અવતરવું.] બંથિ સ્ત્રી, એક રોગ; ગુહમ. છેદન નવ ઉથક વિ. બંધબેસતું કે ચોટતું ન હોય તેવું
ઉદરની દીવાલનું છેદન; ‘લૅપરેમી'. ત્રાણ ન૦ પેટનું બખ્તર ઉચઢાવવું સક્રિ. ‘ઊથડવું'નું પ્રેરક
(૨) કમરપટ. ૦૫મનિ(–ની) સ્ત્રી, પેટની ધોરીનસ, નિર્વાહ ઉથલાવવું સક્રિ. ‘ઊથલવું’નું પ્રેરક; ગબડાવી દેવું, ઊંધુંચતું કરી | ૫૦ આજીવિકાનું ગુજરાન. ૦૫ટ પું, ૦૫ટલ ન૦ છાતી અને દવું(૨) પદગ્રુત કરવું(૩)ફેરવવું. ઉથલાવાવું અક્રિ. (કર્માણ) પેટની વચ્ચે પડદારૂપએક અવયવ; “ડાયેકેમ”. પૂર્તિર્તિ) ઉથાપjજુઓ ઉથાપવું]ઉથાપવું – ઉલટાવવું તે (૨) સામી થાપ. સ્ત્રી, ઉદરનિર્વાહ; ગુજરાન. ૦પૃષ્ઠ ન૦ પેટને આગળને ભાગ. ૦ન ન૦, ૦ના સ્ત્રી [સં. હત્યાપન,-ના] ઉઠાડવું – જાગૃત કરવું પેષણ ન૦ આજીવિકા; ગુજરાન. ૦ભરણ ૧૦ પેટ ભરવું તે. તે (૨) મંદિરમાં દેવનું સૂઈ ઊઠવું તે (૩) ઉથાપવું તે
સ્થ વિ. પેટમાં રહેતું; પેટમાંનું. -રંભરિ વિ. [૪] પેટ ઉથાપવું સક્રિટ જુએ ઉથાપવું] બદલી કે કાઢી નાખવું; રદ | ભરી જાણનારું; સ્વાર્થી (૨) અકરાંતિયું. -રંભરિતા સ્ત્રી
કરવું (૨) ઉલટાવવું (૩) ન માનવું; અનાદર કરવો; સામા થવું. | ઉદરણી વિ. સ્ત્રી [i, frળી] સગર્ભા બેજવી [[ઉથાપાવવું સક્રિ. (પ્રેરક). ઉથાપાવું અક્રિ. (કર્મણિ)]. | ઉદર- ત્રાણ, ધમનિ(–ની), નિર્વાહ, ૦૫ટ(લ), પૂર્તિઉથામવું સક્રિ. [ઉથાપવું, . ૩થામિક ઉથાપેલું] આમથી | (નિ), પૃષ્ટ, પિષણ, ભરણ જુઓ ‘ઉદરમાં તેમ ઊંચકવું ને મૂકવું; ઉપાડાઉપાડ.કરવું (૨) ફીંદવું; ઊંચું નીચું | ઉદરસ સ્ત્રી (ચ.) જુએ ઉધરસ કે આમ તેમ કરી નાખવું (૩) મિથ્થા મહેનત કરવી (૪) આમ ઉદરસ્થ, ઉદરંભાર, તા .] જુઓ ‘ઉદરમાં તેમ મેળવું; ઉથામીને જોવું; તપાસવું. [ઉથામાવું અ૦િ ઉદ(-ધીર . ચિંતા; ઉચાટ (કર્મણિ), -માવવું સક્રિ. (પ્રેરક)]
[ ઉધામ | ઉદર્ક ૫૦ [ä.] અંત; પરિણામ(૨) બદલે; ભાવિ ફળ(૩) ભવિષ્ય ઉથા પું. [ઉથામવું] ઉથામવા – ઉપાડવાનો પ્રયાસ (૨) જુઓ | ઉદ(૬)વસ(-સ્ત) વિ૦ + જુએ ઉવસ્ત ઉથે ડું (રે. દેવ =બિંદુ પરથી ] છાપરાને ૨
ઉદવું અ૦ કિ. [સં. વઢિ] +ઊગવું ઉદ ન [] પાણી (પદ્ય કે સમાસમાં), ધિ, પાન તેમના | ઉદંત ! [] સમાચાર; ખબર
[(૩) હીજડે ક્રમમાં જુઓ [તર્પણની ક્રિયા.મેહ છું. એક મૂત્રરોગ ઉદંબર(રો) ૫. [જુઓ ઉદંબર] ઉમરડો (૨) ઊમરે (ધર) ઉદકન [૪] પાણી.ક્રિયા સ્ત્રી મૂએલાની પાછળ કરાતી જલના ઉદાત્ત વિ. [] ઉચ્ચ; ઉન્નત (૨) ઉદાર; સખી દિલનું; દાતાર ઉદકાવવું સક્રિ. “ઊદકઠુંનું પ્રેરક
(૩) ઊંચા સ્વરવાળું (૪) ૫૦ સ્વરના ત્રણ ભેદ માં પ્રથમ ઉદકેદાર ન [.] જળદરને રોગ
(ઉદાત્ત, અનુદાત્ત અને સ્વરિત). ૦તા સ્ત્રી૦. ૦વર્ગે પું. ઉચ્ચ ઉદગયન ન [.] જુએ ઉત્તરાયણ [પ્રસિદ્ધ (૪)મોટી ઉંમરનું | કે અમીર લેકને વર; “ઍરિસ્ટોક્રસી' [માથામાં જાય છે ઉદય વિ. સં.] ઊંચી ટોચવાળું (૨) ઊંચું (૩) આગળ પડતું; | ઉદાન ૫૦ [4.] પંચ વાયુમાંને એક, જે ગળા તરફ ઊંચે ચડીને

Page #153

ઉદામ]
૧૦૮
[ઉદ્ધત
ઉદામ વિ+જુઓ ઉદ્દામ
ન ઉગમ થ – ઊંચે જવું તે (૨) બહાર નીકળવું દેખાય ઉદાર વિ૦ [i] દેલું સખી દિલતું; દાનશીલ ત્યાગીલ (૨) . એવું થવું તે
[સામવેદનું ગાન ખુલા મનનું; નિખાલસ; સરળ (૩) મેટું; ભવ્ય; વિસ્તૃત (૪) | ઉધતા સિં] સામવેદની ઋચાઓ ગાનાર બ્રાહ્મણ, --ન ન૦ ઉમદા; સંદર; ઉદાત્ત. ૦ચરિત વિંટે ઉદાર ચરિત્રવાળું. ચિત્ત | ઉધમી વિ૦ [.] ઊંચે જતું (૨) બહાર નીકળતું વિ૦ ઉદાર – નિખાલસ ચિત્તવાળું. છતા સ્ત્રી૦. ૦ધી વિ. ઉદાર ઉતાર ૫૦ કિં.] ઉચ્ચાર, બેલ; શબ્દ. [–કા = ઉચ્ચારવું; બુદ્ધિવાળું. ૦૫ણું ન. ૦મતવાદ ૫૦ સ્થિતિચુસ્ત ન રહેતાં બોલવું (ભાવ કે લાગણી સાથે)]. ૦ચિહન ન લાગણી ભર્યો નવા સુધારા માટે મન ખુલ્લું રાખવાને વાદ; “લિબરલિઝમ'. | ઉગાર સૂચવતું !' આવું ચિહન ૦મતવાદી વિ૦ (૨) પુંઠ ઉદારમતવાદમાં માનનાર. રાત્મા | ઉત વિ[૩] મોટેથી ગાયેલું (૨)૫૦ સંગીતમાં એક અલંકાર. વિ. ઉદાર આત્માવાળું; ઉદારચરિત
-તિ સ્ત્રી, મોટેથી ગાવું તે (૨) ઉદગીથ; સામગાન (૩) આર્યા ઉદાય ન૦+ખટાટો૫; ખાલી ભપકે
છંદનો એક પ્રકાર. –થવુંસામવેદની ઋચાઓ ગાવી તે (૨) ઉદાવજતું [.] ૫૦ પેટને એક રેગ; ગોળ
સામવેદને બીજો ભાગ (૩) ઓમકાર ઉદાહરણ ન. [૪. કર્ન + માવ૨] પૃથ્વી પરનું પાણીનું પડ | ઉગ્રીવ વિ. સં.] ઊંચી ડોકવાળું; ઉત્કંઠ (મહાસાગરને પાણીને ભાગ)
ઉદ્દઘાટન ન. સિં] ખોલવું તે; કંચીથી ઉઘાડવું તે (૨) સ્પષ્ટ ઉદાવર્ત પું. [ā] જુઓ ઉઠાવજ
કરવું –સમજાવવું તે (૩) ઉઘાડવાનું સાધન (કુંચી વગેરે) (૪) ઉદાસ વિ૦ [4] નિરપેક્ષ; તટસ્થ, બેફિકર (૨) વૈરાગી; વિષય રેટ. ક્રિયા, વિધિ સ્ત્રી પહેલ પ્રથમ કાંઈ ઉઘાડવાની ક્રિયાતરફ અપ્રીતિવાળું (૩) રે. ૩યુસ = દુઃખ; સંતાપ ] ગમગીન; | વિધિ. સમારંભ તે વિધિને અંગે ઉત્સવ ખિન્ન. -સી વિ. ઉદાસ (૩) પુંઠ ઉદાસી પંથને સાધુ (૩) સ્ત્રી | ઉદ્દઘાટિત વિ૦ [i] ઉઘાડેલું; ખોલેલું (૨) સ્પષ્ટ કરેલું (૩) પું ઉદાસપણું; ઉદાસીનતા.–સીન વિ[i.]ઉદાસ; રસ ન ધરાવનારું;
અન કિક ઉદાસ રસ ન ધરાવનારું, 1 સંગીતમાં એક અલંકાર તટસ્થ. –સીનતા સ્ત્રી, –સીનપણું ન૦. –સી પંથ પું૦ | ઉદ્ઘ વિ[સં.] નીરસ બૂમ પાડી ગાનાર શીખધ સાધુઓને એક પંથ
ઉ ષ પં. [i] ઘાટ; પિકાર (૨) ઢંઢેરે (૩)શોરબકેર, ઘંઘાટ ઉદાહરણ ન. [4] દાખલો; દષ્ટાંત. [ આપવું, દેવું = દાખલો | (૪) લોકમાં વાત ચાલવી તે. ૦ણ ન૦, ૦ણ સ્ત્રી. ઉલ્લેષ રજા કરે, કહે કે ટાંકવો. –લેવું = ધડો લેવ; દાખલા પરથી | થ –કરે તે [(૩) ભયંકર. તા,-હાઈ સ્ત્રી ઉ દંડપણું શીખવું, સમજવું (૨) દાખલા તરીકે ધરવું, કહેવું
ઉદ્દઢ વિ. [4] ઉગામેલા દંડવાળું (૨) ઉદ્વત; સામે થતું; નિરંકુશ ઉદાહત વિ૦ [i] કહેવાયેલું (૨) નામ દઈને બેલાયેલું (૩) | ઉદ્દામ વિ૦ [] અંકુશકે બંધન વિનાનું (૨) સ્વછંદી; ઉછુંખલ દષ્ટાંતરૂપે અપાયેલું [પ્રકાશવંતુ (૫) બોલેલું (૬) જન્મેલું (૩) ઉગ્ર; જહાલ. ૦૫ક્ષ j૦ જહાલ પક્ષ ઉદિત વિ. [સં.] ઊગેલું (૨) ખીલેલું (૩) જાગ્રત (૪) ચળકતું; ઉદ્દાલ પું. [સં.] રાતા ઘઉં (૨) કેદરા ઉદીક્ષણ તાલ ૫૦ કિં.] વિલંબિત ત્રિતાલ
ઉદાલક પું[.] (સં.) એક ઋષિનું નામ ઉદીચી સ્ત્રી [4.] ઉત્તર દિશા. વન વિ૦ ઉત્તર તરફનું. – | ઉદ્દાંત વિ. [સં.] નરમ; ગરીબ (૨) ઉત્સાહવાળું [ઇચ્છેલું વિ૦ ઉત્તર દિશામાં આવેલું (૨) ૫૦ (સં.) ઉત્તર ગુજરાતમાં ઉદ્દિષ્ટ વિ. [સં] બતાવેલું (૨) ઉદ્દેશાયેલું; સંધાયેલું (૩) ધારેલું સરસ્વતી નદીની ઉત્તરે અને પશ્ચિમે આવેલો પ્રદેશ
ઉદ્દીપક વિ૦ [i] ઉદ્દીપન કરનારું; ઉત્તેજિત કરનારું, ઉદીયમાન વિ. સં.] ઊગતું; ઉદિત થતું
ઉદ્દીપન ન૦, –ના સ્ત્રી. [4] સળગાવવું - પ્રજવલિત કરવું તે ઉદુંબર ૫૦ [4] જુઓ ઉદંબર (૨) બ્રાહ્મણોની એક જાત (૩) | (૨) ઉશ્કેરણી (૩) ઉત્તેજના (૪) ઉદ્દીપન વિભાવ. વિભાવ પં. એશી રતીનું એક વજન
રસનું ઉદીપન કરનાર વિભાવ (કા. શા.) ઉદે ૫૦ + જુઓ ઉદય [ઉદયાત, ઉદયવાળી (તિથિ) ઉદ્દીપિત વિ. [સં.] ઉદ્દીપ્ત કરેલું ઉદેતી વિ૦ સ્ત્રી જે તિથિમાં સૂર્ય ઉદય થતો હોય તેવી | ઉદ્દીપ્ત વિ. [ā] સળગાવેલું – પ્રજ્વલિત કરેલું (૨) ઉત્તેજિત ઉદેસાલમ ન [મ. ૩ટુટીવ ?] એક ઔષધિ
થયેલું; ઉશ્કેરાયેલું. પ્તિ સ્ત્રી, ઉદીપ્તતા; ઉત્તેજના, ઉશ્કેરાટ ઉદે ઉદે શપ્ર. [સં. ૩૫ ૩૨,સર૦ મ., fહં] ઉદય, ઉદય ઉદ્દેશ j૦ [.] હેતુ; ધારણા; ઇરાદે (૨) ઉલ્લેખ; નામ દઈ હે, જય હે, જય હે, એ ઉદગાર
બતાવવું – કહેવું તે (૩) ઉદાહરણ (૪) પ્રશ્ન – વિચાર; તપાસ; ઉ૬ [.] એક સંસ્કૃત ઉત્સર્ગ. સ્થાન, કક્ષા, મંત્ર ઈ૦ માં “ઊંચે શોધન (૫) [ન્યા.] ચર્ચવા કે સમજાવવાના પક્ષ કે વાદનું સ્વરૂપ કે ઉપર' અથવા અમુકમાંથી “અલગ” કે “બહાર', એવો અર્થ -કથન. ૦૭ વિ. ઉદ્દેશ બતાવતું; ઉદાહરણરૂપ (૨) ૫૦ ઉદાબતાવે છે. ઉદા. ઉદગમ; ઉદ્ભવ; ઉદગ્રીવ (૨) “નઠારું કે ખેટું હરણ (૩) ઉપદેશક (૪) [..] પ્રશ્ન. ૦૧ ન૦ ઉદ્દેશવું તે. વાદ એવા અર્થમાં નામ પૂર્વે. ઉદા. ઉન્માર્ગ
S૦ કુદરતમાં બધું હેતુપૂર્વક રચાયેલું છે એ મત ટેલિજી '. ઉકત વિ. [સં.] ઉપર ગયેલું; ચડેલું (૨) બહાર નીકળેલું (૩) | ઉદ્દેશવું સક્રિ[ફં.૩રા નામ દઈને- અનુલક્ષીને બોલવું-કહેવું ઊગેલું (૪) ઊંચું. -તિ સ્ત્રીઊંચે જવું – ચડવું તે (૨) બહાર | ઉદ્દેશ્ય વિ[4] ઉદ્દેશવા – વિચારવા ગ્ય; લક્ષ્ય (૨) ન૦ (વ્યા.) નીકળવું – ઊગવું તે
જેને ઉદ્દેશીને કંઈ કહેવાયું હોય તે કર્તા પક્ષ (૩) હેતુ; પ્રજન. હમ પં. [સં.1 ઊંચે જવું – ચડવું તે (૨) ગવું –બહાર નીકળવું | ૦વર્ધક ન ઉદ્દેશ્યના અર્થમાં વધારો કરનાર શબ્દ કે શબ્દસમૂહ તે; ઉત્પત્તિ (૩) ઉત્પત્તિસ્થાન, ઊગમ (૪) ફણગે; પી. વન | ઉદ્ધત વિ. [સં.] ઉર્ફે ખલ (૨) સામે થાય -ન માને એવું

Page #154

ઉદ્ધતપણું]
૧૦૯
[ઉધાનપાયું
અવિનયી (૩) ઊંચું - ઉન્નત (૪) ભવ્ય. ૦૫ણું ન૦, વેઢા ૫૦ | ઉદ્યોગ કું. [i] ધંધે રોજગાર (૨) કામ (૩) મહેનત. ૦ધંધે બ૦ ૧૦ ઉદ્વત જેવું વર્તન, તાઈ સ્ત્રી, ઉદ્ધતપણું. –તિ શ્રી. | પુધંધે - રોજગાર; પ્રવૃત્તિ. ૦૫તિ મું. મોટા ઉદ્યોગધંધાને ઉદ્ગતિ (૨) ઉન્નતિ (૩) ઠોકર
[મક્ષ સ્વામી કે તે ચલાવનાર; “ઇંડસ્ટ્રિયલિસ્ટ'. મંદિર ન ઉદ્યોગઉદ્ધરણ ન [સં.] ઉદ્ધાર – છુટકારે કરે અથવા થો તે (૨)| શાળા, ૦વાદ મોટા (યાંત્રિક) ઉદ્યોગ દ્વારા થતી અર્થઉદ્ધરવું અ૦ કિ. [સં.૩] ઊડવું અથવા ઉપર જવું (૨) મુક્ત વ્યવસ્થામાં માનતે વેદ; “ઇડસ્ટ્રિયલિઝમ'. ૦વાદી વિ૦ (૨) થવું; ઉદ્ધાર થવો (૩) સફળ થવું
j૦ ઉઘોગવાદનું કે તેને લગતું કે તેમાં માનનારું. ૦શાલા(–ળ) ઉદ્ધત વિ૦ [સં.] ઉદ્ધારક
સ્ત્રી જ્યાં ઉદ્યોગ શીખવાતા હોય તેવી શાળા; કલાભવન. ઉદ્ધવ ! [4] (સં.) કૃષ્ણના કાકા અને ભક્ત
-ગિતા સ્ત્રી ઉદ્યોગીપણું, ઉદ્યમીપણું.--ગિની વિ. સ્ત્રી ઉદ્યોગી. ઉદ્ધાર પં. [ā] મુક્તિ મેક્ષ (૨) છુટકારો (૩) સારી સ્થિતિ -ગી વિમહેનતુ; ખંતીલું (૨) ધંધાદારી.-ગીકરણ ન. સમાજને થવી તે. ૦૫ વિ૦ ઉદ્ધાર કરનારું. ૦ણ ન૦ ઉદ્ધારવું તે. ૦ણહાર ઉઘોગી કે ઉદ્યોગમય કરે તે ઈડસ્ટ્રિયલાઈઝેશન વિ૦ ઉદ્વારક. ૦૬ સ૨ ક્રિ. [૪. ૩૨] ઉદ્ધાર કરે
ઉદ્યોજક વિ૦ [ā] ઉઘુક્ત થનાર કે કરનાર ઉદ્ધત વિ. [૪] અવતરણ તરીકે લીધેલું (૨) ઉદ્ધારેલું; ઉગારેલું ઉદ્યોત,૦કાર પું[સં. ૩૬+થો] પ્રકાશ; તેજ ઉજવસ્ત વિ. [] જડમૂળથી નાશ પામેલું; ઉજજડ ઉદ્રિત . સિં.] અતિશય; અધિક (૨) દેખાય એવું સ્પષ્ટ ઉદ્દબુદ્ધ વિ. [સં.] જાગ્રત; જગાડેલું (૨) ઉદીપ્ત; સતેજ થયેલું ઉદ્વેક ૫૦ [.] વધારો; પુષ્કળતા; અતિશયતા (૨) ચડિયાતાપણું (૩) સ્મૃતિમાં તાજું કરેલું
ઉદ્વહ વિ. ઘેટા જેવું મોં કરી ગાનાર ઉદ્દબોધ પં. [i] જાગ્રત થવું તે (૨) યાદ આવવું તે. ૦૦ વિ૦ | ઉદ્વર્તન ન૦ [] કૂદક (૨) ખેરું વર્તન (૩) શરીરે તેલ, લેપ, ઉબધ કરાવનારું, ન નવ જુઓ ઉદ્દબેધ. ૦૬ સક્રિ. | સુગંધી વગેરે ચળવું તે [. ૩ો] જગાડવું (૨) યાદ દેવું [વિષ્ણુનું એક નામ | ઉદ્ધસ(-સ્ત) વિ૦ + જુએ ઉવસ્ત ઉદ્ભવ ૫૦ [4] જન્મ; ઉત્પત્તિ; પદાશ (૨) મૂળ (૩) [સ.] ઉદ્વાહ j૦ [] વિવાહ; લમ (૨) ઊંચે લઈ જવું તે (૩) એક ઉદ્દભવવું અ૦ ક્રિ૦ કિં. ૩મૂ] ઉત્પન્ન થવું; જન્મવું; પેદા થવું જગાએથી બીજે લઈ જવું તે. ૦ક વિ૦ ઉદ્વાહન કરનારું. ન ન ઉદ્દભાવ પું[સં.1 ઉત્પન્ન કરવું તે (૨) ઉદારતા. ૦૦ વિ૦ ઉભવ જુઓ ઉદ્વાહ (૨) વિવાહ – લગ્નની ક્રિયા. –હિત વિ૦ પરણાવેલું કરનારું; સર્જક. ૦૧ નવ કલ્પના કરવી તે (૨) ઉત્પાદન (૩) ચિંતન (૨) ઊંચું કરેલું (૩) ૫. સંગીતમાં એક અલંકાર (૪) ઉબેક્ષા કરવી તે
ઉદ્વાહની સ્ત્રી. [ā] કેડી ઉદુભાવવું સક્રિ. [સં. ૩માવ] ઉદ્દભવે એમ કરવું; ઉત્પન્ન | ઉદ્વિગ્ન વિ૦ [.] વ્યાકુળ; બિન્ન; દુઃખી ઉભાવિત વિલં.]ઊભું કરેલું, બનાવટી; ઉત્પાદિત (૨) કાલ્પનિક | ઉદ્વેગ પું. [સં.] વ્યાકુળતા; ગભરાટ (૨) ચિંતા (૩) દુઃખ, ૦કર, ઉભિજજ ન૦ [8] વનસ્પતિ. વિદ્યા સ્ત્રી, વનસ્પતિશાસ્ત્ર. ! –જક વિ૦ ઉગ કરાવનારું.
[બહાર ઊછળી જતું વેત્તા પુત્ર વનસ્પતિવિદ્યાને જાણકાર
ઉઠેલ(ળ) વિ. [સં.] હદ બહારનું; અતિશય (૨) છલકાતું; ઉદૂભિ પુ[સં] ઉદમિજાજ (૨) કુવારે (૩) ઝરે. –ન્ન વિ૦ | ઉદ્દેશ વિ. [i.] ઉઘાડુંપુગાડું; નવચ્ચું ઉત્પન્ન થયેલું બનેલું (૨) અંકુર રૂપે નીકળેલું (૩) વિકસેલું; | ઉધડ(-૨)કવું અક્રિ (હૃદયનું) થડકવું; ધડકવું; ધ્રુજવું (૨) ઝબખીલેલું (૪) ભેદીને બહાર આવેલું; દશ્યમાન બનેલું
કવું; ચોંકવું (૩) બી જવું (૪) ધૂણવું (ભૂતના પ્રવેશથી) ઉદ્ભૂત વિ. [સં.] જન્મેલું; ઉત્પન્ન થયેલું (૨) દેખાય એવું થયેલું. | ઉધડિયું વિ૦ [જુઓ ઊધડું ઊધડું રાખેલું – આપેલું (કામ)(૨)
-તિ સ્ત્રી [૪] ઉત્પત્તિ; પેદાશ (૨) ઉદય; આબાદાની ઊધડું કામ કરનારું (૩)[લ.] બેપરવાઈથી કરેલું ઉદ્દભેદ પું. [સં.] ભેદીને) બહાર આવવું તે; ઊગવું તે (૨) વિકસિત | ઉધમાત ૦, તિયું, -તી વિ૦ જુઓ ‘ઉદમાત’માં થવું તે (૩) દેખાવું તે; આવિષ્કાર. ૦૭ વિ. ઉઠાવદાર; ખીલી | ઉધરકવું અક્રિટ જુએ ઉધડકવું નીકળતું
ઉધરસ સ્ત્રી[સં. ૩પ્રસ ?] ઉધરસ ઠાંસે; કફખાંસી. [-આવવી= ઉત્ક્રાંત વિ૦ [i] ગાભરું; વ્યાકુળ (૨) બનેલું; છળેલું ખાંસાવું; ખૂ ખે થવું. –ખાવીઃખાંસવું; (કફ કાઢવા કે ગળું સાફ ઉદ્દમસ્ત-રસ્તીખોર વિ૦ [સર૦ મ. મસ્ત, સં. ૩૬+મસ્ત] કરવા) બું અવાજ કરવો. –થવી = ઉધરસનું દરદ થવું]
તોફાની; અતિ મસ્ત (૨) કામી. -સ્તાઈ –સ્તી સ્ત્રી, ઉધરસવું અ૦ ક્રિટ ઊછળવું (૨) ઉધરસ ખાવી ઉધત વિ૦ [.] ઊગતું; ઊઠતું. -વૈવના વિસ્ત્રી [+ યૌવના]. ઉધરાવવું સક્રિ. “ઊધરવું' નું પ્રેરક ઊગતી જુવાનીવાળી (યુવતી)
ઉધરા ૫૦ ઉદરા, ઉચાટ ઉધત વિ૦ [] ખંતીલું; ઉદ્યમી (૨) નિશ્ચયવાળું; તત્પર ઉધાણ ન૦ ઉધાન; મેટી ભરતી. -ણિયે તાવ = મુદતિય તાવ, ઉદ્યૌવના વિ૦ સ્ત્રી, જુઓ ‘ઉઘતુ'માં
ઉધાન ન૦ [સં. કાન ? મ. ઉધા–નો ઊંચે ચડવું તે (૨) એક ઉદ્યમ S૦ [સં.] યત્ન; મહેનત (૨) ઉદ્યોગ, ધંધે. ૦વંત વિટ | રેગ; દમ (૩) મટી ભરતી (૪) પશુની કામગની ઈચ્છા (૫)
ઉધમવાળું, –મી વિ૦ મહેનતુ; ખંતીલું(૨)ધંધાદારી –મિતા સ્ત્રી, ત્રણની સંખ્યાનો વેપારી સંકેત. [–ચવું =મેટી ભરતી આવવી ઉદ્યાન પું; ન૦ કિં.] બગીચે; વાડી
ઉજવણી (૨) દમના રોગને હલ્લો થવો.] ૦ચક્કર વિ. વાયલ; ગાંડું. ઉદ્યાન ન [.] ધર્મકર્મ-વ્રતાદિની સમાપ્તિની વિધિ; તેની ૦૫ડી સ્ત્રી, ઉધાનરેગની પડી –ઔષધી (૨) તેરની સંખ્યાને ઉઘુક્ત વિ. [] કામમાં પરોવાયેલું; ઉદ્યમી (૨) તત્પર સંત. ૦૫ાયું વિ૦ ત્રણ પાયા નું અસ્થિર મનનું ગાંડા જેવું

Page #155

ઉધામ ].
૧૧૦
[પકારકત્વ
ઉધામે [. સાવન 2] પ્રયત્ન (૨) વલખું; ધમપછાડે. એગલ ઑફ એલિવેશન” (ગ.). ૦તા સ્ત્રી૦.—તાંશ ઊંચાઈ [ઉધામા કરવા = ખૂબ ધમપછાડા કરવા; જબરો પ્રયત્ન કરે; (ગ.; ખ.). –તાંશકેણવુંઉન્નતકેણ, નૃતાંશયંત્ર નવ ઉન્નવલખાં મારવાં.]
તાંશ માપવાનું યંત્ર.–તિ સ્ત્રી, ચડતી; આબાદી (૨) મેટાઈ ઉધાયેલું વિ૦ (જુઓ ઊધઈ) ઉધઈથી ખવાયેલું
મહત્તા.—તિકર,–તિકારકવિ ઉન્નતિ કરે એવું. -તેદરણ ઉધાર પું(સુ) ઉછેર. જુઓ ઉધારવું (સ.)
૫૦ (ગ.) બે કાટખૂણા કરતાં મેટો ખૂણો; “કકસ ઍન્ગલ” ઉધાર(-૨)વિ. [પ્રા.૩દ્વાર] સા આપ્યા વિના નામે લખાવીને, શું ઉન્નયન ન૦ [4] સીધું સરખું કરવું તે (સીમંતોન્નયનમાં દવા કરી લીધેલું કે આપેલું (૨) ભરપાઈ નહિ થયેલું એવું(૩)[લા ] કરવામાં આવે છે એમ) (૨) અનુમાન બેજારૂપ; છત વગરનું ઓછું વિશ્વાસપાત્ર. જેમકે, ઉધાર માણસ. | ઉન્નેય વિ. [i] અનુમાન કરવા યોગ્ય [ આપવું જ રેકડાં નાણાં લીધા વિના, કિંમત લેવી બાકી રાખી | ઉન્મત્ત વિ. [4] ગાંડું; ભાન વગરનું (૨) કેફી, છાકટું(૩) ક્રોધી આપવું, વેચવું; ધીરવું. –કરવુંઉધાર રાખી ખરીદવું; દેવું કરવું. (૪) અહંકારી; ગર્વિષ્ટ (૫) ઉદ્ધત. ૦તા,-તાઈસ્ત્રી, -લેવું =પૈસા આપવા બાકી રાખી ખરીદવું. –રાખવું =ીસા | ઉન્મ વિ. [i.] જુઓ ઉન્મનું (૨) ન૦ અભાવ; અપ્રીતિ (૩) ઉધાર માંડીને આપવું; માલ આપી પૈસા લેવા બાકી રાખવા.] ખેદ. –ની સ્ત્રી યોગીના ચિત્તની અંતિમ અવસ્થા.-નું વિ૦ ૦ધ સ્ત્રી, વેચેલે માલ નોંધવાને ચેપડે. ૦૫ાસું ન ચોપ- અધીરું; સંસુબ્ધ; આતુર (૨) ખિન્ન; દિલગીર ડામાં જ્યાં ઉધાર રકમ નોંધાય છે તે પાસું. વળી સ્ત્રી, ઉધાર | ઉન્માદ ૫૦ [i] ઘેલછા; ગાંડપણ (૨) તર; મદ (૩) એકરેગ; નોંધ. વેચાણ = ઉધારે રાખીને કરેલું વેચાણ; ક્રેડિટ સેલ'. | સનેપાતનો એક પ્રકાર (૪) તોફાન. ૦૭ વિ. ઉન્માદ કરાવનારું.
વ્યવહાર = ઉધાર રાખી કરાતી લેવડ દેવડ; ક્રેડિટ ટ્રાન્ઝક્ષન.” | વન ! મદનનાં પાંચ બાણે પિકી એક. ૦વાયુ પુંઉન્માદ કરે હવાલે = "કેન્દ્રડેબિટ.]
એ વાયુ.-દી વિ૦ ઉન્માદવાળું ઉધારવું સક્રિ. [પ્રા. ઉદ્ધાર = ઉધાર આપવું] નામે લખવું (૨) | ઉન્માર્ગ કું[સં.] ખોટે કે ઊંધો રસ્તે (૨) કુમાર્ગ અનીતિને +ઉદ્ધારવું (૩) (સુ) ઉછેરવું [ઉધારાવવું સત્ર ક્રિ. (પ્રેરક), માઈ ગામી, – વિ. ઉન્માર્ગે જનારું ઉધારાવું અક્રિ. (કર્મણિ)].
[લેનાર આદમી ઉન્મિતિફલન [i] “ડિટર્મિનન્ટ” (ગ.) ઉધારિયું વિ. વારંવાર ઉધારે ખરીદ કરનારું. – પં. ઉધારે ઉન્સીલન ન [4.3 આંખોનું ઊઘડવું તે; જાગ્રત થવું તે(૨)ખીલવુંઉધારું વિ૦ જુઓ ઉધાર. -રો ઉધાર હિસાબ (૨) વાયદો | વિકસવું તે (૩) મુક્ત થવું (ગ્રહણમાંથી)
(૩) વિલંબ; ઢીલ (૪) સાંસા; ખેટ [રહેતું એક જીવડું | ઉન્મીલિત વિ૦ [.] ઊઘડેલું (૨) વિકસેલું ઉધેઈ સ્ત્રી [સં. ૩ .૩૬થી] ઊધઈ જમીનમાં અંધારામાં ઉભુખ [],ખું વિ. ઊંચા મુખવાળું; ઊંચું તું (૨) આડું ઉધેવું સક્રિસર૦૫.૩૩,હિં.૩ષેડના]ઉડવું; (છાલ) ઉતા | તું; નારાજ (૩) તત્પર; તેયાર (૪) આતુર; રાહ જોતું
રવી. [ઉઠાવવું સક્રિ. (પ્રેરક). ઉધેઠાવું અક્રિ (કર્મણિ)] | ઉન્મેલન ન [4] જડમૂળથી કાઢી નાખવું તે; નિકંદન ઉછેરવું સક્રિઘંટીમાંથી લોટવાળ – કાઢવો. [ ઉઘેરાવવું સત્ર | ઉન્મેષ ૫૦, ૦ણ ન [4] પલકારે; આંખની ઉઘાડવાસ (૨) ક્રિ. (પ્રેરક), ઉઘેરાવું અકિં. (કર્મણિ)].
પ્રકટીકરણ; કુરણ (૩) વિકાસ. ૦૫દ્ધતિ સ્ત્રી‘કન્સેન્ટ્રિક ઉધર ડું એક છંદ [વિ૦ ઠેકાણા વગરનું, ગમે તેમ ગબડાવતું મેથડ'. ચેજના સ્ત્રી, “કોન્સેન્ટિક ઑન' ઉધહ વિ. [સં. ઉદ્ધત,પ્રા. ઉદ્ધ૪] જુએ ઊધડ. ૦ષી (–શી) | ઉ૫ [ā] ઉપસર્ગ. “પાસે, નજીક’ એ અર્થ (‘અપ'થી ઊલટે) ઉનચર +અનુચર
બતાવે છે. ઉદા૦ ઉપગમન (૨) નામની સાથે “ગૌણ, ઊતરતું' ઉનવાવવું સક્રિ. “ઊનવાવું'નું પ્રેરક [વ. તેના દાણા એવા અર્થમાં. ઉદા. ઉપથા; ઉપનામ ઉનાબ ન [મ. ૩નાર] એક ફળ (ઓષધેિ). દાણ મુંબ૦ ઉપ-આને પું. પાણી પાઈ આના સેળ ભાગ ઉનામણું,-ણિયું (ના)ન) [જુઓ ઊનું નાહવાનું પાણી ઊનું | ઉપકથા સ્ત્રી (સં.] મુખ્ય કથામાં આવતી નાની કથાઃ આડકથા
મૂકવાનું વાસણ; અંળિયું. –ણે(ણિયે) અંળિયે ઉપકરણ ન. [સં.] મદદ કરવી તે (૨) સાધનસામગ્રી ઉનારણ (ના') નવ ઉતારવાનું પાણી
ઉપકરવું સક્રિ. [૩. ૩૧] ઉપકાર કરે ઉતારવું ન એક વનસ્પતિ (૨) (ના') (સુ.) અક્રિ૦ જુઓ | ઉપકલા(–ળા) સ્ત્રી [સં.] ગૌણ કળા ઊનું ગરમ પાણીથી (જુવારનો) લોટ બાંધવો. ઉનારાવવું સ0 | ઉપકંઠ વિ. [4] નજીકનું; પડોશનું (૨) ૫પડોશ; નજીકનો ક્રિ. (પ્રેરક)
ભાગ (૩) પરવાડ (૪) ગળાની નજીકને ભાગ (૫) તળેટી (૬) ઉનાવું અક્રિ. [વા. ઉન્ન = ખિન્ન પરથી 3] હિજરાવું; ઝરવું કિનારે; કાંઠે ઉનાળુ (ના') વિ૦ [જુએ ઉનાળો] ઉનાળામાં વવાતું – પાકતું(૨)| ઉપકાર છું. [.] ભલું કરવું તે; કલ્યાણ (૨) મદદ; સહાય (૩) ઉનાળાને લગતું
પાડ (૪) શણગાર (જેમકે, હાર તરણ વગેરેથી કરાતો).[-ચ ઉનાળે (ના) કું. [ä. ૩ષ્કાળ, અપ.૩ન્દા] વર્ષમાં (ફાગણથી =ઉપકાર કર્યાને ભાર લાગવો કે હે; તેનું ઋણ થવું; પાડ જેઠમાસ સુધીનો) ગરમીને ગાળો કે સમય. [–બસ = ચડવો. -માન = ઉપકાર કર્યા માટે કૃતજ્ઞતા બતાવવી.] ૦ક ઉનાળાની ઋતુ શરૂ થવી]
[એક જાતનું વિ૦ ઉપકાર કરનારં(૨) સહાયક ઉપયોગમાં આવે તેવું. ૦કતા ઉનેવાળ વિ૦ (૨)પું [ઊના ગામના મૂળ તે પરથી ] બ્રાહ્મણોની સ્ત્રી૦, ૦૧ ૧૦ ઉપકારકપણું. –રિણી વિ. સ્ત્રી,-રી વિ. ઉન્નત વિ૦ [] ઊંચું (૨) ટટાર (૩) ઉન્નતિવાળું. ૦ણ ઉપકાર કરનારું. ર્ચ વિ૦ ઉપકારને વ્ય

Page #156

ઉપકારણ]
૧૧૧
ઉપકારણ ન॰ [સં.] ગૌણ – ઓછા મહત્ત્વનું કારણ ઉપકારી,—રિણી,—ર્યું [i.] જુએ ‘ઉપકાર’માં ઉપકાં પું॰ ઉપકંઠ; કાંઠા; કિનારો
ઉપકીચક પું॰ [i.] (સં.)કીચકના ભાઈ અથવા અનુયાયી (૨) કીચકના હાથ નીચેનું લશ્કર
ઉપકૃત વિ॰ [સં.] આભારી. ~તિ સ્ત્રી॰ આભાર; પાડ ઉપકાણુ પું॰ [સં.] આસનણ; ‘ઍડ્વેસન્ટ ઍન્ગલ' ઉપદેશ(−ષ) પું॰ [સં.] કળીનું બહારનું ઢાંકણ ઉપક્રમ હું॰ [તું.]આરંભ; શરૂઆત (૨) પાસે – આગળ આવવું તે(૩) યોજના (૪) ખંત; ઉદ્યોગ. ૰ણિકા સ્ત્રી॰ પ્રસ્તાવના (૨) અનુક્રમણિકા, ૦ણીય વિ॰ ઉપક્રમ કરવા જેવું ઉપક્રોશ પું [સં.] નિંદા (૨) ઠપકા
[આરંભ
ઉપક્ષય પું॰ [i.] ક્ષીણ થવું તે; ઘટાડો ઉપક્ષેપ પું॰ [i.] રજૂઆત; ઉલ્લેખ; સૂચન (૨) ધમકી (૩) ઉપખંડ પું॰ [તું.] મેાટા ખંડનો નાનો કે પેટા ખંડ – પ્રદેશ ઉપગતિ સ્ત્રી॰, “મન ન॰ [સં.] પાસે જવું – મળવું તે (ર) જ્ઞાન (૩) અંગીકાર; સ્વીકાર
ઉપગા સ્ત્રી॰ [સં.] આપેલા વાંકની પાસે ને પાસે જતી હોવા છતાં, અમુક નિયત કરેલા અંતર સુધીમાં વાંકને પહોંચે નહિ એવી લીટી; ‘ઍસિમ્ટાટ’ [ગ.]
ઉપગામ ન૦ નાનું ગામ, ગામડું
ઉપચય પું॰ [i.] સંચય; વધારા; ઉમેરા (૨) જથા; ઢગલા (૩) આબાદી; ઉન્નતિ (૪) લગ્નકુંડળીમાંના ૩, ૬, ૧૦, ને ૧૧મા સ્થાનામાંનું કોઈ પણ એક. શક્તિ સ્ત્રી૰ ઉપચયની શક્તિ ઉપચરણ ન॰ [i.] નજીક આવવું તે (૨) ગૌણ પદ (૩) સેવા ઉપચાયક વિ॰ [સં.] ઉપચય કરનારું ઉપચાર પું॰ [ä.] સારું કરવા જે ઉપાય – સારવાર, એસડવેસડ ઇત્યાદિ કરવાં તે (૨) શરીરે ચંદન ઇત્યાદિ ચાપડવું તે(૩) પૂજાવિધિ; ક્રિયાકર્મ; સંસ્કાર (૪) સાધન; સામગ્રી (૫) માનપાન; સેવાચાકરી (૬) બીજાને ખુરા કરવા કરેલું મિથ્યા કથન (૭) લક્ષણા દ્વારા અર્થભેોધ થવા તે (કા. શા). ૦૬ વિ॰ ઉપચાર કરનારું; ચિકિત્સક (૨) પું॰ સેવક; દાસ. –રિકા સ્ક્રી॰ ઉપચારક સ્ત્રી; સેવિકા; દાસી (૨) ખરદાસી સ્ત્રી; ‘નર્સ’. –રી વિ॰ ઉપચારક ઉપચિત વિ॰ [સં.] એક ઢું કરેલું; સંચિત (૨) વધેલું; મોટું થયેલું
|
(૩) મજબૂત થયેલું; શક્તિમાં વધેલું ઉપચિત્ર પું૦ [i.] એક છંદ

ઉપગામી વિ॰ [i.] ઉપગમન કરનારું ઉપગીતિ સ્ત્રી॰ [સં.] એક છંદ
ઉપજીવક વિ॰ [સં.] કોઈની ઉપર જેની આજીવિકા ચાલતી હોય એવું (૨) પું॰ આશ્રિત માણસ; દાસ ઉપવન ન, ઉપવિકા સ્ત્રી॰ [ä.] આજીવિકા; ગુજરાન ઉપજીવી વિ॰ (૨) પું॰ [i.] જુએ ઉપજીવક ઉપજન્ય વિ॰ [સં.] નિર્વાહ કે જીવનના આધાર આપતું; આધારભૂત (૨) ન॰ ઉપજીવિકા કે તેના આધાર ઉપજ્ઞા સ્ત્રી॰ [i.] સ્વયં પ્રેરણાથી થતું જ્ઞાન ઉપજ્ઞાન ન॰ [સં.] ગૌણ જ્ઞાન; સંસારજ્ઞાન ઉપઝૂલણા પું॰ એક છંદ [ સુગંધી દ્રવ્ય; પીઠી; ઉવટણ ઉપટણ(—ણું)ન॰[જુએ ઉટવણું] નહાતાં પહેલાં શરીરે ચાપડવાનું ઉપટામણી સ્ત્રી૰ વેવાઈની આગળ વાંચવામાં આવતી કન્યાનાં સગાઓની યાદી (ર) લગ્નના દસ્તાવેજ; લગ્નખત [ કરવું ઉપટાવવું સક્રિ‘ઊપટવું’નું પ્રેરક; ઝાંખું કરવું (૨) દિલગીર ઉપઢાઈ શ્રી॰, –મણુ ન॰, –મણી સ્ત્રી॰ ઉપાડવાનું મહેનતાણું ઉપઢાવવું સક્રિ॰ ‘ઉપાડવું’, ‘ઊપડવું’નું પ્રેરક; ઊપડે – ઉપાડે એમ કરવું; ઉચકાવવું (ર) ઉપાડવામાં મદદ કરવી ઉપણાવવું સ૦ ક્રિ॰ ‘ઊપણવું'નું પ્રેરક; ઊપણે એમ કરવું (૨) ઊપણવામાં મદદ કરવી
ઉપગુણ પું॰ [સં.] મુખ્ય નહિ એવા ગુણ (૨) [ગ.] ‘કાઇફિશન્ટ’ ઉપગુરુ પું॰ [સં.] મદદનીશ ગુરુ – શિક્ષક ઉપગ્હન ન॰ [સં.] આલિંગન
ઉપગ્રહ પું॰ [i.] મુખ્ય ગ્રહની આસપાસ ફરનારો ચંદ્ર જેવા નાના ગ્રહ (૨)આકાશમાં આવેલા નાના ગ્રહોમાંને દરેક(ધૂમ કેતુ, રાહુ, કેતુ ઇત્યાદિ ઉપગ્રહો કહેવાય છે.)
|
ઉપઘાત પું॰ [i.] ઈજા; હાનિ (૨) મારી નાખવું તે (૩) નાશ ઉપચક્ર ન॰ [ä.] મુખ્ય ચક્રને આધારે ફરતું – નાનું ચક્ર (૨) એક પક્ષી
[ ઉપદ્રવ
ઉપચીયમાન વિ॰[×.]એકઠું થતું; ભેગું થતું; વધતું [ (પ.વિ.) ઉપચ્છાયા સ્ત્રી[i.] આળાના આળા; ઝાંખા એળે; ‘પેનંમ્રા’ ઉપટ(–ત) સ્ત્રી૦ સાધનાની છત – પુષ્કળતા
/
|
ઉપછાયા સ્રી॰ જુએ ઉપચ્છાયા
ઉપજણ ન॰ ઊપજવું કે બનવું તે (ર) ચલણ; વજ્રન; લાગવગ ઉપજત વિ॰ ઊપજતું; પેદા થતું (૨) સહજ; સ્વયંભ ઉપજન પું॰[i.] પરિવાર (૨)[વ્યા.]ઉમેરા [ળદ્રુપ; રસાળ ઉપજાઉ વિ॰ [જીએ ઊપજવું] ઊપજ કરનારું; ઉત્પાદક (૨) ઉપજાતિ પું; સ્રી॰ [i.] એક છંદ
ઉપજાવવું સક્રિ॰ ‘ઊપજવું’નું પ્રેરક; પેદા કરવું; જન્મ આપવા (૨) બનાવવું; ઊભું કરવું; કલ્પવું. ા(—રા)વવું સક્રિ॰(પ્રેરક) ઉપજિહ્વા સ્ત્રી॰ [i.] જીભના મૂળ પાસેની નાની જીભ ઉપજીવ પું॰ [સં.] નાનું જીવડું
ઉપણિયું ન॰ ઊપણવાનું સાધન – ટોપલા, સૂપડું જે હોય તે ઉપતત પું॰ [સં.] ભાઠું; ઓછા વપરાશવાળે કિનારો ઉપતંત્રી પું॰ [i.] મદદનીશ તંત્રી
ઉપતાપ પું॰ [i.] ઉતાપા; દુઃખ; પીડા ઉપત્યકા શ્રી॰ [સં.] તળેટીની – નીચાણની જમીન ઉપદંશ પું॰ [i.] કરડવું તે; ડંખ (ર) એક રોગ; ચાંદી ઉપદિષ્ટ વિ॰ [સં.] ઉપદેશેલું (૨) જેને ઉપદેશ થયેલા હોય તેવું ઉપદેવ પું, તા પું; સ્રી॰ [i.] ગૌણ – નાના દેવ (ચક્ષ, ગંધા, અપ્સરા જેવા)
ઉપદેશ પું॰ [É.] શિક્ષણ (૨) બોધ; શિખામણ; સલાહ (૩) પાસેના દેશ. ૦ક વિ૦ (૨) પું॰ ઉપદેશ આપનાર. ૦કવિતા સ્ત્રી૰ એધપ્રધાન કવિતા
ઉપદેશવું સ॰ ક્રિ॰ [ä. ઉપવિરા] ઉપદેશ આપવા – કરવા ઉપદેશામૃત ન॰ [સં.] અમૃત જેવા ઉત્તમ ઉપદેશ ઉપદેશ પું॰ [i.] ઉપદેશક; ગુરુ; આચાર્ય
ઉપદ્રવ પું॰ [i.] પજવણી (૨) ઈજા; પીડા (૩) ત્રાસ; ઉપાધિ

Page #157

ઉપદ્રવકર]
૧૧૨
[ઉપયુક્તતાવાદ
(૪) સંકટ; આપદા. ૦કર, ૦કારક વિ૦ ઉપદ્રવ કરનારું. -વી | (૩) ચે; સુસંગત (૪) સાબિત - સિદ્ધ થયેલું વિ૦ ઉપદ્રવકારક
ઉ૫પરિણામ ન [સં.] ગૌણ પરિણામ ઉપદ્રષ્ટા ૫૦ [સં.] દ્રા; સાક્ષી; જેનાર
ઉપપંથ !૦ [ઉપ + પંથી સંપ્રદાયને ફાટે (૨) ના માર્ગ કેડી ઉપદ્વીપ પું[4] ના બેટ લેઇડ” (૨.વિ) ઉ૫પાતક ન૦ [૩] ગૌણ પાપ
[હોવું કે કરવું તે ઉપધાતુ સ્ત્રી [.] હલકી - ગૌણ ધાતુ (૨) મિશ્ર ધાતુ; મેટ- ઉપપાદક ૦િ [8] ઉપપન્ન કરનારું. ૦––ન ન૦ ઉપપન ઉપધાન ન. [૪] ઓશીકું; તકિયે
ઉ૫પુર ૧૦ [.] ઉપનગર; પરું ઉપધાન્ય ન [.] ખડધાન; હલકી જાતનું અનાજ
ઉ૫પુરાણ ન૦ [i.] મુખ્ય નહિ એવું-ગૌણ પુરાણ ઉપધારણ સ્ત્રી [સં.] ચિત્તને એકાગ્ર કરવાનો એક પ્રકાર ઉપપ્રદાન ન [સં.] ભેટ; નજરાણું (૨) લાંચ ઉપમાનીય પં. [૪] સંસ્કૃત વ્યાકરણ અને વર્ણમાળામાં ૫ | ઉપપ્રમુખ પંસં.1 મદદનીશ પ્રમુખ અને જૂની પૂર્વે આવતો મહાપ્રાણ વિસર્ગ
ઉપપ્રશ્ન પું; ન [i] પ્રશ્ન પરથી નીકળતે પ્રશ્ન (૨) ગૌણ પ્રશ્ન ઉપનક્ષત્ર ન [.] સત્તાવીસ મુખ્ય નક્ષત્ર સિવાયનું કોઈ પણ ઉ૫પ્લવ છું[સં.] સંકટ; આફત; ઉત્પાત (૨) જુલમ; પીડા ગૌણ નક્ષત્ર (એ કુલ ૭૨૯ કહેવાય છે.)
(૩) ગ્રહણ કરવું તે (૪) [સં.) રાહુ. ૦કારક વિ૦ ઉપગ્લવ કરે ઉપનગર ન [સં.] મુખ્ય નગરનું પરું; “સબર્ગ
એવું. –વી વિ૦ ઉપગ્લવવાળું
[પ્રેડટ’ ઉપનય ! [4] ઉપનયન (૨) ન્યાયનાં વંચાવયવ વાકયોમાંનું | ઉપફળ ન૦ પેટા ફળ; ગૌણ રૂપમાં થતું ફળ કે ઉત્પન્ન; “બાયચેથું –જેમાં સાગથી (વનિ) વ્યાપેલું સાધન (ધૂમ) પક્ષ (પર્વત) ઉપબઈણ ન [i] ઓશીકું (૨) ભેટવું તે; આલિંગન ઉપર છે એમ બતાવવામાં આવે છે. વન ન જઈ દેવું તે; | ઉપબાહુ [4] કોણીથી નીચેનો હાથ તેને સંસ્કાર (૨) જનોઈ
ઉપબંહણ ન૦ [8] વધારે ; વધારવું તે ઉપનામ ન [સં.] બીજું નામ (લાડ, અડક, મકરી વગેરેનું) ઉપભાષા સ્ત્રી ]િ મુખ્ય ભાષાને ગૌણ ભેદ; બેલી ઉપનાયક ! [8] વાર્તા, નાટકાદિમાં મુખ્ય નાયક પછીનું બીજું ! ઉપલેક્તા ૫૦ [] ઉપભોગ કરનાર (૨) માલિક (૩) વારસ પાત્ર (૨) ઉપપતિ; યાર
ઉપગ કું. [4] ભગવટે (૨) અનુભવ; લહાવો (૩) માણવુંઉપનાયિકા સ્ત્રી [.] મુખ્ય સ્ત્રીપાત્ર પછીનું બીજું પાત્ર મજા લેવી તે. ૦૬ સત્ર ક્રિ [ઉપભોગ પરથી] ઉપભોગ કરો. ઉપનાવવું સત્ર ક્રિ. ‘ઉપનવું નું પ્રેરક
હક . કેઈની મિલકતને બગાડવા કે નાશ કર્યા વગર, તેને ઉપનિધિ ! [8] થાપણ; આડમાં મૂકેલી વસ્તુ
ઉપભોગ કરવા પૂરત હક; “યુસુટકટ'. હકદાર વિ૦ (૨) પું ઉપનિયમ ડું [i] પેટાનિયમ
ઉપભોગહક ધરાવતું; “યુસુફ્યુઅરી'. -ગી વિ૦ ઉપભોગ કરનારું. ઉપનિવેશ પં. [સં.] સંસ્થાન; વસાહત; કૉલની’
–(–જ્ય) વિ. [8.] ઉપભેગ કરવા યોગ્ય ઉપનિષત્કાર ji.] ઉપનિષદને કત;ઉપનિષદકાર [સમયનું | ઉપમઠ પં[સં.] મુખ્ય મઠની શાખા
[ કરનારું ઉપનિષત્કાલ ૫૦ [ā] ઉપનિષદેને સમય. -લીન વિ. તે ઉપમર્દ [i] મન કરવું તે (૨) નાશ. ૦ક વિ૦ ઉપમર્દ ઉપનિષદ સ્ત્રી; ન [i.] વેદને અંતર્ગત ગણાતે અને તેના | ઉપમંત્રી ૫૦ [i] મદદનીશ મંત્રી ગુઢ અને સ્પષ્ટ કરતે, બ્રહ્મવિદ્યાનું પ્રતિપાદન કરતે તાત્વિક ઉપમા સ્ત્રીસં] સરખામણી (૨) મળતાપણું (૩) [ કા. શા.] ગ્રંથ (૨) વેદ-રહસ્ય (૩) બ્રહ્મજ્ઞાન (૪) રહસ્ય. ૦કાર ૫૦ જુઓ એક અર્થાલંકાર – જેમાં ઉપમેય તથા ઉપમાનભે કાયમ રાખીને ઉપનિષત્કાર.૦કાલ પું૦,૦કાલીન વિજુઓઉપનિષત્કાલ,-લીન તેમને સમાન ધર્મ બતાવવામાં આવે છે. [આપવી = સરઉ૫નીત વિ. [સં.] ઉપનયન પામેલું (૨) પાસે લઈ જવાયેલું ખાવવું (૨) ઉપમા અલંકાર સાધ. –લેવી = દાખલા તરીકે ઉપનેત્ર ન [] ચમું
કહેવું.] વન ન૦ જેની સાથે સરખામણી હોય તે (૨) [ન્યા.] ઉપન્યાસ પું. [૪] પાસે – જોડાજોડ મૂકવું તે (૨) ઉપનિધિ ચાર પ્રમાણે માંનું એક –પ્રસિદ્ધ વસ્તુના સાધમ્યથી સાધ્ય સિદ્ધ (૩) લખાણ; સૂચન; દરખાસ્ત (૪) પ્રસ્તાવના; ઉપિ ઘાત (૫) કરવું તે ઉલ્લેખ (૬) ખ્યાન; આખ્યાન (૭) [સર૦ હિં.] નવલકથા. ૦કાર ઉપમાતા સ્ત્રી [i] ધાવ (૨) અપરમા [‘એપ્રોચ-રોડ’ ૫૦ નવલકથાકાર
ઉપમાર્ગ ! [4] મેટા કે મુખ્ય માર્ગને જોડતો પિટા રસ્તે; ઉ૫૫તિ મું. [ā] યાર (૨) દિયર
ઉપમિત વિ. સં.] સરખાવેલું; ઉપમાવાળું. ન્સમાસ પું. પૂર્વઉ૫૫ત્તિ સ્ત્રી [સં.] સાબિતીમાં પ્રમાણે અને દાખલા બતાવવા | પદ ઉપમિત અને ઉત્તરપદ ઉપમાન હોય એ સમાસ. ઉદા ૦ તે (૨) સિદ્ધિ; યુક્તિ (૩) પુરાવો; પ્રમાણ (૪) ઉપાય; ઈલાજ નરસિંહ. -તિ સ્ત્રી ઉપમા; સરખામણી (૨) [ન્યા.] ઉપમા સાધન
અથવા સદશ્યથી થતું જ્ઞાન ઉપપત્ની સ્ત્રી [i] મુખ્ય નહિ એવી પત્ની (૨) રખાત ઉપમેય ન૦ [૩] જેને ઉપમા આપવામાં આવી હોય તે. ઉ૫૫દ ન૦ [4.] પૂર્વે બોલાયેલ અથવા આગળ મુકાયેલ શબ્દ -પમાં સ્ત્રી જેમાં ઉપમેયની ઉપમા ઉપમાન હોય અને (૨) સમાસને પહેલે શબ્દ (૩) ઉપાધિ; અઠક. ૦સમાસ પુ. | ઉપમાનની ઉપમા ઉપમેય હોય એવો અર્થાલંકાર (કા.શા.) ધાતુસાધિત શબ્દ-કૃદંતની સાથે થતા નામને સમાસ. ઉદા. ઉપયુક્ત વિ૦ [ā] બરોબર; છાજતું; ગ્ય; બંધબેસતું (૨) કુંભકાર, ઘરભેદ
ઉપયોગી. છતા સ્ત્રી૦. તાવાદ મુંબ ઉપયોગી તે જ સાએ ઉ૫૫ન્ન વિ. [j] મેળવેલું; પ્રાપ્ત કરેલું (૨) ––ની સાથે આવેલું | મત; જાહેર સેવાનું એકમાત્ર હેતુ, વધારેમાં વધારે સંખ્યાનું

Page #158

ઉપયોગ]
૧૧૩
[ઉપરીપણું
વધારેમાં વધારે ભલું કરવું, એ મત; “યુટિલિટેરિયેનિઝમ' | થવું (૩) રૂપ ગુણ ઇ૦માં મળતું આવવું. ઉદા. “એ એના બાપ ઉપગ કું. [i] કામ; વાપર; વપરાશ (૨) ખપ; જરૂરિયાત. ઉપર પડયો છે.' –રહીને =જાત-દેખરેખ તળે; જાણુંબજીને. (૩) (જૈન) ધ્યાન; સાવચેતી. [–લે = ઉપયોગ કરે; વાપરવું; (–ઊભું રહીને પણ કહેવાય છે)] ઉપરથી અ૦ ઊંડાણમાં ખપ કરો.] વાદ, –ગિતાવાદ ૫૦ જુઓ ઉપયુક્તતાવાદ. ઊતર્યા વિના (૨) માત્ર સપાટી ઉપરથી (૩) સહેજ સાજ. ૦ઉપ-ગિતા સ્ત્રી ઉપયોગીપણું. -ગી વિ. ઉપયોગમાં આવે તેવું; રનું વિ૦ ઉપરાટિયું. ચેટિયું, –થવું–લું) વિ. છીછરું; ખપનું; કામનું સાર્થક
ઉપલકિયું. ટપકે અ૦ઉપર ઉપરથી (૨)ચેપડામાં રીતસર લખ્યા ઉપર ન૦ + ઉપરાણું; વહાર
વિના. ૦થી ૮૦ ઉપલે સ્થાનેથી કે સપાટી પરથી (૨) બહારથી; ઉપર અ. [સં. ૩૫રિ] પર; ઊંચે. ઉદા. ‘ઉપર આકાશ ને નીચે | બાતઃ (‘અંદરથી'થી ઊલટું). ૦૬ળ ન૦ જમીનળ પર કરેલું
ધરતી'; (ક્રિટ વિ૦ તરીકે) (૨) સ્થાન કે ક્રમથી જોતાં નીચે કે બાંધકામ. નું વિ૦ ઉપર આવેલું કે કહેલું. ૦માં વે ઉપરવટ પાછળ નહિ પણ એથી ઊલટું (નામયોગી અ૦ તરીકે). ઉદા કરતા મતવાળું. છેવટે સ્ત્રી અનધિકાર ઉપરીપણું દાખવવું તે ઘર ઉપર” (૩) –ના કરતાં વધારે; ઉપરાંત. ઉદા - “સે ઉપર (૨) ઉલંઘન; અવગણના (૩) વિ૦ વિરુદ્ધ; અવગણતું (૪) ટપ ખર્ચ થશે.” (૪) (-ના કરતાં) ચડિયાતું કે આગળ આવે એમ. એવું સરસાઈ કરતું.(જવું,થવું = અવગણીને ચાલવું). વટ, ઉદા. “વર્ગમાં તે ઉપર રહે છે.” “ઘરમાં એને હાથ ઉપર છે.” વટો ૬૦ ખલને બો; વાટવાને પથર. વાસ(–) ૫૦ ‘તેનું સ્થાન ઉપર છે'. (૫) અગાઉ પૂર્વે. ઉદા “વદે હજારે મડાનો વાસ. વાસિયે ૫૦ ભંગી. હાથ ૫૦ હાથ ઉપર વર્ષ ઉપર લખાયા'. ‘ઉપર લખ્યા પ્રમાણે.” (૬) (કઈ ભાવની હોવો તે; ચડિયાતાપણું સાથે શબ૦માં) –ની પ્રત. ઉદ૦ ‘પશુ ઉપર દયા, ક્રોધ, ક્રુરતા' ઉપરણુ ન૦ ઉપરનું આવરણ; બહારનો ઢેળ (૫. વિ.) ઈ.“મારી ઉપર રેફ ન માર, ક્રોધ ન કર'. (૭) –ના આધારે, –ને ઉપરણી સ્ત્રી [સં. રાવળ, , પાડરળ] ઓઢણી; ઉપર ઓઢલઈને, –ને કારણે. ઉદા. “શા ઉપર આ કુદાકુદ છે?’. ‘બાપના | વાનું વસ્ત્ર
[વસ્ત્ર પૈસા ઉપર તાગડધેન્ના ના કરો. એના કહ્યા ઉપર આટલું] ઉપરણું ન૦, – પં. [જુઓ ‘ઉપરણી'] બેસ; પિછોડી; અંગબધું લાગી જાય ?' (૮) –ની આડથી; –ને આધારે. ઉદા| ઉપરત વિ. [i] વૈરાગી; સંસારમાંથી જેનું ચિત્ત ઊડી ગયેલું ઘર કે માલ ઉપર પૈસા ધીરે છે.” (૯) કૃ૦ સાથે આવતાં, તે છે એવું (૨) અટકી પડેલું; શાંત (૩) દિયુક્ત; કંટાળેલું. –તિ ક્રિયા થયે કે થાય ત્યારે કે ત્યાર પછી કે થાય એટલે. ઉદા સ્ત્રી, –મ પં. ઉપરત થવું તે; ઉપરામ
ખબર આવ્યા ઉપર હું જઈ આવીશ.” “નેતાઓ છૂટયા ઉપર | ઉપરવટ, ઉપરવટશે, ઉપરવટો જુઓ “ઉપર”માં કાંઈ થાય.” “તેને આવવા ઉપર સભા મુલતવી રાખી.” (૧૦)] ઉપરવાડ સ્ત્રી. [સં. ૩પરિવા ] ઘર, ફળિયું કે ગામની નજીક વિષે; બાબતમાં. ઉઢા ૦ “ગાય ઉપર નિબંધ લખે.” “એના વ્યા- 1 ભાગ; પરવાડ (૨) ઘરની વાડ -સીમાંત દીવાલની બે બાજુને
ખ્યાન ઉપર મારે કાંઈ કહેવાનું નથી.' (૧૧) –ના કિનારા ઉપર, ભાગ. -ક્રિયે ! ઉપરવાડે રહેનાર; આશ્રિત માણસ (૨) –ને કિનારે. ઉદા ૦ “કાશી ગંગા ઉપર છે.” “તે નદી ઉપર ફરવા | પાસેના ગામની ખેતી કરનાર ખેડૂત ગયે.” “તે તળાવ ઉપર બેઠે છે.” (૧૨) ---ની લ લગ. ઉદા ૦ ઉપરવાસ અ. પવન કે પાણીના વહનની વિરુદ્ધ દિશાએ; ઉપલે તેઓ મારામારી ઉપર પહોંચ્યા.” “હવે તે પૂરું થવા ઉપર છે.” (૧૩) [ ભાગે (૨) j૦ જુઓ ‘ઉપર'માં -સપાટી ઉપર (પ્રાયઃ પ્રવાહી સાથે). ઉદા ૦ “મલાઈ ઉપર આવી.” | ઉપરવાસ(–),-સ, ઉપહાથ જુઓ “ઉપર” માં પડયો તે તો ઉપર આબે, પછી ડુબી ગયે.” “છેવટે તે વાત ઉપરંગ ગમ્મત ઉપર આવી’. (૧૪) (સાતમી વિભક્તિને ભાવ બતાવે છે.) તે | ઉપરાઉપર, ઉપરાઉ(–છા)પરી અ૦ એક પછી એક; લાગજગાએ, સ્થાને. ઉદા. “દુકાન ઉપર કણ બેસે છે?” “ઘર ઉપર લાગટ (૨) એક ઉપર બીજું આવે એમ; “ઓવરલેપિંગ’ આવજો”. “મન ઉપર અસર થઈ.” “કામ ઉપર હોઉં ત્યારો.” | ઉપરાજવું સક્રે. [સં. ૩પાન્ઉપાર્જન કરવું; કમાવું [– કરવું = આગળ પડતું – પહેલું કરવું; જાહેરાતમાં આણવું, જશ | ઉપરાજ્ય ન૦ [i] મુખ્ય નહિ એવું રાજ્ય “ડુમિનિયન’ ગાવો (૨)ઉપરાણું લેવું.-જવું = જાત-સ્વભાવકે ખાનદાનનું તિ | ઉપરાણું(–ળું) ન૦ [હિં. ૩વરા, મ. ઉપરાઢા] પક્ષ લે તે; પ્રકાશવું. નીચે પ્રમાણે શ૦,૦માં આવે છેઃ “આબરૂ ઉપર ગયો'; | તરફદારી. [–લેવું = પક્ષમાં જવું; તરફદારી કરવી] “માબહેન ઉપર ના જા', ‘જાત ઉપર ગયા વગર રહે થઈને = ] ઉપરામ પંસં.] ઉપરમ; નિવૃત્તિ (૨) વિરામ; અટકવું તે (૩) ઉપરવટ જઈને ના કહ્યા છતાં; અવગણીને. –નીચે કરવું =તળે | સંન્યાસ (૪) મૃત્યુ
[ઉપરનું જે હોય તે ઉપર કરવું સેળભેળ કરવું ઉપરનું નીચે ને નીચેનું ઉપર કરવું–નીચે ઉપરામણ ન૦, સ્ત્રી ઉપર’ પરથી] તફાવત; ઠરાવેલી કિંમતથી થવું = આતુરતા કે અધીરાઈથી કે ઉત્કટતાથી વર્તવું; (કાંઈ | ઉપરાળું ના જુએ ઉપરાણું [(૩) ઊભું (૪) અવળું; ઊંધું કાંઈ કરવા) અધીરું થવું; ઊંચુંનીચું થવું. -બેસવું, –ને ઉપર | ઉપ(–ફોરટું (૦) વિ૦ પાસાભેર એવું (૨) બાજુ ઉપરનું; સામેનું બેસવું = દેખરેખ રાખવાનું કામ લેવું કેઈમાણસ કે કામની); | ઉપરાંત અ [હિં, મ. વધારે; વિશેષમાં (૨) સિવાય; વળી બીજું તેનું ધ્યાન રાખી સંભાળવું, –ને ઉપર રાખવું = ઉપર કરવું; (૩) પછી; ઉપરથી. ૦માં અ૦ ઉપરાંત નીચું ન પડવા દેવું (૨) લાડ લડાવવાં; ખૂબ સંભાળવું. -પગ | ઉપરિતન વિ. [સં.] ઉપરનું; ઊંચેનું મક =ના માનવું; અવગણવું (૨) કચડવું. –પડવું = હરીફા- | ઉપરી છું. [“ઉપર” પરથી] ઉપર અધિકારી (૨) વિ૦ ઉપરનું. ઈમાં ઊતરવું; વચ્ચે આવવું (૨) –ને આશરે જવું, બેજારૂપ | અધિકારી, અમલદાર પું૦ જુઓ ઉપરી. ૦૫ણું ન૦ જે.૨૮

Page #159

૧૧૪
[ઉપસ્થિત
ઉપ–કોરું રે [૩, ૩પરિ, પ્રા. ઉધ્વરિ] પાસાભેર (૨) ઊભું (જેમ આયુર્વેદ, ધનુર્વેદ, ગાંધર્વવેદ અને સ્થાપત્ય શાસ્ત્ર કે, ખાટલો ઉફર કરો)
ઉપવેશન ન [.] બેસવું તે; બેઠક ઉપરૂપક ન. [૪] નાટકને એક પ્રકાર
[ઉપરનું | ઉપશમ ડું, ન નાં .] શાંત પડવું – વિરામ લે તે; શમવું ઉપરે(~ર્યું)ત વિ. સં. ૩૫૨+૩] ઉપર કહેલું – જણાવેલું; તે (૨) શાંતિ; નિવૃત્તિ (૩) સાંત્વન ઉપરાધ ! [સં.] રોકાણ પ્રતિબંધ; વિધ્ર (૨) ઘેરવું તે (૩) પીડા; ઉપશમવું અ૦િ કિં.રૂપરામ શાંત-નિવૃત્ત થવું; અટકવું દુખ. ૦૩, ૦ધી વિ૦ ઉપરધવાળું કે કરે એવું
ઉપરાય ડું [] અમુક દવા કે ખોરાકની અસર પરથી કરાતું ઉપર્યુક્ત વિ. [4.] ઉપરક્ત; ઉપર કહેલું -- જણાવેલું
નિદાનકે ઉપચાર ઉપલ પું[i] પથ્થર; શિલા; ખડક (૨) રત્ન
ઉપશાખા સ્ત્રી [સં.] મુખ્ય શાખાને ફાંટો ઉપલક વિ૦ ઉપર ઉપરનું; ઉપરચેટિયું (૨) ફાલતુ; વધારાનું (૩) | ઉપશાસ્ત્ર ન [સં.] મુખ્ય શાસ્ત્ર ઉપરથી બનેલું ગૌણ શાસ્ત્ર
પડામાં (કેઈ ખાસ ખાતે) નહિ નોંધેલું એવું. [-માંડવું, | ઉપશાંત વિ. સં.] શાંત. –તિ શ્રી શાંતિ; (કામક્રોધાદિનું) શાંત -રાખવું = ખાસ કઈ ખાતે નાંખ્યા કે પાંડા વગર ચેપડામાં | પડવું તે રકમ લખવી કે ટપકાવી રાખવું.]. -કિયું વિ૦ ઉપર ઉપરનું; | ઉપશિક્ષક [i] મદદનીશ શિક્ષક ઉપરચોટિયું; અસંપૂર્ણ
ઉપકૃતિ સ્ત્રી [સં.] સાંભળવું – કાન માંડવા તે (૨) જ્યાં સુધી ઉપલક્ષણ ન. [] ચિન; વિશેષ લક્ષણ (૨) ઇશારત; સૂચન સંભળાય તે અંતર(૩) એક અલોકિક વાણી - વનદેવતાની ભવિષ્ય(૩) [કા. શા. એક અર્થાલંકાર, જેમાં વસ્તુના એક ભાગ વડે સૂચક વાણી (૪) વચન; સ્વીકારનું વચન આખી વસ્તુને બંધ કરાવાય છે
ઉપસમિતિ સ્ત્રીસિં] પેટા સમિતિ ઉપલક્ષિત વૈિ૦ [સં.] ઉપલક્ષણથી સૂચવાયેલું
ઉપસર્ગ કું. [સં.) રેગ; માંદગી(૨) આફત; ઈજા (૩) અપશુકન; ઉપલક્ષ્ય વિ૦ [i] ઉપલક્ષણ કે અનુમાનથી સમજાય એવું(૨) મરણચિન (૪) દેવ અને મનુષ્ય વગેરે તરફની કનડગત (જૈન) ન ટેકે; આશ્રયસ્થાન (૩) અનુમાન
(૫) [વ્યા.] ધાતુઓ કે ધાતુ ઉપરથી બનેલા નામની આગળ ઉપલબ્ધ વિ૦ [.] મળેલું; મેળવેલું (૨) જાણેલું. –બ્ધિ સ્ત્રી જોડાતે તથા તેમના મૂળ અર્થમાં વિશેષતા આણત શબ્દ કે પ્રા; લાભ (૨) બોધ; જ્ઞાન
અવ્યય. (મ, પરા, અપ, સમ્, અનુ, અવ, નિસ્ અથવા નિર, ઉપલભ્ય વિ૦ [i] મેળવી – જાણી શકાય એવું (૨) માનનીય; દુસ્ અથવા દુર, વિ, આ, નિ, અધિ, અપિ, અતિ, સુ, ઉર્દ, સ્તુતિપાત્ર. ૦માન વિ૦ મળતું; પ્રાપ્ત થતું
અભિ, પ્રતિ, પરિ, ઉપ) ઉપલસ(-સા)રી સ્ત્રી[સં. ૩૫૦ણા%િI]એકઔષધિ અનંતમૂલ | ઉપસંગ્રહ પૃ૦, ૦ણ નÉસં.] ખુશ રાખવું – અનુદાન આપવું તે ઉપલાણ વિ. ઉપરનું; ઉપરના ભાગનું; ઊંચેનું (૨) ન૦ ઉપલે ભાગ | (૨) માન આપવું તે (૩) લેવું - સ્વીકારવું – સંધરવું તે અથવા બાજી.–શું ન જુએ ઉપલાણ
ઉપસંપદ(દા) સ્ત્રી [.] બૌદ્ધ ભિક્ષુ થવાની દીક્ષા ઉપલિયું ન૦ એક રોગ, ઉટાંટિયું
ઉપસંપાદક ૫૦ [સં.] મદદનીશ કે નીચે (છાપાને) સંપાદક; ઉપલી સ્ત્રી [સં.૩૫૮ પરથી]જમીનમાં દાટેલી ખાંડણી; ખાંડણિયે | “સબ-એડિટર
[ આટોપી લેવું તે ઉપલું લું) વિ. સર હિં.૩૫૭] ઉપરનું (૨) આગળ આવેલું ઉપસંહાર ૫૦ [] એકત્ર કરવું તે (૨) સારાંશ (૩) ટકામાં કે જણાવેલું
ઉપસાગર ૫૦ [. પહોળા મુખને અખાત ઉપલેટ ન. એક વનસ્પતિ – ઔષધિ
ઉપસાટ ૫૦ જુઓ ઊપસવું]ઊપરાવું તે (૨) (૩) ફુલાવ ઉપલેપ પું, ન ન [i] લેપ કરવો તે (૨) લીંપણ ઉપસાવવું સક્રિ. “ઊપસવું’નું પ્રેરક [ સિદ્ધાંત; “
કેલરી’ ઉપવન ન [સં] બગીચે; વાડી
ઉપસિદ્ધાંત ૫૦ [] મુખ્ય સિદ્ધાંતમાંથી સીધી રીતે ફલિત થત ઉપવસ્તુ ન૦(૨) સ્ત્રી.] ગૌણ કે પિટા વસ્તુ -બાબત કે વિષય | ઉપસ્કર . [સં] સામગ્રી, સાહિત્ય (૨) ઘરખટલો (૩) સંભાર; ઉપવસ્ત્ર ન- સં.] અંગવસ્ત્ર; ખેસ (૨) [લા.; સર૦ મ.] રખાત | મશાલો (૪) શણગાર; ઘરેણું (૫) ઠપકે (૬) મારવું – ઈજા કરવી ઉપવાત j૦ [૩] પવન; વાયુ
તે. ૦ણ ન ભૂષણ -શણગાર સજવા તે (૨) મારવું – કરવી ઉપવાસ j[ā]ત્રત કે નિયમ તરીકે ન ખાવું - ઇદ્રિના ભોગ | તે (૩) સંગ્રહ (૪) વિકાર; ફેરફાર (૫) અધ્યાહાર (૬) ઠપકો
ત્યાગ કરવો તે (૨) ન ખાવું તે; અનશન–સી વિ૦ઉપવાસ કરનાર | ઉપસ્કાર ૫૦ કિં.] પૂર્તિ, પુરવણી (૨) ઘરેણું (૩) જુઓ ઉપઉપવિદ્યા સ્ત્રી [] ચૌદ મોટી વિદ્યાઓથી ગૌણ વિદ્યા
કરણ અથે ૧, ૩, ૫ ઉપવિધ ૫૦ [i] બે નિર્દેશના અમુક અંશ વચ્ચેનો વિરોધ | ઉપસ્તિ ૫૦ [8.] અનુચર; સેવક
સબ-કંન્ટ્રી ઑ પિઝિશન. ઉદા ૦ “કેટલાંક માણસ ડાહ્યાં છે, | ઉપાસ્ત્રી શ્રી. [.] રખાત કેટલાંક માણસે ડાહ્યાં નથી' (ન્યા.).
[એસડ | ઉપસ્થ ન [સં.] પુરુષ અથવા સ્ત્રીની ગુલેન્દ્રય. ૦પાયુ ૫૦ ગુદા. ઉપવિષ ન [.] ઓછી અસરવાળું કે બનાવટી ઝેર (૨) ઘેનનું | -ઘેન્દ્રિય સ્ત્રી) [+ ઇદ્રિય] જુઓ ઉપસ્થ ઉપવીત નવ; સ્ત્રી [સં.] જનોઈ [-આ૫વું, દેવું = જનોઈ ઉપસ્થાન ન. [૪] દેવની સન્મુખ પૂજા માટે મંત્ર કે સ્તુતિ બોલતા પહેરાવવી; તેને વિધિ ઉત્સવ કર. - પહેરવું = જનોઈ ધારણ | ઊભા રહેવું તે; ઉપાસના; સેવા (૨) અભિનંદન; નમસ્કાર (૩) કરવી, તેને સંસ્કાર થ કે ગ્રહણ કરો]
રહેઠાણ ઉપવેદ પું. [૪] વેદોમાંથી નીકળેલી ગૌણ વિદ્યાઓ જેવી કે, | ઉપસ્થિત વિ૦ [.] નજીક ઊભેલું; હાજર; રજા (૨) આવી

Page #160

ઉપસ્થિતિ]
૧૧૫
[ઉફરાંટવું.
પડેલું (૩) બનેલું (૪) જ્ઞાત; પ્રાપ્ત. –તિ સ્ત્રી ઉપસ્થિત હોવું તે ઉપાર્જન ન૦, -ના સ્ત્રી (સં.મેળવવું તે; પ્રાપ્તિ (૨) કમાઈ ઉપસ્થેન્દ્રિય સ્ત્રી [i] જુઓ “ઉપસ્થમાં
ઉપાર્જવું સક્રિ. [સં. ૩પાન] કમાવું (૨) મેળવવું ઉપસ્મૃતિ સ્ત્રી [i] મુખ્ય નહિ એવી – ગૌણ સ્મૃતિ ઉપાર્જિત વેિઠ મેળવેલું (૨) વારસામાં મળેલું ઉપહત વિ૦ [૪] ઈજા પામેલું; નષ્ટ (૨) બ્રણ; અશુદ્ધ ઉપાલંભ j૦ લિં] ઠપકે ઉપહાસનીય વિ. સં.] ઉપહાસને પાત્ર
ઉપાવ ૫૦ [હિં. ૩૫૩] (.) ઉપાય ઉપહાર છું. [.] ભેટ; બક્ષિસ (૨) પૂજાને સામાન (૩) લવાજમ ઉપાવવું સક્રિ. [સં. ૩૫, પ્રા. gi] + ઉપજાવવું. ઉપવું ઉપહાસ પું. [સં.] મશ્કરી; ઠેકડી, ચિત્ર ન- ઉપહાસ કરવા | અક્રિ. +(કર્મણિ) ઊપજવું દોરાનું ચિત્ર; નર્મચિત્ર. -સાપદ વુિં. (૨) નવ ઉપહાસ કરવા ઉપાશ્રય ૫૦ [.] અપાસરે (૨) આશ્રયસ્થાન જેવું. –સ્ય વિ૦ જુઓ ઉપહાસનીય
ઉપાશ્રિત વિ૦ [4] આશ્રિત ઉપહિત વિ. સં.] ઉપાધિવાળું (વેદાન્ત)
ઉપાસક છું. [1] ભક્ત; સાધક (૨) અનુયાયી; સેવક ઉપગ નવ એક જાતનું વાઘ
[કરવાની એક ક્રિયા| ઉપાસણ ન૦ (ભુલાયેલ કે શાંત પડેલ બાબતને) ફરી ઉપાડવી ઉપાકર્મન. [૩] ચોમાસામાં વેદોનું પારાયણ આરંભતાં પહેલાં | કે તાજી કે ઊભી કરવી તેનું પ્રેરણા; ઉશ્કેરણી; સળી કરવી તે ઉપાખ્યાન ન [સં.] નાનું આખ્યાન
ઉપાસન ન૦, -ના સ્ત્રી. [] આરાધના; સેવા; ભક્તિ (૨) ઉપાધ્રાણ ન. [] સુંધવું કે ચમવું તે
ધ્યાન ઇત્યાદિ દ્વારા ઈષ્ટદેવનું ચિંતન વગેરે (૩) તીર ફેંકવાને ઉપાચાર્ય પં. [સં.] મદદનીશ આચાર્ય
અભ્યાસ કરવો તે. –ની વિ ઉપાસના – ભક્તિ કરનારું; ઉપાઉપાડ - ૫૦ જુઓ ઉપાડવું] ઉપસાટ; સોજો (૨) ભરાઉપણું સક; ભક્ત
[કરવી (૩) જુસ્સો; આવેશ (૪) આરંભ (૫) કે શિશ; પ્રયત્ન (૬) | ઉપાસવું સક્રિ. [સં. ] આરાધવું; ઉપાસના –સેવા પૂજા મૂકેલાં નાણાંમાંથી પાછું લેવું તે; પાછી લીધેલી રકમ (૭) ખપત; ઉપાસિંગ કું. [4] ભાથે ઉઠાવ; માગ
ઉપાસિકા સ્ત્રી [i] ઉપાસક સ્ત્રી ઉપાઠવું સક્રેિ. [સં. ૩૫૩, ગા.૩Hiટ, ‘ઊપડવું'નું પ્રેરક] ઊંચું | ઉપાસિત વિ૦ [ā] જેની ઉપાસના કરી હોય તેવું કરવું – ઉઠાવવું; નીચેથી ઉપર લેવું; ઊંચકવું (૨) માથે લેવું; ઉપાસી વિ. [સં.] આરાધક; ભક્ત; પૂજા કરનારું (૨) ઉપવાસી વહોરવું (૩) મૂળમાંથી ખેંચી કાઢવું (૪) નાણાં મુકેલાં હોય ત્યાંથી ઉપાસ્ય વિ૦ [૩] ઉપાસના કરવા યોગ્ય. ૦૦ નવ લેવાં (૫) ચોરી કરવી (૬) શરૂ કરવું, માંડવું. [ઉપાઠાવવું સત્ર | ઉપાહાર ! [4.] નાસ્તો. ગૃહ ન હોટેલ ક્રિ. (પ્રેરક). ઉપાઠવું એક્રે. (કર્મણ)]
જો | ઉપાંગ ન૦ [] અંગનું અંગ; ગૌણ અંગ (૨) પરિશિષ્ટ; પુરવણી ઉપાડે ૫૦ જુઓ ઉપાડ (૨) ઝરડાં ઝાંખરાંને વાઢીને કરેલ (૩) વેદાંગ જેવાં ચાર શાસ્ત્રો – પુરાણ, ન્યાય, મીમાંસા અને ઉપાર વિ૦ [i] પ્રાપ્ત (૨) ગ્રહીત; સ્વીકૃત
ધમૅશાસ્ત્ર (૪)તિલક; ત્રિપુંડ(પ)ઢેલક જેવું એક વાજિંત્ર. લલિત ઉપાદાન ન૦ [i] અંગીકાર; સ્વીકાર (૨) કારણ; સમવાયી ન એક વ્રત. વિરોધ પુંસર્વદેશવિધાન અને એકદેશવિધાન,તેમ કારણ (૩) જેમાંથી કોઈ પણ વસ્તુ બનાવાઈ હોય તે દ્રવ્ય. | જ સર્વદેશનિષેધ અને એકદેશનિષેધ વચ્ચે વિરોધ; “સબૅસ્ટર્ન
કારણ ન સમવાયી કારણ. ૦લક્ષણ સ્ત્રી એક અર્થાલંકાર; પોઝિશન” (ન્યા.) અજહુલક્ષણા (કા. શા.)
ઉપાંત ૦ [i] નજીકનો ભાગ –પ્રદેશ (૨) કેર; છેડો (૩) ઉપાદેય વિ. [i] લઈ શકાય એવું (૨) સ્વીકાર્ય (૩) પસંદ | આંખને ખૂણે. -ત્ય વિ. છેલ્લાની પહેલું કરવાનું (૪) ઉત્તમ; વખાણવા જેવું. છતા સ્ત્રી,
ઉપેક્ષક વિ૦ [.] ઉપેક્ષા કરનારું ઉપાધિ સ્ત્રી, સિં] પીડા; આપદા (૨) જંજાળ; પંચાત; ચિંતા | ઉપેક્ષવું સક્રિ. [સંક્ષ] ઉપેક્ષા કરવી; અણગણવું (૩) ચિહ્ન સંજ્ઞા (૪) ખાસ લક્ષણ; ગુણધર્મ (૫) પદવી; “ડિગ્રી’ | ઉપેક્ષા સ્ત્રી [i] અનાદર, તિરસ્કાર (૨) ત્યાગ (૩) અનપેક્ષા; (૬) ખિતાબ; ઇલકાબ (૭) અટક; ઉપનામ. [માં આવવું, , ઉદાસીનતા (૪) બેદરકારી. --ક્ષિત વિ૦ ઉપેક્ષા પામેલું આવી પડવું, =પીડા કે પંચાતની દશા થવી. –માં પઢવું = | ઉપેય વિ. [ā] ઉપાય થઈ શકે એવું; સાધવા જોગ પીડા કે પંચાતમાં ફસાવું કે તે માથે વહોરવી. -વળગવી = | | ઉપદ્ર પું [i] (સં.) વિષ્ણુ ઉપાધિમાં ફસાવું.]
ઉપેદ્રવ ૫૦; સ્ત્રી [સં.] એક છંદ ઉપાધ્યક્ષ વિ. [સં] ઉપપ્રમુખ
ઉપઢ વિ. [.] પરણેલું (૨) નિકટ [પોથી (રંગની) ઉપાધ્યાપક ! [] મદદનીશ અધ્યાપક (૨) અધ્યાપકની | ઉપતી(–દકી,-દિકા) સ્ત્રી [.] એક વનસ્પતિ – પાઈ (૨) નીચેના દરજજાને અધ્યાપક; લેકચરર’
ઉપઘાત ! [સં.] આરંભ (૨) પ્રસ્તાવના ઉપાધ્યાય [4], ઉપ + ૫૦ શિક્ષક, અધ્યાપક (૨) પુરો-| ઉપષણ ન [i] ઉપવાસ હિત; ગોર (૩) બ્રાહ્મણની એક અટક
ઉપસથ પું[પાલી] ઉપવાસનું વ્રત (બૌદ્ધ) ઉપાન ન. [સં. ૩૫ાન€] પગરખું; જેડ
ઉફણાવવું સ૦ કિ. “ઊફણવું'નું પ્રેરક ઉપાય પું[] ઇલાજ; યુતિ(૨) સાધન; રસ્તે (૩) ચિકિત્સા | ઉફરાટ ૫૦ ગર્વ કરવો તે; હુંપદ ઉપચાર; પ્રયોગ (૪) આરંભ; શરૂઆત, [-ચાલ = ઉપાય | ઉફરાટ સુફરાટ અ [મ.] આગળ અને પાછળ ફાવા કે સફળ થ.-લે ઉપાય કરે – અખત્યાર કરો] | ઉફરાંટવું (૦)અક્રિ. [‘ઉફરું' પરથી 3] કેરવવું (૨) પાસું ફેરવવું;

Page #161

! ઉફાંટાવવું].
૧૧૬
[ઉમ(–મ્મ)રલાયક
માં બદલવું.[ઉફાંટાવું અશકે. (ભા) –વવું સક્રિ (પ્રેરક)] ટેરિક' (૨. વિ). ૦ચર વિ. પાણી અને પૃથ્વી બંને પર ચાલે ઉફરાયું (૦) ૧૦ લખેલા પાનાની કે કાગળની સામી બાજુ એવું.૦તઃ અ૦ બંને રીતે તપાશ પું, ઉભયતઃ પાશમાં પડાયાઉફરાંટ (૦) પંબીક; ભય (કા.)
ફસાઈ જવાય એવી સ્થિતિ; ‘ડાઇલેમા’.૦તઃપાશરજજુન્યાય પું ઉફરાંટું (૦) વિ૦ જુએ ઉપરાંડું
નદીવ્યાધ્રન્યાય. તુ અ૦ ઉભયતઃ, તેભદ્ર વિ. બંને રીતે ભદ્ર ઉફરું વિ૦ જુઓ ઉપરું.
- સારું અથવા શુકનિયાળ. ૦૦ અ૦ અને સ્થાને કે પક્ષે. ૦થા ઉફંટાઈ સ્ત્રી ઉફરાટ; હુંપદ; મગરૂરી
અ૦ ઉભયતઃ. ૦લિગી વિ. બંને લિંગવાળું (૨) બંને પ્રકારનાં • ઉકાણે પું, -ન ન [સર૦ fહે. ૩fiાન, મ. ૩iાળા, –ન. જુઓ | ફૂલ બેસે તેવું (વ. વિ.), ૦વતી વિ. બંને તરફનું કે સંબંધવાળું; ઊફણવું] ઊભરે; શે; આવેશ
બેઉ બાજુનું; “કંકરંટ’. વિધ વિ. બંને પ્રકારનું. સંભવ ૫૦ ઉફાળે કુદકે; ઉછાળે [ આડંબર (૩) ઉડાઉપણું ધર્મસંકટ; ધર્મસંકટ જેવી સ્થિતિ. -યાત્મક વિ૦ બંનેવાળું; બંનેનું ઉફાંત(–દ) (૨) સ્ત્રી હુંપદ; ગર્વ (૨) મેટાઈને – શ્રીમંતાઈને બનેલું. જાન્યથી વિ૦ ઉભય (પદ અથવા વાય)ને જોડનારું ઉબટન ન [હિં.] જુઓ ઉપટણ
(વ્યા.). વાવિત વિ૦ બેઉ તરફથી જોડાયેલું. વાર્થ વિ૦ ઉબટાણુ ન [સર૦ મે, જુઓ ઉબાવું] ઉબાઈ જવું તે
દ્વિઅ અસ્પષ્ટ (૨) બેઉ રીતે કામ લાગે એવું જાલંકાર ૫૦ ઉબદિયું ન૦ [‘ઊબડું' પરથી] ઊંધિયું
શબ્દ અને અર્થ બંનેના અલંકારવાળે અલંકાર ઉબળ(–)ક વિ૦ ઉપલક
ઉભરે ૫૦ (સુ.) ઘરનો વચલો ખંડએરડે ઉબ(–ભ)ળાવવું સ૦ ક્રિ૦ ‘ઊબ(-ભોળવું’નું પ્રેરક
ઉભરણ ૧૦ [ઊભરવું ઊભરે (૨) આથે ચડાવો તે ઉબાટj૦ શબ; ઉબાવાથી વળતી ફૂગ કે થતું પરિણામ.[–વળ, | ઉભરણી સ્ત્રી, જુઓ ઊભણી -લાગ = ઉબાવું].
ઉભરાટ પુંઊભરાવું તે
[ગયું હોય તે ઉબાડિયું નન્સે.૩મા]િ(એક છેડેથી બળતું ને હાથમાં લીધેલું) ઉભરામણ ન૦ ઉભરણ; ઊભરે (૨) ઊભરાઈને જે બહાર નીકળી બળતું પાતળું લાકડું કે સાંઠી સળેખડું; ખરિયું (૨) (સુ.) જુઓ | ઉભરાવવું સક્રેટ ‘ઊભર(–રા)વું’, ‘ઉભારવું'નું પ્રેરક ઉબડિયું. [ઉબાડિયાં કરવાં = ખેરિયાં કરવાં; નકામું લાકડું કે ઉભળાવવું સક્રિ ઊભળવું'નું પ્રેક; ઉબળાવવું;ઊભળે એમ કરવું સળી હાથમાં લઈ લગાડવી (૨) [લા] (સુ.) તોફાન કરવું (૩) | ઉભાઠવું સક્રિ. ‘ઊભવું'નું પ્રેરક; ઊભે એમ કરવું; ઉભાવવું નકામું ધૂળ કરવું
ઉભાણ ન૦ આથે ચડવા તે
[પડી ગઈ હોય તેવું ઉબાણ અ૦ આડફેટે રસ્તે (સુ.); હંશેટ [વિરુદ્ધ; સામેનું | ઉભાત વિ૦ [4. વત્ + માત ] ભાત જતી રહી હોય -ઝાંખી ઉબાન વિ૦ [સં. ૩ , A. ૩૪ ] છાતીચલું; બહાદુર (૨) ઉભાર પં. [જુઓ ઊભરવું] ઉપરનું મેટાપણું કે દેખીતું વજન કે ઉબાવું અક્રિ. [સર૦ મ. ૩૦ળે –ટળે, કાનડી ૩ = ઉષ્ણતા] ભાર (૨) ખાલી દમામ (૩) [જુએ ઉભારવું]રાખમાંથી અગ્નિ ફૂગવાળું બનવું; કેવાવું. [ઉબાવવું સક્રિ૦ (પ્રેરક)]
બહાર કાઢે છે. ૦ણી સ્ત્રી ઊંચાઈ. ૦૬ સક્રિ૦ રાખમાંથી ઉબાબું ન૦ તાપડિયું; ગૂમડું
અગ્નિ બહાર કાઢવો; ભારેલો બહાર કાઢવા ઉબાળે ૦ [મ. ૩ ઝા] બાફ (૨) ઊભરો (૩) ઉશ્કેરણી; ષ | ઉભારી સ્ત્રી, પિલી ઘુઘરી (૪) હોહા; તોફાન (૫) બળતણ; છાણાં (૬) કલ્લે (એકીસાથે | ઉભાવવું સક્રિ‘ઊભવું'નું પ્રેરક. ઉભાવું અક્રિ૦૧ઊભવું'નું ભાવે બાળી ભડકે કરવા જેટલા). [-આવ = ઊભરાવું. –ઊઠર | ઉભાળ વિ૦ ઉમેડું (૨) ઢાળ પડતું (૩) સ્ત્રી ચડાવ તોફાન કે હોહા મચવી કે જાગવી.]
ઉભેડ પં૦ ઉભાડિયે; દહાડિયે; ઊભડ ઉબેટ ૫૦ જુઓ ઉવાટ
[(પ્રેરક)] | ઉભેટું(ર) વિ૦ ઊભું હોય એવું; ઉભાળ ઉભેટવું સકેિ. ઉલંઘવું; ઉવેખવું. [ઉબેટાવું (કર્મણ), –વવું ઉભેથા અ૦ + ઉભયથા ઉખેતર નવ ઉનાળામાં કૂવાના પાણીથી કરેલ પાક (૨) લગ્નમાં | ઉભેરું વિ૦ જુએ ઉભેડું નેતરે આવેલાઓને રજા આપવી તે
ઉભેળવું સક્રિટ જુઓ ઉખેળવું (૨)ડાંગરની કરડ કરવી.[ઉભેળાઉબેર સ્ત્રી, હળમાં કેશને બેસાડવા માટે મારવામાં આવતી ફાચર વવું સક્રિ. (પ્રેરક); ઉભેળાવું અ૦િ (કર્મણિ).]] ઉબેલો પુત્ર ચંક સાથે ઝાડાની હાજત થાય તે (૨) ચક ઉભેળ કરડ; અધ ખંડાયેલી ડાંગર ઉબે(–ભે)ળવું સક્રિ. [સં. ૩વર , પ્રા. લવૂઢ = ઉખેડવું ? હિં. ઉમગાવવું સ૦િ ‘ઊમગવુંનું પ્રેરક [ ઊંચકવાને પ્રયત્ન કમરના, મ. ૩મારÈ] વળ ઊકલે એવું કરવું (૨) વાવેલું ઉખેડી ઉમચાડે ૫૦ (કા.દબાણમાંથી છટવાને – સત્તાધારી સામે માથું નાખવું (૩) ગઈ ગુજરી સંભાળવી. [ઉબે(–ભે)ળાવવું સક્રિ. | ઉમટા(–ડા)વવું સક્રિટ ‘ઊમટ(-)વું’નું પ્રેરક (પ્રેરક); ઉબે(–ભે)ળાવું અક્રિ. (કર્મણિ)].
ઉમદા(–) વિ. [..] સારું છેષ (૨) ખાનદાન (૩) કીમતી ઉભચર વિ. [સં.) ઉભયચર (૨) (સ્ત્રી પુરુષ) બેઉ જઈ શકે એવું | ઉમદાઈસ્ત્રી ઉમદા હેવું તે; ઉમદાપણું ઉમદં વિ૦ જુઓ ઉમદા ઉભડ(-)ક વિ૦ [‘ઊભુ’ પરથી ? પ્રા. હવેટુ ? અર્ધ ઊભું; | ઉમ(–શ્મીર સ્ત્રી [, ૩ઘી ઉંમર; વય. [–થવી = ઘડપણ ઊભું (૨) નિરાંતે નહિ બેઠેલું
આવવું; વૃદ્ધ થવું. -સામું(–મે) જેવું =મેટી ઉંમરનો ખ્યાલ ઉભઢિયે ૫૦ મજૂર; દહાડિયે; ઉભેડુ
કરવો, તેની કદર કરવી. ઉમરમાં આવવું, ઉંમરે પહોંચવું ઉભડૂક વિ૦ જુઓ ઉભડક
=ઉંમર લાયક-પુખ્ત વયનું થવું] દરાજ [1] વિ૦ દીર્ધાયુ. ઉભય વિ. [સં.] બંને. ગુણી વિ. બંને ગુણધર્મવાળું; “એમ્ફ- [ લાયક વિ. પુખ્ત કે પર્યાપ્ત વયનું

Page #162

ઉમરખ]
[ઉલં(લં)ઘાવવું
ઉમરખ પું; સ્ત્રી. અભરખે; અભિલાષ; હોંશ [ઝાડ; ઊમરે | ઉર(–)જ ૫૦; ન૦ જુઓ ‘ઉરમાં ઉમરડું ન [સં. ટુંવર, .૩વર) ઉમરડાનું ફળ. – પં. એક ઉરઝાવવું સક્રિટ “ઊરઝાવું', “ઊરઝવું'નું પ્રેરક ઉમરાવ પં. ૩મKI] અમીર; શ્રીમંત.૦જાદી સ્ત્રીમ. નાત] ઉરણિયું વિ૦ કિં. રૂદ્ +*ળ] ઋણ વિનાનું ઋણમુક્ત ઉમરાવની પુત્રી. હજાદો પુત્ર ઉમરાવને પુત્ર. ૦શાહી સ્ત્રી, ઉરદુ સ્ત્રી, જુઓ ઉર્દૂ અમીરવર્ગ જેમાં પ્રભુત્વ ધરાવતો હોય એવું ‘ફડલ') સમાજતંત્ર ઉરફે અ૦ બીજે નામે; કિંવા; ઉર્ફે ઉમલાવવું સક્રિ. “ઊમલવું નું પ્રેરક
ઉરમંડલ(–ળ), ઉરમાળ, ઉરરાગ જુઓ “ઉરમાં ઉમલેટિયા ૫૦ બ૦ ૧૦ ચિંટલા (૨) કૂખમાં ગલી કરવી તે ઉરવર ન૦ (૫) કમળનું બીજ; કમળકાકડી ઉમળકે ૫૦ [‘ઊમલવું' પરથી ?] વહાલ– હેતને ઊભરે. ઉરવહલી સ્ત્રી [i] જુઓ ‘ઉરમાં
[ જમણ [આણ, લાલ = હેત કે ભાવ પિતામાં પેદા કરો. ઉરસ પં. ઓલિયાની મરણતિથિને ઉસવ; એરસ (૨) લગ્નનું -આવ = હેત થવું; ભાવ પેદા થવો.].
ઉરસ્ત્ર, -બ્રાણ ન. [૪], ઉર(-૨)સ્થલ(ળ) ન૦ [i], ઉમંગ ૫૦ [સર૦ fહં.] ઉત્સાહ; હોંશ (૨) આનંદ, હર્ષ(૩) ખુશી; ઉરહાર ૫૦ જુઓ ‘ઉરમાં [(૨) (કા.) શ્વાસભેરફ પૂરપાટ ઈચ્છા. ૦૬ અક્રિ. [fહું. ૩માના] ઉમંગમાં આવવું. –ગાવવું | Gરાઉર, –ની અ[‘ઉર' પરથી ? સર૦ મ.] ઉર સાથે ઉર ચાંપીને સક્રિટ પ્રેરક),–ગાવું અ૦િ (ભાવે).-ગી વિ૦ ઉમંગવાળું ઉરાઉરી સ્ત્રી + હરીફાઈ (૨) જુઓ ઉરાઉર ઉમા સ્ત્રી [સં.] (સં.) પાર્વતી. ૦ધવ, પતિ–મેશ પં. (સં.) | ઉરાડવું સક્રિટ [જુઓ ઊડવું] ‘ઊડવું નું પ્રેરક; જુઓ ઉડાડવું. શંકર; મહાદેવ. ૦મહેશ્વર નબ૦૧૦ ઉમા અને મહેશ્વર (૨) | [ઉરાઠાવવું સક્રિટ ઉડાડાવવું. ઉરાડાવું અવાકે (કર્મણ)] મરી ગયેલાંની પાછળ પરણેલાં જોડાને અપાતું દાન. ૦મહેશ્વરી | ઉરાંગઉટાંગ ૫૦ [છું. મોરેના-૩ ન મૂળ મલય] ઊભે ચાલી શકે વિ૦ બેરંગી; ગંગાજમની
[ખેરિયું તે એક જાતને વાંદરો ઉમા (—ડિયું) ન૦, – પં. [૩.૩મા]િ જુઓ ઉબાડિયું; | ઉરિયાલ ન એક જાતનું ઘેટું ઉમાર્ગ-રગ ૫૦ જુએ ઉન્માર્ગ
ઉર વિ૦ [] વિશાળ (૨) મેટું (૩) ઊંચું (૪) ઉમદા; કીમતી. ઉમાલી વિ. ઉદાર; છૂટે હાથે ખરચનારું (માણસ) (૨) ઉમંગી ૦ચક્ષા વિ. સ્ત્રી વિશાળ ચક્ષુવાળી ઉમાસી વિ. ઉદાર (૨) હોંશીલું
[પતિ; મહાદેવ | ઉરૂબરૂ અ૦ + જુએ રૂબરૂ; સન્મુખ ઉમિયા સ્ત્રી (સં.) જુઓ ઉમા. ૦ધીશ, વર ૫૦ (સં.) ઉમા- | ઉરેફ-બંડી સ્ત્રી [.કરેવ = ત્રાંસું] વણાટની રેખાથી ત્રાંસુ વેતઉમેદ સ્ત્રી [.] આશા (૨) ઈરછા; અભિલાષા. ૦વાર વિ૦ | રીતે કરાતા એક પ્રકારના સીવણવાળી બંડી [(સર્પાદિ) ઉમેદ રાખનારું (૨) ૫૦ નેકરી માટે અરજદાર અથવા નવું કામ | ઉગામી વિ. [ā] પેટે ચાલતું (૨) ન૦ પેટે ચાલતું પ્રાણી શીખનાર આદમી. ૦વારી સ્ત્રીઉમેદવારણું
ઉપગ્રહ, ઉઘાત . [4] છાતીને એક રોગ ઉમેરવું સક્રિટ હોય તેમાં બીજું મૂકવું, નાંખવું, રેડવું, વધારવું | ઉરેજ પું; ન [.] જુઓ ઉરજ (‘ઉરમાં) (૨) મેળવવું, ભેગું કરવું (૩) ઉશ્કેરવું. –ણ ન જુઓ ઉમેરણ | ઉદેશ ૫૦ [i] પેટની ઉપરના ખાડાનો ભાગ (૨) અખળામણ, –ણી સ્ત્રી, ઉમેરવું તે; વધારો (૨) [લા.] | ઉરેનલ ! [4] ઉરેદેશ આગળના શરીરની નળી વધારીને કહેવું – ઉશ્કેરવું તે.[ઉમેરાવવું સક્રિ (પ્રેરક). ઉમેરાવું ઉભાગ ૫૦ [.] ઉદેશ અ૦િ (કર્મણિ).]
ઉોવંશ ૫૦ [૪] છાતીનો ભાગ ઉમેરે ૫૦ ઉમેરવું કે ઉમેરેલું તે; વધારે (૨) મેળવણી; ભેળવવું તે | ઉસ્થિ ન સિં. છાતીનું હાડકું ઉમેશ પં. [સં.] (સં.) ઉમાપતિ; શંકર
ઉણું ન [સં.] જુઓ ઊર્ણ. નાભ ૫૦ કરોળિયો ઉમેળવું અદ્દેિ આમળીને મૂળમાંથી ઉખેડી નાખવું. [ઉમેળાવવું | ઉ સ્ત્રી [] હિંદની એક ભાષા કે તેની (ફારસી) લિપિ સક્રિ (પ્રેરક). ઉમેળાવું અ&િ૦ (ભાવ)]
ઉર્ફ-ફે) અ૦ [..] ઉરકે ઉર ન૦ લિ.] હૃદય (૨) છાતી (૩) [લા] ધ્યાન; લક્ષ. [ઉરની | ઉર્વશી સ્ત્રી [ā] (સં.) સ્વર્ગની એક અસર લાગણું = ખરા મનને ભાવ.ઉર આણવું, ઉરે ધરવું = ધ્યાનમાં | ઉર્વારુ સ્ત્રી [સં.] એક જાતની કાકડી લેવું. ઉર ભરાઈ આવવું = હૃદયમાં ખૂબ લાગણી થવી; ભાવ- | ઉવી સ્ત્રી [સં] પૃથ્વી (૨) જમીન ભીનું થઈ જવું.]. ૦૪-રેજ ૫૦; નવ સ્તન (૨)[સં.] કામદેવ. ઉર્સ ન૦ મિ.] જુઓ ઉરસ મંઠલ(–ળ) ન૦ છાતીને ભાગ(૨) સ્તનમંડળ. ૦માળ સ્ત્રી| ઉલગુલાંટ સ્ત્રી [સં. હર્ +ગુઢાં] ગુલાંટ, અવળી ગુલાંટ છાતી સુધી ઝુલે એવો હાર. ૦રાગ ૫૦ હૃદયને રાગ; પ્રેમ. ઉલઝણ-ન સ્ત્રી[હિં.] ગુંચવાડે; કોયડો (૨) ચિંતા; મંઝવણ વલ્લી સ્ત્રી, દંટીથી છાતી તરફ જતી વેલ જેવી સુવાંટી (૨) ઉલટાણી સ્ત્રી, ચામડિયાનું એક ઓજાર પેટ ઉપર વાટા પડે છે તે; ત્રિવલી. સ્ત્ર, સ્ત્રાણ ન૦ છાતીનું ઉલટાવવું સક્રિ. ‘ઊલટવું'નું પ્રેરક બખ્તર. (ર)સ્થલ(ળ) ન૦ છાતીને ભાગ. ૦હાર ૫૦ ઉલ(લે)માં ૫૦ [..] ઇસ્લામી પંડિત -શાસ્ત્રી જુઓ ઉરમાળ
ઉલસાવવું સક્રિ. ‘ઊલસવું’નું પ્રેરક ઉરગ પું; નસં.] પેટે ચાલે તે – સાપ. ૦૫તિ ૫૦ શેષનાગ. | ઉલળાવવું (લ) સક્રિ. ઊલળવું'નું પ્રેરક oભૂષણ, વિશાલી ડું(સં.) શિવ, લતા સ્ત્રી નાગરવેલ. | ઉલં–લંઘવું સક્રિ. [સં. ૩ઢંઘ]ઓળંગવું; ઉપર થઈને જવું; -ગાદ ૫૦ [i.] (સં.) ગરુડ
પાર કરવું (૨) અનાદર કરવો.[ઉલં(લં)ઘાવું અક્રિ૦,–વવું

Page #163

ઉલંભડા]
૧૧૮
[ઉશ્વાસ
સક્રિ. (કર્મણિ ને પ્રેરક)].
વિરુદ્ધ જવું –ન માનવું તે (૩) અપરાધ ઉલંભડે ! [સં. ઉપાશ્ચં] ઠપકે; મહેણું : [ઉલાળ | ઉલ્લંઘવું, ઉલ્લંઘાવવું, ઉલંઘાવું જુઓ ‘ઉલ્લંઘવું'માં ઉલાણ (લા') વિ. પાછળના ભાગમાં વધારે વજનવાળું; જુઓ | ઉલ્લાદ, –વવું (ક્લા')+(૫.) જુએ ઉલ્હાદ–વવું - ઉલાળ(લા')
વિજુએ ઊલળવું]ઊલળતું (૨)પુંગાડા ઈત્યાદિ- | ઉ૯લા૫ ૫૦ [ā] વાણી (૨) કટાક્ષ કે તિરસ્કારનું વચન; વક્રોક્તિ ના પાછળના ભાગમાં વધારે વજન હોવું તે. [-પ = વાહનને (૩) ઘાંટો પાડીને બોલાવવું તે (૩) દુઃખ, ભય, શોક, માંદગી પાછળ વધારે પડતું વજન થવું કે લાગવું. ઉલાળે પડવું = પાછળથી | ઈત્યાદિથી સ્વરમાં પડો ફરક; કાકુ. વન ન કથન કાંઈ અડચણ આવવાથી (કામ)અટકી જવું; બંધ થવું.]–ળાચી ઉલાસ પં. [૪] આનંદ (૨) પ્રકાશ; ભભ (૩) પ્રકરણ (૪) સ્ત્રી- બારણાને ઉલાળે ઊંચે કરવાની કચી – આંકડી.-ળિયું | [કા.શા.] એક અર્થાલંકાર જેમાં એકના ગુણ અથવા દેષથી ૧૦ ઉલાળવું તે. [ઉલાળિયું કરવું = વચ્ચેથી બંધ કરવું; દેવાળું બીજાના ગુણ અથવા દોષ બતાવાય છે. [ પ્રકાશવું; ઝળકવું કાઢવું.].--ળિયે ૫૦ઉલાળાવું તે(૨) જુએ ઉલાળો (૩) સ્ત્રીઓનું ઉલ્લાસવું અક્રિ. [. વાસ] હરખાવું (૨) પ્રફુલ્લિત થવું (૩) એક ઘરેણું (કા.) (૪) દેવાળું કાઢવું તે (૫) વિનાશ. [ કરે ઉલાસી વિવેક-સિની વિ૦ સ્ત્રી આનંદી (૨) તેજસ્વી;ભપકાદાર જુએ ઉલાળિયું કરવું]
ઉલ્લ વિ. [હિં.] મુરખ; ગમાર. [–બનવું = મૂર્ખ કરવું; મૂર્ખ - ઉલાળવું સક્રિ૦ ‘ઊલળવું'નું પ્રેરક; ઊલળે એમ કરવું(૨)ઉછાળવું અવિચારી કે બેવકૂફમાં ખપવું, ગણાવું.] (૩) અધવચ મૂકી દેવું (૪) બંધ કરવું; દેવાળું કાઢવું.ઉલાળાવવું | ઉલ્લેખ [i] નિર્દેશ; કથન (૨) વર્ણન (૩) [કા. શા.]એક સક્રિ. (પ્રેરક). ઉલાળવું અક્રિ. (કર્મણિ).]
અલંકાર – જેમાં ઘણા જણ ઘણી રીતે એક જ જણને જુએ અથવા ઉલાળી , ઉલાળિયું, ઉલાળિયે જુઓ ‘ઉલાળ'માં
એક જણ ઘણે રૂપે જણાય તેવું વર્ણન હોય છે. ૦૭ ૫૦ ઉલ્લેખ ઉલાળી સ્ત્રી, નાને ઉલાળો; આગળી
કરનાર. ૦નીય વિ. ઉલ્લેખવા જેવું ઉલાળે (લા') j[ઊલળવું] ઊભે આગળ જૂની ઢબનો લાકડાનો | ઉલ્લેખવું સક્રિ[. ] લખવું; કેતરવું (૨) ઉદ્દેશીને હોય છે તે) (૨)[.૩૮૪ = એક છંદ] કાવ્યના અંતરનું વલણ; લખવું; નિર્દેશ કરે (૩) વર્ણવવું.[ઉલેખાવવું સક્રિ૦ (પ્રેરક). ઊથલો (૩) ઉછાળે; ઊબકે. [-પાટો = ઉલાળ નીચે કરવો ઉલેખાવું અક્રિ. (કર્મણિ)] (બારણું વાસવું); ઉલાળાથી બારણું બંધ કરવું. –ખેંચ =બારણું ઉલલેલ વિ. [સં.] રમતિયાળ (૨) લહેરી [મેજ કરાવવી ઉઘાડવા ઉલાળ ઊંચે કર.]
ઉહાદ ૫૦(.) + આહલાદઉલ્લાસ. –વવું સક્રિ૦ રાજી કરવું; ઉલાંચ (૦) ૫૦ આચ; ધક્કો [ગેટીમડું(૨)એક રમત ઉવટ ન[જુઓ ઉટવણું ઉપટણું; લેપ કર – ચળવું તે (૨) ઉલાંટ () સ્ત્રીઊલટાઈ જવું - ગુલાંટ ખાવી તે. ગુલાંટ સ્ત્રી, શરીરે ચોળવા નું એક સુગંધી દ્રવ્ય (૩) ઊટકવાના કામમાં આવતી ઉલૂક પું; ન [સં.) ઘુવડ
વસ્તુ પુત્ર ઉવટણ તરીકે વપરાતું દ્રવ્ય (૨) જુઓ ઉપરવટશે ઉખલ ૫૦ [ä.] જુએ ઊખળ
ઉવાટ વિ. [સં. ક્ + વ આડું બેટું (૨) સ્ત્રી આડે રસ્ત; ઉલૂપી સ્ત્રી[] (સં.) એક નાગકન્યા; અર્જુનની એક પત્ની ખેટો રસ્ત; ઉન્માર્ગ ઉલેખે અ૦ અલેખે; નકામું
ઉવારો પુત્ર + જુઓ એવારે ઉલેચ(–) (લે') j૦ રૂમાલ; ટાઢેડિયું (૨) ચંદરવે; છત ઉખ પું+[ઉખવું] ઉપેક્ષા; અનાદર. ૦૫ વિ૦ ઉખનાર ઉલેચણી (લે) સ્ત્રી જુઓ ઉલેચવું] નાનો ઉલેચણો.-ણિયે, ઉખવું સવિલં, હા , પ્ર. વો]ઉપેક્ષા કરવી (૨) અના–ણે ડું પાણી ઉલેચવાનું પાત્ર (૨) પાણી ઉલેચવાની એક યુક્તિ |
દર કરે; અવગણવું; તુરછકારવું. [ઉખાવવુંસા ,ઉવેખાવું ઉલેચવું સ૦િ [સં. ૩૪ + રિવ, પ્રા. સ્ટિવ = ખાલી કરવું] અક્રિ. ‘ઉખવું'નાં અનુક્રમે પ્રેરક ને કર્મણિ]. સક્રિટ છેડે થેડે બહાર કાઢવું (પ્રવાહી માટે). [ઉલેચાવવું ઉશના ૫૦ [.] (સં.) અસુરેના ગુરુ –શુક્રાચાર્ય સક્રિ. (પ્રેરક). ઉલેચાવું અ૦૦ (કર્મણિ)]
ઉશાપ [. ૩ + રા૫ ? મ. ૩રરા૫] શાપનું નિવારણ, તેના ઉલેચ (લે) પુંજુઓ ઉલેચ
ઉતારને માર્ગ [ઉથામવાં =માંદાની સારી રીતે ચાકરી કરવી] ઉલેમા પુંછે જુઓ ઉલમા
ઉશીકું-સું) ન૦ [જુઓ ઉશીસું. .૩સમ] ઓશીકું. [ઉશીકાં ઉલ— લ)ર (લે') વિ. ઊંચા વધવાના વલણવાળું (૨) ઊંચું | ઉશીનર ૫૦ [4] (સં.) પુરુના વંશને રાજ ઉલકા સ્ત્રી [] રેખાના આ કારે પડતો તેજનો ઢગલો; આકાશન | ઉશી(–ષી)ર ન૦ [i] એક વનસ્પતિ; વીરણને વાળો
અગ્નિ (૨) ખરતા તારે (૩) ખેરિયું (૪) જવાળામુખીમાંથી | ઉશી નÉä. ૩છીર્ષક, ત્રા. ડીસ, ૫.૩રારી, કરો ઓશીકું ઊડેલો અગ્નિ. ૦૫ાત ૫૦ ઉષ્કાનું પડવું તે (૨)[લા.] મહા અનર્થ | ઉશે –સે)ટવું સક્રિાં , ૩/ક્ષા ,પ્રા.૩fસ્લFI](તિરસ્કારથી – ઉત્પાત. ૦મુખ ન૦ જવાળામુખીનું માં (૨) ખેરિયાને બળતો | કે કાળજી વિના ગમે તેમ) કવું.[ઉશે(–સે)ટાવું અદ્દેિ ,-વવું છેડો (૩) પં. અગ્નિમુખી રાક્ષસ
સક્રિ અનુક્રમે કર્મણિ ને પ્રેરક] ઉત સ્ત્રી [] દોસ્તી; મહેબત
ઉશ્કેરવું સક્રિરવ ‘હુશ' + કરવું] આવેશમાં આવે એમ કરવું; ઉલર વિ. મ. ૩૦ = ઊંચું ચાલવું ?] જુઓ ઉલેર
ઉત્તેજિત કરવું (૨) ભંભેરવું; ચડાવવું. –ણ ન૦, –ણુ સ્ત્રી ઉલસવું અ૦િ [સં. ૩~] જુએ ઉલ્લાસવું
ઉશ્કેરવું તે [‘ઉશ્કેરવું'નું અનુક્રમે પ્રેરક અને કર્મણિ ઉલ્લસિત વિ. [સં.] હર્ષથી પ્રફુલ્લિત; ઉક્લાસવાળું
ઉશ્કેરાટ પું, આવેશ, ઉશ્કેરણી. -વલું સક્રિ૦, –વું અ૦િ ઉલ્લંઘન ન૦ [] ઓળંગવું તે; અતિક્રમ (૨) અનાદર કરવો તે; | ઉશ્વાસ રૂંવ + જુઓ ઉચ્છવાસ

Page #164

ઉષ ]
ઉષ ન॰ [સં.] ઉષા. ૰ર્મુધ વિ॰ [ä.] મળસકે વહેલું ઊઠનારું, —ષ:કાલ(~ળ) પું॰ ઉષા – મળસકાના સમય.—ષ:કાલીન વિ૦ ઉષઃકાળનું –ને લગતું. ૦પાન,—ષ:પાન ન॰ સવારે ઊઠીને તરત પાણી પીવું તે. –ષા સ્ત્રી॰ પરઢ (૨) મળસકાનું અજવાળું (3) સારી જમીન (૪) (સં.) એખા (૫) એક વૈદિક દેવતા ઉષીર ન॰ [ä.] જુએ ઉશીર
ત્વ
ઉષ્ણ ન॰ [5 ] ઊંટ. -ટીકા,-ટી શ્રી ઊંટડી ઉષ્ણ વિ॰ [સં.] ગરમ. કટિબંધ પું॰ વિષુવવૃતથી ૨૩ અંશ ઉત્તર અને ૨૩ અંશ દક્ષિણ વચ્ચેનો ભાગ. તા સ્ત્રી- ગરમી; ઊનાપણું. તાનય ન૦ ગરમી વહન કરવાની ક્રિયા. તામાન ન૦ ઉષ્ણમાન. તામાપક વિ॰ ઉષ્ણતા માપનારું (૨) ન૦ તેવું યંત્ર. તાવહન ન॰ ગરમી વહન કરવી તે. તાવાહક વિ૦ (ર) પું॰ ગરમી વહન કરનાર. ॰તાવાહી વિ॰ ઉષ્ણતાવાહક. ન૦, ૦માન ન૦ ગરમીનું માપ; ટેમ્પરેચર’.−ષ્ણાંશુ પું[+ અંશુ] સૂર્ય. -ષ્ણેાદક ન॰ [+ઉદક] ઉષ્ણ પાણી. -ણૈૌષધિ(—ધી) સ્ત્રી॰ [+ઔષધિ] ગરમી આપે એવી દવા ઉષ્ણીષ પું॰ [ä.] માથાને ફેંટો, પાઘડી ઇ૦ (૨) મુગટ ઉષ્મા ॰ [સં.] ગરમી (૨) હૂંક (૩) વરાળ. ૦ાર પું॰ (વ્યા.) રા, ષ, સ, ને હ એમાંના કોઈ પણ વ્યંજન,ભેદ્ય વિ॰ પ્રકાશમાન; ગરમી વહન કરવાના ગુણવાળું. ૰માન ન૦ જુએ ઉષ્ણુમાન. માપક(યંત્ર) ન૦ ઉષ્મા માપનારું યંત્ર,થરમૉમિટર, –માંક પું[+અંક]ગરમીના આંક; ‘કૅલરી’ (ર)ગરમી ગ્રહણ કરવાના આંક; ‘સ્પેસિફૅિક હીટ’ (પ.વિ.) ઉસ પાવવું સક્રિ॰ ‘ઊસપવું’નું પ્રેરક
ઉસરવું સક્રિ॰ એકઠું કરવું (૨) કચરા (દૂર કરવા કેફેંકી દેવા માટે, જેમ કે, ગંદકી, એઠવાડ ઇ૦) વાળી ઝડીને એકઠું કરવું, [ઉસરડાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક), ઉસરડાવું અગ્નુિ૦ (કર્મણિ ] ઉસરા પું॰ ઉસરડીને એકઠી કરેલી વસ્તુ (૨) કચ્ચરધાણ ઉસરણ ન॰ [‘આસરવું' પરથી] ઘટાડો ઉસરાવવું સક્રિ॰ ‘ઊસરવું’નું પ્રેરક ઉસવણ(—ણું) ન॰ ઊસનું – ખારવાળું પાણી
ઉસાર પું॰ +[જીએ આસાર] એથ (૨)હવાના અવકાશ ઉસારણ ન॰ ઉસારવું તે
ઉસારવું સકિ॰ [ä. કલ્સ, પ્રા. કહ્તાર] ઉપાડવું (૨) ધસીને ઉસરડી લેવું. [ઉસારાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક), ઉસારાવું અક્રિ (કર્મણ)]
ઉસાસ પું॰ [નં. ૩વાસ, પ્રા. ઉસ્તાન] ઊંડો શ્વાસ ઉસૂલ પું[Ā.] સિદ્ધાંત; નિયમ
ઉસેટલું સક્રિ॰ જીએ ઉશેટવું; ફેંકી દેવું. [ઉસેટાવવું સક્રિ૦ (પ્રેરક). ઉસેટાનું અક્રિ॰(કર્મણિ)]
ઉસેડવું, ઉસેઢાવું, –વવું નુએ ઉસરડવું, ઉસરડાવું, –વવું ઉસેવણ ન॰ નુએ ઉસવણ; ઉસેવવા માટેનું ખારનું પાણી ઉસેવવું સકે॰ સૂતર અથવા રેશમને રંગ ચડાવવા માટે પહેલાં ઊસના - ખારવાળા ઉકાળામાં બાળી રાખવું(૨) બાફ આપવે; ધોવું (૩) સેવવું; પરેશીલન કરવું. [ઉસેવાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક), ઉસેવાનું અનફ્રે॰ (કર્મણ)] ઉસ્તવાર વિભુંદ્ર, કસ્તુવાર] જબરું (૨) છાતીચલું (૩) દૃઢ. —રી

૧૧૯
[ઊખડવું
સ્ત્રી॰ મજબૂતી; કૌવત (૨) દઢતા (૩)[સર॰ મેં.](સુ.) માવજત;
ઉપચાર
ઉસ્તાદ વિ[ા.] કાબેલ; પહોંચેલું (૨)પું॰ ગુરુ(૩) વિદ્યાગુરુ; આચાર્ય; તજ્ઞ. —દી વિ॰ ઉસ્તાદની ઢબનું (૨) સ્ત્રી॰ ઉસ્તાદપણું; કાબેલિયત (૩) ચાલાકી; યુક્તિપ્રયુક્તિ કરવાની હોશિયારી ઉસ્તાની સ્ત્રી[હિં.] ઉસ્તાદ સ્ત્રી(૨) ઉસ્તાદ -- ગુરુની પત્ની (૩) શિક્ષિકા; ગુરુસ્રી
ઉળખળા પું॰ [સં. વ] ખાંડણિયા કાર પું॰ ‘ઉં’ અક્ષર કે ઉચ્ચાર
ઉંદર પું॰ [. કેંતુરી, 1.] ઊંદર. [ઉંદરને ઉચાળા શા ? = જેને ઘરબાર નથી તેને ચિંતા શી ? ‘નાગા નહાય શુંને નિચાવે શું? ખિલાડી જેવું હોવું, –ને મેળ કે સંબંધ હોવા = આદવેર હોવું; સાપ નેળિયા પેઠે કુદરતી વેર હોવું.]. ॰કણિયું, કણી સ્ત્રી ઉદરિયું, ૦૩(–કા)ની, ॰કરણી [સં. f] સ્ત્રી૰ એક વનસ્પતિ. ડી સ્ક્રી॰ ઉંદરની માદા (૨) નાના ઉંદર. પું૦ નર ઉદર (૨) મેટો ઉંદર. ૦વાઈ સ્ક્રી॰, રિયું ન૦ ઉંદર પકડવાનું પિંજ
ઉબર(રા) પું॰ [સં. ટુંવર, પ્રા. ૐ...વર]એક ઝાડ; ઉમરડા(ર) [જુએ ઊમર] ઘરને ઊમર. [ઘસવા, “ભાંગવા = વારંવાર આવજા કરવી (૨)(ગરજ કે કામની લાલચે) ખુશામત કરવા જવું. –રી સ્ત્રી॰ ઉમરડો. – ન૦ ઉમર બળેટિયા પું॰ (કા.) પહેરેલા લુગડાની પેડુ ઉપર વાળેલી ગાંઠ Cખી સ્ત્રી॰ [ફૈ.] ધઉં, જવ ઇત્યાદિ ધાન્યનું ઠંડું ઉમર, દરાજ, લાયક જીએ ‘ઉમર’માં
ઊ પું[સં.] વર્ણમાળાને છઠ્ઠો અક્ષર; ‘ઉ’નું દીર્ઘ રૂપ – એક સ્વર. ॰કાર પું॰ ઊ અક્ષર અથવા ઉચ્ચાર.૦કારાંત વિષૅડે ઊકારવાળું ઊ(ગ,—પ)ટા પું॰ દુખતી આંખની એક દવા [ અકડું ઊકડું વિ॰ [સં. રટ(-g), પ્રા. લઘુકુળ, ૧] (સુ.) ઉભડક; ઊકડા પં॰ [હૈ. વાતા, વોટ્ટા = લાંચ પરથી ?] વરસંદ; વર્ષાસન (રાજની રાતબ કે સીધું વરસે ચૂકતે કરવાના બંદોબસ્ત) ઊકણવું અક્રિ॰ (કા.)નાસી જવું.[ીકણાવું અક્રિ॰ (ભાવે)] ઊકન વિ॰ તૈયાર; હાજર (૨) (કા.) ઉમર લાથક; વિવાહને યોગ્ય ઊકલવું અક્રિ॰ [નં. ૩જી ? કે. વàાવિથ = ખાલાયેલું ] ગડી કે ગુંચગાંઠનું ખૂલવું; ગુંચગાંઠ વિનાનું – સરળ કે સીધું બનવું (૨) (અક્ષરો કે લખેલું) વંચાવું; વાંચી શકાવું (૩)સીધું ઊતરવું; પાર પડવું; આટોપાવું; સધાવું. [ઊકલાનું અક્રિ॰ (ભાવે)] ઊકળ-બિંદુ ન॰ કાઈ પ્રવાહી જે ગરમીથી ઊકળેતેનો આંક કેતે ગરમીનું માપ કે હિંદુ; ‘ૉઇલિંગ નાઇન્ટ’ (પ.વિ.) ઊકળવું અ૰ક્રિ॰ [સં. ગુરુ ?] ખળખળવું; ખૂબ ગરમ થવું (૨) ગુસ્સે થવું. [ઊકળાવું અકિ॰ (ભાવે) ] ઊખઢવું અક્રિ મંજુએ ઉખાડવું](વળગેલું કે ચેાંટેલું હોય ત્યાંથી) છૂટું પડવું; જુદું થવું (૨) જડમૂળથી નીકળી જવું(3)[લા.] વંઠી જવું. [ઊખડી પડવું =ઊખળવું; ગુસ્સે થઈ જવું; લડી પડવું. ઊખડી જવું = સારૂં થઈ જવું; પાયમાલ થવું; બેહાલ કે દુર્દશા

Page #165

ઊખડાવું]
૧૨૦
[ઊજવાયું
થવી.]. [ઊખડાવું અકિં. (ભાવે)] [ખારાટવાળી જમીન [-ગ્રાન્ટ = નિયમથી થતી એ કસનહિ પણ ઊધડ અપાતી ગ્રાન્ટ ઊખડી સ્ત્રી જુએ ઊખળી] લાકડાને ખલ(૨) જુઓ ઊખર] | બ્લેક ગ્રાન્ટ.–દર =બીજી ત્રીજી ફોડવાર ઝીણવટ વિના પડાતે ઊખડેલ વિ. જુઓ ઊખડવું] વંઠેલ
એકસર દર; ફલૅટ રેટ’.] ઊખત (કા.), –દ સ્ત્રી નવાઈ આશ્ચર્ય
ઊચકવું સક્રિ. [સં. ૩4 + ? મ. ૩ળે, ઉં. હવાના] ઊખર વિ. [૩. કર] ખારાટવાળું (૨) સ્ત્રી જેમાં કાંઈ પાકે ઊંચું કરવું; માથે લેવું (૨) [લા.] ,કે આપવો; ધમકાવવું. નહીં એવી જમીન; ખારાટવાળી જમીન
[ઊંચકાવું અ૦િ (કર્મણિ)]. ઊખળ(ઈ-) ન૦ [સં. ૩૦, બા.૩d, ૩૩૮] ખાંડ- | ઊચકી સ્ત્રી વાધાણી, હેડકી
ણિ (૨) ચાર બળદવાળા ગાડાના બે આગળના બળદનું ધસરું | ઊચકું વિ૦ ઉછીનું લીધેલું (૨) નાદાર ઊખળવું અક્રિ. [, ૩૦] વળનું ઊકલી જવું; ઊબળવું (૨) | ઊંચકે ૫૦ ઉચ્ચક લીધેલી – આપેલી રકમ
ઊકળવું; ગુસ્સામાં બોલવું. [ઊખળાવું અક્રિ૦ (ભાવે)] | ઊચકો ! [હિં. ૩વમાં, મ. નૈવૈયા] પારકા માલ ઉપર ઊખળી સ્ત્રી,-લું ન જુઓ ઊખળ [ગુણને – ઉલ્લર છોકરો ચેરની નજર રાખનારે આદમી (૨) ઠગ; બદમાશ માણસ(૩) ઊખળો પં. [જુઓ ઊખળ] ખાંડણિયે (૨) ઊંચા વધવાના છકેલે માણસ
[(કર્મણિ)] ઊગટ સ્ત્રી ઊભેલા ગાડી - ગાડાના પૈડાની આગળ પાછળ મુકાતું ઊચડવું સક્રિ. [જુઓ ઊડવું] ઉખાડવું. [ઊચડાવું અક્રિ અટકણ (૨) ઉગટણું, પીઠી કે તે એળવાની ક્રિયા
ઊચણવું સક્રિટ છુટું કરીને ગોઠવવું (રેશમના તાર ઈત્યાદિ). ઊગટવું સક્રિ. પીઠી ચોળવી
[ઊચણાવું અ૦િ કર્મણિ] ઊગટ ૫૦ (કા.) ઘોડાના તંગની વાધરી (૨) જુએ ઊકટ ઊંચમુચ અ૦ જુઓ અચબૂચ
[કિ (કર્મણિ)] ઊગણી સ્ત્રી [જુઓ ઊગવું] ઊગવું તે; ઉગાવો [શરૂઆત | ઊચરવું સક્રિ. [સં. ૩રવર | ઉચ્ચારવું; બાલવું. [ઊચરાવું અ૦ ઊગમ ૫૦ [જુએ ઉગમ] ઊગવું તે (૨) મૂળ; ઉદ્દભવસ્થાન (૩) | ઊચલ(–ળ)વું સક્રિ. [. ૩q] ઉપાડવું (૨) ઉચાળા લઈ ઊગમદાસ્ત વિ૦ ખંતીલું (૨) કામગરું. –સ્તી સ્ત્રી, ખંત; ચીવટ | જતા રહેવું.[ઊચલા(–ળા)વું અક્રિ. (કર્મણ)] [ અશાંતિ ઊગર સ્ત્રી[જુએ ઊગરવું ઉગાર; બચાવ (૨) બચત ઊચલાઊચલ(–લી) સ્ત્રીઊંચકાઊંચકી (૨) દોડાદોડી (૩) ઊગરવું અક્રિ. [પ્રા.શ્વર ?] બચવું (૨) બાકી રહેવું. [ઊગ- ! ઊચવવું સક્રિ૦ ધીરવું; આપવું. [ઊચવાવું અક્રિ. (કર્મણિ)] રાવું અકિં. (ભાવે)]
ઊચળવું, ચળવું સક્રિ૦ જુઓ “ઊચલવું'માં ઊગવવું સક્રિઢ ઊગે એમ કરવું; ઉગાડવું
ઊચી જવું અક્રિ. (ઢેર) વસૂકવું; દૂધ દેતું બંધ થવું ઊગવું અક્રિ. [4. કામ, ગા. ૩૧] આગળ અંકુર થવા; | ઊછરભાવ પુત્ર ઊછરવાની - વૃદ્ધિ પામવાની શક્તિ વધવું; ફૂટવું (બીજમાંથી) (૨) ઉદય થી (જેમ કે, સૂરજ, ચંદ્ર) | ઊછરવું અક્રિ.જુઓ ઉછેરવું] પાલનપણ ને સંભાળથી મેટા (૩) (મનમાં) ફુરવું – ઉપન્ન થવું (૪) [લા.] ફળદાયી થવું; | થવું. [ઊછરવું (કર્મણિ] [(બાળમરણમાંથી બચીને.) પરિણામરૂપે નીપજવું. [ઊગતા સૂરજને પૂજવું = ચડતીવાળા | ઊછરેલ પાછરેલ, ઊછર્યું પાછર્યું વિ૦ ઊછરીને મેટું થયેલું પક્ષમાં રહેવું, તેની ખુશામત કરવી; લાભની બાજુએ જવાની | ઊછળવું અક્રિ. [ä. વત્ + સારુ , 21. ૩૪] ઊંચે જવું - વૃત્તિ રાખવી.ઊગતાં જ આથમવું = નાનપણમાં (કે ઉદય થવામાં ફેંકાવું (૨) ઉછાળો મારવો (૩) છલંગ મારવી; કુદવું (૪) છૂટે હોય તેવામાં) મરી જવું. ઊગવું તેવું આથમવું = સવારથી સાંજ હાથે વાપરવું. (લાકડી, તલવાર, વસ્તુ ઈત્યાદિનું) (૫) ખૂબ સુધીમાં કશી ખાસ સ્થિતિ ન ફરવી; જેવા ને તેવા (કંગાલ) | વધી જવું (જેમ કે, ભાવ) (૬) કેઈ જેશ કે આવેશમાં આવવું; રહેવું (દુઃખ કે અફસોસ બતાવવામાં પ્રયોગ થાય છે.) ઊગ્યા મિજાજ -ગુસ્સો કરવો. ઉદા. “શું જોઈને આમ ઊછળતો હશે?' આથમ્યાની ખબર.=શું બને છે તેની દુનિયાની ખબર કે | “એ તેના પર બહુ ઊછો .” [ઊછળી ભાંગવું = વગર વિચાર્યું સમજ યા ભાન; સામાન્ય સમજ.]
[વિવરણ | કુદી પડવું –સાહસ કરી બેસવું; હાથે કરીને નુકશાનમાં પડવું.] ઊઘ વિ[જુઓ ઊઘડવું] ઉધાડું; સ્પષ્ટ (૨) ન૦ સ્પષ્ટીકરણ; [ઊછળાવું અ૦િ (ભાવે)]. [ આપવાની કિંમત ઊઘાડવું અકિં. સં. ૩ઘટ , પ્રા. ૩૩] ઉઘાડું થવું; ખલવું | ઊછિયે ૫૦ ઉછીની લીધેલી રકમ કે ઉછીની વસ્તુઓની ભરી (જેમકે, બારણું, શાળા, મકાન, પિટી, વાસણલા. વાત, રહસ્ય, | ઊજડ વિ. [જુઓ ઉજજડ] વેરાન. ૦મ સ્ત્રીઅષાડ સુદ ૯ પાપ ઈ૦) (૨) ખીલવું, પ્રફુલ્લ થવું (જેમકે, ફૂલ, કળી ઈ૦; [લા) | ઊજડાવું અકિટ [જુએ ઊજડ, ઉજાડવું] ઉજજડ થવું નસીબ)(૩)સાફ - સ્પષ્ટ થવું; નીકળવું(જેમ કે, રંગ, આકાશ ઈ0) | ઊજવું ન૦ ઉજરડું; ભળભાંખરું; પ્રભાત (૪) અર્થ સરે; કલ્યાણ થવું (જેમ કે, એમાં તારું શું ઊઘડયું) | ઊજમ સિં. ૩મ, પ્રા. ૩ નમ! હોંશ; ઉમંગ (૨)+ ઉદ્યમ (૫) નવેસર ઊધડવું (જેમકે, નિશાળ ઊઘડી.)[ઊઘડાવું અક્રિટ | ઊજમાવું અક્રિટ જુઓ ઊજમી ઊજમમાં – ઉમંગમાં આવવું (ભાવે)]
ઊજ(—ઝવેરવું અક્રિ. (કા.) જુએ ઊછરવું. [ઊજ(-ઝવેરાવું ઊઘડું વિ૦ [જુએ ઊઘડ] ઉઘાડું
[કુંવારું | અકિં. (ભાવ)] ઊઘ વિ. [ä. ૩ઢJદ, પ્રા.૩ઘર = સંન્યાસી] ઘર કર્યા વિનાનું ! ઊજવવું સક્રિ. [5. ઉકળવળ = ઉદ્યાપન] (વ્રતનું) ઉદ્યાપન કરવું ઊઘલવું અક્રિટ છલકાવું (૨) પરણવા (વરઘોડામાં) નીકળવું (૨) ઉત્સવ કરે; કોઈ પ્રસંગ વિધિસર પૂરો કર; (જેમ કે,
(૩) [કટાક્ષમાં] ફજેત થવું. [ઉઘલાવું અક્રિ. (ભાવ) લગ્ન, જન્મતિથિ ઇ૦) (૩) ફજેત કરવું (કટાક્ષમાં). [ઊજવાળું ઊચક અ૦ [જુઓ ઉચ્ચક] ઊધડું (૨) ઊંચું; ઉચાટવાળું (મન). | અ૦િ (કર્મણિ)]

Page #166

ઊજવું]
૧૨૧
[ઊઢણ
ઊજવું અકિં. દોડવું (કા.)
ઊડાં નબ૦૧૦ [જુઓ ઊઠ] સાડા ત્રણના ગુણાકારવાળા ઊજળાઈ, ઊજળાટ, ઊજળામણ, ઊજળાશ જુઓ ‘ઊજળુંમાં ઘડિયા. [-ગણાવવાં, ભણાવવાં = રમાડી જવું; ભરમાવવું; ઊજળું વિ૦ [4. ઉર્વ8, 2. ૩si] ઘળું; સફેદ (૨) ચક- છેતરવું.-સુધી આવવું, ભણવું =નામનું આવડવું કે ભણવું; ચકતું; તેજસ્વી (૩) ખું; નિષ્કલંક; નિર્મળ (૪) ઊંચ વર્ષનું | અભણ જેવું હોવું.] ઉજળિયાત (૫) રીતભાતે સુઘડ (૬) પૈસેટકે સુખી; સારું; રૂડું. | ઊઠ સ્ત્રી- [જુઓ ઊડવું] ઊડવાની શક્તિ-ગતિ. ૦ઈ સ્ત્રી, પતંગ [ઊજળા પગનું, ઊજળાં પગલાંનું = જેને આજે ભાગ્ય ઊઘડે ઊટકવું, ઊકાવું અક્રિટ જુઓ ઊટકવું એવું શુકનિયાળ (૨)(વ્યંગ્યમાં) અપશુકનિયાળ, ઊજળાં લૂગડાં, ઊઠણ વિ. [ઊડવું] ઊડે એવું (૨) ચેપી (૩) એની મેળે હવામાં કપઢાં=શુદ્ધ સારી આબરૂ. (જેમ કે, ઊજળે લુગડે ફરે છે | ઊડી જાય એવું; “વલેટાઈલ” (૨. વિ.). ૦ખાટલી સ્ત્રી ઊડે એવી પણ જાળવો: ઊજળે લુગડે ડાઘ લાગે.) ઊજળું કરવું = ઉજા- ખાટલી; બલુન, ખિસકેલી સ્ત્રી, ઊડતી – ઉડે એવી ખિસળવું; દીપાવવું (૨) (વ્યંગ્યમાં) કા ળું કરવું; બેઆબરૂ કરવું. કોલી. ૦ઘો સ્ત્રી, ચંદનઘો ૦ ૫૦ ઉડાડે. ૦૬૮૫૦ ઊજળું વાળવું = ફાયદે કાઢ. ઊજળ લૂગડે (આવવું) = કુસ્તીને એક દાવ. ૦૫ાવડી સ્ત્રી (કા.) જે પહેરવાથી ઉડાય નિષ્કલંક – આબરૂમેર, બદનામી વગર (આવવું).] ફટ,૦ફટાક, | એવી જાદુઈ પાવડી.માછલી સ્ત્રી, ઊડતી – ઊડે એવી માછલી.
બગ, બગ જેવું વિ૦ એકદમ ઊજળું. –ળઈ સ્ત્રી ઉજાશ; રેગ ૫૦ ઊડત –ચેપી રેગ. શેહ સ્ત્રી, જુઓ ઉડાનશેહ ઉજજવળતા (૨) સ્વચ્છતા (૩) સંસ્કારિતા (૪) પૈસેટકે સુખી | ઊઠગૃહ અ૦ [ઊડવું +વું ?] ઊંધું ઘાલીને; આડું અવળું; હોવાને દેખાવ, ૦ળાટ , –ળામણ સ્ત્રી; ન૦, -ળાશ | વિવેક વિચાર વિના. –ડિયું વિ. ઊડઝૂડ થતું કે કરનારું સ્ત્રીઊજળાપણું
ઊઠમૂડ અ૦ એકાએક; છાનુંમાનું ઊઝરવું અક્રિ. (કા.) જુએ ઊજવું [ ભણવાનું ઉઝવ્યું છે'. | ઊઠવું અક્રિ. [સં. ૩ી] હવામાં અધ્ધર જવું (૨) જોરથી ઊંઝવવું સક્રિ૦ [તું. હકડ઼] ત્યાગ કરવો; છેડવું. ઉદા. “તેણે ચાલવું; દેડવું (જેમકે, ઘડો પવનવેગે ઊડયો.)(૩) જવું; ભાગવું;
(-)કવું સક્રિટ માંજવું; અજવાળવું. [ઊટ(–)કાવું અ૦ નાસી જવું. (જેમકે, અત્યારે તે કયાં ઊડયો છે? ઊંઘ ઊડવી = ક્રિ. (કર્મણ)] .
ઊંઘ પૂરી થવી)(૪) ફીકું પડવું અને જતું રહેવું (રંગ ઇત્યાદિ)(૫) ઊટણું ન જુએ ઉપટણું, ઉવટવું
ખપી જવું (વસ્તુ, માલ ઇત્યાદિ) (૬) કલ્પનામાં ચગવું; ગગનઊટવાવું અટકે. [સં. ૩વૃત્ , પ્ર. ૩āટ્ટ) (ઊટણું) ચોળાવું | વિહાર કરવો (૭) (વાત, ગપ, ખબર છે૦) ફેલાવું, પ્રસરવું (૮) ઊટકૂટ [ટો'નું દ્વિવ] અનાજને ખાંડયા ઝાટકથા પછી (તલવાર, લાઠી, બંદૂક, તપ, ઈ હથિયાર) હવામાં બરાબર
રહેલાં છેતરાં [. મારા? મ. ટ] સાડાત્રણ ગણું ચગવું, વપરાવું(૯)ચેપ ફેલાવો (જેમ કે, આખે શરીરે ચેપ ઊડે); ઊડ(હું) વિસં. મર્થ તુર્ય, ગા. મä? સર૦ હિં. દૂઠ-ઠા કે રોગ ફેલાવે (૧૦) ચડી આવવું; ધસી જવું; લડવા કૂદી પડવું. ઊઠબેસ સ્ત્રીરડવું અને બેસવું તે () એવી કસરત અથવા (જેમ કે, તેને શો વાંક કે તેના પર તમે ઊડવા ?) (૧૧) (તકશિક્ષા (૩) વારે વારે ઊઠવું અને બેસવું તે (અજંપાથી કે અક- રાર અથાહર રહીને સ્ત્રીમાં) ઊઠવી તકરાર કે લડાઈ થવી; ળામણથી)
વાં પડે (૧૨) (પરીક્ષામાં) નાપાસ થવું. [ઊઠતા કાગ ઊઠલપાનિયું વિ૦ (કા.) ઉડેલ, વંઠેલ (૨) ગાંડું, ચસકેલું પાડે એવું = ‘વડનાં વાંદરાં ઉતારે એવું'; ગમે તેમ કરીને પહોંચી ઊડવું અક્રિ. [સં. ૩થા, પ્રા. ૩] ઊભું થવું (૨) જાગવું અને વળે એવું; ચકોર; દાવપેચવાળું કે યુક્તિબાજ (૨) તોફાની; ઉધપથારી છોડી ઊભું થવું (૩) જાગવું; સાવધ થવું; તૈયાર કે ખડું થવું માતિયું; ખૂબ ચંચળ ને અટકચાળું. ઊડતાં પક્ષી (પંખી) (૪) એકાએક ઓચિંતું ખડું થવું, આવી લાગવું, બનવું (જેમકે, ઝાલવાં = ગમે તેમ કરીને કામ પાર પાડવું, પહોંચી વળવું. બંડ, બૂમ, દરદ, અગન, રણ, કેલ્લો વગેરે) (૫) પૂરું કરીને ઊઠતી અહલા (થવી, વળગવી) = ઊલટી સામેથી પીડા (આવી ઊભું થવું. (જેમ કે, સભા, અદાલત, પ્રગત, મંડળી ઈ૦) (૬) પડવી). ઊઠત રોગ = ઊડણ – ચેપી રેગ. ઊડી જવું = અદશ્ય ખીલવું; બરાબર ઊઘડવું સ્પષ્ટપણે પરિણમવું (જેમ કે, છાપ, થવું;હવામાં જતું રહેવું (ગંધ, દારૂ, કપૂર, પરી, સ્વપ્ન, વાત ઈ૦) રંગ, સેળ, બચકું ભરવાથી દાંત, દિલમાં ભાવ વગેરે) (૭) (જીવ- (૨) (૨) વસૂકી - ઊચી જવું, ઊડીને આંખે બાઝવું કે નમાં નીવડવું; નીકળવું. (જેમ કે, છે કરે ખરાબ ઊઠયો.) (૮) વળગવું = એકદમ સુંદર લાગવું. ઊડી પડવું =લડી પડવું; સામ(દિલ) ઊતરી જવું; રાગ કે પ્રેમ જ રહે (૯) (દી કે દિવસ સામે આવી જવું.]
[એચિંતું સાથે, જુઓ તે શબ્દમાં. [ઊઠતા બેસતાં અ૦ હરદમ; બધે | ઊર્ડ અ૦ (કા.) ભાન રાખ્યા વિના; ખબર આપ્યા વિના; વખત. ઊડ પહાણ પગ પર = હાથે કરીને- જાતે પિતાનું | ઊઢાઢ(–ડી) સ્ત્રી ઉપરાછાપરી ઊડવું તે (૨) દોડાદોડ, ઘણી બગાડવું; પોતે જ પોતાના પગ ભાગવા. ઊડી ચાલવું = મરી જવું. ઉતાવળ (૩) અવ્યવસ્થા; અંધાધુંધી [ભાષા; ઉકલી ઊઠી જવું = ચાલ્યા જવું; જતું રહેવું (૨) નિશાળ છેડવી (૩) | ઊડિયા સ્ત્રી[. ગૌઢ, પ્રા. ૩fz] ઉત્કલની -એરિસાની દેવાળું કાઢવું; પાયમાલ થવું (૪) મરી જવું. ઊડીને બેઠું થવું | ઊડી સ્ત્રી [સર૦ મ. ૩] મલખંભની એક કસરત
મંદવાડમાંથી – ખાટલામાંથી ઊઠવું, સાજું થવું. (. . . રૂા)ની | ઊડેલ(-લું) વિ. ચંચળ વૃત્તિનું (૨) ફાટેલું; વંઠેલું (૩) ઢોર પણ ન કડવી =તેટલા રૂા.નું નુકસાન થવું.]
ખાય એવું બગડેલું [માણસ. – વિ૦ સ્ત્રી પરણેલી ઊક સ્ત્રી [સર૦ મ. ૩ઠાટ(–)ā]સેવાચાકરીમાં આલપાલને | ઊઢ વિ. [સં.] પરણેલું (૨) લઈ જવાયેલું (૩) પું. પરણેલે હાજર ને હાજર રહેવામાં પડતા શ્રમ (૨) વેકરૂપ શ્રમ | ઊઢણ ન જુએ ઉઢાણું

Page #167

ઊણ]
ઊષ્ણુ વિ॰ [તું. ન ] ઊભું (૨) સ્ત્રી॰ જુએ ઊણપ. ૦૫(~મ) સ્ત્રી॰ ઓછપ;ખાટ(૨) અપૂર્ણતા (૩) ખોડ. ૦વું સક્રિ॰ વણાટમાં ઊભું હોય તે પૂરવું; તૂણવું. -ણાપણું ન॰ ઊભું હોવું તે. —ણા પેટનું વિ॰ વાત પેટમાં ન રાખીશકે એવું.-ણાશ સ્ર॰ ઊણાપણું. −ણું વિ॰ આખું ભરાયેલું; અપૂર્ણ, ખૂટતું; કમી ઊતડવું સક્રિ॰ નુએ ઉતરડવું. ઊતઢાવું અક્રિ॰ (કર્મણિ) ઊતરચર્ડ સ્રી• [ઊતરવું + ચડવું]ઊતરવું અને ચડવું તે; ચડઊતર ઊતરતી ભાંજણી સ્ત્રી૦ ગણિતની એક રીત; ભારે કિંમતની સંખ્યા ને ઓછી કિંમતની સંખ્યાનું રૂપ આપવાની રીત
ઊતરતી શ્રેઢી સ્ત્રી॰ ગણિતની એક રીત; જે હારમાં એક પછી એક ઊતરતી સંખ્યાની રકમો મુકાય તે
ઊતરવું અક્રિ॰ [સં. મવત્, જીવ્ + ] ; ત્રા. ઉત્તર] ઉપર કે ઊંચેથી નીચે આવવું [સં. પ્રવત્ ] (૨) [i. ક ્ +ã] બહાર આવવું; નીકળવું (જેમ કે, વાહનમાંથી, ગાડીએથી ઊતરવું; સ્ટેશને ઊતરવું ૪૦) (૩) પાર કરવું; એળંગવું (નદી, પૂલ ઇ૦)(૪)નીચે આવવું; કમી થવું; ઘટવું (જેમ કે, વસ્તુના ભાવ) (૫) (આવેશ, અસર, નશે, દરદ, ભાવ, લાગણી ઇ૦) આછું થવું કે શમવું (જેમ કે, ઝેર, તાવ, ક્રોધ, મેાહ, માથું ઇ૦) (૬) (ગુણ, સ્થિતિ, સ્વભાવમાં) ઘટવું; આછું નીવડવું; બગડવું (જેમ કે, ઊતરેલી કેરી; ઊતરતી કળા, વેળા. ‘વખત જતાં દવાનો ગુણ ઊતરે’, ભેાગમાં પડી તે માણસ ઊતરવા લાગ્યા.) (૭) (તેાલમાં) આવી રહેવું; ખરેખર થવું (‘શેરનાં છ રીંગણાં ઊતર્યાં '.) (૮) થવું; નીપજવું; ફળ તરીકે હાથ આવવું – મળવું (જેમ કે, પાક ઊતરવા; ‘આ આંબે૧૦ મણ કેરી ઊતરી’ ‘મણ કપાસમાંથી ૧૨ શેર રૂ ઊતર્યું ’. ‘પૂરી, જલેબી, માલપૂ હવે ઊતરવા લાગ્યાં છે.’ ઇ૦) (૯) ઉતારો કે મુકામ કરવે (જેમ કે, તેઓ વીશીમાં ઊતર્યા) (૧૦)ખરાખર આબેહૂબ થવું, બનવું, આલેખાવું, ઘડાવું; પાર પડવું (જેમ કે, નકલ, છબી, રડો, ધડો, ઇ॰ ના ઘાટ; ‘આ કામ ડીક ના ઊતર્યું'.) (૧૧) (શરત, સ્પર્ધા, ઝઘડો, નાટક, લડાઈ ઇમાં) સામેલ થવું, ભાગ ભજવવેશ (૧૨)(કાઈ અંગ કે હાડકું) પેાતાને સ્થાનેથી હડવું – ચળવું (૧૩) (ગ્રહ કે દશા) ની અસર (માડી) જવી; –ને યાગ દૂર થવા. (જેમ કે, પનેાતી ઊતરી; ‘હવે બુધની દશા ઊતરશે'). (૧૪) (મેાં) ફીકું પડવું; વિલાવું(૧૫)(રંગ) ફીકા પડવા; ઊડવા; ધાવાથી નીકળવા (જેમ કે, કપડાના રંગ ઊતરે છે, જે જો બીજાને ન લાગે.) (૧૬) (મન, હૃદય, ધ્યાનમાં) ખરાખર જવું; સમજાવું; ગમવું; હસવું (૧૭)(વાળ માટે) ખરી પડવું;નીકળી જવું. [ઊતરતાં પાણી = વળતાં પાણી; ઘટતા જતા જોશ, જોમ, સ્થિતિ (૨) ધડપણ, ઊતરી જવું =સડી કે બગડી જવું (૨) અાખર ઊતરવું (‘જવું’ ક્રિ॰ સાથે આવતાં આ સામાન્ય અર્થ છે. જુએ ઊતરવું). ઊતરી પડવું = ઝટ ઊતરવું (‘પડવું’સાથે ‘ઊતરવું’ને સામાન્ય અર્થ) (૨) ઊડવું; ઊખડી પડવું; ગુસ્સે થઈ લડવા તૈયાર થવું; વઢવું; ઠપકો આપવેા, ઊતરેલું વિ॰ વાપરવામાંથી દૂર કરાયેલું (જેમ કે, કપડું); ‘સેકન્ડહૅન્ડ’. (‘ઊતરવું’ ના ભૂ॰ કૃ॰ ના સામાન્ય અર્થા માટે તે ક્રિ॰ જીએ).]
૧૨૨
ઊતરાવું અક્રિ॰ ઊતરવાની ક્રિયા થવી(‘ઊતરવું’ નું ભાવે) ઊતરી સ્ત્રી॰ ગળાનું એક ઘરેણું (૨) વિ॰ કામળ (સ્વર) ઊતરેલ વિ॰ [‘ઊતરવું'નું ભૂ॰ કૃ॰] ઊતરી ગયેલું (મા ણસ); હલ

[ઊનું
કટ (કા.માં ગાળ રૂપે). શું વિ॰ જુએ ‘ઊતરવું’માં ઊતર્યું પાતર્યું વિ॰ ઊતરેલું; વપરાઈ રહેલું ઊતવું અક્રિ॰ પાણી કે હવા લાગવાથી (લાકડું) વાંકુંચૂકું થવું ઊતળું વિ॰ [નં. જીર્ + તેજી ?] ઊંડું નહિ એવું; છીછરું ઊથવું અક્રિ॰ ઉશ્કેર!વું (૨) ટિચાવું (૩) આડે માર્ગે જવું ઊથમી જીરું ન॰ એક ઔષધિ
ઊથયું વિ॰ + ઉત્તમ
ઊથલ વિ॰ [ઢે. ત્યજિત્ર] અસ્થિર; ઊથલેલું (૨) સ્ત્રી૰ ખેતરના એક છેડેથી બીજા સુધીના ચાસ ખેડવાના એક વારના કેરા (જ્યાંથી હળ ઉથલાવાય છે) (કા.), ૦પાથલ વિ[ફૈ. ૩ચલ્ડ પયળા] ઊંધુંચતું (૨) સ્ત્રી. ઊંધુંચતું થવું તે; પરિવર્તન. બે વિ॰ ભયથી ઊથલેલું –અસ્થિર [ ચતું – ઉપરતળે થવું; ઊંધું કે ઊલટું થવું ઊથલ(-લા)નું અક્રિ॰ [જીએ ઊથલ] ઊંધું થઈ ને પડવું; ઊંધુંઊથલા પું[ફે. ત્યા] ઊથલવું તે; ઊંધુંચતું થઈ ને બીજી બાજુ પર પડવું તે (૨) ગયેલા મંદવાડ પાછે આવે તે(૩)વલણ (કાવ્યમાં) (૪) સામે જવાય. [−ખાવા = ઊથલવું; ઊથલાઈ પડવું (ર) માંદગીમાંથી ઊઠી પાછા પટકાવું, –મારા = ઉથલાવવું (૨)પલટો ખાવેશ. –વાળવા = સામેા જવાબ આપવા, ઊથા પું॰ (કા.) કોહવાણ; સળે [નતનું પરચૂરણ કામ ઊથાથે પું॰ [ક્થાનું વિ] નાની મેોટી કચુંબર (૨) નકામી મહેઊદકવું અક્રિ॰ [સર॰ fĒ.; નં. 7 ?] + કૂદવું (પ.) ઊદબત્તી શ્રી જુએ ઉદ્દબત્તી; અગરબત્તી
ઊભુંવિ॰ [મ. હૈં, સર॰ હિં. જ્જા, મેં. ઉદ્દી] ભુરું; ભૂરાશ પડતું ઊષ સ્ત્રી॰ [કે. રઢિ] ઊંધ; (ગાડાનો) ધારિયા ઊધઈ સ્ત્રી જુએ ઉધેઈ
ઊધડ વિ॰ [ન્તુએ ઉધડ] ભાવતાલ કે વજન કર્યા વગર એમનું એમ આ પેલું -- રાખેલું કે અંદાજે ઠરાવેલું. (જેમ કે, ઊધડ ભાવ, માપ, ખરીદી). –હું વિ॰ ઊધડ (૨) ન૦ જુએ ઊધડો. [ઊધડું લેવું = ખૂબ વઢવું; સખત પકો આપવો.] – પું॰ ઊધડું કામ ઊધરવું અક્રિ॰ (સુ.) ઊછરવું; મેટું થવું
ઊધર(–રા)વું અક્રિ॰ ઉધાર ખાતે લખાવું (૨) દૂર થવું; ટળવું (૩) નુ ઉદ્ધરવું [(જેમ કે, ઊધળી જવું) ઊધળવું અક્રિ॰ નાસી જવું; પેબારા ગણી જવા (યાર સાથે) ઊન વિ॰ [સં.] ઊભું (૨) ઊણપવાળું. છતા સ્ત્રી॰ જુએ ઊણપ. ૦૫ સ્રી જુએ ઊપ. માસિક વિ॰ મહિને પૂરો ન થયા હોય ત્યાર પહેલાં કરવાનું હોય એવું. ॰માસીસે પું॰ એલાના માસીસા પહેલાંની કરવાની એક ક્રિયા [ઊન કાપી લેવું તે ઊન સ્ત્રી૦; ન॰ [નં. ળ, પ્રા. રળ]ઘેટાંના વાળ.-નેત્સાર પું ઊનઢ વિસર્॰ મેં. નાē](કા.)રખડતું (૨) કામચેાર(૩)લુચ્ચું ઊનતા(–મ), ઊનમાસિક, ઊન-માસીસેાજુ ‘ઊન’[સં.]માં ઊનવા (ન') પું॰ [ઊનું + વ! - ૩વાત ?] એક ત્રરોગ ઊનવાવું (ન) અ॰ ક્રિ॰ ઊના શ્વાસ નાંખવા (૨) ઝરવું ઊનું (નું') વિ॰ [નં. ૩ળ, પ્રા. ૩7] ગરમ; તપેલું; અડયે દઝાવાય એવું(૨)તાવભર્યું (૩) (કા.)ગરમ મિજાજનું; ક્રોધી. [ઊની આંચ (આવવી, લાગવી) = દાઝવું પડે એવે – કશું નુકસાન, ભય, જોખમ કે બેઆબરૂ કરે તેવા પ્રસંગ યા વેળા. ઊની વરાળ કાઢવી= હૈયાની બળતરા બહાર જણાવવી; પેાતાનું દુઃખ રડવું;
|

Page #168

ઉનાઈ)
૧૨૩
[ઊભું
દિલની દાઝ કાઢવા બોલવું. ઊનું ખાવું = આપકમાઈનું ખાવું. ઊબવું અક્રિ. [જુઓ ઉબાવું] ઊબ લાગવી છીનું લેહી=નવો જુસ્સ; નવજુવાનીનું જોમ, ઉત્સાહ ઈ૦. ઊબળ પું. [૩૬ +વળ?] ઊલટે વળ ઊનો વા વાવ = જુઓ “ઊની આંચ . . .')–નાઈ સ્ત્રી, ઊબ(ભ)ળવું અ(િવળનું) ઊકલી જવું (૨) (રૂઝ વળ્યા પછી –નાપણું ન ઊનું હેવું તે; ઉષ્ણતા
અથવા મટવા આવ્યા પછી) ફરી ઊપડવું ઊથલે ખાવ. ઊબઊપજ સ્ત્રી. [જુઓ ઊપજવું] પેદાશ (૨) આવક મળતર (૩) (–ભ)ળાવું અ૦ ક્રિ. (ભાવે) ન. ૦નીપજ સ્ત્રી ઉત્પન્ન અને વૃદ્ધિ(૨) પેદાશ (૩) ચોખી | ઊભ, ૦૦ વિ૦ જરાક ઊંચું હોય એવું; ઊભું આવક. ૦રે ૫૦ આવકવેરે
ઊભઠ પુત્ર મજૂર; દહાડિયે (૨) અસ્થિર વાસવાળો આદમી. ઊપજવું અ. ક્રિ. [સં. ૩રપ૬, પ્રા. ૩qs] ઉત્પન્ન થવું; પેદા ૦મૈયું વિ. અસ્થિર; નક્કી કર્યા વિનાનું. ૦રે ૫૦ બિનખેડૂત
થવું; જનમવું (૨) નીપજવું; નીવડવું (૩) મળવું; સધાવું; મળ- | ઉપર લેવાતે કર તર કે આવક થવી (૪) કિંમત તરીકે મળવું (જેમ કે, “આ પેન | ઊભડું વિ૦ જુએ ઊભું વેચે તે પ૦ ઉપજે એમ છે.) (૫) સાધી શકાયું; ચલણ હોવું | ઊભણી સ્ત્રીજુઓ ઊભવું ઘરના પરથારથી મેડા લગીની ઊંચાઈ (જેમકે, ‘ઘરમાં એનું કાંઈ ઊપજતું નથી.')[ઊપજાવું અક્રિ. (૨) ઘર પરથાર; ઘરની બેસણું (ભાવે)]. ઊપજવેરે પુત્ર જુઓ “ઊપજ માં
ઊભર(–રા)વું અ[િહિં. ૩મ(-૨)ના, ૫.૩મર; નં.૩મ?] ઊપટ સ્ત્રી, નાણાંને ઉપાડ; દેવું (૨) જુઓ ઊગટ; ઉપટણું ગરમીના જોશથી ઊંચે આવીને બહાર નીકળવું (૨) ન માવાથી ઊપટવું અ૦ ક્રિક ઝાંખું પડી જવું. [ઊપટાવું અ૦ કિ(ભાવ)] બહાર આવવું છલકાવું. (જુસ્સ બહુ ઊભરાઈ જાય છે) (૩) ઊપટો પુત્ર જુઓ ઊક
અતિ મોટી સંખ્યામાં ટોળે વળવું ઊપડવું અ૦ ક્રિ. [સં. ૩૫, પ્રા. ૩u] ઊપસવું; ઊંચું થવું | ઊભરે ઉભરણ; ઊભરાવું તે (૨) લાગણીને ઉછાળો. (૨) ઊંચકાવું (૩) પ્રયાણ કરવું; નીકળવું; ચાલવા માંડવું; જવું [-આવ, –ચ = ઊભરાવું (વસ્તુ કે લાગણી માટે). (૪) એકાએક શરૂ થવું (દુ:ખ, રોગ ઇત્યાદિનું) (૫) ચરાવું; -કાઢ, –ઠાલવ = મનની લાગણીને બહાર કાઢવી; મનમાં ઉપાડાવું (૬) નાણાં ઉપાડવાં; ઉપાડ થવો (૭) ખપવું; વેચાવું ઊભરાતી લાગણીને બહાર કહેવી. -બેસ-શમ = ઊભ(જેમકે, “હમણાં ખાદી ખૂબ ઊપડે છે.”(૮)(એકાએક ઓચિંતું) રાતું અટકવું (૨) મનને ઊભરો ઠંડે પડવો.] શરૂ થવું, ચાલવું (જેમ કે, હમણાં ફાળાનાં કામ ઘણાં ઊડયાં | ઊભવું અ૦ ક્રિ. [૪, કર્વ, પ્ર. ૭મે = ઊંચું – ઊભું કરવું] ઊભા છે.) (૯) એકદમ તત્પર થવું, ઘસવું; કુદી પડવું (ઉદા. તે એને રહેવું – થવું; ખડું થવું; પગ ઉપર ઊઠવું (૨) થંભવું (૩) ટકવું; મારવા ઊપડો). [ઊપડતીને એણે ગાળ દીધી; ઊપડતાંને સામે ઊભા રહેવું – ટક્કર ઝીલવી થપ્પડ મારી = ઓચિંતી, એકદમ. પઠતા ઘાટ = ઊપસેલે, | ઊભળવું, ઊભળાવું અ૦ કિ. જુઓ ‘ઊબળવું'માં ઉઠેલો ઘાટ)
ઊભાઊભ સ્ત્રીઊભા ને ઊભા રહેવું તે (૨) અ૦ બેઠા વિના; ઊપવું સત્ર ક્રિ. [. ઉત્, પ્રા. ] (અનાજને) પવન | નિરાંત વિના; ઊભાં ઊભાં (૩) ઝપાટામાં
નાખી ચાખું કરવું. ઊ૫ણાવું અ૦ કિ. ‘પણવું’નું કર્મણિ ઊભાબેડી સ્ત્રી, ઊભા જ રહેવું પડે એવી બેડી; એક જેલશિક્ષા ઊપણી સ્ત્રી, –ણું ન ઊપણવું છે કે તેનું કામ
ઊભું વિ૦ [. કણ્વ, ગા. ૩મ] ઊભેલું (૨)થંભેલું; થોભેલું; ચાલતું ઊપણું(-ળું) ન ખાટલાના માથા અથવા પાંગથ આગળનું લાકડું બંધ થયેલું (જેમ કે, ગાડી ઊભી છે) (૩) ટટાર; સીધું (૪)સીધા ઊપનવું અ૦ ક્રિ. [સં. ઉત્પન્ન, પ્રા. ૩qUUT પરથી ?] ઉત્પન્ન થવું – એકદમ બહુ ઢાળના ચડાણવાળું (જેમ કે, ઊભી ભેખડ) (૫) (૨) જન્મવું (પ.). ઊપનાવું અક્રિ. (ભાવ)
અપૂર્ણ; ચાલુ; આગળ ચાલવાની કે પૂરું થવાની વાટ જોતું કે પૂરું ઊપસ(-સા)વું અક્રિ. [મ. ૩પળે, ૩પ? સં. સૂપ, પ્રા. કરવાનું બાકી (જેમ કે, આ કામ તે હજી ઊભું છે; ઊભો પાક હસ્સU ?] બહાર નીકળવું ઊંચું થવું (૨) ફુલવું (૩) સને = લણવાને બાકી – ખેતરમાં ઊભેલે પાક) (૬) સીધું; આખું આવ; સૂજવું
એક લાંબા પટમાં પડેલું (ઊભો રસ્તે; ઊભે બરડે બે લગાવવી ઊપળું ન જુએ ઊપણું
જોઈએ.) (૭) હયાત; જાદ (ઊભે ધણી) (૮)સપાટીને લંબ ઊફણવું અ ક્રિ. [મ. ૩ , . ૩cq ? કે રે૩y,001?] દિશાએ આવેલું (જેમ કે, ઊભી લીટી; ઊલટું - આડી લીટી). (ઝાડ, છોડ ઈ૦) ફૂલવું; વધવું (૨) મનમાં ફૂલવું. ઊફણાવું [ઊભાં હાડકાંનું = કામમાં હાડકાં ન વળે એવું; કામનું કાયર. અ૦ કિકફણવાની ક્રિયા થવી (ભાવ)
ઊભી આબરૂએ = આબરૂભેર; આબરૂ જોખમાયા વિના ઊભી લફરું વિ૦ જુઓ ઉપ(-)૪
પંછડીએ નાસવું = જેરથી (બીકના માર્યા) ભાગવું; જીવ લઈને ઊબ સ્ત્રી. [જુઓ ઉબાવુંફૂગ; ઉબાટ [થવાને ઉછાળો નાસવું. (શરીરમાં) ઊભી વાટ પડવી = મેઢેથી ગુદા સુધી પ્રાણઊબક સ્ત્રી, કે ૫૦ [મ. ૩૧, હિં. હવવાન] બકારી; ઊલટી સંચાર માટે આખું શરીર એક સીધો રસ્તો બન; - મરણની
બટ(–$) વિ[મ. ૩] ઉબાઈ–બગડી ગયેલું (૨) ખેરું દશામાં આવવું. ઊભું કરવું = ખડું કરવું તેયાર કરવું; બનાવવું; બઢ સંક્રાંત વળી જવી = બગડી જવું; ખરાબ કે પાયમાલ થવું ઘડવું; ઉપજાવવું; વગેરે (પ્રાયઃ ન હોય ને તેમાંથી કરવાને ભાવ ઊબડું વિ. [4. ૩યુ] અકડું; અધ્ધર બેઠેલું; ઉભડક (૨) (સુ) બતાવે છે. જૂઠી કે કૃત્રિમ બનાવટને ભાવ પણ બતાવે.) (૨) ઊંધું. [-રહીને = વાંકું વળીને જખ મારીને પોતાની મેળે જ ચૂંટણીમાં ટાવા માટે તત્પર કરવું. ઊભું થવું = ઊભું કરાવું(૨) ઠેકાણે આવીને –સમજીને; ગરજે.]
માંદગીમાંથી ઊઠવું (૩) ચૂંટણીમાં ચૂંટાવા દાખલ થવું. ઊભું થઈ

Page #169

ઊમક].
૧૨૪
[ઊલ(-)
રહેવું = રાહ જોતા ઊભા રહેવું(૨) બેટી થવું (૩) અટકી રહેવું | ઊરઝાવું અક્રિ. [હિં. ૩ર(-)લાના] મુંઝાવું; ગભરાવું (૨) થંભવું (૪) ચકિત થવું; સ્તબ્ધ થઈ ઊભા રહેવું. ઊભું ને ઊભું. “ઊંઝવું'નું ભાવે બાળી કે સળગાવી મૂકવું = જેમ હોય તેમ ને તેમ -એક- | ઊરવા પં. બદનામી
[રોગ: જાંઘને લક સપાટે બાળી નાંખવું (૨) આખે શરીરે ઝાળ ચડે એવું – ખુબ રસ | ઊરુ ૫૦ [4.] જંઘ, ફલક ના કેડનું હાડકું. સ્તંભ ૫૦ એક કે દાઝ લાગે એવું કહેવું કે કરવું. ઊભું ને ઊભું રાખવું જરા | ઊરું ન૦ કેસ ખેંચવા માટે કરેલો ઢાળ; એલાણ જંપવા ન દેવું; નિરાંત ન વળવા દેવી; આરામ ન લેવા દેવો. ઊભું | ઊર્જસ્વી વિ૦ [ā] જબરું બળવાન. –સ્વિતા સ્ત્રી રહેવું = ભવું; અટકવું (૨) બેટી થવું (૩) ટકવું; ન ડગવું, ન | ઊજિત વિ૦ [સં.] જબરું; બળવાન (૨) ચડિયાતું; ઉમદા; સુંદર; ઓછું થવું. ઊભું રાખવું = ઊભું રહે એમ કરવું (જુઓ ઊભું ખાનદાન (૩) મહાન; ભવ્ય રહેવું). ઊભું વરસ = આખું વ. ઉભે ગળે ખાવું = જે આવે | ઊ ન [i.] ઊન (૨) તાર; તંતુ (૩)કરે ળિયાનું જાળું. છનાભ તે સી ગળામાં ઉતારવું; ખા ખા કરવું (ગમે ત્યારે તે ગમે તેમ (–ભિ) ૫૦ કળિયે. –ણું સ્ત્રીઊન (૨) આંખની ભમરો કે ગમે તેટલું). ઊભે પગે= ખડું ને ખડું; ઊભું ને ઊભું; બેઠા વચ્ચેની વાળની રેખા. –ણુયુ વિ. ઊનનું (૨) j૦ ઘેટે (૩) વગર સતત રેકાયેલું (૨) ઝટપટ; વગર વચ્ચે થે કે વિલંબ કરોળિયો કર્યો (જેમ કે, ઊબે પગે જઈને આવે જાણે; સવારને હું ઊભે ઊર્વ વિ. (૨) અ૦ કિં.] ચું; ઉપરનું; ગગન તરફનું (૨)સીધું; પગે ઘું). ઊભે પગે થઈ રહેવું = અધીરું, આતુર, ઊંચુંનીચું થવું. ટાર (૩) ઊંચું કરેલું; ઉન્નત. ૦ગતિ સ્ત્રી, ગમન ન ઊંચે ઊભે મૂળ = ઊભાં હાડકાંને મૂળા જે. (કામના કાયરકે જવું તે; આકાશમાં ઊંચે ઊડવું તે. ૦ગામી વિ. ઊંચે જનારું આળસુ માણસ માટે વપરાય છે.) ઊભે રસ્તો દેખાડ = (૨)[લા.] ઉન્નતિ તરફ જનારું. દેહ ૫૦; સ્ત્રી મરણ પછી સીધી વાટ પરખાવવી; ચાલતી પકડાવવી; ચાલ્યા જવાનું કહેવું થનારો દેહ (૨) મરણ પછી કરવાની એક ક્રિયા. ૦દષ્ટિ વિ. (૨) બરતરફ કરવું.]
મહત્ત્વાકાંક્ષી; મહેરછાવાળું (૨)સ્ત્રી આકાશ તરફ જોવું તે. ૦૫ત્ર ઊમક સ્ત્રી (કા.) અભિમાન; ગર્વ; તોર
(-ત્રી) ન૦ જીવડાંને એક પ્રકાર. ૦૫થ પુત્ર સ્વર્ગને માર્ગ. ઊમગવું અક્રિશ્fઉં.૩માના, ૫.૩માળ, સં. સન્મ,મા.૩HRI]. ૦૫ાણિ, બહુ વિઊંચે કરેલા હાથવાળું. પિઠ પુત્ર મૂત્રસ્ફરવું; ઉપન્ન થવું. ઊમગાવું અક્રિ. (ભાવે)
પિંડ ઉપર આવેલો હિંડ; “સુકા-રેનલ કૅસ્યલ’. ૦પું છું ઊભું ઊમટ(–)વું અ૦િ [મ. ૩મટળે, હિં.૩મના ] ઊમટભેર ધસવું; ટીલું. ૧ભાગ ૫૦ ઉપરનો કે આગળને ભાગ, ૦રેત(તા૦સ)
એકસામટા જથામાં આગળ આવવું (૨) પાકવું; ફળ ઊતરવું. જેના વીર્યનું પતન થતું નથી એવું (૨) નિત્ય બ્રહ્મચર્ય પાળનારું ઊમટા(–ડા)વું અક્રિ. (ભાવે) [ જેવું છવાઈ જઈને (૨) હણ ન ઉપર - આકાશ તરફ ચડવું તે (૨) સ્વર્ગમાં જવું ઊમટમઠ અ૦ [હિં. ૩મના ઘુમના] ચંદરવા જેવું, આકાશ તે. લેકયું સ્વર્ગઉપરની દુનિયા. ૦વાયુ પુત્ર શરીરના ઊર્વ ઊમવું, ઊમટાવું અક્રિ. જુઓ ‘ઊમટવું' માં
ભાગમાંને વાયુ(૨) ઓડકાર, વાહિની સ્ત્રી, મૂળિયાંએ ચૂસેલ ઊમણ વિ. સં. ૩ત્ + મણ મણ વગરનું; સુંદર
રસને ઉપર લઈ જતી નળી; “ઝાઇલેમ' (વ. વિ.). ૦શાખા સ્ત્રીઉમર ૫૦ [૩. ૩મર] ઉબરે; ઘરને ઊમરે (પ.)
હાંસડીનું હાડકું. ૦સ્થ વિ. ઊંચે કે ઉપર આવેલું.-કર્વાકાંક્ષી ઊમરો j૦ [જુએ ઉંબરઉંબરે (ઘરનો) (૨) ઉંબર; એક ફળ- વિ. ઉચ્ચ આકાંક્ષાવાળું. -વકરણ ન ઊર્ધ્વ કરવું તે
ઝાડ; ઉમરડે (૩) બે ચાસ વચ્ચેની જગા. [ઊમરા ઘસવા, | ઊર્મિ સ્ત્રી [સં.]તરંગ; મેનું (૨) પ્રવાહ (૩) લાગણીને તરંગ કેકવા =(વગર કામે) ઘેર ઘેર ભટકવું. ઊમરાની બહાર જવું = – ઉછાળો (૪) સંગીતમાં એક અલંકાર. ૦૬, કાવ્ય, ગીત જુએ ઊમરો ઓળંગવો. ઊમરા વચ્ચે બેસવું = (અવરજવર ન ઊર્મિથી ભરેલું - રચાયેલું કાવ્ય કે ગીત; ‘લિરિક'. ૦મત્, રેકાય એમ) ઊમરા ઉપર-બારણા વચ્ચે બેસવું (૨) (તકાદો ૦માન વિ. ઊર્મિવાળું (૨) મે જેવા વાંકાચકા આકારનું કરવા માટે) લાંઘણ કરતા ઊમરા પર બેસવું; તકાદે કરે. ઊમરે (કેશ વિષે). ૦૧ વિ. લાગણીપ્રધાન; તરંગવશ. લગ્ન ન૦ ચહ–હોવું = ઘરમાં પેસવું; (કોઈને) ઘેર જવું. ઊમરે ઊઠ, | ઊર્મિવશ થઈ–ઝટ કરી નંખાતું લગ્ન. ૦લા સ્ત્રી (સં.) લક્ષ્મણની ઊખડી જ = નિર્વશ થવું; નખેદ જવું. ઓળંગ=ઘર બહાર પત્નીનું નામ
[(૪) સમુદ્ર નીકળવું કે જવું (૨) મર્યાદા છોડવી. -દીનાખ = લેણદારે | ઊર્વ પં. [સં] વાદળ (૨) પિતૃઓને એક વર્ગ (૩) વડવાનલ ચાલુ તકાદે કર. -ઘસ, ઘસી નાખવો, –તેહ = ઊલ શ્રી. [રે૩(મો)ી ] જીભ ઉપરનો મેલ કે વળતી છારી. વારંવાર કોઈને ઘેર જવું. –તજ = ઘેર જવું, ઊમરે ચડવું બંધ | [-ઉતારવી = (દાતણની ચીર કે ઊલિયાથી) જીભ પરની છારી કરવું (માઠું લાગવાથી કે અણબનાવ થતાં). -મૂકી ડુંગરે પૂજા દૂર કરવી.]
[] ઊલટી; એકવું તે = ઘરનું – નજીકનું અવગણી દૂરનાને માન આપવું. -વાટી | ઊલક (લ) સ્ત્રી [હિં. દુરની, દુકના; . ૩૬ +વ, પ્રા. નાખ = ઊમરે ઘસી નાખ.].
ઊલકું ન૦ [. હા ] ખાલી બુમરાણથી નાસભાગ ને ગભરાટ ઊમલવું અદ્ધિ [૫.૩મ, સં.૩ની .fમ0]ખીલવું; થવો તે. [-પઢવું = ખાલી બુમરાણથી નાસભાગ તથા ગભરાટ વિકાસ પામવું (૨) [ઢેરનું] વિયાવાનું થવું (૩) પલળીને ભ | થવો, હે હા થઈ જવી] થવું (કળીચૂનાનું). ઊમલાવું અજિં૦ (ભાવ)
ઊલ(–) (લ') ૫૦ જુઓ હકલ; વ્યત્યય ?] નાળિયેરને ઊમસ સ્ત્રી મૂછ, ફેફરું (કા.)
ગર્ભ કે છોતરા વિનાને એક કાણાવાળો, ખાલી ગેળા; હુકાની ઊરઝવું અક્રિ ઊપસવું, આગળ પડવું(૨) લટકવું; ફફડવું કાચલી

Page #170

ઊલઝ(-ઝા)વું]
૧૨૫
[ઊંચક(-કા)નું
ઊલઝ(-ઝા)વું અ૦િ [સરવે હિં. ૩૪ષ્ણના] ગુંચવાવું; સપડાવું ઊસરપટો પુત્ર વિનાશ (૨) સંપૂર્ણ નિકંદન ઊલટ સ્ત્રી હોંશ ઉમંગ. ૦e(–ભે) અ૦ ઉમંગભેર; હોંશભેર | ઊતરવું અક્રિ. [પ્ર. વત્સર, ઉં. વહૃ; fહું. કસરના ટળવું; ઊલટ વિ. [વા. ઉદ્ભવટ્ટ, સં. ૩૬+વૃ ?] ઊલટું; અવળું; જતા રહેવું (૨) નાશ પામવું; નિકંદન નીકળી જવું (૩) કિં. પાછું (૨) સમાસમાં પૂર્વે આવતાં તે સામે જતું', “સામેથી મા; 2. મોર] સરવું; ઓછું થવું એ ભાવ બતાવે. (જેમ કે, ઊલટતપાસ.) ૦ગામી વિ. ઊલટી ઊહ અ૦ (૨૧૦) મશ્કરી, ચેષ્ટા, તિરસ્કાર અને ગર્વસૂચક ઇવનિ દિશામાં – અવળું કે પાછું જતું; પ્રતિગામી. ૦ચકાસણી સ્ત્રી | (૨) હુંપણાને ઉદગાર. ૦કારે ૫૦ દીર્ઘ નિશ્વાસ; નિસાસો ચકાસણી સામે ચકાસવું તે; “કાઉન્ટર-ચેક'. ટપાલે =વળતી | (૨) સાંભળું છું, ઠીક છે, સ્વીકારું છું, ઇત્યાદિ દર્શાવનારે વનિ ટપાલે. તપાસ સ્ત્રી પ્રતિપક્ષી તરફની (સાક્ષીની) તપાસ. | (૩) ગર્વને અને અનાદર કે તુચ્છકારને ઉદગાર ૦૫–૫)લટ વિ૦ અવળાસવળી; ઊલટસૂલટ(૨)અવ્યવસ્થિત | ઊહ પૃ૦ [i] તર્ક; કહપના (૨) પરીક્ષણ (૩) અધ્યાહાર. (૩) સ્ત્રી ઊલટપાલટ તપાસ (૪) અવ્યવસ્થા ગોટાળે.૦સવાલ -હાપેહ પં. [સં.] ચર્ચા
[એ અવાજ પંસામે સવાલ. સંદર્ભ પુત્ર સામે સંદર્ભ; “કાઉંટર- ઊં અ૦ (૨) ન૦ (રવ૦) તરત જન્મેલા બાળકના રડવાનો રેફરન્સ”. સૂલટ,-ટાસૂલટી વિ૦ અવળાસવળી (૨) ઊંધુંચતું; ઊંઊં અ૦ (૨) ન૦ (ર૦) રડવાને એ અવાજ આડુંઅવળું; તળે ઉપર એવું. હુકમ છું. હુકમ સામે હુકમ; ઊંકરટ(૦)૫૦ (કા.) મનમાં થતી ઉત્તેજનાને અંકુર (૨) ટાઢિયા કાઉંટર-મૅન્ડ’.
તાવમાં રોમાંચ સાથે થતા ઝમઝમાટ ઊલટવું અક્રિ. [જુઓ ઊલટ; સર૦ હિં. ૩રુટના, મ. ૩- | ઊંકારો (ઊં) ૫૦ જુઓ ઊંહકારો ટળી ઊલટથી કરવું (૨) ધસી આવવું (૩) હુમલો કરો (૪) | ઊંગ(–જ)ણ ન૦ જુઓ ઊંજણ ઊંધું થઈ જવું (૫) ફરી થવું; પાછું થવું. ઊલટાવું અ%િ૦ (ભાવે) | ઊંગ(જ)વું, ઊંગા(–જ)વું, ઊંગ(–જા)વવું જુઓ ‘ઊંજવું'માં ઊલટાનું વિ૦ જુએ ઊલટું
ઊંઘ સ્ત્રી [ઊંઘવું] ઊંધવું તે; નિદ્રા. [-આવવી =સૂઈ જવાની ઊલટી સ્ત્રી[fહં.; જુએ ઊલટ વિ૦] એકવું તે
– ઊંધવાની વૃત્તિ થવી. -ઉતારવી = ચડેલી કે ઉજાગરાથી બાકી ઊલટું વિ. ઊલટ; ઊંધું; અવળું (૨) વિરુદ્ધ; આડું (૩) સામું; ઊંઘ કાઢવી (૨) આળસ કે અજ્ઞાન કાઢવું. -ઊઠવી, ઊડી જવી વિપરીત. [ઊલટી ગંગા વહેવી = સવળાને બદલે અવળું થવું; = ઊંઘ જતી રહેવી; જાગવું (૨) આળસ કે અજ્ઞાન ટળવું; ભાન બાજી બગડવી. ઊલટાનું વિ૦ ઊલટું.]
આવવું. -કાઢવી = ઊંઘવું (૨) ઊંધ ઉતારવી. –ચડવી = ઊંઘ ઊલવું (લ') અક્રિ(માસમનું) ખલાસ થવું
આવી લાગવી; ઊંધ ભરાવી (૨) ઊંધવાનું – આરામ કરવાનું ઊલસવું અક્રિ. [સં. ૩×૩] જુઓ ઉલ્લાસવું (૨) એકાએક | બાકી દેવું. –જવી = ઊઠવું; જાગવું; ઊંઘ પૂરી થવી. -ભરાવી ઊભા થવું; ઊભરાવું. ઊલસાવું અક્રિ. (ભાવ)
= ઊંઘ આવવાનું થવું; ઊંઘ ચડવી. ઊંઘમાં જવું = ગફલત કે ઊલળપહાણે પૃ૦ (કા.) પારકી વહોરેલી તકરાર; પારકે ઝગડો | અજાણમાં જવું. ઊંઘમાં પડવું = ઊંધી જવું; ઊંઘ આવવી. ઊલળવું (લ') અક્રિ. [સં. ૩ + ,પ્રા. ૩જી, હિં. ૩૦ના] -લેવી= ઊંઘવું. ઊંઘ વેચીને ઉજાગર કરે કે વહેર = નમી જવું; લળી પડવું (૨) ગાડાં ઇત્યાદિનું આગળથી ઊંચું થઈ | હાથે કરીને દુઃખકે પંચાતમાં પડવું; ડોબું ખાઈને ડફોળ બનવું.] જવું (૩) ઊલટાઈ જવું (૪) કૂદવું (૫) જતું રહેવું; નાશ પામવું | ઊંઘદુ-ટિયું,-રેટું વિ૦ ઊંઘમાં ભરાયેલું (૬) [લા.! હોંશભેર ધસવું – ઊંચા ને ઊંચા રહેવું. ઊલળાવું | ઊંઘણી ઊંઘવું તે (૨) બહુ ઊંઘવાની ટેવ, ૦રેગ ૫૦ એક અ૦િ (ભાવે)
જાતની મધમાખીઓથી ફેલાતો જીવલેણ રેગ. ૦શી વિ. ઊંધ્યા ઊલંચ j૦ [સર૦ સં. ૩સ્ત્રો] + છત; ચંદરવો
કરવાની ટેવવાળું (૨) આળસુ, એદી ઊલિયું ન૦ જુઓ ઊલ] ઊલ ઉતારવાની ચીપ
ઊંઘવું અક્રિ. [વા. ઉંઘ] નિદ્રા લેવી (૨) આળસુ થઈને પડયા ઊવટ સ્ત્રી આપદા (૨) અડચણ; હેરાનગતિ; પીડા
રહેવું (૩) અજાણમાં -અજ્ઞાનમાં રહ્યા કરવું. [ઊંધી જવું= વળ ૫૦ ઊવળવું તે. ૦૬ અક્રિ. વળ ઊકલ; ઉબેળાવું ઊંઘમાં પડવું; સુઈ જવું (૨)[લા.](કેઈ બાબત કે કાર્યમાં અસર (૨) ફરી ઊથલો ખાવ
કારક થતું) મટવું; દીસતું રહેવું. (‘ન આવે તે ઊંધી જાય.') ઊશિયું ન દાતરડું
ઊંઘાડવું સક્રિ. [‘ઊંઘવું’નું પ્રેરક] ઊંધે એમ કરવું (૨) પડતું ઊષર વિ૦ (૨) સ્ત્રી [સં.] જુએ ઊખર
મૂકવું; શાંત પાડવું ઊષા સ્ત્રી [સં.] નુએ ઉષા
ઊંઘાવું અક્રિ. [‘ઊંઘવું'નું ભાવે] ઊંઘવાની ક્રિયા થવી ઊષ્મા સ્ત્રી [સં.] ૦ક્ષર ૫૦, ૦ભેદ્ય વિ૦, ૦માપક યંત્ર ન૦, | ઊંઘાળ,૦૬ વિ. ઊંઘણશી; બહુ ઊંધનારું (૨) સહેજ સહેજમાં
-માંક પં. [+ અંક] જુઓ ‘ઉષ્મામાં [શેરડી | ઊંધી જાય તેવું. ઊંઘેટું વિ. ઊંઘટિયું ઊસ પું[૩. કપ, ઝા] એક ક્ષાર (૨) સ્ત્રી [હિં. ઝવે; મ.] | ઊંચ વિ. [સં. ૩ખ્ય] ઉચ્ચ; ચડિયાતું (૨) ઉમદા. ૦નીચ વિ. ઊસટ વિ. સં. ૩૬+સટ] સટનું નહિ એવું; ભિન્ન
ઊંચું અને નીચું. ૦નીચતા સ્ત્રી, નીચભાવ j૦ અમુક ઊંચું ઊપવું સક્રેિ[૪. કર્નલ, 2. કમ્ફuળ; મ. ૩૩૫] બહાર ને અમુક નીચું એ ભેદભાવ; અસમાનતાની લાગણી કે માન્યતા. કાઢવું; ઉલેચવું; ખાલી કરવું (૨)મ્યાનમાંથી કાઢવું
૦૨ણ(–ણું) વિ૦ જુઓ ઉચ્ચવર્ણ ઊસપાવું અક્રિ. ‘ઉપવું’નું કર્મણિ
ચક(-કા)નું (ક', કા') વિ૦ બહેરું (૨) થોડું સાંભળનારું (૩) ઊસર વિ૦ (૨) j૦ જુઓ ઊખર, ઊષર
સાંભળ્યું ન સાંભળ્યું કરનારું; બેદરકાર

Page #171

ઊંચકવું]
ઊંચકવું સક્રિ॰ [ä. ૩૨] નીચેથી ઊંચું કરવું; ઉપાડવું(ર) હાથ પર લેવું;(બેાજ)માથા ઉપર લેવું;ઉઠાવવું.[ઊંચકાવું અહંકે, ઊંચકાવવું સક્રિ॰ ‘ઊંચકવું’નું અનુક્રમે કર્મણિ અને પ્રેરક] ઊંચકાઊંચક,−કી સ્ત્રી॰ વારંવાર કે સામસામે ઊંચકવું તે; ઊચલાઊચલ
ઊંચકાનું (કા') વિ॰ જુએ ઊઁચકનું
ઊંચકામણુ ન॰, —ણી સ્ત્રી॰ ઊંચકવાનું મહેનતાણું ઊંચકાવવું સક્રિ॰, ઊંચકાવું અક્રિ॰ જુએ ‘ઊંચકવું’માં ઊંચ-નીચ, ઊંચવી, હું જુએ ‘ઊંચ’માં
ઊંચાઈ,—ણ, જીએ ઊંચું’માં [(પ. વિ.) ઊંચાણમાપક, યંત્રન॰ ઊંચાણ માપવાનું યંત્ર; ‘ઍક્ટિમિટર’ ઊંચું વિ॰ [i. ઉજ્જૈ] સપાટી કે બેસણીની ઉપર ઊભું આવેલું કે ઊડતું (‘નીચું’થી ઊલટું)(૨)ઉચ્ચ; ચડિયાતું; ઉમદા (કદ, પ્રમાણ, ગુણ, દરજજો ઇ૦માં વધારે કે ચડિયાતું. જેમ કે, ઊંચા ઢગલા, ઊંચા ભાવ, કિંમત, મત વગેરે) (૩) અતિ તાણેલ, લંબાવેલ(સૂર કે અવાજ); ઊંચા સ્વર – સપ્તકનું (સંગીતમાં) (૪) જંપ, નિરાંત કે શાંતિ સમાધાન વગરનું; અમનાવવાળુ (મન, શ્વાસ, જીવ), [ઊંચા ડાળા રાખવા = સામે ન જોતાં બીજે કે ઊંચું જોવું; ધ્યાન ન રાખવું. ઊંચી આંખ કરવી=(કામ કે રોકાણમાંથી) ઊંચું જોવું; ધ્યાન બીજે જવા દેવું (૨) (ગુસ્સા કે વિરોધથી) આંખની મુદ્રા ફેરવવી; સામે થવું; વિરોધ કે ક્રોધ બતાવવેા. ઊંચી આંખા કરાવવી = ખૂબ રાહ જોવડાવવી. ઊંચી ચાલ = એડી ઊંચી રાખી ચાલવું તે. ઊંચી મૂછ =જુએ ‘મૂછ’માં. ઊંચું આવવું =(દુઃખ, પીડા, ભાર ઇ॰ માંથી) છૂટવું; કશામાં ગરક થયામાંથી બહાર નીકળવું (દા. ત. ‘હાથ પરના કામમાંથી ઊંચા આવું ત્યારે નવું લઈ શકું’). −ઊંચું ચાલવું = ઊંચી ચાલે ચાલવું (૨) [લા.] રોક કે ગર્વથી ચાલવું વર્તવું. −કરવું = બાજ ચડાવવે; તે માટે હાથ દેવા (૨) ઊભું કે ઉપસ્થિત કરવું; ઉભેળવું. –ચઢાવવું = ખાટાં વખાણ કરવાં; ગર્વથી ફુલાય એમ કરવું; અતિમાન આપવું. -જવું=સ્વર્ગમાં જવું; મરવું. જોવું = કામ કે રોકાણમાંથી ફુરસદ મળવી કે કાઢવી (‘આમાંથી એ ઊંચું જોવા પામે ત્યારે ને ?”) (૨) નજર કરવી; સામે જોવું; ધ્યાન પર લેવું (જેમ કે, ભાઈ તેા હવે ઊંચુંયે જોતા નથી’) (૩)(‘નીચું જોવું’ – શરમાવું – તેથી ઊલટું) શરમમાંથી મુક્ત થવું; સ્વમાન પામવું (દા. ત. ‘તે દિવસથી તે ચાર માસમાં ઊંચું જોઈ શકતા નથી.'). –ને ઊંચું માથું રાખવું = ગર્વથી છકેલું રહેવું. –ને ઊંચું રહેવું = અસ્થિર આસન કે ચિત્તવાળા હાવું; ઠરીને ન બેસવું; શાંતિથી નિરાંતે (કામ કે કોઈ બાબતમાં) ન ગોઠવાવું(ર) કામમાં ઢંકો ન નમાવવે; કામમાં ન લાગવું (૩)જુએ ઊંચું ને ઊંચું માથું રાખવું. —બેસવું =(સ્રીએ) વેગળી બેસવું.(૨)જુએ ઊંચે બેસવું. –માથું = જુએ ‘માથું’માં. -મૂકવું, મેલવું (પરવારી જવાથી કે વચ્ચેથી કોઈ કારણે)અલગ કે વેગળું કરવું; છેડવું; વિસારે પાડવી (‘આ કામ હવે તેા ઊંચું મૂકો તો સારું; ‘હમણાં તા એને ઊંચું મૂક, પછી જોઈશું’; ‘વાંચવાનું હવે ઊંચું મૂક્યું છે કે શું ?’ ‘લાજ ઊંચી મૂકવી’) (૨) સંતાડી કેબચાવી યા સંઘરી રાખવું. –માં જીઆ‘માં’માં. ઊંચા હાથ = જુએ ‘હાથ’માં]. –ચાઈ સ્રી॰ ઊંચાપણું(૨) તેનું માપ. –ચાણુ ન॰ ઊંચાઈ (૨)ઊંચી જગા; ટેકરી

૧૨૬
[ઊંટને હું
ઊંચુંનીચું વિ॰ ઊંચું અને નીચું; ખાડા ખેંચાવાળું. [−કરવું = ઠીકઠાક ગોઠવવું; સાફસૂફ઼ કરી વ્યવસ્થિત કરવું (‘મહિને ઘેર ગયા એટલે ઊંચું નીચું કરવાનું તો હોય જ ને ?') (૨) [લા.] ખળભળાટ પેદા કરવા;અજંપા ઊભા કરવા ઊંચુંનીચું થાય એમ કરવું. -થવું = ઊઠવેઠ કરવી; મથવું (‘માથે આવ્યા પછી ઊંચાનીચા થયા વગર છૂટકો છે ? ’) (૨) અધીરું થવું; અજંપા થવા; આતુર બનવું; તલપાપડ થવું. ઊંચાનીચા હાથ પઢવા=ઊંધાં-છતાં કરીને કમાવું; અન્યાયથી ધન કમાવું.]
ઊંચે અ॰ સપાટીથી ઉપર; ઊંચી – ઊંચાણવાળી જગાએ; ઊંચી દિશામાં,માથા ઉપર.[—ચઢાવવું=નુએ ‘ઊંચું ચડાવવું’.—બેસવું = કામમાંથી દૂર કે અલગ બેસવું. “જોવું = આકાશ તરફ જોવું. -લઈ જવું = સ્વર્ગમાં લઈ જવું (‘હત, તને ઊંચે લઈ જાય’)]. ૦થી અ॰ અધર; અડથા વિના (૨)ઉપરથી; ઊંચાણમાંથી(૩) ઊંચે અવાજે કે સૂરથી(૪)આકાશમાંથી. નું વિ॰ ઊંચે આવેલું. ૦♥ વિ॰ (૫.) ઊંચું
ઊંજણ ન૦ [ઊંજવું] ઊંજવું તે (૨) Ñજવાનું દ્રવ્ય – તેલ, દિવેલ ઇત્યાદિ. ણિયા પું॰ જવાનું કામ કરનાર; ‘ગ્રીઝર’. —ણી
સ્ત્રી મંત્ર ભણીને કપડાના, સાવરણી ઇના છેડાથી રોગ કે ભૂતને દૂર કરવાની ક્રિયા. [—નાખવી = ઊંજવું; તે ક્રિયા કરવી.] (૨) તેલ ઊંજવાની કુપ્પી. -ણું ન॰ રાજકુમારી કે રાણીના રસાલા (૨) વરકન્યા પરણીને આવે ત્યારે તેમને ઘરમાં વધાવી લેવાની ક્રિયા; પાંખણું
ઊંજવું સ॰ક્રિ॰ [સં. સિંચ, પ્રા. ૐ”ન = સિંચવું] તેલ નાખવું – પૂરવું (૨) રોગ કે ભૂત કાઢવા ઊંજણી નાંખવી.[ઊંજાવવું સક્રિ (પ્રેરક). ઊંજાવું અક્રિ॰ (કર્માણ)]
ઊંટ ન॰ [સં. ગુરૃ, પ્રા. કટ્ટ] (રણમાં ખૂબ ખપનું) એક ઊંચું પશુ. [—જેવું = ખૂબ ઊંચું (૨) બેવકૂ±, અસમજી, ઊંટનાં અઢારે વાંકાં = સ્વભાવે જ વાંકાપણું; અઢારે અંગો – બધું જ વાંકું હોવું તે, ઊંટનાં શીંગડાં ન॰ ખ૦ ૧૦ વંધ્યાપુત્ર કે આકાશકુસુમ; અશકય વાત. ઊંટનું પગલું જાણવું = સહેલી સીધી કે ઉઘાડી વાતની ખબર હોવી (નકારમાં પ્રાયઃ ખેલાય છે), ઊંટે ચડીને આવવું = (લેણું લેવા આવનારે)બધાને દેખાય એમ – છડેચેાક આવવું. ઊંટે ચડીને ઊંઘવું=એના જેવું અશકય કે અજુગતું કરવું(એમાં નુકસાન જ થાય, એવેા ભાવ બતાવે છે.). ઊંટે કર્યા ઢેકા તા માણસે કર્યા કાઠડા = સહેજે કે સીધી રીતે ન પાર પડે તે તેને પહોંચી વળવા ઘટતી યુક્તિ કરી લેવી; જ્યાં જેવા સંજોગ તેને પહેાંચી વળવું,] ડી સ્ત્રી॰ સાંઢ; સાંઢણી; ઊંટની માદા (૨) સેાનીનું આાર. ૦ા પું॰ ઊંટ (૨) જીએ ઊંટિયા.[ઊંટડા કેણી તરફ બેસશે ? = શું નીપજશે ? પરિણામ અંતે શું હશે ?. ઊંટડા ડબવા= કામ પાર પડવું] હષઁદ(-૩) પું॰ ઊંટના – માણસની દવા કરવાને નાલાયક એવા, લેભાગુ વૈદ. વૈદું ન॰ ઊંટવૈદનું કામ; રાક્ષસી ઉપચાર..-ટિયા વિ॰ ઊંટ જેવા ઊંચા (૨) પું॰ ઊંટ (૩) મંદબુદ્ધિ ને આળસુ માણસ (૪) ભારે વજન ઉપાડવાનું (ઊંટની ડોક જેવું લાગતું).ચૈત્ર; ‘ક્રેન’ (૫) (ગાડાના) અડો
ઊંટકટ પું॰ એક વનસ્પતિ
ઊંટડી,—ડા, વૈદ(ઘ), વૈદું જુએ ‘ઊંટ’માં

Page #172

ઊંટિયા(યું જીરું]
૧૨૭
[ ઋણત્રય
ઊંટિયા(ન્યું જીરું ન૦ એક ઔષધિ; ઇસપગોળ
મારવું (૨) (ઉઠામણાને દિવસે) ઊંધું વાસીદું વાળવું (૩) (વાસણઊંટિયું ઝેર ન અતિ તીવ્ર ઝેર
કુસણ સાથે) ખાઈ પરવારી વાસણ માંજીને ઊંધાં પાડવાં; ખાઈ ઊંટિયે ૫૦ જુઓ ‘ટ'માં
પીને અબેટ ઇવ પરવારી નિરાંતે થવું. –વેતરવું = ઓડનું ચોડ ઊંડ વિ. [જુએ ઊઠ] સાડાત્રણ; સાડાત્રણ ગણું
કરી બેસવું; ભૂલ કરી બેસવું. ઊંધે પાયે = અવળે કે ખોટે રસ્તે. ઊંઢણિયું વિ૦ [ઊંડાણ] ઊંડાણવાળું; ઊંડું
ઊંધે મોઢે પડવું = ચતું નહિ પણ ઊંધું માં હોય એ દિશામાં પડવું ઊંડી સ્ત્રી. [૩. ૩૪ = સમૂહ ? કે રે. મહંડળ = આલિંગન ?] (જેમકે, એ ચિંતા પડતાં); (તાવથી) પથારીવશ થવું; મંદવાડ ભેગબાથ (૨) બાથમાં ભરાય તેટલી વસ્તુ
વો. –ધકરમુંવઅક્કરમી(૨ઊંધાં કામ કરનારું-ખેદિયું ઊંઢળ સ્ત્રી[ફે. ઉંટી] પિટને ગોળ –ચક [-વળવી =ચકાવું.] | વિ૦ ઊંધાં કામ કરનારું. -ઘાઈ સ્ત્રી૦. –ધાપણું ન૦. –ધિયું ઊંટળચૂંઠળ ૧૦ ગોળ; પિંડાળે (૨) પેટમાં ગેળો ચડવો -ચેક ન૦ અમુક રીતે બાફેલાં સીંગ કંદનું ખાણું. –ધી પૂતળીનું વિત
આવવી તે (૩) ઢંગધડા વગર બલવું તે (૪) અ. અવળરાવળ; જેની કીકીમાં ઊંધું પ્રતિબિંબ પડતું હોય એવું (૨)[લા] વિચિત્ર; ઢંગધડા વગર, ગોટાળો થાય એમ
અવળી જાતનું (માણસ), (–છ)નું વિ૦ ઊંધું અને ચાં; આડું ઊંઢાઈ, –ણપણું જુએ ‘ઊંડુંમાં
અવળું. [-કરવું = ઘાલમેલ કરવી; આમનું તેમ ફેરવવું (૨) ઊંડું વિ૦ [. ] સપાટીથી નીચે ઊતરતું (૨) છછરું નહિ એવું; ગરબડગોટો વાળ; બગાડવું] ઘેરું (3) અંદરથી લાંબું -દૂર સુધી અંદર ને અંદર વિસ્તરતું (૪) | ઊંબાડિયું ન [જુઓ ઉબાડિયું] ઉમાડિયું; ખોયણું (૨) (સુ.) ઘા ડું; ગીચ (જેમ કે, વન) (૫) [લા.) ગહન; ગંભીર; ન પામી | ઊંધિયું. [-મૂકવું =સળી કરવી; ઝઘડો જગવો.] શકાય એવું [ઊંડા પાણીમાં ઊતરવું, પેસવું =જોખમ ખેડવું; | ઊંબી સ્ત્રી, જુઓ ઉંબી લબાઈ કે ફસાઈ પડવાનું વહેરવું. ઊંડું ઊતરવું = ઘેરે વિચાર | ઊંબેલે ૫૦ ઝાડાની હાજત થાય તે; ચંક કરે; અંદર લાંબે સુધી જઈને વિચારવું કે તપાસવું, ઊંડાં મૂળ ઊંબેળવું સક્રિ. (કા.) આમળવું [૫૦ ઊંહ એ ઉદ્દગાર = જુઓ ‘મૂળમાં. ઊંડું પેટ = વાત કે મર્મ પેટમાં રાખી શકે ઊંહ અ૦ (ર૧૦) દુઃખ, તુચ્છકાર કે અભિમાનને ઉગાર. કારે તેવું, ઊંડું મન.]-હાઈ સ્ત્રી ઊંડાપણું; ગહનતા (૨) તેનું માપ. | હું અ૦ (ર૦) ઇનકાર કે જીદ દર્શાવતે ઉગાર. [–નું એસઠ -હાણ ન૦ જુએ ઊંડાઈ (૨) નીચાણ. –હાપણું ન૦. –ડે નહિ = અણસમજ કે હઠને ઉપાય નહિ.]. વિ૦ (પ.) ઊંડું
[ જુઓ ‘ઉંદર'માં ઊંદર, કણિયું, ૦ણી, ૦કની, ૦કરણી, કાની, વાઈ ઊંદરી સ્ત્રી માથાની ચામડીને એક રોગ ઊંધ સ્ત્રીઅડા અને માંચડાને સાંધતો ગાડાને ભાગ; ઊધ આપુ [] વર્ણમાળાને સાતમે અક્ષર એક સ્વર (દીર્ધરૂપ ઊંધકરમું, ઊંધખેદિયું જુઓ ‘ઊંધું'માં
+) (પ્રાકૃતમાં આ સ્વર નથી.) ૦કાર છુંઋ અક્ષર કે ઉચ્ચાર. ઊંધમધ અવ ઊંધે માથે (૨) ઊંધું ઘાલીને; માં નીચું રાખીને ૦કારાંત વિ૦ છેડે ઋકારવાળું ઊંધાઈ-પણું જુઓ ‘ઊંધું'માં
(-ચ, ત્વચા) સ્ત્રી [.] ઋગ્યેદ (૨) વેદને મંત્ર ઊંધાંધળું (૦)વિત્ર ઝાંખું (૨) ચંખડું (૩) કા.] મૂર્ખ (૪) ઉડાઉ ઋક્ષ ન૦; ૫૦ [૩] રીછ (૨) નક્ષત્ર; તારે (૩) પૌરાણિક ભૂગઊંધિયું નવ જુઓ “ઊંધુંમાં
ળના સાત પર્વતમાંને એક. ૦૫તિ, ૦રાજ ૫૦ રી છોને રાજા ઊંધું વિ૦ [āર્વ, પ્રા. ૩દ્ર] અવળું; ઊલટું; નીચે માથું ને ઉપર | (૨) ચંદ્ર. –ક્ષા મુંબ૦૧૦ સપ્તર્ષિ (૨) સ્ત્રી ઉત્તર દિશા. –ક્ષી પગ જેવા આસનનું (૨)[લ.] આડું અવળું; સીધા કે સવળાથી| સ્ત્રી રીંછડી સાવ ઊલટું -વિરુદ્ધ; બે ટું. [ઊંધા પાટા બાંધવા = આડું | અક્ષાંગ ન૦ એક ઔષધિ અવળું સમજાવી ભરમાવવું. ઊધાં પગલાંનું = (ઊલટું ‘ઊજળાં | ઋખિ ૫૦ + ઋષેિ; ગુરુ પગલાંનું) કમનસીબ; અપશુકનિયાળ. ઊંધાં વા વાગવાં= *દ ૫૦ [4.3(સં.) ચતુર્વેદમાં પહેલો વિદ. ૦સંહિતા સ્ત્રી, બાજી બગડવી; અવળું થવું, ઊંધી ઈટ ચણનાર ૫૦ કડિ. ઋવેદની ઋચાઓને વ્યવસ્થિત સંગ્રહ, –દી વિ. ઝવેદને ઊંધી ખોપરીનું = માથાનું ફરેલ; અસામાન્ય મિજાજવાળું. જાણનારું (૨) કવેદ ભણનાર બ્રાહ્મણોના કુળમાં જન્મેલું (૩) ઊંધી પાઘડી મૂકવી = પાઘડી ફેરવવી; દેવાળું કાઢવું. કરવું | પૃ. ઋગ્વદી બ્રાહ્મણ = ઊલટું કે અવળું કરવું; ફેરવી નાંખવું (૨) જુએ ઊંધું મારવું. ચ(–ચા) સ્ત્રી [૪] જુઓ ઋક -કરી નાખવું = મારીને ગબડાવી દેવું (૨) મૂઠ ઈમારીને | ચીક પું[સં.] (સં.) જમદગ્નિના પિતા પથારીવશ કરી દેવું. -ઘાલવું =નીચું જોવું; શરમાવું.-ઘાલીને ઋજુ વિ. [4] સરલ; સીધું (૨) અનુકૂળ; નરમ; ભલું. ૦તા = બીજે ધ્યાન આપ્યા વગર; કામમાં જ નજર રાખીને (૨) સ્ત્રી૦. ૦ધી વિ૦ સરળ રીતે – કુડ વગર લડનારું બીજું ત્રીજું જોયા વગર, સાહસપૂર્વક વિચાર વગર. –પવું, | ઋજુજ પું. [ā] (સં.) આદિ જૈન તીર્થ કર ઋષભદેવને સાધુ -વળવું = ઉપર માથું નીચે પગ કે ઉપલા ભાગ નીચે ને નીચલો | (આ નામે ઓળખાય તે પરથી) ભાગ ઉપર થાય એમ પડવું કે થવું; ઊલટાઈ જવું (૨) બગડવું; | અણુ ન [સં.] દેવું (૨) આભારને ભાર (૩) વિ૦ જુઓ ઋણાકથળવું. -મારવું =બગાડવું; કથાળવું. -વળી જવું = બગડી | ત્મક [ગ, ૫. વિ.]. ૦આયન ડું ઋણ વીજભારવાળો આયન; જવું(૨) ખૂબ થાકીને લોથ વળીને (ઊંધું) પડવું. વાળવું = ઊંધું | ‘એનાયન' (૫. વિ.). ૦ત્રય ન દેવઋણ, ઋષિઋણ અને પિતૃઋણ;

Page #173

ઋણધ્રુવ]
૧૨૮
[એક
રૂ.
અથવા અતિથિગણ, મનુષ્યઋણઅને ભૂત મણ ધ્રુવ પુંકેથોડ’ | બાષ્યશૃંગ પુત્ર [.] (સં.) એક છે (૫. વિ.). ફેઢણી સ્ત્રી, ઋણ ફેડવું તે; “હેટ-રિડેશન. ૦ભત વિ૦ ઋણવિદ્યુતથી ભરેલું (૫. વિ.). ૦મુક્ત વિ૦ ઋણ – દેવામાંથી છઠું થયેલું. મુક્તિ સ્ત્રીઋણમુક્ત થવું તે. વિદ્યુત, ૦વીજ સ્ત્રી, ઋણ વીજળી (૫. વિ.). સંબંધ j૦ પૂર્વજન્મને કણ- [નાગરી વર્ણમાળાના આ બે અક્ષરે સંસ્કૃતમાં આવે છે. નુબંધ –ણુઝ પેન. [+ અગ્ર]ઋણ છેડો (૫. વિ.)–ણાત્મક ગુજરાતીમાં એમનાથી થતો કે તે અક્ષરવાળા (મૂળ સંસ્કૃત તત્સમ વિન્+આત્મક]"નેગેટિવ'(ગ,પ.વિ.)–ણાનુબંધ j+અનુ- | સિવાય) શબદ નથી. પ્રાકૃત ભાષાઓમાં તેમને લોપ થયે છે.] બંધ] લેણાદેણી. –ણાનુણ્ય ન [+આનુણ્ય] ઋણમાંથી મુક્ત થવું તે; અણમુક્તિ –ણાંત ડું [ + અંત](વીજળીના) પ્રવાહને
ણ છેડો (૫. વિ.) –ણિયું, –ણુ વિ૦ ઋણવાળું ઋત ન [4] સત્ય (૨) નક્કી અચળ નિયમ; દેવી નિયમ (૩) | એ પં[4] વર્ણમાળાને દસ અક્ષર –એક સ્વર પાણી. -તંભર પુત્ર સત્યને ટકાવી રાખનાર તે– ઈશ્વર.-તંભરો એ સ૦ [સં. ઈતત , પ્ર. મ] (દર્શક) તે; પેલું (૨) વર અથવા વિસ્ત્રી વિપર્યાસ વિનાની, સય(પ્રજ્ઞા). –તાથી વિ૦ [+અથી) વહુની સંજ્ઞા (હિંદુઓમાં) [‘એણે, એને, એમાંથી, એનું, એનાથી,
ત– સત્યની ઈચછાવાળું.--તાંશ ૫૦ [+ અંશ] ઋત- સત્યને એમાં' ઇરૂપિમાં (એ) ઉચ્ચાર થાય છે. પણ “એથી', “એથી અંશ
[ગમન (૬) નરમેઘને અધિષ્ઠાતા દેવ કરીને'માં તેમ નથી થતું.] (૩) વિ. પેલું (પ.) અ [વા, સં. ] અતિ સ્ત્રી, કિં.3 કલ્યાણ (૨) માર્ગ (૩ નિંદા (૪) સ્પર્ધા (૫) “અરે , “ ”, “હે આ૮િ સૂચક ઉદગાર [છાપરે ચડયો) ઋતુ પં. [સં.] જુઓ ઋતુકાલ (૨) અડકાવ, રજસ્રાવ | એ ત્રીજી ને સાતમી વિભક્તને પ્રચય. (રાજાએ હુકમ કર્યો (૩) સ્ત્રી- બે મહિનાને નિયત કાળ. (ષડઋતુ શબ્દ જુઓ) | એઈસ્ત્રી + મર્યાદા; આમન્યા (૪) [લા.] મોસમ (૫) હવાપાણી. [—ઊતરવી =મોસમ પૂરી એક વિ૦ [સં.] “1'; સંખ્યામાં પહેલું (૨) અજોડ; અદ્વિતીય; થવી. -બેસવી = સમ આવવી – શરૂ થવી.]. ૦કાલ(–ળ) (જેમકે, “ઈશ્વર એક છે', ‘તમે જ એક ખરા, બાકીના ખેટા !'). ૫૦ ગર્ભાધાનને સમય. ગામી વિં. તુકાળે જ સંગ કર- (૩) કેઈ અમુક; તદ્દન ચેકસ નહિ એવું એક રાજા હતો.) (૪) નારું. દર્શન ન૦ અડકાવનું દેખાવું તે. ૦દાન નવ ગર્ભાધાન. એક સરખું; સમાન; ભેદ વગરનું ‘તમે અમે સૌ એક છીએ')
ધર્મ ! તુદર્શન. ૦૫તિ મું. તુરાજ વસંત. ૦૫ણું છું. (૫)એક મતનું; એકતાવાળું; સંપીલું; એકઠું (બધા પક્ષે એક (સં.) એક સૂર્યવંશી રાજા. ૦૫ાં ૫૦ એક રોગ, પ્રાપ્તિ સ્ત્રી, ન થાય'; નેતાઓ એક ન થાય ત્યાં સુધી.”)(૬) અમુક નિશ્ચિત, ઋતુદર્શન. ભેદ પુત્ર ઋતુઓનું બદલાવું તે. ૦મતી વિ૦ સ્ત્રી બીજું નહિ (જેમ કે, કહેવું એક ને કરવું બીજું એક વાત કરે રજસ્વલા. ૦રાજ પુત્ર ઋતુઓમાં શ્રેષ્ઠ એવી ઋતુ – વસંત. સમજણ પડે) (૭) સંખ્યાવાચક શબને છેડે આવતાં ‘આશરે' ૦વર્ણન ન ઋતુઓનું વર્ણન. ૦શાંતિ સ્ત્રી પહેલી વાર ઋતુ- શુમારે એવો અર્થ બતાવે છે. ઉદા. પાંચેક; સોએક (૮)"ફક્ત; પ્રાપ્તિ થાય ત્યારે કરવાની વિધિ. સંગ્રામ પં. સુરતસંગ્રામ; માત્ર’ જે ભાવ બતાવે છે. જેમ કે, એક પિતાના વચનને સારુ કામક્રીડા. ૦સ્નાતા વિ. સ્ત્રી તુસ્નાન કરી શુદ્ધ થયેલી. રામ વનમાં ગયા. [-અએ મંકવું = (કશા વિવેક વિચાર વિના, ૦સ્નાન ન અડકાવ પછી (ચોથે દિવસે) નાહવું તે
બધા જોડે) એકધારું વર્તવું. –આંખ થવી = આંખે આંખ મળવી; તે અ [.] સિવાય; સિવાય કે
એકબીજાની નજર મળવી.-આંખ હોવી,-આંખે જોવું =એક ત્વિજ ૫૦ [i] યજ્ઞ કરાવનાર બ્રાહ્મણ; પુરોહિત
તરફી – પક્ષપાતી નજર હેવી. -આંખમાં હસાવવાં ને એક કૃદ્ધિ સ્ત્રી [i] વૃદ્ધિ, સમૃદ્ધિ (૨) આબાદી; ઉત્કર્ષ (૩) સિદ્ધિ આંખમાં રડાવવાં = ભય ને પ્રીતિ બેઉ બતાવવાં જરૂર પ્રમાણે (૪) [સં.] લક્ષમી; પાર્વતી :
હસાવવું અને રડાવવું પણ.-ઈદ્રિયનું જ્ઞાન = એક જ બાજુ કે વાદ ૫૦ + બ્રહ્મરાક્ષસ (પ.)
હેતુનું જ્ઞાન બધી બાજુનું નહિ-એકતરફી સમજ-એકના મોંમાં ઋષભ પં. [i] આખલો (૨) સ્વરસપ્તકમાંને બીજે સ્વર કે એવું = કેઈથી ગાંક્યું ન જાય - ઊતરે નહિ એવું; સરખું (૩) ઉત્તમ, શ્રેષ્ઠ (સમાસમાં છેડે). દેવ પં(સં.) વિષ્ણુને પહોંચેલ. –કલમે= એકઝપાટે; એકીસાથે. -કાનથી બીજે એક અવતાર (૨) જૈનોના એક તીર્થંકર
કાન જવું =એક પાસેથી બીજા પાસે થતાં થતાં વાત ફેલાવી - ઋષિ પં. [] મંત્રદ્રષ્ટા; નવું દર્શન પામનાર પુરુષ (૨) મુનિ; છાની ન રહેવી. -કાને સાંભળી બીજે કાને કાઢી નાખવું = તપસ્વી; સાધુ. ૦ઋણ ન ઋષિઓ પ્રત્યેનું ઋણ. કુમાર સાંભળ્યું ન સાંભળ્યું કરવું; સલાહકે શિખામણ ન માનવી-કાંકરે ૫. ઋષિને પુત્ર. કુલ(–ળ) ન૦ ઋષિઓને સમૂહ (૨) (પથરે) બે પક્ષી (પંખી) મારવા = એક પંથ ને દે કાજ; એક ઋષિનો આશ્રમ (જેમાં પ્રાચીન કાળમાં વિદ્યા અપાતી હતી) સાથે બે કામ સાધવો. –ગાડે જોડાય એવા = બરોબર સરખા; (૩) ઋષિને વંશ. તર્પણ ન૦ કર્ષિઓની તૃપ્તિ માટે જળ એક જેડીના. –ઘાએ બે કકડા = તડ ને ફડ જવાબ કે નિકાલ. આપવું તે. ૦૫ત્ની સ્ત્રીઋષેિની પત્ની.પંચમી સ્ત્રી, ભાદરવા -ચંદાવા(–) ચડે એવું = ટપી જાય એવું; ચડિયાતું. --ચૂડી સુદ પાંચમ; સામાપાંચમ. શ ૫૦ પંચમહાભૂતયજ્ઞમાં એક ચલાણે ચડી =એક કામ પત્યું. એક જ ગુરુના ચેલા =(પહોંચ જેમાં જ્ઞાન દ્વારા કષિનું તર્પણ કરવાનું હોય છે. લેક ૫૦ આવડત ઈમાં) કઈ કેઈથી ઊતરે નહીં એવા; સરખેસરખા. સત્યલોકની નજીક કપેલો ઋષિઓને લોક
-જાળામાં સે સાપ = સાવડિંગ-ગપ! નાવમાં વિસરખી

Page #174

એક એક ]
૧૨૯
[એકતાર
હાલત કે સરખા વિચારનું. પગે ખઠા રહેવું = (કામકાજ કે એકચિત્ત વિ. [4] એકાગ્ર; તલીન; ધ્યાનસ્થ (૨) ન૦ ગાન; સેવામાં)તત્પર રહેવું.-પગે થવું= અધીસંકેતલપાપડ થવું–પછી | એકાગ્રતા એક = વારા ફરતી; અનુક્રમે. -પર બે કરવું = જુઓ એકડા પર | | એકછત્ર વિ૦ [i.] એક રાજાવાળું (૨) ન૦ કુલ અધિકાર એક બગડે કાઢ; ભણવાનું શરૂ કરવું. પાણુ ઓછી = પિણા આઠ; જ હાથમાં હોય એવી શાસનપદ્ધતિ. છતા સ્ત્રી.. – અ૦ એક” બાયલું; ઢંગધડા વિનાનું. પાયે ઓછો હે = જરા ગાંડું – જ રાજાના અમલ તળે દાધારંગું હોવું. -ભવમાં બે ભવ કરવા =ધર્મભ્રષ્ટ થવું; વટલાવું; | એકજશે(–થે) અ૦ એકસાથે; એક ઠેકાણે નાતબહાર થવું (૨) નાતરું કરવું. -મગની (બે) કાઠ= એક જ એકજાત વિ૦ એક જ જાતનું – વર્ગનું સરખું. -તીય વિ. [i]. માબાપનાં સંતાન; સહોદર. –માળાના મણકા = સરખેસરખા | એક વર્ગનું કે કુટુંબનું (૨) એક જ જાતિનું (નર કે માદા) -મૂડીએ = એકસાથે; સામટું; સાથેલાનું. એકના એકવીસ- | એક જીવ વિ. [i] મનમાં પરસ્પર ભેદભાવ વગરનું; એકરૂપ એકાશી થાઓ=વંશવેલો વધે (એ આશીર્વાદ). એકના તેર એકર વિ. અનેક જણ એકસાથે જોર કરે એવું (૨)એમ કરતી કરવા = રજનું ગજ કરવું; વધારી મૂકવું. એકનું બે ન થવું = | વખતે બલાતે પ્રેરક બોલ –ઉદગાર. (એક જોર, હિસ્સ!) મક્કમ રહેવું; હઠ ન છેડવી; પિતાની વાતને જ વળગી રહેવું. | એકઢંગું,–ગિયું વિ૦ [એક +ટાંગ] એકપણું (૨) લંગડું એકનું એક, એક ને એક = એકસરખું; એક જ; ફેરફાર વિનાનું. | એકટાણું ન૦ એક ટંક જમવું તે -પગ દૂધમાં ને એક પગ દહીંમાં = દૂધમાં ને દહીંમાં બંને | એકઠાવું અક્રિટ એક ડું થવું; ભેગું મળવું (૨)‘કન્વર્જ'(પ.વિ). પક્ષમાં; બેઉ બાજુની ઢોલકી (મક્કમતા કેનિશ્ચયને અભાવ બતાવે –ણ ન૦ એકઠાવું તે (૨) “કંન્વર્જન્સ' (૫. વિ.) છે; યા ખંધાઈની કુનેહ). -પંથ દો કાજ =એકસાથે બે કામ એકઠું વિ૦ [સં. ઇવ, તા. ga] એકસાથેનું; એકત્રિત; ભેગું સારવાં. -મ્યાનમાં બે તલવાર =એક જ ક્ષેત્રમાં બે સત્તાને (૨) અએક જગાએ – સાથે.[–બેસવું,-મળવું = સાથે બેસવું દાર કે ચલણ. લાકડીએ હાંકવું = જુઓ એક અત્રે મડવું(૨) ઊઠવું કે મળવું; મેળ હો.]. સરખી રીતે દોર ચલાવો. એક આડ પેઢી = બાપદાદાઓ; એક વિ. કેઈની સાથે ભળે નહિ એવું, એકલ પૂર્વજો; વડવાઓ. –હાથે તાળી ન પડે =(કામ કે સદો પત- | એકઠિયાં ન બ૦ ૧૦ [એકડો] એકડે બગડે શીખવાને બાળવામાં કે ઝઘડામાં – હરેકમાં) એકલાથી કામ ન થઈ શકે, સહ | પથીને વર્ગ; બાળવર્ગ કાર જોઈએ. –હાથમાં ગેળ અને બીજા હાથમાં ધી =જુઓ એકડે મું. [i, ] એકની સંજ્ઞાસૂચક આંકડો -૧ (૨) સહી
એક પગ દૂધમાં ને બીજે દહીંમાં'. એકે કેર કાચી ન રહેવી | (૩) કબૂલાત (૪) જ્ઞાતિને ગળ. [એકઠા ૫ર બગડો કા = સુખદુ:ખના – સારામાઠા બધા અનુભવ થઈ જવા. એકે કેર = ભણવાનું કઈક શરૂ કરવું; કક્કો ઘૂંટતા થવું. એકઠા વગરનું કાચી ન રાખવી = મણ ન રાખવી; કશું બાકી ન રહેવા દેવું.] મીઠું = લેખામાં નહિ એવું; નકામું, એકડે એક પુત્ર બ૦ ૧૦ એક એક વિ૦ એકીસાથે એક (૨) એક પછી એક; ક્રમિક શરૂનું સંખ્યાલેખન (૧ થી ૧૦૦ સુધીનું સામાન્ય રીતે); તે આંક. એકકક્ષિક સમીકરણન[.]*ઈકવેશન ઑફ ધી ફર્સ્ટ ઑર્ડર(ગ.) એકડે એકથી = શરૂઆતથી. –કર =એકડે લખો કે એક કતાર [fહૃ.]કવાયતને, એક કતારકે પંક્તિમાં થવાનું કહેવાને કાદવ (૨) સહી કે કબૂલાત કે ગોળ કર. –કા =એકડે હુકમ કે બેલ. [–થવું =સીધી લીટીમાં ગોઠવાવું(કવાયત માટે)] લખ. -કાઢી નાંખો = ગણતરીમાંથી કાઢી નાખવું; સંબંધ એક કાને અવે એકાગ્ર; એકધ્યાન
છોડવા (૨) મમત કે હઠ જતી કરવી. -કાપ = ગોળમાંથી એકકાલિક, એકાકાલીન વિ. [સં.] એક જ સમયનું; સમકાલીન કે સંબંધમાંથી દૂર કરવું (૨) ગણતરીમાં ન લેવું. -નીકળી જ (૨) એકીસાથે બનતું (૩) માત્ર એક વાર બનતું
= ગણતરીમાં ન રહેવું; લેખામાં ન લેવાવું. -પા = એકડે એકકેસરી વિ. એક જ પુંકેસર કે સ્ત્રીકેસર હોય એવું(કલવ.વિ.) કાઢો (૨) સહી કરવી; સંમતિ આપવી. -લે = સહી કે એકકેદ્ર વિ[સં.] એક કેંદ્રવાળું
લર’ (વ.વિ.) સંમતિ લેવી. વિનાનાં મીઠાં =નકામું; વ્યર્થ; પાયા કે આધાર એકકેશી વિ૦ એક કેશ જ આખું અંગ હોય એવું; “મને સેલ્યુ- | વિનાનું.]
[મકાન કે ઓસરી એકખુરી વિ. [સં.] એક અખંડ ખરીવાળું (પ્રાણી) (૨) ન શસ્ત્ર- | એકાળિયું વિ૦ એક જ બાજુ ઢળતા છાપરાવાળું (૨) ન. એવું ઉદનું એક શસ્ત્ર
એકતડાકે અ૦ એકે ઝપાટે; એકદમ એકગર્ભાશી(જી) વિ[ā] એક જ ગર્લકેશવાળું
એકતરફી વિ. એકપક્ષી; એક બાજુનું એકગાંઠ સ્ત્રી સંપ; મેળ; મૈત્રી
[(વ. વિ.) | એકતંત વિ૦ આગ્રહી (૨) પુંઠ આગ્રહ. તે અ સાથે મળીને; એકJછી વિ૦.તમામ કેસર જોડાઈને એકગુચ્છ બન્યા હોય એવું એકરાગથી (૨) લાગુ રહીને; ખંત ને આગ્રહથી એકઘાતપદી સ્ત્રી [i] (ગ.) “ધી ફર્સ્ટ ડિગ્રી એકપ્રેશન' એકતંત્ર વિ. [૪] બધાની સંમતિવાળું (૨) તૂટ પડ્યા વિનાનું એકઘાત સમીકરણ ન. [i](ગ) સુરેખ સમીકરણ; ‘લિનિયર (૩) એક વ્યવસ્થા નીચેનું (૪) ન૦ એકસરખી વ્યવસ્થા તે ઇકવેશન”
[રાખીને (૫) સર્વાનુમતિ [ સંપથી સાથ દઈને જથમાં રહેવું.] એક—કે)ચક અ૦ એકચક્રે એક જ જણના હાથમાં બધી સત્તા એકતંબે અ૦ એકસાથે સંપીને; એક જૂથમાં. [-ઊભું રહેવું = એકચક્ર વિ. [ä.] ચક્રવત. -કી વિ. એક પૈડાવાળું (૨)ચક્ર- એકતા સ્ત્રી [સં.] સંપ; ઐકય [સ્ત્રી એકતાન હોવું તે વર્તી (૩) સ્ત્રી એક પડાની સાઈકલ. - અ૦ જુઓ એકચક | એકતાન વિ૦ (૨) ન૦ [ā] જુઓ એકચિત્ત. છત્વ ન૦, તા એકચર વિ[.]એકલું વિચરનારું ટેળામાં નહિ)
એકતાર વિ. એક તારવાળું (૨) એકસરખું (૩) એકરસ (૪) -૯

Page #175

એકતારું]
૧૩૦
[એકમાત્રી
એકચિત્ત. – વિ. એક તારવાળું (૨) એકસરખું – પં એકધાતુવાદ પું[ä.] એક જ ધાતુનું ચલણ હેવું જોઈએ એ એક તારવાળો તંબુર
વાદ; “મનેમેટાલિઝમ' એકતાલ ૫૦ [] જેમાં એક જ તાલ આવે એ રાગ (૨)
એકધારું વિ૦ [એક ધારા] એકસરખું ફેરફાર વિનાનું સંગીતને એક તાલ (૩) એક (૪) વિ. એક તાલવાળું એકધ્યાન વિ[i.]એકચિત્ત; ધ્યાનમાં એકાગ્ર(૨)ન, એકાગ્રતા એકતાળીસ વિ. [સં. ઇત્યાજિરાતી ૪૧
એકનસિયું, એકનસીલું વિ૦ [એક +નસ] જક્કી એકતા પુત્ર મણના એકતાળીસ શેર થાય એવું માપ એકનિશ્ચયી વિ૦ [સં.] કરેલા નિશ્ચયને વળગી રહે તેવું; દઢ (૨) એકતી–ત્રી)સ વિ. [૩. ઇઝરાત] ૩૧
સરખા – સમાન નિશ્ચયવાળું એકત્ર અ [i] એક જગાએ સાથે (૨) એકંદર. –ત્રિત વિ૦ | એકનિષ્ઠ વે. [૪] એકનિષ્ઠાવાળું. -છા સ્ત્રી એકની જ ઉપર એકત્ર કરેલું; એક ડું. [-કં=જાત જાતની રકમે એકત્ર થઈને નિષ્ઠા – આસ્થા હોવી તે (૨) વફાદારી (૩) પ્રમાણિકતા બનતું ફંડ; “કૅન્સલિડેટેડ ફંડ”] -ત્રિતતા સ્ત્રી.. -ત્રીકરણ એકપક્ષી વિ૦ [ā] એકતરફી [તલપાપડ થતું હોય એમ ન એકત્રિત થવું કે કરવું તે; “કૉન્સ લિડેશન'
એકપણું વિ. [એક પગ] એક પગવાળું. –ગે અ૦ અધીર, એકત્રીસ વિ૦ જુઓ એકતી; ૩૧
એકપતિત્વ ન૦ [i] એક જ પતિ હેવો તે (૨) પતિ પ્રત્યેની એકતત્વ નવ લિં] એક હેવાપણું; એકતા [ઉપર રચેલું વફાદારી એકથંભુ વિ૦ [એક + થંભ] એક થાંભલાવાળું; એક થાંભલા એકપત્ની(ક) ન૦ [i.] એક જ પત્ની હોવી તે એકદમ અ[એક કે . થ+મ] તાબડતોબ (૨) સાવ; તદ્દન | એકપત્નીવ્રત ન[ā]એક જ પત્ની કરવાનું વ્રત [કેડી; પગથી (એકદમ કાળું)
એકપદી વિ. [i] એક પદવાળું; “મનેમિલ” (ગ) (૨) સ્ત્રી એકદલ–ળ,ળિ)યું વિ૦ [4.] એકસરખા દળનું (૨) જેની દાળ એકપણું વે[૩] એકપર્ણ-પાંદડાવાળું [યાદ રાખી શકે એવું ન પડતી હોય એવું; “મૉનેકેટેિલેડોન' (વ. વિ.) (૩) એક જ એકપાડી વિ. [4] એક જ વખત વાંચવાથી અથવા સાંભળવાથી દળ કે જૂથનું; એક બનેલું
એકયુપી વિ૦ [i] એક બીજકેશવાળું; “યુનિવૅક્યુલર” એકદસ્તી સ્ત્રી. [એક + દસ્ત] કુસ્તીને એક દાવ
એક પ્રાણ વિ. [સં.] એકજીવ એકદંડિયું વિ૦ એકથંભુ (૨) એક દંડા શ્વાસને લગતું
એકસલી વિ. [એક + ફસલ] વરસમાં એક પાક આપે એવું એકદંડી ૫૦ [i] એક પ્રકારને સંન્યાસી; હંસ (૨) વિ૦ એક જ એકબળ વિ. એકત્રિત થયેલા બળવાળું; એકર [વાર મેટી મધ્ય રેષાવાળું (પાન); “યુનિકે સ્ટેટ' (વ. વિ.) [ શ્વાસ એકબારગી અ [ર્દિ] એક રીતે એક બાજુથી જોતાં (૨) એકએક પું [એક + દંડ] મરતી વેળા ઊપડતો સ; એક દડિયો એકબિંદુક વિ૦ [] એક બિંદુમાં મળતું; “કૉન્ફરંટ’ (ગ.) એકદંત વિ૦ [.]એક દાંતવાળું (૨)પું(સં.) ગણેશ (૩) એક એકબીજું અ ન્યવાચક સ૦ (કર્તા વિભક્તિમાં વપરાતું નથી.) દાંતવાળો હાથી
એકબુદ્ધિ વિ. [૩] એક જ પ્રકારની કે એક નક્કી બુદ્ધિવાળું એકદા અ [૩] એક વખતે (૨) અગાઉના વખતમાં [ળસૂત્ર (૨) સરખા વિચારવાળું એકદાણિયું ન [એક + દાણો] એકસરખા મણકાની કંઠી; મંગ- એકભાવતા સ્ત્રી [સં.] એક-સમાન ભાવ કે ભાવના હેવી તે એકદાણી વિ. [એક + દાણો] બધા દાણા સરખા હોય તેવું (૨) એકભાવું વિ૦ [એક + ભાવ] એક જ ભાવનું; સરખી કિંમતનું એક કદનું; એકસરખું
એકભુક્ત, એકભાજન વિ. [સં.] એક ટંક ખાનારું (૨) ભેગું એકદિલ વિ. જેના દિલમાં જુદાઈ નથી એવું; એકજીવ. –લી બેસીને ખાનારું (૩)નવ એક ટંક ખાવાનું વ્રત (૪) ભેગું બેસીને સ્ત્રી એકદિલ હેવું તે (૨) મનને મેળ; સંપ
ખાવું તે એકદધ વિ. એક જ દૂધ ધાવેલું; એક વંશનું
એકમ ૫૦ ગણતરી વગેરે હેતુઓ માટે એક અને આખી પૂર્ણ એકદષ્ટિ વિ.] એક આંખવાળું (૨) સ્ત્રી તાકીને જોઈ રહેવું તે; માનેલી વસ્તુ અથવા સમૂહ “યુનિટ’ (૨) એકડો (૩) સંખ્યાસામસામી નજર થઈ જવી તે (૩) એક જ - સરખે હેતુ હવે તે લેખનમાં જમણા હાથથી પહેલા સ્થાનનો આંકડે(૪)સ્ત્રી, પડવો એકદેશ j[.] એક સ્થળ અથવા જગા (૨) એક ભાગ અથવા એક મગ(–ગા) અ. એક બાજુ વિભાગ; એક બાજુ (૩) એક આશય કે મહત્ત્વાકાંક્ષા.–શાવ- એકમજલી વિ. [એક + મજેલો]એક મજલા – માળવાળું યવ છું[+ અવયવ] એક ન્યાયદેષ; બે એકદેશી નિર્દેશો એકમત વિ. [i] એક અભિપ્રાયવાળું, સર્વાનુમત (૨) સંમત. પરથી કાઢેલું નિગમન; “કૅલસી ઑફ પર્ટિકયુલર પ્રેમિસીસ' -તિયું વિ૦ એક જ મત કે તંતને વળગી રહેનારું; જિદી.-તી એકદેશિતા જુઓ ‘એકદેશી'માં
શ્રી. બધાને સરખા મત હેવો તે; “યુનેને મેટી' એકદેશી, વ્ય વિ૦ [ā] એક જ દેશનું – વતનનું (૨) એક દેશ | એકમન વિ. [સં.] એકચિત્ત (૨) એક વિચારનું (૩)ન, એક- ભાગને લાગુ પડતું; એકતરફી; એકેન્દ્રિય (૩) અધરું; સંકુ- | મન હોવું તે; સંપ. –નું વિ૦ અનન્ય -એકમનવાળું (૨)સર્વત્ર ચિત; મર્યાદિત. –શિતા,વ્યતા સ્ત્રી૦, ૦૫ણું ન. ૦સમાસ સમાન ભાવવાળું ૫૦ ષષ્ઠીતત્પરુષનો એક પ્રકાર [જાતનું (૨) એક જ ધર્મનું એકમય વિ. [ā] એકમાં લીન; એકરૂપ એકધમ વિ. [ā] એક જ – સમાન ગુણધર્મ ધરાવનારું; એક જ એકમહલ ! [4] જુઓ એકલમલ્લ એકધા અ૦ સિં.] એક રીતે (૨) એક હાથે (૩) એકદમ; એક એકમાત્ર વિ૦ [] એકનું એક; ફક્ત એક જ. –વી વિ૦ મેળજ વખતે (૪) એક વખતે
| માત્રા (‘વૅલન્સી) એક જ હોય તેવું; “મનેડ” (૨. વિ)

Page #176

એકમાગ]
૧૩૧
[એકસંપી
એકમાગી વિ[ā] એક જ માર્ગને વળગી રહેનારું (૨) સરળ; (૩) કુબેર. ૦૭ પું(સં.) એકલિંગ મહાદેવ સીધે માર્ગે જનારું
એકલિંગી વિ૦ એક જ લિંગનાં ફૂલવાળું (ફુલ કે છોડ); “ડાયેએકમુલકી વિ૦ [એક + મુલક] એક જ દેશનું
શિયસ’, ‘ડાઈકલીનસ' (વ. વિ.) એકમેક અ [૨. દવેવલમ કે gવમેવ = પ્રત્યેક?]પરસ્પર; | એકલું વિ. [જુઓ એકલ] કેઈના સાથ વિનાનું એકાકી; સાવ માંહોમાંહે (૨) સ૦ જુઓ એકબીજું. છતા સ્ત્રી એકરૂપતા; | છૂટું કે અલગ. –લએકલું વિ૦ સાવ એકલું એકલવાયું એકમેક થવું તે
એકહિયું વિ૦ [એક + લોહી] એક લોહીવાળું –એક કુળમાં એક મેર (મું) અ. એક બાજુ [૫૦ સં૫; સંવાદ; મેળ જન્મેલું [એવું (૩)સામટું; એક જ (૪) ઓચિંતું એકમેળ વિ. સંપીલું (૨) પરસ્પર મેળ ખાય એવું; સંવાદી (૩) એકવણું ૦િ(૨)અ[એક +વગે] એકસાથે–એકબાજુએ હોય એકર [૬] ૪૮૪૦ ચોરસવાર જેટલી જમીન કે તેનું માપ એકવચન ન. [] ફરે નહિ એવું વચન (૨) [વ્યા.] એક જ એકરગિયું વિ૦ એકમતિયું; જક્કી; હઠીલું
વસ્તુને બંધ કરે તે. –ની વિ૦ બેલ્થ પાળે એવું (૨) [વ્યા.] એકરસ વિ. [એક + રસ] બરાબર મળી -પીગળી ગયેલું (૨) એકવચન વાળું ગુલતાન. ૦તા સ્ત્રી
[ભાવ કે વિચારવાળું એકવટ વિ. વટવાળું; ટેકીલું એકરંગ(—ગી) વે[.] એક જ સરખા રંગનું (૨) મળતા સ્વ- | એકવ૮ વિ૦ [એક +વડ - પડીએકવડું; એક પડવાળું. –દિયું એકરાગ વિ. સિં] જુઓ એકરંગી (૨) ૫૦ એકમતી; સંપ; વિ૦ નાજુક – નબળા બાંધાનું; સૂ – પાતળા કઠાનું. સંવાદ. -ગી વિ૦, ગિતા સ્ત્રી, જુઓ એક રાગ
વિ૦ જુઓ એકવડિયું (૨) એક પડવાળું એકરાર ૫૦, ૦નામું ન૦ જુઓ ‘ઈકરાર'માં
એકવણું વિ૦ [i] એક વર્ણનું -ન્યાતનું (૨) ન્યાતજાતના ભેદ એકરાશવિ. [એક રાશિ] એક જાતનું એકસરખું; સમાન ગુણ- વિનાનું (૩) એકરંગી (૪) એકસરખું સમીકરણ ન... “સિમ્પલ વાળું (૨) જેમની મળતી રાશિ હોય એવું (૩) સ્ત્રી સરખાપણું; ઈકવેશન” (ગ.) મળતાપણું (૪) સંપ [સૌ મળીને બનેલો એકતાવાળો રાષ્ટ્ર એકવાથ ન૦ [૩] એકસમાન કે સર્વમાન્ય મત કે અભિપ્રાય એક રાષ્ટ્ર ૫૦, ૧૦ [.] એક અખંડ અવભક્ત રાષ્ટ્ર; દેશના (૨) વેટ એકસમાન મતવાળું એકમત; જુદા જુદા મતનું સમાએકરૂપ(-પી)વિ[8] એક જ રૂપનું; અભેદ (૨) સરખા દેખાવનું ધાન થઈને એકમત થતું.૦તા સ્ત્રી એકસરખાપણું સમાનાર્થતા; બહુરૂપીથી ઊલટું. (–પિ)તા સ્ત્રી
એકવાકય હેવું કે થવું તે એકલ વિ. [. પર] એકાકી; એકલું. શું વિ૦ એકલું. એકવાદ ૫૦ [4] એક જાતનું તબલું (૨) એકેશ્વરવાદ
ડું વિ૦ (૫) એકલું. ૦ (દો)કલ વિ. એકલું; સેબત- એકવાર, રે અ [i] એક, અમુક વખતે(૨) એક કેરે. ૦૬ સંગાથ વિનાનું (અથવા એકાદ સંગાથવાળું). છતા સ્ત્રી વિ૦ એક વારનું; પહેલપ્રથમ. –રિયું વે. એક વાર બને એવું; એકલાપણું. ૦૫ર્ડ, ૦૫થે ૦િ.એકલું; એકાકી; એકલસૂ. એક વખતનું (૨) એક વારના મા૫નું (૩) ન૦ એક વાર ખાંડેલી ૦૫ીઠું વિ૦ નિરાળું; એકલું. ૦પેટું વિ૦ આપસ્વાર્થી. મહલ ડાંગર; કરડ S૦ અદ્વિતીય મલ- કુસ્તીબાજ (૨) ઘણે જબરે માણસ (૩) | એકવિધ વિ. [૪] એક પ્રકારનું. ૦તા સ્ત્રી [જમણ) એક્કો (૪) વિ૦ અજોડ (૫) એકમાર્ગ. ૦મૂદિયું, “હું વિ૦ | એકવીતીનું વિ૦ [એક + વીતી]એક જ વાર બને એવું (વાતનું સ્ત્રી, પુત્ર આદિ પરિવાર વિનાનું; એકલેએકલું. ૦વાયું વિ૦ એકવીસ વિ. [૪. વિરાતિ, પ્રા. લવીસT] ૨૧. સા ૫૦ એકલું એકલદોકલ(૨) સ્ત્રી, પુત્રાદિ પરિવાર વિનાનું (૩)આશ્રય બ૦ ૧૦ ૨૧૪૧ થી ૧૦નો ઘડિયે વગરનું. ૦વીર પુંએકલે હાથે ઝઝનાર વીર. સૂરાપણું ન૦ | એકવૃંદ ન [.] ગળાનો એક રોગ (૨) એક ઢગલે - સમૂહ એકલપેટાપણું. સૂરું વિ. એકલું; સેબત વિનાનું (૨) એકલ- એકણિ(ત્રણ) સ્ત્રી [ä.] સાદો અંબોડે પટું સ્વાર્થી. હથું વિ૦ જુઓ એકહથ્થુ
એકવ્રતી વિ. [4] એક કે સમાન વ્રતવાળું. –તિની વિ. સ્ત્રી, એકલકંટો ૫૦ એક વેલો; શતાવરી
એક શાસન ન [RA] એકહથ્થો અમલ એકલો ૫૦ જુઓ એકલંગા
એકતિ વિ. [i.] ઉદાત્ત, અનુદાત્ત ઈત્યાદિ સ્વરોના વિભાગ એકલક્ષી વિ૦ [i] એક જ લક્ષ કે હેતુવાળું
કર્યા વિના જ ઉચ્ચારેલું –ઉચ્ચારાયેલું એકલડું,-(-દોકલ, પંડું –પંચું-પીઠું,-પેટું,મહેલ, એકસટ વિ[એક +સટ] એક સટ – જથામાંનું (૨) પું. એક સટ -મરિયું, –મહું જુઓ “એકલ'માં
એક્સઠ વિ. [૪. પ્રષ્ટિ, . સ]િ ૬૧ એકલવાઈ શ્રી સોનીનું એક ઓજાર(૨)એક બાજુ ઊંચો ચીલો એકસત્તાક વિ૦ [4] એકહથ્થી સત્તાવાળું એકલવાયું, એકલવીર, એકલસૂરું, એકલહથ્થુ જુઓ એકસમવિત વિ૦ એકત્રિત; એકસાથે થયેલું એકલ'માં
[એક દાવ એકસરખું વિ૦ સમાન; બધી રીતે સરખું [એક ઘરેણું એકલિંગા સ્ત્રી [છું. મ. ઇંળી – એક લંગ = પિંડી] કુસ્તી એકસરી વિ૦ [એક +સર] એક સેરું (૨) સ્ત્રી એવું કેટલું એકલિયું ન [જુઓ એકલ] એકને જ સૂવાના માપનું નાનું ગોદડું એક સહ અ. [સં. + સં] એકીસાથે (૨) જુઓ એકલવાયું
એકસંધિ વિ૦ [.] સાંધા વિનાનું એક આખામાંથી બનાવેલું એકલિંગ વિ૦ [i] (વ્યા.) એક જ લિંગ – જાતિ બતાવે એવું | એકસંપ વિ૦ એકસંપીવાળું (૨) પુંઐક્ય, સંપ (૩) બધાએ (૨) ૫૦ (સં.) મેવાડના રજપૂત વગેરેના કુલદેવ એવા મહાદેવ | મળી એકસરખો વિચાર - નિશ્ચય કરવો તે. –પી સ્ત્રી (૨)

Page #177

એકસંપીલું ]
૧૩૨
[એકીકરણ
વિ. જુઓ એકસંપ. –પીલું વિ૦ એકસંપ
એકાવલિ – લી) સ્ત્રી [સં.] એકસરી (૨) એક અર્થાલંકાર એકસાથે અ [એક સાથ] સૌ સાથે મળીને જોડે; એકીવખતે | –જેમાં પૂર્વપદ સાથે ઉત્તર પદોનું વિશેષણ રૂપે સ્થાપન કે નિષેધ એકસાન વિ. [. વસT] એકસરખું; એકરૂપ
દેખાડાય છે એકસામટું વિ૦ સામટું; એકસાથે ભેગું
એકાવળ હાર ડું [એકાવલિ +હાર]એક ઘરેણું, એક સેરને હાર એકસૂત્ર ન[4] ડાખલું, ડમરુ (૨) વિએક જ સૂત્રે પરોવાયેલું | એકાશ(–સ)(–ણું) ન૦ કિં. પારાન, પ્રા. કI(–)સળ] એકસૂર વિ૦ [એક + સૂર] એક – સમાન સૂરવાળું
એક ટંક ખાવું છે કે તેવું વ્રત એકસેરું વિ૦ [એક + સેર] એક સેરવાળું
એકા(-કથા)શીત–સી) વિ. [સં. શારીતિ, પ્રા. શાહી$] ૮૧ એકસે,-સે વિ૦ ૧૦૦
[(યુનિવર્સિટી) | એકાસણ(–ણું) ૧૦ જુઓ એકાણ એકસ્થ વિસં.] એક જ સ્થાને રહેલું કે આવેલું; “યુનિટરી’ એકાસન ન [.] એકસરખું આસન (૨) ખુરશી એકસ્વરી વિ૦ [i] એક સ્વરવાળું; “મેનસિલેબિક” એકાગ્રુધ અ૦ દરેકેદરેક; તમામ એકહથું (–ઠું) વિ. [એક +હછ્યું] એક જ હાથમાં હોય એવું | એકાંકવિ. [સં.] એક આંકડાવાળું (૨) એક અંકવાળું (નાટક) એકતરી ૫૦ [હિં.] કુસ્તીનો એક દાવ
(૩) નવ એકમ; “યુનિટ'. –કી વે૦ જુઓ એકાંક એકંદર વિ. [સર૦ મ.] બધું મળીને થતું; કુલ. -ર(-) અ૦ | એકાંગ વિ. [૪.] એક અંગવાળું (૨) અપંગઃ એડવાળું (૩) સામટી રીતે; બધી બાબતનો વિચાર કરતાં
j૦ અંગરક્ષક (૪) [સં.] બુધ નામનો ગ્રહ (૫) ૧૦ એક અંગ એક પં. બ૦ ૧૦.૧ થી ૧૦ ૪૧ મે ઘડિયે
અથવા ભાગ. ૦વાત છું. એક અંગનું રહી જવું તે; પક્ષાઘાત. એકાઉન્ટ પુરું.] હિસાબ (૨) હિસાબનું ખાતું [હિસાબનીસ -ગી વિ૦ જુઓ એ કાંગ (૨) એકતરફી (૩) એ કેદ્રિય; એક એકાઉન્ટન્ટ પુંરું.] હિસાબનીશ. જનરલ રાજ્યને વડે વાતને પકડી રાખનારં; હઠીલું. –ગતા સ્ત્રી, -ગીપણું ન૦ એકાએક અ [હિં. મ. ઇજા, . થાળ] ઓચિંતું એકદમ | એકાંઠ ન [સં.] એક જાતને ઘોડે (તેના અંડ જાણે એક હોય એકાકાર વિ૦ [] એક આકારવાળું; એકરૂપ (૨) સેળભેળ. એવું દેખાતો) હતા સ્ત્રી, ૦૫ણું ન૦ [હેવું તે –કની સ્ત્રિી એકાકી | એકાંત વિ. [સં.] કોઈના અવરજવર વિનાનું (૨) એકલું, એકાકી એકાકી વિ. [સં.] એકલું (૨) નિરાધાર. --કિતા સ્ત્રી, એકાકી
(૩) ખાનગી (૪) એક જ બાજુ અથવા વસ્તુને લગતું; અનેકાંએકાક્ષ (-ક્ષી) વિ. [4] એક આંખવાળું (૨) કાણું (૩) એક તથી વિરુદ્ધ એવું (૫) ન૦; સ્ત્રી જ્યાં કોઈ ન હોય એવી - અક્ષ કે ધરીવાળું (૪) પં. કાગડો
કેઈના અવરજવર વગરની –એકાંત જગા. કેદ સ્ત્રી કોઈને એકાક્ષર વિ૦ [i] એક અક્ષરવાળું (૨) ૫૦ એક અક્ષર (૩) મળવા ન દેવાય એવી કેદ. ૦વાદ પુંછ એક અમુક જ સાચું એવો ગઢ મંત્ર - ૩3. –રી વેટ એકાક્ષરવાળું
ને બીજું નહિ એવો આગ્રહ. ૦વાસ પુંઠ એકાંતમાં રહેવું તે એકાક્ષી વે(૨) પું, જુઓ “એકાક્ષમાં
(૨) છૂપી રીતે રહેવું તે. –તિક વિ૦ એક જ હેતુ, માણસ કે એકાગ્ર વિ. [૪] એકલક્ષી (૨) તલ્લીન, ચિત્ત વિ. એકાગ્ર |
સિદ્ધાંતને વળગી રહેનારું(૨) સિદ્ધાંત જેવું છેવટનું; “ઍબ્સોલ્યુટ'. ચિત્તવાળું. છતા સ્ત્રી
–તિકત્વ નવ વ્યાઘાતવાળી બે વસ્તુમાંની એક ખરી અને એકાગ્રહ છું[૩] એકનો જ (અતિ લાગે તેવો) આગ્રહ બીજી બેટી હોવી જોઈએ એ નિયમ (ન્યા.) એકાચ વિ. [૪] એક સ્વરવાળું (વ્યા.)
| એકાંતર વિ. [સં.] વચમાં એક આંતરે પડે એવું (૨) દર ત્રીજે એકાચાર છું. [૩] એકસરખે આચાર; એકસરખું વર્તન દિવસે આવતું. પ્રમાણ ન૦ “ઓ ન્ડો ' (ગ). ૦વૃત્તખંઠ એકાજાથે અવે બધા સાથે થઈ; એક જાથ તરીકે સંયુક્ત રીતે પું“ઓસ્ટર્નેટ સેમેન્ટ ઓફ એ સર્કલ” (ગ.) એકાણુ(–ણું) વિ. . ઘનવત, પ્રા. શાળ] ૯૧
એકાંતરા(-૨) () અ[એક + આંતરો] એકને આંતરે વચમાં એકાત્મ વિ. [૩] પિતાના ઉપર જ આધાર રાખનારું; એકલું | એક મૂકી દઈને. –રિયું વિવ એકાંતર.—રિયા પુંએક એક (૨)એક – સમાન આત્માવાળું. છતા સ્ત્રી૦,૦ભાવ મ્ય દહાડાને આંતરે આવતો તાવ — વિ. એકાંતર ન આત્મક્ય એકતા; અભેદ-ત્મિકવિરાજુઓ પર્યાયિક(ગ.) એકાંતિક, ૦૧ સિં.] જુઓ “એકાંતમાં એકાદ(–૬) વિ. [સર૦ મે. એક + અર્ધ] કઈ એક (૨) એક એકાંશ ૫૦ [i] એક અંશ – ભાગ.(૨) [..] “ઍલીકેટ પાર્ટ અથવા બે (૩) ભાગ્યે એક; વિરલ
એકી વિસં. g] બે વડે નિઃશેષ ન ભાગી શકાય એવી (સંખ્યા) એકાદશ વિ. [સં.] ૧૧. –શા સ્ત્રી, જુઓ અગિયારમું (૨) | (૨) સ્ત્રીએકતા (૩) [લા ] પેશાબની હાજત. [–કરવી = અગિયારમી ક્રિયા. –ી સ્ત્રી અગિયારસ
પેશાબ કરવો. –જવું = પેશાબ કરવા જવું. –થવી = પેશાબ એકાદું વિ૦ જુઓ એકાદ
[(ગ) થવો. –થવું = પેશાબની હાજત થવી; પિશાબ કરવાનું થયું. એકાધિક ગુણેત્તર ![.] “રેશિયે ઑફ ગ્રેટર ઈનઈકૉલિટી” -લાગવી = પેશાબની હાજત થવી.] એકાએક અ૦ એકાએક
એકી વિ૦ એક જ (પ્રાયઃ એકીસાથે જેવા અત્રે પ્રગમાં આવે એકાયન ન [i] એક અદ્વિતીય માર્ગ કે ગતિ (૨) નીતિશાસ્ત્ર છે. જેમ કે –. ૦કલમે અ૦ એકીસાથે. (-સે), નજરે એકાÁ–થી) વિ. [i] એકસરખા અર્થ કે આશયવાળું–ર્થ અ૦ લગાતાર એક જ નજરે ટગરટગર. ૦વખતે, ૦વારે અ૦ નિર્દેશ j૦ સમાન અર્થવાળા શબ્દો કહેવા તે
એકે ઝપાટે. સાથે અ૦ એકસાથે; સૌ સાથે થઈ એકાવન વિ. [.પંચારાત્, પ્રા. શાળા ૫૧
એકીકરણન[i.]અનેકને એક કરતાં તે; સમન્વય

Page #178

એકીકૃત]
૧૩૩
[એવી
એકીકૃત વિ. [ā] અનેક એક કે એકઠું કરાયેલું; એકત્રિત એટએટલું વિ. એટલું એટલું; એટલું બધું સમન્વિત
એટમ પું, બૉમ્બ ! [.] જુઓ “અણુ, બૉમ્બ' એકબેકી સ્ત્રી એક બાળરમત
એની ૫૦ [$.].વકીલ મુખત્યાર. જનરલ મુંરાજ્યનો વડે એકીભવન ન૦, એકીભાવ ૫૦ [ā] અનેકનું એકરૂપ થવું તે વકીલ કે મુખત્યાર એકીભૂત વિ૦ [i] એકરૂપ બનેલું; એકત્રિત
એટલાસ પં. [૬] નકશાપોથી એમૂકું વિ૦ [જુઓ એકે કું] + એકએક (૨) એક પછી એક એટલું વિ૦ [8. ઉતાવતું,પ્રા. ત્તિજણાવેલા માપ કે સંખ્યાનું. એકે(કે) વિ. એક પણ
–લા માટે, સારું = એ કારણસર; તેથી કરીને. -લામાં અ૦ એકે—કે એક વિ૦ દરેક; પ્રત્યેક (૨) સૌ
એટલા વખતમાં
[કે જે ઘણું કે ખૂબ છે એવું) એકે એકે અ૦ એક એક ક્રમમાં કે ઢબે; એકેક
એટલું બધું વિ૦ (આગળ આવતા માપનું) ઘણું; પુષ્કળ (એટલું એકેક વિ. [એક + એક એક એક (૨) છ&; નોખું (૩) અ૦ | એટલે અ૦ અર્થાત (૨) તેથી; એ ઉપરથી (૩) એ જગાએ;
એકીવખતે એક એમ; એક પછી એક કે દરેકને એક એમ ત્યાં સુધી (જેમકે, વાત હવે એટલે આવી છે.) [એટલેથી અટ એકેકું વિ૦ [અકેક] એકેક; એક પછી એક
ત્યાંથી; તે સ્થાનેથી] (૪) (૧૫) એ વખતે; એટલામાં. [એટલે એકેચક અ૦ જુઓ એક
કે= અર્થાતુ; એ અર્થ એ કે –] [વરણાગી; રેફ એકેડેમી સ્ત્રી, [{.] જુઓ અકાદમી
એટિકેટ સ્ત્રી. [૬] સામાજિક રીતભાત; શિષ્ટાચાર (૨) [લા.] એકેન્દ્રિય વિ. [સં.] એક ઈદ્રિયવાળું (૨)(લા.) એકાંગી; હઠીલું એક (એ) વિ. [. ૩૪B] એઠું (૨) સ્ત્રી, એઠવાડ. ૦વાહ એકે કેરે અ૦ એકસાથે; એક જ વખતે; સામટું
–) ૫૦ ખાવાપીવાથી થતો ગંદવાડ (એ ડું વાસણ, છાંડણ * એકેશ્વરવાદ ૫૦ કિં.] ઈશ્વર એક જ છે એ મત. નદી વિક વગેરે) (૨) કજરે પૃ; મલિનતા. [-કાઢ = એ હું જૂઠું લઈને (૨) પં. તેમાં માનનાર
બધું સાફ કરવું (૨) એઠાં વાસણ-કુસણ માંજી કરીને પરવારવું. એકે વિ૦ (૫) એકે એક પણ (૨) પં. () જુઓ એકો (૨) -પ૦ = એઠું રહેવું કે થવું; છાંડાવું.]-હું વિ૦ જમતાં વધેલું; એકેડેર વિજુઓ ઈતર; ૭૧
ઉચ્છિષ્ટ (૨) ખાઈ પી કે અડીને બેઠેલું કે બેટાય એવું (૩) એકેદર વિ. [ā] એક પેટનું; સહેદર
એઠવાડથી ગંદું (૪) ન૦ એ ટુંકે તેવું થાય એવું અન્ન. [એકે . એકદિષ્ટ વિ. [i] એકને ઉદ્દેશાયેલું (શ્રાદ્ધ)
પાણીએ છટે તેવું નથી = ઘણું જ કંજાન્સ. એઠું કરવું = ખાઈ કે એકાનગોત્તર [.] રાશિ ઑફ લેસ ઈનઈ કૉલિટી' (ગ.) [ પીને બાટવું. -પાઠવું = છાંડવું.] - હું છું વિ૦ એ હું (૨) ૦ એકે એક વિ૦ જુઓ એકે, એકેએક [મિલનસાર | છાંડણ; એઠવાડ એક વિ૦ એકલું રહેવાના સ્વભાવનું; એકાંતપ્રિય; એણું | એહ(–ડી) સ્ત્રી, જુઓ એડી એકો પં. [‘એક’ પરથી] રમવાનાં પાનાંમાંનું એક સંજ્ઞાવાળું | એક ૫૦ લિં.] ઘેટ પનું (૨) એક બળદ કે ઘડાથી ખેંચાતું વાહન (૩) એકતા; સંપ | એઠવવું સક્રિક અડકાડવું; જોડવું (૨) ઘાલવું; ઘુસાડવું (૪) [લા.] સૌથી બહેશ અથવા કુશળ આદમી; શ્રેષ્ઠ પુરુષ | એટિર ૫ [૬] છાપાને તંત્રી (૨) (પુસ્તક ઇ.નો) સંપાદક એકટર છું. [{.] નટ; નાટક ઈ૦માં ભાગ ભજવનાર
એડી સ્ત્રી [હિં, મ.] પાનીને છેડો (૨) બૂટની એડી (૩) ત્યાં એકિટનિયમ ન [૬.] એક મૂળ તત્વ કે ધાતુ (૫. વિ.) લગાડાતી ઘોડાને મારવાની આર - ચકરડી (૪) બીબું; સેનીનું એંક્ટગ ન [૪] અભિનય; નટવિદ્યા (૨) વિ. કામચલાઉ | એક એાર. [–તળે = કબજામાં. -દેવી = એડીથી દાબવું હંગામી; ટેમ્પરરી’
(૨) એડી મારવી.-મારવી – સંમતિ બતાવવા એડીથી નિશાની કરે સ્ત્રી [$.] નટી; સ્ત્રી-ઑકટર
કરવી; હા ભણવાનો ઇશારે એડી લગાવીને કરો (૨) ઘેડાને એક્યાશી(ન્સી) વિ. એકાશી; ૮૧
એડીની આર મારવી; ઘોડાને દોડાવવા એડી તેને લગાવવી.] એક્યુપ્રેસ વિ. [.] ઉતાવળનું (તાર ઈ૦) (૨) સ્ત્રી મેલ પિઠ | દાર વિ. એડીવાળું વેગવાળી ને મેટાં સ્ટેશને જ કરતી ટ્રેન - ગાડી
એડીટેડી (ઍ, ) સ્ત્રી આડી ટેડી વાત કે વર્તન કરવું તે; વાં; એખરે (ઍ) પં[. :] એક ઔષધિ (૨) એનું ઝાડ (૩) કે અવિવેકી બોલીને મિજાજ કરે તે [લા.] કચરાપૂંજા જેવો માલ
એડીદાર વિ૦ જુઓ “એડી'માં એખલાસ પે જુઓ ઈખલાસ; દસ્તી
એ. ડી. સી. પું. [$.](મેટા અમલદારને – જેમ કે, ગવર્નર, એજન અ [પ્ર.) એ જ; ઉપર પ્રમાણે
સેનાપતિ) હજારમાં રહેતા અધિકારી એજન્ટ છું. [૪] આડતિયે; મુનીમ (૨) પ્રતિનિધિ; મુખયાર. | એડે(એ) વિ. પું. આડે; ઊંધે; ખરાબ -સી સ્ત્રી, આડત (૨) આડતની દુકાન (૩) અંગ્રેજ સરકારી | એડે(એ) . મેડે; સ્નેહ
[પિશગી એજન્ટની હકૂમત નીચે (દેશી રાજ્યમાંનો) પ્રદેશ
એવાન્સ ન૦ [{.] અગાઉથી (નાણાં ઈ. જેવું) આપવું લેવું તે; ઍજ–જે)ન્ડા [૬. એનેન્ટi] (સભાનાં કામકાજને સૂચિ | એ કેટ કું. [૬.] વકીલ; ધારાશાસ્ત્રી (૨) મટે વકીલ. પત્ર; કાર્યક્રમ
| જનરલ ! રાજ્યને સૌથી વડે સરકારી વકીલ એઝવું સક્રિ (કા.) સ્પર્શ કરવો [ રેસાદાર વસ્તુ બનાવાય છે | એક સ્ત્રી, જુઓ હેડ એમ્બેસ્ટોસ ન૦ [.] એક ખનિજ, જેમાંથી બળે નહિ એવી | એઢી સ્ત્રી + પેઢીની પરંપરા, ક્રમ

Page #179

એણ ]
એણ ન॰ [સં.] એક જાતનું કાળું હરણ. -ણી સ્ત્રી॰ એની માદા એપ સ્ત્રી॰ મકરરાશિ
એણી સ્ત્રી॰ [ä.] એક્ હરણની માદા
એણી (ઍ') દર્શક સ૦ ['એ'નું સ્ત્રી॰] એ; પેલી
૧૩૪
એનું (ઍ') સ॰ ‘એ’નું છઠ્ઠી વિભક્તિનું રૂપ એનેમલ ન॰ [.] નુ ઇનૅમલ ઍન્ટિમની ન॰ [.] એક મૂળ તત્ત્વ કે ધાતુ (ર. વિ.) એન્સાઇકલે પીઢિયા સ્ત્રી• [ૐ.] જ્ઞાનકોશ; સર્વસંગ્રહ ગ્રંથ એપ્રિલ પું॰ [રૂં.] અંગ્રેજી વર્ષના ચાથે મહિનો [રાર કરવા તે
એણી પેર(−3) (ઍ, પૅ) અ॰ એ રીતે; એ પ્રમાણે
તરફથી. ॰નું = તે બાજુનું
એણું ન॰ ઢોરનું વસૂકી જવું તે [સર = એ વખતે.] એણે (ઍ’)સ૦ ‘એ’નું ત્રીજી વિભક્તિનું રૂપ(૨)વિ॰ +એ.[-અલએતદાલ વિ॰ [ત્ર. *અતિવા] માફકસરનું (૨) સમશીતાણ્ (હવા, પ્રદેશ)
એણી કાર, ગમ, મગ, પા અ॰ એ બાજુએ. ૦થી અ॰ એ ઍફિડેવિટન॰ [.] (અદાલતમાં પુરાવા જેવું) સાણંદના સું; એકએબ(ઍ) સ્ત્રી॰ [મ.] ખેડખાંપણ; ખામી (૨) દૂષણ; કલંક. [ઉઘાડવી = ખાડ ખુલ્લી કરવી –બતાવવી (૨) આબરૂ ઉધાડવી; કૂંજેત કરવું. −ોવી = ભૂલ કે ખરાબ જેવું – તે ધ્યાન પર લેવું. –ઢાંકવી = રારીરના ગુલ્લ ભાગ ઢાંકવા (૨) એખ ન ઊઘડે એમ કરવું; આબરૂ સાચવવી.-લાગવી=કલંક ચેાંટવું; આબરૂને દોષ લાગવા.] દાર, –ખિયલ વિ॰ એખવાળું એંમ પું [.] છાપકામમાં બીબાના કદનું એક માપ
એમ (ઍ) અ૦ [સં. વમ, પ્રા. ×, મ]એ રીતે; એ પ્રમાણે. નું વિ॰ એ બાજુનું; એ રીતનું; એવું. [−કરતાં=એ રીતે; એમ વર્તવાથી કે બનવાથી (૨) + એમ છતાં; તે પણ.—છતાં = તાપણ. નું એમ, એમ ને એમ=જેમ હોય તેમ; વગર ફેરફારથી.] એમ.એ. વિ॰[, M.A.]‘એમ. એ’-(પારંગત) એવી વિનયન શિક્ષણની પદવીનું કે તે ધરાવનું (ર) ન॰ તે પદવી કે તેની પરીક્ષા એમ.એલ.એ. પું [. M.L.A.]રાજ્યની ધારાસભા(નીચલી)ના સભ્ય [સભ્ય એમ.એલ.સી. પું[. M.L.C.]રાજ્યની(ઉપલી) ધારાસભાનો એમ.એસસી. વિ॰ [. M.Sc.] વિજ્ઞાનના શિક્ષણની પારંગત પદવીનું કે તે ધરાવનું (૨) ન॰ તે પદવી કે તેની પરીક્ષા એમ.બી.બી.એસ. વિ॰ [‡, M.B.B.S.] દાક્તરીના શિક્ષણની સ્નાતક પદવીનું કે તે ધરાવતું (૨) ન॰ તે પદવી એમણે(ઍમ') સ૦ ‘એણે’નું ૧૦
એમન પું॰ [હિં, વં. મન]સંગીતની એક રીતનું નામ એમનું(ઍ’)સ૦ ‘એ’નું છઠ્ઠી વિ॰, ખ૦૧૦રૂપ. (બીજાં રૂપા એમને, એમનાથી, એમનામાં વગેરે)
એતદ્દેશી,ન્ય વિ[i]એ દેશને લગતું [ગામ થી લિ॰... ') એતાન પત્રની જૂની શૈલીમાં શમાં વપરાતા શબ્દ (‘એતાન શ્રી એત્ત વિ॰ [કું. તાવત્, પ્રા. ત્તમ] + એટલું
તે
એથી, કરીને અ॰ [એ' સ॰ પરથી] એ કારણે; એને લીધે; એટલા માટે. હસ્તા અ॰ એથી જ તે; એથી જ કરીને એદી (ઍ) વિ॰ [ત્ર. મહદ્દી; મ. અથવી, પેઢી] પ્રમાદી; આળસુ; સુસ્ત. ૦ખાનું ન॰ આળસનું ઘર; એદીને અખાડો. તું પાથરણું ન॰ એદી પેઠે પડી રહેવું પડે એવી હાલત. અખાડા =એદીખાનું (૨) આળસુનો પીર એધાણ (ઍ) ન॰, “ણી સ્ત્રી [સં. અમિશાન, પ્રા. મહિાળ] (ઓળખવા માટેનું) એધાણ; સંજ્ઞા; નિશાની; ચિહન. [—આપવી, કહેવી=એળખી કે યાદ આવી શકે તે માટે નિશાની કહેવી; ચિહ્ન જણાવવું.માગવી, લેવી = ઓળખાણ માટે નિશાન આપવા કહેવું-પૂછવું. મૂકવી ઓળખાણનું ચિહ્ન કરવું કે તે સારુ કાંઈક વસ્તુ મૂકવી.]
=
એન (ઍ) વિ॰ [Ā.] ખરું; અસલ (૨) ખાસ; મુખ્ય (૩) સરસ; સુંદર (૪)[કા.] ઠીક ઠીક; સામાન્ય રીતે સારું (પ) સ્ત્રી૦; ન૦ શાભા; આબરૂ; શાખ (૬) અણીને વખત. ઊપજ સ્ત્રી ખાસ – જમીનની ઊપજ (૨) જમીનનું મહેસૂલ. કરજ ન૦ ખરું – અસલ દેવું. કિંમત સ્રી॰ ખરી – મૂળ કિંમત. ૦ખરચ, ॰ખર્ચ પું; ન॰ ખાસ ખરચ (૨) જમીન પાછળનું ખર્ચ, ચૈામાસું ન॰ ખરું – ભરચામાસું. જમા સ્ત્રી॰ જમીનમહેસૂલની આવક. જમીન સ્ત્રી ખાસ – વાવેતરવાળી જમીન્, જીવાની સ્ત્રી૰ ખરી -- ભરજુવાની. ॰તક સ્ત્રી ખરી તક, લાવણી સ્ત્રી॰ ખરી લાવણી, વાવેતર ન॰ ખરું – અન્ન ઉત્પન્ન થાય એવું વાવેતર. વેળા સ્રી૰ ખરી – અણીની વેળા એન (ઍ)ન॰સર૦ મ. મન, ન સાડા] એક ઝાડ કે તેનું લાકડું એનધેન (ઍ,ધ) સ્ત્રી॰ છેકરાની એક રમત એન. સી. સી. ન॰ [. સંક્ષેપ] વિદ્યાર્થીઓને પ્રાથમિક લશ્કરી તાલીમ આપતું રાષ્ટ્રીય સિપાઈ દળ
એનાથી, એનામાં, એનું,એને(ઍ')સ॰ ‘એ’નું અનુક્રમે ત્રીજી, સાતમી, છઠ્ઠી, ચેાથી વિભક્તિનું રૂપ એનાયત (ઍ) સ્ત્રી॰ [જુએ ઇનાયત] આપવું – બક્ષવું તે; બક્ષિસ. [−કરવું = અક્ષવું (ખિતાબ ઇ૦)] એનિમા સ્ક્રી॰ [કું.] ખસ્તી; ઝાડો કરવા માટે અપાતી પિચકારી કે તેનું એજાર. (“આપવી, –લેવી)

[એરણ,ણી
એમ. પી. પું॰ [.M.P.]રાસભા–(દેશની)પાર્લમેન્ટના સભ્ય એમાન ન॰ જીએ આમાજ
એમાં (ઍ) સ॰ ‘એ’નું સાતમી વિ॰નું રૂપ. ૦થી સ॰ ‘એ'નું પાંચમી વિ॰નું રૂપ. ॰તું સ॰ એની અંદરનું; એ પૈકીનું એમેનિયા પું॰ [.] એક વાયુ – ગૅસ
અંમ્પ, -પેર પું॰ [રૂં.] વીજળીના પ્રવાહ માપવાના એકમ. પેરેજ ન૦ વીજળીના પ્રવાહનું માપ. ~મ્મિટર પું॰ ઍમ્પ માપવાનું યંત્ર
અંમ્બર પું॰ [] નુએ ‘કેરા (૪)
અંમ્બુલન્સ ન;સ્ત્રી[ફૅ.] માંદા કે ઘાયલને માટેનું)વાહન કે ગાડી ઍમ્બિટર પું૦ [છું.] જુએ ‘ઍમ્પ’માં એરકા ન॰ [સં.] એક વનસ્પતિ
એક અં ઍર-ગન સ્ત્રી॰ [Ë.] દારૂ વિના, હવાના દબાણથી કેાડાય એવી એરગેરિયા વિ॰ નામના કે શૂન્ય સરકારધારાની એવી – ઇનામી (જમીન)
ઍર-ટાઈટ વિ॰ [.] હવા ન જઈ શકે એવું – હવાબંધ (પ.વિ.) એરણુ,—ગી(ઍર)સ્ત્રી[સર॰ હિં. મહરન,-નૌ, મ.વેળ]અમુક

Page #180

એરણકાકડી ]
આ કારનું લે। ખંડનું ગચિયું, જેના ઉપર સેાની, લુહાર વગેરે ઘડવાનું ઘડે છે. [એરણની ચારી ને સાયનું દાન = પાપના પ્રમાણમાં, તેના પ્રાયશ્ચિત રૂપે, કરાતું અલ્પદાન કે શુભકર્યું. એરણની ચારી ને સેયને ડામ = ગેરઇન્સાž; અન્યાય. એરણ પર – એરણે ચઢાવવું = કસેટીમાં લેવું; કસવું] એરણકાકડી સ્ત્રી [સં. ૩ + કાકડી]પપૈયાનું ઝાડ(ર)તેનું ફળ એરમડી સ્ત્રી॰ એક ઝાડ. –હું ન॰ એરમડીનું ફળ(ર)અબેટમાં પહેરવાનું જાડું શયુિં; ચીકટો
ઍર-મેલ પું॰; સ્ત્રી॰ [...] વિમાની ટપાલ એરવાદસ ન॰ એક જાતનું બીજ – ઔષધિ એરંગ સ્રી [સં.] એક જાતની માછલી એરંડલ ન૦, એરંડિયું ન॰, એરંડી સ્ત્રી જુએ ‘એરંડો’માં એરા પું॰ [સં. ૩] દિવેલા (૨) એક રમત. –ઢમૂળ ન૦ દિવેલાનું મૂળ. ઢિયું ન॰ દિવેલ. [~આપવું = રેચ આપવા; ધમકી કે બીક બતાવવી. -પીવું =(માં બગડેલું કે ઊતરેલું હોય ત્યારે વપરાય છે) માં બગડવું –ઊતરી જવું; એરંડિયું પીવાની અસર માં પર દેખાવી.]−ડી સ્ત્રીનાની જાતના દિવેલ (૨)દિવેલી એરા પુંજ્બ૦૧૦ નહેાર; પંજા (૨)સ્ત્રી૰ પકડ (૩)કબો; પહોંચ એરાવું(ઍરા’)અક્રિ॰ હેરાન થવું(૨)ચણયારામાંથી ઊતરી જવું; હાલી જવું (૩) ઘેરાવું; વીંટળાવું [રખાતું તારનું આયેાજન એરિયલ પું૦; ન॰ [.] રેડિયોમાં વિને પકડવા તેને જોડીને એરિસ્ટેપ્ટલ પું॰ [.] (સં.)એક ગ્રીક ર્ફિલસૂફ – પ્લેટના શિષ્ય એરિંગ ન॰ [. ઘનિ] કાનની બૂટનું એક ઘરેણું એ(ઍ') પું॰; ન॰ [સં. અહિં + રૂપ ?]સાપ. ઝાંઝર (~)ન૦ સાપ વગેરે ઝેરી જાનવર
એરે(ઍ) પું॰ અવરજવર (૨) હવાડો
એરાખેરા પું॰ સેાનારૂપાના ભંગાર [વિમાનાનું સ્ટેશન અરે^ોમ ન॰ [.] વિમાની મથક, જ્યાં વિમાના ચડે ઊતરે; ઍરે પ્લેન ન॰ [.] વિમાન; હવાઈજહાજ
એલ એલ. બી. ન॰ [. LL. B.] કાયદાના ગ્રેજ્યુએટની પદવી કે તેની પરીક્ષા (૨) વિ॰ તેનું કે તે ધરાવતું એલકી સ્ત્રી૦ (ચ.) જીએ એલ(ળ)ચી એલચીપું॰ [તુન] એક રાજ્યના બીજા રાજ્યમાં મેકલેલા પ્રતિનિધિ – વકીલ; રાજદૂત. ૦ખાતું ન૦ એનું ખાતું – કાર્યાલય. ૰ઘર ન૦ એલચીનું નિવાસસ્થાન, તેનું કાર્યાલય; ‘કૉન્સ્યુલેટ’. એલ(–ળ)ચી ન૦; સ્ત્રી॰ જુએ ઇલાયચી. ડે(−દો) પું॰ ઇલાયચીના દાણાને પાપટા. –ચા હું એક જાતની મેટી એલચી (૨) એક જાતનું ઝાડ
|
એલચીખાતું, એલચીઘર જુએ ‘એલચી’માં [ચી'માં એલ(-ળ)ચાડે (–દો)ડા, એલ(–ળ)ચા જુએ ‘એલ(−ળ)એલતેમાસ શ્રી॰ [જુએ ઇતિમાસ] વિનંતી (૨) કુરમાશ એલફેલ (ઍ, ફૅ) વિ॰ [કેલ પરથી] આડુંઅવળું; ગમે તેવું (ર) અવિચારી, ગાંડુંઘેલું (૩) અસભ્ય (૪) ન૦ નખરું; તેાફાન (૫) અસંબદ્ધ – મિથ્યા પ્રલાપ
એલરવું (ઍલ') અ॰ ક્રિ॰ (ઉપર તરી આવવાને બદલે માખણનું છાશ સાથે) મિશ્ર પ્રવાહી થઈ જવું [ઇ॰માંથી) એલળવું (ઍલ') અ॰ ક્રિ॰ એસરવું, પાણી છૂટવું (હાથ, મીઠું

૧૩૫
[અસાસિયેશન
એલા સ્ત્રી॰ [i.] ઇલાયચીના છોડ (૨) ઇલાયચી. ૰લતા સ્ત્રી૰ ઇલાયચીના છે।ડ – વેલા
એલા સ્ત્રી૦ + ઇયળ
એલાડું (લા’) ન॰ વરસાદની હેલી
એલાન (ઍ) ન॰ [બ.] ઘાષણા; જાહેરાત એલાયચી ન; સ્ત્રી॰ જુએ ઇલાયચી; એલચી એલારમ, એલાર્મ ન૦ [] (ધડિયાળની) અમુક સમય સૂચવવા વાગતી ઘંટડી કે તેવી યેાજના (૨) ભયસૂચક અવાજ કરવા તે
એલાલતા સ્ત્રી[સં.]જીએ ‘એલા'માં [તેવી દલીલ કે પુરાવા લિબી સ્ત્રી॰ [.] (ગુનાને વખતે) બીજે હોવું – ગેરહાજર હોવું એલીવાર અ॰ આ વખતે (૨) એણ [યેાપથી'થી ઊલટી) એલોપથી સ્ત્રી [...] ચિકિત્સાની એક વિલાયતી પદ્ધતિ (‘હામિએલેાખેલ પું॰ (કા.) છે!કરાંની એક રમત ઍજિબ્રા સ્ત્રી [.] બીજગણિત ઍલ્યુમિનિયમ ન[.] એક હલકી ધાતુ (જેનાં વાસણ અને છે) એવ અ॰ [સં.] નિશ્ચિતપણે (૨) જ (૩) ફક્ત એવડુંવિ॰સું. ત્, ત્રા. ડ્વ] એટલા કદનું (૨) એટલું બધું એવણુ સ૦ (પારસી) એ
એવમ્ અ॰ [i.] આમ; આ રીતે
એવાન(ઍ) ન॰ [z.] ખંડ; બેસવા ઊઠવાના ખંડ એવું વિ॰ [સં. ફ્રંટ, પ્રા. હૈં ?] એ રીતનું –પ્રકારનું(૨) એના જેવું – સરખું. –વામાં અ॰ એટલામાં. −વે અ॰ એ વખતે એશ (ઍ) સ્ત્રી[સ્થ્ય.] મેાજમજા; સુખચેન; રંગબાજી. ૦આરામ પું॰ ભાગવિલાસ; સુખચેન. ૦આરામી વિ॰ એશઆરામમાં પડેલું [॰ઈ વિ॰ એશિયાનું કે તે વિષેનું એશિયા પું॰; ન॰ [.] (સં.) પૃથ્વીનો એક મોટો ખંડ. —યન, એષણુ ન॰, “ણા સ્ત્રી॰ [સં.] ઇચ્છા; વાસના
એષણી સ્ત્રી [સં.] લેાઢાની સળી; ઘા વગેરે તપાસવાનું શસ્ત્રવૈદ્યનું એક એજાર (૨) સેાનીનાં નાનાં ત્રાજવાં એષયિતા પું॰ [i.] એષણા કરનાર; વાસનાવાળા એષ્ય વિ॰ [સં.] ઇચ્છવા યાગ્ય; ઇચ્છનીય
એસ. એસ. સી. ન॰; સ્રી॰ [રૂં. સંક્ષેપ] માધ્યમિક શાળાન્ત પ્રમાણપત્ર કે તેની પરીક્ષા
એસ. ટી. સ્ત્રી [. સંક્ષેપ] સરકારી ખસના વાહનવ્યવહાર એસણું ન॰ સેાનીની નાની સગડી
એસરવું (ઍ) અક્રિ॰ એલળવું (૨) આસરવું; આછું થવું, સુકાવું (૩) પાછું વળવું; ઊતરી જવું
એસિટેટ પું॰[.] એસેટિક ઍસિડના ક્ષાર (ર.વિ.) [(ર.વિ.) ઍસિડ પું; ન॰ [.] એક રસાયની તત્ત્વ; અમ્લ; તેજાબ એ. સી. વિ॰ [રૂં, ઍલ્ટર્નેટ ન્ટ] એ નામે ખેલાતા (પ્રવાહની દિશા બદલે એવે!) વીજળીના પ્રવાહ (પ. વિ.). ઢાયનેમા પું ‘ઍક્ટર્નેટર'; એ. સી. પ્રવાહ ઉત્પન્ન કરતું વીજળી-યંત્ર એસેટિક ઍસિડ પું॰; ન૦ [Ë.] (સરકાનો) એક ઍસિડ ઍસેટિલીન પું॰ [.] બળે એવા એક વાયુ (ર.વિ.) [પ્રજાજન ઍસેસર પું॰ [.] ફોજદારી કાર્યને સલાહ આપવા નિમાતા ઍસેસિયેશન પું॰ []] મંડળ

Page #181

એસ્કિમા ]
એસ્કિમા પું॰ [.] આ નામની ઉત્તર ધ્રુવ પ્રદેશની વતની જાત કે
તેને માણસ
એકામ્ય ન॰ [સં.] એકાગ્રતા એકાત્મ્ય ન॰ [i.] એકાત્મપણું એંકાર,–રાન્ત [ä.] જુએ ‘એ’માં
[એકાંતિક
એસ્ટેટ સ્ક્રી॰ [.] માલમિલકત; જાયદાદ
એસ્ટૉપેલ પું; ન॰ [.] અદાલતમાં એવું પગલું કે જે પેતે | એકાંતિક વિ॰ [H.] એકાંતનું; એકાંતને લગતું (૨) જીએ
એકથ ન॰ [સં.] એકતા
૧૩૬
જ પેાતાની સામે જઈ વાંધારૂપ થાય; આપવાંધા એસ્તેકબાલ પું॰ [Ā.] જુએ ઇસ્તિકખાલ એસ્પેરેન્ટો સ્ક્રી॰ [.] સૌ લોકોને કામ દઈ શકે એ હેતુથી તૈયાર કરેલી એક કૃત્રિમ ભાષા
એહ વિ॰ [સં. ટ, પ્રા. હૂઁ ?] પેલું (૨) સ॰ એ; તે (૫.) એહમક (ઍ) વિ॰ [Ā.] મૂર્ખ
એહી સ॰ [જુએ એહ] + એ (૨) વિ॰ + જે એળ સ્રી॰ (ચ.) જુઓ ઇયળ એળચી ન॰; સ્ત્રી॰ જુએ એલચી
એળિયા પું॰ [સર૦ મ. ૠિથા, હિં. હુવા, રૂં. (ગ્રીક) ઍલેા] કુંવારના પાઠાના સૂકવેલા ગર્ભ; એક ઔષધિ એળે, વેળે (ઍ, વૅ) અ॰ કેાકટ; વૃથા (૨) વગર મહેનતે; સહેજમાં. [—જવું = નકામું કે કેગટ થવું.] [એળે; સહેજમાં એળસેળે (ઍ, સ) અ॰ [કા.] જુક્તિથી; ખારીકીથી () (ર) એં (ઍ') અ॰ (ર૧૦) ન સંભળાવાથી ફરી પૂછવા માટે કરવામાં આવતા અવાજ; હૈં (૨) હાં, પછી ! (૩) ધમકામણીનો અવાજ (૪) આશ્ચર્ય-ખેદસૂચક ઉદ્ગાર (૫) [ચ.] ત્યાં એંગ્લા-ઇડિયન પું॰ [.] હિંદી અને અંગ્રેજનું મિશ્ર સંતાન; એવી એક કામનો માણસ (૨) વિ॰ તેને લગતું અંધા (ઍ૦) પું૦ [‘હિંગ' પરથી] વાણિયા (તુચ્છકારમાં) એંચણિયા (ઍ’૦) પું॰ [એંચવું] પતંગ ખેંચનારા (૨) પતંગના પેચ થતાં રીતસર નહિ રમતાં ખેંચી પાડવાની ટેવવાળા માસ એંચવું (ઍ’૦) સ॰ ક્રિ॰ [સર. હિં. ના] ઈચવું; નાખવું; ફેંકવું (લખાટી ઇ૦) (૨) ખેંચવું (પતંગ) (૩) હીંચવું ખેંચĂચા,ખેંચાખેંચી (ઍ'૦) સ્ક્રી॰ ખેંચખેંચા (૨) કૈંકૈંકા
[(૨)ખાડું
(લખોટીઓની) (૩) હુંસાતુંસી ખેંચાતાણું વિ॰ (ઍ’૦) [fË. દેંચાતાના] ટંકે સુધી દેખે એવું એંજિન (ઍ) ન૦ [.] (વેગ કે બળ આપનારું) શક્તિ પેદા કરતું યંત્ર; ઇજિન. નિયર પું॰ ઇજનેર
|
એંટ (ઍ૦) શ્રી૦ [Ā, અેટ, અટ; હિં. ઘેંટ] મમત; જીદ (૨) આંટ; સાખ (૩) ટેક. દાર વિ॰ એંટવાળું. ॰વું અક્રિ ગર્વ કરવા (૨) જક કરવી. –ટાળ,−ટી વિ॰ જકીં; આડું એંઠ, ॰વાઢ,—ઠું (ઍ)(ચ.)જુએ ‘એઠ, વાડ,− ' એંધરાં (ઍ૦) ૧૦૫૦૧૦ (ચ.) ઈંધણ; બળતણ; લાકડાં એંધાણ (ઍ૦) ન॰, ણી સ્ત્રી॰ જીએ એધાણ [૮૦ એંશી (–સી) (ઍ૦) વિ॰ [સં. મૌતિ, પ્રા. મસી, મ. દેશીં]
એ
ૐ સ્ત્રી[સં.] વર્ણમાળાના અગિયારમા વણૅ – એક સ્વર. ૦કાર પું॰ ઐ ઉચ્ચાર અથવા અક્ષર. ૦કારાંત વિ॰ છેડે એકારવાળું એકમત્ય ન॰ [સં.] એકમતી; એકમત હોવું તે એકવિષ્ય ન॰ [i.] એકવિધતા; એકવિધ હોવું તે

|
|
ઐચ્છિક વિ॰ [ä.] પેાતાની ઇચ્છાનું -ખુશીનું; મરજિયાત એ વિ॰ [હિઁ હઁટા] આડું; જિદ્દી, જંતર વિ॰ સાવ એડ ઐતરેય વિ॰ [i.] ઐતરેયને લગતું – સંબંધી (૨) પું॰ ધૃતરા (અથવા ઇંતર ઋષિ)ના વંશજ, જેની દ્વારા ઐતરેય બ્રાહ્મણ અને આરણ્યક પ્રગટ થયાં હતાં (૩) સ્ત્રી; ન॰ (સં.) એ નામનું એક ઉપનિષદ (૪) ન॰ ઋગ્વેદનું એક બ્રાહ્મણ ઐતિહાસિક વિ॰ [i.] ઇતિહાસને લગતું. ॰તા સ્ત્રી, ‰ ન૦ ઐતિહ્ય ન॰ [H.] પરંપરાગત વાત કે વર્ણન (એક પ્રમાણ) ઍના, છાલ સ્ત્રી॰ એક વનસ્પતિ ઐયામ પું॰ [.] સમય; પ્રસંગ (૨) ઋતુ; હવા ઐયાર વિ॰ [Ā.]ચાલાક; લુચ્ચું; ઢગ. —રી સ્ક્રી॰ ચાલાકી; ઠગાઈ ઐયાશ વિ॰ [ત્ર.] વિલાસી; એશઆરામી (૨) વ્યભિચારી. —શી સ્ત્રી॰ ઐયાશપણું [ વહાલો, ત્યારે ધાડે કોને ધાલે !') ઐયા વિ॰ પું॰ ; પેલા (એક કહેવતમાં ‘ઐયે વહાલ્રા હૈયા એરાવણ(—ત) પું॰ [i.] (સં.) ઇંદ્રનો હાથી (ચાદમાંનું એક રત્ન) ઐરાવતી સ્ત્રી [સં.] વીજળી
ઐલ વિ॰ [ä.] ઇલા કે પૃથ્વીનું (૨) પું॰ ઇલાને પુત્ર એલવિલ પું॰ [i.] (સં.) કુબેર એશાની વિ॰ [સં.] ઈરાનકાણ સંબંધી (૨) સ્ત્રી૦ (સં.) દુર્ગા ઐશ્ચર્ય ન[ફં.]ઈશ્વરપણું (૨) સર્વોપરીપણું (૩) મોટાઈ; સાહેબી (૪) વિભૂતિ; સંપત્તિ. શાલી(−ળી) વિ॰ ઐશ્વર્યવાળું.–ચેંચ્છા સ્ત્રી॰ [+ઇચ્છા] ઐશ્વર્યની ઇચ્છા કે વાસના
ઐષીકા ન॰ [સં. હેવી% + અહ્મ] ખાણ (ઇયુ) વરસાવતું અસ્ત્ર (!) ઐહૌકિક વિ॰ [સં.] ઐહિક; આ લોક સંબંધી ઐહાસુષ્મિક વિ॰ [É.] આ લોક અને પરલોક સંબંધી ઐહિક વિ॰ [તં.] સાંસારિક; આ લોક સંબંધી. તા સ્ત્રી એંટ (૦) ન૦ એક વનસ્પતિ
ચંદ્ર વિ॰[ä.] ઇંદ્રનું; ઇંદ્ર સંબંધી. ાલિક વિ॰ `ટું; માયાવી; જાદુઈ. —દ્રી સ્ત્રી॰ ઇંદ્રાણી (૨) પૂર્વ દિશા
અદ્રિય, ॰ક વિ॰ [સં.] ઇન્દ્રિયાને લગતું (૨) ઇંદ્રિયગમ્ય
|
|
|
[એક્ષ્યાં
|
આ
આ પું॰ [i.] વર્ણમાળાને બારમે અક્ષર –એક સ્વર. ૦કાર પું॰ એ અક્ષર અથવા ઉચ્ચાર. ૦કારાંત વિ॰ છેડે એ કારવાળું આ નામના બહુવચનનેા પ્રત્યય (૨) સ૦ (કા.) તે; પેલું (૩) અ॰ (ર૧) અરેરે; આરે. [–બાપરે!, –મા રે!= આરે ! એવા દુઃખ કે ભયની અરેરાટીને ઉદગાર]
આ પું॰ [.] વજન; રાહ; પ્રભાવ. [—પઢવા = અસર થવી.] આઇયાં (એ') ૦ (રવ) હાઇયાં; એડકાર આવતાં થતા – કરાતા સંતેાષજનક ઉદ્ગાર (૨) ન॰ ઓડકાર કે તેના અવાજ (૩) ગટાપ કરી જવું, પચાવી પડવું-પાડવું તે.[—કરવું = જમ્યાના

Page #182

એક]
૧૩૭
[ઘરાને
સંતોષને ઉદ્ગાર કાઢવા; જમી લેવું (૨) લઈ લેવું; પચાવી | (૨) કોઈને ખરાબ કરી મૂકવું.]. પાડવું. –થવું = પચી જવું (૨) વપરાઈ કે પૂરું થઈ જવું] ઓખામંડળ (ઓ) ન૦ (સં.) કાઠિયાવાડને એક ભાગ એક ન[.] ઘર; રહેઠાણ (૨) આશ્રયસ્થાન (૩) ન[ફં.] એક | ખાંગવું (ઍ,૦) અક્રિ૦ આખલાનું બરાડવું; બાંઘડવું વૃક્ષ કે તેનું લાકડું
ઓખી () સ્ત્રી કાઠિયાવાડનો એક અસલી સિક્કો એક (ઓ) સ્ત્રી રે. વૈ] ઊલટી; બેકારી. ૦૬ સક્રિ. એગ(ગા)ટ,-5 (ઓ) પું; ૧૦ ઓઘાટ ઊલટી કરવી (૨) [લા.] લીધેલું પાછું આપવું (૩) કહી નાખવું | એગણ વિ. [સં. ઇકોન] સંખ્યાવાચક અગાઉ લાગતાં, તેમાં એકળી સ્ત્રી[સં. ૩ , બા. ૩ ૪મા]લહરી(૨)લીંપણની એક ઓછું ગણતાં થાય એટલું. જેમ કે, ઓગણત્રીસ (આમ એક લહરી જેવી દેખાતી ભાત. [–પાવી = લીંપણમાં ઓકળી | સમાસમાં જ વપરાય છે.)
[૩૯ જેવી ભાત કાઢવી.]
ઓગણચાળીસ વિ[i. ઇલોનવવાFિરાત પ્રા. ઘનત્તા] એકા(ખા)ત (ઓ) સ્ત્રી [.] જુઓ ઓખાત
એગણત(–ત્રી)સ વિ. [ä. જોત્રિરાત , મા.ગતી] ૨૯ એકાબ ન [મ. ૩] એક પક્ષી –મોટી જાતનું ગીધ, ગરુડ | ઓગણપચાસ વિ. [સં. ઇકોનરંવારાત) ૪૯ એકાર પંચ, -રાંત વિ. [ā] જુઓ “એ” [.] માં એગણપડે, એગપતા પુત્ર પ્રણવમંત્ર; ૩ઝં એકારી (ઓ) સ્ત્રી. [જુઓ એક સ્ત્રી૦] બકારી; ઊલટી-રે ઓગણસાઠ વિન્ડં. ઇવોનપષ્ટ] ૫૯ [એમ રહી ગયેલા દાણા j૦ ઓકારી (૨) ઊલટી થતાં થતો અવાજ
એગણા(ઓ) મુંબ૦૧૦ ધાણી શકતાં કે અનાજ દળતાં એમ ને એકાવું () અક્રિ,–વવું સક્રિએકવું’નું કર્મણિને પ્રેરક એગણિયા ૫૦ બ૦ ૧૦ [ઓગણીસ] ૧૯૪૧ થી ૧૦ ઘડિયે એ.કે. અ [$. 0. K.] આલબેલ; બધું બરાબર
એગણિયું ન૦ સ્ત્રીઓના કાનનું એક ઘરેણું [ગણિયા ઓકટોબર [$.] ઈ. સ. દશમે મહિને
ઓગણીસ વિ. [. નવરાતિ] ૧૯. સ્સા બ૦ ૧૦ ઓકટ્રોય સ્ત્રી) [$.] કઈ હદમાં પિસતાં લેવા ના કારે | એગણું ન જુઓ આગણિયું કસ(–કસા)વવું સકિ. [૬. “કસી' પરથી] ઓકિસજન એગણેતર વિ. [જુઓ અગણોતેર) ૬૯ સાથે થતી એક રાસાયણિક ક્રિયા કરવી; “કિસડાઈઝ'. –ણું ગણ્યાએંશી(–સી) વિ. [જુઓ અગણ્યાએંશી] ૭૯ શ્રી. તે ક્રિયા; કસવવું તે; “કિસડાઇઝેશન” (૨.વિ.) એગદા(ધા)ળવું સક્રિ. (કા.) એનાળવું; મેટા ડૂચા ભરીને ઓકસાઈડ કું[] કિસજનને એક સંયુક્ત પદાર્થ (ર.વિ.) | ખાવું; ગળચવું (૨) બળદેશીંગડાથી જમીન ખોદવી ઓકસાવું અક્રિટ “કસવનું કર્મણિ–વવું સક્રિટ જુઓ | એગલે (ઓ) ૫. ગોકું(૨)રાંધવામાં રહી ગયેલે એક તરફ ઍકસવવું. -વણી સ્ત્રી, જુઓ સાવણી
કાએ ભાગ (૩) તા કું; ગોખલો ઓકિસજન પં. [$.] પ્રાણવાયુ (૨.વિ.)
ઓગસ્ટ j[$] ઈ. સ. ને ૮મે મહિને ઓખ (–૬) ન [બો ]+એસડ; દવા(૨) ઇલાજ ઓગળવું(ઓ) અક્રિ. સં. મg(-4)ના ]ઘનનું પ્રવાહી થવું; ઓખણવું અક્રિ. [. હવન, '. ૩ ] ખોદી કાઢવું; પીગળવું (૨) (શરીર) ગળી જવું; સુકાવું (૩) પ્રવાહીમાં પ્રવાહી ઉખેડી નાખવું (૨) વગોવવું; ખડો કાઢવી; હેરાન કરવું (૩) થઈને મળવું, એકરસ થવું. (જેમ કે, ખાંડ હજી દૂધમાં ઓગળી [. હવUT] ખાંડવું
નથી.) (૪) [લા.] નરમ થવું; દયા લાવવી; અસર થવી એખદ ન૦,–દી સ્ત્રી, (૫.) + જુઓ ઓખડ
એગટ(–)()jન એગટ; ઢેરનું છાંડથું ઘાસ; એગાસ એખદિયું ન૦ જુઓ ઓસડિયું
એગાન ( ?) પું. પાણીનું મેજું (૨) તલાવ ભરાઈને વધારાનું ઓખર (ઓ) ૧૦ [સં. મવાર, ગા. મોરારજી = વિષ્ટા] નરક; | પાછું જવાને માર્ગ ગંદવાડ. [–કરવું =(ગાય ભેંસ ઈ૦ ઢેરે) નરક ખાવું; ખરવું.]. એગાર () ૫૦ [. ડાર, મા. ૩૧] ઓગાટ; ઓગાળ ૦વાડે ૫૦ ઉકરડ; ગંદવાડ. ૦૬ સક્રિ. (ર) ખર કરવું; એગ(–) (ઓ) ૫૦; ન૦ જુઓ આગાટ મળમૂત્રાદિ ગંદવાડ ખાવી. –રા(–વા) - એખરવાડે. ઓગાળ (ઔ) [ઓગાળવું] ચાવીને રસ બનાવેલી વસ્તુ (૨) -રાયેલું વિ૦ ઓખર કરેલું હોય એવું (ઢાર). –રિયું,-રી વિ. [૩. હાર, પ્ર. ૩૪, મોજા) ઓગાટ ઓખર કરનારું. -ર . આખર
ઓગાળવું (ઍ) સક્રિ“ઓગળવું'નું પ્રેરક (૨) ધીમે ધીમે – એખરાય સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
[ ‘ઓખર'માં વાગોળતા જાણે – ખાઈ જવું. [1. ચાહિ =વાગોળવું](ઉદા. એખરાડે,–યેલું, ખરિયું, એખરી, એખરે () જુઓ બેઠે બેઠે બે લાડુ ઓગાળી ગયો.) એખવવું સક્રિ. છાલ ઉતારવી (૨) એકઠું કરવું
એઘ j૦ [i] પૂરનું પાણી; પ્રવાહ (૨) ઢગલ; જો ઓખવાડે (ઔ) j૦ જુઓ ‘એ ખર'માં
એઘટ (ઓ) વિ. [સર૦ મ. મધ8] અણઘડ, ભેટ; બેથડ ઓખા () સ્ત્રી [૪. ઉષા] (સં.) અનિરુદ્ધની પત્ની-ઉષા (૨) (૨) લાગણી વગરનું; ભયના ભાન વગરનું. ૦નાથ ૫૦ ઓઘડ ન (સં.) ઓખામંડળ કે તેનું બંદર
માણસ ઓખાઈ(ઓ) વિ. ઓખામંડળનું, –ને લગતું
એઘરા (ઓ) વિ૦ ઓઘરાળાવાળું. -ળ પું. [સર મ. ઓખાણું (ઍ) ન૦ જુઓ ઉખાણું
મોઘવ્ય, પ્રા. યોગા]પ્રવાહી ખોરાક પીરસવાનો પહોળા ઊંડા ખાત()() સ્ત્રી [જુઓ એ કાત] ગજું; તાકાત; ગુંજાશ | મેને અને ટૂંકા દાંડાને એક ચમચ; ડ્રો (૨) ઓગાળને (૨) મામલત, વિસાત.[–બગાડી દેવી કે નાખવી= ખૂબ મારવું | ડાઘ; રેલા જે ડાઘ

Page #183

ધરી]
૧૩૮
[એટ
એઘરી સ્ત્રી, કપડાને છેડે છૂટા રહેલા તાંતણા; આંતરી; ઝૂલ આવવું. -લાવવું =જુઓ ઓછું આવવું. ઓછી પાંસળી = એઘરે પુત્વ (કા.) ધૂળ; મેલ, કચરે (૨) ઘરાળો (૩) ઠરડ; જરાક ગાંડપણ, છે પાટલે બેસવું = ગાળ ભાંડી બેસવું; વળ. [-કાઢ= મારવું; ધીબવું]
તપી જવું; જાત ઉપર જવું (૨) સામાની નજરમાં હલકા જણાવું ઘલો જુઓ આઘો-ઘો, વાળ = ઓછો કરે.] . કે ઊતરવું. ઓછા ઊતરવું = કસોટીમાં કાચું નીવડવું; પાછું ઘવું,–વવું સક્રિ. ઓઘો કરે; ખડકવું
પડવું. એણું ઓછું થઈ જવું = પ્રેમ કે હર્ષના ભાવથી તરબળ ઘામણ સ્ત્રી, તિરસ્કાર (૨) ત્રાસ
[પ્રેરક થઈ જવું.] અદકું, અધિ૬, ૦વતું વિ૦ ઓધું કે વધારે ડુંએઘાવવું સક્રિ. ઝેડવું (દંડાં વગેરેને) [ક] (૨) “ઘાવું'નું | ઘણું. -છા પેટનું વિ૦ જુઓ ઊણા પેટનું. -છાખેલું વિ. એઘાવું અક્રિઅમંઝાવું, ગભરાવું (૨) પીડાવું; દુઃખી થવું ડું બોલનારું [મરણ સમયે મોંમાંથી નીકળી પડતું ફીણ ઘાસ (ઓ) ૫૦; ન૦ જુઓ એગાસ
એજ ન જમીન કે ચણતરમાંને અંદરથી નીકળતે ભેજ (૨) એ પં. [સં. મો; . ૩થામ] ઓઘ; ગંજી (૨) ગોટે; ફગ- | એજ, ૦૪ ૧૦ [.] જુઓ ઓજસ ફગતા વાળને જથો (૩) જમણ જમનાર માટે સમૂહ (૪) | એજવું અજિં૦ [૩. મોન] વધવું (જૈન) રોયણે. [-આપ = દીક્ષા આપવી].
ઓજસ ન [૪] શુક્રધાતુમાંથી તસ્વરૂપે બની કાંતિ ને પ્રભાવએડા ડું કરાંની એક રમત
રૂપે વિરાજતી શરીરની ધાતુ (૨) પ્રકાશ; તેજ (૩)બળ; પ્રતિભા; એચર(–રિયું) (ઓ) ૦ [$. વાર? જુઓ એચરિયું | પરાક્રમ (૪) ચૈતન્ય. --વિતા સ્ત્રી. --વિની વિ૦ સ્ત્રી; આચરવું (ઓ) સક્રિ. [૩. ૩૨](૫) ઉચ્ચરવું; બોલવું –રવી વિ૦ ઓજસવાળું
[- સાધન ચરિયું (ઍ) ન [જુઓ ઓચર] બિલ આધારરૂપ (હિસાબ) એજાર (ઔ) ન. [2] રાચ; હથિયાર; કાંઈ કરવા માટેનું યંત્ર કાગળ; દસ્તાવેજ; “વાઉચર'
[ ઠાંસીને ખાવું એmગુણ . [i] ઓજસ ગુણ એચવું (ઔ) સર ક્રિટ સં. ચવવા, મા. મોથ] ઈચવું; એઝટ (ઓ) સ્ત્રી તમારો (સુ.)
ચાવું (ઓ) અકિટ “ચવું’નું કર્મણિ; ખાઈ ખાઈને એઝટ(-,-બ) સ્ત્રી ઓછા (૨)[ફે. યોર્ટ્સ = મેલું ?] ઝપટ; ઠાંસાઈ જવું, વધુ ખાવા ઉપર અણગમે થઈ જ
અડફટ (ભૂતપ્રેતની). [-લાગવી = એઝટમાં આવવું; ભૂતપ્રેતની ઓચિતું (ઍ) વિ. અણચિતવ્યું(૨) અઅણધારી રીતે એકદમ | ઝપટમાં આવવું.]
છવ (ઔ) પં. [. ઉત્સવ, પ્ર. ૩છā] ઉત્સવ; ઉજવણી એઝડવા ! (ભૂતપ્રેતાદિની) ઝપટને પવન –અસર (આનંદ કે ખુશાલીના કે સપરમા દિવસની) (૨) (મંજીરા મૃદંગ ઓઝાવાયું વિટ અરધું દેખાતું અને અરધું ન દેખાતું ઈ. સાજ સાથે કરાતું) ભજનકીર્તન. [–ો = (વ્યંગમાં) આવી | એઝણું (ઍ) ન૦ દાય; કન્યાને પિતા તરફથી મળતી સંપત્તિ બનવું; આફત ઊતરવી.] [કે મણા રાખવી; બાકી છોડવું.] [ કે દાસદાસી (૨) (ગરાસિયાની) કન્યાને પરણીને તેડી લાવવા એછ, ૦૫ સ્ત્રી ઓછું]ઓછાપણું ઓટ. છ મૂકવી = કસર | માટે જતી ખાંડા સાથેની વહેલ એજીંગ (ઓ) ડું [સં. સત્સંગ, પ્રા. ૩છં] + ઉછંગ; ખેળો | એઝ (–પા)વું અશકે. સંકોચ આવ; શરમાવું એછાડ (ઓ) પું[ઓછાડવું] ઢાંકવા – પાથરવાનું વસ્ત્ર; ચાદર એઝબ સ્ત્રી, જુઓ એઝટ (૨) એ [ડવું (૨) છાવું; છાંયડો થાય એમ કરવું એઝમ () j૦ વણછો એછાડવું સક્રિ. [સં. વછર્, પ્ર. ગોઝા] ઢાંકવું; ઓઢા- ઓઝરવું અક્રિ. (રે. ] ઝરવું (પ.) એાછા પેટનું, ઓછાબેલું વિ૦ જુઓ ઓછું'માં
એઝરિય ન એક જાતનું રેશમી કાપડ ઓછા (ઐ) . 4. અપછાથ] છા; પડછાયો (૨) સંકેચ; | એઝરી સ્ત્રી, – ન૦ (ચ)[. મોલ્સરો] હેજરી; પેટ. [ઓઝલાજ. -૬ અક્રિ. ઓછા – છા કે પડછાયો પડવો રામાં વાળવું = ખાવું (તુચ્છકાર-ભાવ બતાવે છે)] ઓછાવું અક્રિ[ઓછું પરથી] ઓછું થવું (૨)હલકું – નઠારું થયું ઓઝલ (ઓ) પું; સ્ત્રી; ન [હિં.] પડદે; બુરખ (૨) જનાનો. ઓછાશ સ્ત્રી ઓછું પરથી] એ છ૫; એ છાપણું
[-પાળવું = લાજ કે પડદાને રિવાજ પાળવો; એઝલ-પડદામાં એછિયાં નબ૦૦૦ અછ અછ વાનાં કરવાં તે; લાડ.[–કરવાં રહેવું. -રહેવું = ઓઝલમાં રહેવું ઓઝલ પાળવું (૨) [લા.] = લાડ લડાવવાં.]
શરમાવું.] ૦પ(-૨)દો પુત્ર સ્ત્રી પુરુષની બેઠક જુદી પાડનાર એછિયે ૫૦ ઓછા (૨) સંભાળ (૩) લાડ (૪) [૨] સારા પડદો (૨) મટાને – લાજ કાઢવાનો રિવાજ, વાયું વિ૦
અવસરના શુકન સાચવવા ક્યાંય રોવા - કૂટવા ન જવું તે પડદનશીન ઓછું વિ. [ફે. ૩૪] જોઈ એ તેથી ડું; કમી (૨) અધૂરું; | ઓઝંપે !૦ સંકેચ શરમ (૨) અજંપ [એક અટક ઊણું (૩) ઊતરતું; હલકું. [-આણવું = “ઓછું લાવવું જુઓ. | ઓઝા ૫૦ [ä. ૩૫ાધ્યાય, . ૩મન્નામ, મોકફા] બ્રાહ્મણેમાં -આવવું = ઓછું લાગવું; મન દુભાવું બેટું લાગવું (૨) પોતાને ઓઝાઢ પું, જુઓ ઓછા વિષે કમી કે ઊતરતાપણું લાગવાની મન પર અસર થવી; હીન | પૃ૦ [. વોશ?સર૦મ.મો] કુંભાર.-ઝી સ્ત્રી, કુંભારણ ભાવ અનુભવો. –થવું = ટળવું; દીસતું રહેવું. પઢવું = કમી | એઝેન છું[૬](ઑકિસજનને) એક પ્રકારને વાયુ (૨.વિ) કે ઓછું છે એમ લાગવું; તેનું દુઃખ કે અપમાન લાગવું. –પાત્ર એટ પું; સ્ત્રી[. અપઘટ્ટ, પ્રા. મોટું; હિં.] ભરતીનું ઊતરી =હલકી લાયકાતનું કે હલકા કુલનું (૨) પેટમાં વાત ન રહે | જવું તે (૨) એવું; પડદા [. મોહ; હિં] (૩) [લા.] પડતી એવું (૩) અભિમાની, બડાઈખેર.-લાગવું દિલ દુભાવું છું, (૪) અ. પરંત; વળતું

Page #184

એટ]
૧૩૯
[આતમ
ઓટ ન. [$.) એ નામનું (જવ જેવું) એક વિલાયતી ધાન્ય | નામની જાતનું (માણસ). ૦ણ સ્ત્રી, ઓડ જાતની સ્ત્રી. કામ એટકેટ નવ યુક્તિ-પ્રયુક્તિ
[ઓટાઈ | ન ઓડનું – ખોદવાનું કામ એટણ નર એટવું તે (૨) બખિય. –ણી સ્ત્રી એટણ (૨) (ઓ) પુત્ર પવન રેકવાનો પડદે ઓછું [ બોચી પરના વાળ એટલી સ્ત્રી ના એટલે.-લે પૃ. જુઓ એટ. [–ઊઠ | એહ (ડ) સ્ત્રી [સે. અવq] બચી; ગરદન.-હિયાંનબ૦૧૦ = ખૂબ નુકશાન થવું; પાયમાલ થવું (૨) વંશ જેવો; નિઃસંતાન ઓહકાર j૦ (પેટનો વાયુ મેથી નીકળતાં થતો) ડકાર; ઓહિયાં થવું; ઊમરે ઊખડી જવો. – ઘસી નાંખ= ઊમરો ઘસી એનું ચેટ ( ચ) વિ. [મ. ૮ = ઊંડું?] કેવાનું કેવું!; નાંખ; વારંવાર ફેરા ખાવા (આજીજી કે ખુશામત કરવા). વિચિત્ર; ઊંધું અવળું જ. [વેતરવું, એને ઠેકાણે ચાર –બેસ=એટલે ઊઠવે.-ભાગ = ઘરમાં કંકાસ નિપ- | વેતરવું =એડનું ચોડ કરવું; સાવ ઊંધું કે વિચિત્ર કરી મૂકવું.] જાવ; ઘર વણસાડવું (૨) નિંદા કે કુથલી કરવી. –વળ = ઓઢવ વિ. [ā] પાંચસ્વરવાળે (રાગ) જુઓ “એટલો ઊઠવો કે બેસવ' (૨) એક એકનાં છાનાં ઉઘાડાં | આવું ન એક ફળ (૨) હેડકું (૩) સક્રિ[સર૦મ. મોડવOT] કરી લડી પડવું. -વાળ = મીડું વાળવું; ખૂબ બગાડી મૂકવું. સામે ધરવું; રજૂ કરવું (૪) [સર૦ હિં. મોરના] ખાળવું; શેકવું ઓટલે બેસવું = (ઉધરાણ કરવા) ઉમરા વચ્ચે બેસવું; તગાદ | (૫) [સર૦ મે. મોઢળ] ખેંચવું (૬) અક્રિ૦ મુશ્કેલીથી બોલવું કર (૨) ઘરબાર વગરના થવું; હાલહવાલ થવા (૩) વેશ્યાએ) -પિતાને અર્થ સમજાવો તેને બંધ કર.]
ઓઢાટ () j૦ (સુ.) એડામણ; તકલીફ એટલું સક્રિબખિ દેવો; કપડાની કિનારી અંદર વાળીને | એઠામણ વિ. ઉદાર; દાતાર; મદદગાર (૨) સ્ત્રી (સુ.) તકલીફ સીવવું (૨) [હિં. મોરના] ઉકાળી, ઘસી કે હલાવીને એકરસ ઓડાવું અક્રિટ આકર્ષાવું; ઈચ્છતા થવું (૨) (સુ.) તકલીફ કરવું (૩) (કા. ) કપાસ લેઢ
વેઠવી (૩) “એડવું'નું કર્મણિ એટાઈ–મણી સ્ત્રી –મણ ન ટણ(૨)ઓટવાનું મહેનતાણું | હિટ ન [.] હિસાબી તપાસ (૨) કેઈ બારીક કે ચાંપતી એટાવું અકિ.,-વવું સક્રિટ “એટવું'નું કમણિ ને પ્રેરક | તપાસ. ૦૨ મુંબ હિસાબ તપાસનાર; અનવેષક એટી સ્ત્રી [રે. ૩મટ્ટી, મ.] કમર ઉપરના વસ્ત્રનું વાળીને બંધ જેવું | એ િ () ૫૦ પ્રતિપક્ષી ગમે તેમ વર્તે તોયે પિતાને જ ફાવે કરાતું પડ. [-માં ઘાલવું = બરોબર સંતાડવું (૨) કાબુમાં લેવું.] | તેવી યુક્તિ કે જાળ.–ચાબાજી સ્ત્રી, ઓડિયે રચવામાં કુશળતા એટીગણ પં. ઉટીગણ; એક વનસ્પતિ
એવું ન [ફે. તાવમ] ખેતરને ચાડિયે (૨) રમકડું પૂતળું; એકવાર વિ૦ ગુપ્ત વાત બહાર પાડવાની આદતવાળું; ભડભડિયું કામચલાઉ છેટી રીતે ઊભું કરેલું નકામું માણસ (૨) વાડિયું; બહુબલું [ઘરને અડીને કરાતી ઊંચી જગા | એડે ૫૦ કર ઉઘરાવવાનું રસ્તા ઉપરનું થાણું; ચકી (૨) નડતર; ઓટો ડું [fહં, મ. મોટ] એટલે; બેઠક તરીકે વપરાય એવી આંતરો; અડચણ (૩) [..] કરશણને-ઝાડને બાળી મૂકે ઓટોગ્રાફ ૫૦ [$.] વહસ્તાક્ષર (ખાસ કરીને સહી)
એ દક્ષિણને પવન. [–બાંધ, લગાવ = ચોકી પહેરે ટેમેટિક વિ૦ [$.] પોતાની મેળે ચાલતું; સ્વયંચાલક ગોઠવ (૨) વચ્ચે આંતરવું.] મોબાઈલ ન. [૬] મેટરગાડી
ઓઢણ ન [ફે. મોઢળ] ઓઢવું તેને ઓઢવાનું તે (૨) (સ્ત્રીઓ ઓટોરિક્ષા સ્ત્રી[$.] એક (મેટર જેવી) રિક્ષા
અને છોકરીઓનું) ઓઢવાનું – પહેરવાનું એક વસ્ત્ર. –ણું સ્ત્રી, એડ (ઓ) j૦ [. મોઇ, પ્રો. મોટ્ટ] હેઠ. [–ઉઘાટવા = મેં –ણું ન૦ (છોકરીનું ઓઢણું ફાડવું, શબ્દ કાઢ (૨) સામેથી બોલવું-ઊઘડવા = મોં ફાટવું; | ઓઢવું સક્રિ. (ઓઢણ જુઓ] શરીર કે માથું ઢાંકવું, શરીર કે બોલાવું શબ્દ નીકળવો કરવા = નિરાશા કેહતાશા યા પસ્તા- | માથા પર ધારણ કરવું (૨) [લા.] વહેરવું; માથે લેવું (૩) વાની લાગણીથી તેમ કરવું; હતાશ થવું; પસ્તાવું. –પીસવા = | દેવાળું કાઢવું. [(કઈ વસ્તુને) ઓઢે કે પાથરે = શાખાની (ક્રોધથી) ગુસ્સે થવું. -સુધી આવવું =બહાર નીકળવાને માટે | છે? નકામી છે, કશા વેંતની નથી –એમ બતાવે છે. (૨)] -બોલાવા માટે શબ્દ તૈયાર હોવા; હમણાં બોલાય એમહેવું.] | ઓઢાઢ ઓઢે; આચ્છાદન; ઢાંકણ એઠવવું (ઓ) સક્રિ. ખોટી વસ્તુ ગોઠવી દેવી; જા હું બોલવું એકાઢવું સક્રિટ “ઓઢવુંનું પ્રેરક (૨) મૂકવું; ગોઠવવું (૩) ચાંપીને ખાવું. એડવાવું અક્રિ એહાવું અક્રિ. “ઓઢવું’નું કર્મણિ (કર્મણિ, વિવું સક્રિ. (પ્રેરક)
એઠે જુઓ ઓઢાડ (૨) (ક.) ખેતરની છાપરી કે માંડ એઠગવું સક્રિ. [સર૦ મ. મોઢળ] જુઓ અહિંગવું એણુ (ઓ) અ આ સાલમાં (૨) [સં. મધુના, બા. મgI] એકંગિયું, ઓડિ(–)ગણુ ન૦ [મ, બોડંગાળ] જુઓ અીિંગણ ચાલુ સમયમાં. – મું વિઆ સાલનું
હું (ઍ) વિ. [ફે. મોમ = ખિજ] ભ ડું; ઝાંખું (૨) નવ એત અ૦ (ર૦) ઓત્તારી; આશ્ચર્યને એક ઉગાર [21, મોચમ = ઢાંકેલું ?] ઓછું પડદે; આંતર (૩) આંતરાને તણી સ્ત્રીતિવું] તવું તે (૨) તવાનું પાત્ર (૩) લીધે અંધારું અને એકાંત હોય તેવી જગા (૪) છુપાવાની કે | તવાની કળા; ભરતરનું કામ (૪) ધાતુ ગાળવાની ભઠ્ઠી (૫) આશરે લેવાની જગા (૫) છાયા પડછાયો એળે (૬) ડાઘો; એતવાનું મહેનતાણું ડબકે (૭) બહાનું (૮) નમૂને; બીબું (૯) પૂતળું; આડું (૧૦) ] ઓતપ્રોત વિ૦ [] એકબીજામાં પરોવાયેલું; એકબીજા સાથે
વણાઈ ગયેલું-મળી ભળી ગયેલું (૨) તહલીન; તન્મય. તામી એક વિ૦ (૨) પં. [રે. ૩] (ખેડવાનું કામ કરનારી) એ , એતમ (ઓ) વિ૦ ઉત્તમ
મહેંણું

Page #185

ઓતર]
૧૪૦
[આર
એતર (ઓ) સ્ત્રી (૫) ઉત્તર દિશા; એત્તર (૫)
અધવું અક્રિટ ગોઠવું ગમવું એતરંગ () પુન૦ [ä. સત્તા] બારસાખને ઉપલો ભાગ ઓધાન (ઓ) ૧૦ સં. માયાન] ગર્ભ રહે તે; આધાન ઓતરા-ચીતરા (ઓ)નબવ[ફં. ઉત્તરા-વિત્રા] ઉત્તરા ફાલ્ગની | એધાર () પુંઠ + જુઓ ઉદ્ધાર, ૦૬ સક્રિટ જુઓ ઉદ્ધારવું;
અને ચિત્રા નક્ષત્રો (૨) તે નક્ષત્રોની મોસમ કે તાપને સમય ધરવું'નું પ્રેરક ઓતરાતું(૬) (ઍ) વિ. [ä. ૩૨] ઉત્તર દિશાનું; ઉત્તર તરફનું | એધિયે પુત્ર લાગ; તા કડા તવું સક્રિ. [સર૦ મ. મોતī] ધાતુનું ભરતરનું કામ કરવું એધે લેવું = (કાંઈ ધકેલવા કરવા)ખાંધ દેવી; ટેકે કરે તળવું () સક્રિભૂલી જવું (૨)અક્રિગુમ થવું; સરી જવું ઓધે,– ઘેદાર,ધેદારી જુઓ “હો'માં તાડું (ઍ) વિ૦ આડકે; આડું (૨) અપરિચિત
ઓનર્સ ન૦ [$.] બી.એ.” પદવીને એક વધુ માનપાત્ર પ્રકાર કે એતાર ( ?) પં. [. અવતાર] ઉતાર (૨) શિરીરમાં દેવ | તેને અભ્યાસક્રમ-કેર્સ' આવવાથી ઊપજતો] કંપ–ધ્રુજ
એનાળવું સક્રિ. (કા.) દાણાને પાણીમાં તરતા રાખી દેવા (૨) તારી ૫૦ [ઓતવું] તવાનું કામ કરનાર આદમી
ઓગદાળવું ચાવ્યા વગર ખુબ ખાવું - ઓયેં જવું (તિરસ્કારમાં) એતિયારી મહંત; મઠાધ્યક્ષ
આપ ! [ફે. મોg, મોપમ = ઘસીને આપેલું] ચળકાટ; ઢળ એતિ પું(કુંભાર જેવી જાતિને) માટીનાં રમકડાંઈબનાવનાર (૨) સફાઈ; શોભા.-આપો ,-ચડાવ -દેવ = ઓપાવવું એd - [.] વા (૨) સ્ત્રી, બિલાડી
(૨)ઉપરની સફાઈ કે શોભા કરવી.] ૦ણી સ્ત્રી એપ (૨) એપ એત્તર વિ નિં. ૩૨] ઓતરાતું (૨) સ્ત્રીઉત્તર દિશા ચડાવવાનું ઓજાર. ૦દાર વિ૦ એપવાળું ઓત્તારી અ૦ (ર૦) અહે! વાહ રે!
ઓપટી સ્ત્રી [સં. શાપત્તિ] અડચણ; મુશ્કેલી (૨) અટકાવ; ઋતુ એથ (થ,૬) સ્ત્રી, આશરે; શરણ (૨) મદદ
(૩) સુવાવડ (૪) અપટી; નુકશાન.[-આવવી, પડવી =એપટી ઓથમી જીરું ન૦ એક ઔષધિ
[‘અકલમાં થવી. -કાઢવી, સાચવવી = ઓપટીના સમયે કે ઘાંટીમાંથી ઓથમીર (?) પું, “અક્કલને' જોડે જ આવે છે. જુઓ સુરક્ષિત બહાર આવવું, તેને પાર કરી જવું; બચવું. એપટીએથરવું (ઓ) અ૦િ [ જુઓ ઓથાર] ઓથાર – ભયંકર ને માણસ =ઓપટીમાં કામને - મદદગાર માણસ.ઓપટીમાં સ્વપ્ન આવવું
આવવું = સપડાવું; ફસાવું; ભરાઈ પડવું.] એથવું અ૦િ (કા.) ઓથે ભરાઈ જવું; ના હિંમત થઈ જવું ઓપરેશન ન [૬] દાક્તરી શસ્ત્રક્રિયા; નસ્તર; વાઢકાપનું કામ. એથાણ (ઓ) સ્ત્રી (કા.) ઓથ; આડ
થિયેટર ન. તે કામ માટે ખાસ ઓરડે ઓથાર () (રે. મોરયરિન = આક્રમણ કરનાર ] ભયંકર આપવું અક્રિ. [જુઓ ઓપ] શોભવું(૨)સક્રિ. માંજી ઘસીને સ્વનઃ સ્વપ્નમાં કેઈ છાતી ઉપર ચડી બેઠું હોય એમ લાગવું | ચળકતું કરવું (૩) [સેનારૂપાને] ઢોળ ચઢાવો. [ઓપાવવું (૨) + મૂર્ખ; અક્કલનો ઓથમીર [ઓથારે ચાંપવું = ભયંકર | સક્રિ. (પ્રેરક), પાવું અક્રિતુ (કર્મણિ)] સ્વન આવવું; સ્વપ્નમાં કેઈ છાતી પર ચડી બેસે એમ લાગવું]. | ઓફર સ્ત્રી વુિં.] લેવા સ્વીકારવા કે આપવા માટે ધરવું તે; -રિયું વિ૦ ઓથારનું કે ઓથારવાળું
આપવાનું કહેણ એથું (ઍ) ન૦ જુઓ આ ડું (૨, ૩, ૪, ૫, ૭, અર્થો) ઓફિસ સ્ત્રી. [$.] કાર્યાલય, કચેરી, ૦૨j૦ (મેટ)અમલદાર એ () j[. મોગ, સં. મવસ્તત ! ] ઓથ (૨) વચ્ચે | બધોબઢ વિ૦ [સર૦ ૫.] ઢંગધડા વિનાનું; ખડબચડું આવવું તે(૩)છાંયે .[-આવક–પડ = છ થી કે આડમાં | એબર ન૦ (૫) વસ્ત્ર, અંબર કાંઈ આવવું. –મૂક = આડ કે છાંયે હઠાવ.]
એબલે પુમછનો ભિ એદન પુન[ā] રાંધેલા ચોખા [થવું (૨) સુખેથી ભોગવવું બળાતું ન બગાસું (કા.) એદર ન૦ [4. ક્ર]+ઉદર. ૦૬ સક્રિ . (કા.) પચવું; હજમ એબાળ(–ળ)પેટ ઉબાળો; બળતણ (૨) નદીને કાંપ એદા પુંબ૦૧૦ ગાડાના ચીલામાં પડેલા ખાડા (૨) સ્ત્રી, એભા સ્ત્રી મુશ્કેલી; ઉપાધિ પીડા. ૦મણ(–ણી)સ્ત્રી, ભાવું | (કા.) આપદા [[દારાવવું પ્રેરક); દારાવું(કર્મણિ).] તે. ૦૬ અતિ મુશ્કેલીમાંથી -પ્રસૂતિની પીડામાંથી છૂટવાને એદારવું ( ?) સક્રિ[સં.સવાર]વિદારવું ચીરવું (૨) ખેડવું. વલખાં મારવાં (૨) અઝાવું; સલવાવું; ઉપાધિ કે પંચાતમાં ઓદીચ (ઍ) મું જુઓ ઔદીચ્ચ
આવી પડવું. [ભાવવું સત્ર ક્રિટ પ્રેરક)] એ૬૬ નવ (કા.) કૂચા – કચરા જેવું ભેગું કરેલું મિશ્રણ એમ ૫૦ [ā] વેદને પહેલે અને પવિત્ર ઉચ્ચાર, પ્રણવ૩ૐ. એદો (ઓ) ૫૦ ઔદીચ (તુચ્છકારમાં)
કાર ૫૦ એમ્, પ્રણવ (૨) એમ્ એવો ઉચ્ચાર એદ્ધ (ધ) . (સં.) જુએ ઉદ્ધવ
ઓમેગા પું[ફં.] (ગ્રી ક કક્કાને છેલ્લો અક્ષર) અંત; છેડે ધ ન [સં. મોધ:] અડણ; બાવલું (૨) સ્ત્રી વંશ; કુળ (૨) | એય અ૦ (રવ૦) આશ્ચર્ય અથવા શોકનો ઉગાર. (– ) વારસે. [એધે ઊતરવું =બાપના ગુણદોષ, રોગ ઈ૦નું વારસામાં | ય રે અ. શોક કે ઊંડા દુઃખને ઉગાર. ૦મા, ૦રે અ૦ ઓય આગળ ચાલવું.]
એર સ્ત્રી, ઉરાઉરી; હરીફાઈ, ચડસાચડસી(ર) પું [ક] પાણીની ધરવું (ઍ) અ૦િ + જુએ ઉદ્વરવું (૨) ઊછરવું
એટ ઓધવ (ઓ) ૫૦ (સં.) [જુઓ ઉદ્ધવ] ઓદ્ધવ
એર () વિ. [ä. માર, પ્રા. નવર, હિં. મૌર] અવર; અન્ય; એધવાડે ૫૦ [જુઓ ઓધ] ઓલાદ; સંતતિ
બીજું (૨)[ફે. મોર = સુંદર 3] નિરાળું; અસાધારણ વિચિત્ર

Page #186

આર]
[એલુંટાણું
ઘસવાના પથ્થર. [આરશિયા જેવું કપાળ = સાવ સાફ્–ટીલા ચાંલ્લા વગરનું, કે કોઈ ભાગ્યરેખા વગરનું-દુર્ભાગી, કે વિશાળ મેટું કપાળ, એરશિયા જેવું સાફ =સીધું સપાટ (૨)[લા.] નિર્વંશ; સંતતિરહિત.]
આરસ પું॰ જુએ ઉરસ
આરસડી સ્ત્રી નાના આસિયા
[-ખીલા; ભરડ
|
|
એરસંગું ન॰ કાસ અને વરત એ એને જોડનારો લાકડાનો કકડો એરંગો પું॰ કુસ્તીના એક દાવ (૨) તરંગ; બુટ્ટો (૩) ગપાટા એરાઢવું સક્રિ॰ જુએ એઢાડવું [અને કર્મણિ આરાવવું સક્રિ॰, આરાવું અક્રિ॰ ‘આરવું’નું અનુક્રમે પ્રેરક
આર () સ્ત્રી॰ [સં. ૩૬ ?] ગર્ભના રક્ષણ માટે તેના ઉપર રહેતું પાતળી ચામડીનું પડ (ર) કેરીને પાકવા નાખવી તે આરડી સ્ત્રી॰ [સં. અવવર] નાના એરડો. –ડા પું॰ મેાટો – મુખ્ય ખંડ કે કોઈ પણ ખંડ(૨)[ચ.]ઘરની પરસાળ પછીનો ખંડ (૩) ઘર (૪) [લા.] અંતઃપુર (૫) ભંડાર; ખાને . [એરડાનું ધન એટલે આવવું = ઘરની દાલતનો દેખાવ કે ઠઠારા કરવા. આરા સામું જોવું = પોતાના ઘરની સ્થિતિ – આર્થિક સ્થિતિ જોવી વિચારવી; આરડો તપાસવે. આરડે અજવાળું હોવું =ઘરમાં ધનદોલત કે સંતાન હોવાં. આરડે તાળાં દેવાવાં = ઘર બંધ થવું – નસંતાન જવું; વંશવેલા અટકવા. આરડે બેસવું=સ્ત્રીએ રાંડવું;ખૂણા પાળવો.આરડો અજવાળવા=(લક્ષ્મી ને સંતાનથી) ધર શાભાવવું–ડાં વાનાં કરવાં. –કરવા-ધર ઝાલીને-એરડામાં એસી રહેવું(૨)ઉંમરે પહોંચતાં દંપતીએ અલગ સૂવું.—તપાસવે =જુએ આરડા સામું જોવું.—દેવાવે, વસાવા=જુએ આરડે તાળાં દેવાવાં.સાચવવા= ઘરની ધનદોલતની તપાસ રાખવી.] આરણી સ્ત્રી॰ [આરવું] એરવું તે (૨) એરણીને સમય (૩) આરવાનું એક સાધન; ચાવડું (૪) દળવાની ઘંટીનું માં, જેમાં દરણું એરાય છે (૫) માંમાં એરવું – ખા ખા કરવું તે (તુચ્છકારમાં). –હું ન॰ જુએ ‘ઓરણી’૧,૩,૪ અર્થા(૨)આરવાની વસ્તુ (અનાજ, બી ઇત્યાદિ) (૩) માંમાં આરવાનું, ખાવાનું (તુચ્છકારમાં)
|
|
એરિયા (ઑ)પુંન્તુ આરતા(૨)કાંઠા ઉપરના કૂવા કે ખેતર એરિસા પું॰ [; સં. મોદદ્દેશ] (સં.) હિંદુસ્તાનનો એક પૂર્વ પ્રાંત એરી સ્ત્રી॰ [ઢે. સમર્ì?] એક ચેપી રોગ (બાળકાનો પ્રાયઃ) આરું (') વિ॰ [સં. મારવ] નજીક; પાસે એ(ખાપ,મા)રે અ॰ (ર૧૦) દુઃખના એવા ઉદ્ગાર આરે(–રે) (રે') અ॰ પાસે
|
|
આરૈરું વિ॰ (કા.) આરથે; આરું.
|
આરે પું॰ આરનાર (૨) (રા') અ॰ જુએ એરે ઑર્ડર પું॰ [.] હુકમ; આજ્ઞા (૨) (માલ કે હોટેલની ચીજ) ખરીદવા જણાવવું તે. [મૂકવા = ખરીદવા માગણી કરવી – લખી જણાવવું કે કહેવું –ચેક=એક પ્રકારના ચેક (જેનાં નાણાં તે લાવનારને અપાય, એવી સહી જરૂરી હોય છે.)] લી પું॰ [] (લશ્કરી) અમલદારના હજૂરિયા – સેવક ઑર્ડિનન્સ પું॰;ન॰[.]ધારાસભાની પૂર્વ-સંમતિ વગર કરાતા એક પ્રકારના કાયદે – વટહુકમ
આરત (ઑ) ૦ [બ.] સ્ત્રી; ખૈરી
આરતા (!) પું॰ [સં. માતુત્વ, પ્રા. બાર્ = આતુર]આરિયે; લહાવાની ઉમેદ; અભરખા (૨) (૫.) ખેદ; પસ્તાવે. [—રહી જયા =મનની ઇચ્છા મનમાં રહી જવી – સફળ ન થવી. –વીતવા =તે પૂરી થવી.]
આરથૈરું વિ॰ (કા.) વધારે એરું – નજીક
આરદાર પું॰ મગરૂરી; અભિમાન
આરપવું સક્રિ॰ [સર॰ મ. કોર્પŌ] ઉઝરડવું આરપા પું॰ [જીએ આળી](ચ.) લીપણની એકળીઓની એક ઊભી હાર કે પટ
૧૪૧
આરમાઈ(–ન,–યું) (ઔ) વિ॰ [તં. અપમાતા, ત્રા, અવમા] સાવકું (મા બાળકો માટે).[ઓરમાયું કરવું =(બાળકને)સાવકી મા આવી; બીજી વાર પરણવું(જેથી પહેલીનું બાળક ઓરમાયું થાય.) (૨) બાળકને અણમાનીતું કે એઠું વહાલું કરવું; એરમાયા પેઠે વર્તવું.]
|
|
આરનું ન॰ એક મિષ્ટાન્ન –ત્રણધારી લાપસી [વળગણી આરવણી સ્ત્રી૦ ઓરવવા માટેની – વસ્ત્ર સૂકવવાની દોરી કેવાંસ; આરવવું સક્રિ॰ છૂટું છઠ્ઠું કરીને સૂકવવું (વસ્ત્ર વગેરે) (૨)સર૦ મ. મોહવન, પ્રા. મોલ્ઝ =ભીંજવવું] ખેતરને ખેડવા પાચું કરવા) પાણી પાવું (૩) ભીંજવવું; કરમેાવવું આરવું સક્રિ॰ માં નાખવું; દરેડો કરવા (જેમ કે, ધંટીમાં દળવાનું અનાજ) (૨)[બી] પેરવાં; ઓરણીથી (ખેતર)વાવવું (૩)[રાંધવા માટે] દાણા આધણમાં નાખવા (૪) માંમાં રવું – નાખવું; ખાવું (તુચ્છકારમાં)
આરવા પું॰ [સર૦ મ. મોરવા] ગોદી; વહાણા નાંગરવાની જગા એશિ(—સિ)યા પું॰ [ટ્રે. બોરિસ; હિં. હૈારસા] સુખડ ઇત્યાદિ

એલ (ઓ) સ્ત્રી૦ નાગર જ્ઞાતિમાં વરને માથે બંધાતા રંગિત પટકા (૨) [ફૈ. મોલ્હા] જુએ ઊલ (૩) [સં. મોલ્ડ] જામિન તરીકે શત્રુનું માણસ પાસે રાખવું તે એલ(૧)ગ જુએ આળગ
આલપાવવું સક્રિ॰ (૫.) સંતાડવું; લપાવવું; છુપાવવું; એળવવું એલમાલ પું॰ દરિયામાંથી કિનારે તણાઈ આવેલા માલ એલવવું (લ') સ૦ક્રિ॰ [મા. મોરવ] બૂઝવવું, હાલવવું.[આલવાવું અક્રિ॰ (કર્મણિ). –વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક)]
એલા પું॰ કાચું ચામડું; ખાલ [ઊતરવાના ઢાળવાળા ખાડો આલાણ(−ણું) () ન॰ [સં. મૌછાન] કાસ ખેંચતા બળદોને આલાણ(−ણું) (લા') [જીએ ઓલવવું] આલવવું તે; હાલાણ આલાદ (ઓ) સ્ત્રી॰ [મ.] સંતતિ (૨) વંશ; કુળ એલાવું (લા') અક્રિ॰ આલવાવું; બુઝાવું; ખળતું બંધ થવું એલાહો પું॰ છાયાવાળી જગા; મંડપ, માંડવા એલાં નવ્યવ॰ [તું. ૩પ૬] કરા એલાંઢવું સ૦ક્રિ॰ (૫.) [જુએ આળંડવું] ઓળંગવું આલિયણ (ઍ) વિ૦ સ્ત્રી॰ જુએ ‘એલિયું’માં એલિયું () વિ॰ [Ā.] ભાળિયું; નિખાલસ; ઉદાર (૨) ભક્ત. (~યણ વિ॰ સ્રી). –યા પું॰ આલિયા આદમી (૨) ખુદાના અંદો; ભક્ત. દોલિયું (દો) વિ॰ ભેળું અને ઢાલું – ઉદાર એલું(–યું) વિ॰ (કા.) પેલું. ॰પેલું વિ॰ આ અને તે; કુટકળ ણંદોલું (, દા) વિ॰ જુઓ એલિયું દોલિયું

Page #187

ઓલો]
૧૪૨
[એસાર
એલ () [રે. હી] ચલાની સાથે જોડેલ ના . | એશિ(–શ,-સિ–સ)જાળું વિ૦ અવડ (૨) ન૦ અવડ જગા [એલામાંથી ચૂલામાં ૫૦ =નાની આફતમાંથી નીકળવા | (૩) અવડ જગામાં બાઝતું જાળું જતાં ઊલટા મેટી આફતમાં સપડાવું.]
એશી–સી)કું ન [જુઓ ઉશીકું] સૂતી વખતે માથા નીચે એહમા છું, જુઓ ઉલેમા
મુકાતું ટેકણ.[-કરવું ટેકણકે ઓશીકા તરીકે વાપરવું–મૂકવું, એલ્યું, પેલું વિ૦ જુઓ “એલમાં
રાખવું = ટેકણ તરીકે ઓશીકું ગેહવવું.]-સું–સડું)ન૦ (૫) ઓવર સ્ત્રી. [૬] ક્રિકેટમાં બૉલરે એકસાથે બેલ નાંખવાને | ઓશીકું સમય કે વારે (૨) વિ૦ પૂરું; સમાપ્ત
| એશી(સિંધુ-સ)જાનું વિ૦ (૨) ન૦ શિાળું ઓવરકેટ ૫૦ [૬] (સૌથી ઉપર પહેરાતો) માટે લાંબે ડગલે ઓષધિ(–ધી) સ્ત્રી [ā] જુઓ ઔષધિ. -ધીશ ૫૦ (સં.) એવરટાઈમ અ૭ [.] નક્કી કરેલા (કામ કે રોજના) સમય | ઔષધિઓને ઈશ – ચંદ્ર બહાર કે તે ઉપરાંત (૨) નટ તે રીતે કરાતું કામ કે તેનું વધુ | ઓછો ! [4. બાવD] શરીરમાં ભૂતપ્રેત આવ્યું હોય તે મહેનતાણું
એષ્ટ ૫૦ [] હેઠ. –કાધર મુંબ૦૧૦ ઓષ્ટ + અધર. –ષય એવરણ સ્ત્રી, જુઓ ઓરવણી; વળગણ [ ફટકે | વિ. હોઠ સંબંધી (૨)[વ્યા.].હઠથી જે ઉચ્ચાર થતો હોય એવું એવર-બાઉન્ડરી સ્ત્રી, ક્રિકેટના મેદાન બહાર કૂદીને જાય એ | ('પ'વર્ગને વ્યંજન)
[-વરસ(-વી)] ઓવરબ્રિજ પં. [$.](રેલ કે સડક જેવું) ઉપર ચડીને પાર કરવા એસ પું; સ્ત્રી [ā] ઝાકળ (૨) મૃગજળ. [-પ (–વી), માટે પુલ
[દરજજાને ઈજનેરી અમલદાર | એસટન [સં. વર્ષ;ા. મોઢ] દવા (૨)[લા.]ઉપાય; ઈલાજ. ઓવરસિયર પું. [૬] બાંધકામ ઈ૦માં દેખરેખ રાખનાર, નાના | [–કરવું =દવા કે ઇલાજ કરો (૨) કાંઈ વિદ્મ ઈ૦ દૂર કરવા એવાળવું સક્રિ. એનાળવું; અનાજને પાણી વડે ચાખું - નિવારવા મટાડવાનું કરવું. -વાટવું = શિક્ષા કરવી (૨) ભર્યું
કરવું [ કરવા માટે આશીર્વાદ આપવાની એક રીત.(–લેવું) બલવું.] વેસઠ નદવાદારૂ. –દિયું ન૦ દવાના ગુણવાળી ઓવારણું ન [જુઓ એવારવું] અશુભ અથવા દુઃખનું વારણ વનસ્પતિ –ઔષધિ એવારવું સક્રિ. [સં. મવાર , પ્રા. મોવ૨] ઓવારણાં લેવાં એસણી સ્ત્રી, એસાવવાની ક્રિયા અથવા કળા (૨) ઉસવણું (૨) વારી નાખવું; કુરબાન કરવું (૩) [સં. મેવતા, પ્ર. મોમા૨] ઓસરતી (ઔ) સ્ત્રી ઓસરવું તે; ઓટ (વાક ઉપરનું સૂતર) ફાળકા પર ઉતારવું. [ઓવારાવવું સક્રિટ | સરવું (ઍ) અઝિં. [સં, , પ્રા. બોર] પાછું હઠવું; (પ્રેરક), ઓવારાવું અક્રિ. (કર્મણિ)]
[ ઘાટ સંકેચાવું (૨) ઓછું થવું; ધટવું (૩) સુકાવું (૪) શરમાવું એવારે ૫૦ [4. અવતાર, પ્રા. કોમર] કિનારે; નાહવાવાને ઓસરી () સ્ત્રી, જુઓ શરી એવાળ પું(કા.) નદી કે દરિયાને કિનારે તણાઈ આવેલો કચરો એલે પૃ. જુઓ એશલે એવાળવું સક્રિ. [સર૦ મે. મોવ8] દુઃખ -સંકટનું વારણ | એસ(સા)વવું ( 8) સક્રેટ [જુઓ ઓસામણ દાણા કરવા થાળીમાં સળગતી દિવેટ તથા પૈસો મૂકી માણસના માથા | ચડી જાય એટલે વધારાનું પાણી નિતારી નાખવું ઉપર ઉતારવું (૨) આરતી ઉતારવી (૩) અર્પણ કરવું
એસવાવું ( 8) અઝિં. “એસ(સા)વવું'નું કર્મણ (૨) એવાળે પું(કા.) જુઓ એવાળ
(દાણા) ચડવું; બફાવું (૩) ઘટવું; શોષાઈ ઓછું થવું () [લા.] એવી સ્ત્રી [મ.] મરાઠીમાં વપરાતે એક છંદ કે તેની કડી મનમાં દુઃખ પામવું; એવું લાગવું (૫) શરમાવું; સંકેચાવું એ (વે) અ૦ હે; હા
એસવાળ વિ૦ (૨) પુત્ર એ નામની શ્રાવક વાણિયાની જાતનું એશ સ્ત્રી છાતી
એસવું અક્રિટ પીગળવું; ટપકવું એશા-સ)રી(ઓ) સ્ત્રી [સર૦મ. હિં. મોતારી રે. મોરિય] | એસંગ (ઓ) પં[સં. ઉલ્લં] ઉછંગ; ખોળો
અડાળી; માંડવી (૨) ઘરને શરૂને – પરસાળમાં જતાં પહેલાને | સંગાવું (ઍ) અક્રિ. શંકાવું; શરમાવું ખુલ્લો (આંગણું પૂરું થતાં શરૂ થત) ભાગ
એરંગે (ઔ) પં. શરમસંકોચ; સંગાવું તે એશ’–સ)લે ૫૦ ઓશ; છાતી (૨) રોટલો (તુચ્છકારમાં). | ઓસાણ(–ન) () ન. [સં. અવસાન, મા. મોસા[] (કટોકટી [(–નો) એશ(–સ) લેફટ = મર, મુઆ એવી બદદુવા દેવી. વેળાની) હિંમત કે જુસ્સ; ધીરતા (૨) અંત; છેડો -કર, ઘ , ટીપ = રોટલો તૈયાર કરો (૨) રસોઈ | એસાણ-ન) નવ નિશાન (?) (૨) યાદ; સ્મૃતિ. [–આવવું કરવી; રાંધવું (૩) ખૂબ મારવું, પીટવું
= યાદ આવવું (?)]. એશક (ઓ) સ્ત્રી, શરમસંકેચ. ૦૬, કાવું અક્રિઃ શર-| એસાફ (ઓ) પું [..] દંગ; લક્ષણ માવું; સંકેચાવું. –કા સ્ત્રી ઓશંક
ઓસામણ (f) ન૦ [ä. મવસ્ત્રાવળ; B. Aવસાવળ] ઓસાએશિયાળ વિ૦ મિ. ગોરાઝ; .. અવરા ? કે અવસિત, પ્રા. વવાથી નીકળેલું પાણી (૨) દાળના પાણીની એક વાની મોસિt] જુઓ એશિયાળું (૨) સ્ત્રી ન૦ આશ્રય, ઉપકાર કે | એસાર (ઍ) મું [હિં, મ.;, અવસર, ત્રા, મોસા ] મતની ગરજને લીધે પરાધીનતા કે દીનતા. -ળું વિ૦ આશ્રય, ઉપકાર જાડાઈ (૨) સ્ત્રી પ્રિ. મોસર = બખતર {] એથ; આશરે; કે ગરજને લીધે પરાધીન – દબાયેલું (૨) શરમિંદુ (૩) ન૦ એશિ- રક્ષણ – પં. (ચ) ઓસરી જેવી મોટી ખુલ્લી અડાળી યાળાપણું. -ળાપણું ન૦
એસાર (ઓ) પં[. માસી૨, બા, મોસાર] ઓસરવું –ઓછું એશિકળ, ઓશિંગણ (ઓ) વિ૦ આભારી
થવું તે; સંકેચાવું તે (૨) પાછા હઠવું તે (૩) ખસેડવું, દૂર કરવું

Page #188

સારવું]
૧૪૩
[ઓળીપ
તે (૪) બીક; નબળાઈ પચાપણું. [–દેવ = પાછા હઠવું; | ઓળચળ (ઓ'; બેઉ ળ) સ્ત્રી ઓળવું ચાળવું તે ઓસરવું.] – પંસંકેચ, શરમથી પાછા પડવું તે. [-ખા | એળછળ અ૦ જુઓ એળે છળે = શરમાવું].
એળતે ૫૦+જુઓ અળ
[બાંધીને બેઠેલું એસારવું સકિ. “ઓસરવું'નું પ્રેરક
ઓળપટિયું વિ૦ ઢીંચણ વાળીને ઢીંચણ અને કેડની ફરતે ખેસ એસા (ઑ) j૦ જુએ બંને ઓસારમાં
એળ પુંજુઓ એરપ, ઓળીપ એસાવવું સક્રિ. જુઓ સવવું
એળવણુ સ્ત્રી (ક.) વળગણું એસાંક પં. [એસ + અંક] જે ઉષ્મામાને ઝાકળ પડવાનું શરૂ એળવવું સત્ર ક્રિ. ટી રીતે લઈ લેવું; પચાવી પાડવું (૨) થાય તેને અંક; “કમ્પે ઈન્ટ” (પ. વિ.)
છુપાવવું; સંતાડવું.[એળવાવું અ ૦િ (કર્મણિ); એળવાવવું એસિં(–ન્સ)જાળું વિ૦ (૨) ન૦ જુઓ આ શિંજાળું
સક્રિ. (પ્રેરક)] એસીકં–સ –સું) ન૦ જુઓ ઉશીકું
ઓળવું (ઓ) સ ક્રિ(કેશને) કાંસકીથી સાફ અને વ્યવસ્થિત એસજાળું વિ૦ (૨) ન૦ જુઓ એશિનાળું
કરવા; હળવું. ૦ળવું સત્ર ક્રિ. (માથું – કેશ) ચાળીને ધોવું ઓસ્ટ્રેલિયા ૫૦ [$.] (સં.) પૃથ્વીના પાંચ ખંડેમાંને એક અને કાંસકીથી સાફ કરવું ઓસ્ટ્રેલેશિયા ૦ [.] (સં.) ઑસ્ટ્રેલિયા અને એની પાસેના એાળ ૦ ઘર; મકાન (સંતાવાની જગા) ટાપુસમૂહને આ પ્રદેશ
ઓળસવું સત્ર ક્રિટ જુઓ ઓળાંસવું સ્મિયમ ન૦ [.]એક (અતિ ભારે) ધાતુ (૨. વિ.) ઓળંગવું સત્ર ક્રિ. [સં. ઉલ્લંઘ ] પાર જવું; ઉપર થઈને જવું; ઓહ અ૦ (રવ૦) જુઓ આ
વટાવી જવું (૨) કૂદી જવું (૩) ઉલ્લંઘવું; અવગણના કરવી; એહલે . (કા.) લણીને ડંડાં વીણવા તે. –લિયાત વિ. લોપવું. [ઓળગાવવું સત્ર ક્રિ. (પ્રેરક), ઓળગાવું અ૦ કિં. એહલે કરનાર (માણસ)
(કર્મણિ)] એહિયાં અ૦ (રવ૦) જુઓ ઓઈયાં
એળેહવું સક્રિ. [2. મોઢંઢ, . ૩×ા , મ. મોઢાંઢ](ચ.) એહિ પુ. એક જાતનું દાતરડું
ઉપર થઈને ઓળંગીને જવું. [ઓળાવવું સત્ર ક્રિ. (પ્રેરક), એહ અ૦ (રવ૦) આશ્ચર્ય કે ક્ષુદ્રતા દર્શાવનારે એક ઉદગાર. | ઓળંડાવું અ૦ ક્રિ (કર્મણિ)]. [એહમાં કાઢવું = અવગણવું; ઉપેક્ષા કરવી] [ગલી સેરી | એળબા ડું [. અવઢંગન, . મોઢુંવળ] ગુરુત્વાકર્ષણની ઊભી ઓળ(ળ) સ્ત્રી. [ર્યુ. મોટી] હાર; પંક્તિ (૨) શ્રેણી; વર્ગ (૩) રેખા જોવા માટેનું કડિયાનું એક ઓજાર. [-+ = એળ સ્ત્રી, જુઓ એવાળ
કામમાં લેવો] એળ સ્ત્રી. ગોલ્હી) જુઓ લ; ઊલકે તે ઉતારવાની ચીપ | એળે ! [4. ઉપાછંમ, પ્રા. પ્રો૪] ઠપકે (૨) ફરિયાદ; ઓળકેળામણી સ્ત્રી, – , ઓળકેળ કું (કા.) રાવ (૩) મકરી; ઠઠ્ઠો એક રમત – આંબલી પીપળી
આળ પં. બ૦ વ૦ સિર૦ હિં. હા, સં. રો ] લીલા એાળખ સ્ત્રી, ઓળખવું] ઓળખાણ (૨) અડક (૩) એળ- ચણાના પોપટા; પોપટા સેતી એના છેડવાની ઝડીઓ (૨) ખવાનું ચિહ્ન - સાધન. ૦૫ત્ર ન૦; j૦ ઓળખાણ આપતો કે ચણાના શેકેલા પિોપટા કરાવતું પત્ર. ૦૫ાળખ સ્ત્રી ઓળખ અને પરીક્ષા; ઓળખાણ એાળાઓળ અ૦ [ઓળ] હારબંધ (૨) એક પછી એક હારમાં ઓળખવું સક્રિય [4. અવ કે ૩૫ + ક્ષ પ્રા. મોવિલમ- (૩) સ્ત્રી (બેઉ એ) વારંવાર એકસાથે કે અનેક વાર એળવું તે ૩૫ક્ષિત] જાણવું; પિછાનવું
એળાણું (એ) સ્ત્રી. [ઓળવું] કાંસકી ઓળખાણ(પાળખાણ) સ્ત્રી; નવ પિછાન; પરિચય (૨) | ઓળામણું ન૦ ઓવારણું (૨) વળામણું ઓળખવાનું ચિહન - સાધન (૩) ઓળખીતા માણસની ખાતરી ઓળાયે(ળા) . આવું ચિહન “)'; હેળે ઓળખાવવું સક્રિ“ઓળખવું’નું પ્રેરક
ઓળાવવું (ઓ) સક્રિ. “ઓળવું'નું પ્રેરક ઓળા (કર્મણિ) ઓળખાવું અક્રિ. “ઓળખવું’નું કર્મણિ (૨) પરખાવું; સારા- ઓળાંઢવું સક્રિટ જુઓ ઓળંડવું બેટા જણાવું (૩) પ્રસિદ્ધ થવું (સારે કે બેટે કારણે) એળસવું () સક્રિ. માલિસ કરવું, ચળવું (૨) [લા]ખુશાઓળખીતું(પાળખીતું) વિ૦ ઓળખાણવાળું; પરિચિત; જાણીતું મત કરવી. [ઓળસાવવું સક્રિ. (પ્રેરક), એાળાંસાવું એળગ સ્ત્રી[૩. બોઝTIT યા પ્રા. મોઢ] સેવાચાકરી; ફેરા અ૦ ક્રિ. (કર્મણ)] આંટા ખાવા તે (૨) દેવને સંતોષવા તેને સ્થાનકે - પારે જઈ | ળિયા પુંબ૦૧૦ વાલ – કઠોળ આવવું તે (૩) આશિષ
એળિયાપટી(ન્દીસ્ત્રીબૂચ કે ડાટો બરાબર બેસાડવા આજુએળગવું અ૦ ક્રિટ [લું, અવા, પ્રા. ૪, ૫. મોઢા; કે બાજુ વીંટેલી (કપડાની) પટી
[પંચાંગ ઓળગ” પરથી] એળગ કરવી; –ને પારે આંટાફેરા ખાવા; એળિયું ન૦ (ગોળ વીંટાળેલો લાંબો કાગળ); ભુંગળું (૨) ટીપણું; સેવા કરવી [સેવા કરનાર; જુઓ ઓળગવું] ભંગી ઓળી ઝોળી સ્ત્રી (ક.) ખોયું; પારણું (૨)બાળકને પહેલું ખોયામાં એળગાણુ સ્ત્રી ભંગિયણ – j[સં. મવાળી, .મોf= સુવાડવું – ઝુલાવવું તે ક્રિયા કે પ્રસંગ એળગુ છું; સ્ત્રી [જુઓ ઓળગ] + ભક્ત
ઓળીપે પું[. બોષિ, . અવસ્ટિા?કે “ળ” પરથી ?] ઓળઘોળ અ૦ (કા) માથે ફેરવીને – ઉતારીને
(કા.) એકળી (લીપણની)

Page #189

એળે છળ].
૧૪૪
[ક(૦૩)કડીને
એળે છળે અ૦ સપડે કે ટેપલે; છૂટે હાથે
રસ્થ વિ. [i](વ્યા.) ઉરમાંથી – છાતીમાંથી ઉચ્ચારાતું ઓળો [જુઓ ઓળ] ચણાના પોપટા, સિંગાઈને પિક; ઔરંગઝેબ [](સં.) એક મોગલ બાદશાહ એળા (૨) રીંગણાનું ભડથું. [-પાઠ = ળાનો પિક તૈયાર એર્ણ વિ. [ā] ઊનનું; ઊનને લગતું; ઊનમાંથી બનાવેલું.–ણું કરો. બાળ =વાત ઉઘાડી કરવી
વિ. સ્ત્રી, ઊન જેવા વાળવાળી એળે ૫૦ પડછાય (૨) [લા.] સહેજ સ્પર્શ કે સંબંધ (૩)(કા.). ઔર્વદેટ-દૈહિક વિ. [8] ઊર્ધ્વદેહને-મરણક્રિયાને લગતું રક્ષણ; આશ્રય. [ળે ઊતરવું = સહેજ છાયામાં કે સંબંધમાં ઔશનસ વિ. [ā] ઉશનાને લગતું; શુક્રાચાર્યે રચેલ (ગ્રંથ) જવું એળે લે. –૫૦ =નિષિદ્ધને પડછા ઉપર પડ; શીર ન૦ [સં.] પંખાને – ચમરીનો દાંડે (૨).ઉશીરને લેપ એમ થવાથી બગડવું–ન લે=જરાય સ્પર્શ સંબંધમાં ન આવવું]. ઔષધ ન [સં.] એસડ; દવા. શાસ્ત્રીપું ઔષધ બનાવવાની ઓળળે અ૦ (રવ૦) હાલરડું ગાતાં કરાતે એક અવાજ વિદ્યાને જાણનાર; “ફાર્મસિસ્ટ'. ૦શાલ(–ળા) સ્ત્રી-ધાલય કાર ૫૦ જુઓ ઓમકાર
૧૦ [+ આલય] દવાખાનું (૨) દવાઓનું કારખાનું, “ફાર્મસી'. જણું (૦)ન૦ (કા.) પર્દનશીન ગરાસિયણ વહેલમાં બેસીને
ધોપચાર પું[+ ઉપચાર] ઓસડને ઉપચાર; એસડ જતી આવતી હોય તે (૨)ઝણું; ગરાસિયાની કન્યાને પરણીને ઔષધિ(-ધી) સ્ત્રી [સં.] વનસ્પતિ(૨)ઓસડ દવા. ૦૫તિ મું. તેડી લાવવા માટે જતું ખાંડા સાથેનું વહેલડું (૩) ગરાસિયાની (સં.) ચંદ્ર. પંચામૃત ન સંઠ, કાળી મુસળી, ગળોનું સત્વ, પરણેલી કન્યાને તેડી જતું વહેલડું
શતાવરી અને ગોખરુ એ પાંચ ઔષધિઓનું મિશ્રણ ઓજ () પુંએક પાટીદાર જાતિ કે તેનો માણસ ઔષથ વિ. [] જુઓ એક
તાવું (૨) અક્રિ. ઠરડાવું; માપમાંથી આઘુંપાછું થવું | ઐશ્ય ન [i.] ઉષ્ણતા; ગરમી [ભાગ એમ બે જાતનું છે) (ઉદા. ચોમાસામાં ખાટલે બેંતાઈ ગયો)
સ પું; ન [છું. એક અંગ્રેજી વજન(રતલનો સોળમો કે બારમે
ઔ
એ પં. [ā] સંસ્કૃત કુટુંબની વર્ણમાળાને તેરમે અક્ષર –એક | કj૦ [.] કંઠસ્થાની પહેલે વ્યંજન (૨) વિષ્ણુ (૩) પાણી (૪)
સ્વર (૨) સ્ત્રી પૃથ્વી. કાર પું. ‘આ’ અક્ષર અથવા ઉચ્ચાર. અગ્નિ (૫) સુર્ય (૬) (પ્રાયઃ બહુવ્રીહિ સમાસને અંતે, અર્થવૃદ્ધિ ૦કારાંત વિ છેડે ઐકારવાળું
કર્યા વગર આવે છે) દા. ત. હિંસાત્મક; કલેશમૂલક; રાગપૂર્વક ઔચિત્ય ન [વં.] ઉચિતપણું; યોગ્યતા
(૭) નામકે વિ૦ ને લગત તદ્ધિત પ્રત્યય - અલ્પતા, વહાલ બતાવે વલ્ય ન [ā] ઉજજવલતા (૨)અજવાળું; પ્રકાશ છે; નકામે પણ આવે છે. દા. ત. બાલક; ડુંક, જરાક, ઘડીક, ઔદવ વિ. [i] પાંચ સ્વરવાળા (રાગ)
કકડીક. ૦કાર પં. “ક” અક્ષર કે ઉચ્ચાર. કારાંત વિ૦ છેડે ઐઠ વિ. [મ, મોટ; જુઓ ઊઠ]+સાડાત્રણ
કકારવાળું. ૦વર્ગ ૫૦ ક, ખ, ગ, ઘ, કે એ પાંચ અક્ષરે ઐસુશ્ય ન [ā] ઉત્સુકતા
ક-[સં.૩]નઠારું, અયોગ્ય ઈત્યાદિ અર્થસૂચક પૂવેગ.ઉદા ૦“કપૂત'; દારિક વિ. [ā] ઉદર – પેટ સંબંધી (૨) અકરાંતિયું એદર્ય ન [G.] ઉદારતા
-ક (પ્રશ્નાર્થક પદ સાથે બહુધા લાગતા) તેના અર્થમાં અનિશ્ચિતતા દાસીન્ય, દાસ્ય ન૦ [i] ઉદાસીનતા વૈરાગ્ય
સૂચવતે પ્રત્યય. ઉદા ૦ કેક, કયાંક, કયારેક, કશુંક ઔદીચ,- વે. [i] ઉત્તર દિશા તરફનું (૨) ૫૦ એ નામની | કઅવસર !કવખત; કક્ડો – કઢંગ – પ્રતિકુળ સમય જ્ઞાતિને બ્રાહ્મણ. ૦ણ સ્ત્રી, ઔદીચ સ્ત્રી
કઈ સ૦ (૨) વિ. સ્ત્રી“કયું’નું સ્ત્રીલિંગ [ વગરને સમય દંબર વિ લિં] ઉદબરનું, –ને લગતું; ઉબરના લાકડાનું કઋતુ સ્ત્રી, ખરાબ – અયોગ્ય ઋતુ (૨) અસાધારણ કે મોસમ ઔદ્યોગિક વિ૦ [.] ઉદ્યોગને લગતું
ક(૦૭)કડતું વિ૦ (કકડવું – ૧૦૦) ઘણું જ તપી ગયેલું; ઊકળતું ત્ય ન [i] ઉદ્ધતપણું
(૨) ચોખું અને ઇસ્ત્રીવાળું (કપડું) (૩) આકરી – ધ્રુજાવે ઐન્નત્ય નવ [.] ઉન્નતતા
[નહિ) | એવી (ટાઢ)
[(૩) મહાન; ભવ્ય ઔપચારિકવિ. [4] ઉપચારને લગતું (૨) ઉપચાર પૂરતું જ (સાચું | કકડધજ વિ. [જુઓ ખખડધજ] મજબૂત (૨) અડ, ટટાર પછંદસિક ૫૦ [] એક વૃત્ત [ગુજરાન ચલાવનારું કકડભૂસ અ૦ (રવ૦) કડડડ એવા અવાજ સાથે(તૂટવું, પડવું ઈ0)
પદેશિક વિ. [i] ઉપદેશનું, -ને લગતું (૨) ઉપદેશ આપીને ક૭)કહવું અક્રિ. (ર૦)કડકડ એવો અવાજ કરવો (૨) દાંત ઓપનિષદ વિ. [.] ઉપનિષદને લગતું (૨) બ્રહ્મવિદ્યા સંબંધી(૩) | કકડે એટલું ધ્રુજવું (૩) કડકડ થાય એટલું ઊકળવું સર્વે ઉપનિષદોએ ગાયેલ – વર્ણવેલ (પરમાત્મા)
ક()કઠાટj(કડવું પરથી) કડકડવું તે; કડકડ એવો અવાજ પપત્તિક વિ. [ā] ઉપપત્તિવાળું; તર્કશુદ્ધ
(૨) અ ઝપાટાબંધ; વેગભેર (૩) એકસરખી રીતે; અટકયા પગ્ય ન [4] સરખાપણું; મળતાપણું; તુલના
વગર. –ટી સ્ત્રી, કડકડ એવો અવાજ એપરલેષિક વિ. [] ઉપલેષ - અડોઅડ સંબંધને લગતું કકડાવવું સક્રિ. “કકડવું'નું પ્રેરક [જેટલું; બહુ જ થોડું
પાધિક વિ. [સં.] ઉપાધિને લગતું (૨) ઉપાધિને કારણે થયેલું | કકડી સ્ત્રી- [જુઓ કકડો] છેક નાના કકડે. ૦૬ સ્ત્રી. કકડી રસ(–સ્ય)વિ[સં.] પિતાની પરણેલી સ્ત્રીથી પેદા થયેલું સંતાન) | ક(૯)કડીને અo (કકડવું પરથી) સખત રીતે (૨) કડકડ થઈને

Page #190

*કડા ]
જીએ ‘કણકણવું’માં
કકડા પું॰ [સં. વઙવ ?] એક ભાગ, ટુકડો. –ડે ખચકે અ૦ થોડે થોડે કરીને કહ્યું૦ નાના કકડા જેટલું; થોડુંક કાર ન॰ કારના કકડા જેટલું; ઘણું થાડું (૦ણ)કણવું, કૈ(૦ણ)કણાટ(–રા) ક(૦y)કણ્ણા પું૦ થથરા; કંપ *કરાટ પું, ~ટી સ્રી કકરાપણું (૦૨)કરાવવું સક્રિ॰ [જુએ ‘કકરું’,‘કાકર’]કાકર કઢાવવા (૦૨)કરું વિ॰ [નં. ૬, પ્રા. h] લીસું નહિ – કરકર લાગે એવું (૨) [લા.] આકરા સ્વભાવનું; કડક [(૨) બુમરાણ (૦૯,૦ળ)કલા(—ળા)ણ ન૦ [સં. ૧૭] કળકળવું તે; કલ્પાંત ક(૦ળ)કળવું અ૦ક્રિ॰ કલ્પાંત કરવું; જીવ બાળવા (૨)[i. ] ખખડવું; ગણગણવું (૩) ઊકળવું. કકળી ઊઠવું=રડારોળ - બુમરાણ કરી મૂકવું (૨) (દિલમાં) બળવું – દુઃખી થવું.] ક(૦૧)કળાટ પું, –ણુ,મણ ન૦ કજિયા; ક્લેશ; રડારોળ(૨) બુમરાણ, ટિયું વિ॰ કકળાટ કરે- કરાવે એવું; કજિયાખાર *કળાવવું સક્રિ૦ ‘કકળવું'નું પ્રેરક કકાટિયા પું॰ ચકમકને પથ્થર
કકુભ સ્ર॰ [સં.] દિશા (૨) શે।ભા (૩) એક રાગિણી (૪) પું૦ તંબૂરાનું તુંબડું (૫) વીણાને છેડે હોતા લાકડાના વાંકા ભાગ.—ભા સ્ત્રી॰ માલકાશની એક રાગિણી
૧૪૫
કક્કો પું॰ ક અક્ષર (૨) મૂળાક્ષરોની આખી યાજના (૩) કક્કાના દરેક અક્ષર લઈ બનાવેલી કાચની એક રચના (૪) [લા.]પ્રાથમિક જ્ઞાન (૫) સ્વમન કે આગ્રહની વાત. [—ખરા કરવા = પોતાના મત કે છઠ્ઠું બીજા પાસે સ્વીકારાવવાં. લૂંટવા= મૂળાક્ષર શીખવા; લખેલા અક્ષર ઉપર લખ્યા કરવું (૨) ભણવાનું શરૂ કરવું (૩) કોઈ વાતમાં પ્રારંભિક દશામાં હોવું. -ઘૂંટથા કરવા = પોતાની જીદ વારે વારે આગળ કરવી, –માંઢવા = મૂળથી આરંભવું] —કાવાર અ॰ ક, ખ, એમ કક્કાના અક્ષરાના ક્રમમાં, -કાવારી સ્ત્રી કક્કાના અનુક્રમ [[લા.] કંઢારા કક્ષ પું॰ [i.] બગલ; કાખ (ર) પાસું; પડખું(૩)ઝાડી; જંગલ(૪) કક્ષા સ્ત્રી [સં.] ગ્રહના આકાશમાં ફરવાનો માર્ગ (૨) સ્થિતિ; શ્રેણી; તબક્કો (૩) કેડ; પડખું (૪) કાછડી(પ)એરડો; ખાનગી ખંડ (૬) અંતઃપુર (છ) થડ ને ડાળી કે પાન ને ડાળી વચ્ચે પડતા
|
ખૂણા કે ગાળા; ‘ઍસિલ’(વ.વિ.). ધમનિ(–ની)શ્રી૦ કક્ષામાંની–પડખામાંની ધારી નસ. ૦પટ પું૦; ન૦ લંગોટ. ૦પુટ પું૦ [સં.] બગલ, કાખ. —ક્ષાંશ પું॰ [+ મંરĪ] ગ્રહના આકાશમાર્ગને અંશ – ભાગ [પું [તું. 81] બગલમાં થતી એક ગાંઠ *ખ શ્રી॰ [સં. ક્ષ] ખગલના એક રાગ (ર)તણખલું; સળી. વા મુખઢમા(–માં)કડી સ્ત્રી• [ઙ + ખડ + માંકડી] એક જીવડું *ખા સ્ત્રી॰ [i. + પાતિ, 21. દ્વાર] નિંદા; બુરાઈ ખા,ન્ય પું૦ [તું. વા] ઉકાળા; કાઢો (૨) ભગવા રંગ (૩) અસ્વચ્છતા(૪)મનાવિકાર (૫)વિ॰ તૂરું; કસાણું(૬)કષાય; ભગવું *(૦૨)ગરવું અ॰ફ્રિ॰ અત્યંત દીનતાપૂર્વક આજીજી કરવી – કાલા
વાલા કરવા
ગરસ સ્ત્રી॰ ધાતુને છેલતાં પડેલી ઝીણી રજ; કરગસ ક(૦૨)ગરાવવું સક્રિ॰ ‘કગરવું’નું પ્રેરક
કગ્ગા પું॰ [સં. ના] કાગડો (૫.)
જો-૧૦

[કચરુ
*ધા પું [કુ+બા] ખરાબ – અયેાગ્ય શ્રા
કચ પું॰ [i.] માથાના કેશ; ચાટલા (૨)પું॰ (સં.) બૃહસ્પતિના પુત્ર, જે દેવા તરફથી રાક્ષસેાની મૃતસંજીવની વિદ્યા શીખી લેવા ગયે હતા. ॰ભાર પું૦ કેશભાર; ચાટલા; અંડો. માલા(—ળા) સ્ત્રી॰ ચાટલા, અંબાડો કે તેની રોાભા માટે પહેરાતી માળા કચ સ્ત્રી॰ [સં. પ્] જુઓ કચકચ. ॰ખાર વિ॰ કચકચ કરવાની આદત કે સ્વભાવનું; કચ કર્યા કરે એવું. ચિયું વિ॰ [+Üયું] જીએ કચકચિયું [ કાપી નાંખ્યું.’ કચ અ॰ (રવ.) એવા અવાજ થાય એમ. જેમ કે, ‘કચ દઈને કચકચ સ્ક્રી॰ [કચ + ક] ટકટક; નકામી માથાકાડ(ર)કજિયા; તકરાર, ૰વું અક્રિ॰ કચકચ કરવી (ર) કચકચ એવા અવાજ થવે (ખાસ કરીને કાંઈ ભાંગવાનું થવાથી અથવા સાલ ઢીલાં થવાથી) (૩) અ૦ કચાકચ; વારંવાર કચ અવાજની સાથે, જેમ કે, કચ કચ કાપવું. —ચાટ,ચાર પું॰ કચકચ કરવી તે (૨) ‘કચકચ’ એવા અવાજ થવા તે. –ચાવવું સક્રિ॰ ‘કચકચવું’નું પ્રેરક (૨) [i. l = બાંધવું] જોરથી ખેંચીને ખાંધવું (૩) હેરાન કરવું. ચિયું વિ॰ (–ચિયણુ વિ॰સ્ત્રી) તકરારી; કજિયાખાર (૨) માથાકેાડિયું; જિદ્દી (૩) કાદવ કરે એવું, અટકષા વગર અને થોડે થોડે પડતું (પાણી, વરસાદ ઇત્યાદિ). ~ચિયા ,પું [+થયા] એક પક્ષી કચકતું ન॰, – પું॰ [સં. ૧ ઉપરથી] કાચબાની પીઠનું હાડકું; કચખડું (૨) એના જેવા, વનસ્પતિમાંથી બનાવાતા પદાર્થ; ‘પ્લાસ્ટિક’
કચકાણુ ન૦ કાદવકીચડ (ર) ગંદવાડ
કચકચર અ૦ (૨૧૦) કચડકચડ અવાજ થાય તેમ કચ(-ર)વું સક્રિ॰ જીએ કચરવું [ભીડ કચઢા(–રા)કચઢ⟨–ડી, –રી) શ્રી॰ કચરાઈ જવાય એવી સખત કચડાટ પું॰ કચડાકચડ; સખત ભીડ [પ્રેરક ને કર્મણિ કચઢા(–રા)વવું સક્રિ॰, કચઢા(રા)વું અક્રિ॰ ‘કચડવું'નું કચડા વિપું॰ [જુએ કાચું](કા.) સુકુમાર; કુમળા કચપચ શ્રી જુઓ કલબલ (૨) કચકચ. ચિયું વિ॰ કચપચ [બાનું હાડકું કચબડું ન॰ કેરીનું ગાખરું –ચીરિયું (૨) [જુએ કચકડું] કાચકચભાર પું॰, કચમાલા(−ળા) શ્રી॰ જુએ ‘કચ’[i.]માં કચ(-)રકૂટ સ્રી કચરવું અને કૂટવું તે (૨) મહેનત (૩) લડાલડી; મારામારી
કર્યા કરનારું
=
કચરપચર વિ॰ કાચુંકારું (૨) અપરિપકવ (મળ) કચરવું સ૦ફ્રિ॰ [સર૦ હિં. વરના] ચગદવું (૨) છઠવું (૩)કૂટા કરવા. [કચરી નાખશું, મારવું = છૂંદી નાખવું (૨) સખત દબાણ કે અંકુશ હેઠળ રાખી પાયમાલ કરવું; દબાવી દેવું] કચરાકચર(–રી) શ્રી॰ કચડાકચડી; સખત ભીડ કચરાપટી(–દી), કચરાપેટી, કચરાવાળા જુએ ‘કચરા'માં કચરાવવું સક્રિ॰, કચરાવું અ૰ક્રિ॰ ‘કચરવું’નું પ્રેરક ને કર્મણિ કચરાનું વિ॰ જુએ ‘કચરો’માં
કચરિયું
.
કચરેલું તે; તેલી બીજેના તેલભર્યાં ફૂટો કચરુ ન૦ [તું. જ્વરભંગંદું, હિં. શ્વા, ટ્રે. ખ્વવાર] કસ્તર; નકામે કચરા

Page #191

કચરે ]
૧૪૬
[ કજિયે
કચ, ૦૫ ૫૦ નકામું ફેંકી દેવા જેવું તે (ધુળ, તરણાં, વિણ- કૂટ સ્ત્રી, જુઓ કચરકુટ. ૦ઘાણપું પૂરેપૂરું કચરાવું – છંદાવું મણ છે. પૂજે [–કાઢ, –વાળ= સાવરણ વગેરે વડે કચરે તે; પૂર્ણ પાયમાલી. [-કાઢ=કચ્ચરઘાણ-પૂરું પાયમાલ કરવું. દૂર કરો] (૨)[ફે. વછર] કાદવ (૩) ચણતરની માટી (૪) | -નીકળ, વળ = પૂરી ખરાબી -પાયમાલી થવી] લિ.] ખરાબમાં ખરાબ માણસ; ઉતાર. –રપટ(ન્દી, સ્ત્રી | કચ્ચર પં; સ્ત્રી એક વનસ્પતિ કચરે; પે (૨) કચરાપુંજને ઢગલ. –રાપેટી સ્ત્રી, કચરે | કમ્યું વિ૦ [સરવે હિં. મ, વૅ, ચં, કાંa]કાચું; ઓછી આવડત કે નાખવાની–ભેગો કરવાની પેટી –રાવાળો ડું ઝાડુવાળો; ભંગી. હોશિયારીવાળું અનુભવ વિનાનું (૨) નકાચકું. ચાઈ સ્ત્રી, -રાળું વિ૦ કચરાવાળું; મેલું
કાચાપણું; કાપણું. કાબાર ઝુંબ૦૧૦ પાસાની રમતમાં કચવવું સત્ર ક્રિ. [. ૧?] દિલ દુખાવું (અસંતોષથી) હારના દાવ-ચાંપચ્ચાંચબચાં નબ૦૧૦ છે કરાયાં કચવાટ ૦ મનનું કચવાવું તે; અસંતોષ (૨) અણબનાવ (૩) | કચ્છ j૦ [.] કછોટે; લંગોટ. [-માર, વાળ] (૨) કચકચાટ; માથાકૂટ. –ટિયું વિ. કચવાટ કરનારું. –ણ ન૦ કાચબો (૩) કિનારે; કિનારા પર પ્રદેશ (૪) હમેશ જ્યાં ચૂંથાઈ જવું તે; ભેળસેળ; ખરાબી (૨) ગભરાટ; અમંઝણ (૩) પાણી રહે એ પ્રદેશ (૫) પું; ન૦ (સં.) કાઠિયાવાડની ઉત્તરનો મન કચવાવું તે (૪) વણબોલાવ્યા વચમાં બોલવું તે. –વવું સત્ર એ નામને પ્રદેશ. ૦૫j૦ [] કાચબો. ૦પી સ્ત્રી, કાચબી. ફિ. કચવાય તેમ કરવું (૨) “કચવવું'નું પ્રેરક. –વું અ૦િ -છાવતાર પુઈશ્વરના દશમાંને એક અવતાર. –છી વિ૦ દિલગીર થવું; મનમાં મુંઝાવુંઅસંતોષથી) (૨) કચવવુંનું કર્મણિ કચ્છ દેશનું, –ને લગતું (૨) પં. કચ્છનો રહેવાસી (૩) સ્ત્રી, કચવું વિ૦ સફાઈ વિનાનું; મેલું (૨)સેળભેળ; ગડબડિયું કચછની બોલી. – પં. બંગાટ; કછોટે કચાકચ સ્ત્રી, જુઓ કચકચ (૨) [૧૦] કઈ વસ્તુ કપાયાને | ક૭૫ [સં] અર્ક ગાળવાનું એક યંત્ર (૨) જુએ “કચ્છમાં
એવો અવાજ (૩) અ૦ કચકચ - ઝપાટાબંધ કપાય એમ ક૭૫ પૃ૦ (સં.) + કશ્યપ. ૦તન, સુત ૫૦ (સં.) સૂર્ય કચકચિ અ [વં] સામસામા વાળ ખેંચીને (લડવામાં) કરછપી, કછાવતાર, કચ્છી જુઓ “કચ્છમાં કચાકચી સ્ત્રી- [જુએ કચકચિ] સખત તકરાર; લડાલડી કછુ(Cછુ) સ્ત્રી [.] ખસ; ખજળી (૨) ભીંગડું કચાટ વિ. [કચ + આટ?] જિદ્દી (૨) પું; સ્ત્રી, કચકચ(૩) કચ્છો છું. એક જાતની માછલી (૨) જુઓ “કચ્છ'માં છદ (૪)[જુઓ કચવાટી મંઝવણ. –ટિયું વિ૦ કચાટ કરવાની કછલું વિ૦ [૩. વઘR] + દુઃખદાયક; ખરાબ (૨) નીચ આદતવાળું; કચકચિયું
કછવું સ૦ ૦િ કચ્છ કે કાછડો મારવો. [કછાવવું સ૦ કિ. કચારે છું. [૩ + સૂર ?] ઓથાર; ભયંકર સ્વનું
(પ્રેરક), કછાવું અ૦ ક્રિ. (કર્મણિ)] કચાલ !૦ [; + ચાલ] બેટો રિવાજ (૨) સ્ત્રીખરાબ વર્તણક | કછોટી સ્ત્રી. [રે. છોટી સં. ૪] લગેટી (૨) એમાં બંધાતે (૩) કુટેવ. – પં. કુરિવાજ
અવયવ.૦બંધ વિ૦ લગેટ-બંધ; બ્રહ્મચારી(૨)પુષવાર(તરા). કચાશ સ્ત્રીજુઓ કાચું]કાચાપણું, અપવિતા (૨)ન્યૂનતા; કસર – પંકચ્છો; કાછડો (૨) કચ્છમાં બંધાતે અવયવ કચિત્ર વિ૦ [+વિત્ર થઈ ગયેલું (૨) સેળભેળ (૩) ગંદું કર(ર) ન૦ [ક + છોરું] નઠારું છોકરું. કચિયલ વિ. કાચી ઈંટ કે માટીનું -તે વડે ચણેલું
કજક સ્ત્રી [ii.] પરે ; અંકુશ કચિયાણ ન૦ ભીડ; ગરદી
ઈટોને જો કજલ સ્ત્રી સગટાં રમવાની એક રીત (૨) કરામત કચિયાર છું. [. ] કચકચાટ (૨‘કાચું” ઉપરથી] કાચી કજલી સ્ત્રી, જુઓ કજજલી કચિયું વિ૦ જુઓ “કચમાં; કચકચિયું [ ; કચૂમર કજલે પૃ. [સં. વલ] એક પંખી કચુંબર સ્ત્રીન. [હિં. વચૂમર] ઝીણું કકડીઓ – કાતળીઓ; કજળ(–ળા)વું અક્રિ[‘કાજળ'ઉપરથી] કદરવું; રાખથી ઢંકાવું; કચૂકે પું. [જુઓ ચિચ] આંબલીને ઠળિયે
ઠરી જવું; ઓલવાવું (અંગારાનું). કજળાવવું સક્રિટ (પ્રેરક) કચકચૂડ અ૦ (ર૦) એવો અવાજ થાય તેમ
કા સ્ત્રી[જુઓ કળા] યુક્તિ; તદબીર. ૦ગર વિ૦ યુક્તિબાજ કચ j૦ (ર૦) હીંચકે; ઝલે
કજ સ્ત્રી [.] કિમત (૨) આફત; હાણ (૩) મેત (૪) કમર સ્ત્રી [હિં.] કચુંબર
[લા.] અશુભની આશંકા. ૦ગ વિ૦ નુકસાનકારક (૨) મૃત્યુ ક(-) j૦ [ સં. વચૂં:) ઝેરકચોલું [ચોળવું –ગંદવું નિપજાવે એવું. ૦રજા સ્ત્રી દેવને કેપ; આફત (૨) મેત. કર્યદેવું સત્ર ક્રિટ [કુ+ચંદવું (દવું)] અંદર પાણી નાખીને [કારેજાએ પાળવું = મેત વખતે અમલમાં આણવું] કચેરી સ્ત્રી [સર૦મ.; હિં. વહી] કેર્ટ; અદાલત (૨) ઑફિસ; કજાક ! [1] લૂટારે કાર્યાલય(૩)દીવાનખાનું.[કચેરીએ ચઢ(૮)વું, જવું =કોરટમાં 1 કજાત વિ૦ [ક + જાત] હલકા કુટુંબનું; નીચ [બેસાય છે ન્યાય માગવા જવું. કચેરીએ બેસવું = કચેરી પાસે બેસી દાવા- કજા [fi] એક પ્રકારનું ઊંટનું પલાણ, જેની બંને તરફ અરજી વગેરે લખી આપવાને બંધ કરવો.]
કજિયાખોર, કજિયાખરી, કજિયાદલાલ, કજિયારજિયા, કરી સ્ત્રી [હિં. શરી] ખાવાની એક વાની કે બનાવટ કજિયાળું જુઓ “કજ્યિા'માં કરે ૫૦ જુઓ કચરો (૨) કપૂરકાચલી જેવું એક સુગંધી દ્રવ્ય | કજિયે પું[fil] કંકાસ, તકરાર; .[– ચૂકવવે-પત કચેલું–છું) ન [બા. વો] ચલાણું નાનું પ્યાલું (૨) કંકાવટી = કજિયાની માંડવાળ કરવી. -મૂલવી લે-વેચાતે લે કચર વિ. [જુએ કચરવું] કચરાઈ–દાઈ ગયું હોય એવું (૨) જાણી જોઈને તકરારમાં પડવું –હેલ= થયેલ કે સળગેલો લેહી ન નીકળ્યું હોય પણ અંદરથી સખત ઈજા થઈ હોય એવું. | કજિયો પતાવી દેવો. કજિયાનું ઘર = ભારે કયિાળું માણસ
જવું = કે
શ્કરીએ બેસી
અરજી વગેરે
લ

Page #192

કજિયાખાર]
કે કારણ ચા બાબત. કજિયાનું મોં કાળું કરવું = કજિયા હંમેશ ખરાબ - કાળા માંનો હોઈ તેનાથી વેગળા રહેવું – થવું; તે પતવવાની વલણ હોવી.]—યાખાર વિ॰ કજિયા કરવાની ટેવવાળું. યાખરી શ્રી. યાદલાલ પું॰ કોર્ટમાં કજિયા લડવાની ગોઠવણ કરી આપનાર દલાલ (૨) [ત્તરકારમાં] વકીલ (૩) કજિયા કરાવીને અથવા કરનારાઓના મધ્યસ્થ બનીને કમાઈ ખાનાર આદમી. યારેજિયા પું॰ ખ૦ ૧૦ કજિયા કંકાસ; લડાઈટંટો. “યાળું વિ॰ કજિયા કર્યાં કરના કળે, વિ॰ [ક + જોડ] જોડી ન જામે એવું; અણસરખું(૨) શ્રી૦ અયેાગ્ય જોડી. –હાણુ ન૦ ખોટી રીતે થયેલું જોડાણ; ‘મિર્જાઇડર'. “હું ન॰ [ક + જોડું] સ્વભાવ, રૂપ કે ઉમ્મર ઇત્યાદિમાં અસમાન – અયોગ્ય એડું (વરવહુનું)
કોર વિ॰ [ક +જોર] નબળું; જોર વિનાનું
કોરું વિ॰ [ક + જોરું] ખેોઢું જોર કરનારું [1.]+કાર્ય
જ્જ તે
[પારાનું એક મિશ્રણ કજ્જલ ન॰ [É.] મેરા (ર) કાજળ. લી સ્ત્રી॰ ગંધક અને કટ સ્રી॰ [ä.] કાટ; કેડ (૨) ઘાસની સાદડી
૧૪૭
કટ સ્ત્રી॰ [નં. ટ, પ્રા. ટ્ટ, મ.] મહેનત; મારી
કટ સ્રી॰ [જી કા] કી
કેટ સ્રી [સં. ટh] કંકણ (૨) પર્વતની ધાર -- બાજુ
ક્રેટ અ॰ (૧૦) [દઈને, “લઈ ને = કટ અવાજની સાથે; તરત (ભાગી જવું)]
કટ પું૦ [Ë.] કાપ; વેતરવાની રીત (પેાશાક)
કટક ન॰ [સં.] સૈન્ય (૨) છાવણી (૩) હુમલે (૪) કટ; કડું; કંકણ (૫) કાટલું (૬) ધર (૭) કટ; પર્વતની ધાર. –કાઈ સ્ક્રી॰ (૫.) [સર॰ હિં. ટ] કેાજ; સેના. —કિયું વિ॰ સૈન્યને લગતું. ~કિયા પુંછ સૈનિક; લડવૈયા
કટકટ સ્ત્રી૦ (ર૧૦) એક કંટાળાભર્યા અવાજ (૨) ટકટક; ચીડ ચડે એવી ટોક; કજિયા (૩) અ॰ (ર૧૦) કંટકટ અવાજ થાય એમ (૪) વ્યવસ્થિતપણે પણ વેગથી. વું અ॰ ક્રિ કટકટ એવા અવાજ થવા (૨) કટકટ-ટકટક કરવી તે.-ટાવવું સ॰ ક્રિ॰ (દાંત) કટકટ કરવા. ટાટ(–રે)પું॰ કટકટ-કટક કરવી તે. –ટિયું વિ॰ ટકટકિયું (૨) કજિયાખેાર કટકટિયા પું॰ [જીએ કટકટ] એક પક્ષી (૨) [જીએ કટકિયા] લડવૈયો
કટકણું વિ॰ કટ દઈ ને – ઝટ ભાગી જાય એવું; ખરડ કટક ખટક ન॰ [કટકો + ખટકું] કટકા બચકું – ઘેાડુંઘણું કાંઈક (ખાવું તે) [ટ] ન૦ છાપરું (૪) માળ; મેડો કટકિયું વિકટકણું; ખરડ (ર) જીએ ‘કટક'માં (૩) [i. કટકિયા પું॰ જુએ ‘કટક’માં
કટ(−૮)કી સ્ત્રી॰ [‘કટકા’ ઉપરથી] નાનો ટુકડો કટકું ન॰ [‘કટકા’ ઉપરથી] નાનું ખેતર (૨) કટક; લશ્કર; છાવણી કટ(−૮)કા પું॰ [સં.ત્ત, પ્રા. ટ્ટ] ટુકડો. કાર ન॰, અટકા પું॰ ટુકડો; બટકું ભરતાં માંમાં આવે એટલા ભાગ કટકાલ પું; સ્રી; ન॰ [સં.] પિકદાની કટખાર ન॰ એક પક્ષી [વિ॰ સ્ત્રી॰) ટમ ન॰ જુએ કુટુંબ. –મી વિ॰ કુટુંબનું, કુટુંબી. ( કટમણુ

[ કટ્ટુતા
સરસામાન
કટર સ્રી॰ તાડ કે ખજૂરીના થડની બનાવેલી હોડી *ટલરી શ્રી॰ [..] ચાકુ, કાતર, સૂડી ઇ॰ લાખંડી એજારા – [રાખે છે) કટલસ સ્ત્રી॰ [.] એક જાતની તલવાર (ખાસ કરીને ખલાસી કટલું ન॰ [તું. ટh ?] નાનું ઝૂંપડું (૨) ઝંપડાનું બારણું (૩) કપાસની સાંઠીએા ગૂંથેલા આડપડદો; કડતલું કટલેસ ન॰ [. ટહેટ] માંસની એક વાની [(૩) ક્રોધે ભરાવું કટવું અક્રિ॰ [તં. દુ ઉપરથી ?] કઢુ થવું (૨) દુશ્મનાવટ કરવી કટાકટ(−ટી) શ્રી॰ [ä. ટ ઉપરથી ] મારામારી; ઝપાઝપી (ર) જીવલેણ દુશ્મનાવટ (૩) તીવ્ર હરીફાઈ (૪) જીએ કટોકટી કટાક્ષ પું; ન॰ [f.] પ્રેમ, સંકેત કે ક્રોધભરી વક્રષ્ટિ (૨)[લા.] વક્રોક્તિ; કટાક્ષકથન, કથન ન૦ કટાક્ષમાં – મર્મમાં કહેવું તે, —ક્ષિત વિ॰ કટાક્ષ પામેલું
કટાટ વિ॰ [સં. ટ] કજિયાખેાર; તકરારી (કા.) કટાણું વિન્નુિ કાટ] કટાયેલું (ર) કાટના જેવું બેસ્વાદ (૩) બગડેલું (માં); અણગમાભર્યું. (૪) ન॰[ક + ટાણું] કવેળા કટાબ(~૧) પું॰ જુએ કટાવ (૪) અર્થ
કટામણું વિ॰ [જીએ કાટ] કાટ ચડાવે એવું (૨) કટાઈ જાય એવું (૩) ખગડેલું; કટાણું
કટાર શ્રી॰ [મ. વિત્તાર] વર્તમાનપત્રનું કૉલમ
કટાર(—રી) શ્રી॰ [સં. ટ્ટાર, અપ. કે. ટાર] એક બેધારું રામ (૨)[લા.] કટાક્ષભરી દૃષ્ટિ કે વચન. [ –કેડે ખેાસવી = કેડે કટાર બાંધવી.]
કટારી સ્રી॰ જુઓ કટાર (૨) એક નાનું હાડકું (સહેલ માટે) કટાવ પું॰[સં. ત, પ્રા. બૈટ્ટ, કાટવું પરથી] એક છંદ (૨) પત્તાંની રમતમાં અમુક પત્તાં ન હોવાં તે (૩) કોતરણી; કલમ કરવી તે (૪) [સર૦ હિઁ.] રંગીન કપડામાંથી કાપીને ફૂલ ઇ॰ બનાવી તે વડે કપડા પર વેલબુટ્ટો કરવા તે (૫) પતંગાના પેચ થવા – કરવા તે. દાર વિ॰ કોતરણીવાળું; કલમી
કટાવવું સક્રિ॰ [‘કાટલું’ ઉપરથી] કપાવવું (ર) [‘કાટ’ ઉપરથી] કાટ ચડે એમ કરવું [ કર્મણિ] કપાવું કટ્ટાવું અક્રિ॰ [‘કાટ' ઉપરથી] કાટ ચડવા (ર) [‘કાટવું’નું કટાસણું ન૦ [તું. ટાલન] ઊન કે ધાસ –દર્ભનું આસન કટાહ પું॰ [ä.] કાચબાની પીઠનું કાટલું; ઢાલ (૨) સ્ત્રી પેણી કટિ(−ટી) સ્ત્રી॰ [i.] કેડ; શરીરના મધ્યભાગ. ત્રાણુ ન૦ કમરબંધ (૨) કંઢારા. દેશ પું॰ કેડનો ભાગ. ૦પટ ન૦ [સર૦ મ. ટપટ] કેડે પહેરવાનું કટી ઢાંકતું વસ્ત્ર. ખદ્ધ વિ કેડે બાંધીને ઊભેલું; તૈયાર.બદ્ધતા સ્ત્રી૦.૦બંધ પું॰ કમરપટો; કંદારા (૨)(ગરમી તથા ઠંડીના ખ્યાલ આવવા)પૃથ્વીના ગાળાના બતાવાતા પાંચ ભાગમાંના કોઈ પર્ણાભ,](૩)એક છંદ; કટાવ. મેખલા(ળા) સ્ત્રી॰ કંદોરો. ફૂલ(ળ) ન॰ કેડનું શૂળ – દુખાવા. શૃંખલા સ્ત્રી॰ કમરબંધ, કંદોરો. સૂત્ર ન૦ કેડે બાંધેલા દોરા (૨) કસ્તી. સ્નાન ન॰ કેડ ને તેથી નીચેના ભાગનું સ્નાન; એક કુદરતી રોગોપચાર
કટિંગ ન॰ [í.] કાપવું તે (‘હૅર કટિંગ સલૂન’) (૨)(છાપાની) કાપલી (૩) કપડું વેતરવું તે કે તેની રીત
કર્યું,॰ક વિ[i.] કડવું(ર)તીખું(૩)[લા.] અપ્રિય. ॰તા સ્ત્રી,

Page #193

કટુપત્ર]
૧૪૮
[ કડલ
૦૫ત્ર ૧૦ પિતપાપડે. ૦ફલ(–) ન૦ કડવું ફળ (૨) કારેલું કકેડે(–ર) HT. ર? હિં. નામ. તા- 1] (૩) ઇદ્રવારણું (૪) ઝેરી નારિયેળ, કક્તિ સ્ત્રી [+કવિત] બારી; અગાસી, દાદરે ઈત્યાદિ સ્થાનેએ પડી ન જવાય તે માટે કટુ ઉક્તિ -વાણું કે વચન
કરેલી આડ (૨) ગોખ; ઝરૂખે (૩) ખટારે; મેટું ગાડું, કટેવ સ્ત્રી, જુઓ કુટેવ
[ કઠેડે ચઢવું = મુશ્કેલીમાં આવી પડવું; ખટે કે જુદે રસ્તે ચડી કટેશન્સ)રી ન૦ ગળાનું એક ઘરેણું
જવું.] –ડી સ્ત્રી, નાનો કઠેડો કટોકટી સ્ત્રી . નટ પરથી] અણીને – બારીક સમય; કટોકટી કઠેડી સ્ત્રી, દિયું ન૦ નાનું કઠેડું [ની પેટી; લાકડિયું કટોદાન ન [સર૦ હિં. વોરાનો ડબો; દાબડો
કઠોનસં. 19મા ] મસાલો રાખવાની ખાનાવાળી લાકડાકટોરી સ્ત્રી [સે. કોરી; સં. રોરા] વાડકી (૨) કાપડાને સ્તન- કઠેડે ૫૦ [જુઓ કઠે] ગોખ (૨) વહાણનો પાછલો ભાગ. ભાગ ઉપર રહેતો કાપલો. - j૦ વાડકે
[કઠેડે ચઢવું = જુઓ કઠેડે ચડવું. કદર વિ. [ર્દિ. પ્રા. ટ્ટ ઘણું સખત (૨) ચુસ્ત; આગ્રહી (૩) | કઠોદર ન [કઠ (કઠણ, કઠતું) + ઉટર] પેટનો એક રોગ જીવલેણ
[‘સ્તીને ભંગ કઠેર વિ. [૪] કર્કશ (૨) કઠણ (૩) નિર્દય. છતા–રાઈસ્ત્રી, કદા(દી) સ્ત્રી [સર૦૫. કટ્ટા, પ્રા. ટ્ટ (સં. ૧)] અકા; ૦૫ણું ન૦ ક૬ વિ૦ જુઓ કટ્ટર
કઠોળ ન [સં. ૧ઠો] દાળ પડે એવું – દિલ અનાજ કક સ્ત્રી [સં. ટ] તાડછાંની કેથળી - સાદડી
કહ(ડ) સ્ત્રી[સં. શટિ,પ્રા. ]િ(કા.)કમર; કેડ.– દિયું નવ કેડિયું કઠ સ્ત્રી, જુઓ કઠવું] કઠારે; બફારે (૨) આંતરિક પીડા; | કઠ સ્ત્રી એક વાર ખાંડેલી ડાંગર; કરડ(૨)ગણુને અપાતી વસ્તુ અમંઝણ (૩) કઠણાઈ
ઉપર સેંકડે અપાતો વધારે કરડ કઠ ! [i] (સં.) એક ઋષિ (૨) નવ; સ્ત્રી (સં.) કઠોપનિષદ | કઠ,૦૮ અ૦ (રવ૦) એવો અવાજ કરીને. કહતું વિ૦ જુઓ કઠણ વિ. [4. કઠિન ઝટ ભાંગે કે પિચું નહિ એવું; સખત (૨) કકડતું. કહેવડી સ્ત્રી, ખાતાં કડકડે એવી વડી; ફૂલવડી. ૦કહેવું
અઘરું; મુશ્કેલ (૩) મજબૂત (૪[લા.] દુઃખદાયક (૫) નિર્દય | અક્રિટ જુઓ કકડવું. [કઢકઢાવવું સક્રિ. (પ્રેરક), કઠકહાવું (૬) સાબુનું ફીણ ન વળે એવા ગુણવાળું (પાણી); “હાર્ડ” (૭) અક્રિ. (ભાવે)]. ૦કાટ (૨)અ૦ જુઓ કકડાટ. કરાટી ઘણી ગરમી જીરવી શકે એવો (કાચ); “હાર્ડ” (૨. વિ.). સ્ત્રી, જુઓ કકડાટી(૨)અ૦ કકડાટ કરીને. [–બેલાવવી = [–છાતીનું = દુઃખ કે સંકટ ખમી શકે તથા તેની સામે થઈ શકે રૂઆબ બેસાડવો; સખતાઈ કરવી.] કઢાવવું સક્રિ. કકડાવવું. તેવું. (છાતી, હૈયું) કઠણ કરવું = દુઃખની અસર મન પર ન થવા કતિ વિ૦ ક કડેલું; કડક (૨) સફાઈબંધ ઈસ્ત્રીબંધ. કકિયું દેતાં તેને દઢ કરવું.]. છતા સ્ત્રી, ૦૫ણું ન૦, –ણાઈ–શ) ન; (– j૦) ટટિયું; “ઈન્ફલુએન્ઝા” રોગ. ૦કડીને અ૦ જુઓ સ્ત્રી, કઠણ હોવું તે
કકડીને (૨) ધસારાબંધ; ઘણા જ જેશમાં કઠપંજર ન૦ [+qનર) કાઠડે; હેદો
કડક વિ. [૧૦] બકે બોલે એવું (૨Xાં. વટ] કઠણ; આ કરું કઠપૂતળી સ્ત્રી. [હિં. પુતી] કાછની પૂતળી કે રમકડું (જેને | (૩) કાચું; અપરિપકવ (૪) કડાકાવાળું; ભૂખ્યું; ઉપવાસી (૫) તાર કે દોરી બાંધી ખેલ કરાય છે) (૨)[લા.] તેમ બીજાની દેર- સ્ત્રી. [૪. વંટ] કાનનું એક ઘરેણું (૬) તખતી (બારીની). વણી કે દોરીસંચારથી વર્તનારું
બંગાળી વિ૦ સાવ ખાલી – નિર્ધન. –કાઈ, –કાશ સ્ત્રી, કઠરાઈસ્ત્રી. [‘કઠવું” ઉપરથી] અકળામણ; મૂંઝવણ
કડકતા (૨) નાણાંની તાણ કઠલે પૃ. જુઓ ખટલે ૧, ૨
કઠેકઠતું, કકડવડી, કઠેકઠવું, કડકહાટ, કઢકઠાટી, કટકટાવવું, કઠવું અક્રિ. સં. ૧, પ્રા. વ] દુઃખ થવું; મંઝાવું (૨)બફારો કઢકઢાવું, કાકદિત,કાકડિયું(–),કકડીને, કડકાઈ(શ) મારવ – લાગ (૩) કઠણ લાગવું; ખંચવું
જુઓ “કડમાં કડ પુધી તેલ ભરવાને ગાડ (૨) [વું. શાક ઉપરથી] .
કકા-બાસ વિ૦ જુઓ કડક બંગાળી કુવામાં બેસાડાતું લાકડાનું ચોકઠું
કટકાવવું સક્રિ [કડક’ પરથી ક્રિ૦૧] વગાડવું (પડઘમ ઇત્યાદ્રિ) કઠામ ન [ક +ઠામ] જુઓ કઠેકાણું
કડકિયું ન [જુઓ “કડક” (૫) અર્થ] પુરુષના કાનનું ઘરેણું કઠારો છું. [‘કઠવું' ઉપરથી] બફારે; ધામ (૨) જુઓ કઠેડે કઠકી સ્ત્રી[જુઓ કડકી-કે] કકડી. -કે ૫૦ કકડે (૨) કઠિન વિ. [i] જુઓ કઠણ, તા-નાઈ સ્ત્રી
વિ૫૦ કડક કઠિયારી(ત્રણ) સ્ત્રી- [જુઓ કઠિયારે] કઠિયારાની સ્ત્રી (૨) ક(-૨)કેચલી સ્ત્રી, કરચલી; કરચોલી કઠિયારાનું કામ કરતી સ્ત્રી. - ન૦ કઠિયારાને ધંધે
કહખેદ ૫૦ [fહં. વટવૈત] કડો બોલનાર ભાટ કકિયારે છું. [. વાછર, પ્રા. હાર] લાકડાં કાપી વેચ- 1 કહખે ! [હિં] દુહા જેવી વીરરસની એક રચના વાનો ધંધો કરનાર
કહછી સ્ત્રી [સે. ૪) રસોઈ હલાવવા કે પીરસવાનું છેડે કઠિ પિસે; દેઢિયું
વાટકી જેવું લાંબી દાંડીનું એક સાધન. - j૦ મેટી કડછી. કકે અ [મારવાડી] કયાં. જેમ કે, “અઠે કઠે
[-હલાવ = ઘાલમેલ કરવી; દખલ દેવી; માથું મારવું.] કઠેકાણું ન [ક +ઠેકાણું] કુમળી જગા; દેખાડતાં શરમ આવે | કડછું વિ૦ જુઓ કચું એવી જગા (શરીરની) (૨) ખરાબ - કોલી જગા; કઠામ કડછો જુઓ “કડછી'માં
[ તે તાર કઠેડી સ્ત્રી, જુઓ “કઠેડે'માં
કહઝલ j૦ [સરવેમ, દશી) સતાર બીન જેવાં વાદ્યોમાં પડખે

Page #194

કડડ]
૧૪૯
[કઢાણું(યેલું)
કઠ૮, ૦૯૮૮ અ૦ (ર૧૦) ટવા કે કરડવાનો અવાજ
કડાનું છે.” “કોઈના કડાનું હોય તો મને ન ખપે.” કહ૮૮ અ૦ (૨૧૦). ભૂસ અ૦ જુઓ કકડભૂસ
કઠ(–રા)બેન સી[તુ. વાવીન] એક નાની ટકી બંદૂક કહ(૮)ણ સ્ત્રી [ā, ] કરાડ (૨) કેસની કાંબી (૩)[તું. ટ | કઢા(–ા)યું ન [જુઓ કડા] મટી કડાઈ પણે = રૂઢિ ઉપરથી ?] આદત; લઢણ
કટાર વિ૦ [.] માંજરું (૨) અહંકારી કહતલ સ્ત્રી, જુઓ કરતાલ (૨) [કા.] નકામી કુથલી કહાસન ન [ä. ટાલન] દર્ભનું આસનિયું; ઘાસની ચટાઈ કહતલુંન[જુઓ ‘કટલું']કપાસની સાંઠીઓને ગંથેલો પડદે કટલું | કઢિયણ સ્ત્રી, કડિયાકામ ન૦ જુઓ “કડિય'માં કહદો પુત્ર છું આપવું તે(૨) ભેગ(૩) કાટલું [–કર = છુટ કડિયા(–)કેટ ૫૦ મેઈઝંડાની એક રમત
મુકીને ઓછામાં આપી દેવું (૨) વાંધો પતવી દે નક્કી કરો] કઢિયાળી વિ. શ્રી કડીવાળી (ડાંગ) કહ૫ ૫૦ જુઓ કરપ (૨) સ્ત્રી, જુઓ કડબ
કઢિયું ન [જુઓ કડ= કેડ] જુઓ કેડિયું (કા.) કઠપલું ન [કડપ +લું] છેડને કાપી કાપીને ખેતરમાં થોડે થોડે કઢિયે પં. [. વડરૂમ] છવા ચણવાનું કામ કરનાર કારીગર.
અંતરે ઢગલા કરવા તે (૨) [] રાંધેલા વાસણમાં ચોટેલ | | ચણ સ્ત્રી કર્ડિયાની સ્ત્રી, ચાકામ ન છવા ચણવાનું કામ પિપડે; ખબડું
[જરબાજરીના સૂકા સાંઠા | કદિયેકેટ ૫૦ જુઓ કડિયાકેટ કબબી સ્ત્રી[. કુંવ; સર૦ હિં. નવી (-4), મ.નવઝ] | કટિંગધીન અ૦ (રવ૦) એ અવાજ કરીને કાળું ન [સર૦ મ. ડાન્ઝ] ભેળસેળ; મિશ્રણ
કડી સ્ત્રી [. વટઝ, સે. વI] આંકડી; “હુક' (૨) ગેળ વાળેલા કલી સ્ત્રી [સં. ૮] હાથનું એક ઘરેણું; કી. -લું ન૦ તાર કે સળિયે (૩) કાનનું એક ઘરેણું (૪) બેડી (૫) કવિતાનું
પગનું એક ઘરેણું; કલું [કહેવી જુઓ “કડવું'માં પદ; ચરણ (૬) ઓળ; હાર (૭) બારણાની આંકડી – સાંકળ. કવટિયું, કવાટ, કહવાટવું, કઠવાણી, કહવાબેલું, કડવાશ, (૮) ન૦ (સં.) ઉત્તર ગુજરાતનું એક ગામ. [–કરવી = બેડી કહેવું વિ. .ટું, પ્રા. ડુમ] કરિયાતાના સ્વાદ જેવું; કટુ(૨) પહેરાવવી. -દેવી, મારવી =સાંકળ વાસી.] તે વિ.
અપ્રિય (૩) ન [, વાવમ] એક જ રાગના કાવ્યની કેટલીક કડી અથવા સાંકળ તેડે એવું (૨) મજબૂત. ૦બદ્ધ, બંધ કડીઓને સમુદાય. [કઠવી આંખ =નાપસંદગીકે ઈશ્વની નજર. વિ૦ હારબંધ (૨) સાંકળરૂપે ગાંઠેલું કડવી જીભ = અપ્રિય લાગે તેવું બોલવું તે. કહવે ઘંટડે અપ્રિય | કડુ ન [. દુ, પ્રા. ] એક વનસ્પતિ - ઔષધિ કે કટુ વાત કે વચન.] ૦ર, વખ વિ. ઝેર જેવું - ખુબ કડવું. કડું ન [૪. વાટ#, પ્રા. ૪] ગોળ વાળેલો ધાતુનો સળિયે; -વટિયું ન એક દવા, વાટ ૫૦ સ્ત્રી કડવો સ્વાદ (૨) મોટી કડી (૨) હાથનું એક ઘરેણું (૩) [લા.] હાથકડી; બેડી [લા.3 લાગણીઓની - સંબંધની કટુતા. -વાટવું સત્ર ક્રિ૦ કડવું (૪) વિ. [સર૦ હિં. જા] સખત; કડક; કઠણ ઓસડ આપવું, વાણી સ્ત્રી, કડવી દવા. –વાબેલું વિ૦ કડવું કખેલે પૃ. [સં. શૂટ +] ખૂણે; કેલો [સ્વાદનું બોલતું; મીઠાબોલું નહિ એવું. -વાણ સ્ત્રી [ + આશ]કડવા- કડૂચું વિ૦ [સં. તરુ ઉપરથી] કડવાશ પડતું; જરા કડવા જેવા પણું. –વી સ્ત્રી એક વેલ; ગળે
કડૂસલે પૃ. ઢગલો; ખડકલે. [–કા = ખૂબ ટીપવું, મારવું] કહે ! [જુઓ કરવો] કરવડે; નાળચાવાળો લોટ
કડે અ [] કને; પાસે (૨) તરફ. [–કરવું = સર કે તાબે કરવું; કહ, ૦૫ાટીદારે ૫૦ પાટીદારની એક જાતને માણસ
જીતવું. ચવું =(વહાણ) સંકટમાં સપડાવું] કસલે ૫૦ ૫ડભીતિયું
કડેટા–ટાઈટ અ [૨૦] સપાટાબંધ કરા ! એક જાતની ડાંગર - ચેખા (૨) હિં. વેટન] જુઓ | કડેઠાટી સ્ત્રી, કડક અવાજ
[ક કડધજ ક. ૦છાલ સ્ત્રી. ઇદ્રજવના ઝાડની છાલ
કડેધડે અ૦ (ર૦) ધમધોકાર; બહુ સારી રીતે (૨) પુરબહાર; કહા(–) સ્ત્રી [સં. રાઉં, બા. વડા] તળવાનું વાસણ; પિણી | કયું [જુઓ કડા] એક વનસ્પતિ; ઇદ્રજવનું ઝાડ (૨) [સર૦ (૨) ચરુ. ૦ઈ સ્ત્રી પણ
મ. ૧૯] વાંસ, સાંડી ઈ થી બનાવેલી સાદડી કે પડદીનું તાટિયું કલાક અ(ર૧૦) કડા ક એવો અવાજ કરીને
(૩) કડા ચોખાની ડાંગર (સુ.) (૪) વહાણને તળિયે બાઝતે કાકટ અ(રવ૦) કડા કડ એવા અવાજ સાથે. -ડી સ્ત્રી | પથ્થર જે થર [જુએ કટોકટી] હરીફાઈ, ચડસાચડસી (૨) સખત બેલા- | કડેકફ ન ચકમક અને દોરીનું દેવતા પાડવાનું એક ઓજાર બેલી; તડાતડી (૩) ધડાધડી; મારામારી (૪) શત્રુવટ (૫) જુઓ | કડળ વિ. [ક + ડેળ] બેડેળ; કદરૂપું કડાકે ૨
[ કંટાળાભરેલું કઠણ વિ૦ જુઓ કટણિયું (૨) સ્ત્રી, જુઓ કડણ (૩) વાંસી કહાફૂટ સ્ત્રી, – પં. માથાકૂટ. -ટિયું વિ૦ માથાફોડિયું; | (સુ.)(૪)ન [કહેવું' ઉપરથી] મસાલાવાળું ઓસામણ.—ણિયું કલાકે પું[૧૦] કડાક એવો અવાજ (૨) નકેરડો ઉપવાસ; વિ ચીડિયું, કઢાપો કરવાના સ્વભાવવાળું લાંધણ. [કડાકા ફેટવા = આંગળી ખેંચી કે વાળીને કડાક કરવું સક્રિ(નં. 4થ, પ્રા. વઢ] ખૂબ ઉકાળવું (૨) અ૦િ અવાજ કરો. કઢાકા ૫હવા, થવા = ખાવા ન મળવું, ઉપ- કઢાપો કરે; ઊકળવું
[બેડોળ વાસ થવા.]
કદંગ કું[ક + ગ] કુચાલ; ગેરવર્તણુક. -શું વિહંગ વગરનું; કાઝ, કહાબી અ અડાબીડ ધમધોકાર; સજજડ કતા,ઈ સ્ત્રી, જુઓ “કડા'માં કાનું વિ. [ä. કૃત, પ્રા. વડ+નું] (કોઈને માટે) અંકિત કરા- | કાગ j૦ કઢાપ; લેશ યેલું; –ને યોગ્ય; –ને માટેનું. ઉદા... “આ અનાજ કુતરાના | કઢાણું(–યેલું) વિ. [‘કટવું' ઉપરથી] કઢિયલ (૨) કઢણિયું
જભા થર

Page #195

કઢાપો ]
૧૫૦
[ કતરાંશ
કહા . [‘કઢવું' ઉપરથી] કઠારે; ધામ (૨) કલેશ; પરિતાપ પરચુરણ અનાજ. -તિયું વિ૦ ભિક્ષા ઉપર જીવનારું (૩) કઢી (તિરસ્કારમાં)
કણવીર ન [સં. IિR, A. UT] એક ફૂલઝાડ; કરણ કામ ન ઘોડા અને બળદને પલોટવાનું લાકડાનું ત્રિકેણ ચોકઠું | કણવું અ૦િ [સં. 1] કણકણવું; કણસડવું (૨) સક્રિ) કઢાયું ન [j, રા] મટી કડાઈ
[‘કણ” ઉપરથી] ચણવું (૩) વીણવું કરાયેલું વિ૦ જુઓ કઢાણું
કણસ(–સું) ન૦ [4. જળરા, . fi] જુઓ કણસલું કહાર ન [જુઓ કઢારું] ઢેર બાંધવાની પડાળી - ઘર; કેઢિયું કણસલું ન [કણસ+] ઠંડું; કણસું [ કરો – કે કહારે ડું ['કાઢવું” ઉપરથી] ઊચક વસ્તુ લેવી તે; ઊધડ ઈજારે કણસ(૯)વું અક્રિ. [સં. વળ] દુ:ખના જોરને લીધે ઊંહકાર (૨) ઊછિયે; ઉછીની કે લીધેલી રકમ કે વસ્તુ પર વધુ આપવાનું | કણસાઈ સ્ત્રી [‘કણ” ઉપરથી] એક મીઠાઈ મેતીચર કે લેવાનું તે. [કહારે લેવું]
કણસાટ ૫૦ કણસવું તે
પ્રેરક અને કર્મણિ કઢાવવું સક્રિ“કઢવું', ‘કાઢવું'નું પ્રેરક
કણસાવવું સક્રિ૦, કણસવું અક્રિ. ‘કણસવું’નું અનુક્રમે કઢાવું અટકે. “કઢવું', “કાઢવું’નું કર્મણિ [ બા | કણા સ્ત્રી [સં.] લીંડીપીપર (૨) જીરું (૩) બારીક ભાગ (૪) કઢાળ વિ૦ [+ ઢાળ] ખરાબ ઢાળવાળું (૨) ૫૦ છીંડું; ખેડી- એક જાતની માખી કઢિયલ વિ. [‘કઢવું' ઉપરથી] કહેલું; ખૂબ ઉકાળેલું કણાદ ડું [] (સં.) વૈશેષિક દર્શનના પ્રણેતા કૃષિ કઢી સ્ત્રી [ફે. ઋઢિપ્ર; જુઓ કઢવું] ખાવાની એક વાની. [ કરવી | કણાય, ન [જુઓ કરતું] કતું =બગાડવું; ધૂળધાણી કરવું] ૦ચ વિ૦ કઢી જેને બહુ ભાવે | કણિક ; સ્ત્રી [.] કણસલું (૨) કણ; કરચ (૩) કણક એવું (૨) [લા.] ખુશામતિયું; લાલચુ.-ઢે પૃ૦ જુઓ કઢાપ | કણિકા સ્ત્રી [i] છેક ઝીણે કણ; ઝીણી કરચ (૨) આંટણ; ૨,૩ (૨) કાઢે
કપાસી
[ કાંગરીવાળું (૩) ન૦ ગદડું; ગાદલું કણ [] દાણે (૨) ધણે ના ભાગ; પરમાણુ (૩) કાંગરી | કણિયું વિ૦ [ કણ” ઉપરથી] કણ ગણનારું (૨) કણ અથવા (૪) [લા.] બ્રાહ્મણ કે અભ્યાગતને આપેલું ભિક્ષાન. ૦દાર કણિયે ૫૦ [‘ક’ ઉપરથી] અનાજ વેચનારે; ફડિયે વિ૦ દાણાદાર (૨) કાંગરીવાળું. ૦પીઠ સ્ત્રી, દાણાપીઠ કણિશ પું; ન [ā] કણસલું -કણ (–ણું) પ્રત્યય. ક્રિને લાગતાં ‘તે ક્રિયા કરનારું, તેની ટેવ- | કણી સ્ત્રી[૩] જુઓ કણિકા (૨) તેલધીમાં કઈ વસ્તુ તળ્યા વાળું' એ અર્થનું વિ૦ બનાવે, ઉદા ૦ બીકણ, –ણું; લડકણું પછી જે ઝીણી ભૂકી રહે છે તે. [–પવી =કોઈ પદાર્થમાં કણી કણુક વિ૦ કડક; જરા કાચું (૨) સ્ત્રી [મ, જી] બાંધેલો જેવું બાઝવું કે થવું.] ૦પાત ૫૦ કણી પડવી કે પાડવી તે; લોટ(૩)[, sળ].કણ; ભિક્ષાન. [-કરાવવી = ભિક્ષાન પ્રેસિપિટેટ’ (૨. વિ.). –ણું ન [સં. વળ] ના કણ - દાણો આપવું. -કેળવવી, ગૂંદવી, કંપવી, બાંધવી = (રેટલી, પૂરી (૨) જુએ કણિકા (૩) જુએ કણ(મું) ઈનો) લોટ પાણી નાખી, ગંદીને તૈયાર કરો].
કણેજરે પું[સં. યુiનર] એક વનસ્પતિ, ઔષધિ કણકણ સ્ત્રી [2] (રવ૦) કણકણાટ, ૦૬ અ૦િ કકણવું; | કણેર સ્ત્રી[૩] કરેણ કુલઝાડ દુઃખ અથવા અસંતોષને લીધે ગળામાંથી અસ્પષ્ટ અવાજ કાઢ; | કણે પુત્ર થડા દિવસનું જન્મેલું સાપનું બચ્ચું (૨) ફેંટે (૩) ઝીણું રેવું. –ણા(ણ) સ્ત્રી થથરાટ; કંપારી; કમકમાટ (૨) | [સર૦ મ. વળ] રેંટિયાની ધરી (૪) ચરખાની કાવાળી લાટ કંટાળો. –ણાટ(—ટો) ૫૦ કણકણવું તે. –ણે ૫૦ થથરાટ; કંપ | કણેજી ન૦ [‘કણ” ઉપરથી] ડુંગળીનું બી કણકવું અ૦િ [સં. ૧] કચૂડ કચૂડ થવું (હીંચકાનું) કતું ન૦ [જુએ કણતું કણાય કણકી સ્ત્રી [સં. વળ4] ચોખાને ભંગાર (૨) ઝીણે કણ, ૦દાર | કતસ્ત્રી [..] કલમને કાપ. [-મારવી = કલમને કાપ કરો] વિ૦ [+ દાર] કણકીવાળું; દાણાદાર
(૨) [.. વત] સઢ માટે કાપીને કરેલે કાપડને ટુકડો કણજિયું ન૦ જુઓ “કણજી'માં [૧૦ કણજીનાં બીનું તેલ | કતક ન૦ [i] એક જાતનું ઝાડ (૨).તેનું ફળ; નિર્મળ કણજી સ્ત્રી [સં. ] એક ઝાડ. –શું ન કણજીનું બી.–જિયું કતકું ન૦ [તુ. ] ભાંગ ખાંડવાને લાકડાને દસ્તે (૨) કુત કું કણો પૃ૦ જુઓ કણેજ
[અનાજ કતબા ૫૦ [૨] લવાદના મું; પંચાતનામું કણ(– –ણાય)તું ન [‘ક’ ઉપરથી] દરમાયા તરીકે અપાતું કતર કતર અ૦ (રવ૦) કાપવાથી કે કાતરવાથી થતો અવાજ કણદાર, કણપીઠ જુઓ ‘કણમાં
[એક ઘરેણું કતરઢ વિ. [કટ્ટર + ડ {]વળગે છૂટે નહિ એવું, જિદ્દી (૨) કણદિયે પું[૪. જળ (ના આકારનું) + ઢીં?] સ્ત્રીઓના હાથનું | અ૦ ઝોડની જેમ; છૂટે નહિ એવી રીતે
[ કચરો કણબણ સ્ત્રી, જુઓ “કણબી'માં
કતરણ સ્ત્રી [સર૦ ft.] કાપડ, કાગળ, પતરું ઈ૦ કાપતાં પડતા કણબી વિ. [સં. નિન, પ્રા. કુટું] એ નામની એક જ્ઞાતિનું કતરણી સ્ત્રી [સં. હર્તિની] ધાતુનાં પતરાં કાપવાની કાતર (૨) એ જ્ઞાતિને માણસ (૩) [લા.] તાબેદાર આદમી; કતરધિયું વિ. પક્ષપાતી; વગીલું ગુલામ. -બણ સ્ત્રી કણબીની સ્ત્રી. ૦વાર સ્ત્રી, વાડે કતરાd(–યું) વિ. [જુએ કાતરવું] ત્રાંસું; આડું જતું. –રામણ ૫. કણબી વસ્તીને (ગામનો) ભાગ કે લત્તો [મણવું તે | નવ જુઓ કતરણ (૨) કાતરકામ કે તેની મજુરી કણબણવું અક્રિ. જુઓ કણકણવું. કણબણાટj૦ કણ- | કતરાવું અક્રિ[જુએ કાતરવું]આડું-ત્રાંસું જવું(૨)વિરુદ્ધ જવું; કણુયરી સી. [, જના, પ્રા. પરથી] +સેનાનું એક ધરેણું | વંકાવું(૩)કપાવું (૪) ચિડાવું; ગુસ્સાની નજરે જોવું [ ત્રાસ કણવટ-ટિયું,ત) ન. [ä. M + વૃત્તિ] ભિક્ષાથી ભેગું કરેલું ! કતરાંશ (૦) ૫૦ [‘કતરાવું' ઉપરથી ?] આડાપણું; રડ (૨) દ્રષ;

Page #196

કતલ]
૧૫૧
[ કદલી(–ળી)કલ(ળ)
કતલ સ્ત્રી [મ, વસ્ત્ર] કાપાકાપી; ખૂનરેજી. ૦ખાનું ન૦ કતલ j૦ વસ્તુ દેખાડી તેના સંબંધી મોઢેથી શીખવવું તે થતી હોય તે જગા -મકાન. ગાહ સ્ત્રી કતલની જગા. ૦ની | કથીર ન. [સં. વસ્તી] કલાઈ અને સીસાની મેળવણીથી બનેલી રાત સ્ત્રી મહોરમની આગલી રાત (૨) ખૂબ કટકી કેતડા- ધાતુ; જસત (૨) [લા.] હલકી -તુચ્છ વરંતુ મારનો વખત; કેઈ કામ કે સંજોગને પહોંચી વળવા માટેની, | કથીરી સ્ત્રી એક વડું. -રે મું. મેટી કથીરી તાકડા ઉપરની પૂર્વતૈયારી કે તેની ધમાલ. -લેઆમ સ્ત્રી | કથારું વિટ (કા.) જુએ થેલું જુઓ કલેઆમ
[(૩) છાપાનું કલમ – કટાર કાલ( સ્ત્રી) [ + થેલ] સારા લાગને અભાવ (૨) કથળવું તે. કતાર સ્ત્રી [મ. ઉતા૨] હાર; અલગાર (૨) લડાઈ; કાપ કાપી -લ(—લું) વિ૦ [ + U] કઠેકાણાનું (૨) લાગ વિનાનું, કતાલ વિ. [મ, પિત્તા] ખની; કતલ કરનાર [(૨) રડારોળ અગવડ ભરેલું કતાલ(ળ)પું; સ્ત્રી [ક+તાલ] અણબનાવ; કજિયે; કંકાસ કથ્થાઈ વિ.[હિં. રસ્થા, જુઓ કા] કાથાના જેવા રંગનું કતિ,૦૫ય વિ. [4.] કેટલુંક; અમુક; અનિશ્ચિત સંખ્યાવાળું કવિ [.] કથવા-કહેવા યોગ્ય [પૂર્વગ. ઉદા.કદરૂપું, દશના કતલું વિ૦ (કા. ૬) નાજુક નાનકડું (૨) ન૦ કુરકુરિયું કદ-[.]‘કુ–ખરાબ, નિંદ્ય એ અર્થ બતાવતો (નામ પૂર્વે આવત) કોદય [8. કૃત +૩]કૃત કર્મને ઉદય; કર્મફળ; નસીબ | કદ ન [.] શરીરની ઊંચાઈ કે જાડાઈ (૨) પ્રમાણ; વિસ્તાર; કદિયે ૫૦ વાટાડુ, લટારે (કા.)
આકાર (૩) વજન; ભાર; બેજ (૪) પદવી; દરજજો. ખિસવું કત્તા સ્ત્રી રે. = કેડી?] ઠીકરાને ગેળ કકડે; કે = કુળ, દરજજો કે વજન વક્કર જવું, ઓછું થવું]. કત્રાસ પું(કા.) શ્રેષ; અંટસ; કતરાંશ [આમ કતલ, ખૂનરેજી | કંદ ન એક જાતનું રેશમી વસ્ત્ર (૨) કાદવ; કદડે [(કા.) કલેઆમ સ્ત્રી. [A] કશા અંકુશ કે વિવેક વિનાની કતલ | કદખલા(–ળા)ઈ સ્ત્રી [કદ +{, વઢ ઉપરથી ] લુચ્ચાઈ, ધૂર્તતા કથક વિ૦ [.] કહેનારું બોલનારું; વર્ણવનારું (૨) પં. વક્તા | કદખલિ(–ળીયું વિ૦ [જુઓ કદખલાઈ] લુચ્ચું, ધૂર્ત (૩) પુરાણી (૪) નટ અને ગાયક (૫) ન૦ કહેવત. ૦લી સ્ત્રી, કદળ સ્ત્રી [કદ + ળવું' ઉપરથી ] નિંદા (કેરળ પ્રદેશના) નૃત્યને એક પ્રકાર
કદડે પુંરેશમ કે સૂતરને કંદરે (ભીલમાં) (૨) કદ; કાદવ કથણી સ્ત્રી, જુઓ કથની
કદન ન. [8] મારવું તે; વધ (૨) પાપ (૩) દુઃખ કથન ન [.] કહેવું તે; બેલ (૨) વર્ણન (૩) વિવેચન (૪) કદનું વિ૦ [જુઓ કદન] કદન કરનારું; વિનાશક કહેવત. નાવલિ(-લી,-ળિ,-ળી) સ્ત્રી કહેવતને સંગ્રહ. કદમ ન. [. કદંબનું ઝાડ –ની સ્ત્રી કથા; વાત (૨) કહેવતની રીત; કહેણી (૩) કુથલી. | કદમ ન [.] પગ (૨) પગલું; ડગલું. [–ઉઠાવવું =(આગળ –નીય વિ૦ કહેવા જેવું
વધવા) પગલું ભરવું; કાંઈક શરૂ કરવું.]. જોશ= કવાયતનો એક કથરેટ સ્ત્રી. [ä. વજાઇ +વાટી, મ. વટવટ-ટીમે થાળ. | હુકમ -પગ જોરથી ઉપડે, ઝટ ચાલે, એમ જણાવે છે. [કથરેટ કંડાને હસે = માટે દેશી નાનાને નિંદે.]
નિવાજ વિ૦ મહેરબાન; કૃપાળુ. બાજ વિ૦ ઉતાવળે ચાલકથલ(-ળ) ન૦ [ +સ્થલ, થળ] કોલી કે ખેટી જગા નારું. બેસ વિ૦ ચરણ ચમનારું (૨) નમ્ર; આજ્ઞાંકિત. કથવું સક્રિ. [સં. ] કહેવું; બાલવું (૨) કથા ---વાત કરવી | બેસી સ્ત્રી, ચરણ ચમવા તે (૨) દંડવત્ પ્રણામ; નમસ્કાર (૩) ટીકા કે વિવેચન કરવું
કદમી વિ૦ [.. વતી] કરીમ; પ્રાચીન (૨) પહેલા આવનાર અને કથળવું અ૦િ [૩. યુ + ] સ્થાનભ્રષ્ટ થવું; ઊતરી જવું | ગરીબ (પારસીના બે વિભાગ -કદમી ને શહેનશાહી–માંના એકનું) (હાડકું ઈત્યાદિ) (૨) બગડવું; વણસવું
કદર સ્ત્રી [બ, વત્ર] ઘટતી કિંમત કરવી તે; બજ, દાન વિ. કથા સ્ત્રી [i] વાર્તા કહાણી (૨) ઈશ્વર કે ધર્મ સંબંધી ભાષણ, કદર કરે કે કરી જાણે એવું; ગુણજ્ઞ. દાની સ્ત્રી કદરદાન હોવું કીર્તન કે વાર્તા કરવી તે (૩) વૃત્તાંત; ચરિત્ર. [–બેસાડવી = તે; કદર જાણવી તે. ૦દાર વિ૦ કદરવાળું. બુદ્ધિ સ્ત્રી કદરધાર્મિક કથાનું પારાયણ કે વાંચન કરાવવું.] કાર . કથા કહે- દાની; ગુણજ્ઞતા. ૦૬ સત્ર ક્રિટ [કદર” પરથી] કદર કરવી. નાર (૨) વાર્તા બનાવનાર. ૦નક ન કથા ભાગ-
કિસ્સો ૦શનાસ વિ૦ જુઓ કદરદાન. ૦શનાસી સ્ત્રીજુઓ કદરદાની (૨) આડકથા; ઉપકથા. ૦નાયક ૫૦ કથાનું મુખ્ય પાત્ર. | કદરજ વિ. [સં. ૧] કંસ (૨) પાળ; શુદ્ર (૩) કુપ() ૦નુસંધાન ન. કથાનું અનુસંધાન – સંબંધ કે પૂર્વાપર સંબદ્ધતા કદરદાર વિ૦, કદરબુદ્ધિ, સ્ત્રી, કદરવું સક્રિ૦ જુઓ ‘કદરમાં કે પ્રવાહનું બંધબેસતાપણું. ૦પીઠ સ્ત્રી. કથાની પ્રસ્તાવના. | કદર(–રા) અ૦ ક્રિ૦ [‘કાળવું' ઉપરથી] ઓલવાવું; બુઝાવું પ્રબંધ પું. કથાની રચના. પ્રસંગ કું. કથાને માટે અનુકુળ | (દીવાનું કે દેવતાનું)
[કર્મણિ પ્રસંગ, ભટ(–દ) ૫. પુરાણુ; વ્યાસ. ૦રંભ મું. કથાને કદરશનાસ-સી જુઓ “કદરમાં. કદરાવું અક્રિ. “કદરવુંનું આરંભ. ૦શરીર નવ કથાનું શરીર; તેને મુખ્ય ભાગ. ૦શેષ | કરી વિ. કદરજ; કૃપણ (૨) કદર જાણનારું વિ. જેને વિષે માત્ર કથા કરવાનું જ રહે છે એવું; મુએલું. કદરૂપું વિ૦ [સં. ટૂ૫] કૂબડું, બેડોળ -થાંતર ન મુખ્ય કથા છેડીને આડા –વિગળા જતા રહેવું તે; | કર્થને સ્ત્રી [i] પીડા; ત્રાસ; જુલમ [(૩) ટું; ખરાબ વાત બદલવી તે (૨) ઉપકથા; આડકથા (૩) મૂળ કથાનું રૂપાંતર | કદર્શિત વિ૦ [૪] હેરાન કરાયેલું; પીડાયેલું (૨) અપમાનિત કથાનકન [4, + સ્થાન¥] કઠેકાણું (૨)[4] જુઓ “કથામાં | કદલ ૫૦ (કારમીરી) પુલ થાળવું સક્રે. કથળે એમ કરવું; બગાડવું
કદલી(–ળી) સ્ત્રી [.] કેળ. ૦નાલ(–ળ) સ્ત્રી કેળના થડની કથિત વિ. [] કહેલું; વર્ણવેલું. ૦૫ત્વ ન૦ પુનરુક્તિ. ૦પાઠ | અંદર સુંવાળો ભાગ. ૦૫૫ ન૦કેળનું કુલ. કુલ(ળ)ન
A૬

Page #197

કદલી(–ળી)વન]
૧૫૨
[ કન્યા
કેળું. ૦વન ન કેળોનું વન; કેળો જ્યાં ઘણી હોય એવી જગા. સુધી લઈ જઈ છેડ છટ અપાવવી. –ચગાવ=પતંગ સ્તંભ ૫૦ કેળો થાંભલો
ઉડાડ, ઊંચે ચડાવવો.] કદવા સ્ત્રી. [ક + દુવા] કદુવા; શાપ
કનકસારિકા, કનકાચલ(ળ) જુએ “કનકમાં કદવાન વિ૦ [કદ+વાન] કદવાળું; કદાવર
કનખી સ્ત્રી [હિં.] કટાક્ષ; (ત્રાંસી આંખ મારવી તે કરવું સત્ર ક્રિ. [સં. ૮] મારવું; ઈજા કરવી [ ચિંતા; કાળજી કનજર સ્ત્રી [ક + નજર] કુદષ્ટિ કદશના સ્ત્રી- [ + અરાન] બેદરકારી; ધ્યાન ન આપવું તે (૨) | કનડગત સ્ત્રી, જુઓ ‘કનડવું'માં કદહાડે ડું [ક + દહાડો] કસમ (૨) દુઃખને દહાડે.--દિયું કનવું સર્કિટ દુઃખદેવું;પજવવું.-ગત સ્ત્રી કનડવું તે; હેરાનગતિ વિ. કદહાડે-અશુભ દિવસે જન્મેલું
કનડાટ ૫૦ કડવું તે
[કનકલ (1) કદળી, નાળ, પુષ્પ, ફળ, વન, સ્તંભ જુઓ “કદલી'માં કનલ ન૦ [સર૦ હિં; કાન-કર્ણ + ફિલ?] કાનનું એક ઘરેણું; કદંબ ન૦ [] એક ફૂલઝાડ; કદમ
કેનવા, ૦૨ સ્ત્રી દરકાર; ચિતા કદા અ૦ [૩.] કયારે (૨)કેઈ સમયે; કદાચ. ૦ચ અદેવગે; કન(–ના)સ્તર ન [. કૅનિસ્ટર; હિં.] વાંસ કે ઘાસની ચીપની રખેને (૨) કોઈ વાર (સંભવ બતાવવા). ચિત્ અ [૩] કઈ | ટોપલી કે કંડે (૨) શીંકી (પડિયાની) (૩) ટીનના પતરાનો વખતે; ક્યારેક; કદી. ૦૫ અ [.] કદાચિત (૨) કદી; કઈ ડ દહાડે પણ; હરગિજ. વ્ય અવ કદીય; કયારે પણ
કનાઈ(ના)પે. [fe. સારું, સં. UI](સં.) + કને; કહાન (પ.) કદાગરે પુ. કજિયે (૨) અદાવત; અંટસ
કનાત સ્ત્રી [..]તંબુની કપડાની ભીંત (૨) જાડા કપડાને પડદે કદાગ્રહ ૫૦ [4] ખોટો આગ્રહ; દુરાગ્રહ
કનાસ્તર ન૦ જુઓ કનસ્તર કદાચ, કદાચિત, કદાપિ જુઓ “કદા'માં [મજબત; લઠ | કનિષ દવે [.] ઉંમરમાં સૌથી નાનું (૨) સૌથી નાનું (૩) છેક કદાવર વિ૦ [i. કદ્દાવર] મેટા કદ અથવા આકૃતિવાળ (૨) | ઊતરતું; હલકામાં હલકું. છતા સ્ત્રી૦. ૦૫ક્ષ છેક ઊતરતો કદાવું અ૦િ “કદવુંનું કર્મણિ. કદાસણ સ્ત્રી વઢકારી સ્ત્રી પક્ષ (૨) હલકી રીત. –ષકા સ્ત્રી. ટચલી આંગળી (૨) વિ. કદી અ [ + દી?] કદાપિ; ક્યારેય પણ (નહીં એવા નકારને નાની (બહેન) ભાવ આવતાં) (૨) કેઈક વેળા (હકારના ભાવમાં). ૦૩ અ૨ કની અ૦ કે નહિ ?' એ અર્થમાં વાકયમાં આવે છે જવલ્લે; કેઈક જ વાર. ૦દી અ૦ કઈ કઈ વાર. વ્ય અ૦ કનીનિકા સ્ત્રી [i.] આંખની કીકી કદી પણ (નહિ)
કને અ૦ [. ] પાસે કદીમ(મી) વિ. [..] અસલી; પ્રાચીન; જુના જમાનાનું કનેક્ષને ન૦ [૬] જોડાણ (જેમ કે, પાણી, વીજળી ઇવેનું) કદીમદી અ૦ [કદી + મદી (દ્ધિ)] કદી નહિ ને કઈ વાર કનેરા સ્ત્રી. [4] વિસ્થા (૨) હાથણી કદીમી વિ૦ જુઓ કદીમ
કનેરી સ્ત્રી [ કણ” ઉપરથી] ચખાની કાંજી (૨) [‘કિનારી” કદીર વિ. [..] શક્તિમાન; સર્વશક્તિમાન (ઈશ્વર)
ઉપરથી] કિનારી; કેર (૩) કાંગરી (૪)ખારી પૂરી (૫) [છું. કૅનેરી] કદુવા સ્ત્રી[ક + દુવા) કદવા; શાપ
એક પક્ષી
[ કને] પાસે કરત સ્ત્રી [મ.] મલિનતા; ડોળાપણું (૨) અસ્વસ્થતા (૩) | કેનેરું ન [‘કિનારો' ઉપરથી] કિનારે; કેર (૨) અ [જુઓ કષ્ટિ સ્ત્રી, જુઓ કુદૃષ્ટિ
કેનેવાળિયે ૫૦ [કને +વાળો (વાળ)(કા.) મકાનમાં ઘુસેલા ક૬ પૃ૦ [1. ટૂ] દૂધી (૨) [લા. બત્તો; કે જડે ને મજ- ચિરને બહાર ઊભેલ સાથી બૂત લાકડાનો દંડે (૩) ધોકણું [ કુમાર, સુત પંનાગ | કનૈ૫૦ [.31,8ા. -૩,હિં.
વવા] (હશ્રુતિ બેલવામાં ક સ્ત્રી [૪] (સં.) કશ્યપ ઋષિની સ્ત્રી - નાગલોકની માતા. | લોપાઈ ગઈ છે.) (સં.) કૃષ્ણ; કનાઈ [ કાનની બૂટ કપ(-૫) વિ[સં.] કૂબડું; કદરૂપું [(૨) બગડેલું અનાજ ! કાચાં નબ૦૧૦ [સં. ૧, પ્રા.
ક ન પરથી રે. ઘમાસ] કધાન ન૦ [+થા૫] હલકી જાતનું અનાજ (કેદરા, બંટી ઈ0) | કછા નવ એક વનસ્પતિ કર્ટ, –ણ વિ. [ક + , ઘણ] કોણે. –ણી સ્ત્રી, લાંબે કનોજી સ્ત્રી [f. મનન, સં. નાથન, પ્ર. જનરૂન] મળે વખત ચીજ ન દેવાથી થતી એની ગાઢ મેલભરી સ્થિતિ (ખાસ ગંગા યમુના અને ઉત્તર પ્રદેશની એક હિંદીની બેલી કરીને કપડાની). –ણું, –નું, વણ વિ. ઘોયું ધોવાય નહિ કન્ઝર્વેટિવ વિ. [૪] રૂઢિચુસ્ત (એવા રાજકીય પક્ષનું) એટલું બધું મેલું
કક્ષા(–ન્યા) સ્ત્રી [સરવે હિં; મ.; સં. જf.; પ્રા. વન પરથી?] કનક'ન[.] સેનું (૨) ધન દોલત (૩) ધંતુર. ૦૫ાટી સ્ત્રી, કન્યા; (ઊડવા માટે) પતંગનાં 4 અને કમાન સાથે બંધાતી સેનાને પટે. ૦લ ન૦ સેનાનું ફૂલ (૨) કાનનું એક ઘરેણું દોરીની જના. [ખાવી =પતંગે એક બાજુ નાતું ઊડવું. (૩) ધંતુરાનું ફૂલ. ૦મય વિ૦ સુવર્ણમય; સેનેરી. ૦મુદ્રા સ્ત્રી, - બાંધવી = કન્નાની પેજના કરવી; તે દોરી બાંધવી.] ૦૬૪૦ સેનામહોર. લતા મી. એક વેલ. ૦વર્ણ વિ. સેનાના ક્રિ. એક બાજુ નમતું રહેવું ગિન્નાનું (પતંગનું).-જી સ્ત્રીકનાતી રંગતું. સારિકા સી. એક પક્ષી. -કાચલ(ળ) પં. (સં.) | ઓછી કરવા માટે પતંગને છેડે ચેડાતી પુંછડી (૨)[3]નની પતંગ [+અચલ]સુમેર
કન્યકા સ્ત્રી [.] નાની કુંવારી છો કરી કનકવી સી. [હિં. નવા] નાની પતંગ. – ૫૦ પતંગ. | કન્યા સ્ત્રીજુઓ કને [ અપાવો-મુકાવે = પતંગને ઊડત કરવા બીજાએ દૂર | કન્યા સ્ત્રી [.] કુંવારી છોકરી (૨) પુત્રી; દીકરી (૩) એક રાશિ
[શંકા

Page #198

કન્યા-ઉતા૨]
૧૫૩
[ કપિલા
' દાણા
(૪)મેટી ઇલાયચી(પ[સં.]દુર્ગા પાર્વતી.[–ઊતરવી કન્યા જવી; | કપર્દિકા સ્ત્રી [] કડી (૨) છેક હલકી કિંમતનું નાણું લગ્નવહેવાર બંધાવે; બેટીવહેવાર હોવો.] ૦ઉતાર ૫૦ કન્યા કપદી પં. [સં.] (સં.) શિવ; મહાદેવ. -દિની સ્ત્રી (સં.) પાર્વતી ઊતરવી – અપાવી છે કે તેને વ્યવહાર. કાળ કુંવારાપણાનો કપાટ ન [.] કમાડ; બારણું (૨) કબાટ. પ્રબંધ ૫૦ ચિત્રસમય (૨) કન્યાને પરણાવી દેવાનો સમય. કુરજ (સં.)એ કાવ્યનો એક પ્રકાર
[ કપાવું તે નામને કાજની આજુબાજુનો એક પ્રાચીન દેશ.કુમારી સ્ત્રી, કપાણ ન૦ લૂ લાગવી તે (૨) [જુઓ કાપવું - કપાવું] કાપવું – (સં.) હિંદુસ્તાનના દક્ષિણ છેડાની ભૂશિર (૨) દુર્ગા. ૦કેળવણી કપાત સ્ત્રી કપાત કે કમી થવું કે કરવું તે
શ્રી કન્યાઓની કેળવણી; સ્ત્રીકેળવણી. ૦ગત ન૦ સીધન; કપાતર વિ૦ જુઓ કુપાત્ર પલું (૨) કન્યા રાશિમાં ગ્રહની સ્થિતિ. ૦ગ્રહણ ન૦ કન્યાને | કપાલ(–ળ) ન [4.] ભમરની ઉપર અને માથાના વાળની પરણવું તે; લમ, ૦ચૂડી સ્ત્રી પરણતી વખતે કન્યાને પહેરાવવાની | નીચે મેઢાને ભાગ; લલાટ (૨) ખોપરી (૩) [લા.] ભાગ્ય. ચડી. દાન ન૦ કન્યાને વિધિપૂર્વક પરણાવવી તે (૨) તે વખતે ૦૫દી વિ૦ (૨) નવ કપાળમાં પગ હોય એવું (જીવડું)–લિકા અપાતી પહેરામણી. દાયો કન્યાને અપાત દાયજો – પહેરા- સ્ત્રી, ઠીકરું (૨) દાંતને મેલ. લી ૫૦ ઓપરીને હાર રાખમણી. ૦ધન ન૦કન્યારૂપી ધન. ૦પુત્રપુંકુંવારી કન્યાને થયેલે નાર – મહાદેવ; શિવ (૨) એક જાતનો અઘોરી બાવો - શિવપુત્ર (૨) ભાણેજ, ૦રાશિ વિ. સ્ત્રીના જેવા ગુણવાળું; બાયલું | ભક્ત (૩) હલકી વર્ણને માણસ (માછીથી બ્રાહ્માણીને પેટે ઉત્પન્ન (૨) સ્ત્રી, એક રાશિ. વય ન૦કન્યા તરીકેની ઉમર. ૦૧સ્થા થયેલ). -લી વિદ્યા સ્ત્રી અધેરીની વિદ્યા [ કર્મણિ
૦ [ +અવસ્થા ] કન્યા તરીકેની અવસ્થા. વિજય પં. કન્યા | કપાવવું સક્રિ, કપાવું અ૦િ “કાપવું'નું અનુક્રમે પ્રેરક ને દેવા બદલ પિસા લેવા તે. શાળા સ્ત્રી છે કરીઓની નિશાળ || કપાશિ(–સિ)યું વિ૦ [જુઓ કપાસ] જેમાં કપાસને પાક થતો કન્યાનું નવ વીરડો
હોય એવું. – પં. કપાસનું બી (૨) પાકેલા ગુમડા, ખીલ કન્વેન્ટ ન. [૪] ખ્રિસ્તી (સ્ત્રી) સાધુઓને મઠ કે આશ્રમ ઈત્યાદિમાંથી નીકળતો ગંઠાયેલો દાણો કસેશન ન. [૪] (નિયમ કે કિંમત ૪૦માં) છુટછાટ કે રાહત | કપાશી(-સી) સ્ત્રી [જુઓ કપાશિયો) (પગની) કણી; આંટણ આપવી તે
[આકારનું પ્રતીક | કપાસ પું[. લાર્વાસ; પ્રા. વાસ] કપાસનો છેડ (૨) બી કપ પં. [] પ્યાલો (૨) સ્પર્ધામાં વિજેતાને અપાતું પ્યાલા સાથેનું રૂ. કપાસિયું - જુઓ “કાશિયું માં કપ(-ફ) પં[સર મ.] જામગરી; કફ
કપાસી સ્ત્રી, જુઓ કાશી કપચી સ્ત્રી [સરવે મ. . પવી, સં. કાર ?] સડક પૂરવાને કપાળ ન૦ જુઓ કપાલ. [–કૂટવું = શેક વગેરેના આવેશમાં પથ્થર (૨) પથ્થરને ભક
કપાળે હાથ પછાડવા (૨) સખત મગજમારી કરવી (૩) હતાશ કપટ ન. [4] છળ; પ્રપંચ. (-કરવું, –ખેલવું,રમવું).૦કેટ થવું. -ઘેઈ આવવું = લાયક થવું; વિધાતાના લેખ દૂર કરવા. j૦ ઠગવા માટે ઊભે કરેલ બનાવટી કોટ (૨) ઢગ પડેદે. -ફૂટવું= કમનસીબી થવી; લાંબા વખતની આશા ધૂળ મળવી.
ખેર વિ. કપટી; ઠગ. નિંદા સ્ત્રી છેતરવા માટે કરેલી કેઈની કપાળે કંકુ = ધનભાગ્ય; જરો – કાજળ, મેશને ચાંલ્લો નિદા. પ્રબંધ ૫૦ કપટની જના. ૦બાજ વિ. કપટર. = અપજશ.-ળે એવું= માથે પડવું; પાલવે પડવું.-ળે ચઢવું ૦બાજી શ્રી ઠગાઈ, ધૂર્તતા(૨) કપટની જાળ. ભાવપું કપટની | = તિરસ્કારમાં આપવું (૨) માથે પડે તેવી નકામી વસ્તુ આપવી. વૃત્તિ. યુદ્ધ નવ કપટભર્યું કે કપટથી લડાતું યુદ્ધ. ૦રૂ૫ વિ૦ -ળે ઠામ દેવે = કશું જ ન આપવું. -ળે લખાવું = નસીબમાં કપટી રૂપવાળું; ઠગારું. ૦વધ j૦ કપટ કરીને મારી નાખવું તે. હેવું; નિર્મિત થવું. -ળે હાથ = ખિન્ન, નિરાશ થવું.] વિદ્યા સ્ત્રી, કપટ કરવાની વિદ્યા. ૦વેશ પુત્ર જઠ –બનાવટી ક્ટ સ્ત્રી માથાફેડ; મગજમારી. કુટિયું, કૂટું વિ૦ માથાવેશ; સેગ. –ી વિકપટવાળું કપટભર્યું (૨)કપટ કરનારું કેડિયું; કટકટ કરતું (૨) ઘણી મગજમારી કરાવે એવું. ટો કપ(–મ)ડાળી સ્ત્રી, જુઓ કમડાળ
j૦ કપાળકૂટ. -ળયે મું. કપાલી (તુચ્છકારથી) કપડછાણ વિ. [ fહં. પરંછાને; જુઓ કાપડ + છાણવું]કપડાથી કપિ ૫૦ [સં.] વાંદરે (૨) સ્ત્રી (કા.).એક જાતની ઘોડી. કેતુ, ચાળેલું (૨) કપડામાં સીવી લઈ છાણમાટીથી લીધેલું (૩) નવ | ૦ધવજ પું. (સં.) અર્જુન. ૦તાન વિ૦ વાંદરા જેવું; તોફાની. કપડાથી ચાળવું તે
૦મુખ નવ વાંદરાનું મેં (૨) વાંદરાના જેવું માં. ૦રાજ, પીન્દ્ર, કપમદ શ્રી[ fઉં. વેપમટ્ટી; જુઓ કાપડ + માટી] હવા ન | |[ + ઈન્દ્ર], -પીશ પં. (સં.) [+ ઈરા] હનુમાન પેસે તે માટે, કપડાં અને માટી વડે ડાટો મારવો કે કપડું લપેટી | કપિલ વિ. સં.] ઘેરા બદામી રંગનું (૨) પં. (સં.) સાંખ્ય દર્શન માટીને લેપ કરવો તે
નના પ્રણેતા ઋષિ. –લા વિ૦ સ્ત્રી, ઘેરા બદામી રંગની (૨) કપડાંલત્તા નબ૦૧૦ [.ફ્રિ.પાત્રતા] પહેરવાનાં લુગડાંલત્તાં સ્ત્રી, ઘેરા બદામી અથવા તદ્દન કાળા રંગની ગાય(૩) તદ્દન એક કપડું ન [૬. લટકં; પ્રા. #g] કાપડ; લુગડું (૨) પહેરવાનું રંગની ગાય (૪) એક જાતને લાલ સુગંધી ભૂકે (૫) [સં.] લૂગડું-વસ્ત્ર
ઈશાન કેણના પુંડરીક નામના દિગજની પત્ની (૬) કામધેન. કપત–ળું)ન, છાલ, છેતર કેરી, દૂધી વગેરેનું)(૨)ગાબચું; ડગળું -લાષછી સ્ત્રી, ભાદરવા વદ છઠ, હસ્ત નક્ષત્ર, વ્યતિપાત અને
૫ના સ્ત્રી [i] કીડો [વાળું (૩) ખાપરું; ભારે પહોંચેલું મંગળવાર, એ યોગવાળો દિવસ કપરું વિ. [રે. વવર] મુશ્કેલ; અઘરું (૨) વસમા-કડક સ્વભાવ- 1 ક જલ ન. [૪] તેતર (૨) ચાતક (૩) ૫૦ (સં.) [કાદંબરીમાં] કપર સ્ત્રીબખેલ; બખોલમાં બનેલ
વેતન્દુ ઋષિને પુત્ર. -લા સ્ત્રી (સં.) એક નદી

Page #199

કપીથ]
કપીથ ન॰ [સં. વિ] + કે હું કે કાઠી કપીન્દ્ર, કપીશ પું॰ [i.] (સં.) કપિ –વાનરને ઈશ; હનુમાન કપૂત પું॰ [ä. પુત્ર] ખરાબ – નામ ખાળે એવે પુત્ર કપૂર ન॰ [સં. પૂર; બા. જૂ] એક સુગંધી પદાર્થ. નું વૈતરું ન॰ આનંદદાયક કામકાજ, [કપૂરે કોગળા કરવા = સુખવૈભવ માણવા.] કાચરી(–લી) સ્ત્રી॰ [+(હિં.) દ્દશ્વરી] એક સુગંધીદાર મૂળિયું, ૦ચીની સ્ક્રી॰ [મ. ાપૂથ્વીની] એક ઔષધી (૨) ચિનાઈ સાકર. તેલ ન॰ કપૂરનું તેલ. મધુરી સ્ત્રી॰ કપૂરની સેાડમ મારતા એક છોડ. –રિયાં નખ॰૧૦ કપૂરી પાન (૨) કાચી કેરીનાં લાંબાં ચીરિયાં. –રી વિ॰ કપૂરના જેવું; સફેદ(૨) એ નામની જાતનું (નાગરવેલનું પાન) [એક વસાણું કપેચાં નખ૦૧૦ [કમચી (ગાખચું; ચીર) ? કે ‘ કવચાં’ ઉપરથી ] કપેચું વિ॰ [ક + પેચ] અટપટું; અધરું
કપાટી સ્ક્રી॰, −નું ન॰ [સરખાવેશ મ. હૂઁ(—૫)ટ] પાપડી (રોટલા, રોટલી ઇત્યાદિની) (૨) પાતળી છાલ; ઝીણું પડ કપાત ન॰ [સં.] કબૂતર (ર) હાલે. ૦ક ન૦ નાનું કપાત (ર) સાજીખાર (૩) સુરમે, ની, –તિની,−તી સ્ત્રી॰ કપાતની સ્ત્રી કપેલ(−ળ)પું॰[તં.]ગાલ (૨)વાણિયાની એક જાતનું.॰પિત
વિ॰ બનાવટી; એઠવી કાઢેલું; આકારાપુષ્પ જેવું. કલ્પના સ્ત્રી॰ પાયા વિનાની – ખોટી કલ્પના [હજામત કપાળુ ત॰ કપાળ ઉપરના વાળ બેડાવી કરાતી અર્ધચંદ્રાકાર કપ્તાન પું॰ [વો.] આગેવાન; વડા – ઉપરી અમલદાર (૨) ટંડેલ; વહાણ કે આગબોટને ઉપરી (૩) પલટણને કે કોઈ ટુકડીને ઉપરી (જેમ કે, ક્રિકેટને) [ન॰+ઘણું કીમતી કાપડ કમ્પ્યૂઢ ન॰ [તું. વેંટ, કા.] કાપડ, કર્ણાય [ત્રા., સં. ન] કપ્પર સ્ત્રી૦ (ક.) ભેખડ; નદીની કરાડ (ર) વિ॰ જુએ કપરું કપ્પી સ્ત્રી, –પ્પા પું॰ જુએ ‘કુપ્પી’માં (૨) બે કે વધુ ગરેડીવાળું ચાકડું (માલ ચડાવવા ઇ૦ માટેનું એજાર) [કે કડી કબ્લિગ ન॰ [.] યંત્રના ભાગ કે ગાડીના ડબાને જોડતું સાધન કફ પું॰ [i.] આયુર્વેદ પ્રમાણે શરીરની ત્રણ ધાતુમાંની એક; શ્લેષ્મ (૨) ખાંસી, ઉધરસ (૩) ગળફા; બળખા (૪)[જીએ ક] ચકમકના તણખા ઝીલવાનું રૂ; જામગરી; કપ (૫) [ૐ.] ખમીસની ખાંયના (હાથ આગળના) ખાસ પટાદાર છેડો, ક્ષય પું॰ કેફસાંને ક્ષય; એક રોગ, જ્રવર પું॰ કફના વિકારને લીધે આવતા તાવ. ૰સ્રાવ પુંકના એક રાગ. –ફાદર ન॰ [+૩] કફના વિકારને લીધે થતા પેટના એક રાગ
૧૫૪
કફન ન॰ [Ā.] શખને ઓઢાડવાનું લૂગડું (૨) [. કાન] શખ મૂકવાની પેટી. –ની શ્રી• [મ.] ફકીરનું કુડતું; ફકીરના વેશ (ર) ટૂંકી બાંયનું લાંબું પહેરણ
કફલાત સ્ત્રી॰ [મ. ત] ચૂનાની ગાર; છે. (૨) મરામત કા વિ॰ [ા. વા] ખફા; ક્રોધાયમાન; નાખુશ, મરજી સ્રી૰ નાખુશી; ધૃતરાજી
કફત સ્ત્રી॰ [જીએ કફારો] ઇસ્લામી શરિયત પ્રમાણે પાપનિવારણાર્થે કરેલું પુણ્યદાન; પ્રાયશ્ચિત્ત (૨) નુકસાન; હાનિ (૩) કજિયા; ટંટા
કફા મરજી સ્રી॰ જુએ ‘કા’માં
કફ(ફ્ફા)રા પું॰ [મ. નĪરહ] જુઓ કફાત (૧)

[ કબીરપંથ
કફેહું વિ॰ [ક + કોડ (નિકાલ)] વિષમ; વિપરીત(ર)કઢંગું; કલાગું (૩) મુશ્કેલ
કારા પું॰ [Ā.] નુ કારો, કફાત કખક પું॰ [7.] એક પક્ષી
કબજ વિ॰ [Ā, i] કબામાં કે તાબામાં હોય એવું (૨) [મ. વન] બંધકોશવાળું, –નગીરી પું॰ [કો + ગીર ] મિલકતના કબો આપીને તે ઉપર વ્યાજે નાણાં લેવાં તે. “જાન પું॰[મ. *AT] કબજો; હવાલા. —ન્નભંગ પું॰ [કખજો + ભંગ] કોઈનો કબજો હોય તેનો ભંગ કરવા –તેમાંથી કાઢવા તે; ‘આઉસ્ટર'. –હક પું॰ [કબો+હક] કમાનો હક, ‘ક્યુપન્સી રાઇટ’. —જિય(–યા)ત સ્ત્રી॰ [મ. નૈનિયત] રોકાણ; અટકાવ (૨) અંધકાશ; મળાવરોધ; એક રાગ. —જેદાર વિ કબજો ધરાવનારું (૨) પું॰ તેવા માણસ
કબજે પું॰ [Ā.] તાબે, હવાલા; ભોગવટો (૨) દખાણ; પકડ (૩)બાંય વગરનું અથવા ટૂંકી બાંયનું બદન (૪) ચાળી.[–કરવા = તાબામાં લેવું, હાથ કરવું, –મેળવવા, લેવા = કાયદેસર ભાગવટો લેવે.] ભેણવટ પું॰ કબજો તેમ જ ભેગવટો કબડ વિ॰ [HI. વ્ય૩ = કુનગરનું પરથી ] મૂર્ખ, ભાટ; ગામડિયું (૨) ૧૦ [છું. પાટ] નાનું તાકું; ભંડારિયું કખવું સક્રિ॰ હેરાન કરવું.[કબઢાવવું (પ્રેરક)] [ કર્મણિ કબઢાવું અક્રિ॰ માંદું પડવું; શરીરનું કથળવું (૨) ‘કખડવું’નું કબર સ્ત્રી॰ [*. Ā] કબ્ર; ઘેર (૨) તેમાં મડદું દાટી ઉપર કરેલું ચણતર. [(હાથે) કબર ખેદવી = પોતાનું મૃત્યુ થાય કે પેાતાને અતિ નુકશાન થાય, તેવું જાતે કરવું.] ૦સ્તાન ન॰[+(કા.) સ્તાન] મુસલમાના યા ખ્રિસ્તીઓનું (દાટવાનું) સ્મશાન કબરી [સં.] ચાટલા; વેણી
કબલ અ॰ [ત્ર. જ઼] પહેલાં
કબહુ, ૦૩ અ॰ (૫.) કયારેક; કોઈ વાર કબંધ પું;
ન॰ [É.] માથા વિનાનું શરીર (૨) [સં.] રાહુ (૩) એક રાક્ષસ (૪) [ક + બંધ] ખરાબ બંધ કબા સ્ત્રી॰ [Ā.] ઝભ્ભા (અમીરી)
કબાજી સ્રી॰ [ક +બાછ] ઊંધો ધંધો; મૂર્ખાઈભર્યું કૃત્ય કબાટ પું॰; ન [સં. પાટ? સર૦ મેં; હૈં. દ્રવ્યોર્ડે ?] વસ્તુઓ મુકવાની ખાનાંવાળી એક બનાવટ કબાડુ વિ॰ કદરૂપું; ખરાબ, દુષ્ટ (૨) પું॰[સર॰ હિં., મેં.] ઘાસના ભાર; ગંજી (૩) ન૦ ઇમારતી લાકડું. ॰કડ સ્ત્રી॰ [+સં. ઇ. મેં. વાકાટ] ખૂબ સખત કે હલકી મન્ત્રી; ગધ્ધાવૈતરું. યુિં વિ॰ જાડું અને જોરવાળું (૨) કબાડી. –ડી વિ॰ કબાડાં કરનારું (૨)પું૦ ઇમારતી લાકડાના વેપારી(૩)કઠિયારો.—હું વિખેડોળ; કઢંગું; કદરૂપું (૨) નારું; દુષ્ટ; વ્યભિચારી (૩) ન॰ તેવું કામ કબાબ પું॰ [7.] માંસનું મુઢિયું – ભજિયું. ૰ચીની સ્ત્રી॰ એક ઔષધિ [આપવાના કરારથી કરેલી ખરીદી કાલા પું॰ [Ā.] સાદું (૨) સાટાના કરાર (૩) વાયદે નાણાં કબાહ પું॰[સર૦૬.વા]કા મળેા ? (કે કભા – મોટો ઝબ્બે ) (૫.) કબી અ॰ [હિં. મી] કબૂ; કદી
કબીર વિ॰ [ત્ર.] મહાન; મેટું (૨) પું॰ ભાટ; કવિ (૩) [સં.] પ્રસિદ્ધ ભક્તકવિ અને જ્ઞાની, ૰પંથ પું॰ કબીર પાછળ ચાલેલા

Page #200

કબીરપંથી]
[ કમરતોડ
વથ. ૦૫થી વિ. કબીરપંથનું (૨) ૫૦ તેનો અનુયાયી.-રો પુત્ર | વિ૦ કમજોરી તાકાતી સ્ત્રી કમજોરી. ૦તી વિ. [+(1.) કબીરપંથીઓનું પહેળાનું ભિક્ષાપાત્ર;કટોર (૨)[.વીરસ્]. ઈ] ઓછું. તેલ વિ૦ તેલમાં તેલ કરતાં ઓછું (૨) જેને ઇસ્લામી શરેહ પ્રમાણે મહા અપરાધ
ઝાઝે ભાર–વકર ન પડે એવું. નજર સ્ત્રી મહેરબાનીની કબીલદાર વિ૦ [.. વી ઢાર (L.)] કબીલાવાળો ઓછપઅવકૃપા. ૦નસીબ વિ૦ દુર્ભાગી (૨) ન૦ દુર્ભાગ્ય. કબીલે પૃ. [..] બૈરાં કરાં (૨) કુટુંબ; પરિવાર
નસીબી સ્ત્રી, દુર્ભાગ્ય. ૦ફુરસદ વિ. ઓછી નવરાશવાળું કબીપું [..] પારસી વર્ષ પ્રમાણે છેલા માસના પાંચ દિવસનો (૨) સ્ત્રી કમફુરસદી. ૦ફુરસદી સ્ત્રી નવરાશની ઓછપ. સમૂહ (૨) ચાંદ્ર વર્ષ કરતાં સૌર વર્ષમાં આવતા વધારાના ૧૧ બન્ત(–ખત) વિ. કમનસીબ (૨) ધૂર્તબદમાશ. બખ્તી દિવસનો સમૂહ
કમણિ (Cખતી) સ્ત્રી કમનસીબી (૨) ધૂર્તતા; બદમાશી,૦બેશ વિ૦ કબુલાવવું સક્રેટ, કબુલાવું અક્રિ૦ કબૂલવું નું પ્રેરક ને ] ઓછુંવતું. ભાગ્ય નવ કમનસીબ, દુર્ભાગ્ય. સમજ વિ૦ કબુદ્ધિ સ્ત્રી. [+બુદ્ધિ] કુબુદ્ધિ
ઓછી સમજવાળું (૨) સ્ત્રી ઓછી સમજ કબૂ અ [fછું. મૂ] + કદી; કઈ વાર
કમકમવું અક્રિ. . ૧૫] ધ્રુજવું; કંપારી ખાવી. કમકમાટ કબૂતર ન [I.] એક પંખી, ખાનું ન૦ કબૂતરે રાખવાનું પું, ટી સ્ત્રી, કમકમવું તે; કમકમી (૨) ત્રાસ; જુગુપ્સા. પાંજરું (૨) [લા.] નાનાં નાનાં ઘણાં ખાનાંવાળું એવું કબાટ કમકમાવવું સક્રિ. (પ્રેરક) (૩) ગંદી જગા. -રી સ્ત્રી, કબૂતરની માદા. -ર ન૦ કબૂતર કમકમાં ન૦ બ૦ ૧૦ ધ્રુજારી; કંપારી. [-આવવાં, ખાવાં, કબૂદ ન [I.] એક પક્ષી
–છૂટવાં]. –મી સ્ત્રી કંપારી (૨) સૂગ કબૂધ સ્ત્રી કુબુદ્ધિ. –ધિયું વિ૦ [+ ઇયું] કુબુદ્ધિવાળું કમખર્ચ, ૨ચ, -ર્ચાળ, -રચાળ જુઓ ‘કમમાં કબૂલ વિ. [મ.] મંજૂર; માન્ય. [–થવું-રાખવું = કબૂલ કરવું; કમ ૫૦ [Fા. જમવાવ પરથી] કાપડું; કાંચળી.–ખી સ્ત્રી, માનવું] ૦ણી સ્ત્રી કબૂલાત. (-લા)ત સ્ત્રી કબુલવું તે. નાને કમખે . -ખાળી સ્ત્રી, કમખાધાટની ચાળી -આપવી, –કરવી = કબુલવું (૨) કબૂલાતપત્ર લખી આપવું. કમી સ્ત્રી [તુ.] ચાબુક; કોરડે (૨) ચાબુકની દોરી -માગવી = કબૂલ થવા કહેવું; માન્ય કે મંજુર છે કે કેમ તે | કમજબ, -બાન જુઓ “કમમાં પૂછવું–લેવી = મંજુરી કે સ્વીકાર મેળવો.] (—લા)તનામું | કમજરે અ૦ [ક + મજરે] એળે; બરબાદ ૧૦, (–લા)ત પત્ર ૫૦ કબૂલાતને લેખ; કરારના મું. ૦મંજૂર | કમ, જાત, જાદે, જોર, રાજેશ(સ) જુએ “કમ'માં વિ૦ કબૂલેલું; મંજુર થયેલું – કરેલું.૦મંજૂરી સ્ત્રી૦.૦વું સક્રિ. ! કમઠ ૫૦ [ā] કાચ (૨) વાંસ. –ઠી સ્ત્રી, કાચબી હા પાડવી; સ્વીકારવું (૨) કબુલાત આપવી
કમઠાડું ન [. કમઠ ઉપરથી] ખપાટિયું (ખાસ કરીને વાંસનું) કબૂલી સ્ત્રી [..] ચણાની દાળની ખીચડી
કમઠાણ ન [સં. નર્મસ્થાન,પ્રા. જમ્મુઠ્ઠાણ] માટે ખટલે; રસાલો બેલું ન [ઓ કવલું કાળું મેટું નળિયું ભારિયું (૨) ઘાટ | (૨) વાપરે; સરસામાન (૩) ઢંગધડા વગરની કે ખાલી મોટી વગરનું ઠીકરું (૩) મેરી બેડોળ ઠીબ
રચના
[અનુભવી મિસ્ત્રી; શિલ્પી કબેલ [ક + બોલ] કુબેલ; કુણ
કમઠા ૫. [સં. નર્મઠ? જુઓ કમઠાણ પણ] બાંધકામનો સારો કબ્ર [.] સ્તાન [I.] જુઓ ‘કબર'માં [(૩) સ્ત્રી બાંય | કમડાળ સ્ત્રી. [‘કમઠઉપરથી] ચિતાળ; ફાડેલું લાકડું કભાયુંન્ગ, વવા] જરીન જામે; વાઘો. ૧ ૫૦ કભા (૨) કમણવું અક્રિ. [જુઓ કણવું] કચવાવું; કણકણવું કભાગી,ગિયું વિ૦ અભાગી; દુર્ભાગી
કમત સ્ત્રી[જુઓ કુમતિ] કુબુદ્ધિ. –તિયું વિ૦ કમતવાળું કભાજી સ્ત્રી, કુભારજા; કર્કશા સ્ત્રી
કમતર-રીન, કમતાકાત, -તી, કમતી, કમતાઈ, કમલ કભાવ(વો) ૫૦ [ક + ભાવ] અપ્રીતિ; કંટાળે; તિરસ્કાર | જુઓ “કમ'માં કહું વિ૦ [ક + ભ હું] ધોયું દેવાય નહિ એવું મેલું કધોણું | કમન ન [ક મન] અપ્રીતિ; અભાવ કમ વિ[1.]ઓછું (૨)ખરાબ, અકલ વિઓછી બુદ્ધિવાળું | કમનજર, કમનસીબ, -બી જુઓ “કમ'માં
મુર્ખ(૨) સ્ત્રી ઓછી અક્કલ. અસલ વિ૦ કમજાત; રાંડના – કમનીય વિ. [૪] ચાહવા -ઇરછવાયેગ્ય (૨) સુંદર; મજેનું રાખેલીના પિટનું. ૦આવઢ(ત) સ્ત્રી ઓછી આવડત. કદર કમ, કુરસદ,૦ફુરસદી, બખ્ત(—ખત), બખ્તી(ખેતી) વિ. કદર વગરનું (૨) સ્ત્રી ઓછી કદર. કૌવત વિ. કમતા- બેશ, ૦ભાગ્ય જુઓ ‘કમ'માં ' કાત દુર્બળ. ૦કવતી સ્ત્રી, દુર્બળતા; અશક્તિ. ખર્ચ-રચ) કમર સ્ત્રી[1.] કમ્મર; કેડ. [-કસવી, -બાંધવી = હિંમત પં. ઓછું ખરચ. ૦ખર્ચા(–રચા)ળ વિ. ઓછું ખરચાળ. ભીડવી; તૈયાર થવું. -તૂટવી, ભાગવી = હતાશ થવું; ઢીલા
જબાં-બાન) વિટઓછાલું (૨) બહાનાં કાઢયા વિના હુકમ | થવું; (કમર પર) અતિ બોજો આવ; હિંમત હારવું. તેઢવી, માનનારું; આજ્ઞાંકિત (૩) તેતડું (૪) ભંડાબેલું (૫) સ્ત્રી ગાળ; | -બેસવી = સખત મહેનત કરવી (૨) બીજાની હિંમત તૂટી જાય અપરાદ. ૦જાત વિ૦ કમઅસલ. જાદે વિ૦ ઓછુંવતું. ૦ર તેમ કરવું. ૫ર કાંકરે મૂકીને (કામ કરવું) = જરાય ચસ્યા વિ૦ કમતાકાત; દુર્બળ. ૦રી સ્ત્રી અશક્તિ. વજેશ(–સ) | વિના. –હલાવવી =કેશિશ કરવી; ઉદ્યમ કરવા શરીર હલાવિ૦ જેશ-જુસ્સા વિનાનું (૨) નમાલું. તર વિ. [+(1.) વવું.] ૦કસ વિ૦ (+ કસવું) કમર કસનારં; જેનું કામ કરનારું તર]વધારે ઓછું - ઉતરતું. છેતરીન વિ૦ [+(I.) તરીન] સૌથી | (૨) ૫૦ લડવે; વીરપુરૂષ (૩) ન૦ કેડને મજબૂતી આપનાર ઓછું - ઊતરતું. તાઈ સ્ત્રી મતીપણું; ઓછ૫. તાકાત | એક ઔષધિ. ૦તૂટ, છોડ વિ૦ કમર તેડી નાંખે તેવું અઘરું

Page #201

કમરપટી(−ટ્ટી)]
(કામ). ॰નું ઢીલું વિ॰ ઢીલી–નબળી કેડનું (૨) હિંમત વગરનું; પાચું; કાયર. માં એર પું॰ તાકાત; હિંમત. ૦પટી(—ટ્ટા) સ્ત્રી॰ કમર અથવા કોઈ પણ ચીજના મધ્યભાગમાં બાંધવાની પટ્ટી. ૦પટા (—ટ્ટો) પું॰ કેડે બાંધવાના પટો, ૰બંધ પું॰ કમરપટા (૨) સુસજ્જ; સાવધ; તત્પર, ૦વા પું॰ કમરના વા; એક રાગ [ઝાડ કમરક(–ખ) ન॰ [સં. ઝૂમવું] એક ખાટું ફળ. –ખી સ્ત્રી॰ એનું કમરીક ન૦ [. જૅનિ] એક જાતનું કાપડ
કમલ ન॰ [i.] એક ફૂલ; કમળ (૨) ગર્ભાશયનું મુખ (૩) સ્ત્રી-કેસરના અગ્રભાગ, ‘સ્ટિંગ્મા’ (વ. વિ.). ૦જા સ્ત્રી॰ લક્ષ્મી. (~ળ)તંતુ પું॰ કમળના રેસા, બ્દુલ ન॰ કમળની પાંદડી. નયન વિ॰ જુએ કમલાક્ષ. નયના વિસ્રી કમલાક્ષી. ॰(−ળ) નાળ સ્ક્રી॰ કમળની દાંડી (૨) સ્ત્રી-કેસરના વચલા (કેસરવાળા) ભાગ; ‘સ્ટાઇલ’ (વ.વિ.). ૦પત્ર ન૦કમલદલ. •પત્રાક્ષ વિ॰ [ +qત્ર + અક્ષ] કમલદલ જેવી આંખવાળું. ભૂ, ન્યાનિ પું॰ બ્રહ્મા. મુદ્રા શ્રી આંગળાને કમળના આકારે વાળવા તે.−લા(−ળા) સ્રી વિષ્ણુની પત્ની, લક્ષ્મી (૨) સુંદરી; શ્રી. –લાકર પું॰ [ + બા] કમળાના સમુદાય (૨) કમલિની; કમળનું તળાવ – સરોવર. —લાક્ષ વિ॰, –ક્ષી વિ॰ સ્ત્રી કમળ જેવી સુંદર આંખવાળું.-લા(-ળા)પતિ પું॰ વિષ્ણુ.લા(—ળા)સન પું॰ [+માસન] બ્રહ્મા. –લિની સ્ક્રી॰ કમળની વેલ કે તેથી ભરપૂર તળાવ. -લેાદ્ભવ વિ॰ [ +૩ચૂમવ] કમળમાંથી ઉત્પન્ન થયેલું (૨) પું॰ બ્રહ્મા
૧૫૬
કમાઈ સ્રી॰ [જીએ કમાવું] કમાણી. -ઉ વિ॰ રળતું; કમાતું કમાચણુ સ્ત્રી॰ [સં. વાનવાળી] છિનાળ; વેશ્યા કમાઢ ન॰ [સં. વાટ] બારણું. [—દેવું, વાસવું=બારણું બંધ કરવું. —ભાગવાં – વારંવાર આવવું – જવું (ઉધરાણી ઇ॰ માટે)] ઢિયું ન॰ (નાનું) કમાડ
કમસમજ વિ॰ (ર) સ્ત્રી॰ જુએ ‘કમ’માં
કમાવતર નખ૦૧૦ [કુ + માવતર] માબાપના સ્વાભાવિક ગુણ વિનાનાં – છેકરાંનું ભૂંડું કરે એવાં માબાપ કમાવરાવવું સક્રિ॰ જુએ કમાવડાવવું કમાવવું સ૦ક્રિ॰ [હિં. માના, ય. ામાન, મ. માવŌ] (ચામડું) કેળવવું; સાફ અને સુંવાળું કરવું (૨) ‘કમાવું’નું પ્રેરક; કમાણી કરાવવી; રળાવવું, કમાવાનું અક્રિ॰ (કર્મણિ) કમાવીસદાર પું॰ [Ā.] જીએ કુમાવિસદાર કમાવું સક્રિ॰ [સર॰ હિં. માના] પેદા કરવું; રળવું કમાળિયા પું॰ નુ કમાલિયા કમિટી સ્ક્રી॰ [.] સમિતિ
કમળ ન॰ જીએ કમલ, કાકડી સ્ત્રી કમળનું બીજ, કેશ (-૫) પુંકમળના ફૂલનો ડોડો..તંતુ, નાળ જુએ ‘કમલ’માં. પૂજા સ્ત્રી॰ કમળ ચડાવીને પૂજા કરવી તે (ર) જેમાં દેવને મસ્તક ચડાવાય છે એવી પૂજા. ૦પ્રબંધ, ૰બંધ પું॰ એક ચિત્રકાવ્ય. ભૂ વિ॰ કમળમાંથી ઉત્પન્ન થયેલું (૨) પું॰ બ્રહ્મા. મુદ્રા શ્રી॰ કમલમુદ્રા, વેલ સ્રી॰ એક વેલ, -ળા,−ળાપતિ, —ળાસન જુએ ‘કમલ’માં. ~ળિયું ન કમળનાળ કમળી સ્ત્રી૰ એક ફૂલ (૨) એક રોગ. ~ળા પું॰ [સં. મહī] એક રોગ (૨) [લા.] વિકૃત દ્રષ્ટિ [(પીરસવાના કામનું) કમંડલુ(−ળુ) ન॰ [ä.] સંન્યાસીનું જલપાત્ર (ર) એક ધાતુપાત્ર કમંડળ,−ળુ ન॰ જુએ કમંડલુ
|
કમિશન ન॰ [Ë.]દલાલી; હકસાઈ (૨) નિયુક્ત જન; પંચ; તપાસપંચ (૩)અખત્યારના મું; સનંદ (૪)અખત્યાર; અધિકાર.[–બેસવું = કમિશન કામે લાગવું –નિમાવું.] ૦૨ પું॰ અંગ્રેજી રાજ્યના એક અમલદાર; સરસૂત્રેા (૨) ખાસ કામ માટે નિમાયેલા માણસ. એજંટ પું॰ [.] દલાલ
કમાડું ન॰ [‘કમાડ' પરથી] કચારામાં પાણી આવવા કે આવતું બંધ કરવા માટે નીકમાં કરાતી –તાડાતી નાની પાળ. [−કરવું =નીકમાં પાણી વાળવું]
કમાણી સ્ત્રી॰ [કમાવું] રળતર, કમાઈ. “તલ વિ॰ કમાઉ કમાન સ્રી॰ [hī.] કામઠું; ધનુષ (૨) કામઠાના આકાર; એ આકારની કોઈ પણ રચના; મહેરામ (૩) સ્થિતિસ્થાપક ગુણવાળું ગૂંછળું; ‘સ્પ્રિંગ’ (૪) દરિયામાં (સ્થાન નક્કી જાણવા) અક્ષાંશ

[કમાદડો
રેખાંશ માપવાનું યંત્ર. [કાઢવી=કમાનના આકાર કરવા (બાંધકામમાં). –ચઢવી = મિજાજ ગરમ થવા – જવા. –ચઢાવવી =
ધનુષ્ય વાળીને પછ ચડાવવી. -છટકવી=(સ્પ્રિંગ) છૂટી થઈ જવી (૨) મિાજ જવા. -નાખવી, ~એસાઢવી = છટકેલી કમાનને ફરી ગોઠવવી, કે ન હોય ત્યાં નવેસર મુકવી.] કાંટા પું॰ એક જાતના તાળવાનો કાંટો. ગર હું કમાન ચણનારો કારીગર (૨) ચિતાર (૩) હાડવૈદ્ય, દાર વિ૦ કમાનવાળું (૨) અર્ધગોળાકાર
કમાયા શ્રી॰ [ક + માયા] ખાટી માયા; અવિદ્યા કમાયે પું૦ (૫.) એક વાજિંત્ર
કમાલ વિ॰ [ત્ર.] સંપૂર્ણ (૨) ઉત્કૃષ્ટ; ઘણું સારું (૩) સુંદર (૪) સૌથી ઊંચું કે ઉપરનું (૫) સ્ત્રી॰ હદ; પરાકાષ્ઠા. [કરવી = હદ કરવી; કાંઈક ભારે પરાક્રમ કરવું] કમાલિ(—ળિ)યા પું॰[‘કમાલ' પરથી] હીજડો;ફાતડો (એ ન્નતના માસ) (૨) નપુંસક; વ્યંડળ (૩)[લા.] પુરુષના જેવી સ્ત્રી; ઊંચી અને અસુંદર અથવા લજ્ઞ વિનાની સ્ત્રી કમારગ પું॰ [ક+માર] જુએ કુમાર્ગ [(‘કમાવવું’તું પ્રેરક) કમાવઢા(રા)વવું સક્રિ॰ કમાય એમ કરવું; કમાણી કરાવવી કમાત્રણી સ્રી॰ કમાવવું તે
ક્રમી વિ॰ [ા. મ] કમ; એછું (૨) ઊણું; અધૂરું (૩) સ્ત્રી૦ [1.] એપ; ઊણપ. [−કરવું = રદ કરવું (૨) બરતરફ કરવું.] જાસ્તી વિ॰ ઓછુંવત્તું
|
કમીન વિ॰ [h].] નીચ; હલકા મનનું (ર) મેલા મનનું; કપટી. “ના સ્ર॰ [I.] એછપ; ખાટ. “નું વિ॰ []. મૌનર્દે] કંગાળ; પામર; હલકું [ન॰ ખ૦ ૧૦ કસુરતવાળા દિવસેા કમુરત ન॰ [ક +સુરત] અશુભ મુહૂર્ત; અયોગ્ય સમય. –તાં કમૂળ વિ[ક+મૂળ] ખરાબ મૂળવાળું (૨) કુળને એખ લગાડે એવું કમેર ન૦ [ ] ઝાડે કરવા માટે પેટી ઘાટનું (જાજરૂનું) સાધન કમેત (માઁ) ન॰ [ક + માત] અસ્વાભાવિક માત. –તિયું વિ॰ કમાતે મરેલું (૨) કમેાતે મરે તેવું (૩) [લા.] સાહસિક કમાદ સ્ત્રી॰ {સં. મુદ્દા ? ] એક જાતની ડાંગર. [—આપવી = સારી પેઠે માર મારવા. –ઝીલવી=માર ખાવા.] વ્યે હું૦

Page #202

કમોદિયું]
૧૫૭
[ કરજ
એનાથી ઊતરતા પ્રકારની ડાંગર. -દિયું વિ. [+ઇયું જેમાં રહે એમ હાથ ઉપર હાથ રાખ તે. સૂવા–વા) ૫૦ ના મેદ પાકતી હોય એવું (૨) [લા] સુગંધીદાર
સુવ - ચાટ
[(૩) હાથ; કર (૪) દાડમડી કસમ સ્ત્રી [ક + મોસમ] કઋતુ; કવખત
કરક ન [સં] સાધુનું કમંડળું – જળપાત્ર (૨) કરા (વરસાદના) કમ્પાર્ટમેન્ટ ન. [૪] જુઓ કંપાર્ટમેન્ટ
કરક િવિ. [8. Rટ = કઠિન, પરુષ પરથી {] બખ્તરધારી કપેસ્ટ ન૦ જુઓ કૉપેસ્ટ
કરકટી સ્ત્રી [સે. ૧રટી=વષ્ય પુરુષને પહેરાવવાનું વસ્ત્ર]ઠાઠડી કમ્મર સ્ત્રી જુએ કમર
કરકળ ન [કર (દ્ધિ) + કઠોળ પરથી {] પરચુરણ કઠોળ જ્યનજુઓ કરડું] માંદાને કે સુવાવડીને આપવાની એક રાબ | કરકડી સ્ત્રી + કકડી. – ૫૦ + કકડો કયડે પુત્ર પતંગને ઢો (૨) [સં. ટક્ક) કરડે; વીંટો (૩) કરકર સ્ત્રી [સં. ૧૨] ઝીણી કાંકરી (૨) ; ખાર. –રાવવું [જુઓ “કરડું'] કવાથ; ઉકાળો
સ, ક્રિ. કકરાવવું; કા કર કઢાવવા. –$ વિ. ઝીણી કાંકરી કયામત સ્ત્રી [મ.] જુઓ કયામત
જેવું લાગતું; કકરું [આપલેન ઠરાવ; પહેરામણી; રીત કયાસ ૫૦ (૫.) જુએ કથાસ
કરકરિયાવર ૫૦ [કર + કરિયાવર] કન્યાના લગ્ન પ્રસંગે કરેલો કયું સર (૨) વિ. [. વેતર, પ્ર. ૧૧ર૧] (સ્ત્રી, કઈ) કોણ; | કરકરિયાણું વિ૦ [જુઓ કરકર] કરકરવાળું; કકરું; કાકરિયું શું (પ્રશ્નવાચક).[કયા હકથી = “કવૉ વૉરંટ'; જુઓ અધિકાર- | કરકરું વિ૦ જુઓ “કરકર'માં પૃચ્છા. કયે મોઢે= શી આબરૂથી કે હકદાવાથી ?]
કરકશા વિ. સ્ત્રીજુઓ કર્કશા -કર વિ. [] કરનારું” અર્થમાં (સમાસમાં) શબ્દને અંતે. ઉદા... | કરકસર સ્ત્રી [કર + કસર] જરૂરી ખર્ચ જ કરવું – થવા દેવું તે; સુખકર (૨) [સર૦ મ.](ગામના નામને જોડાતાં) ત્યાં રહેનાર, | વેવડ. –રિયું વિ૦ કરકસર કરનારું ત્યાંનું. ઉદારુ પાટણકર
કરકંકણન્યાય ૫૦ [૩] જુઓ “કર'માં
[ઓજાર કર ! [] હાથ (૨) વેરે; મહેસૂલ; જકાત (૩) લાગો (૪) | કરકાટક ન [મ. ટ; સં. ૧૮] વર્તુલ દોરવાનું જેશીઓનું કિરણ (૫) સુંઠ (૬) બેની સંજ્ઞા. [-ઘાલ, –નાખવો, –| કરકાટિયું વિ૦ હાડપિંજર જેવું; સુકલકડી બેસા, –ાક=વેરા લાગુ કર. –ભરે= આપવો.] | કરમું ન. [. વર? કરંt] હાડકું (2) કંકણન્યાય ૫૦ કેડમાં છે કરું ને ગામ છે એ ન્યાય. | કરચલી સ્ત્રી [મ. સરોવી] જુઓ કડકે ચલી કેશ(–૫) ૫૦ બો; અંજલિ. ૦ગ્રહ પૃ૦ પાણિગ્રહણ; 1 કરકેલવું સત્ર ક્રિ. ધીમે ધીમે તરી ખાવું લગ્ન (૨) આશ્રય આપે છે. ૦ગ્રાહી વિ૦ આશ્રય આપનારું | કરકેશ(–૫) ૫૦ [૩] જુઓ ‘કર'માં (૨) પુંછ હાથ ઝાલનાર -પતિ (૩) વેરે ઉઘરાવનાર અમલદાર. | કરેકેસ(-સી)ર સ્ત્રી [કર કેસર) કરકસર; ત્રેવડ હોર પુંકર કમી ભરીને તેમાંથી ચોરનાર. ૦રી સ્ત્રી, કરખ પૃ૦ દુઃખ; શેક (૨) તાણ; મુશ્કેલી કરમાંથી ચારી લેવું તે. તલ(–ળિયું) ૧૦ હથેળી. તલગત કરખી પૃ. [સં. પિંન ]+ખેત; કથી
[(કા.) વિ૦ હથેળીમાં હોય એવું. તલભિક્ષા સ્ત્રી હથેળીમાં માય કરગઠિયું ન૦ (બળતણ માટે) લાકડાના નાના ટુકડા - સાંઠી ઈ૦ તેટલી જ ભિક્ષા લેવાનું વ્રત. તલાસ્થિ ન હથેળીનું હાડકું. કરગરવું અ૦ ક્રિટ જુઓ કગરવું તલી સ્ત્રી હથેળી. તાલ(–ળ) સ્ત્રી હાથ વડે તાળી કરગરાટ પું; સ્ત્રી કરગરવું તે આપવી તે (૨) કાંસીજોડાં; ઝાંઝ, ન્યાસ પું. મંત્ર ભણીને કરગસ સ્ત્રી- [જુએ કગરસ] રજ; કરકર (૨) કરી કર આદિ વિભાગે ઉપર જુદા જુદા દેવનું સ્થાપન કરવું તે. કરગ્રહ, કરગ્રાહી [] જુઓ “કર'માં ૦૫૯લવ ૫૦ પજો; પહોંચે (૨) હાથરૂપી પલ્લવ (૩) કમળ કરચ સ્ત્રી. [હિં. ] છેક નાની પાતળી કકડી. ચાવું અ૦ હાથ (૪) આંગળી. ૦૫૯લવી સ્ત્રી, હાથના – આંગળીઓના ક્રિટ કરે પડે એમ થવું- કપાવું; કરચ કરચ થઈ જવું ચાળાથી વિચાર જણાવવા – સમજાવવાની વિદ્યા (૨) હાથને | કરચલિયે ૫૦ [‘કરચલો' ઉપરથી] એક પક્ષી ઈશારો – સંત. ૦૫ાલ ૫૦, ૦૫ાલિકા સ્ત્રી તલવાર (૨) | કરચ(–)લી(–ળી) સ્ત્રી[સં. પૂર્વ ઉપરથી?] કેઈ સુંવાળી સાફ ડાંગ. પીઠન ન૦ જુઓ કરગ્રહ. પુટ ૫૦ નમસ્કાર માટે | વસ્તુ સંકેચાવાથી એમાં પડતી રેખા [એક જળચર પ્રાણી હાથ જોડવા તે (૨) બેબો. ૦પૃષ્ઠ ૧૦ હાથને પાછલે -અવળો | કરચલી સ્ત્રી, કરચલાની માદા,-લું ન૦,-લે પૃ[ફે. વિલ્હે] ભાગ. બદર ન૦ હાથમાં રહેલું બેર (૨) [લા] તેવી સ્પષ્ટ | કરચળિયાળું જુઓ ‘કરચળી'માં
[વાળું સાક્ષાત્ વસ્તુ. બદરવત અ૦ કરબદર પેઠે બરોબર તપાસી- કરચળી સ્ત્રી, જુઓ કરચલી; કરચલી.-ળિયાળું વિ૦ કરચળીજાણી શકાય તેવું. ૦ભાગ j૦ કર રૂપે આપવાને રાજ્યને કરાવવું સત્ર ક્રિટ ચીડવવું; ખીજવવું (૨) “કરચાવું'નું પ્રેરક ભાગ. ૦ભાર મું. કરવેરાનો ભાર – જે. ભારણ ન૦ કરને કરચાવું અ૦ ક્રિ૦ જુએ “કર'માં ભાર પડવો તે; ‘ઇસિડન્સ'. ૦ભૂષણ ન૦ હાથનું ઘરેણું (૨) | કરે છું [જુઓ કરચ] સાફ ન મંડાયાથી આછા કેશ રહી જાય પતિ (૩) દાન. ૦માળા સ્ત્રી જપમાળા; બે (૨) હાથની | તે; ખંખેરે (૨) બેવકૂફ – અભણ ગામડિયે આંગળીઓ રૂપી જપમાળા. ૦મુક્ત વિ. કરવેરામાંથી મુક્ત - કરચોર,-રી જુઓ “કર'માં તે ન ભરવો પડે એવું. ૦મુક્તિ સ્ત્રી કરવેરે ભરવામાંથી મુક્તિ- કરચેલી(–) સ્ત્રી, જુઓ કરચલી(–ળી) છટ. લજામણું વિ૦ હાથ લજાવે એવું. સંપાત પુત્ર હાથને કરજ ન૦ [. કર્ન] દેવું; ઋણ. [-કાહવું =કરજ કરવું; કરજે ધબે; લ. સંપુટ ; ન જુઓ કરપુટ (૨) વચ્ચે પિલાણ | કાઢવું, –ચૂકવવું –પતવવું -દેવું ભરપાઈ કરવું. કરજે આ૫વું,

Page #203

કરજદાર ]
૧૫૮
[ કરભ
લેવું, કાઢવું = કરજ તરીકે આપવું, લેવું કે કાઢવું.] ૦દાર,–જી. કરણીય વિ૦ [. કરવા જેવું : વિ. દેવાદાર, વેદારી સ્ત્રી કરજદારપણું. –જાઉ વિ૦ કરજે કરક્યાત્મક વિ..] જુઓ કરણુમાં લીધેલું; વ્યાજુકું
[ધુમાડિયું કરત સ્ત્રી [+રતો કઋતુ કરજાળી સ્ત્રી [સં. જ્ઞઢ ઉપરથી મેશ પાડવાનું કેડિયું ૨) | કરતબ ન [સં. કર્તવ્ય સર૦ fહ.કર્તવ્ય કાર્ય(૨) ૬(૩)આવકરજી વિ૦ જુએ “કરજ'માં
ડત; કુનેહ. ૦ગાર વિ૦ કરતબવાળું. ૦ગારી સ્ત્રી, કરઠ સ્ત્રી [મ, કI.; સં. ૬ = કેતરાં કાઢવાં]ડાંગરનું એકવારિયું કરતલ, ૦ગત, ભિક્ષા, લસ્થિ , લી જુઓ “કર'માં - ભરડીને કાઢેલો દાણે તે. ૦પાંચમ સ્ત્રી શ્રાવણ સુદ પાંચમ કરતલ ન૦ [સં.] જુઓ “કર'માં (૨) કરી જાણે એવું (કરવે) (સ્ત્રીઓ કરડની ખીચડી તે દિવસે જમે છે.) [ ખુજલી | કરતવ ન [fહં. તવે, . શર્ત] કાર્ય કર્તવ્ય (૨) જાદુ કરડ સ્ત્રી, જુઓ કરડવું] ડંખ; કરડેલું તે (૨) કરડવું તે; ચુંટ; | કરતાર પુત્ર જુઓ કર્તાર કર સ્ત્રીચુલામાં બળેલી માટી (૨) કેળાં કેરી ઈની ખરીદી પર કરતાલ(–ી) સ્ત્રી, જુઓ ‘કર’માં સેંકડે અપાતે છૂટનો વધારો
કરતાં અ૦ થી; થકી (તુલના સૂચવવા ના અર્થમાં) કરકણું વિ૦ કરડવું] કરડવાની ટેવવાળું. –ણાપણું ન કરતું ન૦ + કૃત્ય કર્મ
[ચલણવાળું; કારભારી કરઢ કર૮ અ (૨૦)(કરડવાને અવાજ).[–ખાવું = તે અવાજ કરતુંકારવતું વિ૦ [કરવું - કારવવું] કર્તાહર્તા, મુખ્ય; આગેવાન; કરતાં કરતાં ખાવું.]
કરતૂકા–ત) ન૦ [સં. શa] કૃત્ય; કરણી (૨) વર્તણક; આચરણ કરઢ પાંચમ સ્ત્રી, જુઓ “કરડ'માં
(ન કરવા જેવું – ખરાબ) કરવું સક્રિ. [સં. ? ?] ડંખવું; બચકું ભરવું; દાંતથી | કરન્ટ પૃ૦ [{.! જુઓ કરંટ કાપવું(૨)ખાવું (તુચ્છકારમાં) (૩)[લા.! તીવ્રપણે ખંચવું. કરડવા કરન્યાસ પુ.સં.] જુઓ ‘કર'માં પાવું = સામે તડવું -છંછેડાયું
કરન્સી સ્ત્રી. [૬.] ચલણ; ચલણી નાણું કર !૦ + જુઓ કરવડે
કર૫(બ) j૦ કડ૫; દાબ; ધાક; અંકુશ; વજન. [–બેસાઠવો કરતાકીત—ગી) સ્ત્રી, જુઓ કરડું] (વાણીની) વક્રતા; કટાક્ષ | =ધાક વર્તે એમ કરવું. -રાખો = અંકુશમાં કે કાબુમાં રાખવું;
માર્મિકતા (૨) છેલાઈ; અકડાઈ (૩) કડકાઈ સખ્તાઈ. ૦ર વશ રહે એવી ધાક બેસાડવી.] વિ૦ કરડાકીની આદત કે સ્વભાવવાળું. – પું, –શ સ્ત્રી, કરપટી સ્ત્રી [સં. ઈટ] એક ઝાડ.–ટું ન એનું ફળ કરડાપણું
[અંજાર કરપત્ર ન [i] કરવત (૨) જલક્રીડા કરાપારી સ્ત્રી. [‘કરડો'+પાટી; મ. જાપટ્ટી) નીનું એક | કર પલું ન ઊંડળ (ભાલમાં) કરાવવું સક્રિ., કરાવું અક્રિટ કરડવુંનું પ્રેરક ને કર્મણિ | કપિલવ, –વી જુઓ ‘કર'માં કરડી સ્ત્રી [સર૦ મ.] એક તેલી બિયું. –કિયું ન તેનું તેલ | કરવું સ૦િ [. ૧૪, બા. ] થોડું થોડું કરડવું, કાપવું કરવું વિ. ૩. કુર, હૈ. વર૩, ૫. વરા] આકરું; સખત (૨) | કે કરવું (૨)[જુએ “કલપવું’ સ૦િ ] મરનારના પુણ્યાર્થે પહેલી કઠોર; નિર્દય (૩) [સં. ઉપરથી] સહેજ કડવું; બેસ્વાદ (૪) ઉતરાણ ને દરોઆઠમે દાન આપવું ન [સં. ૧ કુટ?] સ્ત્રીઓના કાનનું એક ઘરેણું
કરપાલ પું, –લિકા સ્ત્રી- [4] જુઓ “કર'માં કરડૂએ !૦ + જુઓ કરવડો
કરપાવું અક્રિ૦, વવું સક્રિ. “કરપવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક કરડે પંસં.૧] આંગળીએ ઘાલવાને સેનારૂપાને (આમળા- | કરપી સ્ત્રી. [જુઓ કરવું] સાંપડી વાળા) વીંટલ (૨) સર૦ મ. રા] સોનીનું એક ઓજાર કરપી વિ. [સં. પI] કુપણ; કંજૂસ કરણ ન૦ + જુઓ કિરણ (૨) જુઓ કર્ણ; કાન (પ.)
કરપીણ વિ. કમકમાટીભર્યું; નિર્દય કરણ ન.] કારણ; હેતુ (૨) કોઈ પણ ક્રિયાનું સાધન (૩) ઈદ્રિય | કરપીઠન, કરપુટ, કરપુષ્ટ જુઓ ‘કરમાં (૪) [વ્યા.] ત્રીજી વિભક્તિથી સૂચવાત અર્થ (પજો .] ત્રીસ | કરશે ૦ (કા.)ખેતરમાં પંખી ઉડાડવા માટે કરેલો માળો ઘડીને કાળ (૬) પરબ્રહ્મ (૭) કરવું તે; કર્મ(૮) ‘ઑપરેશન’(ગ). કરબ - [. 4] જુઓ કરપ વહાર વિ૦ (૫) કરનારું. –ણાર્થક વિ. [+સં. મર્થ][વ્યા.] કરબડી સ્ત્રી, જુઓ કરપી) રાંપડી (૨) [. રાત્રેન ?] ખીકરણના અર્થવાળું
ઓને ચણ નાખવા ટીંગાવેલું શીકું કરણj૦ (સં.) ગુજરાતને એક રજપૂત રાજા
કરબદર, વત્ સિં.] જુઓ ‘કર'માં કરણહાર વિ૦ (૫.) જુઓ “કરણમાં [મેટું તતૂ ડું | કરબવું સક્રિટ કરબડી -રાંપડી દેવી; કળબવું (1) કરણાટ ન. સં. ૪ + વૃત્તિ ઉપરથી ] કાનના ઘાટનું એક વાજું; | કરબંધી સ્ત્રી કર + બંધી] કર આપવાનું બંધ કરવું તે કરણાર્થક વિ. [.] જુઓ ‘કરણમાં
કરબાવું અક્રિ, વિવું સક્રિટ “કરબવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક કરણી સ્ત્રી [સં. સરળ] ક્રિયમાણ; કરતૂક (૨) આચરણ (૩) | કરબી સ્ત્રી કરબડી; રાંપડી કડિયાનું એક ઓજાર; થાપી (૪) [.] ચમત્કાર; જાદુ (૫) | કરા ન૦ [કર + બ) એક જાતનું બસ કિં.] (ગ.) બરાબર મૂળ ન નીકળી શકે એવી સંખ્યા; “સર્ડ'. | કરંભ j૦ [] હાથીનું બચ્ચું; ના-જુવાન હાથી (૨) કેણીથી –ણી(૦ગત) વિ. [.](ગ.) બરાબર મળ ન નીકળી શકે એવી; | કાંડા સુધીને હાથને ભાગ (૩) હથેળીનો પાછલો ભાગ (૪)ઊંટ; સર્ડ' (રકમ). -શ્યાત્મક વિ૦ મૂળભૂત; “રેડિકલ” (ગ.) ઊંટનું બચ્ચું (૫) હાથીની સંઢ (૬) [લા] ઊંટની જેમ ઊંચે ડોકે

Page #204

કરભી]
૧૫૯
[ કરો
(ડ
,
હ)નસીબ
ગાનાર.-ભી સ્ત્રી, ઊંટડી(૨)નાની - જુવાન હાથણભેરુ(૩) કરમઠ(–હિયે, પંઢેરને એક રોગ [વવું; સહેજ પલાળવું શ્રી[+. કહ-૨)] સુંઢના જેવી જંધાવાળી સ્ત્રી
કરવું સક્રિટ [કર + મેડવું] મરડવું; લચકાવવું (૨) કરકરેભાગ, કરભાર, ૦૭ જુઓ ‘કર’માં
કરમઠાવવું સક્રિ, કરમઠાવું અક્રિટ કરડવું' (૧)નું કરભી સ્ત્રી [.] જુઓ ‘કરભ'માં
અનુક્રમે પ્રેરક ને કર્મણિ કરભીર છું[સં.) સિહ
કરહિયે ૫૦ જુઓ કરોડ (રોગ) કરભૂષણ ન. [૪] જુઓ ‘કર'માં
કરમડી સ્ત્રી, (ચ.) ઢોરના શીંગડાને રોગ કરેભેરુ–૨) સ્ત્રી, જુઓ ‘કરભ'માં
કરવાવવું સક્રિ, કરમેવાવું અક્રિટ ‘કર(વ)વું” નું કરમ ન [સં. જી] કર્મ કૃત્ય (૨) કુકર્મ, ક્રૂર કમ
અનુક્રમે પ્રેરક ને કર્મણિ [વવું -મસળવું; કરડવું વિધાતા.[–ઊઘડવું નસીબ ખૂલવું;સારા સંજોગો મળવા-ફૂટવું કરમ(૦૨)વું સક્રિ. [કર + મેવું] સહેજ પ્રવાહી સાથે ભેળ= કમનસીબી આવવી, કરમના કાળા ડાઘ = ભુંડું નસીબ. ૦ના કરલ ન૦ કેડીનું ઝાડ (૨) ચીકણી અને કઠણ માટી (૨) (કા.) ભાગ (૫૦ બ૦ ૧૦) પાછલાં કર્મનાં ફળ, સર્જિત. ૦નું આગળ કરચલી; ચીણ વિ૦ ભાગ્યશાળી (૨)[લા.]કમનસીબ,૦નું બળિયું વિ૦ નસીબ- | કરલજામણું વિ૦ જુએ “કરમાં દાર. નું કાળું કે ફૂટલું વિ૦ અભાગિયું, બાંધવાં = આગલા કરલી સ્ત્રી [સં. ૪િ]] એક વનસ્પતિ [પાસું કેરવવું જન્મમાં (માઠાં) ફળ ભોગવવા પડે તેવાં કામ કરવાં. કરમ કઠણ કરવટ શ્રી. [fહં.] પડખું પાસું. [–બદલવી = પલટે ખાવો (૨) ને કાયા સુંવાળી = પાછલાં કર્મ(નસીબ) આરામ-સુખ આપે કરવડું ન [સં. ૧૨, પ્રા. કરવ] નાળચું. –ડી સ્ત્રી, નાળચાવાળી તેવાં ન હોય, તે શરીર સુકુમાર હોય તેવી સ્થિતિ. ‘કરમ કહે લેટી; ઝારી. - ૫૦ એ લોટો કેઠીમાં પસું, ને મન કહે માળવે જાઉં.')]. ૦કથા, કહાણી સ્ત્રી| કરવત સ્ત્રી ; ન૦ [. ૨૫ત્ર, પ્રા. ] લાકડાં પહેરવાનું વીતક કથા. ૦ઉટ સ્ત્રી, નકામી મહેનત; માથાફેડ (૨) એકની એક ઓજાર. [–મેલાવવું, મુકાવવું (કાશીમાં) = બીજા જન્મમાં એક વાતનું પીંજણ. ૦ટિયું વિ૦ કરમશૂટ કરાવે એવું. ૦ર ઈરછેલું પ્રાપ્ત કરવા, કરવત વડે શરીર વહેરાવીને પ્રાણત્યાગ સ્ત્રી કરમટ; માથાફેડ. ૦ફેરિયું વિ૦ જુઓ કરમટિયું. કરો.] -તિ ૫ર કરવતથી કામ કરનારે; વહેરણિયે.-તી હવે મું. માથાવેરે; જજિયાવેરો (૨) નસીબમાં લખાયેલી વેઠ. સ્ત્રી, નાનું કરવત (૨) નીનું એક એજાર (૩) એક જાતની -માધમી –રમી) વિ. કર્મધર્મ અનુસારનું; ભાગ્યને આધીન | ઘોડાગાડી, તી દાવ ૫૦ કુસ્તીને એક દાવ [દુકાળ -માળું વિ૦ કર્મવાળું, –મી વિ૦ નસીબદાર (૨) ધનાઢય કરવ વિ. ઓછા પાકવાળું (વર્ષ) (૨) ન ખરડિયું; નાને કરમ સ્ત્રી [..] ઉદારતા (૨) કૃપ; મહેરબાની. બક્ષિસ સ્ત્રી| કવિલું ન૦ (કા.) કલંક; લાંછન ભાગ્યશાળીપણું (૨) ક્ષમાશીલતા; રહેમૈયત (૩) સખાવત; કરવાલ સ્ત્રી. [સં.3, -લું ન૦ તલવાર; ખડ્ઝ ઉદારતા. ૦બી સ્ત્રી મહેરબાની કરવી તે
કરવીર ન૦ [i.] એક ફૂલઝાડ; પેળી કરેણ (૨) તેનું ફૂલ કરમ–મિય) પં[જુઓ કિરમ] કૃમિપેટમાં થતો એક જીવ કરવું સક્રિ. [સં. , પ્ર. ] આચરવું; બનાવવું; જવું; કરમકથા સ્ત્રી, જુઓ “કરમ'માં
ઘડવું; ઉપજાવવું વગેરે (૨) અન્ય ક્રિ સાથે આવતાં તે ક્રિયામાં કરમક પું. [fil] એક શાક, કોબી
બીજી આનુષંગિક ક્રિયાઓનો ભાવ ઉમેરે. ઉદા. “જેવું કરવું', કરમકહાણી, કરમટ જુઓ ‘કરમમાં
પૂછવું કરવું? (૩) ક્રિશ્ના ભૂતકાળના રૂપની સાથે વપરાતાં કરમજ-છ જુઓ ‘કિરમજ’માં
સાતત્યને ભાવ બતાવે. ઉદા - જોયા કરવું', બોલ્યા કરવું'. કરમણવું અક્રિટ જુએ કણમણવું; કચવાવું [ નવ એનું ફળ કરવું કારવવું સક્રિ. સાંગોપાંગ કરવું (૨) ક્રિયાથી બધી કરમદી સ્ત્રી,-દj[સં. મર્ડ, પ્રા. રરમ એક ફળઝાડ.-૬ રીતે પરવારવું. [કરી જેવું = અજમાવવું; પ્રયોગ કર. કરી કરમબક્ષિસ, કરમબી જુઓ ‘કરમ’ [..]માં
લાવવું =તેયાર કે પૂરું કરીને લાવવું]. કરમલડે, કરમલે(–ળા) ૫૦ કિં. ર૨ +fમ?] સાથે; | કરવેરો કર+વેરે] કર કે વેરે કુલેર (૨) જુઓ કરમે
કર પં. [કરવું] કરી જાણનારે; કરનાર કરમરે પુત્ર જુઓ ‘કરમમાં [ અજમે; એક વસાણું કરે j૦ જુઓ કરવો કરમાણી અજમો ૫૦ [૫. નર્મન, કિન ઉપરથી] કિરમાણી | કરશણ ન૦ જુઓ કણસવું] ઠંડું (૨) વાવેતર; મેલ (૩) કરમાધમો(–રમી) વિ૦ જુએ “કરમમાં [ચીમળાવું; વિલાવું | સિં, શર્વેળ] ખેતી. –ણી પુ. ખેડૂત કરમાવું અક્રિ. [૪. | + માન ? f, ગુર્ના , મ. મળ] | કરસડું ૧૦ જુઓ કણસલું
[ચીથરું કરમાળ સ્ત્રીજુઓ ‘કરમાં
કરસફ સ્ત્રી [મ, {] શાહીના ખડિયાને ચ - દાટો (૨) કરમાળું વિ૦ જુઓ “કરમ'માં
કરસંપાત, કરસંપુટ,કરસૂવ(-વા) સિં] જુઓ ‘કરમાં કરમિયે પૃ૦ જુઓ કરમ (કૃમિ)
કરસડી સ્ત્રી કરાંઠી (સુ.) કરમી વિ૦ જુઓ “કરમ'માં. ૦વટું ન૦, ૦વટો પુત્ર કરમીપણું કરસકે પુત્ર (સાવરણાના કામને) કરાંડીને ઝડ કરમુક્ત વિ૦ –ક્તિ સ્ત્રી [સં.] જુએ “કર’માં [માતાનું નૈવેદ્ય | કરંક પું; ન૦ [] હાડપિંજર (૨) [લા.] મડદું; શબ કર છું[સં. રમે] દહીં તથા જીરુંમીઠું નાખેલે ભાત કે તેનું | કરંજ ન૦ [i.] એક ઝાડ; કણજી કરમે સ્ત્રી કરડાવું તે; લચક.-ખાવી =કરડાવું] | | કરં છું. [૪. શારંગ] કુવારે

Page #205

કરંટ]
૧૬૦
[કયું
કરંટ [૪] વીજળીનો પ્રવાહ (૨) વિ૦ ચાલુ; જેમ કે, “કરંટ કરાંટુ (રા') ૧૦ (ચ) [જુએ કરેટ] ખરે, એકાઉન્ટ
[–દિ પુત્ર કંડિયે કરાડી (૦) સ્ત્રી સાંડી; કપાસ તુવેરની સૂકી સોટી, -નવ સાંઠી કરં, ૦ક સ્ત્રી [i] કરંડિયે. -દિકા સ્ત્રી, નાને કરંડિયે. - કરાંડીને ભાગ; સાંઠી કરં વિ૦ [પ્રા. પરંત કૃ{] કરે એવું; ઉધોગી
કરાંશી (૦) સ્ત્રી સુતારનું એક ઓજાર કરા ! બ૦૧૦ [૪. વ૨, ૦૩. પ્રા. રબા] આકાશમાંથી પડતા | કરિણી સ્ત્રી [8]હાથણી
કુદરતી બરફના કકડા. [-પઢવા = કરાને વરસાદ થવો.] કરિયાણું ન૦ [મ. fk{Iળા, . નાના, સં. નવાળ, પ્રા. રિકરાઇયત સ્ત્રી [મ. Ifહેવત] સૂગ; અણગમે
માળ] ગાંધીને ઘેર મળતું એસડ, મસાલો વગેરે (૨) ગાંધિયાટું કરાઈપું ['કરવત’ ઉપરથી; હિં, વર તી] કરવતિય (૨) સ્ત્રી | કરિયાતું ન[, f*ld, f, fજરાત, મ. f/Éત] એક ઔષધિ [કા.] દવાની કેશ (૩) પરાઈ
કરિયાવર પં[ઉં. વર +fat] કરકરિયાવર; પહેરામણી; રીત કરાખી સ્ત્રી, સીવણમાં વળણના ભાગે (જેમ કે, બગલ) આગળ કરી મું. [સં.) હાથી મુકાતી ત્રિકેણા કાર કાપલી; કાપી
કરી સ્ત્રી[જુએ ચરી] પથ પરહેજી (૨) અને (૩) એક કરાજી સ્ત્રી [ક + રાજી] નાખુશી
વનસ્પતિ. [-પાળવી = પરેજી રાખવી] કરા સ્ત્રી [fહં. કાર] ખડક (૨) ઊંડા ખાડાની ઊભી કેર; [ કરી,૦ને અ[‘કરવું' પરથી અવકૃ૦]-ને લીધે, કારણે [હતે.) ભેખડ (૩) પર્વતની છે (૪) S૦ ઊંચે છોડ (કા.). -ડી સ્ત્રી, કરીને અ૦ જુઓ કરી (૨) નામે (જેમકે, દશરથ કરીને એક રાજા પર્વતની સાંકડી ને ઊંચી ફાટ; બે (૨) ધરે (૩) નદીને ભેખ- કરીમ વિ. [..] દયાળુ; ઉદાર ડવાળે કાંઠે (૪) સનીનું એક ઓજાર. - ૫૦ જુએ કરાડ | કરીર ૦ [૩] એક વનસ્પતિ; કેરડો ૧,૨ (૨) જે આડા લાકડા ઉપર વહેરવાનું લાકડું મુકાય છે તે કરુણ વિ૦ [8,] દયાજનક; શેકકારક (૨) ૫૦ [કા. શા.] અષ્ટકરાટ (રા') પું[મ.] એક મહારાષ્ટ્રી બ્રાહ્મણ જાતિ
રસમાં એક. ૦તા સ્ત્રી૦, ૦૫રિણામક વિ૦ “જિક'; કરુણ કરાડી સ્ત્રી, - ૫૦ જુઓ ‘કરાડ’માં
પરિણામવાળું. પ્રશસ્તિ સ્ત્રી, કરુણરસથી ભરેલી પ્રશસ્તિ; કરાડે (રા') પં(સુ) [મ. ] કુહાડી
કાવ્યનો એક પ્રકાર, એલીજી'. ૦રસિક વિ૦ કરુણરસનું, –વાળું કરાણી ! [સરખાવો મ. Rાની] વહાણને નિરીક્ષક, વહાણનો કરુણ સ્ત્રી [સં.] દયા; અનુકંપા. [–આણવી -આવવી,
કારકુન કે ભંડારી (૨) વિ૦ કરતું કારવતું; કરી જાણે એવું; કરો કરવી, લાવવી] (૨) વિ. સ્ત્રી શ્રુતિના પાંચ પ્રકારોમાં કરાફાત વિ. [સર૦ મે, ૨/માત] જબરું; ચમત્કારી (કા.) એક (દીસા, આયતા, મૃદુ, કરુણા, મધ્યા).૦કર વિ[+મા+] કરાબીન સ્ત્રી [1] જુઓ કડાબીન
દયાનિધેિ; દયાળુ. જનક વિ૦ કરુણા ઉપજાવે એવું. નિધિ કરામણ ન૦, ૭ી સ્ત્રી (જુએ કરવું] કરવાની મજૂરી (૨) પં. દયાને ભંડાર. ૦પાત્ર વિ. [ +] દયા (૨) ન૦
કરવાની આવડત- બી(૩)[‘કામણ’ કે ‘કરામત” ઉપરથી {] જાદુ દયાગ્ય મનુષ્ય. Á વિ૦ [ + ગાá] કરુણાથી આદ્ર; દયાથી કરામત સ્ત્રી[A] કારીગરી (૨) કળા; કસબ (૩) હિકમત, ગગ ગ્લ, ૦વંત, ૦ળ(–ળું) ૩૦ દયાળુ યુક્તિ (૪) ચાતુરી; ખૂબી (૫) બનાવટ (૬) ચમત્કાર; જાદુ. કરુણાશ સ્ત્રી કરુણતા –તી વિ૦ [+ ઈ] કરામતવાળું
કરુણાંત વિ. [સં. + અંત] કરુણ અંતવાળું(૨)૧૦ “ટ્રેજેડી'. કરાયું ન૦ જુઓ કયું - સેનાનું એક ઓજાર
૦૭ ૧૦, નૃતિકા સ્ત્રી કરુણાંત કૃતિ; ટ્રેજેડી કરાયું (રા') ૧૦ જુઓ કયું - ચણતર
કરવ અ૦ ફટફટ કરવું તે કરાર પં[મ.] કબૂલાત; ઠરાવ (૨) દુઃખની શાંતિ; નિરાંત; | કરૂ૫–૫) વિ૦ [ક + રૂ૫] કદરૂપું આરામ. દાદj+. ઢાઢ] કબૂલાતને કાગળ (૨) સુલેહ કરંટું–હું) (રે' ?) ન૦ જુઓ ખરેટું (૨) ધીમાની છાસ (૩) શાંતિની અરજ, ૦નામું, ૦૫ત્ર ન ઠરાવપત્ર; લખત; દસ્તાવેજ | [, વર ઉપરથી] દેવીને અપાતી વાર્ષિક ભેટ (૨)સંધિપત્ર. અબદલે પુત્ર થયેલા કરારમાં સુધારે વધારે કરવો | કરેઠી સ્ત્રી, જુઓ કળાઠી તે ‘નેવેશન. ૦મંગ ૫૦ કરાર ભાંગવે તે; “બ્રીચ ઓફ | કરડું વિ૦ [જુએ કરડું] બેસ્વાદ કોન્ટેક્ટ'. ૦૬ સ૨ ૦િ કરાર કરવો; ઠરાવવું (૫)-રી વિ૦ | કરે ૫૦ [જુએ કરાડો] રેંટિયાની ઊભી થાંભલી કરાવાળું; શરત થયેલું (૨) સ્ત્રી કરાર; શાંતિ; નિરાંત | કરેણ સ્ત્રી, – પં. [ä, જો એક ફૂલઝાડ. –ણુ નબ૦૧૦ કરાલ –ળ) વિ. [ā] ભયંકર; બિહામણું (૨) ઉગ્ર; તીવ્ર (૩) | કરેણનાં કુલ ઊંચું (૪) સ્ત્રી કાળી તુળસી (૫) j૦ કસ્તૂરીમૃગ. –લિની | કરે(-) j૦ [૩. હાથી (૨) સ્ત્રી હાથણીસ્ત્રી દુર્ગાનું એક ભયંકર સ્વરૂપ(૨)ભયંકર સ્ત્રી–લી વિ૦ ભયંકર | કરેપ ડું [હિં. રે, . જો] એક જાતનું રેશમી કાપડ - સાડી મોં ફાડીને ગાનાર (સંગીત)
કરેલું ન [સર૦ હિં. વરે, મ. સા ] એક જાતનો મગદળ કરાવવું સક્રિટ કરવું'નું પ્રેરક, હાવવું સક્રિ(પ્રેરક) | (વ્યાયામ માટે)
ક્રોધની ઝાળ કરાવું અક્રિ. “કરવું'ને કર્મણિ
કળિયે | કરેળી સ્ત્રી [. 18/૪ ઉપરથી?] મેટી બૂમ; ચીસ (૨) ક્રોધ; કરાળિયે ૫૦ [., ૩. લુઝા] માટીનાં વાસણ વેચનારે; | કયું રે) ન [‘કરો' ઉપરથી] ભારતની બંનેમાંની કઈ પણ કરાંજ (૧) સ્ત્રી કરાંજવું તે. ૦૬ અક્રિ. ઝાડે ફરતાં ગુદાને | એક બાજુના કરાનું ટાળપડતું ચણતર જોર આપવું (૨) ઘણા જોરથી બોલવું
કરૈયું ન સનીનું એક હથિયાર

Page #206

કરો]
૧૬૧
[કપર
- કરે (રા') પું[સં. 12] ઘરની બાજુની દીવાલ
જુઓ ‘કર્ણમાં કરેચ પુંઠ + ક્રૌંચ (૨) તેતર
કર્ણાટક ૫૦; ન૦ (સં.) દક્ષિણ હિંદુસ્તાનને એક પ્રાંત. -કી કરેચળી સ્ત્રી, જુઓ કરચલી
વિ૦ કર્ણાટકનું; તે સંબંધી (૨) સ્ત્રી, કર્ણાટકની સ્ત્રી કરેe(–ટિ) [i], –ી સ્ત્રી, ખોપરી [બાધા; વ્રત | કર્ણામ પં. [ā] માછલાં તથા તેવાં પ્રાણીઓના કાનમાં કરેઠ સ્ત્રી[ હિં. નર્ટ, વટ] શરીરનું પાસું(૨) જુઓ કરેઠી] | એક પથ્થર જેવો અવયવ કરેઠી સ્ત્રી બાધા વ્રત
કર્ણાસ્થિ ન [સં.] કાનનું અને કર્ણપ્રદેશનું હાડકું કરે હું નવ પરંપરા ચાલ; રિવાજ (૨) રાઠું; આડું
કર્ણિક પૃ. [] વહાણનો સુકાની; ખલાસી કરેઠ સ્ત્રી [સં. કોઢ] બરડાની ઊભી હાડમાળા; પૃષ્ઠવંશ (૨) | કર્ણિકા સ્ત્રી [સં.] કળી; બીજકોશ (૨) હાથીની સંઢની અણી
બરડે, ૦રજજુ સ્ત્રી૦ કરોડમાંથી પસાર થતું જ્ઞાનતંતુનું દોરડું (૩) વચલી આંગળી (૪) લેખણ કરે ! [સર૦ હિં, મ.] કેટિ; સે લાખ. (–ાધિ) પતિ કણિકાર ! [4] એક ફૂલઝાડ, કરેણ (૨) એક ઝાડ; ગરમાળ
પું કરોડ રૂપિયાને આસામી – ધણી; મોટો ધનવાન કણિની સ્ત્રી [સં.] ગર્ભાશયનો એક રોગ કરેહ-જુ સ્ત્રી, જુઓ “કરેડમાં
કણેન્દ્રિય સ્ત્રી [i] સાંભળવાની ઈદ્રિય; કાન કરેલ પુંજુઓ કળાયલ] મેર [ભાલ](૨)સ્ત્રી, જુઓ કોયલ | કણે પકર્ણ –-ણિ) અ [.] જુઓ કર્ણાકર્ણિ કરેળિયો ! [ā, ક્લિ, રે. કોઢિ] એક જીવડું(૨)ચામડીને | કર્તદેતી વિ૦ [.] કાપવા માટે જોઈતા તીણા દાંત કે દાંતાવાળું
એક રોગ (૩) એક વનસ્પતિ; કાગડોળિયે (૪) [જુઓ કરા- | (૨) ન૦ એક પ્રકારનું પ્રાણું ળિયો માટીનાં વાસણ વેચનારે
કર્તન ન [i] કાપવું કે કાતરવું તે (૨) કાંતવું તે કર્ક [ā] કરચલે (૨) એક રાશિ (૩) ધોળો ઘોડો. રેખા | કર્તરિયેળ પું[.] જેમાં ક્રિયાપદ કર્તા પ્રમાણે નતિ અને
સ્ત્રી વિષુવવૃત્તની ઉત્તરે ૩૩ ૨૭” અક્ષાંશની ગેળરેખા.૦વર્તુલ | વચન લેતું હોય તે પ્રયોગ [વ્યા.] (–), વૃત્ત ન કર્થરેખાનું વર્તુલ. –કયું[+] કર્ક | કર્તરી સ્ત્રી [i] કાતર રાશિનો સૂર્ય
કર્ત(~ર્ત)થ વિ. [૪] કરવા ગ્ય; કરવાનું (૨) ન૦ કામ; કર્કેટ, ૦૭[સં.] જુઓ કઈ ૧, ૨.-ટી(—ટકી)સ્ત્રીકરચલી કર્મ (૩) ફરજ (૪) વર્તન. ૦કર્મ ન કર્તવ્ય; ફરજ, ૦તા સ્ત્રી, કર્કટિ(–) સ્ત્રી [સં.] કાકડી
[ “કર્કટ'માં કર્તવ્યબુદ્ધિ. ધુરા સ્ત્રી- કર્તવ્યન્ટ ઝેસરી. નિષ વિટ કર્તવ્યકર્કટી સ્ત્રી[જુએ કરકટી] ઠાઠડી (૨) જુએ “કર્કટિ' અને પરાયણ. નિષતા, નિષ્ઠા સ્ત્રી- કર્તવ્યમાં નિષ્ઠા, કર્તવ્યપરાકર્કર વિ૦ [] કઠણ (૨) હાડકું (પરીને હાડકાને ટુકડે ! , યણતા. ૦૫રાયણ વિ. પિતાના કર્તમાં પરાયણ – મંડયું કરેખા, કર્કવર્તુલ(–ળ), કર્કવૃત્ત [ā] જુઓ “કર્કમાં રહેનાર. ૦૫રાયણતા સ્ત્રી૦. ૦પાલન ન કર્તવ્યનું પાલન. કર્કશ વિ. સં.] ઠાર; આકરું (૨) કડવાબોલું(૩)ઘાતકી; નિર્દય. બુદ્ધિ સ્ત્રી, કર્તવ્યની ભાવના કે સમજ. ૦ભાન ન કર્તવ્યનું -શા વિ૦ સ્ત્રી કંકાસિયણ; વઢકારી
ભાન. ૦ભૂમિતિ સ્ત્રી (ગ.) “પ્રેકિટકલ જ્યોમેટ્રી' કર્ક ધુન્ધુ ) સ્ત્રી [સં.] બોરડી
કર્તા(ર્તા) વિ. [.] કરનારું બનાવનારું (૨) પુંકરનાર - કર્ક ! [સં.] જુઓ “કર્ક માં
બનાવનાર માણસ; રચયિતા. ભુજ પુત્ર ઉચ્ચાલનમાં જોર કે કર્કોટ,૦, પૃ. [] (સં.) નાગોને એક નાયક
વજન આપવાની બાજુને ભાગ. (૫. વિ.). ૦હર્તા-સ્નપું કર્ણ ૫૦ [i.] કાન (૨) [..] કાટખૂણત્રિકોણમાં કાટખૂણાની | સરજનાર અને નાશ કરનાર (ઈશ્વર)(૨) સર્વોપરી સત્તા ધરાવનાર સામેની બાજુ (૩) સુકાન (૪)[સં.] કુંતીને સૂર્યથી થયેલો પુત્ર. | પુરુષનું મુખ્ય ધણી. –ર્તાર પુત્ર કિરતાર, ભ્રષ્ટ [કરવાને માટે ૦૬ નવ હૃદયને ઉપ ખંડ કે ખાનું; “રિકલ' (શ. વિ.). | કર્તમ અ[.] કરવાને માટે.-મકર્તમ અ૦ (ધારે તે) કરવા ન કહુ-કેર) વિ. કાનને કટુ - કઠોર લાગે એવું. કંડ(-) | કર્તવિ૦ (૨) ૫૦ [4] જુઓ કર્તા. ૦ત્વ ન કરવાની - રચવાની ૫કાનનો એક રોગ. ગેચર વિટ સંભળાય એવું. ૦ચ્છેદ શક્તિ; કાર્યશક્તિ (૨) કર્તાપણું. ૦૦વાન વિ૦ કાર્યશક્તિવાળું. પુંકાન વીંધવા કે કાપવા તે. શ્વાર ૫૦ સુકાની; નેતા. ૦૫ટેલ હત્વ (વિહીન વિ. કાર્યશક્તિ વિનાનું, વશક્તિ સ્ત્રી. ન કાનને પડદે; ડૂમ'. ૦પાક ૫૦ કાન પાક તે; એક રોગ. વાચ્ય વિ. [વ્યા.] જેમાં કર્તાનું પ્રાધાન્ય હોય એવું (વાકય). ૦૫ાલી સ્ત્રી, કાનની બૂટ, પિશાચ પું; ન કાનમાં ભાવી | સ્વાભિમાન ન કરું છું - હું કર્તા છું એવું અભિમાન કહે એવું મનાતું પિશાચ - ત. (૦પિશાચી સ્ત્રી ). પ્રદેશ | કર્તવ્ય હતા, ૦ધુરા, નિષ્ઠ, નિષ્ઠતા, નિષ્ઠા, ૦૫રાયણ, પુંકાનની આજુબાજુનો શરીરનો ભાગ. ૦ફ લન કાનમાં | ૦૫રાયણતા, બુદ્ધિ, પાલન, ભાન ન૦ જુઓ ‘કર્તવ્યમાં પહેરવાનું ફૂલ; સ્ત્રીઓનું એક ઘરેણું. ૦મૂલ(ળ) નવ કાનના | કર્તા વિ૦ (૨) ૫૦, ૦હર્તા છું. [.] જુઓ “ક”માં. -ગાં મૂળ આગળને શરીરના ભાગ. રેખા, લીટી સ્ત્રી, જુઓ | શ્રી. કર્તાનું સ્ત્રીલિંગ કર્ણોગ.]. ૦ધ ૫૦ કાન વીંધવો તે, શક્તિ સ્ત્રી સાંભળવાની | કર્દમ પં. [] કાદવ; કીચડ. ૦ભૂમિ સ્ત્રીકાદવવાળી જમીન શક્તિ. ૦શુલ(–ળ)ન, કાનમાં થતું શળ – સણકો. સ્ત્રાવ પં કર્નલ પું[૪] સૈન્યને એક મોટો અધિકારી કે તેનું પદ યા કાનમાંથી પરુ ઝરવું તે. - ણિ અ [વં.] એક કાનેથી બીજા | પદવી કે ઇલકાબ કાને એમ ફરતું. –ણુટ નકાનના આકારનું એક વાજિંત્ર | કર્પટ ન [] કાપડકપડું (૨) ચીથરું; જાને ગાભ ષ્ણુટ ન [4.] (સં.) કર્ણાટક પ્રાંત (૨) એક વનસ્પતિ (૩) | કર્પર ન. [૪] પરી (૨) કલેડું ઠીબ ઠીકરું

Page #207

કપરી]
૧૬૨
[કર્ષણ
કર્પરી સ્ત્રી [i] એક ઔષધિ; ખાપરિયું (૨) ઠીકરી નસીબને આધીન એવું. ૦વાદ પુંકર્મને લગતે વાદ (૨) કમ્પસ ૫૦ કિં.] કપાસનું ઝાડ (૨) કપાસ
પ્રારબ્ધવાદ; દેવવાદ. ૦વાદી વિ૦ (૨) પુંકર્મવાદમાં માનનાર. કર્પર ન૦ [૩] કપૂર. ગૌર વિ. કપૂર જેવું ઘેલું
વિપાક કર્મપાક. ૦વીર વિટ કર્તવ્ય કર્મ કરવામાં વીરકર્થ [] ઘર બહાર ન નીકળવા – જાહેર રસ્તા પર ન | બહાદુર (૨) પુંએ માણસ. ૦વ્યતિહાર પૃ૦ ક્રિયાનું આવવા ફરમાવતે એક પ્રકારને હુકમ
સામસામે થવું તે (૨) [વ્યા.] સમાસની એક જાત. ઉદા મુક્કાકર્બર વિ. [] કાબરું; કાબરચીતરું
મુક્કી. ૦થતિહારવાચક વિ૦ કર્મવ્યતિહાર બતાવનારું. ૦૨શીલ કર્મ ન [૪] ક્રિયાનું કાર્ય; કામ (૨) પ્રવૃત્તિ, ધંધે. ઉદા. વૈશ્યકર્મ | વિ. પ્રવૃત્તિશીલ; ઉઘમી. સંગ કું. સાંસારિક કર્મો અને તેનાં (૩) આચરણ; ધર્મકર્મ (નિત્યાદિ) (૪) [લા.) કરમ; નસીબ; ફળ પ્રત્યેની આસક્તિ. સંજોગ પુંભાવિને યોગ; નસીબને પૂર્વજન્મનાં કર્મ (૫) કર્તવ્ય (૬) કુકર્મ; પાપ (૭) જેની ઉપર | તાકડો. સંન્યાસ ૫૦ કર્મને ત્યાગ (૨) કર્મફળનો ત્યાગ. ક્રિયા થતી હોય તે (વ્યા.)[-ફટવું=જુએ નસીબ ફૂટવું. બાંધવાં, સંન્યાસી ૫૦ કર્મસંન્યાસ કરનાર. સાક્ષી પુરા કર્મને જેનાર –બંધાવાં = જેમનું સારું મા હું ફળ ભેગવવું પડે તેવાં કર્મ કરવાં. પુરુષ(૨) કર્મના પરિપાકને અનુભવ લેનાર પુરુષ. સાધન ન કર્મના ભેગ પેક બ૦ ૧૦ દૈવયોગ; પ્રારબ્ધ. કર્મનાં કાળાં, કર્મ સિદ્ધ કરવા જરૂરી સાધન. સિદ્ધિ સ્ત્રી કર્મફળની પ્રાપ્તિ (૨) –નાં કુંડાળાં ન૦ બ૦ વ૦ નસીબના ભંડા લેખ. -નું પાનું કાર્યમાં સફળતા, સ્થાન ન કાર્યાલય; કામધંધે કરવાની જગા. ફરવું =નસીબ ઊઘડવું; સારી દશા થવી.] ૦કથા સ્ત્રીજુઓ ૦હી (Gણું) વિ૦ અભાગિયું; કમનસીબનર્માચરણન કરમકથા. ૦કપાટન, નસીબનું બારણું. ૦કર વિ. કર્મ કરનાર [+આચરણ કર્મ આચરવાં તે; વર્તન.-ર્માતીત વિઅતીત] (૨) પુંકામ કરનાર માર. કર્તા . કર્મરૂપ કર્તા (વ્યા). કર્મથી અતીત - પર.-ર્માધિકાર ! [+અધિકાર]ધર્મકર્મને
કહ–હા) વિ. + મરછમાં આવે ત્યાં પગલું ભરીને ખેઢાવતાં અધિકાર – ગ્યતા. -ર્માધીન વિન્ + અધીન] કર્મવશ; દેવાજેનાથી સેનામહોરોની કઢા નીકળે તેવું (માણસ), ૦કાર(~રી) ધીન.-ર્માનુરૂપ વિ. [+ અનુરૂપ] કર્મને અનુરૂપ; જેવાં કર્મ પું કામ કરનાર; કાર્યકર્તા (૨) મજાર (૩) કારીગર (૪) કર્યા હોય એ પ્રમાણેનું નસીબ પ્રમાણેનું. -ર્માનુષ્ઠાન ન લુહાર (૫) બળદ. કાં નવ ધર્મક્રિયાઓ અને ધર્મકર્મોને [+અનુકાન] પિતાનાં કર્મધર્મ કરવાં તે-નુસાર અ+અનુલગતે વેદનો ભાગ (૨) એમાં બતાવેલી ધાર્મિક ક્રિયાઓ અને સાર] કર્મને અનુસરીને. -ર્માનુસારી વિ. કર્મને અનુસરતું કર્મો. ૦કાંડી વિ૦ કર્મકાંડને અનુસરનારું. કુટ શ્રી. કર્મકાંડી આંતર ન [+ અંતર] શુભ કારજમાં અને ખાસ કરીને અઘરકડા કુટ. ૦કૌશલ ન૦ કામ કરવામાં કુશળતા. ક્ષેત્ર ન ! | ણીમાં વિધિયુક્ત જે કર્મ ગેર કરાવે છે તે (૨) બીજું કામ (૩) કર્મભૂમિ (ભારતવર્ષ). ૦ગતિ સ્ત્રીકર્મની ગતિ; નસીબ. | યજ્ઞાદિ ધર્મવિધિ બંધ હોય ત્યારે નવરાશનો વખત ૦ચંઠાળ ૦ કર્મને ચંડાળ; અધમ, દુરાચારી. ૦ચારી વિ. કર્મણિ વિ. [સં.] (વ્યા.) કર્મ પ્રમાણે જાતિવચન છે. લેનારું. કામકાજ કે નેકરી કરનાર. ૦ર વિ૦ (૨) પુંકામર; દ્વિતીયા સ્ત્રી, કર્મ અર્થે વપરાતી બીજી વિભકિત. પ્રયોગ કામમાં ચરદાનતનું. ૦જ વિ૦ કર્મમાંથી નીપજેલું (૨) ૫૦ | j[વ્યા.] જેમાં કર્મ પ્રમાણે ક્રિયાપદ જાતિ અને વચન લેતું હોય કળિયુગ (૩) વડ. ૦૭ વિ૦ આહનિક કર્મમાં ચુસ્ત; કર્મનિષ્ઠ | એવા પ્રયોગ. વાચ્ય વિકર્મ પ્રમાણે જાતિ અને વચન લેનારું (૨) કર્મકુશળ (૩) બાહ્ય આચારમાં આગ્રહી. ૦૭તા સ્ત્રી.. | કર્મણક સ્ત્રી [i] મનોરંજન
[ સ્ત્રીકુશળતા તંત્ર ન૦ કર્મનું તંત્ર. દંઢj૦ કર્મની સજા. ૦દોષ ૫૦ કર્મને | કર્મય વિ. [.] કુશળ; હોશિયાર (૨)ન, ઉદ્યોગ, પ્રવૃત્તિ. છતા દેવ-ભૂલ (૨) કર્મનું મા ડું પરિણામ (૩) પાપ; દુર્ગુણ. ૦ધારય | કર્મ તંત્ર, વેદોષ, ૦ધારય, નિષ્ઠ, નિષ્ઠા, ન્યાસ, ૦૫રાપું[વ્યા.] જે તપુરુષ સમાસમાં બન્ને પદે સમાનાધિકરણ | યણ, ૦૫ાક, ૦૫ાશ, ફલ(ળ), બંધ(ન), બાધ, હોય તે સમાસ, ઉદા. મહારાજા. ૦નિષ્ઠ વિ૦ કર્મકાંડમાં આસ્થા- ભૂમિ, ભ્રષ્ટ, માર્ગ, મીમાંસા, વેગ, ૦ગી જુઓ વાળું –ચુસ્ત (૨) કર્તવ્યપરાયણ. નિષ્ઠા સ્ત્રી પોતાનાં કર્મોમાં કર્મમાં અથવા શાસ્ત્રવિહિત કર્મોમાં નિકા. ન્યાસ ૫૦ કર્મ ઈશ્વરને | કર્મરી સ્ત્રી, [ā] એક વનસ્પતિ, વંશલોચન અર્પણ કરી દેવાં તે. ૦૫રાયણ વિ. કર્મ કે કામકાજમાં લીન કર્મ રેખા, વત્તા, વશ, ૦વાદ, ૦વાદી, વિપાક, વીર કે એકાગ્ર. પાક ૫૦ કર્મનું પાકવું તે; કર્મફળ. ૦૫ાશ પું વ્યતિહાર(વાચક), શીલ, સંગ, સંજોગ, સંન્યાસ કર્મબંધન. ૦ફલ(–ળ) ન૦ કર્મનું ફળ – પરિણામ. બંધ છું, (સી), સાક્ષી, સાધન, સિદ્ધિ, સ્થાન, હીણ(–ણું), બંધન ન૦ કર્મનું બંધન. ૦બાધ j૦ કર્મને બાધ – દોષ. -ર્માચરણ, -મતાંત,–ધિકાર, -ર્માધીન, ર્માનુરૂપ, ભૂમિ સ્ત્રી, કર્મ કરવાનું ક્ષેત્ર (૨) ધર્મકર્મ કરવાનો દેશ -ર્માનુષ્ઠાન, ર્માનુસાર(~રી), ર્મા તર જુએ “કર્મમાં (ભારતવર્ષનું એક વિશેષણ). ૦ભ્રષ્ટ વિ૦ કર્તવ્યકર્મથી ભ્રષ્ટ – કર્મિષ્ટ વિ. [ä.] કર્મ કરવા પર પ્રીતિવાળું (૨) કાર્યકુશળ વિમુખ થયેલું. ૦માર્ગ શું કર્તવ્યકર્મથી અથવા કર્મકાંડને અનુ- | કમાં વિ. [.] નસીબદાર (૨) ઉઘોગી [ ‘ઇંદ્રિય’માં) સરવાથી મોક્ષ મેળવવા માર્ગ. ૦મીમાંસા સ્ત્રી. કર્મની કર્મેન્દ્રિય સ્ત્રી [સં.] સ્થળ કામ કરવાની ઇન્દ્રિય (જુઓ ફિલસૂફી; કર્મ સંબંધી વિચારણા (૨) પૂર્વમીમાંસા. વેગ પુ. | કર્વનક ન૦ એક પક્ષી કર્મમાર્ગની સાધના (૨)નસીબ જોગ. ભેગી ૫૦ કર્મવેગને | કર્ષ ૫૦ [4.] એક પ્રાચીન તેલ (૨) ખેંચાણ. ૦૭ વિ. [...] સાધક. ૦રેખા સ્ત્રી ભાવિસૂચક રેખા - અંકે (૨) નસીબ. | ખેંચે – આકર્ષે એવું (૨) પુંખેડૂત. ૦ણ ન [i] ખેડ; ખેતી ૦વતા સ્ત્રી [સં. વ4 + તા] કર્મ કરનારા હોવું તે. ૦વશ વિ૦ | (૨) ખેંચતાણ (૩) આકર્ષણ

Page #208

૧૬૩
[ કલંકી
કષી વિ૦ કિં.] ખેંચનારું (સમાસમાં અંતે) (૨) પુંખેડૂત થવું. -ઘડવી = લખવા માટે છોલીને તૈયાર કરવી. –ચાલવી, કલ ૫૦ [સં.] એક અવાજ; ગુંજન (૨) કળા; માત્રા (પિંગળ). -ચલાવવી = વગર રોકાયે સારી રીતે લખાવું, લખવું.-રાપવી ૦કલ પુંપક્ષીઓને કલરવ(૨)ગુંજારવ (૩)કલબલ મનુષ્ય યા = કલમ કરેલી ડાળી જમીનમાં વાવવી. -લાગવી=(કાયદાની પશુપક્ષીઓને મિશ્ર ધ્વનિ. ૦રવ પુંમધુર ધ્વનિ (ખાસ કરીને કલમ) લાગુ પડવી – થવી; તે પ્રમાણે કામ થવું.] ૦કશ વિ. પંખીઓને.)
[1.]લેખણ વાપરી જાણનારું(૨) j૦ લહિયે (૩) લેખક; કુશળ કલ(ળ)કલ(–ળ)વું અક્રિટ જુઓ કકળવું
લેખક; મુસદી. ૦કશી સ્ત્રી કલમ વાપરવી તે, સુંદર છટાદાર કલ(ળ)કલા(–ળા), ૫૦, કલકલા(–ળા)ણન[. ઉપ- લખાણ કરવું તે. ૦કસાઈપું. કઠેર લેખક. ૦ર વિ૦ રથી] કકલાણ; ઘાંઘાટ
લખનાર. છેતરાશ ૫૦ [i] કલમ ઘડવાને ચપુ (૨) કલમ કલકલિયે ૫૦ એક પક્ષી. કેઢિયે પં. એક પક્ષી
ઘડનાર આદમી. ૦ત્રાંસ (૦) વિ૦ કલમની માફક ત્રાંસું. દાન કલકે ૫૦ [i, શરુ ઉપરથી] ઘોંઘાટ; શોરબકેર
(–નિયું) નવ કલમ રાખવાની ભગળી – પેટી, ૦બદ્ધ, બંદ વિ. કલખણું વેિ[જુઓ કુલક્ષણ] અપલક્ષણવાળું
શબ્દબદ્ધ કરાયેલું – કલમથી ચેકસ લખાયેલું; લેખિત. બંદી કલખાપરી સ્ત્રી, -રો ૫૦ [સં. ૧૯૫ +વર્ષ; મ.] પકવેલી સ્ત્રી. કલમવાર -પૅરા પાડીને કરેલું ચિક્કસ લખાણ (૨) ટાંચ;
અથવા બાળેલી માટીની એક ઓષધિ (૨) જસતનો એક ક્ષાર જસી (૩) જસ કરેલી વસ્તુઓની યાદી (૪) કોઈ પણ ભાગની કલખણ ન૦ જુઓ કુલક્ષણ
વ્યવસ્થા કે કામકાજનું ધોરણ બતાવતી તપસીલ (૫) કેલકરાર; કલગી સ્ત્રી [તુff] મુગટ અથવા મસ્તક પર મૂકવાને એક શરત. ૦બહાદુર, બાજ વિ૦ કલમ વાપરવામાં કુશળ. બાજી શણગાર; મંજરી(૨) કુને ગેટ (૩) એક શાક્ત લાવણી. દાર સ્ત્રી કલમ વાપરવાની કુશળતા. ૦વાર અ૦ દરેક કલમ-ફકરાના વિ૦ [.] કલગીવાળું
ક્રમથી કે તે પ્રમાણે. –મી વિ. કલમ કરીને ઉગાડેલું (ઝાડ) કલમેર (ગેર) સ્ત્રી [કલગીદાર ?] એક કીમતી રેશમી વસ્ત્ર; બાંટ કલમલ, કલમલો ૫૦ જુઓ કરમલડે (૨) કલ(–ળ)જુગ ૫૦ જુઓ કળિયુગ [પાણી પિચી કાદવની જગા કલમવાર અ૦ જુઓ ‘કલમમાં
[‘કલમ'માં કલ(–)ણ ન૦ [‘કળવું' ઉપરથી] કળી - ઊતરી જવાય એવી કલમી મું. [સં., . રામ] એક જાતના ચોખા (૨) વિ૦ જુઓ કલત્ર ન૦ [.] વહુ; પત્ની [મ.] અંગ્રેજી ચલણનું (નાણું) કલમી,૦ન સ્ત્રી, વહાણની ડેલકાઠી; નાને સઢ કલદાર વિ૦ [કલા + દાર] હુન્નર – કળાવાળું (૨) [સર૦ હિં, | કલમેશરીફ j૦ [જુઓ કલામેશરીફ] કુરાન કલન ન [4.3 કળી જવું - સમજવું તે (૨) પકડવું – ઝાલવું તે | કલમ ડું [.] કુરાનનું મૂળ સૂત્ર - ફરમાન; ઇસ્લામનું દીક્ષા(૩) ગર્ભાધાન થયા પછીની ગર્ભની શરૂઆતની સ્થિતિ; ‘ઝાઈગેટ’ | વા. [-પ૮ =(વિધિસર કલમે બલીને) મુસલમાન થવું.] કલના સ્ત્રી [સં] સમજણ; ગ્રહણ (૨) અડસટ્ટો (૩) પિછાન કલર . [૬] રંગ કલપ(-) j૦ [, વેદ = મે પર પડતા ડાઘ] વાળ રંગવાની કલરવ j૦ [સં.] મધુર વનિ.જુઓ “કલ'માં [જને સમુદાય એક બનાવટ. [–લગાવ = વાળ કલપથી રંગવા.]
કલરળ પુંઘાંઘાટ; મેટ કલબલાટ (૨) કલરવ; મધુર અવાકલપવું અક્રિ. [સં. વહ ? ? કે ગુ. કપાત ઉપરથી ] ઝરવું | કલવવું સક્રિટ ખીજવવું (૨) રડવું; કલ્પાંત કરવું (૩) સક્રિ. [. વર્ષ ઉપરથી] સારવું કલવાર સ્ત્રીદૂધિયા સેપારી (શ્રાદ્ધ); મરનાર વાંસે પુણ્ય કરવું; કરવું. કપાવવું (પ્રેરક) કલ(–ળ)વું સક્રિ. [સં. ૧૭] કળવું; સમજવું કલપાંત પું; ન૦ + જુઓ કપાત
કલો ૫૦ [4. ઇલ્યવર્ત; પ્રા. ર૪વત] કવલ કળિયે (૨) પરકલક જુઓ કલીપ
ણવા આવેલા વરને ઊધલતાં પહેલાં કન્યાપક્ષ તરફથી એકલા કલકત ન [..] વહાણનાં પાટિયાં બરાબર બેસાડી કયાંય હવા કાચ કંસાર – ખાવાનું કે પાણી પેસી ન શકે એવું કરવાની ક્રિયા
કલશ પં. [સં.] કળશ; લોટ (૨) દહેરા ઉપર મુકાતું ઘડાના કલબલ સ્ત્રી[. શા ઉપરથી વાતચીતથી થતે આ ઘોંઘાટ; આકારનું ધાતુ કે છેનું શિખર - ટોચ. –શી સ્ત્રી, નાને કલશ શોરબકોર (૨) ન સમજાય તેવું બોલવું તે. -લાટ ૫૦ ઘોંઘાટ; (૨) એક વાદ્ય શેરબર
કલશેર પું[સં. 18 +0. રો] કલરવ; મધુર શોર કલમ [મ., .] લેખણ (૨) દસ્કત (૩) ચિત્રકારની પીંછી (૪) | કલહ પુ[] કાજે; કંકાસ; લડાઈ. પ્રિય વિ૦ કલહ જેને [લા.] લેખનશક્તિ; ચીતરવાની છટા (૫) કલમની પેઠે ત્રાંસી વહાલે છે એવું.-હાંતરિતા વિસ્ત્રી [ + અંતરિત] ધણી સાથે કાપીને રોપવાને કરાતી છોડ કે ઝાડની ડાળી કે તે વડે થયેલો કલહ કરી રૂસણું લઈ બેઠેલી (સ્ત્રી) (૨) પતિને અનાદર કરી છોડ કે ઝાડ (f) કંડિકા; લખાણમાં પડેલ ક્રમિક ભાગ (જેમ | રિસાયા પછી શેક કરતી (નાયિકા) [કા.શા.]. કે, કાયદાની કલમ) (૭) કરારની શરત (૮) [લા.] ભાષા કે | કલહંસ પું[.] હંસ (૨) એક છંદ લિપિ. ઉદા ત્રણ કલમ જાણનાર. [–કપાવી = આબરૂ જવી | કલહાંતરિતા વિ૦ સ્ત્રી, જુઓ “કલહમાં (૨) બરતરફ થવું. –કરવી = સારી જાતને ઝાડની ડાળી બીજા કલંક ન [.] ડાઘ; લાંછન; બટ્ટો (૨) આળ. [–ઉતારવું, ઝાડ ઉપર બાંધવી (૨) લાંબી ડાળીને જમીનમાં દાબવી, જેથી -ઈ નાખવું = આળ-બદનામી દૂર કરવાં. ચવું,ચાટવું, ત્યાં મૂળ નાખી ન છોડ તૈયાર થાય. કરવું = કાપી નાંખવું; | -બેસવું લાગવું =લાંછન લાગવું.] -કિત વિ. [ā] કલંકખંડિત કરવું. - કાપવી = લેખણમાં કાપ મુકવો (૨) બરતરફ | વાળું; કલંક પામેલું. –કિની વિ૦ સ્ત્રી [સં.] કલંકવાળી. -કી

Page #209

કલંકી,−ગી ]
વિ॰ કલંકવાળું (૨) પું॰ ચંદ્ર
કલંકી,—ગી પું॰ [i. hળ] જુએ કહ્કી – અવતાર કલંક વિ+જુએ કલાંઠ [મદારી (૪) વર્ણસંકર આદમી કલંદર પું॰ [મ.] એક જાતના ફકીર (૨) નિસ્પૃહ માસ (૩) કલા(–ળા) સ્રી॰ [i.] કેાઈ પણ વસ્તુના એક ભાગ (૨) ચંદ્રના સેાળમા ભાગ (૩) ‘મિનિટ'; (ખૂણાના) અંશ ડિગ્રીના સાઠમા ભાગ (ગ.) (૪) કાલમાન (૫) યુક્તિ; હિકમત (૬) હુન્નર; કસબ (૭) સાંદર્યયુક્ત રચના કે તેવી હિકમત. .॰કાર પું॰ કલાયુક્ત રચના કરનારા પુરુષ. (કવિ, ચિત્રકાર, શિપી ઇત્યાાંદ), કીય વિ॰ કલાને લગતું. કૈાશલ્ય ન॰ કળાની આવડત – હોશિયારી (૨) હુન્નર-ઉદ્યોગની આવડત, ધર પું॰ મેર (૨) ચંદ્ર (૩) કલાકાર. ધરી સ્ત્રી૦ કલાધર સ્ત્રી, નાથ પું॰ ચંદ્ર. નિધિ પું જુએ કલાધર. અંધ પું॰ ઉચ્ચારણના કાલમાનને આધારે રચાતું પદ કે પ્રબંધ વગેરેના વર્ગ. ॰ભવન ન॰ હુન્નર કળાની શાળા. ૦ભંઢાર ૧૦ કલાકૃતિઓના ભંડાર કે સંગ્રહસ્થાન. ૦ભિજ્ઞ વિ॰ [+અભિજ્ઞ] કલાનું જાણકાર; કલાવાન. મીમાંસા શ્રી કલાનું શાસ્ત્ર કે તત્ત્વદર્શન, ૦રસ પું૦ કલાના રસ. ૦૧તંસ પું૦;
|
નવ
[+અતંત્ત] કળાનું ભ્ષણ; કળાઓમાં શ્રેષ્ઠ. ૦૨તી વિ શ્રી કળા-કાંતિવાળી (ર) નૃત્યાદિ કળા જાણનારી (૩) સ્ત્રીએક વીણા.૦યંત વિકલા જાણનારું.વંતણ, જ્યંતી વિસ્રી૰ નૃત્યાદિ કળા જાણનારી. ૦ઞાન વિકળા જાણનારું – કળાવાળું (૨) પું૦ ચંદ્ર. ૦વિધાન ન૦ કલાની રચના – સર્જન. વિધાયક
વિ॰ કલાવિધાન કરનાર
કલાઈ સ્રી॰ [તું. ાવા, પ્રા. ાઝ્મા = કાણીથી કાંડા જેટલા હાથ. હિં. બા = કાંડુ] મગદળ – નેડીની એક કસરત કલાઈ સ્રી॰ [મ.] એક ધાતુ (ર) વાસણ પર ચડાવાતું કલાઈનું પાતળું પડે. [−કરવી = વાસણ પર કલાઈનું પડ કરવું (૨) મંડવું. -કરાવવી = [લા.] બધા વાળ સુંડાવી માથું કલાઈ કરાવ્યા જેવું કરવું] ૦ગ્રા, ગાર(–રા), વાળા પું॰ વાસણની કલાઈ કરનારો. સફેતા(–દે) પું॰ કલાઈની રાખ કલાક પું॰ [. વōn ઉપરથી ? મેં.] ૬૦ મિનિટ જેટલો સમય.
|
શીશી સ્ત્રી॰ રેતી ગરવા પરથી સમય જોવાની શીશીનું યંત્ર કલા(—ળા)કાર, કલાકીય, કલાકોશલ્ય [સં.] જુએ ‘કલા’માં કલાનું વિ॰ [ ક +લાગ] સારા લાગ – મેખ વગરનું; કથેાલું કલા(–લે)ડું (લા', લે') ન॰ જુઓ કલેહું. –ડી સ્ક્રી॰ નાનું કલાડું કલાદ પું॰ [i.] સેાની કલા(–ળા) ૦ધર, ૦ધરી, નાથ, નિધિ [ä.]જીએ ‘કલા’માં કલાપ પું॰ [ä.] સમૂહ (ર) મારનાં પીંછાના સમૂહ (૩) ભાથેા (તીરના) (૪) ઘરેણું (૫) મ્યાન (૬) ચંદ્ર. —પી પું॰ [i.] માર કલાપીટ સ્ત્રી૦ [તું. + પીટ (પીટવું)] શેરબકાર (૨) રડારોળ લાલ ન [સં. નુઁ + લ] કાનનું એક ઘરેણું; કાકરવું કલા(−ળા)બંધ પું॰ [ä.] જુએ ‘કલા’માં
કલાબૂત પું॰ [ા. બાવજૂન] કસબ; સેાનેરી અથવા રૂપેરી તારથી વીંટેલા રેશમના તાર
૧૬૪
કલા પું॰ [મ. ાવ્ ] બાંયને કાપ (૨) બે છેડા સાંધવા વચ્ચે નખાતી લોઢાની કડી [‘કલા'માં કલાભવન, કલાભંડાર, કલાભિજ્ઞ, કલામીમાંસા જુએ /

[ કલા(−ળે)
કલામ સ્ત્રી॰ [મ.] વાણી; વાકય; શબ્દ(ર) કડી; કૈંકરા (૩)લખાણ કલામે શરીફ પું॰ [].] કુરાન
કલાર (લા') પું॰; ન૦ (જેમ કે, બેડિયા કલાર) એક વનસ્પતિ કલાલ પું [હૈં. બા. ા, સં. વા] દારૂના દુકાનદાર. ૦ખાનું ન॰ દારૂનું પીઠું (૨) [લા.] વ્યસનીઓને ભેગા થવાનું ઠેકાણું. ૦૩(~ણી) સ્ત્રી॰ કલાલની સ્ત્રી. –લી સ્ત્રી, ~હ્યું ન॰ કલાલના – દારૂ વેચવાના ધંધા
કલાવતંસ, કલા(~ળા)વતી [સં.]જીએ ‘કલા’માં કલા(-ળા)વવું,॰પટાવવું સક્રિ॰ કળથી સમાવવું; પટાવવું(૨) ‘કલવું’નું પ્રેરક [જીએ ‘કલા’માં કલાવંત, ૦૩, –તી, કલાવાન, કલાવિધાન, કલાવિધાયક કલા(-ળા)નું અક્રિ॰ ‘કલવું’નું કર્મણિ કલાંકલાં(૦)અ૦ [સં. ∞ ઉપરથી ] સંપૂર્ણ ખીલેલું હોય એમ કલાંš (૦) વિ॰ [ક + લાંઠ] લાંઠ; તેાફાની અને લુચ્ચું કલાંઠી (૦) સ્ત્રી॰ પાંસળી (૨) પાસું; કરોડ
કલિ(−ળિ) પું॰ [સં.] ટંટો; કજિયા (૨)લડાઈ; યુદ્ધ (૩) કળિયુગ (૪) [i.] કળિયુગના અધિકાતા પુરુષ – અસુર (૫) [લા.] પાપની બુદ્ધિ. કાલ(−ળ) પું॰ કળિયુગના સમય. ॰મલ પું૦ કલિના મેલ – ખરાબ અસર; પાપ. યુગ પું॰ ચાર યુગમાંના છેલ્લા યુગ; અધર્મના સમય (જીએ યુગ) કલિકા સ્ત્રી॰ [i.] અણખીલેલું ફૂલ; કળી કલિકાલ(−ળ) પું॰ [સં.] જુએ ‘કલિ’માં કલિત વિ॰ [સં.] કળાયેલું; જાણેલું; સમાયેલું કલિમલ, કલિયુગ [ä.] જુએ ‘કલિ’માં
કલિલ વિ॰ [i.] −થી ઢંકાયેલું; -થી ભરેલું (૨) મિશ્રિત (૩) અભેદ્ય (૪) ગહન (૫) ન૦ ગોટાળે [પ્રાંત; ઓરિસા કલિંગ ન॰ [ä.] એક પક્ષી (૨) પું૦ (સં.) પ્રાચીન ભારતના એક કલિ(ળિ)ગઢ(−ડું) ન॰ [સં. હિંમ] કાલિંગડું; તડબૂચ કલિંગા પું॰ જુએ કાલિંગડો (રાગ)
કલિંદ પું॰ [i.] (સં.) એક પર્વત (૨) સૂર્ય (૩) એક વનસ્પતિ. કન્યા સ્ત્રી૦ (સં.) યમુના, કાલિંદી
લીલ વિ॰ [.] મંઢ, સુસ્ત (૨) કમ; એકું (૩) નાનું; છે. ક્ષુષ વિ॰ [×.] કાદવવાળું; મેલું; (૨) દુષ્ટ; ધાતકી (૩) પાપી (૪) ન૦ કાદવ; મળ (પ) પાપ. —ષિત વિ॰ જુઓ કલુષ (૨) કચવાયેલું; રિસાયેલું
કલેકટર પું [.] જિલ્લાના વડા મહેસૂલી અમલદાર કલેજું ન॰ [સં. વાય, કા. હ્રાનિ] પત્ત ઉત્પન્ન કરનારા અને શિરાએમાંનું લેહી સાફ કરનારો એક મોટો માંસલ અવયવ; કાળજું (૨) [લા.] હૃદય (૩) મન; અંતઃકરણ કલેડી સ્ત્રી [વે. વાહી ? ત્રુએ કલોડી] કલેાડી; એકે વેતર ન થયેલી ગાય કે ભેંસ [શેકવાનું શાણકું – ઠીકરું કલેડી (લે’) સ્ત્રી॰ [વે. બાó1] નાનું કલેહું. −ં ન॰ રોટલા કલેવર ન॰ [É.] શરીર, ખાળિયું
લેસર ન॰ એક પક્ષી
કોઁદુ પું॰ [ä.] બીજના ચંદ્રમા
લૈયા પું॰ (સં.) કનૈયા, કુંવર = કનૈયા જેવા અતિપ્રિય પુત્ર કલે(−ળેા) (લેા', ળા') પું॰ [સર॰ મ. લ્હો, ધ્વન્દ્વો] જુઆ

Page #210

કચડી]
૧૬૫
[ી
કલહ (પ.)
કમેશરીફ ૫૦ [4. શામેારી] કુરાન; કલમેશરીફ કલેચડી સ્ત્રી, જુઓ કરચલી
કલ્યાણ વિ. [ā] શુભ શ્રેય; મંગળ (૨) સુખકર; ભલું (૩) કલે હું ન૦ જુઓ કરે ડું
સુંદર; સરસ (૪) નવ સુખ આબાદી (૫) શ્રેય; કુશળ () પું કલેડી (લે) સ્ત્રી (રે. મલ્હોડી] વાછડી; નાની ગાય; કલેડી એક રાગ. ૦કર વિ. કલ્યાણ કરે એવું. ૦ર્તા વિ૦ (૨) પં. કલાપનતા સ્ત્રીસિં. ૪ +૩૫નતા ? હિ.] મધ્યમ ગ્રામની એક જુઓ કલ્યાણકારી. ૦કારી વિ. કલ્યાણ કરે એવું (૨) j૦ મૂર્ખના (સંગીત)
કલ્યાણ કરનાર પુરુષ. ૦કૃત વિ. [સં.] કલ્યાણકારી; ભલું કરનાર. કલોલ ! જુઓ કલેલ
૦મતિ(ત્તિ) વિ. કલ્યાણની મૂર્તિ જેવું (૨) સ્ત્રી કલ્યાણરૂપકલાંજી સ્ત્રી[f. દૈની] શાહજીરું
કલ્યાણની મૂર્તિ. ૦રાજ્ય નવ પ્રજાના સમગ્ર કલ્યાણ માટે કલક વિ૦ [i] પાપી (૨) પુંઠ પાપ (૩) દંભ, છેતરપિંડી (૪) ચાલનારું રાજ્ય - એક રાજકીય આદર્શ; “વફેર સ્ટેટ'. –ણું કીચડ; કચરો (૫) વાટીને બનાવેલો ; લુગઢી (ઔષધ સ્ત્રી કલ્યાણ કરનારી દેવી (૨) સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી (૩) ગાય; વગેરેની) (૬) કાનનો મેલ
વાછડી (૪) વિ. સ્ત્રી કલ્યાણકારી; મંગળમય કલિક(–૯૯ી) [] વિષ્ણુને દશમે અને છેલ્લે અવતાર
કલ્યાણમસ્તુ સિં.] ‘કલ્યાણ થાઓ' એ આશીર્વાદ કલ્ચર ન [$.] સંસ્કાર; ઉછેર (૨) સુધારે; સંસ્કૃતિ. ૦મેતી કલા ડું બ૦ ૧૦ [. = જડબું, ગલકું; મ.] ગાલ લમણા ન બનાવી મેતી
ઉપરના વાળ (ભિયાથી જુદા) ક૯૫ ૫૦ [ā] બ્રહ્માને એક દહાડે, અર્થાત્ ૪,૩૨૦,૦૦૦,૦૦૦ | કલી સ્ત્રી, (જુઓ કડલી, લં] હાથના કાંડાનું એક ઘરેણું. વને સમય (૨) ધર્મકર્મને વિધે (૩) વિહિત વિકલ્પ (૪) | - હું ન૦ સ્ત્રીના પગનું એક ઘરેણું આચાર (૫) એક વેદાંગ જેમાં યજ્ઞક્રિયા ઈત્યાદિને ઉપદેશ છે કલી સ્ત્રી, નાનો કલ્લે (૨) હાથની આંગળીઓ વડે (તિયા (૬) સંકલ્પ (૭) અભિપ્રાય (૮) રેગને ઉપચાર; ચિકિત્સા(૯) | કે સાડી જેવા કપડાને વાળીને મૂકવા માટે) કરાતી ગડી (૩) શબ્દને અંતે “જેવું, સટશના અર્થમાં (ઉદાદ્વીપકલ્પ). ૦૩ | એક ભાઇ. [-કરવી,-પાઠવી =તેમ ગડી કરી કપડું બરોબર કપના કરનાર; શોધક. ૦કતા સ્ત્રી૦, ૦તર, ૦મ ન૦ જુએ | લપેટવું - વાળવું.]-લે પૃ(ઘાસ ઈનો) હાથમાં માય એટલે ક૯પવૃક્ષ
જ; કેળિયું (૨) પ્રસવમાં મદદ કરવા માટે તે વખતે સ્ત્રીની ક૯પન ન૦ [i] કલ્પવું તે
કેડના ભાગ ઉપર હાથથી કે પાટાથી કરવામાં આવતું દબાણ. ક૯૫ના સ્ત્રી. [] નવું ચિંતવી કે ઉપજાવી કાઢવાની શકિત (૨) |. [ કરે = હાથથી ધારા ઈવને એકઠું કરવું (૨) પ્રસવમાં કલાથી હરેક વાતની મનમાં જે પ્રથમ રચના થાય તે (૩) ધારણા; ખ્યાલ | મદદ કરવી.] (૪) તરંગ; બુટ્ટો. ૦ચક્ષુ ન કહપનાની કે કલ્પના રૂપી આંખ. | કલું ન૦ જુઓ “કલી'માં
ચિત્ર નવ કલ્પના વડે ખડું કરેલું ચિત્ર. તીત વિ[+અતીત] | કલે ૫૦ જુઓ “કલી' (ગડી)માં (૨) [સં. ; પ્રા. વ©; કલ્પનામાં ન આવે તેવું; તેનાથી પર. ૦તીતતા સ્ત્રી- [+ અતી- | મ. કન્ઝા] ઘોંઘાટ; શોરબકેર તતા]. ૦બલ(–ળ) નવ કલપનાનું બળ. ૦વાદ કળા એ કલેલ પં. [.] મેજું; ઘડો (૨) આનંદ; આનંદથી ઊભરાવું અનુભવ કરેલી કલ્પના છે એવો વાદ વિલાસી વિ૦ (૨) | તે. ૦૩, -લી વિ૦ કલેલ કરનારું; કલ્લોલ કરતું –બોલતું ૫૦ કપનામાં વિલાસ કરનારું -- તેમાં રાચનારું. શક્તિ સ્ત્રી | (પક્ષી). ૦વું અ૦ ક્રિ. કલ્લોલ કરવું. -લાવવું પ્રેરક), લાવું નવું ચિંતવી કે ઉપજાવી કાઢવાની શક્તિ. ૦શીલ વિ. કલ્પના (ભાવે). –લિની સ્ત્રી નદી કરવાના વલણ -સ્વભાવવાળું. સૃષ્ટિ સ્ત્રી કલ્પનાની સૃષ્ટિ; | કલહાર ન૦ જુઓ કલાર મને રાજ્ય. –નીય વિ૦ કલ્પી શકાય એવું, -નેન્થ વિ. [+ | કવ અ [સં. 1, પ્રા. , fછું. મ]+ કયારે (પ.) ઉથ] કલ્પનામાંથી ઊઠતું - જન્મેલું. –નોત્તેજક વિ. [+ઉત્તેજક] | કવખત ; સ્ત્રી[ક +વખત] ખરાબ–અયોગ્ય-અશુભ સમય કલ્પનાને ઉત્તેજે એવું
કવણું વિ૦ [+વગ] વગ- સગવડ વગરનું (૨) કલું કપલતા સ્ત્રી [સં.] જુઓ કલ્પવૃક્ષ [–વવું (પ્રેરક)] | કવિ ચસક; આંકડી (૨) [ક +વગે] ખરાબ લત્તો કઃપવું સત્ર ક્રિ. [સં. 1] કલ્પના કરવી. [પાવું (કર્મણિ); કવચ ન [] બખતર (૨) તાવીજ; ભૂત, પિશાચ કે મઠાટથી કઃપવૃક્ષ ન [સં.] નીચે બેસનાર જેને સંક૯પ કરે તે વસ્તુ આપે શરીરનું રક્ષણ કર મનાતે મંત્ર એવું મનાતું સ્વર્ગનું એક કાલ્પનિક ઝાડ
કવચ સ્ત્રી[. કપિકું; . વિ(-,-૧)છું; મ. વૈવકપર્વ ન [નં.] વૈક કર્મોના વિધિઓનું શાસ્ત્ર; એક વેદાંગ | કુરરી] એક વનસ્પતિ; કૌવચ. ૦બીજ,ચું ન૦ એનું બીજ (૨) [જેન] સાધુઓ માટે આચાર વર્ણવતું ધર્મપુસ્તક કવચન ન [ક +વચન] કુવચન
પાંત ૫૦ [૪] કલપને અંત; જગતને પ્રલયકાળ (૨) ન૦ | કવચી ન [સં.] બખતર જેવી કઠણ ચામડીના કેટલાવાળું પ્રાણી રડારોળ; અતિશય રડવું -શેક કરે તે
કાચું ન૦ જુઓ કવચ બીજ પાંતર ન [4] બીજો કપ [ કપિલ વસ્તુ; કલ્પના; યુક્તિ કવછટ સ્ત્રી મહેનત વૈતરું (૨) ઋતુ કાળ; અટકવાને સમય કહિત વિ૦ [.] કાપેલું (૨) જોડી કાઢેલું બેટું (૩) ન૦ | કડવું અક્રિ. [ક +વડવું(વડવું)] બગડવું; વંj(૨)જુદા પડવું કમ્ય વિ. [4.] કલ્પનામાં આવે એવું; કલ્પનીય
કવડી સ્ત્રી [સર૦ મ.; જુઓ કેડી] કેડી (૨) મેઈ-દંડાની કલ્મષ પુંછન [.] મેલ કાળાશ (૨) પાપ(૩) (ર.) એક નરક | રમત રેવાકાંઠા તરફ)

Page #211

કવણ ]
કવણુ સ॰ [ત્રા.][ાણ] કયું (૫.) કવન ન॰ [ä.] કવિતા કરવી તે (૨) કવિતા. —ની પું॰ કવિતા કરનાર પુરુષ; કવિ; ભાટ (૩) સ્ત્રી॰ કહેતી; કહેવાની ઢબ કવયિત્રી સ્ત્રી॰ [સં.] સ્ત્રી કવિ
કવર ન॰ [.] પરબીડેયું (૨) પુસ્તકનું પૂરું [ કાબરચીતરું કલર ન॰ [સં.] મીઠું (૨) પું॰ પાઠક; વક્તા (૩) વિ॰ વિચિત્ર; કવરક પું॰ [સં.] કેદી; બંદીવાન
કવરધું વિ॰ [સં. + વૃત્ત] વાંકું; તીક્ષ્ણ; કટુ (વચન) કવરાપ સ્ત્રી॰ [ક + વરાપ] ખેતીમાં વરાપ ન હોવી તે કવરાવવું સક્રિ॰ કાવરું – કાયર કરવું; હેરાન કરવું (૨) [જીએ ‘કવવું’] વર્ણન કે કવિતા કરાવવી; ‘કવવું’તું પ્રેરક
કવરી શ્રી॰ [સં.] કખરી
કલરું ન॰ [સં. વુ+વર : ] કજોડું (૨) વિ॰ જુએ કવર (?) કવરી પું॰ [ક +વરો] અણઘટતા વર – ખર્ચ કવર્ગ પું॰ [F.] જુએ ‘ક’માં
કવણું સ્ત્રી• [ઙ + વર્ણ] હલકી વર્ણ – જાતિ (૨) વિ॰ તેવી જાતિનું કવલ(~૧) પું॰ [ä.] કાળિયા; ગ્રાસ
કવલી વિ॰ સ્ત્રી॰ (કા.)વાડુંબતાવ્યા વિના દેહવા દે એવી(ગાય) કવલું ન૦ [સર૦ મેં. લોજ, હિં, જ્વ] નળિયું (૨) માલારિયું
(૩) વિ॰ પૂર્ણ; કામળ
કવલે(લૅ') સ્ત્રી॰ [કુ + વલે] ખરાબ વલે – દશા
કવવું સક્રિ॰ [ä. ; પ્રા. ñā] કવિતા કરવી (૨) સ્તુતિ ગાવી વખાણવું (૩) વર્ણવવું
કવવું અક્રિ॰ [કા.] કળવું; કળતર થવું
કવશ વિક્ + વશ] તાબેદાર; પરાધીન(૨)સ્ત્રી એપટી;અડચણ કવળ પું॰ [જુએ કવલ] કાળિયા
કવણું વિ॰ જીએ કવલું (૨) [ક +વળ] ન ગેગઢતું; કઠતું કવા પું॰ મેાલમાં જિવાત કે સડો પડવા તે
કલા, ન્યુ પું॰ [ક + વાયુ] પ્રતિકૂળ પવન (૨) પ્રતિકૂળ સમય, સંજોગ કે વાતાવરણ. [-પેસવેલ્શ (શરીરમાં)=શરીર બગડવું. કવાટ શ્રી॰ [ક +વાટ] કુમાર્ગ
કવાણ ન॰ [ક + વાણા] ખોડખાંપણ, લાંછન. —હું વિ॰ કવાણવાળું (૨) ન૦ ખોડખાંપણ
કવાબ પું॰ [જુએ કબાબ] માંસનું ભજિયું – મૂડિયું
કવાયત સ્ત્રી॰ [ત્ર. વાર્ ઉપરથી] હિલ; લશ્કરી તાલીમ; પરેડ (૨) તરતીબ; તાલીમ. “તી વિ॰ કવાયત પામેલું; તાલીમવાળું; તાલીમબદ્ધ [વાળું કવાયુ પું॰ [ક + વાયુ] જીએ કવા. —યું વિ॰ પ્રતિકૂળ; કવાકવાર પું॰ [કુ+વાર] અશુભ દિવસ – સમય(૨)ન॰[સં.] કમળ. ~રે અ॰ અશુભ દિવસે કે સમયે વારી સ્ત્રી અપકીર્તિ
કવારે અ॰ જુએ ‘કવાર’માં
કવા(-વા)લ પું॰ [જીએ કવ્વાલ] ગવૈયા (૨) એક રાગ. લી સ્ત્રી॰ ગઝલ (ખાસ કરીને સૂફીવાદની) (ર) ખ્યાલટપ્પાનું ગાણું કવાનું અક્રિ॰ [‘કવા’ ઉપરથી] શરીરમાં કવા પેસવે; શરીર બગડવું (૨) કથળવું; વણસવું (૩)વસૂકી જવું(૪)વાવાવું;નિંદાવું કવાનું અક્રિ॰ ‘કવવું’નું કર્મણિ. –વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક)
૧૬૬

[ ક⟨-સ)ણી
કવાસ પું[કુ + વાસ]કઠેકાણું; કુસ્થાન (૨)સ્ત્રી॰ નઠારી વાસ-ગંધ કવાસ સ્ત્રી॰ જવ, મધ અને મીઠાની મેળવણીનું પેય કવિ પ્॰ [ä.]કાવ્ય – કવિતા કરનાર(૨) ભાટ. ૦કપિત ન્યાય પું॰ કાવ્યસૃષ્ટિના ન્યાય. કુલ ન॰ કવિના સમુદાય. કુલગુરુ પું॰ કવિએમાં શ્રેષ્ઠ કવિ. છૂટ સ્ત્રી॰ કાવ્યનાં પ્રાસ,માત્રામેળ ૪૦ અર્થે શબ્દના રૂપમાં ફેરફાર કરવાની છૂટ કવિ લે તે. જેમ કે, ‘વસ્તુ’નું ‘વસ્ત’. જન પું॰ કવિ માણસ (ર)(બ૦ ૧૦) કવેલા ક; કવિઓ. ૦૪નેચિતવિ॰ [+ઊંચત]કવિજનને શેાભે એવું. ત ન॰ એક જાતની કવિતા; મનહર છંદ. તડું ન॰ (તુચ્છકારમાં) કવિતા. તા સ્ત્રી॰ કાવ્ય(૨)પદબંધ (૩)કાવ્યના ગુણ (૪) પું૦ (૫.) + કવિ. ~ ન૦ પદ – કાવ્ય રચવાની શક્તિ (૨) કવિપણું (૩) કાવ્યના ગુણ. ત્થમય વિ॰ કાવ્યના ગુણ ભરેલું. ત્વરીતિ સ્ત્રી॰ કવિતા દ્વારા ભાવ પ્રગટ કરવાની રીતિ. ત્વશક્તિ સ્ત્રી॰કવિતા રચવાની શક્તિ,યણ સ્ત્રી॰ + કવયત્રી, યન પું॰ બ૦ ૧૦ (૫.) કવિઓ. ૦રાજ પું॰ મેટા – ઉત્તમ કવિ. ૦૧ર પું૦ શ્રેષ્ઠ – ઉત્તમ કવિ. સમ્રાટ્,-વીશ્વર[+ Ëર], -વીંદ્ર પું॰ [ + ફ્ન્દ્ર] સૌથી મોટો કવિ. –વીશ્વરતા સ્ત્રી૦ કવિદ્યા સ્ત્રી॰ [ ક્ +વિદ્યા] ખેાટી વેવા; ઠગાઈ (૨) મેલી – મંત્રતંત્રની વિદ્યા [જીએ ‘કવિ’માં કવિયણ, કવિયન, કવિરાજ, કવિવર, કવીશ્વર, કવીંદ્ર પું॰ કવેણ ન॰ [કું+વેણ] ખે!હું – અટેત વેણ; અપશબ્દ કવેળા સ્ત્રી॰ [કુ + વેળા] કવખત
કવેણુ વિ॰ [તું.] થોડું ગરમ; નવશેકું કન્ય ન॰ [i.] પિતૃને આપેલ પિંડ, ભોજન ઇ૦ કવાલ પું[Ā.]કવાલ; કવાલી ગાનારો.-લી સ્ત્રી॰ નુએ કવાલી કશ (શ, ?)શ્ર૰[તં. દુરી, જોરા]નરાશ; કાશ (૨)[સં. રા]વરત કશ(સ) શ્રી॰, ૦૩ ન॰ [તું. બૈરા]અંગરખું, બંડી વગેરે ભીડવાની નાની દોરી હોય છે તે (બટનને બદલે) કશ(—સ)ણું ત [જીએ કસલું] હું...
કશમકશ સ્ત્રી॰ [hī.] ખેંચતાણ (૨) ધમાધમ; ઝઘડો કશા સ્ર॰ [i.] ચાબુક
[છે') કશાલા પું॰ અચે;મીડ(જેમ કે, ‘ધરમાં કામના કશાલા બહુ પડે કશી(–સી)દો હું ઈંટ અથવા નળિયાંને ખૂબ । તપાવીને તેના રસને બનાવેલા કીટો (૨)[Ā.]જરીનું ભરતકામ. [—કાઢવા, –ભરવા =જરીનું ભરતકામ કરવું]
કશું [હિં. જછુ; નં. નીદરા ? foશ્વેત ?] સ૦(૨)વિ॰ કોઈ; કાંઈ (અનિશ્ચિતાર્થક). ૦૬ સ૦ (૨) વિ॰ કોઈકે; કાંઈક. ન્યુ સ (ર) વિ॰ કશું પણ. -શે અ॰ કયાંક ? કોઈ જગાએ ?. શેક અ॰ કયાંક. –શેય અ॰ કયાંય
કશે(સે) પું॰; ન॰; ॰કા સ્ત્રી॰[i]કરોડ(બરડાની).નલિકા સ્ત્રી કરોડરજ્જુ [ન॰ પાપ (૪) દુઃખ; ઉદાસી કશ્મ(–મ)લ વિ॰ [i.] ખરાબ; ગંદું (૨) નામેાશીભરેલું (૩) કશ્યપ પું॰ [ä.] કાચબા; કચ્છપ (૨) (સં.) એક ઋષે (દેવે, દાનવા ઇના પિતા), તન, ॰સુત પું૦ (સં.) સૂર્ય કષ(–સ)ણી સ્ત્રી॰ [સં. પ્, પ્રા. 5 = કસવું] કસેાટી (૨) કસેાટીની વેળા; આપત્તિ; દુઃખ (૩) [જીએ ‘કશ’ (સ્ર॰)] વાંસળી; પૈસા ભરવાની લાંબી, કેડે બંધાય એવી કથળી

Page #212

કષાય]
૧૬૭
[કસવાડે
કષાય વિ. [] જુઓ કષાયિત (૨) પું, કાવે; ઉકાળો (૩) | કસદ કું. [મ. વર] મકસદ; હેતુ (૨) શિશ તૂર (ક ) સ્વાદ (૪) ગેસવો –ભગ રંગ (૫) કાટ; મેલ; | કસદાર, કસનળી, કસ૫દી જુઓ “કસ j૦ માં કાળપ (૬) પાપ (૭) [જેન] ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ એ | કસબ ! [4. વસ્ત્ર] ધંધા રોજગાર; કામ (૨) હુન્નર; કળા; ચારમાંનું કઈ પણ. –યિત વિ૦ રંગેલું; રંગવાળું થયેલું (૨) | કારીગરી (૩) કળા કુશળતા; નિપુણતા (૪) અનીતિનું કામ. ૦ચોર ભગવું (૩) કસાણું; બેસ્વાદ (૪) કષાય - વિકારવાળું
૫૦ પિતાનો હુન્નર બીજાને ન દેખાડે એ; આવડ સંતાડનાર કષ્ટ ન [4] મહેનત; શ્રમ (૨) દુઃખ; સંતાપ. ૦કથા સ્ત્રી, આદમી (૨) ધંધામાં ઠગારો. ૦ચેરી સ્ત્રી, કસબચોરનું કામ. દુઃખની વાત. ૦કારક વિ૦ કષ્ટ કરે એવું. કાલ(ળ) j૦ ૦ણ, –બાતણ સ્ત્રી વેશ્યા.-બી વિ૦ કળાકુશળ; નિપુણ (૨) કષ્ટનો સમય.૦તા સ્ત્રી કષ્ટ હોવાં તે; તેવી દશા.દાયક, ૦દાથી, | ૫૦ હુન્નરકળા જાણનાર; કારીગર [ બી વિ૦ કસબવાળું
~દ વિકષ્ટ આપે એવું. મેચન વિ૦ કષ્ટમાંથી ઉગારે એવું(૨) | કસબ (ભરતકામ, વણાટમાં વપરાતો) સેનારૂપાનો બારીક તાર. નવ કષ્ટમાંથી ઉગારવું તે. ૦૬ સક્રિકષ્ટ આપવું; પીડવું. સાધ્ય | કસબર,-રી, કસબણ, કસબાતણ જુઓ “કસબ'માં વિ, કષ્ટથી સધાય એવું. ૦હારી વિ૦ કષ્ટ હરે એવું કાર્તવ કસબાતી વિ. [1.] કસબામાં રહેનારું; કસબાનું. –તણ સ્ત્રી૧૦ [+માર્ત] સ્ત્રીઓનો એક રોગ, જેમાં આર્તવ - રજસ્ત્રા- | કસબાતી સ્ત્રી (૨) જુઓ કસબણ વમાં બહુ કષ્ટ થાય છે. -ખાવું અક્રિટ દુ:ખ પામવું; પીડાવું કસબી વિ. જુઓ “કસબ' (બેઉ)માં (૨) પ્રસવની પીડ - વિણ આવવી. (કણાવવું પ્રેરક).-ષ્ટિ સ્ત્રી | કસબ પૃ[]મુસલમાનોની વિશેષ વસતીવાળું (૨) મેટું ગામ; [i] જુઓ કઈ. –ષ્ટિત,-છી વિ. કણવાળું; દુઃખી
‘ટાઉન'; “બરો' (૩) ગામની મુસલમાન વસતીને લત્તો કષ્ટો સ્ત્રી[ફં. જાણ?] લેણ પેટે આપવાનો હપતે
કસમ !૦ (બ૦૧૦) [..] સગન. [>આપવા, દેવા, ખવકસ છું. [. , પ્રા. ] કસોટી ઉપરથી નક્કી કરેલ સોના- કાવવા = સેગન લેવડાવવા. ખાવા = સોગન લેવા.] ૦નામું રૂપાના ભાવને આંક (૨) કસોટી (૩) [E]. જરીન; સં. વર્ષ નવ સોગંદનામું, ‘ફિડેવિટ' = ખેંચવું] સાર; માલ; સત્વ (૪)બળ; જેર. [-કાઢવે, જે, | કસમજ સ્ત્રી [ +સમજ] બેટી – અયોગ્ય સમજ લે = કસવું; માપ કે પ્રમાણ કાઢવું; કસી જેવું.કાઢ = કસમનામું ન જુએ “કસમ'માં અડદાળ કાઢવો; સખત મહેનત કરાવવી. –ચેર = કસને | કસમય પું. [ક +સમય] કસમે; કવખત; કવેળા પૂરો લાભ ન આપ.કસ પર આવવું, કસે આવવું, કસે | કસમસ સ્ત્રી. [‘કસીને દ્વિર્ભાવ] કસકસ થવું તે ચઢવું, કસે ભરાવું = ચડસે ભરાવું, રસાકસીમાં આવી જવું.] કસમ ડું [ક + સો] કસમય; કવેળા
કાગળ ન૦ રસાયણની પ્રક્રિયા કસી જોવામાં ખપને અમુક કસમેટા ! બ૦ ૧૦ [કસવું + મેડવું] અંગ મરડવાના ઉકાંટા કાગળ; ટેસ્ટ-પેપર' (ર. વિ.), ૦દાર વિ. કસ- સત્વવાળું (૨) આવવા તે (૨) પ્રસવ વખતનું શરીરનું દુખવું ને આંકડી – વેણ રસાળ (૩) ધનવાન (૪) કર્સટીમાંથી પાર ઊતરે એવું; ઓજવી. આવવી તે. [–ખાવા = કસમોડા આવવા (૨) વંકાવું; વચકાવું.]
નળી સ્ત્રી, રસાયણ પ્રવેગકામમાં વપરાતી કાચની નળી; | ૦૬ અ૦િ કસડા ખાવા. - હું વિ૦ કસમેડાયુક્ત (૨) ‘ટેસ્ટટયૂબ' (.વે.).૦૫દી સ્ત્રી સૂતરને કસ કાઢવા માટેની પટ્ટી | વાંકું, ચિડિયલ કસ સ્ત્રી, જુઓ કશ, ૦ણ. [–ચેહવી, ટાંકવી = કપડાને | કસર સ્ત્રી [મ, કa] ઘટ; બેટ (૨) કચાશ; અપૂર્ણતા (૩) કસ સીવવી –લગાવવી. -તૂટવી = આનંદને ઉમળકાથી છાતી ખામી; કસૂર (૪) કરકસર (૫) નુકશાન. [>આપવી, કાપી કુલવી; ખૂબ રાજી થવું. -બાંધવી = કપડું કસ વડે ભીડવું.]. આપવી, દેવી = બિલ ચૂકવતી વખતે થોડી છૂટ મૂકવી.કસસ સ્ત્રી- [જુઓ કસવું] ખૂબ ખેંચીને બાંધવાથી થત કરવી = કરકસર કરવી (૨) ઓછું કરવું.–કાવી = (ભૂલને કે અવાજ૦ વિ૦ ખૂબ ખેંચીને બાંધેલું (૨) પરાણે બરાબર બેટન) ખંગ વાળો - ભરપાઈ કરી લેવી. રાખવી = કમી બેસતું થતું. ૦વું અ૦િ ખૂબ ખેંચાવું (૨) પરાણે બંધબેસતું કે ખામી રહેવા દેવી; બાકી રાખવું.] –રિયું વિટ કરકસરિયું. થવું (૩) સક્રિ. ખબ ખેંચીને બાંધવું. -સાવવું સક્રિ) –રિયણ વિ. સ્ત્રી કસકસે તેમ કરવુંસાવું અક્રિ. “કસકસવું” નું કર્મણિ કે ભાવે કસરત સ્ત્રી [મ. કત્રત = બહુલતા; હિં.] વ્યાયામ (૨) અભ્યાસ કેસરિયે [. ?] એકના સવાયા કરનારે – માલ ઘરાણે મહાવર; તાલીમ. [–આપવી =(કેઈઅંગને) કસરત કરાવવી.] લઈ પૈસા ધીરનારે આદમી
બાજ વિ. કસરતી; કસરતના શોખવાળું. બાજી સ્ત્રી.. કસડે ૫૦ [કસ +ડો] કમરબંધ; કંદરે
શાળા સ્ત્રી કસરત કરવા – શીખવાનું મકાન; વ્યાયામશાળા. કસણ ન૦ [જુઓ કશણ] કસ
-તિયું, –તી વિ. કસરત કરનારું; કસરતબા કસણ–ણી) સ્ત્રી, જુઓ કષણી
કસરાવું અક્રિ૦ [જુઓ કસર] તાવ આવે એવું અથવા માંદા કસણવું સક્રિ. [. વળ] ચોળી મસળીને એક કરવું; ગંદવું પડાશે એવું લાગવું; અડીક લાગવું. –વવું સક્રિ. (પ્રેરક)
કેળવવું. [કસાવવું (પ્રેરક); કસણવું (કર્મણિ)] [રોગ કસરિયું, વણ જુઓ “કસર'માં કસણી સ્ત્રી [. ] નાનાં છોકરાંને થતે કફ કે શ્વાસને એક કસલી સ્ત્રી, જુઓ કળશલી કેસણું વિ. [4. કુરા 3] નિર્બળ; દુર્બળ (૨) ન૦ [જુએ કણસ] કસલું ન જુએ કણસલું [થઈને તેલ બહાર આવે છે, કાણું; કણસલું
[રહેતું | કસવાટ ન [કસ +વાટ ] ધાણુમાંનું આંટાવાળું એકઠું, જેમાં કસતું વિ૦ [જુઓ કસવું] પરાણે બેસતું થતું; તણાતું (૨) ઓછું | કસવાડે ડું હળપૂણીને ચવડામાં બરાબર બેસાડવા માટે વપ

Page #213

કસ(–સુ)વાણ ]
રાતી લાકડાની લાંબી મેખ – ફાચર કસ(–૩)વાણુ સ્ત્રી॰ [ક +સવાણ] માંદગી; બેચેની સવું સક્રિ॰ [l..Āીવન? સં. વ્; ત્રા. સ] ખૂબ ખેંચવું; સખત બાંધવું (૨) કસોટી કરવી; અજમાવવું (૩) મહેનત આપવી; રગડવું (૪) પીડવું; સતાવવું (૫) એછું આપવાના પ્રયત્ન કરવા. [કસીને આપવુંલેવું = ભાવતાલ વગેરે બાબત બહુ ચકાસીને આપવું – લેવું. કસીને કામ લેવું=બને તેટલું વધુ કામ કરાવવું, કસીને કામ પાઢવું= કસોટી કર્યા પછી – ખાતરી કરીને કામનો પ્રસંગ પાડવા.]
કસાઈ પું॰ [નં. ૧, પ્રા. H = ઠાર મારવું. હૃત્તિ= મારનાર સર૦ . Hાવ] પશુઓને મારીને તેનું માંસ વેચવાના ધંધે કરનાર; ખાટકી (૨) ગળકટ્ટો; ખૂની. ખાનું ન॰ કસાઈનું કર્મ કરવાની જગા. હવાડા પું૦ કસાઈ એને રહેવાના લત્તો કસાકસ(–સી) સ્ત્રી॰ [જીએ કસવું] રસાકસી; ચડસાચડસી કસાણું વિ॰ [તું. વાય, 1. H1] કાટના સ્વાદવાળું; કટાણું; એસ્વાદ [[જુએ કસાણું] કટાયેલું કસાયેલું વિ॰ [‘કસાવું’નું ભૂ॰ કૃ॰] પલોટાયેલું; અનુભવી (૨) કસાર પું॰ [.] (ચ.) જીએ કંસાર *સાલા સ્ત્રી॰ [સર॰ હિં.] દુઃખ; કષ્ટ કસાવું અક્રિ॰ ‘કસવું'નું કર્મણ (૨) અનુભવ ને મહાવરાથી ઘડાવું; પલાટાવું. –વવું સક્રિ॰ તેનું પ્રેરક
૧૬૮
કસાળું વિ॰ કસવાળું; કસદાર
|
સાંજણુ (૦)ન॰[કાંસું + અંજન] આંખનું એક ઔષધ – અંજન કસીદો હું જુએ કશીો (૨)[4.] કાવ્યનો એક પ્રકાર; સ્તુતિ –પ્રશંસા કરવાને માટે લખાયેલું કાવ્ય
કસુતર(~♥) વિ॰ [ક + સુતર(−રું)] સુતર નહિ એવું; મુશ્કેલ (૨) કસેાજ; બગડી ગયેલું (૩) આડું; વાંકું કસુવાણુ સ્ત્રી॰ [ક + સુવાણ] કસવાણ, માંદગી; બેચેની કસુવાવઢ સ્ત્રી॰ [ક + સુવાવડ] ગર્ભનું તેના નિયત સમય પહેલાં ગળી જવું તે; એમ સુવાવડ બગડવી તે કસુંબગર, કસુંબલ(–લું) જુએ ‘કસુંબી’માં
કસું(–સ્)બી વિ॰ [સં. સુંમ] કસુંબલ (૨) સ્ત્રી॰ કસુંબાના ફૂલના રંગ (૩) કસુંબાનું બીજ. ~અગર પું॰ કસુંબાનો રંગ ચડાવનાર. અલ(~~) વિ॰ કસુંબાના ફૂલના રંગનું, લાલ કસું(સૂં) પું॰ [i. નુંમ] એક વનસ્પતિ (૨) એના ફૂલમાંથી નીકળતા રંગ (૩) એ રંગનું કપડું (૪) પાણીમાં ઘોળેલું અફીણ કે તે મિષે થતા મેળાવડા (જેવા કે, અમુક જ્ઞાતિમાં લગ્નવેળા).[કસુંબાપાણી કરવાં, કસુંબેા કરવા=અફીણ ઘેળી | ને (લગ્ન વગેરે પ્રસંગે) એકબીજાને પાવું (૨)(લગ્નના) મેળાવડો કરવેા. –કાઢવા, ગાળવા = કસુંબાના ફૂલનો રંગ કાઢવા. ગાળવા, –ધેાળવા = અફીણ પલાળીને રસ કાઢવા.–ચઢવા = અફીણનું ઘેન ચડવું. —ચઢાવજે, “દેવેશ, –સૂકા = કસુંબાના લાલ રંગ ચડાવવા. –પીયા, લેવા = કસુંબાનું પાણી પીવું.] *સૂઝ સ્ત્રી॰ [ક +સૂઝ] કસમ
સૂર સ્ક્રી॰ [મ.] ખામી, ભૂલચૂક; વાંકગુન, દાર,વાર વિજ્ [7.] કસૂર કરનારું; કસૂરમાં આવેલું; કસૂરવાળું સૂંબલ(—લું), કસૂંબી, કસૂંબા જુએ કસુંબલ, –બી, એ

[ કહેવરામ(વ)ણ
કસેરુ,॰કા [સં.] જુએ કશેરુ
કસેા પું॰ (કા.) એ પાંપણ મળવી કે ભેગી થવી તે કસેાજ(જી) વિ॰ [ક + સજ્જ કે સેજું ?] બગડી ગયેલું; કસુતર કસેાજણ ન॰ [રોવું' = ઝાટકવું ઉપરથી]ઝટકામણ; કચરો કસેપ્ટી સ્રી [સં. સવ @h1, 21. બૅસટ્ટિ] સેાનાના કસ જોવાની પથરી (ર) કસ કાઢવાની રીત; પરખ(૩) કડક તપાસ – પરીક્ષા; અજમાયશ. [કસેટીએ ચઢાવવું, કસેટીમાં લેવું =(સાનાને) કસેાટી ઉપર ધસી જોઈ તેના કસ જોવા (૨) આકરી પરીક્ષા -- તપાસ કરી જેવી; કસેાટી કરવી (૩) કસ કાઢે એમ કામમાં લેવું. કસેાટીમાં ઊતરવું=કસેટી કરાવવા તત્પર થવું,તેમાં દાખલ થવું] કસ્તર ન॰ [તું. રા + તુજ (તણખલું) ઉપરથી ? પ્રા. સટ્ટ] તણખલું; ર૪; કચરા (૨) [i. જીર્ ઉપરથી; મેં.] કંસારા લેાકા સાંધવાના વાસણને જે લેપ કરે છે તે
કસ્તી સ્ત્રી[1.] પારસીની નાઈ કે તે દેવાનેા સંસ્કાર.[–કરવી =મંત્રો ભણીને અપવિત્રતા દૂર કરવી (પારસી પૂજાવિધિ). -આપવી,-દેવી = કસ્તી પહેરાવવાન સંસ્કાર કરવા.] કસ્તુ(-તૂ )રિકા,॰મૃગ [સં.] જુએ ‘કસ્તૂરી’માં કસ્તુરીબિલાડી સ્ક્રી॰ [કસ્તુરી + ખિલાડી]એક જાતની બિલાડી કસ્તૂરિયા ખાંટ પું॰ એક વનસ્પતિ
કસ્તૂરી, રિકા સ્ત્રી[ફં.]અમુક જાતના હરણની ડુંટીમાંથી મળતા એક સુગંધી પદાર્થ; મૃગમદ(૨)[લા.] ડુંગળી (વ્યંગમાં). મૃગ, —રિકામૃગ પું॰ જેની ડૂંટીમાંથી કસ્તૂરી મળે છે તેવું હરણ કસ્તૂરા પું॰ એક પક્ષી કમલ ન૦ (૨) વિ॰ [સં.] જુએ કશ્મલ કહળ્યું વિ॰ [તું. રાજ] કુશળ, ખુશી. -ળી વિ॰ સ્ત્રી કહાણી (૬) શ્રી॰ [તું. ચાન, પ્રા. હાથ] વાર્તા; દંતકથા (ર) કહેવત
કહાન(–ને) ( ક્) પું॰ [મું. ઘૃષ્ણ, પ્રા. હૈં] (સં.) કૃષ્ણ કહાર વિ॰ [મ.] નિષ્ઠુર; ક્રૂર કહાર પું॰ (ચ.) જીએ કંસાર
કહાર પું॰ [હિં.;કે. ાહાર] ભાઈ, મ્યાના – પાલખી ઊંચકનારો, ૦ણ સ્ત્રી॰ કહારની સ્ત્રી [સંદેશા મેકલવા કહાવવું સ૦ક્રિનિં. યય,પ્રા. hēાવ] ‘કહેવું નું પ્રેરક;કહેવડાવવું; કહાવું(ક્) અ૦ ક્રિ૦ (૫.) કહેવાવું
કહીં અ॰ [ત્રા. હિં, દ્દેિ (સં. વ?) fã. હાઁ] કયાં; કયે ઠેકાણે (પ્રશ્નાર્થક.) ક અ કયાંક. ૦કહીં અ॰ કેટલેક સ્થળે; કયાંક કયાંક, યે અ॰ કાંચ પણ કહેણ(-ણું) (T) ન [જીએ ‘કહેવું’] કહેવરાવવું તે; સંદેશ (૨) હુકમ (3) વેણુ; વચન (૪) તેડું; નાતરું. [–મોકલવું = કહેવરાવવું (સંદેશ, નિમંત્રણ ઇ॰).] –ણી સ્ત્રી કહેવત (૨) કહેવું તે; કહેવાની રીત (૩) કહાણી (૪) લોકાપવાદ; દોષ. —તી સ્ત્રી॰ કહેવત (ર) કહાણી (૩) લેાકાપવાદ કહેર અ॰ + બેહદ; ભારે; અપાર કહેવઢા(–રા)વવું (હે) સ૦ ક્રિ॰ કહાવવું (૨) ‘કહેવું’નું પ્રેરક કહેવત (હૅ) સ્રી॰ લોકોક્તિ (૨) દૃષ્ટાંત; ઉદાહરણ (૩) ઉખાણા (૪) કહેવરામણ
|
કહેવરામ(-) (હે) ન॰ કહેવાપણું; બદનામી; દાય

Page #214

કહેવાણ ]
કહેવાણ(હૅ) ન॰ જુએ ‘કહેવાવું’માં કહેવાપણું (કહ્યું) ન॰ કહેવું પડે એવું હોવું તે (૨) ખામી કહેવાવું (હે) અ॰ ક્રિ॰ [‘કહેવું'નું કર્મણિ] ખેલાવું; જણાવું (૨) કહેણી થવી; લોકાપવાદ લાગવો. —ણ ન॰ કહેવાવું તે કહેવું (ક્ હૉ) સ૦ક્રિ॰ [સં. ય, પ્રા. હૈં] ખેલવું; જણાવવું
|
(૨) વર્ણવવું; સમાવવું (૩) શિખામણ આપવી (૪)આજ્ઞા કરવી (૫) ઠપકા આપવા (૬) નામ આપવું. [કહી આપવું =ત કાળ અસર થવી (૨) ગુપ્ત કે ભવિષ્યની વાત કહેવી. કહી છૂટવું = માને ન માને પણ કહેવાની ફરજ બજાવી દેવી. કહી દેવું =ગુપ્ત વાત જાહેર કરવી, કહી બતાવવું, કહી સંભળાવવું = પહેલાંની વાત કે પહેલાંના આભાર કહીને મહેણું મારવું. કહેવું સાંભળવું =વાત જાણવા તે વિષે કાંઈ કહેવું ને કહેવાય તે સાંભળવું; તે માટે તત્પર હોવું]
કહ્યાગરું વિ[કહ્યું +ગ(સં. = કરવું)]કહ્યું કરે એવું; આજ્ઞાંકિત કહ્યું ન કહેલું તે; વચન; શિખા મણ; આજ્ઞા. [−પાળવું =એલેલું વચન પાળવું. —માનવું = કહેલી શિખામણ કે આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તવું; આજ્ઞાંકિત થવું – હોવું. કહ્યામાં રહેવું –ગાંઢવું; માનવું; આમન્યામાં રહેવું. કહ્યું કર્યું ન॰ કાંઈ (ન ગમતું કે અઘટિત) કહેલું કે કરેલું તે; તેવું વર્તન.]
કચ્છ્વાર ન॰ [મં.] ધોળું કમળ; કહ્વાર કળ સ્ત્રી [સં. હા ? ી ? સર॰ હિં., મ. ] પેટી વગેરેને જડેલું યંત્ર, જેમાં કચર્ચા ફેરવવાથી તે વસાય ઉધાડાય છે (૨) યંત્રની ચાવી; ચાંપ(3 [લા.]લાગ; યુક્તિ; કરામત; કીમિયા. [ચઢાથવી, –દબાવવી, –દાખવી, –ફેરવવી, –મરઢવી = ચાંપ દાખવી કે ફેરવવી (જેથી યંત્ર ચાલે કે બંધ થાય) (૨) બરાબર યુક્તિ કરવી જેથી ધાર્યું થાય. –બતાવવી = ખરી ચાવી કે ચાંપ યા ઉપાય બતાવવા. -મારવી, વાસવી = ચાવી કે ચાંપ ફેરવી બંધ કરવું.] ૦પટ પું॰ ચાવી કે ચાંપનું પાયું કે પટલ; ‘કીબોર્ડ ’(જેમ કે, ટાઈપરાઈટરને)
૧૬૯
[ કળા કૌશલ્ય
કળણ ન॰ [જુએ કળવું] જેમાં પગ મૂકતાં કળી જવાય એવી જમીન – જગા (૨) જાણવું તે; સૂઝ; સમજ, જ્ઞાન. —ણા સ્ત્રી+સૂઝસમજ; જ્ઞાન. અંતર ન॰ શરીરની અંદર થતી પીડ –વેદના (૨) ગણતરી; અટકળ; અંદાજ (પાકના)(૩)જુએ કળણ ૧(૪) કાસનું સાધન (વરત, ચાક ઇત્યાદિ). –તરુ પું॰ પાકના અંદાજ કરનાર. —તાણું ન॰ પાકના અડસટ્ટો કાઢવાનું મહેનતાણું (૨) આનાવારીમાં એછે. પાક થયેલા જણાતાં ખેડૂતને મળતી રાહત કળત્ર ન॰ + જીએ કલત્ર [ રંગનું
કળથિયું વિ॰ [‘કળથી’ ઉપરથી] કળથીનું (૨) કળથીના બીજના કળથી સ્ત્રી [સં. શ્ય; fĒ. થી] એક જાતનું હલકું કંઠાળ કળપટ પું॰ [કળ + પટ] જુએ ‘કળ’માં
કળપવું સક્રિ॰ [જુએ કલપવું] મએલાને નામે સંકલ્પ કરી દાન આપવું (૨) [જુએ ‘કર(−ળ)ખવું’]રાંપડી ફેરવવી (૩)અક્રિ [સં. વર્લ્ડ ઉપરથી] ખપવું; ઉપયોગમાં આવવું (૪)[જીએ ‘કલપવું’] ઝૂરવું; રડવું. [કળપાવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક)] કળપી સ્ત્રી॰ કરપી; રાંપડી [−બાવવું (પ્રેરક),-ખાવું(કર્મણિ) કળબ સ્ત્રી॰ મેોટી રાંપડી. ॰વું સ॰ ક્રિ॰ રાંપડી ધ્રુવી – ફેરવવી. કળલાવી સ્રી [સર॰ મેં.] એક વનસ્પતિ કળવ(-ત્રિ)કળ સ્ત્રી॰ જુએ કળવિકળ, નળિયુંવિ॰ કળવિકળવાળું; યુક્તિબાજ [[~ળાવવું (પ્રેરક)] કળવળ સ્ક્રી॰ કલબલ(૨) દાવપેચ. ૰વું અ±િ૦ કલબલ કરવી. કળવિકળ શ્રી॰ યુક્તિ; તદબીર (૨) યુક્તાયુક્ત વિચાર (૩) ચેન; શાતા (૪) સૂઝે; સમજ, ળિયું વિ॰ નુ કળવકળિયું કળવું સક્રિ॰ [ä. 6 ] સમજવું (૨) કલ્પવું, ધારવું; અટકળ કરવી; હિસાબ કે અંદાજ કાઢવા (૩) અક્રિ॰ દુખવું; કળતર થવું (૪) [સં. 1. = કીચડ ઉપરથી] કાદવમાં ઊતરી જવું; ખેતી જવું. [કળી જવું = સમજી જવું (૨) કાદવમાં ખેતી જવું,] કળશ પું॰ [સં. બૈરા] એક વાસણ; લોટો (૨) મંદિરના શિખર તરીકે મુકાતા ઘાટ; ઘૂમટની ટોચ; કલશ. [—ચઢાવવા = સિદ્ધિની પરાકાષ્ટાએ પહોંચવું,—ઢાળવા = પસંદ કરવું.] ૦(~સ)લી સ્ત્રી॰ લાટી, શિયા પું॰ લોટા(ર)દસ્ત; ઝાડો કે તેના રાગ.[—ઊતરવા =(ખરાખર) દસ્ત થવા. –ઉતારવા, –કરવા = પાણીના લોટા માથે ઉતારી આવકાર વિધિ કરવા. –થવા = ઝાડાના રોગ થવા.] -શે। પું॰ (કા.) જીએ કળશિયા, કળશિયા ભરવા = વારંવાર ઝાડે ફરવા જવું; ઝાડા થવા. કળશે(−શિયે) જવું = ટટ્ટી જવું; ઝાડે ફરવા જવું.]
કળશી સ્ત્રી॰ સેાળ(કાચા)મણનું માપ(૨)વિ॰ (કા.) બહોળું; મા કળસલી સ્ત્રી॰ જુએ કળશલી; લોટી; કસલી
કળેહીણ વિ॰ [સં. જાહીન] કળાહીન (૨) કળ – ચાંપ વગરનું (૩) [i. બ્હીન] કુળહીન
કળળવું અ૰ક્રિ॰ [સં. ૭ ] માટેથી બૂમ પાડવી; અવાજ કરવા કળા સ્ત્રી નુ કલા (૨) (મેરની) કળા-કલાપ ફેલાવવા તે. [−કરવી = યુક્તિ કે ઇલાજ કરવા (૨) સાંધ્યેયુક્ત રચના કરવી (૩) મેા૨ે પીંછાં ઊભાં કરી ચંદ્રાકારે ફેલાવવાં. —પાઢવી=શરીરની કાંતિ કે રૂપ કાઢી નાખવું, (વેશ પલટાથી) ઢાંકવું.] કળાઈ સ્રી [જુઓ કલાઈ] કાણીથી કાંડા સુધીના હાથના ભાગ કળાકર પું[કળા + કર] માર. કળા કુશળ, કૈાશલ્ય જી

કળ સ્ત્રી॰ [સર॰ મેં.]એકદમ (વાગવા વગેરેથી) થતું તીક્ષ્ણ કે સતત દુઃખ કે તેથી આવતી મૂર્છા. [-આવવી, –ચઢવી = એકદમ દુઃખ ઊપડવું; તેથી તમ્મર કે મધ્ન આવવી. –ખાઈ ને –તમ્મર કે મુર્છાની સાથે; કળ ચડે એમ (જેમ કે, -પડવું,-રાવું = ખૂબ રોવું. હસવું = ખૂબ હસવું). —ઊતરવી, ~ગળવી = કળનું દુઃખ બેસવું; નિરાંત કે શાંતિ થવી,] [એવી જમીન; કળણ કળ પું॰ [Āા. જ઼] કાદવ (ઝીણા ચીકણા કાંપ જેવા); કળી જવાય કળ સ્ત્રી[સં. હ નુ કળવું]અટકળ; સમજ (૨) (૫.)માત્રા(?) કળ ન૦ [જીએ કુલ] કુળ; કુટુંબ. —ળિયણ વિ॰ સ્ત્રી, —ળિયું વિ॰ કુલવાન. –ળિયા પું॰ કુળવાન પુરુષ કુળકલા(~ળા)ણુ ન॰ [તું. જ ઉપરથી] નુએ કકલાણ કળકળ સ્ત્રી [સં. ૧ ઉપરથી] કળકળાટ(૨)ટિટિયારો; માથાઝીક (૩) પંખીના કલરવ –– કલકલ (૪) [F.] તાલાવેલી. હવું અવક્ર જુએ કકળવું. -ળાટ પું॰ જુએ કકળાટ. —ળાણુ ન૦ જુએ કકલાણ
કળછા સ્ત્રી [મું. વૈહિ = કલહ ઉપરથી ? ] અખ઼નાવ; કજિયા કળજ(જી)ગ પું॰ જુએ કલિયુગ. [−આવે, –બેસવા = [લા,] માસેાની વૃત્તિએ પાપી – અધ થઈ જવી.]

Page #215

કળાણ]
૧૭૦
[મંત્રી
‘કલા(-ળા'માં
[ae] સૂઝ, સમજણ | દઈએ. કંઈનું કંઈ = શુંનું શું; ધારેલા કે છાજે એવાથી બીજું – કળાણ ન૦ [જુઓ કળણ] કાદવ-ગારાવાળી જગા (૨) [સં. ઊંધું અવળું. (કંઈનું કંઈ બોલી જવું, થઈ જવું, કરી બેસવું ઈ૦); કળાધર જુઓ ‘કલા –ળા)માં :
. કંઈ હોય, હતું કે હોવું જોઈએ તેને બદલે બીજું કંઈક કંઈને કળા પું- જુઓ કળો] રડારોળ (૨) કઢાપ
કાવશ = કશું પણ નહિ.] કળાભવન જુઓ “કલા(-ળા)માં
કંઈ વિ૦ (૨) સ૦ [4. તિ, પ્રા. ૬; હિં. ૧] અનેક. (ઉદા૦ કળાયેલ વિ. [‘કાળા’ ઉપરથી] કળા કરેલી હોય એવો (મોર) એવા તો કંઈ આવી ગયા!') ૦ક વિ૦ (૨) સ. કેટલુંક; થોડુંક કળાવતંસ પું; ન૦ જુઓ “કલાવતંસ’–‘કલા'માં
કંઈ અ૦ [સં. વવવવું, પ્રા. શt] વાકયમાં પ્રશ્નાર્થવાચક ને કળાવવું સક્રિ. “કળવું'નું પ્રેરક
નકારસૂચક ઉપયોગ, ઉદા. “કંઈ મારાથી જવાય ? કળાવંત –તણ –તી, કળાવાન જુઓ “કલા(-ળા)માં કંક પું[i] જેની પાંખમાંથી શરપંખ થાય છે તે પંખી (૨) કળાવું અન [કળવું’નું કર્મણિ] પ્રતીત થવું; દેખાવું; લાગવું બગલે (૩)પીંછાળું તીર(૪) નામધારી બ્રાહ્મણ (૫) [સં.] યુધિષ્ઠિરે કળાહેર, –પુત્ર જુઓ કોલાહલ
વિરાટ રાજાને ત્યાં ધારણ કરેલું નામ કળિ, ૦કાળ, જુઓ “કલિ(-ળિ)'માં
કંકણુ ન [.] કાંગરાવાળી ચંડી -બંગડી (૨) કાચની કે સેનાની કળિયણ વિ. સ્ત્રી [કળ-કુલ] કુળવાળી; કુલીન.
બંગડી (૩) કંકણદેરો. દોરે ૫૦ લગ્નવિધિ શરૂ કરતાં વરકન્યાને કળિયુગ ૫૦ જુઓ કલિયુગ
કાંડે બંધાતું મીંઢળ અને લાલ દોરો; કાંકણદોરે. –ણાકાર, કળિયું વિક્કળ –ગુરુ ઉપરથી] કુળવાળું – ૫૦ કુળવાન પુરુષ –ણાકૃતિ વિ૦ [+માજર, માત] કંકણના આકારનું [ખગ્રાસકળિયે ૫૦ [જુઓ કળી] ઠળિયે (૨) ડેડે (૩) દાડમ | ગ્રહણ માટે); એન્યુલર'. –ણી સ્ત્રી કાંગરીવાળી સેનાની દાણ (૪) જુએ “કળિયુંમાં
બંગડી; કાંકણી (૨) ઘૂઘરીઓવાળો કંદરે [“કંકણમાં કળિગઢ(ડું) ન૦ [જુઓ કલિંગડ] તડબૂચ
કંકણી સ્ત્રી- [જુઓ કણકણી] કંપારી; કમકમી (૨) જુએ કળી સ્ત્રી [સં. ] અણખીલ્યું ફૂલ; કલિકા (૨) છટો ખેતી- | કંકર ! [. જર; AT, RR; fહં. ઝંડ, મ.] કાંકરે; નાને ચુર (૩) અંગરખાને કે પહેરણની અમુક ઢબને સીવતાં બગલ પથ્થર (૨) કાંકરી; મરડિયે આગળ કરાતું સીવણ, [-આવવી, -બેસવી = છોડ પર કળી | કંકલેહ ન [કા. = એક જાતનું લેટું] એક પ્રકારનું ઘડાનું ફૂટવી. -ખીલવી = હૃદયની કળી ઊઘડવી; (માણસે) ખલવું –| જીન (?) (‘પંચવર્ણ તેજી પાખરિયા, કંકલેહ પ્રમાણ’ – પદ્મનાભ.) પ્રફુલ્લ થવું. -પાઠવી = છૂટે મોતીચૂર પાડવો; એ નામની | કંકાયુ પું, એક જાતને પાણીને સાપ ગાંગડી આકારની વાની બનાવવી (૨) ગડી પાડવી, ગોઠવવી.] કંકાલ(-લી) સ્ત્રી કાંટાળી એક વનસ્પતિ; કાંકેલ; કાંકળ કળીને ૫૦ [કળી + ચૂનો] વિશુદ્ધ કરેલે ચૂને
કંકાલ ન૦ [.]હાડપિંજર.—લીધુંકપાલ, શિવ (૨) શિવભક્ત કળé(–૮) વિ. [‘કળવુંઉપરથી માટી- કાદવવાળું
કંકાવટી સ્ત્રી [સં. કુંકુમવતં] કંકુ રાખવાની પ્યાલી (૨)[ચંગમાં) કળે કળે, કળ વળે અ૦ [‘કળ’ + “વળ] યુક્તિપ્રયુક્તિથી; ગાંજો ફેંકવાની ચલમ સમજાવટથી; કલાવી પટાવીને
કંકાસ ૫૦ [f. વારા ઉપરથી ] કજિયે; કલેશ. ૦ણું વિટ કળવું અક્રિ. કળકળવું. [કળેળાવવું સક્રિ. (પ્રેરક)] કંકાસ કરે એવું. –સિયણ વિ. સ્ત્રી, કંકાસિયા સ્વભાવની. કળેળાટ ૫૦ કળળવું તે; કકળાટ
–સિયું વિટ કંકાસણા સ્વભાવનું [એ જાતને ભાટ કોળી સ્ત્રી કરેળી; કળળવું તે [ ‘કળ” (તંમર)] આવેશ | કંકાળી વિ. [સં. સંજાથી] માગણ ભાટની એક જાતનું (૨) ૫૦ કળે ! [જુઓ કલો] કલહ કલેશ (૨) કઢાપ (૩) [ જુઓ | કંકાળી સ્ત્રી, જુઓ કંકાલ(–લી) (૨) વિ. [કા.] કયિાર; કળાઈ(મું) વિ૦ (કા.) [જુએ કળ -- કુળ] ગાઢ સંબંધવાળું; નાના કજ્યિાને મેટું રૂપ આપી બુમરાણ મચાવી મૂકનારું સગુંવહાલું (બહેન દીકરી ભાણેજ ઇ૦ જેવું)(૨) ન૦ તેવું માણસ; | કંકુ ન. [૬. કુવામ] ચાંલા ઈ૦માં વપરાતું લાલ દ્રવ્ય; કુંકુમ. સગુંસંબંધી
[-છાંટવું= કંકુ છાંટીને મંગળ કાર્યના શુકન કરવા. કંકુના કરવા= કળાટી(ડી) સ્ત્રી [. શ્રા (નાને કણ) ઉપરથી {] એક જાતની મંગળ કાર્ય આરંભવું (૨) કામમાં ફતેહ મેળવવી [લા.]. કંકુના
સફેદ રેતી; સાથિયા પૂરવાની ભૂકી (આરસ વગેરે પથ્થરની) કેગળા કરવા = જીવનમાં સુખ વૈભવ હોવાં. કંકુનાં પગલાં= કળાડ ન૦ પાસું; કરવટ
સુખભવના શુભ શુકન. કંકુનાં પગલાં કરવાં =આગમનથી કળાઠી સ્ત્રી, જુઓ કોટી
ઘરને સુખી કરવું. કંકુને પગલે = ઊભી આબરૂએ.] ૦૫ડી કળયું વિ૦ જુઓ કળાઈ
સ્ત્રીકંકુની પડી–પડીકી, ૦૫ડે ૫૦ કંકુને પડો-પડિ–પડીકું કંઈ અ૦ [જુઓ કહીં] (ચ) કયાં. ૦૩ અ૨ કયાંક
કંકુ છું. [જુઓ કનકવો] પતંગ કંઈ વિ૦ (૨) સ. [. તિ, પ્ર. વસ] (અનિશ્ચિતાર્થ, પ્રશ્નાર્થ | કંકેલ સ્ત્રી[જુઓ કલ] ચિનિકબાલા તથા નકારાર્થમાં મુખ્યત્વે વપરાય છે) કાંઈ; અમુક; કશું. ૦૪ | કડી સ્ત્રી [સં. ટ; પ્રાં. સંજો] કંડાની વેલ (૨) વિ૦ (૨) સ૦ કશુંક; કાંઈક [નિશ્ચયાર્થ ને હકારાર્થમાં વપરાય]. [તું. તો?] સૂતક કાઢવા માટે સ્નાન વખતે માથામાં નંખાતી [કંઈ કંઈ થવું =જાત જાતની અવર્ણનીય લાગણીઓ કે મૂંઝવણ એક ભૂકી. - હું નવ કંકોડાનું શાક - ફળ ચા પીડા થવી. કંઈ નહિ = ફિકર નહિ, ચિંતા નહિ, એ ઉદ્દગાર. | કંકેતરી, કેવી સ્ત્રી [સં. મપત્રિવI] લગ્નાદિ શુભ પ્રસંગની કંઈ નહિ તે = બીજું કે વધારે નહિ તે; બીજું બધું જવા | આમંત્રણ પત્રિકા (૨) (વ્યંગમાં)ના ગમતું નોતરું કે ખબરની ચિઠ્ઠી

Page #216

કંકેલ]
૧૭૧
[કંઠાલ
કંકેલ ૫૦ [] એક ઔષધિ; ચિનિકબાલા
કંટિયું ન [જુઓ કંટી] ડું કંકેલું વિ૦ જુઓ કે કરવરણું
કં િયું. ભારે જમણને બીજે દિવસે ભૂખ્યા રહેવું તે કંગ ન [સર૦ હિં] કવચ; બખ્તર (૨) [લા.] લફકર (૩) [d. | કંટી સ્ત્રી [‘ક’ ઉપરથી?] ડંડામાંના બારીક કણ(૨) ઠંડું(૩) વ7] કાંગ ધાન્ય
તાજી ડાંગર [બહારની બાજુએ કરાતા માટીનો લેપ કંગણ, –ન ન૦, –ની સ્ત્રી, જુઓ કંકણ
કંટી(–)વાળે ૫૦ [કંડી+વાળો ?] ચલે ચડાવવાના વાસણને કંગધર ન૦ સફેદ કલગીવાળું બુલબુલ
કટું વિ૦ [સં. ૧૮ ઉપરથી?]કડક; ઉગ્ર; મિજાજી કંચન ન [.] કંકણ. –ની સ્ત્રી કાંસકી (૨) [હિં.] કંગન ! કંટું ન ખરેટું કંગ કું. [સં. સંત; હિં. જંગુવા; મ. સંવા] કાંસકી કંટડિયા ૫૦ બાળકોને રમવાની કુલડી કંગાલ(–ળ) વિ. [સર૦ હિં; . જા ઉપરથી ?] છેક ગરીબ કટવાળો ૫૦ જુઓ કંટીવાળો [એક વનસ્પતિ; કાંટાસળિયે દીન (૨) દરિટી; નિર્માલ્ય; તુચ્છ (૩) રસકસરહિત. ૦તા–લિ- કંટેસરી સ્ત્રી [જુઓ કેટેસરી] ગળામાં નાંખવાનું એક ઘરેણું (૨)
-ળિ)યત સ્ત્રી અત્યંત ગરીબી; દીનતા (૨) કંગાલ દશા | કટેટિયું ન [કાંટે (જાજરૂ) ઉપરથી?] ઉકરડા – કચરોપો કંગુ છું. [ ] કાંગરે; દાંતે; અણી (૨) [જુએ કંકર] કાંકરે | નાંખવાને ખાડે (૨) અઘણખાડ કંચન ન[જુઓ કાંચન] ચખું સેનું (૨) ધન; દોલત.૦મુક્તિ | કોલી(–ળી) સ્ત્રી. [જુઓ કંટેલું] એક વેલે; કંડી
સ્ત્રી, જુઓ કાંચનમુક્તિ. – ની વિ. સેનાનું (૨) સ્ત્રી [ fહં.; ! કટલું(-ળું) ન૦ [રે. ] કંકોડું “કંચન” ઉપરથી ?] કળાવંતણી; ગણિકા
કંટાકટ-૨ [. કોન્ટેટ] કરારથી કરવાનું કામ; ઠેકે. કંચ પું. [સં. ] કાંચળી
(-આપ, રાખ,-લે). ૦૨-ટીપું કંટ્રાકટ રાખનાર કંચાવું અક્રિ[. ૨ બાંધવું ઉપરથી ?]ડગાવું (૨)હેરાન થવું | કોલ ૫૦ [$.] કાબૂ; નિયમન; અંકુશ કંચુક ! [4] કાંચળી; કમખે (૨)સાપની કાંચળી(૩)બખ્તર. | કંઠ j[4.] ગળું; ડેક (૨)હૈડિયે (૩)કંઠમાંથી નીકળતો અવાજ -કી સ્ત્રી કાંચળી (૨) ૫૦ જનાનખાનાને ચાબદાર
સૂર; સાદ (૪) કાંઠે – કાંઠલે (૫) [૩. કંઠ= મર્યાદા ?] કાંઠે; કંચેલું--ળું) ૧૦ એક સુગંધીદાર વનસ્પતિ
કિનારે. [-ખુલ= અવાજ સાફ નીકળ.- =હેડિયે કંજ પું. [સં.] બ્રહ્મા (૨) ન૦ કમળ. વન ન૦ કમળનું વન – [. કે ઘાંટી કૂટવી; અમુક વયનું થવું; યુવાવસ્થામાં આવવું (૨) તેથી ભરપૂર સરોવર
પક્ષીને કાંઠલે આવ (૩) વાચા આવવી. -બેસ, -બેસી કેજક પું[] એક પક્ષી
જો = સ્વર ખુલ્લો ન નીકળો (કફ વગેરેથી). –ભરાવે = મંજન પું. [] કામદેવ (૨) સ્ત્રી મેના
લાગણીથી ગદગદ્ થઈ જવું; બેલી ન શકાવું.-રૂંધા =ગંગકંજર ૫૦ [.] બ્રહ્મા (૨) હાથી (૩) ન૦ પેટ
ળાવું. -સુકા = ખૂબ તરસ લાગવી. કંઠે કરવું = મેઢે કરવું; કંજ(—ઝ)રી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ (૨) [8. કંન(એક પંખી) ] ગેખી લેવું કંઠે કાંટાપટવા, કંઠે કાચકી પઢવી, સેસપટ
એક પંખી(૩)[સં. શરી] ઝાંઝ; ખંજરી (૪)[સં. ઠંડુઠી]કાંચળી = પાણી વિના ગળું સુકાવું. કંઠે પ્રાણ આવવા = મરવાની તૈયારી કંજવન ન. [૪] જુએ “કંજમાં
થવી (૨) ઘણી જ મુસીબત પડવી. કંકે હવું= મેઢે હોવું, યાદ કંજસ વિ૦]ié.;મ. રા(–)] અતિશય -વધારે પડતી કરકસર હવું.] ગત વિ. કંઠે આવેલું. ૦ગીત ન૦ કંઠે કરેલું કે કંઠે કરે એવું; કૃપણ; પાછ. -સાઈ સ્ત્રી કંસપણે
ગવાતું ગીત. ૦થિ સ્ત્રી, કંઠમાં આવેલી એક ગ્રંથિ; “થાયૉઇડ કંઝરી સ્ત્રી, જુઓ કંજરી
લૅન્ડ’. ૦દ્વાર ન૦ ગળાનું બારણું. ૦નાળી સ્ત્રીગળાની નળી. કંટક ૫૦ [૩] કાટ; ફાંસ (૨) આંકડ; ગલ(માછલાં પકડવાનો) ૦નીલક પું, મેટ દી; મશાલ. પાશપુંગળામાં નાખ(૩) રોમાંચ (૪) [લા.] નડતર દખલ (૫) દુશ્મન. ૦કીટ ૫૦ વાનો દેરડાનો ગાળો – ફાંસ (૨) ગલપટ્ટો (૩) કંઠાવ. ૦મણિ શરીરે કાંટા કાંટા હોય તેવો એક કીડે. ૦ચમ વિ. કાંટાળી ૫૦ કંઠીમાંને હીરે (૨) હૈડિયે (૩) [લા.] અત્યંત પ્રિયજન. ચામડીવાળું (પ્રાણી). -કિત, -કી વિ૦ કાંટાવાળું (૨) મુલ ૦મણિન્યાય !૦ જુઓ કરકંકણન્યાય. ૦માધુર્ય ન૦ કંઠના (૩) રોમાંચિત. -કીલ વિ. કાંટાળું
અવાજની મધુરતા. ૦માળ સ્ત્રી ગળાને એક રેગ. સૂત્ર કંટલ વિ. [૪] કાંટાળું (૨) પંચે કાંટાવાળું ઝાડ (બાવળિયે ઈ૦) ન કંઠી; મંગલસૂત્ર (૨) ગળામાં પહેરવાનું ઘરેણું. ૦સ્થ વિ. કંટવા સ્ત્રી [. ±ટ કે કંટક + વાડ] કાંટાની વાડ
કંઠે – મેઢે યાદ હોય તેવું (૨) કંઠસ્થાની (વ્યંજન). સ્થાન કંટવું ન૦ કુંવારડું; ચાથિયું
ન કંઠની ગા. ૦સ્થાની વિ૦ કંઠમાંથી બોલાતે (વ્યંજન). કંટારિયું ન [. કટ =સ્મશાન ઉપરથી?] શબ ઉપરનું કપડું –ઠાગત વિ. [+આગત] કંઠે આવેલું; કંઠાગ્ર હોય એવું કાગ કંટાલે સ્ત્રી. [.] રીંગણ (૨) બાવળ
j૦; ન [+અગ્ર] કંઠને આગળનો ભાગ (૨) અ૦ મઢે. કંટાળવું અ૦િ [જુએ કંટાળો] કંટાળો ચડવે - આવા -ઠાભરણ ૧૦ [+આભરણ] કંઠનું ઘરેણું, ગળચ; છડે. કંટાળી વિ૦ શ્રી. [જુઓ કંટાળું] કાંટાવાળી (૨) સ્ત્રી [સે. -ડાવધ ! [+અવરોધ] કંઠ રૂંધા તે.–ડાવરોધી વિ૦ વાંટાથી] હાથિયે થાર થારી (૩) વિ. સ્ત્રી, “કંટાળું' પરથી કંઠ રૂંધે એવું.-ડાલેષ ૫૦ [ + આલેષ] કઠે વળગવું-આલિકંટાળું વિ૦ [. કંટાકાંટાવાળું (૨) ન ભરા કેળું
ગન દેવું તે કંટાળj[સર મ, કંટાઢા; સં. ઇંટ, વટાણુ પરથી ?]અવિવિધતા | કંઠાર(ળ) સ્ત્રી [જુએ કંઠ] દરિયાને કાંઠે; કિનારે કે થાકથી ઊપજતે અણગમ. [-આવ, ચો] | કંડાલ ન[.] સૂરણ (૨) કેદાળી (૩).લડાઈ યુદ્ધ(૪)[લા.]તલ

Page #217

કંઠાવધ]
૧૭૨
[ કંપાઉંડ ક્રેકચર
કંઠવરેધ, ધી, કંઠાલેષ જુએ “કંઠમાં
અત્યંત ગરીબ-નિર્ધન માણસ (૩) ત્રિા. કું] ચોમાસામાં કંઠાળ સ્ત્રી, જુઓ કંઠાર (૨) [ 1. કંઠા = મેટા ગળાવાળું?] | થતું એક નાનું જીવડું (૪) જુએ “કંથ'માં ઘેડા અથવા ગધેડા ઉપર માલ લાદવાની બેસિયા ગણ (૩) | કંથા સ્ત્રી [ā] ચીથરાનું બનાવેલું વસ્ત્ર (૨) ગદડી (સાધુ બાવાની). વાસણ ભરવાનો કોથળો (૪)[જુઓ ‘કમઠાળ]ચીતળ(લાકડાની) ૦ધારી ૫૦ કંથ; કથા પહેરનારે; સાધુ; ગી કંકિયું વિટ [‘કંઠ” ઉપરથી] ગળું પકડે એવું; ગળે ઊતરતાં વસમું | કંથાર ન૦, -ની સ્ત્રી, [], રે હું એક વનસ્પતિ. - ૧૦ લાગે એવું; લખું
એનું ફળ -બી કંઠી સ્ત્રી [સં.] ડેકનું એક ઘરેણું (૨) કંઠમાં પહેરવાની ગુરુએ કંથારિયા ૫૦ નાગર બ્રાહ્મણની એક નાતમાં અટક
બંધાવેલી માળા (3) [અંગરખાના] ગળા આગળના ભાગ ઉપરનું | કંથાળ સ્ત્રી, જુઓ “કંઠાળ' ૨ શેભીતું સીવણ કે ભરતકામ.[–બાંધવી = શિષ્ય કરો કે શિષ્ય કંદ પું; ન [] જેમાં ખાવાનો ગર હોય તેવું મળ; સૂરણ, થવું] બંધું વિ૦ એક કંઠી બાંધનાર – સમાન ગુરવાળું (૨) બટાટા ઇ૦ (૨) મૂળ; કારણ (સમાસને અંતે). ઉદા૦ આનંદકંદ. વિષ્ણવ. ૦૫ગલું = વિષ્ણુના પગલાની ચકતીવાળી કંડી. ૫૦ ૦કલી સ્ત્રી કેતકી વગેરેમાં દાંડા ઉપર ઊગતી કળી, જે દાટતાં હાર; મોટા મણકાની માળા (૨) કંડી ૩ જુઓ
તેને છોડ થાય છે; “બબિલ'. ૦મલ(–ળ) નવ કંદ તથા મૂળ કંઠથ વિ. [4] કંઠનું -સંબંધી (૨) કંઠસ્થાની
(ખવાય તેવા) . કંઢ પું[જુએ કુંડ] કુંડ (૨) ક ચણવાની વાંકી ઈંટ કંદન ન. [સં.] નિકંદન; નાશ કંકટર [$.] (બસ, ગાડી છેઉતાઓ અંગેના કામકાજ | કંદમૂલ(ળ) ન૦ જુઓ ‘કંદ'માં માટે) કામદાર કે સંચાલક
[ચિત્રકામ કંદર ન૦, રા ી[] ગુફા; ; બખલ કંટાર [જુઓ કંડારવું] (કા) નકસી; કેતરણી (૨) આલેખ; | કંદર્પ પું [4.] કામદેવ કંઠારવું સત્ર ક્રિ. [સં. ૩[ ; ઘા. બંsi૨] કોતરવું નકસી કરવી. કંદીલ ન [..], લિવું ન જુએ “કંડીલમાં [કંઠારાવવું (પ્રેરક), કંઠારાવું (કર્મણિ)] [(૩) ફકરે કંદુક ! [4.] રમવાનો દડે; દડી કંઠિકા સ્ત્રી [i.] નાનું પ્રકરણ (૨) વેદની ઋચાઓને સમૂહ | કંદે ! [જુએ કુંદો] બંદૂકને હાથે કંડિયે, કંડે ! જુઓ કરડે
કંદોઈપું [4. કાંદ્રાવૈx; . શં , મીઠાઈ બનાવનાર કંડી પું. [સં. શાકેન્] વાદી; કરંડિયામાં સાપ લઈને ફરનાર તથા વેચનાર આદમી; સુખડિયે, વણ સ્ત્રી કદઈની સ્ત્રી, મદારી (૨) એક જાતની ટોપલી જેમાં માણસને બેસાડીને પહાડે- | કંદેરી સ્ત્રી, નાને રે. -રે ! [12 +દરો] કમરે પહેમાં ઊંચકી જવાય છે (૩) કંડીવાળો – તેમાં લઈ જનારો માણસ રવાનો કોઈ પણ દોરો કે સેર (સુતર, સેનાપા વગેરેનો) (૨) કંડ–દીવેલ ન૦ [જુઓ કંદીલ] દીવો કરવાને કાચનો પ્યાલો; ભીતમાં ચણેલી ઇંટની કિનારી (૩) આંકે; લીટે. –રાબંધ હાંડી (૨) ફાનસ. –લિયું ન દીવાદાંડી (૨) દીવાને પવન ન વિ. કંદરે પહેરનાર -પુરુષ પૂરતું (નાતરું) લાગે તેમ રાખવાને બનાવેલું નાનું માટીનું વાસણ
કંપ ૫૦ +[જુઓ કંદર્પ) કામદેવ (પ.) કંડ(૪) સ્ત્રી [4] ચળ; ખજવાળ (૨) ખસ, ખૂજલી કં૫ ૫૦ જુઓ કુંદર
[ બોચી (૩) નાગરથ કંડ્ડયન ન૦ [ā] ખંજવાળવું તે
કંધ સ્ત્રી [સં. સ્કંધ] ખમે (૨) ભાર વહેનાર પશુઓની ખાંધકડે પૃ૦ [સર૦ સં. સંરો] કંડિયે; કરંડિયે
કંધર –રા સ્ત્રી [સં] ડેક; ગરદન
રાખવું તે કંડેલ ન૦ [i] ઊંટ (૨) કંડિયે; ટેપ
કંડું ન [જુએ કાંધું] ખેડવા માટે અમુક શરતે ઢેર ભાડે કંડેલિ(–ળીયા વિ. એવી અટક કે એ નામની જ્ઞાતિનું (માણસ) કંધેતર ! પાટવી પુત્ર કંત, –થ પું[. જાન્ત; પ્રા. ઝંત] + જુએ કંથ
કંધેલું ન [જુઓ કંધ] ખમે (૨) ખાંધ; ગરદન કંતરાણ ન૦ (ચ) જુએ કંતાન
કંપ ! [.] કંપાર; ધ્રુતરો. ન નવ કંપવું તે. ૦ના સ્ત્રી, કંતરેહ પં. [ +તરેહ ?] અણબનાવ; કુસંપ
કંપન (૨) કંપ સહિત વાદ્ય વગાડવું તે. માત્ર સ્ત્રીકંપવાનું કંતા સ્ત્રી એક છંદ
[ મહેનતાણું માપ; “ઍપ્લિટયુડ' (૫. વિ.), ૦માન વિ૦ [4.] ધ્રુજતું; કંતાઈ(મણી) સ્ત્રી , –મણુ ન૦ [જુઓ કાંતવું] કાંતવાનું થરથરતું. ૦વા, વાયુ પુછે જેને લીધે શરીરને કેઈ ભાગ કંપે કંતાન ન૦ [મ. તા-સાન = બહુ જ બારીક કપડું ?] શણનું | એ એક રોગ કપડું; શણિયું (૨) ગુણપાટ; ટાટિયું
કંપની સ્ત્રી [.] ટોળી; મંડળી (૨) ભાગીદારે મેળવીને કાઢેલી કંતામણ ન૦, –ણી સ્ત્રી જુઓ કંતાઈ
પેઢી કે મંડળી (૩) સાથ; સેબત, [>આપવી = સેબતમાં કંતાર ન. [ä. તY; .] અરણ્ય; જંગલ
જવું] સરકાર સ્ત્રી (સં.) એક વખત હિંદનો રાજવહીવટ કંતારી પુંખરાદી
કરતી કંપની; “ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપની' કંતાવવું સ૦ કિં. “કાંતવું', “કંતાવું'નું પ્રેરક [ઓછું થવું | કંપમાત્રા, કંપમાન, કંપવા,ન્યુ જુઓ “કંપમાં કંતાવું અ૦ કિં. “કાંતવું’નું કર્મણિ (૨) પાતળું થવું; સુકાવું (૩) | કંપવું અ૦ કિં. [સં. ૧] ધ્રુજવું; થરથરવું (૨) બીવું; ડરવું કંથ ૦, ૦ ૫૦ [જુએ કંત] કાન્ત; પિયુ (૨) પતિ; ભરથાર. કંપાઈ ન [{., મળ મલયી] ઘર કે મકાનની ચેતરફની આંતરી કંથ િયું. [જુઓ કંથા] થવો; બાવે
લીધેલી જમીન; વડે (૨) બે કે વધુ મૂળતત્વના સમાસથી કંથ પું. [. યા +] કંથાધારી; વેરાગી; બાવો (૨) બનતે (રસાયણ) પદાર્થ (ર. વિ.), જેકચર ન૦ માંસ ઇને

Page #218

કંપાઉંડર !
૧૭૩
[ કાકફળ
ઈજા સહિત હાડકું ભાગવું તે [ આપનારે તેને મદદનીશ ૦કા(–વા)ઉ અ૦ (રવ૦) ગરબડાટભર્યું અને ન સમજાય તેમ કંપાઉંટર [.] દાક્તર કહે તે દવા - દવાનું મિશ્રણ તૈયાર કરી | (૨) સ્ત્રી, એકસામટાં ઘણાં માણસે બોલાબોલ કરે તે કંપાણુ (ણ) સ્ત્રી [સર૦ મ. ઘgoi] એક જાતને કાંટે ધાતુની | કાઉન્ટ ૫૦ [૨.] એક પ્રકાર (અમુક દરજજા) ઉમરાવકે તેને તુલા. - ૫૦ કંપાણથી તળવા જોખવાને ધંધે કરનાર ખિતાબ. જેમ કે, કાઉન્ટ ઢોય. –રેસ તેની સ્ત્રી કે આદમી; તલાટી
તેને ખિતાબ
[ઈનું) ટેબલ કે તેવી જગા કંપાયમાન વિ૦ કિં.] વ્રજતું; કાંપનું (૨) અસ્થિર; ચલિત કાઉન્ટર કું. [$.] લેવડદેવડ કરવા માટેનું (બૅન્ક, દુકાન, કચેરી, કંપારી સ્ત્રી,-રો ડું [i. કં] ધ્રુજારી; કમકમી (૨) કમકમાટી. | કાઉન્સેસ સ્ટ્રીટ જુઓ ‘કાઉન્ટમાં [પારી આવવી,-છૂટવી, વછૂટવી ધ્રુજારી કે કમકમાટી | કાઉન્સિલ સ્ત્રી [.]ઉપલી ધારાસભા(૨)સભા; મંડળ.[-બેસવી ઊપજ.]
= તે કામને માટે મળવી. -માં ઊભું રહેવું = તેના સભ્ય થવા કંપાર્ટમેન્ટ ન૦ [{.] આગગાડીના ડબાનું ખાનું
ઉમેદવારી કરવી. –માં જવું = તેને સભ્ય બનવું] હોલ પં. કંપાસ છું[{.] હેકાયંત્ર (૨) વર્તુળ દોરવાનું ઓજાર
ધારાસભાનું મકાન; તેનું સભાગૃહ કંપિત વિ. [.] કંપેલું; કંપમાન
કાઉવાઉ અ૦ જુઓ “કાઉમાં [આસને ધ્યાન કરવું તે[જેન]. કંપિ(પી) [. સ્] એક ઔષધે
કાઉસગ્ગ કું. [A.; સં. નાયોસ્ક) શારીરિક વ્યાપાર છોડી એક કંપુ સ્ત્રી; ન [સર૦ fહું.. મેં.; છું. કંપની] ટોળી; જાથ (૨) કાક ૫૦ [i] કાગડો. ૦ઋષિ એક પક્ષી; કુકડિયે કુંભાર, કેજની ટુકડી (૩) જુઓ કંપ
૦ળે અ૦ કાગને ડોળે; અતિ આતુરતાથી. તાને ન્યાય કંપે ! [જુઓ કેમ્પ] પડાવ; કંપ છાવણી
૫૦ જુએ કાકાલીય ન્યાય. તાલીય વિ. કાગનું તાડ પર કંપેઝ, ૦કામ ન [.] પ્રેસમાં બીબાં ગોઠવવાં તે. [-કરવું = બેસવું અને અકસ્માત્ તાડફળનું પડવું થાય એવું; અણધાર્યું; બીબાં ગોઠવવાં)
[માણસ
ઓચિતું. તાલીય ન્યાય મું. કાકતાલીય એવા ન્યાય. દષ્ટિ કંપઝીટર પું[. ઉપૉલિટર] છાપખાનામાં બીબાં ગોઠવનારે સ્ત્રીકાગડાના જેવી ચંચલ-છિદ્રાળી દહે. નાસા સ્ત્રી એક કંપેસ્ટ ૫૦ જુઓ કપોસ્ટ
ઔષધિ; નસોતર. નિદ્રા સ્ત્રી, કાગડા જેવી (ઝટ ઊડી જાય કંખ્ય વિ૦ [] કંપત થાય કે કરી શકાય એવું; ચલ
એવી) ઊંધ; કાગા-નીંદર. ૦૫ક્ષ j૦ વાળેલા વાળને કાગડાની કંબલ . [સં.] કામળી (૨) ગાયબળદની દડી - ગરદન નીચે પાંખ જેવો ગુચ્છે; કાનરેયાં. ૦પ(-) નવ કાગડાના પગના લટકતી જડી ચામડી
આકારનું ચિહ્ન, હંસપદ (૨) ચાર લધુ માત્રા જેટલો સમય કંબા સ્ત્રી હિં. કંવી] વાંસની ચીપ (૨) સુતારને ગજ
(સંગીત). ૦૫દ (ચિહ્ન) ન૦ લખાણમાં રહી ગયેલું તે બતાકંબુ પં; ન [] શંખ (૨) શંખની બંગડી (૩) દશ લાખની વવા કરાતું (_) આવું ચિહ્ન સંખ્યા. ૦કંઠી, ગ્રીવા સ્ત્રી, શંખ જેવા કંઠવાળી (ત્રણ રેખા કાકચી સ્ત્રી, જુઓ કાચકી. –ચું ન૦ કાચમું તેની પર પડતી હોય એવી ડોકવાળી) સ્ત્રી
કાકઇ ન [જુઓ કાકડી] ચીભડું કંબુ(–)જ પુંજુઓ કંબોજ
કાકડક પં. છોકરાની એક રમત કંબૂ વિ. [સં.] ચેલું, ઠગારું
કાકડાશ (–ન્સીંગ(–ગી) સ્ત્રી [મ. વાતીિ ; હિં. વિહાકંઈ સ્ત્રી [સં. વોન, . વા?] એક વનસ્પતિ
લી; સં. ટચૂં] એક ઔષધિ કંબેજપું [સં.] શંખ(૨)(સં.) એવા (પ્રાચીન) નામનો એક દેશ | કાકડિયું ન [‘કાકડો” પરથી 1] એક જાતનું રેશમ કંસ [] (સં.) કૃષ્ણને મામે
કાકડી સ્ત્રી[ફં. વડી; પ્રા. ડી] આરિયું; ચીભડું(૨)[જુઓ કંસ રૂંજુઓ કેંસ
કાકડ] ચીથરાને વળ દઈ બનાવેલી દિંવેટ. [-મકવી = કાકડીથી કંસાર [.] એક ખાવાની વાની - મિષ્ટાન્ન. [-ળ = શગડી કે ચૂલો સળગાવ.] – પં. ચીંથરાની મોટી કાકડી
કંસારમાં ધી મેળવવું (૨) [લા.] કંસાર ને ધીનું જમણ હેવું.] (૨)[મ. વડા; સં. ૧%(ગળું) ૧૮% $]ગળાની બારીની કંસારણ –વાડે, કંસારાવાહ જુએ “કંસાર'માં
આસપાસને એક અવયવ, ચળિયે (૩)પડજીભ. [-ડા ઉતારવા કંસારિ છું[સં] કંસને અરિ - શત્રુ; શ્રીકૃષ્ણ
= બળતા કાકડા ફેરવી ભૂત વગેરેની અસર કાઢવી.-જા કરાવવા કંસારી સ્ત્રી [.] એક જીવડું
= ગળાના ફૂલેલા ચાળિયા દબાવી લેહી કઢાવી નાખવું. -હા કંસારે છું. [સં. ઘIR] ધાતુનું વાસણ ઘડવા વિચવાને ધંધે | કપાવવા = ળિયાની વાઢકાપ કરાવવી. –ડા ના(–નાંખવા કરનારે પુરુષ, -રણ સ્ત્રી કંસારાની સ્ત્રી. રવાડે ૫૦ -રાવાઇ = રમવામાં કણ દાન આપે તે નક્કી કરવા હાથ ચત્તા – ઊંધા સ્ત્રી, કંસારાઓના વાસને લત્તો કે વિભાગ
કરવાની રમત. -હા ફાકવા = માંમાં બળતા કાકડા પાલવાડા કંસીકરણ ન. [કંસ ઉપરથી] કંસ – કેસમાં મૂકવું તે (ગ.) ફુલવા = ચેળિયા સૂજવા. -હા બાળવા કે સળગાવવા = કાઈ(૨)દે-આઝમ પં. [ઇ.] -મહાન નેતા કે આગેવાન | જુઓ કાકડા ઉતારવા. –ા મળી જવા=કાકડા ફલી જવા.] કાઈ સ્ત્રી [જુઓ કાયા] શરીર (૨) પાતળું પડ - આચ્છાદાન; કાકડે અ [કાકડેળ] જુઓ “કાક”માં આવરણ
કાકતાલીય, કાકષ્ટિ, કાકાસા, કાકપક્ષ, કાકપત્ર, કાનપદ કાઈલ સ્ત્રી (રે. જવર્િ] શેરડીને રસ કાઢવાની માટી કઢાઈ | (ચિન) [સં.] જુએ “કાકમાં કાઉ j[તું. વાજ? મ. વાડ; પ્રા. = કાગડી; ૨૦૦૨] કાગડે. | કાકફળ ન કાકમારીનું ફળ

Page #219

કાકબ]
૧૭૪
[કાગડે
કાકબ છું[રે. વ44;મ. કરો]ગોળકે મહુડાની રસી (તમાકુ કાકડે ! [ફે. વિરાટ, વિટ્ટ] કાચડે બાંધવામાં વપરાય છે તે)
કાકીસાસુ સ્ત્રી, જુઓ ‘કાકી’ સ્ત્રી માં [કે ચંગમાં બલવું તે કાકભુશી ૫૦ .] (સં.) એક ઋષિ (શાપથી કાગડે જન્મેલે) | કાકુ [4] દુઃખ, ભય, ક્રોધથી રવરમાં પડતે કેર (૨) કરડાકીમાં કામ પું. [જુએ કાકબ] પ્રવાહી ગેળ જેવો થાય ત્યાં સુધી | | કાકુ ૫૦ કીકે (ભાટિયા લેકમાં) ઉકાળેલું શેરડીનો રસ
કાકુ છું. [સં.] (સં.) રામ કાકમારી સ્ત્રી એક વેલ
કાકે ૫૦ [જુએ કાકા] બાપને ભાઈ (૨) (પિતાને સંબોધન કાકર ૫૦ [. ૧ર ઉપરથી] દાંત; દંકૂશળ (સૂવરાદિ પ્રાણીના) કરવામાં વપરાય છે) પિતા; કાકાભાઈ (૩) ચિંગમાં] દુશ્મન. (૨) કરવતન દાંતે (૩) ચામડીમાં પડેલે કઠણ ચીરે. ૦ડી સ્ત્રી, [કાકા મામા કરવા = કરગરવું કે ખુશામત કરવી. કાકે લાગે ઘણા ઝીણા દાંતાની ધાર, ૦ણુ સ્ત્રી કાનસ; અતરડી.-રી સ્ત્રી, છે? = સગો થાય છે જેથી વગ કરશે?]. સસરો પુત્ર કા કાજી નાના દાંતાવાળી ધાર
કાદર, કાકલ ૫૦ [] સાપ કાકર ૫૦ સિં. ૧૨] ઠળિયો (૨) કાંકરે. –રિયા મુંબ૦૧૦ | કાકેલી વિ. [ā] કાગડા જેવો (સ્વર)
અંદર ચણા મગફળી વગેરે રાખી લેટાળની બનાવેલી એક કાકે સસરે પૃ૦ જુઓ ‘ક’માં વાની –ગાળે. -રિયું વિ૦ કાંકરાળું.-રી સ્ત્રી, નાને કાંકરે કાખ, ૦લી સ્ત્રી [સં. કક્ષા, પ્રા. વા] બગલ. [કાખમાં (૨) કરકર; રેતી
કકરી પટી રાખવું કે લેવું = સત્તા નીચે રાખવું; પક્ષમાં લેવું. કાખલી કૂટવી = કાકર સ્ત્રી પીંજણને છેડે તાંતની નીચે રહેતી ચામડાની અક્કડ આનંદમાં આવી જવું. કાખલીમાં દૂધ આવવું =હરખ ઊભરાઈ કાકરડી, કાકરણી જુઓ ‘કાકર'માં
જ.] ડી સ્ત્રી કાખમાં ટેકા માટે રખાતી લાકડાની ઘડી. કાકરવું સક્રિ. [કાકર પરથી] કરવતના કાકર કાઢવા -તીફણ ૦બલાઈ, બિલાડી સ્ત્રી, બગલમાં થતું એક ગૂમડું; બામલી. કરવા (૨) ઉશ્કેરવું; મમત પર ચઢાવવું (૩) ધીરે ધીરે ખાતરી –ખી સ્ત્રી, અંગરખા કે કાપડાની બગલની કરાખી. -ખું છું ખેતરીને ખાવું. [કાકરાવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક)]
કાખનો વાળ. –ખેવાઈ સ્ત્રી, જુઓ કાપબલાઈ કાકરિયા, કાકરિયું જુઓ ‘કાકર'માં
કાખા સ્ત્રી [સં. શાક્ષ ] નડતર (દાવામાં પ્રતિપક્ષને હરાવવા કાકરિયા કુંભાર !૦ એક કલગીદાર પક્ષી
માટે આણેલી) કાકરી સ્ત્રી, જુઓ બેઉ કાકર ૫૦ માં
કાખાઈ સ્ત્રી કાંસકી (ધરમપુર - વાંસવાડાના ભીલોમાં) કાકરો j[જુઓ કાંકરે]'ચ.)કાંકરો (૨)ડચકું(જેમ કે, ડુંગળીનું) | કાખી, -ખું, એવાઈ જુઓ “કાખમાં કાકલિયા મુંબ૦૧૦ [‘કાકા’ પરથી] શીતળા; બળિયા કાકા કાગ j૦ [+] કાક; કાગડે. [-નું પીંછ થવું, –ને વાઘ કર= કાકલી વિ. [સં.] કમળ ને મધુર
રજનું ગજ કરવું; નજીવી વાતને મેટું રૂપ આપવું. -નું બેસવું કાકદી સ્ત્રી. [૩. કામ પરથી, મ. જાદૂત] દયા ઉપજાવે ને તાતનું પહેલું =જે બે બનાવ વચ્ચે કાર્યકારણ સંબંધ નથી,
એવી આજીજી; કાલાવાલા. ઠાકું બ૦૧૦ કાકલુદીભર્યું વર્તન તે છે એ ભ્રમ થાય એ આકસ્મિક બનાવ બન. -ને કાકવંઝ, –ધ્યા [.] સ્ત્રી એક જ વાર ફળનાર વનસ્પતિ (૨) ડળે રાહ જોવી = ખૂબ આતુરતાથી રાહ જોવી.] છત્તર, છત્ર એવી સ્ત્રી
j૦ બિલાડીનો ટોપ, વડોળ વિ. કદરૂપું. ડેળિયું વિકાગડાના કાકવી સ્ત્રી [જુઓ કાકબ] ગેળની રસી
ડોળા જેવું; એકાક્ષી (૨) ન૦ એક રેચક વનસ્પતિ. ૦ણ સ્ત્રી કાકશિખંઢ પું. [ä.] બાબરી
કાગડી. ૦ને વાઘ પુત્ર રજનું ગજ, ૦માળ વિ. કાગડાના કાકા (કા - કા) અ૦ (રવ૦) કાગડાની વાણીને શબ્દ
માળા જેવું; ખાખવીખી. ભાળોપું. કાગડાને માળે. ૦વાશ કાકા મુંબ૦૧૦ [૫.= માટે ભાઈ] ‘કાકા’નું માનવાચક રૂપ. (શ,) સ્ત્રી [૪. મા + વાર = બોલવું; બોલાવવું?] શ્રાદ્ધને જુઓ કાકે.[-કહીને = જખ મારીને; માન્યા કહીને. –મટીને દિવસે પિતૃનિમિત્તે કાગડાને બલિ નાખતી વખતનો ઉગાર (૨) ભત્રીજા થવું =સ્વતંત્ર મટીને એશિયાળું થવું. મામા કરવા | એ બલિ. વાંઝ(૦)
વિસ્ત્ર, જુઓ કાકવંઝા. વિદ્યા સ્ત્રી, = કાલાવાલા કે ખુશામત કરવી.] ૦જી, સસરા ૫. સસરાના પશુપંખીની ભાષા સમજવાની વિદ્યા, વૃત્તિ સ્ત્રી, કાગડા જેવી ભાઈ કાકેસસરે (માનવાચક)
(ચાંદું કે ગંદું વાની) વૃત્તિ કે વલણ. –ગાર્નીંદર સ્ત્રી [કાગ+ કાકા ૫૦ [માથી જાતુમાં] પોપટ જેવું એક પક્ષી નિદ્રા] કાગડાના જેવી, ઝટ ઊડી જાય એવી ઊંધ. –ગારોળ ૫૦ કાકાજીપુંજુઓ ‘કાકા’માં
સિર૦ હિં. દ્વારા રોજી, મ, યTra] રોકકળ (૨) ગરબડાટ; કાકાપુરી વિ .Iિ=ઘરને ઘરડે ગુલામ+પુરી(ગામનું )] બુમરાણ તકલાદી; નિર્માલ્ય (૨) જારજ (૩) પૃ૦ ગુલામ
કાગજઝ [..], –દ [1.], –ળj૦ વાંસ, ઘાસ, ધાગા ઈકાકાબળિયા[કાકા+બળિયા]મુંબ૦૧૦ બળિયાકાકા; શીતળા માંથી કરાતી લખવા વગેરેના કામની એક બનાવટ(૨)પત્ર પત્રિકા કાકાબાસી ન૦ એક જાતનું હલકું મિતી
કાગડા કામડી, કેરી, પી, સાણી (–સી), કાગટિયે, કાકાભાઈ પું[માનાર્થે જુઓ ‘કાકા’ ૨
કાગડી જુઓ ‘કાગડો'માં કાકાસસરા પુત્ર જુઓ ‘કાકા’માં
કાગડે ૫૦ [ä, ITI] કાક; એક કાળું પક્ષી (૨) (લા.) ચાલાક કાકી વિ. [i] કાગડા જેવા ક્રૂર અવાજથી ગાનાર
લુચ્ચું પ્રાણી. [કાગડા ઊડવા = ઉજજડે ખંખ થવું (૨) નસંતાન કાકી સ્ત્રી, કાકાની સ્ત્રી. ૦જી, સાસુ સ્ત્રી કાકાજીની સ્ત્રી | જવું. –હા કકળવા=સત્યાનાશ જવું; ખરાબીનાં ચિહ્ન જણાવાં.

Page #220

કાગડાકામડી]
૧૭૫
[કાચું
-હાની કેટે રતન = અણઘટતું જોડાણ; અપાત્રને દાન. –કાની છે એ પથ્થર કેટે કંકેતરી = પેટમાં વાત ન રહેવી. –હાની નજરે જોવું = કાચકી સ્ત્રી, કાકચી; કાંકચ; એક વનસ્પતિ (૨) ગળાની બારી ખૂબ સાવધ રહેવું. કાગડે દહીંથરું લઈ ગયે= સારી વસ્તુ | આગળ તે એક રોગ (૩) સંકડામણ; મુશ્કેલી. મું ન૦, કે નઠારાને હાથ ગઈ.]-ડાકામડી સ્ત્રી, ઇતરાજ (૨) અણવિશ્વાસ. ૫૦ કાચકીનું ફળ; કાકચું -હાકેરી સ્ત્રી, આકડાનું ડેડવું. -ટોપી સ્ત્રી, કાગડા જેવી | કાચગૃહ ન૦ [૩] જુઓ “કાચ”માં દેખાતી લાંબી પૂંછડીવાળી ટોપી. –હાસાણશી (-સી) સ્ત્રી | કાચ સ્ત્રી [કાચું ઉપરથી] ગુમડાની આજુબાજુને સૂજેલો ભાગ ધાતુ ગાળવાની કુલડીને પકડવાની સાણસી, – ૫૦ પતંગ; કાચ૫ સ્ત્રી[જુએ કાચું કાચાપણુંક કચાશ કનકવો. –-ડી સ્ત્રી, કાગડાની માદા (૨) ગાડાની બે ઊધોની | કાચબી સ્ત્રી [જુઓ કાચબો] કાચબાની માદા (૨) એક રોગ; પિત્તળથી જડેલી અણી
કાચકી.-બે [સં. વછI] એક જળચળ પ્રાણી. [–બાની કાગળ, ળિયું, કાગણ જુઓ ‘કાગ’માં
આંખે જેવું = તીણ કે ઈની આંખે જોવું.] કાગદ ૫૦ [1] જુએ કાગળ
કાચમણિપું[i] જુઓ “કાચમાં કાગદી વિ. [1.] પાતળી છાલવાળું (જેમ કે, લીંબુ) (૨) તકલાદી | કાચર સ્ત્રી[જુઓ કરચ કકડી. કૂચર ન૦ પરચૂરણ ખાદ્ય (૩) પુત્ર કાગળ બનાવનાર કારીગર (૪) કાગળ વેચનારે અથવા | વસ્તુઓ (૨) પરચૂરણ ભાંગીતૂટી વસ્તુઓને સમૂહ. –રી સ્ત્રી, ચેપડા ઈ૦ બાંધનારે વેપારી. ૦ચલણ ન કાગળનું ચલણ મીઠામાં આથેલી ફળની -શાકની કકડી; સુકવણી. - ન૦ કાગમાળ,-ળ જુઓ ‘કાગ’માં
ચરિયું; કકડી કાગરે ડું અગ્નિ ખૂણે (વહાણવટું)
કાચરસ ૫૦ [સં.] જુઓ ‘કાચમાં કાગવાશ, કાગવાંઝ, કાગવિદ્યા, કાગવૃત્તિ જુએ ‘કાગ’માં કાચરી, - જુઓ ‘કાચર’માં કાગળ પું, જુઓ કાગજ, [-કરો = વિધિસર કે કાયદેસર કાચલવણ ૧૦ જુઓ ‘કાચમાં કઈ બાબત કાગળ પર મુકવી - તેનું લખાણ કરવું (૨) ફારગતી | કાચલી સ્ત્રી[. વવર ઉપરથી] નાળિયેરનું ભાગેલું કેટલું (૨) આપવી; છૂટા-છેડા કરવા. કાગળના ઘોઠા = લાંબો પત્રવ્યવહાર | [. qRI] શાકની ખાસ કરીને કોઢમડાની સુકવણું. [–માં કે તુમાર (ચાલો). કાગળની કેથરી = બહુ નાજુક, વધુ ભરતાં પાણી લઈ ડૂબી માર ! બીજું શકય ન હોય તે એવા અશક્ય ફાટી જાય એવું, –નાખવો = કાગળ-પત્ર ટપાલમાં રવાના કરે. ઉપાય વડે પણ શરમાઈને મરી જા! કાલાં કુટવા = મિથા -૮ = પરબીડિયું ફાડી કાગળ કાઢવો (૨) પારકાનું પરબી- | મહેનત કરવી. કાલાં જુદાં થઈ જવાં = કઈ પણ સખત : ડિયું ફાડી અંદરની વાત છૂપી રીતે જાણી લેવી. -બી = | કેટલાવાળી વસ્તુનાં બે ફડચાડિયાં થઈ જવાં (જેમકે, માથાની લખેલે કાગળ પરબીડિયામાં બંધ કરો, અથવા તેમ કરીને ખોપરીનાં પણ).] -લું નવ નદીના ભાઠાની ખેડેલી જમીન (૨) ટપાલમાં રવાના કરો. -માગવે, લાવ = ભલામણ કે નાળિયેરનું ભાગેલું કેટલું (૩) [લા.] કોઈ પણ ભાંગેલું અર્ધગળ ઓળખાણની ચિઠ્ઠી માગવી કે લાવવી. -લખ = ખબર અંતર | જેવું કઠણ કેટલું. ઉદા. “ઠીબ' (૪) એ વાડકે ટપાલ વગેરે દ્વારા લખી જણાવવાં. -વાંચ = કાગળમાં લખેલું કાચંડી સ્ત્રી, કાચંડાની માદા ઉકેલવું] દાબણિયું નવ કાગળ દાબવાનું વજન – વસ્તુ. ૦૫ત્ર | કાચં(–ચિ-ચડે ૫૦ [જુઓ કાકીડ] એક પ્રાણી -ત્તર) પુંચિઠ્ઠીચપાટી કે ટપાલને પત્ર.-ળિયું ન૦ કાગળને કાચાઈ સ્ત્રી[જુએ કાચું કાચપ; કાચાપણું કટકો (૨) ચલણી નેટ, લેન, ઠંડી અને શૈર જેવો – જેનાં નાણાં કાચિત, કાચિયે પથ્થર જુઓ “કાચ’માં થાય તે કાગળ. [કાગળિયાં કરવાં = લખાણ કે તુમાર કર. | કાચું વિ૦ [જુએ કર્યું] પાકેલું નહિ એવું (કાચી કેરી) (૨) બરાબર કાગળિયે ચડવું = અંતરિયાળ મરી જવું (૨) જાહેરમાં આવવું નહિ સીઝેલું, પકવેલું કે રંધાયેલું (કાચી ચાસણી; કાચી માટલી; (૩) કેરટે જવું (૪) લખાપટી થવી; તેમાં પડી અટવાવું.]–ળિયે કાચે ભાત) (૩) શેકેલું રાંધેલું નહિ એવું (કાચી સેપારી, ચણા, ૫૦ કાગળ લઈ જનાર કાસદ
અનાજ ઈ૦) (૪) કશા સંસ્કાર ન કરાયેલું - કુદરતી સ્થિતિમાં કાગાનીંદર સ્ત્રી, કાગળ પૃજુઓ ‘કાગ’માં
હેય એવું (કાચો માલ, કાચી ધાતુ) (૫) તકલાદી; મજબુત કે કાચ પું[i] રેતી અને ખારવાળી માટી ઓગાળીને બનાવાતે ટકાઉ નહિ એવું (કાચી સડક, કાચું સૂતર, કાચે રંગ)(૬) નાદાન;
એક પદાર્થો (૨) દર્પણ (૩) પાસાદાર, ચળકતી મિશ્ર ધાતુ (૪) બિનઅનુભવી; અધૂરું અધકચરું (માણસ, જ્ઞાન, આવડત, ઉંમર નિર્મળ કે ક્ષણભંગુર એવી ઉપમા આપતાં વપરાય છે; જેમ કે ઈ૦) (૭) અધુરં; અપૂર્ણ (કાચું કામ, કાચી બુદ્ધિ, કાશે વિચાર, - કાચ જેવું પાણી; કાચનું વાસણ; કાચને કુંપે. એળિયે કાચી વાત, કાચ ગાઉ ઈ૦) (૮) કામચલાઉ, છેવટનું નહિ એવું પં. શુદ્ધ કરેલ એળિય. કાગળ ૫૦ કાચના કણ ચોટાડેલ (કાચો હિસાબ, દસ્તાવેજ, ખરડે ઈ૦) (૯) પિચું; નરમ (કાચા એક કાગળ (ધસીને સુંવાળું કરવા માટે). ગૃહ ન૦ કાચનું | કાળજાનું, હૈયાનું બીકણ.) (૧૦)બારદાન ઈ સાથેનું કામચલાઉ બનાવેલું ઘર. ૦મણિ ૫૦ કાચ જેવો એક હલકે મણિ (૨) કે અંદાજી (વજન, માપ) (૧૧) પાકું –બંગાળી નહિ, તેથી અડધા કાચ. ૦૨સ પુંકાચનો રસ (૨) આંખના ડોળામાં કાચના | વજનનું (શેર, મણ ઈ૦ વજન). (આમ આ શબ્દ અધૂરાપણું, રસ જે પદાર્થ. લવણ ૧૦ કાચ બનાવવામાં વપરાતે ક્ષાર. અધકચરાપણું, ઈઅનેક ભાવો લક્ષણાથી બતાવે છે.) (૧૨) -ચિત વે[૪] કાચને ઢેળ કે પુટ ચડાવેલું (માટીના વાસણને ન૦ કચાશ; કસર; અધૂરાપણું. [કાચા કાનનું વિ૦ બીજાના આપવા માટે). -ચિયો પથર પુંજેમાંથી કાચમણિ નીકળે | કહેવાથી ભરમાઈ શકે તેવું, કાચી કેદ સ્ત્રી આરોપીને કેસ
T

Page #221

કાચુંકુંવા]
૧૭૬
[કાટછાંટ
પહેલાં ને તે દરમિયાન કરાતી કેદ. કાચી બુદી કે માયા સ્ત્રી | આપવા કે બનેલો બનાવ જણાવવા બીજા માણસને બેસાડી તેલ છેતરાઈ જાય એવું ભેળું માણસ. (નકારમાં આવે છે. ઉદા... | કે શાહીના ટીપામાં બધું બતાવનાર આદમી
એ કાંઈ કાચી માયા નથી. “એને તમે કાચી માયા માને છે ?') | કાજળી સ્ત્રી. [‘કાજળ' ઉપરથી] મેશ (૨) રાખનું પડ (૩)કાળી કાચું કઢાવવું = દેવાળું કઢાવવું. કાપવું = અધુરી તૈયારીમાં કે ફગ (૪) મેશ પાડવાનું કોડિયું (૫)ગાય પૂજવાનું સ્ત્રીઓનું એક કવખતે કે એવી કઈકચાશ છતાં વર્તવું, કાંઈ કરવું (૨) કામ તેથી વ્રત(શ્રાવણ માસમાં) (૬)[કા.] કાજળિયાની વિદ્યા. ૦ગેકરણ કરીને કથાળવું; બાફવું (૩) (કામ, વિચાર ઈ૦માં) ઉતાવળ કરી | ન એક વનરપતિ. ત્રીજ સ્ત્રી શ્રાવણ વદ ત્રીજ; કાજળરાણી નાંખવી. -ખાવું =ભીડ કે તંગી પડવી. પાઠવું = કાચ ગર્ભ | કાજા સ્ત્રી- [જુઓ કાજકાર્ય ફરજ; કામ. ૦ગ વિ. કામપાડવો; ગર્ભપાત કરે. કા કચિયારો, કબીલાન્સમજણે | ગરું (૨) ફાયદાકારક ન થયેલે - કાચી કે નાની ઉંમરને પરિવાર (તે મૂકીને મરી ગયું, | કાજી,-ઝી [..] j૦ ઈસ્લામી ન્યાયાધીશ (૨) ઇસ્લામી વિદ્વાન એમ પ્રયોગમાં આવે છે.)કા ઘડે પાણી ભરવું =મિથ્યા પ્રય- | -ડિત. ૦જી પુત્ર “કાજી” [માનાર્થે). [–ની કુતરી = મેટાની ન કરો. કાચે તાંતણે બંધાવું પ્રેમથી વચનના જોરે-મનથી | નાની વસ્તુ પણ મટી ગણવી પડે એ.] બંધાવું.] કુંવારું વિ. કાચી વયનું અને અવિવાહિત. ૦કે. કાજુ વિ૦ સારું; ખાસું (૨) વિનયી (કા.) વિ૦ નહિ રાંધેલું અને લૂખું. નચ વિ૦ સાવ કાચું. ૦પાકું કાજુ ૫૦ [માથી વાયુ મ. જાન્] એક સૂકે મેવા. ૦કળિયા વિ૦ કંઈક કાચું અને કંઈક પાકું એવું; અર્ધદગ્ધ. ૦પેચું વિ..
મુંબ૦૧૦ કાજુ (૨) સાકરિયા કાજુ કે ચણા મગફળીના સાકઅનુભવ અને હિંમત વગરનું; ભેળું; અકુશળ. કાકુ છું રિયા દાણા છેવટને બાકી રહેલો ભાગ
કાજે અ૦ [જુઓ કાજ] માટે વાસ્તે (પ.) કાછ મું જુએ કાછડે
કાજો j[. કન] કચરે; પૂજે કાછઈસ્ત્રી[. $=કાંઠે; .=નદી પાસેની નીચી જમીન કાઝગી સ્ત્રી [સર૦મ, શાનt] લગામ
(૨) મળા ઈની વાડી] નદીનું ભાડું (ખેતર કરેલું) (રેવા કાંઠા) | કાટ ૫૦ [11. fટ્ટ] ધાતુને લાગતે મેલ કે તેનો વિકાર (૨)[લા.1 કાછડી સ્ત્રી- [જુઓ કછેટી; રે. છઠ્ઠી] કાછડાની રીતે પાછળ નકામે ભારરૂપ ઉતાર કે મેલ.[–ઉતાર-કાટ = ચડેલે કાટ બેસેલે ધોતિયાનો એક ભાગ.[–છૂટી જવી=ડરી જવું. - ઝાલી- દૂર કરે. –ખા,-ચ(–),-વળ = કટાવું (૨) નકામું ને, પકડીને દોહવું=બીકથી બાવરા બની દેડવું. કાછડીને છટ અવાવરું પડી રહેવું; તેથી (વસ્તુ કે માણસનું) હીર કે પાણી ઊતરી = જુઓ કાછડીટો.] છૂટો વિ૦ ૫૦ વ્યભિચારી. - પુ. | જવું; બગડવું.]. ધોતિયું કે સાલે ઊંચે લઈ બે પગની વચ્ચેથી પાછળ બેસ | કાટ j૦ [૩. વાણ, પ્રા. ૧] ઈમારતી લાકડું (૨) સ્ત્રી (કા.) તે; તે રીતે સેલે વસ્ત્રનો ભાગ. [– માર, -વાળ = ચિતા; ચેહ. [–નાખ = ઘરનું છાપરું મેભ વળી ઈ૦ કાટ વડે કાછડાની રીતે વસ્ત્ર પહેરવું.-મારીને, વાળીને કામ કરવું)= જડવું.] કૂટ સ્ત્રી તૂટેલો ફૂટેલે સરસામાન (૨) મકાનના કમર કસીને; બરોબર ખંતથી મોરબેર.].
બાંધકામને માલ. ૦૫ીટિયે પું[. પીઠ?] ઇમારતી લાકડાને કાછર ન એક જાતનું ધાસ (ધરમપુર)
વિપારી. ૦માળ પં. નું નવું પરચૂરણ ઈમારતી લાકડું (વળી, કાછલી સ્ત્રી,-લું ન૦ (૨) જુએ કાચલી,-લું
વાંસ ઈ૦) કાછવું અક્રિ. +[જુએ કાછડી] જુઓ કછવું
કાટ કું. [‘કાટવું' પરથી ?] (દા કાપવા) સામે મંડાતે દા; કાછિયે j[હિં.. નાછી, સં. રાઝ?]રાક વેચવાનો ધંધે કર- પ્રતિકાર (૨) (ટ,) સ્ત્રી ગંજીફામાં અમુક ભાત ન હોવી – કાપતું
નાર આદમી (૨) એ જ્ઞાતિનો માણસ.–ચણ સ્ત્રી કાછિયાની સ્ત્રી હોવું તે. કસર, છાંટ (૦, ૮,) સ્ત્રી કાપકૂપ; કરકસર.-રેસર કાછી પુંજુઓ કાછિયે
(2) j૦ બ૦ ૧૦ પત્તાં રમતાં પહેલી જે ભાત કપાય તે પરથી કાછે, જુઓ કછોટે. ૦૭ી સ્ત્રી, જુઓ કછોટી સર પડે એવી સરબાજી કાજ ન. [૪. કર્થ, . વક્ત] કામ (૨) કારણ; પ્રજન (૩) | કાટ પું ['કાંટે' પરથી?] કાંટે; નડતર; આડ; વિદ્મ.[-કાહવો =
અ૦ કાજે; માટે (પ.). ૦કાર વિરુ કામ કરે એવું; કાબેલ (૨) નડતર દૂર કરવું (૨) કાસળ કાઢવું (યસિંહને કાટ કાઢવા કામગરું. ૦રું વિ૦ શક્તિવાળું; કાબેલ(૨) જુવાનજોધ; તરુણ વગર. . . .'; “પછે કાઢે સેનાને કાટ.”] (૩) ઘણું પ્યારું માનીતું; લાડકું (૪) નાજુક તકલાદી કાટ વિ૦ પહોંચેલ; પાકું; ખંધું; લુચ્ચું (૨) લોભી; કંજુસ કાજળ ન [. કન] મેશ (૨) આંખમાં આંજવાની મિશ. | કાટકવું અ૦ ક્રિ. ત્રાટકવું; તૂટી પડવું; હલ્લો કરે [-અજવું,-સારવું=આંખમાં મેશ આંજવી. --ની કેટલીક | કાટકસર સ્ત્રી, જુઓ ‘કાટ સ્ત્રી માં [(૨) જુએ “કાટ'માં સહેજમાં કલંક બેસે તેવું-સંભાળથી રહેવા જેવું સ્થાન.] કંકુ કાટકુટ સ્ત્રી[કાટવું + કૂટવું] કાપવું અને કટવું-ખાંડવું ટીચવું તે નબ૦૧૦ (સૌભાગ્યવતીના શણગારનાં) કાજળ ને કંકુ. કાળું કાટકે પૃ૦ [જુઓ કડા] મટી ગર્જના વિ૦ કાજળ જેવું-અતિકાળું; કાળું મેશ. ૦રાણી સ્ત્રી, કાજળી | કાટણ - જુઓ કાટખૂણ ત્રીજ. ૦લટરી સ્ત્રી, એક પક્ષી
કાટખૂણ પુંનેવું અંશને ખૂણે (૨) એ માપનું કડિયા-સુતારનું કાજળવું અક્રિ. [.ન પરથી; હિં. નાના, મ. નળ]. એ જાર. ખૂણ પૃ૦ ચાર કાટખૂણાવાળો ચતુષ્કોણ. ત્રિકોણ કાજળ-મેશ વળવી (૨) કજળી જવું; એલવાયું
પુંકાટખૂણાવાળો ત્રિકોણ. – ૫૦ કાટખૂણ કાજળ [જુઓ કાજળ] (કા.) ખોવાયેલી વસ્તુ શોધી | કાટછાટ (૦૮) સ્ત્રી [સર૦ હિંજુઓ કાટ સ્ત્રી] કાટકસર;
•

Page #222

કાટપીટ ]
૧૭૭
[ કાણાઠી
કાપકુપ (૨) સુધારે વધારે
(૪૦૦ કાઠી = વધું) (૫) લાકડી; મંડે; વાંસ (1) કાઠું (શરીર) કાટપીટિ જુઓ “કાટ' (લાકડું) માં
કહું વિ. [સં. ટિન; પ્રા. ટ્ટિ] કઠણ; આંક (૨) કઠોર (૩) કાટફળ ન૦ એક વનસ્પતિની છાલ
કિંજસ (૪) ખરાબ; મા ડું (પ) ન૦ [. શાઇ પરથી] કલેવર; કાટમાળ ૫૦ જુઓ ‘કાટ’ (લાકડું) માં
શરીરને બાંધે (૬) ખડું (ઢોલ, ડફ ઈત્યાદિનું); આકાર (૭) કાટરડે !૦ . નિટ્ટ] કરેલો કચરે; પ્રવાહી વસ્તુને મેલ કાઠડો (૮) કેર ચડવાની હોય એવું સાલ્લાનું કપડું. [-કાહવું, (૨) કટાઈ–બંગડીને ખરાબ થઈ ગયેલે માલ; નકામે રદી -ઘાલવું=શરીર બંધાવું; જુવાની આવવી] [કરવું તે સરસામાન ઈ૦
કાઢવાલ (ઢ, લ,) સ્ત્રી કાઢવું ને ઘાલવું તે; ઘાલમેલ; આઘુંપાછું કાટલ વિ૦ (કા.) કટાયેલું; કાટવાળું (૨) કા
કાઢવું સ૦ ક્રિ. [સં. ૧, પ્રા. ઢ] (હોય ત્યાંથી કે અંદરથી) કાટલાંદાસ પું, જુઓ ‘કાટલુંમાં
બહાર ખેંચવું – લાવવું -લેવું મોકલવું (જેવા ભાવ બતાવે છે) કાલિ પું. [જુઓ કાયટિ] કારી
(૨) અલગ કરવું; દૂર કરવું; છૂટું પાડવું (૩) રદ કરવું (‘આ શબ્દ કાટલું ન૦ વજન; અમુક નક્કી વજનનું તેલવાનું સાધન (૨) કાઢે તે લખાણ મંજૂર છે.') (૪)[. 3ઢ = રેખવું] આલેખવું;
સુવાવડમાં સ્ત્રીઓને અપાતું ગુંદર વગેરેનું વસાણું (૩)[fછું. કારના દોરવું (જેમ કે, અક્ષર, ચિત્ર, વેલ, રંગ ઈ૦) (૫) કહેવું; બાલવું; ‘કાટવું' પરથી ] ઓછું કરવું તે; કાપી લેવું તે (૪) કાટ; કાંટે; ઉચ્ચારવું (જેમ કે, અવાજ, બેલ, વાત, સાદ, ઘાંટે ઈ૦)[. નડતર; બલા. [કાટલાં ફૂટવા = વ્યર્થ પ્રયત્ન કરવો; કાચલાં વઢ, સં. જય? = કહેવું; ઉચ્ચાર કરો] (૬) સ્થાપવું; નવું કુટવાં. કૂવામાં નાખવાંગઈગુજરી ભૂલી જવી. કાટલાં સાંખવાં ખેલવું; શરૂ કરવું (જેમ કે, નિશાળ, દુકાન, કારખાનું, કંપની, = જખ મેળવી જેવાં; બરાબર વજન તપાસવું. કાટલું કરવું= કામ ઇ૦) (૭) ગણી કાઢવું; ગણતરી કરવી (જેમ કે, ભાવ, જુઓ ‘કાટલું કાઢવું” (૨) એવું આપી કરીને પતવવું; ઓછાથી માપ, વ્યાજ, હિસાબ કે તેને જવાબ, અંદાજ કાઢવાં) (૮) પતાવટ કરી લેવી. -કાઢવું = અડીખીલી દૂર કરવી (૨) મારી જાહેરમાં બહાર આણવું (જેમ કે, નામ, આબરૂ, દેવાળું કાઢવું) નાંખવું.] -લાંદાસ વચમાં પડી કાટલું કરનાર –ઓછું આપ- (૯) અંદર સાર કે અમુક ભાગ અલગ કર, મૂક કે છૂટ નાર આદમી. છાપેલું કાટલું ન૦ સરકારી છાપવાળું કાટલું (૨) પાડ [જુઓ અર્થ (૨)](જેમ કે, સાર કાઢવ; મલાઈ કાઢવી; તે રીતે બધે નામીચું માણસ
[(૩) છેતરવું તેલ કાઢવું, ૪૦; “તેણે ૫૦૦ છે. આ ખાતે કાઢયા.) (૧૦) કાટલું સત્ર ક્રિ૦ [i. ; મા. ] કાપવું; છેદવું (૨) કરડવું કમાવું; મેળવવું; જોગ કરવો (“દુકાન ભાડુંય કાઢતી નથી; કાટવું વિ૦ [ જુઓ કાટ] કાટના રંગનું. – પં. શેક દુકાનમાંથી રોટલો કાઢવાનો છે.” “બધુંય ખર્ચ પગારમાંથી જ કાટ સાલે
કાઢવાનું.') (૧૧) બીજા ક્રિટ સાથે, તે ક્રિયા પૂરી કરી દેવી, કાટ પુંએક ઔષધિ-વનસ્પતિ (૨) જુઓ ‘કાટવું'માં પતવવી, એવો ભાવ પ્રેરે છે. જેમ કે, “એણે આખું ખેતર ખોદી કાટાકાટ સ્ત્રી [જુઓ કાટવું] કાપાકાપી (૨) કતલ (૩) અંટસ; કાઢયું.’ ‘આટલું જરા જોઈ કાઢશે ?' [કાઢી જવું = મડદાને અદાવત
[કાટેસરથી રમાતી પત્તાની બાજી ઘેરથી બહાર કાઢી બાળવા – દાટવા લઈ જવું. (‘એમને કયારે કાટસર પે બ૦ ૧૦ જુઓ “કટ’ સ્ત્રી માં. બાજી સ્ત્રી, કાઢી ગયા ?'). કાઢી નાખવું = રદ કરવું (જેમકે, અરજી, માગણી કાટોડે પે ચકમક (૨) જુઓ “કાટરડો(૩) કાચી ધાતુમાંથી U૦) (૨) નાપાસ કરવું (“એને પરીક્ષકે શામાં કાઢી નાંખ્યો ?'); લોઢું કાઢી લીધા પછી ભટ્ટીમાં રહેતા અવશેષ- કચરો
ગણતરીમાં ન લેવું (“મને તે તમે સાવ કાઢી જ નાંખે કે શું?). કાદી સ્ત્રી, જુઓ કાયટું (૨) પં. [સં. ૨2; સે. રટ્ટ] કાયટિ કાઢી મૂકવું, મેલવું = હાંકી કાઢવું (૨) રજા આપવી; બરતરફ કાઠ વિ. ધૂર્ત; પહોંચેલ(૨) પું[, U] કાઇ (૩) ઇમારતી કાટ | કરવું (૩) કાઢીને મૂકવું –અલગ કરવું (જેમ કે, લૂગડાં); સાચવીને (૪) કાઠડે (૫) હેડબેડીનું ચેક ડુંહેડ. ૦૮૫૦ લાકડાંને ગઢ. રાખવું (ડોસીએ રૂ. પહેલેથી કાઢી મુકયા છે'). કાઢી લેવું = કાઠડી સ્ત્રી, નાને કાઠડે. -ડું ન૦, – પં. ઊંટ વગેરે જાન- છાનુંમાનું લઈ લેવું (૨) પતાવવું; પાર પાડવું (કામ કાઢી લેવું. વરની પીઠ પર મુકાતું લાકડાનું ચોકઠું – આસન
એને ત્યાં રકમ છે તે હવે કાઢી લેવી જોઈ એ')]. કાલે પૃ. [કંઠ + ] કન્યાને પરણાવતા પહેલાં ચડાવાતું ઘરેણું | કાઠિયું ન૦ બારડોલી-રેંટિયાને એક ભાગ, જેની ઉપર પાટલી કાઠા વિ૦ (બ) ૧૦) લાલાશ પડતા એક જાતના (ઘઉ) [ગોદડી | ને મેટિયું બેસાડે છે તે કાઠાલી સ્ત્રી- [જુઓ “કાઠડો'] કાઠડા પર નાખવાની ધાબળી – કાઢો છું. [ä. વવાય, બા. Ha] ઉકાળો; કાવો [ કરાતી નીક કાઠાદાર,કાઠા વિ. [જુએ કાઠું] કદાવર; કાઠા – બાંધાવાળું કાઢે ! [‘કાઢવું' પરથી] ખેતરમાંથી વધારાનું પાણી કાઢી નાખવા કાઠિન્ય ન [.] કઠિનતા (૨) કઠોરતા
કાણ, કૂટણ, એકાણ (ણ,) સ્ત્રી [. , મહા + ] કાઠિયાણી સ્ત્રી, કાઠી સ્ત્રી
મરણ પાછળ રેવું, કૂટવું અથવા લૌકિકે જવું તે. [–કરવી, કાઠિયાવાડ ; ન [કાઠી +[4] વાટ] (સં.) ગુજરાતને એક માંવી = મરનાર પાછળ રેવું-કૂટવું(૨) [લા] કેઈએ બગાડેલા ભાગ; સૌરાષ્ટ્ર. ૦ણ સ્ત્રી કાઠિયાવાડી સ્ત્રી, ડી વિ૦ કાઠિ- કામને સંભાળવું. કાણે જવું =કાણ કરવાને માટે જવું (પરગામ).] યાવાડનું, - સંબંધી (૨) ૫૦ કાઠિયાવાડના રહીશ
-ણિયત, –ણિયું વિ૦ કાણ કરનારું; કાણે જનારું કાડિયે ડું [સં.18 પરથી]ગાડાનો લાકડાનો સામાન -ખું(કા.) | કાણુત્વ ન [સં.] કાણાપણું કાઠી વિ૦ (૨) ૫૦ કાઠિયાવાડની એક અસલી જાતનું (માણસ) | કાણુ કાણુ સ્ત્રી, જુઓ કાણ (૩) સ્ત્રી [સં. [૪] બાળવાનું લાકડું (૪) જમીનનું એક માપ | કાણકાઠી સ્ત્રી કરાંની એક રમત જે-૧૨ For Personal & Private Use Only

Page #223

કાણિયત]
૧૭૮
[ કાન
કાણિયત વિ૦ જુઓ “કાણમાં
નવ નિકંદન. [-કાહવું = નિકંદન કાઢવું.] કાણિયું વે૦ જુઓ ‘કાણમાં (૨) જુઓ “કાણુંમાં. – ૫૦ || કાત્યાયની સ્ત્રી[] (સં.) દેવી – દુર્ગા (૨) યાજ્ઞવલક મુનિની કાણનો કાગળ લાવનાર (૨) કાણે જનારે
પત્ની. ૦શ્વત ન૦ ઇરછે પતિ મેળવવા કન્યાઓ કાત્યાયની કાણીબગલું ન એક જાતનું બગલું
દેવીને ઉદેશી કરે છે તે વ્રત કાણું વિ. [સં. શાળ] વિહ – છિદ્રવાળું (૨) એક આંખવાળું (૩) | કાથ ન [. જય?] જુએ કથન [જીવતર (૩) સ્વાર્થ
નવ વિહ; છિદ્ર; બાકું [-પાઠવું = કાણું કરવું.]-ણિયું વિ૦ કાણું કાવ્ય ; ન [સં. વવાય] સત્વ; પાણી; દૈવત (૨)[કા. મનખે; કાણેલી સ્ત્રી. [૩] કુંવારી સ્ત્રી (૨) વ્યભિચારી સ્ત્રી
કાથાકબલા મુંબ૦૧૦ [કાથ(“ક” પરથી) કે કબલા (કલબલ)] કાત સ્ત્રી પદ્ધ (કા.) (૨) તાકાત; કૌવત (૩) [સં. તર્તની] | થલી; સાચાઠાં (૨) નકામી ભાંજગડ નજીવી તકરાર સોનીનું એક ઓજાર
કાથાળી, કાથાદોરી જુઓ ‘કાથોમાં કાતડી સ્ત્રી [સર૦ મ; સં. ઋત્તિ, . વાત્ત] ચામડી [જીવડું | કાથિયું વિ૦ [જુઓ કાથો] કાથાના રંગનું (૨) કાથીનું દોરડું (૩) કાતણ સ્ત્રી. [“કાંતવું' પરથી. મ. સાંતળ] કરોળિયા જેવું એક કાથીની સાદડી (૪) કાથીનું બનાવેલું પગલુછણિયું કાતણું સ્ત્રી[કાંતવું' ઉપરથી] કાંતેલા સૂતરની કેકડી (કા) | કાથી સ્ત્રી [મ. વવાયા, –થ્થા) નાળિયેરનાં છોડાંના રેસા કે તેની કાતર [િસં.] બીકણ; કાયર(૨)દુઃખી; ભયભીત(૩)કતરાતું; વાંકુ | દેરી (કાથા જેવા રંગની) કાતર સ્ત્રી [. વાર્તરી, પ્રા. ] કાતરવાનું ઓજાર (૨) કાળે ૫૦ [સં. વવાય; fઉં. ત્ય] ખેરની છાલનું સત્વ (૨) જુઓ વાળ ખરી પડવાનો જાનવરને એક રોગ (૩) કાતરના જેવી | ‘કાથી'. -થાળી સ્ત્રી મસાલા વાળી કાથાની ગોળી.-થાદોરી ધારવાળી પાતળી ઠીકરી, પતરું ઈ૦. [–ચલાવવી, ફેરવવી, સ્ત્રીકાથાની દેરી
[અટક -મૂકવી = કાપકૂપ કરવી.] જીભે વિ૦ કાતર પેઠે (સામાના | કાદર વિ૦ [ 4. ]િ શક્તિમાન. –રી વિ. એક મુસ્લિમ દિલને) કાપે એવી જીભવાળું –એવું બોલનારું, ૦ણ ન જુએ કાદવ ૦ [સં. વલમ, મા. ૨૬] ધુળ – મટોડીમાં પાણી મળીને કતરણ. ૦ણ સ્ત્રી કાપવું તે; કાપવાની રીત (૨) કાતર (૩) બનતો ગારો; કીચડ. [–ઉઠા(–રા), –નાખો ,ફેંકવો = કરસણ કાપી લીધા પછી ખળું કરતી વખતે બ્રાહ્મણને જે ભાગ ખેટી નિંદા કરવી.–ખંદો = વ્યર્થ મહેનત કરવી.] કીચડ છું આપે છે તે
ખૂબ કાદવ કાતરવું સત્ર ક્રિ. [. Ri] કાતરથી કાપવું (૨) કાપવું; કરડવું કાદ, વડે ૫૦ (કા. 3) કાદ; કાદવ (૩) ઓછું કરવું (૪) ખેતરવું; ખણવું (૫) [લા.] ઘસાતું બોલવું | કાકદમી અ૦ [કાદો (8) + કદમ] અતિ પ્રાચીન કાળથી કાતરિયું ન [કાતરવું] છેક છાપરાની નીચેને નીચે મેડે (૨) કાદંબરી સ્ત્રી [i] કેિલા (૨) મેના (૩) (સં.) સરસ્વતી (૪) લાકડાનું એક બેધારું અસ્ત્ર (૩) દીવાલ કેચવાનું ચારનું એક બાણકૃત સુપ્રસિદ્ધ કથા (૫) તે કથામાં આવતું એ નામનું મુખ્ય એજાર (૪) બે ચૂડીની વચમાં પહેરાતું પાતળી ચીપનું કંકણ (૫) : સ્ત્રીપાત્ર (૬) [લા.] નવલકથા ભેજું (૬) કટાક્ષ કરડી આંખે જોવું તે (૭) સ્લેટને ભાગેલે કાન સ્ત્રી [સર૦ હિં. જાન, –ન] શરમ સંકેચ; લાજ મર્યાદા. મેટો ટુકડો. [-ગેપ(–બ) = ગાંડું, ચસકેલ, -મૂકવું = ઘર [–કરવી =લાજ શરમ રાખવી.–છોડવી = શરમ સંકોચ છોડવાં; કડવું, ચોરી કરવી. કાતરિયાં ખાવાં, –નાંખવાં રીસમાં ત્રાંસું | ઉદ્ધત થવું.] જેવું; ચિડાઈને જેવું; કટાક્ષ ફેંકવાં.]
કાન (કા’?) ૫૦ [. ૧, તા. ૧oun] સાંભળવાની ઇન્દ્રિય (૨) કાતરી(–ળી) સ્ત્રીજુઓ ‘કાતળી'
[લા.] લક્ષ; ધ્યાન (૩) નાર્ક; છિદ્ર. [-આવવા=સાંભળવા – કાતરે પું[. q= કાતરવું પરથી; સરખાવો “કાતળી'] ચપટુ, સમજવાની શકિત આવવી. -આવવું = જુએ કાને આવવું.” લાંબું ને વાંકું ફળ, ઉદાઆમલીને કાતર (૨) એને મળતા -આમળવાર (ઠપકે આપવા–શિક્ષા કરવા) કાનપટ્ટી પકડવી. આકારનું એક દારૂખાનું (૩) એક જીવડે [એ ઊગતા અનાજના –ઉધાઠવા = ચેતવવું; ખબર પડે કે જાણે એમ કરવું. –ઊઘડવા છોડ કાતરી ખાય છે] (૪) દાઢીની બંને બાજુ રખાતા વાળના = સાચી રિથતિ સમજાવી; ખબર પડવી. -આભા કરવા,-ઊંચા લાંબા કાકડામાં પ્રત્યેક (૫) [સ.] કેળાંની લૂમ (૬) કાપો; કરવા =જુઓ “કાન માંડવા.” –કરડવા = ગુસપુસ મસલત ચરે. [કાતરા પડવા = ખેતરમાં કાતરા છવડા થવા.]
કરવી. -કાપવા = આડુંઅવળું સમજાવી લેવું (૨) ના કરતાં કાતળી સ્ત્રી, અફવા; ગપ (કા.) (-મારવી)
ચડિયાતા થવું – જીતવું. -ખા = બહુ વાત કરીને કંટાળો કાતળિયે પુંછ એક જાતના ચોખા
[ કકડી આપ, પજવવું; માથું ખાવું. -ખેતરવા = કાનમાંથી સળી કાતળી સ્ત્રી [સં. ૪, ત્રા. રિમ, મ. વાતા] પાતળી, ચપટી વગેરે વડે મેલ કાઢવે (૨) પિતાની ભૂલથી શરમાવું - કાન પકકાતળું ન [જુએ “કાતળી'] જાડી ચીરી - ગાબચું (૨) ગંડેરી ડવા. –ખેલવા =જુઓ “કાન ઉઘાડવા,’ –ઘણુ હવા = (૩) મોટો બેડોળ કકડે
[મર્મવેધી જેનું તેનું સાંભળી ભેળવાવું; કાચા કાનના હોવું–ઘરે મૂકવા કાતિલ વિ. [૪] કતલ કરનારું – કરે એવું (૨) ઘાતક (૩) = બહેરું થવું; ન સાંભળવું.-ઝાલવા = જુઓ ‘કાન પકડવા'. કાતી સ્ત્રી [R. તે પરથી] છરી (૨) કરવતી (૩) [લા.] દગો. –તળે કાઢવું, તળેથી કાઢી નાખવું = સાંભળ્યા ઉપર લક્ષ ન
[(પેટમાં) કાતી હોવી રાખવી મનમાં દગે હેવો કે રાખ.] આપવું; સાંભળ્યું ન સાંભળ્યું કરવું. દેવા, ધરવા = ધ્યાનથી કાતું ન [જુએ “કાતી'] બૂડી છરી -પાળી
સાંભળવા પ્રયત્ન કરે. કાનના કીઠા ખદબદવા કે ખરવા = કાત્યાયન પં. [](સં.) એક ઋષિ (૨) એક વૈયાકરણ (૩) | અપશબ્દ સાંભળી કમકમાટી છૂટવી. –નીચે કાઢી નાખવું =

Page #224

કાન]
૧૭૯
[ કાન્યકુબ્ધ
જુઓ ‘કાન તળે કાઢવું'. કાનની બૂટ પકડવી = ભૂલ કબૂલ (૨) ધ્યાન ખેંચવા ગરબડ કરનારું. બુદી, બૂટ-ટી) સ્ત્રી કરવી. -કાનનું કાચું વિ૦ બહેરું (૨) બીજાનું સાંભળી ઝટ ભર- કાનની બૂટ. ભંભેરણી,૦શારણી સ્ત્રી, કાન ભંભેરવા તે; કાંઈનું માઈ જાય તેવું. પકઠો =ભૂલ બતાવવા – સાનમાં લાવવા કાન | કાંઈ કહી ઊંધી દોરવણ કરવી તે. ૦મળિયું ન૦ કાનના મૂળમાં ઝાલા (૨) પિતાની ભૂલ કબૂલ કરવી - કાનની બૂટ પકડવી. થતો એક રોગ. શિયાળ ન એક જીવડું. શિયાં, શેરિયા, –ટવા =(કાન ફૂટી જાય- બહેરા થઈ જાય તે) અસહ્ય ઘાટ સિયાં નવ બ૦ ૧૦ કાન છેરિયાં. શલ(–ળ) નવ કાનને લાગ (૨) (કાનને પડદે ફટતાં) બહેરું થવું. -કંકવા =જુઓ દુખાવે. -ને(–)કાન અ૦ જુદા જુદા કાને થઈને (૨) ખુદ કાનમાં કુંક મારવી.' (૨) ભંભેરવું (૩) મંત્ર કહીને ચેલો પોતાના કાનથી. –પકાન અ૦ એક કાનેથી બીજા કાને બનાવવો. –ફેકવા, ફેડી નાખવા = ભારે ઘોંઘાટ કરો. કાનડી વિ. [. Tટ, . વUTE = કર્ણાટક] કર્ણાટકનું, –ને –ભરવા, ભંભેરવા = ખટું કહી ભમાવવું; ચાડીચુગલી કરી | લગતું (૨) સ્ત્રી, કન્નડ-કર્ણાટકી ભાષા ઉશ્કેરવું. મરડવા = ઠપ આપવો. કાનમાં આંગળીઓ | કાનડું નવ વણકરનું એક ઓજાર ઘાલવી કે નાંખવી =ન સાંભળવું. કાનમાં કહેવું = છાની રીત | કાનડે ૫૦ [fહં. , મ. શાનયો; કાનડી ) એક રાગ કહેવું (૨) (દવા ઈ૦ની) તત્કાળ અસર થવી. -માં કાંકરા કાનહાંકણુ સ્ત્રી, જુઓ “કાન'માં ઘાલવા = કાંકરા રાખી કાન ચીંબોળવા (૨) સાંભળ્યું ન સાંભળ્યું કાનન ન૦ [ā] વન; જંગલ
[ જુઓ કાનમાં કરવું. –માં ડૂચા મારવા = ન સાંભળવું (૨) શિખામણ ન | કાન૦૫ટી,૦, કું, સિયું–વાં), ફેદિયું, ભંભેરણી માનવી.-માં ઝેર રેડવું = કાન ભંભેરવા; બેટી ઉશ્કેરણી કરવી. | કાનમ (ન) સ્ત્રી [સં. મૂમ, પ્રા. શ્રમ, ] કાળી -માં કેક મારવી = બંધ આપવો (૨) છૂપી મસલત કરવી | જમીન (૨) ન૦ (સં.) વડોદરા અને ભરૂચ વચ્ચે પ્રદેશ (૩) ભમાવવું; ભંભેરવું. -માં મંત્ર મુક = ઉપદેશ કરે | કાનભૂળિયું,શારણ,શિ(–સિDયાં, ૦શલ જુઓ “કાનમાં (૨) ભેળવવું; કહ્યું ખરું માને એમ કરવું. -માંકવા = સાંભળવા | કાનસ સ્ત્રી એક ઓજાર; આતરડી[સર૦ ૫.](૨) ઘરના મડાની ધ્યાન આપવું. -વીંધવા = કાનના અલંકાર પહેરાવવા કાન આગલી પાટડી ઉપર ગોઠવવામાં આવતો બીજે નાનો પાટડ કેચવા.વીંધી નાખવા, વીંધાઈ જવા = સાંભળતાં હૈયું પીગળી | કાનસીલ(–ળ)(કા') j[સં. શશિરસ, મ. જાનરા8િ] કાનને જવું. સૂના થઈ જવા = બહેરું થવું (૨) કઠેર – અપશબ્દ બહાર પડતે ભાગ (કા.) સાંભળવા, કાને આવવું = કઈ વાતનું) કાન સુધી પહોંચવું; કાનસૂરી (કા) સ્ત્રી [સં. શ્રી] કાનને વળોટ; કાન રહેવાની સાંભળવામાં આવવું. કાનેથી કાઢી નાખવું = સાંભળ્યું ન | સ્વાભાવિક રીત. -રો ૫૦ (સાંભળી લેવા માટે) ધ્યાન. [–દેવો સાંભળ્યું કરવું. કાને દાટા મારવા= જુએ‘કાનમાં ચા મારવા.” = છાની રીતે સાંભળવું.] કાને ધરવું = ક ઉપર લક્ષ આપવું; ધ્યાનમાં લેવું. કાને | કાની અ૦ (સુ) પ્રમાણે નાખવું = ખબર આપવી; જણાવવું. કાને પડવું = કાને આવવું; કાની સ્ત્રી [‘કાન પરથી] ઊંચા લીધેલા કપડાની કાર સાંભળવામાં આવવું. કાને હાથ દેવા, ધરવા, મ કવા, મેલવા કાનન વિ૦ [] કન્યાનું, –ને લગતું = કંઈ ખબર નથી એમ જણાવવું (૨) ન ગણકારવું; જાણી જોઈને | કાનુડે ૫૦ [i] કહાને; કૃષ્ણ (હશ્રુતિ લેપાઈ છે) બહેરા થવું.] ૦ક વેિઠ કપાયેલા કાનવાળું. ૦૭(૦૨)ઠિયું ન કાનું ન [સરવે ગોવા. જૈનં? મ. ન] એક વાનું છોકરાંની એક રમત (૨) એક જાતનું ચામાચીડિયું. કેચિયું | કાનુગે ! [1. ના] કાયદે જાણનાર પુરુષ. –ગા પુત્ર નવ કાનમાં વેહ પાડવાનું ઓજાર. કેચિય ૫૦ કાન વીંધ- (બ્રહ્મક્ષત્રેિમાં) એક અટક વાને ધંધે કરનારે આદમી. કેરણી સ્ત્રી કાનમાં મેલ | કાનૂન પું[..] કાયદા; નિયમ (૨) ધારે; રિવાજ. ૦ભંગ ૫૦ કાઢવાનું ઓજાર (૨) કાન કરડવા – છાની ઉશ્કેરણી કરવી તે. કાનૂનને – કાયદાને ભંગ. ૦રાજ(5) નવ કાનૂનસર-ન્યાય૦ખજૂર પં. [. વનૂર = વીંછી]ઘણા પગવાળે એક જીવડે. પૂર્વક ચાલતું રાજ્ય; “રૂલ ઑફ લે.' સૂર અ૦ કાયદા મુજબ.
ખેતરણ સ્ત્રી મેલ કાઢવાની કાનકેરણી (૨) [લા.] જુઓ | –ની વિ. કાનૂનને લગતું કાનભંભેરણી. ૦ર્ણ સ્ત્રી કાનમાં ગુસપુસ; છૂપી વાત. | કાને(–નો)કાન (કા') અ૦ જુઓ “કાનમાં ચિમડિયું ન૦ વાગેળ (૨) ચામાચીડિયું. ચિમેરી ન૦ | કાને (કા') પું[. શાળ] લિપિમાં ‘આનું ' આવું ચિહન વાગોળ. છે–શે)રિયાં નવ બ૦ ૧૦ કાન ઉપરના વાળના | (૨) વાસણની કેર. ૦કાન અ [વાસણના] કાન સુધી (૨) ગુચ્છા; કાકપક્ષ. [-અમળાવાં, ખરવાં = ભંડા શબ્દો સહન જુઓ ‘કાનમાં. ૦માતર પુત્ર બ૦ ૧૦, ૦માત્રા ન૦ બ૦ ૧૦ ન થવાથી કમકમાટી છૂટવી.] ટોપી, ઢાંકણું સ્ત્રી કાન “ો' આવું ચિહન ઢંકાય એવી ટેપી. ૦૫ટી(દી) સ્ત્રી, કાનની કેર કે બૂટ. કાનપકાન (કા') અ૦ જુઓ “કાનમાં [પકડવી = જુઓ ‘કાન પકડવો'.] ૦પટો(–દો) પૃકાન કાનેમાતર, કામાત્રા (કા') જુઓ “કાને'માં ઢાંકવાને પટે, ફેટ પું[કાન + ફટ (ફાટવું પરથી)] કાનમાં | કાન્ત વિ૦ (૨) પં. [સં.] જુએ “કાંત’ મેટું કુંડળ - કડું પહેરનાર સાધુ; ગોરખપંથી વેરાગી. ૦ફૂટું વિ. કાન્તા સ્ત્રી [સં.] જુઓ કાંતા બહેરું. ૦સિયાં ન૦ બ૦ ૧૦ કાનભંભેરણી. ૦સિયું વિ૦ | કાન્તાર ન૦ [i.] જુઓ કાંતાર ચુંગલખેર (૨) કાન ભંભેરનારું (૩) ન૦ એવું માણસ કે એવી | કાતિ સ્ત્રી [i] જુએ કાંતિ વાત કરવી તે. ફેરિયું વિ૦ [કેડવું પરથી] કાન કેડે એવું | કાન્યકુજ પું; ન [4.] (સં.) કનેજ

Page #225

કાપ]
૧૮૦
[ કામરૂપી
કા૫ [કાપવું] કાપવું તે (૨) કાપવાથી પડતે આંકે; વાઢ; | -ઝઘડે; કચકચાટ. ૦ચીતરું વિ૦ ચિત્રવિચિત્ર; તરેહવાર રંગનું. કાપ (૩) સ્ત્રીઓના કાનનું એક ઘરેણું (૪) કાપવાની – વિતરવાની રિયું, - વિ૦ [૩. શર] રંગબેરંગી; કાબરચીતરું. -રી સ્ત્રી, રીત, ખૂબી (૫) બજેટમાં કાપ મુકવો તે; “કટ'. [કા = કસુંબીનું બી (૨) કાબરચીતરા ધોળા અને કાળા રંગની તલી કપડું વેતરવું. –મૂક = કાપવું (૨) કાપી લેવું; કમી કરવું; કાબસ પું. તેલને (તળે ઠરતો) કચરે [ત્રાનું સ્થાનક કાઢી નાંખવું.] ૦૬પ, પાકુપ(-પી) સ્ત્રી છે ડુંઘણું કાપવું કાબા ૫૦ [મ. વમવઢ] (સં.) મક્કામાં આવેલું મુસલમાનોનું એક – ઘટાડવું તે (૨) સુધારાવધારે (૩) કરકસર
કાબિજ ૫૦ [.] કબજેદાર; માલિક કાપટ ન૦ [૩] કપટ; કપટતા
કાબુલ ન૦ [RI.] સં.) અફઘાનિસ્તાનનો એક પ્રાંત (૨) અફકાપડ ન. [૩. કર્પટ, પ્રા. [૩] કેરું કપડું. --દિ પું. કાપડ ઘાનિસ્તાનનું પાટનગર. –લી વિ. કાબુલનું –ને લગતું (૨) પં વેચનાર (૨) જુએ કાપડી. ડી વિ૦ કાપડનું, ને લગતું (૨) કાબુલને વતની; અફઘાન પઠાણ. –લી ચણા પુંબ૦૧૦ એક સ્ત્રી નાનું કાપડું -ડું ન૦ સ્ત્રીઓનું છાતીએ પહેરવાનું એક જાતના ચણા પ્રકારનું વસ્ત્ર, કાંચળી (૨) (કા.) આણું
કાબૂ ૫૦ [તુર્કી] સત્તા; અખત્યાર (૨) અંકુશ (૩) કબજે (૪) કાપડી(–ડિ) j૦ [સં. સર્પટિશ, પ્રા. પંડિ] કાપંટિક; સાધુ વજન; વગ. [– જામ, -ધરાવ, –માં રાખવું, –રાખો સંન્યાસી (૨) જુઓ ‘કાપડમાં
સાથે શ૦ પ્રવ થાય છે.] ૧દાર વિ. કાબુ ધરાવનારું કાપડું ન૦ જુઓ “કાપડમાં
કાબેલ વિ. [મ. સાવઝ] પહોંચેલું; હોશિયાર (૨) પ્રવીણ; કાપણી સ્ત્રી [સં. રાની, પ્રા.glો] કાપવાની રીત (૨) પાકેલા બાહોશ. –લિયત સ્ત્રી [.. નાવાયત] કાબેલ હોવાને ગુણ;
અનાજને કાપવું તે; લણણ (૩) પતરાં કાપવાનું ઓજાર; કાતર હોશિયારી; બાહોશી. –લે તારીફ વેઠ [+તારી] તારીફને કાપતું વિ૦ [જુઓ ‘કાપવું'] ‘કાપવુંનું ૧૦ કૃ૦ (૨) મોટી રકમમાં ! યેગ્ય; વખાણવા લાયક. લેબરદાશ(–સ) ૦ [+વરવારત, નાની સમાવીને ગણાતું (વ્યાજ)
૧.] બરદાસ કરી શકાય – સહી શકાય એવું કાપલી સ્ત્રી [કાપવું] કાગળ કે કપડાને નાનો કકડે. -લે | કાબે ડું [બા. ૧૩ = કુનગરને રહેવાસી તે પરથી?] કચ્છ તરફ
કાગળ કે કપડાને કકડે. -લાકૂપલી સ્ત્રી, કાપલા અને કાપલી | વસતી એક લુટારુ અને ચાંચિયા જાતને આદમી; લટાર (૨) કાપવું સક્રિ. [સં. (2) પ્રા. શg, સે. પૂરિ; મ. જાપ]. વિ૦ મું [કાબેલ પરથી ?] કાબેલ; પક્કો વાઢવું; વાઢી જુદું પાડવું (૨) ઘટાડવું (૩) દૂર કરવું; ફેડવું (૪) કાભા સ્ત્રી, જુઓ કુભારજા (ગંજીફાની રમતમાં) ચીપ્યા પછી પાનાં વહેંચતાં પહેલાં અધ્ધર | કામ પું. [i] ઇચ્છા; વાસના (૨) ચાર પુરુષાર્થોમાંનો એક (૩) અમુક ભાગ ઉઠાવવો (૨) રમાતી ભાતનું પતું ન હોય તે હુકમનું ઇદ્રિયસુખ; વિષયસુખ; મેથને રછા (૪) [+] કામદેવ; મદન (૫) પાનું ઊતરવું; કાટવું (૫) [લા.](કોઈની વાતને) ઘસાતું કે વિરોધમાં એક છંદ. ૦કામી વિ૦ વિષયસુખની ઇચ્છાવાળું; કામાર્થી. કહેવું; તેને વડવું કે તેડી પાડવું. [કાપ્યું વ્યાજ = જેમાં | કેલિ(–લી), ક્રીઠા સ્ત્રી સ્ત્રીપુરુષની કામવાસના પ્રેરિત રમત, અમુક દિવસનું વળતર અપાય છે તેવું વ્યાજ]
(૨) સંભોગ; મૈથુન. કુમાર, કુંવર !૦ (સં.) પ્રદ્યુમ્નને કુંવર કાપાકાપ(-પી) સ્ત્રી [કાપવું - વિ] એકબીજાને સામસામે - અનિરુદ્ધ. ૦ગુણ પુત્ર શબ્દાદિ પાંચ વિષય. ૦ચર, ૦ચારકાપી નાંખવું તે; કતલ; ખૂનરેજી
(Gરી) વિ. સ્વછંદી (૨) પં. સ્વછંદ (૩) વછંદી આદમી. કાપકુપ(-પી) સ્ત્રી, જુઓ “કાપ'માં
જ વિ૦ કામમાંથી જન્મતું (૨) (સં.) શ્રીકૃષ્ણને પુત્ર કાપાલ(—લિક) પં. [સં.] જુઓ “કપાલી' ૧,૨
અનિરુદ્ધ. જિતુ વિ૦ વિષયવાસનાને જેણે જીતી છે એવું. કાપી વિ૦ [કાપવું પરથી] કાપતું; પેટાફેડ (વ્યાજ)
જવર ! તીવ્ર વિષયવાસના; મૈથુનેરછારૂપી જવર – તાવ, ૦૬ કાપુરુષ ! [4] બાયલો માણસ (૨) અધમ - તુરછ માણસ | વિ૦ મનોકામના પૂરી કરનારું (૨) પુંઈશ્વર (૩) કાર્તિકકાપો ૫૦ [કાપવું] આંકે; લીટે; છેકે (૨) ચીરે; કાપ
સ્વામી. ૦દા વિ૦ સ્ત્રી કામદ (૨) સ્ત્રી, કામધેનુ (૩) કાફર વિન્મ. If] મુસલમાની ધર્મને નહિ માનનાર; નાસ્તિક; નાગરવેલ. દુઘા, દુર્ગા સ્ત્રી, કામધેન. દૂતી સ્ત્રી, મદન
અધમ (૨) લુચ્યું; હરામખોર (૩) જંગલી (૪) j૦ આફ્રિકાની દૂતી; કેયલ. દષ્ટિ સ્ત્રી વિષયવાસનાવાળી નજર. ૦દેવ પં. મૂળ વતની જાતને માણસ. -રી પુંએબસી.નયાને મૂળ કામવાસનાને કહિપત દેવ; મદન. ૦ધુક, ૦ધેન (પ.), ૦ધેનુ વતની; હબસી (૨) સ્ત્રી કાફર સ્ત્રી; હબસણ - ૫૦ દક્ષિણ સ્ત્રી મનોકામના પૂરી કરનારી એક કલ્પિત ગાય. બાણ ન
આફ્રિકાને મૂળ વતની; કાફર ( [ સમૂહ કામદેવનું બાણ (અરવિંદ, અશોક, આમ્ર, નવલિકા અને કાફલો પુત્ર [મ. શifi] સમુદાય; સંઘ (૨) લડાયક વહાણને નીલોત્પલ) (૨) નેત્રકટાક્ષ. ૧ભાવ ૫૦ કામવાસના. ૦મેગ ૫૦ કાફિયા ડું [..] અનુપ્રાસ
કામવાસના ભોગવવી – પૂરી કરવી તે. ૦મીમાંસા સ્ત્રી- કામકાફી સ્ત્રી [સર૦ હિં,મ.] એક રાગિગ (૨) [{. 1, પો. શાસ્ત્ર (૨) એને લગતી તાત્વિક ચર્ચા. ૦રતિ સ્ત્રી કામગમાં
, મ. શહવત્ પરથી] કૉફી; બુંદદાણામાંથી બનાવાતું એક આસક્તિ,૦રસ પુકામગ વિષે રસરાગ (૨) વીર્યસ્ત્રાવ. ૦રંગ પીણું (૩) [..] વિ૦ પૂરતું; જરૂર જેટલું. -કે સ્ત્રી. [$. વB] ૫૦ કામગને રંગ, જેથી વિવેક હણાય; કામરાગ. ૦રાચના (કાફીની) હોટેલ
સ્ત્રી- કામ-વિષયસુખમાં રાચવું તે; તેમાં મન રમ્યા કરવું તે. ૦રૂપ કાબર સ્ત્રી [સં. શર્વર, વુર?] એક પંખી (૨) [લા.] કચ- વિત્ર ઈચ્છામાં આવે એવું રૂપ ધરનારું (૨) સુંદર; મેહક (૩) કચિયણ સ્ત્રી. કલહ સ્ત્રી કાબરને કલહ(૨Tલા.બોલાચાલી | પૃ૦ (સં.) આસામ દેશના એક ભાગનું પ્રાચીન નામ. ૦રૂપી

Page #226

કામવતી ]
૧૮૧
[ કામાટીન–ડી)
વિ૦ જુઓ કામરૂપ. ૦વતી વિસ્ત્રી વિષયેચ્છાવાળી – કામી. બનાવેલું (૨) ભાગું ભાંગું થઈ રહેલું (૩) નઇ કામડાં બાંધીને ૦વશ વિ. કામવાસનાને વશ બનેલું.૦વાસના સ્ત્રી વિષયેચ્છા. | બનાવેલું ઘર વિકાર પં. વિષયેચ્છાને લીધે થતા અને વિકાર. વિજ્ઞાન કામડી(–૩) વિ. [સં. વામJ=વાંસ] નબળા બાંધાનું સુકલકડી ન કામવાસનાનું વિજ્ઞાનઃ કામશાસ્ત્ર. વૃદ્ધિ સ્ત્રી, કામનું –| (૨) [‘કામ' પરથી] કામકરંદું, કામઠું. -ડી સ્ત્રી, -ડું ૧૦ વિષયેચ્છાનું વધવું તે....શર પેન કામબાણ.૦શાસ્ત્રન૦કામ- [સં. મJ=વાંસ] વાંસની ચીપ ભેગનું શાસ્ત્ર, સૂત્ર ન૦ (સં.) કામશાસ્ત્ર નિરૂપત વાસ્યાયન કામઠું વિ૦ [જુઓ કામડું] કામકરંદુ મુનિએ રચેલો સૂત્રગ્રંથ. ધીણ વિ૦ નપુંસક
કામણ ન૦ [, વાળ, કા. મળ] વશીકરણ; મહિની લગાકામ ન [સં. નર્મ, . મૂ] કર્મ; કૃત્ય (૨) ને કરચાકરનું કામ, ડવી તે (૨) જંતરમંતર; ટુચકે. ગારું વિ૦ [+ગારું] કામણ કરે જેમ કે, કામ કરનારી (૩) કર્તવ્ય (૪) વ્યવસાય ધંધો (૫) એવું; મેહક. ૨મણ ન૦ કામણ અને બીજી ટુચકા; ધંતરજરૂર; ખપ; ઉપયોગ (૬) કેસ; મુકામે (ઉદા. એના ઉપર કામ મંતર. મણિયું વિ. કામણમણ કરનારું. ૦૬ સ૨ કિ ચલાવવું જોઈએ.) (૭) અ૦ કાજે; માટે શું કામ ?) [-આવવું] કામણ કરવું = કામમાં આવવું, ઉપયોગી થવું (૨) યુદ્ધમાં ખપી જવું. કરવું, | કામતાઈ સ્ત્રી [સં. નામ પરથી]+વિષયલંપટતા; કામીપણું
કરી છૂટવું = બદલાની આશા વિના કામ કરવું. –કાઢી લેવું, | કામદ, કામદા વિ. સ્ત્રી [ā] જુઓ “કામ [૪.]”માં કાઢવું = યુતિથી સ્વાર્થ સાધી લે-કામને શીખવે = અનુ- કામદાની સ્ત્રી. [કામ+દાની (ા.)] એક પ્રકારનું લુગડું ભવે શિખાય. -ખૂલવું = નવું કામકાજ (જેમ કે, કારખાનું કે | કામદાર S[કામ+દાર (TI.)] અમલદાર; અધેિકારી (૨) કારકેઈ ઉદ્યમ) શરૂ થયું. –ચાલવું = અદાલતમાં મુકદ્દમે ચાલ. | ભારી; દીવાન(૩)કામ કરનારને કરિયાત માણસ અથવા મજૂર. -જેવું = કામકાજ કેવું કરે છે તે જોવું -તે પરથી અજમાવેશ પક્ષ શું કામ કરનારાઓને મને પક્ષ. સંઘ પુકામ કરવી. –થવું = કાર્ય પાર પડવું. -તમામ થવું = મરણ પામવું. | કરનારાઓને – કામદારોનો સંઘ.-રી સ્ત્રી કામદારપણું
દેવું = ઉપયોગી થવું. કામનું ચોર = જુઓ ‘કામચોર’-પવું કામ દુઘા, દુર્ગા, દૂતી, દષ્ટિ, દેવ જુઓ ‘કામ[૪.]'માં =(–નો) ઉપયોગ કે જરૂર હોવાં (૨)(–ની સાથે) પ્રસંગ પડ. | કામધંધો ૫૦ જુઓ “કામમાં -બનવું = સફળ થવું; ફાવવું. -મળવું = રોજગારે લાગવું; ધંધે | કામધુક, કામધેન(–) જુએ “કામ[i]”માં ચડવું. કામમાં આવવું = ઉપયોગી થવું. કામમાં કામ કરી | કામના સ્ત્રી [સં.] વાસના; મને ભાવ (૨) ઈચ્છો; અભિલાષા. લેવું = એક કામ કરતાં ભેગું બીજું કામ કરી લેવું. કામ લાગવું | -નિક વિ. કામનાવાળું (
[ સ્ત્રી (૨) સુંદરી = જુઓ ‘કામ આવવું.” –સરવું = કામ સફળ થવું; ધાર્યું પાર | કામ–મિ)ની સ્ત્રી [સં. fifમની] કામ - પ્રેમ –હેત રાખનારી પડવું. કામે લાગવું = ઉદ્યોગ કરવા મંડી જવું.] કરેદું વિ૦ કામ કામબાણ, કામભાવ, કામગ, કામમીમાંસા, કામરતિ, કરે એવું; કર્તવ્યનિષ (૨) મહેનતુ. કાજ નવ નાનું મોટું કઈ | કામરસ, કામરંગ, કામરાચના જુઓ “કામ[i.]માં પણ કામ; વ્યવસાય (૨) ધંધે; રેજગાર (૩) (સભાનું) કામ- | કામ(—મિ)માબ વિ૦ [1.] સફળ; કૃતાર્થ. -બી સ્ત્રી સફળતા કાજ; તેને કાર્યક્રમ; “એજેન્ડા'; “બિઝનેસ'.ગ(—ગીરી સ્ત્રી | કામરૂ છું. [. વામe](સં.) કામરૂપ દેશ. ૦૫,૦પી જુઓ
કરી; ચાકરી (૨) અધિકાર; સત્તા (૩) કરીને અંગે કર- | “કામ[સં.]”માં વાનું કામ. ગરું વિ૦ કામમાં મચ્યું રહેનારું; ઉદ્યોગી, ૦ગાર | કામલેટ સ્ત્રી. [{. મજેટ] એક જાતનું ઊનનું કપડું; કાંબલેટ વિ. કામ-મહેનત મજારી કરનાર (૨) ૫૦ કામદાર; મજૂર. કામવતી, કામવશ,કામવાસના, કામવાળું, –ળી, -ળા, કામગારી, ૦ગીરી સ્ત્રી, કામગરી. ૦ચલાઉ વેિઠ કામ ચલાવવા | વિકાર જુઓ “કામ”માં
[ સંપાદન કરવું; કમાવું પૂરતું જ હોય એવું (૨) કાયમીથી છલટું; હંગામી, ૦ર વિ. કામવું સક્રિ. [સં. નામ પરથી] ઇચછા કરવી (૨) મેળવવું; (૨) ૫૦ પિતાને સોંપાયેલું કામ બરાબર નહિ કરનાર – હાડ- કામવૃદ્ધિ, કામશર, કામશાસ્ત્ર જુઓ “કામ[ā]'માં કાને આખે એવો આદમી (૨) કસબચાર. ૦રી સ્ત્રી, કામસ પું;સ્ત્રી, શેરડીના રસને કચરે; ગોળને મેલ કામરનું કર્મ. ગ(–મું) વિ. કાર્ય પૂરતું. ધંધે ડું કામ કામસર, કામસાધુ, કામસૂત્ર, કામીણ જુઓ “કામમાં અને ધંધો; વેપારરેગાર. ૦બંધી સ્ત્રી, કામ બંધ કરવું તે; કામળ(–) સ્ત્રી[જુઓ કાંબળ] ઊનની ધાબળી.-
ળિયું લ કાઉટ'. ૦વાળી સ્ત્રી ઘરકામ કરનાર બાઈ૦વાળું વિ૦ | ચોમાસામાં તે એક રૂવાંવાળો છવડે.-ળા ૫૦ ધાબળે; મોટી કામમાં પરોવાયેલું; કામગરું; ઉધમી, ૦વાળા ૦ ઘરકામ કર- | કામળી.
[અટક નાર પુરુષ-મકર, સર અ કામને માટે -- અંગે. સાધુ કે | કામા શ્રી. [8. કામિની] સુંદર સ્ત્રી (૨) [3] j૦ એક પારસી સ્વાર્થસાધુ; આપમતલબી (૨) પુંતે આદમી
કામાક્ષી વિ. સ્ત્રી [] વિષયી આંખવાળી સ્ત્રી (૨) સ્ત્રી (સં.). કામટું વિ. સં. નામ પરથી]+ કામી
તંત્રો પ્રમાણે દેવીની એક મુર્તિ (૩) દુર્ગાનું એક નામ કામડ કું. [સં. મઠ) કાચબો
કામાગ્નિ પં. [.] કામવાસના રૂપી અગ્નિ કામકિયે પૃ૦ [જુઓ કામઠી] તીર મારનારો પુરુષ; ધનુર્ધારી | કામાટ(–)સ્ત્રી જુએ “કામાટી’માં કામઠી સ્ત્રી [સં. વીમJ= વાંસ] નાનું કામઠું; સા હું ધનુષ્ય (૨) | કામાટી(ડી) વિ. [મ. માટી] એ નામની હિંદુ જ્ઞાતિનું (૨) કામઠીવાળે માણસ; ભીલ. - હું ન૦ ધનુષ
પુંએ જ્ઞાતિનો માણસ (૩) ઝાઝૂડ કરનાર નેકર, પટાવાળે. કામકેટિયું વિ૦ [કામડ (સં. મઠ વાંસ) પરથી] કામડાંનું | - (8)ણ સ્ત્રી, કામાટીની સ્ત્રી

Page #227

કામાતુર ]
૧૮૨
કામાતુર વિ॰ [સં.] વિષયેચ્છાથી આતુર બનેલું કામાદાર પું॰ + કામદાર; કારભારી કામાનલ(ળ) પું [ä.] કામરૂપી અનલ; કામાગ્નિ કામાયુધ ન૦ [i.] કામદેવનું આયુધ – ખાણ કામાર્ત(ર્ત્ત) વિ॰ [સં.] કામવાસનાથી આર્ત્ત –પીડિત કામાર્થી વિ॰ [સં.] વિષયભાગ જેના હેતુ છે એવું; કામી કામાર્થ વિ॰ [સં. હ્રામ + અર્ધું (સં. ચિત્] કામગરું, ઉદ્યોગી કામાવેગ, કામાવેશ પું॰ [સં] વિષયેચ્છાનો આવેશ – જીસ્સા કામાસક્ત વિ॰ [સં.] વિષયાસક્ત. —ક્તિ સ્ત્રી॰ વિષયાસક્તિ કામાસન ન૦ [સં.] કામવાસનાને દબાવવાનું એક આસન કામાસ્ત્ર ન॰ [ä.] કામનું અસ્ત્ર -- ખાણ કામાળ વિ॰ કામવાળું; કામગરું. −ળી સ્ત્રી કામવાળી કામાંધ વિ॰ [ä.] કામાવેશથી આંધળું બનેલું. છતા સ્ત્રી કામિની સ્રી॰ [સં.] નુ કામની (૨) વિ૦ સ્ત્રી॰ કામી કામિયાબ, બી જુએ કામયાબ,–બી
કામી વિ॰ [i.] વિષયી; વિષયાસક્ત
કામુક વિ॰ [સં.] ઇચ્છુક (૨) વિષયી; કામી (૩) પું॰ યાર (૪) કામી પુરુષ. તા સ્ત્રી॰ કામુકપણું. -કા વિસ્રી॰ કામી (સ્ત્રી) કામું ન॰[જીએ કામ] કામ; કાર્ય(૨) વ્યાપાર; ક્રિયા [કામુક કામેચ્છા સ્ત્રી॰ [i.] કામની – વિષયભાગની ઇચ્છા. –જ્જુ વિજ્ કામેશ્વર પું॰ [સં.] વિષયવાસના પર કાબૂ મેળવનાર પુરુષ (૨) [સં] મહાદેવ; શિવ. —રી સ્રી॰ એવી સ્ત્રી (૨) [સં.]પાર્વતી કામા પું॰ [‘ કામ ’ ઉપરથી] બહાદુરીનું કામ; પરાક્રમ (કા.) કામોત્તેજક વિ॰ [તું.] કામને – વિષયને ઉત્તેજે કે ઉશ્કેરે એવું કામેદ પું॰ [સં.] એક રાગ. –દી સ્ત્રી દીપકની એક રાગણી કામેારા પું॰ (કા.) કામદાર(૨) સરકારી નોકર [(૩) સુંદર કામ્ય વિ[સં.]ઇચ્છા કરવા યોગ્ય(૨)કામનાથી – ઇચ્છાથી કરેલું કાય ન૦ જીએ કાયફળ
કાય સ્ત્રી॰ [i.] રારીર, ૦કષ્ટ ન૦ કાયાનું કષ્ટ(૨)તપાદિથી દેહનું દમન કરવું તે (૩) શારીરિક કામ – મહેનત. ૦કી વિ॰ કાયકષ્ટ કરનારું. ચિકિત્સા સ્ત્રી॰ શરીરની ચિકિત્સા – વૈદ્યકીય તપાસ અને સારવાર. દંડ પું॰ દેહદમન, રાગ પું॰ શારીરિક રોગ, ॰સ્થ વિ॰ [સં.] એ નામની જ્ઞાતિનું; કાયચ (ર) પું॰ એ જ્ઞાતિને પુરુષ
કાયચ વિ॰ (૨) પું૦ + કાયસ્થ (જીએ ‘કાય' માં) કાયચિકિત્સા સ્રી॰ [ä.] જુએ ‘કાય’માં કાય(–ર)ટિયા પું॰ જુએ ‘કાયદું’માં
કાય(−ર)કું ન॰[i.z; હૈ, hટ્ટ] મરનારના અગિયારમાને દિવસે કરવામાં આવતી ક્રિયા કે જમણ. [−કરવું = અગિયારમું કરવું. -બાળવું = અગિયારમું જમાડવું. –સરાવવું = કાયટાની ક્રિયા કરવી.] ઢિયા પું॰ કાયદું કરાવનાર બ્રાહ્મણ ં કાયદંડ પું॰ [i.] જુએ ‘કાય’માં
કાયદા-કાનૂન, કાયદાધીશ, કાયદાપોથી, કાયદાબાજ, ધ્વજી, કાયદાભંગ, કાયદાશાસ્ત્રી, કાયદાસર જુએ ‘કાયદા’માં કાયદે આઝમ હું જુએ કાઇઢે-આઝમ
કાયદેસર અ॰ જુએ ‘કાયદો’માં કાયદા પું॰ [મ.] નિયમ; ધારો (ર) સરકારી કાન (૩)ઘેાડાના

[ કારક
ચેાકડા સાથે સંબંધ રાખતી દારી, જે તેની ડોકની હાંસડીના આંકડામાં ભેરવાય છે. [–ઉતારવા, –ચઢાવવેા = લગામ કાઢવી ધાલવી. ચલાવવા = કાયદાના અમલ કરવા (૨) આપખુદી ચલાવવી. કાયદામાં લેવું, સપઢાવવું=ગુના કે તહેામતસર પકડવું; કાયદાના સકંન્નમાં લેવું.] –દાકાનૂન પુંઅ॰૧૦ કાયદા અંગેની બધી સામગ્રી. દાધીશ હું॰ કાયદો ચૂકવનાર; જજ. —દાપાલક વિકાયદા પાળનારું,કાયદા અનુસાર વર્તન રાખનારું, –દાપાથી સ્ત્રી॰ કાયદાનું પુસ્તક. –દાબાજ વિ॰ કાયદાની ઝીણવટ જાણનાર; કાયદાની આવડવાળું.—દાબાજી સ્રીકાયદાની આવડત; તે લડવાની કુશળતા (૨) [લા.] કાયદાની લડાલડ. —દાભંગ પું॰ કાયદા તાડવા તે. –દાશાસ્ત્રી પું॰ કાયદાના જાણકાર; ધારાશાસ્ત્રી, –દા(-દે)સર અ॰ કાયદા મુજબ કાયનાત સ્રી॰ [મ.] પૃ; વિસાત કાયપત્રી સ્ત્રી॰ એક વનસ્પતિ [−ળી સ્ત્રી॰કાયફળનું ઝાડ કાયફળ ન॰[હિં. મેં.; સં. ટ, પ્રા.ō ?] એક ઔષધિ –ફળ. કાયમ વિ॰ [મ.] સ્થિર; ટકે એવું (ર) હમેશ માટેનું; સ્થાયી; કામચલાઉથી ઊલટું (જેમ કે,નોકરી)(૨)મંજાર,બહાલ.[રાખવું = મંજૂર રાખવું (૨) જેમનું તેમ રહેવા દેવું.]૰ખરડા ડું॰ ખેતર તથા ખાતેદારને લગતી કાયમની વિગતવાળું તલાટીનું દફ્તર. દાયમ, –મી વિ॰ હમેશ માટેનું; સ્થાયી; નિત્ય કાયર વિ॰ [સં. જાતર, પ્રા.] નાહિંમત; ડરકણ; ખાયેલું કાયર(રું)(કા') વિ॰ [Ā, lહેરુ = સુસ્ત] કામથી કંટાળી જાય એવું; આળસુ (ર) થાકી – કંટાળી ગયેલું (૩) [સં. ાતર, પ્રા. [7] નાહિંમતવાન; ડરકણ;ખાયલું.[કરવું=કંટાળે આપવા; પજવીને હેરાન કરવું. થવું = કંટાળવું; હેરાન થયું; ત્રાસવું,] કાયરોગ પું॰ જુએ ‘કાય’ સ્ત્રીમાં [વાડથી કાચર બનેલું કાયલી (કા') વિ॰ [મ. હ્રા]િ કાહલી; માંદું, માંદલું(૨)મંદકાયસ્થ વિ॰ (૨) પું॰ [સં.] જુએ ‘કાય’માં
કાયા સ્ત્રી॰ [સં. હ્રાયઃ] શરીર. [—કસવી = શરીરનું પૂરું ખળ વાપરવું (૨) કસરતથી ખડતલ બનાવવું. -સવી = શરીર ઘટવું કે બગડવું; રોગ થવા.-દેખાઢવી,-ઉઘાડી કરવી,–ઢાંકવી ૪૦ ક્રિ॰ ોડે કાયા = કાયાને ગુપ્ત કે વિવેકથી ન દેખાડાય એવા ભાગ, એમ અર્થ થાય છે. –પઢવી = દેહ જવા; મરવું.] ૦કપ પું॰ વૃદ્ધ કે અશક્ત શરીરને નવું તાજું કરવાના એક ઔષધ ને ચિકિત્સાના વિધિ. ૦કષ્ટ ન૦, ૦૩ષ્ટિ સ્ત્રી॰ તપ; વ્રતાદિ અર્થે શરીરને કષ્ટ આપવું તે (ર) દુઃખ; પીડા. ૦પલટ સ્ત્રી૦, ૦પલટા પું॰ શરીરની ફેરબદલી; નવેા અવતાર લેવેા તે (૨) ખાä દેખાવની – વેશની ફેરબદલી (૩) ભારે ફેરફાર કાયાકૂટી સ્રી॰ એક વનસ્પતિ કાયાપલટ સ્ત્રી, “ટા પું॰ જુએ ‘કાયા’માં કાયિક વિ॰ [ä.] કાયા-શરીરને લગતું; શારીરિક કાયા પું॰ એક જાતની પીળી માટી (કા.) કાયાત્સર્ગ પું૦ [સં. વાયા + ઉત્તĪ] શરીરત્યાગ; કાયાનું સમર્પણ કાર પું॰ [i.] ક્રિયા; કાર્ય (૨) નિશ્ચય (૩) યત્ન (૪) સંબંધ; વ્યવહાર(૫) વક્કર; શાખ(૬) ગજું (૭)ફેરફાર.[–જવા = આબરૂ –વક્કર જવાં. –પઢવા = ભાર – શેહ પડવાં. –પહોંચવા = રોહ પહેાંચવી.] ૦ક વિ॰ કરનારું – કરાવનારું (સમાસને છેડે). ઉદા ૦

Page #228

-કાર]
૧૮૩
[ કારસી
સુખકારક' (૨) ન૦ (વ્યા.) વાકયમાં નામ અને ક્રિયાપદ્ધ અથવા (૫) ભૂત, પ્રેત, મૂઠ ઈત્યાદિથી જે વ્યથા થાય તે (૬) અ. કારણ એની સાથે વિભક્તિને સંબંધ ધરાવતા શબ્દો વચ્ચે સંબંધ કે. કે અવે એટલા વાસ્તે કે; સબબ કે; કેમ કે. ૦અવતાર ૫૦ (૩) પદવિન્યાસ. કવિભક્તિ સ્ત્રી છઠ્ઠી સિવાયની કોઈ પણ અમુક નિશ્ચિત કાર્ય કરવાને સારુ ઈશ્વર જે અવતાર લે છે તે. વિભક્તિ
દેહ, શરીર ; ન – સૂક્ષ્મ શરીરના મૂળ કારણરૂપ -કાર [i.] એક અનુગ. નામને અંતે “કરનાર' એવા અર્થમાં (અવિદ્યા શક્તિરૂપ) દેહ (દાંત) (૨) લિંગદેહ. (–ણી)ભૂત વિ૦ ઉદા. “ચિત્રકાર' (૨) વર્ગને અંતે તે વર્ણ કે તેને ઉચ્ચાર' એવા કારણ - સાધનરૂપ બનેલું. ૦રૂ૫ વિ૦ કારણભૂત (૨) ન૦ બધા અર્થમાં. ઉદા ૦ ‘ટકાર' (૩) રવાનુકારી શબદ અંતે તે રવ' એવા રૂપોના મૂળ બીજરૂપ છેષ રૂપ. ૦માલ સ્ત્રી એક અર્થાલંકાર અર્થમાં. ઉદા. કુકાર; હુંકાર; આવકાર
(કા.શા.).૦વશાત એ કારણને લીધે. ૦વાદ પુંકારણ વિના કાર j[FI.] કાર્ય; કામ(૨) કામકાજ; ધંધે. ૦કર્દગી, કિદ | કાર્યન જ હોઈ શકે એવો વાદ-મત (૨) ફરિયાદ (૩) અપીલ.
સ્ત્રી [l.] કારભાર દરમિયાનને સમય(૨) અમલ દરમિયાનમાં ૦વાદી વિ. કારણવાદમાં માનનારું (૨) j૦ ફરિયાદી. સર કરેલું કામ-કાજ; વહીવટ. ૦કુન ! [1] ગુમાસ્ત; મહેતા. અ૦ –ના કારણથી; –ને લીધે –ણેત્તર પું; ન[+ ઉત્તર]કારણ
કુનિયું કે, કારકુનને લગતું; કારકુની જેવું. કુની સ્ત્રી કાર- દર્શાવતે ઉત્તર (૨) પ્રતિવાદીને રદિયે કુનનું કામ. ખાનદાર છું. કારખાનાને માલિક. ૦ખાનદારી કારણ વિસ્ત્રી [સં. કાળિ] જનારી; કરનારી સ્ત્રી કારખાનાદારપણું. ૧ખાનું ન. [1.] જ્યાં હુન્નરઉદ્યોગનું કારણભૂત, કારણેત્તર [.] જુઓ “કારણમાં કામ થતું હોય તે મકાન (૨) કઈ પણ મેટા કામકાજનું ખાતું. | કારતક પું. કd] વિક્રમ સંવતનો પહેલો મહિને. –કી વિ. (-)ની સ્ત્રી, [1] લાકડા ઉપરનું તરકામ (૨) એક | એનું, એને લગતું
[બનાવટ જાતનું જરૂરી ભરતકામ. ૦સાજ કું. [in.] કામકાજની વ્યવસ્થા | કારતૂસ સ્ત્રી [.] બંદૂક ઈ૦માં ભરી રેડવાની ટેટી જેવી કરનારો. સાજી સ્ત્રી કારસાપણું (૨) કામ સુધારવા માટે | કારદાન ન. [1. Rારવાન= હુનરમં; તદબીરવાળો ઉપરથી] + મૂકેલો અવેજ; અનામત ફંડ. ૦સ્તાન ન[fi] પ્રપંચ; લુચ્ચાઈનું તદબીર; યુક્તિ (૨) કળા; પેજના કામ (૨) તફાન; મસ્તી. ૦સ્તાની વિ. કારસ્તાન કરનારું કારભાર j[vi. કારોવર; સં. કાર્યમ] કારોબાર; વ્યવસ્થાનું કરાવનારું. -રોબાર ૫૦ [1.]કારભાર.-રેબાર મંડળી સ્ત્રી, કામ (૨) એકાદા મોટા કામને વ્યવસાય. ૦ણ સ્ત્રી કારભાર કાર્યવાહક સભા. -રબારી .વિ. કારોબારનું, –ને લગતું (૨) કરનારી સ્ત્રી (૨) કારભારીની સ્ત્રી. –રી મું. કારભાર કરનાર; સ્ત્રી કારોબારી સમિતિ
વ્યવસ્થાપક; પ્રધાન. –રું ન૦ કારભારીનું કામ; પ્રધાનવટું કાર સ્ત્રી[{.] મોટરગાડી (પ્રાયઃ ખાનગી માલિકીની)
કારમા(મો), અ૦ એકદમ; ઓચિંતું (કા.) કારક, વિભક્તિ [ā] જુઓ “કાર'i.માં
કારમિક વિ૦ (કા. ) જુઓ કારમું (૨, ૩) કાર ૦કગી, કિર્દી, કુન, કુનિયું, કુની જુઓ “કાર’ 1.માં | કારમું વિ૦ ભયંકર (૨) [સં. શામિં; રે. રિમ] ફૂટ સ્વરૂપવાળું કારખત સ્ત્રી તસ્દી (કા.)
અદ્ ભુત (૩) દૈવી સુંદર કારખાનદાર,-રી જુઓ “કારી.માં
કારમો અ૦ જુઓ કારમાક કારખાનીસ ! [1. કારખાનું +નવો] કારખાનાનો - કામ- કારવ ! [ā] કાગડે. –વી સ્ત્રી, કાગડી કાજના ખાતાનો વડો (૨) એક મરાઠી અટક
કારવવું સક્રિ. [4. ઝાર, પ્ર. વIR] કરાવવું. બીજા ક્રિ કારખાનું ન૦ [.] જુઓ ‘કારHT.માં
સાથે આવે છે. તેમ વપરાતાં તેમાં “ઇત્યાદિ ભાવ ઉમેરે છે. કારગત સ્ત્રી શક્તિનું કૌવત (૨) વગ; ચલણ (૩). કામ; અર્થ (૪) [ ઉદાજેઈકારવીને, કરીકારવીને કામમાં આવવાપણું. [-ચાલવી, પહોંચવી = અસર – ગ | કારવહેવાર ૫૦ [કાર (કાર્ય) + વહેવાર (વ્યવહાર)] કામકાજ પહોંચવી.] (૫) વિ૦ અમલમાં આવેલું; સફળ.[–કરવું, –થવું] અને રીતભાત; સામાજિક વહીવટ અને વ્યવહાર કારચ(–)બી સ્ત્રી [.] જુઓ ‘કાર.માં - કારવા ૫૦ આબરૂ; પ્રતિષ્ઠા (૨) જુઓ કવા (૩) સડે; રોગ કારજ ન [તું. કાર્ય] કામ; કાર્ય (૨) વિવાહ કે મૃત્યુ સંબંધી કારવાઈ શ્રી. [1. Rવા] કામકાજ (૨) યુક્તિ; કરામત (ખર્ચ) પ્રસંગ -વરે. [-કરવું, –થવું તે પ્રસંગનું ખર્ચ વગેરે | કારવાં પું. [1.] યાત્રીઓને સંઘ; કાફલે; વણઝાર કરવું કે થવું; તેને વિધેિ ઈન્ટ કરવાં.] ૦કારી વિ. કામ કરી દે | કારવી સ્ત્રી જુઓ બેકારવ'માં (૨) [. રવી = અજમે, સુવા, એવું; સેવાભાવી; પરોપકારી
કાળું જીરું, હિંગના ઝાડની છાલ પરથી ?] અશ્વગંધા (૩) મેથી કારટું ન૦, – જુઓ કાયદું,-ટિ
(૪) કારેલી કારને ન [૪.] કાન; મજાક કે ઠેકડી યા કટાક્ષ ઈન્ટ કરવા માટે | કાર પં. [સર૦ હિં, હવા, ૫. Rવા] એક તરેહને નાચ દેરાતું - નર્મસૂચક ચિત્ર; ઠઠ્ઠાચિત્ર; નર્મચિત્ર
-કેર (૨) કેરબા વખતે ગાવાને રાગ (૩) [‘કાર” પરથી ] કારઢિયે પં. એ જાતનો એક રજપૂત
અવસર; તક કારડે ૫૦ + ક્યારડો (૨) જુઓ કરવો
કારવ્યવહાર ૫૦ વ્યવહારનાં – વહેવારનાં કામકાજ કારણ ન. [સં] કાર્યની ઉત્પત્તિ કે પ્રવૃત્તિનું મૂળ -બીજ; સબબ કારસાજ પું, -જી સ્ત્રી જુએ “કાર.]'માં (૨) હેતુ; ઉદ્દેશ (૩) જરૂર; ગરજ (૪) સાધન; કરણ; અમલ- | કારસિય પું- હીંચકાની સાંકળ કે સળિયો ભરાવવાનો આકડે; માં આણવાની યુતિ કે રીત. જેમ કે, રાજકારણ, અર્થકારણ. કારસી સ્ત્રીમોટો કાંટે; કંપાણ

Page #229

કારસા ]
કારસે પું॰ યુક્તિ; હિકમત (૨) ખેત; પ્રબંધ (૩) મનએ (૪) સઢ સંકેલવું તે
કારસ્તાન ન॰, –ની વિ॰ જુએ ‘કા[[.]’માં કારંજ, –ને પું॰ [મ. ાને] ફુવારા (૨) ફુવારાવાળા ભાગ કારઢ ન॰ [1.] જુએ કારડવ
કારઢવ ન૦ [સં.] એક જળચર પક્ષી – બતક કારીઢવ્યૂહ પું॰ [સં.] (સં.) એક બૌદ્ધ સાધુ કે શાસ્ત્ર
કારાકારમ પું॰ [સં.] કાશ્મીર-તિબેટ હદે આવેલા એક પર્વત કારાખઢિયા પું॰ [સં. ાિક્ષરી પરથી] અશુભ ખખર – કાળાતરી લાવનારા માણસ
કાર્ટૂન
ન॰ [.] જીએ કારટૂન
કાર્ડ ન॰ [.] પત્તું (૨) ટપાલનું પત્તું (૩) પેાતાના નામનું પત્તું કાર્ડિનલ પું॰ [ૐ.] ખ્રિસ્તી ધર્મમાં એક ઊંચી પદવી ધરાવતા
૧૮૪

[ કાર્યંપ્રકાશ
પાદરી કે ધર્મગુરુ
કાર્તવીર્ય પું॰ [સં.] (સં.) કૃતવીર્યના પુત્ર; સહસ્ત્રાર્જુન કાર્તા તિક પું॰ [ä.] જોશી
કાર્તિક પું॰, —કી વિ॰ [સં.] જુએ કારતક, કી કાર્તિકેય પું॰ [i.] (સં.) મહાદેવને પુત્ર કાત્મ્ય
કારાગાર ન॰ [સં.] કેટખાનું. શ્વાસ પું॰ કારાગારમાં રહેવું તે કારાગૃહ ન॰ [ä.] કારાગાર. શ્વાસ પું॰ કારાગારવાસ કારદ્વાર ન [સં.] જેલનું બારણું કે દરવાને કારાધ્યક્ષ પું॰ [સં.] જેલના વડા અમલદાર કારાપારા પું૦ ચુંથાથ (ર) વંકાઈને કાઈનું ભૂંડું ખેલવું તે; જાણીજોઈને દોષ કાઢવા તે; કારીપેરી કારાવાસ પું॰ [સં.] જુએ કારાગારવાસ
કારિકા સ્રી॰ [i.] શ્લેાકબદ્ધ વ્યાખ્યા કે વિવરણ (૨) નટી કારિકા સ્રી૰ ભોંયરીંગણી (૨) ઊંટડી; સાંઢણી -કારિણી વિ॰ સ્ત્રી॰ જુએ ‘–કારી’માં કારિંદા,−દા પું॰ [7.] કારકુન; ગુમાસ્તા -કારી વિ॰ [ä.] ‘કરનાર, કરે એવું' એ અર્થમાં સમાસને અંતે, ઉદા॰ સુખકારી. –રિણી વિ॰ સ્રી કારી કારી વિ॰ સં. ર = ખૂન, કતલ?] કારમું; દારુણ (૨) ધાતક; | કાર્બોહાઇડ્રેટ પું॰ [.] સ્ટાર્ચ કે ગળપણવાળું – ખાદ્ય પદાર્થનું મારક (૩) સ્રી॰ [7. વારી ?] યુક્તિ; તદબીર કાર્બ્યુરેટર પું૦ [.] ખનીજ તેલથી ચાલતા એન્જીનનો એક ભાગ
કાર્બોનિક વિ॰ [...] કાર્બનનું; તે સંબંધી-મિશ્રિત. ૦ઍસિદ્ધગંસ પું॰ [...] પ્રાણીમાંથી બહાર નીકળતા કાર્બનિક વાયુ કાર્બોનેટ પું [ૐ.] કાર્બોનિક ઍસિડના ક્ષાર (ર.વિ.) કાર્બોલિક સાબુ પું [s. ાર્બોદ્દિ + સાબુ] નાહવાનેા એક જંતુવિનાશક સાબુ [એક દ્રવ્ય (ર.વિ.)
કે કળ
કારીગર પું॰ [ા.] હાથની કારીગરીમાં પ્રવીણ માણસ (૨) યંત્રાદિ ચલાવી જાણનાર (૩) કોઈ પણ કળામાં કુરાળ – હેાશિયાર માણસ; ઉસ્તાદ [(૨) કળાકૌશલ્ય; ચતુરાઈ, ઉસ્તાદી કારીગ(—ગી)રી સ્રી॰ [7.] કારીગરનું કલાત્મક કામ; રચના કારીપા(–પે)રી શ્ર૦ [કારી(યુક્તિ) ઉપરથી ?] દ્વિઅર્થી ખાલી; દ્વૈધીભાવ; કહેવું કંઈકે ને કરવું કંઈક એવી વર્તણૂક (૨) જ્યાં એક જવાબ જોઈ એ ત્યાં બે જવાબ આપવા તે (૩) જાણી જોઈ ને ઢાષ કાઢવા તે; કારાપારા [એ કામ કરનારી એક જાત કારુ વિ[સં.] કરનારું; બનાવનારું(૨)પું૦ કારીગર – શિપી (૩) કારુણિક વિ॰ [ä.] કરુણાવાળું (૨) કરુણાજનક, તા ૦ કારુણ્ય ન॰ [સં.] કારુણિકતા; કરુણા
કારૂન પું॰ [Ā.](સં.) એક પ્રખ્યાત કંસ ધનિક (૨ [લા.]કંસ કારેલી [સં. રવે, કે. રિજ઼ી] કારેલાંના વેલા.—લું ન૦ [જીએ કારેલી; ફે. વારે] શાક તરીકે વપરાતું એક કડવું ફળ -કારા પું॰ [નં. ૬] જુએ -કાર. ઉદા॰ જાકારા, ટંકારા, તુંકારા, હુંકારા [દારૂનું ફીણ (૩) કુંવા કારેતર પું॰ [i.] દારૂ ગાળવાની વાંસની ચીપેાની ચાળણી (૨) કારોબાર [.], ॰મંઢળી, –રી જુએ ‘કાર [[.]’માં ક્રાર્કશ્ય ન॰ [i.] કકૈશતા; કડારતા
કાર્યુંક ન॰ [i.] ધનુષ્ય (૨) વાંસ (૩) ધનરાશિ કાર્ય ન॰ [સં.] કરવાનું હોય તે; કામકાજ (૨) પ્રયોજન; હેતુ (૩) કુંડળીમાંનું દશમું સ્થાન (૪) કારજ (૫) પાંચ અર્થપ્રકૃતિમાંની છેલ્લી (બીજ, હિંદુ, પતાકા, પ્રકાશ ને કાર્ય) (૬) બળ સામે કરવાનું બળ (પ.વિ.)(૭)વિ॰ કરવા યાગ્ય; કર્તવ્ય, કર, કારી વિ॰ કામકાજ કરનારું – કરે એવું (૨) અસરકારક; કાર્યસાધક, ॰કર્તા(−ર્તા) પું॰ કામ કરનારા; સંચાલક. કારણભાવ પું૦ કાર્યું અને કારણ વચ્ચેના સંબંધ. ૦કારી વિ॰ (પદ પર ન છતાં બીજાની જગાનું)કાર્ય કરતું કે સંભાળતું;‘ફિશિયેટિંગ’[પગાર, બઢતી, ભથ્થું]. કુશલ(−ળ) વિ॰ જીએ કાર્યનિપુણ. કુશલ(–ળ)તા સ્ત્રી॰. (–ર્યા)ક્રમ પું॰ કરવાનાં કાર્યોને અનુક્રમ – નિયતક્રમ; ઍરેન્ડા. ક્ષ્મ વિ॰ કામમાં ધીરજ રાખે એવું (૨) કાર્ય કરી શકે એવું; પાવરયું. ક્ષમતા સ્ત્રી. ક્ષેત્ર ન॰ કામકાજનું ક્ષેત્ર. ગ્રાહક, માહી વિ કામગરું, ગ્રાહકતા સ્ત્રી. ગ્રાહિણી વિ॰ સ્રી॰ કામગરી. દક્ષ વિરુ કાર્યનિપુણ,દક્ષતા સ્ત્રી, ૰નિપુણ વિ॰ કાર્યો કરવામાં હેાશિચાર – પાવરધું; કામની આવડવાળું. નિપુણતા શ્રી, નોંધ સ્ત્રી૦ (સભામાં) થયેલા કામકાજ વિષેની નોંધ; ‘મિનિટ્સ ’. ૦પદ્ધતિ શ્રી॰ કાર્યે કામ કરવાની પદ્ધતિ, ૦પરાયણ વિ॰ (નિષ્ઠાપૂર્વક) કામકાજમાં ખરેખર લાગેલું. ૦પરાયણતા શ્રી. પ્રકાશ પું॰ કથા, નાટય વગેરેમાં કાર્યનું આગળ વધવું તે.
ન॰ [સં.] કૃત્સ્નતા; સમગ્રપણું, પૂર્ણતા; અખંડતા કાર્પેટ ન॰ [ä.] ના કાપલા; કહ્ વ. —ટિક પું॰ કાપડી; સંન્યાસી; ચીંથરેહાલ યાત્રી; ભાવે(ર)વે[લા ]માયાવી; કપટી કાર્પણ્ય ન॰ [i.] કૃપણતા; દૈન્ય કાર્પાસ,–સિક વિ॰ [É.] કર્યાંસ – કપાસનું બનેલું કાર્બન પું॰[.] એક રસાયણી તત્ત્વ (૨) જીએ ‘કાર્બન-પેપર’. ડાયોકસાઇડ પું॰ [.] (શ્વાસમાં બહાર નીકળતેા) એક ઝેરી વાયુ (ર.વિ.). ૦પેપર પું[,]નકલ કરવા માટે વપરાતા શાહીવાળા ખાસ બનાવાતો કાગળ. [મૂકવા – નકલ કરવા માટે એ કારા કાગળ વચ્ચે કાર્બન ગોઠવવે.]. ~નિક વિ॰ કાર્બનને લગતું કાર્બોઇ પું॰ [.] કાઈ પણ ધાતુનું કાર્બન સાથેનું સંયેાજન (ર.
વિ.) (૨) પાણી સાથે મળતાં જેમાંથી ખળે એવે ગૅસ નીકળે છે તે પદાર્થ

Page #230

કાર્યપ્રદેશ)
૧૮૫
[ કાલવવું
પ્રદેશ કાર્યક્ષેત્ર. પ્રજનન કાર્ય કે પ્રયજનક મતલબ લીટ'. (–ળ)ચક્ર નવ કાળનું ચક્ર-પડું (૨) [લા.] ભાગ્યનું (૨)લગ્ન વગેરેનું કામ; રૂડો અવસર. પ્રવણ વિ. કાર્યમાં લાગેલું. ચક્ર; જિંદગીના વારાફેરા (૩) મોટી આફત. (–ળ)
ચિન ન૦ પ્રવાહ ૫૦ કાર્ય સતત ચાલુ રહેવું તે. પ્રવીણ વિ. કાર્ય- | મતની–વિનાશની નિશાની. ૦ણ વિ. કાલને - સમયની ગ્યાનિપુણ. વાહક વિ૦ કારોબાર કરનારું (૨) ૫૦ કારભારી. યોગ્યતાને જાણનારું (૨) ૫૦ જોશીજ્ઞતા સ્ત્રી૦. (–ળ)જવર
વાહક સભા સ્ત્રી કાર્યવાહકોનું મંડળ. ૦વાહી સ્ત્રી કાર્ય પુંકાળરૂપ જરૂર; મેત નિપજાવે એવો તાવ. ૦ત્રય ન૦ ત્રણે ચાલે કે ચાલ્યું તે અથવા તે ચલાવવાની રીત; પ્રેસિડિઝ પ્રેસી- કાળને - ભૂત, ભવિષ્ય અને વર્તમાનનો સમૂહ. દોષ ૫૦ જર' (૨) કાર્યક્રમ. વ્યવસ્થિતિ સ્ત્રી કાર્યો કરવામાં વ્યવ- સમયનો દોષ (૨) કાળવ્યક્રમ. ધર્મ ! સમયને યોગ્ય એવો સ્થિતતા; વ્યવસ્થાબુઢિ. ૦શક્તિ સ્ત્રી કાર્ય કરવાની શક્તિ. ધર્મ, કર્તવ્ય કર્મને માર્ગ (૨) સમયનો ધર્મ-ગુણ –નિયમ (૩) (૨) “એનર્જી (૫. વ.). ન્સરણિ(–ણી) મીત્ર કાર્ય કરવાની મેત; યમ, નિકા સ્ત્રી મતની નિદ્રા. નિર્ણયj૦ સમયને સરાણી – પદ્ધતિ. સંજ્ઞા સ્ત્રી કેઈ બે ભાવની વચ્ચે અમુક નિર્ણય કરે તે. નેમિ ૫૦ (સં.) એક રાક્ષસ રાવણને મામ સંબંધ, કાર્ય વગેરે બતાવવા નક્કી કરેલી સંજ્ઞાઓ (જા.),૦સાધક (૨) હિરણ્યકશિપુનો પુત્ર. ૦પાશ પુત્ર યમને ફાંસે. (–ળ)વિ૦ કાર્ય સાધે-પાર પાડે એવું. ૦સાધકતા સ્ત્રી૦. ગ્લાયક પુરુષ છું. (સં.) યમરાજા. () બલ(–ળ) ન૦ સમયનું સંખ્યા સ્ત્રી મંડળનું કાર્ય કરવાનું જરૂરી સભ્યોની નાનામાં બળ. બંધ કાળપાશ. ૧ભાથી વિ૦ વિકરાળ; બિહામણું. નાની સંખ્યા; કેરમ'. સિદ્ધિ સ્ત્રી કાર્યની સિદ્ધિ; કામ પાર oભેદ પુ. સમયનો કેર કે ફરક. ભૈરવ ૫૦ (સં) શિવ (૨) પાડવું તે. સૂચિત-થી)સ્ત્રી, કામની યાદી; ઍજેન્ડા. સ્થાન શિવનો એક મુખ્ય ગણ, ૦માન ન સમયનું માપ (૨) સમય નવ કાર્ય કરવાની જગા; કાર્યાલય (૨) કારસ્તાન. –ર્યા કાર્ય - સંજોગોની યોગ્યાયેગ્યતાની ગણતરી (૩)ઋતુનું-વાતાવરણનું ને [+અકાર્ય] કાર્ય અને કાર્ય કરવા જેવું ને ન કરવા જેવું આકલન કરવું તે. ૦માપક વિ. સમયને માપે એવું (૨) ૦ કામ સારું ને નરસું. [વિવેક =તે વિષે વિવેક કે સમજબુદ્ધિ. કાળમાપક યંત્ર; “કમિટર'. (–ળ)યવન !૦ (સં.) દાન
વ્યવસ્થિતિ = તેમાં વ્યવસ્થિતપણું હોવું તે; તે બાબતને વિને એક રાજા. (–ળ)રાત્રિ(ત્રી) સ્ત્રી ઘોર અંધારી રાત વ્યવસ્થિત વિવેકવિચાર.]ર્યાનુક્રમ j[+અનુક્રમ] કાર્યક્રમ. (૨) કાળરૂપી રાત્રી; જગતના નાશની રાત્રી; બ્રહ્માની રાત (૩) -ર્યાવિત વિ[+અનિવત] કાર્યવાળું; કાર્ય સાથે સંબંધવાળું. કાળીના જન્મની રાત્રી (૪) ૭૭ વર્ષે આવતી આસો સુદ આઠમ ર્યાથી ૩૦ [ - અથ] કાંઈ કામ સારુ આવેલું; કામ કરવા કે શ્રાવણ વદ આઠમની રાત (૫) યમરાજાની બહેન. વિપર્યાસ કે કરાવવા ઇચ્છતું-ર્યાલય ન[+ આલય] કામ કરવાની જગા; ૫૦ જુઓ કાલક્રમર્દોષ. વિવર્ત પુંકાલનું ફરવું – બદલાવું તે; ‘ફિસ'.—ર્યાવલિ(–લી) સ્ત્રી કામની યાદી; કરવાના કાર્યો વારે કેરે. ૦ગ્યક્રમ મું. કાલક્રમષ. સિદ્ધ વિ. કાળની તે; એજેન્ડા. –ચેંક ૫૦ [ + અંક ] કેટલું કાર્ય કરી શકે તે કસોટીએ ઊતરેલું–લાગ ૫૦; ન૦ (+ અગસ) કાળું અગરુ. બતાવતે (કાર્યશક્તિ) અંક (પ. વિ.). ત્તર વિ [+ઉત્તર] -લાગ્નિ ! [+ અગ્નિ] કાલરૂપી અગ્નિ; પ્રલયાગ્નિ. –કાતિમકાર્ય થઈ ગયા પછીનું; “એકસ પિસ્ટ-ફેકટ' (મંજુરી)
દોષ ૫૦ [+ અતિક્રમદેવકાલક્રમદષ. -લાતિપાત કાર્ષા પણ [] એક પ્રાચીન સિક્કો
[+અતિપાત] કાળ વીતી જવો તે; ઢીલ. –લાતીત વિ. કાલ (લ) સ્ત્રી [સં. ૧; ; પ્રા. 4] ચાલતા દિવસની [ + અતીત ] કાલથી અતીત -પર (૨) વીતી ગયેલું (૩) જાનું
આગળ કે પાછળનો દિવસ (૨) અ૦ ગઈ કાલે અથવા આવતી થઈ ગયેલું. લાનુક્રમ પું[+ અનુક્રમ] કાલક્રમ, લાવધિ કાલે (૩) [લા.] હમણાં થોડા દિવસ ઉપર કે પછી. [ઊઠીને = ૫૦ [ + અવધિ) કાલની અવધિ; નક્કી કરેલ સમય. -લાષ્ટમી ભવિષ્યમાં; આગળ જતાં.–ઉપર રાખવું = મુલતવી રાખવું; ઢીલ સ્ત્રી[ + અષ્ટમી] કાર્તક વદ ૮, –લાંતક ૫૦ [+ અંતક] કરવી.]. -લે (લે.) અ [સં. શત્રુ; ચે; પ્રા. 7િ] જુઓ (સં.) શિવ (૨) યમ લાંતરે અ૦ [+ અંતરે] જુઓ કાળાંતરે કાલ અ૦
કાલકલાઈ સ્ત્રી બચપણ; નાનપણ કાલ [+], –ળ સમય; વખત (૨) સમયનું માપ; વેળા (૩) | કાલકા, કાલકૂટ, કાલક્રમ, ૦ણ, દોષ, કાલક્ષેપ, ૦ણ, કાલમેત; નાશ (૪) મેસમ; તુ (૫) જ્યાં ઠેકે ન આવે એવું ખેપન, કાલગંગા, કાલગ્રસ્ત, કાલચક, કાલચિન જુએ માત્રાનું સ્થાન (સંગીત). ૦કા સ્ત્રી (સં.) કાળકા માતા. કૂટ | કાલ' (સં.)માં ન હલાહલ ઝેર (૨) અફીણ (૩) સમુદ્રમંથનને અંતે નીકળેલું | કાલચુરી ન૦ એક પક્ષી [૦નેમિ જુઓ ‘કાલ [.]'માં અને શિવે પીધેલું તે હલાહલ. (–લાનુ)ક્રમ પુત્ર વખતનું જવું કાલ- ૦૪, જવર, ત્રય ૦, ૦ધર્મ, નિદ્રા, નિર્ણય, -વહેવું તે (૨) કાળગણનાની ક્રમિકતા. ૦૪મણ નવ વખતનું કાલ પણ ન કાલાપણું; કાલા થવું તે જવું તે (૨)વખત કાઢવો – આળસમાં વિતાવ તે. (–લાનુ)-| કાલ- ૦૫ાશ, પુરુષ, બેલ, બંધ જુઓ “કાલ [8.]'માં
મદોષ છું. કાળની ગણનામાં કે સમાજમાં દષ; “એને- કાલભૂત ન૦ [f. લાલુદ્ર] જોડાની અંદર ઠોકવાનો લાકડાનો નિઝમ'. ૦ક્ષેપ ૫૦, ૦ક્ષેપણ, ૦પન નવ વખત ગુમાવો પગને ઘાટ (૨) ઘાટ; બીબું (૩) પાયે; એઠું (કજિયાનું) (૪) તે; ઢીલ –વિલંબ કરે તે. ખંઢ પું. પિત્ત પેદા કરનાર અને | [લા.] મુર્ખ
[૦રાત્રિ જુઓ “કાલ [.]'માં શિરાઓનું મેલું લોહી શુદ્ધ કરનારે એક માટે માંસલ અવયવ | કાલ- ૦ભાથી, ભેદ, ભૈરવ, ૦માન, ૦માપક વ્યવન, યકૃત. ખેપન ન જુએ કાલક્ષેપણ, ગંગા શ્રી. (સં.)યમુના | કાલરી મીઘાસની ચોખંડી યાકી – ગંજી [મેળવી ઘંટવું નદી. પ્રસ્ત વિકાળનો ગ્રાસ થઈ ગયેલું જૂનું થયેલું; “ઍબ્સ- 1 કાલવવું સક્રિ. (રે. ~વિમ, મ. વાવળે] પ્રવાહી સાથે

Page #231

કાલ-વિપર્યાસ ]
[ કાશીબારડી
ફાચર] વધારે માલ ભરવાની વહાણની આંતરી ઉપર રાખવાનું પાટિયું
|
કાલ- વિપર્યાસ, વિવર્તી, વ્યુત્ક્રમ, સિદ્ધ જુએ ‘કાલ [સં.]' માં [ કાલાનુક્રમ [સં.] જુએ ‘કાલ’ [સં.]માં કાલાગò કાલાગ્નિ, કાલાતિક્રમ, કાલાતીત, કાલાતિપાત, કાલાપણું ન॰ [કાલું] જુએ કાલપણ કાલાવધિ, કાલાષ્ટમી [સં.] જુએ ‘કાલ [સં.]'માં કાલાવાલા પુંમ્બવ॰ કરગરવું તે; આજીજી કાલાં, વ્હેલાં, ભેખડાં નખવ૦ જુએ ‘કાલું’માં કાલાંતક પું॰ [સં.], કાલાં(~ળાં)તરે અ॰ [ä.] જુએ ‘કાલ’ [સં.] માં
કાવરી(–લી) સ્ત્રી॰ [જુએ કાવલું] કાચની બંગડી (સુ.) કાવરું, બાવરું વિ॰ [મ. ાવરા, ચાવરા, રે. બાવજિમ = અસહિષ્ણુ ? પ્રા. IT = કાયર ?] બાવરું; બેબાકળું કાવલી શ્રી॰ [જુએ કાવલું] કાવળી; બંગડી
કાવલું વિ॰ [સં. જોન? કે હૈ. hl ? મ. બાવળ] ઘણું નાજુક અને શે।ભાતું પણ તકલાદી
કાવશ ન॰ [છું. અવારĪ] ખાલીપણું; શૂન્યતા કાવસશા, કાસિયા પું॰ પક્કો માણસ; ગઢિયા કાવળ ન॰ [જુએ ‘કાવવું’વિŌ] કપટ; પ્રપંચ [કાવરી કાવળી સ્ત્રી॰ પાણી, દૂધ ઇત્યાદિ પર તરતું પાતળું પડ (૨) જીએ કાવાદાની સ્રી [કાવા +દાની] કાવા કરવાનું વાસણ; કીટલી ૧૦ [સર॰ મેં.] છળપ્રપંચ, કપટબાજી કાવાપાણી ન૧૦ [કાવા +પાણી] કાવા પીવે। કે તે સાથે નાસ્તા ઇ॰ કરવું તે; તેની મિજલસ કે મેળાવડા
કાવાદાવા
૧૮૬
કાલાંબાબઢાં (૦) નબ॰૧૦ જુએ ‘કાલું’માં કાલિક વિ॰ [ä.] કાલ –સમયને મળતું કાલિકા સ્ત્રી॰ [i.] (કાળાં) વાદળાંના સમૂહ (૨) [સં.] ચંડિકા; કાલી. ૦છંદ પું૰ એક છંદ
કાલિ(ળિ)દાસ પું॰ [સં.] (સં.) સંસ્કૃત ભાષાના પ્રખ્યાત કવિ કાલિમા સ્ત્રી॰ [સં.] કાળપ (૨) અંધારું (૩) કલંક (૪) છાયા કાલિય પું॰ [સં.] શ્રીકૃષ્ણે નાધેલા કાળીનાગ [બ્રા-કાળું () કાલિ(−લીં)ગડું ન॰ [સં. 1ાિ ઉપરથી] કલિંગડ; તડબૂચ (૨) કાલિ(-લીં)ગડા પું॰ [સં. વાળિ] એક રાગ કાલિંગી સ્ત્રી [સં.] એક જાતની કાકડી (ર) કલિંગ દેશની સ્ત્રી કાલિંદી સ્ત્રી॰ [i.] યમુના નદી (૨) કૃષ્ણની એક પટરાણી કાલી સ્ત્રી॰ [i.] (સં.) કાળી, કાળકા માતા [તત્કાલીન -કાલીન વિ॰ [i.] (અમુક) સમય સંબંધી (સમાસમાં). ઉદા॰ કાલીપાટ પું॰ એક વેલેા [ પીળું ચંદન (૪) કાલાગર (૫) કેસર કાલીયક ન॰[તું.] કાલાગરનું લાકડું (ર) એક જાતની હળદર (૩) કાલુ પું; સ્રી॰ દરિયાઈ ખડક (ર) કાલુ માછલી. માછલી
સ્ત્રી એક જાતની માછલી; મેાતી બનાવનારી માછલી કાલું વિ॰ બાળકની વાણી જેવું, ભાગ્યુંતૂટયું અને મધુરું (૨) તેાતળું (૩) બાલિશ, અણસમજુ (૪) [i.] કપાસનું જીંડવું. ઘેલું વિ॰ (ગાંડા જેવું છતાં પ્રિય લાગે એવું) કાલું; માલિશ; એછી સમજવાળું.-લાં(ઘેલાં) નવ્યવ॰ કાલપણ.[—કાઢવાં =કાલપણ કરવું. કાલાંમેબડાં ન′૦૧૦ કાલી ને ખેાબડી – ભાંગીતૂટી વાણી.]
કાલે (લે,) અ॰ જુએ ‘કાલ’ અ
કાલે પું॰ એક રાગ; કાલિંગડા
કાલાર સ્ત્રી॰ ઘાસની ગંજી
|
ન
કાલ્પનિક વિ॰ [i.] કલ્પનાથી ઉત્પન્ન થયેલું; સાચું નહિ એવું; કલ્પેલું. ૦એકમ પું(ગ.) 、/-૧ એ કલ્પિત અંક (સંજ્ઞા i કરાય છે). તા સ્ત્રીર [દાવાથી) કામ સાધી લેવું] કાવ'પું॰[સર॰મ.]યુક્તિ; કાવા ?[–કાઢી લેવા = યુક્તિથી (કાવાકાવડ(–ડી) સ્ત્રી॰ [વે.] ખાંધે બેો ઉપાડવાને બનાવેલી તુલા કાવઢિયું ન॰ [સં. વેિલા, પ્રા. ડ્ડિયા ઉપરથી !] પૈસે કાઢિયા પું॰ [વે. બાવડુંમ] કાવડ ઊંચકનારા કાવડી સ્ત્રી જુએ કાવડ, “હું ન॰ કાવડનું લાકડું કાવતું વિ॰ [રે. ાહરુ] ધૂર્ત; ઠગારું (કા.) કાવતરું ન॰ [‘કાવા’ સરખાવેા] છળ; પ્રપંચ; કારસ્તાન (ર) ગુપ્ત અને કપટપૂર્ણ યોજના.-રાખેાર,—રાબાજ વિ॰કાવતરું કરનારું કાવરાન ન॰ [સરખાવેા. મ. વ(–વા)< = નૌકાકામમાં વપરાતી

કાવું ન॰ છાપરા ઉપરની નળિયાંની એળ (૨) [સુ.] ખાટલાની પાટીનેા આંટા (૩)અક્રિ[માવŌ] કંટાળવું; કાયર થઈ જવું કાવેરી પું॰ [સં.] એક રાગ (ર) દક્ષિણ હિંદની એક નદી કાવા પું॰ [7. h] બુંદદાણાના ઉકાળે (ર) કાળે; કાઢો કાવા પું॰ [સર॰ હૈં.; મ.] ઘેાડાને ગાળ ચક્કર ફેરવવા તે (૨) [સર॰ મ; 7. વર્ ?] છળ; પ્રપંચ
કાવ્ય ન [તું.] કવિતામાં જે કલાત્મક રસનું તત્ત્વ હોય છે તે (ર) રસાત્મક વાકય કે પદબંધ (૩) પદ્ય; કવિતા. કલા(~ળા) સ્ત્રી॰ કાવ્યની કળા, કારે પું॰ કવિતા કરનાર કવિ. દોહન ન॰ કાન્યામાંથી વીણીને સંચય કરવા તે (ર) (સં.) એ નામે (ગુજરાતી) કાવ્યસંગ્રહ – ગ્રંથ. ૦મય વિ॰ કાવ્યથી એતપ્રેાત થયેલું. ॰મયતા સ્ત્રી૦.૦મીમાંસા સ્રી કાવ્યશાસ્ત્ર (ર) કાવ્યની શાસ્ત્રીય રસચર્ચા.૦રચના સ્ત્રી॰કાવ્યની રચના.સ પું॰ કાવ્યથી અનુભવાતા રસ. રસિક વિ॰ કાવ્યમાં જેને રસ છે એવું. શક્તિ સ્ત્રી॰ કાવ્યની શક્તિ (ર) કાવ્ય કરવાની આવડત – વિદ્યા,’શાસ્ત્ર ન॰ કાવ્ય – કવિતાનું શાસ્ત્ર. "જ્યાનંદ પું [+ આનંદ] કાવ્યને આનંદ. -જ્ગ્યાચિત વિ॰ [ +૩વિત] કાન્યમાં શાભે કેછાજે એવું; કાવ્યને પાત્ર [[સં. 15] ખાંસી; ઉધરસ કાશ(–સ) પું॰; ન॰[મં.] એક ધાસ (૨) ન॰ એનું ફૂલ(૩)પું॰ કાશ(-સ) સ્ત્રી॰ [જીએ કાસળ]આડખીલી. [કાઢવી, —જવી] (૨) [જુએ કથાસ] ચીકણાશ; ચેાળાચેાળ (ચ.) (–કરવી) કાશંડી(−દી, −દ્રી) સ્ત્રી॰ (કાશીની બનાવટના) મેાટા પેટના પડઘીવાળે લોકો
કાશિયા ન॰ એક પક્ષી
કાશી સ્ત્રી[i.] (સં.) પ્રસિદ્ધ જાત્રાનું સ્થળ; વારાહ્સી.[કાશીએ સંઘ પહોંચવા = ફતેહમંદીથી પાર પડવું; સફળ થવું. કાશીનું કરવત = નવા જન્મમાં ઇચ્છિત ફળ મેળવવા કાશીમાં જઈ કરવતથી શરીર વહેરાવવું તે. –નું મરણ =પવિત્ર તીર્થમાં મૃત્યુ થવાથી સદ્ગતિ થવી તે; ઉત્તમ મરણ.] નાથ, ॰પતિ પું॰(સં.) શિવ. યાત્રા શ્રી કાશીની યાત્રા [જાતની ખેરડી કાશીમાર ન॰ ખારની એક જાત. ડી સ્ત્રી॰ તેનું ઝાડ – એક

Page #232

કાશીયાત્રા ]
૧૮૭
[ કાળજું
કાશીયાત્રા સ્ત્રી જુઓ ‘કાશી'માં
કાઢું વિ૦ [f. જા]િ ચિડાયેલું (૨) થાકેલું; કાયર (૩) કાશ્મીર સ્ત્રી [i] એક જાતનું ઊનનું કપડું (૨) ન૦ કેસર (૩) આજરી; માંદું સુખડ (૪) પુનઃ (સં.) હિંદુસ્તાનની છેક ઉત્તરમાં આવેલો કાળ ૫૦ જુઓ “કાલ” અર્થ ૧ થી ૪ (૫) દુકાળ (૬) ક્રોધ. એક દેશ. –રી વિ૦ (૨) પુંકાશ્મીરનું; કાશ્મીર સંબંધી (૩) [આવ = ક્રોધ ચડો (૨) મોત આવવું.-કર = દેહત્યાગ સ્ત્રી, કામીરની ભાષા
કરે; મરણ પામવું. –કાઢવો = વખત વિતાવવો (૨) દુકાળનો કાશ્ય વિ. [i] કાશ ઘાસનું
દેહેલે વખત ગાળવો. -ખૂટ = આવી બનવું; મરણ પાસે કાશ્યપ j૦ [સં.(સં.) એક પ્રસિદ્ધ કવિ (૨) કણાદમુનિ. –પી | આવવું. ચ૦ =ગુસ્સો આવવો. –થકમત થવું. -દેખો સ્ત્રી કશ્યપની કે કાશ્યપ કુળની સ્ત્રી (૨) પૃથ્વી
= યમદૂત જેવા કે યમદૂત જેવો માનવો. -ધરા = ક્રોધે ભરાવું; કાષાય વિ. [4] ભગવું (૨) ન૦ ભગવું વસ્ત્ર
ગુસ્સે થવું, કાળમાંથી આવવું = ભૂખે મરતા હોવું; ખાઉં ખાઉં કષ્ટ ન [સં.] લાકડું (૨) કાઠી; બળતણ. [–ભક્ષ કરવે, કરવું; ખૂબ ભૂખે હેવું.] ૦કરાળ વિ. કાળ જેવું ભયંકર (૨) -ભક્ષણ કરવું = ચિતા સળગાવી બળી મરવું; સતી થવું.] ૦૭ મૃત્યુ. કૂટ ન કાલકૂટ, ગણન સ્ત્રી (જ્યોતિષમાં) કાળ કે સ્ત્રી છોડવાનું નક્કર કાઠું બનાવનાર પદાર્થ (૨) અગરનું સમય ગણો તે. ગણુનાશાસ્ત્ર નવ જયોતિષ. ૦ગળામણું લાકડું. ૦કીટ ૫૦ લાકડું કેરી ખાનાર કીડે.કૂટ jએક પક્ષી; વિ. કાળ ગાળવામાં સાધનભૂત એવું. ૦ચક્ર ૧૦ કાલચક્ર. લક્કડખેદ. ૦ઘંટા સ્ત્રી તોફાની પશુને ગળે બાંધવામાં આવતું (-ફરવું.) ૦ચંદ્ર પં. નુકસાનકારક – ઘાતક ગણાતી રાશિ લાકડું; ડેરે. ય વિ૦ તદન લાકડાનું; લાકડાથી ભરપૂર (૨) ચંદ્ર. ચિહન ન કાલચિન. ૦ચોઘડિયું ન૦ નુકસાનકારક લાકડા જેવું; સુકલકડી (૩) [લા.] અસર - લાગણી વગરનું (૪) - ઘાતક ચોઘડિયું. ૦જીભે વિ૦ કાળ જેવી નુકસાનકારક – મજબૂત; કઠણ. ૦મૌન ન લાકડાના જેવું મૌન. ૦વત્ વિ. ઘાતક જીભવાળું. જૂનું વિ૦ કાળ જેટલું અતિ જૂનું પુરાણું. (૨) અ૦ લાકડાના જેવું
[ કાલમાન જવર ! કાલવર; જીવલેણ તાવ. ૦ઝાળ વિ. કાળની ઝાળ કાષ્ટા સ્ત્રી [.] દિશા; પ્રદેશ (૨) હદ; સીમા (૩) એક નાનું જેવું. ૦ના કેદરા મુંબ૦૧૦ ઘણી જૂની બાબત. [-કાહવા કાર્ષિક પું[૪] લાકડાં વહી જનારે; કઠિયારો
= નિદા માટે જાની વાતો ઉખેળવી. ખાધા હેવા =બહુ જીવીને કાષ્ઠષધિ(-ધી) સ્ત્રી [.] વનસ્પતિની દવા
અનુભવથી રીઢા બનેલા હેવું.] નિકા સ્ત્રી કાલનિદ્રા (૨) કાસ ૫૦; ન૦ [i] જુઓ કાશ (૨) સ્ત્રી, જુઓ કાશ ગાઢ નિદ્રા. ૦નું વરસ ન૦ દુકાળનું વરસ. પુરુષ છું. (સં.)
સ્ત્રી૦. કંદ પુન કાસ – ઠાંસાના રેગ પર વપરાતું એક કંદ | યમરાજ, બળ ન૦ કલબળ. ૦ભાતિ વિ. કાળ જેવું; યમ- ઔષધિ. ૦ ૫૦ કાશ ઘાસ
સ્વરૂપ. ૦ભાથી વિ. કાળ જેવું વિકરાળ. ભૈરવ ૫૦ (સં.) કાસટું ન જુઓ કાયટું
મહાદેવ (૨) શિવને એક ગણ, ૦મ વિ૦ ઘણું જ કાળું(૨) કાસ છું, જુઓ “કાસમાં
નિષ્ફર (૩) એક જાતને ઘણું કઠણ અને કાળો પથ્થર. ૦મુખું કાસદ ! [પ્ર. શાસિ] સંદેશો – કાગળ લાવનાર લઈ જનાર | વિ. કાળના જેવા મેવાળું. ૦મૂતિ–ર્તિ) વિ. કાળના જેવી
આદમી; ખેપિયે. --દિયું ન૦ જુઓ કાસ૬ (૨) વિ. એ કામ મૂર્તિવાળું(૨) સ્ત્રી શરીરધારી કાળ પોતે (૩)કાળના જેવી ભયંકર કરનાર (કબૂતર). -૬ ન૦ કાસદનું કામ
આકૃતિવાળો આદમી. યવન પૃ૦ (સં.) કાલયવન. ૦ગ પું કાસની સ્ત્રી, [1] એક વનસ્પતિ-ઔષધિ
સમયને યોગ; સંજોગ. ૦રાત્રિ(—ત્રી) સ્ત્રી જુઓ કાલરાત્રિ. કાસવાસ પું[સં. શાક + શ્વાસ] શ્વાસ; દમ
વેળાસ્ત્રી, ભયંકર વખત (૨) સંધ્યાકાળ. ળિયે ૫૦ છોકરાં કાસળ ન [સં. રમેહ (પાપ)?] આડખીલી; નડતર; પીડા. ચોરી જનારે (૨) ધુતારા બા. ૦ળ્યુકમ ૫૦ જુઓ કાલ[-કાઢવું નડતર કે પીડા દૂર કરવી (૨) વચ્ચેથી ખતમ કરવું. વ્યુત્કમ (૨) યોગ્ય કાળ વીતી જવો તે -જવું = પીડા કે બલા વરચેથી ટળવી.]
કાળક સ્ત્રી જુએ કાળા કાસાર ૫૦; ન [.] સરોવર, તળાવ
કાળકરાળ વિ૦ જુઓ “કાળમાં કાસિયું ન [, Rાસ] એક જાતનું ઘાસ
કાળકા સ્ત્રી (સં.) કાલિકા કાસીદોરિયા ! [કાશી + દેરો] એક જાતનું સુતરાઉ કાપડ | કાળ-કૂટ, ૦ગણના, ગણનાશાસ્ત્ર, ગળામણું, ચક્ર, કાચૂંકા-દ્રી સ્ત્રી-દ્રો છુંએક વનસ્પતિ [ નિર્ણાયક મત ચંદ્ર, ચિન, ૦ઘડિયું જુએ “કાળમાં કાસ્ટિગ [૪] મત ૫૦ બે પક્ષે સરખા મત પડતાં વધારે અપાત કાળજ ન૦ કલેજું; કાળનું કાશ્કેટ ન; સ્ત્રી[૬.] નાની પેટી કે ડબી (કીમતી વસ્તુ કાળજાતૂટ વિ૦ કાળજું તૂટી જાય એવું આકરું રાખવાની, જેમ કે, માનપત્ર)
કાળજી સ્ત્રી[કાળજું પરથી ?]દયપૂર્વક સંભાળ – ચિંતા; ચીવટ. કાહર !૦ [. હાર] કહાર; કાવડિયે
[કરવી –ધરાવવી–રાખવી = ચીવટ રાખવી; ચિંતા કરવી.] કાહલ [સં.), કાહળ ગુંડન+રણશીંગું; તત્ ૩(૨) ગાયનું શીંગડું | કાળજીજું વિ૦ જુએ “કાળમાં (૩) [સં. હિં] મોટું ઢેલ (લશ્કરનું)
કાળજું ન૦ જુઓ કલેજું (૨) [લા.] અંતર; અંદરને જીવ; મન; કાહિલી વિ. [મ. માહિ] આળસુ, કાયર (૨) આજારી; માં દિલ. [-કપાવું, કરાવું = દિલમાં તીવ્ર વેદના થવી (૨) અદેખાઈ (૩) મી. [1] આળસુપણું; કાયરતા (૪) માંદગી (૫) તજ- | થવી. -કધુ ન કરે એવું ન માની શકાય એવું. –કાચું હોવું ગરમી
| = હિંમત ન હોવી. - કાચું રહેવું = મરણપથારીએ પણ ઝંખના

Page #233

કાળ-જાનું ]
૧૮૮
[ કાળખડે
રહેવી.-કેતરવું, કેરવું = દિલને સંતાપ કરવો. ખવાઈ જવું કાળિયાર ૫૦ હરણના ટોળાનો મુખી – કાળો નર = દિલમાં ચિંતા કે વેદના થવી. -ખસવું =મન - બુદ્ધિ ભ્રમિત | કાળિયું વિટ [કાળું] કાળા રંગનું (૨) નવ કાળી ગાંડી (૩) અફીણ થવાં. –ખંઢવું = વેદના, ચિંતા કે અદેખાઈથી પ્રાણ જવા જેવું (૪) કાળેિ. – પં. કાળી તમાકુ (૨) વિ૦ ૫૦ કાળા – થવું. -છોલવું = સંતાપવું; કાયર કરવું. –કરવું, ઠંડું થવું = શામળો (પુરુષ) (જેમ કે, શ્રીકૃષ્ણ). - ઠાકર પુત્ર (સં.) શ્રી મનને સંતોષ થા; શાંતિ થવી. –ઠેકાણે હેવું = ભાન - ખબર- કૃષ્ણ, – વછનાગ j[લા.] અતિ ઝેરીલે કે હંસીલો માણસ. દારી હોવાં તપવું = ગુસ્સે થવું.ધડકવું બીજું; હિંમત હારવી. – સરસ ૫૦ એક વનસ્પતિ – ઔષધિ -પકડી રાખવું = હિંમત રાખવી.-પાકું દેવું =ન છેતરાય તેવું, | કાળિગું નવ જુઓ કાલિંગડું રીઢું-ઝટ અસર ન થાય તેવું હોવું. -ફટકી જવું = આવેશ કે કાળી વિ૦ સ્ત્રી[કાળું] કાળા રંગની સ્ત્રી (૨) સ્ત્રી કાળી છાપધ્રાસકાથી ગાંડા થઈ જવું–ફાટી જવું = દિલમાં ભારે વેદના થવી. વાળી ગંજીફાના પત્તાની એક જાત (૩) [સં] કાલિકા (૪) -ફરવું = અક્કલ – હોશિયારી ચાલ્યાં જવાં; ભાન ન રહેવું. (સં.) કાલિય નાગ. કુટકી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ. ૦કંઠી, ગાંડી -ફોલી ખાવું = દુઃખ -સતામણી કર્યા કરવાં –બળવું = દિલમાં | સ્ત્રી [સં. વાસં]િ સ્ત્રીઓની કેટનું એક ઘરેણું. ૦ચૅદશ ભારે દુઃખ થવું ચચરાટ થવે. –બાવન હાથનું દેવું = ખબર- (-સ) સ્ત્રીઆસો વદ ૧૪. [–નો કકળાટ કાઢ =તે દિવસે દાર –હોશિયાર હેવું. –ભરાઈ આવવું = ભરાવે.-રીઠું બધે ગંદવાડો દૂર કરો] ૦રી સ્ત્રી, એક ઔષધિ –-બીજ થવું = કઠણ થવું; પાકા થવું. -વશ રાખવું = હિંમત ન હારવી. કે તેને છોડ. ૦ટલી સ્ત્રી, કલંક; લાંછન. ૦ધામણી સ્ત્રી એક કાળજાના કટકા થવા=હૈયું ચિરાઈ જાય તેવું દુઃખ થવું.કાળજાની વનસ્પતિ. નાગ પં. કાળો નાગ – સાપ (૨) જુએ કાલિય. કેર =તેના જેવું અત્યંત પ્રિય. –જાનું આછું = હિંમતવાન–જાનું ૦૫રજ સ્ત્રી, દૂબળા વગેરે કાળા રંગની જાતિ. ૦૫હાર, ૦પાટ નર્યું વિ૦ સાવધ; ખબરદાર –જાનેખ, ડાઘ = કારી ઘા (૨) સ્ત્રી એક વેલે. રેટી શ્રી માલપૂ. ૦ળી સ્ત્રી રોળીકીને હાડવેર -જામાં ચીરા પડવા = દિલમાં તીવ્ર વેદના થવી. કેળી –સાંજનો વખત. ૦લાય સ્ત્રી અતલસ કાપડ -જામાં કટારી હોવી = દિલમાં ડંખ કે કપટ હોવાં. -જામાં કાળું ૧૦ [4. કા] મેશના રંગનું (૨)[લા.] નઠારું; દુષ્ટ; અઘોર; કોતરી, કેરી રાખેલું = ઠસાવીને યાદ રાખેલું. કાળજા વિનાનું અનીતિમય (જેમ કે, કાળું કામ, બજાર ઈ૦)(૩) વસમું, સખત, = ભાન વિનાનું (૨) સાહસિક. કાળજે કાણું પડવું = હદય કારમું છે. ભાવવાળું (જેમ કે, કાળો ચાર, કાળી મજૂરી).[કાળા વીંધાવું, ખૂબ વેદના થવી. કાળજે ટાઢક વળવી = સંતોષ થ; અક્ષરને ફૂટી મારવા=એક અભણ-નિરક્ષર હોવું. કાળા અડદ શાંતિ થવી. કાળજે હાથ ધરી રાખ = હિંમત રાખવી.] ચારવા = ભયંકર પાપ કરવું. કાળા કાળા મંઠા =કેવળ નિરકાળ- જૂનું, જવર, ૦ઝાળ, નિદ્રા જુઓ ‘કાળમાં ક્ષર (હેવું). કાળી ગયા ને ઘેળા આવ્યાજુવાની (કાળા વાળ) કાળપ સ્ત્રી [કાળું] કાળાપણું (૨) કલંક
ગઈ ને ઘડપણ આવ્યું. કાળે ચેર = ભારે હોશિયાર – ખૂની કે કાળપુરુષ j૦ (સં.) જુએ “કાળમાં
હાથ આવવો મુશ્કેલ માણસ (‘કાળાચારના લાવી આપ’ =ગમે કાળપૂંછ ન [કાળું + પૂંછડું] કાળા પૂંછડાવાળું એક જાતનું હરણ. તેમ કરીને માગતું ચુકવ).કાળા તલ ચેરવા પાપ કરવું. કાળાના –છી, છું વિ૦ કાળા પૂંછડાવાળું (૨)પુંછડામાં અશુભ ચિન ધોળા થયા = ઘડપણ આવવું. કાળા પાણીએ કાઢવું = દેશહોય એવું
નિકાલની સજા થવી. કાળા માથાને માનવી = માનવજાત; કાળપેચક ન એક પક્ષી
મનુષ્ય (સામાન્યપણું બતાવવા આમ કહેવાય છે.) કાળાં પાણી કાળ- બળ, ભાતી, ભાથી, ભેદ, ભૈરવ,૦ર્મી, મુખું, ઓળંગવાં = દૂર દરિયાપારના દેશમાં જવું. કાળી ટીલી = અપ
૦મૂર્તિ(–ર્તિ), વ્યવન, ગ, રાત્રિ(–ત્રી) જુએ “કાળમાં જશ; કલંક (-ચાટવી, લાગવી). કાળી નાગણ સ્ત્રી ઘણી કાળવેરી વિ. કાળા રંગનું (ભેંસ ઇત્યાદિ) (૨)[કાળ +વેરી] કાળ ઝેરીલી સ્ત્રી, કાળી રાત સ્ત્રી મધરાત; ઘોર – અંધારી રાત. જેવું – કટ્ટર વેરી
કાળું કરવું = કલંકિત કરવું (૨) ટળવું; બાળવું; દીસતા રહેવું. કાળવેળા ળિયે, કાળગ્યક્રમ જુઓ ‘કાળમાં
કાળું કુતરું = સુદ્રમાં પ્રાણી – એ ભાવ બતાવે છે. -ગેરું કાળંગડું ન જુઓ કાલિંગડું
કહેવું, -ધળું કહેવું = ખરાબ હેતુને આરોપ કરવો.-પડવું કાળા મુંબ૦૧૦ નઠારા લેખ; દુર્ભાગ્ય
= ઝંખવાઈ જવું–પહેરવું = શોકનાં કપડાં પહેરવાં. મેં કરવું= કાળાખરી સ્ત્રી [કાળું + અક્ષર પરથી] જુઓ કાળોતરી
માં સંતાડવું, શરમાવું.કાળે બપોરે =ખરે બપોરે ભર મધ્યાહુને.] કાળાગ્નિ પુંજુઓ કાલાગ્નિ
[ સહેજ કાળાપણું ૦કટ વિસાવ કાળું. કુબડું વિ૦ કાળું કદરૂપું. ૦૭ણક, કાળાટ મું. [જુઓ કાળું] કાળાપણું. –શ સ્ત્રી, કાળાટ (૨) ડિબાંગ વિ. અતિશય કાળું. ૦રું વિ૦ સારું નરસું ખરું કાળાબજારિયે ! કાળું બજાર ચલાવનાર માણસ કે વેપારી ખેટું (કા.). ૦ધોળું ન ખરાબ કામ; અતિશય કાળું. ૦૫ાણું કાળાશ સ્ત્રીજુઓ ‘કાળા’માં
ન દેશનિકાલ; જન્મટીપ. બજાર ન છાનુંમાનું ચાલતું ગેરકાળાંજન ન [સં. નાસ્ત્ર + અંજન] કાળું અંજન; સુરમો
કાયદે નફાખોરીનું બજાર – વેચાણને ખરીદ. બલ(કલ) કાળાંતરે અ[. કાતર] ઘણા લાંબા સમયના – યુગોના અંતર | વિ૦ કાળું કાળું ભૂત જેવું; અતિ કાળું. ભ(બં) વિ. સાવ
પછી (૨) કેટલોક કાળ વીત્યા પછી (૩) [લા.] કદી પણ કાળું. ભમ્મર વિ૦ ભમરા જેવું ખૂબ કાળું. મેશ વિ૦ મેશ કાળાંધેળાં ન બ૦ ૧૦ કારસ્તાન; બદચાલ (બ૦૧૦માં વપરાય |. જેવું કાળું. મેટું, ભાં કલંક કે શરમથી પડી ગયેલું મેં છે. જુઓ ‘કાળું ઘોળું). [ કરવાં = કુડકપટ કેબદચાલ કરવી.] 1 કાળખડે પુંએક વનસ્પતિ

Page #234

કાળે કાયદે ]
૧૮૯
[ કાંટાળો થોર
કાળો કાયદો પુત્ર ખૂબ અકારે જુલમી કાયદે
કાંગણિયું (૯) નવ એક જાતનું સુતરાઉ લૂગડું કાળે કામણગારે છું. (સં.) શ્રીકૃષ્ણ
કાંગરવું (૦) અક્રિટ ગુસ્સે થવું; રીસે ભરાવું (કા.) કાળે ચોર પં. [હિં. જા ચર] ભારે જબરો ચર; મહા | કાંગરાદાર (૦) જુએ “કાંગરે'માં
[કોર; ધાર ખરાબ માણસ
[ખેપિયો કાંગરી (૨) સ્ત્રી- [જુઓ કાંગરો] દાંતા જેવી હાર – ભાત (૨) કાળાતરિયા ૫૦ [જુઓ કાળેતરી] કળતરી લઈ જનારે કાંગર (૦) j૦ [. #ગુKI; જુઓ કંગુર] દાંતે (૨) શિખર કાળોતરી, કાળોત્રી સ્ત્રી [સં. કાલ્પત્રિા] મરણના સમાચારની (૩) કેટની કેરણ ઉપરનું એક ચણતર (૪) મેટા દાંતાની ચિઠ્ઠી. – પં. કાળો નાગ; ફણીધર
કાંગરી(૫) ભરત ભરવાની એક તરેહ. –રાદાર વિ૦ કાંગરાવાળું કાળાતર વિ. કાળું
કાંગલે (૦) પૃ. જુઓ કાંણું કાળાતર, કાળોત્રી જુઓ “કાળ તરીમાં
કાંગ (૯) પુંછે જુઓ ‘કાંગમાં
[ કાંસકી કાં અ૦ જુઓ “કેમ?' (૨) કિંવા; કાં તે. કાં કે, કાં જે અ૦ | કાંગસી (૦) સ્ત્રી એક વનસ્પતિ (૨) [8. Aતી; રે. વળતી] કેમ જે; કારણ કે, કાં તે અ૦ અથવા; અગર તે. ૦૨ અ૨ | કાંગાઈ (૦) સ્ત્રી, વેઢ પુંબ૦૧૦ જુઓ ‘કણું'માં કેમ રે! (ઉદગાર) [ = ખાલીખમ; કાંઈ કશુંય નહિ.] | કાંગારું ન [૬. એક ચેપગું પ્રાણું કાંઈ, ૦૪ (૯) વિ. (૨) સ૦ જુએ “કંઈ, ૦ક'.[કાંઈને કાવશ કાંગું (૦) વિ. [કંગાલ” ઉપરથી 3] નિર્માલ્ય; રાંક (૨) [સર૦ કાંઉ (૯) અ૦ + જુઓ “કેમ” [ કાકચનું ફળ; કાચકું મ. વાંna] કાયર; રેતડું. –ગાઈ સ્ત્રી, ગાડા મુંબ૦૧૦ કાંકચ (૦) ૫૦,-ઠ ન૦ કાકચી; એક વનસ્પતિ. –ચિયું ન૦ | કાંગાપણું કાંકડું (૦) ૧૦ એક પક્ષી
કાંચકી (૯) સ્ત્રી, જુઓ કાચકી. -કું ન૦ કાચમું કાંકણ (૦) ૧૦ [. થાળ] બંગડી. દોરે મું. કંકણદોરે. કાંચન ન૦ [8.] સેનું (૨) ધન દોલત. ૦, પૃ. એક ફૂલઝાડ –ણી સ્ત્રી, કંકણી; કાંગરાવાળું કંકણ
(૨) એક ધાન્ય (૩) ન૦ હડતાલ; હરિતાલ. ગિરિ ૫૦ (સં.) કાંકણું (૦) ન૦ + જુઓ કાંગડું (૨) કાંગું
મેરુ પર્વત. ૦છાલ સ્ત્રી એક વેલી. ૦મુક્તિ સ્ત્રી, ધનનાં કાંકરાળું, કાંકરિયું,વાળું () વિ૦ જુઓ “કાંકરીમાં લભલાલચ કે પરિગ્રહમાંથી –તેના બંધનમાંથી મુક્તિ. ૦૯તા. કાંકરી (૨) સ્ત્રી [જુઓ કાકર,તૂરી] ઝીણે કાંકરે (૨) રેતી; સ્ત્રીકાંચનછાલ. ની વેવ સેનાનું; સોનેરી પથરી (૩) એ નામનો રોગ (૪) કાંકરીદાવની કટી. [–મારવી કાંચનાર પું[૪] એક ઝાડ =દાવની ટીમ સામાવાળે પકડી પાડી રમતમાં દૂર કરવી - કાંચની વિ. જુઓ “કાંચન'માં
[ કરવું હરાવવી.] –રાળું, –રિયું વિ૦ કાંકરીવાળું. રિયાળું વિ. કાંચવું (૨) સક્રિ. [જુઓ કંચાવું] ઠગવું; છેતરવું (૨) હેરાન કાંકરીવાળું (૨) [લા.] ખૂચે એવું. ૦ચાળ . કોઈના પર કાંચળી (૨) સ્ત્રી [સં. સંપુરી] કપડું; કમખે (૨) સાપે ઉતારી મશ્કરીમાં કાંકરી નાંખવી તે. દાવ ૫૦ કરાંની એક રમત દીધેલી ચામડી –ળ. [–ઉતારવી, –કાઢી નાખવી = જાની કાંકરેજ (૦) ૧૦ (સં.) ઉત્તર ગુજરાતનો ભાગ જ્યાંનાં ગાય, બળદ
ખેળ ઉતારી ફેંકી દેવી. -પહેરવી = નામઈ બતાવવી (૨) ઈવ પંકાય છે. –જી વિ૦ ત્યાંનું જાણીતું (૨)
બૈરીનો વેશ કાઢ.]-ળિયા પંથ એક પંથ, જેમાં ધર્મને કાંકરેટ (૯) પં. [૬. ટ] રેડાં, પથરા, , સિમેન્ટ ઈન્ટ | નામે વ્યભિચાર પિવાય છે. –ળિયે ૫૦ સ્ત્રીપાઠ ભજવનારે નું મિશ્રણ (ઇમારત, રસ્તા ૪૦ બાંધકામ માટેનું)
ભયે [આવેલું હિંદુઓની એક નગરી – પવિત્ર ધામ કાંકરે (૦) ૫૦ [જુએ કાકર] ઝીણે પથ્થર (૨) કોઈ પણ | કાંચિ(-ચી) સ્ત્રી [4.] ઘૂઘરીવાળા કંદોરે (૨) (સં.) દક્ષિણમાં કઠણ પદાર્થને નાને ગાંગડે (૩) કંટક; ફાસ; નડતર (૪) શંકા; કાંચળાં (૦) નબ૦૧૦ (કા.) આંતરડાં વહેમ; ખટકે; મનની લાગણી (૫) ખીલ (આંખમાં થતો). | કાંજી (૯) સ્ત્રી [.] રાબ (૨) લાહી (૩) ખેળ (૪) કાંઇરાક. [ કાંકરા પડવા = કાંકરા નંખાવા; જાહેર ફિટકાર થ.-કાઢો
ખેરાક પુત્ર ખેરાકમાં અતિ ખારી કાંજી જ મળે તે એક =પગ કાઢ; નડતર કાઢવું. –કાઢી નાખવે = ડંખ કે સંદેહ જેલશિક્ષા) કાઢી નાંખ; ખટકે ટાળ (૨) નડતર દૂર કરવી (૩) ગણ
કાં જે (૦) અ [જુઓ “કાં'માં] કેમ જે; કારણ કે [ઝાડી તરીમાં ન લેવું. -ખૂંચ = મનમાં ખેંચ્યા કરવું. નાંખો = |
કાંટ (ટ,) સ્ત્રી (કા.) [જુઓ કાંટો] કાંટાવાળાં વૃક્ષોની ગીચ રંગમાં ભંગ કર; અડચણ કે વિધ્ર ઊભું કરવું; ફાંસ મારવી.]
કાંટાશે(સા)ળિયે (૧) પું. એક વનસ્પતિ - ઔષધિ કાંકળ, કાંકેલ(–ળ) (૨) સ્ત્રી [સં. મોટી] એક કાંટા કાંટાવાળી કાંટાળું () નવ એક જાતનું કેળું (બલિ તરીકેયજ્ઞમાં વધેરાય છે) વનસ્પતિ
કાંટાદાર (૨) વિન્કા + દાર] કાંટાવાળું (૨ [લા.) જુસ્સાવાળું; કાં કે અ૦ જુઓ “કાં'માં
પાણીદાર
[ પગરખું કાંક્ષા સ્ત્રી [સં.] આકાંક્ષા; ઈચ્છા, –ક્ષિત વિ૦ ઇચ્છિત. –ક્ષી | કાંટારખું (૦) ૦ [કાંટા +રખું (, રક્ષ] કાંટાથી રક્ષનારું તે - ઈચ્છા કરનારું (સમાસમાં અંતે. ઉદા. દર્શનકાંક્ષી). -ક્ષિણી | કાંટાસરિ–ળિ) () પુંએક વનસ્પતિ (૨) શેળો વિ. સ્ત્રી
[તેની એક વાની ! કાંટાળું (૯) વિ૦ [કાંટે ઉપરથી] કાંટાવાળું. -ળે તાજ ૫૦ કાંગ પું; સ્ત્રી. [સં. સં] એક જાતનું ધાન્ય. ૦ (૦) ૫૦] [લા.] કષ્ટ, પીડા અને શહીદી સુધીની જવાબદારી. -ળા તાર કાંગડ (૦) ૫૦ વણકરનું એક ઓજાર
૫૦ કાંટાવાળો તાર; “બાર્લ્ડ વાયર’.–ળો ઘેર પં. ફાફડે થોર કાંગડું (૯) ન [+ા. લંડુમ] અનાજમાં ગાંગડુ દાણો; ડોળ | (જેના પર કાંટા હોય છે).

Page #235

કાંટિયા વરણ]
[કારે
કાંટિયા વરણ (૦) સ્ત્રી બ૦૧૦ લડાયક ઝનૂનવાળી વણે (વાઘેર, | કાંડું (૦) વિ. [‘કાંઠ' પરથી] કાંઠા સુધી ભરેલું; શગ વગરનું મિયાણા, આહીર ઈ. જેવી)
કાંડ ૫૦ [4] પ્રકરણ; વિભાગ (૨) છોડની બે ગાંઠ વચ્ચે કાંઠુિં (૦) ૦ [‘કટ' ઉપરથી (મડદા ઉપરનું કપડું કાંટા ઉપર ભાગ પરી (૩) ડાળી (૪) તીર
ભરાવવામાં આવતું હોવાથી) કે સં. =સ્મશાન ઉપરથી ] કાંઠણી, –ની [ā] સ્ત્રી એક વનસ્પતિ મડદા ઉપર નાખવાનું કપડું (૨) [જુએ કાંઠયું] સંડાસ કાંહર નવ એક જાતની મધમાખી [-હા સ્ત્રી [સં.] ગળે કાટિ (૯) પં. [જુએ કાંઠે] સંડાસ; જોજરે (૨) [જુઓ કાંઠરહ વિ૦ [.] પેરાઈ કે ડાળીની ગાંઠના ભાગમાંથી ઊગતું. કાંટે] અંટસવેર રાખનારે માણસ
કાંઠા ૦ઘડિયાળ, (વ), બળ, બળિયું, વછોઢ કાંટી (૦) સ્ત્રી. [‘કાંટે” ઉપરથી] એક જાતની માછલી (૨) જુઓ “કાંડુંમાં ઝીણે નાનો પાતળો કાંટે – કંટક (૩) ઝીણા ઝીણા કાંટા કે તેથી કાંડિયું (૯) ન૦ [‘કાંડું' પરથી] સ્ત્રીઓનું કાંડે પહેરવાનું ઘરેણું ખરબચડું કાંઈ હેય તે (૪) ના કાંટે. ૦વાળું વિ૦ નાના- (૨) ખમીસ ઈ૦નો કાંડા આગળનો ભાગ. [કાંઠિયાં કરવાં = પાતળા કે ઝીણા કાંટાવાળું
[ચૂની જડવાનું ઘર આખે ડિલે નાહવાને બદલે માત્ર કાંડા સુધીને ભાગ જ જોવો.] કાંટું (૦) ન[. ઠપરથી ?] બટનનું કાણું ના કું (૨) દાગીનામાં | કાંડી (૦) સ્ત્રી [મ. જાડી] દીવાસળી કે તેની પેટી (૨)જુઓ કાંડું કાંટું (0) નવ માલ આપવા લેવાની ગોઠવણ - કરાર; સેદે ! કાંડું (૦) ન. [. વાઇz] જ્યાં હાથનો પંજો જોડાયેલો છે તે (પ્રાયઃ અણછાજતો) (૨) કોળનાં પાંદડાં ડાંખળાં ઈત્યાદિ ભાગ (૨) [લા.] હાથ. [કાંદાં કલમ કરવાં =(ગુનેગારી બદલી ભૂકે; ગેતર
[માપસર કાંડાં કાપી નાંખવાં. કાંડું કાપી આપવું = સહી કરી આપવી; કટેકસ () વિ. [કાંટે + કસવું] કાંટે બરાબર કસી જોયેલું લેખિત કબુલાત આપવી (જેથી ફરી જવાને રસ્તે બંધ થાય.). કાટેકર (૦) વિ૦ મિ.] બરોબર; અણિશુદ્ધ
કાંડું ઝાલવું, પકડવું =[લા.] પરણવું (૨) આશ્રય આપવો.] કાંટેદાર (૨) વિકાંટાદાર; કાંટાળું
-ડાઘડિયાળ સ્ત્રી કાંડે પહેરવાની ઘડેયાળ; “રિસ્ટ-વોચ'. કાંટેરી () વિ. કાંટાળું; કાંટાનું કે કાંટાવાળું
-ડ(૦૧) છોડ વિ. ગમે તેવું સખત પકડેલું કાંડું છોડવી નાંખે કાંટો (૧) પું. [સં. ઇંટ] કેટલીક વનસ્પતિ પર ઊગતે કઠણ | એવું; બળવાન (૨) સ્ત્રી કાંડાબળની રમત (૩) ચડસાચડસી;
અણીદાર સીધો કે વાંકે અંકુર; શૂળ (૨) એના જેવા આકાર- હુંસાતુંસી. –હાબળ ૧૦ કાંડાનું – હાથનું બળ. –કાબળિયું ની કઈ પણ વસ્તુ (ઘડિયાળને કાંટે; વીંછીને કાટ - ડંખ; વિ૦ કાંડાના બળવાળું; મજબૂત માછલીને કાંટો – અણીદાર હાડકું; માછલી પકડવાને કાંટે | કાંત વિ૦ [સં.] ઇછત; પ્રિય (૨) મજેનું; અનુકુળ (૩) સુંદર; -ગલ ઈ૦) (૩) યુરોપી ઢબે જમતાં વપરાતું દાંતાળું, ચમચા મનહર (૪) ૫૦ પ્રીતમ (૫) વર; પતિ (૬) ચંદ્ર (૭) કીમતી ઘાટનું સાધન. ઉદા. છરીકાંટે (૪) તોલ કરવાનું યંત્ર; કંપાણ પથ્થર; હરે (સમાસમાં છેડે) ઉદા૦ સૂર્યકાંત (૮) ઓસડ (૯) ઈ. (૫) નાકે પહેરવાનું સ્ત્રીઓનું એક ઘરેણું (૬) પોપટના | ન૦ કેસર (૧૦) કંકુ (૧૧) એક પ્રકારનું લેતું. ૦૫ક્ષી ન૦ ગળામાં થતો એક રેગ (૭) [લા.] રોમાંચ (૮) નડતર; ફાંસ મર. ૦પાષાણુ ૫૦ ચકમકનો પથ્થર (૨) લોહચુંબક (૩) (૯) અંટસ, કીને (૧૦) વહેમ; શંકા (૧૧) જુસે; પાણી એક જાતનું – ખરું લોઢું. લેહ ન૦ લોહચુંબક (જેમ કે, કાંટાદાર માણસ)(૧૨)ટેક; મમત. [(કંડે)કાંટા પડવા | કાંત (૨) સ્ત્રી +ત્રાક = કંઠે શેષ પડવાથી ગળામાં કાંટે ભેંકાય એવું દર્દથવું. કાંટામાં | કાંતણ (૦) નવ કાંતવું તે; કાંતવાની ક્રિયા. ૦કામ ન કાંતવાનું આવી પડવું =મુશ્કેલીમાં ફસાવું. કાંટા વેરવા, વાવવા = દુકમ- કામ. ૦વર્ગન.કાંતણકામ શીખવવા માટે વર્ગ કે તે જગા નાવટ ઊભી કરવી. કાંટો કા =નડતર દૂર કરવી (૨) મનને કાંત- ૦૫ક્ષી, પાષાણ, લેહ [.] જુઓ “કાંત'માં ખટકો દૂર કરો. -માર = ડંખ માર (વીંછીએ) (૨) | કાંતવું () સક્રિ. [સં. વત; પ્રા. ઉત્ત] વળ દઈને તાર કાઢ
અડચણ નાખવી.–વાગ = કાંટે ભેંકાવો (૨) ડંખ લાગવે.] | (૨) પાતળું કરવું; ઘટાડવું. [કાંતેલું કાંતવું = કરેલું કામ કરી કાંટેકાંટ (૦,૦) અ [કાંટે પરથી] બરાબર કાંટે ઊતરે એમ; કરવું; નકામી મહેનત કરવી. કાંત્યાં એકઠાં કપાસ થવાં,
પૂરું માપતલસર (૨) ઘડિયાળને કાંટે; બરાબર સમય પ્રમાણે | કાંત્યું પીંજવું કપાસ થવું = કર્યું-કારવ્યું ધૂળ મળવું; મહેનત કાંઠલી () સ્ત્રી [૩. કંઠ ઉપરથી] સ્ત્રીઓના કંઠનું એક ઘરેણું, નકામી જવી. ઝીણું કાંતવું = જુએ “ઝીણું'માં]. હાંસડી (૨) વાણાનો તાર તાણામાં નાખવાનું વણકરનું એક | કાંતા સ્ત્રી [.] પ્રિયા (૨) સુંદર સ્ત્રી (૩) પત્ની (૪) પૃથ્વી ઓજાર; કાંઠેલો
કાંતાર ન૦ [.] મેટું કે નિર્જન જંગલ (૨) દુર્ગમ માર્ગ કાંકલે () પું[. ] ગળાને બેસતે આવતે અંગરખાન | કાંતિ સ્ત્રી[સં.] શેભા; સૌન્દર્ય, મનોહરતા (૨) તેજ; નર; દીપ્તિ કાપ (૨) પોપટને કંઠે કાળું વર્તલ હોય છે તે (૩) જુએ કાંઠલી (૩) ચહેરાનું તેજ, ૦મતી વિ૦ સ્ત્રી કાંતવાળી. મય, (૪) ઘડા, ગાગર વગેરેના પટાની ઉપરને - કંઠના ભાગનો ગોળ ૦માન વિ૦ કાંતિવાળું. હું ન૦ કલાઈ ચડાવેલું લોઢાનું
ભાગ; કાંઠે (૫) ઘાટ; કિનારો [ જાતનું જાજરૂડટણા જ પત (૨) લેહચુંબક કાંડિયું (૦) ન૦, – પું, કાંડી સ્ત્રી [‘કાંઠે” ઉપરથી 8] એક કાં તે (૦) અ૦ કે; કિંવા અથવા; અગર તે. પ્રાયઃ “કાં તે ... કાંઠે (૦) ૫૦ [૩. ઠ = મર્યાદા] કિનારે; તટ; ઘાટ (૨) અંત; કે/અથવા . . . .” એમ વાકયમાં વપરાય છે.) છેડે (૩) [તું. સં] ઘડે, ગાગર, ક ઈ૦ની છેક ઉપર કાંદડું (૦) ન૦ ચમરખું () વર્તુલાકાર ભાગ
કાંદો (૧) પું. [સં. ] ડુંગળી (૨) કંદ; કંદમૂળ; હરકેઈ વન
“ થg * *
કતા રજી .

Page #236

કોંધ ]
સ્પતિના મૂળની ગાંઠ – જડ કે તેવી જડવાળું ઘાસ (૪) [લા.] લાભ; ફાયદા (શ॰ પ્ર૦ કાંદો કાઢવા) કાંધ(૦) શ્રી॰[i. ંધ, પ્રા. ધ]ખભે (ર)ખાંધ; ધુંસરીનું આંટણ. [~આપવી = ખાંધે લઈ ઊંચકવામાં મદદ કરવી. -આવવી = ગરદન કે ખાંધ આગળની ચામડી સારાઈને સેાળે આવવા. -પઢવી = ખાંધ પર જાંસરું રહેવાથી આંટણ પડી ત્યાંની ચામડી રીઢી ને ખડતલ થવી, તેનાથી ટેવાવું, –મારવી = ખાંધે લેવામાં મદદ કરવી.] ૦ાટું ન॰, રેટા પું॰ (કા.) જીએ કાંધ. —ધાખત ન॰ હપતા પ્રમાણે દેવું ભરી દેવાનું લખત. ધાળ વિ॰ મેાટી જબરી કાંધવાળું. ધાળું વિ॰ મેટું, મેાટાઈવાળું. -ચાંપાંજરાં નખ॰૧૦ કરેલાં કાંધાં ચૂકતે ન થાય તેા વ્યાજ સાથે તેનાં ફરી કાંધાં કરવાં તે. –ધિયા પું॰ ખભા ઉપર ભાર ઉપાડનાર મજૂર (૨) બળદ (૩) મુડદું ઊંચકનાર આદમી. [કાંધિયા કરવા = કાંધિયાએને ક્રિયા ખર્ચ વખતે જમાડવા,] (૪) કાંધાખત કરી નાણાં ધીરનાર આદમી (૫) સાગરીત. -ધી સ્ત્રી॰ પથ્થરની છાજલી (દીવાલમાં કરેલી) (૨) અભરાઈ (૩) સમુદ્રના ઊંચા કાંઠા
કાંધું (૦) ન॰ [જીએ કાંધ] હપતા પ્રમાણે ભરી દેવાની રકમ; હપતા (૨) ડૂંડાના સારા દાણા કાઢી લીધા પછી રહેતા હલકા પાચેા દાણા (કા.). [કાંધાં કરવાં = હપતે હપતે રૂપિયા ભરવાની ગોઠવણ કરવી. કાંધે કાઢવા (રૂપિયા) =હપતે હપતે આપવાની ખાલીથી રૂપિયા લેવા. કાંધું ચઢવું=હપતાની રકમ ભરવાના વખત વીતી જવે. કાંધું પડવું=હપતાની રકમ વખતસર ન ભરી શકવી. કાંધું પાકવું=હપતા ભરવાને વખત થવા. કાંધું ભરવું – હપતા ભરવા.] –ધેલી સ્ત્રી॰ ઝરારી. –ધેવળિયા પું॰ નાકેદાર; દાણચાકી ઉપરના અમલદાર. –ધેવાળિયા પું॰ મેાટો છેકરા; ભાર વહેનાર દીકરા (૨) સાથી.—ધા પું॰ કાંધું; હપતા કાંપ (૦) પું॰ [સં. વં (વ્યત્યયથી) ? સં. ર્ટમ] કાળા-ચીકણા ઠરેલેા કાદવ (૨) ‘કૅમ્પ’[]]. યંત્ર ન॰ પાણી નીચે ઠરતા કાંપને કાઢવા માટેનું યંત્ર; ‘ડ્રેજર’
|
કાંપ (૦) પું॰ [જીએ કાંપવું] કંપ; કંપાર
કાંપવું અ॰ક્રિ॰ [સં. પ્] કંપવું; જવું (૨) ભયથી ધ્રૂજવું કાંપા(૦) પું॰ ઊંડળ; ઊંડળમાં માય એટલા જથા (૨) એક માસ
|
ઊંચકી શકે એટલા ખાજો (કા.)
૧૯૧
કાંબ (૦) સ્ત્રી॰ [જીએ કંબા] વાંસની ચીપ (૨) વાંસને ગજ;
આંકણી. ડી સ્ત્રી॰વાંસની ચીપ; કામડી કાંબલેટ (૦) સ્ત્રી॰ [જુએ કામલેટ] એક ઊંચી જાતનું ઊનનું
કપડું; કામલેટ
[કામળા
કાંબળ(−ળી) (૦)શ્રી॰ [સં. વ્] કામળી. –ળેા પું॰ ધાબળેા; કાંબી (૦) સ્ક્રી॰ [i. [1] સ્ત્રીઓના પગનું એક ઘરેણું (૨) કાસના માંના કાંઠલે(3)ચામડાની ડાલ(૪)સારણગાંઠ દબાવવાના કંદારા કાંખેાજ પું॰ [i.] (સં.) હિંદુકુશ પર્યંત પ્રદેશમાં આવેલા એક [એક દેશ કાંમાઢિયા પું॰ (સં.) અગ્નિ-એશિયામાં આવેલા (હિંદી ચીનના) કાં રે ! (૦) અ॰ જુએ ‘કાં’માં
પ્રાચીન દેશ
|
કાંશિયાં (૦) નખ૦૧૦ [જીએ કાંસીનેડ] મંજીરા કાંસ (૦) પું॰[H. હૂઁ ઉપરથી ] પાણી લઈ જવા` બનાવેલી નાની

|
[કિનારા
નહેર [—કાઢવા] (૨) પાણી વહી જવાને માટે કરેલી નીક; ગટર કાંસકી (૦) સ્રી॰ [ä. તિા; કે. સી] વાળ ઓળવાનું એક સાધન (૨)એક વનસ્પતિ.-કેા પું॰ વાળ ઓળવાની મેટી કાંસકી કાંસા (૦) પું॰ તળાવના સામા કાંઠા [વાસણ; તાંસળું કાંસલું (0) ન॰ [જીએ કાંસું] કાંસાનું એક ખૂબ પહેાળા માંનું કાંસવું(૦) અક્રિ॰[ä. lä] ખાંસવું(૨) ખાંખારવું (૩)હાંકવું; મેં મેં કરવું (૪) સ૦ક્રિ॰ [સુ.] ઠાંસવું, ચગદીને ભરવું કાંસા (૦) પુંખ૦૧૦ [તું. હ્રારા ?] નીંદી કાઢેલું ધાસ કાંસાકુટ (૦) જીએ ‘કાંસુ’માં
કાંસાર (૦) પું૦ +[ä. Íથh] કાંસું ઘડનારા (૨) કંસારા કાંસાળું, કાંસાં (૦) જુએ‘કાંસું’માં
કાંસિયા (૦) પું॰ [‘કાંસું’ ઉપરથી] પિત્તળની કડછી (ર) જીએ ‘કાંસું’માં (૩) જીએ કાંસકા
કાંસી, જોડ, જોડું (૦) જુએ ‘કાંસું’માં કાંસું (૦) ન॰ [સં. ાંસ્ય] તાંબું, જસત અને કલાઈથી બનતી એક મિશ્રધાતુ. “સાકૂટ સ્ત્રી॰ કાંસાના વાસણને ખડખડાટ (૨) કાંસાના ભંગાર. –સાળું ન॰ કાંસાનું બનાવેલું મેટું કીરતનિયું. સાં નબ૦૧૦ કાંસીોડ, સિયા પું॰ કાંસાના મેાટો વાડકો - તાંસળું. ~સી(બ્લેડ) સ્ત્રી. -સીનેહું ન॰ (બહુવચનમાં) કાંસાની બનાવેલી મેટી ઝાંઝ; કાંસાનું છબછબિયું. [કાંસીનેમાં વગાડવાં = (ધન વગેરે) ખૂટી જવું (૨) ભીખ માગવી (૩) કામધંધા વિનાનું થયું.]
|
કાંસ્ય ન॰ [ä.] કાંસું. ॰કાર પું॰ કંસારા કિ અ॰ +(૫.) કે; કિંવા; અથવા કિકલાવવું સક્રિ॰ ‘કીકલાવું’નું પ્રેરક
કિકિયાણુ ન॰[રવ॰]એકસામટા ઘણા મેાટા તીણા અવાજે થવા તે કિકિયારી સ્રી॰ [રવ૦] તીણી, કારમી ચીસ. – પું॰ મેટી
કિકિયારી
કિચૂકા પું॰ [જીએ ચિચૂડો] કચૂકા; આમલીનો ળિયો કિચૂડ
અ॰ (ર૧૦) તેવા અવાજ થાય તેમ. (જેમ કે, કાસના ચાકળાના)
કિચૂડિયા પું॰ છોકરાંની એક રમત
કચ્⟨–ચા)ડા પું[જીએ ચિચૂડો]કિચૂકા (૨)[‘કિચૂડ’ ઉપરથી] કિડ કિચ્ડ થતા અવાજ (૩) નાના ચગડોળ કિટ્ટા સ્રી જુએ કટ્ટા
[વિલાયતી દીવા કિટ્સન, લાઈટ, બ્લૅમ્પ ન૦ [.] ગૅસથી બળતા એક તિવ પું॰ [સં.] જુગારી (૨) કપટી; ઠગારા; ધુતારા કિતાબ સ્ત્રી॰ [મ.] ચાપડી; ગ્રંથ. ૰ખાનું, ઘર ન॰ ગ્રંથભંડાર; પુસ્તકાલય. ૦પરસ્ત વિ॰ ચેાપડીચુંબક. –બી વિ॰ કિતાબને લગતું; પુસ્તકિયું
કિત્તો પું॰[ત્ર. હ્રિતમહ = ‘તેણે કાપ્યું’ ઉપરથી] જાડા કાપની કલમ – લેખણ (૨) સારા લખેલેા ખરડો – નમુના (૩) ખેતરના કકડો – વિભાગ (૪) અ॰ [સર॰ મેં.] એનું એ જ; એજન; ‘ડિટ્ટો’ કિનખાબ પું॰ [7. મ્હાવ] જરીબુટ્ટાના વણાટનું એક જાતનું
કાપડ (૨) કસબ કિનાર(−રી) સ્ત્રી॰ [ા.] ધારના ભાગ; કાર; પાળ (૨) વસ્ત્ર પર મુકવાની કાર (૩) કિનારા. દાર વિ॰ કિનારીવાળું. રૂપું

Page #237

ન્નિર]
૧૯૨
[ કિસલય
કાંઠે; તટ (૨) (લા.) અવધિ; અંત; છેડે
કિલક્તિ સ્ત્રી [.] (રવ૦) પક્ષીઓ એકીસાથે બોલવાથી થતો કિન્નર છું. [] એક જાતનો દેવ; કુબેરનો ગણ. ૦કંઠ વિ૦, કિલાકેલ એ હર્ષભ અવાજ, ૦૬ અ૦ ક્રિ. [૩. વિા- કંઠ(–ડી) વિ. સ્ત્રીકિન્નર જેવા મધુર કંઠવાળી.-રી સ્ત્રી, ઢાય, પ્રા. વિવિ8] કિલકેિલ અવાજ કરો (૨) આનંદમાં
કિન્નરની સ્ત્રી (૨) સારંગી. –રેશ પું. [+ ઈશ] (સં.) કુબેર . આવવું. (લા)કાર પં. કિલકિલાટ (૨) શોરબકેર; કલાકિને,–જાર જુએ કી, -નાખેર
હલ. લાટ(-૨) પુંપક્ષીઓનું કિલકિલ એમ કરવું તે (૨) કિફાયત સ્ત્રી [..] બચત (૨) વિ. જુઓ કિફાયતી.[પવું હર્ષવનિ. –લાવવું =સક્રિ. “કિલકિલવું’નું પ્રેરક
= સસ્તું પડવું]. ૦શાર વિ. [+AFરામાર] કરકસરથી ખર્ચ | કિલકિંચિત ન [સં.] નાયકાના શૃંગારનો એક હાવભાવ કરે એવું. ૦શારી સ્ત્રી, કરકસર. -તી વિ૦ ફાયદા પડતું; તું | કિલામના સ્ત્રી [સં. સ્ટમના . વામના] પીડા; દુખ (જૈન) કિબોકે પં[સ્વાહિલી]
હિપેટેમસ;(આમિકાનો)દરિયાઈ છેડે | કિલા ૫૦ (દા. વાવા] હાથીને ગળે લટકતું દોરડું, જેના કિમ અ૦ +[ā] જુઓ કેમ. -મે અ૦ + કેમેયે
ગાળામાં પગ ભેરવીને મહાવત હાથીને ચાલવા વગેરેનો ઇશારે કિર્થમ્ અ [સં.] શા માટે ? શા હેતુથી ; શું કામ ? કિમાન વિમ.] ઓછામાં ઓછું (‘કમાલ'થી ઊલટું); મિનિમમ' | કિલેવર સ્ત્રી [શું. પાવર ઉપરથી? સર૦ મ. મિટાવર = કાળીનું એ આ જ કિમ'માં
[ઝબ્બે (ચાળા જેવ) | પનું. . વટવા ?] ગંજીફાનાં પાનાંની ચારમાંથી ફૂલની જાત કિમને પુ. [; જાપાની]એક જાપાની બનાવટને જામે – | કિલે- [૨.] દશાંશ પદ્ધતિનાં માપતેલના એકમ પૂર્વે આવતાં તે કિય વિ૦ (૨) સ૦ કયું? (ચ) [કિયે =શું જોઈને શી*| ૧૦૦૦ ગણું, એમ બતાવે છે. જેમ કે, ગ્રામ પં. એક હજાર આબરૂ કે શેભાથી ]
ગ્રામ વજન [ ટૂંકમાં ‘કિલો’ કહેવાય છે. =૨-૨૦૫ પાઉંડ.]. કિરેલ(–ળ) વિમ.] પરચૂરણ(૨)અ૦ ટક; થોડે થોડે કરીને ૦મિટર પુત્ર એક હજાર મિટર (=૩૨૮૦૯૮૯ ફૂટ). ૦લિટર કિરણ ન૦; [ā] તેજની રેખા; રફિમ. ૦મય વિ૦ કિરણોથી | ૫૦ એક હજાર લિટર (પ્રવાહીનું મા૫) (= ૩૫૦૩૧ ઘનફુટ).
ભરેલું; ઝળકતું. ૦માલી પૃ૦ (સં.) સૂર્ય. વંતું, –ણુળ વિ૦ ૦વૉટ ૫૦ એક હજાર વોટ (વીજળીના એકમ). સાઈકલ કિરણવાળું,૦શાસ્ત્ર (ક્ષ-કિરણે જેવાં વિકરણ થતાં) કિરણેનું | સ્ત્રી એક હજાર આવર્તન દર સેકન્ડે થાય, એ મજાની શાસ. ડોલેજી. શાસ્ત્રી ને તેને જાણકાર; રેડિયે- | ફરતાને એકમ (રેડિયે વાયરલેસમાં). [(૩) રોગ; માંદગી લૅજિસ્ટ'
કિલિબ(વિ)ષ [4], કિહિમષ (૫.)નપાપ (૨) અપરાધષ કિરતાર પં. [. શif] સૃષ્ટિનો કરનારે – ભ્રષ્ટા; કર્તાર કિલાણ ન [રવ; મ.] પક્ષીને હર્ષધ્વનિકિલકાર કિરપા સ્ત્રી [સર૦ Éિ.] જુઓ કૃપા (પ.). ૦શંકર પં. (સં.) | કિલી સ્ત્રી, ૦દાર પુત્ર જુઓ કીલી, દાર બ્રાહ્મણમાં એક નામ
[એક હથિયાર | કિલું ન [૪. સીટ +૯] અનાજમાં પડતું એક જીવડું; ભેટવું કિરપાણ સ્ત્રી. [. પા] (શીખ ધર્મચિહ્ન તરીકે રાખે છે તે) | કિલેદાર, કિલ્લેબંદી(-ધી) જુઓ “કિલ્લામાં કિરમ ન [fé, મ; સં. મ ?; 1. નિર્મ) કરમ
કિલે પૃ. [મ. વિમઢ] કેટ; દુર્ગ. –લેદાર ખુંટ કિલ્લાનો કિરમજવું. [મ. શિર્મા, ૬. નિષ્ણન, સં. ઋમિનt] એક જાતનો ઉપરી અમલદાર (૨) કિલ્લાને કબજો ધરાવનાર કે તેનું રક્ષણ કીડે (૨) એમાંથી નીકળતો કિરમજ - રાતે રંગ અને દવા.-જી કરનાર સેને. - લેબંદી(–ધી) સ્ત્રી શત્રુની સામે રક્ષણ મળે વિ૦ કિરમજના રંગનું; ઘેલાલ
એવું બાંધકામ-કિન્લો કરે તે (૨) કિલાનું બાંધકામ કિરમાણી(–ની) અજમો છું, જુઓ અજમે કરમાણી કિદિવષ ન[] જુઓ કિહિબષ કિરવાણી પુંડ પીલુ રાગ
| કિશોર વિ. [સં.] નાની ઉંમરનું; સગીર (૨) j૦ ૧૧ થી ૧૫ કિરાત j[૩] પહાડી જંગલી લોકેની એક જાત (૨)એ જાતને વર્ષ સુધીની ઉંમરનો કરે. ૦વય ન ; –રાવસ્થા સ્ત્રી, માણસ; ભીલ. –તિની સ્ત્રી એક વનસ્પતિ; જટામાંસી. -તી [+ અવસ્થા] કિશોર ઉંમર કે સ્થિતિ. –રી સ્ત્રી કુમારી; ૧૧
સ્ત્રી. કિરાતની સ્ત્રી; ભીલડી (૨) (સં.) પાર્વતી; દુર્ગા | થી ૧૫ વર્ષની છોકરી કિરાની ૫૦ [હિં.] એ-ઇડિયન જાતિનો માણસ; ખ્રિસ્તી | કિશોર ગુગળ ૫૦ એક ઔષધિ કિરાયું ન [મ.] ભાડું. -વાદાર વિ૦ ભાડે રહેનારું -રાખનારું | કિશોરી,-રવય,રાવસ્થા[વું.] જુએ ‘કિશોર’માં [ વાવેતર
(૨)૫૦ ભાડુત [વાળું (૨) પં. રાજા (૩) (સં.) અર્જુન | કિરત(સ્ત) સ્ત્રી [1.] શેતરંજનો એક દાવ; શેહ (૨) ખેતી; કિરીટ પું. [૩] મુગટ; તાજ (૨) એક નક્ષત્ર.-ટી વિ૦ કિરીટ- | કિતી(–સ્તી) સ્ત્રી [.] હેડી; નાવ કિર વિ. સિર૦ ક. (ર૦)] વાંસની ઝાડીવાળું; ગીચ (૨) અ૦ | કિકિંધા સ્ત્રી [સં.] (સં.) દક્ષિણ ભારતની એક પ્રાચીન નગરી પક્ષીનો એવો અવાજ થાય તેમ
કે સ્થાન-(રામાયણમાં) સુગ્રીવની રાજધાની કિલ અ૦ [] ખરેખર
કિસ સ૦ [f.]+ ણ? શું? (પ્રાયઃ ૫.) કિલકાર j[ઉં. + ; હિં] આનંદભર્યો કલબલાટ (૨) કિસબત ૫૦ [..] મસક ઊંચકતાં ભિસ્તીએ પિતાની ડાબી
આનંદની કિકિયારી. ૦૬ અ૦ ક્રિ૦ કિલકાર કર. -રી સ્ત્રી, કેડ અને થાપા ઉપર પહેરે છે એ ચામડું જુઓ કિલકાર (૨) તીણી ચીસ કે પિકાર. [કિલકારીઓ | કિસમ સ્ત્રી [મ. સિમ] જાત; પ્રકાર; રીત
[દ્રાક્ષ કરવી =કેઈની મજાકના આનંદમાં કિલકારવું. કિલકારી | કિસમિસ સ્ત્રી[1. ઉરિમરા] નાના દાણાની એક જાતની સૂકી પાવી, મારવી =(જોરથી) કિલકારવું-ચીસ પાડવી.]. કિસલય ન. [] કંપળ

Page #238

કિસાન]
૧૯૩
[કીડી
કિસાન ડું [હિં; સં. શાળ] ખેડૂત
કીચ, [. મ. વિક, સં. ]િ કાદવ કિસ્ત સ્ત્રી. [1] મહેસૂલ વગેરેને હપતો (૨) મહેસૂલ, કીસ | કીચક ! [4] પિલો વાંસ (૨) (સં.) વિરાટ રાજાનો સાથે (૩) ખંડણી; કર (૪) જુઓ કિત. ૦બંધી સ્ત્રી કાંધાં કરવાં કીચડ કું. [જુઓ કીચ] કાદવ [કરે (વિધ્યર્થ રૂપ) (૫) - સ્તિથી રકમ આપવી તે
કીજે [સકિ કરવું] [સં. શત, પ્રા. શિક્તિ ] કરવામાં આવે; કિસ્તી સ્ત્રી, જુઓ કિતી
કીટ વિ. [પ્રા. લિટ્ટ= કહેવું; વર્ણવવું] બરાબર પાડે – કિસ્મત ન [] નસીબ
કરેલું (૨) પૂરું માહિતગાર; કાબેલ (પ્રાયઃ ક્રિવિ૦ કે ક્રિયાપ્રતિ કિસ્સે ! [.] કહાણી; અદભુત કથા –બનાવ (૨) કપિત | તરીકે આવે છે. જેમ કે, કીટ કરવું; -હેવું–થવું)
વાર્તા. [–ઉઠાવે, ગેડવ = યુક્તિ કરવી; બુદ્દો કાઢ. | કીટ કું. [i. fટ્ટ] મેલ; કાટ (૨) કચરે; કસ્તર; કીઠું (૩) -કર = યુક્તિ રચવી.]
ગા; ગાંઠ કિહાં અ૦ (પ.) જુએ કથા
[ચાકરડી કીટ, કj[i.] કીડે; જંતુ(–)ખ૬ વિ૦ કીડાથી ખવાકિંકર . [i] ચાકર. છત્વ ન.. –રી સ્ત્રી [સં.] દાસી; | યેલું. ૦ધન વિ૦ કીડાઓને નાશ કરે એવું. ભેજી વિ૦ કીડા કિંકર્ત(–ર્તધ્યતા સ્ત્રી [i] કર્તવ્ય શું છે તેવો પ્રશ્ન ઊઠે એવી ! ખાઈને જીવનારું (૨) પુંછે તેવું પ્રાણી. ભ્રમર(~રી)ન્યાય દશા. –મૂઢ વિ. કિંકર્તવ્યતાથી મૂઢ-મંઝાયેલું
૦ કિવદંતી પ્રમાણે, ભમરીના ડંખના ભયથી કીડો તેનું સ્મરણ કિંકિણાટ ૫૦ જુઓ ‘કિંકિણમાં
કર્યા કરીને ભમરી થઈ જાય છે, તે ન્યાય; જે વસ્તુનું વધારે કિંકિણી સ્ત્રી [.] નાની ઘંટડી ઘૂઘરીવાળે કંદોરે; કાંચી (૩) ચિંતન થાય તે વસ્તુના ગુણ આપણામાં આવે જ એ ન્યાય. કંકણ; કાંગરાવાળું વલય. –ણાટ ૫૦ કિંકિણીના જેવો ખણ માર પુંજેનાં કૂલમાં કીડાઓને મારવાને ગુણ છે એવી ખણ અવાજ
એક વનસ્પતિ. શાસ્ત્ર ન૦ કીટ-જીવજંતુ વિષેનું શાસ્ત્ર, કિંગલાણ નકિંગલાવું પરથી] કિંગલાવું તે (૨) કિંગલાવાનો હર્ષ- એન્ટોમોલેજી”. શાસ્ત્રી પુંડ કીટશાસ્ત્રને જાણકાર
વનિ. [કિંગાણે ચડવું = આનંદ મસ્તીમાં આવી જવું.] કીટલી સ્ત્રી. [.] ચાદાની કિંગલાવવું સક્રિ- ‘કિંગલાવું'નું પ્રેરક [ ખૂબ ખુશી થવું | કીટશાસ્ત્ર –ી જુઓ “કીટ'માં
[“કીટી'માં કિંગલાવું અક્રિઢ [જુઓ કીકલાવું] આનંદમાં આવી જવું; | કટિયું ન [. ઉપરથી] લાકડાની ચીપટ (૨) વિ૦ જુઓ કિંચિત વિ. [સં. થોડુંક (૨) અ૦ સહેજ; જરા. –કર વિ૦ | કીટી સ્ત્રી [જુઓ કીટ; બા. fટ્ટી] રૂમાં જે (કપાસિયાની કરચ
કિંચિત કરે એવું. માત્ર, -ન્માત્ર વિ૦ (૨) અ૦ કિંચિત જ | કે પાંદડીને કે ઈ૦) કસ્તર વળગી રહેલું હોય તે. -ટિયું વિ. કિડરગાર્ટન ન [કર્મની ગમ્મત સાથે જ્ઞાન આપવાની બાળ- કીટીવાળું શિક્ષણની એક પદ્ધતિ; બાળવાડી
કીટું ન૦ [૩. વિટ્ટ] ધીમે તાવ્યા પછી નીચે જામતો કચરો કિંતુ અ૦ [.] પરંતુ તે પણ
કીટ, ડે ૫૦ [સં. વિટ્ટ] ઈ કે નળિયાં પકવતાં પીગળીને ગો કિંપુરષ પં. [4.3 કિન્નર (૨) પ્રાચીન કાલની એક જંગલી | થઈ ગયેલી માટી (૨) બળી – પીગળીને કરેલો કેઈ પણ કરે જાતને પુરુષ (૩) વર્ણસંકર – નીચ તુરછ માણસ
(૩) ધાતુના પદાર્થો, ઘણા તાપથી રસરૂપ થઈ બંધાઈ જાય છે તે કિં બહુના ? અ [] વિશેષ (કહેવા)થી શું ?
(૪) બાવળના લાકડાનો ગાંઠવાળો કકડો કિંમત સ્ત્રી- [જુઓ કીમત] મૂલ્ય; બદલો; વળતર (૨) [લા] | કી સ્ત્રી [સં. લોટ, પ્રા. 8] કીટ; ઊધ (૨) એક રોગ, દાદર, કદર; બૂજલેખું [–આંકવી = મૂક્યની અટકળ કે આંકણી ઊંદરી ઈત્યાદિ (૩) ખજવાળ; ચળ. ખ૬ વિ૦ જુઓ કીટમાં કરવી. –કરવી =મૂક્ય દેરવવું (૨) કદર કરવી. –થવી =પરી- | કીહામાર (~રી) જુએ “કીડ'માં ક્ષાથી મૂલ્ય નક્કી થયું (૨) [કટાક્ષમાં] આબરૂઓછી થવી, પોત | કીડિયારું ન [કીડી ઉપરથી] કીડીઓનું દર.—કભરાવું કીડીઓ જણાઈ આવવું. -પઢવી,-બેસવીરમય આપવાનું હોવું; | મેટી સંખ્યામાં એકઠી થવી કે દરની બહાર આવવી (૨) કિંમત હેવી. -મૂકવી = કિંમત ઠરાવવી કે વસ્તુ પર લખવી; [લા.લોકોનાં ટોળેટોળાં જામવાં. પૂરવું = કીડીઓના દર કિંમત પાડવી.] વાર અ૦ કિંમત ઉપરથી કે કિંમત પ્રમાણે આગળ લોટ પૂર.] (હિસાબ ગણતાં); “ઍડ વેલોરમ'
કીરિયાસેર, કાઠિયાહાર જુઓ “કીડિયુંમાં કિંવદંતી સ્ત્રી સં.) લોકવાયકા; અફવા
કીરિયું ન [કીડી ઉપરથી હે. વીઢ પરથી {] ખુબ નાના કાચનો કિંવા અ૦ [4.] અથવા
મણકેવાસેર સ્ત્રી સેર – કંઠી.વાહાર ૫૦ કીડિયાને હાર કિંશુક ! [] ખાખરો; કેસૂડો (૨) પું; ન તેનું કુલ કીડી સ્ત્રી [સં. વીટિl; . સીટી, સીરિયાએક ઝીણે જીવ કીકરો છું. [મ. શિR] ફરસી; ટાંકણું; વીંજણું [કા.]
-જંતુ. [કીડીઓ ઊભરાવી = અસંખ્ય માણસ ટેળે વળવાં. કીકરો પુત્ર (રાનીપજમાં) મહેમાન
કીડીઓ ચાવી =(કામ કરતાં) કંટાળો ચડવો; અણગમો હોવો. કીકલાવું અશ્ચિ૦ [4. બિકિંઠ પરથી] કિંગલાવું
કીડી ઉપર કટક =નાના હેતુ માટે મેટો ખટાપ; નકામે કીકલી સ્ત્રી, -લે નાનો કીક ને કીકી
ને વધારે પડતા ખેટે પ્રયત્ન. કીડીના મેને(–માં) કાલિંગડું કિકાકીક સ્ત્રી [સર૦ હિં. લી] કિલકિલાટ; કિલકાર
=માથા કરતાં પાઘડી માટી જેવા અર્થમાં; ગજા બહારનું. કીકી સ્ત્રી નાની બાળકી (૨) [સં. સોના? પ્રા. શીયા] આંખની કીડીને પાંખ આવવી = વરસાદની આગાહી થવી (૨) નવી પૂતળી. -કે પુંછ ના બાળક
શક્તિ આવવી. કીડીને કુંજર, વાઘ = રજનું ગજ (કરવું) કાગને જે-૧૩

Page #239

કીડીકંથા]
૧૯૪.
[કુટાવવું
વાઘ કરે. કીડીને તેજબ =‘કૅર્મિક ઍસિડ'.] કંથ છું નાશ થઈ સર્વત્ર મંગળ અને સુખ થાય છે (૭) એક તેત્ર (૮) કીડી, કંથ કે તેના જેવા જીવજંતુ. ૦મ(–મં)કેડી સ્ત્રીકીડી, ધરી. કાસ્થિ ન જેની વચ્ચે કરોડરજજુ હોય છે તે કરો
મકેડી ઈત્યાદિ જીવજંતુ. હવેગ ૫૦ કીડીના જેવો – ધીમે વેગ ડની હાડમાળાનો બીજો મણકો કીડે . [૪. ઊંટ; પ્રા. લી૩] પેટે ચાલનારે નાનો જીવડે (૨) | કીલો ૫૦ [જુઓ કીલ] કીલીદાર લિા. કેઈ વાત કે વસ્તુમાં પાવરધું કે રખૂંપચ્યું હોય તે. | કીલિત વિ૦ [સં.] ખીલાથી જોડાયેલું; જડાઈ કે બંધાઈ ગયેલું જેમ કે, કાયદાને કીડો (૩) અજંપે; ફિકર; ચિંતા. [કીઠા કીલી સ્ત્રી [સં. શોર્ડ, પ્રા. મીટ ઉપરથી?] કીકી. -લે ૫૦ કીકે પડવા= કીડા પેદા થવા; સડવું. કીઠા સળવળવા =[લા.]] કીલી સ્ત્રી, [હું.; સં. વીઢ = મેખ ઉપરથી] કંચી (૨) તિજોરી; બેલ્યા વિના ન રહેવાવું.]–ડામાર(~રી) સ્ત્રી એક પંખી (૨) | નાણાંની પેટી. દાર છું. જેની પાસે કંચી રહેતી હોય (કિલ્લે, એક વનસ્પતિ કીટમાર
તિજોરી, ઈત્યાદિની) તે આદમી, કિલ્લીદાર [ અપામાર્ગ કીધ સ૦ કૃ૦ (૫). [જુએ કીધું] કર્યું [ સુરત તરફ.) | કીશ ૫૦ [સં.) વાંદરો (૨) સૂર્ય. ૦૫ણું છું. એક વનસ્પતિ કીધું સક્રે[. કૃત] કર્યું (‘કરવું’ના ભૂતકાળનું એક રૂપ, બહુધા | કીસ સ્ત્રી જુઓ કિસ્ત] મહેસૂલ; સરકાર-ભરણું કીધું સક્રિ. [સં. વીર્તય, પ્રા. નિત્ત = કહેવું ઉપરથી ?] કહ્યું. કુ- અ૦ [સં.] નામ પૂર્વે આવતાં “ખરાબ, બેટું, હલકું, નિંદિત,
(‘કહેવું’ના ભૂતકાળ માટે વપરાતું એક રૂપ) [ દંશીલું પાપી' એ અર્થ સૂચવે. ઉદા. કુમાર્ગ, કુકાવે, જોગ કીને ! [1.વિર; અંટસ, –નાખેર વિ૦ કીને રાખે એવું; | કુ સ્ત્રી [સં] પૃથ્વી કબરી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
કુકથન ન૦ [.] ખરું કે ખોટું લાગે એવું કહેવું તે કીમન એક પંખી [વિ૦ [.] ભારે કિંમતનું | કુકરમુકન જુઓ કૂકરમુક કીમત સ્ત્રી [..] જુઓ કિંમત (શ૦ પ્ર. ઈ. માટે પણ.)-તી કુકર્મ ન૦ કિં.] બેટું-ખરાબ કર્મ. –મી વિ. કુકર્મ કરનારું કીમિયાગર [1] કીમિયે કરી જાણનાર આદમી (૨) કુક૯૫ના સ્ત્રી [iu] બેટી – ખરાબ કહપના કળાવાન - યુકેતબાજ આદમી (૩) ધુતારે. –રી સ્ત્રી, કુકવિ છું. [સં.] ખરાબ કવિ કીમિયે પં. [. લામિકા] હલકી ધાતુને કીમતી બનાવવાની કુકૃત્યન [.] જુઓ કુકર્મ ગુપ્ત રસાયણવિદ્યા (૨)[લા.] ઇલમ; યુતિ (૩) સહેલાઈથી ઘણું કુકુટ કું[.] કુકડો દ્રવ્ય મળે અથવા ફાયદો થાય એ ઇલમ-ધંધે અથવા વસ્તુ કક્ષ(–ક્ષિ) સ્ત્રી [.] કૂખ -કીય વિ. [સં.] “તું” “ના સંબંધી' એવો અર્થ બતાવતે નામને મુખ પૃ૦ [જુઓ કુશ] + દર્ભ (કખ નહિ)
લાગ પ્રયય. જેમકે, કલાકીય, નાણાંકીય, ધંધાકીય, રાજકીય | કુખ્યાત વિ૦ [સં.] ખરાબ ખ્યાતિવાળું; બદનામ. -તિ સ્ત્રી કીર છું[સં; રે.] પોપટ
ખરાબ ખ્યાતિ અપકીર્તિ કીરચ સ્ત્રી. [fહં.] કરચ; પણે નાનો કકડો (૨) સંગીન કુગ્રામ નન્સ.] રાજા, બ્રાહ્મણ, નદી ઈ. વિનાનું કે જરૂરિયાતની કીરત સ્ત્રી (૫.) જુએ કીર્તિ. ૦૧ ૧૦ જુઓ કીર્તન, હનિયાં વસ્તુઓ જ્યાં ન મળે એવું ખરાબ - નકામું ગામ નબ૦૧૦ કાંસીજોડ; કીર્તન કરવાનાં છબછબિયાં. નિયા ૫૦ | કુહ વિ૦ [(સં.) + (સં. ઘટ)] સુધડથી ઊલટું કીર્તનકાર
કુચ પું. [સં.] સ્ત્રીની છાતી; સ્તન કીરદમન ન. [fહ.] એક ઝેરી વનસ્પતિ ઔષધિ
કુચકુચ સ્ત્રી (ર૦) ગુચપુચ; કાનમાં વાત કરવી તે કીર્ત~ર્તન ન [સં.] યશગાન; ગણ ગાવા તે વખાણ (૨) ગાયન કુચાલ સ્ત્રી[; + ચાલ] કચાલ; ખરાબ વર્તણક
અને સંગીત સાથેનું ઈશ્વરનું ગુણવર્ણન કે કથાવાર્તા. ૦કાર કુચિત્ર વિ. [સં.], –નું વિ૦ કદરૂપું કીર્તન કરનારે આદમી; હરદાસ
કુચિય [. વેવ પરથી] સ્તન ઢાંકનારો વસ્ત્રનો ભાગ કીર્તનીય વિ. [સં.] વખાણવા જેવું
કુચુમાર . [.] (સં.) એક પ્રાચીન કામશાસ્ત્રી કીર્તિ-ર્તિ સ્ત્રી[ā] ખ્યાતિ; નામના. ત્તિ)કર વિ. ખ્યાતિ! કુચેષ્ટા સ્ત્રી, -ષ્ટિત ન [સં.] બેટી -ખરાબ ચેષ્ટા કરનારું. ૦કલશ પુંકીર્તિને કલશ; ઉત્તમ કીતિ.૦ત વિ[i] [ કુચિછત, કુછીત વિ૦ + જુએ કુત્સિત પ્રખ્યાત જાણીતું. (–ર્તિ) જ પુંકીતિરૂપી ધજા. ૦પ્રદ | કુછ વિ૦ (૨) સ [હિં.] કાંઈ (૨) થોડું વિ૦ કીતિકર; ખ્યાતિ આપે એવું. (૪)માન વિ૦ કીર્તિ- કુછંદ પું[૪] ખરાબ છંદ - વ્યસન કે ચસકે; લંપટપણું. દાઈ વાળું; નામાંકિત. (ત્તિ)વંત વિ૦ કીતિમાન. ૦લેખ ૫૦ | સ્ત્રી + કુછદીપણું. -દી વિ૦ કુદે ચડેલું કીર્તિનું સૂચન કે વર્ણન કરતો લેખ. ~ત્તિ)તંભ j૦ કીર્તિ | કુછીત વિ૦ + જુઓ કુરિછત કરવા (કે કાયમ રાખવા માટે રોપેલ કે ચણેલે સ્તંભ-મિનારે; / કુજ ૫૦ [સં. +] એક ગ્રહ; મંગળ (૨) ઝાડ (૩)[સં.] નરસ્મરણસ્તંભ
કાસુર, વાર મંગળવાર કીલ ૫૦ (ગાડાની) મળી (૨) [i] મેખ; ખૂટે (૩) ઢેર | કુજાગ સ્ત્રી[ફ + જાગ (જગા)] નઠારી જગા બાંધવાને ખીલ (૪) વાલા. ૦ક ન૦ મેખ; ખંટે (૨) ઢેર | કુજોગ કું[; + જોગ] કુગ બાંધવાનો ખીલે (૩) એક તાંત્રિક દેવતા (૪) મંત્રને મધ્ય ભાગ કુટજ [૩.] એક ઝાડ (૫) સામા મંત્રની શક્તિ કે પ્રભાવને નાશ કરનાર મંત્ર (૬) | કુટામણ ન૦; સ્ત્રી , –ણુ સ્ત્રી, કુટા પુત્ર જુઓ ‘કુટાવું'માં
તિષ પ્રમાણેનો એક સંવત્સર, જેમાં બધાં અમંગલને | કુટાવવું સક્રિ. “કૂટવું'નું પ્રેરક

Page #240

કુટાવું]
૧૯૫
[.કુફર
કુટાવું અક્રિ [જુઓ કૂટવું]‘ટવું'નું કર્મણિ (૨) ટિચાવું; અથ- કુસુમરા ન૦ એક પક્ષી ડાવું (૩) [લા.] સૂજ ન પડવી; કુટારો થવો. [કુટાઈ જવું =મારા કુતૂહલ ન.] અમુક વસ્તુ-નવી વસ્તુ જેવા જાણવાની ઉત્કંઠા; ખાવો (૨) અથડાવું; ટિચાવું. કુટાઈ મરવું =નકામા અથડાવું - કૌતુક (૨) નવાઈભરી વસ્તુ. –લી વિ. કુતૂહલવાળું ટિચાવું.]-મણ ન૦; સ્ત્રી, -મણી સ્ત્રી, કુટાવું તે; ટિચામણ. | કુતેગ સ્ત્રી [+તેગ] હલકી જાતની તેગ - તલવાર - j૦ કુટામણ (૨)[લા.] માથાકુટ; પંચાત
કુતેલી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ; કુતરી(!)
[કરવી] કુટિ(–), ૦૨ સ્ત્રી. [૪], –રિયા સ્ત્રી. [હિં.] ઝંપડી કુત્તી સ્ત્રી (સુ.) દોરની દાંતી (૨) જુઓ ‘કુત્તો'માં.[–દેવી = દાંતી કુટિલ વિ. [] વાંકું વળેલું (૨) હઠીલું (૩) છળવાળું; કપટી. | કુરે પું. [રે. ઉત્ત] કૂતરે. –ની સ્ત્રી[હૈ] કૂતરી હતા, –લાઈ સ્ત્રી૦, ૦૫ણું ન
કુત્સિત વિ૦ [i] ધિક્કારવા યોગ્ય; નિંદિત (૨) નીચ; નઠારું; કુટી, ૦૨ સ્ત્રી [.] કુટિ; ઝંપડી
અધમ (૩) મેલું, ગંદું (૪) નવ નિંદા (૫) કુત્સિત કર્મ; કુકર્મ કુટુંબ ન [.] એક બાપને પરિવાર – વંશ (૨) બૈરી, છોકરાં કુથ પુર્ણ.]હાથી ઉપર નાખવાની ઝલ(૨)સાદડી; શેતરંજી(૩)કંથા વગેરે ઘરનાં માણસેનો સમૂહ(૩)બૈરી છોકરાને સમૂહ. ૦કબીલો | કુથાન ન [+થાન-સ્થાન] ખોટી કોલી જગા j૦ કુટુંબ અને કબીલો; બધાં કુટુંબીઓનો સમૂહ. ૦કલહ, કું છું. કાગળ ખાનારે એક જીવડે
કળે, લેશ . કુટુંબમાં કંકાસ. ૦૫રિવાર પુંકુટુંબ- | કુદકારે [‘કૂદવું' ઉપરથી] કૂદકે કબીલો; કુટુંબ અને પરિવાર, પ્રીતિ સ્ત્રી, પ્રેમ ૫૦ કુટુંબ | કુદકે ન૦, કે પૃ૦ જુએ કુતકું માટે પ્રેમ કે વહાલ. ૦ભાવ j૦ કુટુંબી હોય એ ભાવ; | કુદણિયાં નબ૦૧૦ [૧દવું પરથી] સુરત તરફના દરિયાકાંઠાની કુટુંબના જેવો ભાવ કે લાગણી. -બની સ્ત્રી [સં.] કુટુંબી સ્ત્રી. | કેળી વસ્તીમાં ગવાતાં અમુક પ્રકારનાં ગીત -બી વિ. કુટુંબનું (૨) કુટુંબવાળું (૩) ન૦; j૦ કુટુંબનું માણસ કુદરત સ્ત્રી [..] ઈશ્વરી શક્તિ; નિસ; પ્રકૃતિ(૨) જાતિસ્વભાવ કુટેવ સ્ત્રી[; +ટેવ] નઠારી ટેવ - આદત
(૩) જોર; તાકાત. –તી વિ૦ કુદરત સંબંધી; નિસર્ગિક સ્વાભાવિક કુદી [..], –ની [સં.] સ્ત્રી, જુઓ કુટણી [ કરવી તે કુદાકે, કડે પૃ૦ જુઓ કૂદકે કુદમિત ન [i.]પ્રીતમના પ્રેમાલિંગનની ઉપરઉપરથી અવહેલના કુદાલ ૫૦ [f.] કદાળો. –લી સ્ત્રી, કેદાળી [ પ્રેરક કદિમ વિ. [4.]નાના પથરાઓ પૂરી ટીપી પાકું કરેલું(૨)લાદીથી કુદવું અ૦િ , –વવું સક્રિ. અનુક્રમે “કૂદવું’નું કર્મણિ અને અથવા રંગબેરંગી ચેરસામાં જડેલું (૩) j૦; ન૦ એવી રીતે | કુદાળિયાં નવ બ૦ ૧૦ જાનૈયાઓને બપોરે અપાતું (દાળભાતનું) જડેલી જમીન
ભેજન (૨) ભવૈયાઓને અપાતું બપોરનું ભજન વુિં તે કુડામ ન [; +ઠામ]ખરાબ કે અયોગ્ય ઠામ
કુષ્ટ સ્ત્રી[i] બેટો મત – કપના(૨)બેટા-ખરાબ ખ્યાલથી કુઠાર છું. [.] કુહાડો (૨) ફાંસી. -રાઘાત પું. [+ આધાત]. કુદ પુત્ર + જુઓ કુંદે
[બગાડવું] કુડારો ધા. -રો પુત્ર + કુહાડાવાળે; કઠિયારે
કુધરવું અકૅિ૦ બગડવું; સુધરવુંથી ઊલટું થવું [કુધારવું સક્રિ કુહ(-૨)તું ન [જુઓ કુરતું] પહેરણ
મુધાન ન[ફ + ધાન્ય] હલકા પ્રકારનું ધાન્ય કુ૫–૧) ન૦ [4] ૧૨ મુઠી અથવા ૧૬ તોલાનું એક માપ | કુધારે પંઈકધારો] ખટ-ખરાબ રિવાજ (૨)સુધારાથી વિરુદ્ધ કુહલી સ્ત્રી[. ; . ૩૪]કુલડી; કુલ્લી. લું ન૦ કુલ્લું એવી ખાટી દિશામાં ગતિ. [-૫ = ખટે ધારે ચાલુ થ.] કુવન [i.] જુઓ કુડપ
કુનક્ષત્ર ન [i.] ખરાબ – અપશુકનિયાળ નક્ષત્ર કુહંતર j[સં. ઈવ; . મંતર] ભીંતને આંતરે; કુડાંતરે કુનવાડે પુત્ર (પુષ્ટિમાર્ગમાં) એક ઉત્સવ કુઢાપણું, જુઓ કઢા
કુનારી સ્ત્રી [સં.] ખરાબ કે કજિયાખોર સ્ત્રી કુઢાંતરે (૦) પૃ. જુઓ કુતર (જૈન)
કુનીતિ સ્ત્રી [i] ખરાબ નીતિ-પદ્ધતિ કે આચરણ કુમલ ન૦ કિં.] કળી
કુનેહ સ્ત્રી. [. ] યુક્તિ; હિકમત (૨) ચતુરાઈ. બાજ કુહંગિયું વિ. [; + ઢંગ ઉપરથી] ખરાબ ઢંગવાળું; કઢંગું વિ૦ કુનેહવાળું; કુનેહ કરી જાણે એવું. બાજી સ્ત્રી, કુણ સ૦ + જુઓ કોણ?
કુન્ની સ્ત્રી (ક) હાંલી
[ જના કુણિત વિ૦ +[‘કુંઠિત' ઉપરથી] અંતરાયેલું; રોકાયેલું કુપથ પું. [સં.] ખરાબ – અનીતિને માર્ગ. ગામી વિ. કુપથે કુણિયાટવું (૩) સક્રિ. (ચ.) જુઓ કેણિયાટવું કુપગ્ય વિ૦ [ā] પથ્ય નહિ તેવું; આરોગ્યને માફક ન આવે કુત(૬)કું ન૦, કે પૃ૦ [તુ. ત]ડફણું બધું; દંકે
એવું (૨) ન૦ પરેજી –કરી ન પાળવી તે કુતરિયું ન૦ એક ઘાસ; કૂતરી
કુપદ્ધતિ સ્ત્રી [સં.] બેટી કે ખરાબ પદ્ધતિ કુતર્ક છું. [i] પેટે તર્ક (૨) ખરાબ વિચાર. શાસ્ત્રી પુ. | કુપાત્ર વિ[ā] નાલાયક, અધિકારી (૨)બેઅદબછકી ગયેલું કુર્તક કરવામાં પ્રવીણ પુરુષ, વાદી,-કી વિ. કુતર્કવાળું; કુતર્ક | (૩) ન૦ ખરાબ વાસણ (૪) કુપાત્ર માણસ. છતા સ્ત્રી, કર્યા કરનારું
કુપિત વિ૦ [4.] કોપેલું; ક્રોધે ભરાયેલું કુતુક ન૦ [.] જુઓ કૌતુક
કુપુત્ર પું. [.] કપૂત; પુત્ર નામને લજાવે એવો દીકરો કુતુબ [મ, ધંટીન ખીલડે (૨) ધ્રુવતારે. ૦નુમા ન૦ કુપ્પી સ્ત્રી [સં. પી] નાનો કુપો. – પં. કુલ્લું [1] હોકાયંત્ર. મિનાર(-રો) j૦ (સં.) દિલ્હીમાં આવેલો | કુપ્રચાર પું[.] ખટે કે ખરાબ પ્રચાર એક પ્રખ્યાત મિનારો
કુફર ન [મ. ] નાસ્તિકતા; કાફરપણું

Page #241

કુફરાન].
૧૯૬
[કુલ(-ળદેવી
કુફરાન ન [.] જુઓ કુકર (૨) ખેઢે તહોમત; આળ (૩) | કુમુદ્વતી સ્ત્રી [સં.] જુઓ “કુમુદમાં [પડતો ઘેરે લાલ ઘોડો ધાંધલ; તોફાન
ઉમેદ [મ, વુમ્મત, હિં. ૩મૈત, મ, નાત, મેત] કાળાશ કુ% ન [..] જુઓ કુફર
કુમેરુ પું. [સં.] દક્ષિણ ધ્રુવ. જયંતિ પું; સ્ત્રી દક્ષિણધ્રુવમાં કુબજા સ્ત્રી- [જુએ કુજા] કબડી સ્ત્રી (૨) ખરાબ સ્ત્રી
જોવામાં આવતી જાતિ; “રોરા ઍસ્ટેલીસ' કુબુદ્ધિ સ્ત્રી [i]નઠારી બુદ્ધિ(૨) લુચ્ચાઈ, કપટ [૫૦ કુબેર | કુયુક્તિ સ્ત્રી. [4] બેટી કે ખરાબ યા હીન યુક્તિ કુબેર પુંસં.] (સં.) ઇદ્રના ધનને ભંડારી-એક દેવ. ૦ભંડારી | કાગ j૦ [.] (ગ્રહનો) ખરાબ યોગ (૨) કવખત કુબાધ ! [સં.] નઠારી શિખામણ
કુરકુટ પુ +[જુઓ યુનિટ] કુકડે કુબેલ [+ બોલ] ખોટો-ન બોલવા જેવો બેલ; કબૂલ કુરકુર પું[AT.(ર૦)] કુરકુરિયાંને બોલવવાનો ઉદ્દગાર (૨) દાંત કુન્જ વિ૦ [૪] ખંધું – કુબડું. -૦-જા વિ૦ સ્ત્રીખંધી –બડી વડે થોડું થોડું કરડવાથી જે અવાજ થાય છે તે. –રિયું નવ (૨) સ્ત્રી (સં.) કેકેયીની દાસી – મંથરા (૩) કૃષ્ણની કૃપાપાત્ર] [૩. ૩] કૂતરાનું નાનું બચ્ચું; ભટળિયું એવી કંસની એક દાસી
કુરડી સ્ત્રી છોકરાંની એક રમત
[મચ્છરદાની કુભા સ્ત્રી[સં. ૩+માં] પૃથ્વીની છાયા [કર્કશા (૩) કુવડ કુરતની સ્ત્રી [જુઓ કુરતું] મુસલમાન સ્ત્રીઓનું કુરતું (૨) કુંભારજા સ્ત્રી. [૩+ મા] નઠારી સ્ત્રી (૨) કજિયાખોર સ્ત્રી; | કુરતું ન [હિં.] કુરતું; પહેરણ
કરવી તે કુભાવ j૦ [] જુઓ કભાવ
કુરન(–નિ)સ સ્ત્રી[જુઓ કનિશ) નમીને-ઝકીને સલામ કુભાંઠ [સં. + મંત્ર ઉપરથી] જ હું તહોમત આળ (૨) તરકટ. | કુરબ(-૨)ક ન૦ [i] એક ફૂલઝાડ ૦ખેર વિ. કુભાંડ કર્યા વિના જેને ચેન ન પડે એવું; કુભાંડી. કુરબાન વિ૦ [.] બલિદાન તરીકે સમલું (૨) છાવર; લ. -ડી વિ૦ ઢોંગી; વધારી; તરકટ કરનારું (૨) ખેટે આરોપ ની સ્ત્રી, કુરબાન થવું કે કરવું તે; બલિદાન મૂકનારું
કુરર !૦ .] એક પંખી; ટિટેડ. –રી સ્ત્રી [સં.] ટિટોડી કુભેજન ન [i] અપથ્ય કે અખાદ્ય ભોજન
કુરવક ન૦ [i.] એક ફૂલઝાડ, કુરબક કુમક સ્ત્રી [11]મદદ [કુમકે આવવું = મદદ કરવા પહોંચવું. કુરસીનામું ન૦ [1] પેઢીનામું કુમકે ઊભા રહેવું =પડખે મદદમાં રહેવું.] ૦૫ત્ર ના ભલા- | કુરંક વિલ્કુ+રંક] ઘણું રંક [ ૦ણ,-ગી સ્ત્રી હરણી; મૃગી મણપત્ર. –કી વિ. કુમક સંબંધી
કુરંગ j[8] હરણ; મૃગ. ૦નયના વિ૨સ્ત્રીજુઓ હરિણાક્ષી. કુમકુમ ન [જુઓ કુંકુમ] કંકુ. ૦૫ત્રિકા સ્ત્રી કંકોતરી કુરાજ - ન૦ [.] ખરાબ રાજ્ય કુમતિ સ્ત્રી [સં.] નઠારી મતિ; દુર્બુદ્ધિ
કુરાજી સ્ત્રી, કુ+રાજી] કરાજી; નાખુશી કમરકલા નવ એક પક્ષી [કમળ. -ળાશ સ્ત્રી કુમળાપણું | કુરાન ન [..] મુસલમાનોને મુખ્ય ધર્મગ્રંથ. (–ને)શરીફ કુમળું વિ. . શોમ] જુઓ કેમળ. ૦કલાર જેવું = ખૂબ | ન૦ કુરાન (માનવાચક). ૦ખાની સ્ત્રી, કુરાન વાંચવું તે. -ની કુમાતા સ્ત્રી[સં] ખરાબ માતા; સંતતિ પ્રત્યે વાત્સલ્ય કે ફરજના વિ. કુરાનનું; કુરાન સંબંધી (૨) કુરાન ઉપર વિશ્વાસ કરનારું ભાન વિનાની માતા
(૩) ૫૦ મુસલમાન કુમાન ન૦ [] અપમાન; અપજશ
કુરીતિ સ્ત્રી [] બેટી રીત કુમાર પં. [ā] પાંચ વર્ષની ઉંમરને બાળક (૨) યુવાવસ્થા | કુર પું[.](સં.) પાંડવ કૌરવોનો પૂર્વજ (૨) અર્વાચીન દિલ્હીની
અથવા એની પહેલાની અવસ્થાવાળો છોકરો (૩) કુંવારે કરે આજુબાજુના પ્રદેશનું પ્રાચીન નામ. ક્ષેત્ર ન૦ (સં.) દિલ્હીની (૪) પુત્ર (૫) રાજપુત્ર. ૦૫ાલ(ળ) j(સં.) ગુજરાતને ચાલુ- પાસે આવેલું એક વિશાળ મેદાન, જ્યાં પાંડવ કૌરવો વચ્ચે યુદ્ધ કયવંશી રાજા [આચાર્ય હેમચંદ્રના ઉપદેશથી તેણે જૈન ધર્મને થયું હતું અંગીકાર કર્યો હતો.] મંદિર ન પ્રાથમિક કેળવણીની શાળા. | કુરન્દમ, કુરંદમ નતામિલ; હું, તુહ]િ એક (મણિ જેવું) –રાવસ્થા સ્ત્રી- [+અવસ્થા] કુમારસ્વયની કે કુંવારી સ્થિતિ. સખત ખનિજ, જેમાંથી ઝવેરાત બને છે;( રું. હન્ટમ) -રિકા-રી સ્ત્રી- બાર વર્ષ સુધીની કન્યા (૨) વારી કન્યા (૩) | કુરૂપ વિ. [સં.] કદરૂપું. છતા સ્ત્રી.. -પી વિ૦ કુરૂપ રાજકુંવરી (૪) પુત્રી
[–ળી વિ. કુમાર્ગે જનારું | કુર્નિશ સ્ત્રી. [*] નમીને-કીને કરેલી સલામ; કુરનિસ કુમાર્ગ ૫. [.] નઠાર – આડે રસ્તો (૨) અધર્મ (૩) કુછંદ. | કુલ વિ. [મ, ૩૪] એકંદર; બધું મળીને થાય એટલું (૨) તમામ. કુમાવિસદાર છું. [મ. વામાવી દ્વાર] મહેસૂલ ઉઘરાવનાર | કુલાં વિ૦ કુલ અખત્યાર ભેગવતું (૨) અંગત; ખાસ(૩) અ૦
આદમી; મહેસૂલી અમલદાર; મહાલકારી [વણાટ | કુલ અખત્યાર સમેત, ૦ઝપટ,૦ઝપાટે આ બધું મળીને કુલ કુમાશ સ્ત્રી [..] સુંવાળપ; નરમાશ (કાપડની) (૨) સફાઈદાર | કુલ [.], -ળ ન૦ કુટુંબ, વંશ (૨) ખાનદાની; કુલીનતા (૩) કુમિત્ર પું[i] નઠાર -મિત્રધર્મથી ઊલટે ચાલનાર મિત્ર | ટેળું; જથ (૪) અસીલ (વકીલનો). ૦ક્ષય પુત્ર કુળનો નાશ. કુમુદ ન[i.] ઘળું કમળ; પોયણું. ૦નાથ, ૦૫તિ, બંધુ | ગુરુ કૌટુંબિક અથવા વંશપરંપરાના (અથવા કુલ જેવા ચંદ્રમા. દિની સ્ત્રી, કુમુદના ફૂલને વેલે (૨) ઘણાં કુમુદવાળી કોઈ સમુહના) ગુરુ. ૦દ્મ વિ૦ કુળનો નાશ કરે એવું. ૦જ વિ. જગા – પુષ્કરિણું ઈ૦. -દ્વતી સ્ત્રી, જુઓ કુમુદિની (૨) વિ૦ | કુલીન; મોટા કે ઉમદા કુળનું. (-ળ દીપક પુત્ર કુળને દીપાસ્ત્રી, આયતા શ્રુતિને એક પ્રકાર (સંગીત)
વનારે પુરુષ (૨) પુત્ર. (–ળ)દેવ પું, (–ળ)દેવતા ૫૦ કણુકા સ્ત્રી (ઉં.] બેટો સિક્કો
બ૦૧૦; સ્ત્રી કુળને ઈષ્ટદેવ. (-)દેવી સ્ત્રી કુળની ઈષ્ટદેવી.

Page #242

કુલ(−ળ)કત]
|
૦(−ળ)ધર્મ પું૦ વંશપરંપરાથી ચાલતા આવેલા વિશિષ્ટ ધર્મ –આચાર. નાયક પું॰ કુલપતિથી બીજા નંબરના વિદ્યાપીઠને અધિકારી; ‘વાઇસ-ચૅન્સેલર.’૦પતિ પું॰ કુટુંબના – કુળના વડો (ર) ૧૦,૦૦૦ શિષ્યાને ખવાડનાર અને ભણાવનાર ઋષિ (૩) વિદ્યાપીઠના મેટામાં મોટો પદવીધારી;‘ઍન્સેલર’. ૦પર્વત પું॰ જીએ કુલાચલ. (–ળ)મર્યાદા સ્ત્રી॰ કુલની મર્યાદા – લજ્જા. યેાગિની સ્ત્રી પત્ની. ૰વધૂ સ્ત્રી સારા કુટુંબની વહુ – સ્ત્રી. વિજ્ઞાન ન॰ પ્રાણી અથવા વનસ્પતિ-વિશેષના જાતીય વિકાસક્રમ અથવા ઇતિહાસ; ‘ફાઇલાજેની.' વ્રત ન॰ કુળનું વિશિષ્ટ વ્રત. સંપ્રદાય પું॰ કુળમા વંશપરંપરાથી ચાલતા આવેલા સંપ્રદાય –રીત કે આચાર. હીન વિરુકુળ વિનાનું; અકુલીન કુલ(~ળ)કર્ણી પું॰ [મ.] જુએ કુળકી [ મર્યાદા કુલકાણી સ્ત્રી॰ [હિં. જ્ડ + ાન( –ત્તિ)] કુળની લાજ – શરમ કે કુલ કુલાં વિ૦(૨)અ૦ જુએ ‘કુલ’[ત્ર.]માં [ક્ષણવાળું કુલક્ષણ ન॰ [સં.] અપલક્ષણ, ખેાડ (ર) કુટેવ. —ણું વિ॰ કુલકુલ-૦ક્ષય, ગુરુ [સં.] જુએ ‘કુલ’ [i.]માં
કુલજ વિ॰[ä.] જુએ ‘કુલ [i.]’માં (૨) [ક્કુ + લજ્જા] નઠારી આમવાળું; લા વગરનું
કુલઝપટ,કુલઝપાટે અ॰ જુએ ‘કુલ’ [ત્ર.]માં કુલટા સ્ક્રી॰ [ä.] ખરાબ ચાલની સ્ક્રી
કુલડી (લ') સ્ત્રી॰ [વે. ડ] કસલી જેવું નાનું માટીનું વાસણ; ચડવેા (૨) સેાનુંરૂપું ગાળવાનું એવું પાત્ર (૩) ગુદાના ભાગ (જેમાંથી મળ બહાર આવે છે). [કુલડીમાં ગોળ ભાગવા= માંધોમાં સમજી લેવું (ત્રાહિતને ભેળવ્યા વિના)] કુલત્થ સ્ત્રી॰ (?) [i.] કળથી ધાન્ય
કુલ- દીપક, દેવ, દેવતા, દેવી, ધર્મ, નાયક,॰પતિ, ૦૫ર્વત [સં.] જુએ ‘કુલ’[તં.]માં
કુલફી સ્રી॰ [હિઁ.] ટિન અગર બીજી કોઈ ધાતુ અથવા માટીની ભૂંગળીમાં ભરી બરફમાં ઠારેલું દૂધ, મલાઈ અથવા શરબત કુલ-૦મર્યાદા, યેાગિની, વધૂ વિજ્ઞાન, વ્રત સંપ્રદાય, ॰હીન [i.] જુએ ‘કુલ' [i.]માં કુલંગ ન॰ [સં. શુદ્ધિī] એક પક્ષી કુi(—લિ)જન ન॰ [i.] એક વનસ્પતિ – ઔષધિ કુલાચલ(−ળ) પું॰[Ä.] મુખ્ય પર્વત (મહેન્દ્ર,મલય, સ, શક્તિમાન, ક્ક્ષ, વિંધ્ય અને પરિયાત્ર એ સાત)
કુલાચાર પું [i.] કુલધર્મ; કુળના આચાર
કુલાષીશ પું॰ [ä.] કુળના મુખ્ય પુરુષ કુલાખા પું॰ [ઞ. ?] ભૂશિરની જમીન (૨) બેયના કાપ કુલાભિમાન ન૦ [સં.] પેાતાના કુળ વિષેનું અભિમાન કુલાલ પું॰ [i.] કુંભાર
કુલાંગના સ્ત્રી[i.] કુલીન ઘરની (સુશીલ) સ્ત્રી કુલાંગાર હું॰ [i.] કુળમાં અંગાર જેવા નીવડેલ આદમી કુલિર પું॰ [સં.] કરચલા
કુલિ(—લી)શ ન॰[સં.] ઇંદ્રનું અસ્ર – વજ્ર [ સ્ટેશનને) કુલી પું॰[gh†; fö;.]ભાર ઊંચકનારા; મજૂર (જેમ કે, રેલવે કુલીન વિ॰[સં.]ઊંચા કુળનું; ખાનદાન. તા સ્ત્રી, ॰પણું ન૦ કુલીશ ન॰ [i.] જુએ કુલિશ

[ કુશલ((ળ)
કુલે(લે) અ॰ [મ. ©] જુમલે; સરવાળે; એકંદરે કુલેર (લે') સ્ક્રી॰ [વે. જીર] ધીગાળ સાથે ચાળેલેા ખાજરી વગેરેના કાચા લેટ-એક ખાદ્ય
૧૯૭
કુલાચ્છેદ પું॰ [સં.] કુલના ઉચ્છેદ – નાશ કુલેહાર પું૦ [i.] કુલના ઉદ્ધાર – ઉત્કષૅ કુમાષ પું॰ [સં.] એક હલકું ધાન્ય
કુલ્યા સ્ત્રી[i.] સુશીલ સ્ત્રી (૨) નાની નદી, નહેર અથવા ઝરણું કુલ્લી (કુ') સ્ત્રી॰ જીએ કુલડી (૨) નાનું કુલ્લું. “હલ્લું ન॰ ધીતેલ ભરવાનું ચામડાનું મોઢું પાત્ર. [કુલ્લામાં હાથ મુકાવવા, મેલાવવા = માટી લાલચેા આપી ભેળવવું.]
કુલ્લે અ॰ જુએ ‘કુલે’
કુલ ન॰ [i.] કમળ (૨) ફૂલ [ કુવચન ખેલનારું કુચન ન૦ [સં.] અપશબ્દ; ગાળ (ર) કડવું વેણ. ની વિ કુવલય ન॰[સં.] ભૂરું કમળ – પાયણું. યાપીઢ પું॰ (સં.) એક રાક્ષસ, જેને કંસે કૃષ્ણ તથા બળરામને મારવા યેાજેલા કુવાક્ય ન૦ [તં.] કુવચન; ગાળ
કુવાદ પું॰ [સં.] ખાટા નકામેા વાદ કે ચર્ચા યા નિંદા (૨) વિ૦ કુવાદ કરનારું. દી વિ॰ કુવાદ
-
કુવાયરા પું॰ [કુ + વાયરા] ખરાબ – પ્રતિકૂળ પવન કુવાલી સ્ત્રી॰ [‘વા’ પરથી] નાના ક્વા; ઈ કુવાશી(-સી) સ્ત્રી[સં. સુવાસિની ઉપરથી બનાવટ ?] કુમારિકા કુવાસ શ્રી॰ [ä.] ખરાબ વાસ – ગંધ
કુવાસના સ્રી॰ [સં.] નઠારી વાસના –ઇચ્છા કુવાસી સ્ત્રી॰ જુએ કુવાશી
[શકે એવું કુવાહક વિ॰ [i.] (ગરમી, વીજળી) વહેવામાં નકામું – ન વહી કુવિચાર પું॰ [સં.] ખરાબ વિચાર
કુવિદ્યા સ્ત્રી[સં.] ખરાબ ખાટી વિદ્યા કે જ્ઞાન [દુષ્ટ ઇચ્છા કુવૃત્તિ સ્ત્રી[સં.] ખરાબ આચરણ – વર્તન (૨) હલકા ધંધા (3) કુવેણુ ન॰ [ક + વેણ] જુએ કુવચન કુવેણી સ્ત્રી॰ [i.] માછલાં રાખવાના કંડિયા કુવેતર ન॰ [‘વા' પરથી] કુવાવાળી જમીન કુવેતી પું॰ [‘ક્વા’ પરથી] કૂવા પરનો – કાસ હાંકનારા આદમી કુવ્વત ન॰ [[.] કૌવત
કુશ પું॰ [i.] એક જાતનું ઘાસ; દર્ભે (૨) [સં.] રામના એક પુત્ર. સ્થલી(−ળી) શ્રી॰ [સં.] પ્રાચીન દ્વારકા. –શાય ન૦ [+ અગ્ર] કુરાનું અગ્ન-તેની તીણી અણી (૨) વિ॰ કુશાગ્ર જેવું સૂક્ષ્મ કે ઝીણું. -શાવ્રતા સ્ત્રી તીક્ષ્ણતા; સમતા; તીવ્રતા. –શાગ્રબુદ્ધિ સ્રી૦ (૨) વિ॰ કુશાગ્ર બુદ્ધિ કે તેવી તીવ્ર બુદ્ધિવાળું (માણસ)
કુશકા પુંખ૧૦ [કે. i(~4h)[] ડાંગર, કાદરા ઇત્યાદિના છેાડાં (૨) ઠળિયા (ખારેક ખત્ત્તર ઇન્તા; આંબલીના કચૂકા). —કાઢવા =(માર મારીને કે અતિશય કામ કરાવીને) ઠુસ કાઢી નાખવી.—ખાંઢવા – નકામા પ્રયત્ન કરવા; અłળ મથવું]. કી સ્ત્રી॰ ખાંડેલા ચેાખાનું ઝીણું ઝટકામણ કુશબ્દ પું॰ [સં.] ખરાબ શબ્દ કે ખેાલ; ગાળ કુશલ(−ળ) વિ॰ [ä.] શુભ; કલ્યાણકારી (૨) આરોગ્યવાન (૩) પ્રવીણ; હેાશિયાર (૪) ન૦ કુશળતા. [−ઇચ્છવું = ભલું

Page #243

કુરાલ-ળ) ક્ષેમ]
૧૯૮
[કુંડી
થાઓ એમ ઇચ્છવું. –પૂછવું = ક્ષેમકુશળ – ખુશી ખબર પૂછવી]. | ને હાથે = પારકાનું હથિયાર કે તેનું કામ કાઢી આપનાર.]
ક્ષેમ વિ. સુખી અને આરોગ્ય (૨) નટ આબાદી અને | કુહુમાં નબ૦૧૦લાંધવું-ભૂખે મરવું પડે તે.[–થવા=ભૂખે મરવું.] તંદુરસ્તી. છતા સ્ત્રી૦.૦૫ત્ર પું; ન ક્ષેમકુશળ પૂછવા કે કહે- | કુદ્ધ, કુહ, ૦કાર j૦ (૨૦) કેયલનો એ બેલ વાનો સામાન્ય પત્ર; વેલફેર લેટર'. પ્રશ્ન પું; ન ક્ષેમકુશળ કુળ ન જુએ કુલ. [-ઉજાળવું = કુળની આબરૂ વધારવી. પૂછવું તે. –ળું વિ૦ + કુશળ
-જોવું = લગ્ન ગોઠવતી વખતે સામા પક્ષના કુળની ઉચતા કુશંકા સ્ત્રી [.] બેટી કે વહેમી શંકા
નીચતા તપાસવી. -તારવું = કુળની ચડતી કરવી – ઉદ્ધારવું. કુશં(શાં)ટિકા સ્ત્રી. [ä. t] હોમ કરવામાં એક વૈદિક વિધિ -ળવું = કુળની આબરૂને બટ્ટો લગાડ. ૦ગેર ૫૦ વંશકુશાગ્ર, તા, બુદ્ધિ [સં.] જુએ “કુશમાં
પરંપરાનો ગોર; કુલગુરુ, તારક વિ૦ કુળને તારે એવું. દીપક, કુશાદા વિ[i] ખુલ્લું (૨) વિશાળ; સગવડવાળું (૩) નિખાલસ દી, દેવ, દેવતા, દેવી,૦ધર્મ માટે જુઓ “કુલ [i.]'કુશાન છું. (હિંદમાં આવેલી) એક પ્રાચીન જાતના લોક માં. ૦રીત સ્ત્રી કુળની રીત; કુળનો રિવાજ. લજામણું વિ. કુશાંહિકા સ્ત્રી, જુઓ કુશાડેકા
કુળને લજાવે એવું. ૦વંતી વિસ્ત્રી૦, ૦વંત, ૦વાન વિં૦ કુલીન. કુશિક્ષણ ન[સં.] ખરાબ કે ખોટું શિક્ષણ [ શિખવાડાયેલું ૦વાટ સ્ત્રી કુળરીત. ૦હીણ(–ણું) વિ૦ જુઓ ક્લીન કુશિક્ષિત વિ[ફં.] કુશિક્ષણ પામેલું; ખરું કે ખરાબ શીખેલું કે કુળકણ પૃ૦ [] તલાટી (૨) એક મરાઠી અટક કુશી(-સી)દ પું[.] શરાફ; સાહુકાર; વ્યાજ ખાનાર કુંકુમ ન[.] કુમકુમ; કંકુ (૨) કેસર. ૦૫ત્રિકા સ્ત્રી કંકોતરી કુશીલ વિ. [.] ખરાબ શીલવાળું (૨) ન૦ ખરાબ શીલ | કુંજ સ્ત્રી[] ઝાડ અથવા વેલાનાં પાંદડાંથી થયેલી ધટા; લતાકુશીલ કું. [સં.] ભાટચારણ (૨) ગવૈયા (૩) નટ; નાટકો ) મંડપ. ૦એકાદશી સ્ત્રીફાગણ સુદ ૧૧.૦ગલન[૫], ૦ગલી
ખેલાડી (૪) (સં.) વાલમીકિ (૫) મુંબ૦૦૦ કુશ અને લવ | શ્રી કુંજમાં થઈને જતો સાંકડો માર્ગે (૨) સાંકડો અને કુછ j૦; ન [.] કઢ. -છી વિ૦ કે ઢીલું
છાયાવાળો ગીચ વનમાર્ગ (૩) (સં.) વૃંદાવનની પ્રાચીન કુંજકુષ્માંડ ૧૦ [] કેળુ
ગલી, જેનું સ્થાન યાત્રારૂપ ગણાય છે. ૦૭ી સ્ત્રી, એક પક્ષી; કુરિત (–તા) સ્ત્રી [સં.] નાની -ઓછા પાણીની નદી કડી (૨) નાની કુંજ; કુંજગલી. હું નવ એક પક્ષી. ૦૩ કુસંગ j[i.] નઠારો સંગ; ખરાબ સેબત. [કુસંગમાં પડવું, j૦ [. હિં. ન] કાછિયો (૨) માળી(૩) એક પક્ષી. બિકુસંગે ચઢવું = ખરાબ બતમાં ફસાવું, લાગવું, જોડાવું.]ત, (-વિ)હારી વિ૦ કુંજમાં વિહાર કરનારું (૨) પું. (સં.) કૃષ્ણ. હતિ સ્ત્રી, કુસંગ-ગી વિ૦ કુસંગ કરનારું [ કુસંપવાળું ભવન નવ કુંજરૂપી ભવન. ૦મંહ૫ ૫૦ કુંજરૂપી મંડપ કુસંપ છું[ +સં] સંપ નહિ તે; અણબનાવ -પી વિ. કુંજડે ૫૦ [મ, ઉંઝા] કંજૂસ આદમી (૨) જુએ “કુંજ'માં કુસંસ્કાર પું. [૩] બેટો કે ખરાબ સંસ્કાર. –રી વિ૦ તેવા | કુંજ બિ–વિહારી, ભવન,૦મંઢ૫ જુઓ “કુંજ'માં [સિંહ સંસ્કારવાળું. [-રિતા સ્ત્રી.]
કુંજર પુંસં.]હાથી (૨)હસ્ત નક્ષત્ર. ૦કાળ પૃ૦ કુંજરનો કાળ -- કુસીદ પું. [.] જુઓ કુશીદ
કુંજપીપર(–ળી) સ્ત્રી. લાંબી અને ટી પીપર; ગજપીપર કુસુમ ન[i] કુલ; પુષ્પ. ૦ધા , બાણ, ૦શર કું. (સં.) | કુંજરાવું અક્રિ. [૩. કુંવપરથી ?] ખીલતું અટકવું; બટકું અને કામદેવ. –માકર ડું [+આક૨]વસંતઋતુ (૨) બાગ બગીચે. | અણખીલ્યું રહી જવું (૨) અંતરમાં બળવું –વવું સક્રિ. (પ્રેરક) -માભરણ ન [+આભરણ] કુલોનું આભૂષણ.—માયુધ પૃ. | કુંજાર વિ૦ [૧ કુંજ' પરથી] કુંજ જેવું; ઘટાદાર [+ આયુધ] (સં.) કામદેવ. -માંજલિ સ્ત્રી. [+અંજલિ] | કુંજે ૫૦ [જુઓ કૃ] ભોટ; ચંબુ કુસુમની અંજલિ. –મિત વિ૦ કુલવાળું; ફૂલથી ભરેલું કુંડન ન. [સં.] કુંઠિત હોવું તે. ૦કારી વિ. કુંઠિત કરે એવું કુસુંબી, -બે જુઓ કસુંબો
કુંઠિત વિ૦ [i] બૂઠું; ખાંડું (૨) રૂંધાયેલું; અટકી પડેલું કુસંભ [.] કસું કે તેના કુલનો રંગ (૨) કેસર કું ! [ā] જમીન ખેદી બાંધેલ ખાડે (યજ્ઞ માટેનો; વેદી કુસેવા સ્ત્રી [સં.] ખરાબ સેવા; અસેવા
(૨) પાણી માટેનો પાકે પગથ્રિયાંવાળો હોજ (૩) કુંડના આકારનું કુસ્તી સ્ત્રી [.] અંગકસરતની એક રીત (૨) બથંબથા. | પાત્ર (૪) બલિ આપવાની જગા (૫) કંડી; નાને હવાડે (૬) [-લઢવી, કુસ્તીમાં ઊતરવું = કુસ્તીની કસરત કે બથંબથ્થા ખાડો (૭) જુઓ કુંડપુત્ર. કુંવર, પુત્ર પું- (સધવાના) - કરવી.] હબાજ વિ. કુસ્તીમાં પ્રવીણ. બાજી સ્ત્રી, કુસ્તી ભિચારથી ઉત્પન્ન થયેલ પુત્ર ખેલવી તે
કુંઠલ(-ળ) ન૦ [i] કાને પહેરવાનું એક ઘરેણું. –લિની સ્ત્રી, કુસ્તુભ પં. [] સમુદ્ર (૨) (સં.) વિષ્ણુ
મુલાધારમાં સુષુણ્ણા નાડીની જડની નીચે રહેતી મનાતી એક કુરતુંબ ન૦ એક વાઘ
સર્પાકાર શક્તિ, જેને જાગ્રત કરવી એ મેગીઓનો એક મહા કુસ્વપ્ન ન [.] ખરાબ સ્વપ્ન
પુરુષાર્થ ગણાય છે. લી(–ળી) સ્ત્રી નાનું કાળું (૨) લાકડી કુસ્વભાવ j૦ [] ખરાબ સ્વભાવ
ભાલા વગેરેને છેડે ઘેલાતી ધાતુની ખેાળી (૩)[ .]ગ્રહ વગેરેની કુસ્વાદુ વિ. [i] ખરાબ સ્વાદવાળું; અસ્વાદુ
ગણતરીનું ખાનાંવાળું ચોકઠું કે ચકરડું
[ કુંડલી કુહર ન [સં.] ગુફા; બખોલ
કુળ ન૦ જુઓ કુંડલ. –ળિયે ૫૦એક છંદ–ળી સ્ત્રી, જુઓ કુહાડી સ્ત્રી [પ્રા.)ના કુહાડો – j[સં. લુહા૨; . લુઢ] | કુંદિન, પુર ન [.] એક પ્રાચીન નગર (દમયંતીનું પિયેર) લાકડાં કાપવાનું – ફાડવાનું એક હથિયાર; પરશુ.[કુહાડી–ડા)- 1 કુંડી સ્ત્રી [સં.]+ કંડી વાસણ

Page #244

કિંત]
૧૯૯
[ગલે
કુંત પું[સં.] ભાલો (૨) જીવડું
(૦નું)પાઠું ન૦ એ વનસ્પતિને બરછી જેવો શેગે -શણગે. કુંતલ પું[સં.] માથાના વાળ; જુલકું; લટ (૨) હળ
(આમાંથી એળિયો બને છે.). કુંતા સ્ત્રી[હિં.સં. ત](સં.) કુંતી,પાંડુરાજાની સ્ત્રી પાંડવોની માતા કુંવારકા (૨) સ્ત્રી [સં. કુમારિકા] કુંવારી કન્યા (૨) સમુદ્રને • કુંતી સ્ત્રી [સં.] (સં.) કુંતા. ભેજવું. (સં.) કુંતીને પાલક મળતી ન હોય એવી નદી.[-ગ્રહ ઉતારવા કન્યાને પરણાવવાની પિતા. ૦સુત (સં.) કુંતીને પુત્ર – પાંડવ
જવાબદારી અદા કરવી.] [બાળકને અપાતું ભોજન કુંદ વિ. [1.] તેજ વગરનું; બેઠું
કુંવારડું ન [સં. કુમાર ઉપરથી] નાના બાળકના મરણ પાછળ કુંદ પુનઃ [.] એક જાતનો મેગરો કે એનું ફૂલ
કુંવારી વિ૦ સ્ત્રી, જુઓ “કુંવારુંમાં. [-ને સે વર કે સે ઘર કંદ વિન્મ.]ઠાંસાઈ–ભરાઈ ગયેલું; રંધાયેલું(૨)તેવો અવાજ કરતું = કુંવારી છોકરી માટે મુરતિયા અનેક હોય.] કુંદન ન. શુદ્ધ સોનું
કુંવા વિ. [સં. માર] નહિ પરણેલું. -રી વિ. સ્ત્રી [સં. કુંદી સ્ત્રી [હિં.] ધોયેલાં કપડાંને પીને સફાઈદાર કરવાનું એક કુમારી] અપરિણીત (કન્યા) (૨) સમુદ્રને નહિ મળતી (નદી) ઓજારલાકડાની મગરી (૨)ધોયેલાં કપડાંને સફાઈદાર કરવાની | કુઈ સ્ત્રી [સં. પી, પ્રા. શા] નાનો કુવો ક્રિયા (૩) ટીપવું – મારવું તે. [–કરવી = ધોયેલાં કપડાંને સફાઈ- કૂક ન(૨૦)કુકડીક(૨) એંજિનની સિસોટીને અવાજ. ગાડી દાર કરવાં (૨Tલા.]ધમધમાવવું, ટીપવું.] ગ(–ગાર પં. કુંદી | સ્ત્રીઆગગાડી (બાળભાષા) [સોગન ખાવા તે; જૂઠાણું કરનારે. પાક છું. માર; ઠાક. [-આપ = ખૂબ ઠોકવું, | કુકટ ન [તું. ગુરૂટી, . ગુરૂમ] દંભ, ઢેગ. ૦૬મન જૂઠા મારવું. –ખા = માર મળવો].
કૂકપડું ન૦ કુકડવેલનું ફળ; કૂકડવેલું કુંદુ(૬)ર પું[સં.] એક જાતને ગુંદર (ધૂપ તરીકે વપરાતે ) | કઠભાગે અઅઅર્ધ – બરાબર સરખે ભાગે કુંદું ન૦ કુંદો (જરા તુચ્છકારમાં)
કુકઠવેલ સ્ત્રી, લો ડું [હિં. દવે; બા. લુવર ] એક વેલ. કંદૂરj૦ જુઓ કુંદુર
-લું ન૦ કુકડપાડું કુંદો [1] દંડૂકે; (૨)લાકડી અથવા બંદૂકનો જોડે છેડે કૂકઠાં ન બ૦ ૧૦ [સં. યુટ, પ્ર. કુર્ત૮મરઘાં બતકાં વગેરે કુંભ પું[સં.] ઘડે (૨) હાથીના માથા ઉપર બે બાજુ ઊપસી | કુકડી સ્ત્રી[સં. રી; બાલુડી]મરધી.[–નું મોં ઢેલે રાજી=
આવેલે ભાગ; ગંડસ્થલ (૩) એક રાશિ (૪)ચંદ શેરનું એક નાના માણસને છેડેથી સંતોષ થાય.] વજન – માપ. [મૂકો = ઘરમાં વાસ કરતી વખતે પ્રથમ ઘડે | કૂકડીકૂક અ૦ (રવ૦) સંતાકુકડીની રમતમાં કરાતો અવાજ નાળિયેર મૂકવાં.] કર્ણ પું(સં.) રાવણને ભાઈ (૨) [લા.] | કુકડે(–)કુક ન૦ (રવ૦) કુકરેક; કુકડાના બોલવાનો શબ્દ તેના જેવો ઊંઘણશી માણસ. [૦ની ઊંઘ = લાંબી ને ભારે ગાઢ | કૂકડે ૫૦ [. સુકુટ] મરો. [-બેલ = સવાર થવું.] (છ મહિનાની) ઊંધ.] કાર પુંકુંભાર, ૦મેળે ડું મોટો મેળો | કુકર ૫૦ [4. ] કુતરો (૨) [૬] રાંધવાનું એક ખાસ પાત્ર. (૨) દર બાર વરસે ભરાતે એક હિંદુ મેળે. સ્થલ(–ળ) નવ [-મૂકો =કૂકરમાં રાંધવાનું ચૂલા પર મૂકવું; કૂકર ચૂલા પર જુઓ કુંભ (૨)
[પ્રાણાયામનો એક પ્રકાર | ચડાવ.] કુંભક પું. [સં.] પ્રાણાયામ કરતાં શ્વાસ લઈને રૂંધી રાખવો તે; | કુકરી સ્ત્રી [સં. h] નાને મૂકે; રમવાની કાંકરી [શસ્ત્ર કુંભ- ૦કર્ણ, કાર, મેળે, સ્થલ(ળ) જુએ “કુંભ'માં | કુકરી સ્ત્રી, હળમાં મારેલી ફાચર (૨) ગુરખાઓનું એક છરા જેવું કુંભાથળ ન જુઓ કુંભસ્થળ (કા.)
કૂકરેલૂક ન૦ જુઓ કકડેક કુકરેક કુંભાર (૧) પું. [સં. કુમાર; પ્રા.] માટીનાં વાસણ ઘડનાર એક | કુકર છું[સં. દ = ગળે ઉપરથી ] હેડિયે જ્ઞાતિનો માણસ (૨) [લા.] અણધડ અથવા મુખે માણસ....કામ | કુકવા ૫૦ બ૦ ૧૦ + આનાકાનીના અવાજે ન કુંભારનું માટીકામ. ૦ણ સ્ત્રી કુંભારની સ્ત્રી, ૦વાડે | કુ j૦ (રવ૦) મરનારને નામે પુરુષ શિષ્ટાચાર ખાતર રહે તે કુંભારો રહેતા હોય તે વાસ. –રિયું વિ૦ કુંભારનું; કુંભારના [–કર = મરનાર પાછળ રડવું (૨) [લા.] અવસરે ખર્ચ કરવા જેવું (૨) માટીનું બનાવેલું; પઢેરી (૩) ખરાબ; કદરૂપું
આનાકાની કરવી] કુંભિય ૫૦ જુઓ “કુંભી'માં
કુકસ ન [ફે. ગુK~)] જુઓ કુશકા કુંભી સ્ત્રી [સં. મ] કંભી; થાંભલા નીચેની પથ્થર અથવા | સૂકી સ્ત્રી, નાને કે લાકડાની બેસણી (૨) મકાનનો થાંભલો (૩) ચાર વર્ષે ભરાતો | કુકે ન૦ કુતરું (બાળભાષા)
[કાંકરે નાને કુંભમેળો. –ભિયે ૫૦ જુઓ કંભિક કુકે પું- [જુ કરી] ઠીકરીને ગોળ કકડે (૨) પથ્થરનો ગોળ કુંભી સ્ત્રી. [ā] ના કુંભ - ઘડે (૨) નાનું કુલું (મશાલમાં કુખ સ્ત્રી[સં. સુક્ષ, ગ્રા. યુ]િ પેટનું પડખું (૨) [લા.] પેટ; તેલ પૂરવા માટે). ૦૫ક ૫૦ એક નરક (સં.) (૨) માર; ઠેક ગર્ભાશય (૩) સંતાન. [-ફાટવી =સંતતિ થવી. માંઢવી = કુંભ, ૦, ૦રાણે પં(સં.) ચિતોડને એક રાણે
સ્ત્રીને પ્રથમ ગર્ભ રહે. –રહેવી =ગર્ભ રહે. –લાજવી = કુંવર પું[સં. કુમાર] કુંવારે છોકરે (૨) રાજકુમાર (૩) પુત્ર; માને એબ લાગવી. એ આંગળી કરવી = કેખમાં ગલીપચી લાડકો પુત્ર. ૦૫છેડે (કા.) રાજકુટુંબમાં સંતાન જન્મે તે કરવી. કુખે હામ દે=સંતતિન થાય તેમ કરવું. નિચાવવી પ્રસંગે રાજ્યને અપાતી ભેટ.-રી સ્ત્રી [સં. મારી; બા. મરી] = મહા દુઃખ વેઠવું] -નખ ૫૦ સ્ત્રીઓના કબજાને મુખ
વારી કન્યા (૨) રાજકુમારી (૩) દીકરી; લાડકી દીકરી ઢાંકતો ભાગ કુંવાર સ્ત્રી (ઉં. કુમારી પ્રા. કુંકારો] એક વનસ્પતિ – ઐાષધિ. | કુલ ૫૦+ જુઓ કાગળો

Page #245

કૂચ
૨૦૦
[કુથલી
સચ સ્ત્રી. [fi] રવાના થવું -મુકામ ઉપાડી ચાલતાં જવું તે (૨) કુટણ નબ૦૧૦ [કટવું' ઉપરથી] કરતી વખતે બોલવાના બેલ; લશ્કરી ઢબની ચાલ (૩) [ā] જુઓ કુચ
રાજિયા (૨) માથાઝીક; કડાકૂટ મુચ સ્ત્રી છુપી વાતનું રહસ્ય (૨)(૦) પુર્નજુઓ ક] ભોટ કુટણી સ્ત્રી. [જુઓ કુણી) અનીતિના કામમાં દલાલું કરનાર કચડી સ્ત્રી [સં. ઉર્વ, બા. ૩] નાને કચડે; જાડા વાળની કે કૂટણખાનું ચલાવનાર સ્ત્રી –ણું ન૦ ભડવાઈ.– પંકુટણીનું પછી. – પં. વાસણને અંદરથી માંજવાને એક છેડે કચા- | કામ કરનાર આદમી
[(૩) જુઓ ‘કુટણી'માં વાળો લાકડાને કકડે (૨) ઘોળવા માટે બનાવેલે ભાંડી કે | કૂટણું ન [કટવું પરથી] મરણ પાછળ કૂટવું તે (૨) તે પ્રસંગ મુંજના રેસાને ઝુડે – સાવરણે (૩) વણાટમાં પવાયત વખતે | કૂટણે પૃ૦ જુઓ “કુટણીમાં વપરાતું એક સાધન (૪) [જુઓ કચ = ]ભટ.[ઘસો | કૂટ-૦નીતિ, પ્રશ્ન, યુદ્ધ, ધી, લિપિ જુઓ ‘કટ[૪.]'માં = વાસણ માંજવા અંદર કચડાથી ઘસવું.-કેર , માર = | કુટવું સક્રિ. [સં. ] મારવું, ઠેકવું; ટીચવું (૨) ખાંડવું (૩) કચડા વડે કામ કરવું (જેમકે, વણાટમાં પવાયત ઉપર; ઘેળવા | મૂએલાની પાછળ છાતી પીટવી.કૂિટ પાંચશેરી = કર માથાફેડ માટે)].
(૨) કેયડે, ઉખાણું]. કુચ j૦ [1] મહેલ્લો; ગલી
ફૂટ-૦સમીકરણ, સ્થ [i] જુએ “કુટ’ [.]માં ઉચાપાણી વિ૦ (૨) નબ૦૧૦ જુએ “કૂચી[i.]માં
કુટાકૂટ સ્ત્રી. [કૂટવું] ઠેકાઠેક (૨) મૂએલા પાછળ ખૂબ કૂટવું ચી સ્ત્રી, – [.] પું, જુઓ કુહ
કુટિયું નન્કૂટવું]માર; ઠેક(૨)બાજરીને ખાંડીને કરેલી એક વાની. કુચી સ્ત્રી [સં.] કચડી. – પં. [સં.ર્વ, . વુન્ન ઉપરથી] | [–કરવું, કાઢવું, કરી કે કાઢી નાંખવું = ખૂબ ઠેકવું, પીટવું] કચરાવાથી અથવા ચવાવાથી જેના રેસેરેસા જુદા થઈ ગયા હોય | કુટી સ્ત્રી સેકટી; કુકરી. [-ખાવી, મારવી=બાજીમાં સેકીને એવી વસ્તુ (૨) જુઓ કચડે ૧,૨ (૩) પ્રવાહીની નીચે કરેલો | પકડી પાડી તેને રમતમાંથી બાતલ કાઢવી. –ચારવી = કૂટીની કચર અથવા અણઓગળેલી કુચા જેવી વસ્તુ (૪)[લા. વારં- રમતમાં ચાલ ચાલવી. બેસવી = બાજીમાં રમવાને માટે પ્રવેશ વાર કહેવાયેલી - સત્વહીન થઈ ગયેલી વાત (૫) પૂરી સમજી | મળો (પ બેસવાથી).]. વિચારી લીધેલી વસ્તુ (૬) [જુઓ કૂચ = છુપી વાત] નિંદા. | કુટો ! [‘કુટવું' ઉપરથી] કચરાયેલું - ખંડાયેલું હોય તે; ભંગાર; [-કર=[લા.]એકની એક વાત કર્યા કરવી.-કા = સ ભૂકે (૨) માર; ઠેક. [ કરે, -કાઠ, -વાળો ] કાઢી નાખવી. -વાળ = (બેલવામાં) લોચા વાળવા; સ્પષ્ટ ન કુઠન [સં. ર, પ્રા.] કપટ; ઠગાઈ (૨) વાં; વચ. ૦કપટ બોલાવું.-ચાપાણી વિ. કૂચા અને પાણી જેવું; એકરસ નહિ નવ દગોફટકે; છલપ્રપંચ. કાપડ વેવ વાંધાવચકા પાડનારું. થયેલું એવું(૨)નબવકૂચા અને પાણી (૩[લા.] સત્વહીન -દિયું વિટ કૂડકપટવાળું. - વિ૦ કુંડવાળું; કપટી (૨) વાંકું નકામી થયેલી વસ્તુઓ
(૩) નવ વાંધાવચકે (.ખાસકરીને દેવીને કે માતાને પડે તે). મુજડે રૂં. [‘ક’ ઉપરથી] માટીનાં વાસણ વેચનારે
[-૫૦વું = દેવ દેવીનો અપરાધ થવો; તેવું કામ થવું.] સુજન ન. [સં.] કજવું તે; મધુર ગાન
કુહવું અક્રિ. [જુઓ કુડ] ચિડાવું; કઢવું; છંછેડાયું જવું અ૦ ક્રિ. [4. કૂન ]મધુર શબ્દ કર; મધુર ગાવું કુહાપાડ, કૂદિયું, કૂડું જુઓ ‘કુડ’માં જિત ન [i.] જુઓ કૂજન (૨) વિ૦ જેલું
કુણપ, કૂણાશ સ્ત્રી જુએ “
કૂમાં ( પું[૧.] ભેટ; ચંબુ
કુણી (કુ') સ્ત્રી [રે. હળી, હિં. ની] (ચ.) જુઓ કોણ હટ વિ[ā] ન સમજાય કે ન વંચાય એવું કઠણ; અઘરું (૨). કૂણું વિ૦ [જુઓ કેળું] કુમળું. -૫ –ણાશ સ્ત્રી કુણાપણું. ભેદ અથવા ગૂંચવણભર્યું અટપટું (૩) જૂઠું, કૂડભર્યું; પેચીલું | શેર વિ૦ કુણું (પ.) (લાલિત્યવાચક). (૪) (સંગીતમાં) સંપૂર્ણ કે અસંપૂર્ણ મૂચ્છનાને ઊલટી રીતે લેવાથી | કૂત(–દ)કું ૧૦ [તર્ક રહ્યું] કુતકું; ડફણું બધું; દંડક થતું (તાન)(૫) પું;૧૦ કુડ; ઠગાઈ છેતરપિંડી (૬) પર્વતની ટોચ; | કુતરખરિયું ન૦ (કુતરાં મારી ખાનારું) એક હિંઅ પશુ શિખર જેમ કે, ચિત્રકૂટ (૭) ઢગલો (૮) ન સમજાય એવું જે કુતરી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ (૨) એની ચમરી (૩) જુઓ ‘કુતરુંમાં કાંઈ હોય તે (રહસ્ય, કેયડો ઈત્યાદિ). ૦જ્ઞાની વિ૦ કપટી કૂતરું ન૦ [નં. ૩+, , ૩]એક પશુ; શ્વાન. કૂિતરા જેવું = (૨) દંભી. નીતિ સ્ત્રીકપટી નીતિ; દાવપેચવાળી નીતિરીતિ. ભટકતું (૨) ભસતું ને કરડકણું, –નું મોં બિલાડીએ ચાટવું =
પ્રશ્ન પું૦ ફૂટ એવો પ્રશ્ન; કેયડે, યુદ્ધ ન૦ જઠથી લડાતું જે જેસે મિલા તૈસા'ના અર્થમાં. -ને નાખવું =[લા.]ફેગટ -અધર્મે યુદ્ધ કપટયુદ્ધ. યેાધી વિ૦ કુટયુદ્ધ લડનાર. લિપિ | ગુમાવવું, –ને મેતે મરવું = બુરે હાલે મરવું.–ની ઊંઘ = ઝટ ચી ન વંચાય સમજાય એવી લિપિ. સમીકરણ ન. ‘ઈન્ડિટ- જાગી જવાય તેવી ઊંઘ. –રાં બિલાડાં જેવું =સાથે ઊભા રથે ક્રિકેટ ઈકવેશન.” ૦સ્થ વિ. ટોચ પર – ઊંચામાં ઊંચા સ્થળે ન બને તેવું(૨)નિરાંત વિનાનું, રઘવાયું.(જીવન) કૂતરું કામ કરે છે ઊભેલું (૨) શ્રેષ્ઠ (૩) સર્વકાળે એકરૂપે રહેનારું, અચળ (૪) પું = અપશુકન થાય છે કૂતરું કાન ફફડાવે તે).]રાને કાન પું, આત્મા, પરમાત્મા
-રાની ટોપી સ્ત્રી, ઉકરડા અથવા ભીની જગામાં થતી એક રસ્ટ સી. [જુએ કટવું] કૂટવું તે (૨) કડાકૂટ(પ્રાયઃ બીજા નામ છત્રાકાર વનસ્પતિ, શિલીંબ. –રી સ્ત્રી એની માદા – પં. જેડે, જેમ કે, માથાકુટ, ડાચાટ) (૩) ભંગાર
એને નર ટકાની વિ૦ જુએ “કૂટમાં
કૂથ વિ૦ (કા.) સુંદર; નાજુક કુટણખાનું ન [કૂટણું ખાનું] વેશ્યાગ્રહ
કૂથલી સ્ત્રી [સં. કુલ્લ પરથી] નિંદા; બેટી ચકચાર

Page #246

કથલા ]
કૂથલા, સૂથા પું॰ [‘કથળયું' પરથી] ગરબડગોટા, ગુંચવાડા (૨) કડાકુટ(૩)[i. hi] કુચા(૪)જીએ કુથલી; નિંદા(૫)કચરાપુંજો ફૂદકું ન૦ જીએ કૃતકું [ઝપાટાબંધ.] કૂદકા પું॰ [‘કૂદવું’ ઉપરથી] ઠેંકડો; છલંગ. [કુદકે ને ભૂસકે = કૂદન સ્ત્રી [‘કૂદવું’ પરથી ] બેઠકની કસરતના એક પ્રકાર કૂદવું અક્રિ॰ [સં.પૂ ? હિં. ના, મ. ન] છલંગ મારવી; ઠેકડો મારવા (૨) [લા.] ગજ ઉપરવટના ભપકા – ખર્ચ કરવા. કૂદતા ફરવું = લહેરમાં કે આળસમાં ફરતા રહેવું; રખડવું. કૂદી જવું=એળંગી જવું (૨) ગાયભેંસનું દેાહતાં દાહતાં વચ્ચેથી ઢાહવા ન દેવું. કૂદી પડવું = ઝંપલાવવું (૨) સાહસ કરવું. જૂદી રહેવું = તલપાપડ થવું (૨)(આંધળાં ખર્ચ કરવા) તત્પર રહેવું.] કૂદંકૂદા (−દી), કૂદાકૂદ શ્રી॰ વારંવાર કુદવું તે (૨) [લા.] વલવલાટ (૩) હડ્ડથી જ્યા ખર્ચવું તે
૨૦૧
|
જૂન વિ॰ નવ (વેપારીને સંતા) [ સંકુચિત દિવાળા આદમી રૂપ પું [.] કુવા, ॰મંડૂક પું॰ કુવામાંના દેડકા (૨) [લા,]ખુબ કૂપન સ્ત્રી;ન॰ [.] પહોંચ; રસીદ કે વાઉચર જેવું કશા મૂળપત્ર જોડેથી ફાટીને અપાય તે. (જેમ કે, મનીઓર્ડર, શૅરનું વ્યાજ ઇ॰) *પી સ્ત્રી[સં.]નાને પે।. –પા પું[સં. પ] ફૂ લેલા પેટનું અને સાંકડા મેં।નું ચામડાનું પાત્ર; કુલ્લું (૨) એ ધાટના કાચના શીશા કૂંબડી સ્ત્રી॰ [સર૦ મ. વડી] ચાલવા માટે ટેકા સારુ લેવાતી લાકડી (બગલમાં લેવાય છે તેવી – લંગડાતાની) રૂખડું વિ॰ [ ટ્રે. જ્વ૩] કદરૂપું
|
*એ પું॰ એક બ્રેડ (૨) [. ધ્રુવહૈં = ઘુમ્મટ] પક્ષીએ બાંધેલા માળા (૩) ઘુમ્મટવાળું ધાસનું ઝૂંપડું (૪)[]. વર્ફે = મેગરી] છે – કાંકરેટવાળી જમીન રથડ (૫) તે ટીપવાનું લાકડાના કે લેઢાના વજનદાર ડચકામાં લાકડી ખાસી બનાવેલું સાધન. -બાવાળી સ્ત્રી॰ બે (વનસ્પતિ) વેચનારી સ્ત્રી (૨) કૂખાથી જમીન ટીપનારી સ્ત્રી
|
|
ફૂલત ન॰+[જીએ કુવ્વત] કાવત કૂવાથંભ પું॰ જુએ ‘ક્વા’માં
કૂવા પું॰ [સં. રૂપ, બા. વ]જમીનમાંથી પાણી કાઢવા માટે ખોદેલા ખાડા (૨) કુવાથંભ. [કરવા, –પૂરવા, કૂવા તળાવ કે કૂવા

[ કભિયા
[ માણસ
હવાડા કરવે=કૂવા હવાડામાં ડૂબી મરી આપઘાત કરવા. કુવામાં ઉતારવું, કૂવામાં નાખવું = ખૂબ નુકશાનમાં ઉતારવું; ફસાવવું. ફૂવામાંના દેઢકા = પેાતાની નાની સંકુચિત દુનિયાને આખું જગત માનનારા મુર્ખ મિથ્યાભિમાની. કૂવે–કૂવામાં પઢવું =આપધાત કરવા (૨) સાહસ કરવું; જાણી જોઈને મુશ્કેલીમાં મુકાવું.] —વાસ્થંભ પું॰ વહાણના વચલા સઢના થાંભલા કૃષ્માંડ ન॰ [ä.] કુષ્માંડ; કાળું ફૅહું નન્નુ મૂળું વિ॰ જીએ કળું, કંછું ફૂંકણી વિ॰ [દ્દે. બ=કોકણ]+કાકણનું ટૂંકા પું[જીએ કંકણી]સુ.) સુરત તરફની એક રાનીપરજના કૂંચલી સ્ત્રી• [તં. તંત્તુTM = ઝભ્ભા] ખાચલા કૂંચી સ્રી [સં. કૂચિī] ચાવી (૨) [લા.] ઉપાય (૩) રહસ્ય જાણવાનું સાધન. [–ફેરવવી = તાળું ઉઘાડવા ખેંચી વાપરવી (૨) [લા.] યુક્તિ કરવી (જેથી કામ આગળ ચાલે કે ઊકલે); ઉપાય કરવા. –એસવી, લાગવી = તાળાને ઉઘાડે એવી કંચી હાવી] કુંજડી સ્ત્રી॰ [i. iન ઉપરથી] એક પક્ષી; કુંજડી.−ડું ન॰ એક પક્ષી; કુંજકું કૂંજો પું॰ [જીએ કુંજડી] કંસ આદમી [પ્રેરક રૂપ કૂંજરાવું અક્રિ॰ જીએ કુંજરાવું. -વું સક્રિ॰ ‘કુંજરાવું’નું મૂંઝડા પું॰ [સર૦ મ. નડા] ચડેલા માતા-ગુસ્સે થયેલા આદમી (૨) ખારીલેા આદમી
[પીલેા
ખ(૨)ગર્ભાશય(૩)[સં. ñરા ઉપરથી?] ફણગા;
*મચી સ્રી॰ [જીએ કમચી] (કા.) ચાબુક ક્રૂર પું॰ [સં.] ભાત; રાંધેલા ચેાખા
ભૂરિયા પું॰ [સં. ર્ પરથી] જુવારને મેાટી મેાટી ભરડીને બનાવાતી એક વાની (૨)જીવારના પાક(૩)જીવારના ડાડા(૪)ચે ખા સૂર્ય પું॰ [સં.] માથું (૨) દાઢી(૩)કચડા; પીંછી, –ો સ્ત્રી[સં.] પોચું હાડકું; કા. –ચા પું॰ કૂચ (૨) હાડકાના સાંધા પરના [અવતાર સૂક્ષ્મ પું॰ [સં.] કાચોા. —મોવતાર પું॰ કાચબારૂપે વિષ્ણુને એક ફૂલ પું॰ [સં.] કિનારા
દારી જેવા બંધ
/
[લાડું
ફૂલે પું [‹. ō] ધગડો. [ફુલે કદરા ભરઢવા = મહા દુઃખ ભગવવું. ફૂલે પાનીએ વગાઢવી = શક્તિ ઉપરાંત ફાળ ભરવી (૨)આનંદમાં આવી જવું. ફૂલા ગોઠવવા = ઠરીને બેસવું. ફૂલા ભાંગવા= (કુલા પર) ખુબ મારવું; ટીપવું. ફૂલા ભારે થવા= (બેઠાબેઠ કે આળસથી) શરીર વધવું. ફૂલા ફૂટવા = રાજી થવું; આનંદમાં આવવું.]
ટૂંકું વિ॰ ગંછળા જેવા વળાંકવાળું (શીંગડું) કૂંણું વિ॰ જીએ કંછું. ~ણુપ, —ણાશ સ્ત્રી॰ ચૂંદલી સ્ત્રી॰ [i. hōી ઉપરથી] સાંબેલાને છેડે લગાવેલું ગાળ ફૂંદવું સક્રિ॰ [જીએ કુંદી] કુંદી કરવી (૨) કુંદનથી જડવું. [ફૂંદાવવું સ॰ક્રિ॰(પ્રેરક), કુંદાનું અ॰ક્રિ॰ (કર્મણિ)] [ ઢગલે દ(—ધ)વું ન॰ ઘાસની જી. –વે પું॰ કદવું (૨) લાકડાનો કૂંપળ સ્રી [સં. દમણ, બા. વ] કુમળું – નવું ફૂટતું પાંદડું -ળા પું॰ કળા ક્રૂણગા – પીલે
|
|
.
કુંડલી(-ળી) સ્ત્રી॰ જુએ કુંડલી. ~ળિયે હું જુએ કુંડળિયા કૂંઢાળું ન॰ [i. izi] વર્તુલ; ગાળ આકૃતિ (૨)[લા.] ગેટો; ગોટાળા. [સૂંઢાળાં કરવાં, વાળવાં=ગોટાળા કરવા. સૂંઢાળું કરવું, કાઢવું = મીઠું – વર્તુલ કરવું, ઢારવું. –વાળવું = દેવાળું કાઢવું (૨)ઘસીને ના કહેવું.]−ળી સ્ત્રી॰ નાનું કુંડાળું કુંડી સ્ત્રી [સં. ૩ ઉપરથી] 'ડ જેવા નાના ખાડા (૨) પહેાળા માંનું નાનાંડ જેવું વાસણ (૩) નાના હવાડા (૪) વીસની સંખ્યાના સંકેત; કાડી (૫) ગબી (૬) વહાણના તળિયાના એ ભાગ, જ્યાં ઝમતું પાણી એકઠું થાય તે. દા પું॰ ભ્રમરડાની એક રમત
|
કૂંડું ન॰ [સં. is] કુંડ જેવું પહેાળા મેાંનું નાનુંમેટું શારું (૨) ફૂલઝાડ વાવવાનું એવું પાત્ર (૩) કુંડાળું. [ફૂડે નાખવું, પાઢવું, ફેરવવું =ગોળ ફેરવવું (ર) આડે રસ્તે ઢારવું.] કુંઢી સ્ત્રી॰ (કા.) ભેંસની એક જાત
*પી સ્ત્રી॰ [ત્રા. કુંવળ] જુએ પી. -પે પું॰ જુએ પા ટૂંભિયા પું॰ [જીએ કુંભિયા] થાંભલા નીચે મુકાતા ડૅલે
પથ્થર

Page #247

કંભી]
૨૦૨
[કુસર
કુંભી સ્ત્રી, જુઓ કુંભી
નિધિ ૫૦ કૃપાનો ભંડારતે. ૦૫ajન (વિવેકની ભાષામાં) કુંભુ નવ લગભગ એક એકર જેટલું જમીનનું માપ
પત્ર; કાગળ. ૦પાત્ર વિ૦ (૨) નવ કૃપાને યોગ્ય હોય તે. ૦વંત, કુંવળ નવે ઘઉંનું પરાળ
૦વાન વિ. કૃપાળુ. સિંધુ કૃપાનો સાગર છે. વળ(–ળુ) કુંવાદિ નવ એક વનસ્પતિ – છોડ
વિ૦ દયાળુ
[નાની કટાર શું વિ. [સં. શોમ] કુમળું; કશું
કૃપા ! [4] તરવાર; ખડ્ઝ. –ણિ(કા) સ્ત્રી [8.] છરી; કૃકલાસ-સ) j૦ [.] કાચિડે
કુપ દષ્ટિ, નાથ, નિધાન, નિધિ, ૦૫ત્ર, પાત્ર, ૦વાન, કૃ વિ. [સં.] કષ્ટ પડે એવું (૨) ૫૦ કષ્ટ (૩) પ્રાયશ્ચિત્ત, વ્રત. | સિધુ, ૦ળ(–ળુ) જુઓ “કૃપા'માં
૦ચાંદ્રાયણ નવ ઘણું ક થાય એવું એક પ્રાયશ્ચિત્ત - વ્રત | કૃમિ પં. [ā] કીડો (૨) પેટમાંને એક જીવ; કરમિય. ૦% કૃત વિ૦ [i] કરેલું; બનાવેલું (૨) પં. કૃતયુગ (૩) ન૦ કર્મ- વિ૦ કૃમિનો નાશ કરે એવું. ૦રેગ ૫૦ કરમિયાથી થતા રોગ ફળ (૪) ચારની સંખ્યા. ૦ક વિ૦ કૃત્રિમ. કર્તવ્ય, ૦કાર્ય | કૃશ વિ. [ā] દુર્બળ; સૂકું (૨) પાતળું; નાજુક. ૦તા સ્ત્રી.. કૃત્ય વિ૦ [. ... છતા સ્ત્રી ] પિતાનું કાર્ય, પિતાની ફરજ | -શાંગ વિ. [+ અંગ] કુશ અંગ-શરીરવાળું. -શાંગી વિ૦ પૂરી કરી ચૂકયું હોય એવું (૨) તેના સંતોષવાળું. ૦દ્મ(શ્રી) સ્ત્રીકૃશ - નાજુક શરીરવાળી. -શેદર વિ. [+ઉદર] કુશ વિ૦ કરેલા ઉપકાર ભૂલી જાય એવું; નિમકહરામ. ધ્રતા સ્ત્રી.. ઉદર કે કટીવાળું
[ખીચડી જ્ઞ(–) વિ૦ કરેલા ઉપકારની કદર કરનારું; નિમકહલાલ. | કુશ(–સ) પું. [] દૂધ, તલ અને ભાતની એક વાની (૨) જ્ઞતા સ્ત્રી . નિશ્ચય વિ. નિશ્ચય કરી બેલું. યુગ પુ. | કુશાનું છું. [સં.] અગ્નિ સત્યયુગ. ૦વર્મા ૫૦ (સં.) કૌરવ પક્ષનો એક યોદ્ધો. -તાપ- કૃશાંગ,–ગી પું. [ā] જુઓ ‘શમાં રાધ વે. [+ અપરાધ] ગુનેગાર. –તાર્થ(~થી) વિ. [+અર્થ કૃશદરી વિ. સ્ત્રી [] પાતળી કેડવાળી (-થી)] કૃતકૃત્ય. -તાર્થતા સ્ત્રી[+ અર્થતા]. –તાંજલિ વિ. કૃષિ સ્ત્રી સં.ખેતી. ૦૬ ૫૦ કૃષિકાર. ૦કર્મ ન ખેતીનું [+ અંજલિ] હાથ જોડી અંજલેિ કરેલી હોય એવું. તાંત પું કામ. ૦કાર ખેડૂત. ૦દાસ પું. ખેતી અંગે રાખેલ (સ) [+ અંત] યમ (૨) કાળ; મૃત્યુ(૩) કાર્યથી સફળ સાબિત ગુલામ; “સર્ક. દાસત્વ નવ ખેતીને અંગેની ગુલામી; “સર્ફથયેલું તત્ત્વ (૪) કાર્ય વિશે સિદ્ધાંત [..]; કૃત્ય; “રૅબ્લેમ’ | ડમ.’ યંત્ર નવ ખેતીનું યંત્ર કે એજાર (હળ ઈત્યાદિ). લેખા કૃતિ સ્ત્રી [i] કાર્ય; કામ (૨) રચના સર્જન જેમ કે સાહિત્ય | સ્ત્રી, હળને ચાશ. વિદ્યા સ્ત્રી, શાસ્ત્ર નવ ખેતી વિષેની કળા ઈનાં (૩) આચરણ; કરણી. ૦ચર્ય ન૦ (સાહિત્યકળા- વિદ્યા કે વિજ્ઞાન યા શાસ્ત્ર દિની) કુરત ચોરવી તે; તફડંચી; “પ્લેગિયારિઝમ'. સંગ્રહ ૫૦ | કૃષીવલ ડું [.] ખેડૂત
[(૩) ખેડેલું લખાણોનો સંગ્રહ. ૦હક સાહિત્ય કળાદિની કૃતિ વિષે | કૃષ્ણ વિ. [ā] તાણેલું; ખેંચેલું; ખેંચી કાઢેલું (૨) આકર્ષાયેલું માલિકીહક: “પીરાઈટ
કૃષ્ટિ સ્ત્રી .ખેતી, ખેડવું તે કૃતિ વિ૦ [i.] તકૃત્ય (૨) ભાગ્યશાળી (૩) પ્રવીણ; કુશળ (૪) | કૃણ વિ. [૪] શામ; કાળું (૨) પુ. (સં.) વિષ્ણુનો આઠમ વિદ્વાન (૫) ધાર્મિક; ધર્મને અનુસરનારું
અવતાર, જયંતી સ્ત્રી કૃષ્ણને જન્મદિવસ; ગોકળ આઠમ. કૃ—ત્યય પં. [સં.] ધાતુને લાગી ન શબ્દ બનાવતો પ્રત્યય ૦૫ક્ષ પું; ન૦ અંધારિયું. ૦૫દી સ્ત્રી, એક પક્ષી. ૦૫ત્રી (વ્યા.). જેમ કે, –અક (મારક), – આઉ (શિખાઉ), - આમણું સ્ત્રી, કાળોત્રી. ૦મંઠલ(–ળ) નવ આંખની કીકીની આજુ(ડરામણું) ઈ૦
બાજુનો વર્તુલાકાર કાળો ભાગ; “આઈરિસ'. ૦મુખ વિ૦ . કૃત્તિકા સ્ત્રી [.] ત્રીજું નક્ષત્ર
શ્યામ મુખવાળું. ૦લવણ ૧૦ એક ક્ષાર; સંચળ. ૦૧૯લી સ્ત્રી, કૃત્ય ન [i.] કાર્ય; કામ (૨) આચરણ (૩) ભૂમિતિમાં રચના કાળી તુલસી. શૃંગી સ્ત્રી, કાળા શીંગવાળી તે -ભેસ. સખા, કરવાને અંગે સિદ્ધાંત; “રૅબ્લેમ' [ગ.].
સારથિ કું. (સં.) અર્જુન. ૦સાર પુત્ર કાળિયાર; મૃગ.-૦ણ કૃત્યા સ્ત્રી[૪] મેલી દેવી; મેલડી (૨) ડાકણ; વંતરી; ચુડેલ સ્ત્રી(સં.) દ્રૌપદી (૨) કાળી કે દુર્ગા દેવી (૩) દક્ષિણ હિંદની (૩) જાદુ કરનારી સ્ત્રી (૪) કર્કશા; શંખણી
એક નદી. –ણાગર(-) [+અગર(-૨)], –ણાગાર ન કૃત્રિમ વિ. [] બનાવટી, છતા સ્ત્રી, ૦૫ણું નવ
[+અગાર] કાળું અગરુ.–ણાજિન ન [+અજિન] કાળિયારનું કૃત્ન વિ. [i.] બધું આખું; સમગ્ર. વત્ અ કુમ્ન જેમ. ચામડું –ણપણ ન [+અર્પણ] કૃષ્ણ ભગવાનને અર્પણ લગભગ બધું
કરવું તે; ઈશ્વરાર્પણ. –ણાવતાર પું[+અવતાર] વિષ્ણુને કૃદંત પં; નi] ધાતુને કાળ કે અર્થવાચક પ્રત્યય લાગવાથી આઠમે અવતાર. –ણાષ્ટમી સ્ત્રી. [+અષ્ટમી) કૃષ્ણની
બનતું અપૂર્ણ અર્થવાચક રૂપ. જેમ કે, કરતું, કરનારું, કરવું, જન્મતિથિ: શ્રાવણ વદ ૮ કરેલું ઈ૦
કૃણુલ ન૦ [1] રતી; ગુંજાલ કૃપ, -પાચાર્ય ૫૦ [ā] (સં.) દ્રોણાચાર્યને સાળો
કૃણલવણ, કુણુવલ્લી, કૃષ્ણગી, કૃણુસખા, કૃણકૃપણ વિ૦ [i.] કંજસ; લોભી (૨) દીન દયાપાત્ર. ૯તા સ્ત્રી- સાર, કૃણસારથિ, કૃષ્ણ, કૃષ્ણગાર, કૃણાજિન, કૃણાકૃપા સ્ત્રી [i] મહેરબાની (૨) દયા. ૦જીવી વિ. પારકી પર્ણ, કૃષ્ણાવતાર, કૃણાષ્ટમી જુએ “કૃષ્ણ”માં કૃપા પર નભનારું. ૦ષ્ટ સ્ત્રી, કૃપાની દષ્ટિ; રહેમનજર. ૦નાથ | કૃષ્ણી સ્ત્રી [સં.] અંધારી રાત પુંકૃપા કરવી જેના હાથની વાત છે એ. ઇનિધાન પું; ન૦, કુસર પું[ä.] જુઓ કુશર

Page #248

૨૦૩
[કેન્ટીન
કે (ક) અ [1. 4િ] અથવા; ચા; વા (૨) આકાંક્ષાસૂચક ઉભ- કેડ સુધી નાહવું તે (કરવું) યાન્વયી. ઉદા‘એને કહ્યું કે, આવ; કારણ કે; જેમ કે; કેમકે’ | કેડી સ્ત્રી, [કેડો પરથી] સાંકડો પગરસ્તે; પગથી (૩) વાક્યને અંતે આવતાં પ્રશ્નાર્થસૂચક. ઉદા. કહ્યું કે? (૪) | કેડે અ [કેડો પરથી] પઠે; પાછળ. [-પઢવું, ભાગવું, મંઢવું, નિરર્થક સંબંધક “જે' સહ આગળ આમ વપરાય છે: “નળ રાજા, લાગવું = પાછળ ને પાછળ મંડયા રહેવું (૨) પજવવું; સતાવવું.] કે જેને વનવાસ ભોગવવો પડયો હતો, તે....”(૫) એટલે, એથી કેડેટ j[$.] સૈનિકવિદ્યાનો વિદ્યાર્થી. કે સ્ત્રી [૬] કેડેટોની તરત. ઉદા. “વહુનું જરાક કાંઈ કહીએ છીએ કે ચાટકે ચઢે છે' | ટુકડી – તેમનો સમૂહ કેક સ્ત્રી[૨] વિલાયતી ઢબે કરાતી, કાળી જેવી એક વાની કેડે !૦ પગરસ્તે (૨) પીછે; પઠ (૩) છેડે; અંત (૪) [લા.] કેય પૃ. [4.](સં.) એક પ્રાચીન દેશ (૨) તે દેશના રાજા કેડે પડવું તે; સતામણી.[-છો , –મૂક = પાછળ લાગવાનું કેકર વિ. [ā] બાડું
જતું કરવું; પીછો છોડવો. -પકહવે, લેવો =પીછો પકડ; કેકા સ્ત્રી[] મેરની વાણ.૦૨ ૫૦ કેકાનો અવાજ; ટહુ- પાછળ પડવું કે લાગવું (૨) સતાવ્યા કરવું.]. કાર. વલ(–ળ) ૫૦ મોર. ૦૧લિ(લી) સ્ત્રી મેરના ટહુ- 1 કેશાઈ સ્ત્રી ઓઢણી જેવું એક વસ્ત્ર [કઈ બાજુ? કારની હાર -પરંપરા. -કિન,-કી પુંમોર
કેણુ (કે), કેર, ગામ, ૦૫, ૦મગ(ગ) અજુઓ કેણ] કેકાણુ ૫૦ [. વાળં] ઘેડ (૨) [૨૦] ઘાંઘાટ
કેત ન [ā]૫.) + ભૂત કંચ j[૬] ક્રિકેટની રમતમાં બેલ ઝીલી લેવો તે. [–કરે, | કેતક પું. [4.] એક વનસ્પતિ; કેવડો (૨) અંબેડા પર બેસ
-થો] -ચાઉટ વિ[.] કૅચ થવાથી બાદ થતું કે થયેલું વાનું એક ઘરેણું. –કી સ્ત્રી, એક ફૂલઝાડ (૨) એ ઝાડનું પાન. કેટકેટલું વિ. કેટલું બધું; ઘણું
-કીપ્રબંધ છું. એક ચિત્ર કાવ્ય કેટલું વિ. [સં. વિગત; પ્રા. સિ] માપ, સંખ્યા કે કદમાં) | કેતન ન. [.] ચિહન (૨) ધન (૩) ઘર; નિવાસસ્થાન શા માપનું પ્રમાણનું? (પ્રશ્નાર્થક). [કેટલી વીશીએ- કેટલે | કેતુ ૫૦ [.] એક ગ્રહ; ધૂમકેતુ (૨) ધજા; નિશાન. ૦દંઢ પું. વીસે સો થાય છે? કેટલે તેલ મણુ? =કેટલી મહેનત ધાનો દાંડે. ૦માળ કું (સં.) નવ ખંડોમાંનો એક; જંબુદ્વીપનો પડે છે; ઈ વાતમાં) કેટલી પંચાત ને શ્રમ કરવામાં રહેલાં છે | પશ્ચિમ ભાગ (૨) એક છંદ. ૦મુખ નવ ધૂમકેતુનું માં તે ખ્યાલ.] ૦ક, એક વિ૦ અમુક માપ કે પ્રમાણનું (અનિ. | કેd(–) વિ[સં. ચિત, પ્રા. ૪(૫)]+કેટલું [(માણસ) શ્ચિતાર્થક). કેટલું બધું, કેટલુંય વિ૦ થોડું કે સાધારણ નહિ, | કેથલિક વિ૦ (૨) પં. [૪] એ નામના એક ખ્રિસ્તી સંપ્રદાયનું પણ અનિશ્ચિત છતાં પ્રમાણમાં ઘણું (માપ), સંખ્યા કે કદ) | કેથાં(ન્થે) અ. [સં. ડુત્ર; મા. ૭] (સુ.) કયાં (૨) કોઈ પણ કેડે અ [સર૦ મ. ૩, સુ. કેથે] +(૫.) ક્યાં?
જગ્યાએ (૩) કેક જગાએ કે (કંડ) સ્ત્રી [સં. ૧fટ, ક. ૪] શરીરને મધ્ય ભાગ, કમરકેથલ ન૦ [{.] એક (મેટા દરજજાનું) ખ્રિસ્તી દેવળ (૨)[લા.](કેડનું -સહન કરવાનું) જેરક બળ.[-ઝાલવી = શરણ | કૅથે ૫૦ [૬.] (સં.) પૂર્વ ચીનનું પ્રાચીન નામ લેવું (૨) કેડે વા આવ. કેટ(–)ના કટકા થવા = કેડમાં ! કેથેટર ન [૬. મૂત્રાશયમાંથી પેશાબ કાઢવા માટેનું એક નળી સખત દુઃખવું; ખૂબ થાક લાગવાથી કેડ દુખવી. કેદના મંઢા | જેવું (વૈદકીય) ઓજાર
[કિરણ] જુદા થઈ જવા, રહી જવા, વટી જવા = (મારથી કે થાકથી) | કે [.] (વીજળીનો) કણ-ધ્રુવ (પ.વિ) [–કિરણ = ત્રણકેડે ભાગી જવી. કેપેતિયું કરવું = કેડ સુધી નાહવું.-બાંધવી કેદ (કં) વિ. [.] બંધનયુક્ત (૨) સ્ત્રી એવી સ્થિતિ.કરવું, = મહેનત કે સાહસ કરવા તૈયાર થવું; કટિબદ્ધ થવું. કેટ(-) પકડવું, –માં બેસવું કે નાખવું). ૦ખાનું ન૦ જેલ; કારા-ભાગવી = ખૂબ મારવું (૨) (ટટાર રહી ન શકે - ફરી ઊભું ગાર; તુરંગ. –દી વિ. કેદમાં પડેલું (૨) કેદ કરેલું (૩) પુંકેદ ન થાય તે રીતે) જુસે તેડી નાખ; મૂળ જેર ન રહેવા દેવું; | કરેલો માણસ; બંદીવાન ખરું જેર તેડી નાંખવું (૩) અક્રિ. કેડ નબળી થવી; તેનું | કેદાર ૫૦; નવું] ખેતર (૨) ૫૦ (સં.) હિમાલયનું એક શિખર જોર ઘટવું. (ગજા ઉપરના વજન કે બેજા યા જવાબદારીથી). | કે તે યાત્રા-સ્થાન, ૦નાથ (સં.) શિવ (૨) હિમાલયનું એક -મરવી =નીચે નમવું. -મરડીને ઊભા રહેવું = નારાજી યાત્રાસ્થાન બતાવવી; પૂંઠ ફેરવવી, કઠમાં લાકડું ઘાલ્યું હોવું =શરીર વાળી કેદાર(–રા) મું. [i] એક રાગ. [કેદારે કરે = મેટું પાન શકવું (જેમ કે, થાકથી કે અકડાઈ જવાથી) કેડે તેવું, લેવું ક્રમ કરવું; મેટું જોર મારવું (૨) [લા.] ભગાના ભાઈ જેવું કરવું; = કેડ ઉપર બેસાડવું, ઊંચકવું (જેમ કે, બાળકોને).] ભાંગલું, બાફવું]. ૦નું(–) ભાંગેલું વિ૦ કેડમાંથી ભાગી ગયેલું -વળી ગયેલું; [ કે દી અ [કે =ક, દી =દિવસે](કા સુ.) કયે દહાડે? ક્યારે ? ટટાર ન રહી શકે તેવું (૨)[લા.] સુસ્ત; આળસુ. ૦વા અ૦ કેડ | કેદી (કં) વિ. (૨) j૦ જુઓ “કેદ'માં સુધી આવે એમ (૨) પુંએક રોગ; કેડનો
કેદારે ૫૦ જુઓ કેદાર'માં કે સ્ત્રી જુઓ કેડે, પીછે; પૂંઠ. [૫કઢવી,-મૂકવી,-લેવી = | કેન, નેપનિષદ ન [ā] (સં.) એક ઉપનિષદ
જુઓ કેડો'માં]. ૦ ૫૦ વારસ; ફરજન.-ડે અ૦ પૃડે; પાછળ | કેનિયા ૫૦ [] (સં.) પૂર્વ આફ્રિકાનો એક પ્રદેશ કેદ-ભાંગલું, કેટવા, કેટવે જુઓ “કેડમાં
કેનું વિ૦ નું? કેમિયમ ન૦ [.] એક ધાતુ -મૂળ તત્વ (ર.વિ.)
કેન્ટીન સ્ત્રી; ન. [] ચાપાણી નાસ્તાની હોટેલ (પ્રાયઃ કઈ કેડિયું (કે) ન [કેડ પરથી] કેડ સુધી આવે એવું બદન; બંડી (૨) | ખાસ જગામાં કામ કરનાર માટે કઢાતી, જેમ કે, કૅલેજ,

Page #249

૨૦૪
[કેવલી(–ળા)
न
કચેરી, કેમ્પ ઈરાની)
કેરલ(ળ) પું[i] (સં.) મલબાર પ્રાંત કેન્દ્ર ન [.] જુઓ કેંદ્ર (સમાસ ઈ.)
કરાર સ્ત્રી ઘોડાની એક જાત (૨) ન૦ પૂજા કે દવાના ઉપયોગમાં કેન્વાસ [૪] ન એક જાતનું જાડું કપડું [રૂપે થતો રોગ | આવતી વનસ્પતિના તંતુની એક વસ્તુ (૩) પુષ્પની અંદરના તંતુ કેન્સર ૫૦ [] શરીરનું પોષણ હરી લઈ (ગાંઠ ઈટ દ્વારા) પીડા | કેરબેરા (કે) નબ૦૧૦ [લા.] કેરાંબોરાં જેવું નજીવું -માલ કેપ સ્ત્રી. [$.] ટેપી (૨) કારતૂસનું (પલીતાનું) ટોચકું વગરનું; ભાજીમૂળા (૨) કૅપિટલ સ્ત્રી [.] રાજધાની (૨) મૂડી; પંજી
કેરિયર ન [૬] (ભાર વહી જના) વાહન (૨) સાઈકલને લગાકેપ્ટન પૃ. [૪] જુએ કપ્તાન
ડેલું (ભાર મૂકવા ઘોડી જેવું) સાધન (૩) સ્ત્રી કારકિર્દી (૪) કેફ (કં) પુસ્ત્રી [.] નશો; ધેન. [-ઊતર =નશે દુર | કામકાજ; ધંધે (આજીવિકાનું સાધન) થ; નશામાંથી પાછું ઠેકાણે આવવું. –કરે =કેફી ચીજ કેરી (કે) સ્ત્રી [મ. રી = કાચી કેરી. પ્રા. નયન=કે પરથી {] ખાવી પીવી (તેની આદત હેવી). –ચ =નશાની અસર આંબાનું ફળ. ૦ગાળે કેરીની મોસમ થવી. કેફમાં પઢવું =કેફી બનવું; તેના બંધાણી થવું] -ફી વિ૦ | કેરું (કે) ન [જુઓ કેરડી] કેરડીનું ફળ કેફવાળું; કેફ ચઢે એવું
કે[ફે. ર] (પ.) નું (છઠ્ઠી વિભક્તિનો અર્થ બતાવે છે.) કેફિયત (કે) સ્ત્રી[] અધિકારી આગળ રજા કરાતી હકીકત કેરૂલ ન૦ એક પક્ષી કેબલ પું. [$.] દરિયાઈ તારનું દેરડું (૨) દરિયા પારને તાર. | કેરેટ છું[] સોનાના કસ કે શુદ્ધિને આંક; ટચ (૨૪ =પૂરું ૦મામ ૫૦ [{. કેબલને તાર
શુદ્ધ ગણાય છે.). –ટિયું વિટ કેરેટનું કે કૅરેટને લગતું કેબાલા ન૦ [fહa] યહુદી વિદ્વાનોમાં પ્રચલિત એવું ગુપ્તજ્ઞાન | કેરોસીન ન [૬] ગ્યાસતેલ કૅબિન સ્ત્રી[ä.] નાની ઓરડી (જેમ કે, આગબોટની) કેલ વિ. એકવેપારીનો સંકેત)(૨)પેલું. =કેળવવું.ઉપરથી] કેબિનેટ સ્ત્રી [શું.] નાની કૅબિન (૨) (દેશનું) પ્રધાનમંડળ (૩) | કેળવેલ ચુનો; છોનો કેલ.[-દે = ભીંતને ચૂનાનું પડ ચડાવવું. અમુક ઘાટની લાકડાની પેટી કે ખાનાંવાળું ટેબલ
કેલને પાયો =મજબૂત પાય.]. કેમ (ક) અ [વું. જિન્? જથમ ? મા. મ] શા કારણે? શા | કેલ૫ડી વિ. અગિયાર (વેપારીનો સંકેત) માટે? (૨) કેવી રીતે ? (૩) પ્રશ્નાર્થસૂચક અવ્યય. ‘તમે જશે | કૅલરી સ્ત્રી [.](ખોરાકથી મળતી) ગરમી માપવાને એકમ. કેમ?” [કેમે કરતાં, કેમે કરીને કોઈ પણ ઉપાય. કેમ છે? | કમિ(–મી)ટર ન. તે માપવાનું યંત્ર = શી ખબર છે ? (ખબરઅંતર પૂછવાનો સામાન્ય કુશળપ્રશ્ન.)] [ કલાસ j[.]પાસ; સ્ફટિક; “ક્રિસ્ટલ'.–સીય વિ. પાસાદાર ૦નું વે- કેવું; કઈ રીતનું કે તરફનું !
કેલિ(લી) સ્ત્રી [સં.] કીડા; રમત (ર) રતિક્રીડા; મૈથુન કેમ કે, કેમ જે અ૦ કારણ કે
કેલિપર ૫૦ [$] (અમુક ગોળાઈ નો વ્યાસ માપવાનું) ખાસ કેમનું વિ૦ જુઓ “કેમ”માં
આકારનું એક કંપાસ જેવું ઓજાર સ્નેપુંબ૦૧૦ [{.]કેલિપર કેમ રે! અ૦ (ધમકાવવા માટે) કેમ અલ્યા?
કેલેન્ડર ન [.] તારીખયું (૨) પંચાંગ (૩) કાગળ કપડું ઈ-ને કેમિકલ વિ. [૬] રાસાયણિક રસાયણને લગતું (૨) નવ રસા- | દાબમાં લઈને સફાઈ તથા એપ ઈ આપવાનું યંત્ર.[–કરવું = યણ દ્રવ્ય. વકર્સનબ૦૧૦ કેમિકલનું કારખાનું
વસ્ત્ર ઈને એપવું]. કેમિસ્ટ પં. [રું.] કેમિકલ બનાવનાર કે વેચનાર (૨) રસાયણ- કેલમેલ ન [$.] જુલાબનું એક (રસાયણી) ઔષધ શાસ્ત્રી. –ી સ્ત્રી, રસાયણશાસ્ત્ર [પાડનાર; “કેમેરામેન' | કેશિયમ ન [.] એક મૂળ ધાતુ કે રસાયણ તત્વ (૨.વિ.) કેમેરા ૫ [૬] કેટ પાડવાનું યંત્ર. ૦વાળો કેમેરાથી ફેટ | કેવડી,–હિયું જુએ “કેવડે 'માં કં૫ ૫૦ [$.] છાવણ; કાંપ (૨) પડાવ; મુકામ. ૦સ ન૦ કેવડું વિ[તું. વિત; પ્રા. વા; અપ, વટ;મ. વેવા] (માપ, (વિદ્યાલય કે યુનિવર્સિટીનું) સ્થાનક; તેના કામકાજ, વસવાટ કદ કે વયમાં) કેટલું મોટું? ૦૭ વિ. આશરે કેવડું? વ્ય વિ. ઈવની જગા
અનિશ્ચિત છતાં પ્રમાણમાં મોટું કેબ્રિક ન. [૪] એક જાતનું ઝીણું ધોળું વસ્ત્ર
કેવો છું. [સં. 1] એક ઝાડ (૨) એને ડેડે. –હિયું વિ૦ કેયૂર ન [સં.] બાજુબંધ બેરખી
કેવડામાં રાખેલું, કેવડાની સુધીવાળું. ડી સ્ત્રી કેવડાનું પાન કેર (કે) પું. [મ, ૧૯] મહા નાશ - જુલમ; ગજબ.[–વર્ત = | કેવરી સ્ત્રી, એક પક્ષી જુલમ થ; બધે જુલમ ફેલાવો.]
કેવલ(–)વિ૦ [.]શુદ્ધ; નિર્ભેળ (૨) માત્ર; ફક્ત (૩) એકમાત્ર કેરખી સ્ત્રી કાંગરી (૨) સેનાની ગોળ ટીપકીઓની હાર (૪) અ૦ સાવ; છે. જ્ઞાન ન૦ ભ્રાંતિશૂન્ય, વિશુદ્ધ જ્ઞાન. ૦ધામ કેરડી (કે) સ્ત્રી, પું[સં. ૨, પ્રા. જયT]એક વનસ્પતિ. ન મુક્તિપદ. ૦ણ્યતિરેકી વિ. માત્ર વ્યતિરેક-વ્યાપ્તિવાળું -ડું ન તેનું ફળ; કેરું
(સાધનકે અનુમાન) [ન્યા.]-સાત +મàત] શંકરાચાર્યે કેર () ૫૦ એક નાચ; કાર (૨) એમાં ગવાતું ગાયન (૩) | સ્થાપેલો જીવ અને બ્રહ્મના અને સિદ્ધાંત. -લાદ્વૈતવાદી
એનો રાગ (૪) [1. વો] સુગંધી ગુંદર જે એક પદાર્થ વિ૦ (૨) પં. કેવલાદ્વૈતમાં માનનાર. –લાવથી વિ૦ માત્ર (તેના પારા ફકીરો રાખે છે); “એમ્બર'
અન્વયવ્યાપ્તિવાળું (સાધન કે અનુમાન) [ન્યા.]. -લી–ળી) કેરમ ન [૬] (લાટીદાવ જેવી) પાટિયા પર રમાતી એક | વિ. કેવલાદ્વૈતમાં માનનારું (૨) [જેન] કેવલજ્ઞાન જેને પ્રાપ્ત રમત. બર્ડ નતે રમવા માટેનું ખાસ પાટિયું :
થયું હોય તે (૩) સ્ત્રી, ચેતન અને અચેતનની એકતાનો સિદ્ધાંત

Page #250

કેવળ]
૨૦૫
[કૈલાસવાસ
કેવળ વિ.(૨)અજુઓ કેવલ.૦૫ણુંન કેવલ્ય.૦પ્રયાગી વિ. વિનાનું ગાંડિયું (૩) ભટકતું (૪) j૦ રિસાળ માણસ(૫) મદ્રાસ (વ્યા.) કેવળ ઉગાર દર્શાવતે (અવ્યય).–ળી વિ૦ જુઓ કેવલી તરફનો ચાળા કરી ભીખ માગતો બ્રાહ્મણ કે વારે અન્ય ક્યારે ? (સુ.)
કેસર- ૦ભીનું, વર્ણ, –રિયાં, –રિયું,-રી જુઓ કેસરમાં કેવાળી સ્ત્રી મકાનની મેડીને નાને રવેશ
કેસુવાઈ નબ૦૧૦ જુઓ કેસૂડાં કેવું વિ. [સં. શીરામ? મા. છે ?] કયા પ્રકારનું ? (પ્રશ્નાર્થક | કેસૂ, ઢાં નબ૦૧૦ [8. શિશુ, પ્રા. વેણુગ] કેસરી રંગનાં એક કે ઉગારવાચક). ૦૭ વિકેવું? (પ્રશ્નાર્થક ને કાંઈક અનિશ્ચિ- જાતનાં લ; ખાખરાનાં કલા સ્ત્રી, ૦૩ પં. ખાખરે તાર્થ વાચક). ૦૧ વિ. અજ્ઞાત અનિશ્ચિત પ્રકારનું
કેહ(–હિક) વિ.(૨)સ. (૫) [fહં. શહ] કોણ? કંશ સ્ત્રી. [૬.] રોકડ નાણું. હબૂક સ્ત્રી રોકડે થતી આપલેની | કેળ સ્ત્રી [સં. ૮૦; AT. , ] જેને કેળાં બેસે છે તે ઝાડ. હિસાબપિથી. બૉકસ સ્ત્રી રોકડ રાખવાને માટેની પેટી. | [કેળના ગર્ભ જેવું = અતિ નાજુક; કોમળ.] ૦૩–દો) પું -શિયર પં. [] રોકડિ; કંશના કામ પર કારકુન | કેળનાં ફલને ડેડે કેશ પં. બ૦૧૦ [.] વાળ. [–ઉતરાવવા, કઢાવવા =વાળ કેળવણી સ્ત્રી [કેળવવું] કેળવવું તે (૨) વ્યવસ્થિત ઉછેર, ખિલકપાવી નાખવા; મંડાવવું. –કાપી લેવા =[લા.] છેતરી જવું; વણું અને શિક્ષણ (૩) શિક્ષણ; તાલીમ (૪) ભણતર; વિદ્યા. નુક્સાન કરવું. –રાખવા = વાળ વધારવા (હજામત ન કરાવવી. | કાર ૦ કેળવણીના સિદ્ધાંતને – તેના શાસ્ત્રનો જાણકાર ૦કલા૫ છુંકેશનો સમૂહ (૨) અંબોડો; વેણી. નલિકા, અથવા તેને અમલ કરનાર પુરુષ ૦નળી સ્ત્રી, વાળ જેવી પાતળી રક્તવાહિની; “કેપિલરી’. ૦૫ાશ | કેળવવું સક્રિ. [. ૩ ] વ્યવસ્થિત રીતે ખીલવવું, ઉછેરવુંj૦ વેણી; એટલો. ૦ભાર પં. કચભાર; અંડે; એટલે. સુધારવું - તાલીમ આપવી (૨)(કણક – લોટ) ગંદીને તૈયાર કરવું રંધ્ર નવ વાળનું છિદ્ર. ૦રાજ ! એક પક્ષી. લુંચન ન૦ (૩/કાચા ચામડાને પકવી નરમ ને સફાઈદાર બનાવવું(૪)પલોટવું વાળ ખંટી કાઢવા તે. ૦૧૫ન નવ માથાના વાળનું વપન - મંડા- કેળસેપારી ન૦; સ્ત્રીઊંચી જાતની એક સેપારી વવા કે કપાવવા તે. વાહિની સ્ત્રી કેશનલિકા. સાધન નવ | કેળિયુંન[ફેલ” ઉપરથી]કેલ -કેળવેલ ચને ભરવાનું – ઊંચકી માથું ઓળવું –વણી થવી તે. -શાકર્ષણ ન [+આકર્ષણ] જવાનું લોઢાનું વાસણ; તગારું (૨) કાનનું એક ઘરેણું (કા.)(૩) કેશવાહિનીમાંનું પ્રવાહી પદાર્થનું) આકર્ષણ -ખેંચાણ.–શાશિ | ળિ પરથી] એક હલકી જાતનું (રેશમી જેવું) વસ્ત્ર અ. [૪] સામસામા વાળની ખેંચાખેંચી કરીને. –શાળ વિ૦ | કે ન [જુઓ કેળ] એક ફળ [મુકાતું ત્રિકોણાકાર ચોકઠું
વાળે. -શિની સ્ત્રી (ઉં.1 એક વનસ્પતિ, જટામાંસી (૨) | ખેંચી (કૅ૦) [તુ, હિં.; મ.] કાતર (૨) છાપરાના આધાર માટે સુંદર લાંબા કેશવાળી સ્ત્રી (૩)[સં.] દુર્ગા. –ી પું[8] સિંહ કંક ન૦ [4] મધ્યબિંદુ (૨)(કેઈ વસ્તુનું) મધ્ય – મુખ્ય સ્થાન (૨) ઘેડે (૩) (સં.) કૃષ્ણ સંહારેલો એક રાક્ષસ
(૩) [ .] ઈષ્ટ લગ્નથી ગ્રહનું પહેલું, ચડ્યું અને દશમું સ્થાન. કેશ(સ)રન[૩] જુઓ કેસર. -રી વિ૦ (૨)૫૦ જુઓ કેસરી ગામી વિ. કેદ્ર તરફ જતું; “સેપિટલ.” ત્યાગી વિ. કેકેશવ ૫૦ [] (સં.) શ્રીકૃષ્ણ
માંથી વિખેરાતું; “સેન્દ્રિગિલ.” ૦બ્રણ વિ. કેદ્રમાંથી ભ્રષ્ટ થયેલું. કેશવાહિની સ્ત્રી[] જુઓ કેશમાં
૦વતી વિ. કેદ્રમાં રહેતું રહેલું. ખલિત વિ૦ કેદભ્રષ્ટ. કેશવાળી સ્ત્રી, સિંહ કે ઘોડાની ગરદન ઉપરના કેશ
સ્થ વિ. કેન્દ્રવર્તા. સ્થાન ન કેદ્રરૂપ સ્થાન મળુ.-મુખ્ય કેશાકર્ષણ ન., કેશાશિ અ૦ [સં.] જુઓ કેશમાં
સ્થાન. -દ્રાનુસારી વિ૦ [+ અનુસારી] કેદ્રને અનુસરનારું; કેશાળ, કેશિની જુઓ “કેશ'માં
કંદ્રગામી.-દ્વાપગામી વિ૦ + અગામી], દ્રા૫સારી વિ. કેશિયર [] જુઓ “કેશ'માં
[+અપસારી] જુઓ કેંદ્રયાગી. -દ્વાભિમુખ વિ[+અભિકેશી ૫૦ કિં.] જુઓ “કેશ'માં. નિદન કું(સં.) શ્રીકૃષ્ણ | મુખ] કેંદ્ર તરફ મુખ છે જેનું એવું. -દ્રિત વિ૦ કેંદ્રમાં સ્થિત કેસ ૫૦ [3] મુક ; કામ (૨) દરદી કે તેને વિષેની હકીકત | કરેલું–દ્વિતતા સ્ત્રી-દ્રીકરણ ન કેન્દ્રિત કરવું તે દવાખાનામાં કરા કાગળ (૩) કોઈ અમુક બાબત કે કિસ્સો | કૈક(કે)થી સ્ત્રી [સં.] (સં.) દશરથની એક પત્ની; ભરતની મા યા તે સંબંધમાં આવતી વ્યક્તિ. [-ચાલ = મુકદમાનું કામ કૈકસ [] રાક્ષસ. –સી સ્ત્રી, રાક્ષસણી ચાલવું –માં કેસ કરે; કામ ચલાવવું; ફરિયાદ અદાલતમાં કૈકેયી સ્ત્રી [.] જુઓ કૈકયી દાખલ કરવી.]
કૈટભ ૫૦ [4] (સં.) વિષ્ણુએ મારેલો એક દૈત્ય કેસર ન [8] એક વનસ્પતિ (૨) તેના ફલની અંદર વચ્ચે મૈતવ ન [.] શરતમાં મૂકેલી વસ્તુ (૨) જુગાર (૩) જૂઠાણું ઊગતા સુગંધીદાર રે -તંતુ (૨) હરકેઈકુલની અંદર થતો તંતુ | (૪) છળકપટ ઠગાઈ (૫) ૫૦ જુગારી (૬) ધુતારે; ઠગ(૭)એક (૪) સ્ત્રી, વાળ. ૦ભીનું વિ૦ કેસરિયાં કરેલું. ૦વર્ણ વિ. વનસ્પતિ; ધંતુર [સં. શાસ્થ, પ્રા. શાથી પરથી] એક લિપિ કેસરી. –રિયાં નબ૦૧૦ કેસરી વાઘા પહેરીને યા તે છે કૈથી સ્ત્રી. [હિં. સં. જય, પ્ર. ૧૨૭] કોઠીનું ઝાડ (૨) [હિં.; કસબ પીને મરણિયા થઈને લડવું તે. [-કરવાં =તે પ્રમાણે | કૈરવ ન[i.]ધળું કમળ; કુમુદ-વિણી સ્ત્રી, કુમુદિની. ૦નાથ, કરીને મરણવશ થવું.]–રિયું વિ૦ કેસરી રંગનું, પીળું(૨)રંગીલું; -વી ૫૦ (સં.) ચંદ્રમા ઉમંગી; આનંદી (૩) ન૦ સ્ત્રીઓને પહેરવાનું કેસરી રંગનું વસ્ત્ર. | કૈલાસ પં. [.](સં.) હિમાલયનું એક શિખર (૨) શિવનું નિવાસ-રી વિ. કેસરના રંગનું; પીળું(૨) પં. સિંહ; કેશરી
સ્થાન. [-પધારવું =મરણ પામવું; સ્વર્ગે જવું.] નાથ, પતિ કેસર૫૫ વિ. સહેજમાં વચકાઈ-રિસાઈ જાય એવું (૨)વેતા | પૃ૦ (સં.)શિવ, વાસ પું૦ કેલાસમાં રહેવું તે(૨)મૃત્ય કરે

Page #251

કૈલાસવાસી].
૨૦૬
[કેટ
=મરી જવું.] વાસી વિ૦ કલાસમાં વસનારું(૨)સદ્દગતનું મૃત્યુ કેકલાલ-લી જુઓ “કેક’માં પામેલું. [–થવું = મરી જવું.]
કેકશાસ્ત્ર ન [.] જુઓ “ક” [4]માં કૈવર્ત, ૦, ૫૦ [.] માછી
કેકંબ ન૦ +[.] જુઓ કોકમ, -બી ન [મ.] કમનું ઝાડ કૈવલ્યન[.કેવળ સ્વરૂપ-બ્રહ્મસ્વરૂપ થવું તે(૨)નિર્લિપ્તપણું મેક્ષ | કકા મુંબ૦૧૦ સારાને કીમતી કપડાં – જામા (૨) સ્ત્રી બોકી; કેશિક વિ. [] કેશ જેવું; વાળ જેવું ઝીણું. ભેદ પું. છેક | ચુંબન (૩) [૨] એક વનસ્પતિ, જેમાંથી કેકેન બને છે નાન – નછ ભેદ. -કીવૃત્તિ સ્ત્રી, જુઓ વૈશિકી
કેકિલ ૫૦ એ નામની લુટારુ જાતિનો પુરુષ કૈશેર ન [સં.1 કિશોરપણું
કેફિલ પું[i] કોયલને નર (૨) સંગીતમાં એક અલંકાર. કૈસરે હિંદ ! [..] એક ઈલકાબ
–લે સ્ત્રી કેમિકલની માદા; કેયલ. -લાવ્રત ને એક વ્રત કે સ૦ (૨)વિ (પ.)જુઓ કોઈ (૩) કણ (૪) પુરવ૦]હોલાના ! કેકી સ્ત્રી [મ. જો-] દખણ પાઘડીની ટોચ (૨) []
બલવાનો શબ્દ. ૦૬, ૦નું સ0 અર્થ માટે જુઓ તેના ક્રમમાં ચલ્લી (રમકડું) કેઈસ (૨) વિ. [સં. isf; પ્રા. શા] ગમે તે (જણ કે વસ્તુ | કેકીલું વિ૦ જુએ કેકરાવાયું [(૨) જુઓ કેસીસું ૧
માટે, અનિશ્ચિતાર્થવાચક).] (એ)કવિ (૨) સ ગમે તે એક | કેકીશું નવ કામઠાને છેડે – ગાળો, જેમાં પણછ ચડાવાય છે કેઈનું નવ સરપણનાં લાકડાં ચીરવાનું શસ્ત્ર. -તોપું નાળિયેરની | કેકેન ન. [૪] એક કેફી ઔષધિ
છાલ ઉખેડવાને ભેટે છેરે [તેની રચના; ગંગળી; વટ | કેકે ન [૪] નાળિયેરની જાતનું એક ઝાડ (૨) તેનું બીજ (૩) કઇલ ન૦ [] વીજળી પસાર થવા માટે તાર વીંટીને કરાતી | પીણા માટે કરાતી તેની ભૂકી કે તે પીણું કેક વિ૦ (૨) સ૦ જુઓ કઈક (૩) [] (ગૅસ કાઢયા કેકે ઝભલું (૨) ચુંબન કોકા બાદ રહેતો અમુક જાતનો કેલસે; કાર્બનને એક પ્રકાર (૨.વિ.) કેગળાછંટ જુઓ “કેગળો'માં
[રોગ, કૉલેરા કેક .]હોલે(૨)દેડકે (૩) વસૂ૪) ચક્રવાક; સારસ (૫) પું૦ | કિંગળિયું (ક) ન [“ગળે' ઉપરથી ઝાડા અને ઊલટીને એક (સં.) વિષ્ણુ (૬) કેકશાસ્ત્ર બનાવનાર પંડિત (૭) ન૦ કેકશાસ્ત્ર. કેગળે (કં) [સં. વ4] માં ભરાય એટલું પાણી – કોઈ ૦લાલ પું. ભડવો. લાલી સ્ત્રી, ભડવાઈ. શાસ્ત્ર ન૦ કેક પણ પ્રવાહી વસ્તુ (૨) માંમાં તે લઈને બહાર કઢાય તે.[-કરે પંડિતે રચેલું કામશાસ્ત્ર
[બનેલી (ખાદી) = મમાં પ્રવાહી લઈ હલાવીને કાઢી નાંખી માં સાફ કરવું (૨) કેકટી વિ. [સં. વેરી, હિં. કુટી] રૂની એક જાત (૨) એની પુરુષે મરનારને ત્યાં જઈ લૌકિક કરવું (૩) નાહી નાંખવું, સંબંધ કેકહાવું અ લ્સ રહિં. ના]કડું વળવું; કેકડા જેવું થવું તજો.] –ળાઇટ વિ. [કેગળો + છંટ (છાંટવું ઉપરથી)] મેમાં કેકઢિયે કુંભાર છુંએક પક્ષી
પેસે તેટલું ઊંડું (પાણી) કેકડી સ્ત્રી [સર૦ હિં. ગુડી] નાનું કેકડું (૨)[હિં. ના = | કેચ ન [‘કેવું” ઉપરથી] કોચાઈને થયેલું તે; કાણું કોકડું વળવું] ચામડી વળી –ચડી જાય તે; કરચલી (૩) સૂકવેલું | કેચ ડું [૬] સુખાસન; સેફા (૨) છત્રપલંગ (૩) સુખાસનવાળી રાયણું-હું ન૦ શંકુ આકારમાં વીંટાળેલા સૂતરનો કે કેઈદોરાનો ચાર પૈડાંની ગાડી. ૦ઘર ન૦ કેચ ગાડી રાખવાની જગા. મેન દડે (૨) ચામડીનું કે શરીરનું વળી – ચડી જવું કે સંકેચાવું તે | પૃ૦ કેચ-ગાડી હાંકનારે [સમયની કઈ સાલ-વર્ષે (૩) [લા.] ગંચવણભર્યું કામકાજ કે મામલો. [ઉકેલવું = કચરાની સાલ સ્ત્રી- [જુઓ કેચરી] ઘણા જાના – જરીપુરાણા ગંચાયેલા સૂતરનું કોકડું ઉકેલવું (૨) કામની મુશ્કેલી કે આવેલી | કચરી સ્ત્રી[4. કુંવર = વૃદ્ધ ઉપરથી ?] સ્ત્રી (તિરસ્કારમાં). ગુંચ દૂર કરવી.-ઉતારવું==ાક પરનું કે કાકડાનું સૂતર ફાળકા પર | -૬ વિ. કોચાઈ ગયેલું; કાણાંવાળું; છિદ્રવાળું (૨) જરીપુરાણું; લપેટી લેવું-ગુંચવાવું,ગંચાવું = કામ ગૂંચવણમાં પડવું – ગુંચાવું; ઘણું જૂનું. -ર પં. (સં.) ઇદ્ર (૨) વૃદ્ધ પુરુષ (તિરકારમાં) ઉકેલ ન થવો. -વળવું = (શરીર કે ચામડી) ખેંચાઈ કે સંકેચાઈ | કેચલન [સં. વૈ] કેટલું; કઠણ છોડું (ફળ, ઈંડાં વગેરે ઉપરનું) જવું; અકડાવું. -વળીને સૂવું =શરીરનાં અંગે સંકોચીને- કચવવું સક્રિ. [‘કેચવું' ઉપરથી] દૂભવવું.[કેચવાવવું સક્રિ. ટૂંટિયું વાળીને સૂવું.] *
(પ્રેરક). કેચવાવું અક્રિ. (કર્મણિ)] કાકણ, ૦સ્થ, ૦૫દી –ણુ જુએ “કંકણમાં
કેચવું સક્રિ. [. ર ] કાણું પાડવું; શારવું (૨) [ધરમાં] કેકત્રિી ન૦ મિ. કોત્રી?] એક પક્ષી
ખાતર પાડવું (૩)[લા. દિલ દુખવવું; સતાવવું [કચાવવું સક્રિ કેકનદ ન [સં.] કમળ (૨) પોયણું (૩) સેનું
(પ્રેરક). કેચાવું અક્રિ. (કર્મણિ)] કોકમ ૧૦ [.] કકંબ; એક ખાટું ફળ. [-નું તેલ કે ઘી ન૦ | કાચીન ન(સં.) દક્ષિણ ભારત (મલબાર કિનારાનું) એક દેશી કેકમનાં બીમાંથી કઢાતું તેલ (શિયાળામાં ચામડી ન ફાટે તે | રાજ્ય કે એક નગર
[સડી ગયેલું માટે વપરાય છે તે)
કેચું વિ૦ [સં. ] સુકાઈ સંકેચાઈ ગયેલું (૨) સત્વહીન (૩) કેકરલી ન૦ એક પક્ષી
કિજગરી સ્ત્રી [સં. સોનાર ઉપરથી] માણેકઠારી (પૂનમ) કોકરવરણું, કાકરાયું વિ. [૪. કાળ (+૩) . | કટ કું. [ä, રે; કોટ્ટ] કિલ્લાની દીવાલનું રક્ષણ માટે કરેલી ભીંત હોસિન, વોડક્.= થોડું ઊનું વળ] જરાતરા ઊનું
(૨) શત્રુ ન ભેદી શકે એવી વ્યહરચના (૩) વંડા (૪) કેટની કકરવું સત્ર ક્રિટ છેતરવું; સલાવવું (૨) ન૦ કાનનું એક ઘરેણું | અંદરનો ભાગ. [કેટના કાંગરા કૂદવા-કૂદી જવા)= મર્યાદા કેકરું ન૦ [મ. હું] બકરીનું બચ્ચું
ઓળંગી જવી.] બંધી સ્ત્રીકિલ્લેબંધી કેકરૂદાં નવ એક વનસ્પતિ
[ કેટ ૫૦ + જુઓ કટિ; કરોડ (૨) [૬] ડગલો

Page #252

કેટ]
૨૦૭
[કેડે
કેટ કું. [૪. સોણ?] એકદમ સાત હાથ કરી લેવા અને સામાને | પેતરો – બાજી (૨) તકરારી – ખટપટનું વચ્ચે ઊભું કરેલું કામ. એકેન કરવા દેવો તે (પાનાની રમતમાં).[–આપ, પહેરાવ | [–ઉતારવું, કરવું = યુક્તિથી કામ સાધવું. કેટાં કરવાં= =સામા પક્ષને કેટથી હરાવવો – સાતે હાથ કરી લઈ પૂરો હરા- ખટપટના દાવપેચ રમવા.] વો. -પહેર, લે = કેટથી હારવું.]
કેટેશન ન [ડું.] છાપવામાં ખાલી જગા પૂરવા માટેનું સીસાનું કેટ સ્ત્રી (રે. મોટ્ટા] ડોક; ગળું. [–કરવી = એકબીજાને ગળે | ગચિયું (૨) ચીજવસ્તુનો ભાવ જણાવતી રકમ (જેમ કે, ટેન્ડર વળગી રડવું (૨) કેટે વળગવું; આલિંગવું. [કેટમાં ઘાલવું = ઈમાં) (૩) અવતરણ; ઉતારો કોટમાં પહેરવું (૨) પ્રેમથી પાસે લેવું, કિટમાં માળા ને હૈયામાં | કેટો પં. (કા.) તાકાત: જેર લાળા= “મુખમે રામ ઓર બંગલમે છૂરી” જેવા અર્થમાં દંભ. | કેટથક્ષ j[સં.)(સં.) કરેડ આંખવાળો – ઇદ્ર , કેટે કેડિયું બાંધવું = ભીખ માગવી. કેટે ઘાલવું =ગળે (ઘરેણું) | કેટથવધિ વિ૦ [સં.] કરોડોથી ગણાતું હોય એવું (૨) અપાર પહેરવું (૨) જવાબદારી ઓઢવી કે ઓઢાડવી; વળગાડવું. કેટ | કેટથુકમજ્યા સ્ત્રી [i] “કેવર્ડ સાઈન” (ગ.) બાંધવું = ગળે વળગાડવું (જવાબદારી કે વ્યસન ઈ૦); સાથે લેવું. કેઠ (કંઠ) પું; સ્ત્રી. (૨) એક જાતનો સાપ કેટે વળગવું =ગળે બાઝવું (૨) બોજારૂપ થવું.]
કેડ (ક) ન૦ [જુઓ કે ઠું] એક ફળ; કે હું કેટકેટાન વિ૦ [જુઓ કેટાનકોટ] કરોડો
કડક ન એક વનસ્પતિ કેટડી સ્ત્રી [સં. લોક પરથી] ઓરડી. [કોટડીમાં પૂરવું = કેદ | કેડલી સ્ત્રી [સં. શોઝ ઉપરથી નાની કેડી (૨) નાનો કઠલે.–લે કરવું.] -ડું ન નાનું – પહેરી ઘર (૨) દીવાલ
j૦ માટીને બનાવેલ પટારે (ખાવાની વસ્તુઓ મૂકવાનો (૨) કેટબંધી સ્ત્રી, જુઓ “કેટમાં
કોઠાર કેટર ન૦ કિં.] ઝાડની બખેલ
કેડદાવ પં. [કેડે'+ દાવ] એક જાતની રમત કેટરી સ્ત્રી, એક પક્ષી
કેડાયુદ્ધ ન [કેડે + યુદ્ધ] કઠામાંનું - ચકરાવામાંનું – અટપટા કેટલું ન [i. કોઇ ઉપરથી] કઠણ છડું કોચલું (૨)[લા.] જેની દાવપેચવાળું યુદ્ધ અંદર કંઈ સાર ન હોય તેવી ચીજ
કેડાર છું. [સં. જોuT-IR;ા. જોટ્ટાર] અનાજ ભરવાનો ઓરડે કેટ(8) ૦ [સં. કોઇ, પ્રા. કોટ્ટ] જુઓ કઠલો
(૨) ભેયરું કે ચાર ભાતવાળી ચણેલી ઊંચી કેડી (૩) ભંડાર; કેટવાલ(–ળ)પું [સે. કોટ્ટ +વા -પ્રા. વા] કેટને - શહેર | વખાર (૪) ખજાનો.–રિયું ન૦ નાના કોઠાર. –રી પુંડ કે ઠારનો કે ગામનો બંદોબસ્ત રાખનાર અમલદાર (૨) એક અટક.લી- ઉપરી (૨) એક અટક (વાણિયાની) (-ળી) ; સ્ત્રી કેટવાળનું કામ
કઠાવિદ્યા સ્ત્રી, હૈયાઉmત (૨) કોઠાયુદ્ધની વિદ્યા (3) કેટા પુત્ર [૬] (માલ) નિયત અંશ કે ભાગ (જેને માટે પર- કેડાવિરામ પં. [૩. કોઇ +અમિરામ] જુદી જુદી પ્રકૃતિને જુદું વાનગી મળી હોય, - આયાત નિકાસ વગેરે માટે)
જુદું ખાવાનું અનુકૂળ આવવું તે; શરીરની પ્રકૃતિની ભિન્નતા કેટકેટ વિ૦ કરોડો (૨) અ૦ કોટે કોટે; કોટની ધારે ધારે કેડી સ્ત્રી [સં. લોક ઉપરથી] માટીને (કે ધાતુનો) ઊંચે નળ કેટાનકેટ-ટિ-ટી) વિ. [સં. લોટ + અનુ+ોટિ] કરોડો (૨) વખાર (૩) વેપારીની પેઢી - દુકાન ૪) થાણું; મથક (૫) કેટિ(–ટી) સ્ત્રી [સં.] કરોડ; સે લાખની સંખ્યા (૨) કમાનને કેડીના આકારનું એક દારૂખાનું (૬) ડટણમાં ઉતારેલી કેડી.
છેડો(૩) તકરારના પ્રશ્નની એક બાજુ - પૂર્વ પક્ષ (૪) વર્ગ પ્રકાર [કાઠી જેવું =બહુ જાડું (માણસ). –ઉતારવી = ડટણને માટે (૫) ઊંચામાં ઊંચું બિંદુ; અંતિમતા (૬) [..] કાટખૂણત્રિકેસની જમીન ખોદી ખાડામાં કેઠી ગોઠવવી. -ઘાલવી, નાખવી = કર્ણ સિવાયની બાજુ (૭) એ સ્સા ”(૮) વિકટિક; અગ- જમીનમાં નળ આગળ કોઠી ઉતારવી (૨) દુકાન – પેઢી નાખવી ણિત. ૦૦ વિ૦ કરોડ; અગણિત. ૦ણ ૫૦ પૂરે કાટખૂણે (૩) પડાવ નાખવો. –ધોઈને કાદવ કાઢવ=નકામા કામમાં બનાવનાર પૂર્તિરૂપ ખૂણે; કૉલિમેન્ટરી એન્ગલ” (ગ.). ૦૨છે- વ્યર્થ મહેનત કરવી –ખરાબ થવું.]
[તેનું ફળ દક પં. “કસેકન્ટ’ (ગ.). જ્યા સ્ત્રી કેસાઈન' (ગ.), ૦ધા | કેડી (ક) સ્ત્રી [સં. ; . વિટ્ટ] કેઠનું ઝાડ. - ન૦ અ૦ કેષ્ટિ પ્રકારે. ૦ધવજ !૦ કરેડપતેના ઘર પર ફરકતી ધજા કઠીમડી સ્ત્રી, એક વેલો.- હું ન૦ કેઠીમડીનું ફળ (૨) કરોડાધિપતિ. ૦૫ણું ન૦. સ્પર્શક પું“કેટેજન્ટ' (ગ) કેડબડી સ્ત્રી કેડીમડી. - હું નવ કોઠીમડું. [કેકીંબડે આગ કિટિયું ન હોડકું; મછવો (૨)જુઓ કેટ = ગરદન] મેઈદંડાની ઊઠવી = અશકય બનવું.]
રમતને એક દાવ (૨) જાનવરના ગળામાં બંધાતું ગોળ લાકડું | કેડું ન જુઓ કઢી પક્ષીને માળો કેટી સ્ત્રી [i.] જુઓ કોટિ (૨) [જુઓ કેટ સ્ત્રી આલિં- | કે હું (કે) ન [જુઓ ટું] પ્રપંચ; પેતરો (૨) જુઓ કોઠી'માં ગન. [–કરવી =કેટ કરવી; એકબીજાને ગળે વળગવું કે તેમ એક ફળ (૩) ચહેરે; મેં. [–આપવું= પત કરવી; સમભાવથી કરી રડવું.].
સરખી વાત કરવી; ગરજ કે દરકાર હોય એમ વર્તવું (સામા કેટલી સ્ત્રી, કાળાં રંગેલાં કપડાં પર ઠોકવાનું છીપાનું એક બીજું સાથે) (૨) [લા.] રજા આપવી; શ્રીફળ આપવું; બરતરફ કરવું કેટલે પું, પીંજણની તાંતને થડકાવવાનું ઓજાર, ગોટીલો (૩) નિષ્ફળ કે નિરાશ કરવું; કાંઈ ન આપવું. -મળવું = રજા કેટું(ક) વિ૦ (સુ.) આડું વાંકું. રાઈ સ્ત્રી,
કે બરતરફી મળવી (૨) નિષ્ફળતા કે નિરાશા મળવી; (કેરે કે કેટું–ઠું) ન૦ [સં. કોઇ?] પક્ષીનો માળો
કામમાં) અફળ નીવડવું.]. કોટા-)(ક) ન૦ સામે છેતરાય ને આપણને ફાયદો થાય એવો ! કોઠા ! [. જોB] પેટ (૨) શરીર; શરીરની અંદર કોઈ પણ

Page #253

કોડ]
|
કોષરૂપ ભાગ (૩) મન; અંતઃકરણ (૪) ખાનું. ઉદ્યા॰ કોઠા પાડીને લખવું (૫) [સોગઠાં ઇત્યાદિ ખાજીનું] ઘર; ખાતું (૬) મેટી કાઠી; વખાર (છ) મોટા ક્વા (૮) કિલ્લાના બુરજ (૯) સુધરાઈની મુખ્ય ઑફિસ; મહેસૂલ, વેરા ઇત્યાદિનાં નાણાં ભરવાની જગા (૧૦) રખડતાં ઢોર પૂરવાના ડબા (૧૧) ગૃહરચના (૧૨) કોષ્ટક; આંકના પાડો (૧૩) અંગરખાના ગળાની આસપાસના ભાગ. [કાઠે ઊતરવું=સમજાવું, કાડૅ પઢવું = ટેવાવું; ટેવ પડવી; ફાવતું થવું. કાઢ પડી જવું=ખાસ અસર ન થવી; અસર કરતું મટવું. (જેમ કે, શિખામણ, દવા ઇ૦). કોઠા છૂટવા, “છૂટી જવા=ઝાડા થવા (૨) અંતકાળના ઝાડા થવા; મરણ આવવું. -ધીકા=અંદર ચિંતાથી બળવું. લાવવા=નિષિદ્ધ ખાવું પીવું; દેહ ભ્રષ્ટ કરવા.] કાઢ પું॰ [ટે, લોટ્ટુ ?] મનેાભાવ, અંતરની ઉમેદ(પ્રાયઃખ॰૧૦માં) [–પૂરવા, –પૂરા કરવા, –પૂરા પાઢવા] –ઢામણું વિ॰ કોડવાળુ'; કાડીલું (૨) વરણાગિયું. “ઢાળું, –ડીલું વિ॰કાડવાળું કાઢ(-ર)નું વિ॰ [મ. જોહા] + જુએ કારણું કૌલિવર (૦ઈલ) ન॰ [.] કૉડ નામે માછલીના ‘લિવર’ – કલેજામાંથી કઢાતું તેલ (દવા તરીકે ખપનું) કાઢાણ ન કરાડ કોઢામણું વિ॰ જુએ ‘કોડ’માં
ટ
|
કોઢિયું ન॰ [હૈ. બોલિ] માટીનું નાનું શકેારું (૨) એ આકારનું દીવા કરવાનું પાત્ર. [કેઢિયા જેવું કપાળ=નાનું કપાળ; દુર્ભાગ્ય.] [વિલની પૂર્તિ કૅફ્રિંસિલ ન॰ [.] (વિલમાં સુધારાવધારા કરતું) પૂર્તિરૂપ વિલ; કોડી (કા) સ્ક્રી॰ [સં. વર્વિદ્યા, કે. દુિના] એક જાતનું દરિયાઈ જીવડાનું ઘર; એક જાતની શંખલી (૨) એક હલકું ચલણ (૩) વીસની સંજ્ઞા. નું વિ॰ કિંમતમાં સાવ નજીવું(૨)[લા.]નમાલું; વગર વજન–વશ્કરનું. ૰બંધ વિ૦ ૨૦-૨૦ની સંખ્યામાં ગણાય એવું કે એવડું; ઘણું
કોડી વિ॰ [સ્તુઓ ક્રૂડ, સર૦ ફે. બોšિમ] + કૂંડવાળું; પાપી કોડીલું વિ॰ જુએ ‘કોડ’માં
કોઠું (ક) વિ॰ એડું; રીતભાત વગરનું [ શંખલે કડું (ક) ન॰ [જુએ ક઼ાડી] શંખલી. –ડે પું॰ મેાટી કાડી; કાઢ પું॰ [સં. ૪; ઞા. જો૪૪–૪,] ચામડીના એક રેગ. ઢિયું (—યેલ),—તી(i) વિ॰ કાઢના રોગવાળું
કોઢ (કોઢ,) સ્ત્રી॰ [ä. નોઇ] ગમાણ; ઢોરને બાંધવાની જગા (૨) [સર૦ ફે. વા] કારીગર લેાકાને કામ કરવા બેસવાની જગા. “હારું, –ઢિયું ન॰ ઢારની કાઢ; કઢારું
કાઢી (કૅ।) સ્ત્રી॰ (ચ.) જીએ કુહાડી
[કાઢાળ
કોઢા (કો) પું॰ (ચ.) જીએ કુહાડા (૨) વિ॰ પું॰ [લા.] કાવાડ; કાણ (કા) સ॰ (ર) વિ॰ [સં. ઃ પુનઃ મા. વળ; હિઁ.ૌન; મ.] કર્યું ? (પ્રશ્નાર્થક, મહુધા માણસ માટે). કાણુ જાણુશી ખબર ? ‘હું નથી જાણતા' એ અર્થમાં. ૰માત્ર વિ॰ જેના હિસાબ નહિ એવું. ત્શે સ૦ (૫.) કોઈ એ પણ (૨) કાઈથી પણ કાણુ પું॰ [સં.] ખૂણેા. માપક વિ॰ ખૂણા માપનારું (૨) ન૦ એ માટેનું એક એન્નર. –ણાકાર વિ॰ [+] ખૂણાના આકારનું (૨) પું૦ કાણના આકાર
[કાનફળ
| કાણિયાટવું (કા) સ॰ ક્રિ॰ [કાણી પરથી] કાણીએ કાણીએ
મારવું

૨૦૮
કાણી વિ॰ [સં. જોળ] ખૂણાવાળું; ખણેા પડે એવું કાણી (કૉ') સ્ત્રી॰ [ă. Í1] ખભા નીચેના હાથના (પહેલેા) સાંધા (૨) એ સાંધાનું અણીદાર હાડકું. [॰ને ગોળ = મુશ્કેલ કામ; ખોટો લાભ. –મારીને માર્ગ કરવા= જોર કરીને આગળ આવવું. −થીંઝવી = ગામમાં આગેવાની લેવી (૨) દેખાડો કરવે.] [પહોળા ખાડો કે બખાલ કાતર ન॰ [સં. જો; પ્રા. જોય] જમીન કે પર્વતમાં ઊંડા કાતરકામ ન૦ [જુએ કાતરવું] કાતરીને કરેલું નકશીકામ કોતરણી સ્રી॰ [કાતરવું] કાતરવું તે (૨) કોતરવાની ઢબ (૩) કોતરકામ) નકશી (૪) કાતરવાની મજૂરી (૫) કોતરવાનું એાર કાતરણું ન॰ [જીએ કાતરવું] જુએ ખેાતરણું કાતરલેખ પું॰ [કાતર (કેાતરવું) + લેખ] કાતરી કાઢેલા લેખ કાતરવું સ॰ ક્રિ॰ [સં. નૃત્ ઉપરથી ?] આછું આછું ખેદવું; ખેાતરવું; કારવું. [કાતરાવું (કર્માણ), –નવું (પ્રેરક).] કાતલ પું॰ [તુર્કી ત; fĒ.] અમીર લોકોની સવારીના ખાસ ઘેાડા (ર) સવાર વિનાના શણગારેલા ઘેાડો
|
કાતા વિ॰ [ા.] સંક્ષિપ્ત; ટૂંકું (૨) અપૂર્ણ. ૦ઈ સ્ત્રી॰ કાતાર હું॰ મહાવત (કા.)
|
|
|
|
કેાથ ન॰ [i.] જીવતા પ્રાણીના માંસનું કેહવાણ
કોથમી, ૦૨ સ્ત્રી॰ [તં. કુત્તુંયરી; કા. છુટ્યુંમરી] ધાણાની ભાજી કોથળી સ્ત્રી• [ ટ્રે. ોચ] થેલી; નાના કોથળા (૨) અંડકોષ (૩) હજારની સંજ્ઞા (૪)[લા.] ધન; પૈસા (૫) હજામની કોથળી. [-છૂટી મૂકવી, તું મેમાં છેવું-છૂટે હાથે પૈસા ખરચવા. કોથળીમાંથી સાપ નીકળવા, બિલાડું નીકળવું = નહીં ધારેલું નીકળવું; અણધાર્યું બનવું; છેતરાવું. −રૂપિયા = હાર રૂપિયા,]॰ોઢામણુ ન॰ કરજે રૂપિયા આપતા પહેલાં સાહુકાર જે વધારાના રૂપિયા પ્રથમથી કાપી લે છે તે. સાંથ શ્રી॰ જમીનદારના,ગરાસિયાના અથવા સરકારના ભરણામાંથી અપાતા વટાવ કોથળા પું॰ [જીએ કાથળી] મેાટી કોથળી; થેલા. [કોથળા જેવું = જાડું; ગોળમટોળ(માણસ)(૨) ઢીલું. -ળામાં પાંચરોરી ઘાલીને મારવી=બહારથી માર મારેલું જણાય નહીં તેમ પે માર મારવા. કોથળે ઘાલવું=દખાવી – ધુપાવી રાખવું (ર) [ચર્ચા] બંધ કરવી. કાથળે જવું, કોથળા કરવા = કોથળામાં માલ ભરી કેરી કરવી. કથળે ચાંહલેા = કન્યાપક્ષ તરફથી વેવાઈને જાનમાંના પેાતાના સગાઓને વહેંચવા માટે આપેલી ઊચક રકમ.] [ધાન્યના દાણા કાદરા પુંખ॰૧૦ [સં. જોવાઃ] એક ધાન્ય. “રી સ્ત્રી તે કોદંડ ન૦ [સં.] ધનુષ્ય; કામઠું
કોદાળ (કો) વિ॰ કાદા જેવું; જાડી બુદ્ધિનું
કદાળી (કા) સ્ત્રી॰ [સં. હ્રદ્દા, પ્રા. ોદ્દાō] ખાદવાનું એક આજાર. –ળા પું॰ મેાટી કોદાળી
કે દી અ॰ (૫.) કોઈ દિવસ; કયારે; કે દી (કા.) કાદું (કૅ) ન॰ ઘરડી કે થાડું યા નિહ જેવું દૂધ દેતી ભેંસ કાદો (કા) પું॰ કાદાળ આદમી
કાનફળ ન॰ [F.] રતાળુ; સકરકંદ

Page #254

કાનું ]
કોનું (કા) સ॰ કેનું? કઈ વ્યક્તિનું ? [‘કા”નું બન્નીનું રૂપ] (૨) (૫.) કોઈનું
કૉન્ગ્રેસ સ્ત્રી॰ [i.], ~સી વિ॰ (૨) પું॰ જુએ ‘કોંગ્રેસ'માં કોન્ટેકટ, ૦૨ પું॰ [k.] જુએ ‘કંટ્રાકટ’, ૦૨’ કોન્ફયૂશિયસ પું॰ [o.] (સં.) એક ચીની ફિલસૂફ કોન્સલ પું॰ [.] પરદેશના નગરમાં રહેતા, રાજ્યના પ્રતિનિધિ. –લેટ ન॰ [.] તેની કચેરી કે દફતર કોન્સ્ટેબલ પું॰ [ૐ.] પેાલીસના સિપાઈ કોપ પું॰ [ä.] ક્રોધ; રાષ (૨) નાશકારક આકૃત; ગજબ કોપટી સ્ક્રી॰ પે।પડી; કપેાટી (કા.) [બનતી એક ધાતુ કોપરખરાસ ન॰ [. પરĀાસ] તાંબું અને પિત્તળ મળીને કોપરાપાક જુઓ ‘કોપરું’માં [ કણવાળું(૨) ન॰ કાણી (સુ.) કાપરિયું વિ॰ [ä. સ્ક્વેર, પ્રા. જોવ્ર; મ. જોવર] ખૂણા પડતું; કોપરું ન॰ [સું, જ્વર ? હિં. વોરા,મ. હોવ] નાળિયેરની અંદરના ગર; ટોપરું. [કાપરાં જોખવાં= ઊંધમાં ઝોકાં ખાવાં.] –રાપાક હુંં કોપરાના ખમણની બનાવેલી એક મીઠાઈ (૨) [કટાક્ષમાં] માર. –રેલ ન૦ કાપરાનું તેલ કાપવું અ॰ ક્રિ॰ [નં. ૬ ] કાપ – ગુસ્સેા કરવેા કોપાયમાન, કાપાવિષ્ટ, કેપિત વિ॰ [સં.] કાપેલું; રડેલું કોપી વિ[સં.]કાપમાં આવેલું; ક્રોધી (૨)સ્ત્રી૦ (કો) [Ë.] નકલ કોપીન ન॰ [સં. ૌવીન] લંગોટી (ખાસ કરીને સંન્યાસીની) કોપીરાઈટ પુ[] લેખક પ્રકાશકાદિને પોતાની કૃતિ કે પ્રકાશન પર મળતા કાનૂની હક
કૉફી સ્રી [.] શેકેલા બુંદદાણાના ભૂકા કે તેનું પીણું કાબર ન॰ એ પહાડ વચ્ચેના સાંકડો માર્ગ (૨) ખીણ કાબાઢ વિ॰ જીએ કબડ
કોબાલ્ટ ન॰ [.] એક ધાતુ – મુળતત્ત્વ (ર.વિ.) કામા પું, –બાવાળી સ્ત્રી॰ જુએ બા, બાવાળી કોબી,જ સ્ત્રી [મ., હૈિં. ઔવૌ. વો. couve Ë. વેન] એક શાકભાજી – કરમકલ્લા
કામ સ્ત્રી॰ [મ. ઝૌમ] એક જ નામથી એળખાતેા લાકસમૂહ (જ્ઞાતિ, ધર્મ કે જાતવારના). વાદ પું, વાદી વિ॰ જુએ કામીવાદ, -- દી.-મી વિ॰ કામનું; કેમ સંબંધી. –મીપણું ન. -મીવાદ પું॰ કેવળ કામના જ સાંકડા હિતાહિતની દૃષ્ટિના મત. -મીવાદી વિ॰ કોમવાદમાં માનતું કે તેને લગતું કોમનવેલ્થ ન॰ [ફં.] જૂના બ્રિટિશ સામ્રાજ્યના સ્વતંત્ર થયેલા દેશાને રાષ્ટ્રસમૂહ
કામલ(~ળ) વિ॰ [i.] કુમળું; મુલાયમ (૨) સુકુમાર; નાજુક (૩) નરમ; મૃદુ (૪) મધુર (૫) દયાળુ. તા સ્ત્રી. પ્લાસ્થિ ન[+ઞયિ] કુમળું હાડકું; જેનું વખત જતાં હાડકું બને છે તે પદાર્થ. —લાંગી વિ॰ સ્રી॰ [ + અંગી] કોમળ શરીરની કૉમ્પાઉન્ડ, કોમ્પાઉંડ ન॰ [k.] જીએ કંપાઉંડ (૨) મિશ્રણ (૩) સંયેાજન (ર. વિ.). ૦૨ પું॰ જુએ કંપાઉંડર કોમ્પાસ્ટ ન॰ [.] કચરા અને છાણ મુતર મળના મિશ્રણથી તૈયાર કરાતું ખાતર; ઉકરડાની એક વૈજ્ઞાનિક રીત ક્રાય સ॰ [સં. જોડાવ] (૫.) કોઈ
કોયડા (ક) પું॰ જુએ કારડ
૧-૧૪

[કારવું •
કોયતા પું॰ [સર॰ f॰, મ. જોષતા] ધારિયું કે છરા જેવું એજાર (ર) દાતરડું
કાયદાન ન॰ (કા.) જીએ વિનાઇન [(૨) એક રમકડું કોયલ (ક) સ્રી॰ [સં. જોષ્ઠિ, પ્રા. જોō] એક પક્ષી, કૈાકિલા કાયલી (ક) સ્ત્રી૦ ગળાના એક રોગ (૨) બળવું; બળતરા થવી તે. [પેટમાં કોયલી પડવી = અત્યંત ભૂખ લાગવી] કાયલા (ક) પું॰ [વે. જોĪ] કાલસેા (૨) ઠારેલા કાલસે (૩)
અંગારા [કાયલા પાડવા= લાકડાંના માળવાના કે ઠારેલા કોલસા તૈયાર કરવા, કાયલા કરવા, થા= ખાળીને કે બળીને કોયલા જેવું કરવું કે થવું,]
કાર સ્ત્રી॰ [સર૦ મ., હિં.] વસ્તુનો છેડો; કિનાર (૨) ત્યાં મૂકવાની ભાત કે પટ્ટી (૩) બાજી (૪) બાજુ પરના કકડો; થોડોક ભાગ(૫) શ્રી॰[.] લશ્કરની પલટણ; સેના. [ચાઢવી, મકવી, લગાડવી = કપડાને કિનારે કાર સાંધવી. –ભરવી = કિનારી પર ભરતકામ કરવું. –મરઢવી = પક્ષ બદલવા. કારે બેસવું = સ્ત્રીએ વેગળું બેસવું; અટકાવ આવવે] [ઉદા॰ ‘જેકાર’ કાર સ્ત્રી॰ [‘કુંવર’ ઉપરથી] સ્ત્રીઓનાં નામને છેડે મુકાતા શબ્દ છે. કારક ન॰ [સં.] ફૂલની કળી કારનું વિ॰ [મ. hોલા] નિર્લજ્જ; નફટ (ર) નિષ્ઠુર કારટ (ક) સ્ત્રી॰ [ä. નોટ] અદાલત. [—ઊઠવી = અદાલત બરખાસ્ત થવી; દિવસનું તેનું કામ પૂરું થવું. કારટે જવું, ચઢવું = (ખાનગી ન પતતાં) મામલેા અદાલતમાં દાખલ થવા કે કરવા.] કારઢાદાવ પું॰ છેકરાંની એક રમત
૨૦૯
કારડી સ્ત્રી॰ + જીએ કાદરી
કારડી-કારડી સ્ત્રી॰ (સુ.) લગ્ન બાદ દંપતી કે દિયરભાભા એકબીજાને કારડા મારે છે એ ચાલ કે રમતને વિધે કારડું વિ॰ [જુ કોરું] ભીનાશ વિનાનું (૨) ગાંગડું કારડા પું॰ [મ. જોરહા] ગંથેલા ચામકા; સાટા (૨) [લા.] દાર; સત્તા; (૩) ત્રાસ; જુલમ; સખ્તાઈ (૪) [સં. બૂટ ?] ઝટ ન ઊકલી શકે એવે પ્રશ્ન
હાડજ્વર
કારણ સ્ત્રી[‘કાર’ ઉપરથી] બાજુ (૨) વસ્તુના છેડા પરના ભાગ; કાના કે સીમા (૩)[3] ધૂળનું વાવાઝાડું; આંધી કારણિયા પું॰ [‘કારવું' ઉપરથી] કારીને કરેલી ખાભણ – ખાંચા (૨) કારવાનું કામ કરનાર (3) શરીર કોરી ખાય એવે તાવ; [ રીત – કારીગરી કારણી સ્ત્રી• [‘કારવું’ ઉપરથી] કારવાનું એજાર (૨) કારવાની કેરમ ન॰ [Ë.] સભા —– સમિતિનું કામ શરૂ કરવા કે ચલાવવા માટે જરૂરી આંકેલી કાનૂની સંખ્યા. [−ખૂટવું=કારમ પૂરતી હાજરી ન હોવી. થવું=સભાને માટેની જરૂરી સંખ્યા હાજર થવી. —તૂટવું = સભામાં (વચ્ચે) કેરમ સંખ્યા જેટલી હાજરી ન રહેવી.]
|
કારમું ન॰ [‘કારણ’-કારવાથી પડેલું ] દાળના ભૂકા – ચા કારમેર અ॰ (કા.) લગોલગ કાર ઉપર; તદ્ન કારે
|
કેરંકુ વિ॰ [કાર+વાંકું] એક બાજુએથી વાંકું – ઢળતું કારવાણ વિ॰ [‘કોરું' ઉપરથી] ભીનાશ વિનાનું (કા.) કારવું સક્રિ॰ [ત્રા.. જોરળ = કાતરવું તે; પ્રા. જોરિષ્ઠમ – કારી ખાધેલું; કાતરેલું] વીંધવું; કાણું પાડવું(૨) અંદરથી કાતરવું; આછું

Page #255

કેરણી]
૨૧૦
*
[કવાડ
દવું; કેરેથી જરા જરા તેડવું
કરાવવું કે કરી આપવા કહેવું. -નોંધ = કૅલની માગણી ફોનકરસી સ્ત્રી કિરવું] કરવાનું ઓજાર
વાળાએ તેના ક્રમમાં નોંધવી.]. કેરિંગ પુત્ર +, ૦ની સ્ત્રી + જુએ કુરંગ, ૦ણી
કેલ (ક) [.] વચન; કબૂલાત; ખાતરી. [-આપ = કેરા પું. એક પક્ષી
વચન આપવું (હાથમાં હાથ મુકીને) (–તે , –પાળ, કેરાટ-રી) પુંએક જાતને સાપ
-લે.)] ૦કરાર ૦ કેલ અને કરાર; પાળવાનું વચન આપ્યું કરાયું–ણ,–ણું) વિ. સૂકું; કરું [અ બાજુએ; કેરે | હોય એવું કબૂલાતપત્ર (૨) સંધિપત્ર; તહનામું કરાણુ સ્ત્રી, જુઓ કરણ ૧, ૨ (૨) વિ૦ જુઓ કેરાડું. -શે | કેલ (કૅ) પં. બંદરમાં આવતાં જતાં વહાણની જકાતખાતાની કેરારી પુત્ર જુઓ કેરાટી
નોંધ (૨) સ્ત્રી હેડી કરાવું સક્રિટ “કેરવું’નું કર્માણ. –વવું સક્રે. તેનું પ્રેરક | કેલ પુ[જુઓ કેલ] ચુનાની મેળવણીનો ગર (૨) [જુઓ કિરાખવું(૦) અક્રિ. (કા.) [કેર + આંખવું ?] કટાક્ષથી જોવું; | કેલુ] શેરડીને રસ કાઢવાને સંગે (૪) [જુઓ કેલું] શિયાળ મર્મભરી ત્રાંસી નજર કરવી
(૫) ન૦ રમકડું કિરિયા કું. [{.] (સં.) પૂર્વ એશિયાનો એક દેશ
કેલગેસ ૦ [.] જુઓ ગેસ (૨) કેરી સ્ત્રી[‘કુંવરી” પરથી? સર૦ કેરી આશરે 3 રૂપિયાની કેલટા(—તા)ર પું[૪] ખનીજ કોલસાનો ; ડામર કિંમતનું એક કચ્છી રૂપાનાણું
કેલન ન. [૪.] (:) આવું વિરામચિહ્ન કેરું વિ૦ [સર૦ હિં, મ. જો] ભીનું નહિ એવું; સૂકું (૨) કેલન-વોટર ન. [૪] એક પ્રવાહી દવા લુડું (૩) વાપર્યા વિનાનું તદ્દન નવું (કાપડ) (૪) લખ્યા વિનાનું | કલમ ૫૦,સ્ત્રી [સં. મ] ડાંગરની એક જાત (પતું, કાગળ ઈત્યાદિ) (૫) રાંધેલું નહિ એવું (સીધું; અનાજ). | કોલમ ન૦ [$.] વર્તમાનપત્ર, ગ્રંથ ઈત્યાદિના પાનાના લખાણની [-કરવું = પાણી કે ભેજ સુકાઈ જાય તેમ કરવું. –કાવું = | ઊભી ઓળ; કટાર (૨) વિભાગ; ખાનું; કોઠો (ચોમાસામાં) ઉઘાડ નીકળ.–નીકળવું =વરસાદ બંધ પડવો. | કોલર ડું [૬] કપડાને ગળા માટેના સીવણનો ભાગ. [–મુક -પઢવું =કેરું થવું (૨) વરસાદ બંધ પડવો (૩) અનાવૃષ્ટિ થવી. = કૅલરને ભાગ (અલગ તૈયાર કરેલો) કપડાને જોડો - -ભીનું કરવું =(પેશાબ વગેરેથી) ભીનું થતાં લગડું કે સ્થળ સીવવો.] (૨) (અંગ્રેજી લેબાસમાં) ગળે પહેરાતી કાંઠલા જેવી બદલીને બાળકને સુવાડવું. -માટલું વાપર્યા વિનાનું નવું એક બનાવટ માટલું. –લુગડું= ધોયા – વાપર્યા વિનાનું તદ્દન નવું કપડું. કોરે | કેલવાવું અક્રિટ કોચવાવું; શરમાવું; બનવું [હીચવું કાગળ કે પાને મતું = લખાણ થયા વિના નીચે સહી કરી કેલવું સ૦િ [સર૦ મ. જો] (સુ.) (મેઈડંડાની રમતમાં) સંમતિ આપી દેવી; “કાર્ટ બ્લેન્શ'. કેરે લુગડે = કલંક લાગ્યા કેલસે (ક) [ફે. લોરસ્ટ, મ. કોટણા, રું. જો] એક જાતનું વિના કે હાનિ થયા વિના. કેરે ચેક = રકમ ભર્યા વિનાને બળતણ. [ કલસા પાઠવા=બાળવાના કેલસા તૈયાર કરવા.] (ગમે તે ભરી શકાય એ) ચેક; ‘બ્લેન્ક ચેક']. ૦કટ વેવ તદ્દન | -સી (કૅ) સ્ત્રી કેલસાનો ભૂકે (ખાસ કરીને બળેલા ખનિજ કેરું. ૦કડકહતું વિ૦ તદ્દન નવું (વસ્ત્ર). ૦ધાઢ(-૨) વિ૦ | કેલસાને) તદન કેરું. ૦રું વિ૦ તન કેરું –ભૂખું (૨) તદ્દન નવું; વાપર્યા કેલા પુત્ર જુઓ કુલાબો કે ઉકેલ્યા વિનાનું. [
કમરે કકઠધજ =ધનમાલ વિનાને; [ કલાહલ ! [સં.] શેરબકેર; ઘાંઘાટ.—લી વિ૦ કલાહલવાળું સંબંધ વિનાને; દાંડ]
કેલિઝિયમ ન [૬] (સં.) પ્રાચીન રેમને અગડ કેરેકે ન તદ્દન કરું
કેલી (કૅ) સ્ત્રી. [જુઓ કેલું વે] ગાય કોન્ટાઈન નવ જુઓ કવોરેંન્ટીન [ કરનાર અધિકારી કે લુલુ') ન૦ [ઢે. કોદુમ] શેરડી પીલવાનો સંચા કોરેનર . [$.] અપમૃત્યુથી મરેલાના શબ પર અદાલતી તપાસ કેલું (લું) ન૦ [રે. કુદુમ, જોરહુબ] શિયાળ કેર્ટ (કં) સ્ત્રી. [૬] ન્યાયમંદિર; ઈન્સાફની અદાલત; કેરટ. | કેલું (કૅ) વિ. [સં. શાપેહ, પ્રા. વિશ] ઘઉંવર્ણ ગોરું. - [–ઊઠવી,-બેસવી,કેટે ચડવું = હતુઓ “કેરમાં.] કેટ-ફી | ૫૦ કેલા રંગને આદમી [–જિયન યું. તેનો વિદ્યાર્થી
સ્ત્રી કેર્ટના કેસના ખર્ચની સરકારને ભરવી પડતી રકમ-- | કોલેજ સ્ત્રી [.] મહાવિદ્યાલય; ઉચ્ચ શિક્ષણ માટેનું વિદ્યાલય. • ૫ ખર્ચ. બીજી સ્ત્રી કોર્ટમાં કેસ લડવા કરવા છે કે તેમાં | કેલેરા (કં) પં. [૬] ઝાડા અને ઊલટીનો એક ચેપી રોગ; રસ ચા કુશળતા. ૦માર્શલ સ્ત્રી [$.] સૈનિકે માટેની -લશ્કરી | કેગળિયું
અદાલત. (-કરવું =તેમાં કેસ કરવો - કામ ચલાવવું). કાલે (કૅ) j૦ ખૂણે; કણ (૨) જુઓ “કેલું’ માં કર્ડન ન. [૪] જુઓ ચક્રવ્યુહ [શણગાર-કામ (શિલ્પ) | કેવઠામણ (કે') સ્ત્રી [કવડાવવું] કેવડાવેલી વસ્તુ; સડે કર્નિસ સ્ત્રી [૬.] એરડાની છત નીચે, ભીંતની ઉપલી કેરે કરાતું | કેવા–રા)વવું (કૅ') સક્રિ. “કેહવું’નું પ્રેરક [તે લાકડું કોર્પોરેશન ન [$.] મેટું મંડળ (૨) મેટા શહેરની સુધરાઈ કેવા (કૅ)પું [કુ + આડું] જેના આધારે કેસનું પૈડું રહે છે કર્મયું[૬.] અભ્યાસક્રમ; ભણવાને પાઠયક્રમ
કેવા (કૅ) વિ૦ [‘કુહાડો' પરથી?] કુહાડીની ધાર જેવી (જીભ, કોલ ૫૦ [$.] ફેન પર બોલાવવું તે (૨) ફોનથી વાત (પ્રાયઃ વાણી) (૩) કેદાળ; જાડી બુદ્ધિનું – ઝટ મારફાડ કરી બેસે એવું બહારગામના જોડે). [–કર = બહારગામ નથી વાત કરવી. નહાવ-ભાગ =તેમ કરવાને કેનવાળા પાસે જોડાણ | કેવાડી (કૈ”) સ્ત્રી, -- S૦ જુઓ કુહાડી,-ડો

Page #256

કાવાવું]
કોસંબી સ્ત્રી॰ [તં. હોરાત્ર, પ્રા. ચોસંવ] એક વનસ્પતિ(ર)એક ઝાડ, જેના બીજને કાખરી કહે છે (૩)[F.ૌરાાંની, પ્રા.] એક પ્રાચીન નગરી (વત્સ દેશની રાજધાની) (૪) એક અટક સિયા સ્ત્રી॰ [સં. ઢોરા; પ્રા. ઢોસા] વેશ્યા કાસિયા પું॰ જુએ કાશિયા
|
|
|
સીસું ન૦ [સં. પિશીર્થં; પ્રા. વિલીય] કાટમાંથી બંદૂક, તીર ઇ॰મારવાનું બાકું; કાકીશું (૨) કેટનું શેાભાનું નાનકડું શિખર કસું ન [સં. ñરા ઉપરથી]બાજરી, જુવાર ઇત્યાદિના ગાંઠામાંથી ફૂટેલા ફણગા (૨) ખાણના ખેડો (૩) વિ॰ [સં. જોા પરથી] કાકરવરણું; હૂંફાળું
કાવાવું (કા') અક્રિ॰ સડવું (‘કાહવું'નું કર્માણ) કોવિદ વિ॰ [સં.]જાણકાર; પ્રવીણ (૨) વિદ્વાન; પંડિત. તા સ્ત્રી૦ કાવિહાર પું; ન॰ [ä.] એક વૃક્ષ [નરાજ (ર) હળપૂણી કોશ (કૅશ,) સ્રી॰ [સં. ñરી† ઉપરથી] ખેડવાનું એક એજાર; કાશ(-) પું॰ [i.]કેાઈ પણ વસ્તુ સંધરવા – સાચવવાનું પાત્ર; ખાનું, આવરણ અથવા ઘર(૨) ભંડાર; ખાના (૩) શબ્દકોશ (૪) મ્યાન (૫) કૂવામાંથી પાણી કાઢવાનું ચામડાનું પાત્ર; કાસ (૬) જીવતા પ્રાણીના શરીરના અણુ જેવા મૂળ ધટક, જેની પેશી માંસ ઇ૦ અને છે (૭) વીજળીની બૅટરીના એકમ (૫. વિ.). ૦કાર પું॰ શબ્દકોશ બનાવનાર આદમી. કેંદ્ર ન॰ શરીરના કોશનું કેન્દ્ર; ‘ન્યુકિલયસ ’. ॰મંત્રી પું॰ ખજાનાના મંત્રી; ખજાનચી. ૦૨સ પું॰ શરીરના કોશના કેન્દ્રને ફરતા રસ; ‘સાટાપ્લાઝમ'. વિજ્ઞાન ન૦ શરીરના કોશ વિષેની વિદ્યા; ‘સાઇટોલૉજી. –શા(—ષા)ધ્યક્ષ પું॰ [+અધ્યક્ષ] કોષને અધ્યક્ષ – ખજાનચી; ભંડારી.-શિ(સિ)યા પું॰ કાસ ચલાવનાર –હાંકનાર કે તે વડે પાણી કાઢનાર; કુવેતી.—શિયા વિ॰ પું૦ કાસની જેમ પાણીમાં તદ્દન ઊભેા મારેલા(ભૂસકા) (૨)જેમાં કોરા ચાલતા હાય એવા (વે) [-રિયું વિ॰ જુએ કાશીરિયું કાશ(—શી,–સ)ર સ્રી॰ કસર; કરકસર (ર)(કા.)શારીરિક પીડા. કાશ- ૦રસ,વિજ્ઞાન, શા(-ષા)ધ્યક્ષતિ. જુએ કાશ’[સં.]માં કેશિયાળા(ક)પું॰ કોશ ખરાબર બેસાડવા માટે હળના લાકડામાં વપરાતી ફાચર
કોસ્ટિક, સેઢા પું॰ [Ě.] એક જલદ ક્ષાર (સાબુ બનાવવામાં વપરાતા). ૦પેટશ(સ) પું॰ એક જલદ રસાયણ (કાચ, સાબુ માટે વપરાય છે) [॰ ભેદોથી પર કોસ્મોપોલિટન વિ॰ []વિશ્વકુટુંબભાવવાળું; જાતિ, વર્ણ, રાષ્ટ્ર કાહ પું॰ [hl.] પહાડ; પર્વત
કાહ [ક] પું॰ [જુએ કેાહવું] કાહવું તે; સડા (૨) ચામડીને એક રાગ. [– ઊઢવા – શરીરે કાહના ચેપ ફેલાવા; શરીર પર જ્યાં ત્યાં કાહ થવે.]૦(– વા)ણુ ન૦, વાટ, વારા પું॰ સડો કાહપણુ ન॰ [સં. ોષ(07); પ્રા. હૈંળ, દ્દોષ પરથી] ચીડિયાપડ્યું; ખણખાદ [છે તે (કા.) કાહર ન॰ () [સં. હર] કાળી જમીનમાં પાણી ભરાઈ ખાડો પડે કાહરું ન॰ [સર॰ હિં. હર1, જોĪ] ધુમ્મસ કાહલ પું॰ [i.] એક જાતના દારૂ, શરાબ
કેહલું ન॰ [સં. ો ? ] એક વાદ્ય કાહવ(–વા)ણ, કાહવાટ(–રા) (કો) જુએ ‘કાહ’માં કેહવું (ક) અક્રિ॰ [સં. પ્, પ્રા. હૈં; નોTM]સડવું (૨) કાહ થવેા. [કાવાવું અક્રિ॰ (ભાવે); કાવઢાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક)] કાહાસા ન॰ એક પક્ષી
કેશિયા પું॰ એક પંખી (૨) જીએ ‘કાશ’ [સં.] માં કેશિશ સ્ત્રી॰ [7.] પ્રયત્ન કાશી—સ)ર સ્રી॰ કાશર; કસર.—રિયું વિ॰ +કરકસરિયું (૨) કોશેટો પું॰ [સં. જોરા] રેશમના કીડાનું ઘર – કાકડું. “ટાઉછેર
[ કંસ
|
|
પું૦ રેશમ માટે કોશેટા ઉછેરવાનું કામ કે ધંધા; ‘સેરિકલ્ચર' કોષ, ૦કાર, ॰મંત્રી, ૦રસ, વિજ્ઞાન, ત્વષાગાર, -ષાધ્યક્ષ જુએ ‘કાશ’ [ä.] માં
કોષ્ટક (કો) ન॰ [હિં.; મેં.;સં. શ્નોઇ પરથી ! ]આડી અને ઊભી સમાંતર લીટીઓ દોરવાથી ચેાખણી આકૃતિ પડે તે; કાઠા (૨)તાલ, માપ, નાણાં વગેરેના હિસાબે સહેલાઈથી કરી શકાય એ માટે તૈયાર કરેલા એમના પરિમાણના કાઠા
કાષ્ઠ પું॰ [É.] પેટ; કાઠા (ર) પેટના નીચલા ભાગ; મળાશય (૩) કાઠાર. —ષાગાર પુ॰ [+ઞાવર] કાઠાર (ધાનના) કાસ પું॰ [સં. ઋોરા; પ્રા.] ગાઉ અથવા દાઢ માઈલનું અંતર. વા અ॰ ગાઉ જેટલે
કોસ પું॰ [સં. નોરા; મા.] કૂવામાંથી પાણી કાઢવાના ચામડાના કોથળેા. [—કાઢવા = જુએ કેાસ તાણવા. ચાલવા =કાસ વડે પાણી ખેંચવાનું શરૂ થયું. જોઢવા = કૂવામાંથી પાણી ખેંચવા અળદ જોડીને કામ શરૂ કરવું. -ખેંચવા, તાણવા = કાસ વડે પાણી કાઢવું] કૂવા પું॰ કેસ ચલાવવા ોગ કાસણ સ્ત્રી॰ [સં. ઢોરા ઉપરથી ? ] ક્ખ
કાસમ પું॰ [સં. ન્નુમ્મ] કોસંબીનું ફૂલ (?) (૨) એક વૃક્ષ કોસર સ્ત્રી॰ જુએ કારાર; કાશીર. –રિયું વિ॰ જીએ શરિયું કાસણું ન॰, —લી સ્ત્રી॰ [સં. ãÎ ઉપરથી] હળપૂણી કાસવું સક્રિ॰ + શાપવું; ડામવું
૨૧૧

કોહિનૂર પું[ા.]તેજના પર્વત(૨)(સં.)એક ઘણા તેજસ્વી હીરા હિસ્તાન ન॰ [[.] પહાડી પ્રદેશ.-ની વિ॰ પહાડી (૨) સ્ત્રી૦ [1.] એક પૈશાચી ભાષા [કરે એવું; ચીકણું કાહેલું વિ॰ સડેલું (૨) જેને કાહ થયા હોય એવું (૩) કાહપણ કાદું વિ॰ સડેલું (૨) કાહપણભર્યું . પૂર્યું વિ॰ કહેલું ને કૂચા જેવું. -હ્યાખાલું વિ॰ ચીડિયું (૨) ચીકણું; કચાટિયું. —ઘાવેઢા પુંખ॰૧૦ કાહપણભર્યું વર્તન [ન॰ દરિયું કાળ પું॰ [સં., પ્રા. જોō] મેાટા જાડો દર. વાઈ સ્રી, ળિયું કાળણ સ્ત્રી॰ જુએ ‘કાળી’ વિમાં [સક્રિ॰ (પ્રેરક)] કોળવું(ક)અક્રિ॰ ખીલવું, ફૂલવું; પાંગરવું(ર)કેલાવું, કાળાવવું કોળાવું (કૉ)અક્રિ[‘કાળવું'નું ભાવે]હર્ષ કે અભિમાનથી ફુલાવું કાળિયું (ક) વિ[સં. વ ઉપરથી] ઊંડળમાં માય એટલું; થાડુંક (૨)ન॰ તેટલી ઢગલી કે કલ્લા કાળિયું ન॰ જુએ ‘કાળ’ માં
કાળિયા(કૉ) પું॰[સં. વ] મોમાં એક વાર લેવાય એટલે ખારાક – ગ્રાસ. [—કરી જવું =હડપ કરીને ખાઈ જવું; ગટાપ કરી જવું] | કોળી (ક) સ્રી॰ જીએ કોળિયું
કોળી વિ॰ [સં. જોરુ ઉપરથી] ઠાકરડાની જાતનું (૨)પું॰ ઠાકરડા (૩) [સર॰ ફે. જોહિમ] [લા.] કાળા અથવા દયાહીન આદમી.
|
|
|
[કાળી.
www.jainellbrary.org

Page #257

કેળી]
૨૧૨
[ક્રમાનુસાર
-ળણ સ્ત્રી કેળીની સ્ત્રી(૨)[લા.]કાળી અથવા દયાહીન સ્ત્રી. | કૌશિક પં. [] (સં.) વિશ્વામિત્ર (૨) ઈંદ્ર ૦નાળી વિ કોળી અને એના જેવું અનાર્ય-શદ્ર જાતિનું(માણસ) | કૌશિકી, વૃત્તિ સ્ત્રી [સં.] નાટકની લખાવટની (કૌશિકી, આરકાળી (કે') સ્ત્રી [સં. ઘણી; પ્રા. શોધી] કળાનો વેલો ! ભટી,સાવતી અને ભારતી) ચારમાંની એક શૈલી, જેમાં ગાર, કેળ૮ નવ (કા.) બરિયું (અંગરખાનું)
કુષ્માંડ કરુણ અને હાસ્ય ત્રણે રસની જમાવટ હોય છે કેળું (કે) ન[જુઓ કોળી સ્ત્રી ] શાક તરીકે વપરાતું એક ફળ; કસર ૫૦ [..] (સં.) સ્વર્ગને એક કુંડ કે હેજ કોળકેળ(–) લઈને = ખૂબ ખડખડાટ (હસવું)
કૈસ્તુભ પં. [સં.] એક જાતને મણિ; સમુદ્રમંથનથી નીકળેલાં કિંકણ પૃ[] સં.)સહ્યાદ્રિ પર્વતની પશ્ચિમે આવેલો એક પ્રદેશ. ચૌદ રત્નોમાંનું એક
૦૫દી સ્ત્રી કેકણને(કિનારાનો પટ્ટી જેવા)મુલક. ૦સ્થ વિ. કતિય [] (સં.) કુંતીપુત્ર; અર્જુન કંકણ પ્રદેશમાં રહેનારું (૨) મહારાષ્ટ્ર બ્રાહ્મણની એક જાતિનું કેસ . [. સ] કંસ; લખાણમાં વપરાતું (૩) ૫. તે જાતિને માણસ. –ણી વિ. કણનું (૨) સ્ત્રી,
() [], {} આવું એક ચિહ્ન કંકણની ભાષા --એક બેલી કોંગ્રેસ સ્ટ્રીટ [.] મેળાવડે; સભા (૨) (સં.) અખિલ ભારતીય કામ અ૦ + જુઓ કેમ ? (૫) રાષ્ટ્રીય મહાસભા. ૦મેન ૫૦ જુઓ કૅન્ટેસી. હાઉસ નવ કથહું અ [ff] + કયાંય પણ (પ.) [એવા ભાવને ઉગાર કોંગ્રેસનું દફતર કે કાર્યાલય - કોંગ્રેસ ભવન. -સી વિ. કેંગ્રેસનું કથા ખૂબ! શ૦.૦ [fહ.] રંગ છે!” “કેવું મજેદાર’, ‘શાબાશ' કે તેને લગતું (૨) j૦ મહાસભાવાદી
કથાડી સ્ત્રી, કયાડા રંગની ઘોડીની એક જાત. –હું વિ૦ ઘેરા કોટ (કૅ૦) સ્ત્રી (કા.સં. સ્કંધ=માંધ 3] ખંધ (આખલા કે ઊંટની) રાતા કથ્થાઈ રંગનું. – પં. એ જાતને જોડે કંટાઈ(કૅ૦) સ્ત્રી [ કેટ” ઉપરથી] મગરૂરી
ક્યામત સ્ત્રી [.. બિયામત] મરણ બાદ ખુદા આગળ ઊભા કંટિયું (કૅ૦) વિ. ઠંડું. વાપણું ન૦
થઈને જવાબ આપવાનો દિવસ; ઈશ્વર આગળને ઈન્સાફનો કોટી (કૅ૦) સ્ત્રી તરવારને મ્યાન સાથે બાંધી રાખવાની દેરી | દિવસ [ભરાઈ રહે એવું પાળ બાંધેલું ખેતર (ડાંગર વગેરેનું) અથવા સાંકળી
[ યુક્તિ લાગવી.]. કારડી સ્ત્રી[જુએ કથારી]નાને કારડો-પું. જેમાં પાણી કાટું (કૅ૦) નવ કેપ્યું; પેતરે. [-બેસવું =તરે સફળ થ; ક્યારી સ્ત્રી ['કથા' પરથી] નાનો કયારે (૨) પાણી પાવું પડે કેટે (કૅ૦) પં. [. ટ] ફણગો
તેવી જમીન (૩) પાણી ભરાઈ રહે એવી જમીન (૪) ખેડાણ ક(૦૧)ચ સ્ત્રી, જુઓ કવચ [રૂપવાન કરવાની) , જમીન. - j૦ [. વાર, પ્ર. માર] કયારડો (૨) ઝાડ, કચુમાર પં. [.? સર૦ fહં.] ચેસઠમાંની એક કળા (કુરૂપને છોડ વગેરેની આજુબાજુ પાણી ભરવા માટે કરેલો ખાડે કૅટિલ્ય [i.](સં.) કુટિલ રાજનીતિજ્ઞ ચાણ(૨)ન- કુટિલતા | કયારે (કથા') અ [41. વિવાર૩] કયે વખતે? ૦૩ અ૨ કઈક કૌટુંબિક વિ[સં.]કુટુંબનું; કુટુંબને લગતું(૨) પુંકુટુંબનો માણસ | વખતે. ૦૧ અ૨ ગમે ત્યારે; કદી પણ કતક ન૦ + વજુઓ કૌતુક
ક્યાસ પું. [મ, વાસ] અટક; ધારણા (૨) કિંમતની આંકણી; કૌતુક ન. સિં.] કુતૂહલ (૨) કુતૂહલ જાગ્રત કરે એવું ગમે તે(૩) અંદાજ. [–કર –કા ,-બાંધો ] નવાઈ; અજાયબી (૪) ટીખળ. પ્રિય વિ. કેતુકના શોખવાળું. | ક્યાં અ૦ કઈ જગાએ ?. ૦૩ અ૦ કોક જગાએ. કાર
પ્રેમ પંકૈતુક વિષેનો પ્રેમ. -કાચાર પં. [ + આચાર] (જાને) “કાં’ એમ પૂછવું તે (કા.). ૦થી ૮૦ કઈ જગાવિવાહધેિનો એક ભાગ, જે દરમિયાન કેટલીક રમતો તેમ જ એથી?. નું વિ૦ કઈ જગાનું . ૦૨ અ૨ કેઈ પણ જગાએ મીંઢળ બાંધવાનું વગેરે કરાય છે
કથરેટર ૫૦ [$.](સંગ્રહાલય, પુસ્તકાલય ઈનો) વ્યવસ્થાપક કૌતૂહલ ન૦ [i] કુતૂહલ; કેતુક; તેજારી
કે સંચાલક જેવા એક અધિકારી કૌપીન ન૦ [ā] લંગોટી; કેપીન
કયુસેક પં. [{.] પાણી વહે તેનું કદ માપવાનો (સીચાઈ ઈ. કૌભાંઠન [જુઓ કુભાંડ] કાવતરું; તરકટ
માટે) એકમ (દર સેકંડે એક ઘનફટ જાય, એ આધારે રચેલો) કમાર -ર્ચન[i] કુમારપણું. ૦ત્રત ન કુમાર દશામાં કરવાનું કથ અ [હિં. વચૌ] + કહીં; કહું વ્રત (૨) કુંવારા રહેવાનું વ્રત
ક્રતુ પું. [.] યજ્ઞ કૌમુદી સ્ત્રી [i] ચાંદની (૨) વ્યાકરણનો એક સંસ્કૃત ગ્રંથ | ક્રમ ૫૦ [સં.] એક પછી એક આવે એવી વસ્તુસંકલના (૨) શ્રેણી; કરવ પં. [.] કુરુ વંશજ (૨) (સં.) ધૃતરાષ્ટ્રના પુત્ર
હારમાળા (૩) ડગલું; પગલું (૪) ધારો; રિવાજ (૫) આક્રમણ; કલ વિ. [સં.]તાંત્રિક મતનું; વામમાગ; શાક્ત. ૦મત ૫૦૦ | હુમલો (૬) સંગીતમાં એક અલંકાર. ૦ણ નવ ડગલું (૨)
તે મત. ૦માર્ગ પૃ. તે માર્ગ [(૨).એનો ખજુરીવાળો ફાફડા જવું તે (૩) આગળ વધવું તે (૪) ઉલ્લંઘન કરવું તે. ૦બદ્ધ કવચ સ્ત્રી; ન [સર૦ હિં. વ4; જુઓ કવચ] એક વનસ્પતિ વિ૦ નિયત ક્રમવાળું. ૦બંધન ન કમનું બંધન; ક્રમબદ્ધતા. કૌવત [મ. કુશ્વત] તાકાત
૦મંગ ૫૦ કમ - નિયમનો ભંગ. ત્યાદી સ્ત્રી આગળ પાછકે પં. [સં. ; Éિ. સૌવા) કાગડો
ળને ક્રમ બતાવતી યાદી; ‘ગ્રેડેશન લિસ્ટ’. ૦વાર અ૦ હારબંધ; કૌશલાન્ય) ન૦ [i] કુશલપણું; પ્રવીણતા
અનુક્રમ પ્રમાણે. શઃ અ નિયત ક્રમ પ્રમાણે; એક પછી એક કેશ(–સોલ્યા સ્ત્રી [સં.)(સં.) રામચંદ્રની માતા
(૨) ક્રમે ક્રમે હપતેથી. માગત વિ૦ [+આગત] વંશપરંપરા કૌશાંબી સ્ત્રી [i] (સં.) કેસુંબી નગરી
પ્રમાણે ઊતરી આવેલું અથવા મળેલું. –માનુસાર અ૦ [+

Page #258

ક્રમાંક]
૨૧૩
[કલાન્તિ
અનુસાર] ક્રમવાર. -માંક પં. [+અંક] અનુક્રમ પ્રમાણે | કીઠાસ્ત્રી (સં.) ખેલ; રમતગમત. તાલ - દાદરા તાલ. ભૂમિ નંબર. –મિક વિ. [.] એક પછી એક - ક્રમ પ્રમાણે આવે | (–મી) સ્ત્રી, ડાંગણ ન ક્રીડા કરવાનું ક્ષેત્ર -સ્થળ; રમત
એવું (૨) વંશપરંપરાગત.-મિકતા સ્ત્રી ક્રમિક કે ક્રમમાં હેવું તે ગમતની જગ કે મેદાન. શૈલ પુ. બાગમાં કરાતો બનાવટી કય પું[સં.] ખરીદવું તે; ખરીદી. શક્તિ સ્ત્રી ખરીદશક્તિ (પર્વત જેવ) ટેકરે [માં એક પ્રકાર – સ્મૃતિ મુજબ) કંદન ન૦ [i] રડવું તે; રુદન
ક્રીત વિ. સં.] ખરીદેલું (૨) j૦ કીત પુત્ર (બાર પ્રકારના પુત્રક્રાઈસ્ટ ૫૦ [૬] (સં.) ઈશુ ખ્રિસ્ત
ક્રીમ સ્ત્રી [$.] મલાઈ (૨) માં પર લગાવાતો એક સુગંધી પદાર્થ ક્રાઉન વિ૦ [.](છાપવાના) કાગળના એક માપનું (૨) પુંએક કુધિત, કૃદ્ધ વિ. [સં.] ક્રોધે ભરાયેલું અંગ્રેજી નાણું –રા શિલિંગ
કસે સ્ત્રી [.] ક્રેસ ખાતરનું ધર્મયુદ્ધ (૨) ધર્મયુદ્ધ; જેહાદ. ૦૨ ક્રાંત વિ[.]અતીત; વીતેલું (૨) આક્રાંત. ૦દશ, ૦૬ષ્ટા વિ૦ | પૃ. કુસેડમાં લડનાર યોદ્ધો [(યંત્રમાં બાળવામાં આવે છે)
અતીત, અનાગત તથા સૂક્ષ્મ પદાર્થ જોઈ શકનારું (૨) વસ્તુનું ૬૮, ૭ઈલ ન[.] કાચું - કુદરતી સ્થિતિનું ખનિજ તેલ રહસ્ય જોઈ શકનારું (૩) સર્વસ. દર્શન ન૦, ૦૬ષ્ટિ સ્ત્રી.. | દૂર વિ[વં] નિર્દય. છતા સ્ત્રી, ૦૫ણું ન૦ કાંતિ સ્ત્રી [i] એક સ્થાનેથી બીજે સ્થાને જવું તે; ગતિ (૨) | સ . [.] જુઓ ક્રેસ. –સાહણ ન [+આરહણ] (ધરમૂળથી ફેરફાર; પરિવર્તન; ઊથલપાથલ; “
રે ડ્યૂશન.” ૦કર, | કૅસ પર ચડવું તે; “સિફિક્ષન’. –સિફિકસ પૃ. [] ક્રેસ કારક,૦કારી વિ. કાંતિ -પરિવર્તન કરનારું. કેણ ૫૦ ક્રાંતિ | પરની ક્રાઈસ્ટની મૂર્તિ.
[લેવાતું ભાડું; “કેનેજ' કે ગતિ જે કેણથી થાય તે; ક્રિટિકલ એન્ગલ' (૫. વિ.). બિંદુ | કેન પું. [$.] જુઓ ઊંટડે યંત્ર. ભાડું ન૦ તેના પર અંગે ન જે બિંદુએ પદાર્થમાં ફેરફાર થાય તે; “ક્રિટિકલ Vઈન્ટ’ (૫. | ક્રોકરી સ્ત્રી, હિં] ચિનાઈ માટીનાં (પ્યાલા રકાબી ઈ૦) વાસણે વિ.) ૦વાદ સમાજમાં ફેરફાર ક્રાંતિથી થ ધટે કે થઈ શકે, | કઠપત્ર ન [4] પૂર્તિ; વધારે (ગ્રંથ કે વર્તમાનપત્રો) એવું માનતે વાદ. ૦વાદી વિ. ક્રાંતિવાદને લગતું કે તેમાં માનતું. | કોઢ વસા અ૦ + લક્ષ વસા; જરૂર વૃત્ત નવ સૂર્યની ગતિથી જે ગોળાકાર રેખા ખગોળમાં થતી | કોઇ પું. [ā] ગુ . (–આવ, ચહવે, થ.)[-કર = કલ્પાય છે તેનું સૂર્યમાર્ગ [ક્રિકેટ રમી જાણનાર; ક્રિકેટનો ખેલાડી ગુસ્સે થવું. મારે = ગુસ્સાને દબાવવો. ક્રોધમાં આવવું, ક્રિકેટ સ્ત્રી [.] એક અંગ્રેજી રમત; બલબેટની રમત. ૦૨ ૫૦ આવી જવું = ગુસ્સે થઈ જવું. ક્રોધે ભરાવું = ગુસ્સે થવું. ૦૬ ક્રિયમાણ વિ. [ā] કરાતું; થતું બનતું (૨) નવ ક્રિયાકર્મ; ધર્મ અશ્ચિ૦ ગુસ્સે થવું. -ધા સ્ત્રી આયતા કૃતિનો એક પ્રકાર -સંસ્કારવિધિ (૩) નસીબ
(સંગીત) -ધાગાર પં; ન [+ આગા૨] ક્રોધી માણસને ભરાઈ ક્રિયા સ્ત્રી [સં.] કાર્ય કર્મ (૨) સંસ્કારવિધિ; ક્રિયમાણ (૩) | બેસવાને ઓરડે. -ધાયમાન વિ૦ [૩. શØમાન], -ધાવિષ્ટ કામ કરવાની રીત; કૃતિ; અમલ. ૦કાંઠ ૫૦ ક્રિયા - ધર્મવિધિને વિ. [+ આવિષ્ટ] ક્રોધે ભરાયેલું; ખફા. ધાવેશ ૫૦ [+ લગતે વેદશાસ્ત્રને ભાગ (જુઓ કર્મકાંડ). ૦તિપત્યર્થ છું. આવેશ] ક્રોધને આવેશ.-ધાળ[સં. શોધા], –ધી વિ. [] ક્રિયાપદનું સાંકેતિક ભવિષ્યકાળનું રૂપ. ઉદા. જો વૃષ્ટિ થઈ હોત | ક્રોધવાળું. –ધિ વિ૦ ભારે ક્રોધી; તામસી તે સુકાળ થાત' (૨) [કા. શા.] એક કાવ્યાલંકાર જેમાં પ્રક- | ક્રોમ ન [૬.] ચામડું કેળવવાનો એક પ્રકાર (તે રંગવાળું બને છે), કે તિથી ભિન્ન કલ્પના કરીને વિષયનું વર્ણન કરવામાં આવે છે. | તેવી રીતે કેળવાયેલ ચામડું કે તેની જાત. [ કરવું,-બનાવવું છત્મક વિ૦ અમલી (૨) પ્રયોગાત્મક. ૦નાથ ૫૦ ક્રિયાપદનાં = ચામડાને કોમપદ્ધતિથી મેળવવું-રંગવું.] લિંગ, વચન વગેરે જેના પર આધાર રાખે છે તે પદ (વ્યા.). ૦૫દ | કેમિયમ ન [છું.] એક ધાતુ – મૂળતત્ત્વ (૨. વિ.) ન ક્રિયા બતાવનારું પદ (વ્યા.). ૦પૂરક વિ૦ ક્રિયાનો અર્થ | કેશ કું. [સં.] દોઢ માઈલનું અંતર; કેસ; ગાઉ પૂરો કરનાર (પદ કે પદવ્યા .]. ફલ(–ળ) નવ ક્રિયાનું – કર્મનું | ક્રોસ પું[] ચેકડી-ઘાટને વધસ્તંભ (૨) ખ્રિસ્તી ધર્મચિહ્ન. પરિણામ. વેગ પંક્રિયાપદ સાથે સંબંધ [વ્યા.] (૨) [ [૫ર ચડવું = ફાંસી કે કૅસથી મરણ આવવું (૨)(ઈસુ ખ્રિસ્ત ઉષા જવા તે (૩) દેવતાનું આરાધન; દેવમંદિર બનાવવા પડે) શહીદ થવું.) (૩) વિ૦ નાણાં ખાતામાં ભરાય એમ દર્શાઈત્યાદિ પુણ્યકર્મ (૪) યુગનો અભ્યાસ થઈ શકે તે માટે કર- વતી લીટીઓવાળું (ચક) (-કરો) (૪) સામસામેથી આવીને વાનાં સાધનરૂપ કર્મ. ૦વાચકવિ. જેનાથી ક્રિયાનો બોધ થાય મળતું (જેમ કે, ગાડી કૅસ થાય છે; રસ્તો ઈ૦) એવું. વાન વિ. કઈ પણ વસ્તુને અમલમાં મૂકનારું (૨) યજ્ઞ- | ક્રોસિંગ ન [$.] પગરસ્તામાં વચ્ચે આવતા રેલમાર્ગને ઓળંયાગાદિ વિધિપૂર્વક કર્યા કરનારું; કર્મનિષ્ઠ. વિશેષણ(અવ્યય). | ગવા રખાતો રસ્તો (૨) બે રેલગાડીઓનું એક જગાએ સામનવ ક્રિયાપદના વિશેષણ તરીકે વપરાતો શબ્દ (વ્યા.). વિશેષણ સામેથી આવીને મળવું તે વાક્ય ન ક્રિયાવિશેષણનું કામ કરતું ઉપવાકય. શક્તિ સ્ત્રી, કૌર્ય ન [i] કુરતા; ઘાતકીપણું ક્રિયા - કામ કરવાનું બળ (૨) ઈશ્વરની એ શક્તિ, જેથી બ્રહ્માં- ક્રેચ પું. [.] બગલા જેવું એક પક્ષી (૨) પુરાણોમાં વર્ણવેલા ડની ઉત્પત્તિ થયેલી મનાય છે. ૦શીલ વિ૦ કાંઈ કર્યા કરવાના સપ્ત હીપોમાંનો એક (૩) હિમાલયમાંનો એક પર્વત. ૦રંધ્ર ન૦ સ્વભાવવાળું. ૦શ્રય પં. [+ માટ] કર્તા (વ્યા.). – કેન્દ્રિય હિમાલયની એક ઘાટી. –ચી સ્ત્રીફ્રાંચની માદા સ્ત્રી. [+ ઈદ્રિય] જુઓ કર્મેન્દ્રિય
લબ સ્ત્રી. [૬] મનોરંજન તથા મળવા કરવા માટે કઢાતું મંડળ કીઠન ન. [.] ખેલવું તે
(૨) સ્વતંત્ર વ્યવસ્થાથી એકરસોડે જમતું મંડળ કે તેનું રડું કવુિં અદ્ધિ. [સં. ]િ ક્રીડા કરવી; ખેલવું
મૂલાત,-તિ [i] જુઓ “કલાંત,-તિ”

Page #259

કલાર્ક]
૨૧૪
[ક્ષારગુણી
કલાર્ક પું[૬] કારકુન
ક્ષત વિ૦ [i] ઈજા પામેલું; જખમી(૨)ઓછું થયેલું(૩)નવ નાનો લાંત વિ૦ [] થાકેલું. –-તિ સ્ત્રી, થાક
છે; ઘા. –તિ સ્ત્રી નુકસાન; હાનિ (૨) ઊણપ; ખેડ(૩)કલંક કિલનિક ન [$] માંદાના ઉપચાર કરવા માટેની દાક્તરી-કામની (૪) ક્ષત; ઘા. –તિકર વિ૦ ક્ષતિ કરનારું – કરે એવું. –તેદર વિશેષ ગા. ૦૯ વિ૦ કિલનિકને લગતું
૫૦ [.] [+ ઉદર] પિટને એક રોગ ક્લિષ્ટ વિ. [ā] પીડિત (૨) [લા.] સમજતાં મહેનત પડે એવું; | ક્ષત્ર પું[૩] ક્ષત્રિય. ૦તા સ્ત્રી. પ્રક૫ વધારે પડતી
અર્થની ખેંચતાણ કરવી પડે તેવું; સ્પષ્ટ નહિ તેવું; કૃત્રિમ. છતા ક્ષત્રિયતા; “મિલિટરેઝમ'. (–ત્રી)ટ સ્ત્રી, જુઓ ક્ષત્રીવટ. સ્ત્રી.. –ણાર્થ વિ૦ કિલષ્ટ અર્થવાળું
-વાણી સ્ત્રી ક્ષત્રિય જાતિની સ્ત્રી; રજપૂતાણી.-ત્રિય વિ.(૨) કલીનર ૫૦ [$.] (મોટર ઈટ માટેનું) સફાઈકામ કરતો માણસ jન્ડં. જેનો ધર્મ પ્રજાનું સંરક્ષણ કરવાનો છે તે વર્ણન (પુરુષ). લીબ વિ. [સં.] નપુંસક નામર્દ
-ત્રિયત્ન ન જુઓ ક્ષત્રીવટ. -ત્રિયાણી સ્ત્રી [.] ક્ષત્રાણી. કલીમ્ ન [.] કામદેવના મંત્રનું બીજ
–ત્રી પું. [] ક્ષત્રિય. –ત્રીવટ સ્ત્રી[, ક્ષત્રિય +વૃત્તિ]ક્ષત્રિય કલેદ પું. [i] ભેજ; ભિનાશ (૨) દુઃખ ન નવ ભીનું કરવું તે જાતિનું બિરદ (૨) પરસે આણો તે
પણ પું[i] ઉપવાસ (૨), ૦૬ ૫૦ બૌદ્ધ યા જૈન સાધુ કલેશ પં. [4] પીડા; દુઃખ (૨) ક;િ કંકાસ. ૦કર વિ. ક્ષપા સ્ત્રી[સં.] રાત્રિ. કર પું(સં.) ચંદ્ર. ૦ચર પં. ચંદ્ર (૨) કલેશ કરે એવું –શી કલેશ કરનારું કંકાસિયું
નિશાચર; રાક્ષસ (૩) ચાર.૦નાથ, ૦૫તિ મું. (સં.) ચંદ્ર-પાંધ મુખ્ય ન૦ [i] ક્લીબપણું; નપુંસકતા; નામર્દાઈ
વિ. [+ અંધ] રતાંધળું કલરવવું સક્રિ[૪ કલોરિન પરથી] ક્લોરિનથી પાસવું; “કલોરિ. | ક્ષપિત ૦િ [i] નાશ પામેલું (૨) ક્ષીણ
નેટ’–ણી સ્ત્રી, કલોરવવું તે –તેની ક્રિયા; કલોરિનેશન’ (.વિ.) | ક્ષમ વિ. [4] સહન કરી શકે એવું (૨) સાધી શકે એવું(૩)સમર્થ; કલોરાઈઃ ૫૦ [] કલોરિન સાથેનું સંયોજન (૨.વિ)
શક્તિમાન (૪) યથાર્થ; એગ્ય (૫) ધીરજવાળું. છતા સ્ત્રી મેલેરિન ૫૦ [.] એક (ઝેરી) વાયુ -મૂળતત્વ (ર.વિ.) ક્ષમવું સક્રિ. [સં. ક્ષમ] ક્ષમા આપવી; ખમી લેવું કલેરેટ ૫૦ [૪] (રિન ને કિસજનનું) એક રસાયણી ક્ષમાં સ્ત્રી [i] ખામોશી; દરગુજર કરવું તે; માફી. [>આપવી, દ્રવ્ય (ર.વિ.)
કરવી; માગવી, યાચવી.](૨)પૃથ્વી. ૦ક્ષણ ન ક્ષમાવંત કલેરફેર્મ ન[ફં.]શસ્ત્રક્રિયા માટે દરદીને અચેત કરવા વપરાતી એ સાધુ (જૈન). ઘર વિ. ક્ષમા ધારણ કરે એવું(૨)૫૦ પર્વત
એક ઔષધિ. [આપવું, સૂંઘાઠવું તે દવા સંઘાડીને અચેત (૩) (સં.) પૃથ્વી ધારણ કરે છે તે શેષનાગ. ૦૫ન ન૦, ૦૫ના કરવું. –ઊતરવું =તે દવાની અસર મટવી. –ચાહવું, લાગવું સ્ત્રી ક્ષમા માગવી તે. ૦૫ાત્રન૦ક્ષમાને યોગ્ય. વ્યાચના સ્ત્રી=તે દવાની અસર થવી.]
ક્ષમા માગવી તે.વંત,૦વાન,૦શીલ વિ. ક્ષમાવાળું કલેરેમાઇસેટિન ન. [{.] એક રસાયણી દવા (તાવ માટે) ક્ષમાવવું સકેિ. “ક્ષમવું'નું પ્રેરક; ખમાવવું કવચિત અ૦ [ā] કદાપિ; કદી; કેક વખત
ક્ષમાવત, ક્ષમાવાન વિ૦ જુઓ ક્ષમા'માં કુવાથ પું[i] ઉકાળો; કાઢે
ક્ષમાવું અઝિં. “ક્ષમjનું કર્મણિ કવાર્ટર ૫૦ [૪] ૨૮ રતલનું વજન (૨)ન, મકાન (પ્રાયઃ સંસ્થા ક્ષમાશીલ વિ. [] જુઓ “ક્ષમામાં
કર્મચારીને માટે બાંધે તે) [ સત્વ; તાવની એક દવા ક્ષમ્ય વિ. [] ક્ષમા આપી શકાય એવું; ક્ષમાપાત્ર કિવનાઈન, વિનીન ન. [૪] સિંકેના નામના ઝાડની છાલનું ક્ષય કું. [] ક્ષીણ થવું - ઘસાઈ જવું તે; ઘટાડો (૨) નાશ (૩) કિવન્ટલ ૫૦ [ડું, મ. તિર] ૧૦૦ કિલોગ્રામ જેટલું વજન ક્ષય રોગ. ૦ગ્રંથિ સ્ત્રી, ક્ષયને લીધે થયેલી ગાંઠ. તિથિ સ્ત્રી, કૉરેન્ટીન સ્ત્રી ; ન [૬] રેગચાળાને ફેલાતો રોકવા માટે જેનો લોપ થતો હોય તે તિથિ. ૦રેગ પુંએક રેગ; ઘાસણી. રેગના શકમંદ વહાણ કે મુસાફરના કે રોગીના અવરજવર ઉપર જોગી વિ૦ (૨) પુંક્ષયરોગવાળું. વિષ્ણુ વિ. [i] ક્ષય મુકાતો અમુક વખતને પ્રતિબંધ કે મનાઈ
પામતું; ક્ષય પામે એવું. –થી વિ. ક્ષયવાળું ક્ષ પં. [.]રાક્ષસ(૨)ક + જોડાક્ષર, કિરણ ન. “ઍકસરે | ક્ષર વિ[i]નાશ પામે એવું. ૦૬ અક્રિ[i, ક્ષર નાશ પામવું. ક્ષણ પં;[.]વખતનું એક માપ; સેકન્ડનો ભાગ(૨)[લા.] -રાવવું સક્રિ. (પ્રેરક). છેક જ જજ સમય. જીવી વિ૦ ક્ષણ સુધી જ છે કે ટકે એવું. | સંતવ્ય વિ૦ [i.] ક્ષમ્ય; ક્ષમા યેગ્ય દા સ્ત્રીરાત (૨) હળદર. બુદ્ધિ વિ૦ ક્ષણે ક્ષણે જેની બુદ્ધિ | #ા સ્ત્રી + સ્મા; પૃથ્વી ફરે એવું; ચલિત બુદ્ધિવાળું. ૦ભર અક્ષણ માટે ક્ષણવાર. ક્ષાત્ર વિ૦ [.] ક્ષત્રિયનું કે તેને લગતું (૨) ન૦ ક્ષત્રિયનું કર્મ (૩)
ભંગુર વિ૦ ક્ષણમાં નાશ પામે એવું; નશ્વર (તા સ્ત્રી, ત્વ ક્ષત્રિયપણું (૪)ક્ષત્રિયોનો સમૂહ; ક્ષત્રિય જાતિ. ૦કર્મ ન૦ ક્ષત્રિય (૦.) ૦માત્ર અ. એક ક્ષણ સુધી; જરાક જ વાર. ૦વાદ કરવાનું કર્મ. તેજ ન૦ ક્ષત્રિયનું તેજ -પરાક્રમ.
૦ ૦ ક્ષત્રિય ક્ષણે ક્ષણે વસ્તુ ફરે છે એ બૈદ્ધવાદ. ૦વાદી વિ૦ (૨) પું ત્વ; ક્ષત્રીવટ, ધર્મ ૫૦ ક્ષત્રિયોનો ધર્મ. હવટ સ્ત્રી, જુઓ એને લગતું કે એમાં માનનાર. -ણિક વિ૦ ક્ષણનું ક્ષણભંગુર. ક્ષત્રમાં ક્ષત્રીવટ. વિદ્યા સ્ત્રી ક્ષત્રિયને ઉપયોગી વિદ્યા.૦વૃત્તિ (૦તા સ્ત્રી૦, ૦૦ ન૦).
સ્ત્રી, ક્ષત્રિયને સ્વભાવ કે ગુણધર્મ ક્ષણ સ્ત્રી +ક્ષણ
ક્ષાત્રેક પું. [સં.] ક્ષત્રિયપણાને ઉકેક, જુઓ ક્ષત્રપ્રકોપ ક્ષણેક વિ. [ક્ષણ + એક] એક ક્ષણ જેટલું (૨) અ૦ જરા વાર | ક્ષાર વિ. [સં.] ખારું (૨) પં. ખારાશવાળું તત્વ, ગુણી વિ૦

Page #260

ક્ષારભૂમિ(–મી)]
ક્ષારના ગુણવાળું. ભૂમિ(—મી) સ્ક્રી૰ ખારાટવાળી જમીન, ૦માપક વિ॰ ક્ષાર માપના(૨)ન॰ ક્ષાર માપવાનું યંત્ર. ૦મિતિ સ્ત્રી॰ ક્ષારને માપવું તે કે તેની વિદ્યા
ક્ષુદ્ર વિ॰ [Ē.] નજીવું; તુચ્છ, પામર, ધંટાળી, ઘંટિકા સ્ત્રી ઝીણી રીએવાળી મેખલા – કંદારા. છતા સ્રી, o ન૦ ક્ષુધા શ્રી॰ [સં.] ભૂખ. —ધાતુર વિ॰[ + આતુર] ભૂખ્યું; ખાવાને તલપી રહેલું. —ધાત(—ર્ત્ત) વિ॰[+ આત] ભૂખે પીડાતું. —ધિત વિ॰ [ä.] ભૂખ્યું
ક્ષાલન ન॰ [.] પખાળવું – ધાવું તે
ક્ષાંત વિ॰[સં.]ક્ષમાવાળું; સહનશીલ.-તિ સ્ત્રી॰ ક્ષમા; સહિષ્ણુતા ક્ષિતિ સ્ત્રી[સં.] પૃથ્વી,૦ધર પું॰ શેષનાગ.૦નાથ, ૦પાલ(−ળ), તીશ પું॰ [ + ઈશ] રાજા
|
ક્ષિતિજ સ્ત્રી [સં.] આંખને પૃથ્વી આકાશ સાથે મળતી જણાય છે એ કલ્પિત રેખા; દૃષ્ટિમર્યાદા, ક્ષેત્રન॰ ક્ષિતિજને સમાંતર ક્ષેત્ર. સમાંતર વિ॰ સપાટ; ‘હારિઝોન્ટલ’ (ગ.) ક્ષિતીશ પું॰ જુએ ‘ક્ષિતિ’માં [તા સ્ત્રી॰ ક્ષિસ વિ॰ [ä.] નાખી દીધેલું; તજેલું (૨) ભ્રમિત; વ્યગ્ર (ચિત્ત). ક્ષિપ્ર અ॰ [i.] તરત; જલદી. ૦કાપી વિ॰ જલદી ગુસ્સે થનારું ક્ષિપ્રા સ્રી॰ [જીએ ક્ષિપ્ર] ખીચડી (?) (૨)(સં.) શિપ્રા નદી ક્ષીણુ વિ॰ [સં.]ધસાઈ ગયેલું; સુકાયેલું; નબળું. ૰વીર્ય વિ॰ જેનું વીર્ય-પરાક્રમ ક્ષીણ થયેલું છે એવું; નમાલું.-ણાસવિ(બૈદ્ધ) જેના આસવ – તૃષ્ણારૂપી વિપત્તિએ ક્ષીણ થઈ છે તેવું ક્ષીયમાન વિ॰ [સં.] ક્ષય પામતું; એછું થતું જતું ક્ષીર ન॰ [i.]દૂધ (૨) પાણી (૩)ખખ્ખર (૪) ઝાડનું દૂધ – રસ. ॰વૃક્ષ ન॰ દૂધ ઝરતું વૃક્ષ. જેમ કે, વડ, ઉંબરા ઇ૦. સાગર પું૦ દૂધના સમુદ્ર. —રીદક ન૦ [+] દૂધ જેવું સફેદ પાણી (૨) ક્ષીરસાગર (૩) એક જાતનું ધાબું રેશમી વસ્ત્ર; ખીરાદક ક્ષુણ્ણ વિ॰[i.] ખાંડેલું; દળેલું (ર) પગ તળે વટાયેલું(3)અભ્યસ્ત; ખરાખર વિચારેલું
ક્ષુપ પું॰ [સં.] છેડવા [(૩) આકુળવ્યાકુળ (૪) ડરેલું ક્ષુબ્ધ વિ[સં.]ડહેાળાયેલું; અસ્થિર (૨)ક્ષેાભ પામેલું; ખળભળેલું ક્ષુભિત વિ॰ [સં.] ક્ષેાભ પામેલું (૨) ડહેાળું
ક્ષુર પું॰ [સં.]અસ્ત્રો (૨) જાનવરના પગની ખરી. –રી પું॰ હામ ક્ષુલ્લક વિ॰ [સં.] થોડું; અપ(૨) તુચ્છ, નજીવું ક્ષેત્ર ન॰ [સં.]જમીન; ખેતર (૨) સ્થાન; જગા (૩) કાર્યં ધંધાનો અવકાશ; મેાકળાશ (૪) શરીર; દેહ (૫) જાત્રાનું ઠેકાણું; તીર્થં (૬) રણાંગણ (૭) સ્ત્રી. ૦૪ પું॰ રીતસર નીમેલા પુરુષ દ્વારા પેાતાના પતિ માટે ઉત્પન્ન કરેલું ખાલક (ધર્મશાસ્ત્રવિહિત ખારમાંના એક પુત્ર). જ્ઞ વિ॰ ક્ષેત્રને જાણનારું; જ્ઞાની (ર) ડાહ્યું; ચતુર(૩) પું૦ આત્મા (૪)પરમાત્મા (પ) સ્વચ્છંદી – કાડીછૂટા પુરુષ (૬) ખેડૂત. ત્રિકોણમિતિ શ્રી॰ સમતલત્રિકોણમિતિ; ‘ટ્રિગાનો મેટ્રી’(ગ.). ૦પાલ(ળ) પુ॰ ખેતરને રખેવાળ, ખેડૂત (૨) ખેતરનું રક્ષણ કરનાર દેવ (૩) સ્વામી; રાજા (૪)‘ફિલ્ડર' (ક્રિકેટ ઇ૦ રમતમાં) (૫)સાપ. ૦ફૂલ(—ળ) ન॰ ક્ષેત્રના વિસ્તાર (૨)જમીનની લંબાઈ પહેાળાઈનું માપ; ‘એરિયા’[ગ.].૦ભૂમિતિ સ્ત્રી॰ સમતલભૂમિતિ; ‘પ્લેઇન જ્યા મેટ્રી.’ માપન ન૦,૦મિતિ સ્ત્રી ક્ષેત્રને માપવું તે કે તેની વિદ્યા. સંન્યાસ પું॰ બીજાં બધાં
[ ખ(॰ડ)ખડાવવું
ક્ષેત્રાને છેડી એક જ ક્ષેત્રને – સ્થાનને વળગી બેસવું તે. સ્થૂ વિ॰ શરીરમાં રહેલું (૨) પુણ્યક્ષેત્રમાં રહેનારું (૩) પું॰ શરીરમાં રહેલા આત્મા
ક્ષેત્રિય, ક્ષેત્રી પું॰ [i.] ખેડૂત (૨) આત્મા (૩) પતિ
|
ક્ષેપ પું॰ [સં.] ફેંકવું – નાખી દેવું તે (૨) ગાળવું –ગુમાવવું તે (સમયનું). ૦ક વિ॰ ઘુસાડેલું; પાછળથી ઉમેરેલું (૨) પું॰ નાખનાર પુરુષ (૩) ઉમેરા; પાછળથી ઉમેરેલી વસ્તુ. ૦ણ ન૦ ક્ષેપ કરવા તે (૨) નિંદા; અપવાદ

૨૧૫
|
*
ક્ષેપણી સ્ત્રી॰ [ä.] હલેસું (ર) માછલાં પકડવાની જાળ (૩) કુસ્તીને એક દાવ (૪) એક અસ્ર
ક્ષેમ વિ॰ [i.] સુખશાંતિ આપનારું (૨) સુખશાંતિવાળું; આબાદ (૩) ન॰ સુખશાંતિ (૪) કલ્યાણ; શ્રેય (૫) આરાગ્ય (૬) (પ્રાપ્ત હાય તેની) સલામતી; સંરક્ષણ જેમ કે, યાગ-ક્ષેમ. ૦(–મ)કર વિ॰ કલ્યાણકારક. કુશલ(−ળ) વિ॰ સુખશાંતિ અને આરેગ્યવાળું (૨) ન॰ તેવી સ્થિતિ કે તેના સમાચાર. વૃત્તિ સ્ત્રી॰ વસ્તુનું ક્ષેમ સાચવવા તરફ ઢળતી વૃત્તિ; ‘કોન્ઝર્વેટિઝમ'. મી વિ॰ [i.] ક્ષેમવાળું; કુશળ
ક્ષેાણિ(−ણી) સ્ત્રી॰ [i.] પૃથ્વી (૨) એકની સંખ્યા ક્ષેદ પું॰ [સં.] કા; ચૂ
ક્ષેાભ પું [ä.] મનના ગભરાટ; વ્યગ્રતા (૨) એસારા ખાવાશરમાવું તે (૩) ખળભળાટ. ક વિ॰ ક્ષેાભ કરે એવું. ભિત વિ॰ [સં.] ક્ષેલ પામેલું. ~ભિની સ્રી॰ [ä.] મધ્યા શ્રુતિને એક અવાંતર ભેદ (સંગીત.) ય વિ॰ [સં.] ક્ષાલિત થાય કે કરી શકાય એવું [હજામ. –રી પું॰ [સં.] અસ્રો ક્ષાર, ૦કર્મ ન॰ [સં.] હન્નમત; મુંડન. ~રિક પું॰ [સં.] વાળંદ; મા સ્ત્રી॰ [સં.] પૃથ્વી (૨) એકની સંજ્ઞા. નાથ, પતિ પું માના પતિ રાજા
મ
ખ પું॰ [સં.]કંઠસ્થાની બીજો વ્યંજન (૨) સૂર્ય (૩) ન૦ પેાલાણ; આકાશ (૪) શૂન્ય; મીઠું (૫) મીડાના સંકેત (પદ્યમાં) (૬) હરકાઈ નક્ષત્રથી દસમું નક્ષત્ર. ૦કાર પું॰ ખ અક્ષર કે ઉચ્ચાર. કારાંત વિ॰ છેડે ખકારવાળું. ૰ખ્ખુ ન॰ +ખકાર. ૦ખ્ખા પું॰ ખકાર (ર) (તેાછડાઈમાં) બ્રહ્મક્ષત્રિય કોમને માણસ. ગુણ પું૦ ‘ઝીરા ફૅકટર' [ગ.]. ૦પુષ્પ ન૦ આકાશકુસુમ, મિથ્યા કલ્પના. મધ્ય ન૦ આકાશનું માથા ઉપરનું બિંદુ. ૦સ્વસ્તિક પું॰ ક્ષિતિજ (૨) ખમધ્ય; ‘ઝેનિથ’[સર॰ હિં.,મેં.] ખઈ પું॰ +[i. ક્ષય, પ્રા. વય] ક્ષયરોગ (૨) જીએ ખાઈ ખકાર, –રાન્ત [સં.] જુએ ‘ખ’માં ખખ વિ॰ ખખળી ગયેલું; જીર્ણ
ખખડધજ વિ॰ [તું. વવડ+ધ] (ખાસ કરીને વૃદ્ધ છતાં) મજબુત બાંધાનું (૨) દમામદાર; ભવ્ય ખ(જ)ખઢવું અક્રિ॰ (ર૧૦) ખડખડ એવે અવાજ થવા ખ(ઢ)ખડાટ પું૦ (ર૦) ખખડવાથી થતા અવાજ. –વવું સ૦ ક્રિ॰ ખડ ખડ અવાજ કરવેા (ર) [લા.] ધમકાવવું (૩) મારવું (જેમ કે, ધેાલ)

Page #261

ખખરવખર]
૨૧૬
[ખટકર્મ
ખખરવખર અ[ખખર (ખખળવું) +વખર (સં. વિવિ= વેરવું)] પાછા પડવું
[ખાંચ (૨) અટકાવ; અંતરાય દાદળું હોય એમ આમ તેમ પડવું હોય એમ
ખચકે ૫૦ [ખચ (રવ૦) ઉપરથી] સપાટી પર પડેલે ખાડે – ખ(૦૨)ખરવું અક્રિટ લાગવું; બળાપો શોક થ; સાલવું ખચ ખચ અ૦ (ર૦) ખપી જવાને રવ (૨) ખંચવું (આંખમાં) (૩) ખખળવું ૩ જુઓ (૪) ખર ખર ખચખચવું અ૦ કિ. [૨૧૦] ખચ ખચ એવો અવાજ કે એવો અવાજ થવો (૫) સક્રિટ દુઃખ દેવું. [ખ(૦૨)ખરવું કર (૨) [જુઓ ખચ] ખીચોખીચ ભરાવું; ભિડાવું. [ખચઅક્રિ૦, વિવું સક્રિ અનુક્રમે ભાવે કે કર્મણિ અને પ્રેરક] ખચાવવું સક્રિ. (પ્રેરક)]. ખ(૦૨)ખરી સ્ત્રી, [૨૦] ગળામાં “બાઝેલો કફ કે ખાધેલી | ખચર નવ ખચ્ચર, -ની સ્ત્રી, ખચ્ચરની માદા, -રું નવ નિર્માલ્ય વસ્તુનો ભાગ (જેનાથી અવાજ ખરે થાય છે) (૨) ગાતી | - ખચ્ચર જેવું ઘોડું (૨) વિ. ઘરડું નબળું વખતે સૂર કંપાવા તે (૩) સૂર; અવાજ (૪) ચિંતા; ચટપટી. | ખચર ન૦ જુવાનનું મરણ (૨) વિ. (૩) ન૦ જુઓ “ખચર'માં [– બાઝવી= ગળામાં કફ ભરાવો.]
ખચવું સત્ર ક્રિ. [સં. વત્ ઉપરથી] જડવું; બેસાડવું (૨) ખીચોખ(૨)ખ મું. [૧૦] શેક; સંતાપ (૨) પસ્તાવે; પશ્ચાત્તાપ ખીચ ભરવું - લાદવું (૩) શક; અંદેશો. [-કર = શેક કરો (૨) લૌકિકે જવું. ખચાક અ [૨૦] ખચ દઈને ખપી જવાને રવ -કાઢી નાખવો = સંદેહ દૂર કરવો-થ = પસ્તા થ.| ખચાખચ અ૦ [૨૦] ખચ ખચ (૨) ખીચખીચ ખખરે જવું = ખરખરે કરવા જવું; લૌકિકે જવું.] . ખચાખચી અ- ખચીત, અવથ (૨) સ્ત્રી ગિરદી; ભીડ ખ(૦ળખળનું વિ૦ [‘ખખળવું'નું ૧૦૦] ખૂબ ઊનું; ઊકળતું | ખાવું અ૦િ , –વવું સક્રિ. ‘ખચવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક (૨) ખળ ખળ કરતું વહેતું
ખચિત વિ૦ [i] જડેલું; બેસાડેલું ખ(૦ળ)ખળવું અ૦િ (૨૧૦) ખુબ નું થવું; ઊકળવું (૨)] ખચીત અ૦ [સર૦ મ. (વી ત] જફર; અવશ્ય. -તાઈ વહેતાં ખળ ખળ અવાજ કરવો (૩) [ä. સ્વ; પ્રા. લેરુ ?] | સ્ત્રી, ખાતરી, ચોકસાઈ [તેમ (ઘેડાની ચાલ માટે) બાંધાનું હાલી ઊઠવું; ખખ-જીર્ણ - અશક્ત થવું. [ખ(૦ળ)- ખચૂક ખચૂક અo ખદુખદુક; ઊછળતું અને ધીરું ચાલતું હોય ખળાવું અ૦િ (ભાવે)]
ખખચ અ૦ [જુઓ ખચ ભચાભ (૨) ખીચોખીચ ખખળાવવું સક્રિ. ‘ખખળવું'નું પ્રેરક (૨)(ર૦) ઘણા પાણીથી ખર્ચ અ૦ જુઓ ખચ
[પ્રાણી જોવું (૩) (નાણું) કઢાવવું; પટાવી લેવું
ખચ્ચર ન [fઉં.] ઘેડ અને ગધેડું એ બંનેની મિશ્ર જાતિનું ખખુ ન૦, - ૫૦ જુઓ “ખમાં
ખજવાળ સ્ત્રી, જુઓ ખંજવાળ. ૦૬ સક્રિ૦ ખંજવાળવું. –ળાવું ખગ કું. [સં.] પક્ષી (૨) ગ્રહ (૩) તારે (૪) સૂર્ય (૫) દેવ (૧) | અક્રિ૦, -ળાવવું સક્રિ. ‘ખજવાળવું'નાં કર્મણિ ને પ્રેરક નવની સંજ્ઞા. ૦૫તિ મું. પક્ષીઓને રાજા - ગરુડ (૨) હંસ. ખજાનચી કું[1] ખજાનાનો ઉપરી; કોષાધ્યક્ષ વાહન ૫૦ (સં.) વિષ્ણુ. –ગાકાર વિ. [+ આકાર] આભું; ખાનદાર વિ૦ ખજાનાવાળો ચકિત (૨) સુંદર. -ગાધિપ,–ગાધિરાજ, -ગેશ, ગેન્દ્ર ૫૦ ખજા(–છ)ને પું[..] નાણું રાખવાની જગા; ભંડાર (૨)[લા.] (સં.) [+ અધિપ, અધિરાજ, ઈશ, ઈન્દ્ર] ગરુડ. –ગાસન છું ધન દોલત (૩) હથિયાર ભરવાની છેલ કે બાકાવાળે ટો [+આસન] (સં.) ઉદયાચલ (૨) વિષ્ણુ
(૪) બંદૂકમાંનું ગળી ભરવાનું ખાનું(૫)ચલમમાં ગડાકુ મુકવાનો ખગુણ છું[] જુઓ “ખમાં
ખાડો (1) મી ડું પકવવાને અગર. [ખજાને પઢવું = વખારે ખગેશ, -ન્દ્ર ૫૦ [સં.] જુઓ “ખગ'માં
પડવું; કોઈ ભાવ પૂછે નહીં– ચિંતા કરે નહીં તેવી સ્થિતિમાં પડવું ખગેલ(–ળ) પું[] ગગનમંડળ. ગણિત ન૦ ખગોળના (૨) કેકાણે પડવું; જગાએ ગોઠવાઈ જવું.] પદાર્થોની ગતિ વગેરેનું ગણિત. વિદ્યા સ્ત્રી ગ્રહનક્ષત્ર ઈત્યાદિ | ખજૂર ન૦ [સં. વન્4; 2. વડપૂર]' એક ફળ, જે સુકાવાથી સંબંધી શાસ્ત્ર. વેત્તા, શાસ્ત્રી પુંક ખળવિદ્યાને જાણકાર. ખારેક બને છે. [-રાપર કરવાં =(બાળકને) પીઠ પર લઈ ખજૂર ૦શાસ્ત્રન૦ ખગોળવિદ્યા.—લી(–ળી)ય વિ૦ ખગોળને લગતું ટોપરાં વિચતા હોઈએ એમ રમત કે ખેલ કર.]રી સ્ત્રી, (૨) [લા.] અતિશય; ઘણું મેટું
ખજારનું ઝાડ (૨) [સ.] ખજારું. -રી ભાત સ્ત્રી, ખજૂરીનાં ખ ન૦, ૦રી સ્ત્રી [સં. ; પ્રા. ૩] + ખગ; તરવાર | પાંદડાંની ભાત. - ૨ ન૦ ખજૂરીની જાતનું ઝાડ, જેમાંથી ની ખગા +[જુઓ ખગ] પક્ષી (૫.) (૨) આકાશ
નીકળે છે ખગ્રાસ પું. [સં.] સૂર્ય, ચંદ્ર કે કોઈ પણ ગ્રહનું પૂર્ણ ગ્રહણ | ખજૂરિયું વિ૦ જુઓ ‘ખજુરી’ સ્ત્રીમાં ખચ(–ચ્ચ) અ૦ [. વ = ખેંચી બાંધવું] ખેંચીને; સખત ખારી સ્ત્રી [સં. , પ્રા. વડની ખંજવાળ લાગે એવા નાના રીતે (૨)[રવ૦] અંદર પેસી જવાનો કે ભેંકવાનો કેતેથી ઊલટી નાના કાંટા (૨) ખંજવાળ (૩) [‘ખજુર’ ઉપરથી] એક મીઠાઈ ક્રિયાનો રવ. (જેમ કે, ખચ દઈને સંગીન પેસી ગયું; ખચ દઈને (૪) જુઓ ‘ખજૂર'માં. –રિયું વિ૦ ખજૂરીવાળું કે તે લાગે એવું ખેંચી કાઢયું).
ખજૂરું ન૦ જુઓ ‘ખજૂર'માં ખચકવું અક્રિ. [જુઓ ખચકાવું] અચકવું; ખમચાવું ખજૂરો પં. [સં. વનું વન્દ%] + કાનખજુરો (૨) વણાટમાં ખચકાટ પુંખચકાવું તે [(૨) “ખચકા-કા)વું નું પ્રેરક | તાણાવાણાના તાર વધારે આવી જવા તે ખચકાવવું સક્રિ. [ખચ (રવ૦) ઉપરથી] ખચ દઈને બેસી દેવું ખટ વિ. [સં. ઘટ] છ. કરમ, કર્મ ન બ૦ ૧૦ બ્રાહ્મણે ખચકાવું અક્રિ. [‘ખચકે' ઉપરથી] અચકાવું; અટકવું (૨) [ કરવાનાં છ ધર્મકાર્યો (યજન, વજન, અધ્યયન, અધ્યાપન, દાન

Page #262

ખટ ]
અને પ્રતિગ્રહ)(૨)ધર્મ સંબંધી નિત્યકર્મ [(3) 240 [290] ખટ પું॰ [સં. રાઠ; મ.] ઠગ; લખાડ આદમી (૨)[F.] એક રાગ ખટક સ્રી॰ [જીએ ખટકવું] ખટકો (ર) ચાનક ખટક ખટક અ॰ [૧૦] ખટ ખટ અવાજ થાય એમ ખટકવું અ૰ક્રિ॰ [રવ૦; પ્રા. વટલય; હિં. લટના, મેં. લટળ] કાંકરાની પેઠે ખેંચવું; ભેાંકાવું; સાલવું (ર) અંદરથી લાગવું; પશ્ચાત્તાપ થવા. [ખટકાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક)]
ખટક પું॰ [જીએ ખટકવું] ખટકવું તે કે તેના અવાજ યા પીડા (૨)હરકત; નડતર(૩)શક;અંદેશ (૪)ચાનક, કાળજી.[—આવવા= નડવું; ખટકવું; ખટકો લાગવા કે થવે. –રાખવા= મનમાં અંદેશે કે કશું ખટકે એવું હોવું (૨) ચાનક કે ચિંતા રાખવી.] ખટખટ સ્ક્રી॰ [રવ૦; સર્॰ હિં., મેં.] ખટ ખટ એવે અવાજ (૨) હરકત; નડતર (૩) પંચાત; માથાકૂટ. —ટારા પું॰ કંટાળે આવે એવી માથાઝીક; કચકચાટ. –ટાવવું સક્રિ॰ ખટખટ અવાજ કરવેા (૨) ખખડાવવું. −ટાવું અક્રિ॰ ખટખટ થવું ખટગુણ પું૦ ૦ ૧૦ [સં. વટ + ગુણ] છ ગુણ (ઉદ્યોગ, સાહસ, ધૈર્ય, બળ, બુદ્ધિ ને પરાક્રમ)
ખટચક્ર નબ્બ॰૧૦ [તું. ષટ્ + ] [યોગ] શરીરની અંદરનાં છ ચક્રો (આધાર, લિંગ. નાભિ, અનાહત, કંઠ અને મુદ્ધ) ખટદર્શન ન‰૦૧૦ [સં. વર્લ્સ વાન] જુએ ખટશાસ્ત્ર ખટનટ વિ॰ [ખટ + નટ; સર૦ મેં.] નટખટ; પ્રપંચી ખટપટ શ્રી॰ [રવ૦ ? સં. ઘટવટ? સર૦ મ.; fã.] યુક્તિપ્રયુક્તિથી કામ સાધી લેવાની તજવીજ; પ્રાપંચિક ગોઠવણ (૨) ગાડવણ (૩) કડાકૂટ; પંચાત.[ખટપટમાં પઢવું= ખટપટ કરવામાં રોકાવું કે ફસાવું યા માથું મારવું.] ૦વું અક્રિ॰ ખટપટ કરવી. –ટિયું વિ॰ ખટપટવાળું; કડાકૂંટિયું (૨) ખટપટી; કારસ્તાની. –ટી વિ॰ ખટપટિયું; કારસ્તાની [ભમરા (૩) મધમાખ (૪) જ્ ખટપદ પું॰ [મં. વય્ + q7) છ પગવાળાં પ્રાણીઓને વર્ગ (૨) ખટબાકી સ્ત્રી॰ [ખટ – શઢ + બાકી ?] વસૂલ ન આવી શકે એવું લેખું (૨) મહેસૂલમાંની વસૂલ ન થાય એવી બાકી રકમ ખટમડું(—ણું) વિ॰ ખમડું; ખાટું [કંઈક મીઠા સ્વાદવાળું ખટમધુર(−રું) વિ॰ [તું. રાટ, વે. વટ્ટ + મધુર] કંઈક ખાટા અને ખટમલ પું॰ [હિં., મ.; પ્રા. વટ્ટામō પરથી ] માંકડ ખટમાસી વિ॰ [સં. વચ્ + માસ] છ મહિને આવતું; છમાસી ખટમીઠું વિ॰ [નં. રાટ, તેં. લટ્ટ+ મીઠું] ખટમધુરું ખટરસ પું॰બ૧૦ [તું. પટ્ +રસ] છ સ્વાદ (ખાટા, ખારા, કડવા તૂરા, તીખા અને ગયેા) (૨) વિ॰ છ રસ –– સ્વાદવાળું; બધા રસવાળું
ખટરાગ પું॰ [તું. ટ્ + રાગ] છ રાગ (એક મત પ્રમાણે ભૈરવ, માલકોશ હિંડોળ, શ્રીરાગ, કેદાર અને મલાર) (૨) [] કજિયા; અણબનાવ(૩)સાંસારિક જંજાળ; કડાકૂટ. —ગી વિ॰ કજિયાખાર (ર) જંજાળી
ખટલા પું॰ [સર૦ મ. ઘટા, ઘટૐ; જા. ટળે] કુટુંબકબીલા; પરિવાર; રસાલા (૨) સરસામાન; સરંજામ.(૩) મુકદ્મા (૪) ગૂંચવણવાળું – મુશ્કેલ કામ [(ર) ‘ખાટવું’નું પ્રેરક; ખટાવવું ખટવવું સક્રિ॰ [હૈ. ટ્ટ = ‘ખાટું’ ઉપરથી] ખટાશ ચડે એમકરવું ખટવું સક્રિ॰ [સર॰ fě. લટાના] + ખાટવું; લાભ મેળવવા

[ ખડખડતું
ખટશાસ્ત્ર નખ૧૦ [સં. ટ્ + રા],હિંદુ તત્ત્વજ્ઞાનનાં છ શાસ્ત્રો – દર્શન (સાંખ્ય, યાગ, ન્યાય, વૈશેષિક, મીમાંસા અને વેદાંત)
ખટાઈ સ્ત્રી[ફૈ. લટ્ટ; હિં; મેં.] ખાટાપણું (ર) ખાટી વસ્તુ. [—માં નાંખવું = (કામકાજને) ગૂંચવવું – ઊકલવામાં વિશ્ન આણવું.] ખટાઉ વિ॰ [‘ખાટવું’ ઉપરથી] ખટાવે – લાભ કરે એવું ખટાઉ પેદાશ સ્ત્રી॰ હરાયાં ઢારની હરાજીમાંથી થતી પેદાશ ખટાખટ અ॰ [રવ૦], –ટ(–ટી) સ્ત્રી૰ ખટાખટ એવે। અવાજ (ર) [લા.] કજિયા; તકરાર
ખટાટોપ પું૦ [F.; સં.ટાટોપ !; ખટ (ર૧૦)+સં. ટોવ?] આડંબર; (ખોટો) મેટા દેખાવ; જરા સરખા કામની જગાએ ભારે કડાકૂટનું તાસ્તાન થવું તે ખટાપટી શ્રી [‘ખટપટ' ઉપરથી] ગરબડ (૨) કજિયા; તકરાર ખટારા પું॰ [સર॰ મેં.] ભાર ભરવાનું ગાડું (૨) તેના જેવું મેઢું કોઈ વાહન; ભારની મેાટર-લારી’ (૩) [લા.] કર્કશ અવાજ કરે એવું – ખરાબ વાહન (૪) ઘરવાખરા ખટાવવું સક્રિ॰ ‘ખટાવું', ‘ખાટવું’નું પ્રેરક
ખટાવું અક્રિ॰ [‘માઢું' ઉપરથી] ખટારા ચડવી; ખાટું થવું (૨) ‘ખાટવું’નું કર્મણિ [[લા.] અણબનાવ ખટાશ સ્ત્રી॰ [વે. વટ્ટ = ખાટું ઉપરથી] જુએ ખટાઈ (૨) ખટુંબડું, ખમડું વિ॰ [‘ખાટું' ઉપરથી] થાડુંક ખાટું ખટ્યાંગ પું॰ [સં.] ખાપરીના મૂઠાવાળું શિવનું એક શસ્ત્ર ખડ- પૂર્વાંગ[ફે. લઘુ] નામના પૂર્વગ તરીકે ‘માટું’ એવા અર્થમાં. જેમ કે, ખડ-મેાસાળ, ખડ-વેવાઈ, ખડચંપા
|
ખઢ ન॰[તું. વટ-૩;ૐ.] ઘાસ; કડબ (૨) ખેતરમાં ઊગેલું નકામું ધાસ; નીંદામણ. [—ખાવું=ગફલતમાં રહેવું; મૂર્ખાઈ કરવી; મૂર્ખ બનવું.]
ખઢક પું॰ [સં.?] પાણીમાંના કે જમીન ઉપરના પથ્થરના ટેકરા; પહાડ (ર) ખરાબેા; ધારદાર ભેખડ ખક(“ગ) પું॰ (ચ.) એક પ્રકારની ચૂડી
ખઢકલેા પું॰ [‘ખડકવું' ઉપરથી] ખડકેલી ચીજોના જથા; ઢગલા ખઢકવું સ૦ ક્રિ[‘ખડક’ ઉપરથી. તેના જેવા આકારે ગઢવવું] ઉપરાઉપરી ગે!ઠવવું; સીંચવું. [ખડકાવવું સ॰ ક્રિ॰ (પ્રેરક), ખઢકાવું અ॰ ક્રિ॰ (કર્મણિ)]
ખઢકા (−ળું) વિ॰ [ખડક પરથી] ખડકવાળું; પશ્ચરિયું ખડકી સ્ત્રી [ૐ; સં. વડી] ઘર આગળની બાંધેલી – ખારણાવાળી છૂટી જગા; ડેલી (૨) બે અથવા વધારે ઘર આગળની એક સામાન્ય દરવાજાવાળી ગલી કે શેરી (૩) એવી જાતની – દરવાજાવાળી રચના અથવા એની ઉપરની ડેલી
૨૧૭
|
ખડકું ન॰[જીએ ખડક] નાના ખડક(ર) પથ્થરના કે લાકડાના – શક્યા કે પાટલા જેવે – લૂગડાં ધોવાના નાના કકડા [સુ., કા.] ખડકા પું॰ જીએ ખડકલે
ખરખઢ અ॰ (ર૧૦) [મું વટત્વટ, પ્રા. વનવવ] ખડ ખડ એવા અવાજ કરીને (હસવું) (૨) સ્ત્રી॰ એવા અવાજ (૩) ખટખટ; ડખલ; પીડા; ઉપાધિ (૪) તકરાર; ખટપટ. જોગ પું॰ ટંટાને પ્રસંગ. તું વિ॰ ખડખડ અવાજ કરતું (ર) ન॰ સૂ કું નાળિયેર (૩)[લા.] બરતરફ થવું તે. [—આપવું=રા આપવી;કાઢી મૂકવું.

Page #263

ખડખડ ભડભડ]
૨૧૮
[ખડિયું
-મળવું.] ભડભડ અ૦ ખડખડ ભડભડ એવો અવાજ કરીને | ઘાસ + માંકડી એક જીવડું
[મોસાળ (૨) સ્ત્રી એ અવાજ (૩) ગરબડ. ૦૬ અ૦ ક્રિ. ખડખડ ખમોસાળ ન [સે. = મેટું મોસાળ] માનું કે બાપનું અવાજ થવો. –કાટ ૫૦ ખડખડ એવો અવાજ (૨) અ૦ | ખવધુ વિ૦ [ખડ+ વાઢવું] ઘાસ વાઢનારું એવો અવાજ કરીને (હસવું). –કાવવું સત્ર ક્રિટ જુઓ ખખ- ખડવું સત્ર ક્રિ. [‘ખરડવું' ઉપરથી ?] ચોપડવું; લેપ કરો (૨) ડાવવું. –હિયાં ન૦ બ૦ ૧૦ ઝાંઝ. –ડિયું વિ૦ (૨) ન૦ જુઓ | ખરડવું; ડાઘ લગાડવો (૩) સંડોવવું; આળ મૂકવું (૪) નઠારા
ખડખડતું. [-આપવું, મળવું] (૩) વસાય ખેલાય એવી કામમાં સામેલ કરવું નાનાં નાનાં પાટિયાંની બારીબારણામાં મુકાતી રચના (૪) એક | ખહવું અ૦ ક્રિ[સર૦ હિં. હ; સં. વડે = સ્થાણુ, સ્થિર ખાવાની વાની
[ખડક (ચ.) પરથી ?] અટકવું; રેકાવું; થંભી જવું (૨) હાથ પગ ઈ૦ અવયવ ખડગ ન [જુઓ ખડ્ઝ] તલવાર (૨) ગેંડાનું શિંગડું (૨) જુઓ ઊતરી જવો (૩) આખડી પડવું; પડી જવું [સર૦ મ. વળ] ખરું નવ બિલાડીની જાતનું એક હિંસક પ્રાણી
(૪) (રંગ) ઊડી જવો; ઝાંખું પડવું. [ખડી પઢવું, બેસવું = ખસ ન એક પંખી
અટકી પડવું; રોકાઈ જવું. ખડતું મૂકવું= રહેવા દેવું; અવગણવું.] ખર્ચપે ૫૦ [રે. a= મોટું + ચ ] એક જાતને ચંપે ! ખવાઈ (વા') j[. લઘુ=મોટું વેવાઈ] વેવાઈને બાપ. ખહણ વિ. [ખડવું'ઉપરથી; સર૦ મ.] આખાં – હરામ હાડકાનું; | –ણ સ્ત્રી વેવાઈની મા આળસુ (૨) [] (સુ.) ખડતલ
ખશિ(–)ગી ન૦ [.= મેટું શીંગ] એક મોટું ઝાડ, ખડતર(–) વિ. [સં. વરતર ?] દુઃખ ખમી શકે એવું; ખરવાણ | જેની લાંબી લાંબી શિંગોનું શાક તથા અથાણું થાય છે (૨) મહેનતુ (૩) મજબૂત બાંધાનું (૪) તુચ્છ
ખશિંબી સ્ત્રી. [, વારિાવી?] એક વનસ્પતિ ખઠતાલ સ્ત્રી [સં. ૧+તાલ] છ તાલ [સંગીત] (૨) કરતાલ | ખડમેર પં. એક વનસ્પતિ કાંસીજોડ (૩) લાકડાની ફહેતાલ
ખડસલ પુંમકાનનો પાયો ખડતાલ સ્ત્રી [સં. લુર તાલ?] લાત; પાટું [ખાદવું (જમીન) | ખડસલિ–ળિ) પં. એક વનસ્પતિ, પિત્તપાપડ ખઠતાલ(–ળ)વું સક્રિ. [જુઓ “ખડતાલ”] ખરી વડે ઠેકવું – ખટંગ અ [રવ૦] ખડંગ એવો અવાજ કરીને (૨) ખડું; ટટાર ખહતું ન૦ જુએ ખડતૂસ (૨) ૧૦ ક. “ખડવું જુઓ
ખડા સ્ત્રી [સર૦ હિં. વાડૅ, મ. વાવા, શ્રી. નડ્ડાવ પાવડી; ખહતુસ ન૦ ખડખડતું; રજા; બરતરફી. [–આપવું = બરતરફ ચાખડી (૨) [] જોડાની એડી (૩) (૨) મેઘધનુષ્ય (૪) જુઓ કરવું. –મળવું =બરતરફ થવું].
ખડખાટ. [-પટવા = અણબનાવ થવો.] ઉતાર વિ૦ જેડા ખડ૬ ન૦ [રે. @3= મેટું ઉપરથી?] ખડખું પ્રવાહી પદાર્થનું ઉતારતાં વેત – તરત સ્વીકારાય એવી (હંડી). ૦ઉપાટવિત્ર ઊભા જામેલું ચાલું (૨) [ખધરાવું ઉપરથી ?] ખૂધરું; છિદ્ર; દોષ ખડાનો – ચપસીને બેસત (ડો) ખડધાન ન૦ “ખડ” જેમ વગર ખેડે ઊગતું “ધાન'; ખેડયા કે ખાઈસ્ત્રી, વાછરડી [ક.](રજુએ ખટકશઠ]શઠતા; કામચારી વાવ્યા વિના થતું ધાન (સામે, મણકી વગેરે) (૨) હલકી ખટાઉ સ્ત્રી- [જુઓ ખડા] પાવડી; ચાખડી (૨) જુઓ ખડ] જાતનું અન્ન
સૂકું ઘાસ. ખડા ઉતાર, ઉપાઠ જુઓ “ખડા'માં ખધામણું સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
ખટાખટ અ [રવ૦] એવો અવાજ થાય એમ (૨) ઉતાવળથી ખધાયેલ, અઠવાલ વિ. [જુઓ ખધરાવું] ચાઠાં, ખુજલી ખઠાખાટ મું -સટું ન [4. ઘટન્મg] જ્યોતિષમાં છ અષ્ટકવાળો ઇત્યાઢેિ થવાથી ખરાબ થયેલું; કીડ પડી હોય તેવું; ખવાયેલું યોગ (જે બે માણસો વચ્ચે આ વેગ આવે તેમને બને નહિ – (૨) ખરડાયેલું; મેલું (૩) ઘસાયેલું; નબળું
અણબનાવ રહે એમ કહેવાય છે.) ખઠ(-૨)પવું સત્ર ક્રિ. [જુઓ ખડ૫] ખોતરી – ઉખેડી કાઢવું; ખઠાખાષ્ટ્ર-કું-સર્ટ) ન૦ જુઓ ખડાખાટ [વિપું સેરવું. [ખ(-૨)પાવવું સત્ર ક્રિ. (પ્રેરક), ખડ(૨) પાવું] ખડાયતા વિ. બ્રાહ્મણ કે વાણિયાની એ નામની એક જાતનું.અ૦ કિં(કર્મો )]
ખારી સ્ત્રી [સરવેમ, વંટારી]ગાવાની એક બાની–ધ્રુપદ પદ્ધતિ. ખપિયું ન૦ (૨) ગાડાનું પછીતિયું [ખર, ખરપડો | (તેના પ્રસિદ્ધ ગાયક રાજા સન્મુખ સિંગના ગામ “ખંડાર' પરથી) ખડખું ન૦ [જુઓ ખૂરપી] ખાંપવાનું ઓજાર.– પુંછે જુઓ | ખા ! [જુઓ ખડાઉ] લાકડાનો જોડે ખડ()બચડું વિગ ખાડામૈયાવાળું; ઊંચુંનીચું. –રાઈ સ્ત્રી | ખટાસન પે એક વનસ્પતિ - ઔષધિ ખહબું ન [સે. વ = મેટું ઉપરથી 8] જામી ગયેલા પ્રવાહીનું | ખડિયાખટખટ વિ. [૨૦] સખળડખળ; ખખળી ગયેલું; જીર્ણ ચોસલું; ખડ૬. –બાદાર વિ. ખડબાં નીકળે એવું
(૨) સ્ત્રી, ભાંગીતૂટી હાલત (૩) જંજાળ; માથાફેડ ખઢબૂચ–ચું) ન૦ [સં. લેન, 1. વવુંનë] એક ફળ; તરબૂચ. | ખટિયાટ તળાવમાં ઊતરવાની, ઢાળ પડતી પણ ખસી ન –ચી સ્ત્રી તેને વેલ; તરબૂચી
પડાય એવી ચણતરવાળી, કળીબંધ રચના ખડભડ સ્ત્રી. [૧૦] એવો અવાજ (૨) ગરબડ, ધાંધલ (૩) | ખડિયું ન [જુઓ ખરડિયું] સુકવણું (૨) સુકાવાથી તડ પડી કબિલાબોલી (૪) દખલ. ૦૬ અ૦ક્રિખડભડ અવાજ ગઈ હોય તેવી જમીન (૩) ચેમાસામાં કેટલાક દિવસ વરસાદ થો (૨) બોલાબોલી થવી. [ખડભડાવવું સત્ર ક્રિ. (પ્રેરક)] ન પડવાથી જે તાપ પડે છે તે (૪) [‘ખડું ઉપરથી] બાજીમાં -હાટ j૦ ખડભડ અવાજ (૨) ગરબડ, ધાંધલ
છેવટની કૂકી ઘરમાં બરાબર પહોંચે એથી વધારે દાણા પડતાં તેણે બહાર નીકળવું પડે તે (૫) [જુઓ ખડિ વાઘ) ચિત્તો

Page #264

ખડિયો ]
૨૧૯
[બત્તો
વાધ (૬) જેટડું, જુવાન ભેંસ
દવું, ખળવું] બારીક તપાસ-શોધ (૨) [લા.] કોઈના દોષ ખટિયે પું[સે. વહેમ લખવાની શાહી રાખવાનું પાત્ર (૨) શોધ્યા-કાઢથા કરવા તે; નિંદા કર્યા કરવી તે –દિયું વિખણખોદ દીવો કરવાને નાતે બે (૩) ઘણા પડવાળી ઝોળી; ખભાની | કરવાની ટેવવાળું (૨) ન ખણખાદવાળું કામ બે તરફ ઝલનખાયએકોથળા(૪)ખલતે; વાટ.[ભર | ખણચલું ન [ખણવું' પરથી ?] પાવડો = ખડિયામાં શાહી ભરવી (૨) ખડિયામાં ઘાસતેલ ભરવું. ખડિયા ખણ જ સ્ત્રી ખંજવાળ; વલૂર; ચળ ભરવા,ખટિયા પેટલાં બાંધવાં ઉચાળા ભરવા;ઉઠાંતરી કરવી] | ખણણ અ૦ [૧૦] ખણખણવાને રવ. (–દઈને) ખડિયે ખાર ૫૦ [‘ખડિ'=‘ખડી' જેવો + ખાર] એક જાતને | ખણવું સક્રિ[ä. વન,. વળ] ઉઝરડવું; ખેતરવું (૨) ખેદવું ક્ષાર; ટંકણખાર
[દીપડો | (૩) હરતું
(૩) વલરવું; ખંજવાળવું (૪) ચીમટી ભરવી (ચંટી ખણવી). ખદિય વાઘ ૫૦ [સર૦ મ. વા વા (ત્વચા =નાનો)]ચિત્તો; ખણસ સ્ત્રી [સે. agai] શંકા; અંદેશો (૨) અંટસ; વેરઝેર (૩) ખટિંગ અ [વ૦] ધાતુની વસ્તુ પડતાં થતો રેવ. (દઈને) ખંત; હોંશ (૪) ઝાડા-પેશાબની શંકા - હાજત (૫) આદત; ખડી સ્ત્રી. [a; 21.] ખડી માટી (૨) રસ્તા પર નંખાય છે એવા ટેવ. [–થવી = ઝાડાની હાજત થવી. ખણસે ભરાવું = ચડસે પથ્થરના કાંકરા -મરડિયા(૩જુઓ ખડિયું]વગર વિયાયેલી ભેંશ ભરાવું; અંટસ ભરાવો.]-સાવવું સક્રિ “ખણસાવુંનું પ્રેરક. ખડી ફેજ સ્ત્રી [‘ખડું + કેજ] કાયમી લશ્કર
-સાવું અ૦ ક્રિવહેમવું (૨) દાઝે બળવું (૩) હાજત થવી "ખડી બેલી સ્ત્રી. [‘ખડું' + બોલી] (દિલ્હી પાસેની -પશ્ચિમી) | ખાવું અક્રિક, –વવું સક્રિ. “ખણવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક હિંદી-હિંદુસ્તાની ભાષા
ખણિક વિ૦ +ક્ષણિક ખડી માટી સ્ત્રી [‘ખડી'+માટી] એક જાતની ધળી માટી; ખડી | ખણુ ન૦ +ક્ષણ. ખણુ અ૦ ક્ષણે ક્ષણે ખડી સાકર સ્ત્રી [‘ખડી' + સાકર] એક જાતની સાકર ખણેર ૫૦ એક વનસ્પતિ; ખરણેર ખડું વિ૦ [fઉં. વ. . વઘુવી = પ્રગટવું; ઊપજવું પરથી ?]. ખત ન [.] લેખ; લખત; દસ્તાવેજ (૨) સ્ત્રી, દાઢી કે મૂછ (૩) ઊભું (૨) તત્પર; સજજ (૩) ન [મ, 31 = નાનું ઢેકું (ä. વંદ)] | . દાઢી મૂછને વાળ. ૦૫ત્ર(-ત્તર) ન૦ ખત કે તેને લગતાં પાણી ચૂસી લે એવું ઈટનું ઢેકું ઠીકરું (૪) જુઓ ખડિયું ૪ અર્થ કાગળિયાં.[-કરવું=દસ્તાવેજ કરેફલેખિત કરાર કર-ફાટવું (૫) કાદવમાં પડેલું ને સુકાયેલું પગલું. [ કરવું = સામે રજૂ | = દસ્તાવેજ રદ થવો (૨) બંધન કે ખરચમાંથી બચી જવું (જેમ કરવું; લાવીને સામે ઊભું કરવું (વસ્તુ, વાત કે માણસ); ઉપસ્થિત | કે કન્યા ગુજરી જવાથી).] [મારી નાખવું. –થવું] કરવું. –થવું =ખડું કરાવું; સામે આવીને ઊભું રહેવું; હાજર થવું.] | ખતમ અ [મ, ] ખલાસ; સમાપ્ત. [ કરવું પૂરું કરવું (૨) ખડેખાંગ અ [‘ખડે પગે’ ?] (કા.) ટટાર
ખતરણ સ્ત્રી[જુઓ ખતરી] ખતરીની સ્ત્રી ખડેઘાટ વિ. [ખડું’ + ઘાટ] ભઠ્ઠીમાં બાફયા વગર યેલું (કપડું). ખતરનાક વિ૦ [.] ખતરાવાળું; જોખમ ભરેલું; ભયંકર (૨) અ૦ ટટાર; મગરૂર રીતે (૩) સજજ; તત્પર
ખતરવટ અઆગ્રહપૂર્વક જીદપૂર્વક(૨)સ્ત્રી) ક્ષત્રીવટ.[–થઈને ખડે ચોક અ૦ [ખડ ન ચક] છડે ચોક; છોક; જાહેર રીતે લાગવું = બરાબર કેડે પડવું.] વેર ન૦ (સુ) હાર્ડવેર ખડે જેડે અ [ખડું + ડો] ઉમે ઊભે; આવતાંત; તરત | ખતરાવું અદ્ધિ , –વવું સક્રિ. ખાતરવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક ખડે ધડે અ૦ સશક્ત; સ્ટાર
ખતરિયાંવટ સ્ત્રી + જુઓ ક્ષત્રીવટ ખડેલી સ્ત્રી, (કા.) જેટલી ભેંસ; ખડી
ખતરી વિ. [ä. ક્ષત્રિય]ક્ષત્રિયની એક જાતનું (૨) કાપડ વણવાને ખડે ૫૦ [જુઓ.ખડા] જોડાની ખડા -એડી (૨) કુકડાં કે કબૂતરને ધંધો કરતી એક ન્યાતનું (૩) ૫૦ એ વાતનો માણસ રાખવાનું પિંજરું (૩) ખરાબ; ખડક; ટેકરો
ખતરું ન [જુઓ ખતરો] અડચણ; આફત (૨)[જુઓ ખૂધરું] ખગ ન [સં.] જુઓ ખડગ
ખેડ; છિદ્ર ખતરાં ખેળવાંક છિદ્ર ખેળવાં –જેવાં] ખફ વિ. [ફે. ઉડ્ડ= મોટું] અનુભવી (૨) હોશિયાર; ચાલાક (૩) ] ખતરે મું[મ. વેત૨; હિં. વત] ભય; જોખમ(૨) અંદેશો; ' વયેવૃદ્ધ (૪) [જુએ ખાંડું] અપંગ
સંદેહ. [-મટાડવો = શંકા દૂર કરવી (૨) હાજતની શંકા પૂરી ખણ સ્ત્રી. [ખણવું] વલૂર; ચળ; ખંજવાળ (૨) [3] એક જાતની કરવી; ઝાડે ફરવા જવું. –પાઠ = વાંધો પાડવો.] ગળી (૩) ૫૦ [મ.] ટેબલનું કે કબાટનું ખાનું
ખતવણી સ્ત્રી, ખતવવું તે ખણ સ્ત્રી + ક્ષણ; ખાણું [શળના બેંક જેવી વેદના સણકે ખતવવું સક્રિ. [જુઓ ખાતું] (રોજમેળમાંની રકમની)ખાતાખણકે !૦ [૨૦] એક અવાજ; રણકે (૨) [જુએ ખટકે] વાર નોંધ કરવી. [ખતવાવું અક્રિ (કર્મણિ); ખતવાવવું સત્ર ખણખણ અ[૨૦] ખણખણ અવાજ થાય એમ. ૦૬ અક્રિ ક્રિ. (પ્રેરક)].
[વાંગવી; નુકસાન થવું.] [4. વાવવા] ખણખણ અવાજ થ.-ણાટ ૫૦ ખણ ખણ | ખતા(–ના) સ્ત્રી [.] નુકસાન; ઠાકર(૨)ચૂક. -ખાવી = ઠોકર અવાજ, –ણાવવું સક્રે. “ખણખણવું'નું પ્રેરક (૨) ખણખણ | ખતાબ સ્ત્રી [મ. વાતા+દેવ(બ)] સ્લ; ખામી (૨) આરોપ; કરતા રોકડા પૈસા ચૂકતે આપવા.-ણિયાં નબ૦૧૦ ખણખણે | દોષ દે તે (૩) શા૫; બદદુવા એવી નાની નાની ઘૂઘરીઓ કે કાંસીજોડ જેવાં પતરાં (રથ | ખતિય પુંએક પક્ષી ઈત્યાદિન) (૨) કાંસીજોડ; છબછબિયાં.–ણું વિ૦ ખૂબ શેકાયેલું; | ખતીબ ! [] ઇમામ; ઉપદેશક; વ્યાખ્યાતા ખરું થયેલું; ખૂબ તપેલું
ખત્તા સ્ત્રી, જુઓ ખતા ખણખેજ(–ત,–તર, , -ળ) સ્ત્રી [ખણવું +ખજવું, ખેતરવું, | ખરો પુત્ર કામ; ધાબળે કા] (૨) [જુઓ ખત્તા] ઠોકર (૩)

Page #265

ખત્રી]
૨૨૦
[અબડું
ધો. [ખત્તા ખાવા=પપ્પા કે ડેકર વાગવી (૨) ભૂલ કરી | ઉપયોગી થવું (૨) રણમેદાનમાં મરાવું. -કરીને= અગત્ય કે નુકસાન વેઠવું]
ઉપયોગ સમજીને; ઇરાદાપૂર્વક ધારીને. –જાગ = ઉપયોગ શરૂ ખત્રી વિ૦ (૨) j૦ જુએ ખરી. -ત્રાણી સ્ત્રી તેની સ્ત્રી; ખતરણ | થ; માગણી વધવી. ખપમાં આવવું = ઉપયોગી થવું. ખ૫ ખદખદ અ૦(૨૦)ખદખદ એવો અવાજ થાય તેમ. ૦૬ અક્રિ પડ =જરૂર પડવી; ઉપયોગ જણા. ખપ લાગવું = ઉપયોગી ખદખદ થવું(૨) ખદખદ અવાજ સાથે ઊકળવું. [ખદખદાવવું | થવું; કામમાં આવવું.] જેણું વિ૦ ઉપયોગ પૂરતું જોઈતું. ૦ત સક્રિ. (પ્રેરક)] [અથડાવવું (૩) ખૂબ મહેનત આપવી સ્ત્રી, વેચાણ; ઉપાડ. ૦૮ ૦િ વપરાય એવું ઉપયોગી (૨) વેચાય ખદ(–દોડવું સક્રેિટ ખૂબ દેડાવવું; તગેડવું (૨) કેરા ખવડાવવા; એવું (૩) વ્યવહારમાં ચાલે એવું; લેવાય ખવાય એવું. ૦નું વિ. ખદામણ સ્ત્રી ખદડવું કે ખદડાવું તે
[પ્રેરક | ઉપયોગી [– પં. વાંસની ચીપની સાદડી - ટટ્ટી ખદ-દોડાવું અક્રિ૦, –વવું સક્રિ. “ખદડવું’નું કર્મણિ અને ખપરડી સ્ત્રી[. HR = ટુકડે ?] ના ખપરડે (૨) ખપેડી. ખદડક ખદડક અ [૨૦] એવો અવાજ કરીને ખૂબ દેડવાનો | ખપરેલ(—લું) tવે. [સર૦-. = નળિયું] નળિયાંથી છાયેલું
અવાજ, પ્રાયઃ ઘોડાનો) [ખૂબ પરથી {] ઘટ પોતનું જાડું (કપડું) | ખપવું અક્રિસિં, ક્ષ ]વેચાવું; ઉપાડ હોવો (૨) વપરાવું; ખરખદડું વિ૦ [હિં. વઢવા= સુદ્ર; હલકું, નકામું? ફે. ઉર્દુ =મોટું, | ચાવું; ખતમ થવું (૩) લેખાવું; ગણાવું (૪)વહેવારમાં ખપતું હોવું ખદ પું. [હિં. વI(. ફ4)?] હીજડે; રાંડ (કા.) (૫) જેવું; ખપમાં આવવું; કામ લાગવું. ખિપી જવું = વેચાઈ ખદબદ અ૦ (રવ૦) ખદબદ કરતું સડતું હોય – કીડાઓથી તળે- જવું (૨) યુદ્ધમાં કામ આવવું; મરી જવું – ખલાસ થઈ જવું (કેઈ ઉપર થતું હોય એમ. ૦૬ અ૦િ ખદબદ થવું. પિસા | કામ કે પ્રયત્નમાં).] ખદબદવા =ખૂબ પૈસા હોવાને તેને સળવળાટ મનમાં લાગ]. | ખપ(-q) j૦ [ખાંપવું ઉપરથી ?] એક જાતનું શસ્ત્ર –દાવવું સ૦િ “ખદબદવું'નું પ્રેરક [.મોજમજા; લીલાલહેર | ખપાટ સ્ત્રી [સં. ૧પટ ઉપરથી?] કામઠું; વાંસની - લાકડાની ખદબદિયાં ન બ૦ ૧૦ પૈસા ખદબદે એવી – સુખી સ્થિતિ; ચીપ. –ટિયું ન ખપાટ; વાંસની ચીપ (૨) વાંસનું -લાકડાનું ખદવું અક્રિટ ચાલવું; આગળ વધવું(૨)આમતેમ નકામા દેડવું ફાડિયું (૩) એક વનસ્પતિ ખદાખદ, –દી સ્ત્રી, (માંહોમાંહેની) તકરાર કે ઝઘડે
ખપાઠ(–વીવું અક્રિ. ‘ખપવું’નું પ્રેરક ખદાવવું સક્રિ. ‘ખદવું'નું પ્રેરક
ખપુષ્પ ન [.] જુઓ “ખ”માં ખદિર ડું [] ખેરનું ઝાડ. ૦સાર પેટ ખેરસાર; કાથો ખપુસવું,–વવું ખપૃસવું'નું અનુક્રમે કર્મણ ને પ્રેરક [કપડું ખદિરિ(~રી)કા સ્ત્રીરિસામણીનો વેલો (૨) લાખ
ખપૂકલી સ્ત્રી (ક.) ખૂંપડી.—લું વિ૦ નાજુ કફ સુકલકડી (૨) ન૦ ખદીજા સ્ત્રી [મ. (સં.) મહંમદ પૈગમ્બરની પહેલી પત્ની ખ| j૦ જુઓ ખપ ખદુક(-શ) ખદુક(-શ) અ૦ (રવ૦)ખદડુક ખદડુક, ટંકેડગલે | ખપૂનમૂ)સવું અક્રિ[.વપુસા = જૂતું પરથી ?]ખંતથી પાછળ, ઘોડું ગધેડું ચાલે તેમ
લાગવું –મંડવું; એકધ્યાન થવું (૨) સક્રિ મારવું; ઝૂડવું (કા.). ખદેડવું સક્રિ. [સર૦ દિ. વરેના] જુઓ ખદડવું
ખાઈ ખપૂ (ભૂ)સીને લાગવું = કેઈ કામ પાછળ ખંતથી ખદેડાવું, –વવું જુઓ ખદડાવું, –વવું
લાગવું].
[(૩) શું ખ૬૦ વિ૦ જુઓ ખદડું
[વગેરે | ખપેડી સ્ત્રી, ઊગતા છોડ ખાઈ જનારું એક જીવડું (૨)ડું; પિપડે ખત પું[.] આકાશમાં તેજ કરે તે – આગિ, તારે, સૂરજ | ખપેડે રૂંવે ખપરડે; વાંસની ટી (૨) પાલખમાં વપરાતા વાંસને ખધરવું અક્રિ. [ખાવું, ખાધું ઉપરથી ?] સપાટી પરથી ખવાયું ત્રા –ખરબચડું થવું. -વવું સક્રિ . (પ્રેરક)
ખપેટી(–ડી) સ્ત્રી [ફે. વરપુર = રૂક્ષ?સર૦ મે. વરપુ(-)પોલી) ખક્યા સ્ત્રી [. વે=ભૂખ્યું] + સુધા; ભૂખ (૨)(ચ.) વારંવાર એક જાતની રેતી (૨)ભિંગડું, પાપડી (૩) કપટી. - ન૦ પાતળું
ખાવાની ઈચ્છા કે વૃત્તિ.[—ઊપડવી = ખા ખા કરવાનું મન થવું ડું; ભિંગડું કે ખા ખા કરવું.]
ખપર ન [. વર; a[. a[૨] જેમાં આવેલું બધું નાશ પામે ખનક પં. [ā] ઘર ફાડનારે (૨) ખાણ ખેદનારે
એવું પાત્ર (દેવીનું) (૨)ઝેરી નારિયેળીનું કે બીજું કઈ પણ ભિક્ષાખનખન સ્ત્રી છંદ વ્યસન (૨) ખંત (૩) તપાસ; ખણખોદ (૪) પાત્ર.[–ભરવું (માતાને બેગ ધરાવ, રાજી કરવી, ખ૫રમાં શંકા; હાજત (ઝાડા-પેશાબની); ખણસ
આવવું = ભેગ થઈ પડવું, -નો ભાગ બનવું. ખ૫રમાં લેવું = ખનન ન [.] ખોદવું તે
ગ લેવો.]
[–ડવી) ખનિ(ની) સ્ત્રી [ā] ખાણ, ૦જ વિ૦ ખાણમાંથી નીકળેલું; | ખફગી સ્ત્રી [.]ખફા ; નાખુશી; ઇતરાજી; રેષ.(વહેરવી; જમીનમાંથી ખોદી કાઢેલું (૨) જેમાં કાર્બન ન હોય તેવું; “ઇન- | ખફા વિ૦ [..] નાખુશ; ક્રોધાયમાન નિક” (ર.વિ.) (૩) નવે તેવી ધાતુ (સોનું, લોઢું વગેરે)
ખબકાવવું સક્રિ ચારવું; ઉચાપત કરવું (કા.) ખનિત્ર ન [સં] દવાનું ઓજાર, કેદાળી
ખબબબ અ [રવ૦] ખદુક ખ૬ક. ૦૬ અ૦િ ખબખબ ખની સ્ત્રી, ૦જ વિ૦ (૨) ન [i] જુઓ ખનિ'માં
અવાજ થાય એમ દોડવું. –બાવવું સક્રિ. (પ્રેરક) ખનું ન૦ અથાણું (ભીલોમાં)
ખબ(— બ) વિ૦ જાડું; ઘટ્ટ (ઉદા૦ દૂધ) ખપ પું” [‘અપવું” ઉપરથી] વાવર; વપરાશ (૨)ઉપયોગ; અગત્ય; | ખબઢ(-૨)દાર વિ૦ જુઓ ખબરદાર.-રી સ્ત્રી [ખ (૨) જરૂર (૩) તંગી; ખોટ (૪) માલનો ઉપાડ; ખપત. [-આવવું = 1 ખબડું ન [જુઓ ખડબું; સર૦ મ, વર૩] જાડું પડ કે થર -

Page #266

ખબર]
૨૨૧
[ખરખરાજાત
ખબર મુંબ૦૧૦; સ્ત્રી [.] સમાચાર; બાતમી (૨) સંદેશે; ખમણવું સક્રિટ છીણવું કહેણ (૩) જાણ; જ્ઞાન; ભાન (૪) નજર; સંભાળ. [આપવી | ખમણ સ્ત્રી + ક્ષમા =જાણ કરવી.–કરવી =ાણ કરવી (૨) ખબર કાઢવી.-કાઢવી | ખમણવું અક્રિકવવું સક્રિટ ખમણવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક ખબર મેળવવી.-પવી = જાણવું; માહિતી મળવી (૨) વીતવું; ખમણનબ૦૧૦ કે ઠરાવેલી તિથિએ સામટાંતેરમાનાં જમણ. અનુભવમાં આવવું. -રાખવી = સંભાળ રાખવી. -લેવી = | -ભાંગવાં તે જમણ કરવાં.] માહિતી મેળવવી (૨) ઝાટકણી કાઢવી (૩) વેર કાઢવું; વિતા- | ખમણી સ્ત્રી, ખમણવાનું ઓજાર; છીણી ડવું. –લઈ નાખવી =બરાબર બતાવી આપવું (૨) વિતાડવું.] | ખમણું વિ૦ જુએ ખમવું] ખમતું; ખમી શકે એવું
અંતર મુંબ૦૦૦;સ્ત્રી માહિતી; સમાચાર (૨) તબિયતના ખમતખામણું ન [. મ = ક્ષમવું +વામMા = માફી માગવી સમાચાર. ૦ખત ન૦ જુઓ ખબરપત્ર૦દાર વિ૦ હોશિયાર | તે] જાણે અજાણે થયેલા દેવની ક્ષમા માગવી તે (જૈન) કાબેલ (૨) સાવધ (૩) અ. “સાવધ રહે, યાદ રાખો' એવા | ખમતલ વિ. [‘ખમવું' ઉપરથી] ખમનારું; સહન કરનારું
અર્થને ઉદગાર. ૦દારી સ્ત્રી૦. ૦૫ત્ર પું; ન ખબરપતર કે | ખમતીધર વિ. [‘ખમવું' + “ધરવું' ઉપરથી] ખમતું (૨) સધર; કાગળપત્ર (૨) ખબર તો પત્ર. ૦૫ત્રિકા સ્ત્રી. ખબર આપતી પૈસાદાર
[(૩) સધ્ધર; પિસાદાર (જાહેર) પત્રિકા. ૦૫ (છાપામાં) ખબર મોકલનાર | ખમતું વિ૦ [ખમવું'નું કૃ૦] ખમી શકે એવું (૨) ગજા પ્રમાણેનું ખબાખબ અ૦ [૧૦] ઘોંઘાટ – ઘાંટાઘાંટ થાય એમ (૨) સ્ત્રી | ખમધ્ય ન [સં.] આકાશનું - માથા ઉપરનું મધ્યબિંદુ; “ઝેનિથ ઘોંધાટ; ધાંધલ (૩) ઘાંટાઘાંટ; તકરાર; બેલાબેલી
ખમલી સ્ત્રી, વ્યાયામમાં બેઠકનો એક પ્રકાર ખબુકાવું અ૦િ , -નવું સક્રિ. “ખબૂકવું’નું ભાવે અને પ્રેરક | ખમવું સક્રિ. [સં. ક્ષમ; પ્રા. ક્ષમ] સહન કરવું; સાંખવું (૨) ખબુસાવું અકૅિ૦,–વવું સક્રિ. “ખસવું નું કર્મણિને પ્રેરક ક્ષમા કરવી (જૈન) (૩) [કા.] ખમણવું (૪) અક્રિટ થોભવું. ખબૂકવું અક્રિ. [રવ૦] દીઠા વિના કુદી પડવું
[ખમી જવું = થોભી જવું.] ખમાવવું સક્રિ[પ્ર. વમાંખબૂકિયું ન ખબૂકવું તે
વિય, સં. ક્ષમિત] પરસ્પર દેવા માફ કરવા કરાવવા (જૈન) ખબૂતર નવ કબૂતર, ખાનું ન૦ કબૂતરખાનું –રી સ્ત્રી, કબૂતરી | ખમા સ્ત્રી. [ä. ક્ષમા, પ્ર.] ક્ષમા (૨) સબુરી (૩) અ૦ જુઓ ખબૂસવું સક્રિટ જુઓ ખપૂસવું [સક્રિ કર્મણિ અને પ્રેરક] ખમ્મા ખબેઠવું સક્રિ (કા.) ગમે તેમ ખંઢવું.[ખડાવું અક્રિ–વવું | અમાચા-ચી-જ) પં. [મ. માન,-સ] એક રાગ ખબઠ વિ. જુઓ ખબડ
ખમાર ૫૦ [મ, વIR] દારૂ ગાળનાર ખ(૦૧)ભળવું અક્ર[૧૦] ખળભળ અવાજ થવો (૨) હાલી ! ખમાર પં૦ જુઓ ખંભાર (ઉ. ગુ.) ઊડવું, તળેઉપર થવું (૨) [લા.] મનમાં અજંપો થ; ગભરાવું ખમાવવું સક્રિ. “ખમવું'નું પ્રેરક (૨) [બત. ઉમાવા ] [જેન] ખ(૦ળ)ભળાટ પૃ૦ જુઓ ખળભળાટ
[પ્રેરક | ક્ષમા માગવી. ખમાવું અક્રિ. ‘ખમવું’નું કર્મણિ ખ(૦ળ)ભળાવું અક્રિ૦, –વવું સક્રિટ “ખભળવું’નું ભાવે કે ખમાસણું ન ['ખમાવવું’ પરથી] ક્ષમા માગવી તે (૨)[જેન] ખભે મું. [૩. વવા?] ધડકે હાથ જ્યાં જોડાય છે તે અવયવ. જૈન સાધુને વંદન કરવાની ક્રિયા (૩)તે વખતે બેલાતા સૂત્રનું નામ [ખભે હાથ મૂકો = (ગળાના) સોગન ખાવા; તેમ કરીને ખાતરી | ખમીર ન [..] ખટાશ કે આથો ચડાવનારું તત્ત્વ; “યીસ્ટ’ આપવી. –ચડાવવો =ના કહેવી; આનાકાની કરવી.–ડેક, (૨) ખટાશવાળું ઉભરણ (૩) [લા.] જોશ; તાકાત. –ી વિ૦ થાબ=શાબાશી આપવી.–દેવે = ઊંચકવામાં મદદ કરવી.] | ખમીરવાળું ખમ સ્ત્રી [.] બાહુ (કુસ્તી વખતે જે ભાગ થાબડવામાં આવે ખમીરે ધું. [..] એક જાતની સુગંધીદાર તમાકુ છે તે) (૨) તે ભાગને સ્નાયુ; ‘બાઈસેપ્સ'. [–કવી = કુસ્તી ખમીસ ન [. જમીન] એક જાતનું પહેરણ [ખમાં પહેલાં હાથના સ્નાયુ થાબડવા.].
ખમૈયા કુંબ૦૧૦ (કા.) “ખમા, ખમા' એવો ઉદગાર (૨)ક્ષમા; ખમકવું અદ્ધિ. [૨૧૦; સર૦ હિં. વમવના] ખમ ખમ અવાજ | ખમ્મા અ૦ ‘ક્ષેમકુશળ રહે – દુઃખ ન થાઓ' એવું બતાવત ખમકારે મું. (કા.) “ખમ્મા ખમ્મા' એવો ઉદ્દગાર કાઢવો તે ઉદગાર (૨) ખમકવું તે
ખયાલ પું[..] ખ્યાલ ખમકાવવું સક્રિટ ખમકવુંનું પ્રેરક
ખર પું[] ગધેડો (૨) (સં.) રાવણનો ભાઈ (૩) વિ. ઠેઠ; ખમખમ અ[રવ૦]. ૦વું અદ્દેિ ખમખમ અવાજ થવો (૨) | મુર્ખ (૪) [રવ૦] ખખરું (૫) [સં. વર] તફણ (૬) કઠેર [‘ખમવું’નું ]િ ખમી લેવું; સહી કે વેઠીને ચૂપ રહેવું. માટ ખરક–ખ) પું. [જુઓ ખડકલો] ઢગલે j૦ ખમખમવાનો અવાજ, -માવવું સક્રિ. “ખમખમવું'નું | ખરખડિયું ન૦ જુઓ ખડખડિયું. પ્રેરક
[(પ્રેરક) ખરખબર મુંબ૦૧૦; સ્ત્રી સમાચાર ખમચ(ત્વચા)વું અક્રિટ ખંચાવું; અટકવું. ખમચાવવું સક્રિ. | ખરખર સ્ત્રી, જુઓ ખરખરી (૨) અ [‘ખરવું' ઉપરથી] એક ખમણ ન છીણીને કરેલો છંદ (૨) ખમણકળાં. ૦કાકડી સ્ત્રી, પછી એક ખરતું હોય એમ (આંસુ); સપાટાબંધ. ૦૬ અક્રિ. ખમાણી શકાય એવી કાકડી (૨) [સર૦મ.] નાળિયેરનું ખમણ જુઓ ખખરવું. -રાટ પુંખરખર અવાજ.—રાવવું સક્રિ (દાળિયા અને મરી મીઠું નાંખી કરે છે તે). ઢેકળાં નબ૦૧૦ ખરખરવું'નું પ્રેરક એક ખાવાની વાની; ખમણવાળાં ઢોકળાં
ખરખરાજાત સ્ત્રી પરચુરણ ખર્ચ (૨) ઘટ; ખાધ; નુકસાન

Page #267

ખરખરાટ]
૨૨૨
[ખરાબ
ખરખરાટ-વવું જુઓ “ખરખરમાં
ખરપી સ્ત્રી, જુઓ ખુરપી. –પિયે ડું મટી ખરપડી. - ખરખરી સ્ત્રીજુઓ ખખરી.-રો j૦ જુઓ ખખરે
j૦ જુઓ ખરપડો ખરખલે | જુઓ ખડકલો] ખરક
ખરબચડું વિ૦ જુઓ ખડબચડું. -હાઈ સ્ત્રી ખરટી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
ખરમચી સ્ત્રી, -ચે પું, આદત; ટેવ (કા.) ખરગધ ન૦ જંગલી ઘોડો
ખરયાન ન [.] ગધેડે જોડેલું વાહન ખરગેશ(ન્સ) ન [I.સસલું
ખરરર, ખટ અ૦ (ર૦) ઝપાટાબંધ ખરે તેમ (જેમ કે, તારે) ખરચ ન૦; j૦ [જુઓ ખર્ચ] વાપર (૨) કિંમત; લાગત (૩) | ખરલ ડું [હિં.] જુઓ ખલ. [કરવું= ખલમાં વાટવું] મેટી રકમ વાપરવાનો સારા નરસે અવસર. [-કરવું–વો) | ખરેવ વિ૦ જુઓ ખર્વ =વાપરવું (૨) નાતવર કરે. -કાહવું = ખરચ જેગું મેળવવું | ખરવટ ૫૦ [ખરી ઉપરથી] પશુઓની ખરીને એક રોગ (૨) નાતવરા જેવા ખર્ચને પહોંચી વળવું. –ખાતે નાખવું = | ખરવ૮ સ્ત્રી[ફે. વરદિમ પરથી ?] ઝાડની છાલ ઉપરનો સુકાયેલે ખરચના હિસાબમાં ગણી લેવું. -પાઠવું = ખરચ ખાતે નાખવું.] ભાગ (૨) [સર૦ મ.] (ભાત દૂધ ઈ૦ માં) નીચે દાઝીને વળતું
ખૂટણ ન૦ પરચૂરણ - ફાલતુ ખર્ચ (૨) અવસર વખતે કરવાનું ખબડું; ખરેટે (૩) તળાવ સુકાઈ ગયે બાઝતે કાંપ પિડે ખર્ચ; વિરે. ૦૫ાણી ન૦ જુઓ ખરચીપાણી. [–કરવાં = પ્રસંગ ખરવા [ખરી +વા] પશુઓની ખરીમાં કીડા પડીને થતા ઉજવ; જમણવાર કરે (૨) છુટથી ધન વાપરવું. -ખૂટવા એક રોગ
[ખળાં કરાય છે =પૈસાની તાણ પડવી; નિર્વાહના સાંસા પડવા.] ૦૬ સક્રિ. ખર(–રા -ળા)વાહ સ્ત્રી[ખળું +વાડ] ગામનું પાદર, જ્યાં ખર્ચ કરવું; વાપરવું. ૦રે પેટ ખરચ પર પડતો કે આકારાતો ખરવાણ વિ. [ખર +વાન ?] દુ:ખ ખમી શકે એવું; ખડતલ વિરો. “એકપેન્ડિચર ટેકસ'. –ચાઉ(–ળ –ળ) વિ. ખર્ચ કરે ખરવાસ પું. [ખરી ઉપરથી] જુઓ ખરવટ રોગ એવું; હાથનું છઠું (૨) મધું. ચાવવું સક્રિ૦,-ચાવું અક્રિ ખરવું અ૦ ક્રિ. [4. ક્ષર , પ્રા. વર] ઉપરથી નીચે પડવું (૨) ખરચવું'નું પ્રેરક ને કર્મણિ. –ચી સ્ત્રી, ખરચવાને માટે જોઈતી | સુકાઈને પડી જવું; ગરવું (૩) [લા.] હારીને દૂર થવું - જતા રકમ (૨) ગુજરાનનું સાધન. –ચી ચૂને ૫૦ મરામત જેવા રહેવું. [ખરતું કરવું, મૂકવું= પડતું મૂકવું, વહેતું મૂકવું. ખરતા સાધારણ કામમાં લેવા જેવું - સામાન્ય પરચૂરણ ને. | તારા દેખાવા =(દિવસે) ઠાર કરવું, મરણતોલ કરવું.ખર્યું પાન -ચી પાણી ન ખરી; ગુજરાનનું સાધન; પરચુરણ ખરચ , = મરણને આરે પહોંચેલું (માણસ)] ખરચુ ન[, a]ઝાડે જવું તે; મળત્યાગ[–જવું =જાજરૂ જવું] | ખરસટ વિ૦ ખરબચડું બરછટ (૨) [ક.] બરડ; તકલાદી ૦૫ાણી ન ખરચુ [(૩) પતરાળાં સીવવાની રાડાની સળી | ખરસણ ન૦ એક વનસ્પતિ ખરચે પુંજુઓ ખર્ચ(૨[જુઓ કરચે]ખાં (વાળનો કે છોડનો) ખરસલી સ્ત્રી, પશુઓને ખાવાનું ઝીણું સૂકું ઘાસ; ખસલી ખરેજ ૫૦ [૩. ] ષજ-સા સ્વર (સંગીત)
ખરસલું ન ખસલું; ઘાસ કે તેનું પાન યા તણખલું ખરજ સ્ત્રી [સં. ] ચામડીને એક રોગ (૨) ખંજવાળ ખરસવું ન જુઓ ખરજવું (૨) એક જાતનું કંદ ખરજવું નહિં . ઉપરથી] ચામડીને એક રોગ
ખરસાણી, ખરસાડી (૯) શ્રી[. વરસોનિ] એક વનસ્પતિ ખરઠ સ્ત્રી (ખરડવું ઉપરથી] જાડા રગડાનો લેપ
(પાન વગરની ને તેમાંથી દૂધ નીકળે છે.) ખરકું ન [સં. ક્ષર ઉપરથી] (કા.) વહેળિયું
ખરસૂરું(૯) વિ૦ [‘ખારું' ઉપરથી] જરા ખારું ખરવું સક્રિ-પ્રા.વર]ખરડ – લેપ કરો (૨)ખરાબ –મેલું | ખરાઈ સ્ત્રી, ખરાપણું (૨) [સર૦ હિં, મ.] માંદગી વખતે ઢીલા કરવું; બગાડવું (૩) [લા.] સંડોવવું; લબદાવવું. [ખરાવું ન થઈ જતાં સહનશીલતા રાખવી તે અદ્ધિ, વિવું સક્રિ, કર્મણિ તથા પ્રેરક]
ખરાઉ વિ૦ જુઓ ખરતલ ખરદિયું ન [સે. વારિક = રૂખું, સૂકું] સુકવણું; દુકાળ જેવું વર્ષ ખરાખર અ [‘ખરું' ઉપરથી]નક્કી; ખરેખર–રી સ્ત્રી ખરાપણું; ખરડો ડું [ખરડવું ઉપરથી] ઘંટવાના અક્ષરને કાગળ (૨) કાચું સચ્ચાઈ (૨) સાબિતી (૩) [લા] સંકટવેળા; બારીક વખત લખાણ; મુસદ્દો (૩) યાદી (૪) ખરડ; લેપ
ખરાજાત સ્ત્રી [મ, મવર/નાત] મજુરી કે બગાડને કારણે માલ ખરણેર ન. [૪. ક્ષજિળી] એક વનસ્પતિ; ખભેર
પાછળ થતું ખર્ચ ખરતરગચ્છ પું[ā] જૈન સાધુઓને એક વર્ગ
ખરઢ સ્ત્રી[‘ખરવું' ઉપરથી? સર૦મ. વટ, –] ગરેલાં સૂકાં ખરતલ વિ૦ [ખરવું પરથી] ખરી પડે એવું; “ડેસિડડ્યુઅસ”(વ.વિ.) પાંદડાં ડાંખળાં વગેરે (૨) ખોટ; ઘસાર; ઘટ (કા.) ખરપડી સ્ત્રી જુઓ ખરપી] ખરપવાનું ઓજાર. - ૫૦ | ખરાદ શ્રી. [શા વર] લાકડું, હાથીદાંત વગેરેને ઘાટ ઉતારવાનું મેટી ખરપડી (૨) મે તવેથો (૩) એંજિનની આગળનું પાટા | યંત્ર;. સંધાડે. ખરાદે ચડવું =કટી થવી. ૦૬ સક્રિ પર થોડું ઊંચું રહેતું ખરપી જેવું તે (૪) ચામડાં ઉઝરડવાનું ખરાદીકામ કરવું.–દાવવું સક્રિ૦-દાવું અક્રિ. “ખરાદવું'નું એજાર (૫) કમઅક્કલ ગામડિ; ગમાર માણસ
પ્રેરક અને કર્મણિ. –દી પુંખરાદથી ઘાટ ઉતારનાર કારીગર. ખર પણ સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
-દીકામ ન ખરાદીને કામધંધે (૨) ખરાદીને કરેલો સામાન ખર૫વું સક્રિટ જુઓ ખડપવું [સક્રિ . ‘ખરપવું’નું પ્રેરક | ખરાબ વિ૦ [..] (કેઈ બાબતમાં સારું નહિ તેવું; નઠારું (૨) ખરપાવું અક્રિ. ખરપવું'નું કર્મણિ (૨) ખેટ ખાવી. –વવું | અનીતિમાન; ભ્રષ્ટ. [ કરવું = બગાડવું (૨) કુમાર્ગે ખરચવા ખરપિ પુજુઓ “ખરપી”માં
(પૈસા) (૩) પાયમાલ કરવું; કોઈનું ભંડું કરવું. થવું =બગડવું

Page #268

ખરાબખસ્ત(સ્તા)]
૨૨૩
[ખલી
(૨) પાયમાલ થવું.] ખસ્ત(–સ્ત) વિ૦ અત્યંત ખરાબ; ] ખટલું સત્ર ક્રિટ વેચવું (કા.) પાયમાલ થયેલું –બી સ્ત્રી બગાડનું નુકસાન (૨)નાશ; પાયમાલી. | ખરે()ટી સ્ત્રી, કાદવ સુકાઈ ફાટી ગયેલી જમીન -બીને ખાટલો પેટ દુઃખ; પાયમાલી
ખરે(–)ટું ન કરેટું; તરત વિયાયેલી ગાયભેંસનું દૂધ (૨)[દેવને] ખરાબ j[1] પાણીથી ઢંકાયેલો ખડક (૨) ખરાબ –ખેડવા વાંકું – કુટું પડવું તે. [-પડવું] [ગયેલા અન્નનો પિપડે લાયક ન હોય તેવી જમીન. [ખરાબાની જમીન = ખેડવા | ખરેટો પુત્ર ઘરાળો; રેલાને ડાઘ (૨) [સર૦ મ. સ્વરો] દાઝી લાયક નહીં તેવી જમીન; ખરાબે ચડવું = બરબાદ થવું (૨) ખરેડી સ્ત્રી[જુઓ ગરેડી] ગરગડી વહાણ ભાગી જવું.]
ખરેરી સ્ત્રી[૧૦] ખખરી (૨) ગળામાં ખરેખર થવું તે ખરાબેલું વિ૦ જુઓ “ખરું'માં [ ભાવકે ભારથી કહેવું ખરેરા (રે') ૫૦ [fહં. વરદરા, વર] ઘેડા, બળદ વગેરેની ખરાવવું સક્રિ [સર૦ મ. ૨T4(-4)ળી (સુ.) ખરું હોય એવા માલિસ કરવાનું ઓજાર. [-કર= ખરેરાથી માલિશ કરવી.] ખરાવાડ વિ૦ જુએ ખરવાડ
ખરેટી (૯) સ્ત્રી, -ન૦ જુઓ ખરેટી, -૮ ખરાવાદી વિ૦ જુઓ “ખરુંમાં
ખરે ૫૦ જેડાની એડી ખરી સ્ત્રી સં. સુર] કેટલાંક પગાં પ્રાણીઓને પગનાં આંગળાને | ખરેખર અ૦ જુઓ ખરેખર ઠેકાણે જે આખા કે ફાટવાળા નખ હોય છે તે
ખરેણી સ્ત્રી [સં. હિં. હરણી, -1] એક જાની લિપિ ખરીક પુર્દિ . વેર(-૨)] ગાયોને વાડો (૨) ચરવાનો ચરો | ખર્ચ [..], ૦ખૂટણ, ૦૬, ૦રે, ચઉ–ળ,-ળુ) જુઓ ખરીને સ્ત્રી કરાંની એક રમત
ખરચ’માં
[(૩) વામન; ઠીંગણું ખરીતે પેન્ટ.]સરકારી કાગળિયાં લખેટ - થેલે(૨)ખલીતે | પર્વ j૦ [] હજાર કરોડ (૨) વિ. ખેડીલું; અપંગ; અધૂરું ખરીદ શ્રી. [..]ખરીદી; ખરીદવું તે. દાર વિ. [૪. હરીદ્વાર | ખર્વટ ન [સં.] પર્વતની તળેટીનું ગામ (૨) આસપાસનાં નાનાં ખરીદનારું. ૦૬ સ૨ ક્રિટ [l. વરીન] વેચાતું લેવું. ૦રે | ગામ વચ્ચે આવેલું મેટું -બજારનું ગામ ૫૦ ખરીદ પર પડતો કે આકારાતો વેરો; “પઝ ટેકસ'. ૦શક્તિ | ખલપું[સં.] ઔષધ વગેરે કચરવાનો કે ધંટવાનો ખાડાવાળો સ્ત્રી ખરીદવાની શક્તિ; તે માટે પાસે છત કે નાણાં હોવાં તે. ઘડેલો પથરો. બન્ને પુત્ર ખલન બત્તો; ઉપરવટ (૨) ખલ -દાવવું સક્રિ, દાવું અક્રિ. “ખરીદવું’નું પ્રેરક ને કર્મણિ. અને બત્તો
[ખોટા વસ્તુનો નાયક; વિલેન’ -દિયે ૫૦ ખરીદ કરનારે. –દી સ્ત્રી, ખરીદ; ખરીદવું તે ખલ(–ળ) વિ૦ (૨) ૫૦ [સં.] શ4; ધર્ત. નાયક ૫૦ નાટકના ખરીપદી સ્ત્રી, ગામને દેવામાંથી મુક્ત કરવા માટેનું ઉઘરાણું ખેલક સ્ત્રી [મ. #] જગત; દુનિયા (૨) માણસજાત; સંસાર ખરીફ સ્ત્રી [..] ચોમાસુ પાક
ખલ ૫૦ [મ. વિ] ફકીરનો લેબાસ; કંથા ખરું વિ. [સર૦ મ, fહ, વરા. સં. વર ?] સાચું “ખોટુંથી | ખલખલું ૫૦ ગળાને એક રેગ ઊલટું; યથાર્થ જેવું હોય તેવું (જેમ કે, હિસાબ, વાત, ઈ૦) ખલખલાણ સ્ત્રી બાળાઓળ; બારીક તપાસ (૨) ખણખેદ (૨) શુદ્ધ; નકલી કે બનાવટી નહિ એવું; જેવું હોવું જોઈએ | ખલતે પું. [i. વીત€] ખાનાખાનાંવાળી થેલી; માટે વાટ તેવું; અસલ (જેમ કે, ખરે રૂપિયે, સેનું, લોઢું; ખરે ક્ષત્રિય ખલનાયક જુઓ “ખલ(–ળ)માં
[ખાનગી બેઠક ઈ.) (૩) સાચાબેલું; ઈમાનદાર (માણસ) (૪) શેકીને કડક | ખલબત સ્ત્રી [મ, વવત = એકાંત] ખિલવત; પી મસલત; કરેલું કે થયેલું (ખરી રોટલી, શાક ૪૦) (૫) પાકું; બરોબર; અલબતે પુછે જુઓ ‘ખલમાં ઊણપ વગરનું (જેમ કે, ખરી મજૂરીનું કામ છે; ખરા બપોર; | ખલ(-લે) સ્ત્રી; ન૦ [મ.] હરકત; અડચણ (૨) નુકસાન. ખરા પરસેવાનું ઈ૦) (૬) આશ્ચર્યના ઉગારને (‘ભલું ‘બરાબર’ | [ નાંખવું, પહોંચાડવું, પાઠવું = હરકત કે નુકસાન થાય એમ જે) ભાવ બતાવે છે -(જેમ કે, તમે તો ખરી વાત કાઢી ! | કરવું. પડવું, પહોંચવું= હરકત કે નુકસાન થયું.] આ તે ખરું કામ આવ્યું ! ખરા છો તમે તે ! (વ્યંગ); તમે | ખલવાં નવ બ૦ ૧૦ ભજ્યાં તે ખરું કર્યું !) (૭) અ૦ [. ?] “અહા, હા –સાચું, | ખલવું સત્ર ક્રિ. [સર૦ મે. હ; “ખલ” પરથી] ખળવું; ખરલ વારુ, અલબત્ત,” જેવા અર્થને ઉગાર સૂચવે છે. (જેમ કે, | કરવું; ખલમાં ઘાલીને ઘંટવું – બારીક કરવું (૨) ન [] ગાડાનાં ખરું, ખરું! પણ જા તે ખરે, વગર ગયે શી ખબર પડે ? જે | પાંજરાં ટેકવવા માટે ઘલાતો લાકડાનો ઠે; આડું (૩) ક્રિકેટમાં ખરું ને! ઈ.). [ખરા કરવા= મંદવાડમાંથી બેઠા થવું. ખરા રોપાતો દાંડિયે; “પ” પરસેવાનું = સાચી મહેનતનું; હકથી મેળવેલું. ખરા બપોર= | ખલા ડું [.] જ્યાં કેઈન હોય એવું સ્થળ [‘ખલવું'નું કર્મણિ બરાબર મધ્યાહનને સમય. ખરું કરવું= પાકું કરવું (૨) ખાતરી | ખલા(–ળા)વું અઝિં. [સં. સ્વત્ર . ]અટકી રહેવું (૨) કરવી; પુરવાર કરવું. -બેઠું કરાવવું સારું છું શું તે | ખલાસ વિ. [..] સમાપ્ત; પૂરું [સ્ત્રી ખલાસીની સ્ત્રી મેઢામોઢ નકકી કરાવવું. પઢવું= સાચું હોવું કે તેવું પુરવાર | ખલાસ(સી) પું[મ.; સર૦ હે. હુહાસ] ખારો. -સણ થવું.ખરે આંકડેક છેવટને નક્કી કરેલ આંકડો.]-રાઈસ્ત્રી, ખલિત વિ૦ + ખલિત; ખરી પડેલું જુઓ તેના ક્રમમાં. -રાપણું ન ખરું તેવું તે. –રાબેલું, | ખલી સ્ત્રી, ખિસકેલી (૨) છોકરાંની એક રમત -રાવાદી વિ૦ સાચાબેલું. લેતું ન૦ પિલાદ. -રે અ૦ | ખલી(–ળી) સ્ત્રી[સં. વ] ખળું (૨) કઠોળની દાળ કરવાની જગા સાચે; ખરેખાત (૨) નક્કી. -(ર)ખર, રેખાત અ૦ | ખલીચક્ર ન છોકરાંની એક રમત; ખલી સાચે (૨) ખચીત. -રેખર વિ. સાચેસાચું
| ખલી ડું [.] ખરી; લખ; પરબીડિયું

Page #269

ખલીફ(-કા)]
૨૨૪
[ખળભળવું
ખલીફ–કા) પૃ[] મહંમદ પૈગંબર પછી ઇસ્લામી ધર્મના ખસર સ્ત્રી [. ૬ ઉપરથી?] નાનો ખસકે. કે ૫૦ લીટે; વડે ધર્મરક્ષક-ફાત,ફીસ્ત્રી ખલીફપણું (૨) ખલીફની ગાદી ખચકે (૨) ઉઝરડો; કાપો. ૦વું સક્રિ. કયારા કરવા; જુદું અથવા સત્તા
જુદું વાવેતર કરવા ખેતરમાં ભાગ પાડવા (૨) નિશાની કરવી; ખલુ અ [] જરૂર; નક્કી
ખસરકે પાડો. [–રાવવું પ્રેરક), –રાવું (કર્મણિ)]. –રિયા ખલે ૫૦ કરાંની એક રમત; ખલી
પુત્ર અસર પાડવાનું ઓજાર (સુતારનું). -રો j૦ લીટે; કે ખલેચી સ્ત્રી [. વીતદ્દ ઉપરથી] ખાનાવાળી કોથળી; થેલી (૨) ઘસરકે; કાપો ખલેડી(~રી) સ્ત્રી [‘ખલી' ઉપરથી] ખિસકોલી
ખસલત સ્ત્રી [..] આદત (૨) ખાસિયત (૩) સ્વભાવ ખલેલ સ્ત્રી; ન૦ જુઓ ખલલ
ખસલી સ્ત્રી [સં. ઘાસ ઉપરથી?] પશુને ખાવાનું ઝીણું સૂકું ઘાસ ખલેલું–વું) ન [કા.] ખારેક (૨) ખજૂર (૩) ખજૂરી
ખરસલી
[‘ખસમાં ખલે–ળે)ળવું અક્રિ. [21. વસ્ત્ર = ખલન કરનાર પરથી] | ખસલું ન [સં. ઘાસ ઉપરથી 3] ઘાસ કે તણખલું (૨) વિ૦ જુઓ (કા.) મુતરવું
ખસવું અક્રિ. [રે. a] સરકવું; આઘા થવું (૨) લપસવું (૩) ખલ પું[. ] જોડે [કા.] (૨) [2] એક બાળરમત [લા.] કરાર, મત, માન્યતા, કથન ઈથી ફરી જવું (ખસી જવું). ખક સ્ત્રી [..] જુઓ ખલક
[ખસાવું અકૅિ૦ (ભાવ). ખસાવવું સક્રિટ ખસેડવું (પ્રેરક)] ખલેલ પું[જુઓ ખો] ડે
ખસામણન, પ્રવાહીમાં કઈ પદાર્થ જતાં તેના કદ જેટલું તે ખસી ખવડા(–રા)વવું સક્રિ. [‘ખાવું'નું પ્રેરક] ખવાડવું
જાય તે; તેમ ખસતા પ્રવાહીનું કદ કે માપ (પ.વિ.) ખવળવું અ૦િ [સે. વઢિમ =પરથી ?] ભેય, બિછાના | ખસાવું, -નવું જુએ “ખસવુંમાં પર આળોટવું (૨) વરવું (૩) ખળભળવું. [ખવળાવવું સક્રેિટ ખસિયાણું વિ૦ જુઓ ખિસિયાણું] ખશિયાણું, શું (પ્રેરક)]
[ખવાવું તે; “કેરેઝન’ | ખસિયું(–મેલ) વિ. [સં. વર્ષ ઉપરથી] જુઓ “ખસ'માં ખાઉ વિ૦ ખવાય, સડે,કાટ લાગે એવું; “કેરેઝિવ.” –ણ ન ખસી( સી) સ્ત્રી [..] અંડ – વૃષણ પર ઉપચાર કરી નિરુખવાડ(-૨)વું સક્રિટ ખવડાવવું
પયોગી કરવા તે. [–કરવું = પશુના અંડ નકામાં કરવાં; તેને ખવાણ ન૦ જુઓ “ખવાઉ'માં
નપુંસક કરવું.. ખવાબ j૦ [જુઓ ખાબ] સ્વપ્ન
ખસૂદિયું, –યેલ વિ૦ (કા.) જુઓ ખસિયું, યેલ ખવરાવવું, ખારવું જુઓ ખવડાવવું, ખવાડવું
ખસૂસ, ૦૧ અ૨ [..] ખચીત; જરૂર (૨) ખાસ કરીને ખવાવું અદ્ધિ, “ખાવું'નું કર્મણિ (૨) [<, ક્ષાત, બા. વર્કિંબ, | ખસેડવું સક્રિ[‘ખસવું’ ઉપરથી દૂર કરવું; ખસાવવું [ખસેડાવું પરથી?] (ખ) કાટ કે સડે લાગ; ક્ષીણ થવું
અકે(કમેણિ), –વવું સશકે. (પ્રેરક).]. ખવાસ વિ. [..] સેવાચાકરી ધંધે કરતી એક જાતનું(૨)૫૦ | ખસેટી સ્ત્રી, – પં. [બેસવું પરથી ?] એટી તેજાતનો માણસ (૩) હજુરિયો(૪)ચીજની ખાસિયાત; પદાર્થનો | ખસેરવું સક્રિ[કા.] ખસેડવું. [ખસેરાવું અofક્ર (કર્મણિ), ધર્મ(૫)સ્વભાવ; મિજાજ. ૦ણ(–ણી) સ્ત્રી દાસી(૨) ખવાસની | –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).].
શ્રી.–સી સ્ત્રી, જુઓ ખવાસણ(૨) ખવાસનું કામ; સેવાચાકરી | ખસ્ત વિ. [1] વેરણછેરણ; અસ્તવ્યસ્ત ખવીસ [મ.] એક જાતનું ભૂત-પ્રેત (૨) રાક્ષસ
ખસ્વસ્તિક છું. [૩. જુઓ “ખમાં ખો ડું ખાવું તે; ખવાણ; સડો
ખસી સ્ત્રી, જુઓ ખસી
[૧૦, –ળાઈસ્ત્રી, ખશફૂલું વિ૦ (કા.) ઠીંગણું
ખળ વિ૦ (૨) પં. [જુઓ ખલ] શઠ; ધૂર્ત. છતા સ્ત્રી૦, ૦૫ણ ખશિ(સિDયાણું વિ (કા.) [જુઓ ખિસિયાણું] છોભે; ઝંખ- | ખળકવું અક્રિ શોભવું; દીપવું (૨Jરવ૦] ખડખડવું.ખળકાવવું વાણું. [-પઢવું = છોભું થવું; ઝંખવાવું.]
સક્રિ૦ (પ્રેરક) ખણ વિ. [૩.] ભું; ખસિયાણું
ખળકે પું[. દ્વ8] ઉચ્ચક રકમ; અમુક સંખ્યા (૨) જો; ખસ સ્ત્રી [સં. , .a[] ચામડીનો એક રોગ. ૦લું,–સિયું, | સમૂહ (૩) [૧૦] ખળળ કરતો ધસતો પાણીનો પ્રવાહ – જ –સિયેલ વિ. ખસના રેગવાળું
ખળખળ અ[રવ૦] ખળખળ અવાજ થાય એવી રીતે (૨) સ્ત્રી ; ખસ સ્ત્રી [.] વીરણો વાળ
નખળખળાટ. ૦૮ વિ૦ જુઓ ખખળતું. ૦૬ અ૦િ [i. ખસકવું અક્રિટ જુઓ ખીસકવું
વટવાથ] જુઓ ખખળવું. -ળાટ અ૦ ખળખળ અવાજ સાથે ખસકે પૃ. [જુઓ ખચકે] ખાંચે
અટકયા વગર વહેતું હોય એમ (૨) પુંછ એક અવાજ.-ળાવવું ખસખસ સ્ત્રી [સં. વસવસ] અફીણનો છોડવો (૨)એ છોડવાનું | સક્રિખળખળવું'નું પ્રેરક-ળિયે ૫૦ ખળખળ વહેતો પ્રવાહ બીજ. સાલ પું[+ અસ્લ] ખસખસનો અશ્લ. –સિયું, ખળતા, પણ જુઓ “ખળ’માં -સી વિ. ખસખસના જેવું ઝીણું (૨) ખસખસના જેવા ળા | ખળભળ સ્ત્રી [સં.ક્ષમ ઉપરથી ; હે. વમ]િ ગડબડ; ઘોંઘાટ
[ હોય તેમ (૨) મનને અજંપો; ગભરાટ. ૦૬ અક્રિ૦ જુઓ ખભળવું, ખસડસઠ અ૦ એ રવ કરે એમ (૨) (એવા રવથી) ધસડાતું [ખળભળી ઊડવું = ક્ષોભ થ(૨)કંપી –ગભરાઈ ઊઠવું. -ળાટ ખસ, ઈસ્ત્રી. [જુઓ ખુશબો] સુગંધ
joભ; ગભરાટ(૨)ગરબડ, કોલાહલ.(–કર –કરી મૂક). ખસમ ! [. ] પતિ; ધણી
-ળાવવું સક્રિટ ખળભળવું'નું પ્રેરક
વાળુ

Page #270

ખળવું]
૨૨૫
[ખંડનમંડન
ખળવું અ૦િ કિં. ર8;. ] અચકાવું; અટકવું (૨) ૦ અંગ ૫૦ ખરક; ઢગલો (૨) દાઝ; વેર (૩) ખંખ; બદલે (૪) ક્રિ. [‘ખેળ” ઉપરથી] મેળ ચડાવવી (૩) [ખલ' ઉપરથી]ખલવું; ખંત; ખાંત. [વાળ = ઢગલો કરી દે (૨) ઝ કાઢવી; લટવું; દંટવું
[ કરીને વેર લેવું (૩) ભરપાઈ કરવી; બદલે મેળવી લેવો.] ખળળખળ અ૦ [૧૦]સપાટાબંધ; સતત (૨) ખળખળ અવાજ બંગ વિ. [જુઓ ખંજ] વિટ લુલું ખળાઈ સ્ત્રી, જુઓ ‘બળ’માં
ખંગર ૫૦ [સર૦ હિં; મ.] જુઓ ખંગાર (૨) વિ. અતિ સૂકું ખળાવવું સક્રિ૦ ખળવું’નું પ્રેરક
મંગળાવવું સક્રિ૦ જુઓ ખંખળાવવું. ખંગળાવું સક્રિ૦ જુઓ ખળાવા સ્ત્રી[ખળું પરથી] ખળું કરવાની જગા; ખરાવાડ
ખંખળાવું ખળાવું અ૦િ જુઓ ‘ખલાવું' [એમ; પુષ્કળ છત હોય એમ | અંગાર પં. [સર૦ fહું. રંગર, મ.] બહુ પાકી ગયેલી ઈંટ ખળાંઢળાં (૦) અખળું + ઢળવું પરથી](કા.) ખળાં ઊભરાઈ જાય ખંગાળવું, ખંગાળાવું, –વવું જુઓ “ખંખાળવું'માં ખળિયાણ ન કકળાટ; તોફાન
ખંચકવું અક્રિ૭ જુએ ખંચાવું ખળી સ્ત્રી, જુઓ ખલી (૨) [પાદરા તરફ] દૂધની બળી પંચામણ જુઓ “ખેચાવું'માં ખળું ન [સં. વઢ] કણસલાં ગંદીને કે ઝૂડીને અનાજ કાઢવાની | પંચાવું અક્રિ” [. = ખેંચવું પરથી ? સં. વંન = લંગડાવું] જગા. [ખળાં માગવાં = ખળે જઈને અનાજની ભીખ માગવી. | | ખમચાવું; અટકવું; પાછા પડવું. –મણ સ્ત્રી ખંચાવું તે. –વવું ખળું કરવું = ખળામાં અનાજ કાઢવાની ક્રિયા કરવી.]
સ૦િ (પ્રેરક)
[(પ્રેરક)] ખળળવું અક્રિ. [જુઓ ખળવું] મુતરવું
ખરવું સ૦િ (ચ) જુઓ ખંખેરવું.[પંચેરાવું (કર્માણ), વિવું ખળળો પુત્ર ખળખળ પડતા દો
અંજ વિ૦ [] લંગડું ભૂલું
[ખાડે ખંખ વિ. [સર૦ હિં; ફં. ?] ખાલી (૨) બેખા જેવું નકામું | ખંજન ન [.] એક પક્ષી (૨) [2] હસતાં ગાલમાં પડતે નાને (૩) ધનહીન. [ખાલી ખંખ = એક જ ખાલી.]
ખંજર ન [1] કટાર જેવું, સીધું બેધારું એક શસ્ત્ર ખંખ ૫૦ અંગ; બદલે (૨) પાયમાલી (૩) શ્રી ખેત(૪)ઇચ્છા; ખંજરી સ્ત્રી [.] એક વા; ઘૂઘરીઓવાળી નાની નગારી-ડફ ભૂખ. [-ભા(–ભાંગવી = ભૂખ દૂર કરવી, હરવી.-વાળ = | ખંજવાળ સ્ત્રી [સં. વન +યું. વ8] ચામડીને એક રેગ; લુખસ;
અંગ વાળવો; બદલો લે; બાકી ન રાખવું (૨).ઉજડ કરી દેવું.] ચૂંટ(૨) ચળ; વલુર. [-આવવી = ખંજવાળવા જેવું થયું કે લાગવું; ખંખરટવું સકિ. જરાતરા ચાપડવું; ખાંખટવું. [ખખટાવું ખંજવાળ થવી.] ૦૬ સ૨ ૦િ વલૂરવું[–ળાવવું પ્રેરક), –ળાવું
અ%િ૦ (કર્મણિ), –વવું સ૦િ પ્રેરક).]. ખંખ(ગ)ળાવવું સ૦િ ઝબોળીને જોવું; ખંખાળવું અંજા છંદ ૫૦ [.] એક છંદ ખંખ(–ગ)ળવું અશકે. “પંખા(–ગા)ળવું'નું કર્મ
ખળવું સક્રિટ જુઓ ખંજવાળવું (૨) (ચ.) હળવેથી વલુરતાં ખંખારવું અશકે[હિં. વૅવ -)ન]+ઑખારવું [ખંખારાવવું હાથ ફેરવવા, પંપાળવું. [ખોળાવું (કર્મણ), –વવું (પ્રેરક)) સ૦િ (પ્રેરક)]
ખટકાવ ૫૦ ખંટાવું -સમાવું તે; નિભાવ ખંખા(ગા)ળવું સક્રિ૦ [fહ્યું. , સં. ક્ષા, પ્રા. વાઢ | ખંટાવું અ૦િ સમાવું; પિવાયું પરથી ? રવ૦ ?] પાણીમાં ઝબોળીને અને હલાવીને જોવું; પાણી | ખંઢ ડું [.] ભાગ; કકડે (૨) જાથ; સમૂહ (જેમ કે, તરુ ખંડ, વડે ખુબ ઘવું - સાફ કરવું (૨) પાણીના કોગળા કરી (મેં)ખબ પુસ્તકનાં પ્રકરણે ખંડ) (૩) પ્રકરણ (૪) એક ચાળી કે સાફ કરવું. [ખંખા(ગ)ળાવું (કર્મણ), –વવું (પ્રેરક)) કાંગળી થાય તેટલું મેળિયા સાથે વણેલું કપડું રે (૫) ઘરને ખંખેરવું સક્રિ. [બેરવું' પરથી?] ખેરવી નાખવું (૨)ઝાટકણી એક ભાગ; ઓરડો (૬) પૃથ્વીના પાંચ મોટા ભાગમાં એક કાઢવી, ધમકાવવું; મારવું [ખંખેરી લેવું = લંટી લેવું.].ખંખેરાવું (એશિયા, અમેરિકા, આમિકા, યુરેપ અને ઑસ્ટ્રેલિયા) (૭) (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક)]
વિટ વિભાગવાળું (૮) નાનું; કું. [–પાડવા =વિભાગ કરવા ખંખેરવું સક્રિ. [ખેરવું” પરથી ?] વેરી નાખવું; વાંખી નાખવું (૨) ઓરડા બનાવવા; એકમાંથી જુદાં ઘર કરવાં–આંતરા ભરીને (૨) નખ વતી ખેતરવું (૩) [ખેરવું ઉપરથી] સંકેરવું; ખેરવું કે બીજી રીતે.) ૦૭ ૫૦ [4.] નાનો ખંડ. ૦કથા સ્ત્રી નાની (દેવતા). [ખંખેરાવું (કર્મણ), –વવું પ્રેરક)]
- ટૂંકી વાર્તા. ૦કાવ્ય નવ નાનું કાવ્ય (૨) અનેક છંદવાળું કાવ્ય. ખળવું સક્રિ. [હિં. વોરના] વેરણછેરણ કરી નાખવું; જતિ સ્ત્રી, પાંચ કે પંચમાંશ માત્રાના ખંડવાળા તાલની જાતિ.
ચૂંથી નાખવું (૨) [ળવું પરથી] ખણેચરે શોધવું (૩) જુઓ ૦ધારા સ્ત્રી કાતર પરશુ પં. (સં.) શિવ. મંડલ વિ. ખંખાળવું
બરાબર વર્તુલ નહિ એવું (ચંદ્ર માટે વપરાય છે.). શિખરિણી ખંખેાળા મુંબ૦૧૦, -ળાં નબ૦૧૦ [ળવું' ઉપરથી] ઓળં- | પં; સ્ત્રી, એક છંદ. હરિગીત ન૦; j૦ એક છંદ ખંખેળાવું અદ્ધિ-વિવું સક્રિખંખાળવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક | ખંઢણી સ્ત્રી [સં. ૩, પ્ર. વકૃ= હરાવવું; જુઓ ખંડવું] તાબેખળાં જુઓ ખંખેળા
દાર રાજ્ય ઉપરી રાજ્યને જે રકમ દર વર્ષે ભરે તે. [-ભરવી ખંખેળિયાં નબ૦૧૦ [‘ખંખાળવું” ઉપરથી; સર૦ હિં. વંટના] = ખંડણી આપવી; તાબેદારી સ્વીકારી તે પેટે રકમ આપવી.] . = ખાલી કરી દેવું] પાણીથી નવાડવું તે ( નવડાવ્યા પછી વધેલું | ખ- ૦ાતિ, ૦ધારા [i] જુઓ “ખંડમાં પાણી એકીસાથે બાળકના માથા પર રેડતી વખતે મા આ શબ્દ | ખંડન ન. [૪] તેડવું તે (૨) દલીલ કે વાદને તેડી પાડ – બોલે છે.) –કરવાં)
રદિયે આપવો તે; પ્રત્યાખ્યાન. મંડન નતેડવું અને માંડવું જે-૧૫

Page #271

ખંડપરશુ]
૨૨૬
[ખાખબંગાલી(–ળી)
તે (૨) ચરમાં વાદને તોડવા અને માંડવો તે
જાય તે
[સાધન; ખાઉકી - પશુ, નંદલ [.] જુઓ “ખંડમાં
ખાઈ સ્ત્રી [‘ખાવું? ઉપરથી] ખાવાની ચીજ (૨) આજીવિકાનું ખંડવું રોકૅિ૦ [. an; પ્રાં.] તોડવું; કકડા – વિભાગ કરવા | ખાઈ (ખા'?) સ્ત્રી [; વાત; પ્રા. વરૂ, ૦] ખાણ; ઊંડો (ર) માગતા પટે અમુક છું આપી કે લઈને પતાવવું (૩) ! ખાડો (૨) કેટને ફરતી ખાડી (ગામનું પાણી જવા દેલે કાંસ. રસામટો ભાવ હરાવીને સાંધામાં ખરીદવું. [ખંડી આપવું = ૦બંધી સ્ત્રી, રક્ષણાર્થે ખાઈએ ખોદવી તે જથાબંધ માલ ઓછી કિંમતે આપવા (૨) દેવા પેટે અમુક | ખાઈખપૂસીને અ૦ [‘ખાવું' + ‘ખપૃસવું], ખાઈ પીને અ૦ કિંમત હરાવીને વર આપવી. ખેડી મૂકવું, ખડી રાખવું = | [ખાવું +પીવું] ખંત અને એકાગ્રતાથી [ વગેરે પામી ગયેલું પહેલેથી જથાબંધ માલ સtી કિંમતે વાઈરાખ. ખડી લેવું | ખાઈબદેલું વિ૦ [ખાવું + બદલું] પહોંચેલ; પાકું, યુક્તિપ્રયુક્તિ કે વાળવું = જથાબંધ માલ ઊચક કિંમતે લઈ લેવો.]
ખાઈબંધી સ્ત્રીજુઓ “ખાઈમાં ખંડ-શિખરિણી સ્ત્રીજુઓ “ખંડ'માં [ખંડાખંડી ખાઉ વિ૦ [‘ખાવું? ઉપરથી] ખાનારું, સહન કરનારું, એવા ખંખેઠા સ્ત્રી [ખાંડવું ઉરથી] ઉપરાઉપરી ખાંડવું તે (૨) જુઓ અર્થમાં નામને છેડે વપરાય છે. ઉદા“ભાજીખાઉ' “મેલખાઉ', ખંઢાખંડી સ્ત્રી [સર પ્રા.વંઢાવતું; “ખંડવું’ પરથી] કચરંકચરા; “ભારખાઉ' ભડાભીડ
ખાઉ ન [સર૦ મ. વીઝ] ખાવાનું ખાવું. ૦૭૯(–ણ) વિ. ખંઢાવવું અ૦િ ખાંડવું, “ખંડવું'નું પ્રેરક
ખાઉધરું. ૦૭ી સ્ત્રી, લાંચ (૨) ખોરાકી. [–કરવી = ખાવાની ખંડાવું અવાર ખાંડવું , ખંડવુંનું કર્માણ (૨) નુકસાનમાં આવવું ચીજ ચોરવી (૨) લાંચ લેવી.] ૦ધર-ર) વિ. [ખાવું' + (૩) પીડાવું; ભીડમાં હેરાન થવું
ધરાવું] ખાખા કરનારું; ખાતાં ધરાય નહિ એવું (૨) લાંચિયું. ખંડિત વિ. નિં.] ભાગેલું ખાંડું. -તા સ્ત્રી અટ્ટનાયિકામાંની ૦ધરાવેઢા મુંબ૦૧૦ ખાઉધરાપણું કરવું તે. ૦પાત્ર વિ૦ લેભી એક પિતાને પ્રીતમ સપત્નીને ત્યાં રહી આવેલ જોઈને મનમાં | (૨) લાંચિયું બળી જાય છે તે) [ ભરનારું; તાબેતર (૨) ખંડિત | ખાએશ સ્ત્રી[. aહેરા] ઇચ્છા; અભિલાષા [ પાયમાલી ખંડિયું વિ૦ જુઓ ખંડણી; સર૦ બા. વામ = પરાજિત] ખંડણી | ખાક(-ખ) સ્ત્રી [ii] રાખ; ધૂળ (૨) મારેલી ધાતુ (૩) નાશ; ખંડિયેર ન [. પૈતૃત, . વામ પરથી] ભાંગીતૂટી ઇમારત ! ખાકટી સ્ત્રી, -ટું ન [સર૦ મ. વાંટ, –ટી =કેઈ કુમળું ફળ પડી ગયેલા ઘરનું બધું
– મરો] કેરીને મરવો; ખાખડી ખંડ વિ૦ + ખંડિત
[ – જંગલી (રસૂરણ) | ખાકાસાર વિ૦ [.] પગની રજ જેવું; તાબેદાર; નમ્ર (૨) પામર; ખરિયું વિ૦ [. ઉપરથી] ખાતાં વવળે કે ખજારી લાગે એવું | અધમ (૩) ૫૦ (સં.) એક રાજદ્વારી મુસલમાની સંઘને સભ્ય. ખંડેર ન૦ જુઓ ખંડિયેર
-રી સ્ત્રી
[શાહી ખંત સ્ત્રી [સં. જ્ઞાતિ, પ્રા. વાત પરથી ?] ચીવટપૂર્વક લાવ્યા - | ખાકાન ૫૦ [gí] સુલતાન; પાદશાહ. –ની વિ૦ બાદશાહી; મંડ્યા રહેવાનો (મહેનતુપણાના) ગુણ (૨) ચીવટ; કાળજી (૩) [ ખાકી(–ખી) વિ. [1.] ખાખવાળું; રાખડી ચાળનારું (૨) ખાંત; હોંશ. -તી,-તીલું વેરા ખંતવાળું
રાખોડિયા રંગનું (૩) ઘેરા પીળા રંગનું (૪) [લા] ઐહિક (૫) ખંતિ સ્ત્રી. [,; સં. ક્ષાd] ક્ષાંત; ક્ષમા (૫)
ખાખી બાવે; ફકીર ખેતી,-તીલું ને જુઓ ‘અંતમાં
[ખાધરે ખાખ સ્ત્રી, જુઓ ખાક ખંદકj૦ [.] નગરના કેટની ચારે તરફની ખાઈ (ર) ખાડે ! ખાખટી સ્ત્રી એક પક્ષી બંધ ૫૦ [૩. સ્કંધ; પ્રા. વં] +ખો; ખાંધ
ખાખડી સ્ત્રી- જુએ ખાકટી. - હું ન ખાકટું; મરવા ખંધાઈ સ્ત્રી [જુઓ ‘ખવું] ખંધા ; લુચ્ચાઈ ધર્તતા ખાખણ ન૦ એક વનસ્પતિ અંધાકિય પું ['બંધ' પરથી ] ઘરજમાઈ (સુ.)
ખાખર ૫૦ [૩. વંવર] એક ઝાડ, જેના પાનનાં પતરાળાં થાય છે ખંધું વિ૦ [સર૦ મ. વં; J. વંઢઃ ?] લુછ્યું; ધૂર્ત
(૨) (ગેતા તરીકે ઢોર ખાય તે) તુવેરની સૂકી પાંદડી. ૦ની ખંધેલું ન૦, –લે ૫૦ [4. સ્કંધ; જુઓ ખંધ] ખમે; ખાંધ | ખિસકોલી = બિનઅનુભવી; જાત-અનુભવ વિનાનું, –ની સ્ત્રી, ખંપાલી(–ળી) સ્ત્રી [‘ખાંપાવાળી’ કે ‘ખાંપવું” ઉપરથી {] ખેતીનું | ના ખાખરે (૨) રોટલી (૩) તંબાકુનાં સુકાઈ ગયેલાં પાતરાં; એક ઓજાર; જેટી
સૂકે. -રે ડું જુઓ ખાખર (૨) [ લેવરા] શેકીને કડક ખંભ(-) પં. [સં. તં; ત્રા, હંમ] થાંભલો; સ્તંભ
કરેલી રોટલી
[(કા.) ખંખરોટવું; જરાતરા ચોપડવું ખંભાતી વિ૦ ખંભાત ગામનું કે તેને લગતું (૨) (મળ ખંભાતમાં ખાખવું સક્રિ[૨૦૦? કે ખાખરાને જરાતરા પડે તે પરથી?] બનવું) એક મજબૂત જાતનું (તાળું). [..ને ઘેર ખંભાતી તાળું ખાખસૂસ અ૦ [જુઓ ખસૂસ] ખચીત વસાવું =નખેદ જવું.]
ખાખીખીખી સ્ત્રી (ર૦) દાંત કાઢવા તે ખીખી કરીને હસાહસ ખંભાર પુત્ર કાછિયે
ખાખાવીખી વિ. છિન્નભિન્ન (૨) દુઃખી; હેરાન (૩) સ્ત્રી .ખંભાવતી સ્ત્રી માલકેશની એક રાગિણી
પાયમાલી; ધૂળધાણી ખા અ [‘ખાવું” ઉપરથી] વારતાં છતાં ન માને નિષ્ફળતા મળે | ખાખી વિ૦ જુઓ બાકી (૨) ખાલી; નિર્ધન (૩) નવ ખાખી ત્યારે કટાક્ષનો બોલઃ “લેન જી. [–લાઠ!= લેતો જા ! ખાતો | રંગનું લૂગડું (૪) પં. ખાખી બાવો (૫) (કા.) સ્ત્રી બીડી. જા! શે ફાયદો કાઢવો?](૨) સ્ત્રી ખેતરમાં જનાવરો પાક ખાઈ. બંગાલી(–ળી) વિ૦ ખાલી ખિસે ફક્કડ થઈને ફરનારું.

Page #272

ખાખી બાવો]
૨૨૭
[ખાત
બાપુ રાખ ચાળનારો બાવો
– થવું(થઈ જવું) = બગડી જવું, વણસવું (કે જેથી મિજાજ ખાગ સ્ત્રી, ખગ્ર; તલવાર (કા.)
ખે બેસાય).] ૦૭, ૦ચર, ૦ર્ચેઠ (ચ.), બસ (ચ), ખાચર વેટ (૨) પુંકાઠી લોકોની એક જાતનું (માણસ) ચૂના જેવું વિ૦ એકદમ ખાટું. –રાઈ સ્ત્રી, જુઓ ખટાઈ આજ ન [સં. વા; પ્રા. વળ] ખાદ્ય (૨) ખાજું (૩) સ્ત્રી | ખાટું વડું ન૦ છોકરાના લગનની નાત (લગ્નને આગલે દિવસે) [સં. વનું, પ્રા. લિવૂ ઉપરથી] ખજળી; ખંજવાળ
ખાટોડી સ્ત્રી[ખાટું' ઉપરથી] એક જાતની ખાટી ભાજી ખાજલી સ્ત્રી. [જુઓ ખાજ] નાનું ખાનું એક ખાવાની વાની. | ખાડ શ્રી. [તુઓ ખાડો] ખાઈ. -ડી સ્ત્રી, દરિયાની ભરતી -લું ન ખાવું (૨) ચકરડું કંડાળું
પહોંચે ત્યાં સુધી નદીને ભાગ (૨) જમીનમાં ગયેલો દરિયાને ખાજવણી સ્ત્રી, જુઓ ‘ખાજવું'માં
સાંકડો પ્રવાહ (૩) ગટર; મેરી ખજવું અofક્રે[જુઓ ખાજ] ખંજવાળ ઉત્પન્ન કરવી. –વણું | ખાડાખાતર, ખાડા જાજરૂ, ખાતાળું જુએ “ખાડો’માં સ્ત્રી ખંજવાળ (૨) એક છેડ (ખાજે એવો)
ખાડી સ્ત્રી, જુઓ ખાડમાં ખજસરા પં. [. વાનસરો] હીજડે; વ્યંડળ
ખાટું ન [સં. á૩ = સમૂહ ?] ભેસેનું ટોળું ખાજું ન [જુઓ ખાજ] ખાવાની એક વાની
ખાડે ડું [હૈ. Rટ્ટ] ખાધરે; જમીનમાં દાણ (૨) ખોટ; ખાટ સ્ત્રી સં. વટવા; 2. વટ્ટ] હીંડોળાખાટ (૨) [જુએ નુકસાન. [ખાડામાં ઉતારવું, ખાડામાં નાખવું =નુકસાનમાં ખાટવું] ખાટવું તે; લાભ
[ ૫૦ કસાઈવાડે | ઉતારવું (૨) પાયમાલ કરવું. ખાડામાં પડવું = ભૂલ કરવી (૨) ખાટકી ડું [સં. વાટ્ટ] કસાઈ. ૦ખાનું ન૦ કતલખાનું. છેવાડે | નુકસાન વહોરવું (૩) દેવું કરવું. ખાડે પ =નુકસાન આવવું ખાટખટુંબડું વિ૦ ખટમધુરું (૨) ન ખાટખટુંબનું ફળ તંગી પડવી. -પૂર = ખોટ પૂરવી; દેવું વાળવું (૨) આપઘાત ખાટખટુંબ ૫૦ એક વેલે (૨) એક છોડ [ ખટુંબ કરે.] -હાખાતર ન૦ ખાડામાં અમુક ઢબે ઉકરડો કરીને ખાટખમડું વે૦ જુઓ ખાટખટુંબડું. - ૫૦ જુએ ખાટ- | કરતું ખાતર; “કંપોસ્ટ’. -કાજાજરૂ ન ખાડા ઉપર ગોઠવાતું ખાટલાવશ વેટ જુઓ ‘ખાટલો'માં [a] ઠાઠડી ફરતું જ. –ડાળું વિ૦ ખાડાવાળું. ખદિયે, ઔયે ખાટલી સ્ત્રી[જુઓ ખાટ] ના ખાટલો; માંચી (૨) [d. | ખડે કે ખાધરે ખાટલે ૫૦ સૂવાનો ખાટ; માંચે; ચારપાઈ (૨) (માંદગી કે ખાણ (ણ,) સ્ત્રી [i, afન, બા. વાળ] ખનીજ પદાર્થો કાઢવા પ્રસૂતિનો) ખાટલો (૩) [લા.] મંદવાડ (૪) પ્રસૂતિ. [ખાટલે માટે ખેદે ખાડો; કે તેવા પદાર્થો ખેદતાં મળી આવે તેવું પઢવું, ખાટલે પાથર = માંદા પડવું. ખાટલેથી પાટલે ને | સ્થળ છૂપ ભંડાર. [-જવી, -નીકળવી, -મળવી] (૨) પાટલેથી ખાટલે = ખાવા અને ઊંધવા સિવાય બીજી કંઈ મહેનત જેમાંથી બહાર ન નીકળાય તેવો ઊંડો ખાડે (ઉદા. નરકની ન લેવી પડે તેવી રિથતિ. ખાટલે આવો =સુવાવડ આવવી. | ખાણ); અખૂટ ભંડાર (૩) અનાજ ભરવા માટે બનાવેલું ભંયરું; -ઉપ(-ફ) થ= (માંદગી જવાથી ખાટલા ઉપરથી કાયમની ભંડાર (૪) ઉત્પત્તિસ્થાન (૫) ધારવાળી વસ્તુની ધારમાં પડેલ પથારી ઉપાડી લઈ ખાટલે ઊભે કરાવો. –હાઇવે =(સૂવા ખચકે. [-કઢાવવી,-કાઢવી = ધારનો ખાડો ઘસીને દૂર કરવોબેસવા માટે) ખાટલો ચાર પાયા પર બરોબર ગોઠવીને મૂકવો | કરાવો. –પડવી= ધારમાં ખચકે થ.]--ણિયે પુંડ ખાણો (૨) ખાટલા પર પથારી કરવી કે બિછાનું મકવું. -ર કર = મજૂર ખાટલો ઢાળવાથી ઊલટું.–કર =મંદવાડ આવે એવું કરવું; | ખાણ ન૦ [સં. વાન, પ્રા.] ઢેરને ખાવાનું અનાજ કે ગોતું. મંદવાડ આણ.–ખેંચ, તાણ = ખાટલાનું પાટીદેવાણનું [-પૂરવું=ઢેરને ખવરાવવું કે તું બાફતી વખતે તેમાં ઉમેરવું.] ભરત ખેંચીને તંગ કરવું–થ =મંદવાડ આવ-પાથર = | ખૂટણ ન ખાણ કે તે અંગેનું કામકાજ. [-કરવું] ખાટલો ઢાળી બિછાનું કરવું.-ભર = ખાટલાના એકઠાને પાટી ખાણકી સ્ત્રી, એક જાતને ઘડેલે પથ્થર કેરી વાંટવી-ગંથવી.–ભેગવ = માંગી ભેગવવી.-હેવો = | ખાણખૂટણ ન૦ જુઓ ‘ખાણ ન૦માં માંદગી હોવી (૨) સુવાવડ હોવી.] લાવશ વિ૦ (સુવાવડ કે | ખાણાં ૧૦ બ૦ વ૦ સિં. સ્થાન; પ્રા વાળ] બાળઉખાણા-સવાલ સખત માંદગીથી) પથારીવશ
જવાબરૂપે બેલવાની કડીઓ ખાટવું સત્ર ક્રિ. [સં. વટ = “ઈચ્છવું” ઉપરથી ?] ફાયદે મેળવો. [ ખાણિયે પૃ૦ જુઓ “ખાણ સ્ત્રીમાં
ખાટી જવું= કમાઈ જવું (૨) ચચણી ઊઠવું લાગી આવવું; | ખાણી સ્ત્રી [જુઓ ખાણ] ખાણ; ઉત્પત્તિસ્થા 1 (૨) ભંડાર ચડભડાટ થા].
[ રસ લેનાર | ખાણું પીણી સ્ત્રી ખાવા પીવાનું; ખોરાકપાણી; ખાનપાન ખાટસવાદ–દિયું) વિ. પિતાના સંબંધ વિનાની નકામી વાતમાં | ખાઈ ન૦ [રસર૦ હિં. હીના] જમણ; ભજન (૨) મિજબાની ખાટાઈ સ્ત્રી, જુઓ “ખાટું'માં
(૩) (ખાવા પીવામાં પળાતો) મરણને શોક. [–આપવું = ખાટિયું ન૦ [‘ખાટું' ઉપરથી] ખાટું, પ્રવાહી શાક (૨) કાચી નોતરીને જમાડવું; માનમાં ભોજન આપવું. –ખરાબ થવું = કેરીને બાફીને બનાવાતી પ્રવાહી વાની [ગળી; “પપરમિંટ’ આજીવિકા તૂટવી (૨) વચમાં વિજન પડવું. -પાળવું= મરણ ખાટીમીઠી સ્ત્રી. [ખાટું મીઠું] ખટમધુરી ખાવાની ચકતી કે | પાછળ ખાવાપીવાની બાબતમાં શોક પાળ.]. ખાટું વિ૦ [સં. રા; રે. 4] ખટાશવાળું (૨) [લા.] કચવાયેલું; | ખાત વેઃ [સં.] દેલું. ૦મુરત, મુહુર્ત ન બાંધકામનો પાયે નારાજ[-ખાર ચાખવું = દુનિયાનાં સુખદુઃખનો અનુભવ લે. | નાખવાને મંગળ સમય કે તેને વિધિ –થવું = બગડી જવું; ઊતરી જવું (૨) (દેલ, મન) નારાજ થવું. ખાત સ્ત્રી [સં. @ાત ] + ઉલ્લેખ; લખાણ; વર્ણન

Page #273

ખાતમા ]
=
ખાતમે પું॰ [મ. વાતિમહ] અંત; છેડે (૨) મેાત ખાતર ન॰ [કે. વત] ખેતર સુધારવા સારુ તેમાં નખાતાં છાણ, કાંપ, લીડી વગેરે પદાર્થોં; તેવા બીજો રસાયણી પદાર્થ. [—ઉપર કે પાછળદિવેલ – નુકસાનમાં વધુ નુકસાન.–નાખવું = જમીનને ખાતર આપવું.—ભરવું =(ખેતરમાં) વાહન વાટે ખાતર વહી જવું.] ણી સ્ત્રી॰ છાણાની ભરેલી ગાડી (૨) તેમાંથી છાણાં પડી જતાં રોકવા કરેલી આડ; પાંરી. ૦પૂંજે પું॰ ખાતરમાં કામ આવે એવે જો; ધાસ, છાણ, વાસીદું વગેરે કચરા
૨૨૮
ચાલુ હિસાબ બંધ કરવેા (૪) કામનું ખાતું બંધ કરવું, –માંડી વાળવું = બાકીની રકમ નુકસાની ખાતે સમજી, લેણદેણના હિસાબ બંધ કરવેશ.–સરભર કરવું = મેઉધારના બંને આંકડા બરાબર કરવા.] —તાબંધી સ્ત્રી॰ જમીન મહેસૂલની રૈયતવારી પદ્ધતિ. –તાબાકી સ્ત્રી॰ ખાતે બાકી નીકળે તે. -તાવહી સ્ત્રી॰ ખાતાવાર હિસાબ નોંધવાની ચાડો -ચેાપડી.-તાંપાતાં ન॰ ખ૧૦ હિસાબકિતાબ, ॰પણું ન॰લેવડદેવડ (૨) લેણદેણને લગતું લખાણ.—તે અ॰ ખાતામાં; હિસાબે (૨) સ્થળે; મુકામે, જેમ કે, મુંબઈ ખાતે સભા થઈ.. [વાળું
|
ખાતર ત॰ [રે. વત્ત] ચારે ભીંતમાં પાડેલું ખાકું (ર) ચેારી. [~પઢવું= ચારી થવી. –પાઢવું= ચારી કરવા ભીંત કાચવી (૨) ચેારી કરવી.] ૦પડા, પાડુ, “રી પું॰ ખાતર પાડનાર; ચાર. -રિયું . ,ન॰ [સર॰ સં. વાત્ર= ખેાદવાનું હથિયાર] ધર કાચવાનું ચારનું હથિયાર
ખાતર શ્રી॰[TMા. લાત્તિ]ચાકરી; ખરદાશ; સરભરા (૨) તરફદારી (૩) અ॰ માટે. જમા, નિશા સ્ત્રી॰ ખાતરી; સાબિતી. વ્હાર વિ॰ ચાકરી બરદાશ કરે એવું (ર) તરફદાર. બ્હારી સ્ત્રી બરદાશ; ચાકરી (૨) તરફદારી; પક્ષ ખાતરણી શ્રી॰ જુએ ‘ખાતર’માં (૨) ખાતરવું તે ખાતર દાર, દારી, નિશા જુએ ‘ખાતર’માં ખાતર ॰પડા, ૦પાડુ, પૂંજો જુએ ‘ખાતર’માં ખાતર-બરદાશ(–સ) સ્ત્રી॰ આગતાસ્વાગતા; સરભરા ખાતરવું સક્રિ॰[‘ખાતર’ઉપરથી] જમીનમાં ખાતર નાખવું (૨) ગાળ ભાંડવી
ખાતું પીતું વિ[‘ખાવું પીવું'નું કૃ॰] ઠીક ઠીક ગુજરાનના સાધનખાતૂન સ્ક્રી॰ [તુŕ] મેાટા ઘરની સ્ત્રી; બેગમ ખાતે અ॰ જુએ ‘ખાતું’માં [ચાડે ખાતાવાળા ખાતેદાર પું॰[ખાતું+દાર] સરકારના મહેસૂલી કે કોઈના ખાનગી ખાદિમ પું॰ [ત્ર.] સેવક; દાસ. –મા શ્રી॰ [Ā.] સેવિકા; દાસી ખાદી સ્રી॰ હાથે કાંતેલા સૂતરનું હાથે વણેલું કાપડ, કાર્યાલય ન॰ ખાદીનું કામ કરતું દફ્તર. કેન્દ્ર ન॰ ખાદીકામ કરનારું મથક. ધારી વિ॰ ખાદી પહેરનાર. ફૅરી સ્ત્રી॰ ખાદી વેચવા નીકળવું તે. ભંડાર પું॰ ખાદીની દુકાન. સેવક પું॰ ખાદીકામ કરનાર સેવક
ખાતિરયું ન॰ જુએ ‘ખાતર’માં [વાના સાથી ખાતરિયા પું [જુએ અખંતર] મેલી વિદ્યામાં પ્રવીણ માણસ; ખાતરી સ્ત્રી॰ [મ. લાત્તિ ્]ભરાસે; પતીજ(ર) નિઃશંકપણું; ચેાકસાઈ (૩) સાબિતી; પ્રમાણ (૪) પું॰ [જુએ ખાતર] ચાર. [-પઢવી=ખાતરી થવી; વિશ્વાસ ઊપજવે.] દાર વિ॰ ખાતરીવાળું. ૦પૂર્વક, ૦બંધ અ॰ ખાતરીથી
ખાતલ વિ॰ [ખાવું ઉપરથી] ખેાટ ખવડાવતું; ઉધાર ખાતાબંધી, ખાતાબાકી, ખાતાવહી જુએ ‘ખાતું’માં ખાતાં પીતાં અ॰ કૃ॰ નિર્વાહનું ખર્ચ કાઢતાં ખાતાં પાતાં નખ્॰૧૦ જુએ ‘ખાતું’માં ખાતું ન॰ [ો. હત] આસામીવાર અથવા આવકખર્ચની જાતવાર જમે – ઉધારનો હિસાબ (ર) લેણાદેણીનું લખાણ (૩) વિષય; પ્રકરણ (૪) કામકાજની ફાળવણીનું અંગ. ઉદા૦ ‘કેળવણી ખાતું’‘ઇન્સાફ ખાતું'.[ઉઘાડવું, –ખેાલવું =કામકાજના નવા ભાગ શરૂ કરવેા (ર) (બૅકમાં કે શરાફને ત્યાં) નવું ખાતું પાડવું – શરૂ કરવું (પૈસા વ્યાજે મુકીને કે લઈને). –ચલાવવું = લેવડદેવડ રાખવી. –ચાલવું = લેવડદેવડ હોવી (૨) અલગ ભાગ તરીકે કામ ચાલવું, –ચૂકતે કરવું, ચૂકવી દેવું = કરજ પતાવવું; છેવટના હિસાબ સમજી, લેણું પતવી દેવું. —પઢાવવું, –પટાવી લેવું = લેણા બાબત દેદારની કબૂલાત લખાવી લેવી. પાડવું = ચેાપડામાં કોઈના નામના હિસાબ નવેસર ઉધાડવા (૨)લેણાના કરાર પર સહી કરવી. –બંધ કરવું = લેવડદેવડ બંધ કરવી (૨) ખાતામાં જે નાણાં નીકળતાં હાય તે ઉપાડી લઈ, લેવડદેવડ બંધ કરવી (૩) છેવટનો હિસાબ કાઢી, નવી ખાતાવહીમાં લઈ જઈ,

[ખાનકાહ
ખાદ્ય વિ॰ [સં.] ખવાય એવું; ખાવા યોગ્ય (૨) ન॰ ખાવાનું; ખારાકની ચીજ. –દ્યાખાદ્ય વિ॰[+અખાદ્ય] ખવાય અને ત ખવાય એવું
ખાધ (ધ,) સ્રી [સં. વાર્ કે ક્ષુધા પરથી ] ખાદ્ય; ખારાક; આહાર (૨) [ ?] ખાટ; નુકસાન (૩) ખેાડ; ખાંપણ (જેવી કે, હીરા મેાતીમાં), ૦ખારાકી સ્ત્રી॰ ખાધાખારાકી. ૐ વિ॰ ખાઉધરું; ખા ખા કરનારું, ૦૨ પું॰ ઊંડા ખાડા (૨) નુકસાન ખાધા- ૦ખર્ચ(–૨૨),૰ખાઈ, ખારાકી, ગળા જીએ‘ખાધું’માં ખાધાવેધ પું; સ્ત્રી॰ ત્રુવટ; વેર ખાધાળું વિ॰ ખાધ – ખાડ કે નુકસાનીવાળું
ખાધું સક્રિ[વે. લહ] ‘ખાવું’નું ભૂતકાળ. –ધાખર્ચ(–રચ)ન૦, -ધાખાઈ, –ધા ખારાકી સ્ત્રી॰ ભરણપોષણ માટે જરૂરી રકમ. -ધાગા પું॰ સારું સારું ખાવાનેા ભાવ (ર) ખાઉધરાવેડા. ॰પીધું = ખાવું પીવું તે; ભેગવવું તે. –ધે પીધે = ખાવાપીવામાં; નિર્વાહ બાબતમાં. —ધેલ(–લું) ભટ્ટ, –ધેલ પીધેલ વિ॰ ખાધેપીધે સુખી (૨) માતેલું; હુષ્ટપુષ્ટ. [ખાધુંપીધું ઝેર થઈ જવું, ખાધેલું કૂતરાને નાખવું=( રાગ કે ચિંતાથી ) ખાધાપીધાની અસર શરીર ઉપર ન થવી.] ખાધાર, કું વિ॰ [કા.] જુએ ખાઉધરું
ખાન પું॰ [7.] શાહજાદા, અમીર, ગૃહસ્થ વગેરેને અપાતું મુસલમાની ઉપનામ. ૦ખાના, ખાનાન વિ॰ ખાનના ખાન – સૌથી મેાટા ખાનનેા ઇલકાબ ધરાવનાર. દાન વિ॰ [hī.] સારા ઘરનું; કુળવાન (ર) પ્રતિષ્ઠિત (૩) ન॰ કુટુંબ; કુળ. દાની સ્ત્રી॰ ખાનદાનપણું; કુલીનતા (૨) સજ્જનતા. બહાદુર વિ૦ (૨) પું॰ ‘ખાનબહાદુર’ના ઇલકાબ ધરાવનાર. સાહેબ વિ॰ (૨) પું૦ ‘ખાનસાહેબ’ના ઇલકાબ ધરાવનાર. –નાઈ સ્ત્રી॰ ખાનપણું(૨) ખાન તરીકે – ખાનની જેમ સત્તા દાખવવી તે [આશ્રમ ખાનકાહ સ્ત્રી॰ [hī.] ફકીરના તકિયા; સાધુ સંન્યાસીનેા મઠ કે

Page #274

ખાનખાના].
૨૨૯
[ખારૂંકસ
ખાનખાના, ન વિ૦ જુએ ‘ખાન'માં
ખામણું ન‘ખામું” ઉપરથી](પાણિયારા વગેરેમાં) વાસણ મૂકવા ખાનગી વિ૦ Iિ.] પતી કું; અંગત (૨) જાહેર નહિ એવું; ગુપ્ત સારુ કરેલી બેસણી (૨) છછર કયારે [ઝાડનો](૩) ખાયું; કદ ખાનદાન, –ની જુઓ “ખાન'માં
ખામણે ડું ખાનું; ખંડ (કચ્છી) (૨) ઠીંગણે માણસ (૩) ભડ ખાનપાને ન૦ કિં.] ખાવુંપીવું છે કે તેની વસ્તુ
ખામી સ્ત્રી[] ખોડખાંપણ; કસર; ઊણપ (૨) ખેટ; ઘટ ખાનબહાદુર વિ.(૨)પુંજુઓ “ખાન'માં [વગેરેને કારભારી | (૩) ભૂલ; દે. [આવવી = (કશામાં) ખડ કે બેટ જણાવી; ખાનસામા પું. [૪].] (મુસલમાન અને અંગ્રેજ ઘરમાં) રઈ ખૂટતું રહેવું. -રહેવી = ખેટ કે .ઊણપ હોવી; પૂરું થવામાં ખાનસાહેબ, ખાનાઈ જુએ “ખાનમાં
બાકી રહેવું.] ખાનાખરાબ વિ[l.] સત્યાનાશ વાળનારું.-બી સ્ત્રી સત્યાનાશ | ખામુખા અન્0. Rામવાઢ] ઈચ્છાએ કે અનિચ્છાએ; નાટકે ખાનાજંગી સ્ત્રી, [1] ઘરમાં - આપસઆપસમાં લડવું તે ! અવશ્ય (૨) ખાસ કરીને (૩) જાણી જોઈને [ખાબડું ખાનાજાદ વિ૦ [1.] ઘરમાં જન્મેલું અને ઊછરેલું (૨) પં. એ નવ આકાર; કદ (૨) અનુકૂળ જગા વા દિશા (કા.) (૩) ગુલામ; ગુલામને છોકરો
ખામોશ અ૦ [1] સબુર; ભે, શાંત! એ અર્થને ઉગાર ખાનાબાદ ડું [.] એક આશીર્વાદ (ઘરકુટુંબ આબાદ હો) ખામેશ(–શી) સ્ત્રી[1] સબૂરી; ધીરજ.[પકડવી –રાખવી ખાના(-સુ)મારી સ્ત્રી, [1] ઘરેની (વસ્તીની) ગણતરી | =ધીરજ ધરવી.]
[ખાવું -મેળવવું તે ખાનિ સ્ત્રી [.] ખાણ
ખાયકી સ્ત્રી. [‘ખાવું” ઉપરથી] પેદાશ; મળતર (૩) કોઈનું છાનું ખાનું ન [I.] ઘર; ઘરને ભાગ; ખંડ (૨) ભંડાર; નિધિ (૩) ખાય . [W.] અંડ, વૃષણ પેટી-પટારે કે મેજ, કબાટ વગેરેમાં વસ્તુ મૂકવા કરેલ વિભાગ | ખાર ૫૦ [] કાંટે (૨) વેર; ષ (૩) ; અદેખાઈ. (૪) લખાણ માટે અલગ પડાતે વિભાગ કે કઠો. [-કરવું, | [ રાખ= વેર રાખવું.ખારે જવું = ઈર્ષ્યાળુ થવું.ખારે બળવું = -મૂકવું,-રાખવું=પેટી-કબાટ વગેરેમાં ખાનાની ગોઠવણ કરવી. | ઈર્ષ્યાથી બળ્યા કરવું.] -પાઠવું =પત્રકમાં કેઠ .]
ખાર ૫૦ [. ક્ષાર, પ્રા. વાર] ખારાશવાળો પદાર્થ; ક્ષાર. ૦પાટ ખાને આબાદ વિ૦ [1.] પૈસેટકે – ખાધેપીધે સુખી ઘરનું –દી | પં; ન ખારવાળી – જેમાં મીઠું પાકતું હોય એવી જમીન. સ્ત્રીખાને આબાદ હવું તે; ઘરનું સુખ
પાટિયું વિ૦ ખારપાટવાળું. ૦ર્ભજળું ન૦ ઇંગણ (૨) માં ખાપ સ્ત્રી [સં. શર ઉપરથી] દર્પણ (૨) અબરખની પતરી. સ્વાદિષ્ટ કરવાને જે કંઈ ખાવું તે
ગર(ર) j૦ ખાપને કારીગર; તેનું કામ કરનાર, ૦નું ભરત | ખારવણ સ્ત્રી, જુઓ “ખાર'માં [ખેંચી લીધેલા સાંઠા = કાચ અથવા અબરખની નાની ટીલીઓ મૂકીને કરાતું ભરત ખારવાં નવ બ૦ ૧૦ વરસાદને અભાવે સુકાઈ જતી જાનબાજરીના ખાપડું ન [સં, વર, પ્રા. વપર] ઠીકરું (સુ.)
ખારવું ન [સર૦ fહ. વાહÂ1,-વા, મ, હારવા - “ખાર' પરથી? ખાપર ન૦ એક વનસ્પતિ; સાટોડે [ આંખનું એક ઔષધ | Fા. વાર = એક જાતનું કાપડ 3] ળિયું (તળાઈ ગોદડાં ઈત્યાખાપરિયું ન૦ બાળકને આપવાનું એક ઔષધ (૨) [સં. વેરી] | દિનું લાલ રંગેલું આવે છે તે) ખાપરી સ્ત્રી [સં. ૨, પ્રા. લq૨] લાંટની પિપડી; ગંગું | ખારે છું. [૪. ક્ષારā] ખલાસી; વહાણ ચલાવનારે (૨) ખાપરું વિ. [સં. વર્ષર =ધર્ત] ગાંક્યું ન જાય એવું; બહુ જ પહ- [ સંચારે (૩) ખારાટવાળો ગળ. –વણ સ્ત્રી ખારવાની સ્ત્રી ચેલું કપરું. -રે કે િ૫૦ એકબીજાથી ઠગાય નહિ એવા | ખારસ્તી વિ૦ સિર૦ મ.] કઠણ દિલનું ક્રર બે ધૂર્તોમાંને એક (૨) સમાન હરીફ. -ર ઝવેરી ૫૦ ચાંપા- | ખારાઈ, –ટ, –શ જુઓ ખારુંમાં નેરને એક પ્રાચીન, મહા કાબેલ અને ધૂર્ત ઝવેરી (૨) [લા.] | ખારિયું વિ. [‘ખાર’ ઉપરથી]ક્ષાર–ખારવાળું (૨) જુએ ખારીલું મહા ઠગ (૩) હીરાને હોશિયાર પારેખ
(૩) ન૦ મીઠું ચડાવેલ ચીભડાને કકડો (૪) [3] ભૂખે મરવું ખાપવું સક્રિખાંપવું, થોડું થોડું સરવું
તે ભૂખ્યા રહેવું પડે છે. [ખારિયાં થવાં =ભૂખે મરવું ખાબ ! [૧. સ્વા] ઊંઘ (૨) સ્વાન. ગાહ સ્ત્રી સૂવાની | ખારી સ્ત્રી, [‘ખાર” ઉપરથી] ખારવાળી માટી કે જમીન (૨) ખાબકવું અ૦િ [૨૦] (કા.) [પાણીમાં] ઊંચેથી પડવું (૨) | ખારાશવાળી એક ભાજી કુદી પડવું; ધસી જવું (૩) [લા.) વચ્ચે બેલી ઊઠવું
ખારી સ્ત્રી [i] એક વજન (દોઢ મણ) ખાનગાહ સ્ત્રી, જુઓ “ખાબ'માં
ખારીબ(–)લા ન૦ એક પક્ષી ખાબડ ન૦ (૫) ખાબડું. ખૂબ વિ૦ [રસર૦ f, મ] ખાડા- ખારીલું વિ૦ [‘ખાર' ઉપરથી] દ્વૈપીલું; વેરઝેર રાખનારું ઐયાવાળું. હું ન૦ નાનું ખાચિયું
ખારીવલા ન૦ જુએ ખારીબલા ખાચિયું નવ પાણીથી ભરેલો નાને ખાડો
ખારું વિ૦ [ખાર' ઉપરથી] મીઠા જેવા સ્વાદનું (૨) મીઠામાં ખામ પં. [સં. મ] ટેકે; થાંભલે (૨) [ä. N] ખો આથેલું; મી હું ચડાવેલું (ઉદા૦ ખારી સંઠ) (૩) ખાવાળું; ખારીલું ખામ વિ૦ [i] કાચું; અધૂરું
(ઉદા. ખારે સ્વભાવ) (૪) [લા.] અકારું; અપ્રિય. [ખારી ખામચી સ્ત્રી-[`ખમચાવું' ઉપરથી] ખાશી (કા.) [ કાળજીથી દાઢ થવી = ખાવાની ઈચ્છા કરવી (૨) લાંચ લેવી (૩) નક્કે ખામચું વિ૦ [‘અમચાવું' ઉપરથી] (કા.) કાળજવાળું (૨) અન્ય મેળવો. ખારી પૂરી સ્ત્રી૦ મીઠા મસાલાવાળી પૂરી -એક ખામણિયું ન૦ [‘ખામણું' (કુવાનું) પરથી] વરત; નીચે ખામણા વાની. ખારી માટી થવી =બગડવું; પાયમાલ થવું; નાશ પામવું. પર રહેતું કેસનું દેરડું
ખારી માટી = ખાર જેમાં હાથએવી માટી.] અગર, ૦ઉસ,

Page #275

ખાસંદ]
૨૩૦
[ખાસડું
૦૬૦ વિ૦ એકદમ ખારું. –રાઈ સ્ત્રી ખારાપણું. –રાટ ૫૦ ખાવી) (૪) લેવું; ખર્ચ કરાવવું; ખર્ચ તરીકે કઢાવવું (ઉદા. “આ સહેજસાજ ખારાઈ. –રાશ સ્ત્રીખારાટ (૨) [લા.] અણબનાવ મકાને સો રૂપિયા ખાધા', ‘આ કામે બહુ દહાડા ખાધા'.) (૫) ખારઈ સ્ત્રી [૪. ક્ષીરોઢકં?] વેધવાને પહેરવાનું એક જાતનું વસ્ત્ર વગર કે લેવું ચોરીછુપીથી લેવું. (ઉદા ૦ ઘણા પિસા ખાઈ ગયે) ખારેક સ્ત્રી [સે.a ] સૂકવેલું ખજુર, કપરાં નબ૦૧૦ (૬) ‘દમ, છીંક, બગાસું, ઉદરી છે. સાથે વપરાય છે–શરીરથી હોળીના તહેવારે કન્યાના સાસરેથી કન્યા માટે મેકલાતી ભેટ. તે ક્રિયા કરવી કે થવી, એ અર્થમાં (૭) અ૦ કેિ ખવાવું; કાટ -કી વિ૦ ખારેક જેવું કે જેવડું (જેમ કે, બેર)
ચડવો. (‘કાટ' જેડે વપરાતાં, જેમ કે, લોઢું કાટ ખાય છે.) (૮) ખારે છું. [સં. ક્ષાર] એક ક્ષાર; સંચરે; પાપડખાર
ન, પકવાન (૯) ખાવાની ચીજ ભાથું ઉદા૦ ખાવું બંધાવવું) ખારેક વિ૦ [ખાર” ઉપરથી] ક્ષારવાળું (જમીન ઈ૦ માટે) (૨) | (જુઓ ખાઉ). [ખાઈ જવું = પેટમાં ઉતારી દેવું (૨) ભૂલવું કે
[3] એક અટક (નાગમાં) [અગરપાટ (૨) ખારપાટ ભુલાવું; રહેવા દેવું કે રડી જવું. જેમ કે, એ વાત જ તે ખાઈ ગયો. ખારો પાટ j[ખાર (મીઠું) પકવવાને પાટ(પટ)] એક રમત; (3)ઉચાપત કરી જવું ૪ ઊધડ લેવું; ખૂબ ઠપકારવું. ખાઈ લેવું= ખારેલ ન૦ (ક) મોળું લો હું
ખાને સ્વાદ તારી લેવો. ખાઈને ખેદવું = નમકહરામ થવું. ખાલ, ડી, સ્ત્રી, ડું ન [સે. રd] ચામડી (૨) છાલા ખાઈપ ઊતરવું= સંસારના સુખોપભોગ કરીને પરવારવું. ખાઈખાલપી સ્ત્રી [ખાલ + . q=સાફ કરવું] રામ ડેયણ. ૦પે પીને મંડવું, ખાઈપીને પાછળ પડવું, ખાઈ ખસીને મંદવું ૫. ચામડિયે
= ખંતપૂર્વક મંડવું, કેડો ન છોડ. ખાઈ બગાડવું = નિમકહરામ ખાલવવું સક્રિ. [‘ખાલી” ઉપરથી] ખાલી કરવું. [ખાલવાનું થવું(૨)ખાવા પીવા છતાં માં કે નર્બળ રહેવું.ખાઈ લેવું=ખાવાનું અ૦ કેિ, વવું સ૦િ કર્મણિ અને પ્રેરક].
કામ આટોપી લેવું. ખાઉં ખાઉં કરવું = ઝટ ખાઈ લેવાની ઈચ્છા ખાલસા વિ. [1. વાસ] પિતાની કુલ માલિકીનું આગવું દાખવવી. ખાતાં પીતાં સંસારનાં સુખ ભોગવતાં (૨) ખાધાખર્ચ (૨) સરકારના વહીવટનું સરકારી (૩) (સં.) ગુરુ ગોવિંદસિંહે ઉપરાંત, ખાતું ધન=જેની પાછળ વારંવાર ખર્ચ કરવું પડતું હોય શીખેમાં જે નવું નિધાન પ્રવર્તાવ્યું તેને અનુસરનારું. [ કરવું તેવી મિલકત. ખાતું પીનું = સાધારણ રીતે સુખી; ખાવાપીવાના = સરકારે કબજે કરવું જપ્ત કરવું. –થવું = જપત થવું.]. પિતાની ટાંય ન પડતી હોય તેવું. ખાવા ધાવું = બીક લાગે તેવું ખાલિક ૫૦ [મ.] સર્જનહાર
નિર્જન હોવું. ખાવા પીવાને દહાડે = જાફતને દિવસ (૨) ખાલિસ વિ૦ [.] શુદ્ધ (૨) કૂડકપટ વિનાનું, નિખાલસ આબાદીને વખત, ખાવું તેનું પેદવું = ઉપકાર કરનાર ઉપર ખાલી વિ૦ [.. . 48, a ] ઠાલું; ક ભર્યા વગરનું (૨) અપકાર કરે; નમકહરામી કરવી, ખાવું પીવું = સુખે જીવવું.] નિર્ધન; ગરીબ. [કરવું = અંદરની વસ્તુ કાઢી લેવી (૨) મકા- | ખા !૦ ખેતરમાં થતું ઊંડા મળનું એક ઘાસ નમાંથી વસવાટ લઈ લેવો (૩) નિર્ધન કરવું. –જગા, જમીન = | ખાશ સ્ત્રી [‘ખાવું ઉપર ધી] ખાવાની શક્તિ (૨) ખાવાને જ અંદર કશું ન હોય તેવી -વપરાશ વિનાની જગા કે જમીન. | ખાસ વિ. [. વીરત, સતી કું; અંગત (ઉદા. “ખાસ માણસ') –થવું = વસવાટ કે વાપર વગરનું થવું (૨) પૈસે ટકે તંગીમાં | (૨) વિશે; અસાધારણ (૩) ખ; અસલ (ઉદા... “ખાસ આવી જવું. -પઢવું =વાસ કે વપરાશ વગરનું થવું (૨) પુરાયા માલ, ખબર') (૪) અમીરી (ઉદા. દીવાને ખાસ), ૦ખવાસ - ભરાયા વગરનું રહેવું (૩) શરીરે નબળું થઈ જવું. –હાથે = ૫૦ બાદશાહનો અથવા અમીર ઉમરાવનો નેકર. ૦ગત, ગી કશું લીધા – કમાયા વિના (જેવા આવ્યા હતા તેવા).] (૩) સ્ત્રી, વિ. પિતાનું અંગત (૨) ખાનગી; ગુપ્ત (૩) અગત્યનું; મુદ્દાનું. લેહીનું ફરવું બંધ પડી જવાથી અંગ ઝણઝણે તે; ઝણઝણી. દાન ન૦ પાનને ડ ; પાનદાની. ૦દાર ૫૦ સેવક; હજુરિયો [-ચડવી = અંગ અકડાતાં ઝણઝણાટી થવી.] (૪) સંગીતના (૨) ઘોડાની ચાકરી કરનાર; અશ્વપાલ. નવીસ પુત્ર ખાનગી તાલમાં તાળી ન આપતાં હાથ છુટા પાડવા તે કે તેવું સ્થાન લહિ- મંત્રી; ‘પ્રાઇવેટ સેક્રેટરી, બજાર = મેટું -મુખ્ય બજાર. (૫) અ૦ અમથું; વ્યર્થ (૧) માત્ર; ફક્ત. ૦ખમ, ૦ખંખ વિ. બરદાર પૃ૦ સરદારનાં હથિયાર લઈ સાથે ફરનાર; અનુચર તદન ખાલી;ઠાલુંડમ(૨) શુન્ય; ‘વેક્યૂમ' (પ.વિ.). ૦પીલી અન્ય ખાસઠકુદ, ખાસડકૂટું વિ૦ જુઓ ખાસડું'માં વગર કારણે; અમથું
ખાસડાટવું સત્ર ક્રિટ જુઓ “ખાસમાં ખાલ ન૦ [‘ખાલ” ઉપરથી] જોડાનું ઉપલું ચામડું (૨) [“ખાલી’ | ખાસડાં, ખાઉ, ખેર, બા., –ડિયું,-ડી જુઓ ખાસડું'માં ઉપરથી] વાણાની કોકડી ભરવાને નેતર કે બરુને પિલો કકડો, ખાસડું ન [રાર૦ મ. વાતડી] જા : જોડે (૨) [લા.] ઠપકે. (૩) ખળાના અનાજ ઉપર ઢાંકવાનું ઘાસ. [ખાલાં વાળવાં = | [ખાસકારાત = ખાસડું ઊંયકનાર, તુ માણસ. (ઉદા ૦ “મારે તેમ ઘાસથી ઢાંકવું] (૪) પડતર રાખેલું ખેતર (૫) [. ]િ જુણે ખાસડારા” અર્થાત મને તે જાણવાની કાંઈ પડી નથી.) કયારે (ઉદા ૦ તમાકુનું ખાતું) [લેવાતું અનાજ (૨) જિવાઈ ખાસડાં ખાવાં = ખરા ખાવા; સખત ઠપકે ખાવ. ખાસડાને ખાવટી સ્ત્રી-ખાવુંપરથી] શાહુકાર કે ધણિગ્યામાને ત્યાંથી ઉછીનું તળિયે મારી = ળ નાખી, ધર્યું રહ્યું’, એવા ધિક્કારના અર્થમાં. ખાવડી સ્ત્રી, છોકરાંની રમત; નિસરણી
ખાસડાની(ને) તેલ વિ૦ તદન વરસાત વિનાનું; તુચ્છ. ખાસડે ખાવરું વિ૦ [ખાવું” ઉપરથી] ખાઉધરું
માથું = ‘મુ, ધર્યું રહ્યું – એવા તુચ્છકારના અર્થમાં. (–નું શું) ખાવં–વિંદ . [.] માલિક; શેઠ (૨) પતિ (૩) ઈશ્વર ખાસડું ફાટી જવું? =શું ગયું? બગડ્યું?' એવા અર્થમાં. ખાસડે ખાવું સક્રિ. [સં. વાકુ, પ્રા. લી] અન લેવું; જમવું (૨) વેઠવું; | દાળ વહેંચવી = ભેદી રીતે કે સારે પ્રસંગે લડી પડવું.) -હકુટું, ખમવું (ઉદા. માર ખાવો) (૩9 વાપરવું, ભોગવવું (ઉદા. હવા | - હટું વિ૦ જેને ખાસડાં પડે- વારંવાર ઠપકો મળે એવું–કાટવું

Page #276

ખાસદાન].
૨૩૧
[ખાંજરું
સક્રિ. ખાસડે ખાસડે મારવું. -હાં નબ૦૧૦ [લા.] ઠપકે; ખડીનું તેલ
[ (સુ.ખખડે એવી સુકી બદામ અપજશ; અવગણના. [-ખાવાં, પડવાં, -મળવાં = ઠપકે કે ખાંખણી(૦)ઝ૦ ધવન; ધભરી લણણી (ર) કોધ [૧૦] નિંદા યા અપજશ મળ.–દેવાં, મારવાં= 8 ક કે અપજશ | ઓખત (–દ)(૦) ==ી જુઓ પણ ઊંડું. ઝીણું હલ (૨) આપ (૨) અવગણવું] -ખાઉ વિ૦ ખાસડકુટું-ખેર ચીવટભરી ખંત (૩) : ગ.-તી વિ૦ ખાંખતવાળું વિક ખાસડાં ખાવાની આદતવાળું; સખત ઠપકે મળે પણ સીધું | ખાંખનેલ (૦) ૧૦ જુઓ ખાંખણ તેલ ન ચાલે એવું. –ાંબાજી સ્ત્રી એકબીજા પર ખાસડાં ફેંકી ખાખરોટવું (૧) સઈ કે જુઓ ખ ખરોટવું. [ખાખટાવું ગમ્મત માનવી.તે; ગધામસ્તી (૨)[લા.] અસભ્ય લડાઈ–ડિયું | અ૦િ , -વવું સહ૦ કર્મણિ અને પ્રેરક] વિ૦ ખાસડાના જેવું (૨) એક હલકી જાતનું (કેળું). -ડી સ્ત્રી | ખાંખાં (૦) નબ૦૧૦ (કા.) ફાંફાં સ્ત્રીનું પગરખું
[ જુઓ “ખાસ”માં ખાંખાંખોળા (૦) ૫ બ૦૧૦ [ખાંખાં + ળા (બળવું)] ખણેખાસદાન, ખાસદાર, ખાસનવીસ, ખાસ બાર,ખબરદાર | ખાંચરે ખબ મેળાપોળ કરવી તે.- વિખાંખાળા કરે એવું ખાસા વિ૦ [. વાસ, વાસ€] ખાસ (૨) ઠાકરજીના જ ઉપ- ખાંગ (૦) ૫૦ ખાંગડે; કુકે (૨) અતિ ગરમીથી પીગળી ગયેલ યોગનું; એવું અલગ અંગત કે ખાસ. [–કરવું = ઠાકોરજી માટે ઈટ કે ના ળયાને કડક; ક. ૦૮, પૃ૦ ઈંટ નળિયાને જળ વડે શુદ્ધ કરી ખાસા બનાવવું.] નું બીડું ન૦ ઠાકોરજી ભાલે કકડ (૨) જુઓ ખાંગ કે મહારાજ માટેનું ખાસ પાનબીડું (પુષ્ટીમાર્ગીય)
ખાંગરિયું (૭) ન૦ [‘ખાંગડો’ ‘ઉપરથી] ખાંગડામાં રહેતા જીવડો ખાસપીસી સ્ત્રી [૧૦] [કા.] છાની છાની વાત કરવી તે ખાંગડી (૦) સ્ત્રી ના ખાંગડે
[ કુ (રમવાનો) ખાસા મંઠળી સ્ત્રી [‘ખાસ જુઓ] અમીરઉમરની મંડળી; ખાંગડેઃ (૦) ૫૦ સીપ, શંખલે, કેડી ઈત્યાદિ ખવડાનું ધર (૨) શાહી મિજલસ
[જળ (પુષ્ટીમાગીય) | ખાંગુ (૦) ૫. જાણભેદુ; જાસૂસ (૨) ખાડો ખાસ જળ[ખાસા જળ] નબ૦ ૧૦ ઠાકોરજીના ઉપગનું ખાસ | ખાંગું ૦) વિ. કારવંકું (જેમ કે, રમતમાં પાસે કે કેડી) (૨) ખાસિયત સ્ત્રી [.] સ્વભાવ; પ્રકૃતે (૨) વિશેષ ગુણધર્મ (૩) | વાં ; રટે (૩) ન૦ ટેબલનું ખાનું આદત
ખાંચ(૦) સ્ત્રી ખાંચે; નાને ખાડે-કાપ (૨) સાંકડ; ગૂંચવણ ખાસિયાં ન ૦૧૦ (કા.) કાનમાં ખરાપીસી કરવી તે (૩) ટ; તેટો (૪) આ યંકા (૫) મે ઉધારને તાળ નહિ ખાસિયું ન૦ ગધાડા ઉપર લાદવા*ી બે પાસેયાંવાળી ગણ (૨) મળે તે; વધઘટ. [–માં નાંખવું = 9 ગવવું કે ઢીલમાં નાંખવું; તેની નીચે મુકેલી ગાદલીગોદડી; આછર
આડે કે ગેરરસ્તે લઈ જવું.] ૦ ૫૦ ખાંચ (૨) આંચકે. ખાસું –રસું વિ૦ [“ખાસ” પરથી] રૂડું; મજેનું સુંદર; બરાબર ખૂચ સ્ત્રી, નાની મોટી છે ડખાંપણ (૨) ઝીણવટ. ૦૯ સ્ત્રી યોગ્ય (૨) અ૦ ૧૭; શાબાશ (૩) સુંદર ! બેશ! બરાબર. ટેકરીની પડખેને સાંજે મળે (૨) પણ. ૦૨ ૫૦ નાને [–દીવા જેવું =તદ્દન સ્પષ્ટ.]
ખૂણે; ખાંચો. –ચખાંડ, ચાખૂંથી સ્ત્રી, નાનો ખાડોખાલ પું. કફદોષથી ઊપજતો કમળ, મધુર સ્વર
ખે છે; ખૂણે-ખાંચરે (ર) ગડીકુ પી.-ચાળું વિ૦ ખાંચાવાળું. ખાળ ; સ્ત્રી [સે. વાઢ] મેલા પાણીના નિકાલ માટેનો ની - S૦ એકસરખી ધાર, પાણી અથવા લીટીમાં પડતો કાપ, -નીક (૨) ખાળવાળી ચેકડી. [–કાઢ = મારી સાફ કરવી. ખડે કે વાંક (૨) માંકડ રક; ગલી (૩) ખો (૪) [લા ] ખાળે જવું, ખાળે બેસવું પેશાબ કે ટટ્ટીએ જવું. આખા દટા વાંધોઃ હરકત; અટકાવ. –આ = વાંછે – હરકત આવવા ને દરવાજા કે બારણાં ઉઘાડાં = બેટી કરકસર; જ્યાં ન કરવી | (સૂતક વરેલી). -- = 'પ' માં ખાંચો કે વાંક થાય તેમ જોઈએ ત્યાં કરવી અને કરવી જોઈએ ત્યાં ન કરવી.] કૂવે કરવું. -કાઢ =વાં કાઢવો કેફ કર (ર) ખગે કે વાંક ખાળનું પાણી જેમાં છોડાતું હોય તે ઊંડે ખાડે– (૨)જાજરૂ કર (શેરી - રસ્તા વમાં)-૫૮ = વ પ (૨) રસ્તે માટે કરેલો કવિ. કુંડી સ્ત્રી, ખાળના મેલા પાણીની કંકી એકદમ વાંકમાં આવ (૩) સૂનક વોરેથી વિશ્ન આવવું. ખાળવું સક્રેટ [સં. સ્વત્ર 21. aઝ ઉપરથી ?] અટકાવવું; રોકવું -પા = વાંધો પાડ (૨) ખાંચા કરો. -રાખો = ખાંચ (“ખળવું નું પ્રેરક)
રહે તેમ કરવું () વાંધે કે વહેમ રાખ.] ખાળાચાળા ૫૦ (કા.) ખટપટ; દાવપેચ; પ્રપંચ
ખાંચવું (૦) ૦૧૦ [પ્રા. યંd : ખગા રખવું, પાછું હટાવવું ખાળિયે પં૦ (કા.) ખાળ (૨) પરનાળું
(૨) અક્રિટ ખમચાવું; અટકવું. (ખાંચાવું અ૦િ (કર્મણિ), ખાળું નવ જમાની; બાંહેધરી (કા.)
-વિવું સક્રિ (પ્રેરક)] ખાળે ડું [‘ખાળવું’ ઉપરથીઅટકાવ; રોકાણ (૨) વાર; વિલંબ | ખા, ચાખાં(–ખં)ચી, –ચાળું જુઓ “ખાંચ”માં (૩) બંદર (૪) મુકામ; વિસામે
ખાંજ (૦) ન૦ [. qલ ઉપરથી] લંગડાપણું ખાં(૦) પં[જુઓ ખાન] મુસલમાન ગૃહસ્થ વા અમીરને બોલા- | ખાંજણ (0) સ્ત્રી [. વંનળ = કાદવ પરથી ? સર૦ મ. વ:નળ] વવાને માનવાચક શબદ (૨) ઉર દાદ; જ જણનાર૦માર વિ૦ | જ્યાં દરિયાનું પાણી આવી ભરાઈ રહેતું હે એવી જગ!; ભાઠાની ઉસ્તાદનેય હરાવે એવું. ત્સાહેબ ૫૦ જુએ ખાં (૧) અર્થ જમીન (૨) (સુ) ખડી (૨) સંગીતને ઉસ્તાદ
[ઉધરસ: હાંસો ખાંજરું (0) નવ ગે ખગે પડવું –-ર નહિ તેવું સ્થળ (૨) ખાંખડિયું (૭) વિ૦ [૧૦] ઉધરસવાળું ઠાંસાથી પીડા તું (૨) ન. | કુટણીનું ઘર; કટણખાનું (૧) મુ.) ર ન જ ઘ4 ની m'; ખાંખણુ તેલ (૦) નવ શરીરે ચોળવાની એક પધેિ; વર- | કેડાર (૪) (કા.) માંસ, ખાંજરે નાખવું = ગે નાની મકવું;

Page #277

ખાંટ]
૨૩૨
[[ખિતાબી
દરકાર ન રાખવી. ખાંજરે પડવું = ખૂણામાં પડવું, જ્યાં કેઈનું | ખાંધ (૯) સ્ત્રી [સં. અંધ, પ્ર. વંધ] ખભે (૨) પશુની ગરદન તેના ઉપર લક્ષ ન રહે; ઢીલ કે બેપરવાઈમાં જવું.]
(૩) ભાર વહેતા પશુની ગરદન પર પડતું આંટણ. [-આવવી ખાંટ (૨) સ્ત્રી એક જાતિ (૨) વિ૦ ખાંટુ; પર્ફે ધૂર્ત
= પશુની ગરદન આગળની ચામડી છોલાઈ ને પાકી જવી. ખાંટ (૦) વિ૦ ખાંટ; પર્ફ પહોંચેલ-ટાજી સ્ત્રી (૨.) ખાંટુપણું -આપવી, –દેવી = કંઈ ઊંચકવામાં ખમ ધરી મદદ કરવી. ખાંડ(૦) સ્ત્રી [સં. ane, . ] એક ગઈ પદાર્થ. [–ખાવી -પઢવી = ભાર વહેવાથી ગરદન પર આંટણ પડવું. -મારવી = = વધારે પડતું સારું કે રાજી થવા જેવું માની લેવું. ખાંઠનું નાળિયેર | જુએ ખભે આપવો.] –ધિયે ૫૦ ખાંધે ચડાવી લઈ જનારે; ન૦ જેમાંથી કઈ ભાગ કાઢી ન નાખવું પડે તેવી વસ્તુ કે વાત. | મુડદું ઊંચકનારે (૨) મદદ કરનારે; સાથી (૩) ખુશામતિયે. -પાથરવી -પીરસવી, ભભરાવવી,ભરવી, -વાપરવી | –ધી વિ૦ ખાંધવાળું (૨) ૫૦ બળદ = મીઠું મીઠું બેલી ખુશામત કરવી.] ખાનું ન ખાંડ પાયેલું | ખાંધું (૦) ન૦ [ખાંધ ઉપરથી] કાંધું; હપતિ ખાનું [(૨) [લા.) મંઝવણ; અકળામણ; અજંપ | ખાંધે (૦) j૦ જુઓ કાદવ [ થઈને પડવું – સૂવું તે; પ્રણામ ખાંટ (૨) સ્ત્રી ખાંડવું કૂટવું તે; ખાંડવા કરવાનું પરચુરણ કામ ખાંપ (૨) વિ૦ લાંબું છટ થઈને પડેલું – સૂતેલું (૨) સ્ત્રી લાંબાછટ ખાંખાનું ન૦ જુઓ “ખાંડમાં
ખાંપ, ૦ણ () સ્ત્રીખામી; ખેડ; એબ (૨) નુકસાન (૩) ખાંડણિયું (૦) ન૦ [ખાંડવું ઉપરથી] સાંબેલું. – પંઅનાજ [. =વસ્ત્ર, કપડું] મુડદા ઉપર ઓઢાડવાનું કપડું; કે બીજી ચીજ ખાંડવા માટે બનાવેલું લાકડા કે પથ્થરનું સાધન કફન (૪) દવાના ઉપયોગ માટે અમુક બિયાંમાંથી કાઢેલું તેલ – પાત્ર. [ખાંડણિયામાં ઘાલીને ખાંડવું = પિતાના પંજામાં લઈ ખાંપવું (૨) સક્રિ-ખાંપ પરથી] સેરવું; ખાંપા કાઢી નાખવા જુલમ ગુજાર. ખાંટણિયામાં માથું મૂકીને સૂવું = જોખમ (૨) ડું થોડું દવું; પાવડાથી (ઢગલામાંથી લઈ) અમ તેમ વચ્ચે રહેવું.]
ફેરવવું. [ખપાવું અકિં. (કર્મણિ); –વવું સ૦િ (પ્રેરક)] ખાંઢણી () સ્ત્રી [‘ખાંડવું' પરથી] ખાંડવાનું પાત્ર; નાને ખાંડ- | ખાંપ (૧) પું[ખપવું પરથી] કાપ્યા પછી રહેલું અણદાયેલું હિ.૦૫રાઈ સ્ત્રી ખાંડણી ને પરાઈ –ણું ન૦ ખાંડવું તે (૨) જડિયું (૨) ભાગેલી ડાંખળીનું થડને વળગી રહેલું હંઠે (૩) કેઈ ખાંડવાની વસ્તુ; ખાંડવાનું કામ (૩) ખાંડવાનું સાધન; સાંબેલું | પણ સપાટી ઉપર રહી ગયેલો કરે; બંપર (૪) ખાંપ; ખેડ; ખાંડવ ન૦ [સં.] (સં.) કુરુક્ષેત્ર પાસેનું એક વન, જેને અર્જુને | ખામી (૫) [લા.] રાજે બાળી મૂકયું હતું
ખાંભ(૦) ૫૦ [સં. મ; 2. હંમ] થાંભલે.-ભી સ્ત્રી, પાળિ; ખાંડવી (૦) સ્ત્રી એક મીઠી વાની
સ્મરણતંભ (૨) ભણ; પાટિયાં બેસાડવા લાકડામાં પડેલી ખાંડવું () સક્રિ. [સં. સં] કુતરાં જુદાં કરવા કટવું (ડાંગર ખાંચ. -ભે પુસીમાડાની હદ બતાવતે પથ્થર (૨) ખાંભી; વગેરેને) (૨) મારવું; ઠોકવું (૩) [સં. વં] કચરવું; કૂટવું (૪) પાળિયે કકડેકકડા – ચુચરા કરવા; નાશ કરવો. [ખંઢાવું અક્રિ ખાંભુ (૦) ૧૦ ખાતર નાખવાને ખાડો (કર્મણિ); –વવું સક્રિ. (પ્રેરક)]
ખાંભા (૦) ૫૦ જુઓ “ખાંભ'માં ખાંઠા જંગ, ખાંડાધર જુઓ “ખાંડું'માં
ખાંમાર વિ૦ [ખાં માર] જુઓ ‘ખાં માં ખાંડિયું () વિ[ખાંડું પરથી] ખંડિત થયેલું; ખેડખાંપણવાળું; ખાંયણી સ્ત્રી, -ણિયે. ૫૦ (ચ) જુએ ખાંડણી,-ણિ. –ણું ભાગલાં શીંગડાંનું (૨) ન૦ ભાગલાં લાંગડાંવાળું ઢેર (૩) ભેંસ, ન ખાંડતી વખતે ગવાતું ગીત (૨) પલાળી અને ખાંડીને રાંધવા પાડું [એકવચનમાં વપરાય છે].
માટે તૈયાર કરાની બાજરી ખાંડી (૦) સ્ત્રી [ફે. વઢ] ૨૦ કાચા મણનું તોલ – માપ. | ખાંસવું (૦) અકે. [. શાસ, 2. વાસ] ખાંસી ખાવી.
બંધ વિ૦ ખાંડીને હિસાબે મપાય એવું; પુષ્કળ (૨) અ૦ | [ખાંસાવું અક્રિ. (ભાવ); –વવું સ૦િ (પ્રેરક)] ખાંડીને હિસાબે (૩) જથાબંધ
ખાંસાહેબ (૦) પં. [ખાં સાહેબ] જુઓ ‘ખાંમાં ખાંડું (૦) વિ[સંવત] ખંડિત; ખાણ પડેલું; ભાગેલું | ખાંસી સ્ત્રી, [21. વાસ] ઉધરસ; ઠાંસે ખાંડું (૦) ૦ [સં. વેટ, કપ. વંડું] સામાન્ય કે બેધારી તલ- | ખિખિયાટો પુત્ર ખીખી કરવું તે; હસાહસ [ડીના કામનું વાર (૨) [લા.] વરને બદલે એનું ખાંડું લઈને ગયેલી જાન. | ખિચડિયું વિ૦ ['ખીચડી' ઉપરથી] પંચરાઉ; ભેળસેળ (૨) ખીચ[ખાંડાનો ખેલ = લડાઈને દે; મેટી મુશ્કેલ વાત. ખાંઠાની | ખિજ()મત સ્ત્રી [મ.
fમત] સેવાચાકરી; તહેનાત. ૦ગાર ધાર = અતિ વિકટ સાહસભર્યું કામ. ખાંડા ખખડવાં = લડાઈ | S૦ સેવક; નોકર ચાકર, ૦ગારી શ્રી ખિદમતગારપણું; સેવા થવી. ખાંડ ખેલવાં = લડવું. ખાંડું મેકલવું =વરને બદલે ખિજવણી સ્ત્રી ખીજવવું તે. –શું ન ખીજ માટે પાડેલું નામ ખાંડું લઈને જાન મેકલવી.] -હાજંગી સ્ત્રી [ખાંડું + જંગ] ખિજવાટ ૫૦ [જુઓ ખીજવું] ખિજવું તે; ગુસ્સે; ક્રોધ તલવારનું યુદ્ધ -ઝપાઝપી. -દાધર વિ૦ [ખાંડું + ધર (‘ધારવું')]. ખિાવું અક્રિ, –વવું સીક્રેટ [જુઓ ખીજવું] “ખીજવું’નું ખાંડું ઝાલનાર અર્થાત વાપરી જાણનાર
કર્મણિ ને પ્રેરક ખાંડેર (૦) ૧૦ [જુએ સાંઢ] ઊંટ
ખિજાળ વિ૦ ખિજાય એવું; ચીડિયું ખાંત(ત). સ્ત્રી [ જુઓ ખંત] (૨) હોંશ ઉમંગ (૩) લાલસા ! ખિડકી સ્ત્રી [f.] બારી તૃષ્ણા. -તીલું વિ૦ ખાંતવાળું
ખિણ સ્ત્રી [સર૦ . વિન; મ.] + ક્ષણ ખાંદણું ન૦ (કા.) કાદવકીચડવાળે ખાડો કે ખાબોચિયું | ખિતાબ છું. [..] ઇલકાબ. ધારી, -બી વિ૦ ખિતાબવાળું

Page #278

ખિદમત]
૨૩૩
[ખીલો
ખિદમત સ્ત્રી [.],ગાર પં,ગારી સ્ત્રી, જુઓ“ખિજમતમાં ખીજ સ્ત્રી [ફે. ઉafકામ; જુઓ ખીજવું] ખિજવણી; ચીડ; ખિન્ન વિ૦ [.] દિલગીર; ગમગીન. ૦તા સ્ત્રી
ગુસે(૨) ખીજવવા માટે પાડેલું નામ; ખિજવ; જેનાથી ખિજાય ખિન્ની સ્ત્રી [ સં. ક્ષીરિળી, હિં. વિરની] રાયણ
તે. [-કાઢવી = એક પર ગુસ્સે બીજા પર કાઢ. -પઢવી ખિમાં સ્ત્રી ક્ષમા [જૈન]
=ખીજનું નામ પડવું] ખિયાનત સ્ત્રી [.] બેઈમાની
ખીજડે ૫૦ કિં. દ્વિર] એક ઝાડ; સમડે ખિરાજ સ્ત્રી [. વI] ખંડણી
ખીજવવું સક્રિ. [જુઓ ખજવું] ખીજે એમ કરવું, ચીડવવું. ખિયું વિ૦ ન. [સં. ક્ષીર = દૂધ] દુધાળ (ર)
[ખીજવાવું અક્રે(કર્મણિ)]
[ડાટવું; વઢવું ખિલઅંત સ્ત્રી[] જુઓ ખિલત
ખીજવું અ૦િ [ , બા. fam] ગુસ્સે થવું (૨) સક્રિ ખિલડી સ્ત્રી[રવ૦ ] ખિસકોલી; ખિલોડી
ખીણ સ્ત્રી [જુએ ખિંડ] બે ટેકરીઓ વચ્ચે આવેલો સાંકડો ખિલખિલ અ૦ (રવ૦) ખિસકેલીને રવ (૨) ખૂબ હસવાને રવ | માર્ગ (૨) પર્વતના બે ઊંચા ભાગ વચ્ચે પ્રદેશ ખિલ(— લ)ત સ્ત્રી [4. હિમૃત] માનને પિશાક; સિરપાવ | ખીમણું ન [ખામુ, –મ પરથી ?] નંગની બેસણી (૨) વાળી ખિલવટ, –ણી સ્ત્રીખીલવવું તે. – પં. ખીલવનારે કે નથમાં જડેલું નંગ ખિલવત સ્ત્રી [.] એકાંત (૨) જુઓ ખલબત
ખીમો છું. [4. શ્રીમદ્દ માંસનો છેદે [કર = ખૂબ મારવું] ખિલવાવવું સહ૦િ ‘લવવું'નું પ્રેરક
ખીર વિ. [સં. ક્ષર ઉપરથી] સારહીન; નકામું (૨) સ્ત્રી [સં. ખિલાફ ૦િ [2] વિરુદ્ધ.ફી સ્ત્રી વિરુદ્ધતા
ક્ષીર, પ્રા. વીર = દૂધ ઉપરથી; પ્રા. વીર ] દૂધભાતની એક વાની ખિલાત સ્રી[{] જુઓ ખલીફાત
(૩) + ક્ષીર; દૂધ (૪) [3] એક પક્ષી. -ર નવ લોટ અને ખિલાફી સ્ત્રી, જુઓ “ખલાફમાં
પાણીને અડવાળી કરેલો રગડો (પૂડા, ભજિયાં ઈન્ટ બનાવવા) ખિલાટ સ્ત્રી, ખિલવટ; મિલાવવું તે
(૨) ખમીર ચડાવેલે આથે (જલેબી ઇને) (૩) એક જાતની ખિલાવવું સક્રિ૦ (‘ખીલવુંનું પ્રેરક) ખીલે એમ કરવું કુમળી કાકડી (૪) એક જાતનું જાડું કાપડ (૫) ખોટું કરેટું. ખિલાવું અ૦૧૦ [જુઓ ખીલો; . = રોકવું પરથી] -રેદ ન જુઓ ક્ષીરોદક (૨) એક ધોળું રેશમી વસ્ત્ર ઊંચે અટકી રહેવું ; ભરાઈ જવું; ટિંગાવું (૨) અક્રિ. “ખીલવું’નું | ખીલ ૫૦ [ફે. વિ7] જુવાનીમાં મેં પર થતી કેલ્લી (૨) ભાવે ને કમાણ
[નંજીસ્ટ, 21. a] આંખના પોપચાં પર થતી લેહી માંસની ખિલાડી સ્ત્રી, જુઓ ખિલડી
ગડી (૩) ઘટીને લડો. ૦ખીલમાંઢવો ૫૦ છોકરાંની એક ખિલોણું (લે) ન [સર. f. વિન] રમકડું
રમત (૨) ખીલમાંકડાં. ૦ગેટલે ૫૦ છોકરાંની એક રમત (૨) ખિલત સ્ત્રીજુઓ ખિલત
ઘંટીને લડે. ૦ ૫૦ [i. વીન; પ્રા. વીર] ઘંટીના ખિસકાવવું સહ૦ ખીસકવું'નું પ્રેરક
હેઠલા પડમાં વાવચ આવેલી ખીલી, જેના પર ઉપલું પડ ખિસકેલી સ્ત્રી, એક જનાવર; ખિલડી [ ઝંખવાણું ફરે છે, દદો, ૦પાડે ડું છોકરાંની એક રમત. ૦મા(–માં)કઠાં ખિસિયાણું વિન્સરહિં. વિસમાના; મ. વિરાળ] ખસિયા, નબ૦૧૦ છોકરાંની એક રમત. ૦મા(–માં)કડી સ્ત્રી ઘંટીને ખિસ્સે ન જુએ ખીસ્સાકાતરુ, -સ્સાકાપુ,-સ્સાખર્ચ- ઉપલા પડિયાની વચ્ચોવચનું લાકડું, જે ખીલડામાં પરોવાય છે
(-રચ),-સ્સાભર,સમાર,-સાચારી જુઓ “ખીચું'માં (૨) ખીલડે અને માંકડી બિઢ સ્ત્રી[] ખીણ
[તે (હાંસીમાં) ખીલવવું રોકેટ ખોલે એમ કરવું (૨) ખીલવું; ફાંટવવું; સીવવું ખીખી અ૦ (રવ૦) એ અવાજ કરીને (૨) સ્ત્રી ખીખી હસવું (ધાબળા ચોફાળના બે પાટ પેઠે).[ખીલવાવું અશ્ચિ૦ (કર્મણિ)] ખીચ વિ૦ [જુઓ ખીચાખીચ] ગીચ; ભરચક (૨) સ્ત્રી [. | ખીલવું અ૦ કિં. [fહૃ. વિટના] કુલવું કાલવું; વિકસવું (૨) fa] જુઓ નીચડી
શેભવું; દીપવું (૩) ખુશીમાં આવવું ગમ્મતે ચડવું (૪) ચગવું; ખીચગાલું [ખીચ રંગાવું] માલ ભરવાનું મેટું ગાડું; ખટારો ઉશ્કેરાવું; વીફરવું (૫) સ ક્રિ. [સં. કોઢ, .િવીના] (ચોફાળ, ખીચઢપાક ૫૦ જુઓ “ખીચડી'માં
કામળા ને વચ્ચે) બખિયા દઈને સીવવું; ફાંટવવું ખીલવવું ખીચડી સ્ત્રી[સં. રા; રે.faખ્ય] એક ખાવાની વાની. [-ખવ- | ખીલા ૦ઉપાઠ, ૦પાટી, મૂળ, ૦૨ખું જુઓ “ખીલ”માં રાવવીભરણપોષણ કરવું.–ખૂટવી ખાવાનું ખૂટવું.-મૂકવી | ખીલી સ્ત્રી [જુએ નીલ, પ્ર. વીટીયા] નાને ખીલે; ચંક. =ખીચડી પકવવા માટે ચૂલે ચડાવવી.] ખાઉ વિ૦ ખચડી | [-ઢવી, - કવી, -મારવી= ખીલી પેસાડવી] (૨) [લા.] ખાનારું; હલકી પંક્તિનું. -પાક ખીચડી (વ્યંગ વિદમાં). પડાવ નાખો (૩) વિન્ન નાખવું.].(૨) આંગળીમાં પાકવાથી - હું નખીચડી (તુરછકારમાં)– પંઆખા મગ ને ચોખાની થતો એક રોગ. (–નીકળવી). ૦ખટકો ૫૦ ખીલી ખેચવા અથવા આખા ઘઉં ને દાળની ખીચડી (૨) ખીચડું (૩) [લા.] | જેટલી પીડા; ; હરકત (૨) અડચણ; વિશ્ન. ૦૫ખિ(–સિ)ગોટાળો; સેળભેળ તે
[ ઠાંસી ઠાંસીને યારાં નવ બ૦૧૦ ખીલી અને સિયારાં(કલાં, સાંકળાંના) ખીચા(-)ખીચ અ૦ [જુઓ ખચાખચ] ગીગીચ; ભરચક; ખીલે . [સં. વીજ; પ્રા. વી૪] ખૂટે; મેખ (૨) [લા.] ખીચી સ્ત્રી જાર ચોખાને બાફેલ લેટ. ચિયું ન તેને આધાર-સ્થાન; મૂળ બળ (૩) છક્કાજાને જુગારમાં પૈસાની પાપડ; પાપડી
હેડ લાગે તે લેનારે મધ્યસ્થ જુગારી. [–ચાહ –ોક, ખીચખીચ અ૦ જુઓ ખીચાખીચ
ભારઃખીલે પેસાડો. ખીલે આવવું = ઠેકાણે પડવું;

Page #279

ખીશ(–સ)૨].
૨૩૪
[ખુલાવું
ગોઠવાવું. ખીલે બાંધવું = ખીલાની સાથે બાંધવું (૨) કાયમનું | (૨) સ્વાર્થ એ બીણું. ૦પસંદગી સ્ત્રી પોતે જ સારા જેડી દેવું (૩) [લા.] પરણાવી દેવું (ઉદા. છેડી ખીલે બાંધી | એ ભાવ; અહંકાર સારી).] -લાઉ પાઠ અ૦ જડમૂલથી; નિર્વશ થાય એવી રીતે. ખુદા ! [1.] ઈશ્વર: પ્રભુ[-કરે ને - ભુની મરજી હોય -લાપાટી સ્ત્રી પેચ પડવાનું બનાવવાનું ઓજાર.-લામૂળ | તે.] ૦.૩૦ ઈશ્વરનું - ધરને (૨) વન્ન (૩) કુદરતી; ન મુખ્ય મૂળયું. -લારખું વિ૦ અમુક ખીલે જ બંધાવાની દૈવી (૪) [લા.) મે પ) સ્ત્રી કર . (૬) છે. તાલા આદતવાળું (૨) બહાર ચરવા નાંહે જતાં ઘેર ખીલે બાંધ્યું રહેવાની j૦ [...] મકાન પ્રભુ. પરસ્ત વિ૦ પ્રભુપર ચણ; ભક્ત; ટેવવાળું (૩) ઊપસેલા -ખીલા જેવા ઘાટનું
આરે ક૦બક્ષ વેટ [લા.] મફ' યું: વાર પસા. યંત(–દ ખીશ(-સીર છું. [મ. વસ્ત્ર = શરદી] ઠંડીને દિવસ (૨) પં; 1.) વિ. ઈશ્વર : સાહેબ, અ. નંદાતા છે – જેમ રાજારાણી સ્ત્રી મકરસંક્રાંત; ઉતરાણ
કે માલિકને 'ન . હાકેજ શ૦ ૦ [૩. દiljન = ખીસકવું અ૦ કૅિ૦ [? fa] ખસકવું; સરકવું; લપસવું રક્ષણ કરનાર] “પ્રનું મારું રક્ષણ કરો' એવું આશીર્વચન ખીસા કાતર, ૦કાપુ, ૦ચે-ચ), ભરુ, ૦માર, ૦મારી | ખુદી સ્ત્રી [FJ.] હું હુંપદં; ગર્વ જુઓ “ખીચું'માં
ખુનકી સ્ત્રી [fi] ઘેન; તંદ્રા ખીસું ન [f. કીત] ગજવું. [–તર હોવું =સા સારા હોત. | ખુનામર સ્ત્રી [ખન - મર] ખન): કાપ' કાપી ખીલાનું તર વિ. સારા પૈસાવાળું. ખીસામાં ઘાલવું, મૂકવું= ખુન્નસ સ્ત્રી ૦; ન [જુએ ખનસ] ખન કરાવે છે. જા કેરી લાગણી; પિતાની સત્તા હેઠળ મકનું (૨) લેખામાં ન લેવું. ખીસાં તર વેરઝેર. [–રાખવું વેરભાવ સેવ, અન્નક્ષે ભરાવું વેર લેવાની કરવાં = ખૂબ પિસા એકઠા કરવા (૨) ખબ લાંચ આપવી. લાગણી બરાબર થાપવી કે જી.] - 4 3૦ નસવાળું ખીસું ભરવું = લાંચ આપવી કે લેવી. ખીસે ખાલી વિ૦ | ખપાવું એ કે ૦, –વવું કે ખપ નું કણ ને પ્રેરક નિર્ધન, ગરીબ.] –સાકાતર, સાકાપુ વિ૦ ગજવા કાતરુ; | ખુફિયા વિ૦ [૩.] j&; . ૦પેલીમ ૨) સી છુપી ખીસું કાપીને ચારનાર. –સાખરચ, –સાખર્ચ ૫૦ સામાન્ય | પોલીસ
ખાનારું) ક પક્ષી ખરચ માટે ખીસામાં રાખવાનું નાણું (૨) પર પડતી બાબતમાં | ખુબફાઇ ન [ઓ ( . એક છીપ) + રેડ રોડનારું')] વાપરવા મળેલું – ખાસ ખરચનું નાડું. -સાભ વિ૦ લાંચિયું ખુમાણ ૫૦ એક (કાડ) તા ને માયા (૨) લેભિયું. -સામાર વિ૦ જુઓ ખીસાકાતરુ. -સામારી ખુમારી સ્ત્રી [મ.] પાંખમાં દેખાતે નો!, બેન: મસ્તી (૨) સ્ત્રીખિસ્સામારનું કામ, કળા કે ધંધે
ધન, વૈભવ, ઓધા વગેરેનો ગર્વ. [-રાજવી = ગર્વ ધર.] ખીંટ-િ૧)થાળું જુઓ ‘ખાંટી'માં
ખુમાવતી ૧૦ [.. ક્ષમાā]] ક્ષમાનંત ખીંટી સ્ત્રી, નાન ખટ (૨) કપડાં ભરવવા ભતમાં જડેલું | ખુર [i]– શ્રીટ ખરી. ૦૧૬ ૦ (થાવ 1પરીનો અવાજ (લાકડાનું) ટેકણ. [Mટીએ પેતિય તેવું = ચિંતા કે જવાબ- | ખુરમુર ૧૦, -રાટ y૦ (૨૦) • = "ાર :'( :'જ દારીમાંથી છુટા હોવું. ખીંટીએ મુકવું = ઊંચું મકવું; દૂર કરવું.] ખુરચન ન૦ [૨] ઉખાડાને - - ૨ : ક ક હું ખાવાનું;
દિ(Aિયા વ૦ અણીદાર (૨) માંકડાવાળું (૩) વાં; ખંડટી (૨) કચુંબ૨; કાચું કરું ખાવાનું. --ની 1૦ ચીનું વળેલું. – પં. [જુઓ ખંટો] ખીલે; મેખ [પૂરું કરવું એક એનર (ચામડું ઉઝરડવાનું ખુટાડવું ૩૦ કિ[તુઓ ખૂટવું] ખટે એમ કરવું; ધટાડવું (૨) | ખરજી અ [1. Fર ની] (સવાર માં મળે ને; અરસામાન રાખખુટામણ સ્ત્રી [ખૂટવું' ઉપરથી] બેટ; ઘટ (૨) [ કા.] કુટ; દગો વાની ઘોડેસવારની પેલી: ' ] [ રે રે! નાર પદમણી ખુટાવું અ૦ ૦િ ‘ખટવું'નું ભાવે
ખુરદો ૫૦ [fi.] નુ ના દે. –દયા નાણાં મુદે - ખુડ(-૨) ૫૦ [Fા. ૭૮] મેટા રિક્ષાની કિંમતના નાના | ખુરબડો ૫૦ એક 41નો શંખલો સિક્કા તે; પરચુરણ (૨) [લા.] કકડેકકડા; ભૂકે. [-કર= ખુરમ ન૦ [..] એક જીતની મોટા
ખચીને ખલાસ કરવું (૨) ભાગીને ભકે કર.—કાઢો,-કાઢી | ખુરશી(-૨) ૨(1૦ [. * || ક ત ર ૨; સન ૬ ૨ [લા.] નાખ= ભાગીને ભ કરવો.] [ બેલાતો શબ્દ માનનું કે 'પદ યા ૨૫મ' નું સ્થાન. [– વ ! ! !! ૬ ) રશી ખુડી અ૦ (ર૦) બાળકને ઉધરસ ચડે ત્યારે વાંસે હાથ ફેરવતાં આપવી; તે રી : માન આપવું.-' કરે : 'કે રામની ખુણિયાળું વે૦ [ખગો’ પરથી] ખૂણાવાળું
બારાડવી.] ૦નીન વે૦ ખુરશી પર - ', ૮ ૧૨ નું ખુતબે ડું [. હુતવા] નારીફ; પ્રશંસા (૨) જુમાને દિવસે | ખુરશેદ ૫૦ [1.] રજ નમાજ વખતે પઢાતે ખાસ સ્તુતિપાઠ
ખુરી શ્રી નો જોરશી. -સું ન માનવું છે ખfl, અંગીઠી ખુતાઠવું સ૦ કેિ, ખુતાવું અ૦ ૦ “ખવું”નું પ્રેરક ને ભાવે મકતાની એટલી (૨ ) 11 ર !! - કારમાં ! ખુદ વિ. [1.] અસલ; શુદ્ધ (૨) સ૦ પતે; જાતે. અખત્યારી | ખુરાસાન પૃ૦ [.. પા!.] . ર ન દે , છે કે તેમાં
સ્ત્રી. પિતાનો કાબુ હવે તે. કલમી વિ૦ મૌલેક કલમવાળું ! ખુરાસાની ૧૦ 1.] : ૨ ને જેમાં રસ છે : ', 'ન નામના પિતાનું જ ભૂળ (લખાણ. ૦કાતા–સ્તા) વિ. [1] ને | પ્રદેશનું કે તેને લગતું. ૦૪ ૨ એક ' ધ ખેડેલું. કુલ સ્ત્રી [.] આપઘાત. ૦રજી વિ૦ [1] | ખુરી સ્ત્રી [તુ ને! ' ":
| "હલી જગા સ્વાથી; આપમતલબી (૨) સ્ત્રી પાપગરપણું. ૦પરરત ૦િ ખુલ--૯લા મગ ન [ ! '0' ] હવા - : ઇટવાળી અહંકારી (૨) આપ--મતલબી; સ્વાર્થ.૦૫રસ્તી સ્ત્રી, અહંકાર' ખુલાવું એ છે કે, -નવું સ૦ કૅિ૦ ખુલવું ભાવે ને પ્રેરક

Page #280

ખુલાસાવાર ]
૨૩૫
[ખૂનરેજી
ખુલાસાવાર અ૦ ખુલાસા સાથે
ખુશાલ વિ. [ખુશહાલ” ઉપરથી] ખુશ હાલતમાં હોય એવું; ખુલાસે પુર્ણ ] પષ્ટીકરણ; ચાખવટ (૨) સાર; ભાવાર્થ (૩) | સુખી (૨) કુશળ; તંદુરસ્ત. –લી સ્ત્રી, નિકાલ; રસ્તે (૪)મોકળાશ (૫)[લા.] દસ્ત; ઝાડો. [-આપો , ' ખુશી સ્ત્રી, [1] (૨) વિ૦ જુઓ “ખુશમાં. ૦ખબર સ્ત્રી
કરવો= સમજૂતી આપવી. -થ = સ્પષ્ટતા થવી (૨) દસ્ત | ખુશીના -ખુશાલીના ખબર? કુશળ સમાચાર આવો. –પૂછો, –માગ, લે = વિગતવાર જવાબ ને | ખુસરો વિ૦ ૫૦ બેડમ સ્પષ્ટીકરણ માગવાં. ખુલાસીને, ખુલાસે (વ્હી) ઝાડે થો] ખુસિયે ! [1] વૃષણ (૨) વિ. . ખસી કરેલ = સાફ ઝાડે આવ.].
ખૂખ Y૦ [૨૦] (કા.) મરનાર પાછળ મુકાતી પિક; વિ ખુલ્લંખુલલા અ૦ જુએ “ખુલ્લું માં
ખૂજલી(–) સ્ત્રી [સં. લેન્ગ્રા . નું ચળ; વલુર; ખંજવાળ ખુલું વિ૦ [. વેજી] ઉઘાડું (૨) નિખાલસ, ચેમ્બુ (૩) સ્પષ્ટ (૨) ચામડીને એક રોગ (૩) જે લાગવાથી ખંજવાળવું પડે તે; (૪) નાણું ઢાંકેલું નહે તેવું (૫) છૂપું નહિ -જાહેર (૬) અસભ્ય | ખજુરી [બીબાં. કે [ ખટવું' ઉપરથી] બેટ; ઘટ; ઓછપ (૭) અણઘેરાયેલું (૮) ઘેરું નહે - આછું. જેમ કે, આકાશ). ખૂટ સ્ત્રી બેટ; ખટકે (૨) છાપખાનામાં બીબાં ગોઠવતાં ખૂટતાં [ખુલી આંખે= નરી આંખે (૨) દેખતાં છતાં; જાણી જાઈને.! ખૂટતું ન ખેર, બોયણું. - j૦ ગાર; ખટારો (૨) ખુલ્લીરીતે છોક; ઉઘાડી રીતે. ખુલી હવા= ગામ બહારની ખડું; એયણું
[–લાઈ સ્ત્રી ચેપી હવા. ખુલ્લું કરવું = ઉઘાડવું (૨) ઉધાડું પાડવું; પ્રકટ | ખૂટલ વિ૦ (કા.) અપ્રામાણિક; બેટાબેલું. વડા પુંબ ૧૦, કરવું. ખુલ્લું દિલ = મનની મોકળાશ કે સ્વચ્છતા નિખાલસપj. | ખૂટવું અકૅિ૦ [3. શુટ્ટ] ઓછું થયું ઘટવું (૨) પૂરું થવું (૩) (ખુલા-દિલી સ્ત્રી૦). -પાઠવું= ૫ પ્રગટ કરી દેવું. -મૂકવું= || [કા.] ખટલ થવું
[(૨) ફટેલું; વિશ્વાસઘાતી ઉઘાડું મકવું; ઉદઘાટન વિંધે કરવી (૨) ખેલીને કે ખુલ્લામાં | ખૂટેલ(૯) વિ. [ખટવું ઉપરથી] ખાલી થયેલ કંગાલ; દેવાળિયું મૂકવું. ખુલે (-કે)= ઉઘાડે છોગ. ખુલો કાગળ જાહેરમાં | ખૂઠ સ્ત્રી (ક.) અગારી; ઘાવ્યું (વર્તમાનપત્ર દ્વારા) લખેલો કાગળ (૨) બીડ્યા વગરને કાગળ.] ખૂણ સ્ત્રી [જુઓ ખો] દિશા (૨) [.] નિશાની; ચિન -લંખુલે અ૦ ખુલ્લેખુલી રીતે. – લેખુલ્લું વિ૦ સાવ | ખૂણિયું રે [ખગો પરથી] ખણાવાળું (૨) ન૦ સાલને મજબૂત
( [ સ્ત્રી | કરવા મરાતી લોઢાની ચીપ; બૅકેટ. - ૫૦ ખગો માપવાનું ખુવાર ૩૦ [ii. ૨૨] અતિ દુ:ખી; હેરાન (૨) પાયમાલ.-રી સાધન
[ખણા પડી અપરિચિત જગાએ ખુશ વે. [fr] આનંદી; હર્ષિત; પ્રસન્ન (૨) તંદુરસ્ત. [–કરવું ખૂણેખાં(બે)ચરે અ [ખણ + ખાંચરે] કઈ ખાણામાં – = પ્રસન્ન કરવું (૨) [લા.] બક્ષસ આપવી. -રહેવું = પ્રસન્ન ખૂણે પું[સં. મi] ક્યાં બે દિશા કે લીટી મળતી હોય તે કે તંદુરસ્ત રહેવું.] કિસ્મત, ઇનસીબ વિ૦ [૫] નરીબ- જગા; કેણ; ખાંચ (૨) [લા.] જાહેર કે આગળ ઉઘાડું નહિ વાળું; સહભાગી. કિસ્મતી, નસીબી સ્ત્રી સદ્દભાગ્ય સારું એવું સ્થાન કે પદ (૩) શોક. [ખૂણામાં નાખવું = બાજુએ નસીબ. વખત ૩૦ [ii] સુંદર અક્ષર કે લખાણવાળું (૨) j૦ કરવું; બેદરકારી કે અવજ્ઞા કરી. ખૂણામાં પડી રહેવું = અંધાસારા અક્ષર, છખબર સ્ત્રી સારા શુભ સમાચાર.૦ખુશાલ દવે રામાં અપ્રગટપડયા રહેવું પ્રકાશમાં ન આવવું. ખૂમમાં હોવું, તંદુરસ્ત તેમ જ ખુશ ખૂબ ખુશ. ખુશાલી સ્ત્રી ખુશખુશાલ- ખૂબે પેસવું, ખૂણે બેસવું, ખૂણે હેવું = તરતના વૈધવ્યને કારણે પણું. દિલ ૧૦ પ્રસન્ન; આનંદી. દિલી સ્ત્રી આનંદીપણું. ઘરખૂણે છેડી એ ડર ન નીકળવું. ખૂણે પાળ = ધિવ્યનો ૦નવીસ વ૦ સારા –સુંદર દસ્કત લખનારું. ૦નુમા વિ૦ સુંદર; શોક પાળ; ઘર બહાર ન નીકળવું. ઝાલીને બેરી કે બેઠા રમણીય. બખતી, બખ્તી સ્ત્રી [દા.]સદભાગ્ય (૨) ખુશા- રહેવું = ઘરમાં ભરાઈ રહેવું. - પ = આકાર કે રચનામાં લીની ભેટ -બક્ષિસ. બે (ઈ) સ્ત્રી સુગંધી. બેદાર ૦િ ખગાને ઘાટ આવા કે થો. -મૂક = શોક પાળવાનું પૂરું સુગંધીદાર, મિજાજ ૫૦ સારો - આનંદી સ્વભાવ (૨) વિ. કરવું.] ખાંચરે,૦ ,
૦ચરે ! ખામો કે ખાંચે; ખૂણા ખુશમિજાજી. મિજાજી વે૦ ખુશમિજાજવાળું; આનંદી (૨)સ્ત્રી, પડી કે ખાંચામાં આવી જતી - એ ઈ જાહેર - જગા આનંદી હોવું તે-શી શ્રી આનંદમમતા; હર્ષ (૨) મર; ઈચ્છા; ખૂત સ્ત્રી [Mવું ઉપરથી] હરકત; અડચણ; વધે (કા.) રુચિ (૩) ખુશ; રાજી. [ખુશીની વાત = હર્ષ–ખુશાલીની વાત. મૃતવું અ૦િ [. હુd] જુઓ ખાવું ખુશીને સેદો =મરજીની વાત.]
ખૂદ–ધ) ન૦ [4. કુંદ્ર; પ્રા. હુ પર શી ?] છેતરવું; ષ ખાતર ખુશકી સ્ત્રી, [1] જમીનમાર્ગ
કાઢેલી ભૂલ; વાંધવોકે; છિદ્ર. [ ખૂઘરાં કાઢવાં = છિદ્ર જોયા ખુશ ખત, ખબર, ૧ખુશાલ, ખુશાલી, દિલી, નવીસ, | કરવાં; નિંદા કર્યા કરવી.] ૦નસીબ, નસીબી, ઝુમા, બખતી(ન્તી), (ઈ), ખૂન ૧૦ [fy.] લહી (૨) ખનની - વેરની તરસ; ખૂનસ (૩) દાર, મિજાજ, મિજાજી જુઓ “ખુશ'માં
જીવથી મારી નાંખવું તે; હયા. ૦ખર ૫૦ + ખરાબ (Fો. ખુશહાલ વિ૦, –લી સ્ત્રી [.] જુઓ “ખુશાલ,-લી’ વરાવ)] મારફાડ. ૦ખાર વિ[Fit.] લેહી રેડાય એવું (ઉદા. ખુશામત,-દ[ti.] સ્ત્રી સ્વાર્થ માટે કરેલાં હદ બહારનાં વખાણ; | યુદ્ધ) (૨) ઘાતકી; ખૂની. ૦૨જી,-નામરકી સ્ત્રી[ +રેજી (ાં. પળશી; હાજી હા. [ખુશામતનું ળિયું = ભારે ખુશામતિ.] રેકી)]લેહી રેડવું તે; કાપાકાપી; કતલ (૨) લોહી રેડાય એવી – (–)ખેર વિ. ખુશામતની ટેવવાળું; ખુશામતિયું. -તિયું ખૂનખાર મારામારી. –ની વિ૦ (૨) ૫૦ ખૂન કરે એવું; ઘાતકી વિ. ખુશામત કરનારું. -તિ . ખુશામતિયો આદમી | (૩) ખૂન કરનારું; હયારું

Page #281

ખૂનસ]
૨૩૬
[ખંપાવું
ખૂનસ સ્ત્રીન[ખન’ ઉપરથી] ખૂનની – વિરની તરસ; ખુન્નસ. | બરાબર માપસાર; પૂરેપૂરું [ખૂન સે ભરાવું = વેર લેવાની લાગણી બરાબર વ્યાપવી કે | ખૂટડી સ્ત્રી [સર૦ મ. ચુંટણી] એક જંગલી ઝાડ (૨) [“ખેટી' જામવી.].
ઉપરથી]. પગની આંગળીઓ ઉપર વીંટીઓ પહેર્યા પછી તે નીકળી ખૂનામરકી, ખૂની જુઓ “ખનમાં
ન જાય તે માટે આગળ પહેરાતી હલકી કિંમતની વીંટી; કેસણિયું ખપાવવું સક્રિજુઓ ખૂપવું] બરાબર ગોઠવવું; જમાવવું (દેશ | ખૂટતું ન[ખવું ઉપરથી ખૂટવાનું ઓજાર; ખંટણ (૨)[સરખુંટ]. દેશ નવી દુકાન ખપે, ત્યાં મુનીમ છે ઘણા'..)
(કા) બળદ (૩) [] (સુ.) ખંડું; ખેરિયું (૪) ઝાડનું ઠં ઠું; ખંઢે ખૂપવું અ૦િ AિT. ] ખૂંપવું; ઊંડું ઊતરવું; બેકાવું (૨) | ખૂટણ ન૦ ખંટવું તે (૨) બંટવાનું ઓજાર; ચીપિયો કળી જવું; અંદર ઊતરી ચાટી જવું; ખંતવું
ખૂટવું સક્રિ[‘અંટો' ઉપરથી? સર૦. લૂંટ] મળ સાથે ખૂબ વિ[1] સારું; સુંદર (ર) ઘણું પુષ્કળ[-કરી!= “ભારે | ખેંચી – પી કાઢવું; નિર્મળ કરવું; નિકંદન કાઢવું (૨) ચંટવું; ટપવું સારું કે જબરું કર્યું, “વાહવાહ” – એવો પ્રશંસાસૂચક ઉગાર.]] ખૂંટાઉ,ખૂંટિયું ન૦ ખંટડું, બળતા લાકડાને કકડો; ખોયણું
સૂરત વિ૦ રૂપાળું; કુટડું. સૂરતી સ્ત્રી, ફટડાપણું; સેંદર્ય. | ખૂંટિયે પંબંટ; સાંઢ (કા.) (૨) (સુ) બાજીગર; જાદુગર -બી સ્ત્રી ખાસ ગુણ; રહસ્ય (૨) મજ; લિજજત (૩) ચતુરાઈ ! ખૂટી સ્ત્રી [. હું] ખીંટી (૨) લાકડાની મેખ; ખીલી (જેમ કે, (૪) સૌદર્ય, ચમત્કાર (૫) ભલાઈ-બદાર વિ. ખુબીવાળું જમીન માપવા માટે) (૩) કપાળની બે બાજુએથી વાળ ઢંપાવીને ખૂમ સ્ત્રી [સર૦ મ.] જાતિ; કુળ. ૦વાર અ૦ જતિ મુજબ કરાવેલો ખણો (૪) અંગરખાની કળી (૫) [તંતુવાદ્યમાં] તાર ખૂમચાવાળો ૫૦ જુઓ “ખમમાં
લપેટવાની ખીંટી. -હું નવ ઝાડ કાપતાં રહેલું ઠંડું; કચે. તો ખૂમ ૫૦ [1. વાન્ગ] ઢળતા કાનાને છાછરે થાળ (૨) વેચ- ૫૦ ખીલો (૨) ખૂટું (૩) બંદરમાં વહાણ ઉપર લેવાતો કર વાની વસ્તુઓથી ભરેલ ખમા (૩) એમાં ભરેલી વસ્તુ ભેટની (૪) ઘંટીનો ખેલડો. [–ઘાલ = પગ પેસાડવો (૨) પાયો વસ્તુ-ચાવાળા ! ખમયામાં ભરીને વસ્તુઓ વેચનારે ફેરિયે નાખ. –જબરે હવે = પીઠબળ-આધાર સબળ હોવાં. ખૂમવાર અ૦ જુઓ “ખમમાં
-કેક = એક ઠેકાણે ઠરીને રહેવું (૨) તોડ લાવવો (૩) પાયો ખુરપી સ્ત્રી[સં. ફુરક;પ્રા.હુરઘ] ખરપડી [એવું (૨) ઊઘડતું | નાખવો. –ઢીલો થવો કે હવે = મગરૂરી –તોર ઓછાં થવાં.] ખૂલતું વિ૦ [લવું પરથી] ખુલ્લું કે પહોળું ભીંસાતું – તંગ નહિ | ખંતવું અક્રિ [. દુર = નિમન] ખપવું; કાદવમાં ઊતરી જવું; ખૂલવું અ૦િ [‘ખલું' ઉપરથી] ખુલ્લું થવું; ઊઘડવું (૨)ખીલવું કળવું (૨) અંદર જઈ ચેટી જવું (ફલ) (૩) ઉઘાડ નીકળો (૪) દીપવું; શેભવું (ગ)
ખૂતા સ્ત્રી મન:શાંતિસુખસમાધાન (૨) દઢતા, ખંત (?) ખૂશર સ્ત્રી; ન [૬. સર] એક પક્ષી ચીબડી
ખૂંતાડવું સક્રિ૦, ખંતાવું અકિં. “ખંતવું'નું પ્રેરક ને ભાવે ખૂટ વિ[હિં.] વૃદ્ધ; ઘરડું (૨) અરસિક; શુષ્ક
ખૂંદણું ન['અંદવું' ઉપરથી] કૂદતા કુદતા ફરવું તે (૨) ધમ્માચકડી; ખૂંખારવું અકૅિ૦ [૧૦] ખંખે અવાજ કરો (૨) (અમુક | ધિંગાણું, મસ્તી
અવાજ કરી) ગળું સાફ કરવું (૩) હણહણવું (૪)(પિતાની હાજરી, | ખૂંદવું સક્રિ. [૨૦ ] પગ વડે ગદડવું; ગંદવું; કચરવું (૨) મરદાઈ કે બડાશ બતાવવા) ખંખારાથી અવાજ કરે
કુદતા કૂદતા ગરબે રમવું (૩) હેરાન કરવું; વિતાડવું ખૂંખારાવું અકિ૭, –વવું સકિ. “ખંખારવું'નું ભાવે અને પ્રેરક | ખૂદાખૂંદ સ્ત્રી. [૧ખંદવું' ઉપરથી] બંદાનંદ; ચગદાચગદી (૨) ખૂંખારે પૃ૦ [૧૦] ખૂંખારવું તે (૨) ખંખાવાનો અવાજ | કુદાકુદ; ધમ્માચકડી
[ કર્મણિ ખૂબું ન૦ [૧૦] (ખંખારવા કે ખાંસીનો) અવાજ
ખૂંદાવવું સક્રિ૦, ખૂંદાવું અકિં. ‘બંદવું'નું અનુક્રમે પ્રેરક અને ખેંચ, ખાંચ(૦) સ્ત્રી ખુચવું તે; ખાંચ; ખૂણે ખાંચો (૨) પંચ- ] ખૂંદાળવું અક્રિટ ખાઈ પીને મોજ કરવી. વાની અસર; ભેંક (૩) ખંચાઈ કે ભરાઈને ફાટવું તે. [-જવી | ખૂંધ સ્ત્રી [જુઓ ખાંધ] (પશુના) વાંસા પર હેત ઢેકે (૨) = લગડું ફાટવું. -ભરવી = ખંચ સીવવી.] (૪) [લા.3 લાગણી; વાંસે વળી જવાથી થતો ઢેકે (માણસને). -વાળું, –ધિયું, –ધું અસર (૫) મનમાં ખંચવું તે; ખાર; દાઝ; વેર (૧) બારીક સમજ વિ૦ વાંસે ખંધવાળું (માણસ). (૭) ખેડખાંપણ; વાંધાવચકે
[ ‘લેવું ક્રિટ સાથે] ખૂંપ પું[સં. ગુરુ ઉપરથી??. ?] પરણવા જતાં વરને ખૂંચવવું સ૦િ [ખેંચવું ઉપરથી ?] ખેંચીને લઈ લેવું બહુધા પહેરવાનો ફૂલનો એક શણગાર (૨) જુઓ ખપર (૩) અર્થ. ખેંચવાવું અડુિં , –વવું સકે. “ખંચવવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક (૩) વિ. ખપી ગયું હોય એવું; ગરક. [–બનવું = આશ્ચર્યથી ખેંચવું અક્રિ. [જુઓ ખૂંપવું] નડવું; કાવું (૨) મનમાં ખટ- ગરક થઈ જવું આભું બનવું.] (કા.) કવું દુખવું (૩) લપટાવું; બંધનમાં પડવું; ખંપવું
ખૂંપડી સ્ત્રી (રે. હુંgi] ના ખંડે. -ડો પુત્ર વરસાદથી બચવા ખુંચાટવું સકિ“ખેચવું નું પ્રેરક
(મહુડાના) પાંદડાંને કરેલ છત્રીને ઘાટ ખેંચાવવું સક્રિ૦ ખંચવી લેવું; ઝંટી લેવું (૨) “ખંચવું’નું પ્રેરક | ખૂંપરું ન૦ [જુઓ ખં] ખાંપો ખેંચાવું અક્રિ. “ખંચવુંનું ભાવે
ખૂંપ ૫૦ [જુઓ ખાંપ] (ઝાડ-છોડ કાપ્યા પછી રહેલું) ખૂંટ ૫૦ આખલ; સાંઢ. [–દેખાડ =ગાયને ખૂટ ભેગી કરવી. જડિયું; ખાંપ (૨) ખીલ કે ખાંપ ભરાવાથી કપડામાં પડેલી
ખૂટે આવવું =ગાય ઋતુમાં આવવી; ખંટ પાસે લઈ જવાનું થયું.] | ફાટ કે ચીરો (૩) હજામત કરતાં રહી ગયેલા ખાંપા જેવા વાળ (૨) [બંટી પરથી] જમીનની હદ બતાવતો પથ્થર, હદનું નિશાન ખૂંપવું સત્ર ક્રિ. (૨) અ. જુઓ ખંપવું. ખૂંપ(-પા)વવું (૩) ખંટ પ્રમાણેનું (ખેતરનું) માપ (બહુધા બ૦૧૦માં) (૪) અ૦ | સક્રિ. (પ્રેરક), ખૂંપાવું અક્રિ(કર્મણિ કે ભાવે)

Page #282

ખે]
૨૩૭
[ખેરસલ્લા
ખે (') $; સ્ત્રી [સં. ક્ષ; . થ] + ખેહ; ક્ષીણ થવું તે; ક્ષય પામવું (૨) નાશ. અતિથિ શ્રી ક્ષયતિથિ. ૦રેગ ૫૦ ક્ષય રોગ | ખેદાનમેદાન (ખે મેં) વિ૦ તારાજ; પાયમાલ એકડે ૫ [5. ૩, , , સં. ટ] એંકડે કરચલો(સુ) | ખેદાવું, બેદિત જુઓ “ખેદ'માં ખેચર વિ. [સં.] આકાશમાં ફરનારું (૨) નર પક્ષી (૩) ભૂત- | ખેદીવ j૦ [છું; મ. વીવ] (સં.) મિસરનો રાજા પ્રેતાદિ (૪) ૫૦ તારા, ચંદ્ર, ગ્રહ ઈત્યાદિ (૫) દેવ. દષ્ટિ સ્ત્રી ખેદ(ધો) j[. =પ્રયત્ન ઉપરથી ?] કેડો; પીછે.[–છે , ઊડતી નજર (આકાશમાંથી નાખેલી); “બઝ-આઈ-બૂ”. -રી -મૂક, લે ] સ્ત્રી દેવી; ભૂતડી; જોગણી (૨) પંખિણી; સમડી (૩) એક ખેન (ખે) ન [સર૦ મ. લૅન] ક્ષયરોગ (૨) કંટાળો આપે – યોગમુદ્રા
માથે કેડાવે એવું માણસ કે કામ; નડતર; પીડા (૩) મુસીબત; ખેટ ન૦ સં.ખેડ; ગામડું(૨) ૫૦; ન૦ શિકાર. ૦, પૃ. શિકારી વિપદ. [-વું = ભારે મહેનત પડવી; દમ નીકળ.–વળગવું (૨) ન૦ વ્યસન; ચડસ (૩) વહેમ; વળગાટ (૪) નાનું ગામડું. | = લપ વળગવી; માથાકેડિયું માણસ કે કામ વળગવું.] ખાટલે, ૦કી ૫૦ શિકારી (૨) ખેડત
૦ને ખાટલે ૫૦ ક્ષયરોગ (૨) માથાફોડિયું માણસ ખેટલી સ્ત્રી સેંથી
ખેપ સ્ત્રી [સં. ફો] ભાર લઈને કઈ દૂરની જગાએ જઈ આવવું એક સ્ત્રી [ખેડવું' ઉપરથી] ખેતી (૨) [3] કાંટાવાળી એક તે; આંટ; ફેર (ર) લાંબી મુસાફરી; સફર (૩) કેરાનું મહેનતાણું વનસ્પતિ (૩) ન૦ [જુઓ ખેટ] ગામડું. ૦ણ ન ખેડવાની (૪) બેબીને ધેવા આપેલાં લુગડાંની ગાંસડી (૫) વેપારની ક્રિયા (૨) વિ૦ ખેડનારું (ઉદા૦ “રથખેડણ”.) ૦ણહાર છુંખેડુત વસ્તુનું એક દેશથી બીજે દેશ આવવું તે. [-ભરવી = દેશાવર (૨) હાંકે. છતર, વાણ (કા.) વિ૦ ખેડાય - ખેતી થાય એવું | માટે માલ ચડાવ.] (૬) પછવાડે લાગવું તે; ખંત (૭) હપતે; ખેડાઉ. વાયે પૃ૦ ખેડૂત
વાર. –કરવી =ફેર કરો – ખાવ.]. ખેહવું સકૅ૦ [બા. વે] જમીનને હળ વડે ખેદી, ચાસીને ખેપટ સ્ત્રીધૂળ, કચરો (કા.) (૨) અ૦મઠીઓ વાળીને; ઝપાટાપિચી કરવી (૨) [લા.) સુધારવું; કેળવવું (૩)[પ્રા.વે= રમવું, | બંધ (જેમ કે, દેડવું). [-પડવું, પડી જવું = મઠીઓ વાળીને ખેલવું પરથી ?] (સાહસકે વેપારધંધો) કરો (૪) (મુસાફરી) કરવી નાસી જવું; સીધા રસ્તે પડવું.]
[પીડા (૫) [સં. વેટ, પ્રા. વેટ = હાંકવું] ચલાવવું; હાંકવું
ખેપન ન. [. દોષન] બહાર કાઢવું – નાખી દેવું તે (૨) દુઃખ; ખેડહક(–) ૫૦ બેડવાને હક
ખેપાન, -ની (ખે) વિ૦ તોફાની (૨) યુક્તબજ બેઠાઉ વિ૦ [ખેડવું પરથી] ખેડવા જેવું; ખેડતર
ખેપિયે ૫૦ [૫ઉપરથી] દૂત; કાસદ ખેઠાકંબોઈ સ્ત્રી [ખેડ + કંઈ {] એક વનસ્પતિ
ખેપી વિ૦ [i. fક્ષ ઉપરથી] આક્ષેપ કરનારું (૨) [એપ’ = ખેઠાણ વિ૦ [ખેડવું” ઉપરથી] ખેડેલું; ખેડાતું હોય એવું (૨) ખંત ઉપરથી] ચાનકવાળું
[જુઓ ક્ષેમકુશળ ન ખેડેલી – ખેડાતી હોય એવી જમીન (૩) ખેતી (૪) ખેડવું તે | ખેમ (ઍ) ન [સં. થોમ] જુઓ ક્ષેમ. કુશળ વિ૦ (૨) ન૦ ખેડાવાળ ૫૦ બ્રાહ્મણની એક જાતનો માણસ
ખેમટા [મ, હિં.] (સંગીતમાં) એક તાલ (૨) એ તાલમાં ખેડાવું અકે, વિવું એક્રે. ‘ખેડવું’નું કર્મણ ને પ્રેરક ગવાતું ગાયન ખેડુ વિ૦ [ખેડવું” પરથી] ખેડનાર (૨) ૫૦ ખેડત
ખેર (ખે) ન સિં. ર, 21. ૨૨] એક ઝાડ. ૦સાર(–લ) પું ખેડું ન [સં. વેટ] ગામડું (૨) ગેંડાની ઢાલ(૩) ભાલો [આદમી | [+સાર(લ) = છાલ] ખેરના લાકડામાંથી નીકળતો પદાર્થ (૨) ખેડૂત પું[ખેડવું પરથી] ખેડવાનો ધંધે કરનાર (૨) તે વર્ગનો ખેડે પું[પ્રા. ડું, વે = ક્રીડા] નટ
ખેર [ખે] અ૦ [..] ભલે; હશે; ફેકર નહિ! (એવા અર્થને ખેત ન૦ [૩. ક્ષેત્ર; 1. વેત] ખેતર ખેતી માટે જમીનનો ટુકડો. ઉદગાર)(૨) સ્ત્રી ખેરિયત. [-ગુજરી = પીડા ગઈ બલા ટળી.]
મજૂર પં૦ (બીજાની) ખેતીની. મારી વડે નિર્વાહ કરનાર; ૦આક્ષિત સ્ત્રી [બ.] ક્ષેમકુશળ; સુખચેન ખેતરનો માર
ખેર સ્ત્રી [સર૦મ. ર, વેર] ધૂળ; ખેર ખેતર ન૦ જુઓ ખેત (૨) ક્ષેત્ર. ૦પાદર ન૦ સ્થાવર મિલકત. ખેરખટ અ૦ એકદમ; જોતજોતામાં (કા.) ૦૫ાળ ! [+પા] ખેતરનું રક્ષણ કરનાર દેવ (૨) ગ્રામદેવતા ખેરખાહ (ખે) વિ૦ [1. ] ભલું ચાહનારું; શુભેચ્છક; (૩) સાપ. ૦વા અ૦ એક ખેતર જેટલે અંતરે. –રાઈ સ્ત્રી એક હિતચિંતક. –હી સ્ત્રી, શેઢે –એકજથે આવેલાં ખેતરે સમૂહ; પાટ-રાઉં-ડુ) વિ૦ ખેરખાં (ઍ) વિ૦ જુઓ ખેરખાહ; પેન ખેતરનું – ને લગતું (૨) ખેતર વચ્ચે થઈને જતો (માર્ચ) ખેરવવું સહ૦ [‘ખવું” ઉપરથી] ખરી પડે એમ કરવું ગેરવવું ખેતિથિ સ્ત્રી, જુઓ “ખેમાં
(૨) ખસેડવું; દૂર કરવું; કાઢી મૂકવું (૩) પજવવું; માથું ફડાવવું. ખેતી સ્ત્રી [ખેત’.ઉપરથી] જમીનમાં અનાજ વગેરે પકવવા માટે [ખેરવાવું (કર્મણિ, વિવું (પ્રેરક).]. કરવાનું કામ. ૦કાર પૃ૦ ખેતી કરનાર; ખેત. પ્રધાન વિ. ખેતી | ખેરવિખેર અ વેરણબેરણ; આમ તેમ ગમે તેમ [(પ્રેરક).] જેને પ્રધાન કે મુખ્ય ઉદ્યોગ હોય એવું. વાડી સ્ત્રી- ખેતર અને ખેરવું સક્રિ. (કા.) ખેરવવું; ગેરવવું. [ખેરાવું (કર્મણિ), –વવું શાકભાજી કે ફળફળાદિની વાડી (૨) ખેડૂતને કામધંધો
ખેરવેલ સ્ત્રી એક વનસ્પતિ ખેદ પું૦, ૦ના સ્ત્રી [સં] શેક સંતાપ; દિલગીરી(૨)થાક. લ્યુક્ત, | ખેરસલ્લા (ખે) સ્ત્રી [.. વૈરક્ષાઢ] સમાધાન; સુખરૂપતા; સુલેહ-દિત ૦િ મેદવાળું; ખેદથી ભરેલું. દાવું અ૦િ (પ.) ખેદ | શાંતિ (૨) અ૦ ખેર, હશે, બળ્યું, એ મન વાળવાનો ઉદગાર.
કાથી

Page #283

એરસાર(–લ)]
૨૩૮
[ ખેંચાવું
[-કરવું = ઉડાવી દેવું; ખર્ચી નાખવું.]
વિ. ખેલાડીના સ્વભાવનું એરસાર(–૧) (ખે) S૦ ‘ખેર ન૦માં જુઓ
ખેલાયું અ૦ કેિ, –વવું સ૦ કે“ખેલવું'નું ભાવે અને પ્રેરક એરં(–ો) [ખેર” ઉપરથી] રજ; ધૂળ
ખેલ પુ. માલ કે વેપારવણજની વસ્તુને સંઘર કરે તે; ખેરત (ખે સ્ત્રી [..] દાન; પુણ્યસખાવત.—તી વિ૦ ખેરાત | ‘કૉર્નરિંગ.[-કરો] [ પ્રા. વલ્વ; મ. વી] તતખેવ; તરત માટે કાઢેલું; ધર્માદાનું (૨) ખેરાત કરે એવું
ખેવ પં; સ્ત્રી [સર મ.] +(પ.) ક્ષણ; પળ (૨) અ૦ [સં. fક્ષક, ખેરિયત (ખે ઢી. [] સુખરૂપ - ક્ષેમકુશળ હોવું તે
ખેવ(- ) j૦ [હિં.] માર્ગદર્શક; નેતા (૨) સુકાની. –ટું એરિયું ખે) ૦ નભનન થયેલું; વીખરાયેલું (૨) તરત બુઝાઈ | ન૦ સુકાનીનું – હેડી હંકારવાનું કામ; વહાણવટું જાય એવું (૩) [લા.] માલ વગરનું (૪) ['ખેર” પરથી] બેરી; ખેર | બેવડ કું. [fહં. વેવ ?] એક જાતનું ઘાસ [ સંભાળ ઝાડનું – તેને લગતું
ખેવના સ્ત્રી [સં. થોવન, પ્રા. વેવા; પરથી ?] કાળજી; ચાનક; ખેરી (ખે) વે) [ બેર” ઉપરથી] ખેરના લાકડામાંથી કાઢેલું (૨) | ખેશ બિરાદર [] સગુંવહાલું ખેરના લાકડાનું બનાવેલું (૩) j૦ [3] ઘે? (૪) [[, વૈર,-; | ખેસ પૃ૦ [હિં. ૩, ૫. વૈ] ખભે નાખવાનું વસ્ત્ર; દુપટ્ટો. મ. વૈ1?] એક પક્ષી (૫) સ્ત્રી કંસારી (૬) લુગડામાં - કામળ- [–ખંખેર, ખંખેરીને ચાલતા થવું, -ખંખેરી નાખ= માં પડતી એક વાત
[પાપડી જવાબદારીમાંથી છૂટે છું -એમ જાહેર કરવું, અને ચાલ્યા જવું. એરી સ્ત્રી [ એર” ઉપરથી] બેરે; રજ (૨) દાંત ઉપર બાઝતી –નાખ= ખભે દુપટ્ટો પહેરવો. બેસે વળગવું, ખેસ પકઠ= ખેરી ૫૦ [.. વરીન = પરચરણ ઉપરથી] પરચુરણ ચીન આશરે પડવું (૨) ન છૂટે એવું લફરું વળગવું.] ડાબડો (૨) જુઓ ખેચા
ખેસર પું[સં.] ખચ્ચર
[ફ્રિકર્મણિ] ખેરીજ વિ૦ [4. વારંગ] વધારાનું; અંદર આવી ગયેલું ન હોય એસવવું સ૦ . [ખસવું' ઉપરથી] ખસેડવું. [બેસવાવું અ૦ તેવું (૨) અ૦ વિના; સિવાય; વધારામાં
ખેસિયું ન ખેસ તરીકે ચાલે એવું વસ્ત્ર; ખેસ (૨) જુઓખેસીમાં એરું, ખેરું વે૦ જુઓ મેરેકું [ જાળીદાર થેલો –ઝેળી | એસી વેન્ટ [l. વેરા = પિતાનું] નજીકનું અંતરનું. –સિયું ન મેરે (ખે) ૫૦ [સર૦ બેરી] ગુંથીને બનાવેલો દોરીઓને | નજીકનું સગું [ક્ષય. [-ખાવી =ધૂળ ખાવી કે તેથી બગડવું] ખેરે (ઍ) પં[ળ'ઉપરથી ?] ચોખાના લોટની વડી (૨) | ખેહ સ્ત્રી [.] ખેર; ધૂળ; રજ (૨) j૦ [. ક્ષય ઉપરથી] ખે; [‘બેર” (સં. સ્વદર) ઉપરથી પાંખ પાડવાને ડાંડે (૩) [ખેર = | ખેળ (ખે) સ્ત્રી [સંક્ષીર ?] લાહી; આર; કાંજી ધૂળ ઉપરથી] અડાયાંને કો; ગોર (૪) ગેરે; બુકે (૫) [સર૦ | ખેળ ૫૦ [૧ખેલ’ ઉપરથી?] નાટક કે ભવાઈમાં સ્ત્રીને વિશ્વ હિં. વૈરા] ડાંગરના ડંડાનો એક રોગ. ગે(–) પંગેરે; લેનાર પુરુષ; ભવૈ ભૂકે; રહ્યું છું જે ખરે તે
બેંકડો ૫૦ [જુઓ બેકડો] કરચલ [અત્યંત અશક્ત ખેરે ડું [સર૦ બેરી પું] બાજ; સિંચાણે
ખંખલી (ઍ૦) વિ૦ [ખું ખેં ઉપરથી] ખવાઈ-ખળખળી ગયેલું; ખેરેપુંજુઓ બેમાં
ખંખે (ખે) અ૦ (૨) સ્ત્રી (ર૦) ઉધરસને કે તેના જે ખેલ ડું [i] રમત (૨) તમા; જોવાનું નાટક; ભવાઈ, ગમત અવાજ. -ખાટ ૫૦ ખેં ખેં અવાજ (૩) [લા.] રચના; લીલા (૪) મામલે; બનાવ; કિસ્સે (૫). ખેંગાણું ન૦ (કા.) બદલે; ખંગ સહેલું –જરામાં થાય એવું કામ. [-કર = કીડા કરવી; રમત | ખેંગાર (ખે.) પં[પ્રા. ] (સં.) જુનાગઢને પ્રખ્યાત રાજા રમવી. -કાહ =–નો તમાસે, -નું નાટક ભજવવું.-ખેલ = | (૧૨ મી સદીનો) (૨) રબારીનું એક વિશેષ નામ રમત રમવી. પહ= ખેલ બનવે - થે. -પાઠ = જેવા | ખેંચ (ઍ૦) સ્ત્રી [.. યંવ = ખેંચવું] ખેંચાણ; તાણ (૨) આગ્રહ જેવું કરવું. -બગાઢ = ખેલના રંગમાં ભંગ પાડ; વણસાડવું]] (૩) તંગી; તાણતાણ સ્ત્રી ખેંચાખેંચ (૨) [લા.] આગ્રહ, એલખાના [f. વેઝ = લશ્કર +વાનઢસર૦ મ.] લશ્કરને | ૦૫કડ સ્ત્રી ખેંચી કે પકડી રાખવું તે; આગ્રહ. –ચંખેંચા સ્ત્રીઅસબાબ (૨) અસ્તવ્યસ્ત પડેલે સામાન; ગોટાળા (૩) તાણું રાણા.–ચાખેંચ(-ચી) સ્ત્રી તાણાવાણ (૨)[લા.]આગ્રહ. ખરાબી; પાયમાલી
[રમકડું; ખિલોણું –ચાણ ન જુઓ ખેંચ. –ચાતા સ્ત્રી ખેંચાખેંચ. –ચેટો એલણી સ્ત્રી[ખેલવું' ઉપરથી] ઢીંગલી. –ણું (વણું) ૧૦ | ૫૦ એકદમ ખેંચવાથી લાગતો આંચકો ખેલદિલ વિ. ખેલદિલીવાળું; મેટા મનનું [ ભાવ હોવો તે ખેંચવું સક્રિ. [2. વંવ, સં. ] પિતા તરફ આણવું; ખેલદિલી સ્ત્રી [ખેલદિલ + ઈ] દેલમાં ખેલકે રમતને પ્રસન્ન આકર્ષવું; તાણવું (૨) કસવું; તંગ કરવું (૩) આગ્રહ કરે; ખેલન ન[સં.] ખેલવું – રમવું તે (૨) તમા; ખેલ.–ના સ્ત્રી આગ્રહથી વળગી રહેવું (૪) શોષી લેવું; ચુસવું. [ખેંચી ઝાલવું, ખેલવું તે
પકડવું, રાખવું= ખેંચીને સજજડ પકડવું (૨) નમતું ન મુકવું; મેલબુદ્ધિ સ્ત્રી [સં.] જુઓ ખેલદિલી
આગ્રહને વળગી રહેવું. ખેંચી કાઢવી= તમાચ મારવી.] ખેલવણું ન૦ જુઓ “ખેલણીમાં ' [કે પ્રપંચથી કાર્ય કરવું ખેચંખેચા, ખેંચાખેંચ (~ચી), ખેંચાણ, તાણ (ખે.) જુએ ખેલવું અ૦િ [સં. વેઢ] રમવું; ગેલગમ્મત કરવી (૨) યુક્તિ ખેંચમાં
[‘કાટેજ' ખેલંદુ વિ૦ ખેલાડી; ખેલવામાં કુશળ
ખેંચામણ (ખે.) ન૦ (ગાડા વડે) માલ વહી જવાનું મહેનતાણું, ખેલાડી વિ૦ ખેલી જાણે એવું; રમતમાં કામ કાઢી લે એવું ચતુર; | ખેંચાવું (ઍ) અ૦ ક્રિ૦, –વવું સ૦ ક્રિ “ખેંચવું’નું કર્મણિ મુત્સદી (૨) j૦ ખેલ કરે-રમત રમે તે; નટ. ૦૫ણું ન૦.- I અને પ્રેરક

Page #284

ખેંચો].
૨૩૯
[ખડ
ટો પુત્ર જુઓ ‘અંગ માં
ચરેલ (ખ) વિ૦ જુઓ “ખોચ”માં ખેંડ સ્ત્રી[જુના ખેર ! પાણી ન પાછું સુકાવા દેવું તે (૨) ! ચંડ પું. [ ચ' ઉપરથી ] કઠેકાણે; ખૂણે સુકવાનુંસર ક ર ા ી ૩:૧૧ નું .૨. [વાળવી = બેજ (ઍ) ગ્રં [પ્ર.ન, સર૦ ઈ. ન] તપાસ; શોધ; ખળ ખેતરમાં ક ન પડવા દેવી પડે .] ( ૧૦ [તુઓ | બેજવું તે૦ ૦ [છું. યોગના] ખોજ કરવી; ખળવું [ કર્મણિ ખરડવું] : Tી વડનું નાક કે નર છે . . . ને પડી ન | બેજાવવું ૩૦ કેિ, બેજવું અ૦ કિં. ‘જવું નું પ્રેરક અને પવા હા એ વુિં છે કે ર ( ૧૦ - ૨ માર (--ર૦૬). ખે વિ૦ [[. વા]િ હિંદુમાંથી મુસલમાન બનેલી એક જાતનું ખેઢા બાવા : - - ' ન ને! . . ! ! માં | (૨) પં. એ જાતને પુરુષ (૩) [1. વોનઢ] ચંડળ; હીજડે; ખે છે ) ૦ [.. લૂં] દેવ; - 1 (ડ. પાર; ; વેર. જનાનખાનામાં સ્ત્રીઓની તહેનાતમાં રહેનારો નપુંસક નોકર [--ભાવવી = 4 કા : તેમ કર ' !5 શીખવવે. –ભૂલી | નેટ સ્ત્રી [‘ટ’ ઉપરથી] ઘટ; એ છાપણુંઅપૂર્ણતા (૨) જવી - ૮) મી. –ા. ૧-૧ કે વેર હાવું.] . નુકસાન; ગેરલાભ (૩) ભૂલ ચૂક (૪) નાની ભરતી (ઉધાનથી ખે છે, જીવ [gબા એ હ] ખાદી ; .નર
ફિલટી પ્રકારની.[–આવવી,જવી =ગેરલાભ થવો; નુકસાન થયું. બે સ્ત્રી ને રમ !; ને (૨) ( 'ખે ' એ રમતને -બાવી = નુકસાન સહન કરવું.-પહલી =-ની જરૂર–ભીડ પડવી બેલ. [-આપવી = એ કરી બીજાને રમવા ઉતા વિ.] (૨) કમી થવું; ઘટ પડવી. -ભાગવી = ખાધ મેળવી લેવી (૨) ખે છે ! તં: મh. [-કારીના ખોડો કાઢી નાંખવી; લાડ ભાગવી. -લાગવી = ખોટ પડવી. ખેટનું છેક = મેટી ખા ! : દે . દ મ રી ન કરવ.].
ઉંમરે થયેલું બાળક (૨) જેને છોકરાં જીવતાં ન હોય તેનું જીવેલું એવું ન | તે રી] ઘે. ડેમાની બે પે હું (ર) ઘડિયું | છ કરું.] [અચકાવું. [ટકાવવું સકેિ. (પ્રેરક)] બે સ્ત્રી [y ો] બાળકને સુવાડવા માટે કરેલી કે | ખેટક(કો)નું અ૦િ [સં. વોટ =લંગડાવું ઉપરથી] અટકવું; બાંધેલી ઝેડ ૨) (ક.) ખે છે
છે કે [જુઓ બેટ] ઘટ (૨) ખેટકાવું તે એખ ન [તુ છે ] મોટા કદનું પણ ખાલી બેખું હોય તે | બેટાઈ સ્ત્રી [બેટ ઉપરથી] ટાપ; જૂઠા પાં; અસત્યતા ખરાટ ર છે ખરા !
(૨) [લા.] હરામી; આળસુ ખરી સીડાંગર વેપારીઓની રે !
બેટાબેલું વિટ છે હું બેલે તેવું બોલીને ફરી જાય એવું ખરું રે [૧૦] દે ને પોલો અવાજ નીકળે એવું (૨) બેટા ! છાણાં બળી ગયા પછી રહેલો રાખને ગેટો અડધું પડયું ભાંગેલું - દેવું. [- ૬ - માર માર. -નાળીયેર બેટારું વિ૦ [ટું ઉપરથી] જૂઠું (૨) ભુંડું ખોટું (૩) નવ ફાયદો ન હોય તેવું નકામું કામ
જાડાણું (૪) તરકટ
[[‘ખોટું' ઉપરથી] નખરું ખલી શ્રીટ [છું બે સર૦ મે, વ8 (સં. મોટુ]. બેટા ૫૦ ઈટને કકડે; પંપ (૨) અંગારે; લાળે (૩) ઘરડી શિયાળ (૨ પડી ગયેલા દ વાળ કા.-હું વે[ ' બેટી અ૦ વિલંબ-દીલ થાય એમ; નકામું થોભી રહેવું પડે– ઉપરથી] ખખડી ગ : () વરસ ખાવું. –લો ૫૦ વખત બગડે એમ (૨) સ્ત્રી (સુ) વાર; વિલંબ. [–કરવું = રાહ [મ.] ઉધરરા: તે (ર) [બે નું ઉપર ]િ 9 ક ખખળી ગયેલ | જેવડાવવી; મેડું કરવું. –થવું = વાટ જેવી; થોભવું.] આદમી. –ા પંડવો ૫૦ વૃક ખખળી ગો ગોર (૨) ઘરડે | ટીપે પુત્ર ખોટી થવું તે; રોકાણ મહેતાજી
એટલું વિશ્ર્ટ ઉપરથી] આખાં હાડકાંનું; આળસુ (૨) ખેડખાવું અ૦ કે ૨ મે - વેર રાખવું
વાળું (૩) ન નિઃસંતાનને ઘણા વખત બાદ થયેલું-બેટીનું બાળક ખેડું ન [4. J" f; fહ. હુ] અંદરથી પિલું ને સાર – ગર | બેટું વિ૦ [. ફૂટ ઉપરથી? સર૦ હિં, મ. વા] જૂ ; અસત્ય કાઢી લીધેલું જે કાં હોય તે (૨) માલ કાઢી લીધો હોય તેવી (૨) ભુલચુકવાળું (૩) ખરાબ; નઠાર; અનેતિક (૪) ફરી જાય ખાલી તકલાદી પડી; હલાકી બનાવટની પેટી (૩) કાગળ અને એવું; બેવફા; બેઈમાન (૫) કામ ન દે એવું; જડ; નકામું. (જેમ લુગડું શાહીથી ચાપડી બનાવેલો પાઘડીને આ કાર; કકડાઓની કે, અંગ) (૬) ન૦ નુકસાન; અન્યાય; ખોટું કામ. (ઉદા૦ કેઈનું બનાવેલી પાઘડી (જ) ભરપાઈ થઈ ગયેલ હંડીને કાગળ (૫) છેટું કરવામાં આપણને શો લાભ?) [ખેટાં હાડકાંનું વિ૦ નમૂને; બીબું (૬) કાચું લખા ણ; મુસદો (૭) કલેવર; હાડપિંજર આળસુ; હરામખોર. બેટી ચાલ = બદચાલ; વ્યભિચાર, બેટી ખે સ્ત્રી [સર૦ મ.] એક રમત; બે
નજર = કુદષ્ટિ. ખેઠું કરવું =ન કરવા યોગ્ય કરવું (૨) અન્યાય ગીર ન૦ [.] ઘોડા ઉપર મુકવાની ઊનની ગાદી; જન. કરે (૩) નીકળતા પૈસા ન આપવા (૪) ગુમાવવું. –કાટલું = [ગરિની ભરતી સ્ત્રી નકાના કાટમલદ કે નકામાં માણસ કામમાં ન લેવાય તેવું – ઓછા વજનનું કાટલું (૨) [લા.] મંદકે ઢેરને સંયરો.]
વાડમાંથી ન ઉઠે તેવું માણસ.–ખાવું = બેઈમાનીથી –ટાઈથી બેચરું ( ૨૦ [કચ' ઉપરથી? સર૦ ૫. વવ (C) m] | કમાવું કે નિર્વાહ કરે. અથવું = ખેદજનક બનાવ બનવા (૨) પિલું (૨) ખાં વાવાળું (રન૦ [જુઓ કે ૨] છે (૪) [. ના - લેણું ડૂલ થવું. –પડવું = જૂઠું કરવું કે નીવડવું (૨)(અંગ)
વર] જૂનો જમાને [બેચરાની સાલ = બહુ જૂના સમય.] જ ડું પડવું – રહી જવું. -લાગવું =મા ડું લાગવું. ખેટ રૂપિયે -રેલ તે ખાડ ખેચાવા . . મકે, તેવા છે
= બનાવટી - જૂઠો રૂપિયે (૨) જુઓ ખોટું કાટલું.] બોચરે (ખે) અ- ખ, ઝટ શાન ન પડે તેવી જગાએ. | બેડ (ડ) સ્ત્રી છે; આદત; કુટેવ (૨) [સં. વોર્ડ = લંગડું] શારી[-પહવું= ઝટ ધ્યાનમાં ન આવે તેવી જગાએ પડવું; ઉખાવું.] [ રિક ખામી (૩) ભૂલ; ખામી; કલંક; લાંછન (૪) ન [સે. વો]

Page #285

ખેડખાંપણ]
૨૪૦
[ોરણ
ખડસું. [-આવવી = ખામી – કચાશ રહેવી. -કાઢવી = ભૂલ | ખેદાણ ન [દવું ઉપરથી] દાવું કે એવું તે, ખોદકામ (૨) કાઢવી; ખામી બતાવવી (૨) નિંદા કરવી. -ભાગવી =નઠારી | પાણીના જોરથી ખેરાયેલી જમીન ટેવ છેડાવવી. –ભુલાવવી = પાઠ શીખવવે; બો ભુલાવવી. દામણ, જુઓ છેદાઈ'માં -રહી જવી = ખામી રહી જવી.] ખાંપણ સ્ત્રી ખેડ કે ખામી | દાવવું સક્રિ૦, ખેદાવું અક્રિ- ‘દવેનું પ્રેરક અને કર્મણિ હચું–સું) ન૦ જુઓ ખડસું
૬-ધું) ૧૦ [. aોડ પરથી ?] લાકડાને જાડો – ભારે કકડે ખેહવું સક્રિ૦ [. ક્ષઢ = હાથી બાંધવાને થાંભલે; રે. વોટ | (૨) વિ૦ મઢ; &; બેવકૂફ = સીમાકાષ્ટ –તે ઉપરથી; સર૦ ખડસું] દાટવું (૨) રોપવું; ઊભું | ખેપ ન નેતર; બસ [સર૦ મે. તો સ્ત્રી] (૨) વાદળું (૩) કરવું (૩) [ ' ઉપરથી)] તોડવું; ભાંગવું (કા.)(૪) ખેડું કરવું | (કા.) દેવું (૪) સ્ત્રી [સર૦ ૫૦] તરાડ; બ લ; ખોહ (૫) બેહસું ન૦ [જુઓ ‘ખેડ'(૧૦), ખેડવું] મેટું લાકડું – હૂણકું; ખટપટ કે ચાત ઝાડનું નાનું થડિયું (૨) [લા.] તેના જેવું જડસુ માણસ
પટું ન [. હુંપI; સર૦ મ. પટ] છાપરી; ખેરડું રંગ(ન્ગ)S,ખેઠાવું અ ક્રિ[ફં.વો] લંગડાવું; ખડું ચાલવું ખોપરી સ્ત્રી [સં. વળં] માથાનું પેટી જેવું હાડકું, જેમાં મગજ ખેઢાવવું સકેિ“ખેડવું’નું પ્રેરક, ખેડાવું અક્રિ૦ (કર્મણિ) | છે તે. [ખોપરીમાં પવન ભરાવે, હેવો = મિજાજ વધવા; (૨) જુએ ખેડંગાવું
ગર્વ થશે. (એક) ખાપરી હેવું = ખાસ વિશેષતાવાળું મગજ એડિયાર માતા સ્ત્રી (સં.) એક દેવી
ધરાવવું. (ઉદા. “એ પણ એક પરી જ છે'.)] પેટિયું વિ. [‘ખેડ’ ઉપરથી] ખેડવાળું; અગ. – પાડે | ખેપી,લું વ૦ ખટપટયું [૦નાક વિ૦ [..] ભયાનક ૫૦ છોકરાંની એક રમત
[રમત | ખેફ (ખ) j૦ [..] ડર (૨) ગુસ્સે. ૦ગી સ્ત્રી ખફગી; રવ. એડીખમચી સ્ત્રી, ખેડંગતાં ચાલીને રમવાની છોકરાંની એક | બેબલી સ્ત્રી, નાને ખેબલો ખેડીબારું ન૦ [ખેડવું +બારું] ખેતરમાં જવા આવવા માટે બે બલો, બે પું. [સં. હું = ખાડો +૩મય =બંને હાથ] બે
પાંખિયાંવાળું લાકડું ઘાલી કરવામાં આવતે રસ્તે – છીંડું હાથ છતા જોડવાથી બનતે પાત્રનો આકાર; પિશ (૨) તેમાં બેડલું વિ૦ ખેડવાળું; ઓડિયું
માય તેટલું માપ. [–ભર = બામાં માય તેટલું લેવું.] ખે વિ. વોટ્ટ] ખાડિયું (૨) લંગડું (૩) સ્વર વિના નું (અક્ષર | બેભ પં. [સં. ક્ષોમ; પ્રા.] + ક્ષેભ માટે)[-કરવું = અક્ષર નીચે ખેડાની નિશાની () કરવી. ખેડે ભણ(–ણ) (ણ) સ્ત્રી [. ધુમ? મ. હોળ] ; ગુફા પાડ = જુઓ ખોડિયે પાડો.].
(૨) કેતરની બે બાજુને ખાંચા (૩) ખાડો (ખાસ ડેસ, ચાંપ ખેડે (ખ) મું. [સર૦ મ. હેવર્ડ; હિં. વરા; સં. ફિર ઉપરથી] | કે ઉલાળ અટકે એ) માથાની ચામડી પર બાઝતે એક મેલ(૨)માથાની ચામડીનો એક | બેભના સ્ત્રી [સં. મ ] ખેડ, ખાંપણ રોગ (૩) [૬] સંહાર; નાશ. [–કાઢ-કાઢી નાંખ= સંહાર | ભરણ સ્ત્રી (કા.) ઢીલ વિલંબ કર.–નીકળી જ = અતિ સંહાર થ.] [ છું | ભ(૦૨)વું અolૐ૦ (કા.) ખેટી થવું; રાહ જોતા રહેવું; થોભવું એણિયું ન [સં. તોગ ઉપરથી] (કારીગરનો) કાટખૂણો (૨) [3] ભરવું, ભરાવું, –વવું જુઓ “ ભવું’ ‘ ભાવું,-વવું” ખેતરણ સ્ત્રી [ખેતરવું” ઉપરથી] દાંત ખેતરવાની સળી (૨) ખભાળ સ્ત્રી (ક.) ભગળી; ખેળી. -ળી સ્ત્રી, ઉપલું પડ (૨) ખરપડી (૩) કેતરવાનું જર; ટાંકણું (૪) કતરણી; નકશી- ચામડી; ખલ. - j૦ (કા.) સળંગ કઠણ પડ (મોટી ખળી કામ. -ન૦ ટાંકણું (૨) ખરપડી (૩) ખેતરવાનું સાધન (૪) | જેવું, જેમ કે, બળદનાં શીંગડાં પર શણગાર રૂપે ઘલાતું (૨) ઢીલો
ખંધરું; દેવ [[લા.] પાયમાલ કરવું; (કેઈનું) ખેડવું | ગલેફ કે ઢીલું ઝળા જેવું ખૂલતું પહેરણ ખેતરવું સક્રિટ જુઓ કેતરવું] આછું આછું ખોદવું; ખણવું (૨) | ભા(–ભરા)વું અ&િ૦, ખેભા(–ભરા)વવું સક્રિટ “ભ ખતરામણ ન૦ [૧ખોતરવું' ઉપરથી] ખેતરવાનું મહેનતાણું | (૦૨)વુંનું ભાવે ને પ્રેરક છેતરાવું અ૦િ , –વવું સક્રિ‘તરવું'નું કર્મણિને પ્રેરક | યણ (ખ) સ્ત્રી[ખેરવું પરથી? સર૦ સે. છોટૅમ, દમ = ખેતરું ન [ખેતરવું' પરથી ] બહાનું
વધારેલું] વઘાર
[[લા) ચાંદવું; ઉશ્કેરણી ખેદકામ ન [એવું' ઉપરથી] ખોદવાનું કામ (૨) કૂવા, તળાવ | ખોયણું (ખે') નવ બળતું લાકડું કે સળેખડું (ર) જામગરી (૩) વગેરે (કે જૂના અવશેષે શોધવા) દવાનું કામ (૩) કોતરકામ | ખેલ ન૦ મેચીનું એક ઓજાર દણી સ્ત્રી [ દવું' ઉપરથી] [લા.] ખણખેદ; નિંદા; બદ- ખેયાણ ન ઊંડી –ખે ભણ બઈ [–કરવી,–દવી = દેષ જોયા કરવા; નિંદા કરવી.] એયું નવ વસ્તુઓ ખાયું છેદવું સક્રિ; અ૦િ [R. ક્ષોઢ, 21. લોઢ પરથી ? સરહિં. -બેરો[1] “ખાનારું', ‘--ની ટેવવાળુ', “ખાઉ' એવા અર્થમાં વોના, મ.વળ] ભય ઉખાડવી; ખણવું (૨) કેતરવું; નકશી | પ્રાયઃ નામને અંતે. (અનિષ્ટ ભાગ સૂચવે છે). ઉદા૦ હરામખોર; પાડવી (૩) [લા.) ખેદણી કરવી
શરાબર. -ખેરી સ્ત્રી, જેમ કે, હરામખોરી ઈ૦ નામ બને. દંખેદા સ્ત્રી, જુઓ પેદાદા
[મહેનતાણું ! ખેર (પ.), ડું ન [સર૦ મ. વોર૩; સં. યુટીર ] કંપડું, બેદાઈ–મણું સ્ત્રી , –મણ ન૦ [દવું ઉપરથી] દવાનું માટીની ભીંતનું નાનું ઘર દાદ સ્ત્રી [દવું” ઉપરથી] વારંવાર ખુબ ખેદવું તે (૨) | ખેરડું ન૦ (સુ.) ખેલી; ઓરડી (૨) જુએ “ખેરડીમાં સામસામી ખેદણ
| Vરણન[ખેરવું' ઉપરથી] હલવાઈ ગયેલું જે હોય તે (૨)

Page #286

ખારણી ]
૨૪૧
. [ખ્યાત
ખરવાનું સાધન
[ખાયણ | ખેહાણ પું[જુઓ બાહ] નદીની ભેખડ ખેરી સ્ત્રી, [ખેરવું' ઉપથી] ખેરવું તે (૨) ઉશ્કેરણી (૩) | ઓહો [ખેસવું' ઉપરથી] બેસનારો (૨) [. સી રણું ન જુઓ ખોયણું
[પડવું આળસુ રે. ગોર=ગમાર કે કેટવાળ જે.૧ર પરથી {] લઠીંગ; ખેરવાવું અક્રિ. [બોરવું' ઉપરથી] વેરવિખેર થઈ જવું; તૂટી લકુ પણ આળસુ માણસ ખેરવું સક્રિ. [સર૦ મ. વોર, હિં. વોરની] (દેવતાને સતેજ ખેળી સ્ત્રી, જુઓ ખેલ ૨ થી ૫. –ળિયું ન૦ (તેને સ્થાને જુઓ) કરવા કે બળતાને જલદી બળવા) ખંખેરવું - તળે ઉપર કરવું ખેળ (ખો) j[ફે. વો]તેલ કાઢી લીધા બાદ રહેતો તેલી બીને ખેરચું ન૦ [જુઓ ખુરસું] ત્રણ પાયાની ઘડી; ત્રિપાઈ કંચ (૨) સ્ત્રી [સે. ૪ =જાસૂસ પરથી ?] તપાસ; શોધ ખેરંચે અ૦ [ ખરે'? કે “ ચા” પરથી?] ખૂણેખે ચરે; | ખેાળવું (ખ) સક્રિ. [ળ પરથી] શોધવું; તપાસ કરવી; ઢંઢવું નિકાલ ન થાય એ ઠેકાણે; બાળબે
ખળખળા, બળાખેળ(–ળી) (ખે) શ્રી શેધાશોધ ખેરંચો નડતર; અંતરાય
બેબ(–)વું અક્રિ. [સર૦ મ. વોäવજો] અટકવું; થોભવું; રાક પું[૪. પુરા] ખાવાને પદાર્થ (૨) [લા.] જેનાથી ખળબે પડવું. [ળંબા(ભા)વું અ૦િ (ભાવ), –વવું સહકઈ વાતનો નિર્વાહ થાય તે.-કી સ્ત્રી રાક; ગુજરાતની વસ્તુ | કિં. (પ્રેરક)] (૨) તેનું ખરચ-ખર્ચન ખેરાકીનું ખર્ચ.-કીપશાકી સ્ત્રી | બેબે(–) પું[મ. વોäવા] વિલંબ; ઢીલ. [ળખે [] અન્ન-વસ્ત્ર (૨) તેનું ખરચ
નાખવું =ઢીલમાં નાખવું. ખેળ બે પઢવું = ઢીલમાં પડવું.] ખેરાટ , – સ્ત્રી, જુઓ “ખેરું'માં [કર્મણિ ખળખળ(–ળ) સ્ત્રી, મેળાહળા (ખો) પંબ૦ ૧૦ ખેરાવવું સીક્રેટ, ખેરાવું અક્રિ “ખેરવું'નું પ્રેરક અને ખોળાઓળ; ખ દ્રઢવું તે ()
[જામીનગીરી ખેરિયું ન૦ [“ખેરવું” ઉપરથી] ઉબાડિયું; ખોયણું (ચ) ખેાળાધર (ખ) S૦ [ખોળ + ધરવું] જામીન. -રી સ્ત્રી, -એરી સ્ત્રી, જુઓ “--બોર'માં
ખેાળાભરણું (ખ) ન [ળે +ભરવું] સીમંત; અઘરણી ખેરીડ વિ૦ (ખાવામાં) જબરું કે શોખીન
ખેાળાવવું (ખ) સક્રિ., ખેળાવું (ખ) અક્રિ. ખેળવું'તું ખેરું (ખો) વિ૦ [. રથ = મેલું; ડહોળું] જાનું થવાથી પ્રેરક અને કર્મણિ
[ખૂબ બારીક તપાસ બેસ્વાદ. રાટ પું, -રાશ સ્ત્રીખેરાપણું
મેળાંખળાં, કેળાંખાંખાં, બળાંફળાં (ઍ) નબ૦૧૦ ખેલ સ્ત્રી [સે. લો, હો] ખામી; કરચલી; પોલાણ (૨) ળિયું ન[. હો8િ] ગોદડાં વગેરે ભરવાનો ઓઢે (૨) શરીર; ઊતરી ગયેલી જીર્ણ ચામડી (૩) સાપની કાંચળી (૪) ખોળી કલેવર. [-ચઢાવવું = ઓઢે ઘાલ – પહેરાવ. ળિયામાં (૫) બળ; ગાદીતકિયા વગેરેનું ઉપલું પડ – ગલેફ (૬) ન૦ જીવ આવ = નિરાંત વળવી; ચિંતા દૂર થવી. ખેળિયામાંથી જુઓ ખોયલ. [-આવવી, પઢવી = (સીવણ, માંડવો બાંધ, જીવ ઊડી જ = ફાળ પડવી; ભારે ગભરાટ- ચિંતા થવાં.] ઈમાં) કપડું ઢીલું રહેવું - તંગ, બેસતું ન આવવું. ઊતરવી, ખેળી સ્ત્રી [સં. હ]િ વસ્તુના રક્ષણ માટે છેડા ઉપર ગોઠવેલું ઊતરી જવી = ચામડી કે કાંચળી ઊતરવી – નીકળી જવી. | ઢાંકણ (જેમ કે, લાકડીને) -ચડાવવી = પડ - ગલેફ ચડાવવાં. -ભરવી = કપડાને ઢીલો ખેળ (ખ) પું[સં. નોટ:] પલાંઠી મારી બેસતાં બંને જાંઘ પડતે ભાગ સીવી લે.]
[ગધેડાનું નાનું બચ્ચું 1 ઉપરની ઘૂંટણ લગી થતી આસન જેવી જગાને ભાગ (૨) ખેલકે પું. [૩. વો] ગધેડે. –કી સ્ત્રી, ગધેડી. -કું ન૦ એ ભાગ ઉપરના વસ્ત્રને (તેમાં કાંઈ લેવા) ઝળી પેઠે કરાય છે ખેલણહાર(-) વિ૦ ખેલનાર [ફેરવવાનું ઓજાર; પેચિયું તે. [ળામાં ઘાલવું =વહાલથી ખેળામાં લેવું (૨) આશ્રય ખેલવણું ન [બોલવું’ ઉપરથી] કંસારાનું એક ઓજાર (૨) સ્કુ | આપ. ખેળે ઘાલવું =દીકરી સાસરે જતી હોય ત્યારે સગાંખેલવું સક્રે. [જુએ ખુલ્લું] ઉઘાડવું (૨) કાઢવું સ્થાપન કરવું વહાલાંએ તેને પૈસા ભેટ આપવા ને બેસાડવું =લગ્ન વખતે ખેલાવવું કે, ખેલાવું અદ્દે ખેલવું'નું પ્રેરક અને કન્યાને સાસુ-સસરાના મેળામાં બેસાડવી (૨) દત્તક લેવું (૩) કર્મણિ [(૩) [જુઓ ખેલકે] ગધેડી. - j૦ ગધેડો | વિશ્વાસ આપો. ખેાળે માથું મૂકવું =શરણે જવું. એને લેવું ખેલી સ્ત્રી [સં. વોઢિઃ ] બળી (૨) [ફે. શુદ્ધ = કુટીર] ઓરડી = દત્તક લેવું (૨) માન્ય કરવું. એળે ઍપવું = ભાળવણુ કરવી. ખેલું વે૦ જુએ ખૂલતું
ખેળો ખૂંદ = ખેાળામાં રમવું; એમ બાળકે ઊછરવું.(ખેળાને ખેલું (ઍ) ના ખીચડી વગેરેને દાઝેલે પિપો (ચ.)
ખૂંદનાર = પુત્ર.) ખેાળા પાથર= કરગરવું; વિનંતી કરવી. ખેલ ૫૦ જુઓ ખોલીમાં
-ભર = સીમંત કરવું. –ધર, –વાળ = ળાની ઝોળી વહા–રા)વવું (ખે) સક્રિ. “એવું’નું પ્રેરક
જેવું કપડું વાળીને કાંઈ તેમાં લેવા માટે તૈયાર થવું (૨) માગવું.] ખેવાવું (ખા') અક્રિટ “એવું'નું કર્મણિ
ઑખારવું ( ૦) અક્રિ૦ જુઓ ખંખારવું [અને ભાવે એવું (ખે) સક્રિ. [સં. ક્ષH; પ્રા. ] ગુમાવવું (૨) ગેરલાભ | ખારાવવું સ૦૦, ખારાવું અૐિ “ખારવુંનું પ્રેરક 9. [ઈનાંખવું = ખેવું. બેઈ બેસવું = ગુમાવવું (૨) હારી | ખૂંખારે છું. (ખે ૦) જુઓ ખંખારે. [-ખા=ઑખારવું. જવું.]
[ઘોચવું -માર = ઍખારે કર; ખૂંખારવું.]. ખેસવું સક્રિ. [સર૦ મ. વળ] જોરથી દાખલ કરવું; ઘાલવું; ખેંચ (૦) સ્ત્રી[સ્તુઓ ખાંચ] ખાંચે; ભણ; ખાણ(૨)કસર;
સાવું અદ્ધિ, વિવું સક્રિટ ખોસવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક કમીના (૩) [જુઓ ખંચ] વાં; અડચણ (૪) મુશ્કેલી; ગંચવણ ખેહ સ્ત્રી [સં. હું] ખે; તરફ ખીણ
ખ્યાત વિ. [૪] પંકાયેલું; નામીચું (૨) સ્ત્રી [૫] ખ્યાતિ; જે-૧૬ For Personal & Private Use Only

Page #287

યાતનામ]
૨૪૨
[ગચ્છવું
કીર્તિ (૩) નવ કથન. ૦નામ વિ૦ પ્રખ્યાત –તિ સ્ત્રી પ્રસિદ્ધિ; તોર કર (૨) પિતાની કિંમત ઘણી વધારી મૂકવી. -સાથે કીર્તિ (૨) પ્રતીતે; જ્ઞાન
વાતો કરવી = બડાઈઓ મારવી (૨) આકાશને અડે તેટલું – ખ્યાપન ન૦, -ના સ્ત્રી [સં] જાહેરાત (૨) કબૂલાત
ઘણું ઊંચું હોવું]. ગામી વિ૦ ગગનમાં જનારું. ગાંઠિયા - ખ્યાલ ૫૦ [જુઓ ખયાલ] તર્ક; વિચાર; કલ્પના; મરણ (૨) બ૦૧૦ એક મીઠાઈ, ઘઉંના લેટના ચાસણી પાયેલા ગાંઠેયા. છાલ કેડો (૩) એક જાતનું ગાયન. [–કર = વિચાર – કલ્પના ૦ચર વિ૦ ગગનમાં ફરનારું (૨) ન૦ પંખી, દેવ, ભૂત, પિશાચ, કરવાં. છેઠ = વિચાર તજ (૨) છાલ મુકા –બાંધ = નક્ષત્ર, ગ્રહ વગેરે. ચુંબિત, ચુંબી વે. આકાશને ચુંબતું; કલ્પના કરવી–રહે= યાદ હોવું ખ્યાલમાં રહેવું–રાખો બહુ ઊંચું. ૦૫ટ ૫૦ ગગનરૂપી ટ; આકાશને વિસ્તાર. ભેદી ધ્યાન કે સ્મરણ રાખવું; ખ્યાલમાં રાખવું. ખ્યાલમાં આવવું વિ૦ ગગનને ભેદે એવું મોટું (અવાજ કે નાદ). વિહાર ૫૦ = યાદ આવવું; ધ્યાન પર આવવું; સમજાવું. ખ્યાલમાં હેવું આકાશમાં વિહાર (૨) [લા.] બહુ ઊંચા ઊંચા ખ્યાલ કરવા = વિચારવું; ધ્યાન પર લેવું] ટપ !૦ ખ્યાલ ને ટ; તે. વિહારી વિ૦ ગગનવિહાર કરનારું. પશ દવે. આકાગાયનને એક પ્રકાર. –લિયે પુત્ર ખ્યાલટપ્પા ગાનારે. -લી શને અડે એવું; બહુ જ ઊંચું વિ૦ તરંગી (૨) ખ્યાલ લાવણી જોડનારું
ગગરી સ્ત્રી [સં. શરી; પ્રા. નારી] નાને ગોરો ખ્રિસ્ત ! [ગ્રીક ત્રિસ્ટોસ] (સં.) જુઓ ઈસુ. જયંતી સ્ત્રી | ગગ વિ૦ [જુઓ કક] ભભરું; દાણાદાર ઈસને જન્મદિવસ. –સ્તી વિ૦ ઈસુ સંબંધી; ઈસુના ધર્મનું (૨) [ ગ રે [જુએ ગગરી] ધાતુને ઘડે. [ફેર = ભીખ ૫૦ એ ધર્મ માનનારો માણસ
[કે પીર માગવી (૨) ઉપર ધી પીરસાય એવો વરો કરવો.] ખ્વાજા ! [1] અમીર જે માટે માણસ (૨) મટે ફકીર | ગગલી સ્ત્રી, જુઓ ગણી. - j૦ જુઓ ગગો (લાલિત્યમાં) ખ્વાબ j૦; ન [.] ખાબ; સ્વાન. –બી વિ૦ સ્વપ્નનું; તે ગ(ળ)ગળવું અ૦ કૅિ૦ [‘ગળવું ? સં. ૧ , પ્ર. ૨૧] સંબંધી (૨) સ્વ રચ્યા કરનારું; સ્વપ્નશીલ; તરંગી
ઢીલા થઈ જવું (ચારથી, ધમકીથી કે એવી કઈ લાગણીથી) વાહિ(–હેશ સ્ત્રી [..] જુઓ ખાશ
(૨) ફીકા પડી જવું
ગ(૦ળ)ગળું વે- [જુઓ ગગળવું] ઢીલું; દીન (૨) પાકવા ઉપર ગ
આવેલું. [–થઈ જવું ગદગદ કે રડું રડું થઈ જવું.]
ગગા સ્ત્રી (બાળભાષા) બાળકનું ઝબલું ગ કું. [i] કંઠસ્થાની ત્રીજે વ્યંજન (૨) ગંધાર સ્વરની સંજ્ઞા. ગમે ડું કરે; દીકરો. -ગી સ્ત્રી છેડી; દીકરી ૦કાર પુત્ર ગ અક્ષર અથવા ઉચાર. ૦કારાંત વિ૦ [ā] છેડે | ગગુ,–ગે જુઓ “ગમાં ગકારવાળું. ૦ગુ ન૦ +, ગે ગકાર [ખગ; ઉરગ | ગચ અ૦ [રવ૦ ? સર૦ ]િ ગર્ચ એવો ઘોચાવાને અવાજ, -ગ [i] [સમાસને અંતે] “જ” “ચાલતું' એવા અર્થમાં, ઉદા.
| [–દઈને = ગચ, ફચ અવાજની સાથે; ઝટ (અંદર ઘૂસી કે ગ છંદશાસ્ત્રમાં “ગુરુ” અક્ષરનું ટકું રૂપ
પેસી જવું)]. ગઈ જવું'નું ભૂતકાળનું સ્ત્રી રૂપ (૨) (ભૂકૃ૦) વિ૦ ગયેલી | ગચ કેિવિ૦ પસંદ; માફક. [-આવવું= માફક થવું.] વીતેલી. [-તે ગઈ= જેણે સદાને માટે ચાલી ગઈ ફરી આવી | ગચ સ્ત્રી. [1] ચુનો કેલ જ નહિ.] કાલ સ્ત્રી. આજની પહેલા દિવસ (૨) અo | | ગચકડિયું ન૦ [૧૦] (ડુબતાં) તરફડેયાં મારવાં તે જુએ “ગઈ કાલે'. ૦કાલે અ૦ આજની પૂર્વેના દિવસે; કાલે | ગચકવું, ગચકિયું ન૦ [૧૦] ગચકડયું (૨) ગચરકું (૨) [લા.] હમણાં જ. ૦ગુજરી સ્ત્રી બની ગયેલી - ભૂતકાળની | ગચન વિ૦ [‘ગચ” ઉપરથી] મસ્ત (૨) ભરાઈ – હંસાઈ ગયેલું હકીકત
[કર; ગાજવું ગચરકું ન૦, કે [જુઓ ગય] ખાટો કે તીખે ઓડકાર; ગ(૦)ગઢવું અકિં. [સર૦ . નાટય૩, ર૦૦] ગડગડ અવાજ | ઘચરકું. [-આવવું, ખાવું]. -કાવિકાર ૫૦ ગચરકું ગળાઈ ગ()ગડાટ પુત્ર ગડગડ એવો અવાજ (૨) અ૦ સપાટાબંધ; જવાથી થતો ચામડીને એક રોગ વગર હરકતે. –વવું સક્રિ. ગડગડે એમ કરવું (૨) ઝપાટાબંધ | ગચાગચ વિ. ખીચોખીચ (૨) અ૦ ગચગચ (ઘોંચાય એમ) -અટક્યા વગર કામ ચલાવવું (જેમ કે, વાંચનનું)
ગચિ–ચિં )યું ન [‘ગ ” ઉપરથી] કું; ચેસલું (જેમ કે, ઈટ, ગ(૦ણ)ગણવું અ૦િ વિ૦] ગણગણ એવો અવાજ કરવો ચનો ઈ૦ નું) (૨) [લા.] આડ; નડતર (૨) નાકમાં બેલિવું (૩) [લા.] પિતાની નામરજી અસ્પષ્ટ રીતે | ગચેટો ૫૦ [‘ગ' ઉપરથી] ગઢો [–ચિયું ન૦ જુઓ ગચિયું બતાવવી (૪) સીક્રેટ મનમાં બબડવું; ગગણતા કહેવું ગચ્ચ અ [વ૦] ગચ (૨) []. ?] સજડ; તૂટે છૂટે નહિ એવું. ગ(૦ણ)ગણાટ ૫૦ ગણગણવું તે
ગી (–છી) સ્ત્રી [‘ગ' ઉપરથી] માટી, ઈ, કાંકરા અને ગગન ન૦ [i] આકાશ; આભલું. [ગગનનાં કુસુમ વીણવાં, | ચેન વગેરેનું બાઝી જવું તે. ઉદા૦ ચૂનાગરી (૨) અગાસી; ગગનનાં પક્ષી ઝાલવાં, ગગનનાં ફૂલ વીણવાં = અસંભવિત | ધાબું (૩) બંધ જમીન (૪) [જુઓ ગ૭વર્ગ સમુદાય કામ કરવું, કે તેમ કરવાનો પ્રયત્ન કરવો. ગગનમાં ઊઠવું = ગચું ન૦ જુઓ ગચિયું
[સમુદાય અલેપ થઈ જવું (૨) નિરર્થક જવું (૩) કુલાવું. ગગનમાં ગાજવું | ગછ j૦ [સં.] સમુદાય; જો (૨) [..] શ્રેઢીમાં અમુક પદને = ઘણે ઊંચે ગર્જના થવી (૨) મોટાઈમાં રહેવું. ગગનમાં | ગચછવું અક્રિ. [સં. [; પ્રા. ] જવું. –તી સ્ત્રી, નાસી ચડાવવું =વખાણ કરી ઊંચે ચડાવવું. ગગને ચડવું = કુલાવું; | જવું તે. [–કરવી; પકડવી = ચાલતી પકડવી.]

Page #288

ગચ્છતી]
૨૪૩
[ગટપટ
ગતી સ્ત્રી, જુઓ ‘ગચ્છવું માં
ઘડિયાળાં વગાડવામાં આવે છે તે; ગજજર (૨) ગેધડિયાં ગચ્છી સ્ત્રીજુઓ ગી
ગજરું ન૦ [જુઓ ગજરો] કાંડે કે અંડે ઘાલવાનો ફૂલને હાર ગજ ! [4.] હાથી (૨) [+1., સં.] લંબાઈ ભરવાનું ચાવીસ (૨) કાંડે પહેરવાનું સ્ત્રીનું ઘરેણું; ગુજરી તસુનું માપ (૩) બારણાની મંગળ (૪) ધાતુને નક્કર સળિયે | ગજરે ૫૦ [હિં. નર/; સે. નોન ?] ગજરું ૧ જુઓ (૫) બંદૂકની નાળમાં દારૂ ઠાંસવા માટે વપરાતે સળિયે (૬) ગજલ સ્ત્રી, -લિસ્તાન ન૦ જુએ “ગઝલમાં તંતુવાદ્ય વગાડવા વપરાતું ધનુષ્ય જેવું સાધન. [–જેવું = સંગીન; ગજ ૦૧, ૦૧દન જુઓ “ગજ'માં નક્કર.—ભરે પણ તસુન ફાડે = વાત મોટી કરે, પણ તે પ્રમાણે | ગજ-જા)વવું સત્ર જૈ૦ [જુએ ગાજવું] ગાજે એમ કરવું અમલ કશે ન કરે.-ખા, વાળ = ફાવવું અસરકારક નીવ- | ગજવાકાત [ગજવું + કાતરવું] ખીસાકાતરુ; ખીસાચાર ડવું.] કણ નવ એક જાતનું રેશમી કાપડ. કર્ણ(~રણ) j૦ ગજવાઢ સ્ત્રી, જુઓ ગજ'માં હાથીને કાન (૨) દરાજ; દાદર (૩) (સં.) ગણપતિ. કરણી ગજવું (જ') ન૦ [. ગુહ્યું] ગંજીં; ખીસું (૨) [લા.] પાસે પૈસે સ્ત્રી એક વનસ્પતે (૨) યોગીઓની એક ક્રિયા. કુંભ j૦ | હોવો તે; ધનબળ. [ગજવાને વર = ગજવું ભર્યાથી -મેટી ગજને કુંભ-ગંડસ્થળ.૦ગતિ સ્ત્રી હાથીની ચાલ (૨) તેના જેવી પહેરામણી આપવાથી જ મળે તે ઊંચા કુળનો વર. ગજવામાં ડોલતી ને મગરૂર ચાલ. ગામ વિ૦ હાથી ઉપર સવારી કરનારું. ઘાલવું કે મકવું = લાંચ આપવી (૨) નહિ ગણકારવું (૩)
ગામ(–મિની) વે. સ્ત્રી ગજગતિથી ચાલનારી.ગામી વિ૦ | પિતાના અંકુશમાં લેવું (૪) -થી ચડિયાતું લેવું. ગજવાં ભરવાં ગજગતિથી ચાલનારું. ગાહ ન૦ હાથીની પીઠ પર ઓછાડ. લાંચ આપવી. ગજવું જોઈને વાત કરવી = ગજા પ્રમાણે
ગૌરી સ્ત્રી, હાથી પર બેસાડેલી ગૌરીની-પાર્વતીની મૂર્તિ. વર્તવું – ખર્ચ કરવું.] ૦ગ્રાહ ૫૦ “ટગ ઑફ વેર'; પક્ષ પાડીને દોરડું ખેંચવાની રસા- | ગજવેલ સ્ત્રી, ખરું લેતું; પિલાદ (૨) એક જાતના ચોખા કસીની રમત. ૦ઘંટ j૦, ૦ઘંટા સ્ત્રી હાથીને બાંધેલે લટકતા | ગજશાલા(-ળા) સ્ત્રી [.] જુઓ “ગજ'માં [ક્રિયા ઘંટ (એના આવવાની ખબર કરવા). ચર્મ ન૦ હાથીનું ચામડું. [ ગજસ્નાન ન[.] ગજના જેવું (વ્યર્થ) સ્નાન (૨) [લા.] નિષ્ફળ
છાયા સ્ત્રી શ્રાદ્ધ કરવાને સારા ગણાતા એક પેગ (જ.). ગજદાર, ગ હીણ વિ૦ જુઓ “ગજુમાં ૦૬ળ ન૦ હાથીનું લશ્કર, દંત ૫૦ હાથીને દાંત; દંકૂશળ (૨) ગજાનન ૫૦ [4] જુઓ ‘ગજમાં (સં.) ગણપતિ (૩) ખીંટી,૦ધર પંદર.૦પતિ પૃ૦ હાથીઓનો ગજાર સ્ત્રી- [જુએ ગોઝાર](રડા કે ભંડાર તરીકે વપરાય એવો) માલિક (૨) ગજદળનો નાયક (૩) મેટ-ઉત્તમ હાથી. ૦પાલ | મુખ્ય ઓરડાની બાજુના ખંડ (–ળ) ૫૦ હાથીની માવજત કરનારા આદમી (૨) મહાવત. | ગજાવવું સ૦િ જુઓ ગજવવું; “ગાજવું'નું પ્રેરક
પીપર સ્ત્રી, જુઓ કુંજરપીપર. ૦પુટ પુ. ધાતુઓની ભમ ગજાસંપત અ૦ (કા.) ગજો પ્રમાણે; યથાશક્તિ બનાવવા તેમને આંચ આપવા માટેની એક પ્રકારની ભઠ્ઠી. | ગુજાહીણ વિ૦ [ગનું હીણ] જુઓ ‘ગનું'માં ૦વાડ, શાલા(–ળા) સ્ત્રી, હાથીખાનું. ૦૧, ૦૧દન, | ગજિયાણી સ્ત્રી, ગજિયું વિ૦, ગજિયે ૫૦, ગજી વિ૦ (૨) -જાનન . (સં.) ગણપતિ.-જયાણી સ્ત્રી ગજ પનાનું એક | સ્ત્રી જુએ “ગજ'માં ગજ માપનું એક રેશમી કાપડ-જિયું વિ૦ એક ગજ માપનું (૨) [ ગજું ન૦ ગુંજાશ; શકિત. [–કરવું = બાળકનું શરીર વધવું; મેટું ન જાડા સૂતરનું (બહુધા ગઇ) કપડું. -જિયે પુ. લેઢાનો | થવું.] -જાદાર વિ૦ ગજાવાળું. -જાહીણ વિ૦ ગજ વગરનું સળિયે; ગજ-જી વિ૦ ગજિયું (૨) સ્ત્રી, ગજિયાણી.-જેન્દ્ર | ગજેન્દ્ર પૃ૦, ૦મોક્ષ j૦ [સં.] જુઓ “ગજ'માં પં. [+] ઉત્તમ હાથી (૨)(સં.) ઐરાવત.—જેન્દ્રાક્ષ પું૦ | ગજજર ૫૦ [‘ગજધર” ઉપરથી] વડે સુતાર; મિસ્ત્રી (૨) વડો નગરના મોંમાંથી વિષ્ણુએ કરેલો ગજેન્દ્રને છૂટકારે (૨) (સં.) મુકાદમ (૩) એક અટક (૪) [જુઓ ગજર] અમુક વખત થયો તે નામનું એક સ્તોત્ર
એવું દર્શાવનારે રે; ગજર (૫) સમય; કાળ [એક અટક ગજક ન૦ [1] નશો કર્યા પછી ખવાતી તીખી કે મીઠી ચીજ | ગઝનવી વિ૦ [.] ગિજની નામના શહેરનું, –ને લગતું (૨) પું ગજ ૦કણ, કર્ણા–રણ), કરણી, કુંભ, ગતિ, ગામ, ગઝલ સ્ત્રી [..] એક ફારસી રાગ; રેખ (૨) એ રાગનું કાવ્ય. ગામા–મિની), ગામી, શાહ, ગેરી, ગ્રાહ, ૦ઘંટ, વગેષ્ટિ સ્ત્રી પાં; ટાઢા પહોરનાં ગપાં. -લિસ્તાન ન
ઘંટા, ચુર્મ, છાયા, ૦૬ળ, ૦દંત, ૦ધર જુઓ ‘ગજમાં ગઝન સંગ્રહ ગજા(–ઝ)નવી વિ. જુઓ ગઝનવી
ગટ, ગટ અ[રવ૦] ગટ ગટ અવાજ થાય એમ ગજપતિ મું[સં.] જુઓ ‘ગજ'માં
ગટગટાવવું સક્રિન્ટ ગટ ગટ કરતાં – ઝટ પી જવું ગજ પાંઉ (૯) ન૦ એક પક્ષી
ગટક, ગટક અ૦ [૧૦] ગટગટ. [-ઊતરવું, –ઉતરી જવું, ગજપીપર સ્ત્રી, ગજપુટ કું. [ā] જુઓ “ગજમાં
પી જવું, ગટક લઈને ઊતરવું =ઝપાટાબંધ ગળે ઉતરી કે ગજપુષ્પી સ્ત્રી એક વેલ
પી જવું. કરી જવું = કપટથી એળવવું; ઓહિયાં કરી જવું.] ગજબ ડું [..] કેર (૨) મેટું દુઃખ (૩) આશ્ચર્ય. [-કર, | ગટકાવવું સોક્રે. [ગટક ઉપરથી] ગટ ગટ પીવું કે ખાઈ જવું - ,-વર્ત, વર્તાવ.] નાક વિ. [T] ગજબ કર- | ગળી જવું; ઓહિયાં કરવું નારું; કેર વર્તાવનારું. -બી વિ૦ ગજબવાળું
ગડું ન૦ (કા.) નાની માટલી ગાજર ડું [સર૦ મ. હિં. સં., Tગ, જર્નt].પહોર પહેરને આંતરે | ગટપટ શ્રી. [૧૦] ધીમી – છાનીમાની વાત

Page #289

ગટમટ]
૨૪૪
[ગઢી
ગટમટ સ્ત્રી. ગતિમતિ; સાનસૂધ
ગઢબાટ, ગડબડિયું જુએ “ગડબડ'માં [અધમૂ કરવું ગટર સ્ત્રી. [૬] ગંદુ પાણી જવાની નીક – મેરી; ખાળ (૨) એ | ગઠબવું સક્રિ. [જુઓ ગડબ] દાબીને ભરવું; હાંસવું (૨) મારીને માટે આખા ગામની ભેગી વ્યવસ્થા (૩) [લા.] ગટર જેવું ગંદુ ગઠબું ન૦ (કા.) ગડબ; ગાંઠ કે હીણું તે. વ્યવસ્થા સ્ત્રી, ગટરની વ્યવસ્થા; “ડ્રેનેજ' ગઢમથલ સ્ત્રી [જુઓ ઘડમથલ] મહેનત; ફાંફાં; ઘાલમેલ ગટરપટર અ૦ [૧૦] ગમે તેમ આડુંઅવળું
ગડવું અદ્દેિ [ગડરવ૦ પરથી] ગડગડવું (૨) ગબડવું; ગબડવું (૩) [રવ૦ ગટ પરથી] ગટ. [–કરવું = એઇયાં કરવું; | [સર૦ હિં.નટના, મ, નરો] અંદર પિસવું-જવું; ગરવું લઈ લેવું; ગટક કરી જવું (૨) ગટગટાવવું.]
ગઢવેલ સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
[(૨) ગાડ ગટાપરચા ન૦ [મારા એક વનસ્પતિ
ગઠ ; સ્ત્રી [સં. ૧દુઃ ] ઘડાના જે ગળપડધીદાર લોટો ગટિયું વિ૦ જુઓ ગણું
ગઠાકુ છું; સ્ત્રી [હિં. ગુઢા ગુડ +તમાકુ?] ગોળ કે કાકબ ગઢ )ચી સ્ત્રી [સં. મુહૂવી; પ્રા. શાસ્ત્રોઉં] એક વનસ્પતિ; ગળે ભેળવી કરાતી તમા કુ. [–થવું, –બનવું = (નશામાં) બેભાન થવું ગદ અ [૨૧૦] ગટ; ગટક
[બટકું અને જાડું | (૨) (માર, થાક વગેરેથી) લોથપોથ થવું.]. ગદી(–) વે. [સં. ગ્રથિત =ગંઠાઈ ગયેલું; રે. શિવો] ઠીંગણું (૨) | ગડા !૦ [98 +. MIR પરથી ? 2. 3 = ખાડો ?] શેરડીનાં ગઠડી સ્ત્રી [હિં] પટકી; બચકી
બીજ રાખવાને ખાડે (૨) [‘ગાડી' ઉપરથી ? કે મા. ૮ =ગત ગઠન ન. [. ગ્રથન] ગાંઠવું – બાંધવું તે; એકત્રિત કરવું
પરથી?] બે ચીલા વચ્ચેની જગા (૩) ઢેરના શરીરને આગલા ગડિયું વે. [સં. ગ્રથિત, પ્રા. ]િ લુચ્ચું પાકું. પણ વિ૦ પાછલા પગ વચ્ચેનો ભાગ સ્ત્રી- લુચી; પાકી
ગયેલા જ ગઠાવવું સક્રિટ ગાડવું', “ગડવું નું પ્રેરક ગઠ્ઠો છું. [સં. ગ્રંથ, પ્રા. પંઠિ ઉપરથી] ગાંગડે; ગચિયું; બાઝી | ગાવું અક્રેટ “ગાડવુંનું કર્માણ (૨) “ગડવું’નું ભાવે ગઢ નવ [સં. ૧દુ = ગાંઠ કેરે. ૬ = માટે પથ્થર] ગાંઠ (૨) ગૂમડું; | ગદિયું ન [ગડ' ઉપરથી] તમાકુનાં પાન આમળીને વાળેલી ઝૂડી ગોડ (૩) સ્ત્રી, જુઓ ગડી (લગડાની). [-બેસવી = મેળખાવો (૨) ગડાકુનો ગોળ – પાન ના ગડા (૩) નવ (કા.) પાલી (૨) વાત સમજમાં આવવી; તેને પામવું.] ૦ગ ૫૦ ગડ- | કે માણાના સોળમા ભાગનું માપ બડગોટે. ગૂમઠ નવ નાનાં મોટાં ગામડાં (૨) તે થઈને થતો | ગઠિયો છું. જુઓ ઘડિયે ચામડીને રેગ. ગૂંદી સ્ત્રી, ગૂંદો !૦ ગડગુદાનું ઝાડ, બૂઠું ગડી સ્ત્રી [સર૦ મ. ઘડીહિં. ની] ગાંઠ; આંટી (૨) ગેડ(જેમ ન એક ફળ; મેટું ગંદું
કે, કપડાંની) (૩) ગરેડીને ખચકે (૪) પં. [] દક્ષણી ચાકર; ગહગઢ,૦વું,-હાટ-ડાવવું જુઓ ‘ગગડવું'માં
ઘાટી. [ પડવી =ગાંઠ પડવી (૨) અંટસ પડવે (૩) સળ પડ; ગઢગદિયું ન૦ [૧૦] ખડખડિયું; પાણીચું
ગેડ પડવી. -વાળવી = (કપડાંને) સળ પાડી પાડીને વાળવું.] ગઢ ગૂમડ, ગૂંદી, ૦ ૬, ગૂંદો જુઓ “ગડમાં
બંધ વિ૦ ગડી સહિત; ગડીભેર ગહગફ અ૦ [૧૦] ગરડગફ; ઝટ; જોતજોતામાં
ગડુકાવવું સારુ, ગડુડાવું અક્રિટ ‘ગડવું નું પ્રેરક ને ભાવે ગઢથલવું અક્રિટ (કા.) ગળ્યું ખાવું; લથડવું
ગડુડડ અ૦ [૨૦] (ગબડવાના જેવો અવાજ) ગઢથેલું–લિયું ન૦ (કા.) ગોથું; લથડિયું
ગÇી સ્ત્રી [સં. ગુડૂરી] એક વનસ્પતિ; ગટુચી; ગળે ગદાગદી સ્ત્રી, જુઓ ‘ગડદો'માં
ગા-ડે)ડવું અવકૅિ૦ [૧૦] ગફૂડ એવો અવાજ કરે; ગાજવું ગહદા(-)વું સક્રે૦ જુએ “ગડદે'માં
ગડેઠાટ અ૦ (૨) j૦ [૧૦] ગડગડાટ ગડદાપાટું, ગઠદાપેચ, ગઠદામુક્કી, ગઠદાવવું ‘જુઓ ગડદોમાં | ગડાવું અક્રિ, –વવું સ૦િ ‘ગડેડવું'નું પ્રેરક ને ભાવે ગઢદો ૫૦ [સરવે રે. મુદ્દાઢમ = (મારીને) પિંડે કરી નાખેલું] | ગડેરિયે ડું [સં. ડ્રર, રે. રિયા = બકરી – ઘેટી ઉપરથી]ભરઠેસે; ધબકે. [-ખા, દે, -મારો] –દાગઠદી સ્ત્રી | વાડ; તેમની એક અટક ગડદાથી મારામારી (૨) ભીડાભીડ. –દાટવું, દાવવું સકૅ૦ | ગડે મું. [સં. ] કાંકરે; મટે ગાંગડો (૨) તમાકુ – ડાકુનું ગડદે ગડદે મારવું. –દાપાટું નબ૦૧૦ ગડદા ને પાટુ (૨)હાથ- મેટું ગડિયું (૩) હાંસલ; જકાત (કા.) પગથી મારામાર. –દામ્પચ વિ૦ ગડદાના મારથી છેક અધમ | ગરિકા પ્રવાહ ! [] ગાડરિયો પ્રવાહ થઈ ગયેલું. –દામુક્કી સ્ત્રી, ગડદા ને મુક્કાથી મારામારી ગઢ j૦ [.] કિલ્લે; પર્વત પર કેટ. [–ઉકેલવે,–ઉથલાગઠબ સ્ત્રીગડ; ગાંઠ; સેજે. [–ઘાલવી).
વ =મેટી મથામણનું કામ કરવું; ઊથલપાથલ કરવી.-જીત, ગઠ(-૨)બઢ સ્ત્રી [સે. વિવું; રવ૦] ઘોંઘાટ (૨) [લા.] અવ્ય- -લે = પરાક્રમ કરવું] થાહર ૫૦ +ગઢનું સ્થાન-સ્થળ. વસ્થા; ગોટાળો. [મચવી, –મચાવવી = ખૂબ ગડબડ થવી કે ૦૫તિ ૫૦ કિલ્લાને માલિક. ૦વી !૦ ગઢને રખેવાળ (૨) કરવી.] ગેટ પુ. ગોટાળે; અવ્યવસ્થા (૨) હિસાબમાં ઘાલ- ચારણ. [ગઢવી ઘેરના ઘેર = હતા ત્યાંને ત્યાં મેટી આકાંક્ષાઓ મેલ તફડંચી. [-વાળ =ગેટ કરો.] સબ સ્ત્રીગડ- રાખી, પણ વળ્યું કશું નહીં.] –ઢી વિ૦ ગઢમાં રહેનારું (૨) પુત્ર બડગોટો (૨) ધમાલ, ઘોંઘાટ. –ડાટ ડું ગરબડ. –ડિયું વિ૦ ગઢવી; કિલેદાર (૩) સ્ત્રી નાનો ગઢ ગરબડ કરે એવું; ધાંધલિયું; ગડબડવાળું (૨) ન અડબડિયું; | ગઢવું ન [સં. ઘટત, . ગઢમ] ઘડવું; માટલું (ગેળનું) ગોધું.[–આવવું, –ખાવું].
[ બડમાં { ગઢાણુ ન૦ જ્યાં એકલું ઘાસ થતું હોય એવી જમીન; બીડ. ગડબડવું અક્રિટ જુઓ ગબડવું. ગઠબઢસડબ૮ જુઓ “ગડ- | ગઢી સ્ત્રી, (૨)j૦ (૩)વિ૦ જુએ “ગઢમાં (૪) સ્ત્રી નાનું ગઢવું

Page #290

ગઢેચી ]
[માણસ
ગણિકા સ્ત્રી॰ [i.] ગુણકા
ગઢેચી શ્રી ગઢની રક્ષક દેવી ગઢેરા પું॰ [જીએ ‘ઘરડેર'; કે ગઢ ઉપરથી?] મેટરો – મુખ્ય ગણુ પું॰ [સં.] ટોળું; મંડળ (૨) જાત; “વર્ગ (૩) શિવને સેવક – સમુદાય (૪) છંદશાસ્ત્રમાં ત્રણ અક્ષરનેા ખંડ (ઉદા॰ ચગણ, મગણ ઇ૦). ૦૬ પું૦ ગણતરી કરનાર માણસ (૨) જોશી. ગાયક પું॰ સમૂહમાં ગાનાર; ગવૈયા (૨) ગવૈયાઓનું જૂથ, ૰તંત્ર ન૦ જુઓ ગણરાજ્ય, ધર પું॰ વર્ગ અથવા સમ્તના મુખી (૨) [જન]એક પ્રકારના આચાર્ય, જે તીર્થં કરના શિષ્ય હોય છે અને જે તેના ઉપદેશેાના સંગ્રહ અને પ્રચાર કરે છે. નાથ પું॰ ગણાના ઉપરી; ગણપતિ (૨) શિવ. નાયક પું॰(સં.) ગણપતિ (૨)શિવ. ૦પતિ પું૦ (સં.) મહાદેવના નાના પુત્ર. [ –પધારવા=શુભકામનો આરંભ થવા (૨) દુંદાળું-મોટું પેટ થવું. -બેસવા, –બેસાડવા = ગણપતિની સ્થાપના થવી કે કરવી (શુભકામ, જેમ કે, લગ્ન શરૂ કરવા) (૨) આરંભ થવા કે કરવે.] રાજ્ય ન॰ ગણતંત્ર; પ્રાચીન હિંદનું એક પ્રકારનું પ્રાસત્તાક રાજ્ય. વેશ પું॰ આખા સમૂહના એકસમાન પહેરવેશ; ‘યુનિફૉર્મ’. સત્તાક વિ॰ રાજાની નહિ, પણ પ્રજાના સહાની – ગણની સત્તાવાળું. ણાધિપત્યું॰[+ઋષિવ]ગણાના અધિપતિ (૨) ગણપતિ. –જ્ઞેશ પું [ + ફ્રા] (સં.) ગણપતિ. [-બેસવા, –મેસાઢવા = જુએ ગણપતિ બેસાડવા. –માંઢવા=શરૂ કરવું.] -ગેશચતુર્થી, -જ્ઞેશચેાથ સ્ત્રી॰ ગણેશપૂજનને દિવસ- ભાદરવા સુદ ચોથ ગણ પું॰ [સં. કુળ] ગુણ; પાડ. [ગણના ભાઈ દોષ = ગુણ ઉપર અવગુણ.] ૦કારું વિ॰ (કા.) ગુણ કરે એવું. ચેર વિ॰(૨) પું॰ ગુણ કે પાડ ભલે એવું; કૃતા ગણક પું॰ [ä.] જુએ ‘ગણ’માં
ગણિત વિ॰ [સં.] ગણેલું (૨) ન૦ ગણિતવિદ્યા (૩) તેની (ખાસ કરી અંકગણિતની) ચેાપડી. ૦પદ્ધતિ સ્ત્રી૦ ગણિતની પદ્ધતિ. ૦પાટી સ્રી॰ હિસાબ ગણવાનું પાટિયું અથવા પથ્થરપાટી (૨) ગણિતનું કોષ્ટક; તૈયાર ગણતરીનું પત્રક. ૦પાશ પું॰ ‘પરમ્યટેશન' (ગ.). પ્રમાણ ન૦ રેિથમેટિકલ પ્રોપાર્ટ્સન’ (ગ.). વિદ્યા સ્ત્રી, શાસ્ત્ર ન॰ ગણિતનું જ્ઞાન કે શાસ્ત્ર. શાસ્ત્રી પું॰ ગણિતશાસ્ત્રના વિદ્વાન. ૦શ્રેઢી(—ણી) સ્ત્રી॰ ‘એ. પી.’; એવી શ્રેઢી કે જેનાં ક્રમવાર કાઈ પણ બે પદ્યનો ફરક સરખા જ હોય [ગ.]. —તી પું॰ ગણિતશાસ્ત્રી. “તીય વિ॰ ગણિતનું કે તેને લગતું ગણિપિટક ન [સં.] જૈન ધર્મગ્રંથોના સમુહ [(ગ.) ગણીકરણ ન॰ [સં.] રકમનાં પદ્માના ગણ – સમૂહ કરવા તે; ‘ગ્રેપિંગ’ ગણું વિ॰ [સં. ચુળ] —થી ગુણતાં આવે તેટલું (ઉદા॰ ચાર ગણું) ગણેશ, ચતુર્થી [સં.], ચેાથ સ્ત્રી॰ જુએ ‘ગણ [ä.]’માં ગણેશ-ભાગિયા પું॰ ફક્ત નફામાં જ ભાગવાળા ભાગીદાર | ગણેશિયું ન॰, —યા પું॰ [સર॰ મ. નળેશિયા] ખાતરપાડુનું એક હથિયાર, ખાતરિયું
|
ગણકારવું સક્રિ॰ [‘ગણવું’ઉપરથી] માનવું; દરકાર – પત કરવી; લેખામાં લેવું. [ગણકારાવું (કર્મ), –નવું (પ્રેરક)] ગણકારું વિ॰ [ગુણ + કારી] જુએ ‘ગણ’(ગુણ)માં ગણકા પું॰ [સં. નળ] જોષી
ગણતંત્ર ન૦ [સં.] જુએ ‘ગણ [સં.]’માં
ગણતી સ્ત્રી જુએ ગણતરી
ગણધર પું॰ [i.] જુએ ‘ગણ [સં.]’માં
ગણન ન॰ [સં.] ગણવું તે. –ના સ્ત્રી॰ જુએ ગણતરી ગણનાથ, ગણનાયક [ä.] જુએ ‘ગણ [સં.]’માં [લેવા જેવું ગુણનીય વિ॰ [સં.] ગણાય એવું; ગણવા યેાગ્ય (૨) ગણતરીમાં ગણપતિ પું॰ [સં.] જુએ ‘ગણ [સં.]’માં ગણરવ પું॰ ગણગણ અવાજ, ગગણાટ
૨૪૫
|
ગણગણુ અ॰, વું, –ણાટ જુએ ‘ગગણવું’માં ગણગાયક પું॰ [i.] જુએ ‘ગણ’[સં.]માં ગણગેટી સ્રી॰ એક ઝાડ; ગંગેટી ગણચાર જુએ ‘ગણ’ (ગુણ)માં [(૨) ન॰ જુએ ગણતરી ગણતર વિ॰ [‘ગણવું' ઉપરથી] ગણી શકાય એવું; ગણ્યુંગાંડયું ગણતરી સ્રી॰ [ગણવું ઉપરથી] ગણવું તે (૨) ગણવાની રીત (૩) ગણીને કાઢેલી સંખ્યા (૪) .અંદાજ, ઉદા॰ ગણતરી બહારનું ખર્ચ(૫) [લા.] માન; પ્રતિષ્ઠા, લેખું. ૰ખાર,બાજ વિ॰ ગણતરી કરી જાણે એવું; ગણતરીથી ચાલે એવું. યંત્ર ન॰ ગણતરી કરવા માટેનું યંત્ર; ‘કૅકુલેટર’

ગણરાજ્ય ન [સં.] જુએ ‘ગણ [ä.]’માં ગણવત, ॰પટા જુએ ‘ગણાત’માં
ગણવું સક્રિ॰ [સં. નળ] સંખ્યા કાઢવી (ર) હિસાબ કે ગણિતના દાખલેો કરવા (૩)[લા.]લેખામાં લેવું; આદર કરવેા (૪) સમજણ કે ડહાપણ મેળવવું (જેમ કે, ભણ્યા પણ ગણ્યા નિહ.) ગણવેશ પું॰ [સં.] જુએ ‘ગણ ’માં [કે આપવી તે | ગણસારાપું[રવ૦]અણસારા;ચાળા;અવાજથી ચેતવણી મળવી ગણાધિપ પું॰ [i.] જુએ ‘ ગણ ’માં
ગણાવનું સક્રિ॰, ગણાવું અક્રિ॰ ‘ ગણવું ’નું પ્રેરક અને કર્મણિ ગણિક પું॰+ગણક; જોશી
|
|
|
(ગત
ગણેાત સ્ત્રી; ન૦ [સં. રાળ + પત્ર] ગણવત; સાંથ(૨) ગણાતનામું. ધારા પું॰ ગણાતા કાયદો. નામું ન॰ જમીનદાર અને ખેડૂત વચ્ચેના સાંથના કરાર–દસ્તાવેજ.૦પટે (—દો) પું॰ ગણાતનામું. ~તિયા પું॰ જમીન ગણાતે રાખનાર – ખેડનાર; સાંથીડો ગણ્ય વિ॰ [i.] જુએ ગણનીય ગણ્યુંગાંડથું વિ॰ ગણતર; થોડુંક
ગત વિ॰ [ä.] ગયેલું (૨) ભૂતકાળનું; વીતી ચૂકેલું (૩) મરી ગયેલું. [~થવું = ગુજરી જવું.] (૪) અ॰ સુધી. દા૦૮૦ પૈસા પેઢીએ ગત કેાઈના પહોંચતા નથી.’’(૫)[સમાસને અંત] ‘–માં આવેલું’, ‘−નું', –ને અંગેનું કે લગતું' એ અર્થમાં. ઉદ્યા॰ વ્યક્તિગત, અંતર્ગત. પ્રાણ વિ॰ જુએ ગતાસુ. ભર્તીકા સ્ત્રી॰ વિધવા, “તાગતવિ॰[+આગત]ગયેલું અને આવેલું(ર)ન॰ અવરજવર; જન્મ ને મરણ. –તાગતભેદ પું॰ ઊલટ-સૂલટ બંને રીતે વાંચવાથી એક જ વંચાય એવેશ રચનાભેદ (કવિતા). –તાગત સ્વસ્તિક પ્રબંધ પું॰ એક ચિત્રકાવ્ય. –તાનુગતિક વિ॰ ચીલે ચાલનારું; ગાડરિયું. “તાસુ વિ॰ [+સું] પ્રાણરહિત; મૃત. “તાંક પું॰ [+*] ગયા અંક
ગત (ત,) સ્ત્રી॰ [સં.ગતિ] જીએ ગતિ (ર) વાદ્ય પર વગાડવાની (કાઈ રાગના) સ્વરોની રચના. [–ાણવી = દશા (સમભાવપૂર્વક) સમજવી. –ર્મી જવું = ચાલાકી કે રમત યા યુક્તિ કરી જવું. ગતે

Page #291

ગત(-)]
ઘાલવું =(શ્રાદ્ધ કરી)સદ્ગતિએ પહોંચાડવું(૨)કામ કે ઉપયોગમાં લેવું; ઠીક ોગવવું; ઠેકાણે પાડવું, ગતે જવું = સદ્ગતિ થવી. ગતે પાડવું =ગતે ધાલવું; ઠેકાણે પાડવું.] ગત(–દ)શ્રી॰;ન॰(?) (કા.) હાર(‘ખાવું' સાથે)[ખાવી=હારવું.] ગતકડું ન૦ [સર૦ મ. રાત] નવાઈના બનાવ (૨)ટોળ; મશ્કરી. [ગતકડાં કાઢવાં=હસવું આવે એવી વાતેા કરવી; ટીખળ કરવાં] ગતપ્રાણ, ગતભર્તૃકા [સં.] જુએ ‘ગત [સં.]’માં ગતાગત, ભેદ, ૦સ્વસ્તિક પ્રબંધ, ગતાનુગતિક [i.] જીએ ‘ગત' [સં.]માં [[—પઢવી] ગતાગમ સ્ક્રી॰ [ગત – ગતિ + ગમ (સમજ)] સૂઝે; સમજણ; જ્ઞાન. ગતાસુ, ગતાંક [સં.] જુએ ‘ગત’માં
|
=
|
|
ગતિ સ્ત્રી॰ [સં.] ચાલ(૨)ઝડપ(૩)પ્રવેશ; પ્રવેશ કરવાની બુદ્ધિ – શક્તિ (૪) સમજ; મતિ(૫)શક્તિ; બળ (૬) સ્થિતિ; દશા(છ) મૂઆ પછીની હાલત (૮) રસ્તા; માર્ગ.[—આપવી = ચાલતું કરવું; વેગ આપવા.—થવી = સદ્ગતિ થવી(૨)દશા થવી.તિમાં મૂકવું =ગતિમાન કરવું; ગતિ આપવી.]ચક્ર વિ॰ વેગ આપનારું, વેગનું ખળ સંગૃહીત કરનારું અથવા વેગનું નિયમન કરનારું પૈડું. જ વિ॰ ગતિમાંથી પેદા થતું; ‘કાઇનેટિક’ (પ. વિ.). તંતુ પું॰ ‘ઍફેરન્ટ નર્વ ’(શરીરશાસ્ત્ર). ॰ભંગ વિ॰ ભમ ગતવાળું; નિશ્ચેષ્ટ (૨) પું॰ ગતિના ભંગ. ॰મતિ સ્ત્રી॰ કાર્યશક્તિ અને બુદ્ધિશક્તિ; પહોંચ અને સમજ ઇની શક્તિ. અંત વિ॰ ગતિવાળું; ચાલતું. ૦માન વિ॰ ગતિમંત(૨)ન॰ ગતિ – વેગનું માન – પ્રમાણ ૦માર્ગ પું॰ ગમન કરવાના રસ્તા, ૦રહિતતા સ્ત્રી- ગતિ વિનાની – કેવળ સ્થિર સ્થાણુ દા (જેમ કે, ઈશ્વર કે પરમાત્માની), વાદ પું પદાર્થે (જેમ કે, વાયુ) ના અણુઓમાંની ગતિથી દબાણ ઇ॰ બળ પેદા થાય છે એવા વાદ; ‘કાઇનેટિક થિયરી’. (૫. વિ.). શક્તિ સ્ત્રી॰ ગતિ” –ગાંતથી પેદા થતી શક્તિ; કાઈનેટિક એનર્જી’ (પ.વિ.). શાસ્ત્ર ન॰ગતિની ગણિતવિદ્યા; ‘ડાઇનેમિક્સ’ (ગ.). શીલ વિ॰ ગતિમાન થવાના કે રહેવાના લક્ષણવાળું, ગતવંત; ‘મોબાઇલ’. શીલતા સ્ત્રી॰ [કામ કાઢી લે એવું ગતિયું વિ॰ [ગતિ’ ઉપરથી] સદ્ગત; ગતે ગયેલું (૨) યુક્તિથી ગતીનું વિ॰ [‘ગતિ’ ઉપરથી] ચાલાક; પહોંચેલું મતેગતું ન॰ [ગત + આગત] ખરચ થયું હોય તેટલું પાછું મેળવવું તે. [–થવું = જાય તેટલું મળી રહેવું; સરભર થઈ રહેવું; ખોટ ભરપાઈ થવી.]
ગત્યર્થક વિ॰ [સં.] (વ્યા.) ગાતેના અર્થવાળું
ગઢ સ્રી॰;ન॰ (?) (કા.) ગત; રમતમાં હારવું તે (૨) પું॰ [‘ગદા’ ઉપરથી ] છડીદાર; ચેાબદાર (૩) વિ॰[] છાનું; ગુપ્ત ગદ પું॰ [સં.] રાગ, માંદગી(ર) વેણ; વચન; વાકથ ગદકું ન૦ [સર૦ મ. ચાત] બહાનું; મિષ ગદગદ વિ૦ (૨) અ[સં.]જીએ ગદ્ગદ. –દાટ પું૦ ગદગદ થવું તે ગદગ(-)દિયાં ન॰ખ૦૧૦ [રવ૦] ખાનપાન, નાણાં, કે આનંદની
રેલછેલ; ખદબદિયાં (૨) ગલીપચી થવી તે
ગદગદું વિ॰ [જુઓ ગદગદ] પાણીપે ચું(૨)કાહી ગયેલું ગદઢવું સક્રિ॰ (પગ વતી) દબાવવું(૨)[લા.] હેરાન કરવું ગદઢાવવું સક્રિ, ગદઢાવું અક્રિ॰ ‘ગદડવું’નું પ્રેરક ને કર્મણિ ગદબ સ્ત્રી॰ એક વનસ્પતિ

ર૪૬
[ ગયે(પ્લે)વાન
ગદુખદ વિ॰ [રવ૦] ખદખદ ગદબદિયાં નબ્બ॰૧૦ જુએ ગાદિયાં ગદરવું સક્રિ॰ (કા.) ગઢડવું (૨) જીએ ગુદરવું – ગુજરવું.[ગદરાવું અક્રિ॰ (કર્માણ), –વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક)] ગદલ શ્રી [સર॰ હિં. l] યેલ બંડી ગદલુંવિ॰ [હિં. ત્ઝા, ન. ૪] ગોલાયેલું, મેલું; ગં ગઠવું અક્રિ[સં. રજૂ ? ]ટટાર – દૃઢ ઊભા રહેવું (કા.)(૨)[જીએ ખદવું] દોડવું (૩) (ચ.) ચાલવું; જવું (૪)સક્રિ॰[જુએ ગલું] ગલું - ધૂળવાળું કરવું
ગદા શ્રી॰ [સં.] લડાઈનું એક હથિયાર. ધર પું॰ ગદા ધારણ કરનાર (૨) (સં.) વિષ્ણુ. યુદ્ધ ન૦ ગદા વડે થતું યુદ્ધ ગદાઈ સ્રી॰ [।.] ગરીબી; ફૂંકીરી
•
ગદારનું સક્રે॰ [‘ગઢવું’ ઉપરથી] ઊભું રાખવું; ટેકો દેવા (કા.) ગદાવવું સક્રે[ગવું' ઉપરથી ૮ કે રેતીમાં દોડાવવું; થકવવું(ર) ‘ગઢવું'નું પ્રેરક, ગદાવું અક્રિ॰ ‘ગઢવું'નું કર્મણિ કે ભાવે ગદિયાણી સ્ત્રી॰ એક વનસ્પતિ; કાંસકી ગઢિયાળુ પું॰ [સં. થાળ] અર્ધા તોલાનું વન ગદૂક ન॰ હાડકામાંનો નરમ મા; મા ગઈંડું ન॰ (કા.) માટીનું મેટું ઢેકું
|
ગદેલું ન॰ [સર॰ હિં. ઢેળ] ગાદલું (૨) જાડી ગાદી [ થયેલું ગદ્ગદ વિ[સં.]ગળગળું(૨)અ॰ ગળગળા કંઠે. —દિત વિ॰ ગદ્ગદ ગદ્દાર વિ॰ [.] કૃતા (૨) દેશદ્રોહી
ગદ્ય ન॰ [સં.] ગવાય નડે એવું, પદ્યથી ઊલટું ––સાદું લખાણ. ૦કાર પું॰ ગદ્ય લખનારા. કાવ્ય, ગીતન॰ કાવ્યની શૈલીમાં લખેલું ગદ્ય. તા સ્ત્રી॰ ગદ્યને ગુણ(૨ [લા.] અરસિકતા, પદ્ય ન॰ ગદ્ય અને પદ્ય. ૦પદ્યાત્મક વિ॰ જેમાં ગદ્યપદ્ય બંને હોય તેવું. અંધવિ॰ ગદ્યમાં લખેલું –રચેલું (૨) પું॰ ગદ્યમાં લખેલી સાહિત્યકૃતિ. –દ્યાત્મક વિ॰ ગદ્યવાળું. —દ્યાળ(−ળુ) વિ॰ ગદ્યના ભાવવાળું; કાવ્ય કે ઊર્મિ વિનાનું. [ગદ્યાળુતા સ્ત્રી॰] [રીત ગધાડાસાર સ્ત્રી૦(વહાણવટામાં એક ન્તતની ગાંઠ કે ગાળા પાડવાની ગધા(—À)ઢિયુંન॰ જે ચપટા અને મોટા લાકડામાં ગાડીના પૈડાના લઠ્ઠા ઘલાય છે તે (૨)વિ॰ જાડું; ગધૈયા જેવું(જેમ કે, કપડું) ગધા( ધે)ડું ન॰ [સં. ટ્મ; પ્રા. ટ્ઠિ] એક પશુ. [ગધેડા પર અંબાડી = ખોટો ખર્ચ; ન શેમે એવી હલકી વસ્તુ ઉપર મેટી શેભા કરવી. ગધેડાને પાછલા પગ =લાણ્યે, વાંકા, મૂરખ એવી ઉપમા માટે વપરાય છે. ગધેડા બનવું= એવ બનવું. ગધેઢા ચૈતરું કરવું = ગધ્ધાવૈતરું કરવું; નજીવા લાભ માટે કાળી મજૂરીકરવી.ગધેડાનું પૂછડું પકડવું,પકડી રાખવું=જક ઝાલવી; હડ ને છેડવી, ગધેડાને તાવ ચડે તેવું = છેક જ મૂર્ખ, છેક જ અણગમતું. ગધેડાને માથે શીંગડાં=અશકય વાત. ગધેઢાને વળી બગાઈ-ગોટાળામાં વધુ ગેટાળે, ગધેડે ચઢવું = ાહેરમાં મુખ બનવું; ફજેત થયું. ગધેડે ગવાયું=ખૂબ સસ્તું હોવું (૨) ફજેત થયું. ગધેડે બેસવું=ફજેત કે બદનામ થવું; આબરૂ કાઢવી.] —ઢિયું વિ॰ મૂર્ખ. –ડી સ્ક્રી॰ ગધાડાની માદા. [ગધાડી ફૂલેકે ચડી =મૂખે મુગટ પહેર્યાં; ખેાડી મેટાઈથી ફુલાવું.]− પું॰ નર ગધેડું (ર) [લા.] મૂરખ ગધે(-ધે)વાન પું॰ જુએ ગધેવાન

Page #292

ગધેયે ]
૨૪૭
[ગમ
ગન્ધ પુંએક પ્રાચીન સિક્કો; ગધૈયું
ગફલત સ્ત્રી [..] બેદરકારી; અસાવધતા (૨) ભૂલ. [ગફલતમાં ગધ્રાઈ-પચીશી(-સી), -પાટુ,-મજૂરી, મસ્તી,
રહેવું, ગફલત ખાવી = બેદરકાર રહેવું; અજાણમાં ભલ થવી ગધી, ગધેવાન જુઓ ‘ગધે'માં
- ભુલ ખાવી.]. -તિયું,-તી વિ૦ ગફલત કરનારું ગધૈયું ન જડી બેડોળ વસ્તુ (૨) એક પ્રાચીન સિક્કો; ગધેય | ગલું વિ૦ [જુઓ ગભરું] સુંદર અને હષ્ટપુષ્ટ
(૩) [સં. ર્રમક, પ્રા. હિય] (દાણામાં પડતું) એક જીવડું ગફા સ્ત્રી + ગુફા ગબ્ધ પું. [જુઓ ગધેડું] ગધેડે (૨)[લા.] . -ધાઈસ્ત્રી | ગફૂર વિ૦ [..] દયાળુ
[- બૂકડે ગધ્ધાપણું; મૂર્ખતા. -ધાપચીશી(સી) ઐ૦ ૧૬ થી ૨૫ વર્ષ | ગફ પું. [૨૦] ઉતાવળમાં - ગપ દઈને ભરેલો મેટે કળિયે સુધીને સમય, જ્યારે માણસમાં ગધાઈનું જોર હોય છે.-સ્થા- | ગબ અ૦ [જુઓ ગપ અ૦] ઝટ; ચટ. ૦કાવવું સક્રિ૦ જુઓ પાટુ સી; ન ગધામસ્તી. -ધામરી સ્ત્રી, ગદ્ધાવૈતરું. | ગપકાવવું. ૦ગબ અ૦ ટપટપ (૨) સ્ત્રી બીજાની વાતચીતમાં -ધામસ્તી સ્ત્રી, ભૂખંભર્યું અતિશય તેફાન; લાતંલાતા. | વચ્ચે બોલવું તે [ કરવી]. -ધાવૈતરું ન૦ સખત વૈતરું (૨) લાભ વગરની | ગબડગંડ(હું) વિ૦ [ગરબડિયું + ગાંડું] દાધારંગું; મુખે -નકામી મહેનત.-ધી સ્ત્રી, ગધેડી–અધેવાન ૫૦ ગધેડાંવાળે; | ગબડગંદું વિ૦ [ગરબડિયું ગંદું] ગંદું અને અવ્યવસ્થિત કુંભાર (૨) [લા.] ગમાર આદમી [ગણસારાથી; કાનેકાન ગબડવું અક્રિ. જુઓ ગડબડવું] તળે ઉપર થતા સરવું (૨) અનસન સ્ત્રી [રવ૦] ખૂબ ધીમે અવાજે થતી વાત. –ને અન્ય આળોટવું (૩) [લા.] (વગર વાંધે કે વિને) ચાલી કે નભી જવું, ગનીમ ૫૦ [.] દુશમન (૨) મુસલમાન, મેગલ. –મી વિ૦ આગળ વધવું. [ગબડાવવું સક્રિ. (પ્રેરક), ગબડાવું અક્રિ ગનીમને લગતું
(ભાવે).]
[[-મારવી) ગનીમત સ્ત્રી [ક] ઈશ્વરકૃપ; સદ્ભાગ્ય
ગબડી–રડી) સ્ત્રી [‘ગબડવુંઉપરથી] એકદમ દેડી જવું તે. ગનીમી વિ૦ જુઓ “ગનીમમાં
ગબ(–ભીર વિ[સર૦ હિં. મ. ૧૯; I. સૂવ પરથી ] ગનેસને અ૦ ગનસને; જુઓ ‘ગનસનમાં
જુઓ ગભરુ [-બી સ્ત્રી, મુક્કામુક્કી (૨) બેલાબેલી ગ૫ સ્ત્રી. [1] ઊડતી વાત; અફવા (૨) બેટી વાત; ડિંગ. | ગબાગબ અ૦ વિ૦] ગબગબ; ટપટપ (૨) સ્ત્રી ઘેાળાધોળ. [–ઉઠાવવી = અફવા ફેલાવવી કે ચલાવવી. –ચાલવી = ઊડતી | ગબાર સ્ત્રી [સં. નાહ્યર, પ્રા. અમર ?] ખાડે (૨) બોલ કે બેટી વાત ફેલાવી. ડકવી, -મારવી, -હાંકવી = અફવા | ગબારે j[1. ગુવાર] નાનું બલુન (૨) હવાઈફ હવામાં ઊંચે જઈ કે ઊડતી વાત કહેવી. ગપગપ ચુંવાળ = ગપગપ ચલાવવી તે; ફટે એવું એક જાતનું દારૂખાનું (૩) ગપ [ કરાતો નાનો ખાડે સાવ ગપ ઠેકવી તે.] ગેળે ૫૦ ગપાટ
ગબી સ્ત્રી [સં. નર્મ, . જામ ?] લપેટી કે મેઈન્ટંડાની રમતમાં ગપ(-બ) અ૦ [સર૦ હિં, મ.; રવ૦] ગબ; ઝટ, (ગપ દઈને.) | ગ(– ) ૫૦ [.. પાવી = મૂરખ ] મુર; રામે
(–બ)કાવવું સ૦િ ગપ દઈને લઈ લેવું કે ખાઈ જવું ગબગબ અ૦ [રવ૦] ગબગબ; ઉપરાઉપરી ગ૫ ગપ અ૦ [૧૦] ઉપરાઉપરી; એક પછી એક; ડબ ડબ ગળે !૦ જુઓ ગપગોળે (૨) ભવાડે ગપગે ૫૦ [પ + ગેળ] જુએ “ગપમાં [ કરેલો કકડો ગમ્બર વિ. [સર૦ ઈ. મ.] સંગીન (૨) પૈસાદાર (૩) જબરું ગપતાળિયું ન [જુઓ ગપતાળું] ચારી (૨) આખામાંથી કાપીને | ગમ્બર [. Tહર, પ્રા. રામર = ગહન વિષમ જગા] (સં.) ગપતાળીસ વે (“અધ્ધર અનિશ્ચિત સંખ્યા' એમ સૂચવે છે.)] અંબાજી પાસે એક (ચડવામાં કઠણ) ડુંગરે [જુઓ ગમે ઉદાસાઢી ગપતાળીસ
ગબે પૃમેટીગબી (૨)[3] શેરડીની ગાંડ (૩)રિવ૦]ધપ(૪) ગપતાળું ન કાપીને કરેલા કકડો
ગભરાટ ૫૦ [‘ગભરાવું' ઉપરથી] ગભરામણ. ૦૬ અશ્ચિ૦ + ગપસપ સ્ત્રી [ગપ’ ઉપરથી] ગાં; આડી અવળી નવરાશની | ગભરાવું.-ટિયું વિ૦ ગભરાટવાળું; ગભરાટના સ્વભાવનું.-મણ ગપાગપ અ૦ [૧૦] ગપગપ. –પી સ્ત્રી ઉપરાઉપરી પડતો સ્ત્રી અકળામણ; મંઝવણ (૨) ભય.[–થવી. મુકીને માર (૨) [‘ગપ” ઉપરથી] ગપની પરંપરા
ગભરાવું અક્રિટ [છું ઘરાના, . ઘાવર] ગંચાવું; મંઝાવું; ગપાર્ટ-ટિયું વિ૦ ગપાટા હાંકનાર ગપી
કણાવું (૨) ડરવું; બીવું. –વવું સક્રિ. (પ્રેરક) [નિર્દોષ; ભેળું ગપાટો ગ; ગયું
[સ૦િ (પ્રેરક) | ગભર વિ. [જુઓ ગબ] ગાભલા જેવું ગોરું અને માંસલ (૨) ગપાવું અશકે. [4. ગુ0] ચુપચાપ કે છાનામાના ઘસવું. -વવું | ગભક્તિ ૫૦; સ્ત્રી [સં.] કિરણ ગપષ્ટક ન૦ [+ . મg+] બેટા તડાકા; ગપ
ગભા ડું બ૦૧૦ [. નર્મ, પ્રા. રામ] ગળફા ગઢશંખ ૫૦ ગપ્પીદાસ
ગભા(–મા)ણ સ્ત્રી. [ä. નવની] ઢેરના નીરણ માટે, આડું ગડું ન૦, – પં. [‘ગપ” ઉપરથી] ગમ્યું
લાકડું રાખી કરેલી જગા
[ચરે ગલિયું ન [સં. ગુપ ઉપરથી] કશામાંથી છટકી જઈને ભરાઈ | ગભાણ ન [. જાવાની] ગામના પાદર પરની ગોચર જમીન
બેસવું તે (ખાસ કરીને નિશાળમાંથી) (૨) વ્યભિચાર. [–કરવું = | ગભાર–રે) ૫૦ [ä. Íાર] મંદિરની અંદરનો ભાગ (નિશાળમાંથી) છટકી જઈ કથાક લપાઈ રહેવું કે સરી જવું ગભીર વિ. [4] ઊંડું (૨) ઘાડું (૩) જુઓ ગંભીર. છતા સ્ત્રી. ગલુંન - પંગપગપું [ મારવાની આદતવાળો માણસ ગભૂ ડું વિ૦ (કા.) જુઓ ગભર ગપ્પી વિ. [ગપું ૫રથી] વિ૦ ગપ્પાં મારે એવું. દાસ ૫૦ ગપ | ગમ સ્ત્રી [સં. નીમ્ ઉપરથી] બાજુ (૨) મનનું વલણ (૩) ગતિ; ગમ્યું ન૦ જુએ ગપ
પ્રવેશ (૪) સૂઝ(૫).અo તરફ ભણી. [-પઢવી = સૂઝ-સમજ

Page #293

ગમ]
૨૪૮
ગરણું
પડવી. - હેવી =સૂઝ-સમજ હોવી] (૬) ૫. જુઓ ગમાં ગયાલી,-ળી વિ૦ [સર૦ મ, હિં. વા] નાવારસી (જમીન) (-ભાંગવા
ગયાવ(–વા)ળ પું[હિં. નાથાવાઢ] ગયાને પડે ગમ સ્ત્રી [મ.] શોક; દુઃખ (૨) જુઓ ગમખારી. [-ખાવી ગયું [સં. રાત, પ્રા. .. = મૃત] ‘જવુંનું ભૂતકાળનું રૂપ (૨)
= ખામશી રાખવી; એકદમ ઊછળી ન જતાં રેકાવું -મનને | વિ૦ ગયેલું; વીતેલું; ભૂતકાળનું (૨) મરી ગયેલું. (જેમ કે, ગયું રેકવું.] ખાર, ખ્વાર [1] વિ૦ ગમ ખાય એવું; ખામેશ; તે ગયું; ન ગયું થનાર છે?). –ચેલું વિ૦ જવું’નું ભૂ૦ કૃ૦ સહનશીલ. ૦ખારી, ગ્વારી સ્ત્રી ખાશી; ગમ ખાઈ જવી | ગર પું. ] ફળની કે ઝાડના થડની અંદરને ગર્ભ (૨)[લા.] તે. ૦ગીન વિ૦ [i] ખિન; ઉદાસ. ૦ગીની સ્ત્રી [fi] | મનને ભેદ; મર્મ (૩) [] ઝેરી અઘાર; ગલ (૪) કૃત્રિમ ઝેર ગમગીનપણું, ગુસાર વિ. [fi] દુઃખ દૂર કરનારું; દિલાસે | ગર [1] ૫૦ કરનાર' એવો અર્થ સૂચવતે પ્રત્યય. ઉદા. આપનારું (૨) પં. મિત્ર
‘સદાગર;' “કારીગર'. -રી સ્ત્રી
[પર્વત (કા.) ગમક ૫૦ [ā] સ્વરને કંપાવીને ગાવું તે (સંગીત) (૨) એક છંદ | ગર j૦ જુઓ ગીર. ઉદા. કેશવગર. ૦વર ૫૦ (સં.) ગિરનાર ગમ ખા( વા)ર, ખા(સ્વ)રી જુઓ ‘ગમ'માં ગરક વિ૦ [..] ડૂબેલું (૨) મગ્ન; લીન. ૦બારી સ્ત્રી છટકવાની ગમગત સ્ત્રી [ગમ +ગત (ગતિ)] જુએ ગતાગમ
બારી. છેવું અદ્દેિ કળી - ખપી જવું (૨) ડૂબી જવું(૩) મગ્ન – ગમ ગીન, ગીની, ગુસાર જુએ “ગમ'માં
લીન થઈ જવું. -કાવ વિ૦ ગરક; મશગુલ. -કાવવું સક્રિ ગમચાં નબ૦૧૦ [૧૦] બોલતાં બોલતાં અચકાવું તે (લાગણી | ‘ગરકવું’નું પ્રેરક. –કાવું અ૦િ ગરકવું કમૅણિ વિચાર કે નામરજીથી). [-ખાવાં = બેલતાં અચકાયા કરવું.] ગરગટ ૫૦ ગટ્ટોફીંગણે આદમી ગમત સ્ત્રી [‘ગમવું” ઉપરથી] વિદ; મજા; આનંદ. -તી(હું) | ગરગટિયું વિ૦ જાનું ને જીર્ણ વિ, વિવેદી (૨) આનંદી
ગરગઢવું અ૦ ક્રિ. [‘ગડગડ” ઉપરથી] ગડગડ અવાજ થવો (૨) ગમતું વિ૦ [ગમવું પરથી] ગમે એવું; પ્રિય. [-આવવું = ગમવું; ગબડવું. [ગરગટાવવું સક્રિ. (પ્રેરક)] સચવું; ફાવવું. ગમતું ઘઢાવવું = ગમતું (જેમ કે, ઘરેણું) કરવું | ગરગટાટ ૫૦ ગરગડવું તે; ગગડાટ - કરાવવું (૨) [કટાક્ષમાં] ગમાડડ્યા સિવાય છુટકે ન હે.) | ગરાડિયું ન૦ [૨૦] ખરખડિયું; પાણીચું; સેખસંત ગમન ને [.] જવું-ચાલવું તે (૨) ચાલ; ગતે (૩) સ્ત્રીસંગ. | ગરગડી સ્ત્રી [‘ગડગડ” ઉપરથી] કરે તેવું નાનું પિડું (૨) દોરાની શીલ વિ. કાઇનેટિક’ –ગતિવાળું (ગ) [(૨) પસંદ પડવું
[-રાટ પું૦ ગરગર અવાજ ગમવું અક્રિ . [સં. મ; મ. અમ] મનને સારું લાગવું; શેઠવું ગરગર અ૦ [૧૦] ઝપાટાબંધ; એક પછી એક ગરે એવી રીતે. ગમાં ૫૦ બ૦ ૧૦ શક્તિ (૨) શરીરના સાંધા. [ભાંગવા = પગ ગરજ સ્ત્રી [1] ખપ; જરૂર (૨) સ્વાર્થ. [-પઢવી = જરૂર ભાંગવા; ચાલવાની શક્તિ જતી રહેવી.]
જણાવી; ખપ હે. -સરવી =જરૂર કે ખપ કે સ્વાર્થ પૂરે ગમાગમ ૫૦ [ā] અવરજવર; જવું આવવું તે
થ.] મતલબી,ન્સવાદી વિ૦ સ્વાર્થી. વંત,૦વાન -જાઉ, ગમાહવું સક્રિ. “ગમવું'નું પ્રેરક
-જાળ, જિયું, –જી,-હ્યું,-જુ વિ૦ ગરજવાળું ગમાડે ગમે; ગમવું તે
| [આડું લાકડું ગરજણ સ્ત્રી[. નાર્નન] એક પંખી ગમાણ સ્ત્રી [સં. જાવાનિઝા] જુઓ ગભાણ સ્ત્રી૦. –ણિયું નવ | ગરજનતેલ ન૦ ગર્જન ઝાડમાંથી મળતું તેલ ગમાનક ન૦ [જુઓ ગવાનિક] ગોગ્રાસ
ગરજ-મતલબી, ગરજવંત, ગરજવાન વિ૦ જુઓ ‘ગરજ'માં ગમાર વિ૦ [૩] અણસમજુ મૂર્ખ (૨) રોંચું ગામડિયું ગરજવું અ૦િ [. 1] ગર્જના કરવી; ગાજવું (૨) મેટેથી ગુમાવવું સક્રે[. નિય] ગાળી નાખવું; ખર્ચી નાખવું | બરાડવું; તડૂકવું (૨) ગુમાવવું; ખોવું
f (સ.) ગમ: તરક, ભા . ગરજ-સવાદી વિ૦ જુઓ “ગરજ'માં : ગમી સ્ત્રી [મ. કામ ઉપરથી] દિલગીરી (૨) અ [સં. 1મ્ ઉપરથી] ગરજંતુ વિ. [ગરજવું પરથી] ગરજતું ગમે તે સ૦ (૨) વિ. કેઈકે કશું પણ (૩) રુચિ કે ઈચ્છા મુજબનું ગરજાઉ–ળ), ગરજિયું,ગર(લું),ગરજી વિ૦ જુઓ‘ગરજ'માં ગમે તેમ અ૦ રુચિ મુજબ; ઈચ્છા પ્રમાણે (૨) કાંઈ બંધન કે | ગરજે ૫૦ ફણગે; અંકુર (૨) કોટે; ઊમે ખીલે (૩) ખંપર મર્યાદા વગર; નિરંકુશ; ઉદ્ભૂખલ રીતે (૩) અવ્યવસ્થિત રીતે. (૪) એક અણિયાળું હથિયાર [ કરીને =કેઈ પણ ઉપાયે કે રીતે.]
ગરઠગપ(-ફ) અ૦ [૨૦] ગડડગ; ઝટ દઈને; અચાનક ગમે ૫૦ [‘ગમવું' ઉપરથી] ગમવું તે; રુચિ
ગરવું સક્રિ[જુએ ઘસડવું; સંઘર્ષ7(અક્ષર) બંટવા (૨) અ૦ગમ્મત સ્ત્રી, જુઓ ગમત, ગંમત
ક્રિ. [‘ઘરર'ઉપરથી રવ૦] ગળામાં બોલવું (૩) અવાજ ખેંચો. ગમ્ય વિ૦ [] જવાય-પહોંચાય એવું કે જવા ધારેલું તેવું (૨) | [ગરઢાવવું સક્રિ. (પ્રેરક), ગરકાવું અ૦િ (કર્મણિ)]. સમજાય એવું(૩)ઔષધિ ઈયાદિથી મટાડી શકાય તેવું સાધ્ય(૪) | ગરડા ડું [જુઓ ગરડવુંઘંટવાના અક્ષરેનો કાગળ; ખરડે
મીસંગ-ગમનને યોગ્ય. ૦માન વિ૦ જણાતું સમજાતું [હાથી | ગરણ ન૦ એક ઝાડ ગય ડું [ઝા.] + ગજ, હાથી. ૦વર પું [21. . શાનયર] + મોટે | ગરણી સ્ત્રી [સં. નિરિકા ] એક ઔષધિ ગયણ ન૦ [બા.]+(પ.) ગગન; આકાશ
ગરણી સ્ત્રી [. ગુહ ઉપરથી] સ્ત્રી-ગુરુ (૨) ગરણી જી. ૦જી સ્ત્રી, ગયવર ૫૦ જુઓ ‘ગય’માં
[છ માનાર્થેજેન સાથ્વી ગમંદ પું[A; સં. નેન્દ્ર] + હાથી
| ગરણું ન એક જાતની ધાર્મિક ક્રિયા

Page #294

ગરથ]
૨૪૯
[ગરીબી
ગરથ પું. [સં. ગ્રંથ = ધન ?] નાણું; પૈસે. [–ગાંઠે ને વિદ્યા | શ્રી. ગરમાગરમ – બરાબર ગરમ થયું કે હેવું તે (૨) ઉશ્કેરાટ; પાડે = હાથમાં હોય તે ખરું કે ખપવું, બાકી ખોટું.–વેચી ઘેલા જુસે; ઉત્કટતા થવું = ગાંઠનું ખાઈને ગાંડા બનવું; પૂરી મૂર્ખાઈ કરવી.]
ગરમાટો(–) j૦ [ગરમ પરથી] ગરમી; ઉષ્ણતા; તપારે ગરદ સ્ત્રી [t. 14] ધૂળ (૨) વિ. ભિડાયેલું; સાંકડમાં આવેલું, | ગરમાળો ૫૦ [સં. તમા] એક ઝાડ. –ળાને ગેળપું તેની દટાયેલું (૩) ન [ā] ગર; ઝેર (૪) વિ૦ ઝેર આપનારું [+ાર +4] | રીંગમાંથી નીકળતો ગેળ જેવો રેચક પદાર્થ ગરદન સ્ત્રી [i] ડોકી; ગળચી; બેચી. [-કાંટા ઉપર ન હોવી
ગરમી સ્ત્રી [..] ગરમપણું; ઉષ્ણતા; તાપ (૨) ગરમી -ચાંદી , = ઉદ્ધતાઈ ને મગરૂરીને પાર ન હોવો. નમવી =નીચાજોણું
કે પરમિયાન રોગ. [-આવવી = ઉષ્ણતા કે જાગૃતિ આવવી. થવું; આબરૂ જવી (૨) નુકસાન થવું (૩) મરણવેળા ડોક લચી
–થવી = તાપ થ (૨) તાપ લાગવો. –નીકળવી, ફૂટી જવી. – નાખી દેવી = મરણવેળાએ ડોક લચી જવી –ડે હું લૂલું
નીકળવી = શરીરે તાપડિયાં નીકળવાં.] ૦માપક વિ૦ ગરમી પડી જવું, –મારવી(–વું) = ડોકું કાપી જુદું કરી નાખવું (૨)
માપતું – તે માટેનું (યંત્ર). ૦રોધક વિ૦ ગરમીને રોકનારું; પાયમાલ કરવું.]
રિક્રેટરી”
[મારવી, લગાવવી) ગરદા સ્ત્રી- [RI. á] ધૂળ (૨) [.] ઝેર આપનારી સ્ત્રી ગરમી સ્ત્રી માપસર આંક પાડવા માટેનું સુતારનું એક ઓજાર ગરદી સ્ત્રી, જુઓ ગિરદી
ગરમું નવ તપેલી જેવું પડધી વિનાનું એક પાત્ર કે વાસણ ગરદે ! [Fા. á] તમાકુનાં પાંદડાંનો ભૂકે; જરદો
ગરમેલ સ્ત્રી- [જુઓ ગરમર, મ. પરમ7] એક વનસ્પતિ ગરનાળ સ્ત્રી [પો. નૈ; હિં. મ. સારના છરાના ગેળા ભર
ગરલ ન૦ [4] વિષ; ઝેર વાની, ખાંડણી જેવી તેપ
[સાંકડો માર્ગ નાળું
ગરવ પું[સં. સાવં] ગર્વ અહંકાર ગરનાળું ન [ગર(ગળવું) +નાળું પાણી આવવા જવા માટે બાંધેલા
ગરવર [ગિરિ +વર] જુઓ “ગરમાં ", ગાટ, , સહ(-૨)બાહ, હાટ, -
નવું જીઆ | ગરવું વિ. [સં. સુહ; પ્રા. વાહ ] મોટું; મહાન; ગૌરવવાળું (૨) ગડબડ'માં
અવાં. [સં. ] ખરવું, પડવું (૩) [જુઓ ગડવું] ધીરે રહીને ગરબી સ્ત્રી સ્ત્રીઓના રાગમાં ગાવાની એક જાતની કવિતા. ૦ભટ | અંદર પિસવું. -વાઈ સ્ત્રી ગરવાપણું ૫૦ ગરબીઓ ગાનાર; બૈરાંને રાગ તાણનારો બ્રાહ્મણ (૨) | ગરાડ વે. [. ગુરુ ઉપરથી] મેટું(૨) j[જુઓ ગરડો] ખાડે [લા.] ૩૦ રાંડવું
[. જુઓ ગરીબ-ગરબું) | ગરાડી વે[હિં. નડી (ઘરેડી; ગરગડીને ખાડાવાળો ભાગ, જેના ગરબું ન [. સારવા] ગરીબ માણસ (પ્રાયઃ “ગરીબ' જોડે આવે | ઉપર દોરડું રહે છે.) = ઘરેડમાં પડી ગયેલો ] બંધાણ; ભાંગ, ગરબે પુત્ર નેરડાંમાં અથવા માતા વાવે છે તે પ્રસંગની કાણા- | અફીણ કે ગાંજો વગેરેને વ્યસની [નાંખવા માટે ખેલે ખાડો વાળી માટલી જેમાં ઘીનો દીવો રખાય છે તે (૨) દીવા કે માંડવીની | ગરા–રે) ૫[સર૦ મ. સાડા = ચીલો.] ઇમારતને પાયે આસપાસ ફરતાં ફરતાં તાળીઓ પાડીને ગાવું તે (૩) મટી ગરબી; | ગરાવું અ૦િ , –વવું સક્રિટ ગરવુંનું ભાવે ને પ્રેરક રાસડો. [ગરબા ગાવા = રાસડા ગાવા (૨) ગરબે રમવું (૩) ગરાશિ(–સિ) [‘ગરાસ' ઉપરથી] ગરાસ ખાનારે (૨) નામર્દનું કામ કરવું. ગરબે રમવું = ગરબો ગાતા, નૃત્ય કરતા ગરાસ ખાનારે રજપૂત રાજવંશી ભાયાત (૩) કેઈ પણ રજપૂત ગોળ ફરવું.ગરબે કોરા = માતાનો માનેલો ગર મંડાવવો. – એક જાત. –ચણ (ણ) સ્ત્રી ગરાશિયાની સ્ત્રી -ખંદ, –રમ = જુઓ ગરબે રમવું.]
ગરાસ પં૦ [4. ગ્રામ] ગામનું રક્ષણ કરવાના બદલામાં કાઢી ગરભ પં. [૩. નરમ, મૈ] જુઓ “ગર્ભમાં. ૦છાંટ સ્ત્રી છરા આપેલી જમીન અથવા ટીચક રકમ (૨) ગુજરાન માટે આપેલી
ભરેલો દારૂને ગોળો (૨) ગરનાળ. સુતરાઉ, સૂતર(–) વેવ જમીન (રાજવંશીઓને). [– =[લા.] મોટું નુકસાન થવું. તાણામાં રેશમ અને વાણામાં સૂતરના વણાટવાળું [સ્વાદ થવું -બંધાવ, બંધાવી દે = મેટો લાભ ખટાવવો કે કરી ગરભાવું અશકે. [સંગમ] ગર્ભાવું ગરમ રહે (૨) બગડવું; બે- આપ.] ૦ણ(ણ),૦ણું સ્ત્રી ગરાસિયાની સ્ત્રી (૨)ગરાસિયા ગભેળું ન૦ [. નર્મ પરથી] મકાઈનો દુધેિ ડોડો
જાતિની સ્ત્રી. ૦દાર વિ૦ ગરાસ ધરાવનારું. ૦દારી સ્ત્રી ગરાસગરમ વિ૦ [. મં] ઊનું (૨) શરીરમાં ઉતા પેદા કરે - વધારે દારપણું. –સિયણ, સિયે સ્ત્રી, જુઓ ‘ગરાશિમાં તેવું (૩)[લા.]સમાં કે ક્રોધમાં આવેલું (૪) તેજ; જહાલ (જેમ | ગરિમા સ્ત્રી [સં.] મેટાઈ; પ્રૌઢતા (૨) ઈચ્છા પ્રમાણે ભારે થઈ કે, સ્વભાવમાં) (૫) (સ્વાદમાં) તેજ; તીખું (૬) તીવ્ર; બરોબર જવાની ગની એક સિદ્ધિ રંગમાં આવેલું; ઉત્કટ (જેમ લો ડુંગરમ થયે ટિપાય તેવું). [-આગ, ગરિ ૦ [‘ગડું' અરથી] ભમરડો (કા.) -લાય = ઘણું જ ગરમ (૨)બહુ જ તીખું–કપઠાં = ઊનનાં કપડાં. ગરિક વિ૦ [ā] ભારેમાં ભારે (૨) સૌથી વધુ અગત્યનું -કરવું = ફટકારવું (જેલભાષા). -૫હવું = ગરમીની અસર થવી; ગરીડું ન [‘ગરવું. (ખરેલું – છાણ) ઉપરથી?] છાણને ગોળો શરીરમાં ગરમી દાખવવી (ઉદા. દવા ગરમ પડી).] ૦મસાલે ગરીબ વિ૦ [..] નિર્ધન; કંગાલ (૨) બાપડું; દુઃખી (૩) [લા.] j૦ તજ, લવિંગ ઈત્યાદિ ગરમ તેજાનાનો ભૂકે
નમ્ર; સાલસ; રાંક. ૦ગ(7)રખું ન [4. Rવા-ગરીબનું ગરમઠર સ્ત્રી [ગર (ગડ) + મઠારવું] બરદાસ; સેવાચાકરી બ૦૧૦] ગરીબ અને કંગાલ માણસ. ડું વિ૦ ગરીબ (૨) રાંક ગરમર સ્ત્રી; ન [સર, મ.] એક વનસ્પતિ તેનાં મૂળનું અથાણું કે નરમ-ગરીબ સ્વભાવનું. ૦ન(–નિ)વાજ વિ[+નવાઝ(1)] થાય છે)
ગરીબ પર રહેમ રાખે –ગરીબનું પિષણ કરે એવું. ૦૫રવર વિ૦ ગરમાગરમ વિ. [જુઓ ગરમ] ગરમ ગરમ; ઊનું ઊનું. 7મી ! [+1. પરવર] ગરીબને પાળનારું. -બાઈ, -બી [B] સ્ત્રી
કાની વેગના
ભરથી)
થી વધુ
ગાળ

Page #295

ગરીયસી]
૨૫૦
[ગલકું
નિર્ધનતા; કંગાલિયત (૨) નમ્રતા; સાલસાઈ
નવ ગર્ભ અને એર વચ્ચેનું પાણી. જોગી પું. (સં.) શુકદેવ. ગરીયસી વિ. સ્ત્રી [i] ગૌરવશાળી; મહાન
દ્વાર નવ મંદિરને છેક અંદરનો ભાગ; ગભાર. ૦ધારણ ન ગરુડ પુનઃ [સં.] એક પક્ષી (૨)(સં.) કશ્યપનો વિનતાથી થયેલો ગર્ભ ધારણ કરવો રહેવો તે. નાડી સ્ત્રી ગર્ભાશયની એક પુત્ર; વિષ્ણુનું વાહન. ૦ગામી ૫૦ (સં.) વિષ્ણુ. ૦વજ પૃ૦ (સં.) નાડી, જેનાથી ગર્ભ ધારણ થાય છે. નિરોધ ૫૦ ગર્ભ રહેતો ધજા પર ગરૂડના ચિહનવાળા વિષ્ણુ. ૦ધૂહ પૃ૦ એક જાતને | રેક તે; ગર્ભાધાનનેધ. ૦પાત વિ૦ ગર્ભનું પાડવું–પડવું તે. બૃહ (યુદ્ધન).–ડારૂઢ વિ. [+મe૮ગરુડ પર બેઠેલું. –કાસન ૦પાતી વિ૦ ગર્ભપાત કરનારું. મંદિર ન૦ ગભાર. વ્યાતના ન [+આાસન] ગચ્છના જેવું એક યૌગિક આસન.—કાસ્ત્ર ન૦ સ્ત્રી જીવને ગર્ભદશામાં પડતું દુઃખ. વચન નવ ગર્ભપાતના[+ અહ્યું] ગડનું (એક દિવ્ય) અસ્ત્ર
માંથી છૂટવા માટે જીવે ઈશ્વરને આપેલું વચન (હું તારી ભકિત ગઢપાચુ ન૦ [૫] એક જાતનું લીલમ
કરીશ ઇ૦). ૦૧(–વંતી વે. સ્ત્રી સગર્ભા (૨) સ્ત્રી. ગર્ભિણી. ગરુડ ૦ધૂહ, ડારૂઢ, –ડાસન, –ાસ્ત્ર જુઓ “ગરુડ'માં ૦વાસ ૫૦ ગર્ભને ઉદરમાં વાસ, વિદ્યા સ્ત્રી, શાસ્ત્ર ન૦ ગર(-)ડે [. ગુહ પરથી] જુઓ ગરેડે [કહ્યાગરું | ગર્ભ અંગેની વિદ્યા; “એ બ્રૉજી.” શ્રીમત્તા સ્ત્રી ગર્ભગરું [સં. ૧૨ ? . કાર?] વિ૦ બનાવતે પ્રચય ઉદા. કામગરું, | શ્રીમંતા. ૦શ્રીમંત વિ૦ ગર્ભથી -જન્મથી પૈસાદાર; શ્રીમંતને ગરૂર વિ. [મ. ગુહર = અભિમાન] મગરૂર. –રી સ્ત્રી, મગરૂરી ઘેર જમેલું. ૦શ્રીમંતાઈ સ્ત્રી ગર્ભશ્રીમંત હોવું તે. સ્થાન ગરૂવું વિ૦ +ગરવું. –તા સ્ત્રી +(૫) ગુરુતા; મેટાઈ
નવ ગર્ભાશય. સ્ત્રાવ ૫૦ ગર્ભનું અવી -ગળી જવું તે; ગર્ભપાત ગરેડી સ્ત્રી. [૧૦] ગરગડી [ (૨) જુઓ ગરડે | ગર્ભાગાર પં; ન [.] ગર્ભાશય (૨) અંદરને ખાનગી – સૂવાનો ગરૃડે ! (કા.)ગળામાં રેડી પરાણે પાવું તે (જેમ કે, બાળકને દવા) | એારડે (૩) મંદિરને ગભાર – અંદરનો મુર્તિવાળો ભાગ ગરે ૫૦ [જુઓ ગરાડ] ચોમાસાના પાણીથી પડેલે ખાડો | ગર્ભાભા ૫૦ [.] ગર્ભમાં જવા ગડે !૦ [જુઓ ગરૂડો] ઢેડને ગોર
ગર્ભાધાન ન [ā] ગર્ભ મૂકવે તે (૨) ગર્ભધારણ કરવું તે (૩) ગોદર વિ૦ સ્ત્રી. [4. નર્મ+૩] સગર્ભા ગર્ભિણી
એ નામને એક સંસ્કાર. નિરોધ ૫૦ ગર્ભાધાન થતું અટકાવવું ગરોળી (રે') સ્ત્રી (રે. ઘરેથી; સં. પૃ થ] ઘરોળી; એક | તે; “કંન્ટ્રાસેશન' ઝેરી જનાવર
[ પુરોહિત | ગર્ભાશય ન૦ [4] સ્ત્રી શરીરમાં ગર્ભ રહેવાની જગા - તે અવયવ. ગર્ગ,ર્ગાચાર્ય ૫૦ [i] (સં.) એક પ્રાચીન ઋષેિ(૨) યાદના || અર્બદ નવ ગર્ભાશયની અંદર થતું ગુમડું – ચાં. ૦ગ્રંથિ સ્ત્રી ગર્જન ન૦, -ના સ્ત્રી [i] ગર્જવું તે (૨) એથી થતો અવાજ | ગર્ભાશયમાં થતી ગાંઠ. બ્રશ પુંગર્ભાશયનું પડી જવું – ઊંધું ગર્જન ન [સર૦ હિં.] એક ઝાડ. તેલ ન૦ જુઓ ગરજન-તેલ થઈ જવું તે. ૦વકતા સ્ત્રી ગર્ભાશયનું વાંકા વળી જવું તે – એક ગર્જવું અકૅિ૦ જુઓ ગરજવું. --ન્ત વિ૦ ગર્જતું (૫)[ગવવું રોગ. વિવર્તન ન ગર્ભાશયને ફેરવી નાખવું તે સક્રેટ (પ્રેરક), ગવું અજિં૦ (ભાવે)]
ગર્ભાવું અક્રિટ જુઓ ગરભાવું ગર્ડર ૫૦ [$] લોખંડના પાટડો (નાનો કે મોટો).
ગર્ભિણી સ્ત્રી [સં] સગર્ભા સ્ત્રી [કે ભાવ રહેલો હોય તેવું છૂપું ગર્ત પું; ન૦ [i] ખાડે; ખાણ
ગર્ભિત વિ૦ [ā] જેના ગર્ભમાં - ઊંડાણમાં કંઈ બીજી વસ્તુ, અર્થ ગર્થ છું. [સં. ગ્રંથ?] + ગરથ
ગર્વ છું. [સં.] અભિમાન; ગુમાન, [-આવ, -ચઠ = ગર્વ ગર્દ સ્ત્રી [.] ધળ; રજ, –દબાદ નવ અતિ ધૂળવાળું સ્થળ થવો. –ઊતર, ગળો = ગર્વ દૂર થવો; અભિમાન ટળવું.] ગર્દભ પં. [4] ગધેડ. -ભી સ્ત્રી, ગધેડી
-વિત(-9),-વ-વિલું વે- ગર્વવાળું; અભિમાની. -વૅક્તિ ગર્દાબાદ ન [.] જુઓ “ગમાં
સ્ત્રી [+ઉક્તિ] ગર્વ ભરેલી ઉક્ત -વાણી કે વચન ગદિશ સ્ત્રી[1] ભડ; મુશ્કેલી; આપત્તિ
ગઈકુન, –ણ સ્ત્રી સં.]નિંદાણીય વિ૦ સિંઘ; તિરસ્કરણીય ગર્ધવ j૦ જુઓ ગર્દભ
ગર્ભા સ્ત્રી [i] નિદા. -હિત વિ. નિંદેત. –Á વિ. નિંદ્ય. ગર્ભે પું[] માના પેટમાં રહેલું જીવનું રૂપ (૨) ગર; અંદર | –Áતા સ્ત્રી નિધપણું માવો (૩) કોઈ પણ વસ્તુને અંદરને ભાગ (૪) નાટકની એક | ગલ ૫૦ [d. | = ગળવું ઉપરથી] માછલાં પકડવાનો આંકડા(૨) સંધિ.[-૫ = ગર્ભપાત થ; કસુવાવડ થવી.–પાઠ = ગર્ભ | લાંચ લાલચ (૩) નિં. નર્મ] ગુપ્ત વાત; બાતમી (૪) ગર; માવો પાત કરાવો. –મૂ, –મેલ = ગર્ભાધાન કરવું.–રહે = | (૫) કુવામાં પડેલી ચીજ કાઢવા માટેનો આંકડીઓનો ઝૂમખે; સગર્ભા થવું. –હે = સગર્ભા હેવું.] કાલ(–ળ) ૫૦ ગર્ભ | બિલાડી (૬) [, = ખરવું] ગર; ઝેરી અઘાર – લાળ (૭) ધારણ કરવાને સમય (૨) ગર્ભ રહે ત્યારથી જન્મ થાય ત્યાં | બત્તીને મગરે (૮) [સર૦ હિં. ગુ0] પિવાઈ ગયેલી – બળી સુધી સમય (૩) નાટકની પાંચ સંધિમાંની મધ્ય છે, જ્યારે ગયેલી ચલમમાંની ગડાકુ (૯) [h. ] ગુલબાસ (૧૦) નવ કથાની ફલપ્રાપ્તિને નિશ્ચય નથી થત–ગર્ભમાં હોય છે. કેશ- { [{] એક પક્ષી. [-આપ = મનની વાત કહેવી (૨) લાલચ (–ષ) ૫૦ ગર્ભાશય (૨) ફળેલે અંડશ; “ઝાઈગેટ’ (વ. વિ.). | આપવી (ફસાવવા માટે)]
ગલિત વિ૦ ગર્ભ પડી ગયું હોય એવું (૨)[લા] ડરેલું; અતિ | ગલ(–ળ) પં. [ā] કંઠ; ગળું. ૦૬ વિ૦ ગળું કાપે એવું ભયભીત(સર૦ મ.). ગૃહન મકાનની અંદરનો ભાગ(૨)ગભાર. | ગલકંબલ ૫૦ [ā] ગાય-બળદને ગળે લટકતી ગોદડી જેવી ૦ઘાતી વિ૦ ગર્ભનો ઘાત કરનારું; ગર્ભપાતી. ચેર પં. ગર્ભ- ચામડી માંથી -જન્મથી ચેર. ૦જ વિ૦ ગર્ભમાંથી જન્મતું. જલ(–ળ) | ગલકી સ્ત્રી [મા. સારું ?] શાકનો એક વેલે. –કું ન ગલકીનું

Page #296

ગલખોડ]
૨૫૧
[ગવારસીંગ
ગલખેઠ પુત્ર નિવેડે; ઉકેલ; અંત (૨) જુઓ ગલખેડી ગલીપચી સ્ત્રી [જુઓ ગલી] શરીરના અમુક ભાગમાં સ્પર્શથી ગલડી સ્ત્રી [ગળે + ખેડવું ?] અડે કે ઢેરને ગાળિયે થતા સળવળાટની મજેદાર અસર : ઘાલેલો મેઈન આકારનો લાકડાનો કકડે
ગલુંતલું (0) વેર ગલાંતલાંવાળું; આડુંઅવળું [બળદ ઈનું) ગલગલામણી સ્ત્રી એક બાળરમત (કા.)
ગડ ગડ અ રિવ૦ ] જાણે ગબડતું હોય તેમ (ચાલવું – ગલગલી સ્ત્રી, –લિયાં ન બ૦૧૦ [૨૫૦ ? સર૦ ગ્રા. ૦૫] | ગલૂડિયું ન [જુઓ ગલુડ ગલુડ] ભોળિયું; ઘણું નાનું બચ્ચું ગલી ગલી; ગલીપચી. [-થવાં = ગલીપચી થવી (૨) મનમાં ગલુબંદ(–ધ) મું. [1. ગુવંઢ] ગલપટ્ટો આનંદના તરંગ ઊઠવા.]
ગલેગંઠન [] એક પક્ષી ગલગંડુ ન [ઉં. વઢi] ગળાનો એક રેગ
ગલેચી સ્ત્રી, (બાળકની) કાનપી ગલગેટપું [ગલ(ગુલ) + ગેટ] એક કુલને છેડ (૨) તેનું ફૂલ | ગલેફ છું. મિ. fr] ગાદીતકિયા વગેરેની ખેલ. ૦વું સક્રિ ગલચમ ન૦ [. +વરમ] એક પક્ષી
ગલેફ પેઠે પડ ચડાવવું (જેમ કે, મીઠાઈ પર ખાંડનું) ગલ(–ળ)જીબી સ્ત્રી [સં. શનિહા] એક વનસ્પતિ [(કા.) | ગલેફી સ્ત્રી [ગલેફ ઉપરથી] એક જાતનું ભજિયું [ગલેકું ગલતું,-હેરું તે (કા.) ઘરડું; વઢ. -ઢેરે ૦ કાડી ગરાસિયા | ગલેરું ન [ગલેફ પરથી] ખાંડ પાયેલી એક મીઠાઈ (૨) જુઓ ગલત ૦ [..] ભલભરેલું જાડું. -તી સ્ત્રીબ્લ; ચૂક | ગલેલી સ્ત્રી [ગર’ કે ‘ગલ' ઉપરથી] તાડનાં ફળની અંદર ગલતંઠા ન૦ જુઓ ગલગંડુ
[એ કોઢનો રંગ | ગર - ગર્ભ ગલ(ળ)તકેદ્ર, ગલકુછ [4] S૦ લેહી કે રસ ટપક્યા કરે | ગેલેટિયું ન [જુઓ ગુલાંટ) ગેટીમડું ગલ(–ળ)થથી સ્ત્રી [ગલ (સં. 18 = ગેળ) +થુથી ()= ગલેફં-૬) ન૦ ગાલ નીચેને માંની અંદરનો ભાગ
પૂમડું] જુઓ ગળથુથી [પાણીની બનાવેલી એક વાની | ગલેલી સ્ત્રી [સર૦ મ. (-)૪, હિં. ગુન્ટેસ્ટ, જુઓ ગલેલો] ગલધાણ સ્ત્રી [ગલ (સં. 1 = ગોળ) +ધાણી] ગોળ અને ગોફણ જેવું ગલેલા ફેંકવાનું એક સાધન (૨) તેના વડે ફેંકાતે ગલ પાપડી સ્ત્રી [. 12 (ગાળ) + પાપડી] જુઓ ગોળપાપડી | ગલેલે. –લી સ્ત્રી, નાને ગલોલ. - j૦ [. સૂ; fછું. ગલ પટે(–પદો) [. ગઢ+પટો] ગળે વીંટવાનો પટ; ગલબંધ | ગુટેજી] ગલેલ વડે મારવાને ગેળ કાંકરે કે પથર ગલબા પુત્ર બ૦૧૦ [1. વાઢવા ? કેવા ? સર૦ ૫.] ફટકા; | ગ૯૯ ૦ [] ગાલ. સ્થલ(ળ) ન૦ ગાલ ગાલને ભાગ
[ગપાટે; ગલબ | ગલાચર !૦ જુએ “ગ'માં ગલબું ન [if. Tax {] ગુલબાન; બુમ; શોરબકોર (૨) ગુલબું; | ગલાંતલાં(૦) નબ૦૧૦ [૨૦] ગાંગાંતલ્લાં બહાનાં; આનાગલબે પું. [જુઓ ગલબં] ગપાટો; ગપ (૨)[1. Tઢવન] એક કાની. [-કરવા = રસીધો જવાબ ન આપો; છટકવા બહાનાં કુલઝાડ
[મેંદી બતાવવાં; આનાકાની કરવી.] ગલમેંદી (ઍ) સ્ત્રી [ગુલ (ફા.) + મેંદી] એક વનસ્પતિ; મેટી | ગલ્લો ૫૦ [14 (તુર્ક) અથવા . હાન] નાણું રાખગલટ વિ૦ ગાલ નીચેનું; મુલાયમ (ગાલમરિયા જેવું) વાનું કામ – ખજાનો (૨) પરચુરણ વકરાનું નાણું નાખવાનું પાત્ર. ગલવાવું અ૦િ (સુ) ચેલું થવું; શરમાવું; પસ્તાવું -લાચર ! ગલ્લાના કામકાજ માટે કર“કાઉન્ટર-બૉય” ગલવાવવું સક્રિ. ‘ગલવાવું'નું પ્રેરક
ગવડા–રા)વવું સક્રિ. [જુઓ ગાવું] ‘ગાવું'નું પ્રેરક ગલવિદ્રધિ ૫૦ [સં.] ગળાનો એક રેગ
ગવતરી સ્ત્રી (ક.) (નાની) ગાય ગલ સ્ત્રી [સર૦ મ. ઝવેa] જુઓ ગળે
ગવન ન. [છું. ‘ગાઉન'] એક જાતને સાલે ગલગુંડી(-ડિકા) સ્ત્રી [.] જીભને પાછલે ભાગ; ગળાનો ગવન ન૦ . રામન] + ગતિ; ચાલ કાકડે (૨) કાકડા ફૂલવાને રેગ
ગવરાવવું સક્રિ૦ જુઓ ગવડાવવું [લાલ ધાબાવાળી (ગાય) પુ°; ન૦ મિ.] (બકરાના) ગળાના આચળ (૨)[લા.) | ગવરીશ્રીગાય (૨) ૩૦ સ્ત્રી નિં. Rી] ગૌરી; ધેળી ને સહેજ નકામી વસ્તુ, -ની સ્ત્રી, ગલસ્તનવાળી બકરી
ગરીકંદ પું. એક વનસ્પતિ ગલ સ્થલ ન. [સં] ગળું (૨) [. ૪8] જુઓ ગળસ્થળ
ગવર્નર પું[૬] ઇલાકાને વડે હાકેમ (૨) સાઈકલને હાથ ગલ(–ળ)હૂતી સ્ત્રી [સં. 18 + હુતિ] જુઓ ગળથુથી
(૩) યંત્ર (જેમ કે, એંજિનમાં વરાળ)નું નિયમન કરતી કળ કે ગલાંતલાં (૦) નબ૦૧૦ જુઓ ગલ્લાતલ્લાં
તેને ભાગ. ૦જનરલ પુ. વડો ગવર્નર-ગવર્નર વડે ગલિત વિ. [] પડેલું; ટપકેલું (૨) ગળી ગયેલું
ગવલી(–ળી) પૃ[સર૦ મ. નવી] ગોવાળિયો (૨) ઢેર ગલી સ્ત્રી [સર૦ સે. નો~િ] જુઓ ગલીપચી
રાખનાર અને દૂધ વેચનાર (મુંબઈમાં). -ળણુ સ્ત્રી [+]. ગલી સ્ત્રી [.] સાંકડી વાટ – શેરી. કૂકં)ચી સ્ત્રી. [+0. | ગોવાળણ; ગવલીની સ્ત્રી ત] ગલીઓમાંને આડોઅવળે અને સાંકડે માર્ગ (૨) | ગવંડર ૫૦ [પો.] ગવર્નર - હાકેમ [લા.] કઈ બાબતને લગતી આડીઅવળી -ઝટ ન લક્ષમાં ગવાક્ષ પું[4] બાકું જાળિયું આવે એવી નાની મોટી વિગતો
ગવાવું સક્રિટ જુઓ ગવડાવવું [જુદું કાઢેલું અન્ન ગલી ગલી સ્ત્રી [જુએ ગલી] ગલીપચી
; ગંદવાડ ગવાનિત-ને)ક ન૦ કિં. વાણિx] જમતાં પહેલાં ગાયને માટે ગલીય વિ• [. પાછીજ્ઞ] ગંદું – અતિ ગંદું. ચી મી ગલીચ- | ગવાર પું[.પાવર ?] એક વનસ્પતિ, ગુવાર(૨) તેની શીંગ અને ગલી ! જુઓ ગાલીચે
બીજ, ફળી, શિ-શ–સિયન્સીગ સ્ત્રી. ગવારની સીંગ

Page #297

ગવારા ]
૨૫૨
[ગળામણ
ગવારા વિ. [1.] કબૂલ કરેલું; ફાવતું
અચકાવું તે.[-ખાવાં,ગળવા=બેલતાં અચકાવું(બેતની પેઠે)] ગવાલંભ j[i.]ગાયને વધ (યજ્ઞ ઈ૦માં) [ નિંદાવું; ફજેત થવું | ગળચવું સ૦ ૦ [‘ગળું” ઉપરથી] ખાવું (તિરસ્કાર કે તુચ્છકારમાં ગવાવું અક્રિ . [જુઓ ગાવું] “ગાવું’નું કર્મણિ (૨) [લા] | કહેવાય છે) (ચ.) (૨) ગળા સુધી ઈચવું; ખૂબ ખાવું (૩) ન૦ ગવાન વિ૦ [.] માંસ ખાનારું વર્ણભણ [પુરા | ‘ગળચવાનું એ૦૧૦ ગવાહ j૦ [.] સાક્ષી પૂરનાર; સાક્ષી. –હી સ્ત્રી સાક્ષી; | ગળચવે ડું [‘ગળું” ઉપરથી] પુનું ગળાનું એક ઘરેણું ગવાળાં નબ૦૧૦ [. નવાર, જુઓ ગમાર] ગ્રામ્ય જને ગળચાવું અદૃ૦, –વવું સાકૅ૦ “ગળચવું’નું કર્મણિ અને પ્રેરક ગવાળે ૫૦ મિ. નવા] સરસામાન વગેરેને પરચુરણ ઢગલો | ગળચિયું વિ૦ [‘ગળું' ઉપરથી] ગળા સુધી આવે એટલું (૨)૧૦ (૨) એ ભરવાને કથળે
જુઓ ગળચી (૩) ડૂબતા માણસનું ઉપરનીચે આવવું તે; ડૂબકાં ગજેન્દ્ર પું[] (સં.) વિષ્ણુ
ખાવાં તે. [ગળચિયાં ખાવાં = ડૂબકાં ખાવાં.]. ગષક વિ૦ [ā] અષક. –ણ ન૦, ત્રણ સ્ત્રી અન્વેષણ | ગળચી સ્ત્રી [ગળ (સં. ૧૪) = ગળું +ચું (T. હું લઘુતવાચક ગષવું સક્રિ. [૩. વે૫] ખળવું; શેધવું; ગવેષણ કરવું. પ્રત્યય)] ગળું; બોચી. –ચું ન૦ ગળું (તિરસ્કારમાં)
[ગષાવું અક્રિ. (કર્મણિ, –વવું સક્રિ. (પ્રેરક)]. ગળજીભી સ્ત્રી, જુઓ ગલજીભી; એક વનસ્પતિ ગહ સ્ત્રી વેર; ખાર (કા.)
[સ્ત્રી સ્ત્રી ગર્વે ગળણી સ્ત્રી [ગળવું? ઉપરથી] ગાળવાનું છિદ્રાળુ સાધન [કકડા ગયે પું[‘ગાવું” ઉપરથી] ગાનાર; ગાવામાં ઉસ્તાદ. પણ ગળતું ન [‘ગળવું” ઉપરથી] પાણી ઇત્યાદિ ગાળવાને કપડાને ગવ્ય ન૦ [સં.] ગાયમાંથી નીપજતું દૂધ, દહીં, ઘી તથા છાણ, મૂત્ર ગળત વિ૦ ગળતું કે ગળેલું. [-કરવું = ગળી જવું; હજમ કરવું વગેરે
[ચર
ગળત૮ ૫૦ જુઓ ગલતકેદ્ર ગયૂતિ સ્ત્રી [સં.] એક બે કેસ જેટલું અંતર (૨) ગી ગળતી સ્ત્રી. દંતી] જેમાંથી ટીપે ટીપે પાણી ગયા કરે એવું ગત(–સ્તસ્ત્રી [i] રેન; ચેકી; પહેરે
વાસણ; શિવલિંગ પર લટકાવાતું તેવું વાસણ(૨)ધાસણી; ક્ષયરેગ ગહન વિ૦ [ā] ઊંડું; ગાઢ(૨) દુર્ગમ; દુર્ભેદ્ય (૩) અકળ; ગઢ | ગળથુથી સ્ત્રી- [જુઓ “ગલથથી'] તરત જનમેલા બાળકને આપ(૪) નટુ ગાઢ વન; ઝાડી [ ઊંડાણ અને ગંભીરતાવાળું વાનું ગેળ, ઘી તથા પાણીનું મિશ્રણ. [ગળથુથીમાં મળવું = ગહિરગંભીર વિ૦ [ફે. ગુહર = ઊંડું + ગંભીર] ગહન અને ગંભીર; છેક બાળપણથી-મૂળથી મળવું ગળથુથીમાંથી એક બાળપણથી; ગહેકવું અક્રિ. [સર૦ હિં, ગહના] મહેકવું (૨) હરખાવું; મૂળથી.] [વિકારથી ગળું બળવું તે; અન્નનળીની બળતરા ઉમંગમાં આવવું (૩) ટહુકવું (૪) ગરજવું
ગળધરી, ગળધાઈ, ગળધી સ્ત્રી [સં. ૧૪ (ગળું) + ઢા] પિત્તગહેકાટ ૫૦ ગહેકવું તે
ગળપણ ન [ગયું પરથી] ગો સ્વાદ (૨) ગોળ ખાંડ જેવી ગહેકાવવું સક્રિઃ ‘ગહેકવું નું પ્રેરક
ગળી વસ્તુ કે તેની વાની ગવર ન૦ [સં.] પહાડની અંદરની બખેલ; ગુફા
ગળફે j૦ [‘ગળું' ઉપરથી] જે કફ માંમાં આવતાં થંકીએ છીએ ગળ સ્ત્રી, જુઓ ગલ (૨) (કા.) (ખાવા) ગોળ
તે; બળ. [-આવ, કાઢ, નીકળ, ૫૦] ગળકર્દ વિ૦ જુઓ ગલકરું
ગળબંધ ૫૦ [f. Tયં] ગળાનું એક ઘરેણું, ગળુબંધ ગળકારી સ્ત્રી, (કા.) જુએ ડોકાબારી [ઊંડું (પાણી) | ગળમાણું ન [‘ગયું” ઉપરથી] એક વાની -ગળ્યું પિય ગળ બેળિયું [ગળક (ગળકા) + બેળિયું (બેળવું)] ગળા સુધી | ગળવાઈ સ્ત્રી [4. ગુરુ - ગેળ' ઉપરથી] તૈયાર થયેલાં ગેળનાં ગળકવું અશક્રેટ (કા.) ગહેકવું; ટહુકવું. [ગળકાવવું (પ્રેરક)] | માટલાં રાખવાનું ખળાવાડ જેવું સ્થાન ગળકાં નબ૦૧૦ [જુઓ ગળું] બકાં ડૂબતી વખતનાં ડસકાં. | ગળવું સક્રિ. [સં. ] ગળામાં ઉતારી જવું (૨) ગાળવું; શુદ્ધ [-ખાવાં = ડૂબકાં ખાવાં.]
[આથેલી કેરી કરવું (૩) અક્ર. [. રાહ] ઝમવું (૪) ઓગળવું (૫) ઢીલું ગળકેરી સ્ત્રી [સં. – ગળ (ગાળ) +કેરી] ગોળકેરી; ગોળમાં થવું; પાકવું (૬) અંદર ઊતરી જવું, કળવું. [ગળતી ગંદડીએ= ગળકે પુંએક વાર ચાખેલી વસ્તુનો રહી ગયેલે સ્વાદ (૨) વીલે મેઢે; લીલે તરણે. ગળી જવું = ગળામાં ઉતારી દેવું (૨) રુચિ; ભાવ; ચસકે
ગમ ખાઈ જવી (૩) ઊતરી કે ઓગળી જવું.]. ગળખાહ ૫૦ [સર૦ હિં. નોરા] (કા.) વચ્ચે ખાંચાવાળા | ગળવું અ૦િ , વિવું સક્રેટ ‘ગળવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક ઘાટને લાકડાને એક કકડે, જે પાણીના કેસની વરત માટે ગળસૂ ન [ગળું + સૂણવું] ગળું સૂજી આવવું તે કામમાં આવે છે; ગળોઢ
[ઉપરથી] દદડવું ગળસ્થળ ન૦ [. ૭૦] ગાલ ગળગળવું અટકે. [‘ગળગળું” ઉપરથી] ગળગળું થવું (૨)[‘ગળવું' | ગળહુતી સ્ત્રી, જુઓ ગલતી – ગળથુથી ગળગળું વિ૦ [. &ત્ - 1] પાણી પોચું; ઢીલું (૨) સિર ગળા(–)ચીપ સ્ત્રી, ગળા(ળ) પ પું. [ગળું + ] ગળું પ્રા. – સં. 14] દુઃખથી કે લાગણીથી હૈયું વા કંઠ ભરાઈ | દબાવી મારી નાખવું તે. [-દેવ = ગળું દબાવી દેવું.] જવાથી થાય એવું. --ળિયું વિ૦ ગળગળતું
ગળાડૂબ વિ૦ જુઓ ગળાબૂડ ગળગેટ, - , - િવિ૦ ૫૦ ગેળમટોળ
ગળાત ! (કા.) ગળાના સમ ખાવા તે ગળચકું ન જુએ ગચકડું
[સ્વાદવાળું | ગળા(–)ફાંસે ૫૦ [ગળું + ફાંસો] ગળે ફાંસે ખા-દે તે ગળચટું વિ૦ [ગળ (ગયું) + ચટું (ચાટવું)] જરા ગળપણના | ગળાબૂડ વિ૦ [ગળું + બડ (બુડવું)] ગળું બુડે એવું; ગળચિયું ગળચવાં નબ૦૧૦ ગુંચવાઈને બેત જેવા ઊભા રહેવું કે બોલતાં | ગળામણન[‘ગાળવું' ઉપરથી] ગાળવાની રીત કેમહેનતાણું (સેનું

Page #298

ગળામણી]
૨૫૩
[ ગચલાવું
રૂપું ઇ૦) (૨) ગાળતાં નીકળેલ કચરે. –ણ સ્ત્રી ગાળવાનું પાણી ન પડવા દેવું =ત્રાસ ગુજારે. ગળે બંધાવું = વળગવું મહેનતાણું
(૨) ગળે નંખાવું; માથે આવવું. ગળે બાઝવું, વળગવું =ગળે ગળાવું અક્રિય-વિવું સક્રિ“ગળવું', “ગાળવું’નું કર્માણ ને પ્રેરક પડવું (૨) ગળે ન ઊતરવું શક આદિથી અન્ન આદિનું). ગળે ગળિયાગેટી સ્ત્રી કરાંઓની એક રમત
વળગાડવું = જુઓ ‘ગળે નાખવું. ગળે હાથ મૂકો =ગળાના ગળિયારેjગળી + કાર(સં.)]ગળીથી કપડાં સૂતર વગેરે રંગનારે સેગન ખાવા.] -બૂબંધ ૫૦ ગળાનું એક ઘરેણું. – ગળિયું વે. [સં. ૮ ઉપરથી] બેડું ઊઠે નહીં એવું (૨) [લા.] ગળાટપિ.-ળે પડુ વિ. પારકી વસ્તુ બથાવી પડનારું (૨) ખેટો નિર્માલ્ય કે જી
આરોપ મૂકનારું ગળિયેલ વિ. [‘ગળી” ઉપરથી] ગળીના રંગનું, નીલું
ગળેચી સ્ત્રી [ગળું પરથી] ઢોરને એક રેગ ગળિયે મું. કાંટાને ભારે (૨) [‘ગોળો” ઉપરથી] માટીનો પિડો | ગળ- ૦ચીપ સ્ત્રી, હૃપ !૦ જુએ ગળાચીપ, ગળા (૩) અફીણની ગળી
ગળપડુ વિ૦ જુઓ ‘ગળું'માં ગળી સ્ત્રી [સર૦ મ. ગુઢો] એક વનસ્પતિ (૨) એનાં પાંદડાંમાંથી | ગળેફાંસે (૯) પુંઠ જુઓ ગળાફાંસે કઢાતે નીલો રંગ(૩ [૫] અવાજ; સૂર; ગળું.[-ખાવી = અફીણ | ગળે સ્ત્રી [સં. ગુડૂચો; પ્રા નોરૅ] એક વેલ વગેરેના સટ્ટામાં તેજી-મંદી ઉપર અમુક રકમ લેવાની એક પ્રકારની | ગળે પંત ટેવ; લત શરત મારવી. –કરવી, –નાંખવી = ઘોઈને કપડાને ગળીના | ગળગળ અ૦ ગળા સુધી, ઠેઠ સુધી (ભરેલું) રંગવાળું કરવું.].
ગળ્યું વિ૦ [૩. ગુ] ગેળ સાકરના જેવા સ્વાદવાળું; મીઠું. ગળું ન૦ કિં. રા:] શરીરનું એક અંગ(૨) અવાજ; સૂર.[– આવવું મધ, સાકર વિ૦ મધ, સાકર જેવું – બહુ ગળ્યું. [-મેં કરવું, = ચોળિયા ઊપડવા. –કરવું = છેતરવું (૨) નાના બાળકનું ગળું કરાવવું = જુઓ “મમાં].
[ હિંદી કવિ પડ્યું હોય તે મટાડવા તેના ગળા ને માથાની અમુક નસો પકડી, | ગંગ સ્ત્રી [; સં. રા] (સં.) ગંગા નદી (૨) j૦ (સં.) એક ઝેલાં ખવડાવવાં. –કાપવું = વિશ્વાસઘાત કરે; દગો રમ. | ગગચીલ ન૦ [Fiા +વિટ્ટી (સં.)] એક પક્ષી -ઝાલવું, પકડવું = ગળચું પકડવું (૨) (અમુક ખાવાથી) ગળા ગંગમેના સ્ત્રી એક પક્ષી પર માઠી અસર થવી -ગળું બેસી જવું – પડવું = ગળું બેસી જવું] ગંગરી સ્ત્રીકાફમીરમાં ઠંડીમાં ગળામાં રાખવાની એક સગડી (૨) બાળકને ગરમીથી કે ગળું મચકેડાવાથી થતો એક રોગ (૩) ગંગા સ્ત્રી [i](સં.) હિંદુઓની પવિત્ર નદી; ભાગીરથી (૨)[લા.] એકસરખું હોય તેમાં વચ્ચે સાંકડું થવું. જેમ કે, સૂતરના તારમાં ગંગાજળ, [–કરવી =નાહવું (બાળભાષા). -જમના ઊભરાવાં કાંતતાં... -બંધાવું =ગળું રૂંધાવું (૨) મુસીબત થવી. -બેસી = ખૂબ આંસુ આવવાં. નાહવી = છૂટવું; મુક્ત થવું (પાપમાંથી; જવું = અવાજ મંદ થ; ગળું અંદરથી ફૂલી જતાં અવાજ બેસી તેમ જ (લા.) લપમાંથી; જવાબદારીમાંથી). ગંગાને પ્રવાહ = જ. -ભરાઈ આવવું =(દુઃખ શેક ઈવની) લાગણીથી ગળ- (પવિત્ર ને પાવન કરનારી વસ્તુ માટે વપરાય છે). (૨) નિર્મળ તથા ગળું કરવા જેવા થવું; લાગણીના ભારથી હૃદય ભરાવું. -રહેંસવું, અખલિત (વાણુને) પ્રવાહ.] ગેળી સ્ત્રી ગંગા જેવી પવિત્ર રેસવું = જુઓ “ગળું કાપવું. ગળા ઉપર છરી ફેરવવી=[લા.] ગળી (જે ગેળીમાંથી બટેલે વાસણે જ કાઢીને પાણી પિવાય વિશ્વાસઘાત કર; દગો રમ. ગળાના સમ ખાવા = જીવના છે તેને એમ મશ્કરીમાં કહે છે). ૦છા૫ વિ૦ વચમાં મૂળ અને સેગન ખાવા. ગળામાં જીભ ઘાલવી =બેલતું અટકવું. ગળામાં | તળે ઉપર ટીકા છાપી હોય તેવું (મુદ્રણ.) જમની વિ૦ બે બાજુ જોતાં ઘાલવું, વળગાડવું =જંજાળમાં નાખવું; પીડા વળગાડવી જુદા જુદા રંગવાળું (૨) જુદી જુદી ધાતુઓનું બનેલું. જળ (૨) પરણાવીને દુનિયાદારીની માથાકૂટમાં નાખવું. ગળા લગી, નવ ગંગા નદીનું (પવિત્ર) પાણી. જળિયું ૦િ ગંગાજળ જેવું, ગળા સુધી = મનમાન્યું; પૂરેપૂરું; હદ થાય એટલું. ગળે આવવું = જળી સ્ત્રી, ગંગાજળ રાખવાનું વાસણ (૨) તાંબાકંડી. જળું જીવ ઉપર આવી જવું (૨) બાવરું થઈ જવું (૩) મુસીબત પડવી. વિ. ઘોડાની એક જાતનું. ૦જી સ્ત્રી, (સં.) ગંગા. ૦દ્વાર ન ગળે ઊતરવું = ગળાવું (૨) સમજાવું. ગળે ગળું મળી જવું = | સિં] (સં.) હરિદ્વાર. ૦ધર ૫૦ (સં.) શિવ. પૂજન ન૦ ગંગાતરસથી ગળું સુકાઈ જવું. ગળે ઘાલવું = [કટાક્ષમાં] પિતાના | યાત્રા કરી ઘેર ગંગા લાવે ત્યારે કરાતે પૂજનવિધિ -વરે.વતરણ ઉપયોગમાં લેવું. ઉદા. “મારે શું ગળે ઘાલવું છે?” (૨) ગળે | ૧૦ [+ અવતરણ] ગંગાને પૃથ્વી પર અવતાર થયે તે. સ્નાન વળગાડવું; જવાબદારી ઓઢાડવી. ગળે છરી ફેરવવી = જુઓ | નવ ગંગા નદીનું (પવિત્ર) સ્નાન, સ્વરૂ૫ વિ૦ પવિત્ર (વિધવાના ગળા ઉપર છરી ફેરવવી'. ગળું ઝલાઈ જવું, ગળે ઝલવું = નામ આગળ માનાર્થે વપરાતું “ગં. સ્વ.” વિશેષણ). ગેઇક નવ મુશ્કેલ સ્થિતિમાં મુકાવું. ગળે ટાંટિયા આવવા, ગળે ટાંટિયા ! [+ ઉદક] ગંગાજળ ભરાવા = મુશ્કેલ સ્થિતિમાં મુકાવું. ગળે દોરી આવવી = ગંગ- | ગંગે(–)ટી સ્ત્રી એક ઝાડ; ગજેટ; નાગબલા ળાઈ જવું (૨) મહામુશ્કેલીમાં આવી પડવું. ગળેથી દોરી કાઢી ગંગેટું ન૦ ગંગેટીનું ફળ નાખવી = માથેથી જોખમ ઉતારી નાખવું. ગળે નખ દેવે; ગળે | ગગડું ન એક ઝાડ નખ માર=ગળે ટુંપો દે; ગંગળાવીને મારી નાખવું. ગળે ! ગંગેરી પાન ન૦ [ગંગા ઉપરથી] એક જાતનું ખાવાનું પાન નાખવું =માથે નાખવું, જવાબદારી ઓઢાડવી. ગળે પડવું = | ગંગેત્રી સ્ત્રી (સં.)ગંગા નદીનું મૂળ -એક તીર્થ(૨) એક વનસ્પતિ આળ ચડાવવું; માથે નાખવું (૨) કાલાવાલાની જબરદસ્તી કરવી. | ગંગાદક ન૦ [i] ગંગાજળ
[(પ્રેરક) ગળે પવિત્રાં આવવાં = જુઓ ‘ગળે ટાંટિયા આવવા'. ગળે | ચંચલાવું અવકૅ૦ (સુ.)ગળું ઝલાવું; ગંગળાવું.ગચલાવવું સક્રિ.

Page #299

ગંજ]
૨૫૪
[ ગંભીર
ગંજ ૫૦ [., સં] ઢગલો (૨) એક જાતની એકબીજામાં બેસતી ગંદકી સ્ત્રી [m. il]; –વા પું; સ્ત્રી, –વાડે વાસ વસ્તુઓની ઉતરડ (૩)(જથાબંધ) અનાજનું બજાર. [-મારો = ભારતે કચરો અથવા મળમૂત્ર (૨) અસ્વચ્છતા
મેટો ઢગલો કરો કે ખડકો.] [વિ૦ જુલમી (૫) ચડિયાતું ગંદાઈ સ્ત્રીગંદાપણું ગંજન ન [] જુલમ (૨) ચડિયાતાપણું (૩) નાશ; પરાભવ (૪) | ગંદું વિ૦ [l. 4 ] ગંદકીવાળું મેલું. ગેબરું વિ૦ ગંદું ગજવું સક્રિ. [જુઓ ગંજન] પીડવું; જુલમ કરવો (૨) નાશ ગંધ પું; સ્ત્રી. [૪] ડ; વાસ (૨) દુર્ગધ (૩) સુગંધી પદાર્થ; કરે; હરાવવું
ચંદન (૪) તિલક; ચાંલ્લો (૫) [લા.] મિથ્યાભિમાન (૬) અણગંજાવર વિ૦ [i]. ઘણું મોટું
[પ્રેરક ગમે (૭) (જરા પણ) સહવાસ, સ્પર્શ, નિકટતા; ઉદા, “મારે ગંજાવું અક્રિ૦, –થવું સક્રિ. “ગંજવું, “ગાંજવું'નું કર્મણ અને એની ગંધ ન જોઈએ.' (૮) (શંકા જાય એવી) આછીપાતળી મંજિયું ન [જુઓ ગંજ] ગંજમાંનું એક પાત્ર; છાલિયું; વાડકી અસર કે હયાતીને ખ્યાલ. [-આવવી = દુર્ગધ માલુમ ગંજી સ્ત્રી[જુઓ ગંજ] ઘાસને ઢગલે; એૉ. ને કૂતરો પડવી; નાકે સડાવું (૨) શંકા પડવી; લાગવું.-મારવી = ગંધાવું; ખાય નહીં ને ખાવા દે નહીં એવો અદેખે માણસ. ૦ને સાપ દુર્ગંધ કાઢવી.] ૦ગજ પુંછે સારામાં સારી જાતને હાથી. ૦ઘાણ પું છુપે દુશ્મન
[બદન સ્ત્રી, નઠારી વાસનું એપાસ ફેલાવું તે. દ્રવ્ય ન૦ સુગંધી પદાર્થ. ગંજીફરાક ન [છું. માર્ક્સ ] શરીરે ચપટ આવી રહે એવું ગંથેલું ૦૫તંગ ન૦ એક પંખી. ૦૫૫ નબ૦૧૦ ચંદન અને ફલ. ગંજીફે ૫૦ [fi] રમવાનાં પાનાંને જ
[ગંગેટી ૦માદન (ગિરિ) j૦ (સં.) મેરુની પૂર્વે આવેલ સુગંધીદાર ગજેટ(~રી).[‘ગાંજા' ઉપરથી] ભાંગગાંજાનો વ્યસની (૨)જુએ જંગલવાળો એક પર્વત. ૦વતી વિ૦ ગંધવાળી (૨) સ્ત્રી પૃથ્વી ગંજે મું. [સર૦ હિં. ના] (રેગથી) વાળ જતા રહ્યા હોય એવો (૩) મદરા (૪) નવમાલિકા (૫) (સં.) મત્સ્યગંધા (૬) વાયુની - બેડ માણસ (૨) એક મેટું વહાણ
નગરી. વ(-વા)હ ! વાયુ. ૦સાર પૃ૦ સુગંધીવાળી વસ્તુ; ગંઠણ ન જુએ ગાંઠણ
અત્તર (૨) સુખડી ગંઠાઈસ્ત્રી,-મણન[‘ગાંઠવું” ઉપરથી] ગાંઠવાનું મહેનતાણું (૨) | ગંધક ! [સં.1 એક ખનિજ પદાર્થ.-કાશ્ત.j[+ અસ્લ] તેને
ગાંઠવાની રીત અથવા કળા. -મણી સ્ત્રી, ગાંઠવાનું મહેનતાણું | અમ્લ-તેજાબ. -કાયિત વિ. “સફાઈટ'. -તિ વિ. “સફેટ'. ગંઠાવવું સક્રેટ ‘ગાંઠવું”નું પ્રેરક
[(ગંઠાઈ જવું) 1 -કિયાં ખનિજ = વિશેષ ગંધકવાળાં ખાનેજ; “પિરાઇટીઝ (ર.વિ.) ગંઠાવું અ “ગાંઠવું’નું કર્મણિ (૨) [લા.] વધતું અટકવું] ગંધ વગર, ૦ઘાણ, દ્રવ્ય જુએ “ગંધ'માં ગંકિયું વિ૦ [ä. ગ્રંથ (a. iઠ) = દુષ્ટ હેવું કે સં. ગ્રંથિ પરથી. | ગંધના સ્ત્રી એક વનસ્પતિ જુઓ ગઠિયું ઠગ; ધુતારું (૨) ખીસાકાતરુ.
ગંધ ૦૫તંગ, ૦૫૫ જુએ “ગંધમાં ગંઠી –ડો) પૃ. સિં. ગ્રંથિ, પૃ. ifઠે+છેડ (છેડવું)] ગાંઠે ગંધબડે ૫૦ (કા.) પત્તો; ખરખબર બાંધેલું છોડી લેનારે; ગઠિ
ગંધબિરે ૫૦ એક વનસ્પતિ; બેરે ગર ન૦ એક વનસ્પતિ
ગંધમાદન(ગિરી) જુઓ “ધમાં [બતને બિલાડ ગંઠે ૫૦ [i. ઘંય; પ્રા. ગાંઠિ] કેટે પહેરવાનું એક ગાંઠેલું ઘરેણું; | ગંધમાર્ગાર પં. સિં] કસ્તુરી-બિલાડી; (અમુક ગંધવ, અક કંઠા (૨) દાબીને બાંધેલી ગાંસડી (૩) આઠ ફૂટની લંબાઈનું માપ ગંધરપj૦ ગંધર્વ (૨) ગંધક (ગ્રામ્ય) (૪) ગાંઠિયે
ગંધર્વ ૫૦ [] સ્વર્ગને ગવે. નગર નવ ધર્ટની કાલ્પનિક ગંઠોડે ! [‘ગાંઠવું” ઉપરથી] સ્ત્રીના પગનું એક ઘરેણું (૨) હાથનું નગરી (૨) [લા.] મૃગજળ. લગ્ન ન૦, વિવાહ ૫૦ વિવાહને સેનાનું સાંકળું (૩) [. ગ્રંથિ= ગાંઠ ઉપરથી] પીપળી મૂળ; એક એક પ્રકાર, જેમાં વરકન્યા પિતાની મેળે છાની રીતે પરગે છે ઔષધિ
વેદ પુંડ સંગીત વિશે ચર્ચા કરતો એક ઉપવેદ; રંગીતશાસ્ત્ર ગંઠ ૫૦ [4.]લમણે (૨) ગાલ (૩) ગાલ ને લમણા સહિત ચહે- | ગંધ ૦વતી, ૦૧(–વા)હ જુએ “ગંધમાં રાની એક બાજુ (૪) ગાંઠ; ગોડ. ૦માળ સ્ત્રી, કંઠમાળ. | ગંધવા [ગંધ +]સહવાસ; સેબત (૨) બીલાપણુ; પ્રણ
સ્થલ–ળ) ન૦ (હાથીને) લમણાને ભાગ; કુંભસ્થળ (૨) | ખેદ કરવાની ટેવ. -સાર પૃ૦ જુઓ “ માં ગાલ
ગંધાક્ષત મુંબ૦૧૦ [૩] ચંદન અને ચોખા ગક વિ. [જુઓ ગાંડું] ઘેલું (૨)[સં.] ગેડ [એક નદી ગંધાણ ન [Sધાવું' ઉપરથી] ધાતું હોય તે ગંદકી સ્ત્રી [i] (સં.) પટણા પાસે ગંગાને મળતી હિમાલયની | ગંધાર પું. [સં.] (૨.) હિંદુસ્તાન અને ઈરાન વચ્ચે આવેલા દેશનું ગંઠમાળ સ્ત્રી, જુઓ “ગંડમાં
પ્રાચીન નામ (હાલનું ડહાર૨)ત્રિા. થR] ગાંધાર – ‘’ સ્વર I !૦ ગાંડે આદમી (૨) [‘ગાંડ ઉપરથી] ભડ
અંધાવું અક્રિ. [. ૧, સે. ifધમ = ખરાબ ગંધવાળું] ગંધ – ગંડસ્થલ(–ળ) ન૦ જુએ “ગંડ'માં
બદબે મારવી (૨) કેવાવું. [બંધાવવું સીક્રેટ (પ્રેરક)]. ગંડિયું, ગંદું, ગંડૂસ વિ૦ [ગાંડું ઉપરથી] ગાંડેયું, ગાંડું ગંધી૯ વિ. [sધ” ઉપરથી] રંધાતું; ગંદું વાસ મારતું (૨) [લા.] ગંડૂષ છું. [i] ગળે
અદેખું (૩) કંકાસિયું (૪) અતિશય ચીકણા સ્વભાવનું ગંડૂસ વિ૦ જુઓ ગંડિયું
[ગળવા | ગંધેલી સ્ત્રી [સં. રાંધ ઉપરથી] એક ફૂલઝાડ ગડેરી સ્ત્રી (રે. માંડી] છોલેલી શેરડીના કકડા (૨) લાકડાના | ગંભીર વિ૦ [i] ઊંડું (૨) અહોભાવ ને માન ઉપજાવે તેવું પ્રૌઢ ગપુંસરર્દિા ,નં.૮] મંતરેલો દે; તાવીજ[–બાંધ] [ (૩) પુખ્ત; કરેલ; વજનદાર (માણસ, વિચાર વગેરે) (૪) ધીર;

Page #300

ગંભીરતા]
૨૫૫
[ગાધીસુત
સહનશીલ (સ્વભાવ). તા–રાઈ શ્રી,
વાહનમાં ઊંચકીને બેસાડવું કે મૂકવું (જેમકે, માંદું).] છત ૦ ગમત સ્ત્રી, જુઓ ગમ્મત
ગાડી હાંકનાર. તું ન૦ ગાડીતનું કામકાજ કે ધંધેરેજગાર.૦ભાડું ગા સ્ત્રીજુઓ ગાય
ન ગાડીનું ભાડું, વાહનખર્ચ. ૦વાન, વાળ ૦ જુઓ ગાડીત ગાઢ સ્ત્રી [.] અભ્યાસની (વિદ્યાર્થીની માર્ગદર્શિકા પડી | ગાડું ન [પ્રા.સે. પટ્ટ] એક વાહન (૨) [લા.] વ્યવહારનું કામકાજ
(૨) (રેલવેની) ટાઇમ-ટેબલની ચાપડી (૩) j૦ ભેમિ | -ગબડાવવું, ચલાવવું વ્યવહાર ધીરજથી નભાવ-હવું= ગાઉ j[સં. મીભૂત;ા. ૧૩]અંતરનું એક પરિમાણ(દેઢેક માઈલ) ગાડે જોડેલા બળદને સરીએથી છોડવા (૨)મુસાફરીમાં વિસામે ગાઉન ૫૦ [{.] લાંબો ખુલતે ડગલે; ઝબ્બે
ખા-જોહવું=ગાડે બળદ જોતરવાધપાવવું,હાંકવું = જુઓ ગાગર (૨,) સ્ત્રી [સં. શારીરી; રે. રો] સાંકડા મેનું પાણી ગાડું ગબડાવવું. ગાડાના અડા જેવું = ઘણું મેટું, આગળ તરી ભરવાનું વાસણ; અમુક ઘાટને ઘડે (૨) હળને વચ્ચે જાડે આવતું (જેમ કે નાક).ગાઢાના પૈડા = માટે,ગેળ (રૂપિયે). ભાગ (ચ). ૦ની માનતા સ્ત્રી માતાને વધામણું દેવાની એક ગાડે ઘાલવું =(ચાલવાને અશક્ત હોવાથી) ગાડામાં બેસાડવું. રીત. ૦બેદિયું ન૦ બેત્રણ ગાગરની ઉતરડ. ૦માં સાગર = ગાડે ચડીને =જુડમી રીતે – ઉધાડે છોગ (૨) એકાએક; જલદી થોડામાં ઘર.—રિયા ભટ ૫૦ માણભટ
(ત આવવું).ગાડે ચડીને ગ્રહણ જેવું = (ગ્રહણઘેલા કરાની ગાચવું અક્રિ (પ.) + ગમવું; પસંદ પડવું (2)
મા વિષે બેલતાં) આતુરતાપૂર્વક સૌથી પહેલાં ગ્રહણ જેવું. ગાડે ગાજ(7ઝ) ૫૦; ન૦ જુઓ ગીઝ [ ગાજવું] ગાજવું તે; ગર્જના જોડાવું, તરવું = સાંસારેિક વ્યવહારમાં - જંજાળમાં પડવું.] ગાજj૦ [$. a] બેરિયું ઘાલવાનું ના કું (૨) સ્ત્રી [જુએ -ડાડુ પું૦ ગાડું ચલાવનારે; ગાડાને હાંકેડુ.—કાચીલે પું.
૨j૦:૧૦ [સં; રે. કિન્નર] એક વનસ્પતિ તથા તેનું કંદ. ૦ની ગાડાને ચાલે. --હામાર્ગ, -હાવ(વા), સ્ત્રી, ગાડાનો માર્ગ. પપૂડી =ગર જોખમે કે નુકસાન ને ફાયદે કે લાભ મળે એમ ગરીડું ૧૦ ગાડું અને એવું બીજું; ગાડું વગેરે. – ગાઢાં ન૦ વર્તવાની યુક્તિ, બેભથ્થુપ ( નરો વા કુંવર’ જેવું). ૦મૂળે = બવ ઘણાં ગાડાં (૨) [લા.] અતિશય; ઘણું હોવું તે કિંમત વગરનું; તુનમાલું. [ગાજર મૂળ ગણવા]–રિયું ન૦, | ગાઢ વિ૦ [સં.] ઘઉં; ઘાડું (૨) અત્યંત; ઘણું (અજ્ઞાન, અંધારું) -રિ ! [લા] મેટું ઊભું ટીલું. [-ખેંચવું, તાણવું = મેટું | (૩) ભારે ઘેર (નિદ્રા). છતા સ્ત્રી૦, ૦ત્વ ન૦ ઊભું ટીલું કરવું.]
ગાડું વિ૦ જુઓ ગાઢ (૨) [લા.] ચીકણું, કંસ(કા.) [સરદારી ગાજવીજ સ્ત્રી [ગજ +વીજ] વાદળાંની ગર્જના અને વીજળી | ગણપત્ય ૫૦ [i.] ગણપતિને પૂજક (૨) નવ ગણેશપૂજા (૩) ગાજવું અ૦િ [4. નું પ્રા. ] ગરજવું (૨) [લા.] જાહેર | ગાણિતિક વિ૦ [i] ગણિતને લગતું થવું; નામના થવી
ગાણું ન [સં. નાન; પ્રા. નાઇI] ગાવું તે (૨) ગાયન; ગીત (૩) ગાજી,-ઝી [.] ૩૦ ધર્મને માટે લડનાર કે મરનાર વીર. (–ઝી)- [લા.] (‘ગાવું' જેડે શ૦૫૦માં) વાત; વિવરણ; કથની. જેમ કે, મર્દ(–રદ) પુંડ બહાદુર લડવે - પહેલવાન
પિતાનું જ ગાણું ગાવું (૪) સ્તુતે ગાજૂસ છું. નચ ખૂણાને પવન (વહાણવટું)
ગાત ન૦ +, ૦૨ (પ.) જુએ ગાત્ર ગાઝ ન૦ [. રો] રેશમ, સૂતર કે તારની એક જાળીદાર કે પાતળા | ગાતડી સ્ત્રી[. Rાત્ર]વગર સીવેલું કપડું ઓઢીને ગળે વાળેલી ગાંઠ પિતની બનાવટ
ગાતર નબ૦૧૦ [સં. રાત્ર] શરીરના અવયવ; સાંધા. [-ઢીલાં ગાઝી,૦મર્દા–રદ) વસ્તુઓ ‘ગાજીમાં
થઈ જવાં = (ઘડપણ કે થાક કે તેવા કારણે) શક્તિ ચાલી જવી] ગાડવું અ૦િ [‘ગા હું' પરથી?] ઠગાવું; છેતરાવું
ગાત્ર ન [સં.] શરીર (૨) શરીરને અવયવ- ભાગ. ૦ભંગ ગાહુએ પૃ૦ +ગઠિં
ગાતર ઢીલાં થઈ જવાં તે. વર્ણ પુત્ર સંગીતમાં એક અલંકાર. ગાડું વિ૦ [સં. વૃષ્ટ, પ્રા. ઘટ્ટ] ઘસાયેલું; નબળું પડેલું (૨) હારેલું હશેષણ ન૦ ગાત્રે શેષાઈ – સુકાઈ જવાં તે. સૌષ્ઠવ ન૦ ગાકર(જં) ન૦ [. gિ; સર૦ સે. 19મી= ઘેટી જુઓ ગડેરે] | ગાની સુંદરતા
[ગાથા (૪) એક પ્રાકૃત ભાષા ઘેટું, મેંઢું. –રિયું ને ગાડરને લગતું (૨) [લા.] ગાડરની જેમ ગાથા સ્ત્રી [સં] કથા (૨) છંદબદ્ધ વાર્તા (૩) શ્લોક (ઉદા. બદ્ધ – આંધળી રીતે અનુસરતું; ગતાનુગતિક
ગાદલું ન [છું. મ. લા ] ખબ રૂથી ભરેલું રોદડું-લાપાટ ૫૦ ગાડલી સ્ત્રી [‘ગાડી' ઉપરથી] ગાલી. -લું ન૦ ગાલ્લું
ગાદલા માટેનું કાપડ. –લી સ્ત્રી, નાની (આસન જેવી) ગાદી ગાડવું સ૦િ સં. શર્ત; બા. નg ઉપરથી; હિં. નાટના] ખાડો | ગાદી સ્ત્રી [સર૦ હિં. 1, મ] બેસવાના માપનું નાનું ગાદલું (૨) કરીને દાટવું
[(૨) [લા.] માથું [લા.]શેઠ કે મેટા માણસ કે મહંત ઈનું આસન કે પદ (૩) રાજાનું ગાઢ પું. [‘ઘડો' ઉપરથી] ઘડા જેવું વાસણ (ધી - તેલ ભરવાનું) તખ્ત; સિંહાસન[ગાદીએ આવવું કે બેસવું = રાજગાદી મળવી; ગાડા- ૦ખેડ, ૦ચીલે, માર્ગ, ૦૧(—વા)ટ જુએ ગાડુંમાં રાજા થવું] વગર ગાદીતકેિ પડદા ઈ૦ની સજાવટ કરનાર ગાડી સ્ત્રી [2. સે. ૧ઠ્ઠી] એક વાહન (રેલગાડી, મેટર-ગાડી, કારીગર; “અપહોસ્ટરર’. તકિયે પૃ૦ ગાદી અને તાકે (૨) ઘેડા-ગાડી ઇ૦). [ાડી, વાડી ને લાડી =વાહન, ખેતર ને [લા.] આરામ અને સુખની સ્થિતિ. ૦નશીન વિ૦ ગાદીએ સ્ત્રી ત્રણે – અર્થાત્ સર્વવૈભવ (હવા), ગાડી ઘેડે લે, ગાડી આવેલું; ગાદી પર બેઠેલું. ૦૫તિ મું. રાજા (૨) ગાદીને વારસ ઘેડે ફરવું = સારા સાધનવાળા હોવું. –કરવી = ભાડાની ગાડી | ગાધ વે. [i] છછરું; ઊંડું નહિ તેવું; પાર કરી શકાય એવું રોકવી. –ચૂકવી =મોડા પડવાથી રેલગાડીમાં બેસી ન શકાયું. | ગાધિ(—ધી) ૫૦ [.] (સં.) વિશ્વામિત્રના પિતા. સુત પું -જોડવી = જવાને માટે ગાડી તૈયાર કરવી. ગાડીમાં ઘાલવું = | (સં.) વિશ્વામિત્ર

Page #301

ગાન]
૨૫૬
ગાન ન॰ [સં.] ગાવું તે; ગાયન; ગીત. તાન ન૦ ગાવું ખજાવવું તે (૨) [લા.] ચેનબાજી ગાપ(-)ચી સ્ત્રી, ચું ન॰ [જુએ ‘ગામચી'] યુક્તિભેર કાઢી કે નીકળી જવું તે. [મારવી, મારવું =(કામકાજમાંથી કે મંડળીમાંથી) યુક્તિભેર છાનામાના નીકળી જવું; છટકી જવું] ગાપ(-)ચું ન૦ ડગળું; દળદાર ટુકડા.[~નીકળી જવું = ડગળું અલગ પડવું.] [શ્રી॰ જુએ ગાફેલી ગા(–ફે)લ વિ॰ [મ. ાōિ] અસાવધ. ૦પણું ન॰, -લાઈ ગાફેલ, લાઈ જુએ ‘ગાલ’માં. ~લિયત, ગાફેલી સ્ત્રી ગાફલપણું; અસાવધાની [[–મારવી(-g)] ગામચી સ્ત્રી,—ચું ન॰ [વ (કા.)+ Åä (કા.)?] જુએ ગાપચી ગાબઢ-ગૂબઢ નખ્વ્૦ નાનાંમોટાં પરચૂરણ ગામડાં ગાબડી સ્ત્રી॰ [સં. નર્યું ?] કાણું (૨) નાના ખાડો (ઉદા॰ ગાબડીદાર રૂપિયા. [–મારવી =જુએ ગાપચી મારવી].—હું ન૦ ખાકું; કાણું (૨) ખાડો (૩) [લા.] નુકસાન; ખાટ (૪) છાપવાના કંપાઝમાં (મૂળમાંથી – મૂળ પ્રમાણે) રહી ગયેલું લખાણ; પૂમાં આમ મળી આવે તે. (રહી જવું, પૂરવું) ગામ પું॰ [સં. ન] ગર્ભ (પશુની માદાને). ૰ણુ ન॰ જુઓ ચિરોડી (૨)વિશ્રી॰ ગાભણી. ॰ણી વેસ્રી॰ [i.fમળી] ગર્ભવાળી (પશુની માદા).[—ઘલાડી જેવી=ખૂબ સુસ્ત અને ભારેવાન(સ્ત્રી)] ગાભરું વિ॰ [સર॰ મ. વાવના] ગભરાયેલું ગાભલી સ્ત્રી॰ સેાનીનું એક એજાર [ પેાલ (૩) વાદળને જથા ગાભલું વિ૰ [સં. મેં ઉપરથી] નરમ; પાચું (૨) ન॰ પીંજેલા ના ગાભાચૂંથા પું॰ ખ૦૧૦ [ગાભા + ચૂંથા (ચૂંથવું)] રદ્દી કાગળ કે કપડાંના ડૂચા – ગાભા
ગાત્મા પું॰ [સં. નર્મ, શમ્મ] જેનાથી વસ્તુની અંદરનું પેાલાણ પૂરવામાં આવે તે (ર) પાઘડીનું ખેાતાનું (૩) ઘરેણાની અંદરના તાંબાપિત્તળના સળિયા (૪) અંદરને ગર – ગરભ (૫) રી કપડું – ડૂચા. [ગાભેગાભા કાઢી નાખવા = સખત માર મારવા (૨) આટો કાઢી નાખવા, ગાભા નીકળી જવા=સખત માર પડવે। (૨) આટા નીકળી જવો.]
ગામ ન॰ [સં. ગ્રામ; .] માસના વસવાટનું સ્થળ (બહુધા શહેરથી નાના પાયા પરનું) (૨) વતન; રહેઠાણ. [–ગાંડું કે ઘેલું કરવું = રૂપ – ગુણથી ગામને વશ કરવું – મેાહિત કરવું. ગામનું પાપ, ગામના ઉતાર = ગામનું સૌથી ખરાબ માણસ, ગામ ભાંગવું = ગામમાં ધાડ પડવી; તે લૂંટવું કે લુંટાવું.-માથે કરવું = આખા ગામમાં શેાધાશોધ કરવી. રીતે દિવાળી = સ્થળના રીતરિવાજ મુજબ ચાલવું. -હલાવી નાખવું કે મારવું=આખા ગામને તળે ઉપર કરી દેવું – ઉશ્કેરવું.ગામે ગામનાં પાણી પીવાં= ખુબ મુસાફરી કરી અનુભવી થવું, ગામમાં ઘર નહીંને સીમમાં ખેતર નહીં= કંઈ પણ સ્થાવર મિલકત વિનાનું – બેજવાબદાર હેવું. ગામ વચ્ચે રહેવું=સૌની સાથે આબભેર – લોકવ્યવહાર જાળવીને રહેવું.] ૦ઈ વિ॰ આખા ગામનું,–ને લગતું.
ગપાટે પું॰ ગામમાં ચાલતી અફવા. ગરાસ પું॰ રાજાએ અક્ષિસ આપેલી જમીન (ર) ગામ કે જમીનની આવકરૂપી આઇવેકા (૩)ગામ કે ગરાસ, માલમિલકત.ગૅરાશિ(—સ)યા | પું॰ ગામગરાસવાળે. કાણુ ન॰ [+સ્યાન] જેની પર ગામ

[ગાર
વસ્યું હોય તે જમીન કે સ્થળ. ઠી વિ॰ [+ä. ચ] ગામડાનું, – ને લગતું (૨) [લા.] ગ્રામ્ય, ગામડિયું. યિણુ સ્ત્રી॰ ગામડિયા શ્રી. ઢિયું વિ॰ ગામડાનું, –ને લગતું (૨) [લા.] તેવી રીતભાતનું; રાંચા જેવું; પ્રાકૃત. રુઢિયા પું॰ ગામડાના પ્રાકૃત માણસ.॰ં(ગામ)ન॰[RTI1મS] નાનું ગામ. (મેા)તરુંન૦ [સં. પ્રામાંન્તર] એક ગામ છેાડી બીજે ગામ જવું – ગ્રામાંતર કરવું તે(૨)(કા.) મરણ.(—થયું).દેવી, દેવતા સ્ત્રી જુએ ગ્રામદેવતા.લાક પુંઅ॰૧૦ ગામની બધી વસ્તી -- સમાજ.૦૧ પું+વખા (વિખૂટા પડવું)] ગામના વિયોગ (૨) તેનું દુઃખ (૩) આખા ગામ સાથે લડાઈ ટંટો. સ (–સા)રણી શ્રી॰ આખા ગામને જમાડવું છે તે; ગામેરું
ગામાત વિ॰ [‘ગામ' ઉપરથી] જુએ ગામ ગામી પું॰ [સં.ગ્રામિ, પ્રા. મિત્ર] ગામના માલિક(ર) મુખી (૩) [વે. હિંમ] માળી
-ગામી વિ॰ [i.] (સમાસને અંતે) ‘જતું; પહોંચતું’ એવા અર્થમાં. ઉદા॰ ક્ષેત્રગામી [(કા.) ગામનો રખવાળ ગામેતી પું॰ [સં. ગ્રામતિ] ગામના મુખ્ય માસ; મુખી (૨) ગામેરું ન॰ (ચ.) આખા ગામને જમાડવું તે – માટો વા (ર)
|
ગામ (અમદાવાદ જિલ્લામાં) (૩) વિ॰ આખા ગામનું; ગામ ગામેટ વિ॰ [‘ગામ' ઉપરથી] ગામનું (૨) ગામિડયું (૩) પું૦ ગામના ગાર. —ટી સું॰ ગામેાટ. ~~ ન॰ ગામનું ગેરપદું ગામાતર પું॰ [સં. ગ્રામ +ઉત્તર] ગામના બહારવિટયા ગામેાતરું ન૦ જીએ ગામતરું
ગાય સ્ત્રી [સં. શો, પ્રા. ૐ] દૂધ દેતું એક ચેાપણું. [—જેવું = ગાય જેવા નરમ સ્વભાવનું. (ચેર) બાંધવી = ગાય પાળવી.
—ના ભાઈ જેવું = મૂર્ખ, આખલા જેવું. -પછવાડે વાતું =બાળકનું માની પછવાડે પછવાડેજ ચાલવું. -વહેલીવિયાવી =બીજા કરતાં પહેલું જમી લેવું. –વિનાનું વાછરડું = અનાથ; મા વિનાનું.] વ્રત ન॰ ગાય પૂજવાનું કુમારિકાનું એક વ્રત ગાયક પું॰ [ä.] ગાનારા; ગવૈયા. કા સ્ત્રી॰ [i.]ગાનારી; ગાયક સ્ત્રી. –કી સ્ત્રી॰ ગાવાની ઢબ કે શૈલી (૨) જીએ ગાયકા ગાયકવાડ પં॰ (સં.) વડોદરાના રાન્નની અટક કે તે રાજા. –ડી વિ॰ ગાયકવાડને લગતું કે તેના જેવું (ર) સ્ત્રી॰ ગાયકવાડનું (કે તેના જેવું) રાજ્ય કે રાજ્યવહીવટ ગાયકા,-કી શ્રી॰ જુએ ‘ગાયક’માં ગાયત્રી શ્રી॰ [i.] એક વૈઢેિક છંદ (૨) એક વૈદિક મંત્ર. ૦પુરચરણ ન [તું.] સવા લાખ ગાયત્રીનો વિધિપૂર્વક જપ ગાયન ન॰ [તં.] ગાવું તે (૨) ગાવાની ચીજ. ૦વાદન ન૦ ગાવું બજાવવું તે. શાસ્ત્ર ન॰ સંગીતશાસ્ત્ર. શાલા(-ળા) સ્રી॰ સંગીતની શાળા; સંગીતવિદ્યાલય
ગાયબ વિ॰ [મ. રાવ] ગેબ; અલેપ [તેનાં જીવડાં ખાયછે) ગાયબગલું ન૦ [હિં. 11વાહા] એક પક્ષી (પ્રાયઃ ઢોર પાસે રહી ગાયમ પું॰ વહાણના પાછલા ભાગના એક થાંભલે ગાયત્રત જુએ ‘ગાય’માં ગાયિકા શ્રી॰ [i.] ગાયકા; ગવૈયણ ગાયું ગાવું શપ્ર॰ જુએ ‘ગાવું’માં
ગાર (૨,) શ્રી॰ લીંપવા માટે બનાવેલે છાણમાટીને ગાર

Page #302

ગા૨]
૨૫૭
[ગાળો
ગાર વિ૦ મિ.] (પ્રાયઃ “ઠંડું સાથે) ઘણું ઠંડું (ઠંડુંગાર) ગાવલડી સ્ત્રી, (૫) જુએ ગાવડી (લાલિત્યમાં) -ગાર વિ૦ [.; સર૦ ક. ૨, સં. કાર] ‘કરનાર' એવા અર્થને ગાવલી સ્ત્રી [સર૦ હિં] દલાલી; કમિશન. [-કાઢવી = દલાલી તદ્ધિત – નામને લાગતો પ્રત્યય (ઉદાર મદદગાર)
કાઢવી. -કાઢી જવું =ગાળિયું કાઢી જવું; કામ કે જોખમમાંથી ગારત(–) વિ૦ [..] જેર; મૃત્યુવશ [ચોકીદાર છટકી જવું]
[છટકવું તે ગાદી પું[૪. ITë, સર૦ મ.; fહું, ગાઢ] ગાડ; પહેરેગીર; | ગાવલું(કાઢવું) નર ગાવલી કાઢી જવું; માથે આવેલા કામમાંથી ગાર ૫૦. [સં. મોર, પ્ર. મારવ = અભિમાન; મહત્તા] + ગર્વ ગાવવું સક્રિ૦ [૫૦ લાવ] + જુઓ ગાવું ગારા ૫૦ એક રાગ
ગાવી [સર૦ હિં, મ.] ગાવડેલ ઉપર ચડાવેલો સઢ ગારાળું વિ૦ [ગારે” ઉપરથી] ગારાવાળું
ગાવું સક્રિ. [સં. , . ]િ સુરેલ અવાજ કાઢવે; સંગીતમાં ગારિયું ન [ગાર” ઉપરથી] ગંદીનેગાર કરવા છાણમાટીને કરેલો | બેસવું ગીત વગેરે) (૨) [લા. વખાણ કરવાં (૩) એકની એક ગળે (૨) રાંધેલું અન્ન ઢાંકવાનું ટોપલા જેવું માટીનું કામ (૩) વાત વારંવાર કહેવી. [ગાયા કરવું = (એકની એક વાત) વારંવાર ગારનું પાત્ર (તગારું કે ટોપલું)
કહ્યા કરવી. ગાયું ગાવું =ગાયા પ્રમાણે ગાવું (૨) આંધળું અનુગારિયા ડું [ગાર પરથી] ગારો વહેનારે મજૂર
કરણ કરવું; હાજી હા કરવી]. ગરુડતંત્ર ન [સં.] મદારીની તંત્રવિદ્યા
ગાશા, શિયે [:] ૫૦ ઘેડાની પીઠ ઉપર નાખવાની ડળી; ગારુડી ! [ii1 6] મદારી (૨) સાપનો મંત્ર જાણનાર (૩) | ઘાસિ. [ગશિયે ગુંઠાળ [મ. મુંઢાઢ0] = ઉચાળા ભરવા; જાદુગર. વિદ્યા સ્ત્રી, ગાડીની વિદ્યા
ભાણાં પિટલાં બાંધવાં; નાસવું] ગારે ડું [હિં. *III] કાદવ, કીચડ (૨) ચણતરમાં વાપરવા | ગા(હ) પં[‘ઘાસવું'ઉપરથી?] ઘાણીની આસપાસને બળદ કરેલી તેયાર માટી (3) કેલ. [–ચાવ = વ્યર્થ કે ખેટું યા | નીચે વટાયેલે કચરે (૨) તુવેર, મગ ઈત્યાદિનાં ઝીણાં છોડાં અનુચિત બોલવું].
ગાળ પું. [‘ગાળવું” ઉપરથી] ગાળતાં નીકળેલે કચરે (૨) સ્ત્રી ગામ સ્ત્રી [સં.] (સં.)ઉપને માં પ્રસિદ્ધ એક બ્રહ્મવાદિની સ્ત્રી [સં. ]િ અપશબ્દ ભંડો કે ખરાબ બોલ. [-ખાવી = ગાળ ગાર્ટર ન [] પગનાં મેન્દ્ર પર બાંધવાની (રબરની) પટી સાંભળવી. –આપવી, ચેપઢવી, પડાવવી, દેવી, ભાંડવી, ગાર્ડ કું. [૩] (લશ્કરી) પહેરેગીર; રક્ષક (૨) આગગાડીને સંભા- | બાલવી, સંભળાવવી = અપાછદ કહેવા. ગાળે ચડવું =ગાળ ળીને હંકાવી જનાર એક અમલદાર
ભાંડથા કરવી.]–બંગાળા(–),-ળાગાળી સ્ત્રી પરસ્પર ગાળે ગાર્ડન ડું [.] બાગ બગીચા. ૦૫ાટી સ્ત્રી [.] બગીચામાં દેવી તે. [–ઉપર આવવું કે ચડવું = સામસામી ગાળો દેવા કે તેવી ખુલ્લી જગામાં થતો મેળાવડો કે નેહ-સંમેલન
માંડવી કે ત્યાં સુધી લડાઈ વધવી.]. ગાઠ ૫૦ [] જુઓ ગાદી (૨) એક પારસી અટક ગાળણ ન૦ [ગાળવું પરથી] ગાળવું તે (૨) ગાળતાં નીકળેલું - ગાર્ધપત્ય [i] (સં.) હિંદુ ધર્મશાસ્ત્ર પ્રમાણે ગૃહસ્થ રાખ- ગાળેલું પ્રવાહી; “ફેક્રેટ’.૦પત્રન૦ ગાળવા માટે કામમાં લેવાતે વાના ત્રણ અમને એક (૨) ન૦ જુઓ ગૃહસ્થી
ખાસ કાગળ; ‘ફિટર-પેપર' (ર.વિ.). –ણી સ્ત્રી (ખનિજ તેલ ગર્વમેધ ૫૦ [i] ગૃહસ્થ રોજ કરવાના પાંચ મહાયો ઈ૦) ચેખું કરવું –ગાળવું છે કે તેનું કારખાનું, ‘રિફાઈનરી' : ગાહેશ્ય ન [i] ગૃહસ્થાશ્રમ (૨) જુએ ગાઈરોધ ગાળવું સક્રિ. [. શલ્ય , . ] કચરો કાઢી શુદ્ધ કરવું ગાલ પં. માણસના મની બે બાજુનો ભાગ. [–ઉપર ગાલ (કુ,પાણી બ૦)(૨) આંચ દઈ એગાળવું (ધાતુ ઈ૦), કે ચોખું
ચઢવા =ગાલ બહુ જાડા થવા.] પરિત-ળિ)માં નબ૦૧૦ કરવું (ખનિજ તેલ ઇ૦), કે તેમ કરીને (દારૂ ઈ૦) બનાવવું (૩) કાકડા કે ચાળિયા ફૂલવા તે. પુરાણ ન૦ (મેઢામોઢ ચાલતી) | શેષવું એ કરવું (૪) વિતાવવું; પસાર કરવું મોઢાની વાતા. કાઠિયું ન એક જાતની દળદાર પૂરી. ૦મશ- | ગાળગાળા(–ળી), ગાળાગાળી જુએ “ગાળ'માં (-સૂ)રિયું ન૦ [+. મસૂર =એસીકું] ગાલ તળે રાખવાનું | ગાળિયું ન [જુએ ગાળે] ઢેરને બાંધવાનું ગાળાવાળું દેરડું (૨) મશરનું કે કઈ પણ નાનું ગોળ ઓશીકું. ભાર વિ૦ બડાઈ | [લ.] કામને બો; જવાબદારી [-કાઢવું] (૩) ગળણી (૪) ખેર; ગપાટા હાંકનારું
જુઓ ગાળ ૧
[સાંકડો માર્ગ ખીણ ગાલાવેલું વિ૦ (કા.) અધું ગાંડું; દાધાનું
ગાળી સ્ત્રી- [જુઓ ગાલિ] ગાળ(૨) [ગાળે પરથી] પર્વત વચ્ચેનો ગાલિ સ્ત્રી [સં] ગાળ. પ્રદાન ન૦ ગાળ આપવી – ભાંડવી તે | ગાળે ૫૦ [જુઓ ગળું] સરકાવી જવાય એવું નાડું; ફાંસે (૨) ગાલીચે ! [1] ઊનનું એક જાતનું પાથરણું [ગલકું અમુક સમય (૩) સમ. ઉદા૦ કેરીગાળા (૪) ઘરને વિભાગ, ગાલેતું ન૦ [‘ગાલ ઉપરથી] ગલે ઠું; ગાલને અંદરનો ભાગ; ખંડ (૫) બે સ્થળ કે કાળ વચ્ચેનું અંતર (૬) પહોળાઈ; પનો ગાલી સ્ત્રી [જુએ ગાડલી] નાનું ગાવું (ભારનું કે વાહનનું) (૭) અમુક જગા; પ્રદેશ (૮) દળણું ઓરવાનું ઘંટીનું મ (૯)
(૨) એક પરિમાણ; ત્રીસ મણનું માપ. –લું ન૦ ગાડું | બંગડીને વ્યાસ (૧૦) શરીરને બાંધે (૧૧) [સર૦ મ, ના]. ગાવડકું ન૦ થુવરનું પાંદડું
[ટી-ટી)] ગાય મોટી ગાળી; ખીણ (૧૨) [‘ગાળવું' ઉપરથી] કેર; વટાવ (૧૩) ગાવ(૦૯)ડી સ્ત્રી [સં. 1, પ્રા. શાવી; સર૦ FT. 114;મ. રાવ- પેટમાં ગળાઈને જામેલે મળ(૧૪)[સર૦૫. TÅ]] સ્ત્રીને પહેરગાવલ [‘ડોલ' ઉપરથી] મુખ્ય કુવાસ્થંભ; “ટેપ માસ્ટ’ વાનું એક જાતનું વસ્ત્ર (ગળણા જેવું બારીક !). [ગાળા નરમ ગાદી વિ૦ [સર૦ મે., હિં] ગજું; ગંદું (૨) અણસમજુ; મૂર્ખ થઈ જવા=હાંજા ગગડી જવા.ગાળો ગળી જ = શરીર ઊતરી (૩) જંગલી
જવું; પાતળું થઈ જવું.-કર=દોરડાને ફાંસો કરવો.—કા જે-૧૭ For Personal & Private Use Only

Page #303

ગાંગડી ]
=ઘંટીના ગાળામાં છેવટે રહેલા વગર દળાયેલા દાણા દળી કાઢવા. —કાઢી નાખવા = ભાવફેર મટાડી દેવા. “કાઢી લેવા=વટાવ કાઢવા. –થયા – પેટમાં મળના ભરાવા થવા. –પઢવેશ =(વચમાં) સમયનું અંતર પડવું. —–પાડવા = સમયને વખલ્લા પાડવેા (૨) દોરડાના ફ્રાંસા કરવા. –રાખવા = વટાવ રાખવા(૨)વચ્ચે અંતર રાખવું. –વાળવા = દોરડાના ફ્રાંસા કરવા.] ગાંગડી (૦) સ્ત્રી॰ જુએ ‘ગાંગડા’માં
ગાંગડુ (૦) વિ॰ [સં. ાžટુ, ત્રા. ડુમ]ન પલળે અને ન ખફાય એવું (૨) પલાળવા કે ખાવા છતાં નરમ ન થાય એવા દાણા. [−રહેવું=બફાવા મૂકેલા દાણાનું કાચું રહેવું (૨) નહિ સુધરવું (૩) બેઉ પક્ષમાં અપ્રિય થવું]
ગાંગડા (૦) પું॰ [જુએ કાકરા]વસ્તુના બાઝી ગયેલા નક્કર કકડો - કાંકરા (ર) નહિ ફાટેલું કપાસનું જીંડવું. −ડી સ્ત્રી નાના ગાંગડો ગાંગરવું (૦) સક્રિ॰ [૧૦; સર૦ મ. IfŌ] ખરાડવું(ઊંટનું) ગાંગલું (૦) વિ॰ [૧૦] કાંગલું; નકામું (ર) ન૦ ગણગણાટ (૩) આનાકાની (૪) બડબડવું – ફરિયાદ કરવી તે ગાંગાંતલાં (૦) ન‰૦૧૦ [૧૦] જુએ ગલ્લાંતલ્લાં ગાંગું (૦) વિ॰ [જીએ ગાંગલું] કાંગું; નમાલું; રાંક ગાંગેય પું॰ [i.] (સં.) ગંગાના પુત્ર – ભીષ્મ ગાંગેરિયું ન॰ એક પક્ષી
ગાંગેરૂક ન૦ [સર॰ હિં. ચાંગે] ગેરખ આમલીનું બીજ ગાંગા (૦) પું॰ [વાસ ? ] ઘેર ઘેર ફરીને તેલ દિવેલ ઇ॰ વેચનારો (૨) ગાંગલું – ગરીબ – રાંક માણસ
ગાંગ્ય વિ॰ [સં.] ગંગાને લગતું
ગાં (૦) પું॰ [સર॰ fã. īાઇના =ગંથવું] વાંસફેાડો; વાંસની ચીપટોનાં ટોપલા – ટોપલી ગ્રંથનારા
૨૫૮
[ગાંડાઈ
=મીઠુંમરચું ભભરાવીને – પેાતા તરફથી વધારીને વાત કહેવી. ગાંઠનું ગોપીચંદન કરવું કે ઘસવું = પેાતાનું નાણું ખર્ચ પેાતાના જ ગેરફાયદાનું કામ કરવું. -પડવી, વળવી = આંટીવાળે બંધ પડવે। (દાર –દારીમાં) (૨) ગંઠાઈ જવું (૩) મૈત્રી બંધાવી (૪) વૈર બંધાવું. -પાડવી = ગાંઠ મારવી. -બાંધવી=ગાંડ મારવી (૨) નિશ્ચય કરવેશ (૩) સ્મરણમાં રાખવું (૪) અંટસ રાખવે (૫) છાનુંમાનું ધન સંઘરવું. -એસી જવી = ગાંઠ એગળી – બેસી જવી. –મારવી, –વાળવી = ગાંઠ કરીને બાંધવી. ગાંઠું કરવું = જુએ ગાંઠ કરવા. ગાંઠે બાંધવું=પેાતાની પાસે કયામાં લેવું; પેાતાનું કરવું.] ૦કંદ પું૦; ન૦ જમીનમાં થડ ફૂલીને થતે (સૂરણ અળવી જેવા) કંદ. (–૪)ગળફા પું॰ ગાંઠ કે રૂના કુંઢા(સૂતરના તારમાંને) (૨) ખટકા; સંશય. ડી સ્ત્રી॰ ગાંસડી (૨) ધન; સંપત્તિ. ા પું॰ મોટી ગાંઠડી; ગાંસડો, ણુ ન૦ સાંધે (૨) એ તારને બ્લેડતી ગાંઠ (૩) ગાંઠવાના દેરા (૪) ગાંઠવાની ઢબ – કળા. દાર, “ડાળું, –ડિયું વિ॰ ગાંઠવાળું. તું વિ॰ ખાસ પેાતાનું; પદરનું. −3(ડૅ,) અ॰ પાસે; કબજામાં ગાંડકું (૦) સક્રિ॰ [સં. ગ્રંથ, પ્રા. ચાંō] મણકા કે એવી વેહવાળી વસ્તુને દેરામાં પરોવી ગાંઠ વાળી એકબીજા સાથે ગંથવું (૨) દારી, તાર વગેરેને એકબીજા સાથે ગાંઠ વાળીને બાંધવું(૩) તાબે રહી હુકમ માનવે; બઢવું (૪) ગાંઠે કરવું; મેળવવું(પ) ગાંઠ વાળવી; નક્કી કરવું
ગાંડા, ગાંઠિયું વિ॰ જુએ ‘ગાંઠ’માં
ગાંડિયા (૦) પું॰ [‘ગાંઠ’ ઉપરથી] સૂકવેલી હળદરને કાંકરા (૨) ચણાના લોટની એક તળેલી વાની (3) મેટી ગાંઠ (૪) વિ॰ ગાંઠ સાથે સંબંધવાળું. જેમ કે ગાંડિયા તાલ પું॰ ગાંઠ નીકળીને આવતા તાવ, ગાંઠિયા વા પું॰ જેમાં શરીરમાં ગાંડો બાઝી જાય છે એવા વા - એક રોગ

ગાંજવું (૦)સક્રિ॰ [H.iનિત; પ્રા. શંનિઞ = ગાંજ્યા. સર૦ મ. નŌ] છેતરવું; કાસલાવવું (૨)હરાવવું (૩)ખવું; ગાંઢવું.[ગાંજ્યું જવું = છેતરાવું (૨) શેહમાં દખાવું.] ગાંજા- ૦કસુ, ૰ખેર(–રિયું) (૦) જુએ ‘ગાંજો’માં ગાંજિ(-જી,—ઢિ,-ડી)વધન્ધા, ગાંજિ(~જી,—ઢિ,-ડી)વપાણિ પું॰ [સં. ગાંડીવનન્યા – h] (સં.) અર્જુન ગાંને (૦) પું॰ [સં. પ્રા. રા] એક છેાડ અથવા તેની કળી (તેને ચલમમાં પીવાથી નશે ચડે છે). [-પીવે, “ફૂંકવા,]-જાકસુ, જાખાર(–રિયું) વિ॰ જુએ ગંજેરી
ગાંજો (૦)પું॰ [સર॰ મેં.] બાંધેા; કદ. ઉદા॰ ‘એને ગાંજો નાના છે’ ગાંડ(॰,) સ્ત્રી॰ [સં. પ્રંય, પ્રા. ifā] આંટીવાળેા બંધ, ગ્રંથિ (૨) ઝાડને જ્યાંથી ડાળાં ફૂટે છે તે ભાગ(૩)લાકડામાંના ભમરાવાળા ગંઠાઈ ગયેલા ભાગ (૪) મૂળના ગઠ્ઠા જેવા ભાગ (જેને વાવવાથી ફો ફૂટે છે) (૫) શરીરમાં લેહી ગંઠાઈ જઈ બાઝેલી ગાળી (૬) એક રાગ; પ્લેગની ગાંઠ (૭) [લા.] અંટસ; કીના (૮) સંપ (૯) લગ્નગાંઠ. [—ઊકલવી, “ખૂલવી-ગાંઠ દૂર થવી, સરળ થવું. “આગળી જવી = ગાંઠ શરીરમાં ને શરીરમાં સમાઈ જવી. “કરવી =છાના પૈસા સંઘરવા (૨)સંપ કરવેા (૩) અદાવત ઊભી કરવી. “ઘાલવી = લેાહી બંધાઈ જવું(ર)વેળ ઘાલવી(૩)કાઈ ભાગ સૂજી આવવે. –થવી=ગાંઠ નીકળવી, પ્લેગ વેા (ર) ઢાસ્તી થવી(૩)સંપ થવે.-નીકળવી=પ્લેગ થવા. ગાંઠનું ઉમેરવું | ગાંઢછા (૦) સ્ત્રી॰,−પણ ન॰, ગાંડાઈ સ્રી॰ [ગાંડું' ઉપરથી]
|
ગાંડી (૦) સ્ત્રી॰ [સં. ઋષ્ઠિક્ષા]એક ઘરેણું ગાંž(ડૅ,)અ॰ જુએ ‘ગાંઠ’માં [ગળફેા પુંજુએ ‘ગાંઠ’માં ગાંઢા (૦) પું॰ [‘ગાંઠ’ પરથી] મોટી ગાંઠ; પેરાઈ આગળના ભાગ. ગાંઠ (ડ,) સ્રી॰ [વે. હૂંડી=નાનું દ્વાર. [સર॰મ.; હિં.] (અશિષ્ટ પ્રયાગ) ગુદા (ર) કશાયની બેસણી – ખૂલ્લું (૩)[લા.] પૂંઠે (જેમ કે, ગાંડ પછવાડે ખેલવું). [–ગેાડવી = આરામથી બેસવું. તળે રેલા હેાવા= પોતાની જાત સંડોવાયેલી હોવી; પેાતાને પણ લાગુ પડતું હોવું.—ધાતાં ન આવડવું = સાવ નાદાન કે આવડત વગરનું હોવું. “ના વેહ લગી = ઉપરથી નીચે સુધી; પૂરેપૂરું. —પર હાથ મૂકવા = નચિંત બનવું. ફાટવી = ખૂબ ડરવું. ~અળવી = માઠું લાગવું. –માં પેસવું કે ભરાવું =(તિરસ્કારમાં) બીજાની ખુશામત કરવી. –માં છાણુ હાવું = તાકાત હાવી; સામર્થ્ય હોવું. વગરનું ઢોળવું, –વિનાના ગોળા= કશા નક્કી નિર્ણય વગરનું માણસ; ઝટ ઝટ વિચાર કે પક્ષ બદલે તેવું. વધારવી = આળસુ પડી રહી જાત વધાર્યાં કરવી. ગાંડે મરચાં લાગવાં=ખાટું લાગવું, ગાંડે ભમરા હાવા=હરીને એક ઠેકાણે સ્થિર ન રહે એવા સ્વભાવ હવે.] ૦ગમાં ન૦ ૫૦૧૦[+X. Ifä ]ચામેાદિયાં;મરડાટ;આનાકાની.ગુલામી સ્ત્રી॰ હલકા પ્રકારની ખુશામત

Page #304

ગાંડિયું].
૨૫૯
[ગિલેટ
''"
ગાંડાપણું [ગાંડપણું કાઢવું = ઘેલછા કરવી; મૂરખાઈ બતાવવી.] ગિનતી સ્ત્રી[હિં. ત્રા. નિન = ગણવું] ગણતરી; હાજરી લેવી તે ગાંડિયું () વિ૦ ગાંડું, ગાંડા જેવું
ગિની સ્ત્રી. [$.] ગીની; સેનાને એક (બ્રિટિશ) સિક્કો (૨) ગાંધિ–ડી) ન૦ [] (સં.) અર્જુનનું ધનુષ્ય (૨) [લા.] કઈ | ૫૦ (સં.) પશ્ચિમ આફ્રિકાને કિનારાને) એક દેશ. ૦ઘાસ ન૦ પણ ધનુષ્ય. ૦ધા , કપાણિ ૫૦ (સં.) અર્જુન
(મૂળ ગિની દેશનું) એક બારમાસી લીલું ઘાસ (ઢેર માટે) ગાંડી (૨) સ્ત્રી [ગાંડું નું સ્ત્રી૦] બાજુમાં અવળી ચાલે ચાલતી | ગિન્નાવું અકૅિ૦ [‘ગિજી” ઉપરથી] (પતંગનું) એક બાજુ નમતું ટી. [-કાઢવી] (૨) ગાંડી સ્ત્રી
- કતરાતું રહેવું (૨) [લા.] રિસાવું ગાંડું(૦) વિ[ fહ. iટ્ટ, શi] ઘેલું; અણસમજુ; નાદાન; મગજનું ગિન્ની સ્ત્રી [હિં.] ચક્કર ખાવું -ખવરાવવું તે ચસકેલું (૨) નટુ ગાંડું કામ કે વર્તન (૩) બાજીમાં અવળી | ગિબાવવું સક્રિ. ગિબાવું અક્રિ. ‘ગીબનું પ્રેરક ને કર્મણિ ચાલે ટી ચારવાનું રમવું તે. ૦ઘેલું વિ૦ ગાંડું. નૂર [+માતુર | ગિયર ન. [૪] દંતચક્ર વડે કરાતી અમુક યાંત્રિક રચના કે (સં.)] છેક ગાંડું. [ગાંઠ કાઢવાં =ગાંડાની માફક વર્તવું. ગાંડું |. યંત્રનો તે ભાગ, જેથી તેની ગતિ નિયમમાં લઈ શકાય. [–માં ગાંડું થઈ જવું = ખૂબ ખુશાલીમાં આવી જવું. ગાંડું કાઢવું = મૂકવું = અમુક ગીત માટે ગિયરને ગોઠવવું. -બદલવું = અમુક ગાંડું વર્તન કરવું (૨) બાજીમાં અવળી ચાલે ટીચારવાનું રમવું.) ગતે માટે મૂકેલા ગિયરમાં ફેરફાર કરો] ગાંદરું (૦) ૧૦, – પં. [સં. પ્રામદ્વાર ? ગ્રામોત્ત=ગામને | ગિર–રિ)જા સ્ત્રી [. જિરિના] (સં.) પાર્વતી બાહ્ય ભાગ] ગોદ ગામનાં ઢેર ઊભા રહેવાની ભાગોળ | ગિરજા, ઘર ન [ો. હૃત્રિનિયT] ખ્રિસ્તી દેવળ; “ચર્ચ પાસેની જગા (૨) ગામની ભાગોળ
ગિરદી સ્ત્રી [fi] ગરદી; ભીડ ગાંદળું (૦) ૧૦ (કા.) ડગળું (૨) કઈ વસ્તુનો વચ્ચે સરખે ને | ગિરદેશી સ્ત્રી, [. áિરા] ફેરફારકાંતે (૨) બલિહારી
જાડો ભાગ (૩) છૂટું પડેલું ડગલું (ખડક કે ભેખડનું) ગિરદેવું. [f. પાર્વ) નીચે ઠરેલો કે રહેલો કચરો ગાંધર્વ વિ. [.] ગંધને લગતું (૨) ૫૦, ૦નગર ન૦, લગ્ન ગિર–રિ)ઘર, વ્હારી પું [.mરિ+ધર, ધારી](સં.) શ્રીકૃષ્ણ
ન, વિવાહ j૦ જુએ “ગંધર્વ'માં. વેદ પુ. સંગીતશાસ્ત્ર | ગિરનાર પું(સં.) કાઠિયાવાડને એક પર્વત. –રી વિગિરનારનું ગાંધવી સ્ત્રી [i] ગાંધર્વ સ્ત્રી (૨) વેવ ગંધર્વનું, –ને લગતું કે તેને લગતું. - j૦ ગિરનાર પાસે મૂળ રહેતી બ્રાહ્મણની ગાંધારપું [.] સંગીતના સાત સ્વરમાં એક – “ગ” (૨) (સં.) | એક જાતને આદમી [કેદ પકડાવું તે; બંધન (૨) તહલીનતા જુઓ ગંધાર. –રી સ્ત્રી, (સં.) ગાંધાર દેશના રાજાની પુત્રી - | ગિરફતાર વિ૦ [f. flfપતા૨] પકડાયેલું (૨) તલ્લીન. –રી સ્ત્રી, ધૃતરાષ્ટ્રની પત્ની
ગિરમીટ સ્ત્રી[$ gpોમેન્ટ) હિદ બહાર મજૂરી માટે લઈ જવાતા ગાંધિયા –ણું) (૦) ન૦ જુઓ ગાંધી'માં
મારે પાસે કરાવી લેવાતું કરારપત્ર. –ટિયું વિ. ગિરમિટનું – ગાંધી (૧) પું. [ä, નિ:] કરિયાણું વગેરે વિચારે વેપારી | ને લગતું. –ટિયે ગિરમીટથી બંધાયેલે મજાર (૨) એક અટક [ગાંધીને ગાંધી ને પઠને પોઠી = શેઠને ગિરમીટ ન [. હેટ] છેદ પાડવાનું એક એજાર; શારડી શેઠ ને નોકરને નેકર, એક પંથ દે કાજ] ધિયાર્ટ (–ણું) ગિરમીટિયું - જુઓ ‘ગિરમીટ સ્ત્રીમાં ન, જુઓ ગાંધીવટું (૨) [લા.] ભેળસેળ; ગૂંચવાડે. ૦જી પં૦ | ગિરવાવવું સક્રિ. ગીરવવું'નું પ્રેરક (બ૦૧૦) (સં.) મહાત્મા ગાંધી. ટોપી સ્ત્રી, ખાદીની સફેદ | ગિરવી, દાર [.] જુઓ “ગીરવી' લાંબી ટોપી છેવટે ન૦, ૦વટો ૫૦ ગાંધીને ધંધે (૨) [લા.] ગિરા ઋી. [] વાણી (૨) ભાષા બધી બાબતોનું છે ડું બેડું જ્ઞાન હોવું તે
ગિરિ ! [i] પર્વત. ૦કંદર(–રા) સ્ત્રી પર્વતની ગુફા. ૦જા ગાંધીવાદ સત્ય અને અહિંસાના પાયા પર આખી સમાજ- સ્ત્રી (સં.) પાર્વતી. ૦જાપતિ, જાવલભ, જાવર ૫૦ (સં.)
વ્યવસ્થા તથા માનવજીવનની ગાંધીજીએ બતાવેલી દષ્ટિ કે ફેલ- મહાદેવ. જાસુત ૦ (સં.) ગણેશ. તનયા સ્ત્રી (સં.) પાર્વતી. સૂફી. –દી વિ૦ (૨) પું
દુર્ગ ૦ પહાડ ઉપરનો કિલ્લો. ધર, ધારી !૦ (સં.) ગાંનું (૦) ૧૦ (ચ.) (રેગથી) ગંડાઈ ગયેલો તુવેરના દાણે ગિરધર, કૃષ્ણ. રાજ પુત્ર છે કે મોટા પર્વત (૨) (સં.) હિમાગાંભીર્ય ન [i] ગંભીરતા [–જણ, જી સ્ત્રી, વાળંદણ | લય (૩) ગોવર્ધન પર્વત. ૦વર પું. (સં.) ગિરિરાજ હિમાલય. ગાંય ગા’૦) ૫૦ [રે.ક્સમો] વાળંદ (૨)[લા.]ટચાક માણસ. ૦વરબાલા, ૦વરસુતા સ્ત્રી (સં.) ગિરિજા; પાર્વતી. ધ્વજ ગાંસડી () સ્ત્રી [જુએ ગાંઠડી] અનેક વસ્તુ એકઠી બાંધી કરેલો ન (સં.) મગધ દેશનું રાજનગર. શૃંગ નપર્વતની ટોચ-શિખર.
બો; પિટલી.-૫૦મોટી ગાંસડી; પોટલે. [ગાંસઠાં પોટલાં -રીશ પું(સં.) [+શ] મહાદેવ (૨) હિમાલય બાંધવાં= ઉચાળા ભરવા; ઘરવખરી લઈ કરીને ચાલી જવું.] ગિરેબાજ ન [.] એક જાતનું કબૂતર ગિગલાવવું સક્રિટ “ગીગલાવુંનું પ્રેરક
ગિરેબાન ! [.] ગલપટો બિટકીડી સ્ત્રી, [રવ? . પટવારી મ. વિડી] સ્વરોને | ગિરે અ૦ (૨) પં. [] જુઓ જુઓ ગીરે જલદી જલદી ઉચ્ચારાતાં ઊપજત અલંકાર
ગિલતાન ૫૦ મેભ વગેરેને ત્રિશલાકાર ટેકે મૂકવામાં આવે ગિટાર ન [$.](સિતાર જેવું) એક વિલાયતી વાદ્ય
છે તે (૨) ફતાલ જડતાં માંડવીમાં પાટડી ઉપર મુકાતી બીજી ગિદરડું ન [સે. નપુરી, . ર પરથી ] (કા.) ઘેટાનું બચ્ચું | બે ચીતરેલી પાટડીઓમાંની પહેલી ગિદ્દઢ વિ૦ [. ગૃહપ્રા. દ્ધિ = લુબ્ધ] સુસ્ત; ભારે (ઘણું ખાધાથી) | શિલા(–કલા)ખેર વિ૦ [.] ચાડિયું; નિંદાર (૨) ન૦ [fછું. શી] શિયાળ
| ગિલેટ ૫૦ [{.fa] ધાતુ પર (સેના ઈ૦) ઢેળ - રસવું તે.

Page #305

ગિલેટવું ]
૨૬૦
[ ગુજરી
[-ચઢાવ = ગિલેટ કરે; રસવું]. ૦૬ સક્રિટ રસવું ગામ સ્ત્રી [. જેમ] ગંજીફાનાં પત્તાંની એક રમત મિલેટિ–તિ)ન ન [ફં; કંન્ય] (એ નામના માણસે બતાવેલી) | ગીર ! [4. ki] (સાંઈની એક જાતના નામને અંતે વપરાય
મનુષ્યનો વધ કરવાની રીત કે તે માટેનું યંત્ર કે ઓજાર યા | છે) (૨) (સં.) ગિરનાર ગિરિપ્રદેશ વધસ્થાન (૨) [લા.] ધારાસભા કે પાર્લમેન્ટમાં અમુક પ્રકારના | -ગીર [fr] એક પ્રત્યયઃ ‘વાળું', ‘ઝાલનાર’ એવા અર્થમાં નામને બિલને ઝટ અને વગર વિલંબે પસાર કરવાની રીત કે પદ્ધતિ અંતે. ઉદા૦ જહાંગીર; દસ્તગીર. રી [ગીર + ] સ્ત્રી નામ (૩) છાપખાનાનું કાગળ સરખા એકધારા કાપવા માટેનું યંત્ર બનાવ પ્રત્યય. ઉદા૦ જહાંગીરી; ગુમાસ્તાગીરી; ગુંડાગીરી ગિઢડર ન [{.] હલેન્ડને એક જ સેને – સિક્કો (૨) | ગીરાંટિયા ન૦ એક પક્ષી એક પારસી અટક
ગીરા ન૦ એક પક્ષી ગિલાખેર વિ૦ જુઓ ગિલાખેર
ગીરણી સ્ત્રી [.] યંત્રથી ચાલતું કારખાનું; મિલ ગિલી સ્ત્રી [સર૦ હિં; મ.] મેઈ (૨)ગડગુમડકે બીજા દરદને ગીરદ સ્ત્રી[RI. á] ધૂળ; ૨જકણ, રજોટી [અક્રિ. (કર્મણિ)
લીધે આવતે જો; વળ. દંડો ડું મોઈદંડો કે તેની રમત | ગીરવવું સક્રિ૦ [જુઓ ગી] ગરે – ઘરેણે મૂકવું. ગરવાવું ગિલેમાર ન૦ એક પક્ષી
ગીરવી અ[m. fā] ગીરવેલું; ઘરેણે. ૦દાર વિ૦ ગીર રાખનાર ગિલે પૃ. [1. ]િઆળ; આક્ષેપ નિંદા [ગિલા ઉઠાવવા, | -ગીરી [fj] એક પ્રત્યય. જુઓ “ગીર'માં
-કરવા, –ગણવા=બેટી વાત ઉડાવવી; નિંદા કરવી.]-લાખેર ગીરે અ૦ [1. Fરો] ગરવી (૨) j૦ ગીરવવું તે; દેવા પટે વિ. જુઓ ગિલા ખેર
[પીસ] કેજ આડમાં કાંઈ મૂકવું તે. [-મૂકવું = ગીરવી મૂકવું; ઘરેણે મૂકવું. ગિસ્ત ૦િ [. નિરd?] નિષ્ફળ; ફેગટ (૨) સ્ત્રી- [જુઓ -રાખવું=શીરામાં લેવું.] ખત નગીરે મૂક્યાનું ખત - લખાણ. -ગી એક ફારસી તદભવ તત પ્રત્યય. વિ૦ પરથી ભાવવાચક ૦નાબૂદી સ્ત્રી, ગીરે છોડવવાને હક નાબૂદ થે તે; “કેર્લો
નામ બને છે. ઉદામાંદગી; પસંદગી [ખુશ થવું | ઝર’. હક(ક) j૦ ગીરે રાખવાથી મળતા હક ગીગલાવું અદ્દે અકળાવું; ગભરાવું (૨) [જુઓ ‘કિંગલાવું'] | ગીર્વાણ પું[.] દેવ; સુર. ભાષા સ્ત્રી સંસ્કૃત ગીગે ! [જુઓ ગગ] ના કરે; કી. -ગી સ્ત્રી, નાની | ગીલતી સાપણ સ્ત્રી માલ વિનાનું – ખાલી વહાણ પાણીમાં છોકરી; કીકી
કેટલું ડૂબે તે બતાવતી રેખા કે નિશાની (વહાણવટું) ગીચો [. ?]પાસે પાસે સંકડાઈને આવી રહેલું.–ચોગીચ | ગીલી સ્ત્રી, દંડે ! જુઓ ગિલ્લી'માં
અ) ખીચખીચ; ભીડ – ગરદી થાય તેમ (૨) વિ. ખૂબ ગીચ | ગીત સ્ત્રી [.. ગીરા =નઠારાપણું] ચારી [-પઠવી = ખેટ જવી ગીત ન [ā] ગાયન (૨) અવસર પર ગવાતું ગાણું. [નું ગીત) | (૨) ચરાવું (૩) હારવું; પાછા પડવું. -મારવી = ચારવું) ગ ગ કરવું =વારંવાર કહે કહે કરવું (૨) વારંવાર કહી બતા- | ગીલું ન૦ [જુએ ધીસલું] જેસલ (કા.) [ગીલે ઘલાવું = વવું.] ૦૭ ૧૦ ગીત; નાનું ગીત, કાવ્ય ન કાવ્યના ગુણવાળું | જેસલે જોડાવું; સંસારની રગડપટ્ટીમાં પડવું] ગીત; “કેરેક'. સુધા સ્ત્રી કાવ્ય કે સંગીતરૂપી સુધા-અમૃત | ગુચપુચ(-) અ૦ [૧૦] ગુસપુસ; છાની રીતે, કઈ સાંભળી ગીતા સ્ત્રી [i] કેટલાક ધાર્મિક પદ્યગ્રંથને આપવામાં આવેલું | ન જાય એમ (૨) એકમેકમાં ગૂંચવાતું ગયેલું હોય તેમ; અસ્પષ્ટ નામ. ઉદા. ‘શિવગીતા' “રામગીતા' ‘ભગવદગીતા'. પરંતુ ખાસ | (લખાણ) (૩) સ્ત્રી એમ કરેલી વાત કરીને તે નામથી ભગવદગીતા જ ઓળખાય છે. ૦કાર ! ગીતા | ગુચપુચિયું વિ૦ અપS; ગુચપુચ હોય એવું રચનાર (૨)(સં.) કૃષ્ણ. ૦જયંતી સ્ત્રી. ભગવદગીતા કહેવાયા- | ગુછ(7 ) j[i] ગેટો; કલગી (૨) વાળને જ - જુલકું. ને દિવસ કે તેને ઉત્સવ (એક મતે, માગશર સુદ અગિયારશ). | -૨છા(-૨છે)દાર વિ૦ ગુચ્છાવાળું. -છા(છે)દારી સ્ત્રી, ૦જી સ્ત્રી (સં.) ભગવદગીતા. ૦જીવન ન. ગીતામાં ઉપદેશેલું | ગુજર સ્ત્રી [.] ગતિ; પ્રવેશ (૨) ગુજારે (કે તેને અનુસરતું) આદર્શ જીવન. ૦ધર્મ પુ. ગીતાએ ઉપદેશેલું | ગુજરડું ન૦ ગણપતિ આગળ મૂકવાનું માટીનું વાસણ(૨)ગારાની ધર્મતત્વ. ૦ધ્યયન ન. [+ અધ્યયન] ગીતાનું અધ્યયન –| ગાજર જેવી આકૃતિ, જે માંગલિક પ્રસંગે વેદી ઉપર મુકવામાં અભ્યાસ. ૦ધ j૦ ગીતામાં કરાયેલ બે કે તેની સમજાતી. | આવે છે. –ડાં ગેરમટી સ્ત્રી, ગુજરડું ને ગોરમટી; તે લાવવાને ૦મૃત ન [+ અમૃત] ગીતા કે તેના ઉપદેશરૂપી અમૃત લગ્નને એક વિધિ ગીતિ શ્રી. [] એક છંદ
ગુજરવું અ૦િ [T. ગુઝર ઉપરથી] જવું; વહી જવું(૨)વીતવું; ગીતેક્તિ સ્ત્રી [ä. પીતા +ઉક્ત] ગીતાનું તેમાં કહેલું) વચન | માથે આવી પડવું (૩) સક્રિ૦ જતું કરવું, દરગુજર કરવું.[ગુજરી વાકર્થ. –પદેશ j૦ [ગીતા + ઉપદેશ] ગીતામાં શ્રીકૃષ્ણ કરેલ જવું = મરી જવું]. ઉપદેશ; ગીતાબેધ
ગુજરાત પં;સ્ત્રી; ન [. સુનૈત્રા, . ગુજ્જરત્તા](સં.) ગુજગીધ ન [. , . દ્વિ] એક મેટું માંસાહારી પક્ષી રાત. ૦ણ સ્ત્રીગુજરાતની રહેવાસી સ્ત્રી. -તી વિ૦ ગુજરાતનું, ગીની સ્ત્રી, (૨) પું, ઘાસ ન૦ જુએ “ગિની'માં
– ને લગતું (૨) સ્ત્રી ગુજરાતી ભાષા (૩) j૦ ગુજરાતનો રહેગીબત સ્ત્રી [.]બદબઈ, નિંદા (૨) આળ; તહોમત (૩) ચાડી. | વાસી. -તતા સ્ત્રી, ગુજરાતીપણું ખેર વિગીબત કરવાની ટેવવાળું
ગુજરાન ન૦ [1] નિર્વાહ; ગુજારે ગીબવું સક્રિ. [૧૦] ગડદા મારવા; ધીબવું
ગુજરી સ્ત્રી સ્ત્રીના હાથનું એક ઘરેણું(૨)ભૈરવ રાગની એક રાગણી ગબગીબ અ૦ [૨૫] ધીબેધીબ; ઉપરાઉપરી
(૩) [+. ગુઝર] શહેર - કસબામાં ભરાતું બજાર. [-ભરાવી]

Page #306

ગુજરું]
૨૬૧
[ગુણાંક
ગુજરું ન૦ જુઓ ગુજરડું
કરવી તે. ગ્રામ નવ ગુણોને સમૂહ. ૦ગ્રાહક, ગ્રાહી વિ૦ ગુજતા વિ૦ [1] વીતેલું; ગુજરેલું (૨) મૃત; મરી ગયેલું ગુણજ્ઞ. ચિહન નવ ગુણ્યાનું આવું (૪) ચિહન (ગ.).૦ચેર પું ગુજારટોલ્લો છું. મેઈદંડાની એક રમત [; સાક્ષી ગુણ છે છતાં તેની પિછાન નહિ કરનાર; ખળ. ૦૪ વિ૦ ગુજારત સ્ત્રી [‘ગુજારવું' ઉપરથી] દરખાસ્ત કરવી – રૂબરૂ કરવું ગુણ ત.' નારં; કદરદાન. ૦જ્ઞતા સ્ત્રી૦, ૦પણું ન. ૦ત્રય ગુજારવું સીક્રેટ [. ગુજ્ઞાઢું] નિર્ગમન કરવું; ગાળવું (૨) રજી. નવ રતવ, રજ અને તમ એ ત્રણ ગુણને સમૂહ દર્શક, દશ કરવું; દાદ માગવી (૩) માથે નાખવું; વિતાડવું. [ગુજારવું અ૦- | વિ૦ ગુણ કે લક્ષણ બતાવતું (૨) “કેલિટેટિવ' (ર.વિ.). વેદોષ ક્રિ૦ –વવું સક્રિટ (કર્મણિ ને પ્રેરક)].
ગુણ અને દેષ; સારાસાર. વન નવ ગુણવું તે (ગ.). ૦ધર્મ ગુજારે છું. [1. ગુજ્ઞાન] નિભાવ; નિર્વાહ; ગુજરાન [-કાઢવો ૫૦ ગુણ કે ધર્મ-લક્ષણ; “પ્રૉપર્ટી'. જેમ કે, વસ્તુના ગુણધર્મો = ભરણપોષણ જેગ મેળવવું. –ચાલ = નિર્વાહ થવો.] (૨) અમુક ગુણો ધરાવવાની સાથે પ્રાપ્ત થતા સ્વભાવ કે ધર્મ. ગુજજર વિ[સં.ગુર્જર;.] સુતાર, વાણિયા, અહીરો ને ક્ષત્રિય નિધિ ૫૦ ગુણોને નિધિ -- ભંડાર. નિદક વિ૦ ગુણીને
એક ભેદ (૨) j૦ એક જાતને દર (૩) એક જાતને બાવળ દેષ દેનારું. ૦પાઠ ૫૦ આભાર; ઉપકાર; સપાડું. ૦પૃથક્કરણ ગુટકે ! [. ગુટિal; હિં, મ. ગુટRI] ઘણી ઓછી લંબાઈ ન “ફેક્ટરાઇઝેશન (ગ.). લ–ળ) ન૦ ગુણાકારથી આવતી પહોળાઈની નાનકડી જાડી ચાપડી
રકમ; પ્રોડકટ (ગ.). ૦૧(–વતી વેસ્ત્રી, ગુણવાળી. ૦વત્તા ગુટપુ(–મુ)ટ અર બરાબર ઓઢી કરીને સૂવા માટે); ગોટપોટ સ્ત્રી, ગુણવાળા હોવું તે (૨) ઉત્તમતા; શ્રેષ્ઠતા. ૦વંત(–) વિ. ગુટિકા, ગુટી સી. [4] ગેબી (દવાની)
ગુણવાળું; સગુણું. ૦વાચક વિ૦ [વ્યા.] ગુણ બતાવનારું ગુટી સ્ત્રી માટીના ગળે બાંધીને (છાડની કે ઝાડની) કલમ કર- (વિશેષણ). ૦વાન વિ૦ ગુણવાળું. વિગ્રહ પૃ૦ ગુણપૃથક્કરણ; વાની રીત; અથવા એવી રચના.[–બાંધવી =તે રીતે કલમ કરવી] ફેંકટરાઈઝેશન' (ગ). વિશેષણ ન૦ ગુણવાચક શબ્દ. ગુટીમાર ન એક પક્ષી
વિષ ૫૦ “ફેંકટરાઇઝેશન” (ગ), ૦વૃદ્ધિવિધાન ન૨ સ્વગુડ ! [4] ગોળ
રોનાં ગુણ કે વૃદ્ધિ કરવાની વિધેિ રીત(વ્યા.). ૦સ્થાન ન (જેન ગુડગુડ અ [રવ૦; સર૦ હિં.,મ.] એ અવાજ કરીને (જેમ કે, મતે) જ્ઞાનની – આત્માના વિકાસની ચૌદ ભુમિકાઓમાંની દરેક
પેટમાં, હુકાથી) (૨) ધીરે ધીરે, ગબડતું હોય એમ (ભેટીલાં કે ગુણ(–ણિીકા સ્ત્રી- [જુઓ ગણિકા] વેશ્યા બાળક ચાલે એમ)-ડી સ્ત્રી, નાને હકે; હુકલી. - j૦ હૂકે ગુણકારી, –રક વિ૦, ગુણગાન ન [] જુઓ “ગુણ'માં ગુડ(-૨)દાસ વિ૦ (૨) પં. [જુએ ગુરુદાસ] મૂરખ; મશ્કરીને ગુણગુણ અ૦ (ર૦) ગણગણ
[પ્રતિષ્ઠા કે તેનું મૂલ્ય | ગુણન ન[સં.] ગુણવું તે; ગુણાકાર. ચિન ન૦ જુઓ ગુણગુડવિલ સ્ત્રી [$.] શુભેચ્છા; ભાવ (૨) વેપારધંધાની આબરૂ ચિહન. ૦ફલ ન૦ જુઓ ગુણફલ ગુડહલ ન૦ [હિં.] જપા ફલ કે કુલઝાડ
ગુણ- ગૂજ, ૦ગ્રહણ, ૦ગ્રામ, ૦ગ્રાહી(–હક), ચિહન, ગુડાકેશ ૫૦ [i] (સં.) અર્જુન (૨) શિવ
0ાર, ૦૪, ૦૪તા(–પણું), ત્રય, ૦૬ર્શક, દશી, દોષ, ગુઠાવું અક્રિ૦,–વવું સક્રિ. “ગુડવું'નું કર્મણિ અને પ્રેરક ૦ધર્મ, નિધિ, નિંદક, પાઠ, લ, (–વંતી, વત્તા, ગુઝન [$.] સરસામાન(૨) સ્ત્રી માલગાડી; ગુઝ ટ્રેન. ટ્રેન | ૦વંત(–તું), વાચક, વિયત, વિશેષણ, વિષ જુએ સ્ત્રી માલગાડી
ગુણમાં
[વાર વધારવી ગુણ ડું [સં.] જાતિસ્વભાવ; મૂળ લક્ષણ; ધર્મ (૨) સગુણ; | ગુણવું સક્રિ. [સં. ગુi] એક સંખ્યાને બીજી સંખ્યા જેટલી સારું લક્ષણ [ઉદા ૦ ગુણ ઊતરી આવવા = વારસામાં તેવા જ | ગુણ- ૦વૃદ્ધિવિધાન, સ્થાન જુઓ ‘ગુણમાં ગુણ આવવા. ગુણ ગાવા =વખાણવું; સ્તુત કરવી] (૩) ગુણાકાર ૫૦ [જુઓ ગુણવું; બા. ; સર૦ મ.; હિં. મુળ] પ્રકૃતિના ત્રણ ધર્મ- સત્વ, રજ, તમ-તે (૪) [તે પરથી] | ગુણવું તે (૨) એથી આવતી રકમ ત્રણની સંખ્યા (૫) અસર; ફાયદે [ઉદા૦ ગુણ કર = | ગુણાઢથ વિ. [સં.] ગુણથી ભરપૂર ફાયદે કર (દવા). –થો, ૫૦ = સારી અસર થવી; ગુણાતીત વિ. [સં] સત્વ વગેરે ત્રણ ગુણોને તેમનાં કાર્યોને ફાયદો થા] (૬) ઉપકાર [ઉદા ૦ “અવગુણ ઉપર ગુણ કરો] ઓળંગી ગયેલું; પરમજ્ઞાની. છતા સ્ત્રી૦, ૦૦૧ ૧૦ (૭) પણછ (૮) દોરી; દેરો; દોરડું (૯) દેકડે; “માર્ક (૧૦) | ગુણાત્મ, ૦ક વિ૦ [૪] પ્રકૃતિના ગુણવાળું [વ્યા.] સ્વરના બે ફેરફાર - ગુણ, વૃદ્ધિ માને પ્રથમ (૧૧) ગુણાનુરાગ કું. [સં.] બીજાના ગુણે પ્રત્યે આસક્તિ કે આદર. [કા. શા.] કૃતિનું રસપ્રદ લક્ષણ (શી, લાલિત્ય વગેરે) (૧૨) -ગી વિ૦ ગુણાનુરાગવાળું વિ. [સંખ્યાને અંતે તે સમાસમાં, જેમ કે, શતગુણ] ગણું. ગુણાનુવાદ પું. [સં.] ગુણવાન; સ્તુતિ
એશિગણુ વિ૦ ગુણ કર્યા બદલ ઓશિંગણ – આભારી. ૦૭ ગુણાવિત વિ૦ [4] ગુણવાળું; ગુણી ૫૦ ગુણનાર અંક – સંખ્યા – રકમ [ગ.]. ૦૬ પ્રમાણ ન૦ | ગુણાવયવ પું[i] “ૉકટર” (ગ.) . ‘યે મેટ્રિકલ રેશિય” [ગ.]. ૦કર, ૦કારક, ૦કારી વિ૦ ફાયદા ગુણાવું અશકે, –વવું સક્રિઃ “ગુણવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક કરે એવું. ૦કક્ષા સ્ત્રી ગુણની કક્ષા કે કમ; “ગ્રેડિંગ'. ૦ગાન ગુણાળું વિ૦ [‘ગુણ” ઉપરથી] ગુણવાળું; સદગુણી નવ ગુણ ગાવા તે; વખાણ (૨) કથા; આખ્યાન. ૦mજ વિ ગુણાંક પં. [સં.] ગુણાકાર કરવાથી આવેલી રકમ (૨) ગુણગુણજ્ઞ (૨) સ્ત્રી ખ્યાતિ. ૦ગ્રહણ ન૦ ગુણની બજ - કદર | વાનું –ગણા કરવાનું બતાવતે આંકડ; ગુણક ઇફિરાંટ’
પત્ર

Page #307

ગુણિકા]
૨૬૨
[ગુરુત્વમધ્યબિંદુ
ગુણિકા સ્ત્રી [સં. નળિ] (૫) જુએ ગુણકા
ગુફા સ્ત્રી [સં. ગુહા] પહાડની બખલ – ઊંડું કોતર; ગુહા ગુણિત વિ૦ [4] ગુણેલું
ગુત(–તે)ગે સ્ત્રી [.] વાતચીત; મસલત; ગૂજ ગુણિયલ વિ. [‘ગુણ” ઉપરથી] સગુણ
ગુફતાર સ્ત્રી [u.] વાણી ગુણી વિ૦ [i] સગુણી (૨) ૫૦ ગુણવાન પુરુષ (૩) કલા- | ગુફતેગે સ્ત્રી જુએ ગુફતેગો વિદ (૪) જંતરમંતર જાણનાર. જન પું; નવ કદરદાન, ચતુર ગુબ( બા) પૃ[i.] જુઓ ગબારો માણસ (૨) સજજન; ગુણિયલ માણસ (૩) ભાટચારણ; બંદીજન | ગુમ વિ૦ [1] વાયેલું. [–કરવું = છૂપાવવું; ઉપાડી જવું. –થવું ગુણીભૂત વિ૦ [4] ગૌણ બનેલું (૨) ગુણરૂપ - ભૂષણરૂપ = વાવું]. ૦રાહ વિ૦ રસ્તે ભૂલેલું બનેલું – કરેલું
ગુમસૂમ અ૦ [ગુમ+સૂમ (સં. રાજ્ય)] સૂમસામ; ગુપચુપ ગુણેત્તર પું; ન [i] બે રકમ વચ્ચેનું પ્રમાણ; “રેશિયો (ગ) ગુમાન ન૦ [.] અભિમાન; ગર્વ. [–ઉતારવું = અહંકાર દૂર ગુણેપેત વિ૦ .] ગુણવાળું
કરાવ; નમાવવું. –ઉતરવું = અહંકાર દૂર થ. -ધરવું, ગુણણું ન૦ ગુલું; પાપડની કણકને લુઓ
-રાખવું = અહંકાર કરો.] -ની વિ૦ અભિમાની ગુણ્ય વિ૦ [4] ગુણવાળું (૨) [ગ.] જેને ગુણવાનું હોય તે | ગુમાવડા(-રા)વવું સક્રિ૦ [જુએ ગુમાવવું] ખવડાવવું
(૨કમ); “મટિકિન્ડ’–ણયાંક S[+ અંક] ગુણ્ય આંકડો(ગ.) | ગુમાવવું સાકે [. ગુમ ઉપરથી, .િ ગુમાના] ખેવું (૨) ગુત્તો [f. ગુત્તા; 4. H, પ્રા. ગુ] પરથી ?] એકહથ્થુ વેપાર; ધૂળધાણું કરવું, ઉડાવી દેવું. [ગુમાવાવું અટકે(કર્મણિ)] ઈજારે
[ગંદરવું; ગુજરવું (૨) કહેવું; નિવેદન કરવું] ગુમાસ્ત ! [1. ગુનારત] કારકુન; મહેતો. –સ્તાગીરી, ગુદરવું અક્રિ+[સરવે હિં. ગુના,મ. ગુર;. ગુઝર પરથી] | -સ્તી સ્ત્રી, ગુમાસ્તાનું કામ; મહેતાગીરી ગુદસ્ત વિ૦ [. ગુણરત] ગત; પાછલું (વરસ; સાલ) ગુસ્સે (મો) ૫૦ [૧૦] મુક્કી; ધુમ્મ. ગુદા સ્ત્રી [૪] શરીરમાંથી વિષ્ટા નીકળવાનું દ્વાર. ૦વર્ત [+માવર્ત] | ગુરખે ૫૦ [સર૦ હિં. મોરવાનેપાળદેશનો વતની S૦ ગુદાને એક રેગ. સ્થિ [+ અસ્થિ] ન૦ માણસના શરી- | ગુર ગુર અ૦ (રવ૦) એવા અવાજથી; એ અવાજ કરીને. ૦૬ રમાં કરડને છેડે આવેલું ત્રિકેણ હાડકું; “કકિસકસ
અક્રિ. [૩૦] ગુરગુર એવો અવાજ કરે. [ગુરગુરાવવું સત્ર ગુનકલી સ્ત્રી [સં. ગુઝી ] માલકેશની એક રાગણી
૦િ (પ્રેરક); ગુરગુરાવું અટકે... (ભાવ)] ગુનાહગાર વિ૦, -ની સ્ત્રી [.] જુઓ ગુનેગાર, તૂરી ગુરજ સ્ત્રી[. ગુ] ગદા; મુદગર ગુનાઈ(હિ)ત (ના') વિ[ગુને પરથી ગુનેગાર; ગુનામાં આવેલું | ગુરથમાની વિ૦ મરહુમ; સ્વર્ગવાસી ગુના- ૦વી, બુદ્ધિ, વૃત્તિ, સાબિતી જુઓ “ગુનો'માં | ગુરદાસ ૫૦ (૨) વિ૦ જુઓ ગુડદાસ ગુનેગાર,-રી (ને') જુએ “ગુનોમાં
ગુરદો ૫૦ [. ગુડ્ઝ] ગુર૪; લોઢા મગદળ (૨) [.; સર૦ ગુને (ને) ૫૦ [fi] અપરાધ, વાંક; તકસીર. [ગુનામાં આવવું હિં, મ. રા] મૂત્રપિંડ, કિડની' (૩) [સર૦ હિં. ગુરા) હિંમત; =અપરાધી થવું; વાંક કરેલો છે. નજીવી વિ૦ ગુના કરીને શું સાહસ ગુજારે કરનારું. -નાબુદ્ધિ સ્ત્રી, ગુના કરવામાં વળેલી કે પડી | ગુરાબ ન [સર૦ હિં, મ; I. રા; રું.24] એક જાતનું વહાણ ગયેલી બુદ્ધિ; “મેન્ઝ રે'. –નાવૃત્તિ સ્ત્રી ગુના કરવાનું વલણ | ગુર વિ૦ [i] મોટું (૨) ભારે (૩) દીર્ધ (૪) પં. શિક્ષક (૫) કે મનની વૃત્તિ; ડેલિંકવી.-નાસાબિતી સ્ત્રી ગુનો સાબિત પુરે હેત; ગોર (૬) (સં.) એ નામનો ગ્રહ; બહસ્પતિ (૭) ગુરુથો તે; “કન્વિક્ષન'. -નેગાર વિ૦ ગુનો કરનારું, અપરાધી. વાર. (૮) [લા.] પહોંચી વળે એવી ચડેચાતી અકલ આવડત કે -નેગારી સ્ત્રી, ગુનેગારપણું. [–કરવી = ગુને કર; વાંકમાં શક્તિવાળો માણસ. કંસ j[ ] આ માટે કંસ. કિલી આવવું]
સ્ત્રી ગુરુચી. કુલ(ળ) ન૦ ગુરુને રહેવાનું ઠેકાણું, જ્યાં ગુ૫ વિ૦+ગુપ્ત (પ.)
[ એક વાની વિદ્યાર્થીઓને રાખીને તે શિક્ષણ આપે છે (૨) તે પદ્ધતિને અનુગુપચુપ અ[ગુપ +ચુપ]ચુપચાપ; છાનુંમાનું (૨(દહીં બટાકાની) સરતી શિક્ષણસંસ્થા. કુંચી સ્ત્રી અનેક તાળાંને લાગુ પડે એવી ગુમ વિ૦ [j.] છુપાવેલું; સંતાડેલું (ધન વગેરે) (૨) છાનું; ગઢ કિંચી; “માસ્ટર કી' (૨) [લા] ગમે તેવા સંજોગોમાં કામ દે (વાત વગેરે) (૨) પં. (સં.) એક પ્રાચીન રાજવંશ. [ ગંગા એવી યુક્તિ, ઉપાય, સાધન છે. કે કાટખૂણાથી મોટો
સ્ત્રી જેનું મન કળી ન શકાય તેવી ઊંડી સ્ત્રી]. ૦ઉષ્મા સ્ત્રી ખૂણે; “ સ એંગલ'[ગ.]. ૦ગમ સ્ત્રી ગુરુ પાસેથી મેળ(થરમૉમિટરમાં ન દેખાતી એવી) ગુપ્ત ગરમી; “લેટંટ હીટ’ વિલું જ્ઞાન. ૦ગમ્ય વિ૦ ગુરુ દ્વારા જ સમજાય એવું. ૦ચર્યાસ્ત્રી (૫. વિ.). ૦ચર ૫૦ જાસૂસ. ૦ચર્યા સ્ત્રી- જુઓ અજ્ઞાતચર્યા. ગુરુની સેવા. જન પં; નબ૦૧૦ વડીલવર્ગ (માબાપ, શિક્ષક છતા, સાઈ:સ્ત્રીગુપ્તપણું. દાન ન૦ ૫ દાન. ૦મત ઈત્યાદિ). ૦તમ વિ. સૌમાં ગુરુ; ગુમાં ગુરુ. [-સાધારણ ૧૦ ગુપ્ત રીતે અપાતે મત; ‘બેલટ’. ૦મતદાન ન૦ ગુપ્તમત અવયવ j૦ દઢભાજક (ગ.)] તર વિ૦ તુલનામાં વધારે ગુરુ. આપ તે. મતપત્ર પં; ૧૦ ગુપ્ત રીતે આપવાનું મતપત્ર; ૦૯પગ(–ગામી) વિ. ગુરૂ ની સાથે સંભોગ કરનાર. છતા બેલટપેપર'. -મા સ્ત્રી એક પરકીયા નાયિકાને ભેદ (પ્રેમીનાં સ્ત્રી૦, ૦૦ ૧૦ ગુરુપણું (૨) મેટા; ગૌરવ (૩) ભારેપણું. પ્રેમ, આલિંગન વગેરે ગુપ્ત રાખે તે). –પ્તિ સ્ત્રી. [ā] રક્ષણ ત્વકેંદ્ર ન૦ બિંદુથી વજનનું સમતલપણું થતું હોય તે; “સેન્ટર (૨) ગુપ્તતા
[અણીદાર સળિયા જેવું હથિયાર | ઑફ ગ્રેવિટી'. ત્વક્ષેત્ર નવ ગુરુત્વાકર્ષણની અસર પહોંચે તેટલું ગુણી સ્ત્રી[ä. ગુH]લાકડીની અંદર ગુપ્ત- છપું રહે એવું એક | ક્ષેત્ર; “ગ્રેવિટેશનલ ફિલ્ડ’. ૦–મધ્યબિંદુ ન જુઓ ગુરુત્વકેન્દ્ર.

Page #308

ગુરુત્વરેખા(–ષા)]
૨૬૩
[ગુવારહારી
ત્વરેખા(–ષા) સ્ત્રી ગુરુવકેન્દ્રના આકર્ષણની લીટીયા દિશા- ઝાડ (૨) એનું કુલ. ૦શન ન [fi] ગુલિસ્તાન રેખા. ૦ત્વાકર્ષણ ન [+ આકર્ષણ] ભારનું પૃથ્વીના કેન્દ્ર તરફ | ગુલગુલાટ પુંર૦] ખેંચાવું તે; “ગ્રેવિટેશન”. દક્ષિણ સ્ત્રી અભ્યાસ પૂરો કર્યા પછી ગુલગુલાંટ ૫. છોકરાંની એક રમત ગુરુને આપવાની દક્ષિણા. ૦દાસ વિ૦ (૨) j૦ ભલે, બા | ગુલચમ, ગુલછડી, ગુલછબુ જુઓ ‘ગુલમાં કે મૂરખ (માણસ); ગુડદાસ (કટાક્ષમાં). બ્રેહપુ ગુરુ દ્રોહ. ગુલછાય ન૦ એક વનસ્પતિ
દ્વોહી વિ૦ ગુરુનો દ્રોહ કરનારું. ૦૫ની સ્ત્રી, ગુરુની પત્ની. | ગુલજાન, ગુલા(–ઝા)ર, ગુલતરાશ જુએ “ગુલમાં ૦૫દ ૧૦ ગુરુનું પદ-પદવી. પૂજા સ્ત્રી. ગુરુની પૂજા – આદર- ગુલતાન વિ[1] મશગુલ તલ્લીન [નાર જુઓ “ગુલમાં માન. ૦બંધુ છું. એક ગુરુનો શિષ્ય સહાધ્યાયી. ભક્તિ સ્ત્રી, ગુલર –રે, ગુલદસ્ત, ગુલદાન, ગુલદાવદી(~રી), ગુલગુરુ પ્રત્યે ભક્તિ. ૦ભાઈ ગુરુબંધુ. ૦ભાર મું ગુરુતરીકેની ગુલબંકી પુંએક છંદ [મશ્કરીની વાત (૩) ગામગપાટે; તડાકે જવાબદારી. મંત્ર !૦ ગુરુએ આપેલે મંત્ર (૨) [લા.] છૂપી | ગુલબાન ન [I. ગુઝા ] શેરબકેર (૨) આનંદની-ઠઠ્ઠા સલાહ; શિખવણી. [-આપ, –મક = છૂપી શિખવણી ગુલબાસ ન [l. Tછે મકવાણ] જુઓ ‘ગુલમાં આપવી. કેઈની શીખ સ્વીકારવી; બીજાની શિખવણીમાં ગુલબાંગ ન [.] જુઓ ગુલબાન રહેવું.] ૦માન ન૦ વડીલ પ્રત્યેની અદબ (૨) રૂસણું રૂસણાનું | ગુલબું ન [. વાં] ગપાટો; ગપગેટે કટાક્ષ. ભુખ વિ૦ ગુરુના મોંએથી મળેલું (૨) મનસ્વી નહિ ગુલમહેરી સ્ત્રી, એક જળચર પક્ષી પણ દીક્ષિત - ગુસ્ના બંધને અનુસરનારું (૩) ન૦ ગુરુનું મુખ. ગુલમર (મે') j૦; ન૦, ગુલશન ન. [૪] જુઓ ‘ગુલમાં
મુખતા સ્ત્રી ગુરુમુખપણું, ગુરુ વિષે શ્રદ્ધાભક્તિ. ૦મુખી વિ૦ ગુલશામ ન એક વનસ્પતિ ગુરુના મુખનું (૨) સ્ત્રી- શીખોમાં શરૂ થયેલી પંજાબની એક લિપિ. ગુલંબી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
જના સ્ત્રી અનેક બાબતોને સમાવી લઈને થતી સમગ્ર ગુલાબ ન [I.] એક ફૂલઝાડ (૨) તેનું કુલ. હજી ન૦ ગુલાબમેટી જના; “માસ્ટર-લૅન'. રેખા સ્ત્રી. મહારેખા; (–) ની ખુશબવાળું પાણી. તંબુ ન૦ [હિં. ગુહાવનામુન] એક આવું વિરામચિહન. ૦વાદ ૫૦ સાધના માટે ગુરુ અને વાર્યો છે મીઠાઈ. દાન ન. [1.], દાની સ્ત્રી [.] ગુલાબજળ છાંટઅને તેના પ્રત્યે અનન્ય ભક્તિ હોવી જોઈએ, એ વાદ. ૦વાદી વાની શિરેઈના આકારની ઝારી. -બી વિ૦ [.] ગુલાબના વિ૦ ગુરુવાદમાં માનતું કે તેને લગતું. ૦વાર પુંઅઠવાડિયાનો રંગનું (૨) મીઠું; મજેદાર (ઉદા૦ ઊંઘ, સ્વભાવ) (૩) સ્ત્રી એક દિવસ. વારું વિ૦ ગુરુવારે આવતું–શરૂ થતું. ૦શાહી | ગુલાબને જે રીતે રંગ. –બી તૂશી સ્ત્રી, એક પક્ષી. -બી સ્ત્રીગુરુવાદ; શિષ્ય પર ગુરુનું આધ્યાત્મિક રાજ્ય હોવું તે. સૂત્ર મેના સ્ત્રી એક પક્ષી ૧૦ ગુરુકંચી. -રૂપસદન ન૦ [ +૩૫સન] ગુરુ પાસે જવું તે ગુલામ ૫૦ [મ.] ખરીદ કરેલો ચાકર; લંડે (૨) [લા.] પરવશ (૨) ગુરુનાં ચરણેમાં પડવું - શિષ્ય બનવું તે
- પરંતંત્ર માણસ. ૦ખત ન ગુલામ તરીકેના વેચાણનું લખત ગુર્જર વિ૦ [i.] ગુજરાતનું (૨) પુંગુજજર જાત (૩) ગુજરાત | (૨) પરતંત્ર બનાવે એવું લખાણ – કરાર. ૦ગીરી સ્ત્રી [...] (૪) ગુજરાતનો વતની. –રી સ્ત્રી, ગુજરાતણ (૨) રબારણ; જુઓ ગુલામી. ૦૭ી સ્ત્રી ખરીદ કરેલી દાસી - લંડી. દાર ગોવાળણી (૩) એક ને ગુજરાતી રાસ (૪) રાગની એક ઢબ પુંગુલામને ધણિયામ. -મી સ્ત્રી [m.] ગુલામણું (૨) (૫) ગુજરાતી ભાષા કે ગુજરાત રૂપી દેવી (૬) વિ૦ ગુર્જર - ગુજ- ઘણી હલકી તાબેદારી (૩) પરાધીનતા રાત દેશને લગતું
ગુલાલ પું; ન [હિં; જુએ ગુલાલા] એક રાતા રંગને સહેજ ગુલ ન૦ [.] કૂલ (૨) ગુલાબનું કુલ (૩) [લા.] બત્તી ઉપરનો | સુગંધીદાર ભૂકે (આનંદોત્સવ, ખાસ કરીને હોળીના દિવસોમાં, બળેલો ભાગ; મગરે. [-કરવું = હેલવી નાખવું. –થવું=હોલ- એ ખૂબ વપરાય છે) વાવું]. ૦કંદ j[.] ગુલાબની પાંખડીઓ ને સાકરનો મુરબ્બો. | ગુલા(–લા)લા પં; ન [1. ગુઢેત્રાહ; સર૦ હિં. મ.] એક
ખાર [. ગુઅવૈa] આસમાની લાલ રંગ. ખેરી (ખે) | ગુલાંટ () સ્ત્રી, –યું ન [ફે. ગુરુવ (-8)] ગેટીમડું (૨) વિ૦ [. ગુ e] ગુલખાર રંગનું. ૦ચમ ન૦ [1] એક [લા.] ઊલટું ફરી જવું તે. [-ખાવી, -મારવી, લગાવવી = પક્ષી. છડી સ્ત્રી, એક ફૂલઝાડ (૨)તેનું ફૂલ (૩) ગુલાબને ગેટ | ઊલટું ફરી જવું] અથવા તોરો (૪) એક ઘરેણું. ૦૭મું ; ન [iા. ગુરાવ્] ગુલિસ્તાન ન. [1] ગુલશન; કુલવાડી; બાગ એક ફૂલઝાડ. ૦જાન વિ૦ ગુલાબના આત્મા જેવું સુંદર; મેહક. ] ગુફ પું; સ્ત્રી [સં.] ઘંટી (૨) ઘૂંટણ; ઢીંચણ
જા(–ઝા) ૫૦ [..] ગુલાબની વાડી; ફૂલવાડી (૨) વિ. ગુલમ ન૦ [ā] ગોળાને રોગ (૨) ગાંઠ (૩) ઝુંડ; ઝાડી (૪) મને હરફ સુંદર. તરાશ સ્ત્રી[7.] બત્તીનો મગરે કાપવાની | અમુક સંખ્યામાં ચતુરંગ સેનાની પલટણ. ૯દર ન૦ [સં. કાતર. ૦ર પં૦ [+(મ.) તુરંઢ] એક ફૂલઝાડ. તો પુત્ર +૩] (પેટમાંની ગાંઠ કે ગળાનો) એક રોગ ગુલાબને ગેટ ગજ (૨) એક ફૂલઝાડ. ૦૬સ્ત છું. [] | ગુલર ન૦ [હિં, જુઓ ક્ષર) ઉમરડે ફૂલને ગેટ - તેરે. દાન ન૦ [] કુલદાની. દાદી(~રી) | ગુલાલ પું[જુઓ “ગુલાલા'] એક ફૂલ શ્રી. [1. ગુર(–) વૂકી] એક ફૂલઝાડ; સેવતી (૨) તેનું ફુલ. | મુલું ન [જુઓ ગુડલું] પાપડની કણકનો લુઓ; ગુલરું. [-પારવું ૦નાર ન૦ દાડમ, બાસ ન [+મ, મદ્રવાસ] એક કુલછાડ | = (પાપડની કણકના વાટામાંથીલૂઓ બનાવ.] (૨) તેનું ફલ. ર (મે) jન [1. ગુમુદ્દ] એક કુલ- | ગુવારહારી સ્ત્રી, ગાવાની એક બાની

Page #309

ગુવાર]
૨૬૪
[ગુણપાટ
ગુવાર, ૦ળી, શિં(–શી, સિ, સોગ જુઓ “ગવારમાં વળગવી; લફરું વળગવું] -દિયું ન૦ ગુંદરનું પાત્ર, ગુંદરિયું ગુસપુસ સ્ત્રી. [૧૦] ગુચપુચ; છાની વાતચીત – મસલત ગુંફ j૦ [i] ગંથણ (૨) ઝૂમખું. ૦ને ન૦, ૦ના સ્ત્રી, ગુંથણી ગુસલ ન૦, ૦ખાનું ન૦ જુઓ “ગુસ્લમાં
ગુંફિત વિ૦ [ā] ગયેલું ગુસ્તાખાના વિ૦ [.] અસભ્ય; બેઅદબીભર્યું
ગુંબજ !૦ [f. સુંવઢ] મટ ગુસ્તાખી સ્ત્રી[1] બેશરમી; અસભ્યતા; બેઅદબી ગૂન... [ā] વેષ્ટા; મળ. ખાઠ–ી, –ણ) સ્ત્રી અઘણખાડ ગુલ(–સલ) ન૦ [..] સ્નાન. ૦ખાનું ન નાહવાની ઓરડી | ગૂઈ સ્ત્રી, ગબી; બેદી (૨) [ કા.] અણી ગુસે ૫૦ [..] ક્રોધ. [-આવ, ચ = ગુસ્સે થવું. | ગૂખાહ, ડી, –ણ સ્ત્રી, જુઓ ‘માં
-ઊતર = ક્રોધ શમ; શાંત પડવું. –પી, માર = ક્રોધને | ગૂગળ j૦ [સં. ] એક ડુંગરી ઝાડને ગુંદર (તે દવાના રેકો કે દાબ; ખામોશી રાખવી. ગુસ્સે કરવું = ક્રોધે ભરાય તેમ જ ધૂપ કરવાના કામમાં આવે છે). -ળિયું વિ૦ ગૂગળને
એમ કરવું કે વર્તવું, ચીડવવું. ગુસ્સે થવું, ગુસ્સામાં આવવું, લગતું; ગૂગળવાળું (૨) ન૦ ગૂગળ રાખવાનું પાત્ર ગુસ્સે ભરાવું = ક્રોધ કરે; કેપવું.]
ગૂગળી વિ૦ (૨) ૫૦ ઓખામંડળના બ્રાહ્મણની એક જાતનું ગુહ ૫૦ [i] (સં.) કાર્તિકેય (૨) ગુહક. ૦, પૃ(સં.) (રામ- (૨) [લા.] ઝીણું; કંજુસ. -જેવું = ગજું; ગંદુ]. ચંદ્રને ગંગા પાર ઉતારનાર) નિષાદ રાજા
ગૂજ-ઝ) સ્ત્રી[4. હ્ય; પ્રા. ] ગુપ્ત વાત; રહસ્ય (૨) ગુહા સ્ત્રી [.] ગુફા
[છુપી વાત બે બાજુ અણીવાળા (પાટિયાં જોડવાના) ખીલો (૩) વિ૦ ગુહ્ય વિ૦ કિં.] ૫ છુપાવવા છે (૨) ન૦ રહસ્ય; મર્મ (૩) ગુ; ગુપ્ત ગુહ્યક છું[૪] દેવોને એક વર્ગ; કુબેરને અનુચર
ગૂજરાત, ૦ણ, -તી સિં. ગૂર્જરત્રા] જુએ “ગુજરાતમાં ગુલ્વેન્દ્રિય સ્ત્રી. [ä.] (સ્ત્રી પુરુષની) ગુહ્ય ઇદ્રિય
ગૂઝ સ્ત્રી, જુઓ ગૂજ ગુંગ(-) વિ૦ [1.] જુઓ ‘ગંગું' વિ૦ માં [ભ્રમર | ગૃહકી સ્ત્રી [ગુડે' - પગને નળે પરથી {] સંથણી; લેંધી ગુંજ પું, ન ન૦ [ā] ગણગણાટ. ૦કર ૦ ગજન કરનાર; | ગુડલું ન૦ [સં. ઢ = દડો] ગુલું
[ગેડવું] દવું ગુંજ ન૦ [4. Jહ્ય] પી વાત; ભેદ (૨) વિ૦ ગુ; ગુજ; ગુપ્ત ગૂવું સક્રિ. [૪, પ્રા. શુરુ ઉપરથી ? કાપવું, વાઢવું (૨) [જુઓ (૩) સ્ત્રી, જુઓ ગુંજા (૩) ગાંઠ; ગંચ; આંટી (૪) પં૦ | ગૂઠાલાકડી સ્ત્રીગોળલાકડી; એક પ્રકારની જૂની સજા રિબામણી ગુંજન. ૦વટ સ્ત્રીછાની છાની વાત
ગૂઠિયા ! (કા.) ગાડાના પિડાનો અરાવાળો વચલે ભાગ ગુંજક વિ૦ (સં.] ગુંજારવ કરે એવું; “રઝનેટર', -ન ન.1 ] ગૂડી સ્ત્રી [મ. ગુરી (કાનડી ‘ગુડિ' = વજ) હ. શુટી = પતંગ] ગુંજારવ; “રેઝેન' (૫. વિ.).
ઉત્સવને દિવસે ઊભે કરેલ ઝંડે; માણેકથંભ. ૦૫ ૫૦ ગુંજવટ સ્ત્રી, જુઓ “ગુંજ'માં
ચૈિત્ર સુદ પડવો ગુંજવું અક્રિ. [ä. ન] ગણગણવું; ગુંજાર કરો
ડું વિ૦ [સર૦ મ. શું] પાકુંલુચ્છું, શઠ [; કાણ મુંજા સ્ત્રી [સં.] ચનહી કે તેનું ઝાડ (૨) ચઠી જેટલું વજન | ગૂડે j[સર૦ ૫. ગુઢી = Jયુના રસમાચા૨] મરનારને રેવા જવું રતી.૦ફલ(ળ) નવ ચડી. ૦રવ [i.] જુઓ ગંજાર | ગુડ !૦ [સર૦ સે. 3 = પગ; fહું. ગુટ્ટી; મ. ગુઘા = ઢાંકણી; ગુંજાગુંજ સ્ત્રી [જુઓ ગુંજવું] ભારે ગુંજારવ [મધુર અવાજ સિંધી ગુ] (ચ.) પગને નળો (૨) [લા.] બળ, શક્તિહાંજા. ગુંજાર(૦૧) પું[સર૦ હિં.] ગુંજવાને અવાજ (૨)[લા.]અવ્યક્ત [ગૂઠા ભાંગવા (અક્રિ૦) પગ ભાગી જવા; શક્તિ ન રહેવી ગુંજાવું અદ્રિ, ગુંજાવવું સહ૦િ ‘ગુંજવું’નું ભાવે અને પ્રેરક (૨) (સવા) પગ ભાગી નાંખવા; શકિત ખતમ કરી દેવી] ગુંજાશ સ્ત્રી [I. jજ્ઞારા] ગાં; તાકાત (૨) સમાઈ શકવું | ગૃહ વિ. [સં.] ગુ; છાનું (૨) ન સમજાય એવું; ગહન (૩) તે; સમાવાની શક્યતા
ઈદ્રિયાતીત; “મિરેટક'. જવુ વિ૦ [] હાંસડી ન દેખાય તેવું ગુંજયત્વ ન૦, નૂતા સ્ત્રી. [i] ગુંજન થઈ શકે એવું હોવું તે માંસલ; હૃષ્ટપુષ્ટ. છતા સ્ત્રી૦, ૦ત્વ ન૦, ૦૫ણું ન. ૦મણિ ગુંડન ને૦ [{.] ઢાંકવું - છુપાવવું તે (૨) ચેપડવું – લગાડવું તે | પૃ૦ સંતાડેલી કાંકરી ખેળવાને મળતી એક પ્રાચીન રમત. વાદ ગું છું. [૬. Gunter –એક જણનું નામ. તેની સાંકળ માપમાં | ૫૦ વસ્તુ ગઢ હાઈ રવાનુભવને જ વિષય છે એ તત્વજ્ઞાનને લેવાતી તે પરથી; સર૦ મ. સુંઠા] જમીનનું એક માપ (એકરનો વાદ; ‘મિટિસિઝમ.’ વાદી વિ૦ (૨)j૦ ગુઢવાદમાં માનનાર. ૪૦મે ભાગ; ૧૧૪૧૧ ચેરસવાર)
-તાક્ષર પું[+ અક્ષર) ગૂઢ અક્ષર. –હાર્થ છું. [+અર્થ) શું, – [સમ., fછું. si] વિજબરદસ્તીનાં કામ કરનારું ગૂઢ ઊંડે કે ગહન અર્થ; ધૂપ અર્થ બદમાશ; દાંડ (૨) ૫૦ એ આદમી. -હાશાહી સ્ત્રી, ગુંડા- | ગુદ્ધ વિ૦ (કા.) ઘેરું; ઘાટું એને અમલ. –ડાગીરી સ્ત્રી, ગુંડાપણું, ગુંડા જેવું વર્તન ગુણ (ણ) સ્ત્રી [સં. નો ft] થેલે; કેથળો (૨) છાલકું (ગધેડા ગુંદ, ૦૨ પૃ૦ [fછું. નોંઢ] કેટલાંક ઝાડમાંથી ઝરતો ચીકણો રસ | વગેરે ઉપરનું) (૩) ચાર મણનું માપ. ૦૫ાટ નવે શણ કે સૂત(૨) ચટાડવાના કામમાં આવતે તે બાવળનો રસ. ૦૨પાક ળીનું વણેલું તાડું; ટાટિયું (૨) ન બ૦૧૦ તેનાં વસ્ત્ર કે તે ૫૦ ગુંદર ભેળવીને બનાવેલું વસાણું (૨) એક મીઠાઈ (૩)[લા.]. પહેરવાની જેલશિક્ષા. -ણિયું નવ ગુણપાટને બનાવેલે થેલે. માર. રિયું નવ પલાળેલે ગુંદર રાખવાનું પાત્ર (૨) વિ. –ણિયો છું. તાંબાને ઘડે (૨) થેલો; ગણ (૩) અમુક વજગંદર જેવું ચીકણું – ચોટે એવું (૨) [લા.] લફરું; કંટાળો આવે નનું માપ (૪) [સર૦ હિં. ગુ(–)નિથા, . ગુખ્યા] j૦ કાટતેય ન ખસે એવું – ચટણ વૃત્તિનું (માણસ). [–ચાટવું=લપ | ખૂણે (કારીગરને)

Page #310

ગુણસું]
૨૬૫
[ગૃહસચિવ
ગુણસું વિ૦ [જુઓ ગણ] જાડું અને ઠીંગણું
ગું છું. [સર૦ મ. શું] ગંચ (૨) વાધે; શંકા (૩) કલંક. ગુણિયું, જુઓ ‘ગુણમાં
[ પ = વાંધો પડવો. -પાટ=વ પાડે (૨) શક ગૂધ વિ. [dગુN =રમવું ઉપરથી] રમતિયાળ (૨) સિં. ગ્રુધ = | લાવ (૩) જુદા પડવું; જુદો મત ધરાવ.] કામવું ઉપરથી] કામી (૩) (ધ,) સ્ત્રી- [જુએ “ગંથ'; બા. મું] | ગૂંથ (થો) સ્ત્રી [જુએ ગૂંથવું] (કા.) ગુમડાં વગેરે રુઝાતાં ત્યાં (ચ.) ગૂમડું મટયે રહેતું ચિહ્ન – ખાડે
ગાંઠ જેવું રહે તે ગધ ગૂમડ(ડું) ન૦ [. ગુર્મ, . ગુH (૦૪) ] શરીરે ઊઠત | ગૂંથણ ન [‘ગંથવું ઉપરથી] ગંથવું તે (૨) ગંથવાનું કામ (૩) કેલ્લો - ટેટા જેવો ગો. [ગુમડે ઘસીને ચેપઢવા જેવું = | ગૂંથવાની કળા.-ણિયાળું વિ૦ ગુંથણવાળું; ગયેલું. –ણી સ્ત્રી, નકામું; જરૂર વખતે કામ ન આવે તેવું].
ગુંથણનું કામ (૨) ગંથવાની કળા કે આવડત (૩) ગંથામણી ગુમૂતર ન [ + મૂત૨] મળમૂત્ર. [-ઉથામવાં, કરવાં = મળ- | ગૂંથવું સક્રિ. [સં. વ્ર ; કા ધ, jય પરથી] દરે કે સેરને
મૂત્ર સાફ કરવાં (૨) માવજત કરવી (બાળક કે માંદાની)] | આંટી પાડી પાડીને સાંકળવું - જાળીદાર રચના કરવી. [ગુંથાવવું ગૂર સ્ત્રી. [‘ગર’, ‘ગર્ભ ઉપરથી] હાડકાંની અંદરનો ગર; “ઍરે' | (પ્રેરક). ગૂંથાવું (કર્મણ)]
[કે ગંથવાની રીત ગુરજી ડું [સર૦ મે. ગુરની] એક જાતનું ઠીંગણું કૂતરું ગૂંથામણુ ન૦, –ણી સ્ત્રી [‘ગંથવું ઉપરથી] ગંથવાનું મહેનતાણું ગૂરા ડું બ૦ ૧૦ [જુઓ ગુડા] પગ
ગંદ [ફે. ગુંટ ] એક ઘાસ ગુર્જર વિ૦ (૨) પું, –ની સ્ત્રીજુઓ “ગુર્જરમાં
ગુંદરવું સકે. [જુઓ ગુદરવું]+ જુઓ ગુજરવું સક્રિ ગૂલર ન૦ [fહ] ગુલર; ઉમરડે (૨) ઉમરડું (૩) કાનનું એક | ગૂંદવડું ન [. ચુંટ] એક મીઠાઈ ગુલાબજાંબુ ઘરેણું. -ર ન૦ [જુઓ ગુડલું] પાપડને લુઓ (૨) જુએ ગુલર | ગૂંદવું સત્ર:- [જુઓ અંદવું] પગ તળે કચરવું; ખૂદવું (૨) દાબી (૩) ઘડિયે લટકાવવાનું એક લાકડાનું રમકડું. -ર ૫૦ ઉમરડો | મસળીને નરમ કરવું (૩) [લા.] મારવું; ઠેકવું ગૂલી સ્ત્રી, ગળી (૨) જીવડાએ બનાવેલું ઘેલું કે કાબરું ઘર ગૂંદા-દીપાક પુંછ એક મીઠાઈ (૨) [લા.] માર ગૂલું ન એક પક્ષી [ગુ ઉસરડવાનું સાધન (ઠીકરું, પતરું ઈ) | શું દાવું અદ્દે ,-વવું સ૦િ ‘ગંદવું નાં કર્માણ અને પ્રેરક
વાળખું, ગૂસૈણું ન [+વાળણું (વાળવું),+સૈણું (ઉસરડવું)] શું દી સ્ત્રી [સં. ગુદ્ર; 2. સુંઢ] એક ઝાડ ગંગ ૩૦ જુઓ ગણું
– દીપક પુત્ર જુએ ગંદાપાક ગંગણું વિ૦ [. ] નાકમાંથી બોલતું
ગું હું ન૦ [જુઓ ગંદો] ગંદીનું ફળ ગૂંગળાવું અક્રેટ [‘ગંગુ” અવાજ ઉપરથી રવ૦] હવાની ખોટ | ગૂંધ ન૦ એક પક્ષી કે અટકાયતને લીધે અમુંઝાવું; શ્વાસ રૂંધાવે.-મણ નવ; સ્ત્રી, | ગૃધ્યા સ્ત્રી [] અતિ લોભ કે તૃષ્ણા -મણી સ્ત્રી ગંગળાવું તે. –વવું સક્રિ. “ગંગળાવું’નું પ્રેરક | ગૃધ્ર ન [.] ગીધ. ૦રાજ !૦ (સં.) જટાયુ [વાનું દર્દ ગૂંગું વિ૦ [૧. મું] નાકમાંથી બેલતું; ગંગણે (૨) મંગું (3) ન૦ ગૃધ્રસી સ્ત્રી, કિં.] કમર અને તેની નીચેના ભાગમાં લાગુ પડતું નાકના મળને બંધાઈ ગયેલો પોપડો. –ગાવેઠા બ૦ ૧૦ શ્રી સ્ત્રી [સં.] ગીધડી; ગીધની માદા ગંગાના જેવું વર્તન – ચાળા; ગંગાપ (૨) કોઈ કામમાં ચીકાશ | ગૃહ ન૦ [.] ધર (૨) છાત્રાલય (૩) જગા; આલય; મકાન કે કર્યા કરવી તે (૩) વગર આવડશે કામમાં ચૂંથણાં કરવાં તે. | ઓરડો (અંતે સમાસમાં. જેમ કે, શયનગૃહ, ભેજનગૃહ). -ગે ૫૦ (નાકમાંનું) ગંગું (૨) એક જાતનો જીવડો
૦ઉધોગ ૫૦ ફાલતુ સમયમાં ઘેર બેઠાં થઈ શકે તે ઉધોગ ગૂંચ સ્ત્રી [સં. ગુ, પ્રા. શું ?] (દોરા વગેરેનું) ગંઠાઈ જવું (ઉદા૦ રેટિયાને ઉદ્યોગ). કર્મ ન૦ ઘરનું કામકાજ કાર્ય તે (૨) [લા.] આંટીઘૂંટી; મુશ્કેલી. [આવવી = ગંચ પડવી. નવ ગ્રહકર્મ (૨) ઘેરથી કરી લાવવાનું લેસન – ભણવાનું કામ. -ઉકેલવી = આંટી ઉકેલવી (૨) મુશ્કેલીનો તોડ કરવો.—પઢવી | ગેધા સ્ત્રી. [ā] ગળી. ત્યાગ j૦ ઘર છોડીને જવું - = આંટી પડવી (૨) ગુંચવાવું (૩) મંઝાવું; મુશ્કેલી પડવી.] વણ | સંન્યાસ લે . ત્યાગની વિ૦ સ્ત્રી ઘર છોડી જનારી –ણી) સ્ત્રી ગંચાઈ જવું તે (૨) જેમાંથી ઉકેલ કાઢવો મુશ્કેલ (સ્ત્રી). ૦ત્યાગી વે૦ ઘર છેડનાર; સંન્યાસી. દેવતા સ્ત્રી થઈ પડે એવી પરિસ્થિતિ. ૦વણિયું વિ૦ ગુંચવણવાળું. ૦વવું ઘરની દેવી (૨) j૦ બ૦૧૦ ઘરના દેવ (કુલ ૪૫ છે). ૦૫તિ સ'ૐ ગંચવણમાં નાંખવું. ૦વાડિયું વિ૦ ગુંચવાડાવાળું. j૦ ગૃહસ્થ (૨) છાત્રો પર દેખરેખ રાખનાર શિક્ષક. ૦૫તિત્વ
વાડો ૫૦ જુઓ ગંચવણ વાવું, –ચાવું અશ્ચિ૦ ગંઠાવું દેરા ૧૦. ૦૫ત્ની સ્ત્રી, ગૃહિણી. પ્રધાન પંગૃહસચિવ. પ્રવેશ વગેરેનું)(૨)[લા.) સપડાવું; ઉકેલ ન સૂઝ (૩) [લા.] મંઝાવું; ૫૦ ઘરમાં વિધિપૂર્વક પ્રવેશ કરે તે (૨) બીજાના ઘરમાં કે ગભરાવું. (–છ)ળિયાળું વિ૦ ગંછળીવાળું. (–છ)ળી સ્ત્રી, હદમાં રજા દવેના પિસવું તે; “Àપાસ.' બલિ પુ. વૈશ્વદેવ. દોરાની અટેરીને કરેલી આંટી કે ગોળ. ૦–છ)ળું ન૦ ગોળ ૦ઠન ન ઘરની સજાવટ કે ગોઠવણી. ૦મંત્રી મું. ગૃહસચિવ આકારમાં વળેલું કે વાટેલું હોય તે (૨) જુઓ કેઈલ
(૨) ગૃહખાતાને મંત્રી; “હેમ-સેક્રેટરી'. મેથી પુંગૃહસ્થ. ગૂંચાવું અદ્દેિ જુઓ ગુંચવાવું
રાજ્ય ન૦ ગૃહ અને ગૃહની બાબતેમાંની હકુમત. ૦રેખા ગૂંછળી, ળિયાળું, -નું જુએ ગંચમાં
સ્ત્રી ગ્રહીત લેવાતી કે મનાતી રેખા; ‘ડેટમ લાઈન.’ લક્ષ્મી ગુંજાર સ્ત્રી, જુઓ ગજાર, ગોઝાર
સ્ત્રી સુશીલ, સચ્ચરિત સ્ત્રી, વિચ્છેદ ડું કાયદેસર રીતે પતિ ગ્રંજિયું ન૦ [જુઓ ગંળું] ગજવું (૨) [] ધુમાતો દેવતા પત્ની જુદાં થવાં તે; “જ્યુડિશિયલ સેપરેશન'. ૦વ્યવસ્થા સ્ત્રી, -) ન [સં. ગાં; પ્રા. ગુજ્ઞ] ગજવું
ઘરની વ્યવસ્થા; ઘરનું કામકાજ, સચિવ . દેશની આંતર

Page #311

ગૃહસંસાર]
વ્યવસ્થા સંભાળનાર પ્રધાન; ‘હોમ-મેમ્બર’. ૦સંસાર પું॰ ઘરસંસાર; ઘરખટલે. સંસ્કાર પું॰ ઘરમાંથી મળતા કે પડતા સંસ્કાર, સ્થ પું॰ બ્રહ્મચર્યાશ્રમ પૂરો કરી ગૃહસ્થાશ્રમમાં દાખલ થયેલા માણસ (ર) સારા ખાનદાન માણસ; સજ્જન.
સ્થતા સ્ત્રી, સ્થાઈ સ્ત્રી॰ ગૃહસ્થપણું, સ્થાણી સ્ત્રી ગૃહસ્થની સ્ત્રી; ગૃહિણી (નર્મદ). સ્થાવટ પું; સ્ત્રી ગૃહસ્થાઈ સ્થાશ્રમ પું॰ બ્રહ્મચર્યાશ્રમ પછીનો બીજો આશ્રમ. સ્થાશ્રમી વિ॰ ગૃહસ્થાશ્રમાં આવેલું –રહેલું. થી વિ॰ ગૃહસ્થને લગતું (૨) સ્ત્રી [હિં.] ગૃહસ્થાઈ, ગૃહસ્થાશ્રમનું કામકાજ વગેરે. હાધિપતિ પું॰ [+અધિપતિ] મોટા ગૃહપતિ; ‘રેકટર’.—હાંગણ ન॰ [+ આંગણ] ઘરનું આંગણું. —હિણી સ્ત્રી૰ [સં.] ગૃહસ્થની સ્ત્રી; ઘરધણિયાણી. ~હી પું॰ [i.] ગૃહસ્થાશ્રમી (૨) ઘરધણી. —હોદ્યોગ પું॰ [+ઉદ્યોગ] ઘેર બેઠાં કરી શકાય એવા ઉદ્યોગ; ‘હામ ઈંડસ્ટ્રી’. –હે।પયોગી વિ॰ [+ ઉપયોગી] ઘરમાં ખપનું; ઘરને માટે ઉપયાગી
૨૬
ગૃહીત વિ॰ [સં.] ગ્રહણ કરેલું (ર) માની લીધેલું (૩) ન૦ ગૃહીત ધરેલું તે; ‘હાઇપોથેસિસ’.[ચહીતા પું॰ (‘ગૃહિતા’ ખાટું છે.) જુએ તેના ક્રમમાં]. –તાગમા સ્ત્રી॰ [ગૃહીત + ઞામ] કર્યું યુનિવર્સિટીની બી.એ.ને મળતી પદવી કે તે ધરાવતી સ્ત્રી ગૃહેોદ્યોગ પું, ગૃહોપયોગી વિ॰ [સં.] જુએ ‘ગૃહમાં ગૃહ્ય વિ[ફં.] ગૃહનું; ગૃહ સંબંધી. સૂત્ર ન૦ ગૃહધર્મ સંબંધી સૂત્રોના સંસ્કૃત ગ્રંથ
ખહારથી ચિહ્ન દેખાય નહીં તેવા માર.] ગેમે (ગૅમ) ૦ (કા.) સમૃદ્ધિથી ભરપૂર; સર્વ પ્રકારે અનુકૂળ ગમેટ પું [.] જાતીય કાશ (વ. વિ.)
ગેય વિ॰ [H.] ગવાય એવું કે ગાવા જેવું. હતા સ્ત્રી, ન્ત્ય ન૦ ગેર(–રે) પું॰ [‘ગરવું’ ઉપરથી] ગરેલા ભૂકા ગેર- (ગૅ) [ા.] ‘નિષેધ, અભાવ, ખાટું' એવા અર્થ દર્શાવનાર પૂર્વગ. ૦અમલ પું॰ કાનૂની સત્તાના ગેરઉપયાગ કરવા તે-મેટા અમલ કરવા તે; ‘મિસફિઝન્સ'. આબરૂ સ્ત્રી॰ અપકીર્તિ; બદનામી.આવડત સ્ત્રી॰ આવડત ન હેાવી તે. ૦ઇન્સા(નસા)ફ પું॰ અન્યાય. ઇશારા પું॰ ખાટા – ગેરસમજ પેદા કરે એવે ઇશારા; ‘ઇન્યુએન્ડો’. •ઉપયેગ પું॰ દુરુપયેાગ, કાનૂની, કાયદે વિ॰ (૨) અ॰ [f.] કાયદા વિના; કાયદા વિરુદ્ધ. કાયદેપણું ન॰ કાયદા વગર કે સામે હોવું તે. કાયદેસર અ॰ ગેરકાયદે; કાયદા પ્રમાણે નહિ. કેળવણી સ્ત્રી ખેાટી કેળવણી. ખુરશી સ્ત્રી॰ નારાજી.દબાણ ન॰ ખાટું –– ગેરવાજબી દબાણ કરવું તે. દોરવણી સ્ત્રી॰ ખાટી કે ભૂલ ભરેલી દારવણી. ફાયદા પું૦ ગેરલાભ. બંદોબસ્ત પું॰ અવ્યવસ્થા. ૦બંધારણીય વિ॰ બંધારણીય નહિ એવું; બંધારણથી વિરુદ્ધ કે બહારનું. મરજીસ્ટ્રી॰ નારાજી.મહેરબાની સ્ત્રી અવકૃપા, ॰માહિત(ગાર) વિ॰ અજાણ; બનવા. ૰માહિતી(—તગારી) સ્ત્રી અજાણપણું. મુનાસ(—સિ) વિ॰ ગેરવાજબી. - સ્લિમ વિ॰ મુસ્લિમ નહે એવું. ૰રસ્તે, રાહે અ॰ ખાટી રીતે; એકાયદે. ૦રીત(-તિ) સ્ત્રી॰ ખોટી રીત. લાભ શું॰ ખાટ; નુકશાન (૨) ખાટા લાભ. લાયક વિ॰ લાયક નહિ તેવું; ડેસ્કૉલિફાઈડ. વર્તણુક સ્ત્રી, વર્તન ન૦, વર્તાવ પું॰ ખરાબ રીતભાત-વર્તન. ~લે અ॰ [ત્ર, વહા પરથી] જ્યાંથી ન જડે એવી જગાએ; ખાટી જગાએ. [જવું, –પઢવું =યેાગ્ય ઠેકાણે ન પહોંચવું (૨) ખાવાયું.] ૦વસૂલી સ્ત્રી॰ ખાટું કે વધારેપડતું કે ગેરકાનૂની વસૂલ કરવું તે – તેવી વસૂલાત; ‘એગ્ઝક્ષન’.૰વહીવટ પું॰ અવ્યવસ્થા; અંધેર.૦વાજબી વિ॰અયેાગ્ય; અટિત. ાટે, વિશિરસ્તે અ॰ આડે–અનીતિને માર્ગે. વિશ્વાસ પું॰ અવિશ્વાસ કે ખોટા વિશ્વાસ. વ્યવસ્થા સ્ત્રી ગેરવહીવટ; ગોટાળા. શિરસ્તે પું॰ ખેાટી રીત. શિસ્ત સ્ત્રી॰ અશિસ્ત; ખોટી શિસ્ત કે તેનો અભાવ. સમજ(—દ્ભૂત, —જૂતી) ॰ઊંધી, અવળી,ભૂલભરેલી કે ખેાટી સમજ,સમજી વિ॰ ગેરસમજવાળું.સાવધ વિ॰અસાવધ;ગાફલ.॰સાઈ સ્ત્રી અગવડ; સાઈના અભાવ. હુકીકત સ્ત્રી॰ ખાટી કે ભ્રામક હકીકત. (—તી વિ॰). વ્હાજર વિ॰ હાજર નહિ તેવું. [—મતદાન = મત-મથકે ગેરહાજર છતાં થતું મતદાન; ‘ઍસેંટ વેટિંગ’.] હાજરદારી સ્રી॰ કામ પર હાજર ન હોવું તે; ‘ઍબ્સટીઝમ’, હાજરિયત સ્ત્રી- ગેરહાજર રહ્યા કરવું કે રહીનેય ધંધા કરવા તે; ‘ઍબ્સટીઝમ’. હાજરી સ્ક્રી॰ ગેરહાજર હોવું તે ગેરત (ગૅ) સ્ત્રી॰ [Ā.] માન –આબરૂનું ભાન; લાજારમ ગેરવવું સક્રિ॰ [ગરવું' ઉપરથી] પાડવું; ખંખેરવું ગેરવા પું॰ [જીએ ‘ગેરુ'. સર૦ મ. શેરવા; હિં. જેમા] ઘઉંના ખેતરમાં થતા એક રેગ.[—આવવા – એ રેગ લાગુ પડવે.] ગેરેંટી સ્રી॰[...] ખાતરી કે તેની જામીનગીરી કે બાંહેધરી. વખત
|
ગે સ્ત્રી॰ ઘરના છાપરામાં ને છતમાં આવતું એક લાકડું; લગ ગેગડું ન॰ લખોટીને બદલે રમતમાં વપરાતું એક ફળ ગેજ પું[.] માપનું ધેારણ (જેમ કે, રેલવે –‘બ્રાડ', મિટર’–) ગેઝેટ ન॰ [.] (સરકારી) સમાચાર-પત્ર કે છાપું. બેટિયર ન॰ ભૃગાળની માહિતી આપતું પુસ્તક (એક સરકારી પ્રકાશન) ગેટ પું॰ [.] દરવાજો (૨) સ્ત્રી૰ પોલીસચાકી; થાણું ગટર ન૦ જુએ ગાર
ગેઢ (ગૅડ,) સ્ત્રી॰ [સં. ઘટ ?] ગડ; પડ; ગડી (કપડાની) (૨) સળ (કાગળના) (૩) [સર૦ સં. ૨૪ = વિશ્ર્વ] (કા.) બંધન (૪) [લા.] મેળ બેસવે। તે; સયુક્તિકતા. [—એસવી = સમજાવું (૨) મેળ કે અનુબંધ બરાબર સ્પષ્ટ થવે – સમાવે] ગેઢાં ન॰ ખ૦૧૦ તાડકાં
ગેડી સ્ત્રી॰ [વે. ñી] ગેડીદડાની રમતમાં વપરાતી છેડેથી વાંકી લાકડી, દા પું॰ ગેડી અને દડો કે તે વડે રમાતી રમત. ૦ઞાજ વિ॰ ગેડીદડામાં કુશળ (ખેલાડી). વ્યઢિયા, ભેડા પું॰ ગેડી જેવી વળેલી માટી લાકડી
ગેણિયું, ગેણું (ગૅ) ન॰ [સર॰ હૈ, ચોળ = ખળદ] ઢીંગણા પણ વેગથી ચાલનાર એક જાતના બળદ
ગેદળ (ગૅ) ન૦ [કા. વ્ − ગજ + દળ] + બ્લુએ ગજદળ ગેન (ગૅ) ન॰ [સર॰ મ. Àળ] પગની આંગળીનું એક ઘરેણું ગેબ (ગૅ) વિ॰ [Ā.] ન દેખાય એવું; અદૃશ્ય; અલેપ (૨) ન૦ ગેબ હોય તે; અદૃષ્ટ

ગેબી (ગૅ) વિ॰ [જુએ ગેબ] ગુપ્ત; અદૃશ્ય; ગૂઢ. [—અવાજ = (અંતરને)ગૂઢ અવાજ (ર)આકાશવાણી.ગજબ =આસમાની આફત.-ગાળા (ગબડાવવેા)=ગપ; અક્વા.—માર = મૂઢમાર;
[ગૅરંટીખત

Page #312

ગેરિયત]
૨૬૭
[ોઝારી
૧૦ ગેરંટીનું ખતપત્ર; ‘વૉરંટી'
ફેઈડ બન'. કર્ણ સ્ત્રી એક વનસ્પતિ; દુર્વા. ૦કી સ્ત્રી, ગેરિયત સ્ત્રી [મ. રત] જુઓ ગેરત
ગોવધ. ૦કી ન૦ (સં.) ગોકુલ. ૦કળ આઠમ સ્ત્રીત્ર શ્રાવણ વદ ગેરીલાયું. [] સેનામાં નિયમથી બંધાઈને નહિ, પણ આઝાદ એક લાલ અને આઠમ; કૃષ્ણની જન્મતિથિ. ૦કળગાય સ્ત્રી રીતે કામ કરતો લડવૈ. યુદ્ધ નવ તેવા લડવૈયાની રીતની ચોમાસામાં થતું સુંવાળું જીવડું; ઈંદ્રગોપ (૨) શિંગડાંવાળું એક લડાઈ
[(૨) જુએ ગેરવો જીવડું (તેને પરમેશ્વરની ગાય પણ કહે છે.). ૦કળગાંડું વિ૦ ગેર પં; ન [સં. ૨૪; પ્રા. જે] એક જાતની લાલ મડી ગોકુળની ગોપી જેવું ગાંડું, સાવ ભાન વગરનું.૦કળિયું ન૦કુળ ગેરએ(–) S૦ [ગેરુ' જુઓ] ગેરુનો - ભગવો રંગ (લાલિત્યવાચક) (૨) વિ. ગોકુળનું, –ને અંગેનું. ૦કળી પું ગેરેજ ન૦ [૬.] મોટરને મૂકવાનું મકાન કે જગા
ગાયોનો ગોવાળ; રબારી(કા.). કિ(-કી)લ ન૦ જુએ ગોકીલ ગેરે ૫૦ [‘ગરવું' ઉપરથી] ગરેલો ભૂકો; ગેર
નેકી પું૦ શેરબકેર; ઘાંઘાટ ગેલ (ગે) ન [4. ઢિ] લાડ (૨) લાડભર્યો ખેલ, રમત (૩) સ્ત્રી | ગેઝીલ ન૦ [ā] હળ (૨) ખેતરમાં ઢેફાં ભાગવાનું મુળ [સર૦ હિ. નૈ] ગલી; વાટ; રસ્તે (૪) [૧] થુવરનું પાકું પાન | ગેકુલ(–ળ) ન૦ [4] ગાયોનું ટોળું (૨) (સં.) મથુરા પાસેનું, જે લેટ ઉપર ઘસાય છે (પ.) (૫) અ૦ કેડે; પાછળ
કૃષ્ણ જ્યાં ઊર્યા હતા તે ગામ. ચંદ, ૦નાથ પું. (સં.) ગેલન પું[૬] પ્રવાહીનું વિલાયતી માપ (આશરે દશ શેર) કૃષ્ણ. પુરી સ્ત્રી (સં.) ગોકુળ ગામ (૨) લિ.] બધી બાબગેલરી સ્ત્રી [૪] એક પછી એક હાર ઊંચી ઊંચી ગઠવી હોય તેમાં સુખી એવું કુટુંબ કે ગામ (૩) અતિ આનંદ. -લાષ્ટમી એવી બેઠક (નાટકશાળામાં હોય છે તેવી) (૨) છાનું
સ્ત્રી ગોકળ આઠમ. --ળિયે રેગ કું. વિરહને લીધે થતો રોગ ગેલવું () અક્રિ. [જુઓ ગેલ] ગેલ કરવું; લાડથી ખેલવું | ગેખ (ગે) [ā,વાક્ષ, . 14] છાં; ઝરૂખે (૨)ગોખલો ગેલી સ્ત્રી [$.] (છાપખાનામાં) ગોઠવેલાં બીબાંના એકઠાને | ગેખણ ન૦ [‘ગખવું' પરથી] ગોખવું તે. ૦૫દી સ્ત્રી, ગેખી મૂકવાનું લંબચોરસ પતરું કે પાટિયું (૨)[લા.] ગેલીપ્રફ. [-કાઢવી | પાડવું તે. -ણિયું વિ૦ ગેખ પાડનારું કે ગોખણપટ્ટીનું =ગેલીપ્રફ છાપીને તૈયાર કરવું.] મૂરું ન૦ ગેલીનાં બીબાં | ગેખર ૫૦ સિં] ગાયોમાં ઊછરેલો ગધેડે પરથી કઢાતું પ્રફ. [-કાહવું = શૈલી છાપી પ્રફ તૈયાર કરવું.]. ગેખરવા ૫૦ બ૦ ૧૦ [‘ગોખ” પરથી ?] (૨) બહુ પાકી ગેલીને ૫૦ [$.] કાચું સીસું, તેની માટી કે કાચી ધાતુ | ગયેલા ઈંટના કકડા (ઈટવાડામાં નીચે હોય છે તેવા) ગેસ ૫૦ [.] વાયુરૂપી પદાર્થ (૨) કોલસામાંથી કઢાતો બળે | ગેખર ૫૦; ન [સં. શાક્ષર, પ્રા. શોવપુર] એક વનસ્પતિ (૨) એવિ વાયુ. એંજિન ન૦ તેલ કે ગેસથી ચાલતું એ જન. | એનું કાંટાવાળું બીજ (૩) એક તરેહની જીત લાઈટ નવ ગેસથી બળતો દીવો કે તેને પ્રકાશ
ગેખલો (વે) મું. [જુઓ ગોખ] ગોખ; તાકું. –લિયું ન ગેમાળી સ્ત્રી[જુએ બેસુ]ધૂળ [ સ્ત્રીધૂળ; જેહુ (કા., ચ.) | મધપૂડાનું ખાનું, –લી સ્ત્રી ના ગોખલે ગેસુ j૦ [. ] વાળની લટ; જુલકું (૨) [] ગેસુડી. ડી | ગેખવું સક્રિ. [. ઘુવ; સર૦ હિં. ઘરના, મ. ઘોળ, ગોવળ] ગેહ ન૦ [i] ઘર. ગેધા સ્ત્રી, ગૃહગોધા; ગળી. ૦પતિ (મોઢે કરવા) વારંવાર બલવું. [ખી કાઢવું, નાખવું, પાહવું, ૫૦ ગૃહપતિ. ૦૯મી j૦ ગૃહલક્ષ્મી
મારવું = (અર્થ સમજ્યા વિના પણ) મોઢે કરી દેવું. ગેખી ગેહવાલ ન૦ એક પક્ષી
રાખવું = મોઢે કરી રાખવું (૨) પાકું યાદ રાખવું.] ગેહિની સ્ત્રી [સં] ગૃહિણી
ગેખાવું સક્રિ. [‘ગેખવું” પરથી] ગેખ ગોખ કરવું ગંગટ (બૅ૦) ૫૦ [૧૦] ભારે શોક
ગેઓ (ગે) ૫૦ પક્ષીનો માળો ગંગું (ગે) વિ. [૨૦] સહેજમાં રડી પડે એવું; ગાંગું ગેગડું વિ૦ [ગંગણું?] (કા.) અસ્પષ્ટ ઉચ્ચારવાળું; તેતળું ગેગે ફે (બધે જ ઍ૦) અ૦ (ભય ઈ૦ થી ગુંચવાઈ જઈ) | ગોગલ્સ ન૦ બ૦૧૦ [{.3(તાપમાં પહેરાતાં) રંગીન અમુક ચમાં
ગભરાટથી બેલવામાં ચા પડે કે ફેં થાય એમ. (કરવું) | ગેગળે [‘ગળું' પરથી] (કા.) હડપચીની નીચે ગળા ગેંઘટ (ગૅ૦) વિ૦ ચકચર; મસ્ત
તરફ લચી પડતો ભાગ(૨) ઊંટ મસ્તીમાં આવે ત્યારે મેમાંથી ગેડી (ગૅ૦) સ્ત્રી- [જુઓ ગેંડો] ગેંડાની માદા. - ૫૦ કિં. જીભની પાછળથી તાળવાને ભાગ બહાર કાઢે છે તે રાંટ ; પ્રા. શાંટ] એક જંગલી જાનવર. [ગુંડા જેવું = જાડું અને | ગેગું વિ૦ માલ વગરનું (૨) આવડ વગરનું [ગવાનિક મજબૂત.].
ફલ કે રેશમની) ગેચાસ ૫૦ [૪] જમતા પહેલાં ગાયને માટે જુદુ કાઢેલું અન; ગંદ (ગૅ ૦) શ્રી. [, ; પ્રા. ; હિં] દડી (ખાસ કરીને | ગેચર વિ. [સં.] ઇદ્રિયગમ્ય (૨) ન ગૌચર; ચરે, તો સ્ત્રી, ગુંદલ (ગૅ૦) [જુઓ ગેદલ] (કા.) મોટું સમૃદ્ધ [આ હોય છે.) | -રી સ્ત્રી ભિક્ષા ગેંદાલ (મૅ ૦) વિ(ચ.) જાડું ભારે બાંધાનું (માણસ) (નામ પણ ગેચલું ન [‘ગંછળું” પરથી] વર્તુલાકારમાં એકઠા થવું તે; ટેળું. ગે સ્ત્રી [.] ગાય (૨) ઇદ્રિય (૩) વાણી (૪) પૃથ્વી (૫) | Tચલાં ગણવા = વામોટામાં કરવા; ખચકાવું; (કશાને) પાર આકાશ. કર્ણ ૫૦ ગાયને કાન (૨) ખચ્ચર (૩) સા૫ (૪) ન મૂક -ગુંચવાયા કરવું.] અંગુઠાથી અનામિકા સુધીના વિસ્તારનું પ્રમાણ (૫) એક જાતનો | ગેદ્મ વિ. [ā] ગોહત્યારું; ગાય મારનાર મૃગ (૬) ગાયના કાનના આકારમાં વાળેલો હાથ (૭) ને એક ગેજું વિ૦ [. નોઝ = વાટ પરથી {] ગંદુ ઘળું ફૂલ (૮) (સં.) દક્ષિણમાં આવેલું શિવનું એક પ્રસિદ્ધ ગાઝાર સ્ત્રી[ä. ગુહ્યR] જુઓ બજાર તીર્થ. કર્ણાસ્થિ નવ ગાયના કાનના આકારનું હાડકું; “કે. 1 ગેઝારી,-રણ સ્ત્રી ગેઝારી સ્ત્રી

Page #313

ગોઝારું]
૨૬૮
(ગોદાવવું
ગેઝારું વિ. [સં. શો - હત્યારું (. )] ગાયની હત્યા કરનાર; ગેડ ડું ન ભેટ; ગોઠ (૨) ગામડું
[ચણ; સ્ત્રીમિત્ર પાપી (૨) જ્યાં હત્યા થઈ હોય એવું; અપવિત્ર.-રો ૫૦ ગાન ગેડણ ૫૦ [જુઓ ધંટણ] ઢીચણ (૨) સ્ત્રી [ગોઠ” પરથી]ગઠિ(૨) હત્યારે
ગેડણી સ્ત્રી [ગઠવું” ઉપરથી] ઉતરડની બેસણી; ઈઢાણ, સૂંથિયું ગેટ ૫૦ [ 1. વોટ્ટ] ઘંટડો (૨) [જુઓ ગેટ] ગેટ (ધુમા- (૨) ગોઠવણી ડાનો) (૩) [સર૦ +] બૈરાં તથા છોકરાને હાથે પહેરવાનું | શેઠપણાં નબ૦૧૦ જુઓ “ગોઠ' માં એક ઘરેણું (૪) [હિં.] બીજા રંગના કપડાને ઓટીને મૂકેલી ! ગેડવણ –ણી સ્ત્રીજુઓ ગોઠવવું માં કિનાર (જેમ કે, બનસ, સ્ત્રીના કબજાને)
ગેડવવું સક્રિટ વ્યવસ્થિત બંધબેસતું મૂકવું કે કરવું (૨) નોકરીમાં ગેટકે પૃ૦ જુઓ ગુટકે (૨) ગેટ; ગોટાળો. [ગેટકા ગણવા કે કામધંધામાં રાખવું -રખાવવું.[ગેડવાવવું સક્રિ,ગેઠવાવું =કશીક પંચાત કે ગોટામાં મન જવું.]
અજિં૦ પ્રેરક અને કર્મણિ]. –ણ(–ણી) સ્ત્રી ગઠવવું તે કે ગોટપીટ નરિવ૦] અંગ્રેજી કે તે બોલવું તે (કટાક્ષમાં). [–કરવું તેની રીત; રચના (૨) સગવડ; બ બસ્ત =અંગ્રેજી (જરા રફથી કે ભાંગ્યુંતૂટ્સ) બોલવું.]
ગેડવું અક્રિ. [ગોઠ' ઉપરથી] અનુકૂળ આવવું; ગમવું ગેટ(–મો)ટ અ [ગોટો' પરથી] જુઓ ગુટપુ(–મુ) ગેડાઈ સ્ત્રી +લઠાઈ ગેટલી સ્ત્રી [ફે. દિશા? સર૦ fહં. મુઠી;૪. ગુડી] નાનો | ગાડાવવું સક્રિ. [ગોઠવું'નું પ્રેરક] ગેડે એમ કરવું કે કરાવવું ગોટલો (૨) ગેટલાની અંદરની મીજ (૩)[લા] કામમાંથી ગપો- | ગેઠિયણ સ્ત્રી- [જીએ ગેઠિય] સ્ત્રીમિત્ર; સખી; ગોઠણ લિયું. [-મારવી =કામમાંથી ગપોલિયું કરવું]. ૦બાજ વિ૦ | ગેઠિયે [ગઠ' ઉપરથી] મિત્ર; દસ્ત [મ. ગુટઢેવાન] કામચર; ગોટલી મારવામાં હોશિયાર. – પં. | ગેડી પુંછ જૈન દેરાસરનો નોકર – પૂજારી (૨) ગઠિયો. ૦૫ણું ફળની અંદરનું કેટલાવાળું બીજ (૨) કઠણ માંસપિંડ. [–ઘાલ, નબ૦૦૦ ગોઠપણાં, મૈત્રી ચ, બાઝ (બ૦૧૦માં)=સ્નાયુનું ગોટલા જેવું સખત થવું; ગઠીમડી સ્ત્રી [જુઓ “ગાડીમ'] એક વનસ્પતિ; કઠીમડી તેથી તાડો કે કળતર થવું.]
ગેઠીમડું ન [સં. 18] કોડીમડું (૨) જુઓ ગેટીમ ગેટવવું સકેિ“ગોટાવું’નું પ્રેરક
શેઠે પું[સં. છ, પ્રા. રો] ઢેર બાંધવાનું સ્થળ (૨) પક્ષીને ગેટાકેર સ્ત્રી [ગોટો + કર] ફુલના ગોટા ગુંથેલી કેર
માળો (૩) [‘ગોઠવું” પરથી] જં; નિરાંત [=ગાંઠ થવી] ગેટાવું અક્રિ[ગોટ' પરથી] ગોળ ગોળ ગોટા વળવા (૨) [ ગે )ન[. 18; ]શરીર ઉપર થતી ગાંઠ, ઢીમણું [-ઘાલવું ધુમાવું (૩)ચાવું. –ળિયું વિ૦ ગોટાળાવાળું; ગોટાળો કરે એવું. | શેઠ સ્ત્રીગોડવું – ખેરવું તે - ૫૦ અવ્યવસ્થા; છબરડે (૨) ગુંચવણ (૩) (હિસાબ કે | ગેહવું સક્રિ. [સર૦ હિં. વડના] દવું [ગદામ પિસાની બાબતમાં) ગરબડકે ઘાલમેલ યા અફરાતફરી. [–વળવો ડાઉન સ્ત્રી ન૦ [.મૂળ મલય પરથી] માલ ભરવાની વખાર;
= ગેટાળે થા. -વાળ = ગોટાળો કરવો.] [ઉમાડિયું ગેડાકી સ્ત્રી[જુઓ ગેડિયે] ચાલાકી; લુચ્ચાઈ ગેટિયું ન [ગેટ' પરથી] પાઘડીનું બોતાનું (૨) ખોયણું, ધુમાતું | ગેહાવવું સકૅિ૦, ગેહાવું અ૦િ ‘ગેડ'નું પ્રેરક અને કર્મણિ ગેટી સ્ત્રી [4. રી]ગળી (૨) નાની ગાંઠ (૩) કસબ બળ્યા પછી | ગેઢિયે પં. [સં. ૮, પ્રા. શરુ દેશ પરથી. સર૦ fહ. મોટા, રહેલી ધાતુની ગેળી
૪. નોંsi] જાદુગર ગેટી(–ડી)મડું, ગેટલું ન૦ ગુલાંટ
ગેડી સ્ત્રી, કિં. ર, પ્રા. નો ઉપરથી] એક રાગિણી; ગેડી ગેટલો jગોટી' પરથી] પીંજણની તાંતને થડકાવવાનું ઓજાર | (૨) [+] મીઠાશ; મધુરતા (ગાડી કાવ્યરીત ઉપરથી) (૨) નક્કર ગેળો; દડો (૩) કાંઠલો (૪) કપડાંને વણેલે સાટકે ગેડે (ગે) અ૦ (કા.) પેઠે; જેમ (૨) –ની સાથે, સેબતમાં ગેટેગેટ,ટા પુત્ર બ૦૧૦ ખૂબ ગોટા (જેમ કે, ધુમાડાના) | ગેણિયું નવ(કા.) ગાય દેહવાનું વાસણ [ગોત્ર, પ્રા. મો] કુળ ગેટો પુત્ર [ગેટી' પરથી] ગોળ; પિંડે (૨) કુલનો તેરે; કલગી ગેત સ્ત્રી [ગોતવું' ઉપરથી] શોધ; ખેળ (૨) + ન [જુઓ (૩) ગલગોટો (૪) વાદળા જેવો ગોળો (ધુળ, ધુમાડાનો) (૫) [ ગતડી સ્ત્રી, ગળું (પેટમાં ચડે તે) ગોળ (૬) ફળની અંદરની ગોળ ચીજ (ઉદાહ | ગેમ પું[સં.] (સં.) એક ઋષિ અહલ્યાના પતિ (૨) ન્યાયનાળિયેરનો ગોટો) (૭) [લા.] છબરડે; ગોટાળો. [–ઘાલ = દર્શનના સંસ્થાપક ઋષેિ. –મી સ્ત્રી, (સં.) અહલ્યા ગોટાળો કરવો (૨) દેવતા મૂકવો; સળગતું – ધુમાતું કરવું (૩) | ગેતર (ગે) ન [સર૦ મે., સે. નવર; સં. નો +તૃ ?]કઠળની ફાંસ મારવી; કુસંપ કરાવવો.–ચ =(પેટમાં) ગોળો ચડવો. | શિંગોનાં ફોતરાં અને પાંદડાંને ભકે (હેરનું ખાણ) -વળ, વાળ = જુઓ ગોટાળા વાળ, વાળ.] ૦પેટ | ગેતર ન૦ +ગોત્ર કુળ. જ ૫૦; સ્ત્રી ગોત્રજ જુએ. હું ન ૫૦ ગોળો; પિંડાળે
ગતરજની પૂજા માટે આણેલી માટી અથવા વસ્તુ. કે તે લાવગોડ (ઠ) સ્ત્રી [સં. શB;ા. નોટ્ટિ] છાની – અંતરની વાતચીત; વાનો સમારંભ(લગ્નમાં મંગળ તરીકે કરાય છે.-રી વિજુએગોત્રી ગુંજ (૨) મિજબાની; ઉજાણી (૩) મશ્કરી; ટોળ (૪) મિત્રતા ગેતવણ સ્ત્રી જુઓ ગોતવું] શે; ખળ (૫) ભેટ (ખાસ કરીને હોળીના દિવસોમાં ગુલાલ ઈ૦ છાંટનારને ગેતવું સક્રિટ [. ઘુત્તમ શોધેલું) ઉપરથી] શોધવું; ખોળવું અપાતી). ૦૫ણ નબ૦૧૦ મૈત્રી; દોસ્તી
ગતગત સ્ત્રીખળખોળા ગેડ, ડું ન [સં. ૧B] ગામડું
[વાચક) | ગેતામણ સ્ત્રી નટુ ગોતવાની મહેનત કે મજારી ગેહડી સ્ત્રી. [જુઓ ગોઠ] છાની – અંતરની વાતચીત (લાલિય- 1 ગેતાવવું સક્રિ, ગેતા અક્રિટ ગોતવું'નું પ્રેરક અને કર્મણિ

Page #314

ગાતીત]
ગોતીત વિ॰ [મું.] અગોચર; ઇંદ્રિયાતીત
ગોતું (ગા) ન॰ [કે. રાવત્ત = ઘાસ] ઢારને માટે બાફેલું ખાણ(૨) [લા.] ગમે તેમ રાંધેલું કે ટાઢું ને સ્વાદ વગરનું અન્ન
ગોત્ર ન॰ [i.] વંરા; કુલ; ‘ટ્રાઇબ’ (કાઈ ખાસ મુનિથી શરૂ થતું), ગમન ન॰ સગેત્ર સાથે લગ્ન કે શરીરસંબંધ. જ વિ॰ ગોત્રમાં જન્મેલું (૨)પું॰;સ્ત્રી૦ કુલદેવતા; ગોતર‰. [—બેસાડવી(–વા), -માંડવી(–વા) = ગાતરજની સ્થાપના કરવી (લગ્નસમારંભની શરૂઆતમાં)]. જ-ઘડા પું॰ ગેત્રનું જેમાં સ્થાપન થાય તે ઘડો, ॰પતિ પું॰ ગોત્રને મુખ્ય પુરુષ. સમાસ પું॰ જુદાં જુદાં ગાત્રાનું ભળવું તે. સ્ખલન ન॰ ભૂલથી બીજાનું નામ બોલાઈ જવું તે. šત્યા સ્ત્રી ગેાત્રના માણસની –સગાત્રની (સ્વજનની) હત્યા.હા પું(સં.)ઇંદ્ર.-ત્રાચાર પું[+આચાર]ાત્ર કે કુલને આચાર; તેની પ્રથા કે પરંપરા. –ત્રાભિમાન ન॰[+અભિમાન] પોતાના ગોત્ર કે કુલનું અભિમાન.-ત્રી,-ત્રીય વિ॰એક ગોત્રનું ગાથ વિ॰ ચાર (વેપારી સંકેતની ભાષામાં), ગાથ (થ,) સ્ક્રી॰ [મ. મોઢુ = ડૂબકી] ઊંધે માથે ફરી જવું તે; ગુલાંટ (પતંગની) (૩) [લા.] ભૂલથાપ, ગાશું. [—ખાવી = ગુલાંટ ખાવી; ઊંધે માથે ફરી જવું (પતંગે). –ખવડાવવી, –મારવી= ગુલાંટ ખવડાવવી (પતંગને). –મારીને સૂઈ જવું = ઊંધું માથું કરીને પડી રહેવું.]
ગોથણ્ણા પું ધુંસરી નાડવાના ખીલે
ગોથપડી વિ॰ [જીએ ‘ગાથ’વિમાં]ચૌદ (વેપારીઓના સંકેત) ગોથાટવું સક્રિ॰ [જીએ ગોથું] ગોથે ગોથે મારવું ગોથાવું અકિ॰ [ન્નુએ ગેલ્લું] ગોથાં ખાવાં; ગોથાં ખાતા રખડવું. ગોથાવવું સક્રિ॰ પ્રેરક
૨૬૯
ગોથિક સ્ત્ર॰ [.] પ્રાચીન ગૌથ લેાકની ભાષા (૨) વિ॰ (પશ્ચિમ યુરોપની) અમુક શિલ્પ-સ્થાપત્ય કળાનું કે તેને લગતું (૩)ગોથ લોક કે તેમની ભાષાને લગતું
ગોદડિયું વિ॰ [ગોદડું ઉપરથી] ખડબચડું ને ાડું (૨) ગોદડીમાં
હાઈ એ ને થતું-રાતનું (ગ્રહણ) (૩) પાસે માત્ર ફાટેલી ગેડી કે ચીંથરાં રાખનાર (બાવા, સાધુ) (૪)ન॰એક જાતને શીતળાના રાગ-એરી
ગોદડી સ્ક્રી॰ [જુએ ગેદડું] નાનું ગેદડું (૨) લૂગડાંના કકડા વગેરે ગોઠવીને કરાતું હલકું પાતળું એઢણ કે પાથરણું (૩) ગાયની ડોક નીચેની લબડતી ગેાંદડી જેવી જાડી ચામડી (૪) એક વૃક્ષ

|
ગાયું ન॰ [ન્નુએ ‘ગાથ’સ્ત્રી॰] માથું નીચે હોય તેવી શરીરની સ્થિતિ (૨) ગુલાંટ (૩) માથું મારવું તે. [—ખાવું = છેતરાવું (૨) ગબડી જવું (૩) ઊંધું કરી જવું; ગુલાંટ ખાવી. –મારવું=માથું નીચું નમાવીને મારવું (શીંગાળા પ્રાણીએ ](૪)[બ॰૧૦]નકામાં ફાંફાં (૫) [લા.] ભૂલથાપ. [−ખાવાં=ફાંફાં મારવાં.] ગોદ (૬,) શ્રી॰ [સં. શ્રોૐ ?; સર૦-હિં.] ખાળે (૨)[જુએ‘ગાદવું'] | વારંવાર ટોકયા કરવું તે (3)ડખલ,અંતરાય;પજવણી.[-વાલવી | =ડખલ ઊભી કરવી,−વળગાડવી. –માં ઘાલવું,−માં લેવું ખેાળામાં બેસાડવું – સુવાડવું (ર) સંભાળ કે રક્ષણ હેઠળ લેવું. -વળગાડવી =ગાદ કરે એવું વળગાડવું – સેાંપવું કે ખઝાડવું.] ગદઢ વિ॰ [સર॰ A.; ‘ગોદડું’ ઉપરથી] ખડબચડું (ર)ગેસાંઈએની એક જાતનું
=
|
ગેદવણી શ્રી ગાદ; દખલ; પજવણી
|
ગાદલું સક્રિ॰ [સર॰ હિં. ચોના; મ. મોંઢુળ] ગોડવું; ખેાદવું ગેદા સ્ત્રી॰ [i.] (સં.) ગોદાવરી નદી
ગોદાટવું સક્રિ[‘ગોદા’ઉપરથી] ગોદા મારવા; વારંવાર ગેાઢાવવું (૨) [લા.] વારંવાર કહ્યા કરવું; ટોકવું
ગેદાન ન॰ [સં.] ગાયનું દાન(૨)કેશ કપાવવાના સંસ્કાર–વિધિ ગેદામ સ્ત્રી॰;ન॰ [સર॰ હિં.] જુઓ ગોડાઉન [(સંકેતમાં) ગેદાવરી શ્રી॰ [i.] (સં.) દક્ષિણની એક નદી (ર) વિ॰ ખાર ગોદાવવું સક્રિ॰ ગાદલું'નું પ્રેરક (૨) ખાદા મારવા (૩) [લા.] ટોકીને જાગ્રત કે સતેજ કરવું
|
|
[ગાપહાર
ગેદ ુ ન [છે. ગઢ, સર૦ મ. મોવડી, હિં. શુટી] ર્ ભરીને કરાતું મેલું આઢણ કે પાથરણું. [ભરવું = ગઢડામાં રૂ ભરવું; ગાદડું તૈયાર કરવું.]
|
ગોદાનું અક્રે ‘ગાવું'નું કર્મણિ (૨) ગાઢા ખાવા; ગાદાવાવું ગોદી સ્રી [સર॰ હિં; મેં.] અંદર પાણી કઢાય ઘલાય એવી સવડવાળું, વહાણે બાંધવાનું અને ઊભાં રાખવાનું બંદર (૨) ગોડાઉન; વખાર
ગોદા પું॰ ગદાવે-ખેંચે યા ભેાંકાય એવું ઊપસેલું તે (૨) મુક્કો; ઠાંસેા (૩) [લા.] ધક્કો; ખાટ; નુકસાન. [—આવવો, –લાગવે, -વાગવા = ખેાટ આવવી; નુકસાન થવું. -ઘાલવા =જવાબદારી-ખર્ચ કે લપ વળગાડવાં. -મારવા=ડાંસે મારવા (૨) નુકસાન કરવું.]
ગોધણ ન॰ [જીએ ખાધન] ગાયાનું ટાળું
=
ગોધન ન॰ [સં.] ગાયારૂપી ધન-દોલત (૨) ગૌધણ ગોધરિયું વિ॰ [નં. ગોત્ર-ધર્= પર્વત] ગોધરા તરફનું (લાકડું). [−તેલ = ગોધરા તરફનું હલકી જાતનું તેલ.-વાળું = મુર્ખાનું ટાળું] [(ખસી કરેલા) વાછરડો ગોલિયું ન૦, ગોધલા પું॰ [‘ગોધા' ઉપરથી] નાના બળદ; ગોધાઈ સ્ત્રી॰ એક જાતની ભૂતડી
ગેાધિકા સ્ત્રી॰ [સં.] ઘે
[ લગ્ન
ગોધુલગન ન॰ [જીએ ‘ગોધૂલિક’ (લગ્ન)] ગેારજ – સમીસાંજનું ગોધુ (–ધૂ)મ પુંખવ॰ [સં.] ઘઉં ગોકું ન॰ જુએ ગોધલિયું
ગામ પું′૦૧૦ [સં.] ગોધુમ; ઘઉં
ગોધૂલિ (−ળિ)ક વિ॰ [સં.] ગેરજ-સમીસાંજનું (લગ્ન) ગોધૂળિયું ન॰ જુએ ગોધુલગન
[બળદ
ગોધા પું॰ [સં. 1 + ધવ] સાંઢ; આખલે; ખસ્સી નહિ કરેલા ગોપ ડું॰ [જુએ ગેાક] (પુરુષનું) કોટનું એક ઘરેણું. હાર પું (સ્ત્રીનું) તેવું ઘરેણું
ગેપ પું[સં.]ગોવાળિયે.કાવ્ય ન૦ ગ્રામ જીવન વર્ણવતું કાવ્ય; ‘પૅસ્ટારલ’. કન્યા, જા, બાલા, સ્ત્રી॰ ગેાપની પુત્રી; ગોપી ગાપદ ન॰ [સં.] ગાયનું પગલું; ગેાષ્પદ
ગોપન ન॰, –ના સ્ત્રી॰ [સં.] સંરક્ષણ (૨) ગુપ્ત રાખવું તે ગોપનીય વિ॰ [સં.] ગોપ્ય; ગુપ્ત રાખવા યેાગ્ય ગોપખાલા શ્રી॰ જુએ ‘ગેપ [É.]’માં
ગોપવવું, ગોપવું સક્રિ॰ [સં. ગુપ્ ઉપરથી] સંતાડવું; છુપાવવું ગાપહાર પું॰ જુએ ‘ગોપ’માં

Page #315

ગોપાલ(--ળ)]
ગોપાલ(—ળ),૦૩ પું॰[સં.] ગોવાળિયા (૨) રાજા (૩) (સં.) કૃષ્ણ. ~લન ન॰ ગાયા પાળવી-ઉછેરવી તે કે તેના કામધંધા, નંદન પું॰ (સં.) શ્રીકૃષ્ણ. ~લિકા, “લી સ્ત્રી॰ ગોપી (૨) એક વનસ્પતિ
ગોપાવું અક્રિ॰ ‘ગોપવું'નું કર્મણિ. –વવું સક્રિ પ્રેરક ગોપાષ્ટમી સ્રી [સં.] કારતક સુદ ૮ ગાપિકા સ્રી॰ [i.] જુએ ગોપી
ગાપિત વિ૦ ગાપાયેલું; ગુપ્ત કે રક્ષિત કરાયેલું ગોપી સ્ત્રી॰ [i.] ગોવાળણ (૨) વૃંદાવનની કૃષ્ણભક્ત ગેપી. જન સ્રીબ્૧૦ ગોપીલેાક; ગેપીએ
|
ગોપીચંદન ન॰ ટીલું કરવામાં વપરાતી એક પીળી માટી. [(ગાંઠનું) ગોપીચંદન કરવું = ગાંઠના પૈસા બગાડવા; (જતે) નુકસાનમાં ઊતરવું.] [ શ્રીકૃષ્ણ ગોપીજન શ્રી૦ બ૧૦ જુએ ‘ગોપી’માં. ૦૧લભ પું॰ (સં) ગાપુર ન॰ [i.] શહેરના કે મંદિરના દરવાજો (૨) મુખ્ય દ્વાર ગોખ્ખા પું॰ [ä.] રક્ષક; વાલી
ગોખ્ય વિ॰ [É.] ગુપ્ત રાખવા યોગ્ય; ગોપનીય
ગોલ્ફ પું॰ [સં. ચુñ] કાટનું એક ઘરેણું (ર) હાથનું એક એક ઘરેણું (૩) [સર॰ મેં.] રાસ રમતાંની સાથે હાથમાંનાં રંગબેરંગી દોરડાં ગૂંથાતાં જાય છે તે રમત
ગોફણ સ્ત્રી[ફે. શુંળ; રે. ચોળા, સં. જો + ળ] ગાળા-પથરા ફેંકવાનું શ્વેતર જેવું સાધન (૨) પું॰ જુએ ગાડો. –ણિયું વિ॰ ગામના કામનું; કઠણ (પથ્થર) (૨) ચેાડા ઘીના કઠણ (નાના લાડુ). –ણિયા પું૦ ગોફણમાં ફેંકવાના ગોળા (૨)[લા.] લાડુ (વ્યંગમાં) [સ્ત્રીઓનું એક ઘરેણું ગોફણ પું॰ [સં. શુંષ્ઠ કે ચોળા પરથી?] અંબાડે લટકાવવાનું ગાણિયું,—યા જુએ ‘ગા’માં ગાણી સ્ત્રી॰ જુએ ગાફડો, ગાણા
ગણેા પું॰ જુએ ગા¥ણી(૨)તુંગા પર જડેલા લાકડાના એક ભાગ ગેાબર ન॰ [વે. ગોવર] (ગાયનું છાણ(૨) છાણાંના ભૂંકા. ગૅસ પું છાણ મળ મૂત્રાદેિમાંથી કઢાતા (બળતણ માટે) ગૅસ ગોબરાઈ સ્રી॰ ગેાબરાપણું; ગંદવાડ
૨૭૦
ગોખરુ પું॰ [જીએ ગાવ×] એરી; એક જાતની શીતળા, ગાદડિયું ગોખરું વિ॰ [‘ગોબર’ ઉપરથી] ગંદું (ર) ન॰ ગેાખર ગોબરા પું॰ ધૂંસરી બાંધવાની હળની દાંડી ગાબાપું અક્રિ૰ ‘જુએ ‘ગાબા’માં. “વું સક્રિ॰ (પ્રેરક) ગામા પું॰ પછડાયાથી ધાતુની બનેલી વસ્તુની સપાટીમાં પડેલા ખાડો.[—ઉપાડવા = ગોખાને બરાબર કરવા.—પઢવા=ગાબાના ખાડો થવા.]-ખાવું અક્રિ॰ ગામે પડવા [રક્ષક (રાજા) ગોબ્રાહ્મણપ્રતિપાલ(ળ) વિ॰(૨)પું॰[i.] ગાય ને બ્રાહ્મણના ગેમ સ્ત્રી [સર॰ હિં., નૅ.] ખાડ (ખાસ કરીને ઘેાડાની) (૨)
|
આનાકાની
[રચના; રાચ ગોમટા પું॰ [સર॰ મેં. ગોમટા] વણાટમાં જોગ પાડવા કરાતી ગામય(−ળ) ન॰ [સં.] ગાયનું છાણ
ગોમંડલ(−ળ) ન॰ [સં.] પૃથ્વીના ગોળાકાર-ચક્ર
ગામાયુ ન॰ [સં.] શિયાળ
ગામાંસ ન॰ [સં.] ગાયનું માંસ

[ગારલ
ગોમુખ ન [સં.] ગાયનું મેાઢું (ખાસ કરીને પથ્થર વગેરેમાંથી બનાવેલું) (૨) એક જાતનું નગારું. –ખી સ્રી॰ માળા જપવાની ગાયના મુખના આકારની કોથળી
ગોમૂત્ર ન॰ [ä.] ગાયનું મૃતર; ગૌત્ર. —ત્રિકા સ્ત્રી॰ ગાયના સૂતરની ધાર જેવી આકૃતિ (ર) એક પ્રકારનું ચિત્રકાવ્ય ગોમેદ પું॰ [H.] એક જાતના હીરા; પોખરાજ ગોમેધ પું॰ [સં.] જેમાં ગાયને ભેગ આપવાના હોય તેવા યજ્ઞ ગોયણી (ગા) સ્ક્રી॰ [‘ગોર’નું સ્ત્રીલિંગ] ગોરાણી (૨) [સં. ગૌરી] ઉપરથી] સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી (૩) વ્રત નિમિત્તે જમવા બેાલાવેલી સાભાગ્યવતી સ્ત્રી. [—કરવી, જમાડવી=(બાધા અંગે) સેાહાગણને જમવા બેલાવવી. –માનવી = સેાહાગણને જમાડવાની બાધા રાખવી. વાળવી=ગોયણી જમાડવી.]
ગોયરા (ગા) સ્ત્રી॰ [સં. ગૌરી] ગારમાનું વ્રત
ગેર (ગો) પું[[.] વિચાર; મનન [‘ઘેારી’] ઢોરના સમૂહ ગેર પું॰ [‘ગરવું’ ઉપરથી ] (છાણાંના) ભૂકો; ગેરા (૨) જીએ ગાર (ગો) પું॰ [સં. ગુરુજી પુરાહિત (ર) પડો (૩) સ્ક્રી॰ [‘ર’માં ચક્ષુત] જુઓ ગરમા ॰પદું ન૦ યજમાનવૃત્તિ; ગારનું કામ ગોરક્ષ વિ॰ [સં.] ગાયાનું રક્ષણ કરનારું (ર) ઇન્દ્રિયાને કબજે રાખનારું, ૦૬ પું॰ ગાયાનું રક્ષણ કરનાર; ગોવાળ. ૦૩ ન॰, —ક્ષા સ્ત્રી॰ ગાયોનું રક્ષણ. ॰ણી વિ॰ ગૈારક્ષણને લગતું ગોરખ઼ વિ॰ [સં. ગોરક્ષ] ઇંદ્રિયાને સ્વાધીન રાખનારું; સંયમી (૨) પું॰ શિવમાર્ગી સાધુઓને એક પ્રકાર (૩) પું॰ (સં.) મત્સ્યેન્દ્રના પ્રસિદ્ધ રિશષ્ય ગોરખનાથ. [આગે આગે ગોરખ જાગે = આગળની વાત આગળ જોવાશે; ‘સૌ થશે’– વખત આવ્યે કાંઈક જડશે – એવે ભાવ.] ૦આમલી,૦આંબલી સ્ત્રી॰ એક ઝાડ(૨) એનું ફળ.ગાંજો પુંજ્જુએ ગારખબુટ્ટી. ધંધા પું ગોરખપથી રાખે છે એવું એક યંત્ર (૨)[લા.] એકના એક કામનું નિરર્થંક પુનરાવર્તન (૩) ખાટાઈ કે ખોટા ધંધા. ૦પંથ પું૦ ગારખ સાધુઓના પંથ. ૦પંથી વિ॰ ગોરખપંથના અનુયાયી. બુઠ્ઠી સ્ત્રી॰ એક વનસ્પતિ. મંડી સ્રી॰ એક વનસ્પતિ ગેરેજ સ્ત્રી॰ [સં.] ગાયાના ચાલવાથી ઊડતી રજ ધૂળ(૨)[લા.] સમીસાંજ, લગ્ન ન॰ સમીસાંજનું લગ્ન
ગારજી (ગો) પું॰ [સં. ગુરુ + જી] જૈન સાધુ – ધર્મોપદેશક ગોરટ, ટિયું,−ટું વિ॰ [É. ગૌરી, પ્રા. પો] ગોરું; ગોરાટ. ટો વિ॰ પું॰ ગારા (ઘેાડો)
ગોર,—ઢિયા બાવળ પું॰ એક વનસ્પતિ
ગોરડું વિ॰ ગોરું; ઊજળું
ગરણી (ગા) સ્ત્રી॰ જુઓ ગાયણી ગેરણું ન॰ (કા. ?) જુ લ ગોરતા (ગોર,) પું॰ [H. ગૌરી ઉપરથી] ગોરધન પું॰ (સં.) જીએ ગાવર્ધન ગોરપદું (ગા) ન॰ [નં. ગુરુ+qz] જી ‘ગોર [ગો]’માં ગારબસરા ન॰ એક પક્ષી
[જમાડવાનું એક વ્રત સૌભાગ્યવતી સ્ત્રીઓને
ગોરમટી સ્ક્રી॰ [સં. ગૌરવૃત્તિળા] લાલ –પીળી માટી; મટોડી ગોરમા (ગૅર,) સ્ક્રી॰ [સં. ગૌરી+માતા] ગૌરી; પાર્વતી (ર) ગાર; કુમારિકાનું ગૌરીપૂજનનું વ્રત
ગોરલ વિ॰ વહાલું; પ્રિય

Page #316

ગોરવ ]
૨૭૧
[ગશાસ્ત્ર
ગેરવ પં. [સં. નવ; . રવ = બહુમાન; આદર] વર અને | ગેલા(–ળા)ધ જુઓ “ગોલ” [i.]માં [અને કર્મણિ
એનાં સગાંનું ગૌરવ – માન વધારવા કન્યાપક્ષ તરફથી કરાતું | ગેલાવવું (ગે) સક્રિ૭, ગેલાવું(ગે) અચક્રિ “ગોલવુંનું પ્રેરક જમણ. [-દેવા, નેતરવા = ગૌરવનું જમણ આપવું] ] ગેલો,-લી જુઓ ગેલમાં ગેરસ ન૦ [i] દૂધ, દહીં વગેરે તે રાખવાનું પાત્ર; ગેરસી. ડું | ગલી પીંજણની તાંતને થડકાવવાનું એક સાધન ૧૦ જુઓ ગેરસું. ૦શાસ્ત્ર નવ ગેરસ અંગેની વિદ્યા, ‘ડેરીઇગ.” | ગેલીય વિ. [.] જુઓ “ગોલ [.]'માં
શાસ્ત્રી પુ. ગોરસશાસ્ત્રને વિદ્વાન. ૦સિયું વિ૦ ગેરસવાળું ગેલે ૫૦ [સં. નોસ્ટ-] એ નામની જ્ઞાતિનો માણસ (૨) (૨) ન૦ જુઓ ગોરસ. -સી સ્ત્રી, -સું નવ દહીં દૂધ રાખ- જનાનખાનાને નોકર(૩) ગંજીફાનું એક પતું (૪)[સરવહિં. હા, વાનું માટીનું વાસણ; દેણી
નોટાવર] અનાજ (ગળાકાર) ભંડાર. –લણ સ્ત્રી, ગેલાની ગેરંભ(–ભા)વું અક્રિ . [સં. ઘોર + માd] ઘનઘોર થવું (વાદ- સ્ત્રી; ગલી. -લવાડ સ્ત્રી, ગોલાઓનો વાસ. -લાપ j૦
ળાંથી આકાશનું) (૨) ધુમાવું (૩) સૂઝ ન પડવાથી ગુંચવાવું ગેલાપણું; દાસત્વ. -લાં નબ૦૧૦ જનાનખાનાનાં હલકા ગોરંભે પુત્ર ગે ભાવું તે; ગૂંચવણ (૨) ઘેરે (૩) વાદળાં ચડી | દરજજાનાં દાસદાસી. –લી સ્ત્રી, ગોલણ (૨) વડારણ આવવાં તે. [--વાલ = વાદળ ચડી આવવાં (૨) ધંધવાતું –| ગેલેક કું. [ā] (સં.) વિષ્ણુ છે કૃષ્ણનું નિવાસસ્થાન [રમત ચડેલું માં કરવું (૩) મુશ્કેલીમાં મૂકવું.]
ગલફ ૦ [૬] ગેડી જેવી ખાસ લાકડીથી રમાતી દડાની એક ગેરાટ વિ૦ જુઓ ગોરટ
ગેલૈયે ! [જુઓ ઘેલો] વગર નેતરે જમતો ફરતો આદમી ગેરા (-) [િસં. ર ઉપરથી] પોચી, રેતાળ અને લાલાશ વા | ગેલો છું. [. તે ઉપરથી] વાછરડે (૨) માતાને ચુસ્ત પીળાશ મારતી (માટી ૧ જમીન) [ ગુપત્ની કે સ્ત્રી ગુરુ ભક્ત (૩) જુએ ગેલે (૪) [‘ગુલામ’ કે ‘ગોલો' ઉપરથી] ગેરાણી (ગે) સ્ત્રી[જુઓ “ગોર” તેનું સ્ત્રી ] ગોરની સ્ત્રી (૨) ગંજીફાને ગોલ – એક પાનું ગેરાશ સ્ત્રી, જુઓ “ગોરું'માં
ગેવધ પું. [સં.] ગાયને વધ ગેરાંદે (૨), ગેરી સ્ત્રી [4. નરદ્ધિની, રો] ગોરા દેહવાળી સ્ત્રી | ગેવર ! [. ગોવર] ગોર; છાણાંને ભૂકે ગેરિયે ૫૦ [સં. ર, પ્રા. શોર ઉપરથી] વાછડો (બહુધા ગેર) | ગેરું ન [સર૦૫. વર, શાં. શોવર] (સુ.) ગોબરું; ઓરી; ગરી સ્ત્રી [સં. રી; કા.] જુઓ ગોરાંદે
શીતળાની જાતનો એક રાગ. [–આવવું = ઓરી નીકળવી]. ગેરીલો ૦ [૬.] એક જાતનો મોટો વાંદરો
ગવર્ધન પું[] (સં.) વૃંદાવનમાં આવેલ એક ડુંગર. ૦ધર, ગેર ન [સહિં. મ. ગો] ઢોર
૦ધારી ૫૦ (સં.) કૃષ્ણ
[ ફસાવવું ગેરચંદન ન૦ જુઓ ગોરોચન
ગેવવું સક્રિ. [સર૦ મ. નોવળે; . શોવ = છુપાવવું પરથી ] ગેરું વિ૦ [સં. ર; 1. વો] સફેદ - ઊજળા રંગનું. –રાશ | ગવંશ પું[i] ગાયની ઓલાદ; બળદ
સ્ત્રી, ગૌરતા. ૦ગફ,૦ગફાક વિ. એકદમ ગોરું. -રે પુ. ગોરી ગેવાન (સં.)(પહેલા) પોર્ટુગીઝોના તાબાનું હિંદનું એક બંદર - ચામડીનો પરદેશી (યુરેપ અમેરિકા વગેરે દેશનો) માણસ શહેર. [-નું ગડગડિયું = (લા.) શ્રીફળ; પાણીચું; રજા.) ૦ગણ, ગેરેચન ૧૦, –ના [4] સ્ત્રી ગાયના માથામાંથી મળતી કે ૦ગરણ સ્ત્રીવા તરફની સ્ત્રી, ગરું વિ૦ મેવા તરફનું, ગાવાનું તેના પિત્ત યા મૂત્રમાંથી બનાવાતી એક ઔષધિ
ગેવાતી પુ. ગોવાળ ગેલ [] (કુટબોલ વગેરે રમતમાં) પિયું. [-કર =તે ગેવાનીઝ ૫૦ [$.] ગેવાનો વતની રમત જીતવી; પિયું કરવું]. ૦કીપર ડું. [૪] ગેલ સાચવનાર ગેવારું ન [સં. નો +ફેં] ગાય ઢેરનું ટોળું ગેલ(–ળ) વિ. [સં.] વર્તુલના – દડાના આકારનું (૨) j૦ ગોળ ગેવાલ(–ળ)ણી સ્ત્રી [સં.ગોવાકિની, ગા. ગોવાળિો ]ગેવાળણ
આકાર.—લા(–ળ)Á j[+અર્ધ] અર્ધગોળ(૨) પૃથ્વીને અર્ધ | ગેવાવું અતિ વગોવાવું (૨) “ગાવવું’નું કર્મણિ ગળ. –લીય વિ૦ ગળાકાર; ગોળને લગતું; “ફેરિકલ’ [.] ] ગેવાળ, ળિયે, -ળ પં. [સં. નો; . ગોવા, નવાઝ ગેલક ૫૦ [ā] મેળ (૨) વિધવાને કારકર્મથી થયેલો પુત્ર -fa] ગાય-ઠેર ચરાવનારે. ૦ણ(–ણ) સ્ત્રી ગાય -ઢેર (૩) ગેલ (૪) ૧૦ ઇદ્રિનું અધિષ્ઠાન – જે દ્વારા તેનું કામ | ચરાવનારી; શેવાળની સ્ત્રી. બકરી સ્ત્રી કરાંની એક થાય છે તે જગા
રમત. –ળી સ્ત્રી, ળું ન૦ ગોવાળને ધંધો ગેલક ૫૦ [f. ગુઢ] પૈસા નાખવાનો ગલ્લો – પેટી. [-માં || ગેવાંદરું (૦) ન૦ [૩. મોઢંઢ] ગેદરું; પાદર
નાખવું, –માં મૂકવું ગલ્લામાં નાખવું; સંઘરે કર.]. ગેવિંદ [8.3, - ૫૦ (સં.) કૃષ્ણ ગેલકીપર પું[૬] જુઓ “ગલ'માં
ગેછંદ ન [.] ગાયનું ટોળું [વાની જગા (૩) ગાયોનું ટોળું ગેલણ સ્ત્રી, જુઓ ગલેમાં
ગેત્રજ ન [i] ગાયને બાંધવાનો વાડો (૨) ગાયને ચારગેલમાલ ડું [હિં.] ગરબડગોટે; અવ્યવસ્થા
ગેશપેચ વિ. [1.] કાન ઢાંકી દે તેવું (પાઘડી માટે) ગેલવાઢ સ્ત્રી, “ગેલે'માં
ગેશ પું. [fil] ખણ; એકાંતસ્થાન. ૦નશીની, શગીરી ગેલવું (ગે) સ૦િ પગ વડે બંદી નાંખવું
સ્ત્રી અલગ રહેવું તે; એકાંતવાસ [પ્રતિસ્પર્ધી – આજીવક ગેલંદાજપું [.] તોપચી. -જી સ્ત્રી તોપચીનું કામ ગશાલક ૦ [i] (સં.) મહાવીરને એક સમકાલીન અને ગેલા ૫૦ જુએ “ગલોમાં
ગેશાલા(–ળા) સ્ત્રી [સં.] જુઓ ગૌશાળા ગેલાબારૂદ પું[. વોટ્ટ +વાહ૮ (ફા.] દારૂગોળ ગશાસ્ત્ર ન [] ગોપાલનનું - ગેરક્ષાનું શાસ્ત્ર

Page #317

ગશીતલા ]
૨૭૨
[ગોંદરે
ગેશીતલા સ્ત્રી [ગે + શીતલા] શીતલા.
વાની; સુખડી. [આપવી = માર મારવો.] ગેશગીરી સ્ત્રી, જુઓ ગોશા'માં
ગેળમટોળ વિ૦ જુઓ “ગળ'માં ગેસ્ત ન૦ [1] ગેસ, માંસ
ગેળમેજી વે(૨)સ્ત્રીગોળમેજને ફરતા બેસીને ભરાતી(પરિષદ) ગેઇ ૫૦ લિં] ગાયનો વાડો (૨) ભરવાડવાડો
ગેળલાકડી સ્ત્રી, જુઓ “ગાળમાં ગેe(–છ) સ્ત્રી [સં.] વાતચીત; ગોઠડી (ર) મસલત; છૂપી | ગેળવા મુંબ૦૧૦ [“ળ” ઉપરથી] સ્ત્રીઓનાં હાથનાં નાનાં વાતચીત (૩) એક પ્રકારનું એક અંકી નાટક. ૦મંડળ નવ ગેષ્ટિ | કડાં (૨) તેવા ઘાટની કાચની બંગડી
કરતું –ગાઠેિયાઓનું મંડળ, વિનેદ ૫૦ ગેછે અને વિનોદ ગેળ પં૦ [ગળ’ ઉપરથી] ગોફણ વડે ફેંકવાનો ગોળ (૨) ગે૫-૦૫)દ ન [સં.] ગાયનું પગલું
ટો અને ગોળ મોભિયા કે લાકડાને કકડે (૩)ગોળ; ગોળ ગેસ વિ૦ [સર૦ હિં] જમણી બાજુનું સુકાન ફેરવવા વિષે) | આકૃતિ
[વાનું યંત્ર; “ફેર મિટર’ (૫. વિ.) (૨) નવ સઢની નાથનું દોરડું (૩) [l, ગોરત] માંસ (૪) ૫૦ | ગળાઈ સ્ત્રી જુઓ ‘ગળ વિ૦ માં. ૦માપકન ગેળાઈ માપ[..] શ્રેષ્ઠ પદવીને પીર (૫) સ્ત્રી દરિયાઈ સફર (વહાણ) | ગળાકડી સ્ત્રી, જુઓ “ગળો'માં ગેસંખ્ય ૫૦ [ā] ગોવાળ
ગેળાકાર, ગેળાકૃતિ જુઓ “ગળ વિ૦માં ગેસાઈ (૦) ૫૦ કિં. રો ફેરવીમો, પ્રા. સામ] એક જાતને ગેળાબંધ j૦ જુએ “ગેળામાં સાધુ - વેરાગી (૨) મૂળ ગોસાંઈ પણ હાલ ગૃહસ્થીમાં રહેતી | ગેળાર્ધ j૦ જુઓ ‘ગેળ વે'માં એક નાત. ૦જી ૫૦ જુએ ગેસ્વામી. -ઇયણ સ્ત્રી ગેસ- | ગેળિયા કેરી (ગે) સ્ત્રી [ગળ+કેરી] એક જાતનું કેરીનું અથાણું ઈની સ્ત્રી
[ગોસેવા કરનાર ગળિયે (ગે) ૫૦ [‘ગોળ' ઉપરથી] ગેળનું ખાલી માટલું ગેસેવા સ્ત્રી [i] ગાય ને તેના વંશની સેવા. –વક પું૦ | ગળી સ્ત્રી [સં. ; ]
THI; હૈ. થા] કેનાની ગોળ વસ્તુ ગેસ્વામી j૦ લિં] વૈષ્ણવોને આચાર્ય (૨) એક અડક (૨) દવાની ગળી; ગુટિકા (૩) બંદૂક કેપિસ્તોલમાં ભરીને મારગેહ સ્ત્રી. [], ૦૨ મું [સં. હિર ?] ગુફા
વાની (સીસાની) ગળી (૪) પાણી ભરવાની માટલી (૫) [સર૦ ગેહત્યા સ્ત્રી[4.] ગાયને મારી નાખવી તે (૨) તેનું પાપ. | સે. સ્ત્રી = ] દહીં વલોવવાનું ગેળ વાસણ (૬) અંડેષ ૦ વેવ ગેહત્યા કરનારું (૨)ગેઝારું
(૭) [3] નુકસાન; ખટ. (-આવવી, બેસવી, વાગવી = બેટ ગેહર ૫૦ જુઓ “ગેહમાં
[અટવાવું; સંચાવું જવી; નુકસાન થયું. [-ખાવી = દવાની ગળી ખાવી (૨)લાડુની ગેહાવું અશકે. [‘ગુહા” ઉપરથી ? કે સં. 1ઢ ઉપરથી ] અંધારે ખેળી ખાવી (૩) બંદૂકની ગોળી (સામે મોઢે) જત પર ઝીલવી ગેહિલ ડું (રે. મોઢું = યુદ્ધો, ગામનો મુખી, કોટવાળ ઉપરથી ૬] -વાગે એમ કરવું. –છૂટવી =બંદૂકમાંથી ગાળી નીકળવી; બંદૂક
એ નામની જાતને કે અડકને ક્ષત્રિય. વાડ ૫૦; ન૦ (સં.) | ચાલવી. છેવી, -મારવી = બંદૂક ચલાવવી, ગેળીબાર કાઠેયાવાડનો એક ભાગ (ભાવનગર આસપાસ)
કરો-વાગવી = બંદૂકની ગોળીથી ઘવાવું કે તેના જેવું દરદ થવું ગેળ વિ૦ (૨) j૦ જુઓ ગેલ (૩) પું. પરસ્પર કન્યાની લેવડ- (૨) કામના ફળવી; સફળ થવું. -વાળવી = ગળી કરવી બના
દેવડ માટે નક્કી કરેલું નાતીલાઓનું જાથ. [–ડ = બેટી- વવી. ગળીનું પાણી સુકાવું = (પૈસાનું કેબી) નુકસાન થવું] વહેવારના ગેળ બહાર જવું. -બાંધો =કન્યાની લેવડદેવડ | ડુંન વલોવવાની ગળી(!). બારણું બંદૂકમાંથી કેપિસ્તોલમાટે નાતીલાઓ કે ગામનું જાથ બાંધવું-ભમરા જેવું = મેટા | માંથી ગોળી છોડવી તે માંડા જેવું, શન્ય; ખોટું.) ૦ગેળ વિ. અસ્પષ્ટ, ઉડાઉ. ૦મટોળ | ગળે ! [4. ; fi1. વો] કઈ પણ ગોળ વસ્તુ; પિડે વિ૦ બરાબર ગેળ (૨) [લા.] હૃષ્ટપુષ્ટ. ૦લાકડી સ્ત્રી, જુઓ (૨) ફણથી મારવાનો પિંડો (૩) તપથી મારવાનો પિંડો(૪) ગુડાલાકડી.–ળાઈ સ્ત્રી ગોળપણું. –ળાકાર વિ૦ [+ આકાર] પાણી ભરવાની મેટી ગળી (૫) પેટને વાયુને એક રોગ (૬) ગેળ. -ળાકૃતિ વિ૦ [+ આકૃતિ] ગોળાકાર (૨) સ્ત્રી ગોળ ગપગોળ (૭) ફાનસને કે વીજળીના દીવાને પોટે.[–ઊતરે કે આકૃતિ. –ળાર્ધ કું. [+ અર્ધ] ગેલાર્ધ
ગાગર =શું પરિણામ આવે તે કહેવાય નહિ; ભાવી અનિશ્ચિત ગેળ (ગે) j૦ [. ગુરુ, ગુ] શેરડીના રસને ઉકાળીને બના- | દેવું. –ચ = પેટમાં વાયુ ચડવો.-ગબડાવ = ગપ હાંકવી વાતું એક ખાદ્ય. [-અને ખેળ એક = સારા નરસાની પરીક્ષા ન (૨) અડચણ નાખવી. ગળે ને ગેફણ સાથે જવા=અલાહોવી.-ખા, ખાઈ લે = સ્વાર્થ સાધ (૨)શુભ પ્રસંગે | બલા - નડતર દૂર થવી]–ળાકડી સ્ત્રી, ગેળા અને કડી; ગળાને મોટું ગળ્યું કરવું (ગેળ વહેંચાય તે પરથી)–નું ગાડું(—લું), ગરમી મળતાં તે ફલે તેથી કડીમાંથી નીકળી ન શકે, એ પ્રયોગ -નું માટલું= અતિપ્રિય -ગમતી વસ્તુ.-ને પાણીએ નાહવું, બતાવવા માટેનું સાધન; ‘બલ ઍન્ડ રિંગ' (પ.વિ.). –ળાબંધ નાહીનાખવું=આશા છોડી દેવી (૨) છેતરાવું. ગેળે વીંટાળેલી પંબે અર્ધગોળ (આખો ગળે બને એવા) જેમાંથી હવા કાઢી વાત = ઉપરથી મીઠી લાગે - ગમે તેવી વાત.] કેરી સ્ત્રી, ગોળ- લેતાં તે બંધ થઈ જાય છે, કે તેને પ્રયોગ કરવા માટેનું સાધન; વાળું કેરીનું એક અથાણું. ગેળ વિ૦ નરમ; પૂર્ણ રીતે ચડી (પ.વિ.). પિંપીંઢાળા ગેટાળ; સેળભેળ.[–વાળ= ગયેલું(૨) [લા.] જેનું મન પીગળી ગયું હોય-પૂર્ણ રીતે અનુકુળ | ગોળ ગોળ, અસ્પષ્ટ - મુદા બહાર બેસવું.] થઈ ગયું હોય એવું. ચું ન જેમાં ગોળનું પ્રમાણ વધારે હોય | ગગડે (શૈ૦) j૦ + જુઓ ગાંગડે [ જાતને માણસ એવું અથાણું. ધાણું ૫૦ બ૦૧૦ ગોળ સાથે ભેળવેલા ધાણા | ગાંઠ છું[; હે. ૩ = જંગલ] વિંધ્ય પ્રાંતની એક રાની પરજની (માંગલિક અવસરે વહેંચાય છે). ૦૫૫ડી સ્ત્રી એક મીઠી | ગેદરું (ગે) ન૦ જુઓ ગાંદરું. -રે પુત્ર જુએ ગાંદરે

Page #318

Sisca]
૨૭૩
[ગ્રહેશ
ગદળી (ગે) સ્ત્રી, ગેળ, જાડું લાકડું
નામ સાથે માનાર્થે વપરાતો એક શબ્દ. ઉદા. “વિમળાગૌરી' ગે (ગે) ડું [‘ગંદવું” ઉપરથી] ગ – રઈની બધી વાની- | (૪) ૫૦ એક રાગ. ૦જ પું(સં.) કાર્તિકેય (૨) ન૦ અબરખ. એને ખીચડે. [-કર = બધાનો ખીચડો – લે કરે(૨) | ૦નંદન !૦ (સં.) ગણેશ. પુત્રપું. (સં.) કાર્તિકેય(૨)ગણેશ. ગેટ વાળ.].
પૂજન ન૦ પાર્વતીની પૂજા (૨) એક વત. ૦ફળ ન એક ગંધવું (ગે) સક્રિટ બંધ જગામાં પૂરવું; કેદ કરવું
ફળ. ૦શ j૦ [+ા ] (સં.) શિવ. શિખર, શંકર ન ગંધળ (૦) j૦ સેળભેળ; ખીચડો (૨) [સર૦ ૫.] ગોટાળો | (સં.) હિમાલયનું ઊંચામાં ઊંચું શિખર ગંધાવું અક્રિ૦, -નવું સક્રિ. “એંધવુંનું કર્મણિને પ્રેરક | ગૌસેવક, ગૌસેવા,ૌહત્યા જુઓ શૈ'માં ગેધિયારું (૦) વિ. [‘ગાંધવું ઉપરથી] ગેરંધાઈ મરાય એવું | ગ્યાસતેલ, ગ્યાસલેટ ન૦ જુઓ ઘાસતેલ [જવા તે બંધિયાર (૨) ન૦ ઘેલકું
થથન ન. [૪] જુઓ ગ્રંથન (૨) ઘાડું થઈ જવું –ગાંઠા પડી ગ સ્ત્રી [સં. ૧, પ્રા. ૧૩] ગાય. ગેટો ૫૦ જુઓ ગોરોચન. થથલ વિ. [સં. ગ્રંથિ? ગ્રંથ ઉપરથી] ચકિત; આભું (૨) ગાંડું ૦ગ્રાસ પું, જુઓ ગોગ્રાસ. ૦ચર ન- ગોચર; ચૉ. ૦ચારણ કશાની ગાંઠ વાળી હોય એવું () વિ૦ (૨) j૦ ગાયો ચારનાર. ૦દાન ન૦ ગાયનું દાન. ૦ધન પ્રથવું સક્રિ. (સં. પ્રત્] થવું; ગાંઠવું (૨) રચવું; લખવું. ન૦ ગારૂપી ધન. ૦પાલક વિ૦ (૨) પં. ગાય પાળનાર; [યથાવવું સક્રિ. (પ્રેરક). યથાવું અક્રિ. (કર્મણિ)] ગોપાળ, બ્રાહ્મણ પ્રતિપાલ(ળ) વિર ગાય અને બ્રાહમણાનું પ્રથિત વિ. [સં.] ગ્રંથેલું પાલનપોષણ કરનાર (રાજા). ૦માત્ર સ્ત્રી રોમાંસ. ૦માતા પ્રસન ન [૪] ગ્રસવાની ક્રિયા સ્ત્રી. ગાય (પૂજ્ય ભાવમાં). ૦મુખ નટુ ગાયનું મં; ગેમુખ. | Bસવું સક્રિ. સિં. 2] પકડવું (૨) કેળિયે કરે; ખાવું મુખિયું વિદેખીતું ગાયના માં જેવું -દીન મુખવાળું. મુખી (૩) સૂર્યચંદ્રને રાહુએ ઘેરવું. [પ્રસાવું (કર્મણિ), –થવું (પ્રેરક)) સ્ત્રી, જુઓ ગેમુખી. ભુખું વિ૦ જુઓ ગમુખિયું. ૦મુખે | ગ્રસિત વિ૦ [સં.] પકડાયેલું વાવ =બહારથી ગરીબ પણ અંદરથી કર. મૂવ ન૦ ગાયનું પ્રસ્ત વિસં] ગ્રંસાયેલું.–સ્તાસ્ત પું[+ મસ્ત] ગ્રહણ છૂટા મૂતર. ૦૨ણ ન૦, ૦૨ક્ષા આ૦ ગાયની રક્ષા. ૦શાલા(-ળા) પહેલાં સૂર્યચંદ્રનું આથમી જવું તે. –સ્તેદય પૃ. [+ ] સ્ત્રી, ગાયે રાખવાનું મકાન અથવા વાડે(૨)દુગ્ધાલય. શીતળા ગ્રહણની દશામાં સૂર્યચંદ્રનું ઊગવું તે ૫૦ (ગાયની) રસી મુકીને કાઢેલા બળિયા. ૦સેવકj૦ જુઓ | ગ્રહ પૃ. [સં.] (પ્રાચીન વ્યાખ્યા પ્રમાણે) સૂર્ય, ચંદ્ર, મંગળ, ગોસેવક. સેવા સ્ત્રી, જુઓ ગોસેવા. ૦હત્યા સ્ત્રી, જુઓ બુધ, ગુરુ, શુક્ર, શનિ, રાહુ અને કેતુ એ નવમાંને એક (૨) ગેહત્યા
[અર્વાચીન વ્યાખ્યા પ્રમાણે)સૂર્યની આસપાસ ફરતે આકાશીય ગૌઢ પું. [4] બંગાળાને એક પ્રાચીન વિભાગ (૨) એક રાગ(૩) ગાળે (ઉદા૦ બુધ, શુક્ર, પૃથ્વી વગેરે) (૩) ગ્રહવું તે; ગ્રહણ (૪)
વેથડ - બંગાળને લગતું. બંગાળી ડું જાદૂગર. ૦મલાર પૂર્વગ્રહ (૫) ગીતના આરંભમાં જેનો પ્રયોગ થાય તે સ્વર (૬) ૫૦ મલાર રાગને એક પ્રકાર, સારંગ ૫૦ સારંગ રાગનો [લા.] ગ્રહદશા; ભાગ્ય; નસીબ.[—ઊતરવા = ગ્રહદશા સુધરવી. એક પ્રકાર. સારસ્વત વિ૦ (૨) પુંછ એ નામની બ્રાહ્મણની -કઠણુ થવા =ભાગ્ય પ્રતિકુળ થવું. -કઠણ હવા = ભાગ્ય એક જાત. -ડી સ્ત્રી, ગાડ પ્રાંતની સ્ત્રી (૨) એક બોલી (૩) પ્રતિકૂળ હોવું-ગામ જવા,-ઘરેણે મૂકવા= સિતારે પાંસરે ગેળમાંથી કાઢેલો દારૂ (૪) એક રાગિણી – ગેડી (૫) [કા.શા.] ન હે (૨) અક્કલ કે શુદ્ધિ ન હોવી. પાધરા હવાર એક પ્રકારની કાવ્યરીતિ
નસીબ પાધરું –અનુકુળ હોવું-બેસવા= ગ્રહદશા ખરાબ થવી. ગૌઢિ પું. [ગોડ' ઉપરથી] ગારુડી, મદારી
–મળતા આવવા કે હેવા=વરકન્યાની ગ્રહદશા મળતી આવવી. ગેડી સ્ત્રી, જુઓ “ગૌડમાં
[ તે સ્ત્રી -વાંકા હોવા = નસીબ વાંકું હોવું. –રવીધા હોવા = નસીબ ગૌણ વિ. [૪] મુખ્ય નહિ એવું; પિટામાં આવતું. ૦૨ ૧૦, અનુકળ હોવું] ગણિત નવ ગ્રહોના ચલન ઇનું ગણિત. ૌતમ પં૦ [.] (સં.) બુદ્ધ ભગવાન (૨)ન્યાય-દર્શનના સંસ્થા- દશા સ્ત્રી પ્રહાની સ્થિતિ (૨) તેને કારણે થતી મનુષ્યની પક (૩) કપાચાર્ય. -મી સ્ત્રી (સં.) કપી; દ્રોણાચાર્યની પત્ની ભલી કે બૂરી અવસ્થા (૩) [લા.] દુર્દશા (-એસવી). ૦દાન (૨) ગોદાવરી નદીનું એક નામ
નવ ગ્રહની નઠારી અસર મટાડવા માટે અપાતું દાન. નિરીક્ષા ગૌત્રા(—તર)ટ ન૦ [સં. +212] ત્રણ રાત પાળવાનું ગો સ્ત્રી ગ્રહોનું નિરીક્ષણ. ૦૫ીન ન૦, ૦૫ીયા સ્ત્રી પ્રહની પૂજનનું સ્ત્રીઓનું એક વ્રત (ભાદરવા સુદમાં)
અસરથી થતું દુઃખ. હબલ(–ળ) નવ ગ્રહનું જોર – સારી માઠી ગૌર વિ. [ā] ગોરું. ૦વર્ણ વિ. ગોરા રંગનું (શરીર માટે).-રાંગ અસર. ૧ભાવ j૦ ગ્રહથી થતી અસર; ગ્રહનું ફળ. ૦મખ પું વિ. [+બં] ગેરા અંગવાળું (૨) j૦ (સં.) વેતન્ય.-રાંગના ગ્રહની શાંતિ અર્થે કરવાનો યજ્ઞ. ૦મંડલ(–ળ) ન૦ પ્રહનું સ્ત્રી[+ગના] જુઓ ગરાંગિની. -રાગિની વિ૦ સ્ત્રી (૨) મંડળ-માળા-ચક્ર. ૦માન નવ ગ્રહોની ગણતરી (ગ્રહદશા જેવા સ્ત્રી [ + અંકિની] ગોરી સ્ત્રી; યુરોપિયન સ્ત્રી
માટે.) બેગ j૦ ગ્રહને યોગ; સંજોગ. ૦રાજ પૃ૦ સુર્ય. ગૌરવ ન [8] ભાર; વજન (૨) મેટાઈફ મહત્તા (૩) આદર. શાંતિ સ્ત્રી, શાંતિ(–તે)ક ન કોઈ પણ મંગળ કાર્યની
શાધી(–ળી), –થાન્વિત [ + અવિત] વિ૦ ગેરવવાળું શરૂઆતમાં ગ્રહોની માઠી અસર નિવારવા માટે કરાતી ધાર્મિક જોરાંગ,૦ના–ગિની [સં.] જુઓ “શેરમાં
ક્રિયા. સંગમ ૫૦ ગ્રહોનો યોગ થ–એકઠા થવું તે. –હેશ ગૌરી સ્ત્રીસિં.] પાર્વતી (૨) આઠ વર્ષની બાળા (૩) સ્ત્રીઓના | પૃ. [+ ] સૂર્ય
જે-૧૮

Page #319

ગ્રહણ ]
ગ્રહણ ન॰[Ē.] લેવું, પકડવું તે(ર) સમજ (૩)[જય.]સૂર્ય અને પૃથ્વી વચ્ચે ચંદ્રના આવવાથી કે સૂર્ય અને ચંદ્ર વચ્ચે પૃથ્વીના આવવાથી સૂર્ય અને ચંદ્રનું ઘેરાવું – ગ્રસાવું તે.[—કાઢવું= ગ્રહણથી લાગતી આભડછેટ દૂર કરવા ઘરમાંથી એંઠવાડા કાઢી નાખવા, તેમ જ રસેાડું –વાસણ ધેાઈ કાઢવાં. —છૂટવું=સૂર્યચંદ્રે ગ્રાસમાંથી છૂટવું; ગ્રહણ પૂરું થવું. —લાગવું = ગ્રહણની અસર થવી; તે શરૂ થવું. ~વખતે સાપ કાઢવા = છેલ્લી ઘડીએ પંચાત ઊભી કરવી; કવેળાએ કામ કાઢવું. વખતે સાપ નીકળવા=એકમાં બીજી મુશ્કેલી ઊભી થવી; કવેળાનું કામ નીકળવું]. શીલ વિ ગ્રહણ કરવાના સ્વભાવનું; ‘રિસેપ્ટિવ’. ૦શીલતા સ્ત્રી ગ્રહ દશા, દાન, નિરીક્ષા, પીડન, ૦પીડા, ૦બલ(−ળ), ૦ભાવ, મખ, મંડલ (−ળ), માન, બ્યાગ, ૦રાજ જુએ
‘ગ્રહ’માં
ગ્રહવાનું અક્રિ॰ ગ્રહાવું (૨) ‘ગ્રહાવવું’નું કર્મણિ ગ્રહવું સક્રે॰ [સં. પ્રરૂ ] લેવું; પકડવું (ર) સમજવું ગ્રહશાંતિ, ગ્રહશાંતેક (૦) જુએ ‘ગ્રહ’માં
મહાવવું સક્રિ॰, મહાવું અક્રિ ‘ગ્રહવું’નું પ્રેરક ને કર્મણિ મહીતા પું॰ [સં.] ગ્રહણ કરનાર; ગ્રહનારા મહેશ પું॰ જુએ ‘ગ્રહ’માં
ગ્રંથ પું [ä.] પુસ્તક (ર) [ખત્રીસ અક્ષરના બનેલા] અનુષ્ટુભ છંદના શ્લેાક (૩) બંધન. ૦કર્તા પું॰ પુસ્તક રચનાર. ૦કી સ્ત્રી॰ પુસ્તક રચનાર સ્ત્રી. જ્કાર પું॰ ગ્રંથકર્તા. ન ન, ના સ્ત્રી॰ ગંથણ; ગંઠણ (૨) પુસ્તક રચવું – લખવું તે. પાલ(−ળ) પું॰ પુસ્તકાલયમાં પુસ્તકાની રક્ષા અને આપવા લેવાની વ્યવસ્થા કરનાર, ભંડાર પું પુસ્તકોના ભંડાર કે સંગ્રહ; પુસ્તકાલય. માળા સ્ત્રી॰ ગ્રંથેાની માળા. સંકલન ન॰, સંકલના સ્ત્રી॰ ગ્રંથ રચવે તે. સંગ્રહ પું॰ પુસ્તકાલય. સાહેબ પું॰ (સં.) શીખ લોકોના ધર્મગ્રંથ. સ્થ વિ॰ ગ્રંથમાં આવતું. –થાર્પણ ન॰ [+અŞળ] ગ્રંથનું અર્પણ કરવામાં આવે છે તે. થાલય ન॰ [+] પુસ્તકાલય.—થાવલિ(−લી, —ળિ, −1) સ્રી॰ [+ માહિ] ગ્રંથમાળા.—થાયલેકન ન॰[+ અવજોન] પુસ્તકના ગુણદોષનું અવલાકન.-થાંતર ન॰[ä.] બીજો ગ્રંથ (૨) ભાષાંતર ગ્રંથિ સ્રી૰ [સં.] ગાંઠ (૨) સાંધા (3) શરીરમાં અમુક રસ અવતા વિશેષ અવયવ. ૦૯ વિ॰ [i.] ગ્રંથિવાળું. વાત પું॰ સંધિવા ગ્રંથિક પું॰ [સં.] જ્યાતિષી; જોષ જોનાર ગ્રંથિત વિ॰ [ä.] ગ્રથિત; સંકળાયેલું ગ્રંથિલ,-વાત જુએ ‘ગ્રંથિ’માં
ગ્રાન્ટ સ્ત્રી॰ [.] મદ તરીકે અપાતી રકમ ગ્રામ પું॰ [.] (દશાંશ પદ્ધતિમાં) વજનના એકમ ગ્રામ ન॰ [સં.] ગામ; ગામડું (૨) મૂઈનાના આશ્રચરૂપ સ્વરસમૂહ (૩) સમૂહ. ઉદ્યોગ,-મોદ્યોગ પું॰ ગામડામાં ને તેની અર્થનીતિની દૃષ્ટિએ કરી ને ખીલવી શકાય એવે ઉદ્યોગ-ધંધા; ‘વિલેજ ઇંડસ્ટ્રી’. જનતા, પ્રજા સ્ત્રી૦ ગામડાંમાં વસતી પ્રજા. ૦જીવન ન૦ ગ્રામજનતાનું જીવન-તેનું ધેારણ, પદ્ધતિ ઇન્દ્રદેવતા પું૦ ૦ ૧૦ ગામનું રક્ષણ કરનાર દેવતા (૨) સ્ત્રી૦ ગામની ઇષ્ટ દેવતા, પંચાયત સ્ત્રી, મંડળ ન૦ ગામનેા વ્યવહાર ચલાવનાર પંચાયત. વિકાસ પું૦ ગામડાંના (આર્થિક મુ૦

[ગ્રેફાઇટ
ક્ષેત્રોમાં) વિકાસ; તેમની ખિલવણી. વિદ્યાપીઠ સ્રી॰; ન૦ ગામડામાં આવેલી અને ગ્રામજનતાના પ્રશ્નો તથા જીવન વિષે વિશેષ શિક્ષણકામ કરતી વિદ્યાપીઠ;‘ફરલ યુનિવર્સિટી’.વિસ્તાર પું॰ ગામડાંના પ્રદેશ; ગામડાંની વસ્તીવાળેા ભાગ. વૃત્તિ સ્ત્રી॰ (શહેર નહિ, પણ) ગામડા તરફનું મનનું વલણ; ગ્રામસગઠનના કામમાં પડવા ને ફાવવામાં અનુકૂળ વૃત્તિ. સમાજ પું॰ ગ્રામજનતાના સમાજ; ગામડાંના જીવનસંસાર. ૦સંગઠન ન૦ ગામડાંના આખા જીવનનું સંગઠનકામ. ૰સુધાર પું૦ ગામડાંના આખા જીવનને સુધારવું તે. સિંહ પું॰ કૂતરો. સેવક પું॰ ગ્રામસેવા કરનાર. સેવા સ્ત્રી૦ ગામડાંએની સેવા. –માંતર ન॰ [સં.] બીજું ગામ. –મી, –માણુ વિ॰ [i.] ગામડાંનું – ને લગતું (૨) પું॰ ગામિડયા (૩) કૂતરા (૪) કાગડો (૫) ભંડ; સૂવર. –મીય વિ॰ ગ્રામીણ. –મોદ્યોગ પું॰ જુએ ગ્રામઉદ્યોગ ગ્રામાફૅશન ન॰ [.] થાળી ચડાવીને વગાડવાનું એક વિલાયતી વાળું ગ્રામ્ય વિ॰ [ä.] જુએ ગામડિયું. તા સ્ત્રી॰
ચાવા પું॰ [i.] પથ્થર, ખડક. –વીય સ્ત્રી૰ એક ધાતુ; ‘લીથિયમ’ ગ્રાસ પું॰ [ä.] કાળિયા (૨) ગ્રહણને લીધે સૂર્યચંદ્રના ઘેરાયેલા ભાગ (૩) બ્લુએ ગરાસ
૨૭૪
ગ્રાહ પું॰ [સં.] ગ્રહણ; પકડ (૨) મગર. ચૂડ સ્ત્રી॰ મગરની પકડ, મગરે પકડવું તે (છૂટે નહિ એવું). —હા સ્ત્રી॰ મગરી ગ્રાહક વિ॰ [સં.] ગ્રહણ કરનારું; સમજનારું (૨) પું॰ ઘરાક (૩) ગ્રહણ કરનાર. ~ ન, શ્તા સ્ત્રી ગ્રાહા સ્ત્રી॰ [સં.] જુએ ‘ગ્રાહ’માં
-ગ્રાહી વિ॰ [સં.] ગ્રહણ કરનારું(સમાસને અંતે). ઉદ્યા॰ ગુણગ્રાહી ગ્રાહી વિ॰ [ä.] ગુણમાં દસ્ત રોકનારું (૨) પું॰ એક છંદ ગ્રાહ્ય વિ॰ [સં.] ગ્રહણ કરવા યોગ્ય. તા સ્ત્રી ગ્રિડ સ્રી॰ [રેં.] (વીજળીના વાવમાં વપરાતી) તારની જાળી(૨) વીજળીનાં મકાને સાંધીને કરાતી તેની યેાજના કે વ્યવસ્થા; તે રીતે વીજળી પૂરી પાડવી તે. [—આવવી = તેવી રીતે વીજળી મળતી થવી.] [ગ્રીસની ભાષા ગ્રીક વિ॰ [ä.] ગ્રીસ દેશનું (૨) પું॰ ગ્રીસના વતની (૩) સ્ત્રી૦ શ્રીવ પું॰ સંગીતના એક અલંકાર (૨) નુએ ગ્રીવા. ગરલ પું॰ (સં.) શિવ
ગ્રીવા સ્ત્રી॰ [i.] ગરદન; ડોક
ગ્રીષ્મ પું॰;સ્ત્રી॰ [i.] (છ ઋતુમાંની)ગરમીની મેાસમ(જેડ અને અષાઢ). વર્ગ પું॰ ગ્રીષ્મ – ઉનાળાની રજાઓમાં ચલાવવામાં આવતા શિક્ષણના વર્ગ. માન્ત પું॰ [ + અંત] ગ્રીષ્મ ઋતુને છેલ્લા ભાગ
મૅચ્યુઇટી સ્ત્રી[,]નાકરીને અંતે અપાતી અમુક રકમની બક્ષિસ ગ્રેજ્યુએટ પું [.] યુનિવર્સિટીના સ્નાતક (બી. એ., બી. કોમ.
ઇ॰ કોઈ પદવીવાળે)
ગ્રેટ પ્રાઇમર પુંવ॰ [.] ટાઈપ કે બીબાની એક જાત ગ્રેડ સ્ત્રી [.] કક્ષા; દરજ્જો (૨) પગારનેા ક્રમ કે પાયરી મેન પું॰ [.] એક ઘણું નાનું વજન (ચેાખા કે જવ-ભાર જેવું) ગ્રેનાઇટ પું[. ચૅનિટ]એક જાતના પથ્થર(મકાન માટે ઉપયાગી) ગ્રેફાઇટ પું [. ગ્રેફિટ] એક પ્રકારના કાર્બન (સીસા પેનમાં વપરાય છે તે)

Page #320

ગ્રેવલ]
૨૭૫
[ઘટાપ
કૅવલ j[૬]પથ્થરના નાના કકડા કે કાંકરા (ફરસ, રસ્તા ૪૦માં વાળું (૨) સ્ત્રી ઘમલો.લે પુંછ થ; ઝોલું (૨) ગંચવાડે, ઉપયોગી)
અવ્યવસ્થા ગેસ ન૦ [૬] બાર ડઝન – ૧૪૪ની સંખ્યા
ઘચેટ ૫૦ જુઓ ગચેટ ગ્લાન વિ. [૪] થાકેલું (૨) ઉત્સાહ વિનાનું; ખિન. -નિ સ્ત્રી | ઘટન્ટ,)સ્ત્રી[‘ઘટવું” ઉપરથી]ઘટત ઘટાડો(ર)ખાટાં-આવવી. થાક (૨) અનુત્સાહ, ખિન્નતા (૩) ઘણા; અણગમે
જવી, પડવી = ઘટવું, ઘટાડો કે નુકસાન થયું.]. લાસ પં. [$.] કાચ (૨) કાચને પ્યાલો (૩) ઉભે અને લાંબે ઘટ વિ૦ જુએ ઘટ્ટ. ત્વન૦ ઘટ્ટપણું, ઘનત્વ, ‘ડેન્સિટી'. ત્યાંક કેઈ પણ પ્યાલે
j૦ ઘનત્વ માપદર્શક અંક (પાણી કરતાં કઈ પદાર્થ કેટલો પ્લિકેજન પં. [] પ્રાણિજ સ્ટાર્ચ (ર.વિ.)
ભારે છે તે પ્રમાણ કે ગુણોત્તર); “પેસિફિક ગ્રેવેટી’ ગ્લિસરીન ન. [૨] એક રાસાયણિક દ્રવ્ય (ર.વિ.)
ઘટ ૫૦ [iu] ઘડો (૨) શરીર (૩) હૃદય; મન. ૦૭ વિવસ્તુના ટ્યુકેઝયું[] સાકર જેવો એક રાસાયણિક પદાર્થ
અંશરૂપ (૨) જનારું રચનારું (૩) ૫૦ વસ્તુને એકમકે અંગલેબ ૫૦ [$.] વીજળીના દીવાને ગોળો (૨) પૃથ્વીનો ગોળો ભૂત અવયવ; “યુનિટ'. ૦કર્પર છું. ઘડાનું ઠીકરું. ૦કાવયવ ૫૦ વાલ ૫૦ [fહં.] ગોવાળ. વન સ્ત્રી ગોવાળણ. – પં. વાલ [i.ઘટસ + મવ4] અંગભૂત અવયવ, કંમ્પનંટ'.૦જ વિ૦ ઘડાવાલેરી વિ૦ વાલિયર ગામનું (૨) સ્ત્રી તે નામની એક ભાષા માંથી જન્મેલું (૨) j૦ (સં.) અગત્ય મુનિ. વન ન[i] થવું કે બેલી
કે બનવું તે (૨) ઘટના; રચના. ૦ના સ્ત્રી [સં.] રચના; બનાવટ વાળ ૫૦ જુઓ વાલ
(૨) ઘટન; બનાવ(૩) કારીગરી. ૦પાટ ૫૦ દઢ આસન. ૦માન વિ. [સં.] બનતું; થતું(૨) બને એવું; સંભવિત (૩) ચ; ઘટતું.
માલિકા, ૦માળ(–ળા) શ્રી. રેંટમાં ગોઠવેલી ઘડાની હાર
(૨) ક્રમ; પ્રણાલી. ૦સ્થાપન ન૦ નવા ઘરમાં વસતા પહેલાં ઘ પું[ā] કંઠસ્થાની ચોથો વ્યંજન, કાર પુંઠ ઘ અક્ષર અથવા | ત્યાં પાણીનો ઘડો મૂકવાની ક્રિયા (૨) નવરાત્રિના દિવસોમાં ઘડા ઉચાર. ૦કારાંત વિ. [+ અંત] છેડે ઘકારવાળું. ૦ધુ +૧૦ દ્વારા માતાજીની સ્થાપના કરવાની ક્રિયા. ૦ફેટ ૫૦ મડદાને
ઘકાર. ૦ મું ઘકાર (૨) ઘોઘે –ઠેઠ કે બેવકુફ માણસ બાળી ચિતા છાંટયા પછી છેલ્લી વાર તે તરફ માં ફેરવી ઘડો ફેડી ઘઉં મુંબ૦૧૦ [તું. ગોધૂમ; i. iટુમ; A. મોટૂમ; હિં. ]. નાખ તે (૨) [લા.] હંમેશ માટે સંબંધ તોડી નાખવો તે(૩) (સારું ગણાતું) એક અનાજ. [–ભેગે ચીણે નભે = સારા સાથે તેડ; નિકાલ (૪) છૂપી વાતને ભેદ ભાગી નાખવો તે. -ટાકાશ નઠારું પણ પિસાય.] ૦લું વિ૦ ઘઉં જેવું (રંગમાં). લે ૦ ન [+ મારા] ઘડામાંનું આકાશ - ખાલી જગ. -ટાટો૫ એક જાતનો સુગંધી પદાર્થ (૨)એક ઘાસ. ૦૧ણું વિ૦ ધઉં જેવા ' j[+મો૫] ચારે બાજુ ઢંકાઈ જાય તેવી ઘટા (૨)તેવું ઢાંકણ રંગનું
(૩) આડંબર; ભપકે ઘકાર, –રાંત [સં.] જુઓ “ધમાં
ઘટક વિ૦ (૨) સ્ત્રી [સં.] જુઓ “ધટ’ (ઉં.3માં (૩) અ(ર૦) ઘખવું સક્રિટ વઢવું
પેય ગળતાં થતા અવાજની જેમ. [–લઈને= એવો અવાજ થાય ઘઘરણું નવ ઘરઘરણું; નાતરું. –વું અક્રિ. ઘરઘરવું; નાતરે જવું તેમ (૨) ઝટ; એકદમ.] ૦ઘટક અ૦ (૨૧૦). –કાવવું સક્રિ (૨) [રવ૦ સં. ઘર્ઘર, પ્રાં. ઘરઘર] ગળામાંથી ઘરઘર અવાજ થવા ઘટક ઘટક કે ઝટ પી જવું; ગટકાવવું. –કી સ્ત્રી નાનો ધંટડો ઘઘ j૦ ઝભે (કા.)
ઘટકર્પર, ઘટકાવયવ [.] જુઓ ‘ઘટ” [.]માં ઘbધુ ન૦, - Y૦ જુઓ “ધ”માં
ઘટકાવવું સકૅિ૦, ઘટકી સ્ત્રી જુએ “ઘટકમાં ઘચ, ૦૦ અ [રવ૦] ગચ (કાવાનો રવ). [–દઈને, દેતા ને | ઘટકે પૃ૦ (ર૦) સણકે; ખટકે. [ઘટકા નાખવા, ભરવા= = ઘચ અવાજ સાથે, ઝટપટ.]
સણકા આવવા.]
[‘ધટ’ []માં ઘચ –ચા)ઘચ અ૦ [૧૦] ગચ ગ; ઉપરાઉપરી થાય એમ ઘટજ વિ૦ (૨) j૦ [i.], ઘટન ન૦, ઘટના સ્ત્રી [સં.] જુઓ ઘચઘચ અ૦ [૧૦] (ધચડવાનો રવ)
ઘટતું વિ૦ [‘ઘટવું’નું ૧૦૬૦] ; વાજબી (૨) કમી; ખૂટતું ઘચ(૦૨)ડવું સક્રિ. [૧૦]ઘચડ ઘચડે થાય એમ જોરથી હચા- ઘટત્વ ન૦, -ન્હાંકj૦ જુઓ ‘ઘટ’માં [ જુઓ “ઘટfi.માં ળવું (૨) કચડવું; ભીડવું
ઘટન, ઘટના, ઘટપાટ, ઘટમાન, ઘટમાલિકા, ઘટમાળનળા) ઘચ(૦૨)ઢાઘચ(૦૨)(–ડી) સ્ત્રી [જુઓ ઘચડવું] ભીડભાડ; ઘટવું અક્રિ. [. ઘટ; સર૦ મે. ઘટશે, હિં. ઘટના] યોગ્ય રહેવું; કચડાકચડી (૨) જોરથી હીચાળવાની ક્રિયા [પ્રેરક અને કર્મણ | છાજવું (૨) બેસતું આવવું; લાગુ પડવું (જેમ કે, શ્લોકનો અર્થ) ઘચ(૦૨)ઢાવવું સક્રિ, ઘચ(૦૨)ઢાવું અક્રિ “ઘચ(૦૨)ડવુંનું (પ્રેરક “ઘટાવવું') ઘચરકું ન૦, કે ૫૦, કાવિકાર જુઓ ‘ગચર માં | ઘટવું અદ્ધિ સિર૦ ૬િ., R.; 21. ઘટ્ટ= ઘસવું (૨) ભ્રષ્ટ થવું, એ ઘચરવું સક્રિટ જુઓ ઘચડવું
ઉપરથી?] ઓછું કે કમી થવું(૨)(કપડું)ચડી જવું(પ્રેરક “ઘટાડવું') ઘચરકાઘચરડ(–ડી) સ્ત્રી, જુઓ ઘચડાધડ [‘ઘચડાવું’ | ઘટસ્થાપન, ઘટફેટ [] જુએ “ઘટ’ [.]માં ઘચરાવવું સક્રિ, ઘચરાવું અક્રિટ જુઓ ‘ઘચડાવવું', | ઘટા સ્ત્રી [સં.] જમાવ; ઝુંડ, સમૂહ (જેમકે,ઝાડ, વાદળાં વગેરે). ઘચઘચ અ૦ [૧૦] જુઓ ઘચઘચ
દાર વિ૦ ભારે ઘટાવાળું ઘચૂમવું જુઓ ધૂમ] ઘચૂમલો; જૂથ. ૦૧ વિ૦ ઘમલા- | ઘટાકાશ, ઘટાટોપ [i] જુઓ ‘ઘટ’ []માં

Page #321

ઘટાડવું].
૨૭૬
[ઘણું
ઘટાડવું સક્રિ . “ધટવું' (ઓછું થવું)નું પ્રેરક
ઘડિયું ન [‘ઘડો' ઉપરથી] તાડી ઝીલવા (લાંબી ડેકને) ઘડે ઘટાડે રૂંવ ઘટવું – કમી કે ઓછું થવું તે; કમીપણું; ઘટ ઘડિયે ૫૦ [.ઘટિત, .ઘરમ પરથી {] આંકનો પાડો; ગડિયે ઘટારત વિ[.ઘટતાર્ય35;ઘટતું [ કને અર્થ ધટાવવો) | ઘડી સ્ત્રી [સં. ઘટી, પ્રા. ઘડી] જુઓ ઘટી (૨)[લા.] ક્ષણ (૩) ઘટાવવું સક્રિ. [‘ઘટવું’નું પ્રેરક] બેસતું કરવું; લાગુ પાડવું (ઉદા | તક; પ્રસંગ (૪) નાનું થડું – કેઠી. [–માંથી = વખત ગણવા ઘટિત વિ. [i] યોગ્ય, ઉચિત
માંડવે. ઘડીઓ ગણવી = -ની) તેયારી હેવી (૨) આવી ઘટી(ટકા) સ્ત્રી (સં.] ઘડી; ૨૪ મિનિટ જેટલો વખત (૨) બનવું; મતની તૈયારી હોવી. ઘડીએ ઘંટ ભરાવી = વિલંબ
ઘડી માપવાને વાડકે. યંત્ર સ્ત્રી ઘડી માપવાનું યંત્ર દુઃસહ હે (૨) મરણની અણી ઉપર હોવું. ઘડીના છઠ્ઠા ઘટોત્કચ પં. [સં.)(સં.) ભીમસેનને હિડિંબાથી થયેલો પુત્ર ભાગમાં = જોતજોતામાં; ક્ષણમાં જ, ઘડી ઘડીને રંગ = પ્રાંતેઘટોભવ વિ૦ (૨) પં. [સં.)(સં.) જુએ ઘટજ
ક્ષણ બદલાતા વિચારો કે પરિસ્થિતિ.]–ટિયું લગન ન ગમે ઘટ્ટ વિ૦ [1.] ઘાટું; ઘાડું; ઘન (૨) મજબૂત. ૦૫ણું ન તે વખતે થતું અથવા વિવાહ અને લગ્ન બધું સાથે થાય તેવું લગ્ન ઘટઘટ અ૦ (રવ૦) ૦૬ અક્રિ. ‘ઘડેઘડ એવો અવાજ . (બહુધા બહુવચનમાં). ૦૩ સ્ત્રીલગભગ ઘડી; જરા વાર; શેડો -ડાટ પુત્ર ઘડેઘડ અવાજ
વખત.[ઘડીકમાં ગજરા વારમાં.] ઘડી ઘડી એ ઘડીએ ઘડીએ; ઘટણ ન [‘ઘડવું' ઉપરથી] ઘડતર (૨) વિ. ઘડનારું
વારંવાર; હરઘડી. તાળ, સાધ અ૦ મરવાની અણી પર. ઘડતર ન [‘ઘડવુંઉપરથી] ઘડીને-ટીપી ટીપીને કરેલી બનાવટ | ૦ભર અ૦ એક ઘડી સુધી; થોડી વાર (ર) ઘડવું -- રચવું કે બનાવવું છે કે તેની રીત (૨) ઘડામણ (૪) | ઘડુકાટ [૩૦] ઘડડડ અવાજ ઘડાઈને -કેળવાઈને તૈયાર થવું તે; કેળવણી (૫) વિ૦ ઘડીને - | ઘડું ન૦ [‘ઘડે' ઉપરથી] અનાજ કે પાણી ભરવાની મોટી કોઠી ટીપીને થતું (સર૦ ભરતર) (જેમ કે, લોખંડ)
ઘટ ઘડૂડ અ૦ [૧૦] ઘપણ ન૦ [‘ઘરડુંઉપરથી] વૃદ્ધાવસ્થા
ઘટૂકવું અ કેિઘડૂડ ઘડૂડ અવાજ કરો ઘડભાંગ(–જ) (૨) સ્ત્રી [‘ઘડવું' + ભાંગવું] ઘડવું અને ભાંગવું | ઘડૂલી સ્ત્રી [‘ઘડો' ઉપરથી] નાને ઘડૂલો. -લે-લિ) ૫૦ તે (૨) [લા.] વિચારનું ડામાડોળપણું
ઘડો (કવિતામાં) (૨) ચોથું ચરણ ટંકાલે દુહો ઘડમથલ સ્ત્રી [‘ઘડવું+ “મથવું] જુઓ ગડમથલ
ઘડે ! [8. ઘટે; પ્રાં, ઘa] ધાતુ કે માટીનું પાણી ભરવાનું પાત્ર. ઘટમાંચી (૨) સ્ત્રી[ઘડો+માંચી] પાણીની ગળી મૂકવાની ઘડી (૨) [લા.] માથું. [ઘડાના કળશિયા (કે ઘાણિયા) કરવા= ઘવી સ્ત્રી- [જુઓ ઘડ] નાનું ટાંકુ
ખેટને ધંધે કરો; નકામી ભાંગફેડ કરી નુકસાન વેઠવું. ઘડે ઘટવું ન [જુઓ ઘડવો] ગોળને ગાડ
ગાગર થવી = સારા નરસે નિકાલ આવો; જે તે પરિણામ ઘડવું સક્રેિ[સં. ઘ; પ્રા. ઘઢ] ઘાટ - આકાર આપવો (૨) આવવું. -ઘાટ કરે = મારી નાખવું (૨) પાયમાલ કરવું. બનાવવું; રચવું; લખવું (જેમ કે, દાગીને, ખુરશી થ૦) (૩) -ળ જેવું તેવું સ્નાન કરવું (૨) નાહી નાખવું; સગાઈ – ગોઠવવું; સંકલન કરવી (૪) ટીપવું (જેમ કે, ધાતુ) (૫) ખરડે સંબંધ તોડી નાખવા (૩) –ની જવાબદારી માથે ઓરાઢવી. તૈયાર કરવો (જેમ કે,ઠરાવ, અરજી, જના, મુસદ્દો ઉ૦) (૬) -ફૂટ = ઉઘાડું પડી જવું; જાહેર થવું (૨) મોટું નુકસાન આવવું [લા.] કેળવીને તૈયાર કરવું (૭) મારવું. [ઘડાઈને ઠેકાણે (૩) મરી જવું –ભરાવે = આવી બનવું (પ્રાયઃ પાપને).] ઘાટ આવવું = અનુભવથી–ખત્તા ખાઈને પાંસરા થવું. ઘડી નાખવું | પુનિકાલ ફેંસલે.[–કર મારી નાખવું (૨) પાયમાલ કરવું.) = ખૂબ મારવું. ઘડી કાઢવું = બનાવી કે ગોઠવીને કે લખીને | ઘડેલા પુત્ર મડદાને બાવ્યા પછી સ્મશાનમાં લાડવાવાળો તૈયાર કરવું.].
ધડો ભાગ તે (૨) [લા.] છેવટનો નિકાલ અંત. [-આપ = ઘટ પું. [સં. ઘ, પ્રા. ઘs પરથી] ઘડાના ઘાટને લેટે શ્રાદ્ધ પછી ઘડા ઉપર લાડવો મૂકી બ્રાહ્મણને દાન કરવું. –કર = ઘડાઈ સ્ત્રી [ઘડવું ઉપરથી] ઘડવાનું મહેનતાણું
નિકાલ લાવ; ગમે તેમ કરી, ઠેકાણું પાડવું. –થ = જે તે ઘડાઉ વે ધાર્યા કે જોઈતા ઘાટમાં ઘડી શકાય એવું; “પ્લાસ્ટિક | નિકાલ આવવો (૨) મત થવું (૩) મેટું નુકસાન આવવું.] (૨. વિ.) [-દ્વ =તેવા પદાર્થો; “પ્લાસ્ટિકસ']. ઘહાણ ન૦ [ગાઢું રાન ?] ગઢાણ-બીડ ઊભું ઘાસ ઘટાબૂટ વિ૦ [ધઓ + બૂડવું] ઘડો બુડે એટલું ઊંડું (પાણી) | ઘણું છું. [સં. ઘન; પ્રા. ઘળ] માટે ભારે હાડા (૨) [ä. ઘુળ] ઘડામણ ન૦, –ણી સ્ત્રી, જુઓ ઘડાઈ
લાકડામાં થતો એક કીડા ઘાયેલું વિ૦ [ઘડવુંનું ભૂ૦૦][લા.] અનુભવથી પાકું થયેલું ઘણઘણ અ૦ [૧૦]. –ણાટ ઘણણણ અવાજ ઘટાવવું સક્રિ૦, ઘડાવું અક્રિ“ઘડવુંનું પ્રેરક અને કર્મણિ ઘણણણ અ [રવ૦](ધાતુનો કે તેવો અવાજ) ઘડિયાળ સ્ત્રી;ન[હિં. ઘડેયા, મ. ઘઢયા; સં. ઘટસ્થ, ઘણુંઘણુ(–ણી) સ્ત્રી [‘ઘ” ઉપરથી] ઘણે સ્નેહ; ગાઢ સંબંધ
પ્રા. ઘરિયા વખત જણાવનારું યંત્ર (૨) કાંસાને ગોળ | ઘણું વિ૦ [4. ઘન, પ્રા. ઘા; . ઘના] બહુ; ખૂબ; પુષ્કળ.[–કરવું સપાટ ઘંટ ઝાલર. [–ચા પીએ છે = ઘડિયાળ કામ નથી કરતી; = બનતું બધું કરવું (૨) બહુ બહુ રીતે સમજાવવું (૩) કરકસરથી અથવા બે વખત બતાવે છે. જેવું =સમય કેટલો થયે તે બચત કરવી.-કરીને = ઘણુંખરું; પ્રાય; બહુધા-કહેવું = ખૂબ જેવું, –માં...થયું કે વાગવું = (અમુક) સમય થ.]–ળી પું કહેવું – સમજાવવું, વીનવવું, ઠપકે આપ. –થવું = બહુ થવું; ઘડિયાળે વેચનાર તથા દુરસ્ત કરનાર. -ળું ન૦ અમુક વખતને પૂરતું થવું. (ઈને) –હોવું =મંદવાડ વધારે હોવે. ઘણું ઘણાં આતરે વગાડાતી ઝાલર
વાના કરવાં = અનેક ઉપાય લેવા (૨) ખુબ સમજાવવું. ઘણાં

Page #322

ધણુંક ]
થામાં કરવાં = કરકસર કરવી.] ૦૬ વિ॰ (‘ઘણું'થી જરાક ઓછું એવા અર્થ બતાવે છે). ખરું અ॰ બહુધા; માટે ભાગે. જ્ય વિ +(‘ઘણું’થી વધારે અર્થ બતાવે. –શેરું વિ॰ ઘણું (પ.) ઘન વિ॰ [ä.] નક્કર (૨) ઘાડું; ગીચ (૩) ઘણું; પુષ્કળ (૪) [ગ.] લંબાઈ, પહોળાઈ અને ઊંચાઈવાળું; ‘કયુબિક’ (૫) પું॰ [ગ.] કોઈ સંખ્યાને તેનાથી જ બે વાર ગુણવાથી આવતા ગુણાકાર; ‘કબ’ (૬) છ સરખી બાજુઓની આકૃતિ (૭) વેદપાઠના એક પ્રકાર (૮) પું૦; ન૦ વાદળું. ૰કાણુ પું૦ ‘સૉલિડ ઍન્ગલ' [ગ.]. ઘટા સ્ક્રી॰ વાદળાંની ઘટા. ધેાર વિ॰ ગાઢું (જેમ કે, વાદળ)(૨) ભયાનક (જેમ કે, અવાજ, યુદ્ધ), ચક્કર વિ॰ મગજનું ચસકેલું. તા સ્ત્રી, હ્ત્વ ન૦ ઘનપણું. દર્શક (યંત્ર) ન॰ વસ્તુનાં ત્રણે માપ દેખાડી શકે એવું એક યંત્ર; ‘સ્ટિરિયોસ્કોપ’. ધ્રુવ પું॰ ‘ઍનાડ’ (પ. વિ.). નીલ વિ॰ વાદળી કે ભ્રા રંગનું. ૦પદી સ્ત્રી॰ ‘કબિક એકસ્પ્રેશન' (ગ.). ૦પરવલય પું૦ ‘પેરેબલાઈડ' (ગ.). કુલ(−ળ) ન૦ વસ્તુના કદનું માપ; ‘વૉલ્યૂમ' [ગ.]. ફૂટ પું॰ એકેક ફૂટ લાંબું પહેાળું ને જાડું – એટલા કદનું એક માપ; ઘનમાનને ફૂટમાં એકમ. ૦ભૂમિતિ સ્ત્રી॰ ‘સૉલિડ જ્યોમેટ્રી’[ગ.]. માન, માપ ન॰ ‘કયુબિક મેઝર.' માળ સ્રી વાદળાંની હાર – ઘટા. મૂળ ન૦ ‘અટ' (ગ.). ૦રસ પું પાણી (૨) ઉકાળીને કાઢેલું સત્ત્વ (૩) કપૂર. ૦૨ેવ પું॰ વરસાદની ગર્જના (૨) માર. વલિકા સ્ત્રી॰ વીજળી. વાત ન॰ એક નરક, વાઘ ન૦ ઘંટ, મંજીરા વગેરે નક્કર વાદ્ય, શ્યામ વિ॰ મેધ જેવું કાળું (ર) પુ॰ (સં.) કૃષ્ણ. સમીકરણ ન૦ ‘ચૂબિક ઇંક્વેશન' [ગ.]. સમુત્સાર પું॰ ઘનપરવલય (ગ.). સાર પું॰ કપૂર (ર) પાણી (૩) પારા (૪) ચંદન. “નાક્ષર (—રી) પું॰ [+અક્ષર] એક છંદ. “નાતિપરવલય, –નાધિકાત્સાર પું [ + અતિપર્વજ્ય; + અધિòોત્સા](ગ.) ‘હાઇપરબોલોઈડે. નિષ્ટ વિ॰ [ä.] સૌથી ઘન – ગાઢ. –નીકરણ ન૦ ઘનરૂપ કરવું તે. –નીભવન ન૦ [સં.] ઘનરૂપ થવું તે. –નીભૂત વિજ્ [i.] નક્કર કે ઘટ્ટ બનેલું. ~તીય વિ॰ નુએ ઘન [ગ.] ઘનચૂરી સ્રી॰ એક પક્ષી
ઘન- તા, ૠ, દર્શક, ધ્રુવ, નીલ, ૦પદી, ૦પરવલય, ફૂલ(−ળ), ૦ફૂટ, ભૂમિતિ, માન(–૫), ૦માળ, મૂળ, ૦૨સ, ૦૨૧, વલિકા, વાત, વાદ્ય, શ્યામ, સમીકરણ, સમ્રુત્સાર જુઓ ‘ઘન’માં ઘનાક્ષર(–રી), ઘનાતિપરવલય, ઘનાધિકત્સાર, ઘનિષ્ઠ, ઘનીકરણ, ઘનીભવન, ઘનીભૂત, ઘનીય [ä.]ત્રુ ‘ઘન’માં ઘમ, ૦શ્વમ અ॰ (ર૧૦) એવા અવાજ થાય તેમ (૨) [લા.] ઝટપટ (જેમ કે, . . . વિદ્યા આવે ધમ ધમ)
૨૭૭
ઘમકવું અ॰ ક્રિ॰ [રવ૦] ઘમ ઘમ અવાજ વા (જેમ કે, ઘૂઘરાના, વલાણાના)
ઘમકાર(–રા), થમકા પું॰ [વ૦] ધમકવાના અવાજ ઘમકાવવું સક્રિ॰, ઘમકાવું અ॰ ક્રિ॰ ‘ઘમકવું’તું પ્રેરક ને ભાવે ઘમથમ અ૦ [૧૦] જુએ ધમ. હું અ±િ૦ ક્રમ ઘમ અવાજ થવા. –માટે પું॰ ધમ ધમ અવાજ. –માવવું સક્રિ॰ ધમ ધમ અવાજ થાય તેમ જોરથી મારવું (‘ધમધમવું'નું પ્રેરક)

[ઘર
ધમ(રડી) ચકરડી સ્ત્રી॰ [ધમરડી (ધમર ધમર ફરવું)+ચકરડી (ચકર ચકર ફરવું)] છેકરાંની એક રમત
ઘર ઘર અ[વ૦] ગોળ ગોળ ગતિના અવાજ જેમ.[ફરવું =ગાળ કારમાં ફરવું (ર) ફૂદડી ફરવી.] ઘમરડી ચકરડી સ્ત્રી॰ જુએ ધમચકરડી ઘમવું સ॰ક્રિ॰ [રવ૦] મારવું; ધમધમાવવું ઘમસાણ ન૦ [સર॰ હિં. ઘૂમસાન; મ. ધમરાન; ત્રા. વંશળ = ઘર્વે ઉપરથી ] રમણભ્રમણ; તાફાન (ર) ભયંકર યુદ્ધ (૩) વિનાશ (૪) લેાકાનું ટાળું-ભાડ. [–મચવું = માઢું ધાંધલ થવું, ભીડ મચવી (૨) ભારે તાફાન કે યુદ્ધ ચાલવું.] ઘમંડ પું॰ [હિં.] .અહંકાર; ગર્વ (૨) ખાટો દેખાવ, ડોળ. ડી વિ॰ ઘમંડવાળું .(ર) સ્રી॰ અભિમાન; ગર્વ ઘમાઘમ અ॰ [વ૦] (ર) સ્ત્રી॰ ધમ્માચકડી; ધાંધલ; દાડાદોડ ઘમેલું ન॰ [મ. ઘૂમેજું] તગારું; તમાહ
ઘમ્મર અ॰ [રવ॰] ઘમર; ધમર ધમર મે એમ. ઘંટી સ્રી [+ધંટી] માટી ભારે ધંટી.૰ધાધરપું॰[+ધાધરો] મોટો-ખૂબ ઘેરવાળા ધાધરા. વલાણું ન॰ [વલેણું] મેટું ભાર વલેણું ઘર ન॰ [સં.,.] (માણસ કે પશુપંખીનું) રહેવાનું ઠેકાણું; મકાન (૨) ગૃહ; એક કુટુંબનું નિવાસસ્થાન (૩) વસ્તુને રાખવાનું કે રહેવાનું ખાખું, ખાનું, ઘેાડી; ઠેકાણું વગેરે. (ઉદા॰ ‘ચશ્માંનું ઘર’, ‘સેાકટીનું ઘર’) (૪) [જ્યેા.] ગ્રહનું જે રાશિમાં સ્થાન હાય તે (૫) કુટુંબ (કે લક્ષણાથી તેની આખર, સુખસંપત્તિ, વ્યવહાર ઇ૦) (૬) 'ઘરસંસાર (લક્ષણાથી સ્ત્રી, પુત્ર ૪૦) (૭) ખાનદાન; કુળ. [—અજવાળવું = ઘરની – કુટુંબની આબરૂ વધારવી. —ઉખેડી નાખવું=[લા.] નિર્દેશ કરવું; કુટુંબની જડ કાઢી નાખવી. —ઉઘાડવું =કુટુંબની આબરૂ વધારવી (૨) વંશજને જન્મ આપવા. –ઉધાડું પડવું=ઘરની – કુટુંબની બેઆબરૂ થવી. ઉઘાડું રહેલું=વંશ ચાલુ રહેવા (ર) પત્ની મળવી; લગ્ન થવું. —ઉઘાડું હોવું=આવનારના સ્વાગત માટે ઘરમાં તત્પરતા હૈાવી. –ઉઠાવી લેવું, ઉપાડી લેવું=ઘરના બેજો કે જવાબદારી ઉપાડી લેવાં – અદા કરવાં. ઊખડી જવું=ધરની પાયમાલી થવી (૨) નિવૅ શ જવે.—ઊઘડવું= બહારગામ જવાથી બંધ રહેલું ઘર, કુટુંબનાં માણસા પાછાં આવતાં ચાલુ થવું (૨) પરણવું અથવા સંતાન થવું ઊજળું થવું= ઘર દીપવું; ધરની આબરૂ વધવી. ઘર-ઊમરે, –ઊંબરે= અ॰ છેક પાસે; તદ્ન ઘર આગળ. —ઊભું કરવું= ઘર બાંધવું. –ઊભું રહેવું=નિવ શ જતા અટકવા (૨) કુટુંબની આબરૂ ટકી રહેવી (૩) સંસારવહેવાર નયે જવે (૪) ઘર પાયમાલીમાંથી ખચી જવું.—કરવું= વસવાટ કરવા; કાચમના ધામા નાખવા (ર) પરણવું. “કાણું કરવું = ઘરમાં ફૂટ પાડવી (૨) ઘરમાં ને ઘરમાં વ્યભિચાર કરવા. “કાણું હોવું=ઘરની ગુપ્ત વાત ઘરના જ માણસમાંથી મહાર જવી. “કાચવું = ખાતર પાડવા ભીંતમાં કાણું પાડવું (ર)ગેાત્રગમન કરવું.—ઘાલવું = લાંખેા વસવાટ કરવા (રાગ,ટવ આદિએ) (૨) વ્યભિચાર કરવા (૩) ઘરની ખરાબી કરવી. –ચલાવવું– કુટુંબ-વ્યવહાર નભાવવા.—જવું = માટી ખાટ આવવી; એકમાત્ર સાધન જતું રહેવું. —જોડવું =કાઈ કુટુંબ સાથે સંપ-વ્યવહાર બાંધવા. “જોવું =(કન્યા આપવા માટે) સામેના કુળની ઉચ્ચતા

Page #323

ધર].
૨૭૮
[ઘરભર
નીચતા કે સુખ સાધનનો વિચાર કરે-ઝાલીને બેસવું ઘર અંદરઅંદર, -માં બાર હાથને (વાંસ) ફરે, ભૂત ભૂસકા બહાર જવા આવવાનું બંધ કરવું (૨)ઘરના કામકાજ સિવાય બીજે મારે, શંખ વાગે, હનુમાન હડી કાઢે, હાલાં કુસ્તી કરે ધ્યાન ન આપવું.ડૂબવું = ઘરની પાયમાલી થવી (૨) વંશ જ. = ઘર ખાલીખમ હોવું; અત્યંત ગરીબાઈ હેવી. ઘરમાં (સ્ત્રી) –તપાસવું = જુઓ ઘર જેવું. –પૂછતું આવવું = પોતાની ગરજે ! બેસવું પરણવું. ઘરમાં (સ્ત્રીને) ઘાલવી, બેસાડવી=(વિધવાને) કે મેળે સ્થાન ખેળતું આવવું; જાતે-બીજાને લાવવાના પ્રયત્ન પરણવું. રાખવું ઘર વેચાતું કે ભાડે રાખવું (૨) પોતાનું સંભાવગર -આવવું-પૂછીને આવવું = જાણી જોઈને, નુકસાન કરવા ળવું; સ્વાર્થ સાધવે.-લાગવું = એકનો એક પુત્ર મરી (૨) (પૂર્વનું માગતા લેણું પૂરું કરવા) કઈ માણસે ઘરમાં (સંબંધી ઘરને આગ લાગવી (૩) ઘર પાયમાલ થવું. -વસાવવું =ઘર થઈને) આવવું; ઘરનાં માણસો ઢીલાં છે, અથવા પિતાને મળતાં | મેળવી, તેનું સાધન કરવું (૨) પરણવું.--વિચારવું = પોતાનું ગજું (માફક આવે) તેવાં છે, એમ જાણીને આવવું (નોકરે, કેવહુએ.) તપાસવું. -સૌને લાગ્યું છે = સૈને કુટુંબવ્યવહારને બોજો ઉઠા-તરતું કરવું = ઘરને તારવીને ઊંચું લેવું (૨) ઘરને આબાદ કરવું વવાનો હોય છે. –સંભાળવું = પિતાનો સ્વાર્થ સંભાળ. ઘરે (૩) ઘરની આબરૂ વધારવી. -તૂટવું = કુટુંબમાં કુસંપ થ (૨) તાળું દેવાવું = નિઃસંતાન થવું (૨) અદાલતના હુકમથી ઘર ઉપર ઘરની પિસેટકે કે માણસની બાબતમાં પાયમાલી થવી. -ઘર જતી બેસવી.] આંગણું ૧૦ ઘરનું આંગણું (૨) [લા.] અતિ ધુજાવવું = આખા ઘરનાં માણસે ઉપર કરપ રાખ–હો. પરિચિત પાસેનું સ્થાન. [-કરવું = અતિ આતુરતાથી રાહ જોવી -વું = ઘરની માલમતા ઉડાવી દેવી. ઘરના ભૂવા ને ઘરના અંદર જવું ને બહાર આવવું.] કજિયે, કંકાસ પુંછ ઘરમાં જાગરિયા = બધો લાભ આપસમાં જ થાય એવો ઘાટ કરો (૨) કંકાસ, ઘરનાં માણસેમાં કજિયા-કંકાસ, કાજ(–મ)ન૦ ઘરનું કઈ કેઈની ખેડ ન કાઢે અને મન ફાવતું કરે એ ઘાટ હો. સાધારણ કામકાજ, કુકડી–હિયું) વેટ ઘરમાં ને ઘરમાં ભરાઈ -નિકેલાઈ જવું = ઘર ગણતરીમાંથી નીકળી જવું; વ્યવહારમાં રહેનારું. કૂકડીપણું ન૦.૦ખટલે પંઘરને લગતા સરસામાન; બહિષ્કૃત જેવું થવું. ઘરની વાત = ઘરની (ખાનગી કે અંદરની) ઘરવખરે (૨) સંસારવહેવારનું કામકાજ (૩) સ્ત્રી, છોકરાં વગેરે વાત કે ખબર (૨) હાથની -સહેલી વાત. ઘરનું ઘાલિયું સમુદાય. ૦ખરચ, ખર્ચ ૫૦૦ ઘર લાવવામાં થતો ખર્ચ. કરવું = ઘરની પાયમાલી કરવી. ઘરનું સુખ તેવું = સ્ત્રી, પૈસા- ૦ખૂણિયું હવે ઘરકૂકડિયું (૨) ઘરખૂણે પડી રહેલું; અપ્રસિદ્ધ ટકા, વસવાટ આદિનું સુખ હોવું. ઘરનું નાક = જેનાથી ઘરની | (૩) ઘરગથુ. ૦ખૂણે અ૦ ઘરને ખૂણે, ખાનગીમાં. ખેડ સ્ત્રી આબરૂ જળવાઈ રહે-વધે તેવું માણસ, ઘરનું માણસ = વિશ્વાસુ ઘરના માણસે પોતે પોતાની જમીન ખેડવી તે; ખાતેદારની જાતઅંગત માણસ; સ્વજન (૨) સ્ત્રી; પની. ઘરને ખૂણે = જુઓ ખેતી. ૦૬ વિ. ઘરનું જ બગાડનાર. ૭યું વિ૦ ઘરનું ખુએ ઘરખૂણે. ઘરનો ઉંદર, ઘરને કીડે =ઘરનું બધું જાણનાર – એવી બુદ્ધિવાળું. ૦ગતુ-યુ-થુ) વિ૦ જેની ઉત્પત્તિ કેવપૂરે વાકેફ માણસ. ઘરને થંભ = કુટુંબના આ તારરૂપ મુખ્ય રાશ ઘરમાં જ હોય તેવું (૨) વેચવા માટે નહિ કરેલું (૩)ખાનગી. માણસ. ઘરને દીવો = ઘર ઉજાળે એવો પુત્ર. ઘરને ધંધો = ગેટ સ્ત્રી ઘરમાં જમી વખત પહેરવાનું વસ્ત્ર; અબોટિયું. પોતાના કુટુંબ કે કુળમાં પેઢીધર ચાલતો ધંધે રોજગાર. -ને ઘર અ૦ ઘેર ઘેર (૨) ન૦ એક બાળરમત.૦ઘરણું નan] ભાર ઉપાડી લેવો =સંસારવ્યવહારની જવાબદારી માથે લેવી. નાતરું; ઘઘરણું. ૦ઘરવું, ૦ઘવું અશકે. ઘધરવું; નાતરું કરવું. -નો રોટલો ખા= ગાંઠનું ખાવું; પિતાને ખર્ચ ખાવું (૨) ૦ઘરાઉ વિ૦ માંહોમાંહેનું; ખાનગી. ઘાટી પુંઘરમાં બધે (વીશી ઈનું નહીં ખાતાં) ઘેર બનાવેલ રેટ ખા. --ફાટવું વખત કામ કરતો ઘાટી નોકર. ૦ઘાલુ વિ૦ ઘર ઘાલે એવું - = ખાતર પાડવું; ચોરી કરવી. -વું = કુટુંબમાં જ કઈ પિતાના જ ઘરને નુકસાન પહોંચાડનારું (૨) ખરચાળ(૩) દગાવિશ્વાસઘાતી પાકવું. -વું = ઘરનાં માણસેમાં કૂટ પડાવવી. બાજ, ૦ઘેલું વિ૦ ઘરની - કુટુંબની મમતાવાળું; ઘરવખુ. ૦ળું -બાળીને તીરથ કરવું = ઉડાઉથવું; ઘર વેડફીનેય લહેર કરવી. ન સ્ત્રીઓને પહેરવાનું એક રેશમી વસ્ત્ર. જમાઈj૦ સસરાને
ખૂકવું = જુઓ ઘર ડૂબવું.-બેસવું = મકાનના પાયા જમીનમાં ઘેર સંસાર માંડી રહેનારે જમાઈ. [–થવું, –થઈને રહેવું = ઊતરી જવા (૨) મકાન પડી જવું (૩) નાદારીની સ્થિતિ થવી(૪) (લા.) (અકારા થઈ) માથે પડવું.] ૦ણી સ્ત્રી ઘણી; ગૃહિણી. નસંતાન થવું (૫) સ્ત્રીનું મૃત્યુ થયું. -ભરવું = (પારકાનું લુંટીને) દીવડે પુંછ ઘરને દીવો (૨) સુપુત્ર, દેવ ઘરનો સ્વામી પિતાના ઘરને સમૃદ્ધ બનાવવું. ભલું ને આપણે ભલા = ઘરની (૨)પતિ. ૦ધણિયાણી સ્ત્રી ઘરધણીની પત્ની(૨)ધરની માલિક; બહાર ન નીકળવું (૨) પારકી પંચાતમાં ન પડવું. -ભાગવું = ઘરવાળી. ૦ધણી પૃ૦ ઘર ચલાવનારે મુખ્ય પુરુષ (૨) ઘરને પતિ પત્ની વચ્ચે કુસંપ થ કે કરાવો (૨) લગ્ન તૂટવું કે તોડવું માલિક. ૦ધંધે ડું ઘરને લગતું કામકાજ,૦ધાવડુંવિ-વડીલોની (૩) પત્ની ગુજરી જવી (૪) ઘરના આધારરૂપ માણસ ગુજરી પૂંછ પર છવનારું (૨)
પદ્યમી. ૦ણી સ્ત્રી ઘરનાં કપડાંલત્તાં જવું (૫) ઘરની ખરાબી થવી (૬) કુટુંબનું નિર્વશ થવું. ભેગુંથવું= દેવાનું કામકાજ, ૦નું વિ૦ પિતી કું, પિતાના ઘર જેવું; ખાનગી. ઘેર પહોંચવું (૨) ઘેર નાસી જવું. -મારવું = ઘરની ખરાબી કરવી પ્રવેશ j૦ જુઓ ગૃહપ્રવેશ. ફાડુ વિ૦ ઘર ફાડીને ચોરી (૨) વ્યભિચાર કર.-માથે કરવું = આખા ઘરમાં શોધી વળવું. કરનારું; ખાતર પાડનારું, ૦૮ સ્ત્રી ઘરનાં જ માણસે અંદરથી -માંડવું =લન કરવું (૨) ઘરસંસાર ચલાવો. માં ઘંટ ફરે, ટવું - દગો દેવો તે. બાર નવ ઘર, રાચરચીલું, માલમિલકત વાગ=ઘરમાં કોઈ પણ જરૂરી ચીજ ન હોવી; અતિ ગરીબાઈ વગેરે (૨) કુટુંબકબીલો. ૦બારી વિ૦ ઘરબારવાળું (૨) સંસારી. હેવી. -માં ઘટાફેરવવા =અછકલાઈ કે અવિવેક કરવાં. માં . બાંધણી સ્ત્રી ઘરની બાંધણી –બાંધવાની રીત કે કળા.૦ળુ ને ઘરમાં ઘરનાં જ માણસો સાથે (૨) પિોતાના જ ઘરમાં ! વિ. ઘરને બોળે – બેઆબરૂ કે પાયમાલ કરે એવું. ભર વિ.

Page #324

ઘરભંગ ]
પેાતાનું ઘર ભરવાની – સ્વાર્થી વૃત્તિવાળું. ભંગ પું॰ (સ્ત્રી મરવાથી) ઘર ભંગાવું તે (ર) વિ॰ તેવી દશામાં આવેલું. ॰ભાડું પું ઘરનું ભાડું. ભેદુ વિ॰ પાતાના ઘરના ભેદ જાણનારું કે બહાર પાડી દઈ દગા દેનારું, મેળે અ॰ માંહેામાંહે સમજીને (ત્રીજા પક્ષ પાસે ગયા વિના) (૨) મિત્રતાની રીતે. મેલું વિ॰ ઘરકંડિયું. મેયું (માં' ?) વિ॰ ઘર તરફ મેાંવાળું કે વળેલું. ૦′′ વિ॰ ધરની સંભાળ રાખે એવું. વખરી સ્રી॰ જુએ ઘરવાખરા. લખુ વિશ્વરની ચાહનાવાળું; ઘરમેાહ્યું. વટ શ્રી॰ એક ધરનાં હોય તેવા ગાઢ સંબંધ (૨)વિ૦ ઘર જેવા સંબંધવાળું. વણાઉ વિ॰ ઘેર વળેલું. વસું વિ॰ ઘર પ્રત્યે મમતાવાળું. ૦વાખરા પું॰ ઘરને લગતા સરસામાન; રાચરચીલું. ॰વાસ પું ઘર કરીને રહેવું તે; ગૃહસ્થાશ્રમ. વાળી સ્ત્રી॰ ઘરધણિયાણી. વાળા પું॰ ઘરધણી. વેરા પું॰ ઘર ઉપર લેવાતા કર. વૈદું ન॰ ઘરગથ્થુ વૈદું. ૰સંસાર પું॰ ગૃહસ્થાશ્રમ (૨) સંસારવહેવાર. ॰સંસારી વ॰ ઘરસંસારવાળું; ગૃહસ્થાશ્રમી (૨) ઘરસંસારને લગતું. સાડી સ્ક્રી॰ ઘરમાં પહેરવાની સાડી. છ્તાંતેક ન॰ જુએ ગ્રહશાંતેક. સૂત્ર ન॰ જુએ ઘરસંસાર. સેવા સ્ત્રી॰ ઘરનાં કામકાજ તથા ફરો વગેરેનું પાલન. –રાઉ(−ળુ) વિ॰ ઘરનું; ખાનગી; અંદર અંદરનું. −રેબારે અ૦ ઘરબારવાળું હોય તેમ (૨)ઘરમાં કર્તાહર્તા-આપઅખત્યાર હોય તેમ. [થવું=(વહુએ કે દીકરીએ) ઘરબારની બાબતમાં સુખી થવું (૨) ઘરબારમાં ચલણવાળા થવું. “હેવું-સુખી પત્ની અને માતા હે'વું (વહુએ કે દીકરીએ.)] —રઘર અ॰ ઘેર ઘેર

૨૭૯
|
|
|
|
[ઘર્ષણવાદ્ય
(૨) પુરાણું; જૂનું (૩) પાકી ગયેલું; કઠણ. [ ઘરડામાં ખપવું = વૃદ્ધ કે અનુભવી ગણાવું.ઘરડી ગાયને કાઢે ડેરા કે...ને ટોકરો, ઘરડી ઘેાડીને લાલ લગામ = ઘરડે ઘડપણ ઢાઢમાઢના ચસકા કે શોખ હોવા તે. ઘરડું પાન =હું ઘરડું માણસ (ગમે ત્યારે ગુજરી જાય તેવું). ઘરડે ઘડપણ=ઘડપણમાં; વૃદ્ધાવસ્થામાં], જખ્ખ વિ॰ સાવ ઘરડું – ખખળી ગયેલું. —ઢિયું વિ॰ ધરડું; વૃદ્ધ. –ડિયા પું॰ ધરડો --વડીલ માસ. sચ્ચર વિ॰ સાવ ઘરડું (તિરસ્કારમાં), –ડેરું વિ॰ ઘરડું; વડીલ ઘરણ ન॰[સં. પ્રદ્દળ] સૂર્યચંદ્રનું ગ્રહણ. (શપ્રજ્જુએ‘ગ્રહણ’માં), ધેલું વિ॰ અર્ધું ગાંડું (ગર્ભવતી સ્ત્રીએ ગ્રહણ જોયું હોય તે તેનું બાળક ગાંડું થાય એવી માન્યતા પરથી)
ઘર(–રૂ)ણી સ્ત્રી॰ [ત્રા. (−ી)[1] જુએ ગૃહિણી ઘરધન ન૦ ગીધની જાતનું એક પંખી ઘરરખું, ઘરવજી વિ॰ જુએ ‘ઘર’માં
ઘરવઢવું અક્રિ॰ જુએ ઘવડવું. [ ઘરવડાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક); ઘરવઢાવું અક્રિ॰ (ભાવે)] ઘરા(−ળુ) વિ॰ જુએ ‘ઘર’માં
ઘરાક હું; ન॰ [સં. પ્રાĀ] ખરીદનાર (૨) ખૂબી પિછાનનાર. —કી સ્ત્રી॰ ઘરાકપણું (૨) ખરીદનારાના આવરા (૩) ખપત; ઉઠાવ [આપેલું
ઘરા(–રે)ણિયું, “યાત વિ॰ [જીએ ઘરેણું] ધરણે લીધેલું કે ઘરા(–રે)ણે અ॰ જુએ ઘરેણે
ઘરકવું સક્રિ॰ [જુએ ઘરકવું] ખીજવું ઘરકયું ન॰ છાંયું; કેયું ઘરગતુ(-થુ,-ધ્યુ) વિ॰ જુએ ‘ઘર’માં ઘરઘર અ॰[વ॰].॰વું સક્રિ॰ (ગળામાંના જેવેા) ઘરઘર અવાજ થવા (૨) જીએ ‘ઘર’માં. —રાટ પું॰ ઘરઘર અવાજ; ઘરઘરવું તે ઘરઘવું સક્રિ॰ તુએ ‘ઘર’માં ઘરચયું ન॰ (ચ.) જુએ ઘરકિયું
|
ઘર સ્ત્રી॰ [. ઘટ્ટ પરથી ? સર॰ મેં. ઘર૪] ચીલેા (૨) [લા.] ચાલુ પ્રણાલી કે રૂઢિ, [-પડવી = ચીલેા કે રૂાઢે દાખલ થવાં. –માં પડવું = ચીલે પડવું; એકધારું ચાલતું થવું] (૨) રૂઢિગ્રસ્ત કે ચીલેચાલુ થવું (૩)[?] આમલીની સૂકી છાલ ઘર, ઘરઢ અ [વ૦] એવા અવાજ થાય તેમ. (જેમ કે, ગળામાં ઘરડ ઘરડ ખેલે છે. ઘંટીના રવ), ૦કો પું॰ ઘરડ ધરડ અવાજ, ઘરાંડેયેા. (જેમ કે, અંતકાળે શ્વાસના) ઘરવું સક્રિ॰ [રવ૦] ઘસડાતું ખેંચવું(૨)જોરથી વરવું; ઘવડવું ઘરઢાપા પું॰ [જુએ ઘરડું] ઘડપણ (ર) [લા.] ઘરડાંના જેવું ડહાપણ; દોઢડહાપણ. –મું વિ॰ ઘરડું દેખાય એવું; ધરડાંને [કર્મણિ, વવું સ૰ક્રિ॰ ‘ઘરડવું’નું પ્રેરક ઘરઢાવું અ૰ક્રિ॰ [‘ઘરડું' પરથી] ઘરડું થવું (૨)[૧૦]‘ધરડવું'નું ઘરઢિયા પું॰ [રવ॰] તળાતી વસ્તુ ફેરવવાનું લાકડાનું એક સાધન (૨) નાનું ઘાસ કાપવાનું એક જાતનું દાતરડું (૩) ધાર કાઢવાનો પથ્થર (૪) ગળામાં ખેાલતા શ્વાસ (ખાસ કરીને મરતા માણસના) (૫) જુએ ‘ઘરડું’માં ઘરડું વિ॰ સં. નર; રે.નરહ] પાકી મરે પહેોંચેલું; માટી વયનું
|
ગ્ય
ઘરાનું
ન॰ [હિં. ઘરાના] ઘર; કુલ; ખાનદાન ઘરાળુ વિ॰ જુએ ‘ઘર’માં [ કે, ચશ્માંનું) ઘરું ન [‘ઘર’ ઉપરથી] કઈ વસ્તુ રાખવાનું ખોખું – ધર (જેમ ઘરૂણી સ્ત્રી॰જુએ ઘરણી; ગૃહિણી [ધસારાથી પડેલા ખાડો ઘરેડ સ્ત્રી॰ જુએ .ઘરડ (ર) કૂવા પરના પથ્થર ઉપર દોરડાના ઘરેડી સ્ત્રી॰ [જુએ ઘરડવું] ગરગડી (૨) [૧૦] ઘરડ ઘરડ એમ ખેલતા –મસ્તી વખતને શ્વાસ; ઘડિયા [ઘરડ; ચીલેા ઘરે પું॰ [રવ૦] મરતી વખતના શ્વાસથી થતા અવાજ (૨) ઘરેણા વિ॰ [જીએ ઘરેણું] ગીરે સંબંધી (૨) ગીરે રાખેલું ઘરેણિયું,—યાત વિ॰ જુએ ઘરાણિયાત [ગાંઠે અલંકાર ઘરેણું ન॰ [વે. રદ્દળય] દાગીના. ગાંઠું ન॰ ઘરેણું ને બીજે ઘરેણું અ॰ [વે. હળ=ગીરા લેવું] આંટમાં – ગીરે આપેલું લીધેલું હાય તેમ
|
ઘરેખરે અ॰ જુએ ‘ઘર’માં
ઘરેરાટ પું॰ [રવ૦] ઘરર ઘરર અવાજ ઘરાઘર અ॰ જુએ ‘ઘર’માં
ઘરઢ સ્ત્રી॰ +ઘરેડ; ચીલા
[ગાઢ સંબંધ; ઘરવટ ઘરેણું ન॰, પે(~) પું॰ [સર૦ મ. ઘોવા] ઘરના જેવા ઘરાળી સ્ત્રી॰ [ઢે. ઘોઢી] ગરાળી
|
ઘર્મર વિ॰[i.]‘ધધર’ એવે અવાજ થાય− કરે એવું(૨) અસ્પષ્ટ ઘર્મ પું॰ [સં.] ધામ; ઉકળાટ; બફારા
થર્ષે પું॰ [i.] ધસારો. ૦૬ વિ॰ થસે એવું. શુ ન૦ ધસાવું તે; ધસારા (૨)[લા.]સામાસામી અથડામણ; બાલાચાલી; તકરાર. ૰ણકાણુ પું॰ એ પદાર્થી વચ્ચે જે કાણે ઘર્ષણનું ખળ કામ કરે તે કોણ. (૫. વિ.). ૦ણવાદ્ય ન૦ ઘર્ષણથી વાગતું વાદ્ય (જેમ

Page #325

ધણાંક].
૨૮૦
કે, સારંગી, દિલરૂબા). –ણાંક પં. [ઘર્ષણ + અંક] ઘર્ષણના ઘસાવવું સ૦ કિ. ‘ઘાસવું', ‘ઘસવુંનું પ્રેરક માપને અંક; “કેઈફિશંટ ઓફ કિક્ષન' (૫. વિ.)
ઘસાવું અ૦ “ઘાસવું”, “ઘસવુંનું કર્મણિ (૨) ઘસારો વેઠવો; ઘલાત સ્ત્રી [‘ઘલાવું' ઉપરથી] ઘાલી કે ઘલાઈ જવું તે; નુકસાની; ખર્ચ કે બેટ યા નુકસાનમાં ઊતરવું. [ઘસાઈ જવું= (ખૂબ ખોટ (૨) વસૂલ ન આપવું તે
કામ ઈ૦ થી) ખપી જવું; (શરીરે કે શક્તિ ઈ૦ માં) ઉતરી જવું. ઘલાવું અ૦િ , –વવું સાંકે, “ઘાલવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક ઘસાઈને(જવું) = તદ્દન નજીક કે પાસે થઈને] ઘલોડી સ્ત્રી, એક શાકને વેલ; વિલેડી (૨) જુએ ગોળી. | ઘસિયું વિ૦ [ઘસવું' ઉપરથી] ગાંગડુ નહિં – ભૂકા જેવું (મીઠું) -ડું ન જુઓ ધિલેડું
ઘસિયે પું[‘ઘસવું” ઉપરથી] શેકેલા લોટની એક વાની (૨) થવવું અ૦િ ઘરડવું; ખણવું, જેથી વલુરવું
ઘસવાનું કામ કરનાર માણસ. ઉદા. “અકીક સિ” ઘવડાવવું સક્રેટ “ઘવડવું'નું પ્રેરક (૨) “ઘવાવું'નું પ્રેરક ઘસીટ સ્ત્રી [‘ઘસવું' પરથી; મે, ઘટ] એક સ્વર પરથી બીજા ઘવડા(રા)વું અક્રિ . “ઘવડવું'નું ભાવે (૨) ઘવાયું
સ્વર પર જતાં વચ્ચેનું સ્તર નાદરવરથી પ્રકાશિત કરવું તે(સંગીત) ઘવાવું અક્રિ. [‘ઘાવ' ઉપરથી] ઘાયલ થવું. [ઘવા(રા)વવું | ઘ િયું. [‘ઘસવું' ઉપરથી] ખાવાની એક વાની સક્રિ. (પ્રેરક), ઘવડા(રા)વું અકિં૦ ઘવાવું]
ઘરમર વે. [.] ખૂબ વિનાશક (૨) ખાઉધરું; અકરાંતિયું ઘસઘસ-સાટ અ૦ (રવ૦) ગાઢ રીતે (ઊંઘવું તે)
ઘંઘેલિયું ન [3. ઘંa] નકામું, ખરાબ ઘર - ખેરડું (૨) માથેઘસ૮૫દી સ્ત્રી ખુબ કે ગમે તેમ ઘસડયા કરવું તે (૨) [લા.] | મેઢે-ગોટપેટ ઓઢવું તે; ઘોઘા (૩) [લા.) ધૂળધાણી; વિનાશ નકામી મહેનત-મજૂરી
ઘંટ કું[સં. ઘંટા; 2. ઘંટ] ધાતુની (કાંસાની) ઊંધા પ્યાલાના થસહ-૨)પસ(-૨) અ૦ જુઓ ઘસરપસર
આકારની કે જાડી લોડી જેવી વગાડવાની વસ્તુ; ઝાલર (૨) ઘસડબરે પુત્ર લખ લખ કરવાની મહેનત; ઘસડપટ્ટી
એના પર ગાડેલ કેરો (૩) [લા.] પક્કો-ધૂર્ત; ઉસ્તાદ. ઘસ(૦૨)ડવું સક્રિ. [૩. ઘ; પ્રા. વસ] ઢસરડાતું ખેંચવું (૨) [-ફરો, વાગ= (ઘરમાં) ખાલીખમ હોવું; વપરાઈ જવું લિ.]ઝપાટાબંધ-ગમેતેમ લખવું કે કામ કરવું. [ઘસ(૦૨)ડાવવું (૨) ગરીબાઈ હોવી. -વગા=જાહેર કરવું.] ૦૭ી સ્ત્રી છેક સક્રિ. (પ્રેરક), ઘસ(૦૨)હાવું સ૦િ (કર્મણિ)]
નાને ઘંટ; ટેકરી (૨) [લા.) શુન્ય; કાંઈ નહિ. [-વગાડવી = ઘણી સ્ત્રી, ઘસવું કે ઘસાવું તે
ખાલી કે નવરું નકામું બનીને રઝળવું (૨) પૂરું થાય છે એમ ઘસરકા ૫૦ [‘ઘસડવું' ઉપરથી] ખચકે; કાપો; કે જણાવવું.] ઘસરવું, ઘસરઢાવવું, ઘસરકાવું જુએ “ઘસડવુંમાં [વડા ! ઘંટરવાળ પં. [ઘંટ + રવ(વાળું કે આલય ?)] શિકારીનું વાવ ઘસરડે ૫૦ [‘ઘસરડવુંઉપરથી] ઘસરકે; ઉઝરડો (૨) ઉસરડે; | ઘંટલે પૃ૦ [‘ઘંટી' ઉપરથી] ભરડવાની થળા વિનાની ઘંટી ઘસરપસર અ [‘ઘસરડવું’ પરથી દ્વિવ?સર૦ [f. fઘતરપિસ] | ઘંટા સ્ત્રી [8,] ઘંટ; ધંટડી, કર્ણ ૫૦ (સં.) મહાદેવને એક ઘસડાતું પછડાતું; જેમ તેમ (૨) પરાણે; વેડ લેખે
પ્રિય અનુચર, કાર વિ૦ [+મા+R] ઘંટાના આકારનું. ૦ઘર ઘસવું સત્ર ક્રિ. [4. g૬, પ્રા. ઘ૩] એક વસ્તુને બીજી વસ્તુ | ન૦ [fછું. જાહેર ઉપયોગ માટે રખાતી એક ઘડિયાળનું ઘર; પર દાબીને જોરથી આમ તેમ ખેંચવી (૨) ચળવું; મસળવું. ‘ટાર' પથ ૫૦ રાજમાર્ગ; મુખ્ય રસ્ત. ૦૨વવું. ધંટનો (૩) માંજવું (જેમ કે, વાસણ) (૪) ઘસીને ધાર ચડાવવી કે ઓપ ]. વાત - રણકે. ૦ળી સ્ત્રી [સં. ઘંટી ઘૂઘરીઓની હાર આપ. [ઘસી નાખવું = ભંસી નાખવું (૨) લેખામાં ન લેવું ! ઘંટાયેલ ૫૦ [‘ધટી' ઉપરથી] થાળા વગરની છૂટી ઘંટી (૩) વાપરી કે ખપાવી દેવું; (જેમ કે, શરીર ઘસી નાંખ્યું. ! ઘંટી સ્ત્રી [સં. ઘરટ્ટી] દળવાનું સાધન (હાથનું કે યાંત્રિક). [બંટીએ ઘસીને કાપવું, કાપી નાખવું= હેઠધી કાપી નાખવું (૨) (વાતને) [ બેસવું = દળવા બેસવું (૨) યાંત્રિક ધંટીથી લોટ દળવાનો ધંધે છેક જ ઉડાવી દેવી; ઊલટું જ કરવું. ઘસીને ગૂમડે થાપૂડવું, કર, કે ત્યાં નોકરી કરવી. ઘંટી ચાટવી = ખાવા માટે ફાંફાં
પડવા લાયક હવું=નકામું; કાંઈ ઉપગનું નવું. ઘસીને મારવા; ભુખે મરવું. ઘંટી કંકાવવી = ધંટીના પડને ટાંકણાથી ના પાડવી = સાફ ના પાડવી.] [તકરાર; કજિયે કકરું કરાવવું. –તળે હાથ આવો = સપડામણ - મુશ્કેલીમાં પસાઘસ સ્રી[‘ઘસવું' ઉપરથી] ખૂબ ઘસવું તે (૨) [લા.]. આવવું-ધરાવવી = (કા. ૪) ઘંટી ફેરવવા માંડવી, ઘંટીનું પઠ= ઘસાતું વિ૦ [૧૦ કુછ ‘ઘસાવું'] ઉતારી પાડે એવું; નિંદા કરતું વસમું કામ; પીડા; ભારે બોજે. ઘણી ઘંટીઓને લાટ ખાધો (બલવું) (૨) નુકસાનકારક
હeઘણે અનુભવ હોવો.] ખીલ પું. એક રમત; થસાર(–) j૦ [‘ઘસવું. ઉપરથી] જુઓ ઘસારે. ૦ણ ન હાડિયાડું ડું. ટંકારે ૫૦ ઘંટી ટંકાતી હોય એવો અવાજ ઘસાવું તે; ઘસારો (૨) ઘસાવાથી પડેલી રજ (૩) ઘસાવાથી કરતું પક્ષી - લક્કડેદ (૨) ઘંટી ટાંકવાનો અવાજ, [-કર= લાગતી ખાટ; નુકસાન (8) જુઓ ઘસારવું
ટકટક કર્યા કરવી] [ચાલાક ચાર (૨) ખીસાકાતરુ ઘસારવુંન ઘસીને પીવાનું ઓસડ [=ખર્ચહિસાબમાં લેવું.] | ઘંટીચોર ૫૦ [‘ઘંટીને ચાર કે સં. યિા , બા. fifમ ]. ઘસારાખર્ચન;જુઓ ‘ઘસારે'માં.[-નાંખવું,પાઠવું,મકવું | ઘંટુ ! [4.] હાથીને ઘંટ થસારે j૦ જુઓ ઘસારણ ૧ થી ૩ (૨) ઘસાવાથી થતો અવાજ | પંટુડી ઢ૦ (૫.) ધંટી [ ધંટી મોટી ઘંટી (તુચ્છકારમાં) (જેમ કે, પગન). [-ખા, બેઠક નુકસાન – ખર્ચ વેઠવાં. ઘટે ૫૦ [જુઓ ધંટ] મોટો ઘંટ (૨) એને ટકે (૩) [જુઓ -પહ, પહોંચ, લાગ = ખર્ચ થવું; નુકસાન પહોંચવું] ]. ઘંડ ૫૦ [4.] ભમરો --રાખર્ચ ન૦; j૦ ઘસારા પેટે ગણાતું ખર્ચ; ‘ડેપ્રિશિયેશન'. | ઘા ડું ચોવીસ કાગળનો જથો (૨) [સં. વાત = પ્રહાર; જખમ;

Page #326

ધાતેલ ]
ત્રા. ઘાય] ઝટકા; પ્રહાર; ચેાટ (૩) કાપ; જખમ (૪) [લા.] મોટા દુઃખની ઊંડી અસર. [~કરવા = પ્રહાર કરવા (૨) યાગ્ય વખતે જોર કરવું. –ખાવા=ધા વેઠવા કે ઝીલવા (૨) હેબતાઈ જવું; ડઘાવું. —પઢવા = જખમ થવા (૨) આફત આવી પડવી (૩) [લા.] ખૂબ વેઠવું કે જોર કરવું પડવું; જોર આવવું. (ઉદા૦ કામ કરતાં શા ઘા પડે છે ?) –મારીને કામ કરવું = જોર કરીને કામ કરવું. થામાં છરી ફેરવવી કે લૂણું ભરવું = દાઝયા ઉપર ડામ દેવા; બળતામાં ઘી હોમવું. ઘા ભેગો ઘસરકો =એટલું થયું, ત્યારે થવા દો થાડું વધારે; મેટા દુઃખ ભેગું નાનું દુઃખ. -લાગવા=ધા લાગ્યા જેટલું દુઃખ થવું (૨) મોટું નુકસાન થવું. -વાગવા – જખમ થવા (૨) કાંઈ પણ (કામ કે ોર) થઈ શકવું]. તેલ ન॰ ધ! ઉપર ચે!'વાનું તેલ.૦પહાણ પું॰ (ધા પર મૂકયે રૂઝ લાવે એવે!) એક જાતના પથ્થર. ખારિયું ન॰ ઘા પર કામ આવતી એક વનસ્પતિનું હું હું
૨૮૧
ત્રાઈ શ્રી॰ [કા. વાય = ગાંત ? સર૦ મેં.] ઉતાવળ; દોડાદોડી (૨) ધાંધલ; ધમાલ (૩) ભીડ; ભરાવે [જુ ‘ઘાઘરા’માં ઘાઘરા- ચલણ, પલટણ, ૰પાટ, –રિયું, –રિયા, “રી ઘાઘરા પું॰ [રે. ઘવ] ચણ્યા. –રા-ચલણ ન॰ સ્ત્રીનું ચલણ હાવું તે. “ટા-પલટણ સ્ત્રી॰ સ્ત્રીઓનું ટોળું (ર) હીડાઓનું ટોળું. “રા-પાટ પું॰ ઘાઘરાનું લૂગડું. ~રિયા વિપું॰ હીજડો) રાંડવેા.—રિયું ગેતર = જેમાં છેાકરીના જન્મ ને વસ્તી વધારે હાય એવું કુટુંબ (૨) જેમાં પ્રધાન કાર્ય કર્તા પુરુષ નહીં પણ સ્ત્રી હોય તેવું કુટુંબ.—રિયા વસ્તાર = છેકરીઓની વસ્તી હોવી તે. –રી શ્રી॰ નાના ઘાઘરા. [–પહેરવી = સ્રવેશ લેવા (૨) નામંદ થવું – હાવું].
ઘાટ પું॰ [સં. ઘટ્ ઉપરથી] આકાર; દેખાવ (ર) [‹. વă; સં.] બાંધેલા આરા; આવારા (૩) [] સ્ત્રીઓના પહેરવાનું એક રેશમી વસ્ર (૪) [સર॰ હિં. ઘાટી, મ.] પહાડી રસ્તા (૫) (સં.) સહ્યાદ્રિના પહાડી પ્રદેશ (૬) [લા.] પ્રસંગ; લાગ (૭) યુક્તિપ્રયુક્તિથી કામ કાઢી લેવાની યોજના; તજવીજ (૮) રીત; લક્ષણ; શાભા. [—આવવા = જોઈ તે આકાર આવવેા (ર)લાગ મળવેા. -આણવા = જોઈ તે આકાર આણ્વા (ર) લાગ મેળવવા. –ઉતારવા, –કરવા = ઘાટ પ્રમાણે આકાર તૈયાર કરવે (ર) ધારેલું થાય એમ કરવું; ચેાકડું બેસાડવું (૩)[લા.] બરાબર પાર પાડવું; કામ કે યેજનામાં બેસતું કરવું. ખાવા= લાગ મળવે; તક મળવી. -ઘડવા – આકાર કરવા (૨) યુક્તિ કે પ્રપંચ કરવાં (૩) મનસૂબેા કરવેા (૪) લાગ સાધવા (૫) ઘણું નુકસાન કરવું (૬) મારી નાખવું. -ઘાલવા =ઠેકાણું પાડવું (૨) મંગળપ્રસંગે (સ્ત્રીએ) સફેદ ગાળા પહેરવા. બેસવા = બરાબર ગોઠવાઈ જવું; ધાર્યા પ્રમાણે થવું. –રચવા=જીએ ઘાટ ઘડવા. –લાવવા= જુઓ ઘાટ આવે. ઘાટમાં ઘાલવું =ફસાવવું; દાવમાં લેવું. ઘાટ ઘાટનાં પાણી પીવાં=દેશ દેશના અનુભવ લેવે.] દાર વિ॰ સારા ઘાટવાળું; ઘાટીલું; રૂપાળું
લાટડી સ્ત્રી॰ [જીએ ‘ઘાટ’૩] રાતા રંગનું ખાંધણીની ભાતનું સ્ત્રીઓને પહેરવાનું રેશમી વસ્ત્ર; ચંડી (ર) ગાતડી. [ઘાટડીએ જવું = સુવાસણને વેશે મરવું. -ઘાલવી = મરનાર સુવાસણને પિયર તરફથી ચંદડી ઓઢાડવી. –ભીઢવી = ગાતડીની ઢબે

[ધાતાવરાહ
લૂગડું પહેરવું (ર) મહેનતનું કે મરદાનગીનું કામ કરવા માટે સ્ત્રીએ પેાતાના લૂગડાના ઝૂલતા છેડાએ ખાસી ગાંડ મારવી
(૩) સ્ત્રીએ મહેનત કે મરદાનગીનું કામ ઉપાડવું.] ઘાટણ સ્ત્રી॰ એ ‘ધાટી'માં
ઘાટદાર વિ૦ જુએ ‘ઘાટ’માં
ઘાટપાત ન॰ [જુએ ‘ઘાટ’(૩)+ પેાત] એક જાતનું રેશમી કપડું ઘાટી વિ॰ [‘ઘાટ’ (૫) ઉપરથી] દખ્ખણના ઘાટમાં રહેતી એક જાતિનું (૨) પું॰ તે જાતના માણસ(૩)[લા.] (મુંબઈમાં) ઘરકામ કરનાર નેાકર. –ટ સ્રી॰ ઘાટીની કે ઘાટીકામ કરતી સ્ત્રી ઘાટીલું વિ॰ [ઘાટ = આકાર ઉપરથી] ઘાટદાર; રૂપાળું ઘાડું(–ઢ,”હું) વિ+ [સં. [૪] ઘટ્ટ; લચકાદાર (૨) ખીચેાખીચ (૩) પુષ્કળ; ગાઢ (૪) કઠણ, સંગીન [જુએ ગાડવા ઘાઢવું ન॰ [‘ઘડા' ઉપરથી] ગાળ ભરવાનું માટલું, “વા પું ઘાડું વિ॰ જુએ ઘાટું
થાણુ પું॰ [રે.] એક કેરે રંધાય, તળાય કે કચરાય, ખંડાય એટલે જથા; આખા જથાના એવા એકમ કે ભાગ (ર) સંહાર; ખરાબી (૩) [પ્રા. ઘળ, સં. ઘ] મેટા હથેાડા; ઘણ (૪) [ä. કુળ] લાકડું કોરી ખાનાર એક કીડો (૫)સ્ત્રી॰ [સં. ાળ; ા.] ગંધ; બદબા. [—કાઢવેશ = ભયંકર સંહાર કરવા (૨) તળવા – ખાંડવા વગેરે માટે નાખેલા ભાગ તૈયાર થતાં ત્યાંથી બહાર કાઢવા. ઘાલવે,—નાખવા= આખા જથાના પેણી –ખાણિયા વગેરેમાં નાખી શકાય તેટલા ભાગ તૈયાર કરવા નાખવા. –નીકળી જવા= ભયંકર સંહાર થઈ જવા; પાયમાલી થઈ જવી. “પેસવા= જીવલેણ વિકાર કે રાગ થવા (૨) કુસંપ થવા. –જળવા= ધાણ નીકળી જવા. વાળવા= ઘાણ કાઢવેા]
ઘાણી સ્ત્રી [રે. વાળ] તેલી બી પીલવાનું યંત્ર. [ઘાણીએ બેડલું= કંટાળાભરેલા કામમાં રોકવું. ઘાણી કરવી= ધાણી ચલાવવાના ધંધા કરવા, ઘાણીના બળદ કે ખેલ = ધાણી ચલાવનારા બળદ (૨) [લા.] કઠણ ને કંટાળાભર્યું. કામ કે વૈતરું કર્યાં કરનાર (૩) ઘાણી ખેંચવા જેવા કામ સિવાય બીજી કોઈ ગતાગમ વિનાનો માણસ, ઘાણીમાં ઘાલીને તેલ કાઢવું, પીલવું = સખતમાં સખત દ્વૈતરું કરાવવું (૨) સખતમાં સખત શિક્ષા કરવી (૩) રિબાવવું.]
ઘાત પું॰ [ä.] ઝટકા; ધા (૨) નારી; ખૂન (૩) [ગ.] ‘પાવર’ (૪) ‘ડિગ્રી ઑફ એન એકસ્પ્રેશન’ (પ) ‘ઇન્વોલ્યૂશન' (૬) (ત, ) સ્ત્રી॰ અકાળ મૃત્યુની ઘાંટી. [−જવી= મરતા બચવું.] ક વિ॰ મેાત નિપજાવે એવું; નાશક (૨) [ગ.] ‘મોડ્યુલસ’. ॰કતા સ્ત્રી, કી વિ॰ ની (૨) ક્રૂર; નિર્દય. ૦ચંદ્ર પું૦ (જયે।.) નુકસાન કરે તેવા ઘરના ચંદ્ર. ચિહ્ન ન૦ આંકડાને તે જ આંકડાથી કેટલી વાર ગુણવાના છે, તે બતાવતા અંક; ‘ઇંડેક્સ’. તિથિ સ્ક્રી॰, દિવસ પું॰ (જ્યા.) નુકસાન કરે એવી તિથિ. નક્ષત્ર ન॰ (જ્યા.) નુકસાન કરે તેવું નક્ષત્ર. પ્રકાશક હું. ઘાતચિહ્ન, ‘એકસ્પાન' (ગ.) શ્વાર પું. ઘાતતિથિ. વિવિધ પું; સ્રી॰ (ગ.) ‘ઇન્વેક્શન'. સ્થાન ન૦ સ્મશાન (૨) કતલખાનું (૩) વધસ્થાન (૪) [જયા.] નુકસાન કરે તેવું ગ્રાદિનું સ્થાન. -તારાહ પું॰ [+આરો૪ ] (ગ.) ‘ઍસેન્ટિંગ ઑર્ડર’. –તાવરાહ પું॰ [+ અવરોદ્દ] ‘ડિસેન્ડિંગ

Page #327

ઘાતવું]
Čર' (ગ.). “તાંક પું॰ [+ અંક] જુએ વાતચિહ્ન. તિની વિ॰ સ્રી [સં.] હત્યારી; ધાતકી. –તી વિ॰ [ä.] હત્યા-ખૂન કરનારા (૨) પું॰ કસાઈ. “તુક વિ॰ [સં.] ઘાતકી ઘાતવું સ॰ ક્રિ॰+(૫.) ઘાલવું; અંદર મુકવું ઘાતસ્થાન, થાતારાહ, ઘાતાવરાહ, ઘાતાંક, ઘાતિની, ઘાતી, ઘાતુક [i.] જુએ ‘ઘાત'માં
થાતેલ, ઘાપહાણુ, ઘાબાજરિયું જુએ ‘ધા’માં
|
ઘાફીથ ન૦ એક છેડ [પરસેવે. (થવે; હાવા) ઘામ પું॰ [તું. વ, પ્રા. ઘમ્મ] તાપ (ર) ઉકળાટ; બફારા (૩) ઘામચ(-છ,−૮) વિ॰ [ધામ' ઉપરથી; સર૦ મેં..ઘામટ–૩, હિં. વામş] પસીનાથી ગંદું થયેલું (૨) ન॰ પરસેવા (૩) [સર૦ ૬. ધામત] તડમાં થઈ ને વહાણમાં ભરાયેલું પાણી. ડા પું॰ (કા.) પરસેવા (૨) [લા.] (બફારા થાય એવી) બીડ; જમાવટ યામતકુંડી સ્રી॰ [જીએ ‘ધામચ’ (3)] વહાણમાં પેસતા ધામચની કંડી
થામવું અક્રિ॰ [‘ધામ' પરથી; સર૦ મેં. ઘામેળ] ધામ થવા ઘામા પું॰ [સર॰ હિં. વાન; ઞ. શમ્ન ?](કા. ?) કષ્ટ; પંચાત; પીડા ઘાયક વિ॰ +[તં. વાર્તા, પ્રા. વાયા] ઘાતક [વાન; શૂરવીર ઘાયઢમલ(-હલ) વિ॰ [પ્રા.વાયા=હિંસક + મલ પરથી ] પહેલઘાયપાત પું॰ [સર॰ મૅ.] એક જાતના રેસાદાર છેડ થાયમારી સ્ત્રી [સર૦ ૬.] એક ઝાડ (ધાયપાત ને આ એક ) ઘાયલ વિ॰ [સર॰ હિં.; ‘ઘા’ઉપરથી; સર૦ મ. ઘાયા≈] જખમી (૨) [લા.] કામ કે પ્રેમથી પીડિત
૦
ઘાયાં પડઘાયાં, ઘાયાંમૂયાં વિ॰ કમે તે મરેલાં (ર) ન૦ ૧૦ ઘવાયા, બુડવા વગેરેથી કમેતે મરેલાં માણસ ઘાયા વિ॰ પું॰ [‘ઘા’ ઉપરથી] ઘાયલ થયેલા (૨) ઘાયલ થવાથી મરી ગયેલા (૩) પું॰ [ત્રા, વાયા, ન્યૂ = ઘાતક ] દિલ પર અસર કરે એવું માર્મિક લખાણ (૪) કાગળના ઘા ઘારણ ન॰ [ા.] ઘેર નિદ્રા (૨) ઊંધથી ઘેારવું તે (૩) ઊંધ લાવે એવું ઔષધ. [—નાંખવું=ઊંધમાં પડી જાય તેમ (ઔયધથી) કરવું]
ઘારી સ્ત્રી [કે. વારિયા] એક મીઠાઈ (૨) અડદ કે મગની દાળનું વડું (૩) ચેાટલીની ચારે બાજુએ રાખેલા કેશનું ચકરડું (૪) પાણીમાં છરતી ઠીકરી મારવાથી પાણીમાં થતું ચકરડું. પૂરી સ્ત્રી ધારી [=નારું થયું.](૨) (કા.) ઘેટીનું બચ્ચું થારું ન॰ [ધા' ઉપરથી !] રાગથી શરીરમાં પડેલું નારું. [–પઢવું ઘાલ (લ,)સ્ત્રી॰ સાથે જમવા બેઠેલાઓની હાર – એળ(૨)તેમના આખા સમૂહ (૩) [‘ઘાલવું’ ઉપરથી; સર॰ મેં.] નુકસાન; ખાય. [–ઊડવી = પીક્ત જમી પરવારવી. –પડવી, –એસવી = જમનારની પીક્ત પડવી.] ૦ખાદ(-ધ)સ્ત્રી॰ જુએ ઘલાત. ન્યુસેસ્ડ સ્ત્રી, ઘૂસણુ ન કાઢઘાલ. મેલ સ્રી॰ [ઘાલવું' +‘મેલવું’] કાઢઘાલ; ગડબડસડબડ (૨) પંચાત, ધમાલ (૩) ખટપટ; પ્રચ. મેલિયું વિ॰ ઘાલમેલ કરે એવું ઘાલદાસ પું॰ લેાકેાનાં નાણાં ઘાલી જનારો; દેવાળિયે ઘાલમેલ, લિયું જુએ ‘ધાલ’માં
ઘાલવું સoક્રિ॰ [7. ઘ∞] ખેસવું; અંદર મૂકવું (૨) પહેરવું (૩) [લા.] નાણાં ખાઈ જવાં (૪) બગાડવું; પાયમાલ કરવું. ઉદા૦

|
૨૮૨
|
|
|
[ઘાંચી
ઘર ઘાલવું (૫) પ્રસંગે ભેટ તરીકે પહેરાવવું. ઉદા મૈં કન્યાની કોટમાં અછોડો ઘાડ્યા.' (પ) અંદર નાખવા - મૂકવાની રીત સૂચવનાર સહાયકારી ક્રિયાપદ સાથે વપરાય છે; જેમ કે, ખાસી ઘાલવું’; ‘ચગદી ઘાલવું'
ઘાવ પું॰ [તું. વાત; પ્રા. ઘાય] ઘા; જખમ (ર) સમસ્યા ઘાવટો પું॰ સેનાચાંદીમાંથી સેાની ચારી કે કાઢી લે તે.[-કાઢવે] ઘાવર ન॰ ઝાકળ (સુ.)
ઘાવેડી વિ॰ ચતુર; ચંચળ (કા.)
ઘાસ ન॰ [×.] ખડ; ચાર. [—કાપવું = નકામું, લેખામાંન લેવા જેવું, તુચ્છ કામ કરવું; કેાગટ મહેનત કરવી. –ખાવું = પશુ પેઠે વર્તવું; માણસની ગણનામાં ન રહેવું. ખવડાવવું, ચવડાવવું = બનાવવું; અપમાનેિત કરવું.] (ર) શ્રી^ [દ્રા; સં. ઘ] ધસારા (૩) ખાટ; ઘટ. [−કાપવી = ઘરના બદલામાં કંઈ મજરે લેવું. ખાવી = ખોટ ખાવી. જવી, પઢવી, લાગવી =ઘટ આવવી; ઘસારા પડવા.] ૦ચારા, પાલે પું॰ ઢોરનું ઘાસ, ચારા વગેરે. દાણેા પું॰ ઘાસ અને દાણા (પશુઓને ખવાડવાના) (૨)તેવા ઘાસ અને દાણારૂપે લેવાતી ખંડણી. પૂજો પું॰ કચરાપુંજો; વાસીદું [ઉપરથી ?] ક્ષયરેગ ઘાસણી સ્ત્રી॰ [‘ધાસવું’ (ઘસાવું) ઉપરથી ? સં. વાત = ખાંસવું ઘાસતેલ ન॰ [. ગૈસ + તેલ] ગ્યાસતેલ; ઘાસલેટ ઘાસ દાણા, પાલેા, પૂંજો જુએ ‘ઘાસ’માં
ઘાસલેટ ન॰ [સર૦ મૈં.; ‘ઘાસતેલ' પરથી] ખાળવાનું એક ખનીજ પ્રવાહી; ગ્યાસતેલ. ટિયું વિ॰ [લા.] હલકા પ્રકારનું, “ટિયા પું૦ ઘાસલેટ વેચનારા (૨) [લા.] દારૂડિયા ઘાસવું સ॰ક્રિ॰ [ત્રા. ઘાસ, સં. વ્; સર૦ મ. વાતળું] જુએ ઘસવું (૨) અક્રિ॰ ધસાવું. [વાસી છૂટવું =ઘસાઈ છૂટવું (૨) કામ કરી છૂટવું]
ઘાસાળું વિ॰ [‘ઘાસ' પરથી] ઘાસવાળું; ઘાસ ઊગેલું ઘાસિયું વિ॰ [ઘાસ' ઉપરથી] જેમાં ધાસ સારું(મુખ્યત્વે)નીપજી શકે કે નીપજતું હોય તેવું (ખેતર, જમીન)(ર) ઘાસમાંથી ઉત્પન્ન થતું (૩) [લા.] સત્ત્વ વગરનું; હલકું (જેમ કે, ઘાસિયું ધી, સેાનું) (૪) ન॰ એક પક્ષી (૫) ધાસ માટેની જમીન કે ખેતર ઘાસિયા પું॰ [‘ઘાસ’ ઉપરથી] સાથરો; ધાસના પાથરા (૨) ઘાસ
કાપનારા
ઘાસિયા પું॰ જુએ ગાશિયા [ન્ય) ચૂડી ઘાસે(–સે)ટિયું ન॰ [‘ધાસવું' ઉપરથી] ઘરમાં પહેરવાની (સામાઘાંઘડવું (૦) અક્રિ॰ [રવ૦] ભારે ઘાંટો કાઢીને – ખૂબ રેવું (૨) આરડવું (જેમ કે, પાડીનું)(૩)[લા.] મેાટે અવાજે ખેલવું. [મંઘરાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક), ઘાંઘરઢાવું અક્રિ॰(ભાવે).] ઘાંઘરી (૦) સ્ત્રી॰ એક ાતનું વાજું
ઘાંઘણું (૦) ન॰ ઓવારણું (ઉદા॰ ધાંધલાં લેવાં) (૨) [૫. વંઘરુ = ગભરાટ ?] ગાંડા જેવું આચરણ (ઉદા॰ ધાંધલાં કાઢવાં) ઘાંઘું (૦)વિ॰ [અપ. સંઘ પરથી ](કા.) ઉતાવળું (૨) ગભરાયેલું ઘાંચ (૦૨,) સ્ત્રી॰ [‘ગૂંચ’ કે ‘ખાંચ’ઉપરથી] ચીલામાં પડેલા ખાડો; ખાડા (૨) ગૂંચ; મુશ્કેલી ઘાંચણુ (૦) સ્ત્રી॰ જુએ ‘ઘાંચી’માં
ઘાંચી (૦) વિ॰ [રે. વાળ (વાણી)+ચી (વાળા-ફા.) અથવા ઢે.

Page #328

ઘાંચણ ]
વૃશ્વિ] ધાણી ચલાવી તેલ કાઢવાના નેતેયા દૂધ વેચવાના ધંધા કરતી ન્યાતનું (૨) પું॰ તે ન્યાતનેા માણસ. [—ખૂટવા = દીવામાં તેલ ખૂટવું. ~ની ઘાણી જેવું-ખૂબ મેલું, ચીકહું. –ની ઘાણીએ તેડાવું = કંટાળા ભરેલા વૈતરામાં જોડાવું, –નેા બળદ = કંટાળાભર્યું એકનું એક કામ ફૂટનારો(૨)મૂર્ખ માણસ.]—ચણુ સ્ત્રી॰
ઘાંચી સ્ત્રી
[(૨) ઘાંચી (રીસ કે તિરસ્કારમાં) ઘાંચા (૦) પું૦ વાંસકાડો, ટાપલા, સાદડી વગેરે બનાવનાર (૨) ઘાંટાઘાંટ (૦ ૦) સ્ત્રી॰ [જીએ ઘાંટા] બૂમાબૂમ ઘાંટી (૦) સ્ત્રી॰ ઘાંટા કે કંઠની – પડછલની જગા; હૈડિયા (૨) અવાજ; સૂર (૩) ઘાટ; બે પર્વતની કે ડુંગરાની વચ્ચેનો સાંકડો રસ્તા (૪) [લા.] મુશ્કેલીના-બારીક સમય(૫) હરકત; અડચણ. [—આવવી, પડવી = મુશ્કેલીને બારીક સમય આવવે; હરકત આવવી. -ફૂટવા= I = જુવાની આવવી(૨)ધાત આવવી(૩)મુશ્કેલી આવવી] [મુશ્કેલી કે મુશ્કેલીના સમય ઘાંટીઘૂંટી(૦)સ્ત્રી[ધાંટી + ઘૂંટી] આંટીઘંટીવાળો માર્ગ (૨)[લા.] ઘાંકું ન॰ (કા.) જુએ તલસરું
+
ઘાંટા (૦)પું॰ [સં. ઘંટ = બાલવું] કંઠ; સાદ (ર) મેટા સાદ; મ (૩) ખિજાઈને કાઢેલા સાદ (૪) [જુએ ધાટ] મેડી ઘાંટી – ડુંગરાળ રસ્તા.[—ઊઘડવા = સારો સ્પષ્ટ સાદ નીકળવા. –કાઢવે! = તાણીને મેટેથી બોલવું (૨) ઠપકો દેવા; ધમકાવવું, –ખૂલવે = ઘાંટો ઊઘડવા. “નીકળવા = અવાજ નીકળવા. પાડવા = બૂમ પાડીને બોલાવવું(૨)ખિાવું, ધમકાવવું, –બેસવા = સાદ જાડો -ઘાઘરા થવા; ગળાએ કામ ન કરવું.] ઘાંસી (૦) સ્ત્રી॰ (કા.) ખેરડી વગેરે કાંટાળી વનસ્પતિના ઢગલા વિમેલ સ્ત્રી॰ [સં. ઘૃતેહી ? ] એક જાતનું લાલ રંગનું મંકોડાની જાતનું જીવડું; ઝમેલ
|
ઘિયાળ વિ॰, થિયે પું॰ બ્લુએ ‘ધી’માં વિલેરી ન॰ એક પક્ષી
ચિલાડી સ્રી॰ નુ ઘલાડી. “હું ન॰ ધિલાડીનું ફળ – ઘલાડું વિસાવું અક્રિ॰, ~વવું સક્રિ॰, ‘ધીસવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક વિસેાડી સ્ત્રી॰ તૂયાના વેલેા. –ડું ન॰ તૂરિતું થ્રિસ્સે પું॰ [‘ધિસાવું’ ઉપરથી] એકદમ જોરથી પડેલા ઘસરક (–દેવેશ,—પડવા,–મારવા)
ઘી ન॰ [તું. ઘૃત; પ્રા. વિમ] ધૃત; પ. [-ઢયું તે ખીચડીમાં =દેખીતું નુકસાન છતાં સરવાળે તેના ફાયદો જ થઈ રહેવા. ઘીના ઠામમાં ઘી પડવું =ચિત કે સારાં વાનાં થયાં. શ્રી ભાવે = માધું. બળતામાં ઘી હોમવું = ચાલુ ઉશ્કેરણીમાં વધુ કારણ ઉમેરવું.] —ઘિયાળ વિ॰ વધારે ધી આપે એવું (ઢાર-ગાયભેંસ). -ઘિયા પું॰ ધી વેચનારો, કાંટે હું જ્યાંધી તેખાતું, વેચાતું હોય એ જગા; ધીનું ખાર, કેળાં નવ્ય૧૦ ધી અને કેળાં (૨)[લા.] ભારે લાભ ગળણી સ્ત્રી ધી વગેરે ગાળવાની ઝીણી ગળણી. ચેપઢ ન॰ ધી ને તેવે! ચીકટ પદાર્થ. તાવણી શ્રી માખણ તાવવા માટેનું વાસણ. તેલી સ્ત્રી॰ પાણીમાં થતા એક છે।ડ (જેને ધીતેલાં થાય); પેાયણી. તેલું ન॰ પાયણીના મૂળમાં થતી ગાંઠ (?) [તે. [—બંધાવી = થાથવાવું] ધીધી સ્ત્રી[સર॰ હિં. વિધી] બેલવામાં (ભય ઈથી) થેાથવાવું ઘીચ વિ॰ જુએ ગીચ. –ચેાધીચ વિ૦ ગીચેાગીચ; ખીચેાખીચ

૨૮૩
|
|
[ ઘુવડ
ઘીચેાપડ, ઘીતાવણી, ધીતેલી, ધીતેલું જુએ ‘ધી’માં ઘીમ પું॰ વહેમ; શંકા (કા.) (૨) સ્ત્રી॰ [ä. ગ્રીષ્ન; પ્રા. વિ] હોળી પછીને દિવસે કરવામાં આવતી એક ક્રિયા
ધીસ સ્ત્રી॰ [7. ચરિત] રોન (૨) [સં. પ્રીષ્મ, પ્રા. વિસુ પરથી ] હોળીના વરઘોડો (૩) [‘ધીસવું’ ઉપરથી] માર; ડોક (૪) જુએ વિસ્સા (૫) જુ ગીસ. [ધીસના વરરાન્ત = મશ્કરીનું પાત્ર. —પઢવી = ફાવવું; લાલ થવા (૨) નુકસાન થવું; પાછું પડવું (૩) માર પડવા. –મારવી = ચારી કરવી.] ઘીસરું ન૦ ધંસરું
ઘીસલું ન॰ [ધીસવું’ ઉપરથી] ગીસલું; ભેંસલા ઘીસવું સક્રિ॰ [તં. ઘૃણ્? મ. વિશળ] ધુમ્મા લગાવવા; ધીખવું; ઠોકવું (૨) [સર॰ હિં. વિતના] ધસવું [ધમાચકડી ઘીસાધીસ સ્ત્રી॰ [ધીસવું' પરથી] ઠીકઠાકા (૨) કજિયા (૩) ઘીંઘ,૦૨ સ્ત્રી૰ માટું, સેંકડાનું ટાળું ઘીંસરું ન૦ ભેંસલા; ઘીસરું
ઘુઘરવટ શ્રી॰ [ધરી + વૃત્તિ] ધાધરાના ઘેરની નીચેની ધૂઘરીએવાળી ઝૂલ(ર) પું॰ ઝૂલ પર ઘૂઘરીઓની હાર હાય એવા ઘાઘરા ઘુઘરાવવું સક્રિ॰ [રવ૦] ‘દૂધરવું’, ‘ધરાવું’નું પ્રેરક ઘુઘરિયાળું વિ॰ ધરીએવાળું ઘુઘવાટ(–ટા), ધુઘાટ પું॰ ધવવું તે ઘુઘવાવવું સક્રિ॰ [વ૦] ‘ધવવું’નું પ્રેરક વાટ પું॰ નુ ધવાટ
ઘુઘાર પું॰+વરા; ઘૂઘરી
ચ્ચે(-મે) પું૦ નુ ધુમ્મે
ધુણ પું॰ [સં.] લાકડું કોરી ખાનારા એક કીડો. -ણાક્ષર હું૦ [+ અક્ષર] ધુણના કારવાથી લાકડામાં અથવા પેથીના પાનામાં પડેલા અક્ષર જેવા આકાર. ગ઼ાક્ષરન્યાય પું॰ ધુણાક્ષરની જેમ વગર ઇરાદે બનાવ બનવા તે
મઢાવવું સક્રિ॰ ‘મડવું’નું પ્રેરક
ઘુમરવું સક્રિ॰ ઘુમરડી ખવડાવવી. [ઘુમરડાવવું સક્રિ (પ્રેરક), મરડાવું અક્રિ॰ (કર્મણિ)] [ માટે ફરતા સાધુ ધુમઢિયા પું॰ [‘ઘુમરડી’ ઉપરથી] ગેપીને વેશે ઘેર ઘેર ભિક્ષા ઘુમરડી સ્ત્રી॰ [‘ધુમવું’ ઉપરથી] ચક્રાકારે ફરવું-નાચવું તે; ફૂદડી (૨) કેર; ચક્કર (૩) પકડનારને ચુકાવી દેવા ઘૂમી જવું – ફરી જવું તે (૪) હીંચેાળવું તે (૫) પેટની ચૂંક, આંકડી કે અમળાવું તે ધુમરાઈ શ્રી॰, “ટ પું॰ [‘ઘૂમરાવું’ ઉપરથી] મગરૂરી; ગર્વ ઘુમરાવવું સક્રિ૦ ‘મરાવું’નું પ્રેરક
માવવું સક્રિ‰, ઘુમાવું અક્રિ॰ ‘ધૂમવું’નું પ્રેરક ને ભાવે ઘુમ્મટ પું॰ જુએ ઘુંમટ
ઘુમ્મર સ્ર॰ [‘ધૂમવું’ ઉપરથી] ચક્રવ્યૂહ ધુમ્ને પું॰ [રવ૦] ગુમ્મા; ધીકા; મુક્કો ઘુરકાટ પું॰ ઘૂકવું તે કે તેના અવાજ
પુરકાવવું સક્રિ॰ ‘ધૂકવું’નું પ્રેરક [ગુસ્સાના બેલ(–કરવું) ધુરિકયું ન [‘ઘૂરકવું’ ઉપરથી] ઘૂરકવાનો અવાજ (૨) છાંયુિં; ધુરઘુર અ॰ [સં; રવ૦]. –રાટ પું॰ તેવા અવાજ ઘેરવું અક્રિ॰ [સં. ઘુ] ઘૂરકવું; ભસવું [શકતું એક પક્ષી ઘુવઢ પું; ન॰ [સં. યૂ, પ્રા. ઘૂમ; સર૦ મ. ઘુવડ] રાત્રે જ દેખી

Page #329

ઘુસણિયું ]
સણિયું વિ॰ [‘સવું’ઉપરથી] ગમે તેમ કરીને ધૂસનારું કે ધૂસી
જાય એવું; તેવા સ્વભાવનું
ઘુસપુસ અ॰ (ર) સ્ત્રી॰ [૧૦] માંહેામાંહે ગુપચુપ ધીમી વાતા કરવી તે; ગુસપુસ [રજાએ કે હકે) ઘુસાડવું સક્રિ॰ [‘સવું' ઉપરથી] પેસાડવું; દાખલ કરવું (વગર ઘુસાવું અક્રિ॰, –વવું સક્રિ॰ ‘સવું’નું ભાવે ને પ્રેરક ઘુસ્તા પું॰ [સર॰ હિં. ઘૂંસા, મેં. ઘુસ્તા] ધુમ્મા (કા.) ઘુંમટ પું॰ [[. પુંવર્] દેરા અથવા મકાન ઉપરનું છત્રાકાર ધાયું; ગુંબજ (૨)ઘુંમટ નીચેના દેરાના અંદરના ભાગ થંમર સ્ત્રી નુ ઘુમ્મર ઘુંમા પું॰ જીએ ધુમ્મા બ્રૂક ન॰ [સં.] ઘુવડ
[વાની) ઘૂઘરાની માળા ઘૂઘર સ્ત્રી॰ નુ ધરી (૫.), માળ સ્રી॰ (બળદને કાટે બાંધઘૂથરવું અક્રિ॰ [‘ઘર' ઉપરથી] ફૂલીને મેાટા થવું; પાકવું (જેમ કે, સૈયડનું)
|
ઘૂઘરાવું અક્રિ॰ [‘ધરા’ ઉપરથી] ગુસ્સાથી ડોળા કાઢવા ઘૂઘરી સ્રી॰ [સં. ઘેર]ધાતુના પતરાની પાલી ખણખણતી ગાળી (૨) સ્ત્રીઓના હાથનું ધરિયાળું એક ઘરેણું (૩) એક રમકડું; નાના ધરા (૪) [સર૦ મ. ઘુĪ] બાફેલી નર – બાજરી વગેરે. [—બાફવી = ાર બાજરી ખાવી. ઘૂઘરીઓ લટકવી = પહેરેલાં-ફાટેલાં કપડાંની ચીંડીએ ધૂધરીએ લટકે તેમ ફરફર
૨૮૪
થવી (કટાક્ષમાં).]
ઘૂઘરા પું॰ મેાટી ઘૂઘરી(ર) અંદર કાંકરા જેવી વસ્તુ ભરીને કરેલા ખખડે તેવા ધાતુ વગેરેના પોલા ગોળેા (૩) તેવું એક રમકડું (૪) એક મીઠાઈ (૫) ધરીને ઝૂમખા (૬) દાળ પાડવા માટે પલાળીને સૂકવેલું કઠોળ (૭) ચૂના બનાવવા માટે પકવેલા મરડિયા (૮) (ચ.) વલાણાનો દાંડો ધરા જેવા જે ઘાટમાં ફરે છે, ને જે ગાળીને મેાઢ ગોઠવાય છે તે ગાળ ઘાટ. [ઘરા જેવું= સુંદર; મજેનું(૨) ગમતી (૩)બેાલકણું, ઘૂઘરા બાંધવા = નાચવું (૨) નિર્લજ્જ થવું. ઘૂઘરા મુકાવવા કે મૂકવા = ઘૂઘરીએની શાભા કરવી. છૂઘરા બનવું =રમકડા જેવા થવું (૨) ખુશખુશાલ થવું (૩) વશ થઈ રહેવું (સ્રીને). ઘૂઘરે રમવું =(કરું) સુખમાં કે સુખી ઘેર ઊછરવું.]
ઘૂઘવવું અ૰ક્રિ॰ [રવ૦] ‘’ એવા અવાજ કરવા (૨) ગર્જવું ધૂંધવાળું અક્રિ॰ ઘૂ ઘૂ અવાજ થવા
ઘૂથ અ॰ [૧૦] (રેલગાડી, સમુદ્ર વગેરેના રવ) ઘ પું; ન૦ નુ ઘુવડ ઘણિયા પું॰ દેગડો
[ઘૂંટણિયું
વાળવા = માથા ઉપરના સાલ્લાને ભાગ આગળ ખેંચી, લાજ કાઢવી] [કેરવવું. ઘૂમઢાવું અક્રિ॰ (કર્મણિ) ઘૂમઢવું સ॰ક્રિ॰ [‘ધૂમવું' ઉપરથી] હીચેાળવું (૨) ચકર ચકર ઘૂમડી(—ણી) સ્ત્રી॰ [‘ધમવું’ ઉપરથી; પ્રા. ઘુમ્મળ] મરડી. [—ણી ઘાલવી=જુએ મણે ધાલવું.] —ણુ ન॰ ધૂમવું કે હીંચવું તે. [મણે ઘાલવું = ઘાડિયામાં સુવાડવું; હીંચવું.] ઘૂમરાવું અ॰ ક્રિ॰ [‘ધૂમવું’ ઉપરથી] રીસમાં મેાં ચડવું; ધંધવાનું (૨) મરી ખાવી (૩) વરસાદનું ચડી આવવું (૪) ડહેાળાવું ઘૂમરી સ્ત્રી• [‘ધૂમવું’ ઉપરથી] વમળ; ભમરા (૨) ધુમડી, ઘુમરડી (૩) તેર કે અભમાનમાં (મથી થાય એમ) આંખા ચકળવકળ થવી. [આવવી=(પાણીમાં) વમળ ચડવા. –ખાવી =(આંખાનું) તારમાં ચકળવકળ થવું (૨) મરડી ખાવી; ચકર ચકર ફરવું. “ચઢવી = આવેશ આવવે; મદ ચડવેા.] ઘૂમવું અક્રિ॰ [સં. વૃ, બા. હ્યુમ્નનું ગોળ ફરવું (ર) રખડવું (૩) [લા.] મોટા કારભાર કરવે; મહાલવું (૪) મચ્યા રહેવું ઘૂમાધ્મ(મી) સ્ત્રી॰ [‘ઘુમવું’ ઉપરથી] હરફર; દોડધામ ઘૂરકવું અ॰ ક્રિ॰ [રે. ઘુર, (ર૧૦)] ઘુરપુર કરવું (૨) જોરથી ભસવું (૩) [લા.] ગુસ્સામાં ઘાંટે પાડવે; તકવું ઘૂરકાઘૂરકી સ્ત્રી॰ સામસામે કે વારંવાર ધરકવું તે ઘૂરકાવું અક્રિ॰ (‘ચૂકવું’નું ભાવે) ઘૂરકવાની ક્રિયા થવી ઘૂરકી, ઘૂરી સ્ત્રી. ઘરકવું તે; ઘુરકિયું ઘૂર્ણાયમાન વિ॰ [સં.] ચક્રાકારે ધૂમતું ઘલર,—ં ન॰, –રે પું॰ જુએ ‘ગુલર’માં ઘૂસ પું॰ [સં. ઝુહાશય ? સર॰ હિં., મેં.] ઉંદર; કોળ ઘૂસણુ ન॰ ઘૂસવું તે; વગર હકના પ્રવેશ (ર) વિ॰ જીએ સિયું. ૰ખાર વિ॰ સણિયું; સણિયા વૃત્તિવાળું. વખારી સ્ત્રી. નીતિ સ્ત્રી॰ સીને કાંઈ કરવાની નીતિ કે રીતિ ઘૂસવું અક્રિ॰[કે. વ્રુત્તિળિય = ગવેયેલું; શેાધેલું પરથી ? સર૦ મ. ઘુતળ; હિં. વ્રુક્ષના] વ્હેરથી કે ગમે તેમ કરી પેસી જવું. [ઘૂસી જવું =જોરથી, વગર હકે કે ગમે તેમ કરીને દાખલ થઈ જવું.] સાધૂસ શ્રી॰ (અનેક જણે એકસાથે કે ખૂબ) વારંવાર ઘૂસવું તે ઘુસિયું ન॰ [‘સ’= ઉંદર] દરિયું
|
ઘૂસિયું મધ ન૰[‘ઘૂસવું’ ઉપરથી] (ઝાડ વગેરેની ખખાલમાં ઘૂસીને બાંધેલા મધપૂડાનું) એક જાતની ઝીણી માખાએ બનાવેલું મધ ઘૂંઘટ(“ટો) પું॰ [હિં.] ધૂમટો; સ્ત્રીએ માં પર કપડું ઢાંકે છે તે ઘૂંટ પું॰ [રે. ઘુંટ; ત્રા. કોટ્ટ] ઘૂંટડા (ર) ઘાંટા; કંઠ (૩) સ્રી૦ (જીવનું) લૂંટાવું – ગંગળાવું તે. [–ભરાવી = ગંગળાવું.] ઘૂંટડો પું॰ [જીએ ઘંટ] ગળા વાટે એકી વખતે ઊતરી શકે તેટલા પ્રવાહી પદાર્થ. [ઘૂંટડે ઘૂંટડે =ધીમે ધીમે; એક પછી એક ઘંટડાથી, ઘટડા ઊતરવા = ઘંટડો ગળામાંથી નીચે જવા (૨) સમજાવું; ગળે ઊતરવું. ભરવા= ઘૂંટડા જેટલું મેાંમાં લેવું-પીવું.] ઘૂંટણ પું; ન॰, —ણિયું ન॰ [ä. ઘુંટ] ઢીંચણ. [ઘૂંટણે(-ણિયે) પઢવું = બાળકે ઢીચણ વડે ચાલવું (૨)[લા.] પગે લાગવું (૩) નમી પડવું; કરગરવું

ના પું॰ (કા.) ખાઈ (૨) નદીમાંના ઊંડો ભાગ; ધર ધૂમ અ॰ [. ગુમ, પ્રા. ચુમ] (તર્કમાં) ગરક – લીન (૨) (નશાથી) ચકચૂર – બેભાન
|
ઘૂમચી સ્ક્રી• [‘ઘૂમવું' ઉપરથી] ઘુમરડી, ચક્રાકારે ફરી વળવું તે ઘૂમચા પું॰ [ા. ગુંવહ્ = પાંદડીઓને જથા] જથા; સમૂહ ઘૂમટ પું॰ [સર॰ મ. ઘુમટ] જુએ ઘુંમટ. −ટી સ્ક્રી॰ ઘુંમટ જેથી નાની આકૃતિ (૨) [લા.] માથું અને પીઢ ન પલળે એવી
ઘાસ કે વાંસની ચીપેા વગેરેની બનાવેલી બેચલા જેવી છત્રી
ઘૂમટા પું॰ [સર॰ હિં. ઘુમટા] ધંઘટ.[−કરવા, ખેંચવા, તાણવા,
ચૂંટિયું ન॰ જુએ વંટણ (૨) (આસનથી બેસતાં) ઘૂંટણ નીચે રખાતું ટેકણ. [ઘૂંટણિયાં ભરવાં = ખાળકે ઢીંચણ વડે ચાલવું. -ભાંગવાં, ભાંગી જવાં= પગ નરમ થઈ જવા; (કામમાં) પાછા

Page #330

૨૮૫
[āસિયું
પડવું – હારવું. -ભાંગી નાંખવાં = હરાવવું, પાછું પાડી દેવું.]. ઘરગભીરું, ઘેરગંભીર વિ. [ગહીર ગંભીર'] ઘેરું અને ગંભીર ઘંટલું સક્રિ૦ સિર૦ હિં. ઘટના, ૫. ઘટ; રે. કુદૃા =વાસણ | અતિ ગાઢ પર પડેલું ધાબું ઘસવાને પથ્થર] લટવું; પીસવું (૨) ઘેરવું; | ઘેરણ,વેરદાર જુઓ “ઘેર !૦માં રોધવું (શ્વાસને) (૩) અભ્યાસથી – પુનરાવર્તનથી પાકું કરવું | ઘેરવું સક્રિ [સર૦ fg. ઘરના, ૫. ઘેર સં. પ્રત્, ત્રા. પરથી {] ઉદા. અક્ષર ઘંટવા; રાગ ધં
ચારે તરફ વીંટળાઈ વળવું (૨)(પશુને) પાણી પાવું.[ઘેરી લેવું = ઘંટાવું અક્રિ૦, –વવું સક્રિ. ‘ઘંટવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક | ઘેરીને કબજામાં લેવું; ઘેરો ઘાલ] [રેકાણ; અટકાયત ઘંટી સ્ત્રી, પગની પાટલી અને નળાને જોડનાર સાંધા આગળનું | ઘેરાટ,ઘેરાવ – પં. ઘેર; ચારે તરફના વિસ્તાર (૨) ઘેરવું તે; હાડકું (૨) [‘ઘંટવું' ઉપરથી; સર૦ મ. શુટી, Éિ. gી] ગળથુથી | ઘેરાવું અદ્દેિ ઘેરવું’નું કર્મણિ (૨) સપડાવું; ઘેરામાં આવી જવું (૩) [સર૦ “ઘાંટી'] ગુંચવણ; ભરાઈ પડાય એવી મુશ્કેલી ઘેરાવું (ઘે) અદ્ઘિ [‘ઘેરું' ઉપરથી {] ઘેરું થવું; વ્યાપવું (જેમકે, ઘટે ડું–‘વંટવું? ઉપરથી] ઘંટીને બનાવેલો (૨) ઘંટવાનું - | આંખ નશા કે ઊંઘથી, આકાશ કે ચંદ્ર વાદળથી, વાદળ કાળાશથી) લસેટવાનું સાધન (૩) ઘંટવાથી આવેલો એપ
ઘેરિયા ન૦ એક પક્ષી ઘણું સ્ત્રી [.] તિરસ્કાર (૨) દયા; અનુકંપા
ઘેરી સ્ત્રી[‘ઘેર ૪ ઉપરથી] માથા પરની ઘારી [લાકડાનો લોટ ઘત ન૦ [] ધી
ઘેરુ ન૦ [જુઓ ગેરે, સર૦ મ. ] કીડાએ કરવાથી ગરેલો ઘેઘૂર વિ. મસ્ત; ચકચુર (૨) ગાઢ; ઘનઘોર
ઘેરું () વિ[૪. સમીર; હિં. હરગાઢ; પાકું (રંગના સંબંધમાં); ઘેટી સ્ત્રી, ઘેટાની માદા
ઘણી માત્રામાં રંગવાળું (જેમ કે ઘેરે લાલ) (૨) ઊંડું; ગહન (૩) ઘેટું ન જેના શરીર ઉપર ઊન થાય છે તે પ્રાણી. [ટોનું ટોળું= | ચકચર ખુમારીવાળું (આંખના સંબંધમાં) ગાડરિયે પ્રવાહ. ઘેટાં બકરાં= સામે ન થાય તેવાં ગરીબ | ઘેરે ઘેર આ૦ જુઓ ‘ઘેર'માં કે નરમ પ્રાણી.] – પંઘેટાને નર
ઘેરૈયા ચૌદશ જુઓ “ઘેરે માં ઘે સ્ત્રી. [‘ધડો' ઉપરથી {] નાનો ઘડે; લોઢું, ઢેચકું ઘેરે ડું [ઘેર'(૨) ઉપરથી] હોળી ખેલવા નીકળેલો, ઘરમાને ઘેન (ઘે) ન [ગ, ન] નશે; કેફ; સુસ્તી (૨) મદ; અભિમાન. | માણસ. [ઘેરૈયા રમવા = ઘેર બાંધી હેળીનું નૃત્ય કરવું.] ન્યા [-ઊતરવું = નશો કે મદ જવો. –ચડવું = નશાની અસર થવી. ચૅદશ સ્ત્રીફાગણ સુદ ચૌદશ –માં પડવું = નશા કે સુસ્તીને વશ થવું.]. –નાવું અક્રિ. | ઘેર [‘ઘેરવું ઉપરથી] ઘેરી લેવું તે.[–ઊઠeઘેરે દૂર થ, ઘેનમાં પડવું [પકવાન. –રિયું વિ૦ ઘેબરના જેવું સ્વાદિષ્ટ | હઠ. -ઘાલ, નાખ = ઘેરવું] (૨) રોકાણ; અટકાવ (૩) ઘેબ(-૨)ર -રું ન૦ [સં. વૃતપૂર; હે. ઘેડ(-4)] એક વાની - | સમૂહ, ઘચૂમલે. (જેમ કે, ઝાડને) ઘર (ઘ) અ૦ ['ઘર' પરથી] ઘરે; ધરમાં; ઘર તરફ. [(–ને) ઘેર | ઘેલચંદ્ર(–), ઘેલછા, ઘેલાઈ ઘેલાં જુઓ “ઘેલું'માં ઊઠવી =-ની અછત કેતાણ પડવી(૨)ખર્ચના ગોદા કે નુકસાનમાં | ઘેલું (ઘે) ૦ [સં. ઘfઘે; બા. fહ્યું] ગાંડું; અક્કલ વગરનું (૨) પડવું; –ને ઘેર બેસવી. (જેમ કે “આમાં તો એને રૂા. ૧૦૦ ને | નટુ ગાંડપણ. [-કરવું =નાદ કે ધૂન લગાડવી. –થવું =ગાંડા ઘેર ઊડી (કે બેઠી). –કરવું = (દીવો ઓલવવો – રાણે કરો. પેઠે વર્તવું, ગાંડી વાત કરવી. -લાગવું, વળગવું =ગાંડપણ વળ-કાંટા પડવા= ઘર ઉજજડ થવું; નિર્વશ જવું. -ગેળી બેસી ગવું (૨) ધૂન લાગવી. ઘેલાં કાઢવાં =ગાંડાં કાઢવાં. ઘેલીને =નુકસાન થવું. -ઘેર માટીના ચૂલા =દરેક જગાએ કઈ વાત ગવાળા = અવ્યવસ્થિત ગાંસડાંપાટલાં.] લચંદ્ર(-) વિ કે વસ્તુ સરખી હેવી. –જવું = (દી) એલવા (૨) કેઈ જેની ઘેલછા ચંદ્રનાં ક્ષયવૃદ્ધિની પેઠે પાક્ષિક હોય એવું; વખતે કામ કે કશામાંથી ખસવું, ટળવું, વચ્ચેથી હઠવું, એવા ભાવમાં. | ડાહ્યું અને વખતે ગાંડું થઈ જતું હોય એવું. -લછા સ્ત્રી, ગાંડ, જેમ કે, ન ફાવે તે જાય ઘેર.—તાળું દેવાવું = ઘર સત્યાનાશ કે પણ (૨)ધૂન.-આવવી, –લાગવી,-વળગવી = કશાકની ધૂન નિઃસંતાન જવું (૨) ઘર પર ટાંચ આવવી. -બેઠાં ઘર બહાર વળગવી. -કરવી –કાવી =ગાંડા પેઠે વર્તવું; ગાંડાં કાઢવાં.] કે દૂર પરગામ કયાંય ગયા વિના; ઘરઆંગણે (૨) [લા.] વગર -લાઈ સ્ત્રી ઘેલાપણું, ગાંડપણ. -લાં નબ૦૧૦ ઘેલું ગાંડું ખાસ મહેનતે; સહેજે. -બેઠાં ગંગા (આવવી, થવી) =સહેજે- વર્તન. [-કાઢવાં.] છત્ર ગાંડુંત્ર; સાવ ઘેલું અનાયાસે મેટે લાભ. (–ને) ઘેર બેસવી=–નો ગોદો કે નુકસાન | ઘેવર સ્ત્રી +ગવર; ગુફા આવવું (૨)(સ્ત્રીઓ. .. ની સાથે) નાતરું કરવું. -બેસવું = બેકાર ઘેવર(-) ૧૦ [.]–રિયું વિ૦ જુઓ ‘બરમાં બનવું (૨) બરતરફ થવું; રજા મળવી (૩) [તગાદો કરવા] ધરણું ઘેસવવું સકૅિ૦ [ઘસવું પરથી] ઘસી કે ઘસાવી નાખવું (૨)[લા.] લઈને બેસવું. -મૂકવું= સાથે ન રાખવું; દૂર કરવું (૨) ઘરેણે | ખર્ચના ઘસારા કે નુકસાનમાં ઉતારવું મૂકવું.]. -રેઘેર અ૦ ઘરોઘર; દરેક ઘેર
ઘૂંઘટ (બૅ૦) ઊંઘ કે કેફથી ઘેરાયેલું (૨) સ્ત્રી વરસાદ અંધા ઘેર પં. [ઘેરવું? ઉપરથી 3] ઘેરાવ; “સર્કમ્ફરન્સ' (૨) સમૂહ; | હોય એવી આકાશની સ્થિતિ ટેળી (૩/૨,) સ્ત્રી કેર પરનો ભાગ [ –બાંધવી (૪) ચાટ- | ઘંઘાટ (બૅ૦) પું+જુઓ ઘાંઘાટ લીની આસપાસ રાખેલી ઘારી (૨) ઘેરેયાનું ટેળું; હોળી ખેલવા | થેંશ(-સ) (ૉ૦) સ્ત્રી ખાવાની એક હલકીવાની-ભરડકું [ઘેશમાં નીકળેલી ઢળી, કે ૫૦ જથો, સમૂહ, ૦ણ સ્ત્રી ઘેરી લેવું તે; | ધી=અઘટિત ખર્ચ. વેંશ જેવું =સાવ નરમ કેઢીલું પૅશનાં હાલાં ઘેરે (૨) ઘારણ, દાર વિ૦ ઘેરવાળું (કપડું) (૨) ખૂલતું; ચપ- | કેવાં =ઢીલા ગરીબ કે નબળા પર જોર કરવું.]-શિ–સિ)યું સીને નહિ એવું
| નવ સાવ પાતળા કાગળનું (જેમ કે, અમુક પતંગ-પૅસિયો)
Jain Education Intemational

Page #331

૨૮૬
[ઘેડ
હૈયું ન [સં. નહીં] ખાડે; ખાધ [ [3] કંકાસ કજિ ઘટાઢાંસ (૨) j૦ (એક) મેટો ડાંસ - મચ્છર છે સ્ત્રી [૪. ગયા]] ગળીના આકારનું એક ઝેરી પ્રાણી (૨) ] ઘટાદામણ અ૦ વારાફરતી [અ૦ તેની જેમ; જોશથી (૦) સ્ત્રી (કા.) મુશ્કેલી; આફત
જોડાપૂર ન૦ ઘોડાની જેમ એકદમ ધસી આવતું મોટું પૂર (૨) ગંધારી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ –ઔષધિ
ઘેઠામાંખ (૨) સ્ત્રી૦ (એક) મેટી માંખ ઘોઘર ૫૦ [ā, દુર્ઘર?] ભારે માથાને જંગલી બિલાડો (૨) બાળક- | ઘોડાસૂઈ સ્ત્રી એક વનસ્પતિ ઔષધિ ને બિવડાવવાને હાઉ (૩)નવ એક પક્ષી. બિલાડે !૦ જુઓ | શેઢાર (૨,)સ્ત્રી[ઘેડું +{. માર]ોડા બાંધવાની જગા; તબેલો. ઘાઘર અર્થ૧.૦રાણે ! ઘાઘરનો રાજ માટે ઘોઘર (નવરાત્રી- –રિયે !૦ ઘોડારની સાફસૂફ રાખનારો, ઢાણિયે માં માતાજીને ઘાંચી' નામની એક મોટી બિહામણી પુરુષાકૃતિ, 1 ઘાટાલિયું ન વાંસની ચીપમાંથી બનાવેલું એક વાતું જેની આગળ બાળકો રમે છે)
[સાદવાળું દેહાવજ સ્ત્રી [સર૦ હિં. વોટ્ટાવક્મ.] એક વનસ્પતિ - વધે ઘાઘરું વિ[સર૦મ. ઘોઘારા, સાં. ન . ૨૧૦] ખરું – ભારે ઘોડાગે અ૦ જુએ “ઘોડો'માં ઘેઘરે(–ળે) ૫૦ [૧૦] ભારે સાદ; ઘાંટે (૨) ગળાના જે | ઘોડાસર પુંએક છેડ [fહં. ઘટat(૪)] ઘોડાર ભાગમાંથી અવાજ નીકળે છે તે. [-કાઢ = ઘટે કાઢ; | ઘેઠાસ(--સા) (૨,૬)સ્ત્રી [સરવેમ.ઘોટાઢ,ઘોટાઢા,ઘોટર; મેટેથી બોલવું ઘરડો =નાક બોલાવતા ઘોરવું. ઝાલ ઘેઠાસૂન નવ એક વનસ્પતિ = ગળેથી પકડવું; ટેટ પકડવો. -તાણ = સાદ ખેંચીને ગાવું. | દિયાટ કું[‘ડી’ ઉપરથી] મોભને ટેકવવાનું ત્રિકણિયું -પક = જુઓ ઘરે ઝાલવો. ઘાઘરે બાઝવું = ગળું પકડવું | ઘડિયું ન ['ઘોડી' ઉપરથી] એક જાતનું પારણું (૨) તાડછાનો (૨) ન ભાવવું. ઘઘરે સિંદુર દેવું = ઘાટે બેસી જાય એમ કરવું દાંડે. [દિયામાંથી ઝડપાવું = બાલ્યાવસ્થામાંથી જ લગ્નનું (૨) બહુ ન બોલે તેવું કરવું.].
માગું આવવું. ઘેટિયું બંધાવું = સંતતિ થવી.દિયે ઘર મૂકવું = ઘોઘારી વિ૦ ઘોઘા બંદરનું–તરફનું (૨) એક અટક
નાનાં છોકરાં મૂકીને ગુજરી જવું. ઘેડિયું બાંધવું = ખયું કે તેનું ઘે વેj[સરવેમ. ઘોથા] અભણ; મૂર્ખ માણસ (૨) પું કપડું બાંધીને તૈયાર કરવું.] વાખાનું, વાઘર ન૦ મોટાં કાર[3] સા૫(૩) માથું ઢંકાય એમ ઓઢવું તે; ઘંઘેલિયું–કરો) ખાનામાં કામ કરતી સ્ત્રીઓનાં બાળકે રાખવા કરવાનું ખાતું ઘોઘોઈ ન૦ એક પક્ષી
ઘડી સ્ત્રી [સં. ઘોટિl; પ્રા. ઘો]] ઘોડાની માદા (૨) જેની ઘાઘરાણે ! જુઓ ઘેઘરાણો
ઉપર કઈ વસ્તુ મુકાય અથવા ગોઠવાય કે રંગાવાય એવી લાકડા ઘચ સ્ત્રી [‘ઘ –ર૦૦]ઘાંચવું -ઘાંચાવું તે; ઘોચાયાની અસર. | કે ધાતુની બનાવટ (૩) જેનો ટેકે લઈ ચલાય એવી લાકડી (૪) ૦૫ણી સ્ત્રી, પરોણે પૃ૦ જુએ ઘાંચપરોણો
ઊંચે ચડવાની નિસરણી જેવાં પગથિયાંવાળી બનાવટ. [ઘડીએ ઘોચવું અક્રિ. ઘાંચવું; ભેકવું.ઘોચી ઘાલવું, દેવું=ઝટ ખસવું, ચડ(–૮)વું = ઘેડી પર સવારી કરવી (૨) કેફ કરવો (૩) લહેરમાં ભેકવું, પેસાડવું કે ઘાલવું][ઘોચાવવું સ૦િ (પ્રેરક), ઘોચાવું આવવું. ઘડી કુદાવવી = ઘોડીને ડેકાવવી (૨) લાકડીનાટેકાથી અ૦િ (ભાવ)]
ચાલવું; લંગડું ચાલવું. -ખેલાવવી = ઘોડી પર બેસી તેને નચાઘાટ પું. [ફે. ઘુંટ; પ્રા. થોટ્ટ] ધંટડે
વતા -કુદતા ચલાવવી. - છતી કે ઘડે છટથો = કોને ખબર ઘટક ! [i.]ઘોડે [(૨) એને માટેનું મેદાન અથવા રસ્તા | કે શું થયું ?. –કાણે આવવી = ઘેડી ઋતુમાં આવવી, –ને કાણ
દ(દ) સ્ત્રી[‘ઘડોદડવું]ડાઓની દેડવાની હરીફાઈ | દેવું =ઘોડીને ઘોડો દેખાડવો. –પલાણવી = ઘોડી પર સવારી પલટણ સ્ત્રી ઘેડા + પલટણ) ઘોડેસવારની પલટણ કરવી. -પ્રસવી ને વાત પ્રસરી = પાયા વિનાની મોટી ગપ
માત સ્ત્રી [ડો + માત] શેતરંજમાં રાજા ઘડાની શેહથી | ચાલવી. (કાળી) ઘેડી = અફીણ (લીલી)ડી = ભાંગ.(લાલ) માત થાય તે
ઘેડી દારૂ.(કાળી,લાલ કે લીલી)ડીએ ચડવું=નશ કરે.] ઘહમુખું વિ[ડે+મુખ] ઘેડાના જેવા માંવાળું [ઘોડાગાડી | ડું ન [4. ઘો(૦), . ઘોઃ(૦,૦૫)]ઘોડે અથવા ઘેડી ઘોડવહેલ (હે) સ્ત્રી [ +વહેલ] ઘડા જોડવાની વહેલ; ! (૨) નાનું અથવા દુર્બળ છે ડું; ટટ્ટ (૩) હયદળ, ઘેડાને સમૂહ. ઘેટાકળ સ્ત્રી ઘડિયાળના લેલક કે ગતિચક્ર જોડેની એક કળ | [શ૦,૦ જુઓ “ઘડો'માં]. –ડેસવાર ૫૦ ઘોડા ઉપર સવારી ઘોડાગાઉ j૦ જુઓ ઘેડમાં .
કરનારો માણસ કે સિપાઈ ઘોડાગાડી સ્ત્રી [ડો + ગાડી] ઘેડા વડે ખેંચાતી ગાડી | ઘોડે (°) અ૦ (કા.) ગેડે; પિઠે ઘોડાગાંઠ (૧) સ્ત્રી બેવડી સૈડકાગાંઠ.[=પડવી, પાઠવી, મારવી, | ઘોડેસવાર ૫૦ જુઓ “ઘોડુંમાં. -રી સ્ત્રી, ઘોડેસવાર થવું તે વાળવી ઈ. સાથે પ્રગ] (૨) શેતરંજમાં બે ઘડાને એકમેકના ઘેડે ૫૦ [જુઓ ઘેડું] સવારીનું એક પશુ; અશ્વ (૨) નદી કે જોરમાં રાખવા તે
સિક્કો | દરિયાનું મોટું મોજું; લોઢ (૩) ઘોડા જેવા આકારની જાડી નકશીઘોડાગની સ્ત્રી ઘોડાની છાપવાળી ગીની; સેનાનો એક બ્રિટિશ | દાર ખીંટી (૪) ચાંપ – કળ (જેમ કે, બંદુકન) (૫) મેટી ઘડી; ઘેટાઘાટડી સ્ત્રી ઘોડે બેઠેલી કન્યાને વર તરફથી માથે ઓઢાડતી કઈ વસ્તુ મૂકવા માટે બનાવેલું ઉભેડું ચેક હું (૬) ચાર પાંખડીનું ચંદડી
કપાસનું કાલું (૭) અંગૂઠાની પાસેની આંગળી ઉપર પહેરવાનું એક ઘેડાઘાસ પૃ૦ ઘેડાને ખાવાનું એક ખાસ ઘાસ
રૂપાનું ઘરેણું. [(વ્યાજના)ઘેટા ૫ર ઘેડા વધવા =વ્યાજનું વ્યાજ ઘેટાચડ(-) j૦ ઘોડે ચડનાર – વર (૨) સવાર
ચડવું. ઘડા જેવું =ટટાર, મજબૂત, ફુર્તિવાળું, ઘેઠા થાકી જવા ઘોઠાચિય ૫૦ એક જાતનું ઘાસ
= થાકી જવું (૨) હારી જવું; આગળ વધવાની હિંમત ન હોવી.

Page #332

ઘણિયું)
૨૮૭
[ઘંઘા
ઘોડા દોડાવવા=ખાલી મનોરથ - શેખચલ્લીના વિચાર દોડા- | બેલવાં તે; એથી થતો અવાજ વવા. ઘોડાગાઉ=ખૂબ લાંબા લાંબા ગાઉ. ઘેઠા નહીં પહોંચવા | ઘરવવું સત્ર ક્રિ. (અવાજ) ઘોર કરવો; ગજવવું = પગે કહ્યું ન કરવું; થાકી જવું (૨) શાક્તકે ગજું ન હોવું. ઘોઠા | ઘોરવું અ૦ ક્રે[. ઘર;AT. ઘોર] (ઊંઘમાં) નસકોરાંથી શબ્દ બાંધવા = જુઓ ઘોડા દોડાવવા. ઘોડા લે != બહારવટિયા | કરો (૨) ઘસઘસાટ ઊંઘવું (૩) ઘોર – અવાજ કરે પકડે! (એક ધમકી). ઘોડાગે =બહુ ઝડપથી. (–નું) ઘેડું ચડતું | ઘેરંભ(–ભા)વું અÈિ૦ [ઘોર + ભાવ ઉપરથી ?] ગોરંભાયું; હેવું = જુસ્સામાં હોવું; ચડતો જોશ હોવો. ઘેડું દોડવું = યોગ્ય | વાદળાં ચડી આવવાં, ઘેરાવું વખતે કામ દેવું (ઉદાદશરાએ ઘેડું ન દોડે ત્યારે શું કરવાનું?).. ઘેરંભે પુત્ર જુઓ ગોરંભ ઘેડું પાડવું = બહુ ખરચ કરી નાખવું. (ઈને) બાજરૂપ થવું. | ઘોરા સ્ત્રી [સં.] રાત્રિ ઘોડે ચડવું = આગળ પડવું અગ્રેસર થવું (૨) વરરાજા થઈ ઘોડા રાઘાર સ્ત્રી [‘ઘોર' રવ૦ ઉપરથી] બુમાબુમ ને દોડાદોડી પર બેસવું (૩) ફજેત થવું (૪) તત્પર થવું. ઘોડે ચડીને આવવું ઘેરી વિ૦ [ઘોરવું' ઉપરથી] ઊંધણશી (૨) j૦ [3] ઢેરનું ટેળું = ઉતાવળ કરતા આવવું (૨) છડે ચોક આવવું. ઘેડે ચડીને (ચરવા માટે જતું આવતું).[છૂટ=ઢેર ચરવા જવા ઘેરથી છૂટવાં ઊતરવું =મૂર્ખ ઠરવું (૨) પસ્તાવો કરવો. ઘેડે પલાણ નાખવું, (૨) ઢેરને તે માટે છેડવા વખત .] [ઘોરંભે(૨) કંકાસ માંઢવું = ઘોડા પર જીન નાખવું - બાંધવું (૨) તૈયારી કરવી; તત્પર ઘેરે ૫૦ [ઘેરાવું' ઉપરથી કે “ઘોર’ ઉપરથી ?] (કા.) વરસાદનો થવું (૩) લડવા જવું. ઘોડે બેસવું = ઘોડા ઉપર સવારી કરવી. ઘેલ વિ૦ નરમ; કમતાકાત (કા.) ઘોડે બેસી ગાંસડી માથે મૂકવી =મૂર્ખ જેવું કામ કરવું. ઘોડે | ઘોલક(કી) સ્ત્રી, -કું ન૦ સાવ નાનું અંધારું ઘર; “સ્લમ' બેસીને આવવું = જુઓ ઘોડે ચડીને આવવું. ઘોડે ગ(–i) | ઘોલવું ન૦ માછીની જાળ નાંખી રાખવાનો થાંભલો =મસલત કરવી; ખાનગી ચર્ચા કરવી.-ચઢાવ = બંદૂકની કળ ઘેલી સ્ત્રી, ઘિલડીનો વેલો [મારવી; ડખલ કરવી.] ઊંચી કરવી (૨) ત્રાજવાની દાંડીમાં કડી ચડાવવી, જેથી કરીને ઘેલું ન૦ ધિલો (૨)[લા.] આડખીલી; ડખલ. [-ઘાલવું = ફાંસ ઓછુંવત્ત ખાય.—જેર પર હે=જુસ્સામાં હોવું (૨)શરતમાં | ઘેલૈયું વિટ વગર નોતરે જમવા જનારું જીતે એવું હોવું. –આઠ થ = ઘોડે પાછલા પગ પર ઊભા થઈ ઘેલો પુત્ર જુઓ ઘેલૈયું – ઘેલો જવું.દાબ બંદુકનો ઘડો ચાંપવો; બંદૂક ફેડવી.–દેખાઇ | ઘેલ્યું ન ખસી નહિ કરેલો એવો ના બળદ (ઘોડીને) = ઘોડા ઘોડીને સંભોગ માટે ભેગાં કરવાં. –પાડ = | ઘેલું વિ૦ જુએ ઘેલૈયું. [ઘેલા મહાજન બે પતરાળી= બંદૂક ફેડવા તેની કળ પાડવી. -કૅ = ઘોડો મારી મકા. વગર નેતરે આવવું અને ઉપરથી તોફાન.] –લે ૫૦ વગર ઘેડે બાંધી, ઘેડે બાંધી રાખ!= જરા થોભ; ઉતાવળ ન નોતરે જમવા જનાર માણસ (૨) એક જાતનું ઘોડિયું કર! –બેસી જવો = થાકી જવું; હારી જવું. –મારી મૂક = શેષ ૫૦ [4.] મેટ ઇવનિ; અવાજ (૨) ગોખવું તે (૩) ઢંઢેરો ઘેડો પૂરપાટ દોડાવવો (૨) ઉતાવળે નાસી જવું.]
(૪) ગેવાળિયાનું રહેઠાણ; કંપડું (૫) [વા.] મૃદુ વ્યંજનના ઘણિયું નવ ઢેલ; બાયું
ઉચ્ચારણનો બાહ્ય પ્રયત્ન. ૦ણ ન, ૦ણ સ્ત્રી જાહેરાત (૨) ઘણિયે પુંમોટી તાંબાની વટલેઈ (કા.)
ઢંઢેરે. [-કરવી= જાહેરાત કરવી; ઢેરો પીટવો.] ૦વતી વિ. નારવું સ૦િ (કા.) મારવું
સ્ત્રી ઘોષ-ઇવનિ કરતી. વ્યંજન ૫૦ [વ્યા.] કમળ, મૃદુ ઘેયરું (ઘો) ન૦ ગાતું બાફવાનો પ્લો
વ્યંજન (ગ, જ, ડ... ઘ, ઝ... ઈ૦)
[પડવો.] ઘાયું ન૦ ખાડો (જેમ કે, ભમરડાની રમતમાં) (૨) જખમ (૩) | ઘેળ પૃ૦ ગભરાટ.[ઘાલ ગરબડ મચાવવી.- =વાંધો (લા.) કેઈ વાતમાં નિરર્થક ભળવું તે. [ોયાં મારવાં] ઘેળવું સ૦ કિ[4. ઘોળ્યું; A. ઘો] ફરતેથી દાબીને નરમ ઘોર વિ. [સં.] બિહામણું (૨) કમકમાટી ઉપજાવે એવું (૩) ગાઢ; કરવું (૨) ઓગાળવું (૩) મેળવવું (૪) જોરથી ઘસડવું. [ળીને
અત્યંત (માત્રામાં) (જેમ કે, નિદ્રા, વન, અંધારું, અજ્ઞાન) પી જવું, ઘોળી પીવું=ન ગણકારવું; ન બદવું; ન ગાંઠવું.] ઘેર . [સર૦ ૫.] ઘેર અવાજ કે રણકે (૨) તંબૂરા ઈવમાં | ઘેળાઘેળ() સ્ત્રી ખૂબ ઘોળવું તે (૨) [લા.] મનમાં વિચાર
ખરજ સ્વરના તારનો ઘોર અવાજ કે રણ (૩) (૨,) સ્ત્રી | ઘોળાયા કર તે; મનની અનિશ્ચિત સ્થિતિ શિર પરથી] ઊંધમાં નાક બલવાનો અવાજ. [-બેલાવવી | ઘેળાવું સ૦ ક્રિ. “ઘોળવું'નું કર્મ ણિ, [ળાયા કરવું= ઘોળા=ઘોરવું; નસકોરાં બોલાવવાં.]
ઘોળમાં રહેવું; બેટી થવું (૨) વાત કે વિચારનું મનમાં આમ ઘોર સ્ત્રી[.ગોર] મડદું દાટવાનો ખાડો;કબર.[–દવી મડદું તેમ ઘંટાયા ઘુમાયા કરવું.] દાટવાનો ખાડો ખોદવો (૨)વિનાશની તૈયારી કરવી.–ચણવી = | ઘેર્યું વિ૦ ઘળેલું-ધંટેલું (૨) (કા.) બળ્યું; મઉ (એવા અર્થમાં ઘોર ઉપર કબર ચણવી; રેજે બાંધવો.] દિયે ૫૦ ઘોર શ૦ પ્ર૦માં) ઉદા‘ઘે પગાર !” [-કરવું = જવા દેવું.] બદનારો (૨) ખેર ખદી મડદાં કાઢી ખાનારું એક પ્રાણી (૩) { ઘેકવું () સ૦ કે. [જુઓ ઘોંચવું] કણી કે ગોદો મારવો [લા.] હીણું કામ કરનારે.ખેદુ વિ. ઘોર ખેદે એવું; વિનાશક (૨) ઘાંચવું. [ઘોંકાવું અદૃ૦-વવું સક્રિ૦ કર્મણિ ને પ્રેરક] ઘોરખર ન૦ જુઓ ખરગધ
ઘેકે (ૉ૦) [‘ઘાંકવું ઉપરથી] કેણીનો ગોદ; ઠાંસ (૨) મુક્કો ઘરદિયા, ઘેરદુ જુઓ “ઘોર'માં
ઘેવડી સ્ત્રી [સર૦ મ. ઘોડી, હિં. ઘરઘી, ઘોઘી) ટાઢતડકો ઘરખે ન [ઘર + ખેદવું] એક પ્રાણી; ઘેરી દેવું
કે વરસાદમાં ઓઢાતી) કામળી; ધાબળી ઘોરણ ૧૦ [ઘેરવું” ઉપરથી] ઘોરવું – ખૂબ ઊંઘવું તે (૨) નસકેરાં | ઘોંઘા (ઘ૦) ન. શંખના જેવો પાણીમાંનો એક જીવડો

Page #333

ઘાંઘાટ]
૨૮૮
[ચકલી
ચ
ઘાટ (ૉ૦) પં. [૧૦] શેરબકેર; ગરબડાટ
[ચકડોળે ચડવું = ચગડોળમાં બેસી હીંચવું (૨) કેફ ચડવો (૩) ચ (ૉ૦) સ્ત્રી, ચીલામાં પડેલો ઊંડો ખાડો (૨) ભેંકાવાથી ગટાવું; ગુંચવાવું (જેમ કે, મન, વાત ઈ૦) (૪) વખતોવખત પડેલે ખાડો – ઘા કે તેની અસર (૩) [.] નુકસાન. [-માં મુલવતી રહેવું.] પવું= ચીલામાં પડી જઈ ધીમી ગતિ થવી; અટવાવું.] ૦૫ | ચકતી સ્ત્રી, નાની ચપટી ગેળ તકતી (૨) કુલબેસણ (“રિસેj૦ વારે વારે પરણે ભેકવો તે. [-કર= વારેવારે ગોદાવ્યા કલ')નો વધતો ભાગ, જેમાં મધ પણ હોય; “ડિસ્ક'. (વ. વિ). કરવું, -ટેકવું, -સતાવવું]
વેદાર વિ૦ ચકતીવાળું ઘોંચવું સત્ર ક્રિ. ઘાંકવું, ભેંકવું
ચકતું વિ૦ [‘ચકવું” ઉપરથી] સાવધ; સાવચેત (૨) ન [સં. વા? ઘાંચાટવું સ... . વારંવાર ઘાંચવું
સર હિં; મ. વAdd] ગોળ કે ખૂણાદાર ચોરસ ઢેકું; જાડું દળઘાંચાવવું સક્રિ, ઘાંચાવું અક્રિ. ઘોંચવું નું પ્રેરક ને કર્મણિ દાર પડ (૩) [સર૦ હિં. વત્તા; મ. વા ] [લા.] ચકામું ઘટવું (ઘે૨) અક્રિ. ઘોરવું; ઊંઘવું (તુચ્છકારમાં) [શત્રુ ચકબંદુ(-ધૂ)ક સ્ત્રી [i. + બંદૂક] એક જૂની જાતની બંદૂક -ઘ વિ. [4] હણનારું – નાશ કરનારું (સમાસને અંતે.) ઉદા. ચકભિલું ન૦ [૩. વન+ ભિલુ] એક રમત ઘાણન [.] વાસ; ગંધ (૨) નાક. રેંદ્રિય સ્ત્રી) [ રેંદ્રિ] ચકભૂલ સ્ત્રી [સર૦ મે.] બેશુદ્ધિ વાસ લેવાની ઇન્દ્રિય-નાક. –તિ સ્ત્રી, જુઓ પ્રાણ
ચકમકડું [gī] એક જાતને પથ્થર (તેની સાથે લોખંડ અફાઘાવું સક્રે. [સં. શ્રા] સુંઘવું (૨) ચુંબવું
ળવાથી અગ્નિ ઝરે છે) (૨) સ્ત્રી તણખો (૩) ચમક; ઝલક (૪) [લા.]તકરાર, કજિયે. [ઝરવી = કજિયો થવો; તકરાર કરવી.] ચકમંડળ ન૦ [સં. ચ%+મંડ] ઉપર ચકર ચકર ફરવું તે; તેમ
ફરતી વસ્તુઓનો સમૂહ (૨) અતિ ખટપટથી વધી ગયેલી અવ્યછેપુંકંઠસ્થાની અનુનાસિક (આ વ્યંજનથી શરૂ થતા શબ્દ | વસ્થા (૩) મજાક-મશ્કરી કરવાને મળેલી ટોળી નથી તથા આમેય ગુજરાતીમાં તે ઓછો જ દેખાય છે, -પ્રાયઃ ચકમો પું[i.] જાડું ઊનનું કપડું બનાત મૂળ સંસ્કૃત સિવાય. જેમ કે, વાત્મય)
ચકર ચકર અ... [સં. % ઉપરથી] ફરતા ચક્રની માફક ગોળ ગોળ ચકરડી સ્ત્રી [સં. ૨૧ ઉપરથી] કુદડી (૨) કેર; ચકરી (૩) ચક્કર ફરતી ચકતી; ફરકડી (૪) એક ચક્કર ફરે એવું રમકડું [-આવવી
= ચકરી આવવી. -ખવઢાવવી =ભૂલાવવું; ભમાવવું. ખાવી ચ ૫૦ [ā] તાલુસ્થાની પહેલો વ્યંજન (૨) અ૦ તથા; અને; =કૂદડીએ ફરવું. -ફેરવવી, -રમવી = ચકરડીના રમકડા વડે વળી. ૦કાર પૃ૦ ચ અક્ષર કે ઉચ્ચાર. ૦કારાંત વિ•[+અંત] | રમવું.-રમતી = એ નામની રમત રમવી – રમાડવી = ભુલાવવું; છેડે ચકારવાળું. ૦ મું ચકાર. ૦વર્ગ j૦ ચ, છ, જ, ઝ, ભમાવવું.] વભમરડી સ્ત્રી, ફુદડી ફરવાની એક રમત. -નવ
, એ પાંચ તાલુસ્થાની વ્યંજનોનો વર્ગ. ૦વર્ગ, વગય વિ. ચક્ર (૨) કંડાળું; મીઠું (૩) ચકરી પાઘડી (તેરસ્કારમાં). [ચકરતા ચવર્ગને લગતું
જે રૂપિયા = રેકડો કલદાર રૂપિયો. ચકરડું કરવું = મોટા ચક પું[વઝ(તુર્ક)]બારણા પર નાખવાનો સળીઓને પડે; માંડા જેવું કરવું; શૂન્ય પરિણામ લાવવું.). જાળીદાર અંતરપટ. [ નાખવો = પડદો નાખવા; અંતરપટ કરો | ચકરદા વિ૦ [૩. વી ઉપરથી] હૃષ્ટપુષ્ટ; ગોળમટોળ (પુરુષ માટે) (૨) વિયાને બંધ કરવો.]
ચકરભમર અ૦ [+અમર] ફરતા ચક્રની જેમ ચક - [સર૦ હિં.] (સ્ત્રીઓનું) એક ઘરેણું
ચકમકર ન [સર૦ મે. ચક્ર + મકર = ફરેબ ] કાવતરું; તરકટ ચક ૫૦ [૩. વજ, પ્રા. ર૬] (કચ્છ) કુંભારને ચાક (૨) બચકું ચકરવકર અ૦ ચકરી આવે તેમ કે તે આવવાથી બેભાન. ચર્ચક અ [જુઓ ચકચકવું] ચળકતું હોય તેમ (૨) [રવ૦]. [(આખા) ચકરાવકર થવી= આંખ આમ તેમ ફરવી ને વંકાવી.] (ચકલાંને અવાજ કે નકામે લવારે સૂચવે). ૦વું અ૦ ક્રિ ચકરા ! [i. + બૂટું ?] ફેરાવો(૨) ઘેર; પરિઘ (૩) ઠારિવ૦] “ચકચક' એવો અવાજ કરો (ચકલાંએ) (૨) [સં. યુદ્ધચક્રવ્યુહ [-ખા, ચકરાવામાં પડવું =ફેરમાં જવું; લાંબો વવી; પ્રા. વિંગ્નિશા] ચળકાટ મારવા; ઝળકવું. -કાટ ૫૦ || રસ્તો પકડવા; વર્તુલાકારે ફરવું.] ચળકાટ. -કિત વિ૦ ચકચકતું; ચળકતું (૨) નિર્મળ; સ્વચ્છ | ચકરી વિ. [સં. વ8] ગોળ આકારનું (જેમ કે, ચકરી પાઘડી = ચકચાર સ્ત્રી પડપૂછ; ચર્ચા; વાતની ઊહાપોહ (૨) તપાસ. ગોળ દક્ષિણ પાઘડી) (૨) સ્ત્રી ફેરફ તમ્મર. [-આવવી –ખાવી [–જાગવી = ચર્ચા કે પૂછપરછ ને ઊહાપોહ થવાં; વાતની ભારે = ફેર આવવા; તમ્મર આવવી.](૩) નાનું ચક્કર; ચકરડી. - રોળાચોળ થવી.]
ન જાડો રોટલ; રોટલાને ગોળ કકડો (તિરસ્કારમાં) (૨) ચકચૂર વિ૦ તલ્લીન; ગરક; મસ્ત (જેમ કે, દારૂ કે કેફથી) (૨) | તિરછકારમાં ચકરી પાઘડી
અ૦ સિર૦ મે. . વનર) ચેચરા. ૦તા સ્ત્રી, ચકલી સ્ત્રી[‘ચક ૨૧૦ ઉપરથી અથવા સં. વટ, વઢિI] ચકચૂંથ(ધ) સ્ત્રી [ચૂંથવું' ઉપરથી] ચંથાચંથ; રોળાચાળ; નકામી ચકલાની માદા (૨) [લા.] પાણીનો નળ ખેલવાની ચાવી (૩) ચર્ચા પંચાત
પાણીને નળ (૪)બારીબારણાં વાસવા માટેની ઠેસ. [–ખેલવી, ચક–ગ)ડેલ(–ળ) [. વઢો] પારણાં જેવી ડોળીમાં -ફેરવવી = પાણી આવે માટે નળની ચાવી મરડવી. ચકલી બેરીગોળ ફરવાને ફાળકે (૨) ફેર; ચકરી (૩) ન૦ એક પક્ષી. | નાની ને કૈકેમેટો = ગજા ઉપરાંતની વાત-sફાસ.-પાઠવી

Page #334

ચકલીભટ]
૨૮૯
[ચક્રીય
= ચકલીથી બારીબારણું બંધ કરવું.] ભટ !૦ ગરીબ બ્રાહ્મણ (૭) ગોળ ધારવાળું એક હથિયાર (૮) ચકરી; તમ્મર. [-આવવાં ચકલું ન૦ [જુઓ ચકલી] ‘ચકલો,-લી'નું નવ રૂપ (૨) કેઈનાનું જ ફેર ચડવા (૨) તમ્મર આવવી. –ખાવું = ગોળાકારે ફરવું(૨) પંખી. (જેમકે, ચકલાં બહુ ખાઈ જાય છે.)[-ફરકવું =(નકારના ફેરો માર; આવી જવું (૩) લાંબે રસ્તે પડવું. નાખવું = ચકરભાવ સાથે વપરાય છે) કોઈ પણ પ્રાણીને અવરજવર હોવો. માં પડે એમ કરવું-ફરવું = ચક્રાકારે ફરવું (૨) વિચાર બદલાવ ચકલાં ચૂંથવાં =નજીવા કામમાં ખાલી માથું મારવું –ચંથાચંથ (૩) ઊથલપાથલ થવી (૪) નસીબ બદલાવું; ફાવવું. –મારવું = કરવી.] -લે ૫૦ નર ચકલું; એક નાનું (નર) પંખી
જુઓ ચક્કર ખાવું (૨) ફરવું આંટા મારવા. –માં પઢવું =ગૂંચચકલું ન [૨. વટ પરથી?] મહેલા આગળની ટી જગા | વાવું; સડાવું (૨) વિલંબમાં પડવું (૩) નુકસાનમાં આવવું. ઉદા. (૨) ચાર રસ્તા મળતા હોય એવું નાકું. –લેદાર ! ચકલાને સે રૂપિયાના ચક્કરમાં આવી ગયે.” –લેવું = ચકકર મારવું. રખવાળ –પોલીસ. –લો ! ચકલું કે ચકલામાં બેસતું બજાર. ચારે ચડવું = વિલંબમાં પડવું.] [ચકલામાં જવું = વેશ્યાગમન કરવું. ચકલામાં બેસવું, ચકલે ચક્કી સ્ત્રી[સં.બેન,પ્રા.વેજી] ઘંટી (૨) ધાણ. [-ચાલવી = બેસવું, ચકલે દુકાન કાઢવી કે માંઢવી = વેશ્યાવૃત્તિ કરવી. ચકી ચાલુ થવી (૨) ચાવવાનું – ખાવાનું શરૂ થવું ખા ખા કરવું] ચકલે મૂકવું =જાહેર કરવું (૨) ચકલા વચ્ચે ઉતાર મૂકવો. | ચક્ક ન૦ જુએ ચાકુ, ચપુ ચકલે ચઢવું કે વાત થવી = લોકોમાં નિંદા થવી. ચકલો ઠેકાણે | ચક્ર ન૦ [સં.] પૈડું (૨) ધારવાળું એક ગોળહથિયાર (૩) વિષ્ણુનું ન હો = અક્કલ ન હોવી]
એક હથિયાર -સુદર્શનચક્ર (૪) કુંડાળું, ગોળાકાર (૫) ઘણું મોટું ચકલો ૫૦ જુઓ “ચકલું'માં
રાજ્ય (૬) સમૂહ; સમુદાય; મંડળ (૭) તંત્રમાં વર્ણવેલાં ગુદાથી ચકવી સ્ત્રી, જુઓ “ચકો'માં
તાળવા સુધીમાં આવતાં છ સ્થાનોમાંનું કોઈ પણ, ૦ક [i.] ચકવું અશકે. [૩. વજા (ચકિત) ઉપરથી]'લાગ જોતા બેસવું (૨) અ ન્યાશ્રય જે એક હેવાભાસ (ન્યા.). ૦ગતિ સ્ત્રી, ચક્ર તકાસવું (૩) વિ૦ લાગ જોતું બેઠેલું; તત્પર [ચકવેશ.પ્ર.માં) જેવી ગોળ ગતિ. ૦ગેલ(–ળ) ૫૦ લેઇમની એક કસરત (૨) ચક અ [. વક્રવર્તી, બા. વસઈ ઉપરથી] ચક્રવત પણે (એક- કંડન'; ચક્રવ્યહ. દંઢ પુંએક જાતના દંડની કસરત. દોલ ચકો પૃ૦ [૪. વનવૈl; પ્રા. વવા (-)] એક પંખી; ચક્ર- ૫૦, ૦દેલા સ્ત્રી, સિં.] જુએ ચકડોળ. ૦ધર વિ૦ ચક્ર ધારણ વાક. –વી સ્ત્રી, ચકવાની માદા [(વ્યાકુળ)] આકુળવ્યાકુળ કરનારું (૨) j૦ (.) વિષ્ણુ. ધારા સ્ત્રી પિડાને પરિઘ – ચકળવ(-વિ)કળ વિ૦ (૨) અ૦ [તું. વન (ચકિત)+વકળ ઘેરા. ૦ધારી વિ૦ ચક્ર ધારણ કરનારું (૨) ન૦ પાણીમાં થતું ચકંદલ [સર૦ મે. વઢ] ફેલો
એક સૂક્ષ્મ જંતુ. નાભિ સ્ત્રી, ચક્રની નાભિ – મધ્યભાગ, જેમાં ચકં વિ૦ [‘ચકવું' ઉપરથી] કોઈનું ગાર્યું ન જાય એવું આરા ખસેલા હોય છે; નાયડી. નેમિ સ્ત્રી ચક્રને પરિધચકંદ પુત્ર ચગદીને રૂની ગાંસડીઓ બાંધવાનો સંચા
ઘેરાવો૦નેમિક્રમ મું ચક્રના આરાને ક્રમ; એક પછી એક ક્રમે ચકા સ્ત્રી- [જુએ ચક] સરકટ કે સાંઠાની ચીપ
આવતે વારે. નેમિક્રમેણ અ૦ [સં.] વારા કે ક્રમ પ્રમાણે, ચકાચક અ વ = પરિતૃપ્ત થવું; સર૦ હિં.] ભરપકે; પિટ એક પછી એક ક્રમે. ૦૫ાણિયું(સં.) વિષ્ણુ. ૦૫ાદ ૦ હાથી ભરીને; ખૂબ (૨) [લા.] યથેરછ મિજબાની ઊડવી તે
(૨) રથ. બંધ ૫૦ ચક્રના આકારમાં વંચાય એવી એક કાવ્યચકામું –યું) નવ ચામડી પર પડેલું ચાંદું કે ચા ડું
રચના. ૦મ . [. વનમ!] ગાંડે – ચક્કર માણસ. મુદ્રા ચકાર j[i] “ચ' અક્ષર કે ઉચ્ચાર. [Fપણ ન બોલ = એક સ્ત્રી૦ ગોળ આકારને સિક્કો (૨) વિષ્ણુના ચક્રની છાપ.૦વર્તિત અક્ષર પણ ન બોલવું].
ન ચક્રવર્તીપણું. ૦વતી વિ૦ એકચક્રે રાજ્ય કરનારું; સાર્વભોમ ચકારાણ મુંબ૦૧૦ જુએ “ચકી'માં
(૨) ૫૦ સાર્વભૌમ રાજા (૩) એક વનસ્પતિ; જટામાંસી. ૦વાક ચકારી સ્ત્રી [સર૦૫] પીઠ પાછળ ભંડું બોલવું તે
પું એક પક્ષી,ચક.૦વાકી સ્ત્રીચક્રવાકની માદા.૦વાત(યુ) ચકાવું અક્રિ૦, વવું સક્રિ૦ ‘ચકવું'નું ભાવે ને પ્રેરક
વળેિ. બ્યુદ્ધિ વિ૦ મુદલ સાથે વ્યાજનું પણ વ્યાજ ચકાસવું સક્રેટ તપાસીને જેવું (૨) અક્રિ. [સં. વાત ] ગણાતું હોય તેવું (ગ.). ૦ધૂહ j૦ ચક્રાકારે ગોઠવેલી સેન્યરચના. પ્રકાશવું. –ણી સ્ત્રી, ચકાસવું તે; પરીક્ષણ
-કાકાર વિ. [+માR] ચક્રના આકારનું (૨) ૫૦ સંગીતમાં ચકિત વિ. [૪] છક થઈ ગયેલું આશ્ચર્ય પામેલું. છતા સ્ત્રી એક અલંકાર. –કાકૃતિ વિ૦ [+માકૃતિ) જુએ ચક્રાકાર. ચકી, બાઈ સ્ત્રી ચકલી પક્ષી (બાળભાષામાં). -કારાણા ૫૦ -કાભાસવિ૦ [+સામાસ] ‘સાઈકલેઇડ' (ગ.). -કાંકિત વિ. બ૦૧૦, કે ૫૦ ચકલો (બાળભાષામાં) [એક ફળ, પપનસ [+અંતિ] જેણે ચક્રમુદ્રા શરીર ઉપર લગાવી હોય તેવું.-કાંગ ચકેતરું નવ-રો પેન્સર૦ મ.; હિં. ચોતર/] મોટા લીંબુ જેવું ન) [ +અંગ] ચક; ચક્રવાક (૨) રથ. -કી વિ. [] ચક્રચત્રા ન૦ એક પક્ષી
વાળું (૨) સાર્વભ્રમ (૩) પં. સાર્વભૌમ રાજા; ચક્રવત(૪)[.] ચર વિ. [ä. વોર પંખી જેવું] તરત ચેતી જાય એવું; વિષ્ણુ (૫) કુંભાર. –કીય વિ. [] ચક્રની પેઠે ક્રમમાં આવતું ચાલાક (૨) પું; ન [સં.] એક પક્ષી. ૦૫ણું નહ. –રી સ્ત્રી, “સાઈકિલક” (ગ.). -કીય ક્રમ પું, “સાઈકિલક ઑર્ડર' (ગ.) ચરની માદા
ચકમ પં. [૩. વશમ?] ચક્કર -ગડે માણસ ચક્કર વિ. [i.વી ઉપરથી] ગળ; ચક્ર જેવું (૨) [લા.] ગાંડું | ચક-મુદ્રા, ૦વર્તિત્વ, ૦વતી, ૦વાક, ૦વાકી, વાત(યુ), ચસકેલું(૩)નચક્ર, પિડું(૪)ગોળાકાર; કંડાળું (૫) ફરવું તે; અ- | વૃદ્ધિ, ધૂહ [i] જુઓ ચક્રમાં [જુએ “ચક્રમાં કેરે.-મારવું](જેલ) ચક્રાકાર ગોઠવણમાં મકાનને વાડો | ચક્રાકાર, ચક્રાકૃતિ, ચકાભાસ,ચક્રાંકિત, ચકાંગ, ચીચકીય જો-૧૯ For Personal & Private Use Only

Page #335

ચક્ષ(ખ)]
૨૯૦
[ચટીલું
ચક્ષ(ખ) ન૦ [તું. વહ્યું] આંખ (પ.).
ચટક વિ. [સં. ૮ પરથી?] (“રાતું ચટક’ એમ પ્રયોગમાં આવે ચક્ષુ ન [.] અખ. ગેચર વિ૦ આંખથી દેખાય એવું. છે.) ખૂબ રાતું-આંખેબાઝે એવું દીપd[સરવે મ. વિવા] -ક્ષુઃશ્રવાણું૦ આંખથી સાંભળનાર -સાપ. ૦મ્માન વિ૦ દેખતું; (૨) સ્ત્રી રે. વટ્ટ=ભૂખ; સર૦ ૫.] લહેજત; સ્વાદ (૩) [સં. આખેવાળું (૨) [લા.] બુદ્ધ, જ્ઞાની
વટ =ભોંકવું] ચટકે; ડંખ (૪)[લા.] ચાનક; લાગણ. ચાંદની ચરાગ પં. [સં. ચક્ષુર +રા] (ચક્ષુ . . .x) આંખની લાલાશ સ્ત્રી ઘણી સ્વરૂપવાન સ્ત્રી, (–), વિ૦ ભપકાદાર; અટકદાર. | (૨) આંખો વડે દેખાડાતો રાગ – પ્રેમ
વેદાર વિ૦ સ્વાદિષ્ઠ; લહેજતદાર (૨) મેહક ચિત્તાકર્ષક (૩) ચક્ષરેગ ૫૦ [સં. ચક્ષુણ +રો]] (ચક્ષુ . . .x) આંખનો રંગ મનમાં ડંખે તેવું (૪) લાગણી ઉશ્કેરે એવું (લખાણ, ભાષણ). ચખ ન [સં. વહ્યું] ચક્ષ; આંખ (પ.)
૦મટક વિ૦ ફાંકડું; નખરાંબાજ (૨) સ્ત્રી, વરણાગિયું – ચખાડવું સક્રિ. “ચાખવુંનું પ્રેરક
[ચખાર”). નખરાંબાજ દેખાવકે ચાલવાની રીત ચખાર ! દગલબાજ; ચાલાક? (ચાર સાથે વપરાય છે– “ચાર ચટકવું સક્રિ. [જુઓ ચટક] ચટકે ભરે (૨) [લા.] મનમાં ચખાવું અક્રિ. “ચાખવું’નું કર્મણિ
ચટકે લાગવા (૩) અક્રિટ (ચાંદનીનું) દીપવું; ખીલવું ચગડેલ, -ળ ન૦ જુઓ ચકડોળ
ચટકાટવું સક્રિ. [ચટકે પરથી] ચટકે ભરો ચગદવું સક્રિ-સિં. ૧ (ગદા) ઉપરથી ?] પગ તળે કચરવું, જેથી | ચટકાવવું સક્રિ. “ચટકવું નું પ્રેરક (૨) ડંખ મારવો; કરડવું (૩) દાબવું (૨) “એને તે ત્યાં ચગદવો છે?'- એવી ઉક્તિમાં “વધ મનમાં ખંચવું. [ચટકાવી જવું = ચટ કરી જવું; બધું ખાઈ જવું.] કરવો, ચડાવ' એવા ભાવમાં વપરાય છે. –ળિયાંનબ૦૧૦ ચટકાવું અક્રિટ “ચટકવું’નું કર્મણિ દબાવીને ખાવું કે ઉડાવવું તે; ચકાચક
ચટકી સ્ત્રી [જુઓ ચટક] તીવ્ર લાગણી (૨) ચંટી; ચપટી (૩) ચગદાયું અદ્રિ, વિવું સક્રિ. “ચગદવુંનું કર્મ અને પ્રેરક મહિની (૪) ખૂલતે લાલ રંગ. ઉદાર વિ૦ જુઓ ચટકદાર ચગળવું સક્રિ ચગદવું રગદોળવું. [ચગદોળવું અદ્રિ, ૧ થી ૩. –કું ન૦ ટીપું; છાંટે. – પં. દંશ; ડંખ (૨) [લા.] –વવું સક્રિબ કર્મણિ ને પ્રેરક]
મનની તીવ્ર લાગણી(૩)સ્વાદ, લહેજત;ચસકે.[–દે,-ભર, ચગમગવું અક્રિ. [ચગવું” ઉપરથી] ચગવું; રંગમાં આવવું. -મારો ચટકાવવું; પંખવું. –ચઠ, લાગ = ડંખાવું, ઠંખ [ચગમગાવવું સક્રેિ(પ્રેરક)].
બે (૨) મનમાં ચટકે – લાગણી થવી (૩) લહેજત લાગવી; ચગવું અક્રિ. [સં. વા ઉપરથી] આકાશમાં – ઊંચે ઊડવું (૨) સ્વાદ આવવા].
અણસારામાં સમજી જવું (૩) [લા.] રંગમાં આવવું; ખીલવું ચટા–ટા–ટો)ચટ અ૦ [જુઓ “ચટ’ અ૦] ઝટઝટ; સપાટામાં ચગળવું સક્રિ. [ચગદવું મંગળવું ; સર૦ મ. વઘ] ધીમે ધીમે | ચટણી સ્ત્રી. [ઢે. વટ્ટ= ચાટવું ઉપરથી] વાટીને બનાવાતી એક ચાવવું; મમળાવીને ખાવું
ચટકદાર વાની. [Fકરવી, કરી નાખવી = વાટીને લુગદી જેવું ચગાવવું સક્રિ, ચગાવું અક્રિ. “ચગવુંનું પ્રેરક ને ભાવે બનાવવું (૨) ખર્ચવું, વાપરી નાખવું. ઉદા. “સે રૂપિયાની ચટણી ચગ વિ. [. ચંગુ ? સર૦ મ. વંકા, ; હિં. વાડ =ચાલાક] કરી.” –થઈ જવું, –ની પેઠે ઊડી જવું = જોતજોતામાં ખવાઈ ચિંચળ; ચાલાક (૨) સંજ્ઞાથી – ઇશારામાં સમજી જાય એવું ખરચાઈ કે વપરાઈ જવું. –માં કાઢી નાખવું = લેખામાં ન લેવું. ચમું નવ ઘસડાઈ આવીને ઠરેલો કાદવ; કાંપ
-માં જવું = ઉપલક ખરચાઈ જવું (૨) લેખામાં ન લેવાવું.] ચ(૦)ચણવું અક્રિ. [૧૦] બળતરા થવી; લાય બળવી (૨) ખાઉ વિ૦ ચટણીનું શોખીન
[ચાંપલું; ડાહ્યલું સિર૦ સં. વળ] ચણ ચણ થઈને બળવું (૩) [લા.] મનમાં | ચટપટ અ૦ [૨૫૦;સર૦ મ., ૬િ.] તાબડતોબ; ઝટપટ (૨) વિ. દુઃખી થવું -બળવું
[પ્રેરક]. | ચટ(–ટા)પટી સ્ત્રી [‘ચટપટ” ઉપરથી] અતિ ઉત્સુકતા; તાલાચાકણ)ચણાટ પૃ૦ ચચણવું તે; લાય.[–વવું સક્રિટચચણવું”નું વેલી (૨) અકળામણ; સંતાપ ચ(૦૨)ચરવું અ૦િ [૧૦] બળતરા થવી; લાય બળવી ચટપટિત વિ. [ચટાપટા' ઉપરથી] ચટાપટાવાળું ચ(૦૨)ચરાટ પૃ૦ ચચરવું તે; બળતરા
ચટવું અક્રિ. [સં. વટ] દિલ પર ચાટ લાગવી કે ચાટી જવું[ચટી ચ(૦૨)ચરાવવું સક્રિ . “ચ(૨)ચરવું'નું પ્રેરક
જવું = હૃદયમાં ભેકાવું; બરાબર લાગવું.] ચચક(-) ૫૦ [૩. વિવા = આંબલી ઉપરથી] ચિકે; કચકે; | ચટાઈ સ્ત્રી [સં. ૧૮; હિં] સાદડી. ની સ્ત્રી, વડી (પુષ્ટિમાર્ગીય) આંબલીનો ઠળિયો
ચટકે ૫૦ [. વ; સે. વટ્ટ= ભૂખ] ચટકે; તીવ્ર લાગણી (૨) ચાર વિ. [ચાર” ઉપરથી] ચાર ચાર
સ્વાદ. –કેદાર વિ. સ્વાદિષ્ટ ચ j૦ જુઓ “ચ”માં
ચટાચટ અ૦ ચટચટ; ઝટઝટ ચટ કું. [તું. દર ઉપરથી ? સર૦ .] શ્રાદ્ધમાં દેવને સ્થળે મુકાતી ચટાડવું સક્રિ. “ચાટવુંનું પ્રેરક ગાંઠ વાળેલી દાભની સળી (૨) સ્ત્રી [જુઓ ચટક] કાળજી; ચટાપટા પુંબ વ[‘પટા’ ઉપરથી] રંગબેરંગી આડાઅવળા પટા ચાનક (૩) જીદ; હઠ (૪) અ૦ [રવ૦ ? સં. વટ = પડવું, તૂટવું ચટાપટી સ્ત્રીજુઓ ચટપટી પરથી ] ઝટ; ચપટીની સાથે. [૬ઈને, લઈને = ઝટ; તરત] | ચટાવું અક્રિ. “ચાટવું'નું કર્મણ (૫) (“કરવું, કરી જવું” સાથે) (ખાવાનું) ખતમ; પૂરં[સર૦ મ., ચટાં અ૦ જુઓ ચટ્ટાં
[હઠીલી; જિદી હિં. હે. વટ્ટ= ચાટવું (૨) ભૂખt].
ચરિયું વિ૦ [“ચટી ઉપરથી] જિદી; હઠીલું. -વણ વિ.સ્ત્રી, ટક ચપું[i] ચકલ
ચટલું વિ૦ [જુઓ ચટિયું] ચટવાળું

Page #336

ચડું]
૨૯૧
[ચણકબાબ
ચહું વિ૦ [‘ચાટવું' ઉપરથી] ખાધાનું લાલચુ (૨) લાંચિયું ચડી જવું = સંકેચાવું; ટૂંકું થવું (૨) (રડતાં) કળ ન વળતાં શ્વાસ ચટચટ–૬) અ૦ [‘ચટ’ અ૦ ઉપરથી] તાબડતેબ
રંધાઈ જવો (૩) ગુસ્સે થઈ જવું (૪) [લા.] શરીરે સુકાવું. (ઉદા. ચદ અ૦ જુઓ ચટ. -દાં અ૦ જુઓ ચટ; ખતમ; એ હિયાં એના વગર શું ચડી ગયો હતો !) ચડી બેસવું = સવાર થવું(૨) ચદાન સ્ત્રી [૬] માટી પહોળી શિલા કે ઊભે આપે ખડક સરજોરી કરવી (૩) મર્યાદા મૂકી વર્તવું; આજ્ઞા ઉલ્લંઘવી. ચડી ચ૮ અ[ચટ’ અ૦ ઉપરથી] જોતજોતામાં; જલદીથી
વાગવું =બહેકી જવું; મર્યાદા ન માનવી. ચર્થે ઘોડે આવવું ચઠ-૮)(ડ, ઢ,) સ્ત્રી [ચડવું પરથી]ચડવું તે. (-,-૮, ઢા)- =અતિશય ઉતાવળ કરતા – એકશ્વાસે આવવું. ચવું ખાતું =
ઊતર–રી) સ્ત્રી [સર૦હે. વડુત્તરિયા] ચડવું અને ઊતરવું તે અવિવેકી અને અમર્યાદ વર્તન.] ચચાટ અ૦ [રવ૦; પ્રા.] બળવાને રવ. ૦૬ અ૦િ તતડવું ચ j૦ માટીની નાની લેટી (૨) ચડચડ એવા અવાજ સાથે બળવું. ઠાટ ૫૦ તતડાટ | ચડ-ર)સ પું[૨૦ €િ. વરસ] એક માદક પદાર્થ(૨) વ્યસન; ચઢ(–૮)ન [‘ચડવું' પરથી] ચડાવવાળે માર્ગ; ચડ; ચડાવ. ચસકે; લત (૩) મમત. [ચહસે ચડ(-૮)વું = મમતે ચડવું.] -તી સ્ત્રી ઉન્નતિ (૨) બઢતી; વૃદ્ધિ. –તી પઢતી સ્ત્રી, ચડવું –સાઈ સ્ત્રી, ચડસુપણું (૨) સરસાઈ; ચડિયાતાપણું. સાચઅને પડવું તે; અસ્તાદય. -તું વિ૦ વધતું; ઊંચે જતું (૨) ચડિ- (-૨)સી સ્ત્રી હરીફાઈ-સીલું–સુવિ૦ ચડાઉ સ્વભાવનું (૨) ચાતું. [ચડતા દહાડા હોવા=સગર્ભા અવસ્થા હોવી. ચડતા લતવાળું (૩) મમતી; હઠીલું પગારે= પગાર ચાલુ રહે એવી રીતે. ચઢતી કળા, ચઢતી કમાન ચહસું ન૦ [‘ચડવું' ઉપરથી] પાણી ઊંચે ચડાવવાનું એક યંત્ર =આબાદી વખત ચઢતી પાયરી = વધારે ઊંચા હોદો. ચઢા(—ઢા)ઈ (ડા') સ્ત્રી [ચડવુંઉપરથી] લશ્કરી આક્રમણ; ચઢતી ભાંજણી =નાનામાંથી મોટા પરિમાણમાં રકમ ફેરવવી | હુમલ. –ઉ વિ૦ ફૂલણજી (૨) ઝેટ ગુસ્સે થઈ જાય એવું (૩) તે (ગ.). ચઢતી શ્રેઢી= સરખા ઉત્તરની અથવા સરખા ગુણે- જમીનને માફક એવું; ગુણકારી(૪) ચડવા- સવારી કરવા એચ. ત્તરની વધતી સંખ્યાઓનો હિસાબ ગણવાની રીત (ગ.) ચઢતી –ફતર(~રી) સ્ત્રી, જુઓ ચડઊતર. ૦ર વિ૦ હુમલાખોર; હાલત = આબાદ સ્થિતિ. ચડતું વ્યાજ = ચક્રવૃદ્ધિ વ્યાજ. ચઢતો
ચડાઈ કરે એવું. ૦રી સ્ત્રી..-ચડી ––ઢી) સ્ત્રી, હુંસાદહાડો = વધતો દિવસ (૨) ઊગતા સૂરજ (૩) આબાદીને વખત તુંસી; સરસાઈની સ્પર્ધા. –ણ ન ચડાવ; ચડાવવાળો માર્ગ. (૪)[સ્ત્રીની] સગર્ભા સ્થિતિ. ચઢતા પહોર = સૂર્યનો તાપ વધતો -મણી સ્ત્રી, ચડાવવું- ઉશ્કેરવું તે; ઉશ્કેરણી. -૧૫૦ ઊંચાણ જતો હોય એવો દિવસનો વખત. ચહત પાસે = આબાદી.] (૨) ચડતા ઊંચાણવાળી જગા (૩)તેવો માર્ગ (૪)વૃદ્ધિ; વધારે ચઠ(–૮)ન ન ચડવું તે; ચઢાણ ચડતી
[ઝડપવું (૫) ચડાઈ ચ૫,૦ચ૫ અ૦ ઉતાવળથી; ત્વરાથી. ૦૬ સક્રિટ જુઓ ચડા(ટા)વવું સક્રિટ “ચડવું'નું પ્રેરક ચઢાવી મારવું, મૂકવું ચપાટવું સ૦િ જુએ ચપડાવવું અર્થ (૨)
= ઉશ્કેરી મૂકવું (૨) લાડ લડાવી બહેકાવી મૂકવું. ચાવી જવું ચડભડ સ્ત્રી [૨૫૦; સર૦ મ. વ83; . વર્ડપ૩] ચડભડવું તે. [સર પ્રા. ઘટ્ટ ખાવું]= ખાઈ જવું; આરોગી જવું]. ૦વું અ૦િ ગુસ્સે થવું; ખીજવું; લડી પડવું; ઊંચાનીચા થવું. | ચઢા(-ઢા)વું અક્રિ “ચડવું’નું કર્મણિ કે ભાવે -ડાટ ચડભડ. નાવવું સક્રિ. “ચડભડવું'નું પ્રેરક | ચઢા-ઢા) j૦ જુએ ચડાવ (૨) ચડવું કે ચડી આવવું તે(૩) ચઠ-૮)વું સક્રિ; અક્રિ. [પ્રા. વઢ] નીચેથી ઉપર જવું] ચડાવવું તે; ઉશ્કેરણી
[ચડતું.-તાપણું ન૦ (ઉદા૦ પગથિયાં ચડવાં) (૨) વધવું; ઊંચે જવું (ઉદા. ભાવ, રેલ; | ચઢિ(૮)યા, વિ. [‘ચડવું' ઉપરથી] ચડે એવું; વધારે સરસ; સૂર, અવાજ, પૂર, સોજો ઈ૦)(૩) સવાર થવું; બેસવું (ઉદા. ચડી વિ૦ તીવ્ર (સ્વર) ઘોડે ચડવું) (૪) ચડાઈ કરવી (ઉદા... ગુજરાત ઉપર ચડી આવ્ય) ચડીએટ અ૦ એકદમ; સપાટાબંધ (૫) બફાવું; રંધાવું (ઉદા. ભાત ચડી ગયે છે) (૬) ગર્વથી ફૂલવું ચડીમાર +[હિં. વિટિમર, વિદિવા + મર] પારધી (૭) ગુસ્સે થવું (ઉદા. ચડી ચડીને બોલે છે) (૮) સંકેચાવું; ટુંકું | ચડે()ઠાટ અ૦ [૧૦] માટે અવાજે (ફાટવું) થવું (ઉદા. કપડું ચડી ગયું) (૯) - ના કરતાં શ્રેષ્ઠ કરવું (૧૦)–નો | ચ ૫૦ ચડસ; મમતા નશે કે ખૂબ અસર કે પાસ લાગો (ઉદા, અફીણ, દારૂ, ૪૦ | ચડ્ડી સ્ત્રી [; સર૦ હિં. મ.] અર્થે પાટલૂન; ધે તથા થાક, ક્રોધ, ઘેન, ગર્વ, કાટ, રંગ ઈવે ચડવું) (૧૧) [લા] ચઢ સ્ત્રી, જુઓ ચડ. ૦ઊતર સ્ત્રી, જુઓ ચડઊતર (સર૦ અર્થ ૩) ની લતમાં કે નાદમાં ફસાવું (ઉદા. નાદે, લત, | ચઢણતી ,-તું જુએ “ચડણ”માં ચડશે, હઠે ચડવું) (૧૨) (કઈ વસ્તુની બાકી) વધવી, ચૂકતે કે ચઢને ન૦ જુઓ ચડન. –વું જુએ ચડવું અદા કરવાનું એકઠું થવું (ઉદા. કામ, ઉધરાણી, ઊંઘ, થાક, ચઢાઈ–ઉ,-ઊતર(-રી), -ચઠ-૮,-તી),–ણ, નમણી, વ, પગાર, રજા, દેવું, ઉપકાર છે. ચડવાં) (૧૩) [સરવે પ્ર. વકૃ = –વવું, – જુઓ “ચડાઈ 'માં મર્દન કરવું; ચાળવું] લેપ કે અર્ચા થવી (ઉદા. હનુમાનને તેલ ચઢિયાતું, -તાપણું જુઓ “ચડિયાતું'માં ચડવું; પીઠી ચડવી) (૧૪) નૈવેદ્ય છે. તરીકે અપાવું (ઉદા. દેવને | ચણ (ણ) સ્ત્રી, પંખીઓને ચણવા માટે નખાતું અનાજ (૨) કુલ, નાળિયેર ચડવું – ચડાવવું) (૧૫) –ના ઉપર ઢાંકણ કે ગલેફ | [જુઓ ચીણ] કરચલીવાળી કપડાની સીવણી પેઠે આવવું. (ઉદા. પૂઠું, ગલેફ, ખેળ ઈચડવાં) [ચકચૂલા ચણક ૫૦ [ā] ચણો ખાઉં =રસોઈ તૈયાર પણ ન થઈ હોય ત્યારથી ખાવાની ઉતાવળ | ચણકચીભડી સ્ત્રી છોકરીઓની એક રમત (૨)એક વનસ્પતિ કરવી, ચડી આવવું = આક્રમણ કરવું; હુમલે લઈધસી આવવું. | ચણકબાબ j૦ જુઓ ચણકબાલા, ચિનિકબાલા

Page #337

ચણખાર]
૨૯૨
[ચપચપ
ચણ(ત્રણ)ખાર ૫૦ જુઓ ચણા ખાર
ચાર આશ્રમ (બ્રહ્મચર્ય, ગૃહસ્થ, વાનપ્રસ્થ અને સંન્યાસ). ચણ ચણ અ [રવ૦] “ચણણ” થાય એમ. ૦મેગરી સ્ત્રી એક -ગુંણ ૦િ.ચારગણું; ચગણું. -ત પુંઅમુક સંખ્યાને તેની બેઠી રમત. ૦૬ અ૦િ જુઓ ચચણવું. ણાટ પું, –ણાટી | તે જ સંખ્યામાં ત્રણ વાર ગુણતાં આવે તે ગુણાકાર (૨ =૧૬)
સ્ત્રી, ચણાટ. –ણાવવું સક્રિ “ચણ ચણવું'નું પ્રેરક [ગ.]. -ઘતસમીકરણ ન... “બાઈકૉટિક ઈકવેશન” (ગ.) ચણતર ન[‘ચણવું’ પરથી] ચણવું તે; ચણવાનું કામ(૨)એની રીત | –ર્થ વિ. [ā] છું. -ર્થક વિચાર્યું (૨) ૫૦ થિ તાવ. ચણભણ અ [‘ચણ ચણવું'+ભણવું' પરથી?] ધીમે અવાજે (૨) –ર્થસમીકરણ ન જુએ ચતુર્ધાતસમીકરણ (ગ.) –ર્થાશ્રમ
સ્ત્રી (કા.) ધીમે અવાજે ચાલતી લોકચર્ચા.૦૬ અકિંચણભણ j૦ ચોથો આશ્રમ-સંન્યસ્તાશ્રમ. જીંશ j૦ ચોથો ભાગ. કરવી. –ણાવવું ૩૦૦ (પ્રેરક)]. –ણાટ !૦ ચણભણવું તે -થી સ્ત્રી, ચોથ (૨) ચોથી વિભક્તિ (વ્યા.]–થી કર્મ ન લગ્ન ચણવું સક્રિ. [i. f, પ્રા. વળ] (ઈટ ઈ૦ વડે) દીવાલ, મકાન પછી એથે દિવસે કરવાને વિધિ. દંશ વિ૦ ચોદ. ર્દશી સ્ત્રી,
વગેરે બનાવવું (૨) [સં. વગ ઉપરથી] વીણીને ખાવું (પક્ષી માટે) ચૌદશ. –૮ળ વિ. ચાર પાંખડીવાળું. --દિશ અ૦ તરફ. ચણખાર,ચણાદાર, ચણાપણી,ચણાપા પડી જુઓ “ચ”માં -દિશા સ્ત્રી. ચારે દિશા. -ર્ધા અ૦ [ā] ચારે પ્રકારે રીતે. ચણવવું સક્રિ, ચણવું અક્રિ. “ચણવું નું પ્રેરક ને કર્મણિ -ભુજ વિ૦ ચાર હાથવાળું (૨) હાથ પાછળ બાંધેલા હોય તેવું ચણિયારું (ણિ) ન૦ જે ખાડામાં ટેકાવાથી બારણું ફરે છે તે. –તેવી રીતે કેદ પકડેલું (૩) ચાર ખૂણા કે બાજુઓવાળું (૪) [-ખસી જવું =ડાગળી ચસકી જવી (૨) નુકસાન થવું (ઉદા | પં. ચારે બાજુઓવાળી આકૃતિ (૫) આળસુ માણસ (૬)(સં.) એમાં તારું શું ચણિયારું ખસી ગયું). ચણિયારાં દેકાણે રાખવાં વિષ્ણુ-ર્માસ પુંબ૦૧૦ ચાતુર્માસ (દેવપઢીથી દેવઊઠી એકા=ભાન ન ભૂલવું; સંયમ રાખ. ચણિયારાં નચાવવાં = આંખે દશી સુધીના][કરવા, રહેવું =સાધુસંન્યાસીએ ચેમાસાના મારવી; કટાક્ષ નાખવાં.]
ચાર માસ એક ઠેકાણે ગાળવા (૨) ચોમાસાનું વ્રત કરવું]-મુંખ ચ(૦૨)ણિયે ૫૦ [સર૦ સં. વઢની, રે. વસ્ત્રાપI] ઘાઘરો ૫૦ (સં.) બ્રહા. ભેલ(–ળ) ન૦ કર્થ રૂટ' (ગ.). –ચુંગ ચણી સ્ત્રી, બેર ૧૦ જુએ “ચણેમાં
મુંબ૦૧૦ ચાર યુગ (સત્ય, ત્રેતા, દ્વાપર અને કલિ). -વર્ગ ચણકબાલા ! જુઓ ચિનિકબાલા
મુંબ૦૧૦ ચાર પુરુષાર્થ (ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ). –ણ ચણે ૫૦ [. વળ;21. વળ(બ)] એક કઠેળ. [ચણા કરવા, મુંબ૦૧૦ ચાર વર્ણ (બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય અને શુદ્ધ). -વિધ
કરી જવા = વગર વિચારે ખર્ચવું (૨) વટાવી ખાવું; છેતરી જવું વિ૦ [4] ચાર પ્રકારનું. -વૈદ મુંબ૦૧૦ ચાર વેદ (ઋવેદ, (ઉદા. “મને વેચીને ચણા કરી ગયો’). ચણ ચરાવવા = છેત- સામવેદ, યજુર્વેદ અને અથર્વવેદ). -વૈદી વિ૦ ચારે વેદ જાણરવું (૨) સંતાપવું (૩) ત્રાહ્ય ત્રાધ કરાવવી. (ઉદા. “લોઢાના નાર (૨) બ્રાહમણની એક જાતનું. -બૃહ પૃ૦ (સં.) વાસુદેવ, ચણા ચવરાવ્યા'). ચણાના ઝાઢ ઉપરથી કૂદવું = ખોટી ડંફાસ સંકર્ષણ, પ્રદ્યુમ્ન અને અનિરુદ્ધ એ ચાર હ - રૂપ ધારણ કરમારવી, ચણા મમરા ફાકીને રહેવું=લૂખું ખાઈને જેમ નાર-વેચ્છ. -કલ વિ. [4] ચાર કલાવાળું. – ણ વિ૦ તેમ દહાડા કાઢવા.]-ગુખાર પં. ચણાના છેડ ઉપરથી મળતો ચાર ખૂણાવાળું (૨) ચાર ખૂણાવાળી આકૃતિ; “કડ્રિલેટરલ” ક્ષાર. –ણાદાર સ્ત્રી, ચણાની દાળ. –ણાપણી સ્ત્રી ચણાને [ગ.]. – વિ૦ [i] ચાર ભાગવાળું (૨) ચાર પ્રકારનું (૩) પિપટાવાળે છેડા (૨) તેવા છોડની ઝડી. –ણુંપાપડી સ્ત્રી, ને ચારનો સમુદાય. -૦૫થ ૦ ચાર રસ્તા એકઠા થતા હોય ચણાની દાળમાં ચાસણી મેળવી બનાવેલી એક મીઠાઈ –ણું એવી જગા-ચકલું. -૫( ૫)દ વિ૦ ચોપગું (૨) ચેપનું
સ્ત્રી, નાનો ચણે; ચણાની એક જાત, -બર ન ચણા જેવું પ્રાણી-પદી સ્ત્રી, ચાર પદની બનેલી કડી.-ફલક, ચતુઃનાનું એક જાતનું બેર
ફલક ન૦ ચાર બાજુવાળી આકૃતિ; ત્રિકોણ બાજુવાળા શંકુ ચણે(૮)ડી સ્ત્રી [૩. વળોટ્ટ] એક વેલ (૨) તેનું ફળ (૩) | ‘ટેટહેડ્રોન” [.]. ચતુઃસીમા સ્ત્રી, ચાર બાજુની સીમાવાલના ત્રીજા ભાગનું વજન; રતી. [૨નાં ચીર = ચળકતા લાલ ખંટ. ચતુઃસ્વરી વિ૦ ચાર સ્વરવાળું રંગનાં વસ્ત્ર.]. ૦ભાર વિ૦ બહુ થોડું [જાતનું ગીત ચતું-તું) વિ૦ જુઓ છતું. (–નું) પાટ વિ૦ જુઓ છતું પાટ. ચતરંગ વિ૦ જુઓ ચતુરંગ (૨) નવ એક જાતનું વાજું (૩) એક | –નાપાટ અ૦ જુઓ છત્તાપાટ ચતરાવવું સક્રિટ ચળવવું (કા.).
[જાતિ ચનમનિયાં નબ૦૧૦ ગઢબદિયાં (૨) ચેનબાજી; લહેર થતસ્ત્રાતિ સ્ત્રી [.] ચાર કે ચતુર્થી શ માત્રાના ખંડવાળા તાલની | ચનિક વિ૦ +ક્ષણિક ચતુર વિÍä.]ચાલાકહોશિયાર.૦૫ણું ન૦.-રાસ્ત્રી ચતુર સ્ત્રી. ચઠી સ્ત્રી, જુઓ ચડી –રાઈ ચતુરપણું; ચાલાકી.[–કરવી, ચલાવવી, વાપરવી ચપ અ૦ [૧૦] ચટ લઈને; એકદમ [–દઈને.] = ચાલાકી કે હોશિયારીથી વર્તન કરવું, યુક્તિ લડાવવી.] ચપકલું વિ૦ [સં. વ = છેતરવું] દગાવાળું (૨) ન અડપલું; ચતુર વિ. [RA] ચાર (સમાસમાં પૂર્વપદ તરીકે). –રસ્ત્ર વિ૦ | ચાંદવું (૩) [જુઓ ચપણું] માટીનું પાત્ર; નાનું ચપણું [ā] ચખૂણિયું. -રસ્ત્રાસ્થિ નવ ટ્રેપેઝેઇડ બેન'. રંગ વિ૦ | ચપ(–અ)કાવવું સક્રિ. [સર૦ હિં. ચંપાના] ઊનું કરી ચાંપવું [+ અં] ચાર અંગવાળું (૨) પં.શેતરંજ -રંગિણ વિ. સ્ત્રી | (૨) ચટાડવું (૩) [સર૦ મ. વAT = વધાર] વઘાર કરવો હાથી, ઘડે, રથ અને પાયદળ એ ચાર અંગવાળી (સેના).-રંગી | ચપ(–)કે મું[‘ચપકાવવું” ઉપરથી] ડામ (૨)[લા.] મહેણું વિ૦ ચતુરંગ. –રંત વિ૦ [+ અંત] ચાર છેડાવાળું. -રાનન કું. | (૩) મહેણાને ડંખ. [ચપકા દેવા, ચઢવા = મહેણાં મારવાં.] [+માનન](સં.) ચાર મુખવાળા-બ્રહ્મા. -રાશ્રમ ડું [+માશ્રમ] [ ચપ(-પાક-પે)ચપ(જુઓ ચ૫] અ૦ ચપ ચપ; ઝટ ઝટ; ઝટપટ

Page #338

ચપચપ]
૨૯૩
[ચમકદાર
ચપચપ અ૦ [સર૦મ, ર૦૦](૨) ઝટઝટ. ૦વું અક્રિસર૦ ચપાટ અ૦ સાફ ચટ (૨) સપાટ. [ ખું ચપાટ કરી મૂકવું મ. વાવાળ] ચપચપ અવાજ કરે (૨) (ચાસણી તપાસતાં) = ચોખ્ખું ચટ કરી મૂકયું.] [બંધ ખાવું; ચટ કરી જવું તાર નીકળવા. -પાવવું સક્રિ. “ચપચપવું'નું પ્રેરક
ચપાટવું સક્રિ. [સર૦ મ. વાળે, “ચપ' ઉપરથી ?] સપાટાચપચપુંવિ૦ [જુઓ ‘ચપચપવું' (૨)] ચીકણું અને ભીનું ગદગદું ચપટાવું અદ્દેિ , વવું સક્રિ. “ચપાટવું'નું કર્મણિને પ્રેરક ચપટ વિ. [૬. વિઘટ; મ. વાટ; . વિપરા] ચાટેલું; ચપટું; | ચપાટી-તી) સ્ત્રી [સં. વર્ષટી; fછું. મ, ચપાતી] ચાર પડવાળી ચપટ.[-થઈ જવું, થવું = જમીનદોસ્ત થવું; નાશ થા.બેસવું જેટલી (૨) જાડી રેટલી = બરાબર ગોઠવાઈને બેસવું (૨) સાવ પાયમાલ થવું. -વળવું | ચપેટ(–)સ્ત્રી[ફં. પેટ, વોટિT]ઝાપટ; તમારો(૨) સકં; = બેવડ વળવું (૨) નાશ પામવું (૩) ખૂબ ખાધ આવવી.] ૦વું | કબજે (ખાસ કરીને ભતના વળગણ માટે) (૩) નુકસાન; આફત સક્રિગ્સજજડ કરવું,ચપસીને બેસાડવું –ટાવવું સક્રિ(પ્રેરક). | ચપેટે ૫૦ [જુએ ચપેટ] તમારો -રાવું અક્રિટ ચપ્પટ થવું; દબાવું (૨)[લા.] નુકસાનમાં આવવું | ચપચપ અ૦ [રવ૦] જુઓ “ચપચપ” ચપટી સ્ત્રી [i. acqબા; પ્ર. પુટિયા, રૂપુડી] હાથને ચપતરું ન૦ [જુએ ચપતરું] કાગળની કકડી અંગુઠે અને આંગળી ભીડવાં તે (૨)-તેમાં પકડાય તેટલું માપ ચપટ વિ૦ (જુઓ ચપટ] બરાબર ચેટીને હેય એવું (૩) તેમ કરીને કરાતો ચટ એવો અવાજ (૪) એ અવાજ કરતાં | ચપણ–ણિયું) ૧૦ જુએ ચપણ લાગે એટલો સમય; જરા વાર (૫) પકડ; ચીમટી. [-આવવી ચપુ છું;નસિર૦૫. વાપુ) ચાકુ કાપવાનું ઓજાર =ચપટીમાં પકડાવું; લેવાવું. ચાંગળું = ડું ઘણું. -માં= જરા | ચપે ૫૦ [સર૦ હિં. રHI =ચાર આંગળી] લપેટીની રમતમાં વારમાં. –માં આવવું = દાવમાં આવવું; ફસાવું.-માં ઉઠાવવું સામાની લપેટીને તાકવી તે. [-માર = લખેટીને તાકીને =ન લેખવવું; અવગણવું (૨) મશ્કરીમાં ઉડાવવું. –માં લેવું = પિતાની લખેટી ફેંકવી (આંગળીઓ વડે). -વાગા=લટી દાવમાં આગવું સપડાવવું. -ભરવી = ચપટીમાં આવે એટલું બરાબર તકાવી.] -પે શ = ચપ વાગે તે મારનારને પકડવું (૨) ચીમટી ભરવી; ચંટી ખણવી. –ભરાવી =ચીમટી | એક શખે આપવાની શરતથી રમાતે લખેટી-દાવ ભરાવી. –લેવી = ચંટી ખણવી. -વગાડવી = ચપટી વડે ચટ | ચબકાવું અક્રિટ જુએ ચપકાવું–વવું સક્રિટ જુએ ચપકાવવું એવો અવાજ કરવો.] ૦૫ વિ૦ ચપટી જેટલું; જરાક અ૫ | ચબકે ૫૦ જુએ ચપ ચપટું વિ૦ [જુઓ ‘ચપડવું'] બેઠેલું; દબાયેલું; ચાટેલું
ચબચબ અ[રવ૦] ચપચપ (૨) મનમાં આવે એમ [કકડા ચપટો ૫૦ મટી ચપટી. [ભર, લે = મોટી ચપટી જેટલું
ચબરકી(—ખી) સ્ત્રી [વરક = પાનું, પત્ર ઉપરથી] કાગળનો નાનો લેવું.]
ચબરાક વિ. [1. વાવ = ચાલાક, વર્વ =ચપળ, તેજ] ચપળ; ચપ સક્રિ. [ચપટ' ઉપરથી] ટીપીને ચપટું કરવું
ચાલાક (૨) [સર૦ મ. વરા–] બલવામાં કુશળ; વાચાળ. ચપહાલાખ સ્ત્રી [‘ચપટ” ઉપરથી + લાખ; સર૦ ëિ વપડા] | --કિયું નવ ટકી ચબરાક ઉક્તિ. –કી સ્ત્રી, ચબરાકપણું લગડી બનાવેલી ચાખી લાખ
ચબવું અક્ર. [સં. વા; પ્રા. ૨૫ =દબાવું] ખાડે પડે એમ ચપઢાવવું સ૦િ [‘અપડવું' ઉપરથી] ચપટું કરવું (૨) [ચડપ” ટવું -દબાવું
[‘ચમાં' ઉપરથી?] દોઢડાહ્યું ઉપરથી] સપાટાબંધ ખાઈ જવું (૩) ચારી જવું
ચબાવલું છે. સિર૦ રવા વા= ચાવી ચાવીને વાત કરવા કે ચપતિ છું. [ચપડવું ઉપરથી] સેનારૂપાના તાર ચપડનાર ચબાવવું સક્રિ. “ચબવુંનું પ્રેરક ચપડી સ્ત્રી[જુએ ચપડાલાખ, સર૦ મ] લાખ (કા.) ચબાં અ૦ [‘બાન” ઉપરથી ] મોંમાંથી ઉચ્ચાર નીકળતું હોય ચપટું વિ૦ [જુઓ ચાપડું] ચાર પડવાળું
તેમ. [-કરવું =ચકે ચાં કરવું; કાંઈ પણ બોલવું](૨) સ્ત્રી જીભ. ચપણ -ણિયું–શું ન [સર૦ હિં. વનોમ, વૈવળી; . ૨૬ | [-પઢવી =જબાન ઊપડવી; શબ્દ પણ બેલાવો]. =ગંદવું] ચપૂણ; શકેરું; બટેરું (૨) ભિક્ષાપાત્ર
ચબૂતરી સ્ત્રીનાનો ચબુતરે; પરબડી. રોપું [હિં] પોલીસચપ(-)તરું ન૦ [પતરું –uત્ર પરથી] કાગળની કકડી થાણું, “ગેટ’ (૨) કર લેવાની ચેકી; નાકું (૩) ચેતરે (૪) પંખીચપર ચપર અ૦ જુએ ચબડ ચબડ
એને માટે દાણા નાખવાની જગા; પરબડી. [ચબૂતરે લઈ જવું ચપરાસ સ્ત્રી. સિપાઈના પટાની પિત્તળની તખતી (૨) મિજાગરું = પોલીસકીએ લઈ જવું; ફરિયાદ માંડવી.] (૩) બડાઈ; પતરાઇ. [ચપરાસે ફટવી = પતરાજી કરવી (૨) | ચબરિયે ૫૦ હીંચકે (૨) હિંડોળાખાટ કાખલી કૂટવી.]-સી ૫૦ [fઉં.; 1. પાપ = ડાબું +1. રાત | બેલા મુંબ૦૧૦ સામસામે મારેલા ટેણી; ટપાટપી; ચાબખા =જમણું] ચપરાસવાળો; પટાવાળા (૨) સ્ત્રી બડાઈ ચળવું સક્રિ. [‘અબોલા’ પરથી ] ખરાબ બોલવું, ગાળ દેવી ચપલ(–ળ)વિ[સં.] ચંચલ(૨) હેશિયાર; ચાલાક, છતા સ્ત્રી.. ચભડ ચભ૦ અ [રવ૦] ચાવવાનો અવાજ, ભચડ ભચડ -લ(–ળા) સ્ત્રી, ચપળ સ્ત્રી (૨) વીજળી (૩) લક્ષમી (૪) એક છંદ થભવું અ૦િ જુએ ચડભડવું. ચભડાટ j૦ ચડભડાટ ચપસવું અક્રિ. [1. વપન] દાબવું; જોરથી દાબવું (૨) ચપ | ચમક સ્ત્રી. [ચમકવું' ઉપરથી] ચમકારો (૨) ધ્રુજારી - તાણ દઈને બરાબર બંધબેસવું. [ચપસાવું (ભાવ), વિવું (પ્રેરક)]. આવવી તે (૩) તાજુબી; આશ્ચર્યની ચેક (૪) ૫૦ લેહચુંબક(૫) ચપળ, -ળ, તા૦૫ણું, -ળાઈ જુએ “ચપલમાં
૧૦ (રેશમ જેવું ચમકતું) એક બનાવટી કાપડ કે તર; “રેયન'. ચપળાં નબ૦૧૦ [સં. વસ્ત્ર ઉપરથી] આંખમિચામણાં; કટાક્ષ | [-પેસવી -પેસી જવી = ચેક પસી જવી.] ચાંદની સ્ત્રી' ચપા(પ)ચપ અ૦ [રવ૦] જુઓ “ચપચપમાં
બનીઠનીને રહેતી ફરતી દુરિત સ્ત્રી. ૦દાર વિ૦ ચમકવાળું;

Page #339

ચમકપથ્થર]
૨૯૪
[ચરખે
મજા, ફનીર (૪)
નક્ષને
ચમકતું. ૦૫થ્થર, ૦૫હાણ ૫૦, ૦બાણ ન૦ લોહચુંબક(૨) | ઉડાડવાની ઘોડાના વાળની બનાવેલી ચામર, ગાય સ્ત્રી એક ચકમક. ૦વા પુંએક રેગ
પ્રકારની પહાડી ગાય, જેના પંછડાના વાળની ચામર બને છે ચમકવું અક્રિ. [21. વમળ (સં. મર?)] જુઓ ઝબૂકવું ચમસ છું[૩] સેમરસ પીવાને યા; એક યજ્ઞપાત્ર (૨) ચેકવું (૩) વંઠી જવું. [ચમકી ઊઠવું = ભડકી ઊઠવું; એકા- ચમાર વિ૦ [4. ચર્મર; . વામ] ચામડિયાની જ્ઞાતિનું એક બી જવું (૨) આશ્ચર્યચકિત થઈ જવું.] – પં. ચમક
(૨) ૫૦ તે જ્ઞાતિને માણસ; ચામડિ. ૦કામ ન ચમારનું વાળું લટકું
કામ. ૦ણ સ્ત્રી, ચમાર સ્ત્રી. દૂધી સ્ત્રી એક વેલો (ચમાર ચમકળી સ્ત્રી. [ચંપક + કળી ઉપરથી] સ્ત્રીઓનું કોટનું એક ઘરેણું લોકે તેને ઉપયોગ ચામડાંના વાળ ઉતારવામાં કરે છે.) ચમકાટ ૫૦ ચમકારે; ઝબકારો (૨) વાઈને આવેશ (૩)વંઠી | ચમ્ સ્ત્રી [સં.] સેના. ૦૫તિ ૫૦ સેનાપતિ જવું તે. -ર(-) j૦ [.. વમન, સં. વમળR] ઝબકારે ચમે સ્ત્રી, દિયું ન એક છોડ-ચિમેડ [ જાઈ (3) (૨) ચમક; કંપારી (૩) ચમચમ થતે અવાજ
ચમેલી સ્ત્રી [સં.ચંપકવે ? સરહિં. મ.] એક ફૂલવેલ,ચપેલી; ચમકાવવું સક્રિ. “ચમકવું’નું પ્રેરક (૨) સપાટવું; મારવું (૩) | ચમ્મડ વિ. [૩. વર્ષ ઉપરથી] ચામડા જેવું; ઝટ તૂટફાટે નહિ ચમકાવે એવી ખબર (છાપામાં) આપવી
એવું (૨) [લા.] કૃપણ; કંજૂસ. તે વિ૦ કંજૂસ ચમકિત વિ૦ ચમકેલું; ચકિત (૨) ચળકતું
ચમ્મર સ્ત્રી; ન૦ [૩. મર] ચમરી ગાયના કે બીજા વાળની ચમકી સ્ત્રી, ચમચમે એવી – નેતરની સેટી
બનેલી ચમરી; ચામર. [-ઢાળવાં (દેવ કે રાજા જેવા મોટા ચમચબઝ ન૦ એક પક્ષી
માણસ આગળ) ચમરી ફેરવવી, પંખા પેઠે આસપાસ વીંઝવી.] ચમચમ અ૦ [૨૦] ચમચમે એમ. ૦૬ અક્રિ. “ચમચમ' | ચય પું[૪] ઢગલો; રાશિ (૨) વધારે (૩) “કૉમન ડિને
એવો અવાજ થ (૨) તીવ્ર બળતરા થવી. -ભાટ ૫૦ ચમ- મિનેટર (ગ). શ્રેઢી, શ્રેણિ(–ણી) સ્ત્રી (ગ.) “એરિથમેટેિચમવું તે. -માવવું સક્રિ. “ચમચમવું'નું પ્રેરક
કલ સિરીઝ'. ૦શ્રેણિ(–ણી) મધ્યમ !૦ એરેથમેટિકલ મીન' ચમચી સ્ત્રી- [જુઓ ચમચ] નાને ચમચા (૨) [મ. સંવી] ] ચયન ન૦ [સં.] સંચય; સંગ્રહ પાનસેપારી ઈ૦ રાખવાની ખાસ કથળી
ચર વિ૦ કિં.] ચંચળ; અસ્થિર; ફરતું (૨) ફરનારું (સમાસને ચમચો ! [તુ નુqહ્યું; સં, પ્રા. રમણ] રસેઈમાં તથા ખાવા- છેડે). ઉદા. “જલચર; ખેચર' (૩) j૦ જાસૂસ; બાતમીદાર (૪) પીવાના કામમાં આવતું એક કડછી જેવું સાધન [ઢાંકણ ઢે મેષ, કર્ક, તુલા ને મકર રાશિઓ, કે સ્વાતી, પુનર્વસુ, શ્રવણ, ચમપેસ પૃ[ચમડ(ચમ્મડ, ચામડું) + Fા. વોરાન] ચામડાનું ધનિષ્ઠા અને શતતારકા એ નક્ષત્રો (૫) ૧૦ ( .) ભૂમધ્યરેખાચમડી સ્ત્રી [હિં.] ચામડી. [ચમડી તૂટે પણ દમડી ન છૂટેક થી યાત્તર અંતર, જેને કારણે દિવસ લાંબે થાય છે
જીવ જાય પણ પિસે ન છેડે તેવા સ્વભાવના માણસ માટે.)] ચર ૫૦ હેમ નિમિત્તે રાંધેલું અન્ન (૨) સ્ત્રી [૫] કિલાની ચમત્કાર ! [4.] આશ્ચર્ય; આશ્ચર્યકારક બનાવ- દેખાવ(૨) . આસપાસ ખેદેલી ખાઈ (૩) દરિયામાં બે માં વચ્ચે પડતી કરામત; અલૈકિક ક્રિયા. [-દેખાડે, બતાવ = અલૈકિક ખાઈ જે ખાડે (૪) ચલ; તમણ (કા.) (૫) અ૦ [40] કે અભુત કામ કરી દેખાડવું (૨) પ્રભાવ કે ખબર પડે એમ કપડું વગેરે ફાટવાને અવાજ. [–દઈને, દેતું(ક)ને= ચરર હાથ કે પરચા બતાવ.] ૦૩, -રિક-રી વિ૦ [સં.] ચમત્કાર- અવાજ સાથે.]. વાળું ચમકાવે એવું. –રિતા સ્ત્રી, ચમત્કારીપણું
ચરક ન૦ [સં. . વર્ત? સર૦ મ.] શેરડીનું કોલું (૨) ચમત્કૃત વિ. [સં.] ચમકેલું આશ્ચર્ય કે નવાઈ પામેલું. તિસ્ત્રી, [કડી કા૦ તરફ] છોકરાંની એક રમત (ચકભિલુ) (૩) સ્ત્રી, સિં.] જુઓ ચમત્કાર
[સ્ત્રી, બાગબાની [‘ચરકવું” પરથી] પંખીની અઘાર ચમન પું; ન [.] બાગ (૨) આનંદ; મેજમજા. બંદી ચરક પુત્ર [સં.] દૂત; કાસદ (૨) (સં.) પ્રસિદ્ધ વૈદકશાસ્ત્રી અમર પૈર્ય; હામ (બ૦૧૦માં વપરાય છે. ઉદા. ચમર- | ચરકણ વિ. [ચરકવું' ઉપરથી] ચરકયા કરતું (૨) બીકનું માર્યું બંધીના ચમર વડે તેવું.)
[જુઓ ચમ્મર ચરકી જાય એવું; ડાકણ. –ણું વિ૮ વારંવાર ચરકી જાય એવું અમર સ્ત્રી [સં. વમર= ચમરી] વાળ કે પીછાં (૨) સ્ત્રી; ન (૨) ન૦ (બાળક, ઢેર વગેરે) વારંવાર ચરકથા કરે એ રેગ ચમકઠા ! બ૦૧૦ એ નામના ઘઉં
ચરકલું વિ૦ [‘ચરકવું' ઉપરથી] ચરકણું (૨) ન૦ ચકલું; ચતું ચમરખું ન [સં. વર્મ, પ્રા. રૂમ +રાખવું પરથી. સર૦ હિં. ચરકવું અક્રિ. [ચર' રવ૦ પરથી ? સરમ. વી ; કે . ચમરd] રેંટિયાની ત્રાક જેમાં રખાય છે તે (ચામડાને કકડો). વરા= પર; પર વહેતો જખમ; શરીરને મેલ એ પરથી] થોડું [ચમરખા જેવું શરીર =સુકાયેલું, ચડી ગયેલું શરીર
પ્રવાહી જેવું અઘવું (ખાસ કરીને પક્ષી માટે).[ચરકાવવું સક્રિ) ચમરબંધ ! [4. વર્ષ + બંધ] ચામડાનો પટ. ધી વે કેડે | (પ્રેરક), ચરકાવું અદ્ધિ (ભાવે)] ચમરબંધવાળું (૨) શૂરવીર અને ધૈર્યવાન (૩) પં. ચમરબંધી | ચરકી પું. [ä. વળ; 1. વર્ત]+ ચરખે (૨) ખરાદ; સંઘાડે માણસ (૪) સત્તાધીશ; રાજા જેવો માણસ. [ના ચમર | ચરકું–ખું) વિ. [. 1 =નાને ઘા ઉપરથી 8] સહેજ વડે તેવું = ભારે હિંમતવાળું.]
તમતમું તથા કચું બેસ્વાદ ચમરાળ વિ. [ચમરવાળું] ચમરબંધી
ચરખિયું, ચરખી જુઓ “ચરખોમાં ચમરી સ્ત્રી [.] રેસાવાળી ફૂલની માંજર-મંજરી (૨) કુલની | ચરખું વિ૦ જુએ ચરકું મંજરીના આકારની રેશમ કે ઊનની બનાવટ (૩) મરછર વગેરે | ચરકું. [1.] કપાસ લોઢવાને સંગે (૨) મિલ (૩) ખરાદ
ર અંતર

Page #340

ચરખિયું]
૨૯૫
[ચરેડા(રા)
સંઘાડ (૪) [હિં.]રેંટિયે. [-ચલાલ = જયારે ત્યારે ખાખા મદ– અભિમાનમાં છકી જવું.] ૦દાર વિ. ચરબીવાળું કરવું (૨) રેટ ચલાવવા (૩) એકધ્યાનથી સતત કામે | ચરભક્ષ ન. [સં. રહમક્ષ] હેમ માટે રાંધેલું અન્ન વરકન્યાએ લાગવું] –ખિયું વિ. ચરખામાં – મિલમાં કામ કરવા જતું (૨) | એકબીજાને ખવડાવવું તે; લગ્નને બીજે દિવસે કરાતી એક ક્રિયા ચરખાને લગતું. –ખી સ્ત્રી, નાને ચરખો (૨) પવનચક્કી ચરભઠવું અક્રિટ જુઓ ચડભડવું. [ચરભાઠાવવું પ્રેરક)] ચરચર અ૦ [૨૦] બળવાને અવાજ (૨) ઝડપથી; જલદીથી | ચરમ ન૦ +[જુઓ ચર્મ ચામડું
[ચાલનારું (૩) સ્ત્રી, “ચરચર' એવો અવાજ (૪) ધીમી બળતરા; ચચરાટ ચરમ વિ. [i.] અંતિમ; છેવટનું. ૦૫થી વિ૦ અંતિમ માર્ગે (૫) [લા.] ચિંતા; ફિકર. ૦૬ સક્રિટ જુઓ ચચરવું. -રાટ ચરમ ન૦ [] મુગર; મગદળ ૫૦ જુઓ ચચરાટ. –રાવવું સક્રિટ “ચરચરવુંનું પ્રેરક. નરી ચરમો પુત્ર તમાકુના પાકને આવતે એક રેગ શ્રી. બળતરા; ચિંતા
ચરર,૦૨ અ [૨૧૦] (કપડું વગેરે ફાટવાના અવાજ માટે) ચરચવું સક્રિ. [સં. વ ઉપરથી] જુઓ ચર્ચવું. [ચરચાયું ચરવાદાર પંઘોડાની ચાકરી કરનારા; રાવત અ૦િ (કર્મણિ). ચરચાવવું સક્રિ. (પ્રેરક)]
ચરવી સ્ત્રી, હિં. વહ ઉપરથી] ના ચરો કે ચર; દેગડી ચર૦ અ [રવ૦] કપડું વગેરે ફાટતાં થતો અવાજ (૨) જોડા- | ચરવું અક્રિ. [ä.વર] ચાલવું ફરવું (૨)[સં. વર , 1. વરન] માંથી નીકળતો અવાજ. [–દઈને, દેતું((ક)ને = ચરડ અવાજ ઘાસ, દાણ વગેરે કરીને શોધી ખા (પશુ પંખીઓ) (૩) રળવું, સાથે; એકદમ (ફાટવું.)] કે ૫૦ ચરડ થતે અવાજ (૨) | પેદા કરવું. ચિરી ખાવું =રખડી ખાવું ગમે તે રીતે પેટ ભરવું [લા. દિલ ચિરાય એવી લાગણી; ઉગ્ર ચિંતા; ધ્રાસકે. ૦૬ (૨) લાંચરુશ્વત લેવી.]
[‘ફલૅકમેન” સક્રિટ “ચરડ થાય એવી રીતે ચીરવું કે ફાડવું.—કાવવું સક્રિ. | ચર કું. [સર૦ હિં] ઢોર ચરાવનાર; ગોવાળ; ભરવાડ; “ચરડવુંનું પ્રેરક. હાવું અક્રિ. ચરડ દઈને ફાટવું [યંત્ર | ચરો પે ચર; દેગડે ચરકૂકિયે પું(કા.) લાકડાં ઘસીને અગ્નિ ઉત્પન્ન કરવાનું એક | ચરસ,-સારસી,-સી૯ જુઓ “ચડ(-૨)સ'માં [પશુ ચરણ પું; ન [.] પગ (૨) તુક; કડી (કવિતાની) (૩) ચોથો | ચરં ૬ વિ. [1.રિહ] ચરનારું – ઘાસ ખાનારું (૨)ન૦ જાનવર; ભાગ; ચેથિયું; “
કે ટ’ (ગ) (૪) (ર) ચરવું છે કે ચારે યા ચરાઈ સ્ત્રી [“ચરાવવું” ઉપરથી] ઢેર વગેરે ચારવા ન લઈ જવું તે ચરે, [-ધરીને બેસવું = જુઓ ચરણ સેવવાં. - વાં = પગ | કે તેમને ચારવાનું મહેનતાણું –ઉ વિ. ચરવા માટે યોગ્ય; ચરા પખાળવા; પૂજનીયનું સ્વાગત કરવું. -ની રજ હોવું = દાસાનુ- | તરીકે વાપરવાનું (૨)નચરે. –કા સ્ત્રી ઢેરને ચરવાની જમીન. દાસ હોવું. -૫કહેવા=જુઓ ચરણ સાહવા -પૂજવા =વંદના | –ણુ ન૦ ચો; ગોચર (૨) ચરામણ. -મણ ન૦,મણી સ્ત્રી, કરવી (૨) આજ્ઞાંકિત થઈ રહેવું. –સાહવા=પગ પૂજવા (૨) જુઓ ચરાઈ–મહેનતાણું [અને જંગમ (૨) ન૦ આખી સૃષ્ટિ તાબેદાર થઈને રહેવું. -સેવવાં = ચરણને આશરો લે; ચરણ | ચરાચર વિ. [૪] ચર અને અચર; ચેતન અને જડ; સ્થાવર પકડવા. ચરણે પડવું, લાગવું = પગે લાગવું (૨) કરગરવું; | ચરાણ –મણ-મણી જુઓ “ચરાઈમાં વિનંતી કરવી (૩) તાબેદાર થઈને રહેવું.] મર્દન નવ પગચંપી. ચરાવવું સક્રિ . “ચારવું', “ચરવું'નું પ્રેરક (૨)[લા.]લાંચ આપવી ૦૨જ સ્ત્રી, પગની રજ-ધૂળ. [-લેવી = ભક્તિપૂર્વક વંદના કરવી; | ચરાવું અ૦િ “ચારવું'નું કર્મણિ (૨) “ચરવું’નું ભાવે ચરણસ્પર્શ કરી, તે હાથ માથે લગાડવો.] સેવા સ્ત્રી, પગ- ચરાળ વિ. જોઈએ તે કરતાં ઊંચું ઉમેડું (જેમ કે, હળપૂણી ચંપી (૨) ભક્તિને એક પ્રકાર. ૦પર્શ પગને સ્પર્શ ચરાળ છે.) (૨) સ્પર્શની લાગણી ન થાય એવું-જા હું (જેમ કે, –ણુંમૃત ન૦ [+અમૃત] ચરણેદક (૨) દૂધ, દહીં, ઘી, મધ ચરાળ ચામડી) અને પાણી વગેરેનું મિશ્રણ, જેના વડે દેવમૂર્તિને સ્નાન કરાવ્યું ચરિત ન [.] આચરણ; વર્તન (૨) જીવનચરિત્ર. -તાર્થ વિ. હોય તે.–ણારવિંદન [+ મરવિદ્ર] ચરણરૂપી અરવિંદ -કમળ. | [+ અર્થ] કૃતકૃત્ય કૃતાર્થ(૨) સફળ (૩) પં. નિર્વાહ(૪) ભાવાર્થ -દક ન૦ [૩] દેવ, ગુરુ, ઠાકરજી વગેરેનાં ચરણ | ચરિત્ર ન [4.]જુએ ચરિત (૨) [લા.] કપટ; પાખંડ, કાવાદાવા. ધોયેલું પાણી
કાર પુત્ર જીવનચરિત્ર લખનાર. ૦કીર્ત(~ર્ત)ન ન(જીવન) ચરણવું સક્રિ. [જુઓ ચરચરવું] ડામવું (૨) અક્રિ. દિલમાં ચરિત્રનું ગુણગાન. નિરૂપણ ન જીવનનું વર્ણન; જીવનકથા
બળવું (૩) દુઃખને ટહકારે કરો (૪) ઊંઘમાં દાંત કચડવા ચરિયાણ ન૦ ચરે; ચરાણ [(૨) [સં. વર્ષો] કરી; પરેજી ચરણ સેવા, સ્પર્શ જુઓ “ચરણમાં
ચરી સ્ત્રી બેહક બેઠેલા હેરને ઊભું રાખવાની લાકડાની ઘોડી ચરણાકુલ(-ળ) ૫૦ એક છંદ
ચરોતર નબ૦૧૦ [૩. વરિત્ર, સર૦ હિં. વરિત] વર્તન (પ્રાયઃ ચરણામૃત, ચરણારવિદ જુઓ “ચરણમાં
ચાલાકી કે યુક્તિ કે પાખંડ ભરેલું) ચરણું ન૦, -ણિયે,– પં. [જુઓ ચણિયો) ઘાઘરે ચર ૫૦ [i] એક પહેલા મેનું વાસણ; દેગ (૨) હેમને ચર, ચરણે દક ન૦ જુએ “ચરણમાં
[-ચઢાવવો = જમણ આપવું (૨) જમણ આપવાની હરીફાઈમાં ચર પણ ન૦ લિં. પળ] કૃપણતા; કંજુસાઈ છેડા ચુંબ૦૧૦ ઊતરવું.] ભક્ષણ ન૦ હવિષ્માન ખાવું તે; ચરભક્ષ. ૦ડી સ્ત્રી કંસના જેવું વર્તન. –ણું, ચરપી વિ૦ કંજૂસ
નાને ચ; દેગડી. ડે ૫૦ ચડવો; માટીને લેટે ચરબી સ્ત્રી[] પ્રાણીઓના માસમાં રહેલ તેલી પદાર્થ (૨) ચર(-૨)વું અ ક્રિ. ચરડ અફાજ સાથે ફાટવું (૨) ચરડકે કે [લા.) મદ; અભિમાન. [–કરવી –કરવી = મદમાં આવી જઈ, | ધ્રાસકે પડવો. [ચઢા(–રા)વવું સક્રિ. (પ્રેરક)] ચાંદવાં કરવાં; મિજાજ યા જેર દાખવવું. ચડવી, વધવી = 1 ચડા(–રા), અ રિવ૦] જુઓ ચડેડાટ

Page #341

ચરેડો(૮)]
૨૬
[ચલિતકું-કડલી(-ળી)
થરેડે(–) પું[૧૦] ચરડકે; પ્રાસ (૨) ચીરે
નાણું; “કરસી' (૩) એક જાતના ચેક જેવી સરકારી નાણાં – ચરેરવું અક્રિ, ચરાવવું સક્રિટ જુઓ “ચરેડવું'માં ચિઠ્ઠી (૪) ધારે; રિવાજ. [–થવું = સત્તા ચાલવી (૨) કારભાર ચરેરાટ પું. [૧૦] ચડે; પ્રાસ (૨) ચરડ એવો અવાજ મળ; ચાલવું.] તંગી સ્ત્રી- ચલણી નાણાંની તંગી કે ખેંચ; ચરે (ર) ૫૦ [‘ચરવું' ઉપરથી] ગૌચર તરીકે ઈલાયદી રાખેલી ‘ડિફલેશન ...'. ૦ને ફુગા !૦ ચલણી નાણું અતિ વધવું પડતર જમીન
તે; “ઈન્ફલેશન'. બહાર ન ચલણમાંથી રદ્દ કરવું બહાર કાઢવું ચરોતર ન૦ (સં.) મહી અને સાબર એ બે નદીઓ વચ્ચે ગુજ- તે “ડિમૅનેટાઇઝેશન'. [-કરવું, –થવું]. વેગ ડું ચલણ ફરરાતને પ્રદેશ (૨) .-વતુહત્ત] ૧૦૪ ગામના પ્રદેશ.-રિયું, વાની કે વધઘટની ગતિ. વિસ્તાર ૫૦ ચલણી નાણાંને વિસ્તાર વિ૦ ચોતરનું. -રી વિ. ચતરિયું (૨) સ્ત્રી ચરોતરની બોલી કે ફેલાવો; “એકસ્પશન . . .'. ૦સંકોચ ૫૦ ચલણ સંકેચાવું ચર્ધ ન [.] એક પક્ષી; બાજ
- ઓછું કરવું તે; “કંન્ટેક્ષન , ..”. –ણ વિ. વ્યવહારમાં ચર્ચ ન [{.] ખ્રિસ્તીઓનું મંદિર, દેવળ કે આખું ધર્મતંત્ર પ્રચલિત – વપરાતું હોય એવું (૨) ચલણને લગતું કે તે વિષેનું. ચર્ચક વિ૦ [i] ચર્ચા કરનાર
૦ણી નાણું ન૦ ચલણમાં હોય તે નાખું. ૦ણી નેટ સ્ત્રી ચર્ચરી(–રિકા) સ્ત્રી [i] આનંદ, ઉસવ (૨) એક છંદ (૩) | કાગળની નોટનું ચલણ કે તેની (ઈ)નેટ; પેપર-મની'
નાટકમાં પ્રવેશ પૂરો થાય ત્યારે મુકવામાં આવતું ગીત ચલણીવલણ સ્ત્રી, જુઓ ચલનવલન ચર્ચવું સક્રે. [સં. વર્ષી] ચર્ચા કરવી (૨) કુથલી કરવી (૩). ચલતા પુર્જા ૫૦ [હિં. વઢતા +1. પુર્ન] [લા.] હોશિયાર કે ચરચવું; લેપ કરવો
પહોંચેલ ચાલાક માણસ ચર્ચા સ્ત્રી [i.] વાદવિવાદ (૨) કુથલી (૩) લેપ. ૦ત્મક વિ૦ | ચલતી સ્ત્રી, [હુંસંગીતની એક ઢબ, જેમાં ગાનને પ્રવાહ બહુ [i] ચર્ચા કરતું; ચર્ચાથી ભરેલું; ચર્ચા જગાવે એવું (જેમ કે, | ઝડપથી ચલાવવામાં આવે છે (૨) જુએ ચાલતી નિબંધ, વાત, મુદ્દો ઈ૦). ૦૫ નવ ચર્ચા કે વિવેચનને છાપામાં | ચલથાટ પું[ચલ થાટ] ફેરવવાની જરૂર રહે એવો - છા આવેલો પત્ર લખાણ૦૫ત્રી મું. ચર્ચાપત્ર લખનાર. ૦૫રિષદ | પડદાવાળે થાટ (સતાર માટે) સ્ત્રી ચર્ચા કરવાની પરિષદ-સભા. ૦પાત્રવિત્ર ચર્ચા થાય તેવું | ચલન વિ. [.]હાલતું; કંપતું (૨) નટ ચાલવાની ક્રિયા. ૦કંપવા (૨) ચર્ચા કરવા ગ્ય. બંધી સ્ત્રી (સભામાં) ચર્ચા બંધ કરા- | પૃ. એક રોગ. ૦૧લન ન. હાલવું ચાલવું તે; હરફર; ગતિ. વવી તે, “કલેઝર'. [–ની દરખાસ્ત = “કલેઝર મોશન'.] ૦વવું શાસ્ત્ર નવ ગતિશાસ્ત્ર. ૦શીલ વિ. હાલવાના સ્વભાવવાળું અક્રિ. “ચર્ચવું'નું પ્રેરક. ૦૬ અક્રિ. “ચર્ચવું'નું કર્મણિ. ૦૫દ | ચલમ સ્ત્રી [fil] તમાકુ વગેરે પીવા માટેનું માટીનું એક પાત્ર. વિ૦ [+સં. માપ] ચર્ચાને જેમાં સ્થાન હોય તેવું; ચર્ચાપાત્ર -પીવી = હૂકા કે ચલમમાં તમાકુ પીવી. –ભરવી =હુકાની ચર્ચિત વિ. [ā] ચર્ચાયેલું
ચલમમાં તમાકુ મુકી તેમાં દેવતા ભરો. (ઊલટું.-ઠાલવવી)] ચર્થ્ય વિ૦ કિં.] ચર્ચાને પાત્ર; ચર્ચવા જેવું
ચલાવવું સક્રિ. [જુએ ચાલવું] જુઓ ચલાવવું. [ચલાવવું ચપેટ છું[સં] થપ્પડ; ધેલ
(પ્રેરક), ચલવાવું અક્રિ. (કર્મણિ)] ચર્મ ન [૩] ચામડું; ત્વચા. ૦કાર ૦ ચામડિયે (૨) મોચી. | ચલવું અક્રિ + ચાલવું; જવું ૦કીલ છું. મ. ચક્ષુ ન ભૌતિક – કુદરતી આંખ (જ્ઞાન-| ચલ(–ળ)વિચલ(–ળ),ચલા જુઓ “ચલ'માં ચક્ષુથી ઊલટું). ૦દલ ન૦ ગુમડું. ૦૫ત્ર નચામડાના જેવો ચલાઉ વિર ચાલી શકે – નભે એવું [માલની ખરીદી મજબૂત કાગળ. વાઘન૦ ચામડાનું વાદ્ય. ઉદાઢેલ.-આંખ્ય ચલખાચહિયારે પુત્ર સહિયારામાં કે વેપારી મંડળ માટે કરેલી ન [સર૦ હિં] ચામડીને એક રોગ-કોઢને એક પ્રકાર. | ચલાખી સ્ત્રી, નાને ચલાખ. – પં. સમરસ કપડાને
ર્માલય ન [+આલય] ચામડાનું કારખાનું, ‘ટૅનરી’ (જાડો મટે) કકડ (ચરોતરમાં ખેડૂતે પાક ઈ૦ બાંધી લાવવા ચર્યા સ્ત્રી [સં.] કામકાજ; વ્યવહાર (૨) રીતભાત, વર્તણક (૩) | પણ એ વાપરે છે) સેવા (૪) અંદરને ભાવ સમજાય તેવો દેખાવ- ચહેરે
ચલાચલ વિ. [ā] ચલ અને અચલ; સ્થાવર જંગમ ચર્વણ ન. [i] ચાવવું - વાગેળવું તે (૨) [લા] મનન ચલાણું સ્ત્રી નાનું ચલાણું (૨) “બાઈ બાઈ ચાળણી'ની રમત. ચર્વણ સ્ત્રી [4] ચર્વણ (૨) આસ્વાદ; ઉપભેગ
–ણું ન પડઘીવાળી નાની પ્યાલી - [(જુઓ ચલણ ૪) ચર્જિત વિ. 8.1 નું ચર્વણ થઈ ગયેલ છે એવું, ચર્વણ ન૦ | ચલાન નહિં .ભરતિયું (૨) સરકારી “ચલણ” કે નાણાં-ચિઠું એકની એક વાત ફરી કહેવી તે; પુનરુક્તિ
ચલામણ સ્ત્રી [‘ચાલવું ઉપરથી] લગ્ન થઈ રહ્યા બાદ છેલ્લે ચર્ચે વિ૦ [૪] ચર્વણ કે મનન કરવા પડ્યા. ૦માણ વિ. [સં.] | દિવસે કન્યાપક્ષ તરફથી વરપક્ષને સગપણ પ્રમાણે અપાતી બક્ષિસ ચર્વણમાં આવતું; ચવાતું કે મનન કરાતું
ચલા(–ળા)યમાન વિ૦ [૩] હાલતું (૨) ફરતું; બદલાતું ચલ [8], –ળ વિ૦ ચાલતું; હાલતું (૨) અસ્થિર; ચલાયમાન(૩) ચલાવવું સક્રિ. “ચલવું', “ચાલવું’નું પ્રેરક
વૅરિયેબલ (પ.વિ.). ચિત્ર નવ સિનેમાની ફિલમ; “વી'. | ચલાવું અક્રિ ચાલવાની ક્રિયા થવી; “ચાલવુંનું ભાવે છતા સ્ત્રી અસ્થિરતા, ચંચળતા. વિચલ(–ળ)વિ. અસ્થિર ચલાંતર ન [i.] ‘પૅરિયેશન” (ગ.) ડગમગતું. –લા વિ. સ્ત્રી
ચલિત વિ૦ [i] ચળેલું; સ્થાનભ્રષ્ટ (૨) અસ્થિર (૩) સંગીત ચલકચલાણુંન (ક.)કરાંની એક રમત; “બાઈબાઈ ચાળણી' | એક અલંકાર. કં(–) શી(–) સ્ત્રી ચલિત ગ્રહ બતાવચલણ ન [ઉં. વન, તા.] ચાલવું તે; અમલ; સત્તા (૨) ચલણી | નારી કુંડળી (જ.)
* 15 પુરી

Page #342

ચલિયું]
. ૨૯૭
[ચહેરાદાર
ચલિયું ન૦ [જુઓ ચહ્યું] ચકલું, એ જાતનું નાનું પંખી. [ચલિયાં આકારની (કેર), –મું ન આંખે બરાબર દેખાય તે માટે હરાવાં = પાકનું રખોપું કરવું; ચકલાંને પાક ઉપર ન બેસવા પહેરવાને કાચ (પ્રાયઃ બ૦૧૦ માં). [ચમાં આવવાંક થોડું દેવાં (૨)રમત કરવી; બેસી રહેવું. ચલિયું ફરકવું =ઈ એ પણ દેખાવું; આંખને ચશ્માંની જરૂર પડે એમ થવું (૨) અભિમાન
અવરજવર કરે (પ્રાયઃ નકારના નિર્જન હોવું-એ ભાવમાં) ચડવું. –ઉતરી જવાંગચશ્માંની જરૂર ન રહેવી. -ચઢાવવાં, ચલડું ન [સં. વહ?] કચેલું, પ્યાલી (૨) માટીની લેટી; લેટું ઘાલવાં = ચશ્માં પહેરવાં. –ઠેકાણે ન હોવાં મિજાજ ઠેકાણે ચેલેથા પુત્ર કહે છે. (સુ)
ન હોવો. -ફરી જવાં = ગુસ્સે થવું (૨) ખરી વસ્તુ ન દેખાય ચલે અક્રિ. [હિં] ચાલે; તૈયાર થાઓ (આજ્ઞાર્થરૂપ) એવું થવું –બેસવાં, લાગુ પડવાં = જોવા માટે અનુકુળ(ઈતા ચલે પૃ. ખેસ; ઉપરણે
નંબરના) ચશ્માં મળવાં. ચશ્માના નંબર કાઢ = આંખને કયાં ચલી સ્ત્રી, જુઓ “ચલ્લુ'માં [માલ વગરનું; ક્ષુલ્લક ચશ્માં બેસશે તે તપાસવું; કયા નંબરને ચશ્માંને કાચ જરૂરી છે ચલુક વિ૦ [સર૦ વારી ; રે. ૪ = નાનું, લઘુ]+ હલકું તે ખોળી કાઢવું. ચમે બુલબુલ, ચમે સુલખ = આંધળું; ચલું ન૦ [સર૦ હે. વિક્ષ્યા; સં. વિસ્ત્રો] ચકલાની જાતનું નાનું | ઓછું જોતું.]-મેધબ વિ૦ આંધળું ધબ; સાવન દેખતું (ચમાં પંખી; ચકલું. -લ્લી સ્ત્રીચકલી. - ૫૦ ચકલે
વગર ન જ દેખાય એવી અાંખેવાળું) ચલું ન૦ [સં. વજુ] ચળું; ચાંગળું; અંજલિ
ચમે(–સમો) S૦ [fi] પાણીનો ઝરે ચલે ૫૦ જુઓ “ચર્લ્ડમાં
ચષક પું. [] મધ; દારૂ (૨) તે પીવાનું પ્યાલું [ચસકે ચવ પું; સ્ત્રી [મ.] મેતીનું એક તોલ; ટકો (રતી = ૧૩ટકા) ચસ ન [૪. વષ, પ્રા. વર = ખાવું; ભાવવું] અતિ ભાવ-પ્રેમ; (૨) હોશ રામ; સકાર (૩) આવડત; ગમ (૪) ઢંગ; ઠેકાણું (૫) | ચસક સ્ત્રી [‘ચસકવું” ઉપરથી; સર૦ હિં.] (નસ કે સાંધાના [સર૦ . વાવ] સ્વાદ; લહેજત
સ્નાયુના એકાએક) ચસકવાથી થતું દુઃખ.(-આવવી,-મારવી) ચવક પુત્ર એક જાતનો ચવડ વેલે
ચસકવું અ૦ કે. [સર૦ ખસકવું; રવ૦] પકડમાંથી અથવા ચવચવ ૦િ [સર૦ મ.પ્ર. = એક રવ. ર૦૦{] પરચૂરણ; કુટકળ એકાદા સ્થાનમાંથી ખસવું; છટકવું(૨) ગાંડા થવું; મગજ ઠેકાણે (૨) સ્ત્રી, જુદે જુદે ઠેકાણેથી ચૂંટી કાઢેલી – કુટકળ બાબતો ન રહેવું. [ચસકાવવું સ૦ કિં(પ્રેરક)]. ચવ૮ વિ. [જુઓ વિડ] મુશ્કેલીથી તૂટે ફાટે કે ચવાય એવું | ચસકાવું અ૦ કિ. ચસકવું; મરડાવું; ચસક આવવી ચવઠા(-રા)વવું સાંકેઃ “ચાવવું’નું પ્રેરક [ પિસે છે | ચસકે ૫૦ [‘ચસકવું' ઉપરથી] ચસક; સળક (૨) [જુઓ ચસ; ચવડું વિ૦ ચવડ (૨) ન૦ હળને અણીદાર દાંતે, જે ભોંયમાં | સર૦ હિં] તલબ; ભાવ; ચડસ (૩) લત; ખ (૪) નખરાંબાજી. વવદાર વિ.[મ.] સ્વાદવાળું; લહેજતદાર
[-આવ, નાંખવે, માર = જુઓ ચસક આવવી.-કર= ચવરાવવું સક્રિટ જુઓ ચવડાવવું
સ્વાદ કરવ; શેખ કરે. -૧ =–નો શોખ ; –નો ચવર્ગ, -ગીય [.] જુઓ “ચ'માં
[બળદ') સ્વાદ ખૂબ ગમી જ. –લગ = નાદ કે લત પડી જવી.] ચવલિયું, ચવલું વિ. પાંપણે ઘેળા વાળવાળું (ઉદા. “ચવલિયે | ચસચસ અ [સર૦ કસવું; રવ૦] ચસે નહિ તેમ. ૦૬ અ ચવલી સ્ત્રી [મ.] બેઆની
[એક રોગ ૦િ નંગ હેવું; જકડાવું (૨) સ૦ ક્રિટ ચસચસાવવું; બરાબર ચલ(ળ) . જૈન જતિને રોયણે (૨) શેરડીમાં થતો ખેંચીને પીવું. -સાટ અ૦ ચસી ન જાય તેમ -તંગ (૨) ચવવું સક્રિ[31. વવ = કહેવું (૨) ચવવું; જન્માંતર પામવું] સપાટાબંધ (પીવું) (૩) તંગ હેવું તે. -સાવવું સ૦ કિ. કહેવું; વર્ણવવું (૧૫) (૨) અક્રિ. ચવવું; પડવું (ઉદા. દેવલોક- [‘ચસચસવુંનું પ્રેરક] તંગ કરવું (૨) ઝપાટામાં કે બરોબર માંથી ચવવું) (જેન)
પીવું. -સાવું અ૦ કૅિ૦ “ચસચસવુંનું કર્મણિ.] ચરો પુત્ર પર તથા જમીનનો વેરે
ચસમ ડું [હિં.] રેશમના દોરાની ગંછળી ચ(૦ળ)વળવું અ૦િ [જુએ ચળવળવું] સળવળવું, ચળ આવવી ચસમપોશી સ્ત્રી, જુઓ ચમશી ચ(૦૧)વળાટ મું[‘ચવળવું” પરથી] ચળ (૨) તનમના ચમું ન૦ જુઓ ચમ્ અવળે જુઓ ચવલો
ચસમ ડું જુઓ ચમે ચવાઈ સ્ત્રી મશ્કરી; ઠેકડી
[મમરાશેવ વગેરે) | ચસવું અ૦ કિં[સર૦ ચસકવું] ચળવું; ખસવું (૨) [સર૦ ચવાણું ન [સં. ૨ર્વેળ] કાચું કોરું કે શેકેલું ખાવાનું (ધાણી, ચણા, ચસચસવું; હિં. વસના] દબાઈને બેસી જવું (પૂળા, કડબ) (૩) ચવાણું અ૦િ “ચવવું', “ચાવવુંનું કર્મણિ (૨)[સર ર. વ4 ધબી જવું (૪) નુકસાનમાં આવી પડવું = ચર્ચવું; સે. વેગ = લો કાપવા. હિં. વારં-વૈ= બદનામી] ચસાચસી સ્ત્રી, ચડસાચડસી; સ્પર્ધા [લા.] વગોવાવું; લોકમાં ગવાવું (૩) ખેટી રીતે ખર્ચાવું-૧૫- | ચસાવવું સક્રિ, ચસાવું અદ્ધિ. “ચસવું'નું પ્રેરક ને ભાવે રાવું; ખવાઈ જવું. –વવું સક્રિ. “ચવવું? પ્રેરક [– ખાવાનું | ચહટાલિ–ળિ)યું વિ૦ સ્વાદીલું ચહ્યું ન૦ [ચાવવું પરથી; સર૦ હિં. ના] ચવાણું; ચાવવાનું ચહવાવું અ૦ ક્રિ. “ચાહવું'નું કર્મણિ ચવૈયા પુંબ૦૧૦ ચાળા પાડવા તે
ચહુ વિ. [સં. વતુર ; સર૦ હિં, મ. વઘુ; પ્રા. ૧૩] + ચાર. ચ ૫૦ પગને તળિયે થયેલ ફલ્લો
૦૬, દિશ અ૦+ચારે દિશાએ; બધી બાજુ ચશ્મ સી[..] આંખ, (–સમ)પશી સ્ત્રી દીધું અદીઠું | ચહેબ j[.
વાદ]લીલ અને વનસ્પતિથી ભરપૂર હોજ કરવું તે; આંખ આડા કાન કરવા તે. –મી વિ. સ્ત્રી આંખના | ચહેરાદાર વિ૦ જુઓ “ચહેરેમાં
ક્લિા

Page #343

ચહેરા ]
ચહેરા પું॰ [ા. વહરહ] મેાંના ઘાટ; શિક્કલ; સૂરત (૨) કપાળ પરની એક હજામત. [–ઉતરાવવા, કઢાવવા, કરાવવા = કપાળ પરના વાળની હમત કરાવવી જેથી ચહેરા શાભે. —ઊતરવા, ઊતરી જવા=માં લેવાઈ જવું -ફીકું પડી જવું. “કાઢવા=ચહેરા કઢાવવે! (૨) તેવી હજામત કરી, ચહેરા ઘાટીલેા બનાવવે (ર) આકૃતિ પાડવી – ચીતરવી. -પઢવા, પડી જવા = માં ઊતરી જવું.] “રાદાર વિ॰ ઘાટીલું; સુંદર રહેલ(–લા)નું અ॰ ક્રિ॰ હદ બહાર જવું કે કેલાવું. ચળ વિ॰ [સં. શ્વō] અસ્થિર. વિચળ વિ॰ જી -ળાચળ વિ॰ [+અચળ] ચરાચર; ચળ-અચળ ચળ (ળ,) સ્રી॰ ખૂજલી; ખંજવાળ (૨) [લા.]અજંપા; ચટપટી. [–આવવી, “થવી = ચટપટી થવી(ર) ખુજલી થવી. “કાઢવી, “ભાગવી = ચટપટી દૂર કરવી; અજંપે દૂર કરવા. “રાખવી = અજંપે સેવવે.]
ચલવિચલ.
|
ચળક સ્ક્રી॰ ચળકાટ (૨) ચળકતી ટીકી. ૦ચળક અ॰ ચળકે - તેજ મારે તેમ. વું અ॰ક્રિ॰ [સર॰ હિં. ચાના] તેજ મારવું; ઝબકવું.-કાટ પું૦ ચકચકાટ; પ્રકાશ. [—મારવા=બ ચળકવું.] “કારા પું॰ પ્રકાશના ચમકારો; ઝબકારા. –કાવવું સ૦ ક્રિ ‘ચળકવું’નું પ્રેરક. “કાયું અ॰ ક્રિ॰ ‘ચળકવું’નું ભાવે. –કી સ્ત્રી॰ ચળકાટ (ર) ચળકારા મારતી વસ્તુનું છાંટણું (ઉદા ॰ કપડા ઉપર ચળકી છંટાવી છે. કીબંધ વિ॰ ચળકીવાળું; ચળકતું (નવા સિક્કા માટે)
૨૯૮
ચળચળવું અ॰ ક્રિ॰ [સં. જ઼ ઉપરથી] ચળવું; અસ્થિર થવું ચળવણી સ્ત્રી૦ જી ચાળવણી
ચળવળ સ્ત્રી• [સં. ચ∞ + વ (સં.); સર૦ મ.] ચટપટી; અજંપેા; વલાપાત (ર) હિલચાલ; પ્રવૃત્તિ; આંદોલન. વું અ॰ ક્રિ જરા હાલવું; સળવળવું (૨) કંઈક કરવાને ઊંચાનીચા થવું (૩) મનમાં ખેંચવું. -ળાટ પું॰ ચળવળવું તે (ર) તલસાટ; વલવલાટ (૩) ખંજવાળ. —ળાવવું સક્રિ‘ચળવળવું'તું પ્રેરક. ~ળિયું વિ॰ ચળવળ જગાડવાના સ્વભાવનું; ધમાલિયું; ચળવળવાળું ચળવિચળ જીએ ‘ચળ વિ’માં [ થવું; ચવવું ચળવું અ॰ ક્રિ॰ [સં. વ ] ડગવું; ખસવું (૨) [લા.] પતિત ચળાઈ સ્ક્રી॰ [‘ચાળવું'પરથી] ચળામણી. –મણુ ન॰ ચળામણી (૨) ચાળતાં નીકળેલું ભૂસું – કચરા. –મણી સ્ત્રી મહેનતાણું
ચાળવાનું
ચળાચળ વિ॰ જુએ ‘ચળ વિ’માં
ચળાયમાન વિ॰ જુએ ચલાયમાન
ચળાવવું સ૦ ક્રિ॰ ‘ચળવું’, ‘ચાળવું’નું પ્રેરક ચળાવું અ॰ ક્રિ॰ ‘ચાળવું’નું કર્મણિ (ર) ‘ચળવું'નું ભાવે ચળાંઠ (૦) વિ॰ [સર॰ કળાંઠ] વંઠી – ખહેકી ગયેલું ચળિત વિ॰ જીએ ચલિત [કકડા (કા.) ચળિયાં ન૦ ૫૦ ૧૦ [‘ચાળવું’ ઉપરથી] લાડુના ચળામણના ચળિયાં પુતળિયાં નખ॰૧૦ [ચલિયું+પૂતળું] (ઘઉં, જવની)
બીએ
ચળું ન॰ [તં. (–પુ)ર્જા, પ્રા. જુહુમ] હાથમાં પાણી લેવા હથેળીને પાત્રાકાર કરવામાં આવે છે તે (જમી ઊઠી હાથ મેાં ધાતી વખતે). [–કરવું = જમીને હાથ માં ધોવાં. –લેવું = ચળું

[ ચંદ
કરવા ચળુંમાં પાણી લેવું.] ૦પાણી ન॰ ચળું લેવાનું પાણી ચંગ વિ॰ [સં.] સ્વચ્છ (૨) રૂડું; મજેદાર (૩) તંદુરસ્ત (૪) પુષ્કળ ચંગ પું॰ [7.] મેાંથી પકડીને વગાડવાનું એક વાજું; મારચંગ (ર) વગાડવાની પિત્તળની તકતી; તાળ (૩) પતંગનું પૂછડું (૪) ગંજીફાની એક રમત (૫) ન॰ઘંટ [નાર; વ્યસની (૨) કાછડીટો ચંગી,ભંગી વિ॰ [ચંગ + ભંગ (ભાંગ)] ભાંગગાંજામાં મસ્ત રહેચંગું વિ॰ જીએ ચંગ
અંગૂલ ન॰ [સર॰ હિં. ચંચુ; જા. પુંજ?] પક્ષીના પો ચંગોટી સ્ક્રી॰ [સર૦ મ. વિટી] સૂતાં મેઢે માથે ઓઢેલું લૂગડું ચંગોડી સ્ક્રી॰ [ટું. અંગે? = ફૂલની નાની છાબડી] ટોપલી ચંચ (–ચુ,—યૂ) [i.] સ્ત્રી॰ ચાંચ [પું॰ ભમરા ચંચરી પું॰ [H.] ભમરા (૨) એક છંદ (૩) સ્ત્રી॰ ભમરી. ૦ક ચંચલ(–ળ) વિ॰ [સં.] ડગમગતું (૨) અધીરું (૩) ક્ષણિક; ફ્રાની (૪)ચકાર; ચાલાક. (—ળ)તા સ્ત્રી॰. –લા(−ળા)સ્ત્રી॰ ચંચળ સ્ત્રી(ર)લક્ષ્મી (૩)વીજળી (૪)એક છંદ.-લાયમાન વિ॰ચંચલ. -ળાઈ શ્રી॰ ચંચળતા
ચંચવાળનું સક્રિ॰ [ચંચ (સં. વૃંત્તુ) ઉપરથી] ચાંચમાં આવે તેટલું થોડું થોડું માંમાં લઈ ને મમળાવવું(ઉદા॰ મેાંમાં કયારના શાને ચંચવાળ્યા કરે છે ?) (૨)[લા.] ઝટ પાર ન આવે (૩) પંપાળ્યા કરવું; હાથ ફેરવવેા. ચંચવાળાનું અક્રિ॰ (કર્મણિ) ચંચળ,તા,-ળા,-ળાઈ જુએ ‘ચંચલ’માં ચંચુ(–યૂ) શ્રી॰ [i.] ચાંચ. ૦પાત,પ્રવેશ પું॰ ચાંચ ખાળવી તે (૨) [લા.] પ્રવેશમાત્ર; અપ પરિચય. સૂચી ન॰ એક પંખી ચંઢ વિ॰ [i.] ગરમ (૨) ક્રોધી (૩) ભયંકર. કિરણ પું(સં.) સૂર્ય. ૰નેત્રી સ્ત્રી એક જાતની .માખ. ૦સરટ ન॰ પ્રાચીન કાળનું ઘરાળીના આકારનું એક રાક્ષસી પ્રાણી.-ઢા(ફ્રિકા,−ડી) સ્ત્રી॰ ઉગ્ર સ્વભાવની સ્ત્રી (૨) (સં.) દુર્ગાદેવી ચંઢાલ(−ળ) વિ॰ [સં.] નિર્દય; ઘાતકી(૨) પાપી; નીચ(૩)પું૦ એક જાતના અંત્યજ (૪)મારા; જલ્લાદ (૫)[લા.] નીચ–ધાતકી કર્યું કરનાર પુરુષ. –ળચક્ર ન॰ અનર્થની કે અનિષ્ટની પરંપરા -ચક્રક; ‘વીશિયસ સર્કલ'. -ળચેાકડી સ્ત્રી॰ કાળાં કામ કરનારાઓની ટાળી. ~ળણ(ણી) સ્ત્રી॰ ચંડાળ સ્ત્રી (૨) ચંડાળની સ્ત્રી. –ળપણું ન॰
ચંઢાંશુ પં॰ [સં. ચંદ+મં] (સં.) સૂર્ય ચંઢિ,॰કા,~ડી સ્ત્રી॰ [સં.] જુએ ‘ચંડ’માં
ચંડીપાઠ પું॰ [સં.] દુર્ગાદેવીનું સ્તત્ર-સપ્તશતી. [—કરાવવા = (માનતાને અંગે) તે સ્વેત્રના પાઠ પુરોહિત પાસે કરાવવે] ચંઢલ પું [સર॰ હિં. અંજૂ; મેં. ચંડોરુ] અફીણનું સત્ત્વ (ચલમમાં પિવાય છે). ૰ખાનું ન૦ ચંલ પીનારના અડ્ડો કે સ્થાન ચંડાલ(−ળ) પું॰ [સર૦ મ. ચંદો(–વો; હિં. ચંદ] એક પક્ષી
(૨) ચકડાળ [(૩) ન૦ + ચિત્ત ચંત પું॰ [‘ચંતવવું' ઉપરથી] આશક (૨) સ્ત્રી॰+જીએ ચિતા ચંતવનું સ૰ક્રિ॰ [સં. વિત] ચિતવવું; વિચારવું (પ.) ચંતની સ્ત્રી॰ [જીએ ચંત] માશૂક; પ્રિયા ચંતા સ્ત્રી+જીએ ચંત; ચિંતા
ચંદ વિ॰ [l.] કેટલુંક; ઘેાડું; જાજ
ચંદ્ર પું॰ [É.; પ્રા.] ચંદ્ર (૨) ચાંલ્લા તરીકે કપાળે ચેાડવાની ટીકી

Page #344

ચંદન].
૨૯૯
[ચા
ચંદન ન૦ [] સુખડનું ઝાડ-લાકડું (૨) સુખડને લેપ (૩) | ઈડા. પ્રભા સ્ત્રી, ચાંદની. બિંદુ ન અનુનાસિક અવાજની ટીલું; તિલક [(ચેખું) ચંદન જેવું = એકદમ ચેખું.] ગિરિ (°) આવી નિશાની. બંબ પંચંદ્રનો ગોળો. મણિ પૃ૦ સ્ત્રી જ્યાં સુખડનાં ઝાડ થાય છે એવો એક પર્વત; મલયાચલ. | જુઓ ચંદ્રકાંત. ૦મંલ(ળ) નવ ચંદ્ર અને તેની આસપાસનું ૦ ૫૦ [સર૦ . ચંદ્રનો] જુઓ ઊડણ. ચૂડી સ્ત્રી, કંડાળું. મુખી વિશ્રી. ચંદ્રના જેવા મુખવાળી (૨) સ્ત્રી [3] નકશીદાર ચડી. ૦હાર ૫૦ [સર૦ ૬િ, સં. ચંદ્રહાર?] | ચંદ્રના પ્રકાશમાં ખીલતાં ફૂલની એક વેલ. મૈલિ ૫૦ (સં.) સ્ત્રીઓનું કોટનું એક ઘરેણું
મહાદેવ. ૦૨૮–લે)ખા સ્ત્રી ચંદ્રની કળા (૨) એક વનસ્પતિ ચંદની સ્ત્રી [. વંઢિળ = ચંદ્રિકા; સર૦ સે. વંઢળી = ચંદ્રની (૩) એક છંદ. વર્ભ પં. એક છંદ. ૦વાર પુંસેમવાર. પત્ની.] ચાંદની (૨) સિં. ચંદ્ર ઉપરથી] ચંદર; છત (૩) [ચંદન” શાલા(–ળા) સ્ત્રી અગાશી. શેખર ૫૦ (સં.) મહાદેવ. ઉપરથી] ચંદન ભરવાની કટોરી (૪) ['ચંદ્ર' ઉપરથી ?] એક વન- હાસ ૫૦ ચચકતી તલવાર (૨) (સં.) રાવણની તલવારનું સ્પતિ-બારમાસી
નામ (૩) એક પૌરાણિક રાજા ચંદરવું સક્રિટ વાત કઢાવી લેવી (૨) છેતરવું
ચંદ્રમા પું. [i] ચં , ચાંદે ચંદર પું[H, ચંદ્ર પરથી; સર૦ હિં, વૈવા, પ્રા. ચંદ્રાવ, | ચંદ્ર- ૦મુખી, મૌલિ, જૈ–લેખ, ૦વર્ભ, વાર, શાલાચંદ્યાય] છતનું રંગબેરંગી કપડું (૨) છત; ચંદની. [-બાંધ= (-ળા), શેખર, ૦હાસ જુઓ ‘ચંદ્રમાં માંડવો બાંધવો (૨) જાહેર કરવું (૩) ફજેતી ઉડાવવી (૪) કીર્તિ | ચંદ્ર(%) પં. [સર૦ હિં. ચંદ્ર; મ. ચંદ્ર (-,-ઢો); મ. ગજાવવી.]
મુંeત ?] એક જાતનો સુગંધીદાર ગંદર; ગંધબિરે ચંદા સ્ત્રી [સં. ચંદ્ર; . ચં] ચંદ્ર (૨) ચંદની; ચાંદરણું. ૦વત ચંદ્રાયન ૫૦ [૪. ચંદ્ર ઉપરથી] એક છંદ [કાવ્યરચના વિ. એ નામની ક્ષત્રિયોની એક પેટા નાતનું (૨) ૫૦ એ નાતનો ચંદ્રાવળ ૫૦ [8. ચંદ્ર ઉપરથી] એક છંદ (૨) એક જાતની માણસ (૩) રાજ્યને મેટો સામંત. ૦વા વિ૦ [+વત (સં.)]. ચંદ્રાવળી સ્ત્રી [સં. ચંદ્ર ઉપરથી] એક જાતનું ગીત ચંદ્રના જેવું--જેટલું (૨) જેની ઉપર ચંદ્રની આકૃતિ કાઢેલી કે ચંદ્રાંગદ ૫૦ [. ચંદ્ર+ai] (સં.) શિવ; મહાદેવ ભરેલી હોય તેવું
ચંદ્રિકા સ્ત્રી [સં.] ચાંદની ચંદાવું અક્રિ. [‘ચાંદું' ઉપરથી] ચાંદું પડવું; કેહવાણ લાગવું ચંદ્રી સ્ત્રીચંદ્ર (૫.) ચંદિર કું[] ચંદ્ર
ચંદ્રસપુંજુઓ ચંદ્રસ ચંદી સ્ત્રી [સર૦ .] ઘોડા કે બળદને અપાતો સૂકે દાણ (૨) | ચંદ્રોદય પું [] ચંદ્રને ઉદય (૨) એક ઔષધિ – દવા [લા.] (લશ્કરનાં વાહનને ચંદી રૂપે) ખંડણી (૩) લાંચરુશવત. | ચંપક ! [i] ચપે. ૦માલા(–ળા) સ્ત્રી એક છંદ.૦વર્ણ વિ૦ [ આપવી = ખાવાની ચંદી મૂકવી (૨) ખંડણી આપવી. | જુઓ ચંપાવણું [[–થવું = નાસી છૂટવું, ચલતી પકડવી.] -ચઢવી = ચંદીને દાણે કે લાંચ મળવી (૨) ખાઈ પીને ઘોડા | ચંપત વિ. [સર હિં; .; સં. ચંપ = જવું] ભાગતું; નાસી છૂટતું. જેવા થવું].
ચંપલ ૫૦; સ્ત્રી ન [સર૦ હિં; મ. વપૂ] ઉપર ખેલ વગરનું ચંદેરી સ્ત્રી, (૨) વિ. [ફે.= એક નગરી. સર૦ હિં. મ.] એ એક પ્રકારનું પગરખું. લાટવું અક્રિ. પગે ચાલતા જવું નામનું એક નાનું ગામ (ગ્વાલિયર રાજ્યમાં) કે ત્યાંનું બનેલું કે ચંપાછ૭ (ઠ,)સ્ત્રી- માગસર (કે ભાદરવા ) સુદ છઠ – એક તહેવાર તેને લગતું (જેમ કે, ચંદેરી શેલું, પાઘડી ઈ કાપડકામ.) ચંપાવણું વે. [ચ +વર્ણ] ચંપાના ફૂલના રંગનું ચંદેલ વિ૦ (૨) ૫૦ [. ચંદ્ર; સર૦ Éિ]ક્ષત્રિની એ નામની | ચંપાવવું સક્રિ. “ચાંપવુંનું પ્રેરક પિટા નાતનું -તેને લગતું કે તેનું માણસ
ચંપાવું અ૦િ “ચાંપવું’નું કર્મણિ (૨) ગંદકીમાં પગ પડવા. ચંદે પું. [સં. ચંદ્ર] ચાંદે (૨) ધાતુના પતરા ઉપર લખેલું બક્ષિસ | [-ચંપાતે પગે= ધીમેથી] [મસળવું – દબાવવું તે નામું (૩) ચહેરે; મુખવટો (૪) ચંદ્રમા જેવો ગોળ આકાર | ચંપી સ્ત્રી. [‘ચાંપવું' ઉપરથી; રે. વંપિમ = આક્રમણ; દબાવ) (પીને ચંદ) (૫) ચાંલ્લો (૬) મહેર; છાપ
ચં સ્ત્રી ; ન [4] ગદ્ય અને પદ્ય બંનેવાળી સાહિત્યકૃતિ ચંદ્ર પું. [] ચાંદે (૨) ઉપગ્રહ (જેમ કે, શનિને અમુક ચંદ્ર | ચંપે –બે)લી સ્ત્રી [જુએ ચમેલી] એક ફૂલવેલ છે.)(૩) છંછું; ટપકું (૪)ચાંલ્લે (૫)એકની સંજ્ઞા.૦ક પંચાંલ્લો | ચંપે પું[. ચંપન; પ્રા. વI] એક ફૂલઝાડ (૨) મેરના પીંછાની ટીલડી (૩) મહેરછાપવાળે સિક્કો, બિલે | ચંબુ પુંસર હિં,મ. વં;.] ભેટવાઘાટનું એક વાસણ (૨) (૪) ચંદ્રના જેવો આકાર. ૦કલા(–ળા) સ્ત્રી ચંદ્રની કળા; | કેજે; ભેટો (૩)વિજ્ઞાનની પ્રગશાળાનું એક પાત્ર; “લાસ્ક' બિંબને સેળભે ભાગ (૨) એક જાતની સાડી (૩) ચંદ્રનું કિરણ | ચંબૂકિય પું. ઊંચા ઘાટને લેટે (૪) અંબેડાનું એક ઘરેણું, ચાક. ૦કાંત પુંએક જાતને મણિ, ચંબૂડી સ્ત્રી, નાને ચંબુ જેના ઉપર ચંદ્રનાં કિરણ પડતાં તેમાંથી પાણી ઝમે છે. કાંતા | ચંબેલી સ્ત્રી, જુઓ ચંપેલી શ્રી. રાત્રી (૨) ચાંદની (૩) પં. એક છંદ, ક્રીયા એક | ચંભે પુંતાપ બંદૂકનો) ભડાકે; તેને ગેળો છૂટો તે છંદ. ગીર વિ. ચંદ્ર જેવું ગોરું–ગૌરવર્ણ. ૦ગ્રહણ ન. ચંદ્રનું ચા (ચા') $; સ્ત્રી. [ચીની વા, રા] એક છેડ (૨) તેનાં ગ્રહણ. ૦ચૂડ–દામણિ) પં. (સં.) શિવ. ૦તિ સ્ત્રી પાનનું પીણું. [-પીવી = (ઘડિયાળ) બંધ રહેવું. ઉદા૦ ઘડિયાળ ચાંદની (૨) એક જાતનું દારૂખાનું. દારા સીબ૦૧૦ [i.] ચા પીએ છે.] ખાનું ન ચાની દુકાન; “હોટેલ'. દાની સ્ત્રી, સત્તાવીસ નક્ષત્ર (તે ચંદ્રની પત્નીઓ મનાય છે). ૦નાડી સ્ત્રી | ચાની કીટલી. ૦૫ાણી નબ૦૧૦ ચા કે ચા સાથે નાસ્તો કે

Page #345

ચાકર ]
[ચાટુ
તેની મિજલસ - મેળાવડે.[કરવાં ચા પીવી; ચા સાથે નાસ્તો | ચાકી સ્ત્રી, કિં. ઉપરથી] ખલા વગેરે સાથે વપરાતી કરે (૨) ચાપાણીની મિજલસ કરવી. -રાખવાં = ચાપાણીને | પચવાળી કે પેચ વિનાની ચકતી; “નટ' (૨) ગેળ ગાંઠડી (૩) મેળાવડે કે ચાપાણીની વ્યવસ્થા રાખવી.ચાપાણીમાં= પરચુરણ ગોઠવીને કરેલે ઢગલો [-કાઢવી=જ્જુ ઈરાની ચકતી હઠાવી લેવી.
ખર્ચમાં (ચાપાણી વગેરેના)] [એરવાનું એક ઓજાર (‘ધાલવી'થી ઊલટું.) -ચઢાવવી, બેસાડવી =તે ચકતી તેની ચાર, ચાળ નસર૦ મ. વાવ(-દૂ૨]વાવણી માટે અનાજ જગાએ બરોબર ગોઠવવી. -મારવી =એક પર એક બરબર ચાઊસ ૫૦ [g arq] લફકરમાં ડંકા, નિશાન વગેરેની ગોઠવીને ઢગલે - ચાકી કરવી.] ટુકડીને જમાદાર (૨) આરબ સિપાઈ. [-જેવું મેં = સુકાયેલું ચાકુ(કુ) j૦; નÉજુએ ચાકૂ] ચપુ. [-ઘસવું = ચાકુની ધાર ને ઊતરી ગયેલું મોં.]
કાઢવી. –કાઢવું, દેખાવું, બતાવવું = મારવા માટે ચાકુ કાઢી ચાળ ન જુએ ચાકર
તૈયાર કરવું; તેમ કરીને ડરાવવું]. [વાઢિયું – ગુણ ચાક [િgl] તંદુરસ્ત, બરાબર તૈયાર (જેમ કે, તબિયત એની | ચાકું ન૦ [સં. વે ઉપરથી] ચકતું (૨) ગચિયું (૩) ખજૂરનું ચાક છે.) [-કરવું =તેજ કરવું; ચડાવવું (જેમ કે, દી ચાક | ચાકુ પું; ન૦ [1.] ચાકુચપુ કરો). –થવું =ફુર્તિ કે તેજીમાં આવવું; જાગ્રત કે સાવધાન ચાક્ષુષ વિ૦ [4] ચક્ષુ - આંખ સંબંધી (૨) આંખથી થતું (૩) થવું.] (૨) [.] ફાટેલું; ચીરેલું (૩) j૦ [ડું. વૅ] એક પ્રત્યક્ષ સાક્ષાત્ જોવાતું કે જોયેલું જાતની ઘોળી પિચી માટી; ખડી
ચાખડી સ્ત્રી, પાવડી ચાકડું [d. વૈ, બા. વક્ર] પૈડું; ચક્કર (૨) કુંભારનું ચક્ર; ચાખણું ન [‘ચાખવું' ઉપરથી) (સુ.) અથાણું ચાકડે (૩) ચક્રની ગોળ ગતિ; ચકર ચકર ફરવું તે; ધૂમરી (૪) | ચાખવું સક્રિ. [તું. વર્ષ ; પ્રા. વલ્લ] જીભથી સ્વાદ જેવા (૨) અંબેડામાં ઘલાતું એક ગોળાકાર બિલ્લા જેવું ઘરેણું [-આપ ] [લા.] જરા – ડુંક ખાવું દે = ગોળ ગોળ ફેરવવું, ઘુમાવવું. –ઉપર પિડે = કઈ વાત ચાખળિયે પું[જુઓ ચાકળ] આખળિયે વસ્તુને શે ઘાટ ઊતરશે -શું પરિણામ આવશે, તે વેષે | ચાખાનું (ચા) ન૦ જુઓ “ચા”માં અનિશ્ચિત દશા.ખા, લે = ગોળ ગોળ ફરવું–ચ = | ચાગ ૫૦ (કા.) લાડ; પ્યાર ચકર ચકર ગતિમાં આવવું. ચાકે ચડવું = ચાક ખા; ગોળ
ચાગતું વિ૦ (કા.) હીણું; હલકા વર્તનવાળું ગોળ ફરવું (૨) કુંભારના ચાકડા પર ચડવું કે મુકાવું (૩) [લા.]. | ચાગલું–છું) વિ. [‘ચાગ” ઉપરથી] (કા.) પવિત્ર હોવાને ઢાંગ (વાત) જગબત્રીશીએ ચડવી; ખૂબ ચર્ચા કે રોળાચાળ જાગવી; કરતું (૨) મુર્ખ છતાં ચતુર હોવાનો ઢોંગ કરતું; ચબાવલું; દોઢવગેવાવું; ફજેત થવું (૪) મદ કે મસ્તીમાં આવી જવું; માતવું
ડાહ્યું (૩) પ્યાર કે લાડ ચાહતું.-લા(—ળાઈસ્ત્રીચાગલાપણું (જેમ કે, હમણાંને એ બહુ ચાકે ચડ્યો છે.)] ૦ઘર્ષણ ન૦| ચાગામૂંગું વિ. [ચાગ” પરથી] બેવકૂફ (કા.) ગબડતા પદાર્થનું ઘર્ષણ; ‘રોલિંગ કિક્ષન' (૫. વિ.), ૦માત્રા ચાગાણું વિ૦ (કા.) ચાગલું
સ્ત્રી, ગોળ ગોળ ચાકે ચડે તેમ ફેરવવા માટેના બળનું માપ; ચાચર ! [સં. વવર; 21. ૨૬] મંડપની બહારના ખુલે ‘ક’. (૫. વિ.)
ચેક (૨) ચાર રસ્તાનું ચકલું (૩) દીપચંદી તાલ(૪) સ્ત્રી ચકલાચાકચક્ય ન [સં.] ચકચકાટ; ઉજજવલતા
ની દેવી [તેમને ઉદ્દેશીને ગવાતાં ગીત (લગ્ન પ્રસંગે) યાકટ(–ણ-,-ળણ) સ્ત્રી[ફે. વર્ગ ; સર૦ હિં. ગુ ઢ]] ચાચરિયાં નબ૦૧૦ [‘ચાચર’ પરથી] ચકલાની દેવીના ગણ કે બે મોઢાનો આંધળો સાપ
ચાચરું ન. [ચાચર ઉપરથી ] (કા.) કપાળ ચાકડે ૫૦ [. ૧] કુંભારને ચાક
ચાચા [માનાર્થી, ચાચે ડું જુએ કાકે ચાકણ (ણ) સ્ત્રી જુઓ ચાકટ [ચાલાક; પહોંચેલ | ચાટ ૫૦ [સં.] વિશ્વાસ ઉત્પન્ન કરાવી ચોરી કરનાર (૨) વિ૦ ચાકબાક વિ. [જુઓ ચાક તુર્કી, સર૦ મ. વાળ] હોશિયાર; | [3] મેં ઠું; શરમિંદું. [–પડવું, -બનવું સાથે) ચાકર ! [1.] દાસ; નોકર. ડી સ્ત્રી, ચાકરનું કામ કરનાર | ચાટટ,) સ્ત્રી [‘ચાટવું' પરથી ?] કૂતરાને ખાવાનું નાંખવાનું કામ
સ્ત્રી –રિયાત વિ૦ ચાકરી કરનારું (૨) ચાકરિયું (૩) પુ. | (૨)હૈિ.વકૃ = ભૂખ પરથી ?કે ચાટવું ?] ખાવાને ચસકે, લાલસા નોકર; ચાકર. –રિયું વિ૦ ચાકરી પેટે મળેલું. –રી સ્ત્રી | ચાટ [રવ૦ ?સં. વપરથી]લપડાક; તમા(૨)મહેણું ટાણે ચાકરનું કામ (૨) સેવા; સારવાર (૩) ચાકરનું મહેનતાણું (૪) | ચાટ મું. [જુઓ ચાટ] મનમાં લાગતે ચટકે
કરી. [–ઉઠાવવી = ચાકરી કરવી; માવજત – સારવાર કરવાં. ચાટણ ન૦ [‘ચાટવું’ પરથી] ચાટવું તે (૨) ચાટવાની ઔષધેિ. -એ જવું = નોકરી કરવા જવું –એ રહેવું = નોકર તરીકે રહેવું.] -ણિયું વિટ ચાટવા – ખાવાની લોલુપતાવાળું. –ણું ન૦ જુઓ ચાકલે મું. કાંચળી ઉપર પાડેલી રેશમ કે કસબની ભાત ચાટણ (૨) ચાકી,૦ણ (ણ) સ્ત્રી જુએ ચાકટ
ચાટલું ન દર્પણ. – j૦ રૂપિયે (તિરસ્કારમાં) ચાકળી સ્ત્રી, નાની ગાગર
ચાટવું સક્રિ. [. વટ્ટ] જીભ વતી અડીને વસ્તુને સ્પર્શવી, તે ચાકળ પં. રે. ૨૪] આ ખળિયે; આડણી (૨) કેસની | પર ફેરવવી કે તે વડે ચાખવું, ચુસવું કે ખાવું મેટી ગરગડી (૩) ગોળ કે ચોરસ નાની ગાદી (ખાસ કરીને | ચાટ પુંસે. વટ્ટ(મ)] લાકડાને કડછ (૨) હલેસું ચામડાની) (૪) ભરતકામ કરેલા કપડાને ચેરસ કકડા (ભીતે ચાટી સ્ત્રી [‘ચાટ” ઉપરથી] લપડાક શણગાર માટે)
ચાટુ વિ. [i] પ્રિય; મીઠું (વચન) (૨) સ્ત્રી પ્રિય લાગે તેવું

Page #346

ચાક્તિ]
વાકય–વાત. ——ક્તિ સ્રી॰ [ +સં. ૩fTM] પ્રિય લાગે તેવું કથન ચાટૂડી સ્ત્રી॰ નાના ચાટવા (ર) કાંટામાં નંગ બેસાડવાનું ઘર(૩) કાનના મેલ કાઢવાનું એાર
૩૦૧
ચાટ્ હું વિ॰ [‘ચાકુ’ ઉપરથી] દાઢડાહ્યું; ચબાવલું (ર) [‘ચાટવું’ ઉપરથી] ચાણિયું (૩) લાંચિયું (સર૦ મ. દૂ) ચાટે પું॰ [‘ચાટવું’ ઉપરથી] ચાટ; ચાટણું ચાહું ન૦ ચામડું; ડાઘ; ચકામું [કાળજી(૨) (કા.) સ્પર્ધા, ચડસ ચાઢ શ્રી [સર॰મ. ચાડ, હૈ. વાર્ = ઇચ્છા] ચીવટ; ચાનક; ચાઢખું ન॰ [‘ચાડી' પરથી ? સં. ચારă ?] જાસૂસ; બાતમીદાર; ચાડીકા (૨) રખવાળ; પગી
|
ચાઢસરી સ્ત્રી॰ (કા.) તંબૂ બાંધવાની ખંટી ચાઢિયું વિ॰ [જુએ ચાડી] ચાડી ખાનારું, –યણ વિ॰ શ્રી. “યેા પું॰ સુકલકડી માણસ (૨) પંખી, વાંદરા વગેરેને બિવરાવવા માટે કરેલા માસ જેવા આકાર (૩) ગામ-શેરીના નારા માણસ(૪)નિંદાપાત્ર માણસનું પૂતળું(પ)વિ॰પું॰(ચાડિયું’) | ચાડી સ્ત્રી[સર॰ન્મ. ચહાડ, ચાડો; વા. ચાડિ; ઢે. ચાઢ = માયાવી] એકની વાત બીજાને કહી દેવી તે. [—કરવી, –ખાવી] (ર) [જુએ ચાડું] જેમાં ગેળા મુકાય છે એ ગોફણના ભાગ. કા પું [તું. ચાર્વા ? ](કા.)[લૂંટારા કે બહારવિટયાની ટોળીમાં] શત્રુની ચાકી કરતા માણસ. ૰ખાર વિ॰ ચાડિયું; ચાડી ખાવાની આદતવાળું, ચુગલ્લી [સર॰ મેં. વાડીનુાહી; તા. વાટિવ્રુક્ષØિ] ચાડી; ચુગલી. [−કરવી, ખાવી] [ ચડસીલું ચાડીલું વિ॰ [જુએ ચાડ] (કા.) ચાડ રાખનારું; ખબરદાર (૨) ચાહું ન॰ [વે. વ] ગોફણની ચાડી (૨) ખાડાવાળું દીવા મૂકવાનું ચેાકડું (૩) માં; ડાચું (તુચ્છકારમાં) (૪) ખામડું ચાણકય પું॰ [i.] (સં.) અર્થશાસ્ત્રના પ્રસિદ્ધ લેખક – કૌટિલ્ય ચાણુાક્ષ વિ॰ [Ā.] ચતુર; ચાલાક; પહેાંચેલ ચાણુ ર પું॰ [i.] (સં.) કંસના દરબારનેા મહુ
|
ચાતક પું॰; ન॰ [i.] એક પંખી (તેને વિષે એમ કહેવાય છે કે તે વરસાદનાં ટીપાં જ પીને રહે છે) [[લા.]ચાવટ; દાઢડહાપણ ચાતરમ ન॰ (સુ.) પંચાયત; લવાદી (ર) લવાદાના ચુકાદા (૩) ચાતરવું સક્રિ॰ [સં. શ્વેતુ-ચાતથતિ = ભડકાવી ભગાડી મૂકવું] ચુપચાપ સરકાવી લેવું (ર) પાવરાવવું (૩) ખસેડવું ચાતરી સ્રી॰ [વે. પત= ત્રાક; મેં. ચાત] ત્રાક (રેંટિયાની) ચાતુર વિ॰ [સં.] ચતુર. –રી સ્ત્રી॰ [i.] ચતુરાઈ [જીવનપદ્ધતિ ચાતુરાશ્રમ્ય ન॰ [સં.] ચતુરા શ્રમ – ચાર આશ્રમે, કે તે મુજબની ચાતુર્માસ પુંખ॰૧૦ જીએ ચતુર્માસ. [−કરવા = એક ઠેકાણે ચેામાસાના ચારમાસ રહેવું (સંન્યાસીએ) (૨) ચેામાસામાં એક ટાણાનું વ્રત કરવું.]—સું ન॰ ચતુર્માસ; ચામાસું. ~સ્ય ન॰ [ä.] દર ચેાથે મહેને – કારતક, ફાગણ અને અષાડ માસની શરૂઆતમાં – કરવાના એક યજ્ઞ
|
ચાતુર્ય ન॰ [ä.] ચાતુરી; ચતુરાઈ
ચાતુર્ય ન॰ [i.] ચાર વર્ણ – બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય અને શૂદ્ર (૨) ચારે વર્ણના ધર્મ કે તે પ્રમાણેની સમાજવ્યવસ્થા ચાતુëદ વિ॰ [i.] ચાર વેદો કે જ્ઞાનશાખાવાળું, –ને લગતું. –દી વિ॰ ચાર વેદ જાણનારું [કકડો ચાત્ર ન॰ [સં.]યજ્ઞના અગ્નિ પ્રગટાવતાં વપરાતા ખેરના લાકડાના

ચાત્કાલ પું॰ [સં.] હવનના કુંડ (૨) દર્ભ ચાથી સ્ત્રી॰ મલમવાળી પી
[ચાબખા
ચાદર સ્ત્રી॰ [I.] ઓછાડ (જેમ કે, ઓઢવાની, પથારીની, મડદા કે કફનની.) [—આઢવી = ચાદર શરીર (માથે) એછાડવી (૨) દેવાળું કાઢવું. આઢાવી = ચાદરથી ઢાંકવું (૨) મહંતના ગુજર્યાં પછી તેમના વારસને ગાદીએ સ્થાપવા (૩) પાયમાલ કરવું; દેવાળું કઢાવવું.] ૦પાટ પું॰ ચાદરા કરવા લાયક કપડાના તાકા. -રું ન॰ ચાદરથી મેટું અને રંગેલું પાથરણું કે એછાડ ચાદાની (ચા') સ્ત્રી॰ જુએ ‘ચા’માં
ચાનક સ્ત્રી [સં. બાળવય, પ્રા. ચાળવળ પરથી ; સર૦ મ. નુ, ચાનૂ] કાળજી(૨) ચેતવણી (૩) જાગૃતે; ચાલાકી. [—આપવી = ચેતવવું. “આવવી, લાગવી = ચેતવું; કાળજી રાખતા થવું. –રાખવી = ચેતતા રહેવું (ર) કાળજી રાખવી.]
ચાનકી સ્ત્રી॰ [‘ચાંદ' ઉપરથી ] નાના રેટલેા કે ભાખરી ચાનકું ન॰ જુએ ચાનકી (૨) નાનું કરું
ચાનસ ન॰ [. ચાન્ત; સર૦ હિઁ.] પત્તાંની એક રમત. [—તૂટવું = એ રમતમાં જોઈતું પાનું નીકળી આવતાં દાવ લાગવે. –તાઢવું તેવેા દાવ ખેલવેા.] [ કુલપતિ ચાન્સેલર પું॰ [૬] યુનિવર્સિટીના (વિધિપૂર્વક ગણાતા) અધ્યક્ષ; ચાપ ન॰ [ä.] ધનુષ્ય (૨) [ગ.]‘આર્ક ઑફ એ સર્યું લ’; વર્તુલ – ખંડ. દીવા પું॰ એક પ્રકારના વીજળીના દીવા, ‘આર્ક-લૅમ્પ’ (4. la.)
ચાપ(-પા)ચીપ સ્ક્રી॰ [સર॰ મૈં. ચાચોવ; ચાપ (મ. રાવળ)= ચાંપવું + ચીપવું] ટાપટીપ (૨) ચીકણાઈ, દેોઢડહાપણ. પિયું વિ॰ ચાપચીપ કરવાવાળું
ચાપટ સ્ત્રી॰ [સર॰ મ.,સં. વેટ] લપડાક; તમાચેા (૨) અ૦ [‘ચપટ’ ઉપરથી] પલાંઠી વાળીને (બેસવું) [ પીળા રંગનું) ચાપટિયું ન॰ [‘ચપટ’ ઉપરથી] એક જાતનું ચપટું નંગ (બહુધા ચાપડો પું॰ [સર॰ મ. ચવડા, વાળે; હિં. ચાના, ચાવડ] સજજડ રાખે એવા બંધ – પટા (૨) [‘ચપટ’ ઉપરથી ] કણકના બે લૂઆને ભેગા કરી એક બનાવેલે લૂએ (૩) ગોળ નાંહે પણ ચપટા પત્તા પર વીંટેલા દ્વાર (પતંગના) ચાપણિયું [જુએ ચપણિયું] રામપાતર ચાપડીયા પું॰ જુઓ ‘ચાપ’માં ચાપલ ન॰ [સં.] ચાપલ્ય
do
[તે; ચખાવલાપણું ચાપલૂસી સ્ત્રી॰ [ા.] ખુશામત (૨) ચીપી ચીપીને ખેલવું ચાપલ્ય ન॰ [i.] ચપળતા (૨) સાહસ; અવિચારી કામ ચાપવું ન॰ ચાખું; હાથ કે પગના આંગળીઓવાળા ભાગ (૨) કાનની બૂટ (૩) કાનનું એક ઘરેણું ચાપાચાપ, “પિયું જુએ ‘ચાપચીપ’માં
ચાપાણી (ચા’) ન૦ બ॰૧૦ જુએ ‘ચા’માં [ ઍન્ગલ' (ગ.) ચાપીય વિ॰ [ä.] ધનુષાકાર; ગોળાકાર. કાણુ પું૦ ‘સ્પેરિકલ ચાપુ ન॰ ચપ્પુ; ચા કુ
ચાડું, ચાખ્યું (ચ.) ન૦ પગનું ચાપવું
ચામ(–જી)ક પું॰ સ્રી॰ [જીએ ચાબુક] પાતળી દોરીના કારડો ચાબખા પું॰ [ા. ચાવુર્જા ઉપરથી] કારડા (૨)[લા.]અસરકારકમાર્મિક વચન. [ચાબખા મારવા=માર્મિક વેણ કહેવાં.]

Page #347

ચાબાઈ]
૩૦૨
[ચારપાઈ
ચાબાઈ સ્ત્રી જુઓ ‘ચાબુ'માં
ચામુંડા સ્ત્રી[i](સં.)દુર્ગાનું એક સ્વરૂપ; એક દેવી [અડપલું ચાબુક પૃ૦ [.] ચાબક; કરડે. [-ચઢવી, -ફટકારવી, | ચાદિયું વિ૦ નખરાંખેર (૨) અડપલું; ચાંદવું (૩)ન૦ નખરું(૪) -મારવી,-લગાવવી]. બાજી સ્ત્રીચાબુકની લડાઈ. સવાર | ચામદી સ્ત્રી નખરાખરી (૨) ચાંદો સ્વભાવ પુંઘડે કેળવનારે
ચાર ૦ [4] જાસૂસ (૨) ખેપે. ૦૭ વિટ ચલાવનારું (૨) ચાબું વિ૦ (કા.) ચાવળું. -બઈ સ્ત્રી ચાવળાપણું
૫૦ ગોવાળ. કર્મન જાસૂસી. ૦ચક્ષુ કું(૨) વિ૦ જાસૂસની. ચામ ન [સં. વર્મ; પ્રા. વF] ચામડી, ચામડું. ચિમરિયું | આંખે -રાજા વિ૦ જેની ચામડી ચડી ગઈ હોય એવું (૨) સૂકું – ખખળી | ચાર (૨,) સ્ત્રી [મા. વારિ] લીલું ઘાસ; ચારે ગયેલું (૩) કંસ (૪) ન૦ ચામાચીડિયું. ૦રી સ્ત્રી, વ્યભિ- ચાર વિ. સં. વવાદિ; સર૦ . વહાર] ‘૪' (૨) થોડુંઘણું; ચાર. હજૂ સ્ત્રી ચામડી પર ચાંટતી જા. ૦રસ સંગસુખ કાંઈક ગણનામાં લેવા જેટલું (જેમકે, તે ચાર પૈસા કમાયો છે; ચામખેડું ન [ચામ + ખેડું (. વેટ=ઢાલકે ચામડું) {] મદારીની આટલાથી ચાર માણસમાં આબરૂ રહી.) (૩) થોડું અલ્પ ઝળી; જાદુગરની પિટી (૨) એક જીવડું
(જેમ કે, ચાર દિવસનું ચાંદરણું). [–આંખ = ચારે બાજુ જોયા ચામચોરી, ચામર્ જુઓ “ચામ'માં
કરતી આંખ - દેખરેખ; સંભાળ. –આંખ કરવી =ગુસ્સે થવું. ચામડું વિ૦ [‘ચામડું” કે “ચામડ” ઉપરથી] ભૂલો જેનારું; વાંધા- -આંખે થવી = ક્રોધથ (૨) સામસામી આખો મળવી (૩) ખેરિયું (૨)દેઢડાહ્યું (૩).છંદીલું (૪) ન૦ ચાહું; સેળ [ચવડ ઘેલછા થવી (૪) ચકમાં આવવાં. કાનની વાત = બે જણે ચામડવિ૦ [ચામડું ઉપરથી; સર૦મ.વામ] ચામડા જેવું ચીકણું; અંદરોઅંદર કરેલી વાત (છ કાને ન જવી જોઈએ). ખાણસિં. ચામયિણ સ્ત્રી ચામડિયાની સ્ત્રી
લાનિ=આકર] = પ્રાણીઓના ચાર મેટા વિભાગ કે તેમનું ઉત્તિચામડિયે ૫૦ [“ચામડું' પરથી] ચામડાં ઉતારવા – કેળવવાનું સ્થાન. (અંડજ, ઉભિજજ, દજ, જરાયુજ)[જેન].-ખૂંટ= કામ કરનાર કે તેની નાતને; ચમાર
ચારે ખૂણા (૨) આખી પૃથ્વી. ચેકડીનું રાજ્ય = ચક્રવત ચામડી સ્ત્રી- [જુએ ચામ] ત્વચા (શરીર પરની). [-આવવી = રાજ્ય. –દહાઠાનું રક્ષણિક.દાણું =થોડું અનાજ, દાણાય રૂઝ આવવી; ઘા ઉપર નવી ચામડી આવવી.ઊતરડી નાખવી ન હોવા =થોડી પણ અક્કલ ન હોવી. -ધામ = હિંદુઓમાં ચાર =સખત માર માર. –કાઢવીકાલવું; છાલાં ઉખેડવાં-ચંથવી મુખ્ય તીર્થો - જગન્નાથપુરી, સેતુબંધ રામેશ્વર, દ્વારકા, બદરી =વગોણું કરવું. –જવી = રોગથી ચામડી ઊતરી જવી (૨) ઘણે -કેદાર. -પદાર્થ = જીવનના ચાર મુખ્ય પુરુષાર્થ – ધર્મ, અર્થ, શ્રમ કે માર પડવો. -તેડીનાખવી = ખૂબ મારવું. નું નાણું કામ, મોક્ષ:-પૈસા થવા = ઠીક ઠીક પૈસા થવા. -બેલ કહેવા કન્યાવિક્રયનું નાણું. -બચાવવી =જાતને બચાવવી -ચામડી- = જરા શિખામણ કે ઠપકો આપવાં. –મુક્તિ = સાલ, સાયુચોરી કરવી.] ૦ર પુંછે કામમાં પિતાની જાત સંભાળ્યા કરે જ્ય, સારૂણ, સામીપ્યા. લેકમાં ગણાવું = સર્વત્ર પ્રતિષ્ટિત - તેવું; કામ ન કરનારું. ૦૨ખું વિ૦ ચામડી બચાવીને ચાલે એવું; આબરૂદાર લેખાવું. -વર્ણ = બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, શૂદ્ર.–વાત ચામડીચાર
કહેવી =જુઓ ચાર બેલ કહેવા. -હાથ કરવા = કામ કરવામાં ચામડું ન૦ હેરની ઉતારેલી ખાલ (કેળવેલી કે ન કેળવેલી) (૨) હદથી વધારે ઉતાવળ કરવી (ઉદા તારે માટે ચાર હાથ કરું?). ચામડી (તુચ્છકારમાં). [ચામડાનાં નાણાં ચલાવવાં = જબર- ચારે ચૈદે= પ્રસંગ આવે (૨) જ્યારે ત્યારે. ચારે હાથ =કૃપાદસ્તી કરવી; અન્યાય કર, -ની જીભ છે= જીભમાં હાડકું | દષ્ટિ. ચારે હાથ હેઠા ૫૦વા = કંઈ કે આધાર કે ઉપાય ન રહે.] ન હોવાથી અજાણતાં ગમે તેમ હાલી – બોલી બેસે ! ચામડા- ચારક વિ૦ (૨) j૦ [.] જુએ “ચાર [.]'માં નાણું = વેશ્યાવૃત્તિથી કમાણી કરવી (૨) ઉપરી અમલદારને | ચારકણું ન૦ [ચાર + કણ) ભરડેલું અનાજ (ઢારના ખાણ માટે) વ્યભિચાર માટે સ્ત્રીઓ પૂરી પાડવા રૂપી લાંચ. ચામડાનું તાળું- ચાદકર્મ ન [.] જુઓ “ચાર [i.]'માં
કપડું જીવતા – જાગતા માણસની રખવાળી (૨) ઘરનું ઘરડું માણસ ચારખાની સ્ત્રી, [1. વારાન] એક જાતનું ચોકડિયા ભાતનું (જે હંમેશ ઘરમાં રહી રખવાળી કરે). ચામઠાને ધંધે = | ચાર ખૂણિયું વિ૦ ચાર ખૂણાવાળું વિચાવૃત્તિ. ચામાં રંગવાં = સખત માર માર. ચામડું ખરાબ ચારખૂટ વિ૦ (૨) અ૦ ચોખુંટ થવું =માર ખાવો. –ચીરી નાખવું = ખૂબ મારવું. –ચંથવું = ચારચક્ષુ વિ૦ (૨) ૫૦ [સં.] જુઓ “ચાર [i]'માં ખાલી મહેનત કરવી (૨) વ્યભિચાર કરવો (૩) ફજેતી કરવી. ચારેજા [.] ઘોડા પર નાખવાની કૂમતાંવાળી ડી –ચંથાવું = શબ રઝળવું (૨) વ્યર્થ મહેનતમાં પડવું (૩) (સ્ત્રીની) | ચાર–ઠ) સ્ત્રી. [૬રિટ?] ચાર પૈડાંને રથ; બગી લાજ જવી (૪) અપકીર્તિ થવી. -તેડી ફોડી નાખવું, રંગી ચારણ વિ. [‘ચારવું' ઉપરથી] ચારનાર (૨) [સં.] રાજાનાં ગુણનાખવું = સખત માર મારવો.]
કર્તન અને વખાણ કરવાને ધંધે કરનારી એક જાતિનું (૩)પે. ચામર !૦; ન. [૪] ચમ્મર; ચમરી (૨) એક છંદ
એ જાતિને માણસ. ૦કાવ્યન, “બૅલડ’. –ણાઈસ્ત્રીભાટાઈ; ચામરસ ૫૦ જુઓ “ચામ'માં
ખુશામદ. –ણિયાણી સ્ત્રી, ચારણ સ્ત્રી. –ણ વિ૦ [૩. વારા ચામાચરિયું ન [d. રવટિશ સર૦ .િ મારું; ૬. | ઉપરથી] ચારણનું, –ને લગતું (૨) સ્ત્રી, ભાટચારણની કવિતાની રમવવકી] વાગોળની જાતનું એક નાનું પ્રાણી
ભાષા (૩) ચારણિયાણી (૪) [‘ચારવું' ઉપરથી]ઢારની ચરામણી. ચામાચણ સ્ત્રી- [જુઓ ચેણ] છછુંદર (૨) જુએ ચામાચીડિયું –ણું ન૦ ચારવાનું સાધન ચામકર ન૦ [ā] સોનું (૨) ધંતૂર
ચારપાઈસ્ત્રી [હિં] ખાટલો

Page #348

ચારવાલી].
૩૦૩
[ચાલી
કરીને ચાલતાં શીખ
[‘ચાલવું'+'ચલો
આરિત્રનું બળ માન | ચાલતાલ
ચારવાલી સ્ત્રી, ચાર વાલના વજનનું માપ
ચાલક વિ૦ [સં.] ચલાવનારું; પ્રવર્તક; નિયંતા ચારવું સક્રિ. [જુઓ ચરવું](ઢાર) ચરાવવું (૨) સેગડું ચલાવવું | ચાલ ચલગત, ચલણ, ૦ચેલણિયું, ચલાઉ, ચાલાકી ચારસં(–) વિ. [ચાર + સો (સં. રાત)] ૪૦૦'. વીસ વિ૦ | જુઓ “ચાલમાં
[વવાની ગાડી ‘૪૨૦' સંખ્યા (૨)[લા.] ફોજદારી કાયદાની ૪૨૦મ્મી કલમ કે ચાલyગાડી સ્ત્રી, ["ચાલવું' + “ગાડી'] કરાંને ચાલતાં શીખતેને ગુને કે ગુનેગાર; ફરેબી
ચાલકૃચૂલો પં. [‘ચાલવું’ +“ચૂલો”] ફરતો – કામચલાઉ ચેલો ચારિત્ર(–ણ્ય) ન૦ કિં.] આચરણ (૨) શીલ સદાચાર. ૦ગઠન ચાલતા લગી,સુધી જુઓ ‘ચાલતું'માં [માંડવું, પલાયન કરવું.] ન ચારિત્ર ઘડાવું તે. બળ ન ચારિત્રનું બળ, મીમાંસા સ્ત્રી- ચાલતી સ્ત્રી. [ચાલવું પરથી] ચાલતા થવું તે. [-પકવી ચાલવા નીતિશાસ્ત્ર; “એથિકસ'. ૦વત્સલે વિ૦ સદાચાર વિષે અનુ- ચાલતું વિ૦ [ચાલવું પરથી] ચાલુ વર્તમાન (૨) ગતિમાન (૩) રાગવાળું. ૦શીલ વિ૦ સદાચારી. -ત્રીય વિટ ચારિત્ર સંબંધી કામ દેતું; નભતું; ઉપયોગી.[ચાલતી ગાડીએ બેસવું = ચાલતાકે તેને લગતું
માં ભળી જવું; ચાલુ કે ચલણવાળી – મેટાની બાજુ પકડવી; ચારિયાળું ન૦ [જુઓ ચારિયું] ચારિયા જમીન; બીડ
ચાલતી બાજુ જોઈને વર્તવું. (ઉપરાંત જુઓ “ચાલવું’માં)] –તા. ચારિયું વિ. [ચાર” ઉપરથી] જેમાં માત્ર ચાર થતી હોય તેવું લગી, સુધી અ૦.બનતા લગી; શકય હોય ત્યાં સુધી (ખેતર) (૨) ફક્ત ચાર ખાનારાં ઢેરનું દૂધી] (૩) નવ ચાર વાઢી ચાલન ન. [4] ચલાવવાની ક્રિયા; એક વસ્તુને એક જગાએથી લાવનાર માણસ (૪) ચાર બાંધવાનું વસ્ત્ર
બીજી જગાએ લઈ જવી – મુકવી તે (૨)હલાવવું તે. વહાર વિ. ચારી સ્ત્રી. [જુઓ ચર] ચૂલ
ચલાવનારું (૨) ચાલનારું. -ના સ્ત્રીચલાવવું કે ચાલવું તે; ગતિ; ચાર વિ૦ [૩] સુંદર; મનહર. ગાત્રી વિ૦ સ્ત્રી સુંદર અવયવો- પ્રેરણા વાળી. છતર વિ. વધારે સુંદર. છતા સ્ત્રી, ૦૦ ન૦. વ્રતા | ચાલની સ્ત્રી [i] ચાળણી. અસ્થિ ન [+અસ્થિ] નાકના વિ૦ સ્ત્રી એક માસ ઉપવાસ કરનારી સ્ત્રી
મૂળમાં આવેલું ચાળણી જેવું હાડકું; “એથમેઈડ બોન” ચારું ન ખોદીને પડતર રાખેલું ખેતર (૨) વારંવાર આર ભેંકા- | ચાલબાજી સ્ત્રી, જુઓ “ચાલ'માં વાથી પડેલું આટણ (૩) [‘ચારવું” ઉપરથી] બીજે ઢેર સાથે ભેગું | ચાલવું અક્રિ. [સં. ૨૭] હીંડવું (૨) કેઈ યંત્ર ગતિવાળું કે ચરવા જતું પ્રાણી [ મેર અ૦ ચોતરફ; બધી કેર | ક્રિયાવાન થવું (જેમ કે, કારખાનું, સંચ, એંજિન, રેટ ચાલે છે.) ચારે અ૦ ચારેય; બધું. ૦ગમ,૦તરફ, પાસ,બાજુ(—જૂ), (૩) નિર્વાહ થો; નભવું (ઉદા. આમ આપણું ક્યાં સુધી ચારે વેળા સ્ત્રી દિવસનો ચોથો – છેલ્લો પહોર; સમીસાંજ ચાલશે ? તારા વિના મારે ચાલશે.) (૪) ટકવું; પહોંચવું (ઉદા. ચારે ૫૦ [ચરવું' “ચારવું' પરથી] પશુપંખીને ખોરાક; ભક્ષ આટલા ઘઉં ઘણા દિવસ ચાલશે.) (૫) કાને અમલ થવો; [-ચર] (૨) ઢેર માટેનું ઘાસ; “ઊંડર'. ૦લું ન૦ (કા.)ચારો સત્તા હેવી (ઉદા. એનું કંઈ ચાલતું નથી) (૬) વર્તવું; અનુસરવું ચારે j[T.]ઇલાજ; ઉપાય(૨)[લા.]સત્તા; ચલણ [–ચાલો ] (ઉદા. મારા કહ્યા પ્રમાણે ચાલશો, તે સુખી થશો.) (૭) ચારેલું ન૦ જુઓ “ચાર'માં
[છે તે ફળ (૨) ધૂળ બસ- પૂરતું થવું (ઉદા. આમાં આટલું દૂધ ચાલશે) (૮) [લા.] ચારોળી સ્ત્રી, એક સૂકે મે. –ળું ન જેમાંથી ચારોળી નીકળે કોઈ પણ પ્રવૃત્તિનું ગતિમાન થવું કેમ હોવું (ઉદા. અહીં અત્યારે ચાર્જ ૫૦ [$.] સુપરત; તેવું કામ કે જવાબદારી [આપ, મસલત ચાલે છે) (૯) વ્યવહારમાં - ઉપયોગમાં લેવું (ઉદા. -લે] (૨) મધ્ય; દામ [–થ,૫૦](૩) આરે; આળ અહીં આ પુસ્તક નથી ચાલતું; અહીં બાબાશી રૂપે ચાલે [-આવ, –મૂક].
છે.) [ચાલતો પ્રવાહ =રૂઢિ; પ્રણાલી. ચાલતા બળદને આર ચાવંગ વિ[ä. વાહ +અં] સુંદર અંગવાળું. –ગા-ગી વિસ્ત્રી ખેસવી = કામ કરતા માણસને બેટી સતામણ કરવી. ચાલતો ચાર્વાક ૫૦ [.] (સં.) નાસ્તિક મતને પ્રવર્તક (૨) દુર્યોધનને રોજગાર= કમાણી કરતા ધંધે; ચાલુ ધંધે. ચાલતાં, રસ્તે એક મિત્ર-એક રાક્ષસ. ૦વાદ ૫૦ ચાર્વાકે પ્રવર્તાવેલ નાસ્તિક ચાલતાં વિના કારણે એમને એમ (કજિયે વહેર.)ચાલતાંમત કે વાદ. ૦વાદી વિ૦ (૨) ૫૦ ચાર્વાકવાદને લગતું
નાં વધામણાં = પિસાદારનાં ગીત ગાવાં; ઊગતા સૂરજને પૂજવો. ચાવ સ્ત્રી [.] (સં.) કુબેરની પત્ની
ચાલતાં બોલતાં = કઈ બીમારી વિના – શરીરની ઠીક હાલચાલ પું[“ચાલવું' પરથી] રિવાજ (૨) (લો) સ્ત્રી ચાલવાની તમાં (મરી જવું). ચાલતી ગાડીએ (-વહેલે) બેસવું, બેસી પદ્ધતિ; હીંડછા (૩) ચાલવાની ગતિ (૪) [રમતમાં] કટી વગેરે જવું = મેટાના કે વિજયીના પક્ષમાં પેસવું. ચાલતી સેર = ચલાવવી છે કે તેને દાવ (૫) ચાલચલગત; વર્તણક () જુઓ વહેતે ઝરે (૨) ચાલુ આવક. ચાલતી સેરમાં પગ દે = ચાલી. [–ચલાવ, -પાઠ, -બાંધ = રિવાજ, શિરસ્તો કેઈની ચાલુ રજીમાં વિદન નાખવું. ચાલતું કરવું =શરૂ કરવું શરૂ કરવો – ચાલુ કરે. –ચાલવી = કુટીને દાવ ખેલ; કટી (૨) જમવાનું શરૂ કરવું. ચાલતું થવું = ચાલ્યા જવું(૨) ચાલુ થવું. ચલાવવી (૨) ચાલચલગત રાખવી(૩) હીંડછા રાખવી.-ની ચાલે ચાલતું વલણ કરવું =શક્તિ પ્રમાણે કામની વ્યવસ્થા કરવી. ચાલવું =–ની ગતિ-હીંડછા મુજબ ચાલવું (૨) –ને અનુસરવું.]. ચાલતે કજિયે વહેર, મૂલવ = પારકે કજિયે માથે ૦ચલગત સ્ત્રી, ૦ચલણ ન વર્તણક (૨) ચારિત્ર; શીલ. વહોરી લેવો.].
[પણું ચલણિયું, ૦ચલાઉ વિ૦ કામચલાઉ. ૦ચાલાકી સ્ત્રી ઝડપ ચાલાકવિ[1] ચતુર; હેશિયાર (૨) ધૂર્ત.–કી સ્ત્રી, ચાલાક(૨) હોશિયારી. બાજી સ્ત્રી, કુટી ઈ ચલાવવાની રીત કે હોશિ- ચાલિત વિ૦ [i] સંચાલિત; ચલાવાયેલું ચારી (૨) [લા.] પ્રપંચ, યુક્તિ, ચાલાકી
ચાલી સ્ત્રી [સર૦ મ. વાઢ] પાઘડીપને બાંધેલી અનેક એારડી

Page #349

ચાલુ]
३०४
[ચાળીસ
એવાળી ઇમારત (જેમ કે, મુંબઈમાં)
-આપવી, દેવી = બેટ આપવી. –ખાવી = ખોટ ખાવી.] ચાલ વિ. [ચાલવું ઉપરથી] હાલનું વર્તમાન (૨) ચાલતું; જારી. ચાસ કે ૫૦ (કા.) બુમ; રાડ (૨) સ્ત્રી નુકશાન; ઘટ [-ખર્ચ= સામાન્ય ચાલતું ખર્ચ; “રનિંગ ચાર્જઝ'. –ખાતું = | ચાસરિયે પૃ૦ જુઓ હાસટિ રેજની ચાલુ, લેવડદેવડનું ખાતું; “કરન્ટ એકાઉન્ટ'. -ઘર્ષણ નવ | ચાસણી સ્ત્રી[. વાનો = શરબત કે ખાવાની ચીજને . પદાર્થ ગતિમાં હોય ને થયા કરતું ઘર્ષણ; “ડિનેમિક પ્રિક્ષન” નમૂને] ઉકાળીને કરાતું ખાંડનું પ્રવાહી (૨) [] કસોટી (૩) (૫. વિ.). -દેવું = વધતુંઘટતું થયા કરતું એવું - ચાલુ હિસાબનું નમૂને (૪) [ચાસવું ઉપરથી] ચાલવાની ક્રિયા દેવું, “ફલોટિંગ-અફંડેડ ડેટ'.].
ચા(હ)ન વિ૦ (૨) અ૦ જુએ ચાહન ચાવડી વિ૦ [જુઓ ચાવડા] ચાવડાઓનું, –ને લગતું (૨) સ્ત્રી- | ચાસવું અક્રિ. [ફે. વાત = ખેડેલી ભૂમિખા] ચાસ પાડવા
ચાવડા વંશની રજપૂતાણી (૩) [ચાર + વાટ; સર૦ મ.] પોલીસ- | ચાસંધ અ૦ જુએ ચાહન થાણું, ગેટ
ચાસિયા વિ૦ બ૦૧૦ [“ચાસ' ઉપરથી] પાણી પાયા વગર ચાવડું વિ૦ [જુઓ ચાવળું] વાતડું (૨) બોલવામાં ચતુર (૩) ઊગેલા (ઘઉ).-યું વિ૦ચાસ જેવા સળવાળું; “ફરોડ (વ. વિ.) [જુઓ ચાવળ] ૧૦ અનાજ વાવવા – ઓરવાનું સાધન; ચાહીર ચાહ j૦, ૦ના સ્ત્રી. [‘ચાહવું પરથી] પસંદગી; ઇચ્છા (૨) ચાવડો ૫૦ [i.ચામુંડ, 21. વારંપરથી ] ચાવડા વંશના રજપૂત યાર; હેત. ૦ક વિ૦ ચાહનાર; હેતાળ ચાવણિયાં નવ બ૦૧૦ [‘ચાવવું” ઉપરથી] દાઢ કે જડબાં ચાહન વિ૦ (૨) અ૦ જાહેર - ઉઘાડું. ૦પણું ન૦ ચાવણું ન કાચુંકેરું ખાવાનું ચવાણું
ચાહના સ્ત્રી, જુઓ “ચાહમાં ચાવ ૫. [સર૦ મ. વાવ-વાવ પરથી?] માંકણ (સુ) ચાહવું સક્રિ. [વા. વા] ઈચછવું (૨) પ્રેમ કરવો. –તું વિ૦ ચાવલ y૦ બ૦૧૦ [રે. વાડ; વવ; હિં] ચોખા
(વકૃ૦).ચાહીને અ૦ ઇરછાથી; જાણીબૂજીને. ચાહેલું[કૃદંત]. ચાવલાંન બ૦૧૦ [ચાવળું” ઉપરથી?કે સં.વાપરું, પ્રા.વાવ ]. ચાલું [તકાળ]. [તેમ. “ચાહે તે કર પ્રયોગમાં) નખરાં; હાવભાવ (૨) મલાવડાં
ચાહે [સર૦ હિં; ચાહવું પરથી] ઇચ્છા મુજબ; મરજીમાં આવે ચાવલું સક્રિ. [સં. વર્લ; પ્રા. વાવ) (અન્નને) ખાવા માટે દાંત | ચાળ સ્ત્રી. [ચાળવવું' ઉપરથી; સર૦ મ.] અંગરખાને છાતી વતી કચરવું. [ચાવીને જ કર = બધે રસકસ ચૂસી લેવો નીચેને ઘેર (૨) ચાળવવું તે (૨) સારી પેઠે જાણ – સમજી લેવું, અભ્યાસ કરવો (૩) કંટાળો | ચાળક ન૦ (કા.) ટોળું (બકરાં – ઘેટાંકે ઊંટનું) ચડે એટલી લાંબી ચર્ચા કરવી. ચાવી ખાવું, નાખવું = કરડી ચાળણ ન૦ જુઓ ચળામણ ખાવું (૨) વગોવવું. ચાવી ચાવીને બેસવું = ચીપી ચીપીને ચાળણ સ્ત્રીચાળવું તે; છણાવટ; ચકાસણું બેલવું (૨) ચવવું; બાલવું; કહેવું.]
ચાળણી સ્ત્રીકિં. વાઢની; પ્રા. વાઘો] ચાળવાનું બારીક ચાવળ !૦ મિ.] ફડકે; વાવણિયે
છિદ્રોવાળું સાધન. [માં પાણી ભરવું = વ્યર્થ પ્રયત્ન કરવો.] ચાવ વિ૦ [સર૦ મ. વાવેઠી = બાલવું; બબડવું સં. વાપ, – પં. મેટાં છિદ્રવાળી કે મેટી ચાળણું પ્રા. ચાવંt] દોઢડહાપણ કરનારું (૨) ચાંપલું; ચિબાવલું–ળાઈ | ચાળવણી સ્ત્રી, ચાળવવું તે સ્ત્રી ચાવળાપણું
ચાળવવું સ૦ કિં[જુએ “ચાળવું'] અવારનવાર ઉથલાવવું – ચાવં સ્ત્રી [સં. રામુi] (સં.) (કા.) એક દેવી
ફેરબદલ કરવું (૨) સંચારવું (છાપરું) (૩) એક ઉપર બીજું ચાવાઈ સ્ત્રી, જુઓ “ચાવું'માં
દેઢવાતું આવે એમ ગોઠવવું કે સીવવું (૪) જુદી જુદી રીતે ચાવી સ્ત્રી [.] કંચી (૨)[લા.]ઉપાય; યુક્તિ. [>આપવી = | ઉપયોગ કરવો (૫) ચારવું (બાજીમા); કુટી ચલાવવી યંત્ર ચાલે તે માટે ચાવી ફેરવવી (ઉદા ૦ ઘડિયાળને) (૨) ઉપાય- | ચાળવું સ૦ કૅિ૦ [. વાન] ચાળણું વડે ચેખું કરવું (૨) રહસ્ય બતાવવાં (૩) ચાવી ચડાવવી (૪) ચંટી ખણવી (ચાવી [તું. ચારુ (= છીપ) ઉપરથી ?] સંચારવું (છાપરું) (૩) સારું પિઠે આમળીને). –કલવી, ઊતરવી = ચાવી આપી હોય તે | મા ડું વણી અલગ કરવું. જેમ કે, ચાળી ચાળીને લેવું (૪) છણવું; નીકળી જવી. -ચઢાવવી = ઉશ્કેરવું; ચડાવવું. -છટકવી = | ચકાસવું એકદમ ચાવી ઊતરી જવી; તેથી ચાવી તૂટી જવી. –જવી, | ચાળ પં. બ૦ ૧૦ મશ્કરી ખાતર કોઈનું અનુકરણ - નકલ કરવી મળવી = રહસ્ય કે ઉપાય જડવાં-મળવાં. -બેસવી = ચાવી તે (૨) હાવભાવ; નખરા; અંગચેષ્ટા (૩) અડપલાં; તોફાન. લાગુ થવી; ચાવી (તાળા વગેરેમાં) અંદર પેસીને કળ ફેરવી શકે [-કરવા = મરજી હોવા છતાં આનાકાની કરવી (૨) નખરાં તેમ હોવું – થવું. –મરડવી = યુક્તિ કરવી–લગાડવી = ચાવી કરવાં (૩) અડપલાં કરવાં. -પાઠવા = કેઈની નકલ કરવી. બેસે છે કે નહી તે જોવા તેને અંદર (તાળા વગેરેમાં) નાંખી – ફેરવી -માંડવા = અડપલાં – તોફાન કરવાં (૨) લાડમાં હા-ના કરવી.] જેવી (૨) ચ ઉપાય અજમાવવો. –લેવી = યંત્રને ચાવી ખેર વિ૦ ચાળા પાડવાની આદતવાળું. ૦ચસકા મુંબ૦૧૦ આપી શકાય એવું હોવું.]
નખરાં; હાવભાવ (૨) આનાકાની. ૦ચંદેયાં નબ૦૧૦ ચાળાચાવું વિ૦ (કા.) ચાવળું. -વાઈ સ્ત્રી
ચસકા. ૦લખણું વિ૦ ચાળાઓર () ચાષ-સ)-મું. [૪] એક પક્ષી
ચાળી સ્ત્રી બકરી. -ન૦ બકરું (કા.) ચાસ . વાસ] ખેડવાથી પડતો લાંબો અકે. [-માં ચાસ ચાળીસ વિ૦ [તું. વવારિસાત્, પ્રા. વાટી (સ)] ‘૪૦'. [-મું દે= હામાં હા ભણવી.](૨) સ્ત્રી [3] ખટ(૩) જુએ ચાસણી. | નાહવું = સ્ત્રીએ પ્રસવને ૪૦ મે દિવસે નાહી-ધોઈ શુદ્ધ થવું.]

Page #350

ચાળીસાં ]
૩૦૫
[ચાંપ
સાં ન૦ બ૦ ૧૦ ચાળીસ વર્ષે આવતાં ચશ્માંકે તેવી આંખની | ચાંદબીજ (૨) સ્ત્રી જાઓ “ચાંદ'માં સ્થિતિ. -આભા =તેવો ચમાની જરૂર પડવી; આંખનું તેજ | ચાંદરહં(–ણું) (૦) ૧૦ [. ચંદ્ર ઉપરથી] તારાઓને ઝાંખા મંદ થવું. – તરવાં = ચાળીસાં દૂર થવાં – તેની જરૂર મટવી.] | પ્રકાશ (૨) ચાંદની (3) ઝીણા કાણામાંથી પડતું અજવાળાનું ચાળું ન૦ જુઓ “ચાળી'માં [ છાપરું ચાળનારે; સંચાર ચાંદુ. –ણી વિ૦ ચાંદરણાવાળી (૨) સ્ત્રીતારે (૩) ચાંદરણું ચાળ પં. ચાળાનું એ૦ ૧૦ (૨) લક્ષણ; નેશાની; એધાણ (૩) | ચાંદરમંકે (૦) ૧૦ જુઓ ચાંદરડું (૩) ચાંઈ (૦) વિ. શરમિંદું (૨) સ્ત્રી, નાને ચાંલ્લો [ખાઈ જવું | ચાંદરાત (૯) સ્ત્રી, જુઓ “ચાંદ્ર'માં ચાંઉ કરવું, કરી જવું = પચાવી પાડવું; અગ્ય રીતે લઈ લેવું- ચાંદરું (૦) વિ[‘ચાં' ઉપરથી] ધોળા ચાંદાવાળું (૨) [લા.] ચાંખડ () વેટ (કા.) ગરીબ; દીન. –કાઈ, ડી સ્ત્રી ગરીબી; | [સં. વંર્ = રાજી થવું; મકલાવું ?] નિરંકુશ; મસ્તાની નિર્ધનતા (૨) ગરીબીનો ટૅગ
ચાંદલાવહેવાર (૦) ૫. [ચાંદલો + વહેવાર]શુભ પ્રસંગે નાણાંની ચાંગળું (૦)ન[ચાર+આંગળાં ઉપરથી] ચાર આંગળાંની અંજલિ. ભેટ આપવા લેવાને વહેવાર – સંબંધ; ચાંલ્લાવહેવાર [ચાંગળું પાણી ન પાય એવું = જરાય ભાવ ન પૂછે–આગતા- ચાંદલિયે (૦) પં. [‘ચાંદે’ ઉપરથી] ચાંદે (પ.) સ્વાગતા ન કરે એવું (૨) ખૂબ કંજૂસ.].
ચાંદલી (૯) સ્ત્રી [‘ચાંદા’વાળી ?] (કા.) ઘોડીની એક જાત ચાંગી (૦) ૩૦ [કે. નં1] એ નામની ઊંચી જાતનું (ઘેડા માટે) | ચાંદલે (૦) [‘ચાંદ્ર' ઉપરથી] ચાલે. [ચાંદલે ચેટલું ચાંગેરી (૦) સ્ત્રી એક છેડ
નસીબમાં લખાવું; પાલવે પડવું (ઉપરાંત જુઓ “ચાંલ્લો'માં).] ચાંચ (૦) શ્રી[4. વં] પક્ષીઓનું અણિયાળું માં (૨) તેના | ચાંદવું (૦) ૩૦ [જુએ ચાંદરું (૨)] અડપલાંબેર; અટકચાળું આકારની વસ્તુ. ઉદા. પાઘડીની ચાંચ. [–રાઘડવી =ચપ ચપ (૨) ન અડપલું; અટકચાળું બેલવા માંડયું. –ખંપવી, ડૂબવી, બૂડવી = નજર પહોંચવી | ચાંદવેલ (૦) સ્ત્રી એક વેલ – લતા ‘સમજ પડવી; કરવા શકિતમાન થવું. –ળવી = સહેજ ચાખી | ચાંદાયેલું (૦)વેિ[‘ચાંદું' ઉપરથી] કેહવાણ કે ગમડાંનાં ચાંદાંવાળું જોવું. –મારવી સહેજસાજ કરડવું (ઉદા. ઉંદરે કપડાંને ચાંચ | ચાંદ (૦) વૈ૦ . [‘ચાં' ઉપરથી] ચામડી પર ચાંદાં પડી મારી છે.) (૨) ચાંચાટવું (૩) બીજાના કામમાં માથું મારવું (૪) | જાય (વા રોગ) ઉપલક જ્ઞાન મેળવવું. –માં લેવું = સખત પકડવું, શેહમાં લેવું. ચાંદી (૨) સ્ત્રી [‘ચાંદ' ઉપરથી ? સર૦ ૫., હિં.] એક ધાતુ ચાંચે ચડવું = ગવાવું; નિંદાપાત્ર થવું.]
શુદ્ધ રૂપે (૨) [ચાં' પરથી ?] એક ચેપી રોગ (૩) જ્યાંથી ચાંચડ (૦) ૫૦ એક જંતુ. [–જેમ ચાળી નાખવું = ડુિરતાથી ખાલ ખસી ગઈ હોય કે લપસી હોય એવું ચાંદું; ઘારું. [(ચામું) બરોબર મસળી નાંખવું -મારી ખતમ કરવું. ૦મારી સ્ત્રી, ચાંદી જેવું - તન ચેખું; ડાઘ વગરનું. –કરવી = સમૂળગે એક વનસ્પતિ (તેની ઉગ્ર વાસળી ચાંચડ નાસી જાય છે). વત નાશ કર; બળીને ખાખ કરવું. થવી = ચાંદીને રેગ થવો અ૦ ચાંચડ પેઠે
(૨) ચાંદી પડવી. -પઠવી = ખાલ ખસી -- ઊપસી જવાથી ચાંચથ ન૦ [i] ચંચળતા
ચાંદું થવું.] કામ ન ચાંદી ઉપરની નકશી ચાંચવું (0) ન [‘ચાંચ ઉપરથી] ચાંચવાળું, અનાજમાં પડતું ! ચાંદ (૦) ૧૦ [‘ચાંદઉપરથી ?] ચાંદી (૩) જુએ (૨) ચાંદાને
એક જીવડું (૨) વિ. બહુ બેલ બેલ કરનારું [તીકમ ડાઘ; ચા ડું (૩) [લા.3 લાંછન; ડાઘ (૪) છિદ્ર; દોષ. [ચાંદાં જેવાં, ચાંચ (૦) ૫. [ચાંચ’ ઉપરથી] જમીન ખેડવાનું હથિયાર; ખેળવાં = છિદ્ર શોધવાં; ષ ખાળવા.]. ચાંચાટવું (૦) અક્રિ૦ [‘ચાંચ” પરથી] ચાંચ મારવી : ચાંડિયાં (૯) નબ૦૧૦ [જુઓ ચાંદવું] ચાંદવાં [આકાર ચાંચાળું, ચાંચિયું () વિ[ચાંચ” પરથી] ચાંચવાળું; ચાંચના | ચાંદ (૦) ૫૦ [સં. , . વન્દ્ર] ચંદ્ર (૨) તેના જે ગોળ આકારનું (જેમ કે, ચાંચાળી પાઘડી)
ચાંદ્ર વિ. [સં.] ચંદ્રનું; ચંદ્રને લગતું. ૦માન ન૦ ચંદ્રની ગતિ પરથી ચાંચિયાગીરી (૧) સ્ત્રી, જુઓ “ચાંચિય'માં
કઢાતું સમયનું માપ. ૦માસ પું. ચાંદ્રમાન પ્રમાણે ગણાતો માસ. ચાંચિય (2) મું. [વાંવ = અરબી સમુદ્રને એક બેટ; સર૦ મ. | ૦વર્ષ ન૦ ચાંદ્રમાનથી ગણાતું વર્ષ. -દ્રાયણ ન૦ ચંદ્રની કળાની વાં, વાં; કે સં. ચંપા = ખરાબ માણસ માટે ગાળ ઉપરથી ?] વધઘટ પ્રમાણે રોજ ખાવાને કળિ વધારતા ઘટાડતા જવાનું દરિયાઈ લુટારે (૨) [‘ચાંચ” ઉપરથી] લાંબી ચાંચની પાઘડી એક વ્રત કે તપ પહેરનાર. –કાગીરી સ્ત્રી, ચાંચિયાને ધંધો
ચાંપ (૨) સ્ત્રી [જુઓ ચાંપવું] કોઈ પણ યંત્ર કે યુક્તિને ચાલુ ચાંટ (૨) સ્ત્રી તબલાની કિનારને ભાગ
કે બંધ કરવાની કળ; પેચ (૨) નાને ઉલાળો (૩) પૈસાનું પાકીટ ચાંદી (૨) સ્ત્રી (કા.) ચંડી (૨) ખાલી બડાશ [સ્ત્રીચંડાળણ (સુ.) (૪) [લા.] દાબ; ધાક (૫) સાન; ચેતવણી (1) કાળ. ચાંડાલ(–ળ) વિ૦ (૨) પું[4] જુઓ ચંડાળ. –ળણુ(–ણી) [–ઉઘાડવી =કળ ભેરવી દીધી હોય તે શ્રી કરવી (જેથી ઢાંકણું ચાંદ (૦) પૃ[સં. ચંદ્ર; 21. ચં] ચાંદે (૨) ચંદ્રક; બિલે. ખુલ્લું થઈ શકે) (૨)(સુ.) પૈસા ખરચવા.–કરવી = દબાણ કરવું બીજ, ૦રાત સ્ત્રી સુદ બીજ
(૨) દાબ બતાવ. -ચઢાવવી = દાબવા માટે કળને ઘડે ચાંદની (૦) સ્ત્રી- [જુએ ચંદની] ચંદ્રનો પ્રકાશ (૨) ચંદર. ઊંચે કર (૨) ઉશ્કેરણી કરવી. -દેવી = ચાંપ પાડવી; બંધ [-ખીલવી = ચંદ્રને પ્રકાશ બરાબર પડ.–ચટકવી = ચાંદની- કરવું (૨) ઉશ્કેરવું. –દાબવી, દબાવવી =કળ ફેરવવી જેથી ની અસર મન પર થવી.-નીકળવી = ચાંદની થાય એમ ચંદ્રને ક્રિયા ચાલુ થાય. ચાંપથી ચાલવું = ઉતાવળે ચાલવું.-ભવી ઉદય થે.] ૦રાત સ્ત્રી, ચાંદનીવાળી - અજવાળી રાત | =કળ ફેરવવી. -મરડી નાખવી = કળ વાળી દેવી – બગાડી
જે-૨૦.

Page #351

ચાંપણ ]
૩૦૬
નાખવી. –રાખવી = દાબ રાખવો (૨) કાળજી રાખવી. –માં | ચિકારતું ન૦ એક જંગલી જાનવર રાખવું, –માં લેવું = અંકુશમાં રાખવું; શેહમાં લેવું.]૦ણ(૭) ચિકારી ન [. વીમા, પ્રા. વિમાન પરથી ?] એક વાજિત્ર સ્ત્રી ચાંપવું – દાબવું તે (૨) ઉશ્કેરણી (૩) અંકુશ; દાબ (૪)કળ; (૨) [.] સતારના રસાત તારમાંનો છેલ્લે – સાતમે તાર જેને દાબવાથી ગતિ અટકે તેવી ભણ; “બ્રેક”. કણિયું વિ ચિકિત્સક વિ૦ [] ચકિ સા કરનારું (૨) ૫૦ વૈદ્ય, હકીમ. લાંચ આપવાની ટેવવાળું (૨) ન૦ બારણાના એકઠાનું ઉપલું | -નીય વિ. ચિકિત્સા કરવા ગ્ય લાકડું. ૦ણું ન૦ સાળમાં તાર ઊંચાનીચા કરવાની પાવડી ચિકિત્સા સ્ત્રી [સં.] વૈદકને ઉપચાર (૨) ગુણષ પારખવાની ચાંપતી (૯) સ્ત્રી. [જુઓ ચાંપવું] તાકીદ; ચેતવણી
શક્તિ (૩) ટીકા; દેવદર્શન. ૦ર વિ૦ ટીકાનેર; ખણખોદ ચાંપતું () વિ[જુએ ચાંપવું] “ચાંપવુંનું વકૃ૦ (૨) [લા.] કરનારું. ૦લય ન [ + આલય] દવાખાનું, ઇસ્પિતાલ. શાસ્ત્ર સખત; આકરું (૩) ઝટ અસર કરે તેવું. [ચાંપતી ઉઘરાણી ૧૦ રેગના ઉપચારનું શાસ્ત્ર = ઉપરાછાપરી, કડકપણે કરાતી ઉઘરાણી. ચાંપતે ઇલાજ, | ચિકીર્ષો સ્ત્રી[i] કંઈ પણ કરવાની ઈચ્છા–પૃવિ, ચિકીવાળું ઉપાય= તાકીદને - કડક ઈલાજ કે ઉપાય.]
ચિકન-ફોર j૦ [] માથાના વાળ ચાંપલાવેડા, ચાંપલાશ (૨) જુઓ “ચાંપલું'માં
ચિકેટ સ્ત્રી [..] કાંડાની પકડ ચાંપલિયે (૨) જુએ “ચાંપ'માં
ચિકેડી સ્ત્રી મેથી ઉકાળેલું પાણી (સેનીકામમાં વપરાય છે) ચાંપલું(૦) [િજુઓ ચાપલુસી]ઢડાહ્યું; ચિબાવલું. -લાવેડા | ચિકોર વિ. [મ.] ઉદ્વત; બટકબેલું મુંબ૦૧૦ ચાંપલું વર્તન; દોઢડહાપણ. લાશ સ્ત્રી
ચિકેરવું કે[ જુઓ ચિકેર ] ટોકવું, ફરી ફરીને કહેવું. ચાંપવું (૯) સકે. [ફે. ચં] દબાવવું (૨) લગાડવું; દઝાડવું(૩) | [ચિકરાવવું સર૦, ચિકરાવું અ૦િ પ્રેરક ને કર્મણિ] [લા.] લાંચ આપવી (૪) ઠરાવું. [ચાંપી ઘાલવું =બળતું શરીરે | ચિકેરી સ્ત્રી[] બુંદદાણા સાથે દળવામાં આવતું એક છોડનું લગાડી દેવું; ડામ દઈ દે (૨) ખૂણામાં ધકેલી દેવું; દાબી દેવું. મુળિયું (કૉફીને બદલે પણ ચાલે છે) ચાંપી દેવું = દઝાડવા કે બાળવા બળતું લગાડવું-નાખવું. ચાંપીને | ચિખ(–ખીલ ૫૦ [૩. વિવિધ, સે. , વિવેઢ] કાદવ અઘસાઈને(૨)જલદીથી (ઉદા. ચાંપીને ચાલવું) (૩)કડકાઈથી | ચિગેટ સ્ત્રી મોઢે માથે ઓઢીને સૂવું તે (ઉદા. ચાંપીને બેસવું) (૪) દાબી દાબીને અકરાંતિયાપણે | ચિચવટી સ્ત્રી [રાર૦ મ. વિરોટી] જમીનને સાંકડે અને (ઉદા. ચાંપીને ખાવું)]
લાંબો કકડો. – ડું જમીનને લાંબે કકડો ચાંપાચાંપી (૦) સ્ત્રી [‘ચાંપવું” ઉપરથી] વારંવાર દાબવું તે | ચિચરવટી સ્ત્રી [રવ; જુઓ ચચરાટ] તીખી કે ઠંડી વસ્તુ ચાંપું (૦) ન[સર૦ મ. વાપ] ફણસની પેશી (૨) [જુએ ચાંપે] | ખાતાં કે પીતાં પડતો શેરડે (૨) બ્રાસ; ફાળ (૩) પ્રીતિને નાકની નથમાં એક ભાગ (૩) માથાનું એક ઘરેણું (૪) ચંપાનું | જુ . –ટો પુત્ર પ્રાસ; ફાળ (૨) ગુંચવણ કુલ (૫) ચંપો
[ચ (લાલિત્યવાચક) | ચિચરૂકે રિવ૦] પિચકારી (૨) હીંચકે (૩) ચીચેવો ચાંપે (૧) પું. [સર૦ મ. ચાંપI] + જુએ ચં.-પલિયે ૫૦ | ચિચવાવવું સાકૅ૦ [૨૦૦; “ચીચતાવુંનું પ્રેરક] ચીસ પડાવવી ચાંભા () નબ૦૧૦ ચાંદાં
(૨) ટળવળાવવું ચાંહલાવહેવાર પુત્ર જુઓ ચાંદલાવહેવાર
ચિચાડી સ્ત્રી, [રવ૦] ચિચિયારી ચાલે ૫૦ [“ચાંલ્લો' ઉપરથી] ચાંલ્લો કરી ખાનાર ભિક્ષક | ચિચાવવું સક્રિ૦, ચિચાવું અશકે. “ચીચવું'નું પ્રેરક ને ભાવે બ્રાહ્મણ (૨) મીનાકારીના ચાંલા બનાવનાર (૩) વિ. ચાંલ્લો | ચિચિયારી સ્ત્રી, [૨૦] (દુ:ખ કે ભયની) ચીસ; કિકિયારી આપીને વહોરેલો (વર)
ચિચૂકે(–) ૫[સં.વિવી = આમલી પરથી; સર૦ મ.વિવો] ચાંલ્લે પૃ. [જુઓ ચાંદલો] કપાળે કરાતું (કંકુનું) ગેળટપકું(૨) | ચકે; આંબલીનો ઠળિયે તેની ઉપર ચડવાની ટપકી (૩) શુભ પ્રસંગે અપાતી નાણાંની | ચિચેટિયું ન૦, ચિટો ! [૧૦] હૈડિયે (શેરડીનું કેલુ ભેટ (૪) [લા.] દંડ કે સજા રૂપે વેઠવું પડતું ખર્ચ ૫) બરાબર | ચિચોડે ૫૦ [સર૦ મ. વિવોર] જુઓ ચિકે (૨) [રવ૦] નહીં ગળેલો (દાળનો દાણો (ઉદા૦ દાળમાં ચાંલ્લા રહી ગયા | ચિટકાવવું સકેિ “ચીટકવું નું પ્રેરક છે.) [-અમર રહે =(સ્ત્રીનું) સૌભાગ્ય અખંડ રહે. –કર | ચિટ સ્ત્રી[હિં; ફં.] ચી.નવીસ,૦નીસ ![+નવીસ(.)] = વાક્કાન કરવું; સગાઈ કરવી (૨) નકામું આપી દેવું (૩) લગ્ન | મંત્રી; અવલકારકુન. ૦૧ીસી સ્ત્રી, ચિટનીસનું કામ કે પદ જનોઈ વગેરે શુભ પ્રસંગે ભેટ આપવી (૪) દંડ કરવો; નુકસાન ચિઠ્ઠી સ્ત્રી [સર૦ હિં, મ, સં. વિ=ને કરને કામ પર મેકકરવું. –વેટ, થ = એટલા રૂપિયાનું નકામું ખર્ચ થવું (૨) લ] થોડી મતલબને નાનો કાગળ કે કાપલી (૨) કાળેતરી એટલા રૂપિયાનો દંડ થવો. –ચેઠ =એટલા રૂપિયાના દંડની (૩) ભલામણપત્ર. [-ઉપાડવી = જુદાં જુદાં નામ નંબર લખેલી સજા કરવી (૨) એટલા રૂપિયાના નુકસાનમાં ઉતારવું.]
અનેક ચિઠ્ઠીઓમાંથી અધ્ધર એક ઉપાડીને તેમાં જે નામ નંબર ચિકટાવવું સક્રિ. “ચીકટાવું'નું પ્રેરક
નસીબ જોગે આવે તે પરથી કાંઈ નક્કી કરવાનું હોય તે કરવું. ચિકન ન [f. વિલિન] ભરતકામ. દેજ ૫૦ ભરત ભરનારો ! --નાખવી = ચકી ઉપાડવાને ન્યાયે નિર્ણય કરે કે તે માટે ચિકા ખાઈ સ્ત્રી, જુઓ શિકાકાઈ
ચિઠ્ઠીઓ લખી ભેગી મુકવી. – ચાકર =કેવળ ચિફી લઈ ચિકારી સ્ત્રી [મ.] ચીટકી રહેવાને ગુણ; ચીકટપણે
જનાર, તેથી વિશેષ કાંઈ ના તે; કહે તેમ ચૂપચાપ કરનાર. ચિકારવિ૦ (૨) અવસર૦ ૫.] જરા ખાલી ન હોય એવું; ભરપૂર | –ફાટવી = મરણનું તેડું આવવું; મરવાનું થયું. -ફાટી જવી =
'ગાડાઈ

Page #352

ચિઠ્ઠીચપાટી]
૩૦૭
[ચિકિત
કન્યા કુંવારી મરી જવી, તેના લગ્નનું ખર્ચ બચવું–લખવી = કામ- ઉન્માદ (૨) બ્રમ. યુક્તતા સ્ત્રી ચિત્તવાળું હોવું કે ચિત્તશક્તિ કાજ અંગે કે કાળેતરીને પત્ર લખવ.]ચ્ચપાટ[જુએ ચપતર], ધરાવવી તે. વૃત્તિ સ્ત્રી, ચિત્તની વૃત્તિ. ૦વેધક વિ૦ ચિત્તને ૦૫ત્રી સ્ત્રી, કાગળપત્ર. દર પુત્ર ભૂતપિશાચનું વળગણ દૂર વીંધી નાખે તેવું. શુદ્ધિ સ્ત્રી ચિત્તના મેલો – કામાદિ વિકારે કરવા બાંધવામાં આવતો મંતરેલો દર કે ચિઠ્ઠી. [-કરાવે = તથા વૃત્તિઓની શુદ્ધિ-સફાઈ. શાસ્ત્ર ન માનસશાસ્ત્ર “સાઈવળગણ દૂર કરાવવા જંતરમંતર કરાવવા.]
કૉલેજી.” ૦૯ીન વિ. ચિત્ત વિનાનું ચિત્તશતિરહિત–-ત્તાકર્ષક ચિકણું વિ૦ [જુઓ ચિડાવું] ચીડિયા સ્વભાવનું [ગુસ્સે થવું વિ૦ [+ આકર્ષક] ચિત્તને આકર્ષે એવું; મનોહર ચિડાવું અક્રિ. [સર૦ ઈ. વઢનામ. વિર(ઢ)] ખીજવાવું; ચિત્તો છું. [સં. ચિત્ર; પ્રા. નિત્ત] એક જાતનો વાઘ ચિયિલ વિ૦ ચીડિયું
[મુકાતું (માટીનું) વાસણ ચિપાવન ૫૦ [.] દક્ષિણી બ્રાહ્મણોને એક ભેદ ચિડિયારું ન() માટલીમાંથી ઝમતા પાણીને ઝીલવા નીચે ચિત્ર ને૦ [i] ચીતરેલું તે; છબી; ચિતાર (૨) જે અક્ષરમાં જે ચિડી સ્ત્રી સ્ત્રીઓને પહેરવાનું એક જાતનું લુગડું (૨) પહેરામણી- પ્રશ્ન થયા હોય તે જ અક્ષરેથી તે પ્રશ્નનું ઉત્તર મળે એ કાવ્યની
માંથી વરપક્ષને મળતો ભાગ (૩) [f. મ. વિટi] ચકલી ખૂબી (કા. શા.) (૩) વેિઠ વિચિવ; આશ્ચર્યકારક (૪) વિવિધ ચિઢાણું વિ૦ ચીકટવાળું અને વાસ મારતું
(૫) રંગબેરંગી (૬) અ અહો ! કેવું વિચિત્ર! એવા ભાવથી; ચિણ(–ન)(–મારી) સ્ત્રી [સર૦ હિં. ના, –નગારી, મ. ચકિત થઈને. [-કાહવું ચીતરવું, દોરવું, પાહવું= છબી વિઘા = ક્રોધાગ્નિ ઠાર = તણખો] તણો –ગા પુત્ર મેટી ચીતરવી. ઊભું કરવું, ખડું કરવું = આબેબ - તાદશ વર્ણન ચિણગારી
[અને પ્રેરક કરવું.] ૦ક ચિતારે (૨) [ગ.] અજ્ઞાત ચિન; “અનોન ચિણાવું અ૦િ, –વવું સક્રિ. “ચીણવુંનું અનુક્રમે કર્મણિ સાઈન.” (૩) એક વનસ્પતિ, ચીતરે. ૦કલા(–ળા) સ્ત્રી ચિત્ર ચિત ન [] જ્ઞાન; ચેતના (૨) ચિત્ત (૩) ચૈતન્ય; જ્ઞાનસ્વરૂપ દરવાની કળા. ૦કંઠ ન૦ કબૂતર. ૦કામ ન૦ ચિત્રનું કામ;
બ્રહ્મ. ચાર પુત્ર જુઓ ચિત્તચર. ૧૦ ચિત્ત (પ.) ચિતારાને ધંધ.૦કાર છું ચિત્ર દોરનારે; ચિત્રકલાવાળા.૦કાવ્ય ચિતણિ પું. [પ્રા. વિત્ત, હિં. વતન = ચીતરવું] ધાતુ પર ઘાટ ન ચિત્રના આકારમાં લખેલી કવિતા. છૂટ ૫૦ (સં.) પ્રયાગ ચીતરનાર
નજીક આવેલ એક પર્વત. ગુપ્ત પં(સં.) જીવનાં કર્મો નોંધી ચિતરામણ ન [‘ચીતરવું” ઉપરથી] ચિત્ર (૨) ચીતરવાની ક્રિયા રાખનાર યમરાજાને સેવક. ૦ગ્રીવ ન૦ જુઓ ચિત્રકંઠ. ૦ણ
(૩) જૂઓ ચિતરામણી. -ગી સ્ત્રી, ચીતરવાનું મહેનતાણું ન ચીતરવું તે. ૦૫ટ પું; ન જેના પર ચિત્ર દોર્યું હોય તે ચિતરાવવું સર્કિટ ચીતરવું'નું પ્રેરક
કપડું કે પાટિયું (૨) પડદા (૩) સિનેમાની “ફિલમ.” ૦૫દા ચિતવાવવું સક્રિ. ‘ચીતવવું'નું પ્રેરક
૫૦ એક છંદ. ૦પાટી સ્ત્રી, ફલકન ચિત્ર કાઢવાનું પાટિયું ચિતા સ્ત્રી [i] મડદું બાળવા ગોઠવેલી લાકડાની ચોકી; ચેહ. - ફલક ભવન નવ ચિત્રોનું સંગ્રહાલય; પિકચર ગેલરી. ભાનુ [–ખહકવી = ચિતાનાં લાકડાં ગોઠવવાં; ચિતા તૈયાર કરવી.] પં. સૂર્ય (૨) આકડો (૩) અગ્નિ (૪) એક વનસ્પતિ, ચીતરે.
શ્ન [+ અગ્નિ], ૦નલ [+ અનલ) ૫૦ ચિતાને અગ્નિ. ૦ભસ્મ ૦મય વિ. ચિત્રોથી ભરપૂર, ચિત્રવાળું. ૦મંજૂષા સ્ત્રી ચિત્રોના સ્ત્રી ચિતાની રાખ. ભૂમિ સ્ત્રી મશાન. ૦રહણ ન [+ સંગ્રહની વહી; “આલ્બમ.” લિપિ(પ) સ્ત્રી સાંકેતિક આરેહણ] ચિતા પર ચડવું,માં પ્રવેશ કરવો તે
ચિત્રોની બનેલી લિ. લેખા સ્ત્રી તસવીર; છબી (૨)વિધાતા ચિતાક ૫૦ ગળાનું એક ઘરેણું (ખેડાવાળમાં પહેરાય છે) (૩) (સં.) ઓખાની રાખી. વત્ અ. ચિત્ર જેવું; સ્તબ્ધ. ચિતાર ૦ [ચિત્ર' ઉપરથી] ચિત્ર (૨) આબેબ વર્ણન. ૦વતી સ્ત્રી, ગાંધારગ્રામની એક મર્થના. વાચન ન૦ ચિત્રને [-આપ = આબેબ વર્ણન કરવું. –આવે = બરાબર સમ- સમજવું કે સમજાવવું તે. વિચિત્ર વેવ રંગબેરંગી (૨)વિચિત્ર જાવું; ખ્યાલમાં આવવું પણ દેખાવું.]
વિલક્ષણ, વિદ્યા સ્ત્રી ચિત્ર દોરવાની વિદ્યા – કળા. ૦શાલાચિતારે ૫[. ત્રિ] ચિત્રકામ કરનાર
(–ળા) સ્ત્રી ચિત્રો કાઢવાનું અથવા કાઢતાં શીખવાનું સ્થાન. ચિતાવું અક્રિ૦, વવું સ૦િ “ચીતવું’નું કર્મણિ અને પ્રેરક શૈલી સ્ત્રી, ચિત્ર રજૂ કરી દે-ચિત્રની જેમ કામ કરે એવી ચિતાળ સ્ત્રી, ચીરેલા લાકડાના કકડે; ચીતળ; ફાચરે
લેખનની શૈલી. ૦સંવાદ પુત્ર ચિત્રની જેમ કામ કરે એવો સંવાદ ચિતિ સ્ત્રી [સં.] જ્ઞાન, સમજશક્તિ (૨) જુઓ ચિતા ચિત્રા સ્ત્રી [સં.] ચૌદમું નક્ષત્ર (૨)એક છંદ (૩) જુઓ ચિત્રવતી . ચિત્કાર ! [.] ચીસ; ચીતકાર
ચિત્રકાર વિ. [સં.] ચિત્રવત; સ્તબ્ધ ચિત્ત ન [4] અંતઃકરણ; મન (૨) [લા.] લક્ષ; ધ્યાન (જેમ કે, | ચિત્રાત્મક વિ૦ [i] ચિત્ર; ચિત્રવાળું; સચિત્ર
એનું કશામાં ચિત્ત નથી.)[-ઘાલવું, ચટાડવું, -દેવું, -પર- ચિત્રાપિત વિ૦ [સં.] ચીતરેલું; ચિત્રમાં ઉતારેલું વવું, લગાડવું = બરાબર લક્ષ આપવું. -રવું = મન હરણ ચિત્રાલય ન [.] ચિત્રકળાનું સંગ્રહસ્થાન [માતા કરવું. –ઠેકાણે રાખવું = સ્વસ્થતા જાળવી રાખવી (૨) પૂરેપૂરું | ચિત્રાંગદા સ્ત્રી [.] (સં.) અર્જુનની એક પત્ની; બબ્રુવાહનની લક્ષ આપવું. –ઠેકાણે હોવું = મનની સ્વસ્થતા છેવી (૨) | ચિત્રિણિી સ્ત્રી [i] ચતુર, સુંદર અને ગુણવાન સ્ત્રી (પશ્વિની, ભાન હોવું (૩) ધ્યાન રહેવું.] ક્ષેપ પં. ચિત્તની અસ્વ- | ચિત્રિણી, હસ્તિની અને શંખની એ ચાર પ્રકારમાંની)
સ્થતા-અજંપ. ક્ષેભ પં. ચિત્તનો . ૦ગત વિ. ચિત્તનું; | ચિત્રિત વિ૦ [4] ચીતરેલું (૨) રંગબેરંગી; ચિત્રવિચિત્ર ચિત્તની અંદર રહેલું.૦ર ૫૦ ચિત્ત ચોરી જનાર – વશ કરનાર. | ચિત્રો !૦ જુઓ ચીતરે અસાદ પં. ચિનની પ્રસન્નતા કે સમતા કે સ્વસ્થતા.૦ભ્રમ પુ. | ચિશક્તિ સ્ત્રી [સં.] ચૈતન્ય

Page #353

ચિસ્વરૂપ ]
[અંશ
ચિત્સ્વરૂપ ન૦ [સં.] પરબ્રહ્મ ચિરિયું વિ॰ જુએ ચીંથરેહાલ; ચીંથરિયું ચિદંશ પું॰ [સં. ચિત +{રા] જ્ઞાનરૂપ બ્રહ્મ કે ચિત્રશક્તિ – તેને ચિદાકાશ ન॰ [તં.] શુદ્ધ બ્રહ્મ [કે ચૈતન્યવાળું ચિદાત્મા [સં.] ચૈતન્ય સ્વરૂપ પરબ્રહ્મ.-ત્મક વિ॰ ચિદાત્મા ચિદાભાસ પું॰ [i.] વ
ચિદ્દન વિ॰ [ä.] જ્ઞાનથી ભરેલું; જ્ઞાનસ્વરૂપ (૨) પું॰ બ્રા ચિદ્ધાતુ પું॰ [સં. નિત + ધાતુ] ચિર્દેશ; મૂળ ચેતના ચિદ્ધાન્ત વિ॰ [સં.] ચિત્તભ્રમવાળું; ચસકેલું; ગાંડું ચિરૂપ વિ॰ [સં.] જ્ઞાનસ્વરૂપ. તા સ્ત્રી॰ ચિદ્વિલાસ વિ॰ [સં.] જ્ઞાનમાં જ વિલાસ છે જેને એવું (૨) પું॰ પરબ્રહ્મમાં રમણ (૩) ચિસ્વરૂપ ઈ શ્વરની માયા – લીલા ચિનગારી સ્ત્રી॰[હિં.]જુએ ચિગારી.–રા પુંજુ ચિણગાર ચિનગી સ્ત્રી॰ [હિં.] ત્રુએ ચિનગારી ચિનાઈ વિ॰ ચીનમાં બનાવેલું; ચીન દેશનું (ર) ચિનાઈ માટીનું બનાવેલું (૩) તકલાદી; આકર્ષક પણ ટકે નહીં તેવું (૪) સ્ત્રી॰ એક જાતની રેશમી સાડી. [માટી સ્રી એક જાતની સફેદ માટી, જેનાં વાસણ વગેરે ઘાટ બનાવાય છે. –સિ(-સ)ગ સ્રી॰
|
શેકેલી કે મીઠે પાસેલી મગફળી.]
ચિનાર પું॰ [ા.] એક જાતનું ઝાડ ચિનાવું અકેિ, “વવું સક્રિ॰ ‘ચીનવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક ચિનિકબાલા પું॰ એક વનસ્પતિનાં બીજ-ઔષધિ ચિન્મય વિ॰ [સં.] જ્ઞાનમય; બ્રામય (૨) ન॰ બ્રહ્મ ચિત્માત્ર વિ॰ [સં.] જીએ ચિન્મય (૨) ન॰ શુદ્ધ જ્ઞાન ચિપાવું અ॰િ, –વવું સક્રિ॰ ‘ચીપવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક ચિપાસિયું વિ॰ કંસ (૨) વાતને ચાળીને ચીકણું કરવાની ટેવવાળું; ચીકણું ને દીર્યસૂત્રી. યાવેડા પું॰ ખ૦૧૦ ચિપાસિયું થવાની ટેવ કે તેવું વર્તન
ચિબાવલું વિ॰ નુ ચબાવલું. -લાશ સ્ત્રી॰ ચિબાવલાપણું ચિબુક સ્ત્રી॰ [i.] હડપચી; દાઢી
ચિખાળવું. સક્રિ॰ [સર॰ મ. ત્રિવળ] જુએ ચીંબેાળવું. [ચિખેાળાનું અક્રિ॰, “વવું સક્રિ॰ કર્મણિ ને પ્રેરક] ચિમરાજ ન૦ એક પક્ષી
ચિમળાવવું સ૦ ક્રિ॰ ‘ચીમળાવું’, ‘ચીમળવું’નું પ્રેરક ચિમાથું અક્રિ॰ ચુમાવું; અમુક વસ્તુ પેાતાની પાસે નહિ હાવાથી મનમાં બળવું કે શરમાવું(૨) તે મેળવવાની ઇચ્છાથી તાકી તાકીને જોવું. “વવું સક્રિ॰ ‘ચિમાવું’નું પ્રેરક ચિમે(–મે)ડ સ્રી૰ એક વનસ્પતિ – ઔષધિ ચિમેટા(–ડી) સ્ત્રી॰ ગળચી; ડોક; ખેચી ચિમેઢ સ્ત્રી॰ જુએ ચિમેડ ચિમેોઢિયું ન॰ જિંગાડો (સુ.) [(૩) જીએ ચિમેડિયું ચિમેડી સ્ટ્રી॰ એક જાતના વેલાના મિયાં (૨) બ્રુએ ચિમેાટી ચિમ્મઢ વિ॰ જુએ ચમ્મડ
ચિર વિ॰ [ä.] લાંબું (સમય માટે) (૨) લાંબા વખતનું (૩) અ॰ લાંબા વખત સુધી. કારિતા સ્ત્રી॰ ચિરકારીપણું. કારી વિ॰ દીર્ધસૂરી; ટાઢું; ધીમું. કાલ(−ળ) પું॰ લાંબે સમય. કાલીન વિ॰ લાંબા વખતનું – જૂનું. નિદ્રા સ્ર॰ મરણ,

[ચીક
સ્થાયી વિ॰ દીર્ઘકાળ સુધી ટકી રહે એવું. સ્મરણીય વિ ચિરકાળ યાદ રાખવા યોગ્ય.-રંજીવ(–વી) વિ॰ લાંબા આવરદાવાળું (૨) પું॰ પુત્ર.-રંજીવિતા સ્રી ચિરંજીવીપણું. રવિની વિ॰ શ્રી॰ લાંબા આવરદાવાળી (૨) સ્ત્રી પુત્રી.–રંતન વિ ચિરકાલીન; જૂનું; પ્રાચીન. –રાયુ વિ॰ [+આયુસનું લાંખ [મહેનતાણું ચિરાઈ, “મણી સ્ત્રી”, “મણ ન॰ [‘ચીરવું' ઉપરથી] ચીરવાનું ચિરાગ પું॰ [ા.] દીવો; બત્તી (૨) શગ; દીવાની જ્યોત ચિરાગ પું॰ જુએ ચીરા
આવરદાવાળું; દીર્ઘાયુ
૩૦૮
ચિરામણ ન॰, ~ણી સ્ત્રી॰ જુઓ ચિરાઈ ચિરાયુ વિ॰ [ä.] જુએ ‘ચિર’માં
ચિરાવું અક્રિ॰, “વવું સક્રિ॰ ‘ચારવું’નું કર્મણિ અને પ્રેરક ચિરૂટ પું; સ્ત્રી॰[...] તમાકુનાં પાનનેા જ વાળેલો મોટો ટોટો
-એક પ્રકારની વિલાયતી બીડી
ચિરાટી સ્રી॰ [[.] એક પકવાન્ન ચિરોડી પું॰ એક જાતના પોચા પથ્થર ચિલખત નવ [ા. ચિત] અખતર ચિલગોજ્ઞ ન॰ [1.] એક મેવા - ફળ [સક્રિ॰ (પ્રેરક) ચિલાનું અક્રિ॰ [હિં. વિજ્ઞાન] વેદનાથી બુમો પાડવી. —વું ચિલેત્રો પું॰ એક પક્ષી
ચિવન સ્ત્રી૰ (બારી બારણાના) ચક પડદો ચિન્વત વિ॰ [સર॰ ચિમ્મડ – ચમ્મડ; કે મેં. fનાવટ] જુએ ચવડ ચિમાંં ન૦ ૧૦ [સર॰ છીલટાં] નાળિયેરનાં છેતરાંના રેસા ચિદું વે॰ [સર॰ છીલઢું] સુકાઈ ને ચવડ થઈ ગયેલું ચિહ્ન ન॰ [ä.] નિશાની (૨) [ગ.] ‘સાઈન.’ નિરપેક્ષ વિ॰ ‘ઍબ્સેલ્યૂટ’ (ગ.). —નાંતર ન॰ ચિહ્નાની ફેરફારી; ચેન્જ ઑફ સાઈન્સ’ (ગ.) —હ્નિત વિ॰ ચિહ્નવાળું ચિત્રઢ વિ॰ [જુએ ચેગટ] ચાપસી પૈયું; ચીકણું; ચેંગટો [સ્ત્રી૦ ચિંગું(–ઝૂમ) વિ॰ બહુ કરકસરિયું; કંન્ત્સ (૨) મહું. –ચૂસાઈ ચિત(–તા) સ્ક્રી॰ [જુએ ચિંતા] ફિકર (૨) વિચાર ચિંતક વિ॰ [ä.] ચિંતન કરનારું (૨) પું॰ વિચારક; ફિલસૂફ્ ચિંતન ન॰ [É.] વિચાર; મનન, શીલ વ॰ ચિંતન કરવાના સ્વભાવવાળું, -નાત્મક વિ॰ [+આત્મક] વિચાર – મનનથી ભરેલું. –નીય વિ॰ [ä.] ચિંતન કરવા જેવું ચિંતવન ન૦ [જીએ ચિતવવું] ચિંતન
ચિતલવું, ચિંતનું સ૦ ક્રિ॰ [સં. ચિંત, પ્રા. ચિંતવ] મનન કરવું; વિચારવું. [ચિંતાવું, ચિતાનું અ॰ ક્રિ (કર્મણિ)] ચિતા સ્ત્રી॰ [સં.] ફિકર (૨) વિચાર. શીલ વિ॰ ચિંતા કરવાના સ્વભાવવાળું. ॰કુલ(−ળ) ૧૦ ચિંતાથી આકુળ થયેલું – ગભરાયેલું. ચૂરણી વિ॰ સ્રી ચિંતાને ચૂર્ણ કરનારી. તુર વિ [+ઞાતુર્] ચિંતાથી વ્યાકુળ. મણિ પું॰ ચિંતવેલું આપે તેવા મણિ. [ કરવા માટીના શિવ બનાવી તેમને નિત્યનિયમથી આરાધવા.] —તિત વિ॰ [સં.] વિચારેલું; ધારેલું. “સ્ત્ય વિ [સં.] જુએ ચિંતનીય [ મશાલચી; તેાપચી -ચી [ ] ‘વાળું’ એ અર્થના નામને લાગતા પ્રત્યય. ઉદા૦ ચીક પું; સ્ત્રી॰ [જુએ ચીકણું; સર૦ મ.] વનસ્પતિનાં ફળ, ડાંખળાં વગેરેમાંથી નીકળતું ચીકણું પાણી અથવા દૂધ

Page #354

ચીકટ]
૩૦૯
• [ચીને
ચીકટ વિ. [જુઓ ચીકણું] ચીકણું (૨) તેલ ઈત્યાદિના પાસવાળું ચીડિયું (ડ) વિ. સહેજમાં ચિડાઈ જતું (૨) નટ છાંછિયું; છણકે. (૩) નવ; સ્ત્રી, ચીકાશ (૪) ચીકાશવાળી વસ્તુ (ધી તેલ વગેરે) [ચીડિયા કરવા = ચિડાવું; છાંયાં કરવાં (૨) સહેજસાજમાં કે પદાર્થમાં હતું તેલી તત્ત્વ; ‘ટ’. -ટાવું અ૦િ ચીકટવાળું | ચિડાઈ જવું. ચીડિયાં ખાવાં, નાંખવાં = ચિડાવું; છણકા કરવા.] થવું; તેલ વગેરેથી ખરડાવું (૨) ચીકટવાળે પદાર્થ ખાવામાં | ચીડિયું ન [હિં. વિવા] ચકલું; પક્ષી. –ચાખાનું ન૦ પશુઆવવાથી રોગ કે ગુમડાનું વીફરવું (૩) [સર૦ મ. વિરાટ) પક્ષીઓનું સંગ્રહસ્થાન; “ઝું' ચાંટવું. –ટું વિ૦ ચીકટવાળું
ચીડી સ્ત્રી [હિં. વિ] ચીડિયું; પક્ષી. ૦માર પંપારધી; શિકારી ચીકટો પુત્ર શણનું કપડું – મુગટ [સર૦ fહં.; મ. વિટા] (૨) | ચીણું સ્ત્રી[જુઓ ચીણવું] સ્ત્રીઓની કોટનું એક જાતનું ઘરેણું પચાસ વાર લાંબો કસબી તાર (૩) [સર૦ મ. વિરો] એક | (૨) ઘાઘરાના નેફા આગળની કરચલીઓ (૩) [બા. , જાતનું ઘાસ
[એક જાતની કાકડી વI] પંખીઓને રાક; ચણ (૪) ન૦ માટી, મીઠું વગેરે ચીકણ સ્ત્રી [સર૦ . fUT-+ાંડી; “ચી પરથી?] દવાનું એક ઓજાર ચીકણું વિ૦ [4. વિM] ચાટી રહે તેવું (૨) [લા.] રિગુસ; ચીણ(–ન)ગી સ્ત્રી, જુઓ ચિણગારી. – પં. ચિણગારે કંજૂસ (૩) ચાપચીપિયું; દેઢડાહ્યું. [ઈને લપસી પડવું= ચીણુ-ન)માળા સ્ત્રી [‘ચીણ”, “ચીણવું' ઉપરથી?] એક જાતનું કંઈક સ્વાદ કે સત્વ જોઈ લોભાવું; રૂપ કે ધન જોઈ ને મહી કેટનું ઘરેણું
કણે ખાવું; ચાંચ વડે ખાવું પડવું. ચીકણે વાર = શનિવાર.] –ણુઈ (–) સ્ત્રી, ચીકણા- ચીણવું સત્ર કે. [સં. વિ, ના. વળ] ચીણ ભરવી (૨) કણે પણું. લાટ, વાધર વિ૦ અને ચીકણું
ચણિયું ન૦ (ચ.) ચીણાનું પરાળ ચીકાર ૫૦ [રવ૦ચી + કાર] “ચી ચી” એવો અવાજ ચણે [1. વળ; હિં. જેના] એક જાતનું અનાજ ચીકાશ સ્ત્રી [‘ચીકણું ઉપરથી] ચીકણાઈ
ચીત વિ. [સર હિં. વિત] પીઠ પર પડેલું; ચતું (કુસ્તીમાં) ચીકી સ્ત્રી [મ. વિધી; રે. f = ડું પરથી] નાની ચકતી | [-કરવું, –થવું] (૨) ન૦ [સં. વિત] ચિત્ત. ડું ન ચિત્ત પેઠે (ગોળ ખાંડની ચાસણીથી કરાતી) એક મીઠાઈ
ચીતરવું સત્ર ક્રિ. [સં. ચિંત્ર ઉપરથી] ચિત્ર કાઢવું; આલેખવું ચીકુ ન એક ફળઝાડ (૨) એનું ફળ
(૨) જેમ તેમ લખી કાઢવું. [ચીતરાવું અ૦ કિ. (કમેણિ)] ચીગચી સ્ત્રી, એક પક્ષી
ચીતરી(–ળી) સ્ત્રી, રાગ કે અણગમાની કંપારી. [-ચડવી = ચીચવટો(–ડો) . [રવ૦] ચીસ; બુમોટો
સૂગથી કંપારી આવવી.] ચીચવાવું અ૦ કિ. [૨૦] ટળવળવું
ચીતરે ૫૦ [સં. ચિત્ર; A. વિત્ત] એક વનસ્પતિ (૨) ચિત્તો ચીચવું અ૦ ક્રિ. [રવ૦] ચીસ પાડવી; ચીચી અવાજ કરે વાઘ જેવું ચટાપટાદાર પ્રાણી (૩) [જુઓ ચીતળ] એક ચીચ રિવ૦, જુઓ ચી ચી] અણીદાર ઊભા લાકડા પર ] જાતને સાપ
[ચીતવાવું અ૦ ૦િ (કર્મણિ) એક આડી મુકી હીંચાતા ગોળ ફરવાનું રમતનું સાધન
તવવું સત્ર ક્રિ. [સં. વિન્ ઉપરથી] ચિંતવવું (૨) ચીતવું. ચી ચી અ૦ [સર પ્રા. વિઠ્ય] (ર૦)
ચીતવું સત્ર ક્રિ. [સં. ચિત ] ધારવું; કપવું (૨) ઈચ્છવું ચીચુ ન૦ શેરડીના સાંઠાને ટોચ તરફને કુમળે ભાગ શીતળ સ્ત્રી [જુઓ ચીતળો] એક જાતને સાપ (૨) [જુઓ ચીચે ૫૦ કાકે (૨) એક કાળો કઠણ પથ્થર
ચિતાળ] લાકડાનો ફાચરે (૩)[3] સ્ત્રીઓની કેટનું એક ઘરેણું (૪) ચીજ(–) [vi] સ્ત્રી વસ્તુ (૨) સરસ ગાયન. ૦વસ્તુ સ્ત્રી ચપટી પહોળી બંગડી; પાટલી (૫) ને સિં. ચિત્ર; પ્રા. વિત્ત] બધી ચીજે; સરસામાન [[ચીટકાવું અ૦ ૦િ (કર્મણિ ] | એક જાતનું હરણ ચીટકવું સત્ર કેિ[‘ચીકઠું કે “ચાટવું' ઉપરથી] વળગવું, ચાટવું. ચીતળે ૫૦ [1. વિત્તfa] એક જાતને સાપ; ચીતરે ચીટકી સ્ત્રી[રવ૦ ? સર૦ હિં. વિલના] ચપટી
ચીત્કાર પં. [સં.] ચિત્કાર; ચીસ ચીટિયું ન [‘ચીપટ' ઉપરથી?] લાકડીની ચીપ ચીપટ (૨) ચીથરું,-૪ ન૦ [સર૦ હિં. વિધા; મ. વિધરી] ચીંથરું. -રી ઘરમાં પહેરવાની નાની પટીની ચડી
સ્ત્રીચીથરી. -રેહાલ વિ. ચીંથરેહાલ ચી ૮ વિ૦ [‘ચીકટું ઉપરથી ?] ચીકણું, ચીકટવાળું (૨) નવ ચીન ૫૦ [સં.] (સં.) હિંદુસ્તાનની ઉત્તરે આવેલો એક દેશ. ધી તાવ્યા પછી નીચે ઠરતો કચરો – છાશ ઇત્યાદિ કીઠું [ચીનને માલ = ચીનની બનાવટને માલ (૨)[લા.] તકલાદી ચાહ ન૦ [સર૦ હિં. વઢ, મ. વીર] એક ઝાડ; પાઈન’ માલ. ચીનને શાહુકાર = ચેર; શઠ.] ચીઠ (ડ’) સ્ત્રી [સર૦ હિં. ઉચઢ] ગુસ્સ; રસ (૨) સખત ચીનગી સ્ત્રી, ગે પુત્ર જુઓ “ચીણગી'માં
અણગમો. [કાઢવી = ગુસ્સાથી વર્તવું; (બોલી કે કાંઈ કરીને) ચીનમાળ સ્ત્રી જુઓ ચીણમાળા [ઓળખવું; જાણવું ગુસ્સાને વેગ બહાર કાઢવો. –ચવી = ગુસ્સે થવું; ગુસ્સો | ચીનવું (ન) સક્રિ. [સર૦ હિં. વીના; . વિન પરથી?] મનમાં આવો. (ઊલટું) –ઊતરવી = ગુસ્સે જતો રહે, | ચીનાંશુક ન૦ [i] ચીનનું રેશમી કાપડ શમ.].
[ ગુસ્સે કરવું; ખીજવવું | ચીની વિ૦ [“ચીન” ઉપરથી] ચીન દેશનું, –ને લગતું (૨) સ્ત્રી, ચીડવવું (ડ) સ૮ ક્રિ[સર૦ હિં. વિવિના, વિદ્રાના] એક જાતની સફેદ માટી (૩) ચીન દેશની ભાષા (૪) [f.] ખાંડ. ઠવાવું (ડ) અ ક્રિટ ખિજાવું; ચિડાવું
૦કબાલા ૫૦ [+મ. વાવ; સર૦ હિં. ચીની વવા] જુઓ ચીડવું (ડ) અ ક્રિ. [સર૦ ૬િ. વિના] ચિડાવું; ગુસ્સે થવું | ચિનિકબાલા. ૦કામ ન. ચીની માટીનું કામ (૨) કાચનું કામ. ચીડિયાખાનું જુઓ “ચીડિયું નવમાં
ખાનું નવ દારૂખાનું, –નો પુત્ર ચીન દેશને વતની

Page #355

ચીપ]
ચીપ સ્ત્રી॰ [જીએ ચીપવું] લાંબી ચપટી પડી; ચીપટ (ર) પત્તાં ચીપવાનું કામ કે તેની વારી. ૦૯ સ્ત્રી॰ ચીપ; પી [ ચપટા ચીપટી સ્ક્રી॰ [જુએ ચપટી] ચપટી, −ટે પું॰ જરા મેાટી ચપટી; ચાપડું ન॰ [સર॰ હિં. ચીપડ; મ. ચિવટ્ટ; પ્રા. ચિઙ = ચપટું] સુકાઈ ગયેલા આંખના મેલ, ચીપડો.ડાપું આંખને મેલ; પીયા [તુચ્છકારમાં) ચીપણી સ્ત્રી॰, હું ન॰ [‘ચીપવું’ ઉપરથી] પત્તાંની ચીપ (કંઈ ક ચીપવું સક્રિ॰ [કે. વિ; સર૦ સં. વિટિ = ચપટું (નાક, કે ચેાખા)] દાબી ખેંચીને ચીપ બનાવવી (૨)સફાઈથી ઠીક કરીને ગોઠવવું (જેમ કે, ધોતિયાની પાટલી, ગંજીફાનાં પાનાં, ખેાલવાની ઢબ ઇ॰) (૩) ગંજીફાનાં પત્તાંને છૂટાં પાડવા ઉપરતળે કરવાં(૪) (વાતને) ચાળીને લાંબી કરવી
ચીપાચીપ સ્ત્રી॰ [ચીપવું’ ઉપરથી] વારંવાર ચીપવાની ક્રિયા ચીપાસેાનું ન॰ [ચીપ+સેનું] પાટનું સેાનું; ઊંચા ટચનું સેાનું ચીપિયું ન॰ ચીપ જડેલી પાતળી ચૂડી ચીપિયા પં॰[‘ચીપ’ ઉપરથી]દેવતા વગેરે ઝાલવાની પકડ; ચીમટો ચીફ વિ॰[.] મુખ્ય; શ્રેષ્ઠ; વડું (જેમ કે, ચીફ ઑફિસર, જસ્ટિસ, *) [બાલ કરતી સ્ત્રી ચીબડી(રી) સ્ત્રી૦ [૧૦] એક પક્ષી (૨) [લા.] બહુ ખેલ ચીખડું વિ॰ જુએ ‘ચીકું’માં
ચીખું વિ॰ [નં. વિટિ = ચપટું નાક; સર૦ કે. વિષ્વ = દબાવવું; à. વિદ્ય(૦૬) =ચીછું. મેં. વિવા] બેઠેલા – ચપટા નાકવાળું. -ખડું વિ॰ ચીખું; ચપ
ચીભડી સ્ક્રી॰ [સં. નિમંટિા, પ્રા. વિઘ્નટિયા] એક વેલેા. –હું ન॰[સં. ચિમૅટિ; પ્રા. વિજ્ઞ]એનું ફળ.[ચીભડા-ચાર, ચીભડાના ચાર = નાની નજીવી ચીજ ચેારનાર; નવા ગુનેગાર] ચીમકી સ્ત્રી॰ ચીમટી; ચુંટી(૨)[લા.]ચાનક, ગોદાવે એવી ચેતવણી [ આપવી]
ચીમટી સ્રી॰ [રે. વિષ્વ] ચીપટી (૨) ચૂંટી. [-ખણવી, બઢવી, ભરવી = ચૂંટી ખણવી.]−ટે પું॰ ચીપટા (ર)ચૂંટલેા(3)ચીપિયા ચીમડી સ્ત્રી, હું ન॰ કાપણી થઈ ગયા બાદ જુવાર બાજરીના ખેતરમાં રહેલા કુમળા રાપ – છેડવા
ચીમની સ્ત્રી॰ [.] ધુમાડિયું (૨) ફાનસની ખત્તીનું રક્ષણ કરનારી કાચની નળી –ગાળે કે તેનું ફાનસ [આમળવું (કાન) ચીમળવું સક્રિ॰ [સર૦ મ. ત્રિવ∞ળ, ત્રિમĪ] ચબાળવું; ચીમળાયું અક્રિ॰ ‘ચીમળવું’નું કર્મણિ (૨) કરમાવું(૩)મનમાં ખળ્યા કરવું; ઝરવું
=
ચીયા પું એક કાળેા કઠણ પથ્થર; ચીચા(૨)એક જાતનું ઘાસ; માથ ચાર સ્ત્રી॰ [સર૦ સં. વી = ચીરેલું ? ત્રા. વીર = ટુકડો] ચીરી (૨) ફાડ; તરડ. ફાઢ સ્ત્રી॰ ચીરવું ફાડવું તે; વાઢકાપ ચીર ન॰ [i.] સ્ત્રીઓનું એક રેશમી વસ્ર (૨) વલ્કલ (૩) કાઈ કીમતી વસ્ત્ર (પ્રાયઃ કટાક્ષમાં) ૦ાં નખ્ખ॰૧૦ ગરાસિયા કે પટેલે વેચી દીધેલા જમીનના નાનકડા કકડા. ૦પટોળું ન॰ ફાટેલું કપરું (વ્યંગમાં)
ન
ચીરખ ન૦ (સારા પ્રસંગે વપરાતું) એક ગાદલું (કા.) ચીરડાં, –પટોળાં જુએ ‘ચી[સં.]’માં ચીરફાડ સ્ત્રી॰ જુએ ‘ચીરસ્ત્રી’માં
૩૧૦

[ ચીંથરેહાલ
ચારવું સક્રિ॰ [સં. વળે ? સર૦ હિં. ચીના, મેં. વિરŪ; (વે) મું. ચર્િ = મારવું, નુકસાન કરવું] ફાડવું; કાપવું (૨) વચ્ચેથી બે ભાગ કરવા; સેાંસરું કે આ!ર જાય એમ કરવું. (જેમ કે, ચીરીને જવું) (૩) [લા,] ઘરાક પાસેથી ખૂબ ભાવ લેવા. [ચારી નાંખવું = ફાડી – રહેંસી નાંખવું (૨)(ચામડું ચીરી નાંખવું) ખૂબ મારવું (૩) ખ્ય ભાવ લઈ પાડવે.] ચીરાચાર સ્ત્રી ઉપરાઉપરી -- ખૂબ ચારવું તે [કે પથ્થરથી જડેલું ચારાબંધ વિ॰ [સર॰ મેં. ચિરેવંદ્દી; ચિત્ત = ઇમાર ! પથરો] ટો ચારિયું ન॰[જુએ ચીર]ફાડ; ચીરી ૨)(પ્રાયઃ કૈરાના)અથાણાના કકડો. –માં ન૦૫૧૦ કેરીની ચીરીનું અથાણું. [—નાખવાં= તે અથાણું તૈયાર કરવું – બનાવવું] ચારી સ્ત્રી ચીર; નાની પાતળી ફાડ-કો ચારા પું॰ લાંબા પાતળા કકડા (ચીરીને પાડેલા) (૨) ફાટ; તરડ; કા૫ (૩) [સર॰ મેં. વિજ્ઞ= કાપેલા પથ્થર] આવારા; ઘાટ ચાલ સ્ત્રી [સર॰ મેં. ચિઝ = એકદમ ફૂટતી દૂધની ગેર] વનસ્પતિમાંથી દૂઝતા ચીકણા રસ; ચીક (૨)[સર૦ મેં. એક ભ]એક વનસ્પતિ (૬) [×. [ત્તિ; રે. વિજ્ઞા] એક પંખી; સમડી ચીલઝ૫ સ્રી૦ [ચીલ + ઝડપ] ચીલ સમડી પેઠે ઝટ ઝડપવું તે ચીલચીલ ન॰ એક પક્ષી
ચીલેચલુ વિ૦ ચાલે ચીલે ચાહ્યા કરતું; ગારિયું; પ્રવાહપતિત ચીલા (ચી') પું[ફે ]િગાડાવાટ-ઘરડ(૨)[લા.]Žવાજ; રૂઢિ. [ચાલે ચાલે ચાલ્યા કરવું =યંત્રવત્ રૂઢિને આધીન રહી વર્તવું. ચાલે ચઢવું, પઢવું = રસ્તે પડવું; સરાણે ચડવું; રાગે પડવું. ચીલા કાપવા = ગાડાવાટ છેડીને હાંકવું (૨) ચાલુ રિવાજથી જુદા પડવું.—પાઢવે! – નવા શિરસ્તે -પદ્ધતિ શરૂ કરવાં.] ચીવટ સ્રી॰ [સર॰ મેં. ચિવટપળા] કાળજી
ચ.વર ન॰ [i.]વસ્ત્ર; કપડું (૨) ફાટેલું કપડું; કંથા (૩) ભિક્ષુઓનું અંગવસ્ત્ર. —રી પું॰ ઐદ્ધ ભિક્ષુ
ચાસ સ્ત્રી॰ [હૈ. ચૌહારી; હિં. ચૌā] તીણી મ; રોડ. [—ખાઈ જવું; “ખાવી = ત્રાસી જવું; ખે। ભૂલી જવી ફરી તેમ કરવાની હિંમત ન રહેવી. “નાખવી, પાડવી = ખૂમ પાડવી.]॰કાર પું॰, ૦રાણ ન૦; “સાચીસ સ્ત્રી ઉપરાઉપરી ચીસે પાડવી તે ચીસપદી સ્ત્રી॰ સ્ત્રીઓનું ફેટનું એક ઘરેણું
સરાણ, ચીસાચીસ જુએ ‘ચીસ’માં રસું વિ॰ દોઢડાહ્યું; ચીકણું (૨) કંસ ચીંગડી શ્રી॰ વંદાની જાતનું એક જીવડું ચીંચીં અ૦ [૧૦] (જેમ કે, ચકલી) ચીંડારા ન॰ એક પક્ષી
ચીંથરિયું, ચીંથરી જુએ ‘ચીંથ’માં
ચીંથરું ન [જુએ ચીથરું] ફાટી ગયેલું કપડું કે ટુકો. [ચીંથરાં ફાઢવાં=નકામી કે આડી વાત કર્યાં કરવી (૨) નિંદા કે ફજેતી કરવી. ચીંથરાં વીણવાં= તેમ કરવું પડે એવી ગરીબ દશા થવી.] -રિયું વિ॰ ફાટયાંતૂટયાં વસ્ત્ર પહેર્યા હોય તેવું (૨)[લા.]માલ વગરનું (૩) ન૦ માલ વગરનું વસ્તુ કે લખાણ.[ચીંથરિયા મામા = વગડામાં ઝાડ કોઈ કાપી ન ાય તે માટે ઊભું કરાતું ભૂતનું પ્રતીક.] —રી સ્ક્રી॰ નાનું ચીંથરું; ચીંદરડી. –રેહાલ વિ॰ ફાટયાંતૂટયાં વસ્ર પહેર્યાં... હાય એવું (૨) [લા.] છેક જ ગરીબ

Page #356

ચાંદરડી]
૩૧૧
[ચકવું
ચાદરડી સ્ત્રી [જુએ ચીંથરું; સર૦ મ. વિધી, . ત્રિી, હિં. બળવું (૩) “ચૂમવું’નું કર્મણિ ચિત્રો] લુગડાની લાંબી પટી. - હું નવ સાંકડો પણ લાંબે લગ- | ચુરા પું[‘ચે”ઉપરથી] ઈટોને ભૂકે કે નાની કરો (૨)ચે ડાને કાપેલો. - ૫૦ મેટી ચાંદરડી
ચરાવું અ૦િ, -નવું સક્રિય “ચવુંનું કર્મણિને પ્રેરક ચીંદરી સ્ત્રી જુએ. ગીંદરડી
ચુલબુલિયું વે[. ગુરુવુ = નટખટ; ચંચળ; સં. સુરજ = ચીંધવું રસક્રિ. [8. વિન; 1. ]િ આંગળી કરીને દેખાડવું | રમવું, ખેલવું] રમતિયાળ; મેલું (૨) ફરમાવવું–શું નવ ચીંધવું તે. [ચીંધાવું અક્રિ. (કર્મણિ), | ચુત નવ એક પક્ષી (૨) પાટલીને જડેલી ધારિયા-ઘાટની પાળ; -વવું સક્રિ. (પ્રેરક)]
ચૂલિયું. -ર પું. કેરી કાપવાનું ઓજાર; સૂડો ચીધું વિ૦ [ધવું પરથી ?] ચીકણું; (ચીંધ્યા કરે એવું) આગ્રહી | ગુલિકા સ્ત્રી- [R]
[પ્રેરક ને ભાવે ચળવું સિક્રેટ [જુઓ ચીમળવું] આમળવુંચીમટી દેવી. યુવડા(~રા)વવું, યુવાઢવું સક્રિ, ચુવાવું અ%િ૦ ‘ચવુંનું
[ચળવું અક્ર, –વવું સક્રિ. કર્મણ ને પ્રેરક] ચુસણિયું વિ. [ચુસવું” ઉપરથી] ચસણ; ચુસવાના સ્વભાવવાળું ચુકવણી રચી ચૂકવવું કે ચૂકતે કરવું તે
(૨) ન૦ બાળકને ચૂસવાનું રમકડું; ધાવણ [કર્મણિ ચુકવાવવું સક્રિટ “ચુકવવું નું પ્રેરક
ચુસાડ(-૨)વું સ૦િ , ચુસવું અકિ. “ચુસવું'નું પ્રેરક ને ચુકાદો ૫૦ [“ચુકવવું' ઉપરથી; સર૦ ઇ. યુan] ફેંસલો ચુસ્ત વિ. [7] આગ્રહી; દઢ (૨) તંગ; સક્કસ [-આપ, સંભળાવ
ચુંગ(ગા)લ સ્ત્રી[7.] પંજો (૨) [લા.] એની કે એવી ચુકાવું અ૪૦ –વવું સક્રેટ ‘કવુંનું કર્મણ ને પ્રેરક મબૂત પકડ; સકંચે. [-માં આવવું, –માં લેવું]. ચુગલ વિ[તુ. રા; ; F[૨] ચુગલોર (૨) સ્ત્રી પીઠ ચુંગા સ્ત્રી, પંજે; સર્ક. ૦૯ જુઓ ચુંગલ [દાણ; જકાત પાછળ કરેલી નિંદા. ૦ર વિ૦ ચુગલી કર્યા કરનારું.—લી સ્ત્રી1 ચુંગી સ્ત્રી તમાકુ પીવાની નળીના આકારની ચલમ (૨) [f.] ગુગલ. -લીખેર વિ૦ ચુગલખેર
ચુંબક વિ૦ [4] ચુંબન કરનારું (૨) પોતાની તરફ આકર્ષનારું ચુગાવું અક્રિ –વવું સકેિ“ગવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક (૩) ન૦ ચુંબક વસ્તુ. ઉદા. લોહચુંબક“મૅનેટ’ (૪) કંજાસ. યુચવાવવું સકે. ચચવવુંનું પ્રેરક
હતા સ્ત્રીચુંબકપણું; ચુંબક હેવું તે. -કીય વિ૦ લોહચુંબકને ચુચુક, ચુચક [4.] પું; ન સ્તનની ડીંટડી
લગતું. ન નવ બચી ચુદાલી સ્ત્રી, ચૂડાવાળી – સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી
ચુંબવું સક્રિ. [સં. નવું] ચમવું; બચી કરવી (૨) સ્પર્શવું અડવું ચુડિયાલા(-) પં. [પ્રા. રિવા ?] એક છંદ
ચુંબાવું અક્રિ૦, વવું સક્રિટ “ચુંબવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક ચુડેલ સ્ત્રી [છું. ગુરુ; સં. વૃઢ = શિખા પરથી ?] ડાકણ ચુંબિત વિ૦ [ā] ચુંબેલું ચુણાવું અશકે, –વવું સક્રિહ ‘ચણવુંનું કર્માણ અને પ્રેરક | ચુંસાળાં ન૦ બ૦૧૦ ૪૪ વર્ષની ઉમ્મર થતાં આખે ઝાંખ પડવી ચુનવણી સ્ત્રી[] ચુનાનું પાણી
નબળાઈ આવવી તે, ચુંવાળાં. [-આવવા].–ીસ વિ૦ [ar. ચુનંદ(૬) વિ૦ [.] ખાસ પસંદ કરેલું; ઉત્તમ
૨૩માર્જિસ, વોઝારા; સં. ચતુશ્રવારિરાવ ] ૪૪; ચંવાળીસ. -ળું યુનાઈ વિ. [‘અને ઉપરથી] ચૂનાનું; ચૂના રાબંધી. -ર નવ વિ૦ ૪૪ શેરને મણ ગણાય તેવું; ચુંવાળું (તેલ) ચૂનાને કેલ ભરવાનું તગારું. -રે ૫૦ ચુને પકવનાર (૨) | ચુંમોતેર વિ. [જુઓ ચેતેર] ‘૭૪” ચૂનાથી ઘેળનાર; કડિયે (૩) ચુનારાની ન્યાતને માણસ.-રણ, | આખાર પું[ઓ + ખેર ?] એક પક્ષી -રી સ્ત્રી, ચુનારાની સ્ત્રી. -ળ ૫૦ અને ઘાલવાની ડબી. | ચૂઈ સ્ત્રી માછલાંની શ્વાસ લેવાની ઇન્દ્રિય (૨) કેટલાંક પંખીની -ળું વિવેચને દીધેલું; ઘોળેલું (૨) ચૂનાનું (૩) ન૦ કડિયાનું ચાંચ નીચે લટકતી લાલ ચામડી એક ઓજાર – લેલું
ચૂઓ(-) પં. [હિં. ગુ; ગૂં' રવ ઉપરથી] ઉદર ચુનાવું અ૦િ . –વવું સક્રિ. ‘ચનવું'નું કર્માંણ ને પ્રેરક ચૂક સ્ત્રી [‘ચૂકવું' ઉપરથી] ચૂકવું તે; ભૂલ; કસૂર. [આવવી, યુનાળું, –ળ જુઓ “યુનાઈમાં
પઢવી = કુલ થવી.] ચુપ દવે [હિં.; . ચુપ =ચુપકીથી ચાવાવું] ચૂપ; શાંત; મક (૨) [ ચૂકણ પૃ૦ દરજી (ભાલમાં) ૨૦ શાંત કે મૂક રહેવા સૂચવતી નિશાની કે ઉગાર. [-કરવું | ચૂકતી સ્ત્રીચૂકવવું –ચૂકતે કરવું કે થવું તે; ચુકવણી; પતાવટ = નાક પર આંગળી મૂકી ચૂપ થવા સૂચવવું (૨) એલતું બંધ કરવું | ચૂકતું ૦િ [‘ચકવું” ઉપરથી] ચકવી દીધેલું (ઉદા. દેવું). તે અ૦ (દલીલ કે દાબથી).] ૦કી, ૦કીદી સી. શાંતિ; મૌન. ન્ચાપ, ચકતું હોય એમ. [ચુકતું–તે) કરવું, ચૂકતે આપવું =ચૂકવવું; -પાસુ(-૨)પ અ૦ કંઈ પણ બેલ્યા કે અવાજ કર્યા વિના; હિસાબ કરી છેવટનું પતવી દેવું; કંઈ માગતું બાકી ન રાખવું. છાનામાને
ચૂકતું(તે) થવું = માગતું પતવું; ચૂકવવું]. ચુપાવું અકે, –વવું સક્રિટ “ચૂપવું’નું ભાવે ને પ્રેરક | ચૂકર ! +ચાકરને ય ચાકર
[(કજિયો; દેવું) ચુબીના સ્ત્રી [1. નૂવીના = લાકડા જેવું પરથી (!); સર૦ મ. | ચૂકવવું સક્રિ. [ચકવું ઉપરથી] ભુલાવવું; ચુકાવવું (૨) પતાવવું
વીવીના = લાકડકામ] એક પ્રકારની હોડી [સ્ત્રી તેની ક્રિયા ચૂકવવું અક્રિટ “ચૂકવવું’નું કર્મણિ ચમકાવવું સક્રિ. ચુંબક બનાવવું; “મૅનેટાઈઝ' (૫. વિ.).–ણી | ચૂકવું અક્ર. [4. ગુવ = અક્રિ. ભૂલવું (૨) વંચિત થવું યુમાવવું સ૦િ ‘મવું, “ચમાવોનું પ્રેરક
(૩) સક્રિટ નાશ કરે; સર૦ éિ. ચૂનો, મ. ગુa] ચૂક ગુમાવું અક્રિ. ચિમાવું; મરજી વિરુદ્ધ શાંત થવું (૨) મનમાં | - લકે ગફલત કરવી; ભૂલવું; કસર રાખવી (૨) સક્રિ. એવું

Page #357

૩૧૨
[પ્લે
(જેમ કે, વખત, ગાડી, તક, અણું, નિશાન છ૦ ચૂકવું) (૩) | ચૂધડે વિ૦ ૫૦ (ક.) કંજૂસ અ૦િ ચૂકતે થવું; પતવું (જેમ કે, દેવું, કજિ) (૪) બીજા | ચૂન પુત્ર [સં. ઉન ઉપરથી](ક.) ખેરાક (૨) [સં. ચૂળ, પ્રા. યુom ક્રિયાપદની સહાયમાં આવતાં, તે ક્રિયા કરી પરવારવું, એવો | ()] ને. ખડી સ્ત્રી ને બનાવવાની કાંકરી; મરડિયે
અર્થ બતાવે છે. જેમ કે, મારી ચૂક્યો; લખી ચૂક્યો છે. | ચૂનમે ડું ચવાણું ચૂકે સ્ત્રી [સં. ; મ, વુ, હિં. ચૂકI] એક જાતની ભાજી ચૂનચેની સ્ત્રી. [જુઓ “ચન' (૨)]. એક જાતની ખાંડ; બુરું ચૂગડી સ્ત્રી, ચપટી (૨) એક ઘરેણું –જેટલું
ચૂનવું સદૈવ [જુઓ ચણવું] વીણવુંચંટવું (૨) પસંદ કરવું ચૂગડે ૫૦ [સર૦ મ. ચુંટi] મેતીના હારની ટિકી ચૂનાગચીન–છી) સ્ત્રી, જુઓ સ્નેમાં ચૂગણી સ્ત્રી. [‘ગૂગવું' ઉપરથી] પક્ષીઓને પ્રેરક
ચૂની સ્ત્રી- [જુઓ ચૂન (૨)]હીરાકણી (૨)ચુનીવાળી નાકની નાની ચૂગવું સક્રિ. [છું. ગુરાના] (પક્ષીનું) ચાંચ વડે ખાવું
જડ (૩) [સર૦ હિં] ચનું; અનાજની (પ્રાયઃ કઠેળની) કણકી ચૂચવવું અક્રિ. [૧૦] ચર્ચ અવાજ કરે (પૈડા વગેરેએ) | ચનું ન [ળુઓ “ચન' (૨)] કઠોળ ભરડતાં પડેલો ઝીણે ભૂકે ચૂટકી સ્ત્રી [સર૦ fહં. ગુટkl] ચપટી. [-વગાઢવી). -કે ૫૦ ચૂને પૃ૦ [જુઓ “ચૂન” (૨)] મકાના ચણવામાં વપરાતા પથ્થર ટકું પણ અસરકારક ભાષણ (૨) ટુચકે; જાદુ (૩) લહેજે; છાંટો મરડ વગેરેને ભૂકે. [ખાટું ને = ચૂના જેવું (અતિશય) ખાટું. ચૂઠ સ્ત્રી. [રે.] આંટી; પકડ (સાપની) [-ભરવવી, –ભરાવવી, | -કેળવ = પાણીથી મેળવીને (ચણતર માટે) ચને તૈયાર કરવો. -ભેરવવી, -મારવી] (૨) વિધવા પહેરે છે તે ચેડાના આકા- -ચેપ = ધોળવું (૨) જડ કાઢી નાખવી (૩) ખુશામત કરવી. રનું ઘરેણું (૩) મોતી જડેલું હાથનું ઘરેણું (છ કરાં માટે) (૪) (કા.) -છાંટ, દે, લગાડ = ઘેળવું. -ટીપવો = ચૂનાના અંગરખા વગેરેમાં ભરાતી ઝીણી કરચલી (૫) [ચુડા ઉપરથી] ગારાને ધેકા કે આડા વડે ટીપીને કેળવો. - = ચૂનામાં ચુડેલ (૬) ગઢની જાડી દીવાલ ઉપરની કાંગરા અને બાકાંવાળી | પાણી રેડી ભીનો કરો -પલાળો.-માર = ધોળવું (૨) ચૂનાનું નાની દીવાલ
[મણિયાર પ્લાટર કરવું.] -નાગચી-૨છી) સ્ત્રીચૂનાના કેલની જમાચૂઠ(–ડીગર . [ચૂડ, ડી +ગર] ચુડી પહેરનાર-ઉતારનાર; | વટ; ચૂનાનું મજબૂત ચણતર કે તેની બનાવેલી અગાશી – ધાબું ચૂડલે પૃ. જુઓ ચૂડો. –લી સ્ત્રીજુઓ ચૂડી
ચૂપ,૦કી,૦ચાપ,-પાચૂપ અ૦ જુઓ “ચુપમાં ચૂઠા સ્ત્રી [સં.] એટલી (૨) મસ્તક (૩) શિખર; ટોચ. ૦કરણ, ચૂપવું સોક્રે. [સર૦ હિં. ગુમના] બેસવું; બેકવું (૨) અ૦િ
કર્મ ન સોળ સંસ્કારમાં એક; મંડણવાળ ઉતારવા તે. | સાવું, ભોંકાવું ૦મણિ મુગટમાં જડેલો મણ [૧૦ જુઓ “ચડોમાં ચૂમવું સક્રિ. [૩. j] ચુંબવું; બચ્ચી કરવી ચૂડાઉતાર વિ૦, ચૂઠાકર્મ ન૦ (જુએ “ચુડા'માં પણ), ચૂહાદાન ચૂમી સ્ત્રી, ચુંબન, બચ્ચી
[પદાર્થ ચૂડી સ્ત્રી [સે. વૃ8] નાનો ચૂડો (૨) ગ્રામકેનની જુની ચડી – ચૂયે ૫૦ [સં. શત, પ્રા. રૂમ =ટપકવું ઉપરથી {] એક સુગંધીદાર ઢબની રેકર્ડ. [-ચઢાવવી = ગ્રામેકેન ઉપર રેકર્ડ વગાડવી. | ચૂર ૫૦ [‘ચરવું' પરથી] ચૂર; ભૂક. ૦ણ ન ભૂકે; ચરે (૨) ચૂડીઓ પહેરવી = નામર્દ થવું. ચૂડી ચલણે ચઢવી= કામ
ચઢાવે ચલી= કામ | ઔષધિને ભૂકો પતવું. ચૂડી વધાવવી = ચકી હાથેથી ઉતારવી કે કાઢવી (ઉતા- | ચામું ન [રે. પૂમિ] ભજનની એક વાની - છુટો લાડુ રવી કહેવું અશુભ મનાય તેથી.)] ૦કરમ ન.પતિનું મરણ થતાં | સૂરવું સકૅ૦ [i, q, બા. વ્ર] ભૂકે કરવો સ્ત્રીના હાથની ચૂડીઓ ભાગવી તે. ૦ગર ૫૦ જુએ ચડગર. | પૂરી સ્ત્રી, ચર; ઝીણે ચરે (જેવી કે સેપારીની). - j૦ ભૂકો. દાર વિ૦ એક પર એક ચૂડીઓ હોય એવાં વળિયાંના ઘાટવાળું -રેચૂરા મુંબ૦૧૦ ભભૂકા; ભાંગીને ભૂકે થઈ જવું તે (પાયજામો) (૨) પુંતે પાયામ
ચૂર્ણ વિ. [સં.] ચુરા થયેલું (૨) ન ચૂરણ ચૂડે ડું [રે.ચૂ૩સ્ત્રીઓના કાંડાનું એક ઘરેણું. [–ના ઘરનો) રણિ( -ણ) સ્ત્રી [.](સં.) પાણિનિનાં સૂત્રનું પતંજલિનું મહાચૂડે આવ =–ના તરફથી સ્ત્રીને નાતરું કરવાનું કહેણ આવવું. ભાવ્ય (૨) ચરણ; ચૂર્ણ -ઉતાર = સરાણે ચડાવી ચડે તૈયાર કરવો (૨) ચૂડો કાઢી | ચૂર્ણિકા સ્ત્રી [.] કાવેતાને ગદ્યમાં સમજાવેલો સાર નાખ (૩) ચૂડો કેડી વિધવા થવું. -ઘાલ = જુઓ ચૂડે | સૂણ સ્ત્રી [i.] જુએ ચૂર્ણિ
[તમણ પહેરો. ચૂડે, એટલે કે ચાંલે = સ્ત્રીનું સૌભાગ્ય. પહે- ચૂલ (ચૂલ,) સ્ત્રી [સં. ]િ રાઈ માટે ખોદેલો મેટ ચેલો; રો = હાથ-ઉપર ચડે ચડાવવો (૨) સ્ત્રીએ ઘર -નાતરું કરવું (૩) ચૂલાવે () ૫૦ [ચૂલે +વેરે] ચલા દીઠ લેવાતો કર નામર્દ થવું(પુરુ)). - -ભાંગ = સ્ત્રીએ પતિ મરી જતાં | લાશ(-સ)ગ(ઘ)ડી (ચ) સ્ત્રી [ + સધડી] ચલાની પણ ચડો તોડી નાખી, વિધવા થવું.] -ડાઉતાર વિક ચડી પેઠે ગરજ સારે એવી શગડી એકએકથી એક નાનું હોય એવું.-ડાકર્મ ન રાંધવાનું - બૈરાનું | રાલિકા સ્ત્રી [] રંગભૂમિ ઉપર ન લવાય તેવા બનાવનું નેપકામ (તુચ્છકારમાં). -હાદાન ન ધણીને રોગમાંથી બચાવી | શ્વમાં ઊભેલાં પાત્રો દ્વારા સૂચન કરવું તે (નાટથશાસ્ત્ર)
સ્ત્રીને ચડીઓ-સૌભાગ્ય આપવું તે (વૈદ્ય માટે) [ચણી કાપૈશાચી સ્ત્રી [.] અફઘાનિસ્તાન, નેપાળ, બાહિક ચૂણ સ્ત્રી [ણવું” ઉપરથી] ખોરાકની શોધ (પક્ષીની) (૨) જુએ વગેરે પ્રદેશમાં બોલાતી એક પ્રાચીન પ્રાકૃત ભાષા ચૂણવું સ૦િ [સં. ૨, મા. જુળ] જુઓ ચીણવું
ચૂલિયું ન૦ શાક સમારવાને નાનો સૂડ; ચલેતાં ચૂર્ણ સ્ત્રી[જુઓ ચણ] બાંયની કરચલી; ચીણ
ચૂલિ (ચ) સ્ત્રી. [૪. ગુરુ, –ો] નાને ચૂલે કે ચૂલ. -લે ચૂત પૃ૦ [.] આંબે
j૦ રાંધવા વગેરે માટે બળતણ ગોઠવવા કરાતી જગા કે ગઠવણ.

Page #358

વાચંદન ]
[ચૂલા અભેટ કરવાં = ચૂલાને તથા રાંધણિયાને અબેટ કરવા (૨) રાંધવા-જમવામાંથી પરવારવું, ચૂલા ઉપર કે ફૂલે ચડી બેસવું=રાંધવાના કામમાં અરાકય ઉતાવળ કરવી કરાવવી. ચૂલાનું કંઈ માં દુખે છે ? =રાંધતાં શી વાર ? હમણાં ખાવાનું થઈ જશે. ચૂલામાં ઘાલવું=ચૂલમાં નાખી બાળી નાખવું (૨) કોઈ ને રાંધવા બેસાડવું. ચૂલામાં જા, રૂપ, “પેસ = ફાવે તેમ કર – દેવતામાં પડ ! (ક્રોધેાદગાર.) ચૂલામાંથી નીકળવું, પરવારવું =રાંધવાના કામમાંથી નીપટવું. ચૂલામાં નાખ=બાળી મૂક (૨) દીસતું રહે એમ કરવું(ક્રોધાર.) ચૂલામાં પેસવું = રાંધવા પેસવું. ચૂલામાં બિલાડાં આળેટવાં = લા ન સળગાવી શકાય તેવી ગરીબાઈ –તંગી હોવી. ચૂલામાં ટાંટિયા ઘાલું ? = શેનાથી રાંધું? બળતણ તે છે નહીં ! ફૂલા-માંનું = ખળ્યા માંનું; બળેલા સ્વભાવનું. ચૂલાસગડી સળગવી = મનમાં ભારે ચિંતા થવી. ચૂલે ચઢાવવું, મકવું = રંધાવા ચૂલા પર ગોઠવવું. ચૂલા ચેતવવા = જુઆ ચૂલા સળગાવવા. ચૂલા ઠંડા હવા = રાંધવાનું ન હેાવું (૨) ગરીબાઈ હોવી. ચૂલા પાડી નાખવા=પારકે ઘેર જમવાનું રાખવું. ચૂલા ફૂંકવા-ફૂંકીને ચૂલાના અગ્નિ સતેજ કરવા (૨) જાતે રાંધવું (પીડીના ભાવ ખતાવે છે.). ચૂલા ભભડવા = કોઈ મહેમાન આવશે એવી એંધાણી થવી. ચૂલા સળગાવવા =ચૂલામાં અન્ને સળગાવવા; રાંધવાની તૈયારી કરવી.] ચૂવાચંદન નમેં. સુવા, હિં. ચોમા(‘સૂવું’ ઉપરથી) વો + ચંદન] એક જાતની સુખડ
સૂવું અ॰ ક્રિ॰ [સં. યુ, પ્રા. સુત્ર] ટપકવું; ગળવું (દ્રિમાંધી) [ચૂઈ જવું = અગડવું (ઉદા॰ તારું શું ચૂઈ જાય છે ?)] ચવા પું[હિં. સૂ] ચૂ; ઊંદર(૨)[‘સૂવું’ ઉપરથી] પાણી ચૂએ એવું છાપરામાંનું કાણું (૩) લાકડું કે કાચલી ખાળતાં ગળતો કે
તે રસ. જેમ કે, તેલધુપેલના

૩૧૩
[ચંવાળું
મનમાં ગુપ્ત વાંધે હાવા – ના ગમવું. [ફૂંકાવવું સક્રિ॰(પ્રેરક)] સૂંબડું(-ળું), ચૂંચ(-ધ)ળું વિ॰ [સર॰ મેં. ચોલળૅ = ઢંઢવું; બારીકાઈથી જોવું; હિં. સુંધા] (તેજથી અંજાઈ જાય તેવી) ઝીણી આંખોવાળું; મંદ્ર દૃષ્ટિનું [(પ્રેરક) ગૂંચવાનું અશક્રે॰ મનમાં ચંચાં કરવાં કે ચુમાવું..−વવું સક્રિ ચંચાં [રવ॰] શું કે ચાં – જરા પણ ખેલવું તે; સામે જવાબ આપવા તે (૨) આનાકાની [કરવું] ચૂંચિયાં નખ॰૧૦ [જુએ ચૂંચી] સ્તનની ડીંટડીએ (૨) સ્તના ચંચી સ્ત્રી[સં. સુચિ = સ્તન; સં. સુચિTM] સ્તનની ડીંટડી(ર)સ્તન ચંચું ન૦ [૧૦] દા૦ ઉંદરનું ચંચું (૨) વિ॰ જુએ ચંખળું ચંદ્ર શ્રી॰ [સ્તુઓ ચૂંટી] ખંજવાળ; વર
ચૂંટણી સ્ત્રી॰ ચૂંટવું તે; પસંદગી (ર) પ્રતિનિધિને ચંા તે; ‘ઇલેક્ષન’.[–માં ઊભું રહેવું = ચૂંટાવા ઉમેદવારી કરવી.-લઢવી =ચૂંટણીજંગમાં ઊતરવું.] ૦જંગ પું॰ ચૂંટણી રૂપી જંગ; ચુંટણી લડાય તે. ॰મંડળ ન॰ જેઓએ ચંટણી કરવાની હોય તેનું મંડળ, ‘ઇલેકટરલ કૉલેજ' ચૂંટલી સ્ત્રી॰ ચુંટી. –લા પું॰ મેાટી ચૂંટી
ચૂંટવું સક્રિ॰ [સં. પ્રા. ફ્રુટ્] તાડવું; કંપવું (૨) પસંદ કરવું. [ચૂંટી કાઢવું = ઘણામાંથી વીણી કાઢવું – પસંદ કરવું, ચૂંટી ખાવું = એકસામટા ઘણાએ ઠપકો આપવા કે ટીકા કરવી. ચૂંટી નાખવું=ાડીને ફેંકી દેવું. ચૂંટી લેવું = તેાડી લેવું (૨) પસંદ કરી વીણી લેવું.]
[‘ઍક્સ્પ્લોઇઝેશન’
ચૂસ સ્ત્રી॰ [‘ચૂસવું’ ઉપરથી] ચુસવું કે ચૂસી ખાવું તે; શે; ચૂસણ ન॰ [ચૂસવું’ ઉપરથી] ચૂસ (૨) વિ॰ ચૂસના ં; ચૂસી ખાય એવું. નીતિ, પદ્ધતિ શ્રી॰ પારકું ચૂસી ખાવાની નીતિ કે પદ્ધતિ, ‘ઍક્સ્પ્લોઇટેશન'. -ગી સ્ત્રી॰ ધાવણી (૨) ચૂસી ખાવું તે
|
ચૂસવું સ॰ ક્રિ॰ [તું. ચૂક્] માં વડે રસ ખેંચવે (૨) [લા.] નેઃસત્ત્વ કરવું. [સૂસી ખાવું = ચૂસીને નિઃસત્ત્વ કરવું.] ચૂસિયું . ન॰ (પાકમાં થતી) એક જીવાત
ચૂં(ચૂં) [૧૦] ઉંદરનો અવાજ. કે ચાં ન કરવું = હરફે સરખા ન આવે; તદ્ન ચૂપ રહેવું; જરા પણ આનાકાની ન કરવી.] ૦કારા પું॰ ચું અવાજ કરવા તે
ફૂંક સ્ત્રી [સં. સુવા ] પેટની આંકડી (૨) નાની ખીલી, રેખ. [-આવવી = પેટમાં અંકાવું (૨) માઠું લાગવું; વાંકું પડવું (૩) ગુપ્ત વાંધા હોવા. –ચાલવી = ખીલી જડવી (૨) વિઘ્ન નાખવું (૩) એ આકારનું ઘરેણું નાકે પહેરવું. “જઢવી, ડાકવી = ખીલી મારવી. –મટાડવી = પેટમાં થતું દર્દ દૂર કરવું (૨) આનાકાનીનું કારણ – વાંધા દૂર કરવાં. –મારવી =ખીલી જડવી (૨) ફાંસ મારવી; વિઘ્ન નાખવું (૩) હંમેશ માટે બંધ કરવું.] ફૂંકારા પું॰ જુએ ‘ચું’માં (૨) ચુંકાવું તે; ચૂંક આવવી તે ફૂંકાવું અ॰ ક્રિ॰ [જુએ ચૂંક] (પેટમાં) ચૂંક આવવી (૨) [લા.]
|
ચુંટાવવું સ૦ ક્રિ॰, ચૂંટાવું અ॰ ક્રિ॰ ‘ચૂંટવું’નું પ્રેરક ને કર્મણિ ચૂંટિયાટવું સ૦ ક્રિ॰ બહુ ચૂંટી ખણવી ચૂંટી શ્રી॰ [રે. કુંત્તિથા; સં. ચુંટ= કાપવું; છૂટું પાડવું] ચીમટી. [—ખણવી, –દેવી, –ભરવી, –લેવી.] ગ્રંથ શ્રી॰ [‘ચંદ્યું’ ઉપરથી] ગ્રંથાર –પીડા ગ્રંથણું ન૦ જી થાણ
ચૂંથવું સ૦ ક્રિ॰ સિર૦ મેં. ઘુળ] આમ તેમ અસ્તવ્યસ્ત કરીને ચાળી નાંખવું; કેંઢવું; ક્રમ કે વ્યવસ્થા ઇ૦ બગાડી નાંખવાં થાથ સ્ત્રી ફરી ફરીને ગ્રંથવું તે થાણુ ન૦ ગ્રંથાવું તે; ચુંથારો
ગ્રંથારા પું॰ ચૂંથાઈ ગયેલી વસ્તુ (૨) શરીરમાં થતું કળતર (૩) ગ્રંથાથ (૪) હૃદય ગ્રંથાતું હોય એવી પીડા; ગભરામણ ગ્રંથાવલું સ૦ ક્રિ॰ ‘ચૂંથવું’નું પ્રેરક. થાવું અ॰ ક્રિ॰ ‘ચૂંથવું’નું કર્મણ રૂપ (૨) (શરીરમાં કે મનમાં) ગ્રંથારો થવા ચૂંથા પું॰ રાળાયેલા ચેાળાયેલા ડૂચા
ચૂંદડી સ્ત્રી॰ [હિં. સુનરી, હૂઁવરી] એક જાતનું ભાતીગર રેશમી લૂગડું. ~ઢિયાળી વિ॰ સ્ત્રી૦ ચુંદડીવાળી અંધળું વિ॰ [સર॰ હિં. સુંધા, ુધાના] જુએ ચંખડું ચૂંધી સ્ત્રી૰ ખણખાદ; ટીકાખાર ષ્ટિ. ખાર વિ॰ નકામી ખણ
ખેાદ કરવાના સ્વભાવનું
ઝૂંપવું સક્રિ[મ. ચોવળ](કા.) પ્રવાહી પદાર્થને જરા જરા લઈ ને પીવે. [ચંપાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક), ચંપાવું અક્રિ॰ (કર્મણિ)] ચુંવાળ પું૦ (સં.) અમદાવાદ, પાટણ અને કડી વચ્ચેના ૪૦ ગામાના અમુક જથા – પ્રદેશ
| ચુંવાળાં, ~ીસ,−શું જુએ ‘ચુંમાળાં’માં

Page #359

ચેતેર].
૩૧૪
[ચેવડે
ચંતેર વિ. [વા.વરૂત્તરિન્રોવરિન્ન.g:]ચમેતેર;૭૪' ચેન (ચૅ) ન. [. દિન] +ચિહન; લક્ષણ. ૦ચાળ પં૦ નામએક પુત્ર (જં.) એક જાતનું ચાકડી ભાતનું કાપડ (૨) બેંકમાંથી | નિશાન; ચિહ્ન (૨) હાવભાવ; ચાળોચસકે. ૦કાં નબ૦૧૦ નાણાં ઉપાડવાની ચિડી. [-ફાઇ,-લખ = ચેકથી નાણાં | ચાળા; બહાનાં (૨) ચિહન આપવાં. –ભર = બેંકમાં (ખાતામાં) ચેક જમા કરાવવો. | ચેન (ચૅ) ન[સરવમ, fણ. નૈન; . ચૈતન્ય, બા. વન્ન ઉપરથી?]. -વટાવ = ચેકનાં નાણાં મેળવવાં.] (૩) કાબૂ [-આણ, | સુખ; આરામ (૨) ગમ્મત મેમજ [–કરવું = મોજથી રહેવું મૂ ] (૪) એકસાઈ; ચકાસણી [ કરવું = ચકાસવું]. બૂક (૨) લહેર કરવી. –પડવું =સુખ કે આરામ લાગ; નિરાંત સ્ત્રી. કેરા ચેકની ચોપડી. ૦૨ ૦િ૦ (૨) પુંતપાસનાર; ચેક હેવી.] બાજી સ્ત્રી સુખચેન મજમન કરી જેનાર
[જુઓ ચેરવું | ચેન(ચેર)j[‘ચીનવું' ઉપરથી ?]ઉકંઠા; લાલસા(૨)ફિકર;કાળજી એકવું (૨) સક્રિટ [. ? સર૦ મે. છે ; જુઓ એકવું]. ચેપ પં[સં. ૨૫. બા. u?] પસ; રસી (૨) બીજના રેગકે ચેકચકા, ચેકા (ચૅ) સ્ત્રી, ચેરાન્ચર
સંબંધની અસર(૩)દબાણ (૪)rid; દુરાગ્રહ, ચીકણાશ –ઊઠ ચેક (ચૈ’) પુત્ર છેકે (ર) એકવાથી પડેલે લીટ કે ડાઘ [-પહ = ચેપ લાગવો. –કાઢ = પર કે રસી કાઢવી – લેવી (૨) પરુ = રોકાવું. –માર, મૂકો = એકવું]
કે રસી કાઢી નાખવી (૩) પીડા દૂર કરવી; પતાવી નિકાલ કરવા ચેજા પુત્ર કડિયે
(૪) ભ્રાંતિ દૂર કરવી. -= સેબત છેડવી (૨) દુરાગ્રહ ચેટક છું[ā] દાસ; સેવક
છે દેવો.–ફેલાવે = રોગ કે સેબતની ખરાબ અસરને ફેલા ચેટક ન [; fહ્યું. વેટ =જાદુમંત્ર; સર૦ માં રેવું = ભૂતવિશેષ] કરે. – મુક, મેલ = રસી મૂકવી (૨) દુરાગ્રહ છોડવો. ભૂત; વળગણ(૨)જાદુ (૩) [ ર૦“ચટક]ચાનક; શિક્ષા.[–લાગવું લાગ = સેબતની અસર થવી (૨) ચેપથી રોગ થ. -લે = ભૂત વળગવું (ર) મેહ થવો; ઘેલું લાગવું.] –કી ૫૦ જાદુગર = રસી મુકાવવી (૨) રસી કાઢી લેવી.] ૦૦ વિ૦ ચેપે–અસર ચેટિકા, ચેટી સ્ત્રી [4] દાસી; લડી
કરે એવું. ૦નાશક વિ. રેગ ચેપ નાશ કરનારું (દવા વગેરે); ચેઠવવું સક્રિ. (સુ) ચડવવું, ચડવવું - પકવવું
ડિસિન્ટેકટન્ટ.” ૦૬ સત્ર કિં. દાબવું, નિચાવવું (૨) બેસવું; ચેઠા ! બ૦૧૦ જુઓ ચેતા
રેપવું (૩) ચેપથી અસર કરવી. –પી વિ૦ ચેપ લગાડે એવું ચેડાં નબ૦૦૦ ગાંડાં (૨) અડપલાં; ચાંદવાં. [-કાઢવાં = ગાંડાં ! (૨) ચીકણું દુરાગ્રહી (૩) કંજૂસે. -૫ વિ૦ કંજૂસ કાઢવાં (૨) બેટી કે નકામી ખણખોદ કરવી.]
ચેપ્ટરન [૬.](પુસ્તકનું પ્રકરણ. કેસ પુંકેજદારી કાયદાના ચે) (ચૅ) ન૦ છછુંદર
[(૩) ન [i] ચિત્ત અમુક પ્રકરણના ગુનાને કેસ ચેત સ્ત્રી [વત ? વેત ?] ચેતના; જ્ઞાન (૨) હોશ; સૂધ | ચેબર સ્ત્રી. [૬] એરડે, જેમ કે, વકીલ કે જજની ચેમ્બર ચેતન વિરા -[i] ચેતનાવાળું; સજીવ (૨) ન૦ ચૈતન્ય; જીવનશક્તિ; (૨) મંડળ, બોર્ડ, જેમ કે, ચેમ્બર ઓફ કોમર્સ પ્રાણ (૩) હેશ; સૂધ. [–આવવું = ભાન આવવું; સૂધ આવવી ચેમ્પિયન પં. (૨) વિ. [૬.](સ્પર્ધામાં) સૌથી ઉપરનું સર્વોત્તમ (૨) શક્તિ આવવી; જાગૃતિ આવવી.] દાયી વિ. ચેતન આપ- ચેર ન [સર૦ મ. ર = એક જંગલી વનસ્પતિ] (કા.) લાકડાં નારું. દેહ ૫૦ સૂક્ષ્મ શરીર. ૦પણું ન૦. ૦મય વિચેતનથી ! ચૅર સ્ત્રી [૬] ખુરશી (૨) [લા.) અધ્યક્ષનું પદ. ૦મેન પું ભરેલું. ૦વાદ ૫૦ જીવનનું મૂળ જડનહિ પણ ચેતન છે એ વાદ; | [$.] (સભા કે સમિતિને) પ્રમુખ વાઈલિઝમ. શાસ્ત્ર ન માનસશાસ્ત્ર; ચિત્તશાસ્ત્ર
ચેરવું (ચે”) સ૨ ઠેછેકવું (૨) ખેતરણી કરવી; ચર્ચા કરવી. ચેતના સ્ત્રી [.] ચૈતન્ય; જીવનશક્તિ (ર) સમજશક્તિ
–ચૂંથ સ્ત્રી, ચેરવું ને ચંથવું તે. -ભેસ સ્ત્રી, ચેરવું ને ભેસવું તે ચેતર વિ[H. ચિત્ર ઉપરથી?] દાધારંગું; ગાંડા જેવું ચેરંચેર (ચે) સ્ત્રી૦, – પં. બ૦ ૧૦, ચરાચેર(~રી) સ્ત્રી, ચેતવણી સ્ત્રી. [ચેતવવું' ઉપરથી] ચેતવવું તે; અગાઉથી આપેલી | [જુઓ ચેરવું] એકાએક; ખૂબ ચેરવું તે [અને કર્મણિ ખબર; સાવચેતી. [>આપવી, મળવી, લેવી]
ચેરાવવું (ઍ) સ૦ ક્રિ, ચેરાવું (ઍ) અ૦ કિ“ચેરનું પ્રેરક ચેત(–તા)વવું સાકે “ચેતવું'નું પ્રેરક
ચેરિટી સ્ત્રી.[૬.] દાન; ધરમાદે; સખાવત (૨) કરણા; ઉદારતા. ચેતવું અ૦િ [સં. વિત ; સર૦ હિં. ચેતના, મ. તળ]સળગવું; | કમિશનર ૫૦ ધરમાદા ટ્રસ્ટ વગેરે માટે સરકારી અધિકારી લાગવું (૨) આગ લાગવી (૩) ઈશારતમાં સમજી જવું (૪) સાવ- ચેરીમેરી સ્ત્રી [$.?] બક્ષિસ ધાન થવું; અગાઉથી જાણું જવું [થાય. જેમ કે, ચેતેહારી) ચેરે (ઍ) પં. [જુઓ ચેરવું છે કે ચેતસ ન [સં. ચિત્ત (ઘેષ વ્યંજન પૂર્વે સમાસમાં “ચેત' રૂપ | ચેલ ન૦ [.] વસ્ત્ર; કપડાં ચેતા ૫૦બ૦૧૦ [“ચેતવું' ઉપરથી] ખબર - સૂચના – ચેતવણી. | ચેલકી સ્ત્રી [, ૪] છેડી (વહાલમાં) (૨) ચેલી તિરસ્કારમાં). [–પહોંચવા = ખબર પડવી; સૂચન થવું (કે આમ થશે).]. -કું ન છોકરું (વહાલમાં) (૨) ચેલો (તુચ્છકારમાં). – પં. ચેતાવવું સક્રિટ જુઓ ચેતવવું
કરે ચેતાવું અક્રિ. “ચત નું ભાવે
ચિલિયું ન [સે. જેટ] તાજવાનું પલ્લું ચેતવિસ્તાર ! [4.1+વિસ્તાર]ચિત્તનો વિસ્તારવિશાળતા | ચેલિયે ૫૦ સિં. ૮ પરથી] (કા.) કેડને સૂતરને કંદરે ચેતેહારી વિ. [a, તH +હાર] ચિત્તને હરે એવું -આકર્ષક ચેલી સ્ત્રી, ચેલે ૫૦ [૩. (-)૪] શિષ્ય. [–= મનહર
[૦રાજ ૫૦ (સં.) શિશુપાલ
r રાજ પં. (સં.) શિશપાલ | શિષ્ય બનાવવા.]. ચેદિ ૫૦ [4] (સં.) બુંદેલખંડ પાસેના પ્રદેશનું પ્રાચીન નામ. | ચેવડે ૫૦ મિ. વિવા; સં. વિટ= પૌંઆ] એક ચવાણું

Page #360

ચેવલી ]
૩૧૫
[ચકાધર્મ
ચેવલી વિ૦ ચેવલ નામે (કેકણમાં) ગામનું (પાન, સેપારી) | એક (ચૅ) વિ. [ચકવું' ઉપરથી] ચક્કસસ્થિરવશ ચેવવું સત્ર કેિ[સર માં રેવળે, તળે] શેકવું, ગરમ કરવું ! ચક(નૂકુ) (ચૅ) વિ૦ [જુઓ ચોક પું] ચાર ગણું (આંકમાં, (બળતા રૂ કે મીણથી). [વાવવું સક્રિ. (પ્રેરક), ચેવાયું | જેમ કે, ચાર ચોક ૧૬) અ૦ ક્રિ. (કર્મણ)]
[ગતિ (૩) પ્રયત્ન | ચેક (ચૅ) કિં. રતુ; 1. વડ ઉપરથી] ઘર વચ્ચેની ચેષ્ટક વિ૦ [4] ચેન્ન કરનારું.—ન ન [સં.] ચેષ્ટા કરવી તે (૨) ! ચોખંડી ખુલ્લી જગા (૨) આંગણા આગળની ખુલ્લી જગા ચેષ્ટા [ā], ઈ સ્ત્રી, જુઓ ચાળા (૨) ઠો; મશ્કરી. ખેર (૩) વસતી વચ્ચેની ખુલ્લી જગા (૪) બજર; ગુજરી (૫) પળ; વિ૦ ચેક ટીખળી; તોફાની. ૦ળી સ્ત્રી ઠેકડી; મશ્કરી ક્ષણ (૬) ચાર કડીઓની ટુક (૭) [પાસાની રમતમાં ચારને ચેસ છું. [.] શેતરંજ
દાવ. [-પૂરવા = ચેકમાં સાથિયા પાડવા (૨) મંગળકાર્ય કરવું ચેસાંતર (0) વેટ ચમકી ગયેલું
(૩) શેખચલ્લીને વિચાર કરવા.] પ્રબંધ ૫૦ એક ચિત્રકાવ્ય ચેહ (ચે) સ્ત્રી [સરવે પ્રા. વિકા' - I)] મડદાની ચિતા ચેકટ (ચૅ) સ્ત્રી, ગંજીફાનાં પાનની એક ભાત; ચેકડી ચેહાલક વિ૦ દરથી સંભળાય તે ઘન (સ્વર) સંગીત ચેકઠું (ચૅ) ન૦ [1. ૨૩૧ (સં. વતુ +ાણી)] બારી કે ચહેન (ચૅ) ન૦ + જુઓ ચેન, ચિહ્ન
બારણાં બેસાડવા ચાર લાકડાં સાલવીને કરેલો ચાખંડો ઘાટ ચેળ (ચૅળ,) સ્ત્રી (.) ચળ; ખંજવાળ [-આવવી]
(૨) એવો કઈ ખંડો ઘાટ; “મ' (૩) દાંતનું ચેકડું (૪) [લા.] ચું (ચૅ૦) અ૦ વિ૦].
ઘાટ; યુક્તિ; બાજી. [-બેસવું, બેસી જવું = સાંધે સાંધે બરાચંગ વિ૦ [] ધીમું; ઢીલું (૨) ચીક; ચાપચીપિયું
બર મળી જ (૨) યુક્તિ -બાજી ગોઠવાઈ જવી (૩) વિવાહ ચંચી (ચૅ૦) સ્ત્રી (સુ) મકાનના મોભારાને છેડે કે છાપરાની ! ગોઠવાવે; મેળ ખા. કડે ચડવું = ઉમરે ચડવું; ઘેર જવું ટોચે જડાતું ચાંચદાર લાકડું
(૨) સંબંધ રાખવો.] (૪) [. વક્ર પરથી] શેરી કે પિોળનું ચંચી (ચૅ૦) સ્ત્રી [રવ] વેંચું કરવું તે (૨) [લા.] પતરાજી; ગર્વ ચકલું - ચોગાન
(૨) ન૦ તેવું સ્ત્રીનું વસ્ત્ર ચંચું (ચૅ૦) અ૦ (૨) ન૦ [૧૦] જુએ ચંચ
એકડિયું (ચે) વિ[ચોકડી પરથી] ચેકડીઓવાળું, ચાકડી ભાતનું ચંચં(ગે) સ્ત્રી[૧૦] ચાંચ; પક્ષીઓને કલબલાટ (૨).કચપચ ચોકડી (ઍ) સ્ત્રી [4. વતુ; . ઉપરથી] x આવી ચેચંપંચું (ચૅ ) અ [‘’ ઉપરથી] ખાનગી રીતે; માંહે- આકૃતે (૨) એરડામાં (સામાન્ય રીતે તેના ખૂણામાં) પાણી માહે (૨) સ્ત્રી૦; ન૦ આનાકાની (૩) બડબડાટ
ળવા કરવામાં આવતું ખાળવાળું કડેયાકામ (૩) ચારની ટોળી. ચંડલ ન [રસર૦ ચંડોળ] એક પક્ષી
ઉદા૦ ચંડાળચેકડી (૪) ચાર યુગને સમુદાય (૫) ગંજીફાની ચંડ પં. [.; સર૦ :. દુ] રમવાને દડો
ચેકટ, -એક ભાત. [-કાઢવી = ચેકડીને આકાર ચીતર. ચંદુ ! ચે (૨) હાથીદાંતને મંજ
(૨) ખાળ કે મેરીને માટે ચેકડી કરવાની જગા રાખવી કે તે ચે૫ (ચૅ ઍ૦) અ૦ (૨) ન૦ જુઓ ચંચાં
કરવી. પઢવી =લખાણ છેટું હોવાથી તેના ઉપર પરીક્ષકે ચંબડી (ચૅ૦) સ્ત્રી ચીમડી (ચ.)
ચેકડી ખેંચવી; નપાસ થવું. -મૂકવી= ખટું ઠરાવવું; રદ કરવું; ચૈતન્ય ન [સં] ચેતના; ચેતનપણું (૨) સમજ જ્ઞાન (2) { નપાસ કરવું (૩) ગેરહાજરીની નિશાની કરવી (શાળા વગેરેના આત્મા (૪) પરમાત્મા (૫) બળ; પરાક્રમ (1) S૦ (સં.) પ્રસિદ્ધ ! હાજરીપત્રકમાં.] બંગાળી વૈષ્ણવ સંત. ૦ઘન વિ૦ જ્ઞાનથી ભરેલું જ્ઞાનસ્વરૂપ (૨) [ ચેક હું (ઍ) ન. [. ચતુષ્ક ઉપરથી] કાનનું એક ઘરેણું (૨) ૫૦ બ્રા.દાથી વિચેતન કે બળ – પરાક્રમ આપનારું. પ્રેરક ગાડા ઉપર માલ ભરવા મૂકવામાં આવતું લાકડાનું પાંજરું (૩) વિ. ચેતન કે બળ-પરાક્રમ પ્રેરનારું. ૦વાદ ડું જડવાદથી ઘેડાના માંમાં રહેતો લગામ લોઢાને ભાગ (૪) ચેકડીઝ ઊલટો - આમા છે એવો - વાદ
(તુચ્છકારમાં) (૫) [લા.] લગામ; અંકુશ; દાબ (૧) રેશમના રૌતર . ચૈત્ર માસ. -રી વિ૦ (૨) સ્ત્રી જુઓ ચૈત્રી
ભરતની એક તરેહ (૭) ચારને સમુદાય ચૈતસિક વિ૦ [.] ચેત (ચેતસ) કે ચિત્ત સંબંધી
ચિપ્રબંધ છું જુએ “ચાક પું'માં [-- માત્રાવાળું (પિંગળ) ચૈત્ય ન [i.] હદ બતાવતો પથ્થર (૨) સ્મરણતંભ; પાળિયે એકલિયું (ચૅ) વિ. [ચ (સં. ચતુર = ચાર) + કલા] ચાર કલા (૩)દેવાલય (૪) શુદ્ર દેવના અવશેષ ઉપર બાંધેલો મિનારે; બૌદ્ધ એકવટી (ચ) સ્ત્રી[ક+ટી (ઉં. વર્મન =રસ્તો)] ચાર રસ્તા મંદિર (૫) દેરારાર (જૈન), વંદન નવ ચે ય - દેરાસરમાં જઈ પૂજા મળતા હોય એવું સ્થળ-ચકલું [(૩) ઊભું કરવું પડ્યું વગેરે કરવાં તે
ચોકવું (ચ) અ૦ કિ. જુઓ ચકવું (૨) સક્રિ. [2] માપવું ચૈત્ર ! [4.] ક્રમ સંવતને છ માસ૦૨થ ! [4] (સં.) ચેકસ (ચૅ) વિ. [સર૦ હિં, મ. સ; સં. વતુ: +૯૬૧] કુબેરને બાગ. -થી વિ. ચૈત્રનું; ચૈત્રથી શરૂ થતું (૨) સ્ત્રી | ચિા સ; નક્કી; બરાબર (વસ્તુ) (૨) સાવધાન (૩) ખાતરીદાર ચૈત્રની પૂનમ
(માણસ) (૪) અ૦ નક્કી; અવશ્ય. ૦૫ણું ન૦. -સાઈ સ્ત્રી ઐયું ન ખાટલાની દોરી -- વાણ
એકસપણું (૨) ખાતરી(૩) સાવધાની;ખબરદારી. [-રાખવી = ચૈલ ન૦ [ā] ચેલ; વસ્ત્ર
સાવધ રહેવું.] -સી ડું. સેનારૂપાને કસ કાઢનાર (૨) સેનાએ પં; સ્ત્રીઅભરખે; ચડસ
રૂપાને ધંધે કરનાર (૩) એક અટક (૪) સ્ત્રી, જુઓ કસાઈ - (ચૅ) વિર (ઉં. નવર , નો, નવું] (રામાસની શરુઆતમાં) | ચાકધર્મ (ઐ) [ચકે +ધર્મ રસોઈન ચાકાના - ખાન“ચાર' એવું બતાવતો પૂર્વગ. ઉદા. તરફ
પાનાદિના નિયમો વગેરે પાળવા તે કે તેટલામાં મનાતો ધર્મ

Page #361

ચોકાવવું]
૩૧૬
[ચેજ
ચકાવું અક્રિક, –વવું સક્રિ. “ચાકવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક =મંતરેલા ચોખા ચવરાવી ગુનેગાર પકડવાને પ્રયોગ કરવો. ચેકિયાત (ઐ) [ચાકી” ઉપરથી ચોકી કરનાર; રખવાળ -ચેઠવા =કપાળે અક્ષત કંકુ ચડવાં (૨) કલ્યાણ ઈચ્છવું. ચોકિયું (ઍ) નવ [વતુ ઉપરથી] ચાર બળદનું ગાડું
–નાખવા, વેરવા= સ્ત્રીએ નાતરું કરવું () ખેળ ભરે; એકી સ્ત્રી, [21. સે. વધવા; સં. વતુ . સર૦ હિં. વળી] સીમંત કરવું.-મૂકવા= આમંત્રણ આપવું-મૂકવા જવું=નેતરું રખેવાળને રહેવાનું સ્થાન; “ગેટ' (૨) રખેવાળી (૩) તપાસ; આપવા જવું –ભેગી ઈયળ = મેટા ભેગું નાનું. (તારા) ચેખા સંભાળ (૪) (જકાત લેવાનું) નામું (૫) જુઓ પિકેટિંગ(૬) એક ખાઉં-બાજું -રાંધું તું મરે! એક ગાળ).] ૦૫ર વિ૦ એક જાતનું ઘરેણું (૭) નાને બાજઠ. [–ઉપર હેવું = ચોકીના કામ ચિખા જેટલું (માપ કે વજનમાં) (ર) [લા.] જરાક. ભાર ઉપર હેવું–કરવી = ચોકીનું કામ કરવું, દેખરેખ રાખવી.-પર વિ૦ એક ચોખાના વજન જેટલું (૨) [લા.] જરાક. ૦વા વિ૦ લઈ જવું = પોલીસ “ગેટે' ફરિયાદ કરવા લઈ જવું. –બાંધવી ચોખા જેટલું (માપમાં). – પં. ચાખાને દાણે = દેવદેવીની દેખરેખના પ્રતીકરૂપ તાવીજ બાંધવું. –ભરવી ચોખા(–-ખા)ઈ સ્ત્રી, જુઓ “ચાખુંમાં [લૂગડું = રખેવાળી કરવી.-રાખવી = ચકી કરવી.]દાર, વાળખું | ચેખાની (ચૅસ્ત્રી [ = ચાર+ખાનું) એક જાતનું ભાતીગર ચેકિયાત; રખેવાળ. ૦દારી સ્ત્રી, રખવાળી. ૦૫હે-હે) ચોખામું વિ૦ [‘ચોખું ઉપરથી] જુઓ ચોખલિયાત; વટાળ j૦ ચેકી અને પહેરે; સખત જાપતો. [ચેકીપહેરામાં મૂકવું, વિનાનું
[– ખુલ્લું - સ્પષ્ટ કરવું રાખવું = સખત જાપતા હેઠળ રાખવું. ચેકીપહેરે રાખ = ખાળવું સકૅ૦ [ચામું ઉપરથી] સાફ કરવું (૨) ચોખું જાપતો રાખ. ચેકીપહેરે મક, ગેડવો = ચકી અને | ચેખિયાત વિ. ચેખડિયાત (?)
[‘ખુંમાં પહેરાને જાપ કરો.] બંધ ૫૦ એક ચિત્રકાવ્ય
ખું( મું) ૦િ-ખાઈ સ્ત્રી૦,૦ચટ વિ૦,૦ફૂલ વિ૦ જુઓ ચકે (ચે) [. ] ચાર ખૂણાવાળી જગા (૨) રાઈ ખૂણ(ણિયું) (ચ) વિ. [ચ = ચાર+ખૂણો] ચાર ખૂણાવાળું કરવા અબોટ કરેલી કે મરનારને સુવાડવા લીપી તૈયાર કરેલી | ચાખૂંટ (ચ) વિ. [સર પ્રા. ૩; હિં. લૂંટ] ચારે દિશાની જગ (૩)[લા.] અલગ કે જુદે – નિરાળ વિભાગ કે જગા. જેમ | મર્યાદામાં આવતું - તમામ (૨) અ૦ ચારે ખૂણાઓમાં – ચારે કે, જમાલભાઈને જુદે . [ચેક પર લેવું, ઉતારવું =
બાજુ મરણ પથારીએ સુવાડવું. એકેથી ઊડવું =મરણની અણીએ ચેખે ૫૦ જુઓ “ચાખામાં પહોંચી સાજા થવું. એકે નાખવું = મરણપથારીએ સુવાડવું. | ચે ખું અ [. aો ] વરછ (૨) ભેળ વગરનું (૩) સાચું;
કે પડવું =મરવાની તૈયારીમાં લેવું. એકે લેવું=જુઓ કે | પ્રમાણિક (૪) ખુલ્લું; પણ (૫) કાપવા જેવું કે બાદ કરવા જેવું નાખવું. જોકે કર = રાઈ કરવાની જગામાં અબોટ કરે બધું જતાં રહેતું ચાખું; નેટ’ (જેમ કે, ખર્ચ,નકે ઈ૦)[-કરવું (૨) મરનારને સુવાડવા ગાયના છાણને હાથ ફેરવી જગા તૈયાર = સાફ કરવું (૨) સ્પષ્ટ કરવું (૩) ગોટાળે કાઢી નાખ (૪) કરવી. ચોકે દે, વાળ = અબોટ દઈએ કરો (૨) ખતમ કરવું. કહેવું = સાફસાફ કહેવું; બેધડક કહેવું. ગોટાળે કરો; કામ બગાડવું.
હાથ, એ માણસ = પ્રમાણિક – ઘાલમેલ ન કરે તે ચક(કો) (ચૅ) . [સં. 15] ચારની સંજ્ઞાવાળું ગંજીફાનું માણસ. ખે હિસાબ = સ્પષ્ટ કે ગોટાળા વિનાને હિસાબ]. ચોક્કસ,૦પણું જુઓ “ચેકસમાં
-ખાઈ સ્ત્રી સ્વચ્છતા; શુદ્ધતા(૨)પ્રામાણિકતા,નિખાલસતા. ચેખ વિ. [સં. વોક્ષ; સે. ] ચખું (૨) સ્ત્રીચેખાઈ – ખાબેલું વિર ચેખું બોલનારું.૦ચટ,ચણકવિબિલકુલ (૩)[લા.] ચોખવટ; નિકાલ. ચાખ સ્ત્રી[‘ચોખ” કિર્ભાવ) ચાખું. ૦૬ લ વિ૦ ફૂલ જેવું – ખૂબ ચેપ્યું ચેખાઈ. ડિ(-લિ)યાત વિ૦ વટાળ વિનાનું. દિ–લિ- ચેગઠ (ચ) સ્ત્રી [ચા = ચાર+ગંઠ (ગાંઠ)] ચારીની આસપાસ થાડા મુંબ૦૧૦ વટાળ બહુ પાળતા હોઈએ એમ બતાવવું બાંધેલી દેરીની ગાંઠ (૨) ચારે છેડે ગાવું તે; લગનની ગાંઠ તે. ડિ(–લિ)યું, હું વિ૦ [સર૦ સે. વો]િ ચખલિયાત ગડે (ચ) પું[સં.વતુર, 21. ૨૩ ઉપરથી]ચારને આંકડે;૪' (૨) શુદ્ધિ કે નીતિને અતિ આગ્રહ રાખનાર. ૦લા(–લિયા)- | ગણું (ઍ) વિ. [સં. ચતુન] ચાર ગણું વેઠા ૫૦બ વરુ અતિ ચખલિયાપણું કે તે દેખાવ. હવટ | ગમ(દમ)(ચૅ) અ[ચા = ચાર ગમ, કે ગરદમ(fá)]. સ્ત્રી, ચેખાઈ, પવિત્રતા (૨) સ્પષ્ટતા (3) [લા.] નિકાલ; ! ચારે દિશામાં; ચોમેર, –માં અ૦ + રોગમ ખુલાસે
[પરગણું ચોગાન (ઍ) ન. [1] ખુલી ગા; મેદાન ચેખલું (ચે ?) ન૦ [ = ચાર+ખળું] ગામડાંને સમુદાય (૨) | ચંગે પુત્ર [તુ. વૂI? હિં. ] ઝબ્બે ચોખંડ (ચ) વિ૦ જુઓ ખંડું (૨) ૫૦ ચોખંડી આકૃતિ (૩) ચોઘડિયાં (ચ) નબ૦૧૦ [ચોઘડિયું પરથી] ચાર ચાર ઘડીને [ = ચાર+ખંડ] ચારે ખંડ (પૃથ્વીના). -હું વિ૦ ચારખણિયું આંતરે વગાડાતાં નગારાં. [-વાગવાં = [લા.] -ની તૈયારી થવી; (૨) ચોરસ (૩) ચાર ખંડવાળું
–નું બનવું નજીક હોવું] ચોખા મુંબ૦૧૦ [ફે. વોવ પરથી] (ડાંગર ભરડીને કઢાતું) ઘડિયું (ઍ) ન. [ચ = ચાર+ઘડી] ચાર ઘડી જેટલો વખત
એક અનાજ. [-ઓરવા = રાંધવા માટે ચેખા આધણમાં | (૨) મુરત. [-જેવું =મુરત મેળવું – નક્કી કરવું] [પટેલ નાખવા.-ભા રહી જવા = ભાતમાં અમુક દાણા કાચા રહી | ચેલે (ઐ) [સર૦ મ. ચૌઘા] ગામડાનો પટેલ (૨) નાતનો જવા. -ચઢાવવા = દેવમૂર્તિની ચાખા વડે પૂજા કરવી (૨) | ચ ન [4.] વહકલ; છાલ
[ જવાળું ખુશામત કરવી (૩) ચેખા મૂકવા; નેતરું દેવું. ચવરાવવા | ચેજ સ્ત્રી (ક.) તર્ક; દલીલ; બુદ્ધિની સૂક્ષ્મતા. -જાળું વિ.

Page #362

ચેજા ]
૩૧૭
[ચોપડું
ચેજા (ઐ) . [ચો = ચાર + જવા] જાવાથી આવતી ચાર | તરફ (ચ) અ૦ [ = ચો તરફ] ચારે બાજુ તેજાનાની વરતુઓ – લવિંગ, ઈલાયચી, તજ અને જાયફળ (૨) | ચોતરે (ચૅ) વિ. [સં. વવર] માટે એટલો; ચબુતરો (૨) ગરમ મસાલ; તેજાને
પોલીસચોકી; ચાવડી
[ચિતારા વણાટનું કપડું જાળું વિ૦ જુઓ ‘ચાજ'માં
ચેતા (ચ) વિ૦ [ = ચાર +તાર] ચાર તારવાળું. -રો પુત્ર ચેટ સ્ત્રી [હિં. સં. ૩ = તોડી પાડવું] આઘાત; પ્રહાર; મુકી | ચેતાલ(ળ)() વિ૦ [ચા = ચાર +તાલ] ચાર તાલ – ઠોકવાળું (૨) દાવ; લાગ (૩) એક જાતનું જાદુ - મારણ; મૂઠ (૪) નિશાન (ગાયન) (૨) ડું સંગીતમાં એક તાલ. -૯(–ળું) વિ. ચાતાલ (તીર, ગોળીનું). [-આવવી = વાગવું, ઘા થ; મચડાવું. | ચેત્રીસ (ચે) વિ૦ [સં. વતુસ્ત્રરાત , પ્રા. વડતુ] ‘૩૪'. –સા -મારવી = ઝડપ મારવી (૨) ઘા કર (3) નિશાન મારવું (૪) | મુંબ વ ચેત્રીસ સાથે ૧ થી ૧૦ સુધીની સંખ્યાના ગુણમઠ વગેરે મારી જીવ લે. -વાગવી,-લાગવી = ધાર્યો ઘા કારને ઘડિયે થવો; દાવ ફાવે (૨) જુએ ચાટ આવવી.] દાર વેટ ચાટ- ચેથ (ચૌથ,) સ્ત્રી [સં. વતુર્વ; પ્રા.વડ] પખવાડિયાની ચોથી વાળું; તાકેડું
[રહેવા] તિથિ (૨) વદ ચોથે કરવાનું એક વ્રત (૩) જુએ ચોથાઈ (૪) ચેટ (ચૅટ,) સ્ત્રી, ચાટવું તે. [-રહેવી =બાળકને મળવિકાર ન૦ કલાના પખિયારાને નાને ભાગ. -થાઈ સ્ત્રી, ચોથો ચેટડું,-હૂંક –ણ (ચે) વિ[ચાટવું” ઉપરથી] ચાટી રહે-ખસે ભાગ (૨) ખંડણી તરીકે આપવાને મહેસુલને ચોથો ભાગ. નહિ એવું
[ચાટેલી વસ્તુ -થિયું વિ૦ ચોથે દિવસે આવતું (૨) ન૦ ભાગ(૩) નાના ચટણું (ઍ) વિ. [‘ચાટવું' ઉપરથી] ચાટે એવું, ચીકણું (૨) ન૦ બાળકના મરણ પાછળ ચોથે દિવસે કરાતી ક્રિયા કે ભેજન. ચોટદાર વિ૦ જુએ “ચાટમાં
-થિ(તાવ) S૦ થે દહાડે આવતો તાવ-શું વિ. ક્રમમાં જેટલી સ્ત્રી. [૩. વોટ્ટી] શિખા (૨) નાળિયેરના ઉપરના રેસા | ત્રીજા પછીનું. [ચોથે પાયે =[લા.] સૂઝ સમજ; ઢંગઢાળ.]. કે મકાઈના દેડા ઉપરનાં કેસરનું ઝમખું. [-ઊભી થઈ જાય એવું | દ(–દીશ (ચે) ૦ [ =ચાર + દિશા] ચારે દિશાઓમાં = અતિશય ખાટું કે તીખું. પકડવી = ખસે નહીં એમ કબ- ચોધરી (ચે) ૫૦ [8. ધરી; સં. વતુર+ધુરીન?] મુખ્ય જામાં લેવું (૨) કાન પકડ; કબૂલ કરાવવું. બાંધીને મંઢવું ગાડીત; સારા (૨) સીમનું રક્ષણ કરવા બદલ પસાયતું ખાનાર = ખૂબ ભણવા લાગવું. -મંતરવી =દાવપેચથી હરાવવું. –લઈ (૩) જંગલી ડુંગરાઓમાં વસતી એક કેમ. -રો પુત્ર પિલીસજવી = છેતરવું. –હાથમાં આવવી =બરાબર કબજામાં આવવું.] પટેલ; ગામને પટેલ (૨) ચેધરી કામને પુરુષ - પુ. વેણી; અંબોડો [-ગૂંથ, વાળ] (૨) જોડાના | ચોધાર (ચે) વિ૦ (૨) અ [ચ = ચાર ધાર] પુષ્કળ (૩) વિ. આગલા ભાગમાં મેરની ડોક જેવો રખાતો ભાગ
ચોધારું. -રી સ્ત્રી, ચાર બાજુઓવાળી એક સીંગ. – વિ૦ ચેટવું (ઍ) સક્રૂિ૦ [. દુટ્ટ= એટલું] ચીકાશને લીધે વળ- ચાર ધારવાળું (૨) ન૦ ચાર ધારવાળું એક હથિયાર ગવું (૨) [લા.] આગ્રહપૂર્વક વળગવું, અડ્ડો જમાવવો (૩) ધારો ૫૦ એક વનસ્પતિ અ૦િ બેસવું (તિરસ્કારમાં)
[કર્મણ કે ભાવે | ચોપ સ્ત્રી [સર૦ “ચાંપ'] ખંત (૨) ઉત્સાહ (૩) જુઓ એબ ચટાડવું (ચૅ) સ૦િ , ટાવું અશક્રેટ “ચાટવું નું પ્રેરક ને ચોપખે (ઍ) અ૦ [ચ =ચાર + ખ (ક્ષ)] + ચારે બાજુએ ચટાડાવું અક્રિ૦, ટાવડાવવું સક્રિ. ‘ચટાડવું’નું કર્મણિ, ચેપગ(–મું) (ચૅ) વિ. [ચ = ચાર + પગ] ચાર પગવાળું (૨) ને પ્રેરક
ન૦ જાનવર; પશુ ચેટી ડું [‘ટ’ ઉપરથી] ચાટ - નિશાન - તાકનાર (૨) સ્ત્રી | ચેપચીની સ્ત્રી [f. ચીનીએક ઔષધિ [ફે. વોટ્ટ] રોટલી (૩) મરણને ત્રીજે દિવસે દિલાસે દેવાની ચપ(પા), (ઍ) સ્ત્રી સેગટાંની રમત (૨) તે રમવાનું કપડું એક વિધિ. -રો પેટ ચાટલો
[-દાઈ સ્ત્રી કે પાટિયું. [એલવી,-હાળવી, –માંઢવી = ચાપાટનું કપડું વિ[જુએ ચારટું] ચોરી કરવાની ટેવવાળું (૨) લુચ્ચું. પાથરી તે રમત શરૂ કરવી.] ચેઠ() સ્ત્રી- [જુએ ચેડો] વસ્તુઓને જ (૨) વિ. [જુઓ ચેપ (ચ) વિ૦ [ = ચાર + ડ] ચાર પડવાળું
ચેડું] પહોળું. [-વળવું = પાયમાલ થવું.] [ટીલડી ઈ૦) ચપઠન [21. q3; “ચાપડવું” ઉપરથી] (પડવાનું તે) ચેઢણું (ચૅડ') ન૦ [‘ચાડવું' ઉપરથી] (કા.) ચોડવાનું તે (ચાંદલે, | ઘી (૨) વહાણને ચેપડવાને રંગ ઠવવું સ૦િ + () ચેડવવું; પકવવું; ચડવવું
પડવું સક્રિ. [A. 3] લગાડવું; લપેડવું ચેહવું (ચેડ') સીક્રેટ [સર૦ ચેટવું] ચટાડવું (૨) જડવું; | ચેપઢાવવું સક્રિ૦ ‘ચોપડવું’નું પ્રેરક (૨)ગાળ કે અપશબ્દ કહે બેસાડવું (જેમ કે, ખીલી) (૩) લગાવવું; ઠોકવું (જેમ કે, સેટી, ચેપઢાવું અક્રિ“ચાપડવું'નું કર્મણિ ધોલ) બરોબર લાગે તે સચોટ આકરો બોલ કહેવો, જેમ કે, ચોપડી (ચૅ) સ્ત્રી [ = ચાર + પડ?] પુસ્તક. ૦ર વિ૦ કડક વિણ, ગાળ
ચેપડી ખાનારું, ચેપડીમાં દટાઈ રહેતું. ૦ચુંબક વિ૦ ચોપડીચઢાઈ (ચ) સ્ત્રી , –ણ ન૦ જુએ “ચાહું'માં [ને કર્મણિ એમાં મશગુલ રહેનાર.-હું વિન્ચી = ચાર + પડ] ચાર પડવાળું ચિઠાવવું (ચેડા) સક્રિ, ચડાવું અક્રિ. “ચોડવુંનું પ્રેરક | (૨) ન૦ચાર પડવાળી જેટલી (૩) ચેપડી[તિરસ્કારમાં].[ચોપડાં
ડું (ચૅ) વિ. [સર૦ છુિં. દi] પહોળું (૨) ચાર પડવાળું; | ફાડવાં= પડી ખૂબ વાંચવી – ભણવી (વ્યંગ કે તુચ્છકારમાં)] ચેવડું. -હાઈ સ્ત્રી , –ઠાણ ન૦ પહોળાઈ
ચોપડું વિ૦ [જુઓ ચેપડવું] ચીકણું (૨) ચીકણું, લીસું (૩) ડે (ઍ) પં. એક ઉપર એક વસ્તુઓને ખરકલો
[લા.] ખુશામતિયું. [–કરવું = ધી કે ચીકટ ખવરાવવું]

Page #363

ચાપડો ]
|
ચોપડો પું॰ હિસાબ લખવાની વહી. [−ડે કિંમત – ચેાપડામાં નાંધેલી કિંમત; ‘કવૅલ્યુ’. -ચોપડો ઉકેલવા, કાઢવા = વિગતવાર તેાંધ કાઢવી; ઇતિહાસ કાઢવા. –રાખવા = વિગતવાર હિસાબ રાખવા (ર) વિગતે નેાંધ રાખવી. –વાંચવા = વિગતવાર ગુણદાય કહેવા (૨) ભાગવત વગેરે માટા ગ્રંથ વાંચવા]. ચાપણ સ્ત્રી॰ [જુએ ચાંપણ] કળ; યુક્તિ (૨) ન૦ ભેાંય ટીપવાનું લાકડું (૩)વિ॰ [સર૦ મ.] ચીકણી (જમીન, માટી માટે) ચાપ(બ)દાર પું॰ જુએ ચેાબદાર
|
|
ચેાપન (ચર્ચા) વિ॰ [તું. તુ:પદ્મારત ; પ્રા. ૧૩૫ન] ૫૪ ચેાપવું સક્રિ॰ [સર॰ન્મ. ચોવળ; જુએ ચાંપવું] ખેસવું; રોપવું (૨) ટીપવું (૩) મારવું; ઠોકવું [ચારપાઈ; ખાટલો
|
|
|
ચોપાઈ (ચૌ) સ્ત્રી॰ [તું. ચતુષ્પદ્દી; પ્રા. પા] એક છંદ (૨) ચોપાટ (ચર્ચા) શ્રી॰ [ચા + પાટ]જુએ ચાપટ (ર)સરખી સુધરેલી જમીન; ચેાગાન (૩)પરસાળ જેવા બેઠકના ભાગ; ચાપાડ ચાપાઢ (ચર્ચા) શ્રી૦ [સર॰ હિં. ચૌપા = ખુલ્લી બેઠક] પરસાળ ચોપાનિયું (રા) ન૦ [ચા = ચાર + પાન] બે પાંચ પાનાંનું પતાકડું; ‘પેમ્પ્લેટ’ (ર) નાનકડું જાહેરનામું (૩) વર્તમાનપત્ર ચાપાયા (ચર્ચા) પું૦ ૦૧૦ [જુએ ચેાપાઈ] એક છંદ ચાપાયા (ચો) પું॰ [જુએ ચાપાઈ] ખાટલા; ચારપાઈ ચાપાસ (ચર્ચા) અ॰ [ચા = ચાર + પાસ (પાસું)] ચારે બાજુ ચેાપાળી (ચો ) સ્ત્રી॰ કયારડામાં નાળાં કે ખાડામાંથી પાણી લાવવાની એક રચના [ h] હીંડોળાખાટ ચાપાળા (ચ) પું॰ [સર॰ મ. ચોવાાં; હિં. ચૌવા; ચેા + સં. ચેાપુ (સૌ) વિ॰ (ર) ન॰ જુએ ચાપણું
ચાફાળ (ચ) પું॰ [ચા =ચાર+ફાળ] જાડી માટી પિછેડી. [-ઓઢવા- પાક મૂકીને રવું (૨) દેવાળું કાઢવું; પાયમાલ થઈ જવું.]
૩૧૮
?)]
ચાફૂલ(ચા)ન[ચા ! = ચાર + ફૂલ] ચાકડી; x + * આવું ચિહ્ન ચાફૂલ (ચર્ચા) પું॰ [ચા =ચાર + સ્કૂલ = ખાનું ? કે સં. પાનસેાપારી વગેરે મૂકવાના દાબડો ચેાફેર(–રી) (ચૌ) અ॰ [ચા = ચારક્કેર] ચારે બાજુ ચેાખ સ્ત્રી॰ [l.] નાની લાકડી; દંડૂકો (૨) છડી (૩) તંબૂના વચલા વાંસ. દાર પું॰ છડીદાર ચેાબગળું (ચો ?) ન૦ [સર॰ હિં. ચૌવાહા = કુરતા વગેરેમાં મગલની નીચે અને કળીની ઉપરના ભાગ] એક જાતની ટૂંકો ડગલો ચેામચીની સ્રી॰ [7.] ચેાપચીની ચામદાર પું॰ જુએ ‘ચાબ’માં [રાખવું ચેાખવું સક્રિ॰ [સર॰ ચાંપવું; હિં. ચોમા] ડામવું (કા.)(૨)વાવવું; ચેાબંદી (ચર્ચા) વિ॰ [ચા =ચાર+બંધ ] ચાર પડવાળું (ર) ન॰ ચાર પડવાળી કાગળની આકૃતિ [બાજી ચેાબાજી(~^ ) (ચર્ચા) અ॰ [ચા =ચાર+ખાજું] ચાપાસ; ચારે ચેાખાવું અક્રિ॰, –વવું સક્રિ॰ ‘ચાખવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક ચાખિયા પું॰ [સર૦ ૬. સેવા = ગઠ્ઠો, ગાળા] કસુંબી રંગ ગળતે સુંવાળા પિંડા
|
ચાખા પું [હિં. ચૌવ; નં. ચતુર્વેદ્દી, પ્રા. વે] મથુરા તરફના બ્રાહ્મણ (૨) [ા. ચોવ] ઢોલ વગાડવાને દંડૂકો (૩) ઢોલ ઉપર પડેલા દંડકાના સેાળ(૪) [ચાખવું' ઉપરથી] ચપકાઃ ડામ

[ચારણા
[બંધ
(૫) છંદણું ચેાાલા (ચા) પું॰ [ચા = ચાર + બાલ]ચાર લીટીનેા એક પદચોળીનું વિ॰ [જુએ છે।ભીલું] ભેટું
ચાર્બેટા (ચા) પું॰ [ચા + ભેટવું] ચાર રસ્તા કે હદ મળે તે સ્થાન ચેામગ (ૉ) અ॰ [ચા =ચારગમ (ન્યાયયથી); અથવા ચેા+ મગ (માર્ગ)] ચેાપાસ; ચામેર
ચેટિયું (ચા) વિ॰ [ચા = ચાર+મૂડ? ચારે છેડે પહેરેલું (વસ્ત્ર) ચામાસુ (ચર્ચા) વિ॰ [તું. ચાતુર્માસ, પ્રા. વાસિત્ર] ચેામા સામાં થતું. —સું ન॰ વરસાદના ચાર મહિના; વર્ષાઋતુ. [ચામાસાના જીવ = અપવી] [ કે બાજુવાળું ચેમુખ(-ખું) (ચર્ચા) વિ॰ [ચા = ચારમુખ] ચાર મે, બારણાં ચામુખી (ચર્ચા) શ્રી॰ [તુ ચેામુખ] લાઠીની એક કસરત ચામુખું (ચો) વે॰ જુઓ ‘ચામુખ’માં ચેામેર (ચર્ચા) અ॰ [ચે! = ચાર+મેર]. ચારે તરફ
ચાર પું॰ [તં.] ચારી કરનાર માણસ; ડુંગો. [કેટવાળને દંડે =ગુનેગાર છતાં સામાને ગળે પડવું – તેના પર આક્ષેપ કરવે. -પેસવેા (રારીરમાં)=શરીરમાં ભારે રોગ દાખલ થવા. ચારના ભાઈ ઘંટી-ચાર = ચાર કે તેના ભાઈ કહા, બધા સરખા, કાઈ કોઈથી ઊતરે નહિ; (સરખું જ આક્ષેપને પાત્ર હોય, ત્યારે આમ કહેવાય છે.) .ચાર(નાર)ને ચાર આંખ હોય = ચાર ચારે બાજુથી સાવધ રહે છે.] ૦આંક પું॰ માલ ઉપર લખેલા મૂળ કિંમતના છૂપા આંકડો. કડી સ્રી॰ છૂપી કડી -નાતા આંકડો, •ખલી સ્ત્રી ઉપરથી દેખાય નાહે તેવા છૂપો ખાડો (પ્રાણીએને ફસાવવાના). ૦ખંઢ પું॰, ૦ખાનું ન॰ (કબાટ પેટી ઇ॰નું) છૂપું ખાનું. ॰ખીલી સ્ત્રી॰ છૂપી ખીલી-ચૂંક. ૦ખીસું, ગજવું ન॰ છૂપું ગયું. ગડી શ્રી॰ તાકા વાળવામાં તરત ન પકડાય એમ વચ્ચે નાની ગડી કરી હોય તે (ગડી પરથી તાકાનું માપ ગણનાર છેતરાય તે પરથી). ગલી સ્ત્રી છૂપી ગલી. ૦ગાંડ સ્ત્રી॰ ન સમજાય – તે છૂટે તેવી ગાંઠ. ચખાર પું॰ [સર૰ હિં. ચોર્ -વાર] ચાર વગેરે; ચાર-બેર. દલાલ પું॰ ચેારના દલાલ. દાનત, દૃષ્ટિ,નજર સ્ત્રી ચાર જેવી ઝીણી પી નજર (૨) [લા.] ખાટી દાનત; અપ્રમાણિકતા. ૦પગલે અ॰ છાનીમાની રીતે; ચારીપીધી. શ્ફાનસ ન૦ પ્રકાશ ગુપ્ત રાખી શકાય તેવું ફાનસ. બાર પું॰;સ્ત્રી;ન॰ જ્યાં ચારીનો માલ વેચાતા હોય તેવું બન્નર. ખત્તી સ્ત્રી॰ જુએ ચારફાનસ, બાકું ન॰ છૂપું બાકું, જેમાં જઈ સંતાઈ જવાય. બાતમી સ્ત્રી॰ છૂપી - જાસૂસ દ્વ્રારા મળેલી બાતમી. બારી સ્ત્રી છુપી ખારી. વાટ સ્ત્રી॰ છૂપા રસ્તા. વાડા પું॰ ચારો રહેતા હોય એ લત્તો. વિદ્યા સ્ત્રી॰ ચારી કરવાની વિદ્યા
ચારઆમલી,ચારઆંબલી સ્ત્રી॰ એક ઝાડ ચારઆમળાં, ચારઆંબળાં નબ૧૦ એક નતનાં આમળાં ચાર-૦કડી, ખલી,૰ખંડ,॰ખાનું, ૰ખીલી,॰ખીસું, ગજવું, ગડી, ગલી, ગાંડ, ૦૨ખાર નુ ‘ચાર'માં [ચાટ્ટાઈ ચારનું વિ॰ ['ચેરવું' ઉપરથી; f., મેં.વોટા] ચાકું. “ટાઈ સ્ક્રી ચારણી શ્રી॰ [સર॰ સં. વની; પત્નનાં; કે. ચણના ચણિયા] લેધી; સંઘણી. નો પું॰ સાથળ આગળ ખૂલતા હોય એવા સેંધ્રા (૨) મેરી ચારણી

Page #364

ચોર]
૩૧૯
[ચળવળ
ચાર- ૦૬લાલ, દાનત, દષ્ટિ, નજર, ૦૫ગલે, ફાનસ, (૨) ગામના તલાટીની કચેરી (૩). પોલીસથાણું; “ગેટ’(૪)મેટો
બાર, બત્તી, બાકું, બાતમી, બારી, વાટ, છેવાડે, | એટલે. [ચારે ચડવું = જાહેર થવું; બધે બોલાવું. ચોરે ને ચૌટે વિદ્યા જુઓ “ચાર'માં
=બધે; જ્યાંત્યાં; આખા ગામમાં.]. ચોરવું સક્રિ. [સં. ગુર] પારકાનુ છૂપી રીતે લઈ જવું (૨) પૂરે ચેલ સ્ત્રી[.] મછડ (૨) j૦ (સં.) કેરમંડળ કિનારાના પૂરું કામ ન દેવું, કસર રાખવી (જેમ કે, હાથ પગ કે મન યા | એક પ્રદેશનું પ્રાચીન નામ (૩) સ્ત્રીની ચળી (૪) ચાળે; ઝબ્બો. કામ ચોરવું.)
-વૈયું વિ૦ ચેલ તરફ થતું (નાગરવેલનું પાન) ચોરસ (ચૅ) પં. [સં. વતુરત્ર, બા. વરરસ્સ] ચારે સરખી બાજુ | લકી સ્ત્રી (વાંસની) છાબડી કે ટોપલી ને સરખા ખુણાની ચતુષ્કોણ આકૃતિ (૨) વિ૦ તેવા આકારનું; એલમોગરે ૫૦ એક વનસ્પતિ “સ્કવેર' (ગ.). –સાવવું સક્રિ૦ ચોરસ કરવું. -સાવું અક્રિ ચેલૈયું વિ૦ જુઓ ‘ચલ”માં ચિરસ થવું. -સી સ્ત્રી, ચોરસ આકારની તખતી (૨) સુતારનું | વટ (ચે) ૫૦; ન [ = ચાર + વાટ] ચકલું; બજાર; ખુલ્લી એક ઓજાર (3) સ્ત્રીઓની કેટનું ઘરેણું-ચાકી (૪) ચાખંડું છજું. | જગા (૨) પંથને નિર્ણય - ચુકાદ (૩) અ૦ જુઓ ચવાટ, -સું ન ખંડો કકડે.– પં. નડા કાપડને ચાર કકડો [-વળવું = બગડવું; પાયમાલ થવું.) (૪) સ્ત્રી, પંચાત; (લાંબી (૨) વિશેવ પહોળી એક પિછોડી
દેઢડાહી) ચાળાએળ.-ટિયણ વિ. સ્ત્રી, દોઢડાહી–ટિયું વે૦ રાઉ વિ. [ચારવું' ઉપરથી] ચારાયેલું
દોઢડા (૨)૧૦ પંચને ચુકાદો. – િવ ચારે બેસનાર; ચરાચર(~રી) સી. [ચારવું' ઉપરથી] ચેરંચારા; વારંવાર | આગેવાન પુરુષ; પંચ
જ્યાં ત્યાં ચારવું તે () માંહોમાંહે અરસપરસ ચોરી થયા | | ચેવટી સ્ત્રી બુકાની (કા. ૬) કરવી તે
હું (ઍ) ન [જુઓ ચોવટ] ચકલું; ચૌટું ચેરાટિયું વિ૦ જુઓ ચાર
ચેવડું (ઍ) વે. [ચા =ચાર + પડ ] ચાર પડવાળું (૨) ચાર ગણું રાણુ–ણું) () વિ. [4.તુ+નવત; પ્રા. વસT3z] ‘૯૪' ચોવાટા–ટે)(ચે) [ = ચાર + વાટ]ચતરફ; બધી બાજુએ રાવવું સક્રિય રાવું અ૦િ ‘ચારવું’નું પ્રેરક અને કર્મણ વાહ () વિ૦ [ચો = ચાર+ વાડ] ચારે બાજુએ વાડવાળું (૨) રાસી(–શી) () ૨૦ [+, વતુર રાત; વડાલી] “૮” ૫૦; ન૦ તેવું ખેતર (૩) j૦ [3] ચોરાશીનું જમણ [સ્થળ (૨) સ્ત્રી, બ્રાહ્મણની ચારાશી - બધી નાતનું જમણ (૩) લક્ષ ચાવાડે (ઍ) j૦ [જુઓ ચાવડ] ઢેર બકરાં ચરતાં હોય તે ચોરાસી જન્મના ફેરા; વારંવાર જનમવાનું દુઃખ (૪) ચોરાસી
ચોવિહાર (ચ) સ્ત્રી સૂર્યાસ્ત પછી નહિ જમવાનું વન (જૈન) ગામને ગોળ કે સમૂહ. [ કરવી, જમાડવી = બ્રાહ્મણોની વીસ (ચે) વિ. [સં. વતુર્વરાતિ; પ્રા. રવી] ૨૪'. -સા બધી નાતનું જમણ કરવું, -ને ધણી == માટો રાજા. – ફેરે મુંબ૦૧૦ ચાવીસના આંક; તેને ઘડે = ૮૪ લાખ યોનિમાં જમવાની ઘટમાળ (૨) જેને છેડે ન | ચેવું સ૦િ ઘાંચવું; ખેસવું (કાદવમાં કે કપડામાં). [ચાવવું આવે એવું કામ. -બંદરને વાવટ = વેપારનું બહુ મેટું મથક. | (કર્મણ), વાહવું પ્રેરક)]. -બંદરને વાવટો ઊ = દેશદેશાવર બહેળે વેપાર કરે; ચેશિયું (ચે) ન૦ રાઈના દાણા જેટલું વજન તેમ કરી બહુ ધન મેળવવું.]
ચેષ પં. [સં.) શેષ; દાહ (૨) સને (વૈદકમાં) (૩) ચુસવું તે ચેરિયાટું વિ૦ ચોરીચપાટી કરે એવું; ચારટું [ચાંચ ચેષણ ન [] ચાલવું તે (૨) પદાર્થ ઉપર (વાયુ કે પ્રવાહીના) ચરિયું વિં૦ [‘ચાર” ઉપરથી] લુટના (વહાણેને). - j૦
કણ ચાપાવા તે; “ઍડસૌન' (૫. વિ.). બંબ ૫૦ ચોષણ ચેરી સ્ત્રી [‘ચારવું' ઉપરથી] ચારવું અથવા ચેરાવું તે (૨) ચારનો કરનારું યંત્ર
[પ્રેરક)) ધં. [-ઉપર શિરજોરી = જુઓ ચાર કેટવાળને દંડે. -નું ચેષવું સક્રિ. [સં. ] ચુસવું. [ચેષાવું (કર્મણિ), –વવું મેં કાળું= ચોરીના ધનથી તવંગર ન થવાય; છેવટે ચેરીથી નુક
| ચંખ્ય વિ૦ [ā] ચૂસવા લાયક (૨) ન૦ ચૂસીને ખાવાનું ખાદ્ય સાન જ થાય. –ને માલ = ચેરાયેલો માલ.] ૦ચપાટી સ્ત્રી, ચેસઠ (ચે) વિ૦ [સં. વતુ:ufy; પ્રા. ૨૩ ] ૧૪'. [-કળા ચારવું છીનવી લેવું તે (૨) કોઈ જાતની ચેરી અથવા ગુને. છૂપી
= પૂરેપૂરી આવડત કે કુશળતા; સર્વ વાતે પૂરું દેવું તે.] સ્ત્રીચેરી કે ગુપ્તતા [જેમ કે, ચોરીછુપીથી]. ૦૯કારી સ્ત્રી | જેસર (ચ) વિ૦ [૨ે. વડસર] જુએ ચાસે (૨) સ્ત્રીચાર ચોરી અને ડકાટી; ચોરી લૂંટફાટ
દોરીવાળા ગળચવા (૩) ચાર સેરનું ભરત - ગુંથણ (૪) સોગટ ચોરી (ઍ) સ્ત્રી હૈિ. વરી] માધરું; વરકન્યા પરણવા બેસે છે | વડે રમાતી એક બાજી (૫) ચારની જોડ (બળદની) તે મંડપ. [ચેરીમાંથી દાંત કઢાવવા, કચડવા = લગ્ન થતાં- ચોસલું (ઍ) ન૦ [‘ચારસ' ઉપરથી?] ગચિયું વેત અણબનાવ થવો (૨)શરૂઆતમાં જ ઝગડો થા. ચેરીમાંથી સિયું (ઍ) ન૦ સેળ મણનું વજન (કા.) રંઠા = લગ્નમંડપમાં જ પતિ ગુજરી જવ (૨) વેપાર માંડતાં જ ચેસે (ચે) વિ[જુઓ ચોસર] ચાર સેરવાળું દેવાળું નીકળવું] ફેર પંબ૦૧૦ ચારીમાં – લગ્નવિધિમાં ચેહદ (ચ) સ્ત્રી [ = ચાર + હદ] ચારે હદ [ ચૌહાણ વરકન્યાને ફેરવાતા કેરા
હાણ (ચ) ૫૦ [સર૦ હિં. શાળ; પ્રા. રાહુમાળ] જુઓ ચેરી- ચપટી, છૂપી, કાટી જુઓ “ચેરીમાં ચળ વિ૦ [જુઓ ચાલ = મજીઠ] (“રાતું” અને “લાલ' સાથે ચેરી-ફેર (ચૅ) પુત્ર જુએ “ચારી (ઍ)'માં
ખબ' એ અર્થમાં)
[મનની ચાળાળ રે (ઍ)પું [ફેં. ૨૩૨૭] ગામમાં સહુને બેસવાની જાહેર જગા | ચોળ સ્ત્રી [ ળવું' ઉપરથી] ચોળવાની ક્રિયા. ૦૧ળ સ્ત્રી,

Page #365

ચળ]
૩૨૦
[છક્કડ
ચળ(–ળાઈ–ળી) (ચળ) સ્ત્રી - [જુઓ ચેળા] રોળાની સીંગ આખું વિશ્વ. [– નાથ = પરમેશ્વર]. ૦રત્ન નબ૦૧૦ સમુદ્રચળવું સક્રિ ઘસવું – મસળવું (૨) [લા.) ચુંથવું વારંવાર મંથનમાંથી નીકળેલાં ચૌદ રત્ન (લફમી, કૌસ્તુભ, પારિજાતક, સુરા, ઉથલાવવું; બગાડવું.]ળીને ચીકણું કરવું = રોળાચાળ કરીને ધવંતરી; ચંદ્રમા, કામદુઘા, ઐરાવત, રંભા, સાતમુખી ઘેડો, બગાડવું કે નાહક લંબાવવું]
ચ ળા સ્ત્રી, જુઓ ચોળાચાળ ઝેર, સારંગ ધનુષ, પાંચજન્ય શંખ, ને અમૃત). વિદ્યા સ્ત્રી, ચળા (ચ) j૦ બ૦૧૦ [3. વ૫] એક કઠોળ. ૦ઈ, ફલી, પ્રાચીન ચૌદ વિદ્યાઓ – ચાર વેદ, વેદાંગ, ધર્મ, પુરાણ, ન્યાય –ળી સ્ત્રી, ચાળ; ચાળાની સીંગ
ને મીમાંસા. ૦શ(-સ) સ્ત્રી પખવાડેચાની ચૌદમી તિથિ ચળાઈ (ચૅ) સ્ત્રી, જુઓ ચોળ (૨) એક ભાજી [ગ્રંથયું તે ચંદશિ j૦ (ચ. ૪) વિનસંતોષી માણસ ચોળળ(–ળી) સ્ત્રી. [ચાળવું ઉપરથી] વારંવાર ચળવું - | ચેર [] ચાર. તારી સ્ત્રી, ર્ચ ન૦ ચોરી ચળાવવું સક્રિ, ચેળાવું અકેિ. “ચોળવું નું પ્રેરક અને ચલ, કર્મ ન [4] જુઓ ચડી કમેણિ
[[-ફૂલવા] | ચૈહાણું છું[જુઓ ચહાણ] એ નામની રાજપૂત શાખા પુરુષ ચોળિયા પુત્ર બ૦૧૦ ગળાના કાકડા (૨) એ ફૂલવાથી થતું દર્દ | ચ્યવન કું[સં.] (સં.) એક કાણે (૨) પતન, ભ્રષ્ટતા ળિયું (ઍ) ન૦ [“ચાલ’ = મજીઠ ઉપરથી] (કા.) કાઠેયાવાડી વવું અ૦ ક્રિ. [સં. મ્યું પડવું; શ્રુતિ થવી સ્ત્રીઓમાં વપરાતું લાલ કપડું
ટ્યુત વિ૦ [સં] પડેલું; ભ્રષ્ટ થયેલું. -તિ સ્ત્રી, પતન (૨) ખામી ચેળિયું (ચો) ન. [ચાળા ઉપરથી 8] એક જાતના કાંકરા (૩) ખલન; ભૂલ ચાળી સ્ત્રી[સં.વોટી] સ્ત્રીઓને ટૂંકી બાંયને કબજો.[–પહેરવી
=[લા ] બાયલું થવું] ખંઢ પું. ચાળીનું લુગડું. ૦માર્ગ ૫૦ કાંચાળ પંથ; વામમાર્ગ. ૦માગી વિ૦ (૨) ૫૦ વામમાગ ચોળી (ચ) સ્ત્રી, જુઓ ચાળ સીંગ (ર) એક કઠોળ [ટલો | છ j૦ કિં.] તાલુસ્થાની બીજો વ્યંજન. ૦કાર . [] છ ચોળીરોટલો પં. [‘ચાળવું -રોટલો] (કા.) દૂધમાં ચાળેલો | અક્ષર અથવા ઉચ્ચાર. ૦કારાંત વિ[+ અંત] છેડે છકારવાળું. છું વિ૦ ચબાવલું
છે અ[રાર૦૫.][રવ૦] છે', ‘ટ’ એવો તિરસકારવાચક ઉદગાર એળે ૫૦ [ ળવું” ઉપરથી] પ્રવાહીમાં ચાળીને કે ઉકાળીને | છ વિ૦ [સં. ઘટ ; પ્રા. છે]''. [-કાને થવું =વાત ત્રીજા માણસને બનાવેલું પેય(૨) વિચારેની ઘડભાંગ.(૩)[4. વો; fહું. વા] | કાને જવી. -પાંચ કરી જવું કે ગણવા, ગણુ જવા =નાસી – અંગરખાને કોઠો (૪) (સાધુ ફકીરો ઢીલો ખૂલતો પહેરે છે | છટકી જવું.] ૦આંગળિયું વિ૦ (હાથે કે પગે) છ આંગળીવાળું. એ) એક જાતને ઝબ્બો
એક વિ૦ આશરે છે. કાય સ્ત્રી[. જેને માથ] [જેન] છ ચેક (ચૅ૦) [. વમ, બા. વમ = ચમકવું; સર૦ હિં. વિ]િ | જાતના જીવ (પૃથ્વીકાય, અપકાય, તેજકાય, વાયુકાય, વનસ્પતિચકવું તે. [-ખાવી = ચકવું; ચમકી જવું.] ૦૬ અક્રિ | કાય અને ત્રસકાય). ખૂણ(–ણિયું) ૩૦ છ ખણાવાળું વહેણ ભડકવું, ચમકવું. [કાવવું (પ્રેરક)] [(૨) હાંસી; મશ્કરી છક અ[સર૦ મ. ઇ; સં. વાત ?] દિમૂઢ; ચાં કત. [-કરવું, ચલાં નબ૦૧૦ [હિં. વવી, વા; મ. ચોવા] નખરાં –થવું] (૨) પં છોક; તેર
[; બે છક બાર.) ચલું વેર [જુએ ચાંચલા] ઉછાંછળું; તોફાની (૨) ચંખળું છક ન૦ [. પટેલ, પ્ર. ] (આંકમાં) છને સમૂહ (એક છક ચેટકે પુત્ર જુઓ ચાંટે
છકકાટ કું[સર૦ “ચકચકાટ] ભભકે; ઠાઠ (૨) છાક; તાર ચેટવું (ચૅ૦) સક્રિ. [જુઓ ચોટવું] વળગવું
છકધુ વિ૦ [સર૦ “ચકચંથ'] એકઠું કરી ચુથી નાખેલું ટાડવું(૦) સક્રિ ચટાડવું, ચાંટવુંનું પ્રેરક. [ચુંટાઢાવવું | છકછોળ અ૦ (૨) સ્ત્રી, જુઓ છાકમછળ સક્રિ. (પ્રેરક), ઍટાડાવું અક્રિ. (કર્મણિ.].
છકડી સ્ત્રી. [. ઘટ, પ્રા. છે પરથી] છ કાગળની થેકડી–ડું ચટાવું (ચૅ૦) અકૅિ૦ “ચેટવું’નું કર્મણિ
ન, ડે ૫૦ નો જથો
[ જુઓ છકડી'માં ચેટિયા (ચૅ૦) પું, ચેરી સ્ત્રી (હૈ. દુનિયા] જુઓ ચૂંટી. છકડે મું. [સં. રા; સર૦ મ. ઈh1] ગાડું; ખટાર (૨) ચેરિયાટવું સક્રિટ ચંટિયાટવું
છકબૂક સ્ત્રી (કા.) લૂંટફાટ ચેપ સ્ત્રી [સર૦ હિં.] ચોપ; ખંત; ચીવટ
છકવું અક્રિ. [સં. વે; સર૦ હિં. ઇના] બહેકી જવું; વંડી જવું ચેટું ન [. ચતુવૈતર્મ ?] બજાર
છકકા સ્ત્રી ખૂબ છકવું તે (૨) છાકમછળ [ જૈન વ્રત ચડ(–લ), કર્મ ન૦ [સં.] જુઓ ચૂડાકર્મ
છકોઈ સ્ત્રી [સં. ઘટ; પ્રા. ઇ ઉપરથી] છ ઉપવાસનું એક ચેદ વિ[સં. વતુર્વરા;ા. વડ(] ૧૪'.–ચેકડીનું રાજ્ય | છકાછક સ્ત્રી છકંકા; છાકમછળ
[[–થવું] = ચિરકાલ પહોચે એવું વિશાળ રાજ્ય. -ભુવન એક થવાં = | કાનું વે[છ + કાન] છ કાનનું; છ કાને પહોંચેલું; જણીતું ગજબ થો; પ્રલય થવો.] ૦મું વિ૦ ક્રમમાં ૧૩ પછી આવે છકાય સ્ત્રી, જુઓ “છ”માં એવું(૨) ન૦ માણસના મરણને ચૌદમે દિવસે કરાતો જમણવાર. | કકાર, રાઃ [સં.] જુઓ “છ'માં [અને ભાવે ૦મું રત્ન (–તન) ન૦ અમૃત (૨)[લા.] માર; દંડ. ૦e(–ભુ)- છકાવવું સત્ર ક્રિ, છકાવું અ૦ ૦િ છકવું', “છાકવું નું પ્રેરક વન, લેકj૦ બ૦૧૦ ભૂક, ભુવોંક, સ્વર્લોક, મહર્લોક, | ઇકિયું ન૦ [સં. વટવા, પ્રા. છેલ્થ ઉપરથી] છ બળદ જોડેલું ગાડું જનલોક, તપલોક, સત્યલોક વા બ્રહ્મલોક, અતલ, વિતલ, સતલ, | છકક સ્ત્રી [સર૦ મ] તમાચ; થપ્પડ (૨) ભૂલથાપ (૩) પં. રસાતલ, તલાતલ, મહાતલ અને પાતાલ (૨) સમગ્ર બ્રહ્નાડ; | છક્કડ. [આપવી, ખવરાવવી = તમાચ મારવી (૨) થાપ

Page #366

છ#ડિયા ]
ખવરાવવી; છેતરવું. -ખાવી = થાપાટ ખાવી (૨) ફસાવું; છેતરાવું. –દેવી=જુ છક્કડ આપવી. –મારવી, લગાવવી = લપડ લગાવવી (૨) નુકસાનમાં ઉતારવું (૩) છેતરવું; થાપ આપવી (૪) સ્પર્ધામાં ચડી જવું.] [ માસ
|
છઢિયા પું॰ [સં. ટ્ક; પ્રા. TM પરથી] છ આંગળીવાળા છક્કલ સ્ક્રી॰ સેગટાં રમવાની એક રીત
છક્કો પું॰ [સં. વ; પ્રા. ] છ ચિહ્નવાળું ગંજીફાનું પત્તું (૨) છ દાણાવાળા પાસે (૩) ક્રિકેટમાં છ રન મળે એવા ફટકા. [છક્કા છૂટી જવા= નાઉમેદ થઈ જવું; નરમ પડી જવું; હિંમત હારી જવું; (પાંચ જ્ઞાનેંદ્રિય ને મન એ છ ઉપરથી.)] ૦પંજો પું॰ સટ્ટાના ખેલ કે ગંજીફાની એક રમત (૨) જુગાર (૩) [લા.] દાવપેચ; દગલબાજી. [ક્કે પંજે દોઢસા = પારકે પૈસે પરમાનંદ. છક્કો પંજો ખેલવા કે રમવા = જુગાર – સટ્ટો રમવા. –રમી જવે = દાવપેચ કરી જવા; દગલબાજી કરી જવી.] છખૂણ, —ણિયું વિ॰ છ ખુણા કે બાજુવાળું (ષટ્કોણ) છગ પું॰ [i.] બકરા; છાગ
૩૨૧
[(પુરુષનું)
છગઢગ વિ॰ [‘ડગવું' ઉપરથી] સગડગ; અસ્થિર; ઢચુપચુ છગડા પું॰ [તું. ઘટ, પ્રા. (૦૧)] છતા આંકડો છગન પું॰ [સર॰ હિં. =પ્યારું નાનું બાળક] (સં.) એક નામ છગલ પું॰ [સં.] છગ; બકરા (૨) ન॰ બૂરું વસ્ત્ર છગાર સ્ત્રી॰ ટોચ; મથાળું
છગેલું સ્ત્રી છગાર; ટોચ (ચ.)
ચાક (ચા) અ॰ છડેચેાક; ખુલ્લી રીતે; જાહેરમાં છયેાર પું॰ [સર॰ મેં. વોર્ = બઢકેલવાળું; હલકટ; સં. વિર પરથી ?] જાણીતા ચાર
છઈ સ્ત્રી॰ વાવેતર થાય તેવી દરિયાકાંઠાની જમીન છ(૦૩)છણવું અક્રિ[૧૦] છઋણ અવાજ કરવા (૨) ગણગણવું (૩) ઊકળવું (પાણી) (૪) [લા.] ગુસ્સે થવું છ(!)છણાટ પું॰ ખણખણાટ (૨) મિજાજ; ગુસ્સા છછરું વિ॰ [જુઓ છીછરું] ઊંડું નહિ તેવું છઠ્ઠું(-૭)દર(-) ન॰ [સં. છછુંવર; ૢ ઇચ્છું] ઉંદરના જેવું એક પ્રાણી (૨) એક જાતનું દારૂખાનું (૩) વિ॰ [લા.] અડેપલાંખાર; તોફાની. [−છેડવું =ગપ મારવી; ડિંગ હાંકવી. –જેવુંઅડપલાંખાર. –પકડવું, ગળવું = ના અધવચ મુકાય કે ના પૂરું કરાય, તેવી સ્થિતિમાં આવવું. (સાપે છછુંદર ગળ્યા જેવી સ્થિતિ).] –રી સ્રી॰ છછુંદરની માદા. [~નાં છયે સરખાં = કાઈમાં કશે। ફરક નહીં.]
છછેકાઈ સ્ત્રી સુધડતા; ચાખ્ખાઈ
છછોરું વિ॰ છેાકરવાદ; બાળક બુદ્ધિનું; નાદાન. –રાઈ, –રી સ્ત્રી॰ છો પું॰ [‘છ’ ઉપરથી] છકાર; છ અક્ષર છજાવટી સ્રી॰ [‘છતું’ઉપરથી] છજા ઉપરનું નાનું છાપરું; વાછંટિયું છાવવું સ॰ ક્રિ॰ ‘છાજવું'નું પ્રેરક(૨) છાં કાઢી ઘરને શોભાવવું (૩) [‘છાજ’ ૧ ઉપરથી] છાપરું બનાવવું; છાજ નંખાવવું છનું ન॰ [ત્રા. ઈબ્ન = છાજવું; શેાલવું, કે તે. ઇગ્નિમાં= છછરી છાબડી ઉપરથી] ઝરૂખા
છટ અ॰ [રવ૦] ધુત્કારસૂચક ઉદ્ગાર; છીટ છટ સ્રી [સર॰ છીટ = સૂગ; છટારો = દુર્ગંધ; ટ (ધુત્કાર)
જો-૨૧

[છડા
ઉપરથી ] (ક.) ગંધ.૦કારવું સ॰ક્રિ॰ છટ કહેવું; ધુત્કારવું. કારાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક). કારાવું અક્રિ॰ (કર્મણિ) છટકણું વિ॰ છટકી જાય એવું [ યુક્તિ કે કરામત છટકબારી સ્ત્રી, – ન૦ જેમાંથી છટકી જવાય એવી ખારી, છટકવું અ૦ ક્રિ॰ [સર॰ fä. ટના; ત્રા. છુટ્ટ, સં. છુટ = છૂટવું ઉપરથી ?] એકદમ છૂટવું – ખસવું (૨) [લા.] નાસી જવું; સટકવું. [ટકાવવું સ૦ ક્રિ॰ (પ્રેરક), છટકાવું અ॰ ક્રિ॰ (ભાવે)] છંટકારવું, છૂટકારાવવું, છટકારાયું જુએ ‘છટ’ સ્ત્રીમાં છટકિયું ન॰ [‘છડકવું' = છાંટવું. ઉપરથી] ઠંડક માટે રાખવામાં આવતા ભીના રૂમાલ (૨) ઉંદર પકડવાનું પાંજરું
|
છટકું ન॰ [‘ટકવું' ઉપરથી] દાવપેચ; જાળ. [−માંઢવું = જાળ ગોઠવવી; ફસાવવા કાવતરું રચવું.] [ન્ચમેન્ટ' છટણી સ્ત્રી॰ [જીએ છાંટવું; સર૦ Ēિ. ğટના] કાપક્ષ; ‘રિટ્રેછટા સ્ક્રી॰ [ä.] શોભા; કીતે (૨) રીત; ખૂબી (૩) જુએ અર્ચા ટાટ અ [વ૦] છટ છટ કરીને છટાદાર વિ॰ [છટા + દાર] છંટાવાળું છટારા પું॰ [જીએ ‘છંટ’ સ્ત્રી૦] દુર્ગંધ ટાંક (૦) ૧૦ [છ+ટાંક (સં. ૩)] નવટાંક ટિયું ન॰ ખન્નુાંનું પાન (સાદડી ઇંના ખપમાં લેવાય છે) ટેલ વિ॰ [સર॰ મેં.; 'છટકવું' પરથી ] છકેલ; વંઠેલ છઠ (d,) સ્ત્રી॰ [જી છઠ્ઠી] પખવાડિયાની છઠ્ઠી તિથિ (૨) પું૦ [સં. વઇ, પ્રા. ઇટ્ટ] એકસાથે છ ટંક ન ખાવાનું વ્રત (જૈન). —ઠિયાત પું૦ છઠનું વ્રત કરનારા (૨) [લા.] તેને અપાતું જમણ (જૈન.) નડિયાતી સ્ત્રી૦ છઠ્યનું વ્રત કરનાર સ્ત્રી (જૈન) છડિયું ન॰ [‘છઠ્ઠી’ ઉપરથી] છઠ્ઠીને દિવસે બાળકને ઓઢાડવામાં આવતું લૂગડું
છઠ્ઠી સ્ત્રી [સં. પછી, ત્રા. છઠ્ઠી] બાળકના જન્મ પછીના છઠ્ઠો દિવસ (૨) તે દિવસે કરવામાં આવતી ક્રિયા (૩) [લા.] દેવ; વિધાતા (૪) છ તિથિ. [છઠ્ઠીના લેખ = વિધાતાના લેખ; ભાવિ; નિર્માણ, છઠ્ઠીનું ઊખડેલું-જન્મથી જ ઉદ્ધૃત ને વંડેલું. છઠ્ઠીનું ધાવણુ આકાવવું, કાઢવું, કાઢી નાખવું = ખૂબ ઊલટી થવી (૨) મરણતાલ માર મારવે.]
હું વિ॰ [સં. વઇ, કા. છટ્ઠ] ક્રમમાં પાંચ પછીનું છઃ પું॰ [સર॰ હિં.] લાંબો ખરુ (૨) ભાલાને। દાંડા (૩) વાંસ (૪) [‘છડવું’, ‘છાંડવું’ ઉપરથી ] ઝાડની છાલ (૫) [] તાણ; પ્રવાહનું જોર (કા.)
છર (ડ,) સ્ત્રી॰ [‘છડવું’ પરથી] છડવું તે છદ્રકવું સ૦ ક્રિ॰ [હિં. છડના] છાંટવું. [ઢકાવવું સ॰ ક્રિ (પ્રેરક), કાવું અ॰ ક્રિ॰ (કર્મણિ).]
છઢવું સ॰ ક્રિ॰ [દ્દે, ઇથિ = છડેલું; ખાંડેલું] ખાંડીને છેડાં જુદાં કરવાં (૨) [લા.] મારવું; ઠોકવું (૩) [ત્રા. જ્જુ, સં. ] છાડવું; છાંડવું (૪) છેતરી કે ચારી લેવું. [છડી નાખવું = મારવું; ઠોકવું (૨) ખૂબ પૈસા (છેતરીને) લેવા. છથાનું છઢામણુ = મહેનતને ખલેા. છડી લેવું = છેતરીને કે બળજબરીથી કઢાવી લેવું.] [થાપા મારવા,] છઢા પું॰ ખ૦ ૧૦ (કંકુના) થાપા મારવા તે. [ઢા દેવા=કંકુના ઢા પું॰ ખ૦ ૧૦ [સર॰ પ્રા. છઙ =પરંપરા, મેં. = અઠ્ઠોડો;

Page #367

છડાણ].
૩૨૨
[છના છની
સાંકળી] (સ્ત્રી કે બાળકનું) પગનું એક ઘરેણું
મકાનના છાપરાનો અંદરનો ભાગ -“સીલિંગ'; ચંદર; વિતાન છઠાણ ન૦ [‘ડવું” ઉપરથી] છડતાં નીકળેલો કે; કુશકી. (૫) ધાબું અગાશી (૬) પં[સર૦ હિં.; ૩. ક્ષત] ક્ષત; ઘા -મણ સ્ત્રી છડવાનું મહેનતાણું (૨) છડાણ. –મણી સ્ત્રી, (પ.). [–જવી = છાપરાની અંદરની છત –“સીલિંગ' (શોભે છડવાનું મહેનતાણું
એવી કારીગરીવાળી) કરવી.] ૦રાયું વેિછતું; ખુલ્લું; ચાહન. છઠાવવું સત્ર ક્રિ, છઠાવું અ૦ કિ“કડવું'નું પ્રેરક અને કમાણ વંત—તું) વિ. છતવાળું; પુ કળ (૨) પૈસાદાર. ૦વા સ્ત્રી છડિયાત વિ૦ જુઓ છડું
છત હોવી તે; પુષ્કળપણું. -તાળું વિ૦ છતવાળું છડિયું ન૦ બેલગાડીમાં જનાર (૨) મુસાફર; ઉતાર
છતરાવું અ૦ ક્રિ , –વવું સ૦ કેિ, “છાતરવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક છડી સ્ત્રી- [જુએ છડ; સર૦ મ.; સં. વણિ?સીધી પાતળી છતવંત(—તું), છતવા જુઓ ‘છત’માં સેટી (૨) રાજચિહ્ન તરીકે રાજા આગળ રખાતા દંડ. [-પકા- | છતારું વિ૦ [છ +તાર] છ તારવાળું (૨) ન૦ છ તારવાળું એક વાઘ રવી =નેકી પિકારવી.] (૩) ગુલછડીનું ફૂલ (૪) સળી ઉપર | છતાળું વિ૦ જુઓ ‘છત'માં કુલ બાંધી કરેલો ગોટે; કલગી
છતાં અ૦ [છતું ઉપરથી] તેપણ. વ્ય અ૦ છતાં પણ છડીછાંટ (૦) વિસ્જી [છઠું = છાંડેલું?] છડે છડી; એકલી છતું વિ૦ કિં. સંત ઉપરથી] હોતું; જીવતું; વિદ્યમાન (૨) ચતુ; છડી દાર, ૦ધર વિ૦ છડી ઝાલનાર (૨) ૫૦ નેકી પકારનાર; | સવળું (૩) સીધું; પાંસરું (૪) ઉઘાડું; જાહેર. [-રાખવું = ચાબદાર
વંશવેલ ચાલુ રાખ (૨) બધું ઠીક જાળવી રાખવું.] છડીલો ૫૦ [હિં. છા; સં. રઘ પરથી] એક વનસ્પતિ |
છતું(ત્તા,-તું)પાટ વેટ ચતુ, ચતૃપાટ છડીવાન વિ૦ (૨) j૦ જુએ છડીદાર [એકલા જવું તે | છતે અ૦ એક નકામે વપરાતે શબ્દપ્રયોગ. (જેમ કે, છતે તમે છડી સવારી સ્ત્રી [છડું + સવારી] છડા – સાથ કે રસાલા વગર- કયારે આવશે ?) (૨) હોવા છતાં. ‘છતુંનું “સતિ સપ્તમી” છડું વિ૦ [4. છટ્ટ= છેડવું, તજવું પરથી] એકલું, સાથ વિનાનું પ્રયોગનું રૂપ (જેમ કે, છતે પગે લુલે છું.) (૨) [લા.] કુંવારું(૩) કરાયાં વિનાનું.–ડેછડું વિ૦ સાવ છડું છતેડી સ્ત્રી વહાણને ઉપલો ખુલ્લો માળ; સૂતક છડેચક (ચે) અ૦ [છડું (- જાતે) + એક = જાણીબૂજીને] ખુલ્લી છત્તર ૧૦ જુઓ છત્ર રીતે; જાહેરમાં
છત્તા(-)પાટ વિ૦ જુએ છતું પાટ છડે છડું જુઓ “છડું'માં [(૩) [. છg = છોડવું?] છંટકાવ ! છત્ર ન૦ [સં.] મોટી ભારે છત્રી (૨) રાજચિહન તરીકે વપરાતી છેડે ‘છડા'નું એ૦ ૧૦ (જુઓ છડા) (૨) મેતીને કંઠે છત્રી (૩) [લા.] રક્ષણ કરનાર, પાલક (૪) ફૂલ બેસવાની છણુક છ(~-ભ)ણક અ૦ [જુએ છણકવું] (છણકાને રવ) એક રીત, જેમાં બધાં કુલ એકસપાટીએ હોય છે; “અંબેલ' છણકયું ન૦ (કા.) છણકે
[તરછોડ (વ.વિ.).[-ઘરવું = (રાજચિહ્ન તરીકે) છત્રને માથા ઉપર રાખવું છણકપાટુ સ્ત્રી; ન૦ છણકો અને પાટુ (૨) [લા.] છણકે; - બીજાએ ઓઢાડવું.] ૦૭ વિછત્રીના આકારનું (૨) ન૦ છણક ભણક અ૦ જુએ છણક છણક
બિલાડીને ટે; કાગછત્તર. છાયા સ્ત્રી છત્રની છાયા (૨) છણુકવું, છણકારવું સ૦ ક્રિ. [રવ૦ ?] છણ છણ અવાજ [લા.] આશ્રય. ઘર, ૦ઘારી છું. માથે છત્રવાળે; રાજા.૦૫તિ કરે; ઝણકવું; રણકવું (૨) છણકે કરો; ગુસ્સામાં બોલવું પં. રાજા; શહેનશાહ.૦૫લંગ ૫૦ છપ્પરપલંગ. પ્રબંધ, બંધ તરછોડવું (૩) સૂપડા વડે ઝાટકવું
૫૦ છત્રના આકારમાં વંચાય એવી કાવ્યરચના ભંગ છણકારે ૫૦ જુઓ ઝણકાર (૨) છણકે; તેર
રાજ્ય ખેવું તે (૨) પરતંત્રતા (૩) વિધવાપણું. -વાકાર વિ૦ છણકે પું[૨૦] ગરમ તેલમાં પાણી છાંટે પડવાથી થતા | [+આકાર] છત્રના આકારનું અવાજ (૨) ગુસ્સાને બેલ; ગુસ્સે (૩) તુચ્છકાર તરછોડ | છત્રી સ્ત્રી [જુઓ છa] તાપ તથા વરસાદથી બચવા માથે ઓઢ
-કરે.) ૦છાટો છણકે; ગુસ્સાને બોલ; તરછોડ | વાનું એક સાધન (૨) ગાડી, પલંગ વગેરે પર હોતી છત – ઢાંકણ છણછણ અ૦ [૧૦]. ૦૬ અ૦ ક્રિ૦ જુએ છછણવું'. –ણાટ (૩) મેટા પુના અગ્નિદાહ કે દફનની જગા પર કરાતું છત્રી
j૦ જુઓ છછણાટ -ણાવવું સક્રિ. ‘છણછણવું'નું પ્રેરક ઘાટનું બાંધકામ (૪) વિમાનમાંથી અધ્ધર ઊતરવા માટેની છત્રી છણણણ અ૦ [૨૦]
જેવી રચના; “પેરેશૂટ’. [-ધરવી = માથે છત્રી ઓઢાડવી – છણુણ સ્ત્રી છણવું તે; છણાવટ
કાગડે થ = પવન ભરાઈને છત્રી ઊંધી થઈ જવી.] ૦૬ળ ન છવું સત્ર ક્રિ. લે. છાણ = ચાળવું કે ગાળવું તે] બારીક | વિમાનમાંથી છત્રી વડે ઊતરી જાણે એવી સેના કપડાથી ચાળવું કે ગાળવું (૨) [લા.] બારીક તપાસ કરવી (૩) | છત્રીશ(સ) વિ. [4, 9 + ત્રિરાત , 41. છત્તીસ] ‘૩૬'.–શી[. છ; સં. ક્ષ] ખણવું; નખથી વરવું (૪) [લા.] દબાઈ (સી) સ્ત્રી. ૩૬ને સમૂહ. –શે(–સે)ક વિ. આશરે છત્રીસ ગયેલી વાતને ફરી ઉખેળવી - છેડવી
છદ(૦ન) ન૦ [i.] ઢાંકણ; છત્ર (૨) પાંખ છણાવટ સ્ત્રી છણવું તે; બારીક તપાસ
છઘ ન [સં.] છળકપટ (૨) બનાવટ; ઢેગ; બહાનું. ૦તા સ્ત્રી, છણાવવું સત્ર ક્રિક, છણાવું અ૦ ક્રિ. “છગવું’નું પ્રેરક અને કર્મણિ | કપટીપણું, ઢેગીપણું. ૦વેશ ૫૦ છેતરે એ બનાવટી બીજો છણુંવણું અ૦ (કા.) છિન્નભિન્ન
વિશ. ૦વેશી વિ. છદ્મવેશવાળું છત સ્ત્રી [સં. સંત] હોવાપણું; હસ્તી (૨) પુષ્કળપણું; ભરતી | છનછન અ૦ [૧૦]. --નિત વિ. છન છન કરતું (૩) [લા. સર્વ; હીર (૪) [8. છત્ર, પ્રા. છત્ત] ઓરડા | છનાછની સ્ત્રી. [૨૦] ઉપરાઉપરી છન છન અવાજ થયા કરે

Page #368

છન્ન]
૩૨૩
[છરકાવવું
તે (૨) [લા.] પૈસાની રેલછેલ. [-થઈ રહેવી સાથે પ્રયોગમાં.] | કપૂર, ખાટ, ૦૫લંગ, ૦૫ણું, બંધ જુઓ “છપરમાં છન્ન વિ. [i] ઢંકાયેલું
છો . [. દgયં] છ પદનો એક છંદ છ—–નું) વિ. [સં. ૧ળવતિ; A. oM(–ન)3] ‘૯૬' છપોસાત પુંડ પાસામાં છ ને તેની પિ એમ સાત પડે તે છપગ ૫૦ [+પગ] કળિયે. -શું વિ૦ છ પગવાળું; છપાદ. છબ, ૦ક છબક અ[૨૧] પાણીમાં કાંઈ અફળાવાને અવાજ -ગે વિ. પુંવ્યભિચારી
છબગલું નવ (કા.) એક જાતનું કેડિયું કે બંડી છપડી સ્ત્રી, લુચ્ચાઈ ઠગાઈ
છબ છબ અ [૨૧૦.] વારંવાર છમ, છબક છબક. ૦વું અક્રિ) કપડું વિ. [+પડ] છ પડવાળું
છબછબ” અવાજ થવો. –બાવવું સક્રિ. “છબછબ' કરવું (૨) છપતરું વિ. [પતરું' ઉપરથી ? સરહ ‘ચત] છાછરું (૨) | તેમ કરતાં કપડું ધોવું. -બિયું ન “છબછબ' કરે એવું એક ઘસાઈને પાતળું થઈ ગયેલું (૩) નવ એવું વાસણ કે સિક્કો ખખડાવવાનું વાદ્ય. -બું વિ૦ છછરું; માત્ર તળિયું ઢંકાય તેટલું છપ(-૫)પૃ. [સં. ઘટઢ] છપ
છબ(બે)તરું વિ૦ છીછરું (૨) ગંદું; ચુંથાયેલું (૩) ન૦ છપતરું; ૭૫–૫) નસર હિં; મ;.fછfeq=ઘાસ(છાપરે ઢાંકવાનું) ઘસાયેલું પતરું (૪) ચુંથાયેલો કાગળને કકડે; છોતરું ઉપરથી ?] છાપરું. ખાટ સ્ત્રી, ૦૫લંગ ૫૦ (મચ્છરદાનીની) છબદાર વિ૦ જુઓ છીદાર [[વાળ = ગોટાળો કર.] છત્રીવાળો પલંગ.૦૫ વિ૦ ચાલતાં જેનું જમીન પર આખું પગલું | છબરડે ૫૦ ગોટાળે; અવ્યવસ્થા; કામ કે ફળને નામે મીંડું. પડે એવું તે અભાગીનું ચિહન મનાય છે).૦બંધ વિ. [સર હિં. | છબલીકાં નબ૦૧૦ [૧૦] કાંસાં છબછબિયાં. [-વગાડવાં= છપરવં] છાપરાવાળું (૨) ૫૦ છાપરું બાંધનારો કે છાનારે | પૈસેટકે ખાલી થઈ જવું]
[[જુએ છપવું] છુપાવું છપવું અક્રિ. [સરવે . ઇપના, મ. ઝા] છુપાવું; સંતાવું. | છબવું અક્રિ. [સં. ૬ = અડકવું] પહોંચવું; અડકવું (૨) -વવું સક્રિ. (પ્રેરક)
છબિ-બી) સ્ત્રી [જુએ છ]િ તસવીર [-ઉતારવી, પાટવી, છપાઈ શ્રી[છાપવું ઉપરથી] છાપવાનું મહેનતાણું (૨) છાપ; લેવી] (૨) કાંતિ; સૈાંદર્ય. ૦દાર વિ૦ ઘાટીલું; સુંદર. –બીલું છાપણી..–ણ ન છપાવું તે; છાપવાની ક્રિયા કે રીત. –ણ કામ વિ૦ મેહક છબીવાળું; રૂપાળું ન, છાપકામ
છબે પુત્ર (કા.) (રમતને) કે; કાંકરે છપાદ(–યું) વિ. [છ+પાદ. 41. gu] છપનું; છ પગવાળું છતરું વિ૦ (૨) ન૦ જુએ છબતરું છપાનિયું ન૦ [છ + પાન] છ પાનાનું પતાકડું; ચાપાનિયું છમ, ૦ક છમક અ૦ [૧૦]. ૦કલી સ્ત્રી, (કા.) દહીં વલોછપામણ ન૦, –ણી સ્ત્રી છપાઈ કે તેનું મહેનતાણું
વવાની ગેળી. ૦કલું ન અટકચાળું; ચાંદવું (૨) નાનકડું છપાવવું સક્રિ. “છાપવું', “છાપવું'નું પ્રેરક
તોફાન. ૦કવું અક્રિટ છમ છમક થવું (જેમ કે, ઘુઘરીનું) છપાવું અક્રિ. “છાપવું’નું કર્મણિ (૨) છપવાની ક્રિયા થવી | (૨) ઠમકો કરીને ચાલવું. કાટ-૨) ૫૦ છમકવું તે. ૦કારવું (‘પવુંનું ભાવે) (૩) [પતંગનું] એકદમ નીચે પડવું
સક્રિ. છમ અવાજ કરવો (જેમ કે, ઊની વસ્તુ પાણીમાં છપ્પન વિ. [.સં. ટાંવારા, પ્રો. ઇqm(–ન)] “પs' (૨) | બળીને). ૦કારેj છમકારવાનો અવાજ. ૦કાવવું સક્રિ (૫૬ દેશ, ૫૬ ભાષા ને ૫૬ સંસ્કૃત કેશ છે એ સમજ પરથી) ધમકાવવું (૨) “છમકવું’નું પ્રેરક. ૦૭મ અ૦ [. છમછમ ઘણું; અનેક; બહુ; બધું (૩) [રે. ઇqન = ચતુર, ચાલાક] = છમછમ કરવું, સર૦ હિં,મ.] એવો અવાજ કરીને (૨) [લા.] પહોંચેલ; ચતુર; હોશિયાર. (જેમ કે, છપ્પન શાહ.) [-ઉપર મદમાં. ૦૭માં વિ૦ છમછમાટ કરતું. ૦૭માટ “છમછમ” મંગળો વાગવી = ખૂબ પૈસે હો (૨) બિલકુલ ધ્યાન ને અવાજ (૨) [લા.] તર; મદ. ૦૭મિયાં નબ૦૦૦ કાંસીજોડાં જવું; નચિંતપણે ઘોરવું. દેશનું પાણી પીવું = દેશદેશાંતરમાં (૨) ઝાંઝરિયાં મુસાફરી કરવી; જાત જાતના અનુભવ હોવા-ના પાટા(પટવા) છમછરી સ્ત્રી, જુઓ સંવત્સરી (૨) પજુસણને છેલ્લો દિવસ = ભારે હેરાનગતિ (થવી)ના મેળમાં = કશાય હિસાબ મેળમાં | છમના સ્ત્રી, એક જાતની માછલી કે નહિ એવું). -ના વિતાડવા = ખૂબ પજવવું; ત્રાસ આપ. | છમાસિક વેિ[સં. ઘoxifસ; પ્રા. ઇમifa] છ મહિને થતું --નીછિનાળી કાઢવી = બધાં છાનાં કામ ઉઘાડાં પાડી ફજેતી | કે બહાર પડતું (જેમ કે, પરીક્ષા કે પત્ર) કરવી. –ને દેવાળ = હંમેશન - નામીચે દેવાળિયે. ને છમાસિયે પુત્ર જુઓ છમાસી [ ક્રિયા. [-વાળવી] ફેર=નકામા કેરે કે રખડપટ્ટી. -મે પાને અછેક અજાણી છમાસી સ્ત્રી- [જુઓ છમાસિક] મરણ પછી છ માસે કરાતી અને તાડી જગાએ. વખારી, વેપારી =ઘણો વ્યવસાયી | છર પું[મત્સર” ઉપરથી {] તેર; મદ (૨) મસ્તી; તાન (૩) માણસ. –વેપારી ને ભારે કંચી = કરવું કંઈ નહીં ને દમામ ] [સં. ] અસ્ત્રો(૪) સ્ત્રી [સં. રા૨] બરની ટી.[-આવ= ઘણે. –શાહ = જુઓ છપ્પન વેપારી.] ભેગ ૫૦ ઠાકોરજીને મદથ.-ઉતાર =મદ દૂર કરો (૨) અસ્ત્રાની ધાર કાઢવી. ધરાવવાની છપ્પન પ્રકારની સેઈ (૨) [લા.] દુનિયાના બધા –ઊઠ, ઊઠ = અસ્ત્રાને ચેપ લાગવો. –કર –કાઢવો = ભેગવિલાસ. –નિયું વિ૦ દુકાળિયું (૨) [લા.] કંગાળ; દીન. મદ કર; બહેકવું (૨) અત્યાનંદમાં આવી જવું. ચ = -નિયે પુંડ વિ. સં. ૧૯૫૬માં પડેલો મોટો કાળ (૨) તે | મદ આવ. -ફેરવ = અસ્ત્રાથી બેડી કાઢવું (૨) નાશ કરવું. કાળના વખાને માર્યો વટલાઈને થયેલ ખ્રિસ્તી. (તુચ્છકારમાં.) -બેસ=હજામત કરતાં અસ્રાને કાપ થ.] [છપનિયામાંથી આવેલું = અતિ ભૂખ્યું; દુકાળિયું.] છરકવું અક્રિટ સિર૦ હિં. ઇરાના] છરર કરતું સહેજ સ્પશને છપય ૫૦ જુઓ છપ.
સરકવું કે જવું. [છરકાવવું સક્રિ . (પ્રેરક)].

Page #369

ર(ક)નું ]
છર(૦૩)તું વિ॰ [‘રર' અવાજ કરતું] આડું; ઢળતું (૨) કતરાતું છરર,૦૨ અ॰ [૨૦] વસ્તુ છરડી જતાં કે કપાતાં થતા અવાજ
– સરરર
છરવ(વિ)શું વિ॰ [ર +વાંકું] છરવાળું; મદમસ્ત; અભિમાની છરાયું(–યેલું) વિ॰ [‘ઇરાવું' ઉપરથી] માતેલું; ફાટેલું છરાવું અક્ર॰ [ર જી] તેાર કે મસ્તીમાં આવવું; ફાટવું. –વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક)
છરાવીંટી સ્રી॰ જુએ ‘છા’માં
બેસાડાય છે તે યાજના (જેમ કે, સાઇકલમાં) છઠ્ઠું સ્ત્રી॰ [i.] અધએક કે ખકારીના રોગ
છરી સ્ત્રી॰ [સં. સુાિ; પ્રા. ધુરિમા, છુરો] કાપવાનું નાનું સાધન; પાળી; કાતું. [—ઊછળવી છરી વડે મારામારી વી. -ચાલવી=છેઃ મુકાવેા; કપાઈ જવું (ર) છરીથી કપાવાનું કામ બરાબર થયું. –જેવી જીભ = આકરી – નિષ્ઠુર બેાલી; સામાની લાગણીઓની જરા પણ પરવા ન કરે તેવી તાતી વાણી. “મૂકવી= કતલ કરવી (ર) ખરાબ કરવું; પાયમાલ કરવું.] છરેલ વિ॰ [છર’ ઉપરથી] છર -- મદવાળું; છરાયેલું છરા પું॰ [સં. હ્યુર; પ્રા. છુ] મેાટી છરી (૨) સીધા જમૈયા (૩) બંદૂકના ખારમાં ઊડે એવા ખીલા, કાંકરા ઇ૦ (૪) બૉલએરિંગમાં વપરાતી ગાળી. –રાવીંટી સ્ક્રી॰ ‘ૉલ-એરિંગ’; પૈડું બરાબર કરવા માટે વીંટીમાં છરા ગોઠવી તે ધરી કે લાટ પર
|
છલ પું॰; ન॰ [ä.] છળ; છેતરપિંડી; કપટ (૨) ખેાટા વેશ (૩) બહાતું. ન, મા સ્ત્રી॰ [તં.] છળવું - છેતરવું તે. પ્રપંચ પું॰ ખલ ન॰ [‘છલ’ના દ્વિર્ભાવ ?] છળકપટ; છળપ્રપંચ છલક સ્ત્રી• [‘છલકાવું' ઉપરથી] છાલક (૨) પાણીનું બેડું (૩) અ॰ છાલક વાગતી હોય એમ. ઈયાં અ॰ છલકાતું હાય એમ છલકાવું અ॰ ક્રિ॰ સર૦ હિં. ઇના; જુએ લાલ] (હાલવાથી) પ્રવાહી પદાર્થનું ઊછળી બહાર પડવું કે ઊભરાવું (જેમ કે, વરસાદથી તળાવ છલકાઈ ગયાં.) (૨) [લા.] અભિમાનથી ફુલાવું. [છલકાવવું સ॰ ક્રિ॰ (પ્રેરક)] છલન, “ના, –પ્રપંચ, –અલ જુએ ‘લ’માં છલર સ્ત્રી૰ પ્રો; દર્શા
૩૨૪

માનમાં ભેજન આપવું તે.] લેાછલ અ॰ જુએ છલાછલ [પુંખ્॰૧૦ જુએ છેલ્લે છલા સ્ત્રી॰ [જીએ લેા] કાનને! વેહ વધારવા ઘલાતી કડી(ર) છલાં નખ૦૧૦ [જુએ છલા] છલ્લા -વીંટીએ છલયું
ન॰ [વે. છઠ્ઠી ઉપરથી] સાવ ઘસાઈ ગયેલું હલુડું (૨) છાલ કે લાકડાની ચૂડી
છલા પું॰ જુઓ છોા (૧,૨ અર્થા બહુધા ખ॰૧૦ તરીકે) છવઢાવવું (છ’) સ૦ ક્રિ॰ ‘છાવું’નું પ્રેરક [પ્રેરક છવરાવું(છ’) અ॰ ક્રિ॰, વવું સ૦ ક્રિ॰ ‘છાવરવું’નું કર્મણિ અને છવાડવું (છ”) સ૦ ક્રિ॰ જુએ છવડાવવું
છવાવું (છ') અન॰ [રે. છવિઞ = છવાયેલું] ‘છાવવું’, ‘છાવું’નું કર્મણિ – ઢંકાવું; ઘેરાવું (૨) કેલાવું
|
છવિ સ્રી॰ [i.] જુએ છબી [ધાલવાનું એક ઘરેણું – જોટવાં છવીટિયાં નખ॰૧૦ [છ+વાંટી] સ્ત્રીએના પગની આંગળીએ છવીશ(—સ) વિ॰ [સં. ષડ્ + વિરાતિ; પ્રા. છવ્વીસ] ‘૨૬’ છસ(–સે) પુંજ્બ॰૧૦ [છ+સે] ‘૬૦૦' છળ પું; ન॰ જુએ છલ [−કરવું, –રમવું,]. કપટ ન॰ પ્રપંચ, દગોફટકો. કારી વિ॰ કપટી; દુઃખ દેનાર. ના સ્ત્રી॰ છલના; છળ કરવું તે. પ્રપંચ પું॰ દગોફટકા; છળકપટ. ભેદ પું છળપ્રપંચ, વિછળ સ્ત્રી॰ છળકપટ; લુચ્ચાઈ. ૰વિદ્યા સ્ત્રી૦ ચતુરાઈથી છેતરી જવું તે છળકો પું॰ [જીએ છલક] પાણીની છેાળ – છાલક છળના, –પ્રપંચ, ભેદ, –વિછળ, —વિદ્યા જુએ ‘છળ’માં છળવું સક્રિ॰ [સં. ઇ, મા. ઇ] છેતરવું; ઠગવું (૨) અક્રિ [તું. પુખ્ત = ઊછળવું ?] બીકથી ચમકવું; હબકવું છળાવું અક્રિ॰, “વવું સક્રિ॰ ‘હળવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક છળિત વિ॰ જીએ છલિત
છળી, ળિયું વિ॰ [સં. જી,જૈન્ ; છળ પરથી] છળ કરે એવું; કપટી છળા (છ') પું૦ રગડા (દહીં વગેરેને)
[છંદ(-૬ઃશાસ્ર
છંછણવું અક્રિ॰ જુએ છણવું. [છંછણાવવું સક્રિ॰(પ્રેરક)] છંછણાટ પું॰ જુએ છછણાટ
છã(−n)વિંછલ(−૧) સ્રી॰ [જીએ છલ] છળકપટ; લુચ્ચાઈ છલવું સ૦ ક્રિ॰ [ત્રા. ઇ] છેતરવું; ઠગવું (૨) અ૦ ક્રિ॰ જુએ છળવું [−મારવી=કૂદવું.]
|
|
છત્રંગ સ્ત્રી [સર॰ હિં. [૧] ઠેકડો; કૅલંગ; કૂદકો. [–ભરવી, છલા વિ॰ ‘૬’ (સાંકેતિક) [તેમ – છેક સુધી (ભરેલું) છલા(-લે)છલ અવે. ધ્રુવલ્લુજ્જુ=છલકાવું, ઊછળવું] છલકાય છલાનું અક્રિ॰ જીએ છલકાવું (૨) ‘છલવું’નું કર્મણિ કે લાવે, —વું સક્રિ૦ ‘લવું’, ‘લાવું'નું પ્રેરક છલિ(—ળિ)ત વિ॰ [સં.] છેતરાયેલું (૨) [‘છલ(−ળ)વું' અક્રિ ઉપરથી] છળેલું; ચમકેલું
છંછેડવું સક્રિ॰ [જુએ છેડવું] ચીડવવું; સળી કરવી છંછેડાટ પું.છંછેડાવું તે; છંછણાટ.—વું અક્રિ॰ ‘છંછેડવું’નું કર્મણિ છંટકાવ પું॰ [સં. છંટ્ = છાંટવું; હૈ. ઇંટ = છાંટા] છાંટવું છંટાવું તે છંટકાર પું॰ [જીએ છંટકાવ] છંટકારવું તે. ॰વું સ૦ક્રિ॰ છંટકાવ કરવા; છાંટવું (૨) પાણી છાંટી એલવવું.–રાવું અક્રિ॰ (કર્મણિ) છંટાવ હું જુએ છંટકાવ. વું સ૦ ‘છાંટવું’નું પ્રેરક છંટાવું અક્રિ‘છાંટવું’તું કર્મણિ (૨) છાંટા ઊડવા; છાંટાથી ભીંજાવું (૩) ગાભણું થવું (ગાય ભેંસ ઇત્યાદિનું) છંડવું સક્રિ॰ જીએ છાંડવું. ઇંડામણ ન॰ જુએ છાંડણ છંડાવવું અક્રિ॰ ‘છંડવું', ‘છાંડવું'નું પ્રેરક [થવી; ઇન્સાફ થવા છંડાવું અક્રિ॰ ‘છંડવું', ‘છાંડવું'નું કર્મણિ (૨) છણાવું; તપાસ છંદ પું॰ [i.] અક્ષર કે માત્રાના મેળ – નિયમથી બનેલી કવિતા; વૃત્ત(૨) લત; વ્યસન (૩)અમુક જાતની ચૂડીઓ.[—લાગવા, છંદે ચઢવું = લત કે લેહ લાગવી; વ્યસન વળગવું.] (–દા)બદ્ધ વિ॰ પદ્યરૂપે ગોઠવેલું – બનાવેલું.(–દા)ભંગ પું॰ છંદ – વૃત્તના ભંગ. વૃત્ત ન ંદ કે વૃત્ત; કવિતાનું માપ અથવા રાગ. (–દઃ)શાસ્ત્ર
છલી સ્ત્રી [સં., ફે. છઠ્ઠી= ત્વચા] ચામડીના એક રાગ છડી, “હું સ્ત્રી, ન॰ [જીએ છાલું]નાનું છાલિયું; નાની વાડકી છલે (–લે) પું॰ [સર॰ હિં.; મેં. ઇલ્કા] એક જાતની ઘૂધરીએની વીંટી (૨) લગ્ન વખતે પહેરવાની વીંટી (૩) [] પૂજાના સામાનની છાબડી. [—ભરવા = પૂજાપાના સામાનની છાબડી ભરી, દેવીના

Page #370

છંદશાસ્ત્રી ]
ન૦ વેદનાં છ અંગમાંનું એક (૨) પિંગળ. શાસ્ત્રી સ્ત્રી॰ છંદશાસ્ત્ર જાણનાર. –દી, દીલુ વિ॰ મેાજી; શેખીન (૨) અમુક લતવાળું. .—દાવતી સ્ત્રી॰ [i.] મધ્યા શ્રુતિને એક અવાન્તર ભેદ (સંગીત)
છંદોબદ્ધ, છંદોભંગ, છંદોવતી [સં.] જુએ ‘છંદ’માં છાક પું॰[સર૰હિં.; મેં.છાળે.‘છકવું’પરથી ? કે સં. રાાયત ?] નશેા; કેક (૨)તાર; મિજાજ (૩)સ્ત્રી॰[] દુર્ગંધ (જેમ કે, દારૂ કે સડાની) (૪) અપારનું ભાથું (ગોવાળ ખેડૂત વગેરેનું). [–મારવી = વાસ નીકળવી; બ છૂટવી. છાકે ચડવું = છાકટું થવું; શરીરનું ભાન ન રહેવું.] ટ વિ॰ છાકટું. ટાઈ સ્રી, ટાપણું ન૦. હું વિ॰ [જીએ છાક; મેં. છાટા] દારૂ પીને ભાન ભૂલેલું. ટો પું દારૂડિયા [(ર) સ્ત્રી॰ પુષ્કળતા છાકમછળ અ૦ [‘ાળ’ ઉપરથી] છેળે ઉપર છે।ળે! વાગે એમ છાકવું અક્રિ॰ [જીએ છકવું] છલકાઈ – ફુલાઈ જવું (૨) મહેકી – વંઠી જવું [છાંછિયું (૨) ગર્વ; રાક્ છાકા, ટા પું[જીએ છાક] ભારે છાકભર્યા છકા – તિરસ્કાર; છાગ પું॰ [i.] છગ; બકરો [ચામડાની બતક છાગળ પું॰ [તું. દાન] બકરા (૨) સ્ત્રી॰ પાણી ભરવાની છાગળિયું વિ॰ ઉડાઉ (૨) ન૦ (પ્રાયઃ ખ૦ ૧૦માં) ઉડાઉપણું
(૩) પાણી ભરવાની ખતક; છાગળ
છાગળિયા પું [હિં. છાા] ફાટવાળી ઘૂઘરી
અભરાઈ
છાછર સ્ત્રી॰ [‘છાછરું’ ઉપરથી ] તાસક (૨)[‘છરર’ રવ૦ પરથી ] પાણીની સપાટી પર છરરર કરતું જાય એવી રીતે કાંઈ ફેંકવું તે. [–મારવી.] (૩) વિ॰ છાછરું. -(−રું) વિ॰ જીએ છીછરું છાજ ન [છું. છાર્ ઉપરથી] છાપરામાં ઘાસ, પાટિયાં કે વાંસ વગેરેનું કરાતું આચ્છાદન કે તે વસ્તુઓ (ર) [‘છત્તું’ઉપરથી] [નાનું છત્તું (૩) અભરાઈ છાજલી સ્ત્રી• [ જું ઉપરથી] છા ઉપરની નાની અગાસી (૨) છાજવું સક્રિ॰ [નં. છાટ્ ઉપરથી] છાજથી ઢાંકવું; છાવું (૨) છવાઈ રહેવું (૩) [સર॰ fહું. છાનના; પ્રા. ઇન] લાયક હોવું (૪) સારું દેખાવું; શે।ભવું (૫) ઘણા વખત નભવું, ટકવું (ઉદા૦ ‘રાંક હાથે રે, રતન ચડયું છાયું નહિ’.] છાજિયું ન॰ શાકના આવેશમાં છાતી કૂટવી તે. [છાજિયાં લેવાં =મરણ પાછળ નામ લઈ છાતી કૂટવી (૨) [લા.] સ્ત્રીએ ધિક્કારના ઉદ્દગાર તરીકે – મર મૂઆ – એવા ભાવમાં વાપરે છે.] છાનું ન॰ [‘છા’ ઉપરથી] છાજ નાંખી કરાતું એકઢાળિયું છાટ સ્ત્રી॰ ટાંકાની અંદરની છત (૨) પથ્થરના લાંબા પહોળા કકડા છાટલું ન૦ વનસ્પતિ જમીન પર પથરાઈને ઊગે તે; ભેાથું છાણુ ન॰ [કે.] ગાયભેંસના મળ; ગોબર. [–કરવું =(ગાયભેંસે) પાળા કરવા. “દેવું = અબેટ કરવા; લીંપવું. પૂંજવું = છાણ એકઠું કરવું. –માં તરવાર મારવી =ઢારદમામ બહુ પણ કરવું કાંઈ નહિ; કાયર પેઠે વર્તવું. –હાવું =દમ હેાવે; હિંમત હાવી.] પૂંજો હું કચરાપુંજે. ભક્ષણ ન૦ છાણ ખાવું તે (એક તપ). ૦મૂતર ન॰ ઢોરનું છાણ ને મુતર – ખાતર. –ણિયું વિ॰ છાણ જેવું; પેાચું; દમ વગરનું (૨) છાણ ખાઈને રહેનારું (૩) ન૦ છાણમાટીનું બનાવેલું ટાપણું. −ણું ન૦ [રે. છાળો] બાળવા માટે છાણુને થાપીને સૂકવેલું ચકરડું

[છાતી
છાણવું સ૰ક્રિ॰ [સર॰ હિં. છાનના, મ. છાનળ, ટ્રે. છાળળ] ખારીક રીતે ચાળવું (૨) છણવું
છાણિયું, છાણું જુએ ‘છાણ’માં.[છાણાં થાપવાં = થેપીને છાણાં અનાવવાં (૨) [લા.] મર્યાદાભંગ કરવા. છાણાં સંકારવાં, છાણે વીંછી ચઢાવવા – ઉશ્કેરવું; ચડાવવું.]
૩૨૫
છાત ન॰ [તું. ઇત્ર; હિં. છાતા] (૫.) છત્ર; છત્રી છાતરક સ્ર॰ મેટા કુદકા; ફાળ (ઘેાડાની) છાતરવું સક્રિ॰ ખેંચવું; બહાર કાઢવું
છાતી સ્ત્રી॰ [સર॰ મેં.; હિં.] શરીરને પેટથી ઉપરના પહાળે ભાગ (૨) [લા.] હૈયું; દિલ (૩) હિંમત (૪) સ્તન. [—ઉપર બેસવું =સામે બેસીને કામ કઢાવવું; રૂબરૂ હાજર રહી કામની ઉતાવળ કે ચેાકસાઈ કરાવવી. –ઉપર મૂકવું = તદ્દન નજીક કે સામે મૂકવું(કંટાળાના ઉદ્ગાર).ઉપર હાથ મૂકા = હિંમત રાખવી (૨) હિંમત આપવી (૩) છાતીમાં રહેલા ઈશ્વરની સામે (સાચું કહેવું). ઊછળવી કે ઊંચી આવવી કે ઊંચી થવી= ખૂબ હરખ કે આનંદ યા ગર્વ થવા.—ઊભરાવી = શાક કે આનંદથી હૈયું ભરાઈ આવવું – ખૂબ લાગણી થવી. છાતીએ ચાંપવું = વહાલમાં હૈયા સરસું દબાવવું, એ ડાઘ લાગવે, રહેવા= દિલમાં દુઃખ કે વેરની લાગણી થવી. –એ ધરવું = છાતી સરસું લેવું. “એ બાંધવું, લગાડવું, વળગાડવું = છાતી સરસું ચાંપવું (૨) પાસેને પાસે રાખવું (૩) ધવરાવવું. “એ કહ્યુ કરવું = ધીરજ કે હિંમત રહેવી. –એ હાથ દેવા, મૂકા= ખાતરી કે ભરેાંસે આપવેા. –કાઢીને ચાલવું = હિંમતભેર કે દમામથી ચાલવું. “ફૂટવી-શાકક્રોધના આવેગમાં છાતી ઉપર હાથના પંજા પછાડવા (ર) પસ્તાવા કરવા. ખાલી કરવી= જીએ છાતી ઠાલવવી.–ચલાવવી = હિંમત દાખવવી.–ચાલવી = હિંમત રહેવી. ચિરાવી, ચિરાઈ જવી = ખૂબ દુઃખ થયું. -ટાઢી થવી = સંતેાષને આનંદ થવે. -ટાઢી હાવી= દિલમાં કંઈ ખળતરા કે દુઃખ નહાવાં.—ઠેરવી – સંતાષ અને આનંદ થવાં. –ડાલવવી = હૈયાની વરાળ કાઢવી; સુખદુઃખના ઊભરા કાઢવા. -ડાકવી=હિંમત આપવી (૨) શાબાશી આપવી. –ઢાકીને કહેવું = વિશ્વાસ ને હિંમતપૂર્વક કહેવું.—તેાઢવી=સખત કામ કરવું.—થાખઢવી = ઉત્સાહ, હિંમત કેશાબાશી આપવી,છાતીનું આખું = સાહસિક; હિંમતવાન. –જું કઠણ, “નું ધાડું = છાતીવાળું; હિંમતવાન. –નેા થા=મરમને! ઘા (ર) સ્વપરાક્રમ. -પૃથ્થરની હાવી= દિલ કે કાળજું કઠણ હોવું; શાકદુઃખમાં ન ગભરાવું. —પર બેસવું=ચાંપીને દબાવીને કામ લેવું. પર પથ્થર મૂકવા શોકને ડૂમો ખાવવા; હિંમતપૂર્વક સહન કરવું. —પર રાખવું = લાડથી ઉછેરવું; પાસે જ રાખવું, –પર હાથ નાંખવા = ( સ્તનને અડી) સ્ત્રીને અડપલું કરવું. -પાકી = સ્તન ઉપર ગૂમડું થવું (૨) છેકરાં નઠારાં નીકળવાં (૩) છાતીમાં ક પાકી જવા. પીગળવી = લાગણી થવી; દયા આવવી. -ફાટ રડવું =પુષ્કળ ને મેટેથી રડવું. –ફાટી જવી =ભારે દુઃખથી કાળજું વીંધાઈ જવું. ફૂટવી= (છેાકરીને) સ્તન ફૂટવાં. “ફૂલવી = આનંદ કે ગર્વ થવા. બળવી = દિલ દાઝવું (દુઃખ કે અદેખાઇથી). એસી જવી, –ભાગી જવી = દુઃખશેાકથી હિંમત હારી જવું. -ભરાઈ આવવી=

Page #371

છાતીકઢ઼]
૩૨૬
[છારા–રાડિયા)
લાગણીના આવેશથી રડી જવાયું. -ભેર ચાલવું = અક્કડ – –રિયો ડું ભાવનગર તરફની વાણિયાની એક જાતને માણસ. દભામભેર ચાલવું. –માં ઘાલવું = (વહાલમાં) છાતી સરસું -રી સ્ત્રી નાનું છાપરું (૨) [લા.] કંપડી ચાંપવું. સરસું રાખવું = લાડથી પોતાની પાસે રાખવું. –હાથ છાપવું સત્ર ક્રિ. [સર હિં. મ.; 1. ગરપન કે સં. ૨૬, ન રહેવી =લાગણીથી ઉશ્કેરાઈ જવું (૨) હિંમત જતી રહેવી.] | Wાપ ઉપરથી ] બીબા વડે છાપ - આકૃતિ પાડવી
કઠું, ખરું, ગરું, ૦ચલું, દાર વિ૦ બહાદુર; પ્રાણવાન; છાપાદાવ ૫૦ એક રમત; અટી મટીસે , હિંમતવાન. ૦પૂર વિ. છાતી સુધી આવે એટલું. વ્હાટ અ૦ છાપું ન૦ [છાપવું' ઉપરથી] વર્તમાનપત્ર (૨) બીબું (૩) [2] છાતી ફાટી જાય એમ; ખૂબ લાગણથી. ભેર અ. હિંમતથી ચામાચણ. [છાપે ચડાવવું = જાહેર કરવું (૨) ફજેત થાય એમ (૨) [ઊંચે ચડતાં] છાતી ભરાઈ આવે –દમ ચડે તેમ કરવું [લા.].
[ તરીકે પંકાયેલો માણસ છાત્ર પું[ā] વિદ્યાર્થી ૦૫તિ મું. ગૃહપતિ. ૦વૃત્તિ સ્ત્રી, છાપેલ કાટલું ન૦ [છાપેલું + કાટલું] [લા.] પહોંચેલ, ખંધા જુઓ શિષ્યવૃત્તિ. –ત્રા સ્ત્રી વિદ્યાર્થિની. –ત્રાલય ન [+ છાપે પુ“છાપવું' ઉપરથી] એચિત હુમલા (૨) છાપ વડે કરેલું આલય] છાત્રોને રહેવાનું સ્થળ; “બોર્ડિંગ”, “હોસ્ટેલ
ચિહન (૩) લાગો;વિરે (૪) બધાં છાપાં; “ધિ પ્રેસ.'[–ભર છાદન ન [] ઢાંકવું કે ઓઢવું છે કે તે ઓઢવાની વરતુ =વેરો ભરવો. –માર = એકાએક હુમલો કર. છાપાનું છાદિત વિ. સં.] આચ્છાદિત; ઢંકાયેલું
ભૂત (‘પ્રિન્ટર્સ ડેવિલ) છપાણમાં રહેતી ભૂલ; છાપભૂલ.] છાનગપતિયાં નબ૦૧૦ [છાનું + ગુપ્ત] (કા.) છાની વાતે છાબ,૦ડી સ્ત્રી, - ડું ન [સે.જીવ ()] છાબડી; વાંસની છાના છાની સ્ત્રી. [છાનું' ઉપરથી] છાની વાત; ગુફતેગો (૨) છીછરી ટપલી. [-કળપવી = મૂએલાનું શ્રાદ્ધમાં ફળફળાદિની અ૦ છાની રીતે
છાબડી બ્રાહ્મણને આપવી. –મોકલવી = ભેટ મોકલવી. છાનું વિ૦ [સં. ] ગુપ્ત (૨) મંગુ. [ રહેવું, –રાખવું -વાળવી = સ્ત્રીને મરણ પછી તેનાં પિયરિયાંએ છેલ્લી ક્રિયાનાં સાથે]. ૦૭૫d(–નું) વિ૦ છૂપું, કઈ જાણે નહિ તેવું ગુપ્ત. | કપડાં વગેરે એક છાબડીમાં ઘાલીને આપવાં.]. ન્માનું વિ૦ છાનુંછપનું (૨) ગુપચુપ
છાયલ (છા) ન૦ [સર૦ સે. છારૂઠું = સુંદર; પ્રા. છાયા =વસ્ત્ર) છાપ સ્ત્રી [‘છાપવું” ઉપરથી] એક વસ્તુ બીજા પર દબાવાથી એક જાતનો છાપેલો સાલો તેની આકૃતિ પડે તે (૨) આકૃતિ પાડવાનો સિક્કો (૩) પતંગ છાયા સ્ત્રી[] પડછાયે (૨) [લા.] આશ્રય; એથ (૩) છપાવી તે (૪) [લા.] મન ઉપર થયેલી અસર – બંધાયેલ અસર; છાપ. [–કરવી = છાંયડો કરવો (૨) એથ આપવી. અભિપ્રાય (૫) શેહ; દાબ; પ્રભાવ (૬) છાપવાની સફાઈ. જેવું = સદા જોડાયેલું (૨) પકડતાં હાથમાં કંઈ ન આવે તેવું; [-આવવી, –ઊઠવી = છાપવામાં બરાબર આકૃતિ પડવી. દેખાવમાત્ર.-પવી = ઓળો પડે (૨) શેહ પડવી.-મારવી -ખાવી = પતંગ છપાવી –એકદમ નીચે પડવી. -પઠવી = = ચિત્રમાં પ્રકાશ અને ઓળાને ઉઠાવ આવવો. છાયામાં શેહ; અસર પડવી. -બેસાડવી = પ્રભાવ પાડ (૨) સારી રહેવું = ઓથ – આશ્રમમાં રહેવું. -લેવી = છાંયડે લેવો (૨) નરસી શાખ બંધાવી. -મારવી =સિક્કો – મહેર દબાવવા અમુકને મળતું આવે એવું કરવું – થવું.] કાવ્ય ન૦ બીજા (૨) હકદાવો હે (“એ ચીજ ઉપર તમારી છાપ મારી છે કાવ્યની છાયાવાળું કાવ્ય. ૦ઘડી સ્ત્રી, જુઓ છાયાયંત્ર, ચિત્ર શું ?”). -વાગવી = છાપને સિક્કો પડે.] કામ ન છાપવાનું નવ કેવળ છાયા -ળારૂપે આલેખાયેલું ચિત્ર. જેશી–ષી) કે તેને લગતું કામ (૨) છાપવાની રીત; છપાઈ. ૦ખાનું ન ૫૦ માણસની છાયા માપી તે પરથી ભવિષ્ય જોનાર જોશી. ૦નટ છપાણ થતું હોય તે સ્થળ;મુદ્રણાલય.૦ગર પુછીપ. જં(ન્ય)ત્ર ૫૦ એક રાગ. ૦નુવાદ પુ + અનુવાદ]મળની છાયા ઉતારતો
છાપવાનું યંત્ર. –ણી સ્ત્રી જુઓ છપાઈ [લપડાક અનુવાદ; ભાવાનુવાદ. પુરુષ છું. તડકામાં અથવા ચાંદરણામાં છાપટ સ્ત્રી પાણીની છાલકછળ (૨) [ફે. છપ્પત્તિમા] થાપટ; ઊભા રહીને પોતાની છાયા તરફ ઘણી વાર જોયા કર્યા પછી એકછાપણી સ્ત્રી [છાપવું' ઉપરથી] છાપવાની રીત કે તેની સફાઈછાપ દમ આકાશમાં જોતાં ઊંચે જે પુરુષઆકૃતિ દેખાય છે તે.૦માન છાપત સ્ત્રી છાપ ઉપરથી] શાખ; આબરૂ
નછાયાનું માપ (૨) (સં.) ચંદ્ર. યંત્ર નવ છાયા ઉપરથી છા૫ભૂલ સ્ત્રી. [છાપ + ભૂલ] છાપવામાં થયેલી ભૂલ
વખત જાણવાનું યંત્ર; “સન-ડાયલ”. ૦૯ગ વિ૦ રાગને મનેહર છા૫ર સ્ત્રી વાટવાને માટે ચપટો પથ્થર
બનાવવામાં બીજા રાગના સ્વરની છાયાવાળું છાપરિયું, -, છાપરી જુઓ “છાપરું'માં
છાયો (છા') પં. [સં. છાયા; પ્રા. છRT(–હિયા); fi. H] છાપરું ન૦ [જુઓ છપર] મકાન પર કરેલું ઢાંકણ (૨) છાજ છાંયે; પડછાય; એળે. [-કર, પઢવો]. (૩) ઝૂંપડું. [છાપરાં ડેકવાં = ઉદ્ધત વેડા કરવા (૨) અતિશય | છાર (છા) પું; સ્ત્રી [સં. ક્ષાર; પ્રા.] ઈટવાડાને ભૂકે (૨) આનંદ દેખાડ. -ઉકેલવું = છાજ બદલવા નળિયાં ઉતારવાં. કુગ (૩) ધૂળ (૪) રાખેડી (૫) છારી (૧) પું. [21] મત્સર; –જવું, ડેકવું = ઘર પર છાપરું બનાવવું (૨) ઝૂંપડું ઊભું અભિમાન; છોક કરવું. -વધવું = કપાળ આગળ કે માથે હજામત વધી જવી. છારકત, છારતક સ્ત્રી ઘોડાની એક ચાલકે હીંડછા -સહવું= છાપરાનું છીજ કેહવું. છાપરે ચડવું = મેઘા થવું; છારવું (છા') સક્રિ. [‘છાર” ઉપરથી] બળીને ખાખ કરવું (૨) મગરૂરીમાં કુલાવું. છાપરે ચડાવવું = ખૂબ વખાણ વડે ફુલાવી છારું દબાવવું (૩) માંડી વાળવું; છાવરવું. [છારી વાળવું = છાવરી મૂકવું. છાપરે ચડીને= સૌ સાંભળે એમ; જાહેર રીતે. છાપરે | વાળવું. (૪) [રવ૦] છમકારવું. બેસવું = જુઓ છાપરે ચડવું.]–રિયું વિ. છાપરાનું, –ને લગતું. | છારા(–ારિયા)(છા') વિ. [ä. ક્ષાર, પ્રા. છાર ઉપરથી] (બ૦૧૦

Page #372

છારાં]
૩૨૭
[છાંટી
બાળ5 241
રૂપ) પિત્તવાળા તીખા (ઓડકાર)
-માં માખણ જવું = નુકસાન કે ગફલત થવી;કામ ન આવડવું. છારાં (છા) નબ૦૧૦ છારા જાતિનાં માણસ (તુચ્છકારમાં) -લેવા જવું ને દોણી સંતાડવી = કરવું છતાં તેની શરમથી છારિયું (છા') નવ સાંકડા માંનાં વાસણ ઘસવા માટે વપરાતો કૂચડો સંતાડવું - છુપાવીને કરવું.]. છારી (છા') સ્ત્રી વસ્તુ પર બાઝત (મેલ કે ક્ષારને) આછો ! છાશ-બાકળું વિ૦ બેબાકળું; બાવરું. [–થવું = ખાટું થઈ જવું;
થર [–ળવી.] (૨) છારા જાતની સ્ત્રી [ચૂનાવાળો ભૂકો બગડી જવું (૨) [લા.] માં પડી જવું – ઊતરી જવું] છારું (છા') ન૦ [જુઓ “છાર' ૫૦; સ્ત્રી ] ઈટે, મટોડી અને | છાશવાર પુત્ર વલણને દિવસ. –રે અ૦ જ્યારે ત્યારે; હરવખત છાયા (છા') વિ૦ ['છારા' વિ૦ ઉપરથી] છર (ઓડકાર) | છાશિ(–સિ)યું વિ૦ [જુઓ છાશ] છાશવાળું; છાશ જેવું (૨) છારે (છા') ૫૦ એ નામની એક રિસી જેવી જાતને પુરુષ [લા.] હલકી જાતનું (૩) ન૦ સંચાથી દૂધ પીતાં છૂટું પડતું (૨) જીરાના પાકમાં આવતા એક રેગ
પ્રવાહી; “સેપરેટ’ (?) (૪) [લા.] નામનું - ગમે તેમ ઉપલકિયું છાદિયા (છા) વિબ૦૧૦ જુઓ છારા
કરી કાઢવું તે. (-કરવું.) છાટિયાં (છા') નબ૦૧૦ મરનારના તેરમાને દિવસે ચકલામાં | છાશી,-સી વિ. [ä. ઘરતિ; છાતી] ‘૮૬'; છાશી પીળું ઓઢાડીને મુકાતા ત્રણ ઘડા
છાસ િj૦ (છાસઠ દિવસમાં તૈયાર થતી) પાણી પાઈને.. છાડી (છા') સ્ત્રી વસ્તુ પર બાઝતી છારી
ઉગાડેલી જુવાર છાલ (લ) સ્ત્રી [સં. છા; હે. છg, છઠ્ઠી] ત્વચા (ઝાડની). | છાસઠ વિ. [સં. ઘge; પ્રા. ઇટિં]૬૬' [-પાઠવી = ઉપર ઉપરથી સેરવું - છેલવું (૨) મહેણાં મારવાં.] | છાસિયું જુએ “છાશિયું’માં છાલ પું, જુઓ ખ્યાલ (૨) [લા.] કેડે; પીછે. [(–ને છાલ) છાસી વિ. જુઓ છાશી છેઠ, -મુક = કેડો મૂક; જતું કરવું]
છાળી સ્ત્રી [સં. છા, પ્રા. શાસ્ત્રો] બકરી. –ળું ન૦ નાનું બકરું છાલક સ્ત્રી [4. ક્ષારુ ઉપરથી] છલકાઈને પ્રવાહી ઊછળવું કે | કે બચ્યું. – પં. [સં. છારા,. છ8] બકરે ફેંકાવું તે; (પાણીની)ળ. [-મારવી,–વાગવી]. બાજી સ્ત્રી| છાંઈ (છાં’૦) સ્ત્રી, જુઓ છાયા સામરામાં પાણીની છાલકે મારી ગભરાવવાની રણત છાંક(-) (૦) વિ૦ તડાકિયું; ગપ્પી છાલકું વિ૦ ["છાલક ઉપરથી] છીછરું; ઊતળું (૨) [લા.] આછ- | છાંગળ (૯) પુ. ઈંટના રસને ગો; કીટ કલું; પાજી; હલકું (૩) ન૦ [૧] ગધેડા ઉપર નાખવાની બે છાંછવું () વિ૦ ઉછાંછળું; ઉદ્ધત (૨) ન છાંયુ છણકે પાસિયાંવાળી ગુણ (૪) ચાર મણને સંતેલો. [છાલકામાં | છાંછળમાંછળ (૦,૦) વિ૦ (૨) અ૦ ઉપર-ઉપરનું; ઉપલકિયું પાણી ભરવું = ઓટો ડોળ કરવો. છાલકા પાણીમાં ફરવું = છાંછળું (૯) વિ. [જુઓ ઉછાંછળું] છોકરવાદ (૨) આછકલું પતરાજી કરવી; છલકાઈ જવું.] કાઈ સ્ત્રી, કાપણું ન૦ | છાંછિયું (૦) ન૦ [૨૦]રેષ કે તિરસ્કારયુક્ત છણકે કે ઘુરકિયું છાલાં નબ૦૧૦ [કે. જીણી, . છા] ઊતરાં, ડાં (૨) ચામડી | છાંછું (૦) વિ. ગંદું; મેલું (૨) વગર સમજે માથું મારે એવું (૩) પરનાં ભિંગડાં. [-કૂટવાં = રેસાવાળાં છોડાં કટી રેસ છૂટા પાડવા | મછ (૪) નટ મંત્ર ભણીને મારેલી ડુંક (૨) પાણી વલોવવું; ફોગટ મહેનત કરવી. પડવાં = ફેલ્લા | છાંટ (૨) સ્ત્રી [. ઇંટ] થેડા ઝીણા ઝીણા છાંટા ફરફર (૨) ઊઠવા (જેમ કે, જીભ પર છાલાં પડયાં છે). -વીણવાં = ફોગટ | [] ઝડ૫; ઉતાવળ (૩) [‘છાંટવું' ઉપરથી] ગપું; બડાઈ (૪) ફાંફાં મારવાં.]
ઉપર ઉપરથી કાપતાં પડેલા કકડા (૫) [] ગુણપાટને કેથેળો. છાલિયું ન [સર, fહ. છા]િ પહેળા માંની વાડકી; છાલું [-નાખવી = પાણીના છાંટા નાખી પવિત્ર કરવું.-નાં ભજિયાં છાલી સ્ત્રી નાનું છાલું; વાડકી (૨) ચૂડી
= મેથીની ભાજી સાથે કેળાંના ભેગવાળાં ભજિયાં (સં.). –મારવી છાલું ન૦ વાડકે (૨) [‘છાલ’ સ્ત્રી ઉપરથી] ઘંટીમાંથી લોટ =ગપ હાંકવી (૨) ડંફાસ મારવી–લેવી = છાંટા નંખાવી સ્પર્શવાળવાનું નાળિયેરનું છોડું (૩) “છાલાંનું એ-૧૦
દેષથી મુક્ત થવું] ૦ણી સ્ત્રી છાંટવું તે; છાંટવાની ક્રિયા. ૦ણું ન૦ છાવણ (છા') ન [સર પ્રા. શાવ(-4)ન, જુઓ છાવું] છાવાનું (કંકુ –કેસર વગેરેથી) છાંટવું છે કે કંટાય તે પદાર્થ (જેમ કે, સાધન; છાજ
જીવાત મારવા દવા) (૨) (કપડામાં, -પર) છાંટાની ભાત છાવણી સ્ત્રી [. છાણી; છાવળિયા] (લશ્કરી) પડાવ કે મથક. છાંટવું૦) સક્રિ[છાંટ' ઉપરથી] વિખેરાઈને પડે એમ(પ્રવાહી)
-એલવી = (લડતનું કે લશ્કરી) મથક સ્થાપવું, –નાખવી = ઉડાડવું કે ફેલાવવું કે નાંખવું (૨) [લા.] ગપ - બડાઈ હાંકવી લશ્કરી મથક કરવું (૨) પડાવ કરે.].
(૩) લાંચ આપવી. ઉદા૦ જજને છાંટો (૪) છાંટા નાંખી શુદ્ધ છાવર (છા') પં[જુઓ છાવું] ઢાંકણ (૨)[લા ] ઢાંકપિછોડો. કરવું; છાંટ નાંખવી (૫) [સર. હિં. છાંટના] ઉપર ઉપરથી કાપવું ૦૬ સક્રિટ છાવું; ઢાંકવું (૨) ઢાંકપિછેડે કરવા
છાંટા (૯) મુંબ૦૧૦ [જુઓ છાંટે] છેડો છાંટા જેવો વરસાદ; છાવવું, છાવું (છા') સક્રિ. [ä. છાત;પ્રા. ; રે. છવિ | છાંટી. [-થવા, પઢવા.] = (છાદિત); સં. છાપ ] ઢાંકવું (૨) છાજ વડે ઢાંકવું
છાંટાભાર વિ૦ જુઓ ‘છાંટે'માં છાશ(–સ) (શ) સ્ત્રી રે. છાસો] દહીં મથી કરાતું પ્રવાહી. છાંટયું (૦) ૦ [છાંટે' ઉપરથી] માત્ર છાંટા નાંખે ચાલે એવું, [-કરવી = દહીં ભાગીને છાસ બનાવવી. -પીવા ટાણું = (કા.) | દૂરના સગાના મરણનું સૂતક (૨) સ્ત્રીઓનું કેટલું એક ઘરેણું સવારને (નાસ્તાન) વખત. -પીવી = (કા.) નાસ્ત કર. | છાંટી (૨) સ્ત્રી [.ઇંટ-ટ] ના છાંટે - ટીપું (૨) વરસાદની –માં પાણી ઉમેરવું = અયુક્તિ કરવી; વાત વધારીને કહેવી. 1 ઝીણું ફરફર. [–થવી, પઢવી]

Page #373

છાંટ
૩૨૮
[છીતવું
છાંટુ (૯) વિ. [છાંટવું' ઉપરથી] છાંટે એવું; ગપી; છાંકુ છિનવાવવું સક્રિ“છીનવવું'નું પ્રેરક છટો () પું[ફે. છંટ] બુંદ ટીપું (૨) [લા.] ડાઘ; કલંક (૩) છિનાવટા(–રા)વવું સક્રિ. “છિનાવવું'નું પ્રેરક
સ્પર્શાસ્પર્શ કે ખાવાપીવાને સંબંધ (૪) ડુંક ચપટીક (જેમ | છિનાવવું સક્રિટ જુઓ છીનવવું (૨) “છીનવું'નું પ્રેરક કે, એનામાં છાંટે અકલ નથી.) [છાંટા ઊઠવા કે લાગવા સ્પર્શ- છિનાવાવું અક્રિ. “છિનાવવુંનું કર્મણિ દેષ લાગે તે જાતના પાણીના છાંટા ઊડવા (૨) નઠારી સેબતની | છિનાવું અક્રિ. ‘છીનવું’નું કર્મણિ અસર થવી. -આપ લે = અન્નપાણી આપવા લેવાને વ્ય- | છિનાળ વિ. [સર૦ મે., હિં. છિના; . fછoviાઢ = જાર, fછેom વહાર હો. -નાખ = થોડું આપવું -પીરસવું (૨) થોડું ઘી = કુલટા, કે fછના = હલકી જાતનું.પરથી] છિનાળવું (૨) (ળ, ?) -અન્ન પવિત્ર કરવા -પીરસવું (૩) સ્પર્શદેવનું નિવારણ કરવા, સ્ત્રી[ફે. ઉછpoliી]વ્યભિચારિણી; કુલટા. ૦ચસકા મુંબ૦૧૦ નાહવાને બદલે (સેને અડકાડીને) થોડું પાણી છાંટવું. -પીર- | છિનાળના (જેવા) ચાળા; અપલક્ષણ, ૦વાડે પુ. વેશ્યાવાડ; સ, મૂક = અન્ન પવિત્ર થાય તે માટે થોડું ઘી પીરસવું. | ખાંજરું. ૦૬ વિ૦ વ્યભિચારી. –ળી સ્ત્રી, -ળું ન જારકર્મ, -બંધ થ, કર = અન્ન પાણી આપવા –લેવાને વ્યવહાર વ્યભિચાર બંધ થા,- કરે.-- = ચાપડ – ધી લેવું (૨) –ના પાણીના | છિન્ન વિ[] દેવું જુદું પડેલું. ભિન્ન વિ૦ ભાંગીતૂટી ગયેલું છાંટાને સ્પર્શદેષ ન હોવો (ઉદા. બ્રાહ્મણનો છાંટો લેવામાં | (૨) અસ્તવ્યસ્ત. ત્રણ પુત્ર કપાવાથી પડેલે જખમ વાણિયાને કંઈ વાંધો છે?); રેટીવહેવાર હોવે.]-ટાભાર વિ૦ છિપાળી સ્ત્રી [સર૦ . fછી (વિપક્ષના ઉપરથી ?)] એક છાંટા જેટલું – થોડું. ૦૫ાણી ન [લા.] દારૂ (–લેવાં.)
જાતને સાપ છાંટણ () ન છાંડવું તે (૨) છાંડેલું અન્ન
છિપાવવું સક્રિ, છિપાવું અ૦િ “છીપવું'નું પ્રેરક ને કર્મણિ છાંઢવું (0) સક્રિ. [21. , $] તજવું (૨) ફારગતી આપવી | છિપાલી સ્ત્રી, જુઓ છીપ (૩) ભાણામાં પડી રહેવા દેવું [-ફારગતી આપેલી | છિયાડી સ્ત્રી (રે. હેલ્ = ધૂળ; રજ] પવનથી ઊડીને પડેલી ધૂળ. છાંડી(ડેલી) (૭) વિ. સ્ત્રી [‘છાંડવું' ઉપરથી] ધણીએ તજેલી | - ૫૦ પવનથી ઊડીને પડેલો કચરે છાંડે (૧) છાંડવું તે; ઊંછિg; છાંદે
છિરકાવવું સક્રિ. “છીરકવુંનું પ્રેરક છાંદવું () સકિ. [સં. ૬ = છાંદવું; લેપવું] છાંદાથી થેપવું - | છિલાવું અક્રિટ, -વવું સક્રિ. “છીલવું'નું કમૅણ ને પ્રેરક
જાડું લીંપવું (૨) [જુએ છાંડવું] (ચ) ભાણામાં છાંડવું છિલેટું ન૦ [જુઓ છીલ૮છોડું; છેતરું. છાંદસ વિ. [4.] વેદ ભણેલું
છિલર ન૦ [] તૂટી ગયેલું તળાવ (૨) ખાબોચિયું છાંદ(૦) પં. છાણમાટી લદે, જાડું લીંપણ.[ દે, માર | છિલ્લો ૫૦ [. વિ8] પીરનું સ્મારક = છાંદવું; થેપવું.] (૨) જમવાની વાનીઓને ભેગે ગંદે. [છાંદો | છી સ્ત્રી; નવ [જુઓ છિ:; સર૦ હિં. fછા = મળ] ગંદી વસ્તુ ઘાલ = બધા પ્રકારનું ભેજન અડવાળીને ગવાનિક કરવું (૨) (બાળભાષા) મળ; મળત્યાગ. [–ગંધાવી = બાળક જેવા અને પછી જાતે જમવું] (૩) (ચ.) છાંદવું તે; છાંડે. [-કર, અણસમજુ થવું (૨) મેલું દેખાવું.] -મૂક = છાંદવું (ભાણામાં).]
છી, છી અ૦ [૧૦] જુઓ છિઃ (૨) ગંદકીસૂચક ઉદ્દગાર છાંય, રુડી () સ્ત્રી, ડે, – પુંજુઓ છાયા છીએ અક્રિ. ‘હેવુંનું પ્રથમ પુરુષ બ૦૧૦ (૧૦ કા૦) છિ: અ [સં.; રવ૦] ધિકાર કે તુચ્છકાર બતાવતે ઉગાર છીચી સ્ત્રી (ચ.) ખીચડી (બાળભાષા) છિછકલું, છિછલું વિ૦ [જુઓ આછકલું તથા છીછરું] આછ- | છીછરવું અક્રિ [જુઓ છીછરું] છીછરું થવું (૨) વિ. છીછરું કલું; ઉછાંછળું (૨) કરવાદ (૩) મસ્તીખેર
છીછરાઈ સ્ત્રી, –ણ ન૦ છીછરાપણું છિછરાવવું સક્રિ. “છીછરવું’નું પ્રેરક [ છિકાર; તિરસ્કાર | છીછરું વિ. [સર૦ . છિછી =નાનો જલપ્રવાહ; fહં. ઇક્કાછિટ, છિટ અ [૨૦] જુઓ છટ. ૦કાર ૫૦ છિટ કરવું તે; | - fઇછા] છછરં; થોડી ઊંડાઈવાળું છિટકેરવું સક્રિ. [જુઓ છંટકારવું] ઝારીથી પાણી છાંટવું. | છીટ અ૦ વિ૦] છિટ (૨) સ્ત્રી સૂગ; અણગમે; છીત
[છિટકરાવવું સક્રિ. (પ્રેરક); છિટકરાવું અક્રિ(કર્મણિ)] | છોટું ન [સં. છિદ્ર, પ્રા. ઇa] દે; બહાનું; છીંડું છિણાવું અ૦િ, –વવું સક્રિો “છીણવું’નું કર્મણ ને પ્રેરક છીણવું સક્રિ. [જુઓ છણવું] ગાળવું (૨) [i. fછ, fa, છિતાવવું સક્રિ૦, છિતાવું અ૦િ “છીતવુંનું પ્રેરક અને ભાવે પ્રા. fછi ?] છીણી ઉપર ઘસવું; છો પાડવો (૩) મેળવું; છિત્કાર [છિટ ર૦૦] છિટકાર; તિરસ્કાર
સમારવું (શાક) છિદવું સક્રિ+ જુઓ છેદવું
છીણી સ્ત્રી [‘છીણવું' ઉપરથી] છીણવાનું સાધન (૨) લાકડાં છિદ્ર ન૦ [i.] કાણું; બાકું નાકું (૨) [લા.] દોષ; ખામી. | ફાડવામાં વપરાતી લોઢાની ફાચર (૩) ધાતુ કાપવાનું લોઢાનું [-કાઢવાં, જેવાં, શોધવાં =દોષ શોધવા.] યંત્ર નવ છિદ્ર વીંધણું (૪) પાણીમાં થતું એક જાતનું નેતર, દૂ-મારવી = કાપી પાડવાનું યંત્ર; “પંચ”.-દ્વાન્વેષણ ન. [સં; + અન્વેષણ] બીજાના | નાખવું (૨) ફાંસ મારવી. -મૂકવી = કાપી નાખવું (૨) બરબાદ દેષ શોધવા તે. -દ્વાષી વિ. [; + અષી] બીજાના દોષ શોધનારું. -દ્રા(બુ) વિ૦ છિદ્રવાળું; “પિરસ' (પ. વિ.). છીત સ્ત્રી- [જુએ છીટ] સૂગ (સુ. -દ્રાલતા સ્ત્રી, છિદ્રાળુપણું પોસિટી'. –દ્રિત વિ. [.] | છતરી સ્ત્રી બે ઘર વચ્ચેનું નળિયું; છીંડી છિદ્રવાળું; છિદ્ર પાડેલું
છીતવું અક્રિટ છીછરા પાણીમાં વહાણનું જમીન સાથે ચાટવું
કરવું.]

Page #374

છીદરી ]
છીદરી સ્ત્રી[સં. છિદ્ર ઉપરથી] ટીપકી ટીપકીવાળા એક જાતને સાલ્લ્લા (૨) દાણાનું વેરાવું દરેડો થવા તે. [−કરવી = દરેડો કરવે; આ । તેમ વેરાતું નાખવું.] છીદરું વિ॰ [સર॰ હિં. ઉછેરĪ] જીએ છીછરું છીનકી સ્ત્રી॰ [સર॰ [ૐ føના] છિનાળ છીનવવું સ૰ક્રિ॰ [સં. છિદ્ર ; હિં. છૌનના] ઝંટવી લેવું (૨) છેતરી લેવું, છીનવાયું અક્રે ‘છીનવવું'નું કર્મણ છીનવું સક્રિ॰ [સં. છિદ્ર ઉપરથી] + કાપવું; છેદવું છીપ સ્ત્રી[સં. શુક્તિ; પ્રા. સિવ્; હિં. છીપ] એક જાતની માછલીનું કાટલું – ઘર, સાપ
છીપણી સ્ત્રી॰ [‘છીપવું' ઉપરથી] પાણી છીપવું – છાંટવું તે. -ણું ન॰ પાણી છીપવાનું લેઢી જેવું પાત્ર
છીપર સ્ત્રી॰ પથ્થરની છાટ; શિલા
|
છીપરું વિ॰ ગંદું; ગાજ્યું (ર) ન॰ (કા.) ધોબીની છાટ – પથરા છીપવું અ॰ ક્રિ॰ [પ્રા. ચિલ્પ = તૃપ્ત થયું, સં. તૃત્વ ?] રામવું; શાંત થવું (તરસનું) (૨) [હિં. fઇવના] સંતાવું; લપાવું (૩) સ૦ ક્રિ॰ [i. fક્ષવ ] સીપવું; છાંટવું (૪) લાંગરવું (વહાણને) છીપાનાનું ન॰ જુએ ‘છીપા’માં
છીપું ન॰ ચામાચીડિયું [ગમે તેવે આવડત વિનાને હિસાબ છીપા પું॰ [૩. દિવથ] કપડાં છાપનારા; છાપગર. —પાનાનું ન૦ છીયું ન॰ [રે. ઇન્વ] તપેલીનું ઢાંકણું; તાસક છીરકવું સ॰ કે[હિં. છિકના] છાંટવું; છંટકાવથી નવરાવવું છીરકાવું અ॰ ક્રિ॰ ‘છીરકવું’નું કમણિ છોલવું નવું [રૂ. છઠ્ઠી] છલેટું; છેલું; છેતરું છીલર પું॰ [હિં.] ખાળેાચિયું; તલાવડું
છીલવું સ૦ ક્રિ॰ [સર॰ હિં. છીના] છેડાં કાઢવાં; છે.લવું છીં અ॰ [રવ॰] છીંકવાને અવાજ
છીંક સ્ક્રી॰ [હૈ. છિĀH1] છીં કરીને હેરથી શ્વાસ બહાર ફેંકાવા તે. [~આવવી = છીંકવાનું થયું (ર) [લા.] અપશુકન થવા. -ખાવી= છીંકવું (૨) છીંકવાથી અપશુકન કરવા. છીંકો આવે તેવું = તદ્દન સ્વચ્છ (સ્વચ્છતા બતાવવા)].
છીંકણી સ્ત્રી॰ [જી છીંક] સંઘવા માટે ઘંટીને તૈયાર કરેલી તમાકુની ભૂકી. —ણિયું ન॰ છીંકણીની ડબી (ર)વિ॰ છીંકણી જેવું; તેના રંગનું
છીંકવું અ॰ ક્રિ॰ [જુએ છીંક] છીંક ખાવી. [છીંકતાં છીંડું પડવું =સહેજસાજમાં વાંકું પડવું – માઠું લાગવું. છીંકતાં દંડવું= નવા કારણસર દંડ કરી પાડવે!; આપખુદ - જુલમી અમલ ચલાવવે.]
૩૨૯
છીંકારહું ન॰ [‘છીક’ ઉપરથી] કાચંડા જેવું એક ઝેરી પ્રાણી, જેની છીંકને વાયુ ઝેરી માનવામાં આવે છે (૨) [] એક જાતનું નાનું હરણ [ઘડીએ – ધણી છીકા ખાનારું છીંકારવું ન॰ [‘છીંક’ પરથી ] એક જાતનું હરણ (૨) વિ૦ વારે છીંકારું ન॰ છીંકારવું હરણ. –રી સ્રી॰ છીંકારાની માદા (૨) હરણની ચીસ
છીંકાવું અ॰ ક્રિ॰, “વવું સ॰ ક્રિ॰ ‘છીંકવું'નું ભાવે અને પ્રેરક છીંકાટા પું॰ (કા.) છીં કરવું તે; છિકાર (૨) છણકા છીંટ સ્રી [સર॰ હિં, છીંટ, મ. હીટ, સં. ચિત્ર પરથી ?] એક

[ટ
[છેંટલે
જાતનું રંગિત, ભાતીગર કપડું છીંટલા પું॰ કાંટાનેા ભારા ઉપાડવાની બે પાંખયાવાળી લાકડી; છીંડી સ્ત્રી॰ [હૈં. એંડી] સાંકડી ગલી – નવેળિયું (૨) [કે.ઇિડિયા; છીંટી] નાનું છોડું
છીંડું ન॰ [જીએ છીંડી; સર૦ સં. છિદ્ર; પ્રા. છિ ુ] વાડમાં રાખેલું ખાકું – માર્ગ (૨) [લા.] દોષ (૩) બહાનું. [—પાઢવું= વાડમાં બાકું કે માર્ગ પાડવા (૨) દેષ કાઢવા (૩) છટકવાના રસ્તા કરવા, છીંડે ચઢવું = છીંડામાંથી આવવું (૨) છીંડામાંથી આવતાં પકડાવું. (ઉદા॰ છીડે ચઢયો તે ચાર.)]
કછુક અ [વ॰] એંજિનના અવાજ, ગાડી સ્રી૦ (બાળભાષામાં) રેલગાડી (ર) તેની ખાળ-રમત
છુછકારવું સ૦ કિ૦વ૦; સર૦ પ્રા. છુ h; fહું. છુટ્ટારના] કરડવા કે પાછળ પડવા ઉશ્કેરવું (કૂતરાને)
છુછઠ્ઠું વિ॰ [જુઓ છિછઠ્ઠું] આછકલું; છીછરું –લ્લાપણું ન૦ છુટકારા પું॰ [‘છૂટવું’ ઉપરથી] છૂટવું તે; મુક્તિ; છૂટકા; અંત. [-થા=પ્રસવ થવા. ] “રાહુકમ પું॰ છેડવાના હુકમ; ‘ઑર્ડર ઓફ ડેવટલ (કે) ડિસ્ચાર્જ’
ટાણુ ન॰ છૂટું થવું તે; ‘ડિસેાસિયૅશન’ (૫. વિ.) [ભાવે છુટાવું અ॰ ક્રિ॰ [‘છૂટવું' ઉપરથી] છૂટવાની ક્રિયા થવી; ‘છૂટવું’નું છુટ્ટી શ્રી• [‘છૂટવું’ ઉપરથી] છૂટી; રા (૨) નવરાશ. [—પઢવી = રજા મળવી,]
છુટું વિ॰ જુએ છૂટું
છુપછુપામણ સ્ત્રી[‘છુપાવું’ ઉપરથી] સંતાકૂકડી જેવી એક રમત છુપાડ(—વ)નું સ૦૬૦ [‘પવું' ઉપરથી] સંતાડવું; ગુપ્ત રાખવું છુપામણી સ્ત્રી છુપાવવું તે; ગુપ્ત રાખવું તે છુપાવવું સક્રિ॰ જીએ છુપાડવું
છુપાવું અ॰ ક્રિ॰ [જીએ છૂપવું] સંતાવું; છૂપવું [વધારના) ધ્રુમ,શ્રુમ અ॰ [૧૦]. ॰કાર,॰કા પુ॰ મ એવેા રવ(જેમ કે, છુરી(–રિકા) સ્રી॰ [i.] શ્રી; છરી
ઘુવડાવવું, છુવાડવું સક્રિ॰ ‘છ્યું’નું પ્રેરક [ વનસ્પતિ છુવારી અજમેદ પું॰ [સર૰f. છુવા(−હારો) અનવાયન] એક છુવાવું અક્રિ॰ ‘છ્યું’નું કર્મણિ
|
છું અક્રિ॰ ‘હોવું’નું પ્રથમ પુરુષ એકવચન (૧૦ કા૦) છૂ ન॰ સરકી જવું – જતા રહેવું તે [—કરી જવું, થઈ જવું = નાસી જવું; સરકી જવું.] (ર) અ॰ (ર૧૦) કૂતરાને કોઈની પાછળ પડવા ઉશ્કેરવાના – છકારવાના ઉદ્દગાર છૂઆછૂત સ્ત્રી॰ [હિં.] જુએ છૂતઅછૂત છ સ્ત્રી॰ એક છેડ
છૂટ સ્રી॰ (૮) [‘છૂટવું’ પરથી] મેાકળાશ (ર) રા; પરવાનગી (૩) છેાડી દીધેલી – જતી કરેલી રકમ (૪) ઊડવા માટે પતંગને દૂરથી, ઊડે એમ ઊંચી કરી, છેડવી તે (૫) છૂટાપણું; સ્વતંત્રતા (૬) તંગી કે સખતાઈ, સંકોચ યા મનાઈ ના અભાવ (શ૦ પ્ર૦માં આ ભાવ આવે છે.) [—અપાવવી = પતંગની છૂટ આપવી. “આપવી= રજા કે સ્વતંત્રતા યા મેાળાશ આપવી (ર) પતંગની છૂટ આપવી. –કરવી=બંધી કે મના હોય તે દૂર કરવી; રજા આપવી. —થવી=રજા મળવી (૨) બંધી કે મના દૂર થવી (૩) તંગી ન રહેવી. –મૂકવી=મેાકળાશ રાખવી

Page #375

છૂટક]
૩૩૦
[છેડણી
(૨) નાણાંની છૂટ આપવી - અમુક રકમ જતી કરવી (૩) છૂપવું અ૦િ [. ગુપ = ચુપકીથી સરકવું ? સં. ગુપ =૨] સંતાવું; જુઓ છૂટ આપવી. -મુકાવવી = પતંગની છૂટ અપાવવી. | છુપાવું -લેવી =બંધી કે મનાને ન ગાંઠવું; મેકળાશથી વર્તવું. (–ની | છૂપાછૂ૫ અ૦ છૂપી રીતે [ છૂપી રીતે કામ કરતું પોલીસ દળ] સાથે છૂટ લેવી =ની જોડે વધારે પડતું કે અઘટિત વર્તન કરવું.) | છૂપું વિ૦ ગુપ્ત; છાનું [-રાખવું, રહેવું].[છુપી પોલીસ સ્ત્રી (૨) પતંગની છૂટ લેવી. (છૂટ આપવી'થી ઊલટું. ઉડાડનાર | છૂમંતર ન [૭ (૨૧૦) + મંતર (સં. મંત્ર)] જાદુજંતરમંતરને છૂટ લે).]
પ્રયોગ. [-કરવું, કરી દેવું = (હાથચાલાકી કે જાદુથી) વસ્તુને છૂ છૂટક વિ૦ [જુએ છૂટવું] છૂટું છૂટું (૨) અ૦ જથાબંધ નહિ | કરી દેવી – ઉડાડી દેવી. –થઈ જવું, થવું = (તે રીતે) વસ્તુ ઊડી તેમ. બારી સ્ત્રી છટકબારી; નાસી છૂટવાની બારી -રસ્તો. જવી -અદશ્ય થવી (૨) (માણસ) નાસી જવું; સંતાઈ જવું] બારો પુત્ર છુટકારે; મુકિત
છુરી(રિકા) સ્ત્રી [૪] છરી; છુરી છૂટકે ૫૦ છુટકારે; મુકિત. [-કર = છોડી મુકવું; જવા દેવું | છવું સક્રિ[સર હિં. દૃના; 2. હુમ(–4); સં. છુપ ] અડવું, છેવું (૨) નિકાલ કરવો; પાર લાવા (૩) ગર્ભવતીને બાળકને છંછ સ્ત્રી એક વનસ્પતિ પ્રસવ કરાવવો. –થો = છૂટવું; મુક્ત થવું (૨) પ્રસવ પીડામાંથી છંછાં નબ૦૧૦ [જુઓ છંછું] છાં; વણતાં કે બીજે કારણે રહી છૂટવું; બાળક જન્મવું (૩) નિકાલ થ.] -છાટ સ્ત્રી છુટ; ગયેલા તારના છેડા. [-નીકળવાં = જીર્ણ થઈ ગૃથા નીકળવા.] મોકળાશ
છું છું ન૦ [સર૦ રૂંછું અથવા સં. તુચ્છ, પ્રા. છુ ?] ડાચું મોં છૂટવું અ૦ ક્રિ. [સં. શું ; પ્રા. છુટ્ટ] બંધનમાંથી છૂટા થવું (૨) | (તિરકારમાં) [પાડેલું ટપકું – ચાઠું કે આકૃતિ. (–વૃંદાવવું) (એકાએક કે જોરથી) બહાર નીકળવું (જેમ કે, પરસેવો, દુર્ગધ, | છંદણી સ્ત્રી [‘દવું' પરથી] છદવું તે. -શું નવ શરીર પર છૂટીને બાણ વા તેપ-બંદુકને ભડાકો ઈ૦) (૩) પાસેથી જવું કે | છંદવું સક્રિ. [સં. શુ, પ્રા. શૃંદ્ર ઉપરથી] સોય કે તેવા અણુનીકળવું (જેમ કે, ચમડી તૂટે, દમડી ન છૂટે) (૪) (જવાને વાળા હથિયાર વડે ટોચવું (૨) બારીક કચરવું; છંદા જેવું બનાવવું માટે) છટકે રજા મળવી (જેમ કે, ઘોરી, સભા, નિશાળ, કચેરી | છંદાવું અi, –વવું સક્રિટ “છંદવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક ઈ. છૂટવું) (૫) વછૂટવું; ઊકલવું (જેમ કે, ગાંઠ) (૬) કોઈ ભાવ કે | છંદો ૫૦ [૧છંદવું” ઉપરથી] છંદી જીંદીને બનાવેલો લોચા (૨) લાગણી એકદમ પ્રગટાવી (જેમ કે, ગુરુસે, દયા,લાજ, કમકમાટી | છીણેલી કેરીનું એક અથાણું છૂટવી (૭)બીજા ક્રોડે સહાયમાં આવી, તે ક્રિયા કરી નાંખીને | છંશ સ્ત્રી એક વનસ્પતિ તેમાંથી છૂટો, એવો ભાવ બતાવે છે (જેમ કે, લખી છૂટ. | છે (છે) [સં. અતના રૂપ ઉપરથી] હાવું'નું ત્રી૫૦, ૧૦ કાનું રૂપ હું તે કહી છૂટયો, તેને ફાવે તે હવે કરે.) [છૂટી ૫વું = જવાબ- છેક અ [ફે. (–) = અંત, પ્રાંત, પર્યત] તન; સાવ(૨) દારીમાંથી નામકર જવું – ખસી જવું (૨) નકામું કે વ્યર્થ જવું | પૃ૦ (૫) છેડે; અંત; હદ [એજાર –ણું નવ છેકવાનું સાધન (જેમ કે, મહેનત, પિસા ઈ0). છૂટી જવું =કેદ કે બંધનમાંથી ! છેકણ સ્ત્રી [કવું” પરથી] છેકવું તે (૨) લખેલું છેકી નાખવાનું મુક્ત થવું (૨) અદાલતમાં નિર્દોષ ઠરવું]
છેકવું સક્રિ. [સર૦ મે. છે; . fછ , પ્રા. ડેમ પરથી?] છૂટાછેઠાડું બ૦૧૦ ફારગતી; લગ્નના બંધનમાંથી છુટકારે.[-આ- એકવું લખેલું રદ છે એમ જણાવવાને ઉપર લીટે ખેચવો (૨) પવા, કરવા, લેવા] (૨) બાળકને પ્રસવ. [–થવા].
લખેલું કાઢી નાંખવું -ભેંસી નાંખવું છૂટી સ્ત્રીજુઓ છુટ્ટી
છેકછાક, છેક છેકા, છેકા છેક-કી) સ્ત્રી [જુએ છેકવું] ખૂબ છૂટું વિ૦ [ત્રા. છુટ્ટ; જુઓ છૂટવું] બંધન વિનાનું; મુક્ત; મોકળું | એકવું તે; જ્યાં ત્યાં છેકા – લીટા કરવા તે; ચેરાર (૨) (નેકરી કે કામ યા કે રોકાણમાંથી). ફારેગ; નવરું; બર- 1 છેકાઇક અ [જુઓ છેક] છેક; તદ્દન તરફ થયેલું યા કરાયેલું (૩) અલગ; જુદું; કોઈ સાથે ભેગું સંધા- | છેકાનુપ્રાસ પું[i] અનુપ્રાસને એક પ્રકાર [(કા.શા.) યેલું કે ગોઠવાયેલું ચા મુકાયેલું નહિ એવું (૪)ભભરું (૫) મોકળું; | એકાપતિ સ્ત્રી, સિં] અપહતુતિ અલંકારને એક પ્રકાર વચમાં અંતર હોય તેવું (૬) ન૦ પરચુરણ (નાણાનું) (૭) [લા.] | છે કે પું ['છેકવું ઉપરથી; સર૦ મે. છેai] છેકવા માટે દોરેલો (૨) ચરમું. [છુટી ચાલે (ચાલવું) = નિરંકુશપણે વર્તવું). છૂટી લી. [-મૂકવે, -માર = એકવું; લખેલું રદ કરવું.] મૂડી = રોકાયેલી નહિ એવી ‘ફલોટિંગ) મડી. છૂટું મારવું = છેટાવું અક્રિ. જુઓ છંટાવું (કશાથી) હાથ વડે ફેંકીને મારવું. –મૂકવું = બંધનમુક્ત કરવું (૨) | છેટી સ્ત્રી, નાની પડી રખડતું મૂકવું (‘માં છૂટું મૂકવું = મોટેથી રડવું; “કેથળી શ્રી છેટું વિ૦ [21. છત્ત = ક્ષેત્ર ઉપરથી ? સર, હિં. છેટા] વેગળું; દૂર મૂકવી” = ખૂબ વાપરવું, ઉડાવવું.] છૂટે છેડે, છૂટે દુપદે= નિર્ભય- | (૨) ન૦ બે જગા વચ્ચેનું અંતર (૩) અશકયતા (પ્રાયઃ બ૦૦પણે (૨) છડું –એકલું; સરસામાન વિના. છૂટે મઢે, મોંએ= માં. ઉદા. પૃથ્વીમાં આના જેવી અન્ય જેવી, તેનાં તો છેટાં મને રોકયા વિના – જેમ બોલાયકે અવાજ કરાય તેમ. ટો જ) [-પવું = અંતર વધવું (૨) મન જુદાં થવાં. -બેસવું = હાથ = ઉદારતા; ખરચાળપણું (૨) વાત વાતમાં મારવાની ટેવ.] | અડકાવ આવ. -ભાગવું = અંતર ઓછું કરવું.]. -ટાપણું ન૦. ૦છવાયું વિ૦ અલગ અલગ; વેરાયેલું; આછું | છેટે અ૦ દૂર; આઘે. [-બેસવું = (સ્ત્રીએ) અભડાવું] છૂતઅછત સ્ત્રી [ત્રા, ઝુત (સં. શુH) = પૃષ; રે. ઉત્ત= અશચ] | છે. સ્ત્રી [‘છેડવું' ઉપરથી] વાદ્ય પર લેવાતો રાગ આલાપ;
અમુકને અડાય અમુકને ન અડાય એવી અસ્પૃશ્યતાની | જેડકામ(૨)(ચ.) [છેડો' ઉપરથી]હળમાં વચ્ચે હોતે લાંબે દાંડે માન્યતા; પૃશ્ય અસ્પૃશ્ય એ ભેદભાવ
છે,૦ણી સ્ત્રી [‘છેડવું' ઉપરથી] છેડવું તે; ખીજવવું તે; પજવણું

Page #376

છેડતી]
૩૩૧
[છેલ્લું
(૨) ખીજ
નાશ. [-ઉઢા = (ગ.) અપૂર્ણાકના અંશ છેદને સરખા છેઠતી સ્ત્રી [છેડવું' ઉપરથી] છિદ્ર; દોષ (૨) અડપલું; અટક- | ગુણકથી ભાગી તેને સાદું રૂપ આપવું (૨) કું કરવું (૩) કાપીને ચાળું. [–શોધવી = છિદ્ર શોધવું; પજવવાને લાગ જેવો.] વેગળું કરવું. –કાઢવો = ભાગીને ઓછું કરવું (૨) નાશ કરવો. એટલે પૃ. છેડા (લાલિત્યવાચક)
-મૂક = કાપીને દૂર કરવું; અંત કે ઉકેલ લાવો.] ૦૭ વિ. છેવું સક્રિ. [હિં. છેવના; મ. છેe] અટકચાળું કરવું; ખીજ- | છેદનારું – કાપનારું(૨)(ગ.) ભાગનારું (૩) j૦ જુએ છેદ. ૦ગમ વવું (૨) [સર. હિં. ઉછરના] ટરવું; જરા હળ સ્પર્શ કરવો પુત્ર છે શુદ્ધિ; “કિલયરિંગ ઓફ કેક્ષન” (ગ.). ન નછેદવું–કાપવું (જેમ કે, વીણાના તાર છેડવા, વાત છેડવી)
તે. નબિંદુ ન૦ જયાં બે અથવા વધારે લીટીઓ એક બીજીને છેઠાગાંડણ (૦) ન૦, છેડાછૂટકા મુંબ૦૧૦ જુઓ “છેડો'માં | કાપતી – મળતી હોય તે બિંદુ (ગ.) ૦નભેદન ન૦ પૂરેપૂરો છેડાછેડ(ડી) સ્ત્રી છેડવું પરથી] વારંવાર છેડવું તે; સતામણી નાશ. નરેખા, નલીટી સ્ત્રી વર્તુલને છેદનારી લીટી; “સીકન્ટ'. છેડાછેડી સ્ત્રી [છેડો ઉપરથી] વરના જામા સાથે વહુની ઘાટડીની શુદ્ધિ સ્ત્રી, –દા૫ગમ ૫૦ [+મારામ] છેદ ઉડાડી દેવો તે; ગાંઠ બાંધે છે તે (૨) જુઓ “છેડાછેડમાં
છેદગમ (ગ.) [ કાઢવું (૪) (ગ.) છેદ રૂપે થઈને ભાગવું છેઠાબંધન, છેઠાબાંધણકણું જુએ છેડોમાં
છેદવું સક્રિ[i. fઇ] કાપવું (૨) છિદ્ર–કાણું પાડવું (૩) નિકંદન છેઠાવું અક્રિ“છેડવું’નું કર્મણિ
છેદશુદ્ધિ, છેદા ૫ગમ જુઓ “છેદ'માં છેડે (છે) [રે છે કે . છે? ] અંત ભાગઅંત | છેદાવું અ૦ ક્રિટ, –વવું સત્ર ક્રિટ છેદવુંનું કર્મણિ અને પ્રેરક (૨) હદ, સીમા (૩) પાલવ (૪) [લા.] આશરે; મદદ (૫) છેડો | ડેદિકા સ્ત્રી [i] બીજી રેખા કે રેખાઓને છેદતી રેખા; વાળો - મરણ પાછળ છેડો વાળીને રેવું તે. [છેઠા ગાંઠવા, “ટ્રાન્સવર્સલ (ગ.). –ત વિ. [ā] છેદાયેલું બાંધવા =વરવધૂનાં વસ્ત્રોના છેડા એકબીજા સાથે બાંધવા; પરં- | ઘ વિ. [સં.] દવા જેવું, છેદાય એવું ણવું(ર) સાથ-સંબંધ બાંધવો. છેડાછેડી નાખવા = હિંમત હારી | બેબા, બકાં નવ બ૦ ૧૦ [સર૦ હિં. છેવ ?] છિદ્ર જવી (૨) સંબંધ તોડી નાખવો. છેડે ગાંઠ વાળવી =[લા.] યાદ | કેર (છે) સ્ત્રી [સર૦ હિં. છેલ્ફર =ઘા; જખમ] જુઓ છે; ખેર રાખવું; નિશ્ચય કરો. છેડે બાંધવું = શિખામણની વાત યાદ | | છેરણ ન છેરવું તે. –ણિયું વિ૦ છેર્યા કરતું (૨)[લા.] બીકણ; રાખવી (૨) સંધરો કરે; પોતાના કબજામાં લેવું (૩) બેલ | ડરપોક પાછો ખેંચી લેવો (૪) વ્યસન વળગવું. છેડે બાંધી જવું = સાથે | છેરવું છે' ) અક્રિ. [રવ૦ ? સર૦ મ. શેરળ;હિં. છેરના] પાતળું પરલોકમાં લઈ જવું. છેડે આવે = પૂરું થયું. -કાઢ= અધવું. [ોરી જવું, દેવું, પઢવું = ડરી જવું; નાહિંમત થઈ જવું.] લાજ કાઢવી, ઘૂંઘટ તાણવો. -છૂટ = નિકાલ થવો; પતવું. | એરટે (છે'?) છેરામણ; પાતળા ઝાડે (૨) [જુઓ ખેરંટ] -છોડવ=નિકાલ કરીને દૂર મૂકવું. છેવો = ફારગતી | ધૂળ, કચરે આપવી. ઝાલ, પકડ = શરણ લેવું (૨) સાથે જોડાવું - | રટો (છે) પું, ભણુ ન૦; સ્ત્રી છેરવું તે; પાતળા ઝાડે બંધાવું (૩) મુદામાલ સાથે પકડવું (૪) પાછળ પડવું; આગ્રહ | ઇરાવું અ૦ ક્રિ૦ ‘છેરવુંનું ભાવે કરી વળગવું. -તાણ = ઘૂંઘટ તાણ; લાજ કાઢવી (૨) સ્ત્રીની છેલ () ૫. [સં. છે, જ; પ્રા. જીરૂ; મ. હે, હિં. છે] છેડતી કરવી. –નાંખ =નાતરું કે દિયરવટું કરવું–પાથર= વરણાગિયે માણસ ૦કડી સ્ત્રી પુરુષને કાને પહેરવાનું એક કાલાવાલા કરવા; વિનંતી કરવી. -ફાઇ, ફાડી આપ = ઘરેણું. ૦કાંટો પુત્ર સ્ત્રીને કાને પહેરવાનું એક ઘરેણું. છબીલું છેડો છોડ; તલાક આપવી. માથે નાખ = લાજ છેડવી; વિ૦ મેહક ને રૂપાળું. ૦ઇટાકિયું વિ. છેલબટાઉ. ૦૭(–ડે) નિર્લજજ થવું. –મ = સદંતર સંબંધ છેડી દેવો (૨) અંત છુંછેલ. ૦ડી(–ણ) સ્ત્રી વરણાગિયણ સ્ત્રી. બટાઉ ૫૦ લાવો; છોડી દેવું (૩) મે ઢાંકીને રોનારે ચૂપ થવું.–લાવ = | વરણાગિયો – લહેરી જવાન
[છેલવેલું છેવટ આણવું. -વાળો = (મરણ બાદ) મેઢે માથે ઓઢીને | છેલછેલું વિટ [છેલ્લુ’ને દ્વિર્ભાવ] છેલ્લામાં છેલું; સૌથી છેલ્લું; લાંબે ઘાંટે રડવું (૨) અંત આણ.-શે = આશ્રય શોધ. | છેલ૮, ડી, –ડો, –ણ જુએ ‘છેલ”માં -સાધ, –સાહ = આશ્રય લે ]. -ડાગાંઠણ(–ણું), છેલપડી વિ. “૧૬' (વેપારીઓને સંકેતો -ડાબંધન, ડાબાંધણ(–ણું) ૧૦ વરકન્યાના છેડા ગાંડવાનું છેલબટાઉ ૫૦ જુઓ “છેલમાં વસ્ત્ર. –કાછુટકા પં. બ૦ ૧૦ છૂટાછેડા; તલાક [-કરવા]. | છેલવહેલું, છેલવેલું વિ૦ જુઓ છેલછેલ્લું [સહેલાણી છેતરપિડી, છેતરબાજી સ્ત્રી[૧છેતરવું’ પરથી] છેતરામણી; ઠગાઈ | છેલાઈ (છે) સ્ત્રી (જુએ છેલ] છેલી; છેલપણું. –ણી ૫૦ છેલ; છેતરવું સક્રિ. [સં. ઉછરવેર = લુચ્ચે ઉપરથી ] ઢગવું; છળવું | છેલારવું સત્ર ક્રિ ચારવું; લુંટવું. [છેલારાવું (કર્મણિ), –વવું છેતરામણ ન૦, –ણી સ્ત્રી છેતરાવું તે; છેતરાવાપણું –ણું | (પ્રેરક).]. વિ છેતરી લે એવું
છેલી છે) સ્ત્રી, જુઓ છેલાઈ છેતરાવું અદ્ધિ, વિવું સક્રિટ “છેતરવું’નું કર્મણિ અને પ્રેરક | છેલે . [.. ] કરે છે છેતાળીસ (છે) વિ. [સં. ઘરવારિશ4; પ્રા. છાયામ, સર૦ | છેલું છે) વિ. [ફે. છિલ્હી (-દેરી) = શિખા કે સે. +લું વત્તાછીન =૪૪] “૪૬; છતાળીસ
ઉપરથી?] છેવટનું આખરી; અંતિમ. [છેલ્લા ખેાળાનું=સૌથી છેદ ૫[સં.] કાપ;ચીરે (૨) છિદ્ર (૩)(ગ) છેદનારી-ભાગનારી નાનું, છેક છેલ્લે જન્મેલું બાળક). છેલા દહાઠા = પ્રસૂતિ સંખ્યા (અપૂર્ણા કમાં લીટી નીચે લખવામાં આવે છે તે) (૪) | થવાને નજીક સમય. છેલા પ્રણામ = છેવટની રામરામ. છેલલા

Page #377

છેવટ]
૩૩૨
ખા :-.
:- અ. ૧
ખ
છે; ક
જ
શ્રી
પ્રણામ કરવા = છેવટની વિદાય લેવી; સદા માટે છુટા પડવું ! છેક ન. [જુએ છેકરી] સંતાન; બાળક (૨) ના છોકરે કે મરણ પામવું. છેલ્લી અવસ્થા = છેવટની દશા; વૃદ્ધાવસ્થા; | છોકરી. [-આવવું = પ્રસૂતિ થવી; બાળક જનમવું. –થવું = ઘડપણ. છેલ્લી ઘડી, વેળા = મરણની તૈયારીને સમય (૨) | જણવાનું થવું]. હૈયું ન૦ બાળબચ્યું; છોકરું (પ્રાયઃ બ૦૧૦માં) આખરને સમય. છેલ્લી ઘડી જવી = મરણ તદ્દન નજીક હેવું. | છોકરો . [જુઓ છોકરું, છારું] નરજાતિનું છોકરું (૨) નાની છેલી સનદ = છેવટને જન્મ; મનુષ્યાવતાર. છેલલી સલામ = | વયને - ૧૬ વર્ષ સુધી માણસ (૩) દીકરે. [-આવ = જુએ છેલ્લા પ્રણામ. છેલ્લું ઘર =સ્મશાન (૨) બાજીમાં છેવટનું દીકરે જનમવો] ખાનું (૩) નાતરિયા નાતમાં ફરીને નાતરું ન થાય એટલી મટી | ગઢ ન૦ એક પક્ષી ઉંમરે કરેલો સંસાર. છેલ્લે ક્યારે પાણી = ઘડપણના છેવટના | છગલે ૫૦ [છગું' ઉપરથી] લુગડાને કકડે; અંગ છે દહાડા (૨) છેવટની હદ. છેલ્લે પગથિયે= છેક છેલ્લી હદે. છોગાળ, વિ૦ જુએ “શું'માં છેલે પાટલે બેસવું = જાત કે સ્વભાવ ઉપર જવું (૨) અંતિમ છેશું ન [સં. ગુરુજી] કલગીની જેમ સેલે ઊડતો કે ઝૂલતો હદે જવું. છેલ્લે રવિવારે = કદી નહીં (વાયદામાં.) છેલ્લે ફેંટા – ફાળિયાનો છેડો (૨) પાઘડીમાં ખોસેલ કુલને તોરે. સરવાળે = છેવટે. છેલ્લો અક્ષર = છેવટની શિખામણ (૨) [ઉઘાડે છોગે= જાહેર રીતે, ખુલ્લંખુલ્લા. નમવું = મન ઓછું રામનામ. છેલ્લે પણ = મરણને કાંઠે આવી પહોંચેલો થવું, પાછું પડવું. -મૂકવું = ફેંટાને છેડો છોગા તરીકે રાખ.] . માણસ. -શ્વાસ મૂકો = મરણની આખરી ઘડી આવવી.] | –ગાળ(–ળું) વિ. છોગાં રાખનારું; છેલછબીલું; ફક્કડ છેવટ (છે) સ્ત્રી૦; ન [સે. +ટ? સં. રોષ? સર૦ મ. શેવટ, | છે છ(–જ–ત) સ્ત્રી [સં. રવે; કે રે. હૃત્તિ ] ચ ખાઈ કે પ્ર. છેણ = પૂંછડી] અંત; છેડે. –ટા–ટે) અ અંતે; છેડે આચારની ચટ–તીવ્ર લાગણી.[-ધરવી –રાખવી છે છ હોવી.] છેવાડું (છે) વિ. [જુએ છેવટ] છેલું; છેડા ઉપરનું
છે છત સ્ત્રી, જુઓ છછ (૨) ખણખેદ [હાય; એકલું છેવાવું (છે') અક્રિ. [૩. ઇં; છેહ પરથી] છેલ્લું - મેડા | ઓછું વિ૦ [સં. તુચ્છે; પ્રા. ] ઊણપવાળું; ઓછું (૨) અસ
આવવું – પડવું (૨) મોડા પડવાથી શરમાવું; છેલ્લા પડવું છે જ સ્ત્રી જુએ છછ છેહ પં. [સં. , પ્રા. છે? દગ; વિશ્વાસઘાત [-દે.] | છટપ, ટાઈ સ્ત્રી, જુઓ છેટુંમાં (૨) ત્યાગ (૩) [રે. છેક છેવટ; છે; અંત
છેટાઘંઘ ન૦ એક પક્ષી [[છેટી હાજરી =નાસ્ત] ઍટલી (ઍ૦) સ્ત્રી [સર૦ fહ. છોટા = વાંસની ચીપો થેલો છેટું વિ૦ [. g; હિં. છોટા] નાનું –ટપ-ટાઈ સ્ત્રી છોટાપણું. ટોપલો] છાણ વીણવા કરવાની રદ્દી તુટીકુટી ટપલી (૨) (૨) | છેટું (છ) ન૦ [૩. (૦૪)મા = ડું + ૮] છાડિયું (૨) ભીંડીનું [લા.] તેવી ગંદી ટોપી (તિરસ્કારમાં “છેટલું)
ફેલું; રેસાદાર એવી લટ (૩) પેંગડાને ચામડાને પટો ઍટલે (ઍ૦) ૫૦ જુઓ છીંટલો
છેઠ [સં. સુદ્ર, પ્રા. છુટ્ટ, સે. છોડ = ૮ ]રેછેડ. છંટાવવું (ઍ૦) સ૦ કિં“છંટાવું નું પ્રેરક
છેડાવું ફળ ન૦ સાદાં ફળને એક પ્રકાર; “એકેિનિયલ ટ’.(વ.વિ.) છંટાવું (ઍ૦) અક્રિ. [જુએ છેટાવું] રિસાઈ ને અળગા ચાલવું; | છોઢ (છ) ન૦ [. જીવી = ચામડી; સર૦ સે. છ34 =કૃ] છંતાળીસ (છે) વિ[જુઓ છેતાળીસ] ‘૪૬
સુકાઈને થયેલું છેટું (૨) સુકાઈ ગયેલા ગર્ભ (૩) નાકમાં બાઝતું હૈયું ન [સર૦ ૬. દૈયા] કરું. -વાંછોકરાં નબ૦૧૦ છોકરા- લીંટ ઈનું સૂકું પડ. (–બાઝવું, વળવું) [ કરનાર છેયાં; બાળકે; સંતાન કે પરિવાર. છેકરું = સંતાન; બાળક – | છેડણહાર વિ૦ (૨) ૫૦ [‘છેડવું” ઉપરથી] છેડાવનાર – મુક્ત ૫૦ કરે
છેઠફળ ન૦ જુઓ “છોડમાં છે (છા') સ્ત્રી [સં. સુધા, બા, છુહા] યૂનાને કેલ. [ કરવી, દેવી | છેd(–ા)વવું સવા [ડવું” ઉપરથી](દેવું, કેદ ઈના) બંધન= છાનું પડ ચડાવવું–ફેરવવી, વાળવી ધૂળધાણી કરી નાખવું; માંથી છુટું કરાવવું (૨) “છૂટવું નું પ્રેરક. –ણી સ્ત્રી છેડવવું તે પાણી ફેરવવું.] બંધ વિ૦ છોવાળું
છેઠવળગ સ્ત્રી છેડવું ને વળગવું તે છે (છ) અક્રિ . [સં. શ્રત ના રૂપ પરથી માસ્તામ , સર૦ 4. ] છેહવું સક્રિ. [સં. છોટય , પ્રા. છો] છૂટે એમ કરવું (જુઓ માછ] ‘હાનું બીજે પુરુષ બ૦૧૦, વર્તમાનનું રૂપ (૨) અ. ભલે “છૂટવુંના અર્થો) (૨) તજવું; ત્યાગ કરવો છોઈ સ્ત્રી [સે. છોરૂમ] સાંઠા ઉપરની પાતળી ચીપ; છાલ (૨) | છઠો પુત્ર છેડ; રેપ (૨) નાને છોડ પતરાળાં કરવાની સળી (૩) જુએ છે
છોડાવું અ૦ ક્રિક, વિવું સત્ર ક્રિ. “છોડવુંનું કર્મણિ અને પ્રેરક છોકરડું ન૦ જુઓ છોકરું (લાલિત્ય કે તિરસ્કારમાં).-ડી સ્ત્રી | દિયું છે) ન [જુઓ છડું] છાલકે તેને કકડે (૨) લાકડાને
કરી. – પં. છોકરે [(૨) સ્ત્રી બાળક જેવી હઠ પાતળો કકડો (ભકરી). [છડિયા જેવું = છેક સૂકું – પાતળું. છોકરમત વિ૦ [ છોકરું + મત] બાળક જેવું નાદાન કે હઠીલું છડિયાં ઉતારવાં, કાઢવાં, કાઢી નાખવાં, પાડવાં, ફાડવાં =
કરવાદ વિ. [ કરું +વાદ] થેડી અક્કલનું; ઉછાંછળું; અવિ- ઝાટકવું; ઠપ આપો ; કડક ટીકા કરવી (૨) મારવું]. – વેકી (૨) સ્ત્રી તેવું વર્તન. –દી સ્ત્રી કરવાદપણું
૫૦ સુથાર છોકરજા સ્ત્રી કરાંઓને સમૂહ (૨) છોકરમત
છેડી સ્ત્રી (રે. છોદ = નાની] છોકરી છેકરિયું વિ૦ જુઓ કરવાદ
છેવું (છ) ન૦ [જુઓ ટું] જુઓ છોડિયું (૨) જુએ છેતરું. છોકરી સ્ત્રી[. છોકરી] સ્ત્રીતિનું કરું (૨) કન્યા; દીકરી | Tછેડાં ઉતારવાં, ઉખાડવાં, કાઢી નાખવાં, પાડવાં જુઓ (૩) (વ્યંગમાં) નામર્દ. [-આવવી = કન્યા જનમવી.]
“ડિયું'માં

Page #378

છેત]
ત સ્ત્રી॰ જુએ છેછ
છેતરું, તિયું (છો) ન॰ [વે. છોમ ] હું; કાતરું; પડ તે(–ત્તે)ર (છા) વિ॰ [સં. ષટક્ષક્ષતિ; પ્રા. છત્તર, છાત્તરિ, છાવત્તfi] ‘૭૬'; ખેાંતેર [જુએ છે.યા છતા (છો) પું॰ [સર॰ છોટું ન૦] વાસણ ધોવાતા કૂચડો (૨) ત્તેર જુએ છે.તેર છે ને (છો) અ॰ ભલે ને
બંધ વિ॰ જુએ ‘છે.’માં
છેલ પું॰ (૫.) જીએ ક્ષેલ [પડવું, –ટ પું॰ છેાલાવું તે છે.ભાવું અ॰ ॰િ [સં. હ્યુમ્, બા. જીલ્મ પરથી] છેલ્લું-ખસિયણું છે.ભીલું, છેલ્લું વે॰ [જુએ છે।ભાવું] ખસિયાળું; ઝંખવાણું; શરમિંદું
છે.યલું ન॰ [‘છે’ ઉપરથી] ચૂનાવાળી ઈંટ. [ાયલું ફૂટવું= નકામું પિષ્ટપેષણ કર્યા કરવું. ાયલા =આડાઅવળા મળતર વિનાનું – માત્ર મજૂરી મળે તેવું કામ.] [છાલ છાયા પું॰ [જુએ છેાઈ] શેરડી વગેરેના સાંઠા ઉપરથી ઉતારેલી છેર પું॰ [સં. ર] હર; અસ્રો
રહું ન॰ [જુએ છે.રા] નાનું છેટું – બાળક
છેરવું સક્રિ॰ [7. g< = કાપવું ઉપરથી] છેારિયા વડે ખાવું, [છે.રાવવું સ૦ક્રિ॰ (પ્રેરક), રાવું અક્રિ (કર્મણ)] હેરિયું ન॰ [જુએ છે।રવું] લાંબા હાથા ને ફળવાળી કોદાળી
(વાવેતરમાંથી ઘાસ કાઢવાની)
છે.રી શ્રી॰ [જુએ છેારા] છેાકરી; છેાડી. –રુ(—રું) ન॰ છેકરું છેરા પું॰ [વે. હોય(-g)૬, હિં. છો(oā)Ī] છેકરો છોલ (છો) પું॰; સ્ત્રી॰ [જુએ છાલ].વનસ્પતિ ઉપરની ત્વચા (સુ.) છોલ પું; સ્રી॰ [‘ખેલવું’ ઉપરથી] (લાકડાનાં) છેાલવાથી પડતાં છેલાં; (ફળ, શાક ઇ॰ને) હેાલતાં પડે તે. ૦ણી સ્ત્રી॰ છેાલવાનું એજાર (ર) છેલવાની રીત – આવડત છેલદારી સ્ત્રી॰ [સર૦ મ., હિં.] નાના તંબુ છોલવું સક્રિ॰ [A]. ટોલ્ડ ] ઉપર ઉપરથી ઉખેડવું (૨) (કુળની) છાલ કાઢવી (૩)(લાકડું) ઘડવું (૩)ન્ટિંગમાં] અણઆવડતથી કે ખરાબ સાધનથી હમત કરવી (પ) સખત ઠપકા આવે; ઝટકવું; છેડાં ઉતારવાં લોલા, છેલાલ સ્ત્રી॰ ખૂબ કે વારંવાર છેાલવું તે લાટવું સક્રિ॰ ['હોલવું' ઉપરથી].ખૂબ છેલ છેલ કરવું (૨) [લા.] સખત ઠપકો આપવા
છેલાણું (છે!') ન॰ [જુએ છે!] છેાબંધ કામ છેલાયું અક્રે, −વવું સક્રિ॰ ‘છેાલવું'નું કણ ને પ્રેરક છાલાં (છો) ન૦ખ૦૧૦ [જુએ ‘ડું’(ડાં)] છાલાં છે.વડા(રા)વવું (છે!') સક્રિ॰ ‘કેવું’નું પ્રેરક; છે. કરાવવી દેવાવું (છે!') અફ્રિ ‘છેવું'નું કણિ
છેવું સક્રિ॰ [જીએ ] અડકવું; અડકીને અપવિત્ર કરવું (૨) અર્નફ્રે॰ અડકવાથી અપવિત્ર થવું (૩) (છે’) સક્રિ॰ [‘છે’ ઉપરથી] (ધર વગેરેને) છે. કરવી
છેહ પું॰ [ત્રા. છો = ફેંકવું તે] જુએ છેહ (૨) વિયોગ કેળ (ઢોળ,) સ્ત્રી [‘ઊછળવું' પરથી ] તરંગ; મેનું(૨) છલકાવું તે; છાલક (૩) [લા.] પુષ્કળપણું. [−મારવી = મેાનું ઊછળવું;

[જબવું
છલકાવું. -વાગવી = ઊછળવું; છલકાવું. (કાંઈ વસ્તુની) છેળા ઊડવી, વાગવી = તેની પુષ્કળ છત હોવી; છલકાઈ જવું.] છે.ળવું (છો) અ॰ ક્રિ॰ [જુએ છે.ળ] (બાળકે) (વધારેના) ધાવણની ઊલટી કરવી
૩૩૩
અંતેર (૦) વિ॰ [જુએ ‘છેતેર’] ‘૭૬’ છચારશી(–સી) વિ॰ જુએ છાશી; ‘૮૬’
જ
જ પું॰ [સં.] તાલુસ્થાની ત્રીજો વ્યંજન (૨) સમાસને છેડે ‘જન્મેલું, ઉત્પન્ન થયેલું’ એવા અર્થ બતાવતું પદ. ઉદા॰ ‘વંશજ’ કાર પું॰ જ એવા અક્ષર કે ઉચ્ચાર. કારાંત વિ॰ છેડે જકારવાળું. જો પું॰ જકાર
જ અ॰[સર॰ પ્રા. વિમ, ફ્રેમ, સ્નેવ; અવ. નિ; ઉદા॰ તાસુ fન = તેના જ; રસૌ. મિ; મ. ચ; સં. વ્] વાકયના પદ પાછળ આવતાં તેને અંગે મહત્ત્વ, અનન્યતા, નિશ્ચય, ખાતરી વગેરે બતાવે છે.’ (અને તેની આગળના શબ્દને છેલ્લા અક્ષર ભારથી બેાલાય છે.) ઉદા॰ ‘આવીશ જ’; ‘ત્યાં જ’(૨) (કાવ્યમાં) પાદપૂર્તિ માટે વપરાય છે. [અશક્તિ જઈ ક્ર્ વિ॰ [Ā.] વૃદ્ધ (૨) અશક્ત. ~ફી સ્રી॰ ઘડપણ (ર) જક (૪) સ્ત્રી॰ [હિં. નh, h] છદ; હઠ (૨) રકઝક; પંચાત (જેમ કે, લેવું હોય તે લે, નકામી જક છેડ.) [−છેઢવી = હઠ કે પંચાત મૂકી દેવી. (ઊલટું) –પકડવી, “લેવી = હઠ કરવી.] જકઢ સ્ત્રી॰ [‘જકડવું’ પરથી] જકડવું તે કે તેમ કરવાનું સાધન; પકડ; સકંજો. જસ અ॰ ખૂબ જકડીને; ચસકે નહિ એમ. ૦બંધ અ૦ જકડીને (બાંધવું) [સખત બાંધવું – પકડવું જકડવું સ॰ ક્રિ॰ [સર॰ હિં. નઇના] ખેંચીને – ચસકે નહિ એમ, જકાત સ્ત્રી॰ [મ.] નાકાવેરા; દાણ (૨) (ઇસ્લામમાં) દાન; ખેરાત (આવકના ૪૦ મેા ભાગ ધર્માદા કરવાની આજ્ઞા). [—નાંખવી=નાકાવેરા દાખલ કરવા; જકાત લેવાનું કરવું. –ભરવી=જકાત આપવી, ચૂકવવી.] ઘરે ન॰ જકાત લેવાની જગા કે તેનું નાકું. દાર પું॰ જકાત લેનારા અમલદાર; નાકાદાર. નામું ન૦ દાણ – જકાત – મહેસૂલના દરની યાદી. માફી સ્ત્રી॰ જકાત ભરવામાંથી મુક્તિ. ~તી વિ॰ જકાતનું,–ને લગતું (૨) જકાતને પાત્ર (૩) પું૦ જકાતદાર
|
જકિયું વિ॰ જી; હડીલું
જક(-૩) પું॰ [તેજીનુ છ ઉપરથી સર૦ મ. [] મેાઈદંડાની રમતમાં ગણાતું દંડાનું (સાતમું – છેલ્લું) માપ જક્કી વિ॰ જક કરનારું; જકિયું (૨) ન॰ [હિઁ.] એક પક્ષી જક્ષ પું॰ જુઓ યક્ષ. (ક્ષિ)ણી સ્ત્રી નુએ યક્ષણી જખ (જ’) સ્રી॰ [સં. યક્ષ, પ્રા. નયલ, સં. જ્ઞાપ = માધ્યું, કે પ્રા. ક્ષણ = રડવું એ પરથી ?] (‘જખ મારવી’= પસ્તાવું; વાંકા રહીને ઠેકાણે આવવું, એવા અર્થમાં શ॰ પ્ર॰ માં) જખમ પું॰ [ીં. નહ્મ] ધા. –માવવું સ૦ ક્રિ॰ જખમી કે ઘાયલ કરવું; ‘જખમાવું' નું પ્રેરક. માથું અ॰ ક્રિ॰ જખમીઘાયલ થવું, –મી વિ॰ [[.] જખમ થયા હોય એવું; ઘાયલ જખવું સ॰ ક્રિ॰ [સં. નક્ષ] ખાઈ જવું
|

Page #379

જખીરે ].
૩૩૪
[ r(૦૭) જ
જખીરે ધું. [..] જ; સમૂહ [મજબૂત (૨) જાસું કર્યા વિના આગળ વધતું – ગબડતું કામ કે તંત્ર.] –જિયંત પં. જખ૦ વિ૦ [સર૦ ધગડ] સહેલાઈથી ફાટે તૂટે નહિ એવું - [+નિયંતા] જગતને નિયંતા – પરમેશ્વર. -ન્નિવાસ પું. [+ જગ ન [સં. નાત ; પ્રા નકI] જગત (૨) સ્ત્રી [જુઓ જગા] નિવાસ] જગતમાં વ્યાપી રહેનાર કે જગતનો નિવાસ - આધારજગા (૫). [-જીતવું = પૂરેપૂરું સફળ નીવડવું. (ઉદા. “આમ સ્થળ - ઈશ્વર.—ન્નિઘ વિ[+ નિઘ] બધા વડે નિંદાતું કે નિંદાવા થાય એટલે જગ જીયા)] ૦કર્તા(~ર્તા) j૦ જગતને કરનાર- ગ્ય. -ન્માન્ય વિ૦ [+મ] સૌએ માન્ય કરવા યોગ્ય કે ઈશ્વર. જાણીતું, જાહેર, પ્રસિદ્ધ વૈિ૦ જગમાં બધે જાણીતું. માન્ય કરેલું. -ન્મિત્ર પં[+મિત્ર] આખા જગતને મિત્ર;
જીવન પૃ૦ જગતના જીવનરૂપ- પરમેશ્વર. ૦ત્રય નવ સ્વર્ગ, વિશ્વબંધુ મૃત્યુ ને પાતાળ એ ત્રણે જગ; જગત્રય. ૦૫તિ મું. જગતને જગતિયું ન જીવતાં કરતું કારજ પતિ- ઈશ્વર. પ્રસિદ્ધ વિ૦ જગજાહેર. બત્રીશી(-સી) | જગતી, વ્ય, સુર જુઓ “જગતમાં સ્ત્રી. લોકવાયકા. ૦મત ૫૦ જગતને -- આખી દુનિયાને | જગત્ર(-2), જુઓ “જગ’, ‘જગતમાં મત. ૦માન્ય વિ૦ જુઓ જગન્માન્ય. મોહન વિ૦ (૨) | જગત્પતિ, જગ~સિદ્ધ, જગદંબા(–બિકા), જગદાત્મા, ૫. જગતને મોહ પમાડનાર (પ્રભુ). ૦મહના વિ૦ સ્ત્રી (૨) -ધાર, -ભાસ, જગદીશ(–થર), જગદુદ્ધાર, ૦ક, જગદેસ્ત્રી જગમોહન (દુર્ગા). ૦રાય પં૦ જગતને રાજા – પ્રભુ. કવીર, જગદગુરુ, જગદ્ધર, જગદ્ધાતુ, જગદ્ધાત્રી[સં.] જુઓ વિખ્યાત વિ૦ જગપ્રસિદ્ધ
જગતમાં
[-ધું ન કરું. – પં. છોકરા જગણું છું. [i] ‘જ' સંજ્ઞાથી ઓળખાતો બે લધુ વરચે એક જગધી સ્ત્રી [સં. વર્ષ, -ષિ ઉપરથી] (તિરસ્કારવાચક) છોકરી. ગુરુ એવા ત્રણ અક્ષરને ગણ (છંદશાસ્ત્ર)
જગન પં૦ જુઓ યજ્ઞ (૨) [લા.] અતિ મુશ્કેલ કે મેટું કામ. જગત ન૦ [સં.] સૃષ્ટિ; વિશ્વ (૨) દુનિયા; પૃથ્વી (૩) [લા.] ૦ભડાકે પુત્ર અતિ મુશ્કેલ કામ લોકે; લોકમત (જેમ કે, જગત જિતાયું નથી.)[-જીતવું = જુઓ જગન્નાથ j૦ [.] જુઓ “જગત”માં. પુરી સ્ત્રી (સં.) એક જગ જીતવું. જગતને વા વા = જગતનાં સુખદુઃખને અનુભવ પ્રખ્યાત તીર્થસ્થળ. ૦૫રિયું વિ૦ ચુસ્ત સનાતની નહિ એવું; થવો (૨) જગતના પ્રપંચને ચેપ લાગવો.] -ચક્ષુ છું. [સં.]. બૌદ્ધ અસરવાળું. ૦રાયજી ૫૦ [લા.] (જગન્નાથ જેવું) સહનજગતની આંખરૂપ સૂર્ય. -છાક્ષી પું [4] સૂર્ય (૨) પરમાત્મા શીલ દેલું માણસ (-)જનની સ્ત્રી જગદંબા – દુર્ગા. (જ)જેતા ૫૦ જગન્નાથી સ્ત્રી, એક જાતનું ઝીણું સુતરાઉ કાપડ જગત જીતનાર; આલમગીર. ૦જામ ૫૦ જગતને નિયમમાં જગન્નિયંતા, જગન્નિવાસ, જગન્નિઘ, જગન્માન્ય, જગન્મિત્ર રાખનાર - ઈશ્વર.૦૫ાણી ન૦ ગાંજો પાણી; રંગપાણી. (ત) | [i] જુઓ “જગત'માં પ્રસિદ્ધ વિ૦ જુઓ જગજાહેર. ૦ભવાડે ડું જાહેરમાં ફજેતી | જગ ૦૫તિ, પ્રસિદ્ધ, બત્રીશી-સી) જુઓ ‘જગમાં કે બદનામી થવી તે.—તી સ્ત્રી [સં.] જુઓ જગત (૨) એક છંદ. જગબી ન૦ [સર૦ સે. બં] ઘાસ ઉગાડવા રાખેલી જમીન, બીડ -તીય વિ. જગતનું કે તેને લગતું. -તીસુર પું. ભૂદેવ; બ્રાહ્મણ. | જગમત, જગમાન્ય, જગમોહન, –ના જુઓ “જગમાં
ત્રયન ત્રણે જગત – સ્વર્ગ, મૃત્યુ અને પાતાળ.-૫તિ મું. જગર ન એક પક્ષી (૨) [i] બખ્તર જગતને સ્વામી - પરમેશ્વર.—–સિદ્ધ j૦ જગજાહેર.–દંબા- જગરાય !૦ જુઓ “જગમાં (–બિકા) સ્ત્રી [+ ગ્રંવા] જગતની માતા-દુર્ગા. –દામા જગરું ન૦ તાપણું [+આત્મા] જગતને આત્મા-પરમેશ્વર, દાધારપું[+આ- જગવવું સક્રિટ જુઓ જગાવવું, જગાડવું ધાર] જગતને આધાર-પરમેશ્વર.–દાભાસ ૫૦ [+આભાસ]. જગા(–ગ્યા) સ્ત્રી. [1, નાથા ઢ] સ્થળ; ઠેકાણું (૨) ખાલી જગા જગતને આભાસ માત્ર (સાચું નહિ).–દીશ(શ્વર) j[+ઈશ, (૩) નેકરી (૪) સાધુ બાવાને મઠ. [-આપવી = બેસવાનું ઈશ્વર] જગતને ધણી – પરમેશ્વર. -દુદ્વાર ૫૦ [+ઉદ્ધાર]. સ્થાન આપવું (૨) નેકરી આપવી. –કરવી =બીજાને માટે જગતને ઉદ્ધાર. -દુદ્ધારક વિ. [+ઉદ્ધારક] જગદુદ્ધાર કરનાર; અવકાશ કરવો (૨) નેકરી ઉભી કરવી. પૂરવી = ખાલી તારણહાર. -દેકવીર છું. [+ાજવીર] જગતમાં એક અજોડ પડેલી જગાએ કેઈ ને રાખી લેવું. –લેવી =બેકરીમાં જોડાવું વીર.-ગુરુ પું, આખા જગતને ગુરુ (૨) શાંકર મતના મુખ્ય (૨) જમીન ખરીદવી (૩) –નું સ્થાન સંભાળવું.] ધારી વિ. આચાર્યની ઉપાધિ (૩) (સં.) મહાદેવ -દ્ધર ડું +ધર] જગા – અઠવાળું. ૦હક પુત્ર નેકરીની જગાને હક; “લિયન’ જગતને ધારણ કરનાર – પરમેશ્વર.—દ્ધાતુ સ્ત્રી [+થાતુ]જેમાંથી | જગા (–)વું સક્રિ૦, જગાવું અક્રિ. “જાગવું’નું પ્રેરક ને ભાવે જગત ઉત્પન્ન થયું છે એ ધાતુ; મૂળતત્વ. -દ્ધાત્રી સ્ત્રી[+ધાત્રી] | જશુ પં૦ જુઓ જકુ જગતની ધાત્રી – જગદંબા.-છંદનીય,-હંદવિ૦ આખા જગતને જગે સ્ત્રીજુઓ જગા. જગ અ૦ ઠેર ઠેર; બધી જગાએ; સર્વત્ર વંદન કરવા યોગ્ય. -ન્નાથ પું [+નાથ] જગતને નાથ -પરમે- જઘન સ્ત્રી; ન. [૪] શરીરને થાપાને ભાગ(૨) જંઘ (8) શ્વર (૨) વિષ્ણુને એક અવતાર (૩) જગન્નાથપુરીમાં આવેલી જઘન્ય વિ૦ [i] હલકું; કનિષ (૨) અંતિમ; છેલ્લું (૩) પુંશુદ્ધ એ નામની મૂર્તિ (૪) (સં.) એક સંસ્કૃત કવિ. [-(૦)ને જઘાત સ્ત્રી, – તિયાં નબ૦૧૦ [. વાત ઉપરથી?] બાળકે પ્રસાદકે ભાત =જગન્નાથજીના મંદિરમાં અપાતો પ્રસાદ (૨) તથા કુંવારાંના શ્રાદ્ધની તિથિ; ભાદરવા વદ તેરશ. –તિયું વિ૦ વર્ણાશ્રમને ભેદ મૂકીને ખાઈ શકાય તેવી પ્રસાદી.-૧૦જી) | (૨) ન૦ બાળપણમાં અથવા કુંવારું મરી ગયેલું માણસ રથ= જગન્નાથજીના જંગી રથની પિઠે આજુબાજુના સીની પરવા | જ(૦૨)જ પું[૪] અદાલતને ન્યાયાધીશ

Page #380

જજમાન]
૩૩૫
[જણસ
જજમાન પું, જુઓ યજમાન. વૃત્તિ સ્ત્રી ,-નિયું રે ,-નિયા | જતર વિ૦ [fજડવુંઉપરથી] જડાવકામનું, –ને લગતું (૨) નવ ૫૦ જુઓ “યજમાનમાં. –ની સ્ત્રી જજમાનવૃત્તિ
જડવું તે; જડવાની રીત; જડાવકામ (૨) મળતર; પ્રાપ્તિ જજિયાવે, જજિj[4. નિષ્પ = હૈડે; હિં. મ.નzથા] જડતા સ્ત્રી [i] જુઓ ‘જડે'માં મુસલમાની રાજ્યમાં મોટી ઉમરના (હૈડિયાવાળા) પરધર્મીઓ જડતું વિ૦ [‘જડવુંઉપરથી] બરાબર જડી શકાય એવું; બંધબેસતું પાસેથી લેવાતે માથાવેરે
જહ, ત્વાકર્ષણ જુઓ ‘જડ'માં જટ,૦લ વિ. [સં. નેટ પરથી ?] હઠીલું; અનાડી
જવું ન ['જડ' પરથી] અનેક મૂળવાળું મોટું મૂળાડિયું જટા સ્ત્રી [i.] બાવાઓ સાથે રાખે છે તે કે તેનું કેશનું ઝુંડ (૨) | જહદેહ, જબુદ્ધિ જુઓ ‘જડમાં અવ્યવસ્થિત લાંબા વાળ (૩) વડપીપરનાં લાંબાં લટકતાં મૂળિયાં; જડબું ન૦ દાંતવાળો મને નીચેના ભાગ (૨) તે ભાગનું હાડકું; વડવાઈઓ (૪) વેદમંત્ર ભણવાને - પાઠ કરવાને ચારમાંને એક | ‘જો બેન’. [-તેડી નાખવું =મોં ઉપર માર મારે.–ફાટવું = પ્રકાર (પદ, ક્રમ, જટા અને ઘન). [-છોડવી =બાંધેલી જટાના માં પહેલું થવું (૨) બેલાવું. -બેસાડવું =બનાવટી દાંતનું ચોકઠું વાળæા કરવા. -પછાડવી = ગુસ્સે થવું; ઉશ્કેરાઈ જવું (બાવાનું, બેસાડવું. -ભાગી નાખવું =મમાં મારવું. વધવું = હદ ઉપકે બાવાની પેઠે) (૨) તપ વગેરેને લગતાં વ્રતોને ત્યાગ કરવો. રાંત બોલવું; વગર વિચાર્યું બોલવું.]–બાળ-બાંડ વિઉચ્ચાર -બાંધવી = (વડ વગેરેના દૂધથી) જટા આમળીને વાળની ગાંઠ કરતાં મુશ્કેલી પડે તેવું (૨) જડબું તોડી નાખે એવું; સાટ. મારવી (૨) પ્રતિજ્ઞા લેવી. –રાખવી, વધારવી =વાળ જટા -બા(-બાં)ફાડ વિ૦ જુઓ જડબાતોડ (૧) પિઠે વધારવા.] કજૂટ ૫૦ [૩. નટા +સં. 14] જટાને ભારે. | જડબેસ(સુ)લાક(–ખ)અ[જડ+બે =નહીં ખુલાખ(સૂરાવ ૦ઘર, ધારી વિ૦ માથે જટા હોય એવું (૨) પુંઠ જોગી; તપ | ફા. = કાણું)] સજજડે; મક્કમ
સ્વી ૩) (સં.) શિવ (૪) વડનું ઝાડ. ૦૫ાઠી પુત્ર પદ, ક્રમ અને જ૮ ૦ભરત,૦મૂળ, ૦મૂળિયું, રૂપ, વત્, ૦વાદ,વાદિતાજટા એટલે સુધીની વેદમંત્રના પાઠ કરવાની રીતે જાણનાર. | -4), ૦વાદી જુઓ ‘ડે’માં ૦માંસી સ્ત્રી[સં.]એક વનસ્પતિ - ઔષધિ. ૦ળું વિ૦ જટાવાળું જવું સક્રિ. [પ્રા. નડમ (સં. નટિત) =જડાયેલું. સર૦ હિં જટાયુ પં. [] (સં.) રામાયણમાં આવતે એક ગૃધ્રરાજ નડના, મ. ૧૩] સજજડ બેસાડવું–જોડવું (જેમ કે, ખીલ, જટાળું વિ૦ જુઓ “જટામાં
નરમાદા ઈ૦ જડવાં, બેસણીમાં નંગ ગોઠવવું) (૨) અક્રિ[સર૦ જટિલ-ટી) સ્ત્રી [સં.] જટા (૨) સમૂહ (૩) જટામાંસી. --ટિત | હિં. ગુરુના] હાથ લાગવું; મળી જવું (૩) ખેવાયેલું ફરી મળવું વિ. [સં.] બાઝી – અંદર અંદર ગૂંચવાઈ ગયેલું. - યું ન જડસાઈ સ્ત્રી જડસાપણું વાળની છટી કે ગંચવાયેલી લટ. –ટિલ વિ. [સં.] જટાવાળું (૨) જડસું વિ૦ [સં. ૧૩] શરીરે મોટું પણ અકલમાં ઓછું; જડ ગંચાયેલું અટપટું (૩) પુંતપસ્વી (૪) બ્રહ્મચારી. -ટિલતા જહાઈ સ્ત્રી [‘જડવું” ઉપરથી] જડવાની – બેસાડવાની રીત (૨) સ્ત્રી અટપટાપણું
જડવાનું મહેનતાણું. –ઉ(–વ) વિ૦ જડેલું –બેસાડેલું; જડતર. જઠર ન૦ [i] પેટ, હોજરી. ૦રસ પુંજઠરમાં ઝમતો પાચક -મણ(–ણી) ન૦ જુઓ જડાઈ. –વ વિ૦ જડાઉ જડિત (૨) રસ; ‘પૅસ્ટ્રિક જયુસ -રાગ્નિ પં. [+બા] ખાધેલું પચાવ- પું; ન જેમાં હીરામાણેક વગેરે જડઘાં હોય તે દાગીનો નારે જઠરને અગ્નિ - જઠરની પાચન-શક્તિ
જઠાવવું સક્રિ૦, જડાવું અક્રિ. “જડવું’નું પ્રેરક ને કર્મણિ જ૮ વિ૦ [i.] જીવ વિનાનું, સ્થૂળ (૨) [લા.3 લાગણી, બુદ્ધિકે જદિત(-2) વિ. [જુઓ જડવું] જડેલું; બેસાડેલું
સ્કૃર્તિ વિનાનું. ૦તા સ્ત્રી, ત્વ, ૦૫ણું ન૦. ૦ત્વાકર્ષણન૦ | જઢિમા પું; સ્ત્રી [સં.] જડતા ગુરુત્વાકર્ષણ. દેહ પં. સ્થૂળ શરીર, બુદ્ધિ વિ. મંદ બુદ્ધિનું. | જડિયું ન [‘જડે” ઉપરથી] મુખ્ય મુળિયું; જડ ભરત વિ૦ અણસમજુ; મૂર્ખ (૨)૫૦ (સં.) એ નામને એક | જઢિયે પં. ['જડવું' ઉપરથી] હીરામાણેક વગેરે જડવાનું કામ
ગી. ૦રૂ૫ વિ૦ જડ જેવું; મૂર્ખ, ઠોઠ. ૦વત અ૦ જડ પેઠે; | કરનાર; પચ્ચીગર (૨) (કા.) બડવો નિશ્ચ9. ૦વાદ ! જગતનું મૂળ જડ પદાર્થ છે, ચેતન નહિ, | જડી સ્ત્રી. [‘ડે’ ઉપરથી] ઔષધિના ગુણવાળું મળિયું. બુદી એવો વાદ; “મટિરિયૅલેઝમ'. ૦વાદિતા સ્ત્રી, વાદિત્વ ન૦ | સ્ત્રી જાદુઈ ગુણવાળી જડી. [-સૂંઘાડવી = જાદુઈ અસર તળે જડવાદીપણું. વાદી વિ૦ જડવાદનું, -ને લગતું (૨) જડવાદમાં આણવું; ભેળવવું; ભમાવવું.]. માનનાર (૩) પં. એ પુરુષ
જડીભૂત વિ. [સં.] જડે; જડરૂપ બનેલું જડ સ્ત્રી [સર૦ €િ., એ.; સં. નટ; 1. 78 ઉપરથી ?] જુઓ જણj૦, ૧૦ [11.; સં. નન] પુરુષ; વ્યક્તિ, આદમી [ઓલાદ જડમૂળ (૨) ખીલી; મેખ (૩) સ્ત્રીઓના નામનું એક ઘરેણું. ભણતર ન[‘જણવું' ઉપરથી] જણવું તે; પ્રસવ (૨) બાળક (૩) [-ઉખેડવી, -કાઢવી =નિકંદન કરવું; મૂળમાંથી કાઢી નાખવું. જતી સ્ત્રી [‘જણવું” ઉપરથી] જન્મ આપનારી મા; જનેતા -ઘાલવી = ઊંડે સુધી મુળિયું રોપાવું - ચાટવું. -ઘાલી બેસવું | જણ(–ણા)વવું સક્રિ. ‘જાણવુંનું પ્રેરક (૨) બતાવવું; દેખાડવું = સ્થિર થવું; ચાટવું. -જામવી = દઢ કે સ્થાયી થવું; જામવું. (૩) [‘જણવું” ઉપરથી] જણવાના કામમાં મદદ કરવી; પ્રસવ –નાખવી =જડ ઘાલવી. - કઠવી = મુખ્ય મુદ્દો પકડી પાડવો. કરાવવા
[પેદા કરવું -પહેરવી = (નાકમાં) જડ (ઘરેણું) ખેસવી. –બાઝવી = બરા- જણવું સક્રિ. [સં. નન્ ; પ્રા. નળ] (બચ્ચાને) જન્મ આપવો;
બર મુળિયું લાગવું; સ્થિર થવું.]૦મૂળ, –ળિયું ન મુખ્ય મૂળિયું | જણસ સ્ત્રી. [મ. Gિa] વસ્તુ; ચીજ (૨) માલ; સેદે (૩) જજ છું[છું. નન] ન્યાયાધીશ; જજ
સિલક (૪) ઘરેણું (૫) અફીણ (f).નવની સંજ્ઞા (સંકેતની ભાષા

Page #381

જણસભાવ)
૩૩૬
[જનમંત્રી
માં). ૦ભાવ સ્ત્રી; ન૦ દરદાગીના; કીમતી સરસામાન -સાઉ| પ્રિય, બુદ્ધિ સ્ત્રી સામાન્ય માણસની બુદ્ધિ. ૦ભાષા સ્ત્રી, વિ૦ જણસ ઉપર આપવા લેવાનું અથવા આપેલું લીધેલું. -રસી લોકભાષા (નવલરામ). ૦મત - લોકમત, ૦મંડલ(–ળ)પું. સ્ત્રી રોકડ નાણું
જનસમુદાય. લોક ૫૦ પૌરાણિક કપના પ્રમાણેના સાત જણાવવું સક્રિ૦ [જાણવું પરથી] જુએ જણવવું
લેકમાં પાંચમે લોક (જુઓ લેક). ૦વાદ ૫૦ અફવા (૨) જણવું અક્રિ‘જણવું, “જાણવુંનું કર્મણિ (૨) દેખાવું (૩) | લોકોમાં અપકીર્તિ. વાર્તા સ્ત્રીલેકવાર્તા, લોકકથા. વિચાર બહાર પડવું
[પરથી] મનુષ્ય-વ્યક્તિ ૫૦ લોકેન – આમ વિચાર. વિશેષભાવ ૫૦ માણસમાં જણ સ્ત્રી [મા.] “જણનું સ્ત્રીનું સ્ત્રી-વ્યક્તિ. –ણું ન૦ [જણ કેઈ સરખું નથી એવો ભાવ; ઊંચનીચભાવ. ૦ઋતિ સ્ત્રી અફવા. જત અ૦ [સં. ગત ] “જત લખવાનું કે એમ પત્રને મજકુર લખતાં સમાજ ૫૦ જનતા; જનસમૂહ. સમુદાય, સમૂહ પુત્ર શરૂઆતમાં લખાય છે
લોકોને સમૂહ. સંખ્યા સ્ત્રી વસ્તી. સામાન્યભાવ ૫૦ જતન ન૦, –ના સ્ત્રી [સં, વન, નૂતન] સંભાળ; સાચવણી બધા મનુષ્ય સરખા છે એવો ભાવ; “ઈકવૉલિટી ઑફ મેન'. જતરડુંન૦, - ડું [જુઓ જંતરડું] સોનારૂપાના તાર ખેંચવાનું સુખવાદ ૫૦ જનતાના બને તેટલા મોટા ભાગના લોકનું
એક સાધન (૨) [લા.] સકંજો; ચુંગલ. [જતરડામાં ઘાલવું = સુખ સાધવું,એ સામાજિક ઉદ્દેશવાળ વાદ;“યુટેલિટેરિયનિઝમ', ફસાવવું; સકંજામાં લેવું. જતરડામાં ઘાલીને ખેંચવું, તાણવું સુખવાદી વિ૦ (૨) ૫૦ જનસુખવાદમાં માનનાર. સુખા=જંતરડા વડે તાર ખેંચવા (૨) સકંજામાં લઈ કામ કરાવવું. કારી સ્ત્રી, આખા જનસમાજની સુખાકારી –સુખી ને તંદુરસ્ત જતરડામાંથી નીકળવું = મહાન સંકડામણમાંથી છૂટા થવું; હાલત. સ્વભાવ ૫૦ માણસનો કે જનતાને સ્વભાવ. હિત ચુંગલમાંથી છૂટવું.]
ન લોકોનું હિત. હિતકારી વિ. જનહિત કરનારું. હિતજતિ પં. [સં. વત] યતિ (૨) જૈન સાધુ; ગરજી
વાદ પુત્ર જુઓ જનસુખવાદ. હિતવાદી વિ૦ (૨) ૫૦ જનજતીમતી સ્ત્રી [સર૦ મ; સં. યુતિમતિ ?] દરેકની જુદી કે હિતવાદમાં માનનાર.-નેશ્વર j[ + ]રાજા -નેપાગી સામટી – સહિયારી જે જવાબદારી તે (કાયદામાં)
વેિ [+૩પયો] લોકોપયોગી જતુ સ્ત્રી [i] લાખ. ૦મણિ પૃ૦ લાખું. ૦૨સ પુંજુઓ | | જનક વિ૦ [4] ઉત્પન્ન કરનાર; પેદા કરનાર (પ્રાયઃ સમાસને અળતો. ૦વર્ણ વિ૦ લાખના રંગનું, લાલ
અંતે) (૨) પં. બાપ (૩) (સં.) સીતાજીના બાપનું નામ. જા, જત્ર અ૦ [. વત્ર] જ્યાં. તત્ર અ૦ + [સં. વત્રતત્ર] જયાં ત્યાં હતનયા, નંદિની-કાત્મા [+આત્મ] સ્ત્રી (સં.) સીતા; જ ન૦; સ્ત્રી [સં] ગળાની હાંસડી; કાંઠેલો
જાનકી થર૫(–)થર વિ. જ્યાં ત્યાં, કયાંનું કયાં હોય એવું; આમ | જનકથા સ્ત્રી [૪] જુઓ “જનમાં તેમ ખસી ગયેલું; અવ્યવસ્થિત
જનકનંદિની, જનકાત્મજા સ્ત્રી [સં.] જુઓ “જનકમાં જથા અ [સં. યથા] જેવી રીતે
જનતંત્ર ન૦ [.] જુએ “જનમાં જથા(~થ્થા)બંધ અ૦ જુઓ ‘જોમાં
જનતા સ્ત્રી [i] બધા લોકોને સમૂહ, આખો મનુષ્યસમાજ, જથારથ વિ૦ +, જથાર્થ વિ. સં. વધાર્ય] યોગ્ય
૦ધર્મ પુત્ર માનવસમાજ પ્રત્યેને ધર્મ; હ્યુમેનટેરિયન કેઈથ. જ(7 ) [સર૦ હિં, મ, નવા; સં.ચૂય?] જુથ; સમૂહ; મિતા સ્ત્રી [+મમતા] “હ્યુમેનિટેરિયનિઝમ'
સમુદાય. -થા(-થ્થા)બંધ અ૦ છૂટક નહિ પણ એકસામટું | જનન ન. [] ઉત્પન્ન કરવું તે; ઉત્પત્તિ; જન્મ. નાળ સ્ત્રી જદા–ઘોપિ અ. [સં. વા]િ (પ.) જોકે [ પણ સમયે | ગર્ભમાં બાળકની દંટી સાથે જોડાયેલી રગેની લાંબી નળી)નાળ. જદા અ૦ [. ૧] જે વખતે. તદા અ૦ જ્યારે ત્યારે; કોઈ નિરોધ ૫૦, ૦મર્યાદા સ્ત્રી, જુઓ સંતતિનિયમન, –ની જદુ ૫૦ કિં. થવું] (સં.) યદુ. ૦નાથ, ૦૫તિ, ૦રાય, વીર સ્ત્રી [.] જન્મ આપનારી – માતાનેન્દ્રિય સ્ત્રી[+]] પું(સં.) યાદવાના સ્વામી - શ્રીકૃષ્ણ. ૦વંશ ૫૦ યાદવવંશ. | ગુલેન્દ્રિય
જુઓ ‘જનમાં વંશી વિ. યદુવંશનું
જન ૦૫૬, ૫દધર્મ, પ્રવાહ, પ્રિય, બુદ્ધિ, ભાષા [4.] જઘપિ અ૦ જુઓ કપિ
[ઠેકાણા વગર જનમ [સં. નર્મન ] જન્મ અવતરવું તે (૨) જનમારો જિંદગી. જકાત&ા અ [. વાતદ્વા] આમ તેમ; ગમે તેમ બેફામ; [-આપ = જણવું; પેદા કરવું. –થ =જનમવું; પેદા થવું. જવું સક્રિટ હેરાન કરવું; પજવવું
-લે = અવતરવું; –ની કુખે આવવું. જનમનું વિ. સહજ; જધાણું ન૦, –મણ(ત્રણ) સ્ત્રી, હેરાનગત; પજવણ; પીડા | જનમ સાથેનું; આજન્મ; જનમ્યું ત્યારનું. (જેમ કે, જનમનું જૂઠું, જન ૫૦ સિં.] માણસ (એ૦૧૦માં સામાન્ય રીતે સમાસમાં, જનમની ખોડ).] કુંડળી સ્ત્રી જન્મ વખતના ગ્રસંગને ઉદાપ્રજાજન, સ્વજન, પ્રિયજન) (૨) જનતા; લેકે સમુ- બરાબર કાળ લઈને બનાવેલું બાર રાશિવાળું ચક્ર; જન્માક્ષર. દાય (જેમ કે, જનને ઢાંકણું નહિ; સાંભળીએ જનનું, કરીએ મનનું) | કેદ સ્ત્રી, જિંદગી સુધીની કેદ. ૦કેદી વિ૦ (૨) ૫૦ જન્મ(૩) સાત લેક મનાય છે તેમાંને પગે; જનક૦કથા સ્ત્રી- કેદ થઈ હોય એવું (કેદી). ૦ગાંડ સ્ત્રી વરસગાંઠ; જન્મતિથિ.
કેમાં ચાલતી આવેલી કે ચાલતી વાત. ૦ચર્ચા સ્ત્રી લેકમાં ૦૮ીપ સ્ત્રી જનમકેદ. ૦મકા સ્ત્રી (કા.)જુઓ જન્મભૂમિ. ચાલતી ચર્ચા –વાત. તંત્ર ન૦ જુઓ પ્રજાતંત્ર. ૦૫દ ૫૦; નવ -મારો પુત્ર જન્મથી મરણ લગીને કાળ; આખી જિંદગીભવ. દેશ. ૦૫દધર્મj૦ દેશાચાર, દેશની રૂઢિ, પ્રવાહ પુ. લોકેનો –મોજનમ અ૦ દરેક જન્મે; જન્મજન્મ.-તરી,-મોત્રી પ્રવાહ– ટેળું (૨) [લા.] કાચારરૂઢિ. પ્રિય વિ૦ લોક- સ્ત્રી જન્મ પછી ઉત્તરોત્તર બનનારા બનાવ ને લાભહાનિ
T

Page #382

જનમત ]
૩૩૭
[જસી
જણાવતી જન્મકુંડળી પરથી જોષીએ બનાવેલી પત્રિકા લીટીમાં વાઢતા (પા) જનમત છું. [.] જુઓ “જનમાં
જોપયોગી વિ. [] “જનમાં જુઓ જનમમકા સ્ત્રી, જુઓ જનમમાં
જન્નત ન૦ [A] સ્વર્ગ; જિજત. ૦ગ્નશીન વિ૦ જુઓ સ્વર્ગસ્થ જનમવું અક્રિ. જન્મવું; પેદા થવું; જણાવું
જન્મ કું. [.] જન્મવું - પેદા થવું તે (૨) જનમારે. [શ પ્ર. જનમહલ(ળ) ન૦ [4] જુઓ ‘જનમાં
જુઓ ‘જનમ'માં.] કુંઢલી(–), કેદ, કેદી, ગાંઠ જુઓ જનમારો પુત્ર જુઓ “જનમમાં
જનમમાં. ૦ચ્ચરિત્ર નવ જીવનચરિત્ર. ૦જાત વિ4 જન્મથી કે જનમાવું અ૦િ , –વવું સક્રિ. જનમવુંનું ભાવે ને પ્રેરક જન્મને કારણે પેદા થયેલું. ૦૮ીપ સ્ત્રી જનમકેદની સજા. અતિથિ જનમેજય ૫૦ [i] (સં.) પરીક્ષિતને પુત્ર
સ્ત્રી , દિવસ પુત્ર જન્મ દિવસ જનમગાંઠ. દાતા વિ૦ : જનમો જનમ અ૦, જનમત્રી,–તરી સ્ત્રી, જુઓ “જનમ'માં [4] જન્મ આપનાર (માતાપિતા). નક્ષત્ર ન જે નક્ષત્રમાં જનયિત્રી શ્રી નિં.] જન્મ આપનારી મા; જતી
જન્મ હોય તે. ૦૫ત્રિકા, ૦૫ત્રી સ્ત્રી જનમેતરી. બુદ્ધિ જનરલ ૫૦ [$] સેનાપતિ (૨) એક મોટી લશ્કરી પદવી (૩) સ્ત્રી, જન્મ સાથે મળેલી બુદ્ધિ. ૦ભાષા સ્ત્રી માતૃભાષા. વિ. સામાન્ય; સાધારણ. ૦મેનેજર !૦ (પેઢી કે કચેરીને) ભૂભક્તિ સ્ત્રી જન્મભૂમિ વિષેની ભક્તિ (૨)દેશભક્તિ. ભૂમિ સર્વસામાન્ય (બધાં જ ખાતાં.ઈનો)મેનેજર [જુઓ ‘જનમાં સ્ત્રી જ્યાં જન્મ થયો હોય તે સ્થાનકે દેશ; માતૃભૂમિ. સિદ્ધ જન-બ્લોક, ૦વાદ, વાર્તા, વિચાર, વિશેષભાવ, શ્રુતિ વિ. જન્મથી જ પ્રાપ્ત થયેલું – મળેલું. સ્વભાવ પિતાને જનસપડી વિ૦ ૧૯ (વેપારીઓને સંકેત)
સહજ સ્વભાવ, –ન્માક્ષર પુંબ૦૧૦[+ અક્ષર] જુઓ જનમજન-સમાજ, સમુદાય, સમૂહ, સંખ્યા, સામાન્ય- કુંડળી. –ન્મારો પુત્ર જુએ જનમારો. -ન્માષ્ટમી સ્ત્રી [+ ભાવ, સુખવાદ, સુખવાદી, સુખાકારી, સ્વભાવ, અષ્ટમી) કૃષ્ણજન્મ દિવસ; શ્રાવણ વદ આઠમ.-માંતરન.
હિત, હિતકારી, હિતવાદ, હિતવાદી જુઓ “જનમાં [i] [+અંતર] બીજો જન્મ. –માંધ વિ૦ [+ અંધ જન્મથી જના [.. fજ્ઞના; સર૦ હું. નના], ૦કારી [.. નિનામારી]સ્ત્રી, આંધળું. -જન્મ અ૦ [સર૦ મ.] જુઓ જનમજનમ. વ્યભિચાર, છિનાળું
[પ્રાણ; શકિત, બળ -નેત્રી—તરી [સર૦૫.] .જુઓ જનમેત્રી,–તરી.” –જનાક(ખ) સ્ત્રી [૪., fછું. નના ? કે જુઓ જનખું] દમ; સવ j૦ [+૩રૂa] જયંતી; જન્મદિવસને ઉત્સવ જનાકારી સ્ત્રી, જુઓ “જનામાં
[પ્રાણ; જીવ જન્મવું અ૦િ જુઓ જનમવું જનાખ સ્ત્રીજુઓ જનાક. -ખું ન જીવતર. - j૦ (કા.) જન્મસારણ સ્ત્રી જાંઘના સાંધાનો એક રોગ જનાજે [.] મુસલમાનમાં મડદું દાટવા લઈ જવાની ખાટલી | જન્મસિદ્ધ, જન્મસ્વભાવ, જન્મારે જુઓ “જન્મમાં (૨) એની પાછળ જનારું સરઘસ
જન્માવું અદ્રિ, –વવું સક્રિ. “જમવુંનું ભાવે ને પ્રેરક જના(વા)દી પુંડ હલકી કિંમતને એક સિક્કો પસે જન્માષ્ટમી, જન્માંતર, જન્માંધ, જન્મોજન્મ, જન્મોત્રી, જનાનખાનું ન૦ [.] અંતઃ પુર; રણવાસ
-તરી, જન્મોત્સવ જુઓ જન્મમાં જનાનાશાળા, જનાની જુઓ ‘જનાનોમાં
-જન્ય વિ૦ [.] -થી જન્મેલું, પેદા થયેલું (સમાસને અંતે) જનાને [.] એઝલમાં રહેનાર સ્ત્રીસમુદાય કે તેનું જનાન- જ૫ ૫૦ [સં.] નામ, મંત્ર ઈત્યાદિનું રટન. –કરવા, જપવા =
ખાનું. -નાશાળા સ્ત્રી ઓઝલમાં રહેનારી સ્ત્રીઓ માટેની મંત્રનું રટણ કરવું (૨) વારંવાર યાદ કરવું (૩) [લા.] નિરુદ્યમી શાળા. -ની વે. સ્ત્રીઓને લગતું, સ્ત્રીઓનું. ઉદા. “જનાની બેસી રહેવું. -કરાવવા = મંત્રાદિનું રટણ કરાવવું (૨) આશામાં જોડા” (૨) બાયલું; રાંડવું
બેસાડી રાખવું.] માલા(–ળા) સ્ત્રી જપ કરવાની માળા – જનાબ વિ૦ [..] મહેરબાન; કૃપાળુ (સંબોધન કે શ્રી પેઠે નામ બેરખો પૂર્વે આદર તરીકે; જેમ કે, જનાબ કુરેશી) –આલી વે૦ જપત વિ૦ [. ] જસ; ગુનાસર દંડરૂપે સરકારે કબજે કરેલું [..] મેટા મહેરબાન; પરમ કૃપાળુ
(૨) માગતા પેટે કબજે લીધેલું. -તી સ્ત્રી જી; ગુનાના દંડજનાર્દન [.] (સં.) વિષ્ણુ, કૃષ્ણ
રૂપે સરકારે કે માગતા પેટે કોઈએ લીધેલો કબજો (૨) ટાંચ. જનાવર ન [સર૦મ, હિં.] જુએ જાનવર; પશુ (૨) [લા.] [ [-આવવી = જપતી કરવા માણસો આવવાંકે તે કરવાનો હુકમ ચિત્ર; છબી [બ૦૧૦ જનાવરાં' (ચ. ?) આ બીજા અર્થમાં બોલાય થવો. -બેસાડવી, મૂકવી, લાવવી = કબજે લેવા- જપતી છે; એ૦૧૦ જનાવરું]. ખાનું ન૦ જનાવરનું સંગ્રહસ્થાન; “શું' કરાવવા સરકારી માણસે લાવવાં, મૂકવાં (એથી ઊલટું-ઊઠવી, જનાવાદી પુંજુઓ જનાદી
[દ્રીકરાની વહુ | ખસવી).] જનિ(–ની) સ્ત્રી [i] જન્મ (૨) સ્ત્રી (૩) માતા (૪) પની (૫) જપમાલા(–ળ) સ્ત્રી, જુઓ ‘જપમાં જનિત વિ. [સં.] જમેલું
જપવું સક્રિ. [સં. ] જપ કરવો; રટવું જનેતા સ્ત્રી [સં. નિ(ન)ત્રી] જન્મ આપનારી –માં જપા ન૦ [.] એક ફૂલઝાડ કે તેનું કુલ જનેશ્વર કું. [iu] જુઓ “જનમાં
જપાવું અદ્ધિ, વિવું સક્રિટ જપવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક જનોઈ સ્ત્રીન[. જ્ઞોપવીત; પ્રા. નન્નોવ8] જુઓ યો-| જપિયે [જપ' પરથી] જપ કરનારે; ભક્ત (૨) યજમાન પવીત. [-આપવી, દેવી, પહેરાવવી = ઉપનયન સંસ્કાર | માટે જપ કરનાર બ્રાહ્મણ કરો.] ૦૨૮(–), વાઢ વિ૦ ધડ પર જઈ રહે છે તેની | જસ વિ૦, -ની સ્ત્રી, જુઓ જપત, -તી

Page #383

જફા]
૩૩૮
[ જમીન
જફા સ્ત્રી[1] જુલમ; જબરદસ્તી (૨) પીડા
પછી એઠવાડ કાઢવાનું થયું.] જબ અ૦ [fઉં. સં. વાવેત ; પ્રા. નાવ પરથી] જ્યારે
જમશેદી નવરેજ ૫૦ [fi]એક પારસી તહેવાર (૨૨મી માર્ચ, જબર વિ. [.] જમ્બર; જબરું; મેટું; ભારે; કઠણ (કદ, બળ, | જમા વિ૦ [..] એકઠું થયેલું; એકઠું (૨) જમા બાજુનું (૩)
સત્તા, ગાતે, ઈ૦માં ઘણું) (૨) ઉર્દૂ લિપિમાં વપરાતું એક સ્ત્રી આવક; ઊપજ; વસૂલ (૪)સરવાળે; જુમલે. [>આપવું= ચિન (તે અકાર બતાવે છે.) વેજ(૮)સ્ત વિ૦ જોરાવર; જમા બાજુ લખવું (૨) લેણું પાછું આપવું. -કરવું =જમા જબરું. ૦૪–)સ્તી સ્ત્રીબળાત્કાર; જુલમ. જંગ વિ. ખૂબ પાસે નોંધવું. –થવું =એક ડું થવું (૨) જમા પાસે માંધાવું.-માંકવું જબરું ને હિંમતવાળું; યુદ્ધવીર. –રાઈ-રી સ્ત્રી જબરજસ્તી =જમા બાજુ લખવું (૨) વ્યાજે રકમે સ્વીકારવી. -લેવું = જબરું વિ૦ જબર; જોરાવર; બળવાન (૨)[લા.] મુશ્કેલ.[-લાકડું જમા બાજુ લેવું (૨) વસૂલ કરવું.] ઉધાર નવ જમા અને =વિશેષ મજબૂત પક્ષ કે ટેકે (૨) પીડાકારક પંચાત.] ઉધાર; આવક-જાવકને હિસાબ. [ કરવું = જમા અને ઉધાર જબરૂત પું. [..] જુઓ જબૂત [એક પ્રાણી; વણિયેર બાજુએ રકમે નાખવી; હવાલો નાખો.] ખર્ચ-રચ) પું; જબાદ સ્ત્રી (કા.) ઘેડાની એક જાત (૨) ન૦ બિલાડી જેવું નવ ઊપજ અને ખર્ચ. [–નાખવું, પાઠવું = આવી-ગઈ– જબાન, જબાં સ્ત્રી [..] જીભ (૨) બેલી; ભાષા. ૦દરાજી રકમની વ્યવસ્થા કરી નાખવી (૨) આવકજાવકનું તારણ
સ્ત્રી [i.] લાંબી જીભનું દેવું તે-ગમે તેમ અનુચિત બેલવું કાઢવું.] ૦ત સ્ત્રી (એક નાતના કે પંથના લોકેનો) સમુદાય; તે; તેવી ધૃષ્ટતા કે બેઅદબી
સમૂહ (૨) બાવાઓને સમૂહ. ૦તી વિ૦ જમાતનું, –ને લગતું. જબાની સ્ત્રી [.] જુઓ જુબાની
વેદાર સિપાઈ એની નાની ટુકડીને ઉપરી (૨) [લા.] જબાં, દરાજી સ્ત્રી[1] જુઓ જબાન
ઉપરીપણું કે પ્રભાવ દાખવે એવું માણસ(કટાક્ષમાં) (૩) આંબાજબી ન૦ એક પક્ષી
ની એક જાત. ૦દારી સ્ત્રી, જમાદારનું કામ -પદ. નૈધ જબર ૦િ જુઓ જબરું.
સ્ત્રી, ખરીદને માલ નેધવાને ચોપડો. ૦પાસું ન૦, ૦બાજુજબૂત [.] ઈશ્વરની પ્રૌઢતા; જબરૂત
(-જૂ) સ્ત્રી ચોપડામાં (ડાબું) પાસું, જ્યાં જમા રકમ લખાય જમ પં૦ જુએ ચમ. [-જેવું = ભયંકર અને ક્રૂર (૨) જમ પેઠે | છે. બંદી (-ધી) સ્ત્રીજમીન માપી જાત વગેરે તપાસી પિતાનું કામ કરવા-કરાવવામાં અટલ (માણસ) (જેમ કે, જમ કરીને તેનું સરકાર-ભરત આકારવું તે; ‘લૅન્ડ રેવન્યુ સેટલમેન્ટ'. જેવો માથે બેસે પછી શું થાય ?).–ઘર દેખી જાય = ખાતું કે વસૂલ સ્ત્રી; ન મહેસૂલની ઊપજ વહી સ્ત્રી, જમાલ. ખરાબ થવાનું સામાન્ય થઈ જાય-બન્યા કરે એવું થાય. જમને
હવાલે પુત્ર જમા બાજુને હવાલે; “કન્ટ્ર-ક્રેડિટ જવાબ દે એવું = મજબૂત અને નીડર.] હકિકર ! જુઓ જમાઈ ! [4, નામાત, બા. મારૂ–૩);હિં. નમાÉ]દીકરીને વરે યમકિંકર. હડે પુત્ર જમ; જમદૂત. ૦દંઠj૦ યમદંડ. દૂતયું જમાડવું સીક્રેટ જમવું નું પ્રેરક રૂપ
[‘જમામાં યમદૂત. પુરી સ્ત્રીજમરાજાનું નગર. ૦રાજા છું. (સં.) યમ
જમાત [.. મrગત], -તી, દાર, –દારી [hi] જુએ જમજમાં સ્ત્રી [મ, નમન નો વિ ; સર૦.] સ્વરેને જલદી જમાદિલ અવલ ૫૦ [.. નમiદ્રઢ મā] અરબી-મુસલમાની જલદી ઉચ્ચારતાં ઊપજતે અલંકાર (સંગીત)
પાંચમે મહિનો
[છઠ્ઠો મહિને જમજોહર ન૦ [હિં. નમનોહi] એક પક્ષી
જમાદિલ આખર ૫૦ [નમાદ્રિ માહિર] અરબી-મુસલમાની જમડે જુઓ ‘જમમાં
જમાન ૫૦ [.. જ્ઞામિન] જામીન. ૦ખત નવ જામીનખત. છત જમણ ન૦ [‘જમવું' પરથી જમવું તે; ભજન (૨) નાવરો. [..], –ની સ્ત્રી જામિનગીરી; જમિની ૦વાર પું; સ્ત્રી, નાતવર (૨) એનો દિવસ
જમાનો છું[F).] યુગ; લાંબો સમય (૨) દેશકાળની, આચારજમણું વિ૦ સિર૦ સં. યામી, પ્રા. નમી; સે. નેમળ] પૂર્વા- વિચારાદિની અમુક સ્થિતિ કે તેને સમય. -નાજૂનું વિ૦ ભિમુખ થતાં દક્ષિણ તરફનું. [-અંગ, જમણે હાથ = મુખ્ય જમાનાઓથી ચાલતું આવેલું પ્રાચીન. –નાનું ખાધેલ વિ. મદદગાર માણસ. જમણે હાથ ઝાલા, ૫કડ = મદદ પહોંચેલ; અનુભવી; પાકું
[‘જમામાં કરવી.] –ણેરું વિ૦ જમણી બાજુનું; “રાઇટિસ્ટ'
જમાનેંધ, જમાપાસું, જમાબાજુ, જમાબંદી(-ધી) જુઓ જમદગ્નિ . [સં.] (સં.) એક ઋષિ- પરશુરામના બાપ જમાલ [.] સૌંદર્ય જમદૂત પુત્ર જુએ “જમમાં
જમાલગેટ પું. [૬] જુએ નેપાળો જમના સ્ત્રી વુિં. યમુના] (સં.) ગંગાને મળનારી એક નદી | માલ પં. એ જમા: “મ' પરથી1 ભરાવા. ભીડ કાલિંદી. -નેત્રી સ્ત્રી જમના નદીનું મૂળ
સ્ત્રી- જમાવવું તે (૨) બંધબેસતી મેળવણી -- મિશ્રણ જમપુરી, જમરાજ જુઓ ‘જમમાં [જમરૂખનું ઝાડ | જમાવવું સત્ર ક્રેિટ જામવું’નું પ્રેરક રૂપ જમરૂખ ન [સર૦ હિં, મ. નમવું] જામફળ. ૦ડી,-ખી સ્ત્રી, જમા-વસૂલ, જમા-વહી જુઓ ‘મા’માં જમલું વિ. [. યુમ = જેવું]+–ને સાથવાળું (૨) અ૦ સાથે | જમાવું અ૦ ક્રિટ “જમવું'નું મેણિ જમલો j૦+ જુઓ જુમલો
જમા-હવાલો ૦ જુઓ જમા'માં જમવું ( ક્રિ. [૪. નમ્ ] ભેજન કરવું; ખાવું (૨) [લા.] ! જમિયત સ્ત્રી [મ. નમીત] સમૂહ; મંડળ લાભવું; ખાટવું (વ્યંગમાં) (ઉદા. શું જમવા ત્યાં ગયા'તા.) | જમીઝ ન૦ એક પક્ષી [જમીને જખ મારવી = ખાઈને મુશ્કેલીમાં ઊતરવું(૨) જમ્યા ] જમીન સ્ત્રી, [1] ભેય (૨) ખેતર તરીકે વપરાય તેવી જમીન

Page #384

જમીનદાર]
૩૩૯
[ જરાક
(૩) ઘા રુઝાઈને આવતી નવી ચામડી. [-આવવી = રૂઝ મેળવનારી. -યિષ્ણુ,-થી વિ. [સં.] ય મેળવનાર; વિજયી. આવવી. -આસમાન એક હોવું = અતિશય મગરૂરી હોવી –થીપણું ન૦. –વેછુ વિ. [+] જ્યની ઈચ્છાવાળું; જ્ય (૨) અતિશય વરસાદ વરસ. -આસમાનનું છેટું = ઘણે | ઇચ્છતું. – વિ૦ [સં.] જીતવા જેવું કે જિતાય એવું મેટો તફાવત. –કરવી = કિનારે ઊતરવું; સફર પરથી પાછી જાણ સ્ત્રી. [.; સં. યતના] જતન, સંભાળ ફરવું (૨) જમીન વેચાતી લેવી (૩) ભેાંયને લીંપી-થાપી સરખી | જયવારે પુ. લાભ; ફાયદો કરવી. –ખણવી, ખેતરવી = લજજા-પશ્ચાત્તાપ કે અપમાનની જયંતી સ્ત્રી, જુઓ ‘જ્યમાં અસરથી નીચું જોવું. છેવી = જનમભુમિ છેડી પરદેશ જવું. જયા, ૦ચાર, જય, નંદ,–યિની,-યિણું,-હી,-વેચ્છ, -ને આસમાન એક થવું = પ્રલય થવે (૨) માટે અનર્થ | – જુઓ ‘જયંમાં [(૩) વિ૦ [ā] જીર્ણ; જર્જર થ. -પર પગ ન મૂકો = ખૂબ ઉતાવળું ચાલવું (૨) ગર્વથી | જર સ્ત્રી [સં.નાયુ ?] એર; મેલી (૨) [ā.ના](ક.) જળ બહેકી જવું. -મરવી = જમીનનો રસકસ જો (૨) ઘામાં જર [] પૈસે; નાણું; સેનું (૨) કસબ (સેના-રૂપાના તાર) કેહવાણ વધી સડે ઊંડે હોતર (૩) નદીના વહેણથી જમીન કે કસબનું વણતર. ૦કસ j[+]. વરા] સોનારૂપાને તાર; કપાયા કરવી. માપવી = ઍકર ખાઈ ગબડી પડવું (૨) નાસી | કસબ, ૦કસી વિ૦ [1.] કસબી; કસબના ભરતવાળું. કેસ જવું. જમીનમાં પેસવું = ઊંચા ન વધવું, ઠીંગણા રહેવું (૨) પું [fil] જૂઠો – હલકે કસબ. કેસી વિ૦ જૂઠા -હલકા ખૂબ શરમ આવવી (૩) દટાઈ જવું (૪) મરી જવું. સૂંઘવી= કસબવાળું. ખરીદ ૦િ [1.] વેચાતી લીધેલી (વસ્તુ). ૦ખેજ રસકસ તપાસ.] ૧દાર વિ. જમીનની માલિકીવાળે (૨) પું વિ૦ [. ઝરવૈજ્ઞ] ફળદ્રપ. જમીન સ્ત્રી; નબ૦૧૦ પૈસેજમીનનો માલિક (૩) લાબંધ જમીન માલિક. ૦દારી વિ. ટકો ને જમીન-જાગીર; ધનદેલત; એસ્ટેટ’. જરિયાન ન૦ જમીનદારનું, –ને લગતું (૨) સ્ત્રીજમીનદારપણું. દારી પદ્ધતિ પસા; ઘરેણાં વગેરે કીમતી વસ્તુઓ (૨) કસબી ભરતકામ. સ્ત્રી, મહેસૂલ માટે સીધે ખેડૂત સાથે વ્યવહાર રાખવાને બદલે જોખમ ન પૈસા વગેરે જોખમની વસ્તુઓ. ૦દેજ પું .] જમીનદાર પાસેથી જ મહેસૂલ લેવાની પદ્ધતિ. દોસ્ત વિ. કસબ ભરનારે. દેજી સ્ત્રી, કસબ ભરવાનું કામ – વિદ્યા (૨) (ભાંગતોડી) જમીન સરસું કરેલું; પાયમાલ. ૦મહેસૂલ ન૦ કસબી ભરતકામ જમીન પેટે સરકારને ભરવાને એક વરો. ૦માલિક ૫૦ | જરખ ન [પ્ર. નવ; સર૦ fહ્યું. વરવું; સં. તરલ, બ. તર] જમીન માલિક; જમીનદાર, મિલકત સ્ત્રીજમીન રૂપે ઝરખ; એક જંગલી પ્રાણી; ઘોરખોદિયે; તરસ મિલકત, લૅડ ઑપર્ટી'. હવે ૫૦ જમીન ઉપર લાગતો વિરે | જરખરીદ, જરખેજ વિ૦ જુઓ “જ” [.]માં જમે વિ૦ (૨) સ્ત્રી [મ. નમગ] જુઓ જમા
જરગે વિ. પં. [૪. નર, પ્રા. ] (કા.) ઘરડે, ઠચરે જમેલ પુ. [જુઓ જમા] જમાવ; ભરાવો (૨) ભીડ જરજમીન, જરજરિયાન જુઓ ‘જરમાં જમૈયે ૫૦ [સર૦ મ. નમરૂ] કટાર જેવું એક હથિયાર જરજરિયું વિ૦ [૪. નર્નર] જીર્ણ થઈ ગયેલું; ઘસાઈ ગયેલું જમર (મે) j૦ જાહેર, સામુદાયિક આત્મહત્યા. -રિયે . જોજોખમ ન૦ જુઓ ‘જર'માં જમેર કરનાર
જરઠ વિ૦ [8.] વૃદ્ધ; ઘરડું (૨) કઠણ. છતા સ્ત્રીજમ્મર ૫૦ [જુઓ જમેર] મેટું દુઃખ; કાળો કેર
જરણ વિ૦ [.] ઘરડું (૨) ન૦ જુઓ જરણા. –ણ સ્ત્રી જરા; જય પં; સ્ત્રી [સં.] છત; ફતેહ. [-હિંદ = હિંદનો જય હે, એ ઘડપણ; વૃદ્ધાવસ્થા (૨) હામ; હિંમત; ધીરજ
અર્થને પિકાર]. ૦કરી સ્ત્રી [સર૦ હિં.] એક છંદ; જેકરી. જરત વિ. [સં. નરત ] ઘરડું; વૃદ્ધ oષ ૫૦, ૦ઘેષણ સ્ત્રી જય મળવાથી કરેલો પોકાર (૨) | જરથુષ્ટ પું” [અવેસ્તા] (સં.) પારસીઓના ધર્મસંસ્થાપક
જ્ય થયું છે એવું જણાવતો ઢંઢેરો. જય પં. જ્યકાર (૨) જરથોસ્તી વિ૦ જરથુષ્ટ્રનું, –ને લગતું (૨) જરથુષ્ટ્રનું અનુયાયી અ૦ જેજે (કેઈ ને સામા મળતાં કે છુટા પડતાં બેલા શબ્દ). (૩) પારસી જયકાર ૫. જીતની ખુશાલીનો પિકાર. જયવતી સ્ત્રી, જરદ(૬) વિ૦ [1. ] પીળું; ઝાંખુંપીળું એક રાગિણી; જેજેયંતી. ૦પુરી વે૦ જયપુર શહેરનું, -તરફનું | જરદાલુ(-ળુ) ન૦ [1. પરથી] એક કે મે; આલૂ (૨) સ્ત્રી રજપૂતાનાની એક પ્રાંતિક બેલી. ૦મંગલ(ળ)| જરદી સ્ત્રી[] પીળા પદાર્થ રાજાને બેસવાનો હાથી; ઉત્તમ હાથી (૨) ન જય અને મંગળ. જર૬ વિ૦ જુઓ જરદ ૦માળ સ્ત્રી વિજયના અભિનંદનાર્થે ગળામાં નાખવાને ફૂલ- જરદો છું[.] તમાકુનો ભૂકે હાર. શાલી(–) વૈિ૦ વિજ્યવંત; ફતેહમંદ. ૦શ્રી પું; જરદોજ, જી જુએ ‘જર” [1.]માં સ્ત્રી વિજયની દેવી (૨) એક રાગિણી. ૦સંહિતા સ્ત્રી જય | જબ ડું [. જ્ઞ] ત્રાસ; દહેશત; ધાક [તરા; સહેજસાજ ગાતું મહાકાવ્ય; ‘એપિક’. સ્તંભ j૦ ફતેહની યાદગીરીમાં જ જર વિ. [l. ઝર1 ઉપરથી] જરા; સહેજ (૨) અ૦ જરાઉમે કરેલો સ્તંભ. યંતી સ્ત્રી [સં.] મહાન વ્યક્તિને જન્મ- જરવાળિયું વિ૦ (૨) ન [સ૨૦ ‘જાળાવાળા ળિયું] પાંખું(૨) દિવસ (૨) વિજયનો વાવટે, –થા સ્ત્રી (સં.) દુર્ગા. વાચાર જીર્ણ (કપડું) [ પચવું; હજમ થવું (૩) પાંખું કે છૂટું થવું ૫૦ [+બાવા+] ય મળે એ આચાર; જ્ય પ્રસંગે કરાતા કરવું અ૦િ [i. ; પ્રા. નર] જીર્ણ થવું; ઘસાઈ જવું (૨) આચાર.—કાજયj[ +નવું] ને અજય; હારજીતવાનંદ | જરા સ્ત્રી [.] વૃદ્ધાવસ્થા (૨) સાપની કાંચળી ૫. [ + ગઢ] વિજ્યને આનંદ.-યિની વિસ્ત્રી [સં.] જ્ય] જરા વિ૦ (૨) અ૦ [.] લગાર; ડું. એક, કવિ. (૨)

Page #385

જરાતરા]
૩૪૦
[જલદી
અ૦ થોડું; લગાર, તરા અ૦ ડું –નહિ જેવું[જરા જરામાં, માછલું. ૦જા સ્ત્રી [સં.) (સં.) લક્ષ્મી. વજાત ન૦ [ā] કમળ; જરાતરામાં અ૦ સહેજ સહેજમાં; ખાસ કારણ વિના (૨) ઝટ; જલજ, (–ળ)તરંગ ડું પાણીનું મોજું (૨) ન૦ (ચલાણાંમાં જરા વખતમાં]
પાણી ભરીને જાતું) એક વાદ્ય. તાઠન ન૦ [i] [લા.] જરાયત વિ૦ [જીએ જિરાયત] વરસાદના પાણીથી થતું (ખેતી પાણીને મારવા પેઠે ફેગટ ફાંફાં; અફળ પ્રયન. (–ળ)તુલા કે પાક માટે) (તેનાથી ઊલટું બાગાયત – કૂવાના પાણીથી થતું) સ્ત્રી જગની મદદથી વજન કરવાનું ત્રાજવું; “હાઈડ્રોસ્ટેટેક જરાયુ ન[i.] ગર્ભને વીંટળાયેલું પાતળું પડ, એર. જ વિ૦ બૅલન્સ.” ૦૬ પૃ[સં.] વાદળ; મેઘ. (–)દબાણ ન૦ જળનું જરાયુમાંથી જન્મતું (ઈંડામાંથી નાહ)
દબાણ (. વિ.). ૦દાગમ ૫૦ [૧૪ત્મારામ] વર્ષાકાળ; જરાવું અક્રિ૦,-વવું સક્રિ. ‘જરવું, “જારનું કર્મણિને પ્રેરક | ચોમાસું. (૧)દાહ j૦ શબને બાળવાને બદલે પાણીમાં જરાસંધ પં. [i] મગધ દેશને રાજા કંસને સસરે
વહેતું મૂકવું તે. (–ળ)દીક્ષા સ્ત્રી, જળથી અપાતી ખ્રિસ્તી જરિત વિ. [i.] જીર્ણ; ખખળી ગયેલું
[ઘરેણાં ધર્મની દીક્ષા; “બઝમ'. (–ળ)દેવતા ૫૦ બ૦ ૧૦; સ્ત્રી, જરિયાન વિ. [1. બન] જરીનું; કસબી (૨)ન સેનારૂપાનાં જળની દેવી; પાણીની પરી. (–ળ)ધર કું. [] મેધ; વાદળ જરી સ્ત્રી. [. નર] કસબ, કસબી માલ (૨) વિ૦ કસબ સાથે (૨) સમુદ્ર. (નિ)ધિ છું[૩.] સમુદ્ર. (–ળ)નીલિ(કા) વણેલું; કસબી. ૦કામ ન૦ કસબી ભરતકામ. ૦૫ટકે શું સ્ત્રી સેવાળ. (-ળ)પતિ મું. [સં.] સમુદ્ર (૨) વરુણ. કસબી વાવટે (૨) પેશવાઈમાં લશ્કરી સરદારને કમરે બાંધવાને (-ળ)પાત્ર ન૦ પાણીનું વાસણ, (–ળ)પાન ન૦ પાણી પીવું કસબી પટકે
[અ૦ સહેજ; થોડુંક તે. ()પ્રપાત પાણીને ધધ. (–ળ)પ્રલય ૫૦ જરી વિ૦ (૨) અ [જુઓ જરા] શેડું; લગાર, ૦૭ વિ૦ (૨) ભારે વરસાદ કે પૂરથી નાશ થવો તે. (–ળ)પ્રવાસ ૫૦ જળ જરી ૦કામ, ૦૫ટકે જુઓ “જી [i]'માં [ઘણું જૂનું ઉપર – વહાણમાં કરેલી મુસાફરી. ભેદન નવ પાણીથી કોઈ જરીપુરાણું વિ. [સં. રિન +પુરાણ] જાનું ફાટી તૂટી ગયેલું; રસાયણી દ્રવ્યનું વિભાજન થવું તે; “હાઇડ્રોલિસિસ' (૨. વિ.). જરીક સ્ત્રી. [1. રીવ =જમીન માપવાની સાંકળ] જમીન- –ળ)મય વિ. બધે પાણી પાણી થઈ ગયું હોય એવું.
માપણીનું કામ (૨)એ કામ કરનારે; મેજણીદાર (૩) વિ. –ળ)માર્ગ j૦ જળ ઉપર – વહાણમાં બેસીને જવાના રસ્તે [મ. ઝરી] વિનેદી; મફકરું (૪) બુદ્ધિમાન, સમજદાર, ખરેડે (૨) નહેર; વહેળે. (–ળીયંત્ર ન૦ જળના જોરથી ચાલતું યંત્ર S૦ માપણીનું પત્રક
(૨) કુવારે (૩) રેંટ. (–ળીયાત્રા સ્ત્રી જળપ્રવાસ (૨) એક જરીમરી સ્ત્રી [સર૦ મ; પ્રા. નર = તાવ+મ = મરકી] ભારે તહેવાર, જ્યારે ઠાકોરજીને જલવિહાર કરાવવામાં આવે છે. ચેપી રેગ; કેગળિયું; (ખાસ કરીને) કેલેરા. (આ રોગની દેવી ()યાન ન [.] જળ પર જવાનું વાહન; વહાણ; મછા. હોવાનું મનાય છે.)
(-)યુદ્ધ ન૦ પાણી ઉપર –વહાણમાં રહીને કરેલું યુદ્ધ. જરૂખે પૃ૦ જુઓ ઝરૂખે
૦વાહક વિ. પાણી વહી જનારું (૨) વાદળ. () જરૂર સ્ત્રી, [૨] જુએ જરૂરત (૨) અ૦ અવશ્ય; નક્કી; અલ- વિઘત, વીજ(૦ળી) સ્ત્રી પાણીના બળથી પેદા કરાતી બત્ત. [–ઊભી થવી, જાગવી, પડવી = જરૂર લાગવી જરૂરી વીજળી; “હાઇડ્રો-ઇલેકિટ્રસિટી. વિલેષણ ન૦ જુઓ જલબનવું.]ત-રિયાત સ્ત્રી અગત્ય; આવશ્યકતા; ગરજ; હાજત. ભેદન. ૦(સી)કર ૫૦ [ā] પાણીની છાંટ કે ફરફર. -રી વિ૦ જરૂરનું અગત્યનું [વગર, બધું જ; રજેરજ (૧)સમાધિ સ્ત્રી પાણીમાં કરેલો પ્રાણત્યાગ (જેમ કે, જજર અ [સર૦ મ, નર;કેરજેરજ પરથી?] જરા પણ છોડા સંન્યાસી માટે) (લેવી). સંપત્તિ સ્ત્રી, પાણીની છત; જલ જર્ભા સ્ત્રી [g; I. t] જુઓ જિર્ણો
રૂપી સંપત્તિ, ‘વંટર રિસોર્સિઝ. સુત પુંકમળ. સેચન જર્જરિત) વિ. [સં.] જીર્ણ થઈ ગયેલું
ન પાણી પાવું તે. સ્થિતિશાસ્ત્ર ન૦ ‘હાઈડ્રોસ્ટેટિકસ'. જદં-) વિ[.] જુઓ જરદ [(૩) સ્ત્રી ત્યાંની ભાષા હરણ ન૦ પદાર્થમાંથી પાણી કે ભેજ ઉડાડવાની ક્રિયા; જર્મન વિ૦ [$] જર્મની નામના દેશનું (૨) પુંછે તે દેશનો વતની ‘ડિહાઈડ્રેશન” (ર. વિ.). વહારક ૦િ (૨) ન૦ જલહરણ કરે જર્મન સિવર ન [$] એક મિશ્ર ધાતુ
એવું (દ્રવ્ય); “ડિહાઇડ્રેટર” (૨. વિ.). -લં(–)(-ધીર ન૦ જલ(–ળ) ન૦ [.] પાણી. ૦કમલ ન૦ કમળ (૨) કમળથી [સં. 7ોઢા] એક ઉદરરોગ.-લાગારન૦ [+ ગાર] પાણીભરપુર પાણી (‘જળકમળ છાંડી જાને બાળા”.. .). ક્રિયા ને હજ; ટાંકી. -લા(–ળા)વરણ ન૦ [+ આવરણ] પૃથ્વીની સ્ત્રી, જુઓ ઉદકક્રિયા. ૦ગતિશાસ્ત્ર ન૦ જળની ગતિ વિષેનું સપાટી પરનું પાણીનું આવરણ; “હાઈડો-ફિયર'. -લ(–ળાને વિજ્ઞાન, ‘હાઈડ્રોડિનેમિસ'. ૦ગરિ પુત્ર મંદિરમાં ઠાકોરજીની શય ન૦ [+ આશય] કૂવે, તળાવ વગેરે પાણીનું સ્થળ. પૂજા માટે પાણી લાવી આપનારે. ૦ઘડી સ્ત્રી, પાણીની -લાંજલિ સ્ત્રી [+ અંજલિ] પાણીની અંજલિ (૨) પિતૃઓનું યુક્તિથી સમય બતાવતું ઘડિયાળ; “ટર-કલેક. ૦ચર વિ૦ તર્પણ કરવા અપાતી જલાંજલિ. -લે(–)દર ન [+ઉદર] પાણીમાં ચાલનારું (૨) નવે પાણીનું પ્રાણી. ચરગ્રહ ૧૦ જુઓ જલંદર. -લેપચાર છું[+ઉપચાર] પાણી વડે કરાતી જલચરેનું સંગ્રહસ્થાન; “એકવેરિયમ'. ૦જ વિ. [સં.] પાણીમાં ચિકિત્સા; “હાઈડ્રોપથી'
[‘જલ'માં ઉત્પન્ન થતું (૨) ન૦ કમળ (૩) શંખ. ૦જનિત વિ૦ જળ વડે | જલદ વિ. [. નવ્] ઉગ્ર; આકરું તેજ (૨) પં. [૪] જુઓ પેદા કરેલું (જેમ કે, વીજળી). –ી)જલ(–ી)બંબાકાર | જલદાગમ, જલ(–ળ)દાહ જુએ “જલમાં [સવર અ૦ જુઓ જલમય. (૧)જંતુ પું; ન૦ પાણીનું જંતુ (૨) | જલદી સ્ત્રી [.] ઉતાવળ; વરા (૨) અ૦ ઉતાવળથી; ઝટ;

Page #386

જલ- ૦૮-ળ)ઢીક્ષા ]
૩૪૧
[જશ(–સ)
જલ (ળ)દીક્ષા, (–ળ)દેવતા, (–ળ)પર, (નિ)ધિ, | જવાન વિ૦ (૨) ૫૦ [1] જુઓ જુવાન (૨) (હિંદની જનો)
(–ળ)નીલિ(કા), (–ળ)પતિ, (–ળ)પાન, (–ળ) સિપાઈ, સૈનિક. ૦૫ઠ્ઠો પુત્ર મજબૂત બાંધાને જવાન, –ની પ્રપાત, (–ળ)પ્રલય, (–ળ)પ્રવાસ, ભેદન, (–ળ)મય, સ્ત્રી, જુવાની. [-આવવી, ફટવી = જુવાનીની શરૂઆત થવી (–ળ)માર્ગ, (–ળીયંત્ર, (–ળ)યાત્રા, (-ળીયાન, -તેનાં ચિહ્ન દેખાવાં.] (ળ)યુદ્ધ; (–ી)વિધત, વિલેષણ, ૦વીજ(૦ળી), | જવાબ j[..]ઉત્તર. [-આપ ઉત્તર આપો (૨)ઉપગી શી–સી)કર, (–)સમાધિ, (--ળ)સંપત્તિ, ચુત, થઈ પડવું (૩) જવાબદાર થવું (૪) સામું બોલવું (૫) કહી આપવું; સેચન જુઓ ‘જલમાં
સાક્ષી પૂરવી. -આપવા જવું =ઈશ્વરને પિતાનાં સુકૃત-દુતને જલસે ડું [.] આનંદ થા ઉસને મેળાવડે (૨). સંગીતને હિસાબ આપવા જવું-મરી જવું.-ખાઈ જ જવાબ આપવાને મેળાવડે.-સાપાણી ન બ૦૧૦ જલસાની મેજમજા નાસ્તા- હોય છતાં ન આપ; શાંત કે ચૂપ રહેવું. દેવે = જુએ જવાબ પાણી
આપો.-ભાગ,-લે= ખુલાસો પૂછવો–મેળવ; તપાસ જલ(ળ)ખુ છું. [૩] એક જળચર પ્રાણી
કરવી (૨) સાક્ષી કહે તે લખી લેવું] દાર વિ. [fi] જવાજલસ્થિતિશાસ્ત્ર, જલં(–) (ધીરજલાગારનુ‘જલ'માં બદારીવાળું. ૦દારી સ્ત્રી જવાબ દેવાનું જોખમ અથવા ફરજ; જલાલ વિ. [.] ઝગઝગતું; ઉજવળ. –લી સ્ત્રી ઝગઝગાટ; જીમેદારી; જોખમદારી. -બી વિ૦ [T.] જેને જવાબ માગેલો ભપકે; ઠાઠમાઠ; પ્રભાવ
હેય એવું (૨) જેના જવાબનું ખર્ચ ભરેલું હોય એવું (જેમ કે, જલા(–ળા)શય, જલાંજલિ જુઓ “જલમાં
પોસ્ટકાર્ડ, તાર).-બી હૂંડી સ્ત્રી સ્વીકારાયાને જવાબ મળ્યા જલેબ સ્ત્રી[ત્ર. નવા ?] ઠાઠમાઠ, ભભક [એક મીઠાઈ પછી જ જેનાં નાણાં ભરવાનાં હોય એવી ઠંડી જલેબી સ્ત્રી [સર૦ ;િ મ. નવી; fહં. નહાવૈ=આથે; ખીરું)]] જવારણ ન૦ [જવારવું પરથી] મેળવણ જલેરી સ્ત્રી, નર્મદા નદીની એક પ્રકારે થતી પરિક્રમા
જવારવું સત્ર ક્રિ. [‘જવવુંનું પ્રેરક ?] આખરવું જલે(–ળોદર, જલોપચાર જુઓ “જલમાં .
જવારા ૫૦ બ૦ ૧૦ [રે. નવર; નવેવાર] જવ વગેરેના નાના - જ૫ પૃ. [.] કથનનું કહેવું તે (૨) બકવાદ; લવારે (૩) [વા.] | તાજા ઊગેલા અંકુરે. [-વાવવા = દેવીના પૂજન - અનુષ્ઠાનની તત્વનિર્ણયની ઈચ્છાથી નહિ પણ પરપક્ષખંડન અને સ્વપક્ષ- જવ વાવી સ્થાપના કરવી.]
સ્થાપનની ઇચ્છાએ કરેલો વાદ. ૦૫ વિ૦ [ā] બકવાદ-લવારે જવારાનું અક્રિ૦, –વવું સક્રિ. “જવારવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક કરનારું. ૦વું અ૦ ક્રિ. [સં. નહ૫] બબડવું - લવારે કરો જવાવું અક્રિટ જવાની ક્રિયા થવી; “જવુંનું ભાવે જ૯લાદ ૫૦ [..] ગરદન મારનાર; શિરચ્છેદ કરનાર (૨) કસાઈ | જવાસે ! [સં. વાસ; પ્રા. નવાસ] એક વનસ્પતિ (૩) વિ૦ ઘાતક; કૂર. –દી સ્ત્રી, જલ્લાદનું કામ; જલ્લાદપણું જવાહિર ન૦ [..] હીરામાણેક વગેરે ઝવેરાત. ૦ખાનું ન૦ રન્ને જલવા !૦ [..] શંગાર, શોભા કે વૈભવનું પ્રદર્શન. -ગર વગેરે ઝવેરાત જેમાં રેખાતું હોય તે જગા વિ. [.] શણગાર સજાવટથી રજૂ થતું; શોભાયમાન જવાળી સ્ત્રી [‘જવ' ઉપરથી] અંગઢા ઉપરની જવના આકારની જવ ૫૦ [૪. વ4; ઝા] એક ધાન્ય (૨) જવ જેટલી લંબાઈ | એક રેખા (૨) જવના જેવા સેનાના દાણાની માળા અથવા વજનનું માપ. [-તલ મૂકવા = શ્રાદ્ધ સરાવવું. તલ | જવાંમર્દયું[1] બહાદુર; વીર. –દી સ્ત્રી જવાંમર્દપણું, વીરતા લાવવા = મરણના ચકાની તૈયારી કરવી.] ૧ખાર પું[+{. | જવું અ૦ ક્રિ. [. વા; 2. ના] (તેનાં રૂપ - જાઉં, જાય, જા, ક્ષાર] જવને ખાર -ક્ષાર. તલ ૫૦ બ૦ ૧૦ જવ અને તલથી | જાઓ, જતું, ગયું, ગઈ જઈશ ઈ૦ થાય છે.] ગતિ કરવી; ખસવું કરાતો એક (લગ્ન કે શ્રાદ્ધ ઈ૦ માં) વિધિ. ૦તલિયે ૫૦ (૨) પાસેથી ખસવું ઓછું થવું (૩) ઘટવું; નુકસાન થવું; નાશ જવતલને વિધેિ કરવાને અધિકારી (જેમ કે, લગ્નમાં કન્યાને પામવું (૪) વીતવું; પસાર થવું (૫) અન્ય ક્રિ સાથે આવતાં તે ભાઈ, શ્રાદ્ધમાં પુત્ર)
ક્રિયા બરોબર . ચોકકસ થવાને કે ચાલુ રહેવાને ભાવ બતાવે. જવ ૫૦ [૩.] વેગ; વરા; ઝપટ (૨) સંગીતમાં એક અલંકાર ઉદા. નાસી જવું; ખાઈ જવું; કરતા જવું, વગેરે. [જઈ ચડવું, જવ અ [સર૦ હિં. નવું] (૫) જ્યારે [થાય છે.) પહોંચવું = અણધાર્યું ઓચિંતું જવું-પહોંચવું. જઈ મળવું = જવઈ સ્ત્રી એક વાતને (બો) છેડ (જવન બની કલમ પકડી પાડવું (૨) –ના પક્ષમાં સામેલ થઈ જવું. ઉદા. પિતાના જવખાર, જવતલ, જવતલ જુઓ ‘જવમાં
પિતાના શત્રુને જઈ મો. જતાં આવતાં=જવાનું કે આવવાનું જવન ! જુઓ યવન (૨) ખાટકી. –ની સ્ત્રી,
હોય ત્યારે, ભેગાભેગી કે સગવડે. જતું આવતું થવું = આવવા જવની–નિકા) સ્ત્રી [i] પડદે; ચક [તે; અવરજવર જવાને વહેવાર થો; પરિચિત થવું. જતું કરવું =મૂકી દેવું; • જવરઅવર સ્ત્રી- [જવું + આવવું ઉપરથી] વારંવાર જવું આવવું માફ કરવું (૨) છોડી મૂકવું. જતું રહેવું= પાસેથી ચાલ્યા જવું; જવલે પૃ. [‘વ’ઉપરથી] જવના આકારનો સેનાનો મણકે() ખેવાવું (૨) નાસી જવું (૩) પરપુરુષ સાથે સ્ત્રીનું નાસી જવું(૪) જવલું વિ. કેઈક જ; વિરલું. -હલે અ૦ કવચિત ; ભાગ્યે | સાધુ-વેરાગી થઈ જવું. તે દહાડે = અમુક સમય પછી; ભવિષ્યજવવું અ૦ ક્રિ[સં. ન—ન્ના?] (ફળ માટે) બેસવું; ફળ થવું; | માં (૨) મેટી ઉમરે. જવા બેસવું = જવાની તૈયારીમાં હોવું ઉત્પન્ન થવું. જેમ કે, કુલ બેસે પછી સીંગ જવે. (૨) (ફળ કે (૨) મરવાની તૈયારી હોવી.] કશામાં) જીવ પડવા
[(ગંધબિઝા જેવી) | જશ(–ન્સ) પું[સં. થરા; પ્રા. ન] કીર્તિ. [– જવશીર ! સરે હિં. નવારીર, fi. બાવીએક વનસ્પતિ | કદરને બદલે તિરસ્કાર.—ગાવા સારું.બેલવું, ગુણ ગાવા.જશના
પરાતિય
જs

Page #387

જશનામી
૩૪૨
[જળસ્થિતિશાસ્ત્ર
થવા = ફતેહ મળવી; ડંકે વાગ; સારું કહેવાયું. -મળ= કુંડું નવ ચંદ્રની આજુબાજુ આછાં પાણીભર્યા વાદળાંને લીધે વખાણ થવાં; કદર થવી (૨) ફાવવું; સફળતા મેળવી.નામી દેખાતું કંડાળું. ક્રીડ, કેલિસ્ત્રી પાણીમાં ખેલવું તે. ગરિયે વિ. કીર્તિમંત. ૦વંત વિજાશવાળું; યશવંત
૫૦ (વૈષ્ણવ મંદિરનો) પાણી ભરનાર સેવક. ૦ઘડી સ્ત્રી, જુઓ જશન ન [I. ઘરન] ઉત્સવને કે આનંદનો દિવસ (પારસી) ‘જલમાં. ૦ઘોડે પૃ૦ એક પ્રાણી; ‘
હિપેટેમસ'. ૦ચક્કી જશનામી, જશવંત જુઓ “જશ'માં
સ્ત્રી પાણીના જોરથી ચાલતી ચક્કી. ૦ચર વિ૦ (૨) ન જુએ જશું(મું) વિ૦ (૫) જુઓ જનું
જલચર. ૦ચરગૃહ ન૦, ૦ચરી સ્ત્રી જલચર પ્રાણીનું સંગ્રહજશે(–સે)દા સ્ત્રી. (સં.) યશોદા – શ્રીકૃષ્ણનાં મા
સ્થાન; ‘એકવેરિયમ'. ૦જળું વિ૦ આંસુથી ભરાયેલું (લેચન). જસ જુએ જશ [ઢળવું; “ગાફવેનાઈઝ' (. વિ.) જંતુ ; ન. ૦–ચં), જાત, જયા )ત્રા જુઓ જસત ન૦ [., પ્રા. નવું] એક ધાતુ. ૦૬ સક્રિટ જસત વડે ‘જલ”માં. જાંબુ ૫૦ નદીના કિનારા પર થતી એક વનસ્પતિ. જસતા મુંબ૦૦૦ ડાઘા
[આવતું (૫) ૦ઝીલણા(–ણી)વિસ્ત્રી (ભાદરવા સુદ અગિયારશ). તરણ જનું વિ૦ [૪. વાદરા; પ્રા. નરૂટ્સ; . નસ; મ. નHI] જેવું; મળતું પંએક છંદ. ૦તરંગ !૦ (૨)ન, તુલા, દબાણ, દાહ, જસ્ટિસ ૫૦ [૬] “ન્યાયાધીશ (નામની પૂર્વે આવતાં. જેમ કે, દીક્ષા જુઓ ‘જલ'માં. ૦૬ધી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ. ૦દેવતા જરિટસ રાનડે)
જુઓ જલદેવતા. ૦ધમણ સ્ત્રી જળના બળથી ચાલતી ધમણ. જહતી વિ.સ્ત્રી [.] (વાચ્યાર્થને) તજતી (લક્ષણા)
૦ધર, નીલિ(ક) જુએ “જલમાં. નેવરી સ્ત્રી એક વનજહસ્વાર્થી વિસ્ત્રી [i](કા. શા.) જેમાં શબ્દના વાગ્યાથને સ્પતિ. ૦પતિ, પાત્ર, ૦પાન જુઓ ‘લમાં. ૦૫ાલે ૫૦
ત્યાગ થતો હોય તેવી (લક્ષણા) (૨) સ્ત્રી તેવી લક્ષણા પાણીમાં ઊગતો પાલો. પ્રપાત પુત્ર, પ્રલય પુત્ર, પ્રવાસ જહદજહલક્ષણ સ્ત્રી સં.] વાગ્યાથેને કેટલેક અંશે ત્યાગ j૦ જુઓ “જલ”માં. (જળ)બંબાકાર, બાળ વિ૦ (૨)
ને કેટલેક અંશે તેનું ગ્રહણ થતું હોય તેવી લક્ષણા (કા. શા.) અ૦ જલજલબંબાકાર, જલમય. બિલાડી સ્ત્રી, એક જળચર જહદાજહંદ સ્ત્રી (પ.) જડચેતન; સચરાચર
પ્રાણી. મય જુઓ જલમય. ૦માણસ નવ જેનું નીચલું અધું જહન્નમ ન૦ [.] નરક; દેજખ
અંગ માછલી જેવું હોય છે તેવું પાતાળનાં પાણીમાં રહેતું મનાતું જહલક્ષણ સ્ત્રી [iu] જુઓ હસ્વાર્થી
વતિયું માણસ. ૦માર્ગ, યંત્ર, વ્યાત્રા, વ્યાન, યુદ્ધ જુઓ જહાજ ન૦ [..] મોટું વહાણ. - ૫૦ જહાજ ચલાવનારે જલ'માં. વાસ૦ પાણીમાં ડૂબી મરવું તે. વિદ્યુત, વીજ(૨) વિ૦ જહાજનું, –ને લગતું. [જહાજી માલ =જહાજ વાટે (૦) જુઓ જલમાં. ૦શાથી [ā] વિ. પાણીમાં શયન આવતો જતો માલસામાન; “કાર્ગો]
કરનાર - બી જનાર. સમાધ–ધિ) જુઓ જલસમાધિ. જહાન સ્ત્રી [.] જહાં; દુનિયા; આલમ
સંપ્રદાયક ૫૦ જળદીક્ષા આપનાર; “બેટિસ્ટ’. સ્થિતિજહાનમ ન [જુઓ જહન્નમ] નરક. [–માં જવું = દીરાતું રહેવું; શાસ્ત્ર જુઓ જલસ્થિતિશાસ્ત્ર મરવું, ગમે તેમ (ખરાબ) થવું (શાપ કે ધુત્કાર બતાવવા વપ- જળ જળવું અ૦ કૅિ૦ [જળ ઉપરથી] બળવું (૨) બળતરા થવી રાય છે.)]
[આકળું (ઊલટું “મવાલ) જીજળું, જળજંતુ, જળજંત્ર,જળજાત, જળજાત્રા,જળજાંબુ, જહાલ વિ૦ મિ.; સર૦ મ. નહેરુ, નાહિં=નાદાન] ઉદ્દામ; | જળઝીલણા(–ણી) જુઓ જળમાં જહાં સ્ત્રી [u.] દુનિયા; જહાન. ૦ગીર પં. દુનિયાને છ- જળણ ન૦ [‘જળવું' ઉપરથી] બળતણ; લાકડાં નારે (૨) (સં) એક મેગલ બાદશાહ. ૦ગીરી વિ૦ જહાંગીરનું, જળ- તરણ, તુલા, દબાણ, દાહ, દીક્ષા, દૂધી, –ને લગતું (૨) [લા.] આપખુદ, જોહુકમીભર્યું (૩) સ્ત્રી જે- દેવતા, ધમણ, ઘર, નીલિ(કા), નેવરી, ૦૫તિ, હુકમી; આપખુદી (૪) અમીરી. દીદા વિ. [fil] દુનિયાના ૦૫, ૦પાન, ૨પાલે, પ્રપાત, પ્રલય, પ્રવાસ, (૦
અનુભવવાળું – ચાલાક. ૦૫ના(હ) વિ.(૨) j[l.] જગતનું જળ)બંબાકાર, બળ, બિલાડી, મય, ૦માણસ, રક્ષણ કરનાર (બાદશાહ). ૦સેજ વિ૦ [] દુનિયાને બાળનારું માર્ગ, યંત્ર, વ્યાત્રા, વ્યાન, બુદ્ધ જુઓ ‘જળમાં જહ અ[સં. યત્ર, પ્રા. નડ્ડ(-હ્યું,-હિં); સર૦ .િ નર્ટી] જ્યાં જળવાવું અ૦ કિ., -વવું સકે. “જાળવવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક જહુ સ્ત્રી + જુઓ જેહુ
જળવાસ !૦ જુઓ ‘જળમાં જહેજ ન૦ [નિઝ] કન્યાદાન કરવું તે
જળવિદ્યુત, જળવીજ(૦ળી) જુઓ “જલ(–ળ)માં જહેમત સ્ત્રી [મ.નમત] મહેનત; શ્રમ [સ્ત્રી (સં.) ગંગા નદી | જળવું અ૦ કિ. [તંકવ; 2. 7] બળવું; સળગવું જનું પં. [] (સં.) એક પ્રાચીન રાજા. ૦કન્યા, જા, સુતા જળશાથી વિ૦ જુઓ “જળમાં જળ ન [સં. ન] પાણી. [-જંપવું =નીરવ શાંતિ ફેલાવી. | જળસ ન [3. Hસ ?] ઝાડા વાટે પડતો પરુ જેવો ચીકણે -પેતિયાં કરવાં =ધોતિયું માથે બાંધી નાહવું–મૂકવું = પ્રતિજ્ઞા પદાર્થ. [-પડવું =જળસ નીકળવાને રેગ થે.]. કરવી. -ભરવું = પાણી વહેવું (૨) આંખમાં આંસુ લાવવાં. | જળસમાધિ, જળસંપ્રદાયક જુઓ “જળમાં -રેલવું = પાણી ફરી વળવાં. –-લેવું = જળ મૂકવું. – શમવું = જળસઈ સ્ત્રી [૪. નરાયન ? ન +ા. સો = સૂવું ?] (બાળવા રેલનાં પાણુ ઓસરી જવાં.] ૦આગિયો પુત્ર એક વનસ્પતિ. | કે દાટવાને બદલે) જળમાં સુવાડવું - ડુબાડવું તે (સંન્યાસીને). ૦આમળું ન એક જાતનું ફળ. ૦કમી ન૦ જુઓ જલકમલ. (-કરાવવી.). કીડે ૫૦ પાણીને કીડે. કૂકડી સ્ત્રી, એક જળચર પક્ષી. | જળસ્થિતિશાસ્ત્ર ન૦ જુઓ ‘જલ(–ળમાં

Page #388

જળંદ-ધ)૨]
૩૪૩
જિંપવું
જવંદ(-ધીર ન૦ જુઓ ‘જલમાં
જંગી વિ૦ [a] જંગ-લડાઈ ને લગતું (૨) [લા.] મેટું; જબરું જળાઉ વિ. [‘જળવું' ઉપરથી] બાળવાને કામનું (લાકડું) (૩) સ્ત્રી. કિલ્લાની ભીંતેમાંનું ત્રાંસું બાકું (૪) ૫૦ લડવૈયે જળખુ છું. જુઓ જલાખ
જંગેટ પું, ખાખી બાવાઓની ગોફણ જેવી લગેટી (૨) જળાગાર ન [, નાII] પાણીને હજ, ટાંકી [ એક રોગ | અંગેડે ! જુઓ જિંગે ડે. -ડી સ્ત્રી, નાને જંગેડો જળાતિસાર j[ä.70 + અતિસાર] પાણી જેવા ઝાડા થાય તે | જંઘ(-ઘા) [i] સ્ત્રી જાંઘ; સાથળ જળાધારી સ્ત્રી [સં. નાધાર ઉપરથી] જેમાં શિવલિંગ બેસાડ- | જંઘડિયાં નવ બ૦ ૧૦ ચોઘડિયાંવાળા; ઢેલ-ડ્રમ વગાડનાર વામાં આવે છે તે કધારા જેવો ઘાટ (૨) શિવલિંગ ઉપર રંગાતું જંઘા સ્ત્રી [.] જંઘ; જાંઘ. ૦સારણ સ્ત્રી જધને એક રોગ. નીચે કાણાવાળું જળપાત્ર
સ્થિ ન [+મ]િ જાંઘનું હાડકું જળાપે પું[‘જળવું' પરથી] બળાપ, કઢાપે
જંજરી સ્ત્રી, ધાતુને એક જાતને હક્કો [નાની તે; જંબુ જળાભાસ ૫૦ કિં. 78 +બામાસ] મૃગજળ
જંજાર(–લ) સ્ત્રી [સર૦ મે. બંન્ચાત્ર; હિં. બંગા] એક જાતની જળાવરણ ન૦ જુઓ ‘જલ'માં [અને કર્મણિ કે ભાવે | જંજાળ સ્ત્રી [સર૦ હિં. બંનાઝ (જનકે જળ + જાળ ?)]ઉપાધિ; જળાવવું સત્ર દૃ૦, જળાવું અ૦ કૅિ૦ ‘જાળવું, ‘જળવું નું પ્રેરક ખટપટ.[–માં પડવું લગ્ન, કુટુંબ કે ધંધા ઈ૦ની) પંચાત વહોરવી જળાશય ન૦ જુઓ જલાશય
- ફસાવું; જંજાળી થવું.]-ળી વિ. જંજાળવાળું. [–થવું =પરણવું; જળે સ્ત્રી [સં. નના; પ્રા. (–ોયા.] પાણીમાં રહેતે | સંસારી થવું (૨) ખૂબ કામધંધામાં રેકાવું].
એક વડે (ખરાબ લેહી ચૂસી લેવા તેને ચામડી ઉપર વળ- | જંજીર સ્ત્રી [૫] સાંકળ (૨) બેડી (૩) ઘડિયાળની કમાન ગાડવામાં આવે છે.) [જળની પેઠે વળગવું = આગ્રહપૂર્વક (૪) ઝાંઝર. [-દોહવી = પિતાની સચ્ચાઈ સાબિત કરવા લાલ
ચાટવું.-મૂકવી =જળે વળગાડી નઠારું લેહી ચુસાવી લેવરાવવું.] તપાવેલી સાંકળ ઉપર હાથ ફેરવો; દિવ્યને એ પ્રગ કર.] જળજથા સ્ત્રીસંસારની જંજાળ (૨) વિખેરી નાખવું તે ૦ને ગેળા ૫૦ [સર૦ હિં. બંની મોટા] સાંકળથી જોડેલા જળદર ૧૦ જુઓ જલંદર
તોપના ગોળા (તે સાદા ગળાથી ભયંકર ગણાય છે.) - ૧૦ જળાયું ન ગુમડું મટી ગયા પછી રહેલું ચા ડું (૨) મેડો જડતી | સાંકળના જેવું ઘરેણું વખતે પીઢ ઉપર પાટિયાં જડે છે ત્યારે તેની તડ પૂરવા નીચે જંજીરે ૫૦ [મ. નીર પાણીમાં બાંધેલો કિલ્લો (૨) ટાપુ મુકાતી પાતળી ચીપટ
બેટ (૩) [જુઓ ‘જંજાર] જંબુ; એક જાતની પૈડાંવાળી નાની જંઈ પિસે; દોઢિયું
[તેવું સ્ટેશન કે મથક તોપ(૪)[3] હનુમાનની સાધનાનો મંત્ર; જંતર (૫) [f. નંનીર= જંકશ(–ક્ષ)ન ન. [{] એકથી વધુ જગાએથી ગાડી આવે જાય સાંકળ (૯ના આકારનું)] કસબી કિનાર
ખજાળ સ્ત્રી [‘ઝાંખરાં જાળું”] ઓશિંજાળું (૨) ગીચ ઝાડી જંત પુંડ જુઓ જંતુ જંગ ! [1] મેટી લડાઈ, યુદ્ધ (૨) [લા.] ઝઘડો; કંકાસ. જંતર ૫૦; ન [સં. યંત્ર, મા. જંત] તાંત્રિક આકૃતિ (૨) તેવી [-છત = મેટી ફતેહ મળવી કે મેળવવી. –મચ= ખૂબ આકૃતિ કે અક્ષરવાળો કાગળ કે પતરું; તાવીજ (૩) જાદુ (૪) લડાઈ જામવી.] ખેરી સ્ત્રી, લડાયકપણું; યુદ્ધપ્રિયતા. ૦૫રસ્ત એક તંતુવાદ્ય; જંત્ર
[ જુએ જાતરડું વિ. યુદ્ધપ્રિય; ઝઘડા ખેર. બહાદુર વિ૦ એક ઇલકાબ. જંતરડું ન [સં. યંત્ર, પ્રા. નંત = જકડવું પરથી; સર૦ હિં. બંતરી]
બાર ન૦ જંગી મેટાં વહાણ માટેનું બારું કે બંદર (૨) (સં.) જંતરમંતર ૫૦; ન જંતર અને મંત્ર; જાદુ ઝાંઝીબાર. ૦બારી વિ૦ જંગબારનું
જંતરવું સક્રિટ જંતર કરવું; (તાવીજને) જાદુઈ અસર આપવી. જંગઢિયે પં. સરકારી તિજોરીનાં નાણાં એક ગામથી બીજે ગામ | જિંતરાવવું (પ્રેરક), જંતરા (કર્મણિ)]. લઈ જતી વખતે રક્ષક તરીકે તે લશ્કરી સિપાઈ
જંતુ પું; ૧૦ [.] નાનું જીવડું. ૦દ્મ,૦નાશક વિ૦ જંતુઓને જંગપરસ્ત, જંગબહાદુર, જંગબાર,–રી જુઓ ‘જંગમાં નાશ કરે એવું. મુક્ત વિ૦ જંતુઓ વિનાનું [કરવું = સ્ટરિજંગમ વિ. [સં.] એક ઠેકાણેથી બીજે ઠેકાણે ખસી શકે એવું લાઈઝ']. વિદ્યા સ્ત્રી, શાસ્ત્ર નવ “બૅકેટરિયલેજ'. શુદ્ધ | (સ્થાવરથી ઊલટું) (૨) પુંએક પ્રકારને શિવલિંગપૂજક જોગી | વિ૦ જંતુમુક્ત; જંતુરહિત; સ્ટરિલાઈઝડ જંગમો છું. લાઠીની એક કસરત
જંત્ર ન. [સં. યંત્ર] જુઓ છાયાયંત્ર (૨) એક જાતનું તંતુવાદ્ય (૩) જંગલ ન૦ [., .] વન (૨) [લા.] વેરાન કે રહેવાય નહિ | પૃ૦; ન૦ જુઓ જંતર. ૦મધ્યાન = ખરે બપોર (છાયાયંત્ર
એવી ઝાડીની જગા. [-જવું = ઝાડે ફરવા હાજતે જવું–થવું | પ્રમાણે પૂરેપૂરા) = માણસની વસ્તી વિનાનું થયું -વિરાન થવું. -વસાવવું, | જંત્રી મું. [‘જંત્ર” ઉપરથી] જંત્ર વગાડનાર (૨) જાદુગર; ખેલાડી -સેવવું = વનવાસ કરવો (૨) વાનપ્રસ્થ થવું] પાલ(ળ) | (૩) સ્ત્રી [સર મ.] સૂચિ; અનુક્રમણિકા; સાંકળિયું(૪) જંતર૫૦ જંગલનો રક્ષક, “Éરેસ્ટર’.-લિયત સ્ત્રી, જંગલીપણું.લી | વાનું તાવીજ (૫) તૈયાર ગણતરીને કઠોકોષ્ટક વિ. જંગલનું રાની (૨) ખેડયા વિના ઊગેલું (૩) [લા.]સુધારો, | જંદ પુંફક્કડ પુરુષ (ભવેયાઓનો એક વિષ) (એ નામના એક સંસ્કાર કે વિવેક વિનાનું. [-રેઝ જેવું સાવ જંગલી.]–લીજટ | છેલ રાજા ઉપરથી, જુઓ ઝંડાલણ) વિ૦ [સર૦ મ. નાન] સાવ જંગલી; અણઘડ, રાંચું જં૫, ૦વારે (') ૦ [જંપવું પરથી] શાંતિ; નિરાંત(વળ) જંગલે પૃ. એક રાગ [વિ૦ જંગાલનું, –ને લગતું | જંપવું અક્રિ. [વા. સંપ=ઢાંકવું ઉપરથી ? સર૦ હિં. શંખના; જંગલ ૫૦ [. બંધાર; સર૦ હિં, મ.] તાંબાનો કાટ. -લી | સપના; મ. શાળ] નિરાંત વાળવી; શાંત પડવું (૨) જરા ઊંધવું

Page #389

જંપાવવું]
૩૪૪
-આંખ મળવી (જંપી જવું) (૩) તોફાન, ધમાચકડી, ઈ૦માંથી | જાગરિયે ડું [. નાગરિ] જુઓ જાગરણિયે (૨) ભવાને રેકાવું, તે બંધ કરી શાંત થવું. જંપાવવું સક્રિ (પ્રેરક). જંપાવું સાથી – ડાકલું વગાડનાર અક્રિટ જંપવાની ક્રિયા થથી (કર્મણિ).]
જાગરૂક વિ૦ [i] જાગતું (૨) સાવધ. છતા સ્ત્રી જંબાલ પું[સં.] કાદવ; કીચડ (૨) સેવાળ; લીલ
જાગરે પૃ૦ જુઓ જાગરણ જંબર ૧૦ [.] એક વનસ્પતિ; એક જાતની લિંબાઈ જાગતિ સ્ત્રી [સં.] જાગવું તે (૨) સાવધપણું જંબીલ સ્ત્રી. [fil] ખજારીનાં પાંદડાંની ગૂંથેલી ઝેળી જાગવવું સત્ર ક્રિ+જગાડવું જંબુ(ભૂ) ન૦ [.] જંબુ
જાગવું અક્રિ. [સં. ના; પ્રા. ની] ઊંઘમાંથી જવું; જાગ્રત જંબુ(સૂ)j૦; ન [સં.) શિયાળ
થવું (૨) પ્રમાદમાં ન પડવું; જાગ્રત રહેવું (૩) જાગતા હોવું (૪) જંબુ(ભૂ), જંબુ(-બૂ )દ્વીપ પં. [સં.] (સં.) (પૌરાણિક ફરી ઊખડવું; તાજું થવું. (જેમ કે, વાત પાછી જાગી છે.) (૫) ભૂગોળ પ્રમાણે) મેરુ પર્વતની આજુબાજુ આવેલા સાત ખંડ- | અજ્ઞાનમાંથી નીકળવું; જ્ઞાન પામવું (૬) દૂઝવું. જેમ કે, જાગતી માં એક (૨) (બૌદ્ધોની માન્યતા પ્રમાણે) ભારતવર્ષ
ગાય.[જાગી જવું = ઓચિંતા ઊંઘમાંથી જાગવું; જાગ્રત થઈ જવું.] જંબૂર ન [સર૦ મ. નં વોરા, હિં. વંતૂર(ના) (. વંતૂર = ભમરા | જાગામી હું વિ૦ થોડુંક જાગતું અને થોડુંક ઊંઘતું
ઉપરથી ?)] ખીલા ખેંચી કાઢવાનું ઓજાર –એક જાતની પકડ જાગીર સ્ત્રી [.] સરકાર તરફથી બક્ષિસ તરીકે મળેલી જમીન જંબૂરિયે ૫૦ [જંબુ ઉપરથી] નાનો કરે
કે ગામ. ૦દાર વિ૦ જાગીર ધરાવનારું (૨) ૫૦ જાગીરનો ધણી. જંબુરે પું. [..] એક નાની તપ(૨)[.. બંનૂર = ભ્રમર ? સર૦ દારી સ્ત્રી જાગીરદારપણું. -રી વિ૦ જાગીરને લગતું (૨) સ્ત્રી, હિં. મુI] બાજીગરને મદદનીશ કરો
જાગીરદારી જંબે અંબે અ “જય અંબે ! જય અંબે!' એ પિકાર. [–કરવું જાગૃત વિ. [સં. નાગ્રત પરથી અશુદ્ધ રૂપ. સર૦ મ.] જાગેલું; = બેજવાબદાર નાચકૂદકે ખર્ચ કરવું(૨)[લા.] અવ્યવસ્થિત રીતે | જાગતું; જાગ્રર્તિ. છતા સ્ત્રી, -તિ સ્ત્રી [.] જુઓ જાગર્તિ; ગમે તેમ વર્તવું જેથી કાંઈ ભલીવાર ન આવે.]
જાગતાપણું (૨) [લા.] ચપળતા; ચેતન [અપ્રમાદી જાઆવી સ્ત્રી જવું ને આવવું તે; આવજા
જાગે વિ૦ ૫૦ [‘જાગવું ઉપરથી] જાગનારે (૨) જાગ્રત; સાવધ; જાઈ વિસ્ત્રી [“જાવું' =જન્મવું, ‘જાયું ભૂ૦ ૦ ઉપરથી જાણી; જાગ્રત વિ. [૪] જાગતું (૨) હોશિયાર, સાવધ. –દવસ્થા સ્ત્રી જણેલી (૨) સ્ત્રી, પુત્રી (૩) [સં. નાત, પ્રા. ના] એક ફલની | [ + અવસ્થા] જાગૃતિની અવસ્થા (૨) ચિત્તની ત્રણ દશામાંની એક વેલ (માલતી ?) કે તેનું ફૂલ
( [ સંબંધી | જાચક પું[સં. વાવ+], ૦વૃત્તિ સ્ત્રી, -ના સ્ત્રીજુઓ અનુજાઈ ભાઈયું. [સં. નાત, પ્રા. નારૂ + ભાઈ]નાતભાઈ; નજીકનો ક્રમે યાચક, વૃત્તિ, –ના જાઓ (“જાવ' જોડણી નહિ) ‘જવું'નું આજ્ઞાર્થ બ૦ ૧૦
જાચવું સક્રે. [સં. વાવ ] જુએ ચાચવું જાક ૫૦ (કા.) બળનો ધક્કો (૨) ઘસારો (૩) વજનનું દબાણ (૪) | જાચું વિ૦ [‘જાચવું” ઉપરથી];કંટાળે આવે તેટલા કાલાવાલા કરવ્યવહારને બોજો (૫) ખર્ચને ભાર
નારું (૨)માગેલું.–ચાવે ૫૦બ૦૧૦ માગણના જેવું વર્તન, દૈન્ય જાકસીકહ-લું વિ૦ [જકડાવું + સંકડાવું ઉપરથી ?] નબળા જાચું વિ૦ [સં. નાથ; પ્રા. 4 = કુલીન, શ્રેષ્ઠ] અભિજાત; ઉત્તમ બાંધાનું; વારંવાર માંદું પડયા કરતું
જાજમ સ્ત્રી [તુf; fહં. નાઉનમ; મ. નાન, નાનીમ] પહોળું, જાકડે ૫૦ (કા.) ગાડાના માલ માટે કરાતી પાંજરા જેવી રચના જાડું એક પાથરણું [(૩) કરડા મિજાજનું; રૂઆબદાર; તેલું જાકાર(-) j૦ [જા કાર]‘જાઓ' એવો ઉદગાર (૨) [લા.] જાજરમાન વિ૦ જુઓ જાજ્વલ્યમાન (૨) તરત પારખું દેખાડે એવું અસત્કાર; ‘જાઓ” કહી કાઢી મૂકવું તે
જાજરું વિશ્ર્લ. નર્નર, પ્રા. જ્ઞ૨] તરત નાશ પામે એવું; બિચારું; જાકીટ ન૦ [. નોવેટ] એક પ્રકારનું પહેરવાનું વસ્ત્ર; વાસકેટ પામર (૨) જરી ગયેલું પાંખા વણાટનું જાકૂબ વિ૦ દગાર; ઠગારું. –બી સ્ત્રી
જાજરૂ ૫૦૦ []. નાન૨] સંડાસ; પાયખાનું જાગ j૦ [સં. યા; ક.] યજ્ઞ (૨) સ્ત્રી [] રન્નાદે (જવારા)(૩) જાજુલમાન વિ૦ +[સં. નાગ્રીમાન] જુઓ જાજરમાન [જુઓ ‘જગા'] જગા (૪) [“જાગવું’ પરથી] જાગવું તે; જાગૃતિ. જાજવલંતી વિશ્રી. [સં.] ચળકતી; જવદ્યમાન [જાગ તેવા,બેસાડવા,વાવવા-જવારા વાવવા કે માતા વાવવાં; જાજવલ્યમાન વિ૦ [.] પ્રકાશથી ઝગઝગતું; દેદીપ્યમાન રન્નાદેનું આઠ દિવસનું અનુષ્ઠાન કરવું. તલ વિ. જુઓ જાગતું | જાટ વિ. [1. નટ્ટ; સર૦ હિં, મ.] રજપૂતોની એક જાતનું (૨) જગતું વિ૦ ઊંઘતું નહિ તેવું જાગ્રત (૨) સાવધાન. [-મૂતરવું | પૃ. તે જાતને આદમી (૩) સ્ત્રી, ઘેટાબકરાના વાળ = જાણીબૂજીને બગાડવું. જાગતે દહાડે = આબાદીને વખત | જાઢ સ્ત્રી૦, ૦૫ણ ૧૦, હાઈ-હાશ સ્ત્રી (જુઓ ‘જાડું] (૨) ખરાબ - લડવાને દહાડો.] –તી જોત વિ. સ્ત્રી જેની | જાડાપણું. ૦ધરું વિ૦ જડ; જાડી કે ભાગ્ર બુદ્ધિવાળું. -દિયું
તિ -શક્તિ જાગ્રત હોય - તરત પારખું બતાવતી હોય તેવી | વિ૦ જાડું (જરા કટાક્ષમાં) (દેવી). ધ વિ૦ તરત પારખું બતાવે - શિક્ષા કરે તેવું (દેવ, દેવી) | જાડું નવ (કા.) જડબું; હડપચી જગરણ ન૦ [i] જાગવું તે; ઉજાગરે (૨) જાગૃતિ. [ કરવું = | જાડું વિ૦ [. ૧૩, પ્રા. નવું સર૦ મ. નાડ (ટા)] દળદાર જાગવું; કે વ્રત કે ભજન નિમિત્તે ઉજાગર કરે.] -ણિયે (૨) ચરબીથી ભરેલું (૩) ઘાટું (૪) તીણું નહિ એવું (૫) ખોખરું; ૫૦ જાગરણ કરનારે
ભારે (f) [લા.] મંદ બુદ્ધિવાળું (૭) અશિષ્ટ; ગામડિયું (૮) જાગરિત વિ. [૩] જાગેલું; જાગ્રત
ઓછી ઝીણવટવાળું (જેમ કે, એનું કામ જરા જાડું હેય ખરું.)

Page #390

જાડુંબ(–ભ)મ]
૩૪૫
[જાતીય
[જાડી ચામડી = લાગણી ન થાય એવું કઠણ દિલ હોવું તે. જાડું | જીવે = એક પિતે જ; એકલું એ ભાવ દર્શાવે. જેમ કે, જાતે ને ખદ્દ = ઠાંસીને વણેલું; જાડું (ાડા સૂતરનું). -ધખ4 = જાડું જીવે, જે કહે તે એ છે.] અનુભવ પંપિતાને જ અનુભવ. ને મજબૂત. -પાતળું =હું કે પાતળું ગમે તેવું; જેવું હોય ૦કમાઈ સ્ત્રીપિતે જાતે કરેલી – જાતમહેનતની કમાણી. તેવું કેટલું. બખવિ૦ જાડું, ઘટ્ટ (દૂધ માટે).] બ(ભ)મ જમાત સ્ત્રીઆખી નાતની જમાત -સમૂહ. કણી સ્ત્રી, વિ૦ ખૂબ જાડું. ૦૨(–) વિ૦ રગડા જેવું જાડું – ઘટ ટોકણું નવજાતે પોતે પોતાને ટેકવું-મનમાં સમજીને ચાલવું તે. જાડેજે ૦ ૨જપૂતની એક જાતનો માણસ
૦૫ગાર . અંગત કારણે અપાતા વિશેષ પગાર; “પર્સનલ પે'. જાથ ન૦ [i.] જડતા (બુદ્ધિની)
બુદ્ધિ સ્ત્રી પોતાની બુદ્ધિ (પારકાની શિખવણી વિનાની). જાણ વિ. [‘જાણવું” ઉપરથી; સં. નાનત ; પ્રા.] જાણનાર (૨) ભાઈj૦ જાતિભાઈ. ભહેનત સ્ત્રી જાતે કરેલી મહેનત; ઓળખાણવાળું; પરિચિત (૩) (ણ) સ્ત્રી જાણવું તે; જ્ઞાન; સ્વાશ્રય (૨) શરીરશ્રમ. ૦માહિતી સ્ત્રી જાતે પોતાની જાણની માહિતી (૪) ઓળખાણ. કાર વિ૦ (૨) ૫૦ જાણનાર. (–ન) કે જાતે મેળવેલી માહિતી. મુચરકે ૫૦ પિતે જ પિતાના પિછાણ(–ન) સ્ત્રી ઓળખાણપિછાન. ૦૫ણ(–ણું) ૧૦ જામિન થવું તે. ૦રખું વિ૦ જત સાચવનારું સ્વાર્થી. લખાણ માહિતગારપણું (૨) આવડ; જ્ઞાન
ન પતે લખેલું લખાણ. ૦વંત, ૦વાન વિ. ઊંચા ખાનદાન જણણ(ન)હાર(–) વિ. [‘જાણવું” ઉપરથી] જાણનારું કે એલાદનું. હવેચે વિ૦ જાતને - શરીરને વેચે એવું (વેશ્યા). જાણતલ વિ૦ [‘જાણવું” ઉપરથી] જાણનાર
સ્વભાવ j૦ જાતિસ્વભાવ; કુળને -બાપદાદાનો સ્વભાવ જાણપણ(–ણું), જાણ(–ન)પિછાણ(–ન) જુઓ ‘જાણમાં જાતકાર પં+ઝાતકાર; ઝગઝગાટ જાણભેદુ વિ. સં. શાન; પ્રા. ના ભેદુ ?] વાતને ભેદ જાણનારું; | જાત ટેકણી, ટોકણું, ૦૫ગાર, બુદ્ધિ, ભાઈ, મહેનત, અંદરની વાત જાણતું
૦માહિતી, ૦મુચરકે જુઓ ‘જાતમાં જાણવું સત્ર ક્રિ. [. શા; પ્રા. નાળ](કશા વિષે) ખબર, માહિતી, | જાતર સ્ત્રી [સં. યાત્રા] વાઘરી ઈત્યાદિ પાડા, બકરાને ક્રૂર વધ સમજ, જ્ઞાન, આવડ કે પરિચય વગેરે હોવું કે પામવું (૨) [સર૦ કરી દેવીને ઉત્સવ કરે છે તે (૨) (ક.) જાત્રા હિં. નાનના] માનવું; કહ૫વું (જેમ કે, હું જાણું કે તે કરશે) જાત- ૦૨ખું, લખાણ ૦વંત, ૦વાન, ૦ચુ જુઓ “જાતમાં [જાણી જોઈ(ને), જાણીબૂજી(ને)=જાણતાં છતાં; ઇરાદાથી.] | જાતવેદ(–દા) પૃ. [.] અગ્નિ જાણીતું વિ૦ [સં. શાત, પ્રા. શાળ] ઓળખીતું (૨) અનુભવી જતસ્વભાવ j૦ જુઓ ‘ના’માં (૩) પ્રસિદ્ધ; નામીચું
જાતિ સ્ત્રી. [j] કુળ, વર્ણ કે નાત તથા લેનિના ભેદસૂચક વર્ગ જાણે, જાણે કે અ [સર૦ મ. નાળ-), મ. નy = સં. ૨]. સમુદાય (‘ઇબ'; “રેસ) ઉદા. “મનુષ્યજાતિ;' આર્યજતિ;
એવું જ હોય ને એવી ઉઠેક્ષા બતાવતો શબદ (૨) [સં. નાને, ક્ષત્રિયજાતિ' (૨) [વ્યા.] લિંગભેદસૂચક વર્ગ; “સેકસ” (૩) પ્રા. નાળ] માનો કે એવો ભાવ બતાવતે શબ્દ [ઇરાદે [ન્યા.] અમુક વર્ગની જુદી જુદી વ્યક્તિઓમાં રહેલ સમાન જાણે(–) અજાણે(ત્રણ) અ૦ જાણતાં કે અજાણતાં; વગર ધર્મ (૪) માત્રામેળના બંધારણવાળે એક છંદવિભાગ. ઠેષ ૫૦ જાયું વિ૦ [‘ાણવુંનું ભ૦ ૦] જાણેલું (૨) ન જાણ; જાણેલું જાતિ જાતિ વચ્ચે છે. ધર્મ દરેક જાતિની વિશિષ્ટ તે. જેમ કે, મારા જણ્યામાં આવ્યું
ફરજો (૨) એક આખી જાતિનો વિશિષ્ટ સ્વભાવ, ૦ભાઈ પું જાયે અજાણયે અ૦ જુઓ જાણે અજાણે
એક જ જાતિ કે જ્ઞાતિને હાઈ ભાઈ. ભેદ જાતિ જાતિ જાત વિ૦ [સં.] જન્મેલું; ઉત્પન્ન થયેલું. ૦૭ નવ જાતકર્મ (૨) વચ્ચેનો તફાવત. ૦ભ્રષ્ટ વિ૦ જાતિમાંથી ભ્રષ્ટ થયેલું; ન્યાત જન્માક્ષર; જન્મકુંડળી (૩) બુદ્ધ ભગવાનના પૂર્વજન્મની કથા; બહાર. બ્રશ પુંછ જાતિભ્રષ્ટ થવું તે. ન્મદ j૦ (આર્ય, ગરા જાતકકથા. કર્મ ન૦ (જન્મ વેળા કરાત) સોળ સંસ્કારમાંને ઈ૦ જેવી) જાતિને મદ; “રેશિયલ પ્રાઇડ'. ૦મીમાંસા સ્ત્રીએક. ૦મૃત વિ૦ મરેલું અવતરેલું
જાતિઓના ગુણધર્મ ચર્ચાં શાસ્ત્ર; “એનેૉજી.’ લક્ષણ ન૦ જાત (1) સ્ત્રી [સં. નાત] જાતે; વર્ગ (૨) ખાનદાન કુલ. (ઉદા. જાતિનું લક્ષણ - વિશિષ્ટતા. ૦વહેવાર પુ. જ્ઞાતિ જ્ઞાતિ વચ્ચે તું તારી જાત ઉપર ગયે.) (૩) નાત, જ્ઞાતિ (૪) પંડ; દેહસિર૦ ખાધાપીધાનો વ્યવહાર. વાચક વિ૦ જાતિ બતાવનારું (વ્યા.). મ. નાત] (૫) [લા.] મૂળ સ્વભાવ (૬) (સમાસના પૂર્વપદ ૦વાદ પુત્ર જાતિ વ્યક્તિથી ભિન્ન રહી શકે છે તે વાદ; “રિયેતરીકે) “જાતનું – પિતાનું’, ‘આપ’ એ અર્થમાં. [-ઉપર જવું = લિઝમ' (ન્યા.). વિશિષ્ટ વિ. અમુક વ્યક્તિને બંધ કરાવવા જાતિસ્વભાવ કે મૂળસ્વભાવ દાખવવે (૨) મિજાજ કરવો. સાથે જ તે વ્યક્તિમાં રહેલી જાતિનો પણ બંધ કરાવે તેવો –રવી = કામ કરવામાં પુરી શક્તિ ન વાપરવી (૨) ન્યાત (શબ્દ) [ચા.] વિશિષ્ટત્વ નવ જાતિલક્ષણ; “કૌનટેશન' છુપાવવી. –જણાવી = મૂળ જાતિ કે કુલના સ્વભાવનું લક્ષણ [ન્યા.].વિશેષ j(૫.વિ.) અમુક ખાસ જાતિભેદ, સ્પીશીઝ.” પ્રગટ થવું; પરખાવું; પિત પ્રકાશવું. –જાતનું =વિવિધ; અનેક ૦ર ન૦ કુદરતી વિર. વ્યવહાર ૫૦ જુઓ જાતિવહેવાર. જાતનું, તરેહવાર; ચિત્રવિચિત્ર. -તેવી = તનતોડ મહેનત ૦શબ્દ પૃ૦ જાતિવાચક શબ્દ, સામાન્ય નામ.૦સ્માર વિ. [i.] કરવી. –નું વિ૦ જાતે; જાતિથી. (ઉદા. જાતનો કોણ છે એ ?). જાતિસ્મરણવાળું. સ્મરણ ન૦ પૂર્વજન્મનું સ્મરણ. ૦વભાવ -નું અહધું = તકલાદી શરીરનું; નબળા બાંધાનું. –ળવી = j૦ જાતિ કે કેમને વિશિષ્ટ સ્વભાવ (૨) પિતાને સ્વભાવ ભ્રષ્ટાચાર કર (૨) વટલાવું. –માં લેવાવું = ખાનદાનીની | જાતકે વિજાત-પિતાને લગતું પતીકું [લગતું; સેકસ્યુઅલ દૃષ્ટિએ પ્રતિષ્ઠાને હાનિ ન પહોંચે માટે નુકસાન વિવું. જાતે ને | જાતીય વિ. [ā] જાતિનું, -ને લગતું (૨) સ્ત્રી૦ સ્ત્રીપુરુષ સંબંધને

Page #391

જાતીલું]
૩૪૬
[જાબાલિ
જાતીલું વિ૦ [‘જાતિ' ઉપરથી] પિતાની જાતિનું; સ્વજાતીય ભક્તિ કરે એવું. નિસારી સ્ત્રી જાનનિસારપણું. ફિશાની જાતુધાન . [.] રાક્ષસ
સ્ત્રી. [1] પ્રાણાર્પણ. ૦માલ ૫૦ જીવ અને માલમતા. ૦વર જાતુષ વિ. [સં.] લાખનું બનાવેલું કે તે વડે રસેલું
૧૦ [.] જનાવર; પશુ (૨) [લા.] વાઘવસ જેવું હિંન્ન પશુ જાતે (તે,) અ [‘જાત” ઉપરથી] પિત; પંડે (૨) જાતિથી; જાતિ | (૩) સાપ જેવું ઝેરી પ્રાણુ પ્રમાણે (ઉદા૦ તે જાતે કોણ છે?). -તેજાત અ૦ બરાબર | જાનકી સ્ત્રી [સં.] (સં.) સીતા. ૦નાથ j૦ (સં.) રામ જાતે પોતે (૨) હાથે હાથ
જામગરું, જાનનિસાર,-રી જુએ “જાન’ ન૦માં જાય વિ૦ [૩] મુલકણીય; “રાઈટ એગલ” (ગ.) (૨) જુઓ જાનપદ વિ. [4] ગામડાનું, –ને લગતું (૨) પં. ગામડિયે જાચું. ૦ચતુષ્કોણ છું. લંબચોરસ, “રેકટૅગલ'. પ્રક્ષેપ પુ. | (‘પરથી ઊલટો) (૩)દેશ
ગેનલ પ્રોજેક્ષન” (ગ). પ્રતિષ્ઠા૫ક ૫૦ “રેકોંગ્યુલર જાનપિછાણ(ન) સ્ત્રી, જુએ જાણપિછાણ કે-ઑર્ડિનેટ્સ' (ગ.)
જાનફિશાની સ્ત્રી [૪] જુઓ ‘જાન’ [1.]માં જાત્યભિમાન ન [.] પિતાની જાતિનું અભિમાન
જાનમાલ ૫૦ જુઓ “જાન’નમાં જાત્યંધ વિ. [સં.] જન્મથી આંધળું
જાનરડી સ્ત્રી [‘જાનઉપરથી] જાનમાંની સ્ત્રી જાત્રા સ્ત્રી [૪. યાત્રા] તીર્થોની મુસાફરીએ જવું તે (૨) દેવ કે જાનવર ન૦ [1] જુઓ “જાન” [1]માં મહાપુરુષને નિમિત્તે થતો ભેટો સમારંભ કે મેળે (૩) ભરણ- જનાં સ્ત્રી [ii] માશુક; પ્રિયા પિષણને માર્ગ. ૦ધુ ૫૦ (૨) વિ૦ જાત્રા કરવા જનાર જાની વિ૦ [fi] જાન સમું પ્રિય (૨) જીવલેણ [અટક જાયુ(-ધૂક) અ [સર૦ મ. નાગૂ ] હમેશ રહે–ચાલ્યા કરે એમ જાની પું[. વાશિન] યજ્ઞ કરાવનાર; પુરોહિત (૨) એક બ્રાહ્મણ જાદર ન [. નવર] એક જાતનું ઘોળું રેશમી કપડું. [–નું કપડું જાનીવાસે ! [જાન +વાસ; સર૦ મે. નાન(નિ)વ, હિં. = કન્યાને પરણાવતાં પહેરાવાય છે તે - જાદર.]
વનવાસ] જાનને ઉતારે. [-કાણે થ = મળતિયાઓમાં ફાટજાદરિયું નવ જુવાર કે ઘઉંના પેકને લાડુ
ફટ પડવી; ઘરની એબ બહાર આવવી.] જાદવ j૦ જુઓ યાદવ. ૦રાય . (સં.) શ્રીકૃષ્ણ, વાસ્થળી | જાનુ સ્ત્રી [સં.] ધંટણી
સ્ત્રી જાદવોની અંદર અંદર થયેલી લડાઈ (૨) [લા.]એક વર્ગનાં જાનેવારી પુત્ર જુએ જાન્યુઆરી માણસની માંહોમાંહેની લડાઈ–વી સ્ત્રી ચાવી; જાદવાસ્થળી જાનૈયે ડું [જાન' ઉપરથી] જાનમાં જનાર પુરુષ (૨) (સં.) દુર્ગા
જાનેતર [સર૦ સે. નન્નત્તા] સ્ત્રી જાન (લગ્નની) જાદી સ્ત્રી, [1] દીકરી (જેમ કે, શાહજાદી)
જાન્યુઆરી મું. [$.] ખ્રિસ્તી સંવતને પહેલો મહિને જાદુ–દૂ [.]j૦; નમંત્રતંત્ર કે હાથચાલાકીનું કામ. (૬)ઈ | જાનવસ્થિ ન [4.] જાનુનું હાડકું ઢાંકણી; “ની-કંપ” વિ૦ જાદુથી થયેલું, ચમત્કારી; વિલક્ષણ.. –૬)કપટ ન૦ જાદુ જા૫ [સં.] જપ. ૦૭ [], પી ૫૦ જાપ કરનારે; પિ અને કપટ. (૬) ખેર(ર) વિપું જાદુ જાણનાર; જાદુગર. | જાતે ૫૦ [.. જ્ઞાત€] પાકે બંદેબસ્ત; જાતે; કાબુ તને (૬)ગ(ગી)ર પું૦ જાદુનું કામ કરનાર. (-)(-ગીરી દારી. -મૂકો = ચકી પહેરા જેવો બંદોબસ્ત કરવો કે ગઠસ્ત્રી જાદુની વિદ્યા (૨) જાદુનું કામ. (૬)ગારું વિ૦ જાદુઈ | વ. રાખ = કાબૂમાં રાખવું; બંદોબસ્ત કરી સંભાળવું. અસર કરે એવું; માયાવી; મેહક. ૦–૬)ટેણાં નબ૦૧૦ જાપતામાં રાખવું = અંકુશ કે કાબૂમાં રાખવું, સાચવવું.] જાદુ - મંતરજંતરના નાના નાના પ્રયોગો. ૦–)મંતર ૫૦ જાપાની વિ૦ [ Japan; મૂળ નિgોન = સૂર્યોદય’ ઉપરથી] જાદુને મંત્ર
જાપાન દેશનું કે તેને લગતું (૨)[લા.] તકલાદી (૩) સ્ત્રી જાપાનની જાદે વિ. [5. નિયz] જ્યાદા; વધારે
ભાષા (૪) . જાપાનને વતની જદો પું[1] દીકરો (જેમ કે, શાહજાદે)
જાપ ૫૦ જુઓ ‘જાપમાં જન સ્ત્રી [સે. નન્ના; નાગળ] લગ્નમાં વર સાથે જનારાઓને | જાતેં ૦ જુએ જાપતિ સમૂહ. [-જેઠવી, –મેળવવી,-લૂંટાઢવી = જાનને તૈયાર કરી | જાફત સ્ત્રી- [જુએ યિાફત] મિજબાની; ઉજાણી લઈ જવાની ધામધૂમ કરવી. જાનમાં જવું, જાને જવું = વર | જાફરમાની વિ. [‘જાફરાન ઉપરથી; સર૦ મ. નામાના(–ની)] પરણાવવા જવું. જાને આવવું = જાનૈયા થઈને આવવું (૨)[લા.] | કેસરના રંગનું આગતાસ્વાગતાની અપેક્ષા મનમાં રાખવી (જાનૈયા પિઠે).] જાફરાન ન [..] કેસર [ માટે મુખ્યત્વે વપરાય છે) જાન ન [ii. ઉજ્ઞાન ? સર૦ મ.]નુકસાન; હાનિ (-કરવું–થવું) | જાફરાબાદી વિ૦ જાફરાબાદ શહેરનું કે તેને લગતું (ભેસ, ધી ઈ૦ (૨) ૫૦ [1.] જીવ; પ્રાણ (૩) [લા.] પ્રાણપ્રિય માણસ (૪) | | જાફર–રિયા)નબ૦૧૦[‘જાફરાન” (કેસરના તાંતણા)ઉપરથી ] દમ; જેર; શક્તિ[-આપ =જીવ આપ;-ને ખાતર પિતાને લાંબા કેશ (ખાસ કરીને અવ્યવસ્થિત) (૨) બાબરાં, -, રિયું, જીવ જ કરો. જાનથી બેજાન કરવું = મારી નાખવું, ભયંકર –રિયાળું વિ૦ જાફરાંવાળું નુકસાન કરવું. -પર આવવું =જીવ પર જોખમ આવવું (૨) મર- જાફાટ નવ બેદરકારી ણિયા થવું. -પર કરવું = જીવના જોખમે કરવું. -લે =મારી | જાબજા અન્m.]ઠેકઠેકાણે; જહીં તહીં (૨) અતિશય વધારે પડતું નાખવું.] વગર વિ૦ નુકસાન કરનાર (૨) જાનદીધે ચા નુકસાન | જાબર વિ૦ (કા.) મરવા પડેલું, વૃદ્ધ ખપે મળે એવું. નિસાર ૦િ [.] પ્રાણને ભેગે સેવા કે | જાબાલિ પું. [H.] (સં.) એક ઋષિ

Page #392

જામ]
३४७
[જાવરું(–ળું)
જામ ; ન૦ [1.] પ્યાલો
જાયું વિ૦ [“જાવું = જન્મવું ઉપરથી; સં. નાત, પ્રા. નાય] જન્મેલું જામ પં. [1. નામ પરથી ?] જામસાહેબ; જામનગરના દર- | (સ્ત્રી જાઈ). –ચા સ્ત્રી, પુત્રી. – પુત્ર પુત્ર (૨) વિ૦૦
બારનો ઈલકાબ (૨) [સં. યામ] એક પહોર (૩) [] મફળ જણેલે; જમેલો જામગરી સ્ત્રી [સર૦ હિં. નામ –ારી), મ. નામી; I. જાર (૨,) સ્ત્રી [ રે. કુમારી, નોવારિ] એક અનાજ, જુવાર, નામil] બંદૂક કે તોપના દારૂને સળગાવવા માટેની કાકડી - | બાજરી સ્ત્રી. [લા.] ભરણપોષણ [–થઈ જવું =સેધું સસ્તુ પલી. [-ચાંપવી, –મૂકવી, – સળગાવવી = તાપ બંદુકન થઈ જવું; મહત્વ ઘટી જવું] પલી સળગાવો (૨) (લા.) ઉશ્કેરણી કરવી; સળગાવવું.] | જાર પં[સં] પરસ્ત્રી સાથે પ્રીતિ કરનાર; યાર. ૦કર્મ ન૦ વ્યજામણ ન૦ [‘જામવું' ઉપરથી] જામવું -બંધાવું તે (૨) અધરકણ ભિચાર. ૦કમાં વિ૦ વ્યભિચારીવજ વિ૦ વ્યભિચારથી જન્મેલું. જામદન્ય ૫૦ [સં.] (સં.) જમદગ્નિના પુત્ર - પરશુરામ
પ્રીત સ્ત્રી જાર સાથેની પ્રીતિ
[(૨) વશીકરણ જામદાની સ્ત્રી, []નામદ્ +વાની .)] એક જાતનું ભાતીગર જાણ(–ણું)ન. [સં.] માણસ રોગી થઈ જાય તેવો મંત્ર–પ્રગ સુતરાઉ કપડું (૨) ચામડાની થેલી
જારત સ્ત્રી [જુઓ જિયારત] મુસલમાનમાં મરણને ત્રીજે દિવસે જામદાર પું[]. નામÉ +ાર(1.)] જામદારખાના ઉપરી. કરવામાં આવતી ઉઠમણાની ક્રિયા
ખાનું નવ જવાહિર, દાગીના, રેકડ વગેરે કીમતી વસ્તુઓ જારપ્રીત જુઓ ‘જાર ૫૦માં રાખવાની જગા; ઝવેરખાનું
જારબાજરી જુઓ ‘જાર સ્ત્રીમાં જામ(–મિ)ની સ્ત્રી [સં. યામિની, પ્રા. નાઈમળ] રાત જારવું સક્રિ. [. ૬ – નાર, પરથી] જીર્ણ કરવું જામફળ ન એક ફળ- જમરૂખ. -ળી સ્ત્રી, જામફળનું ઝાડ | જારિણી સ્ત્રી [સં.] વ્યભિચારિણી (૨) તેની વાડી
જારી(-) અ૦ [.] ચાલુ જામવું અ૦ ક્રિ. [. નનમ પરથી] એક ડું થવું; ટાં છૂટાં ત નું | જારી સ્ત્રી, સિં. નર ઉપરથી] જુઓ જારકર્મ. વિજારી શ્રી એકત્ર થવું (જેમ કે, ટોળું જામ્યું; કચર, મેલ જામ્ય) (૨) ઘન | પકડાય નહિ અથવા શક ન પડે એવો વ્યભિચાર થવું; કરવું, બાઝવું, બંધાવું (જેમ કે, દૂધ, બરફ જામવા) (૩) | જારુ અ૦ [.. નારી] જારી; ચાલુ સ્થિર કે દઢ થવું (જેમ કે, ખીલ જામવો) (૪) બરોબર ચાલવું, | જારું ન [સં. નાર ઉપરથી] જુઓ જાર કર્મ પૂરું રંગમાં આવવું; પુરબહાર થવું; મચવું (જેમ કે, મૈત્રી, ધંધો, | જલ(–ળ) સ્ત્રી [સં.] માછલાં, પંખી વગેરે પકડવા માટેની જાળી યુદ્ધ જામવાં).[જામી જવી = ઠેરવી; ઝઘડો થઈ જા; લડી પડવું.] (૨) ઘણી વસ્તુઓ ગંચવાઈને થયેલું જાળું (૩)[સર૦ Éિ.; . જામાતા–તુ,-ત્ર) પું[૪] જમાઈ
નમસ્ય] ફાંદે; ફરેબ. [જાળમાં ફસાવું = છેતરાવું; કપટમાં સપજામિ(મી)ને પુત્ર [1] બીજાની જોખમદારી પિતા પર લઈ ડાવું. -ગેડવવી, નાંખવી, –પાથરવી, –ફેલાવવી, બિછાતે વિષે કબૂલાત આપનારે. [આપવા = બાંયધરી આપવી. વવી.=પશુપંખી પકડવાને જાળ તૈયાર કરવી (૨) ફસાવવા માટે –થવું = બીજાની જોખમદારી પિતા પર લેવાની કબુલાત આપવી. પેતરો રચ; ફાંસલે ગઠવ.] -પર છૂટવું=જામીન આપીને (અટકાયતમાંથી) છુટવું.-માગવા, જાલગદર્ભન [.] એક ચામડીને રોગ –લેવા = બાંયધરી લેવી - માગવી.] કેસ ૫૦ (સારી ચાલ- જાલમ વિ૦ જુઓ જાલિમ. ૦ર વિ૦ જુલમ કરવામાં પૂરું. ચલગત માટે) જામિન માગવાના કેસ; “ચૅપ્ટર કેસ.” ૦ખત નવ –મી સ્ત્રી ક્રુરતા; જાલમપણું જામીન તરીકે લેખી કરાર. ૦ગીરી સ્ત્રી જામીન થવું તે; જાલંધર [.] (સં.) બિયાસ અને સતલજ વચ્ચેનો પ્રદેશ (૨) ખાતરી આપવી તે; “ફાઇડેલિટી ગેરંટી'. [-ધીમે =જામનગીરી એક યકે સિદ્ધ (૩) ન૦ (પંજાબનું) એક નગર અંગે વીમે.] –ની સ્ત્રી જુઓ જામનગીરી (૨) જામિન | જલિમ વિ. [.] જુલમી; નિર્દય. ૦૫ણું ન થનાર માણસ; “બેઇલી’
જાલી વિ. [હિં.; જુએ ‘જાલ” (૩)] કપટી, બનાવટી; જો હું જામિની સ્ત્રી [.વામિની] જામની; રાત્રિ(૨) જુએ “જામિન’માં | જાવ સ્ત્રી [સં. વાવ, પ્રા. ના; જુએ જવું; સર૦ મ. નાવા] જામીન કેસ, ૦ખત, ૦ગીરી, -ની વસ્તુઓ જમિનમાં | જવાની ક્રિયા. ૦આવ શ્રી. [+આવવું] જાવ જામ પં. [fi] મેટા ઘેરવાળો ઘણે જ નીચે એ એક | જાવક વિ૦ [જુઓ જાવડે બહાર જતું કે મેકલાતું (૨) સ્ત્રી બહાર
જાતને અંગર (૨) [જામવું પરથી] 44; જામવું –એક ડું થવું તે | મેકલેલું તે (૩) ખરચે; ઉધારેલી રકમ (૪) પં[. વાવ+] જામકામ, –મી વિ. કાયમી; અમર; ઘણું ટકાઉ
(લાખિયે) લાલ રંગ. નેધ, બારનીશી, બૂક સ્ત્રી [સર૦ જાયકે ૫૦ [.. જ્ઞાન] સ્વાદ; લહેજત
મ.] જાવક પત્રોની નોંધપોથી જાયદાદ સ્ત્રી [.] માલમિલકત; જાગીર
જાવજીવ અ [સં. યાજ્ઞીવં; પ્રા. નાવની] જિંદગી પર્યંત જાયનશીન ૫૦ [૧] હકદાર; ગાદીએ બેસનાર
જાવભાવ અ૦ જેવું તેવું, અધૂરું; તકલાદી જાયપત્રી પી. [સર૦ હિં, મ.; સં. નાતિપત્રો] જાયફળ ઉપરનું જાવત અ. [૪. વાવેત] જ્યાં સુધી. ૦ચંદ્રદિવાકર શ૦ પ્રહ સુગંધીદાર છોડું; જાવંત્રી
જુઓ યાવચંદ્રદિવાકરી જાયફળ ન [8. નાતિક8] એક ફળ -તેજાને
જાવરી શ્રી. [ä. ક્વર પરથી ?] ચોખા અને દાળનું (માદાનું જાયા સ્ત્રી [4] સ્ત્રી; પત્ની (૨) જુએ ‘ાયું’માં. ૦૫તિ(તા) | પશ્ચ) એવું હલકું ખાણું (વૈદો તાવમાં ભલામણ કરે છે) નબ૦૧૦ પતિપત્ની; દંપતી
| જાવ(-ળું) વિ. [સં. ] જીર્ણ, ઘસાઈ ગયેલું (૨)ક્ષણક્ષુર

Page #393

જાવરો]
३४८
[જંબુડે
(૩) નાજુક
કે પ્રચારને લગતું જાવરે પુંછ જવું તે (“આવો’થી ઊલટું)
જાહેલ વિ૦ [જુઓ જહાલ] ઉગ્ર; આકળું; ઝટ તપી જાય એવું જવલી સ્ત્રી [જુઓ ઝાવલી] ખજૂરીનાં પાંદડાંની સાદડી જાહેj૦ જુઓ પાસે જાવળું વિ૦ જુઓ જાવરું (ર) ન૦ રાખનું પાતળું પડ, કાજળી | જાહેરજલાલી સ્ત્રી [.] દબદબે; આબાદી; વૈભવ જાવંત્રી(નૂતરી) સ્ત્રી [સર૦ હિં. નાવિત્રી; મ. જાવંત્રી] જુઓ | જાનવી સ્ત્રી[] (સં.) ગંગા નદી [જાળાંઝાંખરાં ઈ૦ જયપત્રી
જાળ સ્ત્રી, જુએ જાલ (૨) ભમરડો ફેરવવાની દોરી. સ્ત્રી, જાવા નવ (સં.) હિંદી મહાસાગરને એક બેટ
જાળક છું. [‘જાળવવું” ઉપરથી] જાળવનારે જાવિદ વિ૦ જુઓ જાવેદાન
જળખે સ્ત્રીજુઓ “જાળમાં જાવું અ૦િ [તું. વા; પ્રા. ના] જવું (કા.) [દે; જણવું જાળવણી સ્ત્રી [ફે. ન&િવળી] જાળવવું તે; સંભાળ; સાચવણી જાવું અક્રિ. [. નન, પ્રા. ના] જન્મવું (૨) સક્રિ. જન્મ જાળવવું સક્રિ. [જુઓ જાળવણી] સંભાળવું, સાચવવું જાવેદાન વિ૦ [1. નવદ્વાન] હમેશનું કાયમી (૨) અ૦ હમેશ જાળવાળિયું ન૦ ઘણું જ ઝીણું કપડું (૨) જાળિયું (૩) સ્ત્રી પરલોક, –ની સ્ત્રી, કાયમીપણું; નિત્યતા
જાળવું સક્રિ. [જુઓ જળવું] બાળવું; જળાવવું જાસક વિ. પુષ્કળ; જોઈએ તે કરતાં વધુ [પાણી થવું.] | જાળાવાળા વિઅંગદેખાય એવા આછા વણાટવાળું(૨)જરી ગયેલું જાસ(હોકિયાં નબ૦૧૦ પુષ્કળતા. [–ઊઠવા = ખૂબ ખર્ચ- જાળઝાંખરાં જુઓ ‘જાળુંમાં જાસલ વિ૦ (કા.) માંદલું; દુર્બળ; તકલાદી
જળિયું ન [સં. ના] એક વનસ્પતિ ઔષધિ (૨) મકાનમાં જાણ સ્ત્રી [સં. નપાસુમનસ; પ્રા. નામુમ] જુઓ જાસુ અજવાળા માટે મૂકેલું બા કું (૩) જાળીદાર ધુમાડિયું જાસા(ન્હા)ચિઠ્ઠી સ્ત્રી જાસાનું કારણ દર્શાવતી ચિઠ્ઠી. [–બાંધવી | જાળિયે ! [જુઓ જાળિયું] કેટમાં પહેરવાનું એક જાળીદાર ઘરેણું
= જાસાની ચિઠ્ઠી છાનીમાની કયાંય લગાવવી, મૂકવી.] જાળી સ્ત્રી [સં. ના] વચમાં કાણાં રહે એવી ગૂંથણી કે તેવી જાસુ, જાસૂદ(–દી) સ્ત્રી [જુએ જાણ; સર૦ મ. નાણું(–ી)] બનાવટની વસ્તુ (૨) તેવી ગૂંથણીવાળા વાળાથી કે સળિયાથી એક ફૂલઝાડ
ભરેલું બારીબારણાનું કમાડ કે ભીંતનું જાળિયું (૩) ભમરડાની જાસૂસ !૦ [..] શત્રુની છૂપી રીતે બાતમી જાણી લાવનાર (૨) જળ.[પાઠવી, --ભરવી (ભરવા – ગુંથવામાં);-મૂકવી(તિકાસદ. –રતી સ્ત્રી છુપી બાતમી લાવવાનું કામ
માં).] ૦દાર વિ૦ જાળીવાળું જાસે(–-હો) ૫૦ અંગત વેર વાળવા લોકે પર કરાતી જબરદસ્તી જાળું ન [સં. ના] એકબીજા સાથે ગુંચવાઈ કે ગંથાઈને બનેલું (૨) તેને માટે અપાતી છૂપી ધમકી -કર)
કેક ધૂંગું (જેમ કે, છેડ વેલા ઈવનું) (૨) કરેળિયાનું બાવું. જાસ્ત વિ૦ મિ.] જોઈએ તેના કરતાં વધારે. –સ્તી વિ૦ જુઓ [–બાઝવું (ઘરમાં, કરોળિયાનું)] (૩) આંખની છારી. [-વળવું જસ્ત (૨) સ્ત્રી જુલમ; જબરદસ્તી. [-ગુજારવી = બળાત્કાર (આંખમાં).] (૪) જાળ; ફાંસલે (જેમ કે, કપટતું જાળું). -ળાં- અત્યાચાર કરો]
ઝાંખરાં નબ૦૧૦ જાળાં અને ઝાંખરાં જાવંદ ન૦ [જુઓ જાણ; સર૦ મ.] જાસૂદીનું ફૂલ જંગ (૯) વિ. [મ.; સર૦ હિ. નાડ] જેવા દેખાડવા, મધ્ય જાહયાં નબ૦૧૦ જુઓ જાકિયાં
આપ્યા કે સેદે કર્યા સિવાય, લીધેલું (૨) અ૦ [૨૫૦ ?] ખૂબ જાહરે અ૦ + જ્યારે (૫)
ઘેરા અવાજથી જાહાચિઠ્ઠી સ્ત્રી, જુઓ જાસાચિઠ્ઠી
જગર (૦) સ્ત્રી [સં. 1 ઉપરથી ] શિયાળનું બોલવું તે; લાળી જાહિ–હે)દ વિ૦ (૨) પું [.] ભક્ત, તપસ્વી
જગલે પૃ. [સર૦ મ. ના ; સં. નં-8 પરથી?] ગોર; ટોપીજાહિલ વિ૦ જુઓ જાહેલ
વાળે (કાંઈક તુરછકારમાં) (૨) જંગલી
[ચીચો જાહેદ જુઓ જાહિદ
જંગી સ્ત્રી [‘જંગ “જંગી' ઉપરથી; સર૦ હિં] મોટું ઢલ (૨) જાહેર વિ. [મ, જ્ઞાહિર] ગુપ્ત નહિ એવું; લકને જાણીતું (૨) સાર્વ- | બંઘ (૦) સ્ત્રી [i. બંઘા; સર૦ હિં] સાથળ; જંઘા. [–ઉઘાડી જનિક. [–માં આવવું = પ્રસિદ્ધ કે જાણીતું થવું (૨) ખુહલું પડવું; | કે ખુલ્લી કરવી = હાથે કરીને પોતાની એબ ઉઘાડી કરવી.] બહાર પડવું.] છખબર સ્ત્રી રહી કેઈની જાણ માટેની ખબર (૨) -દ્ધિ ૫૦ જાંઘ ઢંકાય એવડો તાગ – ચડ્ડી તેને માટે લખાણ છપાણ વગેરેનું લેવાતું સાધન. [આપવી, | જદર, ૦ણી () સ્ત્રી, જુઓ જાનરડી [નમાં) -લેવી,-મૂકવી, –મોકલવી (છાપામાં).]દારી સ્ત્રી જાહેર- જાંનિસાર વિ૦, –ની સ્ત્રી [ii] જુઓ જાનનિસાર, –ની (જાન' માં દેખાડો કરવો તે, ઠાઠ, દંભ. ૦નામું નવ જાહેર ખબર; ઢંઢેરો. | જાંબુ (૦) ૦ [ä. નં] જાંબુડાનું ફળ. દિયું વિ૦ જાંબુના રંગનું. [–કાઢવું =તે બહાર પાડવું; જાહેર કરવું.] (૨) જાહેરાત; જાહેર હું વિ૦ જંબુના રંગનું (૨) ન૦ જંબુ. ૦૩ પૃ૦ જંબુનું ઝાડ. ચાદી કે બયાન; “ટિફેકેશન.” વાહનન સાર્વજનિક વાહન; - વાડિયું ન૦, ૦વાડી સ્ત્રીજાંબુડાની વાડી પલિક કૅરિયર', ૦સભા સ્ત્રી જાહેર જગાએ અને સૌને માટે જાંબુ(ભૂ)ક પું;ન. [સં. બં(––)] શિયાળ (૨) પં. એક થતી સભ. સેવા સ્ત્ર, લોકસેવા
જાતની ભૂતનિનું માણસ જાહેરાત સ્ત્રી [મ. જ્ઞાહિa] જાહેર કરવાની ક્રિયા; પ્રસિદ્ધિ | જાંબુડિયું () વિ૦ જુઓ “બુમાં (૨) જાહેરખબર (૩) અ૦ છડેચોક; ચાહન. ૦દાર પુત્ર પ્રસિદ્ધિ | જાંબુડી સ્ત્રી, લાકડાની ધાવણી (સુ) કરવાનું કામ કરનાર; “પબ્લિસિટી ઑફિસર”. –તી વિ૦ જાહેરાત | જાંબુડે (૨) પું, જુઓ “જાંબુમાં

Page #394

જંબુવતી]
૩૪૯
[કાર
૨ લાવવા]
જંબુવતી સ્ત્રી [સં. નરવતી] (સં.) શ્રીકૃષ્ણની એક રાણી જિલાયત વિ. [જુઓ જિલ્લો] જિલ્લાનું, -માં હોય એવું જાંબુવાડી, –હિયું (6) જુએ “જબુમાં
જિલેટીન ન૦ [.] એક પ્રાણિજ ચીકણો પદાર્થ (૨.વિ.) જાંબુવાન છું. [સં. નાંવવાન ] (સં.) રામની સેનાનો એક વાનર જિલે પૃ. જુઓ જિલ્લો
[બાંધેલો વિભાગ જાંબૂકવું. (૨) ન... જુઓ બુક
જિલદ સ્ત્રી [..] પુસ્તકનું ચામડાનું " હું (૨) પુસ્તકને જુદે જાંબૂનદ ન૦ [] સેનું
[કથન; વાતચીત જિલે પૃ. [મ. ઉત્ત૮વિભાગ (૨) કલેકટ્ટની હકૂમત નીચે જિકર સ્ત્રી [જુઓ જક] આગ્રહ; હઠ; મમત (૨) [.. નિઝ]. મુકાતો દેશનો ભાગ; “ડિરિટ્રકટ’. -લ્લા બેર્ડન,લા પંચાજિગર ન૦ [fi] દિલ હૈયું (૨) [લા.] દિલોજાન દોસ્ત. [–હેવું યત સ્ત્રી, જિલ્લાનું બે કે તેની પંચાયત = હિંમત હેવી કે ચાલવી]
જિવાઈ સ્ત્રી- [જીવ ઉપરથી] જીવનનિર્વાહ પેટે બાંધી આપેલી જિગીષા સ્ત્રી [સં.] જીતવાની ઈચ્છા. -જુ વિ. [સં.].જિગીષાવાળું રકમ કે જમીન -ગરાસ. દાર વિ૦ જિવાઈ ધરાવનારું જિલ્લા સ્ત્રી [] ખધ્યા; ભૂખ [–સુ વિ. જિઘાંસાવાળું જિવાડણહાર વિ. જિવાડનાર જિઘાંસા સ્ત્રી [] હણવાની કે મારી નાંખવાની ઈચ્છા કે વૃત્તિ. | જિવાડવું સક્રિટ જીવતું કરવું; મરતું બચાવવું (૨) પિષવું જિજીવિષા સ્ત્રી [i] જીવવાની ઇચ્છા. -જુ વિજિજીવિષાવાળું | જિવારી સ્ત્રી [સર૦ જિવાળી] તબલું જિજ્ઞાસા સ્ત્રી [i] જાણવાની ઇચછા; જ્ઞાનપ્રાપ્તિની ઇચ્છો.-સુ જિવારે [જીવ ઉપરથી] જન્મારે; જિંદગી વિ. [સં.) જિજ્ઞાસાવાળું
જિવવું અદ્ધિ જીવવુંનું ભાવે
[દમ – તેજવાળું જિત વિ. [સં. નિત ] જીતનારું (સમાસને અંતે) ઉદા૦ “ઇદ્રજિત” | જિવાળ વિ૦ [‘જીવ' ઉપરથી] જીવવાળું; સચેતન (૨) ધનવાળું (૩) જિત વિ. [ā] તાયેલું. તાત્મા વિ. [+ આત્મા] જાતને | જિવાળી સ્ત્રી [સર૦ fહું. નવાપી, મ. નિશ્વાત્રી) તબલાંના ચામડા - પિતાની વાસનાઓને છતી હોય એવું. -તેન્દ્રિય વિ૦ [+] ઉપરનું કાળું વર્તુલ (૨) તંબૂરાના ઝારા પર તારને લગાડાતા દેરા ઇદ્રિય] ઇદ્રિને છતી હોય એવું
કર્મણિ (તેને લઈને સુર બરોબર મળે ને રણકે છે) જિતાહ(–૧)વું સીક્રેડ, જિતાવું અક્રિઢ “તવું નું પ્રેરક ને | જિષ્ણુ પું[સં.] (સં.) ઇદ્ર (૨) વિષ્ણુ (૩) વિ૦ ફતેહમંદ, વિજયી જિદ્દ સ્ત્રી [..]જીદ; હડ. [-પકડવી, -પર આવવું કે ચડવું | જિસમ ન૦ [મ. નિર્મ) શરીર. -માની વિ. શારીરિક
= હઠે ચડવું, હઠ કરવી (ઊલટું છેઠવી.)] –ી વિ૦ નક્કી જિસસ, ક્રાઈસ્ટ . [૪] (સં.) ઈશુ ખ્રિસ્ત જિન ન. [૪] કપાસ લોઢવાનું કારખાનું
જિહાદ સ્ત્રી [..] જુઓ જેહાદ જિન વિ. [સં.] (રાગદ્વેષાદિ ઉપર) જ્ય મેળવનારું (૨) ૫૦ બુદ્ધ | જિહાન સ્ત્રી +જુઓ જહાન (૩) જૈન તીર્થકર (૪) વિષ્ણુ. વજન ૫૦ જેન. ૦ધર્મ પુજેના જિહવા પું. [૪] (સં.) ઈશ્વરનું યહૂદી નામ ધર્મ. ૦૫દ નવ જિન તરીકેનું પદ. ૦મંદિર, –નાલય નવ જૈન જિવા સ્ત્રી [.] જીભ. ૦ષ્ય ૫૦; ન [+મગ્ર] જીભનું ટેરવું. મંદિર. –કેન્દ્ર, –નેશ્વર પુત્ર જૈન તીર્થંકર; જિન (૨)(સં.) બુદ્ધ દોષ છું. જીભની -વાચાની લે. ૦મૂલ(ળ) ન૦ જીભનું ભગવાન
[ વ્યભિચારીપણું; વ્યભિચાર મૂળ. ભૂલીય વિ૦ જીભના મૂળમાંથી બેલાતું. ૦લ્ય ન જિના ૫૦ [.] વ્યભિચાર. ૦કાર વિ૦ વ્યભિચારી. ૦કારી સ્ત્રી, જીભની ચપળતા - લોલુપતા. ૦ળી સ્ત્રી, શ્વાસનળીના આદિમાં જિનાલય, જિનેન્દ્ર, જિનેશ્વર જુઓ “જિન [.]'માં
આવેલું સૂરનું નિયમન કરનારું વાચાનું દ્વાર; “ગ્લોટિસ' જિન્નત ન૦, નશીન વિ૦ જુઓ “જન્નત'માં
જિંગા ન૦ [૪. ટિમ. શિl; હિં. શી] કાચબાની પિડે કઠણ જિન્સી વિ૦ [5. નિતી] જાતીય; સ્ત્રી-પુરુષ સંબંધી
કચલાવાળું એક પ્રાણ જિપ્સી વિ૦ (૨) j[3.]એ નામની એક રખડાઉ જાતનું માણસ જિંગે પૃ૦ કુતરાં, ગાય, ભેસ ઈત્યાદિ પશુઓના કાન વગેરે જિબ્રીલ j[](સં.) ખુદાનો એક ફિરસ્ત [(શબ્દ-વેણ) અંગો પર બાઝતો જવ; જંગ. –ડી સ્ત્રી, નાને શિંગોડ. જિભાળ(–ળું) વિ. [જીભ ઉપરથી] બહુબેલું, અસલ્ય (૨)ભંડું - હું નવ જિંગ ડે (૨) [લા.] નાનું છોકરું જિમ અ૦ + જેમ (પ.)
જિજર સ્ત્રી. [રું.] આદુના રસવાળું એક પીણું જિમખાનું ન [૪. નિમવાના સર૦ FT. નમવાના = મટી શેત- જિંદગાની સ્ત્રી [.] જન્મારે; જિંદગી
રંજી] (મેદાની) રમતગમતની મંડળીને ખેલવાની જગા જિંદગી સ્ત્રી, [1] જીવન (૨) આયુષ્ય. [–માંથી નીકળી જવું જિયાફત સ્ત્રી [.] જાફત; મિજબાની
= ખરાબખસ્ત થઈ થવું.] ભર અ૦ આખી જિંદગી સુધી જિયારત સ્ત્રી [..] જુઓ ભારત
જિંદાન ન૦ [1] બંદીખાનું જિયાવર પં૦ વરરાજા
જી પું(ચ.) જઈ પૈસે (જેમ કે, બેજી, અડધેજી) જિરવાવવું સક્રિટ “જીરવવું’નું પ્રેરક
જી અ૦ કાવ્યમાં પાદપૂર્તિ માટે વપરાય છે જિરાફ ન [$; . જ્ઞRI૯] આફ્રિકાનું એક જંગલી પશુ જી સ્ત્રી[. નૌગા; સં. ક્યાં ?] માતા; બા જિરાયત વિ૦ [.] જુઓ જરાયત [ષદ સંમેલન | જી અ૦ કિં. “નીવ'; પ્રા. નીમ = ઘણું જીવો, અથવા . નવિન - જિર્મા ૫૦ [T] (સરહદ પ્રાંતની કેમેમાં) પંચ; મંડળી; પરિ- પ્રા. નટ્ટુ ઉપરથી ? સર૦ હિં; મ.] “આ રહ્યો’, ‘વારુ” વગેરે જિલદ ૫૦ [4. નિરકમ; સર૦ મ. નિ ] મુસલમાની અર્થ બતાવનાર માનવાચક ઉદ્ગાર (પ્રશ્નાર્થક કે ‘હા’ને નિશ્ચયા૧૧ મે મહિનો
[૧૨મે મહિને ર્થક; જેમ કે, “જી” =શું ; “જી' =હાં, ઠીક) (૨) નામને જોડાત જિલહજ ૫૦ [મ. નિહિmહ્યું; સર૦ મ. નિ ] મુસલમાની | માનવાચક શબ્દ. ઉદા. “પિતાજી'. ૦કાર પુત્ર “જી” બોલવું તે.

Page #395

HD ]
સાહેબ અ॰ એક માનવાચક ઉદ્ગાર; જી જીજી સ્ત્રી॰ [જુએ છ] ખા (૨) મેટી મા; દાદી. ૦બહેન, બા સ્ત્રી॰ મેાટી નણંદ. ૦મા સ્ત્રી॰ ઘરડી મા; દાદી. “તે પું॰ દાદા (૨) [સર॰ હિં. નીના] (સુ.) બનેવી
જીણુ સ્ત્રી॰;ન॰સર૦ ફે. શીળ=અંગ] કેરીમાં ગેાટલી પરનું રુવાંટીવાળું સખત પડે. [—બાઝવું = કેરીના મરવાનું જણનું પડ કઠણ થવું] જીત સ્ત્રી [‘જીતવું' ઉપરથી] કુંતેહ; વિજય (૨) પું॰ સંગીતને એક અલંકાર
જીતલ ખાટા પું॰ [જીતવું + લખાટા ? ] એક બાલરમત જીતવા પું॰ (કા.) જીવ (૨) માણસ
જીતવું સક્રિ॰[તં. નિ; સર૦ પ્રા. fનત્ત=જિતાયેલું] ફતેહ મેળવવી જીતેલું ન॰ [જુ ધીતેલું] એક ફળ અને તેમાંનું બીજ જીદ સ્ત્રી નુ જિદ્
જીન પું॰ [મ. નિમ્ન] એક જાતનું ભૂત (૨) ન॰ [ા. નીન; પ્રા. નૌળ] ઘેાડાનું પલાણ, ગર પું॰ જૈન બનાવનાર, પાશ ન૦ જીન ઉપર નાખવાનું કપડું
જીન ન॰ [સર॰ મેં.] એક જાતનું જાડું મિલનું કપડું જીન- ગર, પેશ જુએ ‘જીન’ પુંમાં
જીના પું॰ [7.] દાદરબારી; અલગ કાઢેલી સીડી જીપ સ્ત્રી॰ [š.] એક જાતની (મજબૂત) મેટરગાડી જીભ શ્રી॰ [સં.નિહવા; પ્રા. નિમ્મ] બેલવાની કર્મેન્દ્રિય (૨)વાચા; વાણી (૩) સ્વાદની ઇન્દ્રિય (જેમ કે, જીભ ઠેકાણે રાખા) (૪) જોડા પહેરવા માટે એડી આગળવપરાતી પઢીનું સાધન (પ) ટાંક; અણિયું(૬) પાવા ઇના મેઢાના ભાગ જેવાગે છે તે.[-અટકવી = ખેાલતાં તેાતડાવું. –આડી વાળવી = વાંકું ખેલવું (૨) ખેલતા અટકવું. “આવવી = ખેલતાં આવડવું; જીભ છૂટવી (૨) ભ ઉપર ગરમી ફૂટી નીકળવી.ઊપડવી-છૂટથી ખેલાવું, બેલવાની હિંમત ચાલવી. “આવારવી = કુરબાન થવું. “કરવી= બહુ ખેલવું; સામું ખેલવું. –કઢાવવી = બહુ હેરાન કરવું(૨) અચો ઉપજાવવા. –કરડીને મરવું, મરી જવું=(પ્રાયઃ શરમના માર્યા) આપધાત કરવા. “કસેાજી કરવી = ગંદા - અપરાબ્ત ખાલવા. -કાઢવી = ચાળા પાડવા(૨)અચંબા પામવું, –કાપવાના સમા ચાર = ઘણા માઠા સમાચાર. –કાપવી = જીભે કાપ પડવા (ર) ખેલતું બંધ થવું (૩) એાલતું બંધ કરવું. ~ઘસાઈ જવી =કહી કહીને થાકી જવું. “ચલાવવી = બહુ બોલવું; ફાવે તેમ ખેલવું. -ચાટવી = ખેાલતાં તેાતડાવું, –છૂટવી = ખેલતાં ફાવવું કે આવડવું. છૂટી હાવી = ગમે તેમ – બહુ ખેલવું. –ઝલાઈ જવી = ખેલી ન શકાવું. “ઝાલવી = ખેાલતું રાકવું કે રેકાવું. “ટૂંકી કરવી = ગમ ખાઈ જવી; ન ખેાલવું. −ટૂંકી થઈ જવી =(મરતા પહેલાં) વાચા જતી રહેવી; ન બે લાવું. –દાઢવી = ગમે તેમ અંકુશ વગર ખાલવું. –ન હેવી = મંગું હોવું; બેાલી ન શકાવું (૨) ખેલતાં ન આવડવું. —ના કકઢા કરવા = સ્પષ્ટ ઉચ્ચારણનેા પ્રયત્ન કરવા. —તા કકડે કકડા થઈ જવા=કહી – કહી, સમજાવીને થાકવું.--ની છૂટ = વાચાળતા. નું કહું=આકરું બેાલનાર. -નું જો હું = જો હું ખેલનાર. –નું સાચું=સાચું બેાલનાર. –ને ટેરવે = મેઢે; પાડે; યાદ. –ના કૂચા કરવા, વળવા= કહી કહીને થાકી જવું. —બંધ કરવી = બાલતું બંધ કરવું – થવું; નિરુત્તર થવું – કરવું.~~માં

[ જીવ
હાડકું ન હોવું = જીભ વાપરવામાં–ખેલવામાં કાઈ કાબૂ ન હોવા; ખેલવામાં વિવેકની જરૂર હોવી. “માંમાં ઘાલવી, વાળવી = ખેલતા અટકવું. લાંબી હોવી = બેોલકણું હેવું (૨) નકામું કડવું ખેાલવું. —વધવી = બહુ તે નિરર્થક કે સમજ્યા વિના ખેલબાલ કરવું.–વળવી = શુદ્ધ ઉચ્ચાર થવા. –વાઢવા જેવી હેાવી =ગમે તેવું બં હું ખેલનાર હેાવું. -વાળવા=શુદ્ધ ઉચ્ચારના મહાવરો પાડવા, હલાવવી =બેોલવું (૨) ભલામણ કરવી (3) માત્ર મેએ હુકમ કર્યાં કરવા. –હાવી≠ખેલતાં આવડવું. જીભે કાંટા ઊગે, પડે=(આમ ખરાબ ખેલનારને શાપ – ગાળ દેવાય છે). જીભે કાંટા પડવા = તરસથી જીભ લૂખી પડી જવી. જીભે ડામ દે=જીએ જીભે કાંટા ઊગે, જીભે ચડવું = મેઢે ચઢી જવું; કંઠસ્થ કે યાદ થવું (૨) ગવાવું; વગેાવાવું. જીભે લેાચા વળવા =સ્પષ્ટ કે જલદી ન ખેલી શકાવું; જવાબ આપતાં ગલ્લાંતલ્લાં કરવાં. જીભે સરસ્વતી હાવી = ભારે વિદ્વાન હાવું.] ૦ડી સ્ત્રી, ૦ પું॰ જીભ (તુચ્છકાર) [જીભડી કરવી =બહુ ખેલ ખેલ કરવું; કંકાસ કરવા.] લડી સ્ત્રી॰ (કોમળ લલિતભાવ) જીભ. -ભાજેડી(–રી,−ળી) સ્ત્રી॰ ખેાલાબેાલી; તકરાર. –ભિયા રસ પું॰ બેલાબાલી કરવાની હાંશ. —ભી સ્રી॰ જીભના આકારને વહાણને આગળનેા ભાગ (ર) દેશી વહાણેામાંના ત્રણમાંÀા વચલા સઢ (૩) ઊલ ઉતારવાની ચીપ કે પડી; ઊલિયું જીમી સ્ત્રી॰ (કા.) કાડી સ્ત્રીએ ધાધરાને બદલે કથ્થાઈ રંગનું જે કપડું પહેરે છે તે
૩૫૦
જીમત પું॰;ન॰ [સં.] મેઘ; વાદળ. ૦વાહન પું॰ (સં.) ઇંદ્ર જીરક,—ણુ ન૦ [i.] જીરું જીરણ વિ॰ (૨) ન૦ જુએ કર્ણ
[કરવું (ર) સાંખવું; વેડવું
જીરવવું સક્રિઞા. નીરવ; સં. ન, બા. નીરનું પ્રેરક]પચવવું;હજમ જીરવાયું અક્રે ‘જીરવવું’નું કર્મણિ જીરાકેરી, જીરાસાળ, જીરિયા કેરી નુએ જી’માં
જીરું ન॰ [તું. નૌર(–હ); ત્રા. નીરય; જા. નીરહ] એક મસાલેા. –રાકેરી સ્રી॰ જીરા સાથે આથેલી કેરી. –રાસાળ સ્ત્રી॰ એક જાતની ડાંગ. રિયા કેરી સ્રી॰ જીરા જેવી વાસવાળી કેરી જીર્ણ વિ॰ [É.] છેક જૂનું; ધસાઈ કે ખવાઈ ગયેલું (૨) જરેલું; પચેલું (૩) ન૦ જીરું, જ્વર પું॰ માલૂમ ન પડે એવા શરીરમાં રહેતેા ઝીણેા ધીમેા તાવ. શીણું વિ॰ સાવ ટચુંટયું. —Àહૃદય પું [+ઉદય] જીર્ણ કે જૂની વસ્તુને ફરી ઉડ્ડય થવો તે; ‘રિવાઇવલિઝમ’. Íદ્ધાર પું॰ [ + ૩૪ાર] જીર્ણ થયેલાને સમરાવવું તે. —ÀÍદ્ધારવું સ૦ક્રિ॰ જીર્ણોદ્ધાર કરવા જીલખે અ॰ [જી +, નૈવ=હાજર છું ઉપરથી ! ] અતિશય તાબેદારી સૂચવતા ઉદ્ગાર. [−કરવું = જી, છ કહીને પડતા ખેલ ઉપાડી લેવે; ખુશામત કરવી.]
જીવ પું॰ [સં.] શરીરનું ચેતન તત્ત્વ; પ્રાણ (૨) કોઈ પણ પ્રાણી (૩) મન; દિલ (૪) [લા.] પંજી; દેાલત (પ) દમ; સાર; કાંઈ રામ હાવા તે (૬) કાળજી; લક્ષ. ઉદા૦ ‘ધંધામાં જીવ રાખવા’; ‘જીવ રાખીને કામ કરવું’ (૭) હિંમત. ઉદા૦ મારા જીવ ચાલતા નથી. [—અકાર કરવા = મરવા સુધીની તત્પરતા દાખવવી. –અઢધા કરવા = અધમૂ – કાયર કરવું (ર) પેાતાની બધી શક્તિ ખરચવી. “અડધા થઈ જવા = ગાભરું કે બાવરું થઈ જવું (૨) પ્રિય

Page #396

4]
૩૫૧
[જીવતું
:
જન માટે ખુશ ખુશ થવું; કુરબાન થવા તત્પર થવું. -અડધો = જીવ લગાડીને. --નાખી દે = કુરબાન થવું. નીચે બેસ થો (ભય કે ધાકથી) અધમુઆ જેવું થઈ જવું. –અધ્ધર થ | =ટાઢક વળવી; શાંત થવી. -નું તરસ્યું દુઃખ દેનારું; પજવ્યા = ચિંતાથી વિહ્વળ થવું; મન ન લાગવું. -અધ્ધર ફર = ધ્યાન | કરતું. -ને જનાઓ નીકળી જવી = મહા મુશ્કેલી પડવી. -ને ન ચેટવું (૨) જીવને નિરાંત ન હોવી.-અધ્ધર રહે =નિરાંત ! ટાઢક થવી, વળવી =મનને શાંતે થવી. -પડીકે બંધા = ન હોવી; ઉચાટ હોવો. - અધર લટકી રહે = આતુર કે | જીવ નીકળી જવા જેવું થવું; ભારે ઉગ થ; ભારે ચિંતા કે અધીરા થવું. –અર્ધો અર્ધો થઈ જ = ખુશ ખુશ થઈ જવું; ઉચાટ થવાં. પર આવવું = મરણિયા થવું (૨) આપઘાત કરવા પ્રિયજન માટે ગમે તેટલો ભેગ આપવા તત્પર થવું. -આપો | તત્પર થવું. -બગા=મન મેલું કરવું; દાનત બગાડવી. બળ = આપઘાત કરો (૨) કુરબાન થવું. -આવ = સચેતન થવું | =સંતાપ થ.-ભડકે બળ=અતિશય સંતાપ થવો.ભરાઈ (૨) શાંતિ થવી. -આવ ને જ = મરણકાળની કંપારીઓ | રહે =વાસના રહી જવી.-મળ = મન એક થવાં.-માન આવવી. -આંખમાં આણુ =બરાબર લક્ષથી જેવું તપાસવું; =મન કબૂલ થવું. માં જીવ આવ = ચિંતા દૂર થવી; શાંતિ જીવ દઈને જેવું નિહાળવું. –ઉપર આવી જવું =મરણિયા થવું. થવી. -મૂઠીમાં લે ગજાનનું જોખમ ખેડવું; માથું ગળું મૂકવું. –ઉપર આવી પડવું = જાન જોખમમાં મુકા. –ઊડી જશે | -મેટ કરે કે રાખ = ઉદાર થવું. –રાખ = લક્ષ દેવું, =પ્રાસ પડવા (ર) મરી જવું. ઊંચે થ = ઉચાટ થવો (૨) ધ્યાન આપવું. -લઈને નાસવું = જીવ બચાવવા ઘણી જ ઉતાદિલ ન લાગવું. ઊંચે રહે =ઉચાટ- અશાંતિ રહેવાં (૨) વળે દોડવું. -લગાઢ =ધ્યાન આપવું. –લબૂક લબૂક થ દિલ ન લાગવું. –એક હે = મેળ - દિલજાની હેવી. -કઈ =બીક કેડરથી બાવરું બનવું. લાગ = પ્રીતે બંધાવી.-લે પાંખડીએ ગયા છે, કયે કેડે ગયે છે ? = ચિત્ત કયાં ભમે છે ? = કંટાળો આપવો (૨) મારી નાખવું. -વહાલ કર = મરણના મિજાજ ઠેકાણે છે કે નહીં ? –કપાઈ જ = હૃદય વીંધાઈ જવું ભયથી પાછા પડવું. –હેઠે બેસવે = નિરાંત થવી, જીવે ધરવું, (દુઃખ - શેકથી) –કહ્યું કરતા નથી દિલ માનતું નથી. -કાઢ જીવે બાંધવું = પ્રાણપ્રય કરવું. જીવે લાગવું = પ્રાણપ્રિય થવું] = આપઘાત કરો (૨) તનતોડ મહેનત કરવી (૩) અત્યંત પજ- | ૦ઉકાળ પં. બળા; કલેશ. જંત(–તુ) પું; નવ જીવડું, વણી કરવી. -ખાટો થવો = મન ઊઠી જવું; મન બગડી જવું. | ૦જાન વે અત્યંત વહાલું. હું ન૦ કદમાં નાનું જંતુ. ૦j૦ -ખાવે = પજવવું; કંટાળો આપ. –ગભરાવે =મંઝાવું (૨) | જીવ; આમા (૨) કીડે. તે વિ. અતિશય મહેનત કરાવે છાતીમાં ચંથાર થા. -ઘાલ = લક્ષ દેવું. -ઘાંટીમાં આવી | એવું (કામ.) દયા સ્ત્રી જી - પ્રાણીઓ પર દયા. ૦૬શા રહે =પ્રાણ નીકળવાની તૈયારી હોવી (૨) બાવરું બની જવું. સ્ત્રી જીવની અજ્ઞાન દશા. ૦દાર વિ૦ ગ્ય (૨) ઉમદા (૩) -ઘેરા જીવ મળવો; ને થે. –ચગડોળે ચઢ = અસ્વ- મજબૂત. ૦દેહ પં સ્થૂળ શરીર, ધારી વિ૦ જીવવાળું (૨) સ્થ થવું; મંઝવણમાં પડી જવું. –ચલાવે = હિંમત કરવી. પ્રાણી. બલ(–ળ) ન જીવવાની શક્તિ પ્રાણ. ૭ભક્ષી વિ -ચાલ = હિંમત ચાલવી (૨) ઉદાર થઈ શકવું. –ચંથા = જીવને મારી ખાનારું; “કાર્નિવારસ'. ૦૨ખું વિ૦ જીવને સાચવજીવને દિલમાં ખૂબ વ્યથા થવી (૨) જીવ છૂટતાં મુસીબત પડવી. | નારું. ૦લગ ૩૦ પ્રાણપ્રિય. લેણુ વિ. મૃત્યુ નિપજાવે એવું. -હવે =કેડો મૂકવો; ન પજવવું. –જતો રહે, –જ, | લેક પુત્ર મૃત્યુલેક. વિદ્યા સ્ત્રી૦, ૦શાસ્ત્ર ન- જીવન --નીકળી જવો = મરી જવું (૨) ખૂબ પજવણી કે વેદના થવી. ભૌતિક જીવનનું શાસ્ત્ર; “બાયોલેજી'. ૦શેષ વિ૦ માત્ર જીવ બાકી - = મન જેવું. -ઝાલયે ન રહે =મન કાબુમાં ન રહેવું; રહ્યો હોય એવું (૨)૫૦ ભૂતકાળનાં પ્રાણી કે વનસ્પતિને પૃથ્વીના લલચાઈ – ખેંચાઈ જવું–ગુમગુ થ = મરવાની તૈયારી હોવી પડમાંથી મળી આવતા અવશેષ; “ફેંસિલ'. સટોસટ અ૦ (૨) અત્યંત આતુરતા કે આંકડીથી બાવરું થયું. – ગાઈ રહે જીવને જોખમે. હત્યા સ્ત્રી પ્રાણીની હત્યા. –વાણું નવ =આતુર કે બાવરા હેવું – રહેવું. ટાઢ પ =ઉદ્વેગ શમ; [+ મg]અણુ જેવડો જીવ; સૂક્ષ્મ જંતુ.વાત્મા j[+આત્મા] શાંત થવી. - કે કર,થ, રાખ = કરકસરિયા – કંજૂસ જીવ; જીવદશાવાળે આત્મા. -વાપણું ન [ + આપણું] થવું.-ડર, ઠરીઠામ બેસ = શાંત થવી. - કાણે ન રહે| જીવનું આરોપણ સજીવારોપણ, -વાંતકડું [+ અંત] પારથી = મન અસ્વસ્થ થવું;ઉચાટ થવા. –ઠેકાણે રાખ = મનને કબજે | (૨) મારે; ખૂની રાખવું (૨) ચિત્તને સ્થિર રાખવું. -હોળા = ઊલટી થાય એમ જીવણ,૦જી પું[સં. નીવને; પ્રા. નીવળ] જીવનને સ્વામી; પતિ થવું; ખૂબ બેચેની લાગવી. –તાળવે હંગા =જાણે હમણાં જીવત ન૦ [. નીંવત્ પરથી ? કે નીવિત ?] જીવિત; જીવતર. જીવ જશે એવી સ્થિતિમાં હોવું (૨) ભારે ઉચાટ થે. -
ક્રિયા, ૦ચરા સ્ત્રી. પિતાના મરણ પાછળ કરવાની ક્રિયા =જાતને ધસી નાખવી. થર પ = શાંત થવી. -થ = | (વરે વગેરે) જીવતાં જ કરવી તે. જગત અ૦ હયાતી સુધી. મન થવું (૨) સારી પંજી થવી. -થી જવું = મરણ પામવું. -થી દાન ન આફતમાં સપડાયેલાને કે પિતાના સકંજામાં પડેલાને મારવું = પૂરેપૂરું મારી નાખવું. –ડે છેડે થ =નબળાઈ | ન મારવો - પ્રાણનું દાન - રક્ષણ કરવું તે; જીવતદાન આવવી (૨) કાલાવાલા કરવા (૩) નાઉમેદ થવું; હિંમત હારી જીવતર નવ જન્મારે; જિંદગી જવી દાઝ =મન બળવું; ચિંતા થવી; લાગણી થવી. -દોરીએ | જીવતું વિ૦ [‘જીવવુંનું ૧૦ કૃ૦] જીવવાળું; જીવનશક્તિવાળું; મંગાવે, વિટા=જુઓ જીવ તાળવે રંગાવો. –ધરો =માંદગી- | સજીવ (‘ભરેલું'થી ઊલટું) (જેમકે, જીવતો માણસ, નખ, જીવતી માંથી સાજા થવું (૨) ધીરજ રાખવી. -ધરીને = જીવ કે લક્ષ પંછડી ઈ૦). [જીવતી ઠાકણ, બલા = સાક્ષાત ડાકણ જેવી રાખીને, -ના સમ = “મરું ” એવા અર્ચના રોગન. -નાખીને ખરાબ સ્ત્રી, જીવતી માખ ગળવી = (હરામખેરીનું કે અનૂતનું

Page #397

જીવતે(—તા)જીવત]
લીધેલું) પાછું એકી કાઢવું; ન જીરવાવું. જીવતું પાણી કાઢવું = પાતાળ ફેાડીને પાણી કાઢવું. જીવતું મારવું = હાલ કરવા; રીખવું. જીવતા કાયલા, લાળા = સળગતા અંગારા. જીવતું જાગતું જીવતું ને પૂરું સાવધ; જીવંત ને પ્રાણવાન.] જીવતે(–તા)જીવત અ૦ જીવતાં; હયાતીમાં
મુખ્ય
જીવ- દયા, દશા, દાર, દેહ, ધારી જુએ ‘વ’માં જીવન ન॰ [સં.] જીવવું તે (૨) આયુષ્ય; જિંદગી (૩) જીવનશક્તિ; પ્રાણ (૪) પાણી; જળ (૫) [લા.] જીવનનેા આધાર; જીવિકા, ૦કથા સ્રી॰ જિંદગીનું વૃત્તાંત. ॰કલહ પું॰ જુએ જીવનસંગ્રામ, ૦કલા(-ળા) સ્ત્રી૦ જીવન જીવવાની કળા, કાર્ય ન॰ જિંદગીનું કાર્ય. કાળ પું॰ વતનેા સમય; આવરદા; જિવારા, ગાળા પું॰ જીવનકાળ (૨) જીવન ગાળવાનું – ગુજારવાનું સાધન. ૦૪ ન॰ વિશ્વમાં જીવન નભે છે તેના ક્રમ કે વ્યવસ્થા; જીવન ચાલે છે તેની ઘટમાળ. ૦૨રિત(-ત્ર) ન૦ જિંદગીનું વૃત્તાંત. ચર્યા શ્રી॰ જીવન ગુજારવાની રીત કે પદ્ધતિ; જીવનવ્યવહાર, ઝરમર સ્ત્રી જીવનનાં યાદગાર કામકાજ કે કેસ્સા ઇ નું વૃત્તાંત. દાન ન૦ જીવનનું સમર્પણ કરવું તે. દાની પું॰ જીવનદાન કરનાર. દીપ(ક) પું॰ જીવનના દીવા; જીવ; પ્રાણ, દૃષ્ટિ સ્ત્રી॰ જીવન વિષેની દૃષ્ટિ – દ્રષ્ટિકાણ. દારી સ્ત્રી॰ જીવન રૂપી દેરી; આયુષ્ય (૨) [લા.] જીવનના મુખ્ય આધાર. ધારક વિજ્ જીવનને ધારણ કરનારું – પાષનારું કે નભાવતું. ધારણ ન૦ જીવનને ટકાવવું તે; ભરણપોષણ, ૰ધેારણ ન૦ જીવનના નિર્વાહનું ધારણ; રહેણીકરણીની કક્ષા કે દરજ્જો. નિર્વાહ પું॰ જીવનને નિર્વાહ કે ભરણ પાણ. નિર્વાહક વિ॰ જીવનને નિર્વાહ કરનારું, ૦પલટે પું॰ આખા જીવનમાં થતા પલટા; ‘કૉન્વર્ઝન.’ ૦૫થ, ૦પંથ પું૦ જીવનને માર્ગ; જીવન ગુજારવાની નીતિરી તે. ૦પાથેય ન॰ જીવનપંથ માટેનું ભાથું. ॰પ્રક્રિયા સ્રી॰ જીવન કે શરીર ટકવામાં થતી તેની ધાતુની પ્રક્રિયા; ‘મેટબેલિઝમ’.॰પ્રણાલી સ્ત્રી॰ જીવન જીવવાની રીત; જીવનચર્યાં. ખુદી સ્ત્રી [સર॰ હિં. નીવનમૂટી] સજીવન કરી દે એવી બુટ્ટી; સંજીવની. ૰મંત્ર પું॰ જીવનના મુખ્ય ધ્યાનમંત્ર. મૂળી સ્ત્રી॰ [સર॰ હિં. નીવનમૂરિ] જીવનનું મૂળ; જીવનાધાર. ॰સ પું॰ જીવન જીવવામાં કે તે માટેના રસ (૨) શરીરના કોષને એ રસ, જે વિના પ્રાણ ટકે નહિ; ‘પ્રેાટોપ્લાઝમ’ (ર.વિ.). ૦રસાયન ન॰ પ્રાણીના શરીરની ધાતુઓનું રસાયનશાસ્ત્ર; ‘ખાયે કેમિસ્ટ્રી.’ લક્ષી વિ॰ જીવનને લક્ષમાં લેનારું, જીવન-વિષયક, લીલા સ્ત્રી॰ જીવન રૂપી લીલા; જિંદગી. વિકાસ પું॰ જીવનની ખિલવણી – તેનું ઘડતર; જીવનની કેળવણી. ૰વીર વિ૦ (૨) પું॰ જીવનસંગ્રામમાં વીર; જીવનમાં ખરેખર જીવી જાણનાર. વૃત્ત(-ત્તાંત) ન॰ જુએ જીવનકથા. વ્યાપી વિ॰ આખા જીવનને વ્યાપતું – તેને સ્પર્શતું. શક્તિ
|
|
સ્ત્રી જીવનની મૂળ શક્તિ; ‘લાઇફ-એન.’ શાસ્ત્ર પું॰ સમગ્ર વનને વિચારતું શાસ્ત્ર (૨) જીવશાસ્ત્ર; ‘બાયેલા.’ ૦સખી સ્ત્રી॰ સહધર્મચારિણી; પત્ની, સંગ્રામ પું॰ જીવતા રહેવા માટે પ્રાણીઓને કરવા પડતા સંગ્રામ; ‘સ્ટ્રગલ ફૅર એકિઝસ્ટન્સ’. સાથી પું॰ સહધર્મચારી; પતિ (૨) સ્ત્રી॰ પત્ની. સાફલ્ય, સાર્થકથ ન૦ જિંદગીની સફળતા. સિદ્ધાંત પું॰ જીવનને ખાસ સિદ્ધાંત; જીવનમંત્ર. સૂત્ર ન૦ જી જીવનદેરી (૨)
|

ઉપર
[બ્રુઆ(વા)
જીવનમંત્ર. ॰સ્મૃતિ ન॰ સ્મરણરૂપે લખાયેલી આત્મકથા; ‘રેમિનિસન્સીઝ.’ –ને પાય પું॰ [ + ૩વાય] ગુજરાનનું સાધન જીવન્મુક્ત વિ॰ [i.] તે દેહે માયાનાં બંધનેામાંથી મુક્ત. –ક્તિ સ્ત્રી જીવન્મુક્ત દા
જીવ- ૦બલ(−ળ), લક્ષી, રખું જુએ ‘જીવ’માં જીરું વિ॰ [‘જીવ’ ઉપરથી] (કા.) ચાલાક; ચપળ; ચબરાક (ર) જીવવાળું; પ્રાણવાન; જીવંત
જીવ- લૅંગ, લેણુ, બ્લેક, વિદ્યા જુએ ‘જીવ’માં જીવવું અ॰ ક્રિ॰ [સં. નૌર્ ] જીવનક્રિયાએ કરવાની શક્તિ હાવી; પ્રાણ ધરવા; શ્વાસ ચાલવા (૨) જીવતું હોવું કે રહેવું; હયાત હોવું કે રહેવું (જેમ કે, હજી તે જીવે છે) (૩) જીવન ગુજારવું (જેમ કે, ગુલામીમાં જીવવા કરતાં તે મરવું સારું) જીવ- શાસ્ત્ર, શેષ, સટાસટ, હત્યા જીએ ‘જીવ’માં જીવંત વિ॰ [É.] જીવતું; પ્રાણવાન. તા સ્ત્રી॰ જીવા સ્ત્રી [સં.] ધનુષ્યની દેરી (૨) [ગ.]‘કોર્ડ ઑફ ઍન આર્ક' જીવાજીવ પું॰ [જીવ + જીવ] જીવને જીવ; જીવનના આધાર જીવાણુ પું; ન॰ [i.] ‘જીવ’માં જી
જીવાત સ્રી॰ [‘જીવ’ ઉપરથી] જીવડા કે કીડાનેા સમૂહ (જેમ કે, અનાજ કે ઘામાં પડતા.) [−પઢવી = સડવું; સળેા પેસવે.] ખાનું ન॰ પાંજરાપેાળમાં અનાજ વગેરેમાં પડેલાં જીવડાંના રક્ષણ માટે રાખેલું સ્થાન
જીવાતુભૂત વિ॰ [સં.] જીવાતુ – અસ્તિત્વરૂપ બનેલું; લગત જીવાત્મા પું॰ [સં.] જુએ ‘જીવ’માં જીવાદોરી સ્ત્રી[વ+દારી] જુએ જીવનદારી [‘લાઈફ-બેટ’ જીવાહાડી સ્ત્રી॰ ડૂબતા વહાણમાંથી બચવા રખાતી હાડી; જીવારાપણ ન૦ [ä ] ‘જીવ’માં જુએ
જીવાળ વિ॰ જીવવાળું; જીવંત; પ્રાણવાન જીવાંતક પું॰ [ä.] જુએ ‘જીવ’માં
જીવિકા સ્ત્રી॰ [ä.] આવિકા; ગુજરાનનું સાધન જીવિત વિ॰ [i.] જીવતું (૨) ન૦ જીવતર; જિંદગી. ૦કાલ(−ળ) પું॰ જિંદગીના સમય; આયુષ્ય. દાન ન૦ જુએ જીવતદાન. -તેશ પું॰ [+‡રો] વનનેા સ્વામી
અવિતવ્ય વિ॰ [É.] જીવવા યેાગ્ય (૨) જીવી શકે એવું (૩) ન૦ આવરદા (૪) જીવવાનું પ્રત્યેાજન જીવિતેશ પું॰ [i.] જુએ ‘જીવત’માં [‘શ્રમજીવી’ -જીવી વે॰ [É.] (સમાસને અંતે) વનારું, નભનારું. ઉદા૦ જીવી સ્ક્રી॰ [સં., ત્રા. નૌવા = દોરી (ધનુષ્યની) ] મુંજ વગેરેથી
ખાટલે ભરતાં વચમાં જે બે સેરા વારાફરતી બુડાડે છે અને તારે છે તે
અંઢવું ન॰ [કે. નિરુદ્ઘ = ગાળા; કંદુક પરથી ?] છેડના કાટલાવાળા બીજકેાષ (૨)[લા.] જોડકું. [જીંડવે આવેલું = હેડકામાં જન્મેલ, જીંડવાનું કરું=જોડિયાં બાળકામાંનું એક.] –વાદાર વિ જીંડવાવાળું (ફળ); ‘કૅપ્સુલર'
જીંથરાં, “ર્કાં ન૦ ખ૦૧૦ જુઓ ઝડથરાં. ~રિયું વિ॰ જીંથરાંવાળું જીઆ(—વા) ન॰ [સં.ભૂત; પ્રા. નૃત્ર(-q); સર॰ હિં.;મ.] જીવું; જૂગતું. ॰ખાનું ન॰ જુગારખાનું. ૰ખાર પું॰ જુગારી જીઆ(-વા)રું ન॰ સંયુક્ત કુટુંબમાંથી છૂટા પડી નવા માંડેલે

Page #398

જીઆ(વા)ળ]
ગૃહસંસાર; જીજવારે; જુગલખારું જીઆ⟨–વા)ળ પું॰ [સર॰ fĒ. વાર્] ભરતી; ઝાર જીએ સ॰ ક્રિ॰ ‘જોવું'નું આજ્ઞાર્થ (‘જો’નું) બીજો પુરુષ, ખ૦૧૦ જીત(—ગત) વિ॰ [સં. યુક્ત] જોડેલું (૨) યેાગ્ય; અનુકૂળ જુક્તિ(—ગત,—ગતિ) સ્ત્રી॰ [સં. યુક્તિ] ઉપાય; કરામત; તદબીર (ર) રીત; પ્રકાર
જીગ પું॰ [É. ચુī] જમાનેા (૨) ન॰ [É. ચુમ] જોડ; જુગલ. (–ગા)જીંગ અ॰ દરેક યુગમાં. ૦ોર, બળ ન॰ યુગનું – સમયનું ખળ
|
જીટિયું વિ॰ [‘જ્જૂગટું’ ઉપરથી] જૂગટું રમનારું (૨) ન૦ જૂગટું જીઠિયા પું॰ [‘જાગતું’ ઉપરથી] જુગારી જીગત વિ॰, —ત(—તી) સ્ત્રી નુ જુક્તિભેર (૨) જીગતું; યાગ્યતાપૂર્વક, જેમ કે, જુગતે ોડું જુગતાઈ શ્રી॰ જુએ ‘નુગતું’માં
નુક્ત, જુક્તિ. –તે અ॰
જુગતી સ્ત્રી॰ જુએ ‘જુગત’માં
જુગતું વિ॰ [નં. યુવત્ત] બંધબેસતું; યોગ્ય. “તાઈ સ્રી ભ્રુગતું જુગતે જુએ ‘જુગત’માં જીગદાધાર પું૦ (૫.) જુએ જગદાધાર જીગબળ ન॰ જુએ ‘જીગ’માં
[હોવું તે
૩૫૩
જીગમ ન॰ [સં. સુમ] યુગલ; જોડું
જુગલ ન॰ [É. યુજ] જોડું. કિશાર પું॰ (સં.) કૃષ્ણ. જોડી શ્રી યુગલ; જોડી. ખારું ન૦ (કા.) જી જુવારું જુગાર હું॰ [જી જુગારી; સર૦ મેં.] જગદું; ધૃત. (–ખેલવા, –ર્મવેશ). ૰ખાનું ન॰ જુગાર રમવાનું સ્થળ – ઘર. રિયા પું૦ જુગારી. –રી વિ[i. ભૂતાનિ ; પ્રા. ખૂબર્િ] જુગાર રમવાની લતવાળું (૨) પું॰ જુગાર રમનારા
જુગુપ્સા શ્રી॰[i.] નિંદા (ર) ચીતરી; સખત અણગમા, પ્સિત વિ॰ [સં.] નિંદિત (૨) ચીતરી ચડે તેવું જુગાજુગ અ॰ જુએ ‘જીગ’માં
જો-૨૩

જીગ્મ ન॰ જુએ જીગમ
જીજવારા પું॰ [‘જવું’ પરથી ?] (કા.) જીએ જીરું જુઠ્ઠું વિ॰ નુએ જૂં હું ૧ થી ૩
જીત વિ॰ [સં. યુત] જોડાયેલું હોય તેવું (૨) ન॰ બળદની જોડ જીતાવું અ૰ક્રિ॰, –વવું સક્રિ‘તવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક જુદાઈ (-ગીરી) સ્ત્રી॰ [l.], – પું॰ જુદાપણું. ~~ ન૦ જુદા થવું તે કે તેનું ખતપત્ર
જુદું વિ॰ [ા. ખુદ્દા] છું ઢું; અલગ; વેગળું (ર) અનેખું; અસાધારણ. [—કરવું = છૂટું પાડવું (ર) તેાડી નાખવું (૩)સહિયારા કે ભેગામાંથી આગવું કરવું. થવું=નાખું પડવું; તૂટી જવું (૨) અલગ વસવાટ કરવેશ (૩) અળગું થવું; આગવું કરવું, –પઢવું =અળગું થવું (૨) તૂટી જવું (૩) ભિન્ન મત ધરાવવેા (૪)આગવું કરવું. પાઢવું = અલગ પાડવું; છુ હું કરવું. રહેવું = સ્વતંત્ર વસવાટ કરવેા (૨) ન ભળવું. –રાખવું = ન ભેળવવું.] –દેરું વિ (૫.) જુદું [॰પતિ પું॰ સેનાપતિ જીદ્ધ ન॰ [સં. યુદ્ધ] લડાઈ. ૦કળા સ્ત્રી॰ યુદ્ધની કળા કે વિદ્યા. બુધરાણ ન॰ [‘બુદ્ધ' ઉપરથી] લડાલડીનું થુમરાણ જીનવટ શ્રી• [‘જૂનું’ ઉપરથી] જાનાપણું; જુનવાણીપણું
[જીસ્સા
જુનવાણી વિ॰ [‘જૂનું' ઉપરથી] જૂનું (૨) જૂના વિચારનું; ‘ડિક્સ’
|
જીનાર વિ॰ જુનવાણી (ચ.) જુનિયર વિ॰ [.]નીચેના દરજો કે કક્ષાનું; ઊતરતું, નીચેનું કે નાનું (જેમ કે, ઉંમર કે નેાકરી Ù૦માં). –રી સ્ત્રી॰ જુનિયરપણું જીખાન સ્ત્રી॰ જુએ જબાન. –ની સ્ત્રી॰ ખેાલીને જણાવેલી હકીકત; સાક્ષી. [(—આપવી, –લેવી.) -પઢવી = સાક્ષીમાં હકીકત તરીકે રજૂ થવું] જીમાં સ્ત્રી નુ જમાં
જુમલા પું॰ [મ.] એકંદર આંકડો; સરવાળા
જીમા પું॰ [મ. ઝુમાઁ]શુક્રવાર, ॰મસી(—સ્જિ)દ સ્ત્રી॰ (શુક્રવારની નમાજ પઢવાની) મેાટી મસીદ
જુમેરાત સ્રી॰ [જુમા +રાત] ગુરુવાર
જુમ્મેદ(–વા)ર,–રી જુએ ‘જુમ્મા’માં
જીમ્મા પું॰ [મ. જ઼િમ્મહ] તેખમદારી; જવાબદારી. –મેદા (વા)ર વિ॰ [7.] જોખમદાર; જવાબદાર. -મેદારી ૦ [.] જોખમદારી; જવાબદારી
જીરત, જીરિયત સ્રી૦ મિ. સુદ્ભુત] છાતી; હિંમત; ધૈર્યં જીલ ન [જુએ જીલ્લ] વાળની લટ – ગૂંછળું જુલમ પું॰ [મ. ઝુમ] જખરદસ્તી; ખળાત્કાર (૨) અત્યાચાર; અન્યાય (૩) કાઈ વાતમાં અતિશયતા કરવી કે ખૂબ કરી નાખવું એવા ભાવ બતાવે છે. ગાર વિ॰ જુલમી. –માટ પું॰ જુલમ. –મી વિ॰ [1.] જુલમ કરનારું; જુલમગાર (૨) જેમાં જુલમ હાય તેવું; જીલમભરેલું
જુલાઈ પું॰ [.] ખ્રિસ્તી સનના સાતમા મહિના
જુલાબ પું॰ [મ. ગુલ્ઝાર] ઝાડા થાય એવું એસડ; રેચ (૨) દસ્ત; ઝાડો. [—આપવા= ઝાડાનું એસડ આપવું (૨) [લા.] સખત ધમકાવવું; બરાબર ગભરાવવું. થઈ જવા = ગભરાઈ જવું. થવા = ઝાડા ઊતરવા. –લાગવા = રેચની અસર થવી; દસ્ત થવા લાગવા.—લેવા – ઝાડાનું એસડ લેવું. −વળવા = જુલાબની દવાની અસર પ્રી થવી; ઝાડા બંધ થવા.] જુલ્ફ ન॰ [h].] જીએ જીલકું જીમ પું॰ [મ.] જુએ જુલમ જીવકું’ ન॰ +[જીએ જીવું] જાગટું જીવતી સ્ત્રી॰ જીએ યુવતી જીવા, ખાનું, ખાર જુએ ‘બ્રુઆ’માં
જુવાન વિ॰ (૨) પું॰ જીએ જવાન; યુવાન. જોધ વિ॰ ભરજુવાન (૨) મજબૂત; કદાવર. —–નિયા વાનું ન॰ જુવાન સ્ત્રીપુરુષાનું ટાળું (૨) [લા.] તેાફાની કે અતિ સાહસવાનું ટાળું. –નિયું વિજ્જુવાન.—નિયા પુંજુવાન.ની સ્ત્રી૰જુએ યુવાની જીવાર સ્ત્રી [હૈ. નુમાર, નો]િ એક અનાજ; જાર જુવારવું સક્રિ॰ પૂજવું. [જીવારાવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક)] જુવારું ન॰, જુવાર પું॰ (કા.) જીએ ન્રુઆરું જુવાળ પું॰ [જીએ જીઆળ] ભરતી; ઝાર જીવું ન॰ [જીએ જુવા] જૂગતું; જુગાર [બારીક તપાસ જીતેન્દ્વ(—જૂ ) સ્ત્રી॰ [ા. નુસ્સોનૂ અથવા નુસ્તજૂ ] શેાધખેાળ; જીસ્સા પું॰ [જીએ જોશ] ઊભરા; જોસ(૨) લાગણીને જુસ્સા

Page #399

જુહાર]
(૩) જેમ; ખળ. –સાદાર, -સાળું વિ॰ જુસ્સાવાળું જીહાર પું॰ [કે. નોહાર] ‘નમસ્કાર’, ‘સલામ’ એ ભાવ બતાવતા શબ્દ. ૦પટાળાં નખ૧૦ બેસતા વર્ષને દિવસે આશીર્વાદ લેવા જીહાર કરવા તે
જીહારવું સક્રિ॰ [વે. નોહારી ક્રિ॰] જીહાર કરવા. [જુહારાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક), જીહારાવું અ॰ક્રિ॰ (કર્મણિ)]
જીંગ ન॰ એક મેટું વહાણ
જીંગાઇ સ્રી॰ [જીએ જુંશું] મજબૂતી (૨) ચાલાકી; ચતુરાઈ જીંગિત પું॰ [i.]ઉપરના વર્ણની સ્ત્રી સાથે નીચા વર્ણના પુરુષના વ્યભિચારથી જન્મેલા પુરુષ
જીંગું વિ॰ જબરું; મજબૂત (૨) [સર૦ ૬.] ચાલાક; ચતુર જ સ્ત્રી [સં. મૂળા; પ્રા. ખૂબા] માથામાં પડતું કે ચામડી પર ચેટતું એક જંતુ, [—જેવું = ચેાંટયું ત્યાંથી ઊખડે નહીં તેવું. પઢવી = (માથામાં વગેરે) જૂએ થવી.]
રમી ખાતું. (–રી સ્ત્રી)
જૂઈ સ્ત્રી॰ [સં. યૂચિકા; ત્રા. નૂયિા, બ્રૂહિ] એક ફૂલવેલ જાગતું ન॰ નુ દ્યૂત; જુગાર. –ટાખાર વિ॰ જીગટિયું; જૂગટું [વિ॰ ઘણું થોડું; જરાતરા જૂજ વિ॰ [સર॰ા. સુજ્ઞ = ટુકડા; મેં.] બહુ થોડું; જરા, જાજ જૂજવું વિ॰ [મવ. સુમનુ] જુદું; નાખું; જુદું જુદું શૂટ પું[સં.](વાળતા) ઝૂડો; સમૂહ(ર)દંડને એક પ્રકાર(વ્યાયામ) જડી સ્ત્રી॰ [સર॰ મ.; સં. નૂટ, બા. નૂડ] જુએ ઝૂડી. –ડો પું॰ સાવરણી (૨) ડા
જૂઠ ન॰ [વે. ઝુટ્ટ] જૂઠાણું; અસત્ય. ॰ણ ન॰ [ä. નુટ; પ્રા. નુર્દ=સેવિત; સર॰ હિં. ત્રૂટન] અઢવાડ; એઠું; છંડામણ (૨) પું [જીએ જૂઠ] રંગલેા; વિદૂષક (ભવાઈ માં). ૰ણવેઢા પું ખ૦૧૦ ઋણના જેવું વર્તન કરવું તે.-ઠાણુ†, ઠાણું ન॰જૂઠી વાત જૂઠાખેલું વિ॰ જૂઠ્ઠું બોલવાની ટેવવાળું જૂહું વિ॰ [જીએ ઝૂ] અસત્ય; જુઠ્ઠું (૨) કૃત્રિમ; ખનાવટી (૩) રહી ગયેલું – જડ (અંગ) (૪) [સં. સુષ્ટ; 1. નુટ્ઠ]અછતું; એવું. [—પવું = અસત્ય ઠરવું (૨) (અંગ) રહી જવું.] ભૂતવું સક્રિ॰ [ા. નુ] નેડવું (ગાડું, બળદ વગેરે) જૂતી સ્ત્રી [સં. યુ, પ્રા. નુત્ત પરથી ? ]જૂતિયું; ખાસડું. ખાર વિ॰ હંમેશાં ખાસડાં – ઠપકા ખાતું. ધ્વતિયું, “તું ન॰ [સર॰ મ. જીતા; હિં. નૂતા] જૂતું; પગરખું; ખાસડું. [જૂતા બરાબર =તુચ્છ; તિરસ્કારને પાત્ર. ભૂતિયાં પડવાં=માર પડવા (૨) અપમાન કે તિરસ્કાર થવે; કાઢી મુકાવું. જૂતું ખાવું, પડવું = ખાસડાના માર પડવા (૨) અપમાનિત થયું. –મારવું= ખાસડું મારવું (૨) કાઢી મુકવું; ધુત્કારી કાઢવું. તે માર્યું જવું =ગયાની પરવા ન કરવી (‘ભલે ગયું’, ‘મૂરૂં ગયું તે' – એવે ભાવ બતાવે છે.)]
જૂથ ન॰ [સં. ચૂ] ટોળું; સમૂહ (૨) અલગ ટોળી; ‘ગ્રૂપ’ (જેમ કે, રાજકીય પક્ષની અંદર). ૰બંધી સ્ત્રી॰ મેાટા સમૂહના અમુક ભાગનું જૂથ રચવું તે. વાદ પું॰ (પક્ષમાં) જૂથબંધી કરી કામ કરવાના વાદ; ‘ગ્રૂપિઝમ’
જૂન પું॰ [.] ખ્રિસ્તી સનનેા ૬ ઠ્ઠો મહિના
જૂનાગઢી વિ॰ જૂનાગઢ શહેરનું,–ને લગતું જૂનું વિ॰ [સં. નીળું, નૂળ; પ્રા. ખુળ] પુરાણું; પ્રાચીન; અગાઉનું

[જેઠી પુત્ર
(૨) જર્જરિત; જીર્ણ (૩) ઘણા વખત થયેલું (જેમ કે, જૂના ગાળ; જૂના મિત્ર); ઘણા વખત વાપરેલું (જેમ કે, જૂનું વાસણ ઇ૦) (૪) [સર૦ રૂ. નુળ = દક્ષ, નિપુણ] રીઢું; નામીચું; અનુભવી (જેમ કે, જૂના ચેર, જોગી, પાપી ઇ॰) [જૂના જોગી=(કાઇ ક્ષેત્રમાં)નેથી કસાઈ ને તૈયાર થયેલ વ્યક્તિ(તેને માટે આ પ્રયોગ કરાય છે.)]૰ખખ વિન્ઝેક નું; ખખળી ગયેલું.૦પાનું, પુરાણું વિ॰ ઘણું જૂનું. પૂ નું વિ॰ ગમે તેવું જૂનું; ફાટયુંથું; જીર્ણ. જૂનેથી અ॰ ઘણા જૂના વખતથી; બહુ પહેલેથી જૂરી સ્ત્રી॰[] મેંસલેા આપવામાં ન્યાયાધીશને મદદ કરનારું પંચ. –રર પું॰ [.] જૂરીના સભ્ય
સ્કૂલ પું॰ [.] કાર્યશક્તિના એકમ (પ. વિ.) જૂવે પું॰ [સં. યૂઃ ] ઢોરના શરીર પર ચેટતું એક જીવડું જાંથરાં નખ્ખ૧૦ નુએ જીંથરાં
ભૂંકવું અન્ક્રિ॰ [સર॰ મ. શાળ, સં. નોંમ ] (સુ.) બેઠાં બેઠાં ઝોકાં ખાવાં [હૂંફાવવું પ્રેરક] [વવું પ્રેરક]
૩૫૪
|
ભૂંહલવું અક્રિ॰ [‘»સરું’ ઉપરથી] જાંસરી વડે જોડાવું [જહલાૠભકાસ્ત્ર ન॰ [સં.] શત્રુને ઊંઘમાં નાખી દે તેવું અસ્ર જા ભા સ્ત્રી॰ [સં.] બગાસું
જે (જે) સ૦ (૨) વિ॰ [નં. ટ્; પ્રા. જ્ઞ પરથી ? કે શ્રવ૦ નૈહૈં = જેવું પરથી ?] (‘તે’ સાથે સંબંધમાં વપરાય છે.) (તેનાં રૂપે – જેણે, જેને, જેનું ઇન્ને ‘જે’ (‘જૅ’) પેઠે ઉચ્ચારાય છે.) જે જે સ॰ દરેક, હરકાઈ જે. જે તે સ॰ ગમે તે કોઈ
જે અ॰ +[ત્રા. ને (પાદપૂર્તિ માટેનું અ॰) પરથી ?] કે (વાકથના એ વિભાગને જોડતું અપેક્ષાપૂરક અ॰) (ઉદા॰ તેનું કારણ એ છે જે (કે),......)
જે(‘જૅ’)પું॰;સ્ત્રી[સં.નથ]+તેહ(ર)દીવે; અજવાળું (૩) પ્રણામ. (બાળ ભાષામાં.) [—કરવી, થવી]. ૰કરી પું॰ એક છંદ. ૦ગાપાલ(−ળ) પુંઅ૧૦ ‘જયગોપાળ’ (નમસ્કાર કરવાના એક વૈષ્ણવ ઉદ્ગાર.) ૦જે પું॰ જય જય; વંદન. (–કરવી) (૨) અ૦ વંદનસૂચક ઉદ્દગાર. જેકાર પું; સ્ત્રી॰ જીએ જયજયકાર જેએ (જે’) સ॰ [‘જે’નું બ॰૧૦] [તેનાં રૂપે – જેમનું, –નાથી ઇં૦ ના ‘જે’ પહેાળા ‘જૅ’ (હશ્રુતિ સાથે) ખેલાય છે] જૅક પું[.]વજનદાર વસ્તુને ઊંચું કરવા માટેની યાંત્રિક કરામત – તેનું એજાર
|
જેજે, (જૅ') ૦કાર જુએ ‘જે’ પું; સ્રીમાં જેજેવંતી પું; સ્ત્રી॰ [જુએ જે – જય] એક રાગિણી જેટલું (જે') વિ॰ [સં. થાવત; પ્રા. નત્તિય, નૈત્તિમ, નેત્તિ; હિં. નિતના](‘તેટલું' ના સંબંધમાં વપરાય. કદ, સંખ્યા, વજન ઇનું માપ કે મર્યાદા સૂચવે છે.) જેટલું વિ॰ જેટલું જેટલું. “લે અ (‘તેટલે' સાથે સંબંધમાં) જેટલે અંતરે, હદે કે મર્યાદા ઇ૦માં (૨) જે વખતે; જ્યારે (૫.) (૩) જેટલાથી
જેટી સ્રી॰ [k.] બંદરમાં (માલની) ચડઊતરની જંગા; ડક્કો; કુરો જે પું॰[સં. એઇ, પ્રા. નેટ્ટ]વરના મોટા ભાઈ (૨)વિક્રમ સંવતના આઠમે મહિના (૩) વિ॰જીએ જયેષ્ઠ. –ડાણી સ્ત્રી॰ [ત્રા. બિટ્ટાń1] જેટની વહુ. –ડી વિ॰ જેઠ મહિનાનું, –ને લગતું (૨) સ્ત્રી॰ જેડ મહેનાની પૂનમ. –ડી પુત્ર પું॰ પહેલા ખેાળાને અથવા વડો પુત્ર

Page #400

જેઠીમધ].
૩પપ
[જેવું
જેઠીમધ ન. [સં. ઘણિ (પ્રા. નટ્ટિ) મધુ]એક વનસ્પતિ; ઔષધિ. | જેવડું વિ૦ [નેવર] (‘તેવ' સાથે સંબંધમાં) અમુક કદ [-ને શીરે = જેઠીમધમાંથી બનાવાતી -તેના સત્વની એક | કે માપનું ઔષધિ].
[એક જાતને આદમી | જેવણ સ [પારસી બોલીમાં] જે. જેઠીમલ(-q) ૫૦ [, sg] વડે મલ્લ (૨) મેઢ બ્રાહ્મણની જેવાર ન [fi] અલંકાર; દાગીના જે પુંગંદી કાઢયા પછીને કસુંબીનો રંગ (૨) જુઓ જેઠીપુત્ર | જેવી સ્ત્રી [હિં. . કથા, નીવD] દોરી; દારડી જેવું ન લગ્ન પછી કન્યાને ત્યાં વરપક્ષને અપાતું જમણ જેવાણી ના રસેડાનું એઠું પાણી જેઠલ સ્ત્રી (ક.) સહિયર
જેવારે ૫૦ [જય +વારે] જયને વર –વખત જે સ્ત્રી (ક.) ધીરજ
જેવું (જે) વિ૦ [૫૦ નિવેં, નેä પરથી ?] (તેવું” સાથે સંબંધમાં જેણી (જે) સ૦ ‘જેનું સ્ત્રી (તેણી' સંબંધમાં) (જાને પદ્યમાં, વપરાય) અમુક જાત રીત કે ગુણ - લક્ષણનું. [જેવા આવ્યા કે હાલ મુખ્યત્વે પારસીઓમાં) (૨) વિ. સ્ત્રી જે. ૦ગમ અ૦ તેવા ગયા =(જરાય ફેરફાર પામ્યા વિના, વધ્યાઘટયા વિના). જે તરફ. જેણે (જે') સ૦ ‘જેનું તૃતીયાનું રૂપ
જે આવ્યું, તેવા તૂટી પડ્યા = (આવ્યો કે તરત જ તૂટી જેતશ્રી(જં) સ્ત્રી [fછું. નૈતથી(સં. નીતિશ્રી)] દીપકની એક રાગણી | પડવા).] તેવું વિ. સાધારણ (૨) ગમે તેવું. –વે અ૦ જે જેતા ૫૦ [સં.] જીત મેળવનાર; વિજેતા
વખતે; જયારે જેતૂન (જે) ન [.] એક તેલી બી; ‘ લવ'
જેખિકા સ્ત્રી [i] લાકડી; સેટી, દાર ૫૦ પહેરેગીર; દરવાન જે તે સ૦ (૨) વૈ૦ ગમે તે કઈ (૨) ફાલતુ સામાન્ય (ઉદાર | જેહ સઃ [સર૦ અપ. નિહ, ને] (૫) જે. આ કાંઈ જે તે માણસથી ન બને.)
જેહાદ સ્ત્રી [.. નિઢ] ધર્મ ખાતર કરેલું યુદ્ધ; “કુસેડ’ જેથી (જે), ૦કરીને અ [જેની તૃ૦િ ] જે કારણે જેને લીધે જેહુ સ્ત્રી [સે. વે] ધૂળ; રજ [ગિયું બધું બગડયું.] જેદર ન૦ ઘેટું [એક ગેરસરકારી હેદો કે તે હે દેદાર જેળ ન૦ [4. કવ ? સર૦ જેરે = આગ] તેજ; પ્રભાવ, દૈવત. જે. પી. ૫૦ [૪] (માજિસ્ટ્રેટના જેવાં અમુક કામ કરવા માટેના) | જેસલી (જૈ૦) સ્ત્રી [સર૦ ઘસવું] ના જેસલો (૨) ખેતીનું જેબ પૃ૦; સ્ત્રી[.] ખીસું (૨) [f. a] શોભા; સુંદરતા. ચાસ પાડવાનું ઓજાર. - ૫૦ પિડાં વગરનું બળદ પલોટવાનું [-આપ(-વી)=શોભાવવું.]
એક સાધન-વાહન જેબ ! સ્ત્રીજુલમ (?)
ચૈત્ર ૫૦ [] વિજય; છત જેમ (જે) અ [બg fન(-), ને; સં. વથા; સર૦ છુિં. નિમ] | જૈન વિ. [સં.] જિને (તીર્થ કરે) પ્રવર્તાવેલું (૨) જૈન ધર્મને લગતું
જે રીતે. જેમ કે અ. દાખલા તરીકે, તેમ અ. ગમે તેમ; (૩) પં. જિનને ઉપાસક, શ્રાવક, નેતર વિ. [i.] જેના હરકઈ રીતે મુશ્કેલીથી
સિવાયનું બીજું જેમનું (જે') સબ૦૧૦ જેઓનું. -ને, –નથી, -નામાં ઈ. | જૈમિનિ . [ā] (સં.) પૂર્વમીમાંસાદર્શનના પ્રવર્તક ઋષિ રૂપ પણ “જેઓનાં છે) (૨) વિ. જે પ્રમાણેનું જે રીતનું; જેવું | જૈવાતૃક ૫૦ [i.] (સં.) ચંદ્ર (૩) [તુઓ જેમ] જે બાજુ કે તરફનું
જૈવ, નૈવિક વિ૦ [સં.] જીવ સંબંધી; “બાયૉજિકલ જેયણું (જે) ન૦ (ચ.) જુઓ જેરણું
જે અ૦ [સં. વઢિ, પ્રા. ન3; સર૦ હિં. નો] (સંશય કે શરત જેર પં. (કા.) જુએ જેરે - મુકે (૨) સ્ત્રી, જુઓ ઝેર સ્ત્રી બતાવે છે. તે સાથે વપરાય છે) (૨) ક્રિ. “જેવુંનું આજ્ઞાર્થ જેર અ[fj] વશ; તા; પરાજિત. [ કરવું, થવું.] કડી સ્ત્રી, એક વ૦ રૂપ ઘેડાના ચાકડાની કાંટા કાંટાવાળી કડી. દસ્ત વિ. [1] જોઈએ “જેવુંનું ૧૦ કા નું રૂપ. (ઈએ છે' = જરૂરનું છે આધીન; કમજોર; નબળું. બંદ(ધ) મું. [૪] લગામને તંગ | એ અર્થમાં વપરાય છે. બાકી અપૂર્ણ ક્રિ. છે). (૨) ખપ કે સાથે જોડનારી ચામડાની કે જાડી બનાતની પટી (૨) ચામડાને જરૂર યા ઇચ્છા હોય તેમ - એવો ભાવ બતાવે છે. [જેમ કે, કરડે; સાટકે
-એમ = ખપ કે જરૂર મુજબ. -તેટલું= માગે તેટલું જરૂર જેરકી સ્ત્રી (સુ.) સવારને કુમળો તાપ , [ છાણું, જેવું હોય તેટલું. – =જરૂર કે ખપ હોય તો (૨) ઇચ્છો ગમે જેરણું (જે ?) નવ [જેરો’ઉપરથી 3] ઘાસ સાથે મસળીને બનાવેલું તે. –ત્યારે = ખપ પડે તે વખતે. -ત્યાં =ગમે ત્યાં જ્યાં કહે જેર દસ્ત, બંદ(–ધ) જુઓ ‘જેર” અ૦માં
ત્યાં જ્યાં જરૂર હોય ત્યાં.] (૩)[‘જોવુંનું પહેલો પુરુષ બ૦૧૦નું જેરે ડું [સર૦ ‘ગેરે'] ગરેલો ભૂકે; ભૂકે (૨) તંબાકુને ભૂકે; વ૨કા૨નું રૂ૫]
[૦કારવતું વિ૦ જરૂરી; ખપનું જરદો (૩) [‘ઘેરે' પરથી ?] ઘમલો; ટોળે વળવું તે (૪) [3] | ઈનું વિ. [જેવુંનું ૧૦ કૃ૦] જોઈએ તેટલું જરૂરી. કરતું, આગ; લાય
જેવું અ૦ કિં. [સં. વોન, પ્રા. નોમ પરથી?] ખપ, જરૂર કે જેલ સ્ત્રી[] કેદખાનું (૨) જેલની સજા; કેદ. [-કૂદવી = ઈચ્છા હોવી (૨) સામાન્ય કૃદંત જોડે વપરાતાં તે ક્રિયા કરવાની જેલની દીવાલ કૂદવી (નાસી છૂટવા માટે). -તોડવી = બંધનો જરૂર કે ફરજ હેવી' એમ અર્થ થાય છે. ઉદા. તમારે જવું જોઈએ. તેડી જેલમાંથી છટકી જવું] ગુને પુત્ર જેલને કે જેલીને [આ કિ અપૂર્ણ છે. જોઈએ, જોઈતું, જોઈશે, એ ત્રણ રૂપે જ (જેલના નિયમથી ગણાતો) ગુને. ૦(વા)ત્રા સ્ત્રી જેલમાં સામાન્યપણે જોવા મળે છે. સુરત બાજુ જોઈવાનું રૂપ પણ જવું તે. (નિ)વાસ પુંજેલમાં જવું તે. ૦૨ પૃ૦ [j]. વપરાય છે. જેમ કે, કાલે મારે આ ચોપડી જોઈવાની છેઃ જેલને વ્યવસ્થાપક. –લી વિ. જેલનું, –ને લગતું (૨) ૫૦ કેદી | જોઈશે.].

Page #401

જોઈશ]
૩૫૬
[જોડણી
જોઈશ જેવુંનું ભવિષ્યકાળનું એવ૦ રૂપ. –શું (તેનું બ૦૧૦) -મળતે આવ= બનાવને મેળ (૨)ગ્રાહે મળતા આવવા. જોઈશે ‘જોઈjનું ભવિષ્યકાળનું રૂપ
-લે = સંસારત્યાગ કરી યોગસાધના કરવી. -વહેવા = જૈન જેક(ખ) સ્ત્રી [સં. , પ્રા. ત્િરા, હિં. ના, નોઝ] સાધુને પવિત્રતા અર્પતી એક ક્રિયા કરવી. -સાધeતકને જળો (૨) [..]ઢેરને વડે; ઝેક (૩) (àારનું) જૂથ લાભ લેવા (૨) ગની સાધના કરવી.] શ્રી સ્ત્રી સાધુડી; બાવી જોકર છું. [૬] ગંજીફામાં આવતું એક પતું
(તુચ્છકારમાં). ટે જોગી; બાવો (તુચ્છકારમાં). ૦ણ સ્ત્રી, નેકી પું. [૬] ઘોડદોડની શરતના ઘોડાને સવાર
જુઓ ગિની (૨) બાવાની સ્ત્રી; સાધુડી. ૦ણુ સ્ત્રી ઈશ્વરજોકે અ૦ [+કે] અગર (
વિધી શરત કે વિધાન બતાવે છે) શક્તિનાં કપેલાં ૬૪ સ્ત્રી-રૂપોમાંનું દરેક. ૦દેવ૫૦ મેટો જેગી છતાં” અથવા “પણ” સાથે સંબંધમાં વપરાય છે. (જેમ કે, જોકે - સંન્યાસી. નિકા સ્ત્રી, ગયુક્ત નિદ્રા –અધ ઊંઘની ને તમે કહો છો તે ખરું હશે, પરંતુ મને નથી લાગતું.)(૨)‘બ૯થી અસમાધિની સ્થિતિ(૨)યુગને અંતે વિષ્ણુની નિદ્રા(૩)બ્રહ્માની ઊલટો ભાવ બતાવવા (બે વાક્યો વચ્ચે) વપરાય છે (જેમ કે, નિદ્રા (જે વખતે પ્રલય થાય છે). ૦૫તિ મું. (સં.) ગીશ્વર – તેણે આપવા કહ્યું, જોકે એનું મન નથી.)
શિવ. ૦માયા સ્ત્રી સુષ્ટિને ઉત્પન્ન કરનારી ઈશ્વરની ભેટી શકિત; ખપું[સં. ગો] સુખ, આનંદ (૨) સ્ત્રી જુઓ જેક (૩) જગતના કારણરૂપ ઈશ્વરી માયા (૨) દુર્ગા. ૦૦ ૫૦ જોગીન[
Fખવું” ઉપરથી] જખવાનું કાટલું (૪) જોખવાની રીત; પણું; સંન્યાસ તોલ (૫) તાજવું
જોગવવું સક્રિ[સરવે હિં. નોાવના; શોના;ા. નો] જોગ ખણી સ્ત્રી જોખવું છે કે તેની રીત
ખવરાવ; મેળ કરાવો; ગોઠવવું (૨)વિવેકથી ભેગવવું; માણવું; જોખમ ન [સહિં, મ. નોવ(fa)મ] ભવિષ્યમાં થવાના નુક- સાચવીને કામમાં લેવું સાનની ધાસ્તી (૨) નુકસાન; ઘેકે (૩) જેમાં નુકસાનની ધાસ્તી | જોગવાઈ સ્ત્રી જોગવવું તે; ગોઠવણ; બંદે બસ્ત હોય એ; સાહસ (૪) જુમે; જવાબદારી (૫) [લા.] જોખમ | ગવાવું અક્રિ૦, –વવું સક્રિ. “જોગવવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક ભરેલી વસ્તુ કે જસભાવ. [ખેહવું=સાહસ કરવું; જોખમ- જોગંદર પં. [સં. યેગી +રૂદ્ર] યોગીન્દ્ર વાળા કામમાં પડવું. –ઉઠાવવું, ખમવું, માથે લેવું, વહેરવું = જોગાણુ નવ ઘોડા બળદ વગેરેને ખાવાનું અનાજ જોખમવાળું કામ હાથ ધરવું; જવાબદારી માથે લેવી. –માં ઊતરવું | જોગાનુજોગ અ [સં. વો+મનુષો1] જોગ આવી મળવાથી; =નુકસાનીમાં ઊતરવું; નુકસાનીની ધાસ્તીવાળા કામમાં પડવું. બનવાકાળ હેવાથી; સંજોગવશાત્ -માં નાખવું, મૂકવું = બેટ-હાનિના ભયમાં મુકવું. –વેઠવું જેગિ ૫૦ એક જાતને રાગ (૨) જુઓ ‘જોગી'માં =જોખમ માથે લેવું (૨) નુકસાન વેઠવું.] કારક, ૦કારી વિ. | જોગી ૫૦ જુઓ પેગી (૨) ઉદ્યમી પુરુષ; કર્મયોગી (૩) શૈવજોખમવાળું; જોખમ પહોંચાડે એવું. ૦દાર વિ૦ જુએ જવાબ- | થી ખાખી બાવો (૪) એક રાગ (૫) એ નામની જાત; રાવળિયે. દાર. ૦દારી સ્ત્રી, જુએ જવાબદારી [ભરવાનું માપ | ગિ ગી. ૦આશાવરી પું; સ્ત્રી, એક રાગિણી જોખમાપ ન૦ જખવું અને માપવું તે (૨) જોખવાનું કાટલું અને | શું વિ૦ જુઓ “જોગ’ વિ. જોખમાવું અક્રિ. [જુઓ જખમ જોખમમાં આવવું; જોખમ જોગેશ પં. [સં. વોરા] (સં.) મહાદેવ કે નુકસાન થયું. [ખમાવવું સક્રિ. (પ્રેરક)]
| જન ૫૦; ન [સં. યોનન] ચાર ગાઉનું અંતર જોખવું સક્રિ. [હિં. નોવના; સં. –નોપતિ ઉપરથી {]ળવું; | જેટલી સ્ત્રી, હું ન૦ [ફે. ફ્લોટ્ટ] ઝટડી; જુવાન – પહેલવેતરી વજન કરવું (૨) [લા.] મનમાં તળીને વિચારી લેવું (જેમ કે, તે | ભેંસ (૨) [લા.] મટી થયેલી કન્યા (તુચ્છકારમાં) શબ્દ જોખીને વાપરે છે) [અવશ્ય; ઘણી ખુશીથી | જેટલાં–વાં) નબ૦૧૦ [સર૦ મ. નોટવે; જેટ' પરથી ] ખસે (જો) અ [હિં.(મ. જ્ઞ = ખુશી+હિં. તે)] અલબત્ત, પગની આંગળીઓ ઉપર પહેરવાનાં સ્ત્રીઓનાં ઘરેણાં ખામણ ન૦, –ણી સ્ત્રી જોખવાનું મહેનતાણું
ટાળી વિ૦ (૨) સ્ત્રી, બે નાળવાળી (બંદૂક) ખાવું અક્રિ૦, –વવું સક્રિ“ખવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક | જેટિગ કું. [સં.] શિવનું એક નામ (૨) આકરામાં આકરી તપજેખિયે પં ખનારે; તલાટ [[જોખમ’પરથી](કા.)જોખમ સ્યા કરનાર તપસ્વી જે ૫૦ જુઓ જેખિયે (૨) [જુઓ ખ] સુખ; મજા (૩) જેટું ન૦ જુઓ જેટડું જોગ(–મું) વિ. [સં. વોય, પ્રા. નોI] ગું; લાયક; છાજતું | જેટો [સં. વોટન, હિં. નોટ] બે સરખી વસ્તુની જોડ. ઉદા. (નામ કે ક્રિયા સાથે નામની અ૦ પેઠે વપરાય છે. જેમ કે, | ધતી' (૨) એક વસ્તુને બધી રીતે મળતી આવતી બીજી વસ્તુ લખવા જોગ (બાબત), ખાવા જોગ (ફળ), તમારા જોગ (કામ), | જે સ્ત્રી [મા. નોટ = જોડી; યુગ્મ; ; સર૦ હિં, મ.] બે (ર) માટેનું; –ના તરફનું (જેમ કે, શાહ જોગ, નામ જોગ (હુંડી) | સરખી વસ્તુઓની જોડી (૨)હરીફાઈ કે સરખામણીમાં બરાબર (૩) અ૦ પ્રતિ; તરફ (જેમ કે,.. ના તંત્રી જોગ છું. to પે) ઊતરે તેવી બીજી વસ્તુ (૩) તંબૂરાના ચાર તારમાંના વચલા બે જોગ પુંજુઓ પેગ (૨) જોગવાઈ (૩)ઉઘમકર્મ (૪) (વણાટમાં તાર (૪) સંગતિ; સેબત; જોડાણ. ૦કણું ન ગમે તેમ જોડી તાણાના) ક્રમવાર તાર તળે ઉપર કરી સધાતી ચેકડી જેવી કાઢેલું ગીત કે કવિતા (૨)ડી કાઢેલી વાત. ૦કામ ન જોડવાનું આંટીની જના. [-આવ, બેસ = સંગ આવો; લાગ કામ કે રીત. ૦મું ન૦ એકબીજાની સાથે વળગેલી વસ્તુઓ (૨) મળવો. –ખા = પેગ થ; મેલાપ થ.-પાઠ = વણાટમાં | જોડે અવતરેલાં બે બાળક (બ૦૧૦ માં) તાણાના તારમાં જોગ આવે એમ કરવું (૨) જોગકલાગ સાધ. | જોડણી સ્ત્રી- [જોડવું' ઉપરથી] જુઓ જોડકામ (૨) શબ્દ લખવા

Page #402

જોડણીકાશ ]
અક્ષરાને જોડવાની રીત; ‘-સ્પેલિંગ’. કાશપું॰ જોડણીની શુદ્ધિ જોતજોતાં,—તામાં અ॰ ક્ષણમાં; પલક વારમાં
અર્થે રચેલા કે શુદ્ધ જોડણી બતાવતા શબ્દકોશ
જેટલા વિ॰ ખાર (વેપારીઓના સંકેત)
જોઢવું સક્રિ॰ [ä. નુઙ = બાંધવું; પ્રા. નોક (સં. યોનય ) = સંયુક્ત કરવું] જુદી વસ્તુઓના સંબંધ કરવા – સાંધવી; ભેગું કરવું; વળગાડવું (૨) છૂટા ભાગો કે ઘટકાને ભેગા કરી એક આખી રચના કરવી. (જેમ કે, વાકય કે કવિતા એડવી; સાઇકલ કે યંત્ર જોડવું) (૩) (વાહન કે કામમાં) લગાડવું; જોતવું(જેમ કે, ગાડીએ બળદ ઘેાડો જોડવા; હળે કે ઘાણીએ બળદ જોડવા) (૪) વાહનને કે એજારને બળદ ઘેાડા ોતીને તૈયાર કરવું (જેમ કે, ઘાંચી ઘાણી જોડશે; હળ જોડો એટલે જઈ એ. ગાડાં બ્લેડીને સૌ નીકળ્યા.) (પ) ખેાટ કે નુકસાન આવે ત્યારે ભરી આપવું; ખૂટતું પૂરું કરી આપવું; ભરપાઈ કરવી (જેમ કે, મારે એમાં ઘરના સેા જોડવા પડયા.) (૬) એક સાથે બીજાને તેના અનુસંધાનમાં લગાડવું, સાથે સાંધવું (જેમ કે, ગાડીને એન્જિન કે ડમા જોડવા; પુસ્તકને અંતે સૂચિ જોડવી; ‘ક’ ને ‘પ્’એડવાથી ક્ષ થાય; ૪૦)(૭)રચવું; ઘડવું(જેમ કે, પ્રીત જોડવી; વાત જોડવી.) (૮)સાથે કરવું; એક હું કરવું (જેમ કે, ‘તેણે ખૂબ પૈસેા જોડયા છે,’ ‘પુણ્ય જોડવું') (૯) એક સાથે બીજાને ભેગું કરવું(જેમ કે, હાથ જોડવા).[ોડી કાઢવું = કલ્પનાથી રચીને તૈયાર કરવું; બનાવટી કે ખોટું ઊભું કરવું.] જોઢવું ન॰ [જુએ બ્લેડ, સર૦ હિઁ. નોવા, મ. નોટā] જોડું; જોડકું (ર) પગની આંગળીએ પહેરાતા કરડો
જોડાક્ષર પું॰ [ોડવું+ અક્ષર] બે અથવા વધારે અક્ષરા જોડવાથી બનેલા એક સંયુક્ત અક્ષર
જોડાજોડ અ॰ [જોડે જોડે] પાસેપાસે; અડે।અડ
જેડાણ ન॰ [‘જોડવું’ પરથી] સાંધેા; સંધાન (૨) એકઠું કરવું; ભેગું કરી દેવું (૩) એકઠા થવું, જોડાવું તે (ઉદા॰ એ રાજયાનું જોડાણ). મણુ ન॰, –મણી સ્ત્રી॰ તેડવાનું મહેનતાણું. “વાડે પું જોડકણું કરવું તે
જોઢિયું વિ॰ [‘જોડ’ ઉપરથી] સાથે રહેનારું (૨) બેની બ્લેડમાંનું એક (૩) જોડાક્ષરનું (છાપવાનું બીજું). મૃણુ વિન્ગ્રી॰ જોડે રહેનારી; સાથી. યા પું॰ સાથી
જોડી સ્રી॰ [જુએ જોડ] બે સરખી વસ્તુઓની જોડ (૨) નાનાં છેાકરાંનું – નાનું પગરખું. દાર પું॰ સાથી(ર)ખરાબરિયા. –ડું ન૦ બે વસ્તુઓની જોડી (ર) વરવહુની બ્લેડ (૩) ખાસડું. –ડે અ॰ સાથે; જોડમાં (૨) પાસે; નજીક. –ડૉ પું॰ પગરખું (૨)
જુએ જોટો (૨). [જોડા ખાવા= ખાસડાનેા માર ખાવે। (૨) ઠપકા ખાવે। (૩) નુકસાન કે ખેટ વેઠવાં. ઘસવા = કાઈ ને ત્યાં વારંવાર ધક્કા ખાવા. –ચઢાવવા = જોડા પહેરવા. –પઢવા =જોડાના માર પડવેા (૨) ઠપકા મળવેા. –પહેરવા = પગમાં જોડાં ચડાવવા. –ફાટવા=[લા.]જોડા ઘસાઈ ને ફાટે એટલા બધા ફેરા થવા, મારવા= ખાસડાનેા માર મારવા (૨)સખત ઠપકા આપવે.]
જોઢથાખેલ પું॰ [જોડવું + એટલ] + જોડકણાં જોણું ત [જોવું ઉપરથી] જોવું તે (૨) તમાસેા; *જેતા શ્વેત સ્ત્રી [સં. જ્યોતિ] તેજ; પ્રકાશ (ર) દીવાની શિખા (૩) [સર॰ હિં.] જોતર

૩૫૭
[જોરાળું
ખેતર,—રું ન૦ [સં. યોવત્ર; પ્રા. નોત્ત(ન્યૂ) ધુંસરીની સાથે બળદને જોડવાના પટા. [—ઘાલવું = બળદને ધૂંસરે જોડવા (૨) નવાસવા કામમાં પહેલવહેલું નાખવું (૩) પીડા વળગાડવી. –વળગાઢવું= જોતરું ઘાલવું; ખૈરી પરણાવવી; સંસારની ધૂંસરીમાં જોડવું, ખેતરે જોડાવું = કંટાળા ભરેલા કામમાં ગૂંથાવું (૨) સંસારની ધૂંસરીમાં જોડાવું.]
|
જોતર-ઢાળા પું॰ જોતર છેડી બળદને આરામ આપવા તે જોતરવું સ॰ ક્રિ॰ જોતર વડે પશુને ધૂંસરી સાથે જોડવું ખેતરાવું અક્રિ॰, –વું સક્રિ॰ ‘જોતરવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક નૈતિક પું॰ [સં. જ્યોતિષિñ] + જોષી જોતી પું॰ મદદનીશ પુરાહિત (પારસી) ોદ્ધો,—ધ પું॰ [જુએ યેહો] લડવૈયા. “ધાર પું॰ ોધ; યુદ્ધો. -ધારમલ(-g) પું॰ [યોટ્ટ +મ] જબરા અને શૂરવીર મ જોબન ન॰ [સં. યૌવન; પ્રા. નોજ્વળ] જીવાની. ૰વંતું વિ॰ તેમનવાળું. વેશ વિ॰ યુવાન નિયું ન॰ જોબન (લાલિત્યવાચક) જૉબર પું॰ [.] મજૂરા લાવી આપી તેમના કામ પર દેખરેખ રાખનાર (મિલનેા) એક નાકર [ઘાંટીમાં સપડાવું જેમા(-ભા)વું અ॰ક્રિ॰ [જુએ જોબા] જોખે આવવે; મરણજેમા(—ભા) (જો') પું॰ જીવ ઊંડા ઊતરી જવા – બેભાન થઈ જવું તે; તમ્મર. [–આવવા = તમ્મર આવવી; બેભાન થઈ જવું.] જેલાવું, જેબા જુએ અનુક્રમે ‘તેખાવું’ ‘ોખા’
એમ ન॰ [સર॰ F.; હિં; ઞ. જ્ઞમમ] જુસ્સા; ખળ; શક્તિ. દાયી વિ॰ જોમ આપે એવું. દાર,~મી વિ॰ જોમવાળું જેયામણું ત [જોવું પરથી] દૃશ્ય; દેખાવ
તેર ન॰ [l.] બળ, શક્તિ; કૌવત (૨) શ્રમ; મહેનત (ઉદા૦ એટલું કરત તેા શું ોર પડત ?) (૩) વશ; કામ્; ચલણ (ઉદા॰ મારું એના ઉપર કાંઈ જોર છે કે માને ?) (૪) ચડતી; તેજી; જોસ; વેગ (ઉદા॰ ભાઈનું કામ કાંઈ જોરમાં દેખાય છે! તાવનું જોર ઇ૦) (૫) દાખ; ભાર; વજન (ઉદા॰ આ બળદ નાનેા હોવાથી તેને વધારે જોર આવે છે.) [આવવું =મહેનત પડવી; જોર કરવું પડવું. —કરવું = ખળ વાપરવું; મહેનત કરવી (૨) આગ્રહ કરવા; દબાણ કરવું. કાઢવું = શક્તિ ખરચવી (૨) પૂરો કાબૂ કે અધિકાર ચા વેગ વાપરવા (ઉદા॰ કથાંય નથી ચાલતું ત્યારે ઘરમાં જાર કાઢે છે). –ચઢવું = ચરબી ચડવી; જોરથી માતવું. –ચાલવું = બળ કે શક્તિની અસર થવી; જોર ફાવવું. –પકઢવું= જોરાવર–બળવાન થવું; વધારે મજબૂત થવું. —પઢવું=મહેનત કરવી પડવી; જોર આવવું. –મારવું = ખૂબ ખળ કે શક્તિ વાપરી કાંઈ કરવું (૨) ઝપાટા કે વેગ કરવેા. –પર, માં આવવું = જબરું થવું; વધવું; જોર પકડવું.] ૦કસ વિ॰ કસરતી; કસાયેલું (૨) જોર કરવું પડે – જોરની કસેાટી થાય એવું. જખરાઈ, જખરી સ્ત્રી॰ [7.] જબરદસ્તી; જુલમ. જુલમ પું॰ બળાત્કાર; જુલમ. તલખી સ્રી॰ [7.] ખંડણી. દાર વિ॰ જોરવાળું. ભેર અ॰ જોરથી. ૦વાન વિ॰ ોરવાળું. “રાણ(તું) વિ જોરવાન. –રાવર વિ॰ [ા.] જોરવાળું; બળવાન. રાવરી શ્રી૦ [l.] જબરદસ્તી; બળાત્કાર. “રાળ(−ળું) વિ॰ જોરવાળું. –રાળાપણું ન॰

Page #403

જોરી]
જોરી વિ॰ [‘બ્બેર' ઉપરથી] જેને બીજાનું જોર – મદદ હોય એવું (શેતરંજમાં) (૨) સ્ત્રી॰ શેતરંજની રમતના એક પ્રકાર જેરુ સ્ત્રી॰ [હિં.] બૈરી; વહુ જોરૂકું વિ॰ જોરવાળું; જોરદાર જોર,તારા પું[‘જોર’ઉપરથી]દાખ; દખાણ;સખતી [કર્મણિ જોવઢા(–રા)વવું સ॰ ક્રિ॰, જોવાનું અ॰ ક્રિ॰ ‘જોવું’નું પ્રેરક ને એવું સ॰ ક્રિ॰ [મા. નો, નોમ, નોવ] દેખવું; આંખ વડે જાણવું (૨)[લા.]તપાસવું; વિચારવું; ધ્યાન આપવું(૩)વાંચવું; અભ્યાસ કરવેા. (જેમ કે, પ્રૂફ જોવાં; કામના કાગળા કે જોશ જોવા ઇ૦) (૪) અખતરા કરવા; પ્રયોગ કરવા (જેમ કે, જોવું હોય તેા આવી જા.) એ અર્થમાં બીજાં ક્રિયાપદો સાથે સહાયકારક તરીકે વપરાય છે. જેમ કે : કહી જોવું; એલાવી જોવું; કરી જોયું. [જોઈ જોઈ ને = ખૂબ તપાસીને (૨) લાંબો વિચાર કરીને. જોઈ ને ચાલવું, ઢગલું ભરવું = વિચારીને કાર્ય કરવું. બેઈ લેવું =વિચારી લેવું (૨) મારવાની ધમકી આપવી; ખબર લેવી. જોવા જેવું = જોવા લાયક; સુંદર (૨) કૅજેત થવા જેવું; મારામારી થઈ બેસે એવું: ખરાબ (આ અર્થમાં ‘જોયા જેવું’ પણ વપરાય છે.)] બેશ(--૫) પું॰ [સં. જ્યોતિષ, ત્રા. નોસ] યાતિષનું જ્ઞાન; ગ્રહ, ગ્રહફળ વગેરે જોવું તે. [—જોવા = ગ્રહ વગેરેનાં સ્થાન તપાસી ફળ – ભવિષ્ય કહેવું.]
૩૫૮
બેશ(–સ) પું॰; ન૦ [7.] ઉછાળા; ઊભરા (૨) જીસ્સા (૩) વેગ; જોર. દાર વિ॰ જોશવાળું; જોશીલું જોશન ન॰ [ા. નોરાન; ‘ન્દ્રેશતાન’] ચેાપડી વગેરે રાખવાની વિદ્યાર્થીની કાથળી – પાકીટ (૨) હાથે પહેરવાનું એક ઘરેણું જોશી(પી) પું॰ [જીએ જોરશ] જોષ જોનારા
જોશી(-સી)નું વિ॰ [‘જોરા’ (7.) ઉપરથી] જોશવાળું; જેસદાર દ્વેષ પું॰ જુએ વ્હેશ; જ્યાતિષ
નૈષિતા સ્ત્રી॰ જુએ યાષિતા દ્વેષી પું॰ જુએ જોશી
જોસ પું; ન॰, દાર વિ॰ જુએ ‘એશ’ બેસતા(-દા)ન ન॰ [Ā. નુજ્ઞાન] જુએ દ્વેશન જોસીલું વિ॰ જીએ જોશીનું
જોસ્સા પું॰+જીસ્સા
[જોહુકમી જોહાકી સ્ત્રી [મ. નટ્ઠા – એક જુલમી પાદશાહ ઉપરથી] જેહાર પું, વું સ॰ ક્રિ॰ જુએ જુહાર, વું
જોહુકમ પું॰ જુલમ, દાર (૨) અ॰ હુકમ પ્રમાણે. –મી સ્ત્રી॰ જોહુકમ; આપખુદી (૨) વિ॰ જોહુકમવાળું
જોળ સ્રી॰ [સં. યુ; બા. સુમરુ, નુવ] સાથે અવતરેલાં બાળકનું જોડલું – જોડકું. −ળિયું વિ॰ સાથે અવતરેલું હોય એવું (પ્રાયઃ બ૦૧૦માં)
જાસા (૦) પું॰ [જીએ ઝાંસે] ઠપકા
જૌહર ન॰ [સર॰ હિં.; મેં. નોહાર] સામુદાયિક આત્મહત્યા;જમેર જોહર ન॰ [Ā.] જવાહિર; ઝવેરાત. –રી શ્રી॰ ઝવેરી
જ્ઞ (મ) પું॰ [i.] જ,અનેા જોડાક્ષર (૨) વિ॰ જાણનારું (સમાસને છેડે) ઉદા॰ ‘સર્વજ્ઞ’
જ્ઞપ્તિ સ્રી॰ [સં.] જાણવું તે (૨) બુદ્ધિ જ્ઞાત વિ॰ [ä.] જાણેલું. બ્યોવના વિસ્રી॰ યૌવન આવ્યાના

[જ્ઞાપક
જ્ઞાનવાળી (મુગ્ધા નાયિકા), વ્યવિ॰ [સં.] જાણવા યોગ્ય. “તા પું॰ [i.] જાણનારા
જ્ઞાતિ સ્ત્રી॰ [H.] ન્યાત; નાત. જન, ૦બંધુ પું॰ નાતભાઈ. ભેાજન ન૦ નાતનાં સગાંસંબંધીને (પ્રસંગ પર) અપાતું સમૂહભાજન; નાતનું જમણ. માસિક ન॰ જ્ઞાતિવિષયક કે જ્ઞાતિનું
માસિક પત્ર
જ્ઞાન ન॰ [સં.] જાણવું તે; જાણ (૨) ખબર; માહિતી (૩) ભાન; પ્રતીતિ (૪) સમજ કે સમજવા જેવી વસ્તુ (એ તે જ્ઞાન મને ગમતું નથી. . .') (૫) બ્રહ્મજ્ઞાન. [–આવવું = સમન્તવું; ભાન થયું. -પામવું = જ્ઞાન થવું; ખબર પડવી (ર) બ્રહ્મજ્ઞાન થવું.] ૦કાંડ પું॰ જીવાત્મા – પરમાત્મા સંબંધીના તત્ત્વજ્ઞાનને લગતા (વેદને) વિભાગ. ૦કાશ(-૫) પુ॰ બધી જાતના જ્ઞાનના – માહિતીના સંગ્રહરૂપ માટા ગ્રંથ; ‘એન્સાઇક્લોપીડેયા’. ખળ પુ॰ જૂઠા –ઢાંગી પંડિત બની બેઠેલા તે. નૈષ્ટિ(−ટ્ટી) સ્ત્રી જ્ઞાન ભરેલી ગોષ્ઠી-વાતચીત. ચક્ષુ વિ॰ જ્ઞાનરૂપી આંખવાળું (૨) ન૦ જ્ઞાનરૂપી ચક્ષુ – આંખ (ચર્મચક્ષુથી ઊલટું). તંતુ પું॰ જ્ઞાનેદ્રિયે તે મગજ સાથે સાંધતા તંતુ; ‘નવ’. તંતુવ્યવસ્થા સ્ત્રી॰ જ્ઞાનતંતુઓની રચના, કામ વગેરેનું તંત્ર; ‘નર્વસ સિસ્ટમ’, ૦૮o વિ॰ અરધાપરધા જ્ઞાનને કારણે વિપરીત બનેલું. દીપ(ક) પું॰ જ્ઞાનરૂપી દીવે. ધન વિ॰ જ્ઞાનરૂપી ધનવાળું (૨) ન૦ જ્ઞાનરૂપી ધન. પરંપરા સ્ત્રી॰ એક ઉપરથી બીજું, બીજા ઉપરથી ત્રીજું, એ રીતે મળતી જ્ઞાનની હાર. ૦પંચમી, ૦પાંચમ સ્ત્રી॰ કારતક સુદ પાંચમ, પ્રકાશ પું॰ જ્ઞાનનેા પ્રકારા કે તેજ (૨) જ્ઞાન પ્રગટવું તે. ॰પ્રક્રિયા સ્રી॰ જ્ઞાન નીપજવાની પ્રક્રિયા; ‘એપિસ્ટેમાલાજી’. ૦પ્રસાર પું॰ાન ફેલાવવું – પ્રસારવું તે; જ્ઞાનનેા ફેલાવેા. ૦ભંડાર પું॰ પુસ્તકાલય. મય વિ॰ જ્ઞાનથી ભરેલું. ॰માર્ગ પું॰ જ્ઞાન દ્વારા મેક્ષ મેળવવાના રસ્તા. ભૂલક વિજ્ઞાનમાંથી પેદા થતું. યજ્ઞ પું॰ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કે તેના જ્ઞાન રૂપી યજ્ઞ. યેગ પું॰ શ્રવણ, મનન ને નિદિધ્યાસનનાં સાધનવાળા(જ્ઞાન જેમાં મુખ્ય છે એવા) એક યાગ.૦૨જી સ્ત્રી॰ જુએ જ્ઞાનતંતુ. ૰વલ્લી સ્ત્રી॰ એક વેલા (૨)ભાંગ. ૦વાન વિ॰ જ્ઞાનવાળું; જ્ઞાની. ૦ાદ હું બધામાં જ્ઞાન મુખ્ય છે એવા મત. વાદી વિ॰ જ્ઞાનવાદને લગતું, કે તેમાં માનનારું, વાપી પું (સં.) કાશી વેશ્વેશ્વર મંદિરને પવિત્ર મનાતા કૂવો. વાયુ પું મગજના એક રાગ (તેથી માણસ મેટી મેટી જ્ઞાનની વાતા લવ્યા કરે છે.). વિજ્ઞાન ન॰ સામાન્ય અને વિશેષ બધું જ્ઞાન (૨) સમગ્ર જ્ઞાન; બ્રહ્મજ્ઞાન. વૈરાગ્ય પું॰ જ્ઞાન વડે ઉત્પન્ન થયેલા વૈરાગ્ય. નાગ્નિ પું॰ [+] જ્ઞાનરૂપી અગ્નિ. -નાત્મક વિ॰ [+આત્મક] જ્ઞાન સંબંધી; જ્ઞાનના લક્ષણવાળું. નામૃત ન॰ [+અમૃત] જ્ઞાન રૂપી અમૃત; અમૃત જેવું ગુણકારી જ્ઞાન. –તાવરણ ન॰ [+આવરણ] જ્ઞાન પરનું આવરણ -તેને ઢાંકતું કર્મ (જૈન). –ની વિ॰ જ્ઞાનવાળું. —નીશ્વર પું॰ [જ્ઞાની+શ્વરી] શ્રેષ્ઠમાં શ્રેષ્ઠ જ્ઞાની. –નેન્દ્રિયી [ + $દ્રિય] (જીએ ઇંદ્રિય) જ્ઞાન ગ્રહણ કરનારી ઇંદ્રિય. –નાદય પું॰ [+ 7] જ્ઞાનના ઉદય; જ્ઞાન પ્રગટવું તે. –ને પાસના સ્ર॰ [+ કપાસના] જ્ઞાનની ઉપાસના
જ્ઞાપક વિ॰ [ä.] જણાવનારું(૨)પું॰ ગુરુ; શિક્ષક(૩)ન૦(વ્યા.)

Page #404

જ્ઞાપન]
૩૫૯
[s(૦ણ)ઝણાટ
અપવાદનું સમર્થક. –ન નવ જણાવવું તે (૨) જાહેરાત; ઢંઢેરે જ્ઞાપિત વિ. સં.] જણાવેલું જ્ઞાખ્ય વિ૦ [i] જણાવવા કે જ્ઞાપન કરવા જેવું
ઝ પં. [સં.] તાલુWાની ચોથે વ્યંજન. ૦કાર ઝ અક્ષર કે ય વિ૦ કિં.] જાણવા ગ્ય (૨) નવ પરમાત્મા. ૦તા સ્ત્રી- | ઉચ્ચાર, ૦કારાંત વિ. [ઝકાર + અંત] જેને છેડે ઝકાર હોય એવું. યહાં અ૦ (૫) જુએ જહીં; જ્યાં
૦ઝઝુ ન૦ +, ૦ઝઝે ઝકાર જ્યા સ્ત્રી[.]ધનુષની પણછ - દેરી (૨) “સાઇન” (ગ.).૦શ્રેણિ- ઝકલ(–ળ)વું સક્રિ[ફે. જ્હોન્નgિબ = પરિપૂર્ણ; ભરપૂર (–ણી) સ્ત્રી સાઈન સીરીઝ' (ગ.)
સર૦ હિં. કોચના] રેલછેલ કરવી. [ઝકલા (–ળા)વું અ૦ જ્યાદા(દ) વિ[..] વધારે
ક્રિ. (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક)] જ્યાર (જ્યા) સ્ત્રી જે વખત (જ્યારથી, જ્યારે ઈ૦ રૂપે પ્રાયઃ | ઝકોળ વિ૦ [જુઓ ઝકઝોલવું] મશગુલ (૨) સ્ત્રી. રેલછેલ વપરાય છે). ૦થી ૮૦ જે સમયથી. નું વિ. જે સમયનું. ૦લગી | (આનંદની). ૦૬ સક્રિ , –ળાવવું સક્રિટ, –ળાવું અક્રિ અ૦ જે સમય લગી; જ્યાં લગી
જુઓ ‘ઝકઝોલવું'માં જ્યારે જ્યા) અ૦ જે વખતે. ત્યારે અ૦ કેઈ ને કઈ વખતે | ઝકલાવું અક્રિટ અચકાવું; ખમચાવું (૨) ગમે તે વખતે
ઝકાર, ઝકારાંત જુઓ “ઝમાં જ્યાશ્રેણિ(–ણી) સ્ત્રી [સં.] જુઓ ‘જ્યામાં
ઝકંદ પુંછે ધમાલ; શેરબકેર (પ.) જ્યાં (') અ [જુઓ અહીં] જે જગાએ. ત્યાં અ૦ જહીં તહીં; ઝકુંબ,૦ઝેયાં અ૦ વિ૦] મૃદંગને એવો અવાજ દરેક જગાએ (૨) મુશ્કેલીથી (૩) કોઈ પણ રીતે
ઝબવું અકિવ (કા.) ઝૂકવું; લળી પડવું. [ઝકૂબાવવું (પ્રેરક), જયુબિલી સ્ત્રી [] જયંતી મહોત્સવ (અમુક વર્ષ વીત્યા, | ઝકુંબાવું (ભાવે)] જેમ કે, ૨૫, ૫૦, ૬૦ ૪૦ વર્ષને) (૨)[લા.]પરીક્ષામાં નાપાસ ઝાર સ્ત્રી [.] પવનમાં ફરફરવું તે (૨) ઝકઝોળ (આનંદની) થઈ તેના તે વર્ગમાં રહેવું તે (કરવી, થવી.)
(૩) ન૦ ગાડું; ખટારે (૪) ગાલ્લી (તારાનું ઝૂમખું). – નવ જયેષ્ટ વિ. [4] મેટું સૌથી મોટું વડું (૨) પું- જેઠ માસ. પવનની લહેર –ષા વિ. સ્ત્રી જયેષ્ટ (૨) સ્ત્રી અઢારમું નક્ષત્ર. –કાધિકાર ઝી સ્ત્રી, ઝર; ફરફરાટ (૨) પવનનું વાવું તે ૫૦ જયેષ્ઠ પુત્રનો અધિકાર કે હક; “પ્રાઈમેજેનિચર”
ઝક્કી સ્ત્રી, એક જાતનું પક્ષી પતિ પંસ્ત્રી [સં.] જુઓ જોત (૨) સૂર્ય, ચંદ્ર, તારા વગેરે | ઝખ સ્ત્રી સર૦ ૫. સ] જુઓ જખ. [–મારવી, મારીને આકાશના તેજસ્વી પદાર્થ. ૦ર્ધર ૫૦ જતિ ધારણ કરનાર; | રહેવું] (૨) ન સિં. શs] માછલું [મારતું હોય તેમ પ્રકાશ ફેલાવનાર (ખાસ કરીને જ્ઞાનને). ૦ર્ભય હિ તેજસ્વી. ઝગઝ(–મ)ગ અ [21. MIGHT; fહું. નામ (રવ૦)] ખૂબ તેજ ૦ર્ભ દલ(–ળ) નવ તારા નક્ષત્રો વગેરેનો સમૂહ. લિંગ ન૦ | ઝગઝ(–મ)ગવું અક્રિ. [સર૦ સં. શાકાય] ઝગઝગ થવું બાર મુખ્ય શિવલિંગમાંનું દરેક વિદ ડું જતિર્વિદ્યા જાણ- ઝગઝ(–મ)ગાટ કુંઝગઝગ થતો પ્રકાશ નારો. ર્વિદ્યા સ્ત્રી જાતિશાસ્ત્ર. ૦શ્ચક નવ ગ્રહમંડળ; રાશિ- ઝગઝ(–મ)ગિયું નવ એક જાતનું કસબી કાપડ ચક્ર. ૦ષ ન૦ જુઓ જયતિ શાસ્ત્ર (૨) વેદનાં અંગોમાંનું એક. ઝગર વિ. [.= વિનષ્ટ, વિનાશિત ઉપરથી?] ઉજજડ નિર્જન ૦ષજાણુ જોતિષ જાણનારે; જેશી. ૦ષી પુંછ જાતિય ઝગરણ ન [જુઓ ‘ઝગર” અથવા “ઝઘડવું]ઝઘડો; પંચાત; ટે જાણનારે. ૦ષ્ટોમ કું. [સં.] એક યજ્ઞ ૦મતી વિસ્ત્રી, તારા ઝગરવઘર વિ. [જુઓ ઝગર] વેરણછેરણ અને નક્ષત્રોના પ્રકાશવાળી (રાત). ૦ષ્માન વિ૦ પ્રકાશમાન; ઝગયું અ૦ ક્રિ. [સં. શાશના; પ્રા. નાનI] ઝગમગ થવું કાંતિમાન. –તિપુંજ ૫૦ નક્ષત્રસમૂહ. –તિકશાસ્ત્ર ન૦ ગ્રહોની ઝગાર(-) ૫૦ ઝગઝગાટ. [ઝગારે જવું =ઝગઝગયું. “અજવાળાં મનુષ્યની સ્થિતિ ઉપર થતી શુભાશુભ અસર જાણવાનું શાસ્ત્ર (૨) ઝગારે જાય છે.] ખગોળશાસ્ત્ર
ઝગાવવું સત્ર ૦િ, ઝગાવું અ૦ ક્રિ“ઝગવું'નું પ્રેરક અને ભાવે જે સ્ના (-સ્તિકા) સ્ત્રી [સં.] ચાંદની; ચાંદરાણું
ઝઘટવું અ૦ ક્રિ. [ફે. (-ટ્સ)] લડવું કરો; સામે જવર ! [4] તાવ. ૦% વિ૦ વરવિનાશક. –રાંકુશ j[+] બોલાબાલી કરવી અંગુરી] તાવની એક દવાનું નામ. -રાંશ . [+ ઍરા] શેડો- ઝઘડાર જુઓ “ઝઘડોમાં ઘણે – સહેજસાજ તાવ
ઝઘટાઝઘડી સ્ત્રી, ખૂબ ઝઘડો જવલન ન. [સં] બળવું તે (૨) ૫૦ અગ્નિ
ઝઘડાવવું સક્રિ, ઝઘડાવું અક્રિ. “ઝઘડવું નું પ્રેરક અને ભાવે જવલંત વિ. [સં.] બળતું (૨) પ્રકાશમાન; ઝળહળતું (૩) [લા.] ઝઘડાળુ વિ૦ જુઓ “ઝઘડો'માં ઉઘાડું સ્પષ્ટ
ઝઘડે ડું [. ] લડાઈફ ટટે. -હાર, કાળુ વિ૦ ટંટાજવલિત વિ. [સં.] સળગેલું (૨) પ્રકાશિત
ખેર; ઝઘડવાના સ્વભાવનું. ૦૮ટે ઝઘડે કે ટે જવાલ(ળ) સ્ત્રી [સં.] અગ્નિની શિખા. ૦ગ્રાહી વિ૦ સળગી | ઝબ્બર વિ. [સર૦ ‘ઝગર] કચ્ચર (૨) જડ ઊઠે તેવું. ૦માલી ૫૦ (સં.) શિવ (૨) અનિ. ૦મુખ ન૦ | ઝઝકલું ન [જુઓ ઝળઝળું] સંધ્યાને પ્રકાશ જ્વાલામુખી પર્વતનું મે. મુખી વિ૦ (૨) પુંજેના મુખમાંથી ઝ(૦ણ)ઝણાટ ૫૦ [જુઓ ઝણઝણાટ] મેટો ઝણકારે (૨) જ્વાલા નીકળે છે એ – બળતો (પહાડ)
ઝમઝમાટ; બળતરા (૩) ધમધમાટ

Page #405

(૦ણઝણું]
૩૬૦
[ઝપાઝપ(-પી)
ઝ(૦ણ)ઝણ સ્ત્રી[જુઓ ઝણઝણી] ખાલી (૨) ક્રોધ કેરીસની | ઝ૮૫ સ્ત્રી[રે. સરઘ = શીઘતા] વરા; વિગ (૨) ઝડપવાની લાગણી; ઝાંઝ [–ચઢવી]
ક્રિયા(૩) ઝાપટ; અડફેટ. [-કરવી = ઉતાવળ કરવી, -મારવી= ઝઝૂમવું અ૦ ક્રિ. [રે. સ્વર = પ્રાલંબ કે ફુલ =ઝૂઝવું ઝડપવું.-માં આવી જવું = અડફટમાં આવી જવું (૨) ભૂત-માતા પરથી?] ઉપર લચી પડવું; બહાર કે ઉપરથી ઝૂકવું (૨) [લા.] ઈની અસરમાં આવી જવું] ૦દાર વિ. ઝડપી; વેગવાળું. ટમટમી રહેવું જોર કર્યા કરવું [ઝઝુમાવવું (પ્રેરક); ઝઝુમાવું ૦૫ પૃ૦ દેરીથી ખેંચવાને ઊંચે લટકાવેલો પં. બંધ, (ભાવ)].
ભેર અ૦ ઝડપથી; સપાટાબંધ. ૦લું ન ઝંટ. ૦૬ સ૨ ક્રિ ઝઝઝ, ઝેઝે જુઓ “ઝમાં
[. u = લઈ લેવું]એકદમ પકડવું ઓચિંતું ઝટવું – લઈ લેવું. ઝટ અ [ä. ક્ષતિ ; સર૦ હિં, મ.] તરત; તાબડતોબ. ૦૫ટ, -પાઝપી સ્ત્રી, લુંટાલેટ; પડા-પડી (૨) ઝપાઝપી; મારામારી. -રોઝટ અ૦ ઝટ ઝટ. ૦૫ટી,-ટાઝ(૫)ટી સ્ત્રી જેશમાં -પાવવું સત્ર ક્રિક, પાવું અ ક્રિ. “ઝડપવુંનું પ્રેરક અને ચાલેલી તકરાર; બોલાબોલી
કર્મણિ. –પી વિ. ઝડપવાળું ઝટક સ્ત્રી [સર૦ +, હિં; “ઝટ’ ઉપરથી ? સર૦ સં. રાટ =જુદું ઝતું વિ૦ ઝગઝગતું
[ ઝઘડો કરવું.] ટકે – આંચકો (૨) સપાટો; ત્વરિત ગતિ (૩) કુસ્તીને | ઝાકે પું[વા. ક્ષ = ઝડપ મારવી] ઝપાટે; સપાટે (૨) ભારે એક દાવ. [-મારવી). ૦વું સત્ર ક્રિટ ઝટકે – આંચકે માર | ઝટાઝડી સ્ત્રી[ઝડ+ઝડી] ટપાટપી; તકરાર (૨) ઝટકાથી કાપવું (૩) ઝાટકવું. –કાટવું = ખૂબ ઝટકાવવું – ] ઝટાફ અ૦ ઝબ; ઝટ દઈને, -લઈને]. ઝટકા મારવા. –કામણ ન૦ [‘ઝાટક ઉપરથી] ઝાટકવાની | ઝહારે –સ પં. [. શામ =બાળી નાખવું] (કા.) ભડકે ક્રિયા (૨) ઝાટકવાથી પડતો કચર; ઝાટકણ (૩) ઝટકામણી. ઝડિયું ન [જુઓ ઝડી] ઝાપટું (વરસાદનું) (૨) [ 1. ઢ = ઝપટ -કામણ સ્ત્રી ઝાટકવાનું મહેનતાણું. -કાવવું સ૦િ “ઝાટકવું’ | મારવી] ઝડિયું
[ઝપાટે (-વરસવી.) કે “ઝટકવુંનું પ્રેરક (૨) ઝટકે મારો; ઝટકાથી કાપવું. -કાવું | ઝડી સ્ત્રી (રે.] એકીસપાટે - જેરભેર વરસવું તે (૨) રમઝટ; અ૦ કિં. ‘ઝાટકવું કે “ઝટકવુંનું કર્મણિ, કે ૫૦ જેરથી ઉગામી ઝણ સ્ત્રી (ક.) વરસાદની ઝીણ; ઝણ કરેલો કાપ - ઘા (૨) આંચકો; જરબંધ ખેંચ (૩) [લા.] ઘાની | ઝણુ અ [રવ4]. ૦કાર(–), કે ૫૦ [સં. શાળR] ઝણ માફક થતું દુઃખ. [ઝટકા ખાવા ઘા ઝીલવા (૨) કડવાં વેણ ઝણ અવાજ, કારવું અ૦ ક્રિ. ઝણકાર કરે. ૦ઝણ પું; સાંભળવાં, ઝટકાના બેલ =મર્મભેદી વેણ, ઝટકા પઢવા = ઘા સ્ત્રી, બળતરાચરચરે એવી અસર (૨) અ [રવ૦]. ૦ઝણકાર પડવા (૨) દુઃખી થવું; મહેનત પડવી (વ્યંગમાં). ઝટકે મારક ૫૦ [. શાળ] ઝણકાર. ૦ઝણવું અ૦ ક્રિ. [પ્રા. શાળ] ઘા કર; ઝટકાવવું.]
ઝઝણું –બાલીના જેવી અસર થવી; તમતમવું (૨) ઝણકારવું. ઝટપટ અ૦, -ટી સ્ત્રી [સર૦ . પs] જુઓ ‘ઝટમાં ૦ઝણાટ મુંઝઝણીની અસર ઝમઝમાટ (૨)ઝણકારે. ૦ઝણાટી ઝટલું સત્ર ક્રિ. [સં. રાકુ, . પરથી?] ઝડપ મારી પડાવી સ્ત્રી ઝણઝણાટ;ઝઝણી જેવી તીવ્ર અસર. ૦ઝણાવવું સક્રિ. લેવું; ઝુંટવી – ખંચવી લેવું
ઝણઝણવું નું પ્રેરક. ૦ઝણી સ્ત્રી ઝંઝણી; ખાલી (૨) રીસ. ઝટાઝ(૫)ટી સ્ત્રી, જુઓ “ઝટ'માં
[ચઢવી, ઊતરવી]. ઝટાવું અ૦ ક્રિ૦, વિવું સત્ર ક્રિ “ઝટવું'નું કર્મણિ અને પ્રેરક | ઝણણ,૦ણ અ૦ [૨૦]. ૦૬ અક્રિઝણણ અવાજ કરવો. ઝટિતિ અ) [] ઝટ
–ણાટ ૫૦ ઝણણ અવાજ,–ણાવવું સક્રિ. ‘ઝણણવુંનું પ્રેરક ઝટી સ્ત્રી [સં. શ2િ] નાનું ઝાડવું
ઝણકાર પં. સિં] ઝણકાર [–ની વિ૦ ઝનૂનવાળું ઝટેરવું સ૦ ક્રિ. [પ્રા. શાટન (ાદન) = ઝાપટવું, ઝાડવું] (સુ.) ઝનૂન સ્ત્રી;૧૦ [.. ગુનૂન] ગાંડ નુસે. [-ચઢવું, ઊતરવું. સખત ઠપકે આપો. [ટેરાવવું સત્ર ક્રિ. (પ્રેરક), ટેરાવું ઝ૫,૦ઝપ અ[૨વસર૦ હિં. મ.] ઝટ ઝટ[ઝપદઈને = 2] અક્રિ. (કર્મણિ)]
ઝ૫ટ સ્ત્રી [સરવે . દ્રુપ = કૂદકે; પ્રા. સંપ = આક્રમણ કરવું. કે ક્ટોઝટ અ જુઓ “ઝટ'માં
‘ઝડપ' પરથી ? fહં. સંપટ, ના; મ. શાળ] ઝપાટે; ઉતાવળ ઝડ સ્ત્રી, જુઓ ઝડઝમક (૨) એક જાતને તાલ (૩) [ફે. સૂરી | (૨) ઝડપી લેવું તે; ઝડપ (૩) ભૂતપ્રેત ઈત્યાદિની અડફટ (૪) સર૦ મ. ] લહે, લગની (૪) જુઓ ઝડી (૫) (કા.) લૂંટ. અડફટ. [-મારવી = તરાપ મારવી, –માં આવવું = અડફટમાં (કરવી).
આવવું (૨) ભૂતપ્રેત આદિની અસરમાં આવવું.] ૦૫ ૫૦ ઝટકામણ ન જુએ ઝટકામણ. –ણું સ્ત્રીજુઓ ઝટકામણું લાંબી દાંડીવાળે મેટો પંખે. ૦૬ સક્રિ. ઝપટ-ઉતાવળ • ઝહકવું અ૦ ૦િ, –વવું સત્ર ક્રિ. ‘ઝાડકવુંનું કર્મણિને પ્રેરક કરવી (૨) ઝડપવું; ઝંટવું (૩) મંતરવું. –ટાવવું સક્રિ. ‘ઝાઝ(૦૨)કે પું[૧૦] કપડાને ચીરે;ઝરડે (૨)વલેણું ઝટકો ટવું, “ઝપટવું નું પ્રેરક -ટાવું અ૦િ ઝપટમાં આવવું; વચ્ચે
મારીને ફેરવવું તે [ઋત્યનુપ્રાસ બેઉ તેમાં મળેલા હોય છે.) આવી જવું (૨) [લા.] ભરાવું; ફસાવું (૩) “ઝાપટવું, ‘ઝપટવું ઝઠઝમક સ્ત્રી (કવિતામાં એક શબ્દાલંકાર (9ત્યનુપ્રાસ અને | કર્મણિ ઝડતી સ્ત્રી [મા. શ = ઝપટ મારવી; સર૦ ૫.] બારીક તપાસ ઝપતાલ પુ. સંગીતને એક તાલ (૨) ટાંચ; જપતી (૩) પોલીસની તપાસ. [–લઈ નાખવી = ઝપવું અક્રિ. (ચ) [જુઓ જંપવું] સખનું – શાંત રહેવું આકરી તપાસ કરવી (૨) ધૂળ કાઢી નાખવી – ધમકાવી કાઢવું. ઝપાઝપ(-પી) સ્ત્રી [‘ઝપ” ઉપરથી; પ્રા. સંપ ] મારામારી; લેવી = બારીક તપાસ કરવી.]
ટંટ (૨) કાપાકાપી; કતલ

Page #406

ઝપાટવું]
૩૬૧
[ઝરેળી
ઝપાટવું સક્રિ [ઝપાટો' ઉપરથી] ઝપાટે કરો (૨) મારવું; | -કાળું વિ. ઝમકારવાળું ઝપાટામાં લેવું (૩) ટ ઝટ, ચાંપીને ખાવું
ઝમખઝૂમખું ન૦ જુઓ ઝૂમખમખું ઝપાટાવું અક્રિ , વવું સક્રિટ “ઝપાટવું’નું કર્મણિને પ્રેરક ઝમઝમ અ૦ [૨૦] રણકે તેમ (૨) ઝીણું ઝીણું બળે તેમ ઝપ(-પે) ૫૦ [સર૦ “ઝપટ] ઝડ૫; વેગ (૨) જોરમાં કરેલો [–થવું.](૩) j[.]કાબા પાસેને પવિત્ર ક. ૦૬ અક્રિ. પ્રહાર; સપાટ (૩) અડફટ. [-કાઢી નાખ = ધમકાવવું (૨) ઝમઝમ થવું; રણકવું (૨) ઝીણું ઝીણું બળવું; ચચરવું. -માટ સખત માર મારવો. –દે, ભાર = ઉતાવળે કામ કરવું.] પુંઝમઝમવું તે. -ભાવવું સક્રિ. ઝમઝમવુંનું પ્રેરક ટાબંધ અ૦ ટ; ઝપાટાથી
ઝમર પુંજુઓ ઝમેર, જોહર ઝપેટ સ્ત્રી, જુઓ ઝપટ.૦૬ સક્રિટ જુએ ઝપટવું. [-ટાવું અ૦- | ઝમર-)ખ ન૦ [જમરૂખ' ઉપરથી. ઊંધા જમરૂખ જેવા ક્રિ (કર્મણ).-રાવવું સીક્રેટ (પ્રેરક).]ો પુત્ર જુઓ ઝપાટો આકારનું] શોભા માટે સંગીત બિલોરી કાચનાં લલાવાળો ઝપઝપ અ [‘ઝપ’ ઉપરથી] ઝપાટાથી; ઝપઝપ
કાચની હાંડીઓને દી; ઝુંમર ઝબ અ૦ [જુઓ ઝ૫] ઓચિતું; એકદમ. [૬ઈને, લઈને.] | ઝમવું અ૦ ૦િ [રવ૦ ?] પ્રવાહીનું જરા જરા થઈને બહાર કરવું ઝબક સ્ત્રી [‘ઝબ' ઉપરથી] ઝબકવું તે. ૦૬ અક્રિ ચમકવું; | ઝમાઝમી સ્ત્રી [સર૦ મ. મામી =ઝઘડો] હાથના ચાળા ચેકવું (૨) ઝબૂકવું. –કારે પુત્ર પ્રકાશને ઝબૂકે. [-માર = | સહિત બેલાબેલી (૨) ઝપાઝપી; ઝઘડો ઝબૂકવું.] કાવવું સક્રિ, કાવું અ૦િ ‘ઝબકવું'નું પ્રેરક | ઝમેલ ડું [સરવે હું. મે] ઝઘડે; બખેડે (૨) જમાવ; ભીડ અને કર્મણિ
ઝમેર !૦ જુઓ જમેર. --રિયે ડું ઝમેર કરનાર ઝબકેળ સ્ત્રી, જુઓ ઝબકેળું. ૦૬ સક્રિ. [સર૦ ‘ઝબ]. ઝરખ ન૦ જુઓ જરખ પાણીમાં બોળવું - ઝબળવું. –ળા મુંબ૦૧૦ ઘણાં ઝબકેળાં. ! ઝર અ૦ [૨૦] લુગડું ફાટતાં થતો અવાજ (૨) સ્ત્રી ઝરડાંના -ળાવવું સક્રિ૦, –ળાવું અક્રિ. ‘ઝબકેળjનું પ્રેરક અને કકડા. ૦કી સ્ત્રી(કા.) ધમકી. કે પુત્ર જુઓ ઝડકે. હું કર્મણિ. -ળું ન૦ પાણીમાં ઝબકેળવું તે [પહેરણ સક્રિ૦ [૨૫૦] ઝરડ એવા અવાજ સાથે ફાડવું (કપડું). ઝબ(–ભ)લું ન૦ [મ. સુવહું; સર૦ મ. શવ) નાના છોકરાનું -હાવું અ૦ ક્રિ૦, –ાવવું સત્ર ક્રિ. ‘ઝરડવુંનું કર્મણિ અને ઝબા(–બૂ)કે પુત્ર ઝબકારે
પ્રેરક. હું ન ઝાંખરું; કાંટાવાળું ડાળું (૨) [લા] લફરું; પંચાત. ઝબુકાવવું સક્રિ૦, ઝબુકાવું અક્રિ. ‘ઝબૂક'નું પ્રેરક ને ભાવે | [-ઝાલી કે પકડી રાખવું =નજીવી બાબતને ખોટો કે અતિ ઝબૂક અ૦ સિર૦ ‘ઝબક’] રહી રહીને ચમકે તેમ (૨) સ્ત્રી, આગ્રહ રાખવો.] ઝબૂકે. ૦૬ અ૦ કિં. [સર૦ હિં. શગૂનના] ઝબુક ઝબૂક | ઝરણુ ન [‘ઝરવું' ઉપરથી. સર૦ સં. શર] ઝરવું તે (૨) જમીન પ્રકાશવું. –કે પુત્ર જુઓ ઝબકે
કે પહાડમાંથી ઝરતા પાણીને વહેળો. –ણ સ્ત્રી નાનું ઝરણું. ઝબે(હ) સ્ત્રી [.. m] વધેરવું –ભેગ આપવો તે; કતલ –ણું ન ઝરણ; વહેળે
[[ઝરપાવવું (પ્રેરક)] ઝબે-બે,-ભે–ભે)j[મ. ગુઢ]લાંબો અને ખુલત ઝરપવું અ૦ ક્રિ. ધીમે ધીમે ઝરવું, ઝમવું (૨) ઓગળી જવું. એક પ્રકારને ડગલો
ઝરમર ન૦ [જુએ ઝરવું] સ્ત્રીની કોટનું એક નાનું ઘરેણું (૨) ઝબેઝબ અ [જુઓ ‘ઝબ] જુઓ ઝપઝપ
સ્ત્રીઓના પગનું એક ઘરેણું (૩) એક જાતનું ઝીણું લૂગડું (૪) ઝળવું સત્ર ક્રિ. જુઓ ઝબકેળવું [ઝળવું અ૦ ક્રિ સ્ત્રી વરસાદની ફરફર (૫) અ૦ ઝીણે ઝીણે છાંટે (વરસવું). | (કર્મણિ), –વવું સત્ર ક્રિ(પ્રેરક)] [તે (૩) ડૂબકી; ડૂબકું | ૦ઝરમર અ૦ ઝરમર. ૦૬ અ૦ ક્રિ ઝરમર ઝરમર પડવું. ઝબેળિયું વિ. ઝબોળેલું (૨) ૧૦ વસ્તુને પ્રવાહીમાં ઝબોળવું -રિયું ન જુએ ઝરમર ૧, ૩, ૪ ઝબે પુત્ર જુએ ઝબે (૨) [સર૦ મ. ન્યૂ] પત્તાની એક | ઝરવાળિયું વિજુઓ જરવાળિયું [ ધીમે બહાર નીકળવું, અવવું રમત. [-આપ, પહેરાવે =પત્તાની એ રમતમાં કાપવાને | ઝરવું અ૦ ક્રિ. [. ક્ષ ; પ્રા. ; કે સં. 13(પ્રવાહીનું) ધીમે દાવ આવે, જેથી સામાને પાનાં વધે.] :
ઝરસ ન૦ એક વનસ્પતિ ઝભલું ન૦ જુઓ ઝબલું
ઝરસાટવું સ૦ ક્રિ. (સુ) ઝટેરવું; સખત ઠપકારવું ઝભાવું અ૦ ક્રિ૦.[જુઓ ઝબે] મરણતેલ ઘાયલ થવું
ઝર(-)ણી સ્ત્રી, જુઓ ઝઝણી; ખાલી ઝભે(– ) ૫૦ જુઓ ઝબો. -ભાનવીસ ૫૦ (રાજા ઝરામણ ન [‘ઝારવું” ઉપરથી] ઝારવું તે (૨) ઝારવાનું મહેનતાણું જેવાને) ઝબો ઝાલવા કરવાના કામને માણસ
(૩) ઝારેલો ભાગ (૪) [‘ઝરવું' ઉપરથી] ઝરેલું પ્રવાહી. –ણી ઝમ અ [રવ૦] (રણકવા રવ)
સ્ત્રી ઝરામણ ૨ જુઓ
કર્મણિ કે ભાવે ઝમક સ્ત્રી [સં. યમ] એક શબ્દાલંકાર, જેમાં તેના તે જ શબ્દો | ઝરાવવું સત્ર ક્રિક, ઝરાવું અ૦ ક્રિ. ‘ઝરવું' “ઝારવું’નું પ્રેરક ને
એક અથવા ભિન્ન અર્થમાં વાપર્યા હોય છે (૨) જુઓ ઝમકાર ઝરી સ્ત્રી [સં.] ઘણું નાનું ઝરણ (૨) રેલ (૩) [સર૦ “ચમક’, ‘ધમક,'; હિં.] ભભક; તેજ, ૦ઝેલ(ળ) | ઝરૂખે પં. સિર૦ હિં. સરોવી; મ. સૂત્રો)RI(વા)] બારી વિ૦ આનંદ અને લાલિત્યયુક્ત. ૦દાર વિ. ઝમકવાળું. ૦૬ | બહાર કાઢેલું ઝઝુમતું બાંધકામ, છજું, જરૂખે
અ. ક્રિ. [રવ૦; સર૦ ફિં. મના; મ. ફાર્મળ] ઝમકાર -] ઝરેણી સ્ત્રી, જુઓ ઝરાણું મધુર રણકાર થવો.-કાર(–), પૃ. [૧૦] રણકો; કણકે. ઝરેર નએક વનસ્પતિ -કાવવું સત્ર ક્રિ, કાવું અ૦ કિ. “ઝમકવું'નું પ્રેરક તથા ભાવે. | ઝરેળી સ્ત્રી [જુએ ઝરેણી] ધ્રુજારી, કંપારી (૨) તાવલી

Page #407

ઝર(-ળે)ળ]
૩૬૨
[ઝંપલાવવું
ઝરે –ો)ળે . [સર, ઝાળ] ચામડી બળવાથી ઊઠેલો કોલે. ૦૬ અક્રિટ ખૂબ તેજ મારવું – પ્રકાશવું. –ળાટ મું ઝળઝળાટ. [-ઊઠ = બળવાથી કેલ્લો થવો.].
-ળાવવું સક્રિ૦ ‘ઝળમ(હ)ળવું નું પ્રેરક ઝરે ૫૦ [ä. સર] જુઓ ઝરણ (૨) [2] એક છવડો
ઝળળ,૦ળ અ૦ તેજથી ઝળકતું હોય તેમ ઝઝેર–રી) સ્ત્રી [i] એક વાઘ
ઝળાવું અ૦ કિ., –વવું સત્ર ક્રિટ “ઝાળવું'નું પ્રેરક અને કર્મણિ ઝર્દ વિ. [1.] પીળું; જરદ (૨) ફીકું. –દી સ્ત્રી, જુઓ જરદી | | ઝળાંઝ(–મ)ળાં (૧) અ૦ ઝળઝળાટ.[–થઈ રહેવું =તેજ તેજને ઝલ j૦; ન૦ સિં. શા] એક ઊડત જીવડે
અંબાર થઈ રહેવો.] (૨) નબ૦૧૦ તેજ તેજને અંબાર ઝલ(ળ)ક સ્ત્રી [સં. શા; સ૨૦ મ., હિ; રે. સૂત્રુધ = ઓચિંતે | ઝબૂબવું અ૦ ક્રિટ (કા.) મૂકવું, ઝઝૂમવું [ઝળંબાવવું (પ્રેરક)] પ્રકાશ] ઓપ; ચળકાટ. ૦દાર વિ૦ ચળકતું. ૦વું અ૦િ તેજ ઝળળવું અ૦ ક્રિ બળવું; ઝળળ થવું
[પ્રેરક મારવું, ચળકવું (૨)[લા.] પિત પ્રકાશવું. –કાવવું સક્રિ (પ્રેરક) ઝળળાટ ૫૦ ઝળહળાટ; ઝળઝળવું તે. –વવું સક્રિ. “ઝળળવુંનું ઝલકાવું અ૦ ક્રિ. ઝલકવું; તેજ મારવું (૨) છલકાવું
ઝળળે પૃ૦ જુઓ ઝરેળો ઝલઝલવું અ૦ ક્રિ. [પ્રા. શશ (. નાળં)] ઝળકવું; ઝંકાર j૦, ઝંકૃતિ સ્ત્રી નિં.] (૨૦) ઝણકાર
ઝળહળવું. [ઝલઝલાવવું (પ્રેરક)] [જ્ઞઠજ્ઞ૪] ધરતીકંપ ઝંખના સ્ત્રી, જુિએ ઝંખવું] આતુરતાપૂર્વક રટન, વારંવાર ઝલઝલો ૫૦ [જુઓ ઝલઝલવું] ઝળહળાટ; પ્રકાશ (૨) [. સ્મરણ (૨) ચિંતા; ધખારી [પશિયાણ થઈ જવું.) ઝલવું અ૦ ક્રિ. [સર૦ ઝલઝલવું] ઝલકવું; શેભવું
ઝંખવાણું વિ૦ [‘ઝાંખું' ઉપરથી] ભેઠુંખશિયાણું. [૫હવું= ઝલાવવું સ૦ ક્રિ‘ઝાલવું’નું કે ‘ઝલવું'નું પ્રેરક
ઝંખવાવું અ૦ ક્રિ[જુઓ ઝાંખું ઝાંખું પડવું (૨) ભેટું પડવું. ઝલાવું અ૦ કૅિ૦ ‘ઝાલવુંનું કર્મણિ (૨) અક્કડ થઈ જવું; હલન- -વવું સત્ર ક્રિ. (પ્રેરક)
ચલન બંધ થવું; રહી જવું (જેમ કે, વાથી અંગ ઝલાય ઈ .) | ઝંખવું સ૦ કિં. [. શંa] ઝંખના કરવી ઝલું વિ૦ તૈયાર; તત્પર (સેવા કરવામાં). [ઝલાં ને ઝલાં રહેવું ઝંખા સ્ત્રી (૫) ઝંખના (સેવામાં) તત્પર રહેવું.]
ઝંખવું અ૦ કિ. ઝંખવાવું (૨) તેજથી અંજાઈ જવું(૩) “ઝાંખવું, ઝલે સ્ત્રી [મ, નિ€ ? સં. શા?] ઝલક. ૦દાર વિ. ઝલકવાળું; | ‘ઝંખવું”નું કર્મણિ, વિવું સ૦ ક્રિ. ‘ઝંખવું” “ઝાંખવુંનું પ્રેરક તેજ મારતું. ૦મલે સ્ત્રી તેજસ્વિતા; શોભા
ઝંઝટ સ્ત્રી[fહ. સર૦ પ્રા. શંશા = ઝઘડો (૨) વ્યગ્રતા] ઝઘડે; ઝલે પૃ. (કા.) વિટંબણા; મુશ્કેલી
પંચાતનકામી પીડા ઝલક ન૦ [i] કાંસીજેડ
ઝંઝા સ્ત્રી [સં.] પવનને કે પવન સાથે પડતા વરસાદને સુસવાટ, ઝલ્લરી સ્ત્રી [i] ઝાંઝ; મંજીરા
[ સ0 કિ(પ્રેરક) | નિલ [+ અનિ], વાત ૫૦ વરસાદ ને વંટોળિયાનું તોફાન ઝલ્લાવું અ૦ ક્રિક વુિં. કવ , સર૦ ઝાળ] દાઝવું; બળવું. -વવું | ઝંઝેટે પુંછ એક વનરપતિ; અંઘેડે (૨)[‘ઝંઝેડવુંઉપરથી] ઝંઝેડવું ઝવલું ન૦ (કા.) ઝીણું ટપકું
કે ઝાડવું તે; ઠપકે - ધમકી ઝવવું અ૦ ૦િ સિર૦ ઝમવું] (કા.) ટપકવું
ઝંઝેડવું સત્ર ક્રિ. [સર૦ હિં. સંશોડના; સં. રાંશા ઉપરથી 8]. ઝવેર ન [મ, નૌહર] જવાહિર (૨) [લા.] પાણી; દમ. ખાનું ખૂબ હલાવવું કે ઝૂડવું (ઝાડને); જોરથી ખંખેરવું (૨) [લા.] ૧૦ જુએ જવાહિરખાનું. -રાત ન૦ [મ. નોહારત] હીરા, તરછોડી નાંખવું; ખૂબ ધમકાવવું. [ઝંઝેડાવું અ૦ ક્રિ૦, વવું માણેક, મતી ઈત્યાદિ (૨) જડાવ દાગીના (૩)[લા.)બળ; સર્વ; સક્રિ, કર્મણિ અને પ્રેરક] [માતેલું (૩) લુચ્ચું, મસરવાળું દમ. –રી મું. ઝવેરાતને વેપારી
ઝંડ [. બ્રિઢ ?] એક ભૂત; જીન (૨) વિ૦ [] અલમસ્ત; ઝષ ન [.] ઝખ; માછલું
ઝંડાલણ સ્ત્રી; ન૦ ભવાઈમાં (જંદાનો) એક વેશ ઝહીન વિ૦ [..] ચાલાક, સમજુ
ઝંડાધારી વિ૦ [ઝંડો ઘારી] હાથમાં ઝંડાવાળું (૨) [લા.] ઝુંડે ઝળક સ્ત્રી (જુઓ ઝલક] ચળકાટ. [-મારવી = ઝળકવું] દાર | - ઝુંબેશ ઉઠાવનાર વિ૦, ૦વું અ૦ ક્રિટ જુઓ ‘ઝલકમાં. -કાટ ૫૦ ઝળકવું તે. | ઝાઢયું વિ૦ [‘ઝંડ' ઉપરથી ? સર૦ સે. શિ૮િ=ાને પુરાણે -કારે ૫૦ તેજનો.ચળકારે.-કાવવું સક્રિ જુઓ ‘ઝલકમાં. | કો] ખૂબ ઊંડું, પહોળું અને બિહામણું (કૂવા માટે) -કી સ્ત્રી ઝળક; ભભક (૨) કોઈ પણ અસર સહેજસાજ ઝંડી સ્ત્રી[જુએ ઝંડો] નાનો ઝંડો જણાવી તે. ઉદા. “તાવની ઝળકી'; “ટાઢની ઝળકી'. – પં. ઝે ૫ [સરવે હિં. મ.સૅ, સં. દ4નફંડ, . શબઢંઢ પરથી ?] એપ; ચળકાટ
ઝુંડે; ધ્વજ (૨) [લા.] ઝુંબેશ (૩) પક્ષ કે તેની આગેવાની કે ઝળઝાળ અ૦ [જુઓ ઝલઝલવું] તેજથી ઝળકતું હોય તેમ. ૦૬ | દરવણી.[-ઉઠાવ ફરકાવ =-ની ઝુંબેશ ઉપાડવી (૨)–નો
અ૦ ક્રિ. ઝળઝળ થવું (૨) [લા.] આંજી નાંખવું. -ળાટ ૫૦ વિજયવાવટો ફરકાવ. –ઉઠાવ =-ની ઝુંબેશ ઉપાડવી. ઝગઝગાટ (૨) અ૦ ઝળઝળ થઈ રહે તેમ. -ળાવવું સક્રિ -રોપ = ઝુંબેશનું મંડાણ કરવું (૨) સત્તા કે આદર્શના પ્રતી‘ઝળઝળવું’નું પ્રેરક. –ળિયું નવ આંખમાં ઝમતું પાણી - આંસુ કરૂપે ધ્વજ ફરકાવો. -લે = આગેવાન થવું.] (૨) ઝળઝળું. [ઝળઝળિયાં આવવાં–આવી જવાં) = આંખમાં | છંદ શ્રી. [1. સરવે નં. છં] ઈરાનીઓની પ્રાચીન ભાષા આંસુ આવી જવાં; ભાવવશ થઈ રેવા જેવું થઈ જવું.] -ળું ન (જેમાં પારસી ધર્મગ્રંથનાં ભાષ્ય લખાયાં છે). અવ(–)સ્તા સૂરજ ઊગ્યા પહેલાંનું અને આથમ્યા પછીનું ઝાંખું અજવાળું સ્ત્રી [+]. ઉસ્તા] (સં.) પારસીઓને મુખ્ય ધર્મગ્રંથ ઝળમ(હ)ળ અ૦ જુઓ ઝળઝળ(૨) વિ૦ ચળકતું; પ્રકાશમાન. | ઝંપલાવવું અ૦ ક્રિ. [સં. સં૫] યહોમ કરીને કદી પડવું –

Page #408

કંપા]
[ઝાપટવું
સાહસ કરવું [એચિતું કુદી પડવું તે (૨) [લા.] આંધળિયું | ઝાડકવું સ૦ ૦િ, ઝાટકાવું અક્રિ૦, વવું સક્રિ૦ જુઓ ઝંપા સ્ત્રી [સં.] કૂદકો, તાલ – ઝપતાલ (સંગીત). ૦પાત પં૦ | ‘ઝાટકવુંમાં [વળગાડ (મંત્ર ઇ૦થી) દૂર કરવાની ક્રિયા ઝંપાન સ્ત્રી () [fહું, સર૦ ગ્રા. સંપળ = બ્રમણ] ડોળી જેવું એક | ઝાઝ૫ટ સ્ત્રીઝાડોઝપટે; ઊંજણી નાંખવી તે; ઝડઝપટને પહાડી વાહન (માણસો તે ઊંચકીને ચાલે છે.)
ઝાઝૂડ ન૦ [ઝાડવું +ઝૂડવું] વાળઝૂડ; સાફસૂફ પૃપાપાત જુઓ ‘કંપામાં
ઝાડપટોળાં ન૦ બ૦૧૦ (ચ) જુએ ઝારપટોળાં ઝંપાવવું અ૦ કિં. જુઓ ઝંપલાવવું () “કંપડવું નું પ્રેરક ઝાદ્રપદી સ્ત્ર [ઝાડવું પીટવું કે ઝાપટવું?)] મારવું -પાંસરું ઝંપાવું અ૦ કે સંકોચ પામવું (?)
કરવું તે. [–કરવી ઝંમર પુંજુઓ ઝમેર; જમેર
ઝાડ- ૦પંચાળું, ૦૫ાન, ૦૫ાલે જુઓ “ઝાડમાં ઝાઈ ૫૦ [i, ધ્યાન, પ્રા. શા = ચિંતન કરનાર કે હિં. રૂ= ઝાહપીપળી સ્ત્રી, આંબલીપીપળીની રમત છાયા ઉપરથી ?] આશ્રયદાતા; રક્ષક
ઝાઇબીડ જુઓ “ઝાડમાં ઝાઉ j૦ [સર૦ મે. શાળ] એક વનસ્પતિ
ઝાડવું ૧૦ [ઝાડ ઉપરથી] નાનું ઝાડ ઝાકઝમાક પું[‘ઝમક” ઉપરથી] ઝળક; ભપકે
ઝાડવું સક્રિ. [સં. રાત્, પ્રા. ; પ્રા. શા૩ળ; મ. સાર; હિં. ઝાકઝમાળ વિ. [સર૦ ઉજમાળ]ઉજજવલ; ઝગઝગતું; દેદીપ્યમાન | સારના] ઝાડુથી વાળવું; કચરો કાઢવો (૩) ઝાટકવું; ખંખેરવું (૪) ઝાકમઝોળ વિ૦ [‘ઉજજવલ ઉપરથી] સ્વચ્છ અને સુસ્પષ્ટ (૨) ઊંજણી નાખવી (૫) [લા.] ઠપકે આપ ૫૦ મહાલવું તે; આનંદ
ઝાડાવાટ સ્ત્રી. [ઝાડો રૂવાટ] ગુદા ઝાકરિયે પુત્ર નાનું પહોળા મેનું માટીનું વાસણ
ઝાકિયું ન [‘ઝાડ ઉપરથી] ઝાડના ચિત્રવાળું એક વસ્ત્ર ઝાકળ સ્ત્રી, ન૦ (ચ. માં પુ.) એસ; તુષાર (૨) [લા.] તર; | ઝાડી સ્ત્રીઝાડ, વેલા, ઘાસ ઈવનો ભરાવો (૨) જંગલ મિજાજ. [–ઉઠાડવું=સુસ્તી ઉડાડી દેવી (૨)ધમકાવવું–ઉતારવું, ઝાડુ ન૦ [જુએ ઝાડવું; સર૦ હિં, મ. ટૂ] મેટ સાવરણે કાઢી નાખવું = ધમકાવવું; ખબર લઈ નાખવી. - કડવું = સુસ્તી (જેવા કે, ભંગી વાપરે છે) (૨) [હિં.] સાવરણી (૩) [લા.] દૂર થવી. - પડવું =એસ પડવું.] ભર્યું વિ૦ લીલું; તાનું ! ઝાટકણી; ઠપકે; અપમાન; અનાદર. [-કાઢવું, દેવું, વાળવું = (૨) [લા.] ઉસાહી. –ળિયું વિ. ઝાકળને લગતું; ઝાકળવાળું કચરેપ કાઢવ; વાળીઝૂડીને સાફ કરવું. -ખાવું =નિષ્ફળ (૨) ઝાકળની મદદથી પાકતું (૩) ન૦ ખેતરમાં રહેવા કરતો થવું; પાછું પડવું; બનવું (૨) અપમાન થવું; ઠપકે મળ.–પવું માળે કે છાપરી (ઝાકળથી બચવા) (૪) વહેલી સવાર. –ળ | = ઠપકો મળ; અપમાન થવું. -મળવું = ઝાડુ ખાવું; બનવું વિત્ર ઝાકળનું, -ને લગતું [ઝાઝું લાલિયવાચક) (૨) ઝાડ પડવું; અપમાન થવું. -મારવું = વાળવું; સાફ કરવું ઝાઝું વિ૦ [સર૦ જ્યાદા; સં. શ્વાય?] પુષ્કળ -ઝેરું વિ. (૨) અપમાન, અનાદર કરો.] ૦વાળી સ્ત્રી, વાળ ૫૦ ઝાટ(ક)કછૂટ(–)ક, ઝાટ(-) ઝૂમક(-) ન૦ [‘ઝાટકવું, ઝાડુ લઈ (રસ્તો) વાળનાર કામદાર; ભંગી
ઝાડકવું” ઉપરથી] (દાણાદ્રણી વગેરે) ઝાડકી કરીને સાફ કરવું તે ઝાડે ૫૦ [સર૦ ૯., મ. સારો] વિષ્ટા (૨) દસ્ત; જુલાબ (૩) ઝાટ(-)કણ ન [‘ઝાટકવું – ઝાડકવું' ઉપરથી] ઝાટકતાં નીકળેલા [જુઓ ઝડતી] બારીક તપાસ (૪) ઝાડવું – ઊંજણી નાંખવી. કચરે; ઝટકામણ
[ઝાડે જવું, ફરવા જવું = અઘવા જવું. ઝાડે ફરવું, બેસવું = ઝાટકણ સ્ત્રી [‘ઝાટકવું ઉપરથી] ઝાટકવું - સૂપડા વડે લેવું અઘવું. ઝાડે આવે, ઊતર =દસ્ત થા. –કબજ હે= તે (૨) ઝાટકવાનું મહેનતાણું (૩) [લા.] સખત ઠપકે.[-કાઢવી = કબજિયાત હોવી. -છૂટી જ, થઈ જ = દસ્ત થઈ જવો સખત ઠપકે આપ.].
(૨) બી જવું. જે, લે = ઝડતી લેવી; ચાંપતી તપાસ ઝાટ(-)કવું સત્ર ક્રિટ [. ફાડા, રાવળ (સં. ટન) કરવી, –તપાસ = (દરદીની) વિષ્ટાની દાકતરી તપાસ કરવી. ઉપરથી] સૂપડા વડે ઉપણવું -તેવું (૨) જોરથી ખંખેરવું; ઝાપટવું –થ =દસ્ત ઊતરો (૨) વારંવાર દસ્ત છે. (બહુધા બ૦૧૦ (૩) [લા.] ખૂબ ઠપકે આપ. [ઝાટ(–)કાવું અ૦ ક્રિ માં ઝાડા થવા, થઈ જવા.)–નાખો =(મેરના પીંછાથી) ઝાડવું (કર્મણિ, –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).]
(આ અર્થમાં ઝાઝપટે, ઝાડે પીંછી (કરવું સાથે) પણ ઝાટકે ૫૦ જુઓ ઝટકો. [-નાખ = વેદના થવી; દુઃખવું. | વપરાય છે.) –લાગ = દસ્તની હાજત થવી (૨) વારંવાર દસ્ત -માર=ઘા કરો (૨) વેદના થવી. -લગ = ઘા થે થવો.] ઝપટો પુત્ર સવારની શૌચવિધિ વગેરે (૨) ઝાડઝપટ; (૨) તીવ્ર વેદના થવી.]
ઊંજણી નાંખવી તે. [ઝાડેઝપટે જવું =ઝાડે ફરી કરીને દાતણઝાડ ન૦ [પ્રા.; ૩. ફાટ] વૃક્ષ (૨) દારૂખાનાની એક ચીજ | પાણી વગેરે કરવું]. ૦પેશાબ છું. શૌચ; મળની ઉત્સર્ગક્રિયા
ઉપર ચઢવું, ચઢી બેસવું = (ગંગમાં) કુલાઈ જવું. ઊગવાં, | ઝાતકાર વિ. [સર૦ ઝળઝળાટ] ઝળઝળતું; ચકચકિત (૨) j૦ –થવાં (દુઃખનાં) = દુઃખની પરાકાષ્ઠા થવી. –થવું (ઘોડાનું) = ઝળઝળાટ (૩) જાગૃતિ; તેજી બે પગે ઝાડ જેમ (ઉભી થવું. - વું = દારૂખાનાનું ઝાડ સળ- | ઝાનમ ન૦ જુએ જહન્નમ ગાવવું.] પંચાળું વિવાંદરા જેવું અટકચાળું.૦પાન ન૦,૦પાલે ઝાપટ સ્ત્રી[જુઓ ઝપટ] અડફેટ (૨) ભૂતપિશાચની ઝપટ. પુંવનસ્પતિમાત્ર. ૦બી ન૦ ઝાડ અને વાસથી ભરેલો પ્રદેશ [-લાગવી, –માં આવવું]. ૦ઝૂપટ સ્ત્રી ધૂળ ઝાપટી નાખવી ઝાકઝૂટ(૪)ક,ઝાકઝૂમક(ડ) ૧૦ જુએ ઝાટકછૂટક તે. ૦૬ સ૨ ક્રિટ કપડાની ઝાપટથી સાફ કરવું (૨) ફટકાવવું; ઝાટકણ ન જુઓ ઝાટકણ
| મારવું (૩) (સુ) સળગાવવા માટે ઝાપટિયાથી પવન નાંખવો

Page #409

ઝાપટિયું]
१४
[ઝાંખપ
(૪) [લા.] ખુબ ખાવું. -ટયું નવ ઝાપટીને સાફસૂફ કરવા ઝારું ન૦ મેટું ડાળું (૨) ધાડું; ટેળું માટે લાકડાની ટોચે કપડું બાંધીને બનાવેલી એક બનાવટ (૨) | ઝારે ૫૦ [જુઓ ઝારી] મેટી ઝારી (જુઓ ઝારી ૨) (૨) (સુ) વાંસની ચીપનો પંખો. - ૫૦ ઝાપટ મારનાર (બાગમાં કે જમીન પર) પાણી છાંટવાનું નાળચાવાળું વાસણ (૩) (વૈષ્ણવ મંદિરમાં ભીડ ઓછી કરવા). -ટું ન૦ થોડા સમય [સર૦ ૫.; રવ૦૧] તંબૂરાના તાર નીચે ઘોડી ઉપર મુકવામાં માટે વરસાદનું એકદમ તૂટી પડવું તે. [-આવવું, પઢવું ઝાપટું આવતો દેરે; જિવાળી (૪) તંબૂરાને પિત્તળને તાર; ખરજથવું; એકદમ વરસવું.]
સ્વરને તાર ઝાપટ સ્ત્રી, જુઓ ઝાપટ. –ટિયું ન૦ (નદી તળાવ ઈટ જેવી ઝાળો પુત્ર એ નામની બ્રાહ્મણ વાણિયાની જાતને આદમી જગાએ જઈ ત્યાં પાણીથી) શૌચ જઈને ઘેવું તે
ઝાલ સ્ત્રી, કાનનું એક ઘરેણું ઝાબ સ્ત્રી, જુઓ છાબ (૨) [જુએ ધાબં] દૂધ ભરવાનું મેટું ઝલક સ્ત્રી [સર૦ છાલક] છાળ વાસણ
[લાંબા મેવાળું નાળચું ઝાલઝલામણ સ્ત્રી એક રમત ઝાબ(7) j૦ સિર૦ હિં, મ. સાવા] કુલ્લામાં તેલ ભરવાનું ઝાલ(–ળ)ણ ન જુએ ઝાળવું, ઝારવું] ઝારણ, રેણુ (૨) તેનાથી ઝાભ joખેતર વચ્ચે પાણી ભરાઈ રહે તેવી ખાડાવાળી જગાડેગું કરેલું ધાતુનું સાંધણ (૩) [‘ઝાલવું” ઉપરથી] ભ; પાટડી ઝાબે પુત્ર જુએ ઝાબે
ઝાલર છું. એક કઠોળ-વાલ (૨) સ્ત્રી . સટ્ટરી; સર૦ ઝામ, ૦ઝૂમ સ્ત્રી સમય
હિં, મ. ક્ષાર] ઝૂલ; કેર (૩) મગરીથી વગાડવાની ઘડિયાળ ઝામણ ને[જુઓ જામણું મેળવણ; અધકરણ
(૪) [2] માછલાં વગેરે જળચરોને શ્વાસ લેવાને અવયવ ઝામર છું. [ફે. સામ] માથા અને આંખને એક રેગ ઝાલરી સ્ત્રી, સિં. શરી] વગાડવાની નાની ઝાલર ઝામરઝેલ(–ી) વિ[ઝમવું +લવું] ડગમગતું; પડું પડું થઈ ઝાલવું સત્ર ક્રિ. [૪. –ધાર પરથી?] હાથમાં લેવું, પકડવું રહેલું (૨) ૫૦ ડેળ; આડંબર
ગ્રહવું (૨) કેદ કરવું; પકડી રાખવું; બંધનમાં લેવું (૩) જડવત ઝામરાં ઝીકવાં-માથાકુટ કરવી (ચ.) . [-નીકળવી] | રહી જાય તેમ કરવું (જેમ કે, વાએ કેડ ઝાલી છે). [ઝાલી ઝામરી સ્ત્રી [સે. ફ્રામ =દાઝવું] હથેળીમાં કે પગને તળિયે થતો | રાખવું = આગ્રહપૂર્વક વળગી રહેવું ન માનવું કે જતું કરવું. ઝામરે જુઓ ઝામરી (૨) [સે. શામઢ =કાળું પરથી 8]. ઝાલી પઢવું = આગ્રહથી વળગવું; (કઈ વાતને) વળગી પડવું.) ચામડીને એક રેગ (૩) [ä. સામ; હિં. વૈ] બહુ પાકેલી - ઝાલાં ન૦ બ૦ ૧૦ મહેણાં ટોણાં. [-ઝાલવાં =મહેણાં વેઠવાં.] દાઝેલી ઈંટને કકડો (શરીરે ઘસવા –મેલ ઘસીને કાઢવા માટે | ઝાલા,–લે પૃ. [સર૦ હિં.) એ નામની જાતનો રજપૂત. -લી વપરાય છે.)
[વડે પાણી કે ઓસડ છમકારવું | સ્ત્રી ઝાલાની સ્ત્રી ઝામવું ( ક્રિ. [1. સામ (ઉં. ટૂંઢ)] તપાવેલી ઈંટ – ઠીકરી | ઝાવલી(–ળી) સ્ત્રી [સર૦ જાવલી; મ. ફ્લાવી] નાળિયેરી ઝામરીન ડું [{] કાલીકટના રાજાને ઇલકાબ
અને ખજૂરીની સૂકી ડાંખળી (૨) પાંદડાંની ગૂંથેલી સાદડી; ટકા ઝામર સ્ત્રી બ૦ ૧૦ કુમળી ડાળીઓવાળો ઝાડની ટોચને ભાગ ઝાવસેઈ સ્ત્રી [મ. યા હુસૈન] “યા હુસેન !” એ મેહરમમાં ઝાયણી સ્ત્રી (ક.) ઝારપટોળાં; બેસતું વર્ષ
હુસેનના મૃત્યુના શોકમાં કરવામાં આવતા પોકાર (૨) [લા.] ઝાયલ વિ૦ [જુઓ જાહેલ] ઉગ્ર; તામસી (૨) [‘ઝાલવું” ઉપરથી]. તેવી રીતે ઝનૂનમાં કૂદવું અને બુમ પાડવી તે; હેહા; તોફાન; ઝાલીને બેસી રહેનાર. ઉદા. “થયા પથારીઝાયલ'
દંગે. [-કાકવી =મારામારી થવી; દંગલ મચવી. –કરવી = ઝાર ૫[જુઓ જુવાળ] ભરતી
ઠેકાણે કે વિચાર વગર ગમે તેમ વર્તવું. -કૂટવી =“યા હુસેન!” ઝાર ૫૦ [૨] (સં.) રશિયાના રાજા - તેને ઇલકાબ. શાહી એવા પિકાર સાથે મેહરમમાં કૂવું (૨) મેટેથી રડારોળ જી. ઝારના જે (જુલમી કે આપખુદ) અમલ
કરતા કૂદવું.]. ઝારણ ન૦ [21. ફુર (ä. ક્ષ ) ઉપરથી? સર પ્રા. શા = ઝાવાળી સ્ત્રી જુઓ ઝાવલી સેની - ઝારનારો] રેણ (ધાતુનાં વાસણું સાંધવાનું) (૨) રેણ | ઝાવાં નબ૦૧૦ ડૂબતા માણસનાં તરફડિયાં; વલખાં. [-નાખવાં કરેલું સાંધણ
=વલખાં મારવાં; આધાર કે આશરા માટે આમ તેમ ખાલી ઝારણી સ્ત્રી[ફે. ગુIR ઉપરથી ] નવા વર્ષનું પર્વ
મથવું]. ઝારપટોળાં ન બ૦૧૦ જુઓ જુહારપટેળાં
ઝાવું ન બચકું (ડાસા તરફ)
[(૨) હેતાળ ઝારવું સત્ર ક્રિ. [ઝરવું' પરથી જુઓ “ઝારણ”; સર૦ હિં. જ્ઞાના, ઝાહી વિ૦ [ત્રા. શા]; (સં. થાય; જુઓ ઝાઈ)] શુભેચ્છક મ. શાસ્ત્રો] ઊના પાણીની ધાર વડે ઘેવું કે શેકવું (૨) ધીમે ઝાળ સ્ત્રી [સં. 181] જવાલા; તેની આંચ (૨) [લા.] ક્રોધને ધીમે સિંચન કરવું (૩) [જુઓ ઝારણું] ઝારણ વડે ધાતુના આવેશ. [–ઊઠવી, લાગવી =સખત બળતરા થવી (૨) [લા.] વાસણને સાંધવું; ઝાળવું (૪) [‘ઝાડવું પરથી સર૦ હિં. સારના] ખૂબ ગુસ્સો ચડી આવ; રીસ ચડવી; એકદમ ઉશ્કેરાઈ જવું નકામાં ડાળાં કાપી નાખવાં; છાંટવું (૨) જુહારવું; જવું ઝાળણ ન૦ જુઓ ઝાલણ પતી જુઓ “ઝાર’ પું[૬]માં
ઝાળવું સત્ર ક્રિ. [જુઓ ઝારવું] રેણ વડે સાંધવું ” ઉપરથી; સર૦ હિં, મ.] નાળચાવાળી ટેયલી ઝાંઈ () સ્ત્રી [સર૦ હિં] ઝાંખી [કે ધુમ્મસથી) ૨) પિણામાંથી તળેલી વસ્તુઓ કાઢવાનું તથા ઝાંક(-ખોટું (૦) ૧૦ [‘ઝાંખું ઉપરથી] ઝાંખે દિવસ (વરસાદ , એજાર
ઝાંખ,૦૫ (૧) સ્ત્રી [‘ઝાંખું” ઉપરથી] ઝાંખાપણું (૨) [લા.]

Page #410

ઝાંખવું]
૩૬૫
[ઝીલ
બદો; લાંછન. [-આવવી (આંખે) = બરાબર ન સૂઝવું ઝાંખું | ઝાં () પું[સરહિં. શાંતi] જુઓ જાસો (૨) હઠ) ત્રાગું સૂઝવું. ભારવી = ઝાંખ થવું (૨) ઝાંખ આવવી. -વળવી = | (૩) મહેણું. સાચિઠ્ઠી સ્ત્રી, જુઓ જાસાચિઠ્ઠી આંખે ઓછું દેખાવું. ઝાંખપ લાગવી =બો લાગવો.] ૦૬ | ઝાંહે (૦) અ [.. ક્ષારૂ] નકામું – ખરાબ થાય તેમ. [-જવું સક્રિટ સિર૦ હિં. ëવના; સં ચક્ષ?] ઝાંખી કરવી (૨) | =નકામું જવું.] છાનુંમાનું સંતાઈને જોવું (૩) અ. ક્રિ. [‘ઝાંખું ઉપરથી] ઝાંખા | ઝિકાવું અક્રિ૦, વલું સક્રિ. “ઝીકવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક પડવું. -ખાશ સ્ત્રી, ઝાંખાપણું. -ખી સ્ત્રી [‘ઝાંખવું' (સ ઝિકાળે, –ળ પુ. ઈંટ-રડાંને કે; ઝીંકે ક્રિ) ઉપરથી; હિં. શૌની] ઝાંખો ખ્યાલ કે દર્શન (૨) છાનુંમાનું ઝિપાવું અક્રિ , –વવું સક્રિ“ઝીપવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક જેવું તે (૩) ભાવપૂર્વક દર્શન. [કરવી = દર્શન કરવાં. –થવી= | ઝિમેલ સ્ત્રીજુઓ ધિમેલ
કે દર્શન થવું.] -ખું વિ૦ સિર૦ મ. શાંK] | ઝિયાણું, ઝિયા-રા)યણું ન૦ કિં. સંહિતા (પ્રા. ધીમા) +(મા) અસ્પષ્ટ; આછું (૨) ઓછા પ્રકાશવાળું; નિસ્તેજ (૩) [લા.] | નયન ?] પહેલી સુવાવડ પછી દીકરીને બાળક સાથે વળાવવી તે મંદ; નિસ્તેજ; નિરુત્સાહ. (–થવું, પડવું)
કે તે વેળાનું આણું કે કરાતી રીત (કરવું). ઝાંખરું (૦)ન[.a] કાંટાવાળું ડાંખળું. [ઝાંખરાં ઝીંટવાં= | ઝિનિયમ ૧૦ {િ] એક મૂળ ધાતુ (ર. વિ.) ઝાંખરાં ખડકવાં(૨)ઝઘડો કે વેર કરવું. ઝાંખરું વળગવું લફરું | ઝિલણિયું વિ૦ (૨) ન ઝીલનારું (1) લાગવું; લપ વળગવી.] [૦પાંખું વિ૦ આછુંપાતળું; અસ્પષ્ટ ઝિલાવું અક્રિટ, –વવું સક્રિ. ‘ઝીલવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક ઝાંખું, -ખાશ, –ખી જુઓ ‘ઝાંખમાં. ૦ઝ૫ વિ૦ સાવ ઝાંખું. | ઝિહિલ(લી) સ્ત્રી [i] તમારું ઝાંઝ (૨) સ્ત્રી [સં. ર, પ્રા. શૈક્ષર] છબલીકાં; કાંસીજોડ ઝિક સ્ત્રી [{] એક ધાતુ-જસત - (૨) [ 1. સંજ્ઞા] ગુસ્સો; રીસ (૩) જુએ ઝંઝા. [-ચઢવી = ઝિંદાદિલી સ્ત્રી [i.] હૃદય જીવતું જાગતું – ઉત્સાહિત હોવું તે ગુસ્સે થવું; રીસ ચડવી.]
ઝીક સ્ત્રી [સર૦ મ.] કસબી તારનું ભરત. ૦ચળક સ્ત્રી, ભરવામાં ઝાંઝર (૦) ૧૦ [જુએ ઝાંઝ] સ્ત્રીઓનું પગનું એક ઘરેણું – પુર વપરાતા સેનારૂપાના તાર, ટીપકી વગેરે. ટીકડી, ટીકી સ્ત્રી (૨) [લા.] બેડી; જંજીર.—રિયાળ(–ળું) વિ. ઝાંઝરવાળું. –રિયાં ભરવામાં વપરાતી સેાનારૂપાની ગેળ ટીપકી નબ૦૧૦ જુએ ઝાંઝર. -રી સ્ત્રી બાળકનું ઝાંઝર (૨) ઘુઘરી ઝીક સ્ત્રી ઝીક; ઝાંકવું તે- પછાડ. [-ખાવી =પછાડ ખાવી. બાંધેલી લાકડી (જે ખખડાવાય છે) (૩) નાનું ઝરણું
-ઝીલવીકર ઝીલવી.-૫વી =ઝી[કાવું. મારવી =ઝીંકવું; ઝાંઝવાં (૦) નબ૦૧૦ [, . સંજ્ઞા] મૃગજળ (૨) તેજથી કે ઝીકીને ધોવું (કપડું).] ૦ણુ ન પજવણી; માથાઝીક. ૦ણું નવ આંસુથી આંખને પડતી ઝાંખપ. –વાનું જળ,વાનું નીર ન૦ | ઝીંકવું -પછાડવું તે (૨) તારેતાર મેળવી સાંધવું તે; તણવું તે મૃગજળ [તે (૨) સવારસાંજને (સંધ્યાનો) ઝાંખા પ્રકાશ ઝીકવું સક્રિટ જોરથી ફેંકવું - પછાડવું (૨) પાડી નાંખવું; હરાવવું ઝાંઝમે ૪(૦,૦૦૦ [સર૦ મ.શનરમાંનર] આંખે ઝાંખ આવવી ઝીણુ સ્ત્રી[‘ઝીણું” ઉપરથી] જુઓ ઝણ ૧, ૨ (૨) નવ કેરીની ઝાંઝી (૯) વિ. [‘ઝાંઝ' ઉપરથી] ઝટ ચિડાઈ જાય તેવું –ચીડિયું ગોટલી પર બંધાતું શરૂનું જાળીદાર પડ. [–બાઝવું =તેવું પડ થવા ઝાંટું (૦) ૧૦ . શંટીસર૦ હિં, મ. સાં] ગુહ્ય ભાગને વાળ લાગવું] (૨) [લા.] નકામી તુચ્છ વસ્તુ (ગ્રામ્ય)
ઝીણવટ, ઝીણાશ જુઓ “ઝીણું’માં ઝાંતર (૦) ૧૦ (કા.) ગાડા નીચેનું પેટી જેવું ભંડકિયું
ઝીણું વિ૦ [૪. ક્ષીન; પ્રા. શિન, શિom] બારીક; નાનું (જેમ કે, ઝાંપ (૨) મિ. સંપ = ઢાંકવું] સ્ત્રી ઝાંખ. [-પઢવી, વળવી = ઝીણું કાણું) (૨) તણું; અણીદાર (ઝીણી અણી, ધાર ઈ૦) (૩) જુઓ ઝાંખમાં] (૨) નાની છાબડી; ઝાબ
પાતળું; બારીક (ઝીણું કપડું) (૪) નાજુક; ઝીણવટ અને સંભાળની ઝાંપડી (૯) સ્ત્રી [‘ઝાંપો' = ભાગળ (ત્યાં રહે તેથી )] ભંગિયણ જરૂરવાળું (જેમ કે, ઝીણું કામ; ઝીણું વાત; ઝીણી આંખ (૫) (૨) ભૂત થયેલી બંગડી; એક મલિન ભૂત. [-મૂકવી, મેલવી (અવાજમાં) ધીમું ને પાતળું; મંદ; ધીમું (જેમ કે, ઝીણું ઝીણું = ઝાંપડી(ભૂત)વડે મારણ-પ્રયોગ કર;મારવા તેની મેલી વિદ્યાને બેલવું) (f) [લા.] ઝીણવટભેર વર્તનાર - કામ કરનાર (માણસ). પ્રયોગ કરવો.] – પં. ભંગી (૨) ભૂત થયેલ ભંગી (જેમ કે, અહીં ઝીણા માણસનું કામ છે) (૭) બહુ કરકસરિયું; ઝાંપલી (૨) સ્ત્રી (જુએ ઝાંપે] નાનો ઝાંપ (પ્રાયઃ વાડ કે કિંજસ જેવું. [-કાંતવું =(કેઈ કામ કે વાતમાં) ઊંડું ઊતરવું; ખેતરને)
[પાતરીને ગૂંથેલો દાબડો કે દાબડી | અતિ બારીકાઈથી તપાસવું; ઝીણું ઝીણું જેવું (૨) ભારે કરકસર ઝાંપી (૨) સ્ત્રી [પ્રા. શંખ = ઢાંકવું] ઝાંપ; વાંસ કે ખજારીની કે કંજુસાઈ કરવી.] –ણવટ, –ણાશ સ્ત્રી ઝીણાપણું; બારીકી ઝાંપ () પું[. સંપ =ઢાંકવું] (શેરી, વાડા વગેરેન) દરવાજે | (૨) ચતુરાઈડહાપણ (૨) ગામની ભાગોળ. [ઝાંપેતરાં જાહેર - સાર્વત્રિક આમં- | ઝીણે તાવ પું[સં. નીર્ગ?] ધીમે પણ ચાલુ આવ્યા કરતો તાવ ત્રણ. -ઝૂટ = પિતાની એકની એક વાત લંબાવ્યા કરવી.] ઝાપટું ન ઝીપટાનું કુલ. – પં. એક વનસ્પતિ, ઝીંઝર ઝાંફ () સ્ત્રી (કા.) કદમ; ડગલું
(એનાં કુલ- ઝીપટાં-ઝપાટ લાગતાં લૂગડે ચાટી જાય છે) ઝાંબક ડું કપાળ, મેં અને ગળાની નસ ખેંચાય અને કૂલે એવી | ઝીપવું સક્રિટ જુએ ઝીલવું રીતે ગાનાર (૨) ન. [{] (સં.) ઘા ઈન્ટ પર ખપની એક દવા | ઝીમી સ્ત્રી [સર૦ સે. શામિન = કાળું કરેલું એક જાતની કાળી સાડી - મલમ
[(૩) ઝાંખ | ઝરિયા સ્ત્રી એક પક્ષી ઝાંય (૯) સ્ત્રી [સરવે ઝાંઈ] પ્રતિબિંબ પડછાયે (૨) ઝલક તેજ | ઝીલ સ્ત્રી [મા. શશી ?] એક વનસ્પતિ (૨)["ઝીલવું' ઉપરથી

Page #411

ઝીલણ]
૩૬૬
[લણે
સામે લણવાનું વાંસનું એક એજાર (૩) તંબૂરાને તાર (૪) ગુલણિયું વિ૦ [‘લવું ઉપરથી] ઝૂલતું (૨) ન૦ એક ઝલતું ધરેણું લાખેલી મોટી બરણી (૫)[સર૦ €િ. =સવ૨]ઊંડા પાણીની | ઝુલાવનહાર તિ[‘લવું” ઉપરથી] ઝુલાવનારું જગા (૬)[ફે.ફિટ્ટી] છળ; છાલક [સાણા બાજુ) સાળાવેલી ઝુલાવું અ૦ ક્રિ૦, વલું સત્ર ક્રિ૦ “લવુંનું ભાવે ને પ્રેરક ઝીલણ ન ઝીલવું તે (૨) ઝીલેલું તે (પ્રવાહી) (૩) સ્ત્રી (મહે- સુસ્તી સ્ત્રી [સર૦ ૫. ફૂલ = લડાઈ] લડાઈ; ટો ઝીલવું સક્રિટ [ફે. ક્ષિત્રિમ = ઝીલેલું] પકડી લેવું; ઝીપવું (૨) | ઝુંડ ન૦ (સં. ચૂથ પરથી ? સર૦ મ., હિં] જાથ; ટોળું [સર૦ મ. લી ફે] એક જણનું બેસવું કે ગાવું બીજાએ ઉપાડી નું ૫૦ જુઓ ખંડે. –ડાધારી વિ. જુઓ ઝંડાધારી લેવું (૩) [a. fક્ષ8 = નાહવું] નાહવું; જળક્રીડા કરવી ઝુંબેશ સ્ત્રી [l. ગુવેરા = ગતિ; હલનચલન] જેશપુર્વકની ચળઝીલું ન૦ [‘ઝીલવું ઉપરથી] લટકતાં સૂપડાં બાંધી નીચેથી ઉપર | વળ - હિલચાલ કે આંદોલન (ખેતરમાં) પાણી ચડાવવાની એક રચના [ભરવાનું) | ઝુમર ન૦ [‘મવું' પરથી {] જુઓ ઝમરખ ઝીલો ૫૦ [‘ઝીલવું ઉપરથી] માટીનું મોટું વાસણ (અનાજ ઝૂ ન૦ [{.] (પશુઓ) પ્રાણીઓનું સંગ્રહસ્થાન – તેને બાગ. ઝીંક, ૦ણ, ૦ણું જુએ ઝીક, ૦ણ, ૦ણું
૦ઑલજી સ્ત્રી [૪] પશુવિદ્યા
[લટકવું ઝીંકવું સત્ર ક્રિ. [સર૦ હિં. ના] જુઓ ઝીકવું. [ઝીંકાયું ઝૂકવું અ૦ કેિ. [સર૦ હિં. શુક્રના, મ, શુક્ર] નમવું; લચી પડવું; (કર્મણિ). ઝીંકાવવું પ્રેરક)]
ઝૂઝ સ્ત્રીઝૂઝવું તે. ૦વું અ૦ કિં. [સં. યુધ, પ્રા. શુ, શ]. ઝીંકી સ્ત્રી રજ; ભૂકી
મસ્યા રહેવું (૨) જોરથી લડવું [બિવડાવવા બાળભાષામાં) ઝકે પુત્ર જુઓ ઝિકાળ
ઝૂઝ ન૦ [સર૦ fહું. નૂકૂ] હાઉ; કરડે એવું જીવડું (બાળકને ઝીંગૂર ન [હિં. હ્રીંગુર] એક કીટ; તમરું [કરી નાચવું | ઝૂડ ન૦ માટે મગર (૨) ચૂડ; મજબૂત પકડ (૩) એક જાતનું ઝીંગર ૫૦ ગેરવું તે. ૦વું અ૦ ક્રિ. (મેરે) ટહુકવું ને કળા - ભુત - ઝેડ. ૦ઝાપટ ન૦ ઝાડઝૂડ; ઝાપટઝુંપટ ઝીંઝર, –વટો પુંઝીપટો
ઝૂડવું સત્ર ક્રિ. [સે. શોz] ધેકા કે બધા વડે ઠોકવું (૨) ઝાપટવું; ઝીંઝરું ન૦ (કા.) ચણાને પિટા સાથે છેડ
ખંખેરવું (૩) [લા.] ઊંધું ઘાલીને ઠોક કે બેશે કે કાંઈ કામ ઝીંઝ ૫૦ એક જાતનું ઘાસ [વાળવામાં વપરાય છે) | કર્યે જવું
ઝી સ્ત્રી છે. ક્ષિણિળી-રી) ] એક ઝાડ એનાં પાનાં બીડી | ઋડિયું ન જેનાથી ઝડાય એવું સેટું – બધું. [દિયાં પઢવાં = ઝીંઝેટી સ્ત્રી, એક રાગિણી
મુડાવું; માર ખાવો (૨) [લા. ખાસડાં ખાવાં; અપમાન ને ઝટ સ્ત્રી; ન [જુઓ ઝીંટવું] નકામી પીડા; લફરું
તિરસ્કારથી પાછા પડવું. -ખાવાંs yડાવું; માર ખાવો.] ઝીંટવું સક્રિટ સિર૦ હિં. ના] (કાંઈક કાંટાળું – ઝરડું કે દિયે ૫૦ ઝડવાને દં; ઝૂડિયું એના જેવું) ઝીંટું વળગાડવું; બઝાડવું (૨) ખડકવું. [ઝીંટી લેવું= | ડે [સં. ટ; 1. નૂ] ઘણી ચીજોને સાથે બાંધેલો જો; ઝીંટાંથી છીંડું કે બાકોરું પૂરવું – બંધ કરવું. ઝટાવવું (પ્રેરક). | જડે. -ડી સ્ત્રી, નાને ડો; જડી ઝીંટાવું (કર્મણિ).]
[(૨) જુએ ઝટ | પછી સ્ત્રી [સર૦ મ, શાળ] ઝે; ડેલું ઝીંટું ન૦ સિર૦ સં. શિંટી = એક જાતનું ઝાંખરું કે છેડ] ઝાંખરું ઝૂમ વિ૦ ધૂમ; ઘણું (૨) ઝૂમખાની પેઠે એકઠું થયેલું (૩) સ્ત્રી થરમાં નબ૦૧૦ (કા.) ઝાંથરાં
ઝામ; સમય (૪)[સર૦ હિં.] કેફ; નશો (૫)ઝુમવાની તાકાત જેમ થર, –રિયાં ન બ૦ ૧૦ માથાના અવ્યવસ્થિત અને છૂટા | ઝૂમ સ્ત્રી; j૦ [‘ઝુમવું, (સર૦ લુમવું) ઉપરથી] ઝૂમખું૦ખગ્નવાળ. –રિયું વિ. ઝીંથરાં જેવું કે તે વાળું
મખું, ૧ખું ન૦, ૦ પૃ[સર૦૫. ઝુમકI] અનેક વસ્તુઓને નુકારવું સત્ર ક્રિ. [‘ઝુકાવવું” પરથી?] (ઊંટને) બેસાડવું. [ઝુકારા- | જ; લૂમ
[પાઈના આકારનું ચકતું હોય છે) વવું (પ્રેરક). ઝુકારાવું (કર્મણિ)]
ઝૂમણ સ્ત્રી[‘ઝુમવુંઉપરથી] એક જાતને હાર (એમાં વચમાં ઝુકાવ j૦ ખૂકવાથી નમવું તે; તેથી પડતો ઝોક કે ઝૂલ ઝામણું ન [‘ઝમવું' ઉપરથી] એક જાતનું ઘરેણું ઝુકાવઠા ! બ૦૧૦ ઝુકાવવું – ઝંપલાવવું તે [ યામ કરવું ઝૂમવું અ૦ ક્રિ. [સર૦ સે. શુંબUT = પ્રાલંબ; સર૦ હિં, ઝુમના] ઝુકાવવું સત્ર ક્રિ. [‘ઝુકવું નું પ્રેરક] નમાવવું (૨) ઝંપલાવવું; જુઓ ઝઝુમવું (૨) લટકવું; ટિંગાવું (૩) આતુરતાથી ટાંપી રહેવું ઝુકાવું અ૦ ક્રિ. ઝુકવાની ક્રિયા થવી; ‘ઝુકવુંનું ભાવે
ઝૂરણ ૧૦ [‘ઝૂરવું' ઉપરથી] જુએ ઝુરાપે ગુઝાઉ વિ. ઝઝે એવું; ઝઝનારું [ ૨] ઝઝનારે; લડવૈયો | ઝૂરવું અ૦ ક્રિ. [21. સૂર = યાદ કરવું (૨) ઝૂરવું; સુકાવું. હિં. ગુઝાર વિવું[સં. યુધ , પ્રા. ફુદ્દા = ‘ઝૂઝવું” ઉપરથી; સર૦ મ. | શુરના] –ને માટે તલસવું - કલ્પાંત કરવું (૨) કલ્પાંતથી ક્ષીણ થવું ગુઝાવવું સત્ર ક્રિ. “ઝૂઝવું નું પ્રેરક (૨) હંફાવવું; થકવવું ફૂલ સ્ત્રી [‘ગુલવું ઉપરથી] ઝૂલવું તે; તેથી ઝૂકીને પડતો ઝળ ગુઝાવું અ૦ ક્રિ. “ઝૂઝવુંનું ભાવે
[પ્રેરક કે ઝુકાવ (૨) શોભા માટે રાખેલી ઝૂલતી કિનાર; ચીણવાળી ગુહાવું અ૦ ક્રિ, વિવું સત્ર ક્રિટ “ડવું’નું અનુક્રમે કર્મણિ ને | કેર (૩) કવિતામાં (લાવણી ઈ૦ માં) આવતો આંતરે (૪) ગુણગુણ અ૦ (૨) ન [રવ૦]
બળદ કે ઘડાને પહેરાવાતો ઓઢે
[ પહેરણ ગુમખડું ન૦ તૂરિયાની જાતનું એક ફળ (૨) [જુઓ ઝૂમખું સમૂહ | ઝલડી સ્ત્રી [મૂલવું” ઉપરથી] ઝૂલતું રહે એવું બાળકનું ખુલતું ગુમાવું અ૦ ક્રિ, સત્ર ક્રિ. “ઝૂમવું'નું ભાવે ને પ્રેરક ઝૂલણહાર વિ૦ [‘લવું' ઉપરથી] ખૂલનારં; હીંચકા ખાનારું ઝુરાપે ! [‘ઝરવું' ઉપરથી] કૂરણ; કલ્પાંત; વિગદુઃખ ઝૂલણ મું. [ફે. મુળ] એક છંદ [ગાવાનું હાલરડું ગુરાવું અ૦ ક્રિ૦, –વવું સત્ર ક્રિટ કરવું'નું ભાવે ને પ્રેરક ઝૂલણું ન [‘ફૂલવું' ઉપરથી લવું તે; હીંચકે (૨) પારણું (૩)

Page #412

ઝૂલતું]
૩૬૭
[ઝલો
ઝૂલતું વિ૦ ['લવું ઉપરથી] ઝોલાં ખાતું; લટકતું. –વું અક્રિ. | અક્રિ. (કર્મણિ, ઝેરાવવું સક્રિ. (પ્રેરક)] [21. સુ (સં. )] હીંડોળે કે પારણે હીંચવું (૨) લટકવું | ઝેરી, ૦૯ (ૐ) વિ૦ ['ઝેર' પરથી] ઝેર – વિષવાળું (૨) અદેખું; ઝૂલે પૃ. [‘લવું' ઉપરથી] ઝલે; જેમાં ઝૂલી શકાય તે; હીંચકે અંટસ રાખે એવું. નાળિયેર નવ એક દરિયાઈ વનસ્પતિનું ફળ (૨) [લા.] નુકસાન; ખાધ. [ઝૂલા ખાવા = હીંચકા ખાવા (૨) (જેના કેટલાનું સાધુનું કમંડળ બનાવાય છે). ૦મા(–માં)ખ સ્ત્રી આમ તેમ અથડાયા કરવું.] લાખુરશી સ્ત્રી, ઝૂલે એવી એક | એક જાતની માખ ખુરશી; “કિંગ ચૅરે’
ઝેરું (ઝે) ન [. ક્ષર, પ્રા. શર ઉપરથી) ઝાપટું ઝંક સ્ત્રી- [જુઓ ઝંકાવું] (ચ) એકાએક આંખમાં કાંઈ ઝપટાવું ઝેક પું; સ્ત્રી ['ઝકવું' ઉપરથી] વાંક; વલણ; ઝૂકવાપણું (૨) તેઝેક. [–ઉતારવી =ઝંક લાગી હોય તેની વેદના મટાડવા ફંક | [જુઓ અંક] આંખમાં કંઈ ઝપટાવું તે; ઝંક (૩) નુકસાન (૪) (ગ.) વગેરે મારવી. -લાગવી, –વાગવી = ઝંકાવું] –કવું અ૦ ક્રિ સુરેખાને ઢળાવ-ઈકિલનેશન” [‘ઝેકવું' પરથી] ઝંક લાગવી. -કાવવું સત્ર ક્રિ. (પ્રેરક) ઝેક પું, હું નવ [જુઓ ક] ગs; ગાયકે ઘેટાંબકરાને વાડો ઝંટ સ્ત્રી ઝંટવું કે ઝૂંટવી લેવું તે. [-મારવી =ડવું.]
ઝેકવું સત્ર ક્રિટ [જુઓ ઝાંકવું] એકદમ ફેંકવું; નાખવું (૨) ઝંટા–ટા)વવું સ૦ કિ. જુઓ છંટાવવું
અકૅિ૦ [‘ઝુકવું ઉપરથી; સર૦ મ. શોકળ વળવું; ઝૂકવું (૩) ઝૂંટવું સત્ર ક્રિટ ઝડપ મારી ખૂંચવી - પડાવી લેવું
યાહેમ કરીને પડવું (૪) ઊંધમાં ઝોકાં ખાવાં ટંઝંટા, ઝૂંટાઝૂંટ સ્ત્રી સામસામે ઝટ ચલાવવી તે
ઝોકઠા મુંબ૦૧૦ [કવું” ઉપરથી] ખૂબ ઈચીને તથા બીજી છંટાવું અ૦િ “ઝંટવુંનું કર્મણિ, –વવું સક્રિ ‘ઝુંટવું નું પ્રેરક રીતે નિરંકુશ માણવું તે કંપ(પી) સ્ત્રી ચિતા
[ બનાવેલું છાપરું – ઘર | કાર વિ૦ (કા.) ઝાકમઝોળ ઝુંપડી સ્ત્રી, -ડું ન [સે. ઝુંપડા] ઘાસ, સાંઠી, છાજ વગેરેથી ઝોકારવું સક્રિટ જુઓ ઝુકારવું (૨) ઝુકાવવું. [કારાવું અ૦ ઝુંપી સ્ત્રી ચિતા; પ
ક્રિ.. –વવું સક્રેટ કમણિને પ્રેરક.] ઝૂંફ સ્ત્રી૦, ૦ણ ન ઝંફવું - કાં ખાવાં તે
ઝેકાવવું સક્રિ. [‘ઝેકવું નું પ્રેરક] જુએ ઝુકાવવું ગ્રંફવું અ૦ ક્રિ[જુઓ જકવું] (સુ.) કાં ખાવાં, [કંફાવવું | ઝોકાવું અક્રિ. [જુઓ ઝોકવું] એકદમ ફેંકાવું(૨)[ઝકવું ઉપરથી] સક્રિ. (પ્રેરક). ઝૂંફાવું અક્રિય (ભાવે)]
લટકવું ખૂલવું (૩) ઝોકવુંનું કર્મણિ, ભાવે ગૂંસરી સ્ત્રી, જુઓ બંસરી. - ન૦ ધુરા; ધંસરું
ઝેકું ન૦ [‘ઝેકવુંઉપરથી] ઊંઘ કે ઘેનનું ડોલું. [-ખાવું, કાં ઝેણ (ઝેણ,) સ્ત્રી. [‘ઝીણું ઉપરથી] ઝીણ; ઝીણી રોટી જેમકે, |
ખાવાં= ઊંઘ કે ઘેનનાં ડોલાં આવવાં; ઝકવું.] પીંજાતા રૂની, તમાકુની) (૨) વરસાદની ફરફર; પાણીની છાંટ | કે ૫૦ [કવું” ઉપરથી] હેલ; હડસેલે (૨) આંખની ઝેક (૩) [સરવે ઝઝણી] ક્રોધની ધ્રુજારી – કમકમી [નામ પરથી) | (૩) ત્રાજવાં ખોટાં નમાવવાની યુક્તિ. [–ખવડાવે = હડસેલ કેપેલિન ન. [$] (સં.) એક પ્રકારનું વિમાન (તેને શોધકના મારવો (૨) હડસેલ મારી તાજવાં એકબાજુ બેટાં નમાવવાં.] ઝેબઝેબ, ઝેબઝેબ અ૦ (૨)નબ૦૧૦ પરસેવાના રેલા પર રેલા | ઝટ(ટી, ડી) સ્ત્રી, ડું-ટું ન૦ [. લોટ્ટી] જુવાન ભેંસ ઝેર સ્ત્રી જુઓ ઘેર) ઊંચી જગા કે બેઠકની ધાર; ઘરની એટલી | ઝેટિગ કું. [સે, સં. નોટિન ઉપરથી સર૦ ૫, હિં.] એક પ્રકારનું કે તેની ધાર (ચ.) (૨) ન૦, સ્ત્રી, ઝાંઝર
(મુસલમાનનું) ભૂત(૨)મેલું કે રખડતું દાંડ માણસ (૩) અરાજક ઝેર () ન૦ [f. હર] વિષ (૨) ઈર્ષ્યા (૩) વિર. [-આપવું, | દશા. ૦પાદશાહી સ્ત્રી [સર૦ મ.] અંધાધુંધીની રાજ્યદશા દેવું = ઝેર ખવડાવવું. –આવવું = ઈર્ષા થવી. –ઉતારવું = ઝેરની | ઝેટું ન૦ જુઓ ‘ઝેટમાં અસરથી મુક્ત કરવું. –ઉતરવું = ઝેરની અસરથી મુક્ત થવું. | ઝેઠ () ન [સે. શોટ = જૂનું ઝાડ. ભૂત ત્યાં રહેતું મનાય તે -કાહવું = વેર વાળવું; દાઝથી બદલો લેવો. –ખાવું = ઝેર વડે | પરથી ?] ઝૂડ; વળગણ. ૦ઝપટ સ્ત્રી, ભૂતપિશાચાદિની અડઆપઘાત કરવો (૨) અદાવત રાખવી. ચડવું = ઝેરની અસર ફટ; વળગાડ થવી (૨) વેર કે ઈર્ષની લાગણી થવી, –થવું = ઝેર જેવું થઈ ઝેન સ્ત્રી [૪] વિસ્તારને વિભાગકે ખંડ. ૦બંધી સ્ત્રી, પ્રદેશોના પડવું (૨) વિર ઈર્ષા કે અણબનાવ થે. –વરસવું = વેરની | વિસ્તારને અમુક ઝેનમાં નક્કી કરવો તે; ઝોન પાડી કે બાંધી દેવી તે લાગણી(આંખમાંથી)ઊભરાવી. –વાવવું = કજિયાનાં બી વાવવાં. ઝેબ(-ભા)વું, (–) j૦ જુઓ બાવું, બે -વાળવું = ઝેર ઉતારવું (૨) વેર લેવું, વાળવું] કચે–લો) | ઝોયણે પુંછ (ચ) જુઓ ઝોલો. –ણ સ્ત્રી નાનો લણે ૫૦, ૦કચેલું, કેચલે ન૦ [iા. ] એક કડવું બી - | ઝેલ સ્ત્રી [‘ઝુલવું ઉપરથી] ઢીલાશને લીધે તારનું વચ્ચેથી ખૂલી ઔષધેિ. કાજળી સ્ત્રી, પરસેવા વાટે બહાર આવતું શરીર- જવું તે
[–ણે પુત્ર મટી ઝોલણી માંનું વિષ (૨) મરણ વખતને પરસેવો. ૦મહેરે પે દંશના ઝેલ(–ળ)ણ સ્ત્રી [જુઓ ઝોળી] ખાનાંવાળી કેથળી; ખડિયો. વિષને ચણી લે એ સાપના તાળવામાં થતો એક ચપટો પદાર્થ | ઝેલવું અક્રિ[જુએ ઝૂલવું] ડોલવું (૨) ઝોકાં ખાવાં. [ઝેલાવું એરકે ૫૦ [જુઓ જે ૩; ઘેર] મેટો જ ; સમૂહ (ચ.) અક્રિ. (ભાવે). –વવું સક્રિ. (પ્રેરક)] ઝેરકેચલું (3) ન૦ જુઓ “ઝેર ન”માં
ઝેલું (ઝે) ૧૦ ગુંડ; ટોળું ઝેરણી સ્ત્રી [ઝેરવું' ઉપરથી] દહીં વલોવવાની નાની હાથ-રવાઈ | ઝેલુંન [ઝલવું' ઉપરથી] ઝેકું; ડોલું. –લો ૫૦ લો; હિંડોળો ઝેરમ (ૐ) ૫૦ જુઓ ઝેર નવમાં
(૨) હેલ; હીંચકાને એક ઝેક (૩) ઝલ. [ઝેલા ખાવા= રવું સક્રિ [ઝરર ર૧૦]નાની રવાઈથી દહીં વલોવવું. રાવું | હીંચવું (૨) અનિશ્ચિત સ્થિતિમાં આમથી તેમ ડગવું આથડવું)

Page #413

ઝળ]
૩૬૮
[ગલી
ઝેળ (ઝો) સ્ત્રી [i. I] ઝાળ; જ્વાલા (૨)૧૦ (સુ.)ઝાડ; ટકરાવું અ૦ ક્રિ. (જુઓ ટક્કર; સર૦ ëિ. ટેકાના] ટિચાવું; વળગણ
અફળાવું. –મણ સ્ત્રી૦ ટકરાવું તે; અથડામણ. –વવું સક્રિ ઝીણી સ્ત્રી, –ણે પૃ૦ જુઓ “ઝલણીમાં
(પ્રેરક) ઝેળવું સ૦િ [જુઓ ઝાલવું] ઝુલાવવું; હીંચાળવું (૨) આમ- ટકવું સત્ર ક્રિ. [ä. તન , સર૦ હિં. ટિનના, મ. દિવાળ; ટકળ] તેમ હલાવી રગડી નાખવું રળવું. [ળાવું અક્રિ. (કર્મણિ), લાંબા વખત સુધી ચાલવું – નભવું કે કાયમ રહેવું(૨) એક સ્થળે –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).]
લાંબો વખત ભવું ઝેળા ડું [ઝલવું' ઉપરથી] ખાડાખૈયાવાળો જમીનને ભાગ ટકાઉ વિ૦ ટકે- રહે કે નભે તેવું; મજબૂત (૨) ઢળાવ (૩) લેલો – નીચે નમેલો ભાગ [ કરેલો શેક | ટેકાર,–રાંત [4] જુઓ ‘ટ’માં ઝેળાશક ૫૦ ઝેિળો+શેક] ઔષધિથી ભરેલી કેથળી વડે | ટકાવ, – પં. ટકાઉપણું, મજબૂતાઈ ટકવું તે
ળી સ્ત્રી [સે. શોઢિમાં] કપડાના ચાર છેડા પકડીને ઝૂલતું | ટકાવારી સ્ત્રી૦ ટકા પ્રમાણે ગણતરી; “પરસેન્ટેજ; સોએ કેટલા પાત્રાકાર કરાય છે તે. ઉદા. “શાકની, સાધુની ઝોળી' (૨)ઝુલતી | તેનું પ્રમાણ. [-કાઢવી = ટકા ગણી કાઢવા.] ઝલાતી થેલી (૩) બાળકની ખેાઈ [ફેરવવી = ભિક્ષા માગવી; | ટકાવું અ૦ કિં., વિવું સ૦ કિ. “ટકવું નું કર્મણિને પ્રેરક દાન માંગવું. –માંથી ઝડપાવું = છેક બાળપણમાંથી સગાઈ થવી. | ટકા ૫૦ જુઓ ટકાવ -લેવી = ભિખારી થવું. -ભરવી =માગનારને આપીને તેની | ટકે ૫૦ [સં. ત્રિ] ત્રણ પૈસા (૨) [. ] રૂપિય; નાણું (૩) ઝોળી ભરવી; માગણ પૂરી કરવી.] પેળી સ્ત્રી બાળકને નામ- સેકડાના પ્રમાણમાં ગણતરી; “પરસેન્ટેજ' (૪) [સર૦૫, (ટક કરણવિધિ કરતાં પારણામાં ઘાલી હીંચાળવાની ક્રિયા. –ળા ટકોરો વાગે એવું તે પરથી ?)] ટકો; સાવ બેડું -કેશરહિત પુંઝ; નમી પડવું તે (૨) મેટી ઝોળી
માથું. [ટકા ઉઘરાવવા = ભીખી ખાવું. ટકા કરવા = રેકડે કવું () સક્રિ૦ [હિં. ક્ષેત્રના] ઝોકવું, પટકવું. [ઝોંકાવું વિચી સિક્કાનાણું ભેગું કરવું. ટકા ચટવા = વ્યાજ વધવું. ટકા અ ક્રિ (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).]
ચઢાવવા = વધારી વધારીને કહેવું (૨) અસલ કિંમત ઉપર દલાલી કે (૦) ૫. જુઓ ઝેક [(કર્મણ), –વવું (પ્રેરક).] વગેરે ઉમેરી ભાવ વધારો. ટકાની પ જારી =માલ વિનાનું ટ(૦)સ્ત્રી ઝંટ ઝડપ. ૦૬ સક્રિઝંટવું; ખંચવી લેવું.[ઝોંટાવું માણસ. ટકાનું ત્રણ શેર = તદ્દન સસ્તું. ટકાનું માણસ = સવું () સક્રિ[ફે. શોખ =નાખવું; ફેકવું] રીસથી – અભાવ- હિસાબમાં ન લેવા જેવું તુચ્છ માણસ. ટકા કરાવે = માથું થી આપવું – નાંખવું કે મૂકવું – પટકવું (૨) ઠાંસીને ખાવું - ગળ- સાવ બોડું કરાવવું.] ચવું. સાવું અ૦િ (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] | ટકેર સ્ત્રી [સર૦ ëિ, મ; સં. ઢળR પરથી ?કેરે. ટવર પરથી] સો ડું [જુઓ ઝાંસવું; સર૦ સે] હડસેલો; ધક્કો ટકેરવું – ટેકવું તે; ધીમેથી ગોદાવવું તે (૨) સહેજ ઇશારે કે
સૂચના (૩) વ્યંગ કે મરોડમાં કહેવું તે; મીઠી ટકા; વક્રોક્તિ
ટકારખાનું ન૦ [સર૦ . ટોર=નગારા પર ડાંડિયે મારો અ (“યં” () પિઠે બેલાય છે) પુંસિં] ચવર્ગને અનુનાસિક. તે કે તેનો અવાજ, જુઓ ટકેર] ચોઘડિયાં કે તે વગાડનારને ' એથી શરૂ થતો એકે શબ્દ નથી. (ચ-ચલ, જજાળ જેવા શબ્દોમાં | બેસવાની જગા. [–બેસાવું = ચેાધડિયાં વગાડનારા રોકવા; સંત ઢબે લખવામાં આવી શકે. પણ ગુજરાતીમાં એમ કઈ ચેઘડિયાં વગડાવવાં.] ભાગે લખે છે; અનુસ્વાર જ મેટે ભાગે લખાય છે. માત્ર મળ | કરવું સત્ર ક્રિ. [જુઓ ટકેરો] ટકોરો મારવો (૨) [જુઓ સંસ્કૃતના શબ્દમાં આવે છે. ઉદા. વામય.
ટકેર ટેકવું, ગોદાટવું; ટકોર કરવી. [ટકરાવવું સત્ર ક્રિ (પ્રેરક), ટકરાવું અ૦ ક્રિ. (કર્મણિ)]
ટકોરે ૫૦ [૩. R; ર૩૦] રણકે એમ વાગતો ઠેક (૨) ઠકને ૮ પં[i] મૂર્ધસ્થાની પહેલ વ્યંજન. ૦કાર પં. અક્ષર કે | રણકો. [-મારા = રણકે તેવો ઠોક મારવો. –મારી એક ઉચ્ચાર. ૦કારાંત વિ[.] છેડે ટકારવાળું. દો ષે જુઓટકાર | તપાસ માટે ઠોક મારી ખાતરી કરી લેવી. –મારે એવું = અટે કઈ પડવું અક્રિ૦ ભરછક ભરાઈ જવું (ખસ, કેલ્લા ઈ૦ થી) | તેવું; ચડિયાતું.]
[(મેગરી વડે વગાડવાની) ટક અ [૨૦૦; સર૦ હિં, મ] ટંકાવાથી થતો અવાજ, યા ખટ | કેરી સ્ત્રી, જુઓ ટોરે] નાના ટકેર (૨) નાની ઘડિયાળ દઈને થતો અવાજ (જેમ કે, ઘડિયાળને, કેમેરાની કળને.)(૨) [ ટક્કર સ્ત્રી [સે.]ઠેકર પ્રહાર (૨) અથડામણ સામને. [-ખાવી લિ.] કે બા !” એવો ભાવ બતાવતો ઉદગાર. (ફોટા = અથડાવું. –ચવી =માથું દુખી તમ્મર આવવી. –ઝીલવી = પાડવા જેવું માં થાય તે પરથી.) [–પઢવું, પડી જવું =બનવું] | હુમલા સામે ટકી રહેવું. -મારવી = ચડિયાતું હોવું. લાગવી ટક ટક અ૦ વિ૦; જુએ ટક] સતત ટક ટક અવાજ થાય તેમ =ઠોકર વાગવી. –લેવી =પાછા ન પડવું; સામને કરવો.] (જેમ કે, ઘડિયાળનો) (૨) ટગર ટગર (જેવું) (૩) સ્ત્રી, જુઓ | ટકો . જુઓ ટકે (૪) ટકટકારે
[નકામે લવારે ટગ ટગ અ૦ જુઓ ટગર ટગર ટકટકાટ-ર) j૦ ટક ટક અવાજ (૨) કંટાળો આવે તે | ટગમગ વિ૦ જુઓ ડગુમગુ; ડગુમગુ (૨) અ૦ ટગર ટગર ટકટકિયું વિ૦ ટક ટક કર્યા કરતું (૨) ન૦ તાર ઝીલનારું (ટક ટક | ટગર ટ(–મ)ગર અ૦ [. ટર ઉપરથી] એકી નજરે; મીટ માંડીને કરતું) યંત્ર
ગલી સ્ત્રી (કા.) પાતળી ઊંચી ડાળી

Page #414

ગુમગુ]
૩૬૯
[ટપા(૫)રવું
ટગુમગુ વિ૦ જુએ ડગુમગુ; ડોલતું (૨) અ૦ ગુમગુ હોય એમ | ટણણું વિ. [સર૦ મ. ટેળાજા, ટેનg1, ટોળા(–)] જડ; ગમાર; ટચ વિ. ઊંચી જાતનું (૨) પં. [૬] સેનાના કસ આંક (૩) | મૂર્ખ (એક ગાળ)
અ૦ [રવ; સર૦ મ.] ટચાકાનો અવાજ થાય એમ (૪) જરી | ટન ડું [૬] એક અંગ્રેજી તેલ (આશરે પ૦ મણ) વારમાં; ઝટ (લઈને, દઈને)
ટનટન અ૦ [૧૦] (૨) ન૦ એવો ધંટનો અવાજ. -નિયું ન ચકડી સ્ત્રી, [૨૦] ચપટી
ટનટન લાંબે ઘંટ વાગે તે. (–થવું, વાગવું) ચકાટલું સત્ર ક્રિ. (જુઓ ટકે] ટકે ટચકે કાપવું; ટચકાવવું | ટનનન અ૦ વિ૦]. ચકાર !૦ +[રવ૦] હાંકેડુનો ડચકારે
ટનલ સ્ત્રી. [૬] (રેલવેનું) બેગ૬; ભેાંયરું [કે તેનું માપ ટચકારી સ્ત્રી [રવ૦] ટચકડી; ચપટી (૨) ધીમે ટચકાર; ડચકારી | નેજ ન૦ [૬] (વહાણ ૭૦ વાહન લઈ જઈ શકે તે) ટનને ભાર ચકાવવું સત્ર ક્રિ૦ [ટચ' ઉપરથી] ટકે મારીને કાપવું ૮૫ અ [સર૦ ૬િ., ૨૦૦] ટપકે કે ટપકના રવ થાય તેમ (૨) કિયું ન૦ કમ્મરથી રહી જવું તે
ઝટ (–દઈને, લઈને) ચકું ન [જુઓ ટોચકું] ટેરવું (૨)[જુઓ ટાણુંટચકું]નાને પ્રસંગ ટપક, ટપક અ૦ [૨૦] ટપકતું હોય એમ ચકે ૫૦ [૩. દેવૈ; રવ૦] ઝટકે; ઘા (૨) તેને અવાજ, | ટ૫(બ)કલું વિ. [ટપકું ઉપરથી] ટપકાંવાળું (માર, મૂક, વાગ, લાગ)
ટ૫કવું અ ક્રે. [જુઓ ટપકું; સર૦ હિં. ટપના] ટીપે ટીપે ટચ ટચ અ૦ વિ૦] ટચકાનો રવ ઉપરાછાપરી થાય એમ નીચે પડવું, ચૂવું. [ટપકી પઢવું = (વચ્ચે)ઓચિંતું આવી લાગવું] ટચરું ૦િ [જુઓ ઠકચરું અતિ ઘરડું - બુદું (તુચ્છકારમાં) ટપકાવવું સક્રિ. [‘ટપકવું નું પ્રેરક ટીપાં પાડવાં (૨) ટૂંકાણમાં ટચલી આંગળી સ્ત્રી [સં. ૮. = 6ીંગુજી ઉપરથી {] છેલી, સૌથી | લખવું; નોંધ કરી લેવી (૩) બીજામાંથી નકલ કરી લેવી ટંકી આંગળી
ર૫(—બોકિયું ન [જુઓ ટ૫] ટપ દઈને મરી જવું તે (૨) ટપકું ટચાક વિ૦ ડોળી; આછકલું; શેખી મારનાર
ટપકી સ્ત્રી- [જુએ ટપકું] કપાળમાં નાને ચાંલ્લો; ટીપકી (૨) ટચાક અ૦ વિ૦]. -કિયે, કે શરીરના સાંધાનો કડાકે. | ટીલડી; મીનાકારી અબરખ કે સેનારૂપાની નાની ગોળ પતરી ટિચાકા ફેટવા = શરીરના સાંધાના કડાકા બોલાવવા (સુસ્તી | ટપકું ન૦ [ટપ (ર૦) ઉપરથી; સર૦ હિં, મ. ટપAI] ટીપું (૨) દૂર કરવા) (૨) દુખડાં લેવાં.].
[સર૦ હે. ટિળી પણ] નાનું ગોળ બિંદુ - ચિહન ટચૂકડું વિ. સં. ૮ ઉપરથી 3] ઘણું નાનું
ટપકે પૃ૦ [‘ટપકાવવું' ઉપરથી] જન્મપત્રિકા; જન્માક્ષર ટચેટ અ૦ જુઓ ટચ ટચ
૫ ટ૫ અ[૨૦](૨)ઝટ ઝટ (૩) સ્ત્રી બડબડાટ(અણગમાનો) ટકારવું સત્ર ક્રિટ (કા.) ખાવું [ટહુ જેવી નાની જોડી | ટપટપવું અકૅિ૦ ટપ ટપ અવાજ કરો કે તેમ કરતું ટપકવું ટટવાણ સ્ત્રી [સર૦ Éિ. ટુકાની ‘ટટ્ટ ઉપરથી] ટટ્ટનું સ્ત્રીલિંગ; |
Tબર ઉzમાની. “'ઉપરથીીટનું લિંગ | ટપટપાટ ૫૦ ટપ ટપ એવો અવાજ (૨) બડબડાટ; ટપ ટપ (૩) ટવું ન૦ [સર૦ . સુમા; ‘ટ૬” ઉપરથી] નાનું ઠીંગણું ઘોર્ડ | ચપળતા
[જુઓ ટપટપી (૨) ખરચર
[રહેવું | પટપિયું વિ૦ ટપટપ – પાછળથી બકબકાટ કરનારું (૨) ન૦ ટટળવું અ ક્રિ. (જુઓ ટળવળવું] પીડાવું; રવું (૨) લટકી ટપટપી સ્ત્રી, અસ્ત્રો ચડાવવા માટે ચામડાના કકડે ટટળાટ ૦ [‘ટટળવું” ઉપરથી] ટટળવું છે કે તેનું દુઃખ ટપણું ન૦ [ટપ” પરથી] (ચ) જુઓ ટપટપી ટટળાવવું સત્ર ક્રિટ ટટળવુંનું પ્રેરક
૫લબાજી સ્ત્રી સામસામી ટપલાની મારામારી ટા(દા) વિબરાબર ઊભું; અક્કડ (૨) [લા.] સશક્ત. | ટપલી સ્ત્રી [રવ૦] ધીમેથી મારેલી થપાટ (૨) [લા. તેણે; [–થવું = અક્કડ ઊભા થવું; હોશિયાર થવું (૨) શક્તિ આવવી.] | મહેણું. (-ખાવી, મારવી, પઢવી.)[-મારવી = દીવો ઓલટદી સ્ત્રી[૩. ટટ્ટાકી = પડદે; . તટ્ટી =વાડ] કામઠાંને કે વવા હાથની ઝાપટ મારવી.] વાંસની ચીપને પડદે (૨) વીરણને બનાવેલ ચક (૩) [fછું.] | ટ૫કું વિ૦ બેસી ગયેલું – અકડાઈ ગયેલું (૨) ન [‘ટ’ પરથી]
જાજરૂ સંડાસ. થિવી = દસ્ત થે. –જવું =જાજરૂ જવું.] | કુંભારનું હાંલ્લાં ટીપવાનું ઓજાર (૩) (ચ) ટપટપિયું રદ પું; ન [સર૦ fહં.] ઠીંગણું ઘોડું (૨) નબળું ઘેડું (૩) [લા.] | ટપલે પૃ૦ [૨૦] મટી જોરની ટપલી (૨) કુંભારનું ટપકું (૩) કામકાજ કે તેની તજવીજ. [–ચાલવું, નભવું કામકાજ આગળ | [લા.] મહેણું; આક્ષેપ (-ખા, પહ, મારો) [થવું
ચાલવું કે સરળ થતું જવું. -હાંકવું =કામકાજ આગળ લેવું.] | ટપવું સ૦િ [ fહં. ટપના] કુદી જવું (૨) [લા.] વધવું - ચડિયાતું હદો પૃ૦ ટકાર; 2 અક્ષર કે ઉચાર
પસ ટપસ અ૦ [૨૦] જુઓ ટપ્રસ ટપુસ [ગયેલાં ખાસડાં ટકણ વિ૦ ટડકાવાય એવું નબળું પોચું [ધમકાવવું | ટપ(-)સિયાં નબ૦૧૦ [ટપ (રવ૦)] ફાટ્યાંતૂટયાં – ઘસાઈ ટકાવવું સત્ર ક્રિ ૦ [સર૦ હિં. તરુંના, મ. રાવળ] તડકાવવું; | ટપાકે પુત્ર ટપ અવાજ, જેમ કે, તાળી કે રોટલો ઘડવાનો
૫૮ સ્ત્રી,-હાટ પુંડ ખાલી ડંફાસ-દોરતારને દેખાવ; શેખી | પાટ૫ અ૦ [જુઓ ટ૫] ઝટપટ (૨) સ્ત્રી, -પી સ્ત્રી બોલાટઢિયાળું વિ૦ [‘ટાઢ’ ‘ટાટું ઉપરથી] ટાઢ વાય એવું (૨) નટ | બેલી; લડાલડી. [-ઉપર આવી જવું = બેલાબેલી કે મારાએવું વાતાવરણ; ટાઢેડું (૩) ટાઢેડાવાળું સ્થાન
મારી કરવા સુધી જવું] ટણક વિ. [રવ૦; સર૦ મ.] જડ; ઠોડ (૨) ભટકણ [ચઢવી તે | ટપા(પેરવું સક્રિ૦ ['ટપ” (ર૦)] મારવું; ઠેકવું (૨) Tલા.1 ટણ પં. [સર૦ મ. ટળશi; રવ૦] (સુ.) ખોટું લાગવું -રીસ | વારંવાર કહેવું ટકેર કરવી. [૫(૫)રવું અક્રિ(કર્મણિ), ટચ સ્ત્રી, એક જાતને ઊડણ સાપ: તણછ
-વવું સક્રિ૦ (પ્રેરક).]
જે-૨૪

Page #415

ટપાલ]
૩૭૦
[ટહેલિ
ટપાલ સ્ત્રી [‘ટ’ ઉપરથી; સર૦ મે.ટપા(-cur)] ડાક; પિસ્ટ. | ટરકાવવું સક્રિટ જુઓ ટડકાવવું (૨) “ટરકવું નું પ્રેરક [-આવવી કાગળપત્ર વહેચાવા.-કાઢવી રવાના કરવાના પત્રો હરપરવું અ૦િ સિર૦ હિં. ત૨૫૨] વસ્તુની લાલચથી ફાંફાં ઈ. (પેટીમાંથી) લઈ જવું. –નાંખવી =પત્રો ઈ૦ (ટપાલપેટીમા) | મારતા ઊભા રહેવું, આઘાપાછા થયા કરવું. હિરપરાવવું પ્રેરક)) નાંખવું તેને સ્થાને પહોંચાડવું. -નીકળવી=પત્રો ઈ૦ જવું–રવાની | ટરપરિયું ન [જુઓ ટરપર૩] તરફડિયું (બહુધા બ૦ ૧૦ માં) થવું] ઓફિસ સ્ત્રીને ડાકઘર; પિસ્ટ ફેસ. ૦ખર્ચ નટપાલનું પેન્ટાઈન ન. [૪] અમુક ઝાડોના ગુંદરમાંથી બનતું તેલ ખર્ચ. ૦વાળે પુત્ર ટપાલ વહેચનાર.—લી ૫૦ ટપાલવાળે ટર્બાઇન ન [૬] (વરાળ કે પાણીના જોરથી ચક્રગમેએ ચાલતું) પાવવું સક્રેડ, પાવું અદ્ધિ. “ટપવુંનું પ્રેરક અને કર્મણિ | એક પ્રકારનું યંત્ર
[નિયત ગાળે ડું, –હિયું વિ૦ નાનું; બટુકડું
| ટર્મ સ્ત્રીત્ર [૬] (શાળાનું સત્ર; વર્ષમાં અભ્યાસ કરવા માટે પૂસ પૂસ અ૦ [૨૦] ધીરે ધીરે; ઘસડાતું ઘસડાતું. [Fકરવું | ટર્મિનસ ન [૬.] (રેલવે, બસ ઇનું) છેવટનું મથક કે સ્ટેશન = ધીરે ધીરે કે ઘસડાતા ઘસડાતા કાંઈ કરવું (જેમ કે, ક્રિકેટમાં | હિલે પુ[રવ, સરહિં. ટા] ધક્કો આઘાત (૨) ફે; ; રમનારે બહુ રન ન કરે ને રમ્યા કરે તે.)].
ધક્કો (૩) માથાનો ટકે. [
ટલા ખવરાવવા =ફેરા ખવરાવવા. પૂસિયાં નબ૦૧૦ જુઓ ટપસિયાં (૨) દક્ષિણી ઘાટની સપાટ ટલે ચડાવવું = વારંવાર ધકકા ખાયા કરવા પડે એમ કામને (૩) અનાજ ઝાટકતાં સૂપડાને મરતો ઠોક
લટકતું કે ધકેથે રાખવું; ખડાવવું. ટલે માર =ધક માર; ટપૂસિયું વિ૦ ટપુસ ખુસ કરતું (૨) દીરે ધીરે ઘસડાતું જતું આઘાત કરો (૨) ટલે ચડાવવું.] પેરવું, પેરાવું, –વવું જુઓ ટપારવુંમાં
વર્ગ કું. લિં] ટ, ઠ, ડ, ઢ, ણ એ પાંચ વ્યંજન ટપટપ અ૦ [જુઓ ટપ] એક પછી એક (૨) જલદીથી; તરત જ (૦૧)વળવું અ૦ કૅ૦ [. વૈ] વલખાં – તરફડેયાં મારવાં ટપાવાળે પુત્ર ટપ ફેરવનાર - હાંકનારો
(૨) આતુરતાથી ઝંખવું - રયું (૩) પીડાવું. [ટ(૦૧)વળાવવું ટપે પું[É., મ., I. ટપ્પા] અમુક લંબાઈને આતરે (૨) સ૦િ (પ્રેરક), (૦૧)વળાવું અ૦ કિ૭ (ભાવે)].
મુસાફરી; મજલ; વિસામ (૩) ઘેડા કે બળદનું વાહન (૪) [સર૦ | શ(ન્સ) સ્ત્રી મીટ; અનિમેષ નજર (ઉદા. એકીટશે, ટશે ને ટશે) ટાપશી, ટપ] ગj (ઉદા. ટોળટ). [ટપે ચડાવવું =ધ છે | ટશન–સ) સ્ત્રી [21. ટસર =એક પ્રકારનું સૂત૨] સર; આંખમાં ચડે કે બેટી થાય એમ કરવું; ઢીલમાં કે ધક્કા ખાવામાં નાંખવું. દેખાતી ઝીણી લાલ રંગ(૨) ટશિ [આવવું તે; તેની રેખા -માર=ગપ ડેકવી.] (૫) [હિં., . ટપા] સંગીતને એક | ટશિયું. [ઓ ટશર] ઉઝરડામાં કે ચીરામાંથી લોહી ઝમી
પ્રકાર. (બીજા તે ધ્રુપદ ને ખ્યાલ) [ચતી વાસણ | રસ સ્ત્રી૦ જુઓ ટશે. ટસ અ૦ ટગર ટગર; સે ને ટસે ટબ ન [૬] ઘણું પહોળું લાકડાનું અથવા પતરાનું એક વિલા- સિટસ અ૦ [૨૫૦; સર૦ €િ. રસ] ફાટું ફાટું થઈ જાય તેમ. ૦૬ ટબકલું ન૦+ ટપકું (૨) વિ૦ જુએ ટપકલું
અ૦ કે તસતસવું, ફર્ટ ફાટું થઈ રહેવું. -સાટ ૫૦ ટસટસવું તે કબકિયું ન૦ જુઓ ટપકિયું
ટસર સ્ત્રી, જુઓ ટશર (૨) [સર૦ fહું., મ., ૪, સં. ત્રસર ?] રબન નવ એક વનસ્પતિજન્ય પદાર્થ; ગટાપરચા
એક જાતનું રેશમ કે તેનું કપડું; તસર કબાટોચ અ૦ ઠેઠ ટોચ સુધી; છલકાઈ જાય એમ
સંજા સ્ત્રી [. ત્રિ-સંધ્યા] સંધ્યાકાળ; સમીસાંજ રબારે ૫૦ [સરવે હિં. શ્વ૬ (પંજાબ) = કુટુંબ] ઘરખર્ચ (૨) ઘર | ટહકારે ૫૦ [સર. fé. ૧; ૨૦૦] દુ:ખને લીધે થતે ઉગાર ગથુ સરસામાન (૩) અચે; ઘમલો
ટહે ટહ અ૦ [તુઓ ટ] એકી નજરે; મીટ માંડીને; હશે ને ટબુકડિયું ન૦ ધીમાં કાલવે જલેબી કે લાડુને ભૂકે
ટહુકવું અ૦ કૅિ૦, ટહુ કાર ,–વવું સકૅ૦ જુઓ ‘ટહુકેમાં ટબૂકવું વિ[સં. વૈકુળ +ઠું, વ્યત્યય થઈને] સાવ નાનું ટહુકે ! [. 2 વાગ્યે કોયા કે મેરને બોલવાને અવાજ ટબૂકલું ન૦ ટાઢેડું (૨) ટબૂકડું; ટપૂડું
(૨) કેઈ ને બોલાવવા દીધેલો લાંબો સાદ, ટકે (૩) ચાલતી બૂડી સ્ત્રી (જુઓ ટબૂકડું] નાની લેટી; કસલી
વાતમાં હાર્જાિ પ્રવો તે; હુંકારે. [-કર =કેયલ કે મેરે બે પં. [સં. ટિqળી, પ્રા. ટિqળા ઉપરથી ?] પનાના હાંસિયામાં બલવું (૨) બેલાવવા માટે ઉદગાર કરવો, બોલાવવું; સાદ લખેલી ટીકા - અર્થ (જૈન)
પાડવા. –પૂર = હાજિયો ભણ; હંકારે દે.] -કવું અ૦ મકવું અ૦િ [સર૦ ચમકવું, દમકવું, ધમકવું] (કા.) ધીમે | કિં. (મર કે કેલે) બોલવું. -કાર ૫૦ (કેયલ કે મેરા) પ્રકાશ આપે (૨) દૂરથી ઝીણે પ્રકાશ દેખાવો
ટહુકે. -કાવવું સત્ર ક્ર. ‘ટહુકવું નું પ્રેરક મકું નવ (કા.) ટમકવું તે; દૂરથી દેખાતે ઝીણા પ્રકાશ ટહેલ ૦ [જુઓ ટહેલવું] માગવા જતાં જાચક રોજ સંભળાવે ટમટમ સ્ત્રી; ન [fહું.] (ઉત્તર હિંદની) એક પ્રકારની ઘોડાગાડી છે તે ઉત-કહેણ (૨) [દિ. ટ] સેવા; ચાકરી (૩) [લા.] ટમટમવું અક્રિ. [૩૦] પડું પડું થઈ રહેવું (૨) આતુર થઈ એકનું એક વારંવાર કહેવું કે પાન પર નાંખનું તે. [-નાખવી જવું (૩) [સર૦ હિં. ટિમામાના] ટમકવું; (દી) ધીમે ધીમે એકની એક વાત વારંવાર કહેતા કહેતા ફર્યા કરવું] ટરો, મંદ પ્રકાશે બળ (૪) (દી) બુઝાતા પહેલાં ટગમગ થવું ૦૦ ૫૦ ટાં! (૨) દેખરેખ. ભટ(-૨) ૫૦ ટહેલ ટમટમાટ પે ટમટમવું તે; ઉતાવળ . [જેવું વાસણ નાખનારે ભિક્ષુક બ્રાહ્મણ
મલર ન. [૪. ટંકજી] એક જાતનું (વિલાયતી ઘાટનું) પ્યાલા | ટહેલવું અક્રિટ [છું. સર્જના; મ. (–)ળે આંટા મારવા; ટમેટું ન૦, –ો છું. [૨] એક શાકફળ [‘ટળકવું'માં | આમ તેમ ફરવું (૨) ગામમાં ટહેલ નાખી ટર–ળ)કવું એ ક્રિ. (૨) વિ૦, વાઢા મુંબ૦૧૦ જુઓ | ટહેલિયે વિટ ૫૦ (૨) ૫૦ ટહેલ નાખનાર

Page #416

ટહ]
૩૭૧
[ટાઢ
ટો પુત્ર જન્મેલું બાળક રડે તે ટહુકાર
ટાઈટરવું સત્ર ક્રિટ [{. ટાઈટ્રેટ) (દ્રાવણની માત્રા નક્કી કરવા ટળ વિ. [ટળવું' ઉપરથી] ટળનારું; નાશવંત
માટે) અમુક પદાર્થને ઘટતી પ્રતિક્રિયા થાય ત્યાં સુધી ઉમેરવાની ટળકવું અ૦ કેિસિર૦ (દાઢનું) “સળવું] લલચાવું (૨) વિ. રાસાયણિક ક્રિયા કરવી. –ણ નતે ક્રિયા (ર. વિ.) ટળકે એવું; લાલચુ. વાવેઢા મુંબ૦૧૦ લાલચુડા ટાઇટેનિયમ ન૦ [૩] એક મૂળ ધાતુ (ર. વિ.) ટળકાવવું સક્રિ. “ટળકનું પ્રેરક
ટાઈપ j૦ [૪] (છાપવાનું) બીબું. [Fકરવું =ટાઈપરાઈટરથી ટળકુડું વિ૦ જુઓ ટળકવું
લખવું. ૦રાઈટર ન૦ [{] છાપ જેવા અક્ષરોમાં લખવાનું યંત્ર. ટળવળવું અ૦ ક્રિટ જુઓ વળવું. ટળવળાટ ! ટળવળવું તે ૦રાઇટિગ ન૦ [$.] તે યંત્રથી લખવું છે કે તેનું કામ. -પિસ્ટ ટળવળાવું અદ્રિ, –વવું સક્રિટ ટળવળવુંનું ભાવે ને પ્રેરક | | j૦ [૬] ટાઈપરાઈટરથી લખવાનું કામ કરનાર. --પિગ ન૦ ટળવું અ૦ કૅિ૦ સિર૦ હિં. ટર્જના; સે. = ટળેલી દૂર થવું; [$] ટાઈપ કરવાનું કામ; ટાઈપરાઈટિંગ [મુદતિયો તાવ ખસવું; હઠવું (૨) આઘા જવું; મરવું (તુચ્છકારમાં, જેમ કે, ટળને | ટાઇફોઈડ ! [૪] એક જાતને (આંતરડાંને કારણે થતો)
અહીંથી) (૩) મટવું; સા થવું (જેમ કે, એનું દુઃખ ટયું) ટાઈમ પં૦ [$.] સમય; વખત. ૦કીપર ૫૦ (કારખાના ઈ૦માં) ટળાવું અ૦ કિં. ‘ટાળવું'નું કર્મણિ (૨) ‘ટળવું'નું ભાવે
કામને સમય નેંધનાર કર્મચારી. ટેબલ ન૦ [૬] સમયપત્રક ટળિયેલ વિ. [જુઓ ટળવું] ચસકેલ; ચક્કર
(રેલગાડીનું, શાળાનું ઈ૦) અંક પં. [સં.] છાપ મારેલો સિક્કો ટકે (૨) પૈસાભાર; યંક (૩) | ટાઈ સ્ત્રી[૪] જુઓ નેકટાઈ(-બાંધવી) સ્ત્રી. નક્કી વેળા – વખત (જેમ કે, ખાવાને કે દોહવાને). | ટાઉટ ૫૦ [{.] (કેર્ટ ઈ૦ માં) કેસ શોધી આપવાનું કામ કરનાર શાળ સ્ત્રી. [+રાહા] ચલણી સિક્કા પાડવાનું કારખાનું. દલાલ, કજિયા-દલાલ [નિરર્થક ભસ ભસ કરવું તે શાળી ૫૦ ટંકશાળને ઉપરી; ટંકશાળવાળે
ટાઉ ટાઉ અ૦ [૧૦] (૨) ન૦ લવારે; બકવાદ (૨) કૂતરાનું ટંકણખાર ૫૦ સિં. ટંકાક્ષાર] એક જાતને ક્ષાર
ટાઉન હોલ પં. [{] ગામને સાર્વજનિક હૉલ – સભા ઈ૦ ટંકશાળ,–ળ જુઓ ‘કમાં
માટેનું મકાન કામણ ન૦, –ણી સ્ત્રી [“ટાંકવું' ઉપરથી] ટાંકવાનું મહેનતાણું | કાકર સ્ત્રી [સે. ટર] હલો આધાત ટકેરી (૨) વિ. [સરવ ટંકાર [i], ૦૦ ૫૦ ધનુષ્યની પણછને અવાજ
૮. ટેલર = પ્રદેશ, મ, ટ ) (કા.) સાફ; ઉજજડ; વેરાન. ૦ડી ટંકારી વિ૦ [સં.] ટંકાર કરે એવું
[કે, ઘંટીને) | સ્ત્રી ટાકર (૨) કઠણ- રણકી જમીન [મેલવાળી) ગોઠવણ ટંકારે ૫૦ [‘ટાંકવું' ઉપરથી; સર૦ મ. ટંકારી] ટાંકનાર (જેમ | ટાકસંચે પુંડ તાકડે બની જાય એમ ગોઠવાવું તે; એવા તાલટંકાવું અ કૅ૦, –વવું સત્ર ક્રિ. “ટાંકવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક ટાચકટુચક વિ૦ [‘ટચકો ઉપરથી] છટું છવાયું; પરચુરણ કિક સ્ત્રી [સર૦ હિંઢવી, મ.ટણી()] શ્રીરાગની એક રાગણી ટાચકાટુચકી સ્ત્રી [ટુચક ઉપરથી] મંતર-જંતરના ટુચકા કરવા તે અંકિત વિ. [સં] ટાંકેલું
ટાચકાટોળી સ્ત્રી[ટાચકે +ટોળી] તડાકા મારનારાની મંડળી (–) ક અ [જુઓ રં] દરેક ટંકે (૨) બરાબર નિયત | ટાચકે ૫૦ [રવ૦] ટચાકો; સાંધાનો કડાકે (૨) ઘોડિયે લટકાસમયે; પેશ્ય વખતે જ (૩) ટોચ સુધી; છલોછલ
વાતું ઝૂમખું – રમકડું (૩) ખોટું લાગવું - રીસ ચડવી તે. [ટાચકા કે j[સં. ] ચલણી સિક્કો; નાણું(૨) [સરવે નં. ] રૂપિયો કેહવા = સાંધાના કડાકાફેડવા (૨) નિંદા કરવી. ટાચક ચડે રંગ સ્ત્રી [. jIl] ટાંગો; પગ
= રીસ ચડવી; ખોટું લાગવું.] [ઓના વણાટનું જાડું કપડું રંગડી સ્ત્રી[જુઓ રંગ] ટાંગે; તંગડી (૨) ટાંગાથી મારેલી | ટાટ ન [સર૦ હિં. મ. તટ; બંગાળી પર શણ] શણની દેરીઠેકર કે આંટી (કુસ્તીમાં). [-ઊંચી કરવી કે રાખવી = હાર્યા ટાટ ૫૦ [સર૦ મ. તા; નહી તો મોટી તાસકના ઘાટની છતાં ન હાયનો દમામ રાખ.]
છછરી થાળી (૨) અ૦ સાવ; તદ્દન. ઉદા. ‘બેટા’, ‘નાગુંટાટ’ ટંગાડ(-વ)નું સ૦ ૦ [જુઓ ટાંગવું] લટકાવવું
(૩) વિ૦ [૬. ટાટ?] સજજડ; કડક; સક્કસ (૪) મસ્ત; ચકચૂર રંગાવું અ૦ કિં[‘ટાંગવુંનું કર્મણિ] ટિંગાવું; લટકાવું
૦૫ટી(-દી) સ્ત્રીટાટ (કપડું) સંસ્ટન ન [{.] એક મૂળ ધાતુ (ર. વિ) [એ ખાય.) | ટાટડી અ૦ [સર૦ મ. તાતી] તરત; ઝડપથી [માંજવાં.]
ચ વિ૦ [સર૦ હિં. =તૈયાર] ટચ; ઉત્તમ (જેમ કે, ટંચ માલ ટાટલું નવ [જુએ ટાટ] વાસણ; ઠામ. [–કરવું = એઠાં વાસણ સંચાવું અ૦ કિ., –થવું સ૦ કિં“ટાંચવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક
ટાટવું ન [સર૦ ટ] ટટવું; હલકી જાતનું ઘેટું ટાળ સ્ત્રી (કા.) પીડા; ઉપાધિ
ટાટિયું ન [‘ટાટ” ઉપરથી] ટાટને કકડો (કપડું) [બારણાં ટો ૫૦ [સર૦ હિં. ટંટો] કજિયે; તકરાર. –રાખેર વિ. ટંટો | ટાટિયાં નબ૦૧૦ [જુઓ ટાટું] ગાડાનાં પાંજરાં (૨) કામડાંનાં
કરવાની આદતવાળું. ફિરસાદ પં[+, Ha] ટે-તકરાર ટાટું ન [જુઓ ટટ્ટ] કામડાંની ચીપની ગૂંથેલી સાદડી, ભીંત ટંડેલ ૫૦ [સર૦ હિં. રંટ(-હૈ)] વહાણને મુખ્ય ખલાસી – કે ઝાંપે (૨) ટાટાનું બનાવેલું ઝંપડું (૩) જુએ ટાટવું (૪) [ટાટ =
સુકાની (૨) [લા.] ઊંચા માણસ કે કાંઈ વધારે ઊંચું લાગે તે | અફીણ ઈ૦ના નશામાં ચકચર ઉપરથી] રજપૂત કે ગરાશિયો (તુચ્છ(જેમ કે, ઊંચી ટંડેલ સ્ત્રી, ખુરશી ઈ૦)
કારમાં). ઉદા“ભાટાં, ટાટા, ને બામણ, વહેંચણ થોડી ને વઢણાં સંપાવું અ૦ ક્રિ , –થવું સત્ર ક્રિ. “ટાંપવુંનું કર્મણ ને પ્રેરક ઘણાં” (૫) બકરું ઢબ્લર ન [૬] જુઓ ટમલર
ટાઢ સ્ત્રી [જુએ ટાઢ] ઠંડી. [–ચવી = ઠંડી લાગવી; ટાઢેબ્રજવું ટાઈટ વિ. [૬] સખત; તંગ; કઠણ; ન ચસે એવું
(૨) તાવની કણકણ આવવી (૩) [લા.) (અમુક કામ કરવાનું

Page #417

ટાઢક]
આવે ત્યારે) અણગમા થવા. –પઢવી = ઠંડી પડવી, –ફેરા મારે છે=ઠંડીનું કશું ચાલતું નથી. લાગવી, વાવી = ઠંડી લાગવી; ટાઢથી ધ્રૂજવું.] ૦ક સ્ત્રી॰ ઠંડક (૨) [લા.] નિરાંત. [—વળવી, થવી = બળતરા શમવી; શાંતિ થવી.] ૦કિયું ન॰ ઠંડક માટે વપરાતું ભીનું કપડું કે પીણું (૨) પાણી ઠંડું થાય તેવું વાસણ, ૦૫ સ્રી॰ ટાઢાપણું. વણી શ્રી॰ ટાઢવવું તે; ‘રેકેજરેશન’. ૦વવું સક્રિ॰ ટાઢું કરવું; ઠારવું; ‘રેન્દ્રિજરેટ’. –હાશ સ્ત્રી॰ ટાઢપ. તઢકા=સુખદુઃખ; તડકાછાંયડા. —ઢિયે (તાવ) પું॰ ટાઢ વાઈને આવતા તાવ.–ઢી સ્ત્રી॰ મડદાની રાખ; વાની.[વાળવી =ચિતાની રાખને પાણી છાંટી, વાળી કરીને પાણીમાં પધરાવવી.] ટાઢી શિયળ, ટાઢી શીળી સ્ત્રી॰ શ્રાવણ સુદ કે વદ સાતમને દિવસ; શીતળાસાતમ
ટાઢું વિ॰ [ત્રા. ૪૩૪ (સ્તબ્ધ) = કુંઠિત, જડસડ ઉપરથી] શીતળ; ઠંડું (ર) વાસી (૩) [લા.] ધીમું; મંદ(જેમ કે, કામમાં) (૪) ઝટ ઉશ્કેરાય નહિ એવું; શાંત સ્વભાવનું. [ટાઢા પહેરનું વિ॰ નવરાશના વખતનું, ગપ જેવું.(–ની સ્ત્રી॰ ગપ). ટાઢા(–ઢ) પાણીએ ખસ જવી = વગર મહેનતે પીડા ટળવી. ટાઢા સમ = મહારથી ઉગ્ર ન લાગતા પણ અસરે ઉગ્ર લાગે તેવા સમ (દેવમૂર્તિ આગળનાં ફૂલ લઈને કે મૂર્તિને પગે હાથ અડકાડીને લીધેલા સમ). ટાઢાંઊનાં નબ૦૧૦ = ઘરવટનાં ખાનપાન (૨)[લા.]સંસારનાં સુખદુઃખ. ટાઢાં ગાળવાં, ઢાળવાં=જીએ ટાઢો ઢાળવા (ર) આળસ કરવી. ટાઢાં પાટિયાં કરવાં = ખાઈ પીને નિરાંત કરવી. ટાઢી રસાઈ=[લા.] બાપદાદાથી ઊતરી આવેલી મિલકત, ટાઢું કરવું =ઠંડું પાડવું (ર) શાંત કરવું, –ગાર, ધેાર = ઘણું જ ઠંડું. “છમ કરવું = પચાવી પાડી ઠેકાણે કરવું. ટપ = તદ્દન શાંત કે ઠંડું. થવું=ઠંડું થવું (ર) શાંત થયું. −નાખવું = મુલતવી રાખવું; વિલંબ કરવેશ. –પઢવું = શાંત થવું. -પડી જવું =તેજી ઓસરી જવી (૨) શરીરની ગરમી એકદમ ઘટી જવી (મરવાની ઘડીની જેમ). –પાડવું =શાંત પાડવું; શમાવવું (૨) (આગને) બુઝાવવું. “પથરા જેવું = ઘણું ઠંડા સ્વભાવનું. પાડી પલાળવું =શાંત કરી સમજાવવું, –પાણી રેઢવું = આશા કે ઉત્સાહ ઠંડાં પડી જાય એમ કરવું; ના પાડવી. પેટ =નિરાંત; નિશ્ચિંતતા. -બાળ = ધણું ઠંડું. યુદ્ધ=વિધિસરનું નહીં છતાં યુદ્ધ જેવી સ્થિતિ હોવી તે; ‘કોલ્ડ વૉર'. –àાહી = નિશ્ચિંતતા; શાંતિ. ટાઢો માર = બહારથી અસર દેખાય નહીં પણ અંદરથી સાલે એવે મૂઢ કચ્ચર માર. ટાઢા ડામ =મહેણું. ટાઢો ઢાળવે! = આરામ – વિસામે લેવા.] “હું પથરા વિ॰ કામમાં અત્યંત ઢીલ કરનારું, “હું શીળું વિ॰ ટાઢું અને વાસી. –હું હિમ વિ॰ હિમ જેવું ટાઢું; ઘણું ઠંડું [મર્મવચન ટાઢા પું॰ [ટાઢું ઉપરથી] ટાઢા ડામ; અંદરથી ખાળી મૂકે એવું ટાઢાઢિયું ન॰ [‘ટાઢું’ ઉપરથી] જુએ ટાઢકિયું(૨)જુએ ટાઢાડું ટાઢાડું ન॰ [‘ટાઢું’ ઉપરથી] ચાલુ વરસાદને લીધે હવામાં થયેલી શરદી; હીકળ
ટાઢા પું॰ જુએ ટાઢો. [ટાઢાઢા દેવા = મહેણાં મારવાં.] ટાણું ન૦ [સર૦ મ. ટાŌ; સર૦ ટાંકણું (ટંક)] સારાનરસે પ્રસંગ
– અવસર (૨) સંધિ; લાગ. [—આવવું =અવસર આવવે. –માંઢવું = મંગળ પ્રસંગ ઊજવવો.] ટચકું ન॰ [નં. ટ ઉપરથી ?

૩૭૨
[ાળા
સર૦ ટચૂકડું] વારતહેવારના પ્રસંગ – અવસર ટાપટીપ સ્ક્રી૦ [સર॰ મેં.] વ્યવસ્થા; સુઘડતા (૨) મરામત (૩) ઉપરને। ભભકા – શગાર; ચાપચીપ. પિયું વિ॰ ટાપટીપ – શગાર કર્યા કરવાની ટેવવાળું ટાપલી સ્ત્રી॰ [રવ૦; સર૦ મ. ટાપરી] ટપલી [(-પૂરવા) ટાપશી(-સી)સ્ત્રી॰[‘ટપ’(ર૧૦)]ચાલતી વાતમાં પુરાતે હાજિયે. ટાપી સ્ત્રી॰ [રવ૦] ટપલી (૨) છે! બેસાડવા ટીપવાનું એાર ટાપુ પું॰ [સર॰ હિં.; મૈં. ટાવૂ ] બેટ; દ્વીપ
ટાપુવા, ટાા પું॰ [‘ટપ’ (૧૦)] રોટલા. [ટાપુવા ટીપા = રોટલા ઘડવા, ટાપા ટીપવા = રોટલા ઘડવા,] ટાલ્ફેટા પું॰ [. ટામેટા] જુએ તાકતા
ટાકા પું॰ [‘ટપ’ ઉપરથી] બહુ વાંચાળ માણસ ટાબર પું॰ [સર॰ હિં.] છેકરા; બાળક. ~રિયું ન॰ છેરું ટામે પું॰ [‘ટપ’ રવ૦] હથેળી પર હથેળી અફાળી કરેલા અવાજ; તાબેટા. [ટામેટા કૂટવા, પાઢવા = પહાળે પંજે તાળી પાડવી (હીજડા કરે છે તેમ) (૨) [લા.] નામર્દ – કાયર બનવું.] [ટાંકા. –ભી સ્રી॰ ટાભાઈભા કરવા તે ટાભાટેભા પુંઅ૧૦ [જુએ ટેભેા] થાગડથીગડ (૨) જખમના ટાયડી સ્ત્રી॰ [જીએ ટારડી] નાની ઘેાડી. -ડું ન॰ નાનું ઘેાડું. –ડા પું॰ નાના ઘેાડો
ટાયર ન॰ [.] સાઇકલ, મેટર વગેરે વાહનને હાતી રબરની વાટ. નિફ્ટર પું ટાયર બરાબર કરીને ચડાવી આપનાર ફિટર -- [અથવા આપવડાઈની વાત કે વચન (−કરવું) ટાયલું (ટા”) ન૦ [સર॰ ડાલું] વગર જરૂરની દાઢડહાપણની ટારડી સ્ક્રી॰ [હૈ. ટાર = ટટ્ટુ; હલકી જાતનું ઘેાડું] (કા.) નાની –
કારીગર
માલ વગરની ઘેાડી – ટાયડી
ટાલ સ્ત્રી॰ વાળ જતા રહ્યા હોય એવા માથાને ભાગ; તાલ. [પઢવા = માથાના વાળજતા રહી, માથું સાફ ટાલકી જેવું થવું,] ટાલકી સ્ત્રી॰ જુએ તાલકી; તાળવું. -કું ન॰ જુએ તાલકું ટાલવું સ૦ ક્રિ॰ [સર॰ fä. ટાનī]+(૫.) જીએ ટાળવું ટાલી સ્ત્રી॰ [સર॰ હિં., મેં.] અર્ધા રૂપિયા (વેપારીઓને સંકેત) (૨) [ન્નુ તાલું] ચંદરવામાં સાંધેલા જુદા જુદા રંગના કકડા (૩)[‘ટાલ’ કે ‘ટાળવું’] દાભડા વગેરેની જડ બાઝવાથી ખેડવામાં ન આવતા ખેતરને। ભાગ
ટાણું ન॰ જુએ ટાલ
[બાંધકામ ટાવર ન॰ [ડું.] ઊંચા મિનારા જેવું (બહુધા ડિચાળવાળું) એક ટાળ સ્ક્રી॰ [‘ટાળવું’ ઉપરથી] નિવારણ કરવું – ટાળવું તે. ૦ક વિજ્ ટાળનારું. ણ, ટાળણ ન॰ (ચળામણ, ઝટકામણ જેવા) ટાળી મૂકેલે નકામે ભાગ [કાઢી લઈ ખરાબ છેડવું ટાળવું સ૦ ક્રિ॰ [જીએ ટળવું] દૂર કરવું; નિવારવું (૨) સારું ટાળાટાળ, -ળી સ્ત્રી॰ ટાળ્યા કરવું તે; જવાબદારી ટાળ્યા કરવી તે ટાળી અ॰ [ટાળવું' ઉપરથી] વિના; સિવાય ટાળા પું॰ [‘ટાળવું’ ઉપરથી] વાયદા કર્યા કરવા તે (૨) ખુદાઈ – અંતર ગણવું કે રાખવું તે (૩) ભેદ; ખેલ; ચમત્કાર (૪) [i. તાજ઼] સંજોગ; તાકડા; તાળા. [ટાળા દેવા=વાયદે ચડાવવું. ટાળેા મળવા=દ્વેગ આવવા; તાકડા બેસવા (૨) તાળેશ મળવેા; હિસાબ ખરા હવા.]

Page #418

ટાંક]
૩૭૩
[ટિકટિકી
ટાંક (૦) ૫૦ કિં. રં] શેરને ૭૨મ ભાગ (૨) મેતી તોળવાનું | ટાંચવું (૦) સક્રિ-સિરટાંકવું, મ.
ટાંટાંકવું (૨) ટાંચ પડવી] એક વજન -તોલ (૩) [‘ટાંકવું – ટાંકી (ાંધી) રાખવું ઉપરથી] | ટાંકા મારવા (૨) ખેસવું, ઘાંચવું (૩) કલમની અણુ કાપવી લખત; લખાણ (૪) સ્ત્રી [ટાંકવું’ – (ઘડવું) ઉપરથી] ઘડેલી | (૪) કરકસર કરવી; ખર્ચ કમી કરવું કલમની અણી (૫) અણિયું; “બ” (f) [સં. ૮ ઉપરથી] | ટાંચું (૯) વિ૦ [જુઓ ટાંચ] ઊણું ઓછું ખૂટતું (૨) ન ઊણપ, ટંક; વેળા
ઘટ. [-પડવું = છું પડવું.] ટાંક(-૨) (૨) વિ. [i. ટાંa] લુચ્ચું, લફંગું; રંડીબાજ ટાંટિયે (૦) ૫૦ પગ (તુચ્છકારમાં). [ટાંટિયા આવવા = ચાલતાં ટાંકણી (૦, સ્ત્રી[‘ટાંકવું” ઉપરથી] કાગળ ઈત્યાદિમાં બેસવાની | આવડવું (૨) જાત ઉપર ઊભા રહેવાની કે બીજાને સામને માથાદાર ઝીણી સળી (૨) સુતારનું એક એજાર (૩) [જુઓ કરવાની શક્તિ આવવી. ટાંટિયા કહ્યું કરતા નથી = થાકથી ટકણી] વારંવાર ટોકવું તે. [-ખેસવી, મારવી = ટાંકણી પગ ચાલતા નથી. ટાંટિયા કાપવા =મૂળ કાપવાં; આધાર
બેસીને (કાગળને બીજા કાગળ સાથે) જોડવું.] , ઉડાવી દેવો. ટાંટિયા ગળે આવવા = અતિ મુશ્કેલી પડવી. ટાંકણું (૦) ૦ [સં. ટંધા ઉપરથી] ટાંકવાનું એજાર (૨) કીકરે; ટાંટિયા જોરમાં હોવા = ઉમંગ ને ઉત્સાહ હોવો. ટાંટિયા ફરસી (૩) જેગ; પ્રસંગ (૪) રૂડો અવસર; ટાણું
તૂટવા, ફાટવા = પગમાં કળતર થવું. ટાંટિયા = ખૂબ ચાલવું ટાંકલી (૨) સ્ત્રી [જુઓ ટાંકી] નાનું ટાંકું (૨) [‘ટાંકવું” ઉપરથી] પડવું (૨) ફેગટ ધકકાફેરા. ટાંટિયા તેહવારકગટ ફેરા ખાવા. ખેસવાની ટાંકણી (૩) [જુઓ “ટાંક” અર્થ ૧] પળી
ટાંટિયા નરમ થઈ જવા = થાકી જવું (૨) નિરુત્સાહ થવું (૩) ટાંકવું (૦) સહ ૦િ [સં. ટં] ખણવુંતરવું (૨) ટાંકા ભરવા; પિસા ખવા; નુકસાની આવવી. ટાંટિયાનાં તેરણ કરવાં =
સાંધવું (૩) સાથે જોડવું (૪) ઉતારે કરે; અવતરણ આપવું અતિશયરખડપટ્ટી કરવી, ટાંટિયાનું આખું કામચર.ટાંટિયાનું ટાંકાબારી(૦) સ્ત્રી [જુઓ ટાંકું] કડી દશામાંથી છટકવાની - ભાગેલું=અતિ શ્રમ ન કરી શકે તેવું. ટાંટિયા પહેળા થઈ નીકળી જવાની બારી
જવા=અતિ ખર્ચ કે કામના ભારથી ભાગી પડવું. ટાંટિયા ભાગવા ટાંકી () સ્ત્રી. [જુઓ ટાંકું] [રે. ૮ = ખેદેલું જળાશય; સર૦ | =પગે નબળાઈ આવવી (૨) હિંમત હારી જવી (૩) (સામાના) હિં., મ.] પાણી ભરવાનો બંધ કે લોખંડને કઠે (૨) નાનું મળમાં ઘા કરે. ટાંટિયા મળવા=હિસાબનાં પાસાં સરખાં ટાંકું (પાણીનું) (૩) [સં. રંf = ચીન, ફાટ] ચાંદીને રોગ (૪) થવાં. ટાંટિયામાં ગજ ઘાલ્યા હોવા, ગજલ ઘાલી હેવી [‘ટાંકવું” ઉપરથી] ટાંકવાની – કોતરવાની ક્રિયા (૫) [લા.] =ગમે તેટલું ચાલવા છતાં થાકે નહીં એવું હોવું. ટાંટિયા મેળફાયદે – અસર (દવાની). [-લાગવી (દવાની) = અસર થવી.] વવા = હિસાબનાં બે પાસાં સરખાં કરવાં. ટાંટિયા રહી જવા ટાંકું (૦) ૦ [જુઓ ટાંકી] વરસાદનું પાણી ભરી મૂકવાને = પગે વા આવી પગ અકડાઈ જવા (૨) ખૂબ ચાલવાથી પગ જમીનની અંદર બનાવેલ છાબંધ કેડે (૨) (જમવા માટે) | અકડાઈ જવા. ટાંટિયા રંગવા = ટાંટેયામાં માર મારવો (૨) પાણીથી ઠારેલું ઘી (૩) [જુઓ તાકું] મટે ગોખલે , ખૂબ માર મારવો. ટાંટિયા સામાના ગળામાં નાંખવા, ભેરટકે (૧) પું[સર૦ હિં, મ. ટાંકા; જુઓ ટાંકવું] બખિયે; વવા = સામાને ભિડામણમાં –મુશ્કેલીમાં મૂકે.ટાંટિયે કાઢ સીવણ. [-દે, ભર, કાર, લે =સીવવું.]
=અવરજવર કે તેને સંબંધ બંધ કરવો.—ટક = એક જગ્યાએ) ટાંગ (૯) સ્ત્રી [જુઓ ટાંગે] પગ. [-મારવી =કુસ્તીમાં ટાંગ સ્થિર થવું. -ળ = અવરજવર કે તેને સંબંધ બંધ થવો. ભેરવીને પાડી નાખવાને - ટંગડી દાવ અજમાવવો.] તેલ | -વાળ = થાક ખા; વિસામો લે; જંપવું.].
સ્ત્રી બેઠકની કસરતનો એક પ્રકાર [ઠીંગણું માણસ | દાંઠ (૦) સ્ત્રી [સર૦ હિં] ટાંડું; ઘાડું [ધ્રુજારી ચઢવી.] ટાંગણ (૦) ન૦ [સર૦ હિં. ટાંકાન] ટ; નાનું ઘેટું (૨) ઘણું ટાંડર (૦) સ્ત્રી, તકરાર, કજિયે (૨) ધ્રુજારી; કંપ. [-આવવી = ટાંગતેલ સ્ત્રી, જુઓ “ટાંગમાં
[ગાડવું ! ટાંડી (૯) સ્ત્રી (ક.) દીવાસળી ટાંગવું (૦) ૩૦ કૅિ૦ [સં. ટંક; હિં. ટાંના; મ.ટાંચાળે લટકાવવું; | ટાંડું (૦) ૧૦ સિર૦ હિં. ટાં] પઠ; વણજાર (૨) ટોળું ધાડું ટાંગાટોળી, ટાંગાતે જુઓ ‘ટાગો'માં
(૩) [. તું; સર૦ ડો] ટોચ; શિખર ટાંગે (૧) પું. [સં. ] ટાંગ; ટાંટે (૨) [સર૦ હિં, મ. | ટાંડમાંડે (૦) અવ લગોલગ છેડે (f) [(સુ) જુઓ ટાંડું ૧, ૨ ટfi] ઘોડાગાડી; ટપાગાડી. [ટાંગા તટવા =નકામી રખડપટ્ટી | ટાંડે (૦) દેવતા; અગ્નિ (ક.) (૨) [જુઓ ઢાંઢો] બળદ (૩) -પગને ચાલવાની પીડા - ઉઠાવવી. ટાંગે કર =ગાડી ભારે | ટાંપ (૨) સ્ત્રી ; ન [સર૦ ; .fટણી] વાકયમાં આવતું વિરામકરવી.] –ગાટોળી સ્ત્રી. [ટો +તળવું] ટાંટિયે અને હાથ | ચિહન (૨) પૂર્ણ વિરામ (૩) સ્ત્રી [જુએ ટાંપવું] નજર; નેમ ઝાલી લબડતું ઉપાડવું તે. –
ગાસ્ત્રી [ટાગે તોડવું] રખડપટ્ટી | ટાંપણ (૧) સ્ત્રી ટાંપી રહેવું તે. –વું સ૦િ [સર૦ હિં. ટાપના; ટાંચ (૦) સ્ત્રી [સં. સંવા; સર૦ મ.] જપતી (૨) [જુઓ ટાંચવું] | ä. તપ ઉપરથી ?] તાકી - તલપી રહેવું
[ગયેલું કલમની અણીને ત્રાંસે કાપ (૩) ટચકે (૪) ઘટ; ખેટ. | ટાંપાટરડું (૦) વિ. [ટાપુ +ટડું] રાંટું; વળીને ઘાટ વિનાનું થઈ [ આવવી, -બેસાડવી, -લાવવી = જપતી કરનારે આવવું] ટાપું (૦) ન૦ સિર૦ ટ; હિં. ટાપા] મળવા જવું તે () કેરે; કે તેને આણો. –ઊઠી જવી = જપતી દૂર થવી, જપતીમાંથી | ટે. હૈયું ન૦ ફેરે – અરે ખાવાનું કામ મુક્ત થવું. -પઢવી = ઘટ પડવી.] ૦ણ ન [સર૦ ૫.] ટકી | ટાંભ (૦) ; સ્ત્રી (કા.) ભેજ; ભીનાશ. ૦રવાયું વિ૦ (કા.) નેધ. ૦ણી સ્ત્રી [સર મ.] ટાંચણ (૨) ટાંકણી. ૦મ સ્ત્રી | સહેજ ભીનાશવાળું ઘટ; ઓછપ
ટિકટિકી ન એક પક્ષી

Page #419

ટિકાવવું]
૩૭૪
[ટીપકી
ટિકવું અક્રિ , –વવું સક્રિ “ટકવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક | ટીપવું – ટીપી બેસાડવું તે (૩) [.] જુઓ ટિપ્પણ ટિકા-લા)યત વિ૦ [જુઓ ટિકો; સર૦ મ. ટાઉત] પાટવી; ટિપે ૫૦ [‘ટીપવું” ઉપરથી; સર૦ મ. ટિપળ લાટી કે ભમવડું (૨) પુત્ર પાટવી કુંવર
રડા વડે રમતમાં બીજી લખોટી કે ભમરડાને મારવો તે (૨) ટપલો ટિકિટ સ્ત્રી[{] પ્રવેશવા, જવા તથા મોકલવા-કરવાના પર- | (૩) મહેણું (મારવો) વાના કાગળકે પૂઠાને કકડે. (-કઢાવવી, કરાવવી, કાઢવી, | ટિફિન ન૦ [{] બપોરનું (નાસ્તા જેવું) ખાણું. કરિયર ન૦, લેવી). [-પડવી, બેસવી = ટિકિટ ખરીદવાની જરૂર હોવી. બોકસ સ્ત્રી[ફં.] ટેફિન લાવવા લઈ જવામાં ફાવે તેવું એક પાત્ર
ભારવી = ટિકિટ ચોટાડવી. -લાગવી = ટિકિટ પડવી (૨) | ટિબેટ છું. (સં.), -ટી વિ૦ (૨) ૫૦ જુઓ તિબેટ, --ટી લેટરીમાં ટિકિટ ઊપડવી; ઈનામ મળવું (૩) [લા]નસીબ જોગે | ટિલાયત વિ૦ (૨) પું[‘ટીલું' ઉપરથી] જુઓ ટિકાયત લાભ થઈ જ; ટિક્કી લાગવી.] ૦કલેકટર ૫૦ ટિકિટ લેનારકે | દિલેર ન૦ એક પક્ષી તપાસનાર કામદાર. ચેકર ૫૦ ટિકિટ ચેક કરનાર-તપાસનાર. | ટિળક ૫૦ [] (સં.) લોકમાન્ય બાળ ગંગાધર તિલક ૦માસ્તર ખુંટ ટિકિટ આપનાર કામદાર
ટિણિયું નવ ટિંગાડવાનું સાધન; “હેગર” ટિક્કડ પું[જુઓ ટેકો સર૦ હિં.] તિકડ; જડે રેટલો. | દિગળાવું અક્રિટ જુઓ ટિંગાવું [–ઠેકવા =જેટલા ઘડવા (૨) રોટલા જમી જવા. –ચડાવવા [ ટિગાટોળી સ્ત્રી, જુઓ ટાંગાટોળી =ોટલા ખાવા.].
ટિગાડ(–)વું સક્રિ૦ “ટિંગાવું નું પ્રેરક ટિક્કી સ્ત્રી [સર૦ ટિક્કોમ. ]િ સફળતા (૨) લાગવગ સિફા- | ટિગાવું અ૦િ [જુઓ રંગાવું] રંગાવું, લટકાવું રસ (૩) ટીપકી – ટીલડી. [-લાગવી = સફળ થવું.]
ટિબ ૫૦ [ટિ કે સં. દિવ=ઈંડું પરથી?] અનુસ્વાર (૨) ટપકા ટિક્કા પં. [ફે. ટિF] ચાં; મેટું ટીલું (૨) [લા.] ડામ; ડિગે. જેવું - પૂર્ણ વિરામનું ચિહ્ન [-કર = ડામ દેવે (૨) હિંગે બતાવ; ના કહેવા અંગૂઠાની ટિબરવું ન૦ ટિંબરવાનું ફળ એક સૂચક મુદ્રા કરવી; ના પાડવી.]
ટિબર પું, બિરું ન૦ [રે. દિવસ (અ)] એક ઝાડ ટિચકારી સ્ત્રી[રવ૦; સર૦ ડચકારી] મશ્કરી; મજાક; તોફાન. ટિબ j૦ [જુઓ ટીંબો] ટેકરો
-રો પં. [“ટીચવું” ઉપરથી] ટીચવાનો અવાજ (૨) [જુઓ ટિચ- ટીકડી સ્ત્રી [સર૦ ટીકી] નાની ચપટી ચકતી કારી] મસ્તી; તોફાન
ટકવું સક્રિ. [સં. ટીળ] તાકી તાકીને જેવું (૨) ટીકા કરવી ટિચામણ, –ણી સ્ત્રીટિચાવું તે; નકામી રખડપટ્ટી કે અથડામણ ટીકા સ્ત્રીસિં] સમજૂતી આપવા કરેલું વિવરણ (૨) ગુણદોષની ટિચાવવું સક્રિટ ટીચવું નું પ્રેરક [ નકામા ફેરા ખાવા સમાલોચના (૩) નિંદા; વગોવણી. કાર પુત્ર ટીકા કરનાર; વિવેટિચવું અક્રિ “ટીચવું’નું કર્મણિ (૨) અફળાવું, કુટાવું (૩) ચક. ૦ર વિ૦ ટીકા - નિંદા કરવાની આદતવાળું. છત્મક વિ૦ ટિચૂકડું વિ૦ ટચકડું નાનકડું (૨) ઠીંગણું; ટીચકું
[+આત્મક] ટીકા ભરેલું; ટીકાવાળું. ૦પાત્ર વે ટીકાને લાયક ટિટિ–દિગુભ પં. [.] ટિટોડો. –ભી સ્ત્રી, ટિટોડી ટીકી સ્ત્રી [. ]િ સોનેરી કે રૂપેરી ટપકી (૨) ઝીણે ચાંલ્લે; ટિટિયાણ ન૦, - પું[સર૦ સે.ટિટ્ટિયા; હિં.રહ્યા+રો; ટીલડી (૩) નજર. [–કરવી = ઝીણે ચાંલ્લો કરે. –ચેઠવી
ર૦૦] કકલાણ; કકળાટ; કંકાસ [૫. ટેડીને નર = ટીલડી ચોટાડવી. -મારવી = આંખમીંચામણી કરવી.] ટિટોડી સ્ત્રી [સં. ફૅમી; સર૦ મ. ટિટવરી) એક પક્ષી. –ડે ટીકે પૃ. જુઓ ટિક્કો(કર) [મશ્કરી મજાક –તોફાન ટિટલી સ્ત્રીસૂકા તુવેરના દાણાનું ખૂબ પાણીવાળું કરાતું શાક(સુ) | ટીખળ ન૦ [સર૦ મ. ટિ, ટિંકાઢ] આનંદ ખાતર કરેલી ટિદિભ પું, ભી સ્ત્રી [] જુઓ “ટિટેભમાં
ટીખળી વિ૦ ટીખળ કરે એવું મશ્કરું ટિટિણ સ્ત્રી [રવ૦] એક પક્ષીને ધીમે અવાજ
ટીચકું વિ૦ [સર૦ મ. ટિl; સં. તુચ્છે?] ઠીંગણું (૨) ન ટિન ન૦ [$.] એક ધાતુ -કલાઈ (૨) ટિનના પતરાનું વાસણ. (જુઓ ટોચકું] નાકનું ટેરવું ૦ગર ટિનનું કામ કરનાર કારીગર; “ટિન સ્મિથ’. ૦પાટ [છું. | ટીચવું સત્ર ક્રિટ [ટચ (રવ૦); મ. ટેવળ] ઠોકવું, ટીપવું; છંદવું પટ] નવ ડબલું (૨) [લા.] તેના જેવું તુચ્છ માણસ. [-આપવું ટીચે પું. [“ટીચવું” ઉપરથી] ગોબો =રજા- રુખસત આપવી.] ૦પાટિયું વિ૦ ટેિનપાટ જેવું; તુ૨૭; | ટીટું વિ૦ [સર૦ ટાટું, ટ] જિદી; હઠીલું પામર; નકામું; ફાફસિયું
ટીણકું, ટીણિયું નવ નાનું છેક; બાળક ટિ૫ સ્ત્રી. [{.] નોકરચાકરને અપાતી બક્ષિસ [ ખાનાર ટીપ સ્ત્રી [સં. ટિcuળ] યાદી; નેધ (૨) ઉઘરાણીને કાગળ; ટિણિયે ૫૦ [‘ટીપણું” ઉપરથી ટીપણું જોઈ ભવિષ્ય ભાખી લખણી (૩) ['ટીપવું’ પરથી] કેદની સજા (૪) પાણીની તંગી; ટિપોઈ સ્ત્રી- જુઓ ત્રિપાઈ
ટિપણી (૫) [3] ઘણો જ ઊંચા સૂર (ગાવામાં) (૬) [ટીપવું ટિપાઉ વિ૦ ટીપીને ઘાટ આપી શકાય એવું, “મેલિયેબલ ઉપરથી] થાબડી; ટીપણું. [–કરવી = યાદી કરવી (૨) લખણું દિપાવું અસ્ક્રિ, વવું સક્રિ. “ટીપવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક કરવી. -દેવી =સાંધાઓમાં ચૂને પૂરી (ભીંત વગેરે) મજબૂત ટિપ્પણ ન૦, (–ની) સ્ત્રી [.] સમજૂતી માટે લખેલી | કરવું. ફેરવવી = ફાળો ઉઘરાવ; લખણી કરવી. -ભરવી = નાની ટીકા (૨) ટાંચણ; ટંક નેધ
જુઓ ટીપ દેવી (૨) ફાળો કરવો. –મારવી = ટીપ દેવી (૨) ટિપ્પણી(–ની) સ્ત્રી [સર૦ સં. તિજ, મ. ટિપળે-ટીપે ટીપે | કેદની સજા ફરમાવવી.]
પડવું] પાણીની તાણ પડવી તે (૨) ['ટીપવું” ઉપરથી] સારી પેઠે | ટીપકી સ્ત્રી [ફે. ટિળી] સોનેરી કે રૂપેરી ટપકી

Page #420

ટીપણી ]
૩૭૫
[
ટીપણી સ્ત્રી જુઓ ટિપ્પણી
ટીસે પુ. ગેડીદડાની એક રમત (સંખેડા તરફ) (૨) લીટે; લિસેટે ટીપણું ન [ä. fટેq[1] પંચાંગ. [-ઉકેલવું =ગઈગુજરી બાબતે | ટીહો ૫૦ રિવ૦] જુઓ ડિગે (‘લેતે જા', કે બા !” એ કાઢી ઝઘડો વધારો. -જેવું = ટીપણ વડે મુહૂર્ત વગેરે નક્કી | ભાવને ઉદગાર) કરવાં. –પાણીમાં ભેળવું = ટીપણું જ કં પડવાથી તેને નકામું | ટીંગણિયું નવ તુ ટિંગણિયું ગણી ફેંકી દેવું (ાઠા જેશીને મહેણું દેવામાં). -વાંચવું = લાંબું | ટીંગળાવું અ૦ કે[જુઓ ટિંગાવું] લટકવું. [ટીંગળાવવું પ્રેરક)) પીંજણ કરવું.]
ગાટોળી સ્ત્રી, ટિંગાટોળી; ટાંગાટોળી ટીપરી સ્ત્રી [સર૦ મ. ટિપરં] અર્ધા શેરનું માપિયું
ટીંગાડ(૨)વું સ૦ કૅ૦ [‘ટીંગાવું'નું પ્રેરક] જુઓ ટિંગાડવું ટીપલે પૃ૦ (કા.) વૈતરું; ભાર; બે
ટગાવું અ ક્રેટ જુઓ ટિંગાવું ટીપવું સત્ર ક્રે. [. પિ = ફેંકવું? સર૦ 8િ. ટીપુના, મ. fટેuળે] | ટટ અ [૨૧] કઠણ વસ્તુથી થાબડી મારવી –ઠેકવું (જેમ કે, જમીન ચૂને ઈ૦) | ટીંડેરું ન એક શાક – ફળ (૨) ઘડીને આકાર બનાવવા (જેમ કે, લોઢું ટીપવું; હાંલ્લું કુંભાર | ટીંબરું ન૦, - પં , –રવું ન જુઓ “ટિંબરુંમાં [ટેકરે ટીપે) (૩) મારવું, ઠેકવું (જેમ કે, બધાએ મળીને ચેરને ટી) | ટીંબે પું[સર૦ fÉ. 12વરી, રીવા(–રા); મ. fટેરવા] ટિ; (૪) +ટીપ કરવી; ટાંકી – નાંધી રાખવું જેવી ભુલાઈ ન જાય.) | કુક છું. [સં. રસ્તો ? સર૦ હિં, મ. ટુંક, #l. ટૂf= સારાંશ)] (૫) સજા ઠેકવી; ટીપ મારવી (જેમ કે, એને ૧૦ વર્ષની સજા | ટુકડો (૫)
[જીવનારું; ભિખારી ટીપી) (૬) [લા.] એકનું એક ઠેક રાખવું; એક પર જ જેર | ટુકઠાખાઉ, કહાર વિ૦ [ટુકડે + ખાવું, ખેર] ટુકડા માગીને દેવું (જેમ કે, તું તારું જ ટીમે રાખે છે.)
ટુકડી સ્ત્રી [તુઓ ટુક] ટોળી ટીપું નવ [જુઓ ટપકું સર૦ મ. ટેપI] પ્રવાહીનું ટપકું ટુકડે ! [જુઓ ટુક. સર૦ હિં. ટુટ; 1. ; મ. તુ(-)ટિબ ન એક જાતનું ભરત મુકાતો ઘાટવાળો લાકડાનો કકડે | I] ના ભાગ; કકડો (૨) [લા.] ખાવાને કકડો. હિક ટીબડું ન [સર૦ ટીમ; ટીમલું] (ક.) થાંભલી ને પાટડા વચ્ચે | ઉઘરાવવા = ભીખ માગવી. ટુક નાખ, જંક =દયાદાનમાં ટીમ ન૦ ગાયું; ટીમલું (૨) સ્ત્રી. [૬] ખેલાડીઓની (જેમ કે, ને તુચ્છકારથી આપવું.]
ફૅિકેટની) ટુકડી [આગલે દિવસે સગાંસંબંધીને અપાતું જમણ ટકલ સ્ત્રી; ૫૦ [હિં. તુર્ધરું] મેટો પતંગ [બૂઠું તીર ટીમણ ન૦ [સર૦ IT. તૈન] નાસ્તો (૨) ભાથું (૩) લગ્નને ટુચકી સ્ત્રી જુએ ચપટી (૨) [જુઓ તુક્કો] +નાને તુક્કો; ટીમર સ્ત્રી [સર૦ મ. ટિવર] ટિ; ટેકરો [વાળેલી બીડી.]
ટુચકે ૫૦ [સર૦ ટચૂકડું કે ટીચકું] રસ ઊપજે તેવી ટૂંકી વાત ટીમરુ ન૦ (ચ) જુઓ ટિંબસ. [–ની બીડી = ટીમનાં પાનની | કે વાકથ (૨) સિર૦ હિં, સુટ, ટોટકI] મંતરજંતરને લગતું ટીમલું ન૦ ગયું (૨)(પાપડ ટીપવા માટેનું) લાકડાનું ઢીમચું-ટીમ | નાનું વાકય કે પ્રવેગ (૩) અણસારે; સંકેત. [-કર=મંતરટીલડી સ્ત્રી [તુઓ ટીલું] કપાળે ચડવાની ટીપકી (૨) નાને જંતર પ્રયોગ કરવો.] ચાંલ્લો (૩) મેરના પીંછાની આંખ - ચંદ્રક
ટમટમી સ્ત્રી. [૧૦] નાનું નગારું કે થાળી (ઢઢેરો પીટવાને) ટીલ વિ. [ટીલું ઉપરથી] ટીલાવાળું (૨) ન૦ બ્રાહ્મણ (તર- ! ટુર્નામેન્ટ સ્ત્રી. [] રમતગમતની સ્પર્ધા [થી) કાણાં પડવાં
સ્કારમાં). - j૦ ટીલિયે (૨) ટીલાવાળો (જેમ કે, ટીલવો યુવાવું અક્ર[જુઓ ] રેશમી કે ગરમ કપડાને ટૂંવે ખાવાકુતરે) (૩) ટીલા ટપકાં કરનાર (તુચ્છકારમાં. જેમ કે, બાવો) ટુવાલ ! [$. ૦] અંગુઠો
[ ટહુકે; ટહુકાર ટીલાની સ્ત્રી. [ટીલું + નળી] જુઓ ‘ટીલું માં
દુહ અ૦ [૨૦] કેયલના ટહુકાની જેમ, ૦ક(-કાર) j૦ જુઓ ટીલિયે ૫૦ ટીલું કરનાર ટીલાવાળે. ભગત = (નર્યા ટીલાં ટુંકાર – (૦) j૦ જુએ તુંકાર. ૦૬ સ૨ ક્રિ. ટુંકારે કર કરીને) ભાતને આડંબર કરનાર
ટંકારાવું(૦) અ૦િ ,–વવું સક્રિ “ટુંકારવું’નું કર્મણિને પ્રેરક ટીલી સ્ત્રી [તુઓ ટીલું] ટીલડી
ટુંકાર (૦) ૫૦ જુઓ ટુંકાર ટીલું ન૦ કિં. તw] તિલક. [-ચાટી જવું = સામાનું ખાઈ | દુબે પં. [૩. ટું] ટેણે; મહેણું [ કડીઓને સમૂહ જવું; જાતે મખીચુસ રહેવું ને સામાનું ટીલું પણ ચાટી જવા ટ્રક સ્ત્રી ચ; શિખર (૨) [જુઓ ટક] તુક કવિતાની અમુક જેટલું પાછપર્ણ દાખવવું. -તાણવું = લાંબું તેલક કરવું (બહારથી (ટલું વે. [૩. ટંટ= 6 હું; સર૦ ગ્રા. ટુટ્ટરતૂટવું] ઠ ડું; હાથની ધાર્મિકતાનો દેખાવ કરવો, અને આચરણ તેથી ઊલટું રાખવું, એ ખેડવાળું પ્રકારને તુચ્છકાર બતાવવા)]. --લાની સ્ત્રી. ટીલા આકારની | ટથ-પેસ્ટ સ્ત્રી [] દાંત માટે (મલમ જેવું) વિલાયતી મંજન નળી; “
યુબ”. -લે પુત્ર ઊભું ટીલું [યા નાની રેવા ટૂથબ્રશ ન [$] દાંત ઘસવાની પીંછી જેવી બનાવટ ટીશિયે પં[જીઓ ટીશી] ટીશી પેઠે ફૂટતા અંકુર જેવી કણી દમણ ન [‘કામણ’ને દ્વિર્ભાવ “કામણમણ] જંતરમંતરને ટીશી (સી), ટીસલી સ્ત્રી [સર૦ હિં. ટૂલી = કળી] અંકુર | ટુચકે (૨) એ છપનું વાંકું પડવું – રીસ ચડવી તે (૩) [જુઓ કંપળ (૨) અણીદાર કળી (ફૂલની) (૩) [] ટોચ; શિખર (૪) | ઢપણ) કણક ગદડવાનું ઘી કે તેલ [સર૦ મ. ટેસ] શેખી; પતરાજી. ખેર વિ. શેખર
‘ર સ્ત્રી [૪] પ્રવાસ; મુસાફરી (ટુકડીમાં, દાત., વિદ્યાર્થીઓની) ટીસલી સ્ત્રી, જુઓ ‘ટીશી'માં
ટલું વિ૦ (૨) ઢીલું પોચું ટીસા ન૦ એક પક્ષી
j૦ [ટાવું” ઉપરથી] ખાડ; ગોબો (૨) ઊંડું દર; નારું (૩) ટીસી,૦ખેર જુઓ ટીશી,૦ખેર
ટપકું; બિંદુ (૪) પાણી ટેવું તે (તમાકુ વગેરેને) (૫) જેના વડે
છે.

Page #421

૩૭૬
[ટેરવાયું
ટુવા મુકાય તે; પલ (૬) ચૂંટલ (૭) મહેણું (૮) એક જાતનું શાખ; આબરૂ (૩) ટેકે (૪) કવિતાનું ધ્રુવપદ. [-છેવી (– ) જીવડું (૯) એક પંખી. [ઢવા દેવા = ચૂંટલી ખણવા (૨) મહેણાં =નિશ્ચય મૂકી દેવો. –જવી(–)= શાખ જવી. -રહેવી મારવાં. વા મૂકવા= ટીપાં પાડવાં (૨) દૂધ ધી ઈત્યાદિનાં પેલ | (-) = સંક૯પ જળવાવો (૨) આબરૂ રહેવી.-રાખવી(–)= મૂકવાં. ( ૫ = ખાડો પડ; નારું પડવું.]
નિશ્ચયને વળગી રહેવું; પણ પાળવું (૨) સામાની સાખ સંભાળવી ૮ અ [વ; સર હિં.] વાછૂટનો અવાજ
કે બેલ રાખ.]. ટૂંક સ્ત્રી [ટકણી' – ટેકવાની અસર] સ્વમાનની ટેક – લાગણી | ટેકણ ન ["ટેકવું. સર હિં. ટેન; મ.] ટેકે; આધાર (૨) [જુઓ ટુક] કવિતાની ટુક(૩) વિ૦ જુઓ ટૂંકું. ભંડેળિયું ટેકરી સ્ત્રી[. ટેવાર] ઊંચી જગા (૨) ડુંગરી; નાને પર્વત. વિ. ટૂંક-અપ ભંડેળવાળું –કાક્ષરી(લિપિ) સ્ત્રી, કામાં -રાળ વિ. ટેકરાવાળું; ઊંચુંનીચું. -રે ડું મોટી ટેકરી – ઉતાવળે લખવાની લિપિ; “શૈર્ટહેન્ડ
ટેક(–કા)વવું સક્રિટ [કો' ઉપરથી] ટેકે – આધાર આપવા ટંકડું વિ૦ નાનું
ટિકવાવું (કર્મણિ)]
[લે ટૂંકા)માં અ૦ થોડામાં સારાંશે
ટેકવું અદ્દે સિર૦ હિં. ટેના; મ.ટેકા. ટા?] ટેક-આધાર ટૂંક-ભંડેળિયું વિ૦ જુઓ ટૂંકમાં
ટેકાવવું સક્રિ. [“ટેકવું નું પ્રેરક] જુઓ ટેકવવું ટૂંકાક્ષરી, લિપિ જુઓ “ટકમાં
[‘ક’માં ,
| ટેકી સ્ત્રી["ટેકે” ઉપરથી] નાનો ટેકે(૨)જુઓ ટીકી. [-લાગવી કંકાણ ન૦ ટિકું પરથી] ટ કે ટકાવવું તે. ટૂંકામાં અ૦ જુઓ = સારી અસર થવી (૨) સફળ થવું.] ટૂંકાવું અ૦િ [; પરથી] ટકું થવું. –વવું સક્રેટ ટૂંકું કરવું | ટેકી, ૦૯.૩૦ [ટેક' ઉપરથી] ટેક – વટવાળું. ૦૫ણું, લાપણું કંકુ વિ. લાંબું કે વિસ્તૃત નહિ એવું. [-કરવું = થાડામાં પતાવવું. | ટેકે ! [સર મ. ટેના, હિં ટેમા]આધાર; આશ્રય૨)આધારની -પહવું = પૂરા માપનું ન હોવું; ખૂટવું નાનું પડવું] ટચ ૩િ૦ વસ્તુ; થાંભલો (૩) ઠરાવનું સમર્થન કે અનુદન. [-આપ ખૂબ ટૂંકું
=આધાર આપવા; મદદ કરવી (૨) અનમેદન આપવું(ઠરાવને). ટંટમેટ વિ૦ [જુઓ હૃટલું] ભાંગેલુંટેલું
-કર =ઉપડાવવું (૨) મદદ કરવી. -દે = મદદ કરવી (૨) ટંટલું(–ળું) વિ. [રે. ટું] જુઓ ટૂટલું
અહિંગવું; –ને આધાર લેવો.-મળ=આધાર મળો.-રાખવે ટૂંટિયું ન [સર૦ સે. ટેટુળ =નાનું; રે. હુંટ= 6ઠો] કેકડું વળીને =આધાર રાખ; ટેકવાને માટે કાંઈક મૂકવું.] સૂવું તે. (-વાળવું) (૨) એક પ્રકારને તાવ; “ઈન્ફલુએન્ઝા'. ટેકસ ૫૦ [૬] કરે [-વળીને, વાળીને = હાથપગ સંકેચીને –કેમકડું વળી કેવાળીને ટેકસી સ્ત્રી [૪] ભાડાની મોટરગાડી (સૂવું).] (૩) વિ. ટું, ઠંડું
ટચ સ્ત્રી. [રવ૦] કચકચ; તકરાર (૨) અહંતા; ગર્વ કંઠંડું) વિ[ફે. ટું] ટટલું; ઠું (૨)[સં.ટુંકુw] દુષ્ટ; કઠેર; નીચ | ટેટી સ્ત્રી એક ફળ–સકરટેટી (૨)ના ટેટો-ફટાકડો [અવયવ ટૂંડી સ્ત્રી, કુવાની અંદરની કંડી; કઠો
ટેટું ન બરુનું મૂળ (૨) પગની ઘૂંટી અને ઢીચણ વચ્ચે માંસલ ઠંડું વિ. જુઓ હું
ટેટો ૫૦ વડનું ફળ (૨) દારૂખાનાનો ફટાફડો હંડે [જુઓ રંટી કંટા હાથવાળો પુરુષ (૨) દુષ્ટ; નીચ ટેડવા બ૦૧૦ ઠેઠા; ઘઘરી; કઠોળનું બાફ
કંપ, પેઢ૫ વિ૦ સાંધામાંથી રહી ગયેલું; અકડાઈ ગયેલું | ટેવું વિ. [સરવે . ટેઢા] વળેલું, વાંકું; આડું (ર)[લા.] મિજાજી; . (–રહી જવું)
આડું.-હાઈ સ્ત્રી ટેડાપણું (ર) [લા.] આડાઈ, ગર્વ [ટીણકું પણ ન [‘પવું' ઉપરથી] મૂળમાંથી ચૂંટી નાખવું તે (૨) નીંદણ | ટેણું (ઢ) વિ૦ ઠીંગણું; નાનું; વામન. –ણકે, -ણિયું નવ જુઓ (૩) બ ગંદવું -મસળવું તે (૪) ટૂંપવાનું ઘી કે તેલ; મણ ટેનિસ ન [] એક અંગ્રેજી રમત
[રણગાડી ટૂંપણું ન [પવું' ઉપરથી] રંપવું તે (૨) પવાનું ઓજાર ટેન્ક નવ; સ્ત્રી[] પિલાદી બખતરવાળું, યુદ્ધનું એક વાહન; ટૂંપવું સત્ર ક્રિ. [સર૦ ચંટવું; સં. તું =ઈજા કરવી] મૂળમાંથી | ટેટેલમ ન૦ [.] એક મૂળધાતુ (ર. વિ.) ખેંચી નાખવું, ખૂટવું; તોડી નાંખવું (૨) રૂને કાલામાંથી ચૂંટી | ટેન્ડર ન [૪] કોઈ કામ કરી આપવાના કે માલ આપવાના છુટું કરવું (૩) (મહેણાંથી) પીંખી નાખવું, શરમિંદું કરવું (૪) | ભાવતાલ ને ખર્ચ જણાવી તેને કંટ્રટ લેવાની ઑફર કે તેનું પત્રક. મસળીને ગદડવું; કણસવું. [ટૂંપી ખાવું, ટૂંપી નાખવું =મહેણાં- [-ભરવું, –માગવું] ટોણાંથી ચૂંટી ખાવું.]
ટેપ સ્ત્રી. [૬] પટ્ટી (જેમ કે, માપવાની, ટાઈપરાઈટરની ઈ૦). પામણ ન રંપવું છે કે તેનું મહેનતાણું [(૨) ગળે ભીંસાવું! રેકર્ડર ન કવનને ટેપ ઉપર ઉતારી લેવા માટેનું એક યંત્ર કંપાવવું સત્ર ક્રિ પર્વનું પ્રેરક. ટૂંપાવું અ૦ કિં. તેનું કર્માણ | ટેબલ ન૦ [.] મેજ (૨) કેડે; કેષ્ટક. ૦ર્લોથ ન [] ટેબલ પિયે [ટપ” ઉપરથી] ગળામાં પહેરવાનું એક ઘરેણું (૨) | પર પાથરવાનો રૂમાલ કે કપડું [‘પવું” ઉપરથી] વાળ રંપવાનું ઓજાર
ટેલે પૃ. ટાંકે; સાંધો (–દે, માર) પેઢ૫ વિ૦ જુઓ હૃપ
ટેમ () j૦ [t. ટામ] સમય; વખત પે છે [પવું ઉપરથી ગળું દબાવવું તે; ફાંસે (૨) હેડિ. ટેમ્પરેચર ન૦; સ્ત્રી. [૬] (તાવ કે હવાની) ગરમીનું માપ [-ખા =જાતે ફાંસે ખાવ. - =ગળું દબાવવું.] ટેર સ્ત્રી [હિં] ચીસ; પોકાર ટુંબે પું. [જુઓ ટુંબો] મહેણું; તેણે
ટેરવવું સત્ર ક્રિ. [જુઓ ઠેરવવું] બેસતું કરવું (૨) ભલામણ કરવી. ટેક પું; સ્ત્રી[જુઓ ટેકવું; સર૦ હિં, મ] પણ; નિશ્ચય (૨) | રિવાવું અ૦ કિં. (કર્મણ), –વવું સક્રેિટ (પ્રેરક)]

Page #422

ટેરવું]
૩૭૭
[પચું
ટેરવું ન૦ સિર૦ લઉં. ટેરવા] પાતળા છેડે; અણી (૨) સ૦ ક્રિ ટોક, ૦ણી સ્ત્રી, ૦ણું ન૦ [‘ટકવું” ઉપરથી] વારંવાર કહેવું - [] હરાવવું
[ટેટ ઠપકો આપવો તે (૨) નજર લાગવી – ટોકાવું તે ટેરે પડદે; અંતરપટ (૨) પથ્થર જેવી કઠણ ચીજ (૩) વડને | ટોકહાર ન એક પક્ષી ટેલર (ટેલ) ન૦ [૬. Tailor પરથી પતંગના દોરાની એક જાત | ટોકણી સ્ત્રી, –ણું ન૦ જુઓ ‘કમાં [મટી ટેકરી; ધંટ ટેલિગ્રાફ j૦ ડુિં] વીજળીથી તાર મારફત સંદેશો મેકલવો તે. | ટોકરી સ્ત્રી [સર૦ સે. ધર] ઘંટડી (૨) ઘંટડીનું લોલક.-રે ૫૦ –મ ૫૦ તાર. [-ક, મૂક, મેકલ = તારથી સંદેશે | ટોકવું સકૅ૦ [સર૦ હિં. ટોવાના; ટાંકવું] વારંવાર કહેવું પૂછવું મોકલો.]
[તેને છાપીને પહોંચાડતું યંત્ર | –ઠપકે દેવા (૨) નજર લાગે એમ કહેવું ટેલિપ્રિન્ટર ન૦ [૬] દૂરથી (રામાચાર ઇને) તાર વડે મેકલી | ટોકળા મટી જુ; ટેલે ટેલિફેન ૫૦ [૪] વીજળી દ્વારા દૂર વાત કરવાનું યંત્ર કે તે દ્વારા | ટોકવું અક્રિ૦, વિવું સક્રિટ ટેકવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક કરાતી વાત. [-આવ=તે યંત્રથી વાત કરનારની વાત આવવી. ટેકી સ્ત્રી[] સિનેમાનું બેલતું ચિત્રપટ કે સિનેમાઘર -કરો ટેલફેનથી વાત કરવી. –પર બેલાવવું = ટેલફેનથી | ટોચ સ્ત્રીછેક ઉપરનો ભાગ, શિખર (૨) [જુઓ ટચવું] ભેક; વાત કરવા બોલાવવું.]
ટોચવું કે ટેચાવું તે (૩) મહેણું; અંબે ટેલિવિઝન ન૦ [૪] દૂર બનતી કે બનેલી ઘટનાને દેખાડી શકે | ટોચક સ્ત્રી [ટોચ ઉપરથી] નાનું ટેચકું
એવી વૈજ્ઞાનિક કરામત કે તેનું યંત્ર, દુરના દશ્યનું વાહક યંત્ર | ટોચકું,-હું[ટોચ પરથી] નવ ટેચને નાનો પાતળો કે ગોળ ભાગ ટેલરિયમ ન૦ [૬.] એક મૂળ ધાતુ (૨. વિ)
ટોચવું સક્રિ. [જુએ ટોંચવું; સર૦ મ. ટો–ટ વળાંકવું (૨) ટેવ સ્ત્રી [સર હિં. મ.] લત; છે.[-કાઢવી ટેવ દુર કરવી, છેડવી. | [લા.] વારંવાર કહ્યા કરવું; ઠપકે આપ. ટેિચાવું અક્રિ) –છૂટવી = આદત ન રહેવી. પાઠવી = આદત પડવી; મહાવરો (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] થઈ જ.]ઠા(-રા)વવું સત્ર ક્રિ. [ટેવાવુંનું પ્રેરક] ટેવ પડાવવી | ટોચ j[ટોચવું” ઉપરથી] ગોદે; તેને ઘા (૨)[લા.] મહેણું; ઢબ ટેવણી સ્ત્રી[વવું' ઉપરથી] (કા.) અનુમાન; અટકળ ટોટી સ્ત્રી [સર૦ હિં. ટેટી] કઈ પણ વસ્તુ ઉપર બેસાડવાને ટેવરાવવું સત્ર ક્રેિટ જુઓ ટેવમાં
ખેળી જેવો ઘાટ (૨) કાનનું એક ઘરેણું ટેવવું સક્રિટ જોયા કરવું (૨) ધારવું, અટકળ કરવી (૩) [વ' | ટેટો પુત્ર મેટી ટેટી (૨) ગળાને હૈડે (૩) [હિં. ટોટ] એક દારૂઉપરથી] સહવાસ કરાવ; પરિચયમાં લાવવું
ખાનું; મેટ ટેટ (૪) વિલાયતી મોટી બીડીનેટો.-ઝાલ, ટેવાવું અદ્ભિ૦ [ટેવ ઉપરથી] ટેવ પડવી; પરિચિત થવું (૨). પકઠ, પી = હાડે દબાવો. - છે, ફિટરટેટ ‘ટેવવુંનું કર્મ છે. –વવું સક્રિટ ટેવવુંનું પ્રેરક
– ફટાકડા ફોડવા.] ટેવાળવું સક્રિો એકદમ પી જવું. વિાળી જવું = ઉતારી જવું; | ટોઠા મુંબ૦૧૦ (કા.) જુએ ઠેઠા
પી જવું]. [વાળવું અ૦િ (કર્મણિ), –થવું સક્રિ (પ્રેરક).] | ડર ૫૦ [ફે. તોટર] ડમરે; ડમરાની મંજરી (૨) કલગી ટેસ (૮) પં[૬. ટેસ્ટ?] સ્વાદ; લિજજત (ઉદા. દારૂને ટેસ). | ટહલે પૃ. જુઓ ટેલે. --લિ પું, ટોડલે શણગારવાની [-પદ્ય = સ્વાદ આવ; લિજજત આવવી.]દાર વિ૦ સ્વાદ- એક ચીજ; ટોડલાને એક શણગાર
[રકમ વાળું કે લિજજતદાર
હાગરાસ ૫૦ ગરાસ પેટે સરકાર તરફથી ઊચક મળતી વાર્ષિક ટેસી (ટૅ) સ્ત્રી ટીશી; શેખી (-મારવી)
ટેડી સ્ત્રી [સર૦ હિં; મ. તોરી. સં. ત્રો, પ્ર. વોરમ પરથી ] ટેસું વિ૦ [સર૦ ટસટ પાકીને ફાટું ફાટું થઈ ગયેલું
તેડી; એક રાગિણી (૨) ટોડા જાતના રજપૂતની સ્ત્રી ટે (ટેવ) અ૦ [૧૦] થાકીને લોથપોથ
ટોડે અ૦ (કા.) ડિ પરથી] તુલનામાં; તેલે ટેક ન૦; સ્ત્રી [૬] જુઓ ‘ક’ [ કરવું; ચિચવાવવું (ચ) | ટોડે ૫૦ [સર૦ હિં, મ. તોરા] તોડે; પગે પહેરવાનું એક ઘરેણું ટેકાવવું (૮૦) સક્રિઢ આશા આપી આપીને આતુર – અધીરું (૨) બંદૂક સળગાવવાની જાડી લાંબી જામગરી (૩) એક હજાર રંગરે (૮૦) ૫૦ [સર૦ ટેટ] નારાજીથી કટાણું કરેલું મેટું (૨) રૂપિયા કે તેની ભરેલી કોથળી (૪) ટોડાગરાસ (૫) ટેલ્લો (૬) પતરાઇ. [—ઊતરી જ = શેખી ચાલી જવી; નામોશી લાગવી. મિનારે (૭) મે ખરે; ભાગળ (૮) સતાર ઈ૦ વાદ્યોમાં અલ-ચઢાવ = મેં કટાણું કરવું].
કાર તરીકે વગાડાતો સ્વરસમૂહ (૯)કુવા કેવાવની ઉપરની ધારની ટેટું (૮૦) વિ. [સર૦ સે. ટેટા = જુગારનો અડ્ડો) -ઠે થઈ | ઊંચી દિવાલ (ચ.) (૧૦) ગપાટો (કા.) ગયેલું (૨) અફીણથી બેહાલ-ચકચુર (૩) નટ અફીણિયે; | ટોણ(–ણું) નવ; ટોણે ડું [1. તાન€] મહેણું; મર્મવચનને ઠેક દરિદ્રી (૪) રજપૂત (તેરસ્કારમાં) (૫) [. ટું] એક ઔષધિ (૨) [સર૦ હિં, મ, ટોni] જાદુટોણાં. ોિણે માર, ટોણાં ટેટ (ટૅ૦) અ૦ [૧૦](૨) સ્ત્રીપતરાજી(૩) અણગમાનો બબડાટ મારવા = મહેણાં મારવાં. ટોણાટુચકા કરવા=મંતરમંતર કરવાં.] ટંઢર ન [૪] જુઓ ટેન્ડર [(એથી નાનું) એક જાનવર | ટોનિક ન૦ [૬] શક્તિની દવા (૨) વિ૦ શક્તિ આપે એવું ટેરવું, ડું (૮૦) ન૦ [સર દં. તૈતુના, મ, તૈયા] ચિત્તા જેવું | ટોપ ૫૦ [ફે. ટોપિમા; રોષR] લોઢાની લશ્કરી ટોપી (૨) વર૮ સ્ત્રી [સર૦ ટેડાપણું, ઠરડ] (૨.) મિજાજ; શેખી; ડાપણું. સાદ વખતે ઓઢવાની બનાતની ટોપી (૩) મોટી છત્રી (૪)
૦૫૮ મી જુઓ ટડપડ [=રીસ ચડવી; છણકાવું]. રાંધવાનું મેટું તપેલું (૫) બિલાડીના ટોપ ટકે જુઓ ટંડ] (ચ) ટકે રીસ(૨) છો. [-ચવે | ટપકું ન ટોપા જેવું ઉપર આવેલું હોય તે [(તિરસ્કારમાં) પૈઠ જુઓ ડ'માં
ટોપચું(–સું) નવ [જુઓ ૫] સાહેબની પી(૨) તે પહેરનારો

Page #423

ટોપરું].
૩૭૮
ટ્રિાન્ઝિસ્ટર
ટોપરું ન૦ જુઓ કપરું. -રાપાક ૫૦ જુઓ કે પરાપાક ટોળ (ટ) પું; સ્ત્રી; નવ હસવું આવે એવી ક્રિયા અથવા બોલ; ટોપલી સ્ત્રી, સિર૦ હિં. ટોપ(૧)રી, મ. ટોપી] વાંસ કે ઘાસ મશ્કરીઠફો. ચિત્ર નવ જુઓ ઠઠ્ઠાચિત્ર. ટપ !૦ મશ્કરીઈની, પાત્ર જેવી બનાવટ. -લે ૫૦ મોટી ટોપલી (૨)[લા.] ઠઠ્ઠાની વાત. ૦ટીખળ નવ ટોળ અને ટીખળ. બાજી સ્ત્રી, માથે આવેલું કામ જવાબદારી.[-ઢાંક(કેઈ વાત કે મામલા- ઠઠ્ઠામશ્કરી ને) સ્થગિત કે મેકુફ રાખવું; પડદે પાડવો.]
ટોળક,કિયે પુત્ર એ નામની બ્રાહ્મણની એક જાતને માણસ ટોપરું ન૦ જુઓ ટોપરું
ટોળકી સ્ત્રી [છું” ઉપરથી] ટોળી ટોપી સ્ત્રી (રે. ટોપિકા] માથાનો એક પહેરવેશ. (-પહેરવી, | ટોળ ચિત્ર, વેટ, ટીખળ, બાજી જુઓ ‘ટેળમાં
મૂકવી, મેલવી, ઘાલવી, કાઢવી સાથે).[–આવવી, બેસવી | ટોળવવું સકે. [ટોળું” ઉપરથી] ટળે કરવું =માથે માપસર બંધ બેસવી.] વાળ યુરોપિયન; ગોરો | ટોળવાવું અક્રિ. [ટેળવવું'નું કર્મણિ] ટોળે વળવું; એકઠું થવું (ર) વિરાગી
ટોળાધર્મ, –માં, ટોળાબંધ, ટોળાશાહી જુઓ ટોળુંમાં ટોપું નવ આંખની ભમર (૨) ટેપી (તુચ્છકારમાં)
ટેળિયે (ટ) ૫૦ [ટોળ” ઉપરથી] મશ્કરે; વિદૂષક ટોપે મટી ટોપી; ટોપ
ટોળી સ્ત્રી- [જુઓ ટોળું] મંડળી (૨) [] (ચ) જુએ ટાલકું (જુ.) ટમેટો પુત્ર [.] જુઓ ટમેટો [મનું બીલ ભરવાનું વાસણ | ટોળી (વિ૦ [ટોળ” ઉપરથી] મશ્કઃ ટોયલી સ્ત્રી [સર૦ મ. રીચ3 લોટી, કલી. -લું ન પહોળા | ટોળું ન [. રો] સમુદાય, રમૂહ. ટિળે કરવું = ભેગું કે એક ટેયું ન૦ દાણાનું માપિયું
કરવું, શું કરવું. ટોળે વળવું = એકઠી થવું; ટોળું થવું.]–ળાધર્મ ટોયે ૫૦ [ટવું' ઉપરથી બુમ પાડી ખેતરમાંથી પંખી ઉડાડનારે . પોતાના જ ટોળા-વર્ગ માટે લાગણી કે તે પૂરતી ધર્મભાવના. ટોરવું અકિટ (ક.) ખળામાં બળદ ફેરવવા [ બત્તી કે દીવે –ળાધમાં વિટેળાધર્મવાળું –ાબંધ અટળું થઈને; જથમાં; ટોર્ચ સ્ત્રી. [૬] સાથે રાખી ફરાય એવી વીજળીની એક પ્રકારની ટોળે વળીને. –ળાશાહી સ્ત્રી, ટોળાની ગુંડાશાહી ટોપ સ્ત્રી. [૪] વહાણ પર ફેંકવાનું એક દારયાઈ અસ્ત્ર જે | ટળે ૫૦ [ળું” ઉપરથી] ટોળું તેને અડશે કૂટે છે (૨) જુએ ટેપ-બેટ, બેટ સ્ત્રી[] | ટચ (ટૅ૦) સ્ત્રી [જુઓ ટોંચ ટોચવાથી પડેલે ખાડો (૨)
તે અસ્ત્ર માટેની બોટ [૧૦ ટોલનું નાકું કે સ્થાન | ફાચર; ફાં ૩; મહેણું; ટોણું (૪) ઠપકે; ગોદ. ૦ણું ન૦ ટાંચટોલ પં૦ [.] કર; દાણ; વેરે (ર) એ લેવાનું સ્થળ; નાકું. ૦નામું વાનું ઓતર; ટાંકણું. ૦વું સાકેત [જુઓ ટાંચવું; સર૦ હિં. ટોલ ૫૦ (ક.) ધરેણું
ટેવને પણ] જુઓટોચવું. ટિચાવવું પ્રેરક), ટાંચાવું કર્મણ).] ટોલકું ન. (સુ) લાકડાના ફાડા વિનાને કકડે; નાને ટેલો | કાર(વ) ટાપુંઠ જુઓ ટહુકાર ટોલકું (ટૅ) નવ બોટું માથું; ટાલકું [બેડું કરાવવું] | ટોકે ટો) ૫. જુઓ ટહુ
[ જજાનો અધ્યાપક ટેલેન, લો ડું (ટ) બેડું માથું. [-કરાવવું(-) = માથું | ટયૂટર પં. [] ટશન આપતો શિક્ષક (૨) કૉલેજનો એક દરટોલે ટેકળે; મટી જુ (૨) (સુ.) મેટું ટાલકું | યૂબ સ્ત્રી. [૩] ટાયર નીચે રહેતી, હવા ભરવાની રબરની ગોળ ટેલી સ્ત્રી, ટિલે પરથી] ક્રેકેટમાં બૉલને ટોલ્લો મારો જેથી નળી જેવી બનાવટ (સાઇકલ, મેટર ઇ૦ની) (૨) ગેળ નળી જેવી
બે કે વધુ રન મળી જાય; “બાઉન્ડરી (–મારવી, વાગવી) કાપની શીશી, વેલ પં. [] નળ જમીનમાં ઉતારીને કરાતી ટોલે પૃ. બારસાખના ઉપલા લાકડા આગળ રહેતો છેડો (૨) | કુવા જેવી પાણીની વ્યવસ્થા કે તેવો કુવો; નળ[જુઓ ટલ્લો. સર૦ ૫. ટોઢા, કેિટોળ] ટ; વાયદે (૩) ટશન ન [{.] ઘેર ખાનગી ભણાવવા માટેની શિક્ષણ વ્યવસ્થા ઉડાડવું -ઉછાળવું તે (૪) મોઈને દંડાને ફટકે મારી ઉડાડવી તે ક સ્ત્રી [૪] માલ કે ભાર વહી જનારી મેટી મેટર-લારી કે તેથી થતો અવાજ. ટિલ્લે ચડાવવું =ટલે ચડાવવું; વાયદે દસ્ટ ન૦ [૬] ન્યાસ; સુપરત (૨) સાચવણી અને વ્યવસ્થા માટે ચડાડવું; ઢીલમાં નાખવું. ટોલે મૂકવું = ઊંચે મૂકવું, વિસારી સુપરત કરેલાં પારકાં માલામેલકત. [-કરવું ટ્રસ્ટી નીમી તેમને જવું. ટોલે દે= ખટું કહીને ઉડાવવું; ટલ્લે ચડાવવું–મારા કાયદેસર સુપરત કરવું.] ડીડ ન૦ [], ૦પત્ર પું;ન ટ્રસ્ટનું – =જુએ ટોલે દેવો (૨) દંડાને ફટકે મારવો (મેઈને).] તે કરતું ખતપત્ર. કુંઠ ન [.] ટ્રસ્ટનું ફંડ કે ફાળો યા ભડળ. ટાંકય પં. (સં.) એક પ્રખ્યાત રશિયન સાહિત્યકાર અને ! - S. જેને ટ્રસ્ટ રોપવામાં આવ્યું હોય તે; વાલી વિચારક
ટૂંક સ્ત્રી[] (મુસાફરીમાં ચાલે એવી) પતરાની પિટી ટોવડાવવું સક્રિકેટલું નું પ્રેરક
[કર્મણિ | ક-કેલ [૬] બહારગામને ટેલફેન. [-કર, જેઠ, ટેવાવું અક્રિ. [ટેવું ઉપરથી] વગેવાવું; નિંદાવું (૨) ટેવુંનું | આવો]
[માલ કે માણસને) ટોવું સક્રિ. [. ટયા (ર૦)] બુમ પાડી પક્ષી ઉડાડવાં (ખેતર | પ્રાફિક [૬] માર્ગ પરનો અવરજવર કે તેને વ્યવહાર (વેપાર, સાચવવા) (૨) [] ટીપે ટીપે પાણી પાડવું
ટામ(ગાડી) સ્ત્રી[.] (ઘેડાથી કે ઘણે ભાગે યાંત્રિક બળથી ટેસ ૫૦ [{] (ક્રિકેટ ઈ૦ રમતમાં) પ્રથમ દાવ કર્યો પક્ષ લે તે ! ચાલતું) એક વાહન
[પરીક્ષામાં બેસવાનો) નક્કી કરવા સિક્કો ઉછાળવો તે. [–ઉછાળો]
ટ્રાયલ સ્ત્રી. [{.] અજમાયશ; પ્રયોગ કરી જે તે (જેમ કે, ટોસ્ટ ૫૦ [$] પાંઉની કાતળી કરી તેને સેકીને તૈયાર કરાતો | ટ્રાઈસિકલ સ્ત્રી. [૬] ત્રણ પિડાંની સાઈકલ કકડે (૨) અમુકનું નામ લઈ, તેનું સન્માન દાખવવાને, પ્યાલીમાં | ટ્રાન્ઝિસ્ટર ન૦ [૬] રેડે વાવને બદલે કામ દે એવું એક પીણું એકસાથે પીવાની એક વિલાયતી રીત
વીજળી-યંત્ર; એવા પ્રકારનું એક રેડિયંત્ર

Page #424

ટ્રસ્ફર ]
૩૭૯
[પકે
દાફર સ્ત્રી [{.] (નેકરીની) જગાની બદલી થવી તે
ઠચરી સ્ત્રી [સે. ઢાઢ{ =વૃદ્ધ પરથી ?] ઢચરી; ડોસી. - ૫૦ દ્રાન્સફોર્મર ન૦ [ફં.] વીજળીનું દબાણ કે ‘
વિજ’ ઓછુંવત્તે | ડો. – હવે અતિ વૃદ્ધ; ખખળી ગયેલું (ત્રણે તિરસ્કારમાં કરવાનું યંત્ર-સાધન; ફેરવણું (૫. વેિ.)
વપરાય છે) દિપ સ્ત્રી[{] પ્રવાસ; સહેલગાહ [ઈનું) સાધન
ઠચૂક, ઠચૂક અ૦ [૨૦] (ખચકાતી મંદ ગતિ સૂચવે છે) દે સ્ત્રી [] પ્યાલારકાબી માટે મોટી તાસક કે તેવું (લાકડા
કચ્ચર ૦િ [જુઓ ઠચરી] કચ્ચર; બહુ ઘરડું દેટ ન. [૪] (એડવાનું) યાંત્રિક હળ
ઠઠ (ઠડ,) સ્ત્રી [સે. થટ્ટ; સર૦ ëિ. 2, – ભીડ, ગિરદી; ટ્રેઝરી સ્ત્રી. [{] સરકારી ખજાને કે તિજોરીની જગા કે કચેરી,
જમાવ. [-જામવી, બાઝવી, ભરાવી, મળવી = ભીડ થવી] -રર [૬] ખજાનચી
[માર Aડકારવું સત્ર ક્ર. [૧૦] ઠપકે દે; ધધડાવવું; ઠપકારવું દેડમાર્ક શ્રી. [૬] વેપારના માલ પર લગાવાતી છાપ; વેપારીને | | ઠ(૦ણ)ઢણવું અ૦ ક્રિ. [રવ૦] ઠણઠણ એ અવાજ થ. દેલન [૬] છાપવાને એક નાનો (પગથી ચલાવાય એ) સંગે
[5(૦ણ)Jણાવવું સત્ર ક્રિ. (પ્રેરક).] દેન સ્ત્રી. [૬] રેલગાડી
ઠડણિયું ન ચાળા પાડવા તે (૨) અડપલું ટેનિગ સ્ત્રી. [] શિક્ષણની તાલીમ. કોલેજ સ્ત્રી તે આપી
ઠડમ(–). સ્ત્રી [ઠઠ (ઠાઠ)ને ર્ભાિવ; ઠઠ(ઠાઠ) +વેઠવું] ચાકરી; શિક્ષકે તૈયાર કરનારી કૉલેજ; અધ્યાપન મંદિર
બરદાશ; મહેમાનગીરી; ઠોઠે દ્વિલ ન૦ [૪] અમુક વિશેષ વણાટનું એક કપડું
ઠઠરવું અo k૦ [જુઓ ઠાઠ; સર૦ છુિં. ઠટના] ઠાઠવાળું-દેખાવડું વીડ ન૦ [.] વિલના વણાટનું) એક જાતનું (ગરમ કે અર્ધ- | બનવું (૨) [જુઓ થથરવું; ૬િ. fટરના] (ટાઢે) થરથરવું; ધૃજવું. સુતરાઉ) કપડું
[ઠઠરાવવું સ૦ કિં. (પ્રેરક).]. ઠઠળવું અ૦ કિ. [રવ૦ ? સર૦ ‘ઠેઠા] ન બફાતાં અફળાયા કરવું [દાણા માટે) (૨) રિવ૦; સર૦ ઠાઠાં; હિં. f2(-4)ની= હાડપિંજર] ખખળી જવું
[અડાડી-ઘુસાડી દેવું ઠ ૫૦ [.] મધસ્થાની બીજે વ્યંજન. ૦કાર ૫૦ ઠ અક્ષર કે એને | ઠઠાડવું સત્ર ક્રિટ સિર૦ હિં. ઠઠન = અડી જવું. ટઠાના = ઠેકવું]
ઉચ્ચાર. ૦કાત લે છે. ઠકારવાળું. છઠ્ઠો છું. ઠકાર ઠઠારવું સત્ર કેિ. [‘ઠાઠ’ ઉપરથી] ઠાઠ કરે; ખૂબ શણગારવું ઠક ડક અ૦ [૧૦] ડોકાવાને રવ
ઠઠા(–) S૦ ઠાઠમાઠ; ડોળડમાક ઠકરાઈ સ્ત્રી [નં. ઠર ઉપરથી] ઠારપણું (૨) શેઠાઈ, મોટાઈ | કડેઠઠ અ૦ બરાબર ઠઠ વળીને ઠેઠ સુધી [મકરી –ણ-ળાં) નબ૦૧૦ ઠાકરની સ્ત્રી (માનાર્થે).- j૦ ઠાકર. | ડેરી(–ળી) સ્ત્રી [સં. ટટ્ટરી; હિં. ઠોઠી] ઠંઠેળ; મજાક; –ણી સ્ત્રી ઠાકોરની સ્ત્રી.–ત સ્ત્રી, જુઓ ઠકરાઈ (૨) ઠાકરની ઠકો પૃ૦ જુઓ ‘માં (૨) [જુઓ ઠઠેરી; સર૦ મ. ઠઠ્ઠા, થટ્ટા] હકૂમતની જાગીર – ગરાસ. --તી વિ. ઠકરાતને લગતું.-ળું ન મશ્કરી; ઠેકડી. -કાનેર વિઠઠ્ઠામશ્કરી કરવાની આદતવાળું. ઠાકોરનું ગામ કે નાનું રાજ્ય. –ળાં નબ૦૧૦ જુઓ ઠકરાણાં –ાચિત્રનર નર્મચત્ર; કરેકેચર’.-ડ્રાબાજી, –ઠ્ઠામશ્કરી સ્ત્રી, ઠકાર –રાન્ત [.] જુઓ “6માં
ટેળટીખળ ઠક્કર ૫૦ ભાટિયા કે લેહાણામાં એક અટક
5ઠવું વિ૦ [સં. સ્થા] (કા.) નિરર્થક રહી ગયેલું ઠક્કુર [.] ઠાકોર
4ણક સ્ત્રી [૧૦] એવો અવાજ -રણકે (૨) પગના જોટવાં ઠગ [િ4.0; પ્રા.2; સે.યિકઠગાયેલું] ઠગનારું(૨)એનામની | કણકે એવી ચાલ. ૦વું અ૦ ક્રિટ ઢણક અવાજ થ; રણકવું
લંટારાની એક જાતનું (૩) પુંછ એક જાતને માણસ(૪) ઠગનાર. (૨) રણકે એમ ચાલવું (૩) રહી રહીને રેવું. -કારવું અફ્રેિ૦ ૦ણું વિ૦ ઠગારું; લુચ્ચું. પાટણ ૦ [ +9ત્તન(ઉં.)] ઠગોનું ઠણક અવાજ કરો (૨) કણકે એમ ચાલવું. -કારે પૃ૦ કણક ગામ. [-નું રહેવાસી =તે ગામનું - લુચ્ચું, ધુતારું.] બાજી સ્ત્રી, અવાજ. -કાવવું સક્રિ. “ઠણકવુંનું પ્રેરક. - j૦ ઢણકારે ઠગાઈ; પ્રપંચ. વિદ્યા સ્ત્રી ઠગવાની વિદ્યા - કળા (૨) ઠગબાજી. (૨) ઠમકે (૩) ટાઢની ધ્રુજારી; કંપ ૦૬ સક્રિટ ભેળવીને છેતરવું; ધૂતવું. ૦૮ મુંબ૦૧૦ ઠગ | ઠણઠણ અ૦ વિ૦] (ખાલી વાસણના જેવો અવાજ.) ૦ગેપાળ જેવું વર્તન; ઠગાઈ. વૈદ પુંછે જુહો વૈદ. -ગાઈ સ્ત્રી, ઠગવાની [સર૦ હિં. નઠનનો પા), ૦૫ાળ [સર૦ મ.] પુત્ર કંઈ પણ ક્રિયા; હગબાજી; પ્રપંચ. -ગારું વેર ડગે એવું. -ગી સ્ત્રી, ઠગાઈ | સાધન કે બુદ્ધિ વગરને આદમી. ૦પાક છું. મારઠોકવું તે ઠગવિદ્યા [ગોઠવાઈને વધુ માય તે માટે પાત્રને ઠઠેરવું ! ડણકણવું અ૦ ૦િ જુએ ઠઠણવું ઠગડગાવવું સત્ર ક્રિટ રિવ; સર૦ હિં. ૮૪૮માના, ૫. ઠh]. ઠણઠણાટ, ઠણત્કાર સિર૦ ૫.] ૫૦ ઠણઠણ એ અવાજ ઠગણું, ઠગ- ૦પાટણ, બાજ, વિદ્યા, ઠગવું, ઠગા , ઠગવૈદ ઠણઠણાવવું સત્ર ક્રિટ જુઓ હઠણાવવું જુઓ ‘ઠગ'માં
[ગાત્ર ઢીલાં થવાં ૭૫ અ૦ [૨૦]. ૦ક(કા)વું અ૦ ક્રિ. ઠપ એ અવાજ થ ઠગળવું અ૦ ૦િ વાહન ઊંચું નીચું ઊછાયા કરે તેથી અફળાવું- (૨) પછડાવું; ઠેકાવું. ૦કાર ૫૦ ઠપકવાને અવાજ, કારવું ઠગાઈ -૪ જુઓ ‘ઠગ'માં
સ, ક્રિઠપકે એમ કરવું; પછાડવું (૨) ઠપકે દેવ (૩) મારવું. ઠગાવું અ૦ કિં, –વવું સત્ર ક્રિ. “ઠગવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક કાવવું તે . “ઠપકવું”, “ઠપકાવું’નું પ્રેરક ઠગી સ્ત્રીજુઓ ‘ઠગરમાં
ઠપકે ૫૦ [સર. હિં. ઠપકા ધક્કો; ઠેસ. મ. પhl= કલંક] ઠગું વિ૦ (૨) ન૦ ઠગે કે દગો દે એવું
દેષ બદલ ધમકાવવું -વઢવું છે કે તેનાં વિણ (૨) [જુએ ઠપ

Page #425

ઠપઠપાવવું]
૩૮૦
[ઠઠેરાવું
ખાંસવું – ખાંખાં કરવું તે; ઉધરસ (ઉધરસને ઠપકે પણ કહેવાય સ્થિર થવું; ભવું. (જેમ કે, ઠરીઠામ થવું.) (૨) નક્કી થવું; છે) (૩) દેષ; વાંક; કલંક (જેમ કે, ઠપકાની દરખાસ્ત; ઠપકો નિશ્ચય પર આવવું (જેમ કે, ભાવ, મહુરત, કઈ વાત કે વિચાર નહિ આવવા દઉં. જેજે કશે ઠપકે ઠેસ ન આવે.) (૪) [રવ; ઈ) (૩) જામવું; તળિયે બેસવું (જેમ કે, ધીમાં બગડું કરે; જુઓ ઠપકવું ઠપ, ઠબ એ ઠેકરને અવાજ. [ઠપકામાં પાણીનો કચરે ઠરે.) (૪) ઠંડીથી જામીને બાઝવું કે ઘટ થવું આવવું = ઠપકે મળે તેવી સ્થિતિમાં - અપરાધમાં આવવું. (જેમ કે, ધી ઠરે, લાડુ ઠરે, બરફ ઠરે.) (૫) ઠંડું થવું (જેમ કે, –આપ, દેવ =દોષ બદલ વઢવું. -ખા, મળ, સાંભળ ભાત ઠરી ગયે.)(૬) ટાઢે મરવું; ટાઢ વાવી (૭) ( એ કે દી) = ઠપકાપાત્ર થવું; ઠપકામાં આવવું.]
ઓલવાવું; બુઝાવું (૮) [લા.] ઠંડક કે શાંતિ કે તૃત થવી (જેમ ઠ૫ઠપાવવું સત્ર ક્રિટ ઠપ ઠપ કરવું; ઢબઢબાવવું
કે, છાતી, આંતરડી, આંખ ઠરવી) (૯) (આંખ) મચાવી; ઊંઘ ઠબ અ૦ [૧૦] ઠબ એવો અવાજ ઠપ. ૦૩-કા)વું અ૦ કિ. આવવી (જેમકે, આંખ જરા ઠરી ત્યાં તે ગરબડ થવા લાગી).
જુઓ ઠપકવું. ૦કાર ૫૦ જુઓ ઠપકાર. કારવું સ૦ કિ. [ઠરી જવું = ઊંધમાં પડી જવું (૨) મરી જવું.]. [સર૦ મે.જુઓ ઠપકારવું. ૦કાવવું સક્રિ. ‘ઢબક- ઠરાવ j૦ [જુએ ઠરવું] હરાવેલી – નક્કી કરેલી વાત (૨) કેઈ (-કા)વું'નું પ્રેરક
[અવાજ ઠપકે બાબતનો નિશ્ચય કે તોડ. ૦પત્ર ન૦ ઠરાવનો પત્ર કે ખતઠબકા પં૦ [ઠબકવું પરથી] ૫૦ ટકરાવાને કે ઠેકરને ઠબ એવો લખત (૨) કરારનામું [ઠરાવ કરવો (૩) “કરવું’ કે ‘ઠારવું'નું પ્રેરક ઠબઠબાવવું સત્ર કૅિ૦ જુઓ ઠગઠગાવવું
કરાવવું સકૅ૦ [‘કરવુંનું પ્રેરક] નક્કી કરવું; નિશ્ચય પર આવવું(૨) ઠબલા અકૅ૦ કુટાવું, અફળાવું, ટિચાવું. [ડબલાવવું સક્રિ કરાવું અ૦િ ‘કરવુંનું ભાવે (૨) “ઠારવું’નું કર્મણ (પ્રેરક)]
[ઠબકવું. [ઠબાવવું સક્રિ. (પ્રેરક).] | ઠરીઠામ અ [કરવું + ઠામ] મૂળ - અસલ ઠેકાણે (૨) નિરાંતે. ઠબવું અ૦ કૅિ૦ વિ૦; સર૦ ક. ઠવ (સં. સ્થાપય)] ઠેકાવું; [–થવું, બેસવું = સ્થિર થવું; ચંચળતા તજીદેવી (૨) થાકીને બેઠું ઠમ અ૦ [૧૦] (ચાલ -ગતિને અંગે વપરાય છે)
બેસવું.]
[સ્ત્રી૦, ૦૫ણું નવ કમક સ્ત્રી રિવ૦] ચાલવાની છટા (૨) ઠમકતી ચાલ. ૦૭મક | ઠરેલ વિ. [‘ડરવું? ઉપરથી] પુખ્ત વિચારનું; ડાહ્યું; શાણું. છતા અ૦ (ર૧૦) (૨) [લા.] વરણાગીથી ઠમકતી ચાલમાં. દીવી ઠલવવું સશકે. [૩. ટ = ખાલી] જુઓ ઠાલવવું સ્ત્રી. ઠમકતી ચાલની સુંદર સ્ત્રી
ઠલવાવવું સક્રિ‘ઠલવવું', “ઠાલવવું નું પ્રેરક ઠમકવું અ૦ કિ. ઠમક ઠમક એવો અવાજ થવો – કરો (૨) ઠલવાવું અશકે. “ઠલવવું, “ઠાલવવુંનું કર્મણિ તેવો અવાજ થાય તેવી ખમચાતી ચાલે ચાલવું
ઠવણુ સ્ત્રી, જુઓ ઠમણી ઠમકાર(–), ઠમકે ૫૦ ઠમકવું તે (૨) લટકે. [કરો = | ઠવવું સક્રિ. [સર૦ ટેવ = જુઓ ઠવણી] સ્થાપવું; મૂકવું લટકે કરે; શણગાર સજી ઠમકતી ચાલે ચાલવું.)
ઠવાવું અક્રિ , –વવું સક્રિ. ‘હવવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક ઠમકાવું અક્રિ૦, -વવું સક્રેટ ઠમકવું'નું ભાવે ને પ્રેરક ઠસ વિ. [સર૦ હિં, મ.] ઠાંસીને - સજજડ ભરેલું (૨) સજજડ; ઠમકે પુત્ર જુઓ ઠમકાર
અક્કડ (૩) આશ્ચર્યચકિત (૪) અ૦ ઠસેઠસ (૫) [૧૦]. ઠમઠમ અ [રવ૦]. ૦૬ અ૦ કિંઠમઠમ એવો અવાજ થ કસક, કે ૫૦ [સર૦ મે., હિં. ઠક્ક] ઠસે; ભભકે; રેફ (૨)
- કરો. [–માવવું (પ્રેરક), –માવું (ભાવે).] -માટ S૦ ઠમ- ઠમકે; લટકે. બાજ વે. ચાલાક; ચકેર (૨) પ્રકાશિત; શોભતું ઠમવું તે (૨) [લા.] ખાલી ભભક [પુસ્તક મૂકવાની ઘડી (૩) ઠસ્સાવાળું.-કાદાર વિ૦ ઠરાકાવાળું [સ૦િ (પ્રેરક).] ઠમ(–)ણ સ્ત્રી [સં. સ્થાપત્ય , બો. ટવ(વળ)] વાંચતી વખતે કસક-કા)વું અ૦ કે. (કા.) અટકવું; ખમચાવું. [સકાવવું ઠેરઠરાવ ૫૦ [ઠરવું +ઠરાવ] પાકે - છેલ્લો ઠરાવ [નક્કી ઠેકાણું ઠસ-કાદાર જુઓ ઠકમાં
[મેટી ઠેસ કરઠામ, કરઠેકાણું ન [કરવું +ઠામ, ઘણું] ઠરીને રહેવાનું - | કસણિયું ન [સર૦ ઠેસવું] અટકણ; ડેસી. - j૦ ઉલાળે; ઠરઠ સ્ત્રી [સર૦ સે. થરથર, થરહૃર = થરથરવું?] જુઓ ઠરડાટ. ઠસવું અક્રિટ મિ. ઇસ (સં. સ્થા)] મનમાં ઊતરવું -સમજમાં [-કાઢવી, –કાઢી નાખવી = (ત્રાક વગેરેમાંથી) વાંકાપણું ટીપીને | આવવું [ઠાંસીને ભરાયું હોય એમ; સજજડ દબાવીને કાઢી નાખવું (૨) [લા.] મારી મારીને સીધું કરી દેવું (૩) કામ ઠસા(–)ડસ અ [જુઓ ડસ; સર૦ હિં, મ. સાદ] ઠાંસી લઈ લઈને હૂસ કાઢવી – થકવી દેવું. (ઊલટું, –નીકળવી). ઠસાવવું સક્રિઠસવુંનું પ્રેરક કરવું સત્ર ક્રિ. [શર, હિં. ટર = જાડું સૂતર] બે કે વધુ દોરાને | ઠડસ અ૦ જુઓ ઠસાઠસ ભેગો વળ દેવ – આમળવું
ઠસે પું[છું. ઠક્ષા] ભભક (૨) રેફ (૩) લટકે. –સ્સાદાર કરાટ પુત્ર વકતા; વાંકાપણું (૨) [લા.] મિજાજ; તોર
વિ. ઠસ્સાવાળું. -સાબંધ અ૦ ઠસ્સામાં, ઠસ્સાભેર કરાવું અ૦ ક્રિટ વાંકું વળવું; મરડાવું (ર) “ઠરડવુંનું કર્મણિ (૩) | ઠીક સ્ત્રી [રવ૦] ઠળવાનો અવાજ (ર) ઇસકે; લટકે. ૦૬ [લા.] વંકાવું; રિસાવું. –વવું સ૦ કિં“કરડવું નું પ્રેરક
અક્રિ. ઢળક એ અવાજ થ. [-કાવવું સક્રિ. (પ્રેરક).] 8૨૩ વિ૦ ઠરહેવાળું વાકુ
(પ્રેરક)] -કું વિ૦ ઠળકવાળું; ઠમકે કરે એવું; સુંદર ઠરવવું સ૦ કિ. ઠરે એમ કરવું; ઠરાવવું. [કરવાવવું સત્ર ક્રિ. | કળિયે ૫૦ [સં. મrg; સર૦ કીલો] ફળનું કઠણ બીજ કરવાવું અ૦ કિ. ઠરવવું, “કરાવવુંનું કર્મણિ
ઠંગરાવું અક્રિટ જુઓ ઠીંગરાવું કરવું અ૦ કે. [. સ્થિર, પ્રા. ઠિર, થિર ? સર૦ હિં. ઝહરના, | ઠેરવું સક્રિટ રિવA] ખૂબ હલાવવું (૨) ખૂબ વઢવું –ઠપકે દેવો ઠાના (= ટાઢે કરવું); મ. ટર= ઠરાવ થ (૨) રહેવું, થોભવું] | ઠરાવું અક્રિક, –વવું સક્રિટ “કંઠેરવુંનું કર્મણ ને પ્રેરક

Page #426

ઠઠેરવું]
૩૮૧
[ઠામ(મ)કું
કે લાગુ
ઠારવું સક્રિટ રિવ૦; સર૦ ઠાઠi] ઠાઠાં ભાગી નાંખવાં (૨) જુઓ ઠાગલી (૪) ડાંડિ. [ઠાગા રમવા =ડાંડિયારાસ રમો. સિર૦ ઠઠારી] છેતરવું. [ઇંડેરાવું અ૦ ક્રે(કર્મણિ, વિવું –મારવા = જુઓ ઠાગલી મારવી.]
[કરો ) સર્કિટ (પ્રેરક).]
ઠાક, ૦માઠ j૦ [. થ= ઠાઠ] ઠઠાર; ભપકે, શોભા (-રચો, કંઠળી સ્ત્રી. [જુઓ ઠઠારી] મજાક; હસી
ઠાડડી સ્ત્રી [સર૦ હિં. ઠાર; ઠાઠું ઉપરથી] શબને લઈ જવાની ઠંડ(–ડી) સ્ત્રી [સર પ્રા. = જડસડ (સં. સ્તબ્ધ); મ. ; વાંસની એક બનાવટ, (–બાંધવી) હિં. ઠંડ()] ટાઢ (૨) શીતળતા (૩) શરદી
ઠાઠમાઠ j૦ જુઓ ઠાઠ ઠંડક સ્ત્રી [જુઓ ઠંડ] શીતળતા (૨)[લ.] નિરાંત; શાંતેધીરજ ઠાડવું સક્રિ. (પ.) રચવું; ગોઠવવું; સ્થાપવું ખામોશી. [–વળવી = ઠંડું કે શાંત થવું.] -કિયું વિટ ઠંડક કરે | ઠાઠાઠીઠી સ્ત્રી, ઠઠ્ઠામશ્કરી; ટોળટીખળ એવું (૨) ન૦ ઠંડક કરે એવું ભીનું લુગડું કે પીણું
કાઠિયું વિ૦ [‘ઠાઠું' ઉપરથી] ઠાઠા જેવું - જીર્ણ થઈ ગયેલું, ખખળી ઠંડાઈ સ્ત્રી [જુઓ ઠંડ] શીતળતા; ઠંડાપણું (૨)[સર૦ હિં. દંઢાર]. ગયેલું (૨) ન૦ તેવું વાહન. [-બેસી જવું, -ભાગી જવું = ડગુઠંડક આપે એવું પીણું (૩) [લા.] ધીમાશ; સુસ્તી
મગુ ચાલતું ખાતું બંધ પડવું; જેને આધારે કામ ન જતું હોય ઠંડાશ સ્ત્રી, જુઓ ઠંડાઈ ૧, ૩
તે પડી ભાગવું (૨) કદશામાં આવી જવું.] કંદિલ ન [સં. વ્યંઢ૮; પ્રા.ટંટેક્સ્ટ] હવન કરવાની નાની એટલી; ] ઠાઠી, હું વિ૦ [‘ઠાઠ” ઉપરથી] ઠાઠવાળું; ભપકાદાર (૨) [લા.] વિદે (૨) શૌચ જવાની જગા [1]. [-જવું = ઝાડે ફરવા જવું] બહાર દેખાવ કરનારું; દાંભિક ઠંડી સ્ત્રી, જુઓ ઠંડ
ઠા ન [સર-હિં.ટ્ટી, હરી=હાડકાનું માળખું; કટ ખોખી હાડઠંડું વિ૦ [જુઓ ઠંડ] ટાટું; શીતળ (૨) વાસી (સેઈ) (૩) | પિંજર; કા ઠું (૨) છાતી અને થાપાનાં હાડકાં (બ૦૧૦માં) (૩) ધીમું; મંદ; સુસ્ત (જેમ કે, સ્વભાવ, બજાર ઈ૦) (૪) શાંત; ઝટ બેખું; કોઈ પણ જીર્ણ થઈ ગયેલી વસ્તુ (૪) ભાગીતૂટી ઢાલ(૫)[3] ક્રોધે ન ભરાય એવું (જેમ કે, માણસ) (પ) ગતક્રિયા વેગ ઈ૦માં વરસાદની સખત ઠંડી,હીકળ(૬)બેવાર છડેલી બાજરીના ચોખા સામાન્ય કરતાં ઓછું; ઢીલું નરમ (જેમ કે, ઠંડું લેહી) (૬) દાણા (૭) ગાડાને પાછલો ભાગ. [ડાડાં બેસવાં, બેસી જવાં= નિરાંતવાળું (જેમ કે, ઠંડું પેટ). [ડા પહેરનું = નવરાશે હાંક પડતી દશા આવવી (૨) નાઉમેદ થવું. ઠાઠાં ભાગવાં, રંગવાં, રેખાતું હોય એવું; ગપ જેવું. ઠંડી મશ્કરી = ઠાવકું મોં રાખી વેરી નાખવાં = હાડકાં ભાગી જાય તે પુષ્કળ માર માર.] કરેલી મશ્કરી; બેઠી મશ્કરી. ઠંડું પડવું = શીતળ થવું (૨) ઉક-| ઠાટે સ્ત્રી ઊઠવેઠ; ઠઠમઠ; સેવાચાકરી કે છળકપટ ળાટ શમ; મિજાજ - તોફાન - તકરાર શાંત થવાં. પાણી | ઠાકડા ૫૦ [ઠાઠ+ ઠાગો] ઠાઠમાઠ ને દોરદમામ તથા ઠગવિદ્યા રેડવું = શાંત પાડવું (૨) નાઉમેદ કરવું; ઉત્સાહ હોલવી નાખો . | ઠાણ ન [સં. સ્થાન; પ્રા. ઠાણ(મ) સ્થાન; જગા; ઠામ (૨) ઠંડે પેટે= નિરાંતે; જાતે કંઈ લાગણી કે સંકોચ અનુભવ્યા વગર.] ! [સર૦ મ.] તબેલો (૩) [લા. ?] ઘડીની ઋતુ-દશા. [-દેવું = ગાર વિ૦ ખૂબ ઠંડું
ઘોડીને ઘોડે બતાવ. ઘેડી ઠાણે આવવી = ઘોડી ઋતુમાં ઠંસાવું અક્રિટ, –વવું સકે. “ઠાંસીનું કર્મણિ ને પ્રેરક આવવી.] (૪) સ્ત્રી [સર પ્રા. ઠાળ = ગુણ; ધર્મ; મ. =કાઠું; ઠા પું[. સ્થા ઉપરથી પ્રા. ઠા] સ્થિરતા (૨) ઠરઠેકાણું બાંધે; fહં. ઠામ = બાંધે (૨) શરીરના હાલવાચાલવાની ઢબ]. ઠાકડીક અ૦ જુઓ ઠીકઠાક
પ્રકૃતિ; રીત; ઢબ; શરીરને હાવભાવ (‘ઉતાવળ હોય પણ તું તે ઠાકર ૫૦ રિસં. ] જુઓ ઠાકર (૨) એક અટક (બ્રાહ્મણેમાં). | તારી ઠાણમાં ને ઠાણમાં) ૦ડી સ્ત્રી, ઠાકરડાની સ્ત્રી. ડે પુત્ર નાને ઠાકર (૨) ધારાળા | ઠાણવું સત્ર ક્રિ. [સર૦ હિં. 8ાનના] સ્થિર કે નક્કી કરવું; ઠરાવવું જેવી કેમનો માણસ; ઠાકર. –રા પુંબ૦૧૦ (માનાર્થે. પતિને | કાણિયે ૫૦ તબેલે સાફ કરનારે; રાવત (૨) ઊંચી જાતનો માટે) (કા.) ઠાકર; ઠકરાણીનો પતિ. –રાં નબ૦૧૦ રજપૂત, ઘોડો (૩) જાર (માણસ) ગરાશિયા, ભાલ વગેરે લોકે (૨) ઠકરાણાં. રિયો . ઠાકોર ઠાભ વિ૦ જાણીતું; માલુમ હોય એવું (ર) વરણાગિયો (૩) એક જાતને વીંછી.-રી સ્ત્રી ઠાકોરની સ્ત્રી; ઠામ ; ન [સં. સ્થાન; A. થામ; . ટામ(–)] (રહેવાનું) ઠકરાણી (૨) (૫.) ઠકરાત (ઉદા. ‘ધન જોબન ને ઠાકરી'). – સ્થાન; ઠેકાણું (૨) ન૦ આસન; બેસવાની જગા (૩) [સર૦ પુંઠાકર (બ૦૧૦માં પ્રાયઃ વપરાય છે)
મ. હાથ] વાસણ. [ઠામઠીકરાં ઉપાડવાં = ઉચાળા ભરવા; ઘરઠાકોર j૦ [. TR] ગામ કે ગરાસને ઘણી; ના રાજા (૨) વખરી ઉપાડીને લઈ જવી.ઠામઠેકાણુવિનાનું – ઘરબાર વિનાનું,
જુઓ ઠાકરજી (૩) એક અટક (જેમ કે, બ્રહ્મક્ષત્રિયમાં) (૪) રખડતું (૨) પાયા વિનાનું (૩) અવ્યવસ્થિત, ગોટાળા ભરેલું. ઠાકરડો; ધારાળે (માનવાચક). ૦જી પુત્ર દેવની – વિષ્ણુની મૂર્તિ. કામ બેસવું =વાયેલું જડવું (૨) રંડાયેલી સ્ત્રીએ નાતરે જવું
શાહી સ્ત્રી, નાની ઠકરાતાને આધારે ચાલતી રાજ્યવ્યવસ્થા (૩) હારી થાકીને બેસવું (૪) થાળે પડવું. - વું =નાતરે કે હકુમત; “ફડેઝિમ' [(–મારવી, –વાળવી) બેસવાનું સ્થાન શોધવું] ઠેકાણું ન૦ ઠામ કે ઠેકાણું; પત્તો; ઠાગલી સ્ત્રી, ઉડાડેલી મેઈને નીચે પડે તે પહેલાં ડંડો મારવો તે. નામઠામ. ૦ણું ન૦ [સર૦ મ. કામળ] ઠામ; વાસણ. ૦૫લટો, ઠાગાઠેયા ૫૦બ૦૧૦ [સર૦ ઠાણું = ઠગાઈ] કામ કરવાને દેખાવ બદલે પુંસ્થાનફેર; હવાફેર; રહેવાસૂવાની જગાને ફેરફાર. કરીને વખત ગાળવે તે. (–કરવા)
પાટલે ૫૦ ઠામ, પાટલા મૂકવા વગેરે ભેજનની તૈયારી (૨) ઠાગું નવ ઠાંગું; ઠગાઈ
ઠામપલટ (3). [ઠામ પાટલા કરવા = ભજનની તૈયારી કરવી]. ઠાગે પુત્ર છુપી રીતે એકઠા થવા કરેલી સંતલસ (૨) ઠગાઈ (૩) | ઠામ(મ)કું અ૦ [સર૦ .ટામ] સાવ; તદ્દન

Page #427

ઠામઠેકાણું].
૩૮૨
[મરે
ઠામઠેકાણું, કામણું, ઠામપલટે, ઠામપાટલે, ઠામબદલો (૨) બહુ સારું કે નઠારું નહિ એવું (માત્રામાં) સાધારણ (૩) જુઓ ‘ઠામમાં. ઠામઠું અ૦ જુઓ ઠામઠું
અ. “સારુ, વારુ, ભલે', એવો અર્થ બતાવતો ઉદગાર. –કરવું= ઠામે(–મીઠામ અ૦ [‘ઠામ' ઉપરથી] દરેક જગાએ; ઠેર ઠેર જોઈએ તેવું – ઘટતું કરવું (૨) મટાડવું; સુધારવું; દુરસ્ત કરવું; ઠાયું વે. [સર૦ મે. ટાવા] ઠરેલ; ઠાવકું; ડાહ્યું
સમારવું (જેમ કે, ઘડેયાળ, ઘર, કપડું, તાબેયત ઈ. માં જે હાર પૃ૦ સુતાર (માનાર્થક)
નઠારું કે અનિષ્ટ હોય તે દૂર કરવું). –થવું = ઠીક કરાવું (જુઓ ઠાર પં; ન [i] એસ; ઝાકળ (૨) ટાઢી હવા; હકળ (પ ) ઠીક કરવું).-પડવું = પસંદ પડવું, ગમવું, અનુકૂળ આવવું–લાગવું (૩) [‘કરવું' ઉપરથી ?] ઠામ; ઠેકાણું (પ.) (૪) અ [સર૦ મ.]. =સારું-– એગ્ય છે એમ જણાવું (૨) સારું દેખાવું; શોભવું (જેમ કરે - મરે એમ; બરાબર. ઉદા. ‘ઠાર મારવું કરવું, ‘ઠાર થવું કે, આ ટોપી તમને ઠીક નથી લાગતી.) ઠીક છે= “સારું, જોઈશું' હારક ૦િ [‘ઠારવુંઉપરથી] ઠારે – શાંતિ પમાડે. એવું (૨) સ્ત્રી અથવા જઈ લઈશ, ખબર લઈ નાંખીશ' એવા ભાવને ઉગાર.] (કા.) સંતોષ; નિરાંત; ટાઢક. –કે પુ. સંતેષ; શાંત. [-કાર ઠીકઠાક અ૦ ['ઠીક'ને દ્વિર્ભાવ; સર૦ મ. ઠેઠr, ઠાઠ] = સંતોષ આપ.]
બરોબર; વ્યવસ્થિત ગોઠવેલું હોય એમ કારમઠેર સ્ત્રીરમઝટ; ધમાધમ ઝડી
ઠીકરનાથ પુત્ર ગોસાંઈની એક જાત કારણ નઠારવું તે; ઠરે એમ કરવું તે. બિ૬ નજે અંશે ઠીકરી સ્ત્રી નાનું ઠીકર (૨) એક વનસ્પતિ પ્રવાહી કરે તે બિંદુ કે તેને આંક. ૦હાર વિ૦ ઠારનારું; શાંત | ઠીકરું ન૦ [ફે. ઠિરબા] માટીના વાસણને ભાગેલે કકડો (૨) કે ઠંડું કરે એવું. –પેટી સ્ત્રી, “રોજિરેટર'. -બિદુ ન૦ જુઓ [લા.] માટીનું વાસણ [ઠીકરામાં ધૂળ પડવી = ખાધું પીધું છૂટી ઠારબદુ
પડવું – વ્યર્થ જવું (૨) ચાલતું ગુજરાન અટકી પડવું. ઠીકરાનાં ઠારવું સત્ર ક્રિ. ઠરે એમ કરવું
ધૂળ નાખવી = ખાધું પીધું ખરાબ કરવું (૨) ચાલતું ગુજરાન ઠારહાર અક ['કાર' = ઠામ-ઠેકાણું ઉપરથી] ઠેર ઠેર
અટકાવવું. ઠીકરાં કેવાં નેકરી છોડી દેવી. કેર કેર ઠીકરાં ઠાલવવું સત્ર ક્રિ. [‘ઠાલું' ઉપરથી] ખાલી કરવું
ફેડવાં=નોકરી મળવા છતાં સ્થિર ન થવું. ઠીકરું ફેરવવું = ભીખ કાલિયું ન [ઠાલું” ઉપરથી] કપાસ કાઢી લીધેલું કાલું
માગવી.]
[તેવું; કામચલાઉ; માંડ નભે એવું ઠાલું વેટ રે. ] ખાલી; નહિ ભરેલું (૨) નકામું; ધંધા વિનાનું | ઠીકઠીક વે૦ (૨) અ૦ [ીક + અડીક ? કે “ઠીક’ને દ્વિભ] જેવું (૩) નાહે વસેલું; ખુલ્લું (૪) અ૦ નાહક; ફોગટ. [-હેવું = ઠી જવું અ૦ ક્ર. [જુઓ થીજવું] ઠરી જવું (ભેંસ કે પાડીનું) સગર્ભ ન હોવું] ૦૭મ, ૦માલું વિ૦ તદ્દન | હડિયું વિ૦ ['ઠીઠું' ઉપરથી] ભાંગ્યુંટઠું, જીર્ણ (૨) ન૦ તેવું ઘર ઠાલું – ખાલી
(૩) ડીડી હસવું તે; ઠેઠેયારી. વાઢેરી સ્ત્રી જુઓ ‘ડીડેયું” (૩) ઠાવકું વિ. સિર૦ મ. ટા*(); પ્રા. ઠાવથ, (સં. સ્થાપh) ?] | ઠીઠી અ [વ૦; સર૦ હિં.](ાટેથી હસવાને અવાજ) [ ઠું ગંભીર; ડાહ્યું; વિવેકી. –કાઈ સ્ત્રી, -કાપણું ન
ઠીયું ન૦ [૧૦; સર૦ ઠા] ભાંગીતૂટી -જીર્ણ ને અવાવરુ ચીજ; ઠાંગારું–લું) (૦) ૧૦ [‘ઠાં ઉપરથી] ભાણાનું વાસણ; થાળી ઠીબ સ્ત્રી ભાંગેલા હાંડલાને તળિયાનો ભાગ; મેટું ડીકરું.કું–લું) ઠાંગું (૦) ન૦ [સર૦ ઠગવું] ઠાગું; છળકપટ (૨) [સર૦ ઠામ; મ. નવ ઠીબું (તિરસ્કારમાં). –બું નવ માટીનું કામ કામ = ભેજનપાત્ર] જુઓ ઠાંગારું
ઠીલે પૃ. [સં. 16] જુઓ ઠળિયે કાંડું (૯) ન૦ ખીંટી; ખૂટે
ઠીકે ન૦, – પં. ડીસરે; હાંસી મશ્કરી [મશ્કરી; ચેષ્ટા ઠાંસ ( સ ) સ્ત્રી. ‘ઠાંસવું” ઉપરથી] વણાટની ઘટ્ટતા (૨) સિર૦ ઠાસરું ન૦ [જુઓ ડિસિયારી] જુઓ ઠીસરે (૨) ઠી. રોપું કસે] ખાલી દમ; શેખી; બડાઈ (૩) ખી ઉધરસ; ઠાંસે. ઠીકરું ન૦ જુઓ ઠીકરું. -રી સ્ત્રી નાનું ઠીકરું [ – ગ૬; હિંગુજી [-મારવી = શેખી કરવી.]
ઠીંગણું વિ[fહં. દિના; મ. તિ–äાળા]પ્રમાણમાં ઓછી ઊંચાઈનું ઠાંસવું (૨) સર ક્રિ[સર૦ .. સના] ઠાંસવું; દાબદાબીને ડાંગરાવું અ૦ ક્રે[સર૦ ઠીંગણું, હિંગુજી] ખૂબ ઠંડી લાગવી – ઠરી
ભરવું (૨) દાબી દાબીને ખાવુંપીવું (૩) મનમાં ઉતારવું; ઠસાવવું જવું (૨) ઠરીને ચોસલું બાઝી જવું (૩) [લા.] ગંઠાઈ જવું - (૪) અ૦ કિ. ઠાંસ કે ઉધરસ ખાવી
વધતા અટકી જવું. ઠીંગરાવવું સ૦િ (પ્રેરક) ઠાંસાવું (૨) અક્રિટ, –વવું સક્રિ. “ઠાંસવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક | ડગાળી સ્ત્રી[૧૦] ડટ્ટાબાજી; અડપલાં કરી મશ્કરી કરવી તે ઠાંસી (૦) સ્ત્રી [‘ઠાંસવું’ પરથી] ખાંસી. – પં. લુખી ઉધરસ હુડવાવવું સક્રિ. ઠુઠવાવુંનું પ્રેરક (૨) ગોદ; મુક્કો; ઠેસે. [-ખા = ઉધરસ આવવી (૨) કંસે ઇંગે પુછે જુઓ ઠંગણ
[ઠઠવાવું -મુક્કો મળવો. –માર, લગાવ = મુક્કો-ગે મારવો.] કૂઠવાવું અક્રિ. [૩. સુંઠ = 66] ટાઢથી અકડાઈ જવું-જવું, ઠાંસેડાંસ (૨) અ૦ ઠાંસી ઠાંસીને; ખૂબ ઠાંસીને
ડ્રક ૫૦ રિવ૦] એકદમ મેથી રોઈ પડવું તે. [-મક = 4 કિજાવું અ૦ કૅિ૦, –વવું સત્ર ક્રિ. ‘ડીજjનું ભાવે ને પ્રેરક 6 અવાજ કરી એકદમ જોરથી પોક મુકી દેવું.] [ભારે ગાંડ કિકિસિDયારી સ્ત્રી, રિવ૦] મશ્કરી; માક
ડૂણકું ન [સર૦ સં. સ્થા[; પ્રા. ઠાણુ; રે. ટું] ડીમચું; લાકડાની કિંઠાળી સ્ત્રી[જુઓ ઠઠેરી] મજાક; કંઠેળી
કુમકી સ્ત્રી [સર૦ હિં.](પતંગને મરાતો)ધીમે આંચકે (–મારવી) ડિસિયારી સ્ત્રી, જુઓ ઠિઠિયારી [વામન; ઠીંગણું (માણસ) દૂમકે પું[સર૦ હિં] જોરથી મારેલી કૂમકી હિંગુજી,–શી વિ૦ (૨) ૫૦ [સર૦ મ. ટં[, (–મોની)] | મરી સ્ત્રી [સર૦ હિં, મ. સુમરી] એક તરેહની ગાયનપદ્ધતિ દીક વિ૦ સિર૦ હિં, મ.] સારું; યેગ્ય; જઈ એ તેવું; બરાબર | હૂમ પુત્ર પથ્થરને મણ (૨) [સર૦મ. કુંવ૨] જારનું ભરડકું

Page #428

શ(-સ)]
૩૮૩
[કેસણિયું
કુશ(ન્સ) સ્ત્રીરિવ૦] દમ; અડદાળા (-કાઢવી; નીકળવી) માં રહેવું. મિજાનમાં રહેવું. ઠેકાણે રાખવું =નિયત સ્થળે રાખવું, (૨) વિ૦ નકામું નબળું; ને સત્ત્વ (-થઈ જવું)
ગુમ થવા ન દેવું (૨) મર્યાદામાં રાખવું. ઠેકાણે લાવવું = પાંસરું ડૂસક(ક) સ્ત્રી [રવ૦; સર૦ હિં. કુલ 11] વાટનો અવાજ કરવું, સમજાવીને રસ્તા પર લાવવું; સુધારવું.] ડૂસકું ન૦ વિ૦] હવે મૂકીને રવું તે (૨) કટાક્ષનું વેણ (-મૂકવું). ઠેકાણે અ૦ બદલે; જગાએ હૃગણ ન૦, –ણી સ્ત્રી (અફીણ ખાધા ઉપર) કાચુંકોરું ખાવાનું ઠેકાવવું સક્રેટ, ઠેકાવું અદ્દે ઠેકવું'નું પ્રેરક ને કર્મણ મૂંગવું સાંકે. ઠાંસીને ખાવું ૨) હંગણ કરવું
કેકે પં. નરઘાં કે ડફ ઉપર જોરથી દેવાતે તાલ (૨) ઈજાર.—કેદાર ટૂંગા પાણી નબ૦૧૦ જુઓ ઠગણ.[–રવાં,લેવાં = હંગણ કરવું] j૦ ઈજારદાર વૃંગાર, મૂંગે મું૦ જુઓ ફંગણ
કેડ અ૦ [સર૦ Éિ.] છેડા લગી. [-પહોંચવું = ગુજરી જવું (૨) ટૂંગાવું અદ્રેિ, –વવું સવ' કે “ હંગjનું કર્મણિ ને પ્રેરક જવાને નિશ્ચિત સ્થાને પહોંચવું. -પહોંચાડવું = લઈ જવાની મૂંગે પુત્ર જુઓ હંગાર
છેલી હદે લઈ જવું] નું વે. છેવટ સુધીનું (૨) પૂરું પહોંચેલ; દંડ વિ[જુઓ ઠં] ઠં ઠં ઠંડા જેવું જડ કે અપંગ
ભેદુ; ધૂર્ત. –હેડ અ૦ બબર -પૂરેપૂરું ઠેઠ સુધી પૂંઠવાવું અવકૅ૦ જુઓ ઠુઠવાવું. ઠંડવાવવું સક્રિ૦ (પ્રેરક) કે હુ વાટપડુ; ચારનો મળતિ ઠંડું વિ. [ફે. સુંઠ, સર૦ હિં. કૂંડા] આંગળાં નાના કે થોડાઘણા | ડેઠઠેઠ અ૦ જુએ ‘ઠેઠે'માં [bપાઠેપ અ૦ અડોઅડ કપાઈ ગયેલા હાથવાળું (૨) ન૦ ડાળાં વગરનું ઝાડનું થડિયું કે એવું કેવું સક્રેટ [સર૦ મ. ટેપળે (. સ્થાપક )] અડાડવું સુ.). નાનું ઝાડ (૩) બીડી વેવાઈ રહ્યા પછી રહેલા ભાગ (૪) [લા.] [ પાવું અશક્રેન્ટ, -વવું સહi૦ ‘કૅપવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક મૂળનું અપંગરૂપાંતર. [ટૂંઠામાં કેલવું =ન લેખવવું; ન ગણકારવું] | કેળું ન [સર૦ મ. ટે] પગની ડેસ; ઠેકર. [બે ચડાવવું = જુઓ હૂંડી સ્ત્રી [સર૦ હિં. હુડ્ડી, ટોરો] હડપચી
ઠેસે ચડાવવું હૂબ j૦ જુઓ ઠુમરો
કેર (ઠં) અ૦ [સર૦ ઠરવું; હિં. ના, મ. કેરળ ખરી જગાએ હૂમસું તે પ્રમાણમાં લંબાઈ કરતાં જડાઈમાં વધુ એવું
અસલ ઠેકાણે (૨) ઠાર. [ કરવું, મારવું = જાનથી મારવું.] ડેર ટૂં(-સ) સ્ત્રી- [ હાંસ] બેટો ગર્વ; ઠાંસ (-મારવી) અ૦ સ્થળે સ્થળે; જ્યાં ત્યાં
(–સલ) ૫૦ [રવ૦; સર૦ મે. ટુતા, ઢો(-)સા] ઠેસે; ઠેરવવું સક્રેટ [‘કરવું” ઉપરથી] નક્કી કરાવવું; ઠરાવવું (૨) સ્થિર દે; મુક્કો. (-ઠાક, –માર, લગાવ)
કરવું; હાલી જાય નહે એમ કરવું (૩) અટકાવવું, રોકવું. [કેરવાયું કેક સ્ત્રી (જુઓ ફેંકે ] તાવ (૨) [જુઓ ઠેકવું] કૂદકે; ક્લંગથેક અ૦િ (કર્મ), –વવું સક્ર. (પ્રેરક)] કેક, ૦૭ી સ્ત્રી મશ્કરી. ઢિયું તે ઠેકડી કરનારું; મકરું ઠેરવું (ઠં) અક્રિ . [સર૦ ઠરવું] બનવું; થવું (૨) રહેવું; થોભવું. ઠેકઠેકાણે અ૦ [‘ઠેકાણું' ઉપરથી] ઠેકાણે ઠેકાણે; જ્યાં ત્યાં ! [લાઈ ડેરવી = લડાઈ શરૂ થવી - જામવી. કેરી જવું = (સ્ત્રી) ઠેકડે પૃ૦ [‘કવું' ઉપરથી] કૂદકે; છલંગ, થેકડો
રૂપમાં) લડાઈ ઠેરવી. (જેમ કે, તે બે વચ્ચે ખરી ડેરી ગઈ] ટેકવવું સીક્રે ઠેકે એમ કરવું. [કેકવાવું (કમીણ), –વવું પ્રેરક)] ] ઠેરાણું (6) ન૦ [‘હરવું' ઉપરથી] ઠેકાણું; મુકામ કેકવું સ૦િ [જુઆ થેકવું] ઠેકડો મારી કદી જવું (૨) ઠોકવું | ડેરાવ ૫૦ ઠરાવ (સુ, પારસી) (૩) (વસ્ત્ર) બીબાથી છાપવું
ડેરાવવું (6) સક્રેટ ‘કેરવું’નું પ્રેરક ઠેકાણુંન૦ [હિં. ઠેમાનો; મ. ઠેમા(-] રહેવાની ગો; મુકામ કેરાલું (ઠં) અ૦ ૦િ [‘ઠરવું ઉપરથી] સ્થિર થવું (લખવામાં (૨) સ્થાન; સ્થળ (૩) (કાગળનું) સરનામું (જેમ કે, કાગળ પર | હાથનું) (૨) નક્કી થવું; કરવું (૩) ‘ઠેરવું’નું કર્મણ ઠેકાણું કરવાનું -- લખવાનું બાકી છે.) (૪) કામધંધાની જગા (જેમ કે લj૦ જુએ ઠેલે [(૨) ચાલગાડી (૩) બાબાગાડી કે, ઠેકાણું કરવું, ઠેકાણે પાડવું જુએ; સારે ઠેકાણે ગોઠવાઈ ગયો.) | કેલણવાડી સ્ત્રી [ઠેલવું +ગાડી] ઠેલીને ચલાવવાની ગાડી; ઠેલે (૫) [લા.] અમુક નક્કી દશા કે સ્થિતિ; સ્થિરતા; નિશ્ચય (જેમ | કેલ(૦૧)વું સત્ર ક્રિ[સર૦ હિં. ઠેસના] હડસેલવું; ધકેલવું (૨) કે, એ માણસનું કશું ઠેકાણું નહે; રાઈનું ઠેકાણું નથી.)(f) ઢબ, | આગળ ધકેલવું કરવું (જેમ કે, કેસ કે મુદત ઠેલવી) વ્યવસ્થા, ઢંગધડો. [-કરવું = વગે પાડવું, બરોબર ગોઠવવું (૨) | કેલવાવું અ૦ કૅિ૦ ‘ઠેલવવું’નું કર્મણ [સામાસામી ઠેલવું તે કામધંધાની જગા શોધવી (૩) સરનામું લખવું (૪) નુકસાન કરવું | bલંડેલ(-લા), ડેલાડેલ સ્ત્રી. [‘ઠેલવું” ઉપરથી] ઉપરાઉપરી – કે મારવું; એમ કરી ઘાટ ઘડવા (૫) કન્યાને ઠીક ઘેર – સારી | ફેલાવવું સત્ર ક્રિ૦ ‘લવું ઠેલવવું’નું પ્રેરક જગાએ પરણાવવી. પડવું = બરોબર ગોઠવાવું; થાળે પડવું (૨) | લાવું અ૦ કિ. ઠેલવું'નું કર્મણિ હરવું નક્કી કે નચિંત ૩. ઠેકાણે આવું = જુઓ ઠેકાણે લાવવું. | ડેલો [જુઓ ઠેલવું] હડસેલે (૨) કૈલીને લઈ જવાની ગાડી ઠેકાણે આવવું = પાંસરું થવું; સીધું થવું (૨)સ્થાને આવવું; બર- || કેશ(સ) સ્ત્રી [સર૦ fહું. સ. મ. ઠંસ; ૦િ અનુક્રમે સના, બર થવું. ઠેકાણે કરવું =નિયત સ્થળે મૂકવું (૨) સંતાડવું (૩) [ b] ઠોકર (૨) હલકી લાત (૩) નાનું અટકણ - ઉલાળી (૪) મારી નાખવું. ઠેકાણે થવું = ને.શ્ચત જગાએ જવું. ઠેકાણે પડવું નાની ફાચર. [-ખાવી = ઠેકર લાગવી (૨) લાત ખાવી (૩) =નેકરીધંધે વળગવું (૨) મુકામે પહોંચવું (૩) નિયત સ્થળે મુકાવુ ઠપકો ખા. –મારવી = ઠાકર - લાત મારવી (૨) તુચ્છકારવું.
જેથી હાથ ન લાગે કે બેવાય નહીં), ઠેકાણે પાડવું =નોકરી | -વાગવી = ઠેસવું; ઠેકર લાગવી. કેસે ચઢાવવું = લતે ચડાવવું ધંધે વળગાડવું (૨)સંતાડી દેવું; ગોઠવી દેવું (૩) મારી નાખવું. ઠેકાણે (૨) ગમે તેમ નાખવું – રગદોળવું (૩) ટલ્લે ચડાવવું –વિલંબમાં સાડવું = ગ્ય ઠેકાણે પરણાવવું. ઠેકાણે રહેવું =વિકમર્યાદા- | નાખવું.) –ી(–સી) સ્ત્રી, ફાચર (૨) ઉલાળી. -સણિયું નવ

Page #429

ડેસવું]
૩૮૪
[ડખડખાવવું
અટકણ ઠેસ. -સવું સત્ર ક્રિ. ઠોકર મારવી (૨) ન૦ પગની | હેબ(–લું) વિ. ઘાટ વિનાનું, કદરૂપું (૨) ન૦ ધાતુ અથવા ઠાકર – લાત. [-ખાવું, -ભરવું = ફેરે ખા; કામ કરવું.] માટીનું વાસણ કેસાવું અક્રિટ, -નવું સક્રિ. ઠેસવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક | બારી વિ૦ [સર૦ મ. ઢીંવ, વા, ઠા ] મુર્ખ, ઠોઠ ૐ (કૅ૦) અ૦ સ્તબ્ધ; છક (૨) ધરાઈ ગયું હોય એમ (૩) લેથ- | કે પુત્ર ખાં; સપાટી પર નીકળેલો ગોદા જેવો ડો. ઠિયા પિથ; થાકી ગયું હોય એમ; મેં (~થઈ જવું)
જેવું = બોત જેવું; હાથા-ચાડ્યા વિના જડ જેવું, વચ્ચે ઊભેલું.] ઠેકઠે (કૅ૦) અ૦ ઠેરના ઠેર; મૂળ ઠેકાણે; જ્યાંના ત્યાં | ઠાર (ૐ) પં. [હું] એક મિઠાઈ (૨) ન૦ [fહું. ઠર] ઠામ; કેક ૫૦; સ્ત્રી [‘ઠેકવું” ઉપરથી] પ્રહાર; ગડદો (૨) ઠપકે (૩) | ઠેકાણું (૩) અ૦ +ઠર, ઠાર. ખુવા ૫૦ બ૦૧૦ [+ . વોવા ટેe.[-દેવા,પાઠવા, મારવા ઠપકે આપ,મહેણાં મારવાં.] | = માવો] માલમલીદા કેકઠાક સ્ત્રી [‘ઠેકવું” ઉપરથી] આમ તેમ ઠોકવું તે
રમૂઠી સ્ત્રી, નાનાં છોકરાંની એક રમત ઠાકર સ્ત્રી [સર૦ સે. ટER; મ, હિં. ] ઠેસ; ચાલવામાં પગનું ઠેરવું સ૦ કિ. ઠેરમૂડીની રમતમાં મૂડી ઉપર મઠી માંડવી. [કેરી વસ્તુ સાથે ટિચાવું તે (૨) [લા.] ભૂલ (૩) ખટ. [-ખાવી = | લેવું = ખૂંચવી લેવું (૨) જીતી લેવું.] ઠકરાવું; અથડાઈ પડવું (૨) ભૂલ કરવી (૩) નુકસાનમાં આવવું. | ઠલવું સત્ર ક્રિચંટી - તોડી ખાવું -મારવી લાત મારવી (૨) અવગણવું (૩) વચમાં ફાચર મારવી | કેલિ–ળિ)યું (ઠં) [સર૦ મ. ઠૌચા(-યા)] જુઓ ઠળિયું - મુશ્કેલી નાખવી. -મારીને = અડચણ છતાં (૨) ડી મહેનત, | કેવું સત્ર ક્રિટ રોકવું. -વાવું અ૦ ૦િ, વઢાવવું સત્ર ક્રિક પણ અચૂક. –લાગવી, –વાગવી = ધક્કો વાગ; અથડાવું (૨) | ‘ઠવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક નુકસાન પહોંચવું. ઠાકરે ચડવું =વચ્ચે આવવું; અફળાવું (૨) | ળિયું () વિ૦ મૂર્ખ, ઠાઠ (૨) ઢંગધડા વગરનું, અંટેળકાટલા ઢીલમાં પડવું.] -રાવવું સત્ર ક્રિ. ‘ઠેકારવું, ‘ઠકરાવું નું પ્રેરક | જેવું (૩) ન૦ સ્ત્રીઓના કાનનું એક ઘરેણું - લોળિયું (૨) ઠેકરે ચડાવવું; ઠેકર મારવી. –રવું અ૦ કૅિ૦ ઠેકર ખાવી | ળિયે ૫૦ (ઠ) [‘ટોળ’ પરથી ?] ઠઠ્ઠા કરનાર માણસ (૨) ઠોકવું સત્ર ક્રિટ રિવ૦ ? સર૦ પ્રા. સુ = છોડવું, હિં, ઠોંવના, [‘ ઠળિયું' ઉપરથી] ઠોડ – ઠળિયે માણસ. [કેબિયાબાજી = મ. ઢોળ] એક વસ્તુ પર બીજી વસ્તુ જોરથી ટીચવી અફાળવી. ઠફાબાજી. ડેળિયા વાનં= ઠળિયાઓની મંડળી.] (જેમ કે, ખીલો, બારણું, ઈ૦) (૨) માર માર; પીટવું; લગાવવું | ઠંડર (Ā૦) સ્ત્રી (ચ.) ઈશાનને પવન [ગદડીને ભરવું (૩) ગપ મારવી (જેમ કે, આ તો તેણે ઠોકી જ લાગે છે.) ડેસવું (કૅ૦) અ૦ કૅિ૦ ઠાંસવું; ખાંસવું (૨) સક્રિ૦ ઠાંસવું; (૪) ખૂબ ખાવું (૫) બરાબર, સાટ, ને ધકેલી દેતા હોઈએ | ઠાંસા-ડેકર, બાજ, ઠાંસી જુઓ ‘ઠેસે'માં [પ્રેરક એમ કાંઈ કરવાને ભાવ બતાવવા વપરાય છે. જેમ કે, તાર | ઠાંસાવું (કૅ૦) અક્રિ૦, વિવું સક્રિ. ‘ઠાંસવું’નું કમાણ ને ઠાક; અરજી કે દાવો ઠેકો (૬) તંબુ ક = તંબુ બાંધ | ડે (કૅ૦) j૦ [સર૦ મ. (–) I] જુઓ ઠા. [-ખા કે રેપ. [કી ઘાલવું = ડોકીને ઘાલવું – અંદર દાખલ કરવું = ગડદે ખાવો (૨) નુકસાન ખમવું, -માર, લગાવ = (૨) કેદમાં નાંખવું –પૂરી દેવું. ઠેકી બેસાડવું = યુક્તિ કે બળથી ગડે માર.]-સાકર સ્ત્રી ઠેસે અને ઠાકર. -સાબાજી, ગઠવી દેવું, બરોબર કે બંધબેસતું કરવું (૨) ખેટું માથે ઓઢાડવું. - સાઢેસી સ્ત્રી સામસામે ઠોંસા મારવા તે ડેકી પાઠવું = બરોબર પૂરું કરવું (જેમ કે, કલાકમાં એ કામ ઠેકી પડે.) (૨) મારી નાંખવું; ખતમ કરવું. ઠેકી મારવું = ગમે તેમ કરીને ધકેલી દેવું – કરી પાડવું. ઠાથે રાખવું =ગમે તેમ કરીને ધકેલ્યા કરવું - ચલાવવું, હાંકયે રાખવું (૨) ગપ્પાં | ઠ ડું [4] મૂર્ધસ્થાની ત્રીજી વ્યંજન. ૦કાર ૫૦ ડફો, હા અક્ષર હાંક્યા કરવાં.] [(૨) તેની ગરબડ (૩) મારામારી | કે એને ઉચ્ચાર (૨) [રવ૦; સર૦ લઉં., મ.] ઓડકાર (-આવવા). કેકઠેકા સ્ત્રી[‘ઠેકવું' ઉપરથી] વારંવાર –ઉપરાઉપરી ડેકવું તે | હકારાંત વેટ છેડે ડકારવાળું. હો !૦ ડ અક્ષર; ડકાર ઠેકાટ પું. [કવું' ઉપરથી] ઠેકે; ઠેકવું છે કે તેને અવાજ, હકડક અ૦ [૧૦].
[લટફાટ; ડાકારી ૦૬ સત્ર ક્રિટ ખૂબ ઠેકવું; ઠોકારવું
હકાટી સ્ત્રી [fછું. સતી; સર૦ ૬. ઠંવાટી] ડાક મારવો તે, કેકાઠેક સ્ત્રી, જુઓ ઠેકઠેકા
હકાર મું -રાંત વિ૦ જુએ “ડમાં કેકારવું સત્ર ક્રિ. [‘ઠોકવું” ઉપરથી] ઠોકીને બેસાડવું, ઠોકવું હકારી સ્ત્રી [૨૦] એડકાર [-આવવી, ઊપડવી, થવી] (૨) ઠેકાવું અક્રિ૦, વવું સક્રિ. “ઠેકવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક [સં. ઢIRી ઉપરથી] વીણાને અવાજ કેકે . [કવું’ ઉપરથી] ઠોક; ફટકે (૨) તેને અવાજ કાળ ૫૦ + જુઓ દુકાળ કેડ વિ. [સર૦ હિં. હોટ] ઓછી અક્કલ- સમજવાળું; જડસું. કક્કો સિર૦ ૨. ડૉ; “ધકો’ પણ] વહાણને માલ ચડાવવા હાઈ સ્ત્રી (કા.) ઠોઠપણું. હું વિ૦ (કા.) ઠેઠ
ઉતારવા બાંધેલો ઘાટ; કુર (૨) દરિયા કે નદીના પાણી સામે છેઠા બ૦ ૧૦ બાફેલા આખા દાણા (ઘઉં તુવેરના) રક્ષણ માટે બાંધેલો બંધ –કાવાળો ૫૦ ડકાન માલિક કેડિયું () વિ. [સે. સુંઠ પરથી ?] જુઓ ઠાઠિયું (૨) નવ | હખ ન૦ [ડચ પરથી ચું, ; સર૦ હિં, મ. ઇન] એક જાતનું કુલ્લાનું ફડાશિયું
જાડું કપડું તેને કેટ બનાવે છે) હું (કૅ) ન૦ [જુઓ ડેઠિયું] જીર્ણ, કમતાકાત રહી વસ્તુ ખખવું અ૦ ક્રિ. (૧૦) ડખ ડખ અવાજ થવો (૨) હાલવું; કાણુ સ્ત્રી, વાંધો; નુકસાન
ડગડગવું. [ખખાવવું (પ્રેરક)]

Page #430

ડખલ ]
૩૮૫
[ડપકાવવું
ખલ, ગીરી સ્ત્રી, જુઓ દખલ, ગીરી. –લિયું વેટ જુઓ હā j૦ [સર૦ મ. ટT]; સં. ઢધ; પ્રા. દવેH] બાયું; નરઘાંની દખલિયું
જેડમાંનું નાનું
[વિતે દેશને અંગેનું ખળિયું ન૦ [‘ડે’ ઉપરથી] શાક નાખીને કરેલી દાળ કે કઢી | ડચ ડું [{] વલદે; હોલંડને વતની (૨) સ્ત્રી તેની ભાષા (૩) ખાખ જુઓ ‘ડ'માં [ ૦ચેખા ૫૦ બ૦૧૦ ભાતદાળ ! ડચ અ૦ [૨૦] (૨) ટચ મારતાં કપાઈને જુદું પડવાનો અવાજ હખું ન૦ [‘ડે’ ઉપરથી] સુ.) શાક વગેરે નાંખી કરેલી દાળ. (ઉદા. ‘ડચ દઈને જુદું પડવું) (૩) ન૦ જીભ થડકાવીને કરાતો
ખે છું. [૧૦] જુઓ ડખું (ર) [લા.] ગોટાળે; ખીચડો નકાર-સૂચક અવાજ (૪) બળદ વગેરે હાંકતાં કરતે અવાજ (૩) વાધે; ઝઘડે. [-ઘાલવાં - ઝઘડો નાખવા; ડો ૦કારવું સક્રેટ ડચ એવો અવાજ કરીને પ્રેરવું – હાંકવું. ૦કારી કરવો.-પડ = ઝઘડો પડ; વાંધો પડવે; ડબ થવો.-મૂકે સ્ત્રી૦, ૦કારે ૫૦ ડચ એ અવાજ (હાંકવાને કે નકારને) (૨) =ડો છોડ; ડખે ન કરે - દર કર.] ખાખ સ્ત્રી ડચ કરીને ઉત્તેજવું, ઉશ્કેરવું તે. [-કરવી, કરો] ડખલ; ડખો [(પ્રેરક); ઢળાવું અક્રિ. (કર્મણિ)] | | હેચક અ૦ [૧૦]. --કયું,-કું ન૦ પાણીમાં ગંગળાતાં કે રડતાં હળવું સિક્રેટ (ર૧૦ ] ડહોળી નાખવું. [ળાવવું સહ૦ કે મુશ્કેલીથી ગળતાં ગળાની બારીમાંથી થતો ‘ડચક એવો અવાજ, હ૦ સ્ત્રી[જુએ ડગવું] ડગવું તે; અસ્થિરતા
[-ખાવું = પાણીમાં ગંગળાતાં ડચક અવાજ કરતો શ્વાસ લેવો; ગ, લું ન [સર૦ હિં, મ. ] પગલું (૨) તેનું અંતર. [–દેવું, | બકાં ખાવાં.] [ પડેલું) ચીર, કકડે (ડુંગળીનો) ભરવું = પગલું ભરવું -ઉપાડવું (૨) પગરણ કરવું, -માંડવું = હેચકું ન૦ જુઓ ડચકયું (૨) [જુઓ ડચ] (ડચ દઈને કપાઈને ડગ ભરવું (૨) ડગલું ભરતાં શીખવું]
કચકે ૫૦ [જુઓ ડચકું = ચીર] ઓગયા વગરનો કે બફાયા ઢગઢગ વેઠ [સર૦ હિં. ટુડના; મ. ટાળ] જુએ ડગમગ; વગરને ગાંગડે; લો (૨) ડુંગળીને કાકરે કે ટુકડે (૩)લાકડાને ડગડગતું. ૦વું અટકે. આમ તેમ ડોલવું – હાલવું (૨) [લા.] મેટો કકડો –ડીમચું નિશ્ચયમાંથી ઢચુપચુ થવું – હાલવું. [-ગાવવું સીક્રેટ (પ્રેરક)]. | હચે પું[સર૦ ડું](ચાવતાં વળત) (૨) ગળા કે છાતીમાં – પંમનને ડગમગાટ (૨) દગદગે; શંકા; સંશય (૩) | રૂંધામણ. [-બાઝ, ભરાવે = ગળાકે છાતીમાં કાંઈ ભરાવાથી અવિશ્વાસ; વહેમ
રૂંધામણ થવી.] ડગમગ વિ૦, ૦૬ અ૦ [ઢે. જી મi] જુએ ડગડગ, ૦૬. | હ ! [જુઓ ] [; ડટ્ટો
-ગાટ ૫૦ ડગડગવું તે. –ગાવવું સક્રે. ‘ડગમગવું'નું પ્રેરક | હઝન વિ. [{.] બાર (૨) ન૦ બારને સમૂહ (જેમકે, દીવાસળીનું). ઠગર સ્ત્રી [સર૦ હિં] વાટ; રાહ (૨) ઘરડ; ચીલો
બંધ વિ૦ ડઝનથી ગણતરી થાય એવી સંખ્યાવાળું ગરી સ્ત્રી, જુઓ ડેકરી; ડોશી, - ૧૦ [સર૦ હે.fટેશ્વર, મ. | હર(દ)ણ વિ. [રાર૦ દાટવું] દટાયેલું; જમીનની અંદરનું (૨) ટંકાર] ઘરડું ડોસલું (૨) ઢેર (પ્રાયઃ બ૦૧૦માં).-રે ૫૦ ડોકરે; નવ દટણ; ખાળકૂ. ૦મૂ, ખાળ ૫૦ ખાળક, જાજરૂ ડેસે (પ્રાયઃ તુચ્છકારમાં)
૫૦ ડણકુવા પર કરેલું જાજરૂ
[મહાવિનાશ ઢગલી '?) સ્ત્રી [g. ટૂન્ઝહું; રર૦ છુિં. માહા, મ. દૃાા , | અંતર ન [(ડાટવું' ઉપરથી] દુનિયા દટાઈ જાય એવો ઈશ્વરીકે પ; –] (પહેરવાનું) નાનું ડગલું. -લું ન પહેરવાનું કપડું જાડું | ટાવું અદ્રિ, –વવું સક્રિ. ‘ડાટવુંનું કર્મણ ને પ્રેરક બદન કે અંગરખું–લે પૃ. મેટ અંગરખે કે કેટ; ઓવરકેટ દણ વિ૦ (૨) ન૦ જુએ ઇંટણી ગલી સ્ત્રી- [જુએ “ડગ’ ન૦] નાનું ડગલું – પગલું
હદો - [જુઓ ડાટો] ડાટા તરીકે વાપરેલો રો (૨) બારણું ઢગલું ૧૦ [જુએ ડગ] ડગ; પગલું. (-દેવું, ભરવું, માંટવું). ઉઘાડું રહે માટે સાખ સાથે લગાડાતે મિજાગરાવાળો લાકડાનો [-ઓળખવું =પગલું પારખવું (૨)વલણ કે વૃ. જાણવાં.] [ઢગલે ટુકડો – અટકણ (૩) મૅન્ટેસરી બાળમંદિરના એક સાહિત્યમાં ને પગલે =વારંવાર; દરેક વખતે કે ડગલું ભરતાં.]
ડાટા જેવો દરેક નળાકાર (૪) કેલેન્ડરની તારીખોની બાંધેલી ડગલું (ગે'?), -લે જુઓ ‘ડગલીમાં
થેકડી - બ્લેક ઠગવું અ૦િ [સર૦ હિં, ૫.] જુઓ ડગડગવું, ડગમગવું | હર વિ[સર૦ હિં. અઢાર] લાગણી વગરનું, બુરું ગશ (શ,) સ્ત્રી (૨) [ ર૦ સે. ૪૪ = ઈટ પથ્થરને ટુકડો] | હળવું અક્રિ[સર૦ મ. sa] દાદળું – અશક્ત કે નબળું યા માટે પથ્થર
[તે ખાયા કરવું | ઢીલું થવું. [ઠઠળવવું (પ્રેરક).] ઠગળવું સક્રિ. ['ડગલું ઉપરથી] જુઓ ચગળવું (૨) ઈચવું; જે | કવિ મૂર્ખ ગળાટવું સક્રિ. [‘ડગળું ઉપરથી] ડગલે ને ડગળે ખાવું; બચકાટવું | હણ ૫૦ (ક.) ડાઘ (૨) જે ડંખવાથી થતો ફેલ્લો (૨) ડંખ ગળી સ્ત્રી નાનું ડગળું (૨) ડાગળી; સમજશક્તિ. [-ખસવી, | કણક સ્ત્રી [૨૦] (કા.) સિંહની ગર્જના. ૦વું અક્રિ. (કા) ખસી જવી, ચસકવી = ગાંડું થવું; ભાન જતું રહેવું. મારવી, | (સિંહે) ગર્જના કરવી – ગર્જવું લગાવવી = ડગળી વડે કાણું પૂરવું] [ ફાડિયું કે ભાગ | હણું ન [સર૦ ‘ડફણું” અથવા “ડણક' ર૦૦] જાડું ડફણું (૨) ગળું ન [ફે. = ફળને કકડે] જાડે, મેટે કકડો અથવા | તફાની ગાયભેંસના ગળામાં નખાતું લાકડું; ડેરે હગાવવુંસક્રે૦, ગાવું અ૦૧૦ ‘ડગવું', ‘ડાગવું’નું પ્રેરક અને ભાવે ઠ૫૮-બીકા મુંબ૦૧૦ [જુએ ડપકે] દેહવાના અંતમાં કઢાતી ડગુમગુ વે. (૨) અ [જુઓ ડગમગ] અસ્થિર
સેરે (૨) ચણાના લોટનું એક રસાદાર શાક હાવું અશકેટ ગભરાટથી સ્તબ્ધ થઈ જવું (૨) [‘ડાઘ” ઉપરથી] | હ૫(–બોકાણું, મણ(–ણું) ન૦ [‘ડપકે” ઉપરથી] દબડાવવું તે ડાઘ પડવો (ઉદા. ડઘાયેલી કેરી), વવું સક્રિ. (પ્રેરક) | ઠપકાવવું સહ૦ [સર૦ મ. વIfવળ] દબડાવવું; ધમકાવવું
જે-૨૫

Page #431

ડપ(બ)કી]
૩૮૬
[ડમખળ
૫(બ)કી સ્ત્રી. [૧૦] ડૂબકી. [-ખાવી, મારવી = બંકી {. ટોનર] છત્રી ઈત્યાદિ પર રંગરોગાન કરનાર. ૦વાડે મારવી (૨) એકદમ નજર બહાર ચાલયા જવું] -કું ન૦ ડૂબકું; ડબગરને લત્તો ડૂબકી (૨) ટપકું
ઢબઢબ અ૦ જુઓ ‘ડબ'માં. –બાટ પુંપેટ ચડવું તે (૨) (કા.) હ૫(–બ) પું. [૧૦] પ્રવાહીને મેટો છાંટે (૨) ધાબું; ડાઘ કઈ બોલતું હોય તેમાં વચ્ચે બેલ બોલ કરવું તે ૩) વગર (૩) [લા.] વહેમ; શંકા (૪) ફાળ; ધ્રાસકે (૫) એકલા લોટનું જ કામે વધારપડતું બોલવું તે (૪) મર્યાદા છોડીને સામું બોલવું કરેલું ભજિયું. [–પડ =ડાઘો પડવો (૨) મેટું ટપકું પડવું (૩) | તે. – પં. ડબડબાટ; પેટ ચડવું તે વહેમ પડ (૪) ફાળ પડવી.]
હબડી(-રી) સ્ત્રી [સર૦ મ. નડી] નાનું ડબ ૫ટ વિ. [જુઓ દપટ] બેવડું; દોપટ (૨) સંતાડેલું
કબડું(૨) ન૦ [1. ટુહ; સર૦ હિં. હવ, મ, ટુવડા] ચામડાનું ઠપટવું સક્રિટ દાટવું; સંતાડવું (૨) લુચ્ચાઈથી હાથ કરી લેવું; કુલું (ધી –તેલ ભરવાનું). - j૦ મેટું ડબડું દબાવી બેસવું. [પટી દેવું = સંતાડી દેવું. કપટી બેસવું=દબાવી | ડબરી સ્ત્રી, જુઓ ડબડી પાડવું; લઈ લેવું. ઠપટાવું અ%િ૦ (કર્મણિ), –વવું સક્રિ હબરું વિ૦ [સર૦ મે. ટુંવ૨]; fહં. દૂ-ફૂલેલું] ફિક ડેફરાયેલું (પ્રેરક).]
[દોડવું તે (૨) મંદ; જડ; સુસ્ત (૩) ન૦ જુઓ ડબડું હેપેટો પુત્ર [સર૦ રપેટો (ા.૨wતન);હિં. કપટ] ખૂબ જોરમાં | કબરે [જુઓ ડબો] તાંબાપિત્તળને ડબો હેપેટો પું[] ખાંડ વગેરે ભરવાને બે પડવાળ કેથળે હબલ ૦િ [૬] બેવડું; બે ગણું. ૦૨ ટી સ્ત્રી [‘ડબલ” (કું.) હેફ સ્ત્રી; ન૦ [. m] એક વાઘ (૨) અ [રવ૦]ઝટ (ઉદા. +ોટી (હિં.)]એક પ્રકારની દડા જેવી ફૂલતી રેટી; પાઉં. –લિયે ડફ દઈને, ડફ લઈ ને) [ બેલીમાં) (૨)દબડાવવું, ધમકાવવું ૫૦ અનેક વાર કેદ થયેલો ગુનેગાર કે કેદી ફટાવવું સક્રિ. [સર૦ મ. ૩Kાવળ] હંકારવું (હેડીવાળાઓની | ડબલું નવ [જુઓ ડબડું] ચામડાનું કહ્યું (૨) વગર પકવેલું હાંલ્લું; ફડું ન નાનું ડફ (૨) ડફણું
લેટું (૩) [‘ડ” પરથી] પતરાનું લેટું; ટિનપાટ ફણાટ(વ)વું સક્રિટ જુઓ ‘ડફણેમાં
કબાબ અ૦ [૧૦] ડબડબ (આંસુ પાડવાં) (૨) સ્ત્રી, જુઓ ફણું ન [સે. ૩] નાને, જાડે દંકે – ઘકે. –ણાટવું ડબડબાટ ૨ અને ૩ સ, ક્રિટ ખૂબ ડફણાવવું. –ણાવવું સ૦ કૅિ૦ ડફણા વડે મારવું હબી(-બી) સ્ત્રી [જુઓ ડબ] દાબડી ફલાવવું સ૦ કિં. [ડફ રવ૦? સર૦ ડફડાવવું] હચમચાવી દેવું | બીર [. વીર; સર૦ મ] મહેતા; હિસાબ લખનારો (૨) હેરાન કરવું
બુકાવવું સક્રિ, બુકાવું અક્રિટ ડબૂર્વનું પ્રેરક ને ભાવે હફાં નબ૦૧૦ (કા.) ગપાં; ડંફાસ
બું ન [સર૦ ëિ. જૂ] કડછી; ડૂધ ફાંસ (સ) સ્ત્રી બેટી બડાશ; ડંફાસ. (–મારવી, હાંકવી). બૂક અ૦ [૧૦] બવાને અવાજ. [-દઈને, લઈને એવા –સિયું વિ૦ ડફાંસ મારે એવું; ગપી
અવાજની સાથે; તરત.] ૦૬ અ. ક્રિ. બહું મારવું. –-કિયું ફેર ૫૦ ઓખામંડળ તરફની એક જતિને માણસ
૧૦ બેતાનું ડૂબકું. [-ખાવું = બવું; બવામાં ઉપર નીચે થવું.] ફળ વિ. [સર૦ હિં. ટપોર] જડસું બેવકુફ
ડબૂચે પુંછ જુઓ ડૂચ
[પાછળના ભાગ ફળ-શંખપું [સરવે હિં. ટપોરસં] મૂર્ખ (એક ગાળ) હબૂસું ન૦, - j[સર૦૫. ગુલા; હિં., . દ્રવ્RI] વહાણને હળાઈ સ્ત્રી [જુઓ ડફેળ] ડફેળપણું
બો(– ) પું[l. ટુર્વ; સર૦ હિં, મ. ટુવી; મ. ટવા; હફિલ વિ૦ વાથી કુલી ગયેલું
1. વી] ધાતુનું એક પાત્ર; દાબડે (૨) રેલગાડીને ડબો (૩) હબ અ૦ [૧૦] ડૂબવાને અવાજ (૨) ટપ; ઝટ. ૦૯બ અ૦ ઘડિયાળને ડબ્બો (૪) એક જાતનું ફાનસ (૫) હરાયાંઢરપૂર[રવ૦] (૨) ઝટ ઝટ; એક પછી એક (જેમ કે, આંસુ પડવાં; વાને વાડો (૬) ટીનને ડબો (૭) પાઘડી (તુચ્છકારમાં) (૮)[‘ડબ' કેળિયા માંમાં મૂકવા; ચપ ચપ લેવું ઈ૦)
ર૦૦ ઉપરથી ] કાળેિ; ગટ્ટે. [માર = એકદમ બુકડો હબકરી સ્ત્રી, એક પક્ષી
ભર (૨) નાસી જવું.] ઢબક બક અ૦ જુઓ ડળક ડળક
હાઇબ અ૦ [૨૦] જુઓ ડબડબ હબકયાં નવ બ૦ ૧૦ [૧૦] પાણીમાં ડૂબકાં (૨) (માટલીમાં) | બેવવું સક્રિ. [‘ડબ” રવ; હિં. દેવોના] ડુબાવવું; ઝબકેળવું. પીધેલા વાસણની બળાબળ
[બવાવું અક્રિ. (કર્મણિ)], વિવું સક્રિટ પ્રેરક).] હબકવડી સ્ત્રી, એક પ્રકારની વડીની વાની
હળવું સક્રેટ [‘ડબ ર૧૦] જુઓ ડબાવવું (૨) અપવિત્ર હબકવું અ૦ કિં[રવ૦; સર૦ હિં. ટમના] મકાં ખાવાં કરવું. [
ઢળાવું અક્રિ. (કર્મણ), –વવું સકૅિ૦ (પ્રેરક)]. બકા બ૦ ૧૦ જુઓ ડપકા
હબી સ્ત્રી- [જુઓ ડબો] ડબી; દાબડી – પંજુઓ બે હબકાણું, –મણ(–ણું) જુએ “ડપકાણુંમાં
હભાયણું ન [સર૦ મા. ઢળ; ડાંભવું] ડામ દેવાનું એજાર - હબકાવવું સક્રેટ “ડબકવુંનું પ્રેરક (૨) જુએ ડપકાવવું સાધન (૨)[3] ભયનું ઠેકાણું
[(ડમરુનું) વાગવું હબકી –કું જુઓ ‘ડપકી'માં. -કે જુઓ ડપકે. ૦ળ સ્ત્રી, હમક અ૦ [૧૦] ડમરૂને રવ. ૦૬ અક્રિ. [સર૦ સં. મ ] ૦ળ (કા.) ડૂબકી મારવાની રમત
હમકા જુઓ ‘ડમમાં [૫૦ ડંકાને અવાજ ડબગર [1. IS; હિં. રુવાર; દ = કુપાં બનાવવાનું મકે ૫૦ [૧૦] ડંકે (૨) [જુઓ ડબું] (સુ) છે. -કારે ચામડું (જુઓ ડબડું)] નગારાં પર ચામડાં મઢનારે (૨) [સર૦ | હમખળ ન૦ [૧૦] તેસ્તાન; ધમાલ (સવારીની)
रात

Page #432

ડમડમ ]
મઢમ સ્ત્રી॰ [રવ॰] ડંકાના અવાજ (૨) [સર॰ મેં.] ગરબડ; તાફાન (૩) [સર૦ મ. હુમ] ડંકા જેવું એક લશ્કરી વાદ્ય. –માક પું૦ ડમડમના અવાજ
મડાળ વિ॰ [જીએ ડામાડોળ] આસ્થર (૨) અપૂર્ણ; અધૂરું મણિયું ન॰ જુએ ‘ડમણી’માં
ન
૩૮૭
રમણી સ્ત્રી, ~ણું ન॰ [સર૦ મ. ઙમળી = કપડાં ધાવાના ધેાકા; સર॰ ડફણું, ડણું] નાની લાકડી (૨) શેરડીનેા કકડો (૩) ડમણિયું. મણિયું ન॰ [સર૦ મ. મળી] બે બળદની નાની ગાલ્લી ડમર(–રી) શ્રી॰ (કા.) જીએ ડંમર
મરવું અક્રિ॰[Ä. ડેવર ? ]વનસ્પતિનું ફાલવું – નવાં પાન આવવાં મરાણ ન॰ (કા.) બ્લુએ ડંમર ડમરી સ્ત્રી॰ જુઓ ડમર [ એજાર (વૈદકમાં દવા બનાવવા માટે) મરુ ન૦ [ä.] એક વાદ્ય; ડાકલું. યંત્ર ન૦ ડમરુ ઘાટનું યંત્ર કે ડમરા પું॰ [સર૦ સં. મન, પ્રા. ર્મા(૧,૧); હિં. યૌના; મ. વળા] એક સુગંધીદાર વનસ્પતિ
ડમાક પું॰ [ત્ર. વિમા] રેફ્; ભપકા; ઠાઠ. દાર વિ॰ ડમાકવાળું ઢમાથું (ડ') અક્રિ॰, –વવું સક્રિ॰ ‘ડામવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક ડમી વિ૦ (૨) પું॰ [.] ખાલી દેખાવ કે ગણવા પૂરતું અવેજી; ખરેખરું ન હું એવું (માણસ) (જેમ કે, પત્તાંની રમતમાં, ચંટણીમાં) (૨) સ્ત્રી॰ ચોપડીનું કંદ ને ઘાટ છ॰ જોવા, ખાલી બાંધણી કરીને કરાતા તમને
ઢયાળ ન॰ એક પક્ષી
ર પું॰ [સં. વર; પ્રા. કર] ભય; બીક. [–રાખવા = બીવું; ડરવું. –લાગવા = ભયની અસર થવી.] ૦કણ, કુ, પી, પાક [સર॰ હિં; (પોંના = ડરવું)] વિ॰ બીકણ ઢરપ(–પા)વું અક્રિ॰ [સર૦ હિં. ઇવના; હર્ષાના] જુએ ડરવું. [રપાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).]
રવું અક્રિ॰ [ત્રા, હર્ ક્રિ॰] બીજું [ભયાનક (૨) ન૦ ડરામણી ડરામણી શ્રી॰ ધમકી, બીક; સતામણી. –હું વિ॰ ડર લાગે એવું; રાવવું સક્રિ॰ ‘ડારવું’,‘ડરવું’નું પ્રેરક. ઠરાવું અક્રિ॰ ‘ડરવું’નું ભાવે, ‘ડારવું’નું કણિ
રું વિ॰ ડરી કે છળી ગયેલું (૨) ડરકણ ઢુલી(–ની) સ્ત્રી॰ [સર॰ હિં. z1=શેતરંજી; મેં. કલ્હી]ઘેાડાની પીઠ પર જીનની નીચે નાખવાની ઊનની ગોદડી(ર)[f.] નાના ટુકડા, ગાંગડા કે ઢેકું; ડળું
હલા પું॰ જીએ દલ્લે
વક ન૦ એક પક્ષી
વારા પું॰ [રવ૦] (સુ.) ઘાંઘાટ; લવારા
રસ પું॰ [ત્રા. સમ(નં. ઢંરા)] વંશ; વેરની લાગણી *સક ઢસક અ૦ [૧૦] ડસકાં ખાતું હોય એમ (૨)રહી રહીને હંસકલું ન૦ ડસકું (લાલિત્યવાચક)
સકલું ન॰ એડી; હેડ (૨) બેડી જેવું – ભારે જાડું હાથપગનું ઘરેણું. “લે પું॰ ભારે –વજનદાર એડી
ઢસકવું અ૰ક્રિ॰ રિવ૦; f. હવાના] ડુસકાં ખાવાં સકું ન૦ જુએ ડૂસકું (-ખાવું)
સરસ અ॰ જુએ ડસક ડસક, વું અક્રિ॰ [‘ડસકું’ઉપરથી] ડૂસકાંથી રૂંધાવું (૨) મનમાં અકળાઈ રહેવું. –સાવવું સક્રિ॰,

[ ડંખ
–સાવું અક્રિ॰ ‘ડસડસવું’નું પ્રેરક અને ભાવે. “સી સ્ત્રી॰ ડસડસવું તે (૨) ડસ કે ડંખ રહી જવા તે ઢસણ ન॰ ડસવું તે (ર) દાંત
હસવું સ૰ક્રિ॰ [ત્રા. હસ, સં. વૅર ] કરડવું; દંશ દેવા. [સાવું અક્રિ॰, –વવું સક્રિ॰ કર્મણિ ને પ્રેરક] સીલું વિ॰ ડસ કે ડંખવાળું; દેશીલું
ઢહાપણ ( ્) ન॰ [ડાહ્યું’ઉપરથી] ડાલાપણું; શાણપણ. [—કરવું, હેાળવું=વચમાં વગર સમજ્યે પેાતાની વાત કે ડહાપણ ઉમેરવાં.] ડાહ્યું(—ચલ) વે॰ દોઢડાહ્યું. દાર વિ॰ ડહાપણવાળું હેકવું સ૰ક્રિ॰ (૫.)+[હિં. કના] છેતરવું; ઠગવું હેંકવું અક્રિ॰ [હિં. કના] (કા.) ઊભરાવું; છલકાઈ જવું (?) ઢહેાળ પું॰, ~ળાણુ ન॰ ડહેાળાવું કે ડહાળાયેલું તે રહેાળવું (i) સક્રિ॰ [સં. ધ્રુવ ?સર૦ મ. હડ્યુઝ”—વઝĪ] (પ્રવાહીને) હલાવવું; મરડવું (૨) (આંખ લાલ થાય ત્યાં સુધી) ચેાળવી (૩) [લા.] ખૂબ કામેમાં પડવું, અનેકમાં માથું મારવું (કાંઈક નિંદાત્મક અર્થમાં)
રહેાળાનું અક્રિ ‘ડહેાળવું’તું કર્માણ (૨)આંખ લાલ થવી (જેમ કે, ચેાળાવાથી)(૩)[લા.] હાલી જઈ ને અવ્યવસ્થિત થવું; ગૂંચવાઈ જવું; વધારેપડતી ચેાળાચેાળ થવી. –વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક) હાળું (ડ્ડા) વિ॰ સર૦ મ. દદુષ્ટા] ડહેાળાયેલું. −ા પું॰ ડહેાળાયેલું પ્રવાહી (૨) અફીણનેા રસ
ઢળક ઢળક અ॰ [વ૦] ફેરાં રૂપે એક પછી એક નીકળે એમ ઢળકવું અક્રિ[‘ડળક’‘ડળક’પાણી છૂટવું-(માંમાં)–એ પરથી ] લલચાવું; દાઢ સળકવી. [ઢળકાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક)] ઢળવું અક્રિ॰ [સર॰ ડડળવું] સડી જવું; ખાખાં થઈ જવાં (૨) લાલસામાં લીન થઈ જવું (૩) ભાગી પડવું – ઢગલા થઈ જવું; ઢળી પડવું. [ઢળાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક)] રળી સ્ત્રી॰ જીએ લી
શું ન [à. ઇત્ઝ; હિં., મેં. ટા] ડગળી; કેાડવું
ફુંકવું અક્રિ॰ (કા.) પ્રાણ જવામાં વિલંબ થવેા (૨) છેલ્લા શ્વાસ લેવા (૩) [વે. ૐ = ડંખ] (જોડાનું) ડંખવું
ઢંકાપલ્લવી સ્ત્રી॰ [ડંકા + પલ્લવ] ડંકો વગાડી હુકમ આપવાની લશ્કરી સાંકેતિક ભાષા
| ઢંકીસ્ત્રી[.ૐન્તીપંપ, સર૰મ.ળોળ]પાણી ખેંચવાના પંપ-સંચા ટૂંકા પું॰ [સર॰ હિઁ., મ. ૐના; સં. ધા, પ્રા. હવ] નગારું; ઢોલ (ર) ઘેાડાની પીઠ ઉપર બે બાજુ લટકાવેલાં ઢાલ (૩) (કા.) ટકારા (૪) [લા.] ફતેહના અવાજ, ફતેહ. [ ંકા પઢવા = ટકારા થવા. –કરવા = જયજયકાર કરવેા; નામના મેળવવી (૨)લેાકેામાં જાહેર કરવું. “થવા, –મેલાવા – ડંકા વાગવેા. “દેવેશ નગારું વગાડવું (૨) વિચસવારીએ ચડવું (૩) ઉત્સાહભેર કાઈ કાર્ય કરવા ઊપડવું. -મારવા, વગાડવા =જીએ ડંકા કરવેા.-વાગવા =વિયટંકાર થવા (૨) નામના નીકળવી (૩) લેાકેામાં નહેર થવું.] ડંખ પું॰ [કે. ૐ(નં. ટૂરા)] ચટકા; દંશ (૨)ધાનને! દાણેા સડવાથી પડતું છિદ્ર (૩) આંકડા; ઝેરી કાંટા – અણી (૪) [લા.] કીનેા; વેર. [–રહેવા = ડંખ કે વેરની અસર રહેવી. –રાખવા = કીના – વેર રાખવું, –લાગવા = દાણામાં છિદ્ર પડવાં (૨) મનમાં ચટકા લાગવે, રીસ ચડવી.]

Page #433

ખવુ
૩૮૮
[ડાટી
ખવું સક્રિ. [જુઓ ડંખ] ડસવું; દંશ દે; આંકડો મારવો; [-પહોળી થઈ જવી = મરી જવું. -વગાડવી = સાપ માં વડે કરડવું (૨) જોડો ઘસાઈ પગને ઈજા થવી (૩)[લા.] મનમાં ખટકવું અમુક જાતને ચાલુ અવાજ કરવો.] -૯ ન[21. ૩) એક ખાવું અકિં. “ખવુંનું કર્મણિ (ર) ધાનના દાણાને ડંખ જાતનું વાઘ; ડુગડુગિયું. [-બેસાડવું, માંડવું = ભૂ ધુણાવ લાગવો. –વવું સકિ. (પ્રેરક)
(૨) નવરાત્રી વખતે માતાના સ્થાન આગળ ડાખલું વગડાવવું.) ખીલું વિ૦ [જુઓ ડંખ] ડંખવાળું
- લિયે ડાખલું વગાડનાર - ભૂવાને સાથી રંગેલું નવ હાંડવ – એક વાની (સુ.)
[કરે એવું | ઠાકારી સ્ત્રી [હિં. હતી] ડાકે; ધાડ હિંગેરિયું વિ૦ [ગેરે પરથી] હંગેરાથી કામ લે એવું; મારામારી કિની સ્ત્રી[ā] ડાકણ
ગેરું ન૦ - ૫૦ (રે. હું] ડાંગ જેવી જાડી ટકી લાકડી; જોકે | હાકિયું વિ૦ જુઓ ડાકણું. – ૫૦ ખાઉધરો માણસ કંડારવું, કંઠાબાજ, જી જુએ “ડોમાં
ઠાકુ છું. [હિં. લંટારે; ઘાડપાડુ
[માનિત થવું.] કંઠાશણ ન૦ મેરનાં પીંછાંનો બનાવેલો સાવરણે
ઠાકું વિ૦ અપમાનિત; બટ્ટો લાગેલું. [-પડવું = ભેટું પડવું, અપઠંડી(–ન્ડ્ર)કે પું[જુઓ ઠંડો] નાને ડંડે; દંડૂકો
હાકે પૃ૦ [જુએ ડાકુ] લટારે; ધાડપાડુ (૨) [છું. FI] ધાડ ઠંડે [. ચૂંટ; પ્રા. ટું] જાડી, ટંકી લાકડી; હંગેરે.-દાટવું | (૩) (કા.) ઘરડે બળદ સકે. ડુંડે તુંડે મારવું. –ડાબાજ વિડંડે વાપરવામાં કુશળ; હાર, ૦૭ ૫૦ (સં.) એક પ્રસિદ્ધ યાત્રાનું ધામ. –રિયે પુત્ર ડંડાથી મારામારી કરે એવું. –હાબાજી સ્ત્રી, દંડાથી મારામારી તેને ભક્ત કે યાત્રાળુ (પ્રાયઃ નિયમિત દર્શને જતા). ૦રાય ૫૦ ઠંડે પૃ૦ + [ફે. ટ] રસ્તો; મહોલ; શેરી
(સં.) રણછોડરાય; ડાકોરના શ્રી કૃષ્ણ કે ઠાકોરજી હિંફાણ , શ, –સ સ્ત્રી, જુઓ ડફાંસ
કાખલી સ્ત્રી, લિયે ૫૦, –લું ન જુઓ ‘ડાકલી'માં ફાસિયું વિ૦ ડંફાસ હાંકતું; બેડશીખાર
ઠાગવું સકૅિ૦ નાંધવું, ટપકાવી કે લખી લેવું કેર્ટમાં વપરાય છે) હંબક ન૦ (?) [સર૦ A. ; ૩. ટું] + દંભઢાંગ
હાગળી સ્ત્રી [જુઓ ડગળું] થીંગડી; ડગળી (૨) માથું; મગજ હિંબર ૫૦ [સં.] આડંબર; બાહ્ય ભભ
(૩) [લા.] સમજશક્તિ. [-ખસવી, ચસકવી, છટકવી = મગજ બે પુંબ૦૧૦ [{] હાથની કસરતનું એક સાધન. [ કરવા ખસી જવું –ગાંડા થવું. –ઠેકાણે હેવી = ભાન હોવું. –દેવી, = હંબેલસથી કસરત કરવી.] [મર્મમાં વાગે એવું કટાક્ષવચન | મારવી = થીગડી મારવી.] ભારણ ન [બા. હુંમળ] ડભાણું; ડાંભવાનું સાધન (૨) [લા.] હાગળ પં. વિદૂષક; રંગલે (૨) [જુઓ ડાગળી] દાટો; ડ્રો ભાવવું સક્રેટ, દંભાવું અદ્દે ‘ડાંભનું પ્રેરક ને કમાણ | હાર સ્ત્રી [સર૦ મે. ટાંકો] ગાવાની એક બની હંમર ૫૦ સિં. સુમ૨] (કા.) હવામાં ઊડતી ધૂળના ગોટાનો સમૂહ | હા !૦ [. ઢા] (દે દેખાય એવો) ડપકે (૨) [લા.] કલંક; હાઈન ૫૦ [૬] બળને એકમ; ૧ ગ્રામને દર સેકંડે ૧ સેન્ટી- બો (૩) + [સં. વાઘ પરથી ?] કને; ખાર. [-પ૦ =ડાઘો - મિટરનો પ્રવેગ પેદા કરે એટલું બળ (૫. વિ.)
ડપકા પડે; તેથી ગંદું થવું. -રાખો =કીને રાખો. -લાગ હાઈનેમો ૫૦ [{] વીજળી ઉત્પન્ન કરવાનું એક પ્રકારનું યંત્ર. | =બટ્ટો લાગ.] વ્ઘ, –ઘાડૂધી સ્ત્રી ડાઘા ડાઘા; ડાઘા પડીને [-મૂક =તે યંત્ર ગોઠવવું] .
થતી અસ્વચ્છતા. –ધી, –ધિયું ખારીલું, વિર રાખે એવું (૨) હાઈરેકટર પું;-રી સ્ત્રી[] જુઓ ડિરેકટર,તૂરી
ફાડી ખાય તેવું; વિકરાળ. –ધિય ડાઘેિ કૂતરો હાઈ સ્ત્રી સુલેહ; સાધે (2)
હાદુ [જુઓ દાઘ] મડદાને બાળવા લઈ જનાર; ખાંધિય હાક સ્ત્રી [ર્દિ.]ટપાલ (૨) મુસાફરે, ટપાલ વગેરે લઈ જવા માટેની (પ્રાયઃ બ૦૧૦માં થાવાચક અર્થમાં વપરાય છે.)[ઢાઘુમાં જવું ટપાઓની ગોઠવણ (૩) ડાગાડી (૪) નં૦ [સર૦ ૫.] જુઓ = સ્મશાનયાત્રામાં જવું.]
[(૩) બળેલું; દઝાયેલું ડાકલું, ગાડી સ્ત્રી, ટપાલ લઈને જનારી ગાડી; “મેલ.” ૦ઘર | ડાઘેલ વિ૦ [જુઓ ડાઘ] ડાઘાવાળું (૨) [દાઘ પરથી ?] ખારીલું નવ ટપાલ ફેસ, ૦કી સ્ત્રીડાકની સલામતી માટે રાખેલી હા પુત્ર જુઓ ડાઘ (૨)જુઓ ડાધિ. ૦Ç j૦ રડ્યોખડો ચેકી. બંગલો j૦ (સરકારી) મુસાફરી-બંગલો
એકાદ ડાઘ (એકાદપણું બતાવવા) ડાકડમાકડું જુઓ ડાક] ઠાઠમાઠ, ભભક
કાચું ન [સર૦ ‘ચા ડું' સે. “વટ્ટ) તેના ઉપરથી ?] જડબું (૨) ડાકડમાળ પં. ઘરને જૂને પરચૂરણ સામાન (૨) જુએ ડાકડમાક (તિરસ્કારમાં).–ચાકૂટ સ્ત્રી, નકામું બોલ બોલ કરવું તે –લવાર. ડાકણ (ણ) સ્ત્રી [સં. જિનાએક જાતની ભૂતડી (૨) મેલી –ચાકટિયું વેટ ડાચાકૂટ કરે એવું. –ચાબળ ન બોલવાનું જેર. વિદ્યા જાણનારી સ્ત્રી (૩) જેની નજર લાગે એવી સ્ત્રી (૪) ગાજરનું -ચાબળિયું વિ૦ ડાચાબળવાળું ડાચા ફૂટ કરતાં થાકે નહિ તેવું ડીંટું રખને અંદરને કઠણ રેસે. કૂંડાળું, ભૂંડું ૧૦ ઉતારની હાટ પું[જુએ દાટ] ભારે નાશ; ખુવારી. [(મધું)ઠાટ =ભારે આસપાસ કરેલું પાણીનું કંડાળું. કે ૫૦ છોકરીઓ ધૂળની ( ); ઘણું (ઍધું). -વળ= ભારે ખુવારી થવી.] પાળ વડે સાત કેઠા પાડી જે રમત રમે છે તેમાં દરેક કઠો. | હાટણું ન૦ [‘ડાટવું' ઉપરથી] બારસાખની ઉપરનું દાબણિયું, -ણી સ્ત્રી, ડાકણ, પિશાચણી.-ણિયું, –ણું વિ૦ ડાકણ જેવું; ! “લિન્ટલ” (૨) ડાટ
[ધમકાવવું ખાઈ જાય એવું. – પં. એક જાતનું ભૂત (પુરુષ)
કાટલું સર્કિટ જુઓ દાટવું (૨) સંતાડવું (૩) [સર૦ હિં. ટૅટના] કાકબંગલે પુત્ર હતુઓ ‘ડાકમાં
ઠારી સ્ત્રી [સર૦ મ. ટુટી = ભીડ, ટ =ધમકી] દાટી; ભાડ; કાક–ખ)લિયે જુઓ ‘ડાક(ખ)લીમાં
ગિરદી (૨) [જુઓ ડાટવું] ધમકી. [-આપવી, દેવી = ધમકી રાક–ખલી સ્ત્રી નાનું ડાખલું (૨) સાપનું બેસવું (૩) જ છું. ! આપવી; ડરાવવું.)

Page #434

ડાટા ]
ઢાટા પું॰ [સર॰ મ. ૩ાટા; હિં. ટાટ] ઘાટા; સાંકડા માંના પાત્ર (બરણી, શીશી જેવા)નું મેમાં બંધ કરવાનું સાધન; ખૂચ. [ાટા કરવા = ઉપવાસને આગલે દિવસે ઠાંસીને ખાવું. ઢાટા ઘાલવા, દેવા, મારવા = ડાટા વડે બંધ કરવું.]
ઢાઢઢવું અક્રિ॰ [‘દાદ’ ઉપરથી ?] આ∞ કરવી ઢાઢઢિયું ન॰, ઢાડુ સ્ત્રી॰ [જુએ ડાડડવું] આજીજી; વિનંત ઢાઢવું સક્રિ॰ [ત્રા. ૩૩૪(સં. ૪) પરથી ? સર૦ äિ. દાઢના = બાળવું] (કા.) કટાક્ષ કરવે
ઢાફર સ્ત્રી, –રિયું ન॰, ઢાકેળ (ળ,) [જીએ ડાકું] નકામું આમ તેમ જોવું –ભાલાં મારવાં તે. [ડારા કે ડફાળા મારવી, ડાફરિયાં મારવાં=આમ તેમ જોવું -બાલાં મારવાં.] ઢાફાડાળ(ડો'ળ,) સ્ત્રી- [ડાકું+ડહેાળવું ?] કક્ષામાં વચ્ચે પડી માથું મારવું કે ડહાપણ ડહાળવું તે (–કરવી)
ડાકું ન॰ [માં ફાડવાના ‘ડ’ ર૧૦ પરથી !] કરડવા પહોળું કરેલું માં. [~મારવું =માથું મારવું (૨) ત્રયકું ભરવું.] ઢાફેઢિ(—ળિ)યું ન॰ [‘ડાકું’ ઉપરથી] ડાકુરિયું રાફેાળ (ળ,) સ્ત્રી॰ જુએ ‘ડાકુર’માં
ઢાળકે પું॰ [રવ૦] દાબવાથી થતા અવાજ (૨)[‘દાબવું’ ઉપરથી] દાબીને માટીથી લીંપવા જેવી સપાટી કરવી તે
ડાબડો(–લે) પું॰ જુએ દાબડો. –ડી(-લી) સ્ત્રી॰ જુએ દાબડી ઢાખણ(–રિ)યું ન॰ [જીએ દાબવું] દાબવાના કામમાં લેવાતું વજન; દાખવાતું યંત્ર (૨)બારસાખના ચાકઢા ઉપરનું દબાણ રાખનારું વજન (૩) [દાબડો, ડબા ઉપરથી ? ]એક પહેાળા મેાંનું વાસણ ડાબલા પુંઅ૦૧૦ (ઘાણીના બળદને કે ઘેાડાને) આંખ પર બંધાતા પાટા કે આવરણ (૨) [લા.] ચશ્માં. (ચાલવા, પહેરવા, આંધવા) [‘સ્પ્રિંગ’– કમાન હોય એવું ઢાખલિયાળ(-ળું) વિ॰ [દાબવું' ઉપરથી] જેમાં દબાણ માટે બલી જુએ ‘ડાબડો'માં. લે પું॰ જુએ દાબડા (૨) ઘેાડાના
|
પગના નાળ
ઢાબાજમણી(-ણું) અ॰ [ડાનું+મણું] ડાબી અને જમણી બંને બાજુએ (૨) વારાફરતી બંને બાજુએ (3) ડાખાનું જમણું ને જમણાનું ડાબું થાય તેમ (૪) [લા.] પક્ષપાતથી. [ઢાબાજમણી કરવું = પક્ષપાત કરવા (૨) આંખ આડા કાન કરવા.] ઢાબાવાદી વે૦ (૨) પું॰ રાજકીય બાબતમાં ડાબી બાજુના – સરકારી પક્ષની વિરાધ-બાજુના કે અતિ ઉદ્દામ વિચાર ધરાવતા વાદનું કે તેને લગતું; ‘લફિટસ્ટ’ ઢાબિયેળ વિ॰ જીએ ડાબેોડિયું
ઢાળું વિ॰ [૩. ૩બ્ધ, દાવ = ડાબે! હા] જમણાનું ઊલટું (૨)[લા.] અળખામણું; અળગું. [ડાબા પગના અંગારા = નર ઉતારવા દીકરાને મા કપાળે ડાબા પગની ધૂળથી જે નિશાની કરે છે તે. ડાબા હાથના ખેલ = સરળ કે રમત જેવું હોવું તે કે તેવી બાબત. ડાબી આંખ ફરકવી = પુરુષને માટે અશુભ અને સ્ત્રીને માટે શુભ સૂચવતું નિમિત્ત થયું. ડાબું કરવું=ડાબી બાજુએ નાખવું (૨) ભૂલી જવું (3) અળખામણું કરવું. –જમણું કરવું = પક્ષપાત કરવા. “મૂકવું, મેલવું = ભૂલી જવું; ન જડવું(૨) અળખામણું કરવું. ડાબે હાથે મુકાવું કે મૂકી દેવું = એવું મુકાઈ જવું કે જેથી ઝટ જડે નહીં.]

૩૮૯
[ડાર
ડાબેરી, ઢાખા(–ભે)ઢિયું, ઢાખાડી વે॰ [જીએ ડાબું] ડાબે હાથે કામ કરવાની આદતવાળું ઢાખે, પું॰ ઘેાડાતા ડાબલે – નાળ [ન॰ એક જાતનું ઘાસ ઢાભ, ૦૩ પું॰ [મં.વર્મ, પ્રા.૭મ]એક જાતનું ઘાસ-દર્ભે. સૂળિયું ઢાત્મા પું॰ [સર૦ મ. દાન, ઢાંમાં] એક ાતનું શાક – ભાજી ડાભેડિયું વિ॰ જુઓ ડાયેડિયું (૨) એક ખડના કાંટા ઢામ (ડા') પું॰ [સર॰ પ્રા. ૐમળ = ડામવાનું એજાર; સર॰ હિં. તા; મ. હા] ગરમ ગરમ વસ્તુ ચામડી ઉપર ચાંપી દેવી તે; ચપા (૨) [લા.] ડાઘ; કલંક; લાંછન (૩) કંઈ નહિ; ટીકા. (જેમ કે, લે ડામ !). [ચાંપા, દેવેશ = ડામવું; ચપકા બેસાડવે (૨) કાંઈ ના આપવું; ટીકેા બતાવવા (ઉદા॰ એને શું ડામ દે !). ] ઢામકી વિ૦ [સર૦ દમામ કે દંભ]+આડંબરી; દંભી; બહારની ટાપટીપવાળું
ઢ઼ામચિયા પું॰ [‘માંચી’ ઉપરથી ? સર૦ Ēિ. દામના= ખેતરનેા માંચે] ગેાદડાં વગેરે મૂકવાની ઘેાડી (૨) ડાંસ; મચ્છર ઢામણુ ન॰ [જીએ દામણ] ઘેાડાંગધેડાં નાસી ન જાય તે માટે તેમના પગને જકડવાનું દારડું (૨) રેંટિયાના પૈડાનાં પાંખયાં બાંધવાની દેરી (૩) [il. હૈં।મન] અંગરખાના છેડાનું એટણ (૪) [‘ડાબું’ઉપરથી ] (વહાણ જમણી તરફ વાળવા) સુકાન ડાબી તરફ ફેરવવું તે [કાળા પદાર્થ ડામર પું॰ [સર॰ હિં, જ્ઞ.] કાલટાર; (કાલસામાંથી મળતા) એક ડામરા પું૦ ૦ ૧૦ (ચ.) કાસને ચાકળે જે બે લાકડાંને આધારે
બેસાડાય છે તે લાકડાં
ડામરેજ ન૦ [. હિરેન] રેલવેમાં આવેલા માલ વખતસર ન લેવા જવાથી ભરવી પડતી દંડની રકમ. [—ચઢવું = માલ વખતસર ન લેવાથી દંડ ભરવાના થવા. “ભરવું =તે દંડ ચૂકવવા.] ડામવું(ડા')સ૰ક્રિ॰ [જીએ ડામ] ડામ દેવા (૨) મહેણું મારવું (૩) [જીએ ડામણ] ડામણ બાંધવું [અસ્થિર; ડોલતું; ડગમગુ ડામાડોળ વિ॰ [સર॰ હિં. દવારો (હોજના); મ.૪ામાસૂ(-)] ઢામીજ(–સ) વિ॰ [. કૅમેૐ ?] ગુનેગાર તરીકે પંકાયેલું; બદમાશ ઢાયું ન॰ [‘ડામ’ પરથી] ડામ્યાનું કે તેના જેવું ચિહ્ન(૨) કાળા ડાઘ ઢામેલ (ડા’) વિ॰ [‘ડામ’ ઉપરથી] ડામેલું; કલંકિત ડાયમંડ પું॰ [.] હીરા; મણિ. જ્યુબિલી સ્ત્રી॰ હીરક કે મણિમહાત્સવ; ૬૦ મી જયંતી
ઢાયરશાહી સ્રી॰ [. હાયર (સં.)+શાહી] અંગ્રેજ સેનાપતિ ડાયર જેવી જોરજુલમ ને કેર વર્તાવતી વહીવટ-રીતિ; જોરજુલમ ડાયરી, બુક સ્ત્રી• [Ë.] રાજનીશી; તે નાંધવાની ચાપડી ડાયરા પું॰ [બ. વારહ] નાત; જમણ (રજપૂતામાં) (૨) ઘરડા અને અનુભવી લેાકેાને સમુદાય – રાવણું; દાયરા (૩) (કા.) અંગત માણસે તું મંડળ; કાડી – ગરાસિયાનું મંડળ. (–જામા, એસવા) [કાંટા ફરે છે ઢાયલ પું [.] ઘડિયાળ અંકવાળા ગેાળ ભાગ, જેના પર ડાયર્કી સ્ત્રી॰ [,] બેભથ્થુ સત્તા જેમાં હોય એવી રાજ્યપદ્ધતિ ઢાયાબિટીસ પું [.] મીઠી પેશાબનેા રેગ; મધુપ્રમેહ ઢાયાસાઇટ પું [.] (ઍક્સિજનના બમણા પ્રમાણવાળું) તેનું સંયેાજન (ર.વિ.)
ઢાર ન॰ (કા.)ભંડનાં બચ્ચાંનું ટાળું (૨) પું [‘ડર' ઉપરથી] ધમકી,

Page #435

ડારવું]
૩૯૦
[ડિમડિમ
હારવું સક્રિ. [‘ડાર' ઉપરથી] ડરાવવું; ધમકી દેવી (૨) મના | હાઈ (૯) સ્ત્રી, જુઓ ‘ડાંડમાં કરવી; અટકાવવું
કાંડિયારાસ (૦) ૫. ડાંડેયાથી રમવાનો રાસ હારે ૫૦ ધમકીઠપકો. (– ). (૨) વહાણના કૂવાથંભને | ઢાંઢિયું () વિ[ડાંડે” ઉપરથી] ડાંડાઈ કરનારું; ડાંડ (૨) ન૦ ટેકવતો નાનો થાંભલો. ફારે (કા.) સામાને ઘાક રહે | [.દંડ,-ટી= રસીવેલું જીર્ણ થયા જેડિયું વસ્ત્ર] લુગડાને જલએવી ચેષ્ટા. (-કરો)
[ અંધારી રૂમ- ઓરડી ફાટેલો ભાગ વચ્ચેથી કાઢી નાખી બે છેડા સાંધી પહેરવા લાયક ડાર્ક રૂમ સ્ત્રી [.] (કેટે છે. કામના ખપની) પ્રકાશરહિત | કરેલું કપડું [પીટનાર; રોન ફરનાર (૩) નાને પાતળો દંડો હાર્વિવાદ ૫૦ [છું. ડાર્વિન (સં.) +વાદ] ડાર્વિન નામે વિજ્ઞાન- દાંડિય(૦) ૫૦ [જુઓ ડાંડ] ડાંડ આદમી (૨)[જુઓ ડાંડી] દાંડી
શાસ્ત્રીએ ચલાવેલે એક વિજ્ઞાનવાદ; વિકાસવાદ [કે, સાવજ) હાંડી (૯) સ્ત્રી [4. જીરુ, ગ્રા. ફંડ ઉપરથી; સર૦ હિં] દાંડી; હાલામ(મા)થે વિ૦ (કા.) મેટા જબરા માં કે માથાવાળું (જેમ નાની લાકડી, હાથ કે દંડે. [-પીટવી = (નગારી ડાંડીથી હાલી સ્ત્રી [સં. ૩૪k; પ્રા., રે. ૪હ્યું] ટોપલી (૨) ભેટનાં કુલ- વગાડીને) જાહેર કરવું.] (૨) જેને બે છેડે તાજવાનાં પલ્લાં બંધાય ફળાદિની ટપલી. -હું નવ ઢોરને ખાણનો ભરેલો ટોપલે (૨) છે તે લાકડી (૩) ડાંડિયાથી વગાડવાનું એક વાઘ (૪) વહાણને વાંસ કે ઘાસને ઊભે કંડેયે
નિશાની બતાવવા સારુ ઊંચી ટેકરી ઉપર રેપી રાખેલું લાકડું હાહર વિ૦ [સર૦ મ. સાહોર] +(પ.) જાણીતું (૨) ડાહ્યું (3) (૫) દીવાદાંડી (૬) [. દ =રસ્તો ઉપરથી ?] સીધી કિનારીહાહી વિ. સ્ત્રી (મ.ઢાહી] “ડાહ્યું'નું સ્ત્રી૦. [-ભાનો દીકરો = લીટી (નાકની). વાણિયે.] ને ઘોડે ૫૦ એક બાલરમત
હાડે ૫૦ [જુઓ ડાંડી] ટકે દંડે (૨) હાથે (૩) ફણગે; ગરજ હાહ્યલું વિ૦ [‘ડાહ્યું” ઉપરથી] દોઢડાહ્યું; ચાંપલું
[દડે પઢવું રે. ઠંs =રસ્ત] રસ્તો પકડ; ચાલતા થવું] હાર્દુ વિ. [4.ઢાહી] ડહાપણવાળું; સમજુ. ૦૭મ, ૦૯મરું વિ૦ | હાંફ () સ્ત્રી, હાંકું નવ (કા.) મેટું પગલું ભરવું તે [ડાહ્યું ડમરું (ડામર -દાદર -એક ઇતિહાસપ્રસિદ્ધ ડાહ્યો | ઢાંભવું (૦) ૩૦ કિં. (જુઓ ડામવું] દઝાડવું ગુજરાતી રાંજપુરુષ)] બહારથી ડાહ્યું અને ઠાવકું દેખાતું (૨) હાં (૯) [જુએ ડા] એક જાતની વનસ્પતિ – ભાજી તદ્દન ડાહ્યું, શાણું
[સ્ત્રી[. ઢાળી] નાની ડાળ | હાંલે ૫૦ [(ડાંડે'ઉપરથી] ડાંડલેવનસ્પતિને અકુર (૨) હાથે હાળ સ્ત્રી૦; ન૦ [૩. ૮૪] ડાળું. ૦ખી સ્ત્રી, ૦મું ન૦, -ળી હાંસ (૨) સ્ત્રી [ .(ઉં. ટૂંરા) = દાંતથી કાપવું, કરડવું](કા.) હા ન૦ [જુઓ ડાળ] મુખ્ય થડનો ફાંટે; શાખા. [ઢાળે વળગવું માંદા માણસને એકાદ ચીજ ખાવાની રુચિ થવી તે = આશ્રય મળવો (૨) ધંધે વળગવું. ઢાળ પાંખઠાં જુદાં કરવાં= | ડાંસ (૨) પુંઠ [સં. ઠંડા પ્રા. દંત; સર૦ હિં, મ.] એક જાતને સાંધાસંબંધ જુદા પાડી નાખવા; કુટુંબસંબંધીને વેરવિખેર કરી | મચ્છર. -સિયા મા(–માં)ખ સ્ત્રી ડાંસ જેવી કરડતી માંખ નાખવાં; પાયમાલ કરવું. (–નું) હાળું પાંખડું ન જાણવું = થી | ઠાંસું (૦) વિ[ફં. ,પ્રા. ટંસ = કરડવું (ગળે ચેટવું)]અપરિપક્વ અજ્ઞાત હોવું; તે જરાય ન સમજતું હોવું.]
સ્વાદવાળું (રાયણને માટે) ઢાંક(ખ) () પં. [સર૦ ડાંસ] લીલી, મેટી માખ (૨) [સર૦ રિટેશન ન૦ [૬] શ્રુતલેખન હિં. ટાંક, મટામ] નંગની નીચે તેને પ્રકાશ વધે તે માટે મુકાતી | દિકી સ્ત્રી. [૬.] (દીવાની અદાલતને) ચુકાદો; હુકમનામું ચકચકિત પતરી (૩) [સર૦ મ. ટાં] ધાતુના સાંધા પૂરવામાં ડિક્ષનરી સ્ત્રી [.] શબ્દકોશ વપરાતો પદાર્થ
ડિગ્રી સ્ત્રી [.] અંશ (જેમ કે, તાપના, ખૂણાના) (૨) પદવી; ઢાંખરું (૦) વિ(સુ) હિંમતબાજ; મરણિયું [ડાળી; ડાળખી ઉપાધિ (૩) પ્રેસમાં ટાઈપ સજજડ ગોઠવવા નંખાતી પતરી ડાંખળી (૨)સ્ત્રી,-ળું ન [સર૦મે.ટાવ8]ડાળમાંથી કુટેલી નાની ડિઝાઈન સ્ત્રી [.] આકૃતિ; ઘાટ; નકશો (૨) ભાત; પ્રકાર ડાંગ (૯) સ્ત્રી [. ટું] લાંબી મજબૂત લાકડી. -ગંઠાંગા સ્ત્રી- | ડિટેકિટવ છું. [$] જાસૂસ; છૂપી પોલીસને માણસ ડાંગે વડે સામસામે મારામારી. -ગાટવું સ ક્રિ ડાંગે ડાંગે ડિપાર્ટમેન્ટ ન. [૬] ખાતું; વિભાગ; શાખા મારવું
[ડુંગરી-પ્રદેશ (જેમ કે, ડાંગનું જંગલ) | ડિપોઝિટ ન [.] બેકકે કઈ પાસે મુકેલી અનામત (૨)બાના ડાંગ ન૦ [સર૦ મ. +; હિં. કૉં; સે. હું (–માર ઝાડીવાળા તરીકે અપાતી રકમ, ૦૨ પૃ. [.] અનામત કે ડિપેંઝિટ મૂકનાર હાંગ(ગે)ર સ્ત્રી [સં. વર્દાર = પરાળ ?] એક ધાન્ય, જેમાંથી દિપેટી મું. [૪. હેપ્યુટી; સર૦ મ. દ્વિઘોટી] શાળાએ તપાસનાર ખા નીકળે છે
રારકારી નિરીક્ષક (૨) વિ૦ મદદનીશ (જેમ કે, ડિપિટી સ્ટેશનહાંગંઠાંગા સ્ત્રી, ઠાંગાટવું () સક્રિટ જુઓ ‘ડાંગ સ્ત્રીમાં માસ્તર)
[પ્રમાણપત્ર હાંગેર સ્ત્રી જુઓ ડાંગર
ડિપ્લોમા પું[૪.] અમુક કેઈ આવડત કે શિક્ષણ કે જ્ઞાનનું ઢાંઠું (૦) ૧૦ (કા.) કઠણ ડાંખળી
ડિફર્ટ શેર કું[.] અમુક હકના શેરનું ડિવિડંડ પહેલું ચૂકવ્યા હાં, ૦ણું (૦) વિ. [૩. ટું; 2. હું] છડું બૈરીછોકરાં વિનાનું | બાદ રહેતા નફાના હકવાળો) એક પ્રકારનો શેર (૨) ડંડાથી કામ લેનાર; લાંઠ (૩) નપું, લબાડ; લુચ્ચું. ૦ગાઈ, | હિંફાવવું સક્રિ, હિંફાવું સ૦િ “ીફવું’નું પ્રેરક ને કર્મણિ ગ, હાઈ સ્ત્રી, ડાંડપણું; નાગાઈ, લાંઠાઈ
ડિરિયા પું[૪.] ગળાનો એક (એપી) રોગ હાંડલી () સ્ત્રી- [જુઓ ડાંડી] ઝીણી ડાળી (૨) પાનની ડાંખળી | ડિબેન્ચર ન [.] (કે પેઢી કે કંપનીએ) વ્યાજે લીધેલી રકમ (૩) નાને હાથે. ખેલો પુત્ર મેટી ડાંડલી (૨) ઘરેણાનો આંકડો કે તેનો ખતપત્ર (જેમ કે, વાળીને)
| હિમઢિમ ન૦; પુત્ર જુઓ ડિડેમ

Page #436

ડિમાક]
૩૯૧
[ડુબામણું
દિમાક વિ. [જુઓ ડાક] + દંભી; ડામકી
ડી.એ. પું, ૦૫ત્ર પું; ન૦ [૬. ડેમી ઑફિશિયલનું સંક્ષેપ ડિરેક્ટર પં. [છું.] વેપારી કંપનીને) સંચાલક; વહીવટદાર (૨) | રૂપ] અર્ધ સત્તાવાર (સરકારી) પત્ર [ના પંડિતની ઊંચી પદવી
(કેળવણી ખાતાના સંચાલક [માહિતી આપતી ચાપડી | ડી.એસસી. ૫૦ [{.“ડૉકટર ઑફ સાયન્સનું સંક્ષેપ રૂપ]વિજ્ઞાનદિરેટરી સ્ત્રી[.] વ્યતિઓ, વેપાર, ઈટ અંગે નામઠામ વગેરે | ડચકું નવ [જુઓ ડીચો] ડીંટું (૨) ટોચકું; ટેરવું (૩) નાને દિલ ન[સર૦ હિંદી કે F1.વિ] શરીર (૨) [1.f] + દિલ | ડીચો
[ગાંઠિયા મન. [–કાતરી જવું =શરીર સુકાવું; જડપણ ઓછું થવું. –ભરાવું= ડચકે ૫૦ જુઓ ડી] ઉપસી આવેલો ગાંઠ જેવો ભાગ; તાવ આવ; તાવની શરૂઆત થવી. -ભારે થવું = જુઓ ડિલ ડીચી સ્ત્રી [‘ડીચકું ઉપરથી] નાનું ડીંટું (૨) નાનું ટોચકું (૩) ડીટી ભરાવું (૨) શરીર વજનદાર થવું. –લેવાવું =શરીર સુકાવું -લેવું, ડીચું ન૦ જુઓ ડીચકું દિલે થયું કે ભરાવું =શરીરે પુષ્ટ થવું.)
ડી પું. [સર૦ મ. ટીવા) એક જાતનું પક્ષી [વપરાતું) ડિલિવરી સ્ત્રી[$] (ટપાલ, માલ ઈ૦) વાયદા કે નામઠામ | ડીઝલ, ઓઈલ ન. [૬] ખનિજ તેલ (એંજિન, મેટર ઈવમાં
પ્રમાણે પહોંચતું કરવું તે (૨) પ્રસવ [વિભાગ કે પ્રાંત ડીટ, ૦ડી, ટી સ્ત્રી- [જુઓ દીઢ] સ્તનનું ટોચકું; ડીંટડી. –ટિયું ડિવિઝન ન. [છું.] રાજયને (અનેક જિલ્લા સમૂહથી બનત) | ન૦ નાનું ડીંટું (૨) ડીંટિયું; રીંગણું. હું ન જેનાથી ફળ શાખાને ડિવિડન્ડ ન૦ [$] કંપનીના શેર દીઠ મળતો નફાને ભાગ કે વળગી રહે છે તે ભાગ; ડીંટું તેની રકમ ચા ટકા. વા(–)રંટ નવે ડિવિડંડ મેળવવા માટેનો | ડીન છું. [૬.] એક ખ્રિસ્તી ધર્મગુરુ કે દેવળને પદાધિકારી (૨) હકપત્ર કે (હંડી જેવ) કાગળ
યુનિવર્સિટીની વિદ્યાશાખાને અધ્યક્ષ
[પૂરું કરવું કિસમિસ ૦િ વિ૦ [૬.] બરતરફ; રદ; કાઢી નાંખેલું કે મૂકેલું. | ડીફવું સક્રિ. [૧ડીકું ઉપરથી] ડીફાથી મારવું (૨) મહા મુશ્કેલીમાં
-કરવું; –થવું) (૨) સ્ત્રી ; ન કાઢવા ઘાલવાનું પેચિયું ડીકું ન૦ [સર૦ ડેફર્ણ] નાની જાડી લાકડી; ડફણી (૨) (સ.) ડિસિલિન સ્ત્રી. [{] શિસ્ત; આમન્યા; વર્તણક કે આચાર | લાકડાનું ડીમરું; ટોલકું
[ઢીમણું (૨) ડી; ડૂમો અંગેનું નિયમન
ડીબું ન [સર૦ સં. હિંગોળો; પ્રા. હિંવ =વિજ઼] ગાંઠ; ઢકે; ડિસ્ટ્રિકટ કું. [$.] જિલ્લો (૨) સરકારી અમલદારે તપાસ માટે | ડાબે પું. [જુઓ ડીબું] ડૂમો (૨) મટે લખે પિતાના વિભાગમાં ફરવું તે (–માં જવું, નીકળવું). કેર્ટ સ્ત્રી | ડમરું ન૦ લાકડાનું દ્રણકું; ઢીમચું [$.] જિલ્લાની મેટી અદાલત જ્યાં અપીલ ઈ૦ જિલ્લાના કેસ ડીરિય પું(ચ) એ નામનું એક ઝાડ ચાલે છે. જજ પં. [છું.] તે અદાલતને મુખ્ય ન્યાયાધીશ. ડી.સી, પ્રવાહ ૫૦ [૬. “ડિરેકટ કરંટનું સંક્ષેપ રૂ૫] એક જ
મેજિસ્ટ્રેટ પૃ. [ફં.] જિલ્લાનો ઍસ્ટેટ; કલેકટર, લેાકલ તરફ સીધો વહેતો વીજળીને પ્રવાહ. (૫. વિ.). ૦કર પુંછ બે ન૦ [$.] જિલ્લાના રસ્તા, દવાખાનાં, વગેરેને વહીવટ વીજળીના પ્રવાહને ડી. સી. કરવાનું યંત્ર કરતું પ્રજાકીય મંડળ. કુલ બેઠું ન [$.] જિલ્લાના શિક્ષણ હીંચી, -ચું જુઓ ડીચી, –ચું (પ્રાથમિક)નું કામ કરતું પ્રજાકીય મંડળ
ડીંટ, ડી, -ટી સ્ત્રી (જુઓ દ] ડીટ; સ્તનનું ડોચકું, ડીંટી દિસંબર ૫૦ [{] ખ્રિસ્તી સનને બારમો મહિનો
હીટ, - નવ [જુઓ ડી] (ફળનું) ડી. [-કાઢવું મૂળ કાઢવું. દિપેચ સ્ત્રી, ફિં.] (ટપાલ, માલ ઈ0) મેકલવું તે; રવાનગી -જવું= જડમૂળથી નાશ થ.] ડું ન૦ ડીંટું; અગ્ર ભાગ; ડિસ્પેન્સરી સ્ત્રી, [૬] દવાખાનું
ટોચકું. ૦૨ડી સ્ત્રી નાનું ડીંટું (૨) ડીંટડી. ૦૬ સક્રિટ ડીંટામાંથી હિંગ સ્ત્રીન[સર હિં.1] બેટી -બનાવટી વાત; ગપ.[–ઠેકવી, | તોડવું (૨) (ફળને લાગી રહેલી) ડાંખળી પાંખડી તોડી નાખવી.
-મારવી, હાંકવી] મારુ વિ૦ ડિંગ મારનારું; ગપ્પીદાસ [-ટાવું અક્રિ. (કર્મણિ), -ટાવવું સક્રિ. (પ્રેરક).] –ટિયું રિગરી સ્ત્રી [૪] મૂળાની શિંગ; મગર
ન, જુઓ ડીટિયું
[= અંધેર ચાલવું, ચલાવવું] હિંગલ સ્ત્રી રાજસ્થાનની એક (ભાટ ચારણની) ભાષા ઠવાણું ન૦ગેરવહીવટ; અવ્યવસ્થા; અંધેર.[-ચાલવું, ચલાવવું
હાર્લ નવ rફા - લઈને (ર૧૦) કાપી નખાય તે ભાગ] | હવું ન [સર૦ જીંડવું] માવાવાળું ફળ; ડોડવું ટોચનો ભાગ- કકડના દુધભ અંકુર (૨) શેરિયાને કકડો ડુકાવવું સત્ર ક્રિ., ડુકાવું અ૦ ક્રિ. “ફૂકવું નું પ્રેરક ને ભાવે (૩) [લા.] માથું (૪) (સુ.) સળી કેડાંખળી જેવો લાકડાને કકડો | ડુક્કર ન [સર૦ સં. ; મ ટુ (-)] એક પશુ- ભંડ (જેમકે, દીવાસળીનું ઢિંગલું). [-ઉડાડી મૂકવું = ઝટકાભેર કાપીને | ડુગડુગ અ૦ [૨૦] ડાખલાને અવાજ. –ગિયું ન૦ ડાકલું. -ગી વિગળું કરવું.] [પિંગળના ઠેકાણા વિનાનું લાંબું જોડકણું સ્ત્રી નાનું ડાકલું ' હિંગળ ન [ જુઓ ગિ] જડે તડાકે (૨) [સર૦ હું. હિંયા] ડુગ્ગી સ્ત્રી [સર૦ હિં] (રવ૦) ડુગડુગી હિંગે પુત્ર અંગુઠે બતાવી ના કહેવું તે; ટકે. [બતાવ=ના ડુચાવું અ૦ ૦િ, ૧૬ સ૨ કિ. “ડૂચવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક કહેવું, ચાટ પાડવું ‘લે ડિ' –એમ વપરાય છે.) ].
હુબડબા અ૦ [બવું ઉપરથી] ડૂબુંછું; ડૂબવાની અણી પર ડિદિમ પં; ન [i] એક જાતનું નાનું નગારું
હુબડુબી સ્ત્રી, એક પક્ષી ભિ ન૦ [ā] નાનું છોકરું; બાળક (૨) બચ્યું
ડુબાડ(-૨)વું સત્ર ક્રિ. “બવું નું પ્રેરક -ડી સ્ત્રી પ્રચય (૫૦ ડે; ન૦ ડું) નામને લાગતાં (૧) લઘુતા | ડુબાડૂબ વિ૦ [‘બવું' ઉપરથી] ડુબડુબા થઈ રહેલું (૨) સ્ત્રી કે લાલિત્ય યા પ્રેમ બતાવે છે – માળીડે, વહાલુડાં, રસિકડાં | વારંવાર ડૂબવું ને બહાર આવવું તે (૨) તુરછતા બતાવે છે - લુહારડે, કદડો, હજામડી
બામણું વિ૦ ડૂબી જવાય એવું – એટલું ઊંડું

Page #437

ડુબાવવું]
૩૨
[ડેનિશ
ડુબાવવું સક્રિટ, ડુબાવું અક્રિટ “ડૂબવું'નું પ્રેરક ને ભાવે | કે, સૂર્ય ચંદ્ર ઇ.) (૪) [લા.] દેવાળું કાઢવું (૫) લીન થઈ જવું ડુબાસ પું. [પ્રા. ટુ (સં. f%) + માપ ?] વહાણને દલાલ-માર- | ડૂબાડૂબ વિ૦ (૨) સ્ત્રી, જુઓ ડુબાડૂબ ફતિયે (૨) એક પારસી અટક
ઠુમકે ૫૦ [૨૦] નાનું ઢોલ, નગારું ડુબાસી ન૦ એક પક્ષી
ડૂમચી સ્ત્રી [1. સુમેરું] સાજ ખરડી ન જાય એ માટે ઘોડાની ડુમકલાસ નવ ભારે વજન ઊંચકવાનું યંત્ર
પૂંછડીમાં ભરાવાતી દેરી (૨) ઘોડાને થાપ ડુમકાગડે [ä. ઢોળFI] કાગડા જેવું એક પંખી હૂમળ ન [બ. ટુંવ૮એક જાતનું ગુમડુ ડુમડુમ અ૦ [૧૦] [ઢલકને અવાજ].
ડૂમી વિ૦ મીઠું; કપટી
[ડ (–ભરા) હુમાવું અક્રિટ જુઓ દુભાવું
ડ્રમ પું[જુઓ દૂ] લાગણીના આવેશથી છાતીમાં ભરાતા ડુમસ ન૦ [છું. મ#] એક જાતનું કાપડ
હૂર ન૦ પરાળ; ડાંગરનું ઘાસ હલાવવું સક્રેટ, ફુલાવું અ૦િ “ફૂલવું નું પ્રેરક ને ભાવે | રી સ્ત્રી, એક જાતનું પક્ષી ડું ન૦ એક પ્રત્યય – વસ્તુઓ ‘-ડી'માં
ફૂલ વિ[. ટુરુ, બા. ૩૦] ફૂલેલું (૨) ન૦ કાનનું એક ઘરેણું ડુંગર-રે ડું [. ડુંગર; સર૦ (.) ૫. ૩૨, હિં. લૂંગર) | (૩) એક ઘાસ. [–કરવું = એવારી નાખવું; એવા તૈયાર રહેવું. નાને પર્વત (૨) મેટો ઢગ. [ડુંગર ટાઢે પાઠ, નવહાવે, –થવું = ખાવું; શરતમાં હારવાથી સામાને કબજે જવું (૨) ફોગટ માન = ડુંગર ઉપરની વનસ્પતે બાળી મૂકવી દવ લગાડે જવું. ઉદા. બાજી ડૂલ થઈ]. (લીલની એક બાધા).] વટ વિ. પહાડી; ડુંગરાળ (૨) પુંઠ | ડૂલવું અ૦ કૅિ૦ [જુઓ લ] ડૂબવું, ગરક થવું (૨) પાયમાલ ડુંગરામાંને રસ્તે. -રાળ જેમાં ઠેકઠેકાણે ડુંગરા હોય એવું. | કે ખુવાર થવું (૩) દેવાળું કાઢવું (૪) કાંઈ વિસાતમાં ન હોવું (૫) -રી વિ૦ ડુંગરમાં થતું –નીપજતું (૨) ડુંગરને લગતું (૩) સ્ત્રી ડોલવું
[ નાને ડુંગર; ટેકરી
ડૂ છું[સર૦ ડેવું] રગડો (૨)નીચે ઠરેલો કચરો (૩) જુએ ડુંગળી સ્ત્રી, એક શાક – કંદ; ડુંગળી
ડૂ સ્ત્રી [જુઓ હૃશ] અડદા(-કાઢવી, કાઢી નાખવી ડુંગે(ઘા) ૫૦ ગે; ચાર; દગો (૨) [જુઓ ડ્રો] માટીનો | નીકળવી, નીકળી જવી)
[ શ્વાસ ફૂકરે છું. [જુએ ડુક્કર] ડુક્કરને નર-ભંડ.-રી સ્ત્રી તેની માદા | ડૂસકું ન [૨૦૦; જુઓ ડસકું] રડતાં રહી રહીને જોરથી ખેંચાત ડૂકવું અક્રિ. થાકવું (૨) રહી જવું; બંધ પડવું (૩) આવક ડુંખ સ્ત્રી [સર૦ મે. ટૅવ, ટૂં] કંપળ આગળ કૂટતા ભાગ
ખૂટી જવી (૪) હારવું (૫) [સર૦ હિં. વૂમના] ભુલાવામાં પડવું | ડુંખરાવવું સત્ર ક્રિ૦ વઢવું, ધમકાવવું ડૂ છું. [ઢે. હુંઘો; હિં. ટૂં] ટકા દાંડાની એક મોટી કડછી | ડુંગળવું અ૦ ૦િ (છોડ, વિલા કે ફળનું) વધતાં અટકવું; કુંજરાવું (દૂધપાક વગેરે પીરસવાના કામમાં વપરાતી) (૨) ધોળવાને ડુંગળી સ્ત્રી, જુઓ ડુંગળી
ડો. [ કરે, માર= કુચડા વડે ધોળવું કે કૂચડો ફેરવવો]. ડુંગે(-ઘો) પૃ. જુઓ ડુંગે (૩) [લા.] ઊપસેલા હાડકાવાળે કઠણ ભાગ
ટાળું વિ૦ જુઓ “ટીમાં ડૂચવું સક્રિ. [જુઓ ચે] હઠ અડકાડી પીવું (૨) માટે ડુંટી સ્ત્રી [૪. તુાઃ] દંટી; નાભિ. [–ની દાઝ= ભારે વર; હાડકેળિયે ખાવું; ઠાંસીને ખાવું (૩) - દાટી દેવો
વિર. -નું હસવું = અંતરને ભાવ વ્યક્ત કરતું હાસ્ય. -ને ડૂ ૫૦ [. ૩vય =વસ્ત્રને ટુકડો] નકામા કાગળ કે કાપડનો ઉમળકેર હૃદયને ઉમળકે.] -ટાળું વિ૦ ડુંટાવાળું. –ો પુત્ર પિડે (૨)એને દાટો (૩) મેટો કેળિયે (૪) ચાવતાં ન ખવાય | મેટી દંટી (૨) ડંટા જે ઊપસી આવેલો ભાગ કે ગળાય એવો રહેતો નકામો ભાગ કે પિંડો–બાઝ, વળ) હૂંડી સ્ત્રી, સિર૦ સે. ટુંકુમ, ડુંટુમાં, સં. ટૂંઢમ, ટું] જાહેરાત (૫) [લા.] અસંસ્કારી માણસ; રામે (૬) ચળાઈ કરીને ગમે કરવા વગાડવાની નાની નગારી કે થાળી. [-પિટાવવી, પીટવી તેમ ગોટે થઈ ગયેલું વસ્ત્ર. [ડૂચા કાઢવા, કાઢી નાખવા = = જાહેર કરવું; પ્રસિદ્ધ કરવું.] ઘણી મહેનત કરાવી થકવી દેવું; હુશ કાઢવી. ડૂચા ઊડી જવા= | હૂંડું ન કણને ડેડે – કણસવું. [ટૂંકાં વધવાં= હજામત વધવી.] કકડે કકડા થઈ નાશ પામવું, ભાંગીને ભૂકો થઈ જવું.Ç માર | ડું છું [સર૦ મ.] નમૂને; ફરમે (૨) જુએ ઇંટો (૩) મોટું ઠંડું =ડૂચાથી કાણું કે મેં બંધ કરવું.]
કૂંભારણું ન [ જુઓ ડભાણું] ઊંબાડિયું; સળગતી સળી ડૂબકાં નબ૦૧૦ [‘ડૂબવું” ઉપરથી] ડબ કેયાં. –કી સ્ત્રી, -મું | ડેક ન૦ [છું.] સ્ટીમર કે વહાણનું સૂતક નવ પાણીમાં પેસવું - બવું તે. [ડૂબકી ખાવી, મારવી = | ડેકા- [.] દશાંશ પદ્ધતિમાં, ‘દસ ગણું એવા અર્થને (પરિમાણ પાણીની અંદર પેસવું (૨) નજર ચૂકવી સટકી જવું. ડૂબકી મારી | વાચક શબ્દને) પૂર્વગ.જેમ કે, ગ્રામ, લિટર, મિટર જવું = અલોપ થઈ જવું; સટકી જવું. (ડૂબકું ખાવું, -મારવું, | ડેટ લેટર ! [] (નામઠામ ચેકસ પત્તો ન લાગે, તેથી ન -મારી જવું) ડુબકું મારી આવવું =જરા વારમાં જઈને | પહોંચાડી શકાય એવો) નધણિયાતો પત્ર. ઓફિસ સ્ત્રીતેવા પાછા આવવું.]
પત્ર વગે કરનારી ટપાલની ઑફિસ ડૂબત વિ૦ ડુબતું; બે એવું; વસૂલ ન થાય એવું લેણું કે રકમ); | ડેડ સ્ટોક ૫૦ [$.] સ્થાયી વારસામાન કે રાચરચીલું (૨) ન
સિંકિંગ', ફંડ નવ ડૂબત લેણા પેટે રખાતું તારણ ફંડ | વપરાતી કે કામમાં આવતી મૂડી કે પૂંછ ડૂબવું અ૦િ [બૂડવું' (. ૩૩)ને વ્યત્યય] પાણીની અંદર જવું ; ફેણ સ્ત્રી (કા.) ડાકણ ત [શ્રી. ડેનિશ ભાષા (૨) ડુબીને મરણ પામવું (૩) ક્ષિતેજમાં ડૂબી અસ્ત પામવું (જેમ | ડેનિશ ૩િ૦ (૨) પં. ફિં.] ડેનમાર્ક દેશનું કે તેને લગતું (૨)

Page #438

ડેન્ગ્યુ]
ડેન્ગ્યુ ન॰ [.] (શરીર રહી જાય એવે) એક તાવનેા રેગ ડેન્ટિન ન૦ [.] દાંત જેમાંથી બને તે પદાર્થ. —સ્ટ પું [.] દાંતના દાક્તર; દંતવૈઘ
|
|
[સેલું પેટ
|
|
રૂપા શ્રી॰ [કું.] ભંડાર; કાઠાર; વખાર (જેમ કે, બુક-ડૅપા) ડેપ્યુટી વિ॰ (૨)પું॰ [.] –ની અવેજમાં કામ કરવાના દરજજાવાળું; પ્રતિનિધિ થાય એવું (અધિકારી). જેમ કે, ડે કલેક્ટર ડેપ્યુટેશન ન॰ [છું.] કશી વાત તેને માટે યોગ્ય અધિકારી આગળ રજૂ કરવા માટે મેકલવામાં આવતું પ્રતિનિધિ-મંડળ (૨)નેાકરી ઉછીની આપવી તે; મૂળ નેાકરીથી બીજે નિયુક્ત થવું કે કરવું તે (—માં, પર, જવું) ડેરાવું અ૦૪૦ [જીએ ડેફરું] પેટ ઊપસવું (૨) કેર ચડવી (૩) ફીકું પડી જવું ડે ન [સર૦ મ. કેમરા, ૩વર્1 (સં. fzz = ક્ાં)] મેાટું ઊપડેલું ન [સં. હિંવ ઉપરથી] કમરથી નીચેને! પીઠના ભાગ ડેમન્ક્વેટર પું [.] વિદ્યાલયમાં પ્રયાગકામનેા શિક્ષક ડેમી વિ॰ [.] (છાપવાના) કાગળનું એક કદ (૨) સ્ત્રી॰ નુ ડી. એ. પત્ર [જેમાં રહી રવાઈ કરે છે ડેર પું॰ [જીએ ડ] વલેાણાની ગાળીના કાંઠા પરનું લાકડું, ડેરાતંબુ પુંખ॰૧૦ ડેરા કે તંબુ યા નાંખેલા પડાવ. [—ઊડવા= મુકામ ઉપાડવેા; પડાવની જગા ખાલી થવી.] ડેરાવું ૦૬૦ આંખે નું) ઊંઘથી ઘેરાવું [ઊંટડા જેવી રચના ફેરિક ન॰ [‡.] ખ.નેજ તેલના કુવા પર ગેાઢવાનું લેાખંડી ચે કહું કે ડેરી સ્રી॰ [ફૅ.] દુગ્ધાલય. ફાર્મ ન॰ [.] દુગ્ધાલય ન્ટેડેની ખેતીવાડી; દૂધવાડી
ડેરા પું॰ [હિં. દેરા] તંબૂ (૨) [લા.] પડાવ. [—ઊડવા = ડેરાતંબુ ઊડવા. –કરવા = મુકામ કરવેા; પડાવ નાંખવા. ડાકા, તાણવા =તંબુ ઊભેા કરવા]
ડેરા (ૐ) પું॰ તેાફાની ઢોરને ગળે બંધાતું લાકડું – ડફણું ડેલી (ડ) સ્ત્રી॰ [જુએ ડેલું] ખડકી; પડાળી (૨) પેાલીસચેાકી ડેલું (ડે”) ન॰ [H. ફેન્દ્ર ઉપરથી ? સર૦ હિં. કેરી, –] મેટાં પહેાળાં બારણાંવાળું મકાન (૨) મકાનને ખડકી જેવા મેટા દરવાજો (૩) (ચ.) રાંપના દાંડાની લાંબી વળી. –લે પુંડેલું ૧, ૨ જુએ. [−કરવેા=(કાઢી કેામમાં) મરનારના શબને ડેલામાં લાવી માન આપીને સ્મશાન માટે કાઢવું,] ડેટા પું॰ [.] નદીના મુખ આગળ તેના પ્રવાહના ફાંટા પડતાં વચ્ચે થતી ત્રિકોણાકાર જમીનને પ્રદેશ
ફૅશ સ્ત્રી; ન॰ [.] (-) આવું એક (અંગ્રેજી) વિરામચિહ્ન ફેસી-[ë.] દશાંશ પદ્ધતિમાં ‘દશમા ભાગનું’ એવેા અર્થ બતાવતા પૂર્વગ. જેમ કે, ગ્રામ, ઇમિટર, લિટર ફેહકાણી પું [મ. વિદ્યાન] ગામડિયા; રામે
૩૯૩
ૐઢવું (ૐ૦) ન॰ [સં. ઉંઘુમ ? સર॰ fä. હેડ્ડĪ] પાણીના નાના સાપ (૨)અ ક્રે॰ [ર૧૦] જુએ એઁડું'માં [કે હૈંડું કરવું ઠંડું (ૐ”૦) ન॰ [રવ૦] દેડકાનેા અવાજ (૨) ૐડવું. −ઢવું અ૦હૈયું . જુઓ હિંગ
|
.
- પું॰ પ્રત્યય. અંકને લાગતાં તે અંકને આંકડા કે સંજ્ઞા બતાવે છે. જેમ કે, એકડો, નવડા ઇ૦ (૨) જુએ ‘–ડી’માં ડાઈ સ્રી [સર॰ હિં; જુએ ડાયા] લાંખા ડાંડાનું એક વાસણ

[ડોડકું
ડાક સ્ત્રી॰ [જુએ ડોકું] ગળું; કાટ; ગરદન. [-ઊંચી કરવી= કામના દબાણમાંથી કે મુશ્કેલ પરિસ્થિતિમાંથી બહાર નીકળવું (૨) માથું ઊંચું કરવું; સામા થયું. –ભાગી જવી, –મરડાઈ જવી = મરણ નજીક આવવું.] [બધા વાડા કે વિસ્તાર ઢાંક ન॰ [ૐ.] અંદરની ગાદી. બ્યાડૅ પું૦ અંદરની ગાદી વગેરેના ટાકર ન॰ [મ. લો ? ] એક જાતનું પક્ષી ડાકરું વિ॰ (તુચ્છકારમાં) ઘરડું. −રી સ્ત્રી॰ [ઢે. ઢોરી; સર૦ હિં.] ડોસી. – પું॰ ડોસા
ડાક(-ખ)લી સ્ત્રી॰ [સર॰ ડોકું કે ડાઈ] (ધી - તેલ કાઢવાની)પળી રોકવું અક્રિ॰ [ડોકું ઉપરથી] ડોકું કાઢીને એવું; ડોકિયું કરવું ડાકાબારી સ્ત્રી[ડોકું+બારી]મેટા દરવાજામાં રાખેલી નાની બારી ડેાક(૦૧)વું અ૰ક્રિ॰ [ડોકું' ઉપરથી] જુએ ડાકવું રેકિયું ન॰ [ડોકું ઉપરથી] ડોકું બહાર કાઢીને કે લંબાવીને જોવું તે. [~કરવું = જોવું; નજર નાંખવી (૨) (પ્રાયઃ ૦૧૦માં) છૂપી રીતે છાનુંમાનું જોઈ લેવું (જેમ કે, પરીક્ષામાં આમ તેમ ડોકિયાં ન કરવાં) (૩) જરા આંટા મારતા જવું – મળતા જવું (જેમ કે, આ બાજુ આવે તે અમારે ત્યાં ડોકિયું કરતા જો.)] ટોકી સ્ત્રી [સર॰ મેં. ઢોળ] ડાક. [વધુણાવવી =ના કહેવું. –ભાગી જવી,–મરડાઈ જવી =જીએ ડોક ભાગી જવી ઇ॰.] -કું ન॰ માથું (૨) ડોકિયું. [—આપવું = પ્રાણ આપવા. –ઊંચું કરવું =જીએ ડોક ઊંચી કરવી. -કાઢવું=એચિંતા આવીને હાજર થવું. “કાપવું = ગળું કાપવું (૨) વિશ્વાસઘાત કરવેા. “ખાવું =જીવ ખેવા. –ઘાલવું =વચ્ચે માથું મારવું; દખલ કરવી. –ધરવું =વચ્ચે અડચણ નાખવી (૨) પ્રાણ આપવા તૈયારી બતાવવી. —ધુણાવવું =ના કહેવું. પઢવું = નાનાં છે.કરાંને થતા એક રેગ થવા. “મૂકવું = જીવ જવાની દરકાર ન રાખવી.] ડાકા પુ॰ કડબને! સાંડે
રૅક્ટર પું॰ [.] દાક્તર; વિલાયતી પદ્ધતિથી વૈદું કરનાર(૨)વિદ્યાની –પીડતાઈની પદવી (ટૂંકમાં ડૉ॰ લખાય છે). –રી વિ॰ દાક્તરને લગતું કે તેની વિદ્યા સંબંધી)(૨)સ્રી॰ દાક્તરની વિદ્યા કે તેના ધંધા. -રું ન૦ જુએ ડૉક્ટ્રી
ડાખલ સ્રી॰ નાનાં બાળકાનું ટાળું; ભુંજરવાડ ડોખલી શ્રી॰ જુએ ડોકલી; પળી
ડાઘલી સ્ત્રી॰ નાનું ડોષલું; ઢોચકી. “હું ન॰ પહેાળા માંના ઊભા ઘાટના ઘડો; ઢોચકું (૨) ડખલું (૩) વિ॰ ડાકું. [ડાઘલાં ઊડી જવાં = સાવ હારવું - નાસીપાસ થઈ જવું.] ડાઘું વિ॰ સાખડોશું; બેથડ; ડાઘલું
[ટોચકું;ટાચ
| ટોચકું ન૦ [‘ડૉકું' ઉપરથી; સર૦ મ. કોચી, –TM] માથું (૨) રાઝ પું [.] એક વેળા લેવાની દવાની માત્રા કે તેટલી દવા. [-લેવા-તેટલી દવા ખાવી કે પીવી.]
ડાઝં ન॰ ડૉઝું; પેટ; હેારું (તિરસ્કારમાં)
ડોનું ન॰ ડોઝ, પેટ (૨) નુએ ઝાભ
ટાટી સ્રી॰ [સર॰ મેં. ટુટી, રૂં. વોટા] એક જાતનું જોડું કાપડ ટાઢે પું॰ ફટકા; દડાને ગેડીને! માર
ડોર પું॰ મરડાટ; રીસ (૨) મેાટી મેટી ઇચ્છા; કાડ
ટાઢકું ન॰ એક જાતનું શાકકળ. [ડાડકાં છે.લવાં=કામધંધા ન હાવે! (૨) નકામે। વખત બગાડવા,]

Page #439

ડોડલ ]
૩૯૪
[ડળે
કેલે . ડેડો (લાલિત્યવાચક)
કાં ખાવાં, ઊંધ આવે એમ થવું; ઊંઘથી ડોલવું.] ડેહવું નવ [જુઓ ડોડો] ફળ અથવા કણસલાવાળો ગોટે; ડેડો | ડેલે પૃ. [ડોલવું ઉપરથી] તાબૂત; તાજિયે (૨) [. ઢો] (૨) જીંડવું; કાલું (૩) એક જાતનું ડોડકા જેવું ફળ. – પુંછ | મ્યાન; પાલખી ફળ, ફૂલ કે કણસલાવાળ વગર ખીલેલે ગેટ – ડેડે ડેવઢાવવું (ડ) સત્ર ક્રિટ ડોનું નું પ્રેરક ડેઠળવું ન [ડેડ” ઉપરથી] ફૂલી ગયેલું આંખનું પિપરું | ડેવણ (ડો) ન૦ ડેવું કે ડોવાવું છે કે તેથી થતું તે ડહાવું અક્રિ, ડેટાળું વિ૦ જુઓ ડિડોમાં
ડેવાવું (ડ) અ૦ કે“ડવુંનું કર્મણ. [જીવ ડિવા = ચુંથાવું; કેડી સ્ત્રી [સરવે હિં]એક વનસ્પતિ-વેલો.-ડુંન ડોડીનું ફળ | ઊલટી થવાની હોય એવી છાતીમાં ગભરામણ થવી.] ડેડે પું[જુઓ દડો] ફળફલના ગર્ભવાળે નવો ફટ ગોટે | ડેવું (ડો) સ૦ કિંહલાવી ભેળવી દેવું; ફીણવું
કાન છે. -હાવું અફડોડો આવો; | દેશી-સી) શ્રી. ઘરડી સ્ત્રી, ડિશી(મા)નું વૈ=ઘરગથ્થુ કણસલું નીકળવું. –કાળું વિ૦ ડોડાવાળું [પડાળી – ડેલી | વૈદું (જે પ્રાયઃ ડોસીએ બાળકોના રોગ માટે કરે છે તે ઉપચાર). ડેઢી સ્ત્રી. [જુઓ દેઢી, હિં. ચોઢી] પહેરાવાળાને બેસવા કાઢેલી દેશી(૦મા)ને રે િ =ધીરેથી – ધીમી રવાલથી પણ સ્થિર ડેબરું ન૦ [સર૦ “ઠોબરું] ભાગેલું-ફૂટેલું માટીનું વાસણ (૨) ચાલતું કામ.]. રાનીપરજનું એક વાદ્ય
સલાં નવ બ૦ ૧૦ પારસીઓમાં મરી ગયેલા માટે દરવર્ષે કરાતી ઓબામૂડ વિ. [ડેબુ મડવું] જુઓ ભેંશમ્
ક્રિયા. [ડેલાં બેસવાં પડી ભાગવું નરમ થઈ જવું (૨) ડેબું વિ૦ કંઈ ન સમજે એવું; સાવ બેથડ (૨) ન૦ [સર૦ મે. | દેવાળું નીકળવું.].
હોવ,] ભેંસ. [ડબાં ચારવાં = અભણ રહેવું. ડબાં મંડવાં ડિસી સ્ત્રીજુઓ ડોશી. -સું ન૦ ઘરડું – નમાલું માણસ. =ડેડકાં છેલવાં, નકામો વખત બગાડવો. કેળું ખાઈને ફેળ | -સુંગર ન૦ [ડેસ્ + ડગર્સ હૈ. ઈશ્વર = ઘરડું -વૃદ્ધ માણસ. બનવું = જુઓ ઊંઘ વેચીને ઉજાગર કરવો.] – પં. મુખે; -સે પુંછ ઘરડો માણસ મંદબુદ્ધિ માણસ
[૫૦ [.] જુઓ ડેમ | લેહ [. દ્ર૬? સર૦ મ.] ઊંડા પાણીને ખાડે; ઘરો ડેમ ૫૦ કિં.] એક (અસ્પૃશ્ય મનાતી) જાતિને માણસ. –મ્બ કેળ પું. [સર૦ મ.] કઠોળ ભરડતાં આખો રહી ગયેલ દાણે ડિયણું ન [ડોયો ઉપરથી] ડોરણું; ખાઈ બાંધવાનું ઘોડયાનું (૨) [ફે. ઢો] મહુડાનું બી. [ળ કાઢવા =આખા દાણા આડું લાકડું
જુદા કાઢવા (૨) થકવી નાખવું; ઠરડ કાઢી નાખવી.] [દાણા ડે ૫૦ [. ટોમ] નાળિયેરને કોતરીને કરેલું એક વાસણ, ડળ, મુંબ૦૧૦ [જુઓ ડોળ] ધાણીમાં કુદ્યા વગર રહેલા (૨) નાળિયેરનું ખોખું, જેમાં હુકાને મેર ઘલાય છે (૩) જુઓ ડળ (ડ) પં; ન [સર૦ મ., હિં. ૪] આકાર, ઘાટ (૨) ડોઈ (૪) [સર૦ ઠો] મેટો ખીલે; ગરજે
બહારને દેખાવ; ઢગ. [-ઘાલ = ડેળ કરવો. ૦ઘાલુ વિ. ડેરણું ન બોરયું (૨) જુઓ ડોયણું
ડળી; દંભી. (–૬)માક પુત્ર ભભકે; ઠાઠ. દાર વિ. ઘાટીલું; ડેલ સ્ત્રી [l. ઢો; સર૦ હિં; મ.] બાલદી; પાણીનું એક | દેખાવડું
[ચાળવાની ચાળણું વાસણ (૨) પં. વહાણને કૂવાથંભ (૩) [$.] બેકારને સરકાર | કેળચાળણી સ્ત્રી (ભરડયા પછી ડાળ જુદા કાઢવાની) દાળ
તરફથી અપાતી જિવાઈ રૂપે રાહત (૪) [fહં.] જુઓ હિંડલ ડળડ(%)માક, 3ળદાર જુઓ “ડોળ ૫૦; ન માં ડેલકાચં–ચિચોડો રાતા ગળાને કાચંડે
કેળવવું (ડે) સ૦ ક્રિ. [જુઓ ડોળ] આકાર કર; ઘાટ લાવવો ડાલકાઠી સ્ત્રી વહાણને કૂવાથંભડેલ(૨) તે પરના નિશાનની કાઠી | ઓળવા પુત્ર બ૦ ૧૦ જુઓ ‘ડોળ બ૦ ૧૦માં
લચી સ્ત્રી, ડિલ+ા. વી )] નાની ડોલ (૨) ચામડાની 3ળવું નવ નાનું લાકડું -બળતણ ડોલ (૩) j૦ ડોલ વડે વહાણમાંથી પાણી ઉલેચનાર
ળિયું ન [ડોળ” ઉપરથી] મહુડાના ડેળનું તેલ ડેલચું ન [જુએ ડોલચી] ડોલ (૨) ચામડાની ડેલ. [ડેલચાં | ડેળિયું (ડો) ન૦ [‘ળ” ઉપરથી] રૂપરેખા; નમૂને; મુસદ્દો બેસી જવાં=નાબૂદ કે બરબાદ થવું.].
ડેળિયે વિ. પુ. લાંબા શીંગડાવાળો (બળદ) ડેલ-ણિયું) વિ. [ડોલવું” ઉપરથી] ડોલતું; અસ્થિર ળિયે ૫૦ [Fડળી’ ઉપરથી] ડોળી ઊંચકનાર; ભેઈ પાલન નવ ડોલવ' ઉપરથી: સર. ઢોરનો ડોલવાની ક્રિયા | ડોળી (ડું) વિ. [ડળ” ઉપરથી] ડોળઘાલ; દંભી (૨) તાલ અને ધ્વનિ ઈથી ડોલાવે એવો શબ્દાલંકાર; “રીધમ’. | ફળી ૫૦ બળદ (૨) સ્ત્રી. [. રો] ઝૂલતી ઝોળી; માંચી
શૈલી સ્ત્રી ડોલન જેની મુખ્ય વસ્તુ છે એવી શૈલી [તે (જેવી કે, માંદાને લઈ જવાની – “સ્ટેચર) (૨) માઠી ખબર; ડિલંડેલા મુંબ૦૧૦ [ડોલવું” ઉપરથી] આમ તેમ ડોલવું-ઝૂલવું મકાણ. [-આવવી = માઠા સમાચાર આવવા. ડાળીએ વળવી ડોલર ૫૦ [$.](અમે રેકાને) સોનાનો તથા ચાંદીને એક સિકકો
=ભારે નુકસાન થવું (બદદુવા)] (૩) જુઓ મહુડાને ડોળ ડિલર(–રિયે) પુંઠ એક ફૂલઝાડ; બટગર
ડળે ૫૦ [. દોઢ = આંખ, સર૦ મે. ટો] આંખને કાચ - ડેલિવું અકૅિ૦ [વા. ટો(. ઢો )] ઝલવું; આમ તેમ હાલવું ગોળ (૨) આંખ (૩) [લા.] નજર ધ્યાન (૪) મોરના પીંછાને (૨) ડગવું; ચળવું, ડગમગવું. [ડલાવવું સત્ર ક્રિટ પ્રેરક). ચાંલ્લો. [3ળ ઊઘડવા =ચાનક લાગવી; અક્કલ આવવી. લવું અ૦ કિં. (ભાવ)]
-ઊંચે ચડી જવા =ોર કે ગર્વ આવવો (૨) આશ્ચર્ય પામવું. ડેલું ન૦ [Fડેલવું' ઉપરથી] ; (૨) ગયું; છકડ. ડિલું ખાવું= -કાઢવા =ધમકાવવું; ગુસ્સે બતાવવો. –ખેંચાવવા = રાહ જેવડેલવુંહાલવું; ડગવું (૨) ઊંઘનું ઝેકું આવવું. ડેલાં આવાં | રાવવી. -દેખાડવા = ડોળા કાઢવા. –ફાટવા–તાકીને જેવું (૨)

Page #440

ડે
]
૩૯૫
[બુડા(રા)વું
ધમકાવવું. -ફૂટવા = આંધળું થવું; ન દેખવું. -જેઠવા =જેવું | ઢગરું ન૦, રે પં. [જુઓ ધગડો] કલો [‘ગમાં ધારી ધારીને જોવું. ળે ઝૂંપ = ફાવવું (૨)લલચાવું–ચસક | ઢગ પં. [જુઓ વગ] હલકા પગારને સિપાઈ (૨) જુઓ =લલચાવું. ડૂબ=મન માનવું. -ફટકી જો = આંખ ફાટી ઢગલો ૫૦ [ઢગ'; ઢે. ઢિા] પુંજ; ખડકલો. [–થઈ જવું= જવી; મરણ સમીપ આવવું (૨) આશ્ચર્યચક્તિ થવું (૩) ઈર્ષા થવી. સાવ ઢીલું કે અશક્ત થઈ જવું; નાસીપાસ થવું. -વળી જ = -ફર = ચક્કર આવવાં (૨) છાકટું કે ઘેલું થવું. ફરી જો= એકસામટું ભેગું થઈ જવું (૨) ઢગલે થઈ જવું.)-લાબંધ,-લામરણ સમીપ હેવું (૨) ગુસ્સે થવું (૩) ઈર્ષા આવવી. -કેરવ= મેઢે વે. (૨) અ૦ ઘણું; પુષ્કળ. –લી સ્ત્રી, નાને ઢગલે. ગુસ્સે કર. –રાખ = સંભાળ રાખવી; તકેદારી રાખવી.] -લેઢગલા પંબ૦૧૦ ઢગલા ને ઢગલા; અતિ - બહેવું તે ડળો (ડે'?) પં. નિં. ૮, પ્રા. ટો; સર૦ મ. રોહા , | ઢગે મુંબળદિયે (૨) ઢ-મૂર્ખ –બેવકૂફ આદમી હિં. રો] ગર્ભવતીના દેહદ (૨) પહેલું આણું
ઢચક ઢચક અ૦ [૨૫૦; સર૦ સે. ઢમઢમા|] જેમ કે, પાણી ડાંચવું સત્ર ક્રિ. (કા.) ખેચવું; ખેંચીને અટકાવવું (૨) ટેકવું પીવાનો અવાજ. -કાવવું સંક્રિટ ઢચક ઢચક પીવું-પી જવું
ટી સ્ત્રી[૬.] ફરજ; કર્તવ્ય (૨) કામધંધે કે નેકરીનું કામ ઢચકાળો ૫૦ [‘ડચકારો' પરથી ?] મેજ; આનંદ (૩) કરવેરે (જેમ કે, જકાત, આયાતવેરે ઘ૦)
ઢચરે ૫૦ [જુઓ ઢચર; સર૦ ટચરે; હિં.ઢવ૨] ડોક; ડોસો. હાટ સ્ત્રી. [૬.] કુટીથી રમાતી એક અંગ્રેજી બાજી - રમત (૨) -રી સ્ત્રી, ડોકરી; ડેસી
[ડગુમગુ કાચું લખાણ; ખરડો (૩) ઠંડી
ઢચુપચુ વિ. [રવ૦ ?સર૦ મ. ઢા(–) ઢા(-)]અનિશ્ચિત (ાઈવર પું[૪.] (રેલવે ઇજન કે મેટર ઈ૦) હાંકનાર
ચૂક, ૦૮ચૂક અ૦ વિ૦] [ઘરડું; ખેખા જેવું - જીર્ણ હાઇવિગ ન૦ [.] ડ્રાઇવરનું કામ કે આવડત યા વિદ્યા હચર વિ. [સર૦ હિં. ઢઘર, જુઓ ટચરું; હે. ઢાઢર =વૃદ્ધ] બહુ
મ ૫૦ [૨.] પ્રવાહીનું એક અંગ્રેજી માપ (જેમ કે, દવામાં ચાલે | ૮૦ અ [રવ૦] ધડ-આઘાતનો અવાજ (ઢડ દઈને ચેડી દીધી) છે. લગભગ એકાદ આનીભાર જેટલું)
૮૮ પં. [૧૦] જુઓ કે
[ઢણમાં હાં, બ્રાંઉં અ૦ [૧૦] દેડકાનો અવાજ
ઢ(૦ણ)ઢણવું, (૦ણ)ઢણાવવું, ૮(૦ણ)ઢણાટ જુએ “ઢણહિલ સ્ટ્રીટ [છું.] કવાયત, માસ્તર પુંકવાયતને શિક્ષક ઢઢળવું અક્રિ. [સર૦ સે. ઢઢર] ખૂબ જર્ગ કે ઓખા જેવું નબળું દેજર ૫૦; ન [૬] નદી, નહેર, સમુદ્ર ઈનો નીચેનો ગારો | પડવું કે થઈ જવું. -તું વિ૦ ઢીલું [એડીને હુમડુ થઈને બેઠા, કચરે ઘ૦ કાઢતી આગબેટ
હ૮મતુ વિ. [સર૦ મઢેલું] ચારે બાજુથી ઓઢેલું એવું (કા.). ઉદા ડ્રેનેજ ન [૬] ગટરની કે પાણીના નિકાલની વ્યવસ્થા હો પુંછે જુઓ ‘માં (૨) [સર૦ Éિ. ઠક્કુ ઢઢા; હે. ટઢ= ફેસ [.] પોશાક; પહેરવેશ [કરવું, -કરાવવું) | જડ; સ્તબ્ધ; મ. ઢઢ્ઢા=માટે પતંગ પતંગ વચ્ચેની ઊભી જાડી હેસિંગ ન૦ [૬.] ઘા, કેડા ઈ૦ ઘઈ મલમપટી ઈન્ટ કરવાં તે. અક્કડ સળી કે ચીપટ (બીજી તે કમાન). [-આવક = કશું ન કો ન૦ [૬.] રમત કે મૅચ હારજીત સુધી ન પહોંચે – અધરી રહે | આવડવું ઢહેવું]
[વગર કામે રખડવું; રઝળવું તે. (–થવું)
[j૦ ચિત્રકામને શિક્ષક ઢણકા-કા)વું અકેિ[રવ૦; અથડાવા કે અફળાવાનો અવાજ] ડ્રોઈગ ન [૬.] ચિત્રકામ; રેખાથી આકૃતિ ચીતરવી તે. ૦માસ્તર ઢણકે ૫૦ [સર૦ ઢળવું] (સુ.) ઊંઘનું ઝેકું હોપ ૫૦ [૬] પડી જવું કે ઊતરવું તે (જેમ કે, ભાવતાલ ઈનો ઢણઢણ અ૦ [૨૦૦; સર૦ મ.]. ૦૬ અક્રિ. [સર પ્રા. ઢળા, અક) (૨) પરીક્ષામાં ન બેસવું તે (લે)
સં. સ્વનિત; મ, ઢઢળાવું ઢણઢણ એમ વાગવું (૨) જોશથી બધું એકસાથે હાલી ઊઠવું; ધણધણવું. –ણાટ ૫૦ ઢણઢણવું છે કે તેને અવાજ. –ણાવવું સક્રિ. ઢણઢણવું નું પ્રેરક
૮૫ સ્ત્રી +[સર૦ મ.] જુએ ઢબ ૮ પં. [સં.] મૂર્ધસ્થાની ચેાથે વ્યંજન (૨) [સર૦ મ.] સાવ અજ્ઞાન | ઢફ અ [રવ૦] [પડવાને અવાજ]
-ઠેઠ માણસ. ૦કાર પં. ૮ અક્ષર કે એનો ઉચ્ચાર, ૦કારાંત | ઢબ સ્ત્રી [સર મ; હિં] રીત; પદ્ધતિ. ૦ઇબ સ્ત્રીરીતભાત; વિ. [સં.] છેડે ઢકારવાળું. ૦ો ઢકાર (૨) ઢ; ઠેઠ માણસ | પદ્ધતિ; છટા. ૦દાર વિ૦ ઢબવાળું (૨) છટાદાર ઢકેલ સ્ત્રી [સર૦ હિં. ઢ૦ના, મ. ઢઢળે= ધકેલવું] કુસ્તીમાં | ઢબ અ૦ [૨૦] પડવાનો અવાજ [બ દઈને પડયું] (૨) શૂન્ય; એક દાવ (૨) ઢકેલવું તે. [ઢકેલ પંચે દોઢ = ઢયે રાખે, | ધબ. ૦ઢબવું અશકે. એવો અવાજ કરે (ઉદા તરવામાં). જે કાંઈ નીપજી જાય.]. ૦૬ સક્રિટ જુએ ધકેલવું
બિયાં નબ૦૧૦ ઢબ ઢબ કરવું તે. ૦૬ અક્રિ૦ ઢબ ઢબ ઢક્કા સ્ત્રી [સં.] મેટું તેલ
એવો અવાજ કરે (૨) ડૂબવું; બડી જવું (૩) ઢબ થઈ જવું; હક્કી સ્ત્રી [સં. ઢÉ] પ્રાચીન ઢક (હાલનું ઢાકા ?) પ્રદેશની બેલી ધબી જવું; મરી જવું. [ઢબઢબાવવું સર્કિટ (પ્રેરક)
(સંત નાટકમાં અમુક પછાત જાતિનાં પાત્રો બેલે છે) ઢબુ(મૂડી) સ્ત્રી- [જુએ ઢબૂલો] ઢીંગલી ઢગ (ગ,) સ્ત્રી (કા.) કન્યાને તેડી જવા આવતું આવ્યું કે તેનાં ઢબુ( બુ) પૃ[સર૦ મ. ઢગૂ(- ); $1. સુવું; તે. ઢ] ઢબુ; (વરપક્ષનાં માણસ. (-આવવી = કન્યાને તેડવા આવવું) બેવડિયે પિસે (૨) જુએ ઢબે ગ પં. [સર૦ મ. ઢા, ઢી] ઢગલે; ગંજ, [-માર = ઢગલો | ઢબુકાવવું સક્રિ૦, ઢબુકાવું અક્રિ. ‘ઢબૂકવું નું પ્રેરક અને ભાવે કર.] બંધ વે(૨) અ૦ જુઓ ઢગલાબંધ. (લા)બાજી ઢબુડા(–રા)વવું સક્રિ, ઢબુડા(–રા)વું અસ્ક્રિ- ‘કડવુંનું સ્ત્રીપત્તાંની એક બાજી. -ગેઢગ મુંબ૦૧૦ જુએ ઢગલેઢગલા | પ્રેરક ને કર્મણિ

Page #441

ઢબુવા ]
ઢબુવા પું॰ [સર॰ હિં. નુમા] એવડેયેા પૈસે (૨) [સર૦ ૬. હથ્થો] જુઓ ઢબે
મૂકવું અ૬િ૦ [૧૦] ઢાલનું વાગવું(૨) પાણીમાં ડૂબકાં ખાવાં હબૂઢ(—૨)વું સક્રિ॰ ['ખ' કરવું] બરાબર ઓઢાડીને સુવાડવું (૨) થાબડવું (વહાલમાં) (૩) ધીખવું; મારવું
ઢબૂડી સ્ત્રી॰ [જીએ ‘ઢબુ’ સ્ત્રી] ઢીંગલી. રા પું॰ ઢીંગલેા. (-ભાંગવી(-વેા)=મારવું; પીટવું]
પૂરવું સક્રિ॰ જુઓ ઢડવું
ખૂલે પું॰ [સર૦ મ. વુલા] ઢીંગલેા (૨) ઠાઠ – ભેટ આદમી ઢબે(-બે) પું૦ [‘ઢબ' =શૂન્ય ઉપરધી ?મેં. હો; હિં. ગ્લૂ] બેવકૂક આદમી (૨) ખાયલા – નામ આદમી ઢબ્બુ પું જુએ મુ
|
ઢપ્રૂસ વિ॰ ઢબ્બુ જેવું; મૂર્ખ, એવ ઢબ્બા હું જુએ ઢળે!
૩૯૬
૮મ અ॰ [૧૦] (૨) ન૦ (બાળભાષામાં) ઢાલ
ઢમક, ૦૯મક અ૦ [૧૦] ઢોલના અવાજ. વું અ૦ ક્રિ॰ ઢમ ઢમ થવું. ~કાવવું સક્રિ૦ ‘મકવું’નું પ્રેરક; ઢમક ઢમક વગાડવું. -કારા, બેંકો પું॰ ઢોલના અવાજ
[પેલું; પાકળ
ઢમઢમ અ॰ [રવ૦] ઢોલને અવાજ ઢમઢાલ વિ૦ ઢોલ જેવું ફૂલેકું; ખૂબ જાડું દેખાતું (૨) અંદરથી માક અ॰ (૨) પું૦ [રવ॰] ઢોલના અવાજ ઢરડકા પું॰ [રવ૦] ઢરડવાના અવાજ (ર) જીએ ઢેડકા ઢરડવું સક્રિ॰ [રવ૦] ઢસડવું; ઘસડવું (૨) ઢેડકા મૂકવા. [૨ઢાવવું સ૦ ક્રિ॰ (પ્રેરક), હરઢાવું અ॰ ક્રિ॰ (ભાવે)] હર પું॰ [ઢસડવું' ઉપરથી] ઢસરડે; વેઠ; અરસિક વૈતરું હંસ વિ॰ [ત્રા. હંસ = હસી પડવું] અતિ કે સાવ ઢીલું. ‘ઢીલું’ જોડે વપરાય છે: ઢીલું ઢસ
ઢસ(૦૨)વું સક્રિ॰ [જુએ ઢરડવું]જમીન સાથે ખેંચવું; ઘસડવું (૨) [લા.] વેઠ ઉતારવી (૩) ગમે તેમ લખી કાઢવું (૪) કાઈ કામ ગમે તેમ ખેંચી નાંખવું. [સ(૦૨)ઢાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક); ઢસ(૦૨)ઢાવું અ॰ક્રિ॰ (કાણ)] [(૨) જીએ ઢરડા ઢસ(૦૨)ડા પું॰ [‘ઢસડવું' પરથી] ઢસડાવાથી થયેલા ઘસરકા ઢસડ ઢસડ અ॰ (ર૧૦) [ઢસડાવાને અવાજ] [ વેઠ વૈતરું ઢસડપટ્ટી સ્ક્રી॰ ઢસડ ઢસડ કરવું તે; નકામી મહેનત મજૂરી – સઢમેળા પું॰ ઢસડપટ્ટી; વેઠ ઢસરઢવું, ઢસરડાવું, –વવું જુએ ‘ઢસડવું’માં હંસરા પું॰ જુઓ ઢસડે [(૨) કાચા કાનનું –ભેળું હસલું(−ળું) વિ॰ [જીએ ઢસ; સર૦ મ. SH] આળસુ; સુસ્ત ઢસવું, ઢસળવું અ॰ ક્રિ॰ [ત્રા. ઢંક્ષ; સર૦ હિં. ના, મેં. સનેં] ઢગલા થઈને (જેમ કે, મકાન, ભીંત, ભેખડ ઇ૦) પડી જવું હસું ન॰ દડ; ઝીણી રેતી
ઢસેર વિ॰ નૉાર; લાગણીહીન (૨) એી; આળસુ; ઢસલું ઢળકવું અક્રિ॰ [જુએ ઢળવું] ઢળવું; નમતું રહેવું (૨) નમતું રહેવાથી સુંદર દેખાવું. [ઢળકાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).] ઢળણ ન૦ ઢળવું તે (૨) વલણ
5
.
ઢળવું અ॰ ક્રિ॰ [રે, ઢō] આડું થવું; એક બાજુ નમવું(૨)પ્રવાહી પદાર્થનું બહાર નીકળી જવું (૩) બીબામાં રેડાઈ તે ઘાટનું થવું

ઢાળ
(૪) [લા.] અમુક વલણ તરફ વળવું. [ઢળી પડવું =બેહોશ થઈ કે મરણ પામી ગખડી પડવું (૨) એક નિશ્ચયમાંથી બીજી બાજી નમી જવું.] [બીબાં ઢાળવાનું કારખાનું; ‘ફાઉન્ડ્રી’ ઢળાઈ શ્રી॰ ધાતુ કે બીજું ઢાળવું તે કે તેની મજૂરી. ઘર ન॰ ઢળાણુ ન॰ ઢળવું તે; ઢાળ; ઢોળાવ (ર) વલણ; ઝાક ઢળામણ ન॰ ઢળાઈ, ધાતુ ઢાળવાની મજૂરી ઢળાવવું સ૦ ક્રિ॰ ‘ઢળવું’ અને ‘ઢાળવું’નું પ્રેરક
ઢળાવું અક્રિ॰ ‘ઢાળવું’નું કર્મણિ ને ‘ઢળવું'નું ભાવે ઢળિયાં નબ૦૧૦ સાડા પાંચને આંક
ઢળિયું
ન॰ [સર॰ હિં. ઢેĪ] ઢેકું (૨) રાડું
[છે)
ઢળ્યા અ॰ [‘ઢળવું' ઉપરથી] (‘મૂ’-ની જેમ મા છેકરાને કહે ઢંક પું૦ [ ૢ.] કાગડો
ઢંકાવવું સક્રિ॰ ‘ઢાંકવું’નું પ્રેરક
ઢંકાવું અક્રિ॰ [જીએ ઢાંકવું] ‘ઢાંકવું'નું કર્મણિ. [ઢંકાયેલા હીરા=પ્રસિદ્ધમાં ન આવેલે દેવતવાળા માણસ. ઢંકાયેલી પીઠ =દાબડદ્રીખંડ નભી રહેલી કીર્તિ.]
ઢંગ પું॰ [સર॰ હિં.,મ.]વર્તન; રીતભાત (૨) ચેનચાળા; ઢાળેા (૩) રીત; ઢબ; પ્રકાર. [ઢંગે, ઢંગમાં રહેવું =વિવેક મર્યાદામાં – ઘટતી રીતભાતથી વર્તવું; સારા ઢંગ રાખવે, ઢંગમાં આવવું =કાંઈ ક ઠીક કે ચે।ગ્ય ગણાય એવી દશામાં આવવું.] ઢાળ પું॰ ઢંગઘડો; ઠેકાણું (ર) ઘાટ; આકાર. ધ પું ઠેકાણું; વિશ્વાસ પડે એવું વર્તન. -ગીલું વિ॰ ઢંગવાળું; જંગમાં હોય એવું | ઢંઢ વિ॰ [સર॰ ફે. ઢંઢ= દંભા] (‘પેલું’ બ્લેડે વપરાય છે– પેાલું ઢુંઢ) સાવ પેાલું
ઢંઢા(–૩)ર વિ॰ [સર॰ હિં; મ.] ઢમઢાલ; ગંજાવર; મે ઢંઢેરા પું॰ [સર॰ મ. ઢાંઢારા, હિં. ઢઢોરĪ] જાહેરનામું (૨) સરકારી જાહેરનામું. [—પીટવા =જાહેર કરવું; જાહેરનામું બહાર પાડવું.] ઢંઢોળવું સક્રિ॰ [ત્રા. ઢંઢોō = ધૂમવું; ધરવું] (જગાડવા માટે) ખૂબ હલાવવું(૨) [ī.ઢંઢો, કુંકુ©] ઢંઢવું; ખાળવું. [ઢંઢોળાવું અક્રિ॰ (કર્મણિ), –વું સ૦ ક્રિ॰ (પ્રેરક).] ઢાક પું॰ [સં. ઢા; વેં., હિં.] માઢું ઢોલ ઢાકઢાળ પું॰ [સર॰ ઢાળેા] ડોળ; ધાટ
ઢાકળા પું॰ [જીએ ઢાળકા] રીતભાત; ઢંગ (૨) ડહાપણ; સમજદારી (૩) વિવેક; નમ્રતા; લાજ (૪) ઢંગ; ભલીવાર ઢાકાઢું(-), ઢાકા પું [‘ઢાંકવું’ પરથી] વધેલું ખાવાનું કે ઘરમાં ઉધાડું હોય તે તપાસી કરીને ઢાંકવું – બંધ કરવું તે ઢાચલું ન॰ (પુ.) ભડકું (રાનીપરજ લેાકેાનું)
ઢાઢી પું॰ [સર॰ હિં.] એક ાતનેા માગણ (૨) [è. ઢઙઢ=ભેરી] શરણાઈ વગાડનારા. –ઢણ સ્ત્રી॰ ઢાઢી સ્ત્રી
ઢાલ સ્ત્રી [સં.] પ્રહર -- ઝટકો ઝીલવાનું ચામડાનું એક સાધન (ર) [લા.] રક્ષક વસ્તુ, ૦ગર પું॰ ઢાલ બનાવનાર. ગરવાઢ સ્ત્રી૦,ગરવાડા પું॰ ઢાલગર લેાકેાને મહાલ્લા. લકડી સ્ત્રી ઢાલ ને લાકડી વડે ખેલાતી રમત
ઢાળ પું॰ [‘ઢાળવું' ઉપરથી; સર૦ હૈ. ઢા= ઢાળવું] ઢોળાવ; ઉતાર (૨) રીત; ઢખ; ઢાળે; ઢંગ (૩) ગાવાની ઢબ (૪) સંબંધ; ઘરાખે। (૫) ખેતરના પાકના અંદાજ. [ઉતારવા =ઘાટ ઉતારવેા (૨) ખરાબર ઢળતું રાખવું (૩) ઢળતા રસ્તા પાર કરાવવા

Page #442

ઢાળકી]
૩૯૭
[ઢીંગલી
(૪) સરખું કરવું. –ઉતર=ગ આવવો (૨) ઢળાવ ઉપરથી ઢાંચલ (૦) ૧૦ (સુ) જુઓ ઢાચલું
[બીજું નીચે ઊતરવું; ઢળાવ પાર કરવો. -પઠ =એક તરફ ઢળતું | ઢાંચે (૧) પું. [છું.ઢાંવા] કાચ ખરડો (૨) આકાર, ઘાટ (૩) રહેવું. ઢાળમાં ગાવું =રાગ પ્રમાણે - ઢંગમાં ગાવું, ઢાળે પાઠવું | ઢાં (૦) નવ મરી ગયેલું ઢેર =રાગે પડવું; વ્યવસ્થિત ચાલે તેમ કરવું.]
ઢાંઢે (૦) [સર૦ મ.ધાંa] મોટો બળદ ઢાળકી સ્ત્રી. [ઢાળવું પરથી] ધાતુને ગાળીને પાડેલી લગડી-કે| ઢિગાર પં. [સર૦ મ.] ઢગ ઢગલો ૫૦ મેટી ઢાળકી (૨) ઢાળે; ઢંગવર્તણક (૩) કામકાજની સફાઈ | ઢિચાવવું સત્ર કિ; હિચાવું અટકે “ઢીચવુંનું પ્રેરક ને કર્મણિ –આવડ; ભલીવાર (૪)સમજણ [-આવ ભલીવાર આવવો.] ઢિબાવું અ૦ ક્રિ૦, –વવું સત્ર ક્રેિ‘ઢીબવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક –ણ સ્ત્રી કાપણી (૨) ધાતુ ઢાળવાની ક્રિયા કે રીત(૩) બીબાં હિંમદિયે ડું જુઓ ઢીમડે ઢાળવાની આવડત [‘એંગલ ઑફ ઈકલાઈન્ડ હેન' (પ.વિ.) | ઢિગલી સ્ત્રી, –લું ન૦, -લે !૦ જુઓ “ઢીંગલી'માં ઢાળણુ પં૦ ઢાળ કે ઢેળાવનો (સપાટી સાથે થો) ખગો; | ઢીક સ્ત્રી, ૦ણું વિ૦ જુઓ “ઢીકમાં ઢાળગર પુત્ર ધાતુ ઢાળવાનું કામ કરનાર કારીગર; “મેન્ડર” ઢીકલી સ્ત્રી, પથરા મારવાનું ઊંટડા જેવું એક પ્રાચીન યંત્ર ઢાળદાર વિ૦ ઢાળ - ઢોળાવવાળું
ઢીકે ૫૦, કાપાટુ સ્ત્રીવે; ૧૦ જુઓ ઢીંકે, -કાપાટુ ઢાળવું સત્ર ક્રિ. [ફે. ઢાઢ =નીચે નાંખવું (૨) ચામર કેવા ઢેળ. | ઢીચ વિ૦ મજબૂત; દૃઢ સર૦ હિં ઢાના, મ. ઢાઢ] નીચે નાંખવું નમાવવું (જેમ કે, | ઢીચવું સત્ર ક્રિટ જુઓ ઢીંચવું [ ધીબવું; માર મારવો આંખ) (૨) પાથરવું (જેમ કે, ખાટલે) (૩) ટીપાં રૂપે પાડવું; | ઢીબ ૫૦ મે પથરે (૨) અ૦ [૨૦] ધબ. ૦૬ સ૨ કેિ. ગેરવવું (જેમ કે, આંસુ) (૪) પાકની કાપણી કરવી (૫) પાકનો | ઢીમ સ્ત્રી ; ન૦ સેનાની લગડી [[લા.] ગરું છોકરું (૪) માથું અંદાજ કાઢવા (૬) ગાળીને ઢાળકી પાડવી; બીબામાં રેડવું (૭) ! ઢીમચું-સું) ન૦ [સરવેfહું.ઢીમ] ડીમચું(૨) માટીની જાડી કેડી (૩) ન, કેળી વગેરેનાં બૈરાં સાલા ઉપર જે લુગડું બાંધે છે તે | ઢીમડું(–ણું) ન૦ [સર૦ મ, દિમ) જુઓ ઢીમણું ઢાળિયું વિ૦ ઢાળદાર (૨) નટ ઢાળકી (૩) ઢાળવાળું ખેતર કે | ટીમડે પુંએક વનસ્પતિ [તેવો લાકડાનો કકડટીમલું જમીન (૪) એક જ ઢાળ -- બાજુવાળું છાપરું (૫) ઢાળદાર મેજ. | ઢીમણું ન૦ ગાંઠ જેવો કઠણ સેજે (૨) જેના ઉપર મૂકીને છંદાય – પં. કાપણી કરનાર માણસ (૨) ખેતરમાં પાણી લઈ | ઢીમર પું[સં. ધીવર; સર૦ મ. f–ઢી)વર] માછી (૨) ખારવો જવાને બાંધેલો ઢાળદાર માર્ગ (૩) ઢાળેલો પાસલ – ઘાટ | ઢીમચું ન જુઓ ઢીમચું હાઈ વિ૦ (ર) અ9 -ના ઢાળ તરફનું કે તે તરફ *
ઢીયું નવ ઢીમણું; ગુમડું ઢાળે પુત્ર આરામ; વિશ્રાંતિ (૨) ઢંગ; રીતભાત (૩) પદ્ધતિ; ઢીલ સ્ત્રી [. ઢિ8; સર૦ €િ., મ.] વાર; વિલંબ (૨) તંગથી હબ (૪) બીબું, ઢાળીને પાડેલો ઘાટ. [–કર =મુસાફરીમાં ઊલટું -શિથિલ હોવાપ, (૩) [લા.] બેદરકારી. [-પઢવી = થાક ખાવા મુકામ કરો (૨) બપોરે જમીને આરામ કરવો ઢીલું થવું; તંગ મટી જવું. -મૂકવી =ઢીલું કરવું; તંગ ન રાખવું (ઉત્તર ગુજરાત).]
(૨) પતંગની દોરી તે ખમે તેથી વધારે છેડવી. હાલમાં પડવું = ઢાંકણ(૦) ૧૦ [જુઓ ઢાંકવું; સર૦ સં. ઢવાન] ઢાંકણું (૨) સંરક્ષણ | વિલંબ થ (૨) બેદરકારીમાં જવું] ગંડું વિ૦ બીકણ; બાયેલું (૩) ઢાંકવું તે. -ણિયું વિ૦ ઢાંકે એવું (૨) ન૦ જુઓ ઢાંકણું. | ટીલાઈ, શ સ્ત્રી- [જુઓ ઢીલું] ઢીલાપણું –ણી સ્ત્રી નાનું ઢાંકણું (ખાસ કરીને હાંકલીનું) (૨)વંટણ ઉપરનું | ઢીલું વે- [જુઓ ઢીલ] ખેંચમાં શિથિલ; તંગ ન હોય એવું (૨) હાડકું. [ઢાંકણીમાં પાણી ઘાલી બૂડી મરવું =લીજના માર્યા કઠણ નહિ એવું, પિચું (૩) [લા.] હિંમત વિનાનું (૪) કમજોર માં ન બતાવવું.]–ણું નવ વસ્તુને ઢાંકવા તેને બેસત કરેલો કાંઈ (૫) સુસ્ત; ધીરે; મંદ. [ઢીલાં ઢાળવાંઢીલું મૂકવું; મંદ પડવું. પણ ઘાટ (૨) ઢાંકનારું કાંઈ પણ [હોય એવો બળદ ઢીલી છાતીનું = કમજોરબીકણ ઢીલી દાળનું ખાનારું કમજોર; ઢાંકણિયે (૦) ૫૦ જેના પછડાના ગુચ્છાની અંદર ધોળા વાળ પોચું. ઢીલી દોરી મૂકવી =રહેમનજર રાખવી; છૂટછાટ આપવી. ઢાંકણુ સ્ત્રી, –ણું ન૦ જુઓ ‘ઢાંકણંમાં
ઢીલું પડવું =ઢીલું થવું. ઢીલું મૂકવું =નમતું મૂકવું; રાહત આપવી; ઢાંકપછેડે, ઢાંકપિછેડે (૨) [ઢાંકવું રૂપ છેડો, પિછેડો] દોષ | છૂટછાટ આપવી.] ૦૮સ વેિસાવ ઢીલું
છુપાવવાની યુક્તિ બહાનું (૨) ટપલાબાજીની છોકરાંની એક | ઢીંક સ્ત્રી. [૧૦] ધીબકે; ધો. (–મારવી) [ખાંડણી રમત. [-કર = છુપાવવું, છુપાવવા માટે બહાનું આગળ કરવું.] | ઢીંકણી સ્ત્રી [સર૦ હિં. ઢેલી, ઢેબી] પિવા ખાંડવાની માટી ઢાંકવું (૦) સકે. [.ઢ] કશા વડે વસ્તુને આવરવી તેની ઢાંકણું ૩૦ [સર૦ હિં. ઋાના ઢિમfi] ફલાણું; અમુક (‘ફલાણું ઉપર ગોઠવવું, મૂકવું કે પાથરવું (ર)સંતાડવું; ગુપ્ત રાખવું. [ઢાંક્યાં સાથે એ વપરાય છે, એકલું નહિ) [ખેદેલે ખાડો; વડો ઉઘાડાં જેવાં સારાનરસાં કાર્યની ખણખત કરવી.]
ઢીંક [] નદી કે તળાવના સૂકા તળિયામાં પાણી માટે ઢાંકેલતૂકેલ (૦) વિ૦ [‘ઢાંકવું' ઉપરથી] ઢાંકેલુંઢબુરેલું; ગુપ્ત રાખેલું ઢીંકાપાટું ન બ૦૧૦, ઢીંકાદંબા પુંબ૦૧૦ જુઓ “ઠીકેમાં ઢાંકે ટું(~É), ટાકેદ્ર પું. જુઓ ઢાકે ટુંબ
ઢીંકુડી સ્ત્રી, નાનો ઢીંક ઢાંક્યું વિ૦ ['ઢાંકવું'નું ભવ્ય કૃ૦] ઢાંકેલું; ગુપ્ત (૨) ન૦ ઘેર પહોં- | ઢીકે પં. [રવ૦] ઢીકે મુક્કી; ગડદે ઠેસે.-કાપાટુ નબ૦૧૦
ચાડેલું પિરસણ. ૦ધીર્થ વિ. અંતરની ગુપ્ત ચિંતાથી બળી [ઢીકે રૂપા] ધબકા અને લાતેથી કરેલી મારામારી; મસ્તી રહેલું - દુઃખી
ઢીંગઢીંગી સ્ત્રી [રવ૦] એક જાતનું વાઘ-નગારું હાંગરું (૦) નટ મટી જાડી કાકડી; આરિયું
ઢીંગલી સ્ત્રી, નારીરૂપની પૂતળી (૨) [લા] ઢીંગલી પેઠે બનેલી

Page #443

ઢીંગલું]
૩૯૮
[સરે(–લો,-ળો)
ઠનેલી નાના બાંધાની સ્ત્રી, શણગાર સજેલી નાની સ્ત્રી (૩) | હેકલે–વે) મું. મેટી ટૅકલી; કે; ખંધ રેંટિયાના મેઢિયાનો એક ભાગ. –લું નવ પૂતળું - રમકડું. -લે | ઢેક ૫૦ ઢેક (૨) સિં. ઢેલ ઉપરથી; હિં. ઢાઢી] કુવામાંથી ૫૦ નરરૂપની પૂતળી
પાણી ખેંચવાનું એક યંત્ર ઢાંચ સ્ત્રી- [જુઓ ઢીંચવું] પીવાનું અકરાંતેયાપણું
ઢંકાઢળિયા, ઢેકાઢયા પુંબ૦૧૦ [ઢેકા + ઢળિયા (ઢળવું ઉપરથી)] ઢીંચણ પુધંટણ; પગને ઢાંકણવાળો સાંધે – ભાગ. [-માંડવા | ઊંચી નીચી – અસમાન જમીન, ખાડાટેકરા =(બાળકે) ચાલતાં શીખવું. -ભાગવા સ. ક્રિ૦ = ઘૂંટણ ઉપર | હેક્ટ સ્ત્રી માથાકૂટ; કડાકૂટ માર મારીને પાંગળું કરવું (૨) અ૦ ક્રિટ હિંમત હારી જવી (૩) | હેમૂડી સ્ત્રીજુઓ ઠીકડી જીવનને આધાર જ; પાયમાલ થવું. ઢીંચણે પડવું = ઢીંચણથી ઢેકે ૫૦ ઊપસેલો ભાગ; ટેકરે (૨) [શ પ્ર. માં] શરીર પર ઢેકા નમીને પગે લાગવું.] પૂર વિ૦ ઢીંચણ સુધી આવે એટલું. –ણિયું] પેઠે દેખાતો હાડકાવાળો ભાગ (જેમકે, કેડ, પીઠ). [ઢેકા ભાંગવા વિ૦ ઢીંચણ જેટલું ઊંચું (૨) જેનું પંછડું ઢીંચણે અડતું હોય =(અક્રે૦) શરીરના ઢેકાની શક્તિ કમ થવી, શરીર નબળું
એવું (૩) ન૦ ઢીંચણ નીચે મુકવાનું ટેકણ (૪) ઢીંચણ; ધંટણિયું | પડવું (૨)–ને ખૂબ મારવું(–ના ઢેકા ભાંગી નાખવા). હે નમ ઢીંચવું સત્ર ક્રિ. [૨૧૦ ? સર૦ હિં. ઢોંકના] હદથી વધારે પીવું =હાડકાં વળવાં, (કેડેથી) નીચું નમી કામ કરવું.] (૨)પીવું (તિરસ્કારમાં). (૩) [લા.] દારૂ પી.[ઢીંચાવવું (પ્રેરક), ઢેખલા, ઢેખાળો ૫૦ [સર૦ હિં. હા] ટિને કકડ; રેડું. ઢીંચાવું (કર્મણિ ]
[સાડા ચારનો આંક; ઠંચાં | [ઢેખલાની પેઠે અથડાવું = અર્થ વિના અહીં તહીં રખડવું - ઢીંચાં નબ૦૧૦ [સર૦ હિં. ઢીંવા; 2. મઢ = અર્ધ +3= ચાર] | ટેચાવું.] ઢીંઢનવ બરડા નીચે કમરને ભાગ. [-ઢાળવું, ભાંગવું = ખૂબ | ઢેખાળી સ્ત્રી, નાનો ઢેખાળો (૨) ઈંટને ભૂકો – ઢેખલો મારવું].
હેઠ(–) j૦ [સર૦ હિં. ટે; મ. ઘેએ નામની એક અંત્યજ ઢબે પુત્ર જુઓ ઢાંકે
જાતને આદમી. ૦ગ(–ઘોળી સ્ત્રી, એક જાતની ગળી. દુકાવવું સ૦ ક્રિ, દુકાવું અ૦ કિં. “ટૂકવું'નું પ્રેરક ને ભાવે ગુજરાતી સ્ત્રી, અંગ્રેજી મિશ્રણવાળી ગુજરાતી. ૦ણ સ્ત્રી, ટૂકડું વિ૦ જુઓ ટૂકડું
ઢેડની કે ઢેડ જાતની સ્ત્રી. ફજેતી સ્ત્રી, ફજેતો પુત્ર જાહેર દ્રકવું અ૦ ક્રિટ જુઓ ટૂંકવું
ફજેતી; ખરાબમાં ખરાબ ફજેતી. ૦વાડે ! ઢેડ લોકોને લત્તો દૂ ૫૦ રણમાં રેતી ઊડીને થતો ઢગલે (૨) ઝાડી
(૨) [લા.] ગંદી – અસ્વચ્છ જગા; ગંદકી. –ઠા(–)ઉ વિ દ્રસ વિ૦ વિ૦] નકામું; રદ્દી (૨) સ્ત્રી[જુએ મૂસ] દમ ઢેડનું, –ને લગતું (૨) ઢેડનું વણેલું. -દિ(–ઢિ)યું વિ૦ ઢેડાઉ. ટૂંકટૂંકાં અ૦ [જુઓ ઢંક] પાસે; બહુ પાસે
-દિ–ઢિ) પુંઢેડ. –ડી,-૮(૧)ડી સ્ત્રી ઢેડણ -ડુંવિ૦ ઢંકડું વિ૦ [જુઓ ટૂંકવું] ટ્રક નજીક દૂર નહિ એવું
ઢેડાઉ (૨) ન૦ એઠવાડ લુંટી ખાનારું હલકી વર્ણનું ટોળું. - ટૂંકવું અ૦ ક્રિ. [ä. ઢૌ; પ્રા. ટુર્વB] ટૂકવું; નજીક જવું. [ટૂંકાવવું ૫૦ ઢેડ (તુચ્છકારમાં) [ોડું; (૨) ચોસલું; દગડું (પ્રેરક), ટૂંકાવું (ભાવે)]
પ(-)લી સ્ત્રી [જુઓ ઢ૫] નાનું – ચપટું છું; થેપલી. -લુનટૂંકું વિ૦ જુઓ ઢંકડું; સૂકડું
હેપું(-કું) ન૦ [સર૦ મ. ચેપ, ઢg] જુઓ ઢેલું. [-કાઢી દંગલું ન [સર૦ ધંગું] રોપાની આસપાસ કરાતી વાડ; વાડોલિયું નાખવું =માર મારી હલકું કરવું. હેડાં ભાંગીને ધૂળ કરવી = તંગવું સક્રિ[સરગવુંખાવું [હંગાવવું (પ્રેરક). દંગાવું (કર્મણિ)] નકામા ટાંટિયા તોડવા; નકામી મહેનત કરવી.]. મૂંગું (રમતમાં) બે પક્ષમાં એક (૨) ઘાસ કે ચારાનો ભારે(સુ.) | ઢેફલી,-લું જુઓ ઢપલી,-લું [[ઢેફા (કર્મણિ),વવું પ્રેરક)] દંચાં નબ૦૧૦ જુઓ ઢીંચાં
હેલું સક્રે. [જુઓ ઢેકું] (વરસાદ પહેલાં) કેરાં ઢેફાંમાં જ વાવવું. ટૂંઢ નવ (કા.) શબ; મડદું
હેલું નવ જુઓ ક્યું ચૂંટણી સ્ત્રી એક રમત; ડેિ પાડો
ઢેબર નવ જુઓ ઢેબરું (૨) પુંઠ નાગમાં એક અટક ટૂંઢવું સક્રિ. [સં. સુંઢન; હિં. ટૂરના . ડુંટુ] શોધવું, ખળવું. | ઢેબરિયું વિ૦ ઢેબરાં બાંધીને નીકળેલું (સંઘ માટે)
[ટૂંકાવવું (પ્રેરક), ટૂંકાવું (કર્મણિ)] [ રહેતું કેતરું; ઠંડું | ઢેબરું ન [‘' પરથી ? સર૦ મ. સૈન(–મ)]એક ખાવાની વાની. ટૂંક()સું ન કણસલામાંથી બાજરીના દાણા કાઢી લીધા પછી ! [ઢેબરાં બાંધીને = સાથે ભાથું લઈને (૨) [લા.] બરબર નિરાંત ટૂંઢિયે પં. ["ટંટવું' ઉપરથી] જૈન ધર્મનો એક સંપ્રદાય (૨) એ કરીને. ઢેબરાં બંધાવવા=રવાના કરવું (૨) રુખસત આપવી. સંપ્રદાયને આદમી
–બાંધવાં જવું (૨) રુખસત મળવી.] હૂંડી સ્ત્રી, એક રમત; ઘંટીખીલડે
હેબે પુત્ર સે; ગડબ; ટેકો (૨) સલો હૃદ્ધ(–ણસું–સું) ન, જુઓ હૃહનું
ઢેભરું ન૦ (ચ) જુએ ઢેબરું. ( પુંવ (કા.) (સં.) એક રાક્ષસ
ઢમ,૦ફૂલવિ૦ [$à, ] તન મૂર્ખ ગાળ ને તેરસ્કારમાં દૂબે ડું ઢકે; .
શું નજુઓ હૃદું | હેમણે ૫૦ એક વનસ્પતિ –ઔષધેિ ટૂંસે ઘઉંને જાડો મોટો ભાખરો (૨) ધંસે; જાડો કામળે હેર(–) [É] ઢગલો. -રી સ્ત્રી ઢગલી ઢેક વિ. ટૅક; છેલ્લું (રમતમાં વપરાય છે)
હેલ, ડી સ્ત્રી [પ્રા. ળિયા ] મેરની માદા ઢેકબગલે ૫૦ [સૈજ+બગલો] એક પક્ષી
ઢેસકું ન૦ એક ઘરેણું (૨) જાડો રોટલો.(૩) પોદળે [અપવું.] ઢેકલી સ્ત્રી, નાનો ઢેકે -- ગાંઠ (૨) નાની ટેકરી
ઢસા (–લો –ળે) પુંપોદળો. [-મૂકો = પોદળો મૂકવા પેઠે

Page #444

૩૯૯
[તક(ગ)તક(ગ)વું
ટૅક (ઠં) વિ. ટેક (૨) તદ્દન હલકી કોટિનું
હેળવી સ્ત્રી નાનું ઢાળવું (વાસણ) ઢંગી (ઢે ) વિઆળસુ; એદી
ઢળવું સક્રિ. [૩. ઢ&=ઢળવું; સર૦ હિં. ટ્રસ્ટના] રેડવું (૨) ઠંચલે (ä૦) પંએક પંખી. –લી સ્ત્રી તેની માદા
ગબડાવવું (૩) [સર૦ સે. ઢાઢ= ચામર ઢળવું] પંખ નાખવો હેંચ (ä૦) ૫૦ એક પંખી
(૪) ઢેળ ચડાવ; એપવું (૫) નવ બેસણું વગરનું વાસણ ઠેઠ નવ રિવ૦] વાછટ અવાજ. ૦કું ન૦,૦કે પુત્રેડ અવાજ (૬) [લા.] બંને બાજુ ઢળી પડે તે માણસ. [(–ને માથે)
સાથેની વાટ. [-મૂકે = દેઢ અવાજથી વાછુટ કરવી.]. હેળવું, ઢળી પાહવું=ને માથે) જવાબદારી નાખવી.] હૈયું ન ૮ ઢેકું
ઢળાણ –વ, ઢેળે [જુઓ ઢળવું] ઢાળ , ટૅ ૦ ઢગલે; ટેકરો
ઢળવું અ૦ ક્રિ૦, –વવું સત્ર “ઢળવુંનું કર્માણ અને પ્રેરક હેકળિયું વિ૦ વચમાંથી જાડું (વેલણ) (૨) ન૦ પગમાં ગેટલા | હેળે ડું જુઓ ઢળાણમાં ચડે એવું દર્દ (૩) ઢોકળાં બનાવવાનું વાસણ
ટૅગ (ઢે) [સર૦ મ, હિં] ખટ દેખાવ; દંભ. [-કરે, કળી સ્ત્રી, ખાવાની એક વાની
ચલાવ, માંડ = દેખાવ કરવો.] ઘતૂરે પુંસર૦ ઢોકળું ન [સર૦ મ. ઢોલ%j] ખાવાની એક બનાવટ-વાની હિં. ઢોંસાધતૂર, મ. ઢાંધત્તરા; સં. ધૂર્ત ] ખટે દંભ ને છેતરહેચકી સ્ત્રી નાનું ઢચકું
પિંડી; ઠગાઈ. ૦રું, -ગીલું, -ગી વિ ઢંગથી ભરેલું; દંભી ઢેચકું નવ સાંકડા મને માટીને ઘડો (૨)[લા.]ડોચકું; માથું. ઢાંઘરું (ઢે) [સર૦ સે. ઘર] રખડેલ કામધંધા વિના ફર્યા કરતું [-ઊઠવું, ઊડી જવું = માથું કપાઈ જવું (૨) સાવ હારવું.] (૩) | હેચ (ઢ૦) વે૦ જીર્ણ, ખખડી ગયેલું
[ખાણ વિ૦ [લા. ઢચકા પડે અસ્થિર બેસણીનું કે તેવા મનનું, ઢાળવું | હેચરું (ઢ૦) વિ૦ નેતા જેવું; બેસ્વાદ (૨) નટ ગોતું; ઢેરનું ઢેટે(–) ૫૦ વાગે ભરવાની કેકડી
ઢાંઢફેડે (ઢ૦) ૫૦ પથ્થર ફેડનારે; સલાટ હેર ન [સર૦ Éિ, ] પશુ; ગાય, ભેંસ વગેરે ચેપગું પ્રાણી. ઢેડે (2) પું[મ. ધsi] પથ્થર; પહાણે (૨) [લા [-જેવું =જડ; મૂરખ. -ચારી ખાવાં = બુદ્ધિ વાપરવી ન પડે | - જડ આદમી તેવું કામ કર્યા કરવું. -ને બે કરખડતાં ઢેર પૂરવાનો ડબો | ઢાંણું (â૦) ન૦ જુઓ ડોયણું કે વાડ.] ૦ઉછેર મું. ઢેર ઉછેરવાનું કે ઢોરની જાત સુધારવાનું ઢોએ (-) ૫૦ [મ.ઢવા; સં. ધ = પતિ] બૈરીને કબજે ન રાખી કામ કે રોજગાર. ઢાંક, ઢાંક–ખીર નબ૦૧૦ ઢેર વગેરેનો | શકે એ પુરુષ; ભડ; નામર્દ આદમી. -આ(–વા)પણું ન સમૂહ, ૦માર ૫૦ ઢેરને પડે એ સખત માર. લાંઘણુ ન૦ સમજણ વિના જડવત્ લાંઘવું તે. શાઈ વે ઢેરના જેવું ઢેરે ૫૦ [સર૦ ઘેરો] ઊપસેલી જમીન ટેકરો ઢેલ ૫૦; ન [.] એક વાદ્ય, નગારું. [-કૂટવું = ખરુંખોટું સમ- | ણ [.] ટ વર્ગને મૂર્ધસ્થાની અનુનાસિક. (આ અક્ષરથી શરૂ
જ્યા વિના હાજિ ભણ – બાલ્યા કરવું. (-) ઢેલ કૂટથા | થતો શબ્દ ભાષામાં નથી.) ૦કાર ણ અક્ષર કે ઉચ્ચાર કરવું =-નાં વખાણ કર્યા કરવાં-ભાટાઈ કર્યા કરવી.-પીટવું, | કારાંત વિ૦ છેડે ણકારવાળું -વગાડવું = જાહેર કરવું] ૦કન, ૦કી સ્ત્રી નાનું ઢેલ; પખાજ. | –ણ(–ણું) ૧૦ [જુએ અણુ ક્રિ પરથી તે અંગેનું નામ બના[(–ની) ઢેલકી કટવી, બજાવવી, વગાડવી =-ની ભાટાઈ – વતે કૃત્મય (આ પ્રત્યય અંતે આ સિવાયના સ્વરવાળા ધાતુને પ્રશંસા કર્યા કરવી (૨) –નો પક્ષ તાણ્યા કરવો, -ની ખુશામત | લાગે છે.) ઉદા. ખાણ, ખાણું; પીણું; લેણદેણ; જેણું, મણ ઈ. કર્યા કરવી.] ૦મું ન૦ ઢેલ. ૦વગાડુ વિ૦ ઢેલકી વગાડનાર; –ણી સ્ત્રી, ક્રિટ પરથી તે અંગેનું સ્ત્રી નામ બનાવતે કુપ્રત્યય. બીજા આગળ કોઈનાં ગુણગાન કર્યા કરનારું
ઉદા૨ તપાસણી; ખાણી; માપણી ઢેલ પુ + લિયો
–ણું ન૦ જુઓ “–ણમાં
[વર્તણક નિમણુક ઢેલક, -કી, -મું જુએ “ઢલમાં
–ણુક કુપ્રત્યય. ક્રિટ પરથી તે અંગેનું નામ-સ્ત્રી બનાવે છે. ઉદા. ઢેલડી(–ણ –ણી) સ્ત્રી [સર૦ હિં. ઢોરની]નાને ખાટલો; પલંગડી ઢેલણ પૃપહેરવાનું લુગડું(૨)સ્ત્રી, જુઓઢેલડી (૩) ઢોલીની સ્ત્રી ઢેલણી સ્ત્રી, જુઓ ઢેલડી (૨) રેંટિયાનું ચક્ર ફેરવવાને હાથ હેલવગાડુ વિ૦ જુઓ “ઢેલમાં
ત મું[સં.] દંતસ્થાની પહેલો વ્યંજન. ૦કાર ત અક્ષર કે હેલિયે પંખાટલો; પલંગ [બેસાડવા = મંગળપ્રસંગ હોવે.] | ઉચ્ચાર. ૦કારાંત વિ૦ છેડે તકારવાળું. ૦નો પુત્ર તકાર ઢેલી ૦ [. ઢો] ઢોલ વગાડનાર. [(–ને ઘેર) ઢેલી બેસવા, તક સ્ત્રી [સર૦ હે.થ = અવસર] અનુકૂળ વખત -પ્રસંગ; લાગ. ઢેલે પૃ. [૩. ઢોર્જ; સર૦ હિં. ઢો] વર; ધણી (૨) ઢિલ = [ આપવી, લેવી.] ૦વાદ પુત્ર જેવો લાગ -જેવી તક કે પરિનગારું ઉપરથી] જાડે, એદી, મૂર્ખ માણસ
સ્થિતિ તે મુજબ વર્તવું જોઈએ, એવી નીતિમાં માનતો વાદ; ઢસા પં. બ૦ ૧૦ એક મદ્રાસી વાની (પૂડા જેવી)
ઍપર્ચ્યુનિઝમતત્ત્વ કરતાં વ્યવહારને કે પિતાનાં પદ સત્તા ઢેળ [જુઓ ઢળવું] ઓપ; ઘાતુને રસવી તે
કે સ્વાર્થને પહેલાં મૂકીને વર્તવું તે. વાદી વિ૦ (૨) પં. તે ઢેળનાંખ (૨) સ્ત્રી ઢળવું નાખવું તે
વાદને લગતું કે તેમાં માનનાર કે તે અનુસરનાર ઢળકે સ્ત્રી ઢળવું ફોડવું તે
| તક-ગીતક() અ૦ [સર૦ ચકચક; મ.] તકતકે એમ. ૦૬

Page #445

તક(-ખ)તી]
[તજગારવું
અક્રિટ સિર૦ મ. તાતળ] ચકચકવું; તેજ મારવું
તકેબરી સ્ત્રી[જુઓ તકબુર] અહંકાર; અભિમાન તક–ખીતી સ્ત્રી- [જુઓ તખ્તી] કાચ કે ધાતુની ચાર ખૂણ- | તક્તી(–ખી) સ્ત્રીજુઓ તકતી.-ક્તો( તો) j૦ જુઓ તકો વાળી ચકતી (ર) એક ઘરેણું. [-મૂકવી દાતાનું નામ કાયમ | તક સ્ત્રી ; ન [સં.] તાક; છાશ, પ્રમેહ ૦ પેશાબનો એક રોગ રહે તે માટે તેના નામવાળી ચકતી ભીંતમાં ચણાવી લેવી.] તક્ષક છું[] (નાટક) સૂત્રધાર (૨) સુતાર (૩) (સં.) નાગ૫૦ મોટી તકતી (૨) અરીસ (૩) (૨) મઢેલું ચિત્ર કે ફેટો લેકને એક આગેવાન, સર્પસત્ર વખતે આસ્તીકે જેને બચાવ્યો તકદીર ન૦ [..] નસીબ, કિસ્મત
હતો (૪) દેવને શિડપશાસ્ત્રી તકબુર ન૦ [] હુંપદ; ગર્વ; તકબરી [ -ઔષધિ | તક્ષણ ન૦ [ia] ખરાદીકામ - ૬૪માંની એક કળા તકમરિયાં ન બ૦૧૦ [જુએ તુકમરિયાં] એક જાતનાં બિયાં ! તક્ષશિલા સ્ત્રી [સં.)(સં.) (પંજાબનું એક પ્રાચીન નગર (પ્રસિદ્ધ તકરાર સ્ત્રી [મ] ઝઘડે; કીજે; ટંટ (૨) વાંધો; ખાંચે. | બૌદ્ધ વિદ્યાપીઠની જગા) [-ઉઠાવવી = વાંધો ઉઠાવવો. –ઊભી થવી, પડવી = તકરાર તખત ન૦ [જુઓ તd] સિંહાસન; રાજગાદી થવી. -સાંભળવી =તકરારનાં કારણે સાંભળી લેવાં (ફેંસલો તખતી સ્ત્રીજુઓ તકતી. - j૦ જુઓ તકતો (૨) મંચ; કે દાદ આપતા પહેલાં).] –રિયું વિ૦ તકરાર કરવાની ટેવવાળું રંગભૂમિ ‘લૅટર્ફોર્મ
[‘કલાપી’ ‘દ્વિરેફ” ઈ૦) (૨) તકરારવાળું -તકરાર કરવી પડે તેવું. -રી વિ. જુઓ તક- | તખલુસ ન૦ [..] ઉપનામ (જેમ કે, લેખકો ધારણ કરે છે તે, રારિયું (૨) તકરારને લગતું; તકરારનો વિષય બનેલું
તપ્ત ન૦ [.] જુઓ તખત. ૦નશીન વિ૦ તખત ઉપર બેઠેલું તકરીર સ્ત્રી [.] વાતચીત; ભાષણ (૨) ચર્ચા વિવેચન તપ્તી સ્ત્રી, – પં. [1] જુઓ ‘તકતીમાં –નેતાઊસ તકલા(–લે)દી વિ૦ [મ. તૈhીઢી =નકલી; બનાવટી] મજબૂત | ન૦ (સં.) શાહજહાંનું મયુરાસન અને ટકાઉ નહિ તેવું; નાજુક
તતેશ પં. [તત +{.ફુરા] રાજા તકલી સ્ત્રી [તવું . તd], સર૦ હિં.] નીચે ગોળ ચકતીમાં તખ્ત પું- જુઓ ‘તીમાં ઊભા સળિયાની દાંડીવાળું કાંતવાનું એક ઓજાર. –કાંતવી, તગડ સ્ત્રી. [1. તાવ દોડધામ (૨) રગડપટ્ટી; અથડામણ ચલાવવી, ફેરવવી =તકેલી વડે કાંતવું] –લો પુત્ર મટી | તગ(–ગે)ડવું સત્ર ક્રિ(જુઓ તગડ; સર૦ મ. તળ] ખૂબ તકલી
દેડાવવું (૨) થકવવું – રખડાવવું. [તગ(–ગે)ઢાવવું સત્ર કે તકલીફ સ્ત્રી [..] તસ્દી; અમ; કષ્ટ. [–આપવી = તકલીફ (પ્રેરક), તગ(–ગે)ડાવું અ૦ ક્રિ. (કર્મણિ)] વેઠવી પડે એમ કરવું; તસ્ક્રીનું કામ કહેવું –ઉઠાવવી, લેવી = | તગડિયું વિ૦ [સં. ત્રી; પ્રા. ઉતા ઉપરથી ત્રણ સેરોના ભરતવાળું કોઈ કામને માટે કષ્ટ વેઠવું. –પડવી =કષ્ટ વેઠવાનું થયું. –માં | તગડી સ્ત્રી- [જુઓ તગડયું] (જુગારમાં અમુક પાન એકઠાં થવાં પડવું =કષ્ટમાં ફસાવું. –ભેગવવી, વેઠવી = દુઃખ સહન કરવું. | તે; ત્રણનું જૂથ
[ખૂબ જાડું; હુષ્ટપુષ્ટ તકલેદી વિ. જુઓ તકલાદી
તગડું વિ[સર૦ હિં. તi;મ, રા(ાની ‘ ટ’ મજબૂત)] તકવાદ ૫૦, દી વેટ (૨) ૫૦ જુઓ ‘તકમાં
તગડ પં. [સં. ત્રિ, પ્રા. તિ ઉપરથી] ૩ - ત્રણની સંજ્ઞા તકસાધુ વેઠ તક સાધી લેવામાં ચતુર; તકવાદી
તગણj૦ [] બે ગુરુ પછી એક લઘુ માત્રાવાળો ગણ તકસીમ સ્ત્રી [] વહેચણું. ૦દાર વિ૦ ભાગીદાર
તગણું વિ૦ [d. 12 +ાળ] ત્રણ ગણું તકસીર સ્ત્રી [..] લ; કસૂર. ૦વાર વિ. ઈin.] તકસીરવાળું | તગતગ અ૦ જુએ તકતક. ૦વું અ૦ ક્રિ૦ જુઓ તકતકવું તકાજો(–દો) ૫૦ [મ, તાજ્ઞઢ] તગાદ; ચાંપતી ઉધરાણી તગદીર ન૦ જુઓ તકદીર તકાર-રાંત [ā] જુઓ ‘ત'માં
તગર સ્ત્રી ; ન [.] એક વનસ્પતિ સુર્ગધ માટે તથા ઔષધિમાં તકાવ ૫. તાકવાનું લક્ષ્ય; તાક; નેમ [‘તાકવું'નું પ્રેરક | ખપ આવે છે),૦ગંઢા મુંબ૦૧૦ (તે વનસ્પતિની) એક ઔષધિ તકાવવું સ૦ કે[જુઓ તાકવું] જુઓ તકાસવું (૨) (નિશાન) | તગવું અ૦ કિં. (જુઓ તગતગ] તગતગવું; ચકચકવું તકા(ગા)વી સ્ત્રી [..] સરકાર તરફથી ખેડૂતને ધરવામાં | તગાદો ૫૦ [જુઓ તકાજો] ચાંપતી ઉઘરાણી આવતાં નાણાં
તગારું ન૦ [f. તt R] છાબડા ઘાટનું લોઢાનું એક પાત્ર; તબાહ તકાવું અ૦ ક્રિ. “તાકવુંનું કર્મ છે
(૨) [લા.] પેટ (તિરસ્કારમાં. ઉદા. તગારું ભરવું - વધવું) તકાસવું સત્ર ક્રિ. [જુઓ તકાવવું] લાલચથી તાકીને જેવું (૨) | તગાવી સ્ત્રી જુઓ તકાવી ઇચ્છવું. [તકાસાવું (કર્મણિ, –વવું (પ્રેરક)].
તગેહવું, તગેડાવવું સક્રિક, તગેહાવું અક્રિટ જુઓ ‘તગડવું'માં. તકિયે . [1] પાછળ અઢેલવાનું મોટું ઓશી કું (૨) એટલી તગેડે પુત્ર જુઓ તગડ પર કરાતું તેવા ઘાટનું ચણતર (૩) ફકીરને રહેવાનું (કબ્રસ્તાન તઘલખ(–ગ) પં. [1] દિલ્હીના મુસ્લિમ બાદશાહને એક વંશ જેવું) સ્થાન. –ચા-કલામ પં. [f.] બોલવામાં વચ્ચે વારે | તા(-સા)વું અક્રિ૦, વવું સક્રિટ‘તાછ–સવુંનું કર્મણિ ને વારે નકામે નંખાતો શબ્દ, જેમ કે, છો, કહ્યું, ઈ.
પ્રેરક
[છાલ એ છે.) તકે(કે)તક અ૦ [‘તક” ઉપરથી] સંધ ઉપર જ; બરાબર વખતે | તજ સ્ત્રી; નવ [વા. તલા; સં. ત્ય] એક તેજાને (ઝાડની કે લાગમાં; બરાબર તાકડે
તજગરે ડું [.. તન્નનિરહ્યું] તપાસ (૨) હિસાબની તપાસ. તકેદારી સ્ત્રી, ચાંપ; જાપ; દેખરેખ
[–લેવો = હિસાબની તપાસ કરવી.] તકેતક અ૦ જુઓ તકેતક
તજગારવું સત્ર ક્રિટ (પ.) ગણકારવું; ધ્યાનમાં લેવું

Page #446

તજવીજ]
૪૦૧
[તડામાર(ત્રી)
તજવીજ સ્ત્રી [.] તપાસશોધ (૨) યુતિ; કરામત (૩) કોશિશ; | ઊડતી દેવતાની ચિનગારી (૨) એક દારૂખાનું (૩) એક જીવડું (૪) પ્રયત્ન (૪) ચેકસી; સંભાળ (૫) વ્યવસ્થા; બંદોબસ્ત; જોગવાઈ તડતડ થઈને પડતી ફાટ [-રાખવી =તપાસ રાખવી; સંભાળ રાખવી. –માં હેલું કે | તને ફ(–ભ) શ૦ પ્ર૦ [તડ(તડાક દઈને) + ફડ (ફાટી જાય રહેવું =જોગવાઈ કરવાના પ્રયત્નમાં રહેવું કે હેવું (૨) શિશ તેમ), ભડ ભડાક દઈને – ભડાકો થાય તેમ અથવા તડને ર્ભાિવ) કરવી.] દાર ૫૦ તજવીજ - તપાસ રાખનાર અમલદાર. ૦દારી | જુઓ તડફડ. [ કરવું = તડ ને ફડ કહી દેવું; સાફ કહી દેવું; સ્ત્રી, તજવીજદારનું કામ -પદ. જિયું વિ૦ તત્વીજ કરનારું; | તેમ કરી વાતને ઝટ ફેંસલો લાવવો.] સર્વ પ્રકારની તજવીજની શક્તિવાળું
ત૮૫(ફ) સ્ત્રી [સર૦ ૬., મ. જુઓ તલપ] તડપવું તે; તલપ તજવું સત્ર ક્રિ. [. ચન્] છોડવું; ત્યજવું
ત૮૫ડાટ પૃ૦ જુઓ ટડપડ (૨) ચાલાકી, ચપળતા તજાગરમી સ્ત્રી [2].તના(.સ્વ)રૂરી ] ચામડીને એક રોગ | તડપવું અ૦ ક્રિટ જુઓ તલપવું. તડપાવવું સત્ર ક્રિ. (પ્રેરક) તજાવવું સત્ર ક્રિ, તજવું અ ક્રિ‘તજવું'નું પ્રેરક ને કમાણ | તફ સ્ત્રી, [] જુઓ તડપ
[ મોઢ; ખુલેખુલ્લું તજજન્ય વિ૦ [ā] તેમાંથી કે તેનાથી ઉત્પન્ન થયેલું
તફા-ભ) અ [જુઓ તડ ને ફડવું લાગતું જ ઝટ (૨) મોઢાતજજ્ઞ વે. [સં. તત +$] (અમુક વિષયને) જાણકાર; વિદ્વાન, તદ્વિદ તડ(-૨)ફહવું અ૦ ક્રિ૦ [ફે. તા] તરફડિયાં મારવાં (૨) હાંફવું તટ પું. [i] કિનારે; કાંઠે. ૦સ્થ વિ. નિષ્પક્ષ (૨) પક્ષપાત (૩) [લા.] વ્યર્થ પ્રયત્ન કરવો - ફાંફાં મારવાં રહિત; નિરપેક્ષ ૦સ્થતા સ્ત્રી૦. ૦ધેશ્વરવાદી પુ. ઈશ્વર તડ(-૨)ફડાટ ૫૦ તડફડવું તે તટસ્થ છે એવા વાદમાં માનનાર
તડ(-૨)ફડાવું અ૦ ક્રિ૦,-વવું સક્રિ. ‘તડફડવુંનું ભાવે ને પ્રેરક તટક અ૦ (ર૦) તડ; તડાક (પ.)
ત૭–૨)ફડિયાં નબ૦૧૦ દુઃખમાં હાથપગના પછાડા (૨)વલખાં; તટસ્થ, છતા, શ્વેશ્વરવાદી જુઓ ‘તટમાં
ફાંફાં (મારવાં)
[સક્રિ . (પ્રેરક).] તરિની સ્ત્રી [i] નદી [તડ અવાજની સાથે; ઝટ.] | તહેવું અક્રિ૦ જુઓ તડફડવું. [તફાવું અક્રિ૦ (ભાવ), –વવું ત૮ અ [વ; જુઓ તડતડ] તરડાવાને અવાજ. [–દઈને = | તડ(-૨)બૂચ ન [RI. તરવુz] એક ફળ. [-જેવું = પહોળું – તક સ્ત્રી [રવી ; સર૦ મ. તા] તરડ; ફાટ; ચીરે. [-પડવી = | જાડું-ચંચળાઈ વગરનું(૨)જડ; મૂરખ.]-ચી સ્ત્રી તડબૂચને વેલ તરડાવું; ફાટવું.]
તભઠ અ૦ જુઓ તડફડ ત૮ ન૦ [સં. તર, પ્રા. ત૩; સર૦ મ., દ્િ.] પક્ષ; ભાગલો (૨) તડવી પું. [‘તડ” ઉપરથી] તડ - પક્ષના આગેવાન રણમાં આવેલી ઝાડપાણીવાળી જગા. [–પડવું = ભાગલા પડવા. | તહેવું અ૦ ક્રિ. [સં. ત ] મારવા કે ઝઘડવા માટે સામે ધસવું (પ્રાયઃ બ૦૧૦માં પડવાં બોલાય છે; બ૦૧૦ (૨) (“તડાં').] તડંગ ન૦ તરવારનું મ્યાન (૨) અ૦ જુઓ તડિંગ
જોડસ્ત્રી જુઓ તેના ક્રમમાં [સણ ઝાટકે (૨) ફાટ; તડ | તહેં-હિં)ગધૂમ અ૦ [૧૦] ઢાલકને અવાજ તક સ્ત્રી- [જુઓ તતડવું; સર૦ હિં.] (પાકેલા અંગમાં) તતડાટ; | તવંતા સ્ત્રી [‘તડવું' ઉપરથી] તડાતડી, બોલાબોલી (૨) મારામારી તડકવું અ૦ ક્રે. [સર હિં. તના , મ. તળ ] તડ- ફાટ પડવી તડાક અ૦ વિ૦; સર૦ મ. તાલ; fહું. તડા] તુટવાને અવાજ (૨) ડરવું, ગભરાવું
[સીધું કરવું [‘તડકો” પરથી ] (૨) એકદમ; તરત જ. (–દઈને). ૦છીંકણી સ્ત્રી જેનાથી તકાવવું સક્રિ. ‘તડકવું નું પ્રેરક (૨) (તારને) ગરમ કરી ખેંચીને ઉપરાઉપરી (તડાક દઈને) છીંકે આવે તેવી સંઘવાની ભૂકી.] તડકી છાંયડી સ્ત્રીજુઓ ‘તડકામાં
(૦)ભટાક અ૦ [સર૦ હિં. તેજપાળ] જુઓ તડફડ તડકું ન૦ (સુ) તડકો
તાકે ડું [સરવર્ત., ફિં.,મ, તerwi]તડાક અવાજ (૨) જુહી વાત તકે ! [સર હું. તi] તાપ; સૂર્યને ગરમ પ્રકાશ. [-ખા= - ગપ (૩) એકાએક ધસારો કે વૃદ્ધિ યા લાભ. [તકાકા મારવા = તડકામાં બેસી તેની ગરમી લેવી. –થ =બપોર થવા; તાપ | ગપ્પાં મારવાં; હિંગો હાંકવી. તાકે પ = એકાએક સારે પડે. (-આવ, પડવે, –જ)] છાંયડે, છાંયે, લાભ થ.]-કાર,- કયું,-કી વિ૦ તડાકા મારનારું – તેવી ૦થી ૫૦ તડકે અને છાંયડો (૨) છોકરાંની એક રમત (૩) | ટેવવાળું. –કિયણ વિ. સ્ત્રી૦.—કાબંધ અ૦-એકતડાકે ઝટપટ; [લા.) સુખદુ:ખ. - કી છાંયડી સ્ત્રી જુઓ તડકે છાંયડે ૧, ૩ જોરશોરથી. -કીદાસ ૫૦ તડાકી - ગપી માણસ તડઘેલ વિ. ઘેલું, ગાંડું
[સલાહસંપ તહાગ ન [i] તળાવ તડજોડ સ્ત્રી (તડ + જોડવું; સર૦ મ.] તડો વચ્ચે સમાધાન - | તાઝીક સ્ત્રી તડવું ઝીકવું] તડાપીટ; મારપીટ તત૮ અ [વ૦; સર૦ ક. તરત ]] ફાટવાનો અવાજ (૨) | તા(ડો)ત અ૦ [૧૦] ઝટઝટ; ઉપરાઉપરી
ઝટ ઝટ. [-બાલવું =સામું બોલવું, ઝટ સામે જવાબ આપ તાત(–ડી) સ્ત્રી- [જુઓ તતડા] બોલાબોલી; મારામારી (૨) (૨) ઝટ ઝટ બોલવું] ૦૬ અ૦ કેિ. તડતડ અવાજ થ; તેવા ચડાચડી; સ્પર્ધા (૩) ઉતાવળ; ધમાચકડી અવાજ સાથે (રજકણ ઈ૦ તડતડિયા પડે) ઊડવું (૨) ફાટું ફાટું | તાત્મ અ [વાડ(તસતસીને તૂટવાનો રવ+તુમ (તુંબડાની જેમ)? થવું; તસતસવું (૩)[લા.] ગુસ્સાથી બોલવું. [તહતઢાવવું સક્રેિટ કે મ. તાતુમ મેટું મેલું ઉપરથી ?] ફૂલીને તૂટું તટું થાય(પ્રેરક)]. - ડાટ ૫૦ તડતડવાનો અવાજ કે તેની ક્રિયા (૨) | તસતસે એમ
[ધમાલ; ધાંધલ; તડામાર ગુસ્સો (૩) અ. ઝપાટાબંધ. –દિયું વિ૦ તડતડ અવાજ કરે તડાપીટ સ્ત્રી[તડવું+પીટવું] ખૂબ મારપીટ; મારામારી (૨) એવું (૨) ગુસ્સા કે જુસ્સામાં બોલે એવું; ઉતાવળિયું (૩) નવ તડામાર અ૦ [તડવું+મારવું] ધમધોકાર, ઝપાટાબંધ. –ર–રી) બળતાં તડતડ અવાજ કરે એવું લાકડું. -દિ પું, તડતડ | સ્ત્રી. ઉતાવળ; વર; ઝપાટો
જ-૨૬

Page #447

તડાવવું ]
૪૦૨
[તત્વાર્થ
તટાવું અક્રિ૦, વલું સક્રિ. “તડવું'નું ભાવે ને પ્રેરક
પડવું. તણાઈ મરવું = ગજા ઉપરાંત ખર્ચ કરવું; વાદે ચડી નુકતદિત સ્ત્રી [૪] વીજળી. તાંબર ન [+અંબર](૫) વીજળી સાનના ખાડામાં ઊતરવું.] –મણ ન૦, –મણ સ્ત્રી તાણવાનું રૂપી કે તેના જેવું ચમકતું વસ્ત્ર
કામ કે તેનું મહેનતાણું. -વવું સક્રિ. ‘તાણવું’નું પ્રેરક તડિયું વે. [સં. તટ, પ્રા. ત] તટ પર આવેલું
તણા [સં. તદ્ ઉપરથી; સર૦ મ. તાવ, - વા; હિં. તનાવ તઠિગ અ[રવ૦](દઈને). ધૂમ અરવ૦] જુઓ તડંગમ | =દેરી. મ. તનાવે = રસ્સી] રથની સાંગી નીચેનો દોર તહિંગે વિ. પું. [તડ (તસતસતું) + અંગ] જાડો - હૃષ્ટપુષ્ટ તણી સ્ત્રીજુઓ તણાવો] કુંડાળામાં ફરે તે માટે બળદની નાથે તડી સ્ત્રી [ä. ઉપરથી; સર૦ fહં. તરી = ઘેલ] ઝડી; દરેડો
બાંધેલી રાશ –દોરી [‘–નું અર્થ બતાવતે પ્રત્યય (પ.) (૨) મારની ઝડી. [-દેવી = ઉપરાઉપરી સખત મારવું કે ભાંડવું. તણું ન૦, સ્ત્રી, - ડું [.તળ] છઠ્ઠી વિભક્તિને “કેરું', -પઠવી =માર કે ગાળો યા ઠપકાની ઝડી વરસવી.]
તત્ સ[] તે. –તકાલ, -તક્ષણ, -તખેવ [તત્ + ખેવ (બી. તડકાવવું સત્ર ક્રિ૦, તડુકાવું અ૦ ક્રિ. ‘તડૂકવુંનું પ્રેરક ને ભાવે | વેવ, સં. શેપ) કે સં. તરક્ષામેવ?] અ૦ તે જ વખતે; તરત જ (પ.) તસાવું અ૦ કૅિ૦, –વવું સ૦ ક્રે‘તડુસવુંનું કર્માણને પ્રેરક | તત ન [સં.] તતવાઘ, તંતુવાદ્ય તડું ન [જુએ તડ] તડ; પક્ષ; ભાગલે (બ૦ ૧૦ તડાં (ચ.). તતડવું અૐિ૦ [૨૦] જુઓ તડતડવું. તતડાટ !૦ તતડવું તે.
(૨) વિ૦ (કા.) ઊંચું [ચહેરે થે તે] ઘાંટો કાઢવે; ગર્જવું તતડાવવું સક્રેટ (પ્રેરક) (૨)[લા.]ધમકાવવું [કોલસે ઈ૦) તડૂકવું અક્રિશૂરવ૦;સર૦હિં. તડેજના, ઢે.કુટુંબગુસ્સાવાળે તતડિયું રે [‘તતડવું' ઉપરથી] બળતાં તડતડિયા ઊડે એવું લાકડું, તડૂકે પૃ૦ તડૂકવાને અવાજ
તતઢિયે પં. [તતડવું' ઉપરથી] તણખો; તડતાંડે [તાતાઈ તડૂશ તડૂશ અ૦ [રવ; સર૦ ટપૂરા ટપૂ] ધીમે ધીમે રહી રહીને તત થેઈ અ [વ૦; સર2 fહં. તતતાયે ભવાઈના તાનનો બોલ; તસવું સક્રિ. [સં. તર્] મારવું (૨) ખૂબ ખાવું
તતબીર સ્ત્રી [સર૦ હિં., મ.] + nતુઓ તદબીર તડેડાટ પું(૨) અ૦ જુએ તડતડાટ [એકપગે; આતુરતાથી તતવાઘ ન૦ [સં.) જુએ તંતુવાદ્ય તડેમંકેડે અ [વડ (ખેંચાયેલા - તસતસતા) + મંકોડા (સાંધા)] તતઃ અ [i] પછી; તો પછી. કિમ [i] = તેથી શું ? તેમાંથી તત૮ અ૦ જુઓ તડાતડ
પછી શું ?. કિવાદ પુંછ વસ્તુ કે ઘટનાનું, તતઃ કિં– પછી શું, તડવડ(ડી) સ્ત્રી હિં. તુચવત ઉપરથી] + સરખાપણું; સમાનતા એમ પૂછી, આગળનું આગળ પરિણામ કે નિષ્પત્તિ શોધવી તે. તણખ(–છ) સ્ત્રી [સં. તન , . તળ તણાવું ઉપરથી] બળતરા | ભ્રષ્ટ વેઠ [ā] તેમાંથી ભ્રષ્ટ. (જુઓ અને ભ્રષ્ટ તો ભ્રષ્ટ) સાથે સણકાની વેદના (૨) અવાજ ખેંચાવાથી તેમાં આવતી
તતૂડી સ્ત્રી[૨૦] નાનું તત્ ૩. (-કવી).હું નવ એક જાતનું કર્કશતા (૩) ભેસબળદની એક ખડ-લંગડાપણું-ખિ(–છિ) રણશિંગું. [-ફૂંકવું = જાહેર કરવું (૨) દેવાળું કાઢવું.) j૦ તણછને લીધે લંગડો બળદ
ત ભ્રષ્ટ વે (સં.વસ્તુઓ “તતઃ'માં
[તે સમયનું તણ(-૨)ખલું ન [સંતૃni, B. તળ ઉપરથી] તરણું; ઘાસની તત્કાલ(ળ) અ [ā] તે જ વખતે; તરત જ.—લીન વિ૦ [i] સળી. [તણખલાને તેલ = તણખલા જેવું તુચ્છ–લી સ્ત્રી, તક્ષણ અ૦ [i] તે જ ક્ષણે તાબડતોબ; તતક્ષણ નાનું તણખલું; સળી
તત્સમ વિ. [i] તેને માટે ક્ષમ -પૂરતું કે જોઈએ તેવી અનુરૂપ તણ(ન)ખવું અક્રિટ તણખ થવી; પીડાવું; દુઃખવું (૨) ગુસ્સે શક્તિ કે ગુણવાળું; તેને ખમી શકે એવું થવું. [તણ(–ન)ખાવવું સવાં. (પ્રેરક); તણ(ન)ખાવું અ૦ તત્વ ન [i] કઈ વસ્તુનું મૂળ અસલ કે વાસ્તવિક રૂપ (૨) ક્રિ. (ભાવ).]
સાર; રહસ્ય (૩) પંચભૂતમાં દરેક (૪) સાંખ્યમાં ૨૫તતણુખિ–છિ) j૦ જુઓ “તણખમાં
માંનું દરેક -પંચમહાત, પંચ વિષયો, દસ ઇદ્ર, મન, બુદ્ધિ, તણખી સ્ત્રી, નાના તણખ
અહંકાર, પ્રકૃતિ અને પુરુષ. ગ્રાહિણી વિસ્ત્રી, ૦ગ્રાહી વિ. તણુ દેવતાની ચિનગારી કે અંગારે (૨) તણખ; વેદના. તત્વ ગ્રહણ કરનારું. ચિંતક વિ૦ (૨) પુંઠ તત્વનું ચિંતન [તણખા ઊઠવા=લાગતામાંથી તણખા નીકળવા (૨) ડીઘણી કરનાર; તત્ત્વજ્ઞ. ચિંતન નવ તત્વ વિષે વિચાર કરવો તે. ૦૪ અસર કે નુકસાની પહોંચવી. તણખા નાખવા (શરીરે) ચસકે | વિટ તત્વને જાણનારું (૨)પુંફિલસૂફ. જ્ઞાન ન૦ તત્વસંબંધી આવવી (૨) બળતરા થવી (૩) રીસમાં છણકા કરીને બેસવું.]T જ્ઞાન; ર્ફિલસૂફી. જ્ઞાની વિ૦ (૨) ૫૦ તત્વજ્ઞ. ૦તઃ અ૦ તણુંક (છ) સ્ત્રી, એક જાતનું લાકડું સિં. નિરા?] (૨) એક તત્વની દષ્ટિએ; ખરી રીતે. ૦દર્શન ન૦ તત્વજ્ઞાન, ફિલસૂફી.
જાતને ઊડણ સાપ (૩) જુએ તણખ. છાવું અદ્દે અવ- દશ વેવ (૨) ૫૦ તત્વ જોનાર પુરુષ. ૦૯ષ્ટિ સ્ત્રી તત્વ ચવ તણા (૨) લંગડાવું (૩) સણકા નાખવા. [-છાવવું સત્ર તરફ વળેલી તસ્વગ્રાહી છે. નિર્ણય પું તત્ત્વનો નિર્ણય ફિલક્રિ. (પ્રેરક).]–છિયું વિ૦ તણખ - સણકા નાખતું. છિ પુત્ર સૂફી. નિષ વિ૦ તત્વમાં નેઝા -- આસ્થાવાળું. નિષા સ્ત્રીજુઓ તણખ
[ઇલ” (પ. વિ.) તત્વ પરની આસ્થા. ન્યાસ . વિષ્ણુપૂજાની એક વિધે તણાઉ વિ. [જુઓ તણાવું]- તાણ કે તણાઈ શકે એવું; “ડકટા- ૦મીમાંસા સ્ત્રી, “મેટાફિઝેકર્સ, ૦વાદ ૫૦ તત્વસંબંધીવાદ તણાવપુંજુઓ તણાવું] તણાવા ગુણ કે તણાવું તે, યા તેનું માપ કે મત યા વિચાર. વિદ્યા સ્ત્રી તત્ત્વજ્ઞાન, વિદ, વેરાપું. તણાવું અસ્ક્રિ. [સં. ત , પ્રા. તી; “તાણવું’નું કર્મણિ ખેંચાવું તત્ત્વજ્ઞાની; ફેલસૂફ. ૦શાસ્ત્ર પુત્ર ફિલસૂફ. -વાભાસી વિ૦ (૨) ગજા ઉપરાંતના કામના બેજા તળે કે ખર્ચમાં આવવું. [તણાઈ | [+આભાસી] તત્વના આભાસવાળું, ખરેખર નહિ એવું–વાર્થ જવું = ખેંચાઈ જવું (૨) તવાઈ જવું (૩) ખર્ચના ખાડામાં ઊતરી | પૃ. [+ અર્થ] મળ સત્ય; ખરું તત્વ

Page #448

તત્વમસિ]
४०३
[તમાત્ર
તવમસિ શપ્ર૦ કિં.] ‘તે (મૂળ તત્વ- બ્રહ) તું જ છે એવું તગત વિ[.]તેને લગતું, તેમાં સમાતું (૨) તેમાં ચિત્તવાળું; તત્પર યજુર્વેદનું એક મહાવાકય
[ જુઓ ‘તત્વ' માં ગુણવે. [૪] તે કે તેના ગુણવાળું (૨) પુંછે તેને ગુણ (૩) તત્વ- ૦મીમાંસા, તા, શાસ્ત્રી, -વાભાસી, વાર્થ એક અર્થાલંકાર, જેમાં વસ્તુ પિતાના ગુણધર્મ પાસેની બીજી તત્પદ ન [સં.] તે-બ્રહ્મનું પદ; પરમપદ; મોક્ષ
ઉત્તમ વસ્તુના ગુણધર્મ લેતી વર્ણવાય છે (કા. શા.), તપદાર્થ પું[સં.] બ્રહ્મ; પરમાત્મા [(માણસ). ૦તા સ્ત્રી | તદ્દન અ [સર૦ મ. તäત] બિલકુલ, છેક (૨) નર્યું તત્પર વિ૦ [iu] બરાબર પરેવાયેલું, એકધ્યાન (૨) તૈયાર; સજજ તદ્ધિત પું[.] (વ્યા.) મૂળ નામ, સર્વનામ, વિશેષણ કે અવ્યતત્પરાયણ વિ. [i] જુઓ તત્પર. છતા સ્ત્રી
મને લાગીને નવો શબદ બનાવતે પ્રત્યય (૨) વિ. તે પ્રત્ય તપુરુષ છું. [સં.] પરમાત્મા (૨) [વ્યા.] સમાસના ચાર મુખ્ય | લાગીને બનેલું. -તાંત વિ. [+ અંત] છેડે તદ્ધિતવાળું પ્રકારમાંને એક, જેમાં પૂર્વપદ ઉત્તરપદ સાથે વેબ ના સંબંધથી તદ્દભવ વિ. [i] તેમાંથી થતું - જન્મતું (૨) મૂળ ભાષામાંથી જોડાય છે
પ્રાકૃતમાં આવેલો અપભ્રષ્ટ (શબ્દ) (‘તત્સમ” થી ઉલટું) તવ અ [.] યાં. ત્યારે ત્યાંનું - ત્યાં જન્મેલું કે ત્યાંનું વાસી. | તભિન્ન વિ૦ [.] તેનાથી ભિન્ન
સ્થ વે ત્યાં રહેતું કે આવેલું; ત્યાંનું.-ગ્રાપિ અ૦ [+ અપિ] તક્ત વિ. [સં] તેની સાથે યુદ્ધ કે જોડાયેલું; તેની સાથેનું ત્યાં પણ
તકૂ૫ વિ૦ [સં.] તેના જેવું; તદાકાર. છતા સ્ત્રી તત્સમ વેo [] મૂળ પ્રમાણેનું બરાબર (૨) મૂળ ભાષામાં | તકત અ૦ [.] તેની જેમ
અને પ્રાકૃતમાં સરખે એ (શબ્દ) (‘તભવધી ઊલટે) | તદ્વિદ વિ૦ (૨) પં. [સં.] જુઓ તજજ્ઞ તથા અ૦ [] અને (૨) તે પ્રમાણે, તેમ. ગત ૩૦ પરમપદે તદ્વિષયક વિ. [] તે વિષેનું, તે સંબંધી પહોંચવું (૨) પં. (સં.) બુદ્ધ (૩) જ્ઞાની. પિ અo [i] - | તન ૫૦ [સં. તન] પુત્ર; દીકરે (૨) ન૦ [1.; સં. તન; સર૦ પણ ભૂત ૦િ તે પ્રમાણે બનેલું. ૦સ્તુ શ૦,૦ [+બતું] હિં., મ] શરીર; દેહ. [થી, તેડીને, દઈને = ખૂબ મહેનત ‘તેમ થાઓ'; “એવું હો'.-ય૦ (૨) ન સ; સાચું. ન્યતઃ લઈને; ખરા દિલથી.] તે વિ૦ તન તૂટી જાય કે તોડી નાંખે અ૦ [i] સાચી રીતે કે સાચું જતાં. –સ્થાતથ વિ૦ (૨) | એવું ભારે કે અધિક; ખબ, મનધન નવ બ૦ ૧૦ સર્વસ્વ; ૧૦ તથ્ય અને અતવ્ય; સયાસ ય; ખરું બેટું
બધી શક્તિ, સાધન વગેરે
[નાજુક તથા સ્ત્રી [સં. તયા ઉપરથી ? રર૦ છે. તd = ચિંતા; વિચાર (૨) | તનક વિ. [fછું. તનૈ; T. તન; સં. તનુ થેડું (૨) નાનું કાર્ય; પ્રોજન ઇ૦; મ. તથા = શંકા] પૃહા; તમા (૨) વેસ્તાર; તનકારો પુત્ર મજ; લહેર; આનંદ
[ખવું'માં લંબાણ. [-કરવી =પૃહા કરવી, પરવા રાખવી (૨) વિસ્તાર તનખ સ્ત્રી, જુઓ તણખ, ૦વું, ખાવું અ૦ કિ. જુઓ ‘તણ–પીંજણ કરવું.).
[ત જુઓ ‘તથા' [સં.]માં તનખાવવું સત્ર ક્રિ. [‘તનખવું નું પ્રેરક] પજવવું; હેરાન કરવું (૨) તથાગત, તથાપિ, તથાભૂત, તથાસ્તુ, તથ્ય, તધ્યતઃ, તધ્યા- –ની ઉપર ગુસ્સે થવું તથ્થાંશ ! [4] તથ - સત્યને અંશ; તથ્થવાળો - મહત્વનો તન પં. [. તનસ્વા] પગાર (૨) [1] ચલણી સિક્કો ભાગ કે સારાંશ
તનતે વિ૦ જુઓ ‘તન’માં તદનંતર અ૦ [] ત્યાર પછી; તે પછી
તનવાણુ ન [તન +ત્રણ (સં.)] બખ્તર [વિશ્વાસુ વફાદાર તદનુરૂપ વેo [] તેના જેવું, તેના રૂપનું
તનબદન વિ. [તન (ઈ.) + બદન (L.)]જીવજાન; અતિ પ્રિય(૨) તદનુસાર અ૦ લિં] તે પ્રમાણે
તનમન અ [તન + મન] ખૂબ આતુરતાથી – અધીરાઈથી. -નાટ તદપિ અo [] તોપણ
પંઆવેશ, જુસે; અધીરાઈ તદબીર સ્ત્રી [.] યુ કેત
[જ; “ડ હોક| તનમનધન નબ૦૧૦ જુઓ ‘તનમાં તદર્થક વે (૨) અ [સં.] તે અર્થવાળું (૨) તે માટેનું; તે પૂરતું | તનમનિયું ન એક જાતનું કૂલ (૨) કાનનું એક ઘરેણું (૩) એક તદર્થે અ [ā] તેને માટે તેને ખાતર; “ઍડ હોક'
વનસ્પતિ -- આડિયાકરણ તદંતર્ગત વિ. [i] તેમાં આવેલું -સમાયેલું
તનય ] પુત્ર. યા સ્ત્રી, પુત્રી તદા અ૦ [ā] ત્યારે
[ તા સ્ત્રી- તનહા વિ. [જુઓ તન્હા] એકલું (૨) અ૦ ફક્ત. ૦ઈ સ્ત્રી, તદાકાર વે. [સં] તેના જ આકારનું; તદ્રુપ (૨) તમય; લીન. | તનિયે ડું [તન - તનુ ઉપરથી કે તન (સં.) ઉપરથી]'વાઘે; અંગતદાકાળ અ૦ +તે વખતે
રખું; ઝભલું તદાત્મ(ક) વેર [ ] તે -બ્રહ્મ કે સત્યરૂપતપતન્મય | તની પુત્ર [જુઓ તણાવો] દોરો; તાર (૨) જાદુમંત્ર; જંતરમંતર તદુલ્થ વિ. સં. તર્t૩] તેમાંથી ઉથાન પામેલું –નીકળેલું; | તનુ વિ. [1] કુશ; પાતળું (૨) થોડું (૩) નાનું (૪) સુંદર તજજન્ય
તન(-નૂ) સ્ત્રી; ન [.] શરીર. ૦૪ ૫૦ પુત્ર. ૦જા સ્ત્રી, પુત્રી. તદીય વિ૦ [i] તેનું (૨) તે પ્રભુ કે પરમાત્માનું
૦૨હ પુ. વાળ; રેમ તદુપરાંત, તદુપરિ [4] અ. તે ઉપરાંત, વિશેષ; વળી તને પુત્ર સ્ત્રીને કાને પહેરવાનું એક ઘરેણું તદેવતા સ્ત્રી [.] એનું એ જ હોયા કરવું તે; “મનૉટની' (૨) | તનૂર ૫૦ જુઓ તનૂર તે જ કે તેવું જ હોવું તે; એકરૂપતા
તન્મય વિ૦ .] એકાગ્ર; લીન. ૦તા સ્ત્રીતર્દક ન [ā] તાદામ્ય; એકતા
તન્માત્ર વિ. [સં.] માત્ર એ જ; શુદ્ધ (૨) અ૦ તલમાત્ર; સહેજ

Page #449

તમાત્રા]
४०४
[તબાહી
સાજ (૩) નર પંચ મહાભૂતનું શુદ્ધ-સૂફમ રૂપ. –ત્રા સ્ત્રી- તપે- [ā] (સમાસમાં પૂર્વ પદે ઘષવ્યંજન પૂ]. ૦જીવન ન૦ જુઓ તમાત્ર
તપમય કે તપસ્વી જીવન. ૦ધન વિ૦ તપ એ જ જેનું ધન છે તન્ય વિ. [4] જુઓ તણાઉ. છતા સ્ત્રી તણાઉપણું
એવું (૨) બ્રાહ્મણોની એ નામની જાતનું (૩) પુંતપસ્વી (૪) તવંગી, તવી સ્ત્રી [.] નાજુક સુકુમાર સ્ત્રી
તપોધન જ્ઞાતિને બ્રાહ્મણ, બલ(ળ) ન૦ તપનું બળ; તપને તન્હા વિ૦, ૦ઈ સ્ત્રી [fi] જુઓ “તનહા, ઈ”
પ્રભાવ. ભૂમિ(મી) સ્ત્રી તપથી પવિત્ર થયેલી ભૂમે તપવન. તપ ન૦ [] ઇદ્રિયદમન; તપસ્યા (૨) [લા.] લાંબે વખત રાહ | લેક પુંજુઓ ‘તપમાં તપલોક,૦વન ન તપસ્વીનું નિવાસ
જેવી કે બેઠા રહેવું પડે તે; તપવું પડે તે (૩) બાર વર્ષને ગાળો સ્થાન. વૃક્ષ ન તપ રૂપી વૃક્ષ. વૃદ્ધ વે. તપને કારણે શ્રેષ્ઠ કે સમય (૪) સ્ત્રી, જુઓ તપત (૫) (સં.) સૂર્ય. ૦ ૭ પું તપેટો પુત્ર જુઓ તાપટ [ વૃદ્ધ જુઓ ‘
તમાં જૈન સાધુઓને એક વર્ગ. ૦ત સ્ત્રી ગરમી; સહેજસાજ તાવ. | તપે- ૦ધન, ૦બલ, ભૂમિન-મી), લેક, વન, વૃક્ષ, ૦ન ન૦ તપવું તે (૨) તાપ; ગરમી (૩) પં. સૂર્ય (૪) એક તપ્ત વિ૦ [.] તપેલું કે તપાવેલું. ૦મુદ્રા સ્ત્રી વિષ્ણુનાં આયુધોની નરક. ૦નચ્છદ ન સૂર્યમુખી ફૂલઝાડ. (-)લેક પું | છાપો તપાવીને દીધેલા ડામ સાત લોકમાને છઠ્ઠો- તપસ્વીઓને લોક. ૦શ્ચર્યા સ્ત્રી [4] ત(૦૨)ફતવું અ૦ ક્રિટ જુઓ તડફડવું [ઉચાપત; ચેરી તપ કરવું તે; તપસ્યા. ૦સી(–સ્વી) વિ૦ (૨) પં. [.] તપ | તફડંચી,-બાજી સ્ત્રી- [જુઓ તફરકે પારકાના માલ કે કૃતિની કરનાર
ત(૦૨)ફડાટ !૦ જુઓ તડફડાટ તપખીર સ્ત્રી [સર૦ મે. તપનીર, -&; તપવી) છીંકણી (૨) તફડાવવું ૩૦ કિડ તફડંચી કરવી; ચોરી જવું
કંદને -શિંગોડાને લેટ. –રિયું–રી વિ૦ તપખીરના રંગનું તફરકે અ૦ [મ. તtહું] ચારાઈ, વિરાઈ કે ઉચાપત થયું હોય એમ તપત, –ન, -નચ્છદ, લોક જુઓ “તપ”માં
તફસીલ [..], ૦વાર જુઓ તપસીલ'માં તપ(-પા)વવું સત્ર ક્રિ. ‘તપવું'નું પ્રેરક
તકારક વિ૦ [.] વધારાનું ફાલતુ; કુટકળ તપવું અ૦ ક્રિ. [. ત] ઊનું –ગરમ થવું (૨) તપ કરવું (૩) તફાવત પું [.] ફરક; ઓછાવત્તાપણું. [-કર =જુદાઈ ગણવી; [લા.] લાંબો વખત રાહ જોતા ઊભા રહેવું, બેટી થવું (૪) ગુસ્સે ભેદ રાખો . -પ = ફરક - અસમાનતા હોવી.] થવું (૫) લાગણી કે દુઃખ થવું
તફે j૦ [.. તારૂઢ] જા; વિભાગ. -ફાવાર વિ૦ (૨) અ૦ તપશ્ચર્યા, તપસી જુઓ “તપ”માં
તફા મુજબ; વિભાગવાર તપ(-ફોસીલ સ્ત્રી[જુઓ “તફસીલ'] વિગત; જુદી જુદી | તબક સ્ત્રી [બ.] રકાબી; તાસક છીબું (૨) માળ; મજલો (૩) હકીકતને ફેડ. ૦વાર અ. વિગતવાર
પૃથ્વી ઉપર નીચે કપેલો લોક, તબકકો. જો પુત્ર નાનો થાળ; તપસ્યા સ્ત્રી [] તપ, તપશ્ચર્યા
થાળી. ડી સ્ત્રી, નાની તબક – રકાબી. ડું નવ એક જાતનું તપસ્વી વિ૦ (૨) ૫૦ [ā] જુઓ “તપ”માં. -સ્વિતા સ્ત્રી, છીછરું વાસણ –સ્વિની વિ૦ સ્ત્રી. (૨) સ્ત્રી, “તપસ્વી'નું સ્ત્રીલિંગ
તબકવું અ૦ કિ. (કા.) ગાઢ અંધકારમાં આછો પ્રકાશ આવ તપઃપૂત વિ૦ [i] તપથી પવિત્ર થયેલું
તબક્કો પૃ૦ [બ. તé] મજલે; માળ (૨) સ્થિતિ; દશા (૩) તપાહ()વું સક્રિ. “તપવું'નું પ્રેરક
પાયરી; ધોરણ (૪) વિભાગ, ખંડ તપાર પુત્ર તાપ; ધખારે; ગરમી; તપવું તે [ને પ્રેરક | તબક, ઈ અ [વ૦][ઘોડાની દોડનો અવાજ]. –કી સ્ત્રી, તપાવું અ૦િ,વવું સક્રિ. ‘તપવું “તાપવુંનું ભાવે કે કર્મણિ ઘેડાની દોડને પગરવ (૨) દોડ. [-મૂકવી = દેટ મૂકવી.-વાગવી તપાસ, ૦ણી સ્ત્રી [મ, તfહદુસ; મ.] તપાસવું તે. [-મળવી =ઘોડાના ડાબલાનો અવાજ થવો.] - j૦ઝપાટે; સપાટ વેગ = ભાળ મળવી; પત્તો ખાવો.] વા(–વો)રંટ ન તપાસ કરવાને તબઠાવવું સત્ર ક્રિ. [રવ૦; જુઓ તબડક] દોડાવવું (૨) ખદમાટેનું વારંટ કે સરકારી હુકમ. ૦નીશા-સ) વિ૦ તપાસનાર ખદાવવું (૩) દબડાવવું; ધમકાવવું તપાસરાવવું સત્ર ક્રિ. તપાસાવવું
તબડૂક વિ૦ [‘તુંબડું ઉપરથી {] ભેટ, કમઅક્કલ (૨) મૂઢ; અવાક તપાસ-વા-વૉોરંટ નવ જુઓ “તપાસ'માં
(૩) ફુલેલા શરીરનું; સ્થલકાય (૪) તદ્દન નવ. ઉદા. નાનું તપાસવું સત્ર ક્રિટ શોધવું; ખળવું (૨) ચેકસી કરવી; ઊંડા | તબક ઊતરીને જેવું (૩) સંભાળવું; તજવીજ રાખવી. [તપાસાવવું તબદીલ વિ[.] બદલાયેલું; કરેલું. –લી સ્ત્રી ફેરબદલી; ફેરફાર સ, ક્રિટ (પ્રેરક), તપાસા અ૦ કિં. (કર્મણિ)]
તબરૂક [. તારું] દરગાહ, ધર્મકથા વગેરેમાં વહેચાતો પ્રસાદ તપાસ-સમિતિ સ્ત્રી તપાસ કરનાર સમિતિ
તબલચી ડું [l.] તબલાં નરઘાં વગાડનાર [નો ભાગ તપિત વિ. [સં.] જુઓ તત
તબલી સ્ત્રી [.. ત૭; મ.] વાઘના તુંબડા ઉપર સપાટ લાકડાતપિયું વિ૦ [“તપ” ઉપરથી તપ કરનારું; તપસ્વી
તબલીઘ સ્ત્રી [મ.] શુદ્ધિ, ધર્માતર તપી પું[“તપ” ઉપરથી] તપસ્વી
તબલું ન૦ [.. તરુટ્ટ] એક વાઘ; નરહ્યું તપેલી સ્ત્રી, કિં. પરથી ? સર૦ હિં. વતીથી; સં. પાતિકો | તબસુમ ન [..] મંદ હાસ્ય; મુસ્કાવું તે =માટીનું વાસણ માં પતેતી) પહોળા મેનું એક (ધાતુનું) વાસણ તબ, વહ [u.] વિ૦ નષ્ટ; બરબાદ; પાયમાલ. ૦હી સ્ત્રી બરબાદી -લું ન૦ મોટી તપેલી
[તપસ્વી [ તબાહરું ન૦ (ચ) તગારા જેવું એક પાત્ર તપેશરી વિ૦ (૨) પં. [તપ + ઈશ્વર; અથવા તપસ્વી ?] જુઓ | તબાહી સ્ત્રી [.] જુઓ ‘તબામાં

Page #450

તબિયત]
૪૦૫
[તરઘાયો
તબિયત સ્ત્રી [..] મનની સ્થિતિ - મિજાજ (૨) શરીરની હાલત –શ(–સ)ગીર, શ(–સીબીન . તમાશો જેનાર; પ્રેક્ષક (તંદુરસ્તી કે માંદગી બાબતની). [-લાગવી રમન ચાટવું.]-તી (૨) તમારો કરનાર. –શ(સ)ગીરી, –શ(સીબીની સ્ત્રી, વિ, તરંગી; ઠેકાણા વગરનું; ધૂની
તમાશગીરનું કામ તબીબ ૫૦ [..] વૈદ્ય; હકીમ. -બી વિ૦ તબીબને લગતું (૨) તમિસ્ત્ર ન૦ [.] અંધકાર. –સ્ત્રા સ્ત્રી રાત્રિ (૨) અંધારી રાત
સ્ત્રીવૈદું. [–રજા = માંદગીની, તે કારણે મળતી રજા.] તમીજ સ્ત્રી [..] સારા નરસા વિષે વિવેકશક્તિ (૨) સભ્યતા; તબૂકવું અ૦ કિ. (પ.) વરસવું (૨) (વીજળી) ચમકવી () | વિનય-વિવેક (૩) અદબ; આમન્યા [સાથે જ વપરાય છે. તબેથે ૫૦ (ચ) જુઓ તવેથો
[ડેલું કે મકાન | તમુક વિ. [જુઓ અમુક] અમુક આ કે તે, એ અર્થમાં “અમુક તબેલે પૃ. [પ્ર. તવી] ઘોડે, બળદ ઈટ કે ગાડી રાખવાનું | તમે(–) મે', મે) [ad, તુમ્હ] બીજો પુરુષ સ; “તુંનું બ૦૧૦. તબે પુત્ર [જુઓ તા] (૨) ચલમને તો [ કરાવવો.] || [તમે તમારે = તમે પડે કે પતે; તમે એકલા] તબલ ન૦ [મ, તવ) તાલકું માથું. [-કરાવવું =માથે ટકે | તમે સ્ત્રી, જુઓ તમણ તમ ન૦ [.] અંધારું (૨) તમે ગુણ; અજ્ઞાન કે જડતા તમે (મો) સ. જુઓ તમે [સ્વભાવ. –ણી વિ. તમે ગુણવાળું -તમ [ā] પ્રત્યય. વિટને લાગતાં “સૌમાં શ્રેષ્ઠ એમ અર્થ બતાવે. તમે ગુણ પં. [સં] પ્રકૃતિને એક ગુણ (૨) ક્રોધ; આકળો ઉદા૦ ગુરુતમ
તમ્મર સ્ત્રીસિં. તિમિર] આંખે આવતાં ચક્કર -અંધારાં. તમ સ૦ તમે (પ.) [ ઉતાવળો અને ગૂંચવાતે શ્વાસે શ્વાસ [-આવવી, ખાવી, ચડવી] [પસાદાર (૪) મસ્ત; ચકચૂર તમક પું[.] દમના રોગને એક પ્રકારશ્વાસ ૫૦ બહુ
તર વિ. [fi] રસકસથી ભરેલું; તાજું (૨) ધરાયેલું; તૃપ્ત (૩) -તમકડું વિ૦ [જુઓ અમકડું] અમુક (‘અમકડું સાથે જ તર સ્ત્રી [.] દહીંદૂધ પરની મલાઈની પોપડી(૨)[જુઓ તરવું) વપરાય છે)
નાની ખાડી [નવ વહાણનો ધક્કો (૨) માર્ગને વિસામે તમ(–મે)ણ સ્ત્રી [. તમM] ભોંય ખોદીને કરેલો ચેલો તર સ્ત્રી [i] પહોળી હોડી; વહાણ; તરાપ (૨)રસ્તો. સ્થાન તમણું વિ૦ [જુઓ તગણું] ત્રણ ગણું, ત્રમાણું
-તર પ્રત્યય. (૧) ક્રિટ ને લાગતાં નવ બનાવે છે. ઉદાત્ર ઘડતર, તમતમવું અ૦ ક્રિ. [૧૦] (તમરાનો કે તેના જેવો અવાજ) (૨) | | ભણતર (ર) કિં., T.] વિ. ને લાગતાં તેથી અધિક – વિશેષ’ તમતમું લાગવું. -તું વિ૦ જુઓ તમામું
અર્થ સૂચવે. ઉદા૦ અધિકતર; બદતર તમતમું વિ૦ [સર૦ હિં. તમતમાના] બહુ તીખું, –માટે વિ૦ | તર- [. ત્રિ] ત્રણ અર્થમાં શબ્દની શરૂમાં ઉપસર્ગ પેઠે આવે છે. તમતમું (૨) પુત્ર તીખાશ (૨) તમતમવાના (તમરાનો) અવાજ | જેમ કે, તરશી, તરધારું, તરવાડી
[૦ડી સ્ત્રી, તમ(મો)ને (મ','સ‘તમે(–મો)”નું બીજી કે ચેાથી વિ૦નું રૂપ | તરક, ડે ૫૦,[. તુ, . તુરÉ] મુસલમાન (તિરસ્કારમાં). તમન્ના સ્ત્રી [.] ઇચ્છી; આતુરતા
તરક ૫૦ [સર૦ ત્રચકે] ટપકું (૨) કુવારે તમાર(–રિયું) નવ એક જાતનું બાળવાનું લાકડું
તરકટ ન [સર૦ મ.] પ્રપંચ; કાવતરું. [-રચવું = તરકટ કરવું.] તમરી સ્ત્રી [સં. તિમિર] જુઓ તમર
ખેર વિ. તરકટ કરવાની આદતવાળું. -ટી(—-ટયું) વિ. તમરું ન૦ કિં. તિમિર = અંધારું પરથી?. તૈય?] રાતે તીણા સિર૦ ૫.] તરકટ કરે એવું પ્રપંચી અવાજથી બોલતું એક જીવડું
તરકઢિયે પં[. તુર્થ પરથી ?] એલફેલ બોલનારે; ભાંડ; વિદૂષક તમસ ન [સં.] અંધારું (૨) અજ્ઞાન (૩) તમે ગુણ
તરકડી, તરકડે જુઓ ‘તરક”માં તમે [] પિસ્તોલ
તરકવું અક્રિ. [. ત] તર્ક કરવો; અટકળ કરવી તમાં સ્ત્રી [મ.] પરવા; દરકાર (૨) કમીના; બેટ
તરકસ ન૦ [સર૦ હિં.,મ; . ત(ત રા તીરને ભાળ્યો તમાકુ સ્ત્રી. [ટું તળો] તંબાકુ
તરકારી સ્ત્રી, [હિં., મ; સર૦ . ત5) શાકભાજી; ભાજીપાલો તમાચ સ્ત્રીજુઓ તમારો (શ૦ પ્રઢ સહિત)
(૨) ખાવા ગ્ય માંસ તમારો પુત્ર [.] થપડ; લપડાક. [-ખાધેલ વાગવી. | તરકીબ સ્ત્રી[2] યુક્તિ -ખેંચી કા , ચ , ચેડી દે, માર = લપડાક લગાવી તરકેશી ન૦ ત્રણ થાંભલાનું વહાણ દેવી.-પ, વાગતમાચાનો માર પડવા (૨) છક્કડ ખાવી. | તરક્કી સ્ત્રી [.] ઉન્નતિ; ચડતી; આબાદી -મારી મેં કે ગાલ રાતે કે લાલ રાખ રન ફાવ્યા છતાં | તરખડ સ્ત્રી માવજત; સંભાળ (૨) ભાંજગડ; પંચાત ફાવ્યા કે સુખી હોવાનો ઢગ કે દેખાડો કરે.]
તરખલી સ્ત્રી, જુઓ તણખલી. -લું ન૦ તણખલું તમામ વિ૦ (૨) અ [.] બધું સંપૂર્ણ [ને કસબની સાડી તરખાટ j[સર૦ 1. તર્સ ડર; ભીતિ; ત્રાસ(૨)હેતા હોબાળો; તમામી શ્રી 1િ. ? સર, હિં, મ.] તમામ -પૂર્ણપણે રેશમ | સનસનાટી. (–મચ, મચાવ) તમારિ ૫૦ [સં.] (સં.) રસૂર્ય. તનયા સ્ત્રી (સં.) યમુના નદી તરખૂણિયું વિ૦ [તર (સં. 2) + ખૂણો] ત્રણ ખૂણાવાળું તમારું (મા') સ. [તુમહાર, પ્ર. તુવેર] ‘તમે’નું છઠ્ઠી | તરગાળી સ્ત્રી તરગાળાની સ્ત્રી. - ૫૦ ગાવા નાચવાનો ધંધો વિભક્તિનું રૂપ (બીજાં રૂપ – તમારે, તમારાથી ઈ)
કરનાર એક ન્યાતને માણસ તમાલ પું. [સં.] એક ઝાડ. ૦પત્ર ૧૦, ૦૫ત્રી સ્ત્રી તેનું પાંદડું | તરઘટ ૫૦ ઉમરે; તળવટ
) પં[f. તમારા] ઘણા લેકો જોવા મળે એ | તરઘા પહેલા મને જબરે દેગ (૨) મોટું પહોળું ઢોલ ખેલ કે રમત (૨)[લા.] ફજેતી. જેમ કે, તમાસો કરે, જે. | (૩) [લા.] મેટી બેડોળ આકારની વસ્તુ

Page #451

તરછ]
[તરવાયો
તરછ સ્ત્રી[1. તá= ક્રોધ પરથી?] મદ; અહંકાર
તરપંખું વિ૦ [તર (ત્રિ) + પાંખ] ત્રણ પાંખિયાં -પાંખડીઓવાળું તરછટ અ૦ છેક; સાવ; તદ્દન
તર–પિ)ડી સ્ત્રી, સિં. કે તૃત્તિ +fg] મરનારની તરછેદ પું; સ્ત્રી જેરથી વીંઝવાથી - તરછોડવાથી થતી અસર | વરસીને દિવસે કરાતી શ્રાદ્ધક્રયા (૨) તિરસ્કાર; છિકાર૦૬ સક્રિ. જેથી આંચકે મારે (૨) | તર -ભે), સ્ત્રી, જુઓ તરભેટ તિરસ્કારપૂર્વક કાઢી મુકવું (૩) તુચ્છકારવું; ધિક્કારવું. –ાવવું તરફ સ્ત્રી [..] બાજુ; પક્ષ (૨) તંતુવાદ્યના મુખ્ય તારની નીચે, સક્રિટ, -હાવું અક્રિ. ‘તરછોડવું' નું પ્રેરક અને કર્મણ. –ઠાટ, રણકવા માટે રખાતા તારનો સમૂહ કે પ્રત્યેક તાર (૩) અ બાજુ -ડે પુત્ર જુઓ તરછોડ
[ગાવાની ઢબ ભણું. ૧દાર વેન્ટ તરફેણ કરતું; પક્ષવાળું. ૦દારી સ્ત્રી, પક્ષતરજ ૫૦ ત્રાસ; ભય (૨) જેર; આવેશ (૩) સ્ત્રી [જુએ તર્જ) પાત; ઉપરાણું - વિ૦ (સમાસમાં) તરફનું. ઉદા. એકતરફી તરજાત વિ૦ હલકી જાતનું (૨) સ્ત્રી હલકી જાત
તરફડવું, તરફડાટ, તરફડિયું જુઓ ‘તરફડવુંમાં તરજુમો કું. [.] ભાષાંતર. –મિયું વિ૦ ભાષાની છટા કે ભાવ તરફણ સ્ત્રી [સં. ત્રિ +] દાણા વાવવાનું એક ઓજાર; ત્રણ વિનાનું, માત્ર શાદિક સમાનતાવાળું (ભાષાંતર)
દાંતાનો નાનો વાવણ તરઢ સ્ત્રીરિવ૦] તડ; ફાટ; ચીરે. (ઠા)વું અ૦૦ તરડ | તરફ ૦દાર, ૦દારી જુઓ ‘તરફમાં
પડવી; ફાટવું (૨) વાંકું -ત્રાંસું થવું (૩) વંકાઈને વિરુદ્ધ ચાલવું. તરફળ સી[તર (ઐ) + ફાળ] ત્રણ ફાળવાળી પિછાડી [તરઢાઈને બેલવું = ગુસ્સે થઈને બેલવું. -ડાટ પુંછતરડાવું - -તરફી જુઓ ‘તરફમાં ફાટવું તે (૨) અભિમાન; મરડાટ.- હાવવું ૦૫૦ ‘તરડ(-ડાવું- | તરફીટ શ્રી ઝીક
[તરફદારી નું પ્રેરક. -થા ગુવાર ૫૦ બ૦ ૧૦ અડાઉ ગુવાર
તરફેણ (ફે) સ્ત્રી [તનું બ૦ ૧૦ તાન] બાજુ; પક્ષ (૨) તરડું વિ૦ તરડાયેલું
તરફેવું સક્રિટ રિવ૦] છણકા – છાટા કરવા તરણ ન + [જુઓ તૃણ] તરણું
તરફડાવું અદ્ધિ, –વવું સીક્રેટ ‘તરફેડવુંનું કર્મ ણ ને પ્રેરક તરણ ન [] તરવાની ક્રિયા (૨) તરવાનું સાધન; હોડી. તારણ તરફડે પૃ૦ [રવ૦] છણકે; છાટો; ધુતકાર [તરફેઠા કરવા] વિ૦ (૨)તારણતરણ; ઉદ્ધારનાર
તરબઢવું અક્રિ . [૧૦] ખદખદવું (૨) લડવું; તરભડવું તરણિ ૫૦ [i.] સૂરજ, કુમાર, સુત પું(સં.) કર્ણ, ૦જા, તરબતર વિ. [fi] ખૂબ તર; પ્રવાહીથી ભરેલું; તરબોળ ૦તનયા સ્ત્રી (સં.) યમુના નદી
તરબિયત સ્ત્રી [.] તાલીમ; કેળવણી તરણિ(–ણ) સ્ત્રી [સં.] તરવાનું સાધન, ત્રાપ; હોડી તરબૂચ ન૦, - સ્ત્રી, જુઓ ‘તડબૂચમાં તરણું ન [જુઓ તૃણ] તરખવું. [તરણાને તેલ = ૮૨૭; કશી | તરબળ વિ. [તર (દા.)+ બળ બળવું)] તન પલળી ગયેલું વિસાતમાં નહીં એમ. તરણાને મેરુ કરો = રજનું ગજ કરવું. તરભઠ સ્ત્રીરિવ૦] તરભડવું તે; બોલાબોલી; તકરાર તરણાં ચૂંથવાં નવી ચંથાચંથ કે મહેનત કરવી. (માં) | તરભડવું અર્કિક આવેશપૂર્વક બેલવું; કાજ કરવો તરણું લેવું = ‘તમારી ગાય છું' એમ દીનતા બતાવવી; નમી પડી | તરભાણું ન [ä. તામ્રમાં]ધર્મવિધિમાં વપરાતી તાંબાની તાસક. શરણ કે ક્ષમા માગવી.].
[-ભરવું =ગમે તેમ પણ સામાને સ્વાર્થ સધે એમ કરવું. “વર તરણેપાય ! [4.] તરણ – તરી જવાને - બચવાના ઉપાય | મરે, કન્યા મરે, પણ ગોરનું તરભાણું ભરે', કહેવત પરથી).] તરત અ. [સં. ત્યારેd, પ્ર. તુરંત] એકદમ; ઝટ. નિકાલ પું –ણ સ્ત્રી નાનું તરભાણું [ભેગા થતા હોય એવી જગા તરત ઝટપટ અપાતે નિકાલ; “સમરી ડે ઝલ'. બુદ્ધિ વે. | તરભેટ-ટો) ૫૦ [જુઓ ત્રિભેટ] ત્રણ ગામના સીમાડા કે રસ્તા હાજરજવાબી બુદ્ધિવાળું (૨) સ્ત્રી, શીધ્ર કામદેએવી – સમય- | તરમરિયું ન૦ જુઓ તનમનિયું સૂચક બુઢે. તેતરત અo તરત જ; એકદમ
તરમરી સ્ત્રી, એક જાતનું ઘરેણું તરત પાસ સ્ત્રી [તર (દ્વૈિભવ) +તપાસ] બારીક તપાસ-શોધ | તરલ વિ. [ā] ચપલ; અસ્થિર (૨) તરત કે જલદી ઊડી જાય તરતબુદ્ધિ જુઓ ‘તરમાં
[તરતમપણું એવું, “મોબાઇલ’, ‘વેલેટાઇલ” (પ. વિ.) (૩) પં. હારનું વચ્ચેનું તરતમ વિ૦ કિં., ai] ઓછુંવતું ચડતુંઊતરતું. ૦તા સ્ત્રી- રત્ન. ૦તા સ્ત્રી૦, ૦ ૦ ૦નયન પં. એક છંદ. --લિત તરતવ ન [તત્વ પરથી?] સાર; મુખ્ય અર્થ
વિ, તરલ થયેલું; અસ્થિર તરતી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
તરવર અ૦ [, વૈર કે તુ ઉપરથી ?] વરાથી તળે ઉપર – સળતરતીબ સ્ત્રી [..] આચાર, રીતભાત વગેરેનું શિક્ષણ (૨) વ્ય- વળ થતું હોય એમ. ૦૬ અ૦ કૅિ૦ ઉપર તળે થવું; સળવળવું વસ્થા; ગોઠવણ (૩) સંભાળ; માવજત
(૨) વરાથી અધીરા થવું. -રાટ ધમપછાડ; અધીરાઈ તરતરત જુઓ ‘તરત’માં [બેફાન; તોફાન જેવું કાંઈ ચંચળતા.-રાવવું સક્રિ. ‘તરવરવું'નું પ્રેરક –રિયું વિ૦ ચંચળ; તરફાન ન [જુઓ તોફાન, - તેનું દ્વિવ] નાનું મોટું તોફાન ચપળ; અધીરું તરધારું વિ૦ [તર (f2) + ધા૨] ત્રણ ધારવાળું (૨) ત્રણ સરખા તરવંક ન [તર (ત્રિ) +વંક (વાંકું)] વક્રતા ભાગમાં બનેલું [તરધારી લાપસી]
તરવાડી ૫૦ [જુઓ ત્રવાડી] ત્રિવેદી; એક અટક તરણય ન [4] તર –ોડીનું (નદી પાર કરવાનું) ભાડું, તરાઈ | તરવાડે ૫૦ [સં. તરુ (તાડ) +વાડ (વાઢવું)] ખજૂરાં છેદનારે; તર૫(૦)વું સક્રેટ (પ.) [સં. તૃપ, તૃH] તૃત કરવું, તર્પવું તાડી કાઢનારે (સુ. ?) તરપલું વિ૦ દૂબળું; પાતળું
તરવા પૃ૦ [તર (fa)+પાદ (સં.)] ત્રણ પાયાની ઘડી, માંચી

Page #452

તર–લ)વાર]
४०७
[તરેરાટ
તર(-લીવાર સ્ત્રી [સં. તરવારિ; . તવાર] સમશેર; ખડગ. તરાઈ સ્ત્રી [fહં] પહાડની તળેટીનો પ્રદેશ (૨) [‘તરવું’ પરથી] [-ચલાવવી તરવાર વડે કાપાકાપી કરવી.-ઝાલવી-પકઢવી | તરવાની રીત કે કળા (૨) પાર લઈ જતી હેડીનું ભાડું; તરપર્ણ =હાથમાં તલવાર લઈ સામે થવું. -બાંધવી =કેડે તલવાર લટ- | તારા લાગ; જોગ. [-ખા, -જામ, –બાઝ = જોગ કાવવી; લડવૈયા થવું (૨) યુદ્ધમાં ઊતરવું. તલવારની ધાર ઉપર બેસ; લાગ ફાવ.] રહેવું, ચાલવું =જીવસટોસટ–પૂરી જોખમદારીથી, સાવધાનીથી ! તાડ (ડ) સ્ત્રી, [૨૦] ફાટ; શીરે; તરડ વર્તવું.] બાજ વિ૦ તલવાર વાપરી જાણે એવું; તલવારી. બાજી તરાણ, તરાને ! [1] એક તરેહનું ગાયન સ્ત્રી૦. –રી(–રિયે) વિ. પં. સહેજ સહેજમાં તરવાર ખેંચે તરાપ સ્ત્રી [સર૦ €િ.] છલંગ (૨)એકદમ મારેલી ઝંટ(મારવી) એ (૨) તરવાર વાપરી ાણનારે; યોદ્ધા
તરાપ મું [સર૦ સં. તત્ર, .તq = નદીમાં દૂરથી વહી આવતો તરવાડી સ્ત્રી [.તરવૈ? હિંતરવર, મ.તરવ82] એક વનસ્પતિ કાષ્ઠસમૂહ, હિં. તરાપા, મ. તરીfi] વાંસ કે લાકડાંને એકતરવાવું અ૦ ક્રિ કાચ ગર્ભ પડવો (ઢેર માટે) (૨) “તારવવુંનું બીજાની સાથે બાંધીને બનાવેલો પાણીમાં તરે તે પાટ જેવો કર્મણિ. [તરવાવવું સત્ર ક્રિ. (પ્રેરક)]
ઘાટ; ત્રાપ. [ભાગ, વેરા = કુટુંબમંડળ વીખરાઈ જવું તરવું સત્ર ક્રિ. [સં. ; પ્રા.] ઓળંગવું; પાર કરવું (૨) અ૦િ (૨) સંસાર ભાગી પડ; મુખ્ય માણસ જતું રહેવું]. ડૂળ્યા વિના પાણીમાં ઉપર રહેવું કે ખસવું (૩) [લા.] બચવું તરામણું વિ. [‘તરવું ઉપરથી] તરીને જવું પડે એટલું (૨) તરી (૪) ઉપર આવવું, સારી દશા થવી (૫) નેખું પડવું; જુદું દેખાયું. | શકાય તેટલું
[અને પ્રેરક [તરી ઊતરવું, તરી જવું, તરી પાર ઊતરવું = સામે પાર તરવું અક્રિક, –વવું સક્રેટ ‘તરવું” “તારવું’નું કર્મણિ કે ભાવે જવું (૨) મુશ્કેલી વટાવી જવી (૩) જિંદગીની જવાબદારી કે | તરિ–રી) સ્ત્રી [.] હેડી
[ગડિયે બંધનમાંથી મુક્ત થવું.]
તરિયા પુબ૦ ૧૦ [જુઓ તરી] “એક તરી ત્રણ”ના આંકને તરવેણી સ્ત્રી [સં. ત્રિવેણી](પ.) (સં.) ત્રિવેણી સંગમ; પ્રયાગ તીર્થ તરિયા(યાં) તારણ જુઓ ‘તયું'માં તરવૈયે તરવામાં કુશળ - તારે
તરિયાલેલી સ્ત્રી તરતું લંગર (ઊંડા પાણીમાં વપરાય છે) તરશ(-સ) સ્ત્રી [સં. તર્ષ, તૃષા] પાણી પીવાની ઈચ્છા; પ્યાસ | તરિયું વિ. [ä. tત્ર ઉપરથી] ત્રણ જાતનું (૨) ત્રીજું–ચા(ચાર)(૨) [લા.] તીવ્ર ઇચ્છા-બ્લ્યુ-) વિટ તરસવાળું પાસું તોરણ ૧૦ (બ૧૦ ?) ત્રણ જતનાં (આપાલવ, આંબાનાં તરસ સ્ત્રી, જુઓ તરશે (૨) ન [સં. તરક્ષ; પ્રાં. ત૨૪; મ.]. પાન, નાળિયેર) તોરણ, જેમાં સાથે કસબના તારનું (કપડાનું)
એક જંગલી જાનવર –ઝરખ (૩) ૫૦ [સર તરછ] ક્રોધ તરણ પણ અધિક શોભા માટે હોય છે. તરસતિયું ન૦ અઘરણિયાત સ્ત્રીએ પહેરવાનું માથાનું એક ઘરેણું | તરિકે ૫૦ જુઓ તોયું એકાંતરિયો તાવ (૨) [સં. તૂ] તરસ(-સા)વું અ૦ ૦િ [‘તરસ' પરથી; સર૦ હિં. તરસના] ચાથિયો તાવ (૩) ગંજીફાનું ત્રણની સંજ્ઞાનું પતું તીરી (૪)
તલસવું; આતુર રહેવું [સાર=દન)] તાડનાં પાંદડાં, જાવલી [‘તરવું, તરી આવવું ઉપરથી ચેખામાં રહેલો ડાંગરને દાણો તરસાઠ સ્ત્રી [સં. ત૮(તાડ) +સાડ (ા. સાર્ડ = વસ્ત્ર; અથવા (૫) જુઓ તરવૈયો
[પીઠને ભાગ તરસાવવું સત્ર ક્રિ. [‘તરસવું નું પ્રેરક] મુરાવવું; તલસાવવું તરિગ નવ (કા.) ઘોડાનું ઓછું – પલાણની પાછળ ખુલ્લો રહે તરસાવું અ૭ ક્રિ૦ જુઓ તરસવું
[છેવટે આખરે | તરી સ્ત્રી [સે. તરિવા; જુઓ તર] મલાઈ (૨) કાંપ (૩) ઉપર તરસાળું નવ તળિયું; છેડે (ર) અંદાજ, તરસાળ. -ળે અ૦ | તરતી કઈ પાપડી -- થર (૪) વિ૦ [4. ત્રિ ઉપરથી] ત્રણ ગણું તરસાળે પુંતરસાળું, અંદાજ (૨) તળિયાને શુમાર - અંત | (આંકમાં) (૫) સ્ત્રી [સં.] હોડી; તરિ (૬) [.] જળમાર્ગ કે તારતમ્ય
તરીકે અ૦ [જુઓ તરીકે] –ની માફક; પ્રમાણે; પેઠે; રૂપે તરસાંજી (૦) સ્ત્રી [સં. ત્રિસંધ્યા?] સુ.) સાંજ
તરીકે પું[] રસ્તે; માર્ગ (૨) રીત તરયું વિ૦ જુએ તરછ્યું
તરીમતરાક સ્ત્રી [. તુતુરા) ધામધૂમ તરંગ કું. કિં.] પાણીની લહેર; મેવું (૨) [લા.) કલ્પના; બુદ્દો | તરીર અ૦ અનુક્રમે (૩) પદાર્થના રજકણ કે અણુઓમાં મો જેવી હલનચલન કે | તરી–રેલું ન૦ વધારાનું બંસરું (બે જેડ બળદ સાથે જોડાતી
ભની ક્રિયા, જેમાંથી ગતિ, ગરમી, વીજળી ઈ૦નું વહન વખતે નંખાતું) (૨) [લા. ઘરસંસારને બેજો. [તરેલાં તાણવાંક થાય છે; વિવ” (પ. વિ.), ગતિ સ્ત્રી પદાર્થના અણુઓની તરંગ સંસારનું ધંસરું વેઠવું.]. જેવી ચલનક્રિયા; “વેવ મેશન”. ૦વતી વિ. સ્ત્રી તરંગ - | તો ન૦ [] ઝાડ. તલવાસ પુંઝાડ નીચે રહેવું તે; વનવાસ. મેવાળી. ૦વાદ પુત્ર પ્રકાશ તરંગ દ્વારા આગળ વધે છે | ૦રાજ ૫૦, ૦વર નર મેટું ઝાડ (૨) ઝાડમાં શ્રેષ; જેમ કે,
એ વિજ્ઞાનવાદ; “વિવ થિયરી’. (૫. વિ.– ગિણી સ્ત્રી નદી. વડ, પીપળો, તાડ -ગિત વિ૦ લહેરો ખાતું; હાલતું. –ગિતા સ્ત્રી, તરંગીપણું. | તરણ વિ૦ [ā] જુવાન(૨)૫૦ જુવાન પુરુષ. –ણાઈ,ણાવસ્થા -ગી વિ. મનના તરંગ પ્રમાણે વર્તનારું (૨) તરંગ – કલ્પનાઓ સી. જુવાની. –ણી વિ૦ સ્ત્રી યુવાનીમાં આવેલી (૨) સ્ત્રી. કર્યા કરનારું (૩) તરંગવાળું; મોજંથી હાલતું ડોલતું
યુવાન સ્ત્રી, ચૌવના તરે ૫૦ [૩] તરાપ (૨) હેડી
તરતલવાસ, તરુરાજ, તરુવર [i] જુઓ ‘તરુ'માં તરંતરા અo [il. તર ઉપરથી તરબતર, ખૂબ તર (૨) સ્ત્રી | સરેરાટ (રે) મું[સર૦ હિં.તરના મ. ત] ઘાટ તરડાઈ [‘તરવું ઉપરથી] ખૂબ તરવું તે
જાય એવી બમ (૨) ક્રોધને આવેશ

Page #453

તરેરી]
તરૈરી (રે') સ્ત્રી॰ [જીએ તરેરાટ] ગુસ્સાના આવેશની ધ્રુજારી, [—ખાવી = ગુસ્સાથી ધ્રૂજી ઊઠવું.]
તરેરું (રે') વિ॰ [જુએ તરેરાટ] તરેરીથી ભરેલું; કોપાયમાન તરેલું ન॰ જુએ તરીલું
તરહ સ્રી॰ [મ. તર] રીત; પ્રકાર (૨)ભાત; જાત. દા(વા)ર ભાત ભાતનું; વિવિધ (ર) વિચિત્ર
તરા પું॰ (કા.) માર્ગ; મેાકળાશ
તરદત(-દ) શ્રી॰ [મ. તરવુā] કળા, હિકમત (જેમ કે, ખેતી સુધારવાની. મહેસૂલ ખાતામાં એમ વપરાય છે.) તરાપણ ન॰ સુતારનું એક એાર
તરાપા પું॰ (સુ.) નાળિયેર
તરાવ વિ॰ સરખેસરખું; સમે વડ(ર) સ્ત્રી॰ ખુલાસેા; સમજૂતી; ત્રેવડ. –ઢિયું વિ॰ તરાવડ; સમેડિયું
૪૦૮
તરાવું અક્રિ॰ જુએ તરવાવું
તર્ક પું॰ [ä.] અનુમાન; કલ્પના(૨)વિચારપ્રક્રિયા (૩) સંભવિત ખુલાસેા; ‘હાઇપોથેસીસ’(૪) તર્કશાસ્ત્ર; ન્યાયશાસ્ત્ર. [—ઊડવા = વિચાર આવવા; તુક્કો ઊઠવેા; ચલાવવા કલ્પના કરવી; બુદ્ધિને ઉપયેગ કરવા.] ૦દુષ્ટ વિ॰ તર્ક દોષવાળું. દોષ પું॰ વિચારઢોય; વિચારપ્રક્રિયાનેા દોષ. ૦પટ્ટુ વિ॰ તર્કમાં કુશળ; તર્કખાજ. ૦પટુતા સ્ત્રી. પ્રામાણ્ય ન॰ તર્કમાં– વિચારપ્રક્રિયામાં પ્રમાણબુઢે. પ્રામાણ્યવાદ પું૦ ‘રૅશનલિઝમ.' ૰પ્રામાણ્યવાદી વિ॰ (૨) પું૦ ‘રૅશનલિસ્ટ.’ ૦ખાજ વિ॰ તર્કમાં કુશળ, માજી સ્રી. વાદ પું॰ તર્કને આધારે સ્થાપેલે વાદ. વાદી વિ॰ (૨) પું॰ તર્કવાદને અંગેનું કે તેમાં માનનારું. વિતર્ક પું૦ ઊહાપેાહ (ર) ગમે તેમ વિચાર દોડાવ્યા કરવા તે. શક્તિ સ્ત્રી૦ તર્ક કરવાની શક્તિ. શાસ્ત્ર ન॰ન્યાયશાસ્ત્ર; ‘લૅાજિક,’શાસ્ત્રી પું॰ તર્કશાસ્ત્રને। વિદ્વાન, શુદ્ધવિ॰ તર્કદોષ વિનાનું; ‘લૉજિકલ.’ શુદ્ધતા સ્ત્રી૦, ૦સરણિ(-ણી) સ્ત્રી॰ તર્કોની પરંપરા, સંગતતા સ્ત્રી॰ તર્કથી ખરેખર હોવું તે; તર્કશુદ્ધતા. સિદ્ધ ત્રિ તર્કથી પુરવાર થયેલું. ર્કાભાસ પું॰ [+ચ્યાભાસ] ખાટા – ભૂલ ભરેલા તર્ક, તર્કદોષ. કિંત વિજ તર્ક કરેલું. -કી વિશ્
તર્ક કરતાર
તર્ક સ્ત્રી; પું॰ [i.] રેંટિયાની ત્રાક કે તકલી તર્જ સ્રી॰ [મ.] તરજ; ગાવાની ઢબ
તર્જન ન॰, –ના સ્ત્રી॰ [i.] ઠપકા; ધમકી (ર) તરાડ; તિરસ્કાર તર્જની સ્ત્રી॰ [ä.] અંગૂઠા પાસેની આંગળી તજેવું સ૦ ક્રિ॰ [તં. તન્]ઠપકા આપવા; ધમકાવવું(ર) તરછેાડવું; ધુતકારવું. [તર્જાનું અક્રિ॰, “વવું સ૰ક્રિ કર્મણને પ્રેરક] તર્પણ ન॰[i.]તુતિંત (૨) જીએ જલાંજલિ.ણીય વિ॰ તૃપ્ત કરી શકાય કે કરવા યોગ્ય [~વવું સ॰ ક્રિ॰ કર્મણિ ને પ્રેરક] તપૂવું સ॰ ક્રિ॰ [i. I] તૃપ્ત કરવું; સંતાવું. [તોંઘું અક્રૂિ, તપિત વિ॰ [સં.] તૃપ્ત થયેલું કે કરાયેલું
|
તલ પું॰ [સં. તિ] એક તેલી બી કે તેના છેડ; તિલ (૨) એને મળતા ચામડી ઉપરને ડાહ્યેા. [–માં તેલ હાવું=-માં તથ્ય કે કસ ચા લાભ હવેા.] નલ(~ળ) ન॰ [સં.] ળયું (૨) નીચેને પ્રદેશ; તળેટી (૩) સપાટી. ઉદા॰ ‘ભૂતલ’ (૪) હથેળી કે પગનું તળિયું

[તલાટ્ટુ
તલક અ॰ [હિં.] સુધી; લગી તલકછાંયડો પું॰ તડકાછાંયડો; એક રમત તલખ વિ॰ [f. તā] તીવ્ર; તીખું; તેજ (૨) સ્ત્રી॰ [જીએ તલસવું]ઝંખના; ઇંતેજારી (૩) વ્યાકુળતા; બેચેની (૪) તરશ.૦૧લખ અ॰ [નં. વિક્ષ ઉપરથી] પાણી ન મળવાથી અસ્વસ્થ. ૰વું અ॰ક્રિ॰ [જીએ તલસવું] વ્યાકુળ થવું (૨) ઝંખવું. “ખાટ પું તલખવું તે. “ખાવવું સક્રિ॰ ‘તલખવું'નું પ્રેરક. ~ખાં નખ્૦ ૧૦ ઝંખના; પ્રાપ્તિ માટેની વ્યાકુળતા.[મારવાં=ઝંખવું; સૂવું.] તલપ સ્ત્રી॰ [સર॰ તરાપ] કૂદકા; છલંગ (૨) [જીએ તલબ](પ્રાયઃ વ્યસનની, ચીજની) ઉત્કટ ઇચ્છા; તાલાવેલી. [–આવવી = તલબ થવી. “ચૂકવી =ધારેલી છલંગ ભરવામાં નિષ્ફળ થવું (૨) તલખની વેળા વટી જવી. મારવી-છટંગ મારવી (ર) તલખને દાબી દેવી.] ૰વું અ॰ ક્રિ॰ એકદમ તલપ – કૂદકા મારવા. [—પાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).] ૦(~*)વું અ॰ક્રિ॰ [સર॰ હિં. તજના; મ. તŌ] આતુરતાથી ટમટમવું;તલસવું. [−ષા(-ફા)વવું સક્રિ પ્રેરક]
તલપાપડ વિ॰ [તળે ઉપર’ ? તલપવું +પડવું ?] આતુર; અધીરું તલપાવવું સક્રે॰ જુએ ‘તલપ’માં
તલપૂર વિ॰ તલ જેટલું (૨) સહેજ પણ તલપ્રહાર પું॰ [સં.] તમાચેા; ધેાલ
તલવું અક્રિ॰, તલફાવવું સક્રિ॰ જુએ ‘તલપ’માં તલબ સ્ત્રી• [Ā.] ઉત્કટ ઇચ્છા; તલપ તલબાવળ પું॰ એક વનસ્પતિ
તલભાર, તલેમાત્ર વિ॰ તલ જેટલું; સહેજ; તલપૂર તલમીજ પું॰ [મ.] શિષ્ય
તલવટ પું૦ તલની બનાવેલી એક મીઠાઈ (ર) બરા; તળવટ તલવણી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
તલવાર, ખાજ, ખાજી, વરિયા, –રી જુએ ‘તરવાર’માં તલસરું ન॰ તલ ખંખેરી લીધા પછીનેા તલનેા છેડ (૨) [H[. તિરુĒાજ્ગ્યિા] જેમાં તલ થાય છે તે શીંગ તલસવલસ અ॰ જુએ! તલખવલખ [તરફડવું તલસનું અ॰ ક્રિ॰ [તં. તૃપ્] અતિ આતુર હોવું; આતુરતાથી તલસાટ, તલસારા પું॰ [જુએ તલસવું] આતુરતા; તરફડાટ તલસાવવું સ૦ ક્રિ॰ ‘તલસવું’નું પ્રેરક
તલસાંકળી સ્ત્રી॰ [પ્રા. તિષ્ણવાયા (સં. તેિજરા1િ) ] તલની બનાવેલી એક વાની
તલસ્થ વિ॰ [i.] તળિયે આવેલું; ‘બેઝલ’ (વ. વિ.)
તલસ્પર્શપું॰ [સં.]તળિયાના સ્પર્શે (૨) સપાટીને સ્પર્શે . શિતા
સ્ત્રી”, “ર્શી વિ॰ તલસ્પર્શ કરતું (૨) મૈલિક; વસ્તુના તળિયા સુધી ઊંડે જઈ વિચારતું
=
તલા(–હલા)ક સ્ત્રી [મ.] છૂટાછેડા; ફારગતી. (પ્રાયઃ મુસલમાન લગ્ન અંગે).[—આપવી = લગ્નબંધનમાંથી છૂટું કરવું; છૂટાછેડા કરવા. “મળવી = છૂટાછેડાના ભોગ બનવું. –મેળવવી,-લેવી =છૂટાછેડા સાધવા; લગ્નબંધનમાંથી છૂટું થવું.] તલાટી પુંસર॰ છે. તાર = કોટવાલ; અથવા ફે. તજ = ગામડાના મુખિયા. સર૦ મ. તાઠી, ત∞ાટી(–ઢી)] મહેસૂલ વસૂલ કરનાર સરકારી મહેતા. −ઢું ન॰ તલાટીનું કામકાજ કે પદ

Page #454

તલાતલ]
[તળધર
તલાતલ ન૦ કિં.] સાત પાતાળમાંનું એક
તસર સ્ત્રી. [ä. ત્રસર, પ્રા. ટસર. સર૦ હિં, મ. તસ૨] રંગની તલાબત સ્ત્રી [મ. તાવત] બરાબરી; સ્પર્ધા
તીણી રેખા (૨) ન૦ ટસર; એક જાતનું કપડું તલાલીન વિ. [4] તળિયે જઈ બેઠેલું (૨) તલ્લીન
તસલમાત વિ૦ [.. તસ્ક્રીમત] વચગાળાનું; ઉપલકિયું (જેમ કે, તલા(–ળા)વ ન[1. તાવ, તાવ, તારા (સં. તરાપI); સર૦ તસલમાત-ઉપલક ખાતું)(૨) તાબાનું (૩) સ્ત્રી કબજે; ભેગવટો
1. તાવએક જળાશય; નાનું સરોવર. [તળાવ(વે) જવું = તસલી સ્ત્રી [..] આશ્વાસન; ભરે; વિશ્વાસ ઝાડે ફરવા -શૈાચ જવું] ૦ડી સ્ત્રી, ડું નર નાનું તળાવ તસવી સ્ત્રી, જુઓ તસબી તલાશ –શી સ્ત્રી, [] શોધ; તપાસ. [રાખવી, લેવી = તસવીર સ્ત્રી [2] છબી; ચિત્ર સંભાળ રાખવી; ધ્યાન રાખવું.]
તસાવું અ૦િ, વિવું સક્રિટ જુઓ તછાવું, –વવું તલી સ્ત્રી, ઝીણા તલ (૨)શેરડીને એક રોગ (૩) બળની ગાંઠ | તસિયે પં. [‘તસ’ ઉપરથી] તરડ; ફાટ (૨) લીટી; અને (૩) તલ પં. [ગ, તી (સેનું) ઉપરથી] પાઘડીને કસબી છેડો (આંખમાં) રાતી રેખા; તસર; ટશિયો તલપ ન [i.] શમ્યા; પથારી (૨) [લા.] પત્ની
તસુ પું; સ્ત્રી [સરવે હિં... તસ્કૂ; મ. તસવૈ] ઈચ જેટલું માપ. તલાક સ્ત્રી જુએ તલાક
[તસુ ભેાંય ન સૂઝવી = કશું ન સૂઝવું; મંઝાઈ જવું.] તલ્લીન વે) [i] ગરક; લીન, એકાકાર. છતા સ્ત્રી, તસું વિ૦ [૫૦ તરૂસ; સં. તાદરા] (પ.) તેવું તવ સર૦ (પ.) તારું લિં] (૨) અ [હિં. ત] (પ.) ત્યારે (૩) | તસોતસ અ૦ [તસતસવું ઉપરથી] તસતસે એમ; તંગ
૧૦ [સં. તરં] બળ; જેર [(૨) જુઓ આરારૂટ | તસ્કર ડું [સં.] ચાર. ૦૬ સ૨ ક્રિ ચારવું. [-રાવવું પ્રેરક), તવીર ન[સર૦ સે. તવીર, મ.; fહ. તાવ ] એક વનસ્પતિ –રાવું (કર્મણિ).] -રી સ્ત્રી, ચારનું કામ; ચેરી તવન નવ જુઓ સ્તવન (જૈન)
તસ્ત, ૦૨, –સ્તાનું ન[. તરત, રી; સર૦ મ.તસ્ત] મળમૂત્ર તવર નેત્ર એક વનસ્પતિ
ઝીલવાનું વાસણ (૨) કોગળા વગેરેનું પાણી ઝીલવાનું વાસણ તવરવું અ૦ કિ. જુઓ તરવરવું. [તવરાવવું સ૦િ (પ્રેરક)] | તસ્દી સ્ત્રી [મ. તસ્વી] શ્રમ; મહેનત; તકલીફ. [-લેવી, તવંગર વિ૦ [l. dવાર] પૈસાદાર; તાલેવંત. –રી સ્ત્રી, આપવી] તવાઈ સ્ત્રી [‘તવાવું' ઉપરધી; અથવા . તવાહી ? સર૦ મ. | તસ્લીમ સ્ત્રી [.] સલામ; પ્રણામ (–ભરવી)
તવે, તેવા] કમબખ્તી; આફત; ધાડ (૨) તાકીદ; ધમકી || તહ પું; સ્ત્રી; ન૦ [1] સુલેહ; સંધેિ (૨) તળિયું; તળ; તવા [. તવાઝ] પોણાચાકરી
નીચેની સપાટી. ૦ખાનું ન ભેાંયરું તલામણ ન૦ [જુઓ તવાવું] તવાવું તે; સંતાપ
તહકીબ વિ૦ [. તી] ચોક્કસ નક્કી તવાયફ સ્ત્રી [ગ.] રામજણી; ગુણકા; વેશ્યા
તહકુ(–)બ વિ. [મ. તવવવુf=ઢીલ; સર૦ મ. (૦)] તવારાં અ૦ +તે વારે-વખતે [લખનારે; ઇતિહાસકાર મકુફ; મુલતવી (–કરવું, રહેવું, રાખવું). -બી સ્ત્રી તહબ તવારીખ સ્ત્રી [..] ઇતિહાસ. ૦કાર, નવીસ ઇતિહાસ રાખવું તે; મોકુફી–બીનામું નવતહકુબીનું ખતપત્રકે જાહેરનામું તવાવવું–કાવવું) સક્રિ. ‘તાવવું નું પ્રેરક
મોરેટેરિયમ તવાવું અ૦ ૦ [સં. તપ પ્રા. તે] ‘તાવવુંનું કર્મણિ. [તવાઈ તહખાનું ન૦ [6].] જુઓ ‘તહ”માં
જવું =તાપ કે ચિંતાથી શોષાઈ જવું - શરીરે ઓગળી જવું.] તહનામું ન [fil] સુલેહને કલકરાર - લેખ તવી સ્ત્રી- [જુઓ તો] નાનો તો; લોહી
તહસીલ સ્ત્રી૦; ન [5] જમીનમહેસૂલ (૨) તાલુકે. દાર તવેથે મું. [૩. તા, . તવ પરથી] રાઈમાં ઉપર તળે કર ! ! તાલુકાનું મહેસૂલ વસૂલ કરનાર અમલદાર; મહાલકારી. વાનું કે ઉથલાવવાનું એક સાધન; તાવેથી
દારી સ્ત્રી તહસીલદારનું કામ કે પદ. ૦નામું ન૦ જમાતો ૫૦ [a1. તેવ] રોટલા શેકવાનું એક પાત્ર; મેટી લોઢી બંધીનો ચેપડો
[ત્યહાં (૨) ચલમમાં મૂકવાની ગોળ ચપટી ઠીકરી. [તવા જેવું =બિલ- | તહાં અ૦ [સર૦ હિં.] (પ.), તહીં અ૦ [1. તfહ, ત]િ ત્યાં;
કુલ સાફ ચાખું ચટ (૨) ખાલી કે સાફ થયેલું; પાયમાલ] | તહેખાનું (હે) ન૦ જુઓ તહખાનું તશરીફ સ્ત્રી [i.] મેટાઈ મહિમા; શ્રેષ્ઠતા (મોટા માણસને, | તહેનાત (હે) સ્ત્રી [. તગમ્યુનાત; સર૦ મ. તૈનાત, હિં.
પધારે એમ કહેવામાં ‘લાવવું જેડે શ૦ પ્ર૦માં વપરાય છે- તરૂનાત] સેવાચાકરી કરવા માટેની હાજરી (૨) સેવાચાકરી; તશરીફ લાવે)
તાબેદારી. -તી વિ૦ તહેનાતમાં રહેનારું; તહેનાત કરનારું તતરી સ્ત્રી, [1] રકાબી કે તાસક જેવું પાત્ર
તહેવાર (તહે) [સર૦ હિં. તેહવાર, યોહાર; 8. તિથિ, પ્રા. તસ સ્ટ્રીટ ન દેખાય એવી બારીક ફાટ [આપો.] | તિરહ +વાર] ટાણું; પર્વ; ઉત્સવ કે ખુશાલીને દિવસ તસક પુત્ર ત્રસકો; તુચ્છકાર (૨) ઠોક; ઠપકે. [-તે = ઠપકો | તહેમત ન૦ (તો) [મ. તુમ7] આરે; આળ. [-આવવું = તસતસવું અ૦ કિં. [૨૦] ભચડાવું; તણાવું; ટસટસવું | આરોપ થવો. –મૂકવું =આપવું; આક્ષેપ કરવો.] ૧દાર વિ. તસતસાટ ૫૦ [‘તસતસવું” ઉપરથી] તસતસવું તે; ટસટ સાટ.-વવું | આપી . ૦નામું ન૦ આરોપ મૂક્યા બાબતનું લખાણ સક્રિ. ‘તસતસવુંનું પ્રેરક
તળ ન જુએ તલ (૨) મૂળ (૩) પાયે (૪) જન્મસ્થાન. ૦ઘટ તસબી, ૦૯ [..], –વી સ્ત્રી (જપવાની) માળા; બેરખો
ઊમરે; ઉંબર. ચિન ન૦ તળ બતાવતી નિશાની; તસમ પૃ૦ [] ચામડાને પટે; તંગ
બેન્ચમાર્કી, જમીન સ્ત્રી તળિયાની જમીન. ૦ધર વિ.

Page #455

તળપદ]
૪૧૦
[તંદૂરી
દેવાદાર (૨) [લા.] દબાયેલું –એશિયાળું (૨) પુવસવા તંગ વિ. [A] ભિડાતું; ચપસીને આવી રહેતું; સાંકડું (૨) તાણેલું, (૪) સાંથી; ખેત. ૦૫દ નવ ગામતળની જમીન (૨) અસલ | કસેલું (૩) છૂટ વગરનું; ખેંચાતું (નાણાં કે વેપારની બાબતમાં) -મૂળ જગા (૩) સપાટ જમીન (૪) જેનું પૂરું મહેસૂલ લેવાતું (૪) [લા.) કાયર; કંટાળેલું (૫) મન ઊંચાં થાય એવું (૬) કંસ; હોય એવી ખાલસા જમીન. ૦૫૬ વિ. સ્થાનિક; મૂળ વતનનું અનુદાર; સંકુચિત (૭) j૦ ઘોડાનું જીન ખસી ન જાય તે માટે (૨) ગામડી; દેશી. ૦૧ટ સ્ત્રી, પગનાં તળિયાંનું તળવાવું તે પેટને કસીને બાંધેલો ટે. [-આવવું = કંટાળવું; પજવાવું. (૨) તળિયું (૩) જમીનની સપાટી; તળાવટ (૪) ઉમરાનું ઘડેલું -તાણવા =ઘોડા તૈયાર કરવા - યુદ્ધે ચડવું.]. લાકડું (૫) [સર૦ મ. તુઢવટ = પાટડો] છાપરાના મોભને ટેક- | તંગડી સ્ત્રી. [જુઓ ટંગડી] ટાંટિયો (૨) [f. તં; તંરાહ પરથી ] વવા સામસામી ભાત પર ગોઠવીને રખાતું આડું લાકડું કી ચારણી – લેશે
[નસ્ય તળવાવું અકિ. તિળયું (તળિયું) પરથી ? સર, હિં. તરવાના] | તંગદિલ વિ૦ નંગ દિલવાળું. -લી સ્ત્રી દિલ તંગ થવાં તે; વેમ
વધારેપડતા ઘસારાથી કે તાપથી પગનાં તળિયાંનું આળું થવું તંગલ ન૦; સ્ત્રી છોકરાને કાને પહેરવાનું કુંડળ તળવું સત્ર ક્રિ૦ મિ. ત] કકડાવેલા ઘીતેલમાં પકવવું (૨) તંગલે પૃ. તણખે; આગ. [તંગલા ઊડવા = તણખા ઝરવા; ન [સં. તરું; મ. તઢવા] તળિયું
તકરાર થવી. -વેરવા =તકરારનાં બીજ નાંખવાં; કજિયા કરવા.] તળાઈ સ્ત્રી રે. ત૮, ત$ =ોદડું; બિછાનું] ખૂબ રૂ ભરેલું | સંગાથ સ્ત્રી. [. ઉપરથી] તંગી; અછત
ગાદલું (૨) પૃ૦ કિ. ત૮ =તાડનું ઝાડ] તાડનું (નર) ઝાડ તંગિયું. [જુઓ તંગડી] નાની સંથણી તળાતળ ન૦ જુઓ તલાતલ
તંગી સ્ત્રી, [1] તંગપણું; તાણ; ન્યૂનતા; અછત તળાતાંદળા (૦) બ૦૧૦ [તળા (તળવું) +તાંદળા (. તરંજી] | મંઝીમ સ્ત્રી [..] એકસૂત્ર થયું કે કરવું તે; સંગઠન
શેકેલા ચેખા -મમરા (૨) અ. છછુટું લગારે વળગણ ન તંડુલ ૫૦ [i] તંદુલ, ચેખા રહે એમ
તંત છું[સં. તંતિ કે તંતુ] તાર; તાંતણે (૨) કોઈ ઘટના કે વાતની તળાવ ન૦, ૦ડી સ્ત્રી, ડું ન જુઓ ‘તલાવમાં
પરંપરા -તેને લાંબો તાંતણો (૩) ચર્ચા, વાદવિવાદ; પંચાત (૪) તળાવટ સ્ત્રી, ઢેગ; યુક્તિ (૨) [‘તળ’, ‘તળવટ] જમીન કે | છાલ, કેડે (૧૫) મમત; જિ; હઠ. [-તાણ, બાંધ =વાદ તેની સપાટીને પ્રકાર
કે ચર્ચામાં ઊતરવું; તંત કરે. –પક =કઈ વાત કે ઘટનાનું તળાવવું સત્ર ક્રિ. ‘તળવું'નું પ્રેરક
મૂળ રહસ્ય સમજવું, લક્ષમાં લેવું (૨) હઠ લેવી જીદ પકડવી. તળાવિયે પુત્ર એક જાતને કેળી
-મૂક = હઠ છોડવી; છાલ છોડ; કઈ વાતની પંચાત કે તળાવું અ૦ કિં. “તળવું'નું કર્મણિ
[ની આડી ચર્ચા છોડવી. -લે = ચર્ચા ચલાવવી.] તળાવ પં. [જુઓ ‘તળવટ' અર્થ૪-૫] ગાડાની પીંજણી તળે- તંતની સ્ત્રી વિ૦] જુએ તુતુની તળાંસવું (૦) સ૦ ક્રિ. [ä. તરૂ પરથી ] ધીમે ધીમે ચાંપવું | તંતરવું સત્ર ક્રિટ લિં. તંત્ર ઉપરથી] છેતરવું; ધૂતી લેવું, ભેળવવું
ચંપી કરવી. [તળાં સાવવું (પ્રેરક), તળાંસાવું (કર્મણિ)] સંતરાવું અ૦ કે, –વવું સત્ર ક્રિ. ‘તંતરવું, “તાંતરવુંનું કર્માણ તળિયા ઇટ, તળિયાઝાટક, તળિયારે જુઓ ‘તળિયું'માં તળિયું ન [સં. તરું] છેક નીચેનો ભાગ; તળ (૨) પગનું તળિયું | તંતીલું વિ૦ [તંત ઉપરથી] તંતવાળું; તંત ન મૂકે એવું (૩) તડબૂચ. [-આવવું = સાવ ખૂટી પડવું. -ઝાડવું સાફ કરી | તંતુ પું[i] તાર; તાંતણે; રેસે કે પાતળી નસ. [-કામે નાખવું; ખાલીખમ કરવું (૨) ખૂબ ધમકાવવું. -ટાતું કરવું = લગાડવા=બનતું બધું કરવું (કેઈ કામ સાધવા માટે).] કીટ જુઓ તળિયારું ટાઢું કરવું. દેખાવું = ખૂટી પડવું; પાસેનું પૂરું | ૫૦ રેશમને કીડે. ૦ચ્ચક ન તંતુનું જાળું. ૦માર્ગ j૦ તંતુ થવા આવવું. -ન દેખાવું = પાર ન પામી શકાવું] -થાઈટ, જે બારીક માર્ગ. વાઘ નવ તંતુથી વાગતું વાજિંત્ર યાઝાટક અ૦ તળિયું ખુલ્લું થઈ જાય તેમ ખુલ્લેખુલ્લું પૂરે- | તંતે–તો તંત અ૦ [જુઓ તંત; સર૦ મ. તંત, તંતોતંત] એક પૂરું ખુવાર. --વારું ન૦ તળિયું. [-ટતું કરવું = પોતાની સ્થિતિ | કેડે બીજું એમ; લગાતાર (૨) બરાબરપૂરેપૂરું સ્થિર –નિશ્ચિત કરી લેવી.]
તંત્ર ન [] હિંદુઓનાં એક પ્રકારનાં શાસ્ત્રો તેમાં મં, પ્રયોગ તળી સ્ત્રી જુઓ તળિયું] જેડામાં પગના તળિયાને અડીને | અને ક્રિયાઓ ઉપર વધુ ભાર મુકેલો છે.) (૨) વ્યવસ્થા; પ્રબંધ રહેતી ચામડાની પટી; સખતળી (૨) નદી તળાવ સુકાતાં નીચે (3) તેની પેજનાપૂર્વક ગોઠવણ; આયેાજન (૪) [ન્યા.] સિદ્ધાંત. બાઝતો કાંપને થર. [Fપડવી = ખુલે પગે ચાલવાથી પગના નિષ્ટ વિટ તંત્ર-વ્યવસ્થાને વફાદાર. નિષ્ઠા સ્ત્રી તંત્રતળિયાની ચામડી કઠણ કે ન દાઝે એવી થઈ જવી.]
વ્યવસ્થા પ્રત્યે વફાદારી. બદ્ધ વિ. બરાબર તંત્ર રૂપે ગોઠવાયેલું તળું ન૦ જુઓ તળિયું. [-આવવું =તળિયું આવવું.]
વ્યવસ્થિત આયોજનવાળું. ૦બદ્ધતા સ્ત્રી.. –ત્રિત્વ ન તંત્રીતળે અ૦ કિં. ત નીચે; તળિયે. ૦ઉપર અ૦ ઊંચુંનીચું; તળે | પછું. -ત્રી પુંતંત્ર ચલાવનાર; અધિપતે (૨) છાપાને સંપાદક કે ઉપર (૨) [લા. તલપાપડ; અધીરું
[પ્રદેશ (૩) સ્ત્રી, તંતુવાદ્યનો તાર (૪) ધનુષ્યની દેરી; પણછ (૫) એક તળેટી સ્ત્રી ઢેિ. તટ્ટિયા] પર્વતની આજુબાજુને નીચાણને | તંતુવાદ્ય તળ્યુંતામું વિ૦ તળેલું અને તાવેલું (૨) [લા.] અભડાય નહિ | તંદુરસ્ત વિ[5. તંદુરસ્ત]નરેગી; સ્વસ્થ– રસ્તી સ્ત્રી આરોગ્ય એવું - શુદ્ધ
[પછી; ત્યારે | તંદુલ ! [જુઓ તંડુલ] ખા; તાંદુલ [તંદૂરનું કે તે વડે થતું તંઈ અ [સં. તત:. તા; સં.તા, ગા.ત](કા.) જુઓ તૈયે તો | તંદર [જુઓ તંનર] એક જાતને ભઠ્ઠી જેવો ચૂલે. -રીવિ૦
હું વિનંત
ખુબ ધમકાવવું સાફ કરી /

Page #456

તંદાડા]
તંદા। પું॰ સ્ત્રીના કાનનું એક ઘરેણું [વિ॰ તંદ્રાવાળું તંદ્રા સ્રી [મં.] આળસ; સુસ્તી; ઘેન (નિદ્રાનાં). ૩(-ળુ) તંનૂર પું॰ [બ, તંનૂ] તંદૂર ા [એક વ્યસનની ચીજ છે તંબાકુ, ક્ સ્રી॰ [જીએ તમાકુ] એક વનસ્પતિ, જેનાં પાંદડાં તંબુ(મૂ) પું॰ [સર॰ હિં., મેં.] દેરડાં અને થાંભલાને ટેકે તાણેલું છત્રીધાટનું લૂગડાનું ઘર. [–ઊડવ=તંબુ છે।ડી નંખાવે. –ઊભા કે ખડા કરવા= તંબુ બાંધવે!. ←છેડવા=બાંધેલેા તંબુ કાઢી નાંખવે; તંબુ ઉઠાવી લેવેશ. –ઢાકા, તાણવા, મારવા થાંભલા ડાકી દોરડાં તાણી તંબુ રચવા-બાંધવે કે ખડો કરવો.] તંબૂર પું॰ જુએ તંબૂ (૨) ઢોલ
|
તંબૂરા પું॰ [મ. સંપૂર] એક તંતુવાદ્ય. [તંબૂરા જેવું = સ્થૂળ ને બેડોળ.] –રાપેટી સ્ક્રી॰ સૂરપેટી. –રી સ્ત્રી॰ નાના તંબૂ સંખાળ પું [ા. સંપૂ; સું. તીવ્રૂઝ] નાગરવેલનું પાન (૨) તેની બીડી બીડું (૩) ઘાડો લાલ રંગ (૪) ગળાને એક રેગ. [-છાંટવા, –નાખવા-લગ્ન વખતે વરકન્યાએ એકબીજા પર પાનની પિચકારી મારવી. વહેંચવે –લગ્ન જને વગેરે પ્રસંગે સ્ત્રીઓને ખારેક પતાસાં વગેરે આપવાં.] ૦ણ સ્રી॰ તંબાળીની સ્ત્રી. ગળિયું વિ॰ તંબોળ કે તંખેાળીને લગતું. નળિયે ક્ષય પું એક જાતના ક્ષયરોગ. ~ળિયા સાપ પું૦ નાગરવેલનાં પાનમાં થતા એક કાડે. ~ળી પું॰ પાનસેાપારી વેચનારા (૨) તે ધંધેા કરનારી ન્યાતને માગસ [બનાવે. ઉદા॰ મુલત; તત્ત્વતઃ -તઃ [સં.]નામને લાગતાં ‘માંથી’, ‘-ની છેએ’ એવા અર્થનું અ૦ -તા [સં.] ભાવવાચક (સ્રી૦) નામ બનાવતે? પ્રત્યય તા પું [.] એક કાગળ; તાવ (૨) [Ä. તાવ, મા તાĀ] ગરમી (૨) [લા.] આવેશ; ક્રોધ
તા. [જુએ તારીખ] ‘તારીખ’તું ટૂંકું રૂપ
તાઈ પું॰ મુસલમાનની એક નાત; પીંજારા; વણકર (૨) સ્ત્રી૦ એક વસ્ર. તંખે પું૦૦૧૦ તાઈ, તંાળી વગેરે નાતના લેમ્કા (૨) [લા.] વિશેષ ગણના કે વજન વિનાના લેાક તાઉ વિ॰ [કા. તત્ર પરથી ] ગરમ – આકળા માજનું તાઊસ પું॰ [મ. તાસૂસ] મેર (૨) ન॰ એક છેડે મેરનેા આકાર હાય એવું વાદ્ય. બુજ વિ॰ તાઊસ વગાડી જાણનાર. સી વિ॰ મેારના રંગનું (૨) તાઊસમાજ
તાએ, ધર્મ પું॰ ચીની ફિલસૂફ લાએત્સેના તત્ત્વ-સિદ્ધાંત કે તે આધારે ચાલતે (ચીની) ધર્મસિદ્ધાંત
તા. કે. જુએ ‘તાજા કલમ’--તેનું ટૂંકું રૂપ
તાક સ્ત્રી॰ [સં. ત; પ્રા. ત; સર૦ મ.] છાશ તાક સ્ત્રી॰ [જીએ તાકવું] તાકવું તે; તેમ; ચેાટ (૨) પું॰ લાગ; તાકડે. ડે અ॰ બરાબર તાકડાના – અણીના વખતે, ૦૩ પું॰ તાક; લાગ (૨) [જુએ ત્રાગડો] તાગડે!; દારા. ૰ણિયું વિ॰ જુએ તાકેડુ
તાકડું ન॰ [‘ત્રાક’ ઉપરથી] સેાનીનું ત્રાક જેવું એક એજાર તાકડે, “ડો, વણિયું જુએ ‘તાક'માં તાક(—કા)ત સ્ર॰ [મ.] શક્તિ; સામર્થ્ય; મગદૂર તાકવું સ॰ ક્રિ [મં. તર્ક, ત્ર. ત ્ અથવા મં. તદ્] એકીનજરે જોયા કરવું (૨) નિશાન બાંધવું (3) ધારવું; ઇચ્છવું. [તાકણું તીર લાગવું = ધાયું થવું.]
૪૧૧

[તાજાતવાના
તાકીદ સ્ત્રી॰ [Ā.] ઉતાવળ (૨) આજ્ઞા; ફરમાન; તરત કરવાની જરૂરિયાત (3) ચેતવણી; ધમકી. [—આપવી=ચેતવણી આપવી. “કરવી =ઉતાવળ કરવી.] ચિઠ્ઠી સ્ત્રી॰, ૦પત્રપું॰; ન૦ ઉપરી અમલદારના હુકમનેા તાકીદના કાગળ [સર॰ મેં.] “દી વિ તાકીદવાળું; તાકીદનું, જેમ કે, પત્ર
તાકું ન॰, –કા પું॰ [મ. તા] ગેાખલેા; હાટિયું
તાકે વિ॰ [તાકવું’ ઉપરથી] તાકેલું નિશાન પાડનાર; તાકણિયું તાકા પું॰ [Ā.] ફાડયા વિનાનું લાંબું એકસરખું લૂગડું; થાન (૨) જુએ તાકું
તાકાડી વિ॰ જુએ તાકે
તાગ પું॰ [સં. ચાવ; હૈ. થઘ; સર૦ મ. તારા, તાન =હાડી ચલાવવાને વાંસ જે દ્વારા ઊંડાણ પણ મપાય છે] છેડા; અંત; નિવેડો (૨) [સં. યાન ઉપરથી ? હિં. તન(-11)] પરણીને વિદાય થતા વર તરફથી ભાગોળે કન્યાપક્ષના ભાટબ્રાહ્મણેાને અપાતી દક્ષિણા કે લાગે.[—મણવા, લાવવા =પાર લાવવા; પરવારવું. કાઢવા, –મેળવવા, “લેવા – ઊંડાઈ માપવી (૨) અંદાજ કાઢવો.] તાગડધિન્ના પું૦ ખ૦ ૧૦ [રવ॰] મેજમાં; ચેનખાજી (–કરવા) તાગડીતેાળ પું॰[સર॰ મેં.; હિં. તાલુકી=ત્રાજવું + તેાળવું]ત્રાજવાંથી તેાળી ખાનાર –વેપારી; અકાલ (તિરસ્કારમાં) [લાગ તાગો પું॰ [જુએ ત્રાગડા] તાંતણેા (૨)['તાકવું' ઉપરથી] તાકડા; તાગવું અક્રિ॰[જીએ તાગ] તાગ કાઢવા; માપ કાઢવું(ર)પરવારવું; તાગ આવે; છૂટા થવું (૩) સ૦ ક્રિ॰ [જુએ ત્યાગવું] છેાડી દેવું તાગિયા પું[ન્નુ તાગડો] રેશમને તાણનાર – સુધારનાર કારીગર તાછ સ્રી॰ [સું. તક્ષ] પથ્થર ટાંકતાં પડતા કચરા – છેલ (૨) (દાગીનાને) છેલતાં પડતી કરચા (૩) એપ; ચકચકાટ. [મારવેા =એપ દેવે; ચળકી આવી.] (~સ)વું સક્રિ॰ ટાંકણાથી છેાલવું; છેાલીને ચકચકતું કરવું (૨) તાષ્ટિયું કરવું – કાપવું (સ.) તાજું ન॰ જુએ તારું [ટુકડા (સુ.) તાછિયું ન॰ [જીએ તા] કલમ જેવા ત્રાંસા કાપેલેા સાંઠાના તાજ પું॰ (૫.) જુએ ત્યાગ – તજવું તે
તાજ પું॰ [hī.] મુગટ; રાજમુગટ (૨) ગંજીફાનું તેવા ચિહ્નવાળું પાનું. ૰ખાનું ન॰ સંડાસ, ૦પેાથી સ્ત્રી॰ તાજ પહેરવાની – ગાદીએ આવવાની ક્રિયા. મહાલ ॰ (સં.) આગ્રાની સુપ્રસિદ્ધ ઇમારત
તાજગી સ્ત્રી॰ [hī.] તાજાપણું (૨) તેજી; સ્ફૂર્તિ (૩) તંદુરસ્તી તાજણ સ્ત્રી॰ [જીએ તા] ઘેાડી તાજા પું॰ [ા. તાનિયાનહ] સાટા; ચાબુક તાજપાથી સ્ત્રી॰ [ા.] જુએ ‘તાજ [7.]’માં તાજમ સ્ત્રી નુએ તાજીમ (ર) (સુ.) રુચિની બાબતમાં વધારેપડતું ઝીણાપણું કે આળાપણું. “મી વિમાન – મેટાઈ આપેલી હાય તેવું
તાજમહાલ પું॰ (સં.) જીએ ‘તાજ [1.]’માં તાજમી વિ॰ જુએ ‘તાજમ’માં
તાજવું ન॰ જુએ ત્રાજવું (૨) સ૦ ક્રિ॰ +(૫.) આ ત્યજવું તાજા(–જે)કલમ સ્રી॰ [ા.] (ટૂંકમાં લખાય છે ‘તા.ક.’) મુખ્ય લખાણ પૂરું થયા પછી તેની નીચે ઉમેરેલું લખાણ તાન્તતાના વિ॰ [7.] તાજું અને શક્તિમાન

Page #457

તાજિયો ]
૪૧૨
[તાનટ
તાજિયે ૫૦ [.] તાબૂત. [તાજિયા કાઢવા= તાબૂત સાથે તેનું =ટાંચ પડવી; અછત પડવી.] [‘ટેશન” (પ.વિ.)
સરઘસ કાઢવું (–નીકળવા). ડૂબવા, ઠંડા થવા = તાબૂતને તાણુ ન પાણીના વહેણનું – તાણ જવાનું જેર (૨) ખેચાણ; પાણીમાં ડુબાડવાનો - ઠંડા કરવા, તેને સમારંભ પૂરો થવા (૨) | તાણવું સત્ર ક્રિ. [સં. તન, . તળ] ખેંચવું (૨) ઘસડવું (૩) [લા.3, -ગૂલ થવા = હતાશ કે નિરુત્સાહ થવું.]
લાંબું થાય તેમ ખેંચવું કે ક્રિયા ચલાવવી. (જેમ કે, રાગડે, તાજિર છું. [મ.] વેપારી
લહેકે ઈ૦) (૪) તરફેણ કરવી. ઉદા. “કેઈનું તાણવું'. [તાણું તાજી વે. [1.] અરબી -ઉત્તમ પ્રકારને (ડો)
કાઢેલું = દુર્બળ, તાણી નાખવું = અવગણવું (૨) મૂઆ પછી તાજમ સ્ત્રી [.] વિવેક; અઢબ; માન આપવાની રીત. [-લેવી ગ્ય સન્માન ન કરવું, માત્ર મડદું બાળી નાખવું (શ્રાદ્ધ, વરે =સલામી ભરવી; માન આપવું.].
વગેરે ન કરવાં). તાણીને = લાંબા અવાજ કરીને; મોટેથી; તાજુબ વિ૦ [.] આશ્ચર્યચકેત; દંગ. –બી સ્ત્રીઆશ્ચર્ય જોરથી (૨)આગ્રહપૂર્વક. તાણીને લાંબું કરવું =લંબાવી લંબાતાજું વિ૦ [1. તાજ્ઞ] નવું; તરતનું (૨) થાક ઊતરી જઈને સ્કૂર્તિ- વીને બગાડવું. તાણી લાવવું = આગ્રહપૂર્વક લઈ આવવું;
માં આવેલું (૩) પિસાથી ભરેલું; તર, તમ વેટ એકદમ તાજું પકડી લાવવું (૨) વગર હકે ઉપાડી લાવવું (૩) બળજબરીથી તાજૂડી સ્ત્રી, જુઓ ત્રાજૂડી
ચી લાવવું.] [તેમ કે ઉપરાછાપરી તાણવું કે તણાવું તે તાજેકલમ સ્ત્રીત્ર જુઓ તાજા કલમ
તાણુતાણ(–ણા), તાણાવાણ (ણ) સ્ત્રી ખેંચાખેરા; આમ ને તાજેતર વે. [. તાજ્ઞë + . તર] તાજેતાજું; તરતનું. ૦માં અ૦ તાણિયે ૫૦ ધાતુના તાર તાણનારો (૨) છાપરા કઠેરા ઈત્યાદિને હમણાં જ; થોડા વખત પર
તાણી ઝાલવા મુકાતો સળ (સ્થાપત્યમાં); “બ્રેકેટ' તાજેસ ના પ્રાયશ્ચિત્ત
તાણીતૂ(-)૨ી(ને-સી-સીને) અખૂબ ખેંચીને; મારીતાટ વિ૦ [છું. દારૂટ] તંગ; સસ; અક્કડ (૨) ૫૦ [જુઓ ટાટ]. મચડીને; મુસીબતથી
[(૫વાયત સાંધ સાથે) છાછરી મેટી થાળી (૩) નવે શણનું કપડું ગુણપાટ
તાણી સ્ત્રી જુઓ તાણે (૨) વણવા માટે તૈયાર કરેલો તાણે તાટસ્થ ન૦ [.] તટસ્થપણું
તાણુ(–ણું) વિ. [જુઓ ત્રા] ‘૯૩) તારંક ન [] કાનનું એક ઘરેણું; અકેટી
તાણે [જુઓ તાણવું] વણવા માટે તાણેલા લાંબા ઊભા તટી સ્ત્રી રે. તી] કામડાંને પડદે રફી
તાર (આડા તાર તે વાણે). વાણે ૫૦ તાણો અને વાણ તાટું ન [સે.તી] વાંસ - ઘાસની નાની ચટાઈ કે પડદે તાત ૫૦ [i] પિતા; બાપ (૨) (ખાસ કરીને હાથ નીચેનાં તાડ ૫૦ [સં. તરું, –fs, -ર, પ્રા. તાર -] એક જાતનું ઝાડ | માણસે, રિપે કે બાળકે માટે) વહાલનું એક સંબંધન (૨) [જુએ તાડો] તતડાટ. [તા જેવું, -ને ત્રીજો ભાગ અહ | તાતા પુત્ર રિવ૦] રેટ (બાળકની ભાષામાં) ઊંચું; ડેલ.] ળ ગે) તાડ ખારાંના તાજા રસ -નીરાને તાતાઈ અ૦ (૨) સ્ત્રી [સર૦ હિં.] [૨૦] જુઓ તાતાયા બનાવાતે ગેળ. ગેળે ૫૦ તાડનું ફળ. ૦છું, ૦૫ત્ર ન૦ તાડનું
તાતા થૈયા અ૦ (૨) ૫૦ બ૦ ૧૦ [સર૦ મ. તાતા ] [૨૦] પાંદડું. ૦૫ત્રી સ્ત્રી, તાડનાં પાનનું છાજ (૨)[સર૦ છું. ટાપોસ્ટિન; }
નાચવાના તાનનો એક બોલ; તતથેઈ (૩) નાના બાળકને ઊભું મ.] વરસાદમાં રક્ષણ કરે એવી શણની એક મેદ. –દિયું ન થતાં શીખવતાં વપરાતે શબ્દ તાડના પાનને કકડો (૨) રેંટિયાનું પાંખિયું. -દિ ૫૦ તાડનું તાતાર પં. [] મધ્ય એશિયાનો એક દેશ કે તેનો વતની ઝાડ. -ડી સ્ત્રી, તાડ-ખારાં વગેરેને કેફી રસ
તાતું વિ૦ [ીં. તH; 21. તત્ત] ખૂબ ગરમ-- તપેલું (૨) અકળા તાઠકવું અ૦ ક્રિ. તડૂકવું (3)
સ્વભાવનું ગરમ મિજાજનું (૩) તરતનું, તાજું (૪) તેજસ્વી. [તાતે તાડકા સ્ત્રી [સં.] (સં.) એક રાક્ષસી - રાવણની બહેન
ઘાએ અ૦ એકે તડાકે; એકદમ.] તાઠગેળ (ગે), તાગેળે જુઓ “તાડ” માં
તાત્માનું વિ૦ [તું માતું] ભરેલું -પુષ્ટ [પૂરતું (૨) તરતનું તાડછું ન૦ (તાડ +1. વે€ પરથી) જુઓ “તાડ માં
તાત્કાલિ–ળ), વિ૦ [.] તે કાળ-સમય સંબંધી કે તે તાડન ન. [4] તાડવું તે; માર. --નીય વિ. મારને પેશ્ય તાવિક વિ૦ [ā] તત્વને લગતું (૨) યથાર્થ. છતા સ્ત્રી, તાડપત્ર, -ત્રી સ્ત્રી, જુઓ “તાડ’માં
તાત્પર્ય ન૦ [ā] ભાવાર્થ મતલબ; સાર (૨) હેતુ; ધારણા તાડવું સત્ર ક્રિ. [સં. તા૩] મારવું (૨) અર કે જુઓ ત્રાડવું તાપૂરતું વિ૦ [સર૦ મ. તારપુરતા] તે વખતે કે તે કામ કે તેટલા તાદિયું, –મે, તાડી જુઓ “તાડ” માં
[કર્મણિ પૂરતું તાડુકાવવું સત્ર ક્રિ૦, તાડુકાવું અ૦ ક્રિટ “તાડકવું” નું પ્રેરક ને | સાથેઈ અ૦ જુઓ તાતા થેઈ [અર્થ વ્યિા.](૨) હેતુ; ધારણા તાડૂકવું અ૦ કિ. તકવું; ત્રાડવું
તાદર્ય ન [ā] ‘તેને માટે હેવાપણું બતાવતો ચોથી વિભકિતને તા કે પૃ૦ તકે; ત્રાડ
તાદામ્ય ન [] સમાનતા; એકતા તાડે ડું [‘તતડવું” ઉપરથી; અથવા ૩. તારે ઉપરથી] સેજાને | તાદશ વે. [4] તેના જેવું જ; આબેહુબ, તે સ્ત્રી લીધે ચામડી તણાઈ થતી પીડા; તતડાટ (૨) જુને ઝઘડે (૩) તાન સ્ત્રી; ન [.] ગાયનમાં લેવાતા પલટા; આલાપ (૨) આગ્રહ; હઠ
ધૂન લેહ; લગની (૩) મસ્તી; તેફાન. [-ચડવી(૬) =ધૂન તાણ (ણ,) સ્ત્રી[તાણવું પરથી] તણાવું કે તાણવું તે; ખેંચાણ લાગવી (૨) મસ્તીએ ચડવું. --મારવી =ગાયનમાં આલાપ(૨) શરીરની – રગેની ખેંચ (૩) તંગી; અછત (૪) આગ્રહ; પલટા લેવા. –લાગવી=ધૂન લાગવી.–લેવી જુઓ તાન મારવી. ખેંચ. [-આવવી =વાઈ આવવી (૨) રો ખેંચાવી. પઢવી તાનમાં આવવું =તાન ચડવી (૨) મસ્તીમાં આવવું.] પે

Page #458

તાનપૂરે]
૪૧૩
તાજેતર
પુંતાન સાથે ટપ ગાવે છે કે તેની ચીજ; ગાયન. પૂરે પુંઠ | તામરસ પું. [] એક છંદ (૨) કમળ (૩) તાંબુ [સર૦ હિં.] ગાયનમાં તાન પૂરતું વાદ્ય; તંબુ
તામસ વિ. [સં] તમગુણને લગતું (૨) અંધારું; તમસનું બનેલું તાનાબાજી સ્ત્રી, [] તાના મારવા તે
(૩) પં. ગરમ મિજાજ; ગુસ્સે. –સિક વિ૦ ક્રોધી; તામસી. તાનારીરી સ્ત્રી, [હિં.] ગાયનની એક તરેહ; તરાણા
-સી વિ૦ કોપી (૨) સ્ત્રી દુર્ગાનું એક નામ. -રસી વિઘા તાનાશાહી સ્ત્રી [હિં.] આપખુદી; સરમુખત્યારી; “ડિકટેટરશિપ | સ્ત્રી ઊંધમાં નાખવાની વિદ્યા તાને ૫૦ [..] ટેણે; મહેણું. (–મારો) (૨) ક્રોધ તામિલ સ્ત્રી [સર૦ ગ્રા. મિઢ (. દ્રવિટ)] તામિલનાડ તાપ પું[] તડકે (૨) ગરમી; આંચ (૩) [સર૦ મ.] જવર; પ્રાંતની, એક દ્રાવિડ ભાષા. ૦નાડ(-૩) પં. [ન = દેશ] તાવ (૪) રૂઆબ; કડકાઈ (૫) કરપ; ધાક (૬) દુઃખ; સંતાપ. | (સં.) મદ્રાસ આસપાસને તામિલ ભાષાભાષી પ્રદેશ [-કાઢવો, -નીકળવે = (આકાશમાં વરસાદવાદળાં રહ્યા બાદ) | તામિસ્ત્ર ન [સં.] ઘોર અંધારવાળું એક નરક સૂર્યને તાપ નીકળવો કે પડવા લાગ; સૂર્ય ઉધાડ કાઢવો. | તામીલ સ્ત્રી [મ.] હુકમનો અમલ આજ્ઞાંકિતપણું -ખાવ=તાપ વેઠવે; તાપમાં તપવું. –થ =સૂરજ તપ | તા ૦ [.] તાંબું, કાર, ફૂટ તાંબા ઉપર કામ કરનાર; બપોરને વખત થ.-પ = તપવું, ગરમી થવી. માથે લેવો કંસાર. ૦પ(-4) પું; ૧૦ તાંબાનું પતરું (૨) તેના પર =બપોરનો તાપ વેઠવો. તાપે નાંખવું, મૂકવું સૂકવવું.] ૦૦ લખેલે લેખ, ભસ્મ સ્ત્રી, તાંબાની ભસ્મ -એક ઔષધિ. વિ૦ તેજ; ગરમ મિજાજને (ઘડો). (પ)દિયું ન૦ જુઓ મુદ્રા સ્ત્રી તાંબાનો સિક્કો. લેખ પે તાંબા પર લખેલ તાપડિયું
લેખ; તામ્રપત્ર. ૦વર્ણ, ૦વર્ણ વિ૦ તાંબાના રંગનું -લાલચાળ તાપડું ન૦ સિર૦ હિં. ટાર] શણનું જાડું કપડું
તાયફે j૦ [..] ટેળ; સમૂહ; મંડળ (૨) ગાવા બજાવવાનું તાપણુ સ્ત્રી,-નવ [જુએ તાપવું] તાપવા માટે કુસ વગેરેને કામ કરનાર રામજણી અને તેના સાથીઓને સમૂહ (૩) [લા.] લગાડેલે અગ્નિ
[‘લીન તાયફા જેવું નાટકીય વર્તન કે તેવો દેખાવ કરવો કે દ્રશ્ય ભજવવું તાપત(–તિ)લી સ્ત્રી [સર૦ fહં.] બળની ગાંડ, લીહા; તે; “લેટ’. -ફાવાળે પં. હિંદુસ્તાન અને અફઘાનિસ્તાનની તાપત્રય [] આધિ, વ્યાધિ અને ઉપાધેિ અથવા આધ્યા- વચ્ચેના ભાગમાં રહેતા તાયફાનો આદમી.-ફાડા મુંબ૦૧૦ ત્મિક, આધિભૌતિક, અને આધિદૈવિક એ ત્રણ જાતનાં દુઃખ | જુઓ ઝકંડા (૨) ઉડાઉપણું; વહી ગયેલા જેવું વર્તન - સંતાપ; ત્રણ તાપને સમૂહ
તાયેલું સત્ર તારું (પ.) તાપવું અક્રિ. (નં. તપૂ] અગ્નિથી ટાઢ ઉડાવવી (૨) સક્રેટ | તાર પુત્ર (ધાને) તા; એક કાગળ (તપ સાથે) તપ કરવું
તારપું [.] તંતુ; દરે; રે (૨) [ ] ધાતુનો ખેંચીને તાપસ ૦ [] તપ કરનાર (૨) પુંતપસ્વી
બનાવેલો તાર (૩) તારી મારફતને (વીજળીથી મોકલાતે) સંદેશો; તાપસી સ્ત્રી [સં.] તપસ્વી સ્ત્રી [ડૂબીને આપઘાત કર.] | ટેલિગ્રામ (૪) [લા.] કેફની ખુમારી (૫) એકલગન; તલીનતા તાપી સ્ત્રી [i] (સં.) એક પ્રખ્યાત નદી. [-કૂ કરે= (૬) સતતતા; એકધારી પરંપરા. [-કર = તારી મારફત સંદેશો તાપેટે ૫૦ [‘તાપ' પરથી] સખત તાપ; કઠારે (૨) તાપને મેકલ. -કાટ =રેસે કાઢો (૨) કાંતીને રૂમાંથી સૂતરનો
લીધે થતો ફેલે. –હિયું ન૦ તાપેટે (૨) જુએ તાપાડયું તાંતણે ખેંચો. -છોડ, કેક =એકદમ તાર મક. તાફ j૦ [૧].] એક જાતનું રેશમી કાપડ, ટાફેટે
-તૂટ =સંપ કે તલ્લીનતા તૂટવી (૨) તારના દોરડા કે સંદેશામાં તાબડતોબ અ૦ [સર૦ હિં. તાવતોz; મ.] તરત જ; જરા પણ ભંગાણ પડવું. -મળવ=તાર દ્વારા સંદેશ મળવો (૨) મેળ વિલંબ વગર; ઝટપટ
ખાવો; સંપ રહે.-મૂકવે, -કલકતાર દ્વારા સંદેશ તાબૂત પું; ન [.] મડદા-પેટી; જનાજો; (ખાસ કરીને મેકલ. -સાંધ = સંબંધમાં પડેલું ભંગાણ દૂર કરવું (૨) ઇસ્લામી શહીદ હુસેનની યાદગીરીમાં મહોરમના દિવસે માં ટેલ તાંતણે સાંધ. તારમાં ને તારમાં રહેવું =ધૂનમાં ને કબર જેવા ઘાટ કાઢે છે તે) તાજ (૨) [લા] બાહ્યું કે શઢ- | ધૂનમાં રહેવું] ઓફિસ સ્ત્રી, તારથી સંદેશ લેવા મોકલવાનું મૂઢ જેવું થયેલું માણસ (તાબૂત જેવું = બાબું). [-કાઢવું = જુઓ કાર્યાલય. ૦કસ પૃ[+ા. રા] ધાતુના તાર ખેંચનારે (૨) તાજિયા કાઢવા. -કૂટવું = તાબૂતની ચેતરફ ફરતા ‘યાહુસેન સોનાચાંદીને કસબ કરનારે. કસબ j૦ સેનાચાંદીના તાર કરતા કૂટવું. -ડુબાડવું, ઠંડું કરવું = તાબૂતને સરઘસમાં ફેરવી તથા કસબ, કસબવાળા પુત્ર તારકસબનો ધંધો કરનાર. છેવટે પાણીમાં પધરાવવું. -નીકળવું તાજિયાનું સરઘસ ૦કીટ પે એક જાતનો વાળા જે કીડ. ૦ઘર ન૦ તારફિસ. નીકળવું.].
દાન નવ તંતુવાદ્યનો ખંટીએ વાટેલો તાર કાણામાં થઈને જે તાબે અ૦ [..] તાબામાં; હુકમ તળે. દાર વિ. હુકમમાં પટી ઉપરથી પસાર થાય છે તે પટી. માસ્તર !૦ તારના રહેનારું; આજ્ઞાંકેત (૨) પરાધીન. ૦દારી સ્ત્રી તાબેદારપણું. સાંચા પર સંદેશા લેવામેકલવાનું કામ કરનાર અધિકારી. [–ઉઠાવવી =તાબામાં રહેવું; પરાધીન થવું.].
વાળ છું. તારને સંદેશ પહોંચાડનાર ખેપિયે કે પટાવાળો તાબે પુત્ર [જુઓ તાબે) કબજે; હવાલે
તાર વિ૦ [i] ઉત્તમ(૨) તીણે કે ઊંચા (સ્વર) (૩)૫૦ કિનારે; તાબેટો પુત્ર જુઓ ટાબેટ
સામે કાંઠે (૪) અંત, છેડે; મુક્તિ (૫) તરી શકાય તેવી સ્થિતિ તામજાન છું[fઉં.] એક જાતની પાલખી કે ખુરશીઘાટની ડોળી (પાણીની). ૦તમ વિ. [j.] વધુમાં વધુ તાર (સ્વર). તર તામડી સ્ત્રી, – પં. [સં. તાત્ર પરથી] જુઓ તાંબડી, -ડે | વિ૦ [] તાર સ્વરથી ચડતું
ટ

Page #459

તાર-ઍક્િસ]
તાર-ઑફિસ સ્ત્રી॰ જુએ ‘તાર [l.]’માં
|
તાર્ક વિ॰ [સં.] તારનાર; ઉદ્ધાર કરનાર (૨) પ્રવાહીમાં તરવા કે તારવાને ગુણ કે શક્તિવાળું; ‘બૅયન્ટ’ (પ. વિ.) (૩) પું૦ તારા (૪) (સં.) એક રાક્ષસ, તેાડી સ્ત્રી એક રાગ. મત્સ્ય પું; સ્રી; ન॰ એક જાતની માછલી, “કા સ્ત્રી॰ તારા. –કિત વિ॰ [ä.] તારાએથી ભરેલું – ખચેલું તારકસ, બ, અવાળા જીએ ‘તાર [.]’માં તારકા, વ્યકિત જુએ ‘તારક’માં તારકીટ જુએ ‘તાર[].]'માં
તારઘર ન॰ [તાર +ઘર] જુએ તાર-ઑફિસ તારક્ષ પું+તાઢ્ય; ગરુડ
તારણુ ન॰ [É.] પાર ઉતારવું તે; ઉદ્ધાર (૨) તારવી કાઢેલું તે; સાર; તાત્પર્ય (૩) કરજ કરવામાં મૂકવી પડતી માલની કે રોકડની અનામત; કરજવાળવા અનામત રખાતી રકમ (૪) વસ્તુ તારવી કાઢથા પછી રહેતું પ્રવાહી (૫) હિસાબ તારવી કાઢવા તે; તારવણી; તારીજ, ‘બૅલેન્સ’ (1) પ્રવાહીમાં તારક બળ કે ગુણવાળું હોવું તે; ‘બૅયન્સી' (પ. વિ.). [~આપવું = ખાતરી આપવી (૨) ટૂંક સાર આપવા. -કાઢવું = ટાંચણ તૈયાર કરવું (૨) સારદાહન કરવું. તારણમાં કાઢી આપવું=જામીનગીરી બદલ આપવું.](૫)વિ॰, તરણ, મ્હારાવે॰ (ર) પું॰ ઉદ્ધારક. ॰કું ન૦ દેવાના તારણ માટેનું અનામત ફંડ; ડૂબત ફંડ; ‘સિંકિંગ કુંડ’. બળ ન૦,૦શક્તિ સ્ત્રી- તારણનું ખળ કેશ ક્ત; ‘ૉયન્સી’| (૫. વિ.). ~ણિયું ન॰ જુએ તારણ (૩) તારતમ વિ॰ [i.] જુએ ‘તાર’ વિ॰માં તારતમ્ય ન૦ [i.] ભાવાર્થ; સારાંશ (૨) ઓછાવત્તાપણું; ફેર (૩) ગુણ, પ્રમાણ વગેરેના પરસ્પર મેળ
તારતર વિ॰ [i.] જુએ ‘તાર’ વિ॰ માં તાર મનીઓર્ડર પું॰ તારથી મેાકલાતા મનીઑર્ડર તાર-માસ્તર પું॰ જુએ ‘તાર [l.]’માં તારલા, –લિયા પું૦ (૫.) તારા (લાલિત્યવાચક) તારવવું સ॰ ક્રિ॰ [‘તરવું’ ઉપરથી] ખાઈ ગયેલી વસ્તુને ઊંચી આણવી (૨) ઉપર ઉપરથી લઈ લેવું (૩) છૂટું કરી પાણી સેાંસરું કાઢી લેવું – ખેળી કાઢવું .(૪) બધામાંથી અમુક વીણી જુદું પાડવું (૫) જમાઉધારનેા આંકડો ખાતાવાર નક્કી કરવેા (૬) નકેતાટા કાઢવા. જ઼ી સ્રી॰ (હિસાબ) તારવવે। તે; તારણ કાઢવું તે
તારવાળા પું॰ જુએ ‘તાર [1.]’માં [ ડૂબતું બચાવવું તારવું સ॰ ક્રિ॰ [‘તરવું' ઉપરથી] તરે એમ કરવું; ઉદ્ધારવું; ઉગારવું; તારા સ્ત્રી॰ [ä.] આકાશમાં ઝકતા ગળે; તારા અથવા ગ્રહ (૨)(સં.)વાલીની સ્ત્રી (૩) આંખની કીકી. કૃતિ વિ૦ (૨) સ્ત્રી૦ [+ઞાતિ] તારાની આકૃતિ કે તેના વાળું. ૰ખરી સ્રી॰ તારામંડળ; એક જાતનું દારૂખાનું. ટપકી સ્ત્રી ચાંલ્લા તરીકે ભરતમાં વપરાતી ધાતુની ચકચકિત ટીપકી. ૦પતિ, ॰પીઢ પું॰(સં.) ચંદ્ર મતી સ્ત્રી॰ (સં.) એક સતી; રાજા હરિશ્ચંદ્રની પત્ની, મંડલ (−ળ) ન॰ બધા તારાઓનેા સમૂહ (૨) એક જાતનું દારૂખાનું. ૦મૈત્રક ન॰, મૈત્રી સ્ક્રી॰, લગ્ન ન॰ આંખેઆંખ મળવી તે; નેત્રપલ્લવી (૨) તેનાથી થયેલી પ્રીતિ. સ્નાન ન૦ મળસ્કે

૪૧૪
[તાલ
તારા અદશ્ય ન થાય તે પહેલાં કરાતું આકારા નીચે સ્નાન તારાજ વિ॰ [l.] ખેદાનમેદાન; જમીનદોસ્ત; ફેના. –જી સ્ત્રી તારા- ૦ટપકી, ૦પતિ, ૰પીઢ, મતી, ॰મંડલ(−ળ), મૈત્રક, મૈત્રી, લૅંગ્સ, સ્નાન જુએ ‘તારા’માં તારિકા શ્રી॰ [É.] તારા
તારીખ સ્ત્રી॰ [Ā.] (સપ્તાહ કે માસના ક્રમમાં એક આખા દિવસ કે તેના ક્રમક આંકડા; રાજ; ‘ડેટ' (ઇસ્વી કે મુસલમાની મહિનામાં). [—નાંખવી = (કશા માટે) તારીખ નક્કી કરવી (૨) લખાણમાં તારીખ લખવી.-પડવી=(મુકદ્માની) મુદત પડવી.] વાર વિ॰ (૨) અ૦ તારીખના અનુક્રમવાળું કે તેવા અનુક્રમે; તારીખ પ્રમાણે; ‘ક્રોનૉજિકલ’.-ખિયું ન॰ તારીખને। સિક્કો (૨) તારીખ જાણવા કરેલી ચેોજના; ‘કૅલેન્ડર’ [ કરવી.] તારીજ સ્ત્રી॰ [Ā.] જમાઉધારનું તારણ. [-કાઢવી = તારીજ તૈયાર તારીફ સ્ત્રી॰ [Ā.] વખાણ; પ્રશંસા [ગાળી; મમ્મેાચચે તારી-મારી (તા' મા’) સ્ત્રી॰ [તારું + મારું] અધમ પ્રકારની ગાળાતારુણી શ્રી॰ [i.] તરુણી; તરુણ કે જુવાન સ્ત્રી તારુણ્ય ન॰ [i.] તરુણાવસ્થા; જીવાની
તારું (તા”) સ॰ [સર॰ તમારું, તમે તુમ્હેં, મ૧૦ તુમ્હારી, પ્રા. તુમ્હર] ‘તું નું બીજો પુરુષ એ॰૧૦,છઠ્ઠી વિભક્તિ. [તારી સ્ત્ર॰, તારા પું॰.]॰મારું(મા) ૧૦ આ તારું તે આ મારું એવી જુદાઈ કે તેની ખેંચાખેંચી] [તન છિન્ન.ભન્ન (૨) પું॰ દરેક તાર તારે(-)તાર અ॰ તાંતણેતાંતણા છૂટા થાય તેમ (૨) [લા.] તારા પું [જુએ તારા] આકાશમાં ઝબૂકતા ગેળા (૨)આંખની કીકી (૩) [‘તરવું' ઉપરથી] હેાશિયાર તરનારા. [અસ્ત થવા =પડતી દશા આવવી (૨) મેાટા માણસનું અવસાન થયું. –ખરવા =તારા કાઈ કોઈ વાર ઝબૂકતા નીચે પડતા દેખાય છે તેમ થવું.] તારાઢિયા પું॰ તારા (૨) પર ઢયે ઊગતા શુક્રના તારા તારાતાર અ॰ જુઓ તારેતાર (૨) લગાતાર તાર્કિક વિ॰ [સં.] તર્કને લગતું (૨) પું॰ તર્કશાસ્ત્રી તાક્ષ્ય પું॰ [ä.] (સં.) ગરુડ
તાતીથીક વિ॰ [É.] તૃતીયને લગતું; ત્રીજુ
તાલ પું॰ [ä.] ગાયનના ઠોકનું માપ (૨) મા; રંગ; રસ (૩) લાગ; ‘યેગ્ય સમય (૪) તાડ (૫) [સર૦ મેં.] તાળ; કાંસીજોડ (૬) યુક્તિ; ખેલ; પ્રપંચ. [-આપવેા=સંગીતમાં યોગ્ય માપે ઠાક આપવા. –આવવા = મઝા પડવી(૨) લાગ આવવા. –કરવા =ામાશા કરવા (૨)ગમ્મતની યોજના કરવી. “જોવા તમાશે જોવે. –દેવેશ = તાલ આપવા. –પરવેશ = મઝા પડવી. –એસ`ા =લાગ ફાવવા; મેળ આવવે. –મચાવવા = તાલ કરવા. “મેળવા=સંગીતમાં તાલને ભંગ ન થવાદેવા.].ટિયા પું॰ તાળ વગાડનાર; ભગત. ઘટના સ્ક્રી॰ તાલની ઘટના. ૦પત્ર પું૦; ૧૦ તાડપત્ર. પુટ ન॰ એક તત્કાલ પ્રાણનાશક ઝેર(કાલકૂટ જેવું). ૦પ્રદાન ન॰ તાલ આપવા તે. બદ્ધ, ૰બંધ વિ॰ (૨) અ પદ્ધતિસર (૨) સંગીતમાં તાલ પ્રમાણે. બદ્ધતા સ્ત્રી, મેળ પું॰ તાલનું મળવું તે. ૦વાદન ન૦ વાઘ પર તાલ વગાડવા તે. સંચા પું॰ યુક્તિપ્રયુક્તિ
તાલ સ્ત્રી [સર॰ મેં. ટા] માથાની ટાલ. [—પડવી =માથાના ઉપલા ભાગના વાળ ખરી જઈ ખાલી જગા થવી (૨) ખૂબ દુઃખ

Page #460

તાલકી]
૪૧૫
[તાળીધેલું
સંકટ વેઠયાં હોવાં.] ૦કી સ્ત્રી, તાળવું; તાલકું (૨) છે કરાંની તાવતરિ પું. [તાવ+તરિો ] તાવ વગેરે – કાંઈક રેગ એક જાતની ટેપી. ૦૬ નવ માથાના વચલો અને સૌથી ઉપર | તાવદાન ન. [1. તાવવાન]બારીને કાચ (૨)[તાવ+દાન] કાગળે ભાગ; ટાલકું
રાખવાની ખાનાંવાળી પેટી (૩) ખુરસીઘાટની પાલખી તાલમેલ સ્ત્રી (તાલ + મેળ; સર૦ મ. તાન્ટમેન્ટહિં.] ટાપટીપ; | તાવરખું વિશ્તાવ+રખું = રાખનારં?]તામસી; આકળા સ્વભાવનું અછી તરેહથી કરેલી ગોઠવણ (૨) ઉપર ઉપરને ભપક – સફાઈ. | તાવરસું નવ નવી ખેડાયેલી જમીનનું પ્રથમ વર્ષ (૨) વિ. પ્રથમ –લિયું વિ૦ તાલમેલવાળું
ખેડનું (ખેતર). તાલવ્ય વિ. [સં.] જુઓ તાલુસ્થાની
તાવલી સ્ત્રી, શેડો ધીમે તાવ; ધીકડી તાલાવેલી સ્ત્રી, [. ત$ોવાછું; સર૦ હિં. તઋ(–ા)વેટી] | તાવલું વિ૦ તાવવાળું (માણસ) આતુરતા; ચટપટી; ઘાલાવેલી. [–થવી, લાગવી]
તાવવું સાકૅ૦ [સં. તાપ , પ્રા. તાd]શુદ્ધ કરવા માટે ખૂબ તપાવવું તાલિકા સ્ત્રી [સં.] તાળી (૨) [સર૦ ૯િ] અનુક્રમણિકા; યાદી (૨) ઓગાળવું (૩) [લા.] કસવું
[(નાણું) તાલિબ વિ. [મ.] ઈચ્છનારો; ઈચ્છા રાખનાર
તાવિત વિ૦ [તું. તાપિત, પ્રા. તાવિય] તાવેલું; શુદ્ધ (૨) કલદાર તાલી સ્ત્રી [i] તાલ; તાડ (૨) તાડી (૩) જુઓ તાળી. વન તાવી સ્ત્રી- [જુઓ તવી; . તાવિભા] નાના તવો; લોઢી ન તાડનું વન. ૦તર ન૦ તાડવૃક્ષ
તાવી જ ન [..] મંતરજંતરને દેરો અથવા માળિયું તાલીમ સ્ત્રી [.] કેળવણી શિક્ષણ (૨) શીખવવું છે કે તેની તાવે Y૦ જુઓ તો
[ધડાધડ આવડત (૩)અંગકસરતનું શિક્ષણ (૪) શસ્ત.[આપવી,-લેવી, તારે પું[સર મ.] (કા.) બંદુકને અવાજ; ગોળીબારની -મળવી, –પામવું]. ૦કામ ન૦ તાલીમ લેવા કે આપવાનું | તાસ સ્ત્રી [..] તાસક; તાટ (૨) પં. (ઘડિયાળ) ઝાલર (૩) કામ, ૦ખાનું ન૦ તાલીમ આપવાનું સ્થાન. ૦બદ્ધવે તાલીમથી કલાક કે શાળાના વર્ગને નિયત સમય; “પિરિયડ(સર૦ મ.)(૪) વ્યવસ્થિત થયેલું. ૦બદ્ધતા સ્ત્રી૦. ૦બાજ વે. કસરત જાણુ- જુઓ તાસત (૫) એપ; એપવાળે કસબ (૬) સ્વાદ; મજા; નારે; કસરતી (૨) ધૂર્ત, ખેલાડી. બાજી સ્ત્રી કસરતની આવ- રંગ (૭)[સં. ત ]જુઓ તાછ (૮) સ૦ (૫.) તેનું [સર૦ છુિં. તાલુ) ડત (૨)ઠગબાજી; ધૂર્તતા. ૦વર્ગ કુંઅમુક વિશેષ તાલીમ માટેનો | તાસક સ્ત્રી [.] ધાતુના પતરાની છીછરી થાળી (૨) રકાબી. ખાસ (“રિકેશર જેવા)વર્ગ-માથી ૫૦તાલીમ લેનાર – વિદ્યાર્થી. | ૦ડી, -કી સ્ત્રી, નાની તાસક; તબકડી -મી વિ૦ તાલીમને લગતું કે તાલીમવાળું કે તાલીમ લેનારું તાસ કું. [જુએ “તાસ’ = કસબ] એક જાતનું રેશમી કાપડ તાલીશ(-સ)પત્ર નટ [i] એક વનસ્પતિ
તાસતોપીજન ન કરાંની એક રમત તાલ સ્ત્રી, ન૦ [i] તાળવું. ૦પાક ૫૦ તાળવાને કેાઈ ભાગ તાસવું સ૦ કિંજુઓ તાછવું [૫૦ તાલ; ઘાટ; મજા પાક તે. ૦મૂલ(ળ) ન૦ તાળવાના મૂળને ભાગ. સ્થાન તાસીર સ્ત્રી [..] લક્ષણ; ગુણ; છાપ; અસર (૨) રૂપ; ઘાટ-રે નવ તાળવાનો પ્રદેશ, સ્થાની વિ૦ તાલુસ્થાનમાંથી ઉચ્ચારતું; તાસુબી સ્ત્રી [મ. તમસુન] ધમધતા; ધાર્મિક ઝનુન તાલવ્ય
તારું ન૦ [. તા] એક જાતનું નગારું તાલુક . [મ. ત૭%] સંબંધ; લાગતુંવળગતું(૨)માલમિલકત; તાળ પું; સ્ત્રી- [જુઓ તાલ] ઝાંઝ; મંજીરા ગરાસ(૩) તાલુકે. ૦દાર ૫૦ નાના ગરાસને ધણી (૨) તાલુકાને | તાળવું ન [સં. તમેની બખોલના ઘુમટ જેવા ઉપલા ભાગ; -ગામને વહીવટ કરનાર સરકારી અમલદાર. વેદારી વિ૦ તાલુક- તાલુ (૨) માથાનું તાલકું દારને લગતું (૨) સ્ત્રીન્ટ તાલુકદારનું કામ કે પદ
તાળકુંચી સ્ત્રી તાળું અને કંચી (૨) કરાંની એક રમત. તાલુકા પં- [જુઓ તાલુક] જિલ્લાને નાને ભાગ; પરગણું [–કરવી, તાળાચીમાં મૂકવું, રાખવું = બરાબર બંધ કરવું; તાલુ- ૦પાક, ૦મલ(ળ), સ્થાન, સ્થાની જુઓ ‘તાલુ'માં | પાકા કબજામાં રાખવું.) તાલે ન૦ [. તા=સેનું કાપડામાં મુકાતે એક કસબી કકડો તાળાખલામણી સ્ત્રી [તાળું ખોલવું] કરજે રૂપિયા આપવા તાલે ન૦ [. તા]િ નસીબ, પ્રારબ્ધ. ૦વર, ૦વંત, વાન પેટીનું તાળું ખેલવાને નામે લેવાતો શરાફી લાગે વિ૦ નસીબદાર; ભાગ્યશાળી (૨) પિસાદાર; તવંગર
તાળાબંધી સ્ત્રી કારખાનદાર કામ બંધ કરે તે; ‘લૅકાઉટ’ તાવ [જુઓ તા] (આખા ઘામાંથી) એક કાગળ
તળિયું ૦િ [‘તાળી' ઉપરથી] તાળી પાડી વેગળું રહે એવું (સગું, તાવવું [સં. તાપ; પ્રા.] વર; શરીરની ગરમી વધવાને એક રોગ. | મિત્ર કે સાથી માટે) [ આવ=તાવથી શરીર તપવું –ઊતરતાવની ગરમી ઓછી | તાળી સ્ત્રી [સં. તા] બે હાથ અફાળી કરાતો અવાજ ચા થવી; તાવ જવો. –ચ =તાવથી શરીરની ગરમી વધવી.-જ | સંગીતને અપાત તાલ. [–આપવી – સંમતિ કે હર્ષ દર્શાવવા =તાવ મટ; તાવ ઊતરો. (મૂછ પર) તાવ દે =[સર૦ fહું. સામાની હથેલીમાં પિતાની હથેલી ઠેકવી (૨) કલ આપવો તાવે = અભિમાન; મ. તાવ ફેળ] રોફ કે ગર્વમાં મૂછ પર હાથ (૩) સંગીતને તાલ આપો. -ઝીલવી = સંગીતમાં તાલ જાળફેરવવો; તેમ કરીને રેફ કે ગર્વ બતાવો.]
વવા તાળીને અવાજ આપવો. –પડવી = તાળીને અવાજ થવો તાવડ કું(૫) તાપ; તડકે
[પણી; કઢાયું (અભિનંદન કે હર્ષ દર્શાવવા) (૨) ફજેતી થવી –લાગવી એકતાન તાવડી સ્ત્રી [‘તાવવું? ઉપરથી પણી; કઢાઈ. –ડે ૫૦ ખુબ મોટી થવું; તાલ મળ. –લેવી =સામાની મશ્કરી કરવી (સેબીના તાવણ(–ણી) સ્ત્રી [તાવવું]તાવવાની -કકડાવીને શુદ્ધ કરવાની ! હાથ વડે પિતાના હાથમાં તાળી વગડાવીને.] ઘેલું વિ. ક્રિયા કે તે કરવાનું વાસણ (૨) [લા.] કસેટી
પ્રશંસામાં તાળી પડે એવી ચાહના કે વાસનાવાળું

Page #461

તાળું]
|
(‘નસીબમાં).]
તાળું ન॰ [ä. તાળ] બારણાં, પેટી વગેરે બંધ કરવા માટે વપરાતી કળવાળી એક બનાવટ. [−ફાકવું, દેવું, મારવું, લગાવવું, વાસવું, સાચવવું= તાળા વડે બંધ કરવું. -દેવાયું= તાળું મરાવું; બંધ થવું (૨) નસંતાન જવું (૩) અવદશા થવી [હિસાબની રજૂઆત તાળેછંદ(-૪) પું॰ [તાળેા + બંધ; સર૦ મેં.] ખાનાં પાડી કરેલી તાળા પું॰ મિ. તા∞ા (તું. તાજી)] મળતું – બંધબેસતું હેાવાપણું (૨) હિસાબ ખરા છે કે ખોટા તેની તપાસ. [–મળવેા, બેસવા =હિસાબ ખરા જણાવે.] [(૨) તાબેટા [-પાઢવા] તાળાટા પું૦ ૦ ૧૦ [‘તાળી' ઉપરથી] વાહવાહની તાળી તાંડવ, નૃત્ય ન॰ [ä.] શિવનું નૃત્ય (૨) [લા.] ભયંકર નૃત્ય; ભારે બેફામ તેાફાન
૪૧૬
|
તાંત (૦) સ્ક્રી॰ [i.. તંતુ; સર૦ હિં.] ચીકણા પદાર્થને તંતુ; ચીકણા તાર (૨) આંતરડાની બનાવેલી દોરી (૩) એક ાતના જડાવ દાગીનેા. [ જેવું=ખૂબ ચીકણું; તણાતાં લાંબું થાય પણ તૂટે નહીં તેવું. “તૂટવી=આશાના કે સંપના તંતુ વા.] તાંતણેા (૦) પું [જીએ તંતુ] તાર; દારા. [તાંતણે જીવ મંગાવે =મરણની છેલ્લી ઘડીએ હાવું (૨) જીવ ઊંચા રહેવે; ઘણું જ આતુર રહેવું.] [બેડોળ શરીર તાંતરડી (૦) સ્ત્રી॰ [જીએ તાંત] દેરડી જેવું -સુકલકડી અને તાંતરવું (૦) સક્રિ॰ [જુએ તંતરવું] વશ કરવું (૨) [‘તંતુ’ ઉપરથી] તંતુ વડે જાળું કરવું
તાંતે (૦) પું॰ [તં. તંતુ; હિં. સાંતા] તાંતણે; તાર (૨) પંક્તિ; હાર (૩) બેસેરી વણેલી દોરીને ઉમેળી તેમાં ત્રીજી સેર મેળ
|
|
વવી તે

[તિરસ્કારપૂર્વક
તાંબૂલ ન॰ [ä.] નાગરવેલનું પાન (ર) પાનબીડું. -લી સ્ત્રી
નાગરવેલ
તાંત્રિક વિ॰ [સં.] તંત્રશાસ્ત્રને લગતું (૨) પું॰ મંત્રતંત્રાઢિ જાણનારા (૩) તંત્રશાસ્ત્રને માનનારા [જાતની વનસ્પતિ – ભાજી તાંદળજો (૦) પું॰ [ત્રા. તંદુòનય; સર૦ મ. તાલુટના] એક તાંદળા (૦) પુંખ૦૧૦ [જીએ તાંદુલ] કાંગ, ખાવટો, કાદરા વગેરેમાંથી છડીને કાઢેલા દાણા (ર) ભરડેલાં મરી તાંદળિયા (૦) પું॰ જુએ તાંદળજો
તાંદુલ પુંઅ॰૧૦ [કું. તંડુજી] તંદુલ; ચેાખા (૨) તાંદળા તાંબડ ન॰ [‘તાંબું’ ઉપરથી] તરભાણું [રંગનું; સહેજ રાતું તાંબ(−ડું)(૦)વિ॰[‘તાંબું' ઉપરથી; સર॰ મેં. તાંqsi] તાંબાના તાંબડી (૦) સ્રી॰ [તાંબું’ ઉપરથી] નાના તાંબડો; તામડી; વટલાઈ. –ડૉ પું॰ તામડા; પાણી ભરવાનું મેટું વાસણ તાંબાકૂંડી, તાંબાનાણું, તાંબામહેાર, તાંબારાય, તાંબાસાળ, તાંબિયા જુએ ‘તાંબું’માં
|
તાંબું (૦) ન॰ [ä. તામ્ર, ત્રા. સંવ] આછા રાતા રંગની એક ધાતુ. [તાંબા જેવું = તાંબા જેવું લાલ (૨) ખુબ સારી નીરોગી તબિયતવાળું. —ખાવું = તાંબાની ભસ્મ ખાવી,તે ખાઈ ને શક્તિ મેળવેલી હોવી.] -બાહૂંડી સ્રી॰ નાહવાનું પાણી લેવા વપરાતું તાંબાપીતળનું પહેાળા મેાંનું એક વાસણ. –માનાણું ન॰ તાંબાનેા સિક્કો. -બામહાર સ્ક્રી॰ તાંબાની સીલ, –મારાય સ્ત્રી॰ રેણવા માટે તાંબાની રજની મેળવણી. -બાસાળ સ્ક્રી॰ ડાંગરની એક નત. –ખિયા પું॰ તાંબાના લેટો, વાડકો કે સિક્કો. –ખેરી વિ॰ રંગમાં તાંબા જેવું કે તાંબાનું બનાવેલું
|
તાંહાં (૦) ૦+(૫.) ત્યાં; તિહાં
|
તિકડમ ન૦ [મતિદે પરથી](જેલમાં) ચેરી; નિયમ ઇ૦ માંથી છટકવાની યુક્તિ કે ચાલાકી. ૰માજ વિ॰ તેમાં પાવરધું. ૰ખાજી સ્ત્રી॰ તિકડમ કરવાની ચાલાકી કે પાવરધાપણું
તિ
|
પું[જીએ ટેક્કડ]જાડા રોટલા.[–ઢાકવા-રોટલા ટીપવા] તિો હું ગંકાતા તરિયા –તેનું ત્રણનું પાનું તિક્ત વિ॰ [સં.] તીખું (૨) કડવું (૩) ન૦ મરી તિખારા પું॰ [તીખું ઉપરથી ?] તણખા; અંગારા તિગ્માંશુ પં॰ [સં.] (સં.) સૂર્ય તિજ્રરત સ્ર॰ [Ā.] વેપારરાજગાર; વાણિજ્ય તિજોરર પું[. ટ્રેક્ષરર કે ‘તેોરી' ઉપરથી] કોષાધ્યક્ષ; ખજાનચી તિજોરી સ્રી [. ટેક્ષરી; સર૦ મ.] નાણાં, કીમતી માલમતા ઇ॰ રાખવાની લેાખંડની મજબૂત પેટી. કારકુન પું॰ સરકારી તેન્દ્રેરીને કારકુન [અસ્તવ્યસ્ત, વેરણ છેરણ તિતર ખિતર વિ૦ (૨) અ॰ [હિં.] આમ તેમ; અહીં તહીં; તિતાલી(લિયું) વે॰ [ત્રિ+તાō] ઉછાંછળું; કરવાદ; નાદાન તિતિક્ષા સ્રી॰ [સં.] સુખદુઃખ આદિ દ્વંદ્વોનું ધીરજથી સહન; સહનશીલતા. –ક્ષુ વિ॰ તિતિક્ષાવાળું [સં.] તેતર પક્ષી
તિત્તિર
તિથિ સ્ત્રી॰ [H.] હિંદુ મહિનાને દિવસ; મિતે (૨) સંવત્સરીને દિવસ. [સાચવવી =(શ્રદ્ધા તેની) ઊજવણીને દિવસે ચાગ્ય ઊજવણી કરવી.] ક્ષય પુંગધના ક્ષય – ગણતરીમાં ન આવવું તે (બે સૂર્યદયમાં ત્રણ તિથિએ આવે ત્યારે જે તિથિ સૂર્યના ઉદયકાળમાં ન આવે તેના ક્ષય ગણાય છે.) ૦પત્ર ન૦ જેમાં તિથિઓની વિગત લખેલી હોય એવા કાગળ કે ચાપડી; પંચાંગ. ૦પર્વ ન॰ કાઈ ખાસ તિથિ કે પર્વના દિવસ. વૃદ્ધિ સ્ત્રી॰ તિથિને વધારા (ટે તિથિમાં એ સૂર્યોદય આવે તે તિથિ બે વાર ગણાય છે.) [મંદિરમાં) તિબારી સ્ત્રી॰ [હિં.] ત્રણ ધારવાળી એસરી કે એરડી (વૈષ્ણવ તિબેટ પું॰ (સં.) ટિબેટ; હિમાલયની ઉત્તરને વિ॰ (૨) પું॰ તિબેટનું કે ત્યાંનું રહેવાસી તિબ્બતી વિ॰ [હિં.] ‘તિબ્બત’– ટિબેટ દેશનું તિમંગળ, તિમિંગલ(~ળ) [i.] પું॰ મગરમચ્છ (૨) (સં.) એક તિમિર વિ॰ [સં.] અંધારું (૨) ન૦ અંધકાર તિરકસ(-સિયું) વિ॰સર૦ હિં, મેં કું. તિક્‚ પ્રા. સિરિયલ !] ત્રાંસું; તીરખું(૨) ન૦ ભાતમાં આડી -વાંકી ઈંટો મુકીને બનાવેલું નાનું જાળિયું
એક દેશ. –ટી
[તારામંડલ
તાંબેરી (૦) વે॰ જુએ ‘તાંબું'માં તાંકળિયું (૦) ન॰ [f.in ઉપરથી !] એક જાતનું ઝીણું રેશમ તાંસળી (૦) [f. તરત ? સર॰ હિં. તસહા, મ. તરસા∞, તસરાō] નાનું તાંસળું. −ળું, તાંસિયું ન, તાંસિયા (૦) પું॰ કાંસાના પહેાળે. મેટા વાડકા
ન
તિરસ્કરણીય વિ॰ [સં.] તિરસ્કારને પાત્ર; તિરસ્કાર્ય તિરસ્કરિણી સ્રી [સં.] પડદા; ચક; કનાત તિરસ્કાર પું॰ [i.] તુચ્છકાર; અનાદર; ધિક્કાર. ૦પૂર્વક અ૦

Page #462

તિરસ્કારવાચક]
૪૧૭
[તીર્થિક
તિરકારથી. વાચક વિ૦ તિરસ્કાર દર્શાવનારું. ૦૬ સક્રિો ! પાણીવાળું; તેજ; જલદ (૩) ઉગ્રે; ગરમ મિજાજનું (૪) ન૦ તિરસ્કાર કરે. –ર્ચ વિ. [સં.] જુઓ તિરરકરણીય
ખરું લેતું; પિલાદ. [-આગ = આગ જેવું - ખૂબ તીખું (૨) તિરક્રિયા સ્ત્રી [i] તિરસ્કારવું તે; તિરસ્કાર; અનાદર ખુબ ઉગ્ર–મરિયું, મરી =મરીના જેવું તીખું-ગરમ મિજાજનું.] તિરસ્કૃત વિ૦ [i] તિરસ્કારાયેલું; તરછેડી કાઢેલું
-ખટ વિ૦ તીખા સ્વાદનું (૨) નઇ તીખાશ આવે એ તિરાડ સ્ત્રી, જુઓ તરાડ
મશાલે. -ખાટ પુત્ર તીખો સ્વાદ (૨) [લા.] સ્વભાવની ઉગ્રતા. તિરેધાન ન. [ā] અદશ્ય થવું તે (૨) આછાદન
-ખાબેલું વિ૦ તીખી ભાષા બોલનારું. -ખાશ સ્ત્રી, તીખાપણું. તિભાવ [] અદયતા; અદશ્ય હોવું તે
-ખાં નબ૦૧૦ મરચાં (૨) મરી. [તીખાં લેવાં=નારાજ કે તિરભૂત, તિરહિત વિ૦ [i] અદશ્ય (૨) ઢંકાયેલું
ગુસ્સે થવું.]-ખી સ્ત્રી-(કા.) ઘેડીની એક જાત. ૦તમ (તમ, તિર્થક વિ૦ (૨) અ [ā] વાંકું; ત્રાંસું. – નિ સ્ત્રી [+યોનિ] તમાં, તમ્) વિ૦ ખૂબ તીખું પશુ, પક્ષી વગેરે જીવો. -ચેખા સ્ત્રી [+ta] આડી લીટી; | તીજ સ્ત્રી, -નું વિ૦ [પ્રા. તી] જુઓ ત્રીજ,- ટ્રાન્સવર્સલ” (ગ.)
[પ્રાણું | તોટ નસિર૦ મ.] મેશ; કાજળ તિર્યક(-ચ) ન૦ [ā] તિર્યનિ -મનુષ્યથી હલકી જાતનાં | તીઠ ન [. તિz] એક જાતને પાંખાળે જીવ. [-પડવાં =તીડનું તિલ ૫૦ [] જુઓ તલ. ૦૫ર્ણ ન ‘ટર્પેન્ટાઈન'; એક તેલ | ટેળું ચડી આવવું, એકઝપાટે હલે થવો.] તિલક ન [4] ટીલું (૨) (સં.) જુઓ ટિળક. ૦કાદ ૫૦ | તીણું વિ૦ [. તરફળ; પ્રા. તિë] ઝીણી ધારવાળું (૨) ઝીણી
એક રાગ. ૦પંચાંગ નવ તિલક મહારાજે શરૂ કરેલું પંચાંગ. | અણીવાળું (૩) સૂફમ પણ તીવ્ર (ર) -કા સ્ત્રી એક છંદ–વૃત્ત. -કાયત વિ૦ (૨) પું, જુઓ | તીત વિ. [સં. તિવત, પ્રા. તિરૂ ?] આકરું; સખત (તડકા માટે) ટિકાયત. -કાલક પુત્ર શરીર પર થતો તલ. -કિયું નવ તિલક | તીતર ડું [સર૦ હિં.] જુઓ તિત્તિર, તેતર - ટીલું કરવાનું બીબું
[ જુઓ તલપૂર, તલમાત્ર | તીતી સ્ત્રી. [૧૦] ચકલી; પંખી (બાળભાષામાં). ૦ઘોડે પું તિલ- ૦૫ર્ણ ન જુએ “તેલમાં. ૦પૂર, પ્રાય, માત્ર વિ. એક જાતનું પાંખાળું જીવડું. [તીતીઘોડા જેવું = ખાલી ધાંધળ તિલવાડે ! [સરવે મ. તિવારો] એક તાલ (સંગીત) કે કૂદાકૂદ કરનારું (૨) આસ્થર મનનું; ચંચળ] તિલસ્મ [. ત૮મ], સ્માત j[. બ૦૧૦] ચમકાર; | તીનપાંચ સ્ત્રી [સર૦ દિ.] ટડપડ; શેખી; મિજાજ
અચંબાની વાત; જાદુ. –માતી, –મી વિ૦ [..] જાદુઈ | તીર ન [i.] કાંઠે; કિનારે (૨) [d., 1.] ય ચમત્કારિક; તિલમવાળું
પારસી ચેાથો મહિનો (૪) [લા.] (છાપરાને) ઊભે ટેકે (૫) તિલંગ ૫૦ [સર૦ મ] એક રાગ
વહાણનો એક ભાગ (જેને સઢ બાંધે તે લાકડું). ૦કશ પું તિલાટ વિ૦ (૨) પં. [. તિક્ષાયત] જુઓ ટિલાયત
બાણને ભાથા. ૦ગર [.] બાણ બનાવનારે તિલાણે પું[૨૧૦ ? રર૦ fહું. તિરસ્ત્રાના, મ તરછાળા] જેમાં ! તીરછું વિ૦ [. ઉતરશ્રીન, પ્રા. તિર8] વાંકું; આડું, કતરાતું
ત, લ, ન, મ, દ, ૨ એવા કોમળ અને રણકે કરતા અક્ષર કે તીરથ ન૦, ૦વાસી વિ૦ જુઓ તીર્થ, વાસી કમળ સ્વરે વારે વારે આવ્યા કરે તેવું ગાયન
તીરવા અ૦ [તીર+વા] બાણ જાય એટલે અંતરે (૨) બાણ તિલાવત સ્ત્રી [.] વાંચવું તે; (કુરાન) પઢવું તે
જેટલું લાંબું કે ઊંચું. - j૦ તીર જઈ શકે તેટલું અંતર તિલાંજલિ સ્ત્રી [i] જુઓ તેિલેદક (૨) રુખસદ
તીરંદાજ વિ. [1] તીર મારવામાં કુશળ; નિશાનબાજ, જી. તિલત્તમાં સ્ત્રી [i] (સં.) એક અસર
સ્ત્રી, તીરંદાજપણું તિલેદક ન. [સં] મૂએલાને અપતાં તલ અને પાણી તીરંબાજ વિ. [તીર + Fા. વાજ્ઞ] તીર મારવામાં કુશળ. -જી તિલી સ્ત્રી, [હિં.] જુએ તાપતેલી
સ્ત્રી, તીર મારવાની વિદ્યા (૨) અપરાધીને છેડે જમીનમાં તિષ્ય ન૦ [4] આઠમું-પુષ્ય નક્ષત્ર. યુગ પુંડ કલિયુગ દટીને તીરથી મારવાની એક ક્રૂર શિક્ષા તિસમારખાં વિ૦ [સર૦ મ. તિસ્મારd, તીસમાર. તીસ | તારી સ્ત્રી [સં. ત્રિ પરથી] ત્રણની સંજ્ઞાનું ગંજીફાનું પતું (ત્રીસ) + મારવું + ખાં] ગરમ મિજાજનું (૨) બડાઈ ખેર (૩) | તીર્થ ન [.] ઘાટ; પાર ઊતરવાને માર્ગ (૨) કોઈ પવિત્ર કે
૫૦ મેટાં પરાક્રમની બડાશો મારનાર [જાતિ (સંગીત) | જાત્રાની જગા. [-કરવું =જાત્રાએ જવું. તીર્થે મંડાવું =જ્યાં તિસ્ત્રજાતિ સ્ત્રી. [૪] ત્રણ કે તૃતીયાંશ માત્રાના ખંડવાળા તાલની ઘટિત હોય ત્યાં તે કાર્ય કરવું (૨) બીજે નહીં પણ અમુક ઠેકાણે તિહારી સ્ત્રી, એક જાતનું પક્ષી
પરવશતા કલાચારીથી કરવું પડવું] ક્ષેત્ર ન૦ જુઓ તીર્થસ્થાન. તિહાં અ૦ (પ.) જુઓ ત્યાં; ત્યહાં
ગામી વિ૦ તીર્થયાત્રી, વ્યાત્રા સ્ત્રી તીર્થોની યાત્રા. યાત્રી તિતડે !૦ (૪) આખા ચણાનું પાણીવાળું શાક
વિ. (૨) ૫૦ તીર્થયાત્રા કરનાર. ૦રાજ પં. (સં.) તીર્થોમાં તીકમ ૫૦ જમીન ખેડવાનું એક એજાર (૨) (સં.) જુઓ ત્રિકમ શ્રેષ્ઠ પ્રયાગ. (સ્વ)રૂપ વિ૦ (૨) પુંપૂજ્ય; પવિત્ર તીર્ણ વિ. [.] બારીક ધારવાળું (૨) આકરું; તીખું (ભાષણ) (વડીલોને માટે પત્રમાં વપરાતો માનસૂચક શબ્દ). વાસી વિ. (૩) ચાર; ચપળ; કુશાગ્ર બુદ્ધિનું. છતા સ્ત્રી૦. ૦દંત વિ. તીર્થસ્થાનમાં રહેનારું, સેવી વિ૦ તીર્થોની યાત્રા કરનારું. તીણા દાંતવાળું
[‘તીખું'માં સ્થાન ન૦ તીર્થ કરવા જેવી –પવિત્ર જગા; યાત્રાનું ધામ. તીખટ, તીખાટ, તીખાબેલું, તીખાશ, તીખાં, તીખી જુઓ -ર્થકર છું. [ā] જૈનધર્મને પ્રવર્તક તે ૨૪ છે). ર્વાટન તીખું વિ. [તિવા (ઉં. તી)] ધમધમાટ; ભ ચચરે એવું (૨) [ ન [+સં. મટન] તીર્થયાત્રા. -ર્થિક ! [8] તીર્થયાત્રી (૨).
જે-૨૭ For Personal & Private Use Only

Page #463

તીર્થોદક]
૪૧૮
[તુશી(–સી)પાટિયાં
સંપ્રદાયને પ્રવર્તક; તીર્થંકર. -ર્થોદક ન૦ [+સં. ૩] તીર્થ- (૩) ન૦ ઘાંઘાટ; ધાંધલ
[તુર્કસ્તાનને રહેવાસી સ્થાનનું – પવિત્ર નદી કે ધામનું જળ
તુરક ૫૦ [. તુ; સર૦ ગ્રા. તુવેB] એ નામની જાતને માણસ; તીવ્ર વિ. [સં.) તીક્ષણ (૨) આકરું; સખત. તા સ્ત્રી.. –ત્રા | તુર-૨) . [૪] ઘડે સ્ત્રી દીપ્તા શ્રતિને એક અવાંતર ભેદ (સંગીત)
તુર(-૨)ત અ૦ [જુઓ તુરંત] તરત તીસ વિ. [ä. ત્રિરા, પ્ર. તી] ત્રીસ; ૩૦. –સા મુંબ૦૧૦ | તુરતા(ત)તુરત અ૦ તરતરત; તરત જ
૩૦x૧ થી ૧૦ ને ઘડેિ. -સી ન૦ તીસમો સમૂહ તુરબત સ્ત્રી [..] ઘેર; કબર તુ અ૦ [i] કિંતુ; પરંતુ
તુરંગ [વો.], ૦ખાનું ન૦ કેદખાનું; જેલ(૨) જુએ ‘તુરંગj૦માં તુ-ખ)મ ન૦ [. તુમ] બીજ (૨) વીર્ય (૩) વંશ; કુળ તુરંગ ૫૦ [૪] ઘોડે (૨) [લા.] વિચાર (૩) ખ્યાલ; તરંગ. તકમરિયાં ન બ૦ ૧૦ [1... (1.) +ૉહન (મ.)] તકમરિયાં; | ખાનું નવ ઘોડાને તબેલા. ૦મ ડું ઘડે. --ગી વેવ તરંગી એક ઔષધિ
તુરંત અ૦ મિ. સુર (ઉં. વર)નું ૧૦ કૃ] તરત તુક્કલ સ્ત્રી [સર૦ મ., હિં] ટુકલમેટી પતંગ (૨) j૦ પતંગ | તુરાઈ સ્ત્રી [સં. સૂર્ણ] ફંકીને વગાડવાનું એક વાઘ, શરણાઈ (૨)
ચડાવીને પછી જે કાગળનું ફાનસ ચડાવે છે તે (અમદાવાદ) [જુઓ તૂરી] સાળવીનું એક ઓજાર તુક્કાબાજ વિ૦ તરંગી; તુક્કો ફેંકવામાં કુશળ. –જી સ્ત્રી, તુરાની વિ૦ [#i.] તુરાન દેશનું કે તેને લગતું તુક્કો [સર૦ હિં, મ. તુલhl; 1. g&l ?] નાની વાત | તુરિ(~રી) સ્ત્રી [R] તૂરી, સાળવીને કાંઠલો કે કચડે (૨)પું ટુચકે (૨) મનને તરંગ (૩) બૂટું તીર; માથે ઇગોરું ઘાલેલું ] [સર૦ હિં. તુરા, –ની; . તુરી, પ્રા. તુર?] ઘેડ તીર.[-ઊઠ =મનમાં ચિંતા કેઈ ખ્યાલ આવ.-ફેંક, | તુરીય વિ. [સં.] ચેાથું (૨) નટ ચેાથો ભાગ (૩) જુઓ તુર્યાલગાવ = કઈ વાત કે ખ્યાલ યા યુતિ વહેતી મૂકવી; “વાયું વસ્થા. ૦૫દ નવ તુર્યાવસ્થાનું પદ. જાતીત વિ. [+અતીત] તે તીર નહિ તો તુક્કો’ – એ ભાવથી કઈ વાત કે કામ કરવું.] ચેથી અવસ્થાને પસાર કરી ગયેલું (૨) પં. બ્રહ્મ.-યાવસ્થા તરંગ ! મનને તુક્કો કે તરંગ
સ્ત્રી [+અવસ્થા] જુઓ તુર્યાવસ્થા સુખમ ન૦ જુએ તુકમ
તુર્ક મું. [1] જુઓ તુરક. ૦સ્તાન પું; ન તુર્ક લોન તુચ્છ વિ. [સં.]તુચ્છકારને પાત્ર(૨)નજીવું; માલ વગરનું (૩) અતિ દેશ. -ક વે. તુર્કનું, –ને લગતું (૨) ન તુર્કસ્તાન (૩) સ્ત્રી
અપ. ૦કાર, ૦કારે [+સં. વાર] અનાદર, તિરસ્કાર. | તુક ભાષા. -કી ચાલ [સર૦ મ.] ઘોડાની એક ચાલ ૦કારવું સક્રિ. [તુરછકાર ઉપરથી] તુચ્છકાર કરવો. છતા સ્ત્રી, | તુર્ય વિ. [૪] જુઓ તુરીય. -ર્યા, ત્યવસ્થા સ્ત્રી [+અવસ્થા તુજ સ૦ [સર૦ ૫.] (પ.) તારું. ૦ને સ૦ (પ.) તને
ચાથી અવસ્થા (જાગ્રત, સ્વપ્ન, સુષુપ્તિ અને સુર્યા, જેમાં સમતુઠાવવું અક્રિ. ‘તુવું નું પ્રેરક
સ્ત ભેદજ્ઞાનને નાશ થઈ આમા બ્રહ્મ એક જણાય છે (દાંત) તુટુંબ વિ૦ [] જુઓ તડાતુમ
તુલના સ્ત્રી [] સરખામણી. છત્મકવિ. [+ગામ+] તુલનાતુણા(ના)ઈ સ્ત્રી તૂણવું છે કે તેનું મહેનતાણું [પ્રેરક | વાળું; “કંપેરેટિવ'. ૦વાચક વિ૦ તુલના બતાવનારું તુણા(–ના)વું અક્રિ૦, વવું સક્રિ૦, “તૂણ(–ન)વું'નું કર્મણિ ને | તુલવું સત્ર ક્રિ. [. 1 ] + જુઓ તેલવું તુણિત-નિ)માટ(ર) જુઓ દુનિયા
તુલ–)સી સ્ત્રી [i] એક વનસ્પતિ (૨) તુશી. ક્યારે તુતંગ ન [જુઓ તૂત] બનાવટી વાત; તરકટ
૫૦ તુલસીને કયારે. ૦૫ત્ર ન૦ તુલસીનું પાંદડું (૨) સભામાં તુનતુની સ્ત્રી, એક પક્ષી (૨) [રવ૦] એક વાઘ
બે પક્ષના મત સરખા થતાં મડાગાંઠ ઊભી થાય, ત્યારે પ્રમુખ તુનાઈ સ્ત્રી જુઓ તણાઈ
જે મત આપી શકે છે તે મત; “કાસ્ટિંગ વોટ'. ૦૫ટિયાંન તુનારો ૫૦ [‘તૂનવું ઉપરથી] તૃણવાનું કામ કરનારે; તુનિયાટ બ૦ ૧૦ જુઓ તુશી પાટિયાં. વિવાહ ! તુલસીને વિષ્ણુ તુનાવવું સ૦ કિ, તુનાવું અ૦ ક્રિ૦ જુઓ ‘તુણાવું'માં
સાથે પરણાવવાની ક્રિયા (કારતક સુદ ૧૧) દુનિયા(૨) . [‘તૂનવું” ઉપરથી]તુનારે (૨) પરચુરણ વેપાર | તુલા સ્ત્રી [સં] ત્રાજવું; કાંટે (૨) સાતમી રાશિ (૩) [લા.] કરનારે આદમી (૩) [લા.] તુરછ માણસ
તુલના; સમાનતા (૪) જુએ તુલાદાન. [-કરાવવી = તુલાદાન અન્ના સ્ત્રી [છું. ‘કુત્રી'] એક જાતની માછલી
માટે પિતાની ભારેભાર કેઈ કીમતી ચીજ ખાવવી.] દાન તુફંગ સ્ત્રી [fi] બંદૂક
ન, પિતાની ભારેભાર વસ્તુનું દાન. સંપાત પં. સૂર્યને તુલા તુફેલ () સ્ત્રી [..] વસીલો; આશરો
રાશિમાં આવવાને કાળ (ત્યારે દિવસ રાત સરખાં થાય છે). તુમાખી વિ૦ મિજાજી (૨) સ્ત્રી, તુમાખીપણું. ૦૫ણું ન -લિત વિ. તળાયેલું; બબરીનું તુમાન સ્ત્રી [. તુંવાન] ચારણે; મેટી ઢીલી સુરવાળ તુલ્ય વિ. [સં] સરખું; સમાન; બરાબર ઊતરે કે તરે કે થાય તુમાર પં. [એ. તૂમર] બે પક્ષ વચ્ચે લાંબે પત્રવ્યવહાર. તેવું કે તેટલું. ૦જાતિ છે. મળતી - સરખી જાતિનું, છતા સ્ત્રી, [-ચાલ, ચલાવ = કશાને અંગે પત્રવ્યવહાર લંબાવો કે | તત્વ નવ તુક્યપણું. નિંદાસ્તુતિભાવ પું, નિંદા ને સ્તુતિ વિષે લંબાવ્યા કરે. તમારે ચડવું = પત્રવ્યવહારનાં કાગળિયાં થયા સમાનતાનો ભાવ કરવાં, પરંતુ નિર્ણય ન આવો.] શાહી સ્ત્રી કુમાર પર અવ- | તુવ(-૨)ર સ્ત્રી[૩] એક કળ (૨) એને છેડે લંબીને ચાલતું કારભારું, “રેડ-ટેપિઝમ.”—રી વિ. કુમારને લગતું | તુશી સ્ત્રી [સર૦ મ. સુરત] સ્ત્રીઓનું એક ઘરેણું ? (—સી)તમલ વિ. [ä.] ઘાંઘટ અને ધમાચકડીવાળું (૨) દારુણ (યુદ્ધ) | પાટિયાં ન બ૦ ૧૦ તુલસીપાટિયાં; સ્ત્રીઓની કેટનું એક ઘરેણું

Page #464

ત]
૪૧૯
[રી
તુષ પું; ન [i] ડાંગર -ચેખા ઉપરનું તરું
લૂઈસ્ત્રી [સર૦ Éિ.,મ. તુt]ોઈ ફીત (૨)[1] એક જાતનું પંખી તુષમાન વિ૦ જુએ તુષ્યમાન
તુક સ્ત્રી [સર૦ હિં. તુ; મ., 1.] ટુક; કવિતાની કડી તુષાર ન૦ [i] હિમ; બરફ (૨) ઓસ; ઝાકળ. કાલ(ળ) | તૂટ શ્રી. [તૂટવું પરથી] તૂટી જવું તે; ભંગાણ (૨) અણબનાવ; પુંશિયાળો. ગિરિ, ૦૫ર્વત પું(સં) હિમાલય
વિરોધ (૩) ખાટ; તંગી. [૫૮]. ૦૭ વિ. છૂટું પડી ગયેલું (૨) તુષિત ન૦ [i] (સં.) એક સ્વર્ગ
ખંડિત; અપૂર્ણ (૩) સતત કે લગાતાર ચાલુ નહિ એવું (૪) અ૦ તુષ્ટ વિ૦ [i] સંતુષ્ટ; પ્રસન્ન થયેલું. છતા, –ષ્ટિ સીસંતેષ; છૂટક; કકડે કકડે. ફાટ સ્ત્રી ફાટફૂટક અણબનાવ (૨) ફાટ.
તૃપ્તિ, પ્રસન્નતા. –-ષ્ટિદાયક, ઋષિપ્રદ વિ૦ તુષ્ટિ આપનારું (ટેટ સ્ત્રી તૂટવું અને ફુટવું તે; ભાંગવું ફૂટવું તે. ૦મૂટ વિ તુષ્યમાન વિ૦ [] તુષમાન; સંતુષ્ટ; પ્રસન્ન થયેલું
ભાંગ્યુંછું; તુટેલું ફૂટેલું તુહિન વિ૦ [] શીતળ; ડું (૨) ન હિમ; બરફ (૩) ઝાકળ. | તૂટવું અ૦ ક્રિ. [સં. ત્રુટ ,પ્રા. તુટ્ટ] ટુકડા થવા; ભાગવું (૨) [લા.] –નાચલ(–ળ) j[+મવ૮(સં.) હિમાલય
ભાગલા પડવા; ભંગ થવો (જેમકે, મંત્રી, સગાઈ ઈ૦) (૩) દેવાળું તુળસી, ક્યારે, ૫ત્ર, પાટિયાં, વિવાહ જુઓ ‘તુલસી'માં કાઢવું (૪) ભંગાણ પડવું; નાસભાગ થવી (૫) જોઈતું પૂરું ન હોવું તું સ૦ [સં. રવમ] (બીજો પુરુષ એક વ૦). ૦કાર(-) () ખૂટવું, તેટે પડ. [(–ની ઉપર) તૂટી પડવું = (કેઈ કામમાં)
તું કહીને બોલાવવું તે; ઢંકાર. કારવું સત્ર ક્રિ તુંકારે કર; જોરથી અને નિશ્ચયથી વળગવું -ઝવું (૨)–ના પર હુમલો કરો] તુચ્છકારવું. [તુંકારવું અ૦ ક્રિ, કર્મણિ, વિવું સત્ર ક્રિ. તૂટીચાર વિ. નિર્બળ; અશક્ત (૨) ૫૦ [તટવું + ચાર] પાસાની (પ્રેરક).] ૦તાં ન બ૦ ૧૦ [સર૦ સે. તુમકુમ] તું તું કહેવું- | રમતમાં એક દાવ (૩) [તુટવું+ચર્યા ] અણબનાવ તુંકાર કરે તે
ટચુંટણ્ વિતિટવું+કૂટવું] તૂટેલું ફાટેલું; ભાંગ્યુંતુટછું; પેજી તુંગ વિ૦ [i.] ઊંચું (૨) ૫૦ પર્વત (૩) ટેગ; શિખર. ભદ્રા | કૂકવું અ૦ દિ. [f. તુષ્ટ, ઝા. તુઠ્ઠી પ્રસન્ન થવું; ગૂઠવું સ્ત્રી (સં.) એક નદી. -ગ ૫૦ એક છંદ
તણ ન [.] તીર રાખવાનું બેખું; ભાથે તેનું વિ. [1. તું] જાડું, ભરાઉં; લ (૨) ન ચવડા ઉપર (–ન)વું સત્ર ક્રિ. [પ્રા. તુoviળ] રદ્ કરવું તે; કપડામાં જ્યાંથી હળને જાડો ભાગ (૩) ફુલેલું પેટ (૪) [લા.] રીસથી ચડેલું દોરા ઘસાઈ તણાઈ ગયા હોય ત્યાં દેરા ભરી લેવા (૨)[સર૦ સં. મેં. [-ઊતરવું =રીસ દૂર થવી; મ પરથી તેને ભાવ હઠ. | તુન] રૂને પીંખી રેસા તાણી પૂણી બનાવવા માટે હાથથી પીંજવું -ચડવું =રીસથી માં ચડવું –માં પર રીસને ભાવ આવવો. | તુણિયે ૫૦ [ણવું” ઉપરથી] તૃણવાનું કામ કરનારે; તુણિયાર –ભરવું=ખરેખર ખાવું].
તૂણીર પં. [] તણું; ભાથા તુંગેરંગ વિ. [૬] ઉત્તરોત્તર ઊંચું
[ગણપતિ | તૂત નવ બનાવટી વાત; જૂઠાણું; ગપ (૨) તરકટ; પ્રપંચ; જાળ તું ન૦ [.] મુખ; મેં (૨) ચાંચ (૩) સંઢ. -ડી પું. (સં.) (૩) ચેષ્ટા; નખરાં. [-ચલાવવું =બનાવટી વાત કે તરકટ ઊભું તું-હું, -૬, ૬) વિ. [f. તુંઢ] ચડાઉ; તુમાખી; ઉદ્ધત. કરી ફેલાવવું]
(૮)મિજાજ પુંડ ચડાઉ– ગરમ મિજાજ. (–દ)મિજાજી | સૂતક સ્ત્રી; ન વહાણના ઉપલા ભાગમાં કરેલી સપાટી – અગાસી વિ. તુંડ મિજાજવાળું. -રા(દા)ઈ સ્ત્રીઉદ્ધતાઈ, તુમાખી. તૃતિય પૃ. [‘તૂત” ઉપરથી] કાવતરાખોરનું તરકટી આદમી -ડા(–દા)ઈ ખેર વિ૦ તુંડાઈની આદતવાળું; તુંડમિજાજી વતી સ્ત્રી [.]પોપટ કે તેની માદા (૨) મેના (૩) જુઓ તતૂડી તુંડી ! [4] જુઓ ‘તુંડ ન’ માં. તુંડું વિ૦ જુઓ તુંડ તૂત અ[રવ૦] કૂતરાને બેલાવવા માટે વપરાતા ઉદ્ગાર (૨) ન૦ jતાં (૦) ન બ૦ ૧૦ જુઓ “તું” માં
કૂતરું (બાળભાષામાં) તુંદ ન૦ [.] દુંદ; ફૂલેલું પેટ (૨) વિ૦ [i.] જુએ તુંડ | તેત ન૦ તૂત પર તૂતની પરંપરા (૨) સાવ તૂત તું [KI.], મિજાજ, મિજાજી, દાઈ–દાઈ ખેર,-દુંજુઓ | કૂનવું સત્ર ક્રિટ જુઓ તૂણવું તુંડ વિ. માં
નૂની સ્ત્રી, એક પંખી તુંબ નિં.], હું ન તુંબડીનું ફળ(૨) તેનું બનાવેલું પાણી ભરવાનું | તૂપ ન. [૪., રે તુcg; સર૦ ૫.] ધી પાત્ર (૩) [લા.] માથું કે પેટ(તિરસ્કારમાં). [તુંબડાં ચલાવવાં, મડી સ્ત્રી -ડું ન૦ ‘તુંબઈમાં ‘તુંબડી- જુઓ લાવવાં સાચાંજાઠાં કરી, બે પક્ષેને લડાવી મારવા.] ૦કી તૂર ન૦; સ્ત્રી [સં. તૂ] સીમળે, આકડે, ડેડી ઈનાં ઇંડાંને વિ. તુંબડા જેવું ગળું ફુલાવી ગાનાર.. oડી સ્ત્રી એક વેલે (૨) | બારીક રૂ જે પદાર્થ (૨) [iu] સ્ત્રી શરણાઈ, તુરાઈ (૩) ન૦ નાનું તુંબડું. [-ઝાલવી =ભિક્ષુક થવું. –માં કાંકરા = ન સમ- [સર૦ સે. તુહી એક વાઘ (દૂબળા લોકેનું) (૪) ૫૦ વણાયેલું જાય તેવી ભાષા (૨) અર્થહીન બબડાટ. -રહી જવી = ખૂબ કપડું જેના પર વીંટાતું જાય છે તે સાળને ભાગ; તેર [દાણા બેજાને લીધે ડેક ૨હી જવી.] ૦૨ ૧૦ [.] એક જાતનું તંતુવાદ્ય | તૂરા મુંબ૦૧૦ [.. તુર૮] તેરા; ગાં (૨) (સં. સુવર] તુવેરના તુંબ(–બુ) પું[સં.] (સં.) એ નામને એક ગંધર્વ
ત્રાટ પું, –શ સ્ત્રી- [જુઓ તૂરું] તૂરાપણું તુંબલી સ્ત્રી, -લું ન [જુઓ તુંબ] માથાની પરી તૂરાવાળે ૦ તૂરે ગાનારે; તેરાવાળો તુંબિ(બી) સ્ત્રી [.] તુંબડીને વેલો (૨) વાઘનું તુંબડું. ૦૫ાવ તુરિયું ન [સર૦ હિં. તુર] એક શાક-ફળ
નવ તુંબડાનું બનાવેલું પાણી માટેનું પાત્ર. ૭ફલ(ળ) ન૦ તુંબડું | તૂરી સ્ત્રી [સં. સૂર્ય, પ્ર. સૂરિમ, તૂર] એક વાદ્ય; તુરાઈ (૨) [જુએ તંબુરુ છું[i] (સં.) જુઓ તુંબરૂ
તુરી; સર૦ મ. સૂર] સાળવીને કાંઠલો કે કચડે (૩) બે છેડે તુંબું ન [સં. તુવે પરથી] (તંબૂરાનું) તંબડું (૫)
અણીવાળો ખીલો (૪) પં. [જુઓ તુરી) ઘોડો

Page #465

૪૨૦
તિરડે
તૂરું વિ૦ . તુવર] આંબળાના જેવા સ્વાદનું [ગાયન | તેજાને પું[1] તજ, લવિંગ ઈ, ગરમ મસાલો તૂરે પુંજુઓ તેરે (૨) [સરવેમ. તુર1] એક જાતનું શૃંગારી | તેજબ ડું [.] ઍસિડ. ૦મિતિ સ્ત્રી તેજાબની માત્રાનું માપ તૂર્ય ન૦ [૩] એક જાતનું વાઘ
કાઢવું છે કે તેને વિધિ; “ઍસિડિમેટ્રી'. -બી વિ૦ તેજાબને લગતું તૂલ ન૦ [સં.કરસણ; મોલ (૨) રૂ
કે તેજાબવાળું કે તેના જેવી અસરવાળું તૂલું–છું) વિ. નિષ્કપટી; ભેળું
તેજાબ્દ ન૦ જુઓ “તેજ'માં તૂવર સ્ત્રી [ઉં. તૂવરી; પ્રા. તૂરો] જુઓ તુવેર
તે જાળ(–ળું) વિ૦ [‘તેજ' ઉપરથી] તેજવાળું [તેજસ્વી નંબડી સ્ત્રી, જુઓ તુંબડી. - હું ન૦ તુંબડું
તેજિત વિ૦ [ā] તેજયુક્ત (૨) ઉત્તેજિત. – વિ૦ [સં.] અતિ તૃણ ન [] તરણું; ઘાસ; ખડ. ૦ચર વિ૦ ઘાસ ચરનારું (૨) | તેજી સ્ત્રી[૬].] તેજસ્વિતા; ચળકાટ (૨) ભાવ-કિંમતમાં નવ ઢેર; પશુ. ભય વિ૦ ઘાસથી ભરેલું; ઘાસથી છવાયેલું; વધારો (૩) હોંશ; ઉત્સાહ; ર્તિ (૪) ચડતી; આબાદી (૫) ઘાસિયું. ૦વત્ અ૦ તરણા જેવું, હલકું; લેખ વગરનું. સાથ બજારમાં ભાવતાલ તેજ થાય તે; ‘બમ (ઊલટું મંદી) (૬) પં ૫. ઘાસની બનાવેલી પથારી
[જુઓ તાજી] ઘડે; તેજ સ્વભાવને ઘડો (૭) વિ૦ તેજ, તૃતીય વિ. [ā] ત્રીજું. ૦મ ન૦ જુએ ઈદંતૃતીયમ, –થા વિ૦ | ૦મંદી સ્ત્રી ભાવની ચડઊતર. ૦૯ વિ૦ તેજ; તેજીવાળું સ્ત્રી ત્રીજી (૨) સ્ત્રી ત્રીજ (૩) ત્રીજી વિભક્તિ (વ્યા.). વાત- | તેઓ- [. તેન] (સમાસના પૂર્વપદે, ઘોષવ્યંજનાદે શબ્દ પહેલાંનું પુરુષ ૫૦ તૃતીયાના સંબંધવાળો તપુરુષ સમાસ (વ્યા.).-યાંશ | અંગ). ૦ષ પં. બીજના તેજ કે પ્રભાવ પ્રત્યે દ્વેષ. ૦૫હાર ૫૦ [+ અંરા] ત્રીજો અંશ – ભાગ
j૦ [+અપહાર] તેજ હરી લેવું તે; પરાજય કરવો તે. ભંગ વસ વિ. [] ધરાયેલું; સંતુષ્ટ
j૦ તેજ-માનપ્રતિષ્ઠાને ભંગ. ૦મય વિ૦ તેજસ્વી; તેજથી તૃપ્તિ સ્ત્રી [.]ધરાયાપણું; સંતોષ. દાયક વિ૦ તૃપ્તિ આપના ભરેલું. ૦મંડલ-ળ) ન૦ તેજનું કંડાળું. મૂર્તિ-ર્તિ) વિ. તૃષા સ્ત્રી[સં.] તરસ;પ્યાસ(૨)[લા.]તીવ્ર ઈચ્છા-આકાંક્ષા.૦તુર, તેજની મૂર્તિ જેવું (૨) ૫૦ સૂર્ય. ૦રાશિ પુંતેજનો રાશિ;
વર્ત(સ્ને) વિ. [+માતુર,+માતં] તરસથી પીડાતું; તરસ્યું. લુ તેજ:પુંજ. ૦રૂપ ન બ્રહ્મ. ૦લેશ્યા સ્ત્રી, કિં.] તપના પ્રભાવથી (-9), –ષિત [.] વિ૦ તરસ્યું
દાંમાં પેદા થતી આગ જેવી દાહક શક્તિ. વત્સર ૫૦ તૃષ્ણ સ્ત્રી [સં.] તૃષા; તરસ (૨) ઈચ્છો; કામના. ૦ક્ષય પુત્ર તેજ કે પ્રકાશ તેની ગતિથી એક વર્ષમાં કાપે તેટલું અંતર. ૦વધ , તૃષ્ણને ક્ષય. ૦૯(–ળુ) વિ૦ તૃષ્ણાવાળું
૫૦ જુઓ તેલંગ. હીન વિ૦ તેજ કે તેજસ્વિતા વિનાનું (૨) તે સ૦ (સં. તર્] (ત્રીજો પુરુષ એ. ૧૦) (૨) વિ૦ જુઓ એ આંધળું કે અંધારાવાળું તેખ (કા.) જુઓ તીખાટ
[(૪) જુએ તેખડું ! તેટલું વિ૦ [સર૦ હિં. તતના, મ. તિતી] કદ, સંખ્યા, અંતર, તેખ, ૦૯ સ્ત્રી, તજવીજ; ખેજ (૨) ખંત (૩) ત્રેવડ; કરકસર જગા, સમય વગેરેમાં અમુક જેટલું – અમુક બરાબર. -તેટલું તેખડું –ળું) ન [સં. ત્રિવત ઉપરથી] ત્રણની ટોળી –સમૂહ (૨) વિ૦ તેટલું તેટલું સરખે સરખું-લાથી અ૦ તેટલા વડે.-લામાં ત્રણ જણ વચ્ચે કરાયેલું (કન્યાનું) સાટું
અ૦ તેટલા વખતમાં; દરમિયાન.-લે અ૦ તેટલામાં; તે વખતે, તેગ-ગા) સ્ત્રી [il.] નાની તલવાર; કટાર
જગાએ, અંતરે ઈ. (૨) તેટલાથી તેગાર છું. ધન; વિત્ત
તે (તેંડ,) સ્ત્રી [સં. ત., ગા. તે ? સર૦ મ.] તટ; કાંઠે (૨) તેજ વિ. [1] તીર્ણ (૨) ઉગ્ર; આકરું; તીખું (૩) ચપળ; | બાજુ; તરફ (૨) (ચ.) ભાણા કે થાળીની બાજુ જ્યાં શાક ચટણી ફર્તિવાળું. દિયે ડું તેજીનાં બજારમાં વેપાર ખેલનારે
ઈ૦ મુકાય છે તે કે તે વસ્તુ [લા.]. [ કરવી = ખાવાનું છાંડવું.] તેજ ન [સં. સેન, તેન] પ્રકાશ (૨) પ્રભાવ, પરાક્રમ (૩) પંચ- તેવું સત્ર ક્રિ. [૩. તે] નેતરવું (૨) [3] (બાળકને) ઊંચકવું - મહાભૂતેમાંનું અગ્નિતત્વ. [-પડવું = પ્રકાશ મારવો (૨) શેહમાં કેડે બેસાડવું. [તેડવા જવું, તેડી લાવવું = લેવા – બેલાવવા દબાવું. -મારવું=પ્રકાશવું (૨) રૂઆબ પડ.] ૦કાય ૫૦ જવું; લઈ આવવું (જેમ કે, વહુને.) તેડી જવું = સાથે લઈ જવું.] બ૦૧૦ તેજના છ જૈન જુએ છકાય’માં). ૦દાર ૫૦ જુઓ તેડાગર વિ૦ [તડું+ગર] તેડી લાવનાર; તેડાં કરનાર તેજસ્વી. –જબ્દ ન૦ [+અબ્દ] જુઓ તેજોવત્સર
તેઢાતે સ્ત્રી [‘તેડવું' પરથી] ઉપરાઉપરી – ખૂબ વાર તેડવું તે તેજડિયે પુંજુઓ “તેજ વિ”માં
તેડાવવું સ. કે. ‘તેડવું’નું પ્રેરક (૨) નેતરવું; બેલાવવું તેજણ સ્ત્રી- [જુએ તાજણ] ચપળ ઘડી
તેડાવું અ૦ ક્રિ‘તેડવું'નું કર્મણ તેજદાર વિ૦ જુઓ “તેજ'માં
તેડું ન [‘તેડવું” પરથી] નેતરું; લેવા-બોલાવવા આવવું તે. તેજબળ ન૦ એક છેડ
[-આવવું =નેતરું આવવું; લઈ જવા આવવું. –કરવું =નેતતેજલ વિ૦ જુઓ તેજ
રવું; સાથે આવવા કહેવું કે તેમ કહેવા માણસ મેકલવું.]હકાર તેજસવ ન. સિં] તેજને ગુણ
ન હોંકારીને લાવવું તે તેજસ્વિતા સ્ત્રી [સં.તેજસ્વીપણું [(૩) ચાંદની રાત | તેણી (તે) સ૦ [‘તે' ઉપરથી] (ત્રીજે પુરુષ એ. ૧૦નું સ્ત્રી રૂપ. તેજસ્વિની વિ૦ સ્ત્રી [સં.] તેજસ્વી (૨) સ્ત્રી તેજસ્વી સ્ત્રી બહુધા પારસીઓમાં વપરાય છે). ૦ગમ, ૦મેર અ૦ તે તરફ; તેજસ્વી વિ. [૪] પ્રકાશવાળું; તેજદાર (૨) [લા.] પ્રભાવશાળી; તે બાજુ. ૦વાર અક તે વખતે પરાક્રમી
તેણે તૂ') સ૨ (‘તેની ત્રીજી વિભક્તિનું એ૦ ૧૦) [ પક્ષી તેજ:પુંજ પું[૪] પ્રકાશને સમૂહ- ઢગલો
તેતર, ૦ પૃ[સં. તિતિ–ઉત્ત); પ્રા.તેત્તિર] તીતર; એક જાતનું

Page #466

તેતાલી(–ળી)સ]
૪૨૧
[તક
તેતાલી(–ળીસ (તે) વિ. જુઓ તેંતાળીસ
તેલી વિ. [‘તેલ” ઉપરથી] તેલવાળું; તેલિયું (૨) પં ઘાંચી (૩) તેત્રીસ ૩૦ [21. સૂત(–ની); સં. ત્રન્ટિંરાત] ‘૩૩. – | એક અટક. છબિયાં નબ૦૧૦ જુઓ તેલદાણા વિ૦ પૃ. તેત્રીસની સાલને (દુકાળ) [તેટલા સારુ | તેલુગુ સ્ત્ર જુઓ તેલગુ તેથી, ૦કરીને અ૦ [“તેની તૃતીયા વિભક્તિ માટે તે કારણે તેલ ન૦ જુઓ તેલાં (૨) [‘ત્રણ પરથી] ત્રણનું ઝૂમખું તેનાવું અક્રિટ પાકવું; તૈયાર થવું. -વવું સક્રિ. (પ્રેરક) | તેવડું વિ૦ [. તેવ;સર૦ મ. તેઢા, ટ] તેના જેવડું; એવડું તેનું (તે) સ૨ (‘તેનું છઠ્ઠી વિભક્તિનું એક ૧૦) [ત્રેપન | (૨) ત્રણ ગણું; ત્રેવડું. -તેવડું વિ૦ તેવડું તેવડું; સરખેસરખું તેપન (તે) વિ. [વા. ઉતપન્ન, તેવન (ઉં. ત્રિરંવારા)] ‘૫૩' | તેવણુ સહ (પારસી) જુએ એવણ તેમ તે) અ [૫. તિમ] તે રીતે પ્રમાણે; એમ
તેવો ! [હિં. તેવI] સંગીતને એક તાલ તેમણે (તે) સ૨ (‘તેનું ત્રીજી વિભક્તિનું બ૦૧૦)
તેવાથી, તેવામાં (તે) જુએ ‘તેવું’માં તેમનું (તે) સ૨ (‘તેનું છઠ્ઠી વિભક્તિનું બ૦૧૦)
તે વાર(રે) અતે સમયે–પ્રસંગે; ત્યારે તેર વિ. [સં. ત્રાવરા, પ્રા.તેર(૦૩)] “૧૩. તાંસળી સ્ત્રી | તેવીસ વિ૦ [2ા. તેવી (સં. ત્રયોવિંરાતિ)] ૨૩; ત્રેવીસ જેને પરસ્પર ભાણાવહેવાર નથી એવી જુદી જુદી જ્ઞાતિના લોકે. તેવીસ મુંબ૦ ૧૦ જુએ ત્રેવીસા ૦મું વિ૦ ક્રમમાં બાર પછીનું (૨) ન૦ માણસના મૃત્યુને તેરમે | તેવું (તે) [સં. તર્ +; સર પ્રા. તે (c); મા. તેહ; મ. દિવસ કે તે દિવસે કરાતો વર કે ક્રિયા ઈ૦. ૦(સ) () | તેવિન–વી)] અમુકને મળતું; અમુક જેવું. તેવાથી અ૦ તેવા
સ્ત્રી પખવાડિયાની તેરમી તિથિ [દાયનું કે તેનું અનુયાયી | વડે. –વામાં અ૦ તે વખતે. –વે અ૦ તે સમયે; ત્યારે (પ.) તેરાપંથ ૫૦ એક જૈન સંપ્રદાય. –થી વિ૦ (૨) પુંતે સંપ્ર-| (૨) તેવાથી તેરીખ સ્ત્રી [મ.તારીવ?] વ્યાજ ગણવાને દિવસ (૨) વ્યાજને તેસઠ (તે) વિ. [1. તેdટ્ટ (સં. ત્રિષદ)] “૬૩', ત્રેસઠ ' દર (૩) [લા.] વ્યાજ.[-ચઢવી = વ્યાજ વચ્ચે જવું. દેવી = વ્યાજ | તેસરિયું (તે) ૧૦ એક જાતનું સઢ આપવું. -લેવી =વ્યાજ લેવું.].
તેહ સ. [સર૦ મgs =તેવું] (પ.) તે તેરી જ સ્ત્રી [સર૦ મ.] જુએ તારીજ
તે (તે) સ૨ (‘તેનું ત્રીજી વિભક્તિ, એ૦ ૧૦) તેરી મેરી સ્ત્રી [હિ. સર૦ અપ. તેર+મેર]ગાળાગાળી; તારી મારી | તંગળ પું; ન૦ એક ઘરેણું
[‘૪૩' તેરે પું[“તેર” ઉપરથી] તેરની સાલને દુકાળ (સં. ૧૯૧૩) તેંતાલી(–ળી) (તૈ૦) ૩૦ [21. તેમાસ્ત્રોત (સં. વિવારિાત)] તેલ ન. [સં. તૈ; પ્ર.] તલ વગેરેમાંથી કઢાતો ચીકણે પ્રવાહી તેસઠ (તૈ૦) વિ૦ જુઓ તેસઠ પદાર્થ (૨) તેલમાં કાઢેલું સર૧ (૩) [લા.] અડદાળ; દમ. | તૈજસ વિ૦ [.] તેજ સંબંધી (૨) તેજનું બનેલું (૩) તેજસ્વી [-ઊંજવું = ઘસારાના ભાગમાં તેલ પૂરવું–કાઢવું = કૂશ કાઢવી| તૈત્તિરીય પં. [૪] યજુર્વેદની એક શાખા કે તેને અનુયાયી દમ કાઢો (૨) સન કાઢવું. -જેવું, તેલની ધાર જેવી = | (૨) નટ (સં.) એક ઉપનિષદ પૂરી ચોકસાઈ કરવી. -ઘાલવું = મરનાર પછીને શેક વિધિસર | તૈયાર દવે [.] રજૂ કરવા કે ઉપયોગમાં લેવાયેગ્ય; પરિપૂર્ણતાએ છેડા (સ્ત્રીઓએ). –નીકળવું = કુશ નીકળવી. તેલપળી કરવી | પહોંચેલું; તરત હાજર કરાય કે કામ દે એવી સ્થિતિવાળું (૨) = જેમ તેમ કરીને ગુજરાન ચલાવવું. પૂરવું =તેલ મૂકવું - | સજજ; તત્પર. -રી સ્ત્રી તત્પરતા; સજજ હેવું તે. [(માલ) આંજવું કે ભરવું. -રેટાવું = ફાળ પડવી (૨) અદેખાઈ થવી. | તૈયારીમાં લઈ જ = ઉતાઓની ગાડીમાં લગેજ કર.]. તેલમાં માખ બૂડવી = શરમાઈ–સંકેચાઈ જવું.] એંજિન તૈલ ન૦ [ā] તેલ. ચિત્ર નવ તેલવાળા રંગથી દરેલું ચિત્ર; નક ખનિજ તેલથી ચાલતું એંજિન. ૦ગાળણી સ્ત્રી, કાચા | ‘ઑઇલ પેન્ટિગ'. –લચંગ ૫૦ [+અjI] શરીરે તેલ ખનિજ તેલને ગાળીને સાફ કરનારું કારખાનું ‘રિફાઈનરી. ૦ણ ચાળવું તે. -લી વિ. તેલવાળું (૨) ચીકટું (૩) પુંતેલી; ઘાંચી સ્ત્રી, તેલીની સ્ત્રી, ઘાંચણ, દાણું પેટ બ૦ ૧૦ તેલીબિયાં. | તૈલંગ(૦ણ) . [] તેલંગણ; પ્રાચીન તૈલંગ દેશ ૦પૂરણ ૧૦ તેલ પૂરવું કે આંજવું તે. ૦પૂરે ૫૦ તેલ પૂરનાર. | તૈલંગી વિ૦ તૈલંગ દેશને લગતું યંત્ર ન૦ તેલથી ચાલતું યંત્ર; તેલ-એજીન
તૈલાળંગ પું, તૈલી વિ૦ (૨) પું, જુઓ ‘તૈલંમાં તેલ)ગુ સ્ત્રી, તેલંગણના લોકોની ભાષા
તૈયે (૦) અ૦ (ક.) તં; ત્યારે; તો પછી તેલ- ૦ણ, દાણ, પૂરણ, પૂ, વ્યંત્ર જુઓ “તેલમાં | તે (') અ [વં. તા; પ્રા. તો સર૦ મ. ત; હિં](જો' સાથે તેલંગણ ૫૦ [પ્રા. તેઢા (સં. તૈઠં)] (સં.) ઓરિસાથી દક્ષિણના | કે એકલું, શરતી વાકયમાં વપરાય છે.) ઉદા. જે આવશે, તો સમુદ્રકિનારા પરના પ્રદેશનું પ્રાચીન નામ; આંધ્ર દેશ
જઈશું. (૨) [. 1] ‘તપણ” ના અર્થમાં. ઉદા. હું તો જઈશ. તેલાળું વિ. [તલ પરથી] તેલવાળું; તેલથી ચીકણું બનેલું (તું નહીં આવે તે પણ). (૩)[સર પ્રા. તો, તે] “તો પછીના તેલાં નબ૦૧૦[‘તેલ” ઉપરથી] નવરાતરના દિવસમાં તેલની કરી | અર્થમાં. ઉદા. તે જા! (૪) “બીજું કાંઈ નહીં, તો આટલું તે પાળી કરવાનું ત્રણ ઉપવાસનું વ્રત
એ અર્થમાં’. ઉદાહ ખાઓ તો ખરા, પાસે તો આવ (૫) ભાર તેલિયું વિ. [‘તેલ” ઉપરથી] તેલવાળું; તેલથી ચીકણું. યા ચક્કી | મૂકવા માટે. ઉદા. “તું ગયો તો નહીં જ!” “ખાતે ખરે'. તિ
સ્ત્રી તેલ કાઢવાની ચકી - મિલ. –વા બાવા નવ એક જાતનું | તે = (વિશેષ આગ્રહ સૂચવે છે). તે પછી આવે તે તે; ત્યારે.] પંખી. -વે રાજા - તેલથી નાહનાર -તેલથી તરબળ વસ્ત્રો | ઈ સ્ત્રી [સરવે હિં, મ.] તૂઈ કસબની કિનારી પહેરનાર અને તેલમાં જઈ ગુજરેલી વાત કહેનારે – તાંત્રિક | ટેક (તૈ૦ ૧) સ્ત્રી [.. ત] ગળામાં નાખવાની વજનદાર બેડી

Page #467

તાકલ]
(૨) કાશ; હળપૂણી [વાળું; આસ્થિક તાકલ પું॰મ. તવવō] ઈશ્વર પરની આસ્થા. -લીવિ॰ તેાકલતાકવું સ॰ક્રિ॰ [હિં.] ઊંચકવું (૨) જોખવું
તાકાવું અ॰ ક્રિ, −વું સક્રિ॰ ‘તાકવું’તું કર્મણ ને પ્રેરક તેાકીર સ્ર॰ [Ā.] આબરૂ; ઇજ્જત તેખમ ન॰; સ્ત્રી+જુએ તુખમ તેાખાર પું॰ [કે. તુલવાર, તોવવાર] ઘેાડો તેડું વિ॰ [ä. તુō] અસભ્ય; ઉદ્ધૃત (૨) ટૂંકું; એછું. -ડાઈ, -ઢાશ સ્ત્રી॰ તેછડાપણું. “ઢાએલું વિ॰ તેછડું ખેલનારું તાજી (તા ?) સ્રી॰ [ત્ર. તૌઝી] વિધેી; સાંથ (૨) સાર; સત્ત્વ તેષ્ટક પું॰ [તં. ત્રોટ, પ્રા. તોટમ] એક છંદ તેટાવું અ॰ ક્રિ॰ [‘તાટા' ઉપરથી] ખૂટી પડવું; તેટો પડવે તેાટે પું॰ [‘તૂટવું’ ઉપરથી (તું. ત્રુટ ) ] તૂટવું – ખૂટવું તે; ખેટ; નુકસાન (૨) [જુએ ટાટા] હૈડિયા
|
તેડ પું॰ [‘તાડવું’ ઉપરથી]નિકાલ; કુંડચેા; ક્રૂસલેા. [-આણવા, “કરવા, “કાઢવે, “પાડવા, “મૂકવે, “લાવવા.](૨)[સર॰
મ.] સેગટામાં સામાની સેગટી પહેલી મારવામાં આવે છે તે, કે જે પછી પેાતાની સેગટી ઘરમાં લઈ જઈ શકાય. [પઢા =એ રીતે સેગટી મરાય એવેા દાવ પડવે .](૩)સ્ત્રી॰ [સં. તો; [.] પગના માંસલ ભાગમાં થતી પીડા. ૦જો સ્ત્રી તડજોડ; સમાધાન. ૦ોડક ન॰ વીજળીના પ્રવાહને તેાડે ને જોડે એવું સાધન; ‘ઇંટરપ્ટર’. (પ. વિ.). ફૅાઢ સ્ત્રી તેાડવું ફેડવું તે તારણહાર વિ॰ તેાડનારું
તેાઢવું સક્રિ॰ [ä. તુહ; પ્રા. તોક] જોડાયેલું કે વળગેલું યા લાગેલું હોય તેને શેર વાપરીને છૂટું કરવું, જેમ કે, ઝાડની ડાળ; કેરી આંબેથી તેાડવી (૨) ચુંટ્યું; ચૂંટીને અલગ લેવું; ઉતારવું. જેમ કે, ફૂલ, શાક ૪૦ (૩) ભાંગવું; કેાડવું. જેમ કે, કાચ, લમણેા, હાથ ઇ૦ (૪) અલગ બે ભાગ કરવા; ટુકડા કરી નાંખવે. જેમ કે, વાળ, તાર, દારા (પ) [લા.] ભંગ કરવે; ભંગાણ પાડવું. જેમ કે, વચન, મૈત્રી, દલીલ ઇ૦ (૬) [સર॰ સું. તોઽ]ઉતારી પાડવું; અનાદર કરવે; નિંદવું (૭) (ધંધા ઇ૦માં) તૂટે એમ કરવું. [તોડી નાખવું = ભાંગી નાંખવું (સંબંધ કે કાંઈ રચાતું કે રચાયું હોય તે) (૨)નાસીપાસ – વેરણછેરણ કરી દેવું. તેાડી પાઢવું-તેાડી નાંખવું; પાડી નાંખવું.]
તાડાવું અક્રિ॰, વવું સક્રિ૰ ‘તાડવું’નું કર્મણ ને પ્રેરક તેાડી સ્રી॰ [સર॰ મ.] એક રાગિણી −ટાડી (૨) નાના તાડો – પગનું સાંકળું (છેકરીનું)
૪૨૨
તાડે સંકાડે અ॰ એકપણે
તાડા પું॰ [સર॰ હિં., મેં. તોયા; હૈ. તો] ટાડા; પગનું સાંકળું (૨) હજાર રૂપિયાની થેલી (૩) [જીએ તેાડવું] પૂણીએ કાંતતાં પડેલા કુંદા (૪) કાચું તેાડેલું ફળ (કેરી, કાઠું વગેરે)(૫)[જુએ ટાડા] ટાલ્લા (૬) મિનારા; શિખર; કાંગર (૭)વાવની ઉપરની દીવાલ (૮) ચણતરમાં દીવાલની જાડાઈની દિશામાં મુકાતી ઈંટ (દીવાલની લંબાઈની દિશામાં મુકાતીને ‘પટ્ટી’ કહે છે.) (૯)[જીએ ટાટા] બંદૂકની જામગરી
[તાય
તાતš(−ળું) વિ॰ [સર॰ હિં. તોતા; મ. તોતરા(−1); ર૧૦ ] ખેલતાં તેાતડાતું. “ઢાપણું ન॰ તેાતડાટ; તેાતડું હોવું તે તાતરંગી સ્ત્રી॰ [સર॰ હિં.] એક જાતનું પક્ષી તેાતલ્(~ળું)વિ॰ જુએ તે તડું (૨) અડધા અને કાલા ખેલ ખેલતું તે તળાવું અક્રિ॰ જુએ તતડાવું

તાતળું વિ॰ જુએ તે તડું; તેતલું તેાતાકહાણી (કહા) સ્ત્રી॰ જુએ ‘તેાતા’ માં
તેાતાચશ્મી સ્ત્રી॰ [h].] પોપટની આંખની જેમ ફરી બેસવું તે; બદલાઈ જવું – સંબંધ તેાડી નાખવા તે
તેાતાપુરી સ્ત્રી॰ કેરીની એક જાત
તેાતિંગ વિ॰ (કા.) બહુ મેટા કદનું; મેટું તેસ્તાન તેતેર (ૉા') વિ॰ [ત્રા. તેવ(-g)fī] ‘૭૩'; તેતેર તેતે પું॰ [ા.] પેાપટ. –તાકહાણી સ્ત્રી૰ પેાપટ પેઠે શીખવ્યું કહી જવું તે કે તેમ કહેલી વાત
|
તેદરી સ્રી॰ [l; સર॰ હિં.] દીવાલ પર ઊગતું એક જાતનું ફૂલ તેપ શ્રી॰ [તુf] દારૂગોળા ફેંકવાનું સાધન (૨) [લા.] મેઠી ગપ. [–ચલાવવી =તાપ કામમાં લેવી; તાપ ફેડવી; તે પમારા કરવે। (૨) ગપ ફેલાવવી. -છેડવી-તે પફેડવી (૨)ગપ લગાવવી (૩) [લા.] વાટ કરવી. –ફેંકવી = ગપ મારવી. –ફાઢવી =તાપ સળગાવવી; તેાપના ગોળા મારવા (૨) [લા.] ભારે કાંઈ પરાક્રમ કરવું. “ભરવી = તાપમાં દારૂગોળા ભરી તે કેાડવા તૈયાર કરવી. –મારવી, –લગાવવી =તાપ કેાડવી; ગાળેા મારવે (૨) ગપ ઠોકવી.] ૦ખાનું ન॰ તેાપ તથા એનેા સરંજામ રાખવાની જગા (૨) તેાપ અને એનેા સરંજામ, ૦ગાળા પું॰ તાપના ગાળા (૨) [લા.] મેાટી ગપ. [−છેડા =તાપ કેાડવી; તાપના ગાળે મારવે (૨) ગપ ઠાકવી.] ૦ચી પું॰ તાપ ફેડનારા માણસ; ગાલદાજ (૨) [લા.] ગપ્પી માણસ. ૦બળ ન॰ તાપ કે શસ્ત્રનું ખળ. અળિયું વિ॰ શસ્ત્રબળ – તે પબળવાળું. મારા પું॰ તેાપના ગાળાના મારા ચલાવવા –ગાળા પર ગેાળા છેાડવા તે. [–ચલાવવા=તેાપના ગાળા ખૂબ છેાડવા.] તે પણ (તા) અ॰ છતાં; તેમ છતાં; તથાપિ તાપ- બળ, બુળિયું, મારા જીએ ‘તાપ’માં [ઉપહાર તફા વિ॰ [મ. તુહē] સર્વોત્તમ, સરસ, કીમતી (૨)પું॰ ભેટ; તેાફાન ન॰ [બ. તૂાન] મસ્તી; ધાંધલ (૨) લડાઈ, મારામારી. “ની વિ॰ તેાફાન કરના
|
તાફારી વિ॰ [‘તફારીક' પરથી] ભેળસેળિયું; પરચૂરણ; ફુટકળ તેાબરા પું॰ [l.] ઘેાડાને ચંદી ખવડાવવાની ચામડાની કોથળી (૨) [લા.] રીસથી ચડેલું મેાં. [ઊતરવા =માં પરથી રીસ દૂર થવી. –ચડવા – રીસથી મેાં ચડવું. -ચઢાવવા=ઘેાડાને મેએ તેાબરા બાંધવે। (૨) રીસથી મેાં ચડાવવું.] તેમા અ૦ (૨) સ્ત્રી॰ [ત્ર. તૌā] ‘હવે હદ થઈ' એવા અર્થે બતાવતા ત્રાસ કે કંટાળાના ઉદગાર(૨) સ્ક્રીપશ્ચાત્તાપ. [~પેાકારવી=ત્રાસી જવું; કંટાળવું. -પાકરાવવી=ત્રાસી જાય એમ કરવું.] ૦ખત ન॰ ખળજોરીથી લખાવેલું ખત. હું સ્ત્રી॰ (૫.) તાબા; પસ્તાયા. [કરવી = પસ્તાવું.]
તાતડાટ પું॰ તે તડાવું તે; તેાતડાપણું તાતઢા(-ળા)વું અ॰ ક્રિ॰ ['તાતડું’ઉપરથી] ખેલતાં જીભ ચેાટવી તેય (મૅ) અ॰ તાપણુ
તામર ન॰ [ä.] ભાલા જેવું એક આયુધ (૨) એક છંદ

Page #468

તાય ]
તાય ન॰ [સં.] પાણી; જળ. ૦૪ ન૦ પાયલ્યું; કમળ. ૦૬(–ધર) પું; ન૦ વાદળ. ૦(નિ)ધિ પું॰ સમુદ્ર
તાર (ૉ) પું॰ [. તૌર ? કે તુ†ોહૈં = જુલમી હુકમ ઉપરથી ] મિજાજ; અહંકાર (૨) સ્ત્રી॰ [દ્દે. તરિયા] તર; મલાઈ તાર (તા) પું॰ તૂર; સાળના રોલર; તે ગોળ લાકડું જેની પર કપડું વણાય તેમ વીંટાય છે તારણ ન૦
|
|
[સં.] મુખ્ય દરવાજો; કમાનવાળા દરવાજો(૨)શેાભા માટે અંધાતા કાગળ, પાન વગેરેના હાર.[ારણે આવવું, તેારણે ચઢવું = વરનું પરણવા ચેારીની નજીક આવી પહોંચવું (૨) [લા.] કોઈ કામ તેની છેલ્લી કોટીએ આવી પહેાંચવું.] ૦ઘેાડા પું૦ વરતા ઘેાડો તેારણે આવે ત્યારે બારેટને અપાતા એક લાગેા. –ણી સ્રીમહાધમનીને ગળા નીચેના ગેાળ વળાંક લેતા ભાગ; ‘એએટિક આર્ચ’ [‘જૂના કરાર’ તેારત ન॰ [જુએ તારાત] યહૂદીઓનું ધર્મપુસ્તક, બાઇબલના તારાવાળા પું [જુએ તાર] લાવણી ગાનારા; તૂરાવાળે (૨) માથે તારાવાળે માણસ [રીસ; ઝાંઝ તારી (તા) વિ૦ તેરવાળું; મિજાજી (ર) સ્ક્રી॰ તેાર; મિાજ (૩) તારી સ્ત્રી॰ કંસારીના જેવું એક જીવડું(ર)પું જુએ તુરી; ઘેાડો તારીલું (તા), વે॰ તારી; મિજાજી
તારું વિ॰ [સર૰ હિં. તો, મેં. તોરો] તારું (૫.)
તારા પું॰ [મ. તુરંā] છેાગું; પાલવ; શિરપેચ (ર) પાઘડીનેા કસબ (૩) ફૂલના ગોટા – કલગી (૪)[ન્તુ તૂ] લાવણીને એક ભેદ તારા (તા) પું॰ જુએ તાર; મિજાજ; દમામ તારે બગલા પું॰ એક પક્ષી
તાલ પું॰; ન૦ [તં.] વર્ઝન (૨) વજન કરવાનું કાટલું (૨)[લા.] માપ; કિંમત; કદર (જેમ કે, તેાલ કરવેા, થયેા) (૪) ભારયેાજ; વક્કર; પ્રતિષ્ઠા (૫) અ૦ (૫.) તેણે; બરાબર. દાર વિ॰ વજ્રનદાર; ભારે, બિંદુ ન॰ વજનનું –ગુરુત્વનું મધ્યબિંદુ. માપ ન॰ તાલ અને માપ – જેખવાનું અને માપવાનું તે કે તેનું ધેારણ તાલકું (તા) ન॰ [જીએ તેલું (–લકું)] માથું તાલડી સ્ત્રી॰ [જીએ તેલું]રાંધવાનું માટીનું વાસણ (૨) સ્મશાનમાં લઈ જવાની દેવતાની હાંલી. “હું ન॰ નાનું માટીનું વાસણ; હાંક્યું (૨) ભિક્ષાપાત્ર
૪૨૩
તેાલન ન॰, “ના સ્ત્રી॰ [સં.]+તેાળવું તે (૨) તુલના; સરખામણી તાલ(-)વું સ૦ ક્રિ॰ [તં. તુરુ, મા. તોō] જુએ તાળવું તાલા(-ળા)ટ પું॰ [તાલવું' પરથી] તેાળનારા; તાળવાનું કામ કરનારા (૨) એક અટક [ને પ્રેરક તાલા(−ળા)વું અક્રિ॰, વું સક્રિ॰ ‘તાલ(-ળ)વું’નું કર્મણિ તાલુ ન॰ [વે. તોજ (સું. તુજ્)] દશ શેર વજન (૨) ઘીનું પાટૂરું તેલું,–લકું (ૉા) ન॰ [તં. તાલુñ] માથું તાલે અ॰ [તાલ’ ઉપરથી] સરખામણીમાં; તુલનામાં; ખરાખર તાલે પું॰ [તં. તોō] રૂપિયાભાર [જગ્યા તાશાખાનું ન॰ [ા. તોરાદ્ઘ + જ્ઞાનā] ભંડાર; સામાન મૂકવાની તેાષ પું॰ [સં.] સંતેાય. ૰વું સ૰ક્રિ॰ સંતાખવું. [−ષાવવું (પ્રેરક), —ષાણું (કર્મણિ).] [ખલેચી (૨) દફતર; બેસતાન તેસદાન ન॰ .[ા. તોરાવાન] દારૂગોળા રાખવાની સિપાઈની તાસ્તાન ન॰ [ા. તોરાદ્દ+વાન પરથી ? સર૦ મ. તોલવાન,

તોજ્ઞાન] કાઈ પણ મેટી –તેાર્લિંગ ચીજ કે ઘટના તાળવું સ૦ ક્રિ॰ [જીએ તેાલવું] જોખવું; વજન કરવું (૨) ઉપાડવું; ઊંચકવું (3) તુલના – વિચાર – કિંમત કરવી. [ફેરવી તેાળવું = ખેલીને ફરી જવું; ફેરવી વાળવું.]
[ત્રયી
તાળા પું॰ જુએ તુલા
|
[ોખવાનું મહેનતાણું તેાળાટ પું॰ જીએ તેાલાટ. –મણ ન॰, –મણી સ્રી॰ તેાળવા – તાળાવું અ॰ ક્રિ॰, “વું સ॰ ક્રિ॰ ‘તાળવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક તેાંતેર (લૅ।૦) વિ॰ [જુએ તે તેર] ‘૭૩’ તાફીક સ્ત્રી॰ [ત્ર.] ખળ; શક્તિ (૨) ખળબુદ્ધિ તૈરાત ન॰ [મિ તૌરત] જુએ તારત તાહીક સ્ત્રી॰ [ત્ર.] (ઈશ્વરનું) એકપણું [પતિએ તજેલી સ્ત્રી ત્યક્ત વિ॰ [i.]-તજાયેલું. “ક્તા વિ॰ સ્રી॰ તાયેલી (૨) સ્ત્રી૦ ત્યજવું સ૦ ક્રિ॰ [ä. ત્યન] તજવું; છેડવું; ત્યાગ કરવા. [ત્યાનું (કર્મણિ), “વું (પ્રેરક)]
ત્યમ અ॰ (૫.) જુએ તેમ; તે પ્રમાણે ત્યહાં અ૦ (૫.) જુએ ત્યાં
ત્યાગ પું॰ [É.] તજવાની ક્રિયા (૨) સંન્યાસ (૩) દાન (૪) લગ્નાદિ પ્રસંગે અપાતા ખારેટના લાગે; તાગ. ૦પ્રધાન વિ॰ ત્યાગ જેમાં પ્રધાન છે તેવું. મૂર્તિ સ્રી॰ ત્યાગની મૂર્તિરૂપ માણસ (૨) [લા.] હિંદુ વિધવા. વીર વિ॰ (૨) પું॰ ભારે ત્યાગી. વીરતા સ્ત્રી. જું સ॰ ક્રિ॰ જુએ ત્યજવું. શીલ વિ॰ દાનશીલ. —ગી વિ॰ ત્યાગ કરનારું (૨) પું॰ સંન્યાસી (૩) દાતા. (ત્યાગિની વિ॰ સ્ત્રી૰) ત્યાજ્ય વિ॰ [સં.] તજવા યોગ્ય કે તજી શકાય તેવું ત્યાર સ્ત્રી॰ તે સમય કે વખત. જેમ કે, ત્યાર કેડે, ૦પછી, ૦થી ત્યારે અ॰ [જીએ તે વારે] તે વખતે (૨) તે સ્થિતિમાં; તે। પછી ત્યાશી(–સી) વિ॰ [ત્રા. તેવાસી (સં. શ્રૃૌતિ)] ‘૮૩’ ત્યાં (') અ॰ તે ઠેકાણે (૨) તે સંજોગામાં. ॰કણે(ણિયે) અ॰ ત્યાં (ઉ. ગુજરાત). [ત્યાં તે = એટલામાં તે; એટલું થયું તેટલામાં તેા. ત્યાંથી = તે જગા કે પ્રસંગેથી; તેમાંથી. ત્યાં સુધી, લગી =તે સ્થાન, સમય કે સંજોગ સુધી.] ત્રગણું વિ॰ ત્રણ ગણું
|
ત્રકા પું॰ [સર॰ તરકચેા, ત્રસકેા (hl. તર્ફે = ખેડવું + રેહ્ ! ] (કા.) પ્રવાહીના ડાઘ પડે તેવા જોરથી ઊડેલે છાંટા ત્ર(−s) પું॰ + તટ
ત્રણ વિ॰ [તું. ત્રીળિ] ‘૩’. [−પાયાનું =ઠેકાણા વિનાનું, ગાંડું. “ટકાનું, બદામનું= તુચ્છ; લેખા વિનાનું.] ૦૫ગી સ્ત્રી॰ બે જણે પેાતાના એકેક પગ સાથે બાંધી દોડવાની રમત. શેક વિ॰ આશરે ત્રણ
[ત્રસત્રસતું ત્રપત વિ॰ [i. In] + (૫.) તૃપ્ત; તરપાયેલું પત્રપતું વિ॰ [જુએ ત્રપત; તેના દ્વિર્ભાવ ?] તરખેાળ; ટપકતું; ત્રપા સ્ક્રી॰ [સં.] લો; શરમ
|
ત્રાકવું અ॰ ક્રિ॰ (કા.) ચૂવું; ટપકવું
ત્રમઝટ, ત્રમઝીક અ॰ પુષ્કળ; ધોધમાર (વરસવું) (ર) સ્ક્રી॰ ઝડી શ્રમણું વિ॰ તમણું; ત્રગણું
ત્રય વિ[×.] ત્રણ (૨) ન॰ ત્રણને સમૂહ. યાનન પું [+ આનન] (સં.) ત્રણ મુખવાળા – દત્તાત્રેય. યી સ્ત્રી॰ [i.]

Page #469

ત્રીધર્મ]
૪૨૪
[ત્રિખૂણિયું
ત્રણનું જાથ (૨) ઋક, સામ અને યજુર એ ત્રણ વિદનો સમૂહ. ત્રાતા કું. [સં.] રક્ષણ કરનાર; બચાવનાર -થીધર્મ ૫- ત્રણ વિદેક્ત ધર્મ-યજ્ઞયાગાદિ. – દશ વિ. ત્રાપ૮ સ્ત્રી (કા.) અકરાંતિયાપણું [–દેવી = ખૂબ ખાવું; ઝાપટવું.] [સં. ‘૧૩'. –વેદશા(શી) સ્ત્રી તેરશ
(૨) ન૦ +(પ.) તાપડું; ગુણપાટ ત્રવટું ન [. ત્રિ+વર્મન] જુઓ ત્રિભેટો
ત્રા પુત્ર જુએ તરાપ ત્રવાડી ! [ત્રિ+વેદ ઉપરથી] ત્રિવેદી; એક અટક
વાયમાણ(–ન) ન૦ લિં] એક વનસ્પતિ -- વેલ ત્રણ વિ. [i] જંગમ; ચલ (૨) નવ વન (૩) ત્રસ પ્રાણીઓને ત્રાસ પં. [સં.] જુલમ (૨) પજવણી; કંટાળે (૩) કમકમાટી સમૂહ. ૦કાય મુંબ૦૧૦ ત્રસ જીવોને સમૂહ જીવને એક (૪) ધાક; બીક. [-આપો , ઉપજાવ, કર, દે= જુલમ પ્રકાર (જૈન) (જુઓ “છકાય'માં) [નિરાંત; જંપ | કરવો; સંતાપવું; હેરાન કરવું; પજવવું. -પામવું = હેરાન થવું; ત્રસકે પુત્ર છટે; ડબકે (૨) ફાટ; ચીરે (૩) નિસાસે (૪) ત્રાસવું. -વર્ત = જુલમ થવો.] ૦દાયક, ૦દાયી વિ૦ ત્રાસ વસવસવું અ૦ કિ. (કા.) ઝરવું; નીતરવું; વરસવું
આપનારું. વાદ ૫. ત્રાસ ફેલાય એમ કરવાથી ફવાય છે એ ત્રસરેણુ(ક) ન [4] અણુ; પ્રકાશમાં ઊડતું દેખાતું રજકણ રાજકીય મત; ‘ટેરરિઝમ'. વાદી પુંછે તે મતમાં માનનાર ત્રસિગ ૫૦ (કા.) સિંહ
ત્રાસવું અ૦ કિં[સં. ત્રણ , ત્રાસ] ત્રાસ પામવું; કંટાળવું (૨) સેંધિયું (ઍ) નવ જુઓ ત્રિસેંથિયા
બીવું; થરથરવું ત્રસ્ત વિ. [સં.] ડરેલું; ભડકેલું (૨) બીકણ
ત્રાનું વિ. [જુઓ ત્રાંસું] તિરેકરાવાંકું સંબક પું[4] જુઓ ચુંબક
ત્રાહિ અ૦ (૨) સ્ત્રી, “રક્ષણ કરે – બચાવો’ એ ઉગાર. ત્રંબાળું વિ. [‘તામ્ર’ ઉપરથી] તાંબાનું (૨) [‘ગંબક' ઉપરથી] ] [ ત્રાહિ = બચાવ! બચાવો! ત્રાહ્ય ત્રા, એ ઉદ્ગાર.] ત્રંબકનું (૩) ન૦ મહાદેવે જનકને આપેલું અને રામે ભાગેલું ૦મામ શ૦ પ્ર. સિં.] “મારું રક્ષણ કરે' એવો ઉદગાર ધનુષ્ય (૪) એક જાતનું વાઘ (નાબત ?)
ત્રાહિત વિ. [સર૦ મ. તિરાહત, ઉતાર્વત] અજાણ્યું (૨) તટસ્થ ત્રાક સ્ત્રી [સં. ત] રેંટિયામાં જેના પર સૂતર કંતાય છે તે સે. | (૩) j૦ ત્રાહિત અદમી
• [તબા ૦ઘર ન રેટિયાના મેઢિયાના જે ભાગમાં ત્રાક બેસે છે તે ત્રાહિ(–હ્ય) તેબા અ૦ (૨) સ્ત્રી [ત્રાહિ +બા] જુઓ ત્રાહિ, ત્રાગ, ડે-ગે [‘ક’ ઉપરથી ] તાગડો; તાંતણો ગ્રાહ્ય અ૦ (૨) સ્ત્રી, જુઓ ત્રાહે. [૦ગ્રાહ્ય =ત્રાહિ ત્રાહિ. ત્રાગઢ વિ૦ (૨) ૫૦ સેનીની એક જાત
તેબા = જુઓ ત્રાહિ તોબા.-પેકારવી =ત્રાસી જવું. –પેકત્રાગડું ન તળેલી વસ્તુ પિણીમાંથી કાઢવાનું એક ઓજાર; સે રાવવી = ભારે ત્રાસ વર્તાવો.]
[પાત્ર; ત્રાંસ ત્રાગડે ૫૦ જુઓ ત્રાગ (૨) જનેઈ (૩) વળ દેવાની ફરકડી. ત્રાંબટ (૦) વિ. [સં. તાત્ર ઉપરથી] તાંબાનું (૨) ન૦ તાંબાનું [-રચ= કાવતરું કરવું.]
ત્રાંબું (૯) ન૦ [સં. તાશ્ર] જુએ તાંબું કાગવું સે ક્રિ. (કા.) ત્રાગું કરવું (૨) [જુઓ તાગ] તાગ લે | ત્રાંસ (૦) ૫૦ [જુઓ ત્રાંસું ત્રાંસાપણું; વાંક (૨) ફાંસ; ફાંસે (૩) ત્રાગાળું વિ૦ ત્રાગું કરનારું. [ કરેલી જબરદસ્તી (૨) હઠ, જીદ વજન; કાટલું (૪) તાંબાની રકાબી; તાસક [–દેવ = ફાંસે દેવ ત્રાગું ન [‘ત્યાગ' ઉપરથી ?] બીજાને ઠેકાણે લાવવા પિતાના ઉપર (૨) છેહ દે.] - Y૦ જુએ ત્રાંસ (૨) જુએ તાંસિયે. વાગે પુત્ર જુઓ ત્રાગ, ત્રાગડો
ત્રાંસું (૦) વિ[સં. સ્ત્ર ?] વાંકું, કતરાતું ત્રાજવાળ વિ૦ ત્રાજવે તોળીને -ખીને બરાબર ચેકસ કર્યું ત્રિ વિ૦ [૪] ત્રણ. ૦ઓક્સાઈઠ પુત્ર કિસજનના ત્રણ પરહોય એવું; ઝીણવટભેર ચેસ કરેલું
માણુવાળે ઍકસાઇડ; ‘
ટ્રાસાઈડ” (ર.વિ.). ૦૭ ન૦ ત્રણને ત્રાજવું ન [TI. ત૨/ઝૂ] જુઓ ત્રાડું. [-ઊંચું ચઢવું =વધવું; સમુદાય. ૦કન૦ સંઠ મરી અને પીપરનું ચૂર્ણ. ૦કમ ૫૦ બઢતી થવી. -નીચું નમવું = લાભ થા, આબાદીના દિવસે (સં.) જુઓ ત્રિવિકમ આવવા. –ભારે થવું = અભિમાન આવવું. ત્રાજવાં ઢંપાવવાં = ત્રિકાલ(–ળ) પું[]ભૂત, ભવિષ્ય અને વર્તમાન એ ત્રણે કાળ છૂંદણાં છંદાવવાં.] [ છંદાવેલું છંદણું..-ડી સ્ત્રી, નાનાં ત્રાજવાં (૨) સવાર, બપોર અને સાંજ એ ત્રણે સમય.૦૪(જ્ઞાની)વિત્ર ત્રાજૂડું ન જોખવાનું બે પલ્લાંવાળું સાધન; ત્રાજવું (૨) શરીર ઉપર ભૂત, ભવિષ્ય અને વર્તમાન ત્રણે કાળનું જ્ઞાન ધરાવનારું. ૦દશી ત્રાટક ૫૦ [ā] તાકીને એક જ સ્થાને ઈચિત્ત એકાગ્ર કરવાની | વિ૦ ત્રણ કાળ જોઈ શકનારું; ત્રિકાળજ્ઞાની. -લાબાધ(–ધિત)
યોગની એક ક્રિયા દૂધસારો કરે; છાપો મારો | વિ. [+ગનાધ–ધિત)] ત્રણે કાલથી અબાધ એવું; કાલાતીત ત્રાટકવું અ૦ ક્રિ. [‘ત્રાટક' કે “ત્રાડ’ ઉપરથી] (કા.) અણધાર્યો | ત્રિકાસ્થિ ન [સં. ત્રિક + અસ્થિ0 કરોડનું સૌથી નીચેનું હાડકું ત્રાટી સ્ત્રી, - તું ન[જુએ તકી] તારું કામડાને પડદે; ટટ્ટી | ત્રિકાંઇ વિ. [ä.]ત્રણ કાંડ - વિભાગવાળું [આવેલ એક પર્વત ત્રાડ (ત્રા') સ્ત્રી [સર૦ મે. ત્રાટL] રાડ; મોટી. બૂમ; ગર્જના. | ત્રિકુટ વિ. [4] ત્રણ શિખરવાળું. -ટાચળ ૫૦ (સં.) લંકામાં (નાખવી, પઢવી). ૦૧ ની ત્રાડવું તે
વિકેણ ડું [i.]ત્રણ ખૂણાવાળી આકૃતિ (૨) વિ૦ ત્રણ ખૂણાત્રાડ(-) j૦ જુઓ ત્રાડે
વાળું. ૦મિતિ શ્રી ત્રિકેણનું ગણિત; “
ટ્રિોમેટી' (ગ.). ગાવું (વા) અ૦ કિ. ત્રાડ - રાડ પાડવી; ગર્જના કરવી
મિતીય વિ. ત્રિકોણમિતિનું કે તેને વિષેનું, નેણાકાર વિ૦ ત્રાડે મુંતડે; સેજાને તતડાટ
[+માર] ત્રિકેણ. –ણાકૃતિ વિ૦ [+ માત] ત્રિકોણના રાણ ન૦ [i] રક્ષણ; બચાવ (૨) શરણ
આકારનું (૨) સ્ત્રી ત્રિકેણ આકૃતિ વાણુ(-) વિ૦ [બા. તેn૩૪ (સં. ત્રિાવતિ)] તાણું -૧૯૭” | ત્રિખૂણિયું વિ૦ ત્રણ ખૂણાવાળું; ત્રિકેણાકાર

Page #470

ત્રિગણ]
૪૨૫
[ ત્રિશૂલ(ળ)
ત્રિગણું ૫૦ [સં.] સંસારી જીવનના ત્રણ પુરુષાર્થ; ધર્મ, અર્થ અને ત્રિભંગ(—ગી) વિ. [.] ત્રણ ઠેકાણે વળેલું (૨) પુંએક છંદ કામ; ત્રિવર્ગ
વિભાગવું સત્ર ક્રિ. [ä. ત્રિમા પરથી] ત્રણ સરખા ભાગ કરવા વિગત [] (સં.) પંજાબના એક પ્રદેશનું પ્રાચીન નામ | ત્રિભોજક વે ત્રિભાગનારું (૨) “ટ્રાઈસેટર” (ગ.) વિગુણ વિ. [ā] ત્રણ ગણું; ત્રેવડું (૨) મુંબ૦૧૦ સત્વ, રજ | વિભાજન ન. [સં. ત્રિ+માન] ત્રિભાગવું તે
અને તમ એ ત્રણ ગુણ –ણ સ્ત્રી માયા (વેદાંતમાં) –ણાત્મક, | ત્રિભુજ ૫૦; ન૦ [.] ત્રિકોણ –ણી .વે. ત્રિગુણનું બનેલું
[એકઝેશન” (ગ.) | ત્રિભુવન ન [.] સ્વર્ગ, મૃત્યુ ને પાતાળ એ ત્રણે ભુવન – લોક. ત્રિઘાતપદી સ્ત્રી [સં.] ત્રણ ઘાત સુધીના પદવાળી રકમ કયૂબિક ૦૫તિ મું. (સં.) શિવ (૨) ઇદ્ર વિજગત ન૦, ત્રિજગતી સ્ત્રી.] ત્રણે દુનિયા (સ્વર્ગ, મૃત્યુ ત્રિભેટ પું. જ્યાં ત્રણ રસ્તા મળે તે જગા; ત્રિપથ ને પાતાળ)
[રાક્ષસી ત્રિમ સ્ત્રી. [
ત્રિમૂ]િ ત્રિભુવન; સ્વર્ગ, મૃત્યુ અને પાતાળ ત્રિજટા સ્ત્રી [સં.] (સં.) અશોકવનમાં સીતાની ચેકી કરનારીરિયું ન [ત્રિ+મૂfમ -ભેય] + ત્રીજો માળ ત્રિજ્યા સ્ત્રી [ā] વર્તલના મધ્યબિંદુથી પરિઘના કોઈ બિંદુ | ત્રિમાસિક વિ. [> + માસિક] વૈમાસિક; ત્રણ માસે થતું (૨)
સુધીની સુરેખા કે તેનું અંતર; રેડિયસ’ (ગ.) કે મધ્ય- નવ ત્રિમાસિક પત્ર (૩) સ્ત્રી ત્રિમાસિક પરીક્ષા બિંદુ આગળ ત્રિજ્યા જેવડા ચાપથી થતો ખણે રેડિયન (ગ) | ત્રિમુખી વિ. [+મુખ] ત્રણ મુખ કે તરફ યા બાજુવાળું તિય ન [.] જુઓ ત્રિક
–ર્તિ) સ્ત્રી [i] બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને મહેશનું ત્રિક ત્રિતા૫ મુંબ૦૧૦ [સં.] જુઓ તાત્રય
ત્રિયા સ્ત્રી [સં. સ્ત્રી; સર૦ હિં.] સ્ત્રી. ૦રાજ્યન, સ્ત્રીઓનું રાજ ત્રિતાલ પું[4.] સંગીતને એક તાલ
(જેમ કે, કામરૂપમાં મનાય છે તેવું) (૨)[લા.] સ્ત્રીનું ચલણ હોવું તે ત્રિદશ ! [4] દેવ
ત્રિયામાં સ્ત્રી [i] રાત્રી [ત્રણ રંગવાળે રાષ્ટ્રધ્વજ ત્રિદંડ પં; ન [i] વાડ, મને દંડ અને કાયદંડ એ ત્રણ | ત્રિરંગી વિ૦ ત્રણ રંગનું (૨) પું, સફેદ, લીલો અને કેસરી એ સંયમ ધારણ કર્યાની નિશાનીરૂપ સંન્યાસીને દંડ. –ડી ૫૦ | ત્રિરાશિ –શી) સ્ત્રી [સં.] આપેલી ત્રણ સંખ્યા કે રાશિ યા પદ ત્રિદંડ ધારણ કરનાર, સંન્યાસી
પરથી ચાથી સંખ્યા કે પદ કાઢવાની રીત (ગ.). [-માંડવી = ત્રિદોષ છું. [ä.] વાત, પિત્ત અને કફ એ ત્રણ દેષના પ્રકોપથી દાખલા કે હિસાબને ત્રણ પદેમાં ગોઠવી.ત્રિરાશીની રીતે ગણા; થત રેગ; રસનેપાત. ૦જ વે. ત્રિદેષમાંથી થયેલું
ત્રિરાશીની રીતે ગણતરી કરવી.] ત્રિશ ૫૦ [.] (સં.) ત્રિનેત્ર; ત્રણ આંખવાળા - શિવ ત્રિલિગી વિ. [ä. ત્રિ]િ (વ્યા.) ત્રણ લિંગવાળું (વિશેષણ) ત્રિધા અ૦ [.] ત્રણ પ્રકારે 2ધા
| ત્રિલોક પું, -કી સ્ત્રી [i] ત્રિભુવન. નાથ પુંઇદ્ર (૨) શિવ ત્રિનયન,ત્રિનેત્ર પં. [સં.] (સં.) મહાદેવ [કરવાનું શ્રાદ્ધ | ત્રિલોચન ૫૦ [ā] (સં.) શિવ વિપક્ષી ન૦ [ત્રિ + પક્ષ] ત્રણ પખવાડિયાં બાદ મરનાર પાછળ | ત્રિવટ કું. [મ.] ત્રિતાલ ત્રિપથ પુંબ૦૧૦ [ā] સ્વર્ગ, મૃત્યુ અને પાતાલ (૨) ન૦ ત્રણ | ત્રિવર્ગ કું. [સં.) ત્રણને સમૂહ, ધર્મ, અર્થ અને કામ (૨) ક્ષય,
રસ્તા જ્યાં મળે એ સ્થળ. ૦ગા સ્ત્રી [ā] (સં.) ગંગા સ્થિતિ અને વૃદ્ધિ (૩) સંગીતમાં એક અલંકાર [ત્રિરંગી ત્રિપદા સ્ત્રી [સં.] એક છંદ
ત્રિવર્ણ યું[.] સંગીતમાં એક અલંકાર.—ણ વિ૦ ત્રણ રંગનું, ત્રિપદી સ્ત્રી [i] ત્રણ પાયાની ઘડી; ત્રિપાઈ (૨) એક છંદ (૩) ! ત્રિવલિ-લી) સ્ત્રી [.] પેટ ઉપર પડતી ત્રણ વલિ-વાટા કે હાથીનું પલાણ બાંધવાનું દેરડું (૪) વિ૦ ત્રણ પગ કે પદવાળું કરચલીઓ (૫) ત્રણ પદવાળી (સંખ્યા ); “ટ્રાઇનેમિયલ’ (ગ.)
ત્રિવિક્રમ ડું [] (સં.) વિષ્ણુ ત્રિપરિમાણ ન [.] લંબાઈ, પહોળાઈ અને ઊંચાઈ કે જાડાઈ | ત્રિવિધ વિ. [i] ત્રણ પ્રકારનું
એ ત્રણ માપ જે દરેક પદાર્થને હોય તે, “શ્રી ડાઈમેન્શન્સ’ (ગ.) | ત્રિવિષ્ટપ ન [સં.] સ્વર્ગ ત્રિપાઈ સ્ત્રી [+પાઢ] પદી; ત્રણ પાયાની ઘડી; ટિપાઈ | ત્રિવેણિ(–ણી) સ્ત્રી [સં.] ગંગા, યમુના અને સરસ્વતી (૨) તેમને ત્રિપાઠી પું[4.] વેદનો પાઠ કરવાની સંહિતા, પદ અને ક્રમ | જ્યાં સંગમ થાય છે તે ધામ -પ્રયાગ (૩) ઈડા, પિંગલા અને એ ત્રણે રીતે જાણનારો બ્રાહ્મણ (૨) એક અટક
સુષુણા એ ત્રણ નાડીઓને સમુદાય (૪) શ્રી રાગની એક રાગણી. ત્રિપાદ વિ. [ā] ત્રણ પગવાળું [બૌદ્ધ ગ્રંથાને સમૂહ | સંગમ ૫૦ જુઓ ત્રિવેણી ૧ અને ૨ ત્રિપિટકj[i] સુત્ત,વિનય અને અભિધમ્મ એ ત્રણ પ્રકારના | ત્રિવેદી પું. [સં.] ત્રણ વેદ જાણનારે (૨) એક અડક; તરવાડી ત્રિપુટ વિ. [i.] ત્રણ પુટવાળું. -ટી સ્ત્રી, ત્રણને સમૂહ; ત્રિક | ત્રિશંકુ છું. [સં.] (સં.) અયોધ્યાને રાજા; હરિશ્ચંદ્રને બાપ. ત્રિપુર ન૦ [i] મયે રાક્ષસે માટે આકાશ, અંતરિક્ષ અને ] [ત્રિશંકુની સ્થિતિ, દશા = અધવચ - અંતરિયાળ લટકી રહેવું પૃથ્વી ઉપર બાંધેલાં સેના, ચાંદી અને લેખંડનાં ત્રણ શહેર | તે; નહીં અહીંનું, નહીં ત્યાંનું, એવી સ્થિતિ.] (૨) ૫૦ (સં.) શિવે મારેલો એક રાક્ષસ, રારિ j[+સં. ગરિ] | ત્રિશિખ ન. [સં.] ત્રિશુલ (૨) (ત્રણ ટોચવાળા) તાજ; મુગટ; (સં.) શિવ
કલગી(૩)કેણી અને ખભા વચ્ચેને હાથને એક સ્નાયુ, “ટ્રાઈસેપ” ત્રિપું-(ક)ન) [.] ત્રણ લીટીનું તિલક [એક ઔષધિ | વિશિર ન [.] જુઓ ત્રિશેખ ૧, ૨. – પં. (સં.) રામે ત્રિફલા(-ળા) સ્ત્રી [i.] હરડાં, બહેડાં ને આમળાનું ચૂર્ણ - | મારેલો એક રાક્ષસ ત્રિફળું વિ૦ ત્રણ ફળાં-પાનાંવાળું
ત્રિશલ(–ળ) ન [સં.) ત્રણ અણુઓ-ફળાંવાળું એક હથિયાર.

Page #471

ત્રિશુલપાણત-ણિ)]
૪૨૬
[થડ
૦૫ાણ-ણિ) ૫૦ () હાથમાં ત્રિશુલવાળા -શિવ | જૈવર્ણિક વિ. [સં.] બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય અને વૈશ્ય એ ત્રણ વર્ણનું, વિષ્ણુભ . [] એક છંદ
–ને લગતું ત્રિસંધ્યા સ્ત્રી ત્રિસંધ્યા] સવાર, બપોર અને સાંજ એ ત્રણે | 2ટક ન [સં.] નાટકનો એક પ્રકાર
સમયને સંધિકાળ કે તે વેળા કરાતો સંધ્યાવિધિ [બંધુતા) | ટી સ્ત્રી, કમ્મરનો પટ (૨) કાનનું એક ઘરેણું ત્રિસૂરી સ્ત્રી [સં] ત્રણ સૂત્રોના સમૂહ (જેમકે, સ્વતંત્રતા, સમતા, 1 ગ્રેડવું સત્ર ક્રેિટ જુઓ તોડવું. [ડાવું અક્રિ૦, વિવું સક્રિ ત્રિસેથિયા(ઍ૦)j[ત્રિ + સૈથી] એક ઘરેણું – દામણી ત્રસેંથિયું કમૅણિ અને પ્રેરક] ત્રિસ્થલી(–ળી) સ્ત્રી, .] કાશી, પ્રયાગ, ગયા એ ત્રણ ધામ તારું વિ૦ ત્રણ તારવાળું. -રી સ્ત્રી, ત્રણ તારવાળું વાદ્ય ત્રિસ્વર વિ. [4] ત્રણ સ્વરવાળું
ફવું સ૦ કિં. [. 2 = ઈજા કરવી] (છુંદણું) છંદવું ત્રીજ સ્ત્રી [સં. તૃતીયા] તીજ; પખવાડિયાની ત્રીજી તિથિ ત્રિફે પુત્ર સેપારીનો ડેડો (૨) કાચું લીલું નાળિયેર (૩) છંદણું ત્રીજું વે[તું. તૃતી]તી; ક્રમમાં બીજા પછીનું. [-નેત્ર ઉઘાડવું | ગ્રેવું અ. ક્રિટ શરીરે કૃશ - દૂબળું થવું (૨) તરવું, તરવાવું; ગર્ભ=ગુસ્સે કરો; કોપવું.]
પાત થ (પશુને). [વાવું અવાકે૦ (ભાવે)] ત્રીડ સ્ત્રી, પીડા; દુઃખ
[૧ થી ૧૦ નો ઘડિયે ઋહિક વિ૦ [4] ત્રણ ત્રણ દિવસે પ્રકટ થતું (પત્ર) ત્રીશ(સ) વિ૦ જુએ તીસ. –શા(સા) ડું બ૦ ૧૦ ૩૦ ૪ | ચુંબક છું. [.](સં.) ત્રણ નેત્રવાળા -શિવ [જેમ કે, જડત્વ ત્રુટ સ્ત્રી ત્રુટી. ૦૬ અ૦ કિં. [. ત્રટ ]તૂટવું. –ટિ(ટી) સ્ત્રી, -ત્વ [સં.] વિશેષણ પરથી.ભાવવાચક ન૦ નામ બનાવતે પ્રત્યય. [.] ઊણપ, ખામી; દે. – તે; ખોટ
ક() સ્ત્રી [.] ચામડી; વચ.—ગિક્રિય સ્ત્રી) [+ ચૂંટ] ત્રુડાવવું સત્ર ક્રિ. “ઠવું” નું પ્રેરક
પદ્રિય; ચામડી. – દેષ ! ત્વચાનો દોષ - રોગ. –મય લૂઈ સ્ત્રી- [જુઓ તુરાઈ, અથવા રવ૦] ફંકીને વગાડવાનું એક વાઘ | વિ. [ā] ત્વચાનું બનેલું મૂકવું અ૦ કિં. [વા. તુટું, સં. તુષ્ટ ઉપરથી] તૂઠવું, પ્રસન્ન થવું ત્વચા સ્ત્રી [સં.] ચામડી. કેશ(૧) પું- ત્વચાને કેશ. રેગ
ખ૮ સ્ત્રી. (૨) ન૦ જુઓ તેખડ. (–ડું) ન૦ જુઓ તેખડું ૫. ચામડીનો રોગ. –ચાકર ૫૦ [ + ગ્રંવાર] ત્વચાને અંકુર ત્રતા, યુગ ૫૦ [૪] ચાર યુગે પિકીને બીજો યુગ
ત્વદીય વિ૦ (સં.] તારું 2ધા સ્ત્રી [સર૦ મ. 2ધ = ધાંધળ] દમ; જોર (૨) અo [i] | Fન્મય વિ. [૪. રવૈ = તું + મળ] તારાથી પરિપૂર્ણ ત્રિધા; ત્રણ રીતે
વરણ ન[ā] વરા થવી કે કરવી તે; વેગ; પ્રવેગ; “એકસેલરેશન ત્રેપન (2) વિ. [જુઓ તેન] “પ૩. શ્નો વિ૦ ૫૦ (૫) બાવન ત્વરા સ્ત્રી. [૪] ઉતાવળ; ઝડપ. રિત વિ૦ વરાવાળું
અક્ષરની શબ્દસૃષ્ટિથી પર એ શબ્દાતીત (પરમાત્મા, પરબહ્મ) | ત્વષ્ટા, -બ્દ પં[.](સં.)દેવને શિલ્પી; વિશ્વકર્મા (૨) બ્રહ્મા ગેલું ન [‘ત્રિ' ઉપરથી] ત્રણ લાંઘણને સમૂહ [(દાળ) ત્વપદ ન૦ [. વં = તું +૫૮] (૫) તું એવું પદ; તુંપણું; જીવ 2વટી વિસી. [‘ગ્રેવડું ઉપરથી; સર૦ મ.] ત્રણ કઠેળની ભેગી | વિષા સ્ત્રી[ā] તેજ; પ્રકાશ; ચમક ત્રેવડ સ્ત્રી કરકસર (૨) તજવીજ; ગોઠવણ. [-હોવી, મળવી = કરકસરની આવડ કે વલણ હોવું. (‘તેને એ વાતની ત્રેવડ જ ન મળે – નથી.')] ૦૬ સત્ર ક્રિ. ત્રેવડ કરવી (૨) વિસાતમાં લેવું; ત્રણ ત્રણ વાર -બરાબર વિચારવું. [-કાવવું (પ્રેરક), ન્હાવું | થ ! [ā] તાલુસ્થાની બીજે વ્યંજન. ૦કાર j૦ થ અક્ષર કે (કર્મણિ].—દિયું વિ૦ વડવા.-ઢિયે પં. ત્રેવડથી પેજના - | તેને ઉચ્ચાર. ૦કારાંત વિ છેડે થકારવાળું. ગેઠવણ કરનારે આદમી
થઈ અ૦ કિ. (“થવુંનું ભૂતકાળ રસી) બની; રચાઈ ઘડાઈ ઈ૦ ત્રેવડું વિ૦ [ત્રિ + વ (૫)] ત્રણ પડવાળું (૨) ત્રણ ગણું; તેવડું (જુઓ થવું). [-ચકવું =પૂરું થવું; ખલાસ થવું. પઢવું = બનવું (૩) ત્રણ જાતનું
[ગડિયે; તેવીસા (૨) થાય ત્યારે જેવું વિચારવું. – રહેવું =પૂરું બની જવું (૨) તેડ વીશ(–સ) વિ૦ જુઓ તેવીસ, --શા–સા) ૨૩૪૧ થી ૧૦ને કે નિકાલ યા અંત આવવા] (૨) અ૦ થી; થઈને; દ્વારા; –માંથી સડ (–) વિ૦ જુઓ તેસઠ
પસાર થઈને; –ને રસ્તે. ૦ [‘થવું'નું અમૃ] અ૦ બનીને (૨) હ (à) j૦ વરસાદનું પાણી ઊંડે જમીનમાં પહોંચવું. [-પુરા થી; જુઓ થઈ = ભલીવાર આવ, બરકત આવવી.] ૦રજપૂત = ખરો રજપૂત | થક(-કા)વવું સત્ર ક્રિ. થાકવું’નું પ્રેરક 2હેકત સ્ત્રી +અજંપ; ચેન ન પડવું તે
થકવું અ૦િ રે. થર્વ, છુિં. થના ]+થાકવું હેક-કા)વું અ૦િ + ફર્ટ ફાટું થવું; જોર કરવું (૨) ચેન ન પડવું થકાર-રાન્ત [.] જુઓ ‘ઈ’માં કૈક ન[.] ત્રણને સમૂહ
થકાવટ સ્ત્રી [સર૦ હિં] થાક; થાકવું તે
[ભાવે વૈકાલિક વિ. [૪] ત્રિકાલનું, –ને લગતું
થકાવવું અ. ક્રિટ જુઓ થકવવું. થકાવું અ૦ કિ. “થાકવું” નું બૈગુણ્ય ન [સં.] માયાના ત્રણ ગુણેને સમૂહ કે તેનું કાર્ય કિત વિ[સં. સ્થતિ, પ્રા. નિય; સર૦ હિં;મ.] ચકિત; દિમૂઢ ઐત ન[.] ત્રણને સમૂહ; ત્રિક [ ત્રીજે મહિને નીકળતું છાપું | (૨) [સર પ્રા. થ] સ્થિર થયેલું (૨) (૩) થાકેલું વૈમાસિક વિ૦ [] ત્રણ ત્રણ મહિને આવતું – થતું (૨) ન૦ દર થકી અ [જુએ થયું](પ.) જુઓ થી [ –ને લીધે; –ની વતી ઐરાશિક ન૦ [ā] જુઓ ત્રિરાશિ
થયું અ[સં. સ્થિત, પ્રા.થા પરથી સર૦ જાને એક પ્રત્યય થવા ] લોથ ને [ā]ત્રિલોક – ત્રણ લેકને સમુદાય
થઇ ન [સે. શુ] ઝાડને મૂળ જાડો ભાગ, જેમાંથી આગળ

Page #472

થડે ]
|
ડાળાંપાંખડાં ફૂટે છે(૨)[લા.] વંશવૃક્ષનું થડ કે મુળ (3)(ભરત કે ગીતમાં) મંડાણ (૪) ઉત્પત્તિસ્થાન; પ્રારંભસ્થાન. [−થી પાંખઢાં સુધી = આદિથી અંત સુધી, –માંધવું=શરૂઆત કરવી; મંડાણ કરવું. થડમાં અ॰ પાસે; નજીક.] [=થડ અવાજની સાથે.] થડ અ॰ [રવ॰]ઠોકવાનેા, પડવાના કે અથડાવાના રવ. [–દઈ ને થડક સ્ત્રી॰ [૧૦; સર૦ મ.]થડકવું તે; બીક; ધ્રુજારી.[-પેસવી = જુએ થડકા બેસવે.] (૨)એકલતાં જીભ ચેાટવી તે.(–કા)વું અક્રિ॰ ખેલતાં જીભ ચેાટવી કે વી; થડકા સાથે ઉચ્ચારણ થવું (ર) ધડકવું; ભયધી કંપવું (૩) ઊછળવું; ધબકવું. કાટ પું॰ થડકવું તે. “કાર(–રા) પું॰ થડ એવા અવાજ (૨) થડકા. “કા પું॰ થડકારા (૨) ખેલવામાં અક્ષર પર પડતું જોર (૩) થડક, બીક. –ખાવા, બેસવા=લિમાં થડકા લાગવા, બીક પેસવી.] (૪) ધબકારા; ધક્કો [થરથરવું
|
|
થથવું અ૰ક્રિ॰ [રવ૦] થડ થડ અવાજ થવે (૨) ધ્રુજવું; થથડાટ પું॰ [રવ૦] થડથડવાની ક્રિયા થડમાં અ॰ જુએ ‘થડ’માં [રોકડું કે ચેાખ્ખું કહેવું.] થયુંથડા અ૦ (કા.) થડ દઈને; બેધડક. [–કહેવું = ખાતરીભેર થાથડ અ૦ [૧૦] થડ થડ થઈને અથડાવાના અવાજ ઘડિયું ન॰ [‘થડ’ ઉપરથી] થડ કે થડને મૂળ આગળનેા ભાગ (૨) વંશવૃક્ષનું (પેટા) થડ
થડી ॰ [હૈ. યજ્ઞ = જૂથ, સમૂહ, સર૦ મ.] થપ્પી; ઢગલી; ગંજ (૨) [જુએ થડ ન૦; સર૦ મ. ચટ્ટા] કાઠું; બાંધેા; ઘાટ થડું ન॰ જુઓ શિડયું [જ્યાં વેચનાર (ગલ્લા પર) બેસે છે તે થડો પું॰ [જીએ થડ; સર૦ હિં. ડૉ] દુકાનને મુખ્ય ભાગ, થોથઢ અ॰ અડોઅડ (૨) [વ૦] જુએ થડાથડ થથઢવું અ॰ ક્રિ॰ થથરવું; કાંપવું
૪૨૭
થથડાવવું સ૰ક્રિ॰ [રવ૦] ધમકાવવું; ધધડાવવું(૨) ‘થથડવું’નું પ્રેરક થથરડો પું॰ [જુએ થશેડવું] જાડા લેપ – થર; થથંડા થ(૦૨)થરવું અ૰ક્રિ॰ વિ. ચચર] કંપવું; ધ્રૂજવું (૨) [લા.] બીવું; ત્રાસવું. થ(૦૨)થરાટ પું॰ થથરવું તે [પ્રેરક ને ભાવે થ(૦૨)થરાવવું સર્કિ॰,થ(૦૨)થરાવું અક્રિ૦ ‘થ(૦૨)થરવું’નું થયેઢવું સક્રિ॰ [થર' ઉપરથી] જાડા થર થાય એમ લપેડવું. થિયેઢાવું અ૰ક્રિ॰ (કર્મણિ), –વવું સ૰ક્રિ॰ (પ્રેરક)] · થયે(-ü)ડા પું૦ જુએ થથરડો થથૈયા પું॰ [રવ૦] નાચનાર
થથ્થા પું॰ જુએ થકાર
થનક, થનક અ॰ [રવ૦] નાચવાના અવાજ
થનગન, થનગન અ૦ [૧૦] નાચવાના અવાજ. [Āકરી રહેવું =આનંદમાં કૂદ્યું (૨) કશું કરવાની કે ઊપડવાની અધીરાઈ દાખવવી.] ૦ધું અવક્રે॰ થનગન નાચવું કે ચાલવું. [−નાવવું (પ્રેરક).] “નાટ પું॰ થનગન ચાલવું તે (૨) જીસ્સા; તાન;
થનથનાટ
થનથન અ॰ [રવ૦]નાચવાનેા અવાજ [−કરી રહેવું =આનંદમાં કૂદવું.]॰વું અનિકે થનથન નાચવું. [–નાવવું (પ્રેરક).] “નાટ
પું॰ બ્રુસેા; તાન; થનગનાટ
થપઢાક, થપાટ(-ઢ) શ્રી [૧૦] લપડાક; તમાચેા થપાવું અક્રિ॰, –વવું સક્રિ॰ થાપવું’નું કર્મણ ને પ્રેરક

થપેડા પં॰ થથરડા; થથડા
થયેલી સ્ત્રી• [‘થાપવું’ ઉપરથી; પ્રા. ચણ્વિય = સ્થાપિત] થાપીને કરેલી જાડી પૂરી. “લા પું॰ થાપીને બનાવેલે રટલે થપેાં(–લિયું, ~) ન॰, “લી સ્ત્રી॰ [જુએ થયેલી] હાથથી થાપીને કરેલી ચીજ – ઘાટ
[ થરવું
થપ્પડ સ્ત્રી॰ [૧૦; અથવા પ્રા. ધત્ત્વ (સં. સ્થાપન) = ચેાડી ઘાલવું, લગાવવું] તમાચેા; થપડાક.[—ખાવી = તમાચ ખાવી](૨) માર પડવેા(૩) નુકસાન થવું; છેતરાવું(૪) પાઠ શીખવા; સાન ઠેકાણે આવવી. [ચાડી દેવી, ઢાકવી, મારવી, લગાવવી.] થપ્પી સ્ત્રી [પ્રા. થપ્પ (સં. સ્થાન) ઉપરથી] એક ઉપર એક ગોઠવીને કરેલા ગંજ. [–મારવી, લગાવવી=થપ્પી કરવી.] ઘેાડી સ્ક્રી॰ એક રમત
થપ્પાપું॰ [સર॰ હિં. ઢવ્વા]લપેા; (સાડી કબજા પર લગાવાતા) કસબવાળા વણાટ. (—મૂકા) (૨) એક રમત
[(પ્રેરક)]
થબઢાક અ॰ [૧૦]દોડવાના અવાજ; તબડક થખથવું અક્રિ॰ [વ૦] થમ થમ થવું. [થખથખાવવું સક્રિ થમણી સ્ત્રી॰ [સર॰ પ્રા. થવળિયા] થાપણ; મૂડી થમાવું અક્રિ, વવું સક્રિ॰ ‘થામવું’નું કર્મણિ તે પ્રેરક થયું અવિક્રે ‘થવું’નું ॰કાનું ન॰ (થઈ સ્રી, થયા પું॰)
(ર) અ॰ ખસ; પૂરતું
થર પું॰ [ä. સ્તર] પડ; વળું (૨) એકસરખું બાઝેલું કે ચાપડેલું તે; પાપડો [સર॰ છે. થર=દહીંની તર] (૩) [સર॰ હૈ. ૧૪] ચડતી ઊતરતી ડીએનેા જયેા.[ ~ઉતારવા – ચણતરની એક હાર તેાડી પાડવી (૨)પડ કાઢવું (૩) ચડઊતર ગાળાની ડીએ બનાવવી. –ચઢાવવા = ઊંચાણમાં ચણતરની એક હાર વધારવી (૨) છે। કરવી (૩) ચડઊતર ચડી પહેરાવવી. દેવેશ = થર મારવા. પહેરવેશ – ચડઊતર ચૂડીઓ પહેરવી (૨) સ્ત્રીની જેમ વર્તવું. -મારવા= દીવાલ વગેરે ઉપર ા કરવી. -લેવા – ચણતરમાં થર ચડાવવેા (૨) થર મારવે.] વિચહ્ન ન૦ ચણતરના થર લેવાનું બતાવતું ચિહ્ન; તળચિહ્ન; ‘બેન્ચ-મા [ધ્રુજારી થરક સ્ર॰ [સર॰ થરથરવું; થડક] બીક; ધાક (૨) કંપારી; થરકવું અક્રિ॰ થડકવું; ભયથી કંપવું.[ઘરકાવવું સ૰ક્રિ॰ (પ્રેરક)] થરકાટ પું થડકાટ; થરકવું તે [તે ડીએ – થર થરકાંકણ ન૦ખ૦૧૦ [થર +કાંકણ].લગ્ન વખતે કન્યા પહેરે છે થરિચહ્ન ન૦ જી ‘થર’માં
થરથર અ૦
ચરણ્યર, થથર, ચરહર] જે- કંપે એમ, હવું, –રાટ, “રાવવું જુએ ‘થરવું’માં. “રાટી, –રી શ્રી॰ થરથરાટ; કંપ
થરથરી સ્ત્રી॰ કબૂતરની એક જાત (ર) જીએ ‘થરથર’માં થરપવું અક્રિ॰ [ä. તદ્ ] (કા.) તૃપ્તિ પામવું; ધરાવું
થરપાનેતર ન૦ થર અને પાનેતર
થરમા પું॰ એક જાતનું કપડું; દપેટા
થરમૉમિટર ન॰[]ગરમીમાપક યંત્ર. [—મૂકવું = તાવ જેવા તે યંત્ર માં કે બગલમાં મૂકવું; તેનાથી તાવ માપવે.] થરમોસ ન૦ [.] પેાતાની અંદરની વસ્તુની ગરમી ઠંડી સાચવી રાખે એવી કાચની શીશી જેવી એક બનાવટ
થરવું સક્રિ॰ [‘થર’ ઉપરથી] થર ચડાવવા (૨) ખાણમાં અનાજ

Page #473

થરી ]
ન બગડે એ માટે નીચે અને ચેામેર જુવારબાજરીના પૂળા ભરી લેવા (૩) (જડના) છેડાને ટીપીને નીકળી ન જાય એવે કરવા. [થરાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક), થરવું અક્રિ॰ (કર્મણિ)] થરી સ્ત્રી કાચી કાઠીના પડની નીચેની સામસામી બાજુએ હાય છે તે ઊંડા કાપેા [-રાતી સ્ત્રી॰ થરથરાટ; ત્રાસ થરેરવું (રે') અક્રિ॰ [રે. ચહ] થરથરવું; ત્રાસવું. થરેરી (રે’), થર્ડ વિ॰ [.] ત્રીજું (૨) [લા.] ઊતરતા દરજ્જાનું થવાયું અક્રે ‘થવું'નું ભાવે રૂપ
|
થવું અક્રિ॰ [સું. સ્યા, પ્રા. થા?] ખનકું; અસ્તિત્વમાં આવવું; કાંઈ બનવું – રચાયું કે તેની તૈયારી ચાલવી (કોઈ પદાર્થે, પ્રસંગ કે ભાવ માટે વપરાય છે, ઉદ્દા॰ રસેાઈ થઈ, બળવા, ક્રોધ, મેાહ થવેા) (૨) નીપજવું; પેદા થવું. (જેમ કે, કહ્યું કશું નહિ થાય; ઝાડે ફળ થાય; ઉધરસ થવી Ù૦) (૩) (અમુક સમય, અંતર, વજન, ઇ॰ પરિમાણ) અસ્તિત્વમાં આવવું; માપમાં હેાવું; ગુજરવું (સમય); (વજનમાં) ઊતરવું, ઇ. (જેમ કે, કલાક થયા; વખત થાય છે. એક ગાઉ થાય. શાક મણ થયું.) (૪) લાગવું; પ્રતીતિ પડવી. (જેમ કે, મને એમ થાય છે કે જઈ આવું.) (૫) અનુભવમાં આવવું; લાગુ પડવું. (જેમ કે, મને દુઃખ થાય છે; એને રાગ થયે ઇ૦) (૬)વર્તમાન કૃની સહાયથી, તે ક્રિયા કરવા માંડવી એવે અર્થ બતાવે છે. (જેમ કે, ખાતા થા; ભણતી થા). [થઈ ચૂકવું, રહેવું(જી‘થઈ ’માં) થઈ જવું=પૂરું થવું (૨) સહેજેઆપેઆપ કે અજાણતાં બનવું. (ભૂલ થઈ ગઈ. કહ્યું એટલે થઈ ગયું ?) (૩) થઈ ને ગુજરવું – વીતી જવું (અકબર એક રાન્ત થઈ ગયા.) થતું નથી = અનતું નથી; બની કે થઈ શકતું નથી (૨) (સ્ત્રીનું) અટકાવમાં હોવું.] [‘થાત', ‘થાય', ‘થા’તેનાં કેટલાંક રૂપે છે.] [સ્થળચર. ૦૧૮ ન૦ જમીનમાર્ગે થળ ન॰ [1. થ] જુએ સ્થળ. ૦ચર વિ॰ (૨) ન॰ જુએ થળવું અક્રિ॰ જમીનતળ પર રેતી ફરી વળવી [ સ્થળી થળી સ્ત્રી॰ સેાની – કંસારાનું એક એજાર (૨) [7. થô] જુએ થંભ પું॰ [ત્રા.] સ્તંભ; થાંભલે. ૦ન ન૦ થંભવું કે થંભાવવું તે
થંભનું અક્રિ॰ સં. સંમ્, પ્રા. હંમ] થાભયું; ઊભું રહેવું (૨) રાકાવું; અટકવું (૩)વિસામેા ખાવે.[થંભાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક). થંભાળું અક્રિ॰ (ભાવે)]
થાઇરોઇડ સ્ત્રી [.]ગળામાં હૈડિયા પાસેની એક (નાડીની) ગ્રંથિ થાક પું॰ [જુએ થાકવું] શ્રમ; થાકવું તે. [—ઉતારવા = આરામ લેવા. —ઊતરવા – આરામ થવા, તાજા થયું. –ખાવે = આરામ લેવા.ચઢવા=શ્રમની અસર થવી.] જ્યે પુંઆરામ; વિસામે, [—ખાવે, લેવા=વિસામે લેવે.]
થાકવું અક્રિ॰ [વે. થવ] કામ કર્યાને લીધે શિથિલ થવું (૨) [લા.] કંટાળવું; હારવું. [થાકથાના ગાઉ = થાકેલાને અતિશય લાંબા – વસમા લાગતા ગાઉ.]
થાકે(–કા) પું॰ (કા.) જીએ થાક થાકથુંપાછું વિ॰ ઘણું થાકી ગયેલું [યા પત્તો મળવે.] થાગ પું॰ [વે. થધ]+જુએ થાહ; તાગ. [ લાગવા = અંદાજ થાગઢથી(—થીં)ગઢ ન૦ જુએ થીંગડથાગડ થાટ પું॰ [હૈ. ચટ્ટ = સમૂહ ?] રાગને ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિવાળા સ્વરસમુદાય (સંગીત)

૪૨૮
[થાબડવું
| થાણુ(−ો)દાર પું॰ [થાણું +દાર (I.)] થાણાનેા અમલદાર (૨) કેાજદાર. —રી સ્રી॰ થાણદારનું કામ –હો
થાણવું સક્રિ॰ સ્થાન પર મૂકવું (જેમ કે, ‘કપાસની વાવણી થાણીને અથવા એરીને કરવામાં આવે છે.’)
થાણું
ન॰ [તું. સ્થાન; પ્રા. ચાળ] સ્થાન; મથક; પડાવ; કેન્દ્ર (૨) [દ્દે. ચાળવ]= ચેાકી થાણું] પેાલીસચેાકી; દેવડી(૩) [ત્રા. થાળય (સ્થાન6) = કયારે] ખામણું (વાવવા માટે).—ગુંદાર પું॰ થાણકાર થાથવું સક્રિ॰ જુએ થથેડવું થાથડા પું॰ જુએ થશેડો
થાથાથાબડી સ્ત્રી [થા, થા (ર૧૦) + થાબડવું]થાબડી – પંપાળીને શાંત રાખવું તે (૨) [લા.] આળપંપાળ; પટામણી થાન ન॰ [સર॰ મેં.] તાકા (૨) [ત્રા. થા; સં. સ્તન] સ્તન (૩) [સં. ચાન, પ્રા. ચાળ] સ્થાન (૪) [‘થાણું' ઉપરથી] નાકું. ક ન॰ સ્થાન; રહેઠાણ
થાનેલા પું [જીએ થાન, સ્તન] (કા.) સ્તન; ધાઈ થાપ શ્રી॰ [રવ૦] થાપટ (૨) ભૂલથાપ; ધાપ; છેતરપિંડી (૩) [તું. ચાવ, બા. ચવ] થેપ; રથ્ડ (૪) નરઘાંના વચલા કાળેા ભાગ કે તેના પર વગાડાતા ડોકા (૫) + ઠરાવ. [—આપવી=જુએ થાપ દેવી; છેતરવું. ખાવી = ભેળવાવું; ભૂલમાં પડવું; છેતરાવું. “દેવી, –મારવી = થાપટ મારવી (૨) છેતરવું (૩) તબલા ઉપર ઢાકા મારવે। (૪) થેપ દેવી. –મારી જવું = છેતરી જવું.] થાપટ સ્ત્રી• [રવ૦]હાથના પંજાનેા પ્રહાર. થાપટ અ॰ જીએ [(૨) થયેલી (૩) થાપટ ચાપડી સ્ત્રી॰ [થાપવું પરથી] ટીપવા માટેનું કડિયાતું એક એજાર થાપડું ન॰ (કા.) જીએ થપેડું (ર) થાપીને કરેલું નિળયું થાપા પું॰ [‘થાપવું’ ઉપરથી] હોડીમાં માલ કે જાનવર ચડાવવાનું પાટિયું (૨) હાડી (૩) એક જાડી પૂરી (૪) (થેારના) ફાફડા (૫) જાડા થેપ
થાબડથાબડ
થાપણ સ્ત્રી॰ [સં. સ્થાપન, પ્રા. ચÇળ, ચાવળ] મૂડી; પૂંજી (૨) લીંપણ (૩) ન્યાસ. [—આળવવી = કેાઈ એ મૂકેલી થાપણ ખાઈ જવી. –મૂકવી=ન્યાસ તરીકે સેપવું. “રાખવી = બીજાના ન્યાસ સાચવવા લેવા; તે રીતે કેઈ વસ્તુ રાખવી – સાચવવી.] હાર વિ॰ [થાપવું પરથી] સ્થાપનાર [સ્થાપના થાપન ન॰ [જીએ થાપણ] સ્થાપન, સ્થાપવું તે.—ના સ્ત્રી જી થાપવું સ૦ ક્રિ॰ [સં. સ્થાવ, પ્રા. ચવ્] સ્થાપવું (૨) શેપ –ર્થડ કરવા (૩) પહેાળા હાથે દાબી દાબીને ચપટા આકાર ઘડવા (૪) [વ॰]+થાબડવું
થાપાકુંડું ન॰ (ચ.) (મેટી બેઠક ને પહેાળા મેાંનું) રંગરેજનું મેટું કંડું (૨) [લા.] તેના જેવા બેઠાડુ કે આળસુ માણસ થાપી સ્ત્રી॰ જુએ થાપડી
થાપેડું ન॰ [‘થાપે।’ ઉપરથી] કમ્મરે વીંટવાનું જાડું કપડું થાપા પું॰ [થાપવું પરથી] પંઠના ભાગ; ઢગરા (૨) મેાભારિયું (૩) કંકુવાળા પંજાની છાપ
થાખથાઞઢ અ॰ ધીરે ધીરે થાબડીને; થાપટ થાપટ થાબડથીંગ સ્ત્રી; ન॰ [થાબડવું + થીંગડું] મરામત; સમારકામ (૨) જીએ થીંગડથાગડ [હળવે ચાંપવું થાખરવું સ૦ ક્રિ॰ [રવ॰] ધીમે હાથે ઠાકવું; પંપાળવું – હળવે

Page #474

થાબડી]
થાબડી સ્ત્રી॰ થાબડવાની ક્રિયા (૨) જીએ થાપડી
થામવું સ૦ ક્રિ॰ થેાણાવવું
થાળે પડવું = વ્યવસ્થિત પાયા ઉપર આવવું; ખરાખર ગાઠવાઈ ને ચાલતું થવું; રાગે કે ઠેકાણે પડવું. [સર૦ હૈ. યાા = ધારા.] થાળા પું॰ [તું. ત્યા] મેાટી થાળી; ખુમચે
થાંથું (૦) વિ॰ મંદ; સુસ્ત (૨) મેલું; ગંદું
૪૨૯
થાલ પું॰ (કા.) રકમ વ્યાજે લેતાં આડમાં મુકાતી માલમિલકત થાવર વિ॰ [1.] જીએ સ્થાવર
|
થાહ પું॰ [હૈ. થન્ય; સર૦ ğિ.] ઊંડાઈ કે કોઈ પરિમાણની હદ; તળિયું; છેડા. [–રહેવા = હતુ કે માપમાં રહેવું કે હાવું.] થાળ પું; સ્રી [સં. ચા; પ્રા. થાō] માટી થાળી (૨) ઠાકારજીના નૈવેદના થાળ – પ્રસાદ (૩) એધરાવતી વખતનું સ્વેત્રગાન. [કરવા, “ધરવા = ઠાકેારજીને પ્રસાદ ધરવેા. –“માનવા=અમુક કામ સિદ્ધ થાય તે નૈવેદના થાળ ધરવાની બાધા રાખવી.] થાળી સ્ત્રી॰ [તં. ચાી; પ્રા. ય] એક વાસણ (૨) ગ્રામેžાન પર વગાડવાની ગાયનની થાળી. [—જેવડું કપાળ = મેાઢું કપાળ (૨) સદ્ભાગ્ય; નસીબવાન હોવાપણું. -ઠાકવી, –પીઢવી = થાળી વગાડીને જાહેર કરવું. −ફેરવવી = થાળી પીટવી (ર) થાળી લઈ ને ઉઘરાવવું. -મૂકવી = ભાથું મૂકવું; પીરસવું (૨) ગ્રામે કેાન પર વગાડવા થાળી ગાડવી.] ૦વાનું ન॰ થાળી વગાડવાનું વાજું; ‘ગ્રામેાકેાન’ થાળું ન॰ [સં. રચા; પ્રા. ચારુ પરથી] ઘંટીનું ચેાકડું (૨) કૂવાના માં ઉપર ચણીને બનાવેલી પાત્રાકાર જગા (૩)મૂળના ગાંઠાવાળા થડિયાના ભાગ કે ત્યાં કરાતું ખામણું
થીંગડું ત [કે ચિરાજી] ફાટેલી જગા પર મૂકેલે બીજો કકડો, [દેવું, મારવું=થીંગડું લગાવવું, સીવવું.] –ઢથાગઢન॰ઊખડેલા કે ફાટલાની દુરસ્તી; મરામત(૨) [લા.] જેવે તેવે! – કામચલાઉ ઉપાય. “ડામારું વિ॰ થીંગડાં મારી ચલાવી લેનારું, –ઢિયું વિ॰ જુઓ થિડિયું. −ડી સ્ત્રી નાનું થીગડું થુત્કાર પું॰ [સં.] થ્રુ અવાજ (૨) [લા.] ફિટકાર થુવેર પું; સ્ત્રી, રિયા પું॰ [રે. ચોર] ચારિયો; વર શૂ,ન્યૂ અ॰ [ત્રા.; સર૦ ફે. બિટ્ટુમિ=ર્થંક; રવ૦] ફૂંકવાના અવાજ (૨) [લા.] શુદ્ધાર. [−કરવું = વારંવાર થૂંકવું (૨) ફિટકાર કે તિરસ્કાર દર્શાવવે. થવું = ફિટકાર પામવું.] ધૂઈ સ્ત્રી॰ [થ ઉપરથી]રમતમાં, થૂ કરીને, તેમાંથી વિરામ બતાવતા ઉદ્ગાર; તેવે વિરામ. [—કરવી, –હેવી] શ્રૂત્કાર પું॰ [ä.] જીએ શુકાર. થા પું॰ [ä. તુરતં] કૂચા (૨) રૂંછું
થૂ થૂ અ॰ જુએ ‘’માં
|
ઘૂમડું ન॰ [સં. સઁવ = કણસલું, પ્રા. થવ] જુએ થીરમ થૂલ(~ળ) વિ॰ [તં. સ્થૂળ, પ્રા. થુલ્ઝ, સ્થૂ] સ્થૂળ; જાડું; મેટું ફૂલ ન [ä. તૂ] ખાજરી વગેરેનાં કણસલાં ઉપર થતી નાનાં ફૂલેાની રુવાંટી [થતા એક રાગ થૂલિયું ન॰, “યે પું॰ [જીએ થૂલ ન૦] બાળકની જીભ પર થૂલી સ્ત્રી॰ [1. થુલ્ઝી; જુએ થૂલ વિ૦] ઘઉં વગેરેના ભરડેલા
કકડા કે તેની વાની
થાંદલા (૦) ૦ [‘કાંદલા’ ઉપરથી] ફ્રાંદ (૨) [સં. સ્તન, પ્રા. થળ ઉપરથી] ઢારનું બાવલું [શ્રી॰ નાના થાંભલે થાંભલે (૦) પું૦ [નં. સંમ] લાકડાના ઊભેા ટકા; સ્તંભ. –લી શાંભા (૦) પું॰ જુએ સ્તંભ (૨) વરકન્યાને સ્નાન કરાવતાં ચારે બાજુ ચાર દહીંથરાં ઉતારે છે તે [(પ. વિ.)
થિજવણું ન૦ થીઝવવા માટેનું ઠંડું દ્રાવણ; ‘ક્રીઝિંગ મિક્ષ્ચર' થિજાવવું સ૦ ક્રિ॰, થિતવું અ॰ ક્રિ॰ ‘થીજવું’તું પ્રેરક ને ભાવે થિગઢિયું વિ॰ [થીગડું પરથી] થીંગડાવાળું; થીગડયું થિયેટર ન॰ [કું.] નાટકશાળા, રંગભૂમિ થિયોસોફી સ્ક્રી॰ [ä.] ઈશ્વર સંબંધી એક જ્ઞાનષ્ટિ – તત્ત્વવિચાર. ક્રિસ્ટ પું॰ [Ë.] તેમાં માનનાર વ્યક્તિ ચિરથિરા સ્ત્રી [સર॰ હિઁ.] એક પક્ષી [વિભક્તિના પ્રત્યય -થી [જુઓ થકું; અવ. હોતા પરથી ?] ત્રીજી અને પાંચમી થીગઢથાગઢ ન૦ જુએ થીંગડથાગડ
[તે
થીગડી સ્ત્રી[ફે. ચિાō] જુએ થીંગડી. -ડું ન૦ થીંગડું થીગણ ન૦ [વે. ચિત્રાજી અથવા સં. ī]ગાર થાખડી દુરસ્ત કરવું થીજવવું સ૰ ક્રિ॰ ‘થીજવું'તું પ્રેરક; થિજાવવું
થીજવું અ૰ ક્રિ॰ [9]. યજ્ઞ, ચેન્ન (સં. ચૈથૅ) પરથી; સર૦ મ.યિનŌ] ઠરી જવું; જામવું
થીાંક પું॰ [ધીજવું + અંક] પદાર્થ થીજે તેનું માપ કે તેનું માપક બિંદુ; ‘શ્રીઝિંગ પોઇંટ’ (પ. વિ.) [થીજેલું; ઘટ્ટ થીણું,—નું વિ॰ [તું. રહ્યાન, પ્રા. ચીન, યૌન = કઠણ; જામેલું] થાર વિ॰ [ત્રા, ચિર] સ્થિર. ॰તા સ્ત્રી૰ સ્થિરતા. સ્થાવર વિ

[ચેપલી
[થીર +થાવર; સર૦ મ.]સ્થિર અને સ્થાવર; અચળ અને અમર થીરથૂમડું ન॰ [જુએ થમડું] કણસલાના જથા થીવર વિ॰ જુએ સ્થવિર; વૃદ્ધ (જૈન)
સ્થૂલું ન [જીએ લ] લાટને ચાળવાથી નીકળેલા છાલાં વગેરેના ભૂંકા. [કાઢવું = દાણામાંથી છાલાં વગેરેના ભૂકા જુદા કાઢવા (૨) ખૂબ થકવી નાખવું (૩) માર મારી હલકું કરી નાખવું.] વર પું; સ્ત્રી॰ [જીએ શુવેર] એક કાંટાળી વનસ્પતિ; શુવેર; ચેર સ્થૂળ વિ॰ જુએ લ
થૂક ન॰ [ત્રા. યુધ્ધ, સં. મૃત] થૂ કરી મેાંમાંથી ફેંકાતી લાળ(૨) માંમાં ઝરતી લાળ. [—આવવું = મેાંમાં લાળ ઝળવી. —ઉઢાઢવું =ખાલી બકવાદ – લવારા કરવે.]દાની સ્રી૦ થૂંક વગેરે ઝીલવાનું પાત્ર; પિકદાની
| ચૂંકવું સક્રિ॰ [સં. વૃ, પ્રા. યુ] થૂંક બહાર ફેંકવું. [થૂકેલું ગળવું, “ચાટવું = એલેલું વચન ન પાળવું. –વલેાવવું =નકામું મથવું તે; વ્યર્થ પ્રયત્ન. શંકાવું (કર્મણ), –વવું (પ્રેરક).] થેઈ, ૰થેઈ અ૦ [રવ; સર૦ મ. ચૈયૈ (૦માં); હિં.] નાચનેા અવાજ (૨) બાળકને ઊભું કરતાં બેાલાતા ઉદ્ગાર. કાર પું॰ થૈકાર; નાચના તાનના ન [જેવા ખાવાના પદાર્થ (૨) કૂદકા થેક(−ગી) સ્ત્રી॰ [વૈં. એ1?] એક છેડના મૂળમાંથી મળતા જીવાર થેકા પં॰ કૂદકા; ઠેકડો
થેકવું અક્રિ॰ થેક – છલંગ મારવી (૨) સક્રિ॰ ઠેકવું; –ને કૂદી પાર કરવું (૩) બીઞાથી ઠેકવું. [ચકાવું (કર્મણિ),—વવું (પ્રેરક).] થૅગી સ્ત્રી॰ જીએ ચેક થેપ સ્ત્રી॰ [‘થાપવું’ ઉપરથી] જાડો ચેપ (૨) ઊખડેલા કુંભારનું કે હું. ॰ણી સ્ત્રી
જાડું લીંપણ; જાડો લેપ. ડો પું લેપનું પેડું; પાપડો (૩) લાદમાટીનું થેપવાની ક્રિયા કે રીત, લી સ્ત્રી૰

Page #475

થેપલું]
લેાંદાને ચેપીને બનાવેલી થપેાલી.જ્યુંન॰ થેપીને બનાવેલી ચીજ; થપેાલું (૨) એક વાની
થેપવું સક્રિ॰ થાપવું; જાડું લીંપવું; થેપ કરવેા (૨) લેાંદાને ધીમે બાવી દબાવીને ઘાટ કરવા [જાતનું) થેપાડું ન॰ [સર૦ મ. દેવા, –વ્= પીતાંબર] ધેાતિયું (સારી થેપાવું ક્રિ॰, વવું સક્રિ॰ ‘થેપવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક શેખડી સ્ત્રી॰ છાછરી વાડકી (ર) [‘ચેપવું' ઉપરથી] થપેાલી થેલ્મા પું૦ થેાલિયા (૨)[સં. ôમ્,પ્રા. હંમ ઉપરથી] થાંભલે; ટેકો થેર પું॰ [ત્રા.] જુએ સ્થવિર; વૃદ્ધ (ૌદ્ધ) ચેરી શ્ર॰ [1.] સ્થવિરા; ભિક્ષુણી (બૈદ્ધ)
થેરું અ॰ ભણી; તરફ (૨) પાસે થેલિયમ ન॰ [.] એક મળધાતુ (ર. વિ.) થેલી ॰ [છે. ધર્ત્તિા; સર૦ મ. મૈહૌ] કાથળી થેલું ન॰ [સર૦ હૈ. થડ = ટાળું] ટાળું; ઝાલું થેલા પું॰ [જુએ થેલી] મેાટી થેલી; કાથળે થેંકાર પું॰ [ä.] જુએ થેઈકાર
થાક હું; સ્ત્રી॰ [રૂ. થવ] જથા; ડા; ખરકલેા. ડી સ્રી નાના ખરકલા, ડેા પું॰ મોટા ખરકલેા. ૦બંધ વિ૦ જથાબંધ; પુષ્કળ. —કેથાક(−કે) અ॰ થેાકબંધ; જથાબંધ
થોડું વિ[ફં. સ્તો, પ્રા. થોળ (--, ~)] ·અપ (‘ઘણું’ થી ઊલટું). [થાઢા દહાડાના, ઘેાડી ઘડીના પરણા = મરણને કાંઠે પહેાંચેલું]. –ઢાખાલું વિ॰ ઘેાડું ખેલનારું ૦૩ વિ॰ જરાક; ઘેડું. ઘણું વિ॰ ઘેાડુંક; ઓછુંવત્તું. –ડે થાડે અ॰ ધીમે ધીમે.-ડેરું વિ॰ (૫.) ઘેાડું [વગરની ડાંગર થાથ શ્રી॰ [તં. તુરતં? સર॰ હિં. થોય = ખાખું હોવું તે] પેાચ; કણ થેાથડી સ્ત્રી અંગારામાં શેકેલી નાની ખાટી [અને ફિક્કાશ થાથર સ્ત્રી [સં. સ્તર ? સર૦ મ. ચોંત(-q)ō] માં પરના સેન્સે થેાથવાવું અ૦ ક્રિ॰ [વ૦] તાતડાવું
ન
થાથારિયું ન॰ [‘ચેાથું' ઉપરથી] નકામું પુસ્તક; થાણું થાણું ન॰ [જીએ શેાથ; હિં. થોય] પેલા સળેલેા કણ (૨) ફાટેલુંતૂટેલું કે લખાણની દૃષ્ટિએ નકામું પુસ્તક (૩) ખરું તીર થાયેા પું॰ (સુ.) પાંદડાં વગરનું કેળનું થડ
થાબડું ન॰, – પું॰ (કા.) ડાચું; જાનવર જેવું લાંબું મેાં થાલ પું॰ [જીએ થેાલવું] થેાલવું કે થેાભાવવું તે; અટકવાપણું; અંત. ૦ણુ સ્ત્રી; ન॰ ટેકણ; અહિંગણ
થેાલવું અ॰ ક્રિ॰ [સં. સોમ;ત્રા. થોમ] કાઈ ક્રિયા કરતા અટકવું; વિરામવું (૨)રાહ ોતા ઊભા રહેવું; ખાટી થવું (3) વિરામ પામવું; થાણ આવવા
થાભા(ભિયા) પું૦ખ૦૧૦ [મ. ચોંય; (સં. સ્તોમ)] મૂર્છાના બન્ને છેડા આગળ ગાલના ભાગ ઉપર વધારેલા વાળના ગુચ્છા (૨) સ્ત્રીએનાં કલાંનાં ટેકણ
થાલાવું અ॰ ક્રિ॰, વવું સ॰ ક્રિ૰ ‘થાલવું’નું ભાવે ને પ્રેરક થાભિયા પુંખ૦૧૦ જુએ ચૈાલ
થાત્મા પું॰ ચેાભવાની જગા; વિસામે. (જેમ કે, ખસ ચેાભા) થાર (થા’) પું[ફે. થોર] એક કાંટાળી વનસ્પતિ; સ્થૂવર.—રિયા પું॰ થારનું એક છૂટું ડિગલું –ટુકડો. [થારિયા રાપવા= કજિયા કે અણબનાવનાં બીજ રાપવાં; ઝધડાનું કારણ ઊભું કરવું.]—રી સ્ત્રી॰

[દક્ષિણાપથ
એક જાતના ઘેર; ફાડા(૨) તે થેરનાં ઝંડ કે તે ઊગેલી જગા થારિયમ ન૦ [.] એક ધાતુ (ર. વિ.) થારા પું॰ [તું. સ્થવિર, મ. થોરી ] ઢંગ; રીત
થાલ (થો) પું॰ [સર॰ હૈ. યોજી = વજ્રના એક ભાગ] લાગ; અનુકૂળ સમય કે ઘડી; મેખ; તક. [—આવવેા, ખાવેા, પઢવા, એસવેા,મળવા] [સ્ત્રીધેલધાપટ; ઘેાડા ઘણે! માર – ધમકી થાલ (થા) શ્રી૰ ધેલ; તમાચેા. [–મારવી, લગાવવા]. થાપટ | થેલિયું (થૅ) ન૦ એક પાત્ર – એધરણું [જેમ કે, પેટની ફાંક થાલા (થા) પું॰ [સં. હ્યૂઝ ઉપરથી] શરીરને લખડી પડેલા ભાગ; થાંટ (થો॰) સ્ત્રી૦ [૧૦] જોરથી મારેલી થપ્પડ
થૈાંદ (થૅ।૦) સ્રી॰ (કા.) ફાંદ. ૦૯ વિ॰ ફાંદવાળું
૪૩૦
ઢ
દ પું॰ [સં.] તાલુસ્થાની ત્રીજો વ્યંજન, કાર પું॰દ અક્ષર કે તેના ઉચ્ચાર, ૦કારાંત વિ॰ છેડે દકારવાળું [ ઉદા॰ ‘સુખદ’ -૬ વિ॰ [સં.] (ઉપપદ સમાસને અંતે) ‘આપનાર' એ અર્થમાં. દઈ સ્ત્રી॰[સં. વૈવ; પ્રા. વૈશ્ર્વ; સર૦ હિં.]‘જાણે’ સાથે શ॰ પ્ર૦માં ‘કાણ જાણે, દેવ જાણે’ એ અર્થમાં વપરાય છે. ૦રાત સ્ત્રી૦ દઈ, દૈવ (જેમ કે, ‘મારે દઈ રાત ત્યાં ર્જાય છે !’ = દૈવ લઈ જાય તે જ; નાહે તે। કાણુ જાય છે ! હું તેા નથી જતે)
દઈ, ને ‘દેવું’તું અ॰ કૃ॰ (૨) ‘ટપ, ધબ, થડ,’... ઇ॰ જેવા રવ સાથે, ‘એવા અવાજ કરીને,’ ‘તે સાથે’; ‘ઝટ' એવા અર્થ બતાવે છે. જેમ કે, ટપ દઈ ને, ઝટ દઈને દઈ રાત શ્રી. જીએ ‘ઈ’માં દકાર, “રાન્ત [i.] જુએ ‘a' માં
દક્ષ વિ॰[i.]ચતુર; પ્રવીણ (૨) પું॰ (સં.) ઉમાના પિતા, ॰તા સ્ત્રી૦ દક્ષ(ક્ષિ, -ખ)ણા સ્ત્રી॰ જુએ દક્ષિણા દક્ષ(—ક્ષિ, ખ)ણી વિ॰ જુએ દક્ષિણી
| દક્ષિણ વિ॰ [i.] જમણું (૨) દક્ષિણ દિશાનું કે તે બાજુ આવેલું (૩) જીએ દક્ષ (૪) શ્રી॰ પૂર્વ દિશા તરફ મેાં રાખતાં જમણા હાથ તરફની દિશા (૫) પું॰ દક્ષિણ દિશામાં આવેલેા દેશ (૬) ત્રણ અગ્નિમાંના એક. ગોળ(−ળાર્ધ) પું॰ પૃથ્વીના ગોળાતા વિષુવવૃત્તથી દક્ષિણને અર્ધગાળ; દક્ષિણાર્ધ. ધ્રુવ પૂં॰ ઉત્તરધ્રુવ જેવા દક્ષિણમાં આવેલેા ધ્રુવવત્ તારા. વૃત્ત ન॰ ઍન્ટાર્ક્ટિક સર્કલ’; દક્ષિણ ધ્રુવથી ૨૩।ા° સુધીના વર્તુલ પ્રદેશ. –ણાચલ પું [ + અવ] (સં.) દક્ષિણ દિશામાં કપેલા પર્વત – મલયાચલ. -ણાભિમુખ વિ॰ [+મિમુલ] દક્ષિણ દિશા તરફનું. —ણાયન ન॰ [ + અન] સૂર્યનું કર્ક રાશિમાં જવું તે (૨) કર્યુંસંક્રાંતથી મકરસંક્રાંતિ સુધીના સમય. -ણાર્ધ પું॰ [ + $] પૃથ્વીના ગાળાના દક્ષિણ તરફના ભાગ. ~ણી વિ॰ દક્ષિણનું,ને લગતું (૨) પું॰ દક્ષિણ દેશના રહેવાસી; મહારાષ્ટ્રી (૩) સ્ક્રી॰ દક્ષિણી – મરાઠી ભાષા (૪) દક્ષણમાં ખીલેલી મૂળ ઉર્દૂ ભાષા, ~ાત્તર વિ॰ [ +ઉત્તર]ઉત્તરથી દક્ષિણ સુધી જતું [દખણા દક્ષિણા સ્ર॰ [ä.] ધાર્મિક ક્રિયાને અંતે બ્રાહ્મણેાને અપાતું દાન; દક્ષિણાપથ પું॰ [સં.] વિંધ્યાચળથી દક્ષિણને પ્રદેશ; દક્ષિણ હિંદ. (સર૦ ઉત્તરના ઉત્તરાપથ)

Page #476

દખ]
૪૩૧
[દડવું
દખ ન જુઓ દુઃખ. [-પડવું = પીડા કે તકલીફ યા વિપત થવી] | દકે પું[સર૦ સં. ટુ, ગુરુ દળ] લચકે; લંદે (૨) પદળે દખણ (ણ) સ્ત્રી જુએ દક્ષિણા
દઢ પું. [સં. ૭, ગુરુ દળ] ઘણું જાડું અને ભારે વાસણ દખણા(૬) વિ. [. સંક્ષિણાત, ૩ifક્ષના પરથી] દક્ષિણ | | દડદડ અ૦ [૧૦] પાણી પડવાને એ અવાજ (૨) ખળ ખળ તરફનું (૨) જમણી બાજુનું
(આંસુ). ૦૬ અદ્ધિ દડદડ પડવું (પ્રવાહીનું).–દાટ ૫૦ દડદડદખણી વિ૦ (૨) ૫૦ જુઓ દક્ષિણી
અટક્યા વગર પડવું તે (૨) અ૦ દડદડ.–ડીવિત્ર સ્ત્રી ઢીલી (દાળ) દખમું ન. [f. મહં] પારસીઓનાં શબને ઠેકાણે પાડવાનું દબ સ્ત્રી, દડબું (૨) જુઓ ગડબ સ્થળ. [દખમે ચડાવવું = અવલકંજલ પહોંચાડવું]
દઢબઢ, દઢબઢ અ૦ [૧૦] દેડવાનો અવાજ, ૦૬ અ. ક્રિક દખલ સ્ત્રી [મ, ઢ] વરચે પડવું – દરમિયાનગીરી કરવી તે (૨) | દડબડ દોડવું. -રાટ ૫૦ દડબડ અવાજ (૨) અ૦ દડબડ. –ડી નડતર; પજવણી; ગોદ. ૦ગીરી સ્ત્રી [+]. રી] દખલ કરવી સ્ત્રી [સર સે.ઢવટ =જલદી] ઉતાવળી દેટ [નાનું દડબલું તે. –લિયું વિટ દખલ કરનારું; દખલ કરે એવું; પંચાતિયું દહબલું ન[સર૦ દડબું]લાદમાટીની નાની કેઠી. –લી સ્ત્રી (કા.) દખિયું વિ૦ જુઓ દુખિયું
[દેશ, મહારાષ્ટ્ર દઢબવું સક્રિસર૦મ, પળે દાબીને -ઠાંસીને ભરવું.[દબાવું દખણ સ્ત્રી જુએ દક્ષિણ (૨) પં. દક્ષિણ દિશામાં આવેલો | અ૦િ (કર્મણિ, –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] દગઢ પું[સર૦ મ; રે. ટાઢ] પથ્થર પહાણે. –હાથ (થ) | દડબું ન દડબ; ઢકું; ચેસલું
સ્ત્રી, ભાદરવા સુદ ચેાથ; ગણેશચેથ. -ડી સ્ત્રી નાનું દગડું. હું દડમજલ સ્ત્રી [સં. ૮-. ઢ +મજલt] કઈ જગાએ અટક્યા ન ઢકું; ગચિયું (૨) ભારટિયાના થાંભલાની ઉપરનું આધારરૂપ | વગરની મજલ (૨) અ૦ અટકયા – વિસામ લીધા વિના નાનું લાકડું કે પથ્થરનું ચાલું. – પં. પથરે (૨) મેટું ઢેકું | દઠવવું અક્રિ. [૨૦] ગબડવું (૨) [જુઓ દડબડી] દડબડવું દગઢ(૩) વિ. [સર૦ Éિ.ત્યારના સાચી વાત પર વિશ્વાસ ન | દઉં સક્રિ. [સર૦ મે.ટુ; જુઓ દડબવું] (ખળાની જમીનને) મૂક] દગલબાજ લુચ્ચું. -હાઈ સ્ત્રી (કામની) હરામખેરી; ટીપી લીંપીને સરખી - સાફ કરવી (૨) અક્રિ. [૧૦] દોડવું; લુચ્ચાઈ
વહેવું (૩) ગબડવું. [દડાવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક).] દગહાથ, દગડી, હું, - જુઓ “દગડ’માં
દદિયું ન૦ (પાસ માટે) જુવારની એક જાત દગદગે ! [1. દ્રાઉં] શક; વહેમ; વસવસે [ બાજ-છ | દડિયે પું[૩. ઢ =ડાલી] પડિયે દગલબાજ વિ. [મ. શાસ્ત્ર +. રા], –જી સ્ત્રી, જુઓ દગા- | દડી સ્ત્રી. [જુઓ દડો] નાને દડો (૨) ચીંથરાં લપેટી બનાવાતી દશે [1. ઢI] છળ, કપટ (૨)વિશ્વાસઘાત. [-દે -રમ દડી (૩) બાંધે; ઘડતર. ઉદાબાંધી દડી, બેઠી દડી (–નું માણસ). = છળકપટ કરવું (૨) વિશ્વાસઘાત કર.] ફટકો ૫૦ [સર૦ મ. ૦માર સ્ત્રી મારદડીની રમત રા]િ છળકપટ; દગા જેવું કાંઈ પણ. – ગાર, -ગાબાજ દડુકાવવું સક્રિ. દકવું (૨) “દકવુંનું પ્રેરક વિ. [+હોર, વાન (1.)] દગો કરનારું.-ગારી, -ગાબાજી દડુકાવું અ૦ ક્રિ. “દડૂકવુંનું કર્મણિ સ્ત્રીદગો કરે તે. –ગાળુ વિ૦ દગાવાળું
દહૂક, દદૂક અ [૨૦] હુક્કો પીતાં થતો અવાજ દ૫ વિ૦ [સં.] બળેલું; દાઝેલું
દડૂકવું સક્રિ. (હુકો) દડૂક દડૂક કરવો દઝાડવું સત્ર ક્રિ. [. હું , . ટુડ] “દાઝવુંનું પ્રેરક દલી સ્ત્રી [દડે', કે “દંડ” ઉપરથી] ધાણી વગેરે શેકતાં હલાવવાનું દઝાડે(-) . [‘દઝાડવું” પરથી] બળતરા; ઊંડે સંતાપ નાનું એજાર (૨) [જુઓ દડો] (૫) ના દડૂલે; દડી. -લે દડિયું વિ૦ [જુઓ દઝાડવું] અડધું પડધું બળેલું (૨)૧૦ મેયણું | પૃ૦ રમવાને દડો (૫) [ (ખાસ કરીને રમવાની તે) દટણ, ૦૧, ૦ખાળ, જાજરૂ વિ૦ (૨) નવ જુએ “ડટણ માં | દડે પૃ. [‘દડવું” “દડવડવું (ગબડવું) ઉપરથી 3] ગળાકાર ચીજ દટવું અ૦ ક્રે૦ જુઓ દટાવું
દણું ન [જુએ ડરું] ડેરે દાંતર નવ જુઓ ડટંતર
દતવું સત્ર ક્રિ. (જુઓ દત્ત] આપવું; દેવું (૨) દાન લઈ આવવું; દટાવવું સ૦ ૦, દટાવું અ૦ કે, “દાટવુંનું પ્રેરક અને કર્મણિ | રળી આવવું. [દતાવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક).]. દદન વિ૦ દટાયેલું; ડટણ (૨) ન૦ દટાવાથી થતે નાશ; ડાંતર | દત્ત વિ૦ [ā] આપેલું (૨) પં(સં.) દત્તાત્રેય (૩) ન૦ પૂર્વજદદાપેટી, દદાહાથે વસ્તુઓ “દો માં
ન્મમાં કરેલું પુણ્યદાન. ૦૭મું શાસ્ત્રવિધિ પ્રમાણે પિતાને કરેલો દદી સ્ત્રી જુઓ દાટવું] સખત ભીડ
બીજાને પુત્ર. [-લેવું =ઈને દત્તક પુત્ર કરે. –જવું = દત્તક દદ [જુઓ દાટવું] ડટ્ટો ડાટ (૨) એજનને ચલાવવાને તેના પુત્ર થવું] કખત, ૦કપત્ર ન૦ પુત્ર દત્તક લીધાનું કરારનામું. નળાકાર ભાગમાં જતો આવતા લફ જેવો ભાગ; “પિસ્ટન’ (૩) | ચિત્ત વિ૦ –માં ચિત્ત પરેવ્યું હોય એવું; –માં ધ્યાન આપતું; તારીખિયાને તારીખની કાપલીઓને ગુટકે (૪) મેન્ટરી એકાગ્ર. વિધાન ન૦ દત્તક લેવાની ક્રિયા. -ત્તાત્રેય પં. (સં.) બાલમંદિરમાં વપરાતા ઘાટીલા દાટા જેવી આકૃતિનું સાધન. -દા- એક ઋષિ-વિષ્ણુના ચોવીસ અવતારમાંના એક પેટી સ્ત્રી, (બાળમંરની) દટ્ટાની પેટી.–દા-હાથે પુંએનના | દદડવું અક્રિ. [૧૦] દદુડી પડવી; દડદડવું. [દદઢાવવું સક્રિ) દાને હાથે; “પિસ્ટન-રોડ’
(પ્રેરક).].
[માટે ડંકે દઢ પું; ન [ઉં. ઢ = દળવું પરથી ?] ઝીણી ધૂળ કે તેના મોટા | દદામું ન૦ [. ટૂંઢમ] લડાઈમાં લકરને મેખરે વાગતું નગારું;
થરવાળી જમીન. [Fખા દડ ઊડીને મેં નાક ઈમાં જવો.] | દદુકાવવું સક્રિ. દદૂડવું'નું પ્રેરક (૨) [] ખેતરમાં ઘાસ વગેરે ઊગવાથી ઢંકાઈ ગયેલે ખાડે | દદૂકવું અ૦િ દડો પડ; દડદડ પડવું

Page #477

દડી]
૪૩ર
[દમકસી
દદ ૫૦ દડદડ ઊંચેથી પડતી મેટી ધાર. –ડી સ્ત્રી, નાને ઉપરી. –રી સ્ત્રી, દકેદારનું કામકાજ કે પદ દડો
દબડી સ્ત્રી નાનું દબડું. -ડું ન [સર૦ દડબું] ઢેકું; ચેસલું દદુ સ્ત્રી [.] ચામડીને એક રેગ-દરાજ
દબડાવવું સત્ર ક્રિ. [સરવમ, સુરાવળ, વટવરાવળ] ધમકાવવું દર્દ પું. દ અક્ષર કે ઉચ્ચાર; દકાર
દબદબે પુત્ર [TI.] ઠાઠમાઠ; ભપકે; દમામ દધિ ન[.] દહીં. ૦જાત ન માખણ,મંથન ન. દહીં વલોવવું તે | દબનીય વિ૦ જુઓ “દબવુંમાં દધિ ૫૦ . ;િ સર૦ હિં] સમુદ્ર. ૦જા, સુતા સ્ત્રી (સં.) | દબવું અ૦ ક્રિટ જુઓ દબાવું (૨) નરમ થવું; નમવું - તાબે થવું. સમુદ્રમાંથી જન્મેલી– લક્ષ્મી,૦સુત પુંસમુદ્રમંથનમાંથી નીકળેલું –નીય વિ. [દબવું - મની] દબે એવા ગુણવાળું; “કપ્રેસિબલ” દરેક (૨) (સં.) ચંદ્ર
દબાણ ન દાબવું કે દબાવવું તે (૨) ભાર; વજન (૩)[લા.] દાબ; દધિજા સ્ત્રી [સં] જુઓ “દધિ પું” માં
અંકુશની અસર. [–કરવું = દાબવું (૨) આગ્રહ કરે (૩) દધિત ન૦, દધિમંથન ન [a] જુઓ “દધિ ન” માં જોરતલબી વાપરવી. -નીચે આવવું = આભાર હેઠળ આવવું. દધિયુત પું, –ના સ્ત્રી [.] જુઓ “દધિ પું.” માં
–લાવવું, વાપરવું = દબાણ કરવું]. ૦૫ાટો પુત્ર લોહી વહી દધીચ(–ચિ) પં. [૪] (સં.) વેજ બનાવવા પિતાનાં હાડકાં જતું બંધ કરવા, ઘાની જગા પર દબાણ આપવાનું પાટા જેવું આપનાર પ્રસિદ્ધ ઋષિ
સાધન; “ટુર્નિકેટ'. ૦માપક (યંત્ર) ન૦ (વરાળ વાયુ જેવાનું) દન પં. [સં. દ્વિન; સર હિં.] +દિવસ [રેજનું ઘરાક દબાણ માપવાનું યંત્ર; “મેનેમિટર’. –મણુ ન૦, –મણી સ્ત્રી, દનિયું ન [જુએ દન] એક દિવસનું મહેનતાણું – મજૂરી (૨) દબાવવાનું મહેનતાણું (૨) દબાણ; વજન. –યેલ(—લું) વિ. દનુ સ્ત્રી [ā] (સં.) રાક્ષસેની માતા – કશ્યપની સ્ત્રી જ જુઓ બેલ દાનવ, દૈત્ય. હજારિ પુત્ર દાનવને શત્રુ; દેવ
દબાવવું સત્ર ક્રિક, દબાવું અ૦ કે“દાબવું નું પ્રેરક ને કર્મણિ, દદન અ૦ [દેન +દિન] પ્રતિદિન
[દબાવીને કામ લેવું =બરાબર કામ લેવું. દબાવીને ચાલવું= નૈયું ન [જુઓ દન, દિન] કાચે રોજમેળ (૨) દહાડિયું (૩ જોરથી ચાલવું. દબાવીને ખાવું = ઠાંસીને ખાવું.] તેને રોજ (૪) દૈનિક રાજિ વર્તમાનપત્ર
દબા ૫૦ દાબ; દબાણ
[આવેલું; એશિયાળું દપકામણુ ન [સર૦ મ. પાવળ) ડપકામણુ; ધમકી દબેલ(૯) વિ. [‘દબવું” ઉપરથી દબી ગયેલું (૨) આભાર તળે દપટ વિ. [જુએ દોપટ] બમણું; પુષ્કળ; ભરચક (૨) [જુઓ | દબેટો ૫૦ [જુઓ પેટ] એક જાતની ખાંડ દપટવું] જમીનની અંદર છુપાયેલું; દટાયેલું
દમ પૃ૦ [1] શ્વાસ (૨) શ્વાસને એક રેગ (૩) પ્રાણવાયુ; ૬૫–૫)ટવું, દપટાવવું સક્રિ[સર૦ મ. પટળે, જુઓ દડબવું. જીવ (૪) (ધુમ્રપાનને) સડા (૫) [લા.] સત્વ; શક્તિ; પાણું દબાવવું (૨) લુચ્ચાઈથી સંતાડવું (૩) દાટવું; સંઘરવું.[૬૫(૫)ટાવું (૫) ધમકી; સજાની શેહ. [-આપ =ધમકાવવું. –ઉપર
અ ક્રિ(કર્મણિ)] [(૨) કીમતી લૂગડાંને ગાંસડો જેરથી દમ – શ્વાસ ચાલ, શરૂ થવે (૨) દમનું દરદ ર ઉપર દપે(પ) S૦ [જુએ દુપટ્ટ] કીમતી લુગડાં બાંધવાને કકડે આવવું. -કાઢવો = હુસ કાઢવી; ખૂબ થકવી નાખવું (૨) સતાવવું, દફણાવવું સત્ર ક્રિ. [સર૦ મ. ૩/વળે; હિં. જૂના] ડફડાવવું, સંતાપવું. -ખા= થાક ખાવો. –ખેંચવો =બીડી, ચલમને હંકારવું (હેડી) (૨) [જુઓ દફનાવવું] દાટવું
સડા માર (૨) નિરાંતે શ્વાસ લે (૩) ધીરજ ધરવી; ચુપદફતર ન [..] કામકાજનાં કાગળિયાં, ચેપડા વગેરે કે તેને ચાપ સહન કરવું. -ઘંટ = શ્વાસ રૂંધ. –ચ =જુઓ દમ સંગ્રહ; “રેકર્ડ' (૨) કાર્યાલય (૩)વિદ્યાર્થીની પડીઓ રાખવાની ઊપડવો. – છેહવે = મરી જવું (૨) આશા કે હિંમત છેડી દેવાં. થેલી; પાકીટ. [દફતરે કરવું =(વિચારવાની જરૂર નથી માની) –જોપાણું - જોર જેવું. -તાણુ ચુપ રહેવું, ચુપકીથી અરજી, લખાણ વગેરેના કાગળને નિકાલ થયો ગણી દફતરમાં સહન કરવું (૨) થાક ખાવો. –તાણું રાખવે = શ્વાસ રોકો. બંધાવી દેવું; ફાઈલ કરવું.] ખાતું ન સરકારી દફતરનું ખાતું; -થકદમનું દરદ થવું–દેખાબીક – ધાકધમકી બતાવવી. “આઈ9. ૦ખાનું ન૦ [+]. વાન દફતર રાખવાની -દેકદમ આપવો. ધર = થાક ખાવો (૨) ધીરજ – હિંમત જગા. ૦દાર !૦ [+HI. વાર] દફતરી કામ કરનારાઓને રાખવી (૩) શ્વાસ રેકવો. –નીકળ, નીકળી જ = ખૂબ ઉપરી અમલદાર (૨) જમાબંદીને વહીવટદાર. ૦દારી સ્ત્રી, શ્રમ પડે; થાકી જવું (૨) જીવ જા. –પકઠો =રાહ જોવી, દફતરદારનું પદ કે કામ. નકલ, પ્રત સ્ત્રી દફતર ખાતે રેખાતી ભવું. બતાવ = જુઓ દમ દેખાડ. -બાંધ= જુઓ કઈ ખત કે પત્ર ઈ૦ ની નકલ; “ઓફિસ-કેપી'. -રી વિ૦ દમ તાણો. -બાંધીને = સખત ને ઝપાટાબંધ. –ભિડાવો [+1. ] દફતરનું, -ને લગતું (૨) ૫૦ દફતર લખનારે કે =ધમકાવવું; દબાવવું. -ભી = દમ રોક કે દબાવવો (જેર રાખનારે (૩) એક અટક
કરવા કે એવા વખતે). –ભાર =જુઓ દમ ખેંચવા (૨) દફનન[.] મુડદાને દાટવું તે.-નાવવું સક્રિટ દફન કરવું, ખાલી રેફ માર. –ભાગ = વશ થવું (૨) જોર ન રહેવું. દાટવું. –નાવું અ૦િ દફન થવું; દટાવું
–માં ને દમમાં રૂઆબમાં ને રૂઆબમાં. -રહે = ગુણ – દફે વિ. [મ. ૩ ] વિખેરી નાખેલું (૨) નાશ કરેલું (૩) માંડી સવ હેવાં. -રાખો =ધાક રાખવી; રૂઆબ રાખવો (૨) વાળેલું; પતાવેલું (૪) સ્ત્રી [મ. ગ] વાર. ઉદા. બે દકે. દમ ખા. -લગાવો =બીડી હૂકા ઈ૦ને સડા લે; દમ કિરવું =દૂર કરવું; દફનાવવું; નાશ કરવું (૨) વિખેરી નાખવું.] ખેંચ. -લે = શ્વાસ લે (૨) વિસામે ખાવ (૩) થકવી દેદાર પું[મ. મહું +. તાર] લશ્કરની નાની ટુકડીને | નાખવું; હેરાન કરવું (૪) ચલમ પીવી.] કસી સ્ત્રી [+].

Page #478

દમ]
૪૩૩
[દરબાર સાહેબ
કરી (શીન = ખેંચવું)] શ્વાસ રૂંધવો તે
ભરપૂર.Áવિ+ ]દયાથી પીગળી ગયેલું. ૧,૦૯-વંત, દમ [.] ઈદ્રિયને દમવી - તાબે રાખવી તે; દમન (મુમુક્ષની -વાન, -, -ળુ) વિ. દયાવાળું; કૃપાળુ. ૦૯-ળુ)તા સ્ત્રી, વસંપત્તિમાંની એક.)
[ચમક; ઝળક; તેજ ૦ળુપણું ન. ૦વતી સ્ત્રી કરુણા શ્રુતિને એક અવાંતર દમક વિ૦ [.] દમન કરનારું (૨) સ્ત્રી [સર૦ હિં] ઘમક; ભેદ; અવભની એક કૃતિનું નામ (સંગીત). સિધુ પુંછ દયાને દમકદાર વિ૦ દમકવાળું
[વાગવું; મકવું સાગર; અતિ દયાળુ માણસ; દયાનિધિ દમકવું અ૦ ક્રિ. [જુઓ દમક] ચમકવું (૨) [૨૧૦] (નગારું) | દયાળ ન૦ [દ્ધિ ઢાઢ] એક પક્ષી દમકસી સ્ત્રી, જુઓ “દમમાં
દયાળ,--ળુતા –ધુપણું જુઓ “દયામાં દમકાવું અ૦ કેિ, –વવું સ0 કેિ, “દમકવુંનું ભાવે ને કર્મણિ દયિત વિ. [i] પ્રિય (૨) પં. વલ્લભ પ્રીતમ,–તા સ્ત્રી, પત્ની દમગોટલે પૃ. છોકરાની એક રમત
દર ન૦ [1] બારણું; દરવાજો. [-ઊઘહવું= માર્ગ ખુલ્લો થવો દમડી સ્ત્રી, [11. (. દ્રશ્ન); સર૦ હિં, મ.] પૈસાનો ચેાથે (૨) આજીવિકાનું સાધન મળવું] (૨) અ૦ [f. ૨ = અંદર
ભાગ. [દમડીનું દમડી જેટલી કિંમતનું; તુચ્છ, નમાલું.] પરથી સર૦. ; હિં,મ.] દરેક. ઉદા. “દર પેઢીએ; “દરરેજ' દમ પં. [જુએ દમ] જીવ (૨) જુએ દમડી
દર [સર૦ મે. હિં.] ભાવ; કિંમત (૨)[સર૦ મ. ઢ૨ =કાંઠે] દમણુ પં; ન [H. ના, બા. તમાળ, -, -5] એક | જ્યાં ઊસ – ખાર થાય છે તે જગા વનસ્પતિ -- ઔષધેિ (૨) [a.; સં. ટુમન] + જુઓ દમન (૩) | દર ૧૦ [] કેઈ પ્રાણીઓ જમીનમાં રહેવાને કરેલું કાણું –છિદ્ર. ૧૦ (સં.)(પૂર્વે પિગીજ તાબાનું) ગુજરાતનું એક ગામ.-ણિયા | [-પાઠવું = (ઉંદર વગેરેએ) દર કરવું – કાણું પાડી ઘર કરવું.] વિ૦ (મૂળ દમણના) સેનીની એક જાતનું (૨) પંએક અટક | દરઅસલ અ [.] ખરેખર; વસ્તુતાએ; અસલમાં દમદમા, પં. [સર૦ મે. પ્રા. ઢમઢમાં ઠાઠ કરવો] દબદબે; દરકાર સ્ત્રી [..] પરવા; કાળજી; તમાં. [ કરવી, –રાખવી]
ઠાઠમાઠ (૨) અ૦ ઠાઠથી [દમદાટી આપવી; ધમકાવવું ! દરકિનાર અ૦ [fj] બાવનુએ; અલગ; આઘે દમદાટી સ્ત્રી [દમ + ડાટી] ધમકી ને ડરામણી. –રવું સક્રેટ | દરખત ન૦ [જુઓ દરd] ઝાડ; વૃક્ષ દમન ન. [સં] દમવું-પીડવું તે (૨) દબાવવું-કાબૂમાં રાખવું | દરખાસ્ત સ્ત્રી [fi] નમ્રતાથી કહેવું તે; અરજી (૨) મંજારી તે. નીતિ સ્ત્રી, દબાવીને – ગમે તેમ પીડીને વશ કરવાની માટે રજૂ થતી સૂચના; પ્રસ્તાવ. [Fઆપવી =કોર્ટમાં અરજી નીતિ; રિપ્રેશન
[ઉપરાઉપરી - ઘણા દમ દાખલ કરવી. –અજાવવી = હુકમનામું અમલમાં લાવવાની દમ પર દમ અ૦ વારે વારે; ઉપરાઉપરી (૨)૫૦બ૦૧૦ ચલમના અરજીને અમલ થ. -ભરવી = જુઓ દરખાસ્ત આપવી. દમબદમ અ [1.] દરેક શ્વાસની સાથે; ક્ષણે ક્ષણે
-મંજૂર કરવી, રાખવી = દરખાસ્ત કબૂલ કરવી. -મૂકવી = દમબાજ વિ૦ [દમ + બાજ] દમદાટીથી કામ કઢાવી લેનાર. -જી દરખાસ્ત રજૂ કરવી.]. સ્ત્રી- દમ ભરાવવાની ધમકી આપવાની યુક્તિ
દરખ ન [.] જુઓ દરખત દમભર અ૦ ખુબ ઉતાવળથી; દમ ભીડીને; દમભેર
દરગાહ સ્ત્રી[1] પીરની કબરની જગા; દરવા દમયંતી સ્ત્રી [i] (સં.) નળરાજાની સ્ત્રી; એક સતી
દરગુજર વિ૦ [fa] માફ કરેલું, સાંખી લીધેલું. [-કરવું, થવું] દમલું–લેલ) વે[‘દમ' ઉપરથી] દમના રેગવાળું; દમિયેલ દરઘા સ્ત્રી, જુઓ દરગાહ દમવું સક્રિ. [સં. મ] (મનને) દબાવવું - કાબુમાં રાખવું (૨) | દરજણ સ્ત્રી, જુઓ ‘દરજીમાં [દરજીની કે દરજી સ્ત્રી દુઃખ દેવું; પીડવું
[વિ૦ દંભી | | દરજી ! [1] લુગડાં સીવવાનો ધંધો કરનારે. -જણ સ્ત્રી, દમાક(ગ) પું; ૧૦ [મ. ટ્રમાણ] રે; ભપકે. -કી(-ગી) | દર(– ) ૫૦ [..] પાયરીફ કટી; કક્ષા (જેમ કે, કેટલેક દમામ ૫૦ [‘દમામા” ઉપરથી] દબદબે; ભપકે; રોફ
દરજજો; વાત એટલે દરજજે ગઈ છે.)(૨)હોદ્દો અધિકાર.[દરજે દમામા ! [1] એક રણવાદ્ય ઢેલ; બત
ચડવું, દરજજો ચડવો = પાયરી કે હેદો ઊંચો થવો - વધ.] મામી વિ૦ દમામવાળું
દરદ નવ [જુઓ દર્દ] દુઃખ; પીડા. [–પવું =એકદમ દરદ થઈ દમિયા–ચે) વિ૦ જુઓ દમલું
આવવું. -બેસવું દરદ ઊપડયું હોય તે શમવું]–દી વિ. દદમ અ૦ [દમ” ઉપરથી] સરસાઈ થી; હરીફાઈથી
દર્દી; દરદવાળું; માંદું દમ્ય વિ. [સં.] દમવા ગ્ય કે દમી શકાય એવું
દરદાગીને પું. શિ. ટુર + દાગીને ] પિસેટકે અને ઘરેણુંગાંઠું દયનીય વિ. [સં] દયાપાત્ર; દયા ખાવા જેવું
દરદાવો ૫૦ [f. + દાવો] હક્ક; અધિકાર દયા સ્ત્રી [સં.] કૃપા; કરુણા. [-ખાવી, લાવવી = દયા રાખી | દરદી વિ૦ જુઓ “દરદમાં [[દરપાવવું સક્રિ. (પ્રેરક)] જતું કરવું; દયા કરવી; રાંક – ગરીબ સમજીને વર્તવું. જાકણને દરપવું અ [. Í] દર્પ-ગર્વ કરે; અભિમાનથી ફુલાવું. ખાય = દયાના બદલામાં અપકાર મળવો.] ખાઉ વિ. દયા | દરબદર અ૦ [.] ઠેર ઠેર; જ્યાં ત્યાં ખાય એવું; દયા ખાતું. દાન ન૦ દયા લાવીને કરાતું દાન; દરબલી સ્ત્રી, નાને માટીને કેડે; દડબલી મહેરબાની. ૦ધર્મ પુત્ર પ્રાણીમાત્ર પ્રત્યે દયાભાવ. ૦ધમાં વિ. દરબાન ! [1] જુએ દરવાન (૨)૫૦ દયાધર્મવાળે,૦નિધિ ! દયાનો ભંડાર - ઈશ્વર.૦ભાવ દરબાર પું; સ્ત્રી. [fi] રાજસભા - કચેરી () મોટા માણસ ૫૦ દયાનો ભાવ; રહેમનજર. ૦મણું વિ૦ [સર૦ સે. ટ્રાવળ કે અમીર ઉમરાવ પાસે ભરાતો દાયરો (૩) પુંઠાકર; રાજા. (ન) રાંક; ગરીબ; દયા ઊપજે એવું. ૦મય વિ. દયાથી I ગઢ ૫રાજાને મહેલ. સાહેબ પૃ(સં) શીખ ધર્મગ્રંથ.
જે-૨૮

Page #479

દરબારી]
દરબારને રાજપુરુષ.
–રી વિ॰ દરબારનું; –ને લગતું (૨) પું॰ –રી કાનડા પું, –રી તેાડી સ્ત્રી૦ એક રાગ (સંગીત) દરભ પું॰ જીએ દર્ભ [કરાવનાર બ્રાહ્મણ દરભિયા પું॰ [‘દરભ’ ઉપરથી] હલકી મનાતી વર્ણીની મરણક્રિયા દરમાયા પું॰ [ા. ટૂરમાā] માસિક પગાર દરમિયાન [I.], દરમ્યાન અ॰ અમુક સમયની અંદર. —િથવું =વચ્ચે પડવું કે ઊભા રહેવું.] [હાવાપણું દરમિયાન(દરમ્યાન)ગીરી સ્રી॰ દરમિયાનપણું;. મારફત; વચ્ચે દરરોજ અ૦ [દર +રેજ] હરરાજ; રાજ; હંમેશ
દરવાજે પું॰ [ા.] મેઢું બારણું કે ફાટક. [દરવાજા ઉઘાડા હાવા=કશે। પ્રતિબંધ ન હોવા; પૂરી છૂટ હોવી.] દરવાણી(–ન)પું [જુએ દરખાન] દરવાજો સાચવનારા; દ્વારપાળ દરવાનગી સ્ત્રી॰ દરવાનનું કામ કે ધંધે દરવેશ પું॰ [7.] ફકીર (૨) વેશ; પેશાક દરશ (૫.), ન ન૦ જીએ દર્શન • [ પહેરવાનું એક ઘરેણું દરણ(ધ્વનિ)યું ન॰ [સં. વર્શનીથ] સ્ત્રીઓ અને બાળકોને કાંડે દરશ(-સ)વું અક્રિ॰ [સં. દ] (૫.) દેખાવું; દર્શવું દર હકીકત અ॰ [h].] હકીકત જોતાં; ખરેખર; વસ્તુતઃ દરાખ સ્રી॰ [સં. દ્રાક્ષ] દ્રાક્ષ
૪૩૪
[દનિકા
સફર કરવી;તેવી સફરનું સાહસ કરવું. –હાળવા દરિયા જેવડા જબરા વિસ્તારમાં મહેનત કરવી, મથવું –તેવી જહેમત ઉઠાવવી. -લાગવા – દરિયાઈ મુસાફરીની તબિયત પર અસર થવી. (ઊલટી થવી ઇ૦). "સેવવે=(કામધંધાને અંગે નિયમપૂર્વક) દરિયા ખેડવે.] યામહેલ પું॰ નદી કે દરિયા-કિનારે બાંધેલા મહેલ, યાદિલ વિ॰ દરિયા જેવા ઉદાર દિલવાળું. ન્યાદિલી સ્ત્રી, યાસારંગ પું॰ કુરાળ વહાણવટી દરી સ્ત્ર॰ [સં.] ગુફા; દરિ (૨) [હિં.] શેતરંજી દરીખાન પું॰ [સર॰ હિં. ીવાના; જા. વર + પ્લાનC] ધણાં બારણાંવાળે મહેલ – બેંગલે
[તમામ
|
દરેક વિ॰ [દર + એક] જીએ હરેક. –કે દરેક વિ॰એકએક; પ્રત્યેક; દરેડવું સ૦૬૦ [‘દરેડા’ ઉપરથી; સર॰ હિં. ઢોરના] વાવવા માટે દાણાના દરેડો કરવા (૨) અ॰ ક્રિ॰ દદડવું
દરાજ શ્રી॰ [નં. વ્વુ ?] દાદર; ચામડીના એક રોગ (૨) [. ટૂર્ન; સર॰ હિં., મેં.] લાકડામાં ખાભણ પાડવાના સુતારા રંદા દરાજ(“ઝ) વિ॰ [M.] દીર્ધ; લાંબું દરાજિયું વિ॰ ['રાજ' પરથી] દરાજના રેગવાળું દરાઝ વિ॰ જુએ ‘દરાજ [[.]’ દરિ(–રી) સ્ત્રી॰ [i.] જુએ દરી
દરિદ્ર વિ॰ [i.] ગરીબ; કંગાળ (૨) એન્રી (૩) સ્ક્રી॰; ન૦ + દારિદ્ર; દળદર. છતા સ્ત્રી, (–દ્રી)પણું ન૦. નારાયણ પું૦ દરિદ્ર લેાકના પ્રભુ; દ્રરિદ્ર રૂપી ભગવાન (૨)(આદરપાત્ર એવી) ગરીખ જનતા. –દ્રાલય ન॰ [+આલય]ગરીએા માટેનું નિવાસસ્થાન; ગરીબઘર. ડ્રી વિજીએ દરિદ્ર દરિયાઈ વિ॰ [ા.] દરિયાનું; –ને લગતું (ર) સ્ત્રી॰ એક ાતનું રેશમી કાપડ. [-ઘેાડા પું॰(આફ્રિકાનું) નદીકિનારે વસતું એક જળચર પ્રાણી]
દરિયાદિલ, “લી જુએ ‘દરિયા'માં [સ્ત્રી॰ તપાસ; તજવીજ દરિયાફ(-g) સ્ત્રી॰ [7. ાંત] દર્યાંક; વિવેક; વિચાર. –ફી દરિયામહેલ જુએ ‘રિયા’માં [(૨) દરિયાના દેવ દરિયાલાલ પું॰ [દરિયા + લાલ] દિરયા (મમતા અને હેતવાચક) દરિયાવ [ા. થિા], દિલ, દિલી જુએ દરિયા, દરિયાદિલ, દરિયાદિલી
|
દરિયામાગ જુએ ‘રિયા’માં
દરિયા પું॰ [hī. વૅરિવા] સમુદ્ર (૨)[લા.] ખુબ વિસ્તાર કે ઊંડાણવાળું કાંઈ પણ.[દરિયા જેવડું (જેવું)પેટ = ઉદારતા; સહિષ્ણુતા; દરિયાદિલી. દરિયામાં ખસખસ = સાવ ઘેાડું; નહિવત્. દિરયામાં ડૂબકી = સફળ થવાય કે કેમ, એવી ખાતરી વગર કામમાં કે કશામાં પ્રયત્ન કરવેા તે. દિરયા ઉલેચવા =અશકય કામ કરવાનું હોવું. “ઓળંગવા=ભારે મારું પરાક્રમ કે કામ કરવું; મહાભારત કામ કરવું. –ખેઢવા =(વપાર રેજગાર ઇ॰ માટે) દરિયાઈ

દા પું॰ [સર॰ હિં. વોરા; સં. વળિ – ૬] ધારા; રેલા દરા, ઈ સ્ત્રી॰ [મં. પૂર્વાં] એક વનસ્પતિ – ધરા. આઠમ સ્ત્રી૦ ભાદરવા સુદ આઠમ –– એક પર્વ (જ્યારે સ્ત્રીએ દરાની પૂજા કરે છે.); ધરાઆઠમ. [–કરવી=તે પર્વનું વ્રત કરવું.] દરા પું॰[જુ દારાગા] તપાસ રાખનારા અમલદાર; દારગા દરાડા(-) પું૦ [સર॰ મેં.; જુએ દરેડો] ધાડ. [પાડવા = ધાડ લઈને જવું (૨) ટાળામાં જઈ ને એચિંતા છાપા મારવા,] દરખસ્ત વિ॰ [l.] અખંડ, સંપૂર્ણ; ખોડખાંપણ વિનાનું દારા પું॰ જુઓ દરોડા
દર્દ ન॰ [7.] ઝુ દરદ (૨) લાગણી; પ્રેમ. ૦નાક વિ॰ [7.] દુઃખથી ભરેલું. દર્દી વે॰ દઢવાળું; દરદી
દર્દુર પું॰ [સં.] દેડકો (૨) ઢોલ (૩) વાંસળી
|
દર્ષે પું॰ [સં.] ગર્વ; અહંકાર. વું અ૰ ક્રિ॰ [સં. ૮પ ] જુએ હરવું. —પાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક). ર્પિણી વિ॰ સ્રી૦ દર્પવાળી. -પિત, -પી વિ॰ દર્પવાળું; અહંકારી [ચિત્રકાવ્ય દર્પણ ન૦; સ્ત્રી [સં.] ખાપ; ચાટલું; આરસેા. ૦પ્રબંધ પું॰ એક દર્શાવવું, દર્ષિણી, દર્ષિત, દપી [સં.] જુએ ‘હર્ષ’માં દર્ભ પું॰ [સં.] એક વનસ્પતિ - દરબ. [—આપવ=મરેલાની શ્રાદ્ધાદિક ક્રિયા વેધે કરવી. દર્ભની સેર (કે સળી)ન પામવી =મર્યા બાદ કશે। ક્રિયાવિધિ ન થવા, દર્ભની પથારીએ મરવું =ધરમાં મરવું (રણસંગ્રામમાં નહીં).] –ભ્યસન ૧૦ [ + ત્રાસન] દર્ભનું બનાવેલું આસન
દર્યાž, વકૃત [ū.] સ્ત્રી。. –ફી સ્ત્રી જી ‘દરિયાફ'માં દર્શ પું॰ [સં.] દેખાવ (૨) અમાવાસ્યા [નામ) દર્શક વિ॰ [સં.] દેખાડનારું (૨) જોનારું (૩) (વ્યા.) એવું (સર્વદર્શણી સ્ત્રી એક પક્ષી
દર્શન ન॰ [સં.] જોવું તે; જોવાની ક્રિયા(૨) ભક્તિભાવથી વ્હેવાની ક્રિયા; જેમ કે, દેવદર્શન (૩) દેખાવ (૪) શાસ્ત્ર (ષર્શન) (૫) સૂઝ; સમજ; દૃષ્ટિ (૬) તત્ત્વજ્ઞાન; ફિલસૂફી(૭)(જૈન) રુચિ; શ્રદ્ધા. [~આપવું, દેવું = દેખાવું; દર્શન થાય એમ કરવું.] કણ પું દૃષ્ટિબિંદુ. શાસ્ત્ર ન॰ ફિલસૂફી. -નાતુર વિ॰ [+તુર્] દર્શન કરવા માટે આતુર. –નાકાંક્ષી વિદ્, નાર્થિની વિ સ્ત્રી,-નાર્થી વિ॰[+આકાંક્ષી, અર્થિની, અ] દર્શનની ઇચ્છાવાળું. --નિકા સ્ત્રી॰ દર્શનશાસ્ત્ર (લાલિત્યવાચક)

Page #480

દર્શનિયું]
૪૩૫
[દશ(સ)શેરે
દર્શનિયું ન૦ જુઓ દરશણિયું [ોતાવેત શિકારવાની (હંડી) | દવાઓનું બજાર.૦વાળો ખુંદવાઓ વેચનારે; “કેમિસ્ટ’.શાળા દર્શની વિ૦ [‘દર્શન’ ઉપરથી] પ્રગટ; ખુલ્લું; દેખીતું (૨) વિ૦ સ્ત્રી સ્ત્રી દવા બનાવવાની કે વેચવાની જગ; “ફાર્મસી'. ૦શાસ્ત્ર દર્શનીય વિ. [સં] દેખવા ગ્ય; સુંદર
૧૦ દવા બનાવવાનું શાસ્ત્ર. શાસ્ત્રી પુંતે શાસ્ત્ર જાણનાર; દર્શનેન્દ્રિય સ્ત્રી) [i] આંખ
ફાર્મસિસ્ટ’ દર્શવું અ૦ ક્રિ. [. દરા]+દેખાવું, દરશડ્યું; જેવું
દવાઈ સ્ત્રી + દુવાઈ (૨) [.] જુઓ “દવામાં દર્શત વિ. [સં. દૃરા પરથી] પ્રગટ; ખુલ્લું (૨) સુંદર
દવાખાનું, દવાચિઠ્ઠી જુઓ “દવામાં - દર્શાવવું સક્રિ. [સં. દુર ઉપરથી] દેખાડવું; બતાવવું. [દર્શાવાયું દવાહ j૦ [જુઓ-દવ] દાવાનળ. –ડિયું વિ૦ અર્ધદગ્ધ; દાડિયું અ૦ કિં. (કર્મણિ)]
દવાત ૫૦ [મ.] (શાહીને) ખડિયે. –તી પુ. લહિયે; કારકુન દર્શિત વિ. [i.] દેખાડેલું. -ની વિ૦ સ્ત્રી, જુઓ ‘
દમાં દવાદારૂ, દવાપાણી દવાપોથી, દવાબજાર જુઓ “દવા'માં દશી વિ. [૪] (સમાસને અંતે વપરાય છે) જોનારું, જેમ કે, દૂર- | દવારો પં[‘દ્વાર” ઉપરથી ?] ધર્મશાળા દશ (૨) બતાવનારું. –ર્શિની વિ. સ્ત્રી, “
દનું સ્ત્રીલિંગ દવાવાળો પુત્ર જુઓ “દવા” માં દલ(–ળ) ન૦ [સં.] પાંદડું (૨) ફૂલની પાંખડી (૩) સૈન્ય (૪) દવાવું અક્રિ સિં. ૩=પીડાવું](સુ.) ફીકું પડવું, સુકાવું; ચીમળાવું
જોડાશ; ઘનતા (૫) ૫૦ એક છંદ. ૦૫તિ ૫૦ સેનાપતિ દવાશાળા, દવાશાસ્ત્ર, સ્ત્રી જુઓ ‘દવા” માં દલ ન૦ +દિલ; મન. ૦ગીર વિ૦ જુઓ દિલગીર
દવે ડું [સં. દ્વિવેઢી; સર૦ હિં. ટુ] બ્રાહ્મણની એક અટક દલન ન૦ [.] દળી નાંખવું – ચૂરેચૂરા કરવા તે
દવેખ ૫૦ ઉદ્વેગ; બળાપે દલપતિ ડું [સં] જુઓ ‘દલમાં [પકવનાર (૨)એક અટક | દશા–સ) સ્ત્રી + દિશ; દિશા (પ.). દલવાડી ૫૦ [સં. ૪િ (માટીનું ઢેકું) +વૃત્તિ (આજીવિકા)] ઈટ | દશ(-સ) વિ. [સં. રાન; પ્રા. ટ્રસ] “૧૦’. (–સ) ઊઠણ નવ દલવાડું ૧૦ (મરેલા ઢેારના બદલામાં) ચમારને ત્યાંથી મળતું ચામડું ! સ્ત્રીને બાળક સાંપડયા પછીથી દશમે દિવસે કરાવાતી શુદ્ધિ. ૦ક દલવું સક્રેિ[સં. ૮] દલન કરવું [(૩) નભાવવું ૫૦ દસકો; દશને જથો (૨) સંખ્યાલેખનમાં એકમથી આગળનું દલાઠ-૨)વું સત્ર ક્રિ૦ ધીરજ આપવી; મન વળાવવું (૨) વઢારવું બીજું સ્થાન (ગ.), (–સ)કે પુત્ર દશક (૨) દશ વર્ષને સમય. દલાલ પું[મ. ઢાઢ] સાટું સેદ કે કામકાજ ગઢવી આપ- | ૦કંઠ,૦કંધ(૦૨),૦થીવ,૦૫ર ૫૦(સં.) દશ માથાવાળો-રાવણ. નાર; મારફતિયો (૨) ભડવે; કૂટશે. ૦ણ સ્ત્રી, ભડવણ; કૂટણી. દિશ(–શા)સ્ત્રીચાર દિશા, ચાર ખૂણા, આકાશ તથા પાતાળ -લિયું વિ૦ દલાલી કરનારું; દલાલી પર જીવનારું (૨) દલાલીનું, એમ દશ દિશાઓના સમૂહ, ૦ધા અ૦ દશ રીતે. ૦નામી ૫૦ –ને લગતું. –લિયે દલાલ; મારફતિયે. –લી સ્ત્રી, [. [દશ + નામ].દશનામે (તીર્થ, આશ્રમ, વન, અરણ્ય, ગિરિ, પર્વત, ટુંીિ ] દલાલનું કામ; મારફત (૨) દલાલ તરીકેનું મહેનતાણું; સાગર, સરસ્વતી, ભારતી, પુરી) વાળા (શંકરાચાર્યના) દશ વર્ગને હકસાઈ. [-કાઢવી, ખાવી દલાલી મેળવવી.]-લું ન૦ દલાલ- સંન્યાસી નું કામ
[+૩૨] દલિતોને ઉદ્ધાર દશન પું[. ] દાંત. ૦૫ક્તિ સ્ત્રી, દાંતની હાર. વતન ને દલિત વિ. [સં] દબાયેલું; કચરાયેલું; પીડિત. -દ્ધાર | હોઠ. નવલિલી) સ્ત્રી [+ મા૦િ,-&ી] દાંતની હાર દલીલ સ્ત્રી [..] (વાતના ટેકામાં દર્શાવેલા) સબબ. [કરવી = | દશનામી પુંછે જુઓ “દશ વિ૮માં
સામે વાદવિવાઢ કરવો.] ખેર વિ. દલીલ કર્યા કરવાની ટેવ- દશનાવલિ –લી સ્ત્રી [સં.] જુઓ “દશનમાં વાળું. બાજ વિ૦ દલીલ કરવામાં કુશળ. બાજી સ્ત્રી, સામ- | દશા–સ)પગી સ્ત્રી, એક જાતની માછલી સામી દલીલની ફેંકાફેંકી
દશભુજ ૫૦ [i] દશ બાજુઓવાળી આકૃતિ દલેલિયું ન૦ તલના બદલામાં આપેલું તેલ
દશમ વિ૦ [.] દશમું (૨) સ્ત્રી પખવાડિયાની દશમી તિથિ. દલે પૃ. [૩. ઢઢું કટોપલો] થાપણ, પંજી [[લા.] સંતાપ ૦ધારે ન૦ બ્રહ્મરંધ્ર; તાળવું દવ j[સં.] વન (૨) દાવાનળ. [-ઊડ, બળ, લાગ] (૩) | દશમી સ્ત્રી, દશમ તિથિ [સં.] (૨) દુધે બાંધીને બનાવેલી રોટલી દવરામણ ને દવરાવવાનું મહેનતાણું
દશમુખ પું[] (સં.) દશ મુખવાળે - રાવણ દવરાવવું સત્ર ક્રિઢ [જુઓ દાવું; સર૦ મ. હરગે= સગર્ભ થવું] દશ(–સ)મું વિ૦ ક્રમમાં નવમાની પછી આવતું (૨) ન૦મરણ પછી નર દેખાડ; આધાન કરાવવું (પશુમાં) (‘દાવુંનું પ્રેરક)
દશમે દિવસે કરવાની ક્રિયા, [-દ્વાર= જુએ દશમ દ્વાર.] દવલું વિ૦ [‘દવ' ઉપરથી?] અળખામણું; અણમાનીતું દશ(–સ)મલ(–ી) નબ૦૧૦ [સં.] ઔષધમાં વપરાતાં દશ દવા પું[દ (સં. ટુર -દુ:) + વા] + ખરાબ વા; વાવર
જાતનાં મૂળિયાં દવા [મ.], ૦ઈ [fi] સ્ત્રીએસડ; એવધ (૨) ચિકિત્સા (૩) દશમોઢવિ[દશ દિશા) + મેડ (મૂઢ)] દિમૂ4; ગભરાયેલું [લા.] ઉપાય; ઇલાજ. [ કરવી = ઉપાય કે ચિકિત્સા કરવી. | દશરથ પં. [૪] (સં.) રામના પિતા – અયોધ્યાના રાજા -લાગવી = રોગ પર દવા લાગુ પડવી – તેની અસર થવી, માફક | દશા–શે –સ-સેરા પું; સ્ત્રી [સંઢિરાહ 1] આસો સુદ દશમ; આવવી.-લેવી =દવા ખાવી કે પીવી.] ખાનું ન ઔષધાલય. | વિજયાદશમી. [દશેરાને દહાડે ડું ન દેવું = ખરે પ્રસંગે ચિઠ્ઠી સ્ત્રી, શી દવા લેવાની છે તે બતાવતી ચિઠ્ઠી; “પ્રિસ્કિ- ભાગી પડવું. દશરાને પાડે માર = હિંમત વિનાનું કામ કરી શન, દારૂ, ૦પાણી ન૦ (બ૦ ૧૦) એસડસડ. ૦૫થી ! ખોટું પરાક્રમ દાખવવું.]. શ્રી. દવાઓના નુસખાની પિોથી; “ફાર્મ કેપિયા', બાર નવ | દશ(-સ)શેરી સ્ત્રી, - j૦ દશ શેરનું કાટલું (૨)[લા.] માથું

Page #481

દશહરા ]
૪૩૬
[દહાડીદહાડી
દશહરા ન૦ [ā] જેઠ સુદ પડવાનું ગંગાજન્મનું પર્વ (૨) દશેરા | દશેરી-ર) જુઓ દશશેરી દશા-સા) પુંબ૦ ૧૦ [દશ” ઉપરથી] એ નામની પિટા નાતના દસિયાટ સ્ત્રી[જુઓ દશી] આંતરી લેકે. ઉદા. “દશા લાડ, શ્રીમાળી, ખડાયતા ઈ૦
દસી, વીસી જુઓ “દશી(-સી'માં દશા સ્ત્રી. [વં.] ગાડી ઊંજવા પૈડામાં ઘલાતી તેલવાળી ચીંદરડી દસંત-સે)દ (૦) સ્ત્રી, જુઓ દશાંદ. –દી પુ. દશાંદી; દશમે. (૨) કપડાની આંતરી; દશી (૨) સ્થિતિ; હાલત (૪) મનુષ્યના ભાગ ઉઘરાવનાર (૨) બારેટ; ભાટ નસીબ પર સારી માઠી અસર કરનારી ગ્રહાદિકની સ્થિતિ (૫) | દસેરા પું; સ્ત્રી, જુઓ દસરા [લા.] પડતી હાલત. [-ઊઠવી = ખરાબ ગ્રહની અસર શરૂ | દસેંદા-દી (૯) જુએ “દસંદ'માં થવી, અવદશા બેસવી. —ઊતરવી = દશા બદલાવી; એક ગ્રહની | દસૈયાં પુત્ર બ૦ ૧૦ જુઓ દશેયાં અસરને સમય પૂરો થવો. –કરવી =માઠી વલે કરવી.–ફરવી = | દસ્કત, શિક્ષક પૃ૦ જુઓ “દસકર્તા'માં દશા બદલાવી (૨) અવદશા બેસવી. -બેસવી =માઠી દશા શરૂ | દસ્ત ૦ [u.] હાથ (૨) સત્તા; અધિકાર (૩) ઝાડે; જુલાબ;
થવી.](૬)[કં.રા] દશમાની ક્રિયાવિધિ.[–કરવી,-સરાવવી). રેચ.[-આવો , ઊતર, થ =ઝાડો ઊતર - થે. -લ દશાનન કું. [8] (સં.) રાવણ
=ોચની દવા લેવી.] ૦કારી સ્ત્રી. [+. Iહાથની દશાવતાર ૫૦ બ૦ ૧૦ [.] વિષ્ણુના દશ અવતાર (મસ્ય, કારીગરી. ગીર વિ૦ હાથ ઝાલનાર-સહાયક. ૦૬રાજી સ્ત્રી, કર્મ, વરાહ, નૃસિંહ, વામન, પરશુરામ, રામ, કૃષ્ણ, બુદ્ધ અને કહિક.) [+0. ઢાઝી] સતામણી. બસ્તા વિ૦ [+]. વસ્ત] -રી સ્ત્રી (દશાવતારનાં પત્તાંની) એક રમત
અનુચર; સેવક દશાવિપર્યય પું[સં] દશા ફરવી તે
દસ્તમલ ન૦ એક પક્ષી
[વગેરેમાં) (૨) ભાણું દશાશ્વમેધપું [] (સં.) કાશી પ્રયાગ ઇ સ્થળનું એક તીર્થ | દસ્તરખાન ન. [1.] ભાણું મૂકવા માટેનું પાથરણું (મુસલમાન
સ્થાન (ત્યાં અશ્વમેધ થયા હતા એવી પુરાણકથા છે.) | દસ્તરાજી સ્ત્રી [.. સ્તરો ] પારકાની સીમમાં પ્રવેશ કર દશાસ્ય પૃ૦ [] (સં.) દશાનન; રાવણ
તે એક ગુને) દશાહ મું[૪] મરણ પછી દશમે દિવસ કે તેની ક્રિયા દશમું દસ્તાન ન [..ઢસ્ત ઉપરથી ?] રજસ્ત્રાવ; અડકાવ દશાંગ વિ૦ [4.] દશ અંગવાળું (જેમ કે, કવાથ, ધૂપ, લેપ ઈ૦) | દસ્તાના [.] મુંબ૦૧૦ હાથનાં મેજ [ ‘બેડ-પેન’ દશાંશ કું. [] દશમે ભાગ (૨) વિ૦ (૩) ન૦ (ગ.) દશકથી દસ્તાનું ન૦ [1. ઢસ્ત ઉપરથી 8] ઝાડો ઝીલવાનું વાસણ; ગણાતું (અપૂર્ણ ક). અપૂણુંક ન ‘ડેસિમલ કેક્ષન” (ગ.). | દસ્તાવેજ ૫૦ [1] લેણદેણ વગેરે સંબંધી લખત (૨) આધારભૂત ૦૫દ્ધતિ સ્ત્રી વિવિધ પરિમાણને દશકથી ગણવાની કેષ્ટક પદ્ધતિ; એવું કઈ પણ લખત. [-કર, લખો = કાયદેસર પાકે પાયે “સમલ સિસ્ટમ’. (ગ.) બિંદુ ન દશાંશનું ચિહ્ન-ટપકું (ગ.) લખાણ કરવું.]-છવિ દસ્તાવેજનું, -ને લગતું કે તેના આધારવાળું દશી સ્ત્રી [. ટુરા ઉપરથી; સર૦ મ.] કપડાની આંતરી; દશા (૨) લેખી દશી(ન્સી) સ્ત્રી[‘દશ'ઉપરથી] દશ વર્ષને સમય. વીશી(-સી) | દસ્તૂર મું[fi] રિવાજ; ધારો (૨) દાપું; કર (૩) પારસીઓને સ્ત્રી, ચડતી પડતી
ગર. ૦૫૬ ૧૦ પારસીનું ગોરપદું..-રી વિ૦ દસ્તુરને લગતું (૨) દશે–સ,-સે)રા ૫૦ જુઓ દશેરા
સ્ત્રી હકસાઈ, દાણુંસુખડી (૩) દસ્તુરપ૬ દશૈત-સૈયાં નબ૦૧૦ [‘દશ” ઉપરથી] લગ્ન પછી વરવહુને સાસરા દસ્ત પૃ૦ [1] ખાંડણીને દાંડે; પરાઈ (૨) હાથો (૩) ચોવીસ તરફથી અપાતાં દશ જમણ. [- ચારવાં, દેવાં]
કાગળની થોકડી; ઘા (૪) સિપાઈઓની અમુક સંખ્યાની કડી દશે દિશ અ૦ [દશ +દિશા] બધી દિશામાં સર્વત્ર
દસ્ય પુંસં.] ચાર; લટારે(૨)અનાર્ય લોકોની એક જાતને માણસ દશે (-)દ (૨) સ્ત્રી [‘દશ’ ઉપરથી; સર૦ હિં, ઢી ] દશમે | દસ પું[‘દસ' ઉપરથી] દસની સંજ્ઞાનું ગંજીફાનું પાનું ભાગ; દસંદ. –દી j૦ જુઓ સંદી
દહન ન૦ [] દહવું – બળવું કે બાળવું તે (૨) બળવાની ક્રિયા; દસઠણ જુઓ “દશં'માં
“કંબશન (૨. વિ.). ક્રિયા સ્ત્રી (શબ) બાળવાની ક્રિયા. દસકત ૫૦ (ા. સ્તવત] દસ્કત, અક્ષર; હરફ (૨) અક્ષરની | શીલ, --નીય વિ. બળે એવું; “કંબસ્ટિબલ” (૨. વિ.) લખાવટ (હાથની) (૩) સહી (ટૂંકમાં “દા.” લખાય છે).[[-કરવા | દહર ન૦ [મ. ઢ] જમાને (૨) જગત (૩) [ā] નરક (૪) =સહી કરવી. -કાઢવા = સારા અક્ષર લખવા. -પાઠ = | હૃદય કે તેની અંદરનું પિલાણ, હૃદયાકાશ (૫) વિ૦ બારીક; સૂક્ષ્મ અક્ષર લખવો.] [-તે=જાતે પિતે સહી કરી છે.] શિક્ષક દહવું સત્ર ક્રિ. [સં. ૩૮ ] બાળવું (૨) અશ્કેિટ બળવું; સળગવું ૫. સારા અક્ષર કાઢતાં શીખવનાર શિક્ષક(૨)[લા.] “કેપી-બક’ | દહાડા પુંબ૦૧૦ [જુઓ દહાડો] દિવસો (૨) [લા.] વખત; દસકે પુંછ જુઓ “દશં'માં
સમય (૩) આવરદા; જિંદગી (૪) ગર્ભ રહે તે (૫) દશા દસકેઈ  અમદાવાદ પાસેને એકતાલુકો (શપ્ર૦ જુઓ “દહાડ’માં). ૦વાળી વિ. સ્ત્રી સગર્ભા બેજવી દસકશી સ્ત્રી, જુઓ દશક્રોઈ [ વિશેક માઈલને પ્રદેશ | દહાડિયું વિ૦ (૨) ન૦, - ડું [‘દહાડો' ઉપરથી] રેજે કામ દસક્રોઈ સ્ત્રી [સંઢિરા +ોરા ઉપરથી] મુખ્ય શહેરની આજુબાજુ- | કરનારું માણસ દસ- ૦દિશ –શા) જુએ ‘દશમાં. ૦૫ગી જુઓ દરાપગી. મું | દહાડી સ્ત્રી [‘દહાડો’ પરથી] રેજિદુ મહેનતાણું (૨) અ રોજ. જુઓ દશમું. મૂળ જુઓ દશમૂલ
[-નું લાગ્યું, -નું લાગ્યું ને ભવનું ભાગ્યે =રેજનું વળગેલું, દસ-સે)રા ૫૦; સ્ત્રી, જુઓ દશેરા
હંમેશ માટે સંકળાયેલું.] દહાડી અ. રોજ રોજ

Page #482

દહાડું]
४३७
[ડાવું
દહાડું ન [‘દહાડો' પરથી] સ્ત્રીને અટકાવન દિવસ
પૂરું કરવું = લોકોનાં દળણાં દળવા જેવી કાળી મજૂરી કરીને દહાડે ૫૦ કિં. વિષ, પ્રા. ઢિપ્રહ, ઢી] દિવસ; વાર; તારીખ; | જેમ તેમ ગુજારે કરો.]. તિથિ (૨) મરનાર પાછળ કરવામાં આવતું જમણ (૩) [લા.] | દળદર ન૦ [સં. રારિ ] દરિદ્રતા, ગરીબી (૨) આળસ, એદીપણું. વખત; સમય (૪) ભાગ્ય; સિતારે. [દહાર આવી રહેવા, | [–જવું, ફીટવું = ગરીબાઈ જવી. -ફેવું = ગરીબાઈ દૂર કરવી.] દહાઠા ખૂટી જવા = મેત આવવું (૨) મુદત પૂરી થવી. દહાઠા ૦ખાનું ન૦, ૦વાડે ૫૦ ઘેલકા જેવું - હળદરનું ઘર કે એવાં કાઢવા = દિવસ વિતાવવા (૨) ગુજારો કરવો. દહાડા ચઢવા= ઘરને લત્તો; “સ્લમ'. -રી વિ૦ દળદરવાળું ગર્ભ રહે. દહાડાની ચાલ = ગ્રહગ. દહાડા પહોંચવા= | દળદાર પું. [સર૦ મ] જુઓ “દળમાં મુદત પૂરી ન થવી; મુદતમાં હજી બાકી હોવું. દહાઠા ભરાઈ | દળી વિ૦ દળદરી; દરિદ્રી ચૂકવા = આવી બનવું; માત આવવું. દહાડા પૂરા કરવા = જેમ | દળ-પાંગળું વિ૦ જુઓ “દળમાં તેમ સમય પૂરે કરો; દહાડા કાઢવા. દહાઠા ભાગવા=સમય | દળ વાદળ ન૦ તેફાનનું વાદળ (૨) લશ્કર; સૈન્ય વિતાવવો (૨) મુદતમાંથી દિવસ કપાવા કે ઓછા ગણાવી. | દળવું સક્રિ. [સં. ઢ] પીસવું, ઘંટીમાં નાંખી મૂકે કર (અનાજ દહાડા રહેવા =ગર્ભ રહે. દહાડા લેવા = સમય જ; વખત | ૪૦ ને) (૨) દલન કરવું; દલવું; નાશ કરવું. [દળેલું દળવું = ફરી લાગ. (... ના) દહાહા હવા =-ની ચડતી દશા હોવી. દહાડે ફરીને નકામી એની એ જ મહેનત કરવી. દળી દળીને કુલડીમાં લાગવું =ધંધે લાગવું. દહાડે આથમ=પડતી દશા આવવી. વાળવું ભારે મહેનત કરીને છેવટે કશું પરિણામ ન લાવવું; -આવ =સમે થવા (૨) લાગ આવ. આવી રહે= | કરેલી મહેનત કમઅક્કલથી વણસાડવી.] [મહેનતાણું મુદત પૂરી થવી (૨) આવી બનવું. -ગ =સૂર્યોદય થે. | દળાઈ –મણી સ્ત્રી, –મણ ન [‘દળવું' ઉપરથી] દળવાનું -ઊઘ= ચડતી થવી; ભાદય થવો. –ઊક = પડતી દશા | દળાવું અક્રિ , –વવું સક્રિ. “દળવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક આવવી (૨) આવી બનવું. –કર = મરણ પાછળ ક્રિયાખર્ચ | દંગ વિ૦ [1] દિગ; ચકિત કરવાં. -ખૂટ = દિવસનો સમય પસાર થવો (૨) ગણતરીમાં | દંગડી સ્ત્રી, ઘાસ વેચવાનું પીઠું; ઘાસ-બજાર દિવસ બાકી કે ઓછો હોવો. -ખેંચ = ઉપવાસ કરવો; ભૂખ્યા દંગલ પું; ન [fi] ટે; તકરાર (૨) કુસ્તી (૩) કુસ્તીની રહેવું. -ચત હોવો = ઉન્નતિનો સમય હો. –ચ = સૂર્ય | હરીફાઈ (૪) અખાડો ઊંચે આવવો (૨) મે થવું (૩) ગર્ભ રહે (૪) રોજ ચડ. | દંગે પું[૪. ટૂંકા; સર૦ હિં, મ. ટૂંઝા] તોફાન; બખેડે; -જે દિવસ ખટ-પસાર થવો કે વીત. –જાગ, ફળ= | હુલ્લડ (૨) બંડ; ફિતૂર. [-ઉઠાવ = બંડ કરવું. –મચાવ = ચડતી દશા થવી. -ફર = દશા બદલાવી. -રૂઠ = ભાગ્ય વાંકું તોફાન કરવું.] -ગાર, -ગાબાજ વિ૦ બખેડા ખેર, બંડખેર. થવું. -વટ =(સ્ત્રીને અટકાવનો) દિવસ કે મુદત વીતી જવાં. ઋફિસાદ પુત્ર લડાઈ; હુલડ; ફિતૂર -વળ = ભાદય થ (૨) કામ સિદ્ધ થવું; ફાવવું. -વાંકે | દંડ કું. [ā] હાથમાં ઝાલવાની લાકડી (૨) ત્ર; છડી (૩) શિક્ષા; હે = નસીબ પ્રતિકુળ હેવું. સિકંદર થ =નસીબ ખૂલવું, સજા (૪) શિક્ષા તરીકે લેવાનું નાણું.-આપ, કર, થ, ચડતી થવી.] ૦૫ાણી ન૦ બ૦ ૧૦ મરનાર પાછળ જમણ. -ભર, લે.](૫) જુએ ભુજદંડ (૬) એક જાતની કસરત. [ કરવાં =મરનાર પાછળ જમણવાર વગેરે વિધિ કરવો.] ૦૨ત [-પીલવાર દંડની કસરત કરવી.] (૭) ચાર હાથની લંબાઈ અ૦ રાતદહાડો; બધે વખત
જેટલું માપ. ૦, પૃ. દંડૂકો; લાકડી (૨) ન૦ (સં.) નર્મદા અને દહીં ન [સં. ઢષિ, પ્રા. ]િ દૂધ જમાવતાં થાય તે પદાર્થ. [દહીંને ! ગોદાવરી વચ્ચે આવેલું એક પ્રાચીન વન (૩) એક છંદ (૪) ઘોડે =એણણની રમતમાં દાવવાળો છોકરે. દહ મૂકીને ધારાસભામાં કઈ પક્ષની શિસ્ત, હાજરી ઈ૦ વિશેની વ્યવસ્થા ચાટવું = અમથું સંઘરી રાખવું. દહીંમાં ને દૂધમાં પગ રાખ સંભાળનાર; “હિપ'. વન ન૦ દંડ -શિક્ષા કરવી તે. નાયક =બને પક્ષ સાચવવા મથવું, બંને બાજુની ઢલકી બજાવવી.] પં. ન્યાયાધીશ (૨) પોલીસ વડા અમલદાર (૩) સેનાપતિ.
દૂધિયું વિ૦ દૂધ દહીં બંનેમાં પગ રાખનારું; બંને પક્ષ સાચવવા નિકા સ્ત્રીડાંગ; લાકડી. નીતિ સ્ત્રી- જુએ રાજનીતિ (૨) ઈચ્છનારું. દુધિયાપણું ન૦. ૦વડું ન દહીંમાં પલાળેલું વડું ન્યાયવહીવટ. ૦૫ાલ પું વડન્યાયાધીશ (૨) દરવાન, પ્રણામ દહીં(ન્થ) ન૦ [. દ્રષિત; સે. ઢદિયર] એક જાતની જાડી, j૦ દંડવત પ્રણામ. ફઈ સ્ત્રી[+. પુર ] દંડનાં નાણાંની પિચી પૂરી
ઊપજ. ૦વત્ અ૦ દંડની પેઠે લાંબા પડીને. ૦વત વિ૦ (૨) દહીંદુધિયું, –થાપણું, દહીંવડું જુઓ “દહીંમાં
૫૦ દંડપ્રણામ; સાષ્ટાંગ નમસ્કાર. શાસ્ત્ર નવ દંડ-શિક્ષા દહેજ સ્ત્રી ; ન [1.] જુએ દેજ
કરવાનું શાસ્ત્ર; “પિૉલેજી દહેશત(હે) સ્ત્રી [.હરાત] બીક; ભય.[–રાખવી,-લાગવી.] | દંઢવું સક્રિ. [ä, ઢ] શિક્ષા – સજા કરવી (૨) દંડ કરવા ખેર વિ. બીકણ; ભડકણ
દંદશાસ્ત્ર ન૦ [.] જુઓ “દંડ” માં દળ ન જુએ દલ (૨) એક મીઠાઈ ૦દાર વિ૦ [+ા. ઢાર] | દંટાતાઠ વિ[દડે તેડવું] દંડાને તેડી નાખે એવું (૨) ૫૦ દળવાળું; જાડું (૨) ભારે. ૦પાંગળું વિ૦ લશ્કરની (મદદની) | દંડા - લાકડીથી પતાવેલો ઝઘડે [ કરેલી મારામારી અતિશયતાને લીધે પાંગળું બનેલું
દંઢાબાજ વિ૦ દંડાબાજીની ટેવવાળું. -જી સ્ત્રી દંડા કે લાઠીથી દળણું ન૦ ['દળવું' ઉપરથી] દળવાની વસ્તુ - અનાજ. [-કરવું | દંઢાબેડી સ્ત્રી વચ્ચે દંડાવાળી પગની બેડી (એક જેલ-શિક્ષા) =દાણાને સાફ કરી દળવા માટે તૈયાર કરવા. દળણું દળીને | દંડાવું અ ક્રિ૦, વવું સત્ર ક્રિ. “દંડવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક

Page #483

દંડિત]
४३८
[દાધાંજલિ
દંડિત વિ. [ā] દંડાયેલું
દંશિત, દંશી [i.], દેશીલું જુઓ “દંશમાં દંડિયું વિ૦ જુઓ એકદંડિયું
દંષ્ટા સ્ત્રી [સં] મોટા દાંત; દાઢ દંદિયપું [સર૦ હિં. äfeg] ચાકડી ભાતને એક પ્રકારના સાલ્લો | દા ૫૦ જુઓ દાવ દંડી પું[4] દંડધારી સંન્યાસી (૨) પં. (સં.) એક પ્રસિદ્ધ -દા [ā] વિ૦ સ્ત્રી આપનારી; ‘દીનું સ્ત્રી૦. ઉદા. સુખદા સંત કવિ
દાઈયણ, દાઈયાણી, દાઈ સ્ત્રી [સર૦ હિં. મારું] સુયાણી; દંડી(-)કે મ્યું. [સં. ઢ8] જાડી ટુંકી લાકડી; જોકે
પ્રસવ કરાવનારી બાઈ, હાયણ [ii. હું =ધાવશે દંડીલું વિ. [સં. 20 ઉપરથી] ઉદ્વત; દાંડ
દાઈ દુશ્મન [. ઢામ (વારસામાં હિસ્સેદાર) + દુશ્મન] દંડૂકિયું વિ૦ દંડકાવાળું. દંડૂકે !૦ જુઓ દંડક વારસામાં ભાગીદાર અને દુશ્મન (૨) કોઈ પણ કારણથી થયેલ દંડેરે ૫૦ [સં. ઢ0] દાંડી પીટીને કરાતી જાહેરાત; નગરપડે
વિરવી
[નામની જાતના (ઘઉં કે ચાખા) દંડેલ(૯) વિદંડિત (૨) ઉદ્ધત
દાઉદખાની વિ. [મ. તાજદ્ર +Él. વાન; સર૦ હિં, મ.] એ દંડે ડું [સં. વં] ટુંકી જાડી લાકડી; હેડો (૨) મેઈ સાથેને દંડે દાઉદી સ્ત્રી [મ.વાત્ પરથી] એક ફૂલઝાડ; ગુલદાવરી (૨) વિ૦ દંઢથ વિ. [ā] દંડ-શિક્ષાને પાત્ર
મુસલમાન કે વહેરાની એક જાતનું (૩) એ નામની જાતના (ઘઉ) દંત પં. [સં] દાંત. ૦કથા સ્ત્રી. [ ૩ન્ત + જયા?] મુખ- | દાક્તર ૫૦ [૪. “ડેટ] યુરોપીય વૈદક પ્રમાણે દવા કરનાર. પરંપરાથી ચાલતી આવેલી વાર્તા. ૦ક્ષત ન૦ દાંત બેસવાથી પડેલો -રી વિ૦ દાક્તરનું, –ને લગતું (૨) સ્ત્રી, દાક્તરની વિદ્યા કે ધંધો ઘા. ૦ગરગડી સ્ત્રી, દાંતાવાળી ગરગડી; “કંગ-હીલ'. ૦ઘાત | દાક્ષાયણી સ્ત્રી [i](સં.) દક્ષની કન્યા (૨) એક નક્ષત્ર (૩)પાર્વતી પું બચકું. ૦ધાવન ન૦ દાતણ (૨) દાંત સાફ કરવા તે. ૦૫ત્ર દક્ષિણ વિ. [4] દક્ષિણાને લગતું (૨) દક્ષિણ દિશા સંબંધી ન કાનનું એક ઘરેણું. ૦મંજન ન૦ દાંત માંજવાની ભૂકી - દાક્ષિણાત્ય વિ૦ [.] દક્ષિણમાં આવેલું (૨) પંદક્ષિણ દેશને ઔષધિ. ૦મજા સ્ત્રીદાંતની અંદર ગરભ. વિદ્યા સ્ત્રી- વતની
[જવું તે દાંત વિશેનું જ્ઞાન દંતશાસ્ત્ર. ૦૬ વિ૦ હોઠ બહાર દેખાતા દાંત- દાક્ષિણ્ય ન [i.] સભ્યતા, વિવેક, નમ્રતા (૨) દક્ષિણ દિશામાં વાળું; દાંતરું. વૈદ્ય પૃ૦ દાંતનો વૈદ્ય. શાસ્ત્ર નવ દાંત વિષેનું દાખડો પુત્ર મહેનતમજૂરી, તકલીફ, શ્રમ (૨) જુઓ દાખલો શાસ્ત્ર, દાંતનું વૈદક, ડેન્ટિસ્ટ્રી'. શાસ્ત્રી પુંડ દંતવૈદ્ય, દંતશાસ્ત્ર દાખલ વિ૦ [. વિ૦] અંદર ગયેલું – પિઠેલું (૨) અ૦ બદલે; જાણનાર. ૦સ્થાન ન૦ દાંતની જગા. ૦સ્થાની વિ. દાંતની માટે; પટે; તરીકે. [-કરવું = અંદર લેવું, ઘાલવું (૨) સામેલ કરવું, મદદથી બેલાતું; દત્ય
[–રા પુંએક અટક અંદર પ્રવેશ આપવો. –થવું = અંદર જવું, પેસવું (૨) સામેલ દંતારે ૫૦ [સં. તંતજાર, બા. વંતા) હાથીદાંતનું કામ કરનારે. થવું; પ્રવેશ મળવો. –પવું = દાખલ થવું; –માં સામેલ થવું.] દંતાસળી સ્ત્રી [‘તૂસળ” ઉપરથી] દાંતના કે દંકૂશળના ઘાટનું દાખલ ૫૦ [5. કાવિહં] દષ્ટાંત; ઉદાહરણ (૨) અનુભવ; પાઠ; એક જીવડાનું કેટલું
શિક્ષા (૩) પુરા; પ્રમાણ (૪) રીત પ્રમાણે ગણવાની રકમ - દંતાળ ન૦ ['દંત” ઉપરથી] પંજેટી; ખેતીનું એક ઓજાર (૨) ૫૦ હિસાબ (ગણિત). [-આપ =ષ્ટાંત આપવું (૨) લેખિત પુરા (હળ દંતાળી ઇ.નો) દાંતે (૩) વિ૦ જુઓ દંતાળું. –ળી સ્ત્રી, આપવો (૩) હિસાબનો દાખલો ગણવા આપ. –કર = પંજેટી. -ળું વિ૦ દાંતા - ફળાંવાળું (૨) દંતવું; દાંતરું
ગણિતને દાખલો ગણવો, તેને ઉત્તર લાવવો (૨) સાબિતી દંતિ છું['દંત' ઉપરથી] દાંતિય; કાંસકે (૨) ખરે
આપવી. -કરાવ=સાબિતી અપાવવી. -ખા=મેળ મળે; દંતી વિ. [સં.] દંતસ્થાની (૨) દાંતવાળું (૩) સ્ત્રીજુઓ દંતી- | પત્તો લાગવો (૨) પુરાવો મળવો.–ગણ = ગણિતના હિસાબો બીજ (૪) પુંહાથી. બીજ ન જમાલગોટાનાં બી
ઉત્તર કાઢો. દેવે = જુઓ દાખલો આપો. -બેસ-ગણિદિંડી સ્ત્રી['દંત ઉપરથી]ફૂટતો નાને દાંત (૨)નાનકડો રૂપાળ દાંત | તના દાખલાને ઉત્તર મળવો (૨) ધડો લે એવું થવું. –બેસાઇ દંશ(૦ળ-સળ) પં. [. સંત +૨] હાથીને દાંત
=ધડો લે એવું કરવું (૨) ગણિતના હિસાબનો ઉત્તર મેળવો. દતૈયું ન૦ ['દંત' ઉપરથી] જુઓ દાંતિયું
-મળ= નેધ મળવી (૨) પુરાવો મળવો (૩) ઉદાહરણ મળવું. દંત્ય વિ૦ [.] દાંત સંબંધી (૨) દંતસ્થાની. -ત્યોથ વિ. | -લે દાખલા પરથી સમજવું કે બોધ લેવો.]
[+મોચ] દાંત અને હેઠ બંનેની મદદથી ઉચ્ચારાતું. ઉદા. ‘વ’ | દાખવવું, દાખવું સક્રિ. [. ઢવવ; મા.વાવવ; સં. ઢ] હિંદુડી સ્ત્રી, - j૦ જુઓ દૂડી, દૂડો
દેખાડવું; બતાવવું; ધ્યાન પર લાવવું; કહેવું (૨) અ૦િ અસર દંપતી નવ બ૦૧૦ [ā] વરવહુ; સ્ત્રીપુરુષનું જોડું. ૦હક ૫૦ બતાવવી; ગુણ દેખાડો (પ્રાયઃ સારો નહિ) (૩) દુઃખ કરવું, દંપતીના જાતીય સંબંધનો હક; “કેજુગલ રાઈટ્સ
પીડા થવી દંભ ડોળ; ઢગ. [-કર, ખેલ, રાખ.] -ભિયું, દાગવવું, દાગવું સીક્રે[હિં.] સળગાવવું; પલીતો ચાંપી કેડવું -ભી વિ૦ દંભવાળું; ઢોંગી. -ભિત્વ નવ દંભીપણું
દાગીનો પુત્ર [સર૦ મ.] ઘરેણું (૨) રકમ; નંગ. [- છેલ = દંશ ૫૦ [4] ડંખ; સાપ વગેરે ઝેરી જીવજંતુનું કરડવું તે (૨) | દાગીને તાવ (.).] [લા.] કીને; વેર. કેશ(–ષ) પુંડંખનું ચલું. -શિતવિત્ર દાઘ ! [1] જુઓ ડાઘ દંશ દેવાયેલું. -શી વિ૦ દંશવાળું (૨) સ્ત્રી, એક જાતની માખ. | દાઘ [] બળવું તે; દહન. [-દેવે = અગ્નિસંસ્કાર કરવો.
-શીલું વે- દંશી; ઝેરીલું [વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] | -લાગ = બળે એવો જખમ થ (૨) મન ઉપર તેની અસર દંશવું સક્રિ[સંäરા]દંશ દે; કરડવું.[દંશાવું અક્રિ (કર્મણિ), થવી.] – ઘાંજલિ સ્ત્રી[+ અંજલિ] અગ્નિદાહ વખતની અંજલિ

Page #484

દા]
૪૩૯
દાજી પું॰ પિતા કે વડીલ (સંએધન)
દાણિયું
ન
દાઝ (ઝ,) સ્ત્રી॰ [જુએ દાઝવું] લાગણી; અનુકંપા (ર) ચીડ; ગુસ્સા (૩) દ્વેષ; વેર (૪) દાઝેલેા – બળેલેા ભાગ (ખારાકમાં), [-આવવી =દાઝ ચડવી. એલવી=સામા ઉપર વેર લઈ, પોતાની બળતરા શાંત કરવી. “કાઢવી = મનની બધી લાગણી વ્યક્ત થાયતે રીતે સારા ઉપર વેર લેવું કે શિક્ષા કરવી. -ચઢવી =ગુસ્સા આવવે; બળતરા થવી. –ખાવી, ધરાવવી, લાગવી, લાવવી = લાગણી થવી. દાઝે ખળવું = ખારવૃત્તિથી કે ગુસ્સાથી ચચણવું.] ૦ણું ન૦ દઝાવાય એવું જમીનનું તપવું તે દાઝવું અ॰ ક્રિ॰ [સં. હૈં, પ્રા. વૈજ્ઞ] ઊનું ચંપાવાની અસર થવી (૨) બળવું; સળગવું (૩) (રસેાઈનું) અત તાપથી ખળવું (૪)[લા,]મનમાં દાઝ હાવી કેયડવી; દાઝે બળવું; (જુએ દાઝ). [દાઝયા ઉપર ડામ = એક દુઃખ હોય તેમાં બીજું ઉમેરાવું.] દાઝીલું વ॰ [જુએ દાઝ] દાઝવાળું; અદેખું; દ્વેષીલું; કીનાખેાર દાટ વિ॰ [સર૦ ૬. હ્રાટ; ા. đટ્ટ] ભરચક; પુષ્કળ, ઉદા માંથું દાટ [અતિશય માંઘું] (૨) પું॰ જુએ ડાટ
[‘દાણા’ ઉપરથી] સૈાભાગ્યવતીનું કાટનું એક ઘરેણું (૨) અરધું અનાજ અને અરધાં કેાતરાંવાળું ઢારનું ખાણ (૨) (ચ.) ગવારનું ગોતર
દાણિયા પું॰ જીએ દાણી
[વનારા (૩) એક અટક
|
દાણી વિ॰ [‘દાણુ’ ઉપરથી] દાણનું હકદાર (૨) પું૦ દાણ ઉધરાદાણા પું॰ [7. વાનē] અનાજ; ધાન્ય (૨) અનાજના કણ (૩) એના જેવા કાઈ પણ કણ (૪) સેગટાંબાજી વગેરે રમતમાં પાસા કે કેાડીથી દાવ નાખતાં પડેલે અંક. [દાણા ઉતારવા =દાણા વાળવા. દાણા જેવરાવવા, દાણા દેખાડવા= માથે વાળેલા દાણા ભુવા પાસે જોવરાવી, શું વળગ્યું છે, તે નક્કી કરાવવું, દાણા જોવા = નજર ઉતારીને વળગણ શું છે તે નક્કી કરવું. દાણા ભરાવા =બળિયા વગેરેના કેહ્વા રસી ભરાઈને ફૂલવા (૨) કણસલામાં દાણા થવા. દાણા વાળવા = વળગણ જોવા કે કાઢવા માથા ઉપર દાણા ફેરવવા. દાણેા ચાંપી કે દાબી જોવા= કહી જોવું; પાસે ફેંકી જોવે, “પાઢવા –કણ પડે એમ કરવું (ર) વિધવાએ ફરી ઘર માંડવું. ~ભરવા= મેસમમાં એકસામટું અનાજ સંઘરવું.] ભ્રૂણી પું॰ અનાજ વગેરે ખારાકના સામાન. ૦પાણી પું॰; ન૦ ખાવાપીવાનું સાધન (૨) અન્નજળ; નસીબ, વાટા પું॰ કચ્ચરઘાણ
દાટવું સ કે ખાડો કરી તેમાં માટીથી ઢાંકી દેવું; દક્નાવવું; ગાડવું (૨)તેમ કરીને સંતાડવું (૩) [સર૰ હિં. ટ્રૅટના, વાટના; સં. ટ્રાન્ત પરથી?] ડાટવું; દાટી દેવી (૪) [લા.] કાંઈ છૂપે લાભ સંતાયેલા હવે. જેમ કે, ત્યાં શું દાટયું છે તે જાએ છે ? દાટી સ્રી [સર૦ મ. વાટી; હ્રા. ટ્ટ] ભાડ; ગિરદી (૨) [હિં.] ધમકી; ડાટી. [—આપવી, દેવી=ધમકાવવું]
દાઢા પું॰ [‘દાટવું’ ઉપરથી] જુઓ ડાટા. (–દેવેશ, મારવા) દાડમ ન [સં. લૈંટિમ] એક ફળ. કળી સ્ત્રી॰ દાડમના દાણેા. ડી, “મી સ્ત્રી॰ દાડમનું ઝાડ
દાફિક ન॰ [સં.] જુએ દાડમ. કળી સ્ત્રી॰ દાડમકળા દાઢ (,) સ્ત્રી [સં., પ્રા. વાદા] ચપટા માથાના ચાવવાના દાંત, [ –આવવી = દાઢના દાંત ફૂટવે। (૨) દાઢ દુઃખવી. “ગળવી, સળકવી = મેાંમાં પાણી આવવું; સ્વાદ કરવાનું મન થયું. –ફૂટ વી =દાઢના દાંત ઊગવે. દાઢમાં ઘાલવું, લેવું, રાખવું = મેળવવાની કે વેર લેવાની મનમાં ગાંઠ વાળવી. દાઢે લાગવું કે વળગવું =રવાદ રહી જવા; ભાવવું.] ૦સવાદિચું વિ॰ સ્વાદુ ખાવાની ઇચ્છાવાળું; સવા દેવું [ભરવું (૨) કટાક્ષમાં બેલવું દાઢવું અ૰ક્રે॰ ['દાઢ' ઉપરથી] (કા.) દાઢ – દાંત બેસાડવે; બચકું દાઢસવાદિયું વિ॰ જુએ ‘દાઢ’માં
દાઢા પુંખ॰૧૦ ['ઠાઢ' ઉપરથી] લેઢાના દાંતા (કરબડીના) દાઢા(–ઢિયા)ળા વિત્યું॰ [દાઢી પરથી] ઢાઢીવાળા મરદ દાઢી સ્ત્રી [સં. વાહિતા; હૈ. વાઢિયા] હડપચી કે ત્યાં ઊગતા વાળ. [કરવી = દાઢીના વાળની હજામત કરવી. ફૂટવી = જુવાની આવવી. –બનાવવી =દાઢી કરવી. –રાખવી = દાઢીના વાળ ન મંડાવી વધવા દેવા. દાઢીમાં હાથ ઘાલવા= કાલાવાલા કરવા. દાઢી મૂછ ઉતરાવવી (~આપવી)= સૂતક પૂરું થયે દાઢી મૂછ બેડાવવી.]−હું ન॰ દાઢીના વાળ (તુચ્છકારમાં) દાણુ ન॰ [ત્રા, વાળિ] જકાત; હાંસલ; ટાલ (ર)ન॰ [જુએ દાન] (કા.) કેરા; વાર. ચેાકી સ્ત્રી॰ જકાતધર; ટોલ લેવાની જગા. ૦ચારી સ્ત્રી॰ દાણ ભરવાનું ચુકાવવું તે. લીલા સ્ત્રી॰ ગાપી પાસે દાણ લેવાની કૃષ્ણે કરેલી લીલા
ને

[દાથરી
દાણાદાણ (ણ,) સ્ત્રી॰ દાણા દાણા છૂટા થઈ જાય તેમ કરવું કે થવું તે; ખાખાવીખી; ખાનાખરાબી દાણાદાર વિ॰[7. વાનä +775] દાણાદાણાવાળું; કણકીદાર દાણાપીડ સ્ત્રી, દાણાખજાર ન૦ દાણાનું બજાર; કણપીઠ દાણિયા પુંઅ૦ ૧૦ [‘ઢાણા’ ઉપરથી] (કા.) સેગટાંબાજી વગેરે રમતમાં વપરાતી મેાટી કાડીએ
દાત॰=દાખલા તરીકે (ટૂંકું રૂપ) દાત સ્ત્રી॰ [સર॰ હિં.] દાન; દક્ષિણા (કા.)
દાતણ ન॰ [કે. દ્વૈતવળ] દાંત સાફ કરવા માટે આવળ બાવળ ઇ॰ની સેટીનેા કકડા (૨) દાંત સાફ કરવા તે; દંતધાવન. [−કરવું =(જેમ કે, દાતણ વડે) દાંત સાફ્ કરવા. દાતણની ચારીએ હેવું = દાતણ સિવાય બીજું કાંઈ ચાવ્યું ન હાવું; ભૂખ્યા હોવું. દાતણની દીવી જેવા=એકને એક મેઘા ને લાડકવાયા આધાર (૨) સુકલકડી માણસ.] ૦પાણી ન॰ દાતણ અને પાણી (૨) તે વડે દાંત મેઢું સાફ કરવું તે. [—કરવાં,] —ણિયાં ન॰ ખ૦ ૧૦ (૫.) દાતણપાણી. -ણિયા પું॰ દાતણ વેચનારા. —Àાદાતણ અ॰ ફક્ત દાતણભેર; ભૂખ્યું પેટે - નાસ્તાપાણી વિના
દાતરડી સ્ત્રી॰ [સં. વાત્ર] નાનું દાતરડું (ર) દાતરડી જેવા દાંત, જેમ કે, સૂવરની દાતરડી. “હું ન૦ ઘાસ કાપવાનું એક એજાર. [દાતરડું ને બંધિયા=એ સિવાય પાસે કશી પૂંછ ન હેાવી;
ગરીખ હાવું.]
દાતા(૦૨) [i.]વિ॰ આપનારું (૨)દાન કરનારું; ઉદાર (૩) પું॰ દાન આપનારા પુરુષ. -તૃત્વ ન૦ [ä.] દાતાપણું. −ત્રી વિ સ્ત્રી॰ [i.] દેનારી (૨) સ્ત્રી॰ દાતા સ્ત્રી દારિયું ન॰ માટીનું એક ઠામ – વાસણ
દાથરી સ્ત્રી॰ માટીની થાળી (૨) તેાખરા – થેલી; ખલેચી (૩) હાંકું (૪) [લા.] જુએ તેાખરા. [-ચઢવી. ચઢાવવી7

Page #485

દાથરો]
|
દાથરા પું॰[સર૦ મ. ટૂથર] રસેાઈમાં વરાળથી બાફવા વાસણમાં વસ્તુને અધ્ધર રાખવા કરાતું ઘાસ વગેરેનું પડ (૨) તેખરે; દાથરી (૨)[લા,] ચડેલું માં; દાથરી. [-ચઢવા, ચઢાવવા] દાદ શ્રી॰ [ા.] ફરિયાદ; અરજ (૨) ઇન્સાફ. [~આપવી, —દેવી = સાંભળવું; ન્યાય આપવેા (ર) [લા.] ગાંઠવું; માનવું. –માગવી, સાંભળવી, –મળવી, –મેળવવી.] ૦ખાહ પું॰ દાદ માગનારા, ૦ગર પું૦ દાદ સાંભળનારા; ન્યાયાધીશ. ફરિયાદ
સ્ત્રી કોઈ પણ જાતની ફરિયાદ. –દી વિન્દાદ માગનાર; ફરિયાદી દાદકાગ પું॰ એક પક્ષી
દાદાગીરી સ્રી॰ [‘દાદા’ ઉપરથી] જબરદસ્તી; બળજોરી; ગુંડાગીરી દાદી સ્રી મા કે બાપની મા; વિડયાઈ (૨) વિ॰ નુ ‘દાદ’માં. ૦મા સ્રી॰ દાદી (માનાર્થક)
દાદુપંથી વિ॰ દાદુ નામના સંતના પંથનું (અનુયાયી) કે તેને લગતું દાદુર પું॰ [É.] દેડકા [જબરદસ્તી કરવાની ટેવવાળા દાદા પું॰ [સર૰ મ.] બાપના કે માને બાપ; વડવે (૨) ગુંડે; દાધવું અક્રિ॰ [સં. ટ્ð=દાઝેલું] દાઝવું; બળવું દાધાબળ્યું વિ॰ [નં. ~ + બળ્યું] અદેખું (૨) રડતી સૂરતવાળું દાધારશું વિ॰ [સં. ચાંચવ] અદેખું (૨) ગાંડિયું
“દાન [7.]પ્રત્યય. નામને લાગતાં ‘તે રાખનાર, ધારણ કરનાર’ કે ‘તે જાણનાર', એવા અર્થનું વિ॰ બનાવે. ઉદા॰‘ગુલાબદાન’; ‘કદરદાન’ દાન પુંઅ૦૧૦ દરશના ઘડિયા; ૧×૧૦=૧૦
દાન ન॰ [É.] આપવું તે (૨) ધર્મબુદ્ધિથી, પુણ્યાર્થે આપવું તે (૩) રમતને। આપવાનેા દાવ; વારા (૪) હાથીના લમણામાંથી ઝરતે મદ.[—આપવું=દાન તરીકે આપવું(૨)રમતના દાવ આપવા, લેવાં=સ્ત્રી પુરુષે ગુરુ સમક્ષ ભેટ મુકી ગુરુમંત્ર લેવા. લેવું =દાન તરીકે આપેલું સ્વીકારવું.] દક્ષિણા સ્ત્રી॰ દાન અને દક્ષિણા, ધર્મ પું॰ દાન કરવાના ધર્મ. ૦પત્ર ન૦ બક્ષિસપત્ર; દાનનું લખાણ. વીર પું॰ દાન કરવામાં શૂરા માસ; દાનેરારી. શાલી(-ળી), શીલ વિ॰ દાન કરવાની ટેવવાળે; સખી દાનત શ્રી॰[મ. વિયાનત] મનનું વલણ; મનેાભાવ; વૃત્તિ.[~ખગઢવી =ન્યાય કે નીતિની ભાવના ન રહેવી; પ્રામાણિકતા ટળવી.-રાખવી =મને વૃત્તિ રાખવી.]
દાન- દક્ષિણા, ૦ધર્મ, ૦પત્ર જુએ ‘દાન [સં.]'માં દાનવ પું॰ [ä.] રાક્ષસ. -વી સ્ત્રી॰ દાનવ સ્ત્રી; રાક્ષસી (૨) વે૦ દાનવને લગતું; રાક્ષસી
દાનવીર, દાનશાલી(−ળી), દાનશીલ જુએ ‘દાન [i.]’માં દાનસ્તુવિ॰ [hī.āાનિસ્ત] સારી દાનતવાળું (૨) પ્રામાણિક (૩)
(૨) ઉદાર
દાનિયત સ્ત્રી॰ [hī. 7777 ઉપરથી] દાનાપણું; ડહાપણ; અક્કલમંદી દાનિશ સ્ત્રી॰ [il.] ડહાપણ; વિવેક. મંદ વિ॰ ડાહ્યું; સમજી; વિવેકી. ૰મંદી સ્ત્રી॰ દાતાઈ
દાની સ્ત્રી॰ [ī. વાન] પાત્ર; આલય; –ને રાખવાનું ઠામ, એ અર્થમાં નામને અંતે. જેમ કે ચા-દાની, પીકદાની ઇ દાનીવિ॰[i.]દાન આપનારું; સખી; ઉદાર (૨) પું॰ દાતા. –નેશ(–સ)રી પું॰[નં. ટ્ાન + ફૅશ્વર ! ] દાનવીર; મેટા જ્ઞાની માણસ દાના વિ॰ પું॰ [hī. વ્ાના] ડાહ્યો; સમન્તુ; વિવેકી દાન્ત વિ॰ [Ē.] વશ કરેલું; કાબૂમાં આણેલું (૨) સંયમી દાપું ન॰ [તું. વાવન] હકનું માગણું; લાગે. [—ચૂકવવું =લાગે આપવે.]
|
દાદર પું॰ [ત્રા. ર]દાદરા; નિસરણી (૨) સ્ત્રી॰ [નં. વૈંકુ] દરાજ, ખારી સ્રી દાદરનું નાનું બારણું (૨) જતા. રાતાલ પું॰ સંગીતને! દાદરા તાલ; ક્રીડાતાલ. – પું॰ નિસરણી (૨) નિસરણી ઉપરનું બારણું (૩) તાળાની અંદરની કળ (૪) એક જાતના તાલ (સંગીત) (૫) એક વનસ્પતિ - ઔષધિ દાદલું વિ॰ (૫.) ઉદ્ઘાર; દેલું
દાદા, ૦જી હું અવ૦ દાઢા (માનાર્થે બ૦૧૦)
દાખ પું॰ [દાબવું' પરથી] દાબવું તે; દબાણ (૨) આગ્રહ (3) અંકુશ; ધાક. [-દેવા, મૂકવા=અંકુશ મૂકવા; ધાકમાં રાખવું (ર) દબાણમાં રાખવું, –એસાઢવા, રાખવા = ધાક બેસાડવા; અંકુશ રાખવે. દાબમાં રાખવું =ઃખાણ તળે યા અંકુશ કે થાકમાં રાખવું.]. ૭માપક ન૦ જુએ દબાણમાપક દાખદીબડ અ૦ [‘દાબડ’ (‘દાખવું’ ઉપરથી)ને દ્વિર્ભાવ] છૂપુંછૂછ્યું. [–ચલાવવું, –રાખવું] દાડિયું વિ॰ દાખડા જેવું બંધેયાર
દાબડી સ્ત્રી [મ. ટુમ્બર્ ઉપરથી] નાના દાબડો; ડબી. –ડો પું ઢાંકણવાળું એક જાતનું ધાતુનું પાત્ર; ડબા (૨) જીએ દાખલે દાખણુ ન૦ માણ; ભાર (૨) દમન; સખતી (૩) અંકુશ. -ણિયું ન૦ કાંઈ દાખવા માટેનું વજન (૨) કાઠી પરનું માટીનું ઢાંકણું દાળમાપક ન॰ જુએ ‘દાબ’માં [બ૦ ૧૦માં) દાબલે પું॰ આખી કેરીનું સંભાર ભરી કરાતું એક અથાણું (પ્રાયઃ દાબવું સ૦ ક્રિ॰ [સર૦ મ. વાવળ; હિં. વાન] દબાવવું; ચગવું; ચાંપવું (૨) [લા.] સખતી કરવી; અંકુશમાં રાખવું (૩) દાબીને ખાવું.[દાબીને કહેવું =આગ્રહ કરવા; શરમમાં કે શેહમાં નાખીને કહેવું. દાબીને ખાવું = અકરાંતિયાપણે ખાવું. દાબી રાખવું= ભાર તળે મુકી રાખવું; દબાવવું (૨) ગુપ્ત રાખવું; બહાર ન પડવા દેવું. દાખી દેવું = કચરી નાખવું; અટકાવી દેવું.] દામે પું॰ [‘દાખવું’ ઉપરથી] ધુળનેા ઢગલા. [−કરવેશ = અનાજને ધૂળ કે રાખમાં દાબીને રાખવું.]
દામેટા પું॰ એક જાતની ખાંડ (૨) એક જાતનું કાપડ દાભ પું॰ [નં. ટ્ર્મ; પ્રૉ. મ] એક વનસ્પતિ - દર્ભ દાભેાળિયું ન॰ જુઓ ડાભેાડિયું
|
દામ પું॰ [સં. ટ્રમ્સ; પ્રા. રૂ] પૈસે; ધન(૨) ન૦ કિંમત; મૂલ્ય દામ ન॰ [સં.] જુએ દામણ ૧ (૨) સ્ત્રી૦ માળા દામણ ન॰ [કે. વામળ] ઘેાડાં-ગધેડાંના પગ આંધવાનું દેરડું(ર) સ્ત્રી॰ [] (વહાણની) ડાબી બાજુ
ડાહ્યું; સમજી. “સ્તાઈ સ્રી॰ દાનસ્તાપણું
દાનાઈ શ્રી॰ [7.] દાનાપણું; ડાલાપણું; વિવેક (૨) ભલમનસાઈ (૩) પ્રામાણિકતા; ઈમાનદારી. -~ વિ॰ ડાહ્યું; વિવેકી; સમ
૪૪૦

[દામન
દામણી સ્ત્રી॰ [નં. વૈમન્ ] સ્ત્રીઓના કપાળનું એક ઘરેણું; બંધી દામણું વિ॰ [કે. વાવળ] એશિયાળું; પરવશ (૨) દયામણું; ગરીબ દામણું ન૦ [જીએ દામણ; સં. વામન્ ] નૈતરું; જાડી દેરી દામતાઈ શ્રી• [‘દામ’ ઉપરથી] + ધનવાનપણું [ લેવું તે દાદૂપઢ ન॰ [દામ + ૢપટ; સર૦ મ. વામરુવટી] ધીરેલાથી બમણું દામન ન॰ [[.] છેડા; પાલવ (૨) અંગરખા વગેરેની ચાળ

Page #486

દામાદ]
૪૪૧
[દાહરૂર
[અભડાવવું =શિયળને ભંગ કરવો.]
દાલાન ૫૦ [.] ઘરને મેટ એરડે (૨) ચેક; આંગણું દામાદ ડું [I.] જમાઈ
દાવ પં. [] રમતમાં આવતે વાર; દા (૨) પાસામાં પડતા દામિની સ્ત્રી[૪] વીજળી (૨) [સં. ઢામન] દામણું
દાણા (૩) લાગ; અનુકૂળ વખત (૪) યુક્તિ; પેચ. [-આપ દામી વિ. [‘દામ' ઉપરથી] દામવાળું; પૈસાદાર
=રમતમાં જેને રમવાની વારી હોય તે રમી શકે તે માટે પોતાને દામી સ્ત્રી; ન સમેવડિયું; બાબરિયું; જોડેયું
માથે આવતું કામ કરવું. –આવ= રમવાની વારી આવવી (૨) દામોદર કું. [સં.] કૃષ્ણ
તક મળવી, ખેલ, રમો =રમત રમવી (૨) યુક્તિ-પ્રયુક્તિ દાયપું [.] વડીલેપાર્જિત મિલકતમાં ભાગ (૨) દેવું – આપવું કરવી. –જોઈને સેગટી મારવી =લાગ જોઈને કામ કરવું. તે; દાન; ભેટ. ૦ભાગ j૦ વારસ તરીકેને ભાગ. ભાગી વિ. -જેવ=તક જેવી; લાગ જોવે. -ફા = યુક્તિ સફળ થવી. (૨) ૫૦ દાયા; દાયભાગના હકવાળું; પાર્સનર'
-સાધ= લાગ સાધવો. –લે = પિતાને વારો આવે રમવું. -દાયકવિ[.](પ્રાયઃ સમાસને અંતે) આપનાર. ઉદા. સુખદાયક દાવમાં આવવું = લાગ ખાય કે યુક્તિ ફાવે એમ થવું. (..ના) દાયકે પું. [ä. વરાન ઉપરથી] દસ [હિં. હાથના] સ્ત્રીધન દાવનું દેવું =ને યોગ્ય હોવું] પેચj૦ યુક્તિપ્રયુક્તિ-લડાદાયજો ડું [4.ઢારૂકન = લગ્ન વખતે વરવહુને અપાતું દ્રવ્ય; સર૦ વક યુક્તિપ્રયુક્તિ કરવી.] દાયણ સ્ત્રી (જુઓ દાઈ] સુયાણી
[ખેતર) | દાવડી સ્ત્રી[ફે. વરુ, વરિયા; હિં. ઢૉવરી, દ્રાવૅરી] દોરી દાયતું ન૦ [. ઢાય ઉપરથી] દાયજામાં આપેલું તે (ખાસ કરીને દાવડું ન રેટ (પાણી ખેંચવાને) દાયભાગ, -ગી જુઓ “દાયમાં
દાવત સ્ત્રી [..] નેતરું; ઈજન દાયરે ૫૦ [મ. ઢાઢ] સમુદાય; ટોળું (૨) ડાયરે; રાવણું દાવદી સ્ત્રી [મ. ઢાંક્વી] જુઓ ગુલદાવરી દાયા સ્ત્રી. [f. =ધા] જુઓ દાઈ
દાવપેચ ૫૦ જુઓ “દાવ'માં દાયાદ . [સં.] દાયને અધિકારી; પુત્ર; વારસ (૨) સગોત્ર દાવાઅરજી સ્ત્રી [દાવ + અરજી] ફરિયાદનામું -દાથી વિ૦ [i.] “આપનારું' એવા અર્થમાં સમાસને અંતે. ઉદા. દાવાગીર છું. [1] દાવો કરનાર; ફરિયાદી સુખદાયી. –યિની વિસ્ત્રી, યે નવ
દાવાગ્નિ પં. [i] દવ; વનમાં એની મેળે સળગતો અગ્નિ -દાર વિ૦ [1.] ‘વાળું” અર્થમાં શબ્દને છેડે. ઉદા. પૈસાદાર દાવાદળ ન૦ દળવાદળ; વાવાઝોડું દાર [4., -રા સ્ત્રી, પત્ની. ૦૫ણું નવ
દાવાદાર છું. [.] દાવાવાળ; ફરિયાદી [લડાવવાં તે દારકj૦ [સં.] બાળક, વત્સ; પુત્ર
દાવાદાવી સ્ત્રી [દાવ પરથી] સામસામે દાવો ફરિયાદ કરવાં કે દારવું સત્ર ક્રિ. [૪. ૮ (તારા)] ચીરવું; ફાડવું
દાવાનલ(ળ) પં. [.] જુઓ દાવાગ્નિ [સમાગમ થ દારા સ્ત્રી, જુઓ “દાર [i]'માં
દાવું અક્રિ. [સર પ્રા.વાવ = બતાવવું; અપાવવું](પશુને) નરને દારિદ્ર(ક) ન] દરિદ્રતા; ગરીબાઈ
દા ૫૦ [FI. ટુમવા] હક્ક; માલિકી (૨) હક મેળવવા સારુ દારુ ન૦ [4.] દેવદારનું ઝાડ (૨) લાકડું
સરકારમાં ફરિયાદ (૩) પ્રામાણ્ય કે પુરાવો હોવાનો નિશ્ચય કે દારુણ વિ. [સં.] નિર્દય; કઠોર (૨) ભયાનક; તુમુલ (૩) તીવ્ર; તેની રૂએને હક, જેમ કે, હું દાવાની સાથે કહું છું.[-કર= હક સખત (દર્દ). છતા સ્ત્રી, –ણય ન૦
માટે અદાલતમાં ફરિયાદ કરવી (૨) હક કરો.-કાઢી નાખો = દારુહળદર સ્ત્રી એક વનસ્પતિ – એષધિ
ફરિયાદ નામંજૂર કરવી (અદાલતે) -ચાલ = અદાલતમાં દારૂ [] મદિરા (૨) બંદૂક, દારૂખાના વગેરેમાં રેડાતું ગંધક | ફરિયાદની તપાસનું કામ શરૂ થયું. -માંડ = દાવો કર.]
અને કેલસા વગેરેનું મિશ્રણ (૩) +દવા. જેમ કે, દવાદારૂ. ૦ખાનું દશમિક વિ. [i.] જુઓ દશાંશ ન આતસબાજીની ચીજ, ૦ગડે ૫૦ દારૂખાનું બનાવનાર. | દારથિ કું. [.] (સં.) દશરથના પુત્ર-રામ ગાળણી સ્ત્રી દારૂ ગાળવો તે કે તેનું કારખાનું, ‘બ્રુઅરી’.૦ગેળે | દશાર્હ છું[.] (સં.) શ્રીકૃષ્ણ ૫૦ દારૂ, ગેળા વગેરે યુદ્ધના સામાન.૦ િjદારૂને વ્યસની. દાશે(-સે) [સં.) ઊંટ નિષેધપુંદારૂ પીવાને નિષેધ-મના; દારૂબંધી. નિષેધક વેિઠ | દાસ [] સેવક (૨) સ્ત્રી +(૫) દાસ્ય; સેવા. તણ દારૂનિવેધ કરનારું – કરાવનારું (વસ્તુ કે માણસ). ૦બંધી સ્ત્રી, ન૦ +, છતા સ્ત્રી, ૦ત્વ ન૦ દાસપણું; દાવ. –સાનુદાસ દારૂની બંધી; “પ્રેહિબિશન’. બાજ વિ૦ શરાબર; દારૂડિયો. ૫૦ [+મનુવાસ] દાસને દાસ; અત્યંત નમ્ર સેવક. -સી સ્ત્રી, ૦બાજી સ્ત્રી શરાબરી; દારૂડિયાપણું (૨) દારૂની મિજલસ સેવેકા; નોકરડી; લંડી. સીપુત્ર -સેય(-૨) j૦ [] દાસીને દારૂડી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ (૨) એક પક્ષી
પેટે થયેલો પુત્ર દારૂનિષેધ, ૦૩; દારૂબંધી; દારૂબાજ, જી જુઓ “દારૂમાં દાસેર ૫૦ [.] જુએ દશેર, દાસેય [હલકાં દાસપણાનાં કામ દારે પુત્ર મેઈ કે બૉલને વાગેલો ટોલ્લો
દાપાં નબ૦૦૦; લા મુંબ૦૧૦ [‘દાસ’ ઉપરથી] (કા.) દાગે પું[1] જુઓ દરેગ [૫૦ દર્શનશાસ્ત્ર જાણનાર દાસ્તાન સ્ત્રી. [] વર્ણન; અહેવાલ (૨) ન૦ [1. ઢારતન] દાર્શનિક વિ૦ [4] દર્શનશાસ્ત્રને લગતું (૨) પ્રત્યક્ષ (પુરા) (૩) સંઘરે (૩) અનાજ સંઘરવાન ભંડાર દાર્ટોક્તિકવિ. [ā] દષ્ટાંત સંબંધી, –ને લગતું
દાસ્ય ન [સં.] દાસપણું દાલચીઠી સ્ત્રી, એક પક્ષી
[ નાની એક વસ્તુ- તજ | દાહ ૫ [૪] બળવું તે; બળતરા; અગન. ૦૩ વિ૦ દાહ કરનારું. દાલચીની સ્ત્રી[. ઢારવીની; સં. ઢીની હિં, મ] તેજા- | ૦કતા સ્ત્રી, ૦કત્વ ન. ૦જવર એક જાતને તાવ.

Page #487

દાહાત્મક ]
-હાત્મક વિ॰ [+આત્મક] દાહક ગુણવાળું દાહિમા,-મે પું૦ રજપૂતાની એક જાત કે તેની અડક દાહ્ય વિ॰ [સં.] ખાળવા જેવું (૨) સળગી શકે કે સળગી ઊઠે એવું; દહનીય
૪૪૨
[દિક(−ગ)
દાંત ઊગવા. -બતાવવા = જુએ દાંત દેખાડવા. “બંધાવવા = =પડી ગયેલા કે ઢીલા થયેલા દાંત બંધાવીને સજ્જડ કરાવવા, -અંધાવા = ડાચું ફાટી ન શકવું. –એસવા = કરડવાથી દાંતની નિશાની પડવી. –મેસાઢાવવા = જુએ દાંત નંખાવવે. –ભાગી નાખવા = સખત માર મારવા. હાવા = જોર હોવું. દાંતમાં છેડા ઘાલવા = આબરૂ – મર્યાદા સાચવવી. દાંતે આવવું, –આવી જવું = બચકાં ભરીને લડવું, દાંતે ચડવું =ચર્ચાયું; વગેાણું થવું. દાંતે જીભ લેવી = જીભ કરડીને મરી જવું. દાંતે જીવ આવયે = જીવનમરણની ઘાંટીમાં આવી પડવું; અપાર મુશ્કેલીઓમાં હાવું. દાંતે તરણું લેવરાવવું = હાર કબૂલ કરાવવી; દીનતા દાખવવાની ફરજ પાડવી. દાંતે તરણું લેવું=દીનતાથી શરણે જવું. દાંતે મેલ આવવા = પૈસાદાર થવું. દાંતે લાગવું=સ્વાદ પડવે; સ્વાદ રહી જવા.] [નીકળેલા દાંતવાળું દાંત(૩) (૦) વિ॰ [સં. વંતુરી; સર૦ ૬. ટ્વાંતરĪ] હાડ બહાર દાંતાચક નં૦ [દાંતા +ચક્ર] દાંતાવાળું ચક્ર, ‘ગિયર-વ્હીલ’ દાંતાળું (૦) વિ॰ દાંતાવાળું
|
દાંતિયું (૦) વિ॰ દાંતાવાળું (૨) ન॰ દાંત દેખાડી કરડવા ધાવું તે (૩) છાંયું (૪) પાક લણી લીધા પછી ઊગેલે ગે. [દાંતિયાં કરવાં = છાંયાં કરવાં; ચિડાઈ કે છંછેડાઈ ને બેલવું.] દાંતિયા (૦) પું॰ એક બાજુ હાંતાવાળે કાંસકા દાંતા (૦) સ્ત્રી॰ [‘દાંત’ ઉપરથી] દાંતાની વચમાંના અંતરને ઓછું કરવા તુવેરની દાળ ડાંગર વગેરે ઘાલી સજ્જડ કરેલી કાંસકી (લીખ વગેરે કાઢવા સારુ) (૨) નવા દાંત ફુટતા હોય ત્યારે બાળકને પહેરવાનું ઘરેણું, જેમાં વાઘનખ, ઘુવડનેા પગ વગેરે હોય છે (૩) ધારિયું (૪) ખેડૂતનું એક વાવણીનું એજાર; ચાએળ (૫) તડ; ફાટ (૬) ઘસરકાને લીધે થયેલે કે દાંતથી મુકેલા દારા પરના કાપ. [–કરવી =ઢારી કે માંન્તમાં (દાંતથી) ઘસરકા કે કાપ કરવા. -પડવી =ઢારા પર ઘસરકાના કાપ થવા.]
-
|
દાળ (ળ)) સ્ત્રી॰ [ત્રા; તે. વાōિ] કંઠાળનું દળ – ફાડિયું (૨) એની (પ્રવાહી કે ભભરી) બનાવેલી એક વાની (૩) ઈંડાની જરદી (૪) ગડડ પર વળતું પડ – છેઠું. [−રવી = દાળ રાંધવા માટે આધણમાં નાખવી. કરવી =(કઢાળની) પ્રવાહી વાની કરવી (ર)દાળ પાડવી. –પરણાવવી =દાળ વધારવા અંદર પાણી ધમકારવું (સુ.) -પાડવી =કઠોળ વગેરેને ભરડી, હળ છૂટાં પાડી, છેડા વિનાનાં કરવાં. દાળમાં કાંઈ કાળું હોવું=કંઈક છળકપટ, કલંક કે પાપ હોવું, દાળમાં ચાંઢલા રહી જવા = દાળ બરાબર નહીં એગળતાં અમુક દાણા કડક રહી જવા, દાળમાં નાખવું =નિરર્થંક પાસે રાખવું; નકામું ગણી ખાજીએ કરવું (ર) દાળ ભેગું કાંઈક ભેળવવું.] ઢોકળી સ્રી દાળમાં રાંધેલી ઢોકળી. ભાત તન્મ૧૦ દાળ અને ભાત, રોટી સ્ત્રી॰ દાળ અને રેટી (૨) [લા.] નિર્વાહ; પાષણ. ~ળિયા પુંખ૦૧૦ (છેડાં વગરના) શેકેલા ચણા. ગળિયું વિદાળખાઉ; દાળનું સવાદેયું. ળિયા પું॰ દાળ વેચનારા (૨) ‘દાળચા’નું એ॰ ૧૦ [(કા.) દાટ; મહાવિનાશ દાળાવાટા પું॰ [દાળ + વાટવી, તેની જેમ ? કે દળવું + વાટવું ?] દાંડ (॰) વિ॰ (૨) પું॰, ૦ગાઈ, ૰ગી, –ઢાઈ સ્ત્રી॰ જીએ ‘ડાંડ'માં. —ઢિયું વિ॰ જુએ ડાંડેયું દાંઢિયારાસ પું॰ જુએ ‘દાંડિયા’માં [જુએ ‘દાંડ’માં દાંઢિયું (૦) ન॰ [વે. વાંઢી] ડાંડેયું કે તેવું કરેલું વસ્ત્ર (૨) વિ૦ દાંડિયા (૦) પું॰, “યારાસ પું॰ જુએ ‘ડાંડિયે 'માં
|
દાંડી (૦) સ્ત્રી॰ જુએ ડાંડી (૨) તંતુવાદ્યને તુંબડા સાથેને લાંબા દાંડો (૩) (સં.) (સુરત જિલ્લાનું) એક ગામ. જ્યૂચ (૦) સ્ત્રી૰ [દાંડી + કૂચ] ઈ. સ. ૧૯૩૦માં ગાંધીજીએ દાંડી ગામે (મીઠાના સત્યાગ્રહ માટે) કરેલી કુચ. –ડો પું॰ જુએ ડાંડો દાંત વિ॰ [સં. ટ્વાન્ત] જુએ દાન્ત

દાંત (૦) પું॰ [નં. 7; મ., હિં.] દંત (૨) દાંતા (૩) વેર; કીના (૪) હાથીદાંત. ઉદા. દાંતની ચૂડી. [~આવવા= દાંત ઊગવા - ફૂટવા (૨) ખેલવાનું કે સામા થવાનું ખળ આવવું (૩) હસવું. ઊગવા=જીએ ‘ઢાંત આવવા’અર્થ ૧, ૨. ઊડવા, ઊપડવા =ખચકું ભરાતાં દાંતના ઘાની નિશાની પડવી. –કકઢાવવા = દાંત પીસવા; ગુસ્સા કરવા (૨) ઊંધમાં કે ટાઢથી દાંત વડે કડકડ અવાજ કરવેશ. -કકડાવીને, કચકચાવીને રહેવું=
હારીને - થાકીને શાંત રહેવું. −કરવા = દિગ્મૂઢ થવું; ચકિત થવું
|
(ર) શરમની લાગણી થવી. -કાકરવા = કરડવાની કે ખાવાની ઈચ્છા કરવી (૨)*ઉશ્કેરવું; ચડાવવું. −કાઢવા= ખડખડ હસવું (૨)દાંત ખેંચી કાઢવા. –ખાટા કરવા = હરાવવું (૨) પશ્ચાત્તાપ કરાવવે. –ખીલી ખેસવી = ડાચું ફાટી ન શકવું. ~ટિટિયારે કરવા=નકામી ડાચાકૂટ કરવી. તેડી નાખવા, પાઢવા= સખત માર મારવેશ. –દેખાઢવા = હસવું (ર) દાંતિયાં કરવાં. —નંખાવવા = પડી ગયેલા દાંતની જગાએ નકલી દાંત બેસાડાવવે.
-પઢવા=જડબામાંથી દાંત નીકળી જવા. “ફૂટવા=જીએ
દાંતી (૦) સ્ત્રી॰ [પ્રા. ઝંતી ?] એક વનસ્પતિ. મૂળ નએનું મૂળ દાંતા (૦) પું॰ [‘દાંત’ ઉપરથી] કાકર (૨) ચક્રનેા ખચકા કે કાકર; ‘ગિયર’ (૩) ખચકા; ખસરકા (૪) વેર.[દાંતા પૂરવા = ચણતરમાં ઈંટા વચ્ચેના બહાર દેખાતા સાંધા પૂરવા. દાંતા રાખવા= વેર રાખવું.]
|
દાંદરું (૦) ન॰ [સં. વવું ?] ચામડીના એક રોગ દાંપત્ય ન॰ [સં.] દંપતીપાછું; લગ્નસંબંધ દાંભિક વિ॰ [સં.] થંભી; ડાળી; ઢાંગી. છતા સ્ત્રી॰ દાંભા (૦) પું૦ [સં. મૅ, ત્રા ટૂક્ષ્મ પરથી ? જીએ ડાભે] એક જાતની ભાજી (ડાભે ?)
દિક⟨–૫) સ્ત્રી॰ [સં.] દેિશા. -કાલ(-ળ) પું॰ દિશા અને કાળ. –ખંડ પું॰ દિશાના પ્રદેશ. – પાલ(−ળ) પું॰ દિશાના રક્ષક દેવ. “પ્રાંત હું દિશાને છેડે આવેલેા પ્રદેશ. –ાંત પું॰ [+અંત] દિશાના અંત; ક્ષિતિજ (૨) દૂરનું સ્થાન (૩) વિ૦ દિશાઓના અંત સુધી જતું; જેમ કે, દેગંત કીર્તિ. –ગંતર ન૦ [+ અંતર] દિશાના ગાળેા (૨)બીજી દિશા. ગંતરેખા(–ષા) શ્રી ક્ષિતિજ. -ગંબર વિ॰ [+અંવર્] દિશાએ રૂપી વસ્ત્રવાળું; નગ્ન (૨) એ નામના એક જૈન સંપ્રઢાયનું (૩) પું॰ દિગમ્બર સંપ્રદાયના માણસ. “ગંબરતા સ્ત્રી॰ નગ્નતા. ગંબરી વિ૦

Page #488

ફ્રિકામાળી]
દિગંબર સંપ્રદાયને લગતું (૨) સ્ત્રી॰ (સં.) પાર્વતી; દુર્ગા. -ગંશ પું [+ગંરા] અયનવૃત્તને ૩૬૦મા ભાગ (ખ.) -ગજ પું॰ દરેક દિશામાં દિક્પાળ સાથે કલ્પવામાં આવેલા હાથી (ઐરાવત, પુંડરીક, વામન, કુમુદ, અંજન, પુષ્પદંત, સાર્વભૌમ અને સુપ્રતીક એ આઢ દિગ્ગજો છે). -ગ્દર્શક પું૦ નાટક કેફિલમનેા સૂત્રધાર -મુખ્ય સંચાલક, “ગ્દર્શન ન૦ દિશાનું દર્શન; સૂચન; ઝાંખી (૨) દિગ્દર્શકનું સંચાલનકામ. -દાહ પું॰ ક્ષિતિજ પર દેખાતી આગના જેવી લાલાશ.-૩૦ૢ(-મૂ)ઢવિકેિત;છક.-ગ્વિજય પું॰ ચારે દેશાઓમાં વિજય; સંપૂર્ણ વિજય. -ગ્વિજયી વિ (૨) પું॰ ઢિવિજય કરનારું. વ્યાપકત્વ ન૦ દિવ્યાપીપણું.
ઝ્યાપી વિ॰ બધી દેશાઓમાં વ્યાપેલું દિકામાળી સ્ત્રી॰ [સર૦ મ., હિં. ≥િક્ષામાજ઼] એક વનસ્પતિ કે તેને ગુંદર, જે એસડ તરીકે વપરાય છે
દિક્કત સ્ત્રી॰ [.] મુશ્કેલી; હરકત(૨)દેશેા; રાક (૩) આનાકાની દિકાલ, ખંડ, ॰પાલ(−ળ), પ્રાંત જીએ ‘ટેિક’માં દિગ સ્ત્રી॰ [સં.] નુએ દિક
દિગર વિ॰ [1.] દીગર; બીજું; વિશેષ (૨) અ૦ ‘બીજું કે, વિશેષ લખવાનું કે' એ અર્થમાં પત્રની શરૂઆતમાં વપરાતા શબ્દ દિગંત, ૦૨, ૦રેખા, દિગંબર, તા, –રી, દિગંશ જુએ ‘દિક'માં દિગ્ગજ, દિગ્દર્શક, ન, દિગ્દાહ જુએ ‘ટેક(−ગ)’માં દિગ્ધ વિ॰ [સં.] લેપાયેલું; ચેપડાયેલું [જુએ ‘દિક'માં દિગ્મૂ(~~Ç), દિગ્વિજય, –યી, દિગ્ન્યાપકત્વ, દિબ્યાપી દિતવાર પું૦ [આદિત્ય + વાર] રવિવાર દિતિ સ્ત્રી [સં.] (સં.) દૈત્યેની માતા – કશ્યપની સ્ત્રી. જ દિક્ષા શ્રી॰ [i.] જેવાની ઇચ્છા
[પું દૈત્ય
૪૪૩
|
|
દિન પું॰ [સં.] દેવસ. [—ઊડવે = ભાગ્ય રૂવું. -ઘેર ન હોવા= ભાગ્ય પાંશરું ન હોવું. -ાગવા = ભાગ્યાય થવા. –ફરી જવા= | ભાગ્ય રૂઠવું (૨) ભાગ્યેશા બદલાવી.] ૦કર પું॰ સૂર્ય. ચર્ચા સ્ત્રી રાજનું કામકાજ, ૦નાથ, ॰પતિ,મણિ પું॰ (સં.) સૂર્ય. ૦માન પું॰; ન૦ દિવસનું માપ (૨) ગ્રહ. [—કરવા = દશા ફેરવી.] ૦રાત અ૦ દિવસે અને રાત્રે. -નારંભ પું॰ [+ામ] પ્રભાત; પરોઢિયું. --નાવસાન ન॰ [ + વજ્ઞાન], –નાંત પું॰ [ + અન્ત] સંધ્યાકાળ. –નાંક પું॰ [+અંક] તિથિ કે તારીખ. -નેન્દ્ર, -નેશ પું॰ [ + ફ્રા] સૂર્ય. -નાદિન અ૦ દિને દેને; પ્રતિદિન દિપાવડું વિ॰ [‘દ્વીપણું’ ઉપરથી] દીપાવે એવું; શેાભીતું; સુંદર દિમાક,~ગ [ત્ર. તેમા] પું॰ મગજ, બુદ્ધિ (૨) ગર્વ; અભિમાન દિમે(વે)ટી સ્રી॰ [. દિમિટી] એક જાતનું ઝીણી બુટ્ટીઓવાળું
|

|
|
કાપડ
|
દિય(–યે)ર પું॰ [સં. ફૈચર; પ્રા. વિચર] વરના નાના ભાઈ. વટું ન॰ [ + સં. વૃત્તિ] ઢેચર સાથે નાતરું. –રિયા પું॰ દિયર (વહાલમાં) દિયાર પું॰ દિયર (૨) (ઉ. ગુજરાત) સાળા દિલ ન॰ [7.] હૃદય; મન; ચિત્ત. [—આપવું= અંતરની વાત કહેવી (૨) દિલેાાન દાસ્ત કરવું. −ઊતરવું =દિલના ભાવ જતા રહેવા. –ઉતારી નાખવું = મન ન રાખવું; અણગમા થવા દેવે. -ઊડવું, ઊઠી જવું = મન ન રહેવું; ભાવ – રુચિ કે સ્નેહ જતાં રહેવાં. –ઊંચું થવું = અપ્રીતિ કે નારાજી થવી. –ઊંચું રહેવું = અપ્રીતિ રહેવી (૨) ફિકર રહેવી. –કરવું = મનની ઇચ્છા કરવી;
[દિવસ
મન પર લેવું. “ખેલવું=દિલની વાત છુપાવ્યા વિના ચાખી કહેવી; ખુલ્લા મનથી જણાવવું. –ખેાલીને – ખુલ્લા દિલથી; કાંઈ છુપાવ્યા વિના – સાફ્ સાફ. “ચાંટવું = મન લાગવું; મનને ગમવું. –ડરવું = મનને ગમવું; સંતાષ થવા. થવું=મન થવું; ઇચ્છા થવી. “દઈ ને = ધ્યાનથી; દિલ લગાડીને. દાઝવું = લાગણી થવી. –ભરાવું = ગળગળું થઈ જવું. —ભારે થવું=ચિંતાતુર થવું. -લગાડવું = મન પરોવવું. −લાગવું = મન લાગવું; ગમવું. દિલને દરિયાવ = ઉદાર દિલના દિલમાં દાઝવું= લાગણી થવી.] કશ(–સ)વિ॰ મનને આકર્ષે એવું.ગાર વિ॰ હેતાળ; પ્રેમાળ, ગારી સ્ત્રી॰ પ્રેમ; હેત. ૦ગીર વિ॰ [ા.] નાખુરા; અપ્રસન્ન. •ગારી સ્ત્રી નાખુશી. ચમન વિ॰ [hī] દિલ ખુશ થાય એવું (૨) ન॰ આનંદ. ૦ચસ્પ વિ॰ [1.] સારું લાગે – ગમે એવું. ચપી શ્રી દિલચસ્પપણું. ચાર પું॰ દિલ દઈ ને કામ ન કરનાર; દિલની વાત છુપાવનાર. ચેરી સ્રી॰ દિલચેારપણું. દર્દ ન૦ દિલનું આંતરિક દર્દ. દાર વિ॰ પ્રાણપ્રિય (૨) ઉદ્ગાર (૩) પું॰ આશક (૪) ગાઢ મિત્ર (૫) શ્રી॰ માશૂક. દારી સ્ત્રી॰ દિલદારપણું. ૦પસંદ, ૰પિ૭ર [[.] વિ॰ મનને ગમે તેવું. કુરૈખ વિ॰ મનને ઠંગે એવું. ૰ખર વ॰ [ા.]દિલનું હરણ કરનારું (૨) સ્ત્રી૦ માશૂક. ૦ખરી શ્રી૦ દિલબરપણું; પ્રેમ. ૦૨બા સ્ત્રી॰ [hl.] ન૦ એક તંતુવાદ્ય. સેાજ વિ॰ [l.] લાગણીવાળું; સમભાવી. ૰સેાજી સ્રી કાઈ નું દુઃખ જેઈ દિલમાં થતી લાગણી; સમભાવ; હમદર્દી. -લાવર વિ॰ [ + h]. આવરી] મેાટા મનનું; ઉદાર (૨) બહાદુર; વીર. -લાવરી શ્રી॰ મનની મેટાઈ; ઉદારતા (ર) બહાદુરી
દિલાસે પું॰[7.દ્રિાક્ષ]ધીરજ;આશ્વાસન.[—આપવા, લેવા] દિલી વિ॰ [7.] દિલનું; હાર્દિક
દિલીપ પું॰ [ä.] (સં.) એક સૂર્યવંશી રાજા –રઘુના પિતા દિલેર વિ॰ [I.] બહાદુર; હિંમતવાન. –રી સ્ત્રી॰ બહાદુરી દિલેાજાન વિ॰ [I.] પ્રાપ્રિય. –ની સ્ત્રી॰ દિલેાાનપણું દિલગી સ્ત્રી॰ [હિં. (f+હિં. ના)] જીએ દિલચસ્પી (૨) મનોરંજન; વિનાદ; માક
ન
દિલ્લી(–હહી) ન૦; સ્ત્રી॰ (સં.) હિંદનું પાટનગર. [−ના ઠગ= નામચીન – પાકા ઠગ. -ને શાહુકાર =મહા લુચ્ચા. “દૂર છે =સફળતા સહેલી નથી.] ૦વાન પું॰ દિલ્લીના રહીશ દિવ(—વે)ટિયું ન॰ [‘દેિવેટ’ ઉપરથી] ફાનસમાં દિવેટ પકડી રાખનાર આંકડા. યા પું॰ એક અટક. યેા પું॰ મશાલચી; મશાલવાળા [જડેલી બેઠક. –યા પું૦ (૫.) દીવે દિવઢિયું ન॰ [‘દીવે’ ઉપરથી] દીવાનું કેાડિયું મૂકવાની ભીંતમાં દિવસ પું॰[i]સૂર્યદયથી સૂર્યાસ્ત સુધીનેા સમય; રાતથી ઊલટા તે (૨) એક સૂર્યોદયથી બીજા સૂર્યોદય સુધીનેા સમય (૩) પું૦ અવ॰ સમા; જમાના; વખત. [ઊડવા=જુએ દી ઊઠવે. –કાઢવા = વખત વિતાવવે (૨)ગુજરાન કરવું. ગણવા = મુદ્દત પૂરી થવાની આતુરતાથી રાહ જોવી. —ગબઢાવવા=ગમે તેમ કરી દિવસ પસાર કરવા. “ગુજારવા=જુએ દિવસ કાઢવા. -ઘેર ન હવે = ભાગ્ય પ્રતિકૂળ હોવું, –ચઢવા = અપેાર થવા -સૂરજ ઉપર આવવે.—જવા = દિવસ પસાર થવા; સમય વીતવા. કરવા = ભાગ્ય ફરવું – બદલાયું. “ભરવા=હાજરી પૂરવી –

Page #489

દિવસાનદિવસ]
४४४
[દીપડેવેલ
પુરાવવી. -ભરાઈ ચૂકવાર આવી બનવું; મેત પાસે હોવું. - દીપું [.મિ] દિવસ (કા.)(૨Tલા.] દશાને ગ્રહ. [-ઉજાળ ભરી આપવા ગેરહાજર હોવા છતાં તે દિવસેને પગાર આપવો. | | =ભાદય કરો. ઊઠ, -ફ -રૂક = દુધૈવ આવવું. -રહેવા=ગર્ભ રહે. -લેવા = દિવસ વીતવા; દિવસ થવા. -વળ = નસીબ સુધરવું.] . દિવસ પાણી કરવા = મરણ પાછળ ક્રિયા ખર્ચ કરવાં.] સાબુ- | દીકરી સ્ત્રી [સં. હિંદી = જુવાન સ્ત્રી ?] પુત્રી; બેટી. [દીકરીએ દિવસ અ૦ દિવસે દિવસે
દી રહે દીકરીના સંતાનથી વંશ રહે.]-રે પુત્ર પુત્ર બે દિવંગત વિ૦ [4] પરલોકવાસી; મરણ પામેલું
દીક્ષા સ્ત્રી [સં] ગુરુ પાસેથી વ્રત, નિયમ કે મંત્ર લેવાતે (૨) યજ્ઞદિવા અ [] દિવસે દિવસ દરમિયાન. ૦કર પં. (સં.) સૂર્ય. યાગાદિ શરૂ કરતાં તેનો વિધિપૂર્વક સંક૯પ કરે છે કે એ કઈ ૦ભીત વિ૦ દિવસે પણ બીતું (૨) ન [.] ઘુવડ. ૦૨ાત અ૦ ધર્મવિધિ, જેમ કે, જનોઈ પદવીદાન (૩) સંન્યાસ; સમર્પણ. દિવસે અને રાત્રે
–ક્ષાંત વિ. [+ અંત] દીક્ષાને અંતે. –ક્ષિત વિ૦ દીક્ષા લીધી દિવાસે ૫૦ અષાડ વદ અમાસનું પર્વ
હોય એવું (૨) પુંઠ યજ્ઞ કરનાર (૩) બ્રાહ્મણની એક અડક દિવાસ્વમ ન [સં.] દિવસે આવતું સ્વન; કલ્પના; મને રાજ્ય | દીગર વિ૦ (૨) અ૦ [1] જુઓ ગિર દિવાળી સ્ત્રી. [૪. ઢીપાછી, . ઢીવાથી, સર હિં. દ્રિવાહી; મ.] | દીઠ અ૦ દરેક. ..ને હિસાબે, પર. ઉદા. ‘જણ દીઠ'
આસે વદ અમાસ; દીપોત્સવી (૨Zલા.]આનંદ કે મજા ખુશાલી. દીઠું સક્રિ. [સં. ૮, પ્રા. ]િ “દેખવુંનું ભ૦ કા૦. [દીઠાનું ઝેર [(–ના બાપની) દિવાળી = પારકે પૈસે મજા કરવી. – દહાડે નજર સામે કરાય તેનું જ દુઃખ; નજર બહાર કરાય તેને વધે = આનંદને દિવસ. -આવવી = દિવાળીના ઉત્સવને સમય નહીં. દીઠું પડવું = આબરૂ પડવી (૨) અટકી પડવું; હાજરીની આવ. –કરવી =દિવાળી ઉજવવી -માણવી.]
ખટ લાગવી. દીઠે ન બનવું = બિલકુલ મેળ ન હો; ઊભા દિવાળીને ઘેલે પૃ. એક પક્ષી; ખંજન
રહૈ ન બનવું] –ડેલ(—લું) વિ. [દેખવુંનું ભૂ૦૦] દેખેલું દિવાંધ છું. [સં.] ઘુવડ (૨) વિ૦ દિવસે ન દેખતું
દીદાર પં. બ૦ ૧૦ [1.], -ની સ્ત્રી + ચહેરે; સ્વરૂપ; કાંતિ દિવિજ વિ૦ [.] સ્વર્ગમાં જન્મેલું (૨) પં. દેવ
દીદી સ્ત્રી[હિં. 4. મેટી બહેન દિવેટ શ્રી. [વા. ઢીવ (સં. ઢી) +વટ્ટ(સં. વર્ત)]દીવાની વાટ; | દીધ સક્રિ. (૫) જુએ દીધું
બની. –યું ન૦, યિા, - j૦ જુઓ “દિવટિયું' માં દીધવાન વિ૦ આપ્યું હોય તેને મળતું આપ્યું હોય કે કરેલું હોય દિવેટી સ્ત્રી, જુઓ દિમેટી
તે જ જાતનું (૨) જનું; પરંપરાથી ચાલતું આવેલું દિવેલ ન. [ä. ત્રીપ ઉપરથી ?] એરંડિયું. નલિયું વિ૦ દીધું સક્રિ- ‘દેવુંનું ભૂ૦ કા૦. [દીધે રાખવું = સતત કર્યે રાખવું; દિવેલવાળું, ચીકટું (૨) [લા.] દિવેલ પીધું હોય એવું તેમાં કે વિવેકવિચાર વગર ઊંધું ઘાલીને કર્યું રાખવું (માર્યે રાખવું ઇ).] માણસ) (૩) નવ દિવેલ ભરવાનું પાત્ર; ધાતુનું કેડિયું (૪) જાન- –ધેલ(—લું) વિ. “દેવુંનું ભુકૃ૦ આપેલું વરની ખરીથી પડેલે કેડિયા જે ખાડે. -લી સ્ત્રી, જેમાંથી દીન વિ૦ (૨) ૫૦ [4] ગરીબ (ર) રંક; લાચાર. છતા સ્ત્રી, દિવેલ નીકળે છે એ બીજ -મીજ. -લે ૫૦ એરંડા
૦૧ ૧૦. ૦દયાળ વિ. ગરીબ પર દયા કરનારું. ૦બંધુ દિવ્ય વિ૦ [8.] દૈવી; અદ્દભુત (૨) પ્રકાશમાન; સુંદર (૩) ન૦ ગરીબને બેલી (૨) (સં.) ચાર્લ્સ એન્ડઝ –ગાંધીજીના એક ગાઢ (પ્રાચીન કાળમાં) માણસ અપરાધી છે કે નહિ તે નક્કી કરવા અંગ્રેજ મિત્ર. ૦વત્સલ વિ૦ ગરીબ પરે વહાલ – મમતા રાખપાણી કે અગ્નિ વડે કરવામાં આવતી પરીક્ષા. ૦ગણુ પુંદેવ- નારું. (–ના)નાથ પુત્ર ગરીબને બેલી પ્રભુ દત. ૦ચક્ષુ વિ. દિવ્ય ચક્ષુવાળું (૨) ન જ્ઞાનચક્ષુ. જ્ઞાન ન દીન નપું [..] મુસલમાની ધર્મ-મજહબ (૨) કઈ પણ ધર્મ. દેવી જ્ઞાન. ૦તા સ્ત્રી.. –વ્યા વિ૦ સ્ત્રી. -વ્યાંગના સ્ત્રી- [-ઊઠવું, -જાગવું = મુસલમાનેએ ધર્મને નામે હુલ્લડ મચાવવું. [+ અંજાના] અસરા. –વ્યાંબર ન૦ [ + ૩ja] દિવ્ય વસ્ત્ર દીન! દીન =મુસલમાનને યુદ્ધપકાર. – પોકારવું–વો)=હુલ્લડ દિશ –શા સ્ત્રી [i] બાજુ; તરફ પડખું (૨) પૂર્વ વગેરે ચાર જગાવવું.)] ૦દાર વિ૦ દીનવાળું; દીન પાળનારું. ૦દારી સ્ત્રી, દિશા તથા ચાર ખૂણા ને આકાશ પાતાળ સાથે દશ દિશામાંની દીનદારપણું; ધર્મપાલન. ૦૫રસ્તાવે. દીન આસ્થાવાળું; ધર્મિષ્ટ. દરેક (૩) [લા.] માર્ગ; રસ્તે. [દિશાએ જવું = ઝાડે ફરવા જવું. ૦૫રસ્તી સ્ત્રી, દીનપરસ્ત હોવું તે. -ની વિ૦ ધર્મને લગતું. દિશા બાંધવી =દિશા નિર્ણય કરવો (૨) દિશા ધ્યાનમાં -નેબરહક ૫૦ સત્ય ઉપર રચાયેલો ધર્મ, સાચો ધર્મ રાખવી (૩) જાદુથી દિશાનો વિસ્તાર અંકુશમાં લે (૪) પડોશીને દીનાર પુંર્ગતું.,.] અઢી રૂપિયાની કિંમતને એક પ્રાચીન સિક્કો જાદુની અસરમાં લે.] દિશ અવે બધી દિશાઓમાં. -શા- દીની, -ને પરસ્ત, –નેબરહક જુઓ “દીન'માં વિજય પં. દિવિજય. -શાશૂલ(—ળ) ન જોતિષ પ્રમાણે | દી૫ ૫૦ [. ] + હાથી અમુક દિશાઓમાં જવા માટે અશુભ ગણાતા દિવસે કે વાર. દીપ પં. [સં.] દી; દીપક. ૦૭ વિ૦ ઉત્તેજક; સતેજ કરનારું (૨) -શેદિશ, દિશ અ૦ દરેક દિશામાં ચોમેર
દીપાવનારું (૩) ૫૦ દીપ; દીવો (૪) જુઓ દીપકલ્યાણ, કલ્યાણ દિષ્ટ વિ. [સં.] દર્શાવેલું (૨) ન હેતુ; લક્ષ્ય (૩) નસીબ પુંએક રાગ. ૦દાન ન મૂએલા પાછળ દીવો કરવો તે (નદી હોય દિષ્ટિ સ્ત્રી[.] સૂચના; આજ્ઞા (૨) સભાગ્ય (૩) નસીબ. તો પડિયામાં વહેતો મુકાય; અથવા તળાવ કિનારે કંપડી કરીને -કથા અ૦ [૩] સદભાગ્યે
મુકાય.) ૦માલા સ્ત્રી, દીવાઓની હારમાળા (૨) દીપમાળ. દિગ વિ. [જુઓ દંગ] ચકિત; છક
ભાળ સ્ત્રી મંદિર આગળ દીવાઓ ગોઠવવા કરેલ મિનારે દિડી સ્ત્રી [.] એક જાતનું વાઘ (૨) [સર૦ મ.]એક રાગ કે છંદ | દીપચંદી પંસંગીતને એક તાલ દીપલ સ્ત્રી એક જાતની વેલ

Page #490

દીપડી]
૪૪૫
દુકાનભાર
દીપડે ૫૦ કિં. દ્વીપન, પ્રા. લીવિઝ] વાઘની જાતનું એક પ્રાણી. | અદાલત કે તેમાં કરેલી ફરિયાદ કે કેસ. -ને આમ પં; સ્ત્રી;
-ડી સ્ત્રી, દીપડાની માદા. -હું ન૦ ના દીપડો (તુચ્છકારમાં) ૧૦ [+{+મામ] આમવર્ગના લોકોની રાજસભાને મળવાનું દીપદાન ન [8] જુઓ “દીપ’માં
દીવાનખાનું (૨) [લા.] આમસભા. ખાસ ૫૦; સ્ત્રી; ન૦ દીપનવિ. [.] દીપક; ઉત્તેજક (૨) ન સતેજ કરવું -ઉત્તેજવું તે [+શું+વાસ] અમીરઉમરાવાની રાજસભાને મળવાનું દીવાનદીપમાલા –ી સ્ત્રીજુઓ “દીપ'માં
ખાનું (૨) [લા.] અમીરઉમરાવના પ્રતિનિધિઓની રાજસભા દીપ(પા)વવું સ૦િ [4. ઢી] દીપે એમ કરવું
દીવાનાપણું, દીવાનાશાળા જુઓ ‘દીવાનું'માં દીપવું અ [સં. ઢી૫] પ્રકાશવું; ચળકવું (૨) ભવું દીવાની સ્ત્રી, દીવાનાપણું; ગાંડાઈ (૨) [.] જુઓ “દીવાનમાં દીપાવલિ(–લી) સ્ત્રી. [ā] દીવાઓની હાર (૨) દિવાળી દીવાનું વિ૦ [1] ગાંડું, ઘેલું. -નાપણું ન૦. –નાશાળા સ્ત્રી, દીપાવવું સક્રિ. [ä. ઢી] દીપવવું; “દીપવું'નું પ્રેરક
ગાંડાની ઇસ્પિતાલ દીપિકા સ્ત્રી. [4] દીવી (૨) મશાલ
દીવાને આમ, દીવાનેખાસ [u.] જુઓ “દીવાનમાં દીપોચ્છવ, દીપત્સવ [૩] પુંછ, દીપોત્સવી સ્ત્રી, દિવાળી | દીવાબત્તી સ્ત્રી [દી + બત્તી] દીવા વગેરે કે તેની વ્યવસ્થા દીસ વિ૦ .] સળગાવેલું (૨) પ્રકાશિત; તેજસ્વી. છતા સ્ત્રી.. દીવાલ સ્ત્રી. [1. ઢીવાર; હિં.].ભીંત. ૦ગીરી સ્ત્રી, ભીતે -સા સ્ત્રી (સંગીત) કૃતિના પાંચ પ્રકારમાં એક (દીસા, રંગાવાય તેવી દીવી; ‘ સી’ આયતા, મૃદુ, કરુણા ને મધ્યા)
દીવાવખત પું; સ્ત્રીદીવા કરવાને વખત; સમીસાંજ દીપ્તિ સ્ત્રીકિં.] પ્રકાશ; પ્રભા. ૦માન વિ. દીપ્તવાળું દીવાસળી સ્ત્રી [દી+સળી] અગ્નિ પ્રગટાવવાની, છેડે રસાદીબા ૫૦ [] પ્રસ્તાવના [જ = ડ્રમે ભર.] | યનવાળી સળી દીબે પુત્ર મે; છાતી ભરાઈ આવવી તે. [-ચડી આવ, ચડી | દીવી સ્ત્રી. [૩. ઢીપક, પ્રા. ઢીવિકા] દીવો મુકવાની ઘોડી દીમ સ્ત્રી (કા.) દિશા; બાજુ
દી ૫૦ [4. ઢી, પ્રા. ઢીવા] પ્રકાશ આપનારી એક બનાવટ; દીયમાન વિ. [સં] દેવાતું; અપાતું
દીપ. [દીવા જેવું =સાફ, સ્પષ્ટ (૨) ચિંગમાં] ભંડું. દીવાની દીર્ઘ વિ. [ā] લાંબું, લાંબે સુધી જતું કે પહોંચતું (સમય, અંતર કે તજેવું(નાક) = અણિયાળું (નાક). દી ઊઠવે = સત્કીર્તિ જળામાં) (૨) ઉરચારમાં લાંબું (સ્વર, માત્ર, અક્ષર ઈ૦). ગેળ મેળવવી (૨) [વ્યંગમાં] નામ બળે એવું પાકવું કે થવું. (સંતાને). ૫. લંબગોળ; “ઈલિઍઇડ’ (ગ.). ૦જીવી વિ૦ લાંબું જીવનારું. -ઓલવાઈ જવો = કુલ કે સમૂહમાંના સારા માણસનું મેત થવું. દર્શિતા સ્ત્રી, દીર્ધદશપણું. દશ વિ. દૂરદર્શ; અગમબુદ્ધિ. -કર, પ્રગટાવ, પેટાવવો =દી લગાડવો – સળગાવો. ૦ષ્ટિ સ્ત્રી, લાંબી નજરે (૨) અગમ બુદ્ધિ. દ્રષ્ટા પુત્ર દીર્ધ- -ગુલ થક-ઘેર જ = દીવો હલાવો. –ચાક કર = દીવો દષ્ટિવાળો. વહેલી વિ. દીર્ધકાળ સુધી જેનો લટકે એવું. બાહુ સતેજ કરે. –ઠાર = દીવો ઓલવવા. –મૂકો =દીવો તરતો વિ૦ લાંબા હાથવાળું. ૦વર્તુલ, વૃત્ત ન લંબગોળ; ‘ઇલિસ મૂક (બાધા વગેરેમાં). -રહે= પાછળ વંશ રહે. -રાજ (ગ.). સૂત્ર(–ત્રી) વિ૦ નાહક લંબાણ કરનારું; ઝટ પાર ન (જ) કર, રાણે કરો =દી એલવ.] દેવતા ૫૦ આણે એવું; ચીકણું. સૂત્રતા સ્ત્રી, સ્વીપણું ન૦. –āયુ- બ૦ ૧૦ દી કે દેવતા માટે આવવા જવાને સંબંધ. [ –બંધ (૦ષ્ય) વિ૦ [+આયુ,૦ષ્ય] લાંબા આયુષ્યવાળું (૨) ન લાંબે કરવાં=નાત બહાર મૂકવું; સંબંધ કાપો.] આવરદા. -યુષી વિ૦ લાંબા આવરદાવાળું
દીશ પં. [દી + ઈશ] +સૂર્ય દીધિંકા સ્ત્રીસિં.] જળાશય (૨) લાંબા આકારનું તળાવ | દીશ(સ) ૦ + દેવસ દીવ ન. [સં. ઢીં; બા] (સં.) કાઠિયાવાડનું (પૂર્વ) પર્ટુગીઝ | દીસવું અ૦ ક્રિ. [સં. દુરા, પ્રા. દ્વિરૂ] દેખાવું (૨) [લા.] તાબાનું એક ગામ
ભાસવું; સૂઝવું.[દીસતું કરવું =છુપાવવું; સંતાડવું (૨) પડતું મૂકવું; દીવટ સ્ત્રી, જુઓ દિવેટ
છેડી દેવું. દીસતું રહેવું = આંખ આગળથી દૂર થવું; ટળવું (તુચ્છદીવડું ન૦ ['દીવો' ઉપરથી] કણકના ચાનું બનાવેલું દીવાનું | કારમાં). દીસતું રાખવું = દીસતું રહે એમ કરવું; દીસતું કરવું.] કેડેયું (૨) દીવી (૩) દીવે. -ડો ૫૦ દીવડામાં કરેલો દીવો | દીંટ,-હ્યું,-હું ન જુએ “ડીટ’માં (૨) દી (લાલિત્યવાચક)
દઢવું ન૦ જુઓ ડીંડવું (૨) જુઓ દડું દીવણી સ્ત્રી, (કા.) દીવી
દિડું ન [સં.ટુ0 ઉપરથી ] થેાર વગેરેને દૂધભર્યો કકડો દીવાટાણું ન૦ (કા.) જુએ દીવા વખત
દુઆ સ્ત્રી [.] દુવા; આશીર્વાદ. [-ઈચછવી, ચાહવી = દીવાદાંડી સ્ત્રી [દીવો + દાંડી] જતાં આવતાં વહાણને ચેતવવા આશીર્વાદ ઈરછા - આપવા.] ગીર વિ. આશીર્વાદ લેનારું. માટે સમુદ્રમાં ખડક ઉપર બાંધેલો દીવાવાળે મિનારે
૦ગે વિ. [1] આશીર્વાદ દેનારું દીવાન j[.] વજીર; પ્રધાન (૨) રાજસભા; કચેરી (૩) મેટો | દુકાન સ્ત્રી [મ. સુધીન; J.] વસ્તુઓ વેચવા વેપારી જ્યાં બેસે
ઓરડે; ખંડ (૪) પ્રકરણ (૫) ૧૦ ગઝલસંગ્રહ. ૦ખાનું ન૦ | તે જગા. [–કરવી, કાઢવી, લવી, માંડવી = દુકાન શરૂ મુલાકાત માટે ખાસ એારડે; બેઠક. ૦ગીરી સ્ત્રી, દીવાનનું કરવી – ખેલવી (૨) વેશ્યાનો ધંધો કરે. –વધાવવી =રાત કામ કે પદ. --ની વિ૦ લેણદેણના ઈન્સાફને લગતું, કેજદારીથી | પડશે દુકાન બંધ કરવી.] દાર છું. દુકાનવાળે; વેપારી. ૦દારી ઊલટું - “સિવિલ” (૨) સ્ત્રી, દીવાનગીરી (૩) રાજ્યનું મહેસૂલી| સ્ત્રીદુકાનદારનું કામ, આવડત કે ધંધે [બે પાઈ જેટલા વજનનું કામ (જેમ કે, લાવને બંગાળની દીવાની મળી.) (૪) દીવાની | દુકાની સ્ત્રી [સર૦ મ. સુગાળ] બે પાઈ (૨)બુકાની. ભાર વિ૦

Page #491

દુકાળ]
४४६
[દુરાગ્રહી
દુકાળ [સં. સુ હ, પ્રા. ટુભI(-વૈHI)] અનાજ ઘાસ વગેરેની દુઘાળું, દુધેલ વિ૦ જુઓ દુધાળ
[વાની (સુ.) તંગીને સમય (૨) કોઈ પણ વસ્તુની તંગી. [૫ દુકાળને દુધેલી સ્ત્રી એક વનસપતિ (૨) દૂધ ને શેરડીના રસની એક સમય આવ. દુકાળમાં અધિક માસ = ખરાબ વખતમાં | દુનિયા સ્ત્રી. [મ.] સૃષ્ટિ, જગત; સંસાર. [–ની હવા લાગવી વળી વધારે થા] –ળિયું વિ૦ દુકાળ વેઠતું; ભૂખે મરતું. –ળી = સંસારને અનુભવ કે તેની અસર થવી. - પાર કરવું = લેકસ્ત્રી. દુકાળ ઉપર દુકાળ
વ્યવહારમાંથી – દુનિયાની ગણતરીમાંથી બાતલ કરવું (૨) મારી દુકુલ ન૦ [સં.] બારીક રેશમી વસ્ત્ર
નાખવું. પારનું = અલૌકિક – અકય. દુનિયામાંથી જવું, દુખ નવ [સં. ૩:૩; પ્રા. યુવત] દુઃખ. ડું ન દુઃખ (૨) | કે નીકળી જવું = વહી જવું; ઉચ્છંખલ જીવન ગાળવું (૨) લેક
ઓવારણું. ૦ણાં ન બ૦ ૧૦ ઓવારણાં. ૦ણી વિ. સ્ત્રી, વ્યવહારમાંથી નીકળી જવું.] ૦ઈ વિ. દુનિયાનું; સંસારી. ૦દાર, દુઃખની. ૦ણું ન૦ દુખવું તે (૨) પ્રસવ થતા પહેલાં પેટમાં થતો વાળું વિ૦ સંસારવ્યવહારમાં પડેલું; તેની જંજાળવાળું. ૦દારી દુખાવો (૩) એવારણું. દાયક, ૦દાયી, દેણ વિ૦ દુઃખ સ્ત્રી દુનિયાને સંસારવ્યવહાર દેનારું; દુઃખદ. ૦ભંજક, ૦મંછ વિ૦ દુઃખ ભાગનારું – દૂર દુન્યવી વિ૦ [4] દુનિયાનું; સંસારી કરનારું. ૦૨ટું ન૦, ૦વટો પુત્ર શકની સ્થિતિ (૨) દિલાસે | દુપટ્ટો [. ટૂષ્ય +gટ્ટ દૂર બે +પટ્ટો : હિં,મે. યુપટ્ટા] પ્રેસ આપવા જવું તે. શરું વિ૦ દુઃખમાં પણ શુરું; દુઃખથી હારે દુપટ વિ૦ જુએ દુપટ
[વખત; ફરીથી નહિ એવું
દુબારા અ૦ [. ટૂવારહું; સર૦ સં. દ્વિવારનું; હિં, મ.] બીજી દુખણખાઈ સ્ત્રીએક જીવડું [વટો જુઓ “દુખમાં દુભાગવું સક્રિ. [દ ભાગવું; સર૦ મ. સુમાળે] બેએ ભાગવું; દુખણી,-હ્યું,-દાયક, –દાથી, -દેણ, -ભંજક, ભંજી,-તું, અડધું કરવું. [દુભાગાવવું (પ્રેરક). દુભાગાવું (કર્મણિ)]. દુખવવું સત્ર ક્રિ. [A. સુવવ (સં. ૩:૩)] જુઓ દુખાવવું. –ણું દુભાવવું સક્રિ૦ જુઓ દૂભવવું [j૦ જુઓ દૂભણ વિ૦ (૨) નટુ દુખવે એવું; દુખ [થવું; પીડા-વેદના થવી દુભાવું અક્રેટ દૂભવું; મનમાં બળવું; દુઃખી-નારાજ થવું – દુખવું અ૦િ [જુઓ દુખવવું; સર૦ હિં. સુના, મ. સુaM] દુઃખ દુભાષિયે ૫૦ [દ્ધ + માવા].બે ભાષા જાણનારે (૨) એક ભાષાની દુખશરું વિ૦ જુએ “દુખમાં
[દુખાય એમ કરવું મતલબ બીજીમાં કહેનાર. દુભાષી વિ૦ બે ભાષાવાળું દુખાવું સક્રિ- ‘દુખવું’નું પ્રેરક દુખાવવું (૨) ગુમડું કે ઘા ઈ. | દુમ સ્ત્રી [i.] પૂંછડી. [–દબાવવી = પૂંછડી નીચી કરવી; ડરવું.] દુખાવ(-) ૫૦ દુખવું તે; પીડા; વેદના
દુમકલાસ ૧૦ જુઓ હુમલાસ દુખાવવું સ૦ કિં‘દુખવું'નું પ્રેરક
દુમચી સ્ત્રી[fi] ઘેડાના સાજન પછડા નીચે દબાતા પટો દુખાવું અ૦ ક્રિ. [‘દુખવું” નું ભાવે] દુખ પામવું, દુખવું
(૨) અફીણ, ગડાકુ રાખવાની ચામડાની કેથળી દુખ ! જુઓ દુખાવ. [-ઊપ =એકદમ દુખવું.-બેસી | દુમકુમ અ૦ [૧૦] નગારાને અવાજ
જ = દુખતું મટવું.] [યણ વિ. સ્ત્રી દુખી (સ્ત્રી) દુમાડો ! [જુઓ દુભાવું] દુમાવું તે દુખાળું, દુખિયારું, દુખિયું, દુખી વિ૦ દુખથી પીડાતું. દુખિ- દુમાર(રો) પૃ[દ+ માર] બે બાજુને મારે (૨) ધર્મસંકટ દુખ્તર સ્ત્રી [fi] દીકરી; પુત્રી
[ઘરેણું | દુમાલદાર છું[.] જે ગામ ઉપર બે જણની સત્તા ચાલતી ગદગી સ્ત્રી, મદારીનું ડુગડુગિયું (૨) [રવ૦] સ્ત્રીના કાનનું એક | હોય, તેવા ગામને ઇનામદાર – જાગીરદાર દુગન સ્ત્રી [f.]ગાવાવગાડવાની બેવડી ઝડપ (૨) વિ૦ બેવડી | દુમાવવું સક્રિ- ‘દમવું'નું પ્રેરક ઝડપવાળું; બે ગણું
દુમાવું અક્રિ. [‘મો” પરથી?] દમ ભરાવે; ગંગળાવું (૨) દુગ્ધ ન૦ [૪] દૂધ. ૦જ વિ૦ દૂધમાંથી ઉત્પન્ન થતું - બનતું. | [સં. સુર્મનાક્-પ્રા.] દુભાવું; નારાજ થવું; મનમાં ને મનમાં
વાહિની સ્ત્રી, દૂધની નસ–રગ. ૦શાલા() સ્ત્રી દુગ્ધાલય સંતાપવું (૩) “દમવું’નું કર્મણિ દુધા સ્ત્રી [સર૦ મ.] પીડા; આપદા; જંજાળ
દુમાસ ન૦ [જુઓ ડુમાસ] એક જાતનું કાપડ દુગ્ધાલય ન૦ [ā] દૂધ અને તેની વસ્તુઓનું કામ જ્યાં થતું | હુમલે પૃ. [સં. ;િ . હુમ] એક છંદ હોય કે એ વિચાતી હોય તે જગા; ‘ડેરી”
દુચ્ચમ વિ૦ [જુઓ દૂયમ] દ્રિતીય; બીજું (૨) બીજી પંક્તિનું; દુઝાણું, વાઝાણું ન૦ [‘દૂઝવું” ઉપરથી દૂધ દેતું – દૂઝણું ઢેર અધિકારમાં ઊતરતું [ઉદા. ‘દુભમાન', ‘દુર્ગમ દુઝાવું અક્રિ૦, વવું સક્રિ- ‘દૂઝવું'નું ભાવે ને પ્રેરક રૂપ
દુર અ૦ [.] “નઠારું', “મુશ્કેલ” એ અર્થ બતાવનારે ઉપસર્ગ. દુણાટ પૃ૦ [જુએ ફુણાવું] દુણાવું તે
દુરન્વય ! [] બેટો – ભૂલ ભરેલો અવય [માનવાળું દુણાવવું સક્રિ- ‘દૂણવું’ ‘દુણાવું'નું પ્રેરક
દુરભિમાન ન [સં.] બેટું – ખરાબ અભિમાન.–ની વિ૦ દુરભિદુણાવું અક્રિ. [સં. ટુ-ટૂન = બળેલું; . ટૂળ, સુog] (ખાવા- દરર્થ ૫. [સં.]ો અર્થ. દુરવસ્થા સ્ત્રી [સં.] ખરાબ અવસ્થા
પીવાનું) દાઝવું; બળવું (૨) [‘દૂણવું’નું કર્મણિ] મનમાં બળવું દુરસ્ત વિ. [. ટુરસ્ત] જેવું જોઈએ એવું (૨) ઠીકઠાક કરેલું; દત્ત વિ. પાકું; ધૂર્ત, -નાઈ સ્ત્રી
સમારેલું (૩) ખરું; વાજબી. –સ્તી સ્ત્રીસમારવું-સુધારવું તે દુદેલા સ્ત્રી એક પક્ષી
દુરંગી વિ. બે રંગવાળું; દેરંગી [ દુર્જય (૪) અકળ; અગમ્ય દુધારે . દૂધને વેપારી; દૂધવાળે
દુરંત વિ૦ [i] અનંત; અપાર (૨) અંતે ખરાબ પરિણમતું (૩) દુધાળ-ળું) વિ૦ દૂધવાળું; દૂધ આપે એવું (ર)
દુરંશ પું[સં.] ખરાબ – દુછ અંશ દુધાળી સેનકી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
દુરાગ્રહ પૃ૦ [સં.] બેટે આગ્રહ. –હી વિ૦ દુરાગ્રહવાળું

Page #492

દુરાચરણ]
४४७
[દુર્વ્યસની
દુરાચરણ ન. [૪] ખરાબ આચરણ. - વિ૦ દુરાચરણવાળું દુબુદ્ધિ વિ. [સં.] ખરાબ બુદ્ધિવાળું (૨) સ્ત્રી, ખરાબ – દુર્ણ બુદ્ધિ દુરાચાર છું. [સં.] ખેટ -અનીતિયુક્ત આચાર. -રી વિ૦ | દુર્બોધ વિ૦ [સં.] સમજવું મુશ્કેલ (૨) પંખરાબ ઉપદેશ - દુરાચાર કરનારું કે દુરાચારવાળું.-રિતા સ્ત્રી,
સલાહ. -ધ્ય વિ૦ દુર્બોધ દુરાત્મા વિ. (૨) . [] દુષ્ટ; પાપી
દુર્બાહ્મણ [સં.] ખરાબ બ્રાહ્મણ દુરારાધ્ય વિ. [૪] મુશ્કેલીથી રાજી કે પ્રસન્ન કરી શકાય એવું | દુર્ભક્ષ્ય ન. [] ન ખાવા ગ્ય-નિષિદ્ધ ખેરાક (૨) વિ. દુરાહ્ય વિ૦ [૩] મુશ્કેલીથી ચડી શકાય – ચડવામાં મુશ્કેલ મુશ્કેલીથી ખાઈ શકાય એવું એવું
[ કરાવવું | દુર્ભગ વિ. [સં.] કમનસીબ; દુર્ભાગી [મુશ્કેલ (૩) ન૦ પિટ દુરાવવું સક્ર. [‘દૂર” પરથી; સર૦ મ. સુરાવળ] દૂર કરવું કે | દુર્ભર વિ૦ [.] વજનદાર; ઊંચકતાં ફાવે નહે તેવું (૨) ભરવામાં દુરાશા સ્ત્રી, સિં] દુષ્ટ આશા - ઇરછા (૨) ફળીભૂત ન થઈ થકે | દુર્ભવ્યતા સ્ત્રી [સં.] બનવું મુશ્કેલ તે; અસંભવિતતા (૨) (જૈન) તેવી આશા
[ન શકાય એવું | મોક્ષનો અધિકાર દુરાસદ, દુરાસાદ વિ. [સં] દુપ્રાપ (૨) દુ:સાધ્ય (૩) જીતી | દુર્ભાગી વિ૦ [સં. સુમરથ ઉપરથી (. મા, બા. મરી); સર૦ દુરિછા સ્ત્રી[૪] ખરાબ ઈચ્છા
હિં.] કમભાગી. –ગ્ય વિ. [સં.] દુર્ભાગી (૨) નવ કમનસીબ દુરિજન વિ૦ (૨) ૫૦ + દુર્જન
[સંકટ | દુર્ભાવના સ્ત્રી [સં.] દુષ્ટ ભાવના – વિચાર દુરિત વિ. [સં.] મુશ્કેલ (૨) પાપી (૩) નવ પાપકર્મ (૪) મુશ્કેલી; દુર્મિક્ષ j૦ [સં.] દુકાળ દુરુક્તિ સ્ત્રીસિં] કુણ; ખરાબ વચન
દુભેઘ વિ[i] ભેદી ન શકાય તેવું; મજબૂત. છતા સ્ત્રી, દુરુપયેગ ૫૦ [4.] બેટો - ગેરઉપયોગ.-ગી વિ૦ નકામું; બેટું દુર્મતિ વિ૦ (૨) સ્ત્રી [સં.] જુઓ દુબુદ્ધિ દુરદર ન૦ [સં.] ધૃત, જૂગટું
દુમિંગ [.] દુષ્ટ કે ખરાબ મિત્ર
[મુશ્કેલ દુર્ગ j[સં.] કિલ્લો.૦૫તિ ૫૦ કિલ્લાને માલિક.૦પાલ,૦રક્ષક, દુમિલ(ળ) વેટ રિસં. સુર +મિત્ર; સર૦ મ.] દુર્લભ; મળવું
–ધ્યક્ષ ૫૦ [+ અધ્યક્ષ] કિલ્લાનું રક્ષણ કરનાર; કિલેદાર દુર્મુખ વિ૦ [i] કદરૂપા માંવાળું (૨) ગાળો ભાંડતું દુર્ગતિ સ્ત્રી [ā] નઠારી ગતિ [સમજી શકાય એવું. છતા સ્ત્રી- | દુગંધ વિ૦ [ā] મેધા - બુદ્ધિ વગરનું; મુખે દુર્ગમ(–મ્ય) વિ૦ [i] મુશ્કેલીથી જઈ શકાય તેવું (૨) મુશ્કેલીથી દુર્યોગ ૫૦ [] ખરાબ સંજોગ; દુર્ભાગ્ય [માટે પુત્ર દુર્ગધ સ્ત્રી [સં.] ખરાબ વાસ. [–નીકળવી, મારવી = બંધાવું; દુર્યોધન વિ. [સં.] જીતવું મુશ્કેલ; અજિત (૨) પું(સં.) ધ્રુતરાષ્ટ્રને
સેડવું] –ધી વિ૦ ખરાબ વાસવાળું; ગંધાતું (૨) સ્ત્રી, દુર્ગધ | દુર્લક્ષ ન [.] બેદરકારી ઉપેક્ષા (૨) વિ. લક્ષ વગરનું. -શ્ય દુર્ગા સ્ત્રી [સં.](સં.) પાર્વતી.૦ચકલી,૦ચલી સ્ત્રી, એક જાતની | વિ૦ મુશ્કેલીથી જોઈ શકાતું; લગભગ અદશ્ય ચકલી.૦પૂજા સ્ત્રી દુર્ગાની પૂજા. ૦ષ્ટમી સ્ત્રી [+અષ્ટમી] આસો | દુર્લભ વિ૦ [i] મળવું મુશ્કેલ. [-ચલણ ન૦ = “હાર્ડ કરન્સી’.] અને ચૈત્ર સુદ આઠમ. -ગેશ પં. [+ફૅરા] (સં.) શિવ
છતા સ્ત્રી , –ન્ય વિ૦ જુએ દુર્લભ [બેલનારું દુર્ગાધ્યક્ષ પુંસં.] જુઓ “દુર્ગમાં
દુર્વચન ન [.] ખરાબ વિણ બેલ; ગાળ. ની વિ૦ દુર્વચન દુર્ગાષ્ટમી સ્ત્રી, જુઓ “દુર્ગા'માં
દુર્વર્તન ન૦ [i] ખરાબ વર્તન
[અતિ ભારે દુર્ગુણ ૦ [.] દોષ; ખરાબ ગુણ. –ણ વિ૦ દુર્ગણવાળું દુર્વહ, ૦નીય વિ. [સં.] વહન કરવું – ઉપાડવું કે લઈ જવું મુશ્કેલ; દુર્ગેશ પં. [i] જુઓ “દુર્ગામાં
દુર્વાથ ન [i] જુઓ દુર્વચન દુર્ઘટ વિ. [] મુશ્કેલીથી પાર પડે – બને એવું, અશકથા દુર્વાર વિ. [સં.] અનિવાર્ય; અટળ; વારવું મુશ્કેલ દુર્ઘટના સ્ત્રી [સં.] ખરાબ કે અશુભ અનેષ્ઠ બનાવ; અકસ્માત | દુર્વાસ સ્ત્રી [સુર +વાસ] દુર્ગધ દુર્ઘર્ષ પું[] અથડાઅથડી; હરીફાઈ
દુર્વાસના સ્ત્રી [સં.] દુષ્ટ – ખરાબ વાસના દુર્જન ૫૦ [ā] દુષ્ટ -- ખરાબ માણસ
દુર્વાસા મું. [સં.] (સં.) એક ઋષિ (તે તેમના ક્રોધ માટે પ્રસિદ્ધ દુર્જય વિ. [સં] જીતવું મુશ્કેલ એવું. છતા સ્ત્રી
છે.) (૨) [લા.] મહા ક્રોધી માણસ દુર્જર વિ૦ સિં] જરવું – પચવું મુશ્કેલ
દુર્વિકાર ૫૦ [i] ખરાબ – દુષ્ટ વિકાર. –રી વિ૦ દુર્દમ(૦નીય -મ્ય) વિ૦ [4.] કાબુમાં રાખવું મુશ્કેલ એવું પ્રબળ | દુર્વિદગ્ધ વિ૦ [.] મૂર્ખ, બેવકૂફ (૨) અર્ધદગ્ધ દુર્દર્શ વિ. [સં.] મુશ્કેલીથી જોઈ શકાય એવું
દુર્વિનિગ ૫૦ સિં] બેટી – ગેરરીતિભર્યો વિનિયોગ; ‘મિસેદુર્દશા સ્ત્રી [સં.] ખરાબ -માઠી દશા
પ્રોપ્રિયેશન'; અપયોગ દુર્દાન્ત વિ. [] જુઓ દુર્દમ (૨) ગર્વિષ્ટ [દિવસ | દુર્વિનીત વિ. [સં.] ખરાબ વર્તનવાળું; અવિનયી, ઉદ્ધત દુર્દિન પું[i] ખરાબ દહાડો (૨) વાદળાં, વરસાદ કે વંટેળવાળા | દુર્વિપાક છું[] ખરાબ પરિણામ દુર્દ વન–૧) ન૦ [સં.] કમનસીબ; દુર્ભાગ્ય. -વી વિ. દુર્ભાગી | દુર્વિલસિત ન૦ [ā] દષ્ટ વિલાસ; ખરાબ વર્તન દુધર્ષ વિ૦ [i] ઉગ્ર; પ્રચંડ (૨) પાસે ન જઈ શકાય તેવું (૩) જીતી | દુર્વિષય પૃ. [i] ખરાબ વિષયવાસના
ન શકાય એવું. દુનિયહ વિ. [સં.] નિગ્રહ કરવો મુશ્કેલ એવું | દુર્ઘત્તિ સ્ત્રી[] દુર્વાસના; ખરાબ વૃત્તિ દુર્નિવાર(ર્ચ) વિ૦ [i.] નિવારવું મુશ્કેલ; અનિવાર્ય
દુર્વ્યય ૫૦ [.] ખેટ - ગેરરીતિભર્યો વ્યય; બગાડ; ગેરખર્ચ દુર્બલ(ળ) વિ. [સં.] કમર; દૂબળું (૨) [લા.] ગરીબ, રાંક, | દુર્વ્યવસ્થા સ્ત્રી [સં] ખરાબ વ્યવસ્થા; ગેરવ્યવસ્થા
તા સ્ત્રી.. -લાસ્થિ ન+ સ્થિ] એક બાળરેગ; “રેકેટ્સ | દુર્વ્યસન ન [] ખરાબ વ્યસન, –ની વિ. દુર્વ્યસનવાળું

Page #493

દુલહન, દુલહી].
४४८
દૂઠદમંગળ
દુલહન, દુલહી સ્ત્રી [હિં.] જુઓ દુહિન
દુહો ! [. ઢોષી, પ્રા. ઢોલગ –ટૂહ; હિં. ઢો] દેહરો દુલાઈ સ્ત્રી [ર્દિ.] કીમતી રજાઈ
[દીકરી | દુંનું વિ૦ દેશું. -ગે પુંચાર; દંગો દુલારે (લા) ૫ [હિં. ટુટાર]] લાડકે દીકરે. -રી સ્ત્રી લાડીલી | દંદ સ્ત્રી. [ä. તુંઢ] પેટની ફાંદ. ૦લ, –દાળ(~É), -દી વિ૦ દુલાવવું સક્રિ, દુલાવું અક્રિ- ‘દૂલવું'નું પ્રેરક ને ભાવે દંદવાળું. –દાળે પં. (સં.) દુંદાળા દેવ - ગણેશ દુલી ૫૦ [છું. સુવા] ચંદરવો (કે ગાલીચા ?)
દુંદુભિ સ્ત્રી; ન૦ [૩] એક જાતનું નગારું, ભેરી દુહા ૫૦ [હિં, પ્રા. ટુ (ä. કુમ) પરથી] વર; પતિ. ૦૨ાજા | દુઃ[ā] નઠારું', “મુશ્કેલી એવો અર્થ બતાવતો (નામ પૂર્વે આવતો) ૫૦ વરરાજા. –હિન સ્ત્રી નવી વહુ
ઉપસર્ગ. ઉદા. દુ:શીલ, દુઃસહ દુવા સ્ત્રી [.ટુગ] આશિષ; દુઆ. [–દેવી = આશિષ આપવી; | દુઃખ ન૦ [.] દુખ; વ્યથા; પીડા; કષ્ટ. [-આવવું, પડવું = દુઃખ
ભલું થાઓ એમ ઇચ્છવું. ૦ગીર વિ૦ જુઓ આગીર વેઠવાનું થવું. (માથે) દુઃખનાં ઝાડ ઊગવાં = દુઃખ – આપત્તિને દુવા સ્ત્રી[જુઓ દુહાઈ] જાહેરનામું; ઘેષણ (૨) આણ પાર ન રહે. દુઃખના ડુંગર, દુઃખનાં વાદળ = મેટાં મોટાં દુવાગીર વિ૦ જુઓ “દુવા'માં
દુ:ખ. દુઃખનું એસ= દુઃખ દૂર કરવાને ઇલાજ, દુઃખે પાપે દુવાર ન [an] + દ્વાર. (–રિ)કા સ્ત્રી; ન૦ (સં.) જુએ દ્વારકા = મહામહેનતે; સુખદુઃખે. દુઃખવટે જવું = કાણે જવું; ખરખરે દુવાવું અક્રિ. (૫.) દુભાવું; દુખાવું [ડામાડોળપણું કરવા જવું.] કર,૦કારક,૦કારી વિ દુઃખ કરનારું.૦કર્તા(~ર્તા) દુવિધા સ્ત્રી [સર૦ ૯િ. સુવિધા; સં. વિધા?] દુગ્ધા; અનિશ્ચય; વિ૦ (૨) પુંઠ દુઃખ કરનાર. ૦૬, ૦દાયક, ૦દાયી, પ્રદ વિ૦ દુશાલ પું. [i.; સર૦ Éિ. ટુરા] કીમતી બેવડી શાલ દુઃખ દેનારું.૦૫રિણામક, ૦૫ર્યવસાયી વિદુઃખમાં પરિણમતું દુશ્ચરિત, -ત્ર ન૦ [] દુરાચરણ (૨) ખરાબ ચરિત્ર - જીવન (નાટક –‘ટ્રેજેડી). ૦ભંજક(–ન), મંજીવિ દુઃખ દૂર કરનારું. દુશ્ચિહન ન [.] ખરાબ ચિહ્ન; અપશુકન
ભાગી વિ૦ દુઃખી. ૦મય વિ. દુઃખથી ભરેલું. ૦મયતા સ્ત્રી૦. દુશ્ચિતા સ્ત્રી [૪] ખોટી ચિંતા
૦વાદ મુંબ નિરાશાવાદ; પેસિમિઝમ'. વિસ્મારક વિ૦ દુઃખ દુશમન કું. [1] શત્રુ. ૦દા ૫૦ દુશ્મનાવટ. –નાઈ --ના- ભુલાવે એવું. શૂરું વિ૦ જુઓ દુખશુરું. ૦હર(–ર્તા) વિ. (૨) વટ, -ની સ્ત્રી શત્રુવટ; અદાવત
jદુઃખ હરી લેનારું.હારિણી વિ.સ્ત્રી૦,૦હારી વિ૦ દુઃખહર. દુવાર વિ. [1] મુશ્કેલ; અઘરું
-ખાન્ત(ક) વિ. [+અંત] અંતે દુઃખવાળું (નાટક); દુઃખપર્યવદુષ્કર વિ૦ [] કરવું મુશ્કેલ; અઘરું
સાયી.–ખારિ ! [+ગરિ] દુઃખને દુમન-દૂર કરનાર–ખાર્ત દુષ્કર્મ ન [સં.] દુરાચરણ; પાપકર્મ
વિ૦ [+ાર્ત] દુઃખથી પીડિત. –ખલય ન [+આલય] દુખનું દુષ્કાલ(–ળ) પું[.] જુઓ દુકાળ. નિવારણ ન દુકાળનું | ઘર.-ખાવસ્થા સ્ત્રી[અવસ્થા] દુખની દશા કે સ્થિતિ ખિની દુઃખનિવારણ; “કૃમિન-રિલીફ
વિ. સ્ત્રીદુઃખી (સ્ત્રી). –ખિત વિ૦ દુઃખથી પીડાયેલું; દુઃખી. દુષ્કીર્તિ સ્ત્રી [.] અકીર્તિ, બેઆબરૂ [-ત્ય નવ દુષ્કૃત -ખી વિ૦ જુઓ દુખી દુષ્કૃત ન[સં] દુષ્કર્મ (૨) વિ. [સં. સુકૃત] દુષ્કર્મ કરનાર; પાપી. દુઃશાસન . [સં.] (સં.) દુર્યોધનને એક નાનો ભાઈ દુષ્ટ વિ. [ā] નઠારું, અધમપાપી (૨) દેલવાળું. છતા સ્ત્રી.. | દુ:શીલ વિ. [i] ખરાબ શીલવાળું
બુદ્ધિ સ્ત્રી બદદાનત; પાપી બુદ્ધિ (૨) વિ૦ દુષ્ટ બુદ્ધિવાળું. | દુઃસહ વિ. [સં.] સહેવું મુશ્કેલ - વિ૦ સ્ત્રી“દુષ્ટનું સ્ત્રીલિંગ. –ાત્મા ડું [+આત્મા] | દુઃસંસકાર ! [iu] ખરાબ – દુષ્ટ સંસ્કાર દુષ્ટ માણસ; દુષ્ટબુદ્ધિ. –ણાશય [+આશય] દુષ્ટ આશય દુઃસાધ્ય વિ. [8.કરવું મુશ્કેલ (૨) ન મટી શકે તેવું (રેગ માટે) કે હેતુ (૨)વિ. દુષ્ટાશયવાળું
દુઃસ્થિતિ સ્ત્રી [i] ખરાબ - કડી સ્થિતિ દુપથ પું. [i] કુપથ; કુમાર્ગ
દુ:સ્વમ ન૦ [૪] ખરાબ – અશુભ સ્વપ્ન દુષ્પરિણામ ન [8] ખરાબ પરિણામ
દુઃસ્વર છું[સં.] ખરાબ કંઠ – સૂર દુપૂર વિ. [] પૂરવું કે સંતોષવું મુશ્કેલ
દૂ[િ. ઢિપ્રા.,ઢો; ઢો]બે (સમાસમાં); બમણું (આંકમાં) દુષ્યજ્ઞ વિ[4] દુર્ગે; કમ પ્રજ્ઞાવાળું; મૂર્ખ
દુઆ ૫૦ બ૦૧૦ [જુઓ દૂ] ૧૪૨ = રને ૧૦ સુધીનો ગડિયે દુષ્પાપ, - વિ. [સં.] દુર્લભ
દુઓ પું[૪. દિલ, મા. ટુમ પરથી; સર૦ €િ. ટૂબા) બેની નિશાનીદુપ્રેક્ષ્ય વિ. [૪.] જેવું મુશ્કેલ; દુર્દર્શ
વાળું પતું કે તે પાસે દુસ્તર વિ. [૩] મુશ્કેલીથી તરાય – ઓળંગાય એવું
દૂકઠન નરવું દુત્યજ, પુત્યાજ્ય વિ૦ [૩] મુશ્કેલીથી તેજાય એવું
દુકૃત ન૦ + દુકૃત દુહવું સક્રિ. [સં. સુત્ ; પ્રા.]+દેહવું
દૂગણ(–ન) સ્ત્રીન્દૂ+ગુળ] જુઓ દુગન દુહાઈ સ્ત્રી [હિં.] આણ; દુવાઈ [-ફરવી]
દૂ વિ૦ [સર૦ ટુળ] બીજું દુહાગા, ગણ સ્ત્રી દુહાગી – અણમાનીતી પત્ની
દૂઝણ સ્ત્રી. [‘દૂઝવું ઉપરથી] દૂધ આપતી ગાય ભેંસ. –ણું(–નું) દુહાગી વિ. [સં. મન ; પ્રા. ઢો;િ યા સર પ્રા. ટુકા = | વિ૦ (૨) ન. [સં. ઢોહ્ય, પ્રા. ડું] દૂધ આપતું (ઢેર માટે) દુર્ભાગ્ય; હિં.] દુર્ભાગી; દુખિયું
ઝવું અ૦િ કિં. યુદ્ ઉપરથી (ઢોહ્ય - પ્રા. ૩)] દૂધ દેવું (૨) દુહાગીર ૫૦ દુહો ગાનાર
ઝરવું; નીગળવું દુહિતા સ્ત્રી [૪] દીકરી. -તર પું, દૈહિત્ર; દીકરીને દીકરે ! દૂઠદમંગળ વિ. [ટુણ +fdfમા (સં.)] (કા.) જબરદસ્ત પ્રચંડ

Page #494

४४४
દૂણ સ્ત્રી [સં. ટૂન, પ્રા. ટૂળ =બળેલું] દુણાવું તે; દુભાયાની અસર. પર જીવનારું ૦૬ સક્રિટ સંતાપવું; સતાવવું. –ણું વિ૦ મન બાળે – નાખુશ દૂધિયા વિ. પં. બ૦ ૧૦ દૂધના જેવો સફેદ (દાંત) (૨) ધાવણ કરે તેવું (૨) ન૦ નારાજ કે તેનું કારણ
બાળકને કુટેલા (દાંત). લટોરા ન૦ એક પક્ષી. -... વિ. દૂર્ણ વિ. [પ્ર. ૩૩ળ; સં. દ્રિાળ] બમણું (૨) જુઓ “દૂર્ણમાં જુઓ દુધાળ (૨) દૂધના રંગનું, સફેદ. ઉદા. “દૂધિયા પણ દૂણે ૫૦ [ણવું પરથી] બળવું – ચાટવું તે
(૩) નવું; તાજું; શરૂઆતનું. ઉદા. “દૂધિયું લેહી' (૪) ન૦ દૂધી દૂત,૦૩ [] સંદેશો પહોંચાડનારે (૨) બાતમીદાર; જાસૂસ. (૫) બદામ છે. ને ધંટીને દૂધ જેવું પાણી કઢાય છે તે. - કાચ ૦કર્મન, દૂતનું કામકાજ. કાવ્ય નવ દૂતકર્મ વિષેનું કાવ્ય; જેમ કે j૦ દૂધ જેવા રંગનો (પાર ન દેખાય એવા) કાચ. – વછમેઘદૂત. ૦૦,૦પણું ન૦.-તિકા, -તી સ્ત્રી સંદેશ પહોંચાડનાર | નાગ ! એક ઔષધિ સ્ત્રી (૨) આશક માશુક વચ્ચેના સંદેશા પહોંચાડનારી કે તેમને દૂધી સ્ત્રી [. ટુદ્ધિમ] એક વનસ્પતિ-શાક. ૦ હલો મેળાપ કરાવી આપનારી સ્ત્રી
દૂધી છીણી કરાતી એક મીઠાઈ. ૦પાક ૫૦ દૂધીને બનાવેલો પાક [તું વિ૦ [પ્રા. ધુત્ત, સં. ધૂર્ત લુચ્ચું, ધૂર્ત
દૂ છું[સં. દ્રોગ; હિં. હોના] પડિયે દૂદડા પુ. બ૦ ૧૦ નાના જોડા
દુપટ વિ૦ [k+પટ] બેવડું; બે ગણું દૂધ ન [સં. દુધ, . ] સ્તન કે આંચળમાંથી નીકળતું ઘેલું ! દુબળાઈસ્ત્રી, જુઓ “દુબમાં
પ્રવાહી (૨) કેટલીક વનસ્પતિમાંથી નીકળતો એ ધોળો રસ, દૂબળી સ્ત્રીજુઓ ‘દૂબળે'માં (૨) વિ. સ્ત્રી દુર્બોળ (સ્ત્રી) [આખરવું = દૂધનું દહીં કરવા તેમાં મેળવણ ભેળવવું. –આપવું દૂબળું વે. [. સુર્વસ્ત્ર પ્રા. ટુવ8] દુર્બલ કમજોર. -ળાઈસ્ત્રી, =દૂઝવું (૨) લાભ કરવો.-આવવું, -ઊતરવું = ધાવણ આવવું. દૂબળાપણું; દુર્બળતા -ચઢવું = છાતીમાં દૂધ ભરાવું (૨) કણસલાના કણમાં રસ ભરા ! દૂબળે ૫૦ ભીલને મળતી એક જાતને આદમી (૨) અર્ધ ગુલામ (૩) આતુર હોવું (૪) (ચંગ) પ્રેમ ન હોવે.-ઢાવવું =બાળકને | જે (સુરત તરફ) ખેડૂતને કર. -ળી સ્ત્રી, દૂબળાની કે તે ધાવતું બંધ કરવું, ધાવણ છોડાવવું–જામવું = દૂધ અખરાઈને દહીં જાતની સ્ત્રી થવું (૨) દૂધ ઠરી જવું. -દેવું = જુઓ દૂધ આપવું. –પીતું કરવું દૂભણ સ્ત્રી [‘ભવું” ઉપરથી] મન દુભાવું તે =જન્મતાંત બાળકને ગંગળાવી મારવું,બાળહત્યા કરવી.-પીલવું દુભવવું સત્ર ક્રે. [જુઓ દૂભવું] દુભાવવું = મલાઈ કાઢવા તેના સંચામાં દૂધ વવવું. –મારવું = (ારેયા દૂભવું અ૦ ક્રિ. [વા. ફૂમ = દુખી થવું] દુભાવું; દુખી થવું વગેરેનું) દૂધ ગૂમડા કે સેજ ઉપર ચડવું. –મેળવવું = જુઓ | દુમરી સ્ત્રી એક પક્ષી દૂધ આખરવું. દૂધે ધોઈને આપવું = પ્રામાણિકપણે આદરપૂર્વક | દુમવું સક્રિ. [. ટૂ; પ્રા. ટૂ] દમવું, પીડવું આપવું. દુધે ધોવું= આદરમાન કરવું, પુજા કરવી. દુધે મેહ | દુર્ભ પૃ૦ [સં. સુર્મનસ , મા. -મળ પરથી ] જુઓ મે વરસવા = આનંઢ આનંદ થઈ રહે. દૂધમાં કાળું તેવું = | યમ વિ. [hi] જુઓ દુપ્પમ કંઈક પી એબ કે ભેદ હેવાં. દૂધમાંથી પોરા કાઢવા બેટી | દુર વિ૦ [., 1] વેગળું; આવું (૨) અ૦ વેગળે; આઘે. ખણખેઢ કરવી. દૂધમાં સાકર ભળવી = સુખદ સંગ ] [ કરવું= આધે હઠાવવું (૨) કાઢી મૂકવું; ૨ઢ કરવું (૩) નાબૂદ થ. દૂધમાં એળિયે ભેળવો = કજિ -અણબનાવ થાય કરવું. –થવું = દૂર કરવું. -બેસવું = (સ્ત્રીએ) રજસ્વલા થવું (૨) એમ કરવું. દૂધમાં ને દહીંમાં પગ રાખવા = બંને બાજુની અલગ કે અળગું થવું.] અંદેશ વિ. દૂરદેશ રાખનારું; ઢેલકી વગાડવી; પિતાના લાભ ખાતર એકે પક્ષને પૂરી વફાદારી દૂરંદેશ. અંદેશી સ્ત્રી. દૂરઅંદેશપણું દૂરંદેશી. અંદેશ પું ન આપવી; બંને બાજુનું બોલવું] ૦કસી સ્ત્રી, દૂધની કસેટી ભાવીને વિચાર પ્રથમથી જ કરી રાખો તે; અગમચેતી; દૂરકરવા માટેનું માપક યંત્ર; ‘લૅક્ટમિટર’. ઠાર પુત્ર આઇસક્રીમ. દેશે. ૦ગામી વિ. દૂર સુધી જાય એવું. છતા સ્ત્રી૦, ૦૦ ન૦.
ઋલું,ડું ૧૦ (૫.) દૂધ (લાલિત્યવાચક). અને સંયે ડું દૂધ દર્શક યંત્ર ન૦ દૂરની વસ્તુ જોઈ શકાય એવું યંત્ર; દૂરબીન. પીલી મલાઈ કાઢવાનું યંત્ર. ૦પાક ડું દૂધ અને ચોખાની એક દર્શિતા સ્ત્રીદૂરદર્શપણું. દશ વિ. દૂરદ્રષ્ટિવાળું. ૦રષ્ટિ વાની. ૦પાણી ન૦ તેલમાં પાપાડે ખારે તથા પાણી નાખી સી. દૂર સુધી જતી નજર - દૂરંદેશી. ૦બીન ન. [1] દૂરદર્શકકરેલું દૂધ જેવું દેખાતું પ્રવાહી (શાકમાં છાંટવા) (૨) દૂધ, ચાનું | યંત્ર. ૦બીની સ્ત્રી. દૂર સુધી જેવું છે. ૦વતી વિ૦ દૂર -આદું પાણી, ખાંડ તાસકમાં જુદાં જુદાં અપાય છે તે (ટલમાં વપરાય રહેલું. ૦વાદક(વ્યંત્ર) ન૦ દૂરથી વાત કરી શકાય એવું યંત્ર. છે). બહેન સ્ત્રી બાપ જુદા ને એક જ મા હોય એવી બહેન ૦શ્રાવક(વ્યંત્ર) ન૦ દૂરને દવનિ સંભળાવી શકે એવું યંત્ર. ૦સ્થ (૨) ધાવની દીકરી. ભાઈ ! બાપ જુદા ને એક જમા હોય વિ૦ દૂર; આછું; દૂરવત
[ અંદેશ, -શી,-શો એ ભાઈ (આંગળિયાત) (૨) ધાવને દીકરા. ૦મલ(–કલ) | દુરંદેશ વિ૦ [1.], શી સ્ત્રી, -શે ! જુઓ “દૂરમાં દૂર૫જેને દૂધને આહાર છે એ મલ (૨) વિ. પુe; મજબૂત દુરાકૃષ્ટ વિ૦ [i.] તાણતોશીને કરેલું કે સાધેલું; અસહજ (૩) દૂધ પીને જીવનારું. મેગર ૫. દૂધમાં ઘઉને લેટ બાફી | દરાન્વય પું[સં.] વાક્યરચનામાં પદેના કમને દેષ - પિતાના કરાતી એક વાની (સુ.). ૦રાજ નો એક પક્ષી. વાડી સ્ત્રી, દૂધ | ઉચિત સ્થાનેથી દૂર કે આવું પાછું તેવું તે માટે ઢેર રાખીને સાથે કરાતી ખેતીવાડી; ડેરી-ફાર્મ'. ૦વાળી | દરાપાસ્ત વિ. [સં.] દૂર ફેંકી દીધેલું; રદ કરેલું; તિરક્ત સ્ત્રી- દૂધ વેચનારી સ્ત્રી, ૦વાળે પેટ દુધાર; દૂધ વેચનારે;
૧ વેચનારે; | દૂરિયે પું[જુઓ દૂર દૂરીનું પાનું દુધના વેપારી. -ધાધારી વિ. [ + આધારી; સર૦મ] ફક્ત દૂધ | દરી સ્ત્રી [‘દ' ઉપરથી દૂએ; બેની સંજ્ઞાવાળું પતું (ગંજીફામાં)
જે-૨૯ For Personal & Private Use Only

Page #495

દૂર્વા]
૪૫૦
[દેખીતું
દૂર્વા સ્ત્રી[] એક ઘાસ-દર. ૦ષ્ટમી સ્ત્રી, [+અષ્ટમી| ચડવું, ૫હવું=નજરે પડવું; જેવાવું (૨)ધ્યાનમાં આવવું. દષ્ટિમાં જુઓ દરેઆમ
રાખવું = ધ્યાનમાં રાખવું.] કેણુ વસ્તુને નિહાળવાની - દુલ ન૦ [સં. હુ] બૈરાં –કરાનો કાનનું એક ઘરેણું
વિચારવાની રીતકે માર્ગ ક્ષેત્ર ૧૦ જુઓ દષ્ટિપ્રદેશ. ૦ક્ષેપ દૂલરી સ્ત્રી [સર હિં. હુદ્દી(ર); ૬+ = સેર] બે સેરનું સ્ત્રીનું ૫૦ દષ્ટિપાત. બેચર વિ૦ નજરે પડે એવું; દષ્ટ પહોંચી શકે કેટનું એક ઘરેણું
એવું. ૦ષ પં. આંખની ખોડ (૨) નજરકથી રહી ગયેલી દલવું અ૦ કેિજુઓ ફૂલવું
ખામી (૩) આંખ વડે થયેલો દોષ - અપરાધ. ૦૫થ દુલહ વિ. [પ્રા. ટુa] દુર્લભ (જૈન)
જુઓ મર્યાદા. ૦પાત પં. નજર પડવી - તેવું તે. પૂત દૂ છું. જુઓ દૂએ
વિ૦ આંખથી બરાબર જોયેલું - તપાસી લીધેલું. પ્રદેશ ૫૦, દુષક વિ૦ [સં.] દેષ કાઢનારું; છિદ્ર શેઘનારું (૨) દેષ ઉત્પન્ન
ફલક ન૦ દૃષ્ટિમાં આવતો - દષ્ટિમર્યાદા સુધીને બધે વિસ્તાર. કરનારું; દેષ લગાડનારું. -શું ન દેષ; ખેડખાંપણ
ફેર પુ. દરેભેદ. બિંદુ નાણ. ભેદ પું. દષ્ટિને-છેદુષવું સક્રિઃ [સર૦ સં. ટૂષય, હિં. તૂવન, મ. ટૂળ] દોષિત કરવું
કેણને ભેદ કે ફરક. ૦શ્રમ ૫૦ જેવામાં થતો ભ્રમ. ૦મર્યાદા દૂષિત વિ. [4] દેવ- દૂષણવાળું. છતા સ્ત્રી,
સ્ત્રી જ્યાં સુધી આંખ જોઈ શકે તે હદ (૨) ક્ષિતિજ, મેળાપ દૂસરું વિ૦ [હિ.] બીજું
એકબીજાને જોવા પૂરતું કે તે રીતે મેળાપ -મળવું થાય તે. દંગે પુંદંગે; ડુંગે; ચાર
૦વાદ પુત્ર નજરે દેખાય એ જ સાચું એ વાદ. વિદ્યા સ્ત્રી, દંડી સ્ત્રી જુએ ઠંડી. j૦ જુએ ડ
૦શાસ્ત્ર ન દષ્ટિનું શાસ્ત્ર; “ટિકસ'. ૦શર નર નજર રૂપી દૂડિયે પુંછ જુઓ ડાંડિયે
બાણ; કટાક્ષ, દબાણ. ૦સીમાં સ્ત્રી, જુઓ દષ્ટિમર્યાદા. દંડું ન૦ જુઓ ડુંડું. દંડે યું. જુઓ ફંડ
-દષ્ટ સ્ત્રી દષ્ટિ સામે દૃષ્ટિ [છે. જેમ કે, રૂપાંદે, ગોરાંદે દક(ગ) સ્ત્રી [.] દષ્ટિ; નજર (૨) આંખ (૩) બેની સંજ્ઞા. | દ સીટ [4. ગ્રેવી, II. વૈ પરથી ?] સ્ત્રીના નામને અંતે આવે -ગંચલ(ળ) પં. [+મંત્ર] આંખને ખૂણે. ગેચર વિ.
| દે (દં,) “દેવુંનું આજ્ઞાર્થ એવ૦ રૂ૫. ૦કારો (દં) પું[’+ કાર] [+ગેચર] જુઓ દગોચર. -દેષ પં. [+] છો - | જીએ હાચર. -દેષ j rદબી તા . | દે દે માર મારે એવો પોકાર
[j૦ જેનારે જેવાનો દોષ
દેખણહાર વિ. [દેખવું” ઉપરથી] જોનારું; દેખનારું. -રે વિ૦ દઢ વિ૦ [ā] સ્થિર; મજબૂત; પાકું, નિશ્ચિત ટકાઉ; અટળ (લા. દેખત અ૦ [‘દેખવું” ઉપરધી] દેખતાં જ; જોતાંવેંત
અર્થમાં પણ), છતા સ્ત્રી૦. ભાજક . બે કે વધારે આંકડાનો દેખદેખે અ૦ દેખતાં દેખતાં જ; જોતજોતામાં મેટામાં મેટે સાધારણ અવયવ (ગ.). વ્રત (—તી)વિત્ર વ્રતના દેખતું ['દેખવું'નું વ૦ ૦] તું; આંધળું નહિ એવું(૨) સમજુ; પાલનમાં દઢતાવાળું. -ઢાવવું સત્ર ક્રેિ[સર૦ હિં. દુકાન, મ. વિચારી. [દેખતી આંખે =જાણીજોઈને. દેખતાની આંખમાં ઢાવળ] દઢ કરવું. -હાસન ન[+ આસન] પેગનું એક આસન.
ધૂળ નાખવી = જાણકારને પણ છેતરવું.] : [[–રાખવી] –ઢીકરણ ન. [૪] દઢ કરવું તે. -ઢીભૂત વિ૦ [સં] દઢ કે
દેખભાળ, દેખરેખ ર૦ [‘દેખવું' ઉપરથી] સંભાળ; તપાસ. મજબૂત બનેલું
દેખવું સ૪િ૦ [કા. હેવેવ, મા સેવ (સં. )] જોવું પ્ત વિ. [૪] મગરૂર; દર્પવાળું
દેખતું વિ૦ શોભતું; દેખાવડું (૨) દેખવા પૂરતું; ઉપરથી દેખાતું દશ(૫)દ ૫૦ [i] પથરે (૨) ધંટીને પથરે. -દિમાષક ૫૦ દેખા સ્ત્રી [દેખવું પરથી દેખાવું – પ્રક્ષ જણાવું તે. [-દેવી = સિં] ઘંટી દીઠ લેવાતો (પ્રાચીન એક) વિરે
પ્રગટ થવું; નજરે પડવું; દેખાવું.] દશ્ય વિ. [i] જોવા જેવું (૨) દેખાય એવું (૩) ન૦ દેખાવ (૪). દેખા પુત્ર જુઓ દેખાડો દેખાતું આ વિશ્વ. ૦માન વેિ[ā] દેખાતું હોય એવું દેખાડવું સક્રિ- ‘દેખવું'નું પ્રેરક; બતાવવું (૨) હાથ, ડાંગ, ચાકુ, દષદ, દિમાષક પું. [સં.] જુઓ “દશદ'માં
આંખ ઈ બતાવીને ડરાવવું (૩) પશુની માદાને નર દેખાડ દષ્ટ વિ. [i] જોયેલું; દેખેલું (૨) સ્ત્રી (પ.) દષ્ટિ. છાણ વિ - સંજોગ માટે ભેગાં કરવાં. [દેખાડી દેવું =ગુપ્ત હોય તે ઉઘાડું [+અદg] દષ્ટ અને અદષ્ટ
કરવું (૨) (મારીને કે બીજી રીતે) પ્રભાવને પર આપ.] દષ્ટાંત ન૦ [સં] ઉદાહરણ; દાખલે. [આપવું, ટાંકવું = દાખલા દેખાડે ૫૦ [દેખાડવું પરથી] સામાને બતાવવા પૂરત દેખાવ - તરીકે રજૂ કરવું. લેવું =ધડો લેવો (૨) દષ્ટાંત તરીકે લેવું-કહેવું.] | ડેળ (૨) દેખાડવું – બતાવવું તે ૦કથા સ્ત્રી દષ્ટાંત તરીકે કહેલી કથા; ‘પૅરેબલ'. ભૂત, વરૂપ | દેખાદેખી સ્ત્રી [સર૦ 6િ.;મ. ફેવરેવી] સામાનું દેખી વાદેવાદ વિ૦ ઉદાહરણરૂપ; ધડો લેવા જેવું
કરવું તેનું અનુકરણ (૨) અ૦ જોઈ જોઈને; વાદેવાદ; અનુકરણમાં દષ્ટિ સ્ત્રી. [] નજર (૨) જોવાની શક્તિ (૩) [લા.] ધ્યાન, લક્ષ | દેખાવ પુત્ર દેખાવું તે; દશ્ય (૨) આકાર, આકૃતિ (૩) [લા.] (૪) જુએ દૃષ્ટિકોણ. [કરવી = નજર કરવી; જોવું. - ચાટવી | જુઠ દેખાવ; ડોળ. [ક] =ભૂતપ્રેતાદિને વળગાડ થા. –નાખવી = જવું. –પડવી = દેખાવટ સ્ત્રી [સર૦ હિં.] દેખાડે, શોભા જોવાવું; નજર પડવી (૨) (કુંડળીમાં) ગ્રહની અસર હોવી. | દેખાવડું વિ૦ સુંદર, રૂપાળું
[સૂઝવું - ફેંકવી = નજર કરીને જેવું-બેસવી =નજર લાગવી.-રાખવી | દેખાવું અૐિ [‘દેખવુંનું કર્મણ] જેવાવું; જણાવું; નજરે પડવું; =ધ્યાન રાખવું, સંભાળ રાખવી. –લાગવી = નજર લાગવી. ! દેખીતું વિ૦ પ્રત્યક્ષ ખુલ્લું; પણ (૨) માત્ર બહારથી જ દેખાતું; -સાંધવી =નિશાન તાકવું (૨) નજરે નજર મેળવવી. દષ્ટિએ | વાસ્તવિક નહિ એવું, દેખતું

Page #496

દેગ]
૪પ૧
[દેવનદી
દેગ ! [] માટે દેગડે (૨) સ્ત્રી દેગડી; નાના દેગડા જેવું કન્યા,કથા સ્ત્રી કે ઈ દેવની ધાર્મિક કથાવાર્તા.૦કપાસ પુંએક તાંબાનું એક વાસણ, ડી સ્ત્રી દેગ સ્ત્રી જુઓ. ૦ર્ડ ન૦ જાતને કપાસ. ૦૭૯૫ વિ૦ દેવ જેવું. ૦કી સ્ત્રી (સં.) શ્રીકૃષ્ણની નાને દેગદેગડે. ૦ મું ધાતુનું એક મોટું વાસણ; હાંડે માતા. (૦નંદન, પુત્ર ૫૦ (સં.) શ્રીકૃષ્ણ) ગિરા સ્ત્રી-આકાશદેજ સ્ત્રી; ૧૦ [સર૦ . ટ્રૉન; મ.; સં. રેવ પરથી {] કન્યાને વાણી. હગિરિ (સં.) એક પર્વત. ૦ઘર ન દેરાસર; દેવમંદિર, વરપક્ષ તરફથી આપવાની લુગડાં વગેરેની ભેટ કે જમણ (૨) ચકલી, ૦ચહલી સ્ત્રી, એક જાતની ચકલી. ૦જા સ્ત્રી- દેવની (સુ.) કન્યાનું શુલ્ક
દીક્સી. તર(– ) jએક પક્ષી – ચાતક.૦તર નવ સ્વદેડકી સ્ત્રી, દેડકાની માદા. -કું ન [સર૦ સે. (દેશ) ભીનાશમાં ર્ગનાં પાંચ વૃક્ષેમાનું દરેક(મંદાર, પારિજાત, સંતાન,કલ્પ અને હરિરહેતું એક પ્રાણી; મેડક, [દેકાની પાંચશેરી = ઉધમતિયું ને | ચંદન) (૨) જેની નીચે ગામના લેકે ભેગા મળતા હોય તે ઝાડ. અથર ટેળું (૨) એવાં બાળકોને સહ.] -કે પુત્ર નર દેડકું છતા પુદેવ (૨) અગ્નિ (૩) સ્ત્રી દેવી (૪) દેવ4. [-ઊઠવે આગ દેડવવું સીક્રેટ રેડવવું; ગબડાવવું
લાગવી; નાશ પામવું. ઊઠી જવા = શક્તિ જતી રહેવી; દેવ -દેણ (દં) વિ. [‘દેવું” પરથી] દેનારું (સમાસને અંતે) ઉદા૦ દુઃખ- રૂઠવા. –જાગો (જગાને) = ભાગ્યેાદય થવો. -ઝર = કાજે દેણ (ઠં) ન [સં. ઢા, બા. ful] પરથી ? સર૦. ટ્રેન; fહ્યું. તેન]. થ; બહુ ક્રોધ ચડે. -પાઠ = દેવતા સળગાવવો. -ભાર દેવું, કરજ (૨) સરકારભરણું (૩) ઉપકારનું દબાણ. ૦ગી સ્ત્રી, = અગિન સાચવવા ઉપર રાખ વાળીને દબાવો. –મૂક = આગ [મ.] બક્ષિસ (૨) દાન. ૦દાર-ણિયાત વિ. દેવાદાર, દારી લગાડવી. -રેઢા (કાળજામાં) = અતિશય ચિંતા થવી (૨) અદેસ્ત્રી, દેવાદાર દશા. –ણું ન૦ જુઓ દેણ
ખાઈ થી બળવું. દેવતામાં ઘી હોમવું = ઉશ્કેરણી કરવી; કજિયો દેતવા પું. [૧દેવતાઓને ગ્રામ્ય વ્યત્યય] દેવતા; અગ્નિ
વધે તેમ કરવું. દેવતા-મૂક્યું = બળ્યું; મઉં; દીસતું] તાઈવિ. દેદાર (દં) ૫૦ [જુએ દીદાર] દેખાવ; દર્શન
દૈવી; અલૌકિક. ૦ત્વ ન દેવ હોવું તે; દિવ્યતા. ૦દર્શન ન૦ દેદીપ્યમાન વિ૦ [.] દીપતું; ઝગઝગતું
દેવનું દર્શન. ૦દાર(–દાર) ૧૦ [સં. સેવા) એક જાતનું ઝાડ કે દેદ ૫૦ (કા.) (ગેરમા વખતે રમતમાં) કૂટવું તે
તેનું લાકડું. ૦દારી વિ૦ દેવદારનું બનાવેલું. દાસી સ્ત્રી, દેવને દેન સ્ત્રી [સં. ધેનુ ગાય. [(–ની દેન દોહી હોવી =દેન | અર્પણ કરેલી સ્ત્રી (મદ્રાસ તરફની એક પ્રથા). દિવાળી સ્ત્રી,
-શક્તિ કે તાકાત હેવી, મગદૂર હોવી.] [હેવું.] . કારતક સુદ પૂનમનું પર્વ. દૂત પુત્ર દેવને દૂત. ૦નદી સ્ત્રી (સં.) દેન (ઠં) સ્ત્રી તાકાત; મગદૂર. [(–ની દેન હોવી = શક્તિવાળું | ગંગા. ૦નાગરી વિ૦ (૨) સ્ત્રી સંસ્કૃત અથવા બાળબેધ લિપિ. દેન (?) ન૦ [. ટૂહન પરથી] દહન; અગ્નિસંસ્કાર. [-દેવું = પૂજા સ્ત્રી, જુઓ દેવસેવા. ૦પેઢી અગિયારશા–સ) સ્ત્રી, અગ્નિસંસ્કાર કરવો; મરેલાને બાળવું.].
અષાડ સુદ અગિયારશનું પર્વ. ૦ભાગ કુંદેવયજ્ઞ તરીકે દેને દે-માર અ૦ [દેવું મારવું પરવી? અથવા “માર દે, મારે ચલાવ, અર્પવાને ભાગ, ભાષા સ્ત્રી સંસ્કૃત ભાષા. ૦ભૂમિ(મી)સ્ત્રી, લગાવ' એ ભાવના ઉદગાર પરથી] ઝડીની સાથે; ઝપાટાભેર; . ૦મંદિર ન૦ દેવસ્થાન. ૦માતૃક વિ૦ [સં.] કેવળ વરસાદ તડામાર, જેમ કે, વરસાદેદેમાર પડયા કર્યું, ‘માર કરતા પહોંચ્યા પર આધારવાળે (પ્રદેશ). ૦મુનિ પું. (સં.) નારદ. j૦ ત્યાં ગાડી ઊપડી ગઈ
હેમ વગેરે (પંચ યજ્ઞોમાંનો એક). વ્યાત્રા સ્ત્રી સ્વર્ગાત્રા. વ્યાન દેય વેઠ [સં.] આપવા યોગ્ય કે આપી શકાય એવું [વાર નવ ને રથ; સ્વગય વાહન. ૦થાની સ્ત્રી (સં.) શુક્રાચાર્યની દેર ૫૦ [i. રેવર; પ્રા. રેમન્ હતુઓ દિયર (૨) સ્ત્રી [ii] ઢીલ; પુત્રી - યયાતિની પત્ની (૨) એક નક્ષત્ર. ૦૨ાજપું. (સં.)ઇ. વર્ષિ દેરડી (દે) સ્ત્રી [દેસ” ઉપરથી] ઉતરડ (૨) નાનું માંદેર કે દેરું પું[+ ]] (સં.) નારદ (૨) દેવેના અષિ કે દેવ જેવા અષિ દેરવટું ન૦ જુઓ દેરવટું
(અત્રિ,મરીચિ વગેરે).૦લાંનબ૦૧ઘરના દેવસ્થાનની મૂર્તિઓ. દેરાણી સ્ત્રી [પ્રા. (–4)રાળ] દિયરની વહુ
૦લી સ્ત્રી, જુઓ દેવચકલી. ૦લેક પુત્ર દેવને લોક – વર્ગ. દેરાસર (૮) ૧૦ સં. રેવાશ્રવ ?] ઘરમાં દેવ રાખવાની જગા | [-પામવું = સ્વર્ગે જવું; મરી જવું.] ૦વર પુત્ર દેવામાં શ્રેષ્ઠ દેવ. (૨) જૈન દેવમં દેર. -રી વિ. દેરાસરમાં રહી નિયમિત દેવપૂજા વાણી સ્ત્રી, આકાશવાણી. વિદ્યા સ્ત્રી નિરુક્ત વિદ્યા; બુકરનારું (૨) પુંએક અટક
ત્તિશાસ્ત્ર. વ્રત ૧૦ દેવી કે દિવ્ય વ્રત (૨) . (સં.) ભીષ્મ. દેરી (દે) સ્ત્રી. [જુઓ દેસ] નાનું દેરું
૦શયની એકાદશી સ્ત્રી જુએ “દેવપોઢી અગિયારસ”. ૦શરણ દેરીડે ૫૦ [જીએ દેર] (૫) દેયર (લાડમાં) [સ્થાન -મંદિર | ન દેવનું શરણ; મરણ. સેવા સ્ત્રી-દેવની મૂર્તિની પૂજા વગેરે. દેરું દે) ૧૦ [તું. રેવત્, રે ; ૧૦ ફેહરા, ફેર] દેવદેવીનું ૦થલ(–ળ), સ્થાન ન મંદિર [સાથે વપરાય છે) દેવ પં. [સં.] દેવતા; સુર; સ્વર્ગમાં રહેતું દિવ્ય સત્વ(૨) ભગવાન; દેવઢ સ્ત્રી[સં. ઢા પરથી] આપવું તે; આપવાને વહીવટ લેવડ પરમેશ્વર (૩) સ્વામી; શેઠ; રાજ આદર ને શ્રેષ્ઠતા સૂચક).[-કર | દેવડા(રા)વવું સક્રિઃ દેવું’નું પ્રેરક =દેવ આગળ પશુ-પંખીને ભેગ ચડાવવો (પૂર્વ ગુજરાત, ભીલ- દેવડી સ્ત્રી [સર૦ દેરડી; મ. ફેવરી, ઢી; પ્રા. ફેર = દ્વાર પરથી?] કેળી).—કાશીએ જવા દેવમાં દૈવત ન રહેવું. દેવ દેવ કરતાં= | દ્વારપાળને બેસવાની જગા (૨) ચાકી, ચબૂતરે (૩) સાધુ, સંન્યાસી ખૂબ આજીજી કરતાં (૨) ખૂબ પ્રયતને. દેવ થવું, દેવશરણ થવું, અથવા સતીને જ્યાં દાટયાં – બાવ્યાં હોય ત્યાં કરેલું નાનું દેરા દેવલોક પામવું = મરણ પામવું.] ૦ઊઠી અગિયારશા-સ) ! જેવું ચણતર સ્ત્રી કારતક સુદ અગિયારસ. ૦૪(-૨)ણન મનુષ્યનું દે પ્રત્યેનું | દેવતર(– ),દેવત, દેવતા, -તાઈ, દેવદર્શન, દેવદારઋણ. ૦કન્યા સ્ત્રી- દેવની કન્યા (૨) [લા.] અતિ રૂપ-ગુણવાળી | ), રી, દેવદાસી, દેવદિવાળી, દેવદૂત, દેવનદી, દેવ

Page #497

દેવનાગરી]
૪પર
[દેસાઈવટું
નાગરી, દેવપૂજા, દેવપેઢી અગિયારશ(-સ), દેવભાગ, | દેવ્ય ન [.] દેવ, દેવત. –વ્યા સ્ત્રી દેવી દેવભાષા, દેવભૂમિ (મી), દેવમંદિર, દેવમુનિ, દેવયા, દેશ (6) સ્ત્રી દિશા (ચ) [-ચડી જવી =દિશાભ્રમ થવો.] દેવયાત્રા, દેવયાન, –ની જુઓ “દેવ'માં
દેશ પું[.] રાષ્ટ્ર; કે અમુક પ્રજાનું વતન મુલક (૨) (ઈ દેવર કું. [.3 દિયર. –રિય પુત્ર દેવર (વહાલમાં)
મેટી વસ્તુને અમુક) વિભાગ (૩) વતન (૪) ક્ષેત્ર પ્રદેશ; જગા. દેવરાજ ! [i] જુઓ “દેવમાં
૦કાલ(ળ) પુત્ર દેશ અને કાળી; સમય અને સ્થળ (૨) દશ્ય દેવરાવવું સક્રેટ જુઓ દેવડાવવું
પદાર્થને વિચારવા માટેનાં બે પરિમાણ (૩) [લા.] ચાલતો રીતદેવરિયે ૫૦ જુઓ દેવરમાં
રિવાજ. ૦જ વિ૦ દેશ્ય. ત્યાગ કું. દેશ છોડવો ને તેની બહાર દેવર્ષિ પું[], દેવલાં નવ બ૦ ૧૦ જુઓ “દેવમાં
જવું તે. દાઝ સ્ત્રીદેશની લાગણી. દ્રોહ પુત્ર દેશ પ્રત્યે બેદેવલી સ્ત્રી, જુઓ દેવમાં (૨) દેવડી; જતી;ાકી ().[–બેસવી વફાઈ. દ્રોહી વિ૦ દેશદ્રોહ કરનારું. ૦ધર્મ ૫૦ દેશ કે દેશ =મેટું નુકસાન થવું (૨) હિંમત જતી રહેવી.]
પ્રત્યેનો ધર્મ નિકાલ પુત્ર દેશમાંથી કાઢી મૂકવું તે. નિકાલી દેવલોક, દેવવર, દેવવ્રત, દેવવાણી, દેવશયની એકાદશી, ૫૦ દેશનિકાલ થયેલ માણસ. ૦૫તિ મું. રાજ. ૦૫ાર અ૦ દેવસેવા, દેવસ્થલ(ળ), દેવસ્થાન જુઓ “દેવ'માં
દેશની બહાર (દેશનિકાલ.) પ્રેમ પં. દેશને માટે પ્રેમ. પ્રેમી દેવળ ન [. સેવ, પ્રા. ૩] દેરું (ખાસ કરીને ખ્રિસ્તી વેક દેશપ્રેમવાળું. બંધુ, બાંધવ ! દેશભાઈ. ભક્ત લોકેનું “ચર્ચ')
દેશભ તવાળા. ૦ભક્તિ સ્ત્રી- દેશ પ્રત્યેની ભક્તિ. ભાઈ પું દેવાજ્ઞા સ્ત્રી. [.; સર૦ મ.] મરણ. [થવી = મરણ આવવું. પિતાના દેશને માણસ. વટ ૫૦ પરદેશમાં વાસ (૨) દેશાદેવાહવું સક્કિ દેવડાવવું; અપાવવું દેવું નું પ્રેરક)
ટન. વ્યવહાર પુત્ર જુએ દેશધર્મ. સેવક છું. દેશસેવા કરદેવાતણુ(–ન) ન. [સં. સેવાવ ઉપરથી] દેવપણું
નાર. સેવા સ્ત્રી, દેશની સેવા. સેવિકા સ્ત્રી- દેશસેવક સ્ત્રી. દેવાદાર વિ૦ [દેવું દાર] કરજદાર; માથે દેવું હોય એવું.-રી સ્ત્રી, સ્થ પુત્ર મહારાષ્ટ્રી બ્રાહ્મણની એક જાત. હિત નવ દેશનું દેવાધિદેવ ! [4] દેવોને પણ દેવ – પરમેશ્વર [[લા.] મુર્ખ હિત કે ભલું યા કલ્યાણ હિતેષુ, હિતૈષી વિ. દેશહિત દેવાનાપ્રિય વિ. [] દેવાને પ્રિય એવું અશોકનો ઇલકાબ)(૨) ઈરનાર દેવા-કુફી સ્ત્રી [દેવું મેકૂફી] દેવું ચૂકવવાનું મોકૂફ રાખવા દેશના સ્ત્રી [i] બધ; ઉપદેશ દેવું તે; “મોરેટેરિયમ
દેશા(સા) ૫૦ [સં. રેરાપતિ --ક. સવર્ડ્સ પરથી? સર૦ ૫.] દેવાર્ચન ન૦, -ના સ્ત્રી [.] દેવનું અર્ચન – પૂજા
એક અટક (ર) રાજ્યને કરેલી સેવા બદલ મળેલી બક્ષિસનો દેવાલય ન૦ [] દેવમંદિર, દેરું
માલિક; વતનઃાર (3) રબારી માટે માનવાચક શબ્દ. ૦ગીરી દેવાવું અક્રિ- ‘દે’નું કર્મણિ[ દેવાઈ જવું = અટકી જવું; બંધ સ્ત્રી, વટું ન દેસાઈનું પદ કે હક (૨) તેની રૂએ સરકાર
થઈ જવું (૨) ખૂટવું; કાંઈ બાકી ન રહેવું (૩) નિર્વશ થવું.] માંથી મળતું લવાજમ. ૦૦ ૫૦ દેસાઈ લોકોને મહોલ્લો દેવાળિયું વિ૦ [જુઓ દેવાળું] દેવું ન આપી શકે એવું દેવાળું દેશાઓ [સં. ફેરાર્થ] એક રાગ. –ખી સ્ત્રી, એક રાગણી કાઢનારું; નાદાર. – પં. તે માણસ
દેશાચાર છું. [સં.] દેશને આચાર - રૂઢિ. દેવાની [સર હિં. વિવાહા, મ. વિવાÁદેવું આપવાની અશક્તિ; | દેશાટન નર સિં.] જુદા જુદા દેશમાં ફરવું તે નાદારી. [-કાઢવું, ફંકવું =નાદારી જાહેર કરવી. –નીકળવું = | દેશ(–સા)ણ સ્ત્રી [સાઈ” નું સ્ત્રી-] દેસાઈની સ્ત્રી (સુ.) નાદાર બનવું; નાદારી જાહેર થવી.]
દેશાનુરાગી વિ. [સં.] દેશપ્રેમી
[ભિમાનવાળે દેવાંગના સ્ત્રી[] દેવની સ્ત્રી દેવી (૨) અસરા
દેશાભિમાન ન [સં] પોતાના દેશનું અભિમાન –ની વિ૦ દેશાદેવાંગી વિ. [ā] દેવના જેવા અંગવાળું
દેશાવર કું. [સં.] પરદેશ દેવાંશી વિ. [સં.] દેવના અંશવાળું
દેશાસ્મિતા સ્ત્રી [સં] દેશાભિમાન [ જઈને રહેવું.] દેવી સ્ત્રી [4] દેવની સ્ત્રી(૨)દેવતા; દિવ્ય શક્તિ માતા (૩) રાણી દેશાંતર ન [i] દેશાવર. [–કરવું = પરદેશ જવું; બીજા દેશમાં (સંબોધનમાં) (૪) સ્ત્રીના નામને અંતે લગાડાતો ગેરવવાચક દેશિક [] દૈશિક; ઉપદેશક, ગુરુ (૨) મુસાફર (૩) ભૂમિ શબ્દ. ઉદા. ઉષાદેવી (૫) સ્ત્રી (ગૈારવવાચક). [-આવવાં(–વી) દેશી વિ. [સં.] દેશનું, –ને લગતું (૨) સ્વદેશી (૩) પં. સ્વદેશ =માતા આવવી; દેવતાને શરીરમાં પ્રવેશ થવાથી કંપવું]. પુત્ર રહીશ (૪) સ્ત્રી એક રાગિણુ (૫) પ્રાકૃત ભાષાને એક પ્રકાર ૫૦ ચારણ
(૬) સંગીતના બે પ્રકારોમાંનો એક (૭) સંસ્કૃત નહિ પણ પ્રાકૃત દેવું સક્રિ. [સં. વા; સર૦ પ્રા. રૂપ હૈત, રેવં ઈ૦] આપવું (૨) | છંદ કે પદ્યરચના. ૦જન પુરુ + દેશને માણસ; દેશભાઈ રાવ્ય વિટ [લા.] મારવું; ઠેકવું (૩) વાસવું; બંધ કરવું (૪) સા. કૃ૦ ની | સિં] દેશનું (૨) સ્થાનિક જોડે આવતાં, તે ક્રિયાની રજા આપવી, એ ભાવ બતાવે છે. | દેશે –શે)દેશ અ૦ બધા દેશમાં (૨) સર્વ સ્થળે જેમ કે, ખાવા દેવું; જવા દેવું (૫) અ૦ ભૂ૦ કૃ૦ ની સાથે આવતાં, ! દેશેાદય, દેશદ્વાર , દેશન્નતિ સ્ત્રી [i.] દેશની ઉન્નતિ તે ક્રિયા બરાબર કરી છૂટવું, એવો ભાવ બતાવે છે. જેમ કે, -ચડતી કે ઉદ્ધાર .[ એનું યા એમની ભાષામાંથી આવેલું
આપી દે; તેમને છોડી દીધા [ રેડવું; વાળવું.] [ દેશ્ય વિ૦ [સં.] સ્થાનિક; પ્રાંતિક (૨) દેશ; દેશના મુળવતનીદેવું ન [સં. રેય, અપ રેવં] કરજ; અણ. [-કરવું; –ચૂકવવું; | દસ પું[સર૦ મ; હિં. ફેરા–સ)] એક રાગ [દેશાણ દેશપું[સં] દેવોને ઈશ; દેવાધિદેવ
દેસાઈ, ગીરી, વટું ન૦ જુઓ “દેશાઈ” માં. –ણ સ્ત્રી જુઓ

Page #498

દેહ]
૪૫૩
[દોઢિયું
દેહ ન૦ [FT. ત્રિ] ગામડું; દેહાત
-વિક, વી વિ. દેવ સંબંધી; દેવતાઈ (૨) અલૌકિક (૩) દેહ પં; સ્ત્રી[ā] શરીર, કાયા. [-છોડ, પ, મૂક | આકસ્મિક –વ્ય ન [ā] દૈવ, નસીબ [મિ; જાણકાર = મરણ પામવું. -ઘર, ધાર = જન્મ પામવું. -ને ભાડું દેશિક વિ૦ [ā] દેશનું, –ને લગતું (૨) પ્રાંતિક (૩) j૦ ગુરુ (૪) આપવું =શરીર ટકાવવા ખાવું.) ત્યાગ j૦ દેહનો ત્યાગ - | દૈહિક વિ૦ [ā] દેહનું, -ને લગતું મરણ. ૦૬મન નવ દેહનું દમન, શારીરિક તપસ્યા. ૦દશ વિ૦ | દ [દે, કાંઈક યશ્રુતિ] આપે (‘દેવું’નું આજ્ઞાર્થ, બ૦ ૧૦ રૂપ) દેહને જ જોઈ રહેનારું. ૦૬શા સ્ત્રી- દેહની સ્થિતિ. દંડj૦, | દો વિ૦ [ft.; A.; સં. દ્રિ] બે. અમલી વિ૦ બે અમલવાળું. દંન નવ શરીરને કષ્ટ આપવું તે (૨) શારીરેિક શિક્ષા; શરીરના ૦આબ છું. બે નદીઓ વચ્ચેનો પ્રદેશ અવયવ કાપી નાખવાની શિક્ષા. ધર્મ પુ. શરીરના ગુણધર્મ | દોકડે ! [સર હિં; . ઢોલ, હિં. ટુવડા] રૂપિયાને સામે ૦ધર્મવિદ્યા સ્ત્રી દેહધર્મની વિદ્યા; “ ફેઝિકૅલેજી.’ ધારણ ન૦ | ભાગ (૨) બાર ટકા વ્યાજ (૩) ગુણ; “માર્ક દેહ ધારણ કરવો તે (૨) દેહ ટકાવી રાખવો - જીવવું તે. ૦ધારી | દોખ પું+[સર૦ હિં, મ; સં. ઢો] દેષ; ખામી વિ. જેને દેહ હોય એવું; શરીરી. ૦પાતપુ દેહનું પડવું તે; મરણ. | દોખવું સત્ર ક્રિ. [‘દુઃખ” ઉપરથી]+દુઃખ આપવું
બંધ પુ. શરીરનું કા ડું. ૦માની વિ૦ દેહના અભિમાનવાળું. દોખી વિ૦ [જુઓ દેખ] દાષિત (૨) પું [સર૦ હિં] દુશ્મન; શત્રુ વ્યાત્રા સ્ત્રી શરીરનિર્વાહ; ગુજરાન (૨) મરણ. ૦રખું વિ૦ દેગાની સ્ત્રી જાડે આરેપ (૨) અપકીર્તિ શરીરની જ વધારે ફિકર કર્યા કરનારું (૨) તરખું; સ્વાથ. લગ્ન | દેગેટલે પૃ. છોકરાંની એક રમત નવ શરીર પૂરતું લગ્ન; આત્માનું લ – સ્નેહલગ્ન નહિ.૦વાદ ૫૦ | દોજખ ન૦ [1] નરક; મરણ બાદ પાપના ફળરૂપે મળતી શિક્ષા દેહ પરમતત્વ છે એવાદ.૦વાદી વિદેહવાદમાં માનતું. વિદ્યા ભેગવવાનું કહિપત સ્થાન -એક લોક (૨) [લા.] નરક જેવી –
સ્ત્રી, જુઓ દેહધર્મવિદ્યા. ૦૨-ભાવ૫૦ દેહનો સ્વભાવ-ગુણ. દુઃખથી ભરપૂર કઈ જગા -હાત્મવાદ ડું [+આત્મવ4]શરીરથી ભિન્ન કેઈ આત્મા નથી, | દેટ (ટ,) સ્ત્રી. દોડ; દેડવાની ક્રિયા. [-કાઢવી દોડવું. -મૂકવી શરીર એ જ આત્મા છે એવો મત; જડવાદ. -હાત્મવાદી વિ૦ | = દોડવું (૨) આંખો મીંચીને વર્તવું, સાહસ કરવું.] દેહાત્મવાદનું, –ને લગતું (૨) દેહામવાદમાં માનનારે આદમી. | દેટવું અ૦ ૦િ હટવુંઆળોટવું, ગબડવું -હાધ્યાસ પું. [+- ૩ષ્ણા] દેહને વિષે અધ્યાસ - દેહાભિમાન. દેટદેટા, દેટાદેટ સ્ત્રી [દેટ પરથી] દડાદોડ -હાભિમાન ન [+ કામમાન] દેહનું અભિમાન,-હાભિમાની દેટાવવું સત્ર ૦િ “દેટવું'નું પ્રેરક
[મળતી બક્ષિસ વિ૦ દેહાભિમાનવાળું. –હાર્પણ ન [+અણ] દેહ અર્પ તે; | દેટી સ્ત્રી, એક જાતનું કાપડ (૨) કન્યાના બાપને વેવાઈ તરફથી દેહનું બલિદાન. –હાંત j[ + અંત] દેહને અંત; મૃત્યુ. –હાંતદંડ દીઠું ન૦ જાડી પૂરી ૫૦ મતની શિક્ષા. –હાંતર ન૦ [+ અંતર] બીજે દેહ. –હી | દોડ (દંડ) સ્ત્રી [દડવું' ઉપરથી] દોડવાની ક્રિયા કે ઝડપ. વિ. [સં.] દેહધારી; શરીરવાળું (૨) ૫૦ આત્મા. -હોત્સર્ગ ધામ, ભાર સ્ત્રીદોડાદોડ; ધમાચકડી [+૩રસ] દેહત્યાગ; મૃત્યુ
દોડકી સ્ત્રી, તુરિયાની જાતની એક વેલ. -કું નતુ તેનું ફળ દેહલિત–લી) સ્ત્રી [સં.] ઉબરે. દીપકન્યાય ૫૦ ઉંબરા દોડધામ, દોઢમાર જુઓ “દોડમાં પર મુકેલે દી જેમ બંને બાજુ પ્રકાશ આપે તેમ બંને બાજુને | દેવું (દં) અક્રિટ સિર૦ હિં. ઢોરના; મ. ટુવર, M; á. એકસાથે લાગુ પાડવું તે
દ્ર, પ્રા. ઢ4] નાસવું; ઝડપથી કૂતે પગલે હીંડવું – ધસતા ચાલવું દેહવટ અ બધી દિશામાં (૨) રફેદફે
દોહંદડા, દોડાદોડ(ડી) (દો) સ્ત્રીડધામ; અહીં તહીં વારંવાર દેહ- ૦વાદ, ૦વાદી, વિદ્યા, સ્વભાવ અતુઓ “દેહમાં દેડવું તે; દેટદેટા
[ને ભાવે દેહાત સ્ત્રી [t.; સર૦ હિં] ગામડું. -તી વિ૦ ગામડાનું (૨) | દેઢાવવું (દં) સક્રિ, દોડાવું (દં) અ૦ ક્રિટ ડવું'નું પ્રેરક ૫૦ ગામડાંને રહીશ
દેડી સ્ત્રી, જુઓ ડેડી. - હું ન૦ ડોડું દેહાત્મવાદ, –દી, દેહાભિમાન, –ની, દેહાર્પણ, દેહાંત, દડે જુએ ડેડ દંડ, દેહાંતર, દેવી, દેહોત્સર્ગ જુઓ “દેહમાં
દોઢ દે) વિ. [પ્રા. દ્વિવઢ, સં. ધ્વાર્થ સર૦ ëિ. ઢમઢીટ,-ઢ] દેવું (દં૦) ૦ [જુએડેડવું] પાણીને સાપ
એક ને અડવું –“ના” (૨) સ્ત્રીદોઢવવું તે. [દેઢ પાયાનું= દૈત્ય પં. [] રાક્ષસ
ચસકેલ, બેવકૂફ. દોઢ મણની (ગાળ) = બહુ ભંડી (ગાળ)].૦ચાદૈનિક વિ. સં.] રોજ (૨) ન૦ રેજ નીકળતું છાપું
તુરી સ્ત્રી, અતિ-વધારે પડતી ચાલાકી. ૦૯હાપણ ન વધારેદૈન્ય ન૦ [] દીનતા
પડતું ડહાપણુ; ચિબાવલાપણું. હાશું વિવધારે પડતું ડહાપણ કરદૈવ વિ. [સં.] દેવ-દેવતાને લગતું (૨) ન૦ નસીબ. [-જાણે =કેણ નારું (૨) ન દોઢડહાપણ કે તેવી વાત. ૦૫ણું વિટ લંગડું જાણે? શી ખબર ?]. ૦ગતિ સ્ત્રી, નસીબની ગતિ- ઘટના. દોઢવવું (દંડ) સ૦ ક્રિ૦ (દઢ પરથી] દોઢ ગણું કરવું ૦ઘટના સ્ત્રીનસીબની ઘટના...ગ. (-)ગ પુંનરસીબને દોઢવાવું દ) અ&િ૦ દઢવવુંનું કર્મણિ
ગ –રસંગ. ૦૪ મું નસીબને જાણનારે – જેશી. છત નવ દેહવું (દ) સક્રિ. [દેઢ પરથી] સીવવું દેરવવું (૨) દઢવવું [સં. વર્ત] દિવ્ય તેજ (૨) સત્વ; સાર. ૦વાદ ૫૦ પુરુષાર્થવાદથી ! દોઢા (દં) પુંઠ બ૦ ૧૦ (દઢ પરથી] દાઢના આંક વિરુદ્ધ વાદ. ૦વાદી વિ૦ (૨) પં. વિવાદને લગતું કે તેમાં | દેહાવું (દો) અ૦િ , -વવું સક્રિ“દોટવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક માનનાર. -વાધીન વિ. [+મધીન] દૈવને- નસીબને અધીન. | દોઢિયું (દં) વિ૦ દેટું (૨) ન૦ દોઢ અને સીવેલું વસ્ત્ર (૩) પૈસા

Page #499

દેઢિયાં]
૪૫૪
[ષદષ્ટિ
કાવડિયું (૪) જેમાં પ્રાસ દાઢવાય છે એવું ગીત.ચાં નબ૦૧૦ દોરી તુટવી. –ઢીલી મૂકવી = અંકુશ ઓછો કરવો. -ભરવી = [લા.] પેસે; ધન
[બંધ થવી.] (સાગ વગેરેની) લંબાઈ માપવી. -મૂકવી =કેટલું કાટખૂણે છે તે દેઢી () સ્ત્રી જુઓ દેવડી] માંડવી. [-મંગળ થવી દેવડી | તપાસવું(૨) દોરી છોડવી.] ()ટ અસીધી લીટીમાં. પ્લેટો દેટું (દ) વિ. [૧દોઢ' ઉપરથી] દોઢ ગણું
j૦ મુસાફરીમાં પાણી માટે લેટો ને કવામાંથી તે કાઢવા માટેની દણી () સ્ત્રી. [. હનીફ યા સે. ટુદ્ધિળી] હાંડલી (દૂધ, દહીં | દેરી.[-એ=નર્વાહ માટે દરીલેટ લઈને બહાર કે બીજે દેશ
વગેરે ભરવાની).–શું ન મેટી દેણી (૨) [લા.] (દેણી જેવું)પેટ જવું.]લ્સચાર(-રો પેદારી ખેચવાથી હાલતાં ચાલતાં પૂતળાંને દત પું[જુએ દવાત] +દવાત, ખડિયે .
નચાવવાં તે (૨)[લા.] પાછળ રહીને યુક્તિપ્રયુક્તિ કરવી છે. સંચો દોતવું અક્રિ. [સં. ચત] (સુ.) શોભવું સુંદર દેખાવું
પુંપાછળથી દેરી ખેંચવાને સંચો- યુક્તિ, દેરીસંચારે દતિ ૫૦ [‘દે’ ઉપરથી] દવાતી; અરજીઓ લખી આપનારે | દરૂખ સ્ત્રી. [ + રૂખ] લાઠીની એક કસરત (૨) નામું લખનાર; મહેતા
દરે [. ઢો] દેરડે; સીવવા વગેરે માટેનો પાતળો દોર દોતું વિ૦ [જુઓ દેતવું] + સુંદર
(૨) ગળાનું એક ઘરેણું (૩) કંદરે (૪) મંતરેલો દરે. [-કર દેથાથાળી સ્ત્રી [સર૦ દા] (કા.) ખૂબ ખાવું તે
=મંતરેલ દોરો તૈયાર કરે; તેના વડે રેગ, વળગણ વગેરેનું દોથે પં. બે; મઠો
[અવક્રિદોઢળું થવું | નિવારણ કરવું. -દે = ભાતને ઘીને હાથ દે (૨) મીઠાઈ દેદ(–ળું) વિ. [સં. ઢ] જીર્ણ; નબળું (૨) ખરું. -ળવું પર ઉપરથી ઘી રેડવું. પરોવ = સેના નાકામાં દોરો ઘાલ. દદશ (દા) અ [જુઓ દશદિશ] બધી બાજુએ; આમ તેમ –બાંધ=મંતરેલો રે બાંધી રેગ ઈવનું નિવારણ કરવું-ભર દાદળું વિ૦, –ળાવું અક્રિટ જુઓ “દેદમાં
=ટાંકે દે; સીવવું (જરાતરા ફાટેલું કે તેવું કામચલાઉ). દોરા દોધક પું. [સં.] એક છંદ
નાખવા = ગોદડા ગોદડી ઈ ને દોરાથી સીવી તૈયાર કરવી.] દોધારું વિ૦ (દે+ધાર; સર૦ હિં. ઢોષRI] બે ધારવાળું
-રાચિઠ્ઠી સ્ત્રી, મંતરેલા દોરા ચિડી વગેરે. -રાટવું સક્રેિટ દોપટ વિ૦ [ + પટ] બેવડું, બમણું, દુપટ
દોરા ભરવા; સીવવું .૦ધાગે પુત્ર મંતરેલો દરે દપિસ્તાં ન બ૦ ૧૦ [1. ઢો+પુરત] અક્ષર ઘંટવાનું જાડું પૂ. | દોરે (દં) પું, જુઓ દરે
[-ઘંટવા = કંટાળાભર્યું કામ કર્યા કરવું (૨) અક્ષર ઘંટવા.] દોરાધાગે પુત્ર જુઓ “દેર'માં દોબ j૦ (કા.) લાભ; ફાયદો
દોલ પં. [4] ઝૂલ; હીંચકે (૨) સ્ત્રી [3] તંગી; ભીડ દોબડું ન એક જાતનું વાજિંત્ર; ડોબરું (2)
દોલત (દં) સ્ત્રી [..] પેસે; પંજી. ૦ખાનું ન ઘર (તેની દોમદેમ અ૦ પુષ્કળ; અતિશય
મેટાઈ કે માન બતાવે છે.) હજાદો ૫૦ ધનવાનને પુત્ર. ૦મંદ, દર (હૈ)૫૦ કિ.ર] અમલ; સત્તા (૨) દમામ; ભભ. [-ચલા
૦વાન વિ. પિસાદાર વ = અમલ વર્તાવ; સત્તા ચલાવવી.] તેર () પં. રેફ | દોલન ન. [4] જુઓ ડોલન (૨) બેયું; ડેલ અને તુમાખી. ૦૬મામ પુંદેર અને દમામ
દોલસેલ સ્ત્રી- [જુઓ દોલ = તંગી] ગરીબી નિર્ધનતા દર કું. [.રે.] જાડું દોરડું (૨) પતંગની દોરી. ડી સ્ત્રી, પાતળું દલા સ્ત્રીસિં] હીંચકે (૨) પાલખી; ડાળી. વ્યમાન વિ. દોરડું; દોરી. ડું ન દોરરેસાદાર વસ્તુને વળ દઈ કરાતી બનાવટ. [સં.] જુએ ડેલાયમાન. યંત્ર નવ ઘડામાં પ્રવાહી ભરી તેની વડે ૫૦ દારા (૨) મંત્રેલો દોરો. [-છો = લગ્નવિધિ પૂરો થયા અંદર ઔષધિની પિટલી લટકતી રાખી ઔષધિ તૈયાર કરવાની પછી વરવહુને બાંધેલા મંગળદોરા છેડવા.]
રચના. –લિકા સ્ત્રી [i.] જુઓ દોલા દોરવણી સ્ત્રી[‘દરવું પરથી] દોરવવું તે (૨) શિખવણી દોલાબ ૫૦ [f. પરથી ?] ભાંતમાંનું કબાટ; ભંડારિયું દેરવવું સક્રિ. [ä. રેર ઉપરથી હાથ ઝાલી ચલાવવું; રસ્તો | દોલાભ j૦ (સુ.) જુએ દલાબ
બતાવ (૨) દોરા ભરવા; સીવવું. [દોરવાવું (કર્મણિ)] દલાયમાન, દોલાયંત્ર, દોલિકા [.] જુઓ ‘દલામાં દરવું સકેિ જુઓ દોરવવું (૨) આંકવું (લીટી) (૩) ચીતરવું (ચિત્ર) | દઉં (દં) વિ૦ ભેળું (૨) ઉદાર જીવનું; સખી દોરંગી વિ. [દો + રંગ] બેરંગવાળું (૨) [લા.] મનસ્વી; ચંચળ દે ત્સવ ૫૦ [સં.] વૈષ્ણવ મંદિરનેલ કે હિંડોળાનો ઉત્સવ દેરાચિકી, દોરાટવું જુઓ દર'માં
દેવકા–રા)વવું (દે') સક્રિ, દેવાવું (દે') અક્રિ. દેહવું'નું દોરાવું અ૦િ , –વવું સક્રિદરવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક પ્રેરક ને કર્મણિ દરિયું ન [. રેર ઉપરથી] એક જાતનું વસ્ત્ર
દેશી ! [. ઢોંક, કા. ટોકિંમ] કાપડ વેચનારે ફેરિ દેરિયા પું. [સરવે નં. ફેર, ત્રા. ફેરિણા] પાણી ખેંચવાનું એક (૨) એક અડક. ૦વાણિયે ૫૦ કાપડિયે; દેશી વાસણ (૨) એક જાતનું કાપડ (૩) લાંબો પાતળો વાંસ (૪) ગળાનું | દોષ છું. [ä.]લ; ચૂક (૨) ખેડખાંપણ, ખામી (૩) ગુને; વાંક એક ઘરેણું
(૪) લાંછન (૫) પાપ. [-કાઢવો = ભૂલ કાઢવી, ખામી બતાવવી. દેરી સ્ત્રી [સં. રેર; રે.] રસી; દોરડી (૨) પતંગની પાતળી દેરી -ચઢાવ = આળ મૂકવું. -જો = ખામી શોધવી; ભૂલ કાઢથા (૩) [લા.] લગામ; કાબૂની ચાવી (૪) કાંઈ માપવાની દોરી. કરવી. -દે, મૂક = આળ ચડાવવું (૨) ઠપકો આપ. [-છાંટવી = રંગમાં બળેલી દોરી વડે નિશાની -પી પાડવી. –લાગ = કલંક લાગવું; લાંછન લાગવું (૨) ઠપકાપાત્ર થવું (૩) = છેઠવી = પતંગની દોરી જવા દેવી. તાણી રાખવી= લગામ દોષ જણાવો.] ગ્રાહી વિ૦ દોષનું જ ગ્રહણ કરનારું. દશા ખેંચી રાખવી; અંકુશ રાખો. -તૂટવી = આશાની કે જીવનની | વિ.(પારકાના) દેવ જોનારું – બળનારું,૦ષ્ટિ સ્ત્રી (પારકાના)

Page #500

દેવદેખું]
[દ્રોણી
દેષ જેવા તે. દેખું વિ. સામાને દેવ જ જેનારું. ૦૫ક્ષ પુ. | દ્રમકારે પુત્ર ક્રિમકવું પરથી] કમકવાનો અવાજ દેવાળે પક્ષ. ૦મય વિ. દેવથી ભરેલું. ૦રહિત વિ દોષ | કમ્મ મું. [સં.] એક પ્રાચીન સિક્કોનિષ્કનો સેળભે ભાગ વિનાનું; નિર્દોષ. –ષાકર ! [+ આકર] દેષને આકર – ખાણ. દ્રવ ૫૦, ૦ણ ન. [સં.] દ્રવવું તે () ગળેલો રસ; પ્રવાહી. -ષારોપ ૫૦, –ષારોપણ ન [+મારો, [] માથે દેષ ૦ગતિશાસ્ત્ર ન૦ ‘હાઈડ્રોડાઇનેમિકસ' (ગ.). સ્થિતિશાસ્ત્ર ચડાવો તે. –ષાઈ વિ. [+A] દોષ દેવા લાયક પાત્ર. ન, ‘હાઈડ્રોસ્ટેટિક” (ગ.) [(૩) [લા.] ગદ્દગદ થવું (દિલનું) -ષિત, -બી વિ. દેવાળું; અપરાધી (૨) પાપી. -કષ્ટિ કવવું અક્રિ. [સં. ટૂ-દ્ર] પીગળવું, ગળવું (૨) ઝરવું, ગળવું વિ૦ [+gag] ફક્ત દેષ જ જોવાની દ્રષ્ટિવાળું
કવસ્થિતિશાસ્ત્ર ન. ] જુઓ “દ્રવંમાં દોષ સ્ત્રી [સં.] રાત્રેિ (૨) અ૦ રાતે. ૦કર ૫૦ (સં.) ચંદ્ર (૨) | કવિ ૫૦ [8] (સં.) દક્ષિણના એક દેશનું પ્રાચીન નામ કે જુઓ “દોષ'માં
[‘દેષમાં | ત્યાંને વતની. –ડી વિ૦ દ્રવિડ દેશનું કે તેને લગતું દોષારે ૫, ૦ણ, દોષાઈ, દોષિત, દેવી, દોકષ્ટિ જુઓ | કવિત વિ. [ā] વેલું દોસ્ત છું. [1], દાર મિત્ર; ભાઈબંધ. ૦દારી,-સ્તાઈ, દ્રવીકરણ ન. [ā] પ્રવાહીરૂપ થાય એમ કરવું તે -સ્તી સ્ત્રી મિત્રાચારી; ભાઈબંધી. [-ટવી, તૂટવી = દોસ્તી દ્રવીભવન ન૦, દ્રવીભાવ . [સં.] દ્રવરૂપ થવું તે મટી જવી. બાંધવી = દસ્તી કરવી.].
કવીભૂત વિ. [] દ્રવેલું; દ્રવિત થયેલું દોસ્તી અ૦(સુ.) માટે વાસ્તે; ખાતર (૨) સ્ત્રી, જુઓ “દસ્તમાં દ્રવ્ય ન૦ કિં.] પૈસે; નાણું (૨) વસ્તુ; પદાર્થ; મેટર’ (૩)[ન્યા.] દોહદ ૫૦; નર સિં] ગર્ભિણી સ્ત્રીને થતો અભિલાષ (૨) તીવ્ર મૂળ તત્વ. વ્યજ્ઞ પં. દ્રવ્યના દાનરૂપી યજ્ઞ. ૦વાચક વિ. [વ્યા.] ઇચ્છો. ૦વતી સ્ત્રી- દેહદવાળી – સગર્ભા સ્ત્રી
સેનું, ગોળ જેવાં દ્રવ્યોનું વાચક (નામ). ૦વાન વિ૦ ધનવાન. દોહન ન. [સં] દેહવું તે (૨) દેહીને કાઢેલું તે; સાર
સંગ્રહ, સંચય પુત્ર દ્રવ્ય સંઘરવું કે એકઠું કરવું તે. વ્યાથી દેહરે ૫૦ [સર૦ હિં, ઢોહર] એક છંદ
વિ. [+ અર્થી] ધનની ઈચ્છા - વાસનાવાળું દેહલ ન૦ [જુએ દોહ્યલું; સર૦ પ્રા. ઢોરઢ = દેહદ] + દુઃખ | દ્રષ્ટધ્ય વિ૦ [ā] જોવા ગ્ય [સ્ત્રી [સં] જોનાર સ્ત્રી દેહવું સ૦િ [સં. ૩]] ઢેરનું દૂધ કાઢવું (૨) [લા.] સાર | દ્રા પું. [સં.] જેનારો (૨) પ્રકૃતિના સાક્ષીરૂપ આત્મા. -બ્દી ખે; કસ કાઢી લેવો
દ્રહ પૃ. [સં; .] ધરે; હૂદ દોહિતર ૫૦ [સં. ઢૌહિત્ર, પ્રા. ઢોહિ7] દોહિત્ર (૨) મૂએલા | દ્રાક્ષ, –ક્ષા સ્ત્રી [] એક જાતનું ફળ. લતા સ્ત્રી દ્રાક્ષની વેલ. માણસ પાછળ વહેંચવામાં આવતા દૂધના લાડુ
૦૫ાક પુત્ર અંદર અને બહાર રસ કુરતો હોય એ અપરિદોહિત્ર ૫૦ (સં. હિત્ર] દીકરીને દીકરે
પાક –અર્થનું ગાંભીર્ય ને પરિપકવતા (કા. શા.). ક્ષારસ પું દોહ્યલું વિ૦ [સં. ૩:૩, . યુદ્દ ઉપરથી; સર૦ સે. તૂટ્સ = દુર્ભાગી; દ્રાક્ષને રસ. –ક્ષાસવ પં. [+માસ] દ્રાક્ષને આસવ જુઓ દેહલ] અઘરું; મુશ્કેલ (૨) ન૦ દુઃખ; સંકટ
કામ ન૦ [. દ્રામ] -ધન દોલત દોંગું (દ) વિ. [સર૦ ના. '; મ. ના =વક્ર] ડાંડ્યું; ધૂર્ત, | કાવવું[ā] જુઓ દ્રાવણ. ૦૦ વિ૦ ઓગાળી નાખે એવું (૨) લુચ્ચું (૨) બેઅદબ, ઉદ્ધત (૩) માંસલ જાડું. -ગાઈ -ગામ-| નવ ધાતુઓ વગેરેને ઝટ રસ બને એ માટે એની સાથે ભેળસ્તી સ્ત્રી, આપણું ન૦ લુચ્ચાઈ
વવાને એક પદાર્થ. ૦ણ ન દવાવેલું-પ્રવાહીરૂપ બનાવેલું તે; દરાજ્ય ન૦ [] દુરાત્માપણું; દુછતા; દુર્જનતા
સેલ્યુશન” (૨. વિ) દંરે ડું [.] ચારે તરફ ચક્કર લગાવવું તે; પ્રવાસ; મુસાફરી દ્રાવિડ વિ. [ā] દક્ષિણમાં પૂર્વ કિનારે આવેલા દ્રવિડ દેશનું (૨) દૌર્જન્ય ન૦ [સં.] દુર્જનતા
jએ દેશને આદમી (૩) દક્ષિણના બ્રાહ્મણની પાંચ જાતિમાંની દૌર્બલ્ય ન [ā] દુર્બળતા
એક માણસ (દ્રાવિડ, કર્ણાટ, ગુર્જર, મહારાષ્ટ્ર અને તેલંગ). દૈર્ભાગ્ય ન [સં.] કમનસીબી; દુર્દેવ
[નિરાશા -ડી પ્રાણાયામ કું. [લા.) બિનજરૂરી કેસીધું સરળ નહિ એવું દર્મનસ્ય ન૦ [સં.] મનની ખરાબ દશા (૨) શોક; ખેદ (૩) | લંબાણ
[(ર.વિ.). ૦તા સ્ત્રી, દૈવારિક પું[સં.] દરવાન
[દીકરી દ્રાવ્ય વિ. [ā] ઓગળે કે ઓગાળી શકાય એવું; “સેલ્યુબલ' દોહિત્ર ૫૦ [4] દીકરીને દીકરે; દેહિત્ર. --શ્રી સ્ત્રી, દીકરીની કુત વિ. [સં] ગળેલું; ઝરેલું ટપકેલું (૨) ઉતાવળું; ઝડપવાળું. ઘાવાપૃથિવી નવબ૦૧૦[.] ઘી અને પૃથ્વી; ધરતી અને આકાશ વિલંબિત ન એક છંદ. સંગીતતાલ પુંછ સંગીતને એક ઘુતિ સ્ત્રી [સં.] તેજ, કાંતિ. ૦મંત વિ૦ તેજસ્વી
તાલ. -તાણુલય પં. [+મધુ+] સંગીતને માત્રાનો ઘુલેક પું. [io] સ્વર્ગ :
એક લય
[ સુતા,દાત્મજા સ્ત્રી (સં.) દ્રૌપદી ઘત ન [.] ગઢઃ જુગાર. વિદ ડું દૂત જાણનાર દ્રુપદ . [] (સં.) એક રાજા - દ્રૌપદીને પિતા. તનયા, ઘો સ્ત્રી [સં.] જુઓ ઘી
ક્રમ ન૦ [સં.] ઝાડ. તળાઈ સ્ત્રી +ઝાડનાં પાનની પથારી ઘોત મું. [સં.] ઘુતિ; તેજ; પ્રકાશ. ૦૭ વિપ્રકાશ કરનારું | કો સ્ત્રી એક વનસ્પતિ – દરો
[‘ક્રિ. +દેડાવવું (૨) દર્શાવનારું; સ્પષ્ટ કરનારું. ૦ને ન૦ પ્રકાશન (૨) દર્શાવવું | કોઢ (દ્રો) સ્ત્રી + દેડ; દેટ. ૦૬ અ૦ ક્રિદોડવું. -કાવવું સત્ર તે; સ્પષ્ટ કરવું તે
કોણ ] (સં.) પાંડવ કેરાના ગુરુ (૨) ૫૦; ન એક માપ વૈ સ્ત્રી [સં.] આકાશ (૨) સ્વર્ગ
(એક કે ચાર આતંક જેટલું) (૩) દડિયો કમકવું અક્રિ. (રવ૦) + દમકવું (ઢેલને અવાજ)
કોણિ –ણી) સ્ત્રી [સં.] હોજ, કંડી

Page #501

દ્રોહ]
૪૫૬
તિવાદી
દ્રોહ [] દગો; બેવફાઈ (૨) ઈર્ષા, વિર; દૈષ. કિર = દ્વિતીય વિ. [4] બીજું. તાલ ૫૦ સંગીતને એક તાલ. ૦૫દી * દગો દેવો (૨) ઈર્ષા કરવી.] હી વિદ્રોહ કરનારું
સ્ત્રી. કૉડ્રેટિક એપ્રેશન' (ગ.).-યા વિસ્ત્રી બીજી (૨) દ્રણયન(નિ) પું[i] (સં.) અશ્વત્થામા
સ્ત્રી બીજ (તિથિ) દ્વપદી સ્ત્રી [સં.] (સં.) દ્રપદ રાજાની પુત્રી - પાંડવોની પત્ની. | દ્વિદલ(–ળ) વિ. [] બે દલ - ફાડવાળું (૨) નવ કઠોળ -દેય પુત્ર દ્રૌપદીને પુત્ર
કિધમાં વિબે ગુણ-ઘર્મવાળું પ્રિય વિ. [4] બે
દ્વિધા અ [ā] બે રીતે (૨) સ્ત્રી દુવિધા કિંઠ પં. સિં.] જુઓ ઠંદ્રસમાસ (૨) નવ બેનું જોડું (૩) જુઓ હિંદયુદ્ધ (૪) ઝઘડે; બખેડે. ભાવ પુંઅણબનાવ, દુશ્મના- દ્વિપક્ષી વિ૦ [ā] બંને પક્ષવાળું વટ. બુદ્ધ ન બે જણ વચ્ચેનું યુદ્ધ, સમાસ પું. (વ્યા.) દ્વિપત્નીત્વ ન [4] બે પત્ની પરણી શકાય તે; “બિગમી' રામલક્ષ્મણું, “માબાપ એ બે કે વધારે શબ્દોને સમાસ. દ્વિપથી વિ૦ [દ્ધિ+પત્ર] બે પાંખવાળું -દ્વાતિ વિ. [+અતીત] સુખદુઃખ, પાપપુણ્ય ઈત્યાદિ બંદોને દ્વિપદ વિ. [i] બે પગવાળું; દ્વિપદ (૨) બાયનોમિયલ’ (ગ.). તરી ગયેલું. -શ્રી વિ. [ā] ઠંદ્રમાંનું એક (૨) પ્રતિસ્પર્ધા
સમીકરણ ન. ‘બાયનોમિયલ ઈકવેશન” (ગ). સિદ્ધાંત દ્વાદશવિ. [સં.] ૧૨’ – બાર. –શાસ્ત્રી; નવ (મરનારનું) બારમું. પું“બાયનેમિયલ થયોરમ’ .. –દી સ્ત્રીને એક પ્રાકૃત છંદ -શી સ્ત્રી બારશ તિથિ
(૨) “બાયનેમિયલ એસ્ટેશન” (ગ.) દ્વાપર યું. [4] ચાર યુગમાંને ત્રીજો યુગ
ક્રિપાદ વિ૦ [] જુઓ દ્વિપદ કાર ન૦ [i] બારણું
દ્વિભાજક વિ૦ (૨) ૫૦ [ā] દુભાગનાર; “બાયસેકટર” (ગ.) દ્વાર–રિ)કા સ્ત્રી ન૦ સં.(સં.) એક તીર્થ -કણની રાજધાની. | દ્વિભાજન ન [4] દુભાગવું તે (ગ) (૨) એકશી જીવના બે, [–ની છાપ = અટળછાપ (૨) સર્વમાન્ય પ્રમાણપત્ર. –ની છાપ | બેમાંથી ચાર –એમ થતી નવસર્જનની પ્રક્રિયા લેવી = દ્વારકાની યાત્રા કર્યાની નિશાનીરૂપે ત્યાંની મુદ્રા પડાવવી દ્વિભાષી વિ. [ā] બે ભાષાવાળું; બે ભાષા બેલતું (૨) ખાતરી થાય એવો પુરાવો મેળવો.] ૦ધીશ (+ અધીશ), | દ્વિમાસિક વિ૦ (૨) ન૦ જુઓ દ્વમાસિક ૦નાથ, ૦૫તિ, -કેશ [ +ઈશ] પૃ૦ (સં.) કૃષ્ણ
દ્વિમુખી વિ૦ બે મુખવાળું; બે તરફ કે પ્રકારવાળું દ્વારપાલ(–ળ) પું[i.] દરવાન. –લિકા સ્ત્રી સ્ત્રી દ્વારપાલ દ્વિરદ ! [4] હાથી
[(રાજ્ય કે પદ્ધતિ) (૨) દ્વારપાલની સ્ત્રી
દ્વિરાજક વિ૦ (૨) નટ જેમાં બે સત્તાઓનું ચલણ હોય એવું દ્વારા અ [4] મારફતે; વાટે; વડે [જુએ દ્વારકા દ્વિરુક્ત વિ. [j]. બે વાર કહેવાયેલું. –ક્તિ સ્ત્રી બે વાર કહેવું તે દ્વારામતી, દ્વારિકા (૦ધીશ, નાથ, ૦૫તિ, કેશ) સ્ત્રી (સં.) દ્વિરેફ ૫૦ [.] ભ્રમર દ્વારી મું. [સં.] દ્વારપાળ
દ્વિર્ભાવ પું[૪] વર્ણનું બેવડાવું તે (વ્યા) દ્વિ વિ૦ [.] બે (સમાસના પહેલા પદ તરીકે આવે છે.) દ્વિવચન ન [i] બેન બોધ કરે એવું વચન (વ્યા.) દ્વિઅર્થી વે બે અર્થવાળું, અસ્પષ્ટ, સંદિગ્ધ; &યથી
દ્વિવર્ગાત્મક વિ૦ લિં] “બાઈકડેટિક(ગ) દ્વિસંગી વિ. બે અંગ કે ઘટકવાળું; દ્વયંગી
દ્વિવિધ વિ. [] બે પ્રકારનું દ્વિસાઇ કિસજનના બે પરમાણુવાળો સાઈડ; | દ્વિવેદી પું. (સં.) બે વેદ જાણનાર (૨) એક બ્રાહ્વાણ અટક “ડાયોકસાઈડ” (ર. વિ.) [ ફ ધી સેકન્ડ ર્ડર' (ગ.)
દ્વિષ ૫૦ [] છા; ષ કરનાર; શત્રુ દ્રિકક્ષિક વિ. [.] બીજી કક્ષાનું. સમીકરણ ન. “ઈકશન દ્વિસ્વર વિ. [] બે સ્વરવાળું દ્વિકર્મક વિ૦ [i] (વ્યા.) બે કર્મવાળું (કેટ)
દ્વીપ પં. [] બેટ; ટાપુ. ૦૫ ૫૦ જેની ત્રણ બાજુએ પાણી દ્વિગુj[4.]કર્મધારય સમાસને એક પ્રકાર. ઉદા ત્રિભુવન(વ્યા.) ! હોય તે -લગભગ દ્વીપ જેવો જમીનને ભાગ. સમૂહ પું દ્વિગુણવિ[4] બમણું, બેવડું. -ણિત વિ. બેથી ગુણેલું, બમણું ટાપુઓને સમૂહ; “રપાર્કિપેલેગો” દ્વિગૃહી વિ૦ બે ગૃહ કે વિભાગવાળું (જેમ કે, ધારાસભા) બાઈ- | દ્વીપી !૦ [] વાઘ, ચિત્તો કેમેરલ
[એકસ્ટ્રેશન” (ગ.) ભૂત વિ૦ [.] બેવડાયેલું. બિંદુ નઃ ‘ડબલ પેઈન્ટ (ગ.) દ્વિઘાત વિ૦ [i] “
કટિક' (ગ.). ૦૫દી સ્ત્રી, “કવેટિક ઢે વિ૦ + &ય; બે દ્વિચલણવાદ મું નાણાના ચલણમાં સોનું રૂ૫ બેઉ ધાતુ હેવી | ઠેષ [] ઈ વેર (૨) અપ્રિયતા; તિરરકાર; શત્રુતા. ૦ભાવ તેવો મત કે વાદ; “બાઈમેટલિઝમ”
૫૦ ષની લાગણી. ૦૬ સક્રિટ હેપ કરવો. – વાગ્નિ પં. દ્વિજ વિ૦ [i] બે વાર જમેલું (૨)૫૦ બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય કે વૈશ્ય | [ + અનિ] દ્વેષ રૂપી આન. –ષી વિ૦ હેપવાળું. –ષોથ વિ. (૩) દાંત (૪) ન૦ પંખી; અંડ. ૦ત્વ ન૦
[+ ઉથ) શ્રેષમાંથી ઊઠતું – ઉદ્ભવતું કે ઊગતું. - પં શ્રેષ દ્વિજના ૫૦ [સં.] જિ; બ્રહાણ
કરનારે; દુશ્મન-વ્યવિ દ્વેષ કરવા ગ(૨)નવન ગમતું અપ્રિય બ્રિજરાજ પું[.] ઉત્તમ દ્વિજ (૨) (સં.) ગરુડ
દ્વૈત ન [.] બેપણું; ભિન્નતા. બુદ્ધિ સ્ત્રી, ભાવ ઈશ્વર દ્વિજોત્તમ પું[ā] ઉત્તમ દ્વિજ; બ્રાહ્મણેમાં શ્રેષ્ઠ
અને જગત વચ્ચે દૈતની બુદ્ધિ- ભાન. ૦મત પું; ન૦, ૦વાદ દ્વિતલ વિ. [i] (ગ) ‘ડાઇહેલ’. ૦ણુ છું. તે ખૂણે (ગ.) | . ઈશ્વર અને સૃષ્ટિ એ બે જુદાં છે એવો મત. ૦વન ન૦ (સં.) કિતાલ પું[.] સંગીતને એક તાલ
એક જંગલ (ૌરાણિક). ૦વાદી વિ૦ દૈતવાદને લગતું (૨

Page #502

દેતા ત ]
૪૫૭
[ધજા
- તિવાદને માનનારું (૩) પં. દૈતવાદમાં માનનારે. –તાદ્વૈત નવ | (કર્મણિ)].
[માણિત ઘુસાડેલું [+àતો દ્વત કે અદ્વિત; ભેદભાવ. એવો એક વેઢાન્ત મત – [ ધકેલિયું છે. [‘ધકેલવું” ઉપરથી] ગમે તેમ ધકેલી મૂકેલું – અપ્રનિબાર્કને). –તપત્તિ સ્ત્રી[+આપત્તિ] દૈતભાવ; બે હેવાપણું. ધકેલે પૃધક્કો; હડસેલે; ધકેલાવું કે ધકેલવું તે –ભાર) -તાભાસ j[+આભાસ] બે – દૈતને આભાસ થવ-દેખાવાં ધકેડે બુરું તીર કે લાગવાં તે. –તી વિ૦ (૨) ૫૦ દૈતવાદી
ધકંધક્કા, ધક્કા ધક્કી સ્ત્રી જુઓ ધકાકી હૈતીથી વિ. [] દ્વિતીયને લગતું; બીજું
ધક્કામુક્કી સ્ત્રી, ધક્કા અને મુક્કાથી મારામારી કે પડાપડી કરવી તે દૈત્રિજ્ય ન. [i] વર્તુળની બે ત્રિજ્યા વચ્ચેનો ભાગ; સેકટર ધક્કો j[i.ધ ઉપરથી; સર૦હિં.મ. ધ1]હડસેલે (૨)નુકસાન દ્વધાસ્પર્શ ૫૦ [i] “ડબલ કન્ટેટ’ (ગ.)
(૩) કેરે (૪) [છું. ‘ાન' ઉપરથી] ડક્કો; માલ ચડાવવા ઉતારવાની વૈધીભાવ ! [4] ભેદભાવ; દૈત (૨) અનિશ્ચય; સંશય (૩) જગા.[ધક્કે ચઢવું = (ઈના ફેરા ખાવામાં સપડાવું (૨) વાયદે – બહાર અને અંદર જુદા ભાવ રાખવે તે
ટલ્લે ચડવું(૩) હડસેલે ધકેલાવું. ધક્કો આવો = હડસેલે લાગ; દ્વૈપાયન ડું [i] (સં.) મહાભારતના કર્તા - વેદવ્યાસ
નુકસાન થયું. –ખા = હડસેલો વેઠવો (૨) ફેર ખા; કે કૈમાસિક વિ. [] દર બે માસે આવતું, બનતું (૨) ન૦ દર કામસર કહ્યાંક જવું. દેવે = ધક્કો મારવો (૨) ધક્કો-ફેરો બે માસે પ્રગટ થતું છાપું - સામયિક
ખવડાવ. પ = નકામે ફેરે ખાવાનું થવું; કેરે નકામે કૅરથ ન [i] ફક્ત બે રથારૂઢ યોદ્ધાઓ વચ્ચેનું યુદ્ધ (૨) ફક્ત જ. -હોંચ = નુકસાન પહોંચવું. -માર = હડસેલવું; બે યોદ્ધાઓ વચ્ચેનું યુદ્ધ; બંધ
ધકેલવું. -લાગ, વાળ = હડસેલો મળવો (૨) નુકસાન થવું] હથણુક ન૦ કિં.] બે અણુને બનેલ એક મેટો અણ ધખ સ્ત્રી જુઓ ધક દ્વયર્થ, –થી વે૨ (સં.બે અર્થવાળું (૨) અપષ્ટ; સંદેબ્ધ. તા | ખડી સ્ત્રી, -હું નવ જુઓ ધીકડી સ્ત્રી, દ્ધિઅર્થીપણું, અસ્પષ્ટતા
ધખણ વિ. [‘ધખવું” ઉપરથી] (કા.) ઝટ ખિજાઈ જાય એવું દ્વથ વિ. સિં] બે અર્ધવાળું
ધખધખવું અ૦ કે [‘ધખવું” ઉપરથી].ધખવું; સમસમવું. [ધખદ્વયંગી વિ. નિં. દ્વિ + અંગી] જુઓ દ્ધિઅંગી
ધખાવવું સક્રિ. (પ્રેરક).]
[બળતરા દ્વિયાશ્રયી વિ. [સં. દ્વિ + આશ્રયી] બે ઉપર આશ્રયવાળું ધખના સ્ત્રી [‘ધખવું' ઉપરથી કે જંખવું” ઉપરથી] રટણ; ચિંતન;
ધખમખ સ્ત્રી- [જુર ધક] ઘમક; ઉતાવળ ધખ(ગ)વું અ૦ કેિ. [31. ધાધરા (ર૦) = અતિશય સળગવું
થીકવું (૨) [લા.] ગુસ્સે થવું (૩) સક્રિ. ઠપકે આપ ધ ડું [.] દંતસ્થાની ચેથા વ્યંજન (૨) સંગીતની સારીગમમાં | ધખારે ડું ['ધખવું” ઉપરથી] બાફ; ગરમી; તારે (૨) [લા.] પૈવત સ્વરની સંજ્ઞા. ૦કાર ઘ અક્ષર અથવા ઉચ્ચાર.—કારાંત | ઝંખના; મનમાં ઘુમ્યા કરવું તે વિ છેડે ધકારવાળું. ૦ધુ ન૦ +, ૦ધો ૫૦ ધ અક્ષર ધખ(ગા)વવું સત્ર ક્રિટ “ધખવું'નું પ્રેરક ધક–ખ) સ્ત્રી- [જુએ ધખવું] તરસ (૨) ધગશ; જોશ (૩) ત્વરા | ધગઢમલ j૦ જુઓ ધિંગડમલ (૪) ધ્યાન. ક–) સ્ત્રી ઉતાવળ
ધગડું નવ પટાવાળા (તિરસ્કારમાં) (૨) કલો ધક ધકવું અ૦ કેજુઓ ધગધગવું. દૂધ ધકાવવું (પ્રેરક)] ધગડે !૦ કલે; થાપ (૨) લંગેટિયે બા ધ (ખ) મક(ખ) સ્ત્રી, જુઓ “ધક'માં
ધગધગ અ૦ [૨૦] (જેરથી સળગવું કે ગરમ થવું સૂચવે છે). ધકવું અ૦ કે. [ ઓ ધક્કો] આગળ ચાલવું; ધપવું; ધકેલાવું ૦વું અ૦ ક્રિ. [41ધાધા] જોશથી બળવું (૨) ખૂબ ગરમ થવું. ધકાટવું સર કે ધિક્કો પરથી] ધક્કો માર; હડસેલવું (૨) | ધગધગતે ચાંપો = ડામદે (૨) કશું ન આપવું. ધગધગાવવું ધકેલવું, ઉતાવળ કરવી કે કરાવવી [મારવા તે (૨) ભીડ | સ૦િ (પ્રેરક)]. ધકાકી સ્ત્રી [‘ધડક’ ઉપરથી] ધકાકી; સામાસામી ધકકા | ધગવું અ૦ કેિ જુએ ધખવું ધકાર પં. [સં.] જુઓ “ઘ'માં
ધગશ સ્ત્રી [fધગવું' ઉપરથી] દાઝ; ઉકટતા; ઉત્સાહ ધકારવું સ. કે. [‘ધકો’ ઉપરથી] ઉતાવળ કરવી; ધકાવવું ધગા સ્ત્રી[‘ધગવું” ઉપરથી; સર૦ મ. ધો] તાપ; ગરમી. ૦રી ધકારાત વિ૦ [] જુઓ “ઘ'માં
સ્ત્રી. થોડી ગરમી (૨) ધીકડી. - ન૦ (સુ.) ધીકડી ધકારાવું અ૦ કેિ , –થવું સત્ર ક્રિટ ‘ધકાર’નું કમણિ ને પ્રેરક | ધગાવવું રક્રિટ ધગવીનું પ્રેરક, જુઓ ધખાવવું ધકાવવું સક્રિ[‘ધકjનું પ્રેરક; જુઓ ઘકારવું; સર૦ મ. ધગી સ્ત્રી, નાને મછ ધાવળે; હિં. પરવાન] ધકેલવું (૨) તડામાર આગળ ચલાવવું. | ધણું ન જુએ “ધના'માં ધિકાવાળું (કર્મણિ; ધકાવડાવવું પ્રેરક)]
ધજ વિ. [સં. દન, પ્રા. ધન પરથી ?] શ્રેષ્ઠ (૨) મજબૂત (૩) ધકેલવું સ૦ ૦િ [‘ધક્કો' ઉપરથી; સર૦ કિં. રન ધક્કો ! જોશી (૪) સ્ત્રી [સર૦ ;િ મ.] ચાલ (૫) આકૃતિ માર; હડસેલવું (૨) ગમે તેમ, બેદરકારીથી આગળને આગળ | ધજા સ્ત્રી[ä. દવના] વાવટે; નિશાની. [–ઉઠાડવી = ધજા ચલાવે જવું; દીધે રાખવું. [ધકેલ પંચાં(-) દોઢ કરવું, ' , ફરકાવવી (૨) જયજયકાર કર. –કડવી, ફરકવી = પવનના ધકેલ પાંચશેરી કરવી = ગમે તેમ ધકે રાખવું (૨) ખાટી- | ઝપાટામાં ધજા હાલવી (૨) વિજય ખ્યાતિ થવાં. -ચઢવી = ખરી કલ્પનાથી ડિંગ મારવી.] [ધકેલાવવું (પ્રેરક), ધકેલાવું | ટચ ઉપર ઘા મુકાવી (૨) જયપતાકા ફરકવી. –ચડાવવી =

Page #503

ધજાગરા ]
વાવટા ઊડતા કરવા (ર) કુંતેહના ડંકા કરવા (૩) કૂંજેત કરવું. -આંધવી = ધજા ચડાવવી (૨) કીર્તિ ફેલાવવી (૩) છાની વાત ફેલાવવી – જાહેરાત કરવી.] ગરે પું॰ ધજા પકડનારા (૨) ધાને દંડ. ૦પતાકા સ્ત્રી- ધજા અને પતાકા
ધટી(—દી) શ્રી॰ [i.] લંગોટી
ધડ ન૦ [કે.] માથા વિનાનું શરીર (૨)[લા.] મૂળ પાયેા (૩) અ૦ [૧૦] (કાંઈ પડવાના રવ) ધડાક. [–દઈને, દેતુંકને = ઝટ. -માથું=સમજ પડે એવા કંઈ આધાર કે પાયા.] ધડક સ્ત્રી॰ [રવ૦; સર૦ હિઁ.,મ.] હૃદયના કંપ (૨) બીક (૩) અ૦ (ર૧૦). [—પેસવી, પેસી જવી, લાગવી = બીવું; બીકને વશ થવું.] ૦ણુ .૨૦ બીકણ. ૦ધક અ [વ૦] [થવું ધડકવું ક્રિ॰ [જુએ ધડક; સર૦ હૈ.ધવ] ધબકવું; ધડક ધડક ધઢકાર (–રા) પું૦ ધડ અવાજ; ધબકારા (૨) હૃદયની ધડક ધકાવવું સક્રિ॰ ધડકવું નું પ્રેરક
૪૫૮
ધરકી સ્ત્રી॰ ધાબળી (૨) નાનું આસન
ધધીબ અ॰ [૧૦] ઓચિંતું
ધડધડ અ॰ [રવ૦] ધારા પડે કે લાકડી ઇ॰ ઉપરાઉપરી ને જોરથી પડે તેના અવાજ. ૰વું અક્રિ॰ ધડધડ થવું (૨) એકદમ તૂટી પડવું. -ફાટ પું॰ ધડધડ અવાજ (ર) અ॰ ઝપાટાભેર. –ઢાવવું સ॰ ક્રિ॰ ‘ધડધડવું’નું પ્રેરક; ધધડાવવું
ધરગઢ, ધડબડ અ૦ (ર૧૦) (ઢાડવાને અવાજ) ધઢણું વિ॰ (કા.) ધિંગું
ધાંધાં અ॰ [૧૦] ધડધડ
ધડંધડા સ્ત્રી॰ મારામારી. ૦૩ પું૦ ૦ ૧૦ ધડધડ થતા ધડાકા ધડાકા પું॰ [રવ॰] મોટો અવાજ; ભડાકા (૨) સાંભળનાર ચેાંકે એવી નવી વિચિત્ર વાત કે બનાવ(૩) કાળનેા ઝપાટા.[–મારવેશ = ઝપાટાબંધ પતવવું; ઝેટપટ કરી નાંખવું.] “કાબંધ અ॰ ધડાકા સાથે (ર) સપાટામાં; એકદમ. -કાભડાકા પું॰ અ૦ ૧૦ ધડાકા અને ભડાકા [સુચવતો અવાજ.—ડી સ્રીધડંધડા (૨)ધમાલ ધડાધડ અ [વ૦; સર૰f.,મ.]‘તડાતડ, ઉપરાછાપરી,ઝપાટામાં ધડાપીટ સ્ક્રી॰ [ધડ (ર૦)+પીટવું](કા.) જેરથી છાતી ફુટવી તે ધડાબંધી વિ॰ [ધડો + બાંધવું] (કા.) વ્યવસ્થિત ઘડિંગ અ॰[૧૦]ઢોલ પર ઢાંડિયા પડવાનો અવાજ થાય તેમ; ઘડીમ ધડી સ્ત્રી॰ [સં. ધટ = ત્રાજવું; તેાલ ઉપરથી; સર॰ હિં, મ.] ધડો; સંતેાલે (૨) અડસટ્ટા (૩) એક તાલ કે વજન
ધડીકા પું॰ [ધડ પરથી] દંડો; ધો. [વડીકા લેવા = ઝઘડવું.] ધડીમ, ધડીસ અ૦ [૧૦]ધડધડ. બ્લે પું॰ ધડાપીટ. [~લેવા =ધડાપીટ કરવી; ધડધડ કુંટવું.]
ધડુકાવું અક્રિ॰, “વવું સ॰ ક્રિ॰ ધડૂકવું’નું ભાવે તે પ્રેરક ધડુસાનું અક્રિ॰, “વવું સક્રિ ‘ધડૂસવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક ધડૂકવું અક્રિ॰ [વે. ઘુડુ; ર૧૦] ગાજવું (૨) ઘાંટા કાઢવા સ, ડ્રેસ અ॰ [૧૦]
ધડૂસવું સીક્રે॰ ધડસ ધડસ મારવું; ધાકાવવું; ઠોકવું ધડેડવું અક્રિ॰ ધડધડવું; ધડ ધડ કરતું થવું – વરસવું [ધડધડાવવું ધડેડાટ પું૦ ઘડેડવું તે; ધડધડાટ. “વવું સક્રિ॰ ‘ધડેડવું’નું પ્રેરક; ધડા પું॰ [સં. ધટ ઉપરથી] ત્રાજવાનું સમતે લપણું ન હોવું તે (૨) તેનું સમતે લપણું લાવવા મુકાતા ભાર(૩)બેધ (૪)નિયમ; ઠેકાણું;

[ધનગર
ધારણ.[ધડે બેસવું = પડી ભાંગવું; પાયમાલ થવું; તૂટી પડવું. ધડે રહેવું = ઠેકાણે કે મર્યાદામાં રહેવું. ધડો કરવા= ત્રાજવાનાં પદ્માં સમતાલ રહે તેમ કરવું (૨)ગણના કે અન્ન કરવી,લેખવું. જોવા = પલ્લાં સમતાલ છે કે કેમ તે જોવું, –રહેવા=નિયમ, માપ, ઠેકાણું, મર્યાદા કે ધારણ સચવાવું – હોવું. “લેવેશ = દાખલા કે બાધ લેવા, અનુસરવું. –હવે = ત્રાજવાનાં પદ્માં સમતાલ ન હોવાં(૨) કાંઈ ધેારણ કે નિયમ હોવા.]
ધણુ સ્રી [સં. ધન્ય, પ્રા. ધા કે ફે. ધનિબા પરથી ? કે સર૦ ધેણ, હિં. ધન] (ભારેવાઈ ) સ્ત્રી (૨) ૧૦ [સં. ધન, પ્રા. ધળ ? સર॰ હિં. ધન] (ગાયાનું) ટોળું. ૦ખત પું॰ ધણમાં રાખેલા આખલે ધણુ, ધણ અ॰ [૧૦] પેલી વસ્તુના અવાજ. ૦ણવું અ૦ ક્રિ॰ [સર॰ સં. ધન્] જુએ ધણધણવું ૧,૨. ૦ધણનું અક્રિ ધણધણ થવું (૨) કંપવું (૩) જોશમાં બળવું. ૰ધણાટ પું ધણધણ એવેા અવાજ.૦ધણાટી સ્રી ધણધણવું તે. ધણાવવું સક્રિ ‘ધણધણવું’નું પ્રેરક
ધણિયાણી સ્ત્રી [‘ધણી' ઉપરથી; સર૦ રૂ. ળિયા] વહુ (૨) માલિક સ્ત્રી, “તું વે॰ માલિકવાળું (૩) માલકીનું. –જું, –મું ન॰ ધણીપણું. “મે પું॰ દૂબળાને ધણી કે માલિક શ્રેણી પું॰ [ä. ધનિમ્, પ્રા. f(૦૬); સર૦ મ.] માલિક (૨) પતિ (૩) વિ॰ માલિક. જેમ કે, આવું કાઈ ધણી નથી. [કર=નાતરું કરવું. -ને ગમ્યું તે ઢાંકણીમાં = ધણીને ગમ્યું તે ખરું. વગરનાં કે વિનાનાં ઢાર= નધણિયાતી અવ્યવસ્થિત દશા, અરાક, અંધેર.] ૦ોગ વિ॰, જોગી વિ॰ સ્ત્રી॰ વેચાણ લેનારને જ મળે એવી (હુંડી). ૦Àારી પું [+ રી(સં.)] માલિક (૨)રક્ષક. ૦પણું(–તું,–દું)ન॰. ૦૨ણી પું॰ [+રણી (ઢિર્ભાવ) કે ઋણી] કુલ માલિક. વ્ખું વિ॰ ધણી તરકનું; ધણીના હેતવાળું (૨) ધણીના વખાવાળું –વિનાનું () ધણેણવું અક્રિ॰ [૧૦] જુએ ધણધણવું ધણેણાટ પું, –ટી, ધણેણી સ્ક્રી॰ (કા.) જીએ ધણધણાટી ધણેણાવવું સક્રિ॰ ‘ધણેણવું’નું પ્રેરક
શ્વેત અ॰ [રવ॰; સર॰ fã.] તુચ્છકારદર્શક-ધુતકારવાના ઉદ્ગાર શ્વેતવું અક્રિ॰ નુ ધૃતવું. [ધતાવું (ભાવે), “વવું (પ્રેરક).] ધતાવવું સ૦ક્રિ॰ ‘ધતવું’, ‘ધાતવું’નું પ્રેરક ધતિંગ ન॰ તોફાન (૨) ઢાંગ; ખાલી ધામધૂમ ધતૂરા પું॰ [સં., પ્રા. ધતુ] એક વનસ્પતિ; ધંતૂ ધત્તા પું॰ [સર॰ હિં.] એક છંદ (પિંગળ) ધધક(-ખ,—ગ)નું વે॰ ધગધગતું
ધધડાવવું સક્રિ॰ [વ૦] ધડધડાવવું; ખૂબ ઠપકો આપવા ધધણવું અક્રિ॰ [રવ॰]જીએ ધણધણવું. ધધણાવવું સક્રિ (પ્રેરક).]
ધધૂડો પું॰ [રવ૦] ધડધડ પડતા – મોટા – જબરા દડા ધધુ ન, —ધા પું૦ + અક્ષર; ધકાર
ધન અ॰ [તું. ધન્ય, પ્રા. ધન્ત] ધન્ય (૫.). ઘડી કે દહાડા= શુભ અવસર. ધન અ૦ (૫.) ધન્ય ધન્ય
ધન ન॰ [É.]દાલત; પૈસા (૨)સમૃદ્ધિ. જેમ કે, પશુધન, વિદ્યાધન (3) એક રાશિનું નામ (૪) વિ૦ (ગ. અને પ. વિ.) વત્તા બતાવતું; ‘પૅાવિ’.૦ગર પું॰ [સર॰મ.] એ નામની ભરવાડની

Page #504

ધનચિહ્ન ]
જાત કે તેના આદમી. ચિહ્ન ન૦ ધન બતાવતું વત્તાનું (+) ચિહ્ન ૰તેરશ(–સ) સ્ત્રી॰ આસો વદ તેરસ. ૦૬, ૦દેવ પું (સં.) કુબેર. દોલત સ્ત્રી; ન′૦૧૦ માલમિલકત ધાન્ય ન॰ ધન અને ધાન્ય. ગોપ વિ૦ (૨) પું॰ ધન સાચવી જાણે એવું (માણસ). ૦પતિ, ૦પાલ પું॰ (સં.) કુબેર. પ્રાપ્તિ સ્રી॰ ધન મળવું કે મેળવવું તે; કમાણી. ભંડાર પું૦ ધનનેા ભંડાર; ખાને. ૦રેખા સ્ત્રી॰ ધન બતાવનારી હસ્તરેખા. વંત, વાન વિ॰ ધનવાળું. સંગ્રહ, સંચય પું॰ ધન સંઘરવું – એકઠું કરવું તે; ધનને સંઘરો. સંપત્તિ સ્રી॰ ધન અને સંપત્તિ; માલમતા, હરણ ન૦ ધન હરી લેવું –પડાવી લેવું તે. હીન વે નિર્ધન;
|
ગરીબ
ધનંજય પું॰ [H.] (સં.) અર્જુન ધન(—ને)તર વે॰ [મં. ધનવત્તર] બહુ શ્રીમંત(૨)બહુ લાગવગવાળું ધનાક્ષરી પું॰ [તું.] એક ખંડ
ધનાઢચ વિ॰ [i.] ધનવાન
ધનાત્મક વિ॰ [સં.] ધન; ‘પોઝિટિવ’ (ગ. અને ૫. વિ.) ધનાધ્યક્ષ પું૦ [સં.] કોષાધ્યક્ષ, ખાનચી ધનારક(–ખ), ધનાર્ક [i.] પું॰ ધનરાશિને સૂર્ય ધનાધિપતિ પું॰ [સં.] ધનવાન માણસ ધનાશ(-સ)રી સ્ત્રી એક રાગણી ધનિક વિ॰ [તું.] ધનવાન. ૦૨ ૧૦+ધનિક, શાહી સ્ક્રી ધનિકના ચલણ કે પ્રભાવવાળી સમાજ-વ્યવસ્થા કે સ્થિતિ ધનિષ્ઠા સ્ત્રી॰ [સં.] એક નક્ષત્ર
ધની વિ॰ [સં.] ધનવાન
ધતુ ન॰ [સં. ધનુ, ૰સ્]કામઠું; ચાપ. ૦૨ાકાર વે॰ [+ $IR] ધનુષના આકારનું. માં સ્ત્રી॰ [+જ્યા] ધનુષની દોરી. પૅર, ॰ર્ધારી પું॰ બાણાવળી (૨) વિ૦ ધનુષ ધારણ કરનાર.૦ર્મખ પું॰ [તું.]ધનુષ્યયજ્ઞ; એક યજ્ઞ. ૦ર્માસ પું॰ સૂર્ય ધનસંક્રાંતિમાં હોય તે મહિને. વિદ્યા સ્રી॰ ધનુષ્ય વાપરવાની વિદ્યા. વૃંદ પું૦ ધનુર્વિદ્યા; એક ઉપવેદ [રોગ. [—ધાવા – એ રોગ થયે.] ધનુર, “ર્વો, –ર્થાત પું॰ [સં. ધનુઃ + વાત; સર॰ fě., મેં.]એક ધતુરાકાર વિ॰ તુ ધતુ’માં
ધનુરાસન ન॰ [તું.] ચેગનું એક આસન ધનુર્ધર, ધનુર્ધારી, ધનુર્મખ, ધનુર્માસ જુએ ‘ધનુ માં ધનુર્વા, ત જુએ ‘ધનુર’માં ધનુર્વિદ્યા સ્ત્રી, ધનુવૃંદ પું॰ [i.] નુ ‘ધનુ’માં ધનુષ(−ષ્ય) ન॰ [તં. ધનુર્] કામઠું. તકલી સ્ત્રી ધનુષ જેવા સાધન વડે ફેરવાતી તકલી. અંધ પું॰એક ચિત્રકાવ્ય.-કંસ પું { } આવા કાંસ. પ ્⟨-યા)સન ન જુએ ધનુરાસન ધનેચ્છા સ્ત્રી॰ [તું.] ધનની ઇચ્છા કે લાલસા ધનેડું(–રું) ન૦ [ત્રા. ધનીક (સં. ધાઝીટ)] દાણમાં સડો કરનારું એક જીવડું; કિલ્લું
નેતર વિ॰ જીએ ધનંતર
ધનેશ(~શ્વર) પું॰ [i.] (સં.) કુબેર
|
ધન્ય વિ॰ [મં.] ભાગ્યશાળી (૨) વખાણવા ચેાગ્ય (3) કૃતાર્થ (૪) અ॰ શાખારા; વાહવાહ. છતા સ્ત્રી. ભાગ્ય ન॰ અહેભાગ્ય; સુભાગ્ય. વાદ પું॰ શાબાશી. “ન્યા ૧િ૦ સ્રી॰ સુખી;

૪૫૯
[ધ
સુભાગી (ર) સ્ત્રી॰ આયા; ‘નર્સ.' —ન્યાશ્રી શ્રી દીપકની એક રાગણી (સંગીત) ધન્વંતર પું [સં.] (સં.) દેવાના વૈદ્ય ધન્વી પું॰ [સં.] ધનુર્ધારી; ખાણાવળી - [ધબકારા ધપ અ॰ [સર॰ હિં.; મેં.] (રવ૦) જીએ ધા. કાર પું
પરી સ્ક્રી॰ એક પક્ષી
ધપવું અક્રિ॰ [સર॰ fહં. ધવના; રવ૦ ?] આગળ ધસવું ધપાધપ(પી), ધન્વંધખ્યા, ધખ્યાધી સ્ત્રી॰ [ધપ, ચપ્પા પરથી] ધપ્પાથી મારામારી
ધપાવું અક્રિ॰, –વવું સક્રિ॰ ‘ધપવું’નું ભાવે ને પ્રેરક ધન્વંદ્યપ્પા, ધખ્યાપી સ્ત્રી॰ જીએ ધપાધપી ધખ્યા(-બ્બા)બાજી સ્ત્રી [ધપ્પા +બાજી] ધપંચપ્પા કરવી તે ધપ્પા(ઓ) પું॰ [ધપ પરથી; સર॰ હિં, મૈં. વા] મુક્કો; થાપટ. [મારવે, —ખાવે.]
ધરૅડું વિ॰ (કા.) જાડું; ધિંગું
ધા પું૦ ઢગલા
ધબ અ [વ॰] કાંઈ પડવાના કે પછડાવાના કે ઠોકાવાના અવાજ (૨) શૂન્ય; ઢબ (૩) ધબ્બો મારવાને અવાજ ધબક સ્ત્રી॰ ધબકારા, ૦ખક અ॰ [૧૦], જ્યું અકિ ધડકવું. [કાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).] ~કારી પું॰ ધડકારા ધબડકા પું॰ [ધા પરથી] એકદમ બધું નકામું થવું; મીંડું વળવું કે છબરડો વળવા તે. [~~વળવા =ધબડકા થવા.] (૨) બજારમાં એકદમ મંદી આવી જવી તે; ‘સ્લમ્પ’]
ધર ધબડ અ૦ [૧૦] ધડબડ ધડબડ
બડાઈ જવું અક્રિ॰ વાવેલા પર તરત વરસાદ પડવાથી બી બગડવું – નકામું જવું [સક્રિ॰ ‘ધાબડવું’નું પ્રેરક ધબડાવું અક્રિ॰ ‘ધાબડવું'નું કર્મણિ; છેતરાવું; ધબેડાવું. –વવું ધબધબ અ॰ [રવ]. જ્યું અક્રે ધખધખ અવાજ કરવા. -બાટ પું॰ ધબધબ અવાજ. -ખાવવું સક્રિ॰ એકદમ ખૂબ રેડવું. આ પું॰ [સર૦ મ. ધવધવા] ધેાધ
ધવું અક્રિ॰ [વ૦] પડવું (૨) ધબ ધબ કરવું; તરવું (કા.) (૩) [લા.] દેવાળું કાઢવું (૪) ઢળવું; મરી જવું. [ધબી જવું = મરી જવું (૨) [લા.] તેવી ગાઢ નિદ્રામાં પડી જવું.] ધબાકો પું॰ [૧૦] મે અવાજ
ધબાધબી સ્રી॰ [રવ૦] મારામારી [શૂન્યતા; ધબડકો ધબાય નમઃ ન॰ [ધખ’=શૂન્ય ઉપરથી] (શ॰ પ્ર૦) મીંડું; ધા(–મા)લું ન॰ [સર॰ ધબ્બલ] મેહું બેડોળ પાઘડું ધબાવવું સક્રિ॰ ‘ધખવું’નું પ્રેરક
ધમૂસે પું॰ વહાણના પાછળના ભાગને નાના કાળા કે ભંડાર (?) ધો(--એ)ઢવું સ૦ ૦ [ધખ ર૧૦] હાથથી મારવું (૨) છેતરવું. [બે(-એ)ડાનું અ૬િ૦, −વવું સ॰ ક્રિ॰ કર્મણિ અને પ્રેરક] ધાધબ અ [વ] ઉપરાઉપરી; ધખધખ
ધખાણું વિ ધબ્બલ.-લાં ન॰ ખ૦ ૧૦ મેઢથી શરીર ખૂબ વધવું તે ધવલું સ૦ ક્રિ॰ [ધબ ર૧૦] ધીખવું; ધાયલા કાઢી નાંખવા
ધબ્બલ વિ॰ [સર॰ મેં.] શરીરે ખૂબ જાડું (૨) બેવકૂફૅ. ૦ચંદ, શા પું॰ જાડો એદી માણસ [સ્ત્રી॰ ધખાખાજી ધો પુંજીએ ધપેા, મુક્કો(ર) મેટા ડાઘ; ધાયું. બાબાજી

Page #505

ધમ
४६०
[ધરવું
ધમ અ [૨૧૦ સર૦ હિં,મ.] કાંઈ પડવાને કે ધમકવાને અવાજ ધમાસે ૫૦ [4. ધન્વાસ; પ્રા. ધમાસ મ, હિં. ધમાસા] એક (૨) ન૦ નગારું; હમ,
વનસ્પતિ ધમક સ્ત્રી [. ધન (સં. દHI) ઉપરથી; સર૦ .] [૧૦] જેશ | ધમ્માચકડી સ્ત્રી જુઓ ધમાચકડી; ધમચકડ (૨) તેજ (૩) ભપક. ૦૬ અ૦ કે ગાજવું (૨) કંપવું (૩) પ્રકા- ધમ્માધમ(–મી) સ્ત્રી જુઓ ધમાધમ ધમધમી શવું. -કામણી સ્ત્રી, ધમકી. -કાર(–) ધમ ધમ થવું તે ધમ્મામુક્કી સ્ત્રી ધમાધમ ને મુક્કામુક્કી (૨) ધમક; જોશ. –કાવવું સક્રિટ ધમકી આપવી; ડરાવવું (૨) | બસ્મિલ(–૯૧) પું. [i] ફૂલ ઈત્યાદિ સાથે થેલો અંબોડો ધધડાવવું. -કી સ્ત્રી [સર૦ હિં; મ] ડર. [આપવી, દેખા- | -ધર વિ. [ā] ધારણ કરનારું (સમાસને અંતે) ઉદા. મણિધર ઢવી, દેવી, બતાવવી = ડરાવવું.] –કે ધીબકે
ધર સ્ત્રી[૪. ધુર] ધંસરી; ધુરા (૨) બળદ જેડાતો થાય ત્યારથી ધમચક સ્ત્રી. [૧૦] ધમાલ (૨) તેફાન; ઉધમાત
ગણાતું તેનું વર્ષ (૩) શરૂઆત (૪) [ધરાવું અથવા “ધરવું? ઉપરથી ધમણ સ્ત્રી [.] પવન ફૂંકવાનું એક સાધન (૨) [સર૦૫. ધમળી, ધરપત; સંતેષ; વિશ્વાસ. [-આવવી, –વળવી =ધરપત વળવી;
ની] બગીને ઓઢે. [-ચલાવવી; -ચાલવી =ધમણની પેઠે વિશ્વાસ બેસ; સંતેષ થવો. તાણવી,-ધરવી-ધંસરી ખેંચવી શ્વાસ ચાલવો.] ૦૬ સત્ર ક્રિટ ધમણ ચલાવવી (૨) [લા.3ઉશ્કેરવું કે ખાંધ પર લેવી (૨) બોજો ઉઠાવો.] ૦ખમ વિ. ધર – ધુરા ધમધમ અ૦ [૧૦]. ૦૬ અ. ક્રિ. [સરવ પ્રા. ધમધમ; સં. | ખમે એવું; મજબૂત સંગીન (૨) પ્રવીણ. ૦ઘડીથી અ૦ છેક ધમધમાદ] ધમધમ થવું (૨) કંપવું (૩) બહુ ગરમ થવું. માટે મૂળથી – પહેલેથી વિ૦ તીખું તમતમું; ઉગ્ર (૨) પું[૧૦] ધમધમ અવાજ (૩) | ધરખવું અ૦ કિ. [૧૦] ધડકવું (૨) બીવું; હિંમત હારવી રોફ; દોર (૪) દમામ (૫) તીખાશે. -માવવું સત્ર ક્રિટ ધમ- ધરઢ સ્ત્રી. [ધરવું + છોડવું] મુક; બાંધછોડ ધમવું'નું પ્રેરક (૨) ધમકાવવું (૩) [લા.] જોશથી કામ ચલાવવું; ધરણ સ્ત્રી, ગાવાની રીત; ઢાળ [સ્ત્રી (પ.) ધરણું કશું નથી કે ખૂબ કરવું (૪) જોશથી (બીડીને) દમ મારે ધોરણ ૧૦ [.] ધરવું તે (૨) નદીને બાંધ (૩) ૧૩ તેલો (૪) ધમધોકાર અ[રવ૦; અથવા ધમ +ઘો ઉપરથી ?]પૂર જોશમાં | ધરણિ(–ણી) સ્ત્રી [સં.] પૃરવી (૨) જમીન; ભેય. ૦ધર ૫૦ સપાટાબંધ
(સં.) શેષનાગ (૨) વિષ્ણુ. ૦૫તિ, –ણુશ[+ ઈશ] S૦ રાજા ધમ ધકે ધમ દઈને છેકે પડે તે (‘ધમ કે ને ચાપુ ચણા') | ધરણું નવ નિં. ૬ પરથી. સર૦ fહ. થરન, -ના] ત્રાગું ધમનિ(–ની) સ્ત્રી [સં.] ફંકણી; ભંગળી (૨) (શુદ્ધ લેહીની) | ધરતી સ્ત્રી સં. ધરિત્રી, ત્રા. ઘરતી] પૃથ્વી (૨) જમીન. [-ઉપર નસ; “આર્ટરી’
[અધીરાઈ પગ ન મૂકો = અભિમાનથી અધ્ધર ચાલવું-નો છેડે = આડે ધમપછાડ સ્ત્રી, -હા ! બ૦૧૦ [ધમ+પછાડ) તોફાન અને આંક; હદ. –માં પેસી જવું = અત્યંત શરમજું થઈ જવું] કંપ ધમપાંચશેરી સ્ત્રીરેક્ટ કઢાપે.[-લેવી રેટ-કઢાપો કરવાં.] ૫. ધરતી ડોલવી તે; ભૂકંપ. ૦માતા સ્ત્રી પૃથ્વી [સ્થિતિ ધમરું વિ૦ [સર૦ હિં. ધવર1] ધોળું; ધવલ. –રોપું. ()બળદ ધરદહાડે પંધિર + દહાડો] પહેલો દિવસ (૨) પહેલાંના જેવી જ ધમળ પું[‘ધમ” (રવ૦) +ળ] ભારે રોકકળ (૨) ધમાધમ; ધરપકડ સ્ત્રી[ધરવું +પકડવું] કાયદાથી પકડવું છે કે પકડા પકડી શેરબર. ૦૬ અ. ક્રિટ ધમળ કરે
ધરપચ સ્ત્રી બેટી ધાસ્તી (૨) પતરાજ ધમકું(–ળું) વિ૦ ધૂમ કે ધુમાડાના રંગનું (૨)ધમ (?) ધરપત સ્ત્રી [ધર (ધરાવું)+તૃપ્તિ] ધરાવાપણું; સંતોષ (૨) ધીરજ. ધમલ(–ળા) પુંધમરે; ધમલો બળદ કે વાછરડો [ કરવી.] ]
તા બળk કે વાછરડા [કરવી.] | [-વળવી =ધરાવું; સંતોષ કે ધીરજ હોવી.] [સક્રિ. (પ્રેરક)] ધમલે પૃ. જુઓ ધમપાંચશેરી. [-કુટ; ધમલા લેવા = રે કટ | ધરપ–પા)વું અ ક્રિ. (૫.) ધરાવું; ધરપત વળવી. ધિરાવવું ધમવું સત્ર ક્રિ. [. ; પ્રા. ધમ] ધમણ ચલાવવી (૨) દેવતાને | ઘરફો પુંએક જાતનું ઘાસ પવન નાંખા (૩) અગ્નિથી બરાબર તપાવવું (૪) ધૂતવું; ચોરવું. | ધરબવું સત્ર ક્રિ. [સર૦ “ધરવવું] ઘરવવું (૨) ઠારવું. [ધરબાયું [ધમી જવું, ધમી લેવું]
અક્રિ. (કર્મણ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક)] ધમળું વિ૦ જુઓ ધમલું. -ળો ૫૦ જુઓ ધમલો - બળદ ધર(-૨)બેથી ન૦ [ધરા (પૃથ્વી) + બળ (બેળાવું)] પ્રલય; ધમાકે પૃ૦ (કા.) જુએ ધમચકડ
સત્યાનાશ. [-ઘાલ = પાયમાલ કરવું. –જવું = સાવ નાશ ધમા(સ્મા)ચકડી સ્ત્રી [સર૦ હિં. ધમાકડી] જુઓ ધમચકડ | પામવું; નિબજ થવું]. -ળાવું અ૦ ક્રિ૦ ધરળ જવું ધમ(–મ્મા)ધમ(મી) સ્ત્રી [૨૦] (૨) મારામારી; ગરબડ. ધરમ ૫૦ જુઓ ધર્મ. [-ની ગાય =ધર્માદા મળેલી ગાય (૨)
[–કરવી, -મચી, મચાવવી] [ગાવાનું ગીત [લા.] શરણે આવેલું રક્ષણીય પ્રાણી. --ની ગાયના દાંત ધમાર પં. [સર૦ f; મ.] એક જાતને તાલ (૨) એ તાલમાં | ન જોવાય = દાન મળે તેમાં ટીકાબુદ્ધિ ન ઘટે. –ને કાંટો = ધમારવું સત્ર ક્રિ. [‘ધમર્સ' પરથી ?] નવડાવવું (પશુને) [ધમારાવું એ ન્યાય-ફરી વળ=પરમેશ્વર તરફથી સદવર્તનનો બદલો અ. ક્રિટ (કર્મણિ); –વવું સત્ર ક્રિ. (પ્રેરક).]
મળ.]૦ધકો પુત્ર નકામે કેરે,૦ના,૦થી ૮૦ ધર્મના સેગનધમાલ સ્ત્રી [‘ઘમ' (રવ૦); સર૦ હિં. ધમાર, –૪] ધાંધળ; ધમા- પૂર્વક. ૦શાળા શ્રી ધર્મશાળા. -માળું વિ. ધર્મવાળું, ધમાં
ચકડી. ગેટ એક બાળરમત. –લિયું વિ૦ [હિં. ધારિણ]. ધરમૂળ ન [ધર +મૂળ] છેક શરૂઆત; તદ્દન પ્રારંભ ધમાલ કરી મૂકે એવું-એવા સ્વભાવનું
ધરવ પુંવ (કા.) ધર્વ; સંતોષ. ૦૬ સત્ર ક્રિ. [‘ધરાવુંનું પ્રેરક] ધમાલું ન૦ મેટું બેડોળ પાઘડું; ધબાલું
સંતોષવું, તૃપ્ત કરવું. –વાધરવ અ૦ પૂરા ધરવથી; બરાબર ધરાઈને ધમાવવું સ ક્રિમવું'નું પ્રેરક (૨) ધમવું, ચારવું
ધરવું સત્ર કિં. [સં. ૬, કા. ધર] સાહવું, પકડવું (૨) પહેરવું (૩)

Page #506

ધરા]
૪૬૧
[ ધર્મરક્ષા
ધારણ કરવું; (વેષ, રૂપ, જન્મ ઈ૦) (૪) પાસે મૂકવું; –ની આગળ જેમાં ધર્મનું નિરૂપણ હોય તેવો ગ્રંથ. ૦ચક્ર નવ ધર્મનું પ્રવર્તન, રજૂ કરવું. [ધર્યું રહેવું = પડ્યું રહેવું, દીસતું રહેવું.]
સામ્રાજ્ય, કે પ્રસાર. વ્યક્રપ્રવર્તન નવ ધર્મને પ્રચાર, તેનું ધરા સ્ત્રી [.] પૃથ્વી; જોય; ધરતી. તલ(–ળ) ન૦ પૃથ્વીનું સામ્રાજ્ય પ્રવર્તાવવું તે. ૦ચર્ચા સ્ત્રી ધર્મને અંગે કે ધાર્મિક ચર્ચા. તળ; સપાટી. ૦૫ર ૫૦ જુઓ ધરણીધર. બાળ ન ધરબળ; ૦ચર્યા સ્ત્રી ધર્માચરણ, ચારિણું વિ૦ સ્ત્રી ઘર્મ પ્રમાણે ચાલપ્રલય. સુર ભૂસુર, બ્રાહ્મણ
નારી (પત્ની). ૦ચારી વિ૦ ધર્મ પ્રમાણે ચાલનારું. ૦ચુસ્ત વિ. ધરાધર સ્ત્રી [“ધર” ઉપરથી] શરૂઆત (૨) અ૦ જુએ ધરાર | ધર્મની બાબતમાં ભારે આગ્રહી. ૦૪૦ વિ૦ ધાર્મિક બાબતમાં (૩) પં[સં.] જુઓ “ધરામાં. -રી અ૦ સાથે જોડે (૨) ધરાર જડતાવાળું. ૦જતા સ્ત્રી૦. ૦જાગૃતિ સ્ત્રી ધર્મની બાબતમાં (૩) સુધ્ધા; પણ
જાગૃતિ. જિજ્ઞાસા સ્ત્રી ધર્મનું સાચું સ્વરૂપ સમજવાની ધરાબોળ જુઓ ધરા'માં
[તદ્દન જિજ્ઞાસા. ૦વી વિધર્મ પ્રમાણે જીવન ગુજારનાર, ધર્મનિર.જ્ઞ ધરાર અ૦ [સરવ ધરાધર] અલબત્ત, અવશ્ય; અચક (૨) સાવ; વિ. ધર્મને - ધર્મશાસ્ત્રને જાણનારું. ૦ઝનૂની વિધાર્મિક બાબતધરાર(–ળ) j૦.[ધર' (ધુરા) ઉપરથી] વાહનમાં બંસરી આગળ માં ઝનૂનવાળું; “બિગટેડ. ૦૭ વિ. ધર્મની લગનીવાળુ; ધર્મનિષ્ઠ. વધારે ભાર હોવાપણું (‘ઉલાળથી ઊલટું) (૨) આગેવાન ઠગ પુંધર્મને નામે ઠગનાર, તત્વજ્ઞ વિ. ધર્મતત્ત્વને – ધર્મના ધરાવવું સત્ર ક્રિ. [સં. ધૃ ઉપરથી] ‘ધરવું, “ધરાવું' કે “ધારવું” નું મર્મને જાણનાર; ધર્મજ્ઞ. ૦દાન ન ધર્મ સમજી કરેલું દાન. ૦દારા
પ્રેરક (૨) નૈવેદ્ય કરવું, દેવ આગળ ધરવું. [ધરાવવું (કર્મણિ)] સ્ત્રી ધર્મપત્ની. દીક્ષા સ્ત્રી કે ધર્મની દીક્ષા – તે સ્વીકારો ધરાવું અ૦ કૅિ૦ તૃપ્ત થવું; સંતોષ પામ (૨) ‘ધારવુંનું કર્મણ તે.૦૬ષ્ટિ સ્ત્રીધાર્મિક કે ધર્મ વિષે દ્રષ્ટિધર્મબુદ્ધિ.દેશના સ્ત્રી ધરાસુર ડું૦ જુઓ ‘ધરામાં
ધર્મનો ઉપદેશ.દ્રોહ પુષ્પર્મને દ્રોહ. ઠેષ પુંધર્મ ધર્મ વચ્ચે ધરાળ પુલ જુઓ ધરાર
દેવ; સાંપ્રદાયિક વિષ. ૦ધુરંધર વિ૦ ધર્મની બાબતમાં ધરિત્રી સ્ત્રી [સં.] પૃથ્વી
અગ્રેસર. ૦ઇવજ ૫૦ ધર્મની ધ્વજા (૨) [લા.] ધર્મને નામે પાખંડ ધરી સ્ત્રી [સં. ધુર ઉપરથી; પ્રા. પુરી ] વાહનની લી; આંસ | કરનાર. નિષ્ઠ વિ. ધર્મ પર આસ્થાવાળું. નિષ્ઠા સ્ત્રી ધર્મ (૨) પૃથ્વી કે ખગળની ધરી – બે ધ્રુવ સાંધતી કલ્પિત સુરેખા વિષેની આસ્થા. ૦૫ની સ્ત્રી ધર્મ પ્રમાણે –વિધિપૂર્વક થયેલી ધ ન [સં. તરું] ઉખાડીને રોપવા માટે ઉછેરેલો રે [કરવું. પત્ની. ૦૫–૫)થ પુંધર્મને અનુકુળ – ધર્મના રસ્ત. ૦પરા૦વાડિયું ન ધરુનું ખેતર
યણ વિ. ધર્મનિષ્ઠ. ૦૫રિવર્તન ન ધર્મ બદલવો તે; ધર્માંતર. ધરે ૦ [સં. દ કે ડ્રહ] ઊંડો ખાડો (ખાસ કરીને પાણીનો) પંથ પંધર્મને પંથ; ધર્મમાર્ગ (૨) ધર્મસંપ્રદાય. પિતા પુત્ર (૨) [જુઓ ધરી] જેની બે બાજુ પૈડાં પરોવાય છે તે ગાડાની જન્મથી નહિ પણ ધર્મથી માનેલો પિતા; પાલક પિતા (૨) આડી (૩) સ્ત્રી [સં. ટૂર્વ; સર૦ દરે] એક જાતનું ઘાસ; દૂર્વા. ધર્મમાં પ્રવેશ કરાવનાર; “ગેડફાધર.” પુત્ર પુત્ર (વિષયને વશ [ધરામાં પડવું = દીસતું રહેવું (૨) ખાડામાં- નુકસાનમાં ઊતરવું. થઈને નહિ પણ) ધર્મ સમજી ઉત્પન્ન કરેલ પુત્ર (૨) જન્મથી ધરો કરવી =મૂએલા પાછળ શ્રાવણ ભાદરવામાં એ નામની નહિ પણ ધર્મથી માનેલે પુત્ર. પુસ્તક ન૦ જુઓ ધર્મગ્રંથ. (દાનની) ક્રિયા કરવી.] ૦આઠમાં સ્ત્રી, જુઓ દરોઆઠમ. ૦ખડી પ્રચાર ૫૦ (અમુક) ધર્મને પ્રચાર પ્રચારક વે(૨) ૫૦ સ્ત્રી- ધરે; દૂર્વા
ધર્મપ્રચાર કરનાર. પ્રવર્તક પુંધર્મ પ્રવર્તાવનાર. પ્રાપ્ત વિ. ધર્મ ! [સં.] નીતિ, સદાચાર વિષેનું તથા મરણ, સાંપરાય, ધર્મને રસ્તે મેળવેલું – મળેલું. બહાર વિ. ધાર્મિક સંપ્રદાયથી ઈશ્વરાદિ ગૂઢ તો વિષેનું જ્ઞાન, શ્રદ્ધા કે માન્યતા (૨) શાસ્ત્રોક્ત બહિષ્કત. ૦બંધુ છું. પિતાના ધર્મનો માણસ (૨) ધર્મ સમજીને વિધિનિષેધ - આચાર (૩) પુણ્ય; દાન (૪) ફરજ; કર્તવ્ય(પ) ચાર માનેલે ભાઈ. બુદ્ધિ સ્ત્રી ધર્મની સમજ; ધર્મદ્રષ્ટિ; ધર્માધર્મની પુરુષાર્થોમાંને એક (૬) ગુણ; લક્ષણ, સ્વભાવ (૭) (સં.) જુએ વિવેકશકિત. ભગિની સ્ત્રી. પિતાના ધર્મની સ્ત્રી (૨) ધર્મ ધર્મરાજ. [–કર = પુણ્યદાન કરવાં. –ચલાવો = સંપ્રદાય પ્રવ- સમજીને માનેલી બહેન. ૦ભંગ - ધર્મના પાલનમાં તેની
વ. –ની ગાય = દાનમાં આપેલી ગાય (૨) દીકરી (૩) રાંક- આજ્ઞાને ભંગ. ૦ભાઈj૦ જુઓ ધર્મબંધુ. ૦ભાન ન ધર્મ રક્ષણય માણસ. - કાંટો = પ્રમાણભૂત કાંટે, જેની આવક કે કર્તવ્ય વિષેનું ભાન - તેની બજ. ભાવ ૫૦,૦ભાવના સ્ત્રીધર્માદામાં જ વપરાય છે–પાળ = અમુક ધર્મ-સંપ્રદાયને અનુસ- ધર્મની ભાવના; ધર્મબુદ્ધિ. ૧ભીર વિધર્મથી ડરીને વર્તનાર; રવું (૨) ધર્મ પ્રમાણે વર્તવું. –માં આવવું = પહેલું રજોદર્શન થવું.] પાપભીરુ. ૧ભીરતા સ્ત્રી૦. ભૂમિ(–મી) સ્ત્રી પવિત્ર ભૂમિ. ૦ણ નવ ધર્મ સમજીને પાછું આપવાની સમજથી અપાતું ઋણ. ૦ભત વિ૦ ધમિંe; સદગુણી (૨) ૫૦ (સં.) એક ઋષિ. ૦ભ્રષ્ટ ૦ઔદાર્ય નવ ધર્મો વચ્ચે વા ધર્મના વિષયમાં ઉદારતા. ૦કથા વિ. ધર્મમાંથી ચળેલું - પતિત. ૦મત ૫૦ ધર્મ વિષે અમુક મત
સ્ત્રીધાર્મિક બોધ આપતી કથા; ધાર્મિક કથા. કર્મ, કાર્યન કે માન્યતા. ૦મહામાત્ર પુંધર્મને રક્ષક અને પ્રચારક. ૦માર્ગ ધર્મયુક્ત – ધર્મનું કામ. કાર પુત્ર ધર્મના વિધિનિષેધ રચનાર - jધર્મ કે ધાર્મિક રસ્તે; ૦માર્તડ પુંધર્મશાસ્ત્રોમાં પારંગત ઘડનાર. કારણ ન સમાજવ્યવસ્થામાં ધર્મને અંગેની બાબતની -અતિ નિપુણ (૨)ધર્મપાલનમાં શ્રેષ્ઠ મીમાંસા શ્રી ધર્મવ્યવસ્થા વગેરે; ધર્મસંગ્રહ. ૦કૃત્ય નવ ધર્મકર્મ. ક્રિયા સ્ત્રી | અધર્મની ચર્ચા.૦મૂઢવિધર્મો ધ; ધર્મજડ.યુક્ત વિધર્મવાળું ધર્મસંબંધી વિધિ. ક્ષેત્ર નવ પવિત્ર સ્થળ – ધામ. ૦ગામી વિવે ધાર્મિક, યુદ્ધ ન૦ ધર્મ ખાતર કરેલું યુદ્ધ (૨) યુદ્ધના નિયમ ધર્મને રસ્તે જનારું; ધર્મચારી. ગુરુ પેક ધર્મની દીક્ષા દેનાર કે અનુસાર કરેલું યુદ્ધ. ૦રક્ષક વિ૦ ધર્મનું રક્ષણ કરે છે તેમાં તે ઉપદેશનાર ગુરુ, ગેમ ધર્મનું રક્ષણ કરનાર. ૦ગ્રંથ ૫૦ | મદદરૂપ એવું. ૦રક્ષણ ન૦, રક્ષા શ્રી ધર્મનું રક્ષણ કરવું -તે

Page #507

ધર્મરાજ(–જા)]
૪૬૨
[ધસવું
સાચવો તે. ૦રાજ(જ) પુંઠ (સં.) યમ (૨) યુધિષ્ઠિર. ૦રાજ્ય પવિત્ર વન. -સ્મર્થ છું. [+ અર્થ] ધર્મ અને અર્થ (૨) ધર્મને નવ ધર્મથી ચાલતું રાજ્ય. લાભ j૦ ભિક્ષા માગનાર સાધુને કે ધાર્મિક અર્થ કે હેતુ. -મર્થ અ ધર્મને અર્થે ધર્માદા. ધર્મને લાભ થાઓ' એ આશીર્વાદ (જૈન) (૨) ધાર્મિકતાની -ર્માલય નવ [+મા] મંદિર (૨) મઠ. - વતાર પુત્ર પ્રાપ્તિ - ધાર્મિકતાને ગુણ વધવા તે. લેપ ૫૦ ધર્મને લોપ; [+ અવતાર] ધર્મને અવતાર; મહા ધાર્મિક પુરુષ. -ર્માવેશ અધર્મ. ૦વક્તા પુત્ર ધર્મપ્રચારક, ધાર્મિક પ્રવચન આપનાર. | પૃ. [ વૈરા]ધર્મને આવેશ -ઝન, ર્માસન ન [+માસન]
વચન નધાર્મિક કે ધર્મયુક્તવચનકેવાકય.૦વત્સલવિત્ર ધર્મ ન્યાયાસન. -મંળુ વિ. ધર્મિષ્ટ. -ર્મા તર ન [+ઝંતર] ધર્મ વિષે પ્રેમવાળું. ૦વાક્ય ન૦ જુએ ધર્મવચન. ૦વાસના સ્ત્રી બદલવો તે; એક ધર્મ છોડી બીજ ધર્મમાં જવું તે. -એંધ વિ૦ ધર્મલાભની ઇચ્છા; ઘર્મજિજ્ઞાસા. વિદ ૧૦ ધર્મનાં તરવાને [+ બંધ] ધર્મની બાબતમાં અવિચારી આગ્રહવાળું; ધર્મજડ. જાણનારું. વિધિ ૫૦, સ્ત્રી ધર્મની વાધે; ધર્મક્રિયા. વિમુખ, -એંધતા સ્ત્રી, આંધપણું ન૦. –ર્મિષ્ઠ વિ૦ સિં] ધર્મ વિરુદ્ધ વિ૦ ધર્મ કે શાસ્ત્રથી વિરુદ્ધ; ધર્મયુક્ત નહે-તે સામે પ્રમાણે ચાલનાર. --મિઠતા સ્ત્રી૦. –માં વિ. [૪] અમુક જતું. ૦વીર પું. ધર્મકાર્યમાં વીર () શહીઢ (૩) [કા. શાં.]. ધર્મ કે ગુણવાળું (૨) ધર્મિક (૩) ધર્મને લગતું (બહુધા સમાસને ધર્મનિષ્ઠા અથવા સદગુણમાંથી ઊપજતે વીરરસ. વૃત્તિ સ્ત્રી અંતે. ઉદા. ઇસ્લામધર્મ). –મીંલું વિટ ધર્મિષ્ઠ. –એંસ્થાન ધર્મની વૃત્તિ, ધર્મ પ્રત્યે વલણ. વેત્તા ૫૦ ધર્મવિદ. ૦વ્યવ- નવ [+ ઉથાન], -મેંદય ૫૦ [+ઉદય] ધર્મનું કે ધાર્મિક
સ્થા૫ક ૫૦ ધર્મને વ્યવસ્થાપક. ૦ધ્યાપ્તિ સ્ત્રી પદની) ધમે ઉથાન – ઉદય; ધાર્મિક જાગૃતિ અને ઉન્નતિ; ‘રેફર્મેશન, ઉપર વ્યાપ્તિ – ધર્મોના વાચક હોવાપણું (ન્યાં.). શાસ્ત્ર નવ -ર્મોદ્ધારણ ન [+દ્વારા] ધર્મનો ઉદ્ધાર કરવા તે. -ર્મોપદેશ ધર્મનું જ્ઞાન આપનાર શાસ્ત્ર. શાસ્ત્રી પુંઘર્મશાસ્ત્ર જણનાર. ૫૦ [+ઉપરા] ધર્મને ઉપદેશ. –ર્મોપદેશક પુત્ર ધર્મોપદેશ
શાળા સ્ત્રી મુસાફરખાનું, રારાઈ. શીલ વેવ ધર્મિષ્ઠ. શૂન્ય કરનાર. –મેં પાર્જન ન [+ ઉપાર્જન] ધર્મ આચરી પુણ્ય કમાવું વિ. ધર્મ વિનાનું, ધર્મરહિત. ૦ધક પુત્ર ધર્મપ્રવર્તક. ૦શ્રદ્ધા તે, ધર્મલાભ સ્ત્રગ્ધર્મમાં કે ધાર્મિક શ્રદ્ધા. ૦સભાસ્ત્રી, સમાજ પુંધર્મના ધર્મ વિ૦ [સં.] ધર્મને અનુસરતું; ધર્મવાળું ધોરણ પર રચાયેલો સમાજ કે મંડળ; જે કે, આર્યસમાજ, ધર્વ પં. [ધરાવું' ઉપરથી] ધરવ; તૃપ્તિ; સંતવ સંકટ ન૦ જેમાં ધર્મઅધર્મની સૂઝ ન પડે એ કઠણ પ્રસંગ. | ઘર્ષવું અ૦ કૅ૦ [ સં. પ] ચડી આવવું; ધસી આવવું. [વર્ષાવવું સંગઠન નવ ધર્મસંપ્રદાયનું સંગઠન કે તેની સંઘ-રચના, સંગ્રહ સક્રેટ (પ્રેરક)]
સ૦િ (પ્રેરક) . ધર્મકારણ. સંઘ Sા ધર્મના પ્રેરક બળથી સંગઠેત થયેલ ધલવલવું અ૦૦ ટળવળવું. ધલવલાટ ૫૦ ધલવલવું તે. –વવું કે ઘડાયેલો સંઘ કે તે ધર્મના અનુયાયીઓનું મંડળ; ધર્મસંગઠન. ધવપુર [i] પતિ (૨) ધાવડો ઝાડ
સંપ્રદાય ! ધર્મને કે ધાર્મિક સંપ્રદાય-પંથકે ફાટે. સંમૂહ ધવ સ્ત્રી [ફે. ધ = વેગ] ધવત; ધવા; પુછે; તેજ. [-વળવી = વિ૦ પિતાનો ધર્મ કે કર્તવ્ય કર્મ સમજવામાં સંમુઢ -મંઝાયેલું. | જુઓ ધવા વળવી.].(૨) અ૦ ઉતાવળે
સંસ્થાપકjધર્મની સ્થાપના કરનાર, ધર્મપ્રવર્તક. સંસ્થાપન | ધવડા(-રા)વવું સ૦ કેિ. [સં. છે, પ્રા. ધ5 ઉપરથી] ‘ધાવવુંનું ન, (–ના) સ્ત્રી ધર્મની સ્થાપના કરવી તે ધર્મચક્રપ્રવર્તન. પ્રેરક; ધવાડવું. [ધવડાવ્યા કરવું = પટાવી કે ફોસલાવીને વશમાં
સંહિતા સ્ત્રી ધર્મશાસ્ત્ર, જેમકે, મનુસ્મૃતિ ઈ૦.૦સુધારક વિ૦ | રાખ્યા કરવું.]. (૨) પં. ધર્મસુધાર કરનારું. ૦સુધારણા સ્ત્રી ધર્મમાં સુધારો ધવડ પુ[સં. ધ] જુઓ ઘાવડ (૨) (૩) ખંજવાળ, ખૂજલી કરવો તે. સુધારે છુંધર્મમાં સુધારે; રેફર્મેશન.” સૂત્ર ન૦ | ધવત સ્ત્રી[જુઓ ધવા]ધવ; તેજ; શકે. [-વળવીધવા વળવી.] ધર્મનું સૂત્ર (૨) ધર્મશાસ્ત્રને સૂત્રગ્રંથ, ૦W j૦ (બૌદ્ધ) ન્યાયા- | ધવરાવવું ૩૦ કૅિ૦ જુઓ ધવડાવવું ધીશ. સ્વાતંત્ર્ય નવ પોતપોતાને ધર્મ આચરવાનું સ્વાતંત્ર્ય ધવરી સ્ત્રી, એક પક્ષી ધર્મની બાબતમાં સ્વતંત્રતા.-ર્માચરણ ન [+ માળ] ધર્મ | ધવલ(–ળ) વે[સં.] ઘેલું (૨) નિર્મળ; શુદ્ધ. -લગિરિ અનુસરીને ચાલવું તે. -ર્માચાર્ય પં. [+ગાવા[] ધર્મગુરુ, (સં.) હિમાલયનું એક ઊંચામાં ઊંચું શિખર. --લિતા સ્ત્રી૦. (૨) સંપ્રદાયના આચાર્ય. -ત્મજ્ઞા સ્ત્રી [+ આજ્ઞા] ધર્મની કે ૦મંગલ(–ળ) નવ બ૦ ૧૦ જુઓ ઘોળમંગળ. -લિત વિ૦ ધાર્મિક આજ્ઞા. -ર્મા, વિ. ધર્માદા. -ર્માત્મા વિ૦ (૨) પુત્ર ઘળું કરાયેલું. -ળું વિ૦ ધવળ; ઘેલું [+મામાં] ધર્મિક માણસ. -ર્માદા વિ. દાનમાં આપેલું (૨) || ધવા સ્ત્રી. [. = વેગ] તંદુરસ્તી; શક્તિ (૨) સારી દશા. ધર્માદાને અંગેનું. --આંદે પુત્ર દાન; સખાવત. --Íધર્મ પુર [-વળવી = શાંતિ થવી; થાક ઊતરો (૨) માંદગી પછી પુનઃ [+અધર્મ] ધર્મ અને અધર્મ, સારાસાર, કે તે વિષે વિવેક – સ્વાશ્ય પ્રાપ્ત થવું; શક્તિ આવવી (૩) સારી દશા થવી.] વિચાર.—ર્માધિકાર ડું [+ R] ધર્મની બાબતમાં સત્તા. ધવાડવું સક્રિટ જુઓ ધવડાવવું -મધિકારી પુંધુમધેકારવાળે.-સ્મૃધિપત્યન[માયિg] | ધવાવું અક્રિ“ધાવવુંનું કર્મણ (૨) “ધાવું'નું ભાવે કે કર્મણ ધર્મની બાબતમાં આધિપય. –આંધ્યક્ષ ડું [અધ્યક્ષ] ધર્મની ધસકે પું[૩. વર્તક્ષ] ધાસ; ફાળ બાબતને અધ્યક્ષ, ધર્માચાર્ય (૨) ન્યાયાધીશ. –ર્માનુકુલ ધસમસ સ્ત્રી [સવું ઉપરથી] દોડધામ; ઉતાવળ. ૦૬ અકિટ વિ. [+અનુકુલ ધર્મને અનુકૂલ; ધર્મ પ્રમાણેનું; ધર્મસંમત. ધસમસ કરવી. -સાવવું સકિ. “ધસમસવુંનું પ્રેરક -ર્માનુષ્ઠાન ન૦ [+ અનુષ્ઠાન] ધર્માચરણ -ર્માભિમાન ન ધસવું અક્રે. [. ધસ] નેશથી આગળ જવું. [સેલું=ખસેલું; [+અભિમાન] ધર્મ માટેનું અભિમાન. –ર્મારણ્ય ન [+ મર| | ચસકેલ, ગાંડું (પારસી)]

Page #508

ધસારા]
ધસારા( વડા) પું॰ ધસવું તે; હલ્લે
ધસાવું અક્રિ॰, ~વવું સક્રિ॰ ‘ધસવું’નું ભાવે તે પ્રેરક ધસેલું વિ॰ [‘ધસવું’નું ભૂ′૦] જુએ ‘ધસવું”માં ધંખના સ્ત્રી નુ ધાંખના
ધંખાવું અમ્રુ॰, વવું સીક્રે॰ ‘ધાંખવું’નું કર્મણ ને પ્રેરક દંતર ન॰ [તં. તંત્ર ઉપરથી] જાદુ (૨)તી લેવાની કળા. અંતર ન॰ [તં. તંત્રમંત્ર; સર૦ મ. ધંતરમંતર] ધંતર અને મંતર ધંતરવું સક્રિ॰ [ધંતર પરથી] ધૃતનું; છેતરવું. [ચંતરાયું અક્રે (કર્મણિ), -વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક ]
|
ધંતૂ પું॰ [સં. યંત્તુ]એક વનસ્પતિ; તા. –રી શ્રી યંત્રો, ગાંજો તમાકુ ઇત્યાદેિ પીવાની ચલમ [ઉપાધિ (પ.) ધંધ પું॰ [સં. સૂંă; પ્રા., હિં. ટૂંā] તાકાન; ધમરાણ (૨) + ઢંઢની ધંધાકીય વિ॰ [ધંધા +કીય] ધંધા વિષે કે તેને લગતું ધંધાદાર વિ॰ [ધંધા +હાર] ધંધાવાળું (૨) ઉદ્યોગી (૩) પું॰ વેપારી (૪) કારીગર, કસબી. –રી વિ॰ ધંધાદાર (૨) સ્ત્રી૦ ધંધે; ઉથમ [નાર માણસ ધંધાભાઈ પું॰ [ધંધા + ભાઈ] પેાતાના જેવા – સમાન ધંધા કરધંધાર્થી(-g) વેધંધા + અં] ધંધાદારી; ઉદ્યોગી [ ટૅક્સ’ ધંધાવેરા પું॰ [ધંધા +વેર] ધંધા ઉપર લેવાતા વેરે; ‘પ્રેટ્રેશન ધંધુકા ન॰ [માં. ધંધુય] (સં.) એ નામનું એક ગામ ધંધેરવું સક્રિ॰ [સર॰ વ. ધંધો]િ જુએ ઢંઢોળવું. [ધંધેરાવું અક્રિ॰ (કર્મણ), --~વું સ ક્રે॰ (પ્રેરક)]
ધંધા પું॰ [સર॰ હિં. ધંધા, મેં. Üા] ઉદ્યમ; રોજગાર; પ્રવૃત્તિ (૨) વેપાર. ધાપા પું, ૦પાણી નવ્યવ૦ ધંધા વગેરે. ૦ાજગાર પું॰ ધંધો ને રોજગાર [(ના પાડવા માટે) બંધેાળવું
કે ધંધોરિય(વ.) = ઘુમાવેલું] + (માથું) ધુણાવવું ધા પું; સ્ત્રી॰ [રે. ધાĪ] મદદ માટે પોકાર(ર) (કા.) હાય. [-નાખવી=મદદ માટે પોકાર કરવા.] (૩)[i.] પ્રત્યય; ‘પ્રકારે, રીતે’ અર્થમાં શબ્દને અંતે. ઉદા॰ અનેકધા [થાન ધાઈ સ્ત્રી॰ [તું. ધારી, પ્રા. ધારૂં, કે પ્રા. થ = ધાવવું પરથી ] સ્તન; ધાક પું॰; સ્ત્રી [સર॰ હૈ. ધવ = ભયથી ધડકવું] ડર; બીક (ર) અંકુશ (૩) દેર; સત્તા (૪) બહેરાપણું. [ઊઘડવા(વી) = બહેરાશ ટળવી. ખાવી, ખાઈ જવી = બીક લાગવી; બીક પેસી જવી. –દેખાડવી(—Àા)= બીક બતાવવી. –પડવી = બહેરારા લાગવી. –એસવી(-વે)=ડર લાગી જવા. –બેસાડવી(વા) =શેહ પાડવી; દાખ બેસાડવેા. –માનવી(–વે ) = અંકુશમાં રહેવું; ડર રાખવેશ. –રાખવી(–વેશ) –દાબ રાખવેı; ડરતું રાખવું.] ધમકી સ્ત્રી॰ ધાક અને ધમકી; ડરાવવું અને ધમકાવવું તે. ધમાક સ્ત્રી॰ દોરદમામ; પ્રભાવ ધાગઠિયાં ન॰ ખ॰ વ, ખેંચે! પુત્ર તેાફાન; મસ્તી; ઉધમાત ધાગડી શ્રી॰ [ધાગેા' ઉપરથી] ધાગાની ગોદડી; ધાગી ધાગવું અ૦ ક્રિ॰ [‘ધાક’ ઉપરથી] ધાકમાં હોવું ધાગી સ્ત્રી॰ ધાગડી [ કપાસ] જૂનું ફાટેલું લૂગડું(૨)દારા;તાંતણા ધાગે પું॰[સર॰હિં., મેં. ધારા (તા।। = તાગડો) અથવા રે. ધર્T = ધાટી સ્ક્રી॰ [સર॰ મેં.]રીત; ઢબ; શૈલી
ધાડ (ડ,) સ્ક્રી॰ [ત્રા, ધારી; સં. ધાટી] લૂંટારાની ટોળીના હુમલા – હલ્લા (૨) દરોડા (૩)[લા.] ઉતાવળ. [—આવવી, પડવી =

૪૬૩
[ધાતુસામ્ય
લુટારુઓના હક્ષ્ા થવા (૨) ઉતાવળમાં હોવું. –મારવી =[લા.] મેટું પરાક્રમ કરવું.] (ઢા)ધાડ શ્રી ખૂબ ઉતાવળ; દોડાદોડી. ૦પાડુ પું॰ ધાડ પાડનારા, લૂંટારો. -ઢાંખેરી સ્રી॰ ધાડ પાડવાના ધંધા. –ઢાંશાહી સ્રી॰ ધાડાંઓનું રાજ્ય. –ઢિયું ન૦ જુએ ધાડું. હું ન॰ મેટું ટોળું [–સી વિ॰ ધાડસવાળું ધાસ ન॰ [Ç.] નીડર સાહસિકતા; ધસી જવાનું ધૈર્ય કે હિંમત, ધાડું, –ડિયું ન॰, –ડાંખેરી, “ઢાંશાહી જુએ ‘ધાડ’માં ધાણુક ન૦+જુએ ઘાણા
ધાણુકા પું॰ એક રાનીપરજ કે આદેિ તેના માણસ ધાણા પુંઅ॰૧૦ [સં.ધના,પ્રા. ધાળા] એક મસાલો.[ધાણાની દાળ=ધાણાની મીઠું ચડાવેલી શેકેલી દાળ; મુખવાસની એક વસ્તુ.] [ગુંદર) ધાણિયું વિ [‘ધાણી' પરથી] ઘેાડા કસ-વાકવાળું (અનાજ, ધાણિયા પું૦ રાઈ
ધાણી [સં.ધાના]શેકવાથી ફુટેલા અનાજના દાણા.[દાળિયા જીદા થવા = અણબનાવ થવા. દાળિયા થવા=ચૂડી તતડી જઈ ઉપરનાં છેડાં ઊખડી જવાં. “ફૂટવા=અનાજના દાણા શેકાઈ ને ધાણીરૂપ થવા (ર)ફડાડ બાલવું. ફાઢવી = અનાજના દાણા શેકીને ધાણી બનાવવી. –શેકવી – જુલમ કરવે; સંતાપવું] ધાણે! પું॰ [‘ધાણા’નું એ॰૧૦] જુએ ધાણા
ધાત (ત,) સ્ત્રી॰ [જી ધાતુ] વીર્ય; શુક્ર (ર)કાડા; કોષ્ટક; યાદી (૩) રીત; પ્રકાર. [જવી = પેશાબમાં કે મેમાં વાટે શરીરની ધાતુ નીકળી જવી. –તવાવી =ક્ષીણવીર્ય થવું; ધાતુ પાતળી પડી જવી. –ફૂટવી = પ્રમેહના સ્રાવથી પીડાવું(૨)ઉમર લાયક થવું;યુવાનીમાં આવવું. -માંડવી = ગુણાકારનો કાઢો લખવા.] [બુમરાણ ધાતકાર વિ॰ [જીએ ઝાતકાર] ઝગઝગતું (૨) પું॰ [જુએ ધા] ધાતવું અ॰ક્રિ॰ ફાવવું; અનુકૂળ આવવું ધાતા પું॰ [સં.] બ્રહ્મા; સરજનહાર
ધાતુ પું॰ [સં.] ક્રિયાપનું મૂળ રૂપ (વ્યા.) (૨) સ્ત્રી॰ ખનિજ દ્રવ્ય (૩) શરીરનાં સાત દ્રવ્યમાંનું દરેક (રસ, રક્ત, માંસ, મેદ, સ્થ, મર્જા અને શુક્ર) (૪) વીર્યં. [–મારવી = ધાતુની ભસ્મ બનાવવી.] ૦ઈ વિ॰ ધાતુનું કે ધાતુ વિષેનું; ધાત્વિક. ૦કસ પું ધાતુના કસ જોનાર; ચે!કસી. ક્રિયા સ્રી॰ ધાતુને શુદ્ધ કરવાની વિદ્યા. ક્ષય પું૦ વીર્યતા ઘટાડો; એક રાગ. પું॰ ધાતુ ઘડનાર કારીગર. ૦પાડ પું॰ ક્રિયાપદોનાં મૂળ રૂપેાની ચાદી. ૦પાત્ર ન॰ ધાતુનું વાસણ, પુષ્ટિ સ્ત્રી॰ વીર્યની પુષ્ટિ. ૦મલ પું॰ કાચી ધાતુને ગાળતાં રહેતા કાટરડો; ‘સ્લૅગ’ (૨) [સં.] શરીરની ધાતુમાંથી નીકળતો મળ કે કચરા (૩) સીસું. વાદી પું॰ ધાતુઓ વિષે જ્ઞાન ધરાવનારા (૨) કીમિયાગર. વિકાર પું૦ વીર્યને વિકાર; એક રેગ. વિદ્યા ધાતુ વિષેની વિદ્યા,વિજ્ઞાન કે શાસ્ત્ર; ‘મેટલ . ૰શુદ્ધિસ્ત્રી,શેાધન ન॰ કાચી ધાતુને ભઠ્ઠીમાં તપાવી ચેોખ્ખી કરવી –શેાધવી તે; ‘મેસ્ટિંગ’. સંધાન ન॰ ગરમી આપી ધાતુના છેડા કે સાંધા એકરસ કરી જોડવા તે; ‘વેડિંડંગ’. સાધિત વિ॰ ધાતુ પરથી બનાવેલું (વ્યા.). ૦સામ્ય ન॰ શરીરની ધાતુ પ્રમાણસર હાવી તે; આરોગ્ય. -ત્વર્થ પું॰ [ +4] મૂળ ધાતુ પરથી નીકળતા અર્થ; મૂળ શબ્દાર્થ. —ત્વિક વિ॰ [સં.] જીએ ધાતુઈ

Page #509

ધાત્રી]
ધાત્રી સ્ત્રી[સં.]દાઈ; ધાવ (૨)આમળી. ફુલ(−ળ)ન॰ આમળું ધાત્વર્થ પું, ત્વિક વિ [સં.] જુએ ‘ધાતુ’માં ધાન ન॰ [સં. ધાન્ય; ત્રા. ધન્ન] અનાજ. મૂ વિ॰ ધાનને માટે વલખાં મારતું; ભૂખે મરતું (૨) કંસ, વેસુવિ॰ ધાન વેચી પૈસા ઘડનારું. ના પુંખ૦૧૦ ધાન વગેરેનું – ખાવાપીવાનું સુખ. ~નિયું વિ॰ રાંધેલું અનાજ ખાનારૂં કે તે ખાધે તૃપ્તિ લાગે એવી ટેવવાળું (૨) ન૦ ગરમું; ધાન રાખવાનું વાસણ ધાની પું॰ [સર॰ મેં.] એક રાગ
ધાન્ય ન॰ [ä.] ધાન; અનાજ. -ન્યા (“ëકા) હાર પું॰ [+ (૦એક) આહાર] કેવળ ધાન્યના જ – નિરામિષ કે વનસ્પતિનો આહાર. —ન્યા (—પૈકા) હારી વિ॰ નિરામિષાહારી ધાપ સ્ત્રી॰ [રવ॰ ? સર૦ મ.] ઉતાવળમાં થયેલી ભૂલ (૨) થાપ; છેતરપિંડી; ક્રેબ (૩) [લા.] ચેરી. [—આપવી, દેવી = થાપ આપવી; છેતરવું. —ખાવી= થાપ ખાવી; છેતરાવું. –મારવી = તફડંચી કરવી]. મારુ વિ॰ ધાપ મારે એવું ધાપલાં ન॰ખ૦૧૦ [સર॰ હિં. ધાવના; ધાપ] અલાવડાં; રિઝવણ ધાબઢદ્ધિ(—ધીં)નું વિ॰ [ધાબડ (જુ ધબ્બ)+ થિંગું; સર૦ મ. ધાવધિī] લ}; પુષ્ટ; જોરાવર (૨) તેાફાની ધાબડવું સ૦ ક્રિ॰ [ધાપ’ ઉપરથી] છેતરવું; ઠગી લેવું ધાબળ(−ળી) સ્ત્રી॰ ['ધબ્બલ’=ન્તડું ઉપરથી ? સર૦ મ.] પાતળે ધાબળે; કામળી. –ળા પું॰ જાડા ઊનનું બન્સ; કામળે ધાબું ન॰ [સર॰ હિં. ધાવા; મ. ધાવ; ‘ધાબા’ ઉપરથી] (છાપરાને ઠેકાણે કરેલી) અગાસી; ગરચી (ર).ડાàા (૩) ફાંદા; છટકું (૪) દૂધનું બેડું; ઝાલ. [–ભરવું=સમેન્ટ અે વગેરેથી ગચ્ચી બનાવવી.]—બાવાળા સુંદૂધનું બેડું ઊંચકનારા કે છે! ટીપનારા મજૂર. —બાવાળી સ્ત્રી
|
ધાખા પું॰ [રવ૦]ચૂનો, પંપાયા ઇ॰ ના થ્ડને ટીપવા તે કે તેને ફબે (૨) [સર॰ હિં. ધાવī] વીશી (૩) (મીડાઈ કરવા) દૂધ કે ઘી વડે મેાઈને લેાટના દાણા પાડવા તે [−દેશ] ધામ ન॰ [સં.] રહેવાનું સ્થળ; ઘર (૨) દેવસ્થાન; તીર્થં (૩) ઠામઠેકાણું; સ્થાનક; મથક [એક જાતના જાડા સાપ ધામણ (ણ,) સ્ત્રી॰ [સં. ધર્મળ; સર૦ હિં. ધાર્મિન; મ. ધામા, -ળી] ધામણી સ્ક્રી॰ જાડી – જખરી ભેંસ [મિયું વિ॰ ધામધૂમવાળું ધામધૂમ(–મી) સ્રી॰ [રવ૦; સર૦ મ.] ભારે તૈયારી; એની ધમાલ. ધામરાળું ન૦ ધામણ; એક જાતના સાપ
ધામી વિ॰ [‘ધામ’ ઉપરથી] ધામવાળું
ધામેણું ન૦ પહેલા આણામાં કન્યાને અપાતા દાયો ધામા પું॰ [ધામ' ઉપરથી; સર૦ હિં. ધામ = ભોજનનું નિમંત્રણ] લાંબા વખત માટેના પડાવ. [નાખવા; ધામા નાખવા = પડાવ કરવા; આવીને રહેવું.]
ધામેાડા પું॰ (કા.) (દૂધ દોહવાના) અવાજની રમઝટ ધાર સ્ક્રી॰ [સં.] હથિયાર કે એજારની તીણી કાર (૨) પ્રવાહી પદાર્થની પાતળી ધારા – શેડ(૩) કારણ; કિનારા, છેડો.[~કરવી =(પ્રવાહી) ધારા રૂપે પડે એમ રેડવું. -કાઢવી-ઘસીને તીણ ધારવાળું કરવું (૨) દૂધની ધાર કાઢવી; દોહવું. ચઢાવવી =ધાર (હાથયારની) કાઢવી (૨) ઉશ્કેરવું. -પર રહેવું, આવવું =જોખમ ભરેલી સ્થિતિમાં કે કડક અમલમાં આવવું. ~મારવી = જોરથી

૪૬૪
[ધારો
ધારા રૂપે કાઢવું. (-ની સામે) ધાર પણ ન મારવી =લેખામાં ન લેવું.] ધારક વિ॰ [તું.] ધારણ કરનારું
ધારણુ ન॰ [સં.] ધરવાની ક્રિયા; ધરવું તે (૨) આધારભૂત હ।વું કે થવું તે (૩) (ણ,) સ્ત્રી॰ ટકા; આધાર (૪) ધીરજ; આન્ધ્રાસન (૫) પાટડો; ભારવિટયા (૬) સંતાલા (૭) પું॰ (૫.) ધારક; આધાર. [કરવું = ગ્રહણ કરવું; ધરવું; લેવું (૨) પહેરવું.] ધારણા સ્ત્રી॰ [i.] મનસૂબા (૨) કલ્પના (૩) યાદશક્તિ (૩) ધારણ કરવું -- ધરવું તે. શક્તિ સ્ત્રી॰ યાદશક્તિ ધારણાગત શ્રી માલની કિંમતમાં છૂટ આપવી – ઓછું લેવું તે ધારણાં પારણાં નખ૦૧૦ [સં. ધારળા + વાળા] (શ્રાવણ મહિનામાં) એકાંતરે જમવાનું વ્રત
ધારણિયા પું॰ [ધારણ' ઉપરથી] થાંભલા (૨) પાટડો ધારદાર વિ॰ [‘ધાર' ઉપરથી] ધારવાળું [ પવન નાંખીને) ધારવવું સક્રિ॰ [ધાર (ધારા) ઉપરથી] ઝટકવું (ધાર પાડતાં ધારવું સ૰ક્રિ॰ [ત્રા, ધાર, સં. ધારણ્] માનવું(૨) ઇચ્છવું (૩) અટકળ કરવી (૪) નક્કી કરવું. [ધારીને જોવું = તાકીને -- ધ્યાનપૂર્વક જેવું. ધાર્યું કરવું = પેાતાનું ધારેલું – ઇચ્છેલું કરવું.] ધારા સ્ત્રી॰ [તું.] પરંપરા, હાર (૨) પ્રવાહીની ધાર – શેડ (૩) વૃષ્ટિ. કીય વિ॰ [ધારા - ધારા + કીય] ધારા કે કાયદા સંબંધી; કાનૂની. ગૃહ ન॰ [સં.] ફુવારાની ધારાઓ છૂટે એવી સવડ(‘શાવર-ખથ’) વાળું નાવણિયું, યંત્ર ન૦ ફુવારા ધારાધારણ [ધારો+ ધોરળ] જુએ ‘ધાર’માં ધારાપાથી સ્ત્રી જુએ ‘ધારા'માં
ત
ધારાવાઈ, “ડી સ્ક્રી॰ [ધારા +(સં.) વૃત્તિ ] ભૂતપ્રેતને રોકવા કરેલું પાણીનું અથવા દૂધનું કુંડાળું (૨) [સં. ધારfન્હેની] ઝારી ધારાશાસ્ત્ર, –સ્ત્રી; ધારાસભા, “ભ્ય સ્ક્રી॰ જુઓ ‘ધારા’માં ધારાસારા પું [સં.] મુસળધાર પડવું તે ધારાળી સ્ત્રી નુ ‘ધારાળે’માં
ધારાળું વિ॰ [‘ધાર’ ઉપરથી] ધારવાળું ધારાળા પું॰ એ નામની એક (ઠાકરડા, ઠાકોર જેવી) જાતના માણસ, −ળી સ્ત્રી॰ ધારાળાની સ્ત્રી
ધારિણી સ્ક્રી॰ [ä.] પૃથ્વી (૨)વિ॰ સ્ત્રી[‘ધારી’નું સ્ત્રી]ધરનારી
ધારિતા સ્ત્રી॰ [ä.] ધારણ કરવાની શક્તિ; ‘કૅપેસિટી’ (પ. વિ.) ધારિયા પુંખ॰૧૦ [સર॰ ઉધારિયા; પ્રા. ધારી = દેવું કરવું] ખેડૂતને ખેતીના ખર્ચ માટે આપેલા પૈસા
ધારિયું ન ન૦ [‘ધાર’ ઉપરથી]એક હથિયાર (૨) એક જાતનું કાપડ ધારિષ્ટ ન॰ [સર૦ મેં.;સં. ધાર્યું] સહનશક્તિ; દૃઢતા (૨) સાહસ; પરાક્રમ [ધારી'. -રિણી વિ॰ સ્રી. -રિતા સ્ત્રી -ધારી વિ॰ [સં.] (સમાસને અંતે) ધારણ કરનારું, ઉદા૦ ‘વેશધારા પું॰ [ધારા' (પ્રવાહ) ઉપરવી ?] રિવાજ; પ્રથા (૨) કાયદે!. [—ઘડવા = કાયદો કરવા.—પાડવા =રિવાજ કરી દેવા. –બાંધવા = કાયદો કરવા (૨) રિવાજ–પ્રણાલિકા નક્કી કરવાં.] –રાધેારણ ન॰ [સં.] કાયદા, નિયમા વગેરે. –રાપાથી સ્ત્રી॰ કાયદાની ચાપડી.-રાશાસ્ત્ર ન॰ ધારા – કાયદાઓનું શાસ્ત્ર.-રાશાસ્ત્રી પું૰ કાયદાના પંડિત; વકીલ. -રાસભા સ્ત્રી॰ કાયદા ઘડનારી સભા. –રાસભ્ય પું૦ ધારાસભાનેા સભ્ય કે સભાસદ

Page #510

ધારેડી]
૪૬૫
[ધીમું
ધારડી સ્ત્રી, [[ધારા” ઉપરથી] પાણીનો પ્રવાહ. –ડે ૦ (કા.) ધાંધલ(–) (૨) સ્ત્રી; નવ [જુઓ ધંધ] ગરબડ, ધમાલ; તેફાન. ધોધ જેવી મોટી ધાર; ધધૂડો
[-મચાવવું કરવું.] ખેર,-લિ–ળિ)યુંવેધાંધલ કરના ધારણ વિ. [સં. તરતનું દેહેલું; શેડકઢું [પુત્ર; કૌરવ | ધાંસ (૨) સ્ત્રી[રવ૦] (કા.) સૂકી ખાંસી ઠાંસે ધાર્તરાષ્ટ્ર ૫૦ [.] એક જાતને હંસ (૨) (સં.) ધૃતરાષ્ટ્રને ધિ અ૦ [] ધિક્કારવાચક ઉદ્દગાર; ફટ ધાર્મિક વિ૦ [.] ધર્મને લગતું (૨) ધર્મનિષ્ઠ, તા સ્ત્રી ધિકધિકાવવું સક્રિઢ ખબ ધિકાવવું ધાર્યું વિ૦ [જુએ ધારવું] ધારેલું; મનસૂબો કરેલું; નક્કી કરેલું | ધિકારે ધિકાવવું કે ધીકવું – ધખવું તે; તાપ; ધખારે (૨) ન૦ ધારેલું તે; ધારણા; સંક૯પ
ધિકાવવું સર૦ [‘ધીકવું નું પ્રેરક; સર૦ હિં. ઉધનાના] ખબ ધાર્યન [સં.] ધૃષ્ટતા
ગરમ કરવું (૨) જોરથી સળગાવવું. [ધિકાવડાવવું (પ્રેરક).] ધાલાવેલી સ્ત્રી[જુઓ તાલાવેલી] ઉત્કટ અધીરાઈ
ધિક્કાર પું[.] ધિક્ કહેવું તે; ર્ફિટકાર. ૦ક વિ૦ ધિક્કારનાર. ધાવસ્ત્રી [પ્રા. ધાવો-ધારું (સં. ધાત્રી) બાળકને ધવડાવવા રાખેલી | પાત્ર વિધેિકારને લાયક. ૦૬ સક્રેટ ધિક્કાર કરવો.[-રાવવું સ્ત્રી. ૦ભાઈ પુંદૂધભાઈ
[મદદ માટે પિકાર | સક્રિ. (પ્રેરક), –રાવું અ૦િ (કર્મણ).] ધાવ [પ્રા. ધાવે = દોડવું; સર૦ ૫. ધાવા] ધા; “ધાઓ' એમ | ધિાઈ સ્ત્રી [સં. ધૃષ્ટ, પ્રા.fધ + ધૃષ્ટતા; ધીટપણું ધાવડી સ્ત્રી[. વાતની; વા. ધા(થ), સર૦ હિં. ધાય. મ. | ધિણેજે ૫૦ અદેખો માણસ (૨) ઠગ ધારી] એક ઝાડ
ધિવું અતિ ગાયને ગર્ભ રહે ધાવડે પુત્ર [સર૦ મ., ૯િ. વાવટા] એક ઝાડ
ધિનકટ, ધિન્નાં અ૦ [૧૦] (તબલાંને) ધાવણ ન [સર પ્રા. ધાવણા = ધવરાવવું તે; “ધાવવું” ઉપરથી] | ધિબાવવું સક્રિ, ધિબાવું અક્ર “ધીબવુંનું પ્રેરક ને કર્મણિ માનું દૂધ. [-ઊડી જવું = સ્તનમાં દૂધ ન રહેવું. –ચડવું =માન | ધિયડી, ધિયા સ્ત્રી (જુઓ ધી] દીકરી (પ.) સ્તનમાં દૂધ ભરાવું.–ચડી જવું = ધાવણ સુકાઈ જવું. –છોડાવવું, | ધિરાણ ન. [જુઓ ધીરવું] ધરવું કે તેમાં રોકાયેલ નાણું મુકાવવું = બાળકને ધાવવાનું બંધ કરાવવું. (માં, મોં પર) [ ધિરાવું અ૦િ , -નવું સક્રિ૦ ધીરવું'નું કર્મણ ને પ્રેરક ધાવણુ ન સુકાયું તેવું = તદન બાલ્યાવસ્થામાં હોવું (૨)[લા.] | ધિગડમલ(–૯૧) પું. [ધિંગું + મલ] જોરાવરને ખડતલ માણસ છેક નાનું-નાદાન હોવું. -ના દાંત હોવા = બિનઅનુભવી બાળક | ધિંગાઈ શ્રી. [‘ધિંગું' ઉપરથી] ધિંગાપણું (૨) ધિંગાણું. –ણું જેવું હોવું.] –ણી સ્ત્રી, ધાવણા બાળકને ધાવવાનું રમકડું; ન૦ [‘ધિંગું' ઉપરથી] તોફાન; જેશમાં મચેલી લડાઈ [મચાચૂસણી. –ણું વિ૦ ધાવતું; ધાવણ પર રહેતું (૨) તે ઉંમરનું વવું.] -મસ્તી સ્ત્રી [સર૦ મ] મસ્તી; તોફાન (૩) ન૦ ધાવતું બાળક
ધિંગુંવિસર૦ મ.
વિહિં. ]િ જાડું; મજબૂત; લડુ; ધીંગું; ધડખું ધાને ન૦ [i] ધાવું – દડવું તે
ધી, ૦૩ી સ્ત્રી [સં. ટુહિતા; પ્રા. ધી(ગા); હિં] (ક) છોકરી; દીકરી ધારી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ – ઔષધેિ
ધી સ્ત્રી [.] બુદ્ધિ. ૦મંત, ૦માન વિ૦ બુદ્ધિમાન પાવરું ન [સર૦૫. ધાંવરે, . ધા = દોડવું ઉપરથી ?] એક દર્દ | ધીકડી સ્ત્રી,-તું ન [ીકવું ઉપરથી સહેજ ગરમી; ઝીણો તાવ (જેમાં હાથ, માં, આ ઉપર સોજો આવે છે) (૨) ભયને | ધીકતું વિ૦ [“ધીકવું'નું ૧૦ કૃ૦] ધગધગતું (૨) [લા.] જોશભેર વખતે વાગતું રણશિંગું. [-ઊંજવું =ધાવણું મટાડવા ઊંજણ | ચાલતું; આબાદ. [ધીકતી સગડી =[લા.] અતિશય ચિતાની નાખવી. -ધાવું =ધાવરું વાગવું, થવું]
[પીવું બાબત.] ધાવવું સક્રિ. [સં. છે; પ્રા. ધ૭(બચાએ) સ્ત્રી કે માદાનું દૂધ | ધી ધીકતું વિ૦ [‘ધીકતું” ઉપરથી] ધગધગતું; ખૂબ ગરમ ધાવિત વિ. [સં] દડેલું; નાઠેલું
ધીકવું અક્રિ. [સં. ધિક્ષસર૦ હિં. ઉપરના] ધગધગવું; ખૂબ ધાવું અક્રે. [૩. વાવ; પ્રા. ધા] દોડવું; મદદે દોડવું (૨) એકદમ તપવું કે બળવું.[ધીકતી ધરા= દુશ્મન ચડી આવે તે સામે,બાળી આવેગથી ઉત્પન્ન થવું કે રોગ વ્યાપ (શ૦ પ્રકમાં. ઉદા. ધનુર્વા, | કરીને બધું ઉજાડી કાઢવું તે; “સર્કોર્ડ અર્થ. ધીકતો ધંધ= શીળસ) (૩) સક્રિ . [સં. શૈ, પ્રા. ધા] + જુઓ થાવું
સારી પેઠે ચાલતો – આબાદ ધંધો.] ધાવું વિ૦ +સરખું; બરાબર
ધીજ સ્ત્રી [સં. ઘઉં, બા. fથળ પરથી?-] આકરી પરીક્ષા; દિવ્ય ધાશ-સ)કે [રે. ધH] પ્રાસ; ફાળ
ધીટ વિ. [સં. વૃષ્ટ; પ્રા. થિ સહનશીલ (૨) નીડર (૩) ખંધું; ધાસ્તી સ્ત્રી [સર૦ મ. ધાસ્ત,-તી; 2. હરાત પરથી ] ડર; [ પ નફટ. છતા સ્ત્રી૦, ૦૫ણું ન૦ દહેશત. [-આપવી, દેખાડવી, દેવી, બતાવવી = ડરાવવું; [ ધીડી સ્ત્રી, જુઓ “ધીમાં (૫.) બિવડાવવું. પાઠવી, લાગવી =ડરવું (૨) ચિંતા થવી.-રાખવી | | ધીબ અ૦ [૧૦] (૨) સ્ત્રી ધીબવું તે. ૦કારે પુત્ર ધીબ એવા = બીવું; ડરવું.] ભર્યું વિ૦ ધાસ્તીવાળું
અવાજ, ૦કો ૫૦ મુકો; ગડદે. ૦૬ સક્રેટ ધીબ ધીબ મારવું. ધાખ, ૦૭ી (૨) સ્ત્રી. [વાંખવું પરથી] ઝંખના; આતુરતા. ૦ના | -બા(–)ધીબ અ. [રવ૦]
સ્ત્રી ઝંખના (૨) ધ્યાન; કાળજી. ૦૬ સ૦િ જુએ ઝંખવું | | ધીમ(–વીર પું[૩. પ્રા. લીવર] ઢીમર, માછી (૨) નિહાળીને જોવું. – પંકાળજી; ચિંતા (૨) વહેમ; શંકા | ધીમંત [પ્ર.), ધીમાન [i] વિ૦ જુઓ “ધી” માં ધાંગવું (૦) ૦ [જુઓ ગવું] કમાડે જડેલું આ ડું પાટિયું; બહો ધીમાશ સ્ત્રી [જુઓ ધીમું] ધીમાપણું ધાંગે (૦) ૫. [જુએ ધાગો] છાંટો; નાને લોદ (૨) રેસ; | ધીમું વિ૦ [સર૦ f. ધીમા, મ. fધમા(–મા); .ધીમ–ા. સહેજ અંશ
ધીમ પરથી?કે સં. ઉતfમંત – પ્રા. થિમિક?] હળવું મંદ; ધીરું -૩૦

Page #511

ધીમે]
૪૬૬
(ક્રિયાની ગતિ, વેગ, અવાજ વગેરેમાં) (૨) ઉગ્ર નહિ એવું; શાંત (જેમ કે, ગરમી, સ્વભાવ) (૩) ઠંડું(સ્ફૂર્તિ, ચપળતા, જોશ વગેરેમાં). [ —પઢવું = હળવું કે મંદ થવું. ~પાડવું = હળવું કરવું (૨) શાંત કરવું.]
ધીમે, ૦થી અ॰[જુએ ધીમું] ધીરે; આસ્તે; હળવે.[ધીમે રહીને =ધીમેથી; ધીરેથી (૨) યુક્તિભેર (૩) ચુપચાપ; ખબર ન પડે એ રીતે.]
|
ધીર વિ॰ [સં.] ધૈર્યવાન; અડગ; નિશ્ચયી (૨) ગંભીર; ઠરેલ (૩) સ્ત્રી [સંધૈિર્થ; પ્રા. ધીર] ધીરજ (૪) ભરોસે; પતીજ. ગંડુંવિ ડરપેાક (૨) ઠેકાણા વિનાનું; ચંચળ. ગંભીર વિ॰ શાંત અને નિશ્ચયી. તા સ્ત્રી, ૦૫ણું ન૦ ધીરજ સ્ત્રી [સં. ધૈર્થ; પ્રા. વિ;િ વિધ્ન] આકળું કે ઉતાવળું ન થવાના ભાવ (૨) ધૈર્ય; હિંમત. [—ધરવી, પકડવી, રાખવી]. ૦વાન વિ૦ ધીરજવાળું
ધીરતા સ્ત્રી॰ [સં.] ધાર હોવું તે; ધીરજ. ~પણું ન૦ ધીરધાર સ્ત્રી॰ [ધીરવું+ધારવું (સર૦ હિં. ધારના= દેવું કરવું)] વ્યાજે નાણાં આપવાં તે; લેવડદેવડ [ધીરજ; ધીરતા ધીરપ શ્રી॰ [ધારવું પરથી] વેપારમાં શાખ (૨) [ધીરું પરથી?] ધીર-પ્રશાંતવિ॰[સં.]ધીર અને પ્રશાંત (૨)પું॰ નાયકના એક પ્રકાર ધીરલલિત વિ॰ [સં.] ધીર અને લલિત (૨) પું૦ (નાટયમાં) નાયકના એક પ્રકાર
ધીરવું સ૦ક્રિ॰ [7. ધીરી = ધીરજ ધરવી (૨) દેિલાસેા દેવા પરથી ] ભરાંસે રાખવા (૨) ભરેસે સે ંપવું (૩) [i. ધૃ પરથી ? ] ઉછીનું
કે વ્યાજે આપવું
ધીરા વિ૦ સ્ક્રી॰ [i.] ‘ધાર’નું સ્ત્રીલિંગ (૨) સ્ત્રી॰ નાયિકાના એક પ્રકાર. ધીરા સ્ત્રી [+મવીરĪ] ધડીમાં ધીરા અને ઘડીમાં અધીરા સ્વભાવની નાયિકા
ધીરાશ સ્ત્રી॰ [જુઓ ‘ધીરું’] ધીરાપણું
ધીરું વિ॰ [તું. ધીર ઉપરથી] ધીમું (૨) ધાર. –(૦થી,ધીરે) અ॰ ધીમે ધીમે કે ધીરતાથી. [ધીરે રહીને = જુએ ધીમે રહીને.] ધીરા પું॰ [‘ધીર’ ઉપરથી ?] ટંકા; થાંભલે (૨) (સં.) એક ભક્તકવિ ધીરાદાત્ત વિ॰ [É.] ધીર અને ઉદાત્ત (૨) પું॰ એક પ્રકારનેા નાયક (નાટયમાં) [નાયક ધીરાહત વિ॰ [સં.] ધીર અને ઉદ્ધત (૨) પું॰ એક પ્રકારનેા ધાવર કું॰ [i.] ધીમર, ઢીમર [રાજા; અધિપતિ ધીશ પું॰ [સં.] વિદ્વાન; ભારે બુદ્ધિમાન (૨) [સં. અધીરા] (૫.) ધીંગાઈ શ્રી જુઓ ‘ધીંગું’માં ધીંગાણું ન॰ જુઓ ધિંગાણું. –મસ્તી સ્ક્રી૰ ધિંગામસ્તી ધીંગું વિજીએ ધિંગું. ગાઈ સ્ક્રી॰ જુએ ધિંગાઈ ધુષ્ક ન॰ [૨૦] નરહ્યું
•
ધ્રુજારી સ્ત્રી, –રા પું॰ [જવું પરથી] કંપારા; ધ્રુજારી ધ્રુજાવું અક્રિ॰, “વું સીક્રે॰ ‘જવું’નું ભાવે ને પ્રેરક ધુઢકાવવું સક્રિ॰ [સર૦ મ. બ્રુકવિળૅ;રવ૦] ધુતકારવું; તુચ્છકારવું (૨) ઠપકા આપવે
ધુણાવું ક્રે, “વવું સક્રિ॰ ‘ધૂણવું’નું ભાવે તે પ્રેરક ધુત વિ॰ [સં.] તુચ્છકારેલું; તરાડેલું (૨) અ॰ તિરસ્કારવાચક ઉદ્દગાર. કાર પું॰ .તુચ્છકાર; ધુતકારવું તે. કારણું સનફ્રે

[કું
તુચ્છકારવું; તિરસ્કારવું. [કારાવું (કર્મણિ), કારાવવું (પ્રેરક)] ધુતાઈ સ્ત્રી॰ [સં. ધૂર્ત, પ્રા. ધુત્ત ઉપરથી] ઠગાઈ, ધૂર્તતા. –રણ, ~રી સ્ત્રી॰ ઠગારી સ્ત્રી. –રપાટણ વિ॰ ઠગનું ભરેલું (૨) ન॰ ઠગનું ગામ. — વિ॰ [ત્રા. ધુત્તાર્ = ઠગવું] ઠગારું. નરેશ પું॰ ઠગ ધુતાવું અ॰, ~વવું સ૰ક્રિ॰ ‘ધૂતવું’તું કર્મણિ ને પ્રેરક ધુન સ્ત્રી॰ [સં.] ગાનધારા; સુરને ગુંજારવ; ધૂન. [–લગાવવી] ધુનિ સ્ત્રી॰ [સં.] નદી (૨) જીએ ધુન
પાવું અક્રિ॰, –વવું સક્રિ॰ ‘પવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક પેડ પું॰ એક ઝાડ (તેનેા રસ પ તરીકે વપરાય છે) ધુપેલ ન॰ [સં. વ્ + તેજ પરથી] માથામાં નાખવાનું એક જાતનું તેલ. [–ગાળવું = ધૂપેલ બનાવવું. ઘસવું, ઘાલવું, નાખવું = માથે કે વાળમાં ધુપેલ લગાવવું.] ~લિયું વિ॰ ધુપેલ જેવું (૨) ન॰ ધુપેલ રાખવાનું ચલાણું. નલિયા,—લી પું॰ ધુપેલ વેચનાર ધુબાકા પું॰ [‘બ’ ર૧૦ પરથી] કૂદકા; ભૂંસા; ધબાકો ધુમાડિયું ન૦ (૨) વિ॰ જુએ ‘ધુમાડી’માં
ધુમાડી સ્ક્રી॰ [તં. ધૂમ, ત્રા. ધુમ્મ] ધૂણી. [—ઘાલવી=(બાવાએ) પડાવ નાખવા. –ઘાલીને બેસવું =આગ્રહપૂર્વક માગવું. —દેવી =ણી શ્વાસમાં જાય તેમ કરવું. “ના બાચકા=મિથ્યા પ્રયત્ન, ફાંફાં. “લેવી = ધૂણી શ્વાસમાં લેવી.] સંસ્કાર = ગાઢ મિત્રતા. ડિયું ન॰ ધુમાડી નીકળવા કરેલા માર્ગ (૨)વિ॰ ધુમાડો જેમાંથી નીકળે એવું (ધાસતેલ). –ડો પું॰ ધુમાડી; ધૂણી (૨) [લા.] મિન્તજ; તાર; ખુમારી. [કરવા = ધુમાડી થાય એમ કરવું (૨) વેડફી નાખવું; ઉડાવી દેવું. “કાઢી નાખવા = સખત માર મારવા; ધમકાવવું. ધુમાડાના ખાચકા ભરવા=કેગટ ફાંફાં મારવાં.] ધુમાર પું॰ સંગીતને એક તાલ –ધમાર
ધુમાલી પું॰ [સર॰ મ., હિં. ધમાō] સંગીતના એક તાલ માથું અ॰ ક્રિ [મું. ધુમ ઉપરથી] બળતાં ધુમાડો થવા.(૨) ધંધવાનું. [માવવું (પ્રેરક)] [.વગેરે પર) ધુમાસ પું॰ [સં. ધર્મ ઉપરથી] ધુમાડાના લાગેલા કચરા (ભીંત માળું વિ॰ [મ પરથી] ધુમાડીવાળું
ધુમ્મસન॰ [વે. ધૂમમહિસી; ધુમ્મસિTM] ધૂમસ; ઠંડીને લીધે વાતાવરણનું પાણી ઠરીને ધુમાડા જેવું થઈ હવામાં જામે તે. –સિયું વિ॰
ધુમ્મસવાળું
ધુર ન॰ [સં.] ધંસરું (૨) આગલા ભાગ. રંધર વિદ્ બન્ને વહેનારું (૨) શ્રેષ્ઠ (૩) પું॰ ખેો વહેનાર પશુ (૪)અગ્રેસર ધુરા સ્ર॰ [સં.] ધૂંસરી(૨)[લા.] કામ કે જવાબદારીના બન્ને કે આગેવાની. રીણ પું॰ [સં.] મહત્ત્વની જવાબદારી ઉઠાવનાર (૨) અગ્રેસર. –રીણ ન. –ર્ય વિ॰ (૨)પું [i.] જીએ ધુરંધર. ëપદ ન૦ અગ્રસ્થાન
ધ્રુસકેા પું॰ [વ૦] ધ્રુસો; ભેંકડો સમુસ અ॰ [ન્તુ ધસમસ] દોડાદોડ કરતાં ધુસળમુસળન॰ [Üસળ + મુશળ]વરને પાંખતાં વપરાતી વસ્તુ ધુળાડી સ્ત્રી,−ડો પું॰ [ધૂળ પરથી; સર૦ અવ. ધૂરુતિમા] જુએ ધુળકોટ [પછીના દિવસ – એક ઉત્સવ ધુળેટી સ્ક્રી॰ [રે. ધૂćિી; સર॰ હિં. ōડી, મ. બુરુવરી] હાળી કુંશું ન॰ ઝરડાં ઝાંખરાંનું જાળું કુંબે પું॰ [રવ૦] ગડદો; મુક્કો

Page #512

ધૂખળ]
જમાનાની (શાળા)
ધૂખળ વિ॰ [સં. ધૂસર] ધૂળથી ઝાંખું થયેલું (૨) ન॰ ધૂળકોટ ધૂખળું ન[ખળ પરથી] હુમલા; ધસારો [ચઢવી; થરથરવું.] ધૂજ સ્ત્રી॰ [જવું પરથી] ધ્રૂજ; કંપારી. [—ચઢવી, વછૂટવી =ટાઢ ધૃજવું અક્રિ॰ [ä. ધૂ− તે પરથી] કાંપવું; જવું ધૂડ સ્ક્રી॰ (કા.) ધૂળ. ધાયા પું॰ જુએ ધૂળધોયા. યુિં,−ડી વિ॰ (કા.) ધૂળવાળું (૨) પાટી પર ધૂળ નાખી કામ લેવાતું તે [ડોલાવતા) હાલવું ધૂણવું અક્રિ॰ [ત્રા. ધુળ(સં. ધૂ)] આવેશમાં આવીને (માથું ધૃણિયું વિ॰ [જીએ ધૂણી] ધૂણી કરે એવું (લાકડું ઇ॰) ધૂણી સ્ત્રી॰ [સર॰ મેં. ધુળી; હિં. ધૂની] ધુમાડી; કાંઈ ખળતાં તેમાંથી હવામાં જતી રોટી (૨) જોગીબાવાની આગળના અખંડ અગ્નિ કે તેનું સ્થાન. [—આપવી = કોઈ ખાસ વસ્તુની ધૂણી કરી તે લાગે તેમ કરવું.-કરવી = ધૂણી પેદા કરવી.-જગાવવી =બાવાએ પેાતાને માટે ધૂણી તાપવાનું કરવું.-તાપવી = ધૂણી પાસે બેસીને તપ તપવું. નીકળવી= ધૂણી પેદા થવી કે બહાર આવવી. -લાગવી=આંખે કે ખાવાપીવાની ચીજમાં ધૂણી જઈ ને અસર કરવી.]—Àા પું॰ ખાવાની ધૂણી કેતેનું સ્થાન ધૂતવું સક્રિ॰ [ત્રા. ધૃત્ત(સં. ધૂર્તમ્)] ઠગવું ધૂતી સ્ત્રી॰ [સર॰ હિં.] એક પક્ષી
ધૂત પું॰ [ત્રા. ધુત્ત, સં. ધૂā] +ધૂર્ત ધૂત્કાર પું॰ [É.] જીએ ધુતકાર. વું સ≠િ૦ જીએ ધુતકારવું ધૂ ધૂ અ॰ [રવ૦] (૨) ન૦ નગારું
ધૂન સ્ત્રી[સં.] લહે; લત (૨) તરંગ; લહેર. [આવવી, ચઢવી, -લાગવી, –માં આવવું કે હેવું] (3) [સં. વૃત્તિ; સર૦ હિં. નિ] સૂરના ગુંજારવ (૪) ભજનની તાન તરીકે વપરાતી પદ્મપાત. [-લગાવવી = એકસરખા ધૂનનેા અવાજ કાઢવે.] યૂનિ સ્ત્રી॰ [મં.] જુએ ધૂન ૧, ૨, ૩ ધૂની વિ॰ [‘ધૂન’ ઉપરથી] ધૂનવાળું (૨) તરંગી ધૂપ પું॰ [i.] સુગંધી દ્રવ્ય. [−આપવા, દેવેશ ધૂપની ધૂણી આપવી. કરવે! = ધૂપની ધૂણી કરવી; ધૂપસળી કે બીજું કાંઈ સળગાવવું.] (૨) પું૦; સ્ર॰ [હિં.] તડકા. ૦છત્રી સ્ત્રી॰ તડકાની છત્રી. હું ન॰ ધુપેલ. દાન ન॰, દાની સ્ત્રી, ધારણું ન૦ ધૂપ કરવાનું પાત્ર – પિયું. સળી સ્ત્રી॰ અગરબત્તી. —પિયું ન પદાન ધૂપછાંય(-) (૦) સ્ક્રી॰ [સર॰ હિં. પટ્ટાહ; ધૂપ + છાંય] તડકા છાંયા (૨) [લા.] દશાના વારાફેરા (૩) એક રમત (૪) એક પ્રકારનું રંગીન કપડું
૪૬૭
ધૂપડું, –દાન, –દાની, –ધારણું જુએ ‘પ’માં ધૂપવું સક્રિ॰ ધૂપ કરવા (૨) ધૂપ દેવા ધૂપસળી, ધૂપિયું જુએ ‘ધૂપ’માં
ધૂબ અ॰ [રવ૦] ધબ. કે પું॰ ધમાક; ધુબાકા. [—મારવેશ] ધૂમ વિ૦ (૨) અ૦ [રવ૦] પુષ્કળ; સખત (૨) આવેરાભેર (૩) સ્ત્રી॰ શાર; ધમાલ. [–મચાવવી.]. ધડાકા પું, ધામ સ્ત્રી॰ ધામધૂમ
ધૂમ પું॰ [i.] ધુમાડો. કેતુ પું॰ પૂંછડિયા તારા. માર્ગ પું સાધનાને યજ્ઞયાગાદેિના માર્ગ (૨) ધુમાડિયું ધૂમધડાકા પું૦, ધૂમધામ સ્ત્રી॰ [જીએ ધૂમ] ધામધૂમ

|
|
ધૂળરાખ
ધૂમમાર્ગ પું॰ [i.] જુએ ‘ધૂમ [H.]’માં ધૂમર(–સ) સ્ત્રી; ન॰ [રે. ધૂમરી] જીએ ધુમ્મસ ધૂમાયિત વિ॰ [સં.] ધુમાડા વડે છવાયેલું – ઢંકાયેલું (૨) ઝાંખું; અંધારેલું; ધૂંધળું
ધૂમ્ર પું॰ [i.] ધુમાડા (૨) વિ॰ ધુમાડાવાળું (૩) ધુમાડાના રંગનું. ૦પાન ન॰ ધુમાડો ખેંચવે તે (૨) બીડી તમાકુ પીવી તે. બ્લેાચન વિ૦ લાલ આંખવાળું (૨) ન॰ કબૂતર ધૂટ પું॰ [સં.] (સં.) શંકર
ધૂર્ત વિ॰ [i.] લુચ્ચું (૨) કાબેલ (૩) પું॰ ઠગ. તા સ્ત્રી૦, ૦પણું વિદ્યા સ્ત્રી, “ોઈ સ્ત્રી॰
° ,
'
ધૂલિ(−લી) સ્ત્રી॰ [સં.] ધૂળ
ધૂસર વિ॰ [ä.] ધૂળના રંગનું ધૂળ (ળ,) સ્ત્રી [સં. ધૂ]િ મટાડીને ઝીણેા ભૂકા; જેહુ (૨) રસ્તાની રજ (૩) [લા.] નકામું – માલ વગરનું કે તુચ્છ તે. [—ઉઢાઢવી (–ની સામે)= નાહક નિંદા કરવી (૨) [ –ની... ] જરા ઠપકારવું; ધમકાવવું. ઊઢવી (અમુક સ્થળે) = ઉજજડ થઈ જવું. ઊડી જવી = બેફિકરાઈ દૂર થવી (૨) ખરાખખસ્ત થયું. ~કરવું = ખરાબ કરી નાંખવું; નકામું કરી દેવું. (–ની ધૂળ) કાઢી નાખવી, ખંખેરી નાખવી = ખૂબ ધમકાવવું(૨)[માથાની] માથેથી લેખમ ઉતારી નાખવું(૩) [પગની] જવા આવવાના સંબંધ કાઢી નાખવો. -ખાવી – જખ મારવી (૨) પસ્તાવું(૩) અવાવરુ રહેવું.ગાની વાત = માલ વિનાની – નજીવી વાત.-ચાલવી =ઝાંખપ લગાડવી; વણસાડવું. –ચાટતું કરવું = હરાવી હેઠે પાડવું. ધ્વજવું = ધૂળમાં જવું – વ્યર્થ જવું. ધૂળથી ભૂંડું = છેક જ માનભંગ. –નાખવી (પાટી ઉપર) = ભણવું (૨) [ભાણામાં. . .] ખાણું ખરાબ કરવું; તૈયાર થયેલું કામ બગાડવું (૩) [ધેાળામાં . . . ] ઘડપણને લાંછન લગાડવું. (૪) [નામ પર . . . ] ઝાંખપ લગાડવી. નાખી != અળ્યું ! મૂલ્લું ! ધૂળની કિંમતે, ધૂળને પાડે=નજીવી કિંમતે. –પટ્ટી કરવી = ધમકાવવું; ઉતારી પાડવું. પઢવી (જીવતરમાં, ધેાળામાં)=ધિક્કાર હોવા; વ્યર્થ જવું. -પર ઢેફાં = ઉપર ઉપરની ટાપટીપ, ફાકવી ટેક ખાવા કે જતા કરવા (૨) પસ્તાવે દેખાડવેા (૩) હારી જવું (-ફાકતું કરવું, ફાકતા જવું, કાકતા થઈ જવું). ફાકે છે!=(બધા) જખ મારે છે! શું કરવાના છે ? –ફેરવવી =જુ ધૂળ વાળવી. –ભેગું કરવું=જમીનદાસ્ત કરવું; તેાડીકેાડી ધળમાં રગદોળવું; પરાસ્ત કરી ધૂળ ચાટતું કરવું, –માં જવું = વ્યર્થ જવું. તેમાં મળી જવું = જડમૂળથી ઊખડી જવું; નાશ પામવું; મરી જવું. −માં મેળવવું = જુઓ ધૂળ કરવું. –વાળવી =વ્યર્થ કરવું (૨) બગાડવું (૩) દાટવું; ધૂળ વડે ઢાંકવું (૪) ઉપેક્ષા કરવી.] ૦ક(-કા)ટ પું॰ વંટાળિયા; ધૂળનું ઊંચે ઊડવું તે. ૦ધમા (ચ.), ધમાટે, ૦ધમાસ ન॰, ધમાસા પું॰ [] માલ વગરની વસ્તુ કે વાત. ધાણી સ્ત્રી॰ ખરાબી; બરબાદી.[~થઈ જવું = છેક બરબાદ – રફેદફે – થઈ જવું. ધૂળધાણી ને વા પાણી કે રાખપાણી =છેક બરબાદ.] ૦ધાયું વિ॰ ળે છવાયેલું (૨) ધૂળ ધાનારું, ૦ધાયા પું॰ સેનાચાંદીની રજ શેાધવા ધૂળ ધાનાર. (–ની)પઢવા પું॰ ધુળેટી; હાળી પછીના દિવસ, ૦ભેટ સ્રી॰ [સર૦ ૬.] દૂરથી મેાટા માણસને મળવું કે નમન કરવું તે. રાખ સ્ત્રી ળધમા; નકામું કાંઈ

Page #513

ધૂળિયું]
४६८
[બીઘાટ
*
; ઉમાડે
-ળિયું વિ૦ ધૂળવાળું. –ી નિશાળ, શાળા સ્ત્રી ધૂડી નિશાળ ! -ખંખેરી નાખવી, ધોવી, ધોઈ નાખવી = માર મારવો (૨) ધૂંઆપૂંઆ અ [ધંઆ (સં. ધૂમ, 2. ધૂમ, હિં. ઈં) +પંઆ ખૂબ ધમકાવવું.] (દ્વિર્ભાવ)] આવેશ કે ગુસ્સાથી બેબાકળું; ધંવાં[વાં (–થવું) | કણુ પાક ૫૦ કણાને માર ધૂખાળવું સક્રિ. [ ધું (ધૂમ - ખુબ ? કે પ્ર. ધુવ = ઘેવું ?) + | ધકણાટવું સક્રિ. છેકણે કણે ધીબવું કે મારવું
ખાળવું (પખાળવું-પ્રક્ષ સં.)] ખૂબ ઘવું. [ધૂખાળવવું (પ્રેરક). | ધકણી સ્ત્રી નાનું કહ્યું ધૂખાળવું (કર્મણિ)]
ક(૦૨)ણું ન[ ધકે ” ઉપરથી] દેવાને છે કે બંધ ી સિર૦ મ. ધંઢ, હિં. ધુંધ, ફે. ઉદધુંધgિ(ધંધળું થયેલું.)] | ધેકલે પૃ. [સર૦ ધક્કો, કે] ધક્કો ઝાંખ. કાર પું; ન [સર૦ મ. પુંજાર, હિં. ધુંધHIR] વંટેળ- ધકાટલું સક્રેટ જુઓ “ક”માં યાથી થયેલું અંધારું
ઘકાપંથ, –થી, ધોકાપાક, કાબાજ, જી જુઓ ધકે'માં ધૂંધવાટ કું. [જુઓ ધંધ] ધુમાવું તે (૨) [લા.] દબાઈ રહેલો ક્રોધ | ધેકારાબંધ, ધોકારે અ૦ ઝપાટાભેર ધંધવાવું અક્રિ. [જુએ ધંધ] ધુમાવું; ગેટાવું (૨) [લા. મનમાં | ધોકાવવું સ૦િ [‘ધોકે” ઉપરથી] જોશભેર ચલાવવું; ધકાવવું ગુસ્સે થવું –અકળાવું. [ધંધવાવવું (પ્રેરક))
(૨) ધોકાટવું (૩) અ૦ કિં. ઉતાવળે ચાલવું, ધકાવવું ધંધવું અક્રિ. [જુઓ ધંધ] (પ.) ધંધવાનું
જોકે ૫૦ [પ્ર. વોરા (. ધાવ) પરથી] જાડી લાકડી, ઘોણું ધૂંધળÉન [જુઓ ધંધ] ઝાંખું અજવાળું
(૨) ગડદો (૩) નુકસાન (૪) [જુઓ ધો] ખે; દગો. ધૂંધળવું વેવ [જુઓ ધંધ] ધૂમસવાળું, ઝાંખું (૨) ન૦ સવાર- [-ધરા = ચિંતા રાખવી; સંશય રાખવો. –પહોંચ = ફટકે સાંજને ઝાંખું પ્રકાશ
[ઝાંખું પડવું; અંધરાવું પડે; નુકસાન થવું. –હર = ચિતા – ભય દૂર કરવાં.]-કાટવું ધંધળા અશ્ચિ૦ [જુઓ ધંધ; સર૦ હિં. ઈંધાના] (ધુમાડાથી) સક્રિ. છેકે કે મારવું.-કાપાક ૫૦ ધોકાને માર – આપો, ધંધળું વિ૦ (૨) ન [સર૦ હિં. ઈંધા] જુઓ ધંધળવું
-ખા)-કાપંથ છેકાથી -મારની ધમકી કે જબરદસ્તીથી ધૂંધી વિ૦ [ ધંધ’ ઉપરથી?] લીન; ગરક (૨) મે તં; જબરું કામ લેવાની રીત. -કાપથી વિ૦ (૨) j૦ ધોકાપંથને લગતું ધૂંવાડે રૂં. [સર૦ ëિ. Ú; પ્રા. ધૂa] ધુમાડે
કે તેમાં માનનારું કે તેમ ચાલનારું. -કાબાજ વિ૦ દગાબાજ, ધૂવાંવ (૦) અ૦ જુઓ ધૂંઆપૂંઆ
કાબાજી સ્ત્રી દગાબાજી ધૂ j૦ જુએ ધુંવાડે; ધુમાડો
ધોખ ! [સર૦ “ક” (સં. સ્તો)] ઢગલો ધં સ) પું. તડકે (૨) સ્ત્રી [રવ૦] રમઝટ
ધોખવું અ૦ ક્રિ[સર૦ ધખવું; તથા ઝંખવું] ભૂખ્યા તરસ્યા રહેવું ધૂંસરી સ્ત્રી,-૪ ન૦,ી ન૦ ઝંસરી; ધુરા [(૨) કંસે; મુક્કો | (૨) ઝરવું; વાટ જોતા ઊભા રહેવું
[દશે ધં પું. [સર૦ હિંપુરH]; મ. ધુHT; સં. ઉદ્વરાટ] જાડે કામને | ધખે ! [સર૦ હિં. ધોવા] રેષ (૨) નુકસાન (૩) ચિંતા (૪) ધત વિ૦ [.] ધારણ કરેલું (૨) ઝાલી રાખેલું. ૦રાષ્ટ્રj૦ (સં.) | જોગવું ન [‘કે ” ઉપરથી] બ્રહો; ધાંગવું [(પ્રેરક)]
કરના બાપ. --તિ સ્ત્રીત્ર ધારણ કરવું કે પકડી રાખવું તે (૨) છેઠવું (ઘ) અક્રિ. (કા.)જુઓ બ્રોડવું. [ઢાવું (ભાવ),–વવું સ્થિરતા (૩) ઘેર્યો (૪) મક્કમતા
ઘેડે (ઘ) ૫૦ [‘ધડવું ઉપરથી] (કા.) દોડ [ ધાવણ ધણ વિ. [ā] હિંમતવાન (૨) બેશરમ, ઉદ્ધત. છતા સ્ત્રી હિંમત ઘેણુ ન૦, –ણી સ્ત્રી [પ્ર. વોકળ] ઘે; જેવું કે છેવાનું હોય તે; (૨) બેશરમી; ઉદ્ધતાઈ. ૦ઘુમ્ન . (સં.) દ્રોપદીને ભાઈ ધત વિ[જુઓ ધૌત] સ્વરછ (૨) સફેદ ઘેડી સ્ત્રી [સર૦ મ; જુઓ ધી] કન્યા
તપનેતવિ ધિત +પત (પતું)]ઉદાર (૨) અ૦ પાયમાલ ધણ(–ન) સ્ત્રી [પ્રા. =નવી વિયાયેલી કે સવસા ગાય (ઉં. તલી સ્ત્રી (જુઓ બેતી] નાનું ધોતિયું છે ઉપરથી)] પહેલી વાર ગર્ભવતી થયેલી સ્ત્રી
છેતાળ વિ૦ [જુઓ બેત] ઉદાર (૨) ખરચાળ; ઉડાઉ ઘણાવું અ૦૦ [જુઓ ઘણ] (ગાય ભેંસનું) ઋતુમતી થવું જોતિયું ન [જુઓ ધોતી] થેપાડું. [છૂટી જવું, ઢીલું થઈ જવું, ધન સ્ત્રીધેનુ ગાય (૨) વજુએ ઘેણ
લેવાઈ જવું = ડરી જવું; ગભરાઈ જવું. -માથે મૂકવું =લાજધનુ સ્ત્રી [સં.] ગાય
શરમ છેડવી; નાગાઈથી વર્તવું.] [-ડે) પં. બેતિયાંની જોડ ધેનુ, પુસંગીતનો એક થાટ
ઘતી સ્ત્રી[4. પૌત પરથી] છેતલી (૨) જુએ ધૌતી. જે ઘરવાળું સીક્રેટ [. = પીવું ઉપરથી?] રને પાણી પાવું(3) { ધોધ,૦(–) ૫૦ [૨૫૦; સર૦ મ. ધોધા,] ઊંચેથી જોરથી પૈયાપતા પુંબ૦૧૦ (કા.) છોકરાં છેયાં; સંતતિ
પડતે પાણીનો પ્રવાહ. ૦માર અ૦ પુષ્કળ; મેટી ધારાઓમાં શૈર્ય ન [i] હિંમત (૨) ધીરજ (૩) સ્વસ્થતા. ૦દાયી વિ૦ | ધન સ્ત્રી પૃથ્વી પૈર્ય આપે એવું. ૦વાન, શીલ વિ. પૈર્યવાળું
ધનારવું સક્રિટ સિર૦ મ. ધોનાર] મારવું; ઝાપટવું પૈવત મું. [.] સંગીતના સ્વરસપ્તકમાને છઠ્ઠો સ્વર “ઘ” ધોપ j૦ દમ (ચલમ વગેરેને ?). ધો ૫૦ [. જેમ ઘવું ઉપરથી] પ્રવાહ (૨) પું; સ્ત્રીધવણ; | જોબણ (ણ) સ્ત્રી ઘોબીની સ્ત્રી કે બેબી સ્ત્રી ધોવું તે. [-ધોવા = માર મારવા (૨) ખૂબ ધમકાવવું.)(૩) વાવું] ધોબી પુંડ [ ઘેવું” ઉપરથી; પ્રા. ધોવૈશ; સર૦ હિં, મ.] કપડાં છે. [-લાગ= પ્રવાહથી ધોવાવું.]
દેવાને બંધ કરનાર. [- કૂતર = ઠામ ઠેકાણા વગરને – કડી સ્ત્રી, - હું ન [સર૦ કડી (સં. સ્તો)] રૂની મેટી | | રવડતો આદમી.] ૦કણું ન૦ ધેકણું. ૦ખાનું ન૦ બેબીકામ ગાંસડી (ર) કાયા (૩)[ ધકે 'ઉપરથી] જોવાનો છે કે, છેકણું. | કરવાનું સ્થાન. ૦ઘદો, ૦ઘાટ ૫૦ બેબીને કપડાં ધોવાની જગા.

Page #514

ધોબીપછાડ]
૪૬૯
[ધ્યાન
છેઠાં
૦૫છાઢ સ્ત્રી [સર૦ હિં, મ.] કુસ્તીને એક દાવ
[ઈ કાઢવું, નાખવું = સખત માર મારવો (૨) પાણી ફેરવવું; જોબીન ૧૦ [સર૦ ફિં. ધોન] એક પક્ષી
વ્યર્થ જાય એમ કરવું (૩)[વૃત્તિને] મનમાંથી દૂર કરવું (૪) નિદવું; ધાબું વિ. [સર૦ જાનડી ઢોri = જાડું, મે. થોડ, ટોવરું] જાડું; | માન ઘટાડવું. ધોઈ પીવું =નકામું રાખી મૂકવું (૨) ન લેખવવું; ઠોઠ; કમઅક્કલ (૨) ન૦ ઈટ; રડું
ધ્યાન ન આપવું. વાળવું =મહેમાંહે માંડી વાળવું, પતાછે બે પુત્ર [ છું' ઉપરથી] ઠોઠ માણસ (૨) [સર૦ ખોબો] વવું (૨) પાણી ફેરવવું, વ્યર્થ જાય એમ કરવું. ધોવાઈ જવું = બ; અંજલિ (૩) બાના આકારનું ચાંદીનું પાત્ર
વ્યર્થ જવું (૨) લેહી વેનાના થવું; તવાઈ જવું. છેવું ધરે (૯)વું ધમ પુર સૂર્ય (૨) સખત તડકો (૩) ક્રોધ. [-ધખો =સખત સીક્રેટ ખૂબ ધોઈ કરીને સાફ કરવું (કા.)] તાપ પડવા (૨) અતિશય ગુસ્સે થવું.]
ધોસે પું[સર૦ હિં. ઘૌંસ, મ, પોતા] જુઓ ધંસે ધમચખ વિવ (કા.) મદમસ્ત (૨) ગુસ્સે થયેલું
ધળ () પું; ન [સં. ધવ૮ગીતને એક પ્રકાર. ૦મંગળ (ધમરા ન૦ એક પક્ષી
ન બ૦ ૧૦ ધોળ અને મંગળ; લગ્ન વખતનાં ગીત ઘાયલે પૃ. [ વું' ઉપરથી] અડદને લાડુ. [-આપ, | ધોળકું (ઘ) ન૦ [ળવું” ઉપરથી] ઘોળવું તે () [શ૦ પ્રમા] -કઢ, –ધે =માર માર (૨) ધમકાવવું.] -લપાક. (કટાક્ષમાં) સફળતા; બહાદુરી. [-કરીને આવવું =કાંઈ કામ ૫૦ માર. [-આપ = સખત માર માર.]
પાર પાડયા વિના પાછું આવવું. -ળવું =સફળતા મેળવવી; હૈયેલું વિ૦ “વું’ નું કૃદંત. [-મેતી = સગાં વહાલાં વિનાનું | ફાયદો કરે (૨)[કટાક્ષમાં નિષ્ફળ જવું; કશું પાર ન પાડવું.]
એકલું માણસ (૨) ઉપર ઉપરનો ભપકે બતાવનારું માણસ.] | ધળવું (ધ) સર કિં[“ધળું' ઉપરથી] ચુનો લગાડ (૨) ન૦ ઘર ન૦ વહાણને સઢ બાંધવાનું એક લાકડું
જાડી છાશ [ળી આવવું = કામ પાર પાડવું; ફાયદે કરીને ધોરણ ન[.] વલણ (૨)શાળાને વર્ગ, શ્રેણી; કક્ષા (૩) પ્રમાણ; આવવું (૨)[કટાક્ષમાં] કાર્યસિદ્ધિ ન થવી. ધર્યું ને ઊથયું
ધડો (૪) વહીવટ; પદ્ધતિ. ૦વાર, સર અ૦ ધોરણ પ્રમાણે = કાંઈ સારું કામ ન થવું.] ઘેરિયે પું[સં. ધુર્ય, પ્ર. વોરિ] બે બળદની વચ્ચે રહેતું ધોળાઈસ્ત્રીઘેળવાનું કામ કે મહેનતાણું ગાડાનું લાકડું; ઊધ (૨) બળદ (૩) [. ] પાણીની નીક; ધોળાવું અટકે, વર્ષ સ૦િ ળિયું'નું કમણિ ને પ્રેરક ઢાળિયો (૪) ઘોરો
ધોળાશ સ્ત્રી જુઓ ધોળુંમાં પેરિંધર વિ૦ + ધુરંધર
ળિયા ઘઉં ૫૦ બ૦ ૧૦ ઘઉંની એક જાત ઘેરી વિ. [વા. ધોરથ, સં. યુ] મુખ્ય સરિયામ; મેટું (૨) | ળિયે વિ. જુઓ “ધળુંમાં
પં. ઘોરી બળદ (૩) દીકરે. ૦ પુત્ર મેટ – ઘોરી બળદ | ધોળું () વિ. [4. ધવ૮સફેદ, ઊજળું. [ળા ઉપર કાળું ધરે j[ફં. ] અગાસીની પાળ; ઓટલાને તકિયે (૨) ઝાડની કરવું = લખવું (૨) કીર્તિને કલંક લગાડવું. ઘેળામાં ધૂળ પડવી ચિતરફ કરાતો માટીને એટલો (૩) ખેતરની પાળ (૪) વહાણના = ઘરડેધડપણ કીર્તિને બટ્ટો લાગ. ધેનું પૂણી જેવું = સાવ તળિયાનો ભાગ, જ્યાં માલ ભરાય છે (૫) [સં. ધુ] ભાયડે; ફકે; લોહી વિનાનું, ઘેળે દહાડે કે દિવસે = દિવસને વખતે; મરદ માણસ. [-પાઠ = વણાટમાં બે તાર સાથે નાખવા.]. છડેચાક.] -ળાશ સ્ત્રી ધોળાપણું. -ળાં નબ૦૧૦ પળિયાં. ઘલ (ઘ) સ્ત્રી [સરવે હિંદુ ધૌ] તમારો. [-ખાવી, પઢવી -ળિયે વિ૦ ૫૦ ધોળો (બળદ, કૂતરે વગેરે) (૨) ૫૦ નિર્ધન = તમારો વાગવા (૨) શીખવાનું મળવું.] ૦ધક્કો છેલ માણસ. ૦ધબ વિ. સાવ સફેદ. ફક–ગ) વિ. એકદમ ધોળું. અને ધો. ૦ઝાપ–પે)ટ, ધાપટ સ્ત્રી, જુઓ લથાપટ. બખ વિ૦ (+[. ) બગલાની પાંખ જેવું ધોળું. છે [ કરવી સહેજસાજ મારવું.]-લાટવું સક્રિ. લે લે મારવું હાથી પુંડ (લા.) અતિશય ખર્ચ કરવું પડે તેવું પ્રાણી કે વસ્તુ. ઘોલા(વા)ઈ સ્ત્રી [હિં] જુઓ ધોવાઈ. ભથું ન કર | [-બંધાવ = બહારથી આપ્યું કહેવાય પણ ખરી રીતે ખર્ચ કર્મચારીને તેની વરદીનાં કપડાં ધોવા અંગે અપાતું ભથું; “વોશિંગ કરી પાયમાલ થાય એવું સોંપવું. ઍલાવન્સ”
ધોળેશરી (ઘ) સ્ત્રી રૂની દેવી ધોલાટવું () ર૦ ક્રેિટ જુઓ “લ”માં
સ (ૉ૦) સ્ત્રી [સર. હિં. , . ઘોસT] ધસાર[-પઢવી) વઠા–રા)મણ ન. [વું' ઉપરથી] ધોવાઈ (૨) ધોતાં નીક- | ઘોંસરી () સ્ત્રી, -નવ ધંસરી ળેલું પાણી; નિગાળ. –ણી સ્ત્રી જોવાઈ
ઘેસાં (ૉ૦) ૧૦ બ૦ ૧૦ (કા.) ગાં વડા–રા)વવું સત્ર ક્રિટ “ધવું' નું પ્રેરક
વૈત વિ૦ [ā] જોયેલું (૨) સ્વચ્છ; શુભ્ર [કપડાની પટ્ટી ધોરણ ૧૦ [સં. પાવન, ગ્રા.] ઘે; ઘોણ (૨) વડામણ (૩) | ઊતિ(—તી) સ્ત્રી [i] હઠગની એક ક્રિયા કે તે કરવાની દેવાની ક્રિયા
[૧૦ જુઓ લાઈભર્શે | શૈર્ય ન૦ સિં] ધૂર્તતા ધોવાઈ સ્ત્રી [વું' ઉપરથી] લાઈફ ઘોવાનું મહેનતાણું. ભણું | ખ્યાત વિ. [ā] ધ્યાન ધરાયેલું. તા ધ્યાન ધરનાર
વાણુ ન૦ [‘ધવું' ઉપરથી] (પાણીથી માટીનું) ધોવાઈ જવું તે ધ્યાન ન૦ .] ચિતન (૨) લક્ષ; એકાગ્રતા (૩) યોગનાં આઠ ધોવાવું અ૦ ક્રિ “ધનું કર્મણિ (૨) [શરીર . . .] ઘસાવું; અંગોમાંનું એક. [-આપવું = લક્ષ આપવું. –કરવું =એકચિત્ત ક્ષીણ થવું
થઈને ચિંતવવું. -ખેંચવું = લક્ષ દરવું; લક્ષમાં આણવું. –જવું = છેવું સત્ર ૦િ [ä. ધાવે , પ્રા. ધોમ, –4] પાણીથી સાફ કરવું લક્ષ જવું; નજર પડવી. -દેવું =લક્ષ આપવું. -દોરવું=લક્ષ (૨) મેલું કે ખરાબને ચોખ્ખું કે દૂર કરવું. જેમ કે, પાપ છેવું. | ખેંચવું. -ધરવું = જુઓ ધ્યાન કરવું. ૫ર લેવું = ધ્યાન દેવું;

Page #515

ધ્યાનબહેરું]
યાનમાં લેવું. પહેંચવું = લક્ષમાં આવવું; મનમાં ઊતરવું. બહાર જવું = લક્ષમાં ન આવવું – રહેવું. રાખવું = લક્ષ રાખવું. ધ્યાનમાં આવવું = સમજાવું (૨) ગમવું; પસંદ પડવું. ધ્યાનમાં રહેવું =લક્ષમાં કે યાદ રહેવું. ધ્યાનમાં રાખવું = યાદ રાખવું; લક્ષમાં રાખવું. ધ્યાનમાં લેવું=લક્ષ પર લેવું; દાદ આપવી.] બહેરું વિ॰ ધ્યાનની એકાગ્રતાને લીધે બહેરું, મંત્ર પું૦ ધ્યાનના મંત્ર; ‘મોટા’. માર્ગ પું॰ જેમાં ધ્યાન મુખ્ય સાધન છે એવે સાધનાના માર્ગ, યેાગ પું॰ ધ્યાન જેનું મુખ્ય અંગ છે તે યોગ. સ્થવિ॰ ધ્યાનમાં બેઠેલું. નાનંદ પું॰ [+માનંā] ધ્યાનના આનંદ. “નાસન ન૦ [+ાસન] ધ્યાન માટે અનુકૂળ આસન. ની વિ॰ ચિંતનશીલ (૨) ધ્યાન ધરનારું ધ્યાવું સ॰ ક્રિ॰ [Ē. જૈ] ચિંતવવું; ધ્યાન કરવું
વ્રણ (ણ,) સ્ત્રી॰ સીમંતિની સ્ત્રી
ધ્રાગવું ન॰ [જીએ ધેાગવું] હો; ધાંગવું પ્રારું સ॰ ક્રિ॰ અધરકવું
४७०
બ્યાસ પું॰ [f.] મનમાં પેસી ગયેલા કે વળગેલા ભાવ; અધ્યાસ ધ્યેય વિ॰ [É.] ધ્યાન કરવા યોગ્ય; ચિંતનીય (૨) ન૦ આદર્શ; લક્ષ્ય; નેમ. વાદ પું॰ ધ્યેય – આદર્શ પરથી, નહિ કે વ્યવહાર પરથી, કર્મ ધર્મ વિચારનારા વાદ; ‘આઇડિયોલઝમ.' ૦વાદી વિ॰ (ર) પું॰ ધ્યેયવાદમાં માનનાર
=
પ્રાશ(–સ) પું॰ [જીએ ધાસકા] ફાળ
ધ્રાંગા (૦)પું॰ [જુએ ધાગા] છાંટા; ટીપું (૨) [સર॰ છે. ધા= કપાસ; હિં. ધારીī] ધાગા; તાંતણા
ધ્રાંડ (૦) ન॰ એક જાતનું ઘાસ

ધ્રાંશ (૦) સ્રી॰ ઉધરસ; ધાંસ (કા.) [પું ારા ધ્રુજાટ પું॰, ~રી શ્રી॰ [જીએ ધૂજવું] કંપારી; ધુજારી. –રા ધ્રુજાવું અ॰ ક્રિ॰, “વવું સ॰ ક્રિ॰ ‘ધ્રૂજવું’નું ભાવે તે પ્રેરક ધ્રુ(૦૧)પદ પું॰ ગાયનના એક પ્રકાર (૨) પદ્મની પ્રથમ કડી; ટેક (૩)એક જાતના તાલ. દિયા પું॰ ધ્રુપદ ગાનારા ગવૈયા ધ્રુવ વિ॰ [É.] સ્થિર; નિશ્ચળ (૨) નિશ્ચિત (૩) પું॰ પૃથ્વી જે કલ્પિત આંસ પર ફરે છે તેના ઉત્તર અને દક્ષિણ બે છેડામાંના પ્રત્યેક (૪) તે છેડાના સ્થાન પાસેનેા તારા (૫) લેહચુંબકના એક છેડા; ‘પાલ’. (પ.વિ.)(૬)એક અટક (૭)(સં.)ઉત્તાનપાદના પુત્ર – પ્રખ્યાત વિષ્ણુભક્ત. કા સ્ત્રી૦ જી ધ્રુવપદ. ૦કાંટા પું॰ હોકાયંત્ર. કોણ પું॰ ઉત્તર દક્ષિણ દિશાની રેખા અને ચુંબકની સે।યની રેખા વચ્ચે થતા ખૂણે; ‘ઍન્ગલ ઑફ લિમેરાન’(પ. વિ.). તા સ્ત્રી. તારક, તારા પું॰ ધ્રુવને તારા (૨) [લા.]અટલ લક્ષ્ય. તાલ પું॰ સંગીતને એક તાલ. ૦પદ ન॰ અચળપદ – ધામ (૨) જીએ ધ્રુપદ, રૂદિયા પું જીએ શ્રૃપત્તિયા. મત્સ્ય ન॰ ધ્રુવ અને તેની પાસેના છ મળીને સાત તારાઓનું ઝૂમખું. વૃત્ત ન॰ ઉત્તર કે દક્ષિણ ધ્રુવ પાસેના પ્રદેશ (૨૩૫ અંશ સુધીનેા). –વીભવન ન॰ સામસામે બે ધ્રુવ કે છેડા તરફ ભિન્ન દિશામાં ભેદવું કે વળવું કે ગતિ કરવી તે; પેાલેરાઇઝેશન’. (૫. વિ.)
ધ્રુસકા પું॰ [જીએ સા] ભેંકડો [અક્રિ॰ કંપવું; થરથરવું ધ્રૂજ સ્ત્રી॰ [જીએ જવું] ધ્રુજારી. ૦વવું સ॰ ॰િ ધ્રુજાવવું. ૰વું ધ્રો શ્રી॰ [જીઓ ધરા] દુર્ગા. ૦આઠમ સ્ત્રી॰ ધરાઆઠમ
[નકટું
ધોડવું (ધ્રા) અ॰ ક્રિ॰ (કા.) દોડવું. [ધોઢાવું અ૦ ક્રિ॰ (ભાવે), –વું સ૦ ક્રિ॰ (પ્રેરક).]
ધ્રોપટ અ॰ [સર॰ શેપટ] (કા.) પાધરું; સીધેસીધું ધ્રોલિયું (ધ્રા) ન॰ [સર॰ થાલિયું] છાશ ભરવાનું મોટું વાસણ ધાન્ય ન॰ [સં.] ધ્રુવતા; દઢતા; સ્થિરતા
ધ્વજ હું॰ [ä.] ધા; વાવટો. દંડ પું॰ ધ્વજના દંડ, જેના પર ધ્વજ ચડાવે તે. ધર, ધારી ૧૦ (૨) પું॰ ધા ધરનારા. ૦૫ટ હું ધન્તનું કપડું. વ્યષ્ટિ સ્ત્રી૦ ધજાની લાકડી. ૦વંદન ન॰ ધ્વજને નંદવું તે કે તેના વિધિ (જેમ કે, રાષ્ટ્રધ્વજનું). ૦સ્તંભ
પું
ધ્વજ ચડાવવા માટેને સ્તંભ. “જારોપણ, જારાહણ ન॰ [+આરોપણ, આરહણ] વાવટા ચડાવવા તે ધ્વનન ન॰ [ä.] અસ્પષ્ટ અવાજ; ગણગણાટ (૨) વ્યંજના ધ્વનિ પું॰ [ä.] અવાજ (૨) વ્યંજના. ૦આલેખક પું॰ બેલપટના વિનેના આલેખફિલ્મમાં ઉતારનાર. ૦કાવ્ય નવ્યંગ્યાર્થપ્રધાન કાવ્ય. ત વિ॰ અવાજવાળું (૨) વ્યંજનાવાળું (૩) ન૦ કવિ ખબરદારે રચેલા એક છંદ. માપક (યંત્ર) ન૦ ધ્વને માપવાનું યંત્ર; ‘સાનોમિટર' (પ. વિ.). યંત્ર ન૦ અવાજને ફેલાવવા ને મોટો કરવાનું વીજળી-યંત્ર; ‘માઇક; માઇક્રોફેશન’. ૦વર્ષક ન૰ધ્વનેિને મોટો કરનાર કેવધારનારું એક યંત્ર; ‘મેગાફેાન; ‘ઍપ્લિફાયર’, વિજ્ઞાન, શાસ્ત્ર ન॰ ધ્વનિ કે સ્વરનું શાસ્ત્ર; ‘ફેનિટેક્સ’
ધ્વન્યાત્મક વિ॰ [i.] ધ્વનિવાળું; વ્યંજનાત્મક ધ્વન્યાલાક પું॰ [H] ધ્વનિ કે વ્યંજના વિષેા પ્રકારી કે જ્ઞાન (૨) (સં.) એ નામને સંસ્કૃત કાવ્યશાસ્ત્રના એક ગ્રંથ ધ્વન્યાંકન ન૦ [તું. ધ્વન્ય +અંકન] ધ્વાનને ફેમમાં આલેખવા કે ઉતારવા તે
ખ્રસ્ત વિ॰ [i.] ઉખાડી નાખેલું; રંન્નડેલું ધ્વંસ પું॰ [É.] વેનારા
ધ્યાન પું॰ [સં.] ધ્વનિ; અવાજ
ધ્રાંક્ષ પું॰ [É.] કાગડો ક્યાંત ત [છું.] અંધારું
ન
ન પું॰ [ä.] દંતસ્થાની અનુનાસિક વ્યંજન (૨) અ॰ ના; નહિ. [-મૂતો ન_મવિષ્યતિ [સં.] =ન ભૂતકાળમાં થયેલું ન ભવિષ્યમાં થશે.] ૦કાર પું॰ ન અક્ષર કે ઉચ્ચાર (૨) ના. [—ભણવા, વાસવા =ના પાડવી.] ૦કારાત્મક વિ॰ [+ઞામ]નકારવાળું; નિષેધક. ૦કારાંત વિ॰ [+અંત] છેડે નકારવાળું. નું ન॰ +, શો, બર્નયા પું૦ નકાર
નડે અ॰ [મું. નિટ; ત્રા. f[ઞ૩] નજીક (ર) પાš; મેઢ નઇડા પું॰ ભીલની એક જાતને માણસ
નઈ (ન') સ્ત્રી॰ દૂધી. યું ન॰ એના છેડ પર થતું શાકફળ નકટી શ્રી॰ એક વનસ્પતિ
નકડું વિ॰ [જીએ નાકકટું; સર f ૢ. નાટા; મ. નટા] નાક વિનાનું (૨) [લા ] બેશરમ. [નકટાની નાત = ખરુંખાટું સમજાવી બીજાને પેાતાના જેવા કરવાના પ્રયત્ન કરનારીટાળકી (૨) બેશરમ

Page #516

નકતી ]
માણસેાનું ટાળું. નકટાનું નાક કાપે તેવું =ધાર વિનાનું; બૂરું.] નકતી સ્ત્રી એક પક્ષી
૪૭૧

નકતા પું॰ એક પક્ષી
|
નકતા પું॰ [ત્ર. મુક્ત] અજબ તર્ક; બુટ્ટો (૨) નુકતે; ટપકું નકર અ॰ નહિ તે; નીકર [ આપવી પડતી નુકસાની નકરામણ ન॰[‘નકારવું' પરથી; સર૦ મ. નKIË] હુંડી ન શીકરાતાં નકરી સ્ત્રી॰ [હિં. નુરી ?] એક પક્ષી
નકરું વિ॰ [સર૦ ટ્રે. નવર] નયુંં; સાવ (૨) [ન + કર ઉપરથી] મહેસૂલમાંથી મુક્ત (૩) જંજાળ કે લફરાં વિનાનું (૪) એકલું; અલગ; જુદું
નક્ક(-# )ર વિ॰ [રે. f = પેાલાણથી રાહત; અથવા અ. નુō] પેાલું નહિ તેવું; સંગીન; ધન; ‘ૉલિડ'. તા સ્ત્રી નક્કારું વિનુએ નકારું
|
નકલ સ્ત્રી॰ [સર॰ હિં. નજી; મ. નક્કી] ઊંટની નાથ નકલ સ્ક્રી॰ [મ. નō] મૂળ ઉપરથી ઉતારેલું બીતું લખાણ (૨) અનુકરણ (૩) જોડી કાઢેલી વાર્તા. [—ઉતારવી = મૂળ ઉપરથી બરાબર લખવું; નકલ કરવી.] ૦ખેર, માજ વિ॰ નકલ કરનાર; મશ્કરા; વેષધારી. નવીસ પું॰ કહે એમ લખવાનું કે નકલનું કામકાજ કરનાર; ‘રાઇટર’. ~લિયુંવિ॰ નકલી.-લિયા પું॰ નકલ કરનાર કારકુન (૨) વેશધારી; મશ્કરા. –લી વિ૦ બનાવટી; કૃત્રિમ (૨) પું૦ વેશધારી; મશ્કરા [ કલ્કી.] નકલંક(−કું) વિ॰[સં.]કલંક વિનાનું; શુદ્ધ.[—કી અવતાર = જી નકલનાર ન॰ [સર॰ હિં.] એક પક્ષી નકલી, –લિયું, લિયા જીએ ‘નકલ’માં
નકવેસર ન૦ [નક (નાક)+વેસર] નાકની વાળી; નથ નકશાઈ વિ॰ [નકશા પરથી] નકશા સંબંધી. ગર પું॰ નકશાનું કામ કરનાર; ‘ડ્રાફટ્સમૅન’. –નવીસ પું॰ જુએ ‘નકશે’માં નકરી શ્રી॰ [ત્ર.] કોતરકામ. કામ ન૦ નકશી. ગર પું કોતરકામ કરનાર. ૦દાર વિ॰ નકશીવાળું
|
નકશા પું॰ [બ.]જગા કે પ્રદેશા માપસર આલેખ. –શા(—શે)નવીસ પું॰ [hī.] નકશા દોરવાના કામમાં કુશળ તે નકસ પું॰; સ્ત્રી[સર॰ મેં. નવરા (બ. નવરા = લાયકાત ?) ] શાખ; પ્રતિષ્ઠા (૨) જોર; પાણી. [-કાપવી,-કાપી નાખવી, –લેવી] નકાબ પું॰ [4.] માં પર ધૂંઘટ તરીકે નંખાતું બારીક વસ્ત્ર (જેવું કે, મુસ્લિમ સ્ત્રીઓમાં) [અ॰ નિરર્થક; વિનાકારણ નકામું વિ॰ [ત્રા. ગિન્ન (સં. નિર્મમ્.) ઉપયોગ વિનાનું (૨) નકાર પું॰ [સં.] જુએ ‘ન’માં. વું સક્રિ॰ ના પાડવી (૨)[હૂંડી] ના શિકારવી. હૅક પું૦ ના કહેવાના હક; ‘વેટા’ નકારાત્મક, નકારાન્ત વિ॰ [i.]જીએ ‘ન’માં નકારાયું અ॰ ક્રિ॰, —વવું સ॰ ક્રિ॰ ‘નકારવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક નકારી સ્ત્રી, – પું॰ નકારવું તે; નન્ને નકા(-કા)રું વે॰ []. નારä ; નકારા પું॰ જુએ ‘નકારી’માં નકાસ પું॰ [બ. નવાસ] કસાઈવાડા (૨) ફાંસી દેવાની જગા નકાળજું વિ॰ [ન + કાળજી] બેફિકર, બેપરવા નકીબ પું॰ [ગ.] છડીદાર; ચાબદાર
હિં. નĀRĪ] નઠારું (૨) જિદ્દી
|
નકીર વિ॰ [ત્ર.] ઘણું નાનું; તુચ્છ (૨) ગરીબ (૩) પું॰ (સં.) એક ફિરસ્તા (૪) સ્રી૦ [જીએ લકીર] લીટી નકુલ(−ળ) પું॰ [i.] નેળિયા (૨) (સં.) સૌથી નાનેા પાંડવ નકૂચા પું॰ વાળેલા આંકડા (સાંકળ કે આંકડી ભરવવાના).
[ખિયું
“ચી સ્ત્રી૦ નાના નર્કચે
નકા પું॰ જુએ નાક. [દામા= ઢોરને મેઢ મેારડી બાંધી, તેના એક છેડો તેને પગે બાંધવા (નાસે નહિ માટે).] નકા(-કો)ર વિ॰ નક્કર(૨)અ૦ સાવ; તન. જેમ કે, નવું નક્કોર નકા(—કો)રો વિ॰ પું॰ કશું ખાધા વિનાના) કારા (ઉપવાસ). [–ખેંચવા =નકારડો ઉપવાસ કરવા],
[ [−કરવું, –થવું] નક્કી વિ॰ [બ.] ચાક્કસ, ખાતરીવાળું (૨) અ॰ જરૂર, ખચીત. નક્કર વિ॰ જુએ નક્કર
નક્કોર વિ૦ (૨) અ॰ જુએ નકાર નક્કોરડા વિ॰ પું॰ જુએ નકારડો નઃ પું॰ [સં.] મગર
નક્ષત્ર ન॰ [સં.] તારાનું ઝૂમખું; કૃત્તિકા, રોહિણી, મૃગશીર્ષ વગેરે ૨૭ માંનું દરેક (૨) ૨૭ ની સંજ્ઞા, નાથ, ૦પતિ પું॰ ચંદ્ર. નેમિ પું॰ ધ્રુવતારા (૨) ચંદ્ર (૩) [૰] રેવતી નક્ષત્ર. ૦મંડલ(—ળ) ન૦, ૦માલા(-ળા) સ્ક્રી૦ ૨૭ નક્ષત્રાની માળા – હાર કે સમૂહ. યેાગ પું॰ ચંદ્રની સાથે નક્ષત્રને સંબંધ નક્ષત્રી વિ॰ શ્રી॰ [ન+ક્ષત્ર] ક્ષત્રિય વિનાની. –શું વિ નખ પું[ફં.; ત્રા. નવ] હાથપગનાં આંગળાંના ટેરવા પરનું હાડકું (૨) પશુપંખીને હાતા નહેાર (૩)ન॰ વીસની સંજ્ઞા.[–ઉતરાવવા, લેવરાવવા = વધેલા નખ કાપી નખાવવા. ઉપર ચાલવું = ધીરે ધીરે ચાલવું –કોમળતાથી ચાલવું. ખૂંપવેા=પ્રવેશ થવા; કાબુ આવવા. –જેટલું=ઘણું નાનું (૨) વિસાત વિનાનું. “નખ ખેલવું. બહુ મોટેથી ગર્વભેર બેાલવું. −પર દહાડા ગણવા= અત્યંત માતુરતાથી રાહ જોવી. -મારવા=નખ વડે ઉઝરડા કરવા. નખથી શિખા સુધી =આખે શરીરે. નખનું ઝેર= નખના વલુરા વાટે પસરતું ઝેર. નખમાં રોગ ન હેાવા = સંપૂર્ણ તંદુરસ્ત હોવું.] ૦ક્ષત ન॰ નખથી થયેલું ક્ષત. ચિત્ર ન૦ નખથી કાતરેલું ચિત્ર. ભર વિ॰ બહુ જ નાનું, ૦૨ પું૦ નખ નખ(–ફ)તેલ ન॰ [ત્ર. નતા] એક તેલ; ‘નૅપ્થા ’ નખર પું [ä.] નખ
|
[~રાંબાજ વિ॰ નખરાં કરનાર નખરું ન [ા. નવહૃ] લટકું; શૃંગારિક ચેષ્ઠા. –રાળું,–રાંખાર, નખલાકાર સ્ત્રી॰ [નખલેા + કાર] નખલાતની કાર [નખલી નખલિયું ન॰ [‘નખ ’ ઉપરથી] સ્ત્રીનું કાનનું એક ઘરેણું; નખલી શ્રી॰ નખલિયું (૨) તંતુવાદ્ય વગાડવાને માટે નખ પર પહેરાતું (વીંટી જેવું) સાધન; નખી [કાતરનાર નખલેખ પું॰ [નખ + લેખ] નખે કાતરેલું લખાણ. ૦૬ પું॰ નખે નખલે પું॰ [‘નખ’ ઉપરથી] નખના આકારના ચાંલ્લે (૨) નખથી કાંતેલું રેશમ (૩) નખના ઉઝરડો (૪)[સર॰ હિં. નવરી, મ. નવજા] એક વનસ્પતિ (૫) નખલી (૬)[બ. નવરા]સુતારનું નકશીકામ માટેનું એજાર (૭) [*. નવરાહ ?] ચહેરા
નખશિખ અ॰ [સં.] પગથી માથા સુધી; આખે શરીરે નખાધાત પું [H.] જુએ નખક્ષત
નખાવવું સ॰ ક્રિ॰, નખાવું અ॰ ક્રિ॰ ‘નાખવું'નું પ્રેરક ને કર્મણિ ખિયું ન॰ [ નખ ’ ઉપરથી] નખ કાપવાનું એક આાર (૨)

Page #517

નખી]
૪૭૨
[નજર
નસ ઉતારેલી શિંગ (૩) નખને ઉઝરડે. નિખિયાં પાડવાં =
નગારું ન [Kા, નધારહ; મ, નારા; સર૦ fછું. મ. નકા૨I] ઢેલ ઘૂઘરા વગેરે ઉપર નખની છાપ પાડવી. નખિયાં ભરવાં કનખના નગીન ન૦ [1] રત્ન. ૦ગર પુછે રત્ન જડનાર. --ના વાડી સ્ત્રી, ઉઝરડા કરવા.]
તળાવ વચ્ચે (જડેલા નંગ પેડે શોભતી) આવેલી વાડી કે બગીચે. નખી વિ૦ [‘નખ ઉપરથી] અણીદાર નખવાળું (૨) સ્ત્રી મઢેલે | -ને પુત્ર નગીન; રત્ન (૨) [લા.] ચતુર માણસ નખ (૩) વાઘના તાર વગાડવાની તારની એક વાટીનખલી (૪) નગુણું વિ૦ જુઓ નગણું નાખયું (૫) (સં.) આબુ પર્વત પર આવેલું એક સરેવર નગુરું ૦ [સર૦ હિં, મ. નિરા] જુઓ નગરું નખે અ૦ [સર૦ મ. નો] નહિ (સુ) [નવેત્ર] નક્ષત્ર નગેન્દ્ર, નરેંદ્ર ૫૦ [4] (સં.) હિમાલય નખેતર વિ. [4. વૈવા] અશુભ; નખેદ (૨) ન૦ [સર૦ ૫. નગઢ સ્ત્રી [સરવે મ. નિપૂ] એક વનસ્પતિ નખેદ વિ. [પ્રા. નવવત (. નક્ષત્રો] અશુભ
નગ્ન વિ૦ [૪] નામું (૨) ઉઘાડું (૩) બેશરમ, ૦ચર્યા સ્ત્રી નખે–ખેદ ન [સં. નિ (અત્યંત) + ખેદ (બા. વોટું, સં. ક્ષોવું નગ્નાવસ્થામાં રહેવું તે. છતા સ્ત્રી, વન૦. ૦પ્રાય વિ૦ લગ=વિનાશ; ભુક્કો) {] વંશને ઉચ્છેદ (૨)સત્યાનાશ. [-ઘાલવું, | ભગ નવન. - નાવસ્થા સ્ત્રી [ + અવધા] નાગાપણું -વાળવું = જડમૂળથી સર્વનાશ કરવો; પૂરી પાયમાલી કરવી. નમે કું. [] સુરીલું ગાન કે ગીત કે મધુર કંઠ કે રાગ -જવું =નિવંશ જ (૨) પૂરી પાયમાલી થવી. -વળવું = પૂરી નઘરું વિ૦ [ન +ઘર] ઘર વિનાનું; આ નકેત પાયમાલી થવી.] ૦ણ(–ણી) સ્ત્રી નાદિયા સ્ત્રી,૦૫ાટી સ્ત્રી, નઘરોળ વેટ રે. foઘોર = દયાહીન] નઠાર; જડ (૨) બેફે કરું જુઓ નદ[વાળવી =નદ વાળવું.] -દિયું વિટ વિનાશ- નો વિ૦ + જુઓ નગણું; નગ
[ ભાવે કારક (૨) વાંઝયું (૩) ન૦ નિર્વશ થયેલાનું ધન [(પ્રેરક).] નચા–ચા)વવું સત્ર ક્રિ૦, નચાવું અ૦ કે, “નાચવું ' નું પ્રેરક ને નખેરવું સત્ર ક્રિ. નખથી ઉઝરડવું. [નખેરાવું (કર્મણિ), –વવું નચિકેત(—તા) ૫૦ [.] (સં.) યમરાજા પાસેથી બ્રહ્મવિદ્યા શીખી નખેરિયું ન નખને ઉઝરડે
લાવનાર બ્રાહ્મણકુમાર (૨) અ નખેદ, ૦ણ, દિયું જુએ ‘નખેદમાં [[] હિમાલય નચિત વિ. [ન +ચિંતા] બેકર. છતા સ્ત્રી, ૦૫ણું ન બેનગ પું[સં.] પર્વત (૨) ઝાડ (૩) સાતની સંતા. ૦૫તિ મું. [ ફિકરાઈ –તે અવ નચિતતાપૂર્વક, બેફિકરાઈથી નગણું છું. [.] ત્રણ લઘુ અક્ષરવાળો ગણ (છંદશાસ્ત્ર) નચૂક પુત્ર જુઓ નકૂચ. –કી સ્ત્રીજુઓ નકૂચી નગર–ગુ)ણું વિ૦ [ન + ગુણ? સર૦ સં. નન્ન, પ્રા. nfTM =નાનું નછ વિ૦ અલગ; જુદું ગુણ - ઉપકાર ભૂલી જનાર; મૃતદન
નછૂટકે અ૦ [ + છટકે] નાછુટકે; ન ચાહથે, લાચારીથી નગય વિ. [સં] ગણનામાં ન લેવા જેવું, અ૫; તુચ્છ નરવું પડે[ન + છોરું] છોકરાં વિનાનું, વાંઝવું (૨) નાદાન નગદ(–દી) વિ. [મ. નz] રેકર્ડ (૨) કીમતી (૩) ભારે; સંગીન. | નજદીક અ [.] પાસે; નજીક [-ઘરાક= ખમતી આસામી; સધ્ધર માણસ. –થઈને બેસવું નજમ સ્ત્રી [મ. નમ] કવિતા = રેકડા રૂપિયા કબજે કરી બેઠેલા કે પારકાં નાણાં દબાવીને નજર સ્ત્રી [મ. , -રાણું ન૦, -રાણે પું[. નગર નિસ્ નાદારી બતાવતા માણસ માટે વપરાય છે.–નાણું = રેકડીમિલ- ભેટ; બક્ષિસ. [નજર કરવું = ભેટ ધરવી; બક્ષિસ આપવું.]
ત; ગમે તે વખતે રેકડા રૂપિયા મળે તેવી મિલકત. –નારા- | નજર સ્ત્રી [૫] જેવું તે, દષ્ટિ (૨)લક્ષ. [–ઉતારવી=નઠારી દષ્ટિથી યણ પુરા = રોકડનાણું; રૂપિયા (૨)વિ૦ રોકડનાણાંવાળાં માણસ થયેલી અસર દૂર કરવા માથે રાઈમીડું ઉતારી ટુચક કરો. (૩) [ચંગમાં] કંગાલ માણસ. –માણસ = પહોંચેલ માણસ. | –ઉતારી નાખવી=દયાષ્ટિઓછી કરવી.–કરવી=નજર નાખવી; –માલ =માલમલીદા જે તર રાક; પાકે માલ.]
જેવું (૨) મહેરબાની કરવી. –ખેંચવી = ધ્યાન ખેચવું (૨) આંખ નગપતિ મું. નિં.] જુઓ “નગ'માં
તાણીને લાંબે સુધી જોવું. -ઘાલવી = ચિત્ત પરોવવું (૨) દાનત નગર ન૦ [i] શહેર. કીર્તન ન શહેરમાં ગાતા ગાતા ફરવું તે. બગાડવી. –ચાલવી =જુઓ નજર પહોંચવી. –ચુકાવવી, ચૂક૦ચર્ચા સ્ત્રી, લકવાયકા. નારી સ્ત્રી વેશ્યા. ૦૫ડે ! વવી, ચરાવવી = ધ્યાન ચુકાવીને – થાપ આપીને કાંઈ કામ લિ. પટઢ, પ્રા. પsa] નગરમાં દાંડી પિટાવવી તે. ૦૫તિ ૫૦ કરવું. –ચૂકવું = ધ્યાન બહાર જવું; સરતચૂક થવી. -ચેટરી = નગરની સુધરાઈને અધ્યક્ષ; “મેયર’. ૦પાલિકા સ્ત્રી શહેરની નજર લાગવી (૨) નજર ખંપવી; ધ્યાન બેસવું. -ટૂંકી હોવી = સુધરાઈ; “મ્યુનિસિપાલિટી.’ પ્રદક્ષિણે સ્ત્રીનગરની પ્રદક્ષિણા. દીર્ઘદ્રષ્ટિ ન હોવી; લાંબે વિચાર કરવાની શક્તિ કે પહોંચ ન હોવી. ૦૨શેઠ, શ્રેષ્ઠ પુત્ર નગરને આગેવાન શેઠ.
-તળે રાખવું = ધ્યાનમાં રાખવું; દેખરેખ રાખવી. –નાખવી = નગર પં. એક રમત [ શ્રેષ્ઠી જુઓ “નગરમાં જેવા માટે આંખતે તરફ કરવી; જેવું. –પડવી = દીઠામાં આવવું; નગર-નારી, ૦૫ડે, પતિ, પાલિકા, પ્રદક્ષિણ, શેઠ, દેખાવું. -પહોંચવી =જોવાવું (૨) બુદ્ધ ચાલવી; સમાજમાં નગરિયું ન [‘નગર' ઉપરથી ?] એક જાતને સાલે
આવવું. ફાટવી=જોઈને ચાંકવું કે લાગણીના આવેશમાં આવવું. નગરી સ્ત્રી [] શહેર (૨) વિ૦ નગરનું; શહેરી
-ફેરવવી, –ફેરવી જેવું =નજર.(આખા ઉપર) નાંખવી, જેથી નગ(-ગુ)રું વિ૦ [સર૦ નગણું નગણું; નઘોર્સ (૨) બેશરમ (૩) ઉપર ઉપરથી સામાન્ય રીતે શું છે તે ખ્યાલમાં આવે; ઉપર ઉપરથી [ન + ગુરુ ગુરુ વિનાનું
જોઈ લેવું. -બગઢવી = કુદષ્ટિ થવી, ઓળવવાની કે પાપ કરવાની નગાધિપ, –રાજ ! [.] (સં.) હિમાલય
દુર્બુદ્ધિ થવી. -બાંધવી =જાદુની અસરથી પિતે ઈ છે તેવું જ નગારચી ડું નગારું વગાડનાર. -ખાનું ન૦ ટકોરખાનું
બીજા જુએ તેમ કરવું (૨) નજર લાગી હોય તેને દૂર કરવા ટુચકે

Page #518

નજરઅંદાજ ]
કરવા. –એસવી = ધ્યાનમાં આવવું; સમજાવું (૨) નજર લાગવી. -માંડવી = તાકીને કે ધારીને જોવું; નીરખવું. “રાખવી = ધ્યાન રાખવું; ચાકી કરવી કે સંભાળવું. “લાગવી = જેની નજરમાં નુકસાન પહેાંચાડવાની શક્તિ મનાય છે એવાની સ્પૃહાભરી નજરે પડતાં, ખરાખ અસર થવી. લાગે એવું = નજર લાગે એવું સુંદર. નજરનું ખેઠું=કુટાછેવાળું; પાપી; અપ્રમાણિક.નજરમાં આવવું = પસંદ પડવું. નજરમાં ઘાલવું =ધ્યાનમાં રાખવું (૨) નુકસાન કરવાની તજવીજમાં રહેવું. નજરે આવવું, –ચઢવું, –પઢવું = દીઠામાં આવવું. નજરે આળખવું = દીઠે ઓળખવું. નજરે જોવું =પ્રત્યક્ષ જોવું; જાતે તપાસવું.] ૦અંદાજ પું॰ નજર નાંખીને મેળવેલે અંદાજ; ‘આઈ એસ્ટમેટ’. કેદ સ્ત્રી નજર આગળથી ખસે નહે તેટલા પૂરતી કે. ચૂક સ્ત્રી॰ ધ્યાન બહાર રહેલી ભૂલ; સરતચૂક. ચાર પું॰ નજર ચુકાવનાર. ૦ચારી સ્ત્રી. બક્ષી સ્ક્રી॰ રહેમનજર કરવીતે ૰બંધી સ્ત્રી॰ તદુથી લેાકાની આંખને ભુલાવામાં નાખવી તે. બાગ સુંમકાનના –તેની ચામેરના બાગ. ખાજ વિ॰ સાવધાન; ચેા મેર નજર રાખનાર (૨) પુંસૂસ ૦બાણ ન નજર રૂપી બાણ; આંખનું કટાક્ષ. વેગ પું॰ નજર જેવા વેગ. વેણું વિ॰ નજરવેગવાળું; ખૂબ વિરેત. સાની સ્ત્રી॰ [f. નજરેસાની] ફરીથી જોવું તપાસવું તે; પુનવિચારણ!. –રા(–રા)નજર અ॰ દેખતાં; આંખ સામે; પ્રત્યક્ષ. –રાવું અ॰ ૬૦ નજર લાગવી. –રિયું ન નજર ન લાગવા માટે કરાતું ગાલ પરનું મેશનું ટપકું કે માદ ળયું વગેરે ટુચકા નજરાણું, “હા, નજરા(–રી)નજર, નજરાણું, નજરિયું જીએ [રોગ થવા.] નજલે(-) પું॰ [l.] એક રેગ. [-ઊતરવા = નજલાના નજાકત સ્ત્રી॰ [મ.] નાનુકાઈ
‘નજરમાં
|
જિસ વિ॰ [Ā.] ગંદું (૨) નીચ; હલકું
નજીક અ॰ [સર॰ હિં., મેં.; જુએ નજદીક] પાસે. દેખું ૧૦ (દૂરના કરતાં) પાસેનું ઠીક ોઈ શકે એવી ખામીવાળી આંખવાળું; ‘શોર્ટસાઇટેડ’ (પ.વિ.). ૦દેખાપણું ન૦ નજીવું વિ॰ [ન+જીવ] માલ વિનાનું (૨) સહેજ નમ પું॰ [z.] જ્યોતિષવિદ્યા. “મી વિ॰ [ત્ર.] જયોતિષને લગતું (૨) પું॰ જોશી
૪૭૩
નજેવું વિ॰ [ન + જેવું] નજીવું; નહિવત્
|
નણ્ અ॰ [×.][વ્યા.] નકારવાચક સંજ્ઞા. તત્પુરુષ પું॰ તત્પુરુષ સમાસની એક ન્તત. ઉદા૦ અહિત; નચિંત. બહુશ્રીહિ પું બહુવ્રીહિ સમાસની એક જાત. ઉદા અબુદ્ધિ; અણજાણ. ૦વાદ પું॰ કાંઈ નથી એવી માન્યતા; ‘નિહિલિઝમ'. ત્મક વિ [+આત્મક] નકારવાચક; ‘નેગેટિવ’
નટ સ્ત્રી॰ [છ્યું.] રહ્યું કે પેચવાળી લોખંડની (પ્રાયઃ છણિયા) ચાકી. બેલ્ટ પું॰ [.] છેડે સ્ક્રૂ કે પેચવાળા ખીલા કે ખંટા
જેને નટ વડે ટાઇટ કરાય
નટ પું॰ [સં.] વેશ ભજવનાર (૨) દોરડા પર નાચનાર (૩) એક રાગ. ૦૩ પું૦ નટ(૨) એક વર્ણમેળ છંદ. કલા સ્ત્રી॰ નટની કળા કે વિદ્યા. ૦કયાણ પું॰ સંગીતના એક રાગ. કાર્ય ન૦ નટનું કામ – ભાગ ભજવે તે; ‘ઍકિંટગ’. ૦ટ વિ॰ ખટનટ; ખટપટી; ધૂર્ત. ડી, ૰ણી સ્ત્રી॰ નટી.ન નગ્નટવું તે (૨) અભિ

[નદીવ્યાઘ્રન્યાય
નય. ૦નાગર પું॰ કુશળ નટ (ર)(સં.) કૃષ્ણ. નારાયણ પું એક રાગ.બિલાવલ પું॰ સંગીતનેા એક રાગ. ૦ભૈરવી સ્ત્રી॰ જુઓ સિંધભૈરવી. ૰મલાર (લા’)પું॰ સંગીતને એક રાગ.૦રાજ પું॰ (સં.) શિવ. ૦૧ર પું॰ ઉત્તમ નટ (૨) (સં.) કૃષ્ણ. વાઈ સ્ત્રી॰ નટના ધંધે! (૨) આકાશચલીની રમત. વિદ્યા સ્ત્રી નટની વિદ્યા. ૦વી સ્ત્રી॰ નટી. ॰વું સ॰ ક્રિ॰ નાચવું (૨) [નાટકમાં] ભાગ ભજવવા (૩) [સર॰ હિં. નટનī] ફરી જવું; નામુકર જવું. વે પું॰ જુએ નટ. હમીર પું॰ સંગીતમાં એક રાગ. -ટાઈ શ્રી નટપણું; નટવિદ્યા. −ટી સ્રી નટની કે નટ સ્ત્રી (૨) સૂત્રધારની સ્ત્રી. ટેશ્વર પું॰ [+ëશ્વરી] (સં.) શિવ નડારું વિ॰ [સર૦ મ. નઠારા] ખરાબ; ગંદું નઠાર વિ॰ [સં. નિષ્ઠુર, મા. fğર (-)] શિખામણ ન લાગે એવું; નકટ. ૦પણું ન॰
નડ ન॰ [i.] એક જાતનું ખરું
નઢ સ્રી॰ [નડવું પરથી; સર૦ મ.] હરકત; વિન્ન.તર સ્રી; ન॰ હરકત; વિન્ન (૨) ન૦ વળગણ. ૰તી સ્ત્રી॰ નડતર. વું સ૦ ક્રિ॰ [ત્રા. નક] હરકત કરવી; પીડવું. ઢાલ પું॰ નડતર નણદલ સ્ત્રી॰ જુએ નણંદ. વીર પું॰ પતિ નણદી સ્ત્રી જુએ નણં:. “દેઈ પું॰ [સર૦ મ.] નણંદના વર નણંદ સ્રી॰ [સં. નનાવું, પ્રા. ળળવા; સર૦ મ.] વરની બહેન નણાવું અ॰ ક્રિ॰, “વું સ૦ કિ॰ ‘નાણવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક નત વિ॰ [સં.] નમેલું (૨) ન૦, “તાંશ પું॰ [+અં] આકાશીય શિરોબિંદુથી મપાતું અંતર; ‘ઝેનથ ડિસ્ટન્સ’ (ગ.)
નતાળિયા પું॰ [સં. નિસ્થાવજીય ] મરનારની પાછળ વરસ સુધી રોજ જમાડાતા બ્રાહ્મણ
નતિ સ્ત્રી॰ [i.] નમસ્કાર (૨) નમવાની ક્રિયા નતીજો પું॰ [મ.] પરિણામ; ફળ
|
નત્રવાયુ પું॰ નિત્ર (ચં. નાટ્ )+વાયુ] નાઇટ્રોજન' (પ. વિ.) નધક્કે વિ॰ [ન +ધાક] (કા.) ધાક વગરનું; નિરંકુશ નય, ડી(~ણી, –ની) સ્ત્રી॰ [રે. ગસ્ત્યા; સર॰ હિં., મેં.] નાકની વાળી; વેસર
નથાવું અાક્ર॰, “વવું સ॰ ક્રિ॰ ‘નાથવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક નથી અ॰ ક્રિ॰ [મું. નાસ્તિ; પ્રા. નયિ] છે નહે (સર્વ પુરુષ અને વચનમાં ‘છે’નું નકારવાચક રૂપ) [ માણસ
નથુ(થુ)ભાઈ પું॰ [સર॰ મ. નથૂરા‡] (લા.) મેટો મહત્ત્વના નદ પું॰ [É.] મે ટી નદી
નદવું અ॰ ક્રિ॰ [સં. નવું] નાદ કરવા
નદાત(—તિયું) વિ॰ [ન + દાતા? ] લીધેલું પાછું ન આપનાર; નાદાર નદારત,—દ [[.] અ॰ પાસે નથી; કાંઈ જ નહિ
|
નદાવા અ॰ [ન + દાવા] હવે હક્ક દાવા ન રહ્યો એ રીતે નદી સ્ત્રી॰ [É.] પર્વત કે સરાવરમાંથી વહેતા મેાટા કુદરતી જળપ્રવાહ; સરિતા. ૦૮ટ પું૦ નદીના તટ – કાંઠા. નાવસોગ પું॰ અકસ્માત્ થાડા વખત માટે પ્રાપ્ત થયેલા યાગ – સંબંધ. નાળું ન॰ નાનકડી નદી કે વહેળા. [નદીનાળાં કરવાં = આપઘાતના પ્રયત્ન કરવા.] ૦પ્રદેશ પું॰ નદી જે પ્રદેશમાંથી વહે – જેનું પાણી તેમાં વહી આવે એ વિસ્તાર; ‘રિવર બેસિન’. માતૃક વિ॰ નદીના પાણીથી પાષાયેલા (દેશ). વ્યાઘ્રન્યાય પું

Page #519

નધડકું]
४७४
[નમતું
આમ જાય તે નદીમાં ડૂબી મરે અને બીજી બાજુ જાય તે | નર્સ ૫૦ [.] જુઓ “નફસ (૨) (૩)' વાઘના પંજામાં સપડાય તે ન્યાય (બંને રીતે છૂટકે ન મળે | નબત્તર વિ૦ નઠારું; નીચ તેવી આપત્તિની સ્થિતિ)
નબ૬ વિ. [ન + બદવું] બંદે નહિ એવું; ઉદ્ધત; નિરંકુશ નધડકું વિ૦ [ન ધડક] નીડર; સાહસિક (૨) ઉદ્ધત
નબળું વિ૦ [ä. નિર્વેઝ, બા. fણવ8] અશક્ત; કમજોર. –ળાઈ નધણિયુંચાતું વિ૦ [ન + ધણી] ધણી વિનાનું (૨) નવારસું. ] સ્ત્રી, અશક્તિ; કમજોરી. ૦૫ાતળું વિ૦ સારું ખોટું - જેવું હોય
[નધણિયાનું દુઃખ = જેના મૂળની સમજ ન પડે તેવું દુઃખ] એવું (૨) કમજોર; દુર્બળ મનડવું સત્ર ક્રિ. [‘નડવું' ઉપરથી] કનડવું; પજવવું
નબંધી વિ૦ [ન બંધ] બંધન વગરનું; નિરંકુશ. [-+ાત સ્ત્રી કશા નનામી સ્ત્રી અનામી; ઠાઠડી (૨) વિ. સ્ત્રી નનામું
ધારાધોરણ કે ઢાળા વગરની નાત. –વેજા સ્ત્રી નબંધી ટેળ]. નનામું વિ૦ [ન +નામ] નામ વિનાનું (૨) લખનારની સહી વિનાનું | નબાપુ વિ. [ન +બાપ] બાપ વિનાનું નનાયકે વિ૦ [ન +નાયક] નાયક – નેતા વિનાનું
નબી પું[..] પેગંબર નનાંગડું-ટિયું વે[નાનું + અંગ?] નાના કાઠા – બાંધાનું નબીજું વિન બીજ] બીજ ન થતાં હોય એવું; “સીડલેસ (વ.વિ.) નનૈયે પું[જુઓ નો] નકાર
નબીરે ૫૦ [Fા.] દીકરા કે દીકરીનું સંતાન નનું ન૦ +, -ને પું['ન” ઉપરથી; સર૦ મ. નના] નકાર. નબેનું વિ૦ [ન + બો] બેજ -વકર વિનાનું
[-ભણ = ના પાડવી; ને કહેવી.] [વિનાનું, ઉટાંગ | નઝ સ્ત્રી [..] નાડી નપણું વિ૦ [ન + પગ] પગ વગરનું, લંગડું (૨) [લા.] પાયા નભ ૧૦ કિં.] આકાશ. ગંગા સ્ત્રી- જુઓ આકાશગંગા. ૦૫ત્ર નપા(૦૨) વિ૦ નઠારું; હલકું; ઊતરતું
ન [લા.] આકાશકુસુમ; અસંભવિત વસ્તુ. બિંદુન આકાશનું નપાણિયું વિ૦ [ન + પાણી] પાણી વિનાનું, નિર્જલ (૨) પાણી બિંદુ; મેટા આકાશમાં ટપકા જેવું તે. (–) મંઠલ(–ળ) પાયા વિના ઊછરેલું (૩) [લા.] શહૂર વિનાનું
૧૦ જુઓ આકાશ-મંડળ. મારા પુત્ર શ્રાવણ માસ નપાતર વિ. [સં. પાત્ર] નાલાયક, નીચ; હીણું
નભરમું વિ. [ન + ભરમ] ભ્રમ વિનાનું (૨) ખરાબ; બેસ્વાદ નપાયું વિ૦ [ન +પાયે] પાયા વિનાનું; નપણું
(૩) બેડોળ નપાવટ વિ૦ જુઓ નપાટ
નભચવું સક્રિ. [સં. નિમંત્સં] હલકું પાડવું નેપાસ વિ. [ન + પાસ] પાસ નહ થયેલું; નાપાસ
નભવું અ૦ કિ. [૪. નિવેંહ ; સ૨ fછું. નિમના, ૫. નિમળે ટકવું નપીરી (પી'?) (ક.) વિ. સ્ત્રી પિયરમાં કોઈ ન હોય એવી(સ્ત્રી) | (૨) પાષાવું; નિર્વાહ થા (૩) કામચલાઉ થવું નપુંસક વિ૦ [સં.] નાન્યતર જાતિનું (વ્યા.) (૨) પુરુષત્વ વિનાનું | નભસંગમ પં; ૧૦ [i] પંખી; પક્ષી (૩) ૫૦ હીજડો. જતા સ્ત્રી૦, ૦૦ ન૦
નમસ્તલ ન. [સં.] નભ; આકાશ ના પુત્ર [સં.] દીકરા કે દીકરીને દીકરે; પૌત્ર
નભાઈ વિ. સ્ત્રી, જુઓ “નભાયું માં નફા–ફ)કરું વિ૦ [ન +ફિકર] બે ફેકર; નિશ્ચિત. –રાઈ શ્રી | નભાઉ વિ૦ નભી શકે એવું; “વાયેબલ' નફટ વિ. [સં. નિશ્રા?] બેશરમ, નફટ. –ાઈસ્ત્રીબેશરમી | નભાયું વિ૦ [ન + ભાઈ] ભાઈનહોય એવું. (નભાઈ વિ. સ્ત્રી૦) નફતેલ ન૦ જુઓ નખતેલ
નભાવ j૦ [નભવું પરથી] નિભાવ; પિષણ; ગુજારે. ૦ણી સ્ત્રી, નફર ડું [.] ચાકર; ગુલામ
નભાવવું તે. ૦૬ સક્રિ,વું અક્રિટ “નભવું'નું પ્રેરક ને ભાવે નફરખંદું-ધું) વેટ નફટ અને ખંધું
ન મંઠલ(–ળ) ન૦ [] જુઓ “નભ” માં નફરત સ્ત્રી [.] તિરસ્કાર; ઘણા
નવાણી સ્ત્રી [.] આકાશવાણી; રેડિ’ નફરાન છું. [“નફરનું . બ૦૧૦] જુઓ નફર
નમક ન [RI] નિમક; મી ડું; લુણ નફસ ૫૦ [.] દમ; શ્વાસે રવાસ (૨) [બ. નર] મનની ઈરછા; નમણુ ન[. નમન; પ્રા. નમ] નમવું તે (૨) [સં. નમય , . મવાસના (૩) કામવાસના. –સાની વિ. સ્વાર્થ સંબંધી. ગામ (ગામ) = રેડવું; અર્પણ કરવું] દેવપૂજાનું પાણી. –ણાઈ -સાનિયત સ્ત્રી સ્વાર્થ; મમતા (૨) અહંકાર
(–શ) સ્ત્રી નમણાપણું. –ણી સ્ત્રી [સં. નમ્ ઉપરથી] બળદ નફાખેર, તૂરી જુઓ “નફે માં
નીચું જોઈ રહે માટે તેને આગલે પગે ને શિગડે બાંધેલી દોરી. નફિકરું વિ૦ [ન ફિકર] નફકરું; બેફિકર
–ણું વિ૦ નમેલું (૨) વાંકું (૩) [લા.] સુંદર વળાંકવાળું (નાક) નફેરી સ્ત્રી [મ. ની 1] એક વાઘ - ઢેલ
(૪) ન૦ નમન (૫) જુઓ નમતું નફે ૫૦ [4. નામ] કમાણી; લાભ; ફાયદ. [-ખા, લે | નમતું વિ૦ [ નમવું'નું ૧૦ કo]નીચે વળતું – ઢળતું (૨) (ત્રાજ=ન કરો (૨) સામે ન જાણે તેમ નફો લઈ લે.]-
ફાર વાનું પહેલું) એક બાજુ નીચે જતું (૩) ઢીલું (૪) નમ્ર; વિવેકી વિ૦ નો ખાવાની વૃત્તિવાળું, વધારે પડતો નકે તાકનાર.-ફા- (૫) ન૦ નમવું – પાછા પડવું તે. [નમતી કમાન, દશા = પડતી ખેરી સ્ત્રી[7.] નફે જ તાકવો તે; નફાખોરપણું. દશા. નમતી દેરી = એ છ અંકુશ રહેમનજર. નમતી બેસવી ૫૦ નફે કે તેટો; નકે કે નુકસાન (૨)નફે કે તે કાઢવાનું = પડતી દશા આવવી. નમતું આપવું, જોખવું, મૂકવું -તેલગણિત, અંકગણિતનો એક ભાગ. નુકસાન ન૦ ના માં વધુ આપવું (૨) પિતાને આગ્રહ જતો કરે; ગમ ખાવી; નફૂટ વિ૦ જુઓ નફટ
ઢીલું મૂકવું (૩) હાર કબૂલ કરવી. -દુઃખ = ઓછું થતું દુઃખ. નફર પૃ૦ [મ. નર] જુઓ નફર
નમતે ત્રાજવે બેસવું = ચડતી જોઈને દોસ્તી બાંધવી; ઊગતા

Page #520

નર્મદે ].
૪૭૫
નરમ
સૂર્યને પૂજવું. નમતે દિવસ = આથમતે દિવસ (૨) પડતીને દષ્ટિમર્યાદા. સલિલ ન૦ જુઓ નયનવારિ. હારી,-નાકર્ષક કાળ. નમતે પહોર =સૂર્યાસ્ત તરફ ઢળતે સમય.]. વિ૦ [+આકર્ષક ] નયન ખેંચે કે હરે એવું - સુંદર; મનહર. નમો ૫૦ [1. ન મ., હિં. નમતા] દબાવી ટીપીને કરાતું જાડું | -નાભિરામ વિ. [ + અભિરામ] સુંદર; આંખને ગમે તેવું. ઊની કાપડ (પ્રાયઃ બિછાના માટે)
-નામૃત સ્ત્રી [+અમૃત] કૃપાદ્રષેિ. –નાંબુ ન [+અંબુજુઓ નમન ૧૦ [] નમસ્કાર (૨) નમવું કે નીચું વળવું ઢળવું તે; નયનવારિ
ડેપ' (પ. વિ.), તા(ઈ) સ્ત્રી નમ્રતા; નરમાશ. –નીય | નયર છું. [સં. નાર, પ્રા. ] + નગર; શહેર. -રી સ્ત્રી +નગરી વિ. [સં.) નમવાને પાત્ર(૨)લચી જાયકેનમે ઝુકે એવું; મૃદુલ; નમ્ર નય-૦વહેવાર, વ્યવહાર, શાસ્ત્ર જુઓ ‘નમાં [સિક્કો નમયતું વિ૦ +નમેલું; નમતું (પ.)
નયા પૈસા j[હિં.]નો પસે - રૂપિયાને ૧૦૦ મે ભાગ; તેને નમવું સક્રેટ [. નમ્] નીચા વળવું (૨) નમસ્કાર કરવા (૩) | નયાબત સ્ત્રી [..] મુખત્યારી નમ્ર થવું (૪) [લા.] તાબે થવું, શરણે જવું. [નમી પડવું માફી | નર પં. [સં.) પુરુષવાચક પ્રાણી (૨) મનુષ્ય (૩) ચણિયારામાં માગવી; તાબે થવું; શરણે જવું.]
ફરતો કમાડનો ખીલે (૪) (સં.) એક ઋષિ. કેસરી પું. સિંહ ના: અ[] “નમન હે.”મસ્કાર પુનમન; વંદન.-- | જેવો વીર પુરુષ. ૦જાતિ સ્ત્રી પુરુષવર્ગ (૨) પુંલ્લિગ (વ્યા).
સ્કૃત વિ૦ નમસ્કાર કરાયેલું. –મસ્કૃતિ, –મસિયા સ્ત્રી [સં.] ત્વ ન૦, ૦દેવ, (–રા)ધીશ, નાથ, ૦૫તિ, ૦૫ાલ પું. નમસ્કાર; પ્રણામ. -મસ્તે = તમને નમસ્કાર; જેજે
રાજ. ૦નારાયણ પં. નર અને નારાયણ. ૦૫શુ ૫૦ પશુ નમાજ, -ઝ [1.] સ્ત્રી બંદગી. [-પઢવી = ઈરાલામી મજહબ જે માણસ. ૦ફૂલ ન૦ પુંકેસરવાળું ફૂલ. ૦મા(–માં)ખ ૫૦
પ્રમાણે બંદગી કરવી.] -જી (ઝી) વિ. બંદગી કરનાર; ભક્ત | માને નર. ૦માદા નબ૦૧૦ નર અને માદા (૨) બરડવાની નમાબાપું વિ૦ [ન + માબાપ] માબાપ વિનાનું [નમાયું જોડી. મેધ ૫૦ જેમાં માણસને હેમવામાં આવે એવા યજ્ઞ નમાયું વે. [ન + મા] મા વિનાનું. –ઈ સ્ત્રી). ચલું વેo | નરક ન૦ [ā] દોજખ (૨)વિષ્ટા (૩) પં. (સં.) નરકાસુર. કુંડ નમાર પં. [જુઓ નીવાર] ખેડ્યા વિના ઊગેલી ડાંગર પં. નરકરૂપી કુંડ. ૦ચતુર્દશી સ્ત્રી, કાળીચૌદશ. ૦પ્રદ વિ. નમામિ વિ૦ [નિમાળા + મંડવું] નવરું (૨) નિરંકુશ (૩) કુટુંબ- નરક પમાડે એવું (કર્મ). વ્યાતના સ્ત્રી નરકની – નરકવાસની પરિવાર વિનાનું
યાતના - દુઃખ કે પીડા. ૦વાસ મું નરકમાં વાસ. સ્થાન, નમાલું વિ૦ [ન + માલ] શહૂર વિનાનું નિર્માક્ય
-કાગાર [ + આગાર] નર નરકનું સ્થાન – નરક. -કાતીત વિ. નમાવું અo કે, –વવું સત્ર ક્રિ. ‘નમવું' નું કમણિ ને પ્રેરક [ + અતીત] નરક જેને માટે નથી જ એવું. –કાસુર ડું [+અસુર] નમિત વિ. [સં.] નમેલું
(સં.) એક રાક્ષસ નમૂછિયું વેવ [+] મૂછ વિનાનું
નરકેસરી પું[] જુઓ “નર'માં
ખની યાદી.] નમૂનાઈ, નમૂના(-)દાર વિ૦ જુઓ ‘નમૂનો માં
નરખ સ્ત્રી[1. નિર્વ) દર; ભાવ. [–ની યાદી = જુઓ નીરનમને ! [1.] વાનગી (૨) જેના ઉપરથી નકલ કરવાની હોય નરખ ઋી[જુઓ નીરખ] તપાસ. ૦૬ સક્રિ. +નીરખવું તે મૂળ પ્રત કે વસ્તુ. -નાઈ વિ૦ નમૂના તરીકેનું કે તે વિષે. નરગિસ, નરગેશ ન[મ. નસિ] એક છોડ કે તેનું ફૂલ (જેમ કે, નમૂનાઈ તપાસ = “સેમ્પલ સરવે'.) –ના (–ને) દરર ! નરગેટ j[નરગેટ)હૈડે [આપવા માટેનું વાદ્ય-તબલું વિ૦ ઉત્તમ. નિશાની સ્ત્રી પુરાવા પટે આપેલું પરિશિષ્ટ | નરહ્યું ન૦ [મ, નBIRI, J. નારદ્દ પરથી ?] સંગીતમાં તાલ નમેર (મે') વે[ન + મહેર] નિર્દય. –રાઈ શ્રી,
નરજાતિ સ્ત્રી [4] જુઓ ‘નર’ માં નમે અo [.]નમઃ જુઓ. ૦નમ: અ(વારંવાર) નમસ્કાર હો | નરઝી સ્ત્રી, એક પક્ષી
[(૨) શ્વાસનળી નમ્યું વિ૦ [‘નમવું' નું ભૂ૦ કા૦ કે કૃ૦] નમેલું (૨) નવે નમતું. | નરડી સ્ત્રી, – પં. [સં. નá? સર૦ મ. નરડી, – ગળું [Fઆપવું =ઢીલું મૂકવું; ગમ ખાવી; પિતાને આગ્રહ જતો નરણું વિ૦ [જુઓ નયણું] ખાધા વિનાનું (૨) [જુઓ નરવું]એકલું કરવો (૨) હાર કબૂલ કરવી; તાબે થવું.] [૦૫ણું ન નરતી સ્ત્રી + (પ.) ખબર અંતર (?) નમ્ર વિ૦ [.] વિનયી; સાલસ (૨) નમતું; રાંક. ૦તા સ્ત્રી, નરતું વિ૦ નઠારું; ખરાબ નય [સં.] સદ્ધર્તન (૨) રાજનીતિ (૩) દાર્શનિક મત – સિદ્ધાંત | નરદમ વિ૦ શુદ્ધ; એક જ જાતનું (૨) અ૦ તદ્દન (૪) અનેકધમ વસ્તુને તેના કેઈ એક ધર્મ દ્વારા સ્વરૂપનશ્ચય નર ૦દેવ, ૦ધીશ, નાથ, નારાયણ જુઓ “નર'માં કરવામાં આવે તે (જેન). ૦૪ નયને જાણનાર. ૦૨હેવાર, નરપણુ ન૦ નરપણું, પુરુષાતન ૦૭યવહાર નયને – રાજનીતિને - વ્યવહાર; “ડિપ્લોમસી.’ | નરપતિ પુત્ર જુઓ “નર’માં. –ત (ત') j(૫.) નરપતિ [ી . શાસ્ત્ર ન૦ નીતિશાસ્ત્ર (૨) રાજનીતિશાસ્ત્ર
નરપલું વેપાતળું; દુબળું (૨)[સર૦ ‘અડપલું] અટકચાળું.-લાઈ નયણ ન૦ [પ્ર. નથi] જુઓ નયન (પ.)
નરપશુ ન૦ જુઓ “નર'માં નયણું ન૦ (૫.) નયણ; નયન (૨) વિ[સં. નિરન્ન નરણો - | નરપિશાચ j૦ [સં.] પિશાચ જેવો – અધમ માણસ, રાક્ષસ
ખાલી (ઠા) (ચ.). (‘નયણે કેડે' પ્રોગ થાય છે) | નરલ ન૦ જુઓ “નરમાં નયન ન. [.] આંખ. ગેચર વિ૦ દેખાય એવું; દૃષ્ટિગોચર. | નર વિ૦ +નિર્ભય ૦૫ ૫૦ જુઓ દષ્ટિપથ. ૦વાર (પ.), વારિ નવ નયનનું | નરમ વિ. [f. નર્મ] સુંવાળું; મુલાયમ (૨) નમ્ર; સાલસ (૩) વારિ-આંસુ. વિષય પું. કઈ પણ દશ્ય પદાર્થ (૨) ક્ષિતિજ | પિચું; ઢીલું (૪) નબળું, કમજોર. [–કરવું =ઢીલું કરવું; મુલાયમ

Page #521

નરમ શ]
४७६
[નવદ્વારી
કરવું. પઢવું = હળવું થવું; જેસ ઓછો થવો.] ઘેંશ વિ. ચિત્ર; “કારટુન - કૅરિકેચર'. ૦૬ વિ૦ નર્મ – આનંદ આપનાર (૨) ઘેશ જેવું -સાવ ઢીલું કે નબળું. -ભાઈ-ભાશ સ્ત્રી નરમપણું (સં.) નર્મદાશંકર કવિ. ૦દા સ્ત્રી આનંદ આપનારી (૨)(સં.) નરમા–માં)ખ, નરમાદા, નરમેધ જુઓ ‘નર'માં
એક નદી. વાણુ સ્ત્રીનર્મવાળી વાણી. ૦વૃત્ત ન એક વૃત્ત નરમે ૫૦ (ા. નર્મ? હિં. નરમi] એક જાતને કપાસ; દેવકપાસ | નર્યું વિ૦ (૨) અ૦ જુઓ નર્સ. યંનર્થ વિજુઓ નરેનરું નરરતન ન૦ [] નરેમાં રત્ન જે – ઉત્તમ પુરુષ
નર્સ સ્ત્રી. [૬.] માંદાની સારવારનું કામ કરનાર બાઈ; બરદાસી. નરલેક ૫૦ [] મનુષ્યલોક; આ દુનિયા
૦રી સ્ત્રી [.] વનસ્પતિના રોપા ઉછેરવાની વાડી (૨) ઘરમાં નરવર ! [.] ઉત્તમ કે શ્રેષ્ઠ નર
બાળકને માટેનો અલગ ભાગ કે ઓરડે. નિર્સરી સ્કૂલ = નરવા (વા) ૫. જુઓ નરવો. ૦દાર ૫૦ નરવાની જમીનવાળો | બાળમંદિર.] સિંગ, –સિંગ નટ [છું.] નર્સનું કામ; બરદાસનવાઈ સ્ત્રી [જુઓ નરવું] નરવાપણું; નીરગિતા
ચાકરી; માવજત. [-હેમ = ઈપિતાલ.]. નરવાદાર ! જુઓ “નરવામાં
નલ–ળ) ડું [.] એક જાતનું નેતર (૨) પેટમાંનું મેટું આંતરડું નવી વિ૦ સ્ત્રી [સર૦ 1. Fળ] કુંવારી. – પં. કુંવારે (૩) માટી કે ધાતુને ગોળ પિલો લાંબે ઘાટ (૪) (સં.) નળ નરવું વિ. [1. નવર, નવરિ =કેવળ; ફક્ત] નર્યું; નીરોગી (૨) રાજા -દમયંતીને પતિ (૫) સેતુ બાંધનારે રામની સેનાને એક અ. નરદમ. –વાઈ સ્ત્રી૦. – પં. નીરોગી માણસ
વાનર નાયક. -લા(~ળા)કાર વિ૦ [+ માર] નળના આકારનું. નર (વે) ૫૦ [. નિર્વાહ ઉપરથી] કાયમી જમાબંધીવાળી -લાળા)ખ્યાન ન [+ આખ્યાન] નળ રાજાનું આખ્યાનજમીન (૨) જમીનને વંશપરંપરાને વહીવટ [-તેટ, ભાગ કથા (૨) (સં.) કવિ પ્રેમાનંદનું એક કાવ્ય. -લા–ળ સ્થિ ન =નરવાની જમીનની વહેચણી કરવી.]
[+અસ્થિ] નળાનું હાડકું નર ૫૦ જુઓ “નરવી” તથા “નરવુંમાં, તેમ જ “નર” (') | નલિકા સ્ત્રી [ā] નળી. ૦મુખ નવ નળીનું મેં. યંત્ર ન દૂરબીન નરસ,-હું વિ૦ [ન + રસ (હ્યું, નીરસ); સર૦ મ. નરસ] રસ વિનાનું | નલિન ન૦ કિં.] કમળ. -ની સ્ત્રી [સં.] કમળને છોડ (૨) (૨) નઠારું. ૦કર વિ. નઠારું, ૦૫, સાઈ સ્ત્રી-સાપણું ન૦ કમળને સમૂહ (૩) કમળવાળું તળાવ. --ની પવન- કમળનું પાન નરસિંહ ૫૦ [ā] રાજા (૨) સિંહ જેવો બહાદુર પુરુષ (૩) નવ અ૦ [. gif] નહિ (પ.) નરસિંહાવતાર (૪) (સં.) કવિ નરસિંહ મહેતા. [નરસિહજીની | નવ'વિ. [સં.] નવું. કુમુદેશ્વર પુત્ર ચંદ્ર. ૦ગઠન ન૦ (રસાપાલખી = રામ-આશરે કે બેફિકરાઈથી ચાલતું કામ. નરસિંહ ચણનું) નવું ગઠન થવું તે; “ડબલ ડિઝિશન' (ર. વિ.). મહેતે પુત્ર એ નામના ગુજરાતના આદિકવિની માફક) સંસા- ચેતન, ચૈતન્ય ન૦ નવું ચેતન – જાગૃતિ કે જેમ. ૦૭કડી રથી વિરક્ત અથવા રળવાની શકિત વગરને માણસ.]-હાવતાર
સ્ત્રી, યુક્તિ. ૦ઇ૬ વિ૦ નવા નવા ઇંદ કરનારું પહોંચેલું. પું[+અવતાર] જુએ નૃસિંહાવતાર
જા–જુ)વાન વિ૦ યુવાનીમાં પ્રવેશ કરનાર (૨) ડું જુએ નરસું વે૦ જુએ નરસ
નૌજવાન'] ઊગતે જુવાન. ૦જાત વિ૦ નવું - તરતનું જન્મેલું. નરહરિ પુત્ર ]િ જુઓ નૃસિંહ
જીવન ન૦ નવું જીવન. જોબન ન૦ નવી જુવાની. જેબના નરાજ સ્ત્રી [સં. નાજાવ, પ્રા. નરવ ઉપરથી ?] કેશ (દવાની) સ્ત્રી નવજુવાન સ્ત્રી તર(-) વિ૦ નવું; નવીન. તરતા, નાટો [સર૦ હિં.નરટનર +રાટ)] નર; માણસ [ઓજાર ૦તા સ્ત્રી૦, ૦ત્વ ન૦ નવાપણું નરા(-)ણી (રા') સ્ત્રી (રે. બહાળી; સર૦ મ.] નખ કાપવાનું નવ* વિ. [ā] ‘’. ટિકાપિતાની કોઈ અનિશ્ચિત સંખ્યા નાતાર(–ી) અ૦ નરદમ, નર્યું
(૨) કશું ન આપવું તે. -ગજની જીભ હોવી = બહુ બલબલ નરાધમ પું. [સં.] અધમ -નીચ આદમી
કરવું. –ગજના નમસ્કાર કરવા = દૂર રહેવું, દૂરથી ટાળવું.-નેજ નરાધિપ પં[] રાજા
થવાં, -ને પાણી ઊતરવું = મહા મુશ્કેલી પડવી.] કૂકી નરાંગના સ્ત્રી [નર + અંગના] નારી; સ્ત્રી
સ્ત્રી નવ કુકીઓથી રમાતી એક બાજી. ૦કે વિ૦ (૨) ૫૦ નરી સ્ત્રી [સર૦ .] એક પક્ષી (૨) [1.] બકરાઘેટાનું ચામડું | નવ ખૂણાવાળી (આકૃતિ). ૦ખંઢ પુંબ૦૧૦ પૌરાણિક ભૂગોળ ન(-ન્યું) વિ. [4. નવર, વરિ= કેવળ; ફક્ત ? સાપ. f = પ્રમાણે પૃથ્વીના ૯ ખંડ [ઇલાવૃત્ત, ભદ્રાશ્વ, હરિવર્ષ, કિંપુરુષ,
નક્કી પરથી ?] નરવું; તંદુરસ્ત; નીરગી (૨) અ૦ જુઓ નરદમ કેતુમાલ, રમ્યા, ભારત, હિરણમય ને ઉત્તરકુરુ. બીજા મતે – ભરત, નરેદાટ વિ૦ [ +ડાટ 8] વેરાન
વર્ત, રામ, દામાલા, કેતુમાલ, હિરે, વિધિવસ, મહિ ને સુવર્ણ નરેણુ (રે) સ્ત્રી, જુઓ નરાણી
(૨) આખી પૃથ્વી, ૦ઘરું નવ નવ ગ્રહનાં નંગ જેમાં બેસાડેલાં ન–મેં ન ) વિ. [‘નર્યું' ઉપરથી] નરદમ [(૨)રાજા છે એવું ઘરેણું (૨) કસબી મેળિયું. ૦ચંડી સ્ત્રી નવ દુર્ગાઓ નરેશ, નરેદ્ર ૫૦ [૪] રાજા. નત્તમ ૫૦ [i] ઉત્તમ પુરુષ (૨) તેમની સ્તુતિ, પૂજન, હમ ઇત્યાદિ. ૦ચાંદરી (૨) વિ નરે વા કુંજરે વ શ [સં.] (માણસ કે હાથી બંનેને લાગુ સ્ત્રીશરીરનાં જુદાં જુદાં નવ અંગ પર ઘળાં ચાંદાંવાળી (ભેસ). પડે તે) સંદિગ્ધ ભ્રામક જવાબ
ટાંક () વિ૦ શેરના આઠમા ભાગ જેટલું (૨) ન૦ નવટાંકિયું. નર્ગિસ ન [.] એક કુલ કે તેનું કુલઝાડ [-તિંકા સ્ત્રી નટી ટાકિયું ન૦, ટાંકી સ્ત્રી, નવટાંકનું માપ કે કાટલું. ૦ ૫૦ નર્ત પું, ન [સં.] નાચ. ૦૩ મું નાચનારે (૨) નટ. ૦કી, નવને આંકડે –૯. ૦દ્વાર નવ શરીરમાં દ્વાર જેવાં નવ અંગોનર્મ ન૦ [.] રમત (૨) આનંદ; વિનોદ (૩) ઠામશ્કરી. વગેષ્ટિ- બબે આંખ કાન, નાકનાં બે કાણાં, મેં, અને બે ગુહ્ય દ્રય (૨)
–છી) સ્ત્રી ગેલ, ગમત કે માકની વાત. ચિત્ર નવ નર્મસૂચક | વિ૦ નવ દ્વારેવાળું (શરીર), ૦ધારી વિ૦ (૨)પુંદેહી; શરીરી

Page #522

નવકાર]
૪૭૭
[નવસેર(-૨)
નવકાર મું. [. નમંરક્ષR; પ્રા. વૈશ્નાર] જુઓ નકાર. વળી તરી, ક્ષપણક, અમર, શંકુ, તાલ, ધટકર, વરાહમિહિર, વરચિ)
સ્ત્રી, જુઓ નકારવળી. ૦૨ી-સી) સ્ત્રી [પ્રા. નવભારતી] | નવરસ ! બ૦ ૧૦ [i] કા. શા.માં વર્ણવેલા નવ રસ-શૃંગાર, જુઓ નકારશી.
હાસ્ય, કરુણ, રૌદ્ર, વીર, ભયાનક, બીભત્સ, અદ્ભુત, શાંત નવ ખંઢ, ૦ઘરું, ૦ચંડી, ચાંદરી જુઓ “નવમાં નવરંગ વિ. [ā] નવા રંગવાળું (૨) મેહક (૩) ન૦ એક પક્ષી. નવ કુમુદેશ્વર, ૦ગઠન, ૦ચેતન, ચૈતન્ય, છકડી, ૦ઇ, | -ગી વિ૦ નવા રંગનું (૨) વિવિધ રંગવાળું (૩) છેલછબીલું
૦૪-જુ)વાન,૦જાત જુઓ “નવમાં [સંસ્કાર | નવરાઈ –શ સ્ત્રી, જુઓ “નવમાં નવજોત સ્ત્રી [સં. નવ +ોતિ] પારસીઓનો કસ્તી પહેરવાને | નવરાત(૦૨) સ્ત્રી [સં. નવરાત્ર] ચૈત્ર તથા આસો માસના શુકલ નવજોબન, –ના જુઓ “નવમાં
પક્ષની નવ તિથિઓ (દશેરા પહેલાંનાં નેરતાં ખાસ કરીને) નવટાંક, –કિયું, –કી (૯) જુઓ “નવમાં
નવરાત્ર નવ બ૦ ૧૦, ત્રિ-ત્રી) સ્ત્રી [સં.] નવરાત; નોરતાં નવઠા–રા)વવું (ન) સક્રિ. [2. વ(ઉં. સ્ના)] “નાહવુંનું | નવરાવવું (ન) સક્રિ, જુઓ નવડાવવું પ્રેરક (૨) [લા.] ઠગવું; નુકસાન કે ખાડામાં ઉતારવું
નવરું વિ૦ [4. નિવૃત્ત ? પ્રા. નવર = એકલું; ફક્ત પરથી ] કામ નવડે ૫૦ જુઓ “નવમાં
વગરનું (૨) કામથી ફારગ. ધૂપ વિ૦ સાવ નવરું. -રાઈ(–શ) નવ(વે)ણ (ન) ૧૦ જુઓ નવેણ
સ્ત્રી, કુરસદ; નવરાપણું [દિવસ.(૨) પારસીઓનું બેસતું વર્ષ નવતર(૨), નવતરું વિ૦ + જુઓ “નવમાં
નવરેજ પું. [1] વસંત ઋતુને સરખા દિવસ અને રાતવાળા નવલું વિ૦ [ન +વસં] વસ–બાળક કે વાછડા વગરનું નવલ વિ. [સં. નવ; 2. નવ7, સર૦ હિં, મ] નવલું; આશ્ચનવદંપતી નવ બ૦ ૧૦ લિં] નવાં – તાજેતરમાં પરણીને થયેલાં | ચંકારક (૨) સ્ત્રી તેવી બીના (૩) [સર૦ છું. નૈવે] નવલકથા. દંપતી - વરવધુ
૦કથા સ્ત્રી, ગદ્યમાં લખેલી કપિત વાર્તા. ૦કથાકાર, હકાર નવઠાર ન૦ (૨) વિ૦ ., -રી વિ૦ જુએ “નવમાં પંનવલકથાના લેખક. ૦કિશોર . (સં.) કૃષ્ણ. ૯તા સ્ત્રી નવધમાં વિ૦ (૨) પું[.] ન ધર્મ સ્વીકારનાર
નવલપણું. ૦માલા શ્રી. નવલકથાની માલા; નવલકથાવલી નવધા અ૦ કિં.] નવ પ્રકારે. ભક્તિ સ્ત્રી નવ પ્રકારની ભક્તિ | નવલખ વિ. [સં. નવ+ક્ષ] નવ લાખની કિંમતનું (૨) અગણિત (શ્રવણ, કીર્તન, સ્મરણ, પાદસેવન, અર્ચન, વંદન, સખ્ય, દાસ્ય (૩) અમૂલ્ય
[૨) પૈસાદાર અને આત્મનિવેદન)
નવલખું વિ૦ [‘નવલખ ઉપરથી] નવ લાખની પૂંજી કે આવકવાળું નવનવું વિ. [જુઓ નવ ] અવનવું નવું નવું
નવલતા સ્ત્રી જુએ ‘નવલમાં
[પહેરનાર નવનાગ(–મેલી સ્ત્રી [સર૦ મ. નવનારો] એક રમત નવલનિચર વિ૦ [નવલ +નિચાર (સં. નિરો)]નવાં નવાં વસ્ત્રો નવનિધિ [i] સ્ત્રી બ૦૧૦ કુબેરના નવ ભંડાર (૨) [લા.] નવલમાલા સ્ત્રી, જુઓ “નવલમાં • સર્વ પ્રકારની સમૃદ્ધિ
નવલવાદી વિ૦ જુઓ નવમતવાદી નવનિર્માણ ન [4] નવું નિર્માણ; નવરચના
નવલશા હીરજી મું(સં.)[લા.] શેઠાઈ ને ડાળ કરનાર; તાળ નવનીત ન [સં.] માખણ, પ્રિય . (સં.) શ્રીકૃષ્ણ નવલિકા સ્ત્રી [‘નવલ” ઉપરથી] નાની નવલકથા. ૦કાર ૫૦ નવનેજા મુંબ૦૧૦; સ્ત્રી; -જાં નબ૦૧૦ [નવ + નેજો] મહા- નવલિકાને લેખક કે કર્તા મુલી (જુઓ “નવમાં)
નવલું વિ૦ [જુઓ નવલ] નવું
[ જુવાન નવપલ્લવ છું. [ā] નવાં પાનવાળી ડાળી; કંપળ. ૦૬ અક્રિટ | નવલોહિયું, વાળ વિ. [નવું લેહી] નવા – ચડતા લોહીનું;
નવપલવ આવ; નવપલ્લવિત થવું. –વિત વિ૦ નવપલ્લવવાળું નવવધૂ સ્ત્રી [સં.] નવી પરણેલી સ્ત્રી નવબિંદુવૃત્ત ન [સં.] “નાઈન-ઇટ સર્કલગ.)
નવશાહ ૫૦ [1. નૌશાહ] વરરાજા નવભુજ ન. [] જુઓ નવકેણ
નવશિક્ષણ ન૦ [4] નવું –અર્વાચીન યુગનું - નૂતન શિક્ષણ નવમતવાદી છું. [૪] કઈ નવા મત કે વાદવાળે [ચંપેલી | નવશિખાઉ વિ. [નવું +શિખાઉ] તાજેતર શીખવું શરૂ કર્યું હોય નવમલ્લિકાનવમાલતી, નવમાલિકા સ્ત્રી [] જાઈ (૨) | તેવું; શિખાઉં; આવડતમાં કાચું કે ઓછું નવમી સ્ત્રી [] નામ તિથિ (૨) વિ. સ્ત્રી“નવમુંનું સ્ત્રી, નવશેકું વિ૦ નવ=નહીં અથવા તાજું શેકું (શેકે તેવું –ગરમ)] નવમું વિ૦ [૩. નવમ] ક્રમમાં આઠમા પછીનું
જરાક ગરમ; કોકરવરણું [અગિયારમે દિવસે થતું શ્રાદ્ધ નવયુગ પું[સં.] નવો યુગ કે જમાને. –ગિયું, -ગીન વિ. નવશ્રાદ્ધ ન [સં.] મરણ પછી ત્રીજે, પાંચમે, સાતમે, નવમે અને [ā] નવા યુગનું કે તે સંબંધી
નવસ ન૦ [રે. વસિમ; સર૦ મ.] નીમ; માનતા; બાધા નવયુવક [સં.] નવજુવાન. –તી સ્ત્રી નવજુવાન સ્ત્રી નવસર વિ. [સર૦ fછું., સં. નવસર] નવ સેરનું; નવસેરું નવયૌવન ન. [સં] નવી જુવાની (૨) વિ૦ નવજુવાન, –ના | નવસંસ્કરણ ૧૦ [.] નવું કે ફરીને સંસ્કરણ કરવું -સુધારવું તે સ્ત્રી નવયૌવનવાળી સ્ત્રી
નવસંસ્કાર પં. [ā] ના સંસ્કાર નવરચના સ્ત્રી [સં.] નવેસર રચવું તે; નવનિર્માણ; પુનર્ધટના | નવસંસ્કૃતિ સ્ત્રી [૪] નવી સંસ્કૃતિ; ન સુધારે નવરત્ન નવ બ૦ ૧૦ [સં.] નવ પ્રકારનાં રતને (હીરે, માણેક, | નવસા(ગીર છું. [4. નવસાર; 1. નરાર, સર૦ મ. નવ
મેતી, ૫' નું, પિખરાજ, ગોમેદ, લસણિયે, પરવાળું, નીલમ) | Rાર; હિં. નૌસાઢ૨] ધાતુઓ ગાળવાને એક ખાર (૨) [લા.] ભેજરાજાના દરબારના નવ પંડિત (કાલિદાસ, ધનં-| નવસેર–૪) (ઍ) વિ. [જુઓ નવસર] નવ સેરનું

Page #523

નવસે–સે)]
४७८
[નસકેરી
નવસે–સે) (ઍ) મું. [નવ+સો] ‘૯૦૦'
જમાનાની નજરે. નવી ગેડી ન દાવ = નવેસરથી ફરી શરૂ નવસ્ત્ર વિ૦ [ન+વસ્ત્ર] વસ્ત્ર વગરનું; નાણું
પુનશ્ર હરિઃ ૐ. નવું લેહી જુવાનીને જુસે. નવે અવનવહથ્થુ વે[નવ + હાથ] નવ હાથ લાંબુ
તાર આવવું, ન જન્મે આવવું =જીવલેણ આફત કે માંદગીનવાઈ સ્ત્રી [‘નવું” ઉપરથી] નવાપણું; નવીનતા (૨) અચરજ માંથી બચી જવું. નવે નામે = નવેસર. નવા નિશાળિયેર (૩) અપૂર્વતા; અદભુતતા. [ કરવી = કાંઈ નવું – અપૂર્વ કરી શિખાઉ; બિtવાકેફ. ના રાજા નવી પ્રજા =નવેસરથી નવું થવું નાંખવું. –થવી = કાંઈ નવું – અપૂર્વ બનવું.-લાગવી = આશ્ચર્ય તે; યુગપલટ.] જૂનું વિ૦ નવું અને જેનું; આગળપાછળનું (૨) થવું. (–ની) નવાઈ ન હોવી = (-નાથી) આશ્ચર્ય ન પામવું; પરે- | નવાજાનીવાળું. નક્કોર વિ૦ તદ્દન નવું. ૦ર, ૦સવું વિ. ચિત કે અનુભવનું હોવું.] વડે પૃકાંઈ નવું અપૂર્વ તે તરતનું; સાવ નવું (૨) અપરિચિત નવાગત વિ. [સં. નર્વ + માત] નવું આવેલું. -તુક, નવાગંતુક નવેણુ (ન) સ્ત્રી [. 07ળ =નાહવું, વળ ઉપરથી] નાહ્યાધાયા વિ૦ નવું આવનારું કે આવેલું
વગર ક્યાં જઈ ન શકાય એવી જગા (જેમ કે, રડું કે કે નવાજવું સત્ર ક્રિ. [J. નવાતન –નવાન; સર૦ હિં. નવાનના; કે સેવાપૂજા) (૨) કોઈને અડકાય નહિ એવી જમતાં પહેલાંની
૫. નવાન] વધાવવું (૨) ભેટ આપવી. [નવાજાવું (કર્મણિ).] સેળી હાલત. -ણિયું વિ૦ સ્વર૭; નવેણને લગતું (૨) નવ નવાજિ (જે)શ સ્ત્રી[fi] કૃપા (૨) બક્ષિસ
નવણમાં પહેરવાનું કપડું. -ણિયે પુંછે રાંધનાર; પીરસનારે નવાજૂની સ્ત્રી૦ [નવું + જૂનું] નવા – જાણવા જેવા સમાચાર (૨) નવેદુ ન [4] જુઓ નવે. નવેમ્બર ૫૦ [૬] જુઓ નવેમ્બર ઊથલપાથલ; ભારે ફેરફાર. –નું વિ૦ જુઓ નવુંજાનું
નવેલી સ્ત્રી [સર૦ હિં; જુઓ નવલ] નવવધુ નવાજેશ સ્ત્રીજુઓ નવાજિશ
નવેલું, –લ (પ.) વિ૦ નવલ; નવું નવાવું (ન) સ ક્રિજુઓ નવડાવવું
નવેલ પુંઠ નહિયું નવાણ (ન) ૧૦ [૩. નિપાન, પ્રા. શિવાળ] જળાશય નવેસર, ૦થી ૮૦ [ન + સળ?] ફરીથી શરૂ કરીને નવા-વા)ણુ(–ણું) વિ૦ [સં. નવનવંત, પ્ર. દવારૂરૂ ‘૯૯’. | નળિયું,નવેળું (ન) ૧૦ નેળ; સાંકડી ગલી (૨) ઘર પાછળની છડી [-ટકા, વસા = ઘણું કરીને; મોટે ભાગે; લગભગ પૂરું. ટકા | નળી (ન') સ્ત્રી (નાનું) નવેલ્થ (૨) પાણી જવાની બીક
બાદ = લગભગ જાડું. -ને ધક્કો = ભારે ખેટ; પૂરી પાયમાલી.] | નરેંદુ ન [સં.) બીજનો ચંદ્રમા - નવાને ન૦ [સં] નવું પાકેલું અનાજ (૨) તે ખાતી વેળા કરાતો | નવેંબર પં. [૪] ઈ. સને ૧૧ મે માસ એક વિધેિ
ના સ્ત્રી [સં.] નવવધુ (૨) નાયિકાનો એક પ્રકાર નવાબ પું[મ. નવા] સૂ; મુસલમાન રાજા (૨) એક ઇલ- નવેદિત વિ. [સં. નવ +૩દ્વિત] નવું ઉદય થયેલું કે ઊગેલું કાબ (૩) [લા.] આપખુદ કે લહેરી - નવાબ જે ગુમાની નવ્ય વિ. [સં.] નવું
[નેવ્યાશી—સી) માણસ. ૦જાદી સ્ત્રી. નવાબની પુત્રી (૨) [લા.] તેના જેવા | નવ્યાશી—સી) વિ૦ [. નવરાતિસર૦ મ. નવાંરી] ‘૮૯; આપખુદ, લહેરીકે મનસ્વી સ્વભાવની સ્ત્રી, હજાદો પં. નવાબને નવાણુ(–ણું) વિ. [સં. નવેનવત; સર૦ મ. નવ્વાગવું] ‘૯૯'; પુત્ર (૨) [લા.] તેના જેવો આપખુદ, લહેરી કે મનસ્વી સ્વ- નવાણ
[પનું કે પાસે ભાવને માણસ. શાહી સ્ત્રી નવાબની સત્તા (૨)[લા.] આપ-| ન ! [‘નવ = ૯’ ઉપરથી; સર૦ મ. નવ્વા] નવ આંકવાળું ખુદી. -બી વિ૦ નવાબ સંબંધી કે તેના જેવું (૨) સ્ત્રીનવાબનું | શરમું વિ૦ [ન + શરમ] શરમ વિનાનું, નિર્લજજ પદ (૩) નવાબશાહી
નવું અ૦ કિં. [સં. નરા ; સર૦ હિં. નરાના] (.) નાશ પામવું નવાર પુછે જુઓ નીવાર
નશાખોર,-રી, નશાબાજ – જુઓ ‘નશો'માં [--ની સ્ત્રી નવારસ (–સુ, સું–સિયું) વિ. [ન વારસ] વારસ વગરનું -નીન વિ[1] બેઠેલું; આરૂઢ (સમાસમાં. ઉદા૦ તખ્તનશીન). નવાલે ! [..] કોળેિ
નશે પું[Fાં. નરરા€] કેફી ચીજથી ચડતે કેફ. – શાર, નવાવું (ન) અ૦ ક્રિટ “નાહવું' નું ભાવે
–શાબાજ વે. નશામાં ચકચર રહેનારુંશારી,-શાબાજી નવાસા મું. [.] દીકરીને દીકરે; દૌહિત્ર [નવાંકુરવાળું સ્ત્રી, વ્યસનમાં ચકચૂર રહેવું તે. -શીલું વિ૦ નશાવાળું; નશો નવાંકુર પું[૪] નવો કુટેલે અંકુર.૦રિત વિ૦ નવાં અંકુર ફૂટેલું; | ચડાવે એવું કે નશામાં આવેલું નવી સ્ત્રી બીજા લગ્નની સ્ત્રી (૨) વિ. સ્ત્રી નવું
નશ્વર વિ૦ [સં.] નાશ પામે તેવું. છતા સ્ત્રી નશ્વરપણું નવીજૂની સ્ત્રી, જુઓ નવાજૂની
નષ્ટ વિ. [૪.] નાશ પામેલું (૨) ખરાબ; નીચ. બ્રણ વિ. નવીન વિ. [સં.] નવું. છતા સ્ત્રી
સાવ નષ્ટ પામેલું; તદ્દન પાયમાલ; ફનાફાતિયા થયેલું. છાત્મા -નવીસ [.]લખનાર, એ અર્થમાં નામને અંતે આવે છે. જેમકે, | ૦િ [+આત્મા] આત્માને વિષે ભાન વગરનું. કાર્તવ પં
ફડનવીસ, અખબારનવીસ (તેનું તદ્ભવ ‘નીસ”. જેમ કે, ચિટનીસ) | [+આર્તવ] સ્ત્રીઓને એક રોગ નવીસંદ કું. [1] લેખક (૨) લહિયે; કારકુન
નસ સ્ત્રી. [ઢે. નસા] રગ; રસવાહિની (૨)રેસે. [-પકડવી = નવું વિ૦ [સં. નવું] અગાઉ ન જોયું જોયું હોય એવું (૨) તરતનું | રગ પારખવી; મૂળ કે સાચું કારણ કે પ્રકૃતિ શોધી કાઢવી. નસેતાજું; શરૂનું (૩) શિખાઉ, કાચું; બિનઅનુભવી (૪) અપૂર્વ | નસ =તન (ા ડું) (૨) આખા શરીરમાં (વ્યાપી જવું).] અપરિચિત (૫) પૂર્વે નહિ વાપરેલું; (જેમકે, વસ્ત્ર ઈ૦) (૬) બદ- | નકારી વિ. સ્ત્રી +નકારી; નઠારી (?). લાયેલું; ફરી જઈ બીજું બનેલું; નવેસરનું. [નવી આંખે = નવા | નસકોરી સ્ત્રી (લે. નવેસરા પરથી ?]નાખેરી; નસકેરામાંની

Page #524

નસકેરું]
४७८
[નળે
કુમળી ચામડી.[-ફટવી = નસકોરી ફાટીને લોહી નીકળવું. નસ- નસ્તાલીક સ્ત્રી [A] ઉર્દૂ લિપિને નખથી જુદે એ મરેડ કેરીયન ફૂટવી =સહેજ પણ ઈજા ન થવી.]
નહણક અ૦ (ચ.) સાવ; તદ્દન; બિલકુલ નસકોરું ન [જુઓ નસકેરી] નાકનું કાણું (૨)નાક [નસકેરાં | નહા કૃ૦ “નાહવુંનું આજ્ઞાર્થ બી. પુરુ, એ-૧૦ (તું નહા) (તેનાં કુલાવવાં, નસકોરાંમાં ઊંટ જવા=અતિશય મગરૂરી રાખવી. | કેટલાંક રૂપાખ્યાને “નહા” આદેશથી થાય છે. જેમ કે, નહાય નસકોરાં બેલવાં=ઊંધમાં નાકમાંથી (ઘેરવાને)અવાજ થ.] છે; નહાશે, -શે; નહાત; નહાતું; નહાજે, જુઓ “નાહવું' નસલ સ્ત્રી [.. નરઢ] મળ; ઉ૫. ત્તસ્થાન (૨) વંશ (૩) પત્તો; વિષે જોડણીના નિયમમાં નં. ૧૦] [હોય તેવી (સ્ત્રી) નિશાની. [-કાઢવી =મૂળ ખેંચી કાઢવું.]
નહાતી ધોતી વિ. સ્ત્રી નાહવું + ધોવું] અટકાવ આવતો થયો નસવાણ વિ. [ન+સવાણ] અશક્ત, નંખાઈ ગયેલું [સૂકવી નહાર ન૦ વરુ (૨) પુંઠ [hi] દિવસ નસવું અકૅિ૦-[ “નસ” ઉપરથી]સથી હાંકવાથી બળદની ગરદન નહારી સ્ત્રી [fil] સવારનો નાસ્તો [તરિ] નહિ તે નસંક ન [જુઓ નસીકવું] +નાક સાફ કરવું તે
નહિ [.], (–હીં) અ૦ ના. ૦તર અ૦ [+સં. હિં; સર૦ મે, નસંતાન વિ૦ [સં. નિ:સંતાન] સંતાન વગરનું, વાંઝિયું (૨) ન૦ નહિયું ન [સં. નવ, પ્રા. ગત્ પરથી] નખને લગતી ચામડીને ભાગ નિર્વેશપણું; નખેદ
નહિવત્ અ૦ [4] નહિ જેવું કે જેટલું નજીવું; જરાતરા નવસાવું સત્ર ક્ર. “નાસવું નું પ્રેરક. [નસાડી જવું = પારકી સ્ત્રીને નહીં, છતર જુઓ “નહિ'માં ભગાડી જવી – લઈને નાસી જવું. નસાડી મૂકવું = હાંકી કાઢવું; નહુષ ૫ [] (સં.) યયાતિના પિતા હરાવી કાઢવું. નસાઢવું અ૦ કે. (
કણ), વવું સ૦ કિં નહેર (હે) સ્ત્રી [.. નર્ ; સર૦ હિં, મ, નહ૬] સરોવર કે મેટી (પ્રેરક)].
નદીમાંથી ખદેલો મેટો કાંસ. –રિયું ન૦ નાની નહેર (૨) નાળું; નસાણું ન૦ જુએ નાસરડું
વહેળો. -રી સ્ત્રી, નહેરથી પીતી જમીન. - ૫૦ (સં.) એક નસાર વિ. [ન +સાર] જુઓ અસાર
અટક (ઉં. જવાહરલાલ નહેરુ). -ર નવ વહેળ; વાંછું; નાળું નસારા પુત્ર બ૦ ૧૦ [A] ખ્રિસ્તીઓ
નહેરી (હે) સ્ત્રી માથામાં નાંખવાનું તેલ (૨) જુઓ ‘નહેરમાં નસાવવું સત્ર ક્રિ. +નસાડવું, –ન વિ૦ નસાડના
નહેરુ પું, – (હે) ન૦ જુઓ “નહેરમાં [ન હતું નસવું અ૦ કિ. “નાસવું” નું ભાવે
[ને પ્રેરક | નહોતું (હો) અજિં૦ [‘ન હોવું’નું ત્રીજો પુરુ, એ-૧૦, ભ૦ કા૦] નસિ–સે)કાવું અ ક્રિ , –થવું સત્ર ક્રેિટ “નસીકવુંનું કર્મણિ | ન હોય અ૦િ “ન હોવુંનું વિધ્યર્થ નસિયત સ્ત્રી [મ.નસીહત]નસીહત; શિખામણ (૨)પકે સજા. | નહેર પું. [. નવર, પ્રા. બદર] પંજાને નખ (૨) નખને [આપવી, દેવી, મેળવી, લાગવી]
ઉઝરડે. [-ભરવા, -મારવા =નખથી ઉઝરડે કે ઘા કરો.] નસિયું વિ૦ [‘નસ’ ઉપરથી] હઠીલું; રગિયું
–રિયું ન નખને ઉઝરડે
[[કરવા] નસી–સે)કવું સત્ર ક્રિ. [. Tળfસ] નાકમાંથી લીંટ સાફ કરવું | નહેરા પું. બ૦ ૧૦ [સર૦ હિં. નિહોર) કાલાવાલા; આજીજી. નસીબ ન [..] ભાગ્ય. [અજમાવવું = લાભ થાય છે કે નહિ | નહેરિયું ન૦ જુઓ “નહેરમાં તેનો અખતરો કરી -કઈ ધંધાપારમાં પડી જેવું.–ઊઘડવું, | નળ જુઓ નલ (૨) (સં.) (ભાલમાં આવેલું) એક સરોવર ખૂલવું, જાગવું ભાગ્યોદય થવો. –જોવરાવવું, દેખાડવું=જોશી કે તેની આસપાસને પ્રદેશ -નળકાંઠે. [-આવ =નળમાં પાણી પાસે ભાગ્યદશા તપાસાવવી.-ફરવું ભાગ્યદશા બદલાવી; ચડતી આવવું (૨)નળ મારફત પાણી પહોંચાડવાની ચેજના થવી. -છૂટી થવી. -ફરી વળવું = પડતી દશા થવી; નુકસાન થવું. -ફટવું = જવા = ઝાડા થઈ જવા. નાખવા =પાણીના નળ જમીનમાં મા ડું થવું; નુકસાન થવું. (-કેઈને) વેચવું =કેઈન ઉપર આધાર ગોઠવી, તે મારફત પાણી પહોંચે એમ કરવું. -બેસાડવા = રાખવો. -બે ડગલાં આગળ ને આગળ હોવું = જ્યાં જાય ત્યાં આંતરડાંને સેજે કે ભર મસળીને દૂર કરવો. –ભરાવા= કમનસીબી સામા મળવી. નસીબનું ઊંધું, -ટલું= કમભાગી. આંતરડાંમાં સેજે કે ભરાવો થે.] કાંઠે પું. (સં.)નળ સરોવર નસીબનું પાંદડું ફરવું =ભાગ્યદશા ફરવી; ચડતી થવી.] દાર આસપાસને – ભાલ પ્રદેશ. ૦ ૫૦ જમીનમાં નળ ઉતારીને વિ૦ ભાગ્યશાળી. ૦વાદી વિ૦ (૨) ૫૦ નસીબ પર આધાર કરાતા પાણીને ; “ટયુબવેલ. ગેટો પુત્ર (કા.) હૈડિ. રાખી બેસી રહેનારું; દૈવવાદી. ૦વાન વિન્સર૦ ૫.] નસીબવાળું વાયુ પુંઆંતરડાંને વાયુ. વેરે ૫૦ પાણીના નળ અંગેને નસીલ વિ. [નસ પરથી] જુએ નસિયું
- પાણીવેરે નસીહત સ્ત્રી [મ.] જુએ નસિયત
નળવાવું અ૦ કિ[‘નળ” પરથી ?] અશક્ત બની જવું નસેક સ ક્રિટ જુઓ નસીકવું. નિસેકાવું અ૦ કેિ, –વવું નળાકાર વિ૦ [નળ + આકાર] નળ જેવા આકારનું (૨) પું સ૦ કિંકર્મણિ અને પ્રેરક]
નળાકાર વસ્તુ; “સિલિંડર' નસેસલો પુત્ર મડદું ઉપાડી જનાર; ખાંધિ (પારસીઓમાં) નળિકા સ્ત્રીજુઓ નલિકા નસે પુત્ર બદ; ગંદકી
નળિયું ન૦ [‘નળ' ઉપરથી] કવલું; છાપરું ઢાંકવાની પરનાળા જેવી નસેતર ન૦ [સર૦ મ., હિં. નિરોત્તર] એક ઔષધિ
માટીની બનાવટ. –ચેરી, -યેલ વિ. નળિયાથી છાયેલું નખ સ્ત્રી [મ.] અરબી લિપિ કે તેને મરેડ
નળી સ્ત્રી [‘નળ” ઉપરથી] ભંગળી (૨) ચાડું (૩) પવાલી નસ્તર ન [f. નરતર] વાઢકાપ કે તે કરવાનું હથિયાર. [-મૂકવું | નળે પૃ૦ [‘નળ” ઉપરથી મોટી નળી (૨) ઘૂંટણથી પાટલી સુધીને = શરીર ઉપર વાઢકાપની ક્રિયા કરવી.]
લાંબે અવયવ કે તેનું હાડકું (૩) પિત્રુથી છાતી સુધીને ભાગ

Page #525

નળેકડી].
४८०
[ના કું
(૪) ધાતુની મેટી નળાકાર કઠી કે પવાલું
નાઈત્તેફાકી સ્ત્રી [ના + (મ.) રૂત્તિવાન] મતભેદ (૨) અણબનાવ નળાકડી સ્ત્રી [‘નળ” ઉપરથી] નળ
નાઇલાજ વિ[fi] ઇલાજ વગરનું; લાચાર નંકાવું અ૦ ક્રિ[સં. ન સદંતર નાશ કરવો ?] કટવું; નંદાવું | નાઈ(-વી) પૃ[સં. નાપિત; પ્રા. શાળવ4; સર૦ હિં. ના; મ. નંખાવવું સક્રિય “નાંખવું'નું પ્રેરક
ન્હાવી] વાળંદ; હજામ નંખાવું અજિં૦ નાંખવું'નું કર્મણિ રૂપ (૨) [લા.] દુર્બલ થઈ | નાઉમેદ વિ. [1] નિરાશ. –દી સ્ત્રી નિરાશા
જવું (૩) એકવું. નિંખાઈ જવું = (શરીર) છેક નબળું પડી જવું; નાક ન [. ન+] અક – દુઃખ વગરનું સ્થળ; સ્વર્ગ તબિયત કે મન ભાંગી પડવું.]
નાક ન [.ળધ] નાસિકા (૨) [લા.] આબરૂ (૩) કેઈ પણ વર્ગની નંગ ન૦ [1. ના] એક વસ્તુ (૨) પહેલ પાડેલો હીરે (૩) | મુખ્ય વસ્તુ. [-આવવું = નાકમાં લીટ આવવું. ઊંચું કરવું = વહાણને ધકેલવા માટે વપરાતો વાંસડે (૪) [લા] મૂર્ખ માણસ મગરૂરી કરવી. –કપાઈ જવું=આબરૂ જવી. -કાપવું = આબરૂને (૫) લુચ્ચો –ધો માણસ. ૧દાર, –ગિયું વિ૦ નંગવાળું; નંગ કલંક લગાડવું. -કાપે એવું =બુ ધાર વિનાનું. -ગળવું = જડેલું
[() [જુઓ નંદન] દીકરે નાકમાંથી લીંટ કે પાણી ઝર્યા કરવું. -ઘસવું = અત્યંત દીન ભાવે નંદ ! [1. એક જાણીતા વાણિયાનું વિશેષ નામ] +વાણિયે શરણે જવું. –જવું = આબરૂ જવી. -જોરથી ચાલવું =નસકોરાં નંદ પું[] આનંદ (૨) (સં.) કૃષ્ણને ઉછેરનાર ગોકુલને મુખી જોરથી બેલવો (ઊંધમાં). -નસીકવું = નાકમાંથી લટ સાફ (૩) મગધને એક પ્રાચીન રાજવંશ (૪) સંગીતને એક અલંકાર. કરવું-નીચું થવું =માનભંગ થવું-નીચું ને પેટ ઊંચું =બીજાની -િનું ગેકુળ = હૈયાં છોકરાં, નોકર ચાકર વગેરે બાબતથી ભર્યું ખુશામત કરીને પેટ ભરવું. –પર માખ બેસવી =સહેજ પણ આદર્યું ઘર કે કુટુંબ.] કિશોર, કુમાર, કુંવર, નંદન, બો લાગે તેમ થવું. -પર લીંબુ ઘસવું = હરીફાઈમાં હંફાવવું. ૦લાલ પું. (સં.) કૃષ્ણ
-ફાટવું, -ફટી જવું = અસહ્ય દુર્ગંધ લાગવી. -મરડવું=નાપનંદન ન૦ [૩] (સં.) ઇદ્રનું ઉપવન (૨) પં. દીકરો (૩) એક સંદગી કે ઘણા બતાવવી. -લઈને જવું = આબરૂભેર જવું.
છંદ (૪) વિ૦ આનંદ આપનાર. વન ન૦ (સં.) ઇદ્રનું ઉપવન –લીટી તાણવી = અત્યંત દીનપણે શરણે જવું. -લેવું =આબરૂ નંદલાલ ૫૦ (સં.) જુએ “નંદમાં
લેવી (૨) સામાનું નાક સાફ કરવું. -વહેવું = નાકમાંથી પાણી નંદવવું સત્ર ક્રિઢ . નવું =અવાજ કરે; પ્રા. viઢમ, શfક | નીકળવું. – સાફ કરવું = નાક નસીકવું. સામી વાટ=ીભ
=અવાજ, ત્રાડ] ભાગવું; તોડવું (ખાસ કરીને કાચની વસ્તુનું) કે સીધો કે ઘોરી માર્ગ. નાકની દાંડીએ= સીધે રસ્તે; સામે નંદવાવું અક્રિ. [જુઓ નંદવવું] ભાગવું; તુટવું (ખાસ કરીને માંએ. નાકની દાંડી સામે આંખ રાખવી =પ્રમાણિક રહેવું. કાચની વસ્તુનું)
[[સં. નર્] આનંદવું નાકમાં ઊંટ ચાલવાં, પેસવાં, કે હીંડવાં=ખૂબ ગર્વ છે. નંદવું સક્રિ૦ જુઓ નંદવવું (૨) [સં. નિર્] નિંદવું (૩) અક્રિ નાકમાં ગંધ ન માવી = અતિ ગર્વિષ્ટ હોવું. નાકમાં બેલવું = નંદા સ્ત્રી[૩] આનંદ (૨) નણંદ (૩) દુર્ગા (૪) પડવે, અગિ- ગણગણવું; ગંગણાની જેમ બોલવું. નાકમાં તીર ઘાલવું = ખૂબ ચારશ, કે છઠ (૫) ગાંધાર ગામની એક મૂચ્છના
સતાવવું; રિબાવવું. નાકે લીટી તાણવી = જુઓ નાકલીટી નંદવું અ૦ ક્રિ. જુઓ નંદવાવું. –વવું સક્રિટ “નંદવું’નું પ્રેરક તાણવી.] ૦ક વેઠ કપાયેલા નાકવાળું (૨) બેશરમ. છીંકણ. નંદિ–દી) પું[] (સં.) શિવને પિઠિ
સ્ત્રી એક વનસ્પતિ. ફળી સ્ત્રી, નાકનું એક નાનું ઘરેણું. નંદિની સ્ત્રી [.] છોકરી; પુત્રી (૨) (સં.) કામધેનુ ગાય લિસેટી, લીટી સ્ત્રી માફી માગવા માટે જમીન ઉપર નાક નંદી ૫૦ જુઓ નંદિ
ઘસવું તે.–તાણવી) નંદલિયે ૫૦ [‘નંદ' ઉપરથી] (સં.) + શ્રીકૃષ્ણ (પ.)
નાકબૂલ વિ. [fil] નામંજૂર; કબૂલ નહીં એવું નંદેઈj૦ (ચ.) [સર૦ મ.] જુઓ નણદેઈ
નાકર ૫૦ [ના + કર] કર ન ભર તે; “ને-ટેકસ' (સત્યાગ્રહી નંબર પં. [૬.] અંક; આંકડે; ક્રમાંક (ટૂંકમાં ‘નં.'). [Fઆવે યુદ્ધને એક પ્રકાર) (૨) [] (સં.) એક કવિ =ક્રમમાં વારી આવવી. –નાખો = ક્રમાંક પ્રમાણે આવતા | નાકલિસેટી, નાકલીટી જુઓ “નાકમાં આંકડાની છાપ મારવી. પાઠો = નંબર નાખ (૨) ગુણ કે નાકસૂર ન૦ નાકનો એક રોગ જાત પ્રમાણે વર્ગીકરણ કરવું. -રાખવો = પિતાનું સ્થાન કે પદવી નાકાબંદી–ધી) સ્ત્રીજુઓ “ના કુંડમાં ટકાવી રાખવાં. લાગ =વારે આવો; જોગ મળો (૨) નાકામ–મિ)યાબ વિ. [1] અસફળ. –બી સ્ત્રી, શરત, લોટરી વગેરેમાં ઈનામ મળવું(૩) પિતાનું કામ પાર પાડવું.] | નાકાર(–) પું [.] નકાર. –રવું સક્રિટ નકારવું. -રાવું કદાર ૫૦ [હિં] ગામને જમીનદાર, જે મહેસૂલની વસૂલીમાં અવકૅિ૦ કર્મણિ, -રાવવું સક્રિટ પ્રેરક.] મદદ કરે છે (૨) “રેકોર્ડર', ૦વાર અ ક્રમસર. -રી વિ૦ | નાકારે ૫૦ જુઓ “ન કું'માં નંબરવાળું; જાણીતું; સારી જાતનું (ઉદા. નંબરી માલ) નાકાં નવ બ૦ ૧૦ [‘ના કું' ઉપરથી] દાળખાના ઝીણા કકડા ના અ[ā] નહિ (૨) સ્ત્રી નકાર, [કહેવી, પાઠવી, સંભળા-| નાકુળે વિ. [ના + કુળ] કુળ વગરનું; કુળહીણ વવી =ઈન્કાર કર; નિષેધ કરવો.]૩) [1] નામ ને વિ૦ની | નાકું ન [à. [; સર૦ ëિ. નાનાં; મ. નામ] કાણું (૨)સયનું
આગળ વપરાતો નકારસૂચક ઉપસર્ગ. ઉદા. નાઈલાજ, નાપસંદ કાણું (૩) જકાત લેવાનું થાણું (૪) જ્યાંઘણા રસ્તા મળતા હોય નાઆવઠત સ્ત્રી, બિનઆવડત
[નત્રવાયુ | તેવું સ્થળ (૫) રસ્તાને છે કે પ્રવેશદ્વાર (૬) [લા.] ગામમાં નાઈટ્રોજન પું[૬] હવામાં મોટા પ્રમાણમાં હેત એક વાયુ; | પેસવા બદલ અપાત કર. [-ચુકાવવું = આડે રસ્તે જઈને

Page #526

નાકેદાર]
૪૮૧
નાચ:
જકાત ન ભરવી; નાકાબંધીમાંથી છટકી જવું.–ચૂકવવું = જકાત | ન્યાતનો માણસ (૬) (વ્યંગમાં) ઢેડ કે ભંગી (૭) સ્ત્રી સંઠ. આપવી. -પાવવું = સાયના નાકામાં દેરો પરોવ.-એસ- ૦અપભ્રંશ સ્ત્રી અપભ્રંશને એક પ્રકાર.૦૭ી,૦ણ,-રાણી સ્ત્રી, હવું=જકાતી થાણું નાખવું (૨) વેહમાં બેરિયાં મૂકવાં. -ભરવું નાગરની સ્ત્રી. છતા સ્ત્રી, ૦૧ નવ નાગરપણું (૨) લખાણની =નાકું ચૂકવવું; નાકાને કર આપ. -રોકવું = પ્રવેશ ન થવા પ્રૌઢિ, “એલિગન્સ'. ૦૫ણું ન૦, ૦વટ સ્ત્રી; ન નાગરપણું. દેવ; પ્રવેશદ્વાર આગળ રોકાણ કરવું. –લેવું =નાકાને કર લે.] ૦વા સ્ત્રી, ૦વાડે ૦ નાગરને લત્તો કે મહોલ્લો -કાબંદી (-ધી) સ્ત્રી જુએ નાકેબંધી. -કાવેરે પુત્ર નાકાથી નાગરણું ન૦ જુઓ નાગણું પસાર થતાં લેવાતે વેરે; “ટેલ'; “કાઈ.” કેદાર નાગરતા, -, -પણું જુઓ “નાગર'માં નાકાવાળે; થાણદાર.—કેદારી સ્ત્રી, થાણદારપણું.-કેબંધી સ્ત્રી, નાગરમોથ (થ) સ્ત્રી [સં. નામુસ્તા; પ્રા. મુથા; સર૦ હિં, નાકે નાકે ચોકી મૂકી દેવી તે ઘેર; “બ્લેકેડ'
મ. નાગરમોથા] એક વનસ્પતિ નાકેશ પું[.] નાક - સ્વર્ગને ઈ શ; ઇદ્ર
નાગરવટ સ્ત્રી; ન૦ જુઓ “નાગર'માં નાકેસ વિ. [. નાન] અપૂર્ણ; અધૂરું [કમજોરી | નાગરવાહ સ્ત્રી, – પં. જુઓ “નાગર'માં નાકૈવત વિ૦ [.] અશક્ત, કમર, –તી સ્ત્રી અશક્તિ; નાગરવેલ(લી) લ.) સ્ત્રી [સં. નામાવઠ્ઠી; સર૦ લા. નાગરવી નાક્ષત્ર, ત્રિક વિ. [સં.] નક્ષત્રને લગતું (૨) પું. ચાંદ્રમાસ; ચંદ્ર એક વેલ (તેનાં પાન મુખવાસમાં ખવાય છે.) ૨૭ નક્ષત્રોમાં થઈને પસાર થાય તેટલો સમય. –ત્રી વિ૦ નક્ષત્રને નાગરસ, નાગરાજ ! જુઓ “નાગમાં લગતું
[ઉપરી કે સામસામે નાંખવું તે નાગરાણી સ્ત્રી, જુઓ “નાગરમાં નાખવું સત્ર ક્રિટ જુઓ નાંખવું. નાખાનાખ-ખી) સ્ત્રી ઉપર નાગરિક વિ. [i] શહેરનું (૨) પં. શહેરી; શહેરમાં રહેનાર કે નાખુદા છું. [fi] ટંડેલ. ૦ઈ સ્ત્રી તેને કામધંધે; નાખુદાપણું રાજ્યને સામાન્ય પ્રજાજન; “સિટિઝન'. ૦તા સ્ત્રી૦, ૦૦૦ નાખુશ વિ. [1] નારાજ. -રણી સ્ત્રી નારાજી
નાગરી વિ૦ નગરનું (૨) નાગર સંબંધી (૩) સ્ત્રી [i] શહેરી નારી સ્ત્રી જુએ નસકેરી-ફૂટવી).-૪ ન૦ નાક, નસકેરું સ્ત્રી (૪)નાગરણ (૫) દેવનાગરી લિપિ[નાગરી ગેડ =ચાતુરીથી નાગ પં. [સં.] ફેણવાળે સાપ (૨) પાતાળમાં રહેતા એક જાતને છેતરવાની વાત (૨) વિવેક તજી સ્પષ્ટવક્તાપણું દેખાડવું તે (૩) કાલ્પનિક સર્ષ; એક ઉપદેવ (૩) હાથી (૪) શક લોકેની એક આપવા લેવામાં નિયમસર વહેવાર રાખે છે.] શાખાને માણસ (૫) (સં.) (પૂર્વ ભારતની) એક આદિજાતિ. નાગલી સ્ત્રી [સર૦ મ] બાવટા જેવું એક અનાજ ૦કન્યા સ્ત્રી નાગની કન્યા (૨) પરમ સુંદર સ્ત્રી. કેસર ન૦ નાગક જુઓ “નાગ” માં
[રાશ એક વનસ્પતિ; કબાબચીની. ૦ખઢિયે પં. એક વનસ્પતિ. | નાગળ ન [જુઓ નાંગર,-ળ] લંગર (૨) હળને બંસરી બાંધવાની
ચંપે પુંએક જાતને ચં. ચૂઠ સ્ત્રી નાગની ચુડ કેતેવી | નાગાઈ સ્ત્રી, જુઓ “નાણું માં સખત કે જીવલેણ પકડ. ૦૭મણ સ્ત્રી [+. મન; સર૦ ëિ. | નાગાસ્ત્ર ૧૦ [૩] સર્જાસ્ત્ર નાગઢવM] એક વનસ્પતિ. ૦ણ(–ણી) (ણ) સ્ત્રી સાપણ (૨) ના વિ૦ [૩. નયન; પ્રા. I] ઉઘાડું; નગ્ન (૨) અલંકાર કે હાથણી (૩) એક ઘરેણું. દમન ન૦ (કૃષ્ણ કરેલું કાલિય) શોભા વગરનું (જેમ કે, નાગાં કાન, નાક ઈ૦)(૩) [લા.] બેશરમ નાગનું દમન. ૦દંત પં. ભીંતમાં મારેલો ખીલો (૨) ટેલ્લો. (૪) લુચ્યું. [નાગાને ફૂલે બાવળિયે.... = “સાવ નફટ કે દંતી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ. ૦દાવનો પુત્ર નાગડમણ. દેવતા બેશરમ' એવો ભાવ બતાવે છે. તૃત = તદ્દન બેશરમ કે ખોટી વાત. ૫૦ નાગરૂપી દેવતા. ૦૫ગલું ન૦કોટનું એક ઘરેણું. પંચમી -બાલવું =બીભત્સ બેલિવું (૨) આડું બોલવું નામકર જવું, સ્ત્રી, નાગપૂજાને એક તહેવાર; શ્રાવણ માસની પાંચમ. ૦૫ાશ નાગે વરસાદ = તડકે હોવા છતાં વરસતે – આંધળો વરસાદ] ૫. નાગના ગૂંચળા જે ફાંસ (૨) એક પ્રકારની વ્યુહરચના -ગાઈ સ્ત્રી નફટાઈ (૨) ઉરચાઈ. ભાટ વિ. સાવ નાગું; (૩) ગાળે; સરકિયું (૪) વરુણનું આયુધ. ૦૫ાશપ્રબંધ પુંછ | અસલ્ય. પૂણું વિ૦ તદ્દન નણું – ઉધાડું એક ચિત્ર કાવ્ય. ૦૫ાશી વે નાગપાશ સંબંધી. ૦૫ાંચમ (મ) | નાગેશ(ર) પું [] શેષનાગ સ્ત્રી, જુઓ નાગપંચમી. ૦પુરી વિ૦ નાગપુરનું કે તેને લગતું. નાગું છું. [i] શેષનાગ (૨) ઐરાવત ૦૫૫ નવ નાગચ. ફણી સ્ત્રી (અંબેડાનું) એક ઘરેણું. | નાગરિયું વિ૦ નમ; નાગું
૦૨સ પુંઅમૃત. ૦રાજ !૦ શેષનાગ. લેક પુંપાતાળ નાગરિ ૫૦ [સર૦ મ. નારદ્વી] એક રમત નાગડું વિ૦ જુએ નાણું (૨) નાજુક, નબળું. - ૫૦ બાવા- | નાગે(ઘ)રી વિ૦ [સર૦ હિં. નાર, ની] મારવાડના નાગોર
એને એક પ્રકાર (૨) બાવો (તિરસ્કારમાં) (૩) કુરચો માણસ ગામનું૨) ૫૦ ઢેર પાળનાર મુસલમાન ભરવાડની જાતનો માણસ નાગણ, –ણી જુઓ “નાગમાં
નાઘેર પં. (સં.) પ્રભાસપાટણની આસપાસને દરિયાકાંઠાને પ્રદેશ નાગ(૦૨)ણું ન [ઓ નાંગર] વાસણ ઊંચકવા કરાતે એક | નાઘોરી વિ૦ જુઓ નાગોરી ગાળો (૨) દામણું (૩) હળને ધૂંસરી બાંધવાનું દોરડું નાચ ૫૦ કિં. નૃપ; મા. ] નૃત્ય કે તેને જલસે (૨) [લા.] નાગ દમન, ૦દંત, ૦દંતી, દેવતા, ૦પંચમી, પાશ, ખેલ; તમાસે (૩) ચાળા; નખરાં. [Fકરવા =તમાશા જેવા
૫ાશપ્રબંધ,૦૫ાંચમ, પુરી,૫૫,ફણી જુઓ “નાગમાં ચાળા કરવા (૨) જુદા જુદા તરંગ કરવા. નચાવ = મરજી નાગર વિ૦ [ā] નગરનું (૨) સભ્ય (૩) ચતુર (૪) બ્રાહણેની ! મુજબ સામા પાસેથી કામ કરાવવું. (બહુ) નાચ સૂઝવા= જુદા (અમુક ભાગમાં વાણિયાની) એ નામની ન્યાતનું (૫) પુંએ | જુદા નકામા તરંગ કે ખેલ માંડવા.]. જે-૩૧

Page #527

નાચકે]
[નાણું
નાચકે પું[નાચ” ઉપરથી] ગર્વ છણકે
નાસવું’નું અનિયમિત ભ૦ કાવ્ય રૂપ. - લ–૯) ભૂ૦ કુ નાચણ (ણ) સ્ત્રી [પ્રા. નગ્નળી નાચવું પરથી] નાચનારી (૨) | નેઢ (ડ,) સ્ત્રી [સં. નાટ્ટ] રગ (ખાસ કરીને કાંડા પાસેની જેના [લા.] નખરાંબાજ જુવાન સ્ત્રી. ૦ઘુઘરી વિ૦ નખરાંબાજ, ૦૮ | ઉપરથી વૈદ્ય લેહીની ગતિ પારખે છે) (૨) આળા ચામડાને ૫૦ બ૦ ૧૦ વેશ્યાના ચાળા; નખરાં. -ણિયું વિ૦ નાચણું આમળીને બનાવેલ દેર; નાડણ (૩) કમળની પોલી નળી-દાંડી પરથી] નાચવાને ધંધે કરતું (૨) નખરાંબાજ. -ણિયે પુત્ર (૪) [લા.] વલણ (૫) લગામ; કાબૂ (૬) ડોક; ગરદન. [-જેવી નાચનાર; નટ. –ણું ન [31. qળ] નાચ
= રોગ પારખ (૨) વલણ જોવું. -શેકાણે ન રહેવી = રોગ નાચતમાશે(–) પંનાચ ને એવી બીજી મેજમજા વધી જો (૨) મગજ ભમી જવું; શુધબુધ ન રહેવી. -દેખાડવી નાચનારી સ્ત્રી [નાચવું પરથી કૃ] નાચ કરનાર સ્ત્રી
=વૈદ્ય પાસે રોગનું નિદાન કરાવવું. –૫કડવી, હાથમાં આવવી= નારંગ . નાચ અને મોજમજ
સ્વભાવ- વલણ ઓળખવાં-પારખવાં. –હાથમાં હોવી = નાચવું અ૦ ક્રિ૦ કિં. નૃત, પ્રા. ન્યૂ] નાચ કરે
(–ને) કબજો હે; વશમાં હેવું.] નાચારવિ. [1] લાચાર. –રી સ્ત્રી, (–) j૦ લાચારી | નાડ–ડુ) પં[તifમ] પ્રદેશ. જેમ કે તામિલ નાડ(-૩). -હાર અશક્તિ; અવશતા
૫૦ એ નામની કેમનો માણસ કે એક અટકો નચિકેત મું. [સં.] (સં.) અગ્નિ
નાઠણ ન [ના’ ઉપરથી] ઝંસરું બાંધવાનું દોરડું નાચીજ વિ૦ [hi] નજીવું; નકામું
નાહવું સારું [“નાડ' ઉપરથી; સર૦ હિં. નાના; મ. નાળ] નાછૂટકે અ૦ [ના +2] પરાણે; અવશ થઈને; લાચારીથી નાડ- દેરડાથી જકડીને બાંધવું નાજ સ્ત્રી. [1] લાડ (૨) હાવભાવ; નખરાં
નાડાછડી, નાડાછડ જુઓ “નાડુંમાં નાજનીન સ્ત્રી [.] પ્રિયા (૨) ખૂબસૂરત સ્ત્રી
નાટાર પુંછે [તામિલ] જુઓ “નાડ(-૩)માં નજર છું. [મ. નાઝિર] અદાલતને એક અમલદાર (૨) હીજડે | નાડાવા અ૦ જુઓ ‘નાડુંમાં નાજુક વિ૦ [1] સુકુમાર; કેમળ; મૃદુ (૨) નબળું; બેદું | નાડી સ્ત્રી [સં.] નાડ; રગ (૨) નાની દેરી. [ખેંચાવી, તૂટવી કમજોર (૩) બારીક; તંગ; કટેકટીનું. ૦૫ણું ન, કાઈ -કી મૃત્યુની વેદના થવી (૨) કમાવાની શક્તિ જતી રહેવી. -મંતરવી શ્રી નાજુકપણું
[પાછલે પગે બાંધવાનું દોરડું | =સમતવી -પટાવીને પિતાનું કરવું અથવા ઠેકાણે લાવવું.] નાઝણ સાંકળી સ્ત્રી(નેઝણું + સાંકળ] દોહતી વખતે ગાયને તંત્ર ન૦ નાડીઓનું તંત્ર. ૦૫રીક્ષા સ્ત્રી, નાડીની પરીક્ષા. નિઝામ j[..]વડે હાકેમ; ગવર્નર (૨) (સં.)હૈદરાબાદનો હાકેમ ૦મઉ વિ૦ જેની નાડી મરી ગઈ હોય એવું (૨) ઠંડા લોહીનું નાઝી વિ૦ (૨) પં. [૪] જર્મનીમાં હિટલરે સ્થાપેલા એક મંદ (૩) લાગણીહીન. વૈદ(ધ) નાડી ઉપરથી રોગ રાજકીય પક્ષને લગતું કે તેને સભ્ય. ૦વાદ પુંછે તે પક્ષને પારખનાર વૈદ્ય રાજકીય (રાષ્ટ્રીય સમાજવાદી) મત કે વાદ, ૦વાદી વિ૦ (૨) | | પૃ. [તામિલ] જુઓ “નાડ પં. તે મતને લગતું કે તેમાં માનનાર [એક રાગિણી | નાડું ૧૦ [નાડ” ઉપરથી; સર૦ મ., હિં, ના ]] નાની દેરી (૨) નાટ ન૦ . ગટ્ટ; સં.] નૃત્ય; અભિનય (૨) સ્ત્રી દીપકની | નાડાછડી (૩) લેંઘા કે ઘાઘરાની દેરી (૪) અંબોડે બાંધવાની નાટ ન૦ યુક્તિ (૨) એક જાતનું કાપડ (૩) અ૦ નક્કી (પ.) દોરી (૧૫) હદ, આંકે. [-છેવું = પેશાબ કરે (૨) બંધ ઢીલે નાટક ન [] રથ કાવ્ય (૨) [લા.] ભવાડે; ફજેતે (૩) ઢાંગ. કર. -છૂટી જવું = હિંમત ન રહેવી. પકડી રાખવું =જિદ
કંપની સ્ત્રી નાટક કરવાનો ધંધો કરનારી મંડળી. ૦કાર ૫૦ પકડી રાખવી.] –ાછડી સ્ત્રી, બે કે વધારે રંગની સૂતરની નાટક બનાવનાર (૨) નટ, ૦ચેટક નર હાસ્યવિદ. ૦૯ ૧૦
દેરી. –હાડ વિવિષયી; કામી (૨) સ્ત્રી ના છેડવું તે નાટકપણું. ૦મંડળી સ્ત્રી નાટક કંપની (૨) નાટક કરનારાઓની
(૩) લઘુશંકા. –હાવા અ૦ નાડા જેટલે અંતરે મંડળી. ૦શાલા(–ળા) સ્ત્રી નાટક ભજવવાનું સ્થાન; ‘થિયેટર'. નાણવુંસકે. સિં. જ્ઞાન, પ્રા. નાગ ઉપરથી] તપાસવું; અજમાવી -કિયું વિ૦ નાટકને લગતું કે તેના જેવું (૨) [લા.] ઢાંગી. –કી | જેવું (૨) અ૦િ [ન +આણવું] (પ.) ન આણવું વિ૦ નાટકના જેવું; નાટકિયું. –કીય વિ. નાટકને લગતું નાણાકીય, નાણાબજાર, નાણાભીડ, નાણામંત્રી, નાણાવટ, નાટાર છું. [] દક્ષિણની એક કેમ (અસ્પૃશ્ય ગણાય છે) નાણાવટી, નાણાવટું, નાણાશાસ્ત્ર, નાણાશાસ્ત્રી, નાણાનાટારંગ કું. [નાટ + રંગ] નાટક, નૃત્ય વગેરેને રંગ - આનંદ
સંકટ જુઓ “નાણુંમાં નાટિકા સ્ત્રી [.] ટૂંકું કે નાનું નાટક
નાણુ નબ૦૧૦ [‘ના’નું બ૦૧૦] પૈસા (૨) કિંમત. ભીડ નાટથ ન [] નૃત્ય અને અભિનય. ૦કલા–ળા) સ્ત્રી નાટક, સ્ત્રી, નાણાંની તંગી કે અછતની સ્થિતિ; નાણાભીડ
અભિનયની કળા. ૦કાર પં. નાટકકાર. કુતપ ન૦ નાટકનાં નાણું ન૦ [સં. નાગ, સે. શાળ] ચલણી સિક્કો (૨) ધન; સર્વ પાત્રને સમૂહ. પ્રયાગ મું નાટક, સંવાદ ઈન્ટ કરવાં તે. પસે. –ણાકીય વિ૦ નાણા સંબંધી. –ણાબજાર ન૦ શરાનું હરસ મું નાટકમાં આવતે કે એના જેવો રસ, શાસ્ત્ર ન બજાર; ચોકસી બજાર, –ણાભીડ સ્ત્રી નાણાંની તંગી.–ણામંત્રી નાટયકળાનું શાસ્ત્ર. ૦૯થાંગ ન [+ગં] નાટયનું અંગ (તે દશ છે.) j૦ નાણાખાતાને મંત્રી; “ફાઇનેન્સ–મેમ્બર.” –ણાવટ સ્ત્રી, નાઠાબારી સ્ત્રી [નાઠું (નાસવું) +બારીનાસી છૂટવાની બારી [નાણાં +વૃત્ત (સં.પ્રા. વૈ)] નાણાબજાર. –ણાવટી પં. શરાફ કે માર્ગ છટકબારી
(૨) પિસાદાર માણસ (૩) એક અટક. –ણાવટું ન૦ શરાફને ના અ૦ ક્રિ (સં. નઈ, પ્રા. ઘટ્ટ પરથી; સર૦ fહ. નાટના] | ધંધે. –ણાશાસ્ત્ર નવ નાણાંની લેવડદેવડ વગેરે સર્વ વ્યવહારનું

Page #528

નાત]
४८३
[નાને
શાસ્ત્ર. –ણાશાસ્ત્રી પુંતે શાસ્ત્ર જાણનાર; “ફાઈનેસિયર'. | નાદરૂપ; નાદને લગતું –ણસંકટ ન. નાણાકીય સંકટ કે મુશ્કેલી યા કટોકટી નાદર વિ. [મ, નાઢિ] અસાધારણ; ઉત્તમ નાત () સ્ત્રી [સં. શાતિ; પ્રા. નારૂ] જ્ઞાતિ; જાત; એક કુળ, નાદશાસ્ત્ર, નાદાત્મક જુઓ ‘નાદ'માં [નાદાનપણું વાડા કે વર્ગને લોકસમૂહ (૨) નાતને આપેલું જમણ. [–કરવી, નાદાન વિ૦ [1.] અણસમજુ; મૂર્ખ. –નિયત, -ની સ્ત્રી, જમાડવી =જ્ઞાતિજનોને ભોજન કરાવવું. બહાર કરવું, મૂકવું નાદાર ૦િ [1.] કંગાલ (૨) દેવાળિયું (૩) પુંતેવો માણસ. =જ્ઞાતિજન તરીકેનો વહેવાર તેડી નાંખો. મળવી =જ્ઞાતિનું -રી સ્ત્રી, ગરીબી (૨) દેવાળું. [-નોંધાવવી = દેવાળું જાહેર
ચ એક ડું થવું. –માં લેવું =નાત બહારનાને કે નાત બહાર | કરવું; દેવું આપવાની અશાંત હોવાની અદાલતમાં અરજી કરવી.] મૂકેલાને પિતાની જ્ઞાતિમાં ભળવ.] વગેત ન૦ નાતજાત ને | નાદિરશાહ ૫૦ [fi] (સં.) એક જુલમી બાદશાહ. –હી સ્ત્રી, ગોત્ર. જાત સ્ત્રી જ્ઞાતિ અને જાતિ. ૦ભાઈ સ્ત્રી એક જ | [લા.) જુલમાં રાજ્યકારભાર (૨) વિ. નાદિરશાહને લગતું જ્ઞાતિને હેઈને ભાઈ તે. ૦વરે પુત્ર જ્ઞાતિજન
નાદિહંદ વિ૦ [fi] દેવું ન આપનાર; દેવાળિયું નાતરસ વિ૦ [1. નર્સ) ઘાતકી
નાદી વિ૦ [iu] નાદવાળું; નાદને લગતું (૨) ગર્વવાળું; તેરી; છંદી. નાતરાળ, નાતરિયું વિ૦ જુઓ ‘નાતમાં
લું વિ૦ નાદી
[માંદગી નાતરું ન [જુએ નાતો] સંબંધ. ઉદા. ‘ગામ નાતરે ભાઈ' (૨) | નાદુરસ્ત વિ૦ [1. નાદુરસ્ત] માં. -સ્તી સીટ અનારેગ્ય; લગ્નવિધિ વગર, રાંડેલી કે ફારગતીથી છૂટી થયેલી સ્ત્રીનું કે એવી | નાડું, -દિયું વે+નાનું (પ.)
સ્ત્રી સાથે પુરુષનું પરણવું તે (૩) જોડકામાંથી એક નંગ જતું રહી નાન ન૦ [1] મોટી દડા જેવી એક રોટી; પાંઉ. ૦ખટાઈસ્ત્રી, તેની જગાએ બીજી વિજાતીય વસ્તુનું આવવું તે. (નાતરે જવું= | [સર૦ મ; હિં, J. નાનવતા] એક ખાદ્ય પદાર્થ – મીઠાઈ બીજા પુરુષ સાથે નાતરું કરવું. નાતરે લાવવું =રાંડેલી કે ફાર- | નાન ન૦ કમીપણું (૨) કુટુંબમાં મોટી ઉંમરના માણસનો અભાવ ગતીથી છૂટી થયેલી સ્ત્રી સાથે પરણવું] -રાળ વિ. શ્રી નાતરાની | નાનક ૫૦ (સં.) શીખ ધર્મના પ્રવર્તક સંત. ૦૫થી વિ૦ (૨) (સ્ત્રી). –રિયું વિ૦ નાતરાનું, તેને લગતું (૨) નાતરું કરવાની પં. શીખધમ. શાઈ –હી) વિ. ગુરુ નાનકે સ્થાપેલું કે છૂટવાળું (૩) બેહથ્થુ; એક જાતનું ન તેવું
પ્રવર્તાવેલું; નાનકપંથી નાતવરે ૫૦ જુઓ ‘ના’માં
નાનકડું વિ૦ નાનું (લાલિત્યવાચક) નાતવાન વિ૦ [i.]નબળું, લાચાર. –ની સ્ત્રી નબળાઈ, અશક્તિ | નાનકપંથી, નાનકશાઈ(-હી) જુએ ‘નાનક’માં નાતાલ સ્ત્રી[; સર૦ મ.] ડિસેમ્બરને અંતે આવતા ખ્રિસ્તી નાનકીન ન૦ [$.] કાપડની એક જાત
તહેવારે; ઈશુજયંતી (૨)૫૦ (સં.) દક્ષિણ આફ્રિકાને એક પ્રદેશ નાનકે વિ૦ નાનું નાનકડું, નાનનું નતિમાનિતા સ્ત્રી [i] નિરભિમાનપણું, નમ્રતા
નાનખટાઈ સ્ત્રી [1] જુઓ “નાનમાં નાતીલું વિ. [‘નાત' ઉપરથી] નાતનું
નાનડિયું (ના) વિ. [‘નાનું ઉપરથી નાનું નાતું ન૦ +, નાતે પું[. જ્ઞાતિ, પ્રા. ના પરથી; સર૦ મ. | નાનપ (ના') સ્ત્રી [‘નાનું' ઉપરથી] નાન ૨ જુએ (૨) નાનમ. નાતે, હિં. નાતા] સંબંધ; મેળ
૦ણ ન૦ બાળપણ. –મ સ્ત્રીત્ર નાનાપણું (૨) હલકાઈ ઓછપ; નાથ ૫[] સ્વામી (૨) માલિક (૩) સંન્યાસીઓની દશમાંની ઊણપ. -લું વિ૦ (સુ.) નાનકડું
એક અટક, પંથ, સંપ્રદાય મું નાથ સંન્યાસીઓને પંથ કે | નાના વે[4] વધવિધ. ૦કાર વિ[ન માકાર] અનેક આકારનું. સંપ્રદાય
ત્વ નવ વૈવિધ્ય. ૦ભાતી વિ૦ વિધવિધ ભાતનું. ૦મત વિ. નાથ (થ) સ્ત્રી [સે. જયા] જુએ નથ (૨) બળદ વગેરેના ભિન્ન ભિન્ન મતવાળું; “એકમતથી ઊલટું. ૦રૂ૫ વિ૦ વિધવિધ નાકમાં નંખાતી દેરી (૩) જમીનનું ધોવાણ રેકવા બંધાતી પાળ. રૂપનું. વર્ણ વિ. વિધવિધ રંગનું. કવિધ વિ. અનેક પ્રકારનું [-બાંધવી).
(૨) અ૦ અનેક પ્રકારે નાથણું ન૦ [‘નાથવું” ઉપરથી] પલ્લાં લટકાવવાની દોરી નાની સ્ત્રી [સર૦ હિં.] માની મા; આજી (૨) (ના) વિસ્ત્રી નાથપંથ ! જુઓ “નાથ (સં.માં
જુઓ નાનું. – પં. [સર૦ સે. નng = મેટો ભાઈ] માને નાથવું સક્રિ. [. નયન = નાકમાં છેદ પાડવો) (બળદને) નાથ | બાપ; આજે (૨) (ના) વિ૦ મું જુઓ નાનું ઘાલવી (૨) અંકુશમાં આણવું (૩) પલોટવું
નાનું (ના') વેo [. ઍફી; . ; મ. ઋાન; હિં. નાન્હ, નાથ સંપ્રદાય મું જુએ ‘નાથ [a.]'માં
નન્હા] થોડી ઉંમરનું (૨) કદમાં અ૫ (૩) [લા.] હલકું; ઊતરતું. નાથી વિ. [‘નાથવું ઉપરથી] +ભેંકાતું (૨) અંકુશમાં રાખતું ! [નાના બાપનું = હલકા કુળનું. નાને મેં એ= નાની ઉમરે; નાદ પં[] અવાજ; ઘોષ; કવનિ (૨) વાચા કે વર્ગોનું મૂળ ઉંમર જોતાં અઘટિત રીતે.] ૧ીક વિ૦ જરાક સરખું (કદ કે વનિનું રૂપ (૩) [લા.] ટેવ; છંદ (૪) લહે; ધૂન (૫) [સર૦ સે. ઉંમરમાં). સૂનું વિ૦ [સર૦ પ્રા. ઢાષ્ટ્રસંઘથ્થુ; મ. હૃાનસહાન] નાશ =ગવિં] ગર્વ. [-ઊતર =ગર્વ ગળ; તેર તુટ. નજીવું; સાધારણ, -નેરું વિ૦ નાનકડું –માં પડવું, નાદ લાગ, નાદે ચડવું = લત કે લહે લાગવી.] નાનુંધાયું ન૦ બળદની નાથ બિંદુ નવ નાદનું અનુસંધાન કરવાનું બિંદુ (ગ) (૨) (સં.) નાનું રીક, નાનું સૂનું, નાનેરું જુઓ “નાનું'માં એ નામનું ઉપનિષદ, બ્રહ્મ ૫૦; નવ નાદરૂપી પરમાત્મા. શાસ્ત્ર | નાને પુછે જુઓ “નાની'માં નવ અવાજનું શાસ્ત્ર, ‘એકાઉસ્ટકસ'. –દાત્મકવિ. [+ગામK] | ના બે પુત્ર જુવાનેને સમુદાય

Page #529

નાન્યતર]
४८४
[નામુનાસા–સિ)
ના તેથી) નાની
૧, સળું ખલાસ
કરેલું-થયેલું.
નાન્યતર વિ. [સં] નપુંસક લિંગનું (વ્યા.)
–ની પાસેથી તેટલી રકમ લેવી બાકી છે એમ નેંધવું.) ૦ક વિ૦ નાપતું વિ૦ લાગુ પડે નહિ એવું
નામનું નામવાળું (સમાસને અંતે) ઉદા. એની બેસંટ-નામક”. નાપસંદ વિ૦ [.] અણગમતું (૨) અમાન્ય. [૫હવું=ના | કરણ ન. નામ પાડવાને વિધિ (૧૬માંને એક સંસ્કાર). | ગમવું.] ૦ળી સ્ત્રી અણગમે (૨) માન્ય ન થવું તે
૦ચા સ્ત્રી [iાં. નામવë] નામના; પ્રખ્યાતિ. ૦ચીન, જાદુ નાપાક વિ[1] અપવિત્ર.-કી સ્ત્રી, અપવિત્રતા [અધરિયું વેિ[+]. ચીન; I. ના€] નામીચું પ્રખ્યાત. ૦જપના ન૦ નાપાય(ચા-પેદાર વિ. [1] પાયે કે આધાર વગરનું; (પ્રભુના) નામને જપવું તે. જોગ(—ગી) વિ. જેનું નામ લખ્યું નાપાસ વિ. [ના રૂપાસ (રું.)] જુઓ નપાસ (૨) નાપસંદ હોય તેને જ મળે તેવી (હંડી). ૦૭ામ ન૦ નામ અને ઠામ; નાપિક ત [.] ૫૦ [સર૦ મ. ના(–)] વાળંદ, હજામ. સરનામું. ૦દાર વિ. [A] મશહુર (૨) માનવંત. ૦દારી સ્ત્રી, ૦ણી સ્ત્રી, નાપિકની સ્ત્રી (પ.)
પ્રખ્યાતિ. ૦ધાતુ પુત્ર નામ ઉપરથી બનેલો ધાતુ (વ્યા.). ૦ધારક, નાપુરવાર વિ૦ પુરવાર ન થયેલું; અસિદ્ધ [હુકમની અવજ્ઞા | ધારી વિ૦ નામ ધારણ કરનારું (૨) નામનું જ; જા હું; ઢેગી. નાફરમાન વિ૦ [fi] હુકમનો અનાદર કરનારું, –ની સ્ત્રી ધૂન સ્ત્રી (ઈશ્વરના) નામની ધૂન કે લહે. ૦ના સ્ત્રી કીર્તિ. નાફેરવાદ ૫૦ [ના +ફેરવવું +વાદ; સર૦ મ. નાર] જે નીતિ | કિરવી = કીર્તિ મેળવવી]નિર્દેશ ૫૦ નામને ખાસ ઉલ્લેખ છે તેમાં ફેરફાર ન કરો - કેરવવું જોઈએ એ મત (૨) (સં.) | (૨) નામ બેલીને કરેલી ગણતરી. નિશાન ન. (ઓળખ કે અસહકાર તરીકે ધારાસભાઓના બહિષ્કારમાં ફેરફાર ન કર પત્તા તરીકે) નામ કે બીજું કાંઈ ચિહ્ન. ૦નું વિ૦ નામવાળું એ કન્ટેસ પક્ષને (૧૯૨૦ – ૩૦ યુગમાં) મત. –દી વિ. (૨) માત્ર દેખાડવાનું જ; કહેવામાત્ર. બદલી સ્ત્રી (જેમ કે, (૨) પં. નાફેરવાદમાં માનનાર
[ઉંમરનું ખત વગેરેમાં) નામ બદલવું તે; “ટૂંફર.” ૦માત્ર વિ૦ નામ નાબાલિગ વિ. [fi] સગીર; (કાયદામાં ઠરાવેલી તેથી) નાની પૂરતું; નામનું જ. ૦મુદ્રા સ્ત્રી નામવાળે સિક્કો (સીલ મારવાને). નાબૂદ વિ. [] નિમ્ળ; સમૂળુ ખલાસ; હોય જ નહિ તેવું યેગી વિ. શbદગી (અ) [વ્યા.]. ૦રાશિ વિ. એક નામનું કરેલું –થયેલું. –દી સ્ત્રી, સમૂળ ઉછેદ-નાશ
એક રાશિના નામવાળું. લેણું ન૦ નામ લેવું તે; નામસ્મરણ. નાભિ સ્ત્રી [સં] દંટી (૨) કેંદ્ર; મધ્યભાગ (૩) પડાને મધ્યભાગ ૦વર વિ. [7. વૈર] પ્રખ્યાત. ૦વા ન૦ [વ્યા.] નામ તરીકે
જ્યાં આરામ મળે છે. કમલ(ળ) ન૦ ટીરૂપી કમળ. વપરાયેલું ગૌણ વાય. વાચક વિ૦ નામ બતાવનાર (વ્યા.). ૦જીવા, નાલ(ળ) સ્ત્રી ગર્ભમાં બાળકની દંટી સાથે જોડાયેલી હશેષ વિ. માત્ર નામ બાકી રહ્યું હોય તેવું નાશ પામેલું. રગોની લાંબી નળી. સારણ સ્ત્રી નાભિને એક રોગ. –ાંતર ૦મરણ ન. નામ લેવું -યાદ કરવું તે; નામને જપ ન [+અંતર] નાભિને અંદરનો ભાગ [નામ પ્રતિપાલના” | નામ(મુ)કર વિ. [1. નામુરિ] નાકલ; હા કહ્યા પછી ફરી નામ અ૦ [ā] એટલે કેઅર્થાત્ ઉદા‘બ્રહ્મ નામ વેદ, તેની ચર્ચા જનારું. [-જવું = ઈનકાર કરે; ફરી જવું]. નામ ન૦ [{., #i.] સંજ્ઞા () [વ્યા.] વસ્તુની સંજ્ઞારૂપ શબ્દ નામચા, ચીન, જાદું [1] જુઓ “નામમાં (૩) યાદગીરી; કીર્તિ. [ કરવું, કાટલું =નામાંકિત થવું (૨)[લા.] નામજોગ-મું), નામઠામ જુઓ “નામ'માં [ જુએ રામણદી બદનામ થવું. -ઘાલવું =(કેઈ ખત, યાદી કે પત્રક ઈ૦ માં) નામણદી પું[સર૦ મ. નામાવિ, નામઢિવા, ઢામાવિવા] નામ લખવું- દાખલ કરવું. (-નું)-જપવું = (-ને) સતત યાદ કરવું. નામદાર, -રી [1] જુઓ “નામમાં -જવા દેવું =ન સંભારવું; ટાળવું; અવગણવું. -ડુબાડવું નામ નામ ૦ધાતુ, ધારક, ધારી, ધૂન, ૦ના, નિદેશ, ઇનિબાળવું. -તારવું =કીર્તિ વધારવી. -દેવું, લેવું = નામ ઉચ્ચારીને શાન, ૦નું, બદલી, ૦માત્ર, મુદ્રા, ગી જુઓ “નામ'માં કહેવું કે બેલાવવું (૨) [લા.] પડકારવું; સામે કહેવું કે કાંઈ નામરજી સ્ત્રી, [.] અનિચ્છા; મરજી ન હોવી તે કરવું, પજવવું. -ન દેવું, -ન લેવું =ન બોલાવવું; ન કાંઈ પૂછવું નામરાશિ જુઓ “નામમાં કેલેવાદેવા રાખવી; યાદ ન કરવું, છોડવું-ને પૂછવું =ન બોલાવવું, નામ વિ. [fi] બાયલું. –ૌંઈ –દ શ્રી. બાયલાપણું દૂર કરવું; ત્યાગવું.-નહિ =બિલકુલ નહીં. – પડવું=નામ બોલાવું નામ લેણું, ૦વર, વાકય, વાચક જુએ “નામમાં કે નીકળવું (૨) ખીજ નું નામ ચાલુ થવું; કોઈ ઉપનામ ચાલુ થવું. નામવું સત્ર ક્રિ. [. નમ્, પ્રા. નામ ઉપરથી] (પ.) નમાવવું (૨) -પર થુંકવું = અતિ તિરસ્કાર કરવો. -પર પાણી ફેરવવું = રેડવું (૩) અ. ક્રિ. વળવું; તરફ જવું – નમવું નામ બાળવું. પાઠવું = નામાભિધાન કરવું () ખીજ કે મશ્કરીનું | નામશક વિ૦ (૨) એ નામની એક અસ્પૃશ્ય મનાતી જાત બીજાં નામ કહેવું (૩) –નો ઉલ્લેખ કરવા (૪) વિશેષ વિગત | નામશેષ, નામસ્મરણ જુઓ “નામ'માં [મંજાર થવું તે કહેવી.-બાળવું = જુઓ નામ મૂકવું. -બળવું = આબરૂને બદો | નામંજૂર વિ૦ [1.] મંજૂર નહિ એવું; નાકજ્વ. –રી સ્ત્રી નાલગાડ.-મૂકવું=ન સંભારવું; ત્યાગી દેવું-મોટું કરવું = માન- નામાવલિ-લી, –ળ, –ળી) સ્ત્રી [૪] નામની ટીપ પ્રતિષ્ઠા વધારવાં. -લેવું =સ્મરણ કરવું; જપવું (૨) નામ પાડવું; | નામાંકિત વિ. [સં.] પ્રખ્યાત; જાણીતું નામદેવું. નામની એક મૂકવી =નામ મૂકી દેવું, યાદ ન કરવું(૨) | નામાંતર ન [i] નામ બદલી નાખવું તે (૨) બીજું નામ -નું નામ દઈને રડવું – પોક મૂકવી (મૃત્યુ બાદ). નામે ચડાવવું= નામિક વિ૦ [.] નામવાળું; નામ સંબંધી. -કી વિ. સ્ત્રી, (-) હકદાર ઠરાવી, દસ્તાવેજમાં તેનું નામ લખાવવું. નામે | નામી, ૦ચું વિ૦ [T.] પ્રખ્યાત (૨) સંદર ચાલવું = (-ના) નામથી વહીવટ ચાલ; માલિક ગણાવું. નામે | નામુક (w) ૨ વિ૦ જુઓ નામશ્નર
[અઘટિત માંટવું.નામે લખવું હિસાબમાં(ના) નામ ઉપર ૨કમ માંડવી; | નામુનાસીબ વિ૦ [f. નામુનાસિ] ગેરવાજબી; અગ્ય;

Page #530

નામુરાદ]
૪૮૫
[નાવડું
નામુરાદ વિ૦ [.] નિરાશ
વિ૦ નારંગી. -ગી વિ૦ નારંગી રંગનું (૨) સ્ત્રી એક ફળ કે ઝાડ નામું ન [T.] જમેઉધારને હિસાબ (૨) હક; દાણું (૩) વર્ણન; | નારા સ્ત્રી[ā] પાણી ઇતિહાસ. ઉદા. સિકંદરનામું (૪) નામ લખવાં તે. [–ઉતારવું | નારા પું. (સં.એક છંદ (૨) ન૦ લોઢાનું બાણ [નાખુશી =નામું લખવું, જમેઉધારને હિસાબ લખવો (૨) હિસાબની | નારાજ વિ૦ [T.] નાખુશ. ૦ગી,–જી સ્ત્રી .],જપે નકલ કરવી. –કરવું = (-ને ત્યાંથી) ઉધાર લાવવું – લેવું; નામે નારાટ ૫૦ પિત્તદોષથી ઉત્પન્ન થનાર સ્વર લખાવીને લાવવું.–ચડી જવું =લખવા બાકી એ હિસાબ વધી | નારાયણ ૫૦ [i] (સં.) શેષશાયી વિષ્ણુ (૨) એક ઋષિ; જ. –ચાલવું = ખાતું ચાલવું; (–ને ત્યાંથી) નામે લખાવીને નરના સાથી (૩) સંન્યાસી. [નારાયણદશી ટોળું=નાકકટ્ટાની માલ લાવવાને વ્યવહાર હે. -માંકવું, લખવું = જમેઉધાર- જમાત. નારાયણ! નારાયણ!= કશી ખબર નથી; હું ન જાણું નો હિસાબ લખવે.] ૧ઠામું, લેખું ન૦ નામાનો વિગતવાર અરેરે, એ ભાવ બતાવતે ઉદ્ગાર; રામ! રામ!]. બલિ હિસાબ
(–ળિ) પુત્ર અવગતિ પામેલા પૂર્વજોના ઉદ્ધાર માટે અપાત નામે અ૦ નામ ઉપર; –ને ખાતે. [-લખવું -ને ખાતે માંડવું. બલિ. –ણ સ્ત્રી (સં.) દુર્ગા (૨) લક્ષ્મી -લાવવું = ઉધાર લાવવું.] (૨) નામથી. ઉદા. નામે ફલાણા (૩) | નારાસ્ત વિ. [T.] જૂઠું; અપ્રમાણિક. -સ્તી સ્ત્રી, નામનું કહેવામાત્ર. નામ અ૦ બરોબર એક જ નામથી નારિ–રી) કેર–લ) ન [ā] નારિયેળ.૦૫ાકડું અંદર ઘણે નામેરી વિ. [“નામ' પરથી સમાન –એક જ નામનું
ગૂઢ રસ હોય એવો અર્થપરિપાક (કા. શા.) નામોચ્ચારણ ન. સિં. નામ+ઉચ્ચારણ નામ ઉચ્ચારવું તે | નારિયેળ ન [સં. ના૦િ ; પ્રા. શારિર, –] શ્રીફળ. [આપવું નામોશી સ્ત્રી [મ. નાણ] બેઆબરૂ; હીણપત
=સગાઈનું કહેણ મોકલવું (૨)નેકરીમાંથી કાઢી મૂકવું. –ચહનાયક [.]આગેવાન; સરદાર (૨)નાટકનું કે વાર્તાનું મુખ્ય પાત્ર વવું =નાળિયેરનું નૈવેદ્ય ધરાવવું. પકઠાવવું, -પરખાવવું = (૩) એક અટક
[jતે જાતને પુરુષ બરતરફ કરવું. મળવું = રજા મળવી; બરતરફ થવું. –મોકલવું નાયકડી સ્ત્રી [સર૦ નાયકે] એક જાતની આદિવાસી સ્ત્રી. –ડે =સગાઈનું માગું કરવું. -વીકારવું =વિવાહનું માથું કબૂલવું.) નાયકણ(–ણી) સ્ત્રી- [જુએ નાયકા) વિસ્થા (૨) [‘નાયક' -ળી સ્ત્રી, નાળિયેરનું ઝાડ. –ળી પૂનમ સ્ત્રીત્ર શ્રાવણી પૂર્ણિમા ઉપરથી] નાયકાની કે નાયક સ્ત્રી
નારી સ્ત્રી [.]. કુંજર ૫૦ હાથીનો દેખાવ દેખાય તેવી નાયકા સ્ત્રી નાયિકા
[એક રાનીપરજનો માણસ સ્ત્રીઓના શરીરની ગોઠવણ, જતિ સ્ત્રી સ્ત્રી જાતિ (૨) [વ્યા.] નાયકે પું. [‘નાયક’ પરથી; સર૦ મા. નાગવ] સુરત બાજુની સ્ત્રીલિંગ. પ્રતિષ્ઠા સ્ત્રી સ્ત્રીઓ પ્રત્યે આદર-સન્માન નાયડી સ્ત્રી [સં. નાઝિ, પ્રા. શાહિ] પૈડાંની) નાભિ (૨) [જુઓ | નારીકેર–લ) ન૦ [ā] નારિયેળ નાડ] તાંત; ચામડાની પાતળી દોરી (૩) કામઠું; ધનુષ્ય (૪) [ ]નારી જાતિ, પ્રતિષ્ઠા જુઓ “નારી'માં સુતાર જે ઢીમચા ઉપર મૂકી લાકડાં ઘડે છે તે
નાર ધું. [સર૦ મ. નાહ) વસવા (૨) વસવાયાની હકસાઈ નાયબ વિ. [.. ના હાથ નીચેનું – મદદગાર; “ડેપ્યુટી. –બી કાર વિ. [સર૦મ નાWI, . નાડુના] ફાલતુ-હલકી
સી. નાયબ પદ કે સત્તા [વાય છે, તે પદાર્થનું કપડું જાતનું (૨) ૫૦ બ૦ ૧૦ વસવાયાની ચૌદ જાત (નવ નારુ અને નાયલેન ન૦ [$.] એક રાસાયણિક બનાવટ જેમાંથી કપડું બના- પાંચ કાસ); બધાં વસવાયાં - નાયિકા સ્ત્રી [i.] મુખ્ય સ્ત્રી પાત્ર (૨) અગ્રેસર સ્ત્રી (૩) ગુણકા | નારું (ના) ન [સર૦ સે. નાહટ્ટ= ખાડે, દર; અથવા પ્રા. હિ નાયેબિયમ ન૦ [$] એક મૂળ તત્વ (ર. વિ.)
=શિરા નસ, હિં. ના (હ), મ. નાહી ગુમડું પાકીને પડેલ -નાર (સં. મન +ાર (બ. બા) પરથી; સર૦ હાર (તારણહાર; શાર–તેનું મોઢું[૫](૨) એક રોગ (વાળા),જેમાં ફેલા
હિં. હાર] ભ૦ કુન કે કર્તવવાચક પ્રત્યય. ઉદા. કરનાર એ થઈ નારું પડી અંદરથી સૂતર જે લાંબે કીડે નીકળે છે નાર સ્ત્રી ગીલીદંડાની રમતમાં એક દાવ
-નાર વિ૦ [જુઓ ‘-નાર] ભ૦કુને પ્રત્યય. ઉદા. કરનારું નાર [સં] પાણી (૨) મનુષ્યમાત્રને સમૂહ
નાલ(ળ) સ્ત્રી. [ā] દાંડી (કમળ ઈ૦ની) નાર સ્ત્રી નારી સ્ત્રી (પ.). જિત વિ૦ સ્ત્રીને વશ (નર) નાલકી સ્ત્રી [સરવે હિં; મ.] એક જાતની પાલખી નારકી, વ્ય વિ૦ [ ] નરકનું
નાલંદા ન [ā] (સં.) બિહારમાં આવેલું એક પ્રાચીન નગર, નારખું ન [નામ- નાયડી +રખું (. રક્ષ ઉપરથી)] ચમરખું(૨) જ્યાં બૌદ્ધ વિહાર ને પ્રખ્યાત વિદ્યાપીઠ હતાં પૈડાની નાભિમાં ઘાલવામાં આવતી લેઢાની ચડી
નાલાયક વિ૦ [I. નાહારૂક્ષ) અયોગ્ય; અણછાજતું; અપાત્ર. નારજિત વિ૦ જુઓ “નારમાં
-કી સ્ત્રી, નાલાયકપણું; અયોગ્યતા નારદ પું[] (સં.) એક દેવર્ષિ બ્રહ્માના એક માનસપુત્ર (૨) | નાલાશ(–સ) સ્ત્રી + જુઓ નાલેશી [લા.] બે જણને આમ તેમ કહીને લડાવી મારનાર, તેમાં મજા નાલિ–લી) સ્ત્રી [.] મેરી; નીક (૨) નાડી; નસ માણનાર માણસ [–ની ચોટલી =ઊભી ઊભી રહેતી ચોટલી.] નાલિકેર ન૦ [સં.] નાળિયેર. –-રી સ્ત્રી, નાળિયેરી
વિદ્યા સ્ત્રી, વેઢા પુત્ર બ૦ ૧૦ બે જણને લડાવવાની કળા નાલેશી–સી) સ્ત્રી[W. નાદિરા] નિદા; બદગઈ નારલી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
નાવ સ્ત્રી, ન [સં. નૌ; પ્રા. નાવા; FT.]હેડી; વહાણ [-ચલાનારવા વિ. [.] રૂઢિથી વિરુદ્ધ; અગ્ય; ખેટું
વવું, ઠેલવું =ઘરસંસાર ચલાવવો.] oડી સ્ત્રી, નાની હોડી. હું નારંગ કું. [; T.] નારંગીનું ઝાડ. હું નવ નારંગી. –

Page #531

નાવણ]
[નાળું
નાવણ (ના) ન. [સં. ના, પ્રા. શા() ઉપરથી] સ્નાન (૨) | નાસાબિત વિ૦ [.] સાબિત ન થયેલું; અસિદ્ધ નાહવાનું પાણું (૩) ઋતુસ્નાન (૪) રજ; આર્તવ. [-આવવું નાસિક પું(સં.) જુએ નાશિક = સ્ત્રીને અટકાવ આવવો (૨) સ્ત્રીએ પહેલી વાર રજસ્વલા થવું. | નાસિકા, , થિ [.] જુઓ “નાસા'માં -ચડવું = સ્ત્રીને અટકાવ રેકા (ગર્ભાધાનમાં).] –ણિયું નવ | નાસિકર્થ વિ. [૪] નાકનું; નાકને લગતું (૨) અનુનાસિક
સ્નાન (પ.) (૨) નાહવાની જગ. -ણિયે પુત્ર ઉનામણું અવાજ કે વ્યંજન. વિધાન નવ નાક વીંધવું તે નાવલિ, નાવલે ૫૦ કિં. નાથ, પ્રા. નાહ ઉપરથી? સર૦ | નાસિ(–સી)પાસ વિ૦ [T.] નિરાશે. -સી સ્ત્રી, નિરાશા મ, નાવો. કે સે. નાણું = અનેક ગાયોવાળ પરથી ? કે સર૦ | નાસૂર ન૦ [..] નાક અને ગળા વગેરેને એક રોગ મનવરા; હિં. ના . અથવા મ. નાવેઢ = લગ્નની જાન] પતિ નાસેતુ વિ૦ (૨) પું[‘નાસવું” ઉપરથી] નાશી જનાર (માણસ) (લાલિત્યવાચક)
નાસેદર ૫૦ [i.] એક રોગ નાવવું અ૦ ક્રિ. [ન + આવવું) (૫.) ન આવવું
નાસ્તિ સ્ત્રી [.] અભાવ; ન હોવું તે. કવિ. ઈશ્વર, પરલેક, નાવાકેફ વિ. [f. ના રૂમ. વાલિH] અજાણ; અપરિચિત કર્મફળ વગેરે નથી એવી માન્યતાવાળું (૨) ૫તે માણસ નાવારસ(-રતી) વિ[. નાવારિસ] વારસ વગરનું(૨)નધણિયાતું (૩) (સં.) ચાર્વાક. ૦કતા સ્ત્રી, ૦કપણું, ૦થ ન નાસ્તિક નાવિક ૫૦ કિં.] વહાણવટી (૨) સુકાની
હોવું તે કે તેને ભાવ છતા સ્ત્રી, ૦૦ ન૦. વાચી વિ. નથી નાવી પું[સં. નાપિત; પ્રા. ગાવિત્ર] હજામ; નાઈ
એમ કહેનાર; નાસ્તિક (૨) અભાવવાચક. ૦વાદ ૫૦ નાસ્તિક નાવીન્ય ન [] નવીનતા
મત. ૦વાદી વિ૦ (૨) ૫૦ જુઓ નાસ્તિક નાથ વિ. [સં.] વહાણ જેમાં ફરી શકે એવું (નદી ઈ) નાસ્તા પુત્ર [f. નારૂતë ] હાજરી; શિરામણ નાશ પું. [૩] સંહાર; પાયમાલી; ખુવારી (૨) નુકસાન, તટો. નાહક અ૦ [I. નાહ#] ગરકારણે ખાલી પીલી (૨) વગર કે
ક(કારક) વિ૦ નાશ કરનારું. ૦ખાતું નવ નકામા થતા કાગળો અન્યાયી રીતે. નું ક્રિ. વિ. કારણ કે હક વગર; નાહક ઈને નાશ કરવાનું કામ કરતું ખાતું. ૦૧ વિ૦ જુઓ નાશક | નાહવું (નવું) અ૦ કિ. [સં. સ્ના; પ્રા. ઘણા] સ્નાન કરવું [નાહ(૨) ન૦ નાશ. ૦વત્તા સ્ત્રી [સં.] નાશવંતપણું. ૦વંત, ૦વાન વાનું આવવું, તેવું =કોઈના મૃત્યુને લીધે નાહવાનું થયું. નાહી વિ૦ નાશ પામે તેવું; નશ્વર
કમનસીબ ઊડવું = નાહી પરવારવું (૨) અડકાવ કે પ્રસૂતિના સૂતક પછી નાશાદ વિ૦ [.] ખિન્ન; ગમગીન (૨) નાખુશ; નારાજ (૩) સ્ત્રીએ સ્નાન કરીને શુદ્ધ થવું (૩) બેટ આવવી. નાહી નાખવું નાશિ(સિ)ક ન૦ [મ; સર૦ સે. નાસવા, પ્રા. શાલિw( )] = ખતમ કે મૂએલું જાણવું (૨) કેઈ આશા કે સંબંધ છેડી દેવાં (સં.) મહારાષ્ટ્રમાં એક ગામ - હિંદુ તીર્થ
(૩) શોક – ચિંતા વિસારે પાડવાં. નાહી પરવારવું = સ્નાનાદિ -નાશી વિ૦ [] નાશક (સમાસને અંતે આવે છે)
કરીને તૈયાર થઈ જવું (૨) આશા કે બધે સંબંધ છેડી દે. નારોહ સ્ત્રી [. ના + રા] શેહમાં ન હોવું તે; શેતરંજની નાહી બેસવું = નિરાંત વળવી (૨) ભારે ખેટમાં આવી પડવું રમતમાં રાજાને શેહમાંથી ખસેડવા તે
(૩)પસેટકે ખાલીખમ થવું.] નિવવું અ૦૧૦ [લા.3 લાગતુંનાસ ડું [સં. નસ્થ; સર૦ હિં;મ.] નાક વાટે ધણી કે વરાળ લેવી વળગતું હોવું; સંબંધ હોવો તે [Fઆપ, ] (૨) સિં. વાસ, પ્રા. શાસ] + ઠામઠેકાણું; નાહિયણ સ્ત્રી ભાટિયણ નાસતપાસ
નાહિંમત વિ. [ઈ.] હિમત વિનાનું, કાયર નાસણું ન [નાસવું ઉપરથી] નાસવું તે; નાસભાગ; નાસર નાહીં અ૦ [મા. શાહિ; સં. નાહ) (૫) નહિ નાસતપાસ સ્ત્રી [નાસ + તપાસ] તપાસ; ભાળ
નાળ ૫૦ [સં. ના] નાલ; લાંબી પોલી દાંડીકે નળી (૨) ગર્ભમાં નાસપતી સ્ત્રી૦; ન૦ [f. નારાપતી] એક ફળ [સ્ત્રી, બાળકની ટી સાથે જોડાયેલી રગેની લાંબી નળી (૩) સ્ત્રી, નાસબૂર વિટ[f. ની મ. સતૂર] + સબૂરી વગરનું, અધીરું. -રી નળ (૪) નળિયું (૫) પરનાળ(૬) બંદુકની નળી. કું–ચું–વું) નાસભાગ સ્ત્રી. [નાસવું ભાગવું] નાસાનાસ
ન પ્રવાહી પદાર્થરેડવા માટેની અમુક આકારની ભૂગળી. ગેળે નાસમજ વિ. [. ના + સમજ; સર૦ હિં, મ.] +અણસમજુ તેપને ગેળો નાસરડું ન૦ [‘નાસવું” ઉપરથી] નાસણું, ભય કેવાસથી નાસવું તે | નાળ પં. [. નમક સર૦ હિં. ના] ઘોડા તથા બળદને પગે નાસરી (ના) સ્ત્રી. [f. નારદ્દ પરથી સર૦ મ.] બાર બદામ કે જોડાની એડીએ જડવામાં આવતી લોખંડની જાડી પટી. બંદ જેટલી કિંમત (ગણતરીમાં)
(-ધ) ૫૦ [સર૦ હિં.] નાળ જડનારો. બંદી–ધી) સ્ત્રી નાળ નાસવાબ વિ૦ [..] સવાબ વિનાનું; પાપી
જડવાની ક્રિયા કે વંધે નાસવું અક્રિ. [સં. નરા; પ્રા. શસ્ત, નાન] દડવું (૨) જતું | નાળકું, -મેળે, –ચું જુએ “નાળમાં રહેવું, ભાગવું (૩) પાછું પડવું; પીછેહઠ કરવી. [નાસતાં ભય નાળબંદ, –દી, ધ, –ધી જુઓ “નાળ'માં ભારે પડવી નાસવું મુશ્કેલ થવું.]
નાળવું ન જુઓ “નાળમાં નાસા(સિકા) સ્ત્રી [i] નાક (૨) દરવાજાને ઉપલો ભાગ | નાળિયું ન [નાળ પરથી]ળ; સાંકડી ગલી [નાળિયેરને ડે
જેમાં ગણપતિનું ચિત્ર કાઢેલું હોય છે (૩) અરશી. ૦થ ન નાળિયેર, તૂરી, નૂરી પૂનમ જુઓ “નારિયેળમાં. -રે પુત્ર [+] નાકનું ટેરવું. ૦સ્થિ ન [+અ]િ નાકનું હાડકું | નાળી સ્ત્રી [સં. નાસ્ત્રી, પ્રા. શાહી ?] એક વનસ્પતિ (એકલો?) નાસાનાસ(સી) (સ) સ્ત્રી. દોડાદોડ; નાસભાગ
નાળું ન [. ના%] વહેળો (૨) નાની નદી (૩) ગરનાળું

Page #532

નાળ]
४८७
[નિગાહ
નાળે પું[નાળી?] પાણીમાં થતો એક વેલો
સ્ત્રીને પ્રસવ થવો (૩) નીકળવાને માર્ગથ. -લાલ =પતાનાંખ (૨) સ્ત્રી[જુઓ નાખવું] ઊલટી, વાંતિ
વટ કરવી.] -લી વિ. નિકાલને લગતું નાંખવું (૨) સક્રિ. (સં. નિક્ષિા ; પ્રા. વિવિ] નાખવું; ફેંકવું;
નિકાશ(સ) સ્ત્રી[નકાસવું જુઓ] માલનું પરદેશ જવું તે. ૦કર ઉશેટવું (૨) દુર કરવું; બાજુ પર રાખવું પડતું મૂકવું (૩) મૂકવું
૫. નિકાસ કરનાર. –ી–સી) વિ. નિકાસ માટેનું; તે માટે (જેમ કે, પાસ કયાં નાંખવાનું છે? “ખડગ પર હાથ નાંખ્યો) (૪) |
ગ્ય. -સણી સ્ત્રી નિકાસ કરતી નળી; “ડિલિવરીટયૂબ'(ર.વિ.) અંદર ઉમેરવું; ઘાલવું. (જેમ કે, ગોળ નાંખે તેટલું ગયું થાય).
નિકાસવું સત્ર ક્રિ. [. નિસ્ + ; પ્રા. શિક્ષ] નિકાસ કરવી (૫) કારીગરને ત્યાં તૈયાર કરાવવા પવું (જેમ કે, જેડા કપડાં (૨) બહાર કાઢવું. [નિકાસાવું અક્રિ. (કર્મણિ), વવું સહનાંખવાં) (૬) કર કે વેર બેસાડ (૭) અન્ય ક્રિટની સહાયમાં | ક્રિ. (પ્રેરક).] તે ક્રિયા ઝપાટાબંધ પૂરી કરવાને (અથવા કોઈ સ્થાને તે ગમે | નિકાહ પૃ૦ [4.] જુએ નિકા તેમ પૂરી કરવાને) ભાવ બતાવે છે. ઉદાટ કાપી નાંખ; લખી | નિકુંજ સ્ત્રી [સં.] વનસ્પતિની ઘટા નાંખ. [નાંખી મૂકવું, રાખવું = લઈને સંઘરીકે સાચવી રાખવું | નિકૃષ્ટ વિ૦ [૩] અધમ, હલકું (૨) પાસે. – ન૦, ૦તા સ્ત્રી, (૨) કાઢવા જેવું હોવા છતાં રાખવું – સંઘરવું]
નિકેત પું, ન ન. [૪] સ્થાન; ઘર [રિયે; નીક; મેરી નાંગર (૦) ૧૦ [. , –; ઈ. સંસાર] લંગર, નાંગળ
નિકેરી સ્ત્રી [‘નીક'ઉપરથી ? કેવા. ળિધોર=દૂર કરવું -કાઢવું?] નાગરણું (૦) ૦ [જુઓ નાંગળું] જુઓ નાગરણું
નિકલવું સ૦િ [બા. fકોર પરથી ? સર૦ મ. નિર) (સુ.) નાગર(–ળ)વું (૦) સ૦િ [જુઓ નાંગર) લંગરવું (૨) જોતરવું
આમલી ફેલવી – કચકે કાઢ. [નિકિલાવું અક્રિ. (કર્મણિ); નાંગળ (૯) સ્ત્રી [જુઓ નાંગર] લંગર (૨) અવરોધ; અટકાવ -વવું સક્રિ. (પ્રેરક)]. (૩) હળને ધંસરી બાંધવાની રાશ. ૦૬ સીક્રેટ જુઓ નાંગરવું
| નિકેલી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ ઔષધિ [તરીકે મુકેલું -સેપેલું નાંગળું (૦) ૧૦ [‘નાંગળ’ ઉપરથી ?] કાણું; ગાજ
નિક્ષિપ્ત વિ. [સં.] કેલું (૨) મોકલેલું (૩) તજેલું (૪) થાપણ નાંદ (૦) સ્ત્રી [સર૦ હિં] પાણીની કઠી કે કંડા જેવું વાસણ
નિક્ષેપ છું[.] ફેંકવું તે (૨) મેકલવું તે (૩) ત્યાગ (૪) ન્યાસ; નાંદરવું (૨) નટ પહેલા વરસાદથી ઊગેલું ઝીણું ઝીણું ઘાસ
થાપણ; ટ્રસ્ટ. ૦૫ વિ૦ (૨) પં. નિક્ષેપ કરનાર, ૦ણ નવ નાદિયા (૦૨) [જુએ નંદી નંદી; પાઠે (૨) છોકરો
નિક્ષેપ કરવો તે.-પિત વિ. નિક્ષિપ્ત કરાયેલું. –પી પુંજેને નાંદી સ્ત્રી [i] આશીર્વાદાત્મક શ્લેક; આશીર્વાદ, નમસ્કાર
માલ સે હોય તે માણસ; ટી. –પ્તા પુત્ર માલ સેપનાર કે વસ્તુનર્દેશવાળા નાટકને પ્રારંભને લોક. ૦મુખ, ૦શ્રાદ્ધ
નિખરાવવું સદૈ૦ ‘નિખારવું'નું પ્રેરક ૧૦ પુત્રજન્મ, વિવાહ વગેરે માંગ ળક પ્રસંગે કરાતું એક શ્રાદ્ધ નિખર્વ પં. [સં.] સે અબજ જેટલી સંખ્યા નાધડિયું (૦) ૧૦ નાડું, નાનું
નિખા(–ષા)દ પુંછે જુએ નિષાદ નાંધલું (૯) વિ. [સરવે નાયડું] નાનું. –લી સ્ત્રી છોકરી
નિખાર ૫૦ સિર૦ મ.] ભેટી એટ (૨) એટ પછી બાર મિનિટ નિ [i] ક્રિયાપદ અને નામની આગળ નીચેના અર્થોમાં લગા- સુધી પાણી સ્થિર રહે છે તે (૩) [જુઓ નિખારવું] ખેળ કાઢવીડતે પૂર્વગ : (૧) નીચે, તળે, અંદર, ઉદા, નિપાત, નિમમ (૨) | નિખારવું તે (૪) ખેળ; કાંજી સમૂહ; ગાઢતા, અતિશયતા. ઉદા૦ નિકુંજ; નિગ્રહ; નિગૂઢ (૩) નિખારવું સક્રિ. [સર૦ હિં. નિવારના, મ. નિવાર, સં. નિસ ચોકસપણું; ભાવાત્મકતા. ઉદા. નિખાલસ (૪) નિ૨ , નિસ્ એ +ક્ષારપુરથી ?] દેવું; સાફ કરવું; ખેળ કાઢી નાંખવી. દુનિખાસં પૂર્વના રૂપ તરીકે, બહાર એવા અર્થમાં. ઉદા. એકાસ (૫) રાવવું સક્રિ. (પ્રેરક), નિખારાવું અ૦ કિં. (કર્મણિ)] અભાવ, ઓછપ એવા અર્થમાં. ઉદ્યાનિલાજીરું, નિધણિયું, નિધડક
નિખાલસ વિ૦ [નિ+વાસ્ટિસ (મ.); સર૦ હિં] ખુલ્લા -શુદ્ધ નિકટ વિ. [સં] પાસેનું (૨) અ૦ પાસે. ૦તા સ્ત્રી૦. ૦વતી
દિલનું. છતા સ્ત્રી, વિ. નિકટ રહેલું; પાસેનું
નિખિલ વિ. [૪] બધું
[હેડ; ડેરે નિકર પં. [.] સમૂહ
નિગઢ નવ [ā] બેડી (૨) હાથીના પગમાં નાખવાની સાંકળ (૩) નિકલ ન૦ [૬.] એક ધાતુ [સરાણ કે કસેટીને પથ્થર નિગમ પં. [સં.] વેદ; ધર્મશાસ્ત્ર (૨) ઈશ્વર (૩) અંત. ૦૧ ૧૦ નિષ પું[સં.] સરાણ (૨) કસેટી કે તેને પથ્થર, શિલા સ્ત્રી, સાર; નિકાલ (૨) (ન્યા.) ન્યાયનાં પંચાવયવ વાકયમાં છેલ્લું – નિકસાવવું સક્રેિનિકાસવું (‘નીકસવું' નું પ્રેરક)
પાંચમું, જેમાં પ્રતિજ્ઞાવાકયમાં જણાવેલી વાત સિદ્ધ થઈ એવું નિકંદન ન૦ કિં.] નાશ. [-કાહવું=જડમૂળથી નાશ કરવો.-જવું સૂચવવા તેનું ફરીથી કથન કરવામાં આવે છે =સમૂળો નાશ થ.]
[કરાર કરવા.]
નિગમવું સક્રેિ[૪. નિ ; પ્રા. નિઝામ પરથી] ટાળવું; દર નિકા, વહ [..] પં. લગ્ન. [-પઢવા = મુસલમાની વિધિએ લગ્ન- કરવું (૨) અ. ક્રિ. વીતવું; ગુજરવું નિકાય પં. [સં.] ઘર, રહેઠાણ (૨) શરીર (૩) સમૂહ નિગમસભા સ્ત્રી [] નાગરિકની લોકસભા નિકાલ પું[. fણા (સં. નિર +ાસ૬) પરથી; સર૦ હિં, નિગમાગમ ન [સં. નિરામ+મામ] વેદ વગેરે શાસ્ત્રો
મ.] ફેંસલે; પતવું કે પૂરું થયું તે (૨) નીકળવું છે કે તેને માર્ગ. નિગરણ ન. [સં.] ગળવાની ક્રિયા [-આણ =પતાવટ કરવી. –કર = પતાવટ કરવી (૨)નીકળ- નિગળાવવું સક્રિઢ નિશાળવું (“નીગળવું'નું પ્રેરક) વાનો માર્ગ કર. –કરી નાખો = પતાવી દેવું (૨) મારી નાખવું. | નિશંક વિ૦ (૨) પં. [a. Tળ6] જુઓ નિગ્રંથ -કાઢૉડ- માર્ગ કાઢવો.-થ = પતાવટ થવી (૨) કછાતી | નિગાહ સ્ત્રી [1] નજર; દષ્ટિ (૨) [લા.] ધ્યાન, સંભાળ; કાળજી
Jain Education Intemational

Page #533

નિગાહદાર]
૪૮૮
[નિદ્રાળુ
(૩) મહેરબાની. [–કરવી =નજર કરવી (૨) મહેરબાની કરવી. | નિઝામ પં. [..] (સં.) દક્ષિણ હૈદરાબાદના રાજાની સંજ્ઞા. ત. -ખેંચવી = લાંબા પડીને સલામ કરવી. -રાખવી = ધ્યાન રાખવું | શ્રી. બંદોબસ્ત રાજ્યવ્યવસ્થા (૨) મહેરબાની રાખવી. નિગાહમાં લેવું = ધ્યાનમાં લેવું. દાર | નિઝારા ડુંજુઓ નિજારા વિ. નિગાહ રાખનાર. ૦દારી સ્ત્રી, બાની સ્ત્રી, મહેરબાની | નિટોલ -ળ અ૦ નીઠ; નક્કી
[પ્રેરક) (૨) દેખરેખ
[૩) ગાળતાં રહેલો કચરે | નિકાહવું સક્રિ. [જુઓ નીડવું] ખટાડવું, છેડો લાવવો (“નવુંનું નિગાળ, –ળે પું[‘નિગાળવું' ઉપરથી] એઘરાળ (૨) ઘાડો રસ નિત વિ૦ (૨) અ [.નિ] (૫) નિત્ય રેજ, નવું વિ૦ હમેશ નિગાળવું સત્ર ક્રિ. [નિ ગાળવું; સર૦ હિં. નિસાના; પ્રા. નવું; તાજું. ૦૫ અ [સં. નિય+પ્રતિ ] + દરરેજ; હમેશાં
=બરબર સ્વરછ કરેલું] ટપકાવવું; નિગળાવવું. [નિગા- નિતર(૦મ) ન૦ [“નીતરવું' ઉપરથી] નીતરેલું પાણી કે પ્રવાહી ળાવું અ૦ કિ(કર્મણિ), વવું સક્રિ. (પ્રેરક)]. નિતરાવવું સક્રિ. “નીતરવું'નું પ્રેરક; નિતારાવવું નિગાળો જુઓ નિગાળ
નિતલ ન૦ [ā] સાત પાતાળમાંનું એક નિગૂઢ વિ૦ [.] ગુપ્ત; બરાબર સંતાડેલું (૨) ઊંડું; અગમ્ય; નિતવાળિયે ૫૦ જુઓ નતવાળિયે
ગુઢ. ૦૧ ન૦ [) (૨) પું[4] જીવરાશિ (જૈન) નિતંબ પૃ[સં.] કૂલ; થાપ (સ્ત્રીને) (૨) ઊંચો અને ઊતરતો નિગદ શ્રી. [. નિવાતિ = લોઢાને દસ્ત ] લેઢાની ખાંડણી | ઢળાવ. વતી,બિની સ્ત્રી, ભારે અને ઢળતા નિતંબવાળી સ્ત્રી નિષહ ! [] અવધ; અટકાવ; દમન (૨) બંધન (૩) સજા. | નિતાર પું, ૦ણ નવ નિતારવું છે કે તેમ કરતાં કે થતાં મળે તે
સ્થાન ન૦ વાદમાં પરાજયનું સ્થાન; વિપ્રતિપત્તિ કે અપ્રતિ- પ્રવાહી-નિતરામણ પત્તિને કારણે જ્યાંથી વાદીને અટકાવવો પડે તે (ન્યા.) નિતારવું સક્રિ[‘નીતરવું ઉપરથી] નીતરે એમ કરવું [નિતારાવવું નિરો પં[] હબસી
સક્રિ. (પ્રેરક) (૨) નિતારવામાં મદદ કરવી. નિતારવું અ૦ નિઘર્ષણ ન [સં.] ઘસાર; મર્દન
ક્રિ. (કર્મણિ)] નિઘંટુ સં.શબ્દશ; શબ્દસૂચિ
નિતાંત વિ૦ (૨) અ [] ખૂબ; અતિશય નિઘા સ્ત્રી- જુઓ નિગાહ
નિત્ય વિ. [i] શાશ્વત; અવિનાશી (૨) રેજનું, રોજ કરવાનું નિઘાલ નીઘલવું કે નીઘલે તે
(૨) અ૦ દરરેજ, કર્મન, રોજનું કાર્ય; નિત્ય કરવાને ધાર્મિક નિશુલ ન૦ [ā] બસ [ કાઢેલે રસ (૨) [લા.] સાર; તાત્પર્ય વિધિ. ૦પાઠ પુત્ર હંમેશ કરવાનો ઘાર્મિક પાઠ. છતા સ્ત્રી, નિચોઠ પું[હિં; સર૦ સે. fણવુ, જુઓ નિવવું] નિચાવીને ત્વ ન૦ શાશ્વતતા. ૦દાન ન૦ રોજ અપાતું દાન. ૦નવીન, નિચર,-લ [i] j૦ આરછાદન; ધંધટનું કપડું (૨) પછેડી; ૦નવું, નૂતન વિ૦ જુઓ નિત નવું. નિયમ મું ન કરી શકે ચાદર (૩) વસ્ત્ર; કપડું
[નિચેડ (૨) નિચોવવું તે તે - સનાતન નિયમ (૨) નિત્યકર્મ. ૦ળ્યવહાર પુછે રેજને નિવણ ન [‘નિચાવવું” ઉપરથી] નિચોવીને લીધેલો પદાર્થ
- સાધારણ વ્યવહાર. સમાસ ૫૦ (વ્યા.) આવશ્યક સમાસ, નિવવું સક્રિ[. fણો ; સર૦ હિં. નિવો(૦૩,૦૦,૦4) ] જેનાં પદ છૂટાં પાડવાથી તેને અર્થ નીકળે જ નહિ. ઉદા. જ્યદ્રથ; દબાવીને પાણી બહાર કાઢવું (૨) [લા.] કસ રહે નહિ તેમ જમદગ્નિ. -ત્યાનંદ ૫૦ [+માનંઢ] શાશ્વત આનંદ. -ત્યાનિત્ય કરવું. [
નિવાવવું સક્રિ. (પ્રેરક) (૨) નિચાવવામાં મદદ વેિ[+અનિત્ય] નિત્ય અને અનિય; સદસત; ચલ-અચલ. કરવી. નિચેવાવું અશ્ચિ૦ (કર્મણ)] [–દાવવું (પ્રેરક).] -ત્યાનુભવ પં[+અનુમ] નિત્ય થતે અનુભવ -ત્યાન્ન ન૦ નિરછેદ પું. [સં.] છેદ. ૦૬ સક્રિ કાપી નાખવું[-દાવું(કર્મણિ), | [+અન] નિત્ય અન્નદાન આપવું તે. -ત્યે અ૦ નિત્ય નિછરાવળ સ્ત્રી [સર૦ હિં. નિછાવર] દાન; બક્ષિસ [લૂગડું નિદર્શક વિ૦ (સં.] જેનાર (૨) બતાવનાર; સૂચક નિછણિયું ન [‘નિછાળવું' ઉપરથી] પાણીનું માટલું વીછળવાનું | નિદર્શન ન. [] બતાવવું તે (૨) જેવું તે (૩) પુરાવો (૪) ઉદાનિછામણુ ન [‘નિછાળવું' ઉપરથી] વિછળામણ; ધોવરામણ હરણ (૫) ઉપદેશ. -ના સ્ત્રી એક અર્થાલંકાર જેમાં બે વસ્તુ નિછામણું ન૦ [‘નિછાળવું' ઉપરથી] પાણીથી ભીંજાયેલા પદાર્થ- એના સંભવિત કે અસંભવિત સંબંધ મારફતે તેમની સમાનતા
માંથી પાણી ટપકી જાય તે માટે બનાવેલું વાંસની પકડનું ચોકઠું સૂચિત થતી હોય (કા. શા.) નિછારે ૫૦ જુઓ નિકેરી
નિદાઘ પું[i] ઉનાળો (૨) તડકે; તાપ નિછાળવું સક્રિ[૪. નિ +ક્ષા પ્રા. નિઝા] વીછળવું. નિદાન ન. [૪] મૂળ કારણ (૨) રોગનાં કારણેની તપાસ (૩) [નિછાળાવવું સક્રિ. (પ્રેરક) (૨) નિછાળવામાં મદદ કરવી. | રોગ નક્કી કરવું તે; રોગની ઓળખ (૪) પરિણામ; અંત (૫) નિછાળવું અક્રિ. (કર્મણિ,]
અ૦ સિર૦ મ] ઓછામાં ઓછું; છેવટે; આખરે (૬) અવશ્ય. નિજ વિ. [સં.] પિતાનું. ૦ધામ, ૦૫દ ન [સર૦ મ.] સ્વધામ; | શાસ્ત્ર ન. રોગના નિદાનનું શાસ્ત્ર પરમાત્માનું ધામ. ૦૫ણ ન અભિમાન; અહંકાર. ૦મંદિર ન- ] નિદિધ્યાસ પું, ન ન૦ [] નિરંતર ચિંતવન મંદિરના ગભારે (૨) પિતાનું ખાસ સ્થાન કે ઘર. –ાનંદ પુંઠ | નિદેશ ! [4] આજ્ઞા [+માનંઢ] પિતાને આનંદ (૨) આત્માનંદ. -જી વિ. નિજનું | નિકા સ્ત્રી, કિં.] ઊંધ. ધીન વિ૦ [+ અધીન] જુએ નિદ્રાવશ. પિતાનું (૨) પિતાનું ખાસ
૦મંગ ૫૦ ઊંઘમાં ખલેલ. ૦રેગ કું. નિદ્રા ન આવવી તે રેગ. નિજા(ઝા)રા પું[4. નિઝા૨] કટાક્ષ; નેજારા
૦વશ વિ. નિદ્રાને આધીન; ઊંધતું. ૦સન ન૦ [+આસન] નિજી વિ૦ જુઓ “નિજમાં
અતિ લાંબી નિદ્રામાં પડવું તે. ૦૭ વિ. ઊંધે ભરાયેલું (૨)
નિછામણ ને
જાળવી ઉપરથી] પરિણીત
શાકડું | સ

Page #534

નિદ્વિત]
४८
[નિયમવિરુદ્ધ
ઊંઘણશી. -કિત વિ. ઊંધતું; ઊંધેલું
નિમજજન ન [ā] બકું નિવઠક અ૦ [[ન+ધડક] બેધડક
નિમઠાવવું સત્ર ક્રિ. [‘નિમાડો' ઉપરથી] માટીના વાસણને અગ્નિનિધણિયું વિ. [નિ=નહીંધણી] જુઓ નધણિયાતું
શુદ્ધ કરવા ચૂલા ઉપર ઊંધું મૂકી તપાવવું (૨) “નીમડવુંનું પ્રેરક નિધન ન. [૪] મૃત્યુ
નિમણુક સ્ત્રી. [“નીમવું” ઉપરથી] જગા કે કામ ઉપર નિમાવું કે નિધાન ન. [સં.] નિધિ (૨) આધાર
નીમવું તે (૨) પગાર. ૦૫ત્ર ૫૦; ન૦ નિમણુક કરતો પત્ર નિધિ પું[સં.] ભંડાર; ખજાન. ૦૫ ૫૦ સ્થાવર જંગમ મિલ- | નિમતા(ને) પુંઠ [સરવે મ. નિમતાના] તપાસ; હિસાબની
કતને ટ્રસ્ટી. ૦૫મંડળ નવ નિધિ પાનું - ટ્રસ્ટીઓનું મંડળ તપાસ. –નદાર પુત્ર હિસાબ તપાસનાર; અનવેષક. –નદારી નિન(ના)દ પું[4] અવાજ
સ્ત્રી હિસાબે તપાસનારનું કામ કે હોદ્દો [ત્રણ; નેતરું નિનાદિત વિ૦ [૪] અવાજવાળું
નિમંત્રક પું[] નિમંત્રણ કરનાર; “કવીનર'. –ણ ન૦ આમંનિપજણ સ્ત્રી [‘નીપજવું' ઉપરથી] નીપજવું તે; ઊપજ નિમંત્ર સક્રિ. [૪. નિમંત્ર] નેતરવું. [નિમંત્રાવું અક્રિ. નિપજાવવું સક્રિ. ઉપન કરવું; “નીપજ'નું પ્રેરક
(કર્મણિ); –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] નિપટાવવું સત્ર ક્રિ. ‘નપટવું’ નું પ્રેરક
નિમંત્રિત વિ૦ [.] નોતરેલું કે નેતરાયેલું નિપતન ન [ā] નીચે પડવું તે
નિમંત્રી મું. [ā] નિમંત્રક; “કવીનર નિપનાવવું સ0 કિ“નીપનવું' નું પ્રેરક
નિમાજ, જી જુએ નમાજ, –જી નિપાત પં. [સં.] જુઓ નિપતન (૨) વિનાશ (૩) મૃત્યુ(૪) [વ્યા.]] નિમાડે ૫૦ [૪. નિર્મા, પ્રા. નિમાબ પરથી] જુઓ નિભાડે
અવ્યય (૫) જે શબ્દનું મૂળ ન મળતું હોય તે; અનિયમિત રૂપ. | નિમાર્ણ વિ. [સં. નિર્માનિત, પ્રા. નિમાબ] ખિન્ન ૦૬ સત્ર ક્રિટ નીચે પાડવું.-તીવિ૦ નીચે પડતું (૨) નાશ પામતું નિમાવવું સત્ર ૦િ, નિમાવું અક્રિ “નીમવું'નું પ્રેરક ને કર્મણિ. નિપાવવું સત્ર ક્રિ. [જુએ નીપનવું, નીપજવું] નિપજાવવું; બના- [નિમાવાવવું સક્રેટ “નિમાવવું” નું પ્રેરક] વવું, તૈયાર કરવું
નિમાળા પુ. વાળ નિપુણ વિ. [i] પ્રવીણ. છતા સ્ત્રી
નિમિત્ત ન [સં.] કારણ (૨) હેતુ; ઉદેશ (૩) યોગ; શુકન (૪) નિબંધ પું, ન ન૦ [i.] મુદ્દાસર લેખ (૨) કાયદે; ઘારે (૩) | આળ (૫) બહાનું. ૦કારણ ન૦ જેની સહાયતાથી કે કર્તુત્વથી
બંધન; પ્રતિરેધ (૪) બેડી.કાર,–ધી પુંનિબંધ લખનાર – કર- કાર્ય થાય છે કારણ. જેમ કે, ઘડાનું નિમિત્ત-કારણ કુંભાર (ન્યા.). નાર. લેખન ન નિબંધ લખો તે. -ધિકા સ્ત્રી નાનો નિબંધ | ભૂત વિ નિમિત્ત બનેલું નિબિટ વિ. [ā] ઘાડું (૨) ભારે મુશ્કેલ
નિમિ(–મે)ષ પું[ā] આંખના પલકારો (૨) પળ નિબંધ પું, ન ન [4.] જ્ઞાન
નિમીલક વિ. [ā] આંખ મીંચીને ગાનાર. –ને નવ બિડાવું તે નિભાવવું સક્રિટ જુઓ નમડાવવું
નિમીલિત વિ. [i.] બિડાયેલું; મીંચાયેલું નિભાઉ વિ. [‘નભવું' ઉપરથી] નભે-ટકે તેવું (૨) કામચલાઉ [ નિમેખ ૫૦ +, નિમેષ કું.] જુએ નિમિષ નિભા(–મા) પું[જુઓ નિમાડો] પકવવા ગોઠવેલાં માટીનાં નિમેષોન્મેષ j૦ લિં] નિમેષ અને ઉમેષ; આંખની ઉઘાડવાસ વાસણને ઢગલો (૨) કુંભારની ભઠ્ઠી
નિમ્ન વિ૦ [i.] નીચું (૨) ઊંડું. ૦ગા સ્ત્રી નદી. લિખિત નિભાવ j૦ [જુઓ નભવું, નીભવું. સર૦ હિં, મ.] ભરણપોષણ વિ૦ નીચે લખેલું. ——ાંશ . [+તારા કે ગ્રહનું આકા(૨) આધાર; ટકાવ. [–કર = જેમ તેમ કરીને ચલાવવું; નભા- | શીય વિષુવવૃત્તથી ઉત્તર દક્ષિણ માપ; “ડેલિનેશન' વવું (૨) ભરણપોષણ કરવું; પૂરું કરવું.] ૦ણુ નઃ નિભાવવું તે; નિયત વિ. [૬] નક્કી કે નિયમિત થયેલું કે કરેલું (૨) સ્થાપેલું. મુશ્કેલીમાંથી સહીસલામત બહાર લાવવું તે
૦કાલિકવિ નક્કી કરેલા સમયવાળું (૨)નતેવું છાપું; સામયિક. નિભાવવું સ... [ä. નિર્વાહ ; સર૦ હિં. નિમાના, મ. નિમાં- રેખા સ્ત્રી‘ડાયરેટિકસ' (ગ). -તાપ્તિ સ્ત્રી [+ માHિ] વળ] “નીભવું નું પ્રેરક (૨) નભાવવું; જેમ તેમ કરીને નિભાવ | કાર્યની નિશ્ચિત પ્રાપ્તિ (નાટકમાં) કરો (૩) ચલાવી લેવું
નિયતિ સી. [ā] નિયમ (૨) ભાગ્યવાદ પુત્ર દેવવાદ નિભાવું અક્ર “નીભવુંનું ભાવે; નભાવું. – પં. નિભાવ | નિયમ મું. [ā] ધારે; કાયદે (૨)રીત; ચાલ (૩) વ્રતનું પ્રતિજ્ઞા નિભૂત વિ૦ [4] મૂકેલું; ભરેલું (૨) સંતાડેલું (૩) શાંત; સ્થિર; (૪) બંધન; નિયંત્રણ (૫) ઠરાવ. [-પાળ =વ્રત પાળવું (૨)
દઢ (૪) નમ; વિનયી (૫) નિર્જન, એકાંત (૬) બંધ (૭) વિશ્વાસુ નિયમ પ્રમાણે ચાલવું. -બાંધોઃ કાયદો કર (૨) રિવાજ નિર્ભર વિ. [ä. નિર્મર; પ્રા. ળિમર] ભારે (૨) ભરેલું (૩) કરો: રાખો, = વ્રત લેવું; અમુક નિયમ કરો.] ૦ચર્યા મજબૂત (૪) નઠોર; નફટ (?)
[૧ખેડવું સ્ત્રીનિયમ પ્રમાણેનું આચરણ; નિયમપાલન. ૦ચારિણી વિ. નિબંછના સ્ત્રી + જુઓ નિર્ભર્સના.-વું સ૦િ નિબંછના કરવું; ચી૦, ૦ચારી વિ. નિયમ પાળનાર. ને નવ નિયંત્રિત કરવું, નિમક ન [જુઓ નમક] મી ડું. ૦ખાર વિ૦ ૧ણ ખાનાર; સેવક. કાબૂમાં રાખવું, મર્યાદામાં રાખવું તે. ૦૫દ્ધતિરી નિયમ દ્વારા ,
સારી ૫૦ મીઠાની જકાતને એક અમલદાર. હરામ વિ. આણવામાં આવતી પદ્ધતિ (૨) નિયમની પદ્ધતિ. ૦બ વિ. લૂણહરામકૃતકન. ૦હરામી સીલૂણહરામી; કૃતનતા.૦હલાલ નિયમોથી બંધાયેલું; ચોકસ, નિયમિત. ૦મય વિ. નિયમથી વિ૦ કૃતજ્ઞ. હલાલી મીટ કૃતજ્ઞતા
ભરપૂર પૂરું નિયમબદ્ધ. ૦૧ વિ. નિયમાડીન; નિયમબદ્ધ. નિમગ્ન વિ. [] લીન; એકતાર. ૯તા સ્ત્રી,
વિરુદ્ધ વિ. નિયમથી વિરુદ્ધ અનિયમિત ખોટું

Page #535

નિયમવું]
૪૯૦
[નિરાવરણ
નિયમવું સક્રિ. [ä. નિયમ] નિયમન કરવું
નિરપેક્ષ વિ. [સં.] અપેક્ષા વગરનું, નિઃસ્પૃહ (૨) સ્વતંત્ર પોતાની નિયમસર અ. નિયમ પ્રમાણે
[તા સ્ત્રી | મેળે નભે એવું; “ઍસેડ્યૂટ’. તા સ્ત્રી૦, ૦૫ણું ન૦. --ક્ષિત નિયમાધીન વિ. [i] કાયદા કે નિયમને આધીન, નિયમબદ્ધ. | વિ૦ અપેક્ષિત નહીં તેવું. -ક્ષી વિ. નિરપેક્ષ નિયમાનુસાર વિ૦ [iu] નિયમ પ્રમાણે, તેને અનુસરતું; નિયમિત નિરભાર વિ૦ + ભાર વગરનું નિયમાવલિ–લી) સ્ત્રી [સં.] નિયમેની હારમાળા (૨) સંસ્થા નિરભિમાન વિ. [૪] અભિમાન વગરનું (૨) નવ અભિમાનને તંત્ર ઈ૦ના નિયમે તે – ધારાધોરણ
અભાવ. ૦તા, –નિતા સ્ત્રી, ત્વ, –નીપણું ન૦. –ની વિ૦ નિયમાવું અક્રિ , વવું સક્રિટ “નિયમવું' નું કર્મણ ને પ્રેરક નિરભ્ર વિ. [સં.] વાદળાં વગરનું. ૦તા સ્ત્રીનિયમિત ૦િ [ā] મુકરર કરેલું (૨) નિયમબદ્ધ. છતા સ્ત્રી, | નિરયન વિ. [4] (ખ.) અચનચલનને ગણતરીમાં ન લેતું ૦૫ણું ન
, [–મિતા સ્ત્રીનિયમીપણું નિરર્ગલ(–ળ) વિ. નિં.] જુઓ અનર્ગળ નિયમી વિ૦ [i.] નિયમિત (૨) સંયમવાળું; નિયમ રાખનારું. | નિરર્થ(ક) વિ. [સં] અર્થહીન (૨) નકામું નિયંતા છું. [ā] નિયમમાં રાખનાર - ઈશ્વર
નિરલસ વિ. [૪] આળસ વગરનું નિયંતૃત્વ ન૦ [ā] નિયંતાપણું
નિરવકાશ વિ. [i] અવકાશ વગરનું નિયંત્રણ ન૦, –ણ સ્ત્રી [i.] જુઓ નિયમન
નિરવછિન્ન વિ. [ā] અવચ્છિન્ન નહિ એવું નિયંત્રિત વિ૦ [ā] નિયંત્રણમાં હોય તેવું કે આણેલું - કરેલું નિરવઘ વિ. [સં.] દોષરહિત; ખેડખાંપણ વિનાનું નિયંત્રી સ્ત્રી [i] નિયંત્રણ કરનારી સ્ત્રી
નિરવધિ વિ૦ [4.] અવધિ કે હદ બહારનું; પાર વગરનું નિયાણી સ્ત્રી (કા.) બહેન દીકરી
નિરવયવ(-વી) વિ. [સં.] અવયવ વગરનું; અખંડ નિયામક વિ. [૪] નિયમમાં રાખનાર; વ્યવસ્થા કરનાર (૨) પુંઠ | નિરવશેષ વિ. [ā] બધું; તમામ તેવો માણસ (૩) નિયામકસભાને સભ્ય; “સેનેટર” (૪) સુકાની; નિરવાણુ અ૦ [જુઓ નિર્વાણ] અવશ્ય; જરૂર (પ.) નાવિક (૫) સારથે. સભા સ્ત્રી વિદ્યાપીઠનું તંત્ર ચલાવનાર | નિરસ વિ૦ [સં] નીરસ; રસ કે સ્વાદ વગરનું સભા; “સેનેટ’
[નિમણુક નિરસન ન [સં.] કાઢી મૂકવું – દૂર કરવું તે (૨) એકવું તે (૩) નિયુક્ત વિ. [ä.] નિમાયેલું; નીમવામાં આવેલું. –ક્તિ સ્ત્રી નિરાકરણ (૪) નાશ
[ના પાડેલું (૪) ઓકેલું નિયુત [સં.] દસ લાખ
નિરસ્ત વિ૦ [.] કાઢી મૂકેલું દુ૨ કરેલું (૨) નાશ પામેલું (૩) નિગ કું. [ā] હુકમ (૨) સંતાન વગરની વિધવાએ દિયર કે | નિરસ્ત્ર વિ. [.] અસ્ત્ર વિનાનું
પાસેના સગા સાથે સંતાન માટે શાસ્ત્રોક્ત રીતે સંબંધ કરવો તે | નિરહંકાર વિ. [સં.] અહંકાર વિનાનું; નિરભિમાની (૨) (૩) પ્રયોગ; ઉપયોગ (૪) નિયુક્ત કર્તવ્ય. -ગી પુંછ અમુક કામ અહંકારને અભાવ.-રી વેટ'નરહંકાર, નિરભિમાની-રીપણું માટે નિમાયેલ અમલદાર
નિરહંભાવ વિ૦ [.] નિરહંકાર નિયોજન ન. [ā] કઈ કામમાં જવું, મુકરર કરવું, પ્રેરવું તે | નિરંકુશ વિ. [ā] અંકુશ વગરનું; ઉર ખલ, તા સ્ત્રી, નિયંન પું. [{] એક વાયુ (જેની નળીના વીજળીના દીવા બના- નિરંજન વિ. [સં.] અંજન વિનાનું (૨) દેવ વિનાનું વાય છે) (ર. વિ.)
[અર્થ બતાવતે ઉપસર્ગ | નિરંતર અ૦ [સં] સતત (૨) હંમેશ નિર અ૦ [ā] જુઓ નિ; “વિનાનું’ – “થી મુક્ત, ‘બહાર એ નિરાકરણ ન. [સં.] નિવેડે; છેવટ(૨)નાકબૂલ – રદબાતલ કરવું તે નિરક્ષર વિ. [સં.] અભણ. છતા સ્ત્રી૦. –રી વિ૦ અક્ષર વગરનું નિરાકાર વિ. [ā] આકાર વગરનું; અમૂર્ત; સૂફમ (‘નિરક્ષરી કેળવણી').
નિરાગસ વિ૦ [i] નિર્દોષ, નિષ્પાપ નિરખાવવું સક્રિ “નીરખવું” નું પ્રેરક [૦તા સ્ત્રી નિરાગ્રહ . [સં. નિ + આગ્રહ] આગ્રહને અભાવ; નમ્રભાવ નિરગ્નિ વિ૦ [i.] યજ્ઞાદેિ માટે અરેન ન રાખતું; સંન્યાસી. નિરાગ્રહી વિ. [સં. નિરાગ્ર આગ્રહ વગરનું. –હિતા સ્ત્રી નિરત વિ૦ કિં.] લીન; મન. –તિ સ્ત્રી આસક્તિ; લગની નિરાડંબર વિ. [સં.] આડંબરરહિત; સા હું; સરળ નિરતિશય વિ૦ [.] જેનાથી ચડિયાતું ન હોય તેવું; ઉત્તમકેટિનું નિરાદર અનાદર (૨) વિ. [સં] આદર વગરનું; તે છડું નિરતિશયોક્ત વિ. [ä.] અતિશક્તિવગરનું, બબર હોય તેવું | નિરાધાર વિ. [ā] આધાર વગરનું. છતા સ્ત્રી, નિરધાર પુંજુઓ નિર્ધાર (૨) અ૦ નક્કી
| નિરાનંદ(ન્દી) વિ. [સં.] આનંદરાહત નિરધારવું સત્ર ક્રિટ જુઓ નિર્ધારવું. [નિરધારાવું અ૦ ક્રિ | નિરાપદ વિ. [૪] આપદા વિનાનું
[વિનાની (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).]
[અલગ
નિરાભરણ વિ. સ્ત્રી [.] આભરણ-આભૂષણ કે અલંકાર નિરનિરાળું વિ૦ [જુએ નિરાળું (દ્વિર્ભાવ)] જુદું જુદું; અલગ | નિરામય નવ તંદુરસ્તી (૨) વિ. [સં.] નીરગી નિરનવાર વિ૦ [ā] અનુસ્વાર વગરનું
નિરામિષ વિ૦ [ā] માંસ વગરનું; “વેજિટેરિયન' (૨) ઐન્દ્રિય નિરન્ન વિ. [સં.] અન્ન વગરનું; ભૂખ્યું
સુખની ઇચ્છા વગરનું (૩) મજૂરી ન મળતી હોય તેવું. –ષાહાર નિરન્વય વિ. [સં.) વંશ વિનાનું (૨) સંબંધ (૩) [વ્યા.] અન્વય પું [+મહાર] માંસ વગરને ખેરાક; અન્નાહાર, વેજિટેરિયેવિના પણ અર્થ બતાવી શકે તેવો (શબ્દ)
નિઝમ'. –ષાહારી વિ૦ (૨) પુંઅન્નાહારી નિરપરાધ(–ધી) વિ. [ā] નિર્દોષ
નિરાલંબ વિ૦ [.] આલંબન – આધાર વગરનું (૨) અધ્ધર નિરપવાદ વિ. [સં.] અપવાદ વગરનું; પૂરેપૂરું
નિરાવરણ વિ. [૪] આવરણ વિનાનું ખુલ્લું

Page #536

નિરાવવું]
૪૯૧
[નિત
નિરાવવું સક્રિ, નિરવું અતિ “નીરનું પ્રેરક ને કર્મણિ | હોય તેવી લક્ષણા (કા. શા.) નિરાશ વિ૦ કિં.] નાઉમેદ; આશાભંગ. શા સ્ત્રી નાઉમેદી. | નિરૂપક વિ૦ કિં.] નિરૂપનારું (૨) પુંઠ નિરૂપણ કરનાર -શાવાદ ૫૦ “પેસિમિઝમ'; આશાવાદથી ઊલટું તે. –શાવાદી નિરૂપણ ન [સં.] બરાબર વર્ણવવું – રજૂ કરવું તેનું વર્ણન (૨) ૫૦ (૨) વિ. નિરાશાવાદવાળું કે તેમાં માનનાર
અવલોકન; વિવેચન
[નિરૂપા (કર્મણિ)] નિરાશી વિ. [સં.] આશાર હેત; અનાસક્ત
નિરૂપવું સક્રિ. [સં. નિ] નિરૂપણ કરવું. [નિરૂપાવવું (પ્રેરક). નિરાશ્રય–વી) વિ. [4] નરાધાર. –વતા સ્ત્રી, –થીપણું ન નિરૂપિત ૦ [.] જેનું નિરૂપણ થયું હોય તેવું નિરૂપાયેલું . નિરાશ્રિત વિ. [૬] નિરાધાર. ૦૫ણું નવ
નિરૂપ્ય વિ. [i] નિરૂપવા યોગ્ય વા નિરૂપી શકાય તેવું નિરાસ પં. [સં.] જુઓ નિરસન
નિરોધ પું[.] રેકાણ, નિગ્રહ, ૦ક, ધી વિ૦ રોકનારું નિરાસક્ત વિ. [સં.] આસક્તિ વગરનું
નિરપ પું[] સંદેશ નિરાહાર(–રી) વિ. [સં.] ભૂખ્યું; ઉપવાસી
નિર્ઝતિ સ્ત્રી સં.] વિનાશ; ખુવારી; મરણ [ નિર્ગમન નિરાળું વિ૦ [. Tળરારા (. નિરા) =એકત્ર સ્થિતિ ન કર- | નિર્ગત વિ૦ [ā] બહાર નીકળેલું. -તિ શ્રી. બહાર જવું તે;
નારું. સર૦ હિં. નિરામ. નિર/a]] જુદં ન્યારું; અલગ નિર્ગમ ૫૦, ન નવ [i] બહાર જવું તે (૨) દેશ બહાર જવું નિરાંત (ત, સ્ત્રી, કુરઃ (૨) સુખ; જંપ (૩) શાંતિ; સલામતી. | તે; “એમેશન” (૩) દરવાજે (૪) ગુજારવું-ગાળવું તે [Fથવી, વળવી =નચિંત થવું]. –તે અ૦ આરામથી (૨) ઉતાવળ | નિર્ગમવું સક્રિ. [. નિમ્] ગાળવું; ગુજારવું (૨) બહાર કાઢવું કે દેડધામ કર્યા વગર (૩) સુખચેનથી
(૩) મટાડવું (૪) અક્રિટ બહાર જવું નિરિચછ વિ[4.] ઈરછા રહિત (૨) (નેકામ; લાભની ઈચ્છા વિનાનું | નિર્ગવી વિ૦ કિં. નિર્વ] ગર્વ વિનાનું; નમ્ર નિરિંદ્રિય વિ૦ કિં.] ઇદ્રિય વગરનું (૨) પ્રમાણ વગરનું નિર્ગળવું અક્રિ. [જુઓ નીગળવું] ટપકવું નિરીક્ષક છું. [.] નિરીક્ષણ કરનાર માણસ (૨) (શાળા) | નિર્ગધ વિ. સં.] ગંધ વગરનું; ગંધ ન આવે એવું ઈસ્પેકટર. –ણ ન અવલોકન
નિર્ગુણ(–ણી) વિ. [સં] ગુણ વગરનું (૨) કૃતધ્રી. –ણતા સ્ત્રી, નિરીક્ષવું સક્રિ. [સં. નિરીક્ષ] અવલેકવું
–ણત્વ ન. –ણિયું વિ૦ કૃતધી. –ણે પાસના સ્ત્રી [+ઉપનિરીક્ષા સ્ત્રી [i] અવલોકન
[પ્રેરક | સના] નિર્ગુણ નિરાકારની ઉપાસના નિરીક્ષાવું અ૦ ૦િ, વિવું સત્ર ક્રિટ ‘નિરીક્ષનું કર્મપણ ને નિગૃહ–હી) વિ. [i] ઘરબાર વિનાનું નિરીખવું સક્રેટ [1. ગિરિવર્ણ] +નિરીક્ષવું; નીરખવું નિÁ થ વિ૦ [.] ગ્રંથિ – બંધનમાંથી મુક્ત (૨) ગરીબ (૩) નિરીશ્વર—રી) ૦ [4] ઈશ્વર વગરનું (૨) ઈશ્વર નથી એમ ! અસહાય; એકલું (૪) પં. બંધનમુક્ત સાધુ; ક્ષપણક
માનનારું. -રવાદ પુ. ઈશ્વર નથી એ મત. –રવાદી વિ૦ | નિટ કું. [સં.] કઈ કર કે અંકુશ વિનાનું – ખુલ્લું બજાર (૨) નિરીશ્વરવાદને લગતું (૨) પુર નિરીશ્વરવાદમાં માનનાર માણસ વિ૦ (૫) ઉદાર; છૂટા હાથે આપે એવું નિરીહ વિ. [સં.] ઈહા – આશા કે ઈરછા વગરનું
નિર્ધાત ૫૦ [4] પવનનું તોફાન (૨) નાશ (૩) વીજળીના કડાકે. નિરુક્ત ન [.] એક વેદાંગ; બુલપત્તિશાસ્ત્ર. –ક્તિ સ્ત્રી વ્યુત્પત્તિ | ૦ક વિ૦ નાશક. –તી વિ૦ નાશક; નિર્ધાતક નિત્તર વિ૦ [] જવાબ વગરનું (૨) વાદ કે ચર્ચામાં સામે | નિર્વાણ(ત્રણ) વિ. નિં.] કૂર. –ણુપણું ન જવાબ ન આપી શકનાર; ચૂપ થઈ ગયેલું
નિર્દોષ છું. [4] અવાજ (૨) મોટો દવાને નિરુત્સવ વિ. [સં.] ઉત્સવ વગરનું
નિર્જન વિ. [i] ઉજજડ, એકાંત. ૦તા સ્ત્રી નિરુત્સાહ પુ. ઉત્સાહને અભાવ; નાઉમેદી (૨) વિર સિં] | નિર્જર ૫૦ [સં.] દેવ (૨) વિ૦ જરા – ઘડપણ વિનાનું ઉત્સાહ વગરનું. (–હીરાપણું ન૦.-હિત,-હી વિ. નિરુત્સાહ. | નિર્જરા સ્ત્રી (જૈન) તપ – તે વડે પાપ ક્ષીણ કરવું તે -હિતા સ્ત્રી નિરુત્સાહીપણું
નિર્જલ(–) વિ. [4] પાણી વગરનું. –ળવું સક્રિ. પાણી નિરુદ્ધ વિ૦ [ā] રેકેવું (૨) કેદ કરેલું
ઉડાડી મૂકવું; “ડિહાઇડ્રેટ’ (૨. વિ.). –ળિત વિ૦ (૨. વિ) નિરુદ્દેશ વિ. [i.] ઉદ્દેશ વિનાનું; નિપ્રોજન
ડેહાઈડ્રેટેડ'.-લા(–ળા) એકાદશી, –ળા અગિયારશન્સ) નિરુદ્યમ પુંછ ઉદ્યમને અભાવ (૨) વિ૦ [.] ઉદ્યમ વગરનું; સ્ત્રી જેઠ સુદ અગિયારશ
આળસુ –મી વિ. નિમ. -મિતા સ્ત્રી, –મીપણું ન. | નિર્જીવ વિ૦ [i] જીવ વગરનું; અચેતન (૨) નિર્બળ (૩) નકામું નિરોદ્યોગ વિ. [i] (૨) પું, -ગી વિ૦ જુઓ નિધમ,-મી | નજીવું. ૦તા સ્ત્રી, ૦૫ણું નવ નિરુપદ્રવ ૫૦ ઉપદ્રવને અભાવ (૨) વિ. [ā] ઉપદ્રવ વગરનું | નિઝર ૫૦; ન૦ કિં.] ઝરે (૨) ધોધ. ૦વું અક્રિ. ઝરવું; ઝરે | (૩) ઉપદ્રવ ન કરે તેવું; શાંત. –વી વેનિરુપદ્રવ. -વીપણું ન નિર્ઝરી,-રિણી સ્ત્રી [i] નદી નિરુપમ વિ. [4] અનુપમ; અદ્વિતીય [સ્ત્રી, ૦૫ણું ન | નિર્ણય ૫૦ [.] નિશ્ચય (૨) ફેંસલો. ૦કારક વિ. નિર્ણાયક. નિરુપયોગી વિ. [. નિરુપણો] ઉપગ વિનાનું નકામું. ગિતા -વાત્મક વિ૦ નિર્ણયવાળું; નક્કી; નિશ્ચયાત્મક નિરુપાધિક વિ. [સં.] (ગુણધર્મ ઈ0) ઉપાધિ રહિત
નિર્ણવું સક્રિ. [સં. નિર્ગત્ પરથી] (૫) નિર્ણય કરે નિરુપાય છે. [i] ઉપાય વગરનું; લાચાર
નિર્ણાયક વિ૦ [.] નિર્ણય કરનાર કે લાવનાર. ૦મત ન૦;યું, નિરૂઢ વિ૦ [ā] રૂઢ; પ્રસિદ્ધ; પ્રચલિત. ૦લક્ષણ સ્ત્રી પ્ર-| બે બાજુ સરખા મત થતાં અપાતો વધુ મત; “કાસ્ટિંગ વોટ' જનની અપેક્ષા વિના માત્ર રૂઢિથી જ જ્યાં બીજો અર્થ લેવાતો | નિત વિ. [.] નક્કી કરેલું
[ફૂટ

Page #537

નિય]
૪૯૨
[નિર્વાસન
નિર્દય વિ. [i] ક્રૂર દયા વગરનું. છતા સ્ત્રી, ૦૫ણું નવ નિર્મનું સક્રિ. [સં. નિમ, પ્રા. ળિમે મ. નિમિળ, હિં, નિર્મના] નિર્દ ભ(–ભી) વિ. [સં.] દંભરા હેત. -ભતા, ભિતા સ્ત્રી નિર્માણ કરવું; રચવું; બનાવવું; ઘડવું (૨) નિયત કે નક્કી કરવું નિર્દશ વે સિં] દંશ – ડંખ વિનાનું
નિર્મળ,–ળું વિ૦ જુએ “નિર્મલ’ નિર્દોવા વિ[નિર+દા ફરીથી દાવો ન થાય તેવું નિર્મળી સ્ત્રી [‘નિર્મલ” ઉપરથી; સર૦ હિં. નિર્મી મ.] એક વનનિર્દિષ્ટ વિ. [i] બતાવેલું (૨) વર્ણવેલું (૩) આજ્ઞા અપાયેલું | સ્પતિ જેનાં બી મેલું પાણી સ્વચ્છ કરવામાં વપરાય છે (૪) નક્કી કરેલું
નિર્માક્ષિક વિ. [.] માખીઓ વિનાનું નિર્દેશ ! [.] આજ્ઞા (૨) ઉલેખ (૩) જ્ઞાનને જે વિભાગ નિર્માણ ન [ā] રચના; સર્જન (૨) નસીબ, નિયતિ
ભાષા દ્વારા દર્શાવવામાં આવે તેનું પ્રોપોઝિશન’ (ન્યા.). ૦૧ નવ | નિર્માતા j[સં.]નિર્માણ કરનાર; સર્જક, ફિલ્મ-ચિત્રપટ બનાવનાર નિર્દેશવું તે. ૦૫ત્ર ૫૦૦ સભામાં થવાના કામનો નિર્દેશ કરનારે નિર્માન(–ની) વિ. [સં.] અભિમાન વિનાનું, નમ્ર. -નિતા સ્ત્રીપત્ર; જેન્ડા પેપર'. વાક્ય ન આજ્ઞાવચન (૨) અમુક નિશ્ચય | નિર્માલ(ળ) સ્ત્રી; નવ દેવ ઉપરથી ઉતારેલી કે દેવને ચડેલી વસ્તુ કે નિર્ણય બતાવનારું વાક (ન્યા.). ૦૬ સક્રિટ નિર્દેશ કરે. (કુલ વગેરે).—લ્ય વિ. [‘નિર્માલ” ઉપરથી; અથવા નિર્ +માલ] [-શાવવું(પ્રેરક),-શાવું(કર્મણિ).]-શ્ય વિનિર્દેશ કરવા લાયક માલ–દમ વગરનું (૨)સ્ત્રી,ન [i.]જુએ નિર્માલ. –ત્યતા સ્ત્રી નિર્દોષ છુંસંગીતમાં એક અલંકાર [–ષત્વ, ૦૫ણું ન૦ | નિર્માવવું સક્રિ. “નિર્મવું' નું પ્રેરક : નિર્દોષ(–ષી) વિ. [સં.] નિરપરાધી; દોષ વિનાનું. –ષતા સ્ત્રી, | નિમવું અકિટ [‘નિર્મવું’ નું કર્મણિ] નિર્મિત -નક્કી થવું નિદ્ધ વિ. [સં.] રાગદ્વેષ, માનાપમાન ૪૦ ઇંદ્વોથી પરરહિત | નિર્મસ વિ. સં.] માંસ વગરનું; નિરામિષ [-તિ સ્ત્રી નિર્ધન(નિયું, –ની) વિ. સિં.] પૈસા વગરનું, ગરીબ
નિમિત વિ૦ .] નિર્માયેલું; રચાયેલું (૨) નક્કી થયેલું; નિયત નિર્ધાર પું, ૦ણ ન. [] નિશ્ચય; નિર્ણય. ૦ણવાચક વિ૦ નિર્મુક્ત વિ૦ [i.] મુક્ત; બંધનરહિત
[ગયેલું નિશ્ચયવાચક. ૦ણુ-સપ્તમી સ્ત્રી. નિશ્ચય બતાવવાના અર્થમાં | નિર્મુખ વિ. [ā] ખાધા વગર પાછું ગયેલું (૨) નિરાશ થઈ પાછું વપરાતી સાતમી વિભક્તિ (વ્યા.)
નિર્મલ –ળ) વિ. [i] મૂળ વગરનું (૨) નિર્વશ. -લન ન નિર્ધારવું સક્રિ. [૩. નિરવ ] નિરધારવું, નક્કી કરવું. [નિર્ધારા- નાશ; મૂળમાંથી ઉખેડી કાઢવું તે
[આકાશ વવું સક્રિ. (પ્રેરક), નિર્ધારાવું અક્રિ. (કર્મણિ)] નિર્મોક પું[] મુક્તિ (૨) સાપની કાંચળી (૩) બખ્તર (૪) નિર્ધારિત વિ. [સં.] નક્કી કરેલું નિરધારાયેલું
નિર્મોહ–હી) વિ. [ā] મેહ વગરનું. –હતા, –હિતા સ્ત્રી, નિર્ધમ વિ૦ [i] ધુમાડી વગરનું
--હ૫ણું, હીપણું નવ નિર્બલ(ળ) વિ. [ā] બળ વગરનું; દુર્બળ. ૦તા સ્ત્રી- નિર્માણ ન. [૪] પ્રયાણ; નીકળવું તે [(૨) કવાથ; કસ; સાર નિર્બધ વિ. [સં.] બંધ કે બંધન વગરનું (૨) અ૦ બંધન વગર નિયસ છું. [] વનસ્પતિમાંથી ગુંદર જેવો ઝરત રસ; ગુંદર (૩) પુંઠ આગ્રહ
નિર્લજજ વિ[.]લાજ વગરનું, અવિવેકી. તે સ્ત્રી૦, ૦૫ણુંન૦ નિબંધ વિ૦ [.] બાધ – હરકત કે વિન વિનાનું
નિર્લિપ્ત, નિલંપ[િi.]લેપાયા વગરનું અનાસક્ત.૦તા સ્ત્રી નિબ જ વિ. [સં.] બીજ વગરનું (૨) નિર્વિકપ (સમાધિ) નિર્લોભ(–ભી) વિ[.]લભ વગરનું, ૦૫ણું ન૦,ભિતા સ્ત્રી, નિર્બોધ વિ. [.] સમજબુદ્ધિ વિનાનું, અજ્ઞાન
નિર્વચન ન [] બોલવું તે (૨) વ્યાખ્યા; વિવેચન; ટીકા (૩) નિર્ભય વિ. [i] નીડર. ૯તા સ્ત્રી , છત્વ ન૦, ૦૫ણું ન૦ | વ્યુત્પત્તિ. –નીય વિ. નિર્વચનને પાત્ર; નિર્વાણ્ય નિર્ભર વિ૦ [i] ભરેલું (૨) પુષ્કળ (૩) આશ્રિત; અવલંબિત | નિર્વર્ય વે[. નિર્વ) વર્ણરહિત આધારવાળું
[અળતો નિર્વસ્ત્ર વિ૦ [ā] વસ્ત્ર વગરનું નિર્ભર્સના સ્ત્રી [.] તુચ્છકાર; તિરસ્કાર (૨) દમદાટી (૩) | નિર્વહણ ન [] અંત; સમાપ્તિ (૨) નિર્વાહ (૩) નાશ (૪) નિભાંગ, -ગિયું વિ૦, –ગણી, –ગિણી વિ. સ્ત્રી,-૦િ | [કા. શા.] નાટકમાંના પાંચ સંધિમાંને એક, જેમાં જુદે જુદે [i] અભાગી; કમનસીબ
ઠેકાણે વિકસાવેલા વસ્તુને અંતમાં સમાપ્તિ માટે એકત્રિત કરાય છે નિભન વિ. [.] ભાન વગરનું. છતા સ્ત્રી [.] ભાન ન હોવું તે | નિર્વશ(–શી) વિ. [૪] જેના વંશમાં કાઈ ન રહ્યું હોય તેવું નિભીંત,નિભીર વિ. [નિર્ +ભીત, ભી] નીડર; ભી નહિ એવું | નિઃસંતાન. [જવું = વંશમાં કોઈ ન રહેવું.] નિર્ભેળ વિ. [નિર+ભેળ; સર૦ મ.] ભેગ વગરનું; ચાખું; સાફ | નિક વિ૦ [] મંછું; ચૂપ નિર્ભ છવું સક્રિટ સિર૦ બા. fણમ] + જુએ નિભ્રંછવું નિર્વાચન ન [હિં.] ચૂંટણી નિર્જ છા સ્ત્રી [સરવ પ્રા. ળિમઝviI] જુઓ નિર્ભર્સના નિર્વાચ્ય વિ૦ [ā] નિર્વચન કરવા યોગ્ય નિબ્રાંત વિ. [૩] ભ્રાંતિ વગરનું
નિવટ વિ. [.] વાટ –પગરવટ વિનાનું નિર્મત વિ૦ [ā] મતમતાંતર-રહિત
નિર્વાણ ન. [] મક્ષ; અંતિમ શાંતિ -શૂન્ય (૨) આખર; નિર્મસૂરતા સ્ત્રી [સં.] મત્સર કે ઈ અસૂયાને અભાવ અંત; મરણ (૩) વિ. શુન્ય; શાંત (૪) અંત કે અસ્ત પામેલું નિર્મનું વિ૦ [નિર્મ ન] મન - મમતા વિનાનું
(૫) અ. નિશ્ચલ; ચક્કસ; અવશ્ય નિર્મમ વિ. [ā] મમત વિનાનું; વિરક્ત. છતા સ્ત્રી
નિર્વાતન્યુ વિ. [ä.] વાયુ કે પવન વિનાનું નિર્મર્યાદ વિ. [સં.] મર્યાદા વિનાનું; અમર્યાદ; બેહદ નિર્ધારસી વિ૦ વારસ વિનાનું, નિર્વશ નિર્મલ(ળ) વિ. [ā] સ્વર૭; પવિત્ર. ૯તા સ્ત્રી
નિવસન ન [.] વધ (૨) ઘર કે ગામ છોડી જવું તે (૨) દેશ

Page #538

નિર્વાસનિક]
૪૯૩
[નિશાન
માંથી હાંકી મુકાવું તે; દેશનિકાલ
નિવડે પુંછ +[સર૦ મ. નિવારj] નિવેડો નિર્વાસનિક વિ૦ [ā] વાસના વિનાનું નિષ્કામ
નિવા૫ ૫૦ [ā] શ્રાદ્ધ વખતે પિતૃઓને અપાતો બલિકે અંજલિ. નિર્વાસિત વિ૦ .] ઘરબાર કે વાડી વતનમાંથી હાંકી કાઢવામાં -પાંજલિ સ્ત્રી[+મં]િ શ્રદ્ધાંજલિ [દૂર કરવું તે આવેલું; “રેફયુજી'
નિવાર j[.]નિવારણ. ૦૭ વિનિવારનારું.૦ણ નવ વારવું તે; નિર્વાહ j[સં.] ગુજારે (૨) ટકા (૩) પરિપાલન; અમલ થવો તે. | નિવારવું સક્રિટ સં. નિવાર; પ્રા. શિવાર] વારવું; રેકવું.
૦૦ વિ૦ નિર્વાહ કરનાર, વેતન નવ નિર્વાહ થવા પૂરતું વતન કે | [નિવારાવવું સક્રિ. (પ્રેરક), નિવારવું અક્રિ(કર્મણિ ] રજી મારી; “લિવિંગ વેજ' [(ધ્યાન) (૨)સ્થિર; નિશ્ચિત | નિવરિત વિ. સિં] નિવારેલું; દૂર કરેલું નિર્વિક૯૫ વિ૦[૪] વેકપવિનાનું; જ્ઞાતા,શેય ઈત્યાદે ભેદ વગરનું | નિવાર્ય વિ. [સં.] નિવારી કે રોકી શકાય એવું નિર્વિકાર–રી) વિ. [૪] વિકાર વિનાનું. -રતા, -નરિતા સ્ત્રી.. | નિવાસ ૫૦ [i] રહેઠાણ સ્થાન ન નિવાસનું સ્થાન, સી -રિત્વ, ૦૫ણું ન
[વગર, વિ૦ (૨) પુંછ રહેવાસી; રહેનારું નિર્વિઘ્ન વિ. [૪] વિન્ન વગરનું. ૦તા સ્ત્રી.. –દને અ૦ વિદ્મ | | નિવિદ સ્ત્રી [સં.] વેદના કેટલાક નાના મંત્ર [(૪) પહેલું નિર્વિણ વિ. [સં.] ખિન્ન (૨) કંટાળેલું (૩) જીર્ણ, ગલિત નિવિષ્ટ વિ૦ કિં.] બેઠેલું (૨) એકતાર થયેલું (૩) ગોઠવાયેલું નિર્વિચાર વિ. [4] વિચાર વિનાનું
નિવૃત્ત વિ. [.] નિવૃત્તિ પામેલું (૨) પાછું ખેંચેલું કે ખેંચાયેલું નિર્વિત વિ૦ [i] તર્કવિતર્ક વિનાનું
નિવૃત્તિ સ્ત્રી [.] નિરાંત (૨) ફુરસદ (૩) સંસારની ઉપાધિમાંથી નિર્વિત વિ૦ [સં.) પૈસા વિનાનું, ગરીબ (૨) સન્દકે શક્તિ વગરનું દૂર થઈ એકાંતવાસ સેવ તે (૪) કામ ન કરવું છે કે કામધંધાનિર્વિવાદ––દિત) વિ. [સં.] ચોકકસ; બિનકરારી
માંથી છૂટવું તે; “રિટાયરમેન્ટ (૫) સમાપ્તિ. નિવાસ ૫૦ નિર્વિશેષ વિ૦ [૪] ભેદ વગરનું સરખું (૨) વિશેષતા વગરનું એકાંતવાસ. ૦માર્ગ કું. નિવૃત્તિ દ્વારા સાધનાનો માર્ગ. ૦માગ નિર્વિધ વિ. [સં.] ઝેર વગરનું (૨) નિખાલસ (૩)નવ એક વનસ્પતિ વિ૦ નિવૃત્તમાર્ગનું કે તેમાં માનનારું. ૦વાદ ૫. નિવૃત્તિજીવન નિર્વિષય(૮થી) વિ. [i] વિષય - પદાર્થ કે મુદ્દો યા હેતુ વગરનું; સાફલ્મનું શ્રેષ્ઠ સાધન છે એવા વાદ
અપ્રસ્તુત (૨) કામભેગના વિષય વિનાનું. –યિ)તા સ્ત્રી, નિવેડે ડું ['નીવડવું” ઉપરથી; સર૦ હિં. નિવેe] ફેંસલો (૨) નિવર, -ચૈ વિ[સં.] વીર્યહીન (૨) નબળું; બાયલું. છતા સ્ત્રી, નીવડી રહે તે છેવટ. [-આવ, આવે, લાવો] ૦૦ નવ
નિવેદક વિ૦ (૨) પું[.] નિવેદન કરનાર; રિટર” નિર્વક્ષ વિ. [.] વૃક્ષ વગરનું; ઉજજડ
નિવેદન ન૦ [] નમ્રતાથી રજા કરવું તે; જણાવવું તે (૨) અરજ નિવૃત વિ. [સં] સંતોષ પામેલું (૨) પૂરું થયેલું
(૩) અહેવાલ. [Fકરવું=નમ્રતાથી રજૂ કરવું; અરજ કરવી (૨) નિતિ સ્ત્રી. [ā] સંતેષ (૨) આનંદ (૩) શાંતિ (૪) નાશ (૫) હેવાલ આપ.] –ની વિ૦ (૨) પુંભગવાનને સમર્પિત થયેલું મુક્તિ (૬) પૂરું થવું તે
સ્થિર (માણસ) (પુષ્ટિમાર્ગમાં) નિગ કું. (જૈન) વિષ પ્રત્યે અરુચિ (૨) વિ. [સં.) વગ વિનાનું | નિવેદવું સક્રિ. [ä. નિવે] નિવેદન કરવું (૨) નૈવેદ્ય ધરાવવું નિર્વેદ પું. [સં.] અણગમો (૨) વૈરાગ્ય
નિવેદવું અક્રિ૦, –વવું સક્રિ. “નિવેદવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક નિર્વેર વિ. [સં.] વેરવૃત્તિ વગરનું
[નિર્વ્યસનીપણું | નિવેદિત વિ. [સં.] નિવેદન કરાયેલું (૨) વેદ્ય રૂપે અપાયેલું. નિર્બસની વિ. [ä. નિર્વ્યસન] વ્યસન વગરનું, –નતા સ્ત્રી | –તા વિ૦ સ્ત્રી, નિર્ચાજ વિ. [૪] કપટરહિત, સાલસ; સરળ [નિક્રિય | નિવેશ પં. [સં] પ્રવેશ (૨) પ્રવેશદ્વાર (૩) પડાવ (૪) રહેઠાણ નિવ્યપાર વિ[.] વ્યાપાર કે પ્રવૃત્તિ ચા કામધંધા વગરનું; | નિદ્ [.] એક ઉપસર્ગ; જુએ નિસ્ નિહેતુક વિ. [સં.] હેતુર હત; નિપ્રયોજન
નિશ સ્ત્રી. [ā] રાત્રિ; નિશા (૨) હળદર, ૦ચર્ચા સ્ત્રી રાતે નિલય ન૦ [i] રહેઠાણ
લિલવટ; કપાળ | (નગરમાં) થતી ચર્ચા. દિન, ૦ર, -શ(શિ)વાસર અ. નિલવટ ન [ä. ત્રાટપટ્ટ; સર૦ બા. fu, fટ(–)] [ રાતદિવસ; અહોરાત્ર [ઉપર વાટવામાં આવે તે પથ્થર; નિસાર નિલાજરું વિ૦ [સર૦ મ. ઉનાના] જુએ નિર્લજજ નિશા સ્ત્રી [પ્ર. નિસા; કે. નાસા; મ. ની] નિશાતરાથી જેના નિલાટ, ઠ ન જુઓ નિલવટ (૫)
નિશા સ્ત્રી- [.]નિશ; રાત. ૦કર ૫૦ ચંદ્ર (૨) મરઘા. કુસુમ નિવડાવવું સક્રિ. “નીવડવુંનું પ્રેરક
નવ રાતે ખીલતું કુસુમ (૨) ઝાકળ. ૦ચર ૫૦ રાક્ષસ (૨) નિવપન ન૦ [ā] પિતૃઓનું તર્પણ કરવું તે
ભૂત, પિશાચ (૩) ચાર (૪) ન૦ ઘુવડ (૫) વાગળું. ૦ચરી સ્ત્રી, નિવર્તક વિ૦ [ā] પાછું ફરતું (૨) નિવારનારું. –ન ન પાછું | રાક્ષસી (૨) વેશ્યા. ૦નાથ, ૦૫તિ મું. (સં.) ચંદ્ર. યુદ્ધ ન નિવર્તવું અક્રિક વુિં. નિવૃત] ટળવું; મટવું (૨) પાછા ફરવું. [ રાતે લડાતું યુદ્ધ. ૦વાસે ૫૦ રાતવાસે [નિવર્તાવવું (પ્રેરક), નિવર્તાવું (ભાવ).]
નિશાણ ન૦ + જુએ નિશાન (બંને)
[ઉપરવટ નિવસવું અદ્ધિ [i.નિવર્] નિવાસ કરવાનું રહેવું. દુનિવસાવવું , નિશ(–સા)તરે પં. [જુએ નિશા] દાળ વાટવાને પથરે; સક્રિ. (પ્રેરક). નિવસાવું અક્રિ૦ (ભાવ)]
નિશાન ન. [1] ચિહ્ન (૨) ચેટ; તાકવાનું લક્ષ્ય (૩) વાવટે. નિવાજવું સક્રિ. (જુઓ નવાજવું] સરપાવ, પદવી વગેરે આપી [-ઉઠાવવું ધારેલું નિશાન બરાબર તાકીને તોડી પાડવું. કરવું
સંતોષવું. [નિવાજવવું સક્રિ. (પ્રેરક). નિવારવું અક્રિય =નિશાની કરવી; ચિહ્ન આંકવું. –ચવું = યુદ્ધને વાવટેફરક. (કર્મણિ)]
નાકવું ધારેલે સ્થળે ચોટ લાગે તે રીતે બાણ વગેરેનું સંધાન

Page #539

નિશાનદાર 1
વાવટા
કરવું. -પાઢવું, મારવું =ધારેલે સ્થળે ચાટ લગાવવી (૨) ધાર્યું કામ પાર પાડવું. “માંઢવું = નિશાન તાકવું.-વાગવું=નિશાન ઉડાવવું, નિશાનનેા હાથી = સવારીમાં આગળ રહેતા વાળેા હાથી (૨) અગ્રેસર.] દાર પું॰ નિશાનવાળા. માજ વિ॰ (૨) પું॰ બરાબર નિશાન તાકનાર; તાકેહું. માજી સ્ત્રી નિશાન તાકવાના અભ્યાસ (૨) નિશાન તાકવાની રમત નિશાન ન॰ [છે. પિસ્તાળ; સર૦ મ. નિશાળ] સંકા; ચોઘડિયું (૨) ઊંટ પરની નાખત
નિશાનાથ પું॰ [i.] જુએ ‘નિશા’માં નિશાની સ્ક્રીનિશાન;ચિહ્ન (૨) સંજ્ઞા. [—આપવી = ઓળખાય એવું ચિહ્ન કહેવું. –રાખવી=યાદ રહે તે માટે કાંઈ ચિહ્ન રાખવું – મૂકવું.]
નિશા પતિ, યુદ્ધ, વાસે જુઓ ‘નિશા [É.]’માં નિશાળ સ્ત્રી [સં. શાળા? કે હૈ. નીસાર = મંડપ ?] શાળા. [છૂટવા = નિશાળનેા સમય પૂરો થવે; સમય પૂરો થતાં છેાકરાંએ ઘેર જવું. —એસવી = ભણાવવાનું કામ ચાલવું. –માંડવી = ભણાવવાના ધંધા કરવા નિશાળ શરૂ કરવી. નિશાળેથી ઊઠી જવું = નિશાળે ભણવા જતા બંધ થવું. નિશાળે બેસવું = બાળકે પ્રથમ વિધિપૂર્વક નિશાળમાં દાખલ થવું. નિશાળે એસાઢવું, મૂકવું = બાળકને પ્રથમ નિશાળે ભણવા મેાકલવું.] ગરણું ન॰ [+પ્રા. ગર્ળ = વિધ; અનુષ્ઠાન (સં. વાળ)] છે!કરાછે.કરીને નિશાળે મુકતી વખતે કરવામાં આવતા વિધિ. ભાઈ પું॰ નિશાળના મિત્ર; સહાધ્યાયી. –ળિયા પું॰ વિદ્યાર્થી નિશિત વિ॰ [સં.] તીક્ષ્ણ; ધાર કાઢેલું નિશિપાળ પું॰ [સર॰ હિઁ. નિાિષા; સં. નિોિવા] એક છંદ નિશિવાસર અ॰ [i.] રાતદિવસ
|
[નિષ્પાદન
- નિષે (–સૂ )દન વિ॰ [સં.] નાશ કરનાર (૨) ન૦ નાશ; કતલ નિષેધ પું [સં.] મના; બાધ (૨)શાસ્ત્રવિહિત મનાઈ; ‘વિધિ ’થી ઊલટું. ૦૬ વિ॰ મના કરનારું. ૦રૂપ વિ॰ મનાઈવાળું. વાચક વિ॰ નિષેધ કહેતું – બતાવતું – સૂચવતું. વું સક્રિ॰મનાઈ કરવી. [—ધાવું(કર્મણ), “ધાવવું (પ્રેરક).]-ધાત્મક વિ॰[ + ઞામ] નિષેધવાળું; નિષેધરૂપ. -ધાવયવ પું॰ [+મવવ] નિષેધવાળા ભાગ (૨) ‘કૅલસી ઑફ નેગેટિવ પ્રેમિસિસ' (ન્યા.) નિષ્ક પું॰ [સં.] સેનાનેા એક પ્રાચીન સિક્કો નિષ્કપટ(–ટી) વિ॰ [É.] કપટ વગરનું નિષ્કરુણ વિ॰ [ä.] દયા – કરુણા વગરનું; ક્રૂર નિષ્કર્મ વિ॰ [ä.] કર્મ ન કરનારું (૨) આળસુ; નવરું (૩) કમેĆ વડે લિપ્ત ન થનારું; અનાસક્ત. ॰તા સ્ત્રી નિષ્કર્ષ પું [સં.] સાર (૨) સંગીતમાં એક અલંકાર નિષ્કલ વિ॰ [É.] કલા – અવયવ – ભાગ વિનાનું નિષ્કલંક વિ॰ [É.] કલંક વગરનું; શુદ્ધ; નિર્દોષ નિષ્કંટક વિ॰ [સં.] કાંટા વગરનું (૨)[લા.] અડચણ વગરનું; સરળ (૩) શત્રુ વગરનું
નિષ્કુપ વિ॰ [ä.] અચળ; સ્થિર; કંપ વગરનું
નિષ્કામ [i.],ેમી વિ॰ કામના વિનાનું (૨) ફળની ઇચ્છા વિનાનું (૩) નિઃસ્વાર્થ. છતા સ્રી. વૃત્તિ સ્ત્રી॰ કામના કે ફળની ઇચ્છાના અભાવવાળી વૃત્તિ [કારણે; બિનજરૂર નિષ્કારણ વિ॰ [i.] કારણ વગરનું; નિષ્પ્રયોજન (૨) અ॰ વગર નિષ્કાળજી સ્ત્રી॰ [નિધ્+કાળજી] કાળજી ન હોવી તે; બેદરકારી નિષ્કાંચન વિ॰ [સં.] નિર્ધન; ગરીબ, કાંચન વગરનું નિષ્કિંચન વિ॰ [i.] અકિંચન. તા સ્ત્રી॰ નિષ્કુજિત પું॰ [સં.] સંગીતમાં એક અલંકાર [એકાકી નિષ્કુલ વિ॰ [ä.] કુલના સંબંધ રહિત; સગાંસંબંધી વિનાનું – નિષ્કુતિ સ્ત્રી॰ [É.] નેવારણ (૨) પ્રાયશ્ચિત્ત નિષ્ક્રમણ ન૦ [É.] બહાર જવું તે (૨) સંન્યાસ (૩) બાળકને
જન્મથી ચેાથે માસે ઘર બહાર લાવતાં કરાતા વિધિ

૪૯૪
|
|
નિશીથ સ્ત્રી॰ (?) [i.] નિશા; રાત્રિ (૨) મધરાત નિશ્ચય પું॰ [સં.] સંકલ્પ; નિર્ણય (૨) ખાતરી (૩) અ॰ નિશ્ચે; નક્કી. ૦પૂર્વક અ॰ ચાક્કસ; ખાતરીપૂર્વક. વાચક વિ॰ નિશ્ચય બતાવનાર. —યાત્મક વિ॰ [+ઞામTM] નિશ્ચયવાળું; ચાસ, ત્યાત્મકતા સ્ત્રી. યાર્થ પું॰ [+ë] [વ્યા.] ક્રિ॰ ના નિશ્ચયવાચક અર્થ. —યી વિ॰ નિશ્ચયવાળું નિશ્ચલ(~ળ) વિ॰ [i.] અચલ; સ્થિર. —લા(−ળા) સ્ત્રી॰ પૃથ્વી નિશ્ચાયક વિ॰ [i]નિશ્ચયાત્મક, નિર્ણાયક (૨)(ગ.) ‘ડેટર્મિનંટ’ નિશ્ચિત વિ॰ [i.]નક્કી કરેલું. ॰તા સ્ત્રી૦, ૦૫ણું ન૦, તિ સ્ત્રી॰ નિશ્ચિંત વિ॰ [É.] ચિંતા વગરનું; બેફિકર. છતા શ્રી॰; ૦પણું ન૦ નિશ્ચે અ॰ +ખચીત; અવશ્ય; ખાતરીથી (૫.) નિશ્ચેતન વિ॰ [સં.] ચેતન વગરનું; જડ; મૃત નિશ્ચેષ્ટ વિ॰ [સં.] નિશ્ચલ; સ્થિર (૨) બેહોશ, તા સ્ત્રી॰ નિશ્વાસ પું, ન ન॰ [સં. નિ:શ્વાસ] નિસાસે નિશબ્દ, નિશસ્ત્ર ઇ॰ (‘નિઃ ’થી શરૂ થતા આદિમાં ‘શ’વાળા શબ્દો (‘નિશ્’ રૂપે) બે જોડિયા ‘શ’ દ્વારા આમ લખી શકાય) નિધ્ [i.] એક ઉપસર્ગ; જુએ નિસ્ [કરતા હતા નિષધ પું॰ [ä.] (સં.) એક પ્રાચીન પ્રદેશ, જ્યાં નળરાજા રાજ્ય નિષાદ પું॰ [સં.] સંગીતના સાત સ્વરમાંના ‘ની’ સ્વર (૨) ભીલ (૩) માછી (૪) ચંડાળ
નિષિદ્ધ વિ॰ [É.] મના કરેલું; ત્યાજ્ય; બાધિત
નિષ્પ્રય પું॰ [i.] વિનિમય (૨) ખલે (૩) વેચાણ નિષ્કાંત વિ॰ [F.] ચાલ્યું ગયેલું; નીકળી ગયેલું નિષ્ક્રિય વિ॰ [i.]ક્રિયાર હત; અચેષ્ટ. તા સ્ત્રી, ૦૧ ન૦ નિષ્ઠા સ્ત્રી॰ [સં.] શ્રદ્ધા; ભક્ત; વફાદારી (૨) આસ્થા; વિશ્વાસ (૩) એકાગ્રતા; લીનતા (૪) આશય; ધારણા. ૦વાન વિ નિષ્ઠાવાળું
નિષ્ઠુર વિ॰ [i.] નિર્દય (૨) કઠાર. છતા સ્ત્રીનિષ્ણાત વિ॰ [É.] પ્રવીણ (૨) પું॰ પ્રવીણ માણસ નિષ્પક્ષ વિ॰ [i.] પક્ષ વગરનું; તટસ્થ; ત્રાહિત. તા સ્ત્રી. ૦પાત વિ॰ પક્ષપાત વગરનું; સમદર્શી (૨) પું॰ પક્ષપાતના અભાવ; સમષ્ટિ. ૦પાતતા સ્ત્રી॰ નિષ્પક્ષપાતી હોવું તે. ૦પાતી વિ॰ પક્ષપાત વગરનું; સમદ [સિદ્ધિ (૪) પરિપકવતા નિષ્પત્તિ સ્રી [સં.] સમાપ્ત; અંત (૨) ઉત્પત્તિ (3) પ્રાપ્તિ; નિષ્પન્ન વિ॰ [સં.] નીપજેલું; ઉત્પન્ન થયેલું; ફલિત (૨) સમાપ્ત થયેલું (૩) તૈયાર; પરિપકવ
નિપલવ વિ॰ [સં.] પલ્લવ વગરનું; બેડું [કરનારું નિષ્પાદન ન॰[×.]નિષ્પત્તિ કરવી તે. ~ક વિ॰ નિષ્પત્તિ કેનિષ્પન્ન

Page #540

નિષ્પાદિત]
૪૯૫
[નિ:સરણ
નિષ્પાદિત વિ. [સં.] નિષ્પન્ન થયેલું કે કરેલું
| નિસ્તાર(ર) પું[સં.] પાર ઊતરવું તે (૨) મેક્ષ, ઉદ્ધાર. નિપાઘ વિ. [સં.] નિષ્પન્ન કરાય એવું કે કરવા જેવું
–રવું સ૦િ [ä. નિસ્તા૨] ઉગારવું; પાર ઉતારવું; “નિસ્તરવું'નું નિપાપ-પી) વિ. [સં.] પાપ વગરનું, અપાપ
પ્રેરક. [-રાવું (કર્મણિ, –રાવવું (પ્રેરક).]. નિપુત્ર વિ. [i] પુત્ર વગરનું; વાંઝયું
નિસ્તર દવે [.] તીર કે કાંઠા વગરનું; અપાર નિષ્ઠપંચ વિ. [સં] પ્રપંચ વગરનું, નિષ્કપટ, સરળ
નિસ્તીર્ણ વિ. [ā] ઓળંગાયેલું (૨) ઉદ્ધાર - મુક્તિ પામેલું નિષ્ણભવિ[૪] પ્રભા વિનાનુંતેજહીન (૨) કમર; નિસ્તેજ | નિસ્તૃણ વિ. [સં.] ઘાસ વગરનું [વગરનું. છતા સ્ત્રીનિષ્ણભાવ વિ૦ [i] પ્રભાવ વિનાનું, નિપ્રભ
નિસ્તેજ વિ૦ [ā] તેજહીન; ઝાંખું ફીકું (૨) જુસ્સા કે છટા નિષ્કમાણ વિ. [સં.] પ્રમાણ કે આધાર વિનાનું, અપ્રમાણ | નિશ્ચંગુ ન [] ત્રિગુણ્યનો અભાવ, ગુણાતીતપણું નિષ્ણયજન વિ. [સં.] પ્રયોજન વગરનું, નકામું [વગરનું નિસ્પદ વિ૦ [i] સ્થિર (૨) પં. ધ્રુજારે; કંપ નિષ્ણાણ વિ. [4.] પ્રાણ વગરનું; મૃત (૨) [લા.] જોર કે જુસ્સા | નિસ્પૃહ–હી) વિ. [ā] જુઓ નિઃસ્પૃહ. –હતા સ્ત્રી નિષ્કલ(–ી) વિ. [સં.] ફળ વગરનું (૨) નકામું. છતા સ્ત્રી | નિસ્બત સ્ત્રી [..] જુઓ નિસબત [ચાલો તે (૩) ઝરણું નિસ્ અ[.]‘વિનાનું’, ‘રહેત' એવા અર્થોમાં નામને લગાડાતા | નિચંદ પુંછ, ન ન [ā] ટપકે ટપકે પડવું તે (૨) વહેવું -રેલો
પૂર્વગ. ક્રિયાપદને લાગતાં તે વયોગ, એકસતા, પૂર્ણતા, ઉલ્લંઘન | નિયંદિની સ્ત્રી [.] જેમાંથી પ્રવાહી ટીપે ટીપે ઝરે એવું યંત્ર વગેરે અર્થો બતાવે છે. સ્વરો અને શેષ વ્યજને પહેલાં તેનું | કે કાચની નળી -પપેટ રૂપ નિ થાય છે; અને ઊન્માક્ષરે આગળનઃ કે પછીના ઊષ્માક્ષર | નિયંતા છું[સં.] હણનારે; ઘાતક મુજબ નિશ નિસ્ થાય છે જેમકે, નિઃશબ્દ, નિશબ્દ, નિઃસત્વ, | નિહાકે પું(ચ) જુઓ નિસાસ. [–લે =કેઈ ને દુઃખ થાય નિસ્તત્વ); તથા ચ અને છ પહેલાં નિશ થઈ જાય છે; અને ક | એવું કરવું.] –કિયું વિ. નિસાસણું. -કિયણ વિ. સ્ત્રી,
તથા ૫ પહેલાં નિદ્ થઈ જાય છે. (જેમ કે, નેશ્ચલ, નિષ્કપટ) | નિહાર ૫૦ [] નીહાર; હિમ (૨) ઝાકળ (૩) મલમૂત્રાદિની નિસબત સ્ત્રી [મ.] નિસ્બત; સંબંધ; નાતે (૨) દરકાર; પરવા | ઉત્સર્ગક્રિયા (૩) અ૦ મારફતે
નિહારિકા સ્ત્રી [.] આકાશમાં ફરતા હવામય તેજસમૂહ નિસરણી સ્ત્રી [સં. નિઃશ્રેણી, કાં. ગિરસેળિ; સર૦ ટ્રે. તળમાં, | (જેમાંથી ઘનાવસ્થા પામી ગ્રહ વગેરે બન્યા કહેવાય છે) ગીતળી] સીડી (૨) એક રમત. [Fઆપવી (વાંદરાને) =(ફાની | નિહાલ વિ. [1] જુઓ ન્યાલ કે ગાંડાને) વધુ તોફાન કરવા સાધન આપવું. -મૂકવી = ચડવા | નિહાળવું સ૦ કિ. [સં. નિ + માત્ર ; પ્રા. fહા] ધારી ધારીને માટે સીડીને ગોઠવવી.]
જેવું. [નિહાળાવવું (પ્રેરક). નિહાળાવું (કર્મણ)]. નિસરાવવું સક્રિટ નીસરવું નું પ્રેરક
નિહિત વિ૦ [i] મૂકેલું; ગોઠવાયેલું; સમાયેલું (૨) સંઘરાયેલું નિસર્ગ કું. સિં.] સ્વભાવ (૨) જગત; સૃષ્ટિ (૩) કુદરત. ૦વાદ નિજારી સ્ત્રી (ક.) નાનું ઘર (૨) જમીનને નાનો ટુકડો ૫૦ દક્ય જગત કે કુદરત ય છે એવું માનતા વાદ; “નેચરલિઝમ'. નિંદક વિ૦ (૨) પું[i] નિંદા કરનાર શક્તિ સ્ત્રી, કુદરતી -મૌલિક શક્તિ, પ્રતિભા. ૦સિદ્ધ વિ. નિંદવું સક્રિ. [સં. નિ) નિંદા કરવી સ્વાભાવિક, –ર્ગોપચાર પં. [+ઉપચાર] કુદરતને અનુકુળ નિદા સ્ત્રી[ā] બદગોઈ, વગોવણી. ૦ર વિ. [+]. વર] થઈને તથા જળ, વાયુ, માટી વગેરે કુદરતી સાધન વડે ઉપચાર નિદા કર્યા કરનારું. ૦પાત્ર, સ્પદ વિ[+ મારૂ] નિધ. કરતું વૈદ “નેચરોપથી']
૦૬ અક્રિટ “નિંઢવું’નું કર્મણિ. –દિત વિ૦ [i] નિદાયેલું નિસાત પુત્ર જુએ નિશાતર
નિઘ વિ. [ā] નિંદાને લાયક ખરાબ નિસાર (૨) સ્ત્રીજુઓ નિશા-પથ્થર
નિંબ ૫૦ [ā] લીમડો નિસાસણું, નિસાસિયણ જુએ ‘નિસાસોમાં
જિંબુ(સૂ) ન૦ [i] લિંબુ નિસાસે [સં. નિશ્વાસ; . નિસાસ, નિસાસ] નિશ્વાસ. | નિઃ [સં.] જુઓ નિસ્
[ન બેલતું. છતા સ્ત્રી, [–નાખ, મક= દુઃખ કે નાસીપાસીની આહ નાખવી. નિઃશબ્દ વિ. [4.] શ દ વિનાનું; શાંત (૨) (જવાબમાં) શબ્દ –લાગ =દુઃખપીડિતે કાઢેલી આહથી દુઃખ ભોગવવાનું આવવું. નિઃશસ્ત્ર વિ. [i] શસ્ત્ર વિનાનું. છતા સ્ત્રી.. –સ્ત્રીકરણ ન. -લે = દુઃખી-પીડિતને શાપ વહેરવો.] -સણું વિ. નિસાસા ] [4.] નિઃશસ્ત્ર કરવું તે નાંખતું: રતલ; નિસાહ. –સિયણ વિ. સ્ત્રી. નિસાસણ નિઃશંક વિ. [૪] શંકા વગરનું; ભય વગરનું નિસૂદન ન૦ [સં.] જુઓ નિષદન
નિઃશુલ્ક વિ. [૪] શુલ્ક વગરનું; મફત નિસૃષ્ટાર્થ છું. [સં.] દત; વકીલ (૨) સ્વતંત્ર કાર્યસાધક દૂત નિઃશેષ વિ. [a] સંપૂર્ણ (૨) અ બિલકુલ નિસ્તબ્ધ વિ૦ [i] સ્થિર; જડ; નિશ્ચેષ્ટ. છતા સ્ત્રી
નિઃશ્રેયસ ન૦ [] મેક્ષ; કલ્યાણ (૨) સુખ નિસ્તરણ ન. [] ટકે (૨) પાર ઊતરવું -ઓળંગવું તે. -૬ | | નિઃસિત વિ૦ [.] શ્વાસ સાથે બહાર કાઢેલું (૨) ન નિશ્વાસ
અ૦િ કિં. નિg] પાર ઊતરવું (૨) [લા.1પૂરું થવું; સિદ્ધ થવું નિઃશ્વાસ રૂં. [4] જુઓ નિશ્વાસ નિતરંગ વિ. [સં.] તરંગ વગરનું; શાંત
નિઃસવ વિ૦ [ā] સત્વહીન; માલ વિનાનું. છતા સ્ત્રીનિસ્તરાવવું સક્રિટ ‘નિસ્તરવું નું પ્રેરક
નિઃસપત્ના વિ૦ સ્ત્રી[ā] સપત્ની:શોક વગરની નિસ્તલ(–ળ) વિ. [સં.] તળિયા વિનાનું અગાધ
નિસરણ ૧૦ [4] નીસરવું તે

Page #541

નિઃસહાય]
[નીતિશાસ્ત્ર
નિઃસહાય વિ. [ä.] અસહાય; સહાયક મદદ વિનાનું. છતા સ્ત્રી લેખામાં ન આવવું (૩) વંઠી જવું. નીકળી પડવું = ઊપડવું; નિઃસંકેચ વિ.(૨)અ[ā] સંકેચ વિનાનું, સંકેચ રાખ્યા વિના બહાર પડવું; ઝુકાવવું (૨) અજાણમાં પડી જવું; ખેવાવું.]. નિઃસંગ વિ. [૪] એકલું; સંગ વગરનું
નીકળવું અક્રિ“નીકળવુંનું ભાવે
[તેવું નિઃસંતાન વિ૦ [.] વાંઝિયું; સંતાન વગરનું
નીકું વિ૦ [રે. foળ = તન સ્વર૭] સ્વચ્છ (૨) સારું પસંદ પડે નિઃસંદેહ વિ. [ā] સંદેહરહિત; સેકસ
નીગળવું અક્રિ[સં.નિર+૦,પ્રા.fળા] ટપકવું. [નીગળાવું નિઃસંશય વિ. [i] સંશયરહિત, નિઃશંક
(ભાવે).]
[ દંડાંએ દાણા આવવા નિઃસાધન વિ. [4] સાધનરહિત
નીઘલ(ળ)વું, નીલા(–ળા)વું અ૦ ક્રિ. [સરવે મ. નિઘઢળ] નિઃસાવસ વિ. [i] બહાદુર, નીડર
નીચ વિ[.] અધમ, હલકું. ૦ગાસ્ત્રી નદી. છતા સ્ત્રી, ૦૫ણું નિઃસાર ન. [૪] સાર વગરનું, નિઃસવ
૧૦. લું વિ૦ નીચેનું; નીચે આવેલું. ૦સ્થ વિ. નીચલું નિઃસારણ ન. [૪] બહાર કાઢવું તે
નીચાજોણું ન૦ નીચું જોવું પડે – લજવાવું પડે એવી સ્થિતિ નિઃસીમ વિ. [સં] સીમાહિત; અપાર
નીચાણ ન નીચી જગ્યા (૨) ઢળાવ નિઃસ્તબ્ધ વિ. [જુઓ નિસ્તબ્ધ] સાવ સ્તબ્ધ – શ્રેષ્ઠ નીચું વિ૦ [સં. ની] ઢળતું (૨) ઓછી ઊંચાઈનું (૩) નીચ; હલકું. નિઃસ્નેહ(–લી) વ[.] સ્નેહરહિત [-બી વિ. નિઃસ્પૃહ [નીચા બાપનું =હલકા કુળનું. નીચી ગરદને, નીચી મંડીએ નિઃસ્પૃહ વિલં] પૃહા વગરનું નિષ્કામ.૦તા સ્ત્રી,૦૫ણુંન૦. =નમ્રતા કે શરમથી નીચું જોઈને. નીચું ઘાલવું, જેવું = શરમથી નિઃસ્વન વિ. [ā] શાંત; અવાજ વિનાનું
મેં નીચું કરવું. –પવું =હલકું પડવું, ખાટું દેખાવું. ઉદા. “એના નિઃસ્વસ વિ૦ [] સ્વપ્ન વિનાનું, ગાઢ (નિદ્રા)
બાપનું નીચું પડવા દેતો નથી'. –લાગવું= હીણું લાગવું.] -ચે નિઃસ્વાદ વિ. [ā] સ્વાદ વિનાનું [-થપણું ન અ૦ હેડે [બિદુવાળું વર્તુળ, એપીસાઈકલ” (ગ.) નિઃસ્વાર્થ વે[.]સ્વાર્થરહિત. તે સ્ત્રી.-થી વિ. નિઃસ્વાર્થ. [ નીચસ્થવૃત્ત ન૦ [ā] મેટા વર્તુળના પરિઘ ઉપર ફરતા મધ્યની પંનિષાદ સ્વરની સંજ્ઞા (સંગીત) (૨) [વ્યા.] છઠ્ઠી વિભકિતના ની જવું અ૦ કિ. (રે. ગિન્ન = સૂતેલું. સર૦ મ. નીન) + સૂવું. પ્રત્યય “નું’નું સ્ત્રી
[નિજાવું અદ્રિ, –વવું સક્રિ. + ભાવે ને પ્રેરક] નીક મી. (સં. ની] પાણી જવાનો રસ્તો
નીક અ૦ [સર પ્રા. શક્ટિવ(સં. નિષિત) =સ્થિર,નક્કી; હિં.] નક્કી નીકર અ. નહિ તો [નીકળવું. [નીકસાવું (ભાવ)] [ નીઠનું અક્રિ. [11. fટ્ટ (સં. નિ +સ્થા)] ખૂટવું (૨) વીતવું (૩) નીકસવું અક્રિ. [સં. નિ+; પ્રા. fળ] બહાર આવવું; | અંત આવા
[તંગી; દુકાળ નીકળવું અ૦િ [જુએ નિકાલ. સર૦ હિં. નિઝા ] (અંદરથી | નીઠિયો ૫૦ [જુઓ નીઠવું; સર૦ બા. fળzવળ =નાશ કરનાર] કે આરપાર થઈને) બહાર આવવું કે જવું (જેમ કે, ઓરડીમાંથી, ની ૫૦; ન૦ [ā] માળો (૨) બેડ છીંડામાંથી નીકળવું; નાકામાંથી દેરે નીકળવો) (૨) જવું; પસાર નીટર વિ. [નિ +ડર] નિર્ભય. છતા સ્ત્રી, ૦૫ણું ન થવું (જેમ કે, આ રસ્તે નીકળો.) (૩) વીતવું; ગુજરવું (જેમ કે, | નીતરવું અજિં૦ [. નિસ્ +1; પ્રા. સ્થિર; સર૦ મ. નિતઝ; કલાક નીકળી ગયો) (૪) પ્રગટવું; બહાર પડવું; ઝરવું, ઊગમ થ | નિતર]]ટપકવું (૨) કચરો નીચે ઠરી જઈ સ્વચ્છ થવું (પ્રવાહીનું). (જેમ કે, નદી, નહેર, ઝરણું, ઝરો) (૫) છૂપું કે દષ્ટિ બહાર હોય [નીતરાવું (ભાવે) નીતર્યું વિ૦ નીતરેલું; સ્વચ્છ.]. તેણે દેખા દેવી; દેખાવું; ઉદય થવું (જેમ કે, ચંદ્ર, સૂર્ય, ચાંદની, | નીતિ સ્ત્રી[i] ધર્મ પ્રમાણેનું આચરણ, સદાચાર (૨) આચરણન તાપ; અથવા છૂપું છાનું કાંઈ પણ જડવું કે હાથ લાગવું. જેમ કે, ધાર્મિક નિયમ (૩) ચાલચલગત (૪) રાજનીતિ (૫) પદ્ધતિ (૬) ચોરીને માલ.) (૬) અંદરથી પેદા થવું, બનીને બહાર આવવું ધોરણ. ૦ગ્રંથ છુંનીતિ વિષે ગ્રંથ. ૦જ્ઞ વિ૦ નીતિ જાણનાર. (જેમ કે, તેલ ધી નીકળવું ગુમડું બળિયા નીકળવા(૭) ટવું; તવ ન નેતિક કે નીતિ વિશેનું તત્વ કે રહસ્ય યા સિદ્ધાન્ત. મુક્તિ થવી (જેમ કે, કેદમાંથી; કામમાંથી; દેવામાંથી; મુશ્કેલીમાંથી; દોષ . નીતિ વિચારવામાં કે તે આચરતાં થતા દોષ. ધર્મ ધંધામાંથી રોકાણ નીકળવું) (૮) દૂર થવું; હઠવું (જેમ કે, ડા, પં. નીતિ અને ધર્મ; નીતિ રૂપી ધર્મ (૨)ધર્મબુદ્ધિપૂર્વકની નીતિ. રંગ) (૯) નીવડવું; પાકવું; કસેટીમાં નણાવું (જેમ કે, છોકરે ૦નાશ ૫૦ નીતિને નાશ; દુરાચારની અવધિ. જ્ઞાશક વિ૦ ખરાબ નીકળે; રૂપિયે પેટ નીક) (૧૦) રચાઈને પ્રસિદ્ધ | નીતિને નાશ કરે એવું; ભ્રષ્ટ કરે એવું નિપુણ વિ૦ રાજનીતિમાં થવું, બહાર પડવું (જેમ કે, કાયદે, છાપું, ચાપડી) (૧૧) શરૂ થવું; કુશળ. નિયમ મું નીતિન-તે બતાવતો નિયમ.નિયંત્રક ૫૦ ચાલવું, ઊપડવું (જેમ કે, વાત, ચર્ચા નીકળવી; અથવા રેલવે, સડક, નીતિવિષે નિયંત્રણ કે નિયમન કરનાર; સેન્સર'. નિયંત્રણ ન. ગાડી નીકળવી) (૧૨) તપાસતાં કે હિસાબ કરતાં જે લેણ દેણ) નીતિવિષે નિયંત્રણ કે નિયમન કરવું તે; “સેન્સરશિપ'.૦૫રાયણ હોય તે જણાવું જેમ કે, માગતું નીકળવું; દેવાળું નીકળવું; હિસાબે વિ૦ નીતિયુક્ત; નીતિમાં દઢ. બાહ્ય વિ. અનીતિવાળું; નીતિથી જે નીકળે તે ખરું; ભલે નીકળવી; દોષ નીકળવો) (૧૩) બીજી વિરુદ્ધ. બુદ્ધિ સ્ત્રી નીતિધર્મ વિષે વિવેકવિચાર. ૦ધ પું ક્રિયાના કદંત સાથે આવતાં, તે કરવાનું આરંભવું, તેને માટે બહાર નીતિને બેધ -જ્ઞાન કે ઉપદેશ.૦જણ વિ૦નીતિ કેસદાચારમાંથી પડવું, ઊપડવું એ ભાવ બતાવે છે. જેમ કે, જવા નીકળવું (૧૪) ચળેલું –ભ્રષ્ટ થયેલું; અનેતિક. ૦મંગ કું. નીતિને ભંગ-તેનું આવવું' “જવું પડવું’ ક્રિટની સહાયમાં “નીકળી' કુરુ તરીકે ઉલંઘન. ૦મત્તા સ્ત્રી નીતિમાન હોવું તે. ૦માન, યુક્ત વિ. આવતાં નીકળવાનું ઝટને બરાબર થવાને ભાવ બતાવે છે. | નીતિવાળું. ૦રીતિ સ્ત્રી નીતિ અને રીતિ; ચાલચલગતનું વર્તન. નીકળી જવું=જતું રહેવું (૨) ગણનાની બહાર થઈ જવું; વિદ વિ૦ જુઓ નીતિજ્ઞ. વેત્તા પુત્ર નીતિજ્ઞ. શાસ્ત્ર ન૦

Page #542

નીતિશાસ્ત્રી]
૪૯૭
[નોંભાડે
આચરણના નિયમનું શાસ્ત્ર (૨) રાજનીતિશાસ્ત્ર, શાસ્ત્રી પું નીરશાથી વિ૦ કિં.] (સં.) પાણી સમુદ્ર પર સૂનાર; વિષ્ણુ નીતિશાસ્ત્ર જાણનાર.શુદ્ધ વિ૦ નીતિમાં કે નીતિદષ્ટિએ બરાબર | નીરસ વિ. [સં] નિરસ; રસ વગરનું. તા સ્ત્રી, ૦૫ણું નવ નીતિમાન. શુન્ય વિ૦ નીતિ વિનાનું, અનીતિમાન. સૂત્ર નવ | નીરંગ વિ૦ [ā] રંગ વગરનું (૨) પ્રકાશને રંગ છૂટા પાડ્યા વિના નીતિનું -નીતિવાચક સૂત્ર; “મેકિસમ'
પિતામાંથી પસાર થવા દેવું; “એક્રોમેટિક' ની ૫ છું. [સં.] એક ફૂલઝાડ
નીરાજન ન૦, -ના સ્ત્રી- [ā] આરતી નીપજ સ્ત્રી [નીપજવું પરથી] નીપજે તે; પિદાશ
નીરે ધું. [“નીરવું” ઉપરથી] ચારે; નીરણ (૨) [સર૦ મ. નિર; નીપજવું અક્રિ. [સં. નિદ્ + ; પ્રા. બ્રિજ્ઞ] પેદા થવું (૨) [ સં. નીર પરથી?] ખજૂરાંમાંથી ઝરતો તાજો રસ (જેમાંથી તાડી બને) બનવું; પરિણામ આવવું (૩) લાભ થશે
નરેગ(ગી) વિ[.]તંદુરસ્તી.-ગ(–ગિતાસ્ત્રી -ગીપણું નીપટ(–) વિ. નિફટ ] બેશરમ (૨) અ૦ [સર૦ હિં. નાટ; નીલ વિ૦ [.] કાળું; આસમાની (૨) પં. એક જાતને વાંદરે . =બ, નિપટ્ટ=ગાઢ] તદ્ધ
(૩) મોરથુથુ (૪) ગળી (૫) (સં.) રામની વાનરસેનાને એક નીપટવું સક્રિ. [સર૦ Éિ. નિવ(-4)ના] આપવું; પૂરું કરવું; સેનાપતિ. ૦કંઠ j૦ (સં.) શિવ (૨) મેર (૩) ભમરે (૪) ચાસ પતાવવું. [નીપટાવું અક્રિ. (કર્મણિ).]
પક્ષી. ૦મીવ (સં.) નીલકંઠ; શિવ. મણિ ૫૦ નીલમ. નીપનવું અક્રિ. [4. નિષ્પન; પ્રા. fણgo] ઉત્પન્ન થવું (૫) | ૦વર પુ. ગળીની ખેતી કરાવનારે (અંગ્રેજ) જમીનદાર. ૦૧લક નીવવું સક્રિ. [જુએ નીપનવું] નિપજાવવું. નીપવાળું (કર્મણ) કિં.] ૧૦ એક જળચર પ્રાણી. શિર ૧૦ એક પક્ષી. લાશ નીભ(–મ,-વ) અ૦િ જુઓ નીમડવું [રહેવું; ટકવું સ્ત્રી, આછું નીલાપણું. -લાંબર પું[+યંવર] (સં.) બલરામ. નીભવું અદ્ધિ. [જુઓ નભવું] [સં. નિર્વ; 2. Tળવં] જારી –લી સ્ત્રી, ગળી (૨) એક જાતની વાદળી માખી. -લું વિ. ની પુત્ર જુઓ નિમાડે
બલિ નીલ રંગનું (૨) લીલું. -લે૫લ ન૦ [+૩૫ (સં.)] વાદળી નીમ પેવ + નેમ; નિયમ (૨) [સર૦ મ] ભૂતપ્રેત વગેરેને અપાત કમળ. -લાહ ૫૦ [+૩ziદ (સં.)] મરનાર પુરુષની પાછળ નીમ વિ. [.; સર૦ સે. નેમ] અડધું. વૈદ(–),૦હકીમ મું ગાય પરણાવવાની ક્રિયા. –લોપલ ! [+૩૫ (ઉં.)] મેરથથુ ઊંટવેદ. –મે અ૦ અડધે ભાગે. –મેનીમ વિ. અડધોઅડધ. | નીલમ ન૦ [1.] નીલ રંગનું રત્ન, નીલમણિ -મેપગારી વિ. અડધા પગારનું
નીલ ૦મણિ, ૦વર, ૦૧૯ક, શિર, લાશ સ્ત્રી, લાંબર, નીચે પું[૫] નાની તલવાર; કટાર; ખંજર
-લેમ્પલ,-લે&ાહ, લેપલ જુઓ “નીલ”માં નીમ(વ)ઢવું અ૦િ [જુઓ નીવડવું; કે “નિમાડે' ઉપરથી] | નીવવું અક્રિ. [. Tળવ્ (8) = બનવું; સિદ્ધ થવું] જુઓ નક્કી થઈ પ્રકટ થવું (૨) ઘડાઈને રીટું થવું; સિદ્ધ થવું. [નીમ- નીમડવું. [નીવડાવું અક્રિ. (ભા)] [કાઢી લીધેલું પાણી (-4)ઢાવું અક્રિ. (ભાવે).]
નીવળ ન [. fણવંઢ= જુદું પડવું; સર૦ મ. નવ8] દહીંમાંથી નીમવું સક્રિ. [સર પ્રા. ળિમ, fમે (સં. નિ+મi), અથવા નીવાર ૫૦ સિં] નવાર; સામે fણHI (સં. નિર્મા)] કામ કે પદ ઉપર સ્થાપવું; નિજવું નીવિન–વી) સ્ત્રી [ā] સ્ત્રીઓ કમ્મરે પહેરવાના લુગડાને જે નીમી સ્ત્રી [નીમવું” ઉપરથી 8] હેડી
ગાંઠ વાળે છે તે (૨) ગોળ, ઘી, દૂધ, વગેરે ન ખાવાનું શ્રાવકેનું નીમે, નીમ, ૦૫ગારી વિ૦ જુએ “નામ” [1] માં
એક વ્રત (૩) મૂડી; ભંડોળ. ૦બંધ (ઘાઘરાના) નાડાની ગાંઠ નીમો છું. [1] વરરાજાને પહેરવાને એક જાતને પિશાક (૨) | નીસ !૦ એક જાતને પથ્થર
[અ ક્રિ. (ભાવ) જુઓ નિમાડે (૩) [] વાણિયાની એક જાત
નીસરવું અક્રિ[ફં. નિ રૂ; 1. Fળસ્તર] નીકળવું. નીસરવું નીયત સ્ત્રી [..] જુઓ નયત
નીહાર છું. [] જુઓ નિહાર. --રિકા સ્ત્રી, જુઓ નિહારિકા નીર ન૦ [ā] પાણી (૨) [લા.] દમ; કસ. ક્ષીરન્યાય | નિગળવું અક્રિ. [જુએ નીગળવું] ટપકવું; ઝરવું. [નીગળાવવું, હંસ જેમ પાણીવાળા દૂધમાંથી દૂધ પી લે છે અને પાણી રહેવા | નીંગાળવું સક્રિ. (પ્રેરક)] [(૦૨),નિરિણા) નિદ્રા; ઊંધ દે છે તે ન્યાય; સારગ્રાહી વૃત્તિ. ૦જ ન જલજ; કમળ નીંદ, ૦૨ સ્ત્રી. [. નિદ્રા; મા. ળિ4; સર૦ મ. ની; હિં. નીંદ્ર નીરખ સ્ત્રી[જુએ નીરખવું] નીરખવું તે; નિરીક્ષા
નીંદણ ન૦ [ફે. બિંઢિળી =નીંદવું તે] નીંદવું છે કે નદી નાખેલું નીરખ પું[f. નિર્વ) બજારભાવ; ચાલુ ભાવતાલ. ૦ની યાદી | નકામું ઘાસ. કામનનાંદવાનું કામ. –ણી , –ણુંનવનદણ
સ્ત્રી- સરકારી નોકરે જે પ્રમાણે સવારીમાં પૈસા ચૂકવે છે એ | નદર સ્ત્રી નીંદ; ઊંધ, ૦૬ અક્રિટ ઊંધવું. -ર ન૦ (પ.) નીંદર સીધાસામાનના નક્કી કરેલા ભાવની યાદી
નીંદવું સક્રિ. [જુઓ નીંદણ) ખેતરમાંથી રોપાની આસપાસનું નીરખવું સત્ર ક્રિ. (સં. નિરીક્ષ; બા. fબરવવું] બરાબર જેવું. | નકામું ઘાસ ખાદી કાઢવું [નીરખાવું અક્ર(કર્માણ).]
નંદામણ ન૦, –ણી સ્ત્રી. [૬નાંદવું' ઉપરથી] નીંદવાની મારી નીરજ વિ. [સં. નિ+નન્ ] સ્વર૭ (૨) ન૦ જુઓ “નીરમાં નીંદાવવું સક્રિ૦, નિદાવું અક્રિ. “નદવેનું પ્રેરક ને કર્મણિ નીરણ ન [. નીરળ] નીરેલું તે - ઘાસ
નીંભર વિ૦ (૨) અ૦ (કા.) મંઝાઈ ગયેલું; દબાઈ ગયેલું; મૂઢ નીરદ ન૦; . [સં] વાદળ
[વજન; “એલાસ્ટ’ | નભરવું સક્રિ. [જુઓ નીભડવું] (કા.) છાશ કે દહીંના વાસણને નરમ ન [સર૦ ૬િ] વહાણને પાણીમાં સરખું રાખવાને રખાતું | ઊકળતા પાણીથી સાફ કરવું. [નભરાવવું સત્ર ક્રિ. (પ્રેરક); નીરવ વિ૦ [i.] શાંત. ૦તા સ્ત્રી૦. –વા વિ૦ સ્ત્રી
નીંભરાવું અ૦ ક્રિ. (કણ).] નીરવું સક્રિ[જુઓ નીરણ]ઢેરને ઘાસ નાખવું (૨) મારવું; ધીબવું નીંભાડે રૂં. જુઓ નિમાડો
જ-૩૨ For Personal & Private Use Only

Page #543

મુક્તી ]
નુક્તી સ્ત્રી[સર॰હિં.]રાજગરાના લોટની ખાંડ પાયેલી એક બનાવટ નુક્તેચાન વિ॰ [મ. સુઋતુT + 7. ચીન] બીજાનાં છિદ્ર શોધનારૂં કે ટીકા કરતું. ~ની સ્ત્રી॰ એવું કામ
નુક્તો પું॰ [7.] ફારસી – અરબી લિપિમાં શબ્દની ઉપર નીચે સંજ્ઞા તરીકે મુકાતું ટપકું–બિંદુ (૨) [બ. સુન્નત] કોયડા; ટુચકા (૩) બુટ્ટો; ત
નુકસાન ન॰ [Ā.] બગાડ; હાનિ (૨) ગેરફાયદા. [—આવવું, જવું, પહેાંચવું = ગેરફાયદા કે હાનિ થવી. —ઉઠાવવું = ગેરફાયદા સહન કરવા, વેઠવા. -માં આવવું, ઊતરવું, પડવું =ગેરલાભ થવેા; બગડવું..—લાગવું = નુકસાન થયું.] ૦કર્તા(—ત્તા), કારક, કારી વિ॰ હાર્ત્તિ કરનારું, –ની સ્ત્રી॰ નુકસાન (૨) નુકસાનનું વળતર કે ભરપાઈ (૩) વિ॰ નુકસાનવાળું. [–ભરવી = નુકસાનનું વળતર આપવું.]
તુતિ શ્રી॰ [i.] વખાણ; સ્તુતિ (ર) પૂર્જા; વંદન નુસખા પું॰[l.] વૈદ દાક્તર દરદીને દવા લખી આપે તે કે તેના કાગળ, ‘પ્રિસ્ક્રિપ્શન’ (૨) [લા.] ઈલાજ; ઉપાય “નું [કું. તન] છઠ્ઠી વિભક્તિના (ન૦) પ્રચય (વ્યા.) નૂગરું વિ॰ જુએ નગરું
નૂતન વિ॰ [ä.] નવું. ॰તા સ્ત્રી. ~ ન નૂતર વિ॰ + નૂતન; નવું [સં. નવતર] (૨) સ્ત્રી॰ જુએ નાતર (ચ.) નૂનમ સ્ત્રી [સં. ન્યૂન ઉપરથી] + ન્યૂનતા; એછાપણું
નૂપુર ન॰ [É.] નેપુર; ઝાંઝર
નૂર ન॰ [સર૦ ૬. નૂર, નોર] ભાડું (વહાણ, રેલગાડી વગેરેમાં માલ લાવવા લઈ જવાનું). [–બેસવું = નૂર આપવું પડવું. “ભરવું = નૂર આપવું – ચૂકવવું.]
નૂર ન॰ [Ā.] તેજ; પ્રકાશ (ર) શક્તિ; એજ, જહાં સ્ત્રી॰ (સં.) જહાંગીર બાદશાહની બેગમ. ત સ્ત્રી પ્રકાશ; તેજ. –રી વિ॰ તેજસ્વી (૨) સ્ત્રી॰ [સર॰ હિં.] પોપટની જાતનું એક પક્ષી. “રે ખુદા ન॰ [7.] ખુદાનું ન; ઈશ્વરી તેજ. –રે ચશ્મ, –રે દીદા(–દહ) ન॰ [1.] આંખનું નૂર
નૃ પું॰ [ä.] નર; માણસ (સમાસમાં). ૦દેવ પું૦ નરદેવ; રાજા. દેહ પું૦ નરદેહ; મનુષ્યદેહ. ૦૫, ૦પતિ, ॰પાલ(−ળ) પું૦ ભૂપ; રાજા. ૦પાંગ ન૦ખ॰૧૦ [રૃષ +jī] (સ્વામી, અમાત્ય, સુહૃદ, કોશ, રાષ્ટ્ર, દુર્ગે અને બળ એ સાત) રાજાનાં – રાજ્યનાં અંગ. યજ્ઞ પું. પંચયજ્ઞમાંના એક; આતિથ્ય. લાક પું માનવ દુનિયા; પૃથ્વી. વંશ પું॰ માનવ વંશ જુદી જુદી જાતિઓના વંશ. વંશિવદ્યા સ્ત્રી॰ જુએ જાતિમીમાંસા. વિદ પું॰તૃ વિષે – દૃવિદ્યાને જાણકાર. વિદ્યા સ્ત્રી નૃ – મનુષ્ય વિષેની વિદ્યા; નૃવંશવિદ્યા; ‘એન્થ્રોપોલોજી’ નૃત્ત ન॰ [ä.] નૃત્ય; નાચ
નૃત્ય ન [i.] નાચ. ૦૬ વિ॰ નૃત્ય કરનાર. ૦કલા(−ળા)સ્ત્રી॰ નાચવાની કળા. કાર પું૦ નાચનાર. ૦ગીત ન॰ નૃત્યનું – નૃત્ય સાથે ગાવાનું ગીત. ~ ન૦ નૃત્યપણું; નૃત્યના ભાવ. નાટિકા શ્રી॰ નૃત્ય દ્વારા ભજવાતું નાટય; ‘બૅલે’. શાલા(-ળા) સ્ત્રી॰ નાચવાની જગા (ર) નૃત્ય શીખવતી શાળા. સમારંભ પું (સમૂહમાં) નૃત્યના સમારંભ કે ઉત્સવ; ‘ૉનાલ’ નૃ, દેવ, દેહ, ૦૫, ૦પતિ, ॰પાલ(~ળ), ૦પાંગ, યજ્ઞ

૪૯૮
[નેટવું
બ્લેાક, વંશ, વંશવિદ્યા, વિદ, વિદ્યા જુએ ‘નૃ’માં નૃશંસ વિ॰ [i.] ક્રૂ; નીચ. તા સ્ત્રી”, “સ્ય ન નૃસિંહ પું॰ [સં.] રાન્ત (૨) સિંહ જેવા પરાક્રમી માણસ (૩) જીએ નૃસિંહાવતાર. –હાવતાર પું॰ [સં. અવતાર] (નૃ અને સિંહના ભેગા રૂપના) વિષ્ણુના ચેાથા અવતાર
ને (i) અ॰ અને (૨) [જી નું] [વ્યા.] બીજી તથા ચાથી વિભક્તિના પ્રત્યય (૩) ત્રીજી કે સાતમી વિભક્તિના (સ્ત્રી॰ વગરના) નામ જોડે આવતા છઠ્ઠી વિભક્તિવાળા શબ્દના પ્રત્યય. ઉદા સીતા વાલ્મીકિને આશ્રમે પહોંચ્યાં’. ‘જીમામસ્જિદને નામે એળખાય છે”, (૪) [સર॰ સું. નવુ; બપ. બં; પ્રા. ળે] વાકય કે આજ્ઞાર્થક ક્રિ॰ ને અંતે વપરાય છે ત્યારે ‘આગ્રહ’ ‘ખરેખરપણું' એવા ભાવ ઉમેરે છે. ઉદા॰ ‘આવ ને’. ‘ખેલું તેા બન્યા જ ને'. (૫) પ્રશ્નાર્થ ક્રિોડે અનુરોધ કે હકાર સૂચવે છે. ઉદા ‘મેં કહ્યું હતું ને ?”
નેઉવા વિ॰ પું॰ [‘નેવું' ઉપરથી] નેવુમા વર્ષને લગતા(૨)પું [‘નેવું’ ઉપરથી; સર૦ મ. નેર] નેવાં પડવાથી બનેલા ખાડો નેકવિ॰[h[.] પ્રામાણિક; સાચું; ન્યાયી (ર)નીતિમાન (૩) ધાર્મિક (૪) સ્ત્રી૦ પૈકી; ન્યાયીપણું (૫)પું॰ હતું; પ્રમાણ (૬) ભાવ; દર. [–ડરાવવે, –બાંધવા =પ્રમાણ કે ભાવ નક્કી કરવાં. “રાખવા =હદ જાળવવી.] દિલ વિ॰ નેક દિલવાળું; પ્રામાણિક. દિલી સ્ત્રી. નજર સ્ત્રી॰ ચેાખ્ખી દાનત. નામ(દાર) વિ॰ નેકી માટે પ્રખ્યાત; ભારે પ્રખ્યાત (૨)એક માનવાચક શબ્દ કે ઇલકાબ. નામી સ્ત્રી॰ કીર્તિ; ખ્યાતિ. નીયત સ્ત્રી॰ નૈક કે સાચી યા સારી તૈયત– દાનત; નેકદિલી. ૦ખ્ત વિ॰ [7.] ભાગ્યશાળી નેકટાઈ સ્ત્રી॰ [.] યુરોપી પહેરવેશમાં ગળે બંધાતી એક પી નેક નજર, નામ, નામદાર,નામી,બખ્ત નુ ‘નૈક’માં નેકલેસ પું॰ [.] (ગળાના) હાર કે કંડા-એક આભૂષણ નેકી સ્ત્રી॰ [ū.] પ્રામાણિકપણું; ઈમાનદારી (૨) ભલાઈ, સજનતા (૩) સદાચાર; સર્ટૂન (૪) (રાન્ત મહારાજા પધારે ત્યારે ઉંચ્ચારાતાં) સ્તુતિનાં વચન; છડી પેાકારવી તે. દાર પું॰ પૈકી પાકારનાર; છડીદાર [પ્રમાણ નેક પું॰ [‘નેક’ ઉપરથી] નિયમ, વ્યવસ્થા (૨) ધારા (૩) હđ; નેખમ પું॰ (કા.) ઊંડા દાટેલા ખીલા
નેગ પું॰[સં. સ્નેહ ? સર॰હિં.-લગ્ન જેવા શુભ પ્રસંગે અપાતેા લાગે] +સ્નેહ; સંબંધ (૨) ડાકારજીને ધરાવાતા નિત્યના ભાગ – તેવેદ્ય નેગણું સક્રિ॰ [સર॰ મ. નેપટ્ટી; તેનેં= ખાવુંપીવું] જમવું ગિયા પું॰ [‘નેગ’ ઉપરથી; સર॰ f. નેવી] + દૂત; કાસદ નેચા (ન’?) પુંાિ.; સર૦ મ. નેવા, હિં. નૈયા] તેળચા; હૂકાના મેર (૨) હૂકાની લાંબી નેહ -નળી
નેજવું ન॰ [નેજું પરથી ] છાપરાની પાંખ – મતિયાના ટેકા (૨) સક્રિ॰ આંખ પર નેજવા પેઠે હાથ રાખીને જોવું (જેમ કે, તાપમાં જોનાર કે નબળી આંખવાળા કરે છે તેમ) નેારા પુખ્વ્॰ [બ. નનારહ] નિરા; કટાક્ષ નેાળું વિ॰ [‘નેબ્જે’ ઉપરથી] નેજાવાળું
તેનું ન‚ ધ્વજો પું॰ [7.] વાવટા; નિશાન (૨) ખરછી (૩) ભાલે નેટ અ॰ [સર૦ ૬. નેટ, ૢિ. નેતા =નિશ્ચય; ની] નક્કી (૫.) નેટવું અક્રિ॰ [ત્રા. બિટ્ટુય; નાિટ્ટવ (સં. નિ + સ્થાપય) = અંત –

Page #544

નેટ]
૪૯૯
[નૈગમ
સમાપ્તિ કરવી] + ટવું, ટળવું [ = જુઓ ને લે] | નેમ સ્ત્રી [સર૦ સે. નેમ =કામ; કાર્ય. મ. નેમ =હેતુ; લક્ષ્ય. . નેટાં નબ૦૧૦,નેટી શ્રીખણખેદ; બારીક તપાસ. [-લેવાં | નિયમ પરથી 3] નિશાન (૨)આશય; હેતુ (૩) ને) જુઓ નીમ; નેટિવ વિ૦ (૨) ૫૦ [૬.] મળનું અસલ (વતની) (૨) [લા.]. નિયમ (૪) [i.] અર્ધ ભાગ. [-ચૂકવી =નિશાન ચૂકવું (૨) કામ ગોરાઓના પરરાજ્યનું ગુલામ; બિનગારું (માણસ)
પાર ન પાડવું. -તાકવી = નિશાન તાકવું (૨) હેતુ રાખવો.-પાર નેડવું અક્રિ. [સર૦ હિં. નેટના; નેઠો] હઠવું; હારી જવું પઢવી =હેતુ સિદ્ધ થશે. -લેવી = નિશાન તાકવું. - = ને પું. [ä. નિg1;ા. ગટ્ટા છેડે; અંત (૨) ઠામઠેકાણું; પત્તો | નિયમ કે બાધા યા વ્રત પાળવાનું નક્કી કરવું.] નેવું વિ[. Tળમરું; સં. નિ] પાસેનું. –ડે અ૦ [સરવે હિં.] નેમિ(મી) સ્ત્રી [i] કુવા ઉપરની ગરગડી (૨) પૈડાનો પરિઘ. નઈડે; પાસે
[ભૂલ શોધવા પંડે ભમવું.]. | નાથ !૦ (સં.) એક જૈન તીર્થંકર ને પુંજુઓ નહ] પ્રેમ(૨) નેટ.[–લાગ= પ્રેમ થ–લે | નેરું વિ૦ + જુઓ ન્યારું(૨) અ [જુઓ નેવું] પાસે, નજીક, નેણ (ને) ન૦ [. નન] + નેન; નયન (પ.) [વેતસ | નેવ(-૬) ન૦ [સં. નીત્ર; બા. fણa] નળિયું (૨) છાપરાના છેડા નેતર ન [સં. વેત્ર ઉપરથી?] એક જાતને વિલે અને તેની સેટી; ઉપરનાં નળિયાં જેમાંથી પાણી બહાર પડે છે તે (૩) તેમાંથી પડતું નેતરું ન [ä. નેત્ર] વલોણાનું દેરડું
પાણી. [વાનાં પાણી મોભે ચડવાં = અશકય લાગતું શકય નેતા પુંસં.] આગેવાન,૦ગીરી સ્ત્રી આગેવાની. શાહી સ્ત્રી | બનવું. નેવાં પડવાં = નવાં વરસાદનું પાણી નીચે પડવું. નેવે
જેમાં નેતાનું અતિ વર્ચસ હોય એવી તંત્રની સ્થિતિ કે વ્યવસ્થા પાણી આવવાં=નેવાં ઉપરથી પાણીની ધાર ચાલે તેટલો વરસાદ નેતા પહોંચવા = છુપી બાતમી મળવી; ખબર પડવી (સર૦ ચેતા થ. નેવે મૂકવું = ઊંચું મૂકવું; દૂર કરવું; ઉપેક્ષા કરવી.] પહોંચવા) [વિષે “નેતિ નેતિ’ કહેતો કે માનતે વાદ | નવકું અ૦ (કા.) બિલકુલ ઠાકું સાવ નેતિ અ [ā] એ નહિ (૨) એટલું બસ નહિ. ૦વાદ સત્ય નેવર ન૦ [સં.. નેપુર, ગા. બેડર] નેપુર, ઝાંઝર નેતા સ્ત્રી [સં.] હડપેગની (નાક માટેની) એક ક્રિયા કે તેનું સાધન | નવલ(ળ) સ્ત્રી [. Tળક =પુર.fબમ(–)= બેડી. સર૦ નેતૃત્વ ન [સં.] નેતાપણું, નેતાગીરી
હિં.] બેડી (૨) એક ઘરેણું (નેવર) નેત્રન [.] આંખ. [–ભરાવાં આંસુ આવવાં.] કમલ(ળ) | નેવલે અ૦ [+વ+લું] ને; નેવાંએ (‘નેવલે પાણી) [ જગા ન કમળ જેવું સુંદર) નેત્ર; નેત્ર રૂપી કમળ. ૦૫. પું. આંખને | વેવાણી સ્ત્રી [‘નેવ' પરથી] જ્યાં નેવાં પડે તે જગા; નેવાં નીચેની અંદરને પડદા, જ્યાં પ્રકાશનું કિરણ પડે છે, “રેટીન', ૦પલ્લવી નેવુ(–વું) વિ. [સં. નવનિ; પ્રા. શ૩()] ‘૯૦' સ્ત્રી આંખને અણસારે. રેગ jઆંખને રેગ. વિદ્યા સ્ત્રી | નેવું ન જુઓ નેવ (૨) જુએ નેવું આંખ વિશેની વિદ્યા. વૈદ(–ધ) . આંખને વેદ. સમસ્યા નેવ્યાસી(સી) વિ૦ જુઓ નાશી(–સી); ‘૮૯”
સ્ત્રી નેત્રપલ્લવી; આંખથી સમસ્યામાં કહેવું તે. -ત્રાંજન ન૦ | નેશન સ્ત્રી. [૬] રાષ્ટ્ર; કોઈ અમુક દેશમાં વસતી સમસ્ત પ્રજા. [+ અંગન] આંખનું આંજણ. –ત્રાંબુ ન૦ [+ મં]] આંસુ ૦ વિ૦ રાષ્ટ્રીય; પ્રજાકીય નેત્રી સ્ત્રી [ā] સ્ત્રી-નેતા (૨) વિ૦ નેત્રવાળું
નેણ વિ. [i.] અનિષ્ટ નેન ને) ન૦ નેણ; નયન; નેત્ર (પ.). [નો તારે = આંખની | નેસ (ને) વિ. [સર૦ હિં. નૈસા, અનૈસા. . મનિg પરથી 31 કીકી; ઘણું જ વહાલું માણસ.].
અપશુકનિયું (૨) કમનસીબ (૩) દળદરી; કંજૂસ નકલાક (ને) ન એક જાતનું સુતરાઉ કાપડ
નેસ દરિયાની ખાડી (વહાણવટું) નસક (નં) ન [સર૦ કિં. નૈનનુa] ઝીણા વણાટનું સુતરાઉ કપડું | નેસ,ડે પં. [બા. fણત (. નિવેરા)] ભરવાડોએ જંગલમાં નેપ ન૦ [i] રંગભૂમિને પડદે (૨) તેની પાછળનો ભાગ, બાંધેલાં ઝંપડાંનું ગામ (૨) ભરવાડનું ઝૂંપડું જ્યાં રહી ન કપડાં બદલે છે (૩) વસ્ત્ર, પિશાક
નેસ્તનાબૂદ વિ૦ [] જડમૂળથી નાશ પામેલું નેપાળી વિ (૨)પુંનેપાળ દેશનું કે તેને લગતું કે તેનું વતની (૨) | નેસ્તી છું[રે. નેf] મોદી સ્ત્રી, નેપાળની ભાષા
નેહ (ને) સ્ત્રી [. નૈ; હિં.] હુકાની નળી; ને નેપાળે નૈ) પંસિર૦ મ. નેપાૐ; સં. નૈgiા પરથી {] રેચક | નેહ પં. [સં. નેહ; પ્રા. નેહ; સર૦ હિં] પ્રેમ; વહાલ. ૦ બીવાળી એક વનસ્પતિ. -આપ = સખત રેચ અપ (૨) | j૦ સ્નેહ (લાલિત્યવાચક). -હી વિ૦ સ્નેહી ખૂબ ધમકાવવું.]
નેહરી સ્ત્રી, (નેહ પરથી ?] નહેરી –તેલ નેપુર ન [સં. નૂપુર;ા. બેડર, સર૦ હિં.] ઝાંઝર [એક રમત | નેહારી સ્ત્રી [જુઓ નહારી] નાસ્તો નેપોલિયન પં. [] (એ) કાન્સને એક મહાપુરુષ (૨) પત્તાંની | નેહી વિ. [નેહ થી] જુઓ “હમાં બેંકન કું[] (હાથ મેં માટે) નાને ટુવાલ
નેળ (નૈ) સ્ત્રી (જુઓ નળી] સાંકડી ગલી -નળી. [-નાં ગાતાં નેચૈન કું. [૬] (સં.) સૂર્યમાળાને (એક ગ્રહ)
નેળમાં ન રહે =ગમે તેવી મુશ્કેલીનેય ઉકેલ તે હોય જ.] નેકા પં. [છું. N. E.F.A.] (સં.) ભારતના ઈશાન ખૂણે આવેલે (૨) દૂકાની નળી. ૦ચે પુંહુકાને મેર (હિમાલયન) એક પહાડી પ્રદેશ
ને (ને) સ્ત્રી (ચ.) દૂકાની નેહ ને પં. દા.] જેમાં નાનું ઘાલવામાં આવે છે તે ચણિયા કે | નૈઋત ને) વિ૦ (૨) સ્ત્રી, જુઓ ને ય સુરવાલની ખેલ. [ફા વગરની નાત= કશા નિયમ કે વ્યવસ્થાના | નૈગમ ૫૦ [i] વાણિયે; વેપારી (૨) વિદ સમજાવનાર (૩) બંધન વગરની નાત.]. -ફતૂટ વિ. કામી, વિષયી
નાગરિક (૪) ઉપાય (૫) ઉપનિષદ

Page #545

નેડ]
ને વિ॰ (ચ.) ખળ; લુચ્ચું નૈતિક વિ॰ [સં.] નીતિ સંબંધી, –ને લગતું (૨) નીતિવાળું નૈપુણ્ય ન॰ [સં.] નિપુણતા નૈમિત્તિક વિ॰ [i.] ખાસ નિમિત્તને કારણે કરવાનું કે કરેલું (કર્મના એક પ્રકાર) (૨)પ્રાસંગિક; આગંતુક (૩) ન॰ નિમિત્તને લઈ ને થતું કાર્ય [અરણ્યનું નામ નૈમિષ વિ॰ [સં.] ક્ષણિક (૨) ન॰, –ષારણ્ય ન૦ (સં.) એક નૈયત સ્ત્રી॰ [ય.] દાનત; વૃત્તિ
નૈયાયિક વિ॰ [i] ન્યાયને લગતું (૨) પું૦ ન્યાયશાસ્ત્ર જાણનાર નયું (નૈ') ન૦ જુએ નહિયું (–પાકવું) નૈરાશ્ય ન॰ [i.] નિરાશા
ને તી સ્ત્રી॰ [i.] (સં.) દુર્ગા (૨) નૈઋત્ય દિશા નૈૠત્ય વિ॰ [સં.] પશ્ચિમ અને દક્ષિણ દિશા વચ્ચેનું (૨) સ્ત્રી૦ એ દિશા કે ખૂણેા. કાણુ પું॰ નૈઋત ખૂણા નર્ગુણ્ય ન॰ [ä.] નિર્ગુણતા; ગુણાતીતપણું નૈધ્ ય ન॰ [સં.] નિણ હોવું તે; ક્રૂરતા નૈવેદ,~ધ [i.] ન॰ પ્રસાદ; દેવને ધરાવેલી ખાવાની વસ્તુ (૨) [લા.] લાંચ. [–ધરવું, ધરાવવું =દેવ આગળ નૈવેદ મુકવું; દેવને નૈવેદ આપવું (૨) લાંચ આપવી.]
નૅશ વિ॰ [ä.] નિશા –રાત્રિનું કે તે સંબંધી નેશ્ચિત્ય ન [સં.] નિશ્ચિંતતા; ફિકર ચિંતા ન હોવી તે નૈષધ, નાથ, ૰પતિ પું॰ [ä.] (સં.) નળરાજા નષ્ક do [સં.] નિષ્કર્મપણું; કર્મબંધ વિનાની સ્થિતિ નષ્કામ્ય ન॰ [É.] નિષ્કામતા; અનાસક્તિ નૈષ્મિક વિ॰ [É.] નિષ્કનું બનાવેલું; નિષ્કથી ખરીદેલું નૈષ્ઠિક વિ॰ [i.] નિષ્ઠાવાળું
નૈષ્ફય ન॰ [સં.] નિષ્ફળતા નૈસગિક વિ૦ [i.] કુદરતી. છતા સ્ત્રી. -કી વે॰ સ્ત્રી નૅસ્તેય ન॰ [સં.] નિસ્તેજ તા
૫૦૦
[નારા
નાખ, દાર (ના) જીએ ‘તાક’માં [કરવું.] —ખાપણું ન નાખું (ન) વિ૦ રૂ. નોવલ] જુદું; અલગ. [−પાડવું = જુદું નેગરવું (ના) અક્રિ॰ [જુએ નાંગરવું](ચ.) બળદને હળ જોડી ખેડવા તૈયાર કરવું [સાથે બ્લેડનારી સાંકળ નેઝણાસાંકળ શ્રી॰ [જુએ ને!ઝણું + સાંકળ] કમાડને બારસાખ નાઝણું (ના ?) ન [સં. નરૢ પરથી ? સર॰ હિં. નોવના – નાઝણાથી ગાયના પગ બાંધવા] દાહતી વખતે ગાયને પાછલે પગે બાંધવાનું દારડું; સેલે
નેટ સ્રી [.] સિક્કાને ઠેકાણે વપરાતા ચલણી કાગળ (૨)નોંધ (૩) ચિઠ્ઠી (૪)કારા કાગળની બાંધેલી વહી; નાંધપેાથી. ૦પેપર પું॰ ચિઠ્ઠીપત્ર લખવાના (પ્રાયઃ નામઠામ છાપેલા પેાતાના અંગત) કાગળ. બુક સ્ત્રી- કારા કાગળની બાંધેલી વહી નોટાઉટ વિ॰ [‡.] રમતમાં આઉટ –ખાદ નહીં થયેલું નેટિસ સ્રી॰ [] ચેતવણી; પૂર્વખબર; સૂચના (૨) તે દેતું કાગળિયું.[—કાઢવી = (વિધિસર)સૂચના જાહેર કરવી – આપવી. “મૂકવી=પાટેયા પર નાટિસ લગાવવી.] ૦ખાર્ડ ન૦ નાસિ મૂકવાનું પાટિયું
નેપ્ટેશન ન॰ [.] સંગીતને સ્વરલિપિમાં ઉતારવું – લખવું તે નાતર (નો’૨,) સ્ત્રી॰ નાતરેલાં મહેમાને સમૂહ (૨) (ચ.) મેસાળું લઈને આવતા મહેમાનવ નેતરવું (નૉ') સoક્રિ॰ [સં. નિમંત્રુ; સર૦ હિં. સ્ત્રોતના] આમંત્રણ આપવું; ખેલાવવું; આવવા કહેણ મેાકલવું (સારા પ્રસંગ પર કે ભેજન ઇ૦ માટે). [નેતરાવું (કાણ), –વવું (પ્રેરક).] નાતરિયું (ના”) ન૦ નેતરમાં આવેલું માણસ નેતરિયા (ના') પું૦ નેતરાં દેવાનું કામ કરનાર નાતરું (નો')ન॰ [જુએ નેાતરવું; સર૦ હિં. નૌ થૌ તા] આમંત્રણ (પ્રાયઃ જમવાનું). [નેતરાં કાઢવાં=નેતરાં મેકલવાં. નાતરાં કરાવવાં, ફેરવવાં=નાતરું કરવું; આવવાનું કહેણ મેાકલવું; તેડવા જવું. -આપવું, દેવું, મોકલવું = આમંત્રણ પહોંચાડવું; પધારવાનું જણાવવું. −કરવું=તેડું કરવું; પધારવાને માટે ખેલાવવા જવું. -કાપવું=ને!તરું મોકલવાનું બંધ કરવું; તે મેળવવાનો કોઈ નેા હક રદ કરવા.-ઝીલવું=નેાતરું સ્વીકારવું.] નેઢિયા (ના) પું॰ [નોંધડું' ઉપરથી] કરા નાધડી (ના) સ્ત્રી॰ નાંધલી; છેાકરી નાકલિયું (નો) વિ॰ [જુએ નાંધલું] નાનું નેધણું (નો) ન॰ બાળક. ~લી સ્ત્રી॰ ખાળા; છેાકરી નેધારું (નો) વિ॰ [ન + આધાર] આધાર વગરનું નેાબત (ન) સ્ત્રી॰ [મ.] મે!હું નગારું (૨) [લા.] અમુક નક્કી વખતે વગાડાતું ટકારખાનું [થવી-તે વખતે નાથ્યતનું નગારું વાગવું.] ૦ખાનું ન૦ ટકારખાનું
ના [જુએ સું] ‘નું’ છઠ્ઠી વિભક્તિના પ્રત્યયનું પું૦ રૂપ ના (ના) અ॰ [H. 7+૩, પ્રા. ળો] (કા.) ના નાક(-ખ) (ન) વિ॰ [રે. નોવલ] અનેખું; સુંદર નાક(-ખ) (નૉ) પું॰ સ્રી॰ [1.] અણી; છેડા (૨) [સર॰ હિં., મ. નો] ટેક; વટ; વક્કર (૩) છટા; શાલા (૪) ઘાટ; મોખરે; મુખવટો. [—જાળવવી, રાખવી, સાચવવી =ટેક કે વટવર જતાં અટકાવવાં. લેવી =આબરૂ તાડવી; બેઆબરૂ કરવું.] દાર વિ॰ [સર॰ હિં., મેં.]નાકવાળું (અણી, ટેક, છટા ઇવાળું) નાકર (ના) પું॰ [7.] ચાકર (૨) સેવક. ડી સ્ત્રી સ્ત્રીનેાકર
|
યા નાકરની સ્ત્રી. શાહી સ્રી॰ નાકરાથી ચાલતું – તેાકરેની કુલ સત્તાવાળું રાજતંત્ર કે સરકાર; ‘બ્યુરેાકસી’. –રાણી સ્ત્રી૦ નાકરડી. રિયાટ(–ત) વિ॰ નાકરી કરતારું (૨) પરાધીન. –રી સ્ત્રી ચાકરી; સેવા

નાકાર, મંત્ર (નો) પું॰ [સં. નમાર; પ્રા. નવhાર] જેનેને જપવાના એક મંત્ર; નવકાર; નૌકાર. ૦૧ળી સ્ત્રી॰ [+ આવલિ] નાકાર કરવાની માળા, શી(~સી) સ્ત્રી॰ બધા જેનાને જમાડવા -તેમના વરા કરવા તે
નાકું (ના) વિ॰ જુએ નાક]+સુંદર
ના બોલ પું॰ [.] ક્રિકેટમાં નિયમ વિરુદ્ધ બેલ નંખાય તે નામ (નામ,) શ્રી॰ [તું. નવમી] નવમી તિથિ
|
નાર ન૦ [સર॰ મેં.] ભાડું; નૂર (૨) પું॰ [] વ્યવસ્થા વેરતું (ન) ન॰ [સં. નવરાત્ર ઉપરથી] નવરાત્રિમાંતે દરેક દિવસ. —તાં ન॰ખ૦૧૦ નવરાત્રિના દિવસે; આસે સુદ ૧ થી ૯ નારા (ના) પું॰ [જીએ નહેારા] (બ૦૧૦માં વપરાય છે) નહેારા; આજીજી. નારા કરવા = કાલાવાલા કરવા. નારે માનવા =

Page #546

લકેલ]
૫૦૧
[ચારું
સહુદય આભાર માન.]
તૈલી, કર્મ, ક્રિયા સ્ત્રી નળીકર્મ, એક ગક્રિયા લકેલ (નૌ) નટ સિર૦ મ; મૂળ ડચ પરથી ?] એક શાક નશાહ પં. [fi] વરરાજા વેલ ન૦ (૨) સ્ત્રી [.] નવલકથા
નૈસાષ્ય, નૌસૈન્ય જુઓ “નૌ’માં નેહાર સ્ત્રી [સર૦ મ. નોહારવાળી] ગાવાની એક બની ચક્કાર ! [4] અપમાન નળ ૫૦ કિં. નહ; નહ8] ળિયે (૨) જુએ નાર; નૂર | ન્યધ j૦ લિં] વડ નળવું સક્રિ["ાળું' ઉપરથી]ોરસાને નેળાથી-કુચાથી ઘસીને | વર્બદ ન [સં.] દશ અર્બદ - અબજ જેવડી સંખ્યા [ચીતરેલું
સાફ કરવું. [નોળાવું અ૦િ , –વવું સક્રિ. કર્મણ ને પ્રેરક.] ન્યસ્ત ન [] કેલું (૨)ન્યાસ - થાપણ તરીકે મૂકેલું (૩)રેલું; મેળવેલ સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
ન્યા (') ૫૦ (ચ.) દેવતા; અગ્નિ ળિયે ૫૦ જુએ નાળ] એક નાનું ચાપણું પ્રાણી
ન્યાત સ્ત્રી [સં. જ્ઞાતિ] નાત, જ્ઞાતિ. જાત સ્ત્રી જાત અને નળીકર્મ (નો)ન[સં. નૌત્રીમં] પેટના નળહલાવવાની ગની | જાત. બહાર વિ૦ ન્યાતમાંથી બહાર મુકાયેલું –બહિષ્કૃત એક ક્રિયા (૨) [3] કાવતરું
-તલું વિ૦ ન્યાતનું (૨) નવ ન્યાતનું માણસ. – j૦ નળીનેમ (નમક) સ્ત્રી [ળ + ઈ+નેમ] શ્રાવણ સુદ નેમ વાતને માણસ. તું ન૦ સગપણ; નાતો નેણું ન એક જાતનું સાપલિયું (૨) ગોરસાં ધોવાનો કુચે ન્યામત સ્ત્રી [મ, નમમ7] ધનદોલત (૨) સુખ (૩) દુર્લભ ચીજ નજણું (૦) ૧૦ (કા.) જુએ ઝણું; શેલાયું
ન્યાય પું[સં.] ઈનસાફ; ખરું ખોટું તપાસીને ફેંસલે કરે તે ધ (૦) સ્ત્રી [સર૦ મ. નોં] ટાંચણ (૨) ટિપ્પણી (૩) (૨) ગ્યતા; વાજબીપણું (૩) ધારે; રિવાજ (૪) દષ્ટાંત; કહેવત. આપેલો માલ જેમાં ગત સાથે નોંધાય છે તે ચાપડી (૪) મેટા ઉદા. કાકતાલીયન્યાય (૫) પ્રમાણ દ્વારા વસ્તુની પરીક્ષા (૫) થાંભલાને કામચલાઉ ટેકે આપવા સાકરીઓ સાથે જડેલા ખીલા. ન્યાયશાસ્ત્ર-દર્શન. [-આપ = ફેંસલો કરી આપ (૨) કોઈ [-લેવી =ટાંચણ કરવું; નોંધી લેવું (૨) ધ્યાન પર લેવું.] ૦ણન, બાબતમાં તેને છાજતી રીતે વર્તવું; ગ્રતાપૂર્વક અદા કરવું. નેધવું તે; નેધણી. ૦ણી સ્ત્રી, નેધવાની ક્રિયા. ૦ણીકામદાર (અંગ્રેજી શિવ જસ્ટિસ” પરથી). –કર = ખરું ખોટું કે યોગ્ય j૦ નોંધણી કરનાર અમલદાર. ૦ણીદાર પં. નોંધણી કરનાર. અગ્ય તપાસી આપવું. –ચૂકવ =ન્યાય કે ફેંસલો કરી ૦પાત્ર વિ૦ નોંધવા લાયક; ધ્યાનપાત્ર. ૦પાત્રતા સ્ત્રી૦. ૦પોથી, આપ. –ળ = ખરું ખોટું કે ગ્યાયવ્ય બરાબર કસી વહી સ્ત્રી નોંધ કરવાની ચોપડી
જોવું -તપાસવું. –મળ= સાચે ઈન્સાફ થવો (૨) સાચા ખેટા નેધલું (ને) વિ[જુઓ નેધલું નાનું
કે ગ્યાયેગ્યની બરબર અને પૂરી તપાસ થવી. -ભાગ = ધવલી સ્ત્રી, જુઓ “નોંધમાં
ન્યાય મેળવવા માગણી કરવી (૨) દાદ સંભળાવવી.] અખાતું ન નેધવું (નૈ૦) સક્રિટ સિર૦૫. નોંઢળ) નેધ કરવી; નેધમાં કે ઈન્સાફખાતું. તંત્રને ન્યાય ચૂકવવા માટેની અદાલતી વ્યવસ્થા.
ધ્યાનમાં લેવું (૨) લખાણમાં લેવું -લખવું; ટપકાવવું (૩) ચોપડા દર્શન ન ષડદર્શનમાંનું એક; ગૌતમ ઋષિએ પ્રવર્તાવેલું પ્રમાણકે રજિસ્ટરમાં લખવું
‘ગંધનું કર્મણિ ને પ્રેરક શાસ્ત્ર. દશ વિ૦ ન્યાય બરોબર જુએ એવી દૃષ્ટિ-સમજવાળું; નોંધાઈ સ્ત્રી ને ધણી કરવાની ફિ. –વું અટકે,–વવું સક્રિ ન્યાયી. ૦૫રાયણ વિ. ન્યાયીને આદર્શ માનીને ચાલનારું; નેક; ની સ્ત્રી; ન [સં.] નૌકા. ૦ચાલન ન. નૌકા ચલાવવી તે. ૦દંડ ન્યાયી. ૦તા સ્ત્રી). ૦રવર્તન નવ ન્યાયી નીતિ પ્રવર્તવી કે ૫૦ જુઓ નૌકાદંડ. ૦૫તિ મું. જુઓ નૌકાપતિ. વ્યાન ન પ્રવર્તાવવી તે; ન્યાયીપણાને પ્રચાર થાય તેમ કરવું તે. ૦મંત્રી વહાણવટું; નૌકાગમન. ૦સાધ્ય વિ૦ નૌકાથી જઈ શકાય એવું પં. ન્યાયખાતાને મંત્રી. મંદિર ન૦ અદાલત; કચેરી; “હાઈ(૨) જેમાં નૌકા ચાલી શકે એવું; નાવ્ય; “નૈવેગેબલ. સૈન્ય | કેટ'. ૦મૂર્તિ છું. [સર૦ મ] મટે (હાઈ કોર્ટને) જજ તેને ન૦ જુઓ નૌકાસૈન્ય
માટેનું આદરવાચક વિશેષણ. ૦વૃત્તિ સ્ત્રી ન્યાય તોળવાની દાનત નૌકા સ્ત્રી [સં.] હેડી (૨) વહાણ; જહાજ, ગમન નવ નૌકાની | (૨) ન્યાયપૂર્વક વર્તવું તે. ૦શાસ્ત્ર ન- જુઓ ન્યાયદર્શન. સફર. ગૃહ ન૦ નૌકારૂપી ઘર. ૦દલ–ળ) ન૦ નૌકાસૈન્ય; શીલતા સ્ત્રી, ન્યાયપરાયણતા. ૦શ્રેણિ(–ણી) સ્ત્રી ન્યાયદરિયાઈ સેના. ૦દંઠ j૦ હલેસું. ૦ધિપતિ મું. [+અધિપતિ] પરંપરા (૨) “સેરાઈટીસ” (ન્યાય.). સભા સ્ત્રી કચેરી, નૌકાનો કે નૌકા ખાતાના અધિપતિ. નયન ન૦ [+આનયન] અદાલત (૨) “અપીલેટ - સુપ્રીમ કોર્ટ'. - યાધિકારી, વાધીશ નાવ કે વહાણ (નદી, સમુદ્રમાં) અવર-જવર કરે કે ચલાવવું તે; ૫૦ [+અધિકારી, + મીરા] ન્યાય આપનાર અમલદાર, જજ. નૈવિગેશન. ૦૫તિ મું. જહાજનો ઉપરી. ફેજ સ્ત્રી નૌકા- વાધીશી સ્ત્રી, ન્યાયમંદિર. –ચાન્યાય પં. ન્યાય કે (અથવા સૈન્ય. બળ ન નૌકાસૈન્યનું બળ. વિદ્યા સ્ત્રી, શાસ્ત્રન૦ | અ) અન્યાય ચાન્યાયિતા સ્ત્રી ન્યાયી કે અન્યાયી છે તેને વહાણવટાનું શાસ્ત્ર. સેના સ્ત્રી, સૈન્ય ન૦ દરિયાઈ લશ્કર | વિવેક કરવો તે. ન્યાથી વિ૦ (અદાલત પાસે) ન્યાય માગતું; નકાર, મંત્ર, વળી, શી–સી) સ્ત્રી જાઓ કારમાં વાદી; “લિટિગર. -વાવતાર પં. (૨) વિ૦ ન્યાયના અવતાર નૌકા વિદ્યા, શાસ્ત્ર, સેના, સૈન્ય જુઓ “નૌકામાં સમો -અદલ ઈન્સાફ કરે એવો (માણસ, જજ). વ્યાસન ન૦ નૌચાલન ન[i.] જુઓ “નૌમાં
[+ માસન] ન્યાયાધીશને બેસવાનું સ્થાન; “બેન્ચ'.યિતા સ્ત્રી નૌજવાન પું[1.] નવયુવક, –ની સ્ત્રી,
ન્યાયીપણું. -વી, - વિ૦ બરાબર ન્યાય આપે એવું (૨) નૈતમ વિ. [સં. નવતમ] તન (૨) [લા.] રૂપાળું
વાજબી; ન્યાયપુર:સર
[(૨) અજાયબ ન ૦, ૦૫તિ, વ્યાન જુઓ “નૌમાં
ન્યારું વિ૦ [સર૦ હિં, મ. ચારા; . ન ત૨ પરથી {] જુદું

Page #547

ચાલ]
૫૦૨
[પખવાજી
ખ્યાલ વિ. [જુઓ નિહાલ] કતાર્થ (૨) પૈસાદાર
પકવાસી સ્ત્રી [સર૦ મ. [5]] મેડાનાં પાટિયાંની નીચે રહેતી ન્યાસ પું. [સં.] મૂકવું તે (૨) ચિહ્ન (૩) વિશ્વાસ ઉપર સાચવવા | સાંધ પર જડાતી લાકડાની કે લોઢાની ચીપ (૨) સંઘાડે લેથ’ આપવું તે; થાપણ (૪) ત્યાગ (૫) મંત્ર અને વિધિ સહિત શરીરનાં | પકવાણું ન૦; – પં. [સર૦ હિં. ] વાંસની કામડી જુદાં જુદાં અંગોને દેવતાઓને સોંપવાં તે –એક ધર્મવિધિ. સ્વર (૨) છાપરાના સાકટા ઉપર જડવાની ચીપ (૩) જળોયું j૦ (સંગીત) ગીતની સમાપ્તિનો સ્વર
૫કાર, -રાત [તં.] જુઓ “પ” માં ન્યાળવું (ન્યા') સક્રિટ જુઓ નિહાળવું (પ.):
પકાવવું સક્રિટ પાકવું’ નું પ્રેરક પકવવું [વાની ન્યાં (') અ૦ (કા) ત્યાં
પકડી સ્ત્રી [પકવ+ વડી ? સર૦ હિં. પછી , મ.] તળેલી એક ન્યુટન ન. [૪] એક જાતને વીજાણુ
[મંઝારે પwણ ન૦ [.] ભીલ ચંડાળ જેવી પછાત જાતિના લોકો વાસ ન્યુમોનિયા ૫૦ [{.]ફેફસાંના સેજાથી આવતે એક તાવ,ત્રિદોષ; | પદ્ધ વિ૦ [રે. પ = પહોંચેલી માહિતગાર, છેતરાય નહિ તેવું ન્યૂન વિ. [.] ઓછું; ઊણું (૨) સ્ત્રી (પ.) ન્યૂનતા. ૦તર વિ. (૨) ખંધું (૩) [સ. , પ્રા. પવ4] પૂરેપૂરું (૪) પાકું દઢ (૫) બેમાં ન્યૂન. ૦તમ વિ. સૌથી જૂન. ૦તા સ્ત્રી, નિગમન ન બેટાય એવી રીતે કરેલું –ધીથી તળીને કે દૂધથી બાંધીને (રાઈ ન૦ અવયવો કરતાં ન્યૂન પ્રદેશવાળું નિગમન (ન્યાં.). ૦૫ણું ન૦. ઈ૦). –કાઈ સ્ત્રીખંધાઈ લુચ્ચાઈ વેદ પું. એક રોગ
૫ વિ૦ [.] પાકું (૨) રંધાયેલું. છતા સ્ત્રી.. -વાન્ન ન ન્યૂનાધિક વિ૦ [ā] ઓછુંવતું. છતા સ્ત્રી, તત્વ નવ
[+ ગ્રન] તળીને બનાવેલી મીઠાઈ –કુવાશય પું; ન [+ ન્યૂસપેપર ન૦ [૬] વર્તમાનપત્ર; છાપું
[ભેટ મારા] હોજરી છાવરવિ [હિં.] કુરબાન કરેલું, ખેરાત (૨) ન૦ (પુષ્ટિમાર્ગમાં) પક્ષ ૫૦ [.] તરફેણુ; બાજુ (૨) તડ; ભાગ (૩) તકરારના
પક્ષની એક બાજુ (૪) પક્ષપાત (૫) પખવાડિયું (૬)સાધ્ય જેને તિએ સિદ્ધ કરવાનું હોય તે [ન્યા., ગ](૭) સ્ત્રી પાંખ. [-કર,
ખેંચ, તાણ = એક પક્ષની તરફેણ કરવી; પક્ષપાત કરો. ૫ પૃ[સં.] પહેલો ઐથે વ્યંજન (૨) સંગીતમાં પંચમ સ્વરની -લેવો = કઈ બાજુ કે મુદ્દાની વકીલાત – તરફેણ કરવી.] ૦કાર સંજ્ઞા (૩) ઉપપદ સમાસમાં “પા”ને આદેશ. જેમ કે, મધુપ, વિ૦ (૨) ૫૦ પક્ષ કરનાર. ૦ગત વિ. પક્ષને લગતું. ૦–ક્ષા) ભૂપ (૪) સ્ત્રી [સં. સ્વ; પ્રા. ૫, ૫] વિશેષણ પરથી ભાવવાચક ઘાત પુત્ર અડધા અંગનું રહી જવું તે; લક. ૦ધર્મતા સી નામ બનાવતો પ્રત્યય. ઉદા. મોટપ, ઊણપ. ૦કાર ૫૦ ૫ અક્ષર પક્ષ ઉપર સાધન – હેતુનું હોવું તે (ન્યા.). ૦૫દ ન નિગમનનું કે ઉચ્ચાર. ૦કારાંત વિ૦ છેડે પકારવાળું
ઉદેશપદ; “માઈનોર ટર્મ' (ન્યા.). ૦૫ાત ૫૦ ગ; તરફદારી. ૫ઈ સ્ત્રી [જુએ પાઈ] છાપખાનામાં નકામાં થયેલાં બીબાં ૦પાતી વિ૦ વગિયું; એકતરફી. ૦મત છું. એક પક્ષને અભિપક સ્ત્રી [‘પકડવું” પરથી] પકડવું તે (૨) પકડવાની શક્તિ પ્રાય. ૦મંત્ર પુત્ર પક્ષવાદ; વકીલાત. ૦મંત્રી ૫૦ વકીલ. ૦રાગ કે તેને લાગ કે દાવ (૩) પકડવાનું એક ઓજાર. [–આવવી = ૫૦ એક પક્ષ તરફ રાગ – આસક્તિ. ૦વાદ ૫૦ વકીલાત (૨) બરાબર પકડવા માટે લાગ ખાવો કે ફાવવું. –પકડવી = છટકી એકતરફી નિવેદન - કથન. ૦વાદી ૫૦ વકીલ. –ક્ષાઘાત ૫૦ ન જાય તે રીતે ઝાલવું. પકડમાં લેવું = પકડ વડે ઝાલવું (૨) [+ માઘાત] લકવો. –ક્ષા પક્ષ j૦, –ક્ષાપક્ષી સ્ત્રી, પક્ષ પડી પકડ પકડવી.] દાવ પુંએક રમત
જવા તે; ભેદભાવની લાગણી (૨) તરફદારી; પક્ષપાત. -ક્ષાપપકડવું સક્રિ. [સં. +8 પરથી? સર૦ ëિ. પટના, મ, પ- ક્ષીય વિ. પક્ષાપક્ષીવાળું. –ક્ષાભિમાન ન [+ મસિમાનો હળ] ઝાલવું; ગ્રહવું (૨) ધારણ કરવું; ધરી રાખવું. જેમ કે, રંગ | પક્ષનું અભિમાન. –ક્ષાભિમાની વે૦ ક્ષાભિમાનવાળું. -ક્ષાંતર (૩) નાસતું કે છટકી જતું રેકવું (૪) ખોળી કાઢીને હાથ કરવું. ન [+અંતર) બીજો પક્ષ કે બાજુ.[–કરવું = (ગ.) “ટ્રાન્સપોઝ'.] જેમ કે, ભૂલ પકડવી, ગુનેગારને પકડવો (૫) આકલન કરવું; -લાંધ વિ૦ [+મં] પક્ષની બહાર ન જોઈ શકનારું. –ક્ષિણી મનથી પામવું. જેમ કે, અર્થ પકડ, વાત પકડવી (૬) કેદ કરવું સ્ત્રીપક્ષીની માદા. -ક્ષીય વિ૦ અમુક પક્ષનું ક્ષેત્પાત (ગુનેગાર માનીને); એરેસ્ટ.” [પકડી પાડવું = આગળ હોય ૫૦ [+૩ઘાત] એક પક્ષ તરફ ઢળી પડયા વગર બને પક્ષને તેને પહોંચવું તેની સાથે થઈ જવું (૨) શોધી કે ખેળી કાઢવું. નભાવ કરવો તે પકડી રાખવું = પકડીને તેને ઝાલી રાખવું; છોડવું નહિ (૨) પક્ષી ન૦ [.] પંખી. ૦રાજ ૦ (સં.) ગરુડ વળગી રહેવું. પકડી લેવું = ઊંચકી કે ઉપાડી લેવું (૨) એકદમ પક્ષીય, પક્ષે૫ાત જુઓ “પક્ષમાં પકડીને કબજે કરવું કે કેદ કરવું કે મનમાં ધારણ કરવું.]. પર્મ ન૦ [સં.] પાંપણ
[ સ્ત્રી, પક્ષાપક્ષી ૫કહહુકમ ડું [પકડ + હુકમ] પકડવાને સરકારી હુકમ; “વરંટ' | પખ ૫૦ [ā, પક્ષ, ગ્રા. પવી; સર૦ હિં.] પક્ષ તરફેણ, ૦૫ખા પકઠા૫કડી સ્ત્રી ઉપરાઉપરી પકડવું – ધરપકડ થવી તે ૫ખણ અ૦ (સુ.) પેઠે; જેમ પકડાવું અક્રિ૦, વવું સક્રિ. “પકડવું' નું કર્મણિ ને પ્રેરક પખ(–ગ)વિટ પહોળું; મગતું; તંગ નહિ એવું પક(કા)વવું સક્રિ. [૫૦ પh4; સં. પક્વ, પવવ -પ્રા. લિ | પખપખા સ્ત્રી [જુઓ પખ]+ પક્ષાપક્ષી પરથી] રાંધવું (૨) માટી ઈ૦ના વાસણને પાકું કરવા ભઠ્ઠીમાં નાખી | પખરાવું અકિક પથરાવું; ફેલાવું. -વ૬ સક્રેટ (પ્રેરક) તપાવવું (૩) પાકે એમ કરવું
[કરવાં.] | પખવાજ સ્ત્રી [પ્રા. પવવડ નક્યું. પક્ષાતો); સરવહિં. વાવન; પકવાન ન૦ જુઓ પકવાન. [-પાઠવાં–વું) = પકવાન તૈયાર | મ.] પખાજ; મૃદંગ જેવું એક વાદ્ય. -જી પુંતે વગાડનારો

Page #548

પખવાડિક
[પખવાજી
પખવાડિક વિ॰ [જુએ પખવાડું] પંદર દિવસે થતું; પખવાડિયાનું (૨) ન૦ પંદર દિવસે પ્રસિદ્ધ થતું છાપું; પાક્ષિક પખવાડું(ઢિયું) ન॰ [તું. વક્ષ + વારń; હિં. પચવાડા] પંદર દિવસના કાળ; પક્ષ. [પખવાઢિયાં લેવાં=રગે એક પખવાડિયું શમવું અને બીજે પખવાડિયે વધવું તે.] પખવાની સ્ત્રી॰ કાનના વેહમાં ખેાસાતી ભૂંગળી પખાજ શ્રી॰ [સર॰ હિં. વાન] જુએ પખવાજ. “જી પું પખાલ શ્રી॰ [સં. પ્રક્ષાવ્, મા. વાજું] ફુલ વગેરે ઉપાડી લઈ સંધ્યાકાળે દેવસ્થાન ધાવું તે (૨) પખાળવું તે; પ્રક્ષાલન. [ કરવી =ફુલ વગેરે ઉપાડી લઈ દેવસ્થાન ધાવું તે.] પખાલે સ્ક્રી૰ [પય + ખાલ ? સર હિં., મેં., સિંધી] પાણી ભરી લાવવાની ચામડાની ગુણ કે થેલી. [—જેવું =ભારે ફુલેલું મેટું (શરીર).] ૦ચી પું॰ પખાલવાળે; પખાલ વડે પાણી ભરી લાવનાર કે છાંટનાર. ૦૫ સ્ત્રી૰ પખાલીની સ્ત્રી કે સ્ત્રી-પખાલચી. -લી પું॰ પખાલચી
પખાળવું સક્રિ॰ [i. ઞ + ક્ષાર્; ત્રા. વવા] પાણીથી ધોવું. [પખાળાનું અક્રિ॰ (કર્મણિ), “વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).] પખિ(સિ)યારું ન॰ પખ’ ઉપરથી] ખીલી ધાલવાનું નાકું (ઘરેણામાં) (૨) ચણિયારું
પખું ન [જીએ પખ] પક્ષ (૨) એથ; તરફેણ પખે અ॰ [સં. પક્ષ; પ્રા. વલૢ ઉપરથી] સિવાય; પામે પખાડવું સક્રિ॰ [પ્રા. લોટ = ફેલાવવું; ખેાલવું (૨) ઝાડીને પાડવું]+પહેાળું કરવું(૨) પછાડવું. [પખેડાવું અ૰ક્રિ॰(કર્મણિ), –વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).]
પગ સું॰ [વે. વાવ = પગ] પ્રાણીના ચાલવાના અવયવ (તે આખે કે માત્ર ચાપવું ચા ઘૂંટણ નીચેને ભાગ પણ ‘પગ’ કહેવાય છે.) (૨) [લા.]અવરજવર (૩) મૂળ (૪) સ્થાન કે સ્થિતિના આધાર, [~આગળ ધરવા = આગળ જવું – વધવું.–આવવા – પગે ચાલવાની શક્તિ આવવી(૨)સ્વાશ્રયે નભવાની શક્તિ આવવી (૩)જતું રહેવું; અદૃશ્ય થયું. –ઉડાવવા, ઉપાડવા – ઉતાવળે ચાલવું (૨) નીકળી જવું; ખસી જવું. −ઉપર પગ ચઢાવવા = આળસુપણે કે નકરા થઈ ને બેસવું. ઊપડવા = ત્વરાથી કે હોંગ હિંમતભેર જવાવું કે ચલાવું. —કરવા=જતા રહેવું; અદૃશ્ય થયું. “કાઢવા = અવરજવર બંધ કરવા(ર) ચલણ બંધ કરવું(૩) દૂર કરવું; ખસેડવું (૪) ખસી જવું; છૂટા થયું. –ઘસવા = નકામું મથી મરવું કે વારંવાર (કામકાજ સાધવા) જવું. -ઘાલવે =દાખલ થવું; વચ્ચે ધૂસવું. -ચલાવવા = ઉતાવળે ચાલવું. -ચંપાવા = પગ ગંઢામાં પવે, –ચાલવા = પગમાં ખળ હોવું.-ચાંપવા = પગચંપી કરવી.-ચૂ - થાવા = પગે ગેટલા બાઝવા. –છૂટા કરવા =હરવું ફરવું; ચાલીને પગના અકડાટ દૂર કરવા. “છૂટા થયા=હરવા ફરવાથી પગા અકડાટ દૂર થવા. –જમાવવા=સ્થિર થવું; ફાવવું. -જોઇ ને પાથરણું તાણવું = ગજા પ્રમાણે કામ કરવું. “ટ કયા = નિરાંતે – સ્થિર કે કાયમ થયું. –ટકાવી રાખવા =આવવા જવા વગેરેના સંબંધ ચાલુ રાખવા – નભાવવે (૨) ધીરું પડવું; સબૂરી રાખવી. –ટાળવા=પગ કાઢવેા; અવરજવર કે ચલણ બંધ કરવું. “કરવા = જુએ ‘પગ ટકવા.’–ઠેકીને ઊભા રહેવું=મક્કમતાથી સામે । તૈયાર રહેવું. “ઢીલા પડવા =નાહિંમત –નિરુત્સાહ થઈ
થવા

૫૦૩
[પગચંપી
જવું, “તળે ઘસી નાખવું = વારંવાર અવરજવર કે પરિચયથી તુચ્છ ગણવું. “તળે ઘાલવું =દબાવી બેસવું (૨) દાખમાં લેવું, -તળે ચાંપવું = એડી નીચે દબાવવું; વશ કરવું.–તળેની વાટ = જાણીતા રસ્તા. “તળે મેાત હોવું=મે તને આવતાં વાર ન લાગવી. “તળે મળતું હોવું કે રેલા હોવા – પેાતાનામાં જ દોષ હોવો. “તળે વાટી નાખવું = સુપરિચિત કરી લેવું (૨) તુચ્છ ગણવું. “તૂટવા = પગ દુખવા – કળતર થવું. “તાઢવા = નકામા આંટાફેરા કરવા. –તેાઢાવવા = પગચંપી કરાવવી (૨) નકામા કેરા ખવરાવવા. થવા=શક્તિ-સમજ આવવા માંડવાં (૨) ઊપડી જવું; જતા રહેવું. થયા = પગ પેસવા; અવરજવર – પરિચય કે ચલણ થવાં. –થાકવા = નિરુત્સાહ થઈ પડતું મૂકવું. –ધાઈ ને પીવા જેવું = પવિત્ર; પૂજ્ય. ધેાઈ પીવા= આભારી રહેવું; ઉપકાર માનવે. “ન ઊપડવા=સંકોચ થવા. –નીકળી જવા=અવરજવર – ચલણ બંધ થવાં. −ની ધૂળ = તુચ્છ; નજીવું કે નગણ્ય. –પર પગ ચઢાવવા= જુએ પગ ઉપર પગ ચડાવવા. પર માથું મૂકવું = શરણે જવું; આશરા માગવા. –પાછા પઢવા – હિંમત ન ચાલવી; આચા ખાવેશ. “પાણી પાણી થઈ જવા = પગમાં ખૂબ અશક્તિ લાગવી; ઊભું ન રહેવાયું. -પાતાળમાં હોવા, પેટમાં હોવા = બહાર ન દેખાય પણ કપટી – પહેાંચેલ હોવું, –પેસવેશ = પ્રવેશ મળવે;ચલણ થયું. -બાંધીને રહેવું = એક જગાએ ટકીને રહેવું. “ભાગવા = પગ અશક્ત થવા; વચમાંથી અટકી પડવું; નિરાશ થયું (૨) લંગડું કરવું; નાઉમેદ કરવું; હરાવવું. “ભારે થવા = જતાં સંકોચ થવા; જવાની હિંમત જતી રહેવી. “માંઢવા = ઠરીને ઊભા રહેવું (૨) આગળ ચાલવું (૩) પેસારા કરવે (૪) ધંધાની શરૂઆત કરવી. -સૂકવે = = દાખલ થવું; – માં જવું(૨)ઊભું રહેવું. જેમ કે, પગ મુકવાનીય જગા નથી. –મેાઢવા=ભાંગી પાડવું; નાઉમેદ કરવું. –રહી જવા=(થાક કે બીજે કારણે) પગ ન ચાલવેા; ન ચલાવું. –વધારવા = ઘુસણ કે લાગવગ વધારવાં. વળવા=—ની તરફ જવું; જવાની વૃત્તિ થવી. વાળવા= આરામ લેવે; નિરાંતે થાક ખાવા. વાળી બેસવું=નિરાંતે આરામ લેવે. પગ કહ્યું કરતા નથી – અતિશય થાક લાગ્યા છે; આગળ જરા પણ વધી શકાય તેમ નથી. પગથી તે માથા લગી= આખે શરીરે; હાડાહાડ, પગની આગ માથે જવી = સર્વાંગે ક્રોધ વ્યાપવા. પગની ચળ ભાગવી = ચાલવા ખાતર ચાલવું; નકામા આંટાફેરા કરવા. પગનું આખું, પગનું ભાગેલું=ચાલવાની આળસ કે કંટાળાવાળું. પગલું ખરું, સબચ્ચું, સખળું, સાચું= મજબૂત પગવાળું; ખૂબ ચાલી શકે તેવું. ~માં માથું મૂકવું = જુએ પગ પર માથું મૂકયું. પગે કરવું =જુએ પગે બેસાડવું. પગે કમાડ ઠેલવાં= પરોક્ષ રીતે, યુક્તિથી કામ સાધવું. પગે કીડીઓ ચઢવી = કામ કરતાં કંટાળે કે આળસ હોવાં. પગે પડવું = પગે લાગવું (૨) શરણે જવું.પગે પાણી ઊતરવું કે રસ ઊતરવા=(ઊભા રહીને) થાકવું; પગ થાકવા. પગે બેસાડવું = પગના ચાપા ઉપર બાળકને અઘાડવા બેસાડવું, પગે મેદી મૂકી છે ? = ચાલતાં કંટાળનારને કટાક્ષમાં પ્રશ્ન, પગે લાગવું=ચરણમાં પડી નમસ્કાર કરવા (૨)માફી માગવી; કરગરવું, ‘પગે લાગ્યા !” = હાર્યાં ! થાકયા ! કંટાળ્યા !] ૦ઉપાડે પું॰ ઝપાટાબંધ ચાલવું તે. ચંપી સ્ત્રી

Page #549

પગડ]
૫૦૪
[પચરકે
પગ દબાવવા તે. તે સ્ત્રી, નકામા આંટાફેરા. થિયું ન૦ || ચારિત્ર્યની કલ્પના કરવી (૨) પાછળ રહેલા ગુપ્ત હેતુની ખબર [પગ +સ્થા (ä.) ઉપરથી?] ચડવા ઊતરવા માટે કે સીડીમાં હેવી. પગલાં કરવાં, –થવાં પધારવું; આવવું. પગલાં ગણવાંક પગ માંડવા જેગી કરાતી રચના. ૦થી સ્ત્રી, જુઓ પગથિયું] ધીમે પગલે (પાછળ) ચાલવું. પગલે પગલે = બરાબર અનુકરણ જુઓ પગરવટ (૨) માર્ગની બાજુએ રાહદારી માટે રાખેલો રસ્ત; | કરીને; અનુસરીને.] ફૂટપાથ’. ૦દંડી સ્ત્રી. [+હે. દંત; સર૦ હિં. પાઉંડી] પગથી; | પગલુછ–સ)ણું ન૦ જુઓ પગલુછણિયું કેડી. ૦દંડે પુત્ર [પગ + દંડો] ટેકા વગર ડુંઘણું હરવું ફરવું] પગવાટ સ્ત્રી [પગ +વાટ] પગથી (૨) સ્થળમાર્ગ ખુશકી તે (૨)ડેઘણે મદદગાર (૩) [જુઓ પગદંડી] જંગલમાં પડેલી પગાર પં. [ો.] વેતન; દરમા. [–કરવું ચૂકવવું; ચકતું કરવું. પગથી – પગરસ્તો. દાઝણું ન૦ પગ દાઝે એવો તાપને સમય. -કર = પગાર ગણી આપો (૨) પગાર ઠેરવ. -ખા = દેહ સ્ત્રી પગને શ્રમ. ૦૫ાળું વિ૦ [પગ + પળવું] પગે ચાલતું. પગાર લે; –ની નોકરીમાં હોવું, –ના બંધાયેલા છેવું. –ચ = ૦પેસારે છું [પગ + પેસવું] પગ માંડવો - ઘૂસવું તે (૨) [લા.] પગાર લેણે થ – અપાયા વગર બાકી રહે. –ચૂકવો = અવરજવર; પરિચય; લાગવગ [–કર = ઘૂસવું.] બળણું ન પગારની થતી રકમ આપી દેવી. ઠરાવ = કામ બદલ કેટલો જુઓ પગદાઝણું. ૦ભર વિ. [પગ + ભરવું] બીજાના આશ્રય પગાર આપ -લે તે નક્કી કરવું. –થવું =ચકતે થવું. –થs - વગર ટકી રહે તેવું. [–થવું =બીજાના આશ્રય વગર ટકી રહેવાય વેતન મળવું (૨) હિસાબ પ્રમાણે પગારની રકમ લેણી થવી (૩) તેવા થવું.] [ બાંધનાર. -દી(–ધી) સ્ત્રી તેને ધંધે પગાર નક્કી થશે. -બંધ થ = પગાર ન મળે; નોકરી છૂટી પગ(ઘ)ઠબંદ(–ધ) મું. [પાઘડી બાંધવી; સર૦ ૫.] પાઘડી જવી. -આંધ = પગાર હરાવવો.] દાર વિ૦ પગાર લઈને પગડું ન ચોપાટની રમતમાં પિ બેસે તે (કા. ૬)
કામ કરનારે; પગાર ખાનાર કે મેળવનાર.ધોરણ ૧૦ પગારનું પગ વિ૦ જુઓ પખતું; ખૂલતું; મગતું
ધોરણ-ક્યાંથી શરૂ થઈ કેટલે જશે તે બતાવતે ક્રમ; ‘ગ્રેડ'. પગ(-,-ર)થાર [પ્રા.પચાર (ઉં.વસ્તાર) =વિસ્તાર અથવા ૦૫ત્રક ન૦ પગારની આકારણીનું પત્રક. બિલ ન૦ કુલ પગાર જુઓ પડથાર] (સીડીનાં) થોડાં પગથિયાં પછી આવતું પહોળું ચૂકતે કરવાનું બિલ- આંકડો; “પે-બિલ’ પગથિયું. –રિયું ન૦ મેટું પહોળું પગથિયું
પગી ૫૦ ['પગ' ઉપરથી પગલું પારખી ચેારની ભાળ કાઢનાર પગથિયું, પગથી, પગદંડી,-હે, પગપાળું, પગપેસારે, પગ- (૨) ચેકિયાત. ૦૨ ૫૦ પગી; ચેકિયાત [મૂકેલી ભેટ ભર જુઓ “પગમાં
પગેપણું (ગે) ન [પગ + પડવું] સાસુ વગેરેને પગે પડતાં વહુએ પગર ૫૦ સં. પ્રF; પ્રા. પૂજાર] ઢગલો (૨) ખળું કરવા કરેલો | પગેરું ન [‘પગ ઉપરથી] ચારનું પગલું કે તેની પંક્તિ [-કાઢવું ઇંડાને ઢગલો કે તે પર બળદ ફેરવવા તે (૩) [] (ક) પરસેવો =જુઓ પગલું કાઢવું.] પગરખું ન [પગ +રક્ષવું] ખાસડું. [(-ના) પગરખામાં પગ | પગે લાગણું(ગે)ન[પગ+લાગવું] નમસ્કાર (૨) જુએ પગે પડયું મૂક =–ની સરસાઈ કરવી; –ની બરાબરી કરવી.]
પગે પુત્ર પૂતળી ભાતનું સ્ત્રીઓને પહેરવાનું લાલ કપડું પગરણ ૧૦ [સં. પ્રશ્ન; પ્રા.] સારું ટાણું (૨) આરંભ. [–નું) | પગેઢા ન [.] બૌદ્ધ મંદિર પગરણ કરવું, માંહવું=-ની શરૂઆત કરવી.] –-ણિયું વિ૦ | પઘઠબંદ(–ધ) ૫૦, -દી(-ધી) સ્ત્રી જુઓ “પગડબંદ'માં પગરણ વખતનું
[[લા.] જવરઅવર પઘડું ન [સર૦ મ. [31 વસ, વૉ ](કા.)સોગઠાબાજીમાં પગરવ, પૃ[પગ +4] પગને - ચાલવાને અવાજ (૨) | દાવ આવતાં બેસતી સેપ્ટી; પિ (૨)તે દાવમાં એક ઘર વધારાનું પગરવટ સ્ત્રી [પગર+વાટવું અથવા પગ +વાટવું અથવા પગ + ચળાય છે તે. [-બેસવું, બેસાડવું]. વાટ] અવરજવરથી પડેલે શેરડો (૨) પગના ઘસારાની નિશાની. પચ અ૦ [રવ; સર૦ સં. પણ , હિં. પક્ષના; મ. પાન] પચ
ટો અવરજવર (પરિચયને કારણે) (૨) જુએ પગરવટ એ દબાવાને પિચાપણાને અવાજ. [–દઈને, લઈને = પચ પગરસ્ત [ગ+રસ્તા] પગવાટ; પગપાળા ચાલવા પૂરતો તે અવાજની સાથે.] માટેનો રસ્તો – કેડી
પચક અ [રવ૦] પચ એવા અવાજ સાથે (૨) જલદી; ઓચિંતું. પગલાં ૧૦ બ૦ ૧૦ [પગલું] દેવ સંત ઈનાં પૂજા માટેનાં પગલાં- | oડી સ્ત્રી [સર હિં.
૬ના =પચ દઈને દબાવું]નાની પિચકારી તેનું પદક (૨) [લા.] આગમન; પધારવું તે. –થવાં). પચકણ વિ. [જુઓ પચ; સર૦ પિચકણ] પિચું ડરપોક પગલી સ્ત્રી [‘પગ” પરથી] પગલાંની હાર - પંક્તિ (૨) નાનાં નાનાં પચખાણ ન. [૪. પ્રાથન; પ્રા. પચવાળ] કશુંક ત્યાગવાનું પગલાં. [-માંઢવી = (બાળકે) ધીરે ધીરે ચાલતાં શીખવું.] વ્રત –પ્રતિજ્ઞા (જૈન) પગલુછ(સ)ણિયું ન [પગ +છવું] પગ લુછવા બારણા પર | પચનક ન૦ એક પક્ષીનું નામ મુકાતી કાથી કે તારની બનાવટ
પચપચ અ૦ [રવ; સર૦ હિં; મ.] દબાયાથી પ્રવાહીને પગલું ન [‘પગ' ઉપરથી] પગના તળિયાની છાપ - આકૃતિ (૨) અવાજ.) ૦૬ અક્રિ. પચપચ અવાજ થ (૨) પચપચું થવું. ડગલું (૩) એક ઘરેણું (૪) [લા.] ચાંપતો ઉપાય. [-કાઢવું = –ચું વિ૦ [સર૦ છુિં. પત્રાવા] પચપચ થાય એવું; ગદગદું પગલાંના ચિહ્ન ઉપરથી ચાર વગેરેની ભાળ કાઢવી. -ભરવું = પચરકવું અ૦િ [‘પચ ઉપરથી; સર૦ ક. ૫૮] ધાર છૂટવી ઈલાજ કર (૨) કાયદેસર ફરિયાદ કરવી (૩) કોઈ કામમાં | પચરકી આ૦ [વસ્તુઓ પચરકવું] પાણીની શેડ. [-વાગવી = આગળ વધવું. -માંકવું = (બાળકે) ચાલતાં શીખવું. પગલાં પાણીની શેડ છાડવી.] -કિયું વિ. પચરકે એવું ઢીલું. - j૦ ઓળખવાં = પગલાંની પરીક્ષા હોવી; પગલાં ઉપરથી સ્વભાવ - ] પાણીની શેડ

Page #550

પચરંગ,-ગિયું,-ગી]
૫૦૫
[પટણી
પચરંગ,–ગયું,-ગી વિ. [પંચ + રંગ] પાંચ રંગવાળું (૨) વિવિધ (૨) પછાડ (૩) અ૦ જુઓ પછવાડી. [(–ની) પછાડી પડ્યું, વર્ણ કે જાતનું
-લાગવું = જુઓ “પછવાડે પડવું'.]. પચવવું સક્રિ. [. ૫] હજમ કરવું; પચાવવું
પછાડું ન જુઓ પછવાડું; પાછળનો ભાગ પચવું અક્રિ. [સં. પન્ન પરથી] હજમ થવું; જવું (૨) અંદર | પછાડ કું..પછાડ. [પછાઠા ખાવા, મારવા = ઉપરાઉપરી ઊંચેથી સમાઈ કે મરી જવું. ઉદા. પાણી બધું ત્યાં પચી ગયું (૩) અંદર | નીચે પછડાવું (૨) ફેગેટ ધમપછાડ કરવી; ફાંફાં મારવાં.] મસ, લીન કે ફસેલું હોવું. ઉદા. “પ્રીતે પચેલાં અમે વ્રજવાસી'; પછાત વિ. [૪. પશ્ચાત ઉપરથી] પાછળનું પાછળ રહી ગયેલું (૨) પ્રાણી પ્રપંચમાં શું પચી રહ્યો ?(૪) [લા.] હરામનું મળવું; નિરાંતે અ૦ પાછળ, જાતિ સ્ત્રી, પછાત-પાછળ પડી ગયેલી જાતિભેગવવાને માટે મળી જવું-પોતાનું થયું
ટ્રાઈબ'. જ્ઞાતિ સ્ત્રીપછાત નાત-કાસ્ટ’. ૦વર્ગ પુંસંસ્કારપચારવું સક્રિ. [. ] વારે વારે કહેવું ટકવું (૨)ટણ માં પાછળ રહી ગયેલા લોકસમૂહ [પાછળ; પાછળથી રૂપે કહી બતાવવું (૩)(સુ.) નજર લાગે એમ ટોકવું. [પચારવું પછી, છે + અ [ä. પછાત; પ્રા. પછી; અપ. પૂર -] અશ્ચિન્ટ (કર્મ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).]
પછીત સ્ત્રી [પછી + (fમત્તિકું.?)] ઘરની પાછલી ભીંત પચાવ(–) . [ચ ઉપરથી] પચવું તે
પછીતિયું ન [પછીત પરથી] પાંજરીવાળા ગાડાનું પાછલું પાટિયું. પચાવવું સક્રિ. પચવું'નું પ્રેરક; પાચન કરવું (૨)[લા.] બરાબર (૨) બે ઘરની પછીત વચ્ચેને સાંકડો ભાગ ગ્રહણ કરી પિતાનું કરવું (૩) હરામનું લઈ લેવું; બથાવી પાડવું. | પછેડી સ્ત્રી [í. પ્રજ, કા. પછ3; સર૦ Éિ. વિછરી; સર૦ [પચાવી પાડવું = અનૂતનું લઈ લેવું; દબાવી બેસવું.]
પ્રા.gવોદિ = ઢાંકેલું, ઓઢેલું] પિછોડી ઓઢવાની જાડી ચાદર. પચાવો ૫૦ જુઓ પચાવ
[પછેડીમાં પથરે લઈને કૂટવું = ગોળ ગોળ વાત કરવી (૨) પચાસ વે[. પંજારા; બા. પંવાર] ૫૦'
યદ્ધા તદ્રા બેલવું.] ૦વા વિ. પછેડી જેટલું (દર) (૨) પછેડી પચીસ(-સ) વિ. [સં. પંન્નવરાતિ; મા. ] ‘૨૫'. –ી- | પલળે તેટલ (વરસાદ). – ૫૦ મેટી પછેડી (૨) સંતાનના જન્મ (-સી) સ્ત્રી, જુઓ પચ્ચીશી –સી). [–ઉઠાવવી = ઉપહાસ | કે લગ્ન પ્રસંગે આપવામાં આવતું કીમતી વસ્ત્ર કે અવેજ કરે; ફજેતી કરવી.].
પજવણી સ્ત્રી, –ણુંન [‘પજવવું' ઉપરથી] પજવવું તે; હલાકી પચુસણ ન૦ +[જુઓ પર્યુષણ] પજુસણ
પજવવું સક્રિ. [. પ્રક્વાન્ ઉપરથી ?] ત્રાસ આપ; હેરાન પચ્ચી સ્ત્રી [મ.; સર૦ બા. પ્રવુત (. પ્રત્યુત) = જડેલું] વીટીમાં કરવું; સતાવવું. [પજવવું અવક્રેટ (કર્મણિ), –વવું સક્રિ નિંગ બેસાડવાનું કાંગરાવાળું ખમણું. ૦ગર પચી કરનાર; | (પ્રેરક)].
[ળાવવું સક્રિ. (પ્રેરક).] જડિયે
પજળવું અકૅિ૦ [. q=== પાવું] લદબદ-તર થવું. [પજપચ્ચીશી(-સી) સ્ત્રી [પચીસ' ઉપરથી] પચીશી; પચીસને | પજા પુત્ર [.] કુંભારની ભઠ્ઠી; નિમાડો સમૂહ (૨) ૨૫ વર્ષોને સમૂહ (૩) ઉંમરનાં પહેલાં ૨૫ વર્ષને | પજુસણ ન [પ્રા. ઝઝુ(–-ક7)ળ] પર્યુષણ, ભગવાન મહાવીરકાળ (ગધાપચીસી)
ની જયંતી સમયનું જૈન પર્વ (૨) શ્રાવણ વદ બારસથી ભાદરવા પાછમ વિ. [સં. પશ્ચિમ; પ્રા. પછિમ] + પશ્ચિમ (૨) પાછળનું. સુદ ચોથ સુધીના જેનેના તહેવાર (બ૦૧૦માં)
બુદ્ધિ, બૂધિયું વિ૦ જેને પાછળથી બુદ્ધિ સૂઝે તેવું ૫ટ ન [i.]વસ્ત્ર(૨) પુંખાનાં ચીતરેલું પાટિયું કે કપડું (શેતરંજ પછ(–સ,-હ)ટાવું અક્રિ , –વવું સક્રિ. “પાછા–સ,હ)- વગેરે રમવા માટે) (૩) પડે. [-ખેંચ, તાણ, ભર= ટીનું કર્મણિ ને પ્રેરક
[ડવું તે ખાવું) વચમાં પડેદ કર.] (૪) નદીની પહેળાઈ (૫) વિસ્તાર (1) પછડાટ પું, ટી સ્ત્રી, પછડાવું તે. –ટિયું નવ પછાડ; પછડાઈને સાંકડે અને લાંબે પટે (જમીન) (૭) ચીતરવા માટેનું પાટિયું પછઠાવવું સક્રિ. “પછાડવુંનું પ્રેરક પછડાવું અ૦િ [પછાડવું’નું કર્મણિ] અફળાવું; કુટાવું ૫. પું. [સં. પુ] પાસ; પુટ (૨) પાસ; અસર (૩) [રવ૦] અ૦ પછતાલ(ળ) સ્ત્રી જુઓ પસ્તાળ
ઝટ (દઈને, લઈને).-આપદે = પુટ-પાસ આપો. પછવાડી અ૦ [સં. પશ્ચાત; પ્રા. પ્ર; . પૂછવો પરથી] -બેસ, લાગ = રંગ લાગ; અસર થવી.] પછાડી; પાછળ.-ડું વિ૦ [જુઓ ‘પછવાડી'; સર૦ હિં. પિછવાયા; પટ વિ. [સર મ.] સંખ્યાવાચક વિને લાગતાં, તેટલા ગણું, સર૦ 1. વસવાર (TH = પાછળ + વારત્ = વાડો)] છેવાડું (૨) | એ અર્થ બતાવે. ઉદા. દુપટ ન પાછળ ભાગ; પૂંઠ (૩) કેડે. –ડે અ પાછળ; પૂંઠે (૨) | પટક (ક) સી. પટકવું કે પટકાવું તે; ઝીક છેડે; અંતે. [–ની) પછવાડે પડવું, મંઢવું, લાગવું =-ની અંદર પટકવું સક્રિ. [સર૦ હિં. ઘટના; મ. પટ; રવ૦ પટ પરથી ] એક બનીને લાગવું (૨) ચીડવવું; સતાવવું].
પછડાતું ફેંકવું કે ધકેલી દેવું [પહેરવું (૨) પટકવું”નું પ્રેરક ૫છાટ-૩) સ્ત્રી[જુઓ પછાડવું] પછડાવું તે; પછાડે. -ખાવી. પટકાવવું સક્રિ. [૪. પટ ઉપરથી. સર૦ મ. પટiાવિળ] શોખથી =પછડાવું; ઊભેથી એકદમ નીચે પડવું].
પટકાવું અક્રિટ પટકવું’નું કર્મણિ (૨) અથડાવું, ટિચાવું પછાડવું સક્રિ. [સર૦ ફિં. પછાટના; મ. પછal; પડવું; | પટકૂળ ન [ઉં. પટ્ટ] રેશમી વસ્ત્ર; ઊંચી જાતનું સુંદર વસ સર૦ ગ્રા. પછાદિ = ધેયેલું (સં. પ્રક્ષાત્રિત ?) જોરથી અફાળવું | પટકે ૫૦ [. પટ] લુગડાને કે કકડે (૨) બગલો (૩) કાછે – પટકવું (૨) હરાવવું (જેમ કે, કુસ્તીમાં)
પટણી વિ. [સં. ઘન, પ્રા. પટ્ટા પરથી] પાટણ ગામનું (૨)પું પછાડી સ્ત્રી [સર૦ ]િ ઘેડાના પાછલા પગ બાંધવાનું દોરડું | એક અટક

Page #551

પટપટ]
૫૦૬
[પઠણ
પટપટ અ૦ [૧૦] પટ પટ થાય એમ (૨) જલદી (૩) સ્ત્રી | પટિયાં ન બ૦ ૧૦ ઓળીને પાડેલા સફાઈદાર વાળના પટા.
બોલ બોલ કરવું તે. ૦૬ સક્રિટ પટપટ કરવી; બક્યા કરવું | [પાડવા = વાળને એ ઢબે એળવા.] (૨) અક્રિટ પટપટ થવું, જેમકે, આંખ. –ટાટા–રો) ૫૦ પટ- | પટી(દી) સ્ત્રી [. પટ્ટી (સં. પટ્ટ)] પાતળી વસ્તુને ચીપ જેવા પટ કરવી તે (૨) પટપટાવવું તે. ટાવવું સક્રિટ પટપટવું'નું | લાંબે કટકે (૨) ગડગુમડ કે કાગળ પર ચડવાને નાનો ટુકડો પ્રેરક (૨) પટપટ હલાવવું (પૂંછડી). –ટિયું વિ૦ લવરીખેર (૨) | (૩) કેટલીક ક્રિયાનાં સૂચક નામ સાથે સમાસમાં આવતાં, તે નવ લાકડાનું રમકડું (૩) હજામનું ટપટપિયું ,
‘વારંવાર” “સતત’ કે વધારે પડતી કરવી એવો અર્થ ઊભો કરે પટરાણી સ્ત્રી [સં. પટ્ટરાણી] રાજાની મુખ્ય રાણી
છે: ગોખણપટ્ટી, રખડપટ્ટી, હજામપટ્ટી. [-એકવી, મારવી, પટલ ૫૦ [4] પડે; ઢાંકણ (૨) આંખનું પડળ (૩) ટેળું; જો લગાડવી (ગમડા વગેરે ઉપર). પડવી = ફાવવું; ભારે ફાયદે પટલ પું[રે. પટ્ટ] (ગ્રામ્ય) જુઓ પટેલ. –લાઈ સ્ત્રી થ; કામ સાધવું. –પાડવી = સમજાવીને લાભમાં ઉતારવું (૨)
પટેલને અધિકાર કે કામ; પટેલાઈ –લાણી સ્ત્રી પટેલની સ્ત્રી લાભ મેળવવામાં ફાવવું. –લગાડ(-૨)વી = ખુશામત કરવી (૨) પટવા ૫૦ જુઓ “પટ'માં
લાગ સાધ; ફાવવું]. પટવારી પું[હિં.] તલાટી (૨) એક અટક
૫૯ વિ[i] ચાલાક. ૦૭ઈ સ્ત્રી, હાડા ૫૦ બ૦ ૧૦ પટો પુત્ર [સર૦ હિં, મ. પટવા; સં. પટ્ટિવાર?] રેશમની પટુડાપણું. હું વિ૦ મીઠું મીઠું બલી રંજિત કરનાર; પટાઉ. દેરીઓની ગૂંથણીનું અને સોનારૂપાના દાગીનાને ગાંઠવાનું કામ છતા સ્ત્રી૦, ૦૦ નવ ચાલાકી; હોશિયારી કરનારે. –વા પુંએક અટક
પટુઈ સ્ત્રી (કા.) ઘોડીની એક જાત ૫ટહj૦ [i.] પડઘમ (૨) નગારી
પટુડું, ડાઈ –તા, નૃત્વ જુઓ “પટુમાં પરંતર ન૦, રે ધું. [. રૂટ + અંતર] અંતરપટ (૨) જુદાઈ પટેટું ન [સર૦ છું. પટે] બટાટો પટા ડું બ૦ ૧૦ [4. પત્ર = તરવારનું પાનું. સર૦ હિં. મ. પટી = | પટેદાર ! પટાથી લેનાર; ‘લેસી
એક જાતની તલવાર] તરવાર કે લાકડીના દાવ. [-ખેલવા, | પટેલ ૫૦ [. દૃ] અમુક જથ્થાને કે સંઘને વડો (૨) રમવા]. ૦ધર વિ. બહાદુર. બાજ વિ. પટા ખેલી જાણનાર. ગામને મુખી (૩) પાટીદાર (૪) (ચ.) પટલ; જમાઈ (૫) એક બાજી સ્ત્રી પટાબાજપાછું (૨) દાવપેય
અટક. -લાઈ, લી સ્ત્રીપટેલપણું; પટલાઈ –લિયે ૫૦ પટાઈન એક પક્ષી
પટેલ ૧, ૨, ૩ જુઓ પટાઉ વિ૦ [‘પટાવવું' ઉપરથી] પટાવી –ફેસલાવી જાય એવું | પટ(–દો) j[વું. પટ્ટીસનદ; દસ્તાવેજ (૨)લુગડાનો કે ચામડાને ૫ટાક ૫૦ સિં. પટ્ટ] ઘોડાને તંગ
(કે બીજા કોઈને) લાંબો ચીરો (3) કમરબંધ (૪) રંગનો લાંબો પેટાક અ૦ [૧૦] પટ (૨) તરત. [-દઈને, લઈને= એકદમ; પહોળો લીટે (૫) ચપરાસની નિશાની તરીકે રાખવાને પટે. તરત]ડી સ્ત્રી [રવ૦] ચપટી (૨) પિસ્તોલ. –કે પુંડ ફટાકે '[પટા પાડવા = પટાને આકાર કરવો. પટો મકો =કેર પર (૨) તમાચ
રેશમી કે કસબી પી સીવવી કે રંગને પટ કરવો–કરી આપ પટાટો ૫૦ [સર૦ રું. “ઊંટો'] બટાકે
= દસ્તાવેજ કરી આપવો; કરારપત્ર લખી આપવું. પટે લેવું = પટાદાર વિ૦ [પટ +દાર પટપટાવાળું (૨) પુંઠ પટેથી – અમુક અમુક મુદતને કે અમુક ભાડાને કરાર કરીને વાપરવા લેવું.] વર્ષની બાંધણીથી (જમીન ઈ૦) રાખનાર (૩) જમીનદાર (૪) પટોધર વિ૦ [૫ટ્ટ + (સં.)] સ્ત્રી + પટરાણી પટાવાળો. -રી સ્ત્રી, પટાદારપણું
પટોપટ અ [રવ૦] પટાપટ; ઝટ ઝટ પટાધર વિ૦ જુઓ “પટામાં
[ટપોટપ | પટેળ ન [H. પટોઢ] એક ઔષધ પટા(રા)પટ અ૦ [રવ૦ પટ પરથી ] એક પછી એક; જલદી; પટળી સ્ત્રી, -ળું ન [4. પટો] એક જાતનું રેશમી કપડું પટાપટી સ્ત્રી, [૨૦] બોલાબાલી (૨) [“પટ” ઉપરથી] આડા- પદ ન૦ [i] રાજગાદી; સિંહાસન (૨) વિ. મુખ્ય અવળા લિસેટા. –ટાળું વિ. પટાપટીવાળું
પણ, --ન [i.] ૧૦ શહેર; પત્તન. –ણી ડું જુએ પટણી પટાબાજ, જુઓ પટા’માં [લાવનારું (૨)ન, પટામણ પદાભિષેક પુત્ર [ā] રાજ્યાભિષેક પટામણી સ્ત્રી- [જાએ પટાવવું] ફેસલામણી. –ણું વિટ ફેસ- પદાળું વિ૦ [પટ્ટો' ઉપરથી] પટ્ટાવાળું પટારી સ્ત્રી [સર૦ હિં, પટાર, વિટારા; મ. પટRT (સં. ૮, | પદિા–દી)શ(–સ) ન. [સં.) એક જાતનું પ્રાચીન હથિયાર ટિ). પf= પિટરે રેઢાઢ= પેટી] પેટી. – ૫૦ મેટી પેટી | પદી સ્ત્રી, જુઓ પી. [–આપવી = ભરમાવવું; ગેરરસ્તે ચડાવી પટાવત મું. [પટ +{. વત] રાજસેવા બજાવવા બદલ ગામ- દેવું. પાઠવી = સમજાવીને કામ કાઢવું - લાભ સાધ. -લગાગરાસને પટો ધરાવનાર – ભેગવનાર
(–૧)વી =કામ કાઢી લેવા ખુશામત કરવી (૨) ફાવવું; લાગ પટાવવું સક્રિ. [૬. પ્રતાય ? કે સં. પટુ પરથી ?] ફેસલાવવું; સાધવો] યુક્તિપ્રયુક્તિથી સમજાવી લેવું -મનાવવું. [-ડાવવું સત્ર ક્રિ) -પદી સ્ત્રી, જુઓ પટી' (૩) (પ્રેરક), પટાવાવું અ૦િ (કર્મણિ).]
પદીશ, -ન્સ ન [સં.] જુઓ “પશિ’ પટાવાળા ! [પટો +વાળો] નોકર; ચપરાસી
૫૬ ૫૦; ન [સર૦ હિં] ઊનનું એક જાતનું વસ્ત્ર [તલવાર પટાવું અક્રિ. [જુઓ પટાવવું] મનાવું; પટાવાવું; છેતરાવું પદો પુત્ર જુઓ પટો (૨) [સર૦ મ. પટ્ટા) એક જાતની બેધારી પટાંગણ ન. વિશાળ ચગાન – કીડાંગણ
પઠણ ન૦ +[જુએ પરણ] પરઠણ; કબૂલાત

Page #552

પદ્મન ]
૨૦૭
પઠન ન॰ [É.]ભણતર. –વું સક્રિ॰ [ä. ] પાઠ કરવા; વાંચવું; પઢવું; ભણવું
પડાણ પું॰ [પશ્તા પુસ્તાન = પશ્તા બાલનાર] એ નામની મુસલમાત જાતના આદમી. ~ણી વિ॰ પઠાણનું કે પઠાણને લગતું. [-ચંપલ પું॰, સ્ત્રી૦ ચંપલની એક જાત. વ્યાજ ન૦ પઠાણા લે છે તેવું અત્યંત આકરું વ્યા.]
|
પડાણ પું॰ [ä. વૃદ્ઘ, 21. પટ્ટ = પીઠ] વહાણની પીઠ (૨) નમતાં પીઢિયાંને ટેકા દેવા આડા નખાતા માલ(૩)[ત્રા. ૧૬ (સં. 8) =અગ્રગામી; મુખિયા; નિપુણ] ખલાસીઓના નાયક પડાણી વિ॰ જુએ ‘પડાણ’માં
પડાવું અક્રિ॰, “વવું સક્રિ॰ ‘પડવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક પતિ વિ॰ [સં.] પડાયેલું; પઢાયેલું
પડે, મ અ +જુએ પેઠે (૫.)
૫ "વિ॰ [É. પુષ્ટ; પ્રા. પુz] અલમસ્ત; પહેલવાન; પરિપુષ્ટ પદ્મ ન॰ [કા. ૧૩ (સં. ટ)] થર (૨) ઢાંકણ; આચ્છાદન (૩) ગડી (૪) પડિયું (પ) રમતનું મેદાન (૬) સ્ક્રી॰ [પડવું પરથી] પડતી; [ પડઉત્તર પઢ- [સં. પ્રતિ, પ્રા. ટ્ટિ]‘પ્રતિ'ના અર્થમાં આવતા ઉપસર્ગ. ઉદા૦ પઢઉત્તર પું; ન॰ [કા. વહિઽત્તર; સં. પ્રત્યુત્તર] પ્રત્યુત્તર; જવા
પતન
અના જવાબ
પઢ(–ઢિ)કમણું ન૦ [ત્રા. ડિકમળ (સં પ્રતિમળ)] પાપની માફીની પ્રાર્થના જેને આચાર્ય પાસે ભણી જાય છે તે વિધિ પદ્મ(—ઢિ)કમવું અ૦૩૦[સં. પ્રતિમ્, પ્રા. પશ્ચિમ] પડકમણું કરવું [(૨) આહ્વાન પડકાર(–૨) પું॰ [ા, પઢિયાર, સં. પ્રતિષ્ઠા] મેાટથી સંબેાધન પડકારવું સક્રિ॰ પડકાર કરવેા; સામે આવી જવાનું કહેવું, પ્રેરવું, ઉશ્કેરવું. [પડકારાવું અક્રિ॰ (કર્મણિ), –વવું સ॰ક્રિ॰ (પ્રેરક)] પડકારો પું॰ જુએ પડકાર
પડખવું અ‰િ +[ા. વડિલ (સં. પ્રતિ+ક્ષ)] વાટ જેવી પદ્મખિયું વિ૦ (૨) ન૦ [પડખું] પડખે રહેનાર; સેાખતી પડખું ન॰ [ફ્લુએ પડ્યું] પાસું (૨) પક્ષ (૩) મદદ. [પડખાં ઊંચકવાં = નિંદા કરવી. પડખાં જોવાં=પરીક્ષા કરવી;તપાસવું. પડખાં સેવવાં=હં, આશ્રય કે તાબેદારીમાં રહેવું. પડખે રહેવું= પક્ષમાં – મદદમાં રહેવું.] પઢગી(-ઘી) ૦ [સર॰ મેં] વાસણની કે લાડુની બેસણી (૨) છેડ કે વૃક્ષના મૂળની ફરતે કરેલી પાળ કે એટલી. [—પાડવી = ચપટ એસણી થાય તે માટે ધખ પડે તેમ પછાડવું,] [ જમણ પઢગારવ ન૦ [પડ + ગેરવ] ગારવના બદલામાં આપેલું સામું પઢઘમ સ્ત્રી॰ [સર॰ મેં.; ત્રા. પટ્ટ્ (સં. પટã) ? સં. બધા = તાંબાનું વાસણ પરથી?] ઢોલ જેવું વાદ્ય (૨)[સં. ઘૂળ = તાંબાનું વાસણ] તાંબાનું મધ્યમ કદનું નળાકાર વાસણ, ૦ચી પું૦પડઘમ વગાડનાર પડઘાપધી સ્ત્રી॰ અવાજના પડઘાના પડàા સામસામે પડયા કરે તે [અવાજ પડઘી સ્ત્રી॰ જુએ પડગી(૨)જુએ પડઘા (૩) ઘેાડાના દાબડાના પઢઘા પું॰ [સં. પ્રતિ, પ્રા. ૩િ) ઘોષ કે સં. પ્રતિગ્રહ, પ્રા. કિન્હેં ?]
સામે અવાજ; પ્રતિઘાય; પરછંદા.[—પડવા – સામેા અવાજ થવા કામે જવાબ મળવા. –પાડવા – ડંકો વગાડવેા; નામ કરવું.

[પડ(ર)દેશ
-વાગવા = પડઘાના અવાજ થવે.] પડછંદ(–દા) પું॰ [સં. પ્રતિન્દ્ર (ત્રા. પહિ ંત)] જુએ પડઘેા પછાતી સ્ત્રી॰ [પડ + છાતી] ઘેાડાની છાતીના રક્ષણ માટે હાંસડીની નીચે મૂકવામાં આવતી પડછીની ગાદી પડછાયા પું॰ [ત્રા. વઇિચ્છાયા (સં. પ્રતિષ્ઠાવા)] એળેા (૨) પ્રતિબિંબ. [—પઢવા] [કાપડ, નમદા પછી સ્ત્રી॰ [સં. પ્રતિદ્રન; ત્રા પત્તિજ્જીયળ] એક જાતનું ઊની પલ્લું ન॰ [જુએ પડછી] પાંદડું; શેરડીની ટોચ ઉપરનું આચ્છાદન પડછે પું॰ [સં. પ્રતિ ંવ, પ્રા. પšિ ંā] પડછાયા (૨) સરખામણી. [પાછો ન લેવા = પાસે ન જવું. પછે મૂકવું, નાખવું =મુકાબલા કરવા; સરખાવવું.] [જીભ જેવું અંગ; ‘ઉન્મુલા’ પઢજીભ શ્રી॰ [પડ + જીભ] ગળાના કાકડો કે ત્યાં લટકતી નાની પણ ન॰ [તું. વતન, પ્રા. પહળ] નમસ્કાર પડતર વિ॰ [‘પડવું’ ઉપરથી]નકે ચડાવ્યા વિનાનું; માલ કે વસ્તુ તૈયાર કરવામાં લાગે એટલું – લાગત [—ખર્ચ,—ભાવ](૨) ખેડચા કે વાવ્યા વિનાનું (૩) વેચાયા વગર પડી રહેલું (૪) ખુલ્લું; ઇમારત વિનાનું [ચામડાની કોથળી (૨) છીંકણીની ડખી પાતલી સ્ક્રી॰ [સર૰હિં.વ્રત=ઘેાડા ઉપરની ગૂણ] ગડાકુ ભરવાની પતલું ન૦ (કા.) તમાકુના પડો
પઢતાળવું સક્રિ॰ [સર૦ મ.વતાળ (સં.પ્રતિ + તાકન)] ખાદીને તળે ઉપર કરવું (૨) પછાડવું; ધીખવું (૩) [સર॰ fË. પતાના (સં. રિતુના)] સરખાવવું પઢતાળી સ્ત્રી॰ +[ન્નુ પતરાળી] પતરાળું પાતાળા પું॰ [જુએ પડતાળવું]ઉપરાઉપરી માગણી (૨)તાળેા; ફરી કે ઊલટું તપાસી ખાતરી કરવી તે. [–મેળવવેા] પઢતી સ્ત્રી॰ પતન; અવદશા; પડન (૨) વિ॰ સ્ત્રી॰ [ક્ષુ પડતું] પડતું. [—રાત = પાછલી રાત.]
પડતું વિ॰[‘પડવું’ઉપરથી]‘પડવું’નું વ′.[પતા ખાલ ઝીલવા =એલે કે તરત તેનું પાલન કરવું; હજી બેાલી પણ ન રહે ત્યાર પહેલાં તે કામ કરી દેવું] (૨)નબળું; માઢું. ઉદા॰ પડતા દહાડા; પડતી દશ। (3) ‘તે તરફ જતું–કતું' એ અર્થમાં શબ્દની સાથે, ઉદા॰ વધારે પડતું; પીળાશ પડતું (૪) ન૦ ભૂસકા. [“નાખવું = જોરથી પડવું. “મૂકવું ભૂસકા મારવે.] “તે પું॰ ભૂસકા પઢ(–ર)થાર પું૦ નીચી પહેાળી એટલી (૨) સીડી ઇ૦માં વચ્ચે વચ્ચે વિસામાને માટે રાખેલું પહેાળું પગથિયું (૩) છે.બંધ ભેાંચતળિયું [બિલ્લાના કે પાટિયાંના આંતર પડદી સ્ત્રી॰ [જીએ પડદેા] નાના પડદા (૨) પાતળી ભીંત (૩) પડતું ન॰ લૂગડે બાંધેલું ઘાસ
પ(—ર)દે- નશીન, ॰પોશ વિ॰ જુએ પડ(-ર)ઢ્ઢા’માં
|
પ ્−ર)દ પું॰ [જીએ પરદે] આંતરા (૨) કાનના ઢોલ (૩) એઝલ (૪) ગુપ્ત વાત (૫) અંગરખાના પડદા (૬) તંતુવાદ્ય પર સ્વરાનાં સ્થાન બતાવવા બંધાતા આંતરે. [—કાઢવા, કાઢી નાખવા = એઝલના રિવાજના ત્યાગ કરવા. ઉઘાડવા, ખાલવા = ખુલ્લું કરવું; અંતરપટ દૂર કરી મનની વાત કરવી. પાઢવા =(નાટકમાં) એક દૃશ્ય પૂરું થતાં રંગભૂમિ ઉપર પડદા ઉતારવા (૨) કોઈ વાતની ચર્ચાને ઢાંકી દેવી (૩) ઢાંકપિછાડો કરવા (૪) અમુક વખત સુધી મેકૂફ રાખવું. “પાળવા = એઝલના રિવાજ

Page #553

પડધારા]
५०८
[ પડોશી
પાળ. રાખ = પડદે પાળ (૨) અંતરની વાત ન કહેવી; પડ(-૨)સૂદી સ્ત્રી [સં. પ્રતિશુદ્ધ, પરિશુદ્ર પરથી ] પસંદી; ભેદભાવ રાખ.-ફટી જ = ભેદ ખુલી જ; છુપી વાત જાહેર | ઘઉંને ધોળા લેટ; મેદે થઈ જવી. –દનશીને, દેશ વિ. પડદા – ઓઝલમાં રહેનારું | પહહ ! [પ્રા.]. પટહ પધારા સ્ત્રી- [‘ધાર’ = બાજુ ઉપરથી] (કા.) ડુંગરની બાજુ | પઠળ ન [સં. ૧૪, પ્રા. પ૩] આંખને છાવરી લેતું પડ – છારી પઠન ન. [સં. વતન, 5. પૂ ] પડવું તે; પતન; પડતી (૨)[લા.]ઢાંકણ (દષ્ટિ કે જ્ઞાન સમજનું). [-આવવાં, ફરી વળવા ૫૮પ૦ અ [રવ૦]. ૦૬ અક્રિટ પડપડ અવાજ કરે. –હાટ = આંખ ઉપર છારી આવવી (૨) બરાબર ન દેખાવું-સમજાવું. પું પડડ અવાજ (૨) પપડાટ.—ડિયાં નબ૦૧૦ પાતળા ઝાડા- -ઉતરાવવાં, કઢાવવાં = આંખ ઉપરની છારી દૂર કરાવવી (૨) થી થતો અવાજ. [-બેલવાં અતિસારથી પીડાવું (૨) [લા.] ભાન ઠેકાણે લાવવું; સમજાવવું.] ખૂબ અશક્ત થઈ જવું.]-ડી સ્ત્રી દોટ. [-મૂકવી= દોટ મૂકવી.] | પઠા ૫૦ બ૦૧૦ થાપા; હાથા
[પતંગ પણું ન [‘પડે' ઉપરથી અત્યંત શુષ્ક પદાર્થ
પહાઈ સ્ત્રી [.. પાવા (સં. પતા)] નાની ધજા (૨) (કા.) ૫૮પૂછ સ્ત્રી. [સં. પ્રતિવૃl; . પfપુ] પૂછપરછ પહાઉ વિ. [‘પડવું; “પડાવવું' ઉપરથી] પડાવી લીધેલું (૨) વેચાયા ૫ડભત સ્ત્રી [પડ+ભીંત] એક ભીંત ચણીને અંતર મૂકી ચણેલી | વગર પડી રહેવું (૩) ન૦ નાનું વહાણ બીજી ભીંત.—તિયું ન આગળ ભીંત ચણી લઈ પાછળ રાખેલો ! પડાક અ૦ [૨૦] એકદમ; પટાક. (–દઈને, લઈને) ગુપ્ત ખંડ (૨) સંચ (૩) વિ૦ ભીંત અને પડભીંતની વચ્ચેના | પડાકે ૫૦ તડાકે; શેખી. –કિયું વિટ તડાકી ગાળાનું
પઠા(–ડી)દાર ૫૦ [પડે + દાર] દાંડી પીટનાર [ઉપરી પડવું તે પકવર્ડ વિ૦ +[ä. પ્રતિ +વિવૃત; કા. પfe + વિગઢ ] સ્પષ્ટ | પઠાપ(ડી) સ્ત્રી [પડવું' ઉપરથી] સ્પર્ધાથી ધસવું તે; ઉપરાપઢવા(–) ૫૦ [સં. પ્રતિપટું; . qટપા] પાયા તળે | પઢારે ૫૦ [‘પડો' ઉપરથી {] (કા.) વડાઈ શેખી; અભિમાન મૂકવાને લાકડાનો કકડો
[ ઝાપટ વાયુ | પઢાવ ૫૦ [સર૦ મ., હિં; ‘પડવું' ઉપરથી] મુકામ; છાવણી. પડવાહ ૫૦ [. રૂટ +વાત] ધાન ઊપણવા માટે પિછાડીની ] [–નાખવો =મુકામ કર; પડવું.]. પઠવી સ્ત્રી [સર૦ મ.] પડાળી; ઓસરી
પડાવવું સક્રિ. “પડવું” “પાડવું'નું પ્રેરક (૨) ઝૂંટવી - છીનવી લેવું; પહવું અ૦ ક્રિ. [સં. 1, પ્રા. પ૩] પતન થવું; નીચે ગરવું કે મરજી વિરુદ્ધ લેવું–મેળવવું ગબડવું-ગતિ થવી (૨) જવું; પળવું. જેમ કે, આગળ પડવું, રસ્તે પહાવું અક્રિટ પડવું'નું ભાવે કે “પાડવું’નું કર્મણિ પડવું (૩) થવું; બનવું; નીપજયું. જેમ કે, સમજ, કામ, ખપ, પઠાળ ન૦ [(ળ) સ્ત્રી (ચ.)] છાપરાના બે ઢળાવમાંને એક શ્રમ, દુઃખ, મહેનત, ચેન ઈવે પડવું. ઘા, ચરે, માર ઈટ પડવું. પઢાળી સ્ત્રી. [à. [1] અડાળી; ઓસરી; એકઢાળિયું ટાઢ, તાપ, તાણ, વરસાદ ઈ૦ પડવું (૪) મુકામ કરે; પડાવ | પઠિકમણું નવ જુઓ પડકમણું. -વું અ૦િ જુઓ પડકમવું નાંખ; ઊતરવું (૫) લાંબા થવું; સૂવું (૬) કિંમત બેસવી; પઢિમા સ્ત્રી[A.; સં. પ્રતિમા] (જૈન) નિયમ; વ્રત મૂલ્ય હોવું; વ્યાજ કે ભાડું હોવું (૭) લાગવું; પ્રતીત થવું; અનુ- | પટિયાણ વિ. [‘પડવું' ઉપરથી] પડતર ભવમાં આવવું. જેમ કે, તંગ, ઢીલું, વાયડું, ગરમ ઇ. પડવું. | પઢિયાર ન [. પ્રવાસ] તલવારનું મ્યાન સારુંનઠારું, એ વસ્તુ, ઈટ પડવું (૮) કશામાં પેદા થવું, નીપજવું. પઢિયું ન [પડ” ઉપરથી] ધંટીનું પડ (૨) (કા.) તમાકુને પડે જેમકે, ઇયળ,જીવાત પડવી (૯)-માં મંડવું-તલ્લીન થવું (૧૦) | પઢિયે પં. [ä. પુટ,પ્રા. પુટ = પાંદડાનું પાત્ર] પાંદડાંને બનાવાતા ભ્રષ્ટ થવું; પતિત થવું (૧૧) હારવું; જિતાવું; યુદ્ધમાં મરવું. જેમ| વાટકા જેવો ઘાટ; દડિયે કે, કિલ્લો પડયો (૧૨) હાજરીની ગણતરીમાંથી રહી જવું; | ૫ડી સ્ત્રી (જુઓ પડીકી] નાનું પડીકું (૨) જુએ પડે - ઢેલ ગેરહાજરી ગણાવી. જેમ કે, નિશાળ પડવી, દિવસ પડ (૧૩) [ પડીકી સ્ત્રી [સં. પુટિકા, પ્રા. પુfeષા] પડી; નાનું પડીકું (૨) દવાની અન્ય ક્રિયાપદના સામાન્ય કૂને રૂપ જોડે લાગતાં આવશ્યતા, પડી –નાનું પડીકું. [-લખી આપવી, લખાવવી = દવાની. લાચારી કે ફરજને ભાવ ઉમેરે છે. ઉદા૦ જવું પડશે. અથવા | પડીકીને નુસખો લખી આપો કે લખાવ.]. તેના અ૦ કo જોડે લાગતાં અણધાર્યાપણાને ભાવ દર્શાવે છે. | પડીકું ન [જુઓ પડીકી] વસ્તુને પાન કે કાગળમાં લપેટીને ઝીણી ઉદા. તે જઈ પડઘો, દુઃખ આવી પડયું. અથવા તે ક્રિયા | પાટકી જેવું કરેલું બાંધણ (૨) દવાની પડીકી [-વાળવું.] બરોબર થઈ જવાનો ભાવ બતાવે છે. ઉદા. મરી પડવું; બેસી | પડીઘ ૫૦ (૫.)જુઓ પડીદાર પડવું. [પઢતે બેલ= જુઓ ‘પડતુંમાં. પહથા ઉપર પાટુ= | પડીદાર ! [પડી+દાર] પડી- ઢેલ પીટનાર; પડાદાર [પડાવ પડેલાને મરેલાને (મારવું); દાઝથા ઉપર ડામ દે). પઢવું ૫ડીપથારી સ્ત્રી [પડવું + પથારી] ધામે; પડઘો પાથર્યો વાસ કે ઊઠવું = સૂતેલા - ભાગી પડેલા – ફરી જાગવું કે ટટાર થવું. ૫ડી | પડે ૫૦ [ä. પુટ, પ્રા. પુરે; સર૦ હિં. [3] મેટું પડીકું કે ડે ભાગવું=ન ચાલવું; બંધ પડવું (ધંધા વગેરેનું). ૫ડી મૂકવું = જેમ કે, તમાકુનાં પાનને (૨) , ; પ્રા. પડદ] ઢાલ (૩) છાંડવું; જવા દેવું. ૫ડી રહેવું = સૂઈ રહેવું; આળસુની પેઠે નિષ્ક્રિય | ઢંઢેરે. [-વગ(જ)ઢાવેલ વગાડાવી લોકોમાં જાહેર કરવું.] રહેવું (૨) ઉપયોગમાં આવ્યા વિના બાકી રહેવું પડતર રહેવું.] [ ૫ડે પાંદડી સ્ત્રી [સર૦ હિં. નડી] એક જાતની વનસ્પતિ પડે [સં. પ્રતિ ; પ્રા. પરિવર્ડ, –] પખવાડિયાની પહેલી | ૫ડેશ પું(૨) સ્ત્રી [જુઓ પાડેશ; સર૦ હિં. ડોલ; મ. તિથિ, પ્રતિપદા
[આગલો ખંડ | પહોતા] પાડોશ; પાસે વાસ કે ઘર (૨) નજીક; પાસેની બાજુ. પડ(-૨)સાળ શ્રી. [21. પરિક્ષાઢ (સં. પ્રતિરાના)] ઘરનો | ઋણ સ્ત્રી, પડોશી સ્ત્રીનું પાડોશણ, શી ૫૦ પાડોશી; પડોશમાં

Page #554

પડઘુંપાથર્યું ]
રહેનાર
[કરીને રહેલું
પઢËપાથર્યું વિ॰ [પડયું + પાથર્યું ] ધામા નાખીને પડેલું; નિરાંત ૫૮ પું॰ વડા; ભેરુ; આગેવાન (રમતમાં)
પઢતપતિ પું૦ નામને પંડિત; ભણેલા પણ ગણેલા નહિ એવા
[ શૂન્ય
પંડિત. “તાઈ સ્રી॰ પઢતપંડિતપણું
પઢતમૂર્ખ વિ॰ [F.; પઢત (પઢવું)] ભળેલું પણ મૂર્ખ –
પઢવું સક્રિ॰ [નં. પ, પ્રા. વઢ] ભણવું
પઢાઈ સ્ક્રી૰ પઢવું તે; ભણતર
– વ્યવહાર
પઢાવવું સક્રિ॰, પઢાવું અક્રિ॰ ‘પઢવું’નું પ્રેરક ને કમાણ પઢિયાર પું॰ [સં. પ્રતિહાર; પ્રા. વšિદ્દાર] પ્રતિહાર (૨) એક અટક પણ ન॰ [સં.] પ્રતિજ્ઞા; ટેક; વચન; તેમ (૨) શરત; હાડ (૩)પું એક પ્રાચીન સિક્કો. [—લેવું, મૂકવું = પ્રતિજ્ઞા કરવી.] પણ અ॰ [સં. પુનર્; પ્રા. ઘુળ; સર૰હિં. વન] પરંતુ (વિરાધવાચક ઉભયાન્વયી) (૨) વળી; ઉપરાંત; સુધ્ધાં -પણ(—ણું) ન॰ [તું. વૈં; અવ. વા,મુ. હું. વન, મ.વળ,-ળા] સા॰ કૃ॰ કે નામ યા વિ॰ પરથી ભાવવાચક ન॰ અનાવતા પ્રત્યય. ઉદા॰ ગાંડપણ, બાળપણ; કરવાપણું પણગા પું॰ છાંટા; કરું [જળારાય પણ(–ન)ઘટ પું॰ [સર॰ હિઁ. વનટ; પાણી + ઘાટ] પાણીના ઘાટ; પણુછ સ્ત્રી॰ [સં. પ્રËવા; પ્રા. પરંવા; હૈ. પરંતુબા] ધનુષની દેરી પણછું ન॰ જુવાર, બાજરી કે શેરડીનું પાંદડું પણજો પું॰ [સર॰ મ. વાના] પ્રપિતામહ, પડદાદા પણતર ન૦ (સુ.) જુએ પરણેતર
પણ્વ પું॰ [સં.] એક ાતનું વાજિંત્ર; નાનું નગારું પણી સ્ત્રી॰ ભાજીની ઝૂડી
-પણું ન ન॰ જુએ ‘-પણ’. ઉદા૦ માણસપણું; સારાપણું; કહેવાપણું પણે (૫') અ॰ પેલે ઠેકાણે
પણા પું॰ [વે. વળથ = કાઢવ] રેતી અને ધૂળવાળા દડ
પણ +, “ણ્ય [સં.] ન॰ વેચવાની ચીજ; વેપારી માલ –વસ્તુ પત પું॰ [સર॰ fö.] (૫.) પતિ

૫૦૯
|
|
પત (,) શ્રી॰; ન॰ [‘રક્તપિત્ત’ પરથી ટૂંકું ?] ગળતા કોઢ પત (ત,) સ્ત્રી॰ [ä. ત્રણ્ય, પ્રા. પત્તિ; સર૦ હિઁ., મેં.] આબરૂ -ટેક(૨)વિશ્વાસ. [ કરવી =વિશ્વાસ કરવા. –ખાવી,જવી = સાખઆબરૂ જવી. –રાખવી =ટેક આબરૂ જાળવવાં.] પત કરવું [સર૦ ૬. વતરŌ]ગણવું; માન રાખવું(૨)ગાંઠયું; માનવું પતકાળું ન॰ કાળું [પતાવ] પાનખર ઋતુ પતજઢ,−ડી સ્ત્રી॰ [પત (પત્ર) + જડી (ઝાડવું ઉપરથી). સર॰ હિં. પતન ન॰ [É.] પડવું તે (ર) પડતી; નાશ (૩) હાર; પરાજય (૪) ભ્રષ્ટતા; અધઃપાત. કાણુ પું॰ વસ્તુ ઉપર કિરણ પડતાં તેની સપાટી સાથે કિરણ જે ણેા કરે છે તે; ‘ઍન્ગલ ક્ [અળવીનું પાન (૨) તેનું ભજિયું પત(~ત્ત)રવેલિયું ન૦ [પત્ર + વેલિયું ( ફે. વેઇવિંગ = ખરડેલું)] પતરાજ(–૭) સ્ક્રી॰ [સર૦ મ. વત્રાન,—૧] બડાઈ. [−કરવી.] ૦ખાર વિ૦ બડાઈ ખાર
ઇન્સિડન્સ'
[હાર (૨) પતરાળું
પતરાવળ(–ની) સ્ક્રી॰ [તં. પત્ર + માવજી] પત્રાવળ; પતરાળાંની પતરાળી સ્ત્રી॰ પત્રાળી; પતરાવળ (૩) ભાણું; પિરસણ. [—ભંગાવવી =મંદિરમાં ધરાવેલા પ્રસાદમાંથી વેચાતું ભાણું મંગાવવું.
|
|
|
[પતિયાર
–માંડવી = ભાણું મૂકવું – પીરસવું (ર) પીરસવા માટે પતરાળું મૂકવું (૩) જમવા પંગત બેસાડવી.] ~ળું ન॰ પત્રાળું; પાંદડાના કરેલા થાળી જેવા આકાર
પતરી શ્રી॰ [જી પતરું] ધાતુના નાના પાતળા કકડા પતરું ન॰ [સં. પ] ધાતુના પાતળા મોટા સપાટ ઘાટ (ર) મેટી
કથરેટ
પત(—તા)વવું સક્રિ॰ [ટે.વજ્ઞાળ; ‘પતવું’નું પ્રેરક] પતે એમ કરવું. [પતવાનું અ૰ક્રિ॰ (કર્મણિ), -વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).] પતવાળ(−ળી) સ્ત્રી॰ જુએ પતરાવળ પતલું અક્રિ॰ [જી પતવવું] અંત આવવેા; ખતમ–પૂરું થયું (૨) નિકાલ થવા; તેાડ આવવા (૩) સર૦ સં. પ્રાસ, પ્રા. વૃત્ત ઉપરથી ] ચૂકતે થયું. [પતી જવું=મરી જવું (૨) બરાબર ઊકલી જવું કે ચૂકતે થઈ જવું.]
પતળવું અક્રિ॰ [વે. પત્તરુ = પાતળું.(૨) તીક્ષ્ણ, તેજ ઉપરથી ] પીગળવું (૨) ગુસ્સે થયું (૩)[] ફરી જવું; નામુકર જયું. [પતળાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક)]
પતંગ પું॰ [i.] પતંગિયું (૨) કનકવા [આ અર્થમાં સ્ત્રી૰ પણ છે] (૩)એક જાતનું લાકડું જેમાંથી ગુલાલ બને છે(૪) પક્ષી.[—ઉઢા૪(૧)વા, ચગાવવા, ચઢાવવા = કનકવાને દોર મૂકીને ઊંચે જવા દેવા. –ઉતારવા = ચડેલા પતંગને દાર ખેંચીને નીચે પાછે લાવી દેવા. ઊતરી જવા = પતંગ હવામાં અધ્ધર ન રહેતાં નીચે આવી જવા. -કપાવા = ઊડેલા પતંગોની ઢારીએ વચ્ચે પેચ થતાં એકની દોરી કપાઈ જવી. “ ંસકી જવા = પતંગની કમાન છટકી જવી. –પર(પતંગ)નાંખવા – પેચ લડાવવા. –લેાટવા = ચડાવેલા પતંગ સ્થિર ન રહેતાં ચક્કર ચક્કર ફરવા લાગવા.] ૦ખા
ન॰ એક પક્ષી. ગિયું ન॰ કૂદું પતંગિયું થઈ પડવું, પતંગિયાની માફક કૂદી પડવું = આંધળું બની પેાતાને જ નુકસાન થાય તેમ ઝંપલાવવું, આંધળિયાં કરવાં.] [પ્રવર્તક ઋષિ પતંજલિ પું॰ [i.] (સં.) મહાભાષ્યના લેખક કે યોગદર્શનના પતાકડું ન॰ [સું. પત્ર + હું] કાગળના નાના ટુકડા
પતાકા સ્ત્રી॰ [ä.] નાની ધજા (૨) નાટકમાં આવતી આડકથા પતાવટ શ્રી૦ [‘પતાવવું' ઉપરથી] પતાવવું તે; તેડ પતાવવું સક્રિ॰ જુઓ પતવવું, [પતાવડાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક)] પતાસું ન॰ [સર૦ હિં. નતાસા; મ. વત્તાસĪ] ખાંડની પૈતા જેવી એક બનાવટ. [−પાડવું =પતાસું બનાવવું.] પતિ પું॰ [i.] સ્ત્રીના ધણી; કંથ·(૨) (પ્રાયઃ સમાસમાં) સ્વામી; માલિક. જેમ કે, પૃથ્વીપતિ (૩) ઉપરી; અધ્યક્ષ; આગેવાન. જેમ કે, સેનાપતિ; ગૃહપતિ, રાષ્ટ્રપતિ. ૦પરાયણા વિ॰ સ્ત્રી॰ પતિને પરાયણ એવી. ૦વ્રત ન॰ પતિભક્તિ; શિયળ. ન્ત્રતા વિ॰ સ્ત્રી॰ (૨) સ્ત્રી॰ સતી; પતિવ્રત પાળનાર સ્ત્રી
પતિજાવવું સ૰ક્રિ॰ ‘પતીજવું'નું પ્રેરક [નાર. ૦પાવનત્વ ન૦ પતિત વિ॰[i.]પડેલું (૨) પાપી.॰પાવન વિપાપીને પાવન કરપતિપરાયણા વિ॰ સ્ત્રી॰ જી ‘પત’માં પતિયલ,પતિયું વિ॰ [‘પત’ ઉપરથી] પતના રોગવાળું પતિયા પું, ॰વું અક્રિ॰ જુએ અનુક્રમે પતીજ; પતીજવું પતિયાર પું॰ [ત્રા. પત્તિમાત્ર, વૈ (સં. પ્રતિ + અાથમ્) સર૦ હિં. પતિભાર] વિશ્વાસ (ર) આબરૂ [પ્રયોગા ‘પતીજ'ના જેવા]

Page #555

પતિયું)
૫૧૦
[પથ્થરડે
પતિયું વિ૦ જુઓ પતિયલ
[.] ઝાડ (૨) પક્ષી પતિવ્રતતા જુઓ ‘પતિ’માં
પથ પું[] રસ્તો
[ટુકડી પતીકું નવ પૈતું; કાતળી
પથક નવસર૦ મ] સૈનિકનીકે સ્વયંસેવકેની (અમુક સંખ્યાની) ૫તી જ સ્ત્રી [‘પતી જવું' પરથી] આબરૂ (૨) વિશ્વાસ. [–કરવી પથરણું ન૦ [નં. પ્રસ્તા , પ્રા. પથરળ] પાથરણું (૨) કાણે =વિશ્વાસ કરો. એવી –ગુમાવવી = સાખ-આબરૂ ગુમા- | આવનારને બેસવાનું પાથરણું. [–ઉપાઠવું =શેક કરવાનું કાઢી વવાં. –જવી = આબરૂ જવી. –પડવી =વિશ્વાસ બેસ-ઉત્પન્ન નાખવું. પથરણે જવું = શેક કરવા જવું.] થ.]
[નના] પતીજ પડવી; ખાતરી થવી | પથરાટ ૫૦ [પાથરવું પરથી પથાર; ફેલાવો. ૦ણ સ્ત્રી માટી પતીજ અ૦િ [. uત્તન (. વરિ + રૂ); સર૦ ઉિં. ઘd
વગેરે પાથરીને કરેલી ઊંચી જમીન (૨) ન૦ પાથરી મુશ્કેલી ૫તીરું ન૦ ધોળું બકરીનું બચ્ચું
વસ્તુઓ – તેને પથારો પતૃણું વિ૦ (સંકેત ભાષામાં) પણું
પથરાણ સ્ત્રી [‘પાથરવું' ઉપરથી] માટી વગેરે પાથરીને કરેલી પઢિયું ન૦ [જુઓ પત્તરવડિયું] (સુ.) પત્તરવેલિયું
ઊંચી જમીન (૨) ન૦ પાથરી મૂકેલી વસ્તુઓ પતેતી સ્ત્રી [4] પારસીઓના બેસતા વર્ષને તહેવાર પથરાવવું સક્રિ૦, ૫થરાવું અદ્ધિ પાથરવું'નું પ્રેરક ને કર્મણિ પતેલી સ્ત્રી, જુઓ પતેલી, તપેલી] તપેલી. -લું ન૦ તપેલું ! પથરાળ –ળું વિ૦ [‘પથ્થર પરથી] પથુરિયું; પથરાવાળું પત્તન ન. [સં.] શહેર; પટ્ટન
પથરી સ્ત્રી. [જુએ પથ્થર] કાંકરી; નાને પથ્થર (૨) અસ્ત્રા પત્તર ન [. પત્ત (ઉં. પત્ર) પતરાળું; ભાણું (૨) ભિક્ષાપાત્ર. ઈ૦ ની ધાર કાઢવાને માટે નાનો પથ્થર હોય છે તે (૩) પેશાબ [-પૂરવું = ભાણું પીરસી તૈયાર કરવું. (રાવળિયાને આપવાનું)]. કે મૂત્રમાર્ગને એક રેગ કે તેમાં થતો પથ્થર જેવો પદાર્થ. [–પર
વહિયું [સર૦મ. પત્રવર], વેલિયું ન જુઓ પતરવેલિયું | ચડાવવું = અસ્ત્રા ઈ૦ને પથરી ઉપર ઘસવું -ધાર કાઢવી.] . પત્તર સ્ત્રી [‘પત’ પરથી] આબરૂ. [-ઉખાડવી, ઓખણવી, | પથરે પુંછ જુઓ પથ્થર (૨) [લા.] જડ કે લાગણીહીન માણસ ખાંડવી, કેકવી, ફાડવી, રગઢવી =કેઈની આબરૂ બગાડવી; (૩) વિદ્મ; આડખીલી; નડતર (૪) કાંઈ નકામું તુચ્છ કે નિરર્થક ખરાબ કરવું (૨) હેરાન કરવું.]
એવો ભાવ બતાવે. જેમ કે, તેને શું પથરા આવડે છે! [-નાખો , પત્તિ પું[સં.] પગપાળો સિપાઈ (૨) પાયદળને નાને એક ઘટક માર =વિદ્મ-વાંધાવચકે ઊભાં કરવાં. - =વાં આવ; (જેમાં ૫ પત્તિ હોય છે). ૦૫ાલ પુત્ર પત્તિને ઉપરી
વિઘ જાગવું. -પાક = સંતાન પથ્થર જેવું નકામું નીવડવું; પતું ન [સં. પત્રા, પ્રા. પત્તા] પાંદડું(૨) કાગળનું જાડું પાન (૩) (ખે) કુસંતાન જન્મવું. પથરો ને પહાણે(–મુકે) = આ ને ગંજીફાનું પાનું. [-ઊતરવું = પાનું નીચે નાખવું] (૪) પિસ્ટકાર્ડ | તે; અમુક ને તમુક (અપ્રસ્તુત ને નકામું એવો ભાવ બતાવે છે.)] પત્તો છું. [સર૦ ફિં. પતi; મ. પત્તા (કા. પd, સં. પ્રાપ્ત ?) કે . | પથાણું ન૦ જુઓ પાથરણું
[વિસ્તાર; ફેલાવો પ્રયા-પ્રા. પત્તિ ] ઠામઠેકાણું નામનિશાની (૨) બાતમી; | પથાર - j૦ [4. પત્યર (સં. પ્રતા)] મેટી પથારી (૨) ભાળ; ખબર. [-ખા, લાગ = ભાળ મળવી; ખબર પડવી પથારી સ્ત્રી [સે. પથારી, જુઓ પથાર] બિસ્તરે; સૂવા માટેની (૨) લાગ મળ; ફાવવું.]
સવડ કે સામગ્રી (૨) [લા.) મુકામ (૩) માંદગી. [પથારીએ પત્ની સ્ત્રી [i] વહુ; ધણિયાણી. ૦૫રાયણ વિ. પત્ની પ્રત્યેના જવું = મરનારને ત્યાં સેબત આપવા દશ દિવસ ભયે સૂવા જવું. ધર્મમાં – પતિધર્મમાં સાચા નિકાવાન. ૦૫રાયણતા સ્ત્રી૦.૦ત્રત પથારીએ પડવું =માંદગીમાં પડવું. પથારીએ પડીને ખાવું ૧૦ પત્નીને વફાદાર રહેવાનું વ્રત
= નઠારા કામનાં માઠાં ફળ ભોગવવાં. પથારીએ લેવું = મરણપત્ર પં; ન [સં.] ચિઠ્ઠી; કાગળ (૨) ન૦ પાંદડું (૩) છાપું. પથારી ઉપર સુવાડવું. પથારીમાં પડવું = સૂવું. પથારી કરવી ૦ક ન૦ ટીપ-યાદીના કાગળની નેટ; રજિસ્ટર. ૦કાર પુત્ર =બિછાનું બિછાવવું (૨) મુકામ કરવો; ધામા નાખવા (૩) માંદા છાપાને તંત્રી, માલિક કે તેમાં લખવાના ધંધાવાળો; “જર્નલિસ્ટ'. થવું. – સેવવી =માંગી ભોગવવી; પથારીવશ રહેવું.] વશ ૦કારત્વ ન૦, ૦કારી સ્ત્રી, પત્રકારનું કામ; “જર્નલિઝમ'. વિ. માંદગીથી ખાટલાવશ
છે ન એક જાતનું સ્ત્રીઓને કપાળે ચડવાનું તિલક. | પથારે ડું જુએ પથાર ૦૫દ્ધતિ સ્ત્રી (જુદાં જુદાં કામે ને જુદા જુદા સંબંધ પ્રમાણે પથિક છું[૪] વટેમાર્ગ ઘટે તે મુજબ) પત્ર લખવાની પદ્ધતિ (૨) તે નિરૂપનાર ગ્રંથ. | પથી ૫૦ [જુઓ પથારો] પથાર; ફેલાવો કે તેની વસ્તુ
લેખક ૫૦ (છાપાને) પત્ર લખનાર; “રસ્પેન્ડન્ટ'. લેખન ૫થર ૫૦ [પ્રા. પથર (સં. પ્રસ્ત૨)] પથરે; પાષાણ (૨)રસ્તાની ન પત્ર લખવાની –પત્રપદ્ધતિની આવડત. લેખા સ્ત્રી સ્ત્રી- લંબાઈ બતાવતે કે સીમા ઈટ બતાવતે પથ્થર (૩)[લા.] પથરે; ઓએ કપાળે દોરેલા ચિત્ર. વ્યવહાર પુત્ર કાગળપત્ર લખવા જડ કે લાગણીહીન માણસ[–ઉપરની જ= ક્ષણભંગુર –ઉપર તે ‘કરસ્પેન્ડન્સ' (૨) કાગળપત્રનો વહેવાર કે સંબંધ.–ત્રાવલિ- પાણી =નકામી મહેનત; કાંઈ અસર ન થવી. -એટલા દેવ (લી) સ્ત્રી [+માવત–ઢી)] પત્રલેખા (૨) પત્રાળી.–ત્રાવળ- કરવા = જેટલા પથ્થર એટલા દેવ કરીને પૂજવા (૨) સંતાનપ્રાપ્તિ (–ળી) સ્ત્રી, (–) ન૦ પતરાવળ. -વાળી સ્ત્રી, જુઓ |. વગેરેની) કામનાથી ઘણાં વ્રત-તપ વગેરે કરવાં. -તર=ન પતરાળી. -કાળું ન૦ પતરાળું. -ત્રિકા સ્ત્રી [સં.] ચિફી; પત્ર બનવાનું બનવું. પથ્થરની છાતી =લાગણી વિનાનું હૃદય (૨) (૨) નાનું છાપું કે ખબર પત્રિકા. –ત્રી સ્ત્રીખપેટી (૨) પત્રિકા હિંમતવાન હૃદય.] ૦પાટી સ્ત્રી સ્લેટ; પથ્થરની લખવાની પાટી. (૩) વિ. પત્રવાળું (સમાસમાં) ઉદા. ખબરપત્રી (૪) પુ. | ૦પેન સ્ત્રી સ્લેટ પર લખવાની પથ્થરની પેન. ૦ પૃ૦

Page #556

પશ્ચરિયું ]
૫૧૧
[પદ્યાભાસી
પથ્થર ફેડનાર માર. --રિયું વિ૦ પથ્થરનું બનાવેલું (૨) પથ્થર પદાતિ–તી) પૃ[સં.] પગપાળ (૨) પાયદળને સિપાઈ જેવું કઠણ (૩) ૧૦ પથ્થરનું વાસણ. --રિયે મુંબ પથ્થર પદાધિકારી મું. [સં.] પદધારી; હે દેદાર વાડકે. --રિયે કિલ= ખનિજ કેલસે. ૦વત્ વિ૦ (૨) પદારથ પું[સં. વાર્ય] પદાર્થ (પ.) અ૦ પથ્થર જેવું જડ; અચેતન
પદાહણ ને[સં.] પદ પર આરૂઢ થવું-આવવું તે પધ્ય વિ૦ [i.] અનુકૂળ; હિતકર (૨) ન૦ પશ્ય ખેરાક (૩) | પદાર્થ પું. [i.] શબ્દાર્થ (૨) ચીજ; વસ્તુ (૩) તત્ત્વ. ૦પાઠ ૫૦ કરી; પરેજી. –ધ્યાપથ્ય વિ૦ (૨) ન૦ [+અપશ્ય] પથ્ય કે પ્રત્યક્ષ પદાર્થ દ્વારા બેધ. વિજ્ઞાન, શાસ્ત્ર ન ભૌતિક પદાર્થના અપશ્ય; પશ્ય અને અપશ્ય
ગુણધર્મની મીમાંસા કરતું શાસ્ત્ર; ‘ફિઝિસ” પદ કું[] પગ (૨) ન૦ દરજજો (૩) [વ્યા.] અર્થવાળા શબ્દ પદાવલિ'-લી) સ્ત્રી [સં] પદે – કાવ્ય સંગ્રહ (૪) કવિતાની મૂળ કડી (૫) ઉત્તરક્રિયા કે વ્રતને અંગે અપાતું પદાવવું સક્રિટ “પાદવું’નું પ્રેરક (૨) [લા.] હુસ કાઢવી; પદેડવું વસ્તુનું દાન (૬) [ગ.] ‘ટર્મ” (૭) “રૂટ'; મૂળ. ૦૬ નવ ચાંદ | (૩)[સર૦૫. પાવળ] જબરદસ્તીથી કઢાવવું – મેળવવું, લઈ લેવું (૨) સિક્કો. ૦ચછેદ પુંવાકથના શબ્દને વર્ગ કહે તે (૨) | પદાવું અક્રિ. “પાદવું'નું કર્મણિ પદનું વ્યાકરણ, ૦મ્યુત વિ૦ પદભ્રષ્ટ. ૦ણ પુત્ર પદને જાણનાર; પદાંક પં. [] પગલું વિયાકરણ. ટિપણ ન૦, ટિ૫ણી(ની) સ્ત્રી લખાણમાં | ૫દી ન [સં.] અનેક પદે મળીને બનતી રકમ; “એકપ્રેશન” (ગ.) નીચે આપેલી નેધ; “ફૂટનેટ'. ધારી વિ૦ પદ કે હોદો ધરા- -પ૬ ન૦ [સં. ] ૫૮; કામ (પ્રાયઃ સમાસમાં) જેમ કે, ગોરપદું વનાર; હોદેદાર. ૦પંકજ નવ ચરણકમળ; પદ રૂપી કમળ. ૦પાઠ | પદે-દો)ડવું સક્રિ" [સં. પ્રä = દોડવું ઉપરથી ? કે પાદવું પરથી ? j૦ (વેદનાં) પદો છૂટા પાડીને અન્વય કરવો તે. પીઠન નવ સર૦ હિં. વોરા] ખદેડવું; ખૂબ થાકી જાય ત્યાં સુધી દોડાવવું પગચંપી. પ્રતિષ્ઠા સ્ત્રી પદ અને પ્રતિષ્ઠા કે પદની પ્રતિષ્ઠા. (૨) [સર૦ મે. પુરજો]ગમે તેમ-બગડે ત્યાં સુધી) ખૂબ વાપરવું
બંધ ૫૦, ૦બંધન ન પદેમાં સળંગ કાવ્યની રચના. ભ્રષ્ટ કે કામમાં લેવું. [પદે–દો)ઢાવું અક્રિ. (કર્મણ), –વવું વિ૦ પદ પરથી –અધિકારથી દૂર થયેલું. ૦ળ્યાત્રા સ્ત્રી પગપાળે સક્રિ. (પ્રેરક)] પ્રવાસ. વ્યાત્રી પુંપદયાત્રા કરનાર. ૦રજ સ્ત્રી, પગની ધૂળ. પદ્ધત શ્રી. [ä. પદ્ધતિ; સર૦ મ.] પદ્ધતિ; રીત ૦લાલિત્ય ન૦ કવિતામાં પદે કે શબ્દોનું લાલિત્ય–માધુર્ય. | પદ્ધતિ સ્ત્રી [.] રીત (૨) કઈ પણ કામ કરવાની વ્યવસ્થિત વિચાર ૫૦ (વ્યા.) પદને વિચાર; સિન્ટેક’. વિન્યાસ પું કે શાસ્ત્રશુદ્ધ રીત અથવા ક્રમ કે તે નિરૂપતો ગ્રંથ. ૦કાર ! (વ્યા.) વાકયમાં પદેની રચના – ગોઠવણી; “ઍકિસડન્સ પદ્ધતિ રચનાર કે શોધનાર. પુરઃસર, પૂર્વક, સર અ૦ પદકડી સ્ત્રી, એક ઘરેણું
પદ્ધતિ પ્રમાણે; બરોબર રીતસર પદoછેદ, ૦ષ્ણુત, ૦૪, ટિ૫ણ –ણી, -ની) જુઓ ‘પદમાં પદ્મ ન૦ [4.] કમળ; રતું કમળ (૨) હાથીની સંઢ અને કુંભ સ્થળ પદડી સ્ત્રી જુઓ પડતળી] ચામડાને નાને વાટ
ઉપરની રંગદાર છાંટ (૩) હજાર અબજ (૪)વિષ્ણુનું એક આયુધ પદધારી, પંકજ, ૦૫ાડ, ૦પીઠન, પ્રતિષ્ઠા, બંધ,૦બંધન, (૫) શરીરનાં વૃક્રોમાંનું એક (૬) આંગળીના ટેરવાં કે પગનાં oભ્રષ્ટ જુઓ ‘પદમાં
તળિયાં ઉપરનું એક સામુદ્રિક ચિહ્ન -આકૃતિ (૭) નાગની ફેણ પદમ ન૦ [i.પદ્મ, શૌર૦ પમ] એક વિશિષ્ટ ચિહ્ન (નાગની ફેણ ઉપરનું ચિહન (૮) કુબેરના નવ નિધિએમાંનો એક. ૦ગર્ભj૦ ઉપરનું કે સામુદ્રિક). ૦કીડી સ્ત્રી(ઘણી ઝીણી) કીડની એક જાત (સં.) વિષ્ણુ (૨) બ્રહ્મા. ૦૪ મું (સં.) બ્રહ્મા. નાભ j૦ (સં.) પદમણી સ્ત્રી + જુઓ પદ્મિની (પ.)
વિષ્ણુ કે બ્રહ્મા; પવગર્ભ. ૦બંધ j૦ કમળના આકારનું એક ચિત્રપદયાત્રા સ્ત્રી [.] જુઓ ‘પદમાં
કાવ્ય.નિ કું. (સં.) બ્રહ્મા; પદ્મજ. ૦૨ાગપુંમાણેક.-ઘા પદરj૦ [સર૦ મ.] પાલવ; લુગડાને છેડો (૨) સ્ત્રી [લા.]. સ્ત્રી (સં.) લમી. -ધાકર પં. [+આકર] કમલિની; કમળનું શરણ. [પદ પડવું = આશરે આવવું, શરણે જવું. ૫દરે બાંધવું તળાવ. -ઘાકાર વિ૦ [+ માનાર] પદ્મના આકારનું (૨) પું = પદરનું-પોતાનું કરવું, પિતાને કબજે રાખવું.] નું વિ૦ પિતાનું; સંગીતમાં એક અલંકાર. -શ્રાક્ષ પું[+અક્ષ](સં.)વિષ્ણુ (૨) ગાંઠનું (ધન)
સૂર્ય. -ઘાલય પં. [+બાલ્ગ] (સં.) બ્રહ્મા. -ઘાલયા સ્ત્રી, પદરખાનું ન ભઠિયારખાનું
(સં.) લક્ષમી.-દ્માવતી સ્ત્રી એક છંદ. –પ્રાસન ન [+માસન] પદરજ, પદલાલિત્ય જુઓ “પદ'માં
યુગનાં ચોરાશી આસનેમાંનું એક પદવિ –વી) સ્ત્રી [સં.] દરજજો (૨) ઉપાધેિ; ઇલકાબ. ૦દાન | પદ્મિની સ્ત્રી [.] કમળને છેડ (૨) કમળની તલાવડી (૩) કામનપદવી આપવાની વિધિ કે ક્રિયા. દાનસમારંભ પુંતેનો | શાસ્ત્રમાં ગણાવેલી ચારમાંની ઉત્તમ પ્રકારની સ્ત્રી ઉત્સવ, કે કેશન'. ૦૫ર, ધારી વિ. પદવી ધારણ કરનાર; | પદ્ય ન [] કવિતા (૨) છંદબદ્ધ શબ્દરચના. ૦કાર ! પદ્યને પદવીવાળું
લેખક. ૦બંધ j૦ પદ્યમાં કરેલી રચના. ૦રચના સ્ત્રી, પદ્ય રચવું પદવિચાર . [૪] જુઓ ‘પદમાં
તે. ૦રીતિ સ્ત્રી, પદ્યની રીત-શૈલી. ૦શાસ્ત્ર નવ પદ્યરચનાનું પદવિ દાન, દાન સમારંભ, ધર, ધારી જુઓ “પદવિ'માં શાસ્ત્ર. શાસ્ત્રી પુંપદ્યશાસ્ત્ર જાણનાર.—ધા સ્ત્રી[૩]કેડી; પદવિન્યાસ પું. [i] જુઓ ‘પદમાં
પગથી. -ધાત્મક વિ. પદ્યમાં રચેલું. -ધાનુવાદ પું[+ પદવી, દાન, દાન સમારંભ, ૦ધર, ધારી જુઓ “પદવેમાં | અનુવાદ] પદ્યમાં કે પદ્યને અનુવાદ. -ઘાભાસ પું [+આભાસ) પદાક્રાંત વિ૦ [સં.] તેલું; જેર કરેલું
ખરું પદ્ય કે કાવ્ય નહીં એવું, જોડકણું.ધાભાસી વિ૦ પધા

Page #557

પદ્યાવલિ(—લી)]
ભાસવાળું. -દ્યાવલિ(—લી) સ્ત્રી॰ [ +આવલિ, −લી] પદ્ય પસંદ કરીને કરાયેલા સંગ્રહ; કાવ્યસંગ્રહ પધરામણી સ્ત્રી૦ [સર॰ હિં. વધાવની] પધારવું કે પધરાવવું તે (૨) ગુરુ કે આચાર્યે ઇં૦ ની પધરામણી કરાવાય તે કે ત્યારે તેને
અપાતી ભેટ
પધરાવવું સ૰ક્રિ॰ [‘પધારવું'નું પ્રેરક].માનથી તેડી આણવું કે પહેોંચાડવું (૨) [લા.] (ન ખપતી કે ન એઈતી વસ્તુ) .બીજાને ઝાડી દેવી; તેવી રીતે અનિષ્ટ વસ્તુને ટાળવી કે દૂર કરવી પધારવું અક્રિ॰ [ä. પવૅ + ધુ; સર૦ હિં. વધારના] આવવું કે જવું (માન કે કટાક્ષમાં). [પધારાવું (ભાવે), –વું (પ્રેરક).] પુષ્કરી પું॰ [ત્રા. પદ્ઘટિયા; છું. પદ્ઘટિતા ?] એક છંદ પનઘટ પું॰ [હિં.]જીએ પણઘટ [એવું નાવ; ‘સબમરીન’ પનડૂબી સ્ત્રી [સર॰ હિં. પનડુબ્ની] પાણીમાં ડૂબે ને અંદર ચાલે પુનડા પું॰ [જીએ પાન, પાનું] સ્ત્રીઓનું કાનનું એક ઘરેણું પનાઈ સ્રી॰ [પન—પણ = પાણી ઉપરથી ? સર॰ પણઘટ] હેાડી પનાદાર (ના') વિ॰ [જીએ ‘પને’] પનાવાળું પનારા પું॰ ફરજિયાત સહવાસ કે સંબંધમાં આવવું પડે એવી દશા; કોઈની સાથે પાનું પડવું તે. [પનારે પડયું (કોઈ ને)] પનાહ સ્રી॰ [l.] રક્ષણ. ગાહ સ્રી સુરક્ષિત મુકામ. ગીર વિ॰ શરણે આવેલું; શરણાથી પનિયા(—હા)રી (નિ') સ્ક્રી॰[હિં.વન(-નિ)ારી] જુએ પાણિયારી પતિયું (નિ’t) ન॰ સર૦ હિં. પનહી; સં. ૩૫ાનન્હેં ? કે ‘પાની' પરથી ] + પગરખું
પનીર ન[[.] પાણી કાઢી દહીંમાંથી બનાવેલા એક ખાદ્ય પદાર્થ પનું (તું') ન॰ [મવ. પન્નુ, ઢે. પદ્મ (નં. પ્રશ્નવ કે પાનદ્દ ઉપરથી ? સર॰ હિં. પાના, મ. વજ્] કેરી વગેરેનું કરાતું ખટમધુરું પ્રવાહી –એક પીણું
પના(ના') પું॰ [ા.ના; સર૦ હિં.વનહા, મેં. પન્હા; સં.પર્િળાT] કાપડની પહેાળાઈ (૨) [લા.] ગજું; શક્તિ
|
પનાતી (ના’) સ્ત્રી- શનિની દશા; પડતી દશા. [ઊતરવી = શનિની દશાના – પડતીના દિવસેા પૂરા થવા.—એસવી = પડતીના દિવસે શરૂ થવા.] [એકે કરું મરી નથી ગયું તેવી સ્ત્રી પનેાતી (ના’) વિ॰ સ્રી૦ પનેાતું (૨)સ્ત્રી॰ ભાગ્યશાળી સ્ત્રી; જેનું પનાતું (ના') વિ॰ [સં. પુછ્યાä, પ્રા. પુળા-(-ના) હૈં + વત્ ઉપરથી ? કે ર્િળાહ + વત્ ઉપરથી ?] શુલ; મંગળકારી (૨) સુખી; વંશવિસ્તારવાળું (૩) છેાકરાં વિનાનાને ઘણે વર્ષે થયેલું (સંતાન) પુનાળી સ્ક્રી॰ ખાવાની એક વાની [શેષ પન્નગ પું॰ [સં.] સાપ. ૦ધર પું૦ (સં.) મહાદેવ. ૦રાય પું॰ (સં.) પનું ન॰ [સર॰ મેં., હિં. પન્ના] એક જાતના હીરા; પાનું પપઢવું અ૰ક્રિ॰ [જી પડપડવું] મનમાં ગગણવું કે ચડભડવું – ખખડવું [~વવું સક્રિ॰ [‘પપડવું’નું પ્રેરક] ધમકાવવું પપઢાય પું॰ [૧૦] પડપડાટ; (તુમાખીભેર) પડપડ ખેલવું તે. પપનસ ન૦ [સ્પેનિરા કે પો. ? સર૦ મ. વવન્તલ] એક ફળ પપલા(-ળા)મણુ સ્ત્રી [પપલાવવું' પરથી] લાડ; વહાલથી પંપાળવું તે (૨) [લા.] આળપંપાળ પપલા(—ળા)વવું સક્રિ॰ [‘પંપાળવું’ ઉપરથી; તે. પોપ્પય્ = હાથ ફેરવવા; સર૦ હિં. પોના, પોવાના (દાંત ન હેાવાથી મેાંમાં

૫૧૨
[પરકીયા
ફેરવવું)] પપળામણ કરવી; પંપાળવું [લેાકેા હાથે બાંધે છે) ૫પીતા પું॰ [સર॰ મ. પિતા] એક વેલાનું બી (મરકી વખતે પપીલ સ્ત્રી॰ [તું. વિપીhિī] (૫.) કીડી પપૂલી સ્ત્રી નાના છેકરાની પેશાબની ઇંદ્રી પપેટી સ્રી॰ જુએ પતેતી [પું તેનું ઝાડ પપૈયું ન॰ [સ્પે. પોટું. ‘પાવાવા’; f., મ. વૈવા] એક ફળ. - પપૈયા પું[ફ વળીમ] બપૈયા; ચાતક (૨) [i. પટ પરથી સં. પ્રવ્રુત, પ્રા. વઘુ(-g)થ પરથી ?] દાઝવાથી થતા પાણીથી ભરેલા ફેબ્લેા (૩) [‘પ’ સ્વર ઉપરથી ! ] સતારના છમાંના છેલ્લા તાર (૪) જુએ ‘પપૈયું’માં
પખ્યા પું॰ [.] પિતા
પપ્પાંચ (૦) વિ૦ પાંચ પાંચ; એકસાથે પાંચ પપ્પા હું૦ ‘પ’ અક્ષર કે ઉચ્ચાર; પકાર
પબડી સ્ત્રી॰ કમળના છે!ડ (૨) કમળની તળાવડી(૩) કમળ કાકડી પખેડા સું॰ (કા.) ગપ (૨) લાકડીના છૂટા ઘા પબ્લિક વિ॰ [.] જાહેર; સાર્વજનિક (૨) સ્ત્રીજ્જનતા; આમ પ્રજા પમરવું અ॰ ક્રિ॰ [સં. મિ ઉપરથી ? અથવા રે. વન્ત્= ફૂલનું કેસર] મધમધતું; સુવાસ પસરવી
પમરાટ પું૦ મહેક; ખુરાખો. ચવું સર્જક્ર૦ ‘પમરવું’નું પ્રેરક પમાડ(૧)વું સક્રિ॰ ‘પામવું’નું પ્રેરક
પય ન॰ [સં.] પાણી (૨)દૂધ. ૦પાક પું॰દૂધપાક (પ.). ૦(~ય:)પાન ન॰ દૂધ પાવું – ધવડાવવું તે
પયગંબર પું॰ [7.] પેગંબર; માણસ માટે ઈશ્વરના સંદેશા લઈ આવનાર; નઞી. –રી વિ॰ પયગંબરને લગતું (૨) પયગંબરે કહેલું (૩) શ્રી૰ પયગંબરનું કામ [પું॰ દૂત; કાસદ પયગામ પું॰ [ા.] પેગામ, સંદેશા (૨) ઈશ્વરી સંદેશે. ચી પયપાક, પય(—ય:)પાન જુએ ‘પય’માં પયાર પું॰ એક છંદ
=
પયું ન૦ પ૬, કે ફે. પયા = ચૂલા પરથી ] એલણ (કૂવાનું) પયેાદ પું॰ [ä.] વાદળ
પયાધર પું॰ [i.] સ્તન (૨) વાદળ (૩) દરિયા પયે(નિ)ધિ પું [É.] દરિયા. કન્યા સ્રી॰ (સં.) લક્ષ્મી પર અ॰ [ત્રા. પર્ = ઉપર] ઉપર
પર- [સં. પ્રતિ, પરિ; પ્રા. પરિ] ‘પ્રતિ, પરિ' તરીકેના અર્થને તદ્ભવ ઉપસર્ગ. જેમ કે, પરબીડિયું, પરકમ્મા
પર વિ॰ [É.] પારકું (૨) અન્ય; બીજું (૩) દૂર; અતીત (૪) પછીનું; ઉત્તર (પ) પરમ; શ્રેષ્ઠ. તત્ત્વ ન૦ પરમ કે શ્રેષ્ઠ તત્ત્વ(૨) બીજું – પરાયું તત્ત્વ. ~ ન૦ પર – અતીત હોવું તે (૨) શ્રેષ્ઠત્વ પર ન[[.] પીધું. [~આવવાં=પાંખ આવવી; ઊડતાં આવડવું. મૂકવાં=પાંખે આવવી; પરાક્રમ કરવું.] પર(–રિ)કમ્મા સ્ક્રી॰ [કા. પરિક્રમ (સં. પરિકમ)] પરિક્રમણા; પ્રદક્ષિણા. ૦વાસી વિ॰ લાંબી પ્રદક્ષિણા કરવ નીકળેલું પરકર પું+પરિકર; ઢગલી (૨) કંદારા પરકમા શ્રી જુએ પરકમ્મા [એક સિદ્ધિ પરકાય(—યા)પ્રવેશ પું॰ [É.] બીજાના શરીરમાં પેસવું તે – પરકાર પું॰ [l.] વર્તુલ દેરવાના કંપાસ (૨) હોકાયંત્ર (?) પરકીય વિ૦ [ä.] બીજાનું; પારકું. ન્યા સ્ત્રી પારકાની સ્રી

Page #558

પરખ].
૫૧૩
[ પરધર્મ
(૨) ત્રણ પ્રકારની નાયિકાઓમાંની બીજી
પીડા. [-મૂકવી = માથાફોડ કરવાનું છોડવું.] પરખ સ્ત્રી [પરખવું પરથી] પરખવું તે (૨) પરીક્ષા. [-પડવી = | પારકું(–વું) ન૦ [૩. પહા] સાપલિયું [કુમળે પડે પરખાવું. –હેવી = પરખવાની આવડત હોવી.] ૦ણ વિ. પરં- | પરડે ડિયે ૫૦ [જુઓ પરડવું] બાવળની શિંગ. --ડી સ્ત્રી, ખનારું. ૦૬ સાંકેઃ [સં. પરીક્ષ, પ્રા. પરિવ4] પારખવું; પરીક્ષા પરણુ ન૦ [પરણવું પરથી] પરણવું તે; લગ્ન (૨) [લા] પરણવાને કરવી (૨) ઓળખવું પરખી કાઢવું). -ખામણી સ્ત્રી પારખવાનું ! ઉત્સાહ-અભરખો. [-ચડવું = પરણવાનો ઉત્સાહ વ્યાપવો.] મહેનતાણું ૨) પારખવાની આવડત. –ખાવવું સ૦િપરખવું', હત નવ પરણવું તે; લગ્ન. ઉદા. ચેાથે પરણત (૨) વે પરણિયત પારખjનું પ્રેરક (૨) [લા.] આપવું (૩) ભાળવવું (૪) સમજણ | પરણવું સક્રે. [સં. પરિળપ્રા. પરિણ(–ળી)] લગ્ન કરવું (૨) પાડવી; સમજ પડે એમ કર. -ખાવું અકિ૭ ઓળખાવું; ] [લા.] અતૂટ સંબંધ બાંધવો. [પરણે તેનાં ગીત = જેની ચડતી પ(-પારખવુંનું કર્મણ (૨) [લા] છેડ્ય વર તરીકે ગણાવું- કલા હોય તેનાં વખાણ કરવાં તે.] ઝડપાયું. -ખિયે ડું પરખ કરનાર; પારેખ
પરણમવું સકૅ૦ (૫.) પ્રણામવું; નમન કરવું પરખ૬ વે પરખવામાં કુશળ; પરખણ
પરસામણ ન૦, –ણી સ્ત્રી પરણાવવાનું મહેનતાણું - (ગેર) પરખા સ્ત્રી પરીક્ષા; પરખ; ઓળખ
દક્ષિણા ઈ૦
[અનુયાયી પરખાણ ન૦ સઢ બાંધવાનું આડું લાકડું; પરબાણ
પરણામી j૦ [. પ્રણામ ઉપરથી એક પંથ (૨) એ પંથને પરખામણી, પરખવું, –વવું, પરાયે જુએ “પરખ”માં | ‘પણા (–ણે)યું ન શકે; માટીનું યાલું પરગજુ વ[પર + ગજુ .ગર્ગ =ગરજ)] પોપકારી.૦૫ણું નવ પરણાવવું સીક્રેટ “પરણવુંનું પ્રેરક (૨) [લા.] (દાળ દૂધમાં) પરગણું ન [ઈ. ઘરનઢ ] તાલુકે; જલાથી નાને વિભાગ પાણી ભેળવવું. જેમ કે, પરણાવેલું દૂધ (૩) બઝાડવું, ગળે વળગાડવું પરગલ વે. [. પ્રા] (પ.) દઢ; હિંમતવાન
પરણવું અ૦િ “પરણવું’નું કર્મણિ પરગામ ન [પર + ગામ] બીજાં ગામ. -મી વિ૦ બીજા ગામનો પરણિત વિ. [“પરણવું' ઉપરથી; સર૦ સે. પરિણીત, પ્રા. રહેવાસી (૨) [લા.] ત્રા, હેત નવું મારા
વરંગ]] પરણેલું (૨) સ્ત્રી પરણેતર, પની [પની પરચક ન [i] પરદેશી અમલ; પરાધીનતા
પરણેત(૦૨) ૧૦ [‘પરણવું ઉપરથી] પરણવું તે; લગન (૨) સ્ત્રી; પટ–૬) વ૦ [. પ્રવૂ રરઃ મ. -પુરળ] જુદું જુદું; પરણેયું ન જુઓ પરણાયું ફુદળ ૨) ન૦ ખુર. -ણિયું પરચૂરણ (૨) [લા.] ખાસ | પર ૫૦ [‘પરણવું' ઉપરથી] પરણનારે; ધણી મહત્વનું નહિ – ફાલતુ
પરત અ[સં. પ્રતિ ? કે સં. પરિવર્ત, બા. પામત પરથી ? સર૦ પરચો પુત્ર [સર હું. પરી; સં. પરિત્રથ? ] પરત; પ્રતાપ; | મ.] પાછું. [–કરવું=પાછું મેકલવું, લીધેલું પાછું પડ્યું. –ટિકિટ ચમત્કાર. [–આપવ, દેખાવ, બતાવ = ચમકાર કરી સ્ત્રી જવા આવવા બેઉ માટેની ભેગી ટેકિટ; રેટને ટિકિટ'.] પિતાનું બળ કેટલું છે તે બતાવવું.]
(૨) સ્ત્રી જુઓ પરતવું] ઝીણી ભૂકી; ભસ્મ પર છંહ વિ. [સં. પ્રચં] કદાવર; હૃપુષ્ટ
પરંતવન (સં.] જુઓ “પર”માં પદે ૫૦ [જુઓ પડદો] પડઘે. [-પડ]
પરતમ વિ. [.] સૌથી પર એવું; શ્રેષ્ઠ [લાટવું; ઘંટવું પરજ ડું [સર૦ મ.] તરવારની મૂઠ આગળને ટોપલી જેવો પરતવું સક્રેટ [. પરમત્ત (હું પરિવર્ત); સર૦મ. પ૨તળ] ભાગ (૨) ઢાલની મૂઠ – પકડ
પરતંત્ર વિ૦ [i] પરવશ; પરાધીન. ૦તા સ્ત્રી, ૦૫ણું નવ પરજ સ્ત્રી [સં. પ્રની ઉપરથી] પ્રજા; જાત; વર્ગ
પરતી સ્ત્રી [સર૦ મ.] રેશમ કે સૂતરની આંટીઓ ઉતારવાની પરજ(—જિયે) ૫૦ [સર૦ મે., હિં.] એક રાગ [ઊલટું તે | ફાળકી (૨) પતંગને દર વીંટવાની ફાળકી પરજન ૫૦ [૩] પારકું – સંબંધી નહિ એવું માણસ; સ્વજનથી પરતીત સ્ત્રી- [જુઓ પ્રતીતિ] પ્રતીત; વિશ્વાસ (પ.).[-પઢવી] પરજળવું અ૦િ [4. પ્રવૃ૦ ] ચેતવું; બળવું
પરતો જુઓ પરચો (૨) મોટી પરતી – દોરનો ફાળો પરજીવવું સર્કિટ “પરેજ(-જા)ળવું નું પ્રેરક
પરત્ર અ૦ [i.] પરલોકમાં
[સંબંધમાં; બાબતમાં પરજંક(–) j૦ (પ.) જુએ પર્યક [ બાળયું (પ.) | પરત્વ ન [સં.] જુઓ “પરમાં (૨) અ૦ પર. – અ વિષે; પરજાળવું સ[િજુઓ પ્રાળવું]'પરજળj'નું પ્રેરક સળગાવવું; પરથાર ૫૦ જુઓ પડથાર પરજિયે પૃ૦ જુઓ પરજ (રાગ) (૨) રાજિયે
પરદાદો દાદાને બાપ; પ્રપિતામહ પરજીવી ૧૦ [4] પારકા પર આવનારું; પરાવલંબી; “પેરેસાઈટ’ પરદાર(–) સ્ત્રી [.] પારકાની સ્ત્રી. ૦ગમન ન૦ વ્યભિચાર. પરઠ(ણ) સ્ત્રી [પરડવું ઉપરથી] કબૂલાત; કરાર (૨) વર કે ૦ગામી વિ. વ્યભિચારી
[દુઃખ દૂર કરનાર કન્યાની પહેરામણી તરીકે કરાવેલી રકમ
પરદુઃખ ન [ā] પારકાનું દુઃખ. ૧ભંજન(હાર) વિ. બીજાનું પરડવું સક્રેટ [પ્રા. પરૂ- (–f)ઠ્ઠ (સં. પ્રતિ, પરિ + ૧)] | પરદેશ મું. [સં.] પારકે દેશ. [-ખેડવો = પરદેશમાં કામધંધા
સ્થાપન કરવું; નક્કી કરવું; ઠરાવવું; કરાર કરવો. [પગ પરેડ ઈ. માટે જવાનું સાહસ કરવું. સેવ = પરદેશનાં કષ્ટ ઉઠાવી પગ મૂક.] (૨) [બT. પટ્ટવ (સં. સ્થાપn)] વિદાય થવું (૩) | ત્યાં રહેવું.]-શી, –ીય વિ. પારકા દેશનું પકડવું (૪) જાણવું. [પરડાવું (કર્મણિ), –વવું પ્રેરક)] પરદો પુત્ર [.] જુઓ પડદે પરડે !૦ [‘પરઠવું” ઉપરથી] કરાવ; પરઠણ
પરધન ન. [સં.] પારકું ઘન પરડ સ્વીટ [. ... +ટ, ઘા. ૨+૩ ?] માથાફેડ (૨) લપ | પરધર્મ છું. [સં.] બીજાને ઘર્મ (૨) બીજે-જુદા ધર્મ; સ્વધ
જે-૩૩

Page #559

પરધર્મી].
૫૧૪
[પરમેશ, –શ્વર
નહિ તે. –મી વિ. જુદે ધર્મ પાળનારું; ભિન્નધમ
પરાગ j૦૫ર - બીજાને ભેગલે – હણવું તે [ભેગી છે' ૫રધાન ન. [. પરિધાન =વસ્ત્ર] વિવાહ પહેલાં વરને શ્રીફળ, | પરભેગી વિ[પર + ભેગ] બીજા વડે ભેગવાતું. ઉદા‘ચંપે પરલગનપત્રી અને પીતાંબર આપવાને વિધિ
પરમ વિ. [સં.] ઉત્તમ (૨) ગઈ કાલ પહેલાંનું કે આવતી કાલ ૫રધામ ન૦ [] પરમ ધામ; પરલોક (સ્વર્ગ કે વૈકુંઠ)
પછીનું. ગતિ સ્ત્રી ઉત્તમ ગતિ–મેક્ષ. તત્વ ન અંતિમપરના સ્ત્રી [પર + નાત] બીજી વાત. -તી,-તીલું વિ. બીજી શાશ્વત તત્વ; બ્રહ્મ. દહાડે, દિવસ પુ. ગઈ કાલ પહેલાંને વાતનું
, [કોઈ પણ સ્ત્રી કે આવતી કાલ પછી દિવસ.૦ધામ ન૦ ઉત્તમ લેક; મેક્ષ. પરનાર,-રી સ્ત્રી [પર +નાર] પરસ્ત્રી; (પિતાની નહિ) બીજી ૦૫દ ન મેક્ષ, મુક્તિ. ૦પુરુષ પુરુ પરમાત્મા. ૦હંસ પું પરનાળ સ્ત્રી, -ળું ન૦ [સં. કળા; સર૦ ëિ. ઘરના, –ઢી સંન્યાસીઓના ચાર પ્રકારમાંથી સૌથી શ્રેષ્ઠ પ્રકાર (કુટીચક, નેવાંનું પાણી ઝિલાઈને બાજુએ જવા માટે રખાતી ધાતુ કે બહૂદક, હંસ અનેપરમહંસ) લાકડાની નીક (૨) ધંટીને ખીલડે રાખવાની બંગળી પરમત !૦ [] બીજાને કે બીજે-જુદા મત. સહન ન૦ પરનાળિકા સ્ત્રી, જુઓ પ્રણાલિકા
પરમતને સહન કરવો - સાંભળો ને વિચારો તે. ૦સહિષ્ણુતા પરપંચ j૦ (પ.) પ્રપંચ; કપટ (૨) સંસાર-વ્યવહાર; માયા સ્ત્રી બીજના મતને સહન કરવાની વૃત્તિ – ઉદારતા પરપાઠ અ ગેરહાજરીમાં; બીજાની મારફતે
પરમતત્વ ન [i] જુઓ ‘પરમમાં પરપુરુષ છું. [૪] પતિ સિવાયનો બીજો પુરુષ
પરમત સહન, સહિષ્ણુતા જુઓ “પરમર્તામાં પર () સ્ત્રી [પર (. વ્રત, ગ્રા. પઢિ,-ર) કે પર= | પરમતા સ્ત્રી, વ ન [સં.] પરમપણું; શ્રેષ્ઠતા [‘પરમમાં બીજો પેઠ; સર૦ હિં. પરપૈ] પેઠ ગુમ થવાથી ફરીથી (ત્રીજી | પરમ દહાડે, દિવસ, ૦ધામ, ૦૫દ, પુરુષ, વહંસ જુઓ વાર) લખાયેલી ઠંડી
[ભંગુર પરમ વિ. સ્ત્રી [i] પરમ શ્રેષ્ઠ પરપેટી સ્ત્રી, નાને પરપોટે. –ટિયું વિ૦ પરપોટા જેવું; ક્ષણ- | પરમારી સ્ત્રી [પર+માટી]+(૫) માંસ પરપેટો પુત્ર હવાથી પ્રવાહીમાં થતો ફુક્કો-બુદબુદ (૨) [લા.] પરમાણ વિ. [સં. પ્રમાણ] સાર્થક; પ્રમાણ (૨) અ૦ નિચે; થોડા વખતમાં ફરી તૂટીનાશ પામી જાય તે ક્ષણભંગુર [-ફટવેર નકી (૩) ન૦ [સર૦ ૫.] જુઓ પરબાણ ૦૬ સક્રિ. [સં. બહારથી જે ખાટે આડંબર કે દેખાડો કર્યો હોય, તે ઉધાડે
પ્રમાળ] પ્રમાણભૂત – સાચું માનવું પડી જ.]
| પરમાણુ પુનઃ [સં] વધુ વિભાગ થઈ શકે નહિ તે ઝીણામાં પરપ્રકાશી, -શિત વિ૦ (સં.બીજાના પ્રકાશથી પ્રકાશનારું ઝીણે અણુ; “ઍટમ'. ૦વાદ ૫૦ પરમાણુથી જગતની ઉત્પત્તિ પરબ . [. પ્રા; પ્રા. પવ,-વા] રસ્તામાં મુસાફરને પાણી | થઈ છે તે ન્યાયશેષિકને સિદ્ધાંત [પુરાવો; દાખલો પાવાની ધમદા જગા. ૦–૧)ડી સ્ત્રી, પંખીઓને દાણા નાખવા પરમાણું ન [બા. પરિમાળ] પરિમાણ; માપ (૨) [સં. પ્રમાળ] (એક થાંભલા પર) કરેલું સાર્વજનિક મકાન
પરમાત્મતત્વ ન૦ [.] પરમતત્વ; પરબ્રહ્મ પરબા(–મા) ન૦ [સર૦ મે. પરવા(–મા-મ))] સઢ બાંધ- | પરમાત્મા છું. [સં] પરમ આત્મા, પરમેશ્વર વાનું આડું લાકડું [(ા. વાર-સં. ઢT)] બારોબાર | પરમાનંદ પું[સં.] પરમ- શ્રેષ્ઠ આનંદ (૨) પરબ્રા પરબા-ભા)રું અ[પર (સં. પ્રતિ, ગ્રા. પરિ ) કે બીજું બારું પરમાર વિ૦ (૨) પું[સર૦ f.] રજપૂતની એક જાતનું પરબિયે ડું ['પરબ” ઉપરથી] પરબ ઉપર બેસી પાણી પીનારે; | પરમારથ ૫૦ પરમાર્ય; પરંપકાર. પુરાણ ન૦ (સં.) વિક્રમ પરબવાળા
[કાગળની કથળી; લખેટ | રાજાના પરોપકારની વાતોનો સંગ્રહ; સિંહાસનબત્રીસી પરબીડિયું ન. [ä. પરિ+. વીટી =બીડું](કાગળ બીડવાની) પરમારથી–ધુ) વિ૦ જુઓ પરમાર્થી પરબીડે પેટ મોટું પરબીડિયું
પરમાર્થ છું[સં.] ઉત્તમ પુરુષાર્થ–મેક્ષ (૨) પરમતત્વ (૩) પરેપરબ્રહ્મ ન [સં.] પરમતત્ત્વ; પરમાત્મા
પકાર. ૦૭ વિ.પરમાર્થવાળું; પરમા. ૦તઃ અ૦ પરમતત્વની પરભવ કું. [સં.] બીજો અવતાર
રીતે; આધ્યાત્મિક દ્રષ્ટિએ. બુદ્ધિ સ્ત્રી પરમાર્થ સાધવાની બુદ્ધિ. પરભવવું અક્રિ. [સં. પ્ર+મૂ]વિજયી થવું; ફાવવું (૨) ઉત્પન્ન | ૦શાસ્ત્ર ન મેક્ષપ્રાપ્તિનું શાસ્ત્ર. –થી –ળું) વિ. પરોપકારી થવું ૩) સક્રિટ પજવવું; દૂભવવું (૪) થકવવું; કાયર કરવું પરમાવધિ સ્ત્રી; ૫૦ સિં.] પરાકાષ્ટા; આખર; છેવટની હદ પરભાત-વા) સ્ત્રી- [જુએ પરવા] દરકાર; ગરજ
પરમિટ સ્ત્રી[$.] રજા કે પરવાનગી કે તે દેતી (સરકારી ચિઠ્ઠી. પરભાત ન૦ (૫) પ્રભાત; સવાર. –તિયું ન૦ જુઓ પ્રભાતિયું. | [-કઢાવવી, –લેવી = પરમિટની ચિઠ્ઠી મેળવવી.]
-તી વિ. પ્રભાતનું પ્રભાતમાં ગાવાનું [બારેબાર પરમિતિ સ્ત્રી [i.] ‘પરીમીટર (ગ.) [‘ગેરિયા’ પરભાત–વું) વિ. [જુઓ પરબારું] બહારનું (૨) અ૦ પરબારું; પરમિ ૫૦ [સં. પ્રમેહ, સર૦ મ. પરમા,-+]એક રોગ-પ્રમેહ, પરભાર્યા સ્ત્રી [ā] પરસ્ત્રી; બીજાની પત્ની – સ્ત્રી
પરમેગેનેટ ઑફ પેટાશ-સ) ૫૦ ફિં.] પાણી સ્વચ્છ કરવા પરભાર્યું વિ૦ જુઓ પરભારું
વપરાતી લાલ દવા -એક રસાયણ પદાર્થ પરભાવ ડું [iu] બીજે કે વિરેધી ભાવ (૨) (૫.) જુઓ પ્રભાવ | પરમેશ,-થર . [૪] પરમાત્મા (૨) શિવ (૩) “મહારાજ પરભાષા સ્ત્રી [સં] બીજાની બોલી
[પ્રભુ | ‘રાજેશ્વર’ એવા અર્થમાં રાજાઓને લાગતી પ્રાચીન એક ઉપાધિ પરભુ વિ૦ (૨) પં. [. પ્રમુ;મ.]એ નામની (મહારાષ્ટ્રી) જાતનું; [પરમેશ્વરનાર થવું = છૂપું પાપ કરવું, ઈશ્વરના ગુનેગાર થવું. પરભૂત પું. [સં.] નરકોકિલ. –તા–તિકા) સ્ત્રી કોયલ પરમેશ્વરની ગાય = ગોકળગાય. પરમેશ્વરનું માણસ = ભલે

Page #560

પરમેશ્વરી]
૫૧૫
[પરસ્વરૂપજન્ય
[ફાળકે
આદમી; ઓલિ. પરમેશ્વરને ઘેર જઈ આવવું=મરતા મરતા પરવાળાનું કે તેના જેવું રહી જવું(૨) પરમેશ્વર પાસેથી જ જાણે ભવિષ્ય જાણી લેવું. પર- | પરવિષયક વિ૦ [i] બીજાને લગતું મેશ્વર માથે રાખીને =ઈશ્વરની સાક્ષીએ- સાચેસાચું.]–શ્વરી | પરવટ ૫૦ [પર = પરિ+ ‘વીંટવું' ઉપરથી] સૂતર ઉતારવાને સ્ત્રી(૨) વિ૦ જુઓ ઈશ્વરી
પરશુ સ્ત્રીવે; ૧૦ [] કુહાડી. ૦રામ પં. (સં.) વિષ્ણુને છઠ્ઠો પરમેષ્ઠી પં. [સં.] બ્રહ્મા (૨)વિષ્ણુ (૩) શિવ (૪) અહંન્ત (જૈન) અવતાર
[સ્પર્શ કરવો (૫) પરમોત્કર્ષ પં. [ā] મોટામાં મોટો અસ્પૃદય -ચડતી. છતા પરસ [મા; સર૦ હિં] +સ્પર્શ. ૦વું સહકિક અડકવું; સ્ત્રી પરમત્કર્ષની સ્થિતિ
પરસન વિ૦ + પ્રસન્ન (પ.) પરમાદવું સક્રિ. [સં. પ્ર+મુ] સમજાવીને ખુશ કરવું પરસવું સક્રિ૦ જુઓ “પરસમાં પરરાજ્ય ન [] બીજું રાજ્ય (૨) વિદેશીને અમલ પરસંગ કુંખાટલો (૨) દેરીને ત્રણસેરી કરવી તે (૩) [સર૦ પરલક્ષી વિ. [i] બીજાને-સામાને (જાતને નહિ) લક્ષ કરતું; હિં.] (પ.) પ્રસંગ (૪) ન૦ [1. વસં] ત્રણ માઈલ જેટિવ'
પર સંસ્કાર પું[સં.) બીજાને-પારકે, જુદે કે પરાયો સંસ્કાર. પરલી સ્ત્રી[. પછી] ગળી; પરવલી
-રી વિ૦ પર સંસ્કારવાળું પરલોક [સં.] મૃત્યુ પછીને સ્વર્ગ વગેરે બીજો લોક [પરલોક | પરસાદ પુંછે જુઓ પ્રસાદ. [-આપ, ચખા = મારવું.] જવું, પામવું, વસવું, સિધાવવું = મૃત્યુ થયું.] ગમન ન૦, -દિયું વિત્ર પ્રસાદ ખાવાને ગમતો હોય તેવું (૨) પ્રસાદ ખાવા
પ્રાપ્તિ, વ્યાત્રા સ્ત્રી, વાસ ૫૦ મૃત્યુ. ૦વાસી વિ૦ મરણ પૂરતી જ દેવ ઉપર જેની આસ્થા હોય એવું. –દી સ્ત્રી, જુઓ પામેલું; મરમ
પ્રસાદી. [Fઆપવી, ચખાડવી =માર મારવો.]. પર નવ પર્વ તહેવાર. ૦ણુ સ્ત્રી, જુઓ પર્વણી
પરસાળ સ્ત્રી, જુઓ પડસાળ. –ળ પું+ પરસાળ પરવટ સ્ત્રીકેડે બંધાતી ભેટ
[પાલવું; પિસાવું | પરસુખ ન. [.] બીજાનું - સામાનું સુખ પરવડવું અ૦િ [સર૦ . પૂરવર્તન -પોષણ કરવું; મ. પ૨વઢળ] પરસૂદી સ્ત્રી- [જુઓ પડસૂદી] પસંદી; મેદે પરવડી સ્ત્રી, જુઓ પરબડી
પરસેવવું અક્રિ. [પરસેવો પરથી] પરસેવો થવો પરવણી સ્ત્રી જુઓ પણ
પરસેવા સ્ત્રી [સં.] બીજાની સેવા (૨) તાબેદારી; ચાકરી પરવરદિગાર ૫૦ [1] પાલનહાર (૨) પરમેશ્વર
પરસે ૫૦ [સં. પ્રસ્વે; પ્રા. પતેબ, પસ્ત] ચામડીનાં છિદ્રોપરવરવું અકેિ[સર પ્રા. પ્રવા; . પ્રવ્રન] જવું
માંથી નીકળતું પ્રવાહી (૨) [લા.] મહેનત-મજૂરી. [-ઉતાર, પરવરશ(–ી) સ્ત્રી [. પરવરિરા; સર૦ મ. પ૨વસ, શી] | પાઠ, રેડ =સખત મહેનત કરવી. —ઊતર, ૫ = પાલનપણ; બરદાસ
સખત મહેનત કરવાનું થયું. -શૂટ = પરસેવો થવો (૨)[લા.] પરવરું વિ૦ [. પારવૃત; પ્રા. પરિવારમ] + વીંટળાયેલું
ગભરામણ થવી. --નીકળવે, વળ= પરસેવવું; પરસેવો થવો.] પરવલય પં. [સં.] પેરેલા ’ ગ.)
-પરસ્ત વિ૦ [1.] (સમાસમાં) પૂજક; ભક્ત. ઉદા. ખુદાપરસ્ત પરીવલી સ્ત્રી- [જુઓ પરલી] (સુ.) પલવડી; ગરોળી પસ્તાર ૫. [fi] સેવક; ગુલામ (૨) માંદાની ચાકરી કરનાર પરવશ સ્ત્રી. [સં.] પરાધીન. [-પડવું = બીજાને આધારે જીવવું પરસ્તી સ્ત્રી [.] પૂજ, ભક્તિ(૨) પ્રશંસા (૩) પળશી ખુશામત પરાવલંબી થઈ રહેવું.] છતા સ્ત્રી, ૦પણું નવ
પરસ્ત્રી સ્ત્રી [ā] બીજાની સ્ત્રી; (વપત્ની સિવાય) બીજી કોઈ પરવળ ન [સર૦ હિં. વરવ; મ., ૧૨વર] એક શાક
સ્ત્રી. ગમન નવ વ્યભિચાર. ૦ગામી વિ૦ વ્યભિચારી પરવા સ્ત્રી [.]દરકાર (૨) ગરજ. [–કરવી-રાખવી] પરસ્પર અક [i.] એકબીજાને; અરસપરસ. વિરોધી વિ. પરવાજ સ્ત્રી [.] કડવું તે
[ભાગ પરસ્પર વિરેધવાળું. તંત્ર, વશ વિ. અન્ય"આધારવાળું; પરવાડ (ડ) સ્ત્રી [સં. પરિ +રે. વાડી = વાડ] ગામને છેવાડાને ઇટરડિપેન્ડન્ટ'. (સ્વતંત્ર, પરતંત્ર નહિ પણ). ૦સહાય સ્ત્રી, પરવાનગી સ્ત્રી [..] રજા. [–આપવી-લેવી]
પરસ્પર-આપસમાં કે માંહમાંહે મદદ કરવી તે –રાનુકુલ(–ળ) પરવાના પુત્ર [.] પતંગિયું; પરવાને
વિ૦ [+અનુકૂલ(–ળ)] પરસ્પર અનુકૂળ- ફાવતું કે બંધબેસતું. પરવાનાદાર પુત્ર જુઓ “પરવામાં
-રાવલંબન ન૦ [+ અવલંબન] પરસ્પર આલંબન કે આધાર પરવાને ! [1.] રજાને લેખી હુકમ; પરમિટ; “લાઈસન્સ' (૨) હેવો તે. રાવલંબી વિ૦ [+ અવઢંવી] પરસ્પર અવલંબન રાખતું પતંગિયું (૩)[લા.3છૂટ.—નાદાર પરવાનાવાળ; “લાઇસન્સી' [-બિતા સ્ત્રી૦]. –રાશ્રિત વિ. [+મશ્રિત] પરસ્પર આશરો પરિવાર +જુઓ પરિવાર
રાખતું. -રાશ્રિત નવ પરસ્પર આશ્રિત હોવાપણું. -રોપમાં પરિવાર પુત્ર; સ્ત્રી [જુઓ પરવાડ (છેડો)] કુરસદ; નવરાશ. સ્ત્રી. [+૩૫માં] ઉપમાને એક પ્રકાર જેમાં ઉપમાન અને ઉપ[-આવ = કામનો છેડો આવો ; પરવાર; નવરાશ આવવી.] મેયને એકબીજાની ઉપમા આપવામાં આવે છે (કા. શા.) ૦૬ અ૦િ કામ આટોપી તેમાંથી નવરું થવું (૨) સકિ. પરસ્પશી વિ[સં.) બીજાને લાગુ પડતું; પરલક્ષી (૨) બીજાને પૂરું કરવું; વાપરી કાઢવું (૩) ગુમાવવું; બોવું [જેવી જાત અસર કરે તેવું પરવારી સ્ત્રી [સર૦ મી; પરવાડે રહેનાર પરથી?] એક ભરવાડ પરમૈપદ ન [i] સંસ્કૃતમાં ધાતુઓનાં રૂપો કરવાના બે પરવાળી વિ૦ જુઓ “પરવાળુંમાં
પ્રકારમાંને એક. –દી વિ(વ્યા.) પરપદવાળું (ધાતુ માટે) પરવાળું ન [સર૦ હિં. પૂરવાઢ] જુઓ પ્રવાલ. –ળી વિ૦ | પરસ્વરૂપજન્ય ન૦ [સં.] પરલક્ષી; “ જેટિવ'

Page #561

પરવાપહેરણ ]
પરસ્ત્રાપહરણ ન॰[f.] પારકાના સ્વપ્નમાલમિલકતનું અપહરણ કરવું – લઈ લેવું તે
કે
પરહ સ્રી॰ [જીએ પસ(-હ)ર] પરેઢિયે ગોચરમાં ચરવું તે પરહદ સ્ત્રી બીજી કે પારકી કે પરરાજ્યની હદ પરહરવું સક્રિ॰ [સં. રે+હૈં] પરિહરવું; તજવું પરહિત ન॰ [ä.] પારકાનું – બીજાનું ભલું; પરાકાર. ૦વાદ પું૦ પરહિત સાચવીને વર્તવું એવી નીતિને વાદ પરહેજ (સ્ વિ॰ [[.] બંધનમાં પડેલું; કેદી. [−કરવું કરવું.] (૨) કરી – પરહેજી પાળનારું (૩) પરહેજગાર (૪) સ્ત્રી૦ [l.] કરી (૫) સંયમ; નઠારાં કામેાથી દૂર રહેવું તે. ગાર વિ નઠારાં કામેાથી દૂર રહેનાર, સંયમી. –જી સ્ત્રી॰ કેદ (૨) કરી પરંતપ વિ॰ [સં.] શત્રુને હંફાવે એવું; જબરું (૨) પું॰ (સં.) અર્જુન [‘વિશેષમાં’ એ ભાવના થતા ઉમેરા; ‘પ્રેાવાઝો’ પરંતુ અ॰ [સં.] પણ ૦૩ પું॰ (કાયદાની કલમમાં) ‘પરંતુ’ કે પરંતું ન॰ [ા. પરંā] પરિંદું; પક્ષી
પરંપરા સ્ત્રી॰ [ä.] હાર; શ્રેણી (૨) ઘણા કાળથી ચાલતા આવેલા રિવાજ. ભગત,—રિત,–રીણ વિ॰ પરંપરાથી ચાલતું આવેલું પરા વિ॰ સ્રી॰ [i.] શ્રેષ્ઠ; ઉત્તમ; પર(૨) સ્ત્રી॰ વાણીનાં (પરા, પશ્યતી, મધ્યમા, વૈખરી) ચાર રૂપમાંનું પ્રથમ
પરા- [ä.] સંસ્કૃત ઉપસર્ગ. નામ કે ક્રિયાને લાગતાં (૧) પાછું, ઊલટું (જેમ કે, પરાગત; પરાજય) (૨) અતિશય, ખૂબ, છેવટનું (જેમ કે, પરાક્રમ) એવા ભાવ બતાવે છે
પરાઈ સ્ક્રી॰ [વે. પરĪ] ખાંડણીને દસ્તે (૨)(પુ.) નરાજ (૩) વિસ્રી ‘પરાયું’ જીએ
પરાકાષ્ટા સ્રી॰ [ä.] છેવટની હદ – આખર પરાક્રેટિ(–ટી) સ્ત્રી॰ [સં.] છેલ્લી હદ પરાચેતન ન૦ [H.] પર – પરાક્ષ ચેતન; બ્રહ્મ પરાક્રમ ન॰[i.]બહાદુરી; શ્રાતન(૨)[લા.](વ્યંગમાં) અવિચારી કે ખાટા સાહસનું કામ. –મી વિ॰ બહાદુર; પરાક્રમ કરનારું પરણ પું॰ [સં.] ફૂલમાંની રજ. ॰કેશ(-ષ) પું, ઘર નજ પુંકેસરની ટોચની પરાગની થેલી; ‘ઍન્થર’ (વ. વિ.) પરાગતિ શ્રી॰ [સં.] પાછા જવું તે; પીછેહઠ (ર) મરણ (૩) ઉત્તમ ગતિ, મેાક્ષ. ૦૬ વિ॰ પાછી ગતિ કરનારું; પ્રાગતિક નહિ એવું; ‘રિઍક્ષનરી’
પરાગંદે વિ॰ [ા. વરાİ] જમીન છેાડી નાસી ગયેલું પરાઙમુખ વિ॰ [સં.] વિમુખ. તા સ્ત્રી પરાજ(—ત) સ્ત્રી॰ [જુ પરાત] ઊભા કાનાની મેટી થાળી પરાય પું॰ [f.] હાર
પરાજિત વિ॰ [સં.] હારેલું કે હરાવેલું
પરાજી ન॰ (કા.) વીસ વીઘાં
[વાળની દોરી
પરાટ શ્રી૦ ગધેડા ઉપર તંગ ભીડવાના કામમાં આવતી બકરાના પરાણ પું॰ [સં. પ્રા; પ્રા.] (૫.) પ્રાણ; ઝેર પરાણી શ્રી [સર॰ સં. પ્રવથળ; મ.] નાના પરાણે પરાણે અ॰[જુએ પરાણ] બળાત્કારે (૨)મહામહેનતે; માંડ માંડ પરાણા પું॰ [જુએ પરાણી] આરવાળી લાંબી લાકડી; પરાણા પરાત સ્ત્રી॰ [સર॰ મેં.; હિં.; પોર્યું. પ્રાટ ? સં. પાત્ર ?] જુએ પરાજ પરાત(—શ) સ્ત્રી॰ છાશ ઉપરનું પાણી

[ પરાશ્રય
પરાત્મા પું॰ [સં.] પરમાત્મા. —યૈકથ ન૦ પરમાત્મામાં લીન – એક થવું તે; મેક્ષ
૫૧૬
પરાપર વિ॰ [નં.] પરથી પણ પર; શ્રેષ્ઠમાં શ્રેષ્ઠ. -રા વિ॰ સ્ત્રી॰ પરાધીન વિ॰ [સં.] પરતંત્ર. છતા સ્ત્રી૦, ૦૫ણું ન૦ પરાનુભવ પું॰ [i.] સ્વાનુભવ નાહે – બીજાના અનુભવ
પરાન્ત ન૦ [સં.] પારકું અન્ન. ૦૭વી વિ॰ પરાન્તથી જીવનારું; પરાપજીવી
પરાપૂર્વ પું॰ [પર +પૂર્વ] બહુ જૂના સમય
પરાભક્તિ સ્ત્રી॰ [તં.] પરમ ઉત્તમ પ્રકારની –અનન્ય ભક્તિ પરાભવ પું૦ [j.] પરાજય
પરાભવવું સક્રિ॰ [ા. પામવ, સં. વામૂ] હરાવતું પરાભૂત વિ॰ [સં.] હારેલું
પરામર્શ પું॰ [H.] સ્પર્શ (૨) પકડવું – ખેંચવું તે (૩) બળાત્કાર (૪) વિચાર; ઊહાપોહ (૫) અનુમાન (૬) સ્મૃતિ પરાક્રૃષ્ટ વિ॰ [સં.] સ્પર્શ કરાયેલું
પરાયણ વિ॰[H.]એકગ્ર; લીન (પ્રાયઃ સમાસમાં)(૨)ન૦ પરમ કે અંતિમ ધ્યેય કે આશ્રય-સ્થાન; પુરાયતન (૩) સાર; સત્ત્વ. તા સ્ત્રી, હ્ત્વ ન૦
બીજાને માટે
પરાયતન ન૦ [સં.] પારકું ઘર (૨) પરમપદ; મુક્તિ [સ્રી॰) પરાયું વિ॰ [ા. વાથ (સં. વીય)] પારકું; બીજાનું (−ઈ વિ॰ પરાર અ॰ [કું., ત્રા. વર્fi] ગયે કે આવતે ત્રીજે વર્ષે પરારુક પું॰ [સં.] પથ્થર; ખડક. -કું વિ૰ પથ્થર જેવું પરાર્થ વિ॰ [સં.] બીજાને માટે હાય તેવું (ર) પું॰ પરાપકાર; સ્વાર્થથી ઊલટું તે. કવિ॰ પરાર્થવાળું કે તે સંબંધી. –ર્થાંનુમાન [+અનુમાન] ન॰, “ર્થોનુમિતિ [+અનુમિતિ] સ્ત્રી પાતે અનુમાન કર્યાં પછી બીજાને સમાવવા અમુક રીતે વાકથો રચી કરી બતાવેલું અનુમાન (ન્યા. શા.). થેં અ૦ પરાર્થને માટે; [સત્તર મીડાંવાળે અંક) પરાર્ધ વિ॰ [É.] સંખ્યાવાચનમાં છેલ્લી સંખ્યા (એકડા ઉપર પરાવર વિ॰ [i.] જુએ પરાપર પરાવર્ત પું॰ [સં.] વિનિમય; બદલે (૨) પરાવર્તન, ૦૩ વિ પરાવર્તન કરે એવું; રેક્લેક્ટર’ (૫. વિ.). ન ન॰ પાછું ફરવું તે (૨) રિફ્લેક્ષન' (પ. વિ.)-પ્રકાશનું કિરણ પાછું ફરવું તે. નકાણ પું॰ દર્શક વસ્તુ પર પડતું કિરણ પાછું ફરતાં પતનકાણથી વિરુદ્ધ દિશામાં ખૂણેા કરે છે તે; ‘ઍન્ગલ ઑફ રિલેક્ષન’. નરશીલ વિ॰ પરાવર્તન કરવાના ગુણવાળું; ‘રિફલેટિવ’ (પ. વિ.) [॰તા સ્ત્રી રિફ્લેક્ટિવિટી’.]. ૰વું સક્રિ॰ (૨) અક્રિ॰ પરાવર્તન કરવું કે થવું; ‘રિફ્લેક્ટ’ (પ. વિ.). તિ ત વિ॰ પાછું કેરવેલું; પલટાવેલું. −તી વિ॰ પાછું કરતું-વળતું રાવલંબન ન૦ [સં.] પારકા ઉપર આધાર રાખવે તે પરાવલંબી વિ॰ [i.] પારકા પર આધાર રાખનારું, –મિતઃ સ્ત્રીપરાવિદ્યા સ્ત્રી॰ [સં.] શ્રેષ્ઠ વિદ્યા; બ્રહ્મવિદ્યા પરવૃત્ત વિ॰ [સં.] પાછું ફરેલું (૨) (કિરણ) પાછું ફરેલું; ‘રિઝ્લેટેડ’ (૩) કંટાળેલું; વિમુખ. –ત્તિ સ્ત્રી॰ જુએ પરાવર્ત પરાશ સ્ત્રી॰ પરાત; છાશ ઉપરનું પાણી
[પ્રવર્તક પરાશર પું॰ [સં.] (સં.) વ્યાસના પિતા અને પરાશરસ્મૃતિના પરાશ્રય પું॰ [i.] પારકાના આશ્રય – પરાવલંબન

Page #562

પરાસ્ત]
૫૧૭
[પરિપાષણ
પરાસ્ત વિ૦ [સં] હારેલું [દૂર કરાયેલું; તિરસ્કૃત (૩) પરિપકવતા; પુખ્તતા (૩) એક અલંકાર જેમાં ઉપમાન ઉપપરાહત વિ. [] હ કરાયેલું; આક્રાંત (૨) ઘવાયેલું (૩) મેય સાથે એકરૂપ થઈને કઈ કાર્ય કરે છે(કા.શા.). [-આવવું, પરાળ ન [. પા; 1. ૨ (-)૪] ડાંગર વગેરે અનાજનું આણવું, લાવવું]. ૦૩, ૦કારી વિ. પરિણમે-પરિણામ લાવે પિચું ઘાસ-પરસલું
એવું. કારિતા સ્ત્રી.. દશ વિ. પરિણામ વિચારીને કામ કર૫રાંગના સ્ત્રી [.] પારકી સ્ત્રી [જેવી એક જાતની ભાખરી નારું; દૂરદર્શ. દાયી વિ. પરિણામકારી; પરિણામી. ૦વાદ પુત્ર પરા () ની [f. પરાંઠી] લોઢી પર તળીને કરાતી ચોપડા જગતની ઉત્પત્તિ, નાશ વગેરેને સત્ય પરિણામરૂપ માનનાર મત; પરાંત (૦) વિ૦ [જુઓ પુરાંત] બાકી રહેલું; શેષ
સાંખ્યમત. –મી વિ. પરિણમતું; ફલિત; પરિણામરૂપે નીપજતું પરાંતવું (૦) અ૦િ [જુઓ પરાંત કે અ + અંત (સં.) ઉપરથી ?] | પરિણીત વિ. [સં.] પરણેલું. –તા વિ૦ સ્ત્રી કામ પૂરું કરવું; પરવારવું [બતાવે. ઉદા પરિક્રમ, પરિગણના | પરિતસ વિ[ā] પરિતાપ પામેલું પરિ- કિં.] એક ઉપસર્ગ. ચારે તરફનું', “પરિપૂર્ણ” એવો અર્થ | પરિતર્પવું સત્ર ક્રેિટ . પરિ+ ત] બરાબર સંતાખવું. [પરિપરિ સ્ત્રી (જુઓ પેર] પ્રકાર
તપવું(કર્મણિ)]-ક વિ. [સં] પરિત એવું [પરિતાપવાળું પરિકમ્મા સ્ત્રી. [ä. પરિત્ર [] જુઓ પરકમ્મા
પરિતા૫ ૫૦ [ā] તાપ; સંતાપ.-પિત.વિ. સંતપ્ત. -પી વિ. પરિકર પં. [સં.] કમરબંધ (૨) પરિજન (૩) વૃંદ; સમૂહ (૪) | પરિતુષ્ટ વિ. [સં.] સંતોષ પામેલું. –ષ્ટિ સ્ત્રી સંતોષ સાભિપ્રાય વિશેષણ સાથેનું કથન -એક અર્થાલંકાર (કા. શા.) પરિસ વિ. [સં.] પરિતૃપ્તિ પામેલું. –પ્તિ સ્ત્રી સંતોષ (૫) નાટકના વસ્તુમાં આગામી બનાવેનું ગર્ભિત સૂચન પરિતેષ . [] સંતોષ પરિકલપના સ્ત્રી [ā] ઠરાવ-નિર્ણય કરે તે
પરિત્યક્ટ વિ. સં.] છોડી દીધેલું; ત્યજેલું. -તા-વિત્ર સ્ત્રી, પરિકંદ્ર ન૦ [iu] “સર્કસેન્ટર” (ગ.)
પરિત્યાગ કું. [] છેડી દેવું તે. ૦૬ સક્રિ. પરિત્યાગ કરવો પરિક્રમ ૫૦ [i] પરિક્રમણ (૨) અનુક્રમ. ૦ણ ન૦, -મા સ્ત્રી- પરિત્રાણ ન૦ [ā] સંરક્ષણ [માટેનું સાધન; “પેરિસ્કેપ” પ્રદક્ષિણા (૨) આમ તેમ ફરવું તે
પરિદર્શક ન૦ [ā] સબમરીનમાંથી પાણી ઉપરનું દ્રશ્ય જેવા પરિક્રાંતિ સ્ત્રી [i] પરિક્રમ; ચક્રગતિ
પરિશ્યમાન વિ. સં.] રોમેર દેખાતું પરિકલેશ ૫૦ [૩] થાક; દુઃખ
પરિદેવના સ્ત્રી. [.] શેક પરિક્ષીણ વિ. [સં.] અરેબર કે અતિ ક્ષીણ [પાણીની ખાઈ | પરિધાન ન. [સં.] પહેરવું તે (૨) વસ્ત્ર પરિખા સ્ત્રી [સં.] કિલ્લાની આસપાસ રક્ષણ માટે કરાતી | પરિધિ j[સં.] વર્તુળનો ઘેરાવો (૨) સૂર્યચંદ્રની આસપાસ દેખાતું પરિગણુક [] પરિગણન માટેનું યંત્ર; “કૅપ્યુટર
તેજનું કંડાળું (૩) ચોમેર ફરતી વાડ (૪) જુએ નીચેચવૃત્ત પરિગણન ૧૦, -ના સ્ત્રી [i] પૂરી ગણતરી
પરિનિર્વાણ ન૦ [ā] મેક્ષ પરિગ્રહ પૃ. [+] સ્વીકાર; અંગીકાર (૨) ધન માલમતા વગેરેને | પરિભ્યાસ ૫૦ [4.] કાચમાં જ્યાં કોઈ વિશેષ અર્થ પૂરો થાય સંગ્રહ (૩) પત્ની (૪) પરિજન; પારેવાર. –હી વિ૦ પરિગ્રહવાળું તે સ્થળ (૨) નાટકમાં મુખ્ય કથાની મૂળભૂત ઘટનાનું સંકેતથી પરિઘ j૦ [] વર્તુળને ઘેરા (૨) આગળ; ભેગળ (૩) સુચન કરવું તે ભેગળ જેવું એક આયુધ
પરિપકવ વિ. [ā] પુરેપુરું પાકેલું. છતા સ્ત્રીપરિચય ૫૦ [સં.] ઓળખાણ (૨) સહવાસ (૩) મહાવરે. | પરિપત્ર ૫૦; ન૦ [ā] લાગતાવળગતાંની જાણ માટે કેરવાત કે [-કર -મેળવ,-વધાર.] ૦૫દ્ધતિ સ્ત્રી (સીધા પરિ- મેકલાતે પત્ર; “સરકર્યુલર’. [-કાઢ =કેઈ કામ અંગે લાગતા ચયથી ભાષાજ્ઞાન આપવાની) એક શિક્ષણ પદ્ધતિ; ડિરેકટ મેથડ' વળગતા લેકે કે સમાં તે જણાવો પરિપત્ર મેકલવો. –ફેરપરિચર પં. [.] સેવક. ૦ણ ન૦, ર્થી સ્ત્રીસેવા; ચાકરી વ = લાગતાવળગતાંને પરિપત્ર દેખાડી વળવું –તે મોકલવો.] પરિચારક પું. [i.] સેવક. પરિચારિકા(–ણી) સ્ત્રી, દાસી પરિપંથી પું[સં] શત્રુ (૨) વાટાડુ; લુટારે પરિચાલ ડું ચલણ; ચાલ; રિવાજ
પરિપાક પું[સં.] પરિણામ; ફળ (૨) પરિપકવ થવું તે પરિચિત વિ. [સં.] ઓળખીતું
[સુમેય (ગ.) | પરિપાટ કું. [સં.] પરિપાટી; રિવાજ; ધારે પરિછિન્ન વિ૦ [i] મર્યાદિત (૨) વિભક્ત; જુદું પાડેલું (૩)] પરિપાટિ(–) સ્ત્રી [ā] શૈલી; રીતિ (૨) ધારે; પ્રથા; નિયમ પરિ છેદ ડું [ā] ભાગ (૨) સીમા. ૦૦ વિ૦ પરિચ્છેદ કરનારું (૩) ક્રમ શ્રેણી. [-પઢવી =ધારે કે પ્રથા થવી.]. પરિજન પુત્ર; ન [સં.] નેકર
પરિપાણિક ૫૦ [સં] ગાયનના તાલના કાળની પછી તાલી પરિજીર્ણ વિ. [.] અંતે જીર્ણ-જર્જરિત
પડવી તે
[પાળવું તે પરિજ્ઞાન ન૦ [સં.] પૂર્ણ કે સૂક્ષ્મ જ્ઞાન
પરિપાલન ન૦, –ના સ્ત્રી [સં.] પાલન; રક્ષણ (૨) બરોબર પરિણત વિ૦ [i] પરિણતિ પામેલું. –તિ સ્ત્રી ઝુકવું-નમવું પરિપુર્ણ વિ. સિં] સારી રીતે પિષણ-વૃદ્ધિ પામેલું તે (૨) જુઓ પરિણામ, –મન નવ પરિણમવું તે
પરિપુષ્ટિ સ્ત્રી[૪] પરિપુર્ણપણું પરિણમવું અક્રિટ કિં. રામ] પરિણામ પામવું; ફલિત થવું; | પરિપૂત વિ. [ā] સર્વથા પવિત્ર નીપજવું. (પરિમાવવું સક્રિટ પ્રેરક)
પરિપૂર્ણ –રિત વિ. [.] ભરપૂર. છતા સ્ત્રી, પરિણય પું, ન નવ [.] લગ્ન
પરિપૂર્તિ સ્ત્રી [સં.] પરિપૂર્ણતા પરિણામ પં; ન [i] અંત; ફળ; નતીજે (૨) રૂપાંતર વિકાર | પરિષ પં., ૦ણ ન [i] પરિપુષ્ટ થયું કે કરવું તે પરિપુષ્ટિ

Page #563

[ પરિસ્કુટ
પરિવ્રુત વિ॰ [ä.] વીંટાયેલું [વિ॰ ચારે બાજુથી વીંટળાયેલું પરિવૃત્ત ન॰ [ä.]આલિંગન (૨) ‘સર્કસ્ક્રાઇબ્ડ’ સર્કલ (ગ.) (૩) પરિવૃત્તિ સ્રી [સં.] ગોળ ફરવું તે (૨) પાછા ફરવું તે (૩) વીંટળાઈ વળવું તે (૪) અદલે બદલે; વિનિમય (૫) એક અર્થાલંકાર, જેમાં એક વસ્તુને બીજી હીન, સમાન કે ઉત્તમ વસ્તુ સાથે અઢલે બદલે વર્ણવ્યા હોય છે (કા.શા.) પરિવૃદ્ધિ સ્ત્રી॰ [સં.] બરાબર – સારી પેઠે વૃદ્ધિ પરિવેશ(-) પું॰ [સં.] તેજનું કંડાળું; ‘હૅલે’ પરિવેષ્ટન ન॰ [i.] ઢાંકણ; આચ્છાદન પરિવેતિ વિ॰ [સં.] વીંટળાયેલું (૨) ઢંકાયેલું પરિત્રજિત વિ॰ [સં.] પરિત્રજ્યા લીધી હોય તેવું પરિત્રજ્યા સ્રી॰ [ä.] સંન્યાસ. [—લેવી] પરિવ્રાજક પું૦ [ä.] સંન્યાસી પરિત્રાજિકા સ્ત્રી॰ [i.] સંન્યાસિની [વિ॰ બાકી રહેલું પરિશિષ્ટ ન૦ [સં.] પુરવણી (ગ્રંથ કે લેખની); ‘એપેન્ડિસ’ (૨) પરિશીલક વિ॰ [સં.] પારશીલન કરનારું
પરિપ્રેક્ષણ [i.] બરાબર – ચેામેર જોવું તપાસવું તે પરિપ્લાવિત વિ॰ [i.] રેલમછેલ – તરખેળ થયેલું કે કરાયેલું પરિબળ ન૦ [ä. વરિ +I] (ચેામેરથી લાગતું) જોર કે ખળ પરિબ્રહ્મ ન૦ (૫.) [જુએ પરબ્રહ્મ] પરમાત્મા પરિભવ પું॰ [i.] તિરસ્કાર (૨) પરાભવ પરિભાષણ [સં.] વાર્તાલાપ; સંભાષણ (૨) નિંદા; ફિટકાર પરિભાષા સ્ક્રી॰ [સં.] કોઈ પણ શાસ્ત્રની સાંકેતિક સંજ્ઞાઓ કે શબ્દો. [—યાજવી = પરિભાષા રચવી – બનાવવી.] પરિભ્રમણ ન॰ [i.] ફરવું – ટહેલવું તે; ભ્રમણ (૨)ગેાળ ગતિમાં ફરવું તે; ‘રેાટેશન’ [વિ॰ [સં.] સુગંધીદાર પરિમલ(-ળ) પું૦ [i.] સુગંધ. ૰વું અક્રિ॰ પીમળવું. ~લિત પરિમાણ ન॰ [i.] માપ (૨) જેને લઈને વસ્તુને માપી શકાય છે તે એનું લક્ષણ – મપાઈ શકાયું તે કે તેની રીત; ‘ડાઇમેન્શન.’ ૦વાચક વિ॰ પરિમાણ બતાવનારું રિમાર્જન ન૦ [છું.] ધાવું – માંજવું તે [ચાખ્યું પરિમાર્જિત વિ॰ [H.] બરેાબર માર્જિત – માંછ કરીને સ્વચ્છ, પરિમિત વિ॰ [i.] અપ; મર્યાદિત (૨) અંદાજસર; માપેલું. ॰તા સ્ત્રી, ૦૫ણું ન॰. ~તિ સ્રી॰ માપ; તાલ (૨) સીમા; મર્યાદા (૩) પમિતિ; ‘પેરીમીટર’ (ગ.) પરિભૃષ્ટ વિ॰ [É.] જુએ પરિમાર્જિત
do
પરિશીલન ન॰ [H.] અનુશીલન; દીર્ઘ સેવન (૨) આલિંગન પરિશાલિત વિ॰ [સં.] પરિશીલન કરાયેલું પરિશુદ્ધવિ॰ [સં.] પૂર્ણપણે શુદ્ધ. વૃદ્ધિ સ્ત્રી પૂર્ણ શુદ્ધિ પરિશેષ વિ॰ [તં.] બાકી રહેલું; અવિરાષ્ટ. ૦૩પપત્તિ સ્ત્રી૦ ‘પ્રૂફ બાય એગ્ઝશન’ (ગ.) પરિશેાધ પું॰ [સં.] ખૂબ શોધ
પરિશ્રમ પું॰ [H.] મહેનત. –મી વિ॰ મહેનતુ
પરિમેય વિ॰[ä.]માપી શકાય તેવું; મર્યાદિત (૨) માપવા યોગ્ય પરિષદ સ્રી॰ [i.] સભા (૨) પું૦ સભાસદ; મહાસભાને સભ્ય.
પરિપાષવું]
પરિપોષવું સ૦ક્રિ॰ [સં. પરિો] સારી રીતે પોષવું. [પરાષાવું (કર્મણિ)]
પરિપ્રશ્ન પું॰ [i.] કરી કરીને પૂછ્યું તે
(૩) ન૦ માન; ‘મૅસિટટ્યુડ’ (ગ.) પરિયટ પું॰ [ટું. પરિઅટ્ટ] ધાબી પરિયા પું॰ [તામિલ પરૈયાન,–૨] દક્ષિણ હિંદની એક અસ્પૃશ્ય મનાયેલી જાતિ કે તેને માણસ પરિયાણ ન॰ [સં. પ્રથાળ અથવા સર૦ સં. રિયાન, પ્રા. વરિયાળ =જવું તે; સર૦ હિઁ.] (૫.) પ્રયાણ (૨) ઢીલ; વિલંબ (!) પરિયું ન॰; ~યા પું॰ [સં. વર્+જ્જ (પરીત); પ્રા. વીથ = મરેલું] પૂર્વજ (૨) વંશજ
પરિરક્ષિત વિ॰ [ä.] બધી બાજુએથી રક્ષાયેલું પરિરંભ પું૦, ૦૩ ન॰ [સં.] આલિંગન પરિવર્ત(—ત્તે) પું॰ [ä.] યુગ કે કાળના અંત (૨) ફેરફાર; ક્રાંતિ (૩) ગેાળ કરવું તે. —તંક વિ૦(૨)પું॰ ફેરફાર-ક્રાંતિ કરનાર (૩) ગાળ ફરનાર કેફેરવનાર. —તેન ન॰ જુએ પરિવર્ત (૨) ‘ઇન્વર્ઝન’ (ગ.). [—પામવું = બદલાયું; ફેરફાર થવા.] “ર્તનવાદ પું॰ પરિવર્તન – ક્રાંતિ આવશ્યક તેમજ કાર્યસાધક છે એવા વાદ. –ર્તનશીલ વિ॰ પરિવર્તન થવાના લક્ષણવાળું; પરિવત. —તેના સ્ત્રી૦ પરિવર્તન થયું તે ક્રિયા. –ર્તિતવિ॰ પરિવર્તન પામેલું; બદલાયેલું. —તાઁ વિ॰ બદલાતું
પરિવર્તુલ(ળ) ન॰ [સં.] જુએ પરિવૃત્ત (ગ.) પિર(—રી)વાદ પું॰ [i.] ઠ્ઠી નિંદા. –દી વિ॰ પરિવાદ કરનારું પરિ(–રી)વાર પું॰[i] કુટુંબકબીલેા [ બહાર નીકળવાના માર્ગ પરિ(–રી)વાહ પું॰ [i.] છલકાઈને જવું તે (૨) વધારાનું પાણી પરિવૃઢ પું॰ [i.] અધિપતિ; માલેક
૧૮

[–ભરવી =સભા બેલાવવી – ભેગી કરવી.] પરિ(–રી)ષહ પું॰ [i.] જુએ પરીષહ [સંસ્કરણ પરિષ્કરણ ન॰[i.]પરિષ્કાર કરવા – શગારવું તે (૨) સંશેાધન; પરિષ્કાર પું॰ [i.] અલંકાર; શણગાર (૨) સંસ્કાર. [−કરવા] પરિષ્કૃત વિ॰ [i.] પરિષ્કાર પામેલું; સંશાષિત કે અલંકૃત પષ્વિજવું સક્રિ॰ [તું. બૈંગ] ભેટવું પરિસમાસ વિ॰ [સં.] સંપૂર્ણ. –મિ સ્ક્રી॰ સંપૂર્ણતા પરિસર.પું॰ [F.] આજુબાજુના – પડોશના પ્રદેશ પરિસરણ ન॰ [H.] ટહેલવું તે; ભ્રમણ પરિસંખ્યા સ્ત્રી [સં.] ગણના; ગણતરી (૨) આશરે; અડસટ્ટો (૩) સરવાળા (૪) એક અર્થાલંકાર; અન્યત્ર નિષેધપૂર્વક પ્રસ્તુતમાં અમુક ધર્મના કે સ્વરૂપને નિર્દેશ (કા. શા.) (૫) જેતે સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યા હોય એ સિવાય બીજું નહ એવું વિશિષ્ટ કથન (મીમાંસામાં વે છે અને નિયમ બંનેથી એ વિરોધી છે) પરિસંવાદ પું॰ [સં.] સંવાદ, વાદવિવાદ ઇથી કાઈ વિષયની ચર્ચા વિચારણા કરતી નાનકડી સભા કે વર્ગ; ‘સેમિનાર પરિસીમા સ્ત્રી [સં.] હદ
પરિસ્તરણ ન॰ [É.] આચ્છાદન; એઢણ (૨) હામની જગા આસપાસ દર્ભે પાથરવાને એક વેકે (૩) પાથરણું પરિ(–રે)સ્તાન ન૦ [[.] પરીએના મુલક (૨) [લા.] સુંદર સ્ત્રી-પુરુષાની જમાવટ [ની સ્થિતિ – સંજોગ પરિસ્થિત વિ॰ [H.] ચેામેર આવેલું. તિ શ્ર૦ આજુબાજીપરિસ્ક્રુટ વિ॰ [i.] તદ્ન સ્ફુટ; સ્પષ્ટ દેખાય એવું

Page #564

પરિસ્કેટ].
૫૧૯
[પપાસના
પરિફેટ ૫૦, ૦ન ન. [૪] પરિસફુટ થવું કે કરવું તે પરેતાન ન૦ જુઓ પરિસ્તાન પરિવેદ j[સં.] પરસેવો [હરાવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક)]. પરોક્ષ વિ. [સં.] અપ્રત્યક્ષ, ગેરહાજર. ૦ઉપપત્તિ સ્ત્રી- આડપરિહરવું સક્રિ. [. પરિહૃ;ા. પરિહર] છેડવું; તજવું. [૫રિ- | કતરી રીતની સાબિતી; “ઈડિરેકટ પ્રફ' (ગ.). ૦તા સ્ત્રીપરિહસિત વિ. [] પરિહાસ પામેલું
પરેસાઈઠ ૫૦ [૬] પ્રમાણમાં વધારે ઑકિસજનવાળો એક પરિહાર કું. [i.]ત્યાગ. Áવિ૦ ટાળી શકાય એવું કે ટાળવા જેવું રસાયણ પદાર્થ; એક જાતને સાઈડ (૨. વિ.) પરિહાસ પું. [ā] મશ્કરી. ૦૩ મશ્કરો
પરેગ ૫૦ અંત; આખર
[ઢિયું ન મળસકું પરિહત વિ. [.] દૂર કરાયેલું; ત્યજાયેલું (૨) લઈ લેવાયેલું પરેઠ (રો') પું; ન [ä. પ્રરોહ, પ્રા. પરોઢું ?] પ્રભાત; સવાર. પરિ૬ નવ [જુઓ પરં ૬] પક્ષી
પણે પું[જુઓ પરૂણો] મહેમાન. [૫રેણા જોગવવા= પરી સ્ત્રી [.] પાંખોવાળી દેવતાઈ સુંદરી. ૦કથા સ્ત્રી પરીઓ પણના ભજન ઈત્યાદિની જોગવાઈ કરવી](૨)[જુઓ પરાણે] જેમાં આવતી હોય એવી અભુત કથા. સૂરત વિ૦ પરી આરવાળી લાંબી લાકડી. –ણાગત, –ણાચાકરી, –ણાચાર જેવી સૂરતવાળું, સુંદર
[જુઓ પરીક્ષ્ય જુઓ “પરૂણામાં. –ણી સ્ત્રી, જુઓ પરૂણી (૨) આરવાળી નાની પરીક્ષક ૫૦ કિં.] પરીક્ષા કરનાર. –ણ ૧૦ પરીક્ષા. –ણય વિ. લાકડી (૩) [‘પરવવું' ઉપરથી] સેયમાં પરેવેલો દરે પરીક્ષવું સક્રિ. [સં. પરીક્ષ] પરીક્ષા કરવી. [પરીક્ષાનું અક્રિ. | પરેત (રે') . [જુઓ પુરોહિત ગોર (કમેણિ), –વવું સક્રિ . (પ્રેરક)]
પરોપકાર ! [.] પારકાનું ભલું કરવું તે. -રિતા સ્ત્રી પરેપરીક્ષા સ્ત્રી [સં.] તપાસ; કસેટી. [-આપવી, -માં બેસવું = પકાર કરવાને ગુણ. –રી વિ. પરોપકાર કરનારું પરીક્ષા માટે ઉમેદવાર બનવું. –માં ઊઠવું, ઊડી જવું =નાપાસ પરે૫કૃતિ સ્ત્રી [સં] પરેપકાર થવું. –લેવી = વિવાથીની પરીક્ષા કરવી.] ૫ત્ર(ક) જુઓ પ્રશ્ન- પરોપજીવી વિ૦ કિં.] બીજાને આધારે જીવનારું. --વિતા સ્ત્રી, પત્રક. ૦થિની સ્ત્રી, ૦થી ૫૦ [+ મર્ય] પરીક્ષામાં બેસનાર. પાવવું સક્રિ. [સં. પ્ર +વે; બા. વો] પ્રવું; વેહવાળી વસ્તુને -ક્ષિત વિ. પારખેવું; તપાસેલું (૨) ૫૦ (સં.) અભિમન્યુને દેરા ઉપર ચડાવવી કે તેમાં દોરે ઘાલ; પિરવવું (૨) [લા.] પુત્ર અને અર્જુનને પૌત્ર, સ્થ વિ. પરીક્ષા કરવા યોગ્ય છે ! | ડવુંલગાડવું. [પવાવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક.)] –ણી પરીક્ષા કરવા માટેનું
સ્ત્રી, પરોવવું તે; તેનું કામ કે મજાવી. –ણું ન પરોવવું તે પરીખ j[ā, પરીક્ષ, પ્રા. પરિવા] જુઓ પારેખ (૨) એક અટક પર્જન્ય પુત્ર [4.] વરસાદ, –ન્યા ન૦ [+અસ્ત્ર] એવું એક પરીઘરે ૫૦ જુઓ પરિગ્રહ
દિવ્ય અસ્ત્ર [પાંદડાંની પથારી. ૦શાલા(–ળા) સ્ત્રી કંપડી પરીવાહ પૃ[સં.] જુઓ પરિવાહ
પર્ણ ન. [સં] પાંદડું. કુટિ-ટી) સ્ત્રી ઝુંપડી. શય્યા સ્ત્રીપરીષ ન૦ +[જુઓ પુરીષ] વિષ્ટા (૫.)
પદેનશીન, પર્દેશ વિ. [ઇ.] પડદામાં રહેનાર પરીષહ [i], પરીસે ૫૦ [21. પરસ] ટાઢ, તડકે, ભૂખ, | પર્યટન ન. [૪] મુસાફરી
[અંતિમ; અંતવાળું તરસ વગેરે બાવીસ વિપત્તિઓમાંની પ્રત્યેક કે તે સહેવી તે (જૈન) | પર્યવસાન ન [] અંત. –થી વિ૦, -નયની વિ૦ સ્ત્રી પરીસવું સકેિ[. પરિવ૬; સર૦ .િ વરસના] +પીરસવું પર્યવસ્થા સ્ત્રી[સં.] વિરોધ; પ્રતિકાર પરીસૂરત વેટ જુઓ ‘પરી’માં
પર્યક છું. [સં] પલંગ પર ન [સર૦ . પૂ] પાચ
પર્યત પં. [૪] ગરદમ ફરતી હદ; ઘેર (૨) અંત; છેવટ (૩ પષ વિ૦ [ā] કઠોર. છતા સ્ત્રી,
અ૦ સુધી; લગી. –તે અ. છેવટે; આખરે પરું વિ૦ [. પર] અળગું (પ.) (૨) અ૦ દૂર; અલગ (૩) ન૦ | પર્યાકુલ(–ળ) વિ. [સં.] આકુળવ્યાકુળ [તું. પુરં સર૦ સં. ઘટ્ટ = ગામડું] શહેર બહારને વસવાટ; ઉપનગર | પર્યાપ્ત વિ. [સં.] પૂરતું (૨) સંપૂર્ણ (૩) પ્રચુર; પુષ્કળ (૪) પરૂ-રે) મું[. પ્રાપુOF;. ] મહેમાન; અતિથિ. સમર્થ (૫) મર્યાદિત. ૦તા સ્ત્રી, પ્તિ સ્ત્રી પર્યાપ્તપણું –ગત, –ણાચાકરી સ્ત્રી, –ણાચાર પુત્ર મહેમાનગીરી; | પર્યાય પં. [ā] સમાનાર્થી શબ્દ (૨) રીત; રસ્તો (૩) યુક્તિ,
આતિથ્ય, (–કરવી કે કરો . –ણી સ્ત્રી સ્ત્રી મહેમાન બહાનું (૪) પ્રકાર (૫) કમ; અનુક્રમ (1) પદાર્થને ગુણ કે ધર્મ પરે અ૦ [જુઓ પે] પેઠે (૨) પ્રકારે (૩) [. પર; સર૦ પરું] | અથવા તજજન્ય પરિણામ (૭) એક અર્થાલંકાર, જેમાં એક પણે પેલે ઠેકાણે (૪) [સં. ૩પરિ] (પ.) પર; ઉપર
વસ્તુ ક્રમથી અનેક વસ્તુઓમાં કે અનેક વસ્તુઓ ક્રમથી એક પરે રે’) સ્ત્રી હિ; મળસકાનું અજવાળું. [-ફાટવી, ફૂટવી = વસ્તુમાં હોવાનું વર્ણન કરવામાં આવે છે (કા. શા.)(૮) “આઈસવાર થવું.]
[‘પરહેજ'માં ડેન્ટિી' (ગ.). ચિહન નવ પર્યાયની (=ી આવી નિશાની. પરેજ (રે') વિ૦ (૨) સ્ત્રી૦, ૦ગાર વિ૦, -જી સ્ત્રી, જુઓ વાચક વિ. પર્યાય દર્શાવતું; સમાન અર્થ બતાવતું. –યિક વિ૦ પરેડ સ્ત્રી. [$.] કવાયત
એકાત્મિક; “આઈડેન્ટિકલ' (૨) એકરૂપ; કેમ્યુઅન્ટ’ (ગ.). પરેવાસ સ્ત્રી પરે; સવાર
-ચોક્ત ન૦ [૧૩] એક અર્થાલંકાર, જેમાં કહેવાની વાતને પરેશ પું[ā] પરમેશ્વર
ઉલેખ ફુટ કરવાને બદલે આડકતરી રીતે કરેલો હોય છે(કા.શા.) પરેશાન વિ૦ [.] હેરાન (૨) વ્યાકુલ, ઉદ્વિગ્ન (૩) ધૂર્ત, ખંધું | પર્યાલચન ન૦, -ના સ્ત્રી [] સંપૂર્ણ આલોચન, સમીક્ષા
ચતુર. -ની સ્ત્રી મુસીબત; હેરાનગત (૨) વ્યાકુલતા; ઉદેગ પર્યુત્સુક વિ૦ [સં.] અતિ ઉત્સુક પરેસાઉ વિ૦ વ્યભિચારી (૨)
પર્યપાસના સ્ત્રી[] સેવા

Page #565

પર્યુષણ ]
પર્યુષણ ન॰ [i.] નુએ પન્નુસણ પર્યેષક પું॰ [સં.] પર્યેષણા કરનાર; શેાધક. છતા સ્ત્રી. -ણ ન॰, “ણા શ્રી૰ અન્વેષણ; આલેચના; તત્ત્વચિંતન પર્વ ન॰ [સં.] ગ્રંથના ભાગ (૨) આઠમ, ચૌદશ, પૂનમ અને અમાસ એમાંની એક તિથિ (૩) પર્વત્ર દિવસ(૪) તહેવાર (૫) સાંઠાના એક ગાંઠાથી બીજા ગાંડા સુધીના ભાગ. ૦ણી સ્ત્રી [હં. પર્વન પરથી] પરવણી; પવિત્ર દિવસ
પર્વત પું॰ [i.] પહાડ (ર) (સં.) એક ઋષિ. રાજ પું॰ (.) હિમાલય. “તારાહણ ૧૦ [+આરેાહણ] પર્વત પર ચડવું તે. તારાહી વિ॰ પર્વત પર ચડનારું, –તાસ્ત્ર ન॰ [ + અસ્ત્ર]એક દિવ્ય અસ્ત્ર
પહેંજ, ગાર, −જી [[.] જુએ ‘પરહેજ’માં [ક્ષણ વાર પલ ન॰ [i.] માંસ (૨) ચાર તાલા જેટલું માપ (૩) સ્ત્રી૦ પળ; પલક સ્ત્રી [સં.] પળ; ક્ષણ (૨) [f.] આંખનેા પલકારે. દરિયાવ પું॰ ઘડીકમાં રેલમછેલ કરી દે એવે વરસાદ (૨) પરમેશ્વર. રિયા પું॰ (ઘડીએ ઘડીએ પાણી માગતા બાળકને માટે ખેલાય છે.)
પલકવું અક્રિ॰ [‘પલક' પરથી] મીંચાયું તે ઊઘડવું(૨) આંખ પલકવાની જેમ ગાતે હાવી કે થવી (૩) ઝબુકયું; રહી રહીને પ્રકાશવું (૪) ચળવું; અસ્થિર થવું પલકારા પું॰ જુએ પલકા
પલકાવવું સક્રિ॰, પલકાવું અક્રિ૦ ‘પલકનું’નું પ્રેરક ને ભાવે પલકે,-કારી પું॰ [જુએ પલક] આંખનું પલકયું તે(૨) ઝબકારા (૩) અસારા; ઇશારા
પલટણ(–ન) સ્ત્રી૦ [. ěટૂન; પો; સર૦ હિઁ., F.] લશ્કરની ટુકડી. ~ણિ(—નિ)યા પું૦ લશ્કરના સિપાઈ
પલટવું સક્રિ॰ [ત્રા. પટ્ટ] બદલવું પલટાપલટી સ્ક્રી॰ ફેરફાર; ઊથલપાથલ
પર૦
પલટાવું અક્રિ॰, “વવું સક્રિ॰ ‘પલટવું’નું કર્મણિ અને પ્રેરક પલટી સ્ટ્રી॰, “ટા પું॰ [જુએ પલટવું] કેરબદલી (૨) ગાવામાં સ્વરને ઉતારવા અને ચડાવવા તે (૩) ઊથલે (૪)પટાબાજીને એક દાવ. [—ખાવા, મારવેશ = પલટાયું.] [ચમક થયું પલપલવું અ૰ક્રિ॰ [મવુ. પુ (સં. ઞ + ટટ્ )] ચળકયું; ચમક લલાટ પું૦ લપલવું તે. –વું સક્રિ॰ ‘પલપલવું’તું પ્રેરક પલપ(-)લિયાં ન૦ ૧૦૧૦ જુઓ પલવલયાં પલપૈતૃક ન॰ [i.] શ્રાદ્ધમાં અપાતા માંસપિંડ પલટ સ્ક્રી॰ [સં. પહવ] કેડ બાંધવી તે કેતેનું કપડું (જેવું ભાલેા ખાંધે છે) (૨) પાલવ કે નીચે લટકતા છેડા; તેને કેડે કે છાતીએ તાણી બાંધવા તે
પલવડી સ્ત્રી॰ [જી પલ્લી] (સુ.) ઘરેાળી [-લાવવાં) પલવલિયાં ન૦ અ૦૧૦ (આંખનાં) ઝળઝળિયાં. (-આવવાં, પલવવું સક્રિ॰ [સં. પ7= ક્રીડા ઉપરથી] રાજી કરવું; રીઝવવું પલવાર સ્ત્રી॰ [સં. રૅ +વાડ] વાડ પલવાવવું સક્રિ॰ ‘પલવવું’, ‘પાલવવું’નું પ્રેરક પુલવાનું અક્રિ૦ ‘પલવવું’, ‘પાલવનું’નું કર્મણિ
પલવું અ૰ક્રિ॰ [સં.; પ્રા. પ ] + પળવું; જયું [ પીગળવું (મન) પલળવું અક્રિન્તુ પલાળવું]ભીનું થયું(૨)[લા.] પેચુંથયું;
|

[ પલે (ઓ)નું
પલંગ પું॰ [તું. પથ્; પ્રા. પહિયં, વ ં] મેટા ખાટલેા. ડી સ્ત્રી॰ નાના પલંગ; ઢોલણી. પેાશન૦ પથારી ઉપર પાથરવાના એછાડ [પાડામાંની દરેક હાર પલાકું(–ખું) ન॰ આંકના પાડાનેા પ્રશ્ન. -ખી સ્ત્રી આંકના પલાણ ન॰ [તું. વાળ; પ્રા. પછ1i; સર૦ વૉ. વાાન; સં. વથથન] ઘેાડાની પીઠ ઉપર નાખવાને સામાન (૨) સવારી. [કરવું = પલાણયું. “માંઢવું = સવારીને સામાન કસવે.] પલાણવું અક્રિ॰ [પલાણ પરી] સવારી કરવી (૨) ઘેાડાની પીઠ ઉપર સામાન કસવા [પલાણાવું અક્રિ॰ (ભાવે), -વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક)]
પલાણા પું [. હેનર] છાપતી વખતે બીબાં બરાબર બેસાડવા તેમના ઉપર મૂકી ઠોકવાના લાકડાના કકડા
પલાયન ન॰ [ä.]નાસી જવું તે. –માન વેટ નાસી જતું; ભાગતું પલાયિત વિ॰ [સં.] નાડેલું; દોડી ગયેલું
પલાવ હું॰ [l.] (ભાત ને માંસની બનાવેલી) એક વાની પલાવટ શ્રી૰ ભાલની એક જાત
પલાવન ન૦ [પળાવવું ઉપરથી] પળાવવું – પાલન કરાવવું તે પલાશ પું॰ [i] ખાખરા. પાપ પુરુ નુ પિતપાપડો [રાગણી
લાવેલ શ્રી. એક વનસ્પતિ
પલાશી પું॰ [i.] રાક્ષસ (૨) ઝાડ (૩) સ્ક્રી॰ દીપકની એક પલા(-)વું અકિ॰ [સં. વ]+≈યું; પલકું પલાળવું સક્રિ॰ [સર॰ પ્રા. પટ્ઠાવિત્ર, સં. જાવિત] ભીજવવું (૨)[લા.] મન પર અસર પહેાંચાડવી (૩) વતું કરવા દાઢી પલાળવી (૪)[લા.] કોઈ કામ શરૂ કરયું. [પલાળાવવું સ૰ક્રિ (પ્રેરક), પલાળવું અક્રિ॰ (કર્મણિ).] [લાતું પંચિયું પલાળિયું ન॰ [‘પલાળયું' ઉપરથી નહાતી વખતે પલાળવા બદપલાંકું(-ખું) (૦) જુઆ લાખું [મારવાના (કુદા) પડિયા (૦) ) વિ॰ પું॰ [‘લાંડી’ ઉપરથી] પાણીમાં પલાંઠીભેર પલાંઠી (૨) શ્રી ૨ [૧. વાય (સં. પર્યા] ગ અમુક ઢબે વાળીને ચપટ બેસવાની રીત. [મારવી,-વાળવી; વ.ળીને મેસવું = પગ પર પગ ચઢાવીને નિરાંતે કે દૃઢ આસન લગાવીને, કે વધુ ગા રોકાય તેમ બેસવું.] −ફેદ પું॰ માટી પલાંઠી પલાંડુ સ્ત્રી॰ [i.] ડુંગળી; કાંઠે પલિત લિ॰ [સં.] પળિયાંવાળું
[ ખરાખ; દુષ્ટ પલીત પું; ૬૦ [સર॰ fğ.; (ૉ. વીર્)] ભુતપ્રેત (૨) વિ૦ પલીતે પું॰ [l; વષ્ઠિત્તમ પ્રદ્રિપ્ત ] તમગરી. [—ચાંપવા, -સૂકવે = મગરી સળગાવવી (૨) ઉશ્કેરવું; ઊભું કરવું.] પન્નૂર ન॰ લીલી કુમળી ડુંગળી કે લસણ (૨) વિ॰ બહુ બારીક (કાપડ)
પ્લેટ પું॰, શ્રી [સર॰ હિંદુ; . &] ીવવાના સંચાથી) કપડાની પટ્ટી વાળા સંધાય તે. [~ભરવે, ધારવે,-લેવે.] લેવણ ન॰ [ા. વમળ મં. કોન)] 1જંતુના રક્ષણાર્થે લૂગડાં, રાયણા વગેરેને પહેાળાં કરી તપાસવાં – ખંખેરવાં તે(જૈન) (૨) [ા. પૌવળ(સં. પ્રીપન] આંધ્ર [હાથ નંખાય છે) પલા પું॰ ફ્લે; અંતર; છેટું(૨)દાઢીના વાળ (મુછ પેઠે તેના પર પલેટ સ્ટ્રી॰ [‘પલેટ યું' પરથી] અનુભવ; કેળવણી; તાલીમ પલા-ળેટલું સગ્નિષ્ઠા વોટ્ટ = પ્રવૃત્તિ કરવી, ફેંકયું.]

Page #566

પલ્લવ ]
૫૨૧
[પશ્ચિમ હિંદી
કામકાજમાં જોડી પાવરધું કરવું (૨) કેળવી સવારી લાયક કરવું | પવિ સ્ત્રી. [.] ઇદ્રનું આયુધ-વજ. ૦૫ર પું(સં.) ઇદ્ર (૩) ચંપી કરવી, દબાવવું. [પલે(–)ટાવું અક્રિ. (કર્મણિ), | પવિત્ર વિ૦ [.] શુદ્ધ; પાવન. ૦૫ણું ન૦, ૦તા,–ત્રાઈ સ્ત્રી.. -વિવું સ૦િ (પ્રેરક).].
–ત્રાસન ન [+ માસન] પવિત્ર (દર્ભનું) આસન ૫૯લવ ૫૦; ન૦ કિં.] કંપળ (૨) પાંદડું (૩) અળત; લાખને | પવિત્રા ૫૦ [૫] લાઠી, લેમ, કુસ્તી વગેરેના દાવની તૈયારીનું રંગ (૪) પાલવ; વિસ્તાર (૫) પંએક બૌદ્ધકાલીન લોક – | આગળ પગ કરીને ઊભવાનું આસન પ્રજા. ૦ગ્રાહી વિઉપરચોટિયું; ઊંડું નહિ તેવું (જ્ઞાન). વન | પવિત્રા-સન જુઓ “પવિત્રમાં [વદ અગિયારશ ન, પહલવવું તે. ૦૬ અ૦િ પલ્લવિત થવું; પાંગરવું; નવાં પાન | પવિત્રાં અગિયારશ(–સ) સ્ત્રી [પવિત્રુ + અગિયારશ) શ્રાવણ આવવાં. -વાલેખન ન [+ માવન] પત્ર વેલ વગેરેનું આલે- | પવિત્રાં બારશ(–સ) સ્ત્રી શ્રાવણ સુદ બારસ ખન. –વિત વિ૦ [.] નવાં પાનના ફાલથી લેલુર થઈ રહેલું. | પવિત્રિત વિ. [j] પવિત્ર –શુદ્ધ કરાયેલું -વી વિ૦ પલવાળું (વૃક્ષ) (૨) સ્ત્રી- ચલનવલનથી કરેલા | પવિત્રી સ્ત્રી[. પવિત્તા(સં. પવિત્ર*) = વીંટી] દર્ભની વીંટી (૨) ઈશારા. ઉદા. કરપલવી; નેત્રપલવી
[‘પવિત્ર' ઉપરથી] પવિત્ર શબ્દો પાડેલી કે ભરેલી રેશમી પટ્ટી ૫૯લાઉ વિ૦ [પલું ઉપરથી] જેને મેટું પડ્યું આપવું પડતું હોય તેવું | પવિત્ર ન. [સં. પવિત્ર ઉપરથી] ઠાકોરજીને ધરાવેલી રેશમની માળા પહલી સ્ત્રી [.] નાનું ગામડું (૨) પરલી; ગળી [-મૂકવી] | (૨) કોટે ઘાલવાની ખેતીની સેર ૫૯લી સ્ત્રી માંડવી; ગરબાની કેડિયાં મૂકવાની દીવી. [-કાઢવી, પવિધર કું. [4.] જુઓ “પવિ'માં ૫૯લું ન [.] ત્રાજવાનું એક છાબડું [-ભરવું,-ચઢાવવું]. પર્વ પં. પાયે; હીજડે ૫લું ન૦ વર તરફથી કન્યાને અપાતું સ્ત્રીધન. [આપવું – કરવું, પશમ સ્ત્રી [. ઘરમ] સવાંકી; વાળ(૨) હિમાલયમાં થતા એક પહલે પૃ. [+નં. પઢવું] પાલવ (૨) મજલ; ટપકે છેટું (૩)[લા.] જાતના બકરાના વાળ (જેને ગરમ કાપડ બને છે).-મી વિ[.] પાલું; આશરે. [પલે પડવું = જુઓ પાસે પડવું.]
પશમનું; પશમવાળું, મીને ૫૦ [T.] પશમનું બનેલું કાપડ ૫૯વલ ન૦ [સં.] તળાવડું
પશુ ન [i] જાનવર; ચેપગું પ્રાણી. જન્ય વિ૦ પશુમાંથી પવઈ સ્ત્રી પાવઈ; પવય
નીપજતું. છતા સ્ત્રી, ૦૧ ન૦, ધર્મ ન૦ પશુને છાજે એવો પવન કું. [4] વા; વહેતો વાયુ (૨) [લા.] તર; મિજાજ (૩)| હીન -અમાનવ ધર્મ. ૦૫તાકા(સૂ) ન૦ (સં.) શંકરનું એક શેખને શરસ્તો - ફૅશન; વાયરે. [-આવ = પવન વા. દિવ્ય અસ્ત્ર; પાશુપત. ૦૫તિ, ૦પાલ(ળ) પું. (સં.) મહાદેવ -કાઢી નાખવો =ામજાજ ઉતાર-ચાલ,વાવ =–ની ફૅશન | (૨) ગોવાળ. ૦પાલક વિ૦ પશુપાલન કરનાર. ૦૫ાલન ન૦ શરૂ થવી. – છુટ =પવન સર(૨) પવન વહેવા લાગો .-કુંકા ઢેર ઉછેરવાં તે. બલિ પુંઠ યજ્ઞમાં પશુનું બલિદાન. ૦માર = પવનનું જોર મેર વાવું. (શરીરમાં) –ભરા = પવનની માઠી | j૦ પશુને પડે એ માર; ઢોરમાર. વ્યજ્ઞ, ભાગ j૦ પશુ અસર વી. (મગજમાં) –ભરાવો =મિજાજ કે મગરૂરીમાં હોવું. વડે કરાતો યજ્ઞવૃત્તિ સ્ત્રી, પશુતા; પાશવતા. વૈદ્યક ન૦ -લાગ = શારીર ઉપર પવનની માઠી અસર થવી (૨) અસર પશુઓ માટેનું વૈદું. શાસ્ત્ર ન૦ પશુનું – તેના પાલન વગેરેનું થવી.] કુમાર પં. (સં.) હનુમાન (૨) ભીમ. ૦ચક્કી સ્ત્રી, શાસ્ત્ર; “લજી'. સામાન્ય વિ૦ પશુઓમાં પણ મળી પવનથી ચાલતું ચકવાળું યંત્ર, ૦પાવડી સ્ત્રી, જેથી આકાશમાં આવતું. સુધાર પુંઢોરની ઓલાદ સુધારવી તે; તે માટે ઊડી શકાય એવી જાદુઈ પાવડી. વેગ પુત્ર પવન જેટલો -અતિ હેરઉછેર; “કૅટલ-બ્રીડિંગ' વિગ. ૦ગી વિ. પવન જેટલા – આતે વિગવાળું. શક્તિ સ્ત્રી, પશુ ન. [૩. ધૂમ = ફૂલ; પુષ્પ અથવા પ્ર. વસૂગ (ઉં. પ્રસૂત) પવનની -તેના વેગની શક્તિ(પવનચક્કી ચલાવે તે). સુત ૫૦ પેદા થયેલું ઉપરથી ?] બચું નાનું બાળક (બેલવામાં ‘પડું (.) હનુમાન (૨) ભીમ, –નાશ(૦ન), -નાશી વિ. [ + મરા, વપરાય છે.) ૦ન,-રો] પવન ખાઈને જીવનારું (સાપ). નાસ્ત્ર ન[+મસ્ત્ર] પશુ- ૦તા, ત્વ, ધર્મ, ૦૫તાકા (સ્ત્ર), ૦૫તિ, ૦૫ાલપવનનું -એક વ્યિ અસ્ત્ર
-ળ), પાલક, ૦પાલન, બલિ, ૦માર, શ્યા, ત્યાગ, પવમાન ! [.] પવન (૨) ગાઈપત્ય અગ્નિ
વૃત્તિ, વૈઘક, શાસ્ત્ર, સામાન્ય, સુધાર જુઓ “પશુમાં પાડવું કે પાવું; પિવાડવું. [પવાડાવું અ૦િ (કર્મણિD] | પશેમાન વિ. [ઇ] પસ્તાયેલું; શરમાયેલું. -ની સ્ત્રી મેદ; પાડી સ્ત્રી. અભરાઈ
પસ્તા; પશ્ચાત્તાપ ૫વાડે ! [સં. વૃદ્ધ, બ. પવઢ? સર૦ ૫., fહં. a[3] વીરનું | પશ્ચાત્ અ [i] પછી. -ત્તપ્ત વિ૦ પશ્ચાત્તાપ કરતું. -નાપ
પ્રશસ્તિ-કાવ્ય (૨) (કટાક્ષમાં) નિંદાત્મક કાવ્ય (૩) નિંદા; આક્ષેપ પુત્ર પસ્તાવો. -ભૂ (મિ, મિકા) સ્ત્રી ચિત્રની પાછળની પવા(વ્ય)ત સ્ત્રી [‘પાવું' ઉપરથી] સૂતર અને કાપડને પાવામાં | ભૂમિકા, જે તેને ઉંઠાવ,છટા વગેરે અપે છે; ‘બૅકગ્રાઉન્ડ’.-દ્વિચાર આવતી કાંક (૨) ખેતર વગેરેમાં પાણી પાવું તે
પંપાછળથી મેડ સૂઝતો કે આવા વિચાર પવાલી સ્ત્રી- [જુઓ પવાલું નાનું પ્યાલું (૨) ઊંચું નળાકાર પશ્ચિમ વિ. [સં.] આથમણું (૨) પાછળનું; પાછલું (૩) સ્ત્રી, એક વાસણ, હું ન૦ [જુઓ પ્યાલું] પાણી પીવા માટેનું નાનું આથમણી દિશા (૪) ન૦ યુરોપ, અમેરિકા વગેરે પશ્ચિમને વાસણ; જામ (ર) મેટું નળાકાર એક વાસણ ૩) [જુઓ પાલી] પ્રદેશ. [પશ્ચિમમાં સૂર્ય ઊગ = કદી પણ ન બને તેવું બનવું.] અનાજ માપવાની નાની પાલી
દક્ષિણ વિ. પશ્ચિમ અને દક્ષિણની વચ્ચેનું –નય. ૦દ્વાર પવાલું અક્રેટ ‘પાવવું”, “પાવું'નું કર્મણ
નવ ગુદા. બુદ્ધિ વિ. પાછળથી જેને ઉકેલ સૂઝે છે તેવું. હિંદી

Page #567

પશ્ચિમાભિમુખ]
૫૨.૨
[પહેલાઈ
સ્ત્રી, હિંદીની એક પ્રાંતિક બેલી. -માભિમુખ વિ૦ [+ અમિ- પુરતી =મદદ] ઉપરાણું. [--તાણવું = પક્ષ ખેંચ; ઉપરાણું લેવું] મુa] પશ્ચિમ બાજુએ મેવાળું–મી વિ. પશ્ચિમનું, –ને લગતું. પહટાવું અદ્રિ, સક્રિટ જુઓ પસટાવું'માં -મેત્તર વિ. [+૩ત્તર] પશ્ચિમ અને ઉત્તર વચ્ચેનું; વાયવ્ય | પહર ન જુએ પાર; પરહ પતે સ્ત્રી[1.] એ નામની સરહદ પ્રાંતથી અફઘાનિસ્તાન | પહાડ ૫૦ સિર૦ હિં, મ.] ડુંગર; પર્વત. [-જેવું = પર્વત જેવું સુધી ચાલતી એક ભાષા
મેટું કે દૃઢ, અડગ, મજબૂત.] -ડી વિ. પહાડનું (૨) [લા.] પશ્થતી સ્ત્રી. [.] વાણીની બીજી સ્થિતિ (જુઓ “પરા'). કદાવર; મજબૂત (૩) સ્ત્રી નાનો પહાડ (૪) પહાડોની હાર (૫) પસ સ્ત્રી (કા.) [5. પર્ (સં. પ્રતિ) = ; અંજલિ | એક રાગિણી પસલો; પિશ; બે
[ને પ્રેરક પહાણ, ૦કે, –ણે ૫૦ [પ્રા. વાહન (સં. પાષા)] પથ્થર પસ(-હ)ટાવું અક્રિ૦, વિવું સક્રિ. ‘પાસ’–હ)ટવું'નું કર્મણિ પહાણવું સક્રિ. [સં. પ્રધાન કે “પહાણે” ઉપરથી?] રંગવા પસતાગિયે ! પસ્તાગિયે; કાછિયે
માટે (કેરું કપડું) ઘેવું. [પહાણાવું (કર્મણ), –વવું (પ્રેરક).] પસ(હ)ર ન; સ્ત્રી [સર૦ fહું. , - સ૨] મળસકે ઢેરને | પહાણ ન [મ; સર૦ મ, પા , પ્રા. હ; સં. પ્રેક્ષ પરથી]
ચરવા લઈ જવાં તે; પરહ [[પસરાવવું સક્રિ. (પ્રેરક).] | તપાસણી. ૦૫ત્રક ન૦ [મ.] જેમાં ખેતર, તેમાંનાં ઝાડ અને પસરવું અ૦ ક્રિ. [2. પસ૨ (સં. 4 +)] પ્રસરવું; ફેલાયું. | પાકની નોંધ લેવાય છે તે તલાટીનું પત્રક પસલી સ્ત્રી- [જુએ પસ] પિશ (૨) એક આચમનનું જળ રહે | પહાણે પૃ૦ જુઓ ‘પહાણમાં એવો હાથના પહોંચાને આકાર (૩) વીટી (૪) ભાઈની બહેનને | પહિરાવવું સક્રિ. [. વાઘેરાવળ(ä.વરિયાપન) = ભેટમાં અપાતું
ભેટ. લિયાત વિ. પસલી આપનાર (ભાઈ).—લે ૫૦ બો વસ્ત્રાદિ] બક્ષવું; ભેટ આપવી પસારવું સક્રિ. પંપાળવું
પહેરછા () સ્ત્રી પહેરવાની રીત કે ઢબછબ પસંદ વિ૦ [T.] ગમતું (૨)ચંી કાઢેલું; સ્વીકારેલું. [-આવવું, | પહેરણ (૫)ન. [સરવે . પૈ હૃ1; જુઓ પહેરવું] કુડતું બદન ૫હવું= પસંદગી થવી; ગમવું. –કરવું = પસંદગી કરવી; સ્વી- (૨) પહેરવું છે કે તેની રીત. –ણું નવ ઘાઘરાને બદલે કમ્મરે કારવું.] ૦ગી સ્ત્રી પસંદ કરવું તે; રુચિ [આપેલી બક્ષિસ વીંટવાનું વસ્ત્ર (૨) પહેરવાનું વસ્ત્ર (૩) પહેરવાની રીત પસાય પૃ૦ [. પ્રસા; પ્રા. વસા] પ્રસાદ; કૃપા (૨) રાજી થઈને | પહેરવું (૫) સક્રિ. [. વરિયા, પ્રા. હિર] શરીર ઉપર (વસ્ત્ર, પસાયતું ન૦ [જુઓ પસાય] બક્ષિસ તરીકેની જમીન - તે ૫૦ આભૂષણ, જનેઈ ઇ૦) ધારણ કરવું (૨) અંદર દાખલ કરવું (ગામ) કેયાત; રખેવાળ
(ઉદા. અફીણ પહેરવું) પસાર વિ૦ [.](બહુધા વિધેય વિત્ર તરીકે વપરાય છે.) વટાવેલું; | પહેરવેશ [પહેરવું +વેશ] કપડાં પહેરવાની રીત (૨) પોશાક આરપાર ગયેલું (૨)(કસેટીમાં) પાર ઊતરેલું (૩) સ્ત્રીઆંટા | પહેરામણી (૫) સ્ત્રી [જુઓ પહેરાવવું; પ્રા.fહરાવળ] કન્યાના મારવા તે (જમ્યા પછી કે ચેક કરતાં) [પ્રવેશ; પિસાર બાપ તરફથી કન્યા તથા તેનાં સગાંને અપાતી બક્ષિસ. [ કરવી પસાર કું. [વા. ઘસાર (સં. પ્રસાર)]પ્રસાર; ફેલાવે; પ્રચાર (૨) =ભેટ આપવી. પહેરામણીને વર = જેને કન્યા ઉપરાંત ભેટ પસારવું સક્રિ. [સં. પ્રસાર,પ્રા. ઘસાર] ફેલાવવું(૨) લંબાવવું રેકડ આપવું પડે તે કુળવાન વર.] પસારાવું અ૦િ , –વવું સક્રિ. “પસારjનું કર્મણિ ને પ્રેરક પહેરાવવું )સક્રિ “પહેરવું'નું પ્રેરક(૨)[લા.]યુક્તિપૂર્વક બીજાપસારે ૫૦ પસારવું તે; પસાર; ફેલાવ
ને વળગાડવું(માલ ઈ૦); ગમે તેમ સમજાવી ફસાવવું; પધરાવી દેવું પસિયારું ન૦ જુઓ પખિયા.
[-પડવો) પહેરાવું (૫) અક્રિટ પહેરવુંનું કર્મણિ પસીને પેટ [હિં.] જુઓ પરસે. (ઊતરે, –નીકળ, | પહેરેગીર, પહેરેદાર ! પહેરો ભરનાર; ચોકીદાર; સંત્રી પસુંદી સ્ત્રી પરસૂદી; મેદે
પહેરે (૫) પું[. વહ૧૯; સર૦ પહોરે; સં. પ્રા4િ , પ્રા. પપેશ સ્ત્રી[1] વિચાર; મંઝવણ
પરિઘ = પહેરેગીર; હિં. પહા, મ. પારા] તપાસ; જાપ; પસ્તાગિયે ૫૦ પસતાગિયે; કાછિ
ચોકી (૨) સંભાળ; હવાલો. [પહેરામાં રાખવું = જાપ્તામાં પસ્તાનું ન [સં. પ્રસ્થાન] બહારગામ જવા ઊપડવું તે (૨) મુહૂર્ત | રાખવું. પહેરે ઊક = ચકી દર થવી – હઠવી. –ભરે = સાચવવા પિતાને ઘેરથી નીકળી બીજને ઘેર વાસ કરવો તે. ચાકી કરવી. -બેસાઇ, મૂક = ચોકીની વ્યવસ્થા કરવી.] [ કરવું, –મૂકવું]
પહેલ(હે) પં. [. પહ] પાસે (જેમ કે, હીરાને). [પાડવા પસ્તાવા-૨કમ સ્ત્રીત્ર જુઓ ‘પસ્તાવોમાં
= પાસા પાડવા.] ૦દાર વિ. પાસાદાર પસ્તાવું અક્રિ. [‘પસ્તાવો' પરથી. સર૦ હિં. પરંતાના, ૫. | પહેલ (પહેલા) સ્ત્રી [૩. હિંન્દ્ર = પહેલ– આગેવાની કરવી; પસ્તાવળ] પસ્તાવો કરે
અપ. પુરૂત્ર = પહેલું] પ્રારંભ; આગેવાની; ક્રમમાં પહેલું હોવું તે. પસ્તાવો ! [સં. પશ્ચાત્તાપ; પ્રા. પછાતા (-, ) 4] ભૂલકે [-કરવી =આગેવાની કરવી; પહેલું થયું, 'પહેલું કામ કરીને દાખલો દેષને માટે પાછળથી થતો ખે; પશ્ચાત્તાપ. -વા-રકમ સ્ત્રી | બેસાડવો.] પ્રથમ, વહેલું (૬) વિ. પહેલી જ વારનું કરારી જેવા દેવને પસ્તાવામાં રકમ ભરવી તે; “
કૈસ્યન્સ મની” | પ્રથમ પહેલું; સૌથી પ્રથમ(૨) અ. શરૂઆતમાં જ; સૌથી અગાઉ. પસ્તાળ સ્ત્રી ઉપરાઉપરી ઠેક; વાણીના પ્રહાર. [-૫૦વી]. ૦વાડે ૫૦ (કા.) પ્રારંભ; શરૂઆત. ૦વારકું વિ. પહેલી પસ્તી સ્ત્રી, નકામા – રદ્દી કાગળ (૨) જુઓ પતું ૨
વારનું વેતરી વિ. સ્ત્રી પહેલા વેતરની (ગાય ભેંસ ઈ૦). પતું ન૦ [જુઓ પિસ્તં] એક સૂકે મે; પિતું (૨) [. –લાઈ સ્ત્રીપહેલાપણું, પહેલું કે પહેલ-પ્રથમ હોવું તે; “પ્રાય

Page #568

પહેલાં]
પર૩
[પંખાળી
. ૧fe,
વાળ ,
પળિયે
રિટી' (૨) પહેલ કરવી તેનું પ્રથમ પહેલું કરવું તે. -લાં અ૭ | પળકવું અક્રિ. [૩. પ = આસક્ત, લંપટ] ખાવાની લાલચ
અગાઉ; પૂર્વે. -લું વિ૦ પ્રથમ (૨) પહેલા દરજજાનું; મુખ્ય | થી મેમાં પાણી છૂટવું (૨) ખાવાની આશાએ આવવું – પધવું. (૩) અ. સૌથી આગળ. [પહેલા બળાનું = (સ્ત્રીનું) પ્રથમ [પળકાવવું સક્રિ. (પ્રેરક)] સંતાન (૨)[લા.] ઘણું લાડ લડાવેલું -વહાલું (બાળક). પહેલા | પળકે પું[જુઓ પલકવું] પલકે; ચમકારે નંબરનું = શ્રેષ્ઠ પંક્તિનું પહેલેથી = શરૂઆતથી. પહેલે ઘરથી પળત વિ. પળાતું (જમીન માટે) =ધરમૂળથી; પ્રથમથી. પહેલે પાટલે = આરંભમાં, છેક ટોચે; પળવું અક્રિ[જુઓ પલવું] જ(૨)[‘પાળવું' ઉપરથી] બરદાશ છેલ્લી હદે.]
[દુર; શૂરવીર થવી; પિષણ થવું (૩) અનુકુળ આવવું (૪) [‘પળિયું' ઉપરથી] પહેલવાન (૫)પું [f. પહ્વાન] મલ; કુસ્તીબાજ (૨) બહા- વાળ ઘળા થઈ જવા (૫) [ગપ. પૂઢ = પ્રગટ કરવું] પ્રગટ થયું પહેલવી સ્ત્રી[I. પવી] ઈરાનની પ્રાચીન ભાષા
(૬) સાકૅ૦ [‘પાળવું” ઉપરથી] (વચન) પાળવું (૭) ભેગવટે પહેલ ૦વાર કું, તરી,-લાઈ, લાં,-લું જુઓ “પહેલમાં તાબામાં હોવો (જમીન) [મન મેળવવાની મહેનત પહો-હે)ચ (પહોચ) સ્ત્રી [પહોંચવું ઉપરથી] પહોંચવું તે પળી (–સી) સ્ત્રી (રે. પ્રમુ= સેવા - પૂજા; ભક્તિ] ખુશામત; (૨) પાવતી; રસીદ (૩) [લા.] સમજશક્તિ; અક્કલ (૪) શક્તિ; પળા સ્ત્રી [‘પાળવું' ઉપરથી] પાલન; સેવાચાકરી (૨) પાલવવું પડે સામર્થ્ય. [-ફાડવી = પાવતીની નોંધ રહે તેટલો ભાગ રાખી, | તેવું (બાળક, ઘરડું વગેરે) (૩) કંટાળો આપે એવું કામ તેની નકલ છૂટી કરીને આપવી.] બુક સ્ત્રી પાવતી આપવાના પળાવવું સક્રિ. “પાળવું', “પળવું’નું પ્રેરક કાગળોની બાંધેલી વહી
પળાવું અશકે. “પળવું', પાળવું કર્મણિ (૨)+ જુઓ પલાવું પહે(હે)ચવું અક્રિ [. Tદુ; સર૦ હિં વહેંદ્રના] (ધારેલે | પળિય-મેઈલ વિ. [જુઓ પળિયું] પળિયાંવાળું ઠેકાણે) જવું; ગવું (૨) (મેકલેલી વસ્તુનું) મળવું (૩) ટકવું; | પળિયું ન [i. mતિ, પ્રા. વઢિ] ધળો થયેલો વાળ. [પળિયાં જારી રહેવું (૪) સ૦િ (સરખામણીમાં કે સ્પર્ધામાં) બરાબર | આવવાં વાળ ધોળા થવા; ઘડપણ આવવું.] થયું.[પહોંચી જવું =વખતસર જઈ પહોંચવું. પહોંચી વળવું= | પળિયેલ જુઓ પળિયલ ટક્કર ઝીલવી; મુશ્કેલી કે વિરેને મુકાબલો કરી પાર ઊતરવું.] | પળી સ્ત્રી વુિં. પુત્ર= પ્રવાહીનું એક માપ; પ્રા. વઢિમ; સર૦ હિં. પહે—હોંચાડવું સક્રિ. “પહે(હ)નું પ્રેરક
વી; મ.] કુલ્લા કે બરણીમાંથી ધી તેલ કાઢવાનું એક લોઢાનું પહે(હોચાવું અદ્ધિ. “પહો(હ)ચવું’નું કર્મણિ કે ભાવે | સાધન (૨) (ક.) પળિયું. ળે પુત્ર મેટી પળી પહ(–હોંચેલું વિ૦ [પહોંચવું' ઉપરથી, કે સર૦ સે. પઢ = | પળોજણ સ્ત્રી (ક.) પરવરશી; ઊઠવેઠ (૨) ઉપાધિ; ચિંતા પાકું; સમર્થ][લા.]ન છેતરાય તેવું પડ્યું [પહોંચેલ(–લી)બુદી | પાટવું સક્રિટ જુઓ પલેટયું.[પળેટાવું અક્રિ (કર્મણિ,) કે માયા= ઘણું પાકું માણસ.] [-૬ (પ્રેરક)] | –વવું સક્રિ. (પ્રેરક)]
[જેવી આખેવાળું પહોતવું (જ્હ) અ૦િ (૫) + પહોંચવું. [૫હેતાવું (ભાવે), | પંક પું[i] કાદવ જ ન૦ કમળ. ૦ચક્ષત્રુક્ષ) વિ. કમળ પહેલું વિ૦ [પહોત' ઉપરથી; અથવા પ્રા. પદુત (સં. પ્રસૂત) | પંકાવું અક્રિ. [સર૦ સં. પ્ર + ગ્રં; અથવા પંવિત = કીર્તિ]
=સમર્થ; પહોંચેલું] ન છેતરાય તેવું પ [ પહેરે] ચોકી પ્રખ્યાત થવું; વખણાવું પહોર (હ) પં. [જુઓ પ્રહર] ત્રણ કલાક – [જુઓ પંકિલ વિ. [સં.] કાદવવાળું. ૦તા સ્ત્રી પહોળાઈ––ણ જુઓ “પહોળુંમાં
પંકચર ન૦ [૬] ટાયરમાં પડતું છિદ્ર. [ કરવું તેને સાંધવું કે પહોળાવું() અ[િપહેલ્થ પરથી] પહોળું થવું–વવું(પ્રેરક) | સીડવું. –થવું = એ કરાવું(૨)તે પડવું. પડવું = ટાયરમાં કાણું પહેળિયું (હો) ૧૦ [‘પહોળું ઉપરથી મુંબઈગરે રૂપિયે પડવું.] પહેલું (પ) વે. [Mr. પુદુઠ્ઠમ (સં. પૃથુ)] ડું; પનાદાર પંક્તિ સ્ત્રી, સિં] લીટી (૨) હાર; પંગત. [>આપવી =સાથે (૨) ખૂલતું; મોકળું (૩) બીડેલું; બંધ નહિ તેવું; ખુલ્લું (૪) ટું; એક પંગતે જમવાને હક આપો. પંક્તિમાં આવવું = હારમાં પથરાયેલું (જેમ કે, દાણા પહોળા કરવા.) [–થવું = રાજી થવું; | ગોઠવાવું (૨) ગણનામાં આવવું; લેખાવું. પંક્તિમાં લેવું =નાતપિરસાવું (૨) વધારે પડતું ઉદાર કે નફકરું બનવું. –થઈ જવું= બહાર મૂકેલાને ફરી પંગતે બેસવા દેવું.] ૦ચર ન એક પક્ષીનું પાયમાલ થઈ જવું. પહેલે હાથે=ઉદારતાથી; છૂટે હાથે.-ળાઈ, નામ, પાવન વિ૦ નાતને પવિત્ર કરે તેવું પવિત્ર આચારવાળું. -ળાશ સ્ત્રી.. –ળાણ ન પહોળું થયું કે કેટલું પહોળું થયું તે ભેદ પુંજમવા એક પંગતે-અડીને ન બેસાય તે ભેદ (૨) પહોંચ, ૦બુક, ૦વું, ચાટવું, –ચાવું, -ચેલું. (હ૦) જુઓ [લા.] પીરસવામાં વહેરે-આંતરે. ભેજન ન. એક પંક્તિમાં પહોચ, બુક, વું,' ઈ૦
બેસીને થતું સહભેજન પહોંચી (હ૦) સ્ત્રી [સર૦ છુિં. પહુંચી] પહોંચાનું એક ઘરેણું. પંખ સ્ત્રી [. (સં. પક્ષ)] (પ.) પાંખ. ~ખિ) સ્ત્રી -ચે ડું [સર૦ fહં., મ.] હાથનું કાંડું. [-પકહવે = ગુને કરતાં | [જુઓ પંખી] માદા પક્ષી; પક્ષિણી. ૦વાયું. પક્ષાઘાત, લકવો. પકડી પાડવું (૨) જકડમાં – પકડમાં લેવું. પહેચા કરવા = ખા સ્ત્રી- [જુઓ પંખ] પાંખ (૨) ન૦ કબુતરની એક જાતનું આગળ શું કરવું તે ન સમજાવાથી મંઝાવું (૨) પાછું પડવું; | નામ. -ખાબાય સ્ત્રી [૫ +બાંય] પંખ જેવી બાંય. -ખાળપસ્તા કર.] [ સ્ત્રી ત્યાંની પ્રાચીન ભાષા; પહેલવી | –ળું) વિ. [‘પંખ' =પાંખ ઉપરથી] પાંખવાળું(૨)[લા.]ઝડપથી પલવ છું. [સં.] એક પ્રાચીન દેશ (ઈરાની કે ત્યાંના લોક. –વી | દોડે એવું પળ સ્ત્રી [સં. ] ઘડીને સાઠમો ભાગ; ૨૪ સેકંડ (૨) ક્ષણ ] પંખાળી સ્ત્રી [‘પાંખું' ઉપરથી] ડાંગરની ત્રણ પાંખાંવાળી એક જાત

Page #569

પંખાળું]
પંખાળું વિ॰, પંખિણી સ્ત્રી॰ જુએ ‘પંખ’માં પંખી, હું, –ખેરું ન॰ [ત્રા. પંäિ (i. ક્ષન્ )] પક્ષી પંખા સું॰ [ત્રા. પવથ (સં. પક્ષ)] વીંજણેા (૨) સાઇકલ, મેટર ઇના પૈડા ઉપરનું ઢાંકણ (૩) પાણી કાપવા માટે આગએટના કે વિમાન આગળના પંખા જેવે! ફરતા ભાગ; ‘પ્રેા પેલર’. [કરવા = પંખા વડે પવન નાખવા. —ખાવા – પંખા વડે જાતને પવન નાખવા (૨) પંખાને પવન ખાવેશ. –ખેંચવા – દારથી ખેંચીને હલાવાતા પંખા હલાવવે. –ચાલવા = પંખાથી પવન નંખાતા રહેવા (૨)યંત્ર-પંખે। કામ દે તેવી ચાલુ દશામાં હવેા. નાખવા=પંખા વડે પવન નાખવા. સુકાવવા = યંત્ર-પંખા ગોઠવાવવા.]
પંગત સ્રી॰ [સં. વંવિત ઉપરથી]ઘાલ; જમવા બેઠેલાંની હાર; પંક્તિ (૨) એકસાથે જમવા બેઠેલેા આખા સમૂહ (૩)જમણવારમાં તે સમૂહ એક પછી એક બેસે તે ક્રમ. [−ઊડવી = જ મનાર સમૂહે જમી પરવારવું; તેમ કરી આસનેથી ઊઠયું. -પઢવી = જમણને માટે પંક્તિમાં ગોઠવાઈ ને બેસવું. -એસવી= પંગત પડવી; તે જમતી હેાવી.]
પંગુ, ૦૩ વિ॰ [સં.] પાંગળું, ૦પણું ન॰ [વડું પંગાચું ન॰ [સર૦ મ. વંશોની] (સુ.) એક વાની – ઘઉં મેથીનું પંચ ન॰ [.] કાગળ, ટિકિટ, ચામડું, પતરું ઇ॰ માં કાણું પાડવાનું એજાર કે યંત્ર. [−કરવું = પંચથી કાણું પાડવું.]
પંચ વિ॰ [સં.] પાંચ (૨)ન॰ કોઈ વાતના તેાડ લાવવા કે લવાદ તરીકે તેના માર્ગે વિચારવા કે તપાસીને યાન કરવા માટે નિમાયેલા પાંચ કે તેથી વધારે માણસેાનું મંડળ; લવાદ (૩) પું૦ તે મંડળને સભ્ય – તેમાંને એક જણ. [~નીમવું = લવાદ નીમવી; લવાદના એક તરીકે નિમણૂક કરવી. -એસવું, ભરાવું, મળવું = પંચની સભા મળવી. –મેલાવવું, ભરવું, મેળવવું =પંચની સભા બે લાવવી.] ઈંટાળી સ્ત્રી॰ ઈંટાળીની જાહેર શિક્ષા. ૦૬(ડું) ૧૦ પાંચને સમુદાય (૨) ધનિષ્ઠાના ઉત્તરાર્ધથી રેવતીના અંત લગી આવતાં પાંચ નક્ષત્રો. [બેસવું =પાંચ નક્ષત્રો કે દિવસે ના સંજોગ આવવા; અડચણ આવવી.] કણકી સ્ત્રી॰ .(કા.) જુદી જુદી જાતનાં અનાજનું મિશ્રણ. ૦કલ્યાણી વિ॰ ચાર પગ અને કપાળએ પાંચ ધેાળાં હોય એવાં શુભ ચિહ્નવાળું (ઢાર માટે). ॰કાર પું॰ વણકરનું એક એજાર. કેશ ખ૦૧૦ શરીરના પાંચ ભાગના વાળ (માથું, ઉપલેા એઠ, બે બગલ અને ગુલૈંદ્રિય). ૰કાણુ વિ॰ પાંચ ખૂણાવાળું(૨) પું॰ પાંચ ખૂણાવાળી આકૃતિ. કેરી સ્રી મોટા તીર્થની આસપાસની પાંચ કોશની અંદર આવતી જગા. કાષ પું॰ ખ॰૧૦ આત્માનાં શારીરિક પાંચ(અન્નમય, પ્રાણમય, મને મય, વિજ્ઞાનમય, આનંદમય) આવરણમાંનું દરેક. કૈાસી વિ॰ પાંચ કાસ ચલાવાય એવું (વાવ ઇ૦). કથાસ પું॰ પંચે પ્રત્યક્ષ જોઈ તપાસીને નાંધેલેા પેાતાને કશ્વાસ (૨) તે રીતે કરાતી તેની જાહેર તપાસ. ગુજ્ય ન॰ ગાયનું દૂધ, દહીં, ઘી, મુત્ર અને છાણ. ચામર પું૦ નૌરાચ છંđ. તત્ત્વ ન૦ બ॰૧૦ જુએ પંચભૂત. તીર્થી સ્રી॰ પંચકાશીનાં તીર્થના સહ. ~ ન૦ મૃત્યુ (શરીરનાં પાંચ મહાભૂત છૂટાં થઈ જવાં તે.) [પામવું = મરી જવું.] નામું ન॰ પંચ સમક્ષ કરેલી તપાસણીની નૈાંધ. ૦પાત્ર

પર૪
[ પંચવરી
ન૦ (સંધ્યા વગેરેમાં વપરાતું) પ્યાલું. પાપ ન॰ અ૦ ૧૦ પાંચ મહાપાપા – બ્રહ્મહત્યા, સુરાપાન, ગુતપગમન, ચારી, અને આ પાપ કરનારનેા સંગ. પ્રાણ પું॰ ૦ ૧૦ પ્રાણ, અપાન, વ્યાન, ઉદ્યાન અને સમાન એ શરીરના પાંચ પ્રાણા. ખાણ પું॰ કામદેવ (અરવિંદ, અશાક, નવમાલિકા, આંબામેાર અને નીલેાલ એ પાંચ પુષ્પ જેનાં ખાણ છે તે). ॰ભદ્ર પું કાળજું, મેાં, પીઠ, પડખું અને કેડ આગળ ભમરા હોય તેવા ઘેાડો. ભાગ પું॰ રસેઈ માટે કાઢેલા સીધામાંથી બ્રાહ્મણને આપવા કાઢેલા ભાગ (લેાટ, ચેાખા, દાળ, ધી અને મીઠું). ભૂત ન॰ ખ૦ ૧૦ આકાશ, વાયુ, અગ્નિ, પાણી અને પૃથ્વી એ પાંચ મહાભૂત – વિશ્વનાં મુળ ઘટક તત્ત્વ. ॰મ વિ॰ પાંચમું (૨) પાંચમી – નિષાદ વગેરે જંગલી લેાકેાની જાતનું – વર્ણનું ગણાતું (૩) પું॰ સ્વરસપ્તકમાંનેા પાંચમે પ સ્વર (૪) પંચમ વર્ણના માણસ (૫) એક રાગ, ॰મકારે પું૦ ૦ ૧૦ વામમાગ એની ‘મ’ થી શરૂ થતી પાંચ વસ્તુએ (મદ્ય, માંસ, મત્સ્ય, મુદ્રા અને મૈથુન). મસંવાદી પું॰ પંચમ રાગ કાઢનારા (૨) વાદી સ્વરથી પાંચમા સ્વર. ॰મહાકાવ્ય ન૦ અ॰ ૧૦ (સં.) રઘુવંશ, કુમારસંભવ, શિશુપાલવધ, કિરાતાર્જુનીય, અને નૈષધીય ચરિત – એ પાંચ (સંસ્કૃત) મહાકાવ્યા. મહાપાતક ન॰ ખ૦ ૧૦ શાસ્ત્ર માનેલાં પાંચ મહાપાપ –(બ્રહ્મહત્યા, સુરાપાન, ગુરુપત્નીગમન, સેનાની ચેરી, અને તે કરનારને સંગ.). મહાયજ્ઞ પું૦ ૦ ૧૦ પાંચ મુખ્ય યજ્ઞા (દેયજ્ઞ, પિતૃયજ્ઞ, ભૂતયજ્ઞ, બ્રહ્મયજ્ઞ, યજ્ઞ.) ૦માસી સ્ત્રી; નટ પહેલી વારની ગર્ભવતી સ્ત્રીને પાંચમે માસે કરવામાં આવતા સંસ્કાર. [પંચમાસીની છમાસી કરવી =વિવાહની વરસી કરવી; વિપરીત કરી બેસવું,] ૦મી વિ॰ સ્ત્રી॰ (૨) સ્ત્રી॰ પાંચમ (૩) પાંચમી વિભક્તિ. મુખ પું॰(સં.)મહાદેવ (૨)સિંહ. ૰મુખી વિ॰ પાંચ મેાંવાળું. ૦૨સ પુંઆદુ, ફુદીના વગેરે પાંચ ચીજને છમકારેલા રસ૦રંગી વિ૦ પાંચ રંગવાળું; પાંચવણું. ૦રાઉ વિ૰ પરચૂરણ (વેચાણ) (૨) ચાર પાંચ જાતના મિશ્રણવાળું. ૦રાશિ સ્ત્રી॰;ન॰ બેવડી ત્રિરાશિ. ૦૧ક્ત પું૦ (સં.) મહાદેવ. ટી શ્રી (સં.) ગોદાવરીને કિનારે આવેલું એક સ્થાન (૨) પીપળા, બીલી, વડ, આંબલી અને અશેક એ પાંચ ઝાડના સમુહ (૩) જ્યાં પાંચ રસ્તા મળતા હાય એવું મેટું ચકતું. ૦દન પું॰ (સં.) મહાદેવ. ૦વણું વિ॰ પચરંગી (૨) રંગબેરંગી. વર્તમાન ન૦ ૦૧૦ નિષ્કામ, નિર્વ્યા, નિઃસ્વાદ, નિર્માન અને નિર્માહ – આ સૂક્ષ્મ પંચવર્તમાન કહેવાય છે; માંસ, મદિરા, ચેરી, વ્યાભચાર અને વટાળથી દૂર રહેવું તે –આ સ્થૂળ પંચવર્તમાન ગણાય છે. ૦વર્ષોં(જ્ય) વિ॰ પાંચવર્ષે માટેનું કે તેટલા વખતનું કે તે સંબંધી. વાણી સ્ત્રી॰ લેાકવાયકા. વાયકા સ્ત્રી॰ લોકવાયકા, વાયુ પુંખ૦૧૦ પંચપ્રાણ. ૦વાર્ષિક વિ॰ દર પાંચ વર્ષે થતું. વીશ વિ॰ [સર॰ મેં.] પચીશ. શબ્દ પું॰ પાંચ વાદ્યોના ભેગા ને શર પું॰ કામદેવ (જીએ પંચભાણ), સીલ ન બુદ્ધે ઉપદેશેલે આચારધર્મ (૨) પાંચ(જૈન) મહાવ્રત – અહિંસા, સત્ય, અદત્તાદાન, બ્રહ્મચર્ય, ને અપરિગ્રહ (૩) (સં.) જગતમાં શાંતિ અને અયુદ્ધ સાધવા માટેના પાંચ આંતરરાષ્ટ્રીય સિદ્ધાંતાના સમહ, સત્તા સ્ત્રી॰ પંચની સત્તા. સ્વરી વિ॰ પાંચ વરવાળું.

Page #570

ચહથું ]
પ૨૫
પિતપ્રધાન
કહથ્થુ વિ. પાંચ હાથના માપનું. –ચાઉ વિ. પંચ સંબંધી; મિશ્રણ (૨) એ દ્વારા સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિની હકીકત પંચનું. –ચાક્ષર વિ૦ [+ અક્ષર] પાંચ અક્ષરવાળું (જેમ કે, મંત્ર). | પંચેન્દ્રિય વિ. [ā] પાંચ ઈદ્રિયવાળું (૨) સ્ત્રી પાંચ ઇદ્રિ-ચાગ્નિ પં. બ૦ ૧૦ [+માંa] ગાર્ધપત્ય, આહવનીય, દક્ષિણ, | કાન, નાક, જીભ, આંખ, ને ત્વચા સભ્ય અને આવશ્ય એ પાંચ અગ્નિ (૨) ચાર બાજુ ચાર | પંચોતેર વિ. [વા. પંચત્તર (ઉં. વંસત)] ‘૭૫” ધણીને અને પાંચમે માથે સૂર્યના તાપ
પંજર ન [સં; J.] પાંજરું પંચારી સ્ત્રી [પંચ + જીરું? સર૦ મ. jનરી, હિં. વનીરી] સંઠ, | પંજરી સ્ત્રી [સર૦ હિં. વનીરી, મ.] જુઓ પંચાજીરી. ૦પાક ખસખસ, અજમે, કોપરું અને સવા એના ભૂકામાં ખાંડ મેળવીને | (લા.] માર. [-આપ, ખવરાવ = માર માર.] કરેલું મિશ્રણ (૨) [લા.] માર
પંજાબી વિ૦ [I.] પંજાબને લગતું કે પંજાબનું (૨)[લા.](પંજાબના પંચાણુ–ણું) ૦ [પ્ર. પંવાળ૩રૂ (ઉં. પ્રબ્બનવતિ)] ‘૯૫' વતની જેવું) કદાવર (૩) પુંઠ પંજાબને વતની (૪) સંગીતમાં પંચાત સ્ત્રી [સં. પંડ્યાતન] તકરાર નિવેડો લાવવા નીમેલી એક તાલ (૫) સ્ત્રી પાબી બલી – ભાષા કે તેની (ગુરુમુખી) પાંચ કે વધુ માણસોની મંડળી (૨) તેણે કરેલી તપાસ (૩) તેણે લિપિ
ટાવું (કર્મણિ), નવવું પ્રેરક).] આપેલ ફેંસલે - નિકાલ (૪) [લા.] ઊહાપોહ; ભાંજગડ (૫) | પજેટલું સક્રિ. [પજેટી પરથી] (પંજેટીથી) એકઠું કરવું. [૫જેગુંચવાડે; મુશ્કેલી. [–કરવી = ભાંજગડ કરવી. વહેરવી, | પંજેટી સ્ત્રી, કિં. પંન્તી ] ખેતીનું એક ઓજાર –ખંપાળી પંચાતમાં પડવું = તકરાર કે ભાંજગડ માથે લેવી.] ખેર વિ પંજેલવું સક્રિ[‘પંજેટી' ઉપરથી] (સુ.) સંતલા -સરકાથી ઊંચભાંજગડ કર્યા કરનારું. ૦નામું ન૦ પંચાતે કરેલા ઠરાવકે ફેંસલાને કીને ફેંકવું (૨) [લા.] મહેનત લઈ ને આટોપવું. [પજેલાવું લેખ (૨) પંચાત કરવાની સત્તા આપનારે લેખ. તિયું વિ. અ૦િ (કર્મણિ), –વવું સા ક્રે(પ્રેરક).] પંચાતવાળું; Sચવણવાળું (કામ કે વસ્તુ) (૨) પાંચ જણે પંચાત પંજે ૫૦ ભવાડે; ફજેતી મળીને કરવા જેવું (૩) પંચાતર (માણસ). –તિ પું. પંચાત | પંજે ૫૦ (દા.] પાંચ આંગળાં અને હથેળીથી બનેલે અવયવ કરનારમાંને એક. –તી સ્ત્રી, ભાંજગડ; ગૂંચવાડ; મુશ્કેલી (૨) પશુને નહોરવાળે અવયવ (૩) પાંચના આંકવાળું પતું કે પંચાનન ૫૦ [સં] શિવ (૨) સિંહ
પાસો. [પંજામાં લેવું = પકડમાં લેવું; સપડાવવું. પંજે ખેંચી પંચાલ ૫૦ [સં] જુઓ “પંચાગ્નિ’ ૨ અર્થ
કાઢ, ચઢી દે = તમારો માર. -દેખાડ, બતાવો પંચામૃત ન૦ [] દૂધ, દહીં, ઘી, મધ અને ખાંડનું મિશ્રણ | = પ ખેંચી કાઢવાની તૈયારી બતાવવી.]. અથવા એનો દેવને પ્રસાદ
પંઝેટવું સક્રિ. વેઠવું; નિભાવવું. [પંઝેટાવું અ૦િ (કર્મણિ), પંચાયત સ્ત્રી [સં. વંવાતન] પંચાત કરનારી મંડળી (૨) કેમ ! –વવું સરકિટ (પ્રેરક)]. કારોબારી મંડળ (૩) પંચાત, ભાંજગડ. –તી વિ૦ પંચાયતનું | પંઢ પું. [સં. પિ૩] શરીર (૨) પિતાની જાત (૩) પિંડ (૪) [સં. કે તે સંબંધી
પાંડુ, પ્રા. વંડું] પાંડુરોગરખું વિ. પંડને - શરીર કે જાતને પંચાયતન ન. [સં.] ઉપાસ્ય પાંચ દેવની મૂર્તિઓનો સમૂહ (૨) | જુએ સંભાળે એવું; સ્વાર્થી પરખું. રેગિયું, ૦ગી વિ. ગણપતિ, દેવી, સૂર્ય, વિષ્ણુ અને શિવ એ પાંચ દેવને સમૂહ પાંડુ રોગવાળું. -ડે અ૦ જાતે; પિત (‘પડે તે એમ પણ પંચાલ–ળ) [સર૦ .] જુઓ પંચાળ (૨)[i.](સં.) એક બોલાય છે.) પ્રાચીન દેશ (દ્રૌપદી જયાંની હતી)
પંડા સ્ત્રી [સં.] વિદ્યા; જ્ઞાન (૨) ડહાપણ; સમજ પંચાવન વિ૦ [. વત્તાવેજ્ઞ (સં. વેપારાત)] “પપ’ પંડાણ સ્ત્રી- [જુઓ પડો] ગોરાણી પંચાવયવ, વી વિ[સં.] (ન્યાયમાં) પ્રતિજ્ઞા, હેતુ, ઉદાહરણ, પંદિત પં. [૪] શાસ્ત્રમાં નિષ્ણાત પુરુષ (૨) વિદ્વાન; સાક્ષર. ઉપનય, અને નિગમન એ પાંચ અવયવ કે ભાગવાળું (વાકથ) | ૦૫ણું ન૦. ૦માની તમન્ય વિ[સં.] પિતાને પંડિત માનપંચાશ વિ૦ [4. પંચાલ (સં. પંવારા)]+પચાસ. --શિકા સ્ત્રી | નાર. –તા સ્ત્રીવિદુષી સ્ત્રી. -તાઈ સ્ત્રી વિદ્વત્તા; સાક્ષરતા. પચારા લોકોને સમૂહ
-તાણી સ્ત્રી, પંડિત કે પંડિતની સ્ત્રી. -તિયું વિ. પંડિતના જેવું. પંચાશી—સી) વિ. [મ. વાસીર (સં. પંન્નારીતિ) ] “૮૫” –ચિત વિ૦ [+ઉચિત] પંડિતને યોગ્ય કે છાજે એવું પંચાળ પં. [સં. વાઢ = પાંચ પ્રકારના કારીગરોનું પંચ; સર૦ | પંડયું. [વા.] પંડ; પાંડુરોગ (૨) (સં.) પાંડુરાજા મ.] લુહાર (૨) (સં.) પંચાલ દેશ
પડે અ૦ જુઓ “પંડમાં પંચાંકી વિ૦ [] પાંચ અંકવાળું (નાટક)
પડે ૫૦ [હિં. પં; સર૦ પંડળો] (તીર્થન) ગોર પંચાંગ વિ૦ [] પાંચ અંગવાળું (૨) ન૦ ટીપણું; કેલેન્ડર પડે પંહ અ૦ [‘પંડ” ઉપરથી] જાતે જ
[શાક પંચિયું ન૦ રે. ળગ્રસT = રાતે પહેરવાનું વસ્ત્ર? કે “પંચ’ | પહેલું ન [સં. પટ; બા. પદોઢે; સર૦ મ. પદવઢ, પોઢ] એક (પાંચ હાથ લાંબું) ઉપરથી ?] ટૂંકું ધોતિયું. [-બદલવું = (ઘરમાં પંડ્યો છું. [પ્રા. પંડિમ, સં. પાંડેa] ગામઠી નિશાળને બ્રાહ્મણ આવતાં) ધોતિયું બદલીને પંચિયું પહેરવું.]
મહેતાજી (૨)ગેર; પુરોહિત. -થા ૫૦ (માનાર્થક) પંડયો; ગોર પંચી સ્ત્રી [સર૦ મ. પ્રખ્ય = ફજેતી; મશ્કરી] મશ્કરી; મજાક | (૨) એક અટક
[પાંડુરંગ [-ઉઠાવવી] (૨) ન૦ [પંચ” પાંચ ઉપરથી] નાકે પહેરવાની જડ પંઢરીનાથ j૦ [૧] (સં.) (પંઢરપુરના) વિઠ્ઠલ-વિઠેબા દેવ; -ચેની - કાંટો (જેમાં પાંચ રંગનાં રત્ન જડ્યાં હોય) | | પંત પં. [મ.] (મહારાષ્ટ્રમાં) બ્રાહ્મણેમાં એક અટક. પ્રધાન પંચીકરણ ન. [૪] સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ માટે પંચમહાભૂતનું વિશિષ્ટ | ૫૦ મુખ્ય પ્રધાન પેશવા

Page #571

પતિયાળું]
૫૨૬
[પાક્ષિક
પતિયાળું વિ૦ [‘પાંતી' = ભાગ ઉપરથી] ઘણા જણનું સહિયારું | બનાવવામાં આવેલ ખાવાનો પદાર્થ (૫) પાકવું તે (ગૂમડું) (1) (૨) ન સહિયારે વેપાર કે વહીવટ. -ળે પુ. ભાગિયો રસેઈફ પકવવું તે (૭) [કા. શા.] અર્થની પરિપકવતા; હૃદયંગમ પંતૂછ j૦ [સર૦મ. વંતોની; પંત (સં. પરંતુ= ચાર વેદ જાણ- અર્થગાંભીર્ય. [પાકે ચડવું = પાકવા આવવું. પાકે મૂકવું= નારની પંક્તિને)] માત્ર છેકરાં ભણાવી જાણનાર; મહેતાજી (૨) પાકવા નાખવું; પાકે એમ કરવું.] શાલ –ળા) સ્ત્રી રડું. [લા.] વેદિય માણસ
શાસ્ત્ર ન૦ રાઈનું શાસ્ત્ર પંથ છું[જુઓ પથ] માર્ગ [-ઝાલ, પક , લે] (૨) પાકીટ વિ. [‘પાકું ઉપરથી] થોડું પાકેલું ધર્મને સંપ્રદાય. (-પાળવો). [-પળાવ = મરણ પછી તેરમે પાકટ વિ૦ [‘પાકું” ઉપરથી] પાકું (૨) પુખ્ત દિવસે એ નામને શ્રાદ્ધવિધિ કરવો. પંથે પઢવું = રસ્તે પડવું | પાકણું વિ૦ [પાકવું” ઉપરથી] પાકી ઊઠે એવું જવું (૨) પંથ પકડો.] ૦ક પું૦ મુસાફર (૨) દૂત; કાસદ (૩) પાકિદામન,પાકદિલ વિ૦ જુઓ “પાકમાં (કા.) પ્રદેશ; દેશને અમુક વિભાગ [વાર પરણતે વર | પાકવું અ૦િ કિં. પર્વ, પ્રા. પક્ષ કે સં. ઉપરથી; સર૦ મે. પંથવર ૫૦ [સર૦ મ. પથવ૨; સં. પ્રમ, બા. વયમ + વર] પહેલી પાછળ] પરિપકવ થવું. જેમ કે, અનાજ, ફળ છે. (૨) ઉત્પન્ન થવું પંથા ૫૦ [ā] રસ્ત; પંથ
નીપજવું. જેમ કે, બાજરી એણ કેટલી પાકી ? (૩) (શરીરમાં) પંથી ૫૦ [પંથ' ઉપરથી] મુસાફર (૨) વિ૦ પંથનું કે તેને લગતું અંદર પરુ પેદા થવું (૪) ઘેલું થઈ જવું (વાળનું (૫)[લા.3નીવ(પ્રાયઃ સમાસમાં. જેમ કે, નાનકપંથી). ૦દાન ન૦ મરનાર પાછળ ડવું. જેમ કે, છોકરો સારે પાડ્યો. (૬) પાકી ગયું હોય તેમ પંથી બ્રાહમણને અપાતું દાન . શ વિ. પથીના વિશવાળું (શરીર કે તેનું કોઈ અંગ) દુખવું. જેમ કે, થાકથી (૭) ઠરાવેલ પંદર વિ. [પ્ર. પુર, સ, (ઉં. વચરાન)] “૧૫. ૦મું વખત આવ; મુદત થવી (હંડી) (૮) (સેગડીનું) ઘરમાં જવું વિત્ર ક્રમમાં ચૌદ પછીનું (૨) ન મરણ પછીને પંદરમો દિવસ. (૯) લાભ થ; રંધાવું, ફળયું; મળવું. જેમ કે, આજનો દિવસ –રા પુંબ૨૦ ૧૫૪૧થી ૪૧૦ સુધીને ઘડિયે કે આંક. પાકયો; રાજના ૧૦૦ એને પાકે છે, તેમાં તારું શું કર્યું? –રાં નબ૦૧૦ (ચ) પંદરનું જૂથ (૨) પંદર દિવસનું જુથ; | પાઠશાલા(–ળા), પાકશાસ્ત્ર જુઓ ‘પાકમાં પખવાડિયું
પાકાઈ સ્ત્રી [પાકું' ઉપરથી] પક્કાઈ પંપ પુ. [] પાણી ખેંચવાનું યંત્ર - ડંકી કે તેની ગોઠવણવાળી પાકારિ કું. સિં] (સં.) પાક નામના રાક્ષસનો અરિ– ઇદ્ર જગા (કુ ઈ) (૨) હવા ભરવાનું સાધન (સાઈકલ વગેરેમાં) | પાકિસ્તાન પું; ન [.](સં.) જૂન બ્રિટિશ હિંદમાંથી અલગ (૩) મોટરમાં પેટ્રોલ ભરવાનું યંત્ર કે તે વડે પટેલ ભરી આપ- રચાયેલો એક દેશ. –ની વિ૦ (૨) પુંછે તે દેશનું – તે સંબંધી, કે નાર જગા. [-મૂકવે = કુવા ઈ૦ માંથી પાણી ખેંચવા માટે કંપની તેનું વતની
[-પડવી, –પર જવું,-પાળવી] ગોઠવણ કરવી.] વાળે ૫૦ પંપ ચલાવનાર માણસ કે તેને પાકી સ્ત્રી, કામધંધો બંધ રાખવો તે; હડતાળ. [-ખૂલવી, માલિક. સિ(સી)ચાઈ સ્ત્રી પંપ વડે પાણી ચડાવીને થતું પાકીટ ન [૪. ઊંટ; સર૦ fહ્યું. વાટ; મ.] પૈસા રાખવાની સીંચાઈ કામ, “લિફટ ઇરિગેશન’
ખીસામાં મુકાય તેવી એક બનાવટ (૨) અનેક જાતની વસ્તુઓ પંપાળ સ્ત્રીપંપાળવું તે
મુકાય એવી થેલી જેવી એક મેટી બનાવટ. જેમ કે, વિદ્યાર્થીનું પંળાળવું સક્રિ. [સં. પ]િ વહાલથી હાથ ફેરવવા (૨) [લા.] પાકીટ (૩) પરબીડિયું. ૦માર છું પાકીટ મારી જનાર -ચોરબેટાં લાડ લડાવવા; પિપલાવવું (૩) ખૂબ કાળજીથી સંભાળ્યા નાર; ખીસાકાતર કરવું. પિંપાળવું અ૦િ (કર્મણિ), –વવું સક્રિ(પ્રેરક).] | પાકું વિ[ફં. વિવું, .] કાચું નહિ-પાકેલું; પકવ (૨) પુખ્ત પપા j૦ ઈંટને કડક
[વા. પાસ] બાજુ (૪)મિષ્ટાન્નવાળું (જમણ); તે બની શકે એવું (સીધું) (૪) સ્પર્શથી ૫ વિ૦ [. પાથ (સં. વ4)] ચોથા ભાગનું (૨) સ્ત્રી [સં. પાર્થ, બેટાય નહિ એવું-ધીથી પકવેલું (૫) [ફે. પ] છેતરાય નહિ પાઈપ સ્ત્રી. [૬.] નળ કે નળી (જેમ કે, પાણી ગૅસ ઈ૦ની) તેવું; પહોંચેલ [લા] (1) સારું જ્ઞાન ધરાવતું, હોશિયાર. ઉદા. પાઇલટ j૦ [૬.] અગ્રેસર, પહેલો થનાર (૨) આગબોટ વિમાન વિજ્ઞાનશાસ્ત્રમાં પાકે છે, ગણિતમાં કાચે છે (૭) દઢ; અડગ ઈને હાકેડુ કે સુકાની કે દેરી લાવનાર
(૮) કચાશ વગરનું; બરાબર કરાયેલું; પરિપૂર્ણ પરિપકવ (જેમ પાઈ સ્ત્રી [પા” ઉપરથી] તાંબાને એક સિક્કો; પૈસાને ત્રીજો કે, બાંધકામ, લખાણ, દસ્તાવેજ ઈ૦)(૯) બેવડું–બંગાળી (વજન
ભાગ (૨) જુએ પઈ [પર લગાવવાને સુગંધીદાર ભૂકે - શેર, મણ ઈ૦; કે અંતર; જેમ કે, પાકે ગાઉ.) ૦ઘંટ વિ૦ ભારે પાઉઢર પું; ૧૦ [$.] ભૂકે; ચૂર્ણ (૨) દંતમંજન (૩) ચામડી પહોંચેલ. [પાકી અવસ્થા = ઘડપણ. પાકું પાન = ઘરડું-વયે પાઉ૮ પં. [૬] એ નામ સેનાને અંગ્રેજીસિક્કો (૨) ૩૮.૯૧ વૃદ્ધ માણસ. મકાન =ઈટ ચૂનાનું બનાવેલું મકાન.—લખાણ રૂપિયાભારનું એક અંગ્રેજી તેલ; રતલ
[માટે) = છેવટનું કાયદેસર લખાણ. પાકે ઘડે કાંડલ ચડાવવા = ન પાક વિ૦ +[તું. પરંવ, પ્રા. પવ4] પાકું; ધીમાં પકવેલું (રઈ બને એવી –મિથ્થા મહેનત કરવી. પાકે પાયે= ખાતરીપૂર્વક; પાક વિ૦ [.] પવિત્ર (૨) પ્રમાણિક (૩) ; ન૦ (સં.) ચિક્કસ. પાકે નકશે = છેવટને નક્કી થયેલો નકશો; “બ્લ પાકિસ્તાનનું ટૂંકું નામ કે રૂપ. દામન વિ. પવિત્ર; શીલવાન. પ્રિન્ટ’. પાકે મારવાડી =મહાપણ; જબરે ઠગ. પાકે રંગ દિલ વિ. પવિત્ર મનનું
= ઊડી ન જાય તે કાયમી રંગ.] પાક [.] પાકવું-પરિપકવ થવું તે; પરિપકવતા (૨)નીપજ પાળી સ્ત્રી [સર૦ મ.] એક પક્ષી (૩) ખેતીની નીપજ (૪) દૂધ, ઘી, ચાસણી વગેરેમાં રાંધી–પકવી | પાક્ષિક વિ૦ [ā] પખવાડિયાનું–ને લગતું (૨) એક બાજુનું –

Page #572

પાખ ]
પર૭
[પાછું
પક્ષનું (૩) ન પખવાડિયે નીકળતું છાપું
જાહેરમાં ફજેત કરવું. –ઉતારવી =પાઘડી માથેથી કાઢવી (૨) પાખ સ્ત્રી. [સં. પક્ષ, પ્રા. પd] પક્ષ સહાયતા; પોગઠું. ૦ હું નવ કાલાવાલા કરવા. ઊંધી ઘાલવી = દેવાળું કાઢવું. -ગુમાવવી સહાયક પક્ષક વગવસીલો
= આબરૂ ગુમાવવી (૨) છેતરાવું. -ઘાલવી = પાઘડી પહેરવી, પાખર સ્ત્રી [સે. પવર,RI] ઘોડા કે હાથી પર નાંખવાનું બખ- માથે મૂકવી. –નીચી કરવી =બદનામ કરવું (૨)-કાલાવાલા તર (૨) ફુલની ચાદર (૩) ઘેડા ઉપર નાખવાની સેનારૂપાનાં કરવા. -ફેરવવી = બેલેલું ફેરવવું; આડું બોલવું (૨) દેવાળું ફૂલોની બનાવેલી ઝુલ (૪) ઘોડા ઉપર કસવાને સામાન; ડળી. કાઢવું (૩) પક્ષ બદલ. -બગલમાં મારવી =આબરૂની [પાખર પૂજા કરવી = શરમાવી હાંકી કાઢવું.] ૦૬ સક્રિ[.. દરકાર ન રાખવી. -બંધાવવી = પાઘડી બાંધે એમ કરવું (૨) gવર] પાખર પહેરાવવી. -રિયું વિ. પાખરવાળું. –રી વિ. ઈનામ કે સરપાવ આપ (૩) શાબાશી આપવી (૪) શોક પાખરિયું; પાખરવાળું (૨) ૫૦ ઘોડેસવાર. – વિ. પાખરવાળું મુકાવો. -બો = જુઓ પાધડી રંગે. -મૂકવી = પાઘડી પાખલિ અ૦ [જુઓ પાખ] + આજુબાજુ
ઘાલવી. -મૂકીને આવવું = છેતરાઈને આવવું. -ર = વિ. પાખળવું સક્રિ. (પ.) [સર૦ મ. વાવઝળ] જુઓ પખાળવું “મૂઓ', “ફાટી મૂઓ' જેવી ગાળ. –લેવી = આબરૂ લેવી પાખંડ ન. [૪] ઢગ; દંભ (૨) [વા. સં. Triz] અસત્ય કે (૨) હરાવવું; ઠગવું; માર ખવડાવો. –સંભાળવી = સાવધ દંભી -ધર્મવિરુદ્ધ મત. -ડી વિ. ઢોંગી
રહેવું; આબરૂ સંભાળવી. પાઘડીનો ધણી = વહેવાર કે વેપારમાં પાખા મુંબૂમ; બરડો.[પાખાડા પઢવા=બુમબરાડા પાડવા.] માનવંત. પાઘડીનો પેચ સંભાળ = આબરૂ સંભાળવી. પાખી–એ) અ [જુએ પખે] સિવાય
અવળી પાઘડી મૂકવી = દેવાળું કાઢવું. પાઘડી બે હાથે પાખા પુત્ર કંટવાળો
ઝાલીને હીંડવું=સંભાળીને, સાવધાનીથી ચાલવું.] ૦૫ને ૫૦ પાઠ પુત્ર પાસેના વિસ્તાર કે પ્રદેશ; પડોશ
પાઘડીના જે વિસ્તાર (લંબાઈમાં વધારે પણ પહોળાઈમાં પાગ ૫૦ [ફે. પા] પગ (પ.) (૨) [જુઓ પાજ] પાળ (૩) એ છે). ૦બંધ વિ૦ પુરુષો પૂરતું (નેતરું). - હું નવ પાઘડી [જુઓ પાઘ] + પાઘડી
(તિરસ્કારમાં). – મેટું પાઘડું; પાઘ પાગ ન [‘પાગ” ઉપરથી] Vગડું; પાગડું (૨) જુએ પાખડું. | પાઘેટું, –રો જુઓ પામેટું, –ો [-મોટું દેવું = પક્ષ - આધાર સબળ હોવો.]
પાચ ન [સં. ઉપરથી] પરુ; ગુમડામાંથી નીકળતી રસી પાગ(-ઘ), ૦ડી, ડીપને, ડું+જુઓ પાઘ, ડી'માં પાચક વિ૦ [ā] પાચનક્રિયાને મદદ કરનારું; પચાવનારું પાગડું ન [જુએ પાગ ઢં] પગ (૨) જુઓ “પાગ(–ઘ)માં પાચન ન. [સં.] હજમ કરવું – પચવું – પચાવવું તે (૨) જઠરાગ્નિ. પાગર સ્ત્રી [સર૦ મ. પI] પવન પડી જવાથી હોડીને દોરડા ક્રિયા સ્ત્રી, પચવાની ક્રિયા. ૦રેસ ૫૦ પચવામાં મદદ કરનાર વડે ખેંચવી તે (૨) હેડી ખેંચવાનું દોરડું (૩) તે બાંધવાને (અંદરથી ઝરતો) રસ. શક્તિ સ્ત્રી, ખાધેલું પચાવવાની શક્તિ,
સુકાન પાસેને ખીલો -અકેડો પાગરણ ન૦ [સર૦ મ. પIRI[, પાંઘળ, પાંડુરળ] પથારીને પાચ અકિં. [સં. પર્ ઉપરથી] + રંધાવું સામાન (૨) [જુઓ પગરણ] શોભા; શણગાર (૩) પગરણ | પામ્ય વિ. [સં.] પચી શકે કે પકાવી શકાય એવું [પાટવું સારું ટાણું
[સ્થાન પાછ–સ,-હ)ટવું સક્રિ. [જુઓ પછાટ, પાટવું] પછાડવું; પાગલ વિ. [સે. પુરા; સં.] ગાંડું ખાનું ન. ગાંડાને રાખવાનું | પાછ(છો)તર વિ. [AT. ઘ8 (સં. પશ્ચાq) +(સં.) ઉત્તર] પાગલદાણા ડું બ૦૧૦ [‘પાગ' ઉપરથી] એક જાતનું સાંકળું મોસમના પાછલા ભાગનું પાગલાગણું ૧૦ [પાગ+લાગવું] જુઓ પગેલાગણું
પાછરું ન૦ [સર૦ હિં. પાઈ = ઘસરક] ઘસરકે; ઘા. [પાછાં પાગલોપા વિ૦ બહુ જ થાકી ગયેલું [સવારની ટુકડી પાછલ અ૦ [સર૦ હિં.] (પ.) જુએ પાછળ પાગા સ્ત્રી- [જુઓ પાયગા; સર૦ મ.] ઘોડાર (૨) લશ્કરી ઘડે- | પાછલું વિ૦ [‘પાછું' ઉપરથી] (ક્રમમાં) પછીનું; પાછળનું (૨) પાગ j[‘પાખ'ઉપરથી; સર૦મ. પIII = રક્ષક] સલાહકાર; પૂર્વનું પહેલાંનું. [પાછલી અવસ્થા = ઘડપણ. પાછલી રાત=
મદદગાર (૨) [સં. પ્રગ્રહૃ; પ્રા. હું ઉપરથી ચૂડી ઉપર ચીપ રાતનો અંત ભાગ. પાછલે બારણેથી = ચોરી છૂપીથી. પછલે બેસાડવાની કુદડીવાળી રેખ (૩) [પાગ = પગ ઉપરથી] ખેપિયે | પહોર =સાંજ.]. કાસદ
[ પાધડી; પાઘડો | પાછળ અ૦ [જુએ પાછું] પછવાડે. [–થવું =પીછો પકડવો (૨) પાગે-ઘો)ટું ન [સર૦ મ. પોટે] પાઘડી. -રો પુત્ર મેટી ચીડવ્યા કરવું. પડવું = પછવાડે રહેવું (૨) ખંતપૂર્વક મંડ્યા પાગેહા [સર૦ રું.; .] મંદિર; દેવસ્થાન (જેમ કે, બૌદ્ધ) રહેવું (૩) પીછો પકડો. –પડી જવું = સાથે ન રહી શકવું પાઘ સ્ત્રી[. gaહું = ઉપાધિ (૨) મુખી (૩) લગામ પરથી? (૨) મોડું પડવું – થવું (૩) સ્થિતિ કે દરજજામાં ઊતરતું હોવું. સર૦ હિં. પા; . પાર્ટ; 1. પા]] પાઘડી (પ.) (૨) પું -મૂકવું=ની આગળ જવું (૨) બીજા કરતાં વધી જવું.-રહી મેટી પાઘડી; પાઘડો
જવું = પાછળ પડી જવું.] પાઘડી સ્ત્રી. [જુઓ પાઘ; સર૦ હિં. ઘારી, મ. પાડી] માથાને | પાછું વિ. [. પશ્ચાત, ગ્રા. પ્ર ઉપરથી] પાછળનું (૨) અ
એક પહેરવેશ (૨) [લા.] સારા કામ બદલ અપાતી ભેટ; પાછળ (૩) વળી; ફરીથી (૪) ઊલટી કે અવળી –સામેની સરપાવ કે ચાંલે (૩) મકાન ભાડે લેવા માટે અગાઉ ખાનગી | દિશામાં. જેમ કે, પાછો આવ (૫) બાજુએ કે આવું. જેમ કે, તું આપવી પડતી ઊચક ૨કમ (૪)(કટાક્ષમાં) લાંચ. [-ઉછાળવી= પાછો ખસ; પાછી બેસ. [પાછી ધરતી = (સં.) કાઠિયાવાડ.
જઠરાગ્નિ

Page #573

પાછવાયું]
૫૨૮
[પાટિયું
પાછી પાની કરવી = પૂંઠ બતાવવી; પાછું ફરવું (૨) હારીને | પાટલિ ન૦ [સં.] પાટલ; એક ફૂલઝાડ [દેશની રાજધાની નાસી જવું. પાછી લાગવી =મત આવવું (૨) નુકસાન થયું. | પાટલિત–લી)પુત્ર ન [i](સં.) એક પ્રાચીન નગર – મગધ પાછું કરવું = પાછું કાઢવું (૨) પાછું ખસેડવું. –કાઢવું ન લેવું; | પાટલી સ્ત્રી- [જુએ પાટલો] સાંકડી પાટ; બાંક (૨) નાને અસ્વીકાર કરવો (૨) ન પેસવા દેવું. –નાખવું = ઊલટી કરવી. પાટલે (૩) ઘંટીથી આંગળાં સુધી ભાગ (૪) એક પ્રકારનું -પગલું ભરવું=ખચકાવું (૨) પલાયન કરવું. પડવું = હારવું, ઘરેણું (૫) કપડાની ચારપાંચ આગળ પહોળી ગેડ કે તેવી ધેતિપૂંઠબતાવવી. -ફરવું = પૂંઠ ફેરવવી (૨) પાછું આવવું. -વળવું = યાની ગેડ કરી પહેરાય છે તે (૬) પણી વણવાની અમુક ઘાટની બગડી જવું; ઊતરી જવું (૨) ઊલટી થવી (૩) મરણ પામવું. પાટલી (૭) બારડોલી-રેટિયાની બેરાણી – નીચેનાં પટ્ટી. [-પહે-વળીને (વાળીને) જેવું = પાછળ શું છે તે જોવું; વિચાર કરો. રવી = ઘડતયું આગળ કે પાછળ પાટલી વાળીને પહેરવું. -વાળવી -વાળવું = પાછું કાઢવું.]
=કપડાની કે ઘોતિયાની પાટલી કરવી.]. પાછેવાવું અકૅિ૦ [‘પાછું' પરથી] પાછું પડવું (f) [નું ખીરું પાટલીપુત્ર ન [4] જુઓ પાટલિપુત્ર [૫૦ પાટલુન પહેરેલો પાછટિયુંન[પાછું” ઉપરથી] જુઓ પછીતિયું (૨) કપડાની અંદર... | પાટલૂન ૧૦ [છું, પૅન્ટેન] યુરોપી-ઘાટન ચાર. –નિયે વિ૦ પાછતર(–) વિ૦ જુઓ પાછતર
પાટલે પૃ. [સં. પટ્ટ] ભયથી ત્રણ ચાર આંગળ ઊંચું લાકડાનું પાછયું નવ (કા.) [પાછું' ઉપરથી] પાછા વળવું તે
એક બાજઠ જેવું આરાન (૨) જાડી મેટી લગડી (રૂકે રૂપાની). પાછવાડિયું વિ૦ [‘પછવાડું' ઉપરથી] ગામના છેવાડાના ભાગનું [પાટલા ઉપર ધૂળ નાખવી = મૂળાક્ષર લખતાં શીખ , પાટલા પાછા (છા') [સર૦-fહું., મ. પાર્ટી, ૦ë] જુઓ પાદશાહ ફાડા = નવરા બેસી નખેદ વાળવું (૨) ભણવામાં બેકાળજી સમ્રાટ. ૦ઈ સ્ત્રી [સર૦ મ.] પાદશાહી
રાખવી. પાટલા ભરવા=પાટલા વડે વિદ્યાર્થીને કરાતી શિક્ષા. પાજ (જ.) સ્ત્રી [સં. પચા; પ્રા. પન્ન =રસ્તે; કેડી. કે. વન = પાટલા માંડવા =જમવા માટે આસન ગોઠવવાં. પાટલા મંડવા
સીડી] પાળ; સેતુ (૨)[3] એક જાતનું ઝીણા પિતનું રેશમી કપડું =નવરા બેસી નખેદ વાળવું. પાટલે બેસાડવું = આદરસત્કાર પાજણ સ્ત્રી, જુઓ પાંજણ
કરવો. પાટલે બેસાડી પૂજા કરવી =હુલાવી ફુલાવીને નવરું પાજી વિ૦ [.] હલકું; નીચ (૨) કંજૂસ
બેસાડી રાખવું (૨)(વ્યંગમાં) કાંઈ કામ કરવા ન સેપવું કે કહેવું. પાટ ૫૦ [સં. ઘટ્ટ તથા પાટ= વિસ્તાર; ગામનો ભાગ; કિનારે; પાટલો કરે =માનપૂર્વક દક્ષિણાદિ આપવાં-એડગઠનું પટ] મેટું તામ્રપત્ર (૨) બાજઠ; મેટે પાટલ (૩) આખું થાન; આવવું; નિરાંત વળવી; બેઠવા . –પડ = આદરકાર થવો તાકો (૪) જમીનને લાંબે પટ (૫) બેથી વધારે નંગને સામટે (૨) ભેજનનું નિમંત્રણ મળવું (૩) જમનારની સંખ્યા બતાવવા વણાટ (૬) પગ દઈને ચાલવા માટે માન ખાતર વાટમાં પાથર- વપરાય છે. ઉદાહ આજે કેટલા પાટલા પડયા? (કેટલા જમનાર વામાં આવતાં કપડાં (૭) ઘેણને પહેરવાનો ફાળ (૮) (ટ,) આવ્યા ?) (૪) ફાવવું; કામ પાર પડયું. –ફર = કામ થયું -
સ્ત્રીબહુ માણસ બેસી શકે તેવી પાટિયાંની એક ઊંચી બેઠક પાર પડવું (૨) ચલણ હોવું. -મૂકો =જમણ માટે આસન (૯)ઢેરને પાણી પાવાની નાની તળાવડી (૧૦) લાંબા લંબચોરસ ગોઠવવું.] કકડો; લાટે (૧૧) ન૦ રાજગાદી (૧૨)[સં. પાઠ]ગડિયે બોલી | પાટવ ન [સં.] પટુતા; ચતુરાઈ કુશળતા (૨) ચાલાકી, ચંચળતા જો તે (૧૩) વામમાર્ગમાં એક ધર્મક્રિયા. [પાટે બેસવું = ઊંચા પાટણ વિસ્ત્રી[જુએ પાટવી] પાટવી કે પટવીની સ્ત્રી મેભા કે અધિકારની જગાએ બેસવું (૨) ગાદીએ બેસવું (૩) પાટવી વિ૦ કિં., બી. પટ્ટ= ગાદી; સર૦ ]િ સૌથી મોટું (૨) જ્ઞાતિજન વખતે દેખરેખ માટે બેસવું (૪) સ્ત્રીને અટકાવ j૦ ગાદીને વારસ
[એક જાતનું રેશમી વસ્ત્ર આવ.]
પાર્ટ-ટાં)બર ન [પાટ (સં. પ્રા. પટ્ટ= રેશમ કે શણ) + અંબર] પાટકવું સક્રિ. [જુઓ પટકવું] પછાડવું; પાહટવું
પાટાપિંડી, પાટપૂટી સ્ત્રી ઘા ઉપર મલમપટ્ટી કરવી તે પાટડી સ્ત્રી [પાટ ઉપરથી] નાને પાટડો (૨) ન૦ (સં.) એક | પાટાંબર ૧૦ (૫.) જુએ પાટંબર ગામ. – પંવહેરેલો પાસાદાર ભારવટિયે
પાટિયાની સ્ત્રી [પાટિયું' ઉપરથી] ઘઉની સેવ (પુષ્ટિમાર્ગીય) પાટઘાય(–) j૦ +રાજપાટ પર કે રાજાને ઘા – જોકે પાટિયાં નવ બ૦ ૧૦ [4. ઘટ્ટ, પટ્ટી] સ્ત્રીઓનું કેટનું એક ઘરેણું પાટડિયા ૫૦ અમુક જ્ઞાતિમાં એક અટક. – પં. (૫) પાટ | પાટિયું ન [પાટ’ પરથી] લાકડાને કે પથ્થરને વહેરીને પાડેલાં (લાલિત્યવાચક)
પાતળાં પડમાંનું એક (૨) લખવા માટે કરેલું કાળું પાટિયું પાટણ ન. [સં. વતન પ્રા. પટ્ટ] જુએ પટ્ટણ (૨) (સં.) ઉત્તર (નિશાળમાં) (૩) છાતીની પેટી પરનાં હાડકાંમાંનું એક (૪) ગુજરાતનું એક નગર. ૦વાદિયે ૫૦ એક જ્ઞાતિને માણસ; વાસણ (૫) પાણીમાં રહેતું વહાણના સુકાનનું પાટિયું (૬) ઠાકરડો. ૦વાડે રૂં. (સં.) પાટણ પાસે અમુક પ્રદેશ રેલવેનું સ્ટેશન નામના પાટિયા પુરતું રખાય તે; કામચલાઉ પાટનગર ન૦, –ની સ્ત્રી [પાટ +નગર] રાજધાની
સ્ટેશન (૭) (મકાન, દુકાન, માણસ ઈન) નામનું પાટિયું. પારડી સ્ત્રી, (કા.) [જુઓ પાડ] માટીનું નાનું વાસણ; દેણી [પાટિયાં ઊંચકાવાંaધંધામાં ખોટ આવવી; દુકાન બંધ કરવી પાટલ વિ. [સં.] પાટલના ફૂલના રંગનું લાલ (૨) ન૦ જુએ પડવી. પાટિયાં ગઠવવાં = બંધબેસતું કરવું. પાટિયાં દેવાવાં, પાટલિ
ભિડાવાં, બેસી જવાં = છાતી બેસી જવી, હબકી જવું (૨) પાટલા સ્ત્રી [પાટલ (સં. પટ્ટ) + ] એક પ્રકારની છે બંધ થઈ જવું(૩)નાદાર થવું; દેવાળું નીકળવું. પાટિયાં માંજવાંક પાટલા સાસુ સ્ત્રી [પાટલ (સં. ઘટ્ટ) +સાસુ] મોટી સાળી જમવાનાં વાસણસણ સાફ કરવાં (૨) ખાઈ-પી એઠવાડ

Page #574

પાટિ].
પ૨૯
[પાડીલું
કાઢી નિરાંત ધરવી. પાટિયાં રંગાવાં = ખૂબ માર પડો (૨) –કર ફરી ફરી વાંચવું (૨) કેઈ ધર્મપુસ્તક નિયમિત ઘણી નુકસાનીમાં આવવું. પાટિયાં વાળી દેવાં = કામ બંધ વાંચવું. -ન્મળ = શીખવાનું મળવું; ખો ભૂલવી (૨) સજા થવી. - કરવું; ભાંગી પાડવું. પાટિયું ચેહવું, મારવું, લગાવવું, લટ- -લે = ધ ગ્રહણ કરવો; ધડો લેવો (૨) ભણવાને પાઠ કાવવું =નામવાળું પાટિયું લટકાવવું; જાહેરાત કરવી.]
ગુરુ પાસે સમજવો.-શીખવજુઓ પાઠ આપો.-શીખ પાટિયે ! [. guત્ર પાટ' પરથી ] પહોળા મેનું માટીનું = જુઓ પાઠ મળ.] ૦, પૃ૦ વાચક (૨) અધ્યાપક (૩) કે ધાતુનું એક ઠામ
ધર્મોપદેશક (૪) વેદ-શાસ્ત્ર ભણનારો (૫) બ્રાહમણની એક પાટી સ્ત્રી. [‘પાટ” ઉપરથી] સ્લેટ (૨) સૂતર કે રેશમની વણેલી અટક. ૦૧ ૧૦ સિં] પઢાવવું-શીખવવું તે. પૂજા સ્ત્રી, કે ગુંથેલી સાંકડી પટ્ટી (૩) લોઢાની તેવી પાટી (૪) ગામમાં પાઠ, પ્રશ્નો વગેરે નિત્યકર્મ. ફેર, ભેદ પું, જુઓ પાઠાંતર. ગરાસદારને હિસ્સે; ના વાંટ (૫) હારબંધ એક માલકીનાં ૦માલ-ળા) સ્ત્રી વસ્તુને ક્રમિક પાઠે રૂપે ગોઠવીને આપતું ખેતર (૬) [તું. પાટી = ક્રમ, વારે] પ્રસંગ; બનાવ. ઉદા. સત્તા- પુસ્તક (૨) (સં.) અગ્રેજી ભાષા શીખવવા માટેનું એવું પુસ્તક. નાશની પાટી (૭) સિર૦ પુરપાટ] ઘોડાને ફેરવતાં કઢાવાતી વ્હાલા(–ળા) સ્ત્રી. નિશાળ (૨) ઊંચા પ્રકારના શિક્ષણની દોટ (૮) [$. ] ટોળી; ટુકડી. [–ઉપર ધૂળ નાખવી = શાળા; મહાવિદ્યાલય (૩) સંસ્કૃત શીખવવાની શાળા, –ઠાંતર નિશાળે જવું. –ઉકેલવી, છોડવી = ખાટલાની પાટી છૂટી કરવી. ન [+ અંતર] ગ્રંથની બીજી પ્રતમાં મળી આવતું ભિન્ન લખાણ; -પકવી = ટુકડીમાં વહેંચાયું; તફે પડે. -ભરવી = ખાટલા ગ્રંથ કે લખાણનો જુદો પડતે પાઠ. -કિકા સ્ત્રી પાઠ કરનાર પર પાટી ગંથવી. -વાળવી = પાધર કરવું; ઉજજડ કરવું.] સ્ત્રી, –ઠી પુંપાઠ કરનાર (ગ્રંથન) (૨) ભણેલો (૩) પાઠ કરતાં પાટીગણિત ન [.] અંકગણિત
યાદ કરી લે એ. જેમ કે એકપડી. (પ્રાયઃ સમાસમાં) પાટીદાર ! [પાટી+દાર] જમીનદાર; વતનદાર (૨) એ નામની | પાઠવવું સક્રિ. [સં. પ્રસ્થા; . વ] મોકલવું. [પાઠવાવું
એક જતિને માણસ રિયું વિ. પાટીદારનું કે તેને લગતું | અક્રિ. (કર્મણિ), નવલું સક્રિ. (પ્રેરક).]. પાટીવાળે ડું [પાટી (૬. પાર્ટ)]રેલવેની સડક પર કામ કરનાર | પાદું ન૦ [સં. 98; . પટ્ટ, પટ્ટ] પીઠ ઉપર થતું ગુમડું (૨) રેલવેના નેકરોની ટુકડીને માણસ; “ગેંગમેન' (૨) (મુંબઈમાં) [ [પ્રા.પટ્ટામ=પાઠવવું પરથી ] કૂવામાંથી માટી કાઢવાને મોકલવાની પાટી– ટોપલાવાળો હેલકરી
દોરડે બાંધેલી ટોપલી (૩) [. ઉપષ્ટ; બા. fપટ્ટ] કેલમાં પાક્યા પાટુ સ્ત્રી૦; ન૦ [. ક્વા] લાત
બાદ રહેલો શેરડીને કરો (૪) [સર૦ ગ્રા. વાઢI] કુંવારનું પાન પાડી સ્ત્રી, ડું ન [સં. પાત્ર ] પાટિયાના ધાટનું નાનું માટીનું | પાઠથ વિ. [i.] ભણવાનું (૨) નિશાળમાં ચાલતું. કમ ૫૦ વાસણ (૨) [i. fપણવટી; સર૦ મ. પાટવી, હિં, વિઠી] અભ્યાસક્રમ.૦પુસ્તકન નિશાળમાં ચાલતી ચેપડી; ટેકસ્ટબુક છાશમાં ચણાનો લોટ ઉકાળીને કરેલાં ઢોકળાં
પાઠ (પા') [. પાટh; પ્રા. વારંવ, પાઢ; સર૦ ઉં. વાઢ) (સુ.) પાટો ૫૦ [. પટ્ટ] પાટીના આકારનો લુગડાને ચીરે (૨) | સેનીની કામ કરવાની જગા જેના ઉપર આગગાડી દોડે છે તે લોઢાને પાટે (૩) ચીલો. | પાઠવું [સર૦ સે. પારદુ= જામીન] ઉપકાર; આભાર. [-ચ [પાટા બાંધવા = કાન ભંભેરવા; આડુંઅવળું સમજવી ભમાવવું =ઉપકાર તળે આવવું. પૂછ, –માન = આભાર માનવો. (૨) ભમાઈ જવું; ન સૂઝવું. પાટો કરે = પાટાપિંડી -મલમ- રાખ = ઉપકારના બેજાનું સ્મરણ રાખવું. -વાળ = પટ્ટી કરવી. -ગેઠો = મેળ મળ; ફાવટ આવવી. -ચ = ઉપકારનો બદલો આપવો.]
કિંમત ઠેકાણું પડવું (૨) ફાવતું આવવું. –ચઢાવવો = ચક્ર ઉપર પાટ | પાઠ j૦ [સર૦ ૫.; . પાટુ) સમતા; સરખાપણું (૨) ભાવ; લાઈ જવો (૨) પાટો ચડવો'નું પ્રેરક. –ામ = બનાવ થવો; | પાઠ પું(૫) પ્રકાર; રીત સ્નેહ થ (૨) ચલણ થવું. -બાઝવો = ઠીક ગેઠવાવું; પાટો | પાઠ–ા)૫(પા)ડેશj[પાડે + પાડોશ] એક જ મહેક્લાનો ગોઠવો. –બાંધ, મારે, લગાવ = ઘા વગેરેને ગડાની | કે પાસે પાસે વાસ–વસતી. -શી પુરુ પાડપડોશમાં રહેનાર પીથી વાટીને બાંધી દેવાં. બેસ = પાટો ગોઠવ. પાટે ચડવું= | પારું નવ જુઓ પાડું રાગે પડવું; વ્યવસ્થિત ગોઠવાવું. પાટેથી ઊતરવું = પાટા ઉપરથી| પાઠલ(–ળ) ન૦ જુએ પાટલ કુલ
સરકી પડવું (૨) આડમાર્ગે ચડી જવું (૩) ગુસ્સે થઈ જવું.] | પાહવું સક્રિ[8ા. (. વાત ); ‘પડવું’નું પ્રેરક] પડે એમ પટોડિયું ન૦, પાટડી સ્ત્રી, જુઓ પાટડી
કરવું (૨) બનાવવું (સિક્કા, પિક) પાટોતું ન૦ (કા.) ખાબોચિયું
પાસી સ્ત્રી, બડાશ પાટધર વિ. ['પાટ' કે પટ્ટ' + ધરવું] પાટવી
પાઠળ ૧૦ જુઓ, પાડલ પાટોપાટ અ [‘પાટ” ઉપરથી] હારોહાર; સળંગ
પાઠાનાર જુઓ “પાડો'માં
[પાડપાડોશી પાઠ પું. [ā] ભણી જવું–બોલી જવું તે (૨) ધાર્મિક ગ્રંથ કે પાઠા૫(પા)ડેશ j૦ જુએ પાડપડોશ. –શી ! જુઓ
સ્તોત્ર વગેરેનું રોજનું વાચન (૩) પાઠયપુસ્તકો એકાદ દિવસમાં પાઠામ(મ)દિયું વિ૦ [પાડો + મંડવું] માત્ર પાડા મંડી જાણે પઢી શકાય તેવો વિભાગ (૪) શબ્દ કે વાકયોને ક્રમ કે યોજના તેવું; મંડવામાં અણઘડ (૨) [લા.] અણઘડ (૫) બેધ; શીખ (૬) નાટકના પાત્રનું કામ. -આપ = પાટિયું ન [જુઓ પાડે =મહેલો] ફળિયું ભણવાનું બતાવવું; શીખવવું (૨) (સમજણ પડે તે માટે) શિક્ષા | પાડી સ્ત્રી. [રે. વા, વાડી] ભેંસનું માદા બચ્ચું કે સજા કરવી (૩) શિખામણ આપવી. -કરવું = મઢ કરવું. | પાડીલું વિ૦ [‘પાઠ” ઉપરથી] પાડની કદર કરનારું; કૃતજ્ઞ
જે-૩૪

Page #575

પાડું]
પાડું ન॰ [વે. પg] ભેંસનું બચ્ચું. [પાડાં સૂંઢવાં= જીએ પાડા મંડવા.]
[જાય તે
પાડૂઘલા પું૦ સ્ત્રી સગર્ભા થવાથી તેનું ધાવણું બાળક નબળું થઈ પાડા પું॰ [વે. પટ્ટુથ] ભેંસનું નરબચ્ચું કે તેનેા નર. [પાડા જેવું= જાડું, મજબૂત, ઓછી અક્કલનું. પાડા મંડવા-નવરા હોઈ નકામું કામ કર્યાં કરવું. પાડે મંડે એવું=આવડત કે અક્કલ વિનાનું.] –ઢાખાર પું॰ બે પાડા વચ્ચે હોય છે તેવું પાકું વેર પાડા પું॰ [‘પાડવું’ ઉપરથી ] તાંબા વગેરે હલકી ધાતુના ભેગ (સેાનામાં) [મહાલ્લા પાસેનું; નજીકનું પાડા પું॰ [સં. વા; પ્રા. વા૩, ૦] મહેો. વાડિયું વિ પાડા (પા’) પું॰ (સુ.) ધારા; રૂઢિ; સંપ્રદાય (૨) [સં. પાઠ, પ્રા. પા; સર૦ હિં. પાહા, મ. વાડા, ઢા] આંકને ગડિયા પાડાવાડિયું વિ॰ જુએ ‘પાડો’ (મહાલ્લ્લા)માં પાડોશ, ॰ણુ, શી[દ્દે. વાદોસ, સિમ] જુએ પડોશ, વણ, --શી પાઢીહારું વિ॰ [ત્રા.પાšિારિથ (સં. પ્રતિાર)]અનામત મૂકેલું પાણ (ણ,) શ્રી [સં. વાન્ય] ચેાથેા ભાગ; ચેાથા ભાગ દર્શાવનારી કાના જેવી ઊભી લીટી (૨)સંસ્કૃતમાં વાકયને છેડે આવતી ઊભી લીટી. [-મૂકવી = અંત આવે; પૂરું કરવું.] પાણ ન॰ [ä. પાન; ત્રા.] ખેતરના પાકને પાણી પાવું તે (૨) કાંજી; પવાત (૩) પું॰ [સં. વાળિ] (૫.) પાણિ; હાથ પાણકંદા પું॰ [ત્રા. વાળ + કંદ] એક વનસ્પતિ પાણકોરું ન॰ [પાણ (કાંજી)+કારું] ગાજયા જેવું કપડું પાણત ન॰ [પાણ' ઉપરથી] ખેતરમાં પાણી પાવું તે; પાણ. તિયા,—તી પું॰ ખેતરમાં પાણી વાળનારા [ધાબાજરિયું પાણ(–ન)બાજરિયું ન॰ [પાણ (સર૦ પાણ કંદો)+ખારિયું] પાણિ પું॰ [i.]હાથ.૦ગ્રહણ ન॰(લગ્નમાં)હાથ ઝાલવે તે (૨)લગ્ન પાણિનિ પું॰ (સં.) પ્રસિદ્ધ સંસ્કૃત વૈયાકરણી પાણિયારી (ચા') સ્ત્રી॰ [ત્રા. પાળિમહારી (સં. વાનીથ + હારી); હિં. પનિહારી] પાણી ભરનારી. – ન॰ [સર॰ હિં. પનિયાર] ઘરમાં પાણીનાં વાસણ રાખવાની જગા(૨)[પાણિયારી ઉપરથી] પાણી ભરવાનું કામ (૩) (કા.) નવાણ; જળાશય. [પાણિયારાના મુનસફ, મુનશી = ઘરકૂકડો માણસ; ઘરમાં કે સ્ત્રીઓ આગળ જ બહાદુરી મારનાર.] – પું॰ પાણી ભરનારા નાકર પાણી ન॰ [સં. પાનીય; પ્રા. નાળીમ, વાળ, —ળી] પીવાનું કુદરતી પ્રવાહી; જળ (૨) જળ જેવું કાઈ પ્રવાહી(૩) [લા.]ધાર; વાઢ (૪) નૂર; તેજ (૫) શૂરાતન; પેારસ (૬)ટેક; વટ; આખરૂ (૭) ઢાળ; સેાનારૂપાના રસ. [આવવું=પાણીના આવરા થવા; ભરતી – રેલ આવી (૨) (મેાંમાં) લાળ છૂટવી; ખાવાની ઇચ્છા થવી; સ્વાદ થવા (૩) (આંખમાં) આંસુ આવવાં. –ઉતરાવવું= મહેનત કરાવવી; મુશ્કેલી પાડવી. ઉતારવું = સખત કામમાં જોડવું(૨)શરમિંદું કરી દેવું; તેજ તીક્ષ્ણતા દૂર કરવાં. ઊતરવું= પાણી એઠું થયું; જુવાળ ઓસરવા (૨) ધાતુને પાણી પાયું હાય તેની અસર જતી રહેવી; તેજ તીક્ષ્ણતા કમી થવાં (૩) આખરૂ જવી (૪) ખૂબ મહેનત પડવી(પ)(પગે) સેજો આવવે. –આસરવું=પાણી ઓછું થયું. –કરવું=ધૂળધાણી કરવું; બગાડવું; ગુમાવવું, –ખરું કરવું = કેવળ ડિંગ મારવાની ટેવ હેાવી. –ખાવું, –ગુમાવવું = શાતન, વટ, કે આબરૂ ખાવાં. –ચઢવું = જીસ્સા

[પાણીચું
આવવે; શૂર ચડવું (૨) પાણી વધવું; રેલ આવવી. -ચઢાવવું= ઉશ્કેરવું; શૂર ચડાવવું (૨) હથિયાર કે લેાખંડને પાણી પાયું (3) ઢાળ ચડાવવા (!). —છાંટવું = ઠંડું પાડવું; શાંત પાડવું (૨) મંતરેલું પાણી છાંટી જાદુઈ અસર ઉપજાવવી. —છૂટવું = (મેાંમાં) પાણી આવવું; ખાવાનું મન થવું(૨) પરસેવા છૂટવા; થાકી જવું કે બી જવું(૩)શાક વગેરે બફાતાં અંદરથી પાણી નીકળવું.—ાઢવું = નળ કે પાળમાંથી પાણી આવવા દેવું. −છેડાવવું = મુતરાવી દેવું; ડરાવી દેવું; ગભરાવી દેવું. –જવું = પાણી ભરવા જળાશયે જવું (૨) આખરૂ જવી; વટ જવા. –જોવું, –પારખવું = કસ કે શક્તિ તપાસી જોવાં. −ઝરવું = પાણી ઠંડું થયું (૨) પાણીમાં કચરા નીચે બેસી જવા. –થઈ જવું = વેડફાઈ જવું; ધૂળધાણી થઈ જવું (૨)ઓગળી જવું (ક્ષાર કે બરફનું). –દેખાડવું (ઢારને) =તેને પાણી પીવા માટે ધરવું કે જળાશયે લઈ જવું. —પચવું = જીએ પાણી મરવું. –પઢવું = વરસાદ થવે (૨) મહેનત પડવી. -પાણી કરવું = પાણીની તીવ્ર ઝંખના કરવી (ર) થકવીને ઢીલુંઢસ કરી દેવું (૩) ખુશ ખુશ કરી નાખવું. -પાણી થઈ જવું = પરસેવાથી રેબઝેબ થઈ જવું (૨) ખુશ ખુશ થઈ જવું (૩) (ખાર વગેરેનું) એગળીને પાણી થઈ જવું. −પાવા જવું = એલાની પાછળ મરી જવું, –પાવું = ઢોળ ચડાવવા (૨) થિચારને ધાર ચડાવવા કે કઠણ કરવા ગરમ કરી પાણીમાં બેાળવું (૩) ઉશ્કેરવું (૪) વનસ્પતિના મૂળમાં પાણી પહોંચાડવું. –પીને ઘર પૂછ્યું – કરવાનું કરી બેઠા પછી તેની યેાગ્યાયેાગ્યતાના વિવેક કરવા. –ફરવું, ફરી વળવું = નકામું જવું; ધૂળમાં મળવું. ફેરવવું = પાણી કરે એમ કરવું. “બદલવું = જુદાં હવાપાણીની જગાએ જવું (૨) બીજા સ્થળનું પાણી ઉપયેગમાં લેવું. “બાળવું = જુલમ કરવેા (૨) જીવ બાળવા. ભરવું = જળાશયેથી પાણી ભરી લાવવું (૨)લેખામાં કે હિસાબમાં ન હોવું. –ભરાઈ ચૂકવું, -ભરાઈ જવું = આખર કાળ આવવે; મરતી વખતના સાજા આવવા. “ભરાવું – ગૂમડામાં પાણી જેવા પરુના જમાવ થવા. ભરે એવું = ઊતરતા દરજજાનું. -મરવું = પાણી વહી ન જતાં જમીનમાં સમાવું (૨) જીસ્સા નરમ પડવા. “મૂકવું = પ્રતિજ્ઞા લેવી (૨) ચૂલા પર પાણી (ગરમ કરવા) મૂકવું. “લાગવું = હવાપાણીની તંદુરસ્તી ઉપર ખરાબ અસર થવી. લેવું = આખર્ લેવી (૨) નીમ લેવા; પ્રતિજ્ઞા કરવી. લેાવવાં – કેગટ ફાંકાં મારવાં. પાણીએ મગ ચઢવા = સધાયું; સફળ થવું; પાર પડવું. પાણીથી પાતળું = અત્યંત ભે ંઠું (૨) અત્યંત કરકસરિયું. પાણીના રેલાની પેઠે =સપાટાબંધ; ક્ષણ વારમાં, પાણીની પેકે રાહ જોવી = ઘણી જ આતુરતાથી રાહ જોવી. પાણીને ભૂલે =નહિ જેવી કિંમતે; ખૂબ સસ્તું. પાણીને પરપાટ = ક્ષણિક વસ્તુ. પાણીમાં ઉતારવું = જોખમમાં નાખવું (૨) અહેશાન તળે દબાવવું. પાણીમાં જવું = નકામું જવું. પાણીમાં પારા પઢવા = ફરી હાથ ન આવે તેવી રીતે જતું રહેવું. પાણીમાં એસવું = મંદ કે પાછું પડયું; (કાઈ કાર્યમાં) બેસી પડયું – પીછેહડ કરવી. પાણીમાં મેળવું=વણસાડયું; ધૂળ મેળવવું. પાણીમાં મૂડીએ ભરવી = મિથ્યા પ્રયાસ કરવા. પાણી પહેલાં પાળ= અગમચેતી.] ૦કળા પું॰ જમીનમાં પાણી કયાં છે તે કળવાની આવડતવાળા, ૦ચક્કી સ્ત્રી॰ પાણીથી ચાલનારી ચી. શું
=
૫૩૦

Page #576

પાણીછલું ]
વિ॰ પાણીથી ભરેલું (૨)ન૦ પાણીથી ભરેલું નાળિયેર (૩)[લા.] રુખસદ; બરતરફી. [—આપવું, –પરખાવવું=રજા આપવી; ખરતરફ કરવું. -મળવું = ખરતરફ થવું.] ૦છલું વિ॰ શરમિંદું; લજ્જાગ્રસ્ત (૨) પાણીચું; પાણીથી ભરેલું (૩) ન૦ નાળિયેર. [~આપવું = જુએ પાણીચું આપવું.] ઝૂલ સ્ત્રી॰ નાસ્તા કે ભાજન પછી પાણી પીધું તે, ઢાળ પું॰ નદીનું પાણી વહી જવાના ઢાળ; ‘વોટરશેડ’. દાર વિ॰ પાણીવાળું; તેજ. ૦૫શું વે પાણીના જેવી ગતિવાળું; ત્વરિત. પાકું વિ॰ પાણી ન પેસે એવી પાકી તજવીજવાળું; ‘વોટર-ટાઇટ’. ૦પાટલા પું જીએ ઠામપાટલા ૧. ૦પાચું વિ॰ જેમાં થોડું પાણી રહ્યું હોય તેવું; ગદગદું. પ્રૂફ વિ॰ જુએ પાણીપાકું. ફેર, બદલે પું॰ પાણી બદલવું – સ્થાનાંતર કરવું તે (તંદુરસ્તી સુધારવા). મઠું ન॰ (કા.) જેમાં પાણી થોડું ઓછું પડયું હોય એવું રાંધણું. માપક ન॰ પાણી માપવાનું યંત્ર; ‘વોટર-મિટર.' વેરા પું॰ પાણી પૂરું પાડવા પેટે લેવાતા વેરે. શેરડો પું પાણી જવા માટેની પાળ
પ૩૧
પાત પું॰[j.] પતન; પડવું તે. ૦૬ ન૦ પાપ (૨) વિ॰ પાડે એવું; પાડનારું, કી વે॰ પાપી. •કાચ્ચારણ ન॰ [પાતક+ઉચ્ચારણ] પાદરી આગળ પાપ કબુલવાની કૅથલિક ખ્રિસ્તી વિધિ; ‘કન્ફેશન’ પાતર સ્ત્રી [સર॰ દ્િ. પાતર,૪; સં. વાતત્ઝી પરથી ] ગણિકા; વેશ્યા [[સં. પાત્ર]+ભિક્ષાપાત્ર; પાતળ પાતર શ્રી॰ ખાટલામાં વાણની ચાર ચાર સેરની પાંતી (૨) ન૦ પાતરવાઢિયું ન॰ [સર૦ મ. પાતરવડી] પતરવેલિયું પાતરી સ્રી॰ [જીએ પાતરું]મગ, મઠ ૭૦નાં પાંદડાંતા ભૂકા (૨) પાંદડે બાંધેલું ફૂલનું પડીકું
પાતરું ન॰ [ä. પાત્ર=પત્ર] પાંદડું (ર) પતરવેલિયું (૨) એનું ભયું. [(હાથે) પાતરાં પાડવાં=જાતમહેનત કરવી. પાતરે પાણી પાવું = પજવવું; રિબાવવું.] [(૩) ન॰ ભિક્ષાપાત્ર પાતળ સ્ત્રી॰ [પ્રા. વત્તજી (સં. પત્ર)] પત્રાળું (૨) પીરસેલું ભાણું પાતળ પેઢું, ભાજી, -ળાઈ, -ળિયા જીએ ‘પાતળું’માં પાતળું વિ॰ [વે. વત્તō] જાડું કે ઘટ્ટ કે ભરાવાદાર નહિ એવું(૨) સૂકલું;શ; એકડિયું (જેમ કે, શરીર)(3)ઝીણું; બારીક.-ળપેઢું વિ॰[પાતળું+ પેટ]પાતળા પેટવાળું; ઘેાડું ખાનાર(૨)કુંદ વગરનું. ~ળભાજી સ્ત્રી॰ [F.] છૂટા પાણીવાળું શાક. –ળાઈ શ્રી પાતળાપણું. ળિયા પું॰ પાતળે પણ નીરોગી, દેખાવડો પુરુષ પાતંજલ વિ॰ [સં.] પતંજલિએ રચેલું; પતંજલિનું પાતા પું॰ [i.] રક્ષણહાર

[પાદાકુલક
તેમ કરીને કામ પાર પાડી આપે એવું (૩) છૂપી ખાતમી ગમે ત્યાંથી ખેાળી લાવનારું. -ળદેકી સ્ત્રી॰ ખટપટી શ્રી. રૂપાણી ન॰ પાતાળ ફેાડીને કાઢેલું પાણી; અખૂટ પાણી. યંત્ર ન॰ દવા પકવવાનું એક યંત્ર – યાજના, જેથી જમીન નીચેથી આંચ મળે. -ળિયું વિ॰ પાતાળ સુધીનું (૨)પાતાળનું, –ને લગતું પાતિક ન૦ + પાતક (૫.) પાતિત્રત્ય ન॰ [É.] પતિવ્રતાના ધર્મ; પતિવ્રતાપણું પાતી સ્ત્રી॰ [f.] પત્ર; ચિઠ્ઠી પાતું ન॰ [É. પત્ર, પ્રા. પત્ત] પાંદડું
પાતેલી સ્ત્રી॰ [તં. પાત્ર; મ.] પતેલી; તપેલી. –શું ન॰ તપેલું પાત્ર વિ॰ [É.] યોગ્ય; લાયક (સમાસમાં). દા, ત. દાનપાત્ર, વિશ્વાસપાત્ર (૨)ન૦વાસણ (૩)નદીના બે કાંઠા વચ્ચેના પટ – ભાગ (૪) નાટકમાં વેશ લેનાર (૫) કથા કે વાતમાં આવતી વ્યક્તિ (૬) અધિકારી, લાયક પુરુષ. તા ી યોગ્યતા; લાયકાત (ર) કથા ઇ૦ના પાત્રના ગુણ, વિધાન, સર્જન ન જુએ પાત્રાલેખન. –ત્રાપાત્ર વિ॰[+અપાત્ર]પાત્ર અને– અથવા અપાત્ર; ગ્યાયેાગ્યું. –ત્રાલેખન ન૦ [+ આલેખન] (કથાવાર્તા ઇ૦માં) પાત્રનું આલેખન; તે ચીતરવું કે રચવું તે પાથ ન॰ [સં.] પાણી
પાતાલ(−ળ) ન૦ [ä.] પુરાણાનુસાર પૃથ્વીની નીચે આવેલા સાત લેાકમાંના છેલ્લે; નાગલેાક (૨) પૃથ્વીનું બહુ ઊંડું તળ (૩)[લા.] અતિ ઊંડું કે છેક નીચું સ્થાન – જગા. [–ફેાઢવું= પૃથ્વીના પેટાળમાંથી પાણી કાઢવું (૨) મહામુશ્કેલ કામ કરવું. -માંથી વાત લાવવી=પામાં છૂપી વાત શેાધી કાઢવી. –માં પગ હોવા=અંદરખાનેથી બહુ કપટી અને પહેાંચેલ હોવું, –માં પેસાડવું=શરમથી સાવ ભેાંડું પાડી દેવું. ~માં પેસી જવું = ધરતીમાં સમાઈ જવું (૨) ખૂબ શરમાઈ જવું (૩) જાહેરમાંથી ખસી જવું.]~ળકુવા પું॰ અથાગ પાણીવાળા વા. ~ળજંત્રી વિ॰ ઊંડી મસલત – સલાહ કે યુક્તિવાળું (૨) ગમે
|
પાથરણુ(—ણું) ન॰ [પાથરવું' ઉપરથી] નીચે પાથરવા માટેનું જાડું મેઢું કપડું; શેતરંજી, જાજમ (૨) ખરખરો કરવા આવેલાં માટે પાથરેલું કપડું કે તેના પ્રસંગ, બેસણું. [પાથરણે જવું, એસવું = મરનારને ત્યાં શાક દર્શાવવા – બેસવા જવું.] પાથરવું સ૰ક્રિ॰ [ä. પ્રસ્તુ; ત્રા. પત્થર] ફેલાવવું (૨) બિછાવવું પાથરા પું[‘પાથરવું’ઉપરથી] કાપણી કરીને આડા નાખેલા પાક પાથેય ન॰ [i.] ભાતું [વાટ કરનારું (૨)[લા.] ડરપેાક પાદ ન॰ [‘પાદવું’ ઉપરથી] પાદવું તે; વાટ. ૦ણુ, ૰ણિયું વિ॰ પાદ પું॰ [ä.] પગ (૨) ચેાથેા ભાગ (૩) કવિતાની કડી; ચરણ (૪) ગ્રંથના ખંડ કે વિભાગ; જેમ કે, સમાધિપાદ (૫) પ્રકાશનું કિરણ (૬) ઝાડનું મૂળ. ત્રાણુ ન॰ પગરખું. ૦૫ ન૦ વૃક્ષ. ♦પીડ ન॰ ઊંચે આસને બેઠેલાને પગ મૂકવાની પાટલી. પૂરણ ન॰, ॰પૂર્તિ સ્રી॰ અધૂરો શ્લોક પૂરો કરી આપવા તે.
પ્રક્ષાલન ન૦ પગ પખાળવા તે
પાદણ, વૃણિયું જુઓ ‘પાદ’માં
[‘પાદ’માં પાદ ત્રાણુ, ૦૫, ૦પીડ, ૦પૂરણ, પૂર્તિ, પ્રક્ષાલન જુએ પાદર ન॰ વિ. પ૬; સં. પર્ પરથી ?] ભાગેાળ આગળનું મેદાન, હું વિ॰ પાદરે આવેલું
પાદરણ સ્ત્રી॰ જુએ ‘પાદરી'માં
|
[કે પાદરી સ્ત્રી પાદરી પું॰ [ો.] ખ્રિસ્તી ધર્માંપદેશક. –રણ સ્ત્રી પાદરીની પાદવું અક્રિ॰ [સં. ૧; સર૦ હિં. વાવના, મ. વાō] વાટ કરવી. [પાદી જવું, પડવું=બી જવું; ગભરાઈ જવું.] પાદશાહ પું [I.] બાદશાહ; સમ્રાટ. જાદી શ્રી પાદશાહની કુંવરી. જાદા પું॰ પાદશાહના કુંવર. —હી વિ૦ પાદશાહનું (૨) સ્ત્રી॰ પાદશાહનું રાજ્ય કે હમ્મત
પાદશાચ ન૦ [ä.] જુએ પાદપ્રક્ષાલન પાદાકુલક પું॰ [સં.] એક માત્રાવૃત્ત

Page #577

પાદકુળ]
૫૩૨
[પાપગી, –ગલી
પાદાકુળ કું. [સર૦ હિં. પાકુ, ૦] પદાકુલક; એક છંદ એક રત્ન (૭) “નટ’ – ચાકી ફેરવવાનું એાર (૮)[લા.) જિંદગીપાદાક્રાંત વિ૦ [ā] પગ નીચે કરેલું (આક્રાંત જુઓ).
ભરને સંબંધ (બહુધા બ૦ ૧૦માં) (૮) નસીબનું પાનિયું. પાદાનુણાત ન [ā] સાચો વારસ
[-ઉકેલવું = એક ને એક માણસ કે બાબત વિષે વારંવાર કહ્યા પાદાબુજ, પાદાંબુજ ન. [સં. પાત્ + અંબુજ] ચરણકમળ કરવું. –ઉઘાડવું =કેની નિંદા શરૂ કરવી (૨) (ચાપડીનું પાનું) પાદુકા સ્ત્રી [4.] પાવડી; ચાખડી
વાંચવું - વાંચવા ખુદું કરવું. -ળવું = બદલો લેવા સામાન પાદક ન. [સં.] ચરણામૃત
આગલો ઈતિહાસ જોવો. પઢવું = સંબંધ થ; જીવનમાં સાથે પાઘ ન૦ [i] પગ ધોવાનું પાણી
રહેવાનું થયું. -શેધવું = પાનું ખેળવું (૨) મત મેકલવું.] પાધર વિ. [રે. પર] વસ્તી કે વનસ્પતિ વિનાનું, સપાટ; ઉજજડ | પાનેતર ન૦ કન્યાને પરણતી વખતે પહેરવાનું છેલ્લું વસ્ત્ર (૨) ખુલ્લું મેદાન જેવું (૩) પુંઠ +ગામ બહારને રસ્તો; સીધે પાનેરી વિ૦ તકતીવાળું (બારીબારણું) સપાટ ખુલ્લો રાજમાર્ગ (૪) ન૦ જુઓ પાદર
પાને (ને') પં[. પ્રશ્ન4; સે. પૂર્વ; Tબ; મ.. વાહૈ, પારડું વિ૦ [જુએ પાધર, પાદર] જુઓ પાદરડું
1. પન] વાત્સલ્યથી માની છાતીમાં દૂધ ઊભરાઈ આવવું તે પાધરું વિ. [રે. ] આડુંઅવળું નહિ પણ સીધું અનુકૂલ (૨) જુઓ પિરસે; પાહે (૩) [લા.] પિરસ; જુસ્સ; વૈર્ય. (૨) સીધે માર્ગે જનારું; પાંસરું (૩) અ. બારેબાર (૪) વગર [-ઊતર = ભરાયેલું દૂધ માતાના સ્તનમાંથી ઓસરી જવું(૨) વિલંબે તરત. દોર વિ. પાંસરું; સીધું
જુ નરમ પડ. –ચઠ = છાતીમાં ધાવણ ભરાવું (૨) પાન ન. [સં] પીવું તે. ૦૭ ૧૦ [] પીણું; પેય. ૦કરસ ધવરાવવાની ઈચ્છા થવી; વહાલ આવવું (૩) જુસે આવ. પુંપેયને રસાસ્વાદ; તેની મજા
-ચઢાવ = ઉશ્કેરવું, શુર ચડાવવું. -ર = આંચળમાંથી પાન ન. [૪. પર્ણ; પ્રા. પન્ન] પાંદડું (૨) પૃષ્ઠ (પુસ્તકનું) (૩) દૂધ ઉડાડી દેવું; પાને ન મૂકવો. –મૂકવે = આંચળમાં દૂધ નાગરવેલનું પાન; તાંબૂલ. [-કરવું, બનાવવું=પાનબીડું બનાવવું. આવવા દેવું.]. -ગુલાબ=સરકાર સમારંભમાં પાનબીડું તથા ગુલાબ-ફૂલ | પાઠ સ્ત્રી, જુઓ પાઠ વગેરે આપવાં. પાનમાં આવવું –લેવું, લાવવું = દાવમાં આવવું, | પાનેલી સ્ત્રી [પાન + પોળી ] એક પ્રકારની વાની લાવવું - સપડાવું કે સપડાવવું. (–ના વિના) પાન ન હાલવું = પાન્થ ૫૦ [i] જુએ પાંથ –ના વિના કાંઈ બની ન શકવું.] ખર, ૦ગર સ્ત્રી જેમાં પાન પાન્ય સ્ત્રી પાણીમાં થતી એક વેલ (૨) દેરડું ભાગતાં જેમ ખરે કે ગરે છે એ ઋતુ-મહા ફાગણ. ૦ડી સ્ત્રી, નાનાં કુમળાં ! જેમ વળ આવે તેમ તેમ ઉમેરાતા રેસા, કેલું (૩) [લા.] ફેલું; કુમળાં પાંદડાં (૨) પાંદડાંની નાની નાની કકડીઓ (૩) સ્ત્રીઓનું પલીતો (ઉશ્કેરણીને) કાનનું એક ઘરેણું. ડું ન પાંદડું. ૦દાન–નિયું)ન૦, ૦દાની, પાપ ન૦ [સં.) ધર્મ વિરુદ્ધ કૃત્ય; દુષ્કત (૨) [લા.] બદદાનત; ૦પેટી સ્ત્રી, ખાવાનાં પાન તથા તેને સામાન મુકવાનું પાત્ર. કપટ (૩) [લા.] અણગમતી વ્યક્તિ (૪) પીડા; પંચાત; આપદા. ૦૫ટી(ન્દી), બીડી સ્ત્રી, બીડું ન૦ પાનનું બીડું; તાંબૂલ. [-ઉઘાડું પડવું = પાપ જણાઈ જવું–કરવું = અધર્માચરણ કરવું. કૂલિયું વિટ ફૂલની પાંખડી જેવું; કેમળ કે હલકું. સોપારી -કરતાં પાછું જેવું = પાપભીરુ બનવું. –ગયું, ટળ્યું= કાશ સ્ત્રી; નવ પાન તથા સેપારી; મુખવાસ (૨) [લા.] સિપાઈ- ગઈ; પીડા ટળી. છેવું = પાપ દુર કરવું પ્રાયશ્ચિત્ત કરવું; શુદ્ધિ સપરને નાની બક્ષિસ (૩) કેઈના માનમાં કરાતો સમારંભ કરવી (૨) નિંદા કરવી. –ફરી વળવું = પાપનું ફળ આડે આવવું. પાનક, ૦૨સ (સં.) જુએ “પાન'માં
-ફૂટી નીકળવું = દુરાચારને લીધે ભયંકર રોગ થ (૨) પાપ પાનકે ન એક જાતનું પક્ષી
પ્રગટ થયું. પાપની દસુંદ= પાપના દેષની ભાગીદારી. પા૫નું પાનખર, પાનગર સ્ત્રી [પાન + ખરવું] જુઓ “પાનમાં . પોટલું= ઘણાં પાપનો સંગ્રહ (જેનું ફળ પછી ભેગવવાનું છે.) પાન(–નો)ડ સ્ત્રી. [ä. પર્ણ+પુ] જુવાર બાજરી વગેરેનું લાંબુ પાપનો ઘડે ફૂટ = પાપ ઉઘાડું પડવું. પાપનો ઘડે ભરા પાંદડું (૨) ઝાડને ફૂટતી નવી પાંદડી
=પાપને સંગ્રહ વધતાં વધતાં પ્રગટ થાય તેમ થવું. અથવા પાનડી સ્ત્રી, - ડું ન જુએ “પાન’માં [ જુઓ “પાનમાં તેની સજા આવી પડે એમ થયું.] કમી વિ. પાપી. ૦ગ્રહ પાન દાન(–નિયું, –ની), ૦૫ટી(-દી), ૦૫
પંપીડા કરનાર ગ્રહ. છૂટું વિ૦ કપટરહિત. ૦ણી સ્ત્રી, પાનબાજરિયું ન જુએ પાણબાજરિયું
પાપી સ્ત્રી. પુંજ પુંપાપને ઢગલે અનેક પાપ. બંધ પું. પાનબીડી, ડું, પાનસેપારી જુઓ “પાનમાં
પાપથી થતું બંધન, બુદ્ધિ વિ. પાપી બુદ્ધિવાળું (૨) સ્ત્રી પાપી પાનાં ન૦ બ૦ ૧૦ [‘પાનુંનું બ૦ ૧૦] રમવાનાં પત્તાં; ગંજીફે બુદ્ધિ. ૦ભીર વિપાપ કરવાથી ડરનારું; પાપકર્મથી ડરીને પાનિયું ન જુએ પાનું; પૃ8 (૨) (ચોખાના લોટની) એક વાની ચાલનારું. ૦ભીરતા સ્ત્રી૦. ૦મુક્ત વિ. પાપમાંથી મુક્ત(૩) [લા.] નસીબનું પાનિયું - ભાગ્ય
પાપના બંધથી મુક્ત. મુક્તિ સ્ત્રી પાપમાંથી મુક્તિ; પાપમુક્તતા. પાની (ની) સ્ત્રી [સં. પાળિ; . પટ્ટિ, oથા] પગના તળિયાનો મેચની વિ. સ્ત્રી પાપમુક્ત કરે એવી (ફાગણ વદ એકાદશી). એડી તરફને ભાગ. ૦૮ક વિ૦ પાનીને ઢાકે એવડું
નિ વિ. પાપના ફળરૂપ નિમાં જન્મેલું, નીચ જન્મનું, પાનું ન૦ [ઉં. વળ; પ્રા. ઘa] પાંદડું (૨) ચોપડીનું પૃષ્ઠ (૩) લજા સ્ત્રી પાપની શરમ; પાપ કરતાં ઊપજતી શરમ. ગંજીફાનું પત્ત (૪) ચપુ છરી ઈ૦નું ફળ (૫) અસ્ત્રામાં તેના ફળ સ્વીકાર j૦ જુઓ પાતચ્ચારણ પેઠે વપરાતી ધારવાળી પતરી; “લેડ' (૧) પનું; લીલા રંગનું | પાપગી, –ગલી સ્ત્રી બાળકને પાપ કરવું તે

Page #578

પાપ છૂટું]
૫૩૩
[પાર;
પાપટું વિ૦ જુઓ “પાપમાં
પાયદળ, પાય(વા)દાર, પાયશ, પાયોસી, પાયમાલ, ૫૫૦ ૫૦ કિં. રૂપૈટ, gu] એક ખાવાની વાની. ખાર, –લી જુએ “પાયમાં –ડિયે ખાર ૫૦ પાપડમાં વપરાતો એક ખાર; સંચારે. પાયરી સ્ત્રી, પગથિયું (૨) દરજે; પદવી. [-ઊતરવી-ચઢવી, ૦૫૬ વિનિર્બળ, કૌવત વિનાનું. ૦પેટું વિ. પાતળું; છીછરું, -ભળવી, પાયરીએ ચડવું] (૩) [સર૦ મ; પો. પાઘડી
Vઆ બ૦ ૧૦ પાપડ અને પંઆની એક વાની ઉપરથી] એક જાતની ખાસ કરી પાપડી સ્ત્રી, વાલની શિગ (૨) [સં. પથેંક્ષા, પ્રા. ઘડિયા] | પાયરેમિટર ન [છું.] અતિ ભારે ગરમી માપવાનું થરમૅમિટર ચોખાના લોટની પાપડ જેવી વાની
પાયલ ન૦ સિર૦ હિં] ઝાંઝર પાપણી,-પુંજ, બંધ,-બુદ્ધિ, ભીરુ(તા), –મુક્ત(ક્તિ, પાયલાગણ,–ણું નવ જુઓ “પાય'માં
–મોચની, યોનિ, લજજા, સ્વીકાર જુઓ “પાપમાં | પાયલી સ્ત્રી [સર૦ મે.; “પાય” પરથી] અનાજ માપવાનું વાસણ; પાપ ૫૦ [સર૦ મ. પા] રેટલી; તાતા (બાળભાષામાં) (૨) પાલી (ચાર શેર) (૨) [ગ્રામ્ય] પાવલી; ચારઆની. -લું ન અ૦ (૨૦) બાળકને પગલાં મંડાવવાના ઉદ્ગાર
પાયલી; પાવલી; ચારઆની પાપાચરણ ન., પાપાચાર પં. [] પાપ આચરવું તે; પાપ- | પાયવંદન નવ જુઓ “પાયમાં કર્મ, દુરાચાર
પાસ પું, સાન્ન ન [i] દૂધપાક ખીર પાપાત્મા ૫૦ [i] પાપી; દુષ્ટાત્મા
પાયો છું. [સર. હિં, પાણતા (સં. વાર્થ ?)] પડોશ (કા.) પાપાપાપ ન૦ [j] પાપ અને અપાપ; પાપ-પુણ્ય
(૨) [‘પાય' =પગ ઉપરથી?] પાયજામાની બાંય; પાયા પાપાસ્મિતા સ્ત્રી [.] પાપી છું એવી લાગણી કે ભાવ | પાયાકુલક ! જુઓ પદાલક , પાપિતા, –ણું, –ની, –યું, -છ જુઓ “પાપી'માં
પાયાગત વિ૦ [પાયે+ગત] પાયાનું; પાયામાં આવેલું પાપી વિ૦ [i] પાપ કરનારું. -પિતા સ્ત્રીપાપીપણું. --પિયું | પાયા(-૨)દાર વિ૦ જુઓ પાયદાર (‘પાય'માં) વિ. પાપી. -પિષ્ટ વિ. અત્યંત પાપી. પિની(–ણી) વિ. પાયારૂ૫ વિ૦ [પા + રૂ૫] પાયાનું; પાયાગત સ્ત્રી- પાપણ
પાકેદાર વિ૦ જુઓ પાયાદાર પાપશ ન [.] પગરખું
પાયે પું[T] ખુરશી, ખાટલા, ટેબલ ઈવને પગ (૨) ધોકણું પાબંદ વિ૦ [.] બંધાયેલું; પરવશ
(૩) જે મૂળ ચણતર ઉપર ઈમારત ઊભી કરવામાં આવે છે તે પામણહાર વિ. [પામવું' ઉપરથી] પામનારું
(૪) જે બાજુ ઉપર ત્રિકોણ ઊભો રહે છે તે બાજુ (૫) [સં. પામતું વિ૦ [પામવું' ઉપરથી] (દિવેલ) પામી શકે તેવું ગોઠવેલું | પાવા, . પાણ?] સુખડી બનાવવા માટે કરેલો ધીગળને મૂળ (દીવા માટે) (૨) પૈસે ટકે પહોંચતું [સ્ત્રી૦, ૦૫ણું નવ પાક (૬) [લા.] આધાર; મૂળ. [પાયા ઊંખ(૫)ડી જવા = પામર વિ. [સં.] કંગાલ; રાંક (૨) તુચ્છ; સાંકડા મનનું. છતા જડમૂળ ખેરાઈ જવું; પૂર્ણ નાશ થવો. પાયા પાડવા = ધોકણ પામરી સ્ત્રી [સર૦ હિં, મ; પ્રા. પાવાર, પાવર] ઉપરણે; વડે ધીબવું - જોવું. પાયામાંથી ઊખડી જવું = પાયા ઊખડી દુપટ્ટો (ઊન કે રેશમન). [–આપવી, ઓઢાડવી, પહેરાવવી= જવા. પાયે ઓછો હે = થોડું ચસકેલું - ગાંડું હોવું. -રમાન-સરપાવ આપવાં.]
વો = આધાર -ટેકે આપ (૨) સંમત થવું. –નાખવો = પામવું સક્રિ. [(સં. પ્રા), પ્રા. પામ] મેળવવું; પ્રાપ્ત કરવું (૨) | ખાતમુહૂર્ત કરવું (૨) મંડાણ કરવું. પૂર =મૂળનું – પાયાનું
સમજવું; કળી જવું. [પામી જવું = સમજી જવું; કળી જવું.] ચણતર કરવું.]. પામાં સ્ત્રી [.] ખસ
પાયેરિયા ૫૦ [૬] દાંતને એક રોગ પાય પું[. પાથ(સં. પાટુ); T.] પગ. [પાય(કે) પડવું, પાર [] છેડે; અંત (૨) હદ; સીમા (૩) કાંઠે; તીર (૪) લાગવું = વંદન - નમસ્કાર કરવા (૨) માફી માગવી.] ૦૭ ૫૦ | [લા.] ઊંડે મર્મક ભેદ (૫) મંદિરનું આંગણું (૬) આશરે; શરણું [.] પગપાળે સિપાઈ. ૦કાત ૫૦ [. વાવનારત] પિતાના | (૭) ચાલીને ઊતરી શકાય તેવો નદી કે ખાડીને પાણીવાળા ગામની પોતીકી કે પારકી જમીન ઉપરાંત બીજા ગામની જમીન ભાગ. [–આવો = ખતમ – પૂરું થયું. ઊતરવું = સલામત ખેડનાર ખેડૂત. ૦કિત વિ[+T. નિરત] વેરાન; ખેદાન- રીતે તરી જવું - સામે કાંઠે પહોંચી જવું (૨) સફળતાથી પૂરું મેદાન. ૦ખાનું ન જો જરૂ. ૦માં સ્ત્રી[f. પાણTI૯ ] ઘોડાર; થવું. –જવું = પાર ઊતરવું (૨) આરપાર થઈને સેસરું નીકળી તબેલો (૨) ઘોડેસવારની ટુકડી. ગાડી સ્ત્રી, પગ વડે ચલાવાતી જવું. –થવું=જતા રહેવું; પાર જવું. ૫હવું= જુઓ પાર ગાડી; સાઈકલ. ૦ચે સુરવાળની એક ટાંગ. ૦જામો પુત્ર ઊતરવું. -તવું થઈ રહેવું, વપરાઈ જવું. પામ = મર્મસુરવાળ. તખ્ત ન૦ રાજધાની પાટનગર. દળ ન [+d. | રહસ્ય સમજવાં. –મૂક, મેલ, લાવ = પૂરું – ખતમ ] પગપાળું લશ્કર. (વા)દાર વિ૦ પાયાવાળું; આધારવાળું. કરવું.]
[કરેલા નાના ઢગલા પેશ સ્ત્રી, પાપોશ; ખાસડું બેસી સ્ત્રી, કદમબેસી; | પાર પું[. પ્રાર; પ્રા. ઘર?] કરશણ કાપીને સુકાવા માટે પગ ચૂમવા તે. ૦માલ વિ. [f. માર્જિન =મસળવું] છેક પાર (૨) સ્ત્રી [સે. પારો] બરણી; લાખેલું માટલું દુર્દશામાં આવી પડેલું; ખુવાર. ૦માલી વિ. ખુવારી; ભારે | પારકું વિ. [રે. વાર, પાવર (. પરજીય)] બીજાનું. [પારકાં દુર્દશા. ૦લાગણ(–ણું) ન૦, ૦વંદન નવ પગે લાગવું તે કરવાં (છોકરાંને)= પરણાવવાં (૨) સગાઈ ન રાખવી. પારકાં પાયદસ્ત સ્ત્રી (પારસીની) મરણયાત્રા
છોકરાને જતિ કરવાં= પરોપદેશે પાંડિત્ય દાખવવું, પિતે ન

Page #579

પારકાપણું )
૫૩૪
[પારી
આચરવું ને બીજા પાસે તેની અપેક્ષા રાખવી કે આચરાવવું. પીપળાની જાતનું એક મોટું વૃક્ષ (૨)[લા.] છમાં કરાંની જંજાળ પારકું ધન = પુત્રી.] -કાપણું નવ પારકાનું છે તે ખ્યાલ; વિનાને લાપરવા માણસ
[સેનું બનાવનાર મણિ પરાયાપણું, કે પારકું વિ૦ બારેબારિયું
પારસમણિ ૫૦ [. પારસ (સં. રૂમr)] સ્પર્શથી લોઢાને પારખ સ્ત્રી પારખવું તે; પરીક્ષા (૨) પું, જુઓ પારેખ પારસલ નવ [જુઓ પાર્સલ] પિટકું (ટપાલ કે રેલવે મારફતનું). પારખવું સક્રિ. [સં.પરીક્ષ કા. પરિવ] પરીક્ષા કરવી; ગુણદેષ | કિરવું = રેલવે કે ટપાલથી પિટકું કે કોઈ બાંધીને રવાના કરવું નાણવા (૨) ઓળખી કાઢવું. [પારખી કાઢવું)
-મેકલવું.].
[નામ પાછળ મુકાય છે) પારખંદું, પારખુ વિ. પરીક્ષક; કદર કરનાર
પારસાત અ૦ . પાર્થ પરથી] પાસેથી (ખતપત્તરમાં વેચનારના પારખું ન [પારખવું પરથી] પરીક્ષા (૨) પર. [ કરવું, જેવું, પારસાલ સ્ત્રી. [સં. ઘર (?) + સાલ] ગઈ સાલ લેવું = પરીક્ષા કરવી. -દેખાડવું, બતાવવું= પર આપો; પારસિ(–સી), [] પારસ દેશ; ઈરાન (૨) તેને વતની શક્તિની ખાતરી કરાવવી.]
(૩) પારસી (૪) ઈરાનને ઘેડો પારગામી વિ. [સં.] પાર જનાર (૨) પાર પામનાર; પારંગત પારસી ૦િ [.; પ્રા. ઘારી] પારસીઓને લગતું (૨) ૫૦ પારણિયું ન૦ જુઓ પારણું ૧ (લાલિત્યવાચક)
ઈરાનથી હિંદમાં આવી વસેલે જરથોસ્તી કે તેને વંશજ (૩) પારણું ન [ä. પાન ?] બાળકને સુવાડવાની કઠેરાવાળી નાની સ્ત્રી સાંકેતિક બેલી. [-ચાલવી, –માં ચાલવી (વાત) = હિંડોળાખાટ; તેવું ઘોડિયું; પાળણું (૨) [સં. વાળ] વ્રત કે ઉપ- સાંકેતિક બેલીમાં વાત થવી.] વાસની સમાપ્તિએ કરવામાં આવતું ભેજન. [પારણાં કરવાંs | પારસીક પુર નિં.] જુઓ પારસિક વ્રત-ઉપવાસની સમાધિએ ભજન કરવું. પારણાં બંધાવાં= પારસી શાઈવિ૦ [પારસી +શાઈ] પારસીની પદ્ધતિનું બાળકને જન્મ થ]
પારસે ૫૦ [૩. પ્રસ્ત્રવે; અથવા પથસ +સ્રાવ] પાસે; બાવલામાં પારતંત્ર્ય ન. [૪] પરતંત્રતા
દૂધને આવરે કે ભરાવ. [-મૂકો = આંચળમાં (ઢારે) દૂધ પારત્રિક વિ. [ā] પરલોકનું; પારલૌકિક
આવવા દેવું. પારસે આવવું =ગર્ભાધાન સમય થ (પશુપારદ [.] પારો. યંત્ર નવ બૅમિટર'
માદાને)]. ૦૬ અક્રિ. પારસો મક; દૂધ છોડવું પારદર્શક વિ૦ [4] જેની આરપાર દેખાય એવું. છતા સ્ત્રી, પારસ્પરિક વિ. [સં.] અરસપરસનું; પરસ્પર સંબંધવાળું પારદશી વિ. [.] પાર -મર્મ કે અંતિમ હદ સુધીનું પામનારું; | પારંગત વિ૦ પૂરેપૂરું માહિતગાર (૨) અધ્યયનમાં પાર ઊતરેલું દીર્ધ ને ઊંડી દષ્ટિવાળું. -શિતા સ્ત્રી,
(૩) “એમ. એ.’ બરોબર પદવીનું (ગુ. વિદ્યાપીઠની). ૦તા સ્ત્રી, પરદેશીય વિ. [ā] પરદેશ સંબંધી
પારંપરિક વિ૦ કિં.] પરંપરાગત; પરંપરાવાળું પારધી ૫૦ [૩. પાર; પ્રા. પારદ્ધિબ; સર૦ હિં. મ.] શિકારી પારંપર્ય ન૦ [ā] પરંપરા; પરંપરાનો ક્રમ (૨) કુલક્રમ; પરપારમાર્થિક વિ[.] પરમાર્થ સંબંધી; જેનાથી પરમાર્થ પ્રાપ્ત થાય | પરાથી ચાલતી આવેલી રીત
એવું (૨) પરમ સત્ય સંબંધી; વાસ્તવિક (ભ્રમ કે પ્રતીતિરૂપ નહિ) | પારા૫–)ત [.] કબૂતર પારમિતા સ્ત્રી [.] કઈ ગુણ કે જ્ઞાનની પ્રાપ્તિમાં પાર પામવું પારાયણ ન૦ [.] (આખું) વાંચી જવું તે (૨) નિયત સમયમાં તે; તેની સિદ્ધિ (આવી પામતાઓ તે દાન, શીલ, ક્ષાંતિ, | વેદ કે પુરાણને સમગ્ર પાઠ (૩) [લા.] કંટાળા ઉપજાવે તેવું વીર્ય, ધ્યાન, પ્રજ્ઞા, ઉપરાંત સત્ય, અધિષ્ઠાન, મૈત્રી, ઉપેક્ષા – લાંબું વર્ણન કે વિવેચન આ ગુણની ગણાય છે.)
પારવત . [૪] પારાપત; કબૂતર [(૨) [i] j૦ દરિયે પારલૈકિક વિ. [૪] પરલોકને લગતું
પારાવાર વિ. [સં. પાર + વૈર; સર૦ fહ., મ.] અપાર; પુષ્કળ પારવવું સક્રિ. [સરવે પારવું] ચાસમાંથી વધારાના છોડને ખેંચી | પારાશર મું. સિં.] (સં.) પરાશરના પુત્ર-વ્યાસમુનિ કાઢવા (૨)[જુએ પાર = બરણી]લાખ ચડાવવી. જેમ કે, પારેવેલી | પારાશીશી સ્ત્રી [પાર + શીશી] (થરમૉમિટર” “ઍરેમિટર ઈ૦ બરણી (૩) પારા વડે પાસવું; “એમાગમેટ’ (૨.વિ.). –ણી જેવું) પારા વડે માપવાનું સાધન સ્ત્રી, પારવવું તે; “એમાળમેશન” (૨.વિ.). [પારવાવું (કર્મણિ), | પારિજાત ન૦ [] સમુદ્રમંથન કરતાં નીકળેલાં પાંચ દેવવૃક્ષે-૧૬ (પ્રેરક).] .
માંનું એક; તેનું કુલ (૨) શારી કે હારસિંગારનું ઝાડ, તેનું કુલ પારેવું વિ૦ આછું; છૂટું; અલગ અલગ; પારેવેલું
(૩) (સં.) એક તા. ૦૬ ન૦ જુઓ પારિજાત ૧, ૨ પારસ પું. [, . વાર્ત; પ્રા.] (સં.) ઈરાન દેશ
પારિતોષિક ન૦ [ā] ઇનામ
[સજા પારસ ૫૦ જુઓ પાવસ (૨) [બા.; (સં. સ્પરૉ)] પારસમણિ (૩) | પારિપત્ય ન [i] હુમલો કરીને હરાવવું તે; હાર (૨) શિક્ષા;
સ્ત્રી() ઊંચા ઝાડની ટોચ. [-બેસવું = આળસમાં વખત | પારિપાર્થચિં ), [.] સૂત્રધારને સહાયતા કરનારો નટ ગુમાવ (૨) સેવવું; ઈંડાને ગરમી આપવી.]
પારિભાષિક વિ૦ [ia] પરિભાષા સંબંધી. છતા સ્ત્રી પારિપારસખસ સ્ત્રી, મેટા ફેલાવાળી ખસ
ભાષિક હોવું તે; “ટેકિનકૅલિટી'
[પાણીનું પૂર પારસાંબુ ન મેટા કદનું – એક સારી જાતનું જંબુ
પારિયો . [. gifણ, સં. પરિત] દીકરો (૨) [.] પારી] પારસણ સ્ત્રી પારસી સ્ત્રી
પારિવારિક વિ [.] પરિવાર સંબંધી પારસનાથ j૦ (સં.) નુ પાર્શ્વનાથ
પારી સ્ત્રી રે. વારા] પથ્થર તેડવાની નરાજ (૨) [જુઓ પારસ પીપળો છું. [સર૦ મ. પારોલાવિત્ર, હિં. પારસી] | પારિ] દીકરો (૩) [સં.] પાણીનું પૂર

Page #580

પારુષ્ણ ]
૫૩૫
[પાલ
પારખ્ય ન [4.] પરુષતા; કઠોરતા
તાત મું. (જનક નહિ પણ) પાલક તાત. જેમ કે, કૃષ્ણના નંદ પારેખ પું[જુઓ પારખ] (સિક્કો ઝવેરાત વગેરેની) પરીક્ષા | પાલક–ખ) સ્ત્રી[. HI (સં. વાવા)] એક ભાજી કરી જાણનાર (૨) એક અટક
પાલખ સ્ત્રી [સર૦ “પાલખી] કડિયા વગેરે કારીગરોને ઊંચે પાટ–8) વિ. [સર૦ મ, પારા] વિયાયા પછી દૂઝવાની મુદતને | કામ કરવા માટે કરેલો વાંસળીઓને આધાર
લગભગ અર્ધ ભાગ જેને વીત્યો હોય એવું દૂઝણું (ર) બાખડું | પાલખી સ્ત્રી, (સં. પહj; સર૦ fહ્યું. પછી મ.] (માણસે પારેડું–વું) ન૦ જુઓ પાલોરું [–લાગવું] [નર કબૂતર ઊંચકીને ચલાવે એવું) એક વાહન; સુખપાલ. ૦વાળા ૫૦ પારેવું–વડું) ન૦ [. પારેવથડ્યું. પારાપત)] કબૂતર. - j૦ પાલખી ઊંચકનાર માણસ. - ૫૦ દેવનું સુખાસન - નાનું પારો પં. [૩. પારઢ એક ખનિજ પ્રવાહી ધાતુ (૨) માળાને સિંહાસન (૨) ઝુલતી પાલખ (૩) અઢેલીને બેસાય એ માટે મણકે (૩) તંબુરો સુરેલ બનાવવા રખાતો તારને ભલે મણકે પાટલે – બાજઠ (૪) સ્ત્રીઓનું એક ઘરેણું (૫) બંદૂકની ગોળી કે છરે (૬) [. | પાલવું સક્રિટ જુઓ પલટવું પર્વન? કે પાર = ઢાંકણ (સં. પ્રાવાર4) {] અવાળુ (૭) [સં. | પાલટે પુત્ર જુએ પલટે પાઘેટું ?] સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાયને એક કેટિને સેવક; સાધુ. | પાલડું ન [સર પલ્લું; મ. g] ત્રાજવાનું પલ્લું [-ચહવે, ઊંચે ચડે = ગુસ્સો આવ; મિજાજ જો | પાલણ ન૦, ૦ષણ ન૦, ૦હાર પુત્ર જુએ “પાલન, પોષણ, (૨) પારાશીશીમાં પારે ઊંચે જો.]
હાર'. ૦૫ર ન૦ (સં.) ઉત્તર ગુજરાતનું એક નગર પાઠ વિ૦ અવાવરું પડી રહેવાથી કઠણ-બરડ થઈ ગયેલું પાલ(–ળીણું ન [4. પાત્રન] બાલકનું પારણું (૨) પાણી કે ભેજમાં રહેવાથી બોદાઈ જઈ પોચું થઈ ગયેલું પાલન ન [] પાળવું તે. ૦ષણ ન પાળવું અને પોષવું (૩) સ્ત્રી પીઠ બતાવવી તે; પલાયન
તે. ૦હાર ૫૦ પાલણહાર, પાળનારે પાપાર અ૦ [સં. પાર] આરપાર
પાલર ન૦ વરસાદનું પાણી પાર્ક ૫૦ [છું.] બાગ; બગીચો
મિજબાની | પાલવ છું. [સં. ; સર૦ મ.] પહેરેલા સાલાને લટકતો છેડો પાટી સ્ત્રી [.] પક્ષક દળ (૨) ટુકડી; (૩) મિજલસ; | (૨) દુપટ્ટા પાડીને કસબી છેડે(૩)આશરે શરણ.-પાથર પાર્થ છું[.] (સં.) પૃથાને પુત્ર; અર્જુન
= જુઓ ખેળ પાથરે. (–ને) પાલવે પડવું =–ને પાલે પડવું, પાર્થક્ય ન [ā] પૃથકતા; અલગ અલગ હોવું તે
–ને આશરે જવાનું થયું.] ગાંઠણ ન જુએ છેડાગાંઠણ પાર્થસારથિ ૫૦ [.] (સં.) શ્રીકૃષ્ણ
પાલવડી સ્ત્રી (સુ.) ગળી પાર્થિયા ૫૦ (સં.) ઈરાનને એક મુલક – તેનું પ્રાચીન નામ પાલવવું સક્રિ. [ä. વાઢ] ઉછેરવું; પોષવું, નભાવવું (૨)અ૦પાર્થિવ વિ૦ [i] પૃથ્વી (મહાભૂતોનું (૨) માટીનું (૩) નશ્વર ક્રિ. [સર૦ સં. પરથ, કા. પ]િ પરવડવું; પિસાવું; ગોઠતું થવું (૪) ૫૦ રાજા (૫) માટીના મહાદેવ. પૂજા સ્ત્રી પાર્થિવેશ્વરની | (૩) [. વઢવે પરથી] પલવવું પૂજા. –વેશ્વર ૫૦ [+ફ્રેશ્વર] માટીના મહાદેવ
પાલિ સ્ત્રી[વા. પાક્વિાથ =ધર્મોપદેશ = બુદ્ધનાં ધર્મોપદેશની પાર્લામેન્ટ સ્ત્રી. [૬] ઇંગ્લંડની રાજસભા (૨) [લા.] કઈ દેશની ભાષા] (સં.) એક પ્રાચીન ભાષા, જેમાં બૌદ્ધ ગ્રંથો લખાયેલા છે મુખ્ય લોકપ્રતિનિધિ સભા. ૦રી વિ. [$.] પાર્લમેન્ટને લગતું પાલિત વિ૦ [i.] પાળેલું; રક્ષિત. –તા વિ૦ સ્ત્રી [તીર્થ કે તે વિષેનું કે તેને ઘટતું. ૦વાદ પુંડ પાર્લમેન્ટ દ્વારા રાજ્ય પાલિતાણા ડું [પ્રા.વાઢત્તા] (સં.) સૌરાષ્ટ્રનું તે નામનું જૈન કરવું ઘટે એ મત કે વાદ
પાલિયું વિ૦ [પાલ” ઉપરથી] ઝાડપાલાના અને લીલના કહાણપાર્વણ –ણિક વિ. [સં.]દ્વાદશી, અમાવાસ્યા વગેરે પર્વ ઉપરનું | વાળું; પાલવાળું (પાણી) પાર્વતી સ્ત્રી [સં.] (સં.) હિમાલયની પુત્રી, મહાદેવની પત્ની | પાલી સ્ત્રી, લિં; સે. વાસ] કાઠિયાવાડનું અનાજનું એક (૨) વિર પર્વતનું, –ને લગતું. વ્ય, નૃત્ય વિ૦ જુઓ પાર્વતી માપ; તેનું વાસણ (૨) (મુંબઈમાં) ચાર શેરનું માપ (૩) [સં. પાર્થ વિ. [૪.] પાસેનું; પડખાનું, ૦ચર વિપડખે ચાલનારું | પટ્ટ] ઝીણાં પાંદડાં (૪) [જુઓ પ્યાલી] નાનું પાલું-પ્યાલું (૨) પં. નેકર હજારિયે
(૫) [લા.] દારૂની પ્યાલી. [-લેવી = દારૂ પીવો.] પાર્શ્વનાથ પું. [i] (સં.) જૈનેના તેવીસમા તીર્થંકર પારસનાથ | પોલીસ સ્ત્રી. [૬. ઊંઝા] બૂટ, કબાટ, વાસણ વગેરે વસ્તુઓ પાર્ષદ પં. [.] દેવને સેવક
પર ચળકી લાવવા ચેપડાતું દ્રવ્ય કે તે ક્રિયા કે તે ચળકી પાર્સલ ન [$] જુઓ પારસલ [ અંતે. ઉદા. ગોપાલ –ળ) પાલુંન [સં. પટ્ટ=ધાન્યને ઠાર] ખરડાને કે માટીને અનાજ -પાલ(–ળ) વિ. [ä.] “પાળનારું, પાળક' એ અર્થમાં સમાસને ભરવાને કઠલો (૨) [3] વાંસની ચીપોનું ટાઢ (૩) વરસાદમાં પાલ પું. [સં.] (સં.) બંગાળને એક જાણીતો રાજવંશ (૨) એક માટીની ભાત દેવાઈ ન જાય તે માટે આડું રાખેલું કરાંઠીનું ટાટું બંગાળી અટક (૩) (સં.) બિપિન ચંદ્ર પાલ
(૪) [જુઓ પ્યાલું] પવાલું પાલપું[સર૦ હિં, મ.] નાને તંબુ કે તેની કનાત (૨) [જુઓ પાલું ન [સર૦ Éિ. પાછા] પાલવ, આશરે. [નીચેના શ૦ પ્રકમાં પાલિયું](સુ.) કેટલીક જગાના પાણી પર તરતી દેખાતી ચીકાશ | વપરાય છે. (-ને) પાલે પડવું, (–ની સાથે) પાલાં પડવાં = તે (૩) તેવા પાણીને લીધે રેગીલે બનેલો પ્રદેશ. [-પાકવી, | –ના સંબંધમાં કે આશરામાં આવવું.].
પાકી રહેલી = ઘરમાં ઘણાંખરાં માણસ માંદાં પડવાં.] પાલદો ૫૦ [.] (મુસલમાની).એક ખાવાની વાની; ફાલુદે પાલક વિ૦ (૨) પં. [સં.] ઉછેરીને મોટું કરનાર (૨) રક્ષક. | પાલે પૃ. [સં. ઘટ્ટ]ઢારને ખાવાનાં પાંદડાં (૨) [જુઓ પ્યાલા]

Page #581

પાલેરું, –રિયું]
૫૩૬
[પાસ(હ)ટવું
પાણી પીવાનું વાસણ (૩) ગાડીગાડા ઉપરની ખપરડાંની છત્રી | પાવલેપ ! [પાવલું = પગ ઉપરથી] બાળકને પગ ઉપર (૪) [. બા] વાદળમાંથી પડતો કરે
ઝુલાવવું તે પાલો, રિયું ન થારિયા - કાંટાનું ઝુમખું - ઝરડું
પાવવું સક્રિ. +[. પ્રાપ; બા. વાવ) મેળવવું પાલારું ન૦,રોપું [સર૦૫. , ] સગર્ભાને આવતું | પાવસ ન૦ [સં. પ્રાવૃ૬; પ્રા. વાવસ] ચોમાસું (૨) વરસાદ (પાતળું) ધાવણ. [-લાગવું(–) =સગર્ભાનું ધાવણ ધાવવાથી પાવળિયે પૃ૦ પાળિય; ખાંભી બાળકનું સુકાઈ જવું.)
પાવવું ન [જુઓ પળી] નાની પળી [ભંગ; “ઍક્રિલિજ’ પાલવું અક્રિ. [ä. ]+ પાલવવું; પલવવું
પાવિત્ર્ય ન [.] પવિત્રતા. દ્રોહ, ભંગ કું. પાવિત્ર્યને પાલ્ય વિ. [i] સગીર, વાલી કે પાલક પાસે ઊછરતું પાવું સક્રિ. [.] પિવડાવવું (૨) [હિં.] મેળવવું; પાવવું પાવઈ સ્ત્રી, જુઓ પવઈ, પાકે
પાવૈ આ૦, ૦ પુંહીજડે; નપુંસક પાવક વિ૦ [i] પાવન કરનાર (૨) પુંઅગ્નિ
પા . [રે. વાવ) એક જાતની વાંસળી (૨) આગબોટનું પાવટ સ્ત્રી[જુઓ પાવઠડું; સર૦ મ. વાવટી] ઢાર જઈ શકે | ભુંગળું વાગે છે તે – તેની સિસેટી
[નાની પાશ તે ઢાળપડતો આરો
[(૨) પગડું પાશ પું. [રે. વાસ; સર૦ મ. વાસ] પશિયું. ૦લી સ્ત્રી, પાવકડું ન૦ સિર૦ ૫. પાવઠી; સં. ૮ + કે સ્થ૪]પગથિયું ! પાશ ૫૦ [i] ફાંસ; ગાળો (૨) પશુપક્ષીઓને ફસાવવાનું પાવઠું ન૦ [સર૦ પાવઠડું] (સુ) (સેનીનું) તાર ખેંચવાનું ઓજાર શિકારીનું સાધન (૩) [.] વરુણનું આયુધ (૪) [લા.] ફસાવપાવકે પું[જુઓ પાવડ] કુવા ઉપરના મંડાણના પાયારૂપ બે | વાની યુક્તિ લાકડાં કે પથ્થર પૈકી એક
પાશવ, -વિ૦ કિં.] પશુનું; પશુના જેવું. છતા સ્ત્રીપાવદિયું ન [પાવડો’ પરથી ] લાંબા હાથાનો લાકડાનો પાવડો પાશ(–ન્સ) [જુઓ પાસંગ] ત્રાજવાને ઘડે કાઢવા એક પાવદિયે ૫૦ [‘પાવડ' ઉપરથી ] ભવૈયાઓના ટોળામાં ઝાડુ, | તરફ રખાતું વજન
[અમલદાર પાણી વગેરેનું કામ કરનારે (૨) [પાવડી” ઉપરથી {] એક પાશા કું. [18] હાકેમ (૨) તુર્કસ્તાનમાં ઊંચા દરજજાને ધાર્મિક પંથ
પશિયું ન [સે. પરં] પાશ; કરબડી કે રાંપડીમાં મુકાતું ધારવાળું પાવડી સ્ત્રી, કિં. પાકુ, ગ્રા. પાસમા, ઋ] જોડાને ઠેકાણે લખંડનું ફળ (૨) રાંપડી પહેરવાને એક ધાટ; પાદુકા; ચાખડી (૨) (સાળ, સંચે ઈ૦ પાશુપત ૫૦ [.] એક પ્રાચીન શૈવ સંપ્રદાય (૨)તેને અનુયાયી ચલાવવા) પગ વડે દાબવાનો એજારનો એક ભાગ કે સાધન | (૩) ન૦ શંકરના તેજનું દિવ્ય અસ્ત્ર. -તાસ્ત્ર ન [+ અસ્ત્ર] (૩) [‘પાવડો” ઉપરથી] પાવડિયું (૪) દંડ પીલવાનું સાધન પાશુપત નામે અસ્ત્ર પાવડી કરવી = (ચ.) બળદે પાછલે પગે ધૂળ ઉરાડવી
પાશેર ! [પા +શેર] શેરને ચેાથો ભાગ. –રી સ્ત્રી પાશેરનું પાવડું ન [8. Hદ્ર પરથી] પંગડું
માપિયું કે વજન. - j૦ પાશેર વજનનું કાટલું. [પાશેરામાં પાવડે ૫૦ [. [ઉપરથી; સર૦ હિં, મ. વET; મ. પહેલી પૂણી = તદન શરૂઆત.]. પાવમાટી કચરે વગેરે ઉસડવાનું કે ભરવાનું એક સાધન (૨) પાશ્ચર ૫૦ [૬] (સં.) એક કેન્ય વિજ્ઞાનશાસ્ત્રી (તેણે પદાર્થોને ગાડીના એંજિનને ખરપડે (૩) હલેસું (૪) કિં. રૂદ્ર ઉપરથી] જંતુશુદ્ધ કરવાની પદ્ધતિ શોધી હતી.) ૦૬ સક્રિ. પદાર્થને લાકડાનો કાચે પુલ (૫) પગડું; પાવડું
જંતુશુદ્ધ કરવું; “પાશ્ચરાઈઝ'. નરિત વિ૦ જંતુશુદ્ધ થયેલું કે કરેલું પાવતી સ્ત્રી [સં. પ્રાપ્ત, મા. વાવ ઉપરથી? જુઓ પાવવું] પાશ્ચાત્ય વિ. [i] પશ્ચિમનું; પશ્ચિમમાં આવેલું પહોંચ; રસીદ. [-ફાટવી, લખવી = પહોંચ લખી આપવી.]. પાર્ષદ પં. [.] (વેદધર્મમાં) નાસ્તિક પુરુષ (૨) પાખંડ, ઢેગ. પાવન વિ. [૪] પવિત્ર; શુદ્ધ (૨) શુદ્ધ કરનારું (૩) ન૦ -ડી વિ. પાવંડવાળું; ઢેગી પવિત્રતા; શુદ્ધિ. કારિણી વિ. સ્ત્રી૦, ૦કારી વિ. પાવક; પાષાણ ૫૦ [૪] પથ્થર. ભેદ પુંએક વનસ્પતિ. યુગ પું પવિત્ર કરનારું. ૦૫ાદ વિ. પાવન કરે એવાં પગલાંવાળું સુધારાને એ યુગ જ્યારે પથ્થર એજાર ઈ૦ માટે વપરાતો. પાવર પું; સ્ત્રી. [] વીજળીની શક્તિ (જેમ કે, બૅટરીની) કે હૃદય(–થી) વિ૦ પથ્થર જેવા કઠણ હૃદયવાળું; દૂર બૅટરીમાં નંખાતી તેની ગેટી (શેલ)) જેવી બનાવટ (૨) સત્તા; | પાસ પું[સં. સ્વર, બા. FIR; Gifસવ = સ્પષ્ટ] સ્પર્શથી પટ કે અમલ (૩) મિજાજ; ગર્વ, અભિમાન. ૦હાઉસ નવ વીજળી રંગ બેસો તે (૨)[લા.]સેબતની અસર (૩) સ્ત્રી [સં. પાર્થ પેદા કરતું તેનું મથક યા કારખાનું
પ્રા.વાસ] બાજુ પાસું(૪)અ૦(૫.) પાસે. [-બેસો, લાગોર પાવર વિ. [. ઘરવર્ત] કુશળ
સ્પર્શથી રંગ લાગવે (૨) સેબતની અસર થવી.] પાવરી સ્ત્રી, સિર૦ પાર, સે. પાર] દેણું
પાસ વિ. [૬] પસાર; ફતેહમંદ; સફળ (૨) મંજૂર; પસંદ (૩) પાવર તબરે
j૦ રજા કે મંજૂરીની ચિઠ્ઠી. [કાઢ = પાસ લખી આપો. પાવલિયે પં. કિં. રૂદ્ર પરથીપગ (લાલિત્યવાચક)
-પડવું = ગમવું; પસંદ આવવું.] ૦૫ર્ક ૫૦ દેશાંતર જવા પાવલી સ્ત્રી [. પાટુ પરથી] પાવલું; ચારઆની
માટે પરવાને. બુક સ્ત્રી બેન્ક સાથેની લેવડદેવડની નેધની પાવલું ન૦ [સં. પાટુ ઉપરથી] ચારઆની (૨) [4. વાઢ = પગ] ખાતેદારને મળતી ચોપડી પગ (૩) ચંપલ. – પં. ચેથિયા કદને પતંગ (૨) (૫) પાસ(હ)ટવું સત્ર ક્રિ. [ઉં. ત્ર+મા+રાટ] પછાડવું. [પાવટી પગ; પાવલું
નાખવું = પછાડી નાખવું.] (૨) સૂપડા વડે ઝાટકવું, એવું

Page #582

પાસ(-)
૫૩૭
[પાંખડી
પાસ(હ)ો પાટવું તે
પાહટવું સક્રિટ જુઓ પાસવું
[[કરો ] પાસલપું. [૩. પારાબા; TH] પાશ; જળ (૨) [જુઓ પાસ] | પાહો પુંડ પાસ; સૂપડામાં સેવાની-ઝાટકવાની એક રીત. પાસાના આકારને ધાતુ વગેરેને લંબચોરસ કકડો (૩) નીનું | પાહણ વિ૦ (પાકની તુ વયે) પછી કે મેડેથી થતું (પાક માટે) એક ઓજાર
[સ્ત્રી તેની ક્રિયા; પાસવવું તે પાહવે અ૦ [ä. પા] બાજુએ; એકતરફ (ચ.) પાસવવું સક્રિય પાસા પાડવા; “ક્રિસ્ટલાઈઝ (ર. વિ.). –ણી પાહિંપાહિ શ૦મ સં.] ‘રક્ષણ કરો' એવો ઉર. ૦મામ પાસવાન કું[f. TIણવાન] હરિયે; નોકર
= “મારું રક્ષણ કરો' એ ઉદ્ગાર : પાસવું સક્રિ. [. સ્પ, કા. શ્વાસ; જુઓ પાસ] રંગ બેસા- | પાહો ! [જુઓ પાહટ]ઝાડકવું તે. [કરો] [[+ ] ડવા સારુ પ્રથમ ખટાશ વગેરેને પાસ દે
પહો પું. [સં. પ:સ્ત્રવેન, પ્રા. વજીવન] (ચ.) જુએ પારસે. પારંગ કું[I.] જુઓ પાશંગ
પાળ(ળ) સ્ત્રી [. પા]િ તળાવ કે સરોવરને કિનારે (૨) પાસાખેલ ૫૦ [પાસે ખેલ] જુગાર
પ્રવાહીને વહી જતું અટકાવવા કરેલી આડ. [-તોડવી = મર્યાદાપાસાજળ ન [પાસે + જળ] પદાર્થના પાસા પડતાં તેમાં રહેતું ને ભંગ કર. (... પહેલાં પાળ બાંધવી = અગાઉથી ઉપાય જળ; ‘વેટર ઑફ ક્રિસ્ટલિઝેશન” (૨.વિ.)
કર. -બાંધવી = મર્યાદા બાંધવી (૨) ઉપાય વિચાર.] (૩) પાસાતાણિયે ૫૦ [પાસે + તાણવી સોનારૂપાના પાસલાને [‘પાળવું' પરથી ?]ગામનું રક્ષણ, રખેવું કે તેનું મહેનતાણું (કા.) ખેંચી ખેંચી તાર બનાવનાર
પાળ ન૦ [3] (કા.) ગાયોના ટોળામાં ભળીને આવતું ધાડપાડુપાસાદાર વિ. [‘પાસ’ પરથી] પાસાવાળું; જેને પાસા પડયા
એનું ટોળું (૨) સૈન્ય હોય એવું (૨) [લા.] આપવાળું, ચળકતું [ જાતની બંડી -પાળ વિ૦ જુઓ -પાલ પાસબંડી સ્ત્રી [પાસું બંડી] બે બાજુ કસ બાંધવાની એક પાળણું ન [સં. પારુન ઉપરથી] પાલણું; પારણું પાસાળ ન૦ [પાસું +શૂળ] પડખામાં ફટતું શુળ (૨) [લા.]
પાળવું સક્રિ. [૩. પાટ] રક્ષણ કરવું (૨) ભરણપોષણ કરવું હંમેશની નજીકની ઉપાધિ કે નડતર
(૩) વિવું અને કેળવવું (૪) ભંગ ન કરવો, -ની પ્રમાણે વર્તવું; પાસિફિક ૦ [૬] (સં.) દુનિયાને એક - પ્રશાંત મહાસાગર માનવું (વચન, આજ્ઞા, વ્રત, રજા, અજો) પાસિયું ન૦ જુઓ પશિયું
પાળિયું ન [પાળ ઉપરથી] પાળ બાંધી એક રેયા વડે વાતા પાસું ન. [૪. પાશ્વે; બા. વાસ] પડખું; બાજુ (૨) પક્ષ. [પાસામાં
કયારાને સમુદાય ઘાલવું = ળવવું (૨) હંફ આપવી; આશરો આપવો. પાસ | પાળિયા ૫૦ [સં. વાઢિ = પ્રશંસા (૨) ચિન] સ્મારક તરીકે દેવું=પડખાને ભાર મુકવો (૨)સાથક મદદ આપવી. -ફેરવવું,
| ઊભે કરેલો પથરે, ખાંભી (૨) [‘પાળ” ઉપરથી] ધોરિયો બદલવું = પડખું બદલવું (૨) પક્ષ બદલવો (૩) કેરવી તળવું. પાળી સ્ત્રી [સં. પાIિ ] છરી (૨) [. પાણી=પંક્તિ] વારે -મરવું = પડખું બદલવું (૨) વલણ ફેરવવું. -વાળીને સુવું = ! (૩) પાકી (૪) જુએ પાળ (સ્ત્રી) નિરાંતે સૂવું. – સેવવું = તાબેદારી ઉઠાવવી; સેવા ઉઠાવવી.] | પાછુ ૧ () ° ૪
પાળું વિ૦ (૨) ન૦ [. Tઢ ઉપરથી] પગે ચાલનારું. -ળે પું પાસે અ૦ [ä. પા] નજીક (૨) પડખે; બાજુમાં (૩) તાબામાં;
પગપાળે મુસાફર (૨) પેદળ, મુલકી કે લશ્કરી સિપાઈ કબજામાં (૪) સામે; આગળ
પાળ પં. [જુઓ પારો] સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાયનો એક સેવક પાસે પું[સં. પારા; પ્રા. પાસ] ચપટ રમવામાં વપરાતા | (૨) [પાળ પરથી] મોટી પાળ; બંધ (૩) જુએ “પાળુંમાં
અંક પાડેલા લંબચોરસ કકડામાં એક (૨) ધાતુને તેવો | પાંઉ (૯) પં; ન૦ [પો.], ટી સ્ત્રી ડબલ રેટી પાસલે (૩) પાસાદાર ગાંગડો કે કકડો; “ક્રિસ્ટલ' (૨.વિ.) (૪) | પાંક(-૨) () વિ° લિ. ૧૧
પાંકડું) (૯) વિ. [સં. પવે પરથી ] ગાભણું થવાની ઉંમર હીરાને ઘસીને પડાતું પાસું (૫) [. વર્લં] સૂપડામાં સેવાની | છતાં ન થયું હોય એવું (ઢેર) રીત; જુઓ પાહટ (૬) [જુઓ પહો] દૂધને () આંચળમાં | પાંકવું (૨) સર્કિટ [સર૦ મ. પા = ઉત્કટ ઇચ્છા] ઈચ્છવું; આવવા દેવું તે. [પાસા અવળા પડવા = નસીબ પ્રતિકૂળ ! ધારવું (૨) [સર૦ મ. પાકI] ધરવું, પકડવું થવું; નિષ્ફળતા મળવી. -હાળવા = જુગારની રમતમાં પાસા | પાંક્તય વિ૦ [ā] પંક્તિમાં બેસવા લાયક; સમાન દરજાનું નાખવા, દારૂઆત કરવી.-નાખવા, ફેંકવા = પાસા ઢાળવા (૨) પાંખ (૨) સ્ત્રી [૪. પક્ષ] પક્ષીને ઊડવાને અવયવ (૨) લશ્કરની દાવ- નસીબ - તરકીબ અજમાવી જોવાં. -૫વા = પાસાની બે બાજુમાંની એક (૩) છાપરાનો બે તરફને બહાર પડતા રમતમાં દાણા પડવા; પાસા નાંખવાનું ફળ આવવું. પાઠવા = ભાગ (૪) [લા.] આશ્રય; પડખું. [પાંખમાં ઘાલવું = આશરો પાસવવું (ર. વિ.) (૨) (હીરાને) પાસાવાળો કરવો (૩) પાસા આપ; હંફ આપવી. પાંખમાં ભરાવું =સેડમાં ભરાવું, આશરે નાંખવા.-પિબાર ૫ડવા = ધારેલું સિદ્ધ થવું; સફળ થવું-સવળા લે. પાંખમાં લેવું = પાંખમાં ઘાલવું. પાંખ આવવી = ઊડતાં પટવા = નસીબ અનુકૂળ થવું; સફળ થવું. પાસે રમવું = જાગટું | શીખવું (૨) પુખ્ત ઉમરનું થવું; પિતાનું સંભાળી શકાય એટલી રમવું. પાસે ચ = ચડતી કળા થવી; ભાદય થવો. શક્તિ આવવી (૩) ઊડી જવું; નાસી જવું; અદશ્ય થવું. પાંખ - જાણો = કપટયુક્ત ગુપ્ત ધારણા સમજવી.-નાખ = જુઓ કાપી નાખવી = અસહાય બનાવી દેવું. પાંખે ફફડાવવી = પાસા નાખવા.મૂક = જુઓ પાહે – પારસે મક.-સમ- | ઊડવાને પ્રયત્ન કરે (૨) છૂટવાનાં ફાંફાં મારવાં. પાંખે જ = જુઓ પાસે જાણ.].
વિસ્તારવી =ફેલાવું, પહોળા થવું (૨) વંશવેલો વધવો.] પાહ સ્ત્રી (કા.) ખેડવાની જમીનની માટીનું તળ – તેની ઊંડાઈ ! પાંખડી () સ્ત્રી (રે. વંદુહી; સર૦ હિં. પવદી, મ. પાળી;

Page #583

પાંખડું].
૫૩૮
[પાંદડી
પાંત્રી; AI.૫ની]કળી ખીલતાં ટા પડતા અવયમાં દરેક નકામી માથાફેડ કરવી. બાંધવી =ગળે તરું વળગાડવું; જંજાપાંખડું (૦) ૧૦ [જુઓ પાંખડી] ડાળની બાજુએથી ફુટતી નાની ળમાં પડવું.]-રિયું વિ૦ પાંચશેરી કે પાંચ શેર વેષેનું કે તેને લગતું ડાળી (૨) [લા.] કુટુંબની શાખા (૩) [પાંખ” ઉપરથી] પાંખ પાંચા (૧) પુંડ બ૦ ૧૦ [‘પાંચ” ઉપરથી] પાંચને ગાડે જે અવયવ (માછલાં વગેરે) (૪) (કા.) જુએ પાંકડું (૫) પાંચાલી(–ળી) સ્ત્રી. [4] (સં.) પંચાલ દેશના રાજાની પુત્રી જુઓ પાંગો ઠું
- દ્રૌપદી પાંખાપણું ન જુઓ પાંખુંમાં
પાંચિયા (૦) ૫૦ બ૦ ૧૦ રાસને પાંચ પાંચ ઠેકાવાળે પ્રકાર પાંખાળી (૨) સ્ત્રી [પાંખ' ઉપરથી] (કા.) ઘેડીની એક જાત | પાંચીકે (૧) j૦ રમવાનો કકો પાંખાળું (૦) વિ. [‘પાંખ' ઉપરથી] પાંખવાળું (૨) દાંતાવાળું | પાંચું (૦) વિપાંચ ગણું. ઉદા. એક પાંચું પાંચ (૩) ડાળીવાળું
પાંચે વાણિયે () વાણિયાની એક જાત પાંખિયું (૦) ૧૦ [પાંખ' ઉપરથી] પક્ષ; તડ (૨) ડાળી; શાખા | પાંજણ, –ણી (૨) સ્ત્રી [સર૦ મ. પાંગળી; સં. પાય; પ્રા. પંm (૩) દેશી તાળાનો કે કલ્લાનો એક બાજુને ના છુટો પડતા | ઉપરથી] નિયત સમયે જેનું સેવન કર્યા વિના ન ચાલે તેવી ટેવ; ભાગ (૪) કાતરનું પાનું
[ખાપણું ન બંધાણ (૨) સૂતરને પાવાની કાંજી કે તે પાવાની ક્રિયા પાંખું (૦) વિઠં; આછું (૨) ન [પાંખ ઉપરથી] ચપુનું પાનું. | પાંજર (૦) ૦ [સં. 4 +-અનિર] પાદર પાટું ન પાંખડું; પાંગેઠું
પાંજરાપોળ (૯) સ્ત્રી જુએ “પાંજરું'માં પાંગત-થ) (૨) સ્ત્રી સિર૦ હિં. વાઁતા, -તી; પગ - પાગ | પાંજરાં, –રિયું, ત્વરી (૦) જુએ “પાંજરું'માં ઉપરથી ] પથારી કે ખાટલાનો પગ તરફને ભાગ
પાંજરું (૯) ન૦ [. વંગ{; સર૦ મ. પાંગર, હિં. નર] પશુપાંગરણ (૧૦) ન [ä. ત્રાવળ, પ્રા. પંગુરગ; સર૦ મ. વઘ] ! પક્ષીને પૂરી રાખવા બનાવેલું સળિયાનું ઘર (૨) તેવો કઈ પણ પિતડી; પંચિયું (૨) ચોળી (૩) ઓઢવાનું વસ્ત્ર પહેડી ઘાટ (૩) પાંજરી (૪) અદાલતમાં ન્યાયાધીશ સામે જવાબ પાંગરવું (૦) અક્રિ. [ઉં. + ગ્રંકુર કે પ્રા. પં.= ઢાંકી દેવું | આપવા ઊભા રહેવાની પાંજરા જેવી જગા. [પાંજરા પોપટ પરથી ?] અંકુર ફૂટવા. [પાંગરાવવું (પ્રેરક).].
= પરાધીન માણસ; જેમ બેલાવે તેમ બેલે એ તાબેદાર. પાંગરું (૦) ૧૦, પાંગરે ૫૦ [સં. ઘટ્ટ, પ્રા. ૧૯; સર૦ મ. પાંજરામાં ઊભું રહેવું = ગુનેગાર કે સાક્ષી તરીકે કોર્ટની તપાસમાં પાટ, પI] પારણાને કે ખેઇયાને અધ્ધર ઝીલી રાખનાર દોરી ઊભા રહેવું. પાંજરામાં લાવવું =કોર્ટમાં કાયદેસર તપાસ (૨) ત્રાજવાની સેર (૩) ગોફણની બે બાજુની દરી (૪) સુકાન માટે બોલાવવું.] -રાળ સ્ત્રી [સર૦ મ. પાંગર(-RT)પોઝ] તરફને વહાણને છેડે
અશક્ત કે ઘરડાંઢારને રાખવાનું ધર્માદા સ્થાન. –રાં નબ૦૧૦ પાંગળું (૦) વિ. [સં. પંગુ; સર૦ મ. પાંઝા] પગે અપંગ (૨) જુએ કાંધાપાંજરાં. [-કરવા = છલછલ ભરવું (ચ.).૩ –રિયું [લા.] અશક્ત; નિબૅળ (૩) આધાર -ટેકા વિનાનું
વિ. પાંજરીવાળું (૨) નટ પાંજરું; બંદીખાનું (પ.). –રી સ્ત્રી, પાંગું (૦) વિ. [. ; સર૦ મ. પાંગુઝ] પાંગળું (૨) નવ ઢેર [સર૦ મ.] કરાંઠી ગુંથીને કરેલી ગાડાની વાડ પાંગે હું (૦) ૧૦ [સર૦ ëિ. ÍલુI; સં. પક્ષ પરથી ?] ખભાથી પાંજી (૨) સ્ત્રી પાંજણી; ટેવ કેણી સુધીનો હાથને ભાગ (૨) હાલવા ચાલવાના અવયના પાઠ (૦) ૧૦ ઘોડાના કાઠાનું બાજુનું લાકડું (કા.) સાંધા -મૂળ. [પાંગડાં ચાલવાં = કામ કરી શકવું. પાંગેઠાં પાંડર (૦) [જુએ પાંડુર] ઘેળું; ફિકકું ભાગવાં = હાલવા ચાલવાની શક્તિ તુટવી કે તેડવી (૨) હલાય | પાંડવ કું. [સં.] (સં.) પાંડુને દીકરા - ચલાય નહીં તે માર પડે કે મારે.]
પાંડિત્ય ન૦ [૪] પંડિતાઈ [ પાંડેના પિતા. ૦તા સ્ત્રી, પાંચ (૦) વિ. સં. બંન] “પ”. [-પૈસા થવા = કાંઈક સ્થિતિ પાંડ વિ. [સં.] ફીકું (૨) પં. એક રોગ, કમળ (૩) (સં.) સારી થવી.-માણસમાં લોકમાં જાહેરમાંકે સભામાં.–લેકમાં પાંડુર વિ૦ [સં.] ફીકું ઘેલું. છતા સ્ત્રી= બધે; સૌ સારા માણસેમાં. -વરસનું = જુવાન, આશાભર્યું. | પાંડુરંગ !૦ (સં.) વિઠ્ઠલ; વિષ્ણુ (એક રૂપ) ઉદા. હજુ પાંચ વરસના બે છું.-શેરની = બહુ ભંડી (ગાળ). પાંડુરોગ કું. [] એક રોગ, કમળો. -ગી વિ. તે રેગવાળું પાંચે આંગળીએ = બધી રીતે, પૂરી ભક્તિથી દેવ પૂજવા).] | | પાઠથ પું. [૩] (સં.) દક્ષિણ ભારતનો એક પ્રાચીન પ્રદેશ
ડે ૫૦ પાંચને આંકડે - પ. ૦૫ ૫૦ પટાદાર મશરૂ. | પાંત(ત,) સ્ત્રી [સં. પંક્સિ, ગ્રા. પંતિ; સર૦ મ. પાંfa] હાર; રંગત ૦ૌતિક વિ. [ā] પાંચ મહાભૂત સંબંધી –નું બનેલું.૦મ સ્ત્રીત્ર | | પાંતી (૯) સ્ત્રી [સં. પંft] પક્ષ; બાજુ (૨) રીત; માર્ગ (૩) પખવાડિયાની પાંચમી તિથિ. ૦મું વિક્રમમાં ચોથા પછીનું ભાગ; હિસે (૪) પરિમાણના વિભાગ પાડીને હિસાબ ગણપાંચજન્ય પું. [4] (સં.) કૃણને શંખ
વાની ગણિતની એક રીત (૫) જુઓ પાંથી; સેંથી પાંચડે (૨), પટો પુત્ર જુઓ પાંચમાં
પાંત્રીસ(-સ) (૮) વિ[સં. વંત્રિરાન્ , પ્રા. gunતી] “૩૫’ પાંચૌતિક વિ. [સં.] જુઓ “પાંચમાં
પાંથ ૫૦ [4.] પથિક; મુસાફર. ૦૭ વિમરનારને અપાતો પાંચમ (૧) સ્ત્રી, જુઓ “પાંચમાં [સાફ કરવા ઊપવું | (દ્વારનો પિંડ). શાળા સ્ત્રી, મુસાફરખાનું, ધર્મશાળા પાંચમણવું (૦) સક્રિ૦ ખળામાં તૈયાર થયેલા દાણાને વધારે | પાંથી (૨) સ્ત્રી [.વંતિ = કેશરચના] સેંથી. [-પાઠવી = વાળમાં પાંચમું (૯) વિ૦ જુઓ “પાંચમાં
સેથી પાડવી. -પૂરવી = સેંથામાં સિંદૂર વગેરે ભરવું.]. પાંચશેરી () સ્ત્રી, - ૫૦ પાંચ શેરનું કાટલું. [કટવી = | પાંદડી (૯) સ્ત્રી [સં. પળ] જુઓ પાડી

Page #584

પાંદ ]
[પિત્ત
કા
પાંદડું ન [સં. ] પાન; પર્ણ. [–પણ નહાલવું = પવન જરાય | પિછોડીમાં પથરે લઈને ફૂટવું =મુદ્દો મૂકી ગમે તેમ બોલવું.] ન વા (૨) કાંઈ કરી ન શકવું-ફરવું ભાગ્ય બદલાયું; ભા .| -ડો ૫૦ જુઓ પછેડે દય થા. પાંદડે પાણી પાવું = ઘણું દુઃખ આપવું; રિબાવવું.] [ પિાળયું ન૦ તીવ્ર દંશવાળું એક ઊતું ઝીણું જંતુ [ટક) પાંપણ (૧) સ્ત્રી [સર મ. પાપા (. પ્રથમન ?)] પોપચાંની | પિટક પં. .] પેટી; પટારો (૨) બૌદ્ધ ધર્મગ્રંથ (જેમકે, ત્રિપિકિનારી ઉપરના વાળ. –ણિયું નવ (કા.) આંસુ (૨) ઘઉંના | પિટ-કલાસ રૂં. [$] થિયેટરને સાવ નીચેના દરજજાને વર્ગ કે ખેતરના બે શેઢા, જ્યાં ઘઉં સહેજ આછા ઊગે છે
તેને માટેની જગા પાંપલું–છું) (0) વિ. [જુઓ પિપલું]નર્બળ; પિચું(૨) બાયલું; [ પિટાવું અ૦િ , –વવું સક્રિટ પીટવું' નું કર્મણ ને પ્રેરક કાયર. -ળાં નબ૦૧૦ દુર્બળ પ્રયત્ન
પિતાડી સ્ત્રી, એક પક્ષી
[(૨) પલાશપાપડે પાંશ-સ)રું .(૧) વિ. [સં. રાહ = તીર પરથી ?] સીધું; ડાહ્યું; | પિતપા૫ડે છું[૩. ઉત (પીળું) + પાપડી] ખાખરાની શિંગ પાધરું. ઊિતરવું = અનુકુળ બનવું. –કરવું =મારી-ઠેકીને પિતર ૫૦ [જુઓ પિતૃ] મૃત પૂર્વજ સીધું કરવું. પડવું = અનુકુળ થવું.] દોર વિ૦ [પાંસરું દોર] | પિતરાઈj૦ જુઓ પિત્રાઈ. –ણ સ્ત્રી, જુઓ પિત્રાણ સીધુંદર; આડાઈ વગરનું
[ચારી | પિતા પુત્ર [પીત +વાડો] કુવાના પાણીથી જ્યાં દર વર્ષે પાંશુ(સુ) સ્ત્રી.] ધૂળ. ૦૧ વિ. ધૂળવાળું (૨) ભ્રષ્ટ; દુરા- શિયાળુ -ઉનાળુ વાવેતર થતું હોય તેવું ખેતર [છાલિયું પાંસડ (૦) વિ. [સં. પંડ્યાછે; પ્રા. પટ્ટિ, ગટ્ટ] “૬૫ | પિત(-7)ળયું ન૦ [‘પિત્તળ” ઉપરથી] પિત્તળનું નાનું વાસણ; પાંસ, દોર જુઓ “પાંસરું” માં
પિતા પું[i] બાપ. ૦જી, શ્રી મું(માનાર્થે પિતા. મહ૫૦ પાંસળી () સ્ત્રી [પ્રા. પાસ8 (સં. વાર્થ); હિં. girl] છાતીના દાદા (૨) બ્રહ્મા. ૦મહી સ્ત્રીદાદી-તુ (પ.)પિતા; બાપ માળાનાં બંને બાજુનાં હાડકાંમાંનું દરેક. [-ખસવી, ચસકવી પિતૃ ૫૦ [i] બાપ (૨) પં. બ૦ ૧૦ પૂર્વ; મરી ગયેલા બાપ= ઘેલા થવું; ડાગળી ચસકવી. –ઠેકાણે ન હોવી = ચસકેલા | દાદાઓ. ૦ણ નવ પિતૃઓ પ્રત્યેનું દેવું (જુઓ ઋણત્રય). હોવું.] - ન જુએ પાંસળી. [પાંસળાં ખરાં કરવાં, ૦ વિ૦ પિતા સંબંધી (૨) બાપીકું. ૦ક, ૦કાર્ય–જ) ન૦, ભાગવાં =સખત માર માર.]
ક્રિયા સ્ત્રી, પિતૃનું તર્પણ કે શ્રાદ્ધક્રયા. ૦ઘાત પં. પિતાને પાંસુ, ૦લ [સં.] જુઓ પાંશુ'માં
વધ. ૦ઘાતક, ૦ઘાતી વિ. પિતૃઘાત કરનારું. તર્પણ ન પિક ! [i] કિલ; કોયલને નર
પિતૃઓનું તર્પણ કરવા આપેલી જલાંજલિ; પિતૃયજ્ઞ (૨) તર્જની પિક સ્ત્રી (૨૧૦ ?) [સર૦ fછું. વA] કંક; પીક (૨) પાનનું થુંક અને અંગુઠા વચ્ચે મધ્યભાગ. છત્વ નપિતાપણું. દેવ કે તેની પિચકારી. ૦દાની સ્ત્રીથંકદાની
પુત્ર પિતરે (૨) વિ. પિતાને દેવ તરીકે પૂજનાર. ૦૫ક્ષ ૫૦ પિકનિક સ્ત્રી (કું.ઉર્જાણી
શ્રાદ્ધપક્ષ (ભાદરવાનું કૃષ્ણપક્ષ) (૨) બાપ તરફનાં સગાંસંબંધી. પિકેટિંગ ન [૬.] પહેરે; ચાકી [ચિત્રોનું સંગ્રહાલય ૦૫ક્ષી વિ૦ પિતૃપક્ષ સંબંધી (૨) એક વડવાના વંશનું, “ઍનેટ’. પિકચર ન [$.] ચિત્ર (૨) સિનેમાની ફિલ્મ. ગેલરી સ્ત્રી, ભક્તિ સ્ત્રી. પિતા પ્રત્યેને ભક્તિભાવ. ૦ભૂમિ સ્ત્રી, વતન; પિખાડે ડું [‘પીખવું' ઉપરથી] (સુ.) પિખાવું તે; વગેવણી; સ્વદેશ (સરખાવો માતૃભૂમિ). પિતૃતર્પણ (૨) પાંચ લોકમાં વાત થવી તે
મહાયમાં એક. લેક પુત્ર મરણ પામેલા પિતૃઓ રહે છે પિખાવું, –વવું પીખવું'નું અનુક્રમે કર્મણિ ને પ્રેરક
એ સ્થાન, વંશ પુંપિતાને કે તે તરફને (માતા તરફથી નહીં પિગળણ ન પીગળવું છે કે પીગળીને થતું પ્રવાહી
એ) વંશ. ૦વ્ય વિ. પિતા સંબંધી (૨) પિત્રાઈ (૩) કાકે, પિગળાવવું સકે“પિંગાળવું', “પીગળવું' નું પ્રેરક
શ્રાદ્ધ નવપિતા કેપિતૃઓનું શ્રાદ્ધ.૦સત્તાક વિ૦ કુટુંબના વડાની પિગાળવું સક્રેટ પીગળે તેમ કરવું, ઓગાળવું
કુલ સત્તાવાળી (વ્યવસ્થા); “પેટિયાર્કલ. હત્યા સ્ત્રી જુઓ પિચકારી સ્ત્રી [પિચ (ર૦) + કારી] પાણીની સેડ (૨) સેડ પિતૃઘાત છોડવાનું ભંગળી જેવું એક સાધન. [આપવી = ગુદાવાટે પાણી | પિત્ત ન [.] કલેજામાં પેદા થતો રસ, જે આંતરડામાં ઊતરી ચડાવવું; નિમા” આપવી. છેવી, -મારવી = પિચકારીથી ખોરાકને પચાવે છે (૨) વૈદક પ્રમાણે શરીરની ત્રણ ધાતુઓછાંટવું. -લેવી = “ મા” લેવી.]
માંની એક (કફ, પિત્ત અને વાયુ). [—ઊતરવું = જુઓ પિત્ત પિચંઠ ન [ā] પેટ
બેસવું. –ચવું =પિત્ત વધી ગયાની (માથામાં) અસર થવી. પિટી શ્રી[$ા. વેવાયેના] આંબઈ
-માથે ચડવું =માથામાં પિત્ત વધવાની અસર થવી (૨)ગુસ્સે પિચછ ન [] પાછું
થવું; ચિડાવું. -બેસવું =પિત્તની અસર મટી જવી (૨) ક્રોધ શાંત પિછવાઈ સ્ત્રી [સર૦ હિં] એક જાતનું કપડું(૨) પછવાડે રખાતો થ.] જવર ૫૦ પિત્તપ્રકોપથી થતો જવર. ૦૫પડે પુત્ર
(જેમ કે, ઠાકરજીની મૂર્તિ પાછળન) પડદે ' [ (૨) ઓળખાણ પિતપાપડો (૨)પિત્તવરને મટાડનારું એક જાતનું ઘાસ, પ્રકૃતિ પિછાણ (–ન) સ્ત્રી [. ઘરમજ્ઞાન, હિં. ઘનિ ] માહિતી વિ૦ શરીરમાં પિત્તના પ્રાધાન્યવાળું (૨) સ્ત્રી પિત્તનું પ્રાધાન્ય પિછાણ(–ન)વું સક્રિ. [જુઓ પિછાણ]ઓળખવું. [પિછાણ- (૩) [લા.] આકળ-ગરમ મિજાજ.—ત્તાશયન [+ આશય] (–ના)નું અક્રિ. (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).]
શરીરને પિત્તનો અવયવ. નો [. fuત] પિત્ત (૨)[લા.] પિછડી સ્ત્રી [સરવે હિં. પિછી] જુઓ પછેડી. [-ઓઢવી = મિજાજ, ક્રોધની તીવ્ર લાગણી. -ઊછળ, ખસ, હાથ- • દેવાળું કાઢવું. -ઓઢાડવી = જુઓ “અંધારપછેડી ઓઢાડવી'. | માંથી જ = ગુસ્સે થઈ જવું.].

Page #585

પિત્તળ ]
૫૪૦
પિત્તળ
|
નહ [નં., કા. વિત્તજ઼] તાંબા અને જસતની મિશ્ર ધાતુ (૨) વિ॰ [લા.] નકલી; ઊતરતું. [–સ્વભાવનું વિ॰ ચીડિયું; સહેજમાં તપી જાય એવું (૨) એઠું પાત્ર.] પિત્તળિયું ન॰ છાલિયું; પિતળિયું પિત્તાશય, પિત્તા જુએ ‘પિત્ત’માં પિત્રાઈ પું॰ [સં. વિદ્યુø] કાકાનાં છોકરાં; સાતમી પેઢી સુધીમાં એક બાપના વંશજ (૨) વિ॰ પિતા સંબંધી. “ણુ વિ॰ સ્ત્રી॰ પિત્રાઈ ને ત્યાં જન્મેલી. -૩(-ણી) સ્ત્રી॰ પિત્રાઈની વહુ પિત્રી પું॰ મરણ પામેલેા પૂર્વજ; પિતર
|
પિગ્ય વિ॰ [સં.] પિતૃક; પિતા કેપિતરા સંબંધી પિધાન ન૦ [સં.] બંધ કરવું તે (૨) ઢાંકી દેવું તે. યુતિ સ્ત્રી॰ (પૃથ્વી સિવાયના) ગ્રહેાનું પરસ્પર ઢંકાવું તે પિન સ્ત્રી॰ [.] ટાંકણી (૨) સ્ત્રીએ વેણી કેસાલે સંકેલવામાં વાપરે છે તે અનાવટ (૩) સ્ટવ ઇના કાણાને સાફ કરવાની અણીવાળી બનાવટ [(સં.) શિવ પિનાક ન॰ [i.] (સં.) શિવનું ધનુષ. ૦પાણ (—ણિ), “કી પું॰ પિન્ટ પું॰ [.] નુ પિંટ
|
પિપરમીટ સ્રી॰ [રૂં. પીપરમિન્ટ] જી ખાટીમીઠી પિપાસા સ્ક્રી॰ [i.] તરસ. –સુ .૧૦ તરસ્યું પિપાલિકા સ્ત્રી॰ [i.]કીડી. માર્ગ પું॰ ધીમે ધીમે પણ ખંતથી અચૂક કામ કરવાની રીત. વૃત્તિ સ્ત્રી॰ સંગ્રહ કરવાનું વલણ પિપૂડી સ્ત્રી[૧૦] ફેંકીને વગાડવાની ભૂંગળી; પીપી. [—ત્રગાઢવી =પીપી ફુંકીને વગાડવી (૨) એકની એક વાત કહ્યા કરવી – ગાયા કરવી (૩) ખુશામત દાખલ સૂર પુરાવવે; હાજી હા ભણવી.] પિપ્પલ પું॰ [સં.] પીપળેશ્
|
|
પિરસાવવું સક્રિ॰ ‘પીરસવું’નું પ્રેરક
પિરાઈ સ્ત્રી જુએ પેરાઈ
પિરામિડ પું॰ [,]પ્રાચીન મિસરી રાજાના મૃતદેહ ઉપર બંધાવેલી મેાટી શંકુ આકારની સમાધિ – કબર (૨) શંકુ આકાર પિરિ સ્રી॰ [ä. પન્; સર૦ મ. ]+પેર; પ્રકાર (૨) જીએ પેરી પિરિયડ પું॰ [.]શાળાના સમયપત્રકના એકમ; સમય; તાસ પિરાજ,—છ, જીં જુએ ‘પીરોજ’માં
પિલાઈ સ્ક્રી॰ [‘પીલયું' ઉપરથી] પીલવું તે (૨) તેનું મહેનતાણું. -મણુ ન॰, –મણી સ્ત્રી॰ પીલવાનું મહેનતાણું પિલાવવું સ૰ક્રિ॰, પિલાનું અક્રિ॰ ‘પીલવું’તું પ્રેરક ને કર્મણિ પિલેઢિયું ન॰ [પીલે’ ઉપરથી] જુવારબાજરીને પીલે પિલ્લું ન॰,—લા પું॰[‘પિંડલું’ ઉપરથી]વીંટીને કરેલા દડા – ગોટા પિવડાવવું સક્રિ‚પિયાનું અક્રિ॰ પીવું'નું પ્રેરક ને કર્મણિ પિશંગ વિ॰ [ä.] બદામી રંગનું
|
પિશાચ પું॰; ન૦ [સં.] અવગતિયા જીવ; પ્રેત (૨) ભૂતપ્રેત જેવી એક હીન યાતિ. ૦ણી, –ચી સ્રી॰ પિશાચ સ્ત્રી પિશિત ન॰ [i.] માંસ
પિશુન વિ॰ [i.] કઢાર (૨) નીચ (૩) ચાર્ડિયું. તા સ્ત્રી પિષ્ટ વિ॰ [સં.] કૂટેલું; પીસેલું (૨) પું॰ ભૂકો; લેટ. ૦પશુ પું; ન॰ પશુને બદલે લાટની કણકના પિંડનું ખળદાન. ૦પેષણ ન॰ પુનરુક્તિ; એકનું એક ફરી ફરી કહેવું તે પિસર પું॰ [l.] છેાકરો; દીકરા
પિસાવવું સક્રૅિ,પિસાનું અક્રિ॰ પીસનું’નું પ્રેરક ને કર્મણિ પિસ્ટન સ્ત્રી; ન૦ [.] એંજિનના એક દા જેવા ભાગ, જે
વડે ગતિ અપાય છે
[ધર
પિમંતું વિ॰ [સં. વિવન્તઃ ઉપરથી] + પીતું (વર્તમાન કૃ૦) પિમળાટ પું॰ [‘પીમળવું' ઉપરથી] સુવાસ પિમળાવવું સક્રિ॰ ‘પીમળવું’નું પ્રેરક રૂપ પિય(—યે)ર (પિ') ન॰ [નં. વિદ્યુě; પ્રા. વિટ્ટુર] સ્ત્રીનાં માબાપનું પિયરપનાતી(પિ’)વિ૦ સ્ક્રી૰ પિયરમાં ભાઈ-ભાંડુવાળી. રિયું [કરેલી કંકુની અર્ચા
|

ન૦ પિયરનું સગું
પિયળ સ્ત્રી [સં. પીત; પ્રા. પૌત્ર ઉપરથી] પીચળ; કપાળમાં પિયાજ ન॰ [[.] કાં; ડુંગળી પિયાણું ન૦ જુએ પ્રયાણ
|
પિયાના પું [.] એક વિદેશી વાજિંત્ર [ત્રિત)] પ્યારું(૫.) પિયારું વિ॰ [ પરાયું’ઉપરથી] + પારકું (૨) [મવ. વિમાર (સં. પિયાવા પું॰ [‘જિવાડવું' ઉપરથી] પાણી પાયાનું ખર્ચ (૨) [સર૦ હિં. ાન] પરખ
પિયુ પું॰ [અપ. વિમ૩ (સં. પ્રૌળથિતુ)] પતિ પિયું ન॰ રમતમાં (જેમ કે, ગેડીદડા) પહોંચવાની હઠ કે તેની નિશાની; ‘ગાલ’. [—બાંધવું=તેની જગા કે હદ નક્કી કરવી.] પિયેર, રિયું (પિ') ન॰ જુએ ‘પિયર'માં
|
પિરસણ ન॰ [સં. વેિવળ, પ્રા. વિસન] પીરસવું તે (૨) પીરસેલું ભાણું (૩)નાતવરાતે અંગે ઘેર ભાણું પીરસવું તે.[કાઢવું =પીરસવાનું શરૂ કરવું. -મેકલવું =તે અંગે ઘેર ભાણું પહેાંચાડવું – ઢાંકવું.] ~ણિયા પું॰ (નાતવરામાં) પીરસનારા. “ણી સ્ત્રી પીરસવું તે. ~ણું ન॰ પીરસવાનું પાત્ર કે ચીજ
|
[ પિંટ
પિસ્તાળીસ વિ॰ [નં. પંચવટ્વાચિત્; પ્રા. નાથાજીીસ] ‘૪૫’ પિત્તું ન॰ [l.] પત્તું; એક મેવા પિસ્તાલ સ્ત્રી॰ [ો.] નાની બંદૂક; તમંચે પિહિત વિ॰ [i.] બંધ કરેલું (૨) ઢાંકેલું; છુપાવેલું પિહિરણ ન॰ [જીએ પહિરાવવું]+ પોશાક પિતુ। પું॰ [à. વિદ્યુō] પીહવે પિહેર ન॰ +પિયેર
પિળાવવું સક્રિ॰, પિળાવું અક્રિ॰ ‘પીળવું’તું પ્રેરક ને કર્મણિ પિગટ વિ॰ [સં. વિં; મ.] પીળું; પિંગલ
=
પિંગલ(−n) વિ॰ [ä.] લાલાશ પડતા પીળા રંગનું (૨) ન૦ છંદશાસ્ત્ર (૩) [લા.] અત્યંત વિસ્તાર. [−કરવું =લાંબું લાંબું ટાયલું કરવું; અતિશયેાક્તિથી વધારવું – લંબાણ કરવું.] કાર પું॰ પિંગલ બનાવનાર. –લા(−ળા) સ્ક્રી॰ હડયેાગમાં માનેલી ત્રણ પ્રધાન નાડીએમાંની એક (ઇડા, પિંગળા, અને સુષુમ્ના) (૨) વિ॰ સ્રી॰ લાલારા પડતા પીળા રંગની. નળાક્ષી વિ॰ સ્ત્રી ક્રેધે પિંગળ આંખવાળી. –ળા જોશી(-ષી) હું માત્ર સારું સારું કહે એવા જોશી. ~ળું વિ॰ જીએ પિંગલ
પિંગાણી સ્ત્રી[સં. પિંTM (કેસર; કંકુ)] કંકાવટી(૨) ધુપેલની વાડકી પિમ્પોન્ગ ન॰[.] ટેનિસ જેવી (ટેબલ પર રમાતી) એક વિલા
યતી રમત
પિંજર ન૦ [i.] પંજર; પાંજરું
પિટ પું॰ [.] પ્રવાહીનું એક વિલાયતી માપ (ગૅલનનું ૧/૮)

Page #586

પિડ]
૫૪૧
[પીતાંબરી
પિંઢ પું[.]ગોળે (૨) પિતૃઓ નિમિત્તે લોટ કે ભાતનો વાળેલો થાબડવી = પ્રોત્સાહન આપવું; મદદ કરવી. –ઢાંકવી = ઉધાડું ગેળે (૩) શરીર. [-આપ = પિંડ મૂકો. -પા = ગુજરી ન પડવા દેવું; મદદ કરવી. -દેખાડવી = પાછું પડવું; હાર ખાઈ જવું. પામ = મરણ બાદ પિતાની સંતતિ દ્વારા શ્રાદ્ધાદિ નાસવું. -દેવી = મદદ કરવી. –ધરવી = મદદ કરવી (૨) માર ક્રિયામાં પિંડ અપાવો. –મૂકો =મરણ પામેલા પાછળ પિંડ ખાવા માટે પીઠ રજૂ કરવી. પર હાથ ફેરવ =આશ્વાસન વગેરે વડે શ્રાદ્ધ કરવું. –વહેર = શ્રાદ્ધક્રિયામાં પિંડના ભાગ આપવું (૨) ઉત્સાહ આપવો. –પાછળ ઘા = દો; કપટ. કરવા. -વાળવા =શ્રાદ્ધમાં અર્પણ કરવા ભાતના ગોળા બનાવવા. -પાછળ મૂકવું =રાખી મૂકવું; ઉપગમાં ન લેવું (૨) સંતાડવું; –સ્થાપ = શ્રાદ્ધ ક્રિયામાં પિંડનું સ્થાપન કરવું.] દાન ન૦ ઓળખવું. પાઠવી = સવારીમાં પળેટવું. -પૂરવી = પાછળ શ્રાદ્ધમાં પિંડ અર્પણ કરવો તે. ૦૫યું વિ૦ સ્વાથ. ૦લું ન રહી મદદ કરવી. -ફેરવવી = તજી દેવું; તરછોડવું. –બતાવવી જુઓ પિડું. ૦લે પૃ. પિંડે
= જુઓ પીઠ દેખાડવી. -ભાગવી (કામની)= અઘરું કામ કરવા પિંડાર–રો) પં. [.] ભરવાડ. ૦ણ સ્ત્રી પિંડાર સ્ત્રી; ભરવાડણ. માંડીને તેનું અધરાપણું તેડી નાખવું. –લેવી = પઠ પકડવી; –રિયે ૫૦ પિંડાર (તુચ્છકારમાં)
પાછળ પડવું (૨)આગ્રહથી ભાગવું (૩)દુઃખ દેવું (રોગે, બેજાએ). પિતા પુત્ર પિડ; ગોળો [માંસના લોચો (૨) શિવલિંગ પીઠનું જોર =પીઠબળ. પીઠે કાળનું હોવું = બહાદુર હોવું. પિંડી સ્ત્રી [૪. પંહિતા; બા. fgfe] પગના નળાની પાછળ પીઠે પેટ ચેટવું =ભૂખે મરવું (૨) સુકલકડી થઈ જવું.] પ્રદેશ પિંડું ન [8. પિંટ ઉપરથી] પિલું. -ડે પુંછ વાટેલો કે વાળેલો ૫૦ દરિયા કે નદીના કાંઠાની પાછળનો (પછાત) પ્રદેશ; “હિંટર
ગેળો – ગોટો (કણક, માટી, દેરાઈને). [–કરે, વાળ] લૅન્ડ’. બળનવ પાછળ રહીને જોર દેતું બળ. [–હેવું = પાછળથી પિંડદક નહિં. પિંદ+૩] શ્રાદ્ધમાં અપાતાં પિંડ,ઉદક ઈતર્પણ બીજા લોકોનું બળ મદદમાં લેવું.] ૦મર્દ–રદ) ૫૦+નાયકને પિઢાળિયું, પિઢેરી વિ૦ (૨) ન૦ [ત્રા. પિંઘર (ઉં. પિંe J)] | મદદ કરનાર પીંઢરી; માટીની ભીતોનું (ઘર)
પીઠલું ન [મ; સં. ઉપ] ચણાના લોટની એક વાની પી અ૦ [૧૦] તિરસ્કારાર્થ ઉધ્ધાર; હરિ (૨) પિપૂડીને પીઠિકા સ્ત્રી [4.] બાજઠ(૨) મૂર્તિ કે થાંભલાની બેઠક – આધાર રવ. કિરવી, -બેલાવવી =હુરિ કરવો.]
(૩) વંશાવલિ (૪) ભૂમિકા (૫) પ્રકરણ; ખંડ -પીઉ વિ. [‘પીવું' ઉપરથી] (સમાસને અંતે) પીનારું
પીઠી સ્ત્રી [સં. ઉપષ્ટ; પ્રા. પિટ્ટી લગ્નપ્રસંગે વરકન્યાને શરીરે ચોળપીક ન [૫] પાક મેલ (૨) સ્ત્રી, જુઓ પિક(૩)તેની પિચકારી | વાને પીળો સુગંધી પદાર્થ. [-ચડવી; –ળવી] પીખવું સક્રિ[4. પ્રેક્ષ પ્રા.fપવવ (પ્રેક્ષા કરવી)] (સુ.)વગોવણું | પીઠું ન૦ [સં. ૧૭] બજાર કે દુકાન (ખાસ કરીને લાકડાનું અને કરવી; નિદવું
દારૂતાડીનું) (૨) [તું. પદ; પ્રા. પિઠું] અડદની વાટેલી દાળનું પીગળવું અક્રિટ સિર૦ મ. પંઘ (સં. ગ્રાન્ટન)] ઓગળવું; ખીરું (૩) અડદ, ચણા કે ચાળાના લોટનું ખીરું (૪) પીઠલું પ્રવાહી થવું (૨) [લા.) (દયાથી) ઢીલું – નરમ થવું
પીઠ સ્ત્રી [સં. 1] પીડા; દુઃખ (૨) ચંક; આંકડી (૩) વેણ; પીછ ન૦ [. પિચ્છ] પીછું. –છી સ્ત્રી. [4. ઉપછિ પ્રા. | પ્રસવવેદના (૪) દાંતે મૂકવાના રંગની લુગદી fછી] વાળ, પીંછાં કે તેવી બીજી વસ્તુની હાથાવાળી બનાવટ પીક વિ૦ [i] પીડા કરનાર (માં ઉરાડવાની, ચીતરવાની, ઘરેણું ધોવાની વગેરે). –છીઊં-] પીડન ન૦ [.] પીડા (૨) પીડવું – પકડવું કે દાબવું તે જણી સ્ત્રી, જુઓ પીંછીઊંજણી. - છું ન પીછ (૨) તેની | પીઠવું સક્રિ. [૩. વીટ] દુઃખ દેવું (૨) પકડવું, ઝાલવું (૩) કલમ. [પીછાનું પારેવું કરવું = રજનું ગજ કરવું. પીછાંને
ચાંપવું, દાબવું કાગડે = રજનું ગજ.].
પીડા સ્ત્રી [i] દુઃખ (૨) નડતર. ૦કારક, ૦કારી વિ૦ પીડા પી છે, પીછેહઠ સ્ત્રી. [fહું. પાછા હઠવું કે પડવું તે; હાર કરનારું. ૦શામકવિ૦ પીડા શાંત કરનાર, હરણી વિ. સ્ત્રી, પીછો ન [સર૦ હિં; પ્રા. પિચ્છ= પંછડું] કેડે; પૂઠ. [-છો , | પીડા હરનારી. -તિ વિ. પીડા પામેલું મક = પાછળ ન પડવું જતું કરવું. –પક,-લે= પાછળ] પીડાવું અદ્ધિ, વિવું સક્રિ. “પીડવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક પડવું, કેડે લેવો (૨) ખણખોદ કર્યા કરવી (૩) સતાવવું.] પીડિત વિ. [i] જુઓ પીડામાં પીટ સ્ત્રી [પીટવું' ઉપરથી] માર. [Fપડવી =માર પડો (૨) પીઢ વિ૦ [‘પીઢ’ સ્ત્રી ઉપરથી] મેટી ઉંમરનું; કરેલ (૨) સ્ત્રી, પસ્તાળ પડવી.] ૦ણુ સ્ત્રીપીટવું તે; માર (૨) કૂટવું તે [ફે. ઉઢી; . પીઠMI; . પઢિયા] જેના ઉપર મેડાનાં પાટિયાં પીટવું સક્રિટ [. fપટ્ટ] ખૂબ મારવું (૨) મૂએલાની પાછળ જડવામાં આવે છે તે લાંબું લાકડું – વળી કે પાટડી.-ઢિયું નવ કુટયું (૩) ઠોકવું; વગાડવું (દાંડી)
પીઢ (૨) દાઢને દાંત (૩) અવાળુ; પેઠું (૪) પીઢ, પાટડો પીટવું વિ૦ મઉ (સ્ત્રીઓમાં ગાળ તરીકે)
પીણું ન [‘પીવું” ઉપરથી] પીવાની વસ્તુ; પિય પીઠ નવ; સ્ત્રી. [ā] (દેવ, આચાર્યાદિકનું) સ્થાનક (૨) સ્ત્રી | પીત ન [. પીત] પાણું પાઈને ઉછેરેલ મોલ (૨)વિ[8.1. બજાર (૩) બજારભાવ. [-ઊઘડવી =બજારભાવ મંડા. -ટકી | પીળું. ૦જવર એક જાતનો તાવ, જેથી શરીર પીળું પડી રહેવી =બજારભાવ ટકી રહે.]
જાય છે; “યલો ફિવર' પીઠ સ્ત્રી. [ä. 99; બr. fuઠ્ઠી વાંસે; પાછળ ભાગ. [–આવવી | પીતળ ન૦ જુઓ પિત્તળ વાં છલાઈને પાકવો. –ઉઘાડી પડવી = પીઠબળ ન રહેવું. | પીતાંબર ન [સં] પીળું કે કઈ પણ રેશમી અબાટિયું (૨). -ઊપવી=પીઠ આવવી.-રવી=પાછું પડવું; બીવું–કવી, વિ૦ પીળાં વસ્ત્રવાળું. -રી સ્ત્રી, નાનું પીતાંબર

Page #587

પીતું]
૫૪૨
[પીંડાળે
પીતું ન લખી નાખનારને ઊભા રહેવાનું કંડાળું (૨)જૈતું; કાતળી. | પીવર વિ. [૩] જાડું; ભારે; સ્થળ - ૫૦ પિતે; પાતળા કકડો; કાતળી
પીવું સક્રિ૦ [. ; બા. fu] પ્રવાહી પિટમાં લેવું(૨) પ્રવાહીને પીધ ન૦, પીધા સ્ત્રી એક પક્ષી
પિતામાં શમાવવું કે શેકવું (૩) (ધુમ્રપાન કરવું. [પી જવું= પીધું સક્રિટ પીવું’નું ભૂતકાળનું રૂપ. –ધેલ(—લું) તેનું સૂકુ | ને ગાંઠવું (૨) સહન કરી જવું.]. (૨) વિ૦ દારૂના નશાવાળું; છાકટું
પાશવી સ્ત્રી [મ.] થેલી પીન વિ. [સં.] જોડું; પુણ; માતું
પીવી સ્ત્રી, મુસલમાન સ્ત્રીને સુરવાળ; પેશવાજ પીનસ ન૦ [.] સખત સળેખમ
પીસ સ્ત્રી પીસવું તે (૨) ચીપ; પીસણી [દાવ; ચીપ પીપ ન[] ગુમડાનું પરું
પીસણી સ્ત્રી [પીસવું' ઉપરથી] ઘંટી (૨) ચીપવાનો વારોપીપ, હું ન [f. ઉTI] લાકડાનું કે ધાતુનું નળાકાર વાસણ | પીસવું સક્રિ. [સં. પિન્ ; પ્રા. પરં] દળવું (૨) લસેટવું, ઘંટવું પીપર સ્ત્રી [i. fgqી] એક વસાણાની ચીજ - વનસ્પતિની (૩) ચીપવું (ગંજીફાને)
[=પેટેથી રડવું.] સીંગ. -રી(-ળી)મૂળ નવે પીપરના છેડનાં મૂળ; ગંઠેડે | પીસ(-હ) j૦ સિટી. [વાગ,-વગાઢ. -તાણુ પીપર–ી) સ્ત્રી જુઓ પીપળ] પીપળાની જાતનું એક ઝાડ | પહર ન૦ +[પ્રા. ] પિયર. –રિયું ન૦ રૂપિયરિયું પીપળા–ળા) પું[. fug] એક ઝાડ; અશ્વથ. [પીપળે | પહ, પીહુડ પું. [૩. પિંદુ] જુઓ પીસ, પિહુડે દી કર =બધે જાહેર કરી દેવું. પીપળે પરણાવવું = ઉમર- પીળ સ્ત્રીજુઓ પિયળ ડાના ઝાડ સાથે કન્યાનાં લગ્ન કરી, કુંવારા-મહેણું ભાગવું. પીપળા પીળક, –ચટ, –વું, પીળાશ, પીળિયું જુઓ “પીળું માં ઊગ = નસંતાન જવું. પીપળ ફાટ =ઘણા બ્રાહ્મણોનું પીળું વે[. પોત; પ્રા. ઘો] હળદરના રંગનું; પીત. -ળક એકઠા થવું (૨) દરેડ પડવો.]
સ્ત્રીપીળાશ; ફીકાશ.-ળચટું વિ૦ આછું પીળું. –ળવું સક્રિ. પીપળી સ્ત્રી, નાને પીપળે
કંકુથી રંગવું (૨) પીળું કરવું. –ળાશ સ્ત્રી, પીળાપણું. --ળિયું પીપળીમૂળ ન૦ જુઓ પીપરીમૂળ
ન લગ્નપ્રસંગે કન્યાને પહેરવાનું હળદરથી રંગેલું પીળું વસ્ત્ર (૨) પીપળે ૫૦ જુઓ પીપળ
પીળી -કાંઈક કાચી ઈંટ. સ્મક વિ૦+ઘમકદાર પીળું. પાપિ પું. [૧૦] બૂમ; ચીસ (૨) તંગીની બૂમ
૦૫ચ (૦૭, ૦૨ક) વિસાવ પીળું - ફીકું. ૦રચ્ચક, રહેચક પીપી અ૦ (ર૦) (૨) સ્ત્રી ફંકીને વગાડવાની ભૂંગળી; (ગાજર વિ૦ ખૂબ પીળું કે પાંદડાની) પિપૂડી (૩) પી’ બેલાય તે; ફજેતી (૪) (બાળ- | પખવું સક્રિ૦ વિખેરી નાખવું (૨) ચંટી નાખવું. [પીંખી ખાવું ભાષા) પિપરમીટ જેવી ગળી
= મહેણાંટણાંથી કાયર કરી દેવું (૨)ડી – ચંથીને ખાઈ જવું. પીમળ સ્ત્રી. [ä. પરિમ] સુગંધ. ૦૬ અક્રિટ સુગંધ ફેલાવી પીંખી નાખવું = ફાડી-ચીરી-પીને છૂટે છુટું કરી દેવું (૨) મહેણાંપીયળ સ્ત્રી- જુઓ પિયળ
ટોણાંથી કાયર કરી દેવું.]–ણી સ્ત્રી, –ણું ન૦ પીંખવું તે; ચંથણું પીયૂષ ન૦ [i.] અમૃત
પીંખાવું અક્રિ૦, વવું સક્રિ. પીખનું કર્મણિ ને પ્રેરક પીયે છું[. વીત, . વીસ = પીળા રંગનું પરથી ?] આંખને પગલું વિ. [સં. ઉપરા] પીળચટું (૨) માંજરું. ખૂણે બાઝતો ચીકણા પદાર્થ.-વળ = પી.આંખમાં બાઝવો | પરછ ન૦ [જુઓ પીછ] પીંછું. –છાળું વિ૦ પીંછાવાળું. –છી – થવો.].
સ્ત્રી, જુઓ પીંછી. છઊંજણી સ્ત્રી, પીંછીથી કરાતી ઊંજણી પીર પં. [l.] મુસલમાનમાં પવિત્ર ગણાતો પુરુષ. [-આવવા (જુએ ઊંજણ ૧). -ન જુએ “પીછમાં =શરીરમાં પીરને પ્રવેશ થ (જેથી અગમ્ય વાત જાણી શકાય | પીંજણ સ્ત્રી [સં. પિંન્] પજવાનું સાધન (૨) ન૦ પીંજવું તે છે.)] જાદો ૫૦ પીરને છોકરે. મર્દ પુંછ ઘરડે માણસ. (૩) [લા.] (વાતને) નકામું ચૂંથવું લંબાવવું તે (૪) પગનું એક –રાઈ સ્ત્રી પીરપણું. -રાણ પું. [. પીરાન:](સં.) એક ઘરેણું. –ણિયું ન૦ પીંજણ ઘરેણું. –ણી સ્ત્રી, પીંજણ (૨) પંથ કે તેના અનુયાયી. રાનપીર છું. પીરને પીર; મેટો પીર પીંજવું તે (૩) પૈડા પરનું ઢાંકણ (રથનાં પૈડાં પર હોય છે તે) પીરસવું સક્રિ. [સં. પરિવર્] જમવા માટે ભાણામાં મૂકવું. | જાગાડી સ્ત્રી [V[જર્સ + ગાડી) પીંજરાવાળી ગાડી [પીરસાવું અક્રિ, કર્મણિ]
[ આસમાની | પીંજરિયે ૫૦ વહાણમાં પાંજરા જેવા ચોકઠામાં બેસી દરિયામાં પીરેજ ૫૦ [T] એક રત્ન, જી(–) વિ. પીરેજના રંગનું; | નજર રાખતે ચોકિયાત પીલવું સક્રિ. [સં. વિદ; પ્રા. પીઢ] દબાઈ કચરાઈ નિચો- પીંજરું નવ જુઓ પિંજર; પાંજરું [પીંજણ કરવું – લંબાવવું વાય એમ કરવું (૨)[લા.] દુઃખ દેવું; કડવું (૩) લઢવું (કપાસ) પીંજવું સક્રિ. [સં. પિન્] રૂના રેસા છૂટા પાડવા (૨) [લા.] (૪) અ૦િ [પીલો' ઉપરથી] (સુ.) પીલા નીકળવા; પાંગરવું પીંજામણ ન૦, –ણી સ્ત્રીપીંજવાની મજૂરી પીલ પું[જુઓ પીલ] એક ઝાડ
પીંજરે પુર પીંજવાનું કામ કરનારે. -રણ સ્ત્રી, પીંજારાની પીલુ પં. [ā] એક ઝાડ, પીલુડી (૨) એક રાગ (૩) પીલુડું | વહુ (૨) પીંજવાનું કામ કરતી સ્ત્રી. -રી સ્ત્રી, પીંજારણ (૨)
વડી સ્ત્રી, પીલુ ઝાડ. હું ન તેનું ફળ (૨) (કા.) આંસુ. એક જાતનું પક્ષી [પીલુડાં પાડવાં= રડવું.]
પીંજાવું અક્રિક, –વવું સક્રિપીજનું કર્મણિ ને પ્રેરક પીલું ન [સે. વીસુમ = બચું] મરધીનું બચ્ચું
પાર-રે) ૫૦ [ઉં. પિં ; સે. પદાર] આહીર; ભરવાડ પીલે ૫૦ [જુએ પીલું] થડ કે મૂળમાંથી ફૂટેલે ફણગો પઢાળ પૃ૦ જુઓ પિડે

Page #588

પીંઢારા ]
પીંઢારા પું॰ [મ. વેંઢાર] લૂંટારુની એક પ્રસિદ્ધ જાતના માણસ પીંઢેરી વિ॰ [જીએ પિંઢોરી] માટીની ભીંતાવાળું પુકાર પું॰ [ત્રા. પુકાર] પાકાર; મ. ॰વું સક્રિ॰ પાકારવું (૨) પેાકારીને કહેવું; જાહેર કરવું. [–રાવવું (પ્રેરક), –રાવું(કર્મણિ).] પુકુર ન॰ [બંગાળી] નાનું તળાવ (માછલાં ઉછેરવા માટે) પુખ્ત વિ॰ [l.] પાકું; પાકટ (૨) ઠરેલ. ૦પણું ન૦, ૦ગી, તા, “ખ્તાઈ સ્રી.[મતાધિકાર = કાયદાએ ઠરાવેલી પુખ્ત વયે દરેકને મળતા મતાધિકાર; ઍડટ ફ્રેન્ચાઇઝ.']
૧૪૩
[ મૃદુ અવાજ
પુગાડવું સક્રિ॰ ‘પૂગવું’નું પ્રેરક, પહેાંચાડવું પુગાવું અક્રિ॰ ‘પૂગયું'નું ભાવે; પહોંચાવું પુચકારી સ્ત્રી॰ [રવ૦] બાળકને શાંત કરવા એઠ વચ્ચેથી કરેલા પુચ્છ ન॰ [સં.] પૂંછડી
|
[ ધૂમકેતુ તારા પું॰
પુછયું વિ॰ [‘પૂંછડી’ઉપરથી] પૂંછડીવાળું. −યા પુછાવું અક્રિ॰, –વવું સક્રિ॰ પૂછ્યું’નું કણ ને પ્રેરક પુટ પું॰ [સં.] પડિયા (૨) પડિયા જેવા કોઈ પણ ઘાટ (૩) આચ્છાદન; ઢાંકણ (૪) કુલડી કે શકેારામાં ધાતુ કે ઔષધ મુકી ઉપર ઢાંકણ કે બીજું શરું મૂકી કપડછાણ કરી કરેલા ઘાટ; સંપુટ (૫) તેને ભઠ્ઠીમાં મૂકી ઔષધને આપેલી આંચ (૬) પટ; પાસ. [—આપવા, “દેવા=પાસ આપવા.] ૦પાક પું॰ પુટમાં મૂકી ભઠ્ઠીમાં ઔષધિ – ધાતુ પકવવી તે
પુડેવાળ વિ॰ [‘પૃષ્ઠ’ ‘ઉપરથી] પાછલી વયમાં જન્મેલું; પુંઠવાળ. [પુડવાળનું છોકરું=પાછલી વયમાં થયેલું બાળક.] પુઢે અ॰ [[.] (૫.) આગળ; મે ખરે
પુછુચવતું વિ॰ [પાણા ચૌદ ઉપરથી ] ફરી – ફેરવીને ખેલેલું; અસત્ય; વાંકું; પેણચવ
પુણાવું અક્રિ॰, –વવું સ૰ક્રિ॰ ‘પૂણવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક પુણ્ય વિ॰ [i.] પવિત્ર (૨) પુણ્ય પ્રાપ્ત થાય એવું (૩) ધર્મ્યુ (૪) ન૦ સત્કર્મ (૫) તેનું ફળ.[-પરવારવું = પુણ્ય ખૂટી જવું; બગડવા કાળ આવવા.] ૦કર્મ, કૃત્ય ન॰ સત્કર્મ. ૦કાલ(−n) હું પવિત્ર સમય, તિથિ સ્ત્રી॰ (મહા પુરુષના) મરણની તિથિ કે તેની ઉજવણી તીર્થ ન॰ ગયે પુણ્ય થાય એવું — પવિત્ર તીર્થ. દર્શી વિ॰ પુણ્ય વિષે જેની દ્રષ્ટિ છે એવું. દાન ન૦ ધર્મદાન. પુરુષ પું॰ પુણ્યવાન, પુણ્યશ્ર્લાક, કે પુણ્યશાળી પુરુષ. પ્રકોપ પું॰ (પાપ કે અન્યાય સામે) ધર્મબુદ્ધિને લીધે ઊપજેલા ક્રોધ. પ્રતાપ પું॰ પુણ્યને પ્રતાપ; તેની શક્તિ કે બળ. •પ્રદ વિ॰ પુણ્ય આપે એવું. લ ન૦ પુણ્યનું સારું ફળ. મય વિ પુષ્યવાળું; પુણ્યથી ભરેલું. ૦૧ર પું॰ પુણ્યદાનનું ખરચ. ૰વાન વિ॰ પુણ્યદાન કરનારું; ધર્મિષ્ઠ. શાલી(—ળી) વિ પુણ્યવાન (૨) પૂર્વજન્મનાં સુકૃતવાળું. બ્લેક વિ॰ રૂડી કીર્તિવાળું(૨) જેનું નામ દેવાથી પુણ્ય થાય તેવું (૩) પું॰ તેવા માણસ. -યાત્મા વિ૦ (૨) પું॰ [+આત્મા] પવિત્ર મનનું (માણસ). -છ્યાર્થી વિ॰ [+અર્થા] પુણ્યની ઇચ્છાવાળું. —ણ્યાહ ન૦ [+અહન્ ]‘દિવસ માંગલિક હો,’ એવું આશીર્વચન. —ણ્યાહ– વાચન ન॰ પુણ્યકાર્યને આરંભે બ્રાહ્મણેાને મુખે ત્રણ વાર ‘પુણ્યાહ’ એમ કહેવરાવવું તે
પુતળિયું ન॰ [‘પૂતળી’ઉપરથી] પૂતળીની છાપવાળી સેાનામહેાર પુત્ર પું॰ [ä.] દીકરો. ૦૩ પું॰ પુત્ર (વહાલમાં). દા વિ॰ સ્ત્રી॰
|

પુનિત.
પુત્ર આપે એવી (એકાદશી – પોષ સુદ). પ્રાપ્તિ સ્રી પુત્ર થવા – મળવા તે. વતી વિ॰ શ્રી॰ પુત્રવાળી. વધૂ શ્રી પુત્રની વહુ. લાલસા, વાસના સ્રી જુએ પુત્રૈષણા. “ત્રાર્થી, “ત્રાયિત વિ॰ [i.] પુત્ર મેળવવાની વાસનાવાળું. ત્રિકા, –ત્રીશ્રી॰ દીકરી. ત્રિણી વિ॰ સ્રી॰ પુત્રવતી. –ત્રીજ પું॰ પુત્રીના પુત્ર; દૌહિત્ર. —ત્રેષ્ટિ સ્રી॰ [+Đિ] પુત્રની કામનાથી કરેલા યજ્ઞ. –ત્રૈષણા સ્ત્રી॰ [+વળા] પુત્રપ્રાપ્તિની તીવ્ર કામના – વાસના. ત્રોત્પત્તિ સ્ત્રી॰ [+ઉત્પત્તિ] પુત્ર જનમવે –થવા તે
પુદ્ગલ ન॰ [સં.] પરમાણુ (૨) શરીર (બૌદ્ધ) (૩) આત્મા પુનમિયું વિ॰[‘પૂનમ’ ઉપરથી] પૂનમને લગતું (૨) પૂનમથી શરૂ થતું (૩) દર પૂનમે જાત્રાએ જનારું
પુનર્ અ॰ [ä.] ફરીથી (૨) સમાસમાં પૂર્વપદ તરીકે ‘ફરીનું’, ‘ફરી થતું’ એવા અર્થમાં. ૦૨ચના સ્ત્રી૰ પુનધૅટના. –પિ અ૦ [+fi] ફરીને; વળી. –વલેાકન ન॰ [+અવલાકન] ફરી જોઈ જવું તે. –રાગમન ન॰ [+આગમન] ફરીથી આવવું તે. –રાવર્તન ન॰ [+આવર્તન] પાછા કે ફરી આવવું તે (૨) ક્રી વાંચી – જોઈ જવું તે(૩)એકની એક વાત ફરી કરવી તે.-રાવતી વિ॰ [+આવી] પાકું કરનારું; ફરી ફરી આવનારું. –રાવૃત્ત વિ॰ [+આવૃત્ત] ફરીનું પાકું આવેલું(ર)ગેાખેલું; વારંવાર યાદ કરેલું. “રાવૃત્તિ સ્ત્રી॰ [+ આવૃત્તિ] પુનરાવર્તન (૨) બીજી વારની આવૃત્તિ (પુસ્તકની). –રૂક્તિ સ્ત્રી॰ [+ક્તિ] એકની એક વાત ફરીને કહેવી તે. -જીવન ન॰ [+ઉજ્જીવન] ફરીથી જીવતું થયું તે (૨) છીદ્ધાર; પુનરુદ્ધાર. -ત્થાન ન॰ [+ઉત્થાન] ફરીથી ઊભું થયું તે. “રુત્પત્તિસ્ત્રી• [ + ઉત્પત્તિ] ફરીથી ઉત્પન્ન થયું તે. “હ્રદય પું॰ [+ ઉદય] ફરીથી ઉદય કે ચડતી થવી તે. -રુદ્વાર પું॰ [ + ઉદ્ધાર] જુએ છÍદ્ધાર (૨) મુક્તિ (૩) ફરીથી જન્મ. –રુદ્વાહ પું[ + ઉદ્દાહ] પુનર્વિવાહ. ~ઘંટના સ્ક્રી॰ ફરીથી બાંધવું, ગોઠવવું, ઘડવું કે રચવું તે. જેમ હું ફરી જન્મવું તે; નવા જન્મ. – મવાદ પું॰ પુનર્જન્મ છે એવી માન્યતા. —ર્જન્મવાદી વિ॰ પુનર્જન્મને લગતું કે તેમાં માનનારું.-જાગૃતિ સ્ત્રી ફરી જાગ્રત થવું તે; પુનરુદય. –જીવન ન॰ પુનર્જન્મ; નવું જીવન; પુનરુદય. નવા સ્ત્રી॰ [i.] એક વનસ્પતિ; સાટોડી. નિર્માણ ન॰ પુનઃ – ફરીથી થતું નિર્માણ; પુનર્ઘટના. —ર્મુદ્રણ ન॰ ફરીથી છાપવું તે. લૅંગ્ન ન॰ જુએ પુનર્વિવાહ. –ર્જંસુ પું સાતમું નક્ષત્ર. —વચન ન॰ ફરીથી –નવું વાંચવું વિચારવું તે. વિચારણા સ્ત્રી॰ ફરી વિચારવું તે. -વિનિયોગ પું॰ ક્રીથી વિનિયોગ કરવા તે; ‘રિ-એપ્રેાપ્રિયેશન'. ~વિવાહ પું૰ફરીથી લગ્ન કરવું તે (૨) વિધવાવિવાહ [ મંડાણ કરવું – ઉપાડવું તે.] પુનશ્ચ અ॰ [i.]વળી પાછું ફરીથી. [—હિર એમ્= પાછું નવેસર પુનઃ અ॰ [i.] જુએ પુનર્. કથન ન॰ ફરી કહેવું તે; પુનરુક્તિ. ૦પરીક્ષા સ્ત્રી ફરી પરીક્ષા. ૦પુનઃ અ ફરી ફરી; વારંવાર. ૦પ્રતિષ્ઠા સ્રી ફરી સ્થાપવું કે પ્રતિષ્ઠા કરવી તે. ૦૫ખાધ પું॰ પુનર્જાગૃતિ. પ્રાપ્તિ સ્રી॰ ફરીથી કે પાછું મળવું તે. સ્થાપન ન૦, સ્થાપના સ્ત્રી॰ ફરીથી સ્થાપવું તે; પુનઃપ્રતિષ્ઠા
પુનિત વિ॰ [સં.] પવિત્ર

Page #589

પુને]
૫૪૪
[પુલિંદ
પુનેમ સ્ત્રી + જુઓ પૂનમ
પુરાતન વિ. [ā] પ્રાચીન. ૦તા સ્ત્રી૦, ૦ત્વ ન૦ પુનેરી વિ. પૂના સંબંધી કે તે ગામનું [૫. રાજા | પુરારિ કું[i] (સં.) શિવ; ત્રિપુરારિ પુર ન. [૪] શહેર. જન પં. શહેરને માણસ; શહેરી. ૦૫તિ | પુરાલય ન૦ [. પુર + આલય ગામનું સભાગૃહ, ટાઉનહોલ પુર વિ. [.] પૂર; ભરેલું (સમાસમાં પૂર્વપદ તરીકે આવે છે.) પુરાવવું સક્રિટ પૂરવું નું પ્રેરક [ જુઓ પુરાતત્વવિદ્યા
ખૂન વિ. સુકલકડી નહિ- લેહીથી ભરાવદાર. ૦ર(શ, | પુરાવિદ ડું [.] પુરાતત્ત્વને શોધક. -જ્ઞાન ન૦, –ઘા સ્ત્રી -સ), ૦૫ાટ વિ૦ (૨) અ૦ પૂરા જોર કે શવાળું. બહાર પુરાવું અક્રિટ પૂરવુંનું કર્મણિ વિ૦ (૨) અ૦ પૂરી શોભા સહિત
પુરા પું. [ો. પ્રોવાર] સાબિતી. [-ઊભું કર = પુરાવો ન પુરજન પું. [સં.] જુઓ “પુરમાં
હોય તે ઉપજાવી કાઢો. –આપ, કર, દેવ =સાક્ષી પુરો પુત્ર ડકકો (૨) [I.] કકડે; કુર
આપવી; સાબિતી રજા કરવી.–લે = જુબાની લેવી; સાક્ષીની પુરજેર–શ-સ) જુએ “પુરમાં
તપાસ કરવી.] પુરપતિ પું[.] જુઓ “પુરમાં
પુરાંત () વિ૦ જુઓ પરાંત પુરબહાર જુઓ “પુરમાં [હિન્દના પૂર્વ ભાગના વતની પુરી સ્ત્રી [સં.] નગરી પુરબિવિ ) [[હિં; સં. પૂર્વ ઉપરથી], પુરભૈયે મું. ઉત્તર પુરીષ ન૦ [i.] વિષ્ટાફ નરક પુરભંજન પં. (સં.) પુરારિ; શિવ
પુરુ પું[] (સં.) યયાતિ અને શર્મિષ્ઠાને પુત્ર પુરવઠા પું[મ.] (જરૂર પૂરી પાડવા માટે જોઈતો) જો; સંગ્રહ પુરુષ છું. [સં.] નર; મરદ (૨) વર; પતિ (૩) આત્મા (૪) પુરવણી સ્ત્રી [પૂરવું' ઉપરથી] પૂર્તિ, પરિશિષ્ટ (૨) ઉત્તેજન; બોલનાર, સાંભળનાર કે તે સિવાયની વ્યક્તિ -એ ત્રણ પૈકી ઉશ્કેરણી
એક (વ્યા.). [પુરુષમાં ન લેવું = નામર્દ-પ્રજનનશક્તિ વિનાના પુરવધૂ સ્ત્રી [.]પુર નગરની યુવાન સ્ત્રી [સાબિતી હોવું. પુરુષમાં ન રહેવું =નામર્દ થઈ જવું.] ૦કાર પુત્ર પુરુષાર્થ પુરવાર વિ. [વો. ગોવાર] સાબિત. [-કરવું, થવું]. –રી સ્ત્રી, ઉદ્યોગ. છતા સ્ત્રી૦, ૦૦ ન૦ મરદાઈ; પુરુષપણું. ૦૫ાત્ર ન૦ પુરવાવવું સક્રિટ પૂરવવું'નું પ્રેરક
નાટકનું નરપાત્ર. પ્રયત્ન છુંમાણસથી થઈ શકતી મહેનત. પુરવિ . [જુઓ પુરબિય] પુરભૈયે
૦વાચક વિ૦ પહેલે, બીજો અને ત્રીજો પુરુષ બતાવનાર (વ્યા.). પુરવીદાણા મુંબ૦૧૦ એક જાતના તેજાને; મેટી ઈલાયચી –ષાતન ન મરદાઈ. –ષાન્તર ન [+અંતર] એકને બદલે પુરશ્ચરણ ન. [] અમુક મંત્રને સકામ જપ
બીજો પુરુષ તે રૂપે ખપવું તે; ‘ઇપસેશન'. –ષાર્થ છું[+મર્ય] પુરસીસ સ્ત્રી[. પુસૈરા] પૂછપરછ; તલાશ (૨) જુબાનીમાં ઉદ્યોગ; મહેનત (૨) ધર્મ, અર્થ, કામ ને મોક્ષ એ દરેક (૩) મળે છે કે તેની નોંધ
[લા.] પરાક્રમ; જહેમતભર્યું કામ. –ષાર્થવાદ ૫૦ પુરુષાર્થ પર પુરકરણ ૧૦ [સં.] આગળ કરવું - પ્રાધાન્ય આપવું તે શ્રદ્ધા રાખનાર મત (નસીબવાદથી વિરુદ્ધ).–ષાથવિ૦ ઉદ્યોગી. પુરસ્કર્તા પું[૪] આગળ કે રજૂ કરનાર; પ્રવર્તક
-ત્તમ પું. [+ઉત્તમ] વિષ્ણુ ભગવાન. -ત્તમ માસ પું. પુરસ્કાર ૧૦ [૩] પુરસ્કરણ (૨) માન; પૂજા (૩) ઈનામ (સૌર અને ચાંદ્ર ને મેળ બેસાડવા દર ૩૨ ચાંદ્રમાસ, ૧૬ પુરવ ન૦ [] અગ્રેસરપણું
દિવસ અને ૪ ઘડીએ ઉમેરાત) અધિકમાસ પુરંજન પં. [સં.] જીવાત્મા
પુરાહત મું. [ā] ઇદ્ર [પૂર્વગ. ઉદા. પ્ર, અભિ (વ્યા.) પુરંદર ! [4] (સં.) ઇદ્ર. -રી સ્ત્રી ઇદ્રાણી
પુરેગ ૫૦ [ā] ઉપસર્ગની જેમ શબ્દની પૂર્વે લગાડાતો શબ્દ; પુરંધ્ર-શ્રી) સ્ત્રી[i] પતિપુત્રવાળી સુખી સ્ત્રી
પુરેગામી વિ[4] પૂર્વે- આગળ થયેલું કે જતું (૨)jપુરેગામી પુર:સર વિ. [૪] આગળ ચાલનાર (૨) અ૦ (સમાસને છેડે) તે (વસ્તુ કે માણસ) સાથે –પૂર્વક. ઉદા. હેતુપુરઃસર
પુરેઠાશ ! [4] યજ્ઞને માટે બનાવેલો ચોખાના લોટનો રોટલો પુરા અ૦ [i] પૂર્વે પ્રાચીન સમયે
(૨) હવિ (૩) હેમતાં બાકી રહેલો હવિ- પ્રસાદ પુરાણ વિ. [ā] પ્રાચીન (૨) ન. પ્રાચીન દેવકથા અને મનુષ્ય- | પુહિત ૫૦ [i] યજ્ઞયાગાદિ કર્મો કરાવનાર ગેર. શાહી કથા જેમાં આપેલી હોય એવું પુસ્તક (વેદવ્યાસે લખેલાં કુલ | સ્ત્રી, ગેર -પુરહિત વર્ગના વર્ચસ્વવાળી - કર્મ કાંડની શ્રદ્ધાવાળી ૧૮ છે). [-કાઢવું, માંડવું = કંટાળાભરી લાંબી વાત કહેવી, | સમાજવ્યવસ્થા શરૂ કરવી (૨) એકની એક વાત કહે કહે કરવી.] ૦કાર પુંઠ | પુર્ખ પૃ૦ + પુરુષ પુરાણના બનાવનાર. પુરુષ છું. પરમાત્મા. કપ્રિય વિ૦ જાનાને | પુલ ૫૦ [T] સેતુ. કિર, –નાંખ, -બાંધો] પસંદ કરનાર. ૦વાર્તા વિ૦ પુરાણની કથા. –ણી પુંપુરાણ પુલક ન [.] રમ; રુવાંટું. ૦૬, કાવું અ૦ ક્રિ. પુલકિત - વાંચી સંભળાવનાર (૨) પુરાણ રચનાર (૩) એક અટક. –ણું રોમાંચિત થવું. --કિત વિ૦ માંચિત વિ. પ્રાચીન. – ક્ત વિ. [+ ઉક્ત પુરાણમાં કહેલું પુલહ ૫૦ [ā] સપ્તર્ષિમાં એક કવિ કે તારે પુરાત વિ૦ [‘પુરાતન” ઉપરથી] પહેલાંનું; જાનું
પુલાવ ૫૦ [જુઓ લાવ] એક મસાલાદાર (મુસલમાની) વાની પુરાતત્વ ન [ā] પુરાતન કાળની બાબત. વિદ ૫૦ પુરા- | પુલિન ૫૦; ન [4.] ભા&; નદીને કાંઠો (૨) નદીના પ્રવાહની તત્ત્વ જાણનાર વિદ્વાન; પુરાવિદ, વિદ્યા સ્ત્રી, પુરાતત્ત્વની વિદ્યા; | વચ્ચે તરી આવેલો રેતીને બેટ આર્કિયોલેજી'
પુલિંદ ૫૦ [ā] એક વનજાતિ; ભીલ
પરાઠાશ ૨૬મતાં બાકી
કરાવનાર "

Page #590

પુલી ]
૫૪૫
/
[પૂજન ,
પુલી સ્ત્રી[૬.] ગરગડી
[પની (ભગુની પત્ની) પુસ્તો ! [il. પુસ્ત] પાણીનો ધક્કો ઝીલે તેવું બાંધકામ કે પુલમાં ૫૦ [.] (સં.) એક રાક્ષસ (૨) સ્ત્રી (સં.) એક ઋષેિ | ચણતર; હાથણી; ડક્કો પુત સ્ત્રી [..] સરહદ પ્રાંતની ભાષા
પુંકેસર ન [.] કુલની અંદરનો નરબીજવાળે રેસે પુષ્કર ન૦ [i] નીલ કમળ (૨) પાણી (૩) (ર.) તે નામનું | પુંગવ પં. [.] સાંઢ, આખલો (૨) (નામને છેડે સમાસમાં)
અજમેર પ્રાંતમાં તીર્થ (૪) કાળ લાવનાર મધ મેધાધેિપ. | ‘તેમાં શ્રેષ્ઠ એવો અર્થ બતાવે છે. ઉદાઇ નરપુંગવ; મુનિપુંગવ –રાવર્તક પું(સં.) પ્રલય કે કલ્પને અંતે વરસતો મેય. –રિણી| પુંજ ૫૦ [.] ઢગલો. -જિક ૫૦ [i] જામેલે બરફ. –જિકસ્ત્રી તળાવડી (૨) હાથણી (૩) કમળની વેલ
સ્થલી સ્ત્રી (સં.) એક અસર પુષ્કળ વિ. [સં. પુH] ખૂબ મસ
પુંડરીક ને [.] ધોળું કમળ. –કાસ ૫૦ (સં.) વિષ્ણુ પુણ વ૦ [i] પોષાયેલું; જા હું. – પિષણ (૨) સમર્થન પું છું; ૧૦ [] ચંદન વગેરેનું તિલક (૩) ઉત્તેજન (૪) ભગવાનની કૃપા. [-આપવી, કરવી, દેવી= | પુંલિ(–લિં)ગ ન૦ [.] નરજાતિ (વ્યા.) ટેક આપવો. –મળવી =કે મળ; સમર્થન મળવું.]–ષ્ટકારક પંચલી સ્ત્રી [.] વંઠેલ - વ્યભિચારી સ્ત્રી વિ૦ પી છેક, નૈષ્ટિ પત્ર ન૦ કાગળ ઉપર લખતાં નીચે મુકાતું | પુંસવન ન૦ [સં.] પુત્રપ્રજા ઉતપન્ન કરવા માટે ગર્ભાધાનથી ચેાથે
હું ૫ છું. –ષ્ટ પંથ, –ષ્ટિમાર્ગ ૫૦ (–મય વે૦) વલ્લભાચાર્યે | મહેને કરવાનો સંસ્કાર ચલાવેલો વેણ ભાનમાં. –ષ્ટિકૃષ્ટિ સ્ત્રી, પુષ્ટિમાર્ગીય જનતા. | પુત્વ ન૦ [4] પુરુષાતન; મરદાઈ -છીકણ ને પુષ્ટ કરવું તે
જૂન[૧૦] પેશાબ (બાળભાષામાં) (૨) અવે હુરિયો.[–કરવું]. પુપ ન [ii] કુલ (૨) સ્ત્રીનો જશ્નાવ. ૦ક ન૦ (સં.) રાવણનું | કાર પુત્ર તિરકારને કવન વિમાન (મૂળે તે કુબેર પાસેથી રાવણે લઈ લીધેલું). તા સ્ત્રી| પગ કું. [iu] સમૂહ; ઢગલો (૨) મંડળ (૩) સેપારી કે તેનું ઝાડ પુષ્પને ગુણધર્મ, પુપણું. ૦ધા , બાણ ૫૦ કામદેવ પૂગવું અદ્દેિ પહોંચવું (જુઓ અંબાણ.) સાલા(–ળા) શ્રી ફોને હાર. રાગ | પૂગીફલ(ળ) ન૦ [સં.) સેપારી; પૂગ પં. પોખરાજ. ૦૨ની વિ૦ સ્ત્રીઃ ૨૪વા. વૃષ્ટિ સ્ત્રી પૂછ, ડું ન [સં.; . પુરું] પુછ; "હું કુલો વરસાદ. શય્યા સ્ત્રી કુલેની પથારી. ૦શર જુઓ | પૂછગ–તા,-પર-પા) છ સ્ત્રી [પૂછવું પરથી](માહિતી ખાતર) પુષ્પબાણ -૫ સ્ત્રી (સં.) એક પ્રાચીન નગરી. - પાક્ષિત | પૂછવું કરવું તે; પૂછવું ગાવું તે ૫૦ બ૦૧૦ [+ અક્ષત] ફૂલ અને ચોખા. -પાસન ન [+ | પૂછડી સ્ત્રી, જુઓ પછડી. –ડું ન જુઓ પછ આસન] ફલની પાંદડી ઈ. જેમાંથી રહે છે તે તેને ભાગ. - પાં- | પૂછડું ન જુએ પૂછ. [પૂછતામાં પેસવું = ખુશામત કરી વળજલિ–ળિ) સ્ત્રી [+ ચંa] ખોબો ભરીને કુલ (૨) [લા.] ગતા જવું; તાબેદારી ઉઠાવવી. પૂછતાં આમળવાં =બળદ કે માર, –પિત વિના, પિતા વિ૦ સ્ત્રી, ફૂલથી છવાયેલું (૨) ઢેર હાંકવાં (૨) અણઆવડતનું કામ કરવું. પૂછતાં વધવાં = પુખરૂપ. –પિતાયા ૫૦ એક છંદ
(કટાક્ષમાં) નામને છેડે ઈલકાબે કે ઉપાધિઓનું લંબાણ થવું. પુષ્ય ન૦ [4] (સં.) આઠમું નક્ષત્ર (૨) પિષ માસ પૂછડું એકલું બાકી છે – છેક જાનવર જેવો મૂરખ છે. પૂંછડું છૂટી પુસ્તક ન [] ચોપડી; ચંય. [-ચાલવું = પુસ્તક ચલણમાં- | જવું = ઝાડા થઈ જવા (૨) ડરી જવું. પકડવું =કેડે પડવું (૨) વપરાશમાં હોવું (૨) પાઠયપુસ્તક તરીકે મંજુર હાઈ ઉપયોગમાં હઠ પકડવી. પછાડવું = ગુસ્સાને બખાળા કરવા. -ફાટવું = લેવાવું. -બનાવવું, લખવું = પુસ્તક રચવું. -બાંધવું = ટાં ધાસ્તી લાગવી. –બળવું = રીસ ચડવી; માઠું લાગ . -મળવું પાનને ભેગાં રતીવી પુરક બનાવવું.] ૦પાણિ ૫૦ (સં.) બ્રહ્મા. = (કટાક્ષમાં) ઈલકાબ મળ. પૂછડે તણાવું =ઈની પાછળ
પ્રકાશન નર પુસ્તકનું પ્રકાશન – બહાર પાડવું તે. ૦વરતા | પાછળ ખેંચાવું.] સ્ત્રી ચાપડીયુંબ પણું. ૦૪ જતા ૫૦ ચેપડીઓ વેચનાર; | પૂછતા(-પર, પા) છ સ્ત્રી, પૂછપુછારણ ન જુઓ પૂછગાછ બુકસેલર’. ૦શાલા(-ળા) સ્ત્રી પુસ્તક રાખવાનું સ્થાન; | પૂછવું સ૦િ [ , પ્રા. પુ] સવાલ કર; જવાબ ગ્રંથાલય. સમિતિ સ્ત્રી પાઠયપુસ્તક તથા નવાં પ્રકાશને | માગ (૨) તપાસ કરવી (૩) સલાહ લેવી (૪) લેખામાં લેવું.
જનારી તેમ જ પુસ્તકોનું પરીક્ષણ કરનારી (વિદ્યાપીઠની) | ગાવું કે પૂછયું કરવું; પૂછીને બરાબર તપાસ કરવી સામત. –કાકાર વિ૦ [+આકાર] પુસ્તકના રૂપવાળું. કારૂઢ | પછી સ્ત્રી [સં. વછીં; . પુછI] તપાસ વિ૦ [+ આરૂઢ] પુસ્તકમાં આવેલું કે મુકાયેલું. -કાલય ન૦ | પૂછાપૂછ(–) સ્ત્રી [પૂછવું પરથી] વારંવાર કે ઉપરાઉપરી અનેક [+ આલય] પુસ્તકશાળા, કયું વિ૦ પુસ્તકથી મળેલું (ગુરુ | જણે કે જણને પૂછવું તે મારફતે કે અનુભવથી નહિ) (૨) પુસ્તકમાં જ રાખેલું – જીવનમાં | પૂછેવાળ વિ૦ જુઓ પડેવાળ નહિ ઉતારેલું. –કી વિ. પુસ્તકનું, ને લગતું (૨) ૫૦ ગ્રંથપાલ; | પૂજક છું. (૨) વિ૦ [સં.] પૂજા કરનાર. –ને નવ પૂજા (૨) ‘લાઇબ્રેરિયન”. -કીય વિ. પુસ્તક વિષેનું કે સંબંધી
સંમાન; સત્કાર. –નિક વિ૦ પૂજાને પાત્ર. –ની વિ૦ + પૂજનીય. પુસ્તિકા સ્ત્રી નાનું પુરક (૨) ચોપાનિયું
–નીય વિ. પૂજ્ય. -નીયતા સ્ત્રી , –નીયત્વ ન પુરતી સ્ત્રી[. પુત (છૂટાં પાન) ઉપરથી?] પસ્તી (૨) [1. | પૂજવું કે. [૩. દૂઝ] પૂજા કરવી (૨) સેવવું; ભજવું. [પૂજાવું પુરૂતી; સર૦ સે. પુસ્ત] મજબૂરી માટે કરેલું ચણતર કે પ્લાસ્ટર | (કર્મણિ), વિવું પ્રેરક)] (ઘરના પાયા ઈ. આગળ)
| ધૂન સ્ત્રી [iu] પૂજન આરાધના, ઉપાસના (૨)પૂજનની સાધન–5૫ For Personal & Private Use Only

Page #591

•પૂજાપાઠ]
૫૪૬
[પૂરુંપાધરું
સામગ્રી (૩) [લા.] માર. [–કરવી = ઉપાસના કે આરાધના | પૂતળવિધાન ન [પૂતળું +વિધાન] શબ મળ્યું ન હોય અથવા કરવી (૨) સન્માન કરવું (૩) ધમકાવી કાઢવું; માર માર. ભ્રષ્ટ થયું હોય ત્યારે મરનારની સદ્ગતિ માટે અડદના લોટનું -લેવી = દેવપૂજાનું વ્રત સ્વીકારવું(૨)પૂજા-સત્કાર સ્વીકારવાં. ] પૂતળું કરી વિધિપૂર્વક અગ્નિસંસ્કાર કરવો તે -વાળવી = પૂજા કરવાના વ્રતની પૂર્ણાહુતિ કરવી.] ૦પાઠ પું૦ | પૂતળી સ્ત્રી [સં., પ્રા. પુતી] માટી, ધાતુ વગેરેને બનાવેલ દેવની પૂજા અને ધર્મગ્રંથને પાઠ, પૂજાઅર્ચા. ૦૫ાત્રી સ્ત્રી, સ્ત્રીને ઘાટ (૨) આંખની કીકી (૩) [લા.] ખબસૂરત સ્ત્રી પૂજ (૨) પૂજાપ (૩) [લા.] માર. ૦૫ મું [. જૂનાWR] [ પૂતળું ન [4. પુત્ત]ધાતુ, પથ્થર, માટી, લાકડું વગેરેની બના
. ૦રણ, હરિણું સ્ત્રી પૂજા કરનાર સ્ત્રી. ૦રી | વેલી આકૃતિ-મૂર્તિ. [પૂતળ જેવું = જડ જેવું; બત.] પુત્ર પૂજા કરનાર પુરુષ. હું વિ૦ [+મહં] પૂજ્ય | પૂતીકરણ ન. [સં.] જુઓ પૂતનીકરણ પૂજાવું અક્રિ. [ä. જૂન] ‘પૂજવુંનું કર્મણિ (૨) સત્કાર પામવે. પૂન ૧૦ [સર૦ પંજ] મીડું (૨) અનુસ્વાર (?) (૩) પુણ્ય ' -વલું સક્રિ . (પ્રેરક)
પૂનમ સ્ત્રી [સં. પૂર્ણિમા] પૂર્ણ ચંદ્ર ઊગવાની તિથિ પૂર્ણિમા પૂજિત વિ. [] પૂજાયેલું [તા સ્ત્રી૦, ૦ત્વ ન૦ | ધૂપ ન [સં. જૂથ, પ્રા. પૂ] પીપ; પર પૂજ્ય વિ. પૂજવા ગ્ય(૨)વડીલ (૩) [લા.] જમાઈકે બનેવી. પૂમ સ્ત્રી[. 4] રૂ પજતાં ઊડતી ઝીણી રજ -વટી પૂજ્યારાધે-ક્ય) વિ. [iq5 +આરાધ્ધ]પૂજ્ય અને આરાધ્ય (૨) કાપડ ઉપરની રુવાંટી. ડી સ્ત્રી છેડને વળગી રહેલું ? (પત્રની ભાષામાં વડીલને ઉદ્દેશી વપરાય છે)
(૨) નાનું પૂમડું. હું ન૦ રૂને બહુ નાને પિંડ (૨) વચ્ચેથી પૂઠ સ્ત્રી [સં. વૃg; aT. પુટ્ટ] પૂંઠ; શરીરને પાછલો ભાગ (૨) ઘડો ઊભો ભાગ વણીને બનાવેલી પૂમડાની વાટ (૩) કુલ. થાપ (૩) [લા.] કેડે; પીછો. [ કરવી = જેનાર તરફ પૂઠ [પૂમડા જેવડું નાનું ને સુકેમલ. પૂમડે પાણી પાવું =બહુ ફેરવવી (૨) અવજ્ઞા કરવી; ન સ્વીકારવું (૩) પીઠ બતાવવી; હેરાન કરવું ત્રાસ આપવો.] હારીને નાસી જવું. –જેવી = છૂપી રીતે તપાસ રાખવી (૨) | પૂર વિ. [ä. પૂર] પૂરેપૂરું; સંપૂર્ણ (૨) નવ નવા પાણીનું નદીપાછળ નિંદા કરવી. -દેખાડવી =હારી નાસી જવું. –પકડવી | નાળામાં જેસબંધ આવવું તે (૩) પૂરણપોળી ઈ૦નું પૂરણ =કેડે પડવું. પૂરવી =પાછળ મદદમાં રહેવું (૨) ઉત્તેજન આપવું. | -પૂર અ૦ નામને અંતે “જેટલું – ના માપે', “સુધી, પર્યંત’ એવા –ફેરવવી = જુઓ પૂઠ કરવી. બતાવવી = જુએ પૂઠ દેખાડવી. | અર્થમાં. ઉદા. ચાખાપૂર; વાંસપૂર -વાળવી = પાછળ જવું (૨) આરામ લેવો. -વાળીને ન જેવું | પૂરક વિ૦ [સં.) (ખુટતું) પૂરું કરનાર; “સવિલમેન્ટરી' (જેમ કે, =પૂરો વિશ્વાસ રાખ (૨) થાક ખાવા થેલ્યા વિના કામમાંપૂરક પ્રશ્ન, માગણી) (૨) પં. પ્રાણાયામમાં શ્વાસ અંદર મસ્યા રહેવું. પૂઠ પાછળ = ગયા પછી ગેરહાજરીમાં. પૂઠ પાછળ | ખેંચવાની ક્રિયા (૩) પૂરક આંકડે કે રકમ (ગ.). ૦કેણ ૫૦ કે પૂઠને ઘા કર = વિશ્વાસઘાત કરો (૨) ઓચિંતે પાછળથી સલિમેંટરી એંગલ' (ગ.). છતા સ્ત્રી ખટતું પૂરું કરવું તે હુમલો કરવો.] ઠેકાણું = અવળું ઠેકાણું; શ્વસુરપક્ષ. ૦૨ખું | પૂરણ વિ. [ā] પૂરનાર; પૂર્ણ કરનાર (૨) ન૦ પૂરવું- ભરવું તે નજુઓ પધયું. ૦ળ અ૭ પાછળ. –ડિયું ન પડાને ઘેર જે | પૂરણ વિ. [સં. જૂળ] (પ.) પૂર્ણ (૨) સર્વવ્યાપી (૩) ન૦ પૂરવાની કકડાઓને બને છે તેમાં દરેક (૨) પાટિયું (૩) થાપ. | કે પૂરેલી વસ્તુ (ઉદા. પોળીનું પૂરણ; જમીનનું પૂરણ). પેળી [પયિાં ફાટવાં, વછૂટી જવાં, વેરાવાં = બીક લાગવી, ગભરાવું. | સ્ત્રી, પૂરણ ભરીને બનાવેલી રોટલી; વેડમી. –ણી સ્ત્રી, પૂરવું પૂઠિયાં ભગાવાં, રંડાવાં =સખત માર પડ.] - હું ન૦ કઠળ તે (૨) પૂરવાની વસ્તુ (ઈટ, રેડાં વગેરે) (૩) વધારાનું કથન; ઉપરનું છેટું (૨) ચોપડીનું ઢાંકણ (૩) થાપ (૪) મૂળનું બંધારણ | પૂર્તિ (૪) ઉશ્કેરણી
[ કરનારી રકમ કે તેની મજબૂતી (શરીરનું). [પૂઠાં વીણવાંક છોડાં કાઢી નાખવાં; | પૂરત સ્ત્રી [પૂરવું' પરથી] પહેરામણીને અધુર અવેજ પૂરે ઝાડકી કાઢવાં. પૂઠું બંધાવું, બાઝવું =શરીરની મજબૂતી થવી.] | પૂરતું વિ૦ [પૂરવું” પરથી] જોઈએ તેટલું - અ. પાછળ. [-પડવું, લાગવું કેડો લે (૨) ચીડવવું; પજ- | પૂરપાટ અ૦ પૂરા – અત્યન્ત વિગથી [ ચલાવેલી કવિતા વવું (૩) ખોદણી કર્યા કરવી.] [તળેલી પિળી (૨) મધપૂડો પૂરવછાયે ૫૦ [પૂર્વછાયા] પહેલાની કડીની છાયા લઈ આગળ પૂલે, પૂડે ૫૦ [. Tગઢ (સં. પૂ૫)] લેટ કે દાળના ખીરાની | પૂરવવું અક્રિ. [સર૦ ૫. પુરવળ] પરવડવું; માફક આવવું પૂણવું અ૦ ક્રિ[. ; પ્રા. પુળ =સાફ કરવું; તિરાં ઉરાડી | પૂરવું સક્રિ. [સં. [૨] ભરવું; ભરી કાઢવું (૨) ગેધવું; અટકાકાઢવાં; નાશ કરો] ફળયું (માઠી રીતે); ખરાબ કે દુઃખરૂપ થવું | યતમાં રાખવું (૩) પૂરું પાડવું (૨) સક્રિ. નડવું; પજવવું; ખુવાર કરવું [ચારિયું | પૂરિયા પુત્ર એક રાગ પૂણિયું ન [જુએ પૂણવું] (ચ.) ઘાસ કે ચાર બાંધવાનું લુગડું | પૂરી સ્ત્રી [પ્રા. પૂ૪િમા (. પૂપિળા)] એક તળેલી વાની પૂણી સ્ત્રી [સૈ] કાંતવા માટે પજેલા રૂને વણીને બનાવેલ | પુરષ . [૪] જુઓ પુરુષ
તો ગાળ આકાર બનાવવી, વાળવી = પૂણી કરવી.] | પૂર વિ. સં. [૪] જુએ પૂણે. કિરવું = સમાપ્ત કરવું (૨) પૂત પં. [સં. પુત્ર; પ્રા. પુત્ત] પુત્ર (૨) વિ. [સં.] પવિત્ર; શુદ્ધ કે મારી નાખવું; નાશ કરે (૩) ભરણપોષણ કરવું (૪) (વચન) શોધિત-શુદ્ધ કરાયેલું (જેમ કે, દૃષ્ટિપૂત).
બરાબર પાલન કરવું – પાર પાડવું. –થવું =સમાપ્ત થયું (૨) પૂતના સ્ત્રી. [સં.] (સં.) કંસે બાળક કૃષ્ણને મારવા મોકલેલી માર્યા જવું; મરી જવું (૩) ભરણપોષણ થયું. -પઢવું = પહોંચી રાક્ષસી, બકાસુરની બહેન
વળવું; માથાના હોવું (૨) પૂરતું થવું જોઈતું મળવું. પાટવું = પૂતનીકરણ ન. [સં.] કેહી જવું -બંધાઈ ઊઠવું તે
જરૂરિયાત સંતાખવી; જોઈતું આપવું.] પાધરું વિ૦ પૂરું અને
Jain Education Interational

Page #592

પૂરેપૂરું]
૫૪૭
[પૂંધિયું
પાધરું; પૂરેપૂરું
વિ. [+માર] આગલુંપાછલું (૨) અ૦ આગળપાછળ. - પૂરેપૂરું વિ. [‘પૂરું” ઉપરથી] સંપૂર્ણ
ફાગુની સ્ત્રી (સં.) અગિયારમું નક્ષત્ર. - ભાદ્રપદા સ્ત્રી, પૂર્ણ વિ. [સં.] ઊણું, ખંડિત, છું કે અધૂરું નહિ એવું; પૂરું (સં.) પચીસમું નક્ષત્ર. -ર્વાભિમુખ વિ. [+મમમલ] પૂર્વ (૨) સમાસ (૩) ન૦ મીડું; શૂન્ય (૦). ૦તા સ્ત્રી, પુરુષોત્તમ તરફના મેનું. -વર્ધj૦; ન [+મધું] આગલો અડધો ભાગ. j૦ (સં.) શ્રીકૃષ્ણ (૨) વૈષ્ણવ મહારાજનું સંબોધન. ૦માસી -ર્વાલાપ j૦ [+માઝા] ઉપદ્યાત; પ્રસ્તાવના. -વર્તન સ્ત્રી પૂનમ. વિરામ નવ લખાણમાં વાકયે પૂરું થયાનું સ્થાન ન [+આવર્તન] જુઓ રિહર્સલ. ર્વાવસ્થા સ્ત્રી- [વસ્થા] બતાવનાર (.) ચિહ્ન (વ્યા.). -ર્ણાવતાર છું[+અવતાર] ઘડપણ પહેલાંનું જીવન. -શ્રમ ૫૦ [+માશ્રમ] સંન્યાસ પ્રભુને પૂર્ણ કળાએ અવતાર (૨) (સં.) કૃષ્ણાવતાર. – હુતિ | પહેલાંનું જીવન, ર્વાષાઢા સ્ત્રી. વીસમું નક્ષત્ર. –વંગ ન
સ્ત્રી. [+માહુતિ] યજ્ઞની સમાપ્તિએ આપેલી આહુતિ (૨) | [ +] પ્રથમ અંગ - ભાગ. -વૅ અ પહેલાં. – ક્ત વિ. કઈ પણ કાર્યની સમાપિની ક્રિયા (૩) સમાપ્તિ. –ણું કર્યું [+] પહેલાં કહેવાયેલું. -ર્વોત્તર વિ. [ઉત્તર] પૂર્વ અને [+મં] (અપૂર્ણાંકથી ઊલટે) પૂરો અંક. -Íગ ન[+દ્મા] ઉત્તર દિશા વચ્ચેનું (ઈશાનખૂણાનું).–ાઁ પાર્જનન [+પાન] આખું અંગ. –ણિમા સ્ત્રી[] પૂનમ. –ણેપમાં સ્ત્રી- પૂર્વની કરેલી કમાણી (૨) પૂર્વજન્મના સંસ્કાર વગેરે. – પાર્જિત [+૩પમ] ઉપમેય, ઉપમાન, સાધારણ ધર્મ અને ઉપમાવાચક વિ. [+પાનંત] પૂર્વે કે પૂર્વજન્મમાં કમાયેલું એ બધાં અપાયાં હોય એવી–પૂર્ણ ઉપમા
પૂર્વી સ્ત્રી [સં.] એક રાગિણી પૂર્તિ-ર્તિ) સ્ત્રી [.] ઉમેરણ; પુરવણી; વધારે. પ્રશ્ન પુંછ | પૂર્વે,-ત ત્તર,-ર્થોપાર્જન -ર્વોપાર્જિત જુઓ પૂર્વમાં પૂછેલામાં પૂર્તિ રૂપે કરતે પૂરક પ્રશ્ન
પૂષા પું[સં.] (સં.) સૂર્ય [પાછી આપવી એવું (ગીર) પૂર્વ વિ. [.] પ્રાચીન (૨) આગળનું આગવું (૩) ઉગમણું (૪) | પૂળા છૂટ વિ૦ અમુક રૂપિયા બદલ અમુક મુદત માટે જમીન
સ્ત્રી સૂર્યના ઊગવાની દિશા (૫) નવ (જૈન) અંગ પૂર્વેના ચૌદ પૂળિયું ન૦ [પૂળે” ઉપરથી] ના પૂળો (લુપ્ત) પ્રાચીન ગ્રંથોમાં દરેક [-ને સૂરજ પશ્ચિમમાં પૂળી સ્ત્રી [જુઓ પૂળો] ઘાસની ઝૂડી ઊગ =ન બને એવું બનવું.] ૦ક વિ૦ સમાસને અંતે સહિત', પળે પું[સં. પૂ] ઘાસ કે કડબનું મોટું પૂળિયું. [–ઊઠ= થી' એવો અર્થ બતાવે છે. ઉદાશ્રદ્ધાપૂર્વક, કર્મ ન પૂર્વે - | સળગી જવું, નાશ પામવું. –મૂક= બાળવું, સળગાવી મૂકવું, પૂર્વજન્મે કરેલું કર્મ. કર્મવાદ પુત્ર પૂર્વકર્મમાં માનવું છે. ૦કાલ- નાશ કરો (૨) છાલ છોડ; બાજુએ મૂકવું.]. (–ળ) પુંપ્રાચીન કાળ. ૦કાલીન વિ. પ્રાચીન. ૦ગ વિ૦ | પંખ સ્ત્રી [‘પાંખ” ઉપરથી] છાપરાને બે બાજુ બહાર પડતા પુરોગ; આગળ જનાર (૨) શ દની આગળ આવનાર ઉપસર્ગ ભાગ – પાંખ, હું નવ પાંખડું; નાની ડાળી. ૦લું ન [સં. ] જેવો શબ્દ. (ઉદા. કુ, પુનર્ , કમ, બિન વગેરે). ૦ગામી વિ૦ | તીરના પીછાંવાળે છેડે પુરોગામી; આગળ - પહેલાં જનાર (૨) પૂર્વે લઈ જનાર. ૦ગ્રહ | પંખવું સક્રિ. [ફે. કુંવા] પાંખણાં વડે વરકન્યાને વધાવવાં પં. પહેલેથી જ બંધાયેલ અભિપ્રાય. છાપું કાવ્યને અંતે | (૨) વાવવા માટે વરવું. [પંખાવવું સક્રિ. (પ્રેરક), પંખાવું આવતું વલણ; ઊથલ. જj૦ વડે; પિતૃ. જન્મ કુંડ અક્રિ. (કર્મણિ)] આ જન્મ પહેલાંને જન્મ. જિયું ન૦ પૂર્વજોની તૃપ્તિ ખાતર | Vછે, ન જુએ પૂછડું. હદિયું વિ. પૂછડીવાળું. પિંછડિયે કારતક માસમાં કરાતી ક્રિયા. જ્ઞાન ન પહેલેથી જાણવું કે | તારે =ધૂમક્ત]. ૦૭ી સ્ત્રી [સં. પુર૪] જુએ પૂછડી. [૫ટજાણેલું છે. તૈયારી સ્ત્રી, આગળથી કરેલી કે કરવાની તૈયારી. | પટાવવી = પૂંછડી હલાવવી (૨) [લા.] નમી પડવું, વશ થવું] દક્ષિણ વિ. પૂર્વ અને દક્ષિણ દિશા વચ્ચેનું (અગ્નિ ખૂણાનું). | પંછલવું અક્રિ. (ર) વસૂકી જવું (૨) (ર) બેહક બેસવું દિશા સ્ત્રી સૂર્યના ઊગવાની દિશા (૨) ઊગતા સૂર્ય જેવું | Vછલેલ વિ૦ ગળિયે; થાકીને બેસી પડેલે (બળદ) ફળદાતા. નિપાત ૫૦ સમાસમાં શબ્દનું અનિયમિત રીતે આગળ | પૃછાળ, -ળું વિ૦ પૂંછ – પૂંછડીવાળું આવવું તે (વ્યા.). ૦૫ક્ષ પે ચર્ચા કે નિર્ણય માટે કે શાસ્ત્રીય | પંટિયું નવ છેડે આવેલું શેરડીનું એાછા રસવાળું અંગ વિષયની બાબતમાં રજૂ કરેલો પક્ષ કે પ્રશ્ન (૨) અદાલતમાં | પંજ સ્ત્રી૦; ન૦ [સર૦ મ. પૂ] મીડું; અનુસ્વાર. [-વળવું= વાદીએ રજૂ કરેલી વાત. ૦૫ક્ષી ૫૦ પૂર્વપક્ષ રજૂ કરનાર. | મીડું વળવું; નાશ પામવું રદ થવું.] ૦૫દન સમારકે વાકથનું પ્રથમ અંગ. ૦૫રિચય પુંઅગાઉની | પંજણ સ્ત્રી [સર પ્રા. પુંછ કે પુન; જુઓ પૂજવું] ભીંડી કે - પહેલાંની જૂની ઓળખાણ.૦૫ીઠિકા, ભૂમિકા સ્ત્રી ભૂમિકા; | સૂતરની સાવરણી (૨) સાવરણી
[પૃજવું ઉપઘાત. મીમાંસા સ્ત્રી જેમિનિ મુનિએ રચેલું કર્મકાંડ- | પંજવું સક્રિ. [પ્રા. પુન (ઉં. પુન)] એકઠું કરવું. ઉદા. છાણ પ્રધાન દર્શન (જુઓ વડદર્શન). ૦રંગ ૫૦ નાટકની શરૂઆતમાં પૂજાવું અક્રિ૦, –વવું સક્રિટ પૂંજીનું કર્મણિ ને પ્રેરક વિધ્રોની શાંતિ માટે નટેએ કરેલ સંગીત, સ્તુતિ વગેરે (કા.શા.). પંજી સ્ત્રી [સં. jન] દોલત. ૦૫તિ મું. પૂંછવાળા; ધનિક
વત્ અ૭ પહેલાંની જેમ. શત્રુતા સ્ત્રી જાનું-પૂર્વેનું વેર; | પૃજું ન૦ [પૂ’ ઉપરથી કે પુંજ' ઉપરથી ?] (સુ) ડાંગરનું પરાળ દુશ્મનાવટ. ૦શરત સ્ત્રી કશું થતા કે કરતા પહેલાંની આવશ્યકતા; | પંજે ૫૦ [ફે. પુન] કચરે; વાસીદું
હેલેથી હેવી જોઈતી શરત; “પ્રીકિવઝીટ'. સિદ્ધવિ. પહેલાં | Vઠ, ૦રખું, ૦ળ, નડયું, -, - જુઓ પૂઠમાં સિદ્ધ થયેલું. સ્નાતક વિ૦ સ્નાતક પૂર્વેનું; “અંડર-ગ્રેજ્યુએટ'. | પંકેવાળ વિ૦ જુઓ પુંકેવાળ હિંદી સ્ત્રી અયોધ્યા અને તેના દક્ષિણ પ્રદેશની ભાષા.-વપર | પંધિયું ન૦ [ગ્રા. વૃંધ (. ગુજ્ઞ) કેશ હાંકનારે પૂંઠના ભાગ ઉપર,

Page #593

પૃપરો]
૫૪૮
[પેટ
બાંધવાનો ચામડાને કકડ; પુંઠરખું (૨) ધોતિયાની વચમાં પડેલી આંટી નીકળી જવી. –ીલે થ = ઢાંકણ કે સ્ક્રને મારેલું લાંબુ મેટું થીંગડું (૩) ડાંડિયું ધોતિયું
અટે સક્કસ ન રહેવો (૨) ડાગળી ખસી જવી. -દે = અટે પંપ પુત્ર દીકરો
દે.–નાખ = જુઓ પેચ કરવા.–ફેરવવા = ઢીલો કે પંભડી સ્ત્રી, જુઓ પૂમડી. - હું ન જુએ પૂમડું
સખત કરવો.-ર = છટકું માંડવું, દાવપેચ કરવો. –રમ = પંવાઢિયે [સં. પ્રફુન્ના?] જુઓ કંવાડે
દાવપેચ કર; યુક્તિ લડાવવી. –લાવવા = પતંગના પેચ કરવા. પૃછક વિ૦ (૨) ૫૦ [.] પૂછનાર માણસ. બુદ્ધિ સ્ત્રી પ્રશ્ન (૨) દાવપેચ કરવા. –લેવા = પેચ કરવા.] ૦દાર વિ૦ યુક્તિકરીને જાણવાની ઇચ્છા; જિજ્ઞાસા
બાજ.-ચિયું નવ પેચ ખેલવા તથા બેસાડવાનું સાધન. -ચીપૃછા સ્ત્રી. [4] પ્રશ્ન; તપાસ
(હું) વિ૦ યુક્તિબાજ પૃતના સ્ત્રી [સં.] જ
પેજ સ્ત્રી [પ્રા. ના (સં. વિ)] ચોખાની કાંજી (૨) પવાત. પૃથ અ [સં.] અલગ; છૂટું. કરણ ૧૦ ઘટક તો જુદાં ખાતું ન કપડાંને વાત કરવાનું (મિલમાં) ખાતું પાડવાં તે.-કાર પં પૃથક કરનાર; “એનેલિસ્ટ'; “ઍનેલાઈઝર.’ | પેજ ન૦ [૩.] (લખાણનું) પાનું. [–પાડવાં = છાપખાનામાં -કારક વિ. છૂટું પાડનારું. -કૃતિ સ્ત્રી પૃથક્કરણ, ક્રિયા | લખાણના કંપઝને પાનાંમાં ગોઠવવું.] ~ફ ન પજ પાડીનેસ્ત્રી, પૃથક્કરણ (૨) પૃથક્ કરવાની રીત. -ક્તા સ્ત્રી, કૃત્વ | પાનાં ગોઠવીને કાઢેલું પ્રક ન ભિન્નતા. શિક્ષણ ન એકેક વિદ્યાર્થીને છૂટ છુટે ભણાવવા પેજાર () સ્ત્રી , –ન. [ઇ. વૈજ્ઞા૨] પાર; મેજડી; પગરખું તે (સહશિક્ષણથી ઊલટું).-જન . [+જન] ઇતર સામાન્ય પેજરી (પૅ) સ્ત્રી [ફે. જ્ઞાઢ = વિશાળ](સુ.) ઘરમાં ભેાંયતળિયે માણસ (૨) નીચ કે મૂર્ખ માણસ. વેણી પૃ૦ [+વણી]. પાછળ આવેલ છાપરાવાળો ચેક સંગીતમાં એક અલંકાર
પેટ ન [.] જહર (૨) જઠર વગેરે ભાગેની શરીરની આખી પૃથા સ્ત્રી [સં.) (સં.) કુંતી
[જમીન બનેલ (૩) [લા.] આજીવિકા (૪) ગર્ભાશય (૫) પિતાનું સંતાન; પૃથિવી સ્ત્રી [.] પૃથ્વી ગ્રહ (૨) પંચમહાભૂતોમાંનું એક (૩) પિતાને આખો વિલે – વંશ (૧) અંતર; મન (૭) કઈ વસ્તુને પૃયુ, ૦૧ વિ. [સં.] પહોળું; વિસ્તીર્ણ
અંદરના ભાગ; પટું.[–આપવું =રહસ્ય જણાવી દેવું. -આવવું પૃથવી ! એક છંદ
ઝાડો થે (૨) (–ને પેટે આવવું) જન્મવું. –ઉઘાડીને જોવું = પૃથવી સ્ત્રી ૦ [.] જુઓ પૃથિવી. [-ને છેડે આવે = હદ | પારકાના પટની વાત જાણવી. –ઉપર =જુઓ પેટ પર અથવા થવી; ગજબ થ. -રસાતલ જવી = ભારે અપકર્મ સંભ4.1 પેટે (-વાળા પ્રયોગો). ઊંચું આવવું = પેટ ભરાવું; તૃપ્ત થવું
કાય ૫૦ (જૈન) જીવન એક પ્રકાર. જુઓ છકાય. નાથ, (૨) ન્યાલ થવું (૩) ગર્ભ રહે. -કૂટવું = હાય હાય કરવું; ૦પતિ, ૦પાલ, વલભ, શ [+ $] j૦ રાજા
પેટને માટે દુઃખી થવું. -ખેલવું = દિલની વાત કહેવી. -ગળે પૃદરાદિ-સમાસ j[] વ્યાકરણના નિયમ વિરુદ્ધ સમાસને અઠવું = ખાધેલું ગળે આવે ત્યાં સુધી ખાવું. -ઘરાણે મૂકવું = એક ખાસ વર્ગ. ઉદા. “અશ્વત્થામા'
ભૂખમરો વિઠ. –ચડવું = પેટમાં વાયુને ભરા થ (૨) પૃષ્ટ ન [4.] પીઠ; વાંસ (૨) (ગ્રંથનું) પાન (૩) સપાટી. ફળ છુપી વાત જીરવી ન શકાવાથી, કહી નાખવા અકળામણ થવી. નવ આકૃતિની સપાટીનું ક્ષેત્રફળ. ૭ભાગ jઆકૃતિની સપાટીને -ચારવું = વારંવાર જુલાબ થવા. –ચેટી જવું = અતિશય ભૂખ ભાગ (૨) પાછલો ભાગ. ભૂ, ભૂમિ સ્ત્રી પાછળની ભૂમિકા લાગવી. -ળીને શૂળ ઉપજાવવું =હાથે કરીને દુઃખ ઊભું (જેના પટ પર ચત્ર પેઠે વસ્તુને ઉઠાવ મળે); ‘બૅકગ્રાઉન્ડ’. કરવું. છૂટી જવું = ઝાડા થઈ જવા (૨) ગભરાઈ જવું. -જુદાં
વંશ પુંછ કરોડરજજુ. ૦વંશી વિ૦ પૃષ્ટવંશવાળું (૨) ન૦ તેવું થવાં= અણબનાવ થ.-ટાઠું કરવું =જમવું; ભૂખ શાંત કરવી પ્રાણી; “વર્ટબ્રેટ’
(૨) પારકી મિલકત હજમ કરી જવી (૩) નિરાંત થવી. -જાતું ૫ (૬) અ૦ જુએ છે
થવું, ઠંડું થવું, કરવું =નિરાંત થવી. -તણાવું =હદથી વધારે પિક (પં) વેટ [. પક્ષ] પકું હોશિયાર
ખવાયું. તાણીને મરવું = ભૂખમરાથી મરવું. –થવું = જુઓ પેક [૬] કરવું =બબર ગોઠવીને બાંધવું કે (પેટીમાં) બંધ કરવું. ] પેટ નીકળવું. દાબીને રહેવું = ખમી રહેવું. -ની આગ= -કિંગ નટ [છું.] પેક કરવું તે
અંતરની ચિંતા (૨) ભુખ; સુધારો. -નીકળવું = પેટ વધીને પિકાન (ઍ) ન૦ [[. પૈનાન] બાણનું ફળ
બહાર દેખાવું (૨) દહાડા રહ્યા છે એવું દેખાવું (૩) ઘેટું નીકળવું. પેકિંગ ન [.] જુઓ “પૈક” [.]માં
–ની પતરાળી થવી = ભૂખથી પટ બેસી જવું. -ની પીડા= પખણન. [વા. દેવવન (સં. પ્રેક્ષM)] પખવું તે.–શું ન તમાશો ભુખનું દુઃખ (૨) ભરણપોષણનું દુઃખ કે કડાકૂટ. -ની પૂજા = પેખવું સક્રિટ જેવું. [પખાવું અ૦િ (કર્મણિ)]
પેટ ભરવું-સુધા શાંત કરવી તે. -ની વાત= ખાનગી વાત (૨) પેગંબર જુઓ પયગંબર
[–મી પુંછ દૂત મનને કેડ, –ની વેઠ = જીવનનિર્વાહ માટે મહેનત-મજૂરી કરવી પેગામ ૫૦ જુઓ પયગામ; સંદેશ. ૦ચી પુત્ર સંદેશવાહક; દત. પડવી તે, –ની સગાઈ = પેટ ભરવા પૂરતી સગાઈ (૨) માબાપ પેચ ડું [.] અટે; વળ (૨) વળવાળી ખીલી; ફ્રુ (૩) અને બાળક વચ્ચેની સગાઈ નું છોકરું= પિતાનું છોકરું. -નું [લા.યુક્તિ; તદબીર, પ્રપંચ(૪) ફાંદે; જાળ; મુશ્કેલી (૫) પતંગની પાણી ન હલવું =કશી અસર ન થવી.-નું બન્યું = ભૂખ્યું (૨) દેરીઓને કટાવ. [-કરવા = પતંગની દોરીઓને કટાવ કર. | દુભાયું હોય એવું–ને ભાડું આપવું =જીવન ટકાવી રાખવા પૂરતું -ખેલ = જુઓ પિચ રમ. -ટવા = પતંગની દોરીઓમાં | ખાવું (૨) ખાવું. -ને ખાડે પૂર = પેટ ભરવું; ખાવું (૨)

Page #594

પેટ].
૫૪૯
ગુજરાન ચલાવવું.–પડદો, –ને મેલ = મનની વાત ગુપ્ત | રાખવું = ગુપ્ત રાખવું (૨) ખમી લેવું. –માં રાગ હ = વિચાર. પકડીને = ખૂબ જોરથી (જેમ કે, હસવું). પડવું = દિલમાં ખારકે બૂરી લાગણી હોવી.-જાં શેરડે પ = પિટમાં પેટે જન્મવું – અવતરવું. પથરે પડે = જુઓ પેટ પહાણ ધ્રાસકે પડે. –માં સમાવવું = જુઓ પેટમાં રાખવું. -માંડવું પડે. -પર છરી મૂકવી, પગ મક, પાટુ મારવું = આજી- =જણવું. -મેટું રાખવું = દિલ ઉદાર રાખવું. -રહેવું, વધવું = વિકાને નુકસાન પહોંચાડવું. -પર પાટો બાંધ =ભૂખ વેઠવી; ગર્ભ રહે.–વાંસા સાથે ચૂંટવું = ખૂબ ભૂખ્યા થવું. પેટે અવભૂખ્યું રહેવું. પર પેટલું બાંધવું =હદ કરતાં વધારે ખાવું - તાર લઈએ એવું = પવિત્ર; ભલું. પેટે આવવું = જન્મવું. પેટે માગવું. –પહાણ પહો = સંતાન ખરાબ કે પરાક્રમહીન પાકવું ચલાવવું=સાપની જેમ પેટે ચાલવાની ફરજ પાડવી(એક જુલમ). (૨) છોડી જન્મવી. -પાકવું = પેટ દુઃખવા આવવું (હસવાથી) પેટે પડવું =જમવું. પેટે પાન છટવા = બાળકને જોઈને (૨) અંતરનું માણસ ફૂટવું. પાણી ન પડવા દેવું = જંપવા ન (માને) અતિશય વહાલ આવવું. પેટે પાટા બાંધવા = ભૂખમરો દેવું. –પીઠ એક થવાં, પેટલાદ કે પાટણ જવું = પેટ ચેટી | વેઠવો.] ૦ખાઈ શ્રી ખાધાખરચી; ખેરાકી. છુટું વિ૦ જવું; ખૂબ ભૂખ લાગવી. -પોયણી વળી જવું = પેટ ચેટી ચાખું; દિલ ચાર્યા વિનાનું. ૦પૂજા સ્ત્રી, ભેજન. ૦પૂર વિ૦ જવું. -પષવું = પિતાની એકલાની ભૂખ ભાગવી–ફાટવું = પેટ પેટ ભરાય એટલું બધું વિટ અંદરથી અકળાયેલું - દાઝેલું. તણાવું (૨) ઘરનું કે અંતરનું માણસ ફરી જવું. -ફૂલવું = વાયુથી ૦બ વિ. પં. માની છોકરાને ગાળ (પેટમાં જ કેમ ન મરી પેટ ફૂલવું (૨) જલોદર થવા (૩) ગર્ભ રહે.-રેહવું છૂપી વાત ગ, અથવા પિટ બળના કેક નીપજ ?) (૨) જેનું અંતર કહી દેવી; રહસ્ય બતાવી દેવું. -બળવું = અદેખાઈ થવી (૨) દાઝયું છે, દુભાયું છે એવો (૩) અદેખો, બેસણું ન. વારંવાર ચિંતા થવી.–બાળવું =ભૂખે મરવું.-ભરવું = ખાવું; આજીવિકા જુલાબ થવો તે; ઝાડે. ભરું વિ૦ પેટ ભરવાની જ કાળજવાળું ચલાવવી. –ભરાવું = તૃપ્તિ થવી; ધરાવું. –માં આગ ઊઠવી = (૨) એકલપેટું (૩) પેટિયું. ૦વડિયું વિ૦ જુઓ પેટિયું. ૦રે અતિશય ભુખ લાગવી (૨) અદેખાઈથી બળવું. –માં આગ | . ખેરાકી ખર્ચ ઊઠી!=બ અવતાર!–માં આમળે =કીને; દિલની આંટી પેટા–ટા)વવું સક્રિટ [સર૦ મે. ટ; પેટનું પ્રેરક] સળગાવવું (૨) ટેક. –માં ઉતારવું = ગળી જવું; ખાઈ જવું (૨) ધ્યાનમાં | પેટા–ટા)વું અક્રિટ સળગવું લેવું (૩) સહન કરવું (૪) પારકું હજમ કરવું (૫) મનમાં ઠસા-| પેટંટ વિ. [$.] ઈજા ધરાવતું - તેવા સરકારી પરવાનાવાળું વવું.-માં કરમ બેલવા, કૂકડાં કે કુરકુરિયાં કે ગલુઠિયાં કે | ખાસ (૨) ન૦ તેવા ઈજારાને પરવાને. (-કાઠ, -લેવો) બિલાઢાં બેલવાં, કૂવા પડવા = ખૂબ ભૂખ લાગવી. માં | પેટા- પેઢીનું સમારામાં થતું રૂપ (તે સમાસે જુઓ પેટુંમાં) કરમિયા આરડવા = ખૂબ ભૂખ લાગવી (૨) પિટમાં કરમિયા | પેટાર, - ૫૦ [ફે. પિટા] પટારે; મટી પેટી બેલે ને લેખામાં ન લેવાય તેવું. –માં કાતી = જુઓ પેટમાં | પેટાવવું, પેટાવું જુઓ પેટવમાં
[કે, ધરતીનું) પાળી. –માં કૂ = અતિશય ભૂખ –માં ખાડા પડવા=ભૂખ પેટાળ ન[“પેટ’ ઉપરથી પેટ; અંદરના ભાગ કે પિલાણ (જેમ લાગવી, –માં ખેચવું = લાંચની ઈરછા હોવી (૨) મનમાં કંઈક પેટાફેડ વિ. જુઓ પેટુંમાં ગંચ હોવી. -માં છરી = જુઓ પેટમાં પાળી. –માં ટાંટિયા પેટિયું વિ૦ [પેટ' ઉપરથી] પેટપૂર અન્ન બદલ નોકરી ચાકરી = જુઓ પેટમાં પગ.-માં તેલ રેડાવું = ચિંતા – બળતરા થવી. કરનારું (૨) ન. પટનું ખર્ચ રોજનું ખાવાનું (૩) પગાર પેટે -માંથી એક કાઢવું = મનમાં હોય તે વિચાર વિના કહી દેવું. આપેલું પેટપૂર અન્ન (૪) પગાર; રાજ. [—આપવું = ખાવા –માંથી પગ કાઢવા = દગો કે વિશ્વાસઘાત કરવો. –માં દાઢી પૂરતું ખર્ચ કે રોજ આપવો. –કાઢવું, કૂટ કાઢવું = ગુજરાન હેવી =નાનપણથી સમજવાળું હોવું. –માં દાંત હેવા = જેગું કમાવું.]. અંતરમાં વેર હોવું. –માં દુખવું = કશી વાતની વિમાસણ –| પેટી સ્ત્રી [સં.] કાંઈ મૂકવા માટે કરાતી એક બનાવટ (૨) છાતીને અટી હેવી (૨) હવે પાસે જ છે–એ અર્થને ઉગાર. ઉદા | પિટીના જેવું રક્ષણ આપે એ એક જાતને કબજે (૩) વાજાહવે અમદાવાદને શું પેટમાં દુઃખે છે –અર્થાત્ હવે પાસે જ છે. || પેટી; હાર્મોનિયમ, [–જેવું = ચારે બાજુથી બંધ -સુરક્ષિત.] -માં ધાઢ પડવી = ખૂબ ભૂખ લાગવી, –માં ધ્રાસકે પહો જાજરૂ ન૦ પેટી જેવી, જાજરૂ માટેની સુવડની બનાવટ કૉમેડી =ધાસ્તીથી ચોંકી ઊઠવું. -માં નાંખવું = ખાવું. –માં પગ = | પેટું ન [પેટ' ઉપરથી] કઈ પણ ચીજને વચ્ચેથી પિલો કે બહાર ન જણાય પણ અંદરથી પહોંચેલું હોવું. –માં પાળી = દની પિઠે ઊપસેલો ભાગ (૨) મટી ચીજની અંદર સમાને અંતરમાં વેર; છપું તરકટ, –માં પાળી મારવી = જાતે પિતાનું ભાગ-અંશ (૩) સમાસના પૂર્વપદ (પેટા') તરીકે, ગૌણ”, બગાડવું. –માં પેસવું =વિશ્વાસ ઉપજાવવો (૨) મનની વાત અંદર સમાતું' એવા અર્થમાં (૪) (તિરસ્કારમાં) પેટી. પેટામાં જાણી લેવી. -માં પેસી અંતરસ ખાવું = વિશ્વાસ મેળવીને લખવું = પેટાવિભાગ કે પેટાખાનામાં લખવું. પેટું નીકળવું = દગો કરે. –માં પેસી નીકળવું = મનની અંદરની ઇપી વાત પિટ કે તેના જેવો વચ્ચેથી ઊપસેલા જે ભાગ નીકળ.-પૂરવું= જાણી લેવી. –માં ફાળ પડવી = પેટમાં પ્રાસ પડે. –માં હિસાબમાં કરેલો પેટાવિભાગ રકમથી બંધ કર. -પાઠવું = બળવું = અંદરખાને દુભાવું (૨) લાગણી હેવી. –માં બળ્યાની | હિસાબમાં પેટાવિભાગ કરે.]-ટાકલમ સ્ત્રી કલમની અંદરની સગાઈ = અંતરની સગાઈ –માં બાર વાગવા, બિલાડાં | કલમ; “સબજ; સબસેક્ષન’. –ટાકાનૂન પુત્ર મુખ્ય કાનૂનને આળોટવાં કે બેલવાં = કકડીને ભૂખ લાગવી –માં ભરાઈને આધારે કે તેના પરથી થતો કાયદે; “બાઇલ'. –ાખાતું ન બેસવું = શરણ લેવું (૨) ખાનગી વાતચીતથી વાકેફ હોવું. –માં | પેટામાં આવેલું –ગૌણ ખાતું. -ટાખાનું ન મુખ્ય ખાનાના

Page #595

.૫૫૦
[પેરેલલ
પેટમાં આવેલું. તે. ઘર નર મોટા ઘરની જોડેનું નાનું તેના | પેહવું () અ૦ કિ. [જુઓ Vધવું] ટેવાવું; આદત પડવી (૨) ભાગમાં આવેલું) ઘર; “આઉટ-હાઉસ'. –ટાજાતિ સ્ત્રી, મેટી લાગ મળવાથી ફાવવું. [પધાઠવું સક્રિ. (પ્રેરક).] જાતિનો એક ફટ. -ટાજ્ઞાતિ સ્ત્રી મુખ્ય જ્ઞાતિને એક ભાગ. પેલું (ઍ) વિ. [જુઓ Vધું] પેઘેલું (૨) ન પધવું તે; ટેવ. [-પડવું -ટાનિયમ મું. મુખ્યના ભાગ તરીકે આવતો –ગૌણ નિયમ; | = ટેવ પડવી (૨) વારંવાર લાભ લેવા આવતા થવું.] બાઈલે'. –ાપંથ ૫. સંપ્રદાયનો ફાંટે. -રાપેદાશ સ્ત્રી | પેન સ્ત્રી [{.] પથ્થર પેન (૨) અંદર શાહી ભરી રખાય એવી મુખ્ય પેદા થતી વસ્તુ બનતાં પેદા થાય તે ગૌણ પેદાશ-ટાબાબત એક જાતની કલમ; “ફાઉન્ટન પિન’ સ્ત્રી. પેટમાં જણાવેલી બાબત (૨) ગૌણ બાબત. -ટા(વિ)- પેનલ સ્ત્રી[$.](અમુક કામ અંગેના ખપ માટે) વ્યક્તિઓની યાદી ભાગ j૦ ભાગને ભાગ. -ટાભાગિયો છું. મેટા ભાગીદારને પેનસિલ સ્ત્રી. [] સીસા પેન; પેન્સિલ. [-છેલવી, ઘડવી, હિસ્સેદાર. -ટાભાડૂત ૫૦ ભાડૂતને ભાડૂત. રામહાલ ૫૦
-નું અણિયું કાઢવું = પેનસિલને લાકડાને ભાગ ઢાળ પડત મહાલમાં નાને – પેટામાં આવેલો મહાલ. રકમ સ્ત્રી, છલી, લખવાનું અણિયું બહાર કાઢવું.] મુખ્યના પિટામાં આવેલી રકમ. -ટાસમિતિ સ્ત્રી, મેટી પેનિસિલીન નવ [.] એક વિલાયતી દવા સમિતિએ નીમેલી નાની સમિતિ. -ટાફેડ વિ. જુઓ કાપતું; પેની સ્ત્રી [.] તાંબાને અંગ્રેજી ચલણી-સિક્કો; પેસ કાપી (વ્યાજ)
પેશન ન૦ [$.] નોકરી બદલ, તેમાંથી નિવૃત્ત થયે મળતા બેઠા પેટર્ફ વિ[પેટ” ઉપરથી] સ્વાર્થી
પગાર, [-પર ઊતરવું કે જવું; લેવું.] ૦પાત્ર વિ. પાનને પેટે ૮૦ [પેટું” ઉપરથી] બાબતમાં (૨) સાટે બદલામાં
ગે; પિશનેબલ'. (જેમ કે, નેકરી, પગાર). ૦૨ મું પેન્શન પેટન પૃ. [.] મુરબી; આશ્રયદાતા (૨) મંડળ કે સંસ્થામાં પર ઊતરેલો તે મેળવનાર
અમુક સારી મદદ આપનાર સભાસદ; એક માનવાચક હેદો પેન્સ યું. [છું.] જુઓ પિની પેટ્રોલ ન૦ [$.] (મેટરમાં વપરાતું) એક ખનિજ તેલ
પેન્સિલ સ્ત્રી. [૬] સીસાન; પેનસિલ પેઠકમ –ડે (ઍ) અ [. ]િ રીતે; માફક
પેડી સ્ત્રી [સર૦ પેપ'] પીપરનું ફળ પેઠું (પે) વિ. [સં. પ્રવિણ, ઘા. રૂપેઠેલું (‘પેસવું ભૂ, કુ.)
પેપર્ડ વિ૦ જુઓ પિયું પેટ ન [૬] કાચી બાંધણીથી લખવાના કાગળની બાંધેલી થોકડી | પેપર ૧૦ [.] વર્તમાનપત્ર; છાપું (૨) પું; ન૦ પરીક્ષાનો પ્રશ્ન (૨) ગાદી જેવું ઢાંકણ (જેમ કે, ઘા ઉપર રૂનું પૅડ મુકી પાટો બાંધે) | પત્ર. [ કાઢવું = પ્રશ્નપત્ર તૈયાર કરવું. કૂટ પ્રશ્નપત્ર અગાઉથી પેડલ ન [] સાઈકલનું (પગથી ફેરવવાનું) પેગડું. [-મારવું = | જણાઈ જવો.] રથી સાઈકલ ચલાવવી; પિડલ જોરથી ફેરવવું.].
પેપલી સ્ત્રી કેકડું વળેલી ચેખાની પાપડી પેડ-ટુ) ન૦ [સર૦ ëિ. પેટ્] ટ્રીની નીચે પટને ભાગ ૫૫ વિ૦ [સર૦ ‘પાગું'] પ્તિ વગરનું; ઢીલું પોચું પેડું ન [પ્રા. ૬ (સં. વેટર)] ટોળું (૨) ભવૈયાનું ટેળું (૩) | પેપે ૫૦ પીપળાનું ફળ નવ (કા.)દૂધ કે દહીં ભરવાનું માટીનું વાસણ (૪) એક જાતનું ઘાસ | પેમલું (૫) વિ. જુઓ પગલું પેડે ૫૦ [સં. પિટર, ગ્રા. પંઢર] રાંધવાનું માટીનું મેટું વાસણ પેમાએશ (૫) સ્ત્રી. [૬. પૈમારૂ ] જમીન-માપણી પેલી સ્ત્રી છાજલી; “શેફ'
પેય વિ. [સં.] પીવા યોગ્ય; પીવાનું (૨) ન પી શકાય એવું પેઢવું ન [જુઓ પેઠું] અવાળું
ખાદ્ય (૩) પીણું (ચા, કૉફી વગેરે) પેટલું સક્રિ૦ ફળવું
પેર (પં) સ્ત્રી [ફે. ઘર =માર્ગ; રસ્તા] પ્રકાર; રીત (૨) ખબર પેઢાનપેઢી અ૦ જુઓ પેઢીમાં
(૩) તદબીર (૪) [હિં.] ૫૦ પગ (૫) અ૦ (૫.) પેરે; પેઠે પેઢી સ્ત્રી વુિં. પાઠ; પ્રા. વઢ] શરાફની દુકાન (૨) વેપારીની | પર સ્ત્રી [સં. પર્વન] પરાઈ (૨) ન પિરુ; જામફળ કેડી (૩) વંશપરંપરાનું પગથિયું. [તૂટવી = પેઢીએ દેવાળું કાઢવું. | પેરણી સ્ત્રી, પેરવું તે; વાવણી; વાવેતર -પર જવું =દત્તક લેવાવું.] ૦આગત વિ. પેઢીઉતાર આવેલું. પેરવી (પં) સ્ત્રી. [૬. પૈરવી] તજવીજ; ગોઠવણ; યુક્તિ (૨) ૦ઉતાર વિ૦ પેઢી દર પેઢી ચાલતું આવેલું (૨) અ૦ પેઢી દર | પ્રયત્ન (૩) દરજજો. [-કરવી = તજવીજ ગોઠવણ કરવી. પેઢી. ૦ધર, -કાનપેઢી પેઢી દર પેઢી; પેઢીઉતાર. ૦નામું | પેરવીમાં રહેવું =તજવીજ -ગોઠવણ થાય એમ કરતા રહેવું.] નવ વંશવૃક્ષ. ૦૫ચક નવ વંશને નાશ કરનાર
પેરવું સક્રિ [સર૦ મ. વેર] વાવવું પેહુ ન૦ જુઓ પિડુ
[અવાળુ પેરા [$], - j૦ ફુકરે; કંડિકા [ગાંઠ વચ્ચેને ભાગ પેટું ન [સં. ૧ઠન; પ્રા. વઢ] પેઢવું; દાંતનાં મૂળ ઢાંકતો ભાગ; પેરાઈ પેરી સ્ત્રી, પેરિયું, પેરું ન૦ [4. પર્વન ] સાંઠાની બે પેણ (પં) સ્ત્રી, પથ્થર પેન
પેર ન [સર મ.] જામફળ; પેર (૨) [{.] (સં.) દક્ષિણ અમેપેણી (૫) સ્ત્રી તાવડી. –ણે પુત્ર મેટી પિણી
રિકાને એક દેશ પેદ સ્ત્રી [સં. ૨]વાસંચાર; પાદ (?) [ચાલનારું; પગપાળું | પેરે (પં) અ૦ (રે. ] પ્રકારે (૨) પેઠે પેદળ (પં) ન૦ જુએ પાયદળ (૨) અ૦ પગે ચાલીને (૩)વિ૦ પગે | પેરેફિન ન૦ [૬.] એક જાતના પથ્થર, લાકડું વગેરેમાંથી ગાળી પેદા (ઍ) વિ૦ [.] ઉત્પન્ન (૨) કમાયેલું; મેળવેલું. [–કરવું = | કાઢવામાં આવતો મીણ જેવો પદાર્થ (મીણબત્તીમાં તેમ જ ગુલાબ ઉત્પન્ન કરવું (૨) કમાવું; સંપાડવું.] ૦શ સ્ત્રી[૫. પૈઢારરા] | તરીકે વપરાય છે) પિદા થવું કે થાય તે; ઉત્પન્ન; ઊપજ
પેરેલલ વિ. [.] સમાંતર. બાર્સ ડું બ૦૧૦ [૬] કસરત

Page #596

પૅરા ]
માટેની એક યેાજના (બે સમાંતર દાંડાવાળી ઘેાડી) પૅરા પું॰ [. પૅરા] જુએ પૅરા
પેરોલ સ્ત્રી॰ [ä.] નાસી નહીં જવાનું કે જે શરત કરે તે પાળવાનું કેદીનું વચન, કે તેને આધારે તેવી શરતે તેને છેડવા તે. [—પર જવું, છૂટવું = તેવી શરતે છૂટવું. -માગવી = તેવી બુટ્ટીની માગણી કરવી.]
[ પેાલનું
|
પેલ, ॰વું (પૅ) ન॰ [વે. પિત્ઝી; પ્રા; પેજી] પજેલા રૂની થેપલી; પેલું વિ॰ (૨) સ॰ સામે આંગળીથી બતાવેલું; એલ્યું (૩) આવતા પરમ દિવસ પછીનાં કે ગયાની પૂર્વા (દિવસ.) [પેલા જન્મમાં, પેલે જન્મ = આવતે અવતાર (૨) કદી નહીં.] પેલેડિયમ ન॰ [.] એક મૂળધાતુ (ર. વિ.) પેલા (૫) પું॰ એટલે (કડી પ્રાંત) પેશ(–શેા) પું॰ [ા. પેરાઃ] ધંધો; કસબ
પેશ અ॰ [l.] આગળ; ઉપરી અધિકારી તરફ (૨) આગળ; ઠે. [~કરવું = રજા કરવું. –જવું, પહેાંચવું=સફળ થયું (ધંધામાં). –પહોંચાડવું =ધંધામાં ફતેહ મેળવવી (૨) ડૅ પહેાંચાડવું; શિકસ્ત આપવી; ઠેકાણે લાવવું.] કદમી સ્ત્રી સામે લેવા જવું તે (૨) આગેકૂચ (૩) ચડાઈ. ૦કૅશ પું, કશી સ્ત્રી ખંડણી. ॰કાર પું॰ કારભારી; શિરસ્તેદાર (૨) ખવાસ; હજૂરિયેા. ગા સ્ત્રી॰ આંગણું (૨) આંગણા કે તખ્ત ઉપર પાથરેલું પાથરણું. •ગી સ્ત્રી॰ કામ પેટે આગળથી આપેલું લવાજમ; ખાનું; એડવાન્સ’. દસ્તી સ્ત્રી॰ આગળ થઈ ને કરેલું અનુચિત કામ – જબરદસ્તી
પેશલ વિ॰ [i.] મનેાહર; સુંદર (૨) કેામળ; મૃદુલ પેશવા પું॰ [[.] પેશ્વા; આગેવાન (ર) સતારાના મરાઠા રાજાએનું વંશપરંપરાગત પ્રધાનવટું ધરાવનાર બ્રાહ્મણ (૩) મુખ્ય પ્રધાન. ૦ઈ વિ૰ પેશવાને લગતું (૨) સ્ત્રી૦ પેશવાઓનું પ્રધાનવહું–અમલ (૩) પેશવાઓના રાજ્યકાળ કે તેમનું સામ્રાજ્ય. [કરવી =દાર ચલાવવે.]
પેશવાજ પું॰ [ા.] બીબીએને! એક ઘેરદાર જામે
પેશાની સ્રી॰ [l.] નસીબ
પેશાબ પું॰ [ા.] મૂતર. [કરવા= મૂતરવું. -થઈ જવા= ડરી જવું. −થવા = મૃતર આવવું; મૂતરાવું.] ૦ખાનું ન॰ મુતરડી. -બિયું ન॰ (માંદાએ) પેશાબ કરવા માટેનું પાત્ર; પેશાબદાની પેશી સ્ત્રી॰ [H.] માંસના લેાચેા; ‘ટિશ્યુ’ (૨) (ફણસ, ખાર જેવા) ફળના ગરને પિંડ

૫૫૧
|
[પૈસા
પેસેન્જર (ૐ) સ્ત્રી૦ [રૂં.] ઉતારુઓ લાવતી લઈ જતી રેલગાડી (એ સામાન્ય રીતે દરેક સ્ટેશને ઊભી રહે છે.)(૨)પું॰ વાહનના મુસાફર; ઉતારુ
|
/
પેશી સ્ત્રી॰ [hī.] કેસની સુનાવણી; આગળ કેસ ચાલવેા તે પેશીનગાઈ શ્રી॰ [I.] ભવિષ્યવાણી
|
પેશા પું॰ [ા. નારા] પેશ; ધંધે; કસખ પેશ્તર વિ॰ [hl.] પેસ્તર; આગામી પેથા, ॰ઈ [ા.] જુએ ‘પેશવા’માં [(૨) [લા.] કારભાર પેસનીકળ (પૅ) સ્ત્રી॰ [પેસવું+નીકળવું] પેસવું અને નીકળવું તે પેસવું (પૅ) અ૰ક્રિ॰ [સં. વિશ્; પ્રા. પસ] દાખલ થયું; પ્રવેશ કરવા. [પેસાડવું સ૰ક્રિ॰ (પ્રેરક), પેસાનું અક્રિ॰ (ભાવે)] પેસાર(-) (પૅ) પું॰ [ત્રા. પત્તર (સં. વિર] પેસવું – દાખલ થવું તે; પ્રવેશ (૨) પરિરાય; ગાઢ સંબંધ પૈસાદું અક્રિ॰ જુએ ‘પેસવું’માં
પેટ સ્રી॰ [ૐ.] દાંત માટે (લૂગદી જેવું) એક વિલાયતી મંત્રન પેસ્તર વિ॰ [જુએ પેશ્તર] આગામી પેળ પું॰ [સં. રે] વૃષણ
[મુકાબલે (૨) ઉપર પેં(ૐ૦)અ॰(૫.)[સં. પ્રતિ; પ્રા. વજ્જ] -ના કરતાં; સરખામણીમાં; પેંગડું (પૅ૦) ન॰ ઘેાડેસવાર જેમાં પગ રાખે છે તે કહ્યું; રકાખ, [પેંગડામાં પગ ઘાલવા=−ને પગલે ચાલવું (૨) –ની સરખું ઊતરવું; –ની સરસાઈમાં હોવું.]
વામાં આવે છે તે
પેંડા (પૅ૦) પું૦ [સં. પિંક, કા. વેંક] પિંડ; (માટીનેા) લેાંદે (૨) દૂધના માવાની બનાવેલી એક મીઠાઈ. [—આપવા = મારવું (૨) ખરતરફ કરવું.]
પેંતરા (પૅ૦) પું॰ [સર॰ હિં. વૈતા] કુસ્તી વગેરેની શરૂઆતમાં આગલા પગને જરા વાળીને અને પાછલા પગને ટટાર રાખી ઊભા રહેવું તે; પવિત્રા (૨) દાવપેચ; યુક્તિ; પ્રપંચ. [—કરવા, રચવા = યુક્તિ- પ્રપંચ ગેાઢવવાં.]
પેંતાન ન॰ ડાળ
પેંધવું (પૅ૦)અક્રિ॰ જુએ પેધયું. [પેંધાવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).] પેકું (પૅ૦) વિ॰ (૨) ન॰ જુએ પેઠું પૈ ન [ફે. વĀ] + પૈડું
પૈકી અ॰ [મ. પૈકી (વા. વૈ = સમુદાય)] -માંનું, –માંથી પૈડ સ્ત્રી॰ (ચ.) ચેાળાચાળ; પંચાત; પરડ. –ડોતરું વિ॰ વાતા કેડો ન મુકે તેવું; પૈડ કર્યાં કરે એવું [થયું.]
|
નૂ
પૈડું ન॰ [જુએ પૈ] ચક્ર; ચાક. [~કરવું = કામ ચાલુ થયું કે સિદ્ધ પેડાતાં વિ૦ જુએ ‘પૈડ’માં
પૈતામહક વિ॰ [સં.] પિતામહને લગતું
[કકડો
જૈતું ન॰ પીતું; પાતળા કકડો; કાતળી. અંતે પું॰ પીતા; પાતળેા મૈતૃક વિ॰ [સં.] ખાપીકું; વારરામાં મળેલું પૈશાચ વિ॰ [ä.] રાક્ષસી (૨) પું॰ લગ્નના આઠ પ્રકારામાંના એક (જેમાં સુતેલી, મદ્યપાનથી વિહ્વલ બનેલી, કે ઉન્મત કન્યા સાથે સંભોગ કરી લગ્ન કરવામાં આવે છે)
પેંજાર (પૅ૦) સ્ત્રી॰, —રું ન॰ [જીએ પેર] પગરખું પૈંડ (પૅ૦) સ્ત્રી૰ હૂંડી ગેરવલ્લે પડથાથી બીજી વાર લખી આપ
પૈશાચિક વિ॰ [ä.] પૈશાચી
પૈશાચી વિ॰ રાક્ષસી (૨) સ્ત્રી॰ [i.] પ્રાકૃત ભાષાના એક પ્રકાર પેશન(ન્યૂ) ન૦ [સં.] [પશુનતા
/
પૈસા પું॰ ખ૦ ૧૦ [જુએ પૈસે] ધન; દાલત પૈસાદ ુ વિ॰ [પૈસા+ઘડવું] પૈસેા કમાઈ જાણે એવું પૈસાદાર, પૈસાપાત્ર વિ॰ [પૈસે’ ઉપરથી] પૈસાવાળું; ધનવાન પૈસાભાર વિ॰ પૈસાના વજન ખરેાખર (૨) [લા.] જરા; ઘેાડું પૈસા પું॰ [l.] એક તાંબાના સિક્કો; (આનાના ચાથે। ભાગ રૂપિયાને ૬૪ મે કે હવેથી ૧૦૦ મેા ભાગ) (૨) [લા.] ઢાલત; ધન. [પૈસા ઉડાડવા – ઉડાઉપણે પૈસા ખર્ચવા. –ઉઠાવી જવા= પૈસા ખાઈ જવા, એળવવા. –ઊપજવા – કિંમત જેટલાં કે તેથી વધુ નાણાં મળવાં. કૂદવા = ખૂબ – વધારેપડતા પૈસા હાવા,

Page #597

પસેટ]
૫૫૨
[પડિયે
-ખર્ચવા = કિંમત તરીકે નાણાં આપવાં કે તેમનું રેક:ણ કરવું. પેકાર [. પુર, વો] બૂમ (૨) ફરિયાદ. [–ઉઠાવક -આવા=લાંચ લેવી (૨) વિશ્વાસઘાત કરી પારકાના પૈસા બુમ-ફરિયાદઉઠાવવી.-કર = પિકારj(૨)ફરિયાદ ઉઠાવવી.] એળવવા. -બેટા કરવા = દેવું કે લેણું ન ચકવવું. –ખેટા ૦ણ ન કરવું તે. હું સકિમેટે ઘાટે – બુમ પાડીને થવા= ધીરેલું નાણું ન મળવું – ડૂલ થયું. -ખેવા = વેપારધંધામાં | બોલવું કે કઈ બલાવવું. -રાવવું સક્રિ૦, –રાવું અofકે. ખેટ આવવી (૨) પિસા ઉડાવવા. -ઘલાવા =બીજાઓ વડે પોકારનું પ્રેરક અને કર્મ પૈસા ખવાઈ જવા; ધીરેલા પૈસા પાછા ન મળવા. –ચાંપવા = | પોકે પોક અ [પિક” ઉપરથી] પેકે પિકે; ખૂબ કે પાડીને લાંચ આપવી. –જેઠવા = સામાની ચીજને નુકસાન થતાં તેની | પખર ન૦ [4. પુર; ના. પોવર, સર૦ fહ.] તળાવ કિંમત કે નુકસાની તરીકે નાણાં આપવાં. તોડી પાડવા= | પખરાજ પંપીળા રંગનું એક રન
[બેઠક સહેલાઈથી પસા કમાવા.-નાખવા =ભવિષ્યમાં લાભની આશાઓ પેરે ડું [સર મ. પોવર = બાકું] (કા.) જાજરૂ કે મુતરડીની ધંધા – ઉદ્યોગમાં નાણાંનું રોકાણ કરવું.-પાઠવાસાના સિકા | પખવું સ૦૦ જુઓ પિષ (પ.)
બનાવવા. –પાણીમાં જવા = વ્યર્થ ખર્ચ થ. –કેરવવા = | પેગર ન૦ [૪, પુ ; પ્ર. વોરા ૨] જુઓ યુગલ "ધીરધારને બંધ કર. -બગાડવા = પૈસાનું નકામું ખર્ચ કરવું. | પેગળ ન૦ [રસર૦ પિકળ] પાળું (૨) ખેટે દંભ. [--નીકળવું, –બચવા = ખર્ચ જતાં પિસા સિલક રહેવા. -ભરવા = કર કે | ટવું, બહાર પડવું]. ફાળાની રકમ ચુકવવી (૨) ફાળાની યાદીમાં પિતા તરફથી રકમ | ગળી સીટ ગાંસડી લખાવવી (૩) પૈસા જોડવા. -મારવા = પૈસા ખાઈ જવા, | પિચ સ્ત્રી. [૩. ઘો] દાણા વગરનું મેણું (ડાંગરનું) એળવવા, -મૂકવા = વ્યાજે કે થાપણ તરીકે પૈસા આપવા. પિચકણ વિ૦ [‘પિચું” ઉપરથી] પોચું; બીકણ; પચકણ -વરસવા = અતિશય કમાણી કે લાભ થવાં. -વાપરવા = | પિચકું ન૦ [જુઓ પિચું છાણ લદે (૨) વિ. પિચકણ. ખર્ચ કરવું. –વેડફવા = નકામું ખર્ચ કરવું, પિસા ઉડાવવા. –વેરા પિચકાં નાખવાંક છાણના પર નાખવા (૨) બી જવું; = ચારે તરફ અનેક જણને લાંચ આપવી. પૈસાના કાંકરા ! ગભરાઈ જવું.]-કાઈ સ્ત્રી પિચકvt. –કીદાસ પું, પિચકે કરવા =પૈસા ઉડાવી દેવા; પિતાને ગેરઉપયોગ કરવો. પૈસાના માણસ
અથવા અંદર મરી ગયું હોય એવી સીંગ ખેલ, ચાળા = પિતાને જેરે કરી શકાય તેવા મજશેખકે ખર્ચ. | પચટ(-) - [રે. પોન્ઝ] પિચું. –રડું ન૦ બીજ ન થયું હોય પૈસાની છૂટ = વાપર માટે ઘણા પૈસા હવા. પૈસાનું = પિસાની | પોચું વેર [સે. ઘોઘ] નરમ; દબાયું દબાય એવું (૨) નબળું; ઢીલું; કિંમતનું; તુરછ, પૈસાનું પાણી કરવું = પૈસા નકામા ઉડાવી કઠણથી ઊલટું (૩) [લા.) બીકણ, ચિકણ. [પોચા કાળજાનું, દેવા.3 ટકે ૫૦ ધન; પૂંછ
પચી છાતીનું = ડરી જાય એવું, શું પડવું = નરમ થવું (૨) પ (પ) સ્ત્રી; ન [સર૦ મ. 14] પાસ ના દાવમાં એક | ટકી ન શક ; ગભરાવું.]. ૦ચ ૧૦ સાવ પિચું [ગાંસડી દાવ (૨) કેડીએના દાવમાં ૧૦, ૫ અને ૩૦ જેવા દાણા કે પટકી–લી) ર૦ [તુઓ પેટલી] નાની ગાંસડી.-કું–લું)ન૦ તે પડે ત્યારે લેવાનો એક વધુ દાણા (૩) ચેટમાં પહેલું ખાનું. | પિટર [શું. પોર્ટ] રેલવે સ્ટેશનો પરચુરણ કામકાજ કરનાર [-પઠવી =વધુ દાણ લેવાય તેવા દાણા પડવા. -બેસવી = | નેકર - મજાર; કુલી. [–કર = મજારના કામ માટે રેક.] પિ પડવાથી નવું ગટું અંદર લેવાવું.]
[ 4.1 | પિટલિયું વિ૦ [પટલી' ઉપરથી] પેટલીના ઘાટનું (૨) પેટલામાં પિ (પ') ૫૦; સી. [જુઓ પહ7 પરોઢિયું. [-ફાટવું = પરેટિયું | વાટેલું. – પં. ઘેડાના સામાન સાથે રહી શકે તેવી ચપટા - ૫૦ નામ બનાવતો પ્રત્યય. જેમકે, બુઢાપે; રંડાપ; રાઇ ઘાટની ચામડાની મસક (૨) સેના કે રૂપાને લંબગોળ મણકે પેઈન્ટ ન૦ [$.બિંદુ (૨) વીજળીની (દી, 'ખા ઈ૦) ચાંપની (૩) જાજરૂ જવાને લેટ. [પટલિયે જવું =ઝાડે ફરવા જવું.] જગા. [-ઓફ ઓર્ડર =(સભાના કામ સામે વિધેિ કે કાનૂની | પેલી સ્ત્રી,-લું ન [ફે. વોટ્ટ, વોટ્ટટિ II] જુઓ ટિકીમાં. જણાત વાંધો (સભાસંચાલન અંગે).]
[પિટલી પકડવી = વૈદ્યને ધંધો કરવો. પિટલે પેટલાંક ખૂબ; પેઈ સ્ત્રી [સં. પોતી , હિં. વો] એક વેલ
પુષ્કળ.] -લે ડું મોટું પટલું પોઈસ અ [સર. હિં; FT. Tો ?] વાટમાંથી ખસી જાઓ” એવું | પેટાશ-સ) પં. [૪.] એક રસાયનિક દ્રવ્ય-ક્ષાર જણાવનારે ઉદ્ગાર (૨) (સુ.) માત; સીધું દેર કરેલું. [–થઈપોટેશિયમ ન [{] એક મૂળધાતુ (૨. વિ.). ૦પરમેગેનેટ જવું = રવાના થઈ જવું; નાસી જવું (૨) સીધાદોર થઈ જવું.] [ ન૦ (પાણીની) લાલ દવા પક સ્ત્રી [પ્રા.gો] બુમ પાડીને રડવું તે. [–પાડવી મરનારનું | પેટીસ સં. [૪. વોટ્સીસ] ગડગુમડ પકવવા માટે ઘઉંના લોટ નામ બોલી મેટેથી રડવું. -મૂકવી = મોટેથી નામ દઈને રડવું | વગેરેની ગરમ લુગદી [-બાંધવી, મારવી, લગાવવી (૨) કશું વળવાનું નથી, એમ માની છેડી દેવું.] ૦રાણ ન૦ | પટો [સે. વોટું = પેટ કે ઊપસેલું કલેલું ] ફાનસને ગોળ પિકાપકને અવાજ. ૦રાવવું સક્રિટ પિોકારે એમ કર. (૨) [સં. પોત] ચકલીનું બેસણું (૩) [સર૦ મ, પોટા] એક જાતના
શ્રાદ્ધ ન કેઈમરી ગયું હોય એમ પોક મૂકીને રડવું તે ઘઉંના દાણા પકળ વિ૦ [. પો] પિલું (૨) ખેઠું. છતા સ્ત્રી
પદી સ્ત્રી પોરટી; કરી પેકળી સ્ત્રી. [‘પિકળ’ ઉપરથી] ખાલી જગા
પદો ! [જુઓ પિરો] કરે (સુ.) પિકડી ન૦ એક પક્ષી
પિઠ સ્ત્રી [સં. 98; 21. પુદ્ગ ઉપરથી] (પશુની પીઠ પર નખાય પિકાપેક સ્ત્રી પિક ઉપર પિક પડવી તે, ઉપરાઉપરી ખૂબ પડતી | તેરી બેવકી ગુણ (૨) વણજર (૩) પઢિયે, -નક પૃ૦ પાઠ

Page #598

પિઠી]
પપ૩
[પિપલું
એ પુ
ણની ચારાંડA
ઉપાડનાર બળદ (૨) મહાદેવને નંદી. –ડી પિઠને બળદ | પથકી સ્ત્રી [સં.] એક નેત્રરોગ, જેમાં પોપચાંના અંદરના (૨) વણજારે
[મધપૂડો | ભાગમાં કેલીઓ નીકળી આવે છે પેડું ન૦ [પ્રા. પુરા (સં. પુ)] લીપણના જાડા થરને કકડે (૨) | | પથાળવું અ૦િ (કા.) પલાયન કરવું પેઢણ (પૅ) ન [. qવંઢઢ= પોઢવું] શયન. –વું અક્રિ સૂવું | પોથી સ્ત્રી[. પોતી] પિઈની વેલ (૨) પિઈના રંગમાં કે પઢાવું અક્રિ, -કવું (ઍ) સક્રિટ પિઢવું’નું ભાવે ને પ્રેરક અળતામાં બોળી રાખેલું રૂનું પિલ. [-મૂકવી = દાંત રંગવા તેના પિણ (પં) નટ + [જુઓ પણ] પ્રતિજ્ઞા
ઉપર રંગનું પિલ મૂકવું.] (૩) [તું. પુસ્તિક્ષI; પ્રા. પરિવા] પિચવ૬ (પ) વિ. [જુઓ પુણવ૬] વાંકું, અસત્ય લાંબાં છૂટાં પાનાંનું પુસ્તક, કે એની પિટકી. [પથીમાંનાં પણ () પં. બ૦ ૧૦ [4. પાત્રોન] પેણાના આંક. --ણિયું રીંગણાં =બીજાને ઉપદેશવાનું, પણ જાતે તેમ કરવાનું નહીં તે.] વિ. પિણા ભાગનું.ણિયે વિ૦ ૫૦ [લા.] બાયલે; રાંડે. પંડિત ૫૦ પુસ્તકિયા જ જ્ઞાનવાળા. [-તાઈ સ્ત્રી૦]. -થું –ણીસે વ માં પા એ છે; ‘લા. –ણું વિટ આખામાં ન૦ મેટી પિથી – પુસ્તક (તુચ્છકારમાં). [પથાં ફાડવાં= ખૂબ પણ એછું; “રા'. [પણ આઠ વિ૦ ૫૦ પાણયે; નપુંસક.] વાંચવું – ભણવું.] –ણે વેર પંચેતેર
પદળે ૫૦ (સે. પો] છાણને લોદ (એક વારનો –એકસાથે પિત ન ફસ ખોલવી તે (૨) [સં. મારમā; ત્રા. અqત્ત] પોતાનું કરેલો.) [પેદળા જેવું = ઢગલાની પેઠે પડી રહે તેવું પ્લે
ખરું સ્વરૂપ; પિતાપણું. [-પ્રકાશવું = અંતરને સ્વભાવ ખુલ્લો જડ; હાલે ચાલે નહીં તેવું ઢીલું પડ્યું. પદળે કર, મક.] કર; પોતાના ગુણકર્મ ઉપર જવું.]
પેપ ન [જુઓ પિપડી] ફણગે (૨) પડ; થર પિત ન૦ [.] બાળક; બચ્ચું (૨) કપડું (૩) ૫૦ મછવો; નાવ પોપ ૫૦ [$.] રોમમાં રહેતા રોમન કૅથલિક સંપ્રદાયનો સૌથી (૪) [લ.] વસ્ત્રનો વણાટ (૫) મરનારનાં નજીકનાં સગાંને શેક વડો ધમધકારી. શાહી સ્ત્રી , જેમાં પિપનું ચલણ હોય એ મુકાવવા બીજાં સગાં વસ્ત્ર કે તેની કિંમત આપે છે તે જ વિ૦ સમાજ હવે તે (૨) વિ૦ તે સંબંધી પિત-બચ્ચા રૂપે અવતરતું (અંડજ નહીં). ૦૭ી સ્ત્રીધતી ! પોપચું ન૦ [જુઓ પિપ] આંખનું પાંપણવાળું ઢાંકણ (૨) પિતદાર ૫૦ [૧]. ઉતહ+ાર] ખજાનચી
ખસખસને બાયા વગરને દડો (૩) દાણા બાઝયા વગરની પતનીસ ૫૦ [. પોતë +નવીસ] ખાનાને હસાબનીસ | શિંગ (૪) પાપડી પતનું ના, –ને ૫૦ [fહું. પોતના] જુઓ પિતું (૧) [-કરવું] [ પ પટ પં. [. પુ +T = બેલ બેલ કરવું ઉપરથી ] લીલા પતપોતામાં ૦ [પતે પરથી] માંહોમાંહે, દરેકમાં
જેવા રંગનું એક પક્ષી; શુક. [.–કરી નાખવું = ભણાવીને પિતપને સત્ર [પતે પરથી] પિતે તે દરેક
હોશિયાર કરી દેવું (૨) પિતાનું બેલાવ્યું છે તેવું અધીન પિતા પુત્ર [. પત્ર; . Ta] પૌત્ર. –ી સ્ત્રી, પૌત્રી કરી દેવું. –કરી રાખવું = પોતાનું બેલાવ્યું બેલે તેવું બનાવી પિતાપણું ન૦ [પોતે + પણું] આત્મીયભાવ (૨) વ્યતિ-(૩) રાખવું. -પાળ = પોપટને પાળવો (૨) પંપાળીને માવજતથી અમિતા; અહંભાવ
રાખવું (૩) આંગળીએ વાગવા-પાકવાથી હાથના-પહોંચાને ઊંચે પિતા પુત્ર ભીનું પતું (૨) પિતું ફેરવવું તે
ને ઊંચે રાખવે. -બેલ = થાકી જવું; ખલાસ થઈ જવું.] પિતાવટ શ્રી. પિતાપણું
વાણી સ્ત્રીપોપટ પડે) ભણાવેલું જ બોલવું તે; પિપટિયા પતિયું ન [૪. ઊંત; ત્રા. ઉત્તમ નાનું ધોતિયું. [પતિયાં | વાણી. -ટિયું વિ૦ પિપટના જેવા રંગનું (૨) પિપટના નાકના લેવાં, લઈ લેવાં= નુકરાન કરવું (૨) લુંટવું (૩) ગભરાવવું. આકારનું (૩) પટની પેઠે સમજ્યા વિના ગોખી મારેલું (૪) પેતિયાં લેવાઈ જવાં = હિમત જતી રહેવી; છઠ્ઠા શ્રી જવા. કેવળ મેઢાનું; બાલવા પૂરતું જ. –ી વિ૦ પિટિયું (૨) સ્ત્રી, પેતિયું કાઢી નાખવું, છુટી જવું, ફાટી જવું = ગભરાઈ જવું; | મેપટની માદા [રોગ. –ટું ન૦ પોપટીનું ફળ -દાણે હિંમત જતી રહેવી. -કાઢીને ઊભા રહેવું, -માથે મૂકવું = | પિપટી શ્રી. એક છોડ – વેલો (૨) (ચ.) દિવેલામાં પડતો એક નાગાઈ કરવી.]–વાદાસ પુંપિોતિયું પહેરનારે – ઢીલો માણસ | પોપટ ૫૦ [ફે. પટ્ટ= પેટ (પરથી ')] ચણાની શિંગ. [પટા પતી સ્ત્રી [.] દેતી
પાડવા = ચણાને ઓળો કરે.]. પતી હું વિ૦ [જુઓ પિત' ન૦ ૨)] પોતાનું સ્વકીય પોપડી સ્ત્રી [. qvq= ઊંચા થવું, કૂદવું (સં. ++પત)] પતું ન [. પુસ્ત; પ્રા. પુર્ય, વો] પાણીમાં ભીંજવેલ લુગ- નાનો પડો - ૫ડ. - હું ન૦ ના પોપડો (૨) માત્ર ઘાસ ડાને કકડ (૨) સૂનામાં કે રંગમાં ભીંજવેલ કૂચડે (૩) [૧. ઊગે તેવી જમીન. - j૦ ઊપસેલું, ઊખડેલું કે લાગેલું પડ પોત] સરકારી ખાનામાં મહેસુડાનું ભરણું (૪) [જુઓ પિવું] | (૨) માત્ર ઘાસ ઊગે તેવી જમીન. [પોપડા ઉખાડવા = જૂની પિયું. [–કરવું = રંગ કે ધેળવા પિતું ફેરવવું. –ફેરવવું = પિતું | ગઈગુજરી વાત (પ્રાયઃ ન કાઢવા જેવી) કાઢવી -યાદ કરવી.] મારવું (૨) ભેંસી નાખવું. -ભરવું = ભરણું મેકલવું. -મારવું પિપલાં, -નલિયાં ન બ૦ ૧૦ [જુઓ પિપલું] અશક્તિનાં ફાંફાં = રંગવા કે ઘોળવા પતું ફેરવવું. –મોકલવું = ભરણું મોકલવું. | પિપલિન (ઍ) ન [{.] એક જાતનું કાપડ -વાહવું =ધૂળમાં મેળવવું; કરેલા પર પાણી ફેરવવું.]. પિપલિયાં જુઓ પિપલાં પોતે સ૦ [જુઓ પિત ન૦ (૨)] જાતે; પડે. [પિતાને તૂ બડે | પિપલું વિ૦ [ q =હાથ ફેરવ્યા કરે; પપલાવવું] પિચું; તરવું = આપબળથી જીતવું. પોતાના પગ પર કુહાડી મારવી | કાંઈ સહન કરી શકે નહિ તેવું (૨) લડાવેલું; લાડકું કરી નાખેલું = પોતાનું જ ખરાબ થાય તેમ કરવું.]
(૩) નકામાં ફાંફાં મારતું

Page #599

પાપશાહી]
પાપશાહી સ્રી॰ (૨)વિ॰ જુએ ‘પાપ’માં પાપાગાળું વિ॰ જુએ પેપલું [કારણે ચાલતું અંધેર પોપાંબાઈનું રાજ્ય (૦) ન॰ ગેરવ્યવસ્થા અને અનાવડતને પાપું વિજીએ પેાપલું] કાંશું; પાચું (૨)ન૦કાંગાપણું; પાચાપણું પોપૈયું ન॰ (કા.) જીએ પપૈયું. “યે હું તેનું ઝાડ; પપૈયા પાપા પું॰ કાજળનું ટપકું; નજરિયું (૨)[સર॰ ફે. હોંળા = ડરાવવાના અવાજ] અજાણ્યા ચેાર (બાળકને કહેવામાં)
|
પામાર (પા) પું॰ ખ૦ ૧૦ [l +ખાર] ત્રણ પાસાની રમતમાં છ, છ અને એક, એમ કુલ તેર દાણાના દાવ(૨) ફતેહ. [કરવા, ગણવા =જુએ પેાબારા ગણવા.—પઢવા = પાસા સવળા પડવા; ધારેલી યુક્તિમાં ફાવવું; ફતેહ થવી.] [પેાબાર]નાસી જવું પોબારા ગણવા (પા) [સર૦ મ. વો(-q)વારા] શ॰પ્ર॰ [જુએ પેામચા પું॰ સ્ત્રીઓનું એક જાતનું લૂગડું પેામણું વિ॰ [જીએ પેામાવું] હરખઘેલું (૨) પેપલું પામાઈ શ્રી॰ પૈામાયું તે; હરખ
પામાથું અ॰ક્રિ॰ [સં. પ્રમોય, પ્રા. મોમ ઉપરથી] હરખાઈ જવું પેાયણ(ણી) સ્ત્રી॰ [સં. પદ્મિની, પ્રા. વર્ગમૂળી, વોમિળી] એક જાતના કમળની વેલ. −ણું ન॰ એક જાતનું નાનું કમળ, રાત્રે ખીલતું કમળ
|
પાયું ન॰ [જુએ પેાવું] ગેડીદડાની રમતમાં જ્યાં દડો પહાંચાડવાથી જીત ગણાય તે મુકરર કરેલી હદ; ‘ગોલ’. [કરવું = જીતવું; પેાયે પહાંચાડવું.]
૫૫૪
પેર (પા) ન॰ [રે. વોર] પરું; ગામ પાસેની નાની વસાહત પેર (પા') અ॰ [É. વન્ ] ગયે વર્ષે કે આવતે વર્ષે પારડી સ્ક્રી॰ કરી. પેરટ પું॰ [જુએ પેરિયા] છેાકરા (સુ.) પેરવવું સક્રિ॰ જુએ પરાવવું (દારાનું) પારસ (પૅ1) પું॰ [સં. હર્ષ, ત્રા. પરિસ; કે સં. પૌરવ, ત્રા. પોરિસ] ખુશાલીના ઉકરાંટા (૨) શૂરાતન; પાણી. [–ચડવા], –સાઈ સ્રી, –સાટ પું॰ રસાયું તે; પારસ. –સાવવું સક્રિ॰ ‘પેારસાનું’નું પ્રેરક. “સાવ્યુંઅક્રિ॰ આનંદથી ઊભરાવું (૨) જીસ્સા ચડવે!. –સીલું વિ॰ પારસવાળું; શૂર; પાણીદાર પેરિયું ન॰ [સં. જોત કે પુત્ર ઉપરથી; સર૦ મ. વો] કરું, યા પું॰ છેકરા. પારી સ્ત્રી॰ છેકરી
પારૂકું (પા') વિ॰ પારનું; ગઈ સાલનું પારા (પા) પું॰ [ત્રા. વોર્] પાણીમાં થતા એક બારીક જીવ(૨) [સં. પ્ર; પ્રા. પā] અવસર; સમેા. [~ખાવે = થાક ખાવા; વિરામ કરવા.](3)[સં.વારી ઉપરથી ? સર૦મ. વોહરા] કૂવામાંથી પાણી કાઢવાનું લાંબા ઘાટનું પહેાળા મેાંનું વાસણ (૪) જુએ પારસ [ન॰ આગબેટમાં હવા-ઉજશ માટે રખાતું બાકોરું પોર્ટ ન॰ [.] બંદર (૨) પું॰ (દ્રાક્ષના) એક જાતનેા દારૂ. જ્હાલ પોર્ટ ફાલિયા પું॰ [.] કામકાજના છૂટા કાગળ રાખવાનું પાકીટ કે તેવી બનાવટ (૨) [લા.] રાજ્યના પ્રધાનનું પદ કે ખાતું પોર્ટર પું॰ [કું.] જુએ પેટર પોર્ટહાલ ન॰ [.] જુએ પાર્ટ’માં
પોર્ટુગીઝ સ્ત્રી॰ [k.] પોર્ટુગલ દેશની ભાષા (૨) પું॰ તે દેશના વતની (૩) વિ॰ તે દેશ કે વતનીને લગતું [(૩) પેાલવું પોલ (પા) પું [૩. વિલ્હી] પીજેલું રૂ (ર) ન॰ પાચું ગાડું

[ પેશાક
પેોલ સ્ટ્રી॰; ન॰ [રે. પોટ્ટ] પેાલાણ (૨)[લા.] મિથ્યા દેખાવ; જૂઠાણું (૩) અંધાધૂંધી; ગેાટાળે. [−કરી કે થઈ જવું = છૂ થઈ જવું; (છાનુંમાનું) જતા રહેવું. -ચલાવવું, હાંકવું = અવ્યવસ્થા ને અંધેર ચલાવવું (૨)જૂઠાણું ચલાવવું.] ૦કાર(−રું) ન૦ બાકું, કારવું સક્રિ॰ કારી કાઢવું; ખાણું પાડવું. કારિયું ન૦ ખાકું પેાલકું ન[‘પેલું' ઉપરથી ] સ્ત્રીએ કેબાળકોનું એક જાતનું બદન પેલ ન [નં. પછવñ ? ] શેરડીની આંખ (૨) [‘પેાલું’ ઉપરથી] પગની પેાલી કડલી
ન
|
[
પેાલવું (પા) ન॰ [જીએ પેલવું] રૂની નાની થેપલી પોલંપોલ ન॰ [જુએ પેાલ]સાવ પેાલ હોવું તે કે, ઝાડનું) પોલાણ ન॰ [પાલ' ઉપરથી] પેાલાપણું (૨) પેાલેા ભાગ (જેમ પોલાદ ન॰ [ા. વૈજાઢ] ખરું – તીખું લેઢું; ગજવેલ. “દી વિ॰ પેાલાદનું (૨) [લા.] મજબૂત. [~ચોકઠું=કદી તૂટે નહીં એવું ચાકડું કે બંધારણ(૨)[લા.] બ્રિટિશ સનંદી નાકરાની જમાત.] પેાલાર ન [‘પેલું’ ઉપરથી] પેાલ; કાણું. વું સક્રિ॰ કારવું; કાણું પાડવું. [—રાવવું (પ્રેરક), ઘેરાવું (કર્મણિ).] —રિયું ન॰ પેાલી અણીવાળું સેનીનું એક એજાર. —, −ળ વિ॰ પેાલું પેોલિટિકલ વિ૦ [Ë]રાજકીય; રાજદ્વારી. ૦એજન્ટ પું॰ દેશી રાજ્ય પર હકુમતવાળા (અંગ્રેજ સરકારનેા) અધિકારી પેલિયા પું॰ [.] એક ખાળરોગ – લકવા પૉલિશ ન॰; સ્ત્રી॰ [‡.] પાલીસ; ચળકાટ; એપ. (કરવું = ઘસીને કે વારનીસથી ચળકાટ આપવે.] પૉલિસી સ્ત્રી॰ [ë.] વીમે; વીમાખત (૨) કુટ નીતિ; યુક્તિ. [—કરવી, રમવી = કાવાદાવા કરવા; યુક્તિ લડાવવી.-કઢાવવી =વીમેા ઉતરાવવા. –પાકવી = વીમાની મુદત પૂરી થતાં તેની રકમ મળવાના સમય થવે.]
પેાલીસ પું॰ [.] સિપાઈ (૨) સ્ત્રી૦ પેાલીસની કેજ. ૦કબજો પું॰ પેાલીસના કબજામાં કેદીએ હોવું તે; પેાલીસ કસ્ટડી'. ૦કમિશનર પું૦ પેાલીસનેા વડે અધિકારી. કોર્ટે સ્રી॰ નાના નાના ગુનાની કેજદારી અદાલત. ગુના પું॰ જે માટે પેાલીસે ધરપકડ કરવી ઘટે તેવા પ્રકારના ગુને; ‘કૅાગ્નિઝેબલ કેન્સ', ૦ચાકી સ્ત્રી॰ પેાલીસની ચેાકી. થાણું ન૦ પેાલીસચેાકી કે પેાલીસકામ માટેનું મથક. ૦પટેલ પું૦ ગામની પેાલીસવ્યવસ્થાને સત્તાધીશ; મુખી. ૦પાર્ટી સ્રી॰ પેાલીસેાની ટુકડી. ૦રાજ(—જ્ય) ન૦ પેાલીસને જેમાં છૂટાદાર મળે એવા અમલ કે રાજવહીવટ; પેાલીસના જોરે ચાલતું રાજ્ય કે હકૂમત પેલું વિ॰ [વે. પોછ] વચ્ચે પેાલાણવાળું – ખાલી (૨) [લા.] મિથ્યા દેખાવનું. [−ઢંઢ, ભ્રમ=સાવ પેાલું.]
પેલા પું॰ [.] ઘેાડા પર બેસીને રમાતી એક (ગેડીદડા જેવી) વિલાયતી રમત [નાંખવું પે(૦૧)વું સ૰ક્રિ॰ [સં. પ્ર+વે; પ્રા. પોમ] પરાવવું (૨) ગબીમાં પેાશ (પૅi) પું; સ્ક્રી॰ [સં. પ્રવ્રુત્તિ] ખાબા (૨) વિ॰ (એક કે
બંને હાથની) પેારા જેટલું. ઉદા॰ પાશ ચાખા ને મૂડી દાળ. પેશષ પું॰ [તું. ઉપવલય; ત્રા. પોતā] શ્રાવકે કરવાનું એક વ્રત; પૌષધ. શાળા સ્ત્રી૦ પૌષધ કરવાનું અલગ સ્થાન પેશાક પું॰ [[.] પહેરવેશ; લેમાસ (૨) પહેરવાનાં વસ્ત્ર. [—આપવા, પહેરાવવા-રાજસેવાના બદલામાં પેાશાક આપીને

Page #600

પેશાકનવીસ ]
બહુમાન કરવું.] નવીસ પું॰ પેાશાકની રીતભાત, ફૅશન ઇ૦ ના જાણકાર – તેમાં કુશળ. –કી સ્ત્રી॰ લૂગડાંલત્તાં કે તેનું ખરચ પેાશાગીર પું॰ [ા. પોરા (ખખતર)+ગીર (જ.)] પહેલવાન (૨) [પાશાક + ગીર ?] કાંકડા થઈ કરનારા (૩) ઠગ પેશાલય ન૦; પેશાળ સ્ત્રી॰ જુઓ પેશધશાળા [(૨)ગુપ્ત પેાશિનું વિ॰[ા. પોશીવT] આશરા-ઉત્તેજન આપનાર; મુરબ્બી પાષ(–સ) પું॰ [તં. પૌષ] વિક્રમ સંવતને ત્રીજો મહિને; પૌત્ર પેાષક વિ॰ [ä.] પાષણ કરનાર, તા સ્ત્રી, વાયુ પું॰ પ્રાણવાયુ; ‘કિસજન’ [ પેાષક વસ્તુ પાષણ ન॰ [i.] પોષવું તે (૨) ગુજરાન; નભાવ. —ણિયું ન૦ પાષ(-સ)વું સક્રિ॰ [સં. પોષવ્, પ્રા. પો] ખવરાવી પિવરાવી જતન કરવું (૨) [લા.] ઉત્તેજન – મદદ આપવી. [પાષા(–સા)ઢવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).] [(૩) માગણી થવી; ખપવું પાષા(–સા)નું અક્રિ॰ પાવું’નું કર્મણિ (૨) પાલવવું; પરવડતું પેાષિત વિ॰ [i.] પાષાયેલું; પાયાતું પાષી(–સી) વિ॰ પેાલ માસનું પેાષ્ય વિ॰ [સં.] પેાષવા યાગ્ય
પાસ પું॰ [ા. પોત] નાકરચાકરોને હોળી –દિવાળીની કે આનંદપ્રસંગની ખુશબખ્તી (૨) [સં. પૌષ, પ્રા. પોસ] પાષ મહિના પાસ,દોડી પું॰ [hī. પોસ્ત +ઢાડો] ખસખસનું ખાલી જીંડવું પાસવું, પાસાઢવું સર્જક્ર જુએ ‘પેાષવું’માં પાસાણ ન॰ પાષાવું તે (૨) માગણી; ખપત. —તું વિ॰ પુષ્ટ; મેટું (૨) પેસાય એવું કે એટલું
પેાસાનું અક્રિ॰ જુએ પેાષાવું પેાસી વિ॰ જુએ પેાષી પાસે પું॰ પારાધ; આવકનું એક વ્રત
પાળવું અક્રિ॰ (ધરાયાના ઘેનથી ઢોરનું) સ્થિર થઈ જવું પાળિયા પું॰ [‘પાળ' ઉપરથી] દરવાન
પાળી સ્ત્રી [સં. પોાિ, પોરી; સર૦ મ.] પાતળી અને પેચી રોટલી (૨) પૂરણપાળી
પાંક(ખ) (।૦) પું॰ [સં. વૃથુ, પ્રા. વહું] દૂધ ભરાયેલાં કણસલાંને હંજીને કાઢેલા કણ. [—પાડવા= કણસલાને તાપણી પર શેકી દાણા છૂટા પાડવા.]
પાસ્ટ શ્રી॰ [Ë.] ડાક; ટપાલ. [~કરવું, પેાસ્ટમાં નાખવું= ટપાલમાં રવાના કરવું.] ૦ફિસ સ્ત્રી ટપાલઑફિસ; ડાકઘર. કાર્ડ ન૦ ટપાલનું પલ્લું. ॰માસ્ટ(ત)ર પું॰ ટપાલસિના વડા અમલદાર. ૦મેંને પું॰ ટપાલી [ચીરફાડ ઇ૦ પોસ્ટમોર્ટ(ટં)મ ન॰ [.] મૃતદેહની તપાસ, તે માટે કરાતી પાસ્ટર ન॰ [.] જાહેર સૂચન કે ખખરનું કાળિયું, જે દીવાલ ઇ૦ પર ચાટાડાય છે [(૨)આળસુ; એદી (૩) પેાચું; નરમ પેસ્તી વિ॰ [[.] નશે। આણવા પેાસના દાડા ઉકાળીને પીનાર પેસ્ટેજ ન॰ [.] ટપાલખર્ચ [=પરઢ થવું.]
|
|
પેાહ (પા) પું॰ [કે. ૧૩૪ = દિવસ] મેહં પરેાઢિયું; પા. [–ફાટવા પેાહ, ૦પેાહ અ॰ (રવ૦)ઢારને પાણી પીવાને ઉચ્ચારાતા ઉદ્ગાર પાહાલ (લ,) સ્ત્રી॰ [નં. પ્ર+હૈંલ્થ] નવી ખેડાયેલી જમીન પાળ સ્ત્રી [સં. પ્રતોજ઼ી; પ્રા. મોહી, વોહ્રી] દરવાજો (૨) દરવાજાવાળા મહાહ્યા (૩) શેરી

૫૫૫
[પ્રકટવું
પાંક(–ખ)હું (૦) ન॰ [રે. પુંવળા] પેાંખવામાં વપરાતાં—Üસળ, મુસળ, રવૈયા અને ત્રાક – એ ચારમાંનું દરેક (૨) પેાંખવાની ક્રિયા પાંક(−ખ)વું (પ૦)સ॰ક્રિ॰ [જીએ પેાંકણું, સં.પ્રોક્ષ ?]પાંખણા વડે વરકન્યાને વધાવવાં (૨) પાણી સીંચીને વધાવવું (૩)+ પાણી મૂકી પ્રતિજ્ઞા કરવી – સંકલ્પ કરવેા (૪) [લા.] મારવું પાંકિયું(૦)ન॰ [જીએ પેાંક] લીલું કણસલું (જેનેા પેાંક પડાય છે) પાંદવું (પૅ।૦) સક્રિ॰ (સુ.) ગુંદવું; ચગવું; કચરવું. [પાંદાનું અગ્નિ (કર્મણિ), ~વું સ॰ક્રિ॰ (પ્રેરક).] પોગઢ વિ॰ [ä.] બાળવયનું કે ખાળક જેવું (૨) ન૦ ખાલ્યાવસ્થા. ૦પણું ન॰, વય સ્ત્રી, ન॰. –ઢાવસ્થા સ્ત્રી॰ [ + અવસ્થા]
બાલ્યાવસ્થા
પાત્ર પું॰ [સં.] દીકરાના દીકરા. -શ્રી સ્રી॰ દીકરાની દીકરી પૌલિક વિ॰ [સં.] પુદ્ગલ સંબંધી પાનઃપુન્ય ન॰ [સં.] પુનઃ પુનઃ થવું તે; વારંવારપણું પાર પું॰ [સં.] શહેરી (૨) વિ॰ પુર – શહેરને લગતું – સંબંધી પૌરવી સ્ત્રી॰ મધ્યગ્રામની એક મૂર્ચ્છના પરસ્ત્ય વિ॰ [É.] પૂર્વનું
|
પૈારાણિક વિ॰ [[.] પુરાણને લગતું (૨) પું॰ પુરાણી પૌરુષ વિ॰ [i.] પુરુષનું (૨) ન॰ પુષવ (૩) પુરુષાતન. –ધેય વિ॰ પુરુષનું; પુરુષને છાજતું (૨) પુપે રચેલું પૈર્ણમાસી, પાણિમા સ્ત્રી॰ [સં.] પૂર્ણિમા પર્વાપર્યું ન॰ [સં.] પૂર્વાપર હોવાપણું; ક્રમ પાર્થિક વિ॰ [i.] પૂર્વેનું; પહેલાંનું [પુલસ્ત્ય ઋષિનું ‘ પલસ્ત્ય પું [i.] (સં.) રાવણ, કુબેર કે વિભીષણ (૨) વિ॰ પોષ પું॰ [i.] પોષ માસ
પૌષધ ન॰ [તું. ઉપવલય] શાળા સ્ત્રી જુએ પેાષધ, શાળા પોષ્ટિક વિ॰ [i.] પુષ્ટિ આપનાર
પાંઆ(—વા) પું॰ ખ૦૧૦ [સર૦ મ. પોદ્દા (સં. વૃત્યુ)] શેકેલી ડાંગરને ખાંડીને કાઢેલા ચપટા દાણા. [—ખંઢાવા = [લા.] માર પડવાથી કચ્ચર થયું (ર) નુકસાનમાં આવી પડવું.] પ્યાજ ન॰ પિયાજ; ડુંગળી. જી વિ॰ ડુંગળીના રંગનું ખ્યાદીમાત સ્ત્રી॰ [ા. વિાહ +અ. માત] પ્યાદાથી ખાઃશાહને આંતરવાના શેતરંજના એક દાવ [ પેદળ સિપાઈ પ્યાદું ન॰ [ા. વિદ્યાä] શેતરંજમાં પેદળ સિપાઈનું મહેારું(૨) પ્યાદેમાત વિન્નુિ પ્યાદીમાત] પ્યાદે હરાવેલું (શેતરંજમાં) પ્યાર પું॰ [ત્રવ. વિમાર (સં. પ્રિયાર)] પ્રેમ. –રી સ્ત્રી॰ [મવ. વિમારી] વહાલી સ્ત્રી. – વિ॰ વહાલું (૨)+સ્નિગ્ધ; ચીકણું. –રા પું॰ વહાલા પુરુષ
ખ્યાલી સ્ત્રી॰ [ીં. પિયાદેં] નાનું પવાલું (૨) [લા.] દારૂના પ્યાલા. [—અડાવવી, -ચઢાવવી, પીવી, લેવી = દારૂ પીવે.] હું પું॰ પવાલું. —àા પું॰ મેઢું પવાલું; પાલા. [—પીવા = સેાબતમાં – મતમાં મળી જવું (૨) હિંદુએ મુસલમાન થયું.] પ્યાસ સ્ત્રી॰ [હિં.] તરસ. –સી, –સું વિ॰ તરસ્યું બ્યુરિટન વિ॰ (૨) પું૦ [.] ખ્રિસ્તી પેટેસ્ટન્ટ ધર્મની એક (ભારે ચેાખલિયા) શાખા કે પંથનું
પ્રકટ વિ॰ [સં.] પ્રગટ; ખુલ્લું (૨) પ્રત્યક્ષ (૩) પ્રસિદ્ધ; પ્રકાશિત (પુસ્તક)(૪)અ॰ ખુલ્લી રીતે; જાહેર રીતે. ૰વું અક્રિ॰ જુએ

Page #601

પ્રકટાવવું]
પ્રગટયું. [–ટાવવું સ॰ક્રિ॰ (પ્રેરક).] ટિત વિ॰ પ્રકટ થયેલ; | પ્રદેાપિત વિ॰ [É.] ગુસ્સાવાળું કે ગુસ્સે કરાયેલું
૫૫૬
|
|
પ્રકાશિત. –ટીકરણ ન॰ ગૂઢ રહેલું સ્પષ્ટ કરવું તે પ્રકર પું॰ [ä.] સમહ; ઢગલે પ્રકરણ ન॰ [ä.] પ્રસંગ; વિષય (૨) ગ્રંથને વિભાગ; અધ્યાય (૩) કોઈ બાબત ઉપરના સંપૂર્ણ વ્યવહાર – મામલા (૪) કશું કરવાનું ખાસ વિધાન કરતું વચન (૫) (કા. શા.) કવિકપિત વસ્તુવાળું રૂપક નાટક. [–ઉકેલવું, ઉઘાડવું, કાઢવું, માંઢવું = -ની વાત માંડવી,લંબ!ણથી અને વિગતથી અમુક વાત ચલાવવી.] પ્રકરી સ્ત્રી॰ [i.] નાટકમાંની ઉપકથા (કા. શા) પ્રકર્ષ પું॰ [સં.] અત્યંતતા (૨) ઉત્તમપણું; શ્રેષ્ઠતા પ્રકંપ પું॰ [ä.]અત્યંત કંપ [કેર કે તફાવત; બીજો પ્રકાર પ્રકાર પું॰ [i.] ભેદ; જાત (૨)રીત; તરેહ. –રાંતર ન૦ પ્રકારમાં પ્રકાશ પું॰ [i.] અજવાળું (૨) પ્રસિદ્ધ; પ્રાગટય (૩) સંગીતમાં એક અલંકાર. [~કરવું = જાહેરમાં મૂકવું; બહાર પાડવું. “પાડવા =અજવાળું પાડવું; દેખાય એમ કરવું (૨) છાની કે અલભ્ય વિગતા પૂરી પાડીને સમજાય એમ કરવું.–મારવા = પ્રકાશવું;તેજ નાંખવું; ચળકવું. પ્રકાશમાં મૂકવું, લાવવું = જાહેરમાં આણવું; જાણીતું કરવું.] ૦૩ વિ॰ પ્રકાશ કરનારું (૨) પ્રસિદ્ધ કરનાર. ૦કણ પું॰ પ્રકાશના સૂક્ષ્મ અણુ કે કણ; ભેટોન.’ ૦ત્વ ન૦ પ્રકાશ હવે! કે આપવા તે; ‘યુમિનૅસિટી' (ર. વિ.). ન ન॰ પ્રકાશિત કરવું તે (૨) પ્રસિદ્ધ કરેલા ગ્રંથ. મંદિર ન૦ પુસ્તકા પ્રસિદ્ધ કરનાર સંસ્થા. ૦માન વિ॰ પ્રકાશતું. માપક ન॰ પ્રકાશ માપવાનું યંત્ર; ‘કેપ્ટામિટર' (પ. વિ.). માપન ન॰ પ્રકાશ માપવા તે કે તેની વિદ્યા; ‘કેટમિટ્ટી. ૦વાન વિ॰ પ્રકાશવાળું. વિજ્ઞાન, શાસ્ત્ર ન॰ પ્રકાશનું વિજ્ઞાન કે શાસ્ત્ર; ‘ઑઑપ્ટિક્સ’. લેખન ન॰ કેટોગ્રાફી પ્રકાશનું અક્રિ॰ [સં. પ્રાĪ] ચળકયું; તેજ મારવું; શેાલવું(૨) પ્રકાશમાં કે બહાર આવવું; જાહેર થયું (૩) સ॰ક્રિ॰ પ્રકાશિત કરવું; બહાર પાડવું; પ્રસિદ્ધ કરવું [છપાવી પ્રસિદ્ધ કરાયેલું પ્રકાશિત વિ॰ [i.]પ્રકાશવાળું; પ્રકાશતું (૨) પ્રકાશમાં આવેલું; પ્રકાશિતા શ્રી॰ [i.] પ્રકાશવું તે; પ્રકાશત્વ પ્રકીણ વિ॰ [સં.] વેરાયેલું; છવાયું (૨) પરચૂરણ પ્રકૃત વિ॰ [ä.] પ્રસ્તુત; જેની વાત ચાલુ હોય તેવું (૨)અવિકૃત; મૂળ સ્થિતિનું; કુદરતી. “તાચાર પું॰ મૂળ કે કુદરતી આચાર પ્રકૃતિ સ્ત્રી॰ [H.] કુદરત (૨) ધર્મ; પ્રધાન ગુણ (૩) તબિયત (૪) સ્વભાવ; મિજાજ (૫) અમાત્યવર્ગ (૬) પ્રજા (૭) પુરુષથી ભિન્ન એવું જગતનું મૂળ ઉપાદાન (૮) જેને રૂપાખ્યાનના પ્રત્યયા લાગે છે તે (વ્યા.). કાપ પું॰ પ્રજાના કાપ. ૦૪, જન્ય વિ સહજ; કુદરતી. ધર્મી વિ॰ કુદરતના કાયદા પ્રમાણે ચાલતું; નૈસર્ગિક. ૦મંડલ(−ળ) ન॰ આખા પ્રત્નસમુદાય; જનતા. વાદ પું॰ નિસર્ગવાદ; ઇન્દ્રિયગ્રાલ એવી પ્રકૃતિ કે દૃશ્ય સાચું છે એવી માન્યતાના વાદ; ‘નેચરલઝમ'. ૦વાદી વિ॰ (૨) પું॰ પ્રકૃતિવાદ અંગેનું કે તેમાં માનનારું. વિન્યાસ પું॰ પ્રકૃતિના રૂપમાં ગોઠવવું તે (ન્યા.). સિદ્ધ વિ॰ પ્રકૃતિ પ્રમાણેનું; સ્વભાવસિદ્ધ; કુદરતી. ॰થ વિ॰ પ્રકૃતિ કે સ્વભાવમાં રહેલું પ્રકૃષ્ટ વિ॰ [i.] ઉત્કૃષ્ટ; ઉત્તમ (૨) પ્રબળ; અતિશય પ્રાપ પું॰ [સં.] ગુસ્સા; ક્ષેાભ (૨) પ્રખળતા

[પ્રચ્છાદ
પ્રક્રમ પું॰ [સં.].પગલું (૨) શરૂઆત (3) ક્રમ; વ્યવસ્થા. ૦ભંગ પું॰શરૂ કરેલા ક્રમને ન જાળવવા તે (સાહિત્યમાં એક દોષ.) પ્રક્રિયા સ્ત્રી॰ [સં.] કાર્યપ્રણાલી; પદ્ધતિ; રીત (ર) અનુષ્ઠાન; ક્રિયા
(૩) પ્રકરણ; ખંડ (૪) રાખ્યું તેડવા –બનાવવાની રીત (વ્યા.) પ્રક્ષાલન ન॰ [સં.] ધેલું તે
પ્રક્ષાલિત વિ॰ [સં.] પખાળેલું; ધેયેલું
પ્રક્ષિપ્ત વિ॰ [સં.] નાખેલું; કેંકેલું (૨) પાછળથી ઉમેરાયેલું પ્રક્ષાણ વિ॰ [i.] ક્ષીણ (૨) નાશ પામેલું
પ્રક્ષુબ્ધ વિ॰ [i.] ખૂબ ખળભળેલું
પ્રક્ષેપ પું૦,૦ણુ ન॰[સં.] નાખવું – ફેંકવું તે (૨) પાછળથી ઉમેરવું કે ઉમેરેલું તે (૩) પ્રેાજેક્ષન' (ગ.). ॰ક પું॰ પ્રક્ષેપ કરનાર પ્રક્ષેાભ પું॰, ૦ણ ન॰ [સં.] ખળભળાટ
પ્રખદા સ્ક્રી॰ [સં. રેવલ, પ્રા. વરસા] સભા (જૈન) પ્રખર વિ॰ [સં.] ઉગ્ર; તીક્ષ્ણ
[ પ્રસિદ્ધિ પ્રખ્યાત વિ॰ [સં.] પ્રસિદ્ધ; જાણીતું; વખણાયેલું. ~તિ સ્ત્રી॰ પ્રખ્યાપન ન॰ [સં.] જાહેર કરવું તે (૨) જણાવવું તે પ્રગટ વિ૦ (૨) અ॰ જુએ પ્રકટ. ॰વું અક્રિ॰ પ્રગટ થયું; જન્મવું (૨) સળગવું (૩) સક્રિ॰ સળગાવવું. “ટાવવું સક્રિ ‘પ્રગટવું નું પ્રેરક. –ટાવું અક્રિ॰ ‘પ્રગટવું’નું કર્મણિ પ્રગતિ સ્ત્રી॰ [સં.] આગળ વધવું તે; ઉન્નતિ. ૦ર વિ॰ પ્રગતિ કરનારું; પ્રાર્ગાતક. માન વિ॰ પ્રગતિ કરનાર. વાદ પું॰ જગતમાં બધે પ્રાંત થાય છે એવી માન્યતા. વાદી વિ૦ (૨) પું॰ પ્રગતિવાદમાં માનનાર. ૦શીલ વ॰ પ્રગતિ કરતું પ્રગલ્ભ વિ૦ [i.] પ્રૌઢ; ગંભીર (૨) ઉંમરે પહોંચેલું; પુખ્ત (૩) નિર્ભય; નીડર (૪) નિર્લજ્જ; ધૃષ્ટ (૫) ઉદ્ધત; અભિમાની. તા સ્ત્રી. ~ભા સ્ત્રી॰ પ્રૌઢા (નાયિકાના પ્રકાર) પ્રગાઢ વિ॰ [સં.] બહુ ગાઢ
પ્રઘાત પું॰ [સર॰ મેં., મું.] રિવાજ; ચાલ; ધારે; પ્રથા પ્રચય પું॰ [સં.] ઢગલે; સમૂહ (૨) વૃદ્ધિ; ઉપચય પ્રચરવું અક્રિ॰ [સં.ચર્] પ્રચાર પામવું; ફેલાવું પ્રચરિત વિ॰ [સં.] પ્રચાર પામેલું; પ્રચરેલું પ્રચલનું અક્રિ [મં. પ્રવ્રુ′′ ] પ્રચલિત થયું; ચાલવું પ્રચલિત વિ॰ [i.] ચાલતું આવેલું; ચાલુ પ્રચંડ વિ॰ [i.] ભયંકર (૨) કદાવર પ્રચાર પું॰ [É.] ફેલાવા (૨) વહીવટ; રૂઢિ. ૦૬ પું॰ પ્રચાર કરનાર. કામ ન॰ પ્રચાર કરવાનું કામ. કામી વિ॰ પ્રચાર કરવાની કામનાવાળું; પ્રચારલક્ષી; ‘પ્રે પેગોન્ડસ્ટ’, ૦કાર્ય ન૦ (ખબરે કે વિચારાને) પ્રચાર કરવાનું કામ. ૦ણુ ન૦, ૦ણા સ્ત્રી॰ પ્રચાર કરવે તે. વું સક્રિ॰ ફેલાવવું; પ્રચાર કરવા. [રાવું (કર્મણિ), “રાવવું (પ્રેરક).] —રિત વિ॰ પ્રચાર કરાયેલું. રિયું વિ॰ કેવળ પ્રચાર પૂરતું; પ્રચારકામી પ્રચાલક પું॰ [H.] ચલાવનાર (૨) આરંભક પ્રચુર વિ॰ [i.] ખૂબ; પુષ્કળ. તા સ્ત્રી પ્રચ્છન્ન વિ॰ [સં.] ઢાંકેલું (૨) અણછતું. તા સ્ત્રી પ્રચ્છઈન ન॰ [É.] શ્વાસ બહાર કાઢવા તે (૨) ઊલટી પ્રચ્છાદન ન॰ [તું.] ઢાંકવું તે; છુપાવવું તે (ર) ઉપરણું (૩) ચાદર

Page #602

મચ્છાદિત]
૫૫૭
[પ્રતિકાણ
(પથારી માટેની)
પ્રજવલમાન વિ. [સં.] પ્રજળતું; પ્રકાશમાન પ્રચ્છાદિત વિ૦ [ā] ઢાંકેલું; છુપાવેલું
પ્રજવલિત વિ. [સં.] પ્રજળતું; પ્રદીપ્ત પ્રદ્યુત વિ૦, --તિ સ્ત્રી [i] જુઓ ચુત, –તિ
પ્રજવળવું અ૦ ક્રિ૦ જુઓ પ્રજળવું પ્રજનન ન૦ [] ગર્ભાધાન કરવું તે (૨) જન્મ આપવો -પ્રસવ | પ્રજવાળવું સક્રિટ જુઓ પ્રજવાળવું; પ્રજાળવું થો તે (૩) સંતતિ. શાસ્ત્ર નવ “યુજેનિકસ
પ્રણ ન૦ +[જુઓ પણ હોડ પ્રજવાળવું સત્ર ક્રિટ [. વડસળગાવવું (૨) દીપાવવું. પ્રણત વિ. [i] પ્રણામ કરતું; ભક્ત (૨) નમ્ર; વિનયી. ૦પાળ
વિ૦ (૨) ૫૦ પ્રણત જન- ભક્તજનને પાળનાર – રક્ષનાર (પ્રભુ) પ્રજળવું અ૦િ [સં. પ્રક્વેસ્ટ ; પ્રા. ઘન, ] સળગવું, બળવું પ્રણમન ન૦ [.] પ્રણમવું તે; નમન પ્રજા સ્ત્રી[] જનતા; લોકસમૂહ (૨) એક સંસ્કૃતિ ને એકથ- | પ્રણમવું સક્રિ. [સં. ગળ] નમવું; નમસ્કાર કરવા ભાવવાળો લેકસમૂહ, એક રાષ્ટ્રની જનતા (૩) માનવવંશશાસ્ત્રની | પ્રણય ! [] પ્રેમ (સ્ત્રી પુરુષનો) (૨) નમ્ર વિનંતી. >યિની રીતે એકસરખે લોકસમહ (૪) રૈયત (૫) સંતતિ. [–થવી = | સ્ત્રી પ્રેમ કરનારી કે પ્રેમનું પાત્ર થયેલી સ્ત્રી (૨) પત્ની. –થી સંતાન થવાં. –હોવી = સંતતિ હોવી.] ૦કીય વિ૦ પ્રજાનું, –ને વિત્ર પ્રેમ કરનાર કે પ્રેમનું પાત્ર થયેલો પુરુષ (૨) વ પત (૩) લગતું. ક્ષોભ પુત્ર પ્રજાને ખળભળાટ. ૦ગીત ન રાષ્ટ્રગીત. પ્રણયી પુરુષ ૦જીવન ન૦ સમગ્ર પ્રજાનું જીવન. તંત્ર ન... પ્રજાસત્તાક રાજ્ય- પ્રણવ પં. [સં.] ૩ૐકાર. ૦મંત્ર પું૩મંત્ર તંત્ર; રિપબ્લિક.” ૦ત્મક વિ. પ્રજાને લગતું; પ્રજાકીય. છત્મા પ્રણામ પૃ૦ [] નમસ્કાર. [–કરવા] પું [+ આત્મા] પ્રજાને આત્મા– તેનું પોતાપણું કે હૃદય. ૦૦ પ્રણામવું સક્રિય પ્રણામ કરવા; નમવું ન એક પ્રજા હોવાને ભાવ. ૦ધીન વિ૦ [+ગીન] પ્રજાને પ્રણાલ પં; –લિકા, –લી સ્ત્રી [સં.] રૂઢિ પદ્ધતિ; પરંપરા આધીન. ૦નુગ્રહ ૫૦ [+અનુગ્રહ] પ્રજા ઉપર અનુગ્રહ – તેનું | પ્રણાશપું [ā] સર્વનાશ; પૂરી ખુવારી ભલું કરવું તે. ૦૫તિ મું. સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિને અધિષ્ઠાતા દેવ; | પ્રણિધાન ન૦ [i] સમાધેિ; ધ્યાન (૨) ભક્તિ; ઉપાસના (૩) બ્રહ્મા (૨) રાજા (૩) [લા.] કુંભાર (૪) સૂર્યમાળાને એક દૂરને કર્મફલત્યાગ. ૦૦ ન૦ પ્રણિધાન થયું કે હોવું તે; પ્રણિધાનની ગ્રહ; “યુરેનસ'. ૦૫રાયણ વિ. પ્રજામાં પરાયણ–તેની સેવામાં સ્થિતિ કે અવસ્થા ભાવવાળું. ૦પાલ–ળ)ક પુત્ર રાજ. પાલન નપ્રજાનું | પ્રણિધિ પં. [સં.] છુપ જાસૂસ પાલન. ૦ભાવ ૫૦ રાષ્ટ્રીયતા. ૦માનસ ન૦ પ્રજાનું લેકેનું | પ્રણિપત સ્ત્રી [સં.] કાલાવાલા; આજીજી માનસતેમનું મન ને વૃત્તિવલણ ઈ૦; લેકમાનસ. ૦વતી | પ્રણિપાત પં. [સં.] પગે પડવું તે સ્ત્રી સંતાનવાળી સ્ત્રી. વત્સલ વિ. પ્રજા પર હેતવાળું; | પ્રણીત વિ૦ [.] રચેલું પ્રજાપરાયણ. વ્યાપી ને આખી પ્રજામાં વ્યાપેલું; ખૂબ મોટું | પ્રણેતા પું[સં.] રચનાર (૨) આગેવાન; પ્રવર્તક ને ફેલાયેલું. શાસનવાદ ૫૦, ૦શાહી સ્ત્રી, લોકશાસન) | પ્રત સ્ત્રી [સર૦ મ. પ્રત; fહું. પ્રતિ (સં. વર્તા)](ગ્રંથની કે કોઈ ડેમેક્રસી' (૨) વિ૦ લોકશાહી સંબંધી. ૦સત્તાકવિ પ્રજાની લખાણની) નકલ (૨) મૂળ લખાણ; “કંપી' સત્તા કે ચલણવાળું; પ્રજાના વહીવટવાળું સત્તાવાદ પુંછ | પ્રતપવું અક્રિ. [સં. પ્રત૬] ખૂબ તપવું જુઓ પ્રજાશાહી. સ્મિતા સ્ત્રી [ રમતા] પ્રજા તરીકેનું | પ્રતા૫ ૫૦ [૪] સામર્થ્ય; પ્રભાવ (૨) તેજ; કાંતિ (૩) રુઆબ.
અભિમાન –ૌરવ. સ્મિતાવાદ પુત્ર રાષ્ટ્રવાદ; નેશનલિઝમ' | ટુવાન, ૦શાળી, પી વિ. પ્રતાપવાળું પ્રજાળવું સત્ર ક્રિક [ જુઓ પ્રજળવું] સળગાવવું, પ્રજવાળવું. | પ્રતારણા સ્ત્રી [.] છેતરપિંડી
[પ્રજાળવું અક્ર. (કર્મણિ), –વવું સક્રેટ (પ્રેરક)] પ્રતિ સ્ત્રી, જુઓ પ્રત (૨) પ્રકાર; વર્ગ; જાત પ્રજીવક ન [સં.] જુઓ “વિટામિન
પ્રતિ અ૦ [.] તરફ (૨) નીચેના અર્થમાં વપરાતે એક ઉપસર્ગ, પ્રજેશ પં. [સં.] (સં.) પ્રજાપતિ; બ્રહ્મા
વિરુદ્ધ, વિપરીત (ઉદા૦ પ્રતિકાર); સામે (ઉદા પ્રત્યક્ષ); બદલામાં પ્રજોત્પત્તિ સ્ત્રી [.] સંતાનની ઉત્પત્તિ
(પ્રત્યુપકાર) હરેક; દરેક (ઉદાપ્રત્યેક; પ્રતિક્ષણ); સમાન; સદશ પ્રજોત્પાદક વિ. [સં.] સંતાન ઉપજાવે એવું. ન નવ પ્રજા | (ઉદા. પ્રતિકૃતિ) ઉપન્ન કરવી તે; પ્રજનન
પ્રતિઉત્તર પુત્ર જુઓ પ્રત્યુત્તર પ્રોદ્ધાર પં. [.] પ્રજાનો ઉદ્ધાર –ઉન્નતિ. ૦૭ વિ. તે કરનાર | પ્રતિકરણ ન. [સં.] જુઓ પ્રતિકાર પ્રજ્ઞ વિ૦ (૨)પું [i.] ઊંડું જ્ઞાન ધરાવનાર; જ્ઞાની. છતા સ્ત્રી- | પ્રતિ(–તી)કાર પં. [4] વિરોધ; સામને (૨) બદલો (૩) પ્રજ્ઞા સ્ત્રી [i] બુદ્ધિ. ૦ચક્ષુ વિ૦ અંધ (૨) ન જ્ઞાનરૂપ નેત્ર. | ઉપાય; ઇલાજ. ૦૦ વિ૦ પ્રતિકાર કરનારું [ઊલટું કાર્ય ૦ન નશુદ્ધ ઊંડું જ્ઞાન. ૦૫ારમિતા સ્ત્રી પ્રજ્ઞાની પરમ | પ્રતિકાર્યન [.] કાર્ય સામેનું કાર્ય બદલો (૨) અવળું કે સિદ્ધિ; બૌદ્ધ દશ પારમિતાઓમાંની એક. ૦વાદ ૫૦ પ્રજ્ઞા કે | પ્રતિકાવ્ય ન [] (ઉપહાસ કરવા કરાતી) મૂળ કાવ્યની પ્રતિજ્ઞાન યા વિદ્વત્તા ભરેલી માન્યતાને વાદ (૨) [લા.] અતિ ડાહી | કૃતિ; “પ્રેરડી'
[સ્ત્રી ને પાંડિત્ય ભરેલી વાત (પણ તથ્થાંશ વિનાની). ૦વાદી વિ૦ | પ્રતિકૂલ(–ળ) વિ. [સં.] અનુકૂળ નહિ તેવું; વિરુદ્ધ; ઊલટું. છતા (૨) પંપ્રજ્ઞાવાદને લગતું કે તે માનનારું
પ્રતિકૃતિ સ્ત્રી [i] છબી (૨) નકલ પ્રજવલન ન. [સં.] પ્રજ્વળવું તે
પ્રતિકણ [ā] “ પોઝિટ ઍગલ' (ગ.)

Page #603

પ્રતિક્રમણ]
૫૫૮
[પ્રતિરેધી
પ્રતિક્રમણ ન [સં.] જુઓ પહેકમણું [ ‘કાઉંટર-
રેયૂશન” જુઓ પ્રતિપાલક. ૦૬ સક્રિટ જુઓ પાળવું પ્રતિક્રાંતિ સ્ત્રી. [ā] ક્રાંતિ સામે જતી – ઊલટી કે અવળી ક્રાંતિ; | પ્રતિપ્રકાશક વિ૦ [i.]પ્રકાશને પિતે ઝીલી લઈ તેને પાછો ફેંકે પ્રતિક્રિયા સ્ત્રી [i]ઉપાય(૨) વિધી ક્રિયા –ગતિ; “રિઍક્ષન’ | એવું; “ફલરેસન્ટ'.=ન નતે ગુણ કે તેમ કરવું તે; “ફરેસન્સ” પ્રતિક્ષણ અ [4.] પળે પળે [-મિતા સ્ત્રી પ્રતિગામીપણું | પ્રતિપ્રમેયે ન૦ [૩] પ્રમેયથી ઊલટે પ્રમેય; “કંન્ડર્સ પ્રતિગામી વિ. [4] સામી કે પાછી ગતિ કરનારું; પ્રગતિથી સામું. [ પ્રતિપ્રશ્ન પું[૪] સામે પ્રશ્ન; પ્રશ્ન સામે કરેલ પ્રશ્ન પ્રતિયહ ! [4] દાન લેવું તે (૨)સ્વીકાર. –હી વિ૦ દાન લેનાર પ્રતિપ્રસવ ૫૦ [i] અપવાદને અપવાદ (૨) વૃત્તિ કે ભાવ પ્રતિઘાત પું[i](મા) સામું મારવું તે (૨) જુઓ પ્રત્યાઘાત પ્રસવ કે સંભવે તેની સામે અસર કરે એવી કે તેને શમાવે એવી (૩) રુકાવટ
વૃત્તિ કે ભાવ; પ્રસવ સામેને પ્રસવ પ્રતિઘાર પુંપડો; પ્રતિઘોષ
પ્રતિપ્રિય ન [સં.] રૂડે બદલે પ્રત્યુપકાર પ્રતિઘોષ ! [4] પડશે. -ષિત વિ૦ પ્રતિષવાળું
પ્રતિફલ(–ળ) પું[.] પ્રતિફલન (૨) સામે બદલે. -લક પ્રતિચક્રવાત ! [í.] ચક્રવાત – વંટોળિયાથી ઊંધે વાતો પવન | પૃ૦ પ્રતિબિંબ ફેંકે તેવું ફલક; રિફલેકટર. –લન ન૦ પ્રતિબિંબ પ્રતિચિત્ર ન૦ [i] કેટેગ્રાફ'
(૨) પ્રતિક્રિયા સામેથી બદલો. --લિત વિ૦ પ્રતિબિંબિત પ્રતિછંદ ! [.] પડછાયારૂપ આકૃતિ
પ્રતિબદ્ધ વિ. [ā] બંધાયેલું (૨) પ્રતિબંધ - રુકાવટવાળું (૩) પ્રતિછાયા સ્ત્રી [.] પડછાયે; પ્રતિબિંબ
મ્પગેટ’ (ગ.) પ્રતિજ્ઞા સ્ત્રી [સં.] પણ; નિયમ (૨) શપથ (૩) પંચાવયવ વાકય- | પ્રતિબળ ને સામેથી થતું બળ; શત્રુબળ; વિરેધબળ માંનું પહેલું, જેમાં સાધ્યનો પક્ષ ઉપર નિર્દેશ કરવામાં આવે છે | પ્રતિબંધ ! [.]વિધ્ર; વાંધે; મનાઈ રુકાવટ, ૦ક વિ૦ રોકનારું. (ન્યા.).[-કરવી,લેવી = નિયમ, શપથ, કેનિશ્ચય કર.] ૦૫ત્ર –ધિત વિ૦ પ્રતિબંધ કે મને કરાયેલું; “કેન્દ્રાબૅન્ડ’ [વાળું ૫૦; નવ પ્રતિજ્ઞા લેખ. ૦બદ્ધ વિ૦ પ્રતિજ્ઞાથી બંધાયેલું. | પ્રતિબાધ j૦ [] બાધ; વાં, ૦કવિ બાધ કરે એવું; વાંધા
ભંગી વિ૦ પ્રતિજ્ઞાને ભંગ કરનાર. -જ્ઞાંતર નવ એક નિગ્રહ- પ્રતિબિંબ ન [i] પડછાયે; ચળકતી સપાટીમાં પડતી પ્રતિસ્થાન; વાદીએ કરેલા દૂષણને ઉદ્ધાર કરવા પોતાની પ્રતિજ્ઞા રછાયા. ૦૬ સક્રિ. –નું પ્રતિબિંબ ઝીલવું–ગ્રહણ કરવું. [-બાવું બદલવી તે (ન્યા.) (૨) બીજી પ્રતિજ્ઞા
(કર્મણિ), -બાવવું (પ્રેરક).] --બિત વિ૦ જેનું પ્રતિબિંબ પડયું પ્રતિતાલ પું[ä.] એક પ્રકારના તાલ (સંગીત)
હોય એવું પ્રતિદિન, પ્રતિદિવસ અ૦ [.] દરરોજ
પ્રતિબોધ પં. [સં.] જાગૃતિ (૨) જ્ઞાન, સમજણ (૩) બધ; ઉપદેશ પ્રતિદ્રુદ્રિતા સ્ત્રી [i] બેનું સામાસામી સ્પર્ધયું તે પ્રતિસ્પર્ધિતા | (૪) સ્મરણ; યાદ આપવું તે. ૦૬ સક્રિટ ઉપદેશ આપવો; પ્રતિકંઠી વિ૦ (૨) પું. [સં.] સામાવાળિયું; શત્રુ
સમજાવવું. [–ધાવવું (પ્રેરક), ધાવું (કર્મણિ).]. પ્રતિદ્વેષી વિ૦ (૨) પું. [સં] દ્વેષ કરનાર; શત્રુ
પ્રતિભા સ્ત્રી [સં] કાંતિ; તેજ (૨) માનસિક શક્તિની ઝળક પ્રતિધ્વનિ પું[૪] પડશે
- છટા (૩) કહપના, સર્જન અને શોધખેળના ક્ષેત્રમાં નવું નવું તેજ પ્રતિનમસ્કાર ૫૦ [] નમસ્કાર સામેથી ઝીલ તે
બતાવનારી અસાધારણ ઈશ્વરદત્ત બુદ્ધિશક્તિ. ન ન ભાન; સૂઝ પ્રતિનાયક [] નાટક કે વાર્તામાં નાયકને સામાવાળિયો (૨) તરતબુદ્ધિ(૩) પ્રતિભા (૪) સ્પષ્ટ થયું તે સમજણ; આકલન. પ્રતિનિધિ [ā]-ને બદલે, –ના તરફથી કામ કરવા નિયુક્ત | હવાન, ૦શાળી વિ૦ પ્રતિભાવાળું કરેલો માણસ (૨) રાજ્યનું પ્રતિનિધેિ; એલચી; “લિગેટ'. ૦૧| પ્રતિભાગ કું. [ā] ભાગ; અંશ (આવક કે ઊપજના) ન પ્રતિનિધિપદ (૨) પ્રતિનિધિ ચંટવાને અધિકાર. ૧ભવન | પ્રતિભાન ન૦, વાન,-શાળી વિ૦ જુઓ “પ્રતિભા'માં ન રાજ્યપ્રતિનિધિને નિવાસ; “લિગેશન”
પ્રતિભાસ ૫૦ [i.] આભાસ પ્રતિપક્ષ છું[સં.] સામે પક્ષ (૨) શત્રુ; સામાવળિયા (૩) | પ્રતિમધ્યમ ૫૦ [.] તીવ્રતર મ સ્વર (સંગીત)
પ્રતિવાદી. -ક્ષી પુંપ્રતિપક્ષને માણસ; સામાવાળિયે | પ્રતિમલલ પું. [i] પ્રતિપક્ષી મલ પ્રતિપત્તિ સ્ત્રી, સિં] પ્રાપ્તિ (૨) પ્રતીતિ; જ્ઞાન (૩) સંમતિ; | પ્રતિમા સ્ત્રી [i.] મૂર્તિ. ૦૧ ૧૦ પ્રતિમા (૨) પ્રતિબિંબ
સ્વીકાર (૪) નિશ્ચય; ખાતરી (૫) પ્રતિપાદન; નિરૂપણ (૩) દષ્ટાંત (૪) ઍટલૅગેરિધમ' (ગ.). લેખન નવ પ્રતિમા પ્રતિપદ(દા) શ્રી. [૪] પડે; એકમ
જોઈને કરેલું આલેખન મોડેલ ડ્રેઇગ'. વિધાન ની પ્રતિમા પ્રતિપન્નવિ૦ [સં.] જાણેલું (૨) સ્વીકારેલું (૩) મળેલું (૪) શરણા- બનાવવી તે ગત (૫) સાબિત કરેલું (૬) સંમાન-પ્રતિષ્ઠા પામેલું
પ્રતિમુખ ન૦ [8] નાટકના વસ્તુને પાંચમાંને એક સંધિ પ્રતિપાદક વિ. [ā] પ્રતિપાદન કરનારું–ને નવ પ્રમાણે આપી | પ્રતિમૂર્ત વિ૦ [i.] પ્રતિબિંબરૂપ; બરાબર મૂળ જેવું.--ર્તિ સ્ત્રી, પુરવાર કરવું તે [પાદન કરનારી | પ્રતિબિંબ બરાબર નકલ
[ગિતા સ્ત્રીપ્રતિપાદિત વિ. [સં.] પ્રતિપાદન કરેલું. ની વિ૦ સ્ત્રી પ્રતિ- | પ્રતિયેગી વિ૦ [i] વિરુદ્ધ કે સામેનું; ઊલટું; જેવા સામે તેવું. પ્રતિપાઘ વિ. [ā] જેનું પ્રતિપાદન કરવાનું હોય તે
પ્રતિરથ(–થી) પું[] સામે યોદ્ધો પ્રતિપાલક ૫૦ [4.] ભરણપોષણ કરનાર; રક્ષણ કરનાર, -ન | પ્રતિરૂ૫ ન૦ [] સામેથી તેવા રૂપનું તેનું પ્રતિબિંબ પ્રતિમા ન, –ને સ્ત્રી [સં.] ભરણપોષણ; રક્ષણ
(૨) વિ૦ –ને રૂપનું; –ની જોડેનું કે મળતું; “કાઉંટર્ટ' પ્રતિરોધ ૫૦ કિં.] અટકાવ; શેકાણ. ૦ક, –ધી વિ૦ રોકનારું
દર-થી) ૫
૨થી તે
મળતું કઉ
રાકના

Page #604

પ્રતિલિપિ]
પ્રતિલિપિ સ્ત્રી, પ્રતિલેખ પું॰ [i.] નકલ પ્રતિલેામ વિ॰ [સં.] ઊલટા ક્રમનું; અવળું; પ્રતિકુલ (૨) નીચું; હલકું (૩) ઉપલા વર્ણની સ્ત્રી સાથેનું (લગ્ન) પ્રતિવમન ન∞ [i.] પરાવર્તન; પાછું ફેંકાયું તે પ્રતિવર્ષ અ॰ [i.] દરશ્વરસે
પ્રતિવાદ પું૦ [સં.] વિરોધ; ખંડન (૨) વાદ સામે કે તેના જવાબ રૂપે વાદ; ઉત્તર; જવાબ. ૦૩, –દિની સ્ત્રી॰ પ્રતિવાદી સ્ત્રી. –દી પું॰ દાવામાં બચાવપક્ષને માણસ પ્રતિવાય પું॰ જીએ પ્રત્યવાય પ્રતિવારણ ન॰ [સં.] નિવારણ પ્રતિવિધાન . [સં.] ઉપાય; ઇલાજ [‘ઍન્ટી-ટાસિન’ પ્રતિવિષ ન॰ [સં.] વિશ્વના ઉતાર કે મારણ, વિશ્વ સામેનું વિષ; પ્રતિશબ્દ પું॰ [H.] પડઘેા [ધરણું લઈને સૂવું તે પ્રતિશયન ન॰ [સં.] ઇષ્ટ વસ્તુ મેળવવા દેવ આગળ અનશન કે પ્રતિશાપ પું॰ [સં.] શાપ સામે અપાતા શાપ પ્રતિશેાધ પું॰, ન ન॰ [સં.] ખલા લેવે! – વેર વાળવું તે પ્રતિષેધ પું॰ [સં.] નિષેધ; મના
પ્રતિષ્ટા સ્ક્રી॰ [i.] આબરૂ (૨) (મૂર્તિની) વિધિપૂર્વક સ્થાપના (૩)સ્થિરતા; મજબૂતી. ન ન૦ સ્થાન; સ્થળ. ૦પક પું॰ પ્રતિષ્ઠા કરનાર. —ષ્ઠિત વિ॰ પ્રતિષ્ઠાવાળું; આબરૂદાર (૨) સ્થિર; જામેલું પ્રતિસંપ્રસારણ ન॰ [i.] સંપ્રસારણથી ઊલટું પ્રતિસંબંધી વિ॰ [.] વિરુદ્ધ [મ' (ગ.) પ્રતિસિદ્ધાંત પું॰ [સં.]સિદ્ધાંતથી ઊલટા સિદ્ધાંત; ‘કૅન્વર્સ થિયપ્રતિસ્પર્ધા, ખ્રિતા સ્ત્રી॰ [સં.] હરીફાઈ. બધીઁ પું॰ હરીફ પ્રતિહત વિ॰ [સં.] પ્રતિઘાત – પ્રતિબંધ પામેલું પ્રતિ(—તી)હાર પું॰ [સં.] દ્વારપાળ. ~રિકા, –રી સ્ક્રી॰ સ્ત્રીદરવાન.—રું ન૦ પ્રતિહારનું કામ
પ્રતિહાસ પું॰ [i.] સામે હસવું તે પ્રતિહિંસા શ્રી॰ [i.] હિંસા સામે હિંસા પ્રતિહૃદય ન॰ [સં.] હૃદય – તેના ભાવાનું પ્રતિબિંબ પ્રતીક ન॰ [સં.] પ્રતિમા; મૂર્તિ (૨) ચિહ્ન; નિશાન. પ્રતીકાર, ૦ક વિ॰ [સં.] જુએ ‘પ્રતિકાર’માં પ્રતીક્ષા શ્રી• [સં.] વાટ જોવી તે
પ્રતીચી શ્રી॰ [સં.] પશ્ચિમ દિશા
પ્રતીત વિ॰ [સં.] સ્પષ્ટ જણાયેલું. [−થવું=સ્પષ્ટ થયું; સમજાવું (૨) દેખાયું; ભ્રમ થવા.] (ર) જીએ પ્રતીતિ
પ્રતીતિ સ્ત્રી॰ [i.] ભરેસે; વિશ્વાસ; પતીજ (૨) ખાતરી (૩) સમજ; જ્ઞાન. [પઢવી = વિશ્વાસ – ખાતરી થવાં–હાવાં.] કર, જનક વિ॰ પ્રતીતિ પેદા કરે – કરાવે એવું; વિશ્વાસપાત્ર. (તા સ્ત્રી૦)
૫૫૯
પ્રતાપ વિ॰ [સં.] વિરુદ્ધ; ઊલટું (૨) પું॰ એક અર્થાલંકાર,જેમાં ઉપમાનને ઉપમેય સમાન જણાવી તેને તિરસ્કાર કરવામાં આવે છે (કા. શા.). ગામી વિ॰ ઊલટું જનાર પ્રતીહાર, રી,− ં, જુએ ‘પ્રતિહાર’માં [પું પુરાતત્ત્વવિદ પ્રત્ન વિ॰ [i.] પુરાતન; પ્રાચીન; પુરાણું. વિદ્ વિ॰ (૨) પ્રગ્યક્(-) વિ॰ [ä.] પાકું કરેલું; વિમુખ થયેલું (૨) અંતર્મુખ; અંદર વળેલું (૩) અંતર્વતી; આંતર (૪) પશ્ચિમ. -ચેતન પું૦ |
|
|

[પ્રત્યાક્ષેાચન
પ્રત્યગાત્મા; જીવાત્મા (ર) પરમાત્મા પ્રત્યક્ષ વિ॰ [i.] નજર સામેનું (૨) સ્પષ્ટ; ખુલ્લું (૩) ઇંદ્રિયગ્રાË(૪) ચક્ષુર્ગાલ (૫) ન॰ઇન્દ્રિયા દ્વારા થતું જ્ઞાન(૬) તેનું સાધન – પ્રમાણ. [—થવું = ખુલ્લું થવું; આંખે દેખાવું(૨) સ્પષ્ટ પ્રતીતિ થવી.]કામ ન॰ પ્રત્યક્ષ કરવાનું કામ; ‘મૅટિકલ વર્ક,ન્યાન્યતા સ્ત્રી પ્રત્યક્ષ થવાની યાગ્યતા. વાદ પું॰ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણને જ સત્ય માનનારા વાદ; ‘પોઝિટિવિઝમ’. વાદી વિ૦ (૨) પું૦ ‘પૅાઝિટેવિસ્ટ’. “ક્ષીકરણ ન॰ પ્રત્યક્ષ કરવું કે કરાવવું તે પ્રગ્યન્ વિ॰ [i.] જુએ પ્રત્યક્‚ –ગાત્મા પું॰ [i.] જીવાત્મા પ્રત્યગ્દર્શી વિ॰ [É.] અંતર્મુખ ચક્ષુવાળું
પ્રત્યય વિ॰ [ä.] તાજું; નૂતન; યુવાન (૨) શુદ્ધ પ્રત્યપકાર પું॰ [i.] અપકાર સામે કરાતા અપકાર
પ્રત્યભિજ્ઞા સ્ત્રી॰ [સં.] ઓળખ (૨) સશ વસ્તુ દેખીને પહેલાં દેખેલી વસ્તુનું સ્મરણ થઈ આવવું તે. ન ન॰ જુએ પ્રત્યભિજ્ઞા (૨) એળખાણની નિશાની; અભિજ્ઞાન પ્રત્યભિનંદન ન૦ [i.] અભિનંદનની વસ્તુ કે વાતથી સામેથી રાજી થવું તે કે તે બતાવવા કાંઈ આપવું તે પ્રત્યય પું॰ [i.] વિશ્વાસ; ભરાંસા (૨) ખાતરી; નિશ્ચય (3) કારણ; હેતુ (૪) અનુભવજન્ય જ્ઞાન (૫) રૂપે! કે સાધિત શબ્દો બનાવવા શબ્દને અંતે લગાડવામાં આવે છે તે (વ્યા.). ૦રહિતા વિ॰ સ્રી॰ જેમાં પ્રત્યય કે પૂર્વગ નથી એવી (ભાષા). સાધિત વિ॰ પ્રત્યયેાથી સધાતે (શબ્દ). ૦૩મા વિ॰ સ્ત્રી॰ જેમાં પ્રત્યયા લેાપ પામ્યા છે એવી (ભાષા). યાત્મિકા વિ॰ સ્ત્રી॰ જેમાં પ્રત્યય છે એવી (ભાષા), યાન્તરે ન॰[+ અંતર] બીજો પ્રત્યય; બીજી પ્રતીતિ કે જ્ઞાન. –થી વિ॰ પ્રત્યયવાળું
| પ્રત્યર્પણ ન॰ [સં.] (કાયદાથી) પાછું આપવું કે સેપવું તે. (જેમ કે, પારકા રાજ્યના ગુનેગારનું ‘ઍક્ટ્રેડિશન’.) ૦પાત્ર વિ॰ પ્રત્યર્પણ (ગુનેગારનું) કરવાને ચાગ્ય (જેમ કે, અમુક ગુના) પ્રત્યવાય પું॰ [સં.] વિન્ન; નડતર (૨) પાપ; દ્વેષ પ્રત્યંગ પું॰ [i.] શરીરનું ગૌણ અંગ – કપાળ, કાન જેવું (૨) ખાલી (સંગીત)
પ્રત્યંચા સ્રી॰ [સં.] પછ
પ્રત્યંત પું॰ [સં.] સરહદ; છેલ્લી પ્રત્યાકષઁણ ન૦ [ä.] આકર્ષણ
[આવેલું સીમા (૨)વિ॰ સરહદ પર જોડે સામેની ક્રિયા; પ્રત્યાઘાત; ‘રિપન્નુન’ [ઉપેક્ષા (૩) ઠપકા પ્રત્યાખ્યાન ન॰ [સં.] પરિત્યાગ; અસ્વીકાર; નિરાકરણ (૨) પ્રત્યાગમન ન [સં.] પાછા આવવું તે
પ્રત્યાગ્રહ પું [સં.] આગ્રહ સામે વિરોધી આગ્રહ પ્રત્યાઘાત પું॰ [É.] સામેા આધાત કે ધક્કો; રી-ઍક્ષન’ (૨) પડઘેા. ૦૩, “તી વિ॰ પ્રત્યાઘાતવાળું; પ્રત્યાઘાત કરે એવું પ્રત્યાત્મા પું॰ [પ્રતિ+ઞામા] દરેક આત્મા — વ્યક્તિ પ્રત્યાદેશ પું॰ [É.] આદેશ; આજ્ઞા; હુકમ (૨) ઠપકા (૩) આદેશની અવજ્ઞા – ઇન્કાર (૪) (દેવી) ચેતવણી પ્રત્યાપ્તિ સ્ત્રી[સં.](કાયદામાં) પાછું મળવું તે (જસી કે બીજી રીતે કખજે લીધેલું તે); ‘રિપ્લેવિન’ [તે(૨) પ્રત્યારેાપ કરવા તે પ્રત્યારોપ પું॰ [સં.]સામું આળ. ૰ણુ ન॰ સામેનામાં આરેાપવું પ્રત્યાલાચન ન૦ [સં.] આલેાચન; અવલેાકનનું અવલેાકન

Page #605

પ્રત્યાવર્તન ]
૫૬૦
[ પ્રધાત્મક
પ્રત્યાવર્તન ન [સં.] પાછું વળવું તે; રિવર્ઝન”
પ્રદેશ પું[ä.] દેશ; મુલક; ભૂમિ (૨) મેટા દેશને એક ભાગ પ્રત્યાવતી વિ૦ [૩] પાછું વળતું (૨) પાછું મૂળ જગા પર પ્રાંત (૩) સ્થાન; જગા કે તેનો વિસ્તાર
આવતું (જેમ કે, નેકરીમાં); “રિવર્ઝનર’ [૨વું તે | પ્રદેશિની સ્ત્રી [સં.] અંગૂઠાની જોડેની આંગળી પ્રત્યાવલોક ૫૦ [i] સિહાયકન; પછીથી બધું જોવું વિચા- | પ્રદોષ j[સં] સંધ્યાકાળ (૨) તેરશ કરવાનું શિવનું વ્રત. [-કરો પ્રત્યાગ કું. [.] આવેગ સામે આવેગ; પ્રતિક્રિયા રૂપને = પ્રદેવનું વ્રત કરવું, તેરશે એક વાર ઋજે જ જમવું.] આવેગ
પ્રદ્યુમ્ન પં. [i.] (સં.) કૃષ્ણને પુત્ર; કામદેવને અવતાર પ્રત્યાસન્ન વિ. [સં.] પાસેનું; નજીકનું
પ્રધાન વિ. [4.] મુખ્ય (૨) પં. વછર; કારભારી; મિનિસ્ટર’, પ્રત્યાહાર છું. [સં.] અષ્ટાંગયોગનું એક અંગ-વિષયમાત્રમાંથી ૦ખંઠ ૫૦ મુખ્ય ખંડ–ઓરડો; દીવાનખાનું. ૦૫દ(–), ઈદ્રિને પાછી હઠાવી એક જગાએ સ્થિર કરવી તે
૦વટું ન પ્રધાનને હેદો; વજીરાઈ. ૦મંઠલ(-) ૧૦ રાજ્યના પ્રત્યુત અo [i] કિવા; બીજી રીતે (૨) નીકર; નહિ તો (૩) | પ્રધાનનું મંડળ, બધા પ્રધાનોનો સમૂહ. કવિવર્ત પુત્ર પ્રધાન કે ઊલટી રીતે
કારભારી બદલ કે પલટવો તે. શાહી સ્ત્રી પ્રધાનમંડળ - પ્રત્યુત્તર ૫૦ [] સામે જવાબ; જવાબને જવાબ
કૅબિનેટ દ્વારા ચાલતી રાજ્યપદ્ધતિ છે તેવી રીતે પ્રત્યુત્પન્ન વિ૦ [4] યોગ્ય સમયે તરત જ ઉત્પન્ન થયેલું. ૦મતિ | પ્રર્વસ ન૦ [i.] નાશ; ઉર છે. છેક વેવ પ્રવંસ કરનાર
સ્ત્રી, તરત-હાજરજવાબી બુદ્ધિ (૨) વિ૦ તેવું (માણસ) પ્રનાલિકા, પ્રનાલી સ્ત્રી, કિં.] પ્રણાલિકા પ્રત્યુદાહરણ ન. [૩] સામેનું -વિરુદ્ધનું ઉદાહરણ
પ્રપત્તિ સ્ત્રી [સં.] શરણ લેવું તે; પ્રધાન ગ ૫ ઈશ્વર પ્રત્યુપકાર ! [] ઉપકારના બદલામાં સામે ઉપકાર પ્રણિધાન દ્વારા સધાતે – ભાગ પ્રત્યુપાય ૫૦ [.] વળ ઉપાય
પ્રપન્ન વિ. [સં.] શરણાગત; પ્રપત્તિવાળું, –ન્નાભા વિ૦ (૨) પ્રત્યે અ૦ પ્રતિ; તરફ
j૦ [+ આત્મા] પ્રપન્ન આત્માવાળું; ભક્ત; ખુદાપરસ્ત પ્રત્યેક વિ૦ .દરેક
પ્રપંચ પું[સં.] વિસ્તાર (૨) માયાને વિસ્તાર; સંસાર (૩) પ્રથમ વિ. [સં.] પહેલું (૨) અ. શરૂઆતમાં (૩) પહેલેથી; અગા- સાંસારેિક માયા (૪) છળકપટ. [-+ચ = તરકીબ કરવી; છટકું ઉથી. [-ગ્રાસે મક્ષિકા = શરૂમાં જ વિશ્ન નડવું તે.] વતઃ અ૦ ગોઠવવું. -રમ = દગો કરે; છળકપટ કરવું.] ૦વાદ ૫૦ મળમાં, શરૂઆતમાં. છતા સ્ત્રી, તત્વ નવ પહેલાપણું, “પ્રા- | મટિરિયલિઝમ-ચી વિ. પ્રપંચથી ભરેલું પ્રપંચ કરે એ કપટી રિટી. દર્શની વિ૦૫હેલું –શરૂ શરૂનું જોયેલું કે જેવાતું; “પ્રાઈમા- | પ્રપ સ્ત્રી [સં.] પરબ. ૦દાન નવ પ્રપ રૂપે દાન; પરબ માંડી કેશી.” –મા વિ. સ્ત્રી પહેલી (વિભક્તિ). -ભાવસ્થા સ્ત્રી | પાણી પીવાનું દાનકર્મ કરવું તે [+અવસ્થા] પ્રાથમિક, પહેલી અવસ્થા. --ભાવૃત્તિ સ્ત્રી, પ્રપાઠક પૃ૦ [સં.] (વેદનું) પ્રકરણ; અધ્યાય ગ્રંથને ભાગ [+આવૃત્તિ] પહેલી આવૃત્તિ. -માશ્રમ પું[+માશ્રમ] | પ્રપાત . [] ધોધ (૨) ભસકે બ્રહ્મચર્યાશ્રમ
પ્રપાદાન ન૦ [4.] જુઓ ‘પ્રપામાં પ્રથા સ્ત્રી [ā] ધારે; વહીવટ (૨) રીત. [–પડવી = ધારો કે | પ્રપિતા પુત્ર [.] દાદે; વડવા
[દાદી રીત ચાલુ થવી.] ૦૪૦ વિ૦ પ્રથામાં જડ થયેલું; રૂઢિચુસ્ત. પ્રપિતામહ [i] બાપને દાદ; પરદાદે. –હી સ્ત્રી બાપની
બુદ્ધિ સ્ત્રી પ્રથા પ્રમાણે વિચારતી – ચીલે ચીલે ચાલતી બુદ્ધ | પ્રપુત્ર પું[4] દીકરાનો દીકરો; પૌત્ર (૨) પ્રથા વિશેની સમજબુદ્ધિ કે વિચાર
પ્રવ ૫૦ [i.] પૌત્રને પુત્ર. –ત્રી સ્ત્રી, પૌત્રની પુત્રી પ્રથિત વિ. [ā] પ્રખ્યાત (૨) દર્શાવેલું; કહેલું; જાહેર કરેલું | પ્રફુલલિત વિ[સં.] ખીલેલું (૨)આનંદ પામેલું. (લિપ્રથીનાથ ૫૦ [જુએ પૃથ્વીનાથી રાજા [ ઉદા૦ ફળપ્રદ’ | તોતા સ્ત્રી૦. પ્રફુલવું અક્રિ. પ્રફુલ થવું -પ્રદ વિ. [ā] “આપનાર' એ અર્થમાં સમાસમાં નામને છેડે. પ્રબલ(ળ) વિ૦ [સં.] બળવાન (૨) અત્યંત (૩) ન૦ ભારે પ્રદક્ષિણ સ્ત્રી. [સં.] કઈ પણ વસ્તુ કે વ્યક્તિને જમણી બાજુ બલ. લા(–ળા) વિ. સ્ત્રી, રાખીને તેની આસપાસ ફરવું તે. [–કરવી, ફરવો]
પ્રબંધ ! [] ઇતિહાસ અને દંતક્યાથી મિશ્રિત લેખ (ઉદા. પ્રદત્ત વિ. [4] અપાયેલું; પ્રદાન થયેલું
ભેજપ્રબંધ) (૨) ચિત્રકાવ્ય (ઉદા. છત્રપ્રબંધ, સમુદ્રપ્રબંધ) (૩) પ્રદર ૫૦; ન [4] સ્ત્રીઓને એક રેગ
ગોઠવણ; બંદે બસ્ત. ૦૦ વિ૦ (૨) ૫૦ પ્રબંધ કરનારું; વ્યવપ્રદર્શક વિ૦ [.] બતાવનારું. -ન નવ નિરૂપણ (૨) હુન્નર, સ્થાપક. ૦૧ ન૦ રચના; ગોઠવણ. સમિતિ સ્ત્રી વ્યવસ્થા વિદ્યા, કળા વગેરેનાં દાને જાહેરમાં જોવા મૂકવાની યોજના કરનારી સમિતિ પ્રદર્શિત વિ. [સં.] બતાવેલું
પ્રબુદ્ધ વિ૦ [.] જાગેલું (૨) જ્ઞાની; સમજુ પ્રદાતા છું[.] આપનાર; દાતા. --ન ન આપવું તે પ્રબોધ પં. [.] જાગૃતિ (૨) જ્ઞાન (૩) ઉપદેશ. ૦૫ વિ૦ પ્રદાયક વિ. [સં.] (સમાસને છેડે) આપનાર. ઉદા. બુદ્ધિપ્રદાયક પ્રબોધ કરનારું. ૦કાલ(–ળ) પં. સવાર; જાગવાને સમય. વન પ્રદિગ્ધ વિ. [i] ખરડાયેલું
ન ઉપદેશ પ્રવચન. ૦૧–ધિ)ની સ્ત્રી દેવઊઠી એકાદશી પ્રદીપ પં. [ā] દીવો. ૦૫ વિ૦ ઉત્તેજિત કરનાર (૨) સળ- | પ્રબોધવું સક્રિ. [. પ્રવું] બેલાયું; હાંક મારવી (૨) બોધ
ગાવનાર. વન ન સળગવું તે. - વિ૦ સળગેલું (૨) ઉત્તેજિત આપ; ઉપદેશ કે જ્ઞાન આપવું પ્રદુષ્ટ ન. [સં.] ઘણું દુષ્ટ
પ્રબેધાત્મક વિ૦ [ā] પ્રબોધવા; પ્રબંધક

Page #606

પ્રબેધાવવું]
૫૬૧
[પ્રયોગ
પ્રબોધાવું અ૦િ, –વવું સક્રિ. પ્રધનું કર્મણિને પ્રેરક | પૂર્વક સિદ્ધ–સાબિત હોય એવું; સિદ્ધ; પુરવાર થયેલું. -ણિક પ્રબોધિની સ્ત્રી [સં.] જુઓ “પ્રબોધ'માં
વિ૦ પ્રમાણિક, સાચું; ઈમાનદાર. –ણિકતા સ્ત્રી, –ણિકપણું પ્રભવ કું. [] ઉત્પત્તિ; જન્મ. ૦૬ અ૦િ ઉત્પન્ન થવું ન૦. –ણિકા સ્ત્રી એક છંદ. –ણિત વિ૦ પ્રમાણ કરાયેલું; પ્રભા સ્ત્રી. [4] તેજ; કાંતિ (૨) દમામ, કર ૫૦ સૂર્ય પ્રમાણભૂત થયેલું; “થેન્ટિક'; “સર્ટિફાઈડ'. [વતા સ્ત્રી ]. પ્રભાત ન૦ [] સવાર (૨) ૫૦ એક રાગ. ફેરી સ્ત્રી, પ્રભાતનું –ણીકરણ ન૦ પ્રમાણ--પ્રમાણિત કરવું તે; ઓથેન્ટિફિકેશન'; નગરકીર્તન કે તે કરનારી મંડળી –તિયું ન૦,–તી સ્ત્રી સવારમાં “સર્ટિફિકેશન”. –ણે અર પડે; અનુસાર ગાવાનું એક પ્રકારનું પદ
પ્રમાતા સ્ત્રી[] માની મા (૨) પુત્ર પ્રમાણે દ્વારા જ્ઞાન પ્રભામંડલ–ળ) ન૦ (સં.) તેજનું કંડાળું
પ્રાપ્ત કરનાર (૩) જ્ઞાનને કર્તા - આત્મા; જ્ઞાનને દ્રષ્ટા – સાક્ષી. પ્રભાવ પું[સં.] શક્તિ (૨) પ્રતાપ; તેજ (૩) દમામ; રુઆબ મહj૦ માન દાદ. ૦મહી સ્ત્રી માની દાદી (૪) અસર; ગુણ, [-પ૦ =તેજની અસર સામા ઉપર થવી; પ્રમાદ ૫૦ [૩] ગફલત (૨) આળસ. [-કરવો = આળસ
આબ પડવો.] ક, શાળી વિ૦ પ્રભાવવાળું. શીલતા સ્ત્રી | કરવું.] –દિતા સ્ત્રી પ્રમાદીપણું. –દી વિ૦ પ્રમાદવાળું પ્રભાવ પડે એવો ગુણ; પ્રભાવશાળી પણું. –વિત વિ૦ પ્રભાવની | પ્રમાર્જન ન [i.] વાળવું ઝૂડવું કે માંજીને સાફ કરવું તે અસરમાં આવેલું (૨) પ્રભાવવાળું
[ છંદ, ચિરા પ્રતિ વિ૦ [4] સાબિત; સિદ્ધ (૨) પરિ મત; અલ્પ (૩) પ્રભાવતી વિ૦ સ્ત્રી. [i] પ્રભા – કાંતિવાળી (સ્ત્રી) (૨) એક | પ્રમાણે દ્વારા જેનું જ્ઞાન થયું હોય તે (૪) (સમાસને અંતે) –ના પ્રભાવ શાળી, શીલતા જુઓ “પ્રભાવમાં [ પ્રભામંડળ માપનું – જેટલું પ્રભાવળ સ્ત્રી [સર૦ મ; સં. રમાવ]િ (આજે એવું) તેજ | પ્રમુખ [.] સભાપતિ; અધ્યક્ષ (૨) વિ. મુખ્ય; આગેવાન. પ્રભાવિત વિ૦ [i] જુઓ “પ્રભાવ'માં
[-બનવું =અધ્યક્ષ થયું.] ૦૫દ, સ્થાન નવ પ્રમુખની જગા. પ્રભાવી વિ. [સં.] પ્રભાવવાળું તેજસ્વી. –વિતા સ્ત્રી પ્રભાવીપણું ૦મત ૫૦ પ્રમુખે આપવાને બે પક્ષે સરખા મત થાય તે પ્રભુ ૫૦ [i] પરમેશ્વર (૨) માલિક; સ્વામી. [– બા ! =ભારે | ત્યારે અપાતો – “કાસ્ટિગ') મત કંટાળો ને લાચારીને ઉગાર. પ્રભુના ઘરની ચિઠ્ઠી કે તેડું | પ્રમુદિત વિ. [સં.] ખૂબ રાજી થયેલું - મુદિત મત આવવું તે. પ્રભુનું માણસ = નિષ્પાપ, નિખાલસ, ભેળું પ્રમેય વિ. [.] પ્રમાણને વિષય થઈ શકે તે જાણી શકાય માણસ.] છતા સ્ત્રી માલિકી; ઘણીપણું (૨) ગૌરવ (૩) પરમે- તેવું (૨) માપી શકાય તેવું (૩) સિદ્ધ કરી શકાય તેવું (૪) ન૦ ધરપણું; દેવ4. ૦૧ ન૦ માલિકી (૨) કાબૂ. ૦મય વિ. પ્રમાણ દ્વારા જેનું જ્ઞાન કરવાનું હોય તે (૫) સિદ્ધ કરવાની પ્રભુથી પરિપૂર્ણ, ઓતપ્રેત; તેની ભક્તિથી તરબળ; તેમાં લીન | વસ્તુ; સિદ્ધાંત; “થિયરમ’ ગ.) પ્રભતિ અ૦ [સં.] વગેરે; ઈત્યાદિ [કરવું - જુદું પાડવું તે પ્રમેહ પં. [સં.] એક રોગ - પર માયો પ્રભેદ પું[.] ભિવાતા; તફાવત (૨) ભેદ; પ્રકાર (૩) ભિન્ન | પ્રમોદ કું. [4] આનંદ. ૦૬ સક્રિ. આનંદ આપવો. –દી પ્રમત્ત વિ. [સં.] પ્રમાદી ગાફેલ(૨) મદમત્ત; માતેલું. છતા સ્ત્રી | વિઆનંદી; હવેંયુક્ત (૨) સ્ત્રી (કા.) બપોરના નાસ્તાની પ્રમથ ૫. [સં.] શિવને એક ગણ, ન નવ વલોવવું તે (૨) | એક વાની પીડવું તે (૩) વધ; નાશ
[નાખવું; નાશ કરવો ! પ્રમશન ન [{] શાળામાં ઉપલા વર્ગમાં ચડાવવું તે (પ્રાયઃ પ્રમથવું સક્રિ. [. પ્રમ] વલોવવું (૨) પીડવું (૩) મારી | નાપાસ થનારને) (૨) પગારમાં બઢતી કે વધારો. [>આપવું, પ્રમદ કું[] હર્ષ; આનંદ. ૦વન ન રણવાસને બાગ. –દા મળી .
[મહજનક સ્ત્રી (જુવાન, સુંદર) સ્ત્રી (૨) એક છંદ
પ્રમેહન વિ૦ [ā] મોહ કે મઢતા યા મૂછમાં નાખે એવું; પ્રમાં સ્ત્રી [i] યથાર્થ જ્ઞાન (૨) માપ
પ્રયત વિ૦ [i] સંયમી (૨) શુદ્ધ પવિત્ર (૩) પ્રયનવાન; ઉત્સાહી પ્રમાણ ૧૦ [i] યથાર્થ જ્ઞાનનું સાધન (૨) પુરા; સાબિતી પ્રયત્ન કું. સં.પ્રયાસ; કશિશ (૨)[વ્યા.] વર્ણના ઉચ્ચારણને (૩) માપ; ઘારણ (૪) ગુણોત્તર (ગ.) (૫) અ૦ (૫) નક્કી (૬) | પ્રયત્ન [-કરો]. બંધ j૦ શબ્દના ઉચ્ચારણ પરથી કરાતી વિત્ર પ્રમાણભૂત; સ; માન્ય કરવા યોગ્ય. [–આપવું = આધાર | પદ્યરચના. ૦વાન વિ. પ્રયત્ન કરનારું, શીલ વિ. પ્રયતમાં કે પુરાવા આપવો. –કરી આપવું = સાબિત કરી આપવું. -લેવું | મચ્યું રહેનાર. [તા સ્ત્રી૦] = આધાર તરીકે સ્વીકારવું.] ૦ક વિ૦ પ્રમાણનારું પ્રમાણ | પ્રયાગ ન [સં.)(સં.) ગંગા જમનાના ત્રિવેણી સંગમનું તીર્થસ્થાન; આપનારું, પ્રમાણિત કરનારું; “સર્ટિફાઇગ'. ૦ગ્રંથ પુત્ર પ્રમાણરૂપ | હાલનું અલ્હાબાદ. છેવટ-) ૫૦ ત્યાં પ્રસિદ્ધ વડ; અક્ષયવટ મનાતા ગ્રંથ. ૦તા સ્ત્રી, ૦૦ ન. ૦૫ત્ર નવ પદવી, ગ્યતા ! પ્રયાણ ન[સં.] જવું - ચાલવા માંડવું તે; પ્રસ્થાન (૨) મરણ વગેરેનું ખાતરીપત્રક; “સર્ટિફિકેટ'. બદ્ધ વિ૦ માપ, મેળ કે | પ્રયાસ પું. [સં.) શ્રમ; મહેનત ધોરણ પ્રમાણેનું. ૦ભૂત વિ૦ પ્રમાણરૂપ; વિશ્વાસપાત્ર; માન્ય પ્રયુક્ત વિ. [સં.] જાયેલું; કરાયેલું; પ્રજિત. -તિ શ્રી, રાખવું પડે એવું. ભૂતતા સ્ત્રી૦. ૦વાન વિ૦ પ્રમાણવાળું. | વિશિષ્ટ યુક્તિ કે કરામત; “ટેકનિક', ૦૬ સક્રેિટ જાણj (૨) પ્રમાણભૂત માનવું; કબૂલ રાખવું (૩) | પ્રયુત વિ. [સં.] દસ લાખ પ્રમાણભૂત છે એમ બતાવવું, પુરવાર કરવું. [–ણાવવું (પ્રેરક), પ્રયુક્ત પું. [i] પ્રયોગ કરનાર –ણાવું (કર્મણિ).] શાસ્ત્ર નવ યથાર્થ જ્ઞાનના સાધનનું શાસ્ત્ર પ્રયાગ કું. [ā] ઉપગ; વાપર (૨) જારણ, મારણ વગેરે તાંત્રિક ન્યાયશાસ્ત્ર. સર વિ૦ (૨) અ૦ માપસર. સિદ્ધવિત્ર પ્રમાણ- 1 ઉપચાર (૩) સાધના; અનુષ્ઠાન (૪) અખતર (૫) [વ્યા.]ક્રિયાજે-૩૬

Page #607

પ્રગોર]
૫૬૨
[પ્રશંસવું
નાથના અન્વયે ક્રિયાપદની યોજના. ઉદા. કર્મણિપ્રયાગ (૬) | પ્રવર્તક, –ન, –ના, માન જુઓ “પ્રવર્તકમાં ધારે; કાનૂન (૭) (નાટક) ભજવવું તે. [-કરે = અખતરે | પ્રવર્ષણ ન. [સં.] પ્રવર્ણવું તે. –વું અક્રિટ જોરથી વરસવું કરો.] ખેર વિ. પ્રયોગ કર્યા કરવાની ટેવવાળું. બંધ ૫૦ નાટકના રૂપમાં લખાણ. ૦વાદ ડું વસ્તુને પ્રયોગથી ચકાસવી | પ્રવાદ . [સં.] પરસ્પર વાતચીત (૨) લોકેમાં ચાલેલી વાત જોઈએ- પ્રગસિદ્ધ હોવી જોઈએ -એમ ને એમ ન માની | (૩) બદનામી (૪) વાદ્ય વગાડવું તે લેવી જોઈએ, એવો વાદ; એપેરિમેન્ટલિઝમ'. ૦વાદી વિ૦ | પ્રવાલ–ળ) ન૦ [સં.] સમુદ્રમાં એક જાતનાં જીવડાંએ બનાવેલું (૨) ૫૦ પ્રોગવાદને લગતું કે તેમાં માનનારું. વિદ ૫૦ | ઘર, પરવાળું -લી(–ળી) વિ. પ્રવાલનું કે તેના જેવું (૨) નાટય-પ્રાગ જાણનાર, વીર વિ૦ નવું નવું શોધવા પ્રયોગ કરી || ગુલાબી રંગનું
[ કરી ત્યાં વસનાર જોવામાં વીર-શુરું. ૦શાલા(–ળા) સ્ત્રી વૈજ્ઞાનિક પ્રયોગ પ્રવાસ પું. [સં.] મુસાફરી.-સી મુસાફર (૨) પરશ પ્રવાસ કરવાની જગા; ‘લૅબોરેટરી’. ૦૨ીલતા સ્ત્રી વસ્તુને પ્રગથી | પ્રવાહ ૫૦ [4.] વહેણ. ૦૫તિત વિ૦ પ્રવાહમાં પડેલું. હિત ચકાસી કે અજમાવી લેવાની પ્રગવાદી વૃત્તિ. સિદ્ધ વિ૦ | વિ૦ વહેતા પ્રવાહરૂપ. –હિતા સ્ત્રી પ્રવાહીપણું. –હી વિ. પ્રગથી સિદ્ધ કરેલું
રેલો ચાલે એવું (૨) ન૦ તેવી વસ્તુ. –હેલ્થ વિ. [+] પ્રાજક . [સં.] પ્રેરક (૨) લેખક, –ન ન૦ સબબ; હેતુ પ્રવાહમાંથી પ્રગટતું; પ્રવાહને લગતું [પરવાળાંની ડાંખળી
(૨) ઉપગ; જરૂર. -ના સ્ત્રી ઝીણવટથી પેજના કરવી તે પ્રવાળ ન૦ જુઓ પ્રવાલ. –ળી વિ૦ જુઓ પ્રવાલી (૨) સ્ત્રી, પ્રજવું સક્રિ. [. યુન] ઉપગમાં લેવું; વાપરવું; પ્રજિત પ્રવિણ વિ. [સં.] પડેલું
કરવું. [પ્રજાવું અક્રિ. (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] | પ્રવીણ વિ. સં.] કુરાળ. તા સ્ત્રી૦, ૦૫ણું નવ [રોકાયેલું પ્રજિત વિ. [સં.] જેલું, ગોઠવેલું (૨) કામમાં લીધેલું | પ્રવૃત્ત વિ૦ [i.]ચાલુ વર્તમાન (૨) પ્રવૃત્તિમાં મચેલું કે લાગેલું યા
પ્રયોગમાં આણેલું [ કામમાં નિયુક્ત- પ્રેરિત કરવા ગ્ય પ્રવૃત્તિ સ્ત્રી [4] ઉદ્યોગ; વ્યવસાય (૨) હિલચાલ (૩) સાંસાપ્રાજ્ય વિ. [સં.] કામમાં લેવા વ્ય; આચરવા ગ્ય (૨) | રિક વિષમાં કે કામકાજમાં મસ્યા રહેવું તે. ૦ધર્મ, ૦માર્ગ પ્રરૂઢ વિ. [સં.] ઉત્પન્ન થયેલું (૨) વધી ગયેલું
પંસાંસારિક પ્રવૃત્તિ માર્ગ (૨) ઈશ્વરપ્રીત્યર્થે પ્રવૃત્તિ કરીને પ્રોચના સ્ત્રી, સિં] રુચિ કરાવવી તે; ઉત્તેજના (૨) આગળ મોક્ષ પામવાનો માર્ગ. ૦મય વિ૦ પ્રવૃત્તિથી ભરેલું; પ્રવૃત્તિવાળું આવનાર વસ્તુનું રુચિ ઉત્પન્ન થાય તેવી રીતે વર્ણન (નાટકમાં, | પ્રવૃદ્ધ વિ૦ [સં.] વધેલું. –દ્ધિ સ્ત્રી વધારો જેમ કે, નટ ઈ૦ની પ્રશંસા વગેરે)
પ્રવેગ કું. [સં.] વધુ વેગ; વધતે રહેતો વેગ; “એકસેલરેશન”. પ્રહ પૃ. [i.] અંકુર; ફણગો
૦૦ વિ૦ પ્રવેશ કરે એવું; જલદી કરી આપે એવું. –ગિત વિ. પ્રલપવું અક્રિ. પ્રલાપ કરવા
પ્રવેગવાળું, પ્રવેગમાં આવેલું પ્રલય પં. [i.] વિનાશ (૨) કલપને અંતે જગતને લય. ૦કર, | પ્રવેશ ૫૦ [ā] પેસ કે દાખલ થયું તે (૨) નાટકમાં અંકને ૦કારી વિપ્રલય કરે એવું; વિનાશકારી. કાલ(ળ) ૫૦ પિટાવિભાગ. ૦૭ વિપ્રવેશ કરાવનારું (૨) પં. નાટકમાં તે પ્રલય થવાને કાળ (૨) મહા મેટી આફતને સમય. વાગ્નિ સ્થળ, જ્યાં વચ્ચે બની ગયેલી પણ રંગભૂમિ ઉપર ન આણેલી પું [+અનિ] પ્રલય કરે એ મહા માટે અગ્નિ કે આગ વાત કોઈ પાત્ર વાર્તાલાપ દ્વારા જણાવી દે છે. ૦દ્વાર ન પ્રલંબ વિ. [.]નીચે લબડતું (૨) લાંબું (૩) પં. (સં.) એક દૈત્ય દાખલ થવાને દરવાદ કે બારણું. વન ન પ્રવેશ કરે છે. પ્રલંબાવું અક્રિ. [સં. પ્રઢ] ખૂબ લંબાવું [વિલાપ ૦૫ત્ર(ક) ન પ્રવેશ કરવા દેવા માટેની રાચિઠ્ઠી – પ્રમાણપત્ર. પ્રલાપ j૦ [૩.] આવેશમાં મોટેથી અસંબદ્ધ બેલવું તે (૨) હક, –ાધિકાર ૫૦ [+અધિકાર] પ્રવેશ કરવાને હક. પ્રલે લે) j૦ + પ્રલય. ૦કાર ૫૦ ભયંકર વિનાશ
-શાથી વિ૦ (૨)પું[+અર્થ] પ્રવેશ કરવા ચાહતું. -શિકા પ્રલોભક વિ૦ [i] ભારે લોભાવનારું. -ને ન૦ ભારે લાલચ | સ્ત્રી કોઈ પણ વિષયમાં પ્રવેશ કરાવનારી ચોપડી પ્રલે મું. + જુઓ પ્રલે
[પ્રબંધન પ્રવેશવું અક્રિ. [સં. પ્રવિરા] પ્રવેશ કરે; દાખલ થવું પ્રવક્તા,-ચનકાર j[સં.] પ્રવચન કરનાર. –ચન નવ્યાખ્યાન; | પ્રવેશ હક, –શાધિકાર, --શાથી જુએ “પ્રવેશ'માં પ્રવણ વિ. [સં.] ઢળતું; નમેલું.(૨) નમ્ર (૩) અભિમુખ; ઉભુખ પ્રવેશવું અદ્રિ, વિવું સાકે ‘પ્રવેશ'નું ભાવે ને પ્રેરક (૪) આસક્ત; રત. છતા સ્ત્રી
[વવું (પ્રેરક).] પ્રવેશિકા સ્ત્રી- જુઓ “પ્રવેશ'માં પ્રવેદવું સક્રિ. [સં. પ્રવર્] વદવું, બોલવું. [પ્રદાવું (કર્મણિ), | પ્રત્રજિત વિ૦ [4.] પ્રત્રજ્યા લીધી હોય તેવું પ્રવર ૩૦ [] શ્રેષ; મુખ્ય (૨) નટુ ગોત્ર (૩) ગેત્રમાં થયેલ પ્રવજ્યા સ્ત્રી [સં.] સંન્યાસ [-લેવી]. શ્રેષ્ઠ પુરુષ (૪) અગરુ.[-સમિતિ સ્ત્રી. ખાસ કામ માટે નિમાતી | પ્રશમ ૫૦ [સં.] ઉપશમ; શાંત (૨) નિવૃત્તિનાશવન ન શાંત સમિતિ; “સિલેક્ટ કમિટી'.]
કરવું - શમાવવું તે. --મિત વિ. શાંત કરેલું કે થયેલું; શમેલું પ્રવર્ત(~ર્ત)ક વિ૦ [સં.] પ્રેરક; પ્રવૃત્ત કરનાર (૨)પુંપ્રવર્તાવનાર | પ્રશસ્ત વિ. [સં.] વખણાયેલું; ઉત્તમ (૨) વિહિત. -તિ સ્ત્રી (૩) સંસ્થાપક. -ને ન૦ પ્રચાર; પ્રસાર. --ન સ્ત્રી પ્રવર્તવું તે | પ્રશંસા; વાહવાહ (૨) પ્રશંસાની કવિતા કે લેખ, -મ્ય વિ. (૨) પ્રવૃત્ત થવું તે. -માન વિ. પ્રવર્તતું; ફેલાતું
વખાણવા લાયક પ્રવર્તવું અક્રિ. [સં. પ્રવૃa] ફેલાવું (૨) ચાલવું; પ્રચલિત હેવું. | પ્રશંસક વિ૦ [સં.] વખાણનાર, -નીય વિ૦ જુએ પ્રશસ્ય પ્રિવર્તાવું અક્રિ. (ભાવે), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] | પ્રશંસવું સ . [સં. પ્રાંસ] વખાણવું
"
Sા

Page #608

પ્રશંસા ]
૫૬૩
[પ્રસ્થાપન
પ્રશંસા સ્ત્રી [સં.] વખાણ
[-આપ = દેવ, ગુરુને અર્પણ કરેલા નિવેદ્યમાંથી વહેચવું (૨) પ્રશંસાવું અકિંઠ, –વવું સક્કેિ “પ્રશંસનું કર્મણિ ને પ્રેરક માર મારવો. –આગ =જમવું. –કર =દેવને ઘરવાનૈવેદ્ય પ્રશાખા સ્ત્રી [.] નાની શાખા. -ખી વિ૦ પ્રશાખાઓવાળું | તૈયાર કરવું અથવા ધરવું.–ચખાડો =માર માર. -ધરાવ પ્રશાસન ન [.] શાસન; રાજવહીવટ
=નવેદ્ય અર્પવું. -લે = જમવું.] ૦૦ વિ૦ પ્રસન્ન કરનારું (૨) પ્રશાંત વિ૦ [.] ખૂબ શાંત. –તિ સ્ત્રી ખૂબ શાંતિ
પ્રસાદ કરનારું. –દાત્મક વિ૦ નિર્મળ (૨) પ્રસાદગુણવાળું. પ્રશિષ્ય પું[i] શિષ્યને શિષ્ય પરંપરામાં શિષ્ય
-દી સ્ત્રી, દેવને ધરાવેલી સામગ્રી (૨) દેવ, ગુરુએ પ્રસન્ન થઈ. પ્રશ્ન પું; ન [સં.] સવાલ (૨) બાબત; જાણવા વિચારવાની કે આપેલી ચીજ (૩) [લા.] માર ચર્ચવાની વસ્તુ, ટૅબ્લેમ’.[–ઊડ = સવાલ થ; શંકા જાગવી. | પ્રસાધન ન. [સં.] શણગાર કે તે સજવાની સાધનસામગ્રી: –મૂકો = કેયડો રજૂ કરવો (૨) જોશી આગળ પિતાના ‘ટોઇલેટ’ (૨) સાધવું કે ઠીક કરવું તે ભાવી વિષે પૂછયું.] કાર ૫૦ પ્રશ્ન પૂછનાર. ૦પત્ર પં; પ્રસાર પં. [સં] ફેલાવ, ૦૦ વિ૦ ફેલાવનારું. ૦ણ ન જુઓ ૧૦, ૦પત્રક ન૦ સવાલપત્રક. ૦૫રંપરા સ્ત્રી ઉપરાઉપરી | પ્રસરણ (૨) પ્રસારવું તે; “બ્રોડકારિટગ' [ “બ્રોડકાસ્ટ પ્રશ્નો પૂછવા તે. ૦પાત્ર વિ૦ જેને વિષે પ્રશ્ન કે શંકા સંભવે એવું પ્રસારવું સક્રિ. [સં. પ્ર] પ્રસરે એમ કરવું (૨) ફેલાવવું (૨) પ્રશ્ન ઊડે એવું. ૦માલા(-ળા) સ્ત્રી પ્રશ્નાવલિ, વિરામ | પ્રસરાવું અ૦૧૦, વિવું સક્રિ. “પ્રસારનું કર્મણિ ને પ્રેરક નવ લખાણમાં (?) આવું પ્રશ્નસૂચક વિરામચિહન. –શ્નાર્થ વિ. પ્રસારિત વિ. [i] પ્રસારેલું; ફેલાવેલું [+ર્ય](વ્યા.)પ્રશ્નવાચક (૨)૫૦ વાકયની પ્રશ્નસૂચક – પ્રશ્નને પ્રસારી છું. [સં.] ફેલાવનાર (૨) શરીરને ફેલાવી ગાનાર અર્થ નીકળે એવી રચના (૩) સમસ્યા પૂછવાની ને તેને ઉત્તર પ્રસિદ્ધ વિ. [સં.] વિખ્યાત; જાહેર (૨) પ્રકાશિત; બહાર પડેલું આપવાની એક રમત.-શ્નાર્થક વિ૦ પ્રશ્નાર્થ. -શ્નાવલિ –લી, (પુસ્તક). ૦કર્તા(~ર્તા) પુત્ર પ્રસિદ્ધ કરનાર.--દ્ધિ સ્ત્રી ખ્યાતિ -ળ, –ળી) સ્ત્રી [+ગાવ]િ પ્રશ્નમાળા; પ્રશ્નોની હાર, (૨) છપાવી પ્રસિદ્ધ કરવું તે; પ્રકાશન (૩) જાહેરાત. -દ્વિપત્ર, -શ્રાપદ વિ૦ [+ આસ્પદ] પ્રશ્નપત્ર.-શેતરી સ્ત્રી જન્મ- -દ્ધિસૂચન ન જાહેરખબર; સૂચનાપત્ર લગ્નને અભાવે પ્રશ્નના મુહુર્ત પરથી ગણતરી કરી કરેલી જન્મતારી. | પ્રસુત વિ૦ [.] સુપ્ત; સૂતેલું (૨) ઘસઘસાટ ઊંઘેલું -શ્નોત્તર વે. [+ઉત્તર) સવાલજવાબના રૂપમાં લખાયેલું (૨) | પ્રસૂત વિ. [સં.] જણેલું; જમેવું (૨) ન૦ સંતાન; પ્રજા. –તા મુંબ૦૧૦ સવાલો ને જવાબો. -શ્નોત્તરી સ્ત્રી, સવાલ-જવાબ- સ્ત્રી જેને તરતમાં પ્રસવ થયો હોય એવી સ્ત્રી રૂપ થતું વિવેચન કે વાત, વિચાર
પ્રસૂતિ સ્ત્રી [સં.] પ્રસવ (૨) સુવાવડ (૩) સંતતિ. [-આવવી= પ્રશ્રબ્ધિ સ્ત્રી [સં.] શ્રદ્ધા; વિશ્વાસ
સુવાવડ આવવી. –થવી = પ્રસવ થવે.] ૦કાલ(ળ) ૫૦ પ્રશ્રય પં. [સં.] આશ્રય
સુવાવડને સમય. ગૃહ ન૦ સુવાવડ માટેનું સ્થાન – દવાખાનું. પ્રશ્વાસ ૫૦ [સં.] હાંફ
[લગતું જવર ૫૦ સુવાવડીને તાવ. શાસ્ત્ર ન૦ સુવાવડનું શાસ્ત્ર પ્રસક્ત વિ. [સં.] વળગેલું (૨) આસક્ત (૩) પ્રસ્તુત; મુદ્દાને પ્રસૂન ૧૦ [i] કળી (૨) કૂલ (૩) ફળ પ્રસન્ન વિ૦ [vi.] ખુશ; આનંદી (૨) સંતુષ્ટ’ (૩) સરળ; અર્થ | પ્રસ્તર પું[સં.] તૃણ, પર્ણ વગેરેની પથારી (૨) પથારી (૩)
તરત સમજાય તેવું (૪) નિર્મળ; સ્વચ્છ, પારદર્શક. છતા સ્ત્રી| પથ્થર (૪) દર્ભને કલો (૫) સપાટી; સપાટ તળ પ્રસર પું[સં.] પ્રસાર, ફેલા. ૦ણ નવ પ્રસરવું – ફેલાવું તે પ્રસ્તાર પં. [.] અમુક માત્રા અથવા વર્ણના છંદનાં શકય પ્રસરવું અક્રિ. [૩. પ્રસૂ] ફેલાવું. [પ્રસરાવવું સક્રિ. (પ્રેરક)]. રૂપને કઠે (૨) પ્રસ્તર (૩) ફેલાવ; વિસ્તાર પ્રસવ ૬૦ [4] જન્મ આપે છે કે તે (૨) જન્મ; ઉપત્તિ | પ્રસ્તાવ ૫૦ [.] આરંભ (૨) પ્રસંગ; બાબત (૩) દરખાસ્ત; પ્રસવવું સત્ર ક્રિ. [સં. પ્રફૂ] જણવું (૨) અ૦ ક્રિક જન્મવું. ઠરાવ. [-આવ = દરખાસ્ત રજૂ થવી. -ઊડી જ = ઠરાવ [પ્રસવાવવું સક્રિ. (પ્રેરક), પ્રસરાવું અક્રિ. (કર્મણિ)]. નાપાસ થવો.-મૂકવો રજૂ કરે =દરખાસ્ત આણવી – દાખલ પ્રસધ્યા સ્ત્રી [સં.] ઊલટી પ્રદક્ષિણા (?)
કરવી.] ૦૭ વિ૦ (૨) j૦ દરખાસ્ત મૂકનાર. ૦ના સ્ત્રીપ્રસંખ્યાન ન[i](ગમાં સારું જ્ઞાન – વિવેક; વિવેકખ્યાતિ ઉપઘાત; આમુખ (૨) નાટકના વાસ્તવિક આરંભની પૂર્વે પ્રસંગ ૫૦ [i.] જુઓ અવસર (૨) સહવાસ; સંગ (૩) પ્રકરણ; | તે વિષે માહિતી આપનારે સૂત્રધાર વગેરેના પ્રવેશ. –વિક વિષય (૪) બનાવ; ઘટના. [-આવ અવસર આવો .પહે વિ૦ જુઓ પ્રાસ્તાવિક = પરિચય થ; મળવાનું થયું. -પા = પરિચય કર.] ભૂત | પ્રસ્તુત વિ૦ [i] કહેવામાં આવેલું (૨) ચર્ચાતું; ચાલુ પ્રકરણના વિત્ર પ્રસંગને લગતું; પ્રસ્તુત. ૦વશત અ૦ પ્રસંગને લીધે; સંબંધે કે અનુબંધમાં હોય એવું (૩) નટ જેને વિષે કહેવાનું કે પ્રસંગોપાત્ત. સેવા વિ૦ લાગ સાધી લે તેવું. –ગાવધાન ન કહેવાતું હોય તે (૪) ટાણું. [–હેવું = જેની ચર્ચા ચાલતી હોય [+મવધાન] સમયસૂચકતા. –માંતરતા સ્ત્રી પ્રસંગને પ્રસ્તુત | તેને લગતું હોવું.] છતા સ્ત્રી ન હોવું –વિષયાંતર થયું છે. -ગેચિત વિ૦ [+dવંત પ્રસંગને | પ્રસ્થાન ન. [સં.] પ્રવાસે જવા ઊપડવું તે; પ્રયાણ (૨) જુએ ગ્ય. -ગેપાર અ૦ પ્રસંગે; પ્રસંગ આવ્યેથી
પસ્તાનું (૩) માર્ગ. [કરવું = પ્રયાણ કરવું.] વ્યય ન૦, ૦ત્રથી પ્રસાદ ૫૦ [+] પ્રસન્નતા (૨) મહેરબાની (૩) નિર્મળતા (૪) શ્રી વેદધર્મના પાયારૂપ ઉપનિષદ, બ્રહ્માસ્ત્ર અને ભગવદ્ગીતા પરસાદ (૫) સાંભળવાની સાથે જ ભાવ ફુરે અને હૃદયમાં | એ ત્રણ. બિંદુ ન ઊપડવાનું – શરૂઆત કરવાનું સ્થળ રીતરી જાય તેવા કાવ્યને એક ગુણ (૬) સંગીતમાં એક અલંકાર. | પ્રસ્થાપન ન. [i.] પ્રસ્થાપવું તે
ડી

Page #609

પ્રસ્થાપવું]
૫૬૪
[પ્રાતઃકર્મ
પ્રસ્થાપવું સક્રિટ સ્થાપવું, પ્રમેય તરીકે રજૂ કરવું–મુકવું ! જૂનાનું આગ્રહી; ઑર્થોડે દસ’ પ્રસ્થાપિત ૦િ [i] સ્થાપિત કરેલું, સિદ્ધ કરેલું
પ્રાચેતસ વિ. [સં.] આર્ષ ષિમાંથી ઉતરી આવેલું પ્રસ્તાવ j૦ [.] ધારા; પ્રવાહ (જેમ કે, દૂધનો)
પ્રાય વિ. [સં.) પૂર્વનું પ્રકુરિત વિ૦ [i] પ્રગટ જણાઈ આવતું (૨) ધ્રુજતું; કંપતું પ્રાજાપત્ય વિ. [સં.] પ્રજાપતિ સંબંધી (૨) પં. વિવાહના આઠ પ્રોટ પું, ન ન૦ [સં.] ફુટ થયું કે કરવું તે
પ્રકારોમાંને એક, જેમાં કન્યાને પિતા વર પાસેથી કાંઈ પણ પ્રસ્ત્રવ j૦, ૦ણ ન૦, પ્રસ્ત્રાવ ૫૦ [.] અવવું તે (૨) ધારા; લીધા વિના, બંને ધર્મપૂર્વક આચરણ કરી સુખી થાય એ વહેણ (૩) સ્તન કે આંચળમાંથી સ્રવતું દૂધ
ઈરછાથી જ, કન્યા આપે છે પ્રસ્થાપન વિ૦ [ia] નિદ્રા આણનારું (૨) ન૦ તેવું અસ્ત્ર પ્રા વિ. [૩. પ્રાq] + મેટું (૨) ઊંચું પ્રદ પું. [સં.] પરસેવો. ૦ગ્રંથિ સ્ત્રી પરસે પેદા કરતી, | પ્રાજે પૃ૦+પરાજય ચામડી નીચે રહેલી ગ્રંથિ
પ્રાજ્ઞ વિ૦ [] બુદ્ધિશાળી; ચતુર (૨) જ્ઞાતા; પિછાણનાર પ્રહર પં. [4] ત્રણ કલાક; પહેર. –રી પેન્ટ પહેરેગીર પ્રાણું [સં.] શ્વાસ, શ્વાસ, વાયુ (૨) જીવ (૩) જીવનશક્તિ; પ્રહરણ ન. [] પ્રહાર કરવો તે (૨) શસ્ત્ર
બળ. [–ઊડી જવા, નીકળી જવા = મૃત્યુ થયું. –કાઢી નાખ પ્રહરવું સક્રિ. [. પ્ર+હૃ] ઘા કરે; મારવું
= ઘણું દિલગીર થયું (૨) પ્રાણ પાથરવા (૩) સતાવવું. –ખરપ્રહરી મું[સં.] જુઓ “પ્રહરમાં
ચવા = પિતાની જિંદગીને ભાગ આપો. –પડીકે બંધાવા પ્રહર્ષ પં. [સં.] અતિ આનંદ. (–ર્ષિ) સ્ત્રી એક છંદ = “હવે શું થશે એવી ઇતેજારી કે અમંઝણથી જીવ નીકળી પ્રહસન ન [4.] દુર્ગુણની ફજેતી કરનારું એક કે બે અંકનું જાય તેમ થવું. –પાથરવા = પિતાની જિંદગીને કુરબાન કરવી. હાસ્યરસપ્રધાન નાટક
[ફેલાવેલા હાથને પજે પ્રાણથી જવું = જીવથી જવું; મરી જવું.] ૦ઘાત ૫૦ વધ. પ્રહસ્થ છું. [સં.)(સં.) રાવણને એક સેનાપતિ (૨) આંગળીઓ ૦ઘાતક વિ૦ જીવલેણ. ૦ષ ૫૦ નાદ; કાન રૂંધતાં સંભળાતો પ્રહાણ ન૦ [4] નાશ; હાનિ
શરીરમાં પ્રાણચલનને ઘોષ. ૦જીવન વિ૦ પ્રાણને જીવનરૂપ પ્રહાર કું. [ā] પ્રહરવું તે; ઘા
(૨) ૫૦; પ્રીતમ, પતિ. ૦દાતા ૫૦ (૨) વેવ પિતાનો પ્રાણ પ્રહેલિકા સ્ત્રી [સં] ઉખાણે; કેયડો
[ભક્ત | આપે છે કે બીજાને પ્રાણ બચાવે છે. દાન ન. પ્રાણ આપવા પ્રહૂલાદ પું[i] (સં.) હિરણ્યકશિપુને પુત્ર પ્રસિદ્ધ વિષ્ણુ- તે; કુરબાની (૨) બીજાને બચાવવો તે. ઘારણ ન જીવ પ્રાઈમસ ૫૦ [૪] કેરોસીનથી ચાલતો સ્ટવ, એક વિલાયતી ચૂલે ટકાવી રાખવો તે. ઘારી વિ૦ પ્રાણ ધારણ કરનારું (૨) પું; પ્રાક(–) અ૦ [સં.] પહેલાં; અગાઉ
ન માણસ (૩) પ્રા. ૦નાથ પ્રાણને નાથ; પતિ.૦૫ણ પ્રાકટથ ન૦ [.] પ્રગટવું તે; અવતાર (૨) પ્રસિદ્ધિ (પુસ્તકની) ન, પ્રાણ હેડમાં મૂકવા તે. ૦૫ણે અ૦ જાનને જોખમે. પ્રાકામ્ય ન૦ [.] અટળ પ્રબળ ઇચ્છાશક્તિ હોવી તે આઠ- ૦૫થારી સ્ત્રી પ્રાણ પાથરવા તે; પ્રાણાર્પણ પૂર્ણ વે માંની એક સિદ્ધિ (જુઓ અષ્ટમહાસિદ્ધિ)
પ્રાણથી ભરેલું; ચૈતન્યવાળું. ૦પ્યારું વિ૦ પ્રાણસમાન પ્રિય. પ્રાકાર પું [.] કોટ કિલ્લો. બંધ છું. એક છંદ
પ્રતિષ્ઠા સ્ત્રી પ્રાણ ફંકે તે (૨) મૂર્તિની સ્થાપના કરતા પ્રાકૃત વિ૦ [i] જુઓ પ્રાકૃતિક (૨) સામાન્ય વર્ગનું; મામલી પહેલાં મંત્રો દ્વારા તેમાં પ્રાણને આરેપ કરવો તે. છપ્રદ વિ. (૩) સામાન્ય જનસમુદાયને લગતું (૪) અશિષ્ટ, સંસ્કાર વિનાનું પ્રાણ આપનાર. પ્રિય ૧૦ પ્રાણપ્યારું. પ્રિયા સ્ત્રી, પ્રાણ (૫) સ્ત્રી; ન૦ (સંસ્કૃત ઉપરથી ઊપજેલી) એક પ્રાચીન લેક- સમાન પ્રિય સ્ત્રી. ૦મય વિ૦ પ્રાણ – શક્તિથી ભરેલું; પ્રાણભાષા (૬) સંસ્કૃત પરથી અપભ્રંશ થઈને આવેલી કઈ (પ્રાચીન વાન. ૦મયકેશ–૫) ૫૦ જીવના પાંચ કેશોમાંને બીજે અર્વાચીન) ભાષા.—તિક ૩૦ કુદરતને લગતું; ભૌતિક (૨) સ્વા- (જુઓ આનંદમયષ). ૦મયતા સ્ત્રી પ્રાણવાનપણું; શક્તિ. ભાવિક; કુદરતી (૩) લૌકિક
વ્યાત્રા સ્ત્રી જીવન. ૦વલ્લભ પં. પ્રાણ સમાન વહાલ પુરુષ. પ્રાન્તન વિ. [] પૂર્વજન્મનું (૨) ન૦ [સર૦૫.] ભાગ્યદવ | ૦વલ્લભા સ્ત્રી પ્રાણ સમાન વહાલી સ્ત્રી. ૦વાન વિ૦ પ્રાણપ્રાક્રમ ન૦ (૫) પરાક્રમ. -મી વિ૦ (પ.) પરાક્રમી
વાળું. વાયુ “કિસજન”. વિધાન ન૦ સજીવન કરવું પ્રાર્ અ [.] જુઓ પ્રાક
તે. વિનિમય ૫૦ “મેમેરિઝમ'. ૦સખા પુત્ર પ્રાણપ્રિય પ્રાગત સ્ત્રી મળસકું; પઢિયું. [-ના દોરો ફૂટવા = સવારનાં મિત્ર. ૦૯ર વહારક, હારી વિ૦ જીવ લેનારું. –ણાયામ પુર કિરણ દેખાવાં; હિ ફાટ. -વાસવી = સવાર થવી.] વાસે [+માથામ] યુગનાં આઠ અંગમાંનું એક. –ણર્પણ નવ અ૦ (કા.) સવારે
[+ અર્પળ] જીવ આપવો તે. –ણાંત ૫૦ [+મંત] મૃત્યુ. –ણાંતક પ્રાગટસ્થ ન૦ જુઓ પ્રાકટયા
વેિમૃત્યુ ઉપજાવનાર. –ણિજ વિ૦ “ર્ગેનિક' (૫. વિ.). પ્રાગતિક વિ૦ [.] પ્રગતિ કરનાર; પ્રગતિશીલ
-ણિત વિ. પ્રાણયુક્ત. -ણિયે પુત્ર પ્રાણી; જીવ (પ.). –ણ પ્રાગ૯ભ્ય ન૦ [] પ્રગભતા
[‘પ્રિહિસ્ટોરિક' | નવ જીવ. –ણીઘર ન પ્રાણીઓને રાખવા માટેના સંગ્રહપ્રાગૈતિહાસિક વિ૦ [.] ઇતિહાસકાળની પૂર્વેનું; અતિ પ્રાચીન; સ્થાનની જગા; “'; “વાઇવેરિયમ’. –ણીવિદ્યા સ્ત્રી“લે છે. પ્રાધુણ કું. [સં.] પરણે; મહેમાન
–ણેશ ૫૦ [+રા] પ્રાણનાથ. -ગેશ્વરી સ્ત્રી[+શ્વરી] પ્રાચી સ્ત્રી [.] પૂર્વ દિશા
પ્રાણની માલિક; પ્રાણ પ્રયા પ્રાચીન વિ૦ [.] જ છે. છતા સ્ત્રી, પંથી વિ૦ (૨) પુ. | પ્રાત પં; ન [એ. વાસ] પરોઢિયુંસવાર. –તઃકર્મ ના

Page #610

પ્રાતઃકાળ
[H.] સ્નાન, સંખ્યા વગેરે સવારે કરવાનું કર્મ. -તઃકાળ પું સવાર. -તઃસંધ્યા સ્ત્રી॰ [તું.] સવારની સંખ્યા. “તઃસામગ્રી સ્ત્રી॰ [i.] પ્રાતઃકર્મ પરવારવાની સામગ્રી. –તઃસ્નાન ન॰ [સં.] સવારનું સ્નાન. -તઃસ્મરણુ ન॰ સવારે ઊડીને પ્રભુને સ્મરવા તે; રાવારની પ્રભુપ્રાર્થના. અંતઃસ્મરણીય વિ॰ સવારે ઊઠીને સમરવા યેાગ્ય (૨) તેવું નૃત્ય (માસ) [સ્વરૂપ (વ્યા.) પ્રાતિપદિક ન॰ [F.] વિભક્તિ લાગ્ય! પહેલાંનું નામનું મૂળ પ્રાતિભાસિક વિ॰ [સં.] (ખાટા) પ્રતિભાસ કરાવે એવું; ભ્રામક; આભાસવાળું [વગેરેના નિયમેને લગતા વ્યાકરણગ્રંથ પ્રાતિશાખ્ય ન॰ [સં.] વેટની જુદી જુદી શાખાઓના, ઉચ્ચારણ પ્રાથમિક વિ॰ [સં.] આરંભનું (૨) આરંભ દશાનું પ્રાથમ્ય ન॰ [સં.] પ્રથમતા; પહેલાપણું; ‘પ્રાચેારિટી’ પ્રાદેવિ॰ [i.] (વ્યા.) આદેમાં ‘પ્ર’ વગેરે ઉપસર્ગવાળું. બહુશ્રીહિ પું॰ બહુત્રી હૈ સમાસનેા એક પ્રકાર. ઉદા૦ ‘વિધવા’, સમાસ પું॰ ત-પુરુષ સમાસના એક પ્રકાર. ઉદ્દા॰ અતી ન્દ્રય પ્રાદુર્ભાવ પું॰ [i.] ઉત્પત્તિ; પ્રગટ થયું તે પ્રાદુર્ભૂત વિ॰ [i.] પ્રાદુર્ભાવ પામેલું; પ્રગટેલું પ્રાદેશિક વિ॰ [સં.] પ્રદેશનું; પ્રદેશ સંબંધી પ્રાધાન્ય ન॰ [સં.] પ્રધાનપણું; મુખ્યત્વ પ્રાધ્યાપક પું॰ [સં.; સર૦ મ.] અધ્યાપક; પ્રાકેસર પ્રાપંચિક વિ॰ [i.] પ્રપંચ સંબંધી; સંસાર-વહેવારને લગતું પ્રાપ્ત વિ॰ [સં.] મેળવાયેલું કે મળેલું (૨) ઉપસ્થિત; રજૂ. કામ વિ॰ જેની કામના પૂર્ણ થઈ છે એવું. કાલ(~ળ)વિદ્ જેના યોગ્ય સમય પ્રાપ્ત થયા છે તેવું. બ્લ્યૂ વિ॰ (૨) ન॰ પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય. ~પ્તિ સ્રી મળવું તે; મળતર; લાભ (૨) શક્તિ (૩) આઠ સિદ્ધિમાંની એક – ગમે તે મેળવવાની અદ્ભુત શક્તિ. ~પ્તિસ્થાન ન॰ જ્યાં મળી શકે એ– પ્રાપ્તિનું સ્થાન પ્રાપ્ય વિ॰ [મં.] લક્ષ્ય; મળે એવું
૫૫
પ્રાબલ્ય ન॰ [i.] પ્રબળપણું; જોર પ્રામાણિક વિ॰ [સં.] પ્રમાણે દ્વારા સાબિત થયેલું; પ્રમાણિત(૨) પ્રમાણભૂત; વિશ્વાસપાત્ર(૩) સાચું, ઈમાનદાર; પ્રમાણિક. તા સ્ત્રી, ૦૫ણું ન૦
પ્રામાણ્ય ન॰ [i.] પ્રમાણભુત – માન્ય હોવાપણું (૨) પ્રમાણ; પુરાવે, બુદ્ધિ સ્ત્રી (અમુક ગ્રંથ કે વચન) પ્રામાણિક છે એવી સમબુદ્ધિ કે શ્રદ્ધા
[પ્રિન્ટર
હાથની પ્રારબ્ધ બતાવતી રેખા. ‰શ વિ॰ પ્રારબ્ધના હાથનું; દેવાધીન. ૦વશાત્ અ॰ [સં.] નસીબ તેંગે. વાદ પું૦ દૈવવાદ. વાદી વિ૦ (૨) પું૦ દેવવાદી. ~ધાધીન વિ॰ [+અધીન] પ્રારબ્ધવા. ધાનુસારે અ॰ પ્રારબ્ધ મુજબ; નસીબ જોગે પ્રારંભ પું॰ [સં.] શરૂઆત. ૦૩ વિ॰ પ્રારંભ કરનારું (૨) પું૦ નવા પ્રારંભ કરનાર; ‘પાયેાનિયર’. ૦શ્નર(*)વિ॰ શરૂઆતમાં જ ખુબ ઉત્સાહ બતાવનાર. –ભિક વિ॰ પ્રારંભનું; શરૂનું; પ્રારંભે આવેલું (૨) પ્રાથમિક, પ્રારંભની દરામાં હોય એવું પ્રાર્થન ન॰ [ä.] પ્રાર્થના કરવી તે
પ્રાર્થના સ્ત્રી॰ [ä.] અરજ;વિનંતી;નમ્ર માગણી (૨) ઈશ્વરસ્તુતિ; ઉપાસના. ॰મંદિર ન૦ પ્રાર્થના માટે મળવાની જગા. સભા સ્ક્રી॰ પ્રાર્થના કરવા કે તે નિમિત્તે મળેલી સભા, સમાજ પું; સ્રી॰ (સં.) એક અર્વાચીન ધર્મસમાજ, સમાજ વિ॰ (૨) પું॰ પ્રાર્થનાસમાજનું કે તેને અનુયાયી પ્રાર્થયિતા પું॰ [મું.] પ્રાર્થના – માગણી કરનાર; પ્રાર્થનાર પ્રાર્થનું સક્રિ॰ [. પ્રાથૅ] પ્રાર્થના કરવી; વીનયું; માગવું પ્રાર્થિત વિ [કું.] અરજ કરીને માગેલું
પ્રાચરણ ન૦ [સં.] ઢાંકણ
પ્રાવીણ્ય ન૦ [સં.] કુશળતા
પ્રાયશઃ અ॰ [મું.] મેટે ભાગે; ઘણુંખરું
પ્રાયશ્ચિત્ત ન॰ [પં.] પાપના નિવારણ માટેનું તપ. [«કરવું= પાપનેવારણ માટે તપ કેવિયે કરવાં. -લાગવું = પ્રાયશ્ચિત્ત કરવું પડે તેવું થયું,]

પ્રાસાદ પું॰ [i.] મહેલ
પ્રાસાદિક વિ॰ [i.] પ્રસાદનુણવાળું (૨) અનુગ્રહરૂપ; કલ્યાણકારી (૩) ઈશ્વરની કૃપાથી મળેલું. તા સ્ત્રી॰ [પ્રાસવાળું પ્રાસાનુપ્રાસ પું॰ પ્રાસ અને અનુપ્રાસ. –સી વિ॰ પ્રાસાનુપ્રાસ્તાવિક વિ॰[i.] પ્રસ્તાવનાને લગતું; પ્રસ્તાવનારૂપ; પ્રાવેશિક (૨) પ્રસ્તુત
પ્રાચુખ્ય ન॰ [સં.] પ્રમુખતા; પ્રમુખપણું
પ્રાય વિ॰ [સં.] લગભગ સરખું (સમાસને અંતે), ઉડા॰ મૃતપ્રાય | પ્રાહ્ણેા પું[સં.બાવુ, પ્રા.વાત્તુળ,૦૧] + મહેમાન.-હુડી સ્ત્રી॰ (૨) અ॰ નુએ પ્રાયઃ
સ્ત્રી મહેમાન. -લા પું॰ (૫.)પ્રાહુણા (વહાલ કે લાલિત્યમાં) પ્રાંગણ ન [સં.] આંગણું
|
પ્રાંજલિ વિ॰ [i.] અંજલિ -- હાથ જોડથા હોય એવું પ્રાંત પું॰ [સં.] છેડા (૨) દેશનેા વિભાગ; જિહ્વાએ મળી બનતે વિભાગ, ક પું॰ એક નવા શોધાયેલે ગ્રહ; ‘પ્લુટો’. ભૂમિ સ્ત્રી હદ; સીમા; છેવટની જગા. પ્રતિક, તીય વિ॰ પ્રાંતને લગતું. તીયતા સી, “તયત્વ ન॰ પેાતાના પ્રાંતના જ વિચાર કરવાની સંકુચિતતા. –ત્ય વિ॰ પ્રાંતનું; પ્રાંતિક પ્રિછાપું અક્રિ॰, “લવું સક્રિ॰ ‘પ્રીછ્યું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક ન્ટ સ્રી [.] છાપ; છાપકામનાં રૂપરંગ – ટંગ. ૦૨ પું॰
પ્રાયઃ અ॰ [મં.] બહુધા, મેરે ભાગે (૨) બધી રીતે પ્રાયોગિક વિ॰ [સં.] પ્રયાગને લગતું, તે સંબંધી (૨) પ્રયે!ગ કરી શકાય એવું; પ્રયોગાત્મક [તૈયાર થઈ બેસવું તે પ્રાયાવાન ન॰ [કું.] અન્નજળને! ત્યાગ કરી મરવા માટે | પ્રારબ્ધ વિ॰ [H.]શરૂ કરેલું (૨) ન નસીબ. રેખા(પા) શ્રી "
પ્રાતૃષ પું॰ [સં.] ચોમાસું; અષાડ – શ્રાવણની વર્ષા ઋતુ પ્રાવેશિક વિ॰ [સં.] પ્રવેશ કરવામાં સાધનરૂપ પ્રાશ પું; ન ન॰ [સં.] અશન; ખાવું તે પ્રાશનું સક્રિ॰ [ä. દ્રારા ] ખાવું; આરેગવું પ્રાશંસિક વિ॰ [H.] પ્રશંસાને લગતું
પ્રાસ પું॰ [સં. અનુપ્રાસ] કવિતાની તૂકને અંતે અક્ષર મળતા આવવા તે(૨)[સં.] ભાલે.[–બેસવેા, –મળવા=અક્ષર ના પ્રાસ બરાબર થવે.]
પ્રાસંગિક વિ॰ [i.] પ્રસ્તુત; પ્રસંગને અનુકૂલ (૨) વારંવાર નહિ પણ કોઈક વખતનું; પ્રસંગે પાત્ત થતું કે કરાતું; ‘કૅાન્ટિજન્ટ’; ‘ઇસિડેન્ટલ’. જેમ કે, ખર્ચ

Page #611

પ્રિરંગ]
[પ્રેઝ
છાપનાર; મુદ્રક. -ન્ટિગ ન છાપવું તે; છાપકામ; પ્રિન્ટ. [-પ્રેસ કપિલ શરીર (૩) અવગતિયે જીવ (૪) પિશાચ જેવી એક ન છાપખાનું, –મશીન ન છાપવાનું યંત્ર.]
યોનિ. ૦કર્મ, કાર્ય નવ મરેલાના દહનથી માંડીને સપિંડીકરણ પ્રિન્સ ૫૦ [૬] રાજકુમાર
સુધી કરવામાં આવતું કર્મ. દહન નવશબને બાળવું તે. ભૂમિપ્રિન્સિપાલ પું[છું.] (શાળા કોલેજ ઈનો) અધ્યક્ષ, આચાર્ય (–મી) સ્ત્રી સ્મશાન. ભેજન ન૦ પ્રેતને ધરાવતું ભેજન પ્રિય વિ. [સં.] વહાલું; ગમતું (૨) પં. પિયુ કાંત (૩) ન૦ (૨) બારમું; મરણ પાછળ કરાતી નાત કે વરો. નિ સ્ત્રી હિત; કલ્યાણ (૪) મિષ્ટ વચન, કર વિ. હિતકર. જન પુત્ર પ્રેત જીવોની નિ -જાતિ. લેક પં. પ્રેતોને રહેવાને લોકો પ્રેમપાત્ર માણસ. તમ વિ. સૌથી વધારે વહાલું (૨) પુત્ર –તાવાહન ન [+ પ્રવાહન] પ્રેતને બોલાવવું તે કાન્ત; પ્રીતમ (૩) પતિ. ૦તમાં સ્ત્રી કાંતા; પ્રિયા (૨) પત્ની. પ્રેફરન્સ શેર ૫૦ [{.] એક જાતનું ખાસ શેર, જેનું વ્યાજ દર્શન વિ. જોતાં પ્રિય લાગે એવું (૨) ન પ્રિયજનનું દર્શને. અકથા પ્રમાણે નક્કી ને પહેલું ચૂકવાય છે દશ વિ. સર્વ પ્રત્યે પ્રેમથી જેનાર (૨) ૫૦ (સં.) અશોક | પ્રેમ પૃ૦ [સં.] હેત; પ્રીતિ (૨) ચાહ; સચિ. કથા, કહાણી રાજા. – યંવદા સ્ત્રી પ્રિય બોલનારી (૨) ૫૦; સ્ત્રી એક સ્ત્રી પ્રેમની કે પ્રેમ ભરેલી - પ્રેમવિષયક કથા કે વાર્તા. ૦કલહ છંદ. ચા સ્ત્રી, વહાલી સ્ત્રી
પુત્ર પ્રેમને કારણે કે પ્રેમપૂર્વક થતો કલહ કે કજિ; મીઠે પ્રિયંગુ સ્ત્રી [સં.] એક વેલ
ઝઘડો. ૦દા સ્ત્રી- જુઓ પ્રમા. ૦ધર્મ પુત્ર પ્રેમને ધર્મ; પ્રિયંવદા, પ્રિયા જુઓ પ્રિય'માં
અહિંસાધર્મ. ૦પત્ર ન૦, પત્રિકા સ્ત્રીના પ્રેમ દર્શાવતો કે પ્રિવિયસ ન [{.1 કૅલેજના અભ્યાસનું પ્રથમ - શરૂનું વર્ષ પ્રેમીને પત્ર. ૦પાશ ૫૦ પ્રેમરૂપી બંધન. પ્રતિજ્ઞા સ્ત્રી પ્રિવી ન [૬] જો જરૂ. ૦કાઉન્સિલ સ્ત્રી. [૬.] (ઇલૅન્ડના) (લગન કરવા માટે) પ્રેમ દર્શાવતું વચન કે કેલ. કબળ ન રાજાનું ખાસ ખાનગી સલાહકાર મંડળ (૨) તેની અદાલતી પ્રેમનું બળ; અહિંસાબળ. ભક્તિ સ્ત્રી પ્રેમલક્ષણા ભક્તિ. શાખા. ૦રૂમ સ્ત્રી જાજરૂ
ભગ્ન વિ. પ્રેમમાં લગ્ન કરવા અંગે) હતાશ થયેલું; તુટેલા પ્રિસ્ક્રિપ્શન ન. [૪] દવા નુસખો; દવાચિઠ્ઠી
પ્રેમવાળું. ભાવ ૫. પ્રેમ; હેતપ્રીતિ. ૦૨સ પુત્ર પ્રેમરૂપી પ્રિટ, ૦૨, -ટિંગ જુઓ “પ્રિન્ટમાં
રસ. ૦લ(–ળ) વિ. પ્રેમવાળું; પ્રેમાળ. લક્ષણાભક્તિ સ્ત્રી પ્રીજી સ્ત્રી [સં. પ્રેક્ષ, પ્રા. પિ૪] ઓળખ. [-પરી]. ૦વવું નવધા ભક્તિને એક પ્રકાર શ્રેષ્ઠ ભક્તિ. ૦લગ્ન ન૦ નેહલને.
સક્રિટ સમજાવવું. ૦૬ સક્રિ. ઓળખ (૨) સમજવું; જાણવું ૦લી સ્ત્રી પ્રેમી – પ્રેમમાં પડેલી સ્ત્રી, માશુક. ૦લે પ્રેમમાં પ્રીત સ્ત્રી પ્રીતિ; પ્રેમ. [–કરવી, -જેઠવી, –બાંધવી = પ્રેમ- પડેલે પુરુષ; આશિક. ૦વીર, ૦ર-ર) વિ. પ્રેમમાં વીરતાસંબંધ કરે. –ચોરવી = પ્રેમમાં દ્રોહ કરવો. -લગાડવી=પ્રેમ વાળું કે શ; પ્રેમશૌર્યવાળું. શૌર્ય ન... પ્રેમ અને શૌર્ય ઉપજાવ.] ૦મ ૫૦ [જુઓ પ્રિયતમ] પતિ (૨) પ્રભુ. -તાળ શિવલી.” ૦ળ વિ૦ પ્રેમાળ; પ્રેમવાળું. ૦ળતા સ્ત્રી૦. –માત્મક વિ પ્રેમાળ હેતાળ
વિ. [+ આત્મક] પ્રેમને લગતું કે પ્રેમવાળું, –માનંદ ૫૦ પ્રીતિ સ્ત્રી [સં] પ્રેમ (૨) મૃદુ હૃતિને એક પ્રકાર. ૦દાન ન [ આનંદ] પ્રેમ અને આનંદ (૨) પ્રેમને આનંદ (૩) બ્રહ્માનંદ પ્રેમનું દાન કે પ્રીતિથી ભેટ કે કાંઈક આપવું તે. ભેજન ન૦ (૪) (સં.) જાણીતો ગુજરાતી કવિ. -માનંદી વિ. પ્રેમાનંદ (વણે કે નાતની સૂગ વિનાનું) સામુદાયિક ભોજન. ૦પૂર્વક વિ. માણનારું, –માર્ટ વિ. [+પ્રાá] પ્રેમથી ભીંજાયેલું. –માર્કતા (૨) અ. પ્રેમવાળું કે પ્રેમથી
સ્ત્રી..-માર્ટ [ + ], –માપદન) [+ મારૂ] પ્રેમનું સ્થાન; પ્રીત્યર્થ, –થે અo [i] –ની પ્રીતિને ખાતર (૨) –ને વાસ્ત પ્રેમપાત્ર. -માળ વિ૦ હેતાળ; વહાલસોયું. –માંકિત વિ૦ પ્રીમિયમ ન [$.] વીમા પેટે ભરવાનું લવાજમ; વીમાને [+ આંકેત] જુઓ હાંકિત. –મિકા વિ૦ સ્ત્રીપ્રેયસી; હતો. (ભરવું) (૨) શેરની મળ આંકેલી કિંમતમાં થતો વધારે. પ્રેમી (સ્ત્રી). –માંશી વિ. [+ ગં] પ્રેમના અંશવાળું; પ્રેમી. [–બોલાવું તેવો વધારે થ.]
-મી વિ૦ પ્રેમવાળું; પ્રેમ કરનાર પૂર ન૦ [૬.] ગોઠવાયેલાં બીબની શુદ્ધિ તપાસવા લેવાતી અજ-| પ્રેય ન [.] ઐહિક – પાર્થિવ સુખ માયશની છાપ કે તેને કાગળ. [-કાઢવું = પ્રફ તરીકે નકલ | પ્રેયસી સ્ત્રી [સં] પ્રેય સ્ત્રી (૨)વિત્ર સ્ત્રી વધારે પ્રય; અતિ પ્રિય છાપવી.-જેવું,વાંચવું = ગોઠવેલાં બીબાની શુદ્ધિ માટે તેમની | પ્રેરક વિ. [સં] પ્રેરણા, ગતિ કે ઉત્તેજન આપનારું (૨) [વ્યા.] છાપવાળો કાગળ વાંચી જે.] રીડર [.] પ્રફ જોનર | બીજાના તરફની પ્રેરણા બતાવનારું (ક્રિનું રૂપ.) ૦તા સ્ત્રી પ્રેકિટકલ ન૦ [૬] અભ્યાસમાં કરવાનું પ્રત્યક્ષ કામ કે તેની | પ્રેરણન[સં.] પ્રેરવું તે, પ્રેરણા.–ણ સ્ત્રી પ્રેરવું તે (૨) પ્રસાપરીક્ષા (૨) વિ૦ વહેવારુ
[ મહાવરે; અભ્યાસ હન (૩) આદેશ; આજ્ઞા (૪) ખાનગી સલાહ ટૅકટસ સ્ત્રી [{] વકીલાત કે દાક્તરીનું કામકાજ (૨) ટેવ; | પ્રેરવું સક્રિ. [સં. પ્રે૨] મે કલયું (૨) ગતિ, પ્રોત્સાહન, આજ્ઞા પ્રેક્ષક ૫૦ [.] જેનારો (૨) પરિષદ, સભા વગેરેમાં માત્ર જેવા | કે ખાનગી સલાહ આપવી. [Bરાવું અકિટ (કર્મણ), –વવું સાંભળવા આવનાર. –ણ ન. પિખવું - જોવું તે
સરકિટ (પ્રેરક).] પ્રેક્ષણય વિ[] જેવા જેવું. ૦ક ન જોવા જેવું દશ્ય; તમાશે | પ્રેરિત વિ૦ [] પ્રેરાયેલું પ્રેક્ષવું સક્રિ. [સં. પ્રેક્ષ] જેવું; પખવું
પ્રેષક વિ૦ [i] મોકલનાર. –ણ સ્ત્રી [.] મેકલવું તે પ્રેક્ષાગાર, પ્રેક્ષાગૃહ ન૦ [સં.] નાટકશાલા; “થિયેટર’
પ્રેષિત વિ૦ [સં.] મેકલેલું પ્રેત ન [i] શબ (૨) સપિડીકરણ પર્યંત મરનારને મળતું એક | પૃષ્ઠ વિ૦ [.] પ્રયમાં પ્રિય; વહાલામાં વહાલું

Page #612

પ્રેષ્ય]
પ્રેષ્ય વિ॰ [ä.] મેાકલવા લાયક (૨) પું૦ તેાકર; દાસ પ્રેસ ન॰ [રૂં.] દાખવાનું યંત્ર (૨) રૂ વગેરેતે દાખી ગાંસડીએ બાંધવાને સંચે। (૩) છાપવાનું યંત્ર (૪) છાપખાનું (૫) [લા.] છાપાં. [–માં હોવું = છપાતું હોવું.] પ્રેસિડન્ટ પું [.] પ્રમુખ; અધ્યક્ષ પ્રેખ પું॰ [સં.] ઝૂલા; આંઢાલન (૨)સંગીતના એક અલંકાર, ૦ણુ ન॰ લા; આંદોલન. ખિત વિ॰ ડોલતું; આંદ્દોલનયુક્ત (૨)
ન॰ સંગીતનેા એક અલંકાર
પ્રેષ પું॰ [સં.] આજ્ઞા; આદેશ
પ્રોકટર પું [.] યુનિવર્સિટીમાં (છાત્રાલય ઇ॰ની) અમુક વ્યવસ્થા માટેના અધિકારી (૨) એક અદાલતી વહીવટદાર પ્રાક્ત વિ॰, “ક્તા વિ॰ શ્રી॰ [સં.] ઉક્ત; બેોલાયેલું પ્રેક્ષણ ન॰ [સં.] પવિત્ર કરવા મંત્રપૂર્વક પાણી છાંટવું તે પ્રેાયામ ન॰; પું॰ [.] કાયૅક્રમ; (સભા ઇના) કામકાજની યાદી પ્રાચ્છિત વિ॰ [i.] ઊંચું
પ્રેાવલ વિ॰ [સં.] પૂર્ણ ઉજ્જવલ; બરાબર પ્રકાશ મારતું પ્રેોટીન ન॰ [.] ખાદ્યનું માંસાષક એક અંગ પ્રેટેસ્ટ પું॰ [રૂં.] વિરોધ; સામેના મત પ્રોટેસ્ટન્ટ વિ૦ (૨)પું [.](રામન કૅથલિક ધર્મથી જુદો પેદા થયેલેા) એક ખ્રિસ્તી ધર્મસંપ્રદાય –તેનું કે તેને લગતું. કે તેનું અનુયાયી
પ્રેટાન પું॰ [ૐ.] પરમાણુને ધન – વીજાણુ [ પદાર્થ; જીવનરસ પ્રેટોĂઝમ પું॰[.]જીવનના પાયા રૂપે મનાતા મળ(રસાયણી) ડ્યૂસર પું [.] ફિલ્મ બનાવનાર; ચલચિત્રના નિર્માતા હું વિ॰ + પ્રૌઢ [–ઉત્તેજન આપવું તે પ્રાત્સાહક વિ॰ [સં.] પ્રેત્સાહન આપતું. —ન ન॰ ખૂબ ઉત્સાહ પ્રેત્સાહિત વિ॰ [સં.] પ્રેાત્સાહન પામેલું
૫૬૭
પ્રેશન્નત વિ॰ [É.] વધુ વિશેષ ઉન્નત
પ્રોપેગન્ડા પું [Ë.] કોઈ વાત વિચાર વગેરે ફેલાવવાં તે; પ્રચાર; તે માટેના પ્રયત્ન કે હિલચાલ
[વિદ્વાન
પ્રોફેસર પું॰ [.] (કૉલેજમાં) અધ્યાપક (૨) કોઈ વિષયને પ્રોબેટ સ્ક્રી॰ [છું.] વિલ કે વસિયતનામાના ખરાપણાના દાખલા; (અદાલતથી) પ્રમાણિત વિલ (−કઢાવવી, મેળવવી, લેવી). વેરા પું॰ મરનારની મિલકત પર લેવાતેા વેરે; ‘પ્રેાબેટ ડયુટી’ પ્રેાએશન ન॰ [Ë.] (નેાકરીમાં અજમાયેશ તરીકે કરાતી શરૂમાં) હંગામી નિમણૂક કે તેનેા સમય. ૦૨ પું॰ પ્રેાબેશન પરતિમાનાર પ્રેલિટેરિયેટ પું; ન॰ [.] મન્ત્ર આદિ (ગરીબ) શ્રમજીવી વર્ગ કે પ્રજા-સમુદાય; આમ-પ્રજા પ્રોવિડન્ટ ફંડ ન૦ [ž.] (નિવૃત્તિમાં નિભાવ અર્થે) નાકરી `દર
મિયાન જમા થતું જતું ફંડ – નિવૃત્તિ-ભંડાળ કે રકમ પ્રેવું સક્રિ॰ [સં. પ્રોત = પરાવેલું] પરાવવું (૫.) પ્રેાષિત વિ॰ [નં.] વિદેશ ગયેલું. પતિકા, ભર્તૃકા સ્ત્રી જેનેા પતિ વિદેશ ગયેા હોય તેવી (નાયિકા), ૦પત્નીક વિજ્ જેની પત્ની વિદેશ ગઈ હેાય એવું (પુરુષ) [અમલદાર
પ્રોસિકયૂટર પું૦ [ૐ.] કેાજદારી કેસે માટેના સરકારી વકીલ – પ્રેસ્પેકટસ ન॰ [.] (શાળા, કંપની કે પેઢી ઇ॰નું) એધપત્ર;
માહિતીપત્રક

[ફક(–ગ)દંડ
પ્રોઢ વિ॰ [i.] પુખ્ત; આધેડ (૨) ગંભીર (૩) વિશાળ; ભવ્ય (૪) પ્રૌઢિવાળું. હતા શ્રી॰, ૦૫ણું ન૦. −તા સ્ત્રી॰ ત્રીસથી પંચાવન વરસની નાયિકા; પ્રગલ્ભા. –ઢિ સ્ત્રી॰ પ્રૌઢપણું (૨) વિચાર અને ભાષાની પ્રૌઢતા (૩) ચમત્કારિક, સંક્ષેપ કે વિસ્તારવાળું અને સાભિપ્રાય લખાણ. હું વિ॰ પ્રૌઢ (૨) અત્યંત પ્લક્ષ પું॰ [H.] અંજીરનું ઝાડ [જે વાટે તે લઈ શકાય પ્લગ પું; સ્ત્રી [.]પાણી, વીજળી ઇના પ્રવાહ પરના દાટા, પ્લવન ન॰ [i.] તરવું તે
પ્લવંગ પું॰ [ä.] વાંદરા. મ પું॰ વાંદરા (૨) એક છંદ ëબર પું [.] પાણીના નળ અંગેનું કામ કરનાર કારીગર પ્લાયવૂડ ન॰ [.] લાકડાનાં પાતળાં પડ ચેાટાડી કરાતું એક જાતનું મજબૂત પાટિયું
ખ્વાવક વિ॰ [સં.] તારે – ડૂબવા ન દે એવું પ્લાવિત વિ॰ [i.] ડુબાડેલું (૨) પલળેલું; તરખેાળ પ્લાસ્ટ(ત)ર ન॰ [.] ચણતર ઉપર લગાવવાના ચૂના વગેરૅના લેપ (૨) ઔષધના લેપ (૩)તેવા લેપવાળી પછી પ્લાસ્ટિક ન॰ [.] કચકડા જેવા એક નવા બનાવટી પદાર્થ પ્લીડર પું॰ [.] વકીલ [કે તેને રાગ પ્લીહા શ્રી॰ [ä.] ખરાળ. –હેાદર ન૦ [સં. ડ્ર] વધેલી ખરાળ શ્રુત વિ॰ [É.] દીર્ઘ સ્વરથી દોઢા (ત્રણ માત્રા જેટલા) લાંબા ઉચ્ચારનું (૨) ડૂબેલું; તરબોળ. ~તિ સ્ત્રી॰ કૂદકા (૨) પૂર (૩) ઘેાડાની એક ચાલ (૪) સ્વર ત્રણ માત્રા સુધી લંબાવવા તે ટ પું॰ [.] (સં.) એક નાનકડા ગ્રહ
પ્લેગ પું॰ [Ë.] એક ચેપી રેગ; મરકી; મહામારી. [—ચાલવા, -ફાટી નીકળવા≠એ રોગ ચારે બાજુ શરૂ થવે.] પ્લેટ સ્ત્રી [Ě.] રકાબી; તાસક; થાળી (૨) કાટા પાડવાના કાચ (૩) ધાતુના પતરાની તખતી
પ્લેટફોર્મ ન૦ [Ë.] ફુલાટ; સ્ટેશનના લાંબે એટલેા, જેના પર રહીને રેલગાડીમાં ચડઊતર થાય છે (૨) વ્યાસપીઠ; સભાને મંચ પ્લૅટિનમ ન॰ [.] એક મૂળધાતુ (ર. વિ.)
|
પ્લેન ન॰ [.](અમુક કદની) એક નાની લશ્કરી ટુકડી પ્લેટ પું॰ [Í.] (સં.) મશહૂર એક ગ્રીક તત્ત્વજ્ઞાની; અફલાતૂન પ્લેન [.] ‘ઍરાપ્લેન’; વિમાન
|
1.
[મત
બ્લેન પું॰ [ૐ.] નકશેા; આલેખ (૨) યેાજના પ્લેબિસિટ પું॰ [‡.] (કાઈ પ્રશ્ન કે મુદ્દા પર) લેાક સમસ્તના પ્લોટ પું॰ [.]જમીનના નાઞા ટુકડા (૨)નાટકનું વસ્તુ કે કાર્ય (૩) કાવતરું. [–પાઢવા=જમીનના મેાટા ટુકડામાંથી નાના વિભાગ કરવા.]
* પું [i.] ઔષ્ટ વ્યંજન, કારે પું॰ ક્ અક્ષર કે તેના ઉચ્ચાર. કારાંત વિ॰ છેડે ફૂંકારવાળું
કુઈ, બા સ્ત્રી જુએ ફેઈ, ખાપની બહેન. ૦૦ સ્ત્રી કેાઈજી ઉડી સ્ત્રી ફાલુ; ફાઉડી
[બેફિકરું ફકત અ॰ [મ.] ફક્ત; માત્ર; કેવળ ફ્ક(−1)દંડ વિ॰ [‘ફાગ’, ‘ગયું’ ઉપરથી] ઉડાઉ (૨)લુચ્ચું (૩)

Page #613

ફકરો]
૫૬૮
[ ફટા
ફકરે છું[. પિA] કંડિકા; પેરા
ફટક અ [૧૦] [ફફડવાને રવ] (૨) સ્ત્રી બીક; ચમક (૩) કાઠ-૧)વું સ૦િ , ફકાવું અશકે, “ફાક'નું પ્રેરક ને કર્મણ અનાજ ઊપણવાની ચાદર, કુંડકિયું. ૦ટક અ૦ [૨૦] ફકાર,-રાંત [સં.] જુએ “ફમાં
ફટક સ્ત્રી [જુઓ સફટિક] બિર ફકીર ! [.] ત્યાગી; વૈરાગી (મુસલમાન), ૦ણ, -રાણી | ફટકડી સ્ત્રી [સં.
૨ I] એક જાતનો ખાર [કિયે દલાલ સ્ત્રી. ફકીરની કે ફકીર સ્ત્રી. ૦ફક ન માગણ; બાવા જેવું ફટક-દલાલ ૫૦ જોખમ કે જવાબદારી વિના કામ કરતો – ફટમાગણ. –ની સ્ત્રી, ફકીરપણું
ફટક દેવાળિયે ૫૦ [ટક (‘ફટકિયું' કે ‘ટ’ - ખુલ્લું ઉપરથી) + ફકેડે ૫૦ જુઓ ફોક; કોળિયો
દેવાળિયો] પાકો દેવાળિયે ફક વિ૦ [સં. જFF અથવા “ફગવું' ઉપરથી] લોકલાજની પરવા ફટકવું અક્રિ. [‘ફીટવું' (બા. fટ્ટ, સં. દંરા) ઉપરથી] ખસવું; વિનાનું; સ્વચ્છંદી (૨) વરણાગિયું; છેલ (૩) સુંદર (૪) ઉડાઉ, ચસકયું (ડાગળી, બુદ્ધિનું) (૨) વંડી જવું (૩) ઊડી જવું (રંગનું) બેફિકરું (૫) રંગલો (ભવાઈમાં). –હાઈ સ્ત્રી,
(૪) બીજી વાત પર ઊતરી પડવું(૫) [ફેટ, ફટક પરથી] ફટ ફટ થવું ફkફક્કા પં. બ૦ ૧૦ [‘ફાકવું” ઉપરથી] ખાઈપી ઉડાવી દેવું તે | ફટકાર(વ)વું સfક્ર. [“ફટકો' ઉપરથી]મારવું, ચાબુક –સેટીથી (૨) ખાલીપણું
મારવું (૨) ફટકે મારે; ફટકે વાગે એમ કાયદાથી કામ લેવું ફક્ત અ૦ જુએ ફકત; માત્ર; કેવળ
[ચિતા (જેમ કે, ૧૪૪ મી કલમ ફટકારી દીધી.) [(૩) ખુલ્લું ફક સ્ત્રી [..] ફકીરી; ગરીબાઈ (૨) [4. ફિક] (૫.) ફિકર? | ફટકારું વિ૦ [‘ફટકડું' ઉપરથી] ઘેલું; દીવાનું; બેફામ (૨) ચાંકેલું ફગઠણ, ફગદંડ વિ. જુઓ ફકદંડ
ફટકારે ૫૦ [‘કટકે’ ઉપરથી] ફટકે કે તેને અવાજ (૨) ફગ(–) ફગ(-હ) અ૦ [૨૦] છૂટથી, પુષ્કળ (હસવાને રવ) [‘ટકવું' ઉપરથી] ચિત્તભ્રમ (૩) [‘ટક ઉપરથી] ધ્રાસકે ફગફગવું અજિં૦ [૧૦] ફરફરવું; હવામાં ઊડવું (૨) રખડવું; | ફટકાવવું સક્રિટ જુઓ ફટકારવું (૨) “ફટકનું પ્રેરક
રઝળવું (૩) ફદફદવું. [ફગફગાવવું સક્રિ. (પ્રેરક.)] ફટકાસાળ સ્ટ્રીટ ફિટ + સાળ] ફટકે મારી વાણાને કાંઠલો ફગમગવું અ ફગફગવુંફરફરવું; કંપવું.[ફુગમગાવવું (પ્રેરક).] | ફેંકાય એવી જનાવાળી સાળ ફગર સ્ત્રી [‘ફગવું' ઉપરથી ?] પરાગ (૨)[જુઓ પગર] ફાલ; ઢગ | ફટકિયું વિ૦ [‘ફટકવું' ઉપરથી] ઝટ ફાટી જાય તેવું (૨) માથે ફગ(–ગા)વવું સક્રિ. જુઓ ફગવું] “ફગjનું પ્રેરક (૨) છેતરવું જોખમ ન રાખે તેવું; ફરી જાય તેવું (દલાલ) (૩) [૧૦] અવાજ (૩) ખોટું સમજાવવું (૪) ફેંકવું; ઉશેટવું
કરતું (૪) ન૦ આખું એક બારણું; ફડકિયું ફગવું અ૦િ [ફે. મા = ફાગને ઉત્સવ) વાંકું બેલ; બોલીને | ફટકી સ્ત્રી [‘ફટક” ઉપરથી] ફટાકડી (૨) એક પક્ષી (૩) પારધીની ફરી જવું (૨) નિયંત્રણમાં ન રહેવું; છકવું
જાળ (૪) (સુ.) ફટકડી ફગ કું. [જુઓ ફગ] જુઓ ઘેરે
ફટકે પું[૧૦] ચાબુક કે સેટીના પ્રહાર (૨) [લા.] બેટ; ફગાવવું સ૮૪૦ જુઓ ફગવવું
હાનિ; શિક્ષા લાગે એ ધકે. [-પ, વાગવે = પ્રહાર ફગેરે ડું [‘કાગ’ પરથી] પજવણી (૨) ઉઘાડી ફજેતી
થ (૨) નુકસાનમાં ઊતરવું; પાછા પડવું.]. ફગેટ-૧)વું સ૦િ ફંગેટ(–ળ)j; ફગવવું; ફેંકી દેવું.[ફગટાવું | ફટકે પું[જુઓ પટક] ટુવાલ; અંગુ અક્રિ(કર્મણિ), –વવું સકે. (પ્રેરક).]
ફટફટ અ૦ [રવ૦] ફટાકડા વગેરેને અવાજ (૨) ધિક ધેક (૩) કહું વિ. [“ફગવું' ઉપરથી] ઢોંગી [–વવું સકિ. (પ્રેરક).] ઝટ ઝટ; વગર વિચારે. –ટી સ્ત્રી (ફટફટ અવાજ કરતી) મેટર ફગળવું સક્રિ. જુઓ ફોટવું. [ફગળાવું અ૦િ (કર્મણિ), સાઈકલ કે રિક્ષા ફળિયું વિ૦ [‘ફળયું' ઉપરથી] ધારણ વિના ફેકેલું | ફટ(રા)વવું સક્રિ. જુઓ ફટાવવું
[(વ. વિ.) કચ, ફચ, –ચાક અ૦ [૧૦] ભેંકાયાને કે એકદમ ફસકી | ફટાઉ વિ. [જુઓ ફાટવું] (સુકાઈને) ફાટે એવું કહેસંટ' ફટી કે ખપી જવાને રવ
ફટાક અ [૨૦] ફટ દઈને ખૂલે કે વાગે કે અથડાય કે કૂટે એમ ફજર સ્ત્રી [મ. ગ્ર] મળસકું
[(૩) આબાદી | ફટાકડી સ્ત્રી. [૧૦] પાણી લાગવાથી “ફટ' અવાજ કરતું એક ફજલ વિ. સુખી; આનંદી (૨) સ્ત્રી [.] કૃપા; મહેરબાની | છોડનું દડવું (૨) બંદૂકડી (૩) ટચાકડી ફજેટલું સ૦િ [‘ફગેટ' પરથી](ચ) ફેકવું.[ફજેટાવું અ૦િ | ફટાકડે મું. [૧૦] ટેટે; એક જાતનું દારૂખાનું (કર્મણ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).]
ફટાકિયે પં. [૧૦] ટાકડો (૨) એક છેડ ફજેત [મ. નીત] ફજેતીવાળું; બદનામ [કરવું, –થવું. | ફટાકે ૫૦ ફટાક અવાજ (૨) ફટાકિયે; ફટાકડા
ખેર વિ. નડેર; નફટ; ફજેતીનું બેફિકર (૨) બીજાની ફજેતી 1 ટોપ ૫૦ [ā] ઊંચી કરેલી ફેણ (સાપની) (૨) ફંફાડે; કરવાની કુટેવવાળું. –તી સ્ત્રી, ભવાડો (૨) બદનામી;અપકીર્તિ. આડંબર; દમામ
[આપીને બહેકાવવું ફિજેતીને ફ્રાળકે = ફજેત; ભવાડે.] -તે પુંછ ફજેતી (૨) ટાડ(૨)વું સક્રિટ “ફાટયું’નું પ્રેરક (૨) વધારે પડતી છૂટ કેરીના ગોટલા, છેતરાં વગેરે કરાવી કદી
ફટાણું ન૦ [ ફટ” ઉપરથી] ભંડું - બીભસ ગીત કે બેલ ફટ અ [રવ૦] તિરસ્કારનો ઉધ્ધાર (૨) કશું ફાટવાનો કે ફટ(–)ફટ અ [૨૦] ફટફટ; ઝપાટાબંધ; ઉપરાઉપરી ફફડવાને અવાજ (૩) [સં. ૨y; પ્રા. કુટ] ફાટેલું – ખુલ્લું એ ફટાબાર વિ૦ [ટા (ફાટેલું) +બાર (દ્વાર)] તદ્દન ખુલ્લું – ઉધા; અર્થમાં (ઉધાડું ફટ). [-કહેવું =તિરસ્કાર કરે; અધિકાર છે? | ફટાર
[ જુદો પડેલો ઠાકર એમ કહેવું (૨) રોક ટ કહે –૬ઈને = ઝટ; એકદમ.] | ટાયે પું[૪, , , ઘા. ] વારસાને ભાગ લઈ ભાઈથી

Page #614

ફટાર]
[ફદાક
ફટાર,રં વિ> [ફાટવું' ઉપરથી] તદન ખુલું; ફટાબાર (૨) ફાટેલું; બડાઈખેર, દાસ ૫૦ ફડાકિયું માણસ. કે ૫૦ ટેટે; ફટાનફફટ
કડ (૨) ધ્રાસકે; બીક (૩) જુઓ ફડાકી (૪) ફડાક એવો ફટારવું સક્રિ. [જાએ ફટાર] ડોળા આંખ) ફાડવી
અવાજ [ફડાકા મારવા =ગપાં મારવાં (૨) બડાઈ હાંકવી.] ફટારી સીટ [જુઓ ફટાર] બડાઈ. – વે૦ જુઓ ફટાર ફા(–ડે)તાળ સ્ત્રી, જુઓ ફડેતાળ [મારામારી કરવી તે ફટાવવું સક્રિટ [“ફાટનું પ્રેરક] જુઓ ફટાડવું (૨) ફોડવું; સમ- | ફટાફટ અ૦ [૧૦] ઉપરાઉપરી. –ડી સ્ત્રી ફડાફડ મારવું કે જાવી પિતાના પક્ષમાં લેવું
ફડાવવું સકિ., ફડાવું અક્રિટ “ફાડવુંનું પ્રેરક ને કર્મણિ ફર્યો જુઓ ફટા
[ સંપ્રદાય) | ફટાશયું ન... જુઓ ફડશિયું ફટ વેવ પં. [‘ફાટવુંઉપરથી] વીધાયેલા કાનવાળો (બાવાને ફાંભેર (૦) અ પગનાં ચાપાંને આધારે (બેસવું) ફટોફટ અ૦ [૧૦] જુઓ ફટાફટ
ફદિયે . [ફડ ઉપરથી] દાણા વેચનાર; કણિ (૨) દારૂ ફોર વિ૦ [ફાટવું' ઉપરથી] (સુ) ફાટેલું; ફટકેલ
ગાળનારો (૩) એક અટક ફટાર(ળ) વિ. [‘ફાટવું' ઉપરથી] પિચું ને મીઠું (સેપારી) (૨) | ફડેતાળ સ્ત્રી [સર પ્રા. ૪૬ (પાટિયું); મ. કતા] પાટિયાંની ૧૦ પવનથી તૂટી પડેલી કેરી
પડદી (૨) સંકેલી શકાય એવું (પાટિયાંનું બારણું (જેમ કે દુકાનનું) ફક ન૦ દારૂ ગાળવાનું સ્થાન – ભટ્ટી (૨) [.] બજાર (૩) થાણું | ફફડ ૦ [૨૫૦; ફડ પરથી] જુઓ ફડાફડ (૪) ગાન ૨ -નાચનારનું ટોળું (૫) એક પક્ષનું ટોળું (લાવણી | ફણગર ૫૦ ફણધર; સાપ; નાગ [કુટે એમ (વૈકું) કરવું
ગાવામાં (૬) અ૦ [૧૦] (૭) ઉતાવળથી. (–દઈને) ફણગાવું વિ[જુઓ ફણગી] ફણગાવાળું. -વવું સક્રિટ ફણગો ફક સ્ત્રી[૧૦] કફ બીક (૨) પહેરેલા કપડાને ઝૂલત છેડો. | ફણગી સ્ત્રી [. TEળ] નાને ફણગ. –ગે પુત્ર અંકુર. [-ફૂટ
૦૬ સર્કિટ ફડકથી ઝટકવું. -કાર(–૧)વું સક્રેટ ફટકારવું | = અંકુર નીકળો (૨) નવી વાત કે મુદ્દો ઊભાં થવાં.] (૨) સબડકા મારીને ખાવું. –કિયું ન છૂટા છેડે; ફડક (૨) | ફણ(–ણા)ધર ડું [સં.] નાગ(૨)મહાદેવ [ઝાડ કે તેનું લાકડું દાણા ઊપણવા ચાદર પકડીને કરેલો પંખે; ફટક. -- j૦ કપ- | ફણસ ન૦ [સં. ના, મા. VI] એક ફળ. -સી સ્ત્રી, ફણસનું ડાની ફડકને અવાજ (૨) ઊડવા માંડતાં થતા પાંખનો અવાજ ફણસ ૫૦ [સર૦ “ફણગો'] અંકુર (જેમ કે ચકલીને) (૩) ખેતરમાં અનાજ એરવાનું એજાર (૪) | ફણસી સ્ત્રી, એક શાકની શિંગ (૨) જુઓ “ફણસમાં સબડકે (૫) ફડક (5) ધ્રાસકે; ફાળ. [-લે = સબડકે મારવો. ફણું સ્ત્રી [સં.] સાપની ફેણ [–કરવી, -માંડવી]. ઘર પુત્ર ફટકા મારી લેવા = ઝટપટ થોડુંઘણું ખાઈ લેવું.]
જુઓ ફણધર. -ણિયું, –ણું ન૦ (ફેણ જેવા આકારનું, ભાલાનું) ફક-કયું ન૦ બારણાનું પ્રત્યેક બારણું (૨) બે મળીને આખું | ફળું કે પાનું [એક ભાગ જેમાં તાણાના તાર પરેવાય છે બને તેવું દરેક
[વવું સકેિ(પ્રેરક).] | ફણ સ્ત્રી [સે. ળ] કાંસકી (૨) સાળને લાંબી કાંસકી જેવો ફરકવું સ૦િ જુઓ “ફડક'માં. ફિડકાવું અકિં. (કર્મણ). | કુણી ૫૦ [૩] સાપ. ૦૫, ૦% j૦ [+ઈશ, + ઇદ્ર] શેષનાગ ફકિયું, ફડકો જુએ “ફડક'માં
| (૨) મેટા નાગ ફકચ(–) સ્ત્રી, ચાડિયું ન૦ [રે. g] ચીરી; ફડકે ફણું ન૦ જુઓ “ફણમાં ફચે પું[ફાડયું કે હું (.)] નિકાલ; તોડ (૨) દેવાની પતા- | ફણે ૫૦ [‘ફણા” ઉપરથી ?] ચાપવું
વટ. [–આણ લાવ = તોડ લાવ; પતાવટ કરવી. ફડ- ફતન,નિયું વિ૦ [. તિન?] અક્કલનું ઓથમીર (૨) ઉડાઉ. ચામાં નાંખવું કે લઈ જવું = દેવાળું જાહેર કરી, બાકી રહેલી [–દેવાળિયે = ઉડાઉ કે અતિ ખરચાળ માણસ.] મિલકતમાંથી દેવાની પતાવટ કરવી.] .
ફતવાર વિ. [.] ઢોંગી; પાખંડી ફડદું ન [‘ફાડ” ઉપરથી] ફાંસ; વાંધો. [ફડદાં મારવાં નકામું | ફત ૦ [. વી] મુસલમાની ધર્મશાસ્ત્રને હુકમ (૨) ટૅગ ને અર્થહીન બેલ્યા કરવું (૨) વાંધા નાખવા.]
(૩) હુકમ. [–કર –માંડ = ટૅગ કરે. –કાઢ = મુસલફડનવીસ પું[સર૦ મ] સરકારી દફતરને મુખ્ય અમલદાર; માન ધર્મશાસ્ત્ર જે હુકમ બહાર પાડવા (૨) જોહુકમી સરકારે હિસાબી ખાતાને અમલદાર [(૨)સરકારી દફતરેને ઓરડો | વટહુકમ બહાર પાડવો.]
[વહાણ ફડનીસમું જુઓ ફડનવીસ. –સી સ્ત્રી ફડનીસનું કામ હોદો | ફતેહ)મારી સ્ત્રી [સર૦ મ; પો. પાતીમા) એક જાતનું નાનું ફડફડ અ૦ [૧૦] ઊડવાને, ફુટવાને કે ધબકવાનો અવાજ (૨) ફતેહ સ્ત્રી [. વત] કત; સફળતા.[-કરવું = સર કરવું; જીતવું. ઉપરાઉપરી (3) ધબકારે; ઊછળ તે (હૃદયનું) (૪) ધાંધળ; -થવી,મળવી =જીત થવી. - પામવું = જીતવું. ફતેહના હંકા ઉતાવળ. ૦૬ અડકે ફડફડ અવાજ , (હવાથી ઊડવાથી) (૨) | = પૂરે વિજય મંદ વિવિજયી; સફળ, ૦મંદી હીટ જીત; જય (બીકથી) ધ્રુજવું; કંપj(૩) ગુસ્સામાં બોલવું (૪) પૂઠે ગુસ્સામાં | ફતેહમારી સ્ત્રી, જુઓ મારી બડબડવું. –ડાટ પું- ફફડવું તે (ર) [લા.] પતરાજી; તોર. –કાવવું | ફદફદક અ૦ [૨૦] જોરથી દોડતા ઘડાનો અવાજ સ૦િ ‘ફડફડવુંનું પ્રેરક. –કિયું વિ૦ ઉતાવળિયું; ધાંધળિયું ફદફદ અ૦ [૧૦] ફદફદવાને અવાજ (૨) પિચું અને ગદગદી ફટફેજદાર ડું [ફડ + કેજદાર] થાણદાર
ગયેલું. ૦૬ અક્રિટ કહીને, અથાઈને કે ખટાઈને ગદગદું થવું ફટબખતર, ફડબખ્તર વિ. ઉઘાડું; ખુલ્લું
(૨) પરુ ભરાઈને કુટવાની તૈયારીમાં આવવું (૩) ખદખદવું. ફડશ સ્ત્રી, શિયું ન જુઓ ફડચ
દાટ પૃ૦ ફદફદવું તે. દાવવું સક્રિ “ફદફદીનું પ્રેરક ફાકી સ્ટ્રીટ રિવ ગપ (૨) બડાઈ. -કિયું વિ૦ ગપ્પીદાસ (૨) | ફટાક અ૦ [૧૦] ફટ દઈને લોચા જેમ પોચું) પડવાને અવાજ

Page #615

ફદિયું ]
|
દિયું ન॰ પૈસે (૨) ચાર પાઈ (મુંબઈ) (૩) નાની ગળી ભાખરી ફના વિ॰ [મ.] નાશ પામેલું; પાયમાલ [−કરવું, થવું]. ફા તિયા [+‰. હ્રાતિહહ્દ] પું॰ ખ૦૧૦ સમૂળગા નાશ [~કરી નાખવું, થઈ જવું]. નિલશહ પું॰ [+ઞ. વિરરાવ] ગુરુના ધ્યાનમાં લીન થઈ જવું તે. ૦લિા પું॰ [+ X.ાિē] ઈશ્વરમાં લીન થઈ જવું તે
[ભાગ
ફ્ના પું॰ લંગરનાં ઢારડાં વગેરે રાખવાને વહાણના આગળના ફ્રૅઢવું અક્રિ॰ જુઓ ફડફડવું
ફફડાટ પું॰ જુએ ફડફડાટ. [−વવું સoક્રિ॰ ફફડવું’નું પ્રેરક.] ફૅ(૦ળ)ફળતું વિ૦ [૧૦] ઊકળતું. −વું અ॰િ ઊકળવું ફળાવવું સક્રિ॰ [રવ૦] રેડવું (૨) ‘ફળનું’નું પ્રેરક કુરૈયા, ફાલા પું॰ જુએ ફેલ્લા
૫૭૦
ફો શું ફેંકાર
ફરક પું॰ [ા. ૪] કેર; તફાવત. [—પઢા] ફ્રેંકડી સ્ત્રી [‘ફરકવું'] કાંતવાની ફીરકી (ર) કરણી (૩) ખાડીખારું કે ત્યાં મુકાતું ચકરડું (૪) હવાથી ચક્કર ફરે એવું કાગળનું રમકડું. –ડૉ પું॰ મેટી ફરકડી(૨) ફૂદડી ખાવી તે; ત્વરિત કેરા ફરકવું અક્રિ॰ [વે. તિ] ધ્રુજવું (૨) દેખાવું (૩) ખસવું ફરકાટ, – પું॰ [ફરકયું' ઉપરથી] ધ્રુજારા (૨) હાલચાલ ફરકાવું અક્રિ॰, –વવું સક્રિ॰ ‘ફરકવું’નું ભાવે અને પ્રેરક ફરકી સ્ત્રી ફીરકી
ફરજ સ્ત્રી॰ [મ.f] કર્તવ્ય. [–અદા કરવી, બજાવવી = પેાતાનું કર્તવ્ય પાર પાડવું. −પડવી = પરાણે કરવું પડવું.] ~જિયાત વિ॰ [મ. નિત] ફરજ રૂપ; ફરજ તરીકે કરવું પડે એવું કૂંજન, ફરજંદ [l.] ન૦ સંતાન ફરજંદારી સ્ત્રી॰ [[.] પેઢી દર પેઢી ઊતરતી હક્કદારી ફરજિયાત વિ॰ જુએ ‘ફરજ માં
કરણી શ્રી॰ [‘ફરવું' ઉપરથી] ત્રાકની ચકરડી ફરતલ વિ॰ કરતું કે ફર્યાં કરતું; પ્રવાસી [જીએ ‘ફરતું’માં ફરતાફરતી વિ॰ સ્ત્રી૦ (૨) અ૦ વારાફરતી; બદલાતું. ॰છાંયડી ફરતારામ પું॰ [કરતું+રામ કર્યાં કરતા – એક જગાએ સ્થિર
ન રહેતા માણસ (૨) સહેલાણી
ફરતી સ્ત્રી॰ [સર॰ મ. રિતી] ફરવું તે; પ્રવાસ ફરતું વિ॰ [જીએ ફરવું] ચારે તરફ આવેલું (૨) ચાલતું; ગતિવાળું (૩) બદલાતું. [−કરવું=ચારે બાજુ ફરી શકે તેવું કરવું (૨)જતું – આવતું કરવું; ગતિમાન કરવું(૩)કેલાતું કરવું. ફરવું =રખડવું(૨)ચાલુ મુસાફરી કરવી. –ફરી વળવું=ચારે બાજુ વીંટાવું (૨) ક્રતું કામ કરી લેવું; મુખ્ય કામ વિનાનું આજીબાજીનું કામ કરી લેયું. “હરતું = જઈ – આવી શકે, કામ કરી શકે તેવું. ફરતાફરતી છાંયડી, કરતી છાંયડી = સુખદુઃખના વારાફેરા; અવારનવાર થતી ચડતીપડતી.]
ફરતે અ॰ ચેગરદમ; ચારે તરફ
ફરદ ન॰ [ત્ર. ã] એડમાંનું એક
ફરફર સ્ર॰ [ફરફરવું પરથી] વરસાદની ઝીણી છાંટ (૨) (પાપડ જેવી) એક વાની (૩) અ॰ પવનમાં ઊડતું હાય એમ કરવું અક્રિ॰ [તું. રાવ્] હાલવું; ફરકવું ફરફરાટ પું૦ ફેરફર અવાજ (૨) અ૦ જલદી ઊડતું હોય એમ

[ કરાવું
ફરફરાવવું સક્રિ॰ ‘ફરવું’નું પ્રેરક
ફરરિયું વે॰ ફરફરે એવું; ફરફર ઊડતું (૨) ન૦ કાગળિયું (૩) કાનનું એક ઘરેણું (૪) હવામાં ઊડી જાય એવું એક બીજ; કણાં ફરએ વિ॰ [ા. વā] પુષ્ટ; તાજું (૨) ચરબીદાર ફરમાન ૧૦ [hī.] હુકમ (૨) સનદ. [—ઉઠાવવું = હુકમ માથે ચડાવવેા. “કાઢવું =હુકમ બહાર પાડવા. નીકળવું = હુકમ બહાર પડવે।.] ૦બરદાર વિ॰ [h].] તાબેદાર. ખરદારી સ્ત્રી॰ તાબેદારી
ફરમાવવું સક્રિ॰ [ફરમાન જીએ] હુકમ કરવેશ ફરમાશ(–સ)શ્રીહુકમ; ઉપરીની સૂચના (૨)ભલામ[—થી]. -સી(-સુ)વિ॰ ભલામણથી મળેલું; હુકમ પ્રમાણે તૈયાર કરેલું (૨) નમૂનેદાર
કરમા પું॰ [. Ī] બીજું-નમ્ના (૨) છાપવાને માટે પાનવાર ગેાડવીને તૈયાર કરેલ બીબાંનું ચેાકડું. [–ચડવેા, –ઊતરવા, –છાપવું]
કરવું અક્રિ॰ [ત્રા. ર્િ (સં. પ્] આમ તેમ કે ગળગેાળ ચાલવું (૨) મનગમાડા માટે લહેરથી કે હવા ખાવા ટહેલવું (૩)ગતિ કરવી (૪) બદલાયું. [—હરવું = મનગમાડા માટે આમ તેમ ચાલવું; બહાર ફરવા નીકળવું. ફરવા જવું = ચાલવાની કસરત કરવા કે બહાર ટહેલવા અથવા હવા ખાવા નીકળવું. ફરી જવું = ઉપર થઈ જવું; ફરી વળવું (૨) ફ્રી બેસવું (૩) બદલાઈ જતું. ફરી બેસવું = વચનભંગ કરવે; આડું ખેલવું (૨) પક્ષકેર કરવેા (૩) દિશા બદલીને બેસવું. ફરી વળવું = આસપાસ – ચેાગરદમ જઈ આવયું કે પહેાંચી જવું (૨) ચારે બાજુના બધા કામકાજને પહેાંચી વળવું (૩)આસપાસ – ઉપર બધે થઈ જવું.] [(૨) કુહાડીના ઘાટનું એક હથિયાર ફરશી(-સી) સ્ત્રી॰ [ä. પશુ, પ્રા. સુ] સુતારનું એક એજાર ફરસ સ્ત્રી॰[hl. ધરો] છાટ; તખતી. ૰બંધી સ્ત્રી॰ પથ્થર બેસાડેલી જમીન [ફરસી વાની ફરસાટ પું॰ [‘ફરસું' ઉપરથી] ફરસે સ્વાદ. ~ણુ ન॰ કોઈ પણ ક્સી સ્ત્રી॰ જીએ ફરશી
ફરસી-પૂરી સ્ત્રી॰ [ફરસું+પૂરી] એક ાતની પૂરી-એક વાની ક્સીબ સ્ત્રી॰ આજ્ઞા; કાનૂન; ધારા [ ખાતાં લાગતા સ્વાદનું ફરસું વિ॰ [તું. વવ, પ્રા. ત] ચણા, વટાણા વગેરે કડાળ રહરનું અક્રે॰ [સર॰ fË.] ફરફરવું; ઊડવું; ફરકવું (૫.) ફરહઁગ પું॰ [ા.] શબ્દાર્થકાશ [વમળ; ઘૂમરી (૩) ગેાથું કૂંગટી,કુટી સ્ક્રી॰ [ફરવું' ઉપરથી] (કા.) કેર; ચકરી (૨)પાણીનું કરંદું વિ॰ [‘ફરવું’ ઉપરથી] ફરતલ; ઘણું કરેલું (૨) પહેાંચેલું; કાબેલ (૩) હરાયું; ભટકેલ ફરાક ન॰ [Ë.
] છેકરીઓને પહેરવાનું એક વસ્ત્ર ફરાગત સ્ર॰ [મ.] નવરાશ; ફુરસદ (૨) શૌચ જવું તે; મળત્યાગ (૩) વિ૦ નવ; ફૅારગ;
ફરામારી(-સી) સ્ત્રી॰ [hō.] ભુલકણાપણું
ફરાર ન॰ [સર॰ હિં.,ત્ર. fÌĪ] ભાગી જવું તે; પલાયન. [−થવું]. –રી વિ॰ (૨) પું॰ કરાર થનારું; ભાગેડુ
કરાવી ન॰ [તું. રવ, ભેંશ ઉપરથી] શિયાળ જેવું એક પ્રાણી ફરાયું અક્રે ફરવું'નું કર્મણિ

Page #616

ક્રાશી ]
ફરારી સ્ત્રી॰ ઊંચી જાતનું લેાખંડ; કરાંશી ક્રાસ પું॰ [૪. રારા] દીવાબત્તી તથા સાફસૂફનું કામ કરનાર ચાકર કે પટાવાળા. ૦ખાનું ન૦ પાથરણાં, દીવા વગેરે સામાનને ઓરડો [−ળી વિકરાળ તરીકે ખવાય તેવું ફરાળ ન॰ [સં. જાહાર] ઉપવાસનેા ખાસ ખારાક; ફલાહાર. ફ્રાંશી (૦)સ્ત્રી (ચ.) જીએ કરાશી ફરિયાદ સ્ક્રી॰ [ા. વિ] અર૭(૨)જુલમ કે અન્યાય સામેના પેાકાર(૩) દાવે [માંડવી = દાવા કરવા.] ૦ણુ સ્ત્રી॰ ફરિયાદ કરનાર સ્ત્રી.—દી પું॰ ફરિયાદ કરનાર; વાદી (૨) સ્ત્રી॰ ફરિયાદ ફરી,૦થી(~ને) અ॰ [ફરવું' ઉપરથી] પુનઃ; પાછું; વળી બીજી વાર. ફૅરીને અ॰ વારંવાર. ૦પાછું અ॰ વળી બીજી વાર ફરૂકા,-કડા પું॰ ચાળે; ફ્રેંડકાથી ચાલવું તે. [લે] ફૅરૂર અ॰ [રવ૦] ફરરર એવેા ઊડી જવાના અવાજ ફેરશ અ॰ [૧૦]એવા અવાજ સાથે (એકાએક કે સહેલાઈથી તૂટી પડયું કે ગબડી જવું)
|
ફૅરૅડી સ્ત્રી॰ [‘ફરવું’ ઉપરથી] ઉધાડવાસ થઈ શકે એવી ચીપેાવાળી ખારી (૨) લશ્કરની કવાયત પછી કરવામાં આવતા બંદૂકના ખાર. [કડી મારી આવવી =જલદી જઈ આવવું.] [બાજ ક્રેબ પું; સ્ત્રી॰ [[.]દગા; ધેાખે!; ઠગબાજી. ~ વિ॰ દગલફરે મુકામ અ॰ [ફરવું+મુકામ] ખલાસ; પાયમાલ ફૅરેલ(-g) વિ૦ [‘કરવું' ઉપરથી] બદલાયેલું (૨) અનુભવી (૩) મિાછ; અવિચારી
* પું॰ [સર૦ ૬. Ī] સેાળ પાલીનું માપ કરદસ્ત પું॰ [સર॰ મ., હિં.; (l. ?)] સંગીતને એક તાલ ફર્નિચર ન॰ [Ě.] ખુરશી ટેબલ વગેરે જેવું રાચરચીલું (૨)છાપ
ખાનામાં ફરમાનાં બીબાંને સકસ કરી ગેાઠવવા વપરાતું લાકડાનું રાચરચીલું [પ્રકારની રજા. ૦૨જા સ્ત્રી ફર્લો સ્ક્રી॰ [છ્યું.] (સરકારી તેાકરે તે ને લશ્કરમાં અપાતી) એક ર્ટોન્ગ, લોંગ પું [.] માઈલના ૮મેા ભાગ ફર્શ સ્ક્રી॰ [l.] ફ્લુએ ફરસ
ફર્સ્ટ વિ॰ [.] પહેલું; પ્રથમ [-કલાસ પું॰ પહેલે વર્ગ.] ફલ(−ળ) ન॰ [i.] વનસ્પતિનું ફળ (૨) પરિણામ (૩) ફાયદા (૪) પાનું (હથિયાર કે એન્નુરનું) (૫) (ગ.) ‘ફૅક્ષન’. [~આવવું, | એસવું = વનસ્પતિને ફળ થયું. -મળવું = પરિણામ ભાગવવાનું થયું.]૰જિયત્સા સ્ત્રી॰ ફળની – ફળ માટે લાલસા કે ભૂખ (૨) તે માટેને પુરુષાર્થ. યેતિષ ન॰ ભવિષ્ય જોવાનું જયાતિષનું અંગ. ત્યાગ પું॰ (કર્મના) ફળનેા ત્યાગ. ૦૬, દાયક, દાતા વિ॰ ફળદાયી. દાયિત્વ ન [સં.] ફળદાયીપણું. દાયી વિ ફળ દેનારું (૨) ફાયદાકારક. –લન ન૦ ફળયું તે (૨) પાક (૩) પરિણામ. પ્રદ વિ॰ ફળદાયી. વત્ વિ॰ ફળવાળું; સફળ. શ્રુતિ સ્ત્રી॰ કર્મનું ફળ જણાવનારું કથન. સિદ્ધિ સ્ત્રી॰ પરિણામ; ફળની પ્રાપ્તિ. હેતુ પું॰ કર્મના હેતુ તેનું ફળ હોવું તે; કર્મનું ફળ તેઈ તે કરવામાં પ્રેરાયું તે ફલક ન॰ [.] આસમાન (૨) સ્વર્ગ
લક ન॰ [સં.] સપાટ પાટિયું (૨) પાનું (૩) થર; પડ; સપાટી (૪) ખાણનું કછું. દંતી ન॰ એક જાનવર. યંત્ર ન૦ ભાસ્કરાચાર્યે યેાજેલું ખગાળશાસ્ત્રનું એક યંત્ર

૫૦૧
[ફસ(સા)વું
ફુલકુંડી વિ॰ ભેળું; વખાણથી કુલાઈ જાય તેવું (૨) સ્ત્રી॰ દેાલત (ગુપ્ત ભાષામાં)
કુલ જિયત્સા, જ્યેાતિષ, ત્યાગ, દ, દાયક, દાતા, દાયિત્વ, દાયી, ન, ॰પ્રદ, ત્, શ્રુતિ, સિદ્ધિ, હેતુ [i.] જુએ ‘ફલ’માં [[–ભરવી, –મારવી] ફ્લંગ સ્ત્રી [સર॰ હિં. jn, પ્રા. ાજા; સં. પ્ર ંક્] ફાળ; કૂદકા લાગમ પું॰ [સં.] ફુલના આગમ; ફળ આવવું તે લાટ ન॰ જીએ પ્લૅટફૉર્મ
[કહું ને તમકડું ફલાણું વિ॰ [ત્ર. પુō] અમુક. ઢીકણું વિ॰ આ તે તે; અમફલાદેશ પું॰ [સં.] ફળ કહેવું તે (યેા.)
લાલ ન॰ [ä.] ફળ ને અફળ; ઇષ્ટ કે અનિષ્ટ કૂળ લાભિસંધિ સ્ત્રી॰ [સં.] (કર્મના) ફળને ઉદ્દેશ કે હેતુ લાલીન સ્ત્રી; ન૦ [. વર્ડેન] એક બતનું ઊનનું કાપડ ફલાશા શ્રી॰ [i.] (કર્મના) ફળની આશા
ક્લાસક્ત વિ॰ [i.] (કર્મના) ફળમાં આસક્ત, રાગવાળું, –ક્તિ સ્ત્રી॰ [i.] (કમઁના) ફળમાં આસક્તિ [ફળાહાર કરનારું ફલ(–ળા)હાર પું॰ [સં.] ફળના ખારાક (૨) ફરાળ. –રી વિજ્ ફલિત વિ॰ [H.] ફળેલું; નીપજેલું (૨) ન૦ (ગ.) કુળ; ‘રિઝલ્ટ’. —તાર્થ પું॰ [+અર્થ] પરિણામ (૨) ઉત્પન્ન થતા – નીપજી આવતા અર્થ
ફુલી(–ી)ભૂત વિ॰ [i.] સાર્થક (૨) ફળવાળું [ફલાશા લેચ્છા,લૈષણા સ્ત્રી॰ [i.] (કર્મના) કુળની ઇચ્છા કે એણા; ફલેન્મુખ વિ॰ [સં.] ફળ દેવાને ઉન્મુખ – તૈયાર (કર્મ) ફલાફલ અ॰ ચૂકતે; વલખલા
શુ વિ॰ [i.] તુચ્છ (૨) સુંદર (૩) પું॰ વસંત (૪) ગુલાલ (૫) સ્ત્રી॰ (સં.) ગયાક્ષેત્ર પાસેની નદી
ફલ્ગુન પું॰ [i.] જુએ ફાલ્ગુન. ની સ્ત્રી૰ એક નક્ષત્ર ફીલ્લા અ॰ ખલાસ; ખતમ
ફલ્લું વિ॰ [સં. પુછ] પહાળું; વસ્તું (૨) નિખાલસ. [—થઈ જવું = ખૂબ આનંદમાં આવવું. -થઈ ને ફરવું = વરણાગિયા થઈ ને ચાલવું.]
વડાવવું સક્રિ॰ ‘ફાવવું’નું પ્રેરક; ફાવે એમ કરવું ફૅશ(–સ) (સ,) સ્ત્રી॰ [hī. રા (વ) કે રવ ?] પરાજય; હાર [~થઈ જવી, એલવી]
ફૅસ સ્ત્રી॰ [ગ. ā] નસ; નાડી. [~ાલવી = અમુક નસમાં કાપ મુકી ઉપચાર અર્થે ઘેાડું લેાહી કાઢી નાખવું.] (૨) [‘સ’માં ચક્ષુતિ] જુએ ફરા (૩) અ૦ (ર૧૦) સકવાનેા અવાજ ફૅસકવું અક્રિ॰ [સ (ર૧૦)+ (સં.); સર॰ . q= વિચાર છેાડી દેવા કે બદલવા] છટકવું; નાહિંમત થયું (૨) તૂટી પડવું (૩)ફસ લઈ ને ફાટયું. [ફસકાવું અક્રિ॰ (ભાવે), “વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).]
ફુસકી સ્ત્રી॰ જુએ સ; હાર [ પડવું; ફાંસાઈ જવું ફસડાવું અ૩િ૦ [વે. જીસ, હિં. fપ્તના] (ચ.) તૂટી – ખસી ફૈસલ સ્ક્રી॰ [મ. ō] મેાસમ (૨) પાક. [—આવવી, જવી, –ભરવી = આખું વરસ ચાલે તેટલે પાક મેસમમાં સંધરી લેવે.] *સલી વિ॰ [[.] ક્સલનું; મેસમનું
ફસ(-સા)વું અફ્રિ [ત્રા. વત (તું. વસંવર્)] સપડાવું; ભરાવું

Page #617

ફસામણ(-નણી)]
૫૭૨
[ફાટસ
(૨) શ્રાવું. [ફસાઈ પઢવું=ઠગાઈને ભરાઈ પડવું.]
તપાસવું; ખેાળવું
[ને પ્રેરક ફસામણ(–ણુ) સ્ત્રી ફસાવું તે
ફસા (--ળા)વું અશકે., –વવું સક્રિટ સિવું’નું કર્મણ ફસાવવું સ૦િ, ફસાવું અક્રિઢ “ફસનું પ્રેરક ને કર્મણિ | ફળવું સ૦િ જુએ ફેસવું ફહફહ અ૦ [૧૦] હસવાને ૨૫; ફળફગ (૨) (કપડું બટકાઈ | ફફળા ડું બ૦ ૧૦ સંકેળવું તે; શોધ; મેળ; તપાસ જઈ) ફાટવાને રવ
ફફળાવું, –વવું જુઓ “ફસામાં ફળ ન૦ જુઓ ફલ. [–આવવું = ફળ બેસવું (૨) પરિણામ | ફાઈલ સ્ત્રી [૪.] કાગળ કે પાનિયાં એકઠાં કરી રાખવાનું મળવું. ઊતરવું = ઝાડ ઉપર તૈયાર ફળ મળવું. -કાહવું = સાધન કે તેમાં એકઠાં કરી રાખેલ કાગળ કે પાનિયાંનો સમૂહ. ફાયદો મેળવ.-બેસવું = ઝાડ ઉપરથી ફળ થવું. -મળવું = [-કરવું = ફાઈલમાં નાખવું -ભેરવવું (૨) તેને આગળ કશે પરિણામ મળવું; બદલે મળ.] ઝાડ ન ખાઈ શકાય એવાં | વિચાર કરવાની કે જવાબ આપવાની જરૂર ન માની, તેને ફળ આપનાર ઝાડ. ૦દાયક, અદાથી વિ૦ જુએ ફલદાયક. | ફાઈલમાં ભેરવી દેવું] (૨) કાનસ; રેતી
દ્રુ(–4) ૫ વિ૦ રસાળ; સારે પાક - ફળ આપે એવું. દ્ર- ફાઉડી સ્ત્રી, જુઓ ફાલુ (૬)પતા સ્ત્રી૦. ૦ફૂલ ન૦ ફળ અને ફૂલ (૨) [લા.] (દેવ ફાઉન્ટન પેન સ્ત્રી [છું.] જુઓ પેન (૨) કે મેટા પુરુષને) ભેટ ધરવી તે. ૦વંત, વાન વિ૦ ફળવાળું ફાઉન્ડ્રી સ્ત્રી, [.] બીબાં ઢાળવાનું કારખાનું ફળફળતું, –વું જુઓ “ફફળતુંમાં
ફાક સ્ત્રી [. વાજ] રાખ (૨) ભુકી (૩) [જુએ ફા] ફાકે ફળ, ફળવંત, ફળવાન વિ૦, જુઓ “ફળ’માં
ફાકડે !૦ [જુએ ફા] ફાકે (૨) [જુએ ફાકા] ખાવાનું ન ફળવાવું અકૅિ૦ “ફળાવવું, “ફાળવવું’નું કર્માણ
મળવાથી થતું અનશન; ફાકા. –ડી સ્ત્રી નાને ફાકડો – ફાકે ફળવું અક્રિ. [4. R] ફળ આવવાં (૨) સિદ્ધ થયું કાકતા ન [મ, જાતા] એક પક્ષી ફળસાકર સ્ત્રી ફળમાંથી મળતઃ સાકર જેવો પિષક પદાર્થ; | ફાકવું સક્રિ- [જુઓ ફો] ઉછાળીને માં નાખવું, ફાકે મારે કુકટોઝ'; “કૂટ-શુગર’
ફાકા મુંબ૦૧૦ [4.] તંગી; હાડમારી (૨) અનશન ફળસિદ્ધિ સ્ત્રી [સં.] જુએ “લ(ળ)માં
કાકી સ્ત્રી, નાને ફાકે (૨) [જુઓ ફાક] દવાનું ચૂર્ણ [-ખાવી, ફળાઉ વિ૦ [ફળયું પરથી] ફળે એવું; ફળ આપતું
મારવી, લેવી] ફળાવવું સક્રિ૦ ફળ નું પ્રેરક
ફાકે [૩. વુમો =મૂડી] ફાકવું કે ફાકેલું તે; બુકો. [-ભર, ફળાહાર,-રી જુએ “ફલ(–ળ)માં [ ] પાનું; ફળું | માર = એક વખત ફાકી શકાય તેટલું મેંમાં લેવું. -મૂઠી ફળિયું ન [4. સ્ટિટ્ટ (. રઘ = આગળ)] મહેલો (૨) [. | = થોડું ઘણું. મૂડી આપવી = થોડો ઘણે માર મારવો.] ફળિયેલ વિ. [‘ફળ' ઉપરથી] + ફળાઉ (૨) ફળેલું [ શિગ | કાગ j૦ [. FT (સં. ર)] વસંત (૨) હોળીનાં શૃંગારી ફળી સ્ત્રી (જુઓ ફળયું] નાનું ફળિયું (૨) લાકડી (૩)[ફે.ગી] | ગીતો કે બેલાતા અપશબ્દ. [-ખેલ = હળી રમવી.]. ફળીભૂત વિ૦ જુઓ ફલીત [૨ખાતું તેમનું નિશાન | ફાગણ છું[i.જાન] વિક્રમ સંવતને પાંચ મહિને.ણિયું ફળું ન [સં. ] ફળ; પાનું (૨) મેલડી વગેરે દેવીઓના સ્થાનમાં વિટ ફાગણ માસને લગતું (૨) ન ઝીણા પિતનું સ્ત્રીનું એક વસ્ત્ર કંકાવું,-વવું “ફાંકવું’નું કર્મણને પ્રેરક [–વવું સક્રિ (પ્રેરક).] | ફાચર સ્ત્રી [ફાડ +ચું (ઈ. વેé)] લાકડાની નાની ચીર; ફાંસ ફંગેટવું સકેિજુઓ ફાટયું. [સંગેટાવું અક્રિ. (કર્મણિ), (૨) સુતારનું એક ઓજાર (૩) [લા.] નડતર. [-મારવી = કંગળવું સક્રિ. (કા.) જુએ ફળયું (૨) ઘુમાવવું
ફાંસ મારવી.(૨) આડખીલી ઊભી કરવી; અડચણ નાખવી.] ફંગળાવું અક્રિ૦, –વવું સક્રેિડ-ફંગેન'નું કર્માણ અને પ્રેરક - વિ૦ પહોળું; છીછરું (૨) રાંદું (૩) ન૦ ફાચર. - j૦ ફેંગેળિયું વિ૦ જુઓ ફગાળિયું
લાકડાને કકડે ચીતળ ફંગે પુત્ર માટે હીંચકે; તેનું આંદોલન [વટે નીકળવું.] | ફાજલ વિ[મ. ] વધેલું (૨) ફાલતુ ફંટાયું ન[ફંટાવું' ઉપરથી] બહારવટું.[ફંટાયે નીકળવું = બહાર-| કાજેલ વિ. [મ. ક્રાનિ] વિદ્યાવાન (૨) ડાહ્યું ફંટાવું અક્રિ . [“ફાંટે” ઉપરથી] દિશા બદલવી (૨) ફાંટા પડવા | ફાટ (ટ,) સ્ત્રી [ફાટ પરથી] ફાટ ને (૨) તરડ (૩) કળતર (૩) [ફાંટ પરથી] (ફટ ભરી હોય તેથી જેમ તેમ કપડાનું) (૪) [લા.] ભેદ; ફૂટ (૫) ગર્વ; મઠ. [-આવે(તને !) = તું ફાટી તણા ; ટકું પડવું. [ફંટાઈ જવું =વંકાઈ છેડાઈ જવું. ફંટાવવું પડે ! તારું સત્યાનાશ જય!. –હી પડવી = એકાએક કળતર શરૂ સક્રિ. (પ્રેરક)] [ ફાળે ડું ફંડ કે ફાળે; ઉઘરાણું થયું. –ચડવી = હુંપદ આવ; મઠ ચડવો. -થલી = કળતર ફંડ ન. [૪] ઉધરાણું; ફાળે; ટીપ (૨) જમા રકમ; ભંડળ. થયું. -પઠવી = તરડ કે ચીરા પડવે (૨) તૂટ પડવી; ભાગલા કંદ(–દો) પૃ. [ઈ. 4] ફાંદે; કાવતરું (૨) ાળ (૩) [લા.] પડે. -પૂરવી, સાંધવી = સાંધાઓ વરચેનું પલાણ પૂરી દેવું. દુર્વ્યસન. [-કર(વા) = ઢાંગ – તેફાન મચાવવું. -માંટ= ! -હોવી =ઘણું ફાટે એવી હિલચાલ કે પદ્ધતિ હાવી (ઉદા. તેને ફંદ રયે (૨) બુમરાણ ને તોફાન મચાવવું. -ર = કાવતરું ! લૂગડાંની ઘણી ફાટ છે.)] ગોઠવવું; જાળ રચવી.] -દી(કું) વિ૦ ફંદવાળું; કપટી (૨) ફાટકવું ;સ્ત્રી = [ફાટવું પરથી] ઝાંપે દરવાજો (૨) બાકું [-પાઠવી ઢંગી (૩) દુર્વ્યસની
= સટ્ટો ખેલનારને કશું ન મળે તેવી ભાવતાલમાં એક ટકાની ફરે પુત્ર (કા.) ફજેતે; ખાનગી વાત નહેર થવી તે
વધઘટ થવી.] વળ પુર રેલવેની ફાટક સાચવનાર ફંફોસ(-ળ)વું સ ત્ર [NT. THહતું. મન કે પુર)] બારીકાઈથી ! ફાટસ હ૦ [ફાટયું + ર ] અંગને દુઃખાવે; કળતર

Page #618

ફાટફૂટ]
પ૭૩
[ફાળવવું
ફાટ સ્ત્રી (ફાટવું + કૂટવું] [લા.] ભાગલા પડવા તે; વિધ; ફોરમ ન [છું. મં] તપસીલ ભરવાને આંકેલો કે ખાનાંવાળો કુસં૫; ભેદ. [-થવી, પડવી].
કાગળ. [–ભરવું = તપસીલ ભરવાના આંકેલા કાગળમાં ભરવાની ફાટવું અક્રિટ સિં. , AI. ટ્ટ]તટવું; ફાટ પડવી (૨) છકી વિગતો લખવી.] જવું (૩) ખૂબ દુખવું (અંગ). [ફાટી જવું = ચિરાઈ જવું; જીર્ણ | ફારસ ન૦ [૬. á] પ્રહરાન; ગમ્મત (૨).હસવા જેવું કાર્ય થઈ જવું (૨) વંડી જવું, વહી જવું. ફાટી નીકળવું = એકાએક | ફારસ ૫૦ [.] (સં.) પારસ; ઈરાન. -સી વિ૦ ઈરાની (૨) (રોગચાળો) શરૂ થશે અને ફેલાઈ જવો (૨) જોરભેર ઊછળી | સ્ત્રી, ફારસી ભાષા
[ ભાગ) આવવું. ફાટીને ચીરડિયું થવું = વંઠી જવું; બહેકી જવું. ફાટી ફાધિ– પં. [] એક અંગ્રેજી નાણાનો સિક્કો પેસને ચોથો પવું = એકાએક મરી જવું; એકદમ નાશ પામવું (૨) એકાએક | ફાર્મ ન૦ [છું.] ખેતર; વાડી ચિરાઈ જવું. ફાટી પડ્યો! ફાટી મૂઓ != દુ; એકદમ મર- | ફાર્મસી સ્ત્રી. [.] દવા બનાવવાની ઔષધ-શાળા વાને વ્ય (સ્ત્રીઓના મેઢાની એક ગાળ).].
ફાલ પું[સં. ૪ કે ફાલવું પરથી {] પાક (૨) [લા.] અતિફાટફાટા, ફાટાફાટ સ્ત્રી ઉપરાઉપરી ફાટવું તે (૨) ફાટફટ | શયતા. [-આવ = પાક ઊતરે.] . ફાટું-શું) વિ. ફાટેલું; તૂટેલું (૨) છકેલું; અસભ્ય (૩) ઉદ્ધત. ફાલતુ વિ૦ [સર૦ éિ. FI&q] પરચૂરણ (૨) વધારાનું નકામું [ફાટી આંખે= છકી જઈને; તેરમાં આવીને. ફાટથા ફરવું = | ફાલવું અક્રિ. [AT. TIR (સં. IT) કે સં. ન્યૂ ?] પ્રફુલ મદમાં છકીને ફરવું. ફાટસ્થા ખાતે વાત હોવી, ફાટથામાં વાત | થવું; ખીલવું (૨) વધવું; પુષ્ટ થયું હોવી = અસલ્ય કે ઉદ્ધત થયેલું હોવું. ફાટથામાં પગ ઘાલ | ફાલ(ળ)ની સ્ત્રી [. 7હં] ફાલસાનું ઝાડ. -સું ન તેનું =નબળું જોઈને પજવવું (૨) દુઃખમાં ઉમેરે કરે. ફાર્થ ફાર્થ | કાલુ નઃ [સં. મરહુ] એક જાતનું શિયાળ બેલવું = ઉદ્ધત જવાબ આપવા; તેરમાં બેલડું.] તૂટું–ર્થ) | ફાલૂદો ! [T.] મુસલમાની એક વાની; પાલુ [નક્ષત્ર વિ૦ ફાટેલું ને તુટેલું (૨) ાનું. -રેલ—લું) ૦િ ફાટું ફાગુન ૫-[i.] ફાગણ. --ની વિ૦ ફાગણને લગતું (૨) સ્ત્રી એક ફાઠ સ્ત્રી. [‘ફાડવું' ઉપરથી] ચિરાયું - ફાટવું તે (૨) ચીરી; કકડો ફાવ, સ્ત્રી [‘ફાવવું” ઉપરથી] ફાવવું – ગઠવું તે (૩) અડધો રૂપિ. ૦ચું નવ ચીરિયું
ફાવવું અક્રિ. [. ગ્વીહ (. )] ગોઠવું; અનુકૂળ આવવું ફાડવું સક્રિ. [ફે. ]િ ચરવું; તેડવું
(૨) સફળ થવું; લાગ ખાવ. [ફાવતું આવવું = ગઠતું થવું; ફાડિયું ન [ફાડ પરથી] ચીરી; ફડશ
અનુકુળ આવવું.]. કાણું ન૦ (સુ.) બાકું (પ્રાયઃ દીવાલની અંદરનું) [ભવે | ફરો જુઓ ફાવ, ફાવટ ફાતડે [સર૦ મ. Fારણા = ખસી કરેલા સાંઢ] હીજડે (૨) | કાશી(સી)વાદ ૫૦ [૬. રેફામ] (ઈટાલીમાં પેદા થયેલો) ફાતિયા મુંબ૦૧૦ [5. વાત] પાયમાલી
એક રાજદ્વારી રાષ્ટ્રીય વાદ. –દી વિ૦ (૨) પુંતે વાદને લગતું ફાતિય પૃ૦ [૫. જ્ઞાતિહā] મરેલા પાછળ ભણત કુરાનને | કે તેમાં માનનાર અધ્યાય. [૫૮]
[દી કરો ] ફાસક્સ સ્ત્રી. [રવ૦; સર૦ મ. સાર] નકામે રદી માલ. ફાનસ ન [બ. નૂ] બની; દી. [-કરવું =ફાનસ લગાડવું; [-ની તાપણી = કાયર માણસેની ઉપદ્રવકારક ટોળી (પહેલાં ફાની વિ૦ [..] નાશવંત. ૦૫ણું ન
ગમે તેટલું જોર બતાવી નબળી પડી જાય છે.)] - સિયું વિટ ફાફડે ૫૦ એક જાતના થરનું પહેલું પાન; થાપડો (૨) એક નકામું નબળું
-પઠો ] જાતની પહોળી શીંગ (૩) એક ફરસાણ – વાની.-હાશિ(–શ- ફાસલો ! [ગ, ifસ] સમય, અંતર, કે વિસ્તારને ફરક. -સિં-સીંગ સ્ત્રી એક જાતની પહોળી શીંગ
ફાસિસ્ટ વિ૦ (૨) ૫૦ [૬.] જુઓ ફાસીવાદી ફામ સ્ત્રી [મ. હિં] કેમ; સ્મરણ; યાદ
ફાસીવાદ, –દી જુએ 'ફાશીવાદમાં ફાયદા ૦કારક, ૦કારી, દેમંદ જુઓ “ફાયદો'માં
ફાસ્ટ ૫૦; સ્ત્રી [{] ઉતારુઓની ઝડપી રેલગાડી ફાયદો [મ, 16] લાભ (૨) ગુણ; સારી અસર. | ફળ સ્ત્રી[ar. ] લિંગ (૨) ધ્રાસકે (૩) [{. [૪, પ્રા. [–ઉઠાવો, -લે = -ને લાભ – ઉપયોગ કરી લે.કરે! 8 = સુતરાઉ કપડું] કપડાને લાંબે ટુકડે; ચીરે.[પડવી = =લાભ કરે. –થ = લાભ થ (૨) (દવાની સારી અસર ધ્રાસકો પડે. –ભરવી = ફેલંગ મારવી (૨) સાહસ કરવું.] થવી. -પ = (દવાની સારી અસર થવી. -રહે = લાભ | ફળકા-સાંકળી સ્ત્રી, ગળાનું એક ઘરેણું - બચત થવાં.] –દાકારક, –દાકારી, દેમંદ વિ. લાભદાયક ફાળકી સ્ત્રી [સં. #ાર, મા. (ફેલાવેલું) ઉપરથી ?] નાનો ફાયર સ્ત્રી [.] આગ. [-કરવું = બંદુક ફેડવી.] એંજિન ન૦ ફાળકે (૨) [લા.] દોરાની આંટી. -કું ન દોરા ઉતારવાનો આગ ઓલવવાને બંબ. ફવિત્ર આગથી સુરક્ષિત કરાયેલું. | ફાળકે -પરવટે. -કે પુત્ર ફાળકું (૨) ચગડોળ
મેન પુંઆગના બંબાવાળા (૨) એંજિનને કલસાવાળે | ફાળકે પું. (જુઓ ફાળ; અથવા *િ (.) પરથી ] સ્ટીફા j૦ [fછું. ITI] (અત્તરમાં કે દવામાં) બોળેલું પૂમડું મરમાં ત્રીજા વર્ગના ઉતારુઓને બેસવાની એક જગા. (એનાં ફારક, –ગ વિ. [2. Gir] છટું; મુક્ત (૨) નવરું, ગત વિ. | પાટિયાં ઉપાડી લેવાથી સ્ટીમરના છેક નીચેના ભાગ સુધીની [. Inત] ફારક (૨) સ્ત્રી ફારગતી. –ગતી સ્ત્રી છુટકાર; જગા ખુલ્લી થાય છે) (૨) જુએ “ફાળકી’માં મુક્તિ (૨) છુટાછેડા [-આપવી, મળવી, લેવી]
ફાળવવું સક્રિ. [સં. ૪ (માથાના વાળને પાંતી પાડી વહેંચી ફોરફેર . જુઓ ફેરફાર
નાખવા તે); અથવા પ્રા. (સં. રોટ) = ચીરવું, ભાગલા

Page #619

ફાળવણી].
૫૭૪
[ફિટવાવવું
પાડવા] વહેંચવું. –ણ સ્ત્રી વહેંચણી [લગાડેલું લોઢુંફાંદો (4) પં(જુઓ ફંદ] પ્રપંચ જાળ. –દાવું અ૦િ જાળમાં કાળવું ન૦ [, F[] (ચ.) વાવણિયાના દાંતાની અણીએ | ફસાવું (૨) જુએ “ફાંદ'માં ફાળસી, ફાળસું જુઓ “ફાલસી'માં
કાંકરડવું (૦) સક્રિ. [સર૦ મ. wiq7] કરડી ખાવું પીંખી ફાળિયું ન૦ [‘કાળ' ઉપરથી] કેટે (૨) પંચિયું. [-ઉતારવું = | નાખવું (બહુધા “ખાવું સાથે). [ફાંફડાવું અકિ (કર્મણિ), ફૅટ ફાળિયું માથેથી કાઢવું-નીચે મૂકવું (૨) એમ કરી નમ્રતા –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] બતાવવી – કરગરવું. –બાંધવું =માથે ફેટે બાંધવો. –મૂકવું = ફફળ (૯) નવ (કા.) ખુલી જગ'; ફાસલો [[મારવાં] માથે તે પહેરવું.]
ફાંફાં નબ૦૧૦ [૨૦] ડારિયાં (૨) વલખાં; વ્યર્થ મિથ્યા પ્રયત્ન. ફાળી સ્ત્રી[‘ફાળ” ઉપરથી] સાડી (૨) લાંબે ગડાને ફાળ ફાંસ (૨) સ્ત્રી [સર૦ હિં] લાકડાની ઝીણી કરચ; ફાચર (૨) ફાળું ન જુએ ફાળકે
[લા.] આડખીલી (૩) [જુઓ ફો] ગાળો. [-કાઢવી = ફાળે ડું [‘ફાળવવું” ઉપરથી] હિસ્સો (૨) ફાળવવું તે; વહેંચણી અંગમાં પડેલી ઝીણી કરચ કે ફાચર ખેંચી કાઢવી (૨) અડચણ
(૩) કુંડ;ઉઘરાણું; ટીપ. [-નાખ = ઉઘરાવવા માટે સૌને દૂર કરવી (૩) નડતરરૂપ હોય તેને મારી નાખવું. –નાખવી, હિંસે નક્કી કરે. -પા = ફાળવવું. –ભર = પિતાને | મારવી = અડચણ ઊભી કરવી.]. હિસ્તે આવતું ભરણું ભરવું. ફળે પહતું = ભાગે આવતું; ભાગે | ફાંસલે (૧) પું. જુઓ ફાંસ] ડાળખું (૨) શિકાર પકડવા પડતું.]
[દરે ભરે, સાંધવું.] | ગોઠવાતી એક યુક્તિપૂર્ણ રચના; ફાંદા કાંક (૨) સ્ત્રી [fહં.] ચીર; ફાટ. [-ભરવી, –મારવી = કપડાને | ફાંસવું () સ૦િ [જુઓ ફો] ગાળો ઘાલ (૨) ફાં ફાંકડું (૦) વિ[‘ફક્કડ” ઉપરથી] રસિક (૨) ફક્કડ. -હાઈ સ્ત્રી નાંખવે (૩) તેડવું; ઉતરડી નાખવું (૪) ખેદવું, ખેડવું. [ફાંસાવું વરણાગી; છેલબટાઉપણું
અત્રક્રિ. (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).]. ફાંકડેરાવ () પું. [ફાંકડું+રાવ] ફાંકડે માણસ; લહેરી લાલા ફાંસિયું () વિ. [‘ફાંસે' ઉપરથી] કપટી; ફસાવે એવું (૨) ફાંસો ફાંકવું (૨) સક્રિ. [‘ફાંક” પરથી] એટલું; ફાંક ભરવી
દઈ મારે એવું. – પં. ફાંસે દઈ મારનાર; જલાદ; પીંઢારે કાંકું (૦) ૧૦ જાદુ (૨) લીટે (૩) છિદ્ર
ફાંસી (૦) સ્ત્રી [ફાંસે પરથી] ફાંસે દઈ મારી નાંખવાની શિક્ષા ફાંકે (૦) ૫૦ [‘બાંકું' ઉપરથી] તરફ અભિમાન. [–રાખ = |. કે યુક્તિ. [-દેવી, ફાંસીએ ચડાવવું (લટકાવવું)] રે, તેર કે અભિમાન હોવું.] -કેબાજ વિ. ફાંકાવાળું
૦ગર(–) ફાંસો . ૦ખેલી સ્ત્રી(ફાંસીના કેદી માટેની) ફાંગ (૦) સ્ત્રી એક છોડ(૨)પુંનદીના મુખ આગળને (દરિયાને | જેલની એક ખાસ એારડી. મેકૂફી સ્ત્રી, ફાંસી દેવાનું કુફ મળતાં) ઘણે પહોળે ને ફાંટાવાળા પ્રદેશ; “ડેલ્ટા'
રહેવું તે; “પ્રિીવ' ફાંગડું–ળું)(૦)નપ્રપંચ જાળ.[ફાંગઢામાં નાખવું = ફસાવવું.] | ફાંસુ (૦) અ૦ અમસ્તું; ગટ ફાંગું (૦)વિત્ર અને ત્રાંસું જોનાર; બાડું [જેવું તે (ચ.) | ફાંસું (૯) વિ૦ [ફાંસે’ પરથી] ફાંસિયું; કપટી ફાંજેટિયું (૦)ન૦ લૂગડાના છેડાની કરી લેવાની કામચલાઉ ઝોળી ફસ (૯) પં. [સં. પારા] ફાંદે (૨) દોરડાને ગાળે. [-ખા ફાંટ (૯) [. #ાષ્ટ] ઔષધિને પલાળી રાખી (ઉકાળીને) | = ગળાને ગાળામાં ભેરવી આપઘાત કરો. -દે = ગળામાં બનાવેલું પિય; કાઢે
ગાળો ભેરવી મેત નિપજાવવું.] [ આવે એટલે જ ફાંટ (૨) સ્ત્રી [‘ફાંટે' (ડો) પરથી] લુગડાને છે કે તેની | ફાંસેટિયું (૯) ન૦ [‘ફાંસે' ઉપરથી] ફટ; 9ળી (૨) કલ્લામાં કામચલાઉ કરી લેવાતી ઝોળી જેવું તે (૨) પટકું; પિટલી (૩) | ફિકર સ્ત્રી [મ.fa] ચિતા; કાળજી [ કરવી, –થવી-રહેવી, ફાંક કે તે ભરી લેવી તે - ફાંટિયે (૪) ખાઈ; પરિખા (૫) એક | -રાખવી –હેવી]. મંદ વિ. ફિકરવાળું. મંદી સ્ત્રી કાળજી ભાજી (૬) કેટે; કીને. [–ભરવી = દેરા દેવા; ફક મારવી. | ફિકાશ સ્ત્રી- [જુઓ ફિક્ક] ર્ફિકાપણું, ફીકાશ. [-મારવી = ફાંટમાં ફરવું =કીને રાખો.] [(બખિયા દેવા કે એટવા) | ફીકું પડેલું કે પડતું દેખાયું.] ફાંટવવું (૨) સક્રિ. [ફાંટ પરથી] દોરવવું; કાચા દોરા ભરી લેવા | ફિક્ક વિ૦ [હિં. મિ(. વીતરું?)] ફીકું; નિસ્તેજ (૨) નીર; ફાંટાબાજ (૦)વિ[ફાંટે +બાજ]તરંગી(૨)કીનાવાળું–જી સ્ત્રી, મેળું. [-પડવું = ફીકું થઈ જવું (૨) સ્વાદમાં ફીકું લાગવું.] કાં િ (૦) જુઓ ફોટ](કા.) આ છે દર ભરતે; ટાંકે ૦ફચ(સ) વિ૦ સાવ ફિક્સ
[નહી) (૨) ફાંટે (૩) તડ; પક્ષ
ફાટેલું | ફિઝિશિયન ડું [.] દવાદારૂથી ઈલાજ કરનાર દાક્તર (‘સર્જન’ કાંઠે (૦) ન [. Rટ્ટ (સં. )] ફાંટે; શાખા (૨) વિ. ફાટું; | ફિટ વિ૦ [.] બરાબર ચપસીને બેસતું કે ગોઠવાતું; બંધબેસતું ફાંટે (૯) પં. [જુઓ ફાંટું] શાખા; ભાગ (૨) ફાંટ; કીને (૩) | [–આવવું = બરબર બેસવું કે ગોઠવાવું.] (૨) સ્ત્રી ચકરી; તરંગ. [–ઊઠ = તરંગ ઊઠો.-પડો = ફંટાવું; શાખા કે ભાગ તશ્નર. [-આવવી] થવા. -રાખ = કી હે .]
ફિટકાર પં. [વા. fટ્ટ (સં. પ્રણ) નg, ધવસ્ત + કાર (સં. )] ફર્ડ () ન૦ [. #iz] ગાબડું; બાકેરું
ધિક્કાર; અનાદર. [–વરસાવો]. ૦વું સ૦િ ફિટકાર કરે. ફાંદ (૦) સ્ત્રી [i, fi] પેટને ઝૂલતે ભાગ; દંદ (૨) એક વેલ. | [-રાવું (કર્મણિ), –રાવવું (પ્રેરક)]
[ધિક્કાર [-વધારી જાણવું માત્ર ખાવાનું ભાન હોવું; બીજી કશી ફિકર ન ટિફિટ અ૦ [જુઓ ફિટકાર] ફટફટ; ધિક્ ધિક્ (૨) સ્ત્રી રાખવી]. –દાવું અક્રિ. પેટની ફાંદ વધવ; શરીર જાડું થયું | ફિટર ૫૦ [૬.] (યંત્રનું) જોડકામ - યંત્ર ફિટ કરનાર કારીગર (૨) જુએ “ફાંદે'માં. –દાળું વિ૦ ફાંદવાળું; દુંદાળું ફિટવાવવું સક્રિ ફીટવવું’નું પ્રેરક

Page #620

ફિટાડ(-4)વું]
૫૭૫
[ કુવાટેન્ડ)
ફિટ(–)વું સક્રિશ્ar.fટ્ટ .ઝg) = નg -વસ્ત] ફીટીનું જુઓ ફિક્યું. કુંફચ(–સ) વિ૦ સાવ ફીકું પ્રેરક
ફિચ સ્ત્રી[. fa] જંઘને ઉપલો ભાગ ફિલ શ્રી[૪.] એક વિદેશી તંતુવાદ્ય
ફિચર ન૦ [છું.] વાયદાના ભાવ પર રમાતે એક જુગાર ફિણાવવું સક્રિક, ફિણાવું અક્રિટ “ફીણનું પ્રેરક ને કર્મણિ | ફટણ વિ. [ફીટયું પરથી] નાશવંત (૨) ન૦ નાશ. કાળ ફિતના(–નો) પૃ. [..] જુઓ ફિર
પ્રલયકાળ
[વાવું અક્રિ. (કર્મણિ) ફિતૂર ન [મ, કુતૂર] ફેલ; ઢેળ (૨) બળવો; દંગે (૩) તોફાન. ફિટવવું સક્રિટ ફિટાડવું (૨) ફેડવું; લાંચ આપી ખસેડવું.[ફીટ
[–જાગવું = દંગ થવો.] -રી વિ૦ ફિતુરવાળું; તે કરનારું ફિટવું અક્રિ. [. fwટ્ટ (સં. ઍરા)] ટળવું; મટયું (૨) પતવું ક્ટિવી [મ.] ચાકર; દાસ; ભક્ત
(૩) સામે થવું ફિદા વિ. [..] ખુબ ખુશ (૨) અતિ આસક્ત
ફીણ ન. [સં. પન, પ્રા. [] પ્રવાહી પર થતો ધોળો પદાર્થ. ફિનાઈલ ન૦ [૬] (ખાળ છે. માટે) જંતુનાશક એક દવા [-કાઢી નાખવું = થકવી નાખવું. પડવું =(સખત માર કે ફિનિશ વિ૦ [$.] ફિલૅન્ડ દેશનું કે તેને લગતું (૨) સ્ત્રી ત્યાંની | શ્રમથી) મોંમાંથી ફીણ નીકળવું (૨) બહુ મહેનત પડવી.]
ભાષા (૩) નવ કોઈ વસ્તુની છેવટે કરાતી સજાવટ ઈ૦ જેવી ૦૬ સક્રિ. ખૂબ ધૂમરડીને- ફીણ થાય તેમ-એકતાર કરવું કામગીરી. (જેમ કે, આ કબાટનું ફિનિશ બાકી છે.). બાકી (૨) [લા.] લાભ કાઢવો વિ૦ જેનું ફિનિશ કરવાનું બાકી હોય એવું
સિત સ્ત્રી [.?] ગુંથેલી કેર [=નકામી મહેનત કરવી.] ફિબાદ સ્ત્રી [.. જીત્રવીર્ણ] નકામી વાતો; બડબડાટ. –દી કુિં ન૦ [૧૦] (કા.) અનાજનું કુતરું- ખું. ફિફાં ખાંડવાં વિ, વાડિયું; બબડાટિયું
ફિરકી સ્ત્રી [પ્રા. Fિર (સં. ૧)] ચકરડી (૨) નાની ફાળકી ફિ ૫૦ [સં. શ્રીહ; સર૦ હૈિં. ઉપા] બળ
ફિલ પું. [.] હાથી ફિરકે ડું [..] કમ (૨) ટોળી; વર્ગ (૩) એક રાષ્ટ્રની પ્રજા ફિસી સ્ત્રી- [જુઓ ફિસિયારી બડાઈ [ ફસકી જાય એવું ફિરદેસ સ્ત્રી [..] સ્વર્ગ. -સી ડું. (સં.) એક ફારસી કવિ ફિસું વિ૦ [જુઓ ફશ] ફિક્ક (૨) ઢીલું; ઓછા જોરવાળું; ઝટ ફિરસ્ત છું. [HD. નિરરત] દેવદૂત (૨) પિગંબર
ફીંચ સ્ત્રી, જુઓ ફીચ ફિરંગ કું. [i] (સં.) તે નામે યુરોપના એક દેશ; કાન્સ (૨) | ફીંડલું ન૦ જુઓ પિલું ચાંદીને રોગ (ફિરંગીઓ તે લાવ્યા તે પરથી)
ફીંદવું સક્રિ. દવું; વેરણછેરણ કરી નાંખવું (૨) ઢીલું કરી ફિરંગી ! [; સં. રિંકુન ] ગોરાઓના – પોર્ટુગલ દેશના નાખવું; ચુંથવું (૩) દબાવવું; કચરવું. [ફીંદાવવું સક્રિ. (પ્રેરક).
વતની (૨) (પરદેશી) ગોરો (૩) વિ. ફિરંગ રોગવાળું ફીંદાવું અક્રિ. (કર્મણિ).] ફિરાવન વિ. [મ. પરમન] મિજાજી; હઠીલું; માથાનું કરેલું આજી પુત્ર (માનાર્થે) દુઓ (૨) કુસસરા ફિલમ સ્ત્રીજુઓ ફિલ્મ
કુઈ સ્ત્રી હૈિ. પુit] (સુ.) ફેઈ
[ પતિનો કુઓ ફિલસૂફ! [.જૈસૂ] તત્વજ્ઞાની.—ફિકવિ ફિલસૂફીસંબંધી. | કુએ પં[જુઓ ફેઈ] ફેઈન વર. સસરે પુત્ર પત્નીને કે
–ફી સ્ત્રી તત્ત્વજ્ઞાન, [-હળવી, હાંકવી =તત્ત્વજ્ઞાનની કુક્કો ૫૦ [જીઓ ફગવું] મૂત્રાશય (૨) પરપિટ (૩) ફૂલકો નિરર્થક લાંબીચેડી વાત કહેવી.]
| (અર્થ ૩) ફિલ્ટર ન [.] પ્રવાહીને ગાળીને સાફ કરવાની (વિજ્ઞાન) | કુમારે પું[“ગ” ઉપરથી] કુકો (૨) ફોલ્લો
કરામત કે સાધન. [–કરવું =ફિલ્ટર વડે ગાળવું.] પેપર પૃ૦ ફુગાવવું સ૦િ . ફુગાવું અક્રિટ “ફગવું'નું પ્રેરક ને ભાવે ફિલ્ટર કરવાને માટે એક જાતને કાગળ
ફુગાવો j[‘ફૂગવું ઉપરથી] નાણાંના ચિહ્નરૂપ કાગળના ચલણમાં ફિકર છું. [.] (ક્રિકેટમાં) ફિડિગ કરનાર
અતિ ઘણે વધારે; “ઈન્ફલેશન'. [વાને ઘટાડે = કુગા ફિકિંગ સ્ત્રી[છું.] ક્રેકેટમાં બૅટ રમનાર પક્ષ સામેના પક્ષનું કામ ઘટવો તે; “ડિલેશન’.]
[કુલાવાય છે.) ફિલ્મ સ્ત્રી [છું.] ફેટો પાડવા માટે કેમેરામાં વપરાતી પટ્ટી (૨) કુગે પુત્ર રબરની એક બનાવટનું રમકડું (તેમાં હવા ભરી સિનેમાનું ચિત્ર જેના પર ઉતારાય તે પટ્ટી કે તે પર ઉતારેલું ચિત્ર. | કુબૂલ વિ. [..] વધારેનું (૨) વધારે પડતું; નકામું (–ઉતારવી, પાવી, લેવી). –૯મી વિ૦ ફિકમને લગતું કુટકળ વિ. [સર૦ મ.; હિં. કુટ] ફાલતુ; પરચુરણ (૨) નકામું ફિશ પ્લેટ શ્રી. [૬] રેલવેના પાટા માટેનો લોખંડને સલેપાટ | કુત્કાર પં. [સં.] ફંફાડે. ૦વું સક્રિફંફાડા મારવો. [–રાવવું ફિશિ–સિDયારી સ્ત્રી[રવ૦; સર૦ મ. કુરામી] બડાઈ; પત- | સક્રિ. (પ્રેરક). –રવું અક્રિ. (કર્મણિ)]
રાજી. [-મારવી = બડાઈ હાંકવી.] ખેર વેટ બડાઈખેર | કુદરડી સ્ત્રી, ફુદડી; ગોળ ફરવું તે. [-ખાવી,ફરવી = ગોળ ફરવું] ક્રિસાદ સ્ત્રી [મ. સાઢ] તેફાન (૨) હુલ્લડ; બળ. ૦ર, | કુદીને ડું [. qત્રીનહ (?); ૬િ. પોઢીના, ૫. પુના, પુત(-તા, –દી વિ૦ તોફાની (૨) બળવાખોર
-ઢિ)ના] એક વનસ્પતિ ફિસિયારી, અખેર જુએ “ફિશિયારીમાં
કુદે [૫. પુરિંગ (પ્રા. કુરિમ, સં. પુરત) ઉપરથી] ફિસેટ ૫૦ ફીણનો લોચે. [-કાઢી નાખવો = હંફાવી દેવું; | ફુદડો; ઊડત વંદે (૨) એક જાતનું ઘાસ દમ કાઢી નાખવો (૨) માંમાંથી ફીણ પડે તેટલો માર મારવો.] | કુદ્દી સ્ત્રી, જુઓ કૂદી; નાની પતંગ ફી સ્ત્રી [$.] લવાજમ (૨) મહેનતાણું; દસ્તુરી –ભરવી) | કુષ્કસ ન૦ [સં.] ફેફસું ફિક, કાશ સ્ત્રી- [જુએ ફેિ ] ફેક્કાશ (૨) મેળાશ.-કું વિ૦ | કુવાટા(-) ૫૦ [૧૦] કંકવાડે; જેસથી મારેલી ફૂંક (૨)

Page #621

કુમતિયાળું]
૫૭૬
[ ફૂલવડી
[લા.] ગુસ્સાને આવેશ. [-મારવો = જોરથી ફંડું કરવું (૨) કશું પણ ન હોવું. ફૂટી બદામનું તન માલ વિનાનું, કિંમત ગુસ્સાથી બોલવું.]
વિનાનું. ફૂટેલા કપાળનું કમનસીબ, દુર્ભાગી. ફૂટેલા કાળકુમતિયાળું વિ૦ [‘કુમતું' ઉપરથી] કમતાવાળું
જાનું = હૈયાનું; ખબરદારી વિનાનું.] [ભંગાણ કુરકત સ્ત્રી [મ.] વિગ; સ્ટા પડવું તે
ટાર્ટ સ્ત્રી [‘ફૂટવું'ઉપરથી] ઉપરાઉપરી ફૂટવું તે (૨) કુસંપ (૩) કુર પું[. પુર્નઈ] કકડો. [કુરચા, કુરકુરચા ઊડી ફણગી સ્ત્રી[જુઓ ફણગી] ઝીણી ફેલી (૨) નાને પરપોટે જવા=ટુકડેટુકડા થઈ જવા; છિન્નભિન્ન થઈ જવું.]
ફુદડી સ્ત્રી [૫. પુf 8મ (સં. પુનમ)] કુદરડી; ગોળ ગોળ ફરવું કુર પું. [મ.] બંદર પરનું જકાત લેવાનું મથક (૨) વહાણ | તે (૨) તારાના કે કુલના (#) જેવું ચિહ્ન (૩) ફ૬ પતંગ; કુદી ઠેરવવાનું મથક
[સમય રાખ.]] ફદડે પુત્ર જુઓ ફુદેડો કુરસદ સ્ત્રી [મ. ત] નવરાશ. [-કાઢવી.= કુરસદન-ખાલી કુદી સ્ત્રી, જુઓ સુદી [(ફૂદા જેવી) બહુ નાની પતંગ; કુદી ફુલવણી સ્ત્રી, કુલવવું તે [પતરાજી. (કુલારે માર] ફ૬ ન૦ [જુઓ ફુદેડો] પાંખેવાળું નાનું જીવડું (૨) પતંગિયું (૩) કુલ ૫૦, –શ સ્ત્રી [‘ફલવું' ઉપરથી] ફુલવું તે; બડાઈ કુમકી સ્ત્રી [ફમÉ પરથી ઊછળતા મેજની ટોચ; ‘કેસ્ટ ફુલાવર સ્ત્રી, કુલાવવું તે
મકું–તું) ન [બા. કુમ (ઉં. પ્રમ)] ગું; કલગી. –તી સ્ત્રી, ફુલાવવું સક્રિ. “કૂલવું’નું પ્રેરક
[આંકડો એક ઘરેણું (૨) નાનું ફૂમતું કુલાવાંક છું. [કુલા +અંક] ફુલાવાને આંક-તેના માપને ફૂર્તિ સ્ત્રી [સં. ā] જાગૃતિ (૨) ઉત્સાહ. હું વિ૦ ફર્તિવાળું ફુલાવું અક્રિ. “ફૂલવુંનું ભાવે
ફૂલ ન૦ [૫. કુe; પ્રા. જુઠ્ઠ (સં. )] પુષ્ક; તેના આકાકુલ ૫૦ ફૂલવું તે; એકસ્પાન્શન” (પ.વિ.) (૨) જુએ કુરા રની વસ્તુ (૨) આંખને રોગ (૩) કાતરેલી સેપારી (૪) એક ફુલેકું ન [‘ફૂલ” ઉપરથી ?] વરઘોડો
ઘરેણું (૧૫) કુલકેબી () નબ૦૧૦ મડદું બન્યા પછી ચિતામાં કુલેલ ન [કુલ +તેલ ?] સુગંધીદાર તેલ
રહેતાં અસ્થિ (જે પવિત્ર તીર્થમાં પધરાવાય છે). (૭) [જુઓ કુવર વિ૦ [૪. Wવર] ફૂલની ભાતવાળું (૨) ન૦ તેવું કપડું કુલારે સ્ત્રી, પતરાજી; ગર્વ. [-આવવું =ફૂલ બેસવું (૨) સ્ત્રીને
(૩) જુએ કુલી, કિલેવર (૪) [$. સ્ત્રી પઢાવ૨] એક શાક અડકાવ આવવો (૩) આશા બંધાવી. -ગૂંથવાં = નવરા બેસી ફુલ્લ વિ૦ [.] ફૂલેલું (૨) ખીલેલું (૩) ઊઘડેલું
રહેવું. –ચડાવવાં = દેવ વગેરેને પુષ્પ અર્પણ કરવાં. –થવું = કુલસપું [4. ] નાણું
લ બેસવું. --પડવું = આંખની કીકીમાં ધોળા ડાઘ પડવે – ફુલ્લી સ્ત્રી[‘ફૂલ” ઉપરથી] જુઓ કિલેવર, ફુલેવર
એ જાતને રોગ થવો. બેસવું = પુછપ થવું. -મારવી = બડાઈ કુવારે ૫૦ [f. શ્વારહું] પાણી ઊડતું પડે એવી રચના (૨) હાંકવી. ફૂલની પાંખડી = નવી ભેટ. ફૂલને ઘડે ચડવું = ઝરે [–ઊઠ]
[‘ડુંગરાવું'નું પ્રેરક ખેટ ભપકો મરવો.લે વધાવવું = દેવની પેઠે માન કે ભાવપૂર્વક કુંગરાવવું સક્રિ. ગમે તેમ ભરવીને ઉશ્કેરવું; બહેકાવવું (૨) આવકાર આપો .] ૦૭(૦૨)ણી સ્ત્રી, એક જાતનું દારૂખાનું. કુંગરાવું અક્રિ. કુલાવું; ફૂલવું (૨) જુઓ ફંગરાવું
કે નાની કુલાવેલી રોટલી (૨) કઈ પણ વસ્તુનું ફૂલવું તે કું અ૦ [૧૦] ફંફાડાને એવો અવાજ. [-કરવું = પંક મારવી (૩) ફુલાવીને રમવાની રબરનીટેટી; કુક્કો. કેબી(૦૪) સ્ત્રી (૨) કંફાડા મારવો (૩) ઉડાવી દેવુંઅલેપ કરવું (૪) ખરચી એક શાક; કુલ. ૦ખર,ગર ન૦, ૦ખરણી સ્ત્રી, ફૂલકણી. નાખવું. થઈ જવું =હવામાં ઊડી જવું (૨) ખરચાઈ જવું; ખંડી સ્ત્રી, એક જાતનું દારૂખાનું. ૦ગજરે પૃ૦ ફૂલની કલગી. ખલાસ થઈ જવું (૩) અદશ્ય- લુપ્ત થઈ જવું.]
ગુલાબી વિ૦ આછા ગુલાબી રંગનું સુંદર (૨) પં. આ છે ગ સ્ત્રી. [‘ગયું” ઉપરથી] ઊબ. [-વળવી = ઊબ ચડવી.] ગુલાબી રંગ(૩)(કચ્છનો એક જાતને શરાબ. બૅથણિયું વિ૦ ગવવું સક્રિ. જુઓ ફુગાવવું. [ફગાવું અક્રિ. (કર્મણિ).]. એકમેકમાં સંકળાયેલું. ગૂંથણી સ્ત્રી ફૂલ ગંધવાં તે (૨)[લા.] ફગવું અક્રિ. [સં. વૈ, અથવા ફે. પુરાકુર (વીખરાયેલા વસ્તુની બંધબેસતી સંકલન. ૦ચકલી સ્ત્રી, એક નાનું પક્ષી. ફૂલેલા વાળવાળું)] ઊબ વળવી (૨) ફુલવું (૩) બહેકવું
ચુંગી સ્ત્રી, એક પક્ષી. છોડ પુંકુલ માટે ઉછેરાત છોડ. ફૂટ ૫ [૪.] બાર ઇચનું માપ કે તેવી પડી. ૦૫ટી(–દી) સ્ત્રી- ૦ઝાડ ન૦કૂલને જ માટે ઉગાડાતું ઝાડ કે છેડ. હું ન૦કૂલ (૨) ફેટ માપવાની કે ફૂટ માપની પટી
ધાણીને દાણે. ડેલ ૫૦ એક ઉત્સવ. ૦ણજી(-શી) વિ. ટ સ્ત્રી [સર૦ ૫.] ફુટવું તે (૨) ફાટ (૩) ભંગાણ; કુસંપ (૪) (૨) j૦ વખાણ કર્યાથી કુલાઈ જાય તેવું. તેડે ૫૦ સ્ત્રીનું ૧૦ સક્કરટેટી જેવું ફળ; ચીભડું
એક ઘરેણું. દાન નવ ફૂલ મુકવાનું પાત્ર. દારૂ પે સખત ફૂટડું વિ૦ [ä. પુટ, પ્રા. T૩] સુંદર; રૂપાળું
દારૂ (૨) દારૂને અર્ક; મદ્યાર્ક. ૦ધાર વિ. પ્રમાણિક (૨)શાખફટપટી(દી) સ્ત્રી, “ક ટ’માં જુઓ
[ હતી પગથી વાળું. ફટાક(કિયું) વિ૦ વરણાગિયું (૨) નાજુક તકલાદી. ટપાથ પું[.] પગે જનારા માટે શહેરી રસ્તાની બાજુ પર ૦૯(–લિયું,-૯યું) વિ. ફુલની જેમ ખીલેલું; કેમળ (૨) બૉલ ૫૦ [૬] હવા ભરેલો માટે દંડે કે એથી રમવાની [લા.] લાડમાં-ઊછરેલું. બરડjએક જાતની સેપારી. બાગ એક વિલાયતી રમત
૫૦ ફૂલને બાગ. બેસણી સ્ત્રી, કુલને નીચલો ભાગ જેના પર આવું અજિં૦ [પ્રા. કુટ] ખીલવું; વિકસવું; ઊગવું; પલ્લવિત થવું ફૂલ બેસે છે; “રિસેટેકલ' (વ. વિ.). ૦મણિ ૫૦ કલના કેસરને (૨) તૂટવું, ભાગી જવું (૩) જોરથી ફાટવું (૪) ખુલ્લું થવું; ઉઘાડું ફરતી પાંદડીને ભાગ. ૦માલ સ્ત્રી, કુલની માળા (૨) ઘેડીની પડી જવું (૫) ફરી જવું; દ દે. [ટી બદામ ન હોવી = | એક જાત. ૦૯તા સ્ત્રીકૂલ માટે ઉછેરાતી લતા. ૦વડી સ્ત્રી,

Page #622

મૂલવવું ]
૫૭૭
[ફેરવવું
'*
એક જાતની વડી. વાડી સ્ત્રી - ફૂલઝાડની વાડી
(કા.) હાક; ડર. [-ફાટવી = હાક વાગવી.] ફલાવવું સશકે કુલાવવું; કુલે એમ કરવું
ફેકન સ્ત્રી મગદળની જેલની એક કસરત ફૂલવાડી સ્ત્રી, જુઓ “ફૂલ'માં
ફેકટરી સ્ત્રી [છું.] કારખાનું ફૂલવાવું અકિં‘કુલવવુંનું કર્મણિ [સ્ત્રી; માળણ | | ફે(– ) ૫૦ જુઓ ફીચ. [ફેચા રહી જવા = થાકથી જ ફૂલવાળી સ્ત્રી, એક જાતની વાળી (૨) વ૦ સ્ત્રી કુલ વેચનાર | ભરાઈ જવી – દુઃખવા લાગવી. ચા નીકળી જવા =(સ્નાયુ ફુલવું અ૦િ [પ્ર. કુ0] લપસવું (૨) પલ્લવિત થવું; ખીલવું વગેરેના) લચેલોચા નીકળી પડવા કે ઊડી જવા; છિન્નભિન્ન થવું.] (3) [લા.] હરખા ; (૪) બડાઈ મારવી (૫) બહેક . [ ફલીને | ફેજ પું[.] ખરાબી દુર્દશા (૨) શિક્ષા (૩) સ્ત્રી [સર૦ ટેટ થવું ટેટા જેવું ફૂલવું, ખૂબ ફૂલવું. ફૂલીને દેડકો થવું | હું તુક પરથી] એક જાતની મુસલમાની ટોપી[-
કોથ ] = મદાંધ થયું; અભિમાનમાં છકી જવું. ફૂલીને ફાળકે થવું = | ફેટન સ્ત્રી [.] બગી
[અવાજ સાથે (મારવું)] ફુલણજી થયું, મેટી બડાશે મારવી.] ફાલવું અટકેબરાબર ફેડ(કું) અ [રવ૦] એવા અવાજ સાથે. [ફેડ દઈને ફેડ એવા ખીલવું ને વધવું
ફડણ,૦હાર વિ૦ [ફેડવું પરથી] ફેડનારું. –ણી સ્ત્રી, ફેડવું તે કુલવેલ સ્ત્રી કુલલતા; ફલની વેલ
ફેડરેશન નટ [છું.] અનેક રાજનું એક સમવાયી રાજ્યતંત્ર ફુલસાંકળું (૦) નર ફુલની ભાતવાળું સાંકળું
ફેડવું સત્ર [પ્રા. ૬ (સં. રોટ)] દૂર કરવું ટાળવું; મટાડવું ફલસૂંઘણું ન૦ [ફુડા - સંઘ પરથી] નાક
(૨) અદા કરવું; વાળવું. [ફડાવું અકૅિ૦ (કર્મણિ), –વવું ફલિયું વિ૦ [કુલ” ઉપરથી] ખીલેલું (૨) નટ એક વનસ્પતિ (૩) | સક્રેટ (પ્રેરક).] નાનું પ્યાલું (૪) મથાળું
ફેણ (ફે) સ્ત્રી, જુઓ ફણ (૨) ત્રાંબાના કેડિયા ઉપરની જીભ. ફુલી સ્ત્રી [ફૂલ” ઉપરથી] સંથાનું એક ઘરેણું [રોગ થ.] -માંડવી = ફણા ઊંચી કરવી; હુમલાની તૈયારી કરવી.] ફૂલું ન૦ [ફલ’ ઉપરથી] આંખને એક રોગ. [–પડવું =એ | ફેણ (કે) ન૦ [. ન] ફીણ ફૂસકેપ (સ) [.] અમુક વિશિષ્ટ કદને કાગળ ફેણીની (ફે) સ્ત્રી (રે. ળિ ] સૂતરફેણી (પુષ્ટિમાર્ગીય)
વડ વિ૦ આળસુ (૨) ગંદું. તા-ડાઈ સ્ત્રી ,વેડા પૃ૦ ફુવડપણું | ફેદ પું. [‘ફદફદવું ઉપરથી?] . [ફેદ ઊડી જવા = લોચા ફસ સ્ત્રી ફસ (૨) વિ૦ રડી (૩) અ [૨૦] થાક કે પરાજયનો | નીકળી જવાનું છજા ભન્ન થઈ જવું.] કુકાર (૪) ન૦ ઘાસ (સૂકું); ખડ. ફાસ, ફાસિયું, –સિયું ફેન ન[.] ફીણ. –નિલ વિ૦ ફીણવાળું વિ૦ હલકું નિર્માલ્ય; ફાસકુસિયું
ફેંસી વિ૦ [$.] તરેહવાર; અવનવું; ફાંકડું, દેખાવડું કું અ૦ [૧૦] એ અવાજ; ;
ફેફર સ્ત્રી [21. (સં. પુર) ઉપરથી] થથર [–આવવી. ફક સ્ત્રી [સે પુI] મેંધી પવન ફેંકવો તે (૨) પ્રાણ. [–નીકળી | -રાવું અક્ર ફેફર આવવી જવી = પ્રાણ નીકળી જવા. –મારવી = કુંક (૨) ખાનગી ચેત- | ફેફરી સ્ત્રી, - ન૦ [. કુર (. પુર) ઉપરથી] વાઈ વણી આપવી (૩) ઉશ્કેરવું (૪) ભૂરકી નાખવી; ભરમાવવું (પ) | ફેફસું ન [સં. ૧પુa] શરીરનું હવા લેવા કાઢવાનું અંગ ફંકથી હોલ, () ફંકથી ઠંડક વળે એમ કર . ફેકે ફાટવું = | ફેબ્રુઆરી મું. [છું.] ઈસ્વી સનનો બીજો માસ શબ્દમાત્રથી બી જવું.] ૦ણી સ્ત્રીપંકવાની રીત કે ભંગળી | ફેર (ફે) પું[છું. થર, હિં. ૨] ગેળીબાર; ફાયર કરવું તે કુંકવું સકે. [પ્ર. (સં. પુત+)] ફંક મારવી (૨) ફંકીને | ફેર ૫૦ [સે. શાળ] ફરક; તફાવત (૨) તમ્મર (૩) પેચ (૪) ઘેરાવો વગાડવું (૩) બીડી પીવી (૪) [લા.] દેવાળું કાઢવું (૫) પંપાળવું. | (૫) લુગડાની ફડક (૬) ચક્કર; વધારે પડતું ફરવાનું થયું તે (૭) [ફેકી ખાવું = ઉડાડી દે; વાપરી નાખવું. ફંકી દેવું, મૂકવું = ફેરવવાની ખીલી ઉદાલવિંગિયાને ફેર (૮) અ૦ ફરીથી. બાળી મૂકવું (૨) ગમે તે હલકા ભાવે વેપી નાખવું. ફંકી ફંકીને | [-આવવા = ચક્કર આવવાંખાવો લાંબે રસ્તે – ચક્કર ખાઈ = બહુ સાવચેતીથી. ફંકી ફંકીને કરડવું = કરડે છે એવું ન જણાય ને – આવવું. ચડવા = ફેર આવવા. –પ = ફરક પડવો (૨) તે રીતે કરડવું. ફંકી ફંકીને ખાવું = સામે ન જાણે તે રીતે તેનું સુધારો થવો. --પાડવા = પેચ પાડવા. –ભાંગ = ફરક છે ઉડાવી જવું, તેનું ખેતરી ખાવું. ફંકી બેસવું = જુઓ ફંકી ખાવું. કે દૂર કરો કે થે, ફેરમાં આવવું = લાંબે રસ્તે આવવું.] ફંકી રાખવું = પંપાળવું; લાડ લડાવવાં.]
કુંડાળું ન૦ ચકકર (૨) ગચવાડો. ૦ણી સ્ત્રી ફેરી (૨)૨ખડફ્રકાર-રે ડું [વા. YR (સં. પુરા)] રંક (૨) કુંવાટે. પી. તપાસ સ્ત્રી ફરીથી તપાસ. ૦પાઘડી સ્ત્રી, ફરી જવું
સક્રિમમાં પાણી ભરી ફંકથી છાંટવું (૨)ફંક કે ફંફાડો માર. તે. [-બાંધવી = બેલીને ફરી જવું (૨) સામા પક્ષમાં જવું (૩) [–રાવવું રાકિં. (પ્રેરક), –રાવું અડકે. (કર્મણ).] ! ખેરી ટેવમાં પડવું.] ૦પાળી સ્ત્રી ફેરફાર (૨) વારાફરતી જુદે કંકાવું અટકિટ, –વવું સક્રિ‘ફંકનું કર્મણિને પ્રેરક પાક ઉગાડવો તે. ફટક અવ આડુંઅવળું ભમતું હોય એમ. ફંગર સ્ત્રી [૬ (ર૦) + ] નોતરું. -રવું અટકેનસકોરું) ફરક વિ. ઊલટું, ઊંધું (૨) અ ગમે તેમ. ૦ફાર પંફરક; કુલવું (૨) [લા.] ચિડા. -રાવવું સ૦િ ‘ફંગરાનું પ્રેરક તફાવત (૨) સુધારે (૩) બદલી. કુદરડી, ફૂદડી સ્ત્રી, ગોળ દેટો ! [4. કુંઢ (સં. ૨)] ફેસેટો
ગોળ ફરવું તે; એવી એક રમત. બદલ વિ૦ ફેરબદલીવાળું. કંકવવું અકિંતુ ફંફાડે માર
[અવાજ કરવો.] | બદલી સ્ત્રી, બદલો ૫૦ અરસપરસ ફેરફાર; અદલાબદલી ફંફવા(ડો), કંકોટ(–) પં કુફવાટે. [-માર = કે એમ | ફેરવવું સક્રિ . “ફરવું’નું પ્રેરક. –ણી સ્ત્રી ફેરવવું તે. –ણું ન કે (ફે) અ૦ ધારા નીકળી ગયું હોય તેમ ડરથી કે થાકથી) (૨) | વીજળીનું “ટ્રાન્સફેર્મર”

Page #623

ફેરવાદી]
૫૭૮
ફિરવાદી વિ૦ ફેરવવાના વિચારનું (૨) પં. તેવો આદમી ફેસ્ત છું. [. સ્તા, મ, નેસ્ત પરથી?] (સુ.) કેજ; ફજેતો ફેરાફેરવે સ્ત્રી ઉપરાઉપરી ફેરવવું તે
ફળ અ૦ (કા.) ચારે બાજુથી ખુલ્લું (૨) રક્ષણ વગરનું, નધણિયાતું ફેરવાવું અ૦િ , વિવું સક્રિ. ‘ફેરવવુંનુ કર્મણિ ને પ્રેરક | ફેં અ૦ (ફેં૦) [૧૦] થાકની હાંફને અવાજ (૨) સ્ત્રી હાહાકાર ફેરવાળું વિ૦ પિચદાર (૨) ચકર ખાવું પડે તેવું લાંબું (૩) | ફેંકવું (કૅ૦) સક્રિ. [સરવે હિં, મ.]નાંખવું(૨) [લા.] ગપ મારવી ફરકવાળું '
ફેંકા, ફેંકાફેક-કી) (કૅ૦) સ્ત્રી સામાસામી ફેંકવું તે ફેર પું[ફેર” પરથી] (કા.) હાથે પહેરવાને વેઢ
ફેકારવું (૨) સક્રિ. ફેંદી કે વીંખીને લાંબું પહેલું નાખવું; ફેરા ૫૦ [ફેર” ઉપરથી] ફેર; ઘેરા (૨) ચક્કર
| ઉછાળવું; ફગળવું. ઉદાટ વાળ ફેંકારીને બેઠી છે. ફેરિયે ૫૦ [“કેર” ઉપરથી] ફેરી કરનાર
ફેંકાવું અક્રિટ, -વવું સક્રિટ ફેંકવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક કેરિત સ્ત્રી [મ. સ્તિ ; સર૦ ૫.] યાદી; ટીપ
ફેંટ (૨) સ્ત્રી[] કમરની આજુબાજુને લુગડાને બંધ ફેરી સ્ત્રી [ફેર” ઉપરથી] ચકકર; અટે (૨) વખત; વાર (૩) | (૨)[રવ૦] થપાડ; બે. [-પકડવી = કમરબંધ.ઝાલીને પકડી કઈ પણ વસ્તુ વિચવા માટે ફરવું તે. [કરવી, ફરવી = ઘેર કે રાખવું. -મારવી =થપાડ – ધબ્બો લગાવી દે.] લતે લત્તે ફરીને વેચવું.]
(ફેં૦) ૫૦ [જુઓ ફેંટી માથે બાંધવાનું લૂગડું; ફાળિયું (૨) ફેરે પુત્ર [ફેર” ઉપરથી] આંટે (૨) વારે (૩) ચક્કર. [ફેરા તાડ અને તરસાડનાં પાંદડાંની વચલી નસ (૩) ઠગાઈ. --ટિયું કરવા = આંટા મારવા (૨) અગ્નિની પ્રદક્ષિણા કરવી (લગ્ન- નવ નાનો ફે; ફાળિયું વિધિમાં) (૩) લગ્નવિધિ પૂરા કરે. ફેરા ફેરવી દેવા= ઝટપટ | ફેંદવું (૧) સક્રિટ ફીદવું; ચંથવું (૨) વિખેરી નાખવું પરણાવી દેવું. ફેરે જવું = જો જરૂ જવું. ફેરે ખાવે = અટે ફેદફેંદા, ફૂંદાવૃંદ-દી) સ્ત્રીચુંથાચંથ; વારંવાર ફેંદવું તે ખા; જઈ આવવું (૨) વ્યર્થ અાટે મારવો.-થ= નકામે દાવું (ૉ૦) અ૦િ , –થવું સક્રિટ “ફેંદવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક કે પડવા (૨) દસ્ત થઈ જવા. પ =જવાને અર્થ ન | ફાટ (કૅ૦) અ[(૨૦) ક્ + ફાટ] પૂરપાટ (૨) બેફાટ (૩)ચારેગમ સરવો. -ફળ = જવાને અર્થે સર. -લાગો = દસ્ત થઈ | જૈ (કૅ૦) અ૦ જુઓ કે જવા.] ફાંટ ૫૦ (આ તે કામસર) કેર ખાતે કરવા ફેંસલ વિ૦,-લે કૅ૦) પુંજુઓ કેસલ, –લે’ [(પ્રેરક)] જવું કરવું તે. [-કર, ખા = અહીં તહીં કામસર જવું - | ફેંસવું (કૅ૦) સક્રિટ જુએ ફેસવું. [ફેંસાવું (કમૅણિ), –વવું આવવું.].
ફેંકે પું. [૨૦૦; જુઓ ફડકે] ફટફ લૂગડાની ઝપટ (૨) ઉતાફેલ વિ૦ [.] નિષ્ફળ; નાપાસ (કરવું, જવું, થવું)
વળે જવું આવવું તે; ધૂમધૂમ(૩) ખેડૂતનું એક ઓજાર.[-માર ફિલ(પું [.. ]ઢગ. ૦ર વિ૦ ઢોંગી. જામિ(–મી)ન =ઘૂમવું; ઝપાટાબંધ અહીં તહીં જઈ આવવું.] ૫૦ સારી ચાલચલગતને જામીન
ફેક સ્ત્રી [૧૦] આમ ને તેમ જવું; હૈડેડ કિલ(કે) સી [જુઓ કેલ લટ; સેર. [-મંથવીટી સેરે ગંથવું.] | કૃણા સ્ત્રી દરદનું શમવું તે ફેલાવ(-વો) (કૅ) પું[પ્રા. પથર૪ (યું. પ્ર) ફેલાવું; પસરવું] ] ફેઈયાત વિ. [ઈ ઉપરથી] ફેઈનું, –ને લગતું. – વિ. કેઈ વિસ્તાર પ્રસાર (૨) વૃદ્ધિ; પ્રગતિ [સક્રિ. (પ્રેરક).] | તરફનું (૨) ન ફેઈ એ આપેલી કે કેઈને અપાતી બક્ષિસ ફેલાવું અક્રિ. [જુઓ ફેલાવ] પ્રસરવું (૨) વધવું. [વવું | ફેઈ, બા સ્ત્રી[જુઓ કુઈ) બાપની બહેન. ૦જી સ્ત્રી [માનાર્થે) ફેલાવે . જુઓ ફેલાવ
ફેઈ (૨) ફેઈસાસુ. સાસુ સ્ત્રી, પતિ કે પત્નીની ફેઈ ફેલી (ફે) વિ૦ ફેલ – ઢોંગ કરનારું
ફેક વિ. [Ti(મિથ્યા)]ફેગટ; રદ. (ગ)ટ વિ૦ (૨)અવ ફેલું ફેંચન[. પથ૮(સં. પ્રવ8) લટકતું; ફરકતું] (દોરડું ભાગતાં નકામું; વ્યર્થ (–જવું). (–ગોટિયું વિ૦ મફતિયું (૨) નકામું
મુકાતી) તારની લટ (૨) ફાંસ (૩) મુશ્કેલી; ગંચ. [-મૂકવું = ફેકસ ન૦ [છું.] (દુરબીન કૅમેરા ઈનું) અમુક ખાસ કેન્દ્ર કે દોરડું ભાગવામાં કેલું વળમાં દાખલ કરવું (૨) ફાંસ નાખવી.] | બિન્દુ, જ્યાં જવાની વસ્તુ કે તેનું પ્રતિબિંબ બબર સાફ હોય ફેલે પૃ. [{] કૅલેજમાં ગ્રેજ્યુએટ થયા બાદ આગળ અભ્યાસ છે. [-મળવું = તેવું બિદુ ગોઠવાવું. -ગેડવવું, –માં આવું માટે અપાતું એક પદ કે તે પદવાળો (૨) યુનિવર્સિટી કે તેના કે લાવવું, –મેળવવું = તેવું બિંદુ ગોઠવવું.] જેવી વિદ્યાસભાને સભ્ય
ફેમિયત સ્ત્રી [.] ગર્વ અહંકાર ફેશન સ્ત્રી [.] આચારવિચારમાં અમુક ખાસ વલણ-ઝેક ફેકે ૫૦ ભરવાડ કે વિશેષતા. [-ચાલવી, નીકળવી, પટવી]. -નેબલ વિટ | ફેગટ, -ટિયું જુઓ ‘કમાં [૬] ફેશનવાળું
[૧૦ [$.] જુએ ફાશીવાદ | ફેજ (ફૅ) સ્ત્રી [.]સેના૦ખાતું ન૦ લશ્કરી ખાતું. ૦દાર શિસ્ટ વિ૦ (૨) પં. [૪.] જુઓ ફાસિસ્ટ, ફાસીવાદી. -ઝમ | . એક પોલીસ અમલદાર. ૦દારી વિ. કાયદાથી શિક્ષાપાત્ર કેસલ વિ. [..] છેવટનું (૨) નિકાલ થયેલું; ફેંસલ
ગુના સંબંધી; “ક્રિમિનલ’ (૨) સ્ત્રી, ફોજદારનું કામ કે પદ (૩) ફેસલો (ફૅ) પં. [..] નિકાલ; ફેંસલ; અંત. [-આણવો = ! કેજદારી અદાલત. [–કરવી, માંડવી = ફોજદારી ગુનાની પતવવું; પૂરું કરવું. આપ = ચુકાદો આપ. -કરો, | ફરિયાદ કરવી]. -જી વિ૦ ફેજનું કે તેને લગતું; લશકરી -મૂક = અંત આણવો. લાવો = અંત લાવવો.] ફેટ ૫૦ [સં. ]+ફેટ; જેરથી કૂટવું તે ફેસ સક્રિ. [સર૦ મ. દસ) તોડવું (૨) ઉતારી પાડવું; નીચે | ફોટાવલી સ્ત્રી, જુઓ “કેટમાં આણવું. ફિસાવું અક્રિ. (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] | ફેટો પુત્ર ફાનસને ગાળો કે ચીમની

Page #624

ફોટોગ્રાફ ]
ફાટા,ગ્રા? પું॰[Í.] છબી (–પાડવા, લેવા). ૦ગ્રાફર પું॰ છબી પાડનાર કે તેને ધંધાદારી. ગ્રાફી સ્ત્રી છબી પાડવાની કળા. -ટાવલી શ્રી• [કેટ + આવલી] કેાટાની હાર – લગાતાર માળા ફેડ પું॰; સ્ત્રી [પ્રા. વોટ (સં. ોણ્)] કેાડવું તે (૨) વિગત (૩)નિકાલ (૪) વહેંચણી. [−પાડવા= છૂટછૂટું કરીને બતાવવું; વિગતે સમજાવવું.] ૦ણી સ્ત્રી॰ કેાડવાની ક્રિયા (૨)[સર૦ મ.] વઘાર. વાર અ૦ વિગતે; કેાડ પાડીને; છૂટું છૂટું ફોડચી સ્ક્રી॰ (સુ.) ઝેરી સાપની એક જાત ફાઢણી સ્ત્રી નુએ ‘ફેડ’માં
|
ફોડલી સ્ત્રી॰ [પ્રા. જોર્ડે (સં. TMોટ) કેલ્લે] કેટલી. ફોડવાર અ॰ જુએ ‘કેડ’માં ફોડવું સક્રિ॰ [જીએ કેાડ] ફૂટે એમ કરવું (જીએ ફૂટવું) (૨) -ના નિકાલ લાવવા (૩) ન॰ સમારીને કરેલેા શાક ઇ॰ના કકડો (૪) દહીંનું ખડયું. [ફેડાવું (કર્મણિ), -વવું (પ્રેરક). ફોડીને કહેવું = ખુલ્લેખુલ્લું કહેવું. ફાડી લેવું = માથે પડયું
|
વેઠી લેવું.]
ફાડા પું॰ [સર॰ હિં. જોટા] કેલ્લા; કેડલે ફ્રાંત સ્ત્રી એક જાતની પેાચી ડાંગર
સેાપારી. ~ળી સ્ત્રી॰ સેાપારીનું ઝાડ
ફાળિયું ન૦ સ્ત્રીઓનું એક જાતનું વસ્ત્ર
ફાફળી સ્ત્રી॰ જુએ કે ફળ’માં
૫૭૯
[ કેલ્લા
–àા પું॰
ફેકું ન॰ [વે. ઘુઘુમ]= ફૂલેલું; જાડું] ખાલી ફૂલેલું –શક્તિ વગરનું માણસ (૨) (કા.) સીંગનું કેાતરું
ફાફ્યા પું॰ [Àાકું’ ઉપરથી] પાણીથી ભરેલા કેલ્લા ફામ (ફૅ) સ્ત્રી॰ [જુએ ફામ] યાદ; સ્મૃતિ; ભાન
ફાર (ફ઼ાર,), ૦૫ શ્રી કેારવું તે; સુગંધ, સુવાસ (૨) [લા.] આબરૂ. [—મારવી = સુગંધ મહેકવી (૨) બડાઈ મારવી.] ફેારણું ન॰ (કા.) નસકોરું

[ફુલરાજાજરૂ
-મુકાદમ
[(પ્રેરક) ફેરવું(કૅ)અક્રિ॰ [જુએ ફેર] સુવાસ રેલાવી. –વવું સક્રિ॰ ફેરાઈ (žા) સ્ક્રી॰ [ત્રા. પુર્ (સં. સ્ફુર્)] સ્ફૂર્તિ, ચંચળાઈ, ચાલાકી ફારું (કૅા) વિ॰ [જીએ કેરાઈ] ચંચળ; ચાલાક (ર) જરા મેઢું; ખૂલતું (૩) હલકું; અપ વજનવાળું [ પડવા.]
Èારું ન॰ છાંટા, ટપકું. [ફારાં પડવાં=વરસાદના થોડા છાંટા ફોર્મ ન॰ [રૂં.] ઝુ ફારમ (૨) ફરમા છપાઈને થતાં પાનાંને એકમ –તેની એક થેકડી [નાખેલી આંબલી
|
|
કૃત વિ॰ [Ā.] કતલ કરેલું; મારેલું
|
/
ાંતરી શ્રી ભિંગડું; પાપડી. – ન૦ છેતરું (૨) કાગળનેા ટુકડા. [તરા જેવું = માલ વિનાનું. ફૈતરું નાખવું = અરજીને કાગળ મોકલવા (તુચ્છકારમાં).] [(દૂધદહીં ઇ૦ના) દું વિ॰ [જીએ કુંદકુંદવું] પાચું; ખાલી ફૂલેલું. −દો હું લાચા ફેન પું॰ [Ë.] ટલિકેશન. [−આવવા=કોનની ઘંટડી વાગવી; કેન દ્વારા વાત કરવાનું થયું. –કરવા કેાનથી વાત કરવી. —જોડવા = કાઈ જોડે વાત કરવા તેના કેાન સાથે જોડાણ કરવું. –થવા =કેાનનું જોડાણ થયું(૨) કેાન કરાવેા.—મળવા = કેાનથી વાત થવી કે જણાવી(૨)કેાન જોડાવા. -લેવા-કેાન કરનારની વાત સાંભળવા કેાનનું યંત્ર હાથમાં લેવું (૨) તેના સંદેશે। સ્વીકારવા.]
ફેશનાયાક્ ન॰ [.] જુએ ગ્રામેાકેાન
ફાફળ ન॰ [કા. પોવ્વ” (સં. પૂરા); સર૦ ૬. -ૌ)ō] ક્રી વિ॰ [રૂં.] મફત; માફીવાળું. પાસ પું॰ શ્રી મફત મળતા
ફાલ પું॰ [જીએ રેલવું] ફેાલીને કાઢેલું તે (ર) કચૂકા કાઢી ફાલવું સક્રિ॰ [ત્રા. જોર્ડે (સં. સ્પોટન્] છેડાં વગેરે કાઢી ચેાખ્ખું કરવું. [ફેલી ખાવું =ચી ખાવું; ખુબ નિંદા કરવી (૨) પૈસાટકા છેતરીને પડાવી લેવા.]
કોલાઈ(-મણી) સ્ત્રી॰,—મણ ન॰ કેલવું તે કે કેલવાની મજૂરી ફેલાવું અક્રિ॰, –વવું સક્રિ॰ ફાલવું’નું કર્મણિ તે પ્રેરક ફૅલ્ડિંગન૦ [.] છાપેલા ફોર્મને વાળવું કે ગડી કરવી તે. ૰મશીન
ન॰ તે માટેનું યંત્ર
ફાલી સ્ત્રી॰ [‘ફાડલી’ ઉપરથી] નાના કેહ્તા. “લા પું॰ ગૂમડું (૨)ઝળેળા. [ફૂટી જવા=પીડા ટળવી (૨) સંશય જવા; ભેદ ખુલ્લા થવા (૩) નિકાલ થવા. ફોલ્લા ફેરવા=ભંડું ખેલવું; દગોઈ કરવી.]
ફેશી વિ॰ [‘ફ્રા’ ઉપરથી] બાયલું; ઢીલું ફેસલામણ(—ણી) સ્ત્રી॰ [કેાસલાનું પરથી] પટામણ (૨) ખેતરામણ. -ણું વિ॰ (ર) ન૦ પટામણું
ફોસલાવું અક્રિ॰ [ત્રા. પુતળા (સં. વÎના) પંપાળવું ઉપરથી] છેતરાવું; પટાવું. —વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક)
ફોસ્ફરસ પું॰ [.] હવા લાગતાં સળગી ઊઠે એવું એક રસાયન (દીવાસળીમાં .વપરાય છે.)
ફોસ્ફાઇડ ન૦ [...] ફૅસ્ફરસ સાથેનું મૂળતત્ત્વનું સંયેાજન(૨..વિ.) ફ્યૂઝ પું॰ [.] એક જાતના તાર, જે વડે વીજળીનું જોડાણ થાય છે અને તેનું દબાણ ઇ૦ વધતાં ઓગળી જઈ જોડાણ તેાડી નાંખે છે. (પ. વિ.) [–ઊડી જવા, નાંખવા]
પાસ કે પરવાના (ગાડી, સિનેમા ઇં૦ માટે). મેસન્ની સ્ત્રી [.] (સં.) (યુરેાપનું) જૂનેથી ચાલતું એક ગુપ્ત મંડળ (અંદરેઅંદર ભાઈચારો ને મદદના વ્રતથી તેના સભ્ય બંધાય છે.) શિપ સ્ત્રી॰ ફીની માફી [યતી મીઠું ફ્રૂટ ન॰ [Ë.] ફળ; મેવા. સોલ્ટ ન॰ (જુલાબ માટે) એક વિલા*કચર ન॰ [.] હાડકું ભાગવું તે
ફ્રેન્ક પું॰ [.] ફ્રાન્સનેા એક ચલણી સિક્કો (૨) પશ્ચિમ યુરાપની (જર્મનીની) એક જાતિના માણસ [ગેાઠવાય કે મઢાય છે.) ફ્રેમ સ્ત્રી॰ [ ] છબીનું કે ચશ્માંના કાચ માટેનું ચેાકહું (જેમાં તે કપું જુએ કેન્ક
ફારન (ફૅના) અ॰ [મ.] ઝટપટ; જલદી
|
ફ્રેંચ વિ॰ [.] ફ્રેન્ચ; ફ્રાન્સ દેશનું (ર) સ્ત્રી ફ્રાન્સની ભાષા *ોક ન૦ [.] જુએ ફરાક
ફારમ (!) સ્ક્રી॰ જુએ ‘ફેર’માં (૨) પું॰ જીએ ફારમ, ફ્ર્મ ફેરમ ન૦ [.] ચર્ચા વિચારણા માટેનું જાહેર સ્થાન કે મળવાની જગા કે બેઠક કે તે માટેની મંડળી
ફેરમૅન પું॰ [.] જારીના મુખ્ય માણસ (૨) કામદારોના મુખી
ફ્લેશ ન॰ [.] જાજરૂના મળ ધાઈ કાઢી ગટરમાં ખેંચી જવા પાણીનું ધેાધવું છેાડવું તે કે તે માટેની યુક્તિ. [−કરવું, –ઢવું = લશથી સારૂં કરવું.] જાજરૂ ન॰ લશવાળું જાજરૂ

Page #625

૫૮૦
[બગડવું
ફલૂ ૫૦ [૬.] એક જાતનો તાવ; “ઇન્ફલુએન્ઝા'
શાકબજાર.—લી બકાલ; કાછિયે. -હું નવ હીલોતરી; શાક ફલેર મિલ સ્ત્રી [છું.] લોટ દળવાની યાંત્રિક ધંટી કે મિલ (૨) બકાલને ધંધો ફલેરિન છું[ડું.] એક વાયુ-મૂળતત્વ (ર. વિ.)
બ કાવું અક્રિ૦, –વવું રા૦િ બકનું કર્મણિ ને પ્રેરક બકાસુર પં. [સં.] (સં.) એક રાક્ષસ બકી સ્ત્રી [સં.) બગલી (૨) (સં.) પૂતના (૩) [બચી ઉપરથી]
બેકી, ચુંબન (બાળભાષા) બ j[4.]ત્રીજે ઔષય વ્યંજન. ૦કાર પં. બે અક્ષર કે ઉચ્ચાર. | બકુલ ન૦, –લી સ્ત્રી [સં.] બોરસલીનું ઝાડ (૨) તેનું ફૂલ ૦કારાંત વિ૦ છેડે બકારવાળું. ૦૦ પુત્ર બકાર; બ અક્ષર | બકુડી સ્ત્રી- [જુઓ બચુ) છોકરી. - j૦ કરે (લાડમાં) બ-બે અર્થ બતાવે એમ સમાસમાં. જેમ કે, બશેર, બતાર, બહેરું | બકરવું[રે. [૨] ઘાંઘાટ; કેલાહલ. ૦૬ સ૨૦ બુમ ઈ. (૨) [..] ઉપસર્ગ તરીકે ની સાથે “સહિત’ ‘પૂર્વક’ એવો | પાડી બેલાવવું. [-રાવવું (પ્રેરક), વુિં (કમણ).] ભાવ બતાવે. જેમ કે દમ-બ-દમ, બ-ખુશી
બક્ષવું સક્રિટ [E]. વદરાન] ભેટ તરીકે આપવું (૨) આપવું. બક ૫૦ [] બગ; બંગલો (૨) (સં.) કૃષ્ણ મારેલો એક રાક્ષસ. [બતાવું અ૦૧ કે, વિવું સ૦િ કર્મણિ ને પ્રેરક]
(ગ)ધ્યાન ન બગલા જેવું દંભી ધ્યાન – ધ્યાનને ઢાંગ; | બક્ષિશ(ન્સ) સ્ત્રી [..] ભેટ; ઇનામ. ૦પત્રન) બક્ષિશ આપ્યા ધૂર્તતા. (–)ષ્યાની વિ૦ ધૂર્ત. નળી સ્ત્રી એક પ્રકારની | બાબતનું લખાણ- દસ્તાવેજ. પુંબક્ષિશ પર લેવાતે વરે કાચની નળી, જેથી પ્રવાહીને હવાના દબાણથી નીચલી સપાટીએ | બક્ષી પું [.]લશ્કરને પગાર આપનાર અમલદાર (૨)એક અટક લઈ શકાય; “સાઇફન” (પ. વિ.)
બખ સ્ત્રી૦ જુઓ બધું; બખારું બકડિયું ન [બે + કડું] એક વાસણ; બખડિયું
બખડજંતર નેત્ર (કા.) જાનું નકામું રાચરચીલું ઈ૦ (૨) ગેટાળે; બકબક સ્ત્રી, કાટા–ટોરો) પૃ. [પ્ર. પુર્વ હિં. વનના = ઘાલમેલ (૩) વ. ગડબડયું, ઢંગધડા વિનાનું ભંકવું કે ગર્જવું] નકામે લવારો – ડાચાકૂટ; બકવાટ
બખડિયું ન૦ (એ. જુઓ બકાડયું બકબકિયું વિ૦ [બકબક' ઉપરથી] બકબક કરનાર
બખતર ન [. વસ્ત૨] લોઢાનો પોશાક; કવચ, બખ્તર. ગાડી બકબકોર પુંછ બકબકાટ
સ્ત્રી, જુઓ રણગાડી. રિયો ડું બખતરવાળો પદ્ધો બકભક્ત ૫૦ [i] જુઓ બગભગત
બખતાવાર વિ૦ [il.] બતાવર; ભાગ્યશાળી; સુખી. ૦કદમ બકરકૂદી સ્ત્રી[બકરે+કૂદવું?સર૦મ.]ફાન મસ્તી; મકરકૂદી વિ૦ શુભ પગલાંનું
[ તવારીખ બકરી સ્ત્રી [સં. વર] બકરાની માદા. [-બં થઈ જવું = સાવ | બખર ૦; ન૦ [જુઓ ખબર; સર૦ ૫.]વૃત્તાંત (૨) ઇતિહાસ; નરમ થઈ જવું.] -રું ન૦ એક ચોપગું. – પં. બકરાને નર બખરવું અ૦િ [જુઓ બખર] સાલવું; લાગવું (૨) [ો. વવર; • (૨) રેલવેનાં વૃંગનોને ધકેલવા માટે પિડા નીચે રેલ પર મુકીને ૬. વવ7= હિસ્સો] પચવું; ભોગવી શકાયું વાપરવાનું એક લાંબુ કોશ જેવું સાધન [બાનીનો તહેવાર | બખાઈ લાલ પું. (વહાણવટામાં) નૈત્ય ખૂણે [ફિસાદ બકરી ઈદ સ્ત્રી. [4. વનસ્ +] (મુસલમાનોને) એક કુર- બખાબખી સ્ત્રી [જુઓ બખેડો] લડાલડી; રંટ (૨) બખેડો; બકરું -રે જુઓ “બકરી'માં [દાર જીભેવાળી કડી બખારું ન [‘ભગ’ ઉપરથી] બારું; કાણું; ગાબડું બકલ ન૦ [છું.] કમરપટો તંગ કરવા – ખોસવા વપરાતી અણી- | બખારે(–) j[જુઓ બેકારો] મટે ઘાટ; બુમાટે; હાહા. બકવા, ૦૨() [જુઓ બકવું; સર૦ હિં, મ.] બકબકાટ; [ બખાળા કાઠવા દિલની દાઝ બોલીને બહાર પાડવી, બખાળા લવાર. [-કરો ]
પાડવા = ઘટા – બરાડા પાડવા.]–રિ–ળિ)યું વિ[‘બખાળે' બકવું સક્રિ. [પ્રા. યુ? સર૦ . વ , મવૈ] નકામે | ઉપરથી] બખાળા પાડવા કરતું – તેવી ટેવવાળું લવારે કરો (૨) બેલિવું (તિરસ્કારમાં) (૩) હાડ – શરત લગા- | બખિયે પું[l. વૈ] આંટી દઈને ભરેલ દોરાને ટાંકે વવી કે તેવી અદાથી કહેવું [સ્વાર્થસાધુ વૃત્તિ; દંભી શઠતા [–દે, મારો] [સ્ત્રી. કંજૂસાઈ (૨) કંગાલિયત બકવૃત્તિ સ્ત્રી [સં.) બગલા જેવી વૃત્તિ બકધ્યાનની દંભી | બખીલ વિ. [..] કંજુસ (૨) કંગાલ. ૦૫ણું ન૦, ૦તા,-લાઈ બકાઈ સ્ત્રી, જુઓ બગાસું [ખાવી]
બખુશી વિ૦ (૨) અ૦ [T.] ખુશીથી; સહર્ષ બકાત વિ૦ [. વાકાત] વાપરતાં વધેલું; બાકી બચેલું; બચત બખું ન૦ [જુઓ બખારું] (ચ.) બાકોરું બનું (૨) બાકી; બાદ. [--રાખવું = બાકી રાખવું; બાદ કર .] બખેડે ૫૦ [સર થઇ. વI] મારામારી; રંટ [વગેરેમાં) બકાન ન૦ [fe. વૈાથન, મ. વૈATI] એક વનસ્પતિ
બોલ સ્ત્રી બખું ઉપરથી] બાકું – પલાણ ઝાડ પહાડ, જમીન બકાનૂન વિ૦ (૨) અ [f.] કાનુનસર; કાયદા મુજબનું બખડ વિ. [જુઓ ખબડ] નડું; ઘટ્ટ બકાર –રાંત [૩] જુઓ “બમાં
બખ્ત ન [I.] નસીબ બકારી સ્ત્રી, ઊલટીને ઊંબકે – ઉકરાટે –આવવી) બખcીતર ન૦ એક પક્ષી બકા(–ખા) j[. ૨] બૂમ; બરકે (૨) બકવાદ. [–પાક બખતર –રિયે જુઓ “અખતરંમાં = બુમ પાડવી.]
બખ્તાવર વિ૦ [FT.] જુઓ બખતાવર [બગભગત બકાલ પું[. વૈ કાછિયો (૨) વાણિયે (તુચ્છકારમાં). | બગ કું. [સં. , ગ્રા.બગલે. ઠગ પુંબગલા જેવો ઠગારે;
ઢા મુંબ૦૧૦ હલકા પ્રકારના વાણિયાવેડા. -લાપીઠ સ્ત્રી | બગડવું અક્રિ. [સર૦ . વાટના; મ.વિર; જુઓ બગાડ]

Page #626

બગડિયું]
૫૮૧
[ બચગી
કથળવું; વણસવું; ખરાબ થવું (૨) ભ્રષ્ટ થયું (૩) અણબનાવો | નવ એક પંખી. – પં. નર બગલું, બક[બગલ-ભાવાથી કે થવા [ બાજુ ઢળી પડે તેવું (૩) નવ એક જાતની રાંપડી | વિબગલાની જેમ આપમતલબી-ધર્ત.બગલો પાવશ(કાવટ) બગડિયું વિ૦ [‘બંગડો' ઉપરથી] ડીવાળું; જેડીનું (૨) બંને બેસ== બગલાની જેમ ટૅગ કરે (૨) દેવાળું કાઢવું.] બગઢિયે પં. [જુએ બગડિયું] બે સેરો બુડાડીને અને બેતારીને | બગલો છું. એક સ્તનું વહાણ (૨) જુઓ બગલી'માં ભરેલો ખાટલો
બગવા પુત્ર કાનનો મેલ (બ૦૧૦ રૂપમાં વપરાય છે) બગડે મું. [સં. દ્વિધ:] બેને આંકડો. [બગડે બે = હૈયાં છોકરાં બગવાવું અ%િ૦ [સર૦ મ. વ41 = બાવરાપણું] બાવરા થવું; વિનાનાં, વર ને વહુ (૨) માલ વિનાનું, નપુંસક (૩) બે ભેગા | બાઘા જેવું થયું (ઊંઘમાંથી ઊઠતાં). થાય એટલે કામ બગડે – એ અર્થની ઉક્તિ. બગડે બે થવું = | બળે, કઈ સ્ત્રી [સે. વૈરૂમા; વિવI[3] ઢાર કે કૂતરાં ઉપર નિર્વશ જવું (૨) બગડવું; ધબાય નમઃ]
બેસતી એક જાતની માખ (૨) કાનને એક રોગ બગદોડું [સર૦ છુિં. વના ; જુઓ બગડવું] કચર; ને | બગાડ, ડે પું[હું. વિકારું; મ. વિ3; વિઘ૩ (સં. વિઘટન)] બગદોઈ સ્ત્રી + જુઓ બદઈ
નુકસાન; ખરાબી (૨) વિકાર; સડા (૩) અણબનાવ (૪) બગડ્યાન, –ની ૩૦ જુઓ ‘બકધ્યાનમાં
ભ્રષ્ટતા [-કરો, થો]. ૦૬ સ૦િ બગાડ કરવો. [-ડાવવું બગબગું ન [સર૦ મ. વઘL = જોવું અથવા મ. વ = બહાવરા | સકિક પ્રેરક), -હાવું અક્રિ. (કર્મણ)] [બંડ પણું] ભળભાંખળું; મળસકું
[સ્ત્રી | બગાવત સ્ત્રી [સર૦ , વઘ =જેવું] ચીવટ; નિઘા (૨) [.] બગભગત $૦ બગલા જેવો દંભ કે છેતરે એ ભગત. -તાઈ ! બગાસું ન૦ કિં. વિન્, પ્રા. વાસ] ઊંધ ભરાતાં કે કંટાળાને બગરી સ્ત્રી, - ન. [વા. વIT (સં. વI) = ઉપર કૂદી - તરી વખતે દીર્ઘશ્વાસ લેતાં મેં ફાડવું તે. [–આવવું, ખાવું] આવવું ? સર૦ હિં. વારના] ધી તાવવાથી ઉપર તરી આવત બગી સ્ત્રી[. વી] એક જાતની ઘોડાગાડી (૨) [સર૦ મ. કચર (૨) ઘીતેલને રગડો
વષૉ] નજર (૩) [૧] ઉરચારનું સ્થાન; માં. ૦ખાનું ન૦ ઘોડા બગલ સ્ત્રી [..] ખભા તળેને હાથના મૂળ આગળને ખાડો. કે ગાડીઓ રાખવાના તબેલ
[બગીચા [-લેવી =બગલના વાળ મંડવા-વધવી = બગલના વાળ વધવા. | બગીચે પું[ઇ. વાવ8] બાગ. –ચી સ્ત્રી, નાને (મજેદાર) બગલમાં ઘાલવું = જુએ બગલમાં લેવું. બગલમાં ઘાલી | બગું નજુઓ બેખું; બાકું (૨) દીવાલમાં પડેલું બાકું ઊડી જવું = છેતરીને સટકી જવું; ધતી જવું. બગલમાંથી વાત બને છું[બગ” ઉપરથી ?] (શેકને પ્રસંગે પહેરવાને) વચ્ચે કરવી =ગપ મારવી. બગલમાં મારવું = બગલમાં દબાવાય તથા કિનારીમાં ઘોળી ઘોળી ભાતવાળે ગળીના રંગને સાલે તેમ પકડવું (૨) કબજે કરવું. બગલમાં રાખવું =કબજોમાં | બગે પું[સં. વૈ] (પ.) બગલો [ ધમાલ (૪) મારામાર રામવું (૨) આશરામાં રાખવું. બગલમાં લેવું = બગલમાં બ(૦૩)ઘડાટી સ્ત્રી, [૨૦] (કા.) ત્રમઝટ (૨) દેકારો (૩) દબાવાય તેમ પકડવું (૨) આશરો આપ. બગલમાં હોવું | બઘાર વિ. [‘બધું ઉપરથી] હૈયાનું; બેબાકળું = કબજામાં હોવું (૨) સંભાળ નીચે હોવું. બગલો ઉઘાડી બચક બચક અ૦ [૨૦] ધાવવાને અવાજ [વાયુવેગ થવી = આજુબાજુની ઓથ ચાલી જવી (૨) પાસેનું બધું જતું | બચકા પં. [‘બચકું' +] જેને તેને બચકાં ભરે એવા એક રહેવું; માલમતા ઊડી જવી (૩) કામમાંથી છૂટા થવું, નિરાંત બચબચકા સ્ત્રી [બચકું' ઉપરથી] સામસામે કે ઉપરાઉપરી થવી. બગલે ઉઘાડી મૂકવી = શરમ નેવે મૂકવી; નફટ થવું. બચકાં ભરવાં તે બગલે ઊંચી કરવી = દેવાળું કાઢવું. બગલે કૂટવી = એક બચકાટલું સક્રિ. [બચકું' ઉપરથી] બચકે બચકે ખાવું કે કરહાથને રામી બગલમાં ઘાલી અવાજ કરે; કાખલી કૂટવી | ડવું. [બચકાટાવું અક્રિ (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક)] (૨) રાજી રાજી થઈ જવું. બગલે દેખાડવી = દેવાળું કાઢવું. બચકાબચકી સ્ત્રી, જુઓ બચકંબચકા બગલે વગાડવી = જુઓ બગલો કુટવી.] ગીર વિ૦ આલિં- | બચકારવું સક્રિ. [૧૦] વહાલને “બુચ અવાજ કરે; ગન આપનારું. ૦ગીરી સ્ત્રી, આલિંગન, તકિયે પડખે | તેમ કરી લાડ લડાવવું. [બચકારવું અ%િ૦ (કમૅણ), વવું રેખાતે આંક. ૦ળેલી સ્ત્રી, ખભા પર ભેરવતાં બગલ નીચે સગ (પ્રેરક).] [ ખાતાં કરે છે) (-બેલાવો) લટકતી રહે તેવી થેલી. થેલે પૃ. મેટી બગલથેલી. બચું બચકારો [૧૦] બચબચ અવાજ (જેમ કે, અમુક લોક વિ૦ બગલમાં સમાઈ રહે તેવું, ઠીંગણું, ગરું. મો પુત્ર લાઠીની | બચકી સ્ત્રી [તૂ યુવહુ, હિં. યુવા] નાની પિટલી એક કસરત. -લિ ૫૦ ગમે ત્યારે ગમે તેવું કામ દે એવિ | બચકું નવ [જુઓ “બકારે” તથા “બચકી'] કરડવું તે; ડાકું માણસ
[ સાંકળાં (૨) બચકામાં માય એટલે ટુકડો (૩) પિટકું. [--ભરવું = બગદાણા ૫૦ બ૦ ૧૦ [બકલ' ઉપરથી ?] છટી કડીઓનાં | કરડવું; ડાકું ભરવું.]. બગલબચ્ચું ૧૦ જુઓ બગલમાં
બચકો ૫૦ [જુઓ બચકી] મેટી બચકી; પિટલું બગલ-ભાવાથી વિ૦ જુઓ બગલમાં
બચારવું સક્રિ૦ [૨૫૦; સર૦ મ. યુવઝ] બાળવું (૨) બગલમો જુઓ બગલ'માં
[‘બકારે” ઉપરથી] ઢોરને બચકારા વડે શાંત કરવું કે હાંકવું. બગલિયે પૃજુઓ બગલમાં
[એક કસરત | [બચકરાવું અક્રિ. (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] બગલી સ્ત્રી [બગલ” ઉપરથી] મગદળજોડીની કે મલખંભની | બચકેરું ન [જુઓ બચકરવું] ડૂબકી બગલી સ્ત્રી [સં. વૈ, બા. વર્ષ ઉપરથી] બગલાની માદા. -લું | બચગી સ્ત્રી[. વૈચદ્દ ઉપરથી] બાળપણ

Page #627

બચત]
૫૮૨
[બટણ
બચત વિ૦ [બચવું' ઉપરથી; સર૦ હિં] બચેલું; વધેલું (૨) | બજવું અક્રિ(કા. વન (ઉં. વ); સર૦ હિં. વનના] અમલમાં
સ્ત્રી બચેલું વધેલું તે (૩) બચાવેલી રકમ. ૦ખાતું ન બચત | આવવું- મુકાવું (૨)વાગવું (વાઘનું; કલાકનું). -વૈપું [સર૦ પૈસાનું ખાતું
હિં. મ. વનવૈચ્યા] કુશળ વાદ્ય વગાડનારે બચપણ ન૦ [‘બચ્ચું' ઉપરથી; સર૦ હિં. વવપન] બાળપણ | બજાક(ખ) વિ૦ મિ.] બેવકૂફ બચબચ અ૦ [૧૦] ધાવવાને અવાજ, ચાટ મું. બચબચ| બજાજ પું. [.. વૈજ્ઞાન] કાપડિયે (૨) એક મારવાડી. અટક. થવું કે કરવું તે કે તેને અવાજ
-જી સ્ત્રી વેચવાની ચતુરાઈ (૨) વેચનાર અને ખરીદનાર વચ્ચેની બચવાળ વિ. [બચ્યું +વાળું] કરાયાંવાળું; વસ્તારી ૨કઝક
[– એક જાતિને માણસ બચલી સ્ત્રી, [જુઓ બચી] કરી. -હું નવ નાનું છોકરું કે| બજાણિયે ૫૦ [બજાવવું” ઉપરથી?] નટ; દોરડાં ઉપર નાચનાર બચ્યું. – પં. નાને છોકરો [વધવું; સિલક રહેવું | બજાર ૫૦; સ્ત્રી; ન [૪. વનાર] ચૌટું; હાટ (૨) ગુજરી (૩) બચવું અક્રિ. [સં. વેગ; સર૦ હિં. વચના] ઊગરવું (૨) | ભાવ; દર (૪) ખપત; ખરીદ. [-કરવું = બજારમાં ખરીદી કરવા બચાઈ સ્ત્રી [‘બચવું” ઉપરથી] બચત; ઉગારે. ઉ વિ. બચત જવું–બેસી જવું = ભાવ બેસી જવા-ઓછા થઈ જવા.-માંડવું કરનારું; બચત કરે-બચાવી આપે એવું
=વસ્તુઓ લઈવેચવા બેસવું.–વધી જવું = ભાવ વધી જવા. બચારવું સક્રિ. [૧૦] બચકેરવું (હાંકતાં)
-વહોરવું, હરવું = બજારમાંથી જરૂરી ખરીદ કરવી.] કામ બચારું વિ૦ જુઓ બીચારું
૧૦ બજારની ખરીદીનું કામ, ૦.૫ સ્ત્રી બજારમાં ચાલતી – બચાવ ૫૦ [જુઓ બચવું; હિં; મ.] સંરક્ષણ (૨) ઉગારે; જાહેર ઊડતી વાત. ૦ણ સ્ત્રી. દુકાનદાર વેશ્યા. પૂતળી સ્ત્રી, બચત. [–કરે = દેષિત નથી એમ સાબિત કરવું.] ૦૫ક્ષ છું બનીઠનીને ફર્યા કરનારી સ્ત્રી. ૧ભાવ ૫૦ બજારમાં ચાલત બચાવ કરનાર પક્ષ; પ્રતિવાદીને પક્ષ. ૦૬ સક્રિ. ‘બચવું'નું ભાવ.-રી વિબજારનું; –ને લગતું. -ર વિબજારનું; સાધારણ; પ્રેરક. [વવું સક્રિ. (પ્રેરક), વાવું અક્રિ. (કર્મણિ).] હલકું (૨) બજારમાં ચાલતું; ઊડતું; સત્તાવાર નહિ એવું (૩) સ્ત્રી - ૫૦ + બચાવ
દુકાનદાર વેશ્યા; બજારણ બચી સ્ત્રી [બચ્ચુંઉપરથી] કરી; દીકરી (લાડમાં) બજાવણી સ્ત્રી, જુઓ બજવણી. -વું સક્રિ. ‘બજ'નું પ્રેરક બચી(-ચી) સ્ત્રી [બચ” ર૧૦] ચુંબન
બજીદ વિ૦ [. વજ્ઞ] આગ્રહી; હઠીલું બચુ પૃ૦ (૨) સ્ત્રી [જુઓ બચ્ચું] છોકરા કે છોકરીને માટે | બજેટ ન૦ [.] અંદાજપત્ર લાડવાચક શબ્દ. ૦કહેલું), ડું વિ૦ નાનકડું. ૦ડી સ્ત્રી | બજેટ ૫૦ લોટ બચી (લાડમાં). ૦ મું. છેક (લાડમાં)
બજે ૫૦ [હિં. વૈના?] હાથનું એક ઘરેણું બચેરી સ્ત્રી [૫] (સુ) કુથલી; નિદા.
બઝ ન૦ એક પક્ષી
[વળગાડવું બળિયું ન [બચું” ઉચરથી] નાનું બાળક
બઝાહવું સક્ર બાઝવુંનું પ્રેરક (૨) [લા.] માથે નાખવું, ગળે બમજી, બચ્ચાજી કું, જુઓ “બચ્ચા'માં [ $યાં છોકરાં | બઝાવું અ%િ૦ “બાઝવું’નું કમૅણિ
[ને પ્રેરક બચ્ચાંકચ્ચાં નવ બ૦ ૧૦ [‘બષ્ણુને દ્વિર્ભાવ] નાનાં છોકરાં | બy(–)ઢાવું અ૦િ, –વવું સક્રિઢ બ૪ –ઝોડવું'નું કર્મણિ બી સ્ત્રી, જુઓ બચી; ચુંબન
બઝ(–)હવું સક્રિ. [બ (સં. વિ) +ઝૂડવું] ઉપરાઉપરી સારી બચ્યું ન [. વઘાહ; હિં, મ. વૈદ્ય (સં. વસ્તt] બાળક (પ્રાયઃ | પેઠે ઝૂડવું – મારવું
પશુનું). - ૫૦ કરો (૨)[લા.] માણસ- એની માને બટ વિ. [ä. વટુ કે વૃત્ત (કા. વટ્ટ); સર૦ મ.] ભરાવદાર (૨) દીકરો,’ એ ભાવ બતાવે છે. ઉદાહ બ હેય તે હવે આવે. નક્કર; ઘટ (૩) પું; ન૦ ઠીંગણું, મજબૂત ટહુ (૪) [ ] નવ -ચમજી,-ચાજી.પં. સિર૦ મ.](બર ૨ અર્થમાં. પ્રાયઃ ઊંચામાં ઊંચી જાતનું લોઢું (૫) અ૦ સાવ; તદ્દન સંબોધનમાં વપરાય છે). [બચ્ચાને ખેલ = બાળકની રમત (૨) | | બટક વિ૦ [૨૦] બરડ (૨) [‘બટકું' ઉપરથી અથવા ‘બટુક’ [લા. રમત. જેવું સહેલું હોવું તે.]
ઉપરથી] ખરાબેલું; તીખું; કડક. ૦ણ(–ણું) વિ૦ બરડ; બટકી બચ્છ વિ૦ બરછટ; ખરબચડું. ૦૫ણું ન૦ [ઘસવી.] [ જાય એવું (૨) કરડકણું. ૦બેલું વિ૦ ટીખળ કરનાર; વિનેદી બજર ૫૦; સ્ત્રી, તમાકુ, છીંકણું. [–દેવી(દાંત) = દાંતે છીંકણી (૨) રોકડું પરખાવી દેનારું – કહી દેનારું બજરબટુ–૬)ન૦ [સર૦ હિં. વનરવટ્ટ; સિંહલ મરર વર્] પોય- બટકવું અક્રિ. [બટક’ રવ પરથી] ભાંગી જવું (૨) ખરી જવું
ણીનું ફળ (૨) રીંછના મોંમાં ઘાલીને કાઢી લીધેલો કાળો મણકો બટકાવું અક્રિ. [જુઓ બટકવું] ફાંસાઈ જવું (૨) ફહ ઉહ ફાટી (નજર ન લાગે માટે બાળકને કેટે બાંધવાન)
જવું (કપડા માટે). –વવું સક્રિટ “બટક', બાટકવું'નું પ્રેરક બજરંગ(–ગી) પૃ[સં. વૅગ્રાંગ; હિં] (સં.) હનુમાન. ૦૬૮ પં. (૨) જુઓ બટકુંમાં [રડી; લડી (૩) રખાત; વેશ્યા
એક પ્રકારની દંડની કસરત. બલી ડું. (સં.) (બળવાન એવા) [ બટકી સ્ત્રી [જુઓ બટ] ઠીંગણી, ભરાવદાર સ્ત્રી (૨)[મ.] રાકહનુમાન
બટકું ન૦ [સં. વંટનં= ખંડ, ટુકડો] બચકું ડાચું(૨) કડકે (૩) બજરિયું ન [બજર' ઉપરથી] બજર- છીંકણીની ડાબલી વિ. [બટુક” ઉપરથી] ઠીંગણું. [–ભરવું =(ટુકડો મોંમાં આવે બજરે પં. [સરવે હિં. વનરા] એક જાતનું નાવ – વહાણ તેમ) બચકું ભરવું). -કાટલું સક્રિ. બચકું ભરવું; કરડવું (૨) બજ(–જા)વણી સ્ત્રી [બજવું, “બજાવવું' ઉપરથી] અમલમાં બચકું ભરી ભરીને ખાવું. -કાવવું સક્રિટ બટકું ભરવું; ખાવું મૂકવું – મુકાવું તે
| બટણ પં. એક પક્ષી

Page #628

બટન]
૫૮૩
[બતક
બટન ન [$.] બેરિયું; બુતાન (૨) વીજળી ચલાવવા દાબવાની | બઢબવું સક્રિ. [સર૦મ. વડવળે] મારવું; ઝાપટવું (૨) દબાવવું, બરિયા જેવી કળ. [-ઘાલવું,ભીવું = બેરિયું ગાજમાં ઘાલી ગડબવું (૩) કણસલાં ઉપર બધાં મારી દાણા છુટા પાડવા. પહેરવું.-એડવું,લગાવવું = કપડા પર તેની જગાએ બટન ટાંકવું. | [બઢબાવું અક્રિ. (કર્મણિ), વિવું સક્રિ. (પ્રેરક).] -દબાવવું, દાબવું = વીજળીની કળ ચાલુ કરવી કે બંધ કરવી.] [ બહભાગી વિ૦ [હિં; (બડ + ભાગ્ય)] મહા ભાગ્યશાળી; ભારે બેટમેગ ૫૦ [બટ+ગરે; સર૦ મ.] ઘણી પાંખડીઓ- નસીબદાર; બડબખ્ત વાળો- એક જાતનો મગર
બઢમૂછે,–છિ વિ૦ પુત્ર મૂછો વગરને બટલર પું[૬.] (વિલાયતી રાઈને) રસે
બઢવું સક્રિ . [સં. વ; હિં. વટના સૂતર ઠરડવું બટ કું. [સર૦ હિં. વહુવા (યું. વૃત્ત; પ્રા. વટ્ટ)] વાટ (૨) બ(૨)ઢવું ન૦ મિજાગરું [૧૦]. બેઠા ઘાટને લોટો
બો વિ. પું. [વા. વડુત્ર (સં. વહુન)] માથું મંડાવેલ; કદરૂપ બટહારી સ્ત્રી [બટ + હજારી] એક ફૂલઝાડ
(૨) પુંજેને જોઈ દેવામાં આવતું હોય તે કરો (૩) બટા ન૦ એક પક્ષી [ રંડીબાજ (૩) [fહં] વટેમાર્ગુ | છોલેલી શેરડી કે સાંઠાને કકડે. [–ઉઠાઠ,દેડાવ,ર, બટાઉ વિ. [. વંટવહેંચી નાખવું] ઉડાઉ (૨) [+] છેલ; | મનાવો =જઈ પહેરાવ્યા પછી ગુઘેર અભ્યાસ માટે જવાને બટાકા(–ા)-પિઆ જુઓ બટાકે'માં [કેરીનું એક અથાણું દેખાવ કરવાની વિધિમાં કરાતી ક્રિયાઓ. –કર = છોલેલી બટાકિયું ન [બટાકે” ઉપરથી ?] એક જાતનું ખોટું મોતી (૨) શેરડીને નાને કકડો કરવો.] . બટાકીદાસ પું[બટકો' ઉપરથી નાના ગાંઠિયા જેવો માણસ | બહંસ સ્ત્રી મેઘરાગની એક રાગણી બટાકે(રો) ૫૦ [વો. વટાટા] એક કંદ.-કા(–)-પૈઆ બહાઈ સ્ત્રી [બડું' ઉપરથી] મેટાઈ (૨) મગરૂરી (૩) ગર્વ; કુલ. બ૦૧૦ બટાટા ને પંઆની એક વાની
[મારવી,હાંકવી = શેખી કરવી; આપવખાણ કરવાં.] ૦ર બટાવું અક્રિ. (રે. વૈ= હાનિ; બો] (અનાજ કે ખાવાનું) | વિ૦ બડાઈ હાંકનાર. ૦રી સ્ત્રી, ઘણે વખત પડી રહેવાથી વાસ મારવી -પાછું વળવું બાગ સ્ત્રી એક પક્ષી બટાશિયાં નબ૦૧૦ દાણાનાં ખોખાં. [–ઊઠવા = ધનધાન્ય બધું બહાબૂટ અ૦ ભડાકૂટ; વેરણછેરણ; અવ્યવસ્થિત વપરાઈ જવું; તદ્દન ખાલીખમ થવું.]
બટાશ સ્ત્રી [બડું ઉપરથી] બડાઈ ફૂલ; ગર્વ [દાંડિયે બહુ ૫૦ [] ના છોકરે. ૦૩ પં. બટુ (૨) જનેઈ દીધા | બડી કે [સર૦ મ. વીલાકડી; સેટી] (કા.) દંડુકે; વગરને છોકરા (૩) ઠીંગણા માણસ. ૦કડું વિ૦ નાનકડું; ઠીંગણું બડી ફજર સ્ત્રી [હિં.] મળસકું બટેર ન. [પ્રા. વૈક્ષ (ઉં. વર્તા); સર૦ હિં, મ.] એક પક્ષી બડુકાવવું સક્રિ. [બકે પરથી] બડૂકા બોલાવીને ખાવું બેટે ૧૦ (રે. વૈટ્ટ કે વટહુ= પાત્રવિશેષ; સર૦ Éિ. [] મોટું | બડું વિ૦ [. 43] મોટું ભારે. [-ડા(–ડે) મિયાંક મોટા ભાઈ કેડિયું; રામપાતર. – પં. માટીને વાડકે
જે આદરણીય માટે માણસ (મુસલમાન)] બદો ૫૦ [સે. વૈ= હાનિ] આળ; તહોમત (૨) ડાઘ; લાંછન. | [-લગ = આબરૂને હાનિ પહોંચવી.](૩)[૬. વૉટ] શીશ બકે પું. [૧૦] કઠણ વસ્તુ ભાગતાં કે ચાવતાં થતે અવાજ, (દારૂ)
[(૨) જુઓ બરડ [-બેલ = કઠણ વસ્તુ ભાગતાં એ અવાજ થ. બહૂકા બ૦ વિ૦ [.] મેટું; બડું (પ્રાયઃ સમાસમાં, જેમ કે, બડભાગી) | બેલાવવા = બડ઼કા બેલાવી – બોલાવીને -આરામથી ખાવું.] બઘડાટી સ્ત્રી (કા.) જુએ બઘડાટી
બડેખાં ૫૦ મેટો માણસ; અમીર (૨) [લા.]શેખર; બેટી બડઘા ૫૦ બ૦૧૦ [સર૦ મ. વર્ડધા = સેટ] મેલ કાપી લીધા બડાઈ હાંકનાર. મિયાં ડું બ૦૧૦ (માનાર્થે) જુએ. બર્ડમાં બાદ રહેલાં ઠંઠાં (કપાસ, તુવેર ઈનાં)
બડેજાવ વિ. [મ; હિં. વઢે નામો !] મહાન; શ્રીમંત (૨) અ૦ બઢ પું. [સર૦ બડધા કે ફે. વૈકૃ = મોટું] જાડે લહુ માણસ | ઘણું જીવો, ચડતી કળા થાઓ, એવો ઉદ્ગાર બજંગી વિ. [બડ + જંગ] બહાદુર
બડેશી સ્ત્રી, જુઓ બડાશ
[પગારમાં વધારો બહદ નવ (કા.) સારો લાભ
બઢતી સ્ત્રી, [fહં; મ.; જુઓ બઢવું) આબાદી; વૃદ્ધિ (૨) બહપ્પન ન૦ [હિં.] જુઓ બડાઈ
બઢવું અક્રિ. [પ્રા. વઢ (સં. વૃધુ); હિં. ચંદ્રના] બઢતી થવી. બાહકું ન [બબડવું + ફફડવું] છણકે તરછોડી નાખવું તે (૨) | [બતાવવું સક્ર. (પ્રેરક); બતાવું અક્રિ. (કર્મણિ).] ગયું. [બડફાં નાખવાં = છણકા કરવા. બફાં હાંકવાં= ગપ | બણગું ન [સં. વળ] રણશિંગું (૨) હુલ્લડ (૩) [લા.] વખાણ; મારવી.]
ગપગોળ. [બણગાં ફૂંકવાંકવખાણ કરવાં. બણગું ફૂંકવું બઢ પું(સુ.) જાડી બુદ્ધિને, અડબંગ માણસ
ઠેર ઠેર જાહેર કરવું (૨)ગુણ ગાયા કરવા (૩) બળ જગાવ.] બબખ્ત વિ૦ [બડ+બસ્ત] મોટું નસીબદાર; બડભાગી બણબણ અ૦ [૧૦] (૨) ન૦ બણબણાટ. ૦૬ અ૦િ બઢબઢ સ્ત્રી (૨) અ [પ્રા. વટવઢ] બકબક; લવલવ. ૦વું] બણબણાટ કરવો.—ણાટ ૫૦ બણબણ અવાજ (માખા ઈને). અક્રિટ બડબડવું; બડબડ કરવું (૨) અણગમાને કારણે મનમાં –ણાવવું સક્રિટ બણબણવું’નું પ્રેરક ગણગણવું (૩) (સુ.) વઢવું. -હાટ પુબડબડવું તે; બડબડાટ. બણવું અક્રિ. જુઓ બનવું. ૦૭ણવું જુએ બનવુંઠનવું. [બણા--ઠાટિયું,-કિયું વિ૦ બબડાટિયું, બડબડાટ કરનારું વવું સક્રિ . (પ્રેરક)]. બડબડે ૫૦ [જુઓ બદબો' કે “બદ] (ચ.) ફદફદો ગંદવાડો | બતક ન૦; સ્ત્રી [.] એક પક્ષી (૨) બતકના આકારનું પાણી

Page #629

બતકી]
૫૮૪
[બદહવા
રાખવાનું પાત્ર. –કી સ્ત્રી નાની બેઠા ઘાટની કુલ્લી
ગિયું (૨) નવ દુર્ભાગ્ય. નસીબી સ્ત્રી, દુર્ભાગ્ય. ઇનામ વિ૦ બતલાવવું, બતાડ(–)વું સક્રિ. [સર૦ હિં. વતાના; પ્રા. વત્ત | બદનામી પામેલું (૨) ન૦, ૦નામી સ્ત્રીબો; લાંછન; નામોશી (. વ્યત) = ખુલ્લું ઉપરથી] દેખાડવું. [બતલાવવું, બતાડા- | બદક ઋ૦િ [જુઓ બતક] (કા.) (પાણી માટે) માટીની બતક (વા)વું અક્રિ. (કર્મણિ)]
[ આવે છે તે બદ ૦કામ, કાર,૦કારી, ૦vસલત, ૦ , ૦ચલન,૦ચાલ, બતાન ૫૦ વહાણની મજબૂતાઈ માટે અમુક લાકડાં જડવામાં - ૦જબ, તમીજ, દાનત, દુઆ-વા) જુએ “બદમાં બતાવવું સક્રિ, બતાવાવું અક્રિટ જુઓ બતાડવુંમાં બદન ન. [fi] શરીર (૨) કુડતું; પહેરણ [ જુઓ બદ'માં બતાવું વિ. [બે તાવ] બેધારું
બદ નક્ષી, નજર, નસીબ, નસીબી, નામ, નામી બતેલે પૃ. [ો. વાતેત્રો] એક જાતનું વહાણ
બદનું ન૦, –ને ૫૦ [સર૦ હું. વધના] પાણીનું કુંડું કે કુલડું બત્તી સ્ત્રી [પ્રા. વરિ (ઉં. વર્તિ)] દિવેટ (૨) દીવા (૩) (ક.) | (કડિયાકામનું) (૨) જાજરૂમાં લઈ જવાનું ડબલું [દુરાચરણ
એક જાતની પાઘડી (૪) [લા] ઉશ્કેરણી; ઉત્તેજન. [-આપવી | બદલવ૦ [.] દુરાચારી; અનીતિમાન. –લી સ્ત્રી અનીતિ; = ઉશ્કેરવું. –કરવી = દીવો પ્રગટાવવો.–ફાટવી =જીભ ઊપડવી. | બદબખ્ત વિ૦ [f.] કમનસીબ; અભાગિયું. -તી સ્ત્રી, -બતાવવી = પ્રકાશ ફેંક; અજવાળું નાખવું. -મૂકવી = દુર્ભાગ્ય (૨) હરામખેરી
[[બદબદી જવું) જખમમાં દિવેટનાખવી (૨) પલીત ચાંપ.લાગે != બળે ! | બદબદવું અશક્રે. [૨૦] જંતુઓથી ખદબદ થવું; કેહવાયું ટળે ! દીસતું રહે !]. શક્તિ સ્ત્રી એક નિયત કરેલી બત્તી બદબે સ્ત્રી [.] દુર્ગધ (૨)[લા.] બદનામી. ઈ સ્ત્રી બદ; જેટલી પ્રકાશશક્તિ – તેને એકમ; “કેન્ડલ પાવર' (પ. વ.) | દુર્ગધ (૨) બદગેઈ બદનામી બત્તો ડું [સર૦ હિં. વા; મ. વત્તા, થા] દસ્તો (ખલ વગેરેને) | બદમાશ(–સ) વિ૦ [FT.] કાળાં કર્મ કરનાર, લુચ્યું; દુરાચારી. બત્રીશ(–ન્સ) વિ[૪. દ્વાત્રિરાત; પ્રા. વત્ત] ૩૨'. [કેડે | -શી(–સી) સ્ત્રી નીચતા; લુચ્ચાઈ (૨) દુરાચાર; વ્યભિચાર = બધી બાજુથી; ચોતરફ. બત્રીસે કોઠે દીવા થવા = અંતરમાં | બદમિજાજ વિ૦ [.] મજાઈ; ખરાબ મિજાજનું (૨) રચીડિયું; ચોતરફથી નિરાંત વળવી-તૃથિવી.] લક્ષ(–ખીણું વિસંપૂર્ણ ક્રોધી માણસનાં બત્રીસ લક્ષણવાળું (૨)[લા.]લુચ્ચું; પેક.–શી–સી) બદર ન [4] બેર.-રિરિકા સ્ત્રી, બેરડી. -રિકાશ્રમ પુર સ્ત્રી, બત્રીસ દાંત (૨) બત્રીસ વસ્તુઓને સમૂહ (૩) સ્વાદિષ્ટ (સં.) હિમાલયમાં અલકનંદાને તીરે આવેલું એક તીર્થ, ત્યાં ભેજન. [બત્રીશીએ ચવું= લોકચર્ચાનો વિષય બનવું વગેવાયું; | આવેલો નરનારાયણને આશ્રમ. –રી સ્ત્રી, બેરડી (૨) કપાસને ગવાયું. બત્રીશી બતાવવી = દાંત કાઢવા; હસવું (૨) હસી કાઢવું | છોડ; વિણ. –રીનાથ, – રીનારાયણ ૦ (સં.) બદરિકાશ્રમના (૩) ધમકી આપવી (૪) અમર્યાદ બનવું.] –સું ન બત્રીસ દેવ કે તેમનું ધામ વસાણાંનું ચૂર્ણ (સુવાવડીનું). - j૦ બત્રીસલખણો માણસ | બદરતે પું[બદ + રસ્ત] ખરાબ રસ્તે; કુમાર્ગ બથ સ્ત્રી (કા.) જુઓ બાથ
બદરંજન, એક જાતનું લિંબુ
[ ‘બદરમાં બથ પું. [સં. વસ્તુ, બા. વઘુત્ર; ઈ. વધુમાં, મ, વથા] એક બદરિરિક, –રિકાશ્રમ,-રી,-રીનાથ, –ીનારાયણ જુઓ. બથામણી સ્ત્રી [‘બાવવું” ઉપરથી] પચાવી પડવું તે. –ણિયું | બદલ અ૦ [..] બદલે; સાટે; અવેજમાં. ૦વું સિક્રેટ ફેરફાર વિ૦ બથામણીને લગતું, –ને ગુણવાળું
કર (૨) –ને બદલે બીજું આપ લે કે મેક . -લાવવું બથાવવું સક્રિ. [જુઓ બાથ] થકવી નાખવું (૨) પચાવી પાડવું. સ૦િ ‘બદલવું નું પ્રેરક. –લાવું અ૦િ “બદલનું કર્મણ [બથાવઢાવવું સક્રિ. (પ્રેરક). બથાવાવું અ૦િ (કર્મણિ), (૨) પલટો થ; ફરવું. –લિયું ન નાહતી વખતે બદલવાનું
બચાવી પાડવું = પચાવી પાડવું; અયોગ્ય રીતે લઈ લેવું.] કપડું. -લી સ્ત્રી બદલાવું કે બદલવું તે; ફેરફાર (૨) નોકરીનું બડું ન૦ (કા.)બથ; બાથ. –ડાંનબ૦૧૦ બથંબથ્થા; ધીંગાણું | કે કામનું સ્થાન કે પ્રકાર ફેરવવાં તે. [બદલી-રજા = બદલી થતાં, બથંબથ્થા, બથ્થાબથી સ્ત્રી [‘બાથે’ ઉપરથી] બાથમાં પકડી | નવા સ્થળે જવા અગાઉ મળતી રજા; બ્રેઇનિંગ ટાઈમ'. બદલીમાં પકડીને લડવું તે; બાથંબથા. [આવી જવું =એ રીતે લડવું.] હેવું = અવેજીમાં હોવું.] –લે બલ. -લે ડું સારું; બદ સ્ત્રી [સર હિં; મ. (સં. વર્મ?); જુઓ “બદબદ'] બંધના અવેજ (૨) ફેરફાર (૩) [ઉ] વેર; પ્રતિકાર. [-આપ =
ખૂણામાં થતું એક દરદ (૨) [2] પાંચને સંકેત (વેપારીઓનો) નુકસાની ભરી આપવી (૨) સામે ઉપકાર કર. –કર = બદ વિ૦ [hi] ખરાબ; હીન (સમાસમાં પૂર્વપદ તરીકે પ્રાયઃ અદલબદલ કરવું; એકને સાટે બીજું આપવું – લે. -મળ = વપરાય છે). કામ ન૦ ખરાબ કામ (૨) વ્યભિચાર. ૦કાર | નુકસાનીના સાટામાં મળયું (૨) બદલામાં સામું ફળ મળવું. -લે વિ૦ ખરાબ; દુષ્ટ.૦કારી સ્ત્રી, જુઓ બદકામ. ખસલત સ્ત્રી = વેર લેવું; પિતાને થયેલ નુકસાનને અંગ વાળ. વાળ ખરાબ ચાલચલગત (૨) વિ૦ બદખલતવાળું. ૦ગેઈ સ્ત્રી, = જુઓ બદલ આપવો.]
[મચક દેવી [.] નિંદા કુથલી ચેલન ન૦ ખરાબ ચાલચલગત; દુરાચરણ.! બદલું સક્રિ. [સર૦ છુિં. વઢના, મ. વધ] ગાંઠવું; હુકમ માન; ૦ચાલ સ્ત્રી દુરાચરણ (૨) વિ૦ દુરાચરણી. જબાન,૦જબાં બદશિ(સ)કલ વિ૦ [બદ +શિકલ] વરવું; બેડોળ વિ૦ ગાળો બોલનારું (૨) સ્ત્રી ગાળ. તમીજ વિ૦ [1] | બદસલાહ સ્ત્રી [.] ખરાબ કે ખેતી સલાહ અસલ્ય; અસંસ્કારી. વેતર વિ૦ વધારે ખરાબ. દાનત સ્ત્રી, બદસૂરત વિ૦ [6].] વરવું; કદરૂપું હરામ દાનત; બેઈમાની. ૦૬(–વા) સ્ત્રીશાપ. નક્ષી સ્ત્રી | બદહજમી શ્રી. [FI.] અપચે બદનામી. નજર સ્ત્રી કુદષ્ટિ. નસીબ વિ૦ ભાગ્યહીન, અભા- | બદહવા સ્ત્રી [..] ખરાબ – બગડેલી હવા

Page #630

બદામ ]
૫૮૫
[બમણવું
બદામ રહી. [f. વાડ્રામ] એક સૂકે મેવો (૨) હિસાબમાં એક | અથવા વિન્ન +વાવ (a+fD] બેઉ જણ હલકું ચલણ. [૧ી બદામ = (મિલકતમાં કશું નહીં.] ૦ડી | બપડું વિ૦ [બે + પડ] બે પડવાળું (૨)ન, લાકડાનું ગેળ રમકડું સ્ત્રી- બદામનું ઝાડ. ૦ની પૂરી સ્ત્રી, ૦પાક ૫૦ બદામની બાપા( પા)ઈ સ્ત્રી [બાપ+આઈ?] (સુ) બાપની મા; દાદી. મી, વસાણું. માકાર વિ૦ [+ આકાર] બદામના આકારનું; | – પં. બાપને બાપ; દાદ ‘કૅડૅટ (વ. વિ.). –મિયું વિ૦ બદામી રંગનું. –મી વિ. મુખરું | બપૈયે [. acqીઢ] ચાતક (૨) જુએ પપૈયે લાલ (૨) બદામનું, બદામ સંબંધી (૩) સ્ત્રી બદામડી બપોર [A. વિ (ä.fહ્ન) + પ્રા. પંદર (સં. ૨)] મધ્યાહ્ન. -રા બદિયાન ન૨ [ઈ. વન ઉપરથી] બદન; કડવું
મુંબ૦૧૦ (કા.) બપોરનું ભોજન કે તેને સમય. રિયું વિ૦ બદી સ્ત્રી [સર૦ મ. વટૂ] ગબી (૨) [fi] દુરાચરણ; અનીતિ બપોરનું (૨) ન૦ બપોરે ખીલતું એક ફૂલ (૩) બપોરે કરવાનું (૩) કુટેવ (૪) નિંદા ' [ જાતિ] માલ વગરનું, ગંદુ કામ (૪) બપોર સુધી કામ કરનારું માણસ (૫) આતશબાજીની બદુ વિ૦ [સર૦ ૫. વદ્ ; હિં. વર્ડ્સ = અરબસ્તાનની એક અરાલ્ય એક બનાવટ. રિયે પં. બરિયા ફૂલ છોડ (૨) એક બદૂડું ન૦ (ક.) ગાયનું નાનું બચ્ચું [બંધ મુખવાળું; ચુપ જાતનું દારૂખાનું. -રી વિ૦ બપોરનું (૨) સ્ત્રી બપોરને સમય. બદ્ધ વિ૦ [સં.] બાંધેલું (૨) બંધાયેલું; બંધનમાં પડેલું. ૦મુખ વિ. [--કરવી =બપોરના સમયે આરામ કરવો. –ગાળવી = બપોરબધિર વિ૦ [4.] બહેરું. તા સ્ત્રી
નો સમય પસાર કરો] બધું વિ૦ સઘળું; સર્વ –ધે અ. રાઘળે ઠેકાણે; સર્વત્ર બપાઈ, જુઓ ‘બપાઈમાં બધેયે [સર૦ હિં. વધેલા] જુઓ વધે
બફર છું[$.] ધકો ઝીલી લેવા માટે થતી (કમાનવાળી) યાંત્રિક બનડી સ્ત્રી- [જુએ બન] નવી વહુ – પં. નવરાહિ; વરરાજા કરામત કે બનાવટ. જેમકે રેલવેના ડબાની.૦રાજ્યન, બે મેટાં (૨) વિવાહમાં ગાવાનું ગીત
[ આવવું તે | રાજ વચ્ચે (તેમને ઝઘડો ઝીલી લે કે રેકે એવું) આવેલું બનત, –ની, -૫ સ્ત્રી [બનવું' ઉપરથી] મેળ; સ્નેહ; બનતું નાનું રાજ્ય; “બફર સ્ટેટ’
[બગાડવું તે બનફશા ન૦ [.] દવા માટે વપરાતી એક વનસ્પતિ બફાટ કું. બફાવું તે; બફાર (૨) [લા.] ગેટે; બાફવું કે બેલી બનવા ન૦ [સર૦ ૬િ.] એક પક્ષી
બફાણું ન [બાફવું” પરથી] કઈ પણ બાફેલી વસ્તુ (૨)બાફેલી બનવું અ૦િ [. સંપન્ન (?); fહું. વનના, ન. વનÊ] થવું; રચાવું; કેરીનું અથાણું. -રે ડું ઘાસ; બાફ
સધાવું(૨) બનાવ– મેળ હોવ (૩) રૂપ લેવું; વેશ ધારણ કરે | બફાવવું સક્રિટ બાફ નું પ્રેરક (૪) [લા. ફતે ન થવી; ચાટ પડવું (૫) ઠાઠ કરો (૬) રંગમાં બફાવું અક્રિ૦ બાફ’નું કર્મણિ (૨) ઘામથી અકળાવું. [બફાઈ આવવું (નાના). [બનતા લગી કે સુધી = શકય હશે ત્યાં જવું = કંઈને સાટે કંઈ કહેવાઈ જવાથી ઘાટ બગડી જ.] સુધી (૨) ઘણુંખરું. બનતી રાશ = બનાવ; મેળ; મળતી પોતી. | બબઇ સ્ત્રી[૨૧૦] બબડવું તે; બડબડાટ. ૦વું,-હાટ,-હાટિયું બનવા કાળ = ભાવી. બનવા જોગ =સંભવિત. બને તેવું = | જુઓ ‘બડબડવું'માં શક; થઈ શકે તેવું.] ૦૭નવું અક્રિટ શણગાર સજી ઠાઠ કર | બબરચી પું[FT. વાવ) રસેઇ (મુસલમાન કે ગેરાને). બનસરાહ ન એક પક્ષી
[ કરવું; મેળ કરે ૦ખાનું ન૦ બબરચીનું રડું (૨) [લા.] ગંદકી બનાવું સકિ (કા.)[બનવું'નું પ્રેરક] બને -- બનતું થાય એમ | બબલી સ્ત્રી બચી; નાની (લાડકી) બાળકી કે છોકરી. -લે બનાત સ્ત્રી [સર૦ હિં.] એક નતનું ઊનનું કપડું
૫૦ બ યુ નાનો (લાડકે) કરે બનામ અ૦ [૪ ] ‘વિરુદ્ધમાં (ટકમાં ‘વિ૦') એ અર્થમાં (બે | બેબી,-બે જુઓ બબલી', ‘-લો’ શબ્દ વચ્ચે પ્રાયઃ વપરાય છે) જેમ કે, “રાજ્ય બનામ વ્યક્તિ'.. બબીલા ન૦ એક પક્ષી બનારસ ન૦ એક પક્ષી (૨) [સં. વારાણસી ૪.] (રે.) કાશી; બબૂચક વિ૦ [સર ખૂબક] મૂર્ખ વારાણસી. --સી વિ. બનારસનું કે તેને લગતું [બનત બબૂલ છું[સર૦ હિં] જુઓ બાવળ બનાવવું. [‘બનવું' ઉપરથી] બીના; પ્રસંગ; ઘટના (૨) જુઓ | બબબે વિ. [જુએ બે] બે બે બનાવટ ૦ [બનાવવું ઉપરથી] બનાવવાની રીત; ઘડતર રચના બબે પુત્ર બ અક્ષર; બકાર (૨) તરકટ (૩) ફજેતી; મફકરી. –ી વિ૦ કૃત્રિમ; એટં; નકલી બભ્ર [.] નાળિયે (૨) (સં.) એક (૩) શિવ; વિષ્ણુ બનાવવું સક્રિ. [બનનું પ્રેરક] રચવું; કરવું (૨) મશ્કરી કરવી; (૪) વિ૦ ભૂખરા પિંગળા કે લાલ રંગનું. ૦વાહન ૫૦ (સં.) ચાટ પાડવું. [-ડાવવું સક્રિટ પ્રેરક).]
અર્જુનને એક પુત્ર બનાં સ્ત્રી લાજ (૨) ઈજજત
બમ અ [2. વટ્ટ, વંમ (સં. ગ્રહ્મન )] [૧૦] ઠસેઠસ ભરાયેલું બનૂ(–ન્ગ )સ ન [બ. યુન્સ] ઊનને જડે ધાબળે
હોવાને અવાજ (‘સજડની પછી વપરાય છે: સજડ બમ કર્યું બનેટ સ્ત્રી [સર૦ fહું. નેઢી] બંને છેડે મોટા લખેટાવાળાં | છે) (૨) મહાદેવને સંબોધન રૂપે કરાતો અવાજ, બમ અ૦ માથાંની લાકડી કે તેની કસરત
(શિવદર્શન કરતાં બેલાય છે). ૦ળા , મહાદેવ ૫૦ શિવજીનું બનેવી (ને) ૫૦ [4. માનીપતિ; પ્રા. વૉળીવકું] બહેનનો વર | સંઘન બને છું. [સર૦ હિં. વના] જુઓ બનડો
બમઠસ વિ૦ [બમ +ઠાંસવું] ઠાંસી ઠાંસીને ભરેલું (૨) ખરું બનૂસ ન૦ વસ્તુઓ બનૂસ
બમણએ પં. [બમણું” ઉપરથી] બમણું કરવું –થવું તે બન્નેનો ) વિ૦ [પ્રા. વિશ્વ (પ્રા. વિ; સં. દ્રિ) + ચેવ (સં. ઇવ) | બમણવું અક્ર. [રવ૦; જુઓ બમ] પાંખને ગણગણાટ કરે
'
''
''
-
11

Page #631

બમણાટ].
૫૮૬
[બર્બજ
(૨)તેવી રીતે આજુબાજુ ઊડડ્યા કરવું – ભમવું (પ્રાયઃ માખ જેવાં બરદાસા કરવી.” –રાખવી, –લેવી = સંભાળ રાખવી; માવપાંખાળાં જીવડાંએ)
જત કરવી (૨) મહેમાની કરવી.] -સી ડું. બરદાસ-ચાકરી બમણાટ - બમણવું તે. –વવું સક્રિો “બમણ'નું પ્રેરક | કરનાર; ચાકર કે નર્સ બમણું વિ. [૪. વિસTગં; સં. બ્રિગુબેગણું; બેવડું. [બમણું | બરફ પં; ન [f. વ] જામી ગયેલું પાણી. ગાડી સ્ત્રી બારશ = બેવડી પીડા, માથાકૂટ કે મુશ્કેલી.]
બરફ પર ચાલે એવી ખાસ પ્રકારની ગાડી; “લેજ'. ૦પેટી સ્ત્રી, બમ બમ, ૦ળા,મહાદેવ જુએ “બમમાં
બરફ રાખવા માટેની ખાસ પિટી; “આઈસ-બૅકસ બયાન ન [..] વર્ણન; હેવાલ
બરફી સ્ત્રી [f. વર્ષ] એક મીઠાઈ. ચૂરમું ન૦ ચોસલાં પાડી બર [I.] પને (૨) જાત (૩) માલ (૪) અત્રે પ્રમાણે (૫) | ઠારેલું ચુરમું
[ ખરાબી, પાયમાલી પર; ઉપર (૬) વિ૦ સફળ; પૂરતું (૭) જોઈતું; ગ્ય. [-આવવું | બરબાદ વિ. [T] ૨૮; નકામું (૨) પાયમાલ. –દી સ્ત્રી [...] = સફળ થવું. બરનું હોવું =જાત કે પનાનું હોવું (કપડું).] બરમ વિ. [સર૦ હિં. (સં. વર્મ= કવરા)] કઠણ; મેવું. ઉદા. બરક પું. [h[.] ઊંટના વાળ [ પૂરતા; સમૃદ્ધિ [-આવવી) સામે ચાલીને વાત કરવા જશે તો ઊલટો બરમ થશે.” બરકત સ્ત્રી [..] ફાયદે; લાભ (૨) ફતેહ; સિદ્ધિ (૩) ભર- બરમો છું. [સર૦ હિં, મ] છેદ પાડવાનું એક સુતારી ઓજાર બરકમદાર [સરવ બરકંદાજ] જેલને ઉપરી [ બોલાવવું | બલવું અ૦િ [સર૦ મ. વર૦] ઊંધમાં બડબડવું બરકવું સક્રિ. [સં. ગુવા,વૃધS; સર૦ મે.
વળ] બૂમ પાડીને | બરવા પૃ૦ [., મ.] એક રાગ બરકંદાજ [fi] બંદુકચી (૨) ઘોડેસવાર રક્ષક
બરહક, – વિ. [l.] સાચું બરકાવું અક્રિ૦, –વવું સક્રિ“બરકjનું કર્મણિ ને પ્રેરક બહટ વિ૦ (ચ.) જુએ બરછટ બરકી સ્ત્રી [fil] રૂની ગાંસડી
બરાક સ્ત્રી [$. વૅૉ] સિપાઈઓને રહેવાની ઓરડીઓની બરકે પું. [‘બરકવું' ઉપરથી] બૂમ; ઘાંટે
લાંબી હાર (૨) [લા.] માણસને –કેદીઓને ગધવાનું મકાન બરખાસ્ત વિ૦ [.] વીખરાયેલું; વિસર્જિત, ખલાસ. [–કરવું, | બાગળ સ્ત્રી [સં. ક્વર +મગ્ર? કે ભરાવું – ભરાટ ?] ઝીણે –થવું] (સભા માટે)
તાવ. [ભરાવી]
[પાઠવા=બૂમો પાડવી.] બરખિલાફ વિ. [fT.] વિરુદ્ધ; પ્રતિકૂળ
બરાઠ સ્ત્રી, – પં[જુઓ બરાડવું] ત્રાડ; બમ. [બરાડા બરછટ વિ. [હિં. વરછ = ભાલ ઉપરથી ?] ખંચે એવી સપાટી- બરાડવું (રા') અક્રિ . [4. વિ . (. ૨ife)] બરાડ પાડવી વાળું; ખરબચડું. ૦૫ણું ન
બરાડે (રા') j૦ જુઓ “બરાડમાં [તી પુંજેને બરછી સ્ત્રી [સર૦ હિં. વછ/] ભાલા જેવું એક હથિયાર. ૦દાર બરાત સ્ત્રી [હિં. (. વર+થાત્ર)] વરની જાન (૨) વરઘોડે. ૫૦ બરછીવાળ (સૈનિક). – પૃ૦ ભાલે (૨) ઊભે સીધો બર(–)બર વિ૦ (૨) અ [ઈ. વરાવર] સમાન; સરખું સાંઠે (૩) તેવી કઈ પણ વસ્તુ
(૩) ખરું; વાજબી (૪) જોઈએ તેવું; ભૂલચૂક વિનાનું. રિયું બરજાત વિ૦ [. વકર્યું કે બદ જાત?] કજાત; હલકા બીજનું વિ. સાવડિયું; સરખેસરખું. -ર પુત્ર સમેવડિયો. -રી બરજોરી સ્ત્રી [સર૦ હિં; જુએ બળજેરી] જબરજસ્તી સ્ત્રી સમાનતા. [–કરવી = સ્પર્ધા કરવી; હરીફાઈમાં ઊતરવું.] બરઠ વિ૦ [i. fમદુર, પ્રા. મિરર] ઝટ ભાંગી જાય તેવું(૨)(ચ.) | બરાસ ન [T] કપૂરમાં મસાલો નાખી બનાવેલો એક સુગંધીપાણીની તાણવાળું (વરસ). ૦તા સ્ત્રી૦, ૦૫ણું ન
દાર પદાર્થ (૨) [; સર૦ +1.] સે ઘનફુટ [વસ્તુ બરકબેલું વિ. [જુઓ બટકવું] રોકડું પરખાવી દે તેવું ! બરિયાન સ્ત્રી; ન૦ [f. વિન ?] જોમગરી જેવી સળગતી સાફ કહી દે એવું
બરી સ્ત્રી [f. વર = છાતી પરથી] અંગરખાને એક ભાગ (૨) બરડવું ન૦ [૧૦] મજાગરું,
[3] ખરેટું બરડે ૫૦ પીઠ; વાંસે (૨) [+] સેપારીની એક જાત (૩)(સં.) | બસ પું; ન [3. વર] નેતરની જાતનું ઘાસ સૌરાષ્ટ્રને એક ડુંગર કે તેની આસપાસને પ્રદેશ. [-થાબડ | બ ૫૦ [સં. કાર ?] તર; મગરૂરી (૨) ચામદી; પતરાજી = શાબાશી આપવી; ઉત્તેજન આપવું. -બેવડ વળી જો = | (૩) ઘણા તાવને લીધે એઠના ખૂણા આગળ થતી ઝીણી ઘણો સખત માર પડવો (૨) સીધું ઊભું ન રહી શકાયું (જેમ | કેલીઓ. [-ઉતાર = મગરૂરી ઉતારવી. –ઊઠો, ઊડ; કે, ઘણું હસતાં). –ભારે થ =માર ખાવાનાં લક્ષણ બતાવવાં. મૂતર = હોઠના ખૂણા ઉપર ઝીણી ફોલ્લીઓ થઈ આવવી -ભાંગ =ન ખમાય એટલું વજન કે જોખમ આવવું; અસહ્ય | (માંદગીના અંત ભાગમાં). બરા ભાગવા = મદ ઉતાર.] થવું.]
[નળાકાર) બરે ન જુઓ બસ (૨) જુવારબાજરીનું સરેડું બરણી સ્ત્રી [ભરવું' ઉપરથી ] એક જાતનું પાત્ર (મેટે ભાગે | બરોબર [.], –રિયું, –રિયે, -રી જુઓ બરાબરમાં બરતરફ વિ. [.] કાઢી મુકેલું (બેકરીમાંથી). –ી સ્ત્રી, બળ સ્ત્રીપિટને ડાબે પડખે આવેલ એક અવયવ; લીહા નેકરી ઉપરથી ખસદ મળવી તે
બર્જક, –ખ [.] નવ મરણ અને કયામત વચ્ચેને ગાળો બરદ ન૦ + જુઓ બિરદ. –દિ પું. બિરદવાળે
બર્થ છું. [$.] રેલવેના ડબાનું (સૂવા બેસવાનું પાટિયું કે જગા બરદાશ(–સ, સ્ત) સ્ત્રી [f. વરદ્વારત] સંભાળ; તજવીજ; | બર્નર ન [૬] સ્ટવ કે ગૅસના ચુલાનું મોઢિયું (જ્યાંથી જતા ચાકરી (૨) સહન; વેઠવું તે. [–કરવી = સંભાળ લેવી; સેવા | થાય છે) ચાકરી કરવી (૨) નભાવી લેવું; ખમી લેવું. ઉદા. “ભલની | બર્બજ ન૦ એ નામનું એક ઘાસ

Page #632

બર્બત]
૫૮૭
[બહસ
બર્બત ન૦ [1.] એક તંતુવા
જાતને માણસ બલિહારી સ્ત્રી[]િ બી (૨) વાહવાહ બર્બર ન૦ [સં.] મૂર્ખ, અસંસ્કારી (૨) પુંઠ અનાર્યોની એક બલીયાસી વિ૦ સ્ત્રી. [ā] વધારે બળવાન બર્મા ૫૦ [સં. ત્રહ્મા, હું. વર્મા] (રે.) બ્રહ્મદેશ. –મી વિ૦ બ્રહ્મ- | બલીવર્દ પું. [સં.] બલિવ; બળદ દેશનું (૨) સ્ત્રી ત્યાંની ભાષા (૩) ૫૦ બમના વતની બલૂચ(-ચી) વિ. [4. વૈદ્ભૂ] બલુચિસ્તાનનું કે તેને લગતું (૨) બહીં છું. [સં.] મેર
પુંત્યાંના રહેવાસી (૨) સ્ત્રી ત્યાંની ભાષા. -ચિસ્તાન ન બલ(ળ) ન [સં.] જેર; શક્તિ (૨) લફકર. ૦દાથી, પ્રદ વિ૦ | [.] (સં.) સિંધ અને અફઘાનિસ્તાન પાસે એક મુલક બળ આપનારું. ૦વતી વિ૦ સ્ત્રી બળવાળી. ૦વંત, ૦વાન | બલુને ન [$.] વાયુથી આકાશમાં ઊડતી એક યાંત્રિક બનાવટ વિ૦ બળવાળું. વહીન વિ૦ બળ વગરનું
(૨) વિમાન બલકે અ૦ [.] બકે; એટલું જ નહિ પણ
વિ૦ [‘બલ ઉપરથી] (પ.) બળવાળું; જોરાવર બલગમ પં; ન [.] ગળફે; કફ
બેલેસ(-સા) ન૦ [2. વટસાન] એક જાતને છોડ કે તેનું ફળ બલગરી સ્ત્રી સ્ત્રીઓનું ગળાનું ઘરેણું
બલૈ–લે, લૈં)યું ન [ä. વઘ8] ચડી. [બલૈયાં ખેંચવાં બલ જાવું છે કે, [ હિં. ] વારી જવું
= ફારગતી આપવી (૨) હિસાબ માંડી વાળ. બલૈયાં પહેબલદ પું[i.] બળદ (૨) વિ૦ જુઓ બલપ્રદ
રવાં સ્ત્રીએ પરણવું કે નાતરું કરવું (૨) બાયલું બનવું.] બલદાણ મુંબ૦૧૦ એક વનસ્પતિનાં બીજ
બલકે અ૦ [1] જુઓ બલકે બલ વદાથી, પ્રદ [સં.] જુએ “બલ ” માં
બબ ડું [.] વીજળીની બત્તીને ગોળ. [-ઊડી જ = ગોળો બલમ સ્ત્રી બાફેલી ડાંગર
નકામે થે.મૂક = બત્તી માટે ગળે લગાવો કે ગોઠવ.] બલવણ ૧૦ જુઓ બિડલવણ
બલ્ય વિ. [i] બળવાન; વીર્યવાન (૨) બળપ્રદ બલવતી વિ. સ્ત્રી [સં.] જુઓ “એલંમાં
બેલમ છું. [સર૦ મ., fહં.] ભાલે; બરછી (૨) છડી બલવત્તર વિ. [સં.] ચડિયાતું, વધારે કે ઘણું બળવાન બલૈયાં નવ બ૦ ૧૦ બલાઓ. [-લેવાં = દુઃખડાં લેવાં.]. બલવવું સક્રિ)[ “બલ ” ઉપરથી] બળવાળું કરવું, વિવું; વધારવું બલૈયું ન૦ જુઓ બલૈયું; ચૂડી બલ બેવંત, રુવાન જુએ “બલમાં
બળું વિ૦ (કા.) જુએ બવારે બલવું સક્રિ. [તુઓ બરલવું] (ઊંધમાં) બબડવું; બાલવું બવાડું ૧૦ [‘બે' ઉપરથી] નવી ખેડાયેલી જમીનનું બીજું વરસ બલહીન વિ૦ [.] જુઓ બબલ’ માં
બવારું વિ૦ [બે ઉપરથી] (કા.) બેવડું બલ સ્ત્રી [મ.] પીડા કરતું વળગણ – ભૂત (૨) [લા.] તેવું બવાસીર ન૦ [મ.] મસાને લગતે રેગ; હરસ માણસ (૩) દુઃખ; મુસીબત. [-જવી, ટળવી = આફત કે પીડા | બે પું. (ચ.) બા; લાડ (બાળભાષા) દૂર થવી (૨) આફત કે પીડારૂપ માણસ દૂર થવું. જાણે, બશરા ન૦ એક પક્ષી -રાત જાણે!==ણ જાણે; હું જાણતો નથી ! –લેવી = દુઃખ | બશીન ન૦ એક પક્ષી ( [ સ્ત્રી બશેર વજનનું કાટલું દૂર કરવું; દુઃખડાં લેવાં. -વહોરવી = આફત કે સંકટરૂપ કામ બશેર વિ. [બે +શેર] બે શેર જેટલા માપનું –રિયે પું, –ની કે માણસ સ્વીકારવું નેતરવું.] [બરી] એક વાની | બસ અ [1] થયું; પૂરતું (૨) ભાર -નિશ્ચય જણાવતે શબ્દ. બલઈ સ્ત્રી [બલા” ઉપરથી] ગાંઠને એક રોગ (૨) [જુઓ | [ કરવું = બંધ કરવું. –થવું = પૂરતું થયું.] બલાક ૫૦ [મં.) બગલે. -કા સ્ત્રીબગલી [ અત્યાચાર | બસ સ્ત્રી [છું.] એક વાહન-મોટરનો ખટારો બલા(-ળા)કાર પૃ૦ [સં.] બળરી; જોરજુલમ (૨) સ્ત્રી પર | બસળાં નબ૦૧૦ [૪. વસ્ત કે વસઢ ઉપરથી ?]નાનાં છોકરાં બલાઢથ વિ. [સં.] ઘણા બળવાળું; બળવાન [કે પ્રમાણ બસી સ્ત્રી [પી.; સર૦ ૫.] રકાબી બલા(–ળા)બલ(–ળ) ન. [સં.] શક્તિ અને અશક્તિકે તેનું માપ બસૂર વિ. જુઓ બેસૂરું (ટે શબ્દપ્રયોગ). -રાપણું ન બલરાત સ્ત્રી વિઠા (મ.) + મરાતિ (સં.)] દઈરાત (શ૦ પ્ર૦ બસે(–) (ઍ૦) ૫[બે +સે] “૨૦૦’
[ચિત્ર માં વપરાય છે. ઉદા. મારે દઈરાત – બારાત ત્યાં જાય છે.). બસ્ટ ન૦ [{.] કમર ઉપરને શરીરને ભાગ કે તેની પ્રતિમા કે [-જાણે = (જુઓ “બલા'માં)]
બસ્તિ સ્ત્રી [સં.]નાભિની નીચેનો ભાગ, પેડુ (૨) મૂત્રાશય (૩) બાલાલ વિ. [..] હલકું, નીચ [આવી પીડા થાય છે | ગુદા વાટે પાણી ચડાવવાની ક્રિયા કે તેની પિચકારી. [ કરવી બલાસ સ્ત્રી [.] એક રેગ, જેમાં ગળામાં તથા ફેફસાંમાં સેજા | =તે ક્રિયા કરવી.] પ્રદેશ પુંબસ્તિવાળો શરીરનો ભાગ; પેઠું બલાહક ૫૦ [j] મેઘ; વાદળ
બતે ૫૦ [FT.] ગાંસડી (૨) ગુણ; કેથળો (૩) દફતર કે કાગળો બલિ–ળિ) પં. [૪] ભેગ; દેવને માટે કાઢેલો ભાગ (૨)(સં.) | ઈબાંધવાનું કપડું પ્રહલાદને પત્ર -- દાનનો રાજા.[બલિરાજાને ગેર =કાણો | બહર વિ. [બે + સળ અથવા બે + સર] (ચ.) બેવડું માણસ (શુક્રાચાર્ય).] દાન નવ બલિ- ભેગ આપવો તે ત્યાગ; બહલાવવું સક્રિ. [‘બહલાવું'નું પ્રેરક] મજબૂત કરવું; ખીલવવું કુરબાની
(૨) ફેલાવવું (૩)[લા.] આનંદિત કરવું [પ્રસન્ન થવું બલિયે પં[૩. વર] (સુ.) બળદ
બહલાવું અક્રિ. [સર૦ છુિં. વના] ખીલવું (૨) ફેલાવું (૩) બલિ–લી)વર્દ કું. [સં.] બળદ
બહવવું સ૦િ [જુઓ વહાવવું] બહાવવું; વહેવડાવવું બલિષ્ટ વિ. [સં.] સાથી બળવાન
બહસ સ્ત્રી [..] ચર્ચા; વાદવિવાદ

Page #633

બહાઈ]
૫૮૮
[બહુ
બહાઈ પું(સં.) એક ધર્મ-સંપ્રદાય
નાત કે મહાજન કે કઈ સંઘની બહાર મૂકવું તે (૩) આવિષ્કાર, બહાઉ j૦ [પ્રા. વિહ (સં. મી) ઉપરથી કે ર૦૦] (સુ.)બાઉ; હાઉ -કૃત વિ૦ બહિષ્કાર પામેલું.-૮ નવ “એકસસેન્ટર” (ગ.). બહાદુર વિ૦ [.] શૂરવીર, હિંમતવાન. -રી સ્ત્રી પરાક્રમ. – ણ એક્રસ્ટલ ઍન્ગલ” (ગ.) [-દેખાડવી, બતાવવી = બહાદુરીનું કામ કરી બતાવવું (૨) | બહિત(-સ્તો ન [T.] જન્નત; સ્વર્ગ ખાલી બહાદુરીને દેખાવ કર. -મારવી = ભારે બહાદુરી બહિષ્કાર,બહિષ્કૃત,બહિષ્કન્દ,બહિષ્કણ જુઓ બહિર્માં કર્યાની બેડશી હાંકવી.]
બહિ:સંબંધ [] બહારથી કે બહારન–સ્થલ કે બાહ્ય સંબંધ બહાનું ન [f. વાન] મિષ; મેટું કારણ. [–આપવું = બહાનું બહિ સ્પર્શ પું. [સં.] બાધ સ્પર્શ કાઢી શકાય એવું કારણ આપવું.-કાઢવું =મિષ – બેટું કારણ બહિઃસ્થિત વિ૦ [i] બહાર ઊભેલું બતાવવું. - ળવું,–જવું, -ધવું]
બહિ:સ્વરૂપ વિ. [i] બાહ્ય સ્વરૂપ બહાર ૫૦; સ્ત્રી. [W.] ભભકે; રંગ; શેભા (૨) આનંદ; મજા બહુ વિ૦ (૨) અ [સં.] ખૂબ (સંખ્યા કે માપમાં). [-કરી! (૩) વસંત ઋતુ; તેને રંગભર્યો ઉમાદક સમય (૪) પું. એક = કમાલ કરી! --થયું! = હવે બસ (૨) કેદ થઈ – સારું = રાગ. [–આવવી =મજા આવવી; આનંદ અનુભવ.] ઠીક; ભલે.] કેન્દ્ર(ન્દ્રી) વેટ અનેક કેન્દ્રોવાળું, કે(–ખૂ) બહાર અ૦ [સં. વહિં, સર૦ હિં. વાહન, મ. વાહેર] અંદર નહિ. વિ૦ (ગ.) અનેક કેણવાળું (૨) પૃતેવી આકૃતિ; ‘પૅલિગેન.” [-આવવું = પ્રગટ થયું એટલું અંદર = બહુ પહોંચેલું; બહારથી ખૂણિયું વિ૦ બહુકોણ, ગંધા સ્ત્રી- પીળી જઈ (૨)ચંપાની ભેળું દેખાય પરંતુ અંદરથી પાકું. –કાઢવું = અંદરથી બહાર હાંકી કળી (૩) શાહજીરું, ગુણ વિ૦ અનેક ગણું, ‘મલ્ટિપલ' કાઢવું. –જવું =બહાર ફરવા જવું (૨) ઝાડાપેશાબની હાજતે (ગ.). જનસમાજ, જનસમુદાય પુત્ર સમજના મોટા જવું.–નીકળવું પ્રગટ થયું. પડવું =જાહેર થયું (૨) પ્રસિદ્ધ ભાગના લોક; આમજનતા. ૦ ૧૦. ૦ધા અ૦ અનેક રીતે થયું (પુસ્તક)]. ૦કેટ પુત્ર કેટ બહાર ભાગ. ૦ચલી સ્ત્રી, (૨) ઘણું કરીને. નામી વિ૦ અનેક નામેવાળું (૨) j૦ (સં.) [+ચાલવું] વ્યભિચારિણી. ૦ચલું વિ૦ વ્યભિચારી. ૦વટિયો ઈશ્વર. ૦૫ગી સ્ત્રી, અફવા. ૦૫7ીક વિ૦ અનેક પત્નીવાળું. j૦ [+ા. વટ્ટ (સં. વૃ1)=વર્તવું; આચરણ કરવું] રાજાથી ૦૫નીત્વ ન૦ અનેક પનીએ હેવી તે. ૦૫ત્રી વિ૦ (૨) નારાજ થઈ તેને સતાવવા કાયદા તેડનાર કે પ્રજાને રંજાડવા ન પાનવાળું. ૦પદ વિ. ઘણા પગવાળું. ૦૫દી વિ. નીકળેલ માણસ (૨) બહાર રહી લૂંટફાટ કરનારે; લટારો. અનેક પઢવાળું (સંખ્યા); “મનેમલ” (ગ). ૦ફળી વિ૦ ૦વટું ન૦, ૦વટો પં. બહારવટિયાનું કામ. વાસ ડું ગામ બહુ વાર ફળનારું (૨) સ્ત્રી એક છેડ. ૦બીન નએક કે ઘર વિનાનું રહેઠાણ કે જળા. વાસિયે ૫૦ ગામ બહાર નળી, જેમાં પ્રતિબિંબ પડી અનેક આકૃતિઓ દેખાય, –એવું રહેનારે – ભંગી
[–-ણિયે ૫૦ ધૂળધોયે રમકડું; કેલિડોસ્કેપ.” ૦૯ ૧૦ વાચાળ (૨) દેઢડાહ્યું. બહાર ન [બહાર' ઉપરથી] સોનીની દુકાનને કચરો. ભાષી વિ૦ અનેક ભાષાઓ ચાલતી હોય એવું; અનેક બહારવટું, –રો,-ટિયે જુઓ ‘બહારમાં
ભાષાવાળું. ૦મત ૫૦; ન૦ મોટા ભાગને મત. ૦મતી સ્ત્રી, બહારવાસ, સિયે જુઓ “બહારમાં
[બહુ + મત +] બડુમસ (૨) એક પક્ષ કરતાં બીજાના મનની બહા(હ)રવું સ૦િ [ફે. વડહારી, વૈદુમારી= સાવરણી; સર૦ સંખ્યાની વિશેષતા. ૦માન ન આદર; સમાન. ૦માનિત વિ૦ હિં. વહારના] ઝાડુ કાઢવું. [બહા(–)રાવું અકિં. (કર્મણિ, બહુમાન પામેલું; સંમાનિત. ૦માન્ય વિ. ઘણા લોકોએ કબૂલ –વવું સકૅિ૦ (પ્રેરક)]
કરેલું. ભુખી વિ૦ અનેક મુખ કે મુટાવાળું. ૦મૂલું, મૂલ્ય બહાલ વિ. [iu] મંજૂર, કાયમ (૨) પ્રસન; સ્વસ્થ. [–રાખવું વિર ભારે કિંમતનું. ૦રત્ન વિ. સ્ત્રી ઘણાં રોવાળી. રંગી = મંજૂર રાખવું.] -લી વિ૦ કાયમી (૨) સ્ત્રી મંજરી; કાયમ વિઘણા રંગવાળું. ૦રાશિ –શી) સ્ત્રી, જુઓ પંચરાશિ. રાખવું તે. [–આપવી-મળવી,-હેવી] .
૦રૂપતા સ્ત્રીબહુરૂપી લેવું તે. ૦રૂપી વિ. ઘણાં રૂપવાળું (૨) બહાવવું સક્રિ. [પ્રા. વહાવ (સં. વાહ)] ફેલાવવું; પસારવું j૦ અનેક વેશ ધારણ કરનારે. ૦૧ વિ૦ ઘણું; આધક. બહિર અo [i] બહાર [પ્રાયઃ સમાસમાં]. -રંગ વિ. બહારનું; લતા સ્ત્રી. બહુલપણું; બાહુલ્ય. વચન ન એકથી વધારેને
અંતરંગ નહિ તેવું (૨) નવ કેઈ પણ વિધેનો પ્રારંભનો ભાગ માટે વપરાતું વચન. (વ્યા.). વિધ વિ૦ અનેક પ્રકારનું વ્રીહિ (૩) બહારને અવયવ, બહારનું સ્વરૂપ –રિન્દ્રિય સ્ત્રીબહારની | મું. જેમાં પૂર્વપદ વિશેષણ હોય અને ઉત્તરપદ વિશેષ્ય હોય (પાંચ) ઇદ્રિય.-ર્ગત વિબહાર ગયેલું, બહાર રહેલું.-ર્ગોળ વિ૦ | તેમ જ આખું સમસ્ત પદ પાછું અન્ય પદનું વિશેષણ હોય બહાર પડતી ગાળ સપાટીવાળું; “
કંકસ.' –ષ્ટિ સ્ત્રી બાહ્ય- તે સમાસ(ચા.). ૦શાખ વિ૦ બહુ – અનેક શાખાઓવાળું. દૃષ્ટિ (અંતરદષ્ટિથી ઊલટું). –બૂત વિ૦ બહાર થયેલું; બહિષ્કૃત. ૦શાસન ન ઘણા જણની સતાથી ચાલતું રાજ તંત્ર. શ્રુત વિ૦ -મંતદાર પુંચૂંટણીના પ્રદેશની હદ બહાર રહેતો એવો મત- | વિદ્વાન, (૦ઋતતા સ્ત્રી..), સૂવી વિ૦ સુતર નહિ એવું, ગંચદાર; “આઉટ-વેટર'. –ર્મુખ વિ. વિમુખ; પરા મુખ (૨)બાહ્ય | વાયેલું; “
કેલેકસ'. વહેતુક વિ૦ અનેક હેતુવાળું; “મગ્રીવિષયોમાં આસક્ત. –ર્મુખતા સ્ત્રી૦. લંપિકા સ્ત્રી એક | પર્પઝ' જાતને ઉખાણે, જેના જવાબને શદ તેની પોતાની અંદર | બહુચર(–રા,-રાજી,-રી) સ્ત્રી [સં. વનિ (પીછાંવાળ-કુકડો) સમાયેલ ન હોય (અંતર્લીપિકાથી ઊલટું)–નૃત્તન, “એસ્ક્રાઈન્ડ | +૨ = કૂકડાના વાહનથી ફરનારી ?] (સં.) એક દેવી સર્કલ(ગ).–કરણ ન૦,-કાર અસ્વીકાર; ત્યાગ (૨) | બહુ સમાસથી બનતા શા માટે જુઓ “બહુમાં

Page #634

બહેક ]
૫૮૯
[ બંખારે
બહેક સ્ત્રી સુગંધ; મહેક
બળતુલા સ્ત્રી, જુઓ ‘બળ’માં બહેકવું અક્રિ . [સં. વહું ઉપરથી ?] મઘમઘવું; મહેકવું (૨) બળતું વિ૦ સળગતું (૨) નટ સળગતી વસ્તુ (૩) બળતરા (૪) [હિં. વૈના (સં. 4 ); સર૦ ‘વહી જવું] ફાટયું; છકી જવું; તાપણી કે તાપણું. [-ઘર કૃણાર્પણ = પિતાની પીડા કે પંચાત વંઠી જવું
બીજાને પધરાવવી ને પુણ્ય કર્યાને દેખાવ કરે.]. બહેકાટ બહેક તે. –વવું સકે. બહેકjનું પ્રેરક બળદ – પં. [૩. વૈ૦૬; સર૦ મ, વૈઋત્, ત, વન્દ્ર] એક બહેન[વું. વિમૌતક, પ્ર. વહેડાસર૦ fહ. વા , મ. વેત્ | ચેપગું (૨) [લા.] મૂર્ખ, ગમાર. ગાડી સ્ત્રી, બેલગાડી (-]] એક ફળ. -ડો પં. બહેડાનું ઝાડ
બળદાયી વિ૦ જુએ ‘બળ’માં બહેડે પુત્ર જુએ “બહેડું માં (૨) [૩. વહસ્ત્ર અથવા રૂ. અઢુ= | બળદિયે પુ. જુઓ બળદ કાદવ (ચ.) કાદવકીચડ
બળપારી વિ૦ [બળ + અપાર] ઘણું મજબૂત બહેતર વિ૦ [fi]. વિહતર] ઠીક; સારું; વધારે સારું. -રી સ્ત્રી બળબળ સ્ત્રી [બળવું ઉપરથી] ચિંતા (૨) દાઝ (૩) ઈ. તું બહેન સ્ત્રી[. માની, 8. વાહે મા, રર૦ હૃ. વહેં-f)]. વિ૦ બાળે- દઝાડે એવું; સળગતું; બઇયા કરતું (૨)[લા.] પીડાતું એક માતા પિતાની કે કાકા, મામા, મારી વગેરેની દીકરી(૨).
બળબિંબ ન એક જાતનું ફળ કોઈ પણ સ્ત્રી (3) સ્ત્રીના નામ અને આદરવાચક અનુગ.
બળબીજ ન એક ઐવિધે ૦જી સ્ત્રી [માનાર્થે) બહેન. ૦૭ી સ્ત્રી. બહેની. ૦૫ણાં નવ | બળભંગ, બળવતી, બળવંત ૫૦ જુઓ ‘બળ’માં બ૦૧૦ (સ્ત્રીઓની) મિત્રાચારી. ૦૫ણી સ્ત્રી સાહેલી; સ્ત્રીમિત્ર. બળવાર વિ૦ જુઓ ‘બળવોમાં -નાં(ની) સ્ત્રી બહેન (પારદર્શક)
બળવાન ૫૦ જુઓ ‘બળ’માં બહેર સ્ત્રી [જુઓ બહેરું] બહેરાટ (૨) ચેતન ન હોવું તે. બળવું અ#િ૦ [. (સં. 4)] સળગવું (૨) બળતરા થવી -મારવી =બહેરું કે જડ થયું]
(૩)[લા.] ઈર્ષા કરવી. [બળી એ વાત = એ વાત પડતી મૂકે. બહેરાટ ૫૦,-શાસ્ત્રી [‘બહેરું પરથી] બહેરાપણું. [–દાખવે, | બન્યું=મૂઉં; ઉપેક્ષા કરે, એ અર્થને ઉદ્ગાર.] માર =બહેરાપણાની અસર હેવી કે લાગવી.]
બળ પું. [મ. વી] બંડ. [-ઊઠવે, જગ =બંડ થવું.] બહેરું વિ૦ [૩. વાધર, બા. વરિ] ન સાંભળી શકે તેવું; ઓછું –વાર વિ૦ બંડખેર; બળ કરનાર સાંભળનારું (૨) ખખડવામાં કસરવાળું (જેમ કે, રૂપિયો) (૩) બળ ૦શાળી, સંપન્ન વિ. બળવાન વિદના ન થાય તેવું. ઉદા. ચામડી બહેરી થઈ જવી (૪) (સુ.) બળહીણ(ન) વિ૦ જુઓ “બળમાં ધમધમાટની કસરવાળી (વાની)
[પુષ્કળ; વધારે બળાત્કાર જુઓ બલાત્કાર બહેત,-તાળ ૧૦ [સં. પ્રભૂત, પ્રાં વઘુત્ત; સર૦ હિં, મ. વૈદુત]. બળાબળ ૧૦ જુઓ બેલાબલ બહેરવું, બહેરાવું, –વવું જુઓ બહારવુંમાં
બળાપ પં. [‘બળવું ઉપરથી] કઢાપ; સંતાપ.[-કા =પિતાના બહેણું વિ૦ [. વર] મેટુંવિસ્તારવાળું. [બહોળે હાથે= | દિલની બળતરા બીજા આગળ કહેવી કે તેની ઉપર કાઢવી – તેને
છૂટે હાથે; ઉદારતાથી.]. -ળપ-ળાઈ સ્ત્રી બહોળાપણું | તેને ભોગ બનાવ.]. બળ ન૦ [તુઓ બલ] જોર (૨) લકર. [-આવવું, પકડવું = | બળવું અ%િ૦, વિવું સક્રેટ ‘બળ’નું કર્મણ ને પ્રેરક બળ મળવું; બળવાળું થવું. પૂરવું બળ ઉમેરવું; મદદ આપવી.
. અળવા થs પરવું. અળ ઉમર મદદ આપવી. | બળે ૫૦ વસ્તુએ બલિ -ભાગવું = જોર ચાલ્યું જવું.] કટ વિ. બળવાન, જબરાઈ, | બળિયા, કાકા, બાપજી ! બ૦૧૦ [બળિયું + કાકા] સૈયડ
જબરી, ૦રી સ્ત્રી જબરદસ્તી. ૦તુલ સ્ત્રી. બળની સમ- (૨) એના દેવ (૩) [લા.] જરા જરામાં વાંકું પાડે કે ગુસ્સે કરે તેલ ગોઠવણી. ૦દાયી વિબલદાયી. ભંગ કું. બળનો ભંગ એવું માણસ. [-આવવા, નીકળવા, પધારવા = સૈયડ નીક(૨) ૦િ બળનું ભાંગવું. ૦૨તી વિ૦ સ્ત્રી બળવાળી. ૦વંત, | ળવા. -કાઢવા, ટાંકવા=શીતળાની રસી મુકવી.] ૦વાન વિ૦ બળવાળું; સબળ. ૦૧ીણ(–ન) વિ. બળ વગરનું; | બળિયું વિ૦ [‘બળ’ ઉપરથી; રે. વ]િ જોરાવર નિર્બળ
બળિયેલ વિ૦ [‘બળ’ ઉપરથી] અદેખું બાળકણું વિ૦ [‘બળવું' પરથી બળવાના – બળી ઊડવાને ગુણ- | બળી સ્ત્રી કરાંટાની કરાતી એક વાની વાળું (૨) (લાગણી કે દાઝથી) મનમાં બળ્યા કરતા સ્વભાવનું બન્યું વિ૦ [‘બળ’ ઉપરથી] બળવાળું બળને પું- [જુઓ બલરામ; સર૦૫. વડા] ગળફે (૨) [લા.] | બળેવ સ્ત્રી [બલિ’ ઉપરથી] શ્રાવણી પૂર્ણિમા ક્રોધને બેલ. [-પડ =ગળ નીકળ. બોખા કાઢવા = | | બળેતિયું નવ જુઓ બાળતિયું ચીડ કે ક્રોધથી વલોપાત કરો.]
બળ્યું! જુઓ બળમાં. જળ્યું [બળj+ જવું] ગુસ્સે બળજબરી, રાઈ, બીજોરી જુઓ ‘બળમાં
થયેલું (૨) સંતાપ પામેલું (૩) અદેખું બળણ ન૦ [જુઓ બળ] બળવું તે
બંકું વિ૦ [સં. વૈક ઉપરથી; સર૦ ૬િ. વંકI] વાંકું; અટપટું (૨) બળતણ ન૦ બાળવાનાં લાકડાં
ફાંકડું (૩) બહાદુર; સાહસિક બળતર સ્ત્રી + બળતરા. -રા સ્ત્રી- દાઝવાથી થતી પીડા (૨) | બંકેરાવ j૦ [બકું + રાવ), બંકે વિ. પં. બં; છેલબટાઉ મનમાં થતી તેવી લાગણી. [–કરવી = ચિંતા કરવી (૨) અદે | બંખારવું સક્રિ. [જુઓ બંખારે] બુમ પાડવી ખાઈ કરવી.]
| બંખારે ૫૦ [જુએ બખારે] ઘાંટે; સુમાટે (૨) [બંગ + ખારે]

Page #635

બંગ].
પ૯૦
[બંધારણ
એક જાતને ખાર [ક્ષાર. ૦ભસ્મ સ્ત્રી૦ કલાઈની ભસ્મ | બંદી, વજન પં. [ā] વખાણ કરનાર; ચારણ બંગ સ્ત્રી [સં.વI] કલાઈ (૨) બંગભસ્મ (૩) j૦ સીસાને એક | બંદી સ્ત્રી [સં.] બાંદી; ગુલામડી; બળાત્કારે પકડી આણેલી સ્ત્રી બંગ કું. [સં. વદર, બા. વI](સં.) બંગાળ પ્રાંત. ૦ભંગ ! (૨) સ્ત્રી, જુઓ બંદિ; બંધી; મન
[૫૦ કેદી ઈ. સ. ૧૯૦૫ બાદ સરકારે બંગાળાના ભાગલા કરેલા છે. –ગીય | બંદી ડું [., 1.] કેદી. ૦ખાનું ન૦ કેદખાનું; તુરંગ, વાન વિ. બંગાળનું
[નાણું; નિર્લજજ બંદૂ-ધૂ)ક સ્ત્રી [.]દારૂથી ગોળી મારવાનું એક શસ્ત્ર.[-છઠવી, બંગ ૫૦ રીત; તરેહ (૨) તર્ક બુટ્ટો (૩) નમૂને; ભાત (૪) વિ૦ | જેઠવી = બંદૂકને બાર કરે. –તાવી =બંદૂક વડે નિશાન બંગડી સ્ત્રી [સર૦ ૬િ. વેંઢી, મ. વાંna] સ્ત્રીઓનું કાંડે પહેર- કરવું. - વી =બંદૂક છોડવાને ભડાકે થે. –બતાવવી = વાનું કાચનું કે ધાતુનું ઘરેણું. [-પહેરવી =નામર્દબનવું.] ખાર બંદૂકથી મારી નાખવાની ધમકી આપવી. -ભરવી = બંદૂકમાં પંએક જાતને ક્ષાર
દારૂ, ગોળી કે કારતુસ વગેરે ભરી રેડવા માટે તૈયાર કરવી. બંગભસ્મ સ્ત્રી, બંગભંગ કું. જુઓ “બંગ’માં
–મારવી = બંદૂકને ગોળીબાર કરવો.] ૦ચી ડું બંદૂકવાળો. બંગલી સ્ત્રી [સર૦ હિં,મ. વંહિ; વં' પરથી ]ના બંગલો ૦૭ી સ્ત્રી નાની બંદૂક. -કિયું વિટ બંદૂકના જેવું. -ક્રિયે (૨) (સુ.) રેલના ફાટકવાળાની ઓરડી. – પં. એક વિશિષ્ટ | બંદૂકવાળો; સિપાઈ જાતનું મકાન
બંદેગાર છું. [. વંદું +] સેવક; ચાકર; ગુલામ બંગાળ,-ળ પું[વા. વં]િ (સં.) એ નામને પૂર્વ હિંદને બંદેનવાજ વિ૦ Iિ.] સેવક ઉપર કૃપા કરનાર (એક સંબોધન) પ્રાંત. –ી વિ૦ બંગાળનું (૨) સ્ત્રી બંગાળની ભાષા (૩) ૫૦ બંદj૦ [1]સેવક; દાસ (૨) પિતે (બડાઈ બતાવવા વપરાય છે) બંગાળને વતની. [ખાખી બંગાળી = એક ખાલીખમ; તન્ન બંદોબસ્ત ૫૦ [.] વ્યવસ્થા; તજવીજ (૨) જાપતો ગરીબ. બંગાળી ઠગ = પાકે ઠગ. -તેલ = ૮૦ રૂપિયાભારના બંધ વિ. [સર૦ ૬િ. વંઢ] વાસેલું; ઉઘાડું નહિ તેવું (૨) અટકેલું; શેર પ્રમાણેનું તેલ.].
ચાલુ નહિ તેવું (૩) નામને અંતે સમાસમાં તે “ભેર”, “સાથે', બંગાળું ન [‘બંગી” ઉપરથી ] એક જાતને ઘાઘરાપાટ
સહિત’, ‘વાળું’, ‘-પ્રમાણે, ક્રમથી' એવા અર્થમાં. ઉદા૦ બંગી સ્ત્રી નાની ટીલડી; ટપકી
લબંધ; થોકબંધ; ઝપાટાબંધ; હથિયારબંધ. [-પડવું =બંધ બંગડે પું[અંગી' પરથી ] એક જાતને સાલ્લો
થવું; અટકવું.]. બંગીય વિ૦ જુઓ “બંગ'માં
બંધ પું[સં.] બાંધવું છે કે તેનું સાધન (૨) તેની ગાંઠ –પકડ (૩) બંટ–ટિયે) ડાંગર સાથે ઊગતું એક હલકું અનાજ
બંધન; કેદ (૪) રચના; ગૂંથણી (૫) પાળ (૬) મુદ્રા (ગ) (૭) બંટાવું અક્રિટ, -વવું સક્રિ. “બાંટવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક પ્રતિબંધ; અટકાવ. [-નાખ, બાંધ, મારે = બાંધણ વડે બંટી સ્ત્રી [સર૦ મ.] એક જાતનું અનાજ
જકડવું. -બારણે =બારણાં બંધ કરીને; ખાનગીમાં બાંધે બંટે ૫૦ [હિં. વં] ડમ્બે (ઠાકોરજીને ભેગ રાખવાનો) = (નદી ઈ૦માં પાણીના રેક માટે) પાળ બાંધવી. –ભાગીદારી બંડ વિ. [સર૦ મ. વટ્ટ, પ્રા. વર] બૂઠું (૨) અક્કલ વગરનું = ભાગીદારીમાંથી નીકળી જવું-નામનું રહેવું તે; ડિફંકટ પાર્ટબંકસ વિ૦ [જુઓ બમઠસ] દાબી દાબીને [બંડ કરનારું નરશિપ'.]. બંઢ ન [સર૦ મ.] હુલ્લડ; બળ [–ઊઠવું,જાગવું]. ખેર વિ૦ | બંધક વિ૦ [સં.] બંધનકારક બંડલ ન૦ [૬.] પડીકું; થોકડી; પિટલી; ગાંસડી (૨) [લા.] ગપ- બંધકી સ્ત્રી, કિં.] વેશ્યા ગાળો; અફવા; ગામગપાટો
બંધકેશ(–ષ) પં. [બંધ + કેશ (કેષ્ઠ)] કબજિયાત બંટિયું ન [‘બંડીઉપરથી] બદન; પહેરણ
બંધણી સ્ત્રી [સં. વંધ ઉપરથી] કરાર (૨) પાટો બંઢિયે પં. [બંડ' ઉપરથી; સર૦ મ. વંથા] બંડ કરનાર બંધન ન. [] અટકાવ; પ્રતિબંધ (૨) કેદ (૩) બાંધનારી વસ્તુ, બંડી સ્ત્રી [સર૦ Éિ, .; જુઓ બાંડું] એક જાતનું બદન તેની પકડ-ગાંઠ. ૦કારક, ૦કારી વિ૦ બંધન કરે એવું; બંધક, બંદગી સ્ત્રી [૫] પ્રાર્થના; ઈબાદત. –ઉઠાવવી =હુકમનું પાલન મુકત વિ૦ બંધનમાંથી છૂટેલું કરવું. –કરવી = પ્રાર્થના કરવી (૨) સલામ ભરવી. -ગુજારવી | બંધ પેશાબ છું. પેશાબ બંધ થઈ જવાને રોગ = વિનંતિ કરવી; અરજ કરવી.]
બંધબેસતું વિ૦ [બંધ + બેસવું] બેસતું; ગડતું (૨) માફક; અનુબંદણી સ્ત્રી [સં. વંઢિની] (પ.) બંદી -ચારણ સ્ત્રી
કુળ. –વું અક્રિટ બંધબેસતું થયું (૨) કામમાં આવવું, ઠેકાણે બંદર ન [.; સે. વં]િ દરિયા કે નદીને કિનારે આવેલું વહા- | પડવું. [બંધ બેસાઢવું (પ્રેરક)].
ની આવજા થઈ શકે તેવું સ્થાન (૨) તેવા સ્થાનવાળું ગામ. બંધવ – પં. [સં. વાંધ] ભાઈ [–કરવું = બંદર આગળ (વહાણે) થડા વખત માટે લાંગરવું કે બંધાણુ ન [બાંધવું પરથી] બંધારણ (પેટે બાંધવાનું) (૨) બાંધ
ભવું.] ભાડું ન૦ બંદર કરવા માટે વહાણે તેને ભરવાનું ભાડું વાની વસ્તુ તેની ગાંઠ –પકડ (૩) પ્રતિબંધ; અટકાવ (૪) વ્યસન. કે ખર્ચ, ‘ગ્રાઉડેજ'. ~રી વિ. બંદરને લગતું (૨) ન૦ એક | –ણી વિ. વ્યસની [(૨) બાંધવાની રીત (૩) કરાર જાતનું ઝીણું કાપડ
બંધામણ ન૦, –ણી સ્ત્રી [બાંધવું પરથી] બાંધવાની મારી બદલે પૃ. જુઓ બનડો
બંધાર પં. બંધારણ; બાંધણી; ઘડતર બંદ ૫૦ [1. વંઢ ઉપરથી] કેદી [સ્ત્રી કેદી સ્ત્રી | બંધારણ ન [બાંધવું પરથી] બાંધણી; રચના (૨) વ્યસન; આદત બંદિની [સં] કેદી (૨) સ્ત્રી, જુઓ બંધી; મના. ૦ની | (૩) પેટે બાંધવાની એવધની થેપ (૪) (રાજ્યનું મૂળ) ધારાધોરણ;

Page #636

બંધારણસભા ]
૫૯૧
[બાગ
કૉસ્ટિટયુશન’. ૦સભા સ્ત્રી- દેશનું બંધારણ ઘડવા માટેની | વામ] વહાલને એક ઉદ્ગાર. ૦ઘેલું વિ૦ માધેલું ખાસ પ્રજાકીય સભા; “કૅસ્ટિટયુઅન્ટ એસેમ્બલી'. –ણીય | બાઇબલ ન૦ [૬] ખ્રિસ્તી લોકોને મુખ્ય ધર્મગ્રંથ વિ૦ બંધારણનું કે તેને લગતું કે તેની રીત પ્રમાણેનું
બાઇસ પું [..] કારણ; બાયસ (૨) (સુ.) ખોટું બહાનું બંધારે છું[બાંધવું પરથી] રંગવાને ભાગ જુદે બાંધી જુદા જુદા | બાઈસિકલ સ્ત્રી. [૬] બે પૈડાંની સાઈકલ; પાયગાડી રંગ કરનાર; બાંધણીગર (૨) રેશમી કપડાં ધોઈ કુંદી કરી આપ- બાઈ સ્ત્રી [સે. થા] કોઈ પણ સ્ત્રી; બાઈડી (૨) સ્ત્રીનાં નામ નાર (૩) તમાકુના પડા બાંધનાર (૪)(સુ.) પાણીને બાંધ પાછળ લગાડાતે માનસૂચક શબ્દ(૩) સાસુ(૪) કરડી. [બાઈ બંધાવવું સક્રિ. ‘બાંધવું’નું પ્રેરક (૨) સાથે લઈ જવા કાંઈક બાઈ ખેબેલે ધાણું = ભીખ માગવી; એક જાતની રમત.]
આપવું. ઉદા. રસ્તા માટે નાસ્તો બંધાવ્યો છે. (૩) [લા.] કદર ૦કલ્યાણી વિ૦ બાયેલું; નમાલું (૨) સ્ત્રી ભીખ (૩) આજીજી; કરી બક્ષિસ આપવી. ઉદા. તેમણે તને શું બંધાવ્યું?
કાલાવાલા. [ કરવી = ભીખ માગવી.] ૦જી સ્ત્રી સાસુ. બંધાવું અ%િ૦ [જુઓ બાંધવું] ‘બાંધનું કર્મણિ
(૧)ડી સ્ત્રી. કેઈ પણ સ્ત્રી (૨) પત્ની. [-કરવી = પરણવું. બંધિયાર વિ. [બાંધવું પરથી] હવા અજવાળા વગરનું (થાન) | -રાખવી રખાત રાખવી.બાયડીઓ બેસવી =કાણ મંડાવી; (૨) વહેતું નહિ તેવું (પાણી). [-થઈ જવું =હાથપગ બંધાઈ | દુર્દશા થવી.] બાઈ ચાલ(–ળ)ણી સ્ત્રી, એક રમત; ચલકગયા હોય તેવું થયું, હરતું ફરતું બંધ થવું (૨) અવાવરુ કે સ્થગિત ચલાણું. ૦માણસ ન૦ બૈરું થઈ જવું. – પડવું,રહેવું = અવાવરૂ કે અણવહેતું રહેવું.] ખાનું | બાઉ, ૦ પૃ૦ [૧૦] લાડ (બાળભાષા) નવ બંદીખાનું, કેદ જેવી જગા
બાઉ (બા') ૫૦ સિર૦મ.] (સુ.) બહાઉ; હાઉ બંધિયે પં. [બાંધવું પરથી] બાંધવાનું દોરડું [(ચ.) દામણું બાઉન્ડરી સ્ત્રી. [.] ક્રિકેટના મેદાનની હદ વટાવે એ ફટકો બધી સ્ત્રી [સં. વં] મના (૨) પરેજી (૩) પાકી (૪) કરાર (૫) (૪ કે ૬ રનને). [–મારવી, લગાવવી]
[ગીત બંધુ છું. [ā] ભાઈ (૨) સગે. કૃત્ય ન ભાઈચારાનું કામ; બાઉલ ૫૦ [4.](બંગાળામાં) એક ભિક્ષુ સંપ્રદાય કે તેમનું ખાસ મિત્રકાર્યું. ૦જન સગે; કુટુંબી. તે સ્ત્રી૦, ૦૦ ૧૦ | બાઉ–૧)લું ન૦ પશુને આંચળવાળે અવયવ બંધુપણું (૨) ભાઈચારે; મિત્રના. પ્રીતિ સ્ત્રી, પ્રેમ,૦ભાવ બાઉડરી સ્ત્રી. [૬.] જુઓ બાઉન્ડરી j૦ ભાઈના જેવી કે જેટલી પ્રીતિ. ૦વર્ગ ૫૦ સગાંસંબંધી. બાકરવડી સ્ત્રી [સર૦ મ.] એક પકવાન વહીન વિ૦ સગાંસંબંધી વિનાનું
બાકરી સ્ત્રી હઠથી સામે ઝઘડવું તે; મમતભર્યું વેર. [-બાંધવી બંધુર વિ. [.] રમ્ય; મનહર
= મમત પર ચડી સામું થવું, વેર કરવું.] બંધુ ૦વર્ગ, હીન જુઓ ‘બંધુ'માં [ જુઓ “બંદૂકમાં | બાકસ ન૦ [$. વૉવસ; સર૦ હિં, મ.] પેટી (દીવાસળી કે સાબુની) બંધૂક સ્ત્રી૦, ૦ચી પું, ૦૭ી સ્ત્રી, -કિયું વિ૦, –કિયે પુંછે | બાકળા ૫૦ બ૦ ૧૦ [.. વીવા આખું બાફેલું કઠેળ. બંધે વિ૦ +, બંને વિ૦ જુએ બને
[આપવા, નાખવા =બાકળાને બલિ આપ (૨) લાંચ બંબ વિ૦ [સર૦ મ.] મેટું; કદાવર (૨) પં. [સર૦ હિં; રવ૦] આપવી.]. બાયું; મૃદંગને તે ભાગ (૩) કે (૪) [2] બાવળ. [બજાવે બાકાત વિ૦ જુઓ બેકાત = માર મારે. –બાજરી આપવી = માર મારવો. –વાગ બાકી વિ૦ [..] ખૂટતું (૨) વધેલું (૩) ગણતરીમાં લેવામાં રહેલું = ખાલીખમ થઈ જવું; ધનદેલત ન રહેવાં.].
(જેમ કે, સરવાળા ઈ૦ ગણતાં); શેષ (૩) સ્ત્રી સિલક; ગણતાં બંબ ભેળાનાથ! મુંબ૦૧૦ (સં.) શિવજી (ઉદ્ગાર રૂપે) છેવટે રહેતું જમાં તે (૫) પત્યા વગર રહેલી કે ચૂકતે કરવામાં બંબાકાર વિ૦ જુઓ જળબંબાકાર
ચડેલી રકમ (૬) અ૦ નહિ તો. [-કાહવી = છેવટે રહેતી સિલક બંબાખાનું, બંબાદળ, બંબાવાળે જુઓ ‘બંબ’માં
ગણી કાઢવી – તે નક્કી કરવી (૨) ચડેલી બાકી શોધી કાઢીને બંબેબંબ વિ. [બંબ' ઉપરથી] જાડેજાડું; અંધેર. [-ચલાવવું, કહેવી કે માગવી. –ખેંચવી, તાણવી = હિસાબે નીકળતી બાકી કેકવું = ડિંગ માર્યા કરવી; ગપ ચલાવવી.]
કે સિલક રકમ આગળ ખાતામાં લઈ જવી.] તાકી વિ૦ બંને ૫૦ [સર૦ ફિં. વંવા; મ, વંવ; ૫. મંવા; પો. ઊં] પાણી | બાકી રહેલું (૨) સ્ત્રી માગતું; લહેણું
[ કરવું.) કાઢવાનું યંત્ર (૨) આગ ઓલવવા માટે પાણી ફેંકવાનું યંત્ર ! બાકું-ખું-કેરું) ન૦ [જુએ બખું] કાણું. [-પાઠવું =કાણું (૩) પાણી ગરમ કરવાનું એક પ્રકારનું વાસણ (૪) પાણીને | બાખવું અક્રિ. [જુઓ બખેડો] આખડવું, વઢવું; કજિયો મેટ નળ, -બાખાનું ન૦ આગને બંબ રાખવાનું સ્થળ. કરો. [બાખડાવવું સક્રિ. (પ્રેરક)] -બાદળ ન૦ બંબાવાળાનું દળ; “ફાયર બ્રિગેડ'. –બાવાળો બાખડી સ્ત્રી [બાખડવું પરથી] જુઓ બાકરી. [–બાંધવી] ૫૦ બંબે લઈ આગ ઓલવનાર માણસ
બાખડું વિ૦ [સં. વક્કથિનિક સર૦ મ. માનઃ, હિં. વાનરી] બાળ વિ૦ તરબોળ; બંબાકાર; જળબંબેળ
વિયાયાને જેને ઘણે વખત થઈ ગયું હોય તેવું (ર) બંસરી સ્ત્રી [બંસી ઉપરથી] વાંસળી; વેણ
બાખડે પુ. બાકરી; બાખડવું તે બંસી સ્ત્રી [સં. વૅરી, બા. વંસી] બંસરી; વાંસળી. ૦૫ર ૫૦ બાખાબેલું વિ૦ આખાબેલું; તડ ને ફડ કહી દેનારું, નિખાલસ | (સં.) શ્રીકૃષ્ણ. ૦–૧)ટ પું(સં.)ગેકુળનો એક પ્રખ્યાત વડ | બાબું વિ૦ [જુઓ બાંકું] રંગીલું (૨) ન૦ જુઓ બાકું બા સ્ત્રી [સર૦ મ., સે. વારંવા) મા (૨) વડીલ સ્ત્રીના નામ | બાગ કું. [1] બગીચા. ૦વાન પું[+]. વાન] માળી. પાછળ લગાડાતો શબદ, જેમ કે, કસ્તુરબા (૩) અ. [સર૦ સે. | ગાયત ૦ [fJ. વાII] બગીચામાં થતી ખેતી; શાકભાજી

Page #637

બાગડોર ]
(૨) વિ॰ કૂવાના પાણીથી થતી (ખેતી). “ગાયતી વિ॰ ફળફૂલનાં ઝાડ ઉછેરવા લાયક (જમીન) બાગડોર સ્ત્રી [હિં.; વાગ = લગામ + દેર] લગામ બાગબાગ વિ॰ [[.] ખુશ ખુશ; ઘણું ખુશી ભગવાન પું॰ જુએ ‘બાગ’માં. ~ની સ્ત્રી॰ માળીનું કામ;બાગકામ બાગાયત,—તી જુએ ‘બાગ’માં
બાગી વિ॰ [મ.] અંડખેર; વિદ્રોહી [તેનું ગીત બાગેસરી પું॰ [જુએ વાગેશ્રી; સર૦ Ēિ., મેં.] વાગેશ્રી રાગ કે બાઘઢ સ્ત્રી॰ કંસારી જેવું એક જીવડું (૨) વિ૦ નુએ બાવડું બાઘઢ(−હું) વિ॰ જીએ ખાધું (૨) બિહામણું. – પું॰ તેવા
માણસ
બાઘું વિ॰ [સં. પ્ર, પ્રા. વા? સર૦ મ. વાયા] મૃઢ; ગતાગમ વિનાનું. ઘાઈ સ્ત્રી॰ ખાધાપણું. -ઘાં ન‰૦૧૦ [સર૦ ૬.વઘળ =ોવું] ખાલાં; કાંકાં [–મારવાં] ખાધેલું વિ॰ [બા + ઘેલું] જુએ ‘બા’માં આદ્યાકું વિ॰ જુએ ખાધું
|
બાચકા પું॰ [બચકા પરથી ? સર૦ મ. વા] મૂડી કે કલ્લે ચા તેમાં આવે તેટલું તે (૨) પાંચે આંગળાં વડે ભરેલા ચીમટા – વલૂરા. [બાચકા ભરવા = મૂડે ને મૂઠે લેવું(૨) પંાના ચીમટા –વલૂરા ભરવા.]
=
બાજ પું॰ [hī.] એક શિકારી પક્ષી; શકરા (૨)[લા.] ઘેાડા (૩) વિ॰[ા.વાન(વાલ્તન)] નામને લાગતાં ‘વાળું’, ‘અનુરક્ત’ વગેરે અર્થા બતાવતા પ્રત્યય. ઉદા॰ દગલબાજ; રંડીબાજ બાજ પું॰ [સં. વાન; સર૦ મ.] સતારના પહેલા તાર, જેની પર આંગળીએ રાખી વગાડવામાં આવે છે
૫૨
બાજ સ્ત્રી; ન॰, હું, હું ન [તં. વ્યનન, ત્રા..વીનળ = પંખે] પતરાળું. [–માંડવી = પીરસવા પતરાળું મૂકવું.] [એક ભેદ આજ ખેડાવાળ પું॰ [સં. વાન+ખેડાવાળ] ખેડાવાળ બ્રાહ્મણના બાજઠ પું॰ [સં. વાવૃઇ, પ્રા. પાપી; સર૦મ. વાનટ]ચાર પાયાવાળું એક જાતનું આસન
બાજડું,−ણું ન૦ ‘જુએ બાજ’માં
|
બાજરી સ્ક્રી॰ [સર॰ હિં. વાર્Ī] એક અનાજ (૨)[લા.]ખારાક) અન્ન. –રિયું ન॰ ખાજરીનું ઠંડું (ર) એક ઘરેણું. [−વધવું = હજામત વધવી.] –રિયા પું॰ ખાજરીના લેટના કંસાર (૨) બાજરીને છાશમાં રાંધી બનાવેલી એક વાની. રા પું॰ મેાટા દાણાની બાજરી [મરી જતાં તે ફકીર થઈ ગયેલે) બાજંદ પું॰ (સં.) અખ઼ બુખારાના એક ખાન (તેનું વહાલું ઊંટ બાજંદું વિ॰ [ા. વાનંā] ધૂર્ત; દેશું; પહેાંચેલું. -દાઈ બાજંદાપણું. દાવેઢા પુંખ૦૧૦ ધૂર્તતા; દોંગાઈ ખાજિયાકાર પું॰ ભવાડા, કુંજેતા. [ગવાવા= ભવાડા થવા (સ્ત્રીએમાં).]
સ્ક્રી
માજી સ્ત્રી॰ [il.] જે પાટિયા કે કપડા ઉપર રમત મંડાય તે (૨) સેગટાં કે ગંજીફાની રમત (૩) હાથ(ગંજીફામાં) (૪) યુક્તિ; પ્રપંચ, [–ખેલવી=જુએ બાજી રમવી. —ગેડવી = જુએ બાજી રચવી. “જવી = જીએ બાજી બગડવી. –જીતવી = ફાવવું; યશસ્વી રીતે કામ પાર પાડયું. “મગઢવી = યેાજના નિષ્ફળ જવી, –માંડવી = સે ગટાંખાળ ઢાળવી – ખેલવી (૨)કાર્યસાધક યેાજના

યેાજવી. -રચવી = આછના સરંજામ ગોઠવવા(૨) યુક્તિ કરવી. ~ર્મવી≈બાજીની રમત રમવી (૨) દાવપેચ રમવા. હાથથી જવી = યેન્દ્રના ધૂળ મળવી; યોજનાના દોર હાથમાંથી ચાહ્ય જવે!. –હારવી–બાજીમાં હાર ખાવી (૨) યુક્ત કે દાવપેચ નિષ્ફળ જવાં.].ગર પું॰ મારી; જાદુગર. [ભાગરનું રમકડું =સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વ વિનાનું – બીતનું નચવ્યું નાચે તેવું માણસ.] - ' ગરી શ્રી૦ બાજીગરપણું (૨) ખેલ; તમ!સે (૩) યુક્તિપ્રયુક્તિ; પ્રચ [ક્રમી માણસ. [−ને ભેટ =જબરું માણસ] બાજીરાવ પું॰ (સં.) એક જબરેા પેશવા (૨)[લા.] જખરે પરાબાજી,-જૂ [ા.] સ્ત્રી॰ છેડો; અંત (૨) દિશા; પાસું; પડખું (૩) પા; તરફેણ. [બાજુએ બેસવું=સ્ત્રીને અડકાવ આવવે (૨) કામમાંથી ખસી જવું; તટસ્થુ રહેવું. બાજી લેવા = પક્ષ લેવે.] ૦–૦ૢ )બંધ પું॰ [hī. વાગૢ =હાથ+ચંદ્ર] હાથનું એક ઘરેણું બાજે વિ॰ [ત્ર. વમન, સર૦ મ.] એકાદું, ગમે તે કોઈ એક ખોડ પું॰ [સર॰ મેં. વાનોટ] જુઓ બાજડ. ી સ્ત્રી નાના
ખાણ
ખાડે
ખાળેડિયું ન॰ એક વનસ્પતિ; ગંગેટી [લડવું; ટંટા કરવા બાઝવું સક્રિ॰ [સં. વૃદ્ધ, પ્રા. વા ઉપરથી]વળગવું(૨) અક્રિ॰ બઝંબાઝ(~~ઝી), બાઝાબાઝ(–ઝી) સ્ત્રી॰ [જીએ બાઝવું]લડાઈ, ટંટા [મ. વાટ] કાટલાનેા સટ; બાંટ ખાટ પું॰ [સં. વિઇ?] ખાફેલા લેટ; કંસાર (૨) ન૦ [હિં. વાંટ, ખટકવું અક્રિ॰ [‘બટકું’ ઉપરથી] વળગવું (ર) ઝઘડવું ખાટલી સ્ત્રી [. વૅટિ; સર॰ fĒ., મેં.] શીશી (૨) [લા.] દારૂ, [-પીવી-દારૂ પીવે. –ભગત=દારૂના વ્યસની.]~લા પું શીશે.[માટલા ભરવા = શીશામાં ભરવું(૨)રાજ દવા લાવવી – તેવી જરૂર પડવી; હમેશના વ હોવું..
બાટાચૂટ સ્રી॰ (કા.) ઝપાઝપી; બાઝંબાઝા બાટાચૂર અ॰ ખુબ [ગાળેા કે જાડી ભાખરી ખાટી સ્ક્રી॰ [સર॰ fä., મેં.] છાણાંની આંચથી શેકેલા કણકને ખાટું ન॰ [જીએ ખાંટું; સર૦ મેં. વાયુ] નીધલ્યા વિનાને જારબાજરીનેા સાંઠા
|
માઠું વિ॰ [સં. વંઠ] (સુ.) ખાંડે; ઠીંગણું; વામન
ખાડુ(-)વું વિ॰ [મં. વઢુ, પ્રા. વ ુબ] + ખાપડું; રાંક; દયામણું ખાડું વ॰ ત્રાંસા ડોળાવાળું કે નજરવાળું. [બાડી આંખે (નજરે) તેવું = પે।તે જોતા નથી એવેા દેખાવ રહે તેમ આંખ ત્રાસી કરીને છાનુંમાનું જોવું (ર) ઉપેક્ષાની નજર રાખવી. ખાડું એવું =ખાડી આંખ હોવી; ખાડું હોવું.] [ શુન્યતા (વ્યંગમાં) માઢમ્ અ॰ [તું.] ભલે; ઠીક (૨)+બંધ ~મ ન॰ [લા.] મીડું; બાહુવું વિ॰ જીએ આડુવું
ભાણુ ન [સં.] તીર(૨)એક આતરાખાજી (૩) લંબગોળ પથ્થર (શિવલિંગ(૪)જ્યાં ભરતીનું પાણી આવતું હોય તે ખાડીની જમીન (૫) ખેતરની હદ બતાવવા દાટેલા પથ્થર કે બીજી વસ્તુ (૬) પગલું (૭)(સં.) બાણાસુર (૮)એક સંસ્કૃત લેખક - બાણભટ્ટ.[—કાઢવું = પગલું ખાળી કાઢવું. -ચઢાવવું, તાણવું = પણછ ઉપર ખાણ ગાઢવી છેાડવાની તૈયારી કરવી. −ોડવું, મારવું, મૂકવું= ધનુષથી બાણને જવા દેવું.] શય્યા સ્રી॰ ખાણની પથારી (જેવી કે, ભીષ્મની). –ાકાર વિ॰[+આકાર] બાણના ફળના

Page #638

બાણવું]
૫૯૩
[બાપૂડું
આકારનું. –ણાવળી ૫૦ બાણ મારવામાં હોશિયાર પદ્ધો. [આપવી = બાધા લેવરાવવી – લેવાનું કહેવું-આવવી,પઢવી –ણાસુર ૫૦ [+અસુર](સં.) એક રાક્ષસ; ઓખાને પિતા | = બાધ આવ; વિધ્ર નડવું.-કરવી, છઠવી, મૂકવી = લીધેલા બાણવું અક્રિ૦ [‘બાણી” ઉપરથી] સાટું કે કબાલ કરવો વતની કે માનતાની સમાપ્તિ કરવી. –રાખવી, લેવી = માનતા બાણશય્યા,બાણકાર,બાણાવળી,બાણાસુર જુઓ ‘બાણમાં રાખવી; વ્રત લેવું.] ૦આખડી સ્ત્રી, બાધા કે આખડી બાણી સ્ત્રી [. વાળ] ઠરાવેલી મુદત (૨) શરત; કબૂલાત | બાધિત વિ૦ સિં.] પીડિંત (૨) અસંગત કરેલું; રદ કરાયેલું. (૩) [જુઓ બાણી]શુકનમાં અપાતી ભેટ (૪)[સરવેટિવાના = –તાનુવૃત્તિ સ્ત્રી [સં.] એની મેળે કઈ કર્મ કરી દેવાય એવી કાપડ, સં. વન] એક જાતનું કાપડ. [–આપવી = શુકનની ભેટ ટેવ કે વૃત્તિ બંધાવી તે આપવી. –કરવી = શરત - કબૂલાત કરવી. -કરાવવી =માલ | બધું વિ૦ (૫) [જુઓ બધું આખું ખરીદી શુકન કરાવવા.]
બાધે ભારે અ૦ [બાંધેલું ભાર] મધમ; નામનિર્દેશ વગર બાણ(–ણું) વિ. [સં. દ્વાનવત, પ્રા. વાળઉ3] ‘૯૨'
બાન વિ. [મ. વૈમન] જામીન તરીકેનું; સાટાનું (૨) ન૦ બાનું બાતમી સ્ત્રી [મ. વાતની, સર૦ મ] સમાચાર (૨) ભાળ. | (૩) જામીન [>આપવું,-રાખવું,-રહેવું,-લેવું] ૦ખાતું ન બાતમી મેળવનારું ખાતું. ૦દાર વિ૦ (૨)૫૦ ખબર -બાન [..] નામને લાગતાં ‘વાન, વાળું અર્થ બતાવતો પ્રત્યય. લાવનાર
ઉદા મહેરબાન (–ની સ્ત્રી) બાતલ વિ. [મ. વાત ] રદ, નકામું (૨) કાઢી મૂકેલું બનક સ્ત્રી [સર૦ Éિ] રચના; ઇબારત, બાંધણી; બનાવટ બાતી સ્ત્રી [હિં.] બત્તી
બાનડી સ્ત્રી [‘બાંદી” ઉપરથી] લંડી બાન વિ૦ [. વાતન] ગુપ્ત; છાનું
બાનાખત ન [બાનું + ખત] બાનામાં આપેલા પૈસાનું ખત. બાથ સ્ત્રી [બે + હાથ?] બે હાથ પહોળા કરી દીધેલી પકડ (૨) | [ કરવું, કરી આપવું] [છટા (૨)વાણી (૩).જુઓ બાનડી ટક્કર. [-ભરવી,ભીડવી લેવી = બાથમાં લેવું; ભેટવું (૨) મેટું બાની સ્ત્રી [સર૦ હિં; મ. વાળા, સં. વાળ] બલવા – લખવાની કામ હિંમતભેર ઉપાડવું (૩) ટકકર ઝીલવી. બાથમાં ઘાલવું, બાન-નૂ) સ્ત્રી [f. વાન્] સારા ઘરની સ્ત્રી, સન્નારી લેવું = બે હાથ પહોળા કરી, વચમાં ભીડવું – પકડવું (૨) આમ- બાનું ન૦ [જુએ બાન] સાદાના સાટા પેટે અગાઉથી અપાયેલું યમાં લેવું.]
નાણું [-આપવું–લેવું] બાહવું અક્રિ૦ બાખડવું; આથડવું; ઝઘડવું
બાનૂ સ્ત્રી [.] જુઓ બાનુ બાથરૂમ સ્ત્રીત્ર [.] નાહવાની એારડી; ગુસલખાનું
બાપ પુ. (રે. વઘ(. વતા); હિં, મ. પિતા (૨) લાડ-વહાલ બાથંબાથાથી) સ્ત્રી [‘બાથ” ઉપરથી] સામાસામી બાઝવું તે કે સન્માનસૂચક એક સંબંધન. [બાપ દીકરાનું = બાપદીકરા બાડિયું ન [‘બાથ” ઉપરથી] વલખાં (૨) પ્રયત્ન [બાડિયાં વચ્ચે હોય તેવું; ઘણું નિકટ, બાપના કુવામાં બૂડી મરવું = ભરવાં, મારવાં.
બાપદાદાથી ચાલતા આવેલા ખરાબ રિવાજ કે ખરાબ સ્થાનને, બાદ વિ૦ [.] બાતલ; કમ. [ કરવું] (૨) (રમતમાં) બાતલ; નુકસાન જોતાં છતાં, વળગી રહેવું. બાપના બાપ પાસે =સ્વર્ગમાં
આઉટ' (૩) અ૦ પછી. બાકી સ્ત્રી બાદ કરવાની રીત (ગ.) (૨) ઘણે દૂર. બાપના બાપ બેલાવવા = દુઃખને વખતે મદદ (૨) બાદ કરતાં રહેલી રકમ
માટે દાદાના નામની બૂમ પડાવવી–પાડવી. બાપની બેચી બાદરાયણ પં. [iu] (સં.) વેદવ્યાસ. સંબંધ છું. બે વસ્તુમાં | ખંજવાળીનેeગમે તેમ કરીને. બાપની મેકાણુ,બાપનું કરમ, મેળ કે સંબંધ ન હોવા છતાં, તાણીતુશીને બેસાડેલે કે બતા- કપાળ, તેલ ડું, બારમું = કાંઈ જ નહીં. બાપનું =વારસામાં વેલે સંબંધ- તેનો આભાસ
મળેલું; હકથી પિતાનું. બાપને કક્કો, બાપને બુધવાર = બાદલું વિ૦ [બે’ ઉપરથી; મ. વાત૬] નકલી; ઢેળ ચડાવેલું | કંઈ જ નહીં. બાપને માલ = બાપે આપેલ કે કાયદેસર મિલ(૨) બેદું; તકલાદી (૩) ન૦ [દ્ધિ.] કસબનું ગંછળું (૪) કસબ | કત, બાપને લાટ =બાપે મેળવેલો લાભ કે ફાયદ.] કમાં ભરેલી સાડી. [૫હવું= તકલાદી જણાવું.]
વિ૦ બાપની કમાઈ ઉપર આધાર રાખનારું. જન્મા–રામાં) બાદશાહ ૫૦ [l.] રાજાધિરાજ; સમ્રાટ. ૦ત સ્ત્રી[૧] અ૦ [લા.] આખી જિંદગી દરમિયાન; કદી પણ. ૦જી ૫૦ બાદશાહનું રાજ્ય-હકૂમત. –હી વિ૦ બાદશાહનું, –ને લગતું જુઓ બાપુ અર્થ(૨). [-બેલાવવા =ત્રા પિકારાવવી.] હું (૨) બાદશાહને શોભે એવું; તેના જેવા ઠાઠમાઠવાળું (૩) સ્ત્રી | વિ૦ [. g] ગરીબ; રાંકડું; દયામણું. દાદા મુંબવ૦ બાદશાહત; સામ્રાજ્ય (૪)[લા.] ભારે ઠાઠમાઠ ને સમૃદ્ધિ પૂર્વજો. ૦૨, લાલિયા) અ “ઓ રે! બાપરે !' અર્થને બાદિયાન ન [W. વાઢવાન] એક બી-વસાણું
ઉગાર, લિયે પુંડ બાપ (પાટીદાર પટેલ માટે વપરાય છે.) બાદી સ્ત્રી [.] અપા; બદહજમી (૨) પેટમાં થતે વાયુ. વખું વિ૦ બાપને પક્ષ લેનારું (૨) બાપને જ વળગનારું. -૫ બવાસિર, હરસ j૦ આંધળા હરસ
j૦ (માનાર્થે બ૦ ૧૦) જુએ બાપુ. [-કહું = ભાઈસાહેબ બાધ પં. [સં.] અડચણ; પ્રતિબંધ (૨) વિધ; વાંધે (૩)દેષ; કહું! (કરગરવાને ભાવ). બચેલાં કરવાં= ભાઈબાપા કરવા; પાપ (૪) પીડા; ઉપદ્રવ. [-આવો = વાંધો નડ; બાધ થ.] આજીજી કરવી.]- પા ભાયા મુંબ૦૧૦ પટેલ પાટીદાર.-પી ૦ક, કર્તા, કારક વિ૦ બાધ કરનારું
સ્ત્ર. (સુ) માતા; મેટી બા. -પી(–૫)કું વિ૦ બાપનું; વારબાધવું સીક્રેટ [જુઓ બાઝવું] લડવું
સામાં મળેલું. --પુ પુ. બાપ (૨) વડીલ પ્રત્યે માનવાચક કે બાધા સ્ત્રી [સં.] માનતા; આખડી (૨) પીડા; દુઃખ (૩) વિજ્ઞ. | નાના વહાલસૂચક ઉગાર.-પૂદિયું પૂરું વિજુઓ બાપડું
જે-૩૮

Page #639

આપે ]
(૨) વહાલું. “પેા પું॰ જુએ બાપ
આ પું; સ્ત્રી [સં. વાÇ; પ્રા. વ] બફારા (૨) પરસેવેા (૩) વરાળ. [—આપવા = વરાળથી શેકવું. “થવા=બફારા થા; પરસેવા થવા. -દવાખાફ આપવા. –મારવા=બાફ થવા. -લાગવા=બકારો લાવે. લેવા-વરાળના શેક કે નાસ લેવે.] ૦ણું ન૦ બાફવું તે (૨) બાફેલી વસ્તુ (૩) ગેતું (૪) કેરીનું શાક (૫) [લા.] સ્વાદ વગરનેા ખારાક (૬) ગોટાળા; આફવું તે. બ્લા સું ખાફેલી કેરીનેા રસ
બાફેલી શ્રી [સર૦ મ. વાઢી] જંગલી ગાજર ખાલા પુંઠ નુ બાક’માં
ખાર
સર્પાકાર માછલી (૪) પું॰ [Ë.]દુખાવા મટાડવા ચાપડાતા મલમ બામણુ (મ') પું॰ [સર૦ મ.; પ્રા. વાÆ; હિં. વામન] જીએ બ્રાહ્મણ(ગ્રામ્ય રૂપ). —ણિયું વિ॰ બ્રાહ્મણને ખપે એવું; ચેાખડિયું. ~ણી સ્રી॰ બ્રાહ્મણી (બહુધા તિરસ્કારમાં). –હ્ા પું॰ બામણ (બહુધા તિરસ્કારમાં) ખામણિયું (મ') ન॰ [સં. બ્રહ્મન્ = માઢું] જે શેરડીના બીના કકડાની આંખે। મેટી હોય તે (૨) વિ॰ જુએ ‘ખામણ’માં બામણી (મ') સ્ત્રી॰ એક જીવડું (૨) એક જાતના સાપ ખામણી (મ’) સ્ત્રી, ~ણા પું॰ જુએ ‘ખામણ’માં ખામદાદ ન॰ [1.] સવાર
આમલાઈ, આમલી સ્ત્રી॰ બગલમાં થતી ગાંઠ ખમશી સ્ત્રી॰ [જીએ ભામાશી] ડાકણ ખામાશી(-સી) સ્ત્રી॰ [બા+માસી] માસી (માનવાચક) (૨) [કૃષ્ણની માસી પૂતના પરથી ?] ડાકણ. [વાગવી] બામ્બુ પું॰ [.] વાંસ; ખાંટ્યુ
ખાખરુંખૂબલું વિ॰ (કા.) નમાલું
બાયડ વિ॰ [સં. ચાહ્ય] તુ બહિષ્કૃત
બાબત સ્ક્રી॰ [[.] વિષય; મુદ્દો; કામ (૨) વિગત (૩) અ૦ વિષે; બાબતમાં; બાખે. ~તી શ્રી॰ દલાલી; વટાવ (૨) ખળીમાં વસવાયાંને લાગા તરીકે અપાય છે તે બાબરે પું [તુ. બાબુર] (સં.) પ્રથમ મેગલ બાદશાહ બાબરાં નબ૦૧૦ [વે. લશ્કરી] માથાના વીંખાયેલા વાળ. –રિયું વિ॰ ખાખરાંવાળું. −રી સ્ક્રી॰ માથા ઉપર વાળનેા ગુચ્છા (૨) ટોપીની કારની ઝૂલ. [–ઉતરાવી,-લેવરાવવી = ખાધા પૂરી થતાં કેશ કપાવી નાખવા. -રાખવી = વાળ વધારવા (૨)માથાના કેશ ન કપાવવાની બાધા રાખવી.]−ં વિ॰ ખાખરિયું; ખાખરાંવાળું
બાયડી સ્ત્રી॰ [હૈ. વાઢ્યા] ખાઈ ડી; સ્ત્રી (૨) પત્ની બાયલું વિ॰ [બાઈ + લું] નામર્દ; બીકણ (૨) બૈરીને વા. –લાઈ સ્ત્રી, લાવેડા પું′૦૧૦ ખાયલા જેવું વર્તન બાયસ પું॰ [જુ બાઇસ] સખખ
|
ખાયું ન॰ [સર॰ હિં. ચાઁ, મ. વાણ] નરઘાંની જોડમાંનું નાનું ખાયા પું॰ (સુ.) ખાયલા; હીજડા [અદાલતનું વકીલ મંડળ ખાર પું॰ [સર૦ મ. વાર્ = જખમ]બંદૂક વગેરેને અવાજ (૨)[.] બાર ન॰ [સં. દ્વાર, વાર્; પ્રા.] બારણું (૨) આંગણું (૩) ડેલી. [—ઉઘાડવાં=બારણાં ખેાલવાં.—દેવું = બારણું બંધ કરવું.—ભિડાવવાં= બારણાં વાસી દેવાં.]
બાફવું સક્રિજીએ બાક]પાણીમાં ઉકાળીને રાંધવું(૨)[લા.] ચૂંથી નાખવું; બગાડી મુકવું; ગોટો વાળવા બાફ્રાઈ શ્રી કેાઈ (માનાર્થે)
બાબ પું॰ [મ.] પ્રકરણ; ભાગ (૨) વિષય; મુદ્દો; ખાખત
બાબરિયાવાડ ન૦ (સં.) સૌરાષ્ટ્રના એક ભાગ બાબરિયું,બાબરી, – જુએ ‘બાબરાં’માં ખાખવારી સ્ક્રી॰ [[.] વર્ગીકરણ
બાબસ્તા વિ॰ જુએ વાઞસ્તું] સંબંધી; સગું બાબા હું એક જાતના ભીલ
૫૯૪
[શબ્દ
આખા પું॰ [[.] સંત સાધુ કે વૃદ્ધ માટે વપરાતા આદરસૂચક બાબાગાડી શ્રી॰ [બા+ગાડી] નાનાં છે।કરાંની ગાડી બાબાવાકથ ન॰ [ખોખા + વાક] ખાખાનું – આપ્ત પુરુષનું વાકય કે કથન; વેદવાકય જેવું સ્વતઃસિદ્ધ વાકય બાબાશાહી વિ॰ [H. વાવા+શાહી] હલકું; બેલું; નકામું (૨) વિ॰ પું॰ વડોદરા રાજ્યમાં પહેલાં ચાલતા (સિક્કો) બાબાશી વિ॰ જુએ ખાખાશાહી
આબિલાન પું૦ (સં.) એક પ્રાચીન પ્રદેશ
ખાખી વિ॰ એક મુસલમાન રાજવંશનું
આબુ પું [સર॰ હિં, મ., વૅ.; ા. યાવા પરથી ] બંગાળી માટે કે ઉપરી અમલદાર માટે વપરાતા શબ્દ (૨) ખાળે; છે।કરા (૩) (સં.) પુરુષનું એક નામ. ગીરી સ્રી બાબુ- મેટા માણસ જેવું વર્તન
આએ અ॰ [Ī.] ખાખતમાં; વિષે; અંગે
આમા પું॰ તાતા; રેટલેા (ખાળભાષા) (૨) [સર॰ હિં.; મેં.] નાના છેાકરે; બાળક (૩)ધાવણેા છેકરા (સ્ત્રી॰ બેબી) ખામ ન॰ [બ્ર'ક્ષી ] એક જાતને। વેલે (૨) [fĚ.] વામ (૩)

ખાર વિ॰ [É. વાર્; ઞા. વાર] ‘૧૨’.[—કાળાં ને તેર લાગા = માલની કિંમત કરતાં લાગા – જકાતવેરા વધારે હોય તે.ખારનું ચેાથ કરવું = અણઘડપણાથી કામ ઊંધું મારવું. ”નું ચેાથ (કરતાં) આવવું = કાંઈ પણ આવડવું. -પાદશાહી =જુએ ખાર બાદશાહી. -અંદરનાં પાણી પીધાં હોવાં=ઘણી મુસાફરી કરીને ચતુર તથા પાવરધા થયા હોવું. -ખાદશાહી=સંપૂર્ણ સુખચેન. –બાપની વેજા =એક એકથી જુદા મતના – પરસ્પર મેળ ન ખાય એવા માણસેાના સમૂહ; જેમાં બધા હક કરનારા હોય પણ કામ કરનાર કાઈ ન હોય. “ભૈયા ને તેર ચોકા= વર્ણભેદ – આભડછેટની અતિશયતા. –મણની બાજરી = પૂરતું હોવું તે; સુખચેન; નિશ્ચિતપણું. “મણની સંભળાવવી = મેટી ખરાખ ગાળ ભાંડવી. -વરસનું=ન્નુવાન ને જેમભર્યું (ઉદા૦ ખાર વરસનેા બેડા છે). -વરસે = ઘણે લાંબે વખતે – ગાળે. -વાગવા = આવી બનવું; આફત આવી પડવી. બારે દરવાજા ખુલ્લા=ધરમાં ગમે ત્યાં જઈ શકાયું, ગમે ત્યાં જવાની છૂટ હોવી. બારે દહાડા ને બત્રીસે ઘડી=હરહંમેશ. મારે ને ચારે=સદાકાળ. બારે ભાગોળેા માકળી=પૂરી છૂટ; પૂરી સ્વતંત્રતા. બારે મહિના ને તેરે કાળ=હંમેશાં; આખું વર્ષ. બારે મેહ ઊલટવા=ભારે વરસાદ થવા. બારે મેહ વરસવા =ભારે વરસાદ થવે (૨) સર્વ પ્રકારે રિદ્ધિસિદ્ધિ પ્રાપ્ત થવી. બારે વાટ ખુલ્લી =જુએ બારે દરવાજા ખુલ્લા.] ૦પેજ વિ

Page #640

બારકસ].
૫૯૫
[બાલકબુદ્ધિ
[બાર+પેજ (કું.)] બાર પૃષ્ઠવાળું. ૦માસી વિ૦ બાર માસનું સ્ત્રી- બારિસ્ટરનો ધંધો કે કામકાજ (૨) સ્ત્રી બારે માસ ફૂલ આપતો એક છોડ. ૦મું વિ૦ ક્રમમાં | બારી સ્ત્રી [દ્વાર, બાર] હવા અજવાળા માટે મકાનની ભીંતમાં) અગિયાર પછીનું (૨) ન મરનારને બારમે દિવસ કે તે દિવસે કરાતું બાકું (૨) નાનું બારણું (૩)[લા.] છટકવાનું બારું, બહાનું કરાતી ક્રિયા-વરે. [–કરવું = કાંઈ નહિ. ઉદા. એ શું બાપનું બારીક વિ૦ [1] ઝીણું; સૂક્ષ્મ (૨) પાતળું (જેમ કે, સૂતર, બારમું કરવાનો છે?).] - ચંદ્રમા પું [લા.] અણબનાવ; કપડું) (૩) કદમાં નાનું (જેમ કે, સેપારી, દાણે ઈ૦)(૪)[લા.] વિરોધ. [–હાવો]. ૦૫–સ) સ્ત્રી [સં. ઢાઢરી; પ્રા. વારસ = કટોકટીનું અગત્યનું. [-કામ = ઝીણું કારીગરીનું કામ, –નજર ૧૨મું] બારમી તિથિ, દ્વાદશી. [–નાખવી = સરવણીને દહાડે = ઊંડી ને ચારે તરફ ફરતી દાંછે. –વખત, સમય = કટોકટીને સંબંધીઓ તરફથી રકમ આપવી. -બેસવી = દુર્દશા થવી. સમય; અણુને પ્રસંગ.] -કાઈ, કી સ્ત્રી, બારીકપણું -વહેચવી = સગાંસંબંધીને સરવાણીને દહાડે નાણાં વહેંચવાં. બારીગર વિ૦ લુચ્ચે ખટપટી; ઉઠાવગીર --હોવી = કામ કરવાને કંટાળે હો.]
બાર ન [દ્વાર, બાર] બંદરમાં પેસવાને માર્ગ (૨) બારણું રસ્તો બારકસ ન૦ [f. વારા] માલ લઈ જનાર વહાણ
(૩) છટકવાની બારી; બહાનું બારખલી(–ળી) વિ. ઓછી આંકણીનું –મહેસૂલનું (૨) સ્ત્રી | બારૂત પું[] ફડવાને દારૂ. ૦દાન ૧૦ દારૂ રાખવાનું શિંગડું માફી જમીન
બારે વફાત j[બાર + .
વેત] મહમદ પેગંબરની પુણ્યતિથિબારગાહ સ્ત્રી [il.] દરબાર; મેટા માણસની હજાર
(બાર દિવસ) એક તહેવાર [(૨) બારે રસ્તે; બધી રીતે બારગીર ૫૦ [.] ઘડેસવાર સૈનેક (શિલેદારથી ઊલટ – જેનો | બારેજાટ અ૦ [બાર+વાટ] અસ્તવ્યસ્ત; ઠેકાણા કે ઢંગધડા વગર ઘડે, સામાન વગેરે માલિક પૂરાં પાડે છે)
બારૈયે પું[બાર ૩િ૦ પરથી] બાર હાથને સાકટ બારડ ૫૦, ડી સ્ત્રી [સર૦ મ.] નેતરું
બારૈયે (રૈ') j૦ [બહાર રહેવું ?] બહાર રખડત રહી ચેરી બારણું ન [. વાર; મા. વાર] દ્વાર; દરવાજે. [બારણું ઉઘાડાં | કે લૂંટ કરનાર (૨) ઠાકરડાની એક જાત (૩) [જુઓ બહારવું] ને ખાળે ડૂચા = બેટી કસર કરવી; પૈસાનું નુકસાન વેઠવું અને | ઝાડુ દેનાર તથા સંડાસ વાળનાર – ભંગી પાઈને બચાવવી. બારણું ઉઘાડા રહેવાં = ઘર ચાલુ રહેવું; | બારેટ (રા') ૫૦ એ નામની એક જાત કે તેમની અટક (૨) વંશવેલો ચાલતો રહે.બારણાં –ણું) કેકતા કે પૂછતા આવવું | પૃ૦ ભાટચારણ માટે વપરાતે એક માનવાચક શબદ, ૦ણ સ્ત્રી, = ઘર પૂછીને આવવું વગર નોતર્યો આપમેળે આવવું. બારણ | બારેટ સ્ત્રી કે બારેટની પની
[૧૧૨ કવાં. બારણાં તોડી પાડવાં = તકાદે કરે; ચાંપતી - | બાત(તે)રસે વિ૦ [ા. વારસુત્તરસંગ (સં. ઢાઢરોત્તર રાત)] વારંવાર ઉઘરાણી કરવી. (એવું) બારણું કાળું કરવું (એના) | બાત્રા ન૦ [બાર +૩રર (સં.)] બાર ટકા કરતાં વધારે વ્યાજ ઘરમાં જવું (ગુસ્સામાં ને નકાર બતાવવા). બારણે જવું = ઘર | ઘણું ભારે વ્યાજ બહાર જવું (૨) ટી પેશાબની હાજતે જવું. બારણે તાળાં | બારેબાર અ૦ [બાર = બારણું પરથી ?] પરંભારુંલાગલું જ; વગર દેવાવાં=નસંતાન જવું સત્યાનાશ જવું. બારણે દી રહે = પૂછ્યું કે કદ્ધ કર્યું. --
રિયું વિ૦ બારેબાર - પૂછડ્યા વિનાનું વંશ રહે (૨) ઘરની કીર્તિ વગેરે રહેવી, બારણે પહોર દહાડે | બાલ પું. [૪] વાળ. તેડ(-) j૦ (વાળ તૂટવાથી થત ચ, બારણે બપોર ચડવા=બહાર દિવસ કયારનો શરૂ | મનાતો) એક જાતનો ઉલ્લે થઈ જ ને ઘરમાં હજુ સૂઈ રહેવું. બારણે બેસવું = ચાંપીને બાલ(–ળ) વિ. [i] ઉંમરમાં નાનું (૨) નાદાન; છોકરવાદ (૩) ઉધરાણી કરવી; તકાદો કર. બારણે હાથી ઝૂલવા ઘણા પુંછેકરો (૪) ન૦ બાળક. ૦૩ નટુ નાનું છોકરું (૨) પં. શ્રીમંત હોવું.]
છોકરો. ૦કબુદ્ધિ વિ૦ બાળકબુદ્ધિ. ૦ગેપાલ પુ. ગોવાળનો બારદાન ન [fr] જેમાં માલ ભર્યો હોય તે ખાલી બાંધણ કે | કરો (૨) (સં.) શ્રીકૃષ્ણ. ૦ચમ્ સ્ત્રી બાળકેની સેના પડે પાત્ર, અથવા તેનું તોલ. [–ભારે થવું =ામેજ વધે.]. રચાતી) શિસ્તબદ્ધ મંડળી; “યસ્કાઉટ', ‘ગર્લગાઈડ'. બુદ્ધિ બારનીશ(-સ) પં. [સર૦ ૫.] બારનશીનું કામ કરનારે કાર- વિ૦ (૨) સ્ત્રી, જુઓ છોકરમત (૩) બાળકની કાચી બુદ્ધિ. કુન. –ી–સી) સ્ત્રી [સર૦ મે.] કાગળની આવકજાવક ભાવ . બાલપણું, ભાષા સ્ત્રી બાળકની કે બાળક જેવી નેધવાની ચાપડી (૨) તે નેધવાનું કામ
ભાષા. મરણ નવ બાળકનું કે તે અવસ્થામાં થતું મરણ; બાળભારપેજ,બારમાસી, બારમું, બારશ(–સ)જુઓ બાર વિ૦માં મરણ. ૦મંદિર ન, જુઓ બાળમંદિર. ૦માનસ ન બાળકનું બાર(–સ) શું ન [બાર + ; સર૦ fહં. વારસિTI] એક માનસ-મને વ્યાપાર વગેરે; “ચાઈલ્ડ-સાઇકૅલેજ.’૦માસિકન. જાતનું હરણ
બાલગી માસિક. ૦મુકુંદ પું. (સં.) બાળકૃષ્ણ; શ્રીકૃષ્ણ. બારસાખ સ્ત્રી [બાર (બારણું) +સાખ] બારણાનું ચોકઠું
ગ કું. બાળકોને થતો (તે ઉંમરને) રેગ. ૦વાડી સ્ત્રી, બારસીંગું ન૦ જુઓ બારશનું
બાલમંદિર; ડિરગાર્ટન”. વાર્તા સ્ત્રી બાળકે માટેની વાર્તા. બારાક્ષરી, બારાખડી સ્ત્રી [બાર + અક્ષર; સર૦ હિં.
વાડી ] વિય પં. બાળકને વેચવાં તે. ૦વ્યાકરણ ન૦ બાલાપગી દરેક વ્યંજનમાં બાર સ્વર ઉમેરી બનાવેલાં પદ [પૂજા વ્યાકરણ. ૦શાલા(–ળા) સ્ત્રી બાળક માટેની પ્રાથમિક બારાપૂજા સ્ત્રી [બારું + પૂજ] નાળિયેરી પૂનમે કરાતી દરિયાની | શાળા,બાળમંદિર. શિક્ષણન.બાળકનું –બાળબુદ્ધિને અનુરૂપ બારિયે પુંએક જાતને ભીલ
શિક્ષણ. ૦સખા મું. બાળસ્નેહી; બાળમિત્ર (૨) બાળકોને બારિસ્ટર પં. [છું. વૅરિસ્ટર] વિલાયતની પદવીવાળ વકીલ. -રી | મિત્ર, સાહિત્ય નવ બાળકને યોગ્ય – બાલેપગી સાહિય.

Page #641

બાલગીર]
[બાહુક
સૂર્ય પંસવારને સૂરજ, સ્નેહી પુજુઓ બાલસખા. બાવન વિ૦ [પ્રા. વન (સં. દ્વાપન્ચારાત)] પર'. વીર વિ હત્યા સ્ત્રી બાળકની હત્યા કે તે કર્યાનું પાપ. [-લાગવી] બહાદુર, બળવાન. –ની સ્ત્રી બાવનને સમુદાય (૨) ગુજરાતી બાલગીર ૫૦ [જુઓ બારગીર] ડેસ્વાર સૈનિક જેવા) ઉત્સાહી મૂળાક્ષર (૩) શરૂઆતમાં કમસર ગુજરાતી મૂળાક્ષરોવાળા બહાદુર બાળક પ્રશંસા માટે વપરાય છે. ઉદા“ખરે બાલગીર બાવન લોકને સમૂહ
બાવનાચંદન ન. [વન (સં.) + ચંદ્રન (સં.)] એક જાતની સુખડ બાલગેપાલ પું, બાલચમ સ્ત્રી, જુઓ બાલ'માં
બાવની સ્ત્રી, જુઓ બાવનમાં
[બેબાકળું બાલછઠ ન [હિ.] જુઓ જટામાંસી
બાવરું (બ) વિ૦ [પ્રા. વાડ (સં. થાવુ); સર૦ હિં, મ. વાવI] બાલટી(–દી) સ્ત્રી [પો. Balde; f, મ.] ડોલ
બાવલું બા') નવ[ફે. વાદ્ધમા] પૂતળું (૨) [3] બાઉલું; અડણ. બાલબુદ્ધિ વ૦ (૨) સ્ત્રી [સં.] જુઓ “બાલ'માં
(૩) (સુ.) ચિત્ર. [–ખેલવું = પૂતળાને ઉઘાડવાની ક્રિયા કરવી. બાલમ ૫૦ [દિ.] વહાલમ; આશક (૨). પતિ. ૦પેચ પુ. ફાંકડા | -મૂકવું =મારક તરીકે પૂતળું સ્થાપવું.] દેખાવા પાઘડી ઉપર રાખેલો વાંકે પેચ-અટે
બાવળ, –ળિયે ૫૦ [td. વગુત્ર; વવું] એક કાંટાવાળું વૃક્ષ. બાલ મંદિર, ૦માનસ, માસિક, મુકુંદ, ગ, વાડી, | [–ો , વાવ = કજિયાનાં બી વાવવાં.] કાંટ સ્ત્રી બાવળી.
વાર્તા, વિક્રય, વ્યાકરણ, શાલા(--ળા), શિક્ષણ, -ળી સ્ત્રી અને બાવાવાળી જગા કે બાવળનું જંગલ
સખા, સાહિત્ય, સૂર્ય, નેહી, હત્યા જુઓ “બાલમાં બાવળે વિ૦ (કા.) કાળા અને ધોળા અથવા લાલ અને ધોળા બાલા(-ળા) સ્ત્રી [સં.] છોકરી (૨) (૧૬) વર્ષની અંદરની સ્ત્રી રંગને ઘડે બાલાગેલું વ. [બાલ પરથી ?] રાંક; દયામણું (મે) [મૃતિ | બાવં પં(કા.) ભાઈ સાથે લડે એવો માણસ (એક ગાળ) બાલાજી ! [સં. વા] કૃષ્ણના બાળસ્વરૂપની - બાળગપાળની બાવી સ્ત્રી [જુઓ બા] સાધુડી; બાવો થયેલી કે બાવાની સ્ત્રી બાલાપ [સં.] સવારને આતપ- તાપ
બાવીશ-સ) વિ. [વા. વાવોસ, સં. ઢાવિરાતિ] ‘૨૨' બાલાતંગ ! [.] જીનને ખેંચી બાંધવાને ટે
બાવું ન૦ કરોળિયાનું જાળું. [-પાડવું = બાવું બાળ્યું હોય તે બાલાબર ન [[.] એક જાતનું અગરખું
સાફ કરવું. -બાઝવું = મકાનમાં આવું થયું.] બાલાર્ક પું[i] બાલસૂર્ય; ઊગતો સૂર્ય
બા પુત્ર [જુઓ બાપ] સાધુ (૨) બાપ. [બાવા આદમ= બાલાશ –શી) સ્ત્રી. [. વાઈરૂરી = વધવું; મોટા થવું તે] | ઘણે વૃદ્ધ પુરુષ (૨) મળ પુરુષ (ખ્રિસ્તી માન્યતા પ્રમાણે). સંભાળ; બરદાસ્ત [–કરવી,રાખવી,લેવી.
બાવા આદમ વખત = ઘણે જુને જમાને. બાવા-ટોપી = બાલા(–ળા)શ્રમ ૫૦; ન [સં.] બાળક માટે આશ્રમ બાવાઓ પહેરે છે તેવી કાન ને કપોળ ઢંકાય તેવી ટોપી. બાવાનાં બાલાસ,૦ગાડી સ્ત્રી [છું. વેંઢાસ્ટ; સર૦ હેં. વાઇસ-ટેન] રેલની બેઉ કે બંને બગડવાં = બધી રીતે બગડવું; આ કે તે કેઈનું કાંઈ
સડક સમારવા સામાન લઈ જતી ખાસ ગાડી - ભારખાનું ન સુધરવું. બાવા કે બા થવું = સંન્યાસી થવું (૨) જંજાળ છોડી બાલાં ૧૦ બ૦ ૧૦ ડાફરિયાં; ફાંફાં (૨) આલાંબાલા; બહાનાં. નિશ્ચિત થવું.બા ઊઠથો બગલમાં હાથ = બાવાને ચિંતા શી? [-કાઢવાં, બતાવવાં = બહાનાં બનાવવાં – કાઢવાં, -મારવાં –ના એટલે બદલી નાચી = એકે કર્યું એટલે બીજાએ કર્યું; = આમ તેમ નકામું છે ફાંફાં મારવાં.]
મોટાએ કર્યું એટલે નાનાએ કર્યું; દેખાદેખી કરવું તે.]. બાલિકા સ્ત્રી [સં.] બાળા; છોકરી
બા બકરે j૦ સુકાન ફેરવવાને દાંડે; વીણે બાલિશ વિ૦ [.] બાળકના જેવું; છોકરવાદ; નાદાન; બેસમજ. બાષ્કલ-ળ) વિ૦ [૩] ફરે ૬; વંઠેલ (૨) ખાઉધરું. બાલ(-)ડું ન [બાલ પરથી] બાળક (લાડમાં)
બા૫ ન૦ [.] બાફ, વરાળ (૨) ધુમ્મસ (૩) આંસુ બાલેશરી સ્ત્રીજુઓ બેરસલ્લી
બાપાયન, બાષ્પીભવન ન૦ [i] પ્રવાહીની વરાળ થવી - તેમ બાલંદુ પં. [સં.] બાળ-ચંદ્ર; બીજને ચંદ્રમાં
થઈ ઊડી જવું તે
[ઢવું; ગંધાવું.] બાલાચિત વિ. [સં.] બાળકને છાજે એવું (૨) બાલિશ; નાદાન | બાસ સ્ત્રી[હું] વાસ; ગંધ (૨) દુર્ગધ. [-આવવી, મારવી = બાલોદ્યાન -[i. ર૦મ.] બાળકને ખેલવાનું ઉદ્યાન –બગીચા બાસટી, ૦૯ સ્ત્રી. [૬. વેટિકન ?] બેસવાની લાંબી પાટલી બાલો(–)પગી વિ[.]બાળકોને ઉપયોગી – તેમના ખપનું બાસઠ વિ૦ [પ્રા. વાસટ્ટ (સં. દ્વાપાઈ)] ૬૨ બાલકની સ્ત્રી[૬.] છજું જરૂખે (૨) નાટકશાળા ઈ૦માં છો બાસમતી પુંબ૦૧૦ ચાખા કે ડાંગરની એક સારી ગણાતી જાત જેવું (પ્રેક્ષકો માટે) ખાસ સ્થાન
બાસા પુત્ર સાર; તત્વ
[દૂધની એક વાની બાલ્ય ન૦, કાલ(–ળ), –લ્યાવસ્થા સ્ત્રી [સં.] બાળપણ બાસું(–સૂ)દી સ્ત્રી. [રાર I.; હિં. વધી ] ઉકાળીને કરાતી બાલ્યું ન [જુઓ બાદલું] બેટા કસબનું ગળું
બાસ્કેટ બોલ પં. [૬.] દડાથી રમાતી એક વિલાયતી રમત બાવચણ સ્ત્રી, જુઓ ‘બાવમાં
બાસ્ત પુંડ [. વાસ્ટ] એક જાતનું સુતરાઉ કાપડ.[બાસ્તા જેવું બાવચી સ્ત્રી, – પં. [સં. વાવો; સર૦ મ.] એક વનસ્પતિ = ખૂબળું -- વરછ.]
[ હિં] બહાર બાવચે ૫૦ એ નામની જાતને પુરુષ. –ચણ સ્ત્રી તેની સ્ત્રી | બહિત-હી,-હેર અ૦ + [પ્રા. વાહિર (સં. વહે; સર૦ મ., બાવટ ૫૦ એક અનાજ
[ભાગ | બાહુ છું. [સં.] બાવડું (૨) હાથ (૩) (ગ.) આકૃતિની બાજુ. બાવડું [d. વા; સર૦ મ. વાવટા] ખભા અને કેણી વચ્ચેનો | બલ(-) ૧૦ હાથનું જોર બાવણ સ્ત્રી બાલી (બાવો'નું સ્ત્રી )
બાહુક ૫૦ [] વાંદરો (૨) ગાંટે --- વર–બિહામણો માણસ

Page #642

બાહુબલ(ળ)].
૫૯૭
[બાણું
(૩) (સં.) કટકે કરડયા પછી નળે ધારણ કરેલું નામ (૪) [લા.] સ્ત્રી બાળપણમાં થયેલી વિધવા વિવાહ ૫૦ બાળલગ્ન. વૈદબાહુક જેવું - બાઘુ માણસ
-ઘ) પં. નાનાં કરાંને વૈદ. ૦શાળા સ્ત્રી બાલમંદિર, બાહુબલ(ળ) ન૦ [સં.] જુઓ બાહુમાં
શિક્ષક ૫૦ બાળકનો શિક્ષક. શિક્ષણ ન૦ નાનાં બાળકનું બાહુલ્ય ન૦ [4] બહુપણું; બહુલતા
શિક્ષણ. ૦રખા !૦ જુઓ બાલસખા. ૦સહિયર સ્ત્રી, બાહેર અ૦ +[જુઓ બાહિર] બહાર [ હોશિયારી બાળપણની અથવા બાળપણથી થયેલી સહિયર. સંગાથી, બાહોશ વિ. [FT.] ચાલાક, હોશિયાર. -શી સ્ત્રી, ચાલાકી; સંઘાતી વેટ (૨)૫૦ બાળપણથી સાથે હોય એવું; બાળસખા. બાહ્ય વિ. [સં.] બહારનું. ૦ગેળ વિ૦ જુઓ બહિર્ગોળ, છતઃ | હ ! નાનપણમાં બંધાયેલે પરસ્પર સ્નેહ. ૦હી !
અ૦ બહારથી; બહારની બાજુએથી. છતા સ્ત્રી૦, ૦ત્વ ન૦. બાળપણને નેહી. હઠ સ્ત્રી બાળકની કે બાળકના જેવી હઠ. -હ્યાચાર ૫૦ [+માચાર] બહારનો આચાર. -હ્યાભંતર હત્યા સ્ત્રી, જુઓ બાલહત્યા વિ૦ (૨) અ૦ [ + અત્યંતર] બહારનું ને અંદરનું. -હ્યાંગ ન૦ | બાળધું નવ (કા.) બળદ વાછડાનું ધણ – તેમને સમૂહ [+અંગ] જુઓ બહિરંગ. –હ્યાંતર અ [ + ઝંતર] બહાર અને | બાળ નિશાળ, ૦૫,૦૫–ણું), પિયાં,૦પેથી, બચ્ચાં, અંદર.-હાંતલંપિકા સ્ત્રી[ + મંત×ffma] બહિર્લીપેડા અને | બુદ્ધિ,૦ધ, બેબી, બ્રહ્મચારી,ભાવ, ભાષા, ભેગ, અંતર્લીપિકા બંને હોય તે ઉખાણા (જુઓ બહિર્લીપિકા). ભાગ્ય, મરણ, મંદિર, ભાસિક, મિત્ર, કરંટ(કા), -હોપચાર પું. [+૩૫૨] બહારને ઉપચાર [પાસે બડખ) | ૦રંડા, રાજા, બેગ, લક, લગ્ન, લીલા, વર્ગ, બલિ -લી), પૃ. [સં.] એક પ્રાચીન દેશ (અફઘાનિસ્તાન | વાર્તા, વિધવા જુઓ “બાળ’માં બાળ વિ૦ (૨) પું; નવ જુઓ બાલ –ળ). ઉખાણે ૫૦ | બાળવું સક્રિ. [જુઓ બળવું, તેનું પ્રેરક] બળે એમ કરવું, બાળકો માટે રમૂજભરી કડીઓ; ખાણ. ૦ઉછેર મું. બાળકને | લગાડવું (૨) [લા.].-થી કંટાળીને દૂર કરવું કે ગમે તેમ કરી પતવવું ઉછેરવાં તે. ૦૭ ૫૦; ન૦ બાલક. ૦કબુદ્ધિ સ્ત્રીઅપરિપકવ | કે બાજુએ કરવું બુદ્ધિ, અણસમજુપણું. ૦કી સ્ત્રી, નાની છોકરી. કુંવારું વિ૦ બાળ શાળા, શિક્ષક, શિક્ષણ જુઓ “બાળમાં નાનપણથી કુંવારું. ૦કેળવણી સ્ત્રી બાળકેની કેળવણી. ક્રીડા બાળશિયું વિ. બાળક જેવું કે જેવડું; બાલિશ સ્ત્રી૦, ૦ખેલ પુ. બાળકની રમત. ગુનેગારી સ્ત્રી બાળગુના બાળ સખા, સહિયર, સંગાથી, સંઘાતી, સ્નેહ, કરવા કે થવા તે; “જુવેનાઇલ ડેલિંકજંલી'. ૦ગુને પુંક બાળક સ્નેહી, હઠ, હત્યા જુઓ “બાળ'માં ઉમરે થતો કે તેને ગુ. ગોપાળ નબ૦૧૦ છોકરાૐયાં. બાળા શ્રી. જુઓ બાલા
[- કુમારી હોવાપણું જેલ સ્ત્રી બાળગુના માટેની –બાળકો માટેની જેલ; રેફર્મેટરી’. | બાળાપણ ન [બાળ + પણું] બાળકપણું, અજ્ઞાનતા (૨) બાળા નિશાળ સ્ત્રી બાળમંદિર. ૦૫ સ્ત્રી બાળક પર અમીટ છે. | બાળાબંધ પું [બાળ બંધ] બાળકો કે [માટે વપરાય છે [-લેવી = (કા.) છ એક માસ સુધી બાળકે હુષ્ટપુષ્ટ ઊછરવું.] | બાળારાજ !૦ [બાળ +રાજા, સર૦ હિં. વાર = બાળ] બાળક ૦૫ણ –ણું) ન બચપણ; નાનપણ. પિયાં નબ૦૧૦ (કા.) બાળવર ૫૦ [બાળ +વર] બાળક ઉંમરને વર બાળકને કલાઈ કે એવી ધાતુનાં હાથે પહેરાવાનાં કડાં. ૦૫થી | બાળ સ્ત્રી બાળા (પ્રેમવાચક)
સ્ત્રી બાળકને વાંચતાં શીખવવા માટેનું પ્રથમ પુરતક (૨) [લા.] | બાળ હું ન હતુઓ બાલુ કોઈપણ વિષયનું પ્રાથમિક જ્ઞાન આપનાર પુસ્તક. બચ્ચાં | બાળું ભેળું વિ૦ [બાળ + ભોળું; મ, વામો] બાળક જેવું અણન બ૦ ૧૦ છોકરાં છેયાં. બુદ્ધિ વે(૨) સ્ત્રીજુઓ બાલ- | સમજુ ને ભેળું. [ બાદમાં ભેળાં જમાડવાં નાના બાળકના બુદ્ધિ. ૦ધ વિ.બાળકોને બેધ આપવા જેવું (૨) ઝટ સમજાય શ્રાદ્ધ દિવસે બાળને જમાડવાં (ભાદરવા વદ ૧૩).] તેવું (૩) સ્ત્રી દેવનાગરી લિપિ. ૦ધી વિ૦ ઝટ સમજાય તેવું | બાળરું વિ૦ [‘બાળ” ઉપરથી] જુવાન; નાની ઉંમરનું સહેલું (૨) દેવનાગરીમાં લખેલું. બ્રહ્મચારી ૫૦ બાળપણથી | બાળતિયું ન [બાળ +૩ત્તરીય ?] બળતિયું; બાળક નીચે રખાતું બ્રહ્મચર્ય પાળનારે.ભાવ . બાળપણું. ભાષા સ્ત્રી બાળકની | કપડું (ઝાડો પેશાબ કરે તે માટે) (૨) [લા.] સાવ ગંદું કપડું ભાષા. ૦ગ સવારની પૂજા પછી ઠાકોરજીને ધરાવાતી પ્રસાદી. | બાળપયેગી વિ. જુઓ બાપયેગી
[પાટલી ૦ ગ્ય વિ૦ બાળક ભેગવી કે માણી કે સમજી શકે એવું. | બાંક, ૦ (૦) ૫૦ સિર૦ મ.; . Banco પરથી] બેસવાની
મરણ ના બાળકઅવસ્થામાં મરણ. મંદિર ન૦ બાળકોને બાંકવું () સીક્રેટ + જુઓ બકવું તાલીમ આપવાની શાળા. ૦માસિક ૧૦ બાલાસિક. ૦મિત્ર | બાંકું (0) વિ. [હિં.] છેલ; ફાંકડું (૨) [પ્રા. વં(સં. વ)] ૫૦ બાળકોને મિત્ર (૨) બાળપણથી થયેલો કે બાળપણમાં | ડું વિચિત્ર મિજાજનું (૩) સાહસિક (૪) નાજુક (કામ).કાઈ મિત્ર, ૦૨૮(કા) વિ.સ્ત્રી(૨) સ્ત્રી બાલવિધવા. ૦રંડા | સ્ત્રી બાંકાપણું. –કેરાવ, -કલાલ પું. છેલબટાઉ નાનપણમાં પ્રાપ્ત થયેલું વિધવાપણું. ૦રાજા કુંવરાજપદને પામેલે | બાળ સ્ટ્રીટ [.] નમાજને સમય સૂચવવા મુલ્લાંએ કરેલો બાળક. ૦રેગ ૫૦ સામાન્ય રીતે બાળકોને થતા તે ઉંમરનો રોગ. | પિકાર[-પોકારવી] [કી (૨) લુચ્ચું; ખંધું (૩) સાહસિક ૦૯ ૫૦ બાળકને થતે લકવાને રેગ; “પેલિયો'. લગ્ન | બાંગડ (૦) વિ. [જુઓ બાંકું; સર૦ ëિ. વાંn] ઉદ્ધત, અવિનવ બાળપણમાં થતું લગ્ન, લીલા સ્ત્રી નાનપણની રમતગમત. | બાંગ (૦) ૦ (ચ.) તલના છોડનું સૂકું રાડું; બાળવાનું તલસરું વધુ સ્ત્રી બાળક ઉંમરની વહુ. ૦વર્ગ ૫૦ બાળકોને શીખ- | બાંગી ૫૦ [I.] બાંગ પોકારનાર મુલ્લાં
[ટલું વવાને (શાળાને શરૂને) વર્ગ. વાર્તા સ્ત્રી બાલવાર્તા. વિધવા | બાંગું (૦)વિ૦ [. ] (સુ.) જાઠા પડી ગયેલા હાથવાળું,

Page #643

બાંગો]
૫૯૮
[ બિનઅમલ
બાંગે (૧) પુંઠ પાણી વહેવાની કાવડ (૨) મેઈદંડાને છઠ્ઠો દાવ! =બંધ વડે જકડીને ચાલ્યા જવું (૨) બાંધીને લઈ જવું. બાંધી બાંઘ(–ઘે)ડવું, બાંઘાટવું (૦) અક્રિ. [૨૦] આરડવું (૨) ( દડીનું = બેવડા કાઠાનું; જાડા મજબૂત બાંધાનું (શરીર). બાંધી [લા.] બૂમ પાડીને - જોરથી રડવું
મૂઠી = સચવાઈ રહેલો ભાર –વકર. બાંધી લેવું =જવાબ બાંઝ (૦) ૦ [સર૦ હિં.] (હિમાલયનું) એક વૃક્ષ
આપતાં ગૂંચવાઈ જાય અથવા પિતાના જવાબથી પિતે બંધાઈ બાંટ (૦) ૧૦ સ્ત્રીઓને પહેરવાનું એક જાતનું રેશમી વસ્ત્ર (૨) જાય તેમ કરવું (૨) કબૂલત અથવા ઠરાવને વળગી રહે તેમ કરવું [હિં.] બાટ; કાટલાંને સટ (૩) [વા. વંટ (સં. વ7)] કાંટા; (૩) તાબે કરવું; વશીકરણ કરવું. બાંધી વાત = ઉઘાડી ન પડેલી ખુપરા (૪) પં. [જુઓ બાટ] એક મીઠી વાની બાટ (૫) -ન પાડવાની વાત. બાંધ્યું મ= (બૈરાંઓમાં) એક વાર જમ[સર૦ હિં.] એક વનસ્પતિ (ખેતરમાં નકામી ઊગે છે)
વાનું વ્રત. બાંધે પગ = એક જગાએ લાંબો વખત સ્થિર રહેવું બાંટવું (૦) ૧૦ [‘બાંટું ઉપરથી] એક ઝાડવું (૨) સક્રિ. [સં. તે. બાં રૂપિયે = આખે રૂપિયે (પરચૂરણ નહીં).] વંટ; સર૦ હિં. ઊંટના] વહેંચવું
બાંધે (૦) ૫૦ [‘બાંધવું' પરથી] બંધારણ; કાઠું (૨) બંધન બાંટું (૯) વિ[જુઓ બાંઠ; સર૦ મ. વાંz] બરાબર ન વધેલું; | બાબલાઈ, બાંબલી (૧) સ્ત્રી, જુઓ બામલાઈ કણસલાં બંધાયેલ નહિ તેવું (૨) ન૦ થોડા વરસાદને લીધે તેવો બાંબુ છું. [૪.] પિલો વાંસ; બાબુ રહેલે જુવારબાજરીને છોડ
બાંભ(–) (૯) પં. પિચ પથ્થર બાંઠ –ડિયું (૯) વિ[4., પ્રા. ચં] ઠીંગણું, ગટ્ટ; બાઠું બાંય (બ૦) સ્ત્રી [સં. વાદુ ઉપરથી; સર૦ હિં.વાંઢ] હાથને બાંધિયું () વિ૦ જુએ બાંડું (૨) ન૦ ટુંકી બાંયનું પહેરણ, ઢાંકો અંગરખા, ચાળી વગેરેને ભાગ (૨) હાથ (૩) [લા.] - j૦ જુઓ બાંડે
મદદ. [-ઝાલવી, પકડવી = મદદ કરવી; સહાય થવું.] ઘર બાંડું (૦) વિ૦ [સર૦ હિં. વાં[] પૂંછડી વગરનું (૨) વરવું પુજામીન; જમાન. ૦ધરી સ્ત્રી જામીનગીરી. ૦વર પુ. જાનમાં (કાંઈક અપૂર્ણતાને લીધે) (૩) ખુલું, ઉઘાડું (તરવાર). –ડો ગયેલો જાન જેનું લગ્ન પણ સાથે સાથે થઈ જાય તે j૦ [સર૦ મ. વાંટા] મુસલમાન (તુચ્છકારવાચક)
બાયું ન [‘બાંય' ઉપરથી] કમાડને જડવામાં આવતો આડો લાટ બાંદડી, બાંદી (૨) સ્ત્રી [સર૦ fહું., મ. (સં., ગ્રા. યંતી; I. (૨) [fહું, વાર્થો] નરઘાનું બાયું વં)] ગુલામડી
બિગડવું અ૦િ [વિરાટના; મ. વિઘટ] + જુઓ બગડવું બાંધ(૦) પં. [જુઓ બાંધવું] પુસ્ત; પાળ (૨) બંધ. કામ ન બિગાડ કું. [fહું, સર૦ મ. વિઘાર] જુઓ બગાડ બાંધવા-ચણવાનું કામ. ૦૮ શ્રી બાંધવું ને છોડવું તે (૨) બિચારું વિ૦ [1. વેવાઈ] બીચારું; દુઃખી; રાંક; બાપડું [લા.] તોડ; છૂટ મૂકવી તે; માંડવાળ. [–ની વાત = એકએકના | બિછા(વ્ય)ત સ્ત્રી [‘બિછાવવું' ઉપરથી; સર૦ મ. વિછીથ7] પેચમાં રમવાની વાત (૨) ડાહ્યા અને અનુભવીની સલાહ લેવી | પાથરણું; જાજમ પડે એવી વિકટ વાત (૩) માંડવાળ કરવા યોગ્ય બાબત.] ૦ણ | બિછાનું ન૦ [‘બિછાવવું' પરથી; સર૦ હિં. વિદાવન, વિછના; સ્ત્રી બાંધવાનું કપડું (૨) બંધન; ગાંઠ. ૦ણી સ્ત્રી બાંધવાની | મ. વિછ(–ોના] પાથરણું; બિછાવવાનું કાંઈક વસ્ત્ર (૨) પથારી રીત (૨) બંધામણી (૩) રચના; ઇબારત (૪) વચ્ચે વચ્ચે | [-પાથરવું, બિછાવવું). ચત સ્ત્રીજુઓ બિછાત બાંધીને જુદા રંગ રંગવાની રીત (૫) તેવી રીતે રંગેલું કપડું બાંધણું | બિછાવટ ન૦ [‘બિછાવવું' પરથી] બિછાવવું તે (૬) ઈછાવે; કઈ શરતથી બંધાવું તે; કંટ્રાટની શરત કે બંધન. | બિછાવડાવવું સક્રિ. “બિછાવવુંનું પ્રેરક (-આપવી). ૦ણીગર ૫૦ બાંધણી રંગનાર. ૦ણું ન બાંધીને બિછાવવું સક્રેટ [. વિ + છાય; સર૦ .િ વિંછીના, મ. રંગેલું કપડું (૨) વેર; અંટસ. [બાંધણાં છેઠવાં = નમતું આપવું; વિછવગે] પાથરવું. [બિછાવાવું અક્રિ. (કર્મણ)] હારી – થાકીને છોડી દેવું.].
બિનેરી સ્ત્રી બોરાનું ઝાડ. -ર ન [સં. વીનપૂર પ્રા. વિના; બાંધલું (૦) ન૦ કબ્રસ્તાન; મશાન
સર૦ હિંવિનti] એક ફળ બાંધવ j૦ [સં.] ભાઈ (૨) સગે
બિઝિક સ્ત્રી [{.] પત્તાંની એક રમત બાંધવું (૯) સકે. [સં. વધ] બંધ વડે કોઈ વસ્તુને જકડવી, | બિઠ, લવણ ૧૦ [i] એક જાતનું બનાવટી મીઠું જેમ કે, હાથપગ બાંધવા (૨) કઈ વસ્તુ પર (તેને લપેટીને કે | બિહાર સ્ત્રી અવરેહની માંડ (સંગીત) અંદર લઈ લઈને) બંધ લગાવો. જેમ કે, પડીકા પર દેરી બિહાલ પું[સં.) બિલાડી બાંધો; પિટલી બાંધવી (૩) કાયદે, નિયમ, વચન, શરત ઈરાની | બિડાવવું સક્રિક, બિડાવું અશ્કેિટ બીડવું નું પ્રેરક ને કર્મણિ મર્યાદામાં -બંધનમાં મૂકવું; તેની હદમાં રાખવું-અતરવું | બિન કું. [.] દીકરો (કેને દીકરે એ કહેવા માટે પ્રાયઃ અંકુશમાં લેવું (૪) બનાવવું, રચવું (જેમ કે, ઘર, દીવાલ, પુલ, { (ફારસીની રીતે) આ વપરાય છે. જેમ કે, હરિલાલ છગનલાલ પાઘડી, ફેટે ઈ૦) (૫) કેાઈ પાયા કે આધાર ઉપર કપના, | બિન કૃષ્ણદાસ; મહમદ બિન કાસિમ) તર્ક કે આશા રચવી. જેમ કે, તર્ક બાંધો, આશા બાંધવી (૬) | બિન અ [સર૦ હિં., H.; સં. વિના, પ્રા. વિI] વિણ; વિના (૨) નક્કી કરવું; ઠરાવવું. જેમ કે, એમને ત્યાં મહિનાનું કામ બાંધ્યું સમાસમાં પૂર્વપદ તરીકે નિષેધ કે અભાવ સૂચવે છે. અટકાવ છે; વાર બાંધવા (૭) સાથે લઈ જવા એકઠું કરવું. જેમ કે, સૈ ! વિ૦ પ્રતિબંધ કે રોકાણ વિનાનું, અદાલતી વિ૦ અદાલતના પિતાપિતાનાં પાપપુણ્ય બાંધશે. [બાંધી આબરૂ = ઉઘાડી ન ! ક્ષેત્રનું નહિ એવું, ‘એકસ્ટ્રા જ્યુડિશિયલ'. અનુભવી વિ૦ અનુપડેલી આબરૂ. બાંધી કમરનું = કટિબદ્ધ; તૈયાર. બાંધી જવું | ભવરહિત. ૦અમલ પં. (કાયદાથી) અમલ કરવો જોઈએ ને

Page #644

બિનઅંગત]
[બિલાવલ
ન થાય તે અમલ ન થવો તે; “નૈન-ફીઝન્સ'. અંગત વિ૦ | બિરયાની સ્ત્રી [.] એક મુસલમાની વાની અંગત નહિ એવું. ૦આવડત સ્ત્રી આવડતને અભાવ; અના- | બિરંજ પું[T; સર૦ હિં.] કેસરી ભાત (૨) [વ્યંગમાં] ખીચડી વડત. ૦ઉપજાઉ વે ઉપજાઉ નહિ એવું. ૦કાયદેસર વિ૦ બિરાજમાન વિ. [૩. વિરાજમાન] બિરાજતું; બિરાજેલું (૨) અ૦ કાયદેસર નહિ એવું. ખબરદારી સ્ત્રી, અસાવધતા. બિરાજવું અગ્નેિહ . વિરાન; સર૦ હિં. વિરાનના] બેસવું ચૂક અ૦ અચૂક. ૦જકાતી વિ૦ જકાત વિનાનું. જરૂરિયાત | (માનવાચક) (૨)શૈભવું
[પધરાવવું સ્ત્રી જરૂરિયાતને અભાવ. જરૂરી વિ૦ જરૂર વગરનું; નકામું. બિરાજાવવું સક્રિટ [‘બિરાજવું'નું પ્રેરક] બિરાજે એમ કરવું; જવાબદાર વિ૦ જવાબદારી વિનાનું બેપરવા. (-રી સ્ત્રી ). બિરાદર ૫૦ [..] ભાઈ (૨) સાથી; ભાઈબંધ (૩) [લા.] જામિ(–મી)ની વિ. જેમાં જામિન ન લઈ શકાય એવું; “ન- | સામ્યવાદી. ~રી સ્ત્રી ભાઈચારો (૨) ન્યાત (૩) ભાઈચારાબેલેબલ” (ગુને ઇ૦). જોખમી વિ. જોખમ વિનાનું. તકરાર | વાળો સમાજ વિ.(૨)અ૦ તકરાર વગર. તાક(કા)ત વિ૦ તાકાત વિનાનું. બિરાનું વિ૦ [સર૦ હિં, મ. વિરાના] પારકું
તારી વિ૦ તાર વિનાનું, ‘વાયરલેસ’. તાલીમી વિ૦ તાલીમ | બિરદ ન [સં. વિદ્; પ્રા.] બિરદ; ટેક કે કેળવણી વિનાનું, તૈયારી સ્ત્રી તૈયારીને અભાવ. ૦ધમાં | બિલ ન૦ [ā] ગુફા, કાતર (૨) દર વિક જુઓ બિનમજહબી. ૦૫ગારદાર, ૦૫ગારી વિ૦ પગાર બિલ ન૦ [$.] ભરતિયું; આપેલા માલની કે કરેલી સેવાની વિનાનું. પાય()દાર વિ અધ્ધર; પાયા વિનાનું. ૦૫ાસા- કિંમતને આંકડો (૨) નવા કાયદાને ખરડે. [–આવવું = દાર વિ૦ પાસા ન હોય કે ન પડે એવું. ભાડાનું ઘર ન૦ ખરીદીને કે ખર્ચનો આંકડો નક્કી થા (૨) બિલનાં નાણાં [લા.] કેદખાનું. ૦મજહબી વિ૦ મજહબના ક્ષેત્ર બહારનું -તે ભરવાની માગણી આવવી (૩) નવા કાયદાનો ખરડો ધારાવિનાનું, “સેકયુલર'. ૦માહિતગાર વિ૦ માહિતગાર નહિ એવું; સભામાં દાખલ થે. -કરવું = બિલ બનાવવું; લેણા પૈસા અજાણ. ૦રાજદ્વારી વિ૦ રાજદ્વારી નહિ એવું. ૦રોજગારી માગવા તેને આંકડે લખો.–ફાડવું =બિલને આંકડો કાગળ સ્ત્રીબેકારી. લશ્કરી વિ૦ લશ્કરી નહિ એવું. ૦લાયક વિ૦ પર મૂકીને તે બલબુકમાંથી ફાડી આપો.–બનાવવું =(બિલલાયક નહિ એવું, લાયકાત વિનાનું; “અનકૅલિફાઇડ'. ૦વાકેફ બુકમાં) બિલ લખવું.] બુક સ્ત્રી [છું.] બિલને કાગળ કરી વિ૦ અણવાકેફ. ૦વારસી વિ૦ જુઓ નાવારસી. શરતી વિ૦ આપવાની તેની બાંધેલી રોકડી કે ચોપડી [સંપૂર્ણતઃ; સાવ શરત વિનાનું. સલામત વિ૦ સલામતી વગરનું. હથિયાર- | બિલકુલ અ [..] જરા પણ (નકારાત્મક વાકયમાં) (૨) (~રી) વિ. અશસ્ત્ર; હથિયાર વગરનું
બિલ-બુક સ્ત્રી. [૬] જુઓ “બિલમાં બિના સ્ત્રી [મ.] બીન; હકીકત (૨) બનાવ
બિલંદી પં. [સર૦ મ; T.વૃષ્ઠી પરથી] દીપચંદી તાલ બિનાવવું (બિ”) સક્રિટ બનવું'નું પ્રેરક
બિલંબી સ્ત્રી [સર૦ મ.] એક ફળ બિબેક પું[.]એક કામચેષ્ટા – ગમતાં છતાં અગમે કે અના- બિલાડી સ્ત્રી [પ્રા. વિરાટ (સં. વિદાઢ)] બિલાડાની માદા કે દર યા છણકે બતાવે તે
કઈ બિલાડું (૨) કૂવામાં પડેલું વાસણ કાઢવાનું આંકડાવાળું બિભાસ પું. [સર૦ .] એક રાગ
એક સાધન (૩)વહાણનું લંગર, [-આડી ઊતરવી = અપશુકન બિભીષિકા સ્ત્રી [સં.] ધમકી
થવા.-જેવી આંખ માંજરી આંખ, –ના પેટમાં ખીર ન ટકાવી બિમોઈ સ્ત્રી [બે પરથી?] આંધળી ચાકણ
= ખાનગી વાત મનમાં રાખવાની રવાભાવિક અશક્તિ હોવી. બિયાબાન ન [.] બિયાબાં, પાણી વગરને પ્રદેશ; જંગલ -નું બળિયું = સાથે ને સાથે રાખી, સાચવવી પડતી વસ્તુ. બિયાબારું ન૦ [પ્રા. વા (સં. ઢા, ઢ)+ ગ્રા. વાર (સં. દ્વારા ] -ને દૂધ ભળાવવું =હાથે કરીને ખેવુંચોરને ઘેર ગાડાં છોડવાં.
જ્યોતિષમાં સામી પ્રતિ દાખવતે બે અને બારને જોગ (૨) –ને પાછલે પગ = સાવ પોચું કે પાછું પડતું-ડરક હોવું તે. સામી પ્રીત; અણબનાવ. [બિયાબારાની પ્રીત = અણબનાવ; -મૂકવી = કૂવામાં તે નામનું સાધન કી શેધવું (૨) તે પ્રમાણે સામી પ્રીત. - પડવું = અણબનાવ થ.]
ભારે જહેમતથી કોઈ માણસને શોધવું. કાળી બિલાડી = દુષ્ટ બિયાબાં ૧૦ જુઓ બિયાબાન [સમહ; વાવવા માટેનાં બી અપશુકનિયાળ સ્ત્રી. બીકણ બિલાડી = એક જ બીકણ.] અને બિયારણ,બિયા(–વું). [પ્ર. વીમસં. વીન] અનેક બીજાને ટોપ ૫૦ વરસાદમાં ઊગતી ધોળાશપડતી છત્રી જેવી વસ્તુ. બિયું ન [પ્રા. વીએ; સં. વન] બી; બીજ. – પં. ઠળિયો [બિલાડીના ટોપની જેમ ઊગી નીકળવું) = મેટી સંખ્યામાં (૨) એક ઝાડ
પણ ક્ષણજીવી હેય એ રીતે (ઉદભવવું).] બિરદ ન [જુઓ બિરુદ] પ્રતિજ્ઞા, ટેક (૨) યશ; ખ્યાતિ (૩) | બિલાડું ન [જુઓ બિલાડી] એક ચોપગું; બિડાલ. [બિલાડાં ગદ્યપદ્યમય રાજસ્તુતિ. ૦દાર વિ૦ બિરદ રાખનાર–પાળનાર. આવવાં = આંખે મેશના લપરડા થવા. બિલાડાં ખેંચવાં, -દાઈ સ્ત્રી ટેકીલાપણું (3) (૨) પં. બિરદ ગાનારો; બારેટ. ચીતરવાં, તાણવાં =ગમે તેમ લખવું કે લીટા તાણવા. બિલાડી -દાલ(ળ) વિ. પોતાને ટેક સાચવે તેવું. –દાવલિ-લી,- થવાં જુઓ બિલાડાં આવવાં. બિલાડાં બેલવો (પેટમાં) = -ળિ,–ળી) સ્ત્રી યશની કથા; પ્રશંસાનાં ગીત.–દાવવું સક્રિ. કકડીને ભૂખ લાગવી. (કોથળામાંથી) બિલાડું કાઢવું = કાંઈક. ગુણગાન કે સ્તુતિ કરવી (૨)[લા.] વગોવવું, ભાંડવું
અણધારી વાત કાઢવી કે જેથી રંગમાં ભંગ જેવું થાય.] – બિરમંડી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
૫. નરજાતિનું બિલાડું બિરમોલા સ્ત્રી [સરવે મ. વિરવાઝા] એક જંગલી વનસ્પતિ | બિલાવલ ૫૦ [ā] એક રાગ

Page #645

બિલિયર્ડ]
[બીટ
બિલિયન [.] એક વિલાયતી રમત
-રેપવું, વાવવું =મૂળ ઘાલવું, પાયો નાખવો.] બિલિયાન નવ પાસા પાડેલ હીરે
બી. એ. સ્ત્રી [૬.] યુનિવર્સિટીની (વિનયનની) એક પદવી કે તે બિલોર . [મ. વિર૫; સર૦ હિં. વિ-); મ.] એક | માટેની પરીક્ષા (૨) પૃ. તે પદવીવાળો
જાતને પાસાદાર જાડે કાચ. -રી વિ બિલોરનું બનેલું. -રી | બી. એ. સ્ત્રી [૪.] યુનિવર્સિટીની ખેતીની) એક પદવી કે તેની કાચ પુત્ર બિલોર
પરીક્ષા (૨) પું. તે પદવીવાળો બિલ્ડિંગ નટ [છું.] મકાન; ઇમારત
[વેત | બી.એસસી. સ્ત્રી [.] યુનિવર્સિટીની (વિજ્ઞાનની) એક પદવી બિલ્લસ ન [સર૦ હિં. વિશ્રત(. વાઢિરત); મ. વિઠ્ઠ(૮)] કે તે માટેની પરીક્ષા (૨) ૫૦ તે પદવીવાળો બિલ્લી સ્ત્રી [f.] બિલાડી
બીક (બી) સ્ત્રી [બીયું” ઉપરથી; સર૦ મ. વિહીન] ભય; દાહબિલું વિ૦ [જુઓ બિલ્લી] ચાલાક; લુચ્ચું (૨) ન [સં. વિ= | શત [બતાવવી, રાખવી.] ૦ણ(–ણું) વિ૦ બી જાય તેવું;
જુદું પાડવું] એક ઈંટના ઓસારની ભીંત [–ભરી લેવું = વચમાં | ડરપક. [બીકણ બિલાડી = સાવ બીકણ.]. પાતળી દીવાલ ચણી લેવી.].
બી. કોમ. સ્ત્રી. [૬.] યુનિવર્સિટીની એક (વાણિજ્યની) પદવી બિલ્લે પૃ[સર૦ હિં, મ.વિન્ઝા] ચાંદ (૨) [લા.] ઉપાધિ પદવી | કે તે માટેની પરીક્ષા (૨) પું. તે પદવીવાળો બિલ્વ ન૦ સં.બીલીનું ઝાડ. ૦૫ત્ર ન તેનું પાન
બીચ અ૦ [ફે. વિ; સર૦ હિં, મ.] વચ્ચે [ જાતનું ખંજર બિવડા(–રા)વવું (બિ”) સક્રિ. બીનું પ્રેરક
બીચ ૫૦ [સરવે હિં. વિઘુમા, મ. વિવવા (સં. વૃશ્ચિમ)] એક બિશપ [૬.] એક – અમુક દરજજાને ખ્રિસ્તી ધર્માધિકારી બીચારું વિ૦ [.] જુઓ બિચારું બિસ ન [i.] કમળને રેસ કે રેસાવાળો દાંડે
બીજી(બુ)ના ૫૦ બ૦ ૧૦ [જુઓ વીછુવા; સર૦ હિં. વિદ્યુમબિસમાર વિ૦ [સર૦ હિં. વર્તમાર; વિકમરના (સં. વિષ્ણુ)] (–41)] સ્ત્રીઓનું પગના અંગૂઠાનું ઘરેણું વિમૃત; વિસારી મૂકેલું
બીજ સ્ત્રી [પ્રા. વિશ્વમા; વિરૂના (. દ્વિતીયા)] પડવા પછીની બિરસાત સ્ત્રી [..] વિસાત પૂંજી
- બીજી તિથિ(૨Tલા. સુદ બીજને ચંદ્ર[જેવી = સુદ બીજને બિસ્કિ–સ્ફોટ સ્ત્રી. [૬.] એક નાસ્તાની વાની
ચંદ્ર જેવો (૨) મંગળ શુકન થવા. – ચંદ્ર = મંગળ શુકન; બિસ્તરે, બિસ્ત્રોપું [%ા. વિસ્ત૨] બિછાનું; પથારી. [–બાંધ, | ચડતીનું પ્રથમ પદ.] -લપેટ = જવા-ઊપડવા તૈયાર થવું.]
બીજ ન[સં.] જુઓ બી (૨) મનુષ્યદેહનું બીજ – વીર્યનું બિંદુ (૩) બિસ્મથ ન [૬.] એક મૂળધાતુ (૨. વિ.)
[લ.] ઓલાદ (૪) વર્ણ અક્ષર (૫) બીજમંત્ર (૬) સમીકરણનું બિસ્મિલ વિ. [મ.] ઘાયલ; તરફડતું
બીજ - “રૂટ’ (ગ.) (૭) નાટકના કે કથાના વસ્તુનું મૂળ. ૦ક ન૦ બિસ્મિલા શ૦મ [.] અલાના નામથી. [કરવું = બિસ્મિ- બિલ ભરતિયું (૨) બીજ (૩) (સં.) કબીરને એક ભજનસંગ્રહ. હલાનો મંત્ર બોલી ઝબે કરવું (૨) આરોગવું.] .
કોશ(–ષ) j૦ બીજને અણુ (૨)બીજની કથળી. ૦ગણિત બિહાગ કું. [સર૦ હિં, મ.] એક રાગ. કડે ૫૦ [સર૦ હિં. નઅક્ષરગણિત; “ઍજીબ્રા'. ડું ન નાની થેલી (૨) તેના faહીં, મ. વિહાર] એક રાગ
આકારને પ્રાણી કે વનસ્પતિના શરીરનો કોશ. ૦૫ત્ર નવ બીજ બિહામણું વિ૦ [2. વીદ્દ (સં. મf) ઉપરથી] ભયંકર
ઉપરનું પાંદડું, ભૂમિતિ સ્ત્રી‘ઑલિટિકલ ક્લેમેટી' (ગ.). બિહારી વિ૦ જુઓ વિહારી (૨)બિહાર પ્રાંતનું કે તેને લગતું (૩) ૦મંત્ર ૫૦ ગૂઢ મંત્ર, જેમાં કઈ દેવને પ્રસન્ન કરવાની શક્તિ ૫૦ બિહારને વતની (૪) સ્ત્રી, બિહારની બોલી
માનેલી હોય છે. માર્ગ પુંવામમાર્ગને એક ભેદ. ૦માગ બિહાવવું સક્રિ. [વા. વીહ (સં. મી) ઉપરથી] + બિવડાવવું વિત્ર બીજ માર્ગનું અનુયાયી. ૦૩૫ વિ૦ બીજ જેવું. ૦લ વેવ બિંદડી સ્ત્રી (જુઓ બિંદી] ટપકું (૨) જુઓ બેંગી
બીવાળું (૨) સ્ત્રી [સર૦ fહં.] તલવાર (ઠાકરડાઓમાં વિશેષબિદી સ્ત્રી [સં. વિહુ ઉપરથી] બીનકી; ચાંઈ (૨) અનુસ્વારનું નામમાં આવે છે.)
[પરણનાર વર ટપકું બિંદુ
બીજવર પું૦ [બીજું +વર] [સર૦ મ. વિનવર] બીજી વાર બિંદુ ન૦ [.]ટીપું ટપકું (૨) મીડું(૩) નાટકમાં અવાંતર કથાનું | બીજાણુ પં. [સં. ચીન + અg] બીજને સૂક્ષ્મ અંશ – અણુ; બીજ (૪) પુંઠ સંગીતને એક અલંકાર. [-ને સિધુ = રજનું | “પર” ગજ.] ૦૫થ પું‘લોકસ' (ગ)
બીજાનયન ન૦ [.] સમીકરણનું બીજ બળવું તે (ગ) - બિબ ન [ā] જેનું પ્રતિબિંબ પડછું હોય તે (૨) સૂર્યચંદ્રનું મંડળ | બીજાશય ન [i. વીન + મારા] બી નો આશય કે સ્થાન;
(૩) ધિલેડું (૪) છાયા; પ્રતિમા–બા ૫૦ એક છંદ. -બાકાર ઓવરી' (વ. વિ.) વિ૦ [+બાળR] મેળ (૨) ૫૦ ગોળ આકાર. –બાકૃતિ સ્ત્રી બીજાંકુર પું[સં.] બીમાંથી ફુટેલો ફણગો [+ માત] બિંબાકાર.—બિત વિ૦ જેનું બિંબ પડયું હોય તેવું. બીડ ન[. વીન + અંz] બીજનું અંડ રૂપ; “એલ્યુલ' (વ.વિ.) -બે(બ)ષ્ટા(–છી) વિ૦ બિંબ– ઘિલોડા જેવા હેઠવાળી | બીજું વિ૦ [પ્રા. વિંફાન (સં. દ્વિતીય)] દ્વિતીય (૨) જુદી જાતનું બી ન૦ [કા. વગ (. વીન)] બિયું; બીજ (૨)[લા.) મૂળ; મૂળ (૩) અ૦ વળી; વધારામાં. [-ઘર કરવું = ફરી પરણવું. બીજે કારણ (૩) અ [સરવે હિં. મી) પણવળી. [-ઊગી નીકળવું = | બેસાડવું = નાતરે દેવું (બૈરાને).] -હું વિ૦ જેડિયું ફળવું ફાયદાકારક નીવડવું. --નાખવું = જુઓ બી રોપવું. | બીટ ૦ [સર૦ fહ. (. વિષા; ત્રા. વિઠ્ઠD] છાણ (૨) પક્ષીની - મોહવું= પાયા ઉખેડી નાખવો(૨)નાશ કરે; અંત આણો . | અઘાર (૩) [.] એક કંદ

Page #646

બીડ ]
ખીરુ ન॰ [સર૰ મેં.]ઘાસની જમીન; ચરા (૨) કાચું ભરતનું લેğ બીઢવું સ૰ક્રિ॰ [સર॰ બીડી; હિં. મૌના ] બંધ કરવું (૨) પરબીડિયામાં મૂકી તે બંધ કરવું
બીડી સ્ક્રી॰ [ત્રા. વીટી (સં. વીટી)] પાનબીડી (૨) તમાકુની બીડી. [આપવી =રા આપવી. ખાવી = પાનબીડી ખાવી. –પીવી =તમાકુની બીડી ફૂંકવી. -વાળવી=પાનબીડી બનાવવી (૨) તમાકુની બીડી બનાવવી.]
બીહું ન॰ [જુએ બીડી] મેાટી પાનબીડી. [–ઉપાડવું, ઝડપવું = ભારે કામ કરવાનું માથે લેવું. -ફેરવવું = અમુક કામ કરવાનું આહવાન કરવા બધાની સામે બીડું ધરવું; જે તે કામ કરવાનું માથે લે તે એ બીડું ઉપાડે.]−ડા પું॰ [‘બીડું’ ઉપરથી] કાગળે ઘાલેલું મેટું પરબીડિયું
૬૦૧
ખાધું [સં. મીત, પ્રા. ચૌ]િ ‘બધું'નું ભૂતકાળ; ખીન્યું (૨) વિ॰ બધેલું. -ઘેલ(-g) (બી') વિ॰ ડરેલું; બાનેલ
ખાન ન॰; સ્ત્રી॰ [તું. વીળા; સર૦ Ēિ., મ.] એક વાદ્ય, વીણા. ૦કાર પું॰ બીન વગાડનાર ઉસ્તાદ
બીનકી સ્ક્રી॰ [‘બિંદુ’ ઉપરથી] બિંદી; ટપકી; ચાંઈ બીનગા પું॰ [સર॰ મેં. વિના] ધાતુનું નાનું પ્યાલું ખીનવું (બી') અક્રિ॰ [જીએ બધું; સર૦ ફે. ઘુળ = બનેલું] બીયું; ડરવું
[ શ્રુતશકની
ચેાંકવું; ગભરાવું
[(–મુકાવવી, મૂકવી) બી, સી, જી, ન॰[.] ક્ષયરેગ અંગેની એક રસી –દવા. બુક સ્ત્રી॰ [.] પુસ્તક; ચેાપડી. કીપિંગ ન॰ નામું રાખવું તે; હિસાબી કામ. ૦પાસ્ટ ન॰ ખાસ ઓછા દરે (ચાપડી ઇ॰ જેવું) મેાકલવાની ટપાલની એક રીત કે તેમ માકલેલું તે. (–કરવું), બાઇન્ડર પુંચે પડીએ બાંધવાનું કામ કરનારા. માઇન્ટિંગ ન॰ ચેાપડીએ બાંધવાનું કામ. સેલર પું॰ ચેાપડીએ વેચનાર બુકાટવું સક્રિ॰ [‘સૂકા’ ઉપરથી] બૂકે બુકે ખાવું કે ફાકવું બુકાની સ્ત્રી॰ દાઢી અને ગાલ ઉપર આવી રહે તેમ માથે કપડું બાંધવું તે [—બાંધવી]
બુકાવું અક્રિ॰, વવું સક્રિ॰ ‘બૂકવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક બુકાવેક ન૦ [સર॰ પ્રા. બુધ =ગર્જવું] તૈયારીની ધમાલ બુકિંગ લેવા તે

20
પાત્ર
[ ]રેલવેમાં ટિકિટ આપવી કે રવાના કરવાના માલ [[ભરવા, મારવા = ફાકા મારવા.] ભુક્કો પું॰ [રે. વુધા; સર॰હિં., મેં. બુધī] ફાંકા; કાળિયા. બુખાર પું॰ [મ.] તાવ; વર મુજદિલ વિ॰ [[.] બીકણ [સ્ક્રી॰ બુઝુર્ગં હોવું તે ગુજરગ વિ॰ [જુએ બુઝુર્ગ] ધરડું; વયે વૃદ્ધ(૨) અનુભવી. –ગી બુઝારું ન॰ [રે. વુડ્ડાળ = ઢાંકણ] પાણીના માટલા ઉપર ઢાંકવાનું [ મુજ્ઞવિળ] બૂઝવવું; એલવવું બુઝાવવું સક્રિ॰ [સર॰ ફે. વુાળ= ઢાંકવું તે; હિં. યુવાના, મ. મુઝાવું અક્રિ॰ [ બુઝાવવું] એલાવું બુઝુર્ગ વિ॰, “ગીં શ્રી॰ [I.] જુએ ‘ખુજરગ’માં બુટલેલ પું॰[, વટજીર્ ?] બટલર; ગારાના રંધવારે (૨) [‘ખૂટ’ ઉપરથી] બુટ વગેરે ચડાવી જાંગલા જેવા થઈને ફરતા માણસ બુઠ્ઠાદાર વિ॰ બુટ્ટીદાર; નકશી – ભાતવાળું બુટ્ટી સ્રી॰ [જુએ બુટ] (કાનની) બુટ (૨) [હિં. સ્યૂટી, મેં. યુટી] નાના બુટ્ટો-ભાત (૩)[સર॰ હિં. ઘૂંટી, મ. ડ્યુટી, –ટ્ટી] વિચિત્ર -ચમકારિક ગુણવાળી વનસ્પતિ (૪) [લા.] અકસીર ઉપાય (પ) મહાચતુર અને પહેાંચેલ માણસ. [સૂંઘાડવી = સમજાવી દેવું; યુક્તિથી પેાતાના મતનું કરી લેવું (૨) પલીતે ચાંપવા;ઉશ્કેરવું.] દાર વિ॰ છુટ્ટા – ભરતવાળું
બીના સ્ત્રી નુ બના [બીનાના ઉપરી અમલદાર બીની સી॰ [ા.] લશ્કરના માખરાના ભાગ, વાળા પુંઠ બાનેલ(-i) (બી') ૧૦ [‘બીનવું’નું ભટ્ટ] ડરેલ; બીધેલ બન્યું ક્રે॰ ‘બીનવું’નું ભુ॰ કા૦
બીબડી સ્ક્રી॰ એક ફુલવેલ (૨) બીબી (તુચ્છકારમાં) બીબા ગર,છાપ,૦ઢાળ,॰પાઢ,બીબશાળા જીએ ‘બીમું’માં ખાખી સ્ત્રી॰ [ī.] મુસલમાનની સ્ત્રી (૨) ખાનદાન મુસલમાન સ્ત્રી. ॰ાયું વિ॰ બીબીના પેટનું; ખાનદાન ઘરનું બાલ્યું ન॰ [સં. વિવ] કેાઈ આકૃતિ ઢાળવાનું ચાકડું (૨) કાઈ આકૃતિછાપવાનું કોતરેલું સાધન (3) છાપવાને સીસાને અક્ષર; ‘ટાઇપ’(૪) [લા.] નને, પ્રતિકૃતિ [બીબાં ગોઠવવાં = છાપવા માટેના સીસાના અક્ષર (ટાઇપ) ગાઠવવા; ‘કંપાઝ કરવું.’ –છેડવાં – ગેાઠવેલાં બીબાંને તેમના ખાનામાં પાછાં મૂકી દેવાં. બીજું પડવું = બાબા પ્રમણે આકૃતિ છપાવી કે ઊઠવી.] –બાગર પું॰ બીબાપાડ; ‘મેાલ્ડર’. –બાછાપ,-બાઢાળ સ્ક્રી બીબાં ઢાળવાં તે(૨) વિ॰ એકસરખું; નકલિયું. “બાપાય પું॰
છુટ્ટો પું॰ [સર॰ હિં. ચૂટા, મેં. ચુંટ,–ટા] ભરત કે વણાટમાં ફૂલના જેવા આકાર (૨) [લા.] મનનેા તરંગ. [ઊઠવા, સૂઝવા = મનમાં તરંગ થવા; કલ્પના જાગવી.]
|
બુઠ્ઠું વિ॰ [સર॰ મ. યુંઠા (સં. વંઠ=ગટ્ટું ઉપરથી ] ધાર વગરનું (૨) [લા.] જાડી બુદ્ધિનું (૩) લાગણી વગરનું
બુઢ્ઢા પું॰ [સર॰ fહૈં., મેં. સુટ્ટા] ભુટ્ટો; મકાઈ દાડા (૨) [‘બુઠ્ઠું' ઉપરથી] બુઠ્ઠો માણસ
બીબાં પાડનાર. –મશાળા સ્ક્રી॰ છાપખાનાનાં બીબાં ઢાળવાનું કારખાનું [ભૂંડું; શરમભરેલું. છતા સ્ત્રી૦, ૦૫ણું ન૦ બીભત્સ વિ॰ [i.] ચીતરી ચડે તેવું (૨) બિહામણું; ઘાર (3) ખીમાર વિ॰ [ા.] માંદું. [-પઢવું=માંદું થયું.] ૦ખાનું ન॰ ઇસ્પિતાલ.–રી સ્ત્રી॰ માંદગી.[~આવવી = માંદું થયું. –લાગવી, -વળગવી = રોગ વળગવા (૨) ખલા – પીડા વળગવી.] ખીર સ્ક્રી॰ [.] એક વિલાયતી (પીવાને) દારૂ બાલ ન॰ જુએ ‘બલ' [.]
બીલી સ્ત્રી॰ [ત્રા. વિલ્હ (સં. ચિત્ત્વ)] એક ઝાડ કે એનાં પાદડાં. ૦પત્ર ન૦ બીલીનું પાન. –જું ન॰ બીલીનું ફળ ખાવું (બી') અક્રિ॰ [પ્રા. વીદ્દ (સં. મૌ] ડરવું; બીનવું (૨)
અડથલ વિ॰ [સર૦ મૈં. ચ્ય૩] બેવકૂક, મુર્ખ
બુઢાવું અક્રિ॰, -૪(-૧)વું સક્રિ॰ ‘ખુડવું’નું ભાવે ને પ્રેરક બુઢિયાળ વિ॰ [દ્દે. વુત્તૂિર = પાડો પરથી ?] બુડથલ બુઢાપા પું॰ [જીએ ખુલ્લું] બૂઢાપણું; ઘડપણ બુઠ્ઠું વિ॰ [સં. વૃદ્ધ, પ્રા. વુડ્ઝ] બુરું; ઘરડું બુત ન॰ [I.] મૂર્તિ; પ્રતિમા. ॰કું ન॰ કાળી ને લઠ્ઠ સ્ત્રી; હબસણ. ૦ખાનું ન॰ મંદેિર; દેવાલય. ૦પરસ્ત વિ॰ મૂર્તિપૂજક. ૦પરસ્તી સ્ત્રી॰ મૂર્તિપૂજ, શકની સ્ત્રી॰ [ા. રિાની] મૂર્તિખંડન

Page #647

બુતાન]
૬૦૨
[બુબારવ
બુતાન ન૦ [. વૃતાન] બેતાન; આળ (૨) [બટન પરથી {] | બુધ વિ. [] ડાહ્યું; વિદ્વાન (૨) પં. (સં.) એ નામને ગ્રહ (૩) બોરિયું
(૩) [મ. વૃતાન] બુતાન; આળ | બુધવાર (૪) વિદ્વાન; ડાહ્યો માણસ. ૦વાર પુંઠ અઠવાડિયાને બુતાનું ન૦ [ગ, વતાન] બુતાને (૨) [લા.] મેલી ફાટેલી પાઘડી ચોથો દિવસ. [બાપને બુધવાર = કશું નહિ, કાંઈ જ નહિ!] બુતાનો પું [મ. વતાનહ] ઝીણી ફાટેલી પાઘડીને ટુકડે બેતાનું વારિયું વિ૦ બુધવારં; બુધવારનું (૨) નટુ બુલવારે નીકળતું બુતારે ૫૦ [સર૦ મ] સાવરણે
છાપું. ૦વા વિ૦ બુધવારે આવતું કે શરૂ થતું બુદબુદ,-દો ૫૦ [.૩૦] પર . ૦૬ અક્રિટ પરપોટા થઈ | બુનિયાદ વિ. [] કુલીન; ખાનદાન (૨) સ્ત્રી પા; મૂળ.–દી ઊભરો આવ; “એફસ' (૨. વિ). –દાઉ વિ૦ બુદબુદે એવું. | સ્ત્રી, કુલીનતા; ખાનદાની (૨) વિ. પાયાનું; મૂળનું -દાટ પં. બુદબુધવું તે; એફર્વેસન્સ' (૨.વિ.)
બુન્નસ ન [મ. ટુર્ન] જુઓ બનૂસ બુદ્ધ વિ૦ [સં.] જ્ઞાતા; સમજુ (૨) જાગેલું (૩) જ્ઞાન પામેલું (૪) | બુભક્ષા સ્ત્રી[૪] ભુખ (૨) ભેગવવાની ઇરછા. -ક્ષિત વિ. ૫૦ (સં.) ગૌતમબુદ્ધ; બુદ્ધાવતાર (૫) સ્ત્રી (૫) બુદ્ધિ. યંતી ભૂખ્યું. –સુ વિ. [સં.] ભૂખ્યું (૨) ભેગની ઈરછાવાળું સ્ત્રી બુદ્ધનો જન્મદિવસ (એક તહેવાર). ૦૦ ન૦. ભક્તિ | બુમરાણ ન [બમ' ઉપરથી] બૂમાબૂમ; ઘાંટાઘાંટ; પિકાર સ્ત્રી બુદ્ધાવતાર માટેની ભક્તિ. ૦મંદિર ન૦ બુદ્ધાવતારનું–| બુમાટે સ્ત્રી; ન [બૂમ' ઉપરથી] વાયકા; અફવા (૨) પિકાર; તેમની પૂજા માટેનું મંદિર, શાસન ન બુદ્ધનો ઉપદેશ -શિક્ષણ; | બૂમ. – પં. બુમાટી બુદ્ધધર્મ. -દ્વાવતાર ૫. [+મવત] વિષ્ણુને નવો અવ| બુરખેશ વિ. [બુરખે +1. પોશ] બુરખો પહેરનાર તાર. [-ધર =ચૂપ રહેવું; બેથા ચાલ્યા વિના જોયા કરવું.] બુર ડું [. ગુર્જ](લાજ કાઢવા) ચહેરે ઢાંકવાનું જાળીવાળું બુદ્ધિ સ્ત્રી [.] વસ્તુને જાણવાની ચિત્તની આકલન કે સમજ- કપડું (૨) આખું શરીર ઢંકાય તેમ પડદે કરવાનું સીવેલું એક શક્તિ; અક્કલ; ચિત્તની એક વિભૂતિ(૨) સમજ; જ્ઞાન; વિવેક; વસ્ત્ર. [-નાખ, પહેર = બુરખ ઓઢવો.] ડહાપણ (૩) વિચાર. [-ખીલવી = બુદ્ધિનો વિકાસ થ. બુરજ પં. [મ. ૩] કિલ્લાના મથાળા પર તોપ ગઠવવા કાઢેલી -ચલાવવી = સમજવા પ્રયત્ન કરવા;અટકળ - અનુમાન કે તર્ક- અગાશી જેવી રાવઠી (૨) પુસ્ત; હાથણી
[જીત શક્તિનો ઉપયોગ કર -ચાલવી = સમજ પડવી; પહોંચ જવી. | બુરજી સ્ત્રી [‘બુરજ' ઉપરથી] શેતરંજની રમતમાં એક પ્રકારની -દોડાવવી = જુઓ બુદ્ધિ ચલાવવી, –ની ખાઈને આગળ | બુરાક સ્ત્રી, જુઓ બરાક(૨)[4] તાબૂતના દિવસોમાં કઢતી પરી = બેવકૂફ, –ને ભંડાર, સાગર = ઘણા બુદ્ધિશાળી માણસ(૨) બુરાખ સ્ત્રીજુઓ બુરાક [..] (૨) જુએ બુલાખ મૂર્ખશિરોમણિ (કટાક્ષમાં). -ફરવી, ફરી જવી = અવળી બુદ્ધિ બુરાનકેટ ૫૦ [છું. ત્રાઉનલોટ] એક જાતને ડગલો - એવરકેટ થવી. -બતાવવી = સલાહ આપવી (૨) ચાલાકી દેખાડવી.] | બુરાવવું સક્રિ, બુરાવું અ૦િ બરવું નું પ્રેરક ને કર્મણિ ૦ઉજાગર વિ૦ બુદ્ધિશાળી; કુશાગ્ર બુદ્ધિનું, ગમ્ય, ગોચર, | બુરાસ ન૦ [૬. ત્રરા; સર૦ હિં. યુહા] બ્રશ ૦ગ્રાહ્ય વિ૦ બુદ્ધિથી સમજી શકાય તેવું. ૦જીવી વિ. બુદ્ધિ ઉપર બુરીચુરી સ્ત્રી એક પક્ષી ગુજારો કરનાર શ્રમજીવીથી ઊલટું). તત્વ નવ પ્રકૃતિનું પ્રથમ | બુર્વા વિ૦ (૨) પં. [] સમાજના મધ્યમ વર્ગનું પરિણામ (સાંખ્ય), પુર:સર, ૦પૂર્વક અ૦ સમજ કે બુદ્ધિથી બુલહાગ [$] એક જાતને મેટો જબરે ગણાતે કૂતરે (૨) જાણીજોઈને. પુર:સરતા સ્ત્રી. પ્રધાન વિ૦ બુદ્ધિ | બુલડેઝર ન૦; પું[] પાવડા પિંડે જમીન દતું ને સરખી મુખ્ય જેમાં હોય તેવું; બુદ્ધિવાળું. પ્રગપુંબુદ્ધિને ઉપગ. કરતું જતું એક યંત્ર; યંત્રપાવડે
પ્રામાણ્ય ૧૦ બુદ્ધિને જ પ્રમાણ માનવી તે; બુદ્ધિગ્રાહ્ય | બુલબુલ ન૦ [.] એક પક્ષી. લાટ . બુલબુલના જે રવ તેટલું જ સત્ય એમ માનવું છે. પ્રામાણ્યવાદ પં. બુદ્ધિ | બુલંદ વિ. [1.] ભવ્ય (૨) ઊંચી યોગ્યતાવાળું (૩) મટે, પ્રામાણ્યા વાદ; “રૅશનલિઝમ'. પ્રામાણ્યવાદી વિ૦ (૨) ઊંચા (અવાજ) ૦બખ્ત વિ૦ ભારે નસીબદાર ૫૦ બુદ્ધિપ્રામાણ્યવાદમાં માનનાર. બલ(-ળ)ન, સમજશક્તિ | બુલાક(ખ) સ્ત્રી [તુ. પુછાW] બે નસકોરાં વચ્ચે પડદો (૨) (૨) શેતરંજની રમત. ૦ભેદ પુંબુદ્ધિનું ડામાડોળપણું, ગેરસમજ. | તેને વિહ (૩) તેમાં ઘાલેલી વાળી [પહેરાતું) એક વસ્ત્ર
ભ્રમ ૫૦ બુદ્ધિ ભ્રમિત – વિપરીત થઈ જવી તે. ૦ભ્રંશ કુંડ બુશકેટ ૫૦ [૬.]વિલાયતી ઘાટનું (કેડિયા જેવું અને કેટ તરીકે બુદ્ધિને નાણા, ૦મત્તા સ્ત્રી૦, ૦મત્વ નટુ બુદ્ધિમાન હોવાપણું. | બુદિ પું[‘બસટ’ ઉપરથીબસમારનાર; દિયેર ૦માન વિ૦ બુદ્ધિશાળી; અક્કલમંદ. ૦લક્ષણ ન૦ બુદ્ધિની | બુહારવું સક્રિ. [બુહારી' ઉપરથી] બહારવું. [બુહારાવું નિશાની. ૦વાદ ૫૦ જુઓ બુદ્ધિપ્રામાણ્યવાદ; “રૅશનલિઝમ”. (કર્મણિ, –વવું પ્રેરક).].
વાદી વિ૦ (૨) પં. બુદ્ધિવાદને લગતું કે તેમાં માનતું. (–દિતા | બુહારી સ્ત્રી [. વડારી, વોહારી] સાવરણી સ્ત્રી૦.) ૦વિકાસ ! બુદ્ધિ ખીલવી કે વધવી તે. વિલાસ | બુંદ પું. [ä. વિવું] એક બી, જેની કૅફી બને છે (૨) ન૦ ટીપું. ૫૦ ખાલી કે નકામે બુદ્ધિનો વ્યાપાર. વૈભવ પં. બુદ્ધિની દાણું . બ૦ ૧૦ જુઓ બુંદ પુત્ર શક્તિ કે તેની વિપુલતા; ભારે બુદ્ધિમત્તા. વ્યાપાર !૦] બુંદી સ્ત્રી [સર૦મ.] કળી; મોતીચૂર. [-પાઠવી = કળીની વાની બુદ્ધિને ઉપગ, શક્તિ સ્ત્રી બુદ્ધિની શક્તિ; બુદ્ધિબળ. | બનાવવી.] ને લાડુ છું. કળીને લાડુ-એક વાની
શાળી વિ૦ બુદ્ધિવાળું. સંપન્ન વિ૦ બુદ્ધિવાળું. ૦હીન | બુંદેલી સ્ત્રી, પશ્ચિમ હિંદની એક બેલી; બુંદેલખંડની બેલી. વિ૦ બુદ્ધિ વગરનું
-લે પૃ. એ નામની રજપૂત જાતિને માણસ બુદુબુદ . [ā] બુદબુદ; પરપોટો
બુબ સ્ત્રી (રે. કુંવા+બૂમ. –બાણ ન૦, –બાપાત, –બારવ

Page #648

આંખિયા ]
પું॰ ધેાંધાટ; શેારબકાર. –બિયે પું॰ મેટા અવાજવાળું ઢોલ બ્રૂ સ્ત્રી॰ એ; ગંધ [.] (૨) મુસલમાન સ્ત્રીના નામ પાછળ લગાડાય છે. ઉદા॰ મરિયમમુ. ખડી સ્ત્રી॰ જુએ બીબડી બૂક પું॰ [કે. યુTM] કાળિયા; બુકડો [ઝૂલતું ઘરેણું બૂક(ગ)ડી સ્ક્રી॰ [સર॰ મ. વુડી ઉપરથી] સ્ત્રીએના કાનનું એક બૂકડો પું॰ [‘બુકો’ ઉપરથી] કાળિયા [ચૂરણ મૂકણી સ્ત્રી॰ [સર॰ હિં. યુની, મેં. યુવળી, ચોળી] ભૂકી; ફાકી; બૂકવું સક્રિ॰ [સર॰ મેં. યુñ; હિં. ધૂળ = ભૂકો કરવો] ફાકવું
=
|
(ર)ઝટ ઝટ ખાવું
[ફા
બ્રૂકે પું॰ [વે. વુધા= મૂડી ? કે ભૂકા પરથી ?] બુક, મોટો કાળયો; ખૂગડી શ્રી જુએ મુકડી
મૂળણ ન॰ [જીએ અંગણ] અનાજના ગાડામાં પાથરવાની મેઢ અધલી સ્ત્રી॰ [બ્લુ બેઘરણું] બરણી
ખૂચ પું॰ [સર॰ મેં.; fä.] ડાટા કે તેનું એક જાતનું હલકું લાકડું (૨) [સર॰ મેં. ચૂ]પાનાંની એક રમત. [–ઉઘાડવે, કાઢવા, ખાલવે=બુચ દૂર કરી મેાં ઉઘાડવું. મારા=ડાટા ઘાલવે; અચ વડે બંધ કરવું.] ખૂચગ ન૦ એક પક્ષી
સૂચટ વિ॰ મુર્ખ (૨) કરવાદ ભૂચિયું વિ॰ જુએ બચ્ચું (૨) કાન વગરનું
૬૦૩

મહુડાના માર
ખૂબક વિ॰ સર૦ મ. વૂ ] બુદ્ધિ વિનાનું; જડ બ્રૂમ સ્ત્રી॰ [હૈ. ચુંવા; સર૦ મ. ચોંય, વોમ] ઘાંટા; ખરાડો; પોકાર (૨)અફવા. [–ઊડવી = બુમટો થવા; પેાકાર થવેા (૨)અફવા ફેલાવી. પડવી = પાકાર થવા (૨) ધા નાખતા અવાજ થવે. -પાડવી,મારવી = ઘાંટા પાડવા; ખેલાવવું(૨)રિયાદ કરવી.] -માબૂમ શ્રી॰ ઘાંટાઘાંટ; બુમરાણ. –માશાર પું॰ બુમરાણ ઝૂમણું ન॰ સુકવેલી (એક જાતની) માછલી
બૂમાબૂમ, બૂમાશેાર નુએ ‘અમ’માં ઝૂરવું સક્રિ॰ [સં. મેં ઉપરથી] પૂરવું રાઈ,શ સ્ત્રી॰ તુએ ‘ભૂરું’માં
[ભૂકા
|
બૂરી સ્ત્રી [સર॰ બુરું](ચ.) ખાવટાને છડવાથી નીકળતા છેડાંના બૂરું વિ॰ [સર॰ હિં, મૈં. બુર।] ખરાબ. –રાઈ(-શ) સ્ત્રી॰ દુષ્ટતા (૨) અણબનાવ [(૨)જુવારના દાણા પરનું કાતરું ભૂરું ન॰ [સર॰ હિં. ચૂJ; હ્રા. ચૂä પરથી ?] ધેાયેલી ઝીણી ખાંડ ખૂલું (ભૂ') ન॰ ગુદા; અહલું (૨) લા; ધગડા (અશિષ્ટ પ્રયાગ). [-છટકી, વછૂટી જવું=ઝાડા થઈ જવા (૨) ભારે પડી જવું; ધાસ્તી લાગી જવી.-તેાડી,વોડી નાખવું-સખત માર મારવે.] ખૂસકું ન॰ [સં. મૃચ્] વરસાદનું ઝાપટું [એક વિધિ બૂસટ સ્ત્રી॰ ધેણને ગાલે દિયર તમાચા મારે તે; સીમંતને અંગેના બૃહતું ન॰ [જી બહે] (ચ.) ધેાકણું (૨) [સર॰ ત્રા. પોસ, જોસ = ગુદા] જુએ બુલું [જાડું; અરસિક વ્યૂહું વિ॰ [ત્રા. વૃદ્ઘ (સં. વૃä) = જાડું કરવું; વધારવું ઉપરથી]જડ; મૂહો પું॰ [જુએ મૂહું] આડો જડેલા લાકડાના કકડા (૨)મૂર્ખ ભૂંકવું સક્રિ॰ [સર॰ fહૈં. જૂના] બકવું; અંગવું અંકારા પું॰ [જુએ અંકવું] રાડ; મ હૂંકાવું અક્રિ॰, “વવું સક્રિ॰ ‘અંકવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક ભૂંગણુ ન॰ [સ્તુઓ અંગવું] ગાડામાં પાથરવાની મેદ; યુગણ મૂંગવું સક્રિ॰ [કે. યુĪળ = ઢાંકવું] આવરણ કરવું (૨) વધારેપડતું બેલવું; બકવું. [મૂંગાવું (કર્મણ), –વવું (પ્રેરક).] બૂંગિયા પું॰ [રવ૦ ] શુરાતન ચઢાવવા વગાડવામાં આવતા ઢોલ ખૂંઠ વિ॰ [જીએ !હું] મૂર્ખ; જડ
|
|
|
બૂંદ ન૦ (બામાં) ફૅટી પાકવાનું છેલ્લું ઘર. દિયાળ વિ॰ બેસે ત્યાંથી ઊડે નહે એવું; બંદમાં પડેલ સેગડી જેવું ધૂંધી વિ॰ [સં. યુઘ્ન = તળિયું ઉપરથી ? સર॰ બુધું; મેં. ચુંÙા; હિં. વુધૂ ] મુર્ખ, કમ અક્કલનું ખૂંકું ન॰ [જુએ બધું] તળિયું
બૃહત વિ॰ [સં.] મેલું; વિશાળ. -ત્તમ વિ॰ સૈાથી મેટું –ત્તર વિ॰ બેમાં મેહું. –દ શુ(-ચ્)જરાત પું; સ્ત્રી; ન૦ ગુજરાત તેમ જ બહાર જ્યાં ગુજરાતીઓ રહેતા હોય એવા વસાહતી પ્રદેશના એક સમૂહ. –દારણ્ય [+આરણ્ય], –દ્દન ન૦ મેાટું વન. –દારણ્યક ન૦ (સં.) એક મેટું ઉપનિષદ બૃહસ્પત-વાર પું॰ જુએ બૃહસ્પતિવાર [વાર પું॰ ગુરુવાર બૃહસ્પતિ પું॰ [i.](સં.)દેવાના ગુરુ (૨)એક ગ્રહ. –ત(—તિ)> હિત ન॰ [સં.] ગર્જના (હાથીની)
એ (ઍ)વિ॰[ા. fq (સં. fã)] ‘૨’. [—આંખની શરમ = રૂબરૂ હાજરીની અસર. –આંગળ ચડે તેવું=ચડિયાતું; સવાયું.
|
સૂચી સ્રી॰ [‘બચ્ચું’ ઉપરથી ?] છેાકરી. –ચા પું॰ છેકરા (લાડમાં) બૂરું વિ॰ [જુએ ચીજું (સં. નિટ્વિટ); સર૦ હિં. જૂના, મેં. યુવા] બેઠેલા કે ટેરવા વિનાના નાકનું (૨) કાન વગરનું (૩) [લા.] ઘરેણાં વગરનું (કાન કે નાક). [બૂચા કારભાર = સત્તા કે દબદબા વગરના કારભાર (૨) કમાઈ ઝાઝી ન થાય તેવા બેઠા રાજગાર.] ભૂજ સ્ત્રી અજવું તે; સમજ કે કદર
ખૂજવું સક્રિ॰ [પ્રા. વુડ્ડા, મું. યુધ્] સમજવું; કદર કરવી ઝૂઝવવું સક્રિ॰ [જીએ બુઝાવવું] એલવવું
ખૂટ પું [છું.] વિલાયતી બ્લેડો. પાલીસ સ્ક્રી॰ જોડાને લગાવવાની પાકીસ કે તે લગાવવી તે. (-કરવી)
|
ખૂટ સ્ક્રી॰ બુટ્ટી; કાનની નીચેની ચામડી; લાળી. [ –પકડવી = કબુલ કરવું; ગુને કે ભૂલ સ્વીકારવાં.] ~ટિયું ન લાકડાનું લેાળિયું બુટના વેહ પહોળા કરવાનું) (૨)બૂટ પહેરવાનું ઘરેણું ગૃહું વિ॰ નુ બુઠ્ઠું
બૂડકી સ્ત્રી [‘બૂડવું’ ઉપરથી] ડૂબકી. [–ખાવી = ડૂબકી મારવી; પાણીમાં પેસી જવું. –મારવી = પાણીમાં પેસી જવું(૨)નાસી જવું; છટકી જવું; દેખા ન દેવી ] [વટું |
ભાગ
ખૂદ ન પાણીનું ઊંડાણ માપવાને દારીવાળા ભારે ટુકડો (વહાણબૂડવું અક્રિ॰ [ત્રા. યુજ્જુ (સં. મુઢ, વુ; સર॰ હિં. પુરુના, મ. યુટì] ડુબવું (૨) ખુવાર થયું; દેવાળું કાઢવું; નુકસાનમાં ઊતરવું બૂડી સ્ત્રી [સર॰ મ. વુડ્ડી] (કા.) ભાલાના ફળાના છેડાના ગાળ [ મોટા વાંદરા બૂઢ(–ઢિયા) પું॰ [ત્રા. યુવુદ્ઘ, યુદ્ઘ (સં. વૃદ્ધ)=મેટું ઉપરથી] ખૂઠ્ઠું(ઢિયું) વિ॰ [જીએ બુઠ્ઠું] ઘરડું ખૂધ સ્ત્રી॰ [સં. યુદ્ધિ] બુદ્ધ; સમજ (૫.) બૃધું ન॰ [‘ધીખવું’ ઉપરથી ?] જાડે! ડંગોરા (૨)[સં. યુધ્ન; પ્રા. યુધ] તળિયું (વાસણને આંચથી પડે છે તે કે તેની બેઠક) (૩) (ચ.)
[બે

Page #649

બે]
१०४
[બેટીજી
-આંગળ સ્વર્ગ બાકી રહેવું = ગર્વને મગરૂરીને પાર ન હોવો. બેઉ,૦થા જુઓ માં -કાન વચ્ચે માથું કરવું = (નાના બાળકને અપાતી) ખાલી બેક (બે) વિ૦ [બે + એક ?] થોડુંક; કેટલુંક (ચ.) ધમકી. -ગેળીને ચહ = અકદડુકિ; બે બાજુ ઢેલકી | બે-૦ઉમેદ,૦ઉમેદી,૦કદર,૦કરાર, કરારી જુઓ “બે[TI.]માં બજાવનાર. ઘડીનો પારો = મરવાને બે ઘડીની જ વાર હોય | બેકરી સ્ત્રી [.] (પાઉટી ઈટ માટેનું) ભઠિયારાખાનું એવું માણસ –ઘોડે ચડવું = એકસાથે ન થઈ શકે એવાં બે કામ બેકલું વિ૦ એકલું નહિ એવું; સાથવાળું (૨) [લા.] પરિણીત (૩) સાથે ઉપાડવાં. -છાંટા નાખી લેવા = ઝટ ઝટ નાહી લેવું (૨) સજોડે હોય એવું [કાળજી જુએ “બે [fi]'માં ઝટ ઝટ સંધ્યાપૂજા કે શ્રાદ્ધયા કરી લેવાં. છીપનું મેતી | બે- કસૂર, કાબૂ, કામ, ૦કાયદા-દ), ૦કાર, ૦કારી, = મેટું,ગળ અને નમૂનેદાર મેતી (૨)આદર્શ-નિષ્કલંક માણસ. બેકી સ્ત્રી [બે ઉપરથી] બેની જોડી (૨) બેથી ભાગી શકાય -તરફની (બાજુની) ઢેલકી વગાડવી = દૂધમાં ને દહીંમાં પગ એવી સંખ્યા (૩) બે આંગળીની સંજ્ઞાથી (બતાવાતી) ટટ્ટીની રાખ; બંને બાજુનું ગાવું. દાણ = જરા પણ (અક્કલ ન | હાજત.[-કરવા જવું,જવું = ઝાડે ફરવા.-દિશાએ જવું–થવું, હેવી.) -ધારની (બેધારી) તલવારે રમવું = બે બાજુ ઢેલકી લાગવી =ટદીની હાજત થવી.]
[[.] માં વગાડવી; બંને પક્ષ તરફ ઢળવું. (એકનું) બે ન થવું = પિતાની બે- કેદ, કેદી, કેલ(–લી), ૦ખબર, ખુદા જુએ “બે વાતને આગ્રહથી વળગી રહેવું. પેટ કરવાં હદ ઉપરાંત જમવું. | બૅગ સ્ત્રી [છું.] થેલી (૨) ટુંક ઘાટની પેટી (પ્રાયઃ ચામડાની) -પૈસા છાંટવા = લાંચ આપવી. પૈસા બચવા = કાંઈક બચત બેગ કું[] નાયક, સરદાર; એક માનવાચક પદ કે ઈલકાબ થવી. -પૈસાભાર =થોડું; કાંઈક. –બાપનું = છિનાળના પેટનું બેગડ ન૦ મિ.; (ા. વેરા)] કલાઈનું રંગેલું પતરું (સંતાન). -બોલ = થોડાંક વચન; થોડીક પ્રસ્તાવના કે થોડુંક | બેગડે ડું [જુઓ બેગ+ડો] બેગ (તુચ્છકારમાં) (૨) [બે ગઢ વ્યાખ્યાન. ભાગ = વધારે પડતો – બમણા જેટલો ભાગ (જેમ કે, પરથી?] (સં.) ગુજરાતના મહમદ બાદશાહનું ઉપનામ બળિયાના બે ભાગ). -માથાં હોવાં = મગજનું ફાટેલું હોવું; બેગણિયું નવ એક જાતનું સુતરાઉ લૂગડું ગર્વિષ્ટ ને તુમાખી દેવું. –મોઢાની ચાકળણ =આંધળી ચાક- બેગમ સ્ત્રી, [] મોટા દરજજાની મુસલમાન સ્ત્રી ળણ (૨) અબી બેઠ્યા, અબી ફેક કરનાર માણસ. મોઢાં | બેગરજ(–ાઉ,-જુ) (બે) વિ૦ [.] ગરજ વિનાનું. -જી સ્ત્રી, હેવાં = બેવચની હોવું. –હાથ જોડવા = વીનવવું. હાથ વચચે | બેગાના વિ૦ [il.] ત્રાહત પેટ = સમષ્ટિ ને નિષ્પક્ષ. –હાથ વગર કે વિના તાળી ન પડે | બેગાર ૫૦; સ્ત્રી [હિ.] વેઠ. <રી પુ. વેઠિ (૨) મજૂર = કેઈ કામમાં સામાની મદદકે સહકાર જરૂરી છે. –હાથે જમવું = | બેગુના(૦૭) (બે) વિ૦ [f.] નિર્દોષ સારી પેઠે ખાવું (૨) સારી પેઠે કમાવું. –હાથે પાઘડી ઝાલીને | બેઘાઘંટુ વિ૦ મિશ્ર; ભેળસેળ; ન સમજાય તેવું (૨) અવિચારી હવું વિચારી વિચારી – સાવધ રહી વર્તવું. –હાથે પેટ બતા- બેચાર,-રેક (બે) વિ. [બે ચાર] આશરે બેથી ચાર (૨) વવું = ભૂખ લાગી છે –એવી સંજ્ઞા કરવી.] ૦આની સ્ત્રી બે (સંખ્યામાં) ડુંક
[(૨) [લા. નિસ્તેજ, નિરાશ આના સિક્કો. ૦૧ (બે) વિ. બંને. ઉથા અ૦ + બેઉ સાથે | બેચિરાગ વિ૦ [બે +ચિરાગ] ચિરાગ કે પ્રકાશ વિનાનું, અંધારિયું બે (ઍ) અ [.] નિવેધ કે અભાવ અર્થને ઉપસર્ગ. અકકલ | બેચેન (બેચે) વિ. [Wા. વે+ચેન] અસ્વસ્થ અપાવાળું, –ની વિ. અક્કલ વગરનું. અખત્યાર વિ૦ સત્તાહીન. અખત્યારી સ્ત્રી, બેચેનપણું સ્ત્રી અખત્યારીને અભાવ. ૦અદબ વિ. અવિવેકી; અસલ્ય. | બેજ વિ૦ હલકું ઊતરતું; હીન
[વાળું અદબી સ્ત્રી, અવિવેક; અસભ્યતા. ૦આબરૂ, ઈજજત | બેજફા (બે) વિ૦ [1.] જુલમી નહિ એવું, જુલમ વિનાનું, રહેમવિ૦ આબરૂ વગરનું (૨) સ્ત્રી અપકીર્તિ. ૦ આરામ વિ૦ માં ; બેજવાબ વિ. [બે + જવાબ] જેનો જવાબ ન આપી શકાય એવું; નાદુરસ્ત. ૦ઈજજતી સ્ત્રી બેઆબરૂ. ૦ઇન્સાફ વિ૦ અન્યાયી; નિરુત્તર, દાર વિ૦, ૦દારી સ્ત્રી, જુઓ બિનજવાબદાર –રી ગેરકાયદેસર, ઈન્સાફી સ્ત્રી૦. ૦ઇલાજ વિ૦ ઉપાય વગરનું | બેજા (બૅ) વિ. [1.] અસ્થાને એવું; અઘટિત; અયોગ્ય લાચાર. ૦ઈમાન વિ૦ વિશ્વાસઘાતી; અપ્રમાણિક (૨) કૃતજ્ઞ; બજાજ(-૨) () વિ. [Fા. વેનાર] અકળાયેલું; કંટાળેલું નિમકહરામ (૩) આસ્થા વગરનું. ઈમાની સ્ત્રી, બેઈમાનપt. | બેજાન (બે) વિ. [f. જીવ વિનાનું; મૂછિત
ઉમેદ વિ. નાઉમેદ, નિરાશ. ઉમેદી સ્ત્રી નિરાશા. ૦કદર બેજાર (બે) વિ૦ [..] જુઓ બેજ. –રી સ્ત્રી, વિ કદર વિનાનું, કરાર વિ૦ બેચેન. ૦કરારી શ્રી અસુખ; | બેજીવવાળી, બેજીવતી , બેજવી (બે) (સૌ) વિર સ્ત્રી [બે બેચેની. કસૂર વિ૦ વાંક વિનાનું. કાબૂ વિ. કાબુ વિનાનું કે +જીવ +ાતી (સહિત)] ગર્ભવતી બહારનું; નિરંકુશ. કામ વિ૦ [હિં.] વ્યર્થ નકામું (૨) બેકાર. બેટ ન. [છું.] ક્રિકેટમાં બૅલને મારવા માટેનું સાધન ૦કાયદા વિ. કાયદા કે નિયમ બહારનું કે તેથી વિરુદ્ધ કાયદે | બેટ ૫૦ [સર૦ હિં, વેઠ; . અટ્ટ, હિં. વેસુ (. વૈછિત, 21. અ૦ ગેરકાયદે. ૦કાર વિ૦ નવરું (૨) નકામું. ૦કારી સ્ત્રી | વિકિ)] ચારે બાજુએ પાણીથી વીંટળાયેલી જમીન; દ્વીપ કામધંધાને અભાવ. ૦કાળજી સ્ત્રી બેદરકારી, બેપરવાઈ (૨) | બેટરી સ્ત્રી. [૬.] જુઓ ટૉર્ચ(૨) વીજળી રાખવાનું એક સાધન વિ૦ બેદરકાર; બેપરવા. કેદ વિ. બંધનરહિત; સ્વતંત્ર: નિરં- | (જેમ કે, મેટરની, રેડિયેની) (૩) તપખાનાને મોરચે કે કુશ; અમર્યાદ. ૦કેદી સ્ત્રી બેકેદપણું. ૦કેલ–લી) ૦િ કેલ લશ્કરી મથક ન પાળનારું. ૦ખબર વિ. અજાણ્યું; અજાણ (૨) ભાન વિનાનું; બેટાઇ – જુઓ “બેટ’માં બેધ્યાન ખુદા વિ૦ ઈશ્વરવિમુખ
| બેટી સ્ત્રી [ફે. વિટ્ટી દીકરી. ૦જી સ્ત્રી (સં.) ગોસાંઈજીની

Page #650

બેટીવહેવાર]
[બેઢાળિયું
પુત્રી. ૦વહેવાર ૫૦ કન્યા આપવા લેવાને સંબંધ
ઘેર બેઠાં મળત-આવતો ભાવ. બેઠે હાથી = નવી કમાણી બેટ પું. [૨ે. વિટ્ટ] દીકરે.–ટાજી,દમજી પુરા (વ્યંગમાં) બેટે વિના ઘરમાં હોય તે જ પૂરું કરનારું માણસ.]-ઠીલુ૦િ બેઠાબેઠક (બે) સ્ત્રી [બેસવું ઉપરથી; મ. વરૂ, ફે. વિટ્ટ (બેડેલું) ગરું; બેઠા બેડ રહેતું; આળસુ; નિરુઘમી. –ડેલ(હું) વિ૦ બેઠા(સં.૩પવિE; મા. ૩)] બેસવું તે(૨) બેસવાની જગા; આસન ગરું (૨) બે ડું નીચું (૩) દબાયેલું (૪) પડી રહ્યાથી બગડેલું. (૩) બેસવા ઊઠવાનો ઓરડો (૪) ઘણા જણનું એકઠા થઈ બેસવું | – પગાર પં કામ કર્યા વગર મળતા પગાર(ખાવો). બે તે કે તેનું સ્થાન કે સ્થાનક (જેમ કે, મહાપ્રભુજીની બેઠક) (૫) | પુલ પુત્ર નીચી બાંધણીને વધારે પાણી ઉપરથી વહી જાય બેસણી (૬)એક કસરત (૭) વ્યવસ્થિત સભા કે મંડળનું અધિ- એ પુલ; “કૅઝવે’ વિશન ભરાવું તે; “સેશન.” [–કરવી =ઊભા થઈ બેસવાની | બે સ્ત્રી [સર૦ fહ. વેઢન(સં. વૈષ્ણન)] જુઓ બેળ; ચુલાનો ઉપર કસરત કરવી (શિક્ષા તરીકે પણ). (૨) બેસી પડવું (૩) રેજ | છૂટે ભાગ (૨) સ્ત્રી [$.] પથારી. ૦રૂમ સ્ત્રી. [૬] સૂવાનો બેસવા જવું–થવી = ભેગા મળી બેસવું. ઉદા૦ પહેલાં તે બધાની ઓરડે. -હિંગ ન૦ [$.] પથારી; બિસ્તરે ત્યાં ચાર કલાકની બેઠક થતી. -ભરવી = અધિવેશન-સભા | બેડકું ન [સર૦ મ. વૈ૩; સર૦ બરડવું; રવ૦ ? કે વિ’ ભરવી.-ભરાવી = સભા મંડળી જામવી. –હોવી =ને ત્યાં રેજ | ઉપરથી ?] આંગળીને સાંધે (૨) આંબલીના કચુકાવાળો ભાગ બેસવા જતું હોવું. ઉદા. તેની ત્યાં રોજની બેઠક છે.] ઊઠક (૩) (બે'?) [જુઓ બહેડો] વરસાદથી થયેલ કીચડ
સ્ત્રી બેસવું ઊઠવું કે અવરજવર હોવો છે કે તેની જગા કે સ્થાનક બેડમિન્ટન ન.[છું.] એક વિલાયતી રમત બેઠમલિયું (બે) વિ. [બેડ(બેસવું)+ મલિયું (મલ ?)](કા.)બેઠાડુ
બેઠેરૂમ સ્ત્રી. [૬] જુઓ “બેડ માં રહી નાજુક થઈ ગયેલું
[નિરુદ્યમી; આળસુ બેઠેલી સ્ત્રી[૨ે. વેઢ, વેઢા] હોડી; નાનો બેડો બેઠાખાઉ (ઍ) વિ૦ [બેઠું ખાવું પરથી)] શ્રમ કર્યા વિના ખાનાર; બેડલું (બે) ન૦ બેડું (લાલિત્યવારક) બેઠાગ, બેઠાડુ (બે) વિ. [બેઠું ઉપરથી] ઘણું બેસી રહેનાર; બેઠશી-સી) -સાઈ સ્ત્રી[જુઓ બડાશ] હુંપદ,ગર્વ–મારવી, બેઠાબેઠા થઈ ગયેલું; આળસુપ્રમાદી
હાંકવી). ૦ર વિ૦ બેડશી મારવાની ટેવવાળું; ડંફાસિયું બેઠાબેઠ (બે) સ્ત્રી [‘બે ડું' ઉપરથી] રોજગાર વિના બેસી રહેવું બેસાઈ, બેડસી, ૦ખેર જુઓ ‘બેડશી'માં તે (૨) નફાખેટ વગરનું હેવું તે (૩) અ૦ બેઠેલું ને બેઠેલું હોય બેઠાચડ(-4), બેઠાડાવે [બે ઉપરથી] ઉપર નાનું અને નીચે તેમ; નર્યું બેસીને હેય એમ. –ઠી સ્ત્રી, જુઓ બેઠાબેઠા મેટું એવું; બેડાના ઘાટનું; શંકુ જેવું () કપાળમાં એવી બે બેઠી (બૅ) સ્ત્રી [‘બેઠું' ઉપરથી] બેઠી મશ્કરી કે મજાક (૨)વિ. ભમરીઓવાળું (ડું) સ્ત્રી“બેઠું જુએ. [–ચલાવવી, હાંકવી = ઠંડે પેટે અથવા બેરિયાત [‘બેડો' ઉપરથી] બેડા - વહાણવાળો; ખલાસી સામાને ખબર ન પડે તેવી મજાક ઉડાવવી (૨) ઠંડા પહોરની બેડિયું ન [વડવું' ઉપરથી] આંબેથી કેરીઓ અધ્ધર વિડવાની ગ૫- ડિંગ મારવી.] ૦૨મત સ્ત્રી બેઠા બેઠા રમવાની રમત જાળીદાર ઝોળી (૨) [બે (સં. rä.) +સં. મનવા?] બે બળદનું બેઠું (બે) વિ‘બેસવુંનું ભૂતકાળ (૨) વિ૦ સૂતેલું નહિ, બેઠેલું ગાડું (૩) બે બળદ ખેંચી શકે-બેડિયામાં માય એટલું) બત્રીસ (૩) નીચું (ઘાટમાં) (૪) [લા.] ધાંધલિયા દેખાવના શાંતિથી મણનું માપ (૪) [‘બે ઉપરથી] શેરડીના બીને બે આંખેવાળો -સ્થિર ગતિથી કે કંડે પેટે કે શાંત ગણતરીભેર થતું; પાકું; કકડે. [બેડિયે હાંકવું = બદલ્યા સિવાય બંને બળદને પિતસ્થિર કે નક્કી હોય એવું. જેમ કે, બેઠી કમાણી, બેઠી આવક, પિતાની બાજુએ આ વખત હાંકવા.] બેઠી મશ્કરી, બેઠું કામ; બેડે બળ. [બેઠા થવું = આડા પડયા બેડિયે પુત્ર જુએ બેડિયાત હોઈએ તેમાંથી ટટાર થવું, ઊઠીને બેસવું (૨) માંદગીમાંથી છૂટી બેટિંગ ન [છું.] જુઓ “બેડમાં જવું; સાજા થવું (૩) ફરી સતેજ થવું. બેઠાની ડાળ કાપવી = | બેડી સ્ત્રી [સર૦ éિ. (હિં. વૈદ્રના =વટળાવું; ઘેરવું; સં. વૈદન)] પિતાનું જ આધારસ્થાન તેડવા મથવું; પિતાને જ પગ કાપો. જંજીર, કેદીને બાંધવાની સાંકળ(૨) [લા.] બંધન; જંજાળ; પ્રતિબેઠી દડીનું = ઊંચું- દમામદાર ના હે, પણ મજબૂત ઘાટીલું, શાંત. બંધ (૩) પગનું રૂપાનું ઘરેણું (૪) બે આંગળીએ પહેરવાની બેઠી બાંધણીનું = બેઠા કે નીચા ઘાટનું; માળ વિનાનું મકાન). જડેલી વીંટી (–નાખવી, ઘાલવી, પહેરાવવી.) બેઠી હડતાલ સ્ટ્રીટ કામ પર બેસવા છતાં કામ ન કરવું તે; બેડું (બે) નવ ઘડો ને દેગડે; ઉતરડ તેવી હડતાલ; “સિટડાઉન, સ્ટ-ઈન સ્ટ્રાઈક'. બેઠું કરવું = (પથારી- બેડ પં. [૩, ૪, વૈ1] વહાણ (૨) [સર૦ fé, મ. ] વશ હોય ત્યાંથી) સાજું કરવું; મદદ આપી બેસાડવું. બેઠું ચવું ટેળી; ટુકડી (૩) [સર૦ હૈિં, વેT = આડુ; ટેવું] છેડે બેસ = પાણીની કાઢવાલ કર્યા વિના તેમ જ હલાવ્યા વગર રંધાયું તે. [-પાર કર, થ = વિજય મળવો; રિદ્ધિ થવી. -વાળ (રાકનું). બેઠું પાણી ચલાવવું = પાયા – આધાર વિનાની = છેડે બેસો .] હંફાસ મારવી. બેઠું પાણી પડવું =ધીમે ધીમે પણ સતત પાણી | બેલી (બે) વિ૦ [બે +1] બે ડેવલ – કુવાવાળું (વહાણ) પડેડ્યા કરવું. બેઠે ખામણે હેવું = કદમાં બેઠેલું-ગટું દેવું. બેડોળ (બે) વિ. [બે (.)+ડોળ] કદરૂપું બેલે પોપડો ઉખાડો = શાંત થયેલો ઝઘડો કે વાત ફરી | બેઢબ (બૅ) વિ૦ [બે (ઈ.)+ ઢબ] બેડોળ (૨) બેઅદબ (૩) ઉપાડવાં. બે બળ = શાંત, અહિંસક બળ. બેઠો ભાત ધોરણ – પદ્ધતિ વિનાનું (૪) ફાયદા વગરનું = પહેલેથી જ જોઈતું પાણી મૂકી, આસાવ્યા વિના રાંધેલો ભાત. | બેઢંગ(-ગું) (બે) વિ૦ [બે (I.) + ઢગ] ઢંગ વગરનું; કઢંગું બે ભાવ=વધઘટ ન થાય તેવી ભાવ; ટકી રહેલો ભાવ(૨) | બેટાળિયું (ઍ) નવ [બે + ઢાળ] બે ઢાળવાળું છાપરું

Page #651

બેણું]
૬૦૬
[ બેમકે
બેણું (ઍ) ન૦ [. વન ?] નદીને પટ
કરવા બેસતી મંડળી. ૦૨ પૃ૦ [રું.] બૅરિસ્ટરીનું શિક્ષણ આપતી બત (3) [તુઓ વેત] મનસૂબે (૨) વેત; યુક્તિ; તજવીજ. સંસ્થાનો એક સંચાલક
[ પદાર્થ (૨. વિ.) T-ઉતાર = તજવીજ કરવી (૨) યેજના પાર પાડવી. -કર, | બેન્ઝાઈન ન૦ [.] ખનિજ તેલમાંથી મળતો એક રસાયણ ઘ, ચ, લગાડ = યુક્ત – પેજના કે તજવીજ કરવાં.] બેઝિન નન્સ્]લસામાંથી મળતો એક રસાયણી પદાર્થ (ર. વિ.) બત પું[સં. વેતર ; પ્રા.વેત્ત] નેતર
બેન્ડ વેટ [છું.] સમૂહમાં અનેક વડે વગાડાતું. ઉદાબેન્ડવાજા બેત સ્ત્રી [મ.] બે ટંકની ફારસી કવિતા
મંગાવ્યાં છે (૨) નવ વાજાંવાળાનો સમૂહ (૨) પુંઠ અદાલતમાં બેતકસીર (બે) વિ૦ [GL] નિર્દોષ
વકીલ વગેરે ખાસ પહેરે છે તે કલર. ૦વા ન બ૦ ૧૦ બેતબાજી સ્ત્રી [.] બેત – કવિતાઓ કરવી અને ગાવી તે બેપણું, –ગાળું (બે) વિ૦ [બે + પગ] બે પગવાળું બેતમા (બે) વિ. [FT.] બેદરકાર
બેપડિયું (બે) વિ. [બે +પડ] બે પડવાળું બેતમીજ (બે) વિ. [.] અવિવેકી, અસત્ય
બેપણું (બે) નવ બે હોવાં તે; &તભાવ બેતરફી (બે) વિ૦ [બે + તરફ] બે બાજુનું
બેપરવા (બે) વિ. [Fા.] પરવા વિનાનું, કેઈની કે કાશી પરવા ન બેતલબ (બે) વિ. [FI.] માગી શકે નહિ એવું
રાખે તેવું; સ્વતંત્ર; નિઃસ્પૃહ, નીડર. ૦ઈ સ્ત્રી પરવા ન રાખવી બેતાકા-કા)ત (બે) વિ[f.] તાકાત વિનાનું, નબળું
તે (કરવી, રાખવી) બેતાજ () વિ. [f. બે +તાજ] તાજ કે મુગટ વિનાનું બેપતું (બે) વિ. [બે - પિત] બે પના જોડીને સીવેલું (વસ્ત્ર) બેતાબ વિ. [fi] વ્યાકુળ; બેચેન. -બી સ્ત્રી,
બેફાક(-,-2) (બે) વિ. [‘ફાટવું' ઉપરથી] ખુલું; અમર્યાદ બેતાલ-લં) (ઍ) વિ. [બે (.) +તાલ] તાલ વગરનું (૨) | (૨) અ૦ ઉઘાડે છેગે (૩) પુરપાટ. ઉદા. ‘ઘેડ બેફાટ મારી [લા.] જોગ કે ગોઠવણ વગરનું (૩) વહી ગયેલું; હાથથી ગયેલું | મૂકયો”
[(થઈ જવું, બની જવું) બેતાળાં (બે) નબ૦૧૦ [‘બેતાળીસ” ઉપરથી બેતાળીસ વર્ષની | બેફામ (બે) વિ૦ [. વૈશમ] ધ્યાન – લક્ષ વિનાનું (૨) ગાફેલ ઉમરે આંખે આવતી ઝાંખ કે ત્યારે પહેરાતાં ચશ્માં. [-આવવાં | ફકર(-) (બે)વિ૦ [.]ફિકર વગરનું. -રઈ સ્ત્રી બેફિકરા=તે ઉંમરની ઝાંખ કે ચશ્માં આવવાં.].
પણું
[૦શાહી સ્ત્રીનિરંકુશ રાજ્યવહીવટ બેતાળીસ (બે) વિ. [સં. ઢિવaારિરા; બા. વયાત્રીસ] ૪૨ બેબંધ (બે) વિ૦ [બે (FT.) + બંધ] બંધ વિનાનું, બેફાક; નિરંકુશ. બેતાળું (ઍ) વિ૦ બેતાળીસ શેરના મણનું (તેલ)
બેબાક (બૅ) વિ૦ [T.] કાંઈ બાકી ન રહ્યું હોય તેવું ચૂકતે બેદ સ્ત્રી, જુઓ બેત-નેતર [..]
થયેલું; કણમુક્ત (૨) નીડર
ગભરું બેદરકાર (બે) વિ. [fT.] કાળજી વગરનું. –રી સ્ત્રી બેદરકારપણું | બેબાકળું (ઍ) વિ. [બે (ઉં. મથ) + બાકળું (સં. થાવુ0)] બાવરું; બેદર્દ (બે) વિ. [.] લાગણી વિનાનું નિધુર. –દ સ્ત્રી, | બેબી સ્ત્રી[{] નાની બાળકી (૨) નાની બાળકી માટે લાડનું નામ બેદર (બે) વિ૦ [.] શિરસ્તાથી ઊલટું
બેબુનિયાદ (બે) વિ[T.] કમજાત; નીચ(૨) પાયા કે આધાર બેદાણ (બે) મુંબ૦૧૦ [હિં.] એક ઔષધિ બેદાદ (બે) વિ. [.] ગેરવાજબી (૨) દાદ– ફરિયાદ ન સંભળાતી | બેબેલ (બે) મુંબ૦૧૦ [બે + બેલ] ડુંક બોલવું કે કહેવું - હોય તેવું. -બ્દી સ્ત્રી- બેદાદપણું; અન્યાય
નિવેદન કરવું તે. [કહેવા = થોડુંક કહેવું (૨) શિખામણ રૂપે બેદાર વિ૦ [T.] જાગ્રત; સાવધાન, સતેજ. ૦મજ વિ૦ [...] કઈક કહેવું.]
[બેવચની સમય પારખીને વર્તનારું; સમયસૂચક. (-જી સ્ત્રી)
બેબેલું (ઍ) વિ. [બે + બલવાળું] જૂઠું બોલીને ફરી જાય એવું; બેદિલ (બે) વિ૦ [.] મન ઊઠી ગયું હોય તેવું નાખુશ, -લી બેભતું-થું) (બે) વિ. [બે + ભાત] બે જાતનું (૨)સેળભેળવાળું સ્ત્રી નાખુશી (૨) અણબનાવ
બેભરમું (બે) વિ૦ [બે +ભ્રમવાળું] બેસ્વાદ બેદું (બે) ન૦ [. વૈજ્ઞë] ઈંડું
બેભાન (બે) વિ. [બે (.) +ભાન] બેશુદ્ધ.–ની સ્ત્રી બેશુદ્ધિ બેધડક (બે) અ [બે (.) + ધડક] ડર વગર, હિંમતભેર બેમત ( j૦ [ + મત] મતભેદ; મતમતાંતર બેધારું (ઍ) વિ. [બે ધાર] બે ધારવાળું (૨)ગળગેળ; દ્વિ અથ. | બેમના (બે) સ્ત્રી [બે + મન] બે બાજુની મદશા; સંક[બેધારી તરવાર =સામાને તેમ જ વાપરનારને બંને બાજુ વિકપ (૨) નારાજી; દિલગીરી
[લાજ વિનાનું અસર કે નુકસાન કરનારી વસ્તુ.]
બેમરજાદ (બે) વિ. [બે (I.)+ મરજાદા (મર્યાદા)] અમર્યાદ; બેધ્યાન (બૅ) વિ૦ [.+ ધ્યાન] ચાન વગરનું, વ્યગ્ર બે માથાનું, –ળું વિ૦ [બે માથું] માથાનું ફરેલ; ભારે મિજાજી બેનમૂન (બે) વિ. [T] અજોડ; અદ્વિતીય; સર્વોત્તમ બેમાલુમ (બે) ૦ [I.] ગુપ્ત; અજ્ઞાત (૨) અ૦ ગુપ્તપણે બનવા (બૅ) વિ. [FT.] નિર્ધન; ગરીબ (૨) ૫૦ ફકીરનો એક વર્ગ | બેમિસાલ (બૅ) વિ. [બે (ઈ.) +4. fમઋ] અણસરખું; નિરાળું; બેનસીબ (બે) વિ. [..] અભાગિયું. -બી સ્ત્રી દુર્ભાગ્ય |
ભિન્ન બનાળી વિ. [બે નાળ પરથી] બે નાળવાળું (જેમ કે, બંદૂક, | બેમુનાબ, બેમુનાસિબ [.] (બે) વિ૦ જુઓ નામુનાસિબ દૂરબીન–બાઈૉક્યુલર”)
બેમુરવત (બે) વિ૦ [બે (ઈ.) + 1. મુરવત] નિમકહરામ; બૅન્ક, ૦૨, કિગ [$.] જુઓ ‘બેંકમાં
નિગુણિયું બેન્ચ સ્ત્રી [.] (શાળામાં બેસવાની લાંબી પાટલી (૨) જજ | બેસૂલું (ઍ) વિ૦ અમથ; કીમતી કે ન્યાયાધીશનું આસન; ન્યાયાસન (૩) અનેક જજની ભેગું કામ | બેમેકે (બેં) ૫૦ કવખત મકાને અભાવ
વિનાનું

Page #652

બૅનેટ]
[બેસઊઠ
બેનેટ ન. [$] બંદૂકનું સંગીન
બેલડું વિ૦ [લડવું' ઉપરથી ?] લડવાડિયું બેર(-)ક શ્રી. [૬] જુઓ બૅરેક [ડંકાવાળી ટુકડી | બેલતેલ ન૦ [બેલ (હું. વર્લ્ડ) + તેલ] (લાકડાં ઉપર લગાવવાનું) બેરખ [‘બેમાં હશ્રુતિ] શ્રી. [Fા. વૈ#] નગારું, વાવટે અને એક તેલ (અળસીનું).
[જમીન ખેદનારો બેરખ (બે) અ [ર્દિ. વેરો] વારંવાર; હમેશ
બેલદાર છું. [.] કડિયાને મદદ કરનાર મજુર (૨) ચાંચવાથી બેરખી (બે) સ્ત્રી[. વાદુ +રક્ષા ? હિં. વૈરાવી] સ્ત્રીઓનું | બેલ૫ સ્ત્રી- [જુએ બેલી] બેલીપણું; સહાય કેણીનું એક ઘરેણું
બેલખું ન [સર૦ મ. વૈl] બે પાંચ ખયાંવાળું લાકડું (ભભ કે બેર (બે) મું. [જુઓ બેરખી] રુદ્રાક્ષના મેટા મણકાની માળા એવું ઊંચું કરવા-ટેકવવાનું)
[બેસાડવું બેરજે ૫૦ સિર૦ હિં. વિરોના. મ. વેરોના] પર્વતમાં થતા એક | બેલાડે (બેસાડવું) = ઘેડા ઘ૦ પર બેઠેલાની પાછળ બીજા માણસને ઝાડને ગુંદર
( [ સ્ત્રી બેલાશક (બે) અ૦ [મ. વિટારામ] સંકેચ રાખ્યા વિના બેરડું વિ૦ [સર૦ મ, વૈર૩; ઈ. વર] હઠીલું (૨) ખધું. -હાઈ | બેલાસ્ટ ન [.] (સમતોલ રાખવા) વહાણ આગબેટમાં નીચે બેરત વિ. [સર૦ મ. વેલ (વ.) = કુરચું, ચાલાક, તથા મ. રખાતું વજન – તે માલ (૨) રેલના પાટા નીચે રખાતું પથરા વેરા = દાંડ, અવિચારી] લુચ્ચું (૨) ચડાઉ, ઉદ્ધત (૩) [બે (.) | ઈનું પૂરણ. ૦ગાડી સ્ત્રી, જુઓ બાલાસ +રત (ઋતુ)] કવખતનું (૪) સ્ત્રી વખત
બેલિફ j૦ [૬.] અદાલતના હુકમ બજાવનાર સિપાઈ બેરર કું. [$.] હેરાફેરા ખાનાર પટાવાળે કે નેકર (૨) ચેક | બેલિયું ન૦ [‘બેલું – બેવડું થયું ?] આંગળાનું અકડાઈ જવું તે લાવનાર-નાણાં લેવા રજૂ કરનાર આસામી. [-ચેક ૫૦ ચેક | (૨) [મ. વેટિયા; fહ. વૈહા (સં. મલ્ટિમ ?)] એક ફલ અને તેનું લાવનારને નાણાં મળે એવા પ્રકારને ચેક.]
અત્તર બેરહમ (બે) વિ. [બે (.)+ મ. H] રહેમ વગરનું; નિર્દય
બેલી ડું. [. વૈકિસ્તંભ કે “વાલી’ પરથી ?] ઘણી; મુરબી; બેરંગ(-ગી) (બે) વિ. [FT.] ઊડી કે બગડી ગયેલા રંગવાળું | સહાયતા કરનાર (૨) સ્ત્રી [3] સેનાનું એક જોર (૨) [લા.] અનિશ્ચિત મનનું
બેલું ન [બે’ ઉપરથી {] પૂણીનું જેડ કું (૨) જોડકું (૩) ધોળે બેરા ડું [હિં; ૬. બેરર] બેરર, નેકર, બરદાસી
રેતાળ પથ્થર બેરાગી (બે) વિ. [બે +રાગ] બેરંગી; બે રાગવાળું; અનિશ્ચિત બેવક(w) (બૅ) વિ૦ [બે (.) +મ. વૈh] ભાર – બેજ વિનાનું મનનું (૨) પં. [fહં.] વેરાગી; બાવા
બેવકૂફ વિ૦ [..] મૂર્ખ. -ફાઈ, ફી સ્ત્રી મૂર્ખાઈ બેરિયમ ન [૬.] એક મૂળ ધાતુ (૨. વિ.)
બેવખત (ઍ) અ [બે (FT.)+ વખત] અ ગ્ય વખતે; કવખતે બેરિયું ન એક પક્ષી
બેવચની (બે) વિ૦ [બે +વચન] બેલીને ફરી જનાર. ૦૫ણું ન બેરિલિયમ ન [૬.] એક મૂળધાતુ (૨. વિ)
બેવભૂ વિ૦ [૫.] વજૂ કર્યા વિનાનું, અપવિત્ર; નાપાક બૅરિસ્ટર પં. [૬] જુઓ બારિસ્ટર. -રી સ્ત્રી બારિસ્ટરી | બેવડ વિ૦ [+પડ] બેવડેલું હોય તેવું (૨) સ્ત્રી બેવડું પડ. બેરી સ્ત્રી (ક.) ઘેડીની એક જાત
[-વળી જવું, વળવું = બેવડું થઈ જાય તેમ વળી જવું.] બેરી જ સ્ત્રી [સર૦ મ; હિં. વેરિ] સરવાળે; સરવાળાની રકમ | બેવડવું સક્રિ. [બેવડ પરથી] બેવડું કરવું. [બેવડાવું અતિ બેરીબેરી ! [.] એક રેગ (અમુક પિષક પદાર્થના અભાવનો) | (કમેણિ), –વવું સક્રિ૦ (પ્રેરક).]. બેરેક (રૅ) સ્ત્રી. [૬. ઍરક] જુએ બરાક
બેવડિયું વિ૦ બે પડવાળું; બેવડું (૨) બેવડા બાંધાનું બેરેગ્રાફ ૫૦ [૬] હવાનું દબાણ બતાવતો આલેખ કે તેનું યંત્ર બેવડું વિ૦ [બેવડ પરથી] વિ૦ બે પડવાળું (૨) બમણું, બે ગણું બેરોજગાર (બે) વિ. [.] રોજગાર વગરનું. -રી સ્ત્રી રાજ- (૩) જવું; પુષ્ટ(૪) બે વારનું. જેમ કે, ડબલ- બેવડે ગ્રેજયુએટ. ગારનો અભાવ; બેકારી
[બેવડા કઠાનું બેવડિયા કેડાનું,બેવડી પાંસળીનું =મજબુત બેરેનક (બૅ) વિ. [FT.] નિસ્તેજ
[નાર બાંધાનું. (મારથી) બેવડું કરવું = સખત મારવું, જેથી શરીર બૅનેટ યું. [ડું. વૅરનેટ] ‘સર’નો વંશપરંપરાગત ઇલકાબ ધરાવ- વાળવું પડે. –થવું = બેવડું કરાવું; સખત વાગવું. જેમ કે, ઘુમે બેરેમિટર ન [૬.] હવાનું દબાણ માપનારું યંત્ર
પડતાં બેવડો થઈ ગયો.]. બેલ પુ. [૬.] ઘંટ કે ઘંટડી (૨) સ્ત્રી ક્રિકેટના સ્ટંપ પરની ચકલી. | બેવતન (બે) વિ૦ [Fu.] વતન વગરનું (૨) વતન બહાર કાઢેલું [-ઊઠવી, પડવી = આઉટ થવું.]
બેવફા (બે) વિ૦ [fT.] નિમકહરામ; બેઈમાન. ૦ઈ સ્ત્રી બેવફાબેલ (બે) j૦ [ફે. વ8] બળદ. ૦ગાડી સ્ત્રી બળદગાડી પણું
વગરનું બેલ,૦ડી સ્ત્રી [બે’ ઉપરથી ?] બે જણની જોડી કે તેમાંનો એક | બેવારસ (બે) વિ૮ [બે (ઈ.) + વારિસ (અ.)] નવારસુ; વારસ -જોડીદાર; સાથી
બેશ (ઍ) વિ. [.] સારું; ખાસું, મજેવું (૨) ઘણું; વધુ; બહુ બેલગાડી સ્ત્રી, જુઓ બેલમાં
બેશક (ઍ) અ [I.] શક વગર
[નિર્લજજતા બેલગામ (બે) વિ૦ [.] નિરંકુશ
બેશરમ(–મું) (બે) વિ૦ [૫. વેરા¥] નિર્લજજ. –મી સ્ત્રી, બેલટ કું. [$] ગુપ્ત મત કે મતદાન, (–નાંખ, માગ, લે). બેશુદ્ધ (બે) વિ. [બે (.)+શુદ્ધ] બેભાન. –દ્ધિ સ્ત્રી મચ્છ
૫ત્ર, પેપર . બેલટ માટે મતપત્ર. ૦૫દ્ધતિ સ્ત્રી ગુપ્ત | બેશુ–સુ)માર (બૅ) વિ. [1.] સુમાર વગરનું, બેહદ મતદાનપદ્ધતિ
બેસીડ (બે) સ્ત્રી [બેસવું +ઊઠવું] બેસવું ઊઠવું તે (૨) [લા.] બેલડી સ્ત્રી [જુઓ બેલ] જોડી
મૈત્રી; સંબંધ

Page #653

• બેસડા(–રા)મણ ]
એસડા(–રા)મણુ (બૅ) ન॰, -ણી સ્ત્રી॰ [‘બેસવું' ઉપરથી] બેસાડવાની – જડાવવાની કિંમત એસડ(–રા)વવું સક્રિ॰ જીએ બેસાડવું (૨) ‘બેસાડવું’નું પ્રેરક બેસણુ ન૦ બેસવું તે કે બેઠક. વ્હા વિ॰ બેસનારું એસણી (ઍ) સ્ત્રી॰ [‘બેસવું’ ઉપરથી] જેના ઉપર વસ્તુ ચપટ બેસીને સ્થિર રહે છે તે ભાગ (૨)બેઠક; આસન [ રીત(૩) ઉઠમણું બેસણું (બૅ) ન॰ [‘બેસવું' ઉપરથી] બેસણી; બેઠક (૨) બેસવાની એસતમ (ઍ) વિ॰ [ા. વેરાતમ] પુષ્કળ બેસતી(ઍ) સ્ત્રી॰ [‘બેસવું’ઉપરથી] ગાઢ મૈત્રી. “તું વિ॰ ‘બેસવું'નું ૧૦૦ (૨)ગાઢતું આવતું (૩) નવું શરૂ થતું (૪) ખરાબર હોય એવું; માફકસરનું. [–આવવું =(પહેરવામાં) ખરેખર આવવું(૨) કામમાં –– વપરાશમાં આવી જવું; નકામું ન રહેવું.ઊડતું = હળતું મળતું; પ્રીતિને લીધે આવતું જતું. “થવું = ઉપયેાગમાં આવી જવું (૨) જરાય વધવું કે ઘટયું નહીં; બ્લેઈ એ તેટલું થઈ રહેવું. “પઢવું =(પહેરવામાં) ચુસાતું –ભિડાતું રહેવું. “વર્ષ = નવું વર્ષ, બેસતા પાયા = મેળ; બનતી રાશ. બેસતાં શીખવું = લપસી પડવું (મજાકમાં).]
એસબૂર (ઍ) વિ॰ [ા. વૈજ્ઞĀ] અધીરું, –રી સ્ત્રી॰ અધીરાઈ એસમજ (ઍ) વિ૦ [બે (I.)+સમ′′] સમજ વગરનું એસર (ઍ) વિ॰ બે+સર] અડધી કાળી અને અડધી રેતાળ (જમીન) [ઠેકાણું (૨) ખર્ચ; કિંમત બેસવી તે એસરણ (બૅ) ન॰ [‘બેસવું’ઉપરથી] કડિયાસુતારને ભેગા થવાનું એસરામણ, “ણી જુએ ‘બેસડામણ’માં એસરાવવું સક્રે॰ જુએ બેસડાવવું
એસવું (ઍ) અ॰ક્રિ॰ [બવુ. વસ, વત્ત; ત્રા. વેત] આસન માંડયું (ઊભા હોય કે સૂતા હોય તેમાંથી) (૨) નીચે આવવું; ઊતરવું (ભાવ; કચરા; જમીન ૪૦) (૩) બંધબેસતું આવવું (ડગલેા) (૪) શરૂ થયું (ઋતુ; વર્ષ) (૫) (ફળફૂલનું) આવવું (૬) કિંમત લાગવી, મેલ પડયું (૭) લાગવું, ચેટલું; (પાસ, ડાઘ, રંગ, વાસ) (૮) પેસી જવું; વાગવું; લાગવું. ઉદા॰ હાથમાં ચપ્પુ બેઠા (૯) સ્થાપિત થવું; જારી થવું; કામમાં લાગતું. ઉદા॰ જપતી બેઠી; કાર્ટ બેડી; દશા બેઠી. (કામ પર કે ઘેર) દરજી સુતાર ઇ॰ બેઠા છે – બેસાડયો છે; નિશાળે બેસવું (૧૦) અર્થ સમજાવે; રીત પ્રમાણે ગોઠવાવું (હિંસાખ; કોયડા; વાકય) (૧૧) વળવું, સ્થિર થયું. ઉદા॰ ચીતરવામાં તેના હાથ બેઠા છે(૧૨) કામકાજ વિના પડી રહેવું. ઉદા॰ ભાઈ શું કરે છે ? – બેઠા છે(૧૩) જાડું-ખાખરું થયું. ઉદા॰ ગળું બેસી ગયું (૧૪) રાહ જેવી; ખોટી થયું. ઉદા ૦ બેસીને હું તેા થાકયો (૧૫) કસ કે તીક્ષ્ણતા દૂર થવાં (કપડું; ધાર) (૧૬) આધાર વિનાનું – તેજ વેનાનું થઈ જવું; ભાગી પડવું. ઉદા॰ ઘર બેઠું = પતિ, પત્ની, કે ોકરાં વિનાનું, ટેકા કે માલ વિનાનું થયું (૧૭) વ્યાપવું; જામવું. ઉદા॰ કરપ બેસવા (૧૮) બીજા ક્રિયાપદ સાથે આવતાં તે ક્રિયા શરૂ કરવી, વળગવું – મંડવું એવા અર્થ બતાવે છે. ઉદા॰ રડવા – ખાવા –– ગાવા – ભાગવા બેઠા. અથવા અચાનક કે ભુલથી તે કરી નાખવું એવા અર્થ ખતાવે છે. ઉદ્યા॰ લખી એડી; એટલી બેઠા. [ એસ એસ ! = રહેવા દે! જોયું તારું ડહાપણ ! બેસવાઊડવાની જગા = દીવાનખાનું (૨) વાતચીત કરવાનું પાત્ર; મેળાપી માણસ. બેસવા જવું

૬૮
[બેહાલી
=નાત જમતી હોય ત્યારે પાટે બેસવા જવું (૨) ખરખરા કરવા જવું; ઉઠમણું જવું (૩) મળવા જવું. બેસવાની ઢાળ = આધારસ્થાન. બેસી જવું = પડતી દશા આવવી (૨) ચપટ થઈ જવું (જેમ કે, ભૂખથી પેટ કે ગાલ બેસી જાય)(૩)પડી ભાગવું(જેમ કે, ધર, સંસ્થા) (૪)(દુકાનમાં) કમાણી ન થવી (પ) દેવાળું કાઢવું (૬) નખાદ જવું (૭) કસ ઊતરી જવા (જેમ કે, સૂતર, કપડું.) (૮)થાકી કે હારી જવું(જેમ કે, છાતી). એસી પડવું =ચાલવામાંથી એકદમ થાકીને બેસી જવું (૨) ધંધામાંથી કે માથે લીધેલ કામમાંથી (થાકીને) અધવચ ખસી જવું. ખૂણે બેસવું =(સ્ત્રીએ પતિના મૃત્યુને કારણે) શાક પાળવા. ગાદીએ બેસવું = રાજ્યાભિષેક થવા, ઘેર બેસવું = નાકરીમાંથી કાઢી મુકાવું. બેસી રહેવું = કાંઈ ઉદ્યમ – પ્રવૃત્તિ ન કરવાં. દૂર, વેગળું બેસવું =(સ્ત્રીએ) રજસ્વલા થયું. નિશાળે બેસવું = ભણવા નિશાળે જવું. બારણે બેસવું – ઉધરાણી વગેરેને તગાઢા કરવા. રાજે બેસવું = રાજની મજૂરીથી કામે લાગવું.] એસાડ(-ર)વું (ઍ) સક્રિ॰ [‘બેસવું'નું પ્રેરક] બેસે તેમ કરવું (જુએ બેસવું) (૨) બેસતું આવે તેમ કરવું; જડવું. ઉદા૦ નંગ વીંટીમાં બેસાડવું (૩) પૂરી દેવું. ઉદા॰ જેલમાં બેસાડી દીધા (૪) નાંખવું; ઠરાવવું. ઉદા॰ લાગેા બેસાડી દીધો (૫) વ્યાપી – જામી જાય તેમ કરવું. ઉદ્યા॰ કરપ બેસાડવા; રાક બેસાડવા (૬)સ્થાપવું; જારી કરવું; કામે લગાડવું. જેમ કે, દર૭ બેસાડવા, [ઘેર બેસાડવું =ને કરીમાંથી કાઢી મુકવું. ઠામ બેસાડવું (બેરીને) = નાતરું કરાવવું.]
એસામણ (બ) ન॰ [‘બેસવું’ઉપરથી] બેસવાનું ભાડું (૨)રેગને લીધે ઢોરથી ઊભું ન થવાવું, બેઠક બેસવું તે. [−પઢવું = જુ બેહક પડવું.] —ણી સ્ત્રી॰ મૂલ બેસવું તે. શું ન॰ ઉઠમણું (૨) મૂલ્ય
એસારવું સક્રિ॰ જીએ બેસાડવું
એસારુ (બ) પું॰ [‘બેસવું’ પરથી] ઉતારુ(વાહનને); ‘પેસેન્જર’ એસાવું (બ) અક્રિ॰ [‘બેસવું'નું ભાવે] બેસવાની ક્રિયા થવી; બેસી શકાયું
એસિતમ (બ) વિ॰ બહુ; ખૂબ બેસુમાર (બ) વિ॰ જુએ બેશુમાર
બેસૂરું (બ) વિ॰ બે (જુદા જુદા) + સૂર અથવા બે (I.) + સૂર] ખાટા કે ખરાબ સૂરનું; ખસૂરું
બૅસ્ટિલ ન૦; સ્રી॰ [.] (સં.)મ્રાન્સના એક કિલ્લો કે તેની જેલ એસ્વાદ (ઍ) વિ॰ [બે (ૉ.) + સ્વાદ; અથવા બે (મુળ કરતાં જુદા)+સ્વાદ] સ્વાદ વગરનું કે ખરાબ ચા બગડેલા સ્વાદનું એહક, “ (i) વિ॰ [[.] હક વગરનું (૨) અ॰ હક વગર; અકારણ [ઢારનું) (પડવું, બેસવું) ઐહક (ઍ) અ॰ [‘બેસવું' ઉપરથી] ફરી ન ઉઠાય તેમ (બેસવું, એહન્ત્ર (ઍ) અ॰ [બે + હજૂર (હાજર)] બંને (પક્ષ)ની હાજરીમાં (૨) [બે (I.)+ હજાર] ગેરહાજરીમાં એહદ (બ) વિ॰ [J.] હદ વગરનું
એહયા (ઍ) વિ॰ [ા.] બેશરમ. ૦ઈ સ્ત્રી॰ બેહયાપણું એહાલ (બ) વિ॰ [l.] ભંડી હાલતમાં આવી પડેલું (૨) પું ખ॰૧૦ દુર્દશા. –લી સ્ત્રી॰ ખરાબ સ્થિતિ; દુર્દશા

Page #654

બેહુરમત]
[બડાવું
બેહુરમત (બે) વિ. [1.] બેઆબરૂ.—તી સ્ત્રી આબરૂ જવી તે | ડોલ (૨) ભગદાળું; મેટે ખાડે. ઉદાઊંડે કુવો ને ફાટી બેહૂદગી [.], બેહૂદી (ઍ) સ્ત્રી બેહુદાપણું
બખ (અખે). સુંવેદાંત પડી ગયા હોય તેવું (૨) [લા.] બેહૂદું (બે) વિ. [.] બેવકૂફીભરેલું; નકામું; અઘટિત
ચાટ પડી જવું–બનવું તે. [-પડવું = ચાટ પડવું–બનવું.] -ખું બેહસ્ત (ઍ) ન૦ [Kા. વિહરત] સ્વર્ગ. નશીન -સ્તી વિ૦ | વિ૦ બેખલું
[‘ટનલ’ રેલવેનું) સ્વર્ગવાસી; દિવંગત
બેગ૬ ન૦ [મ. વીના; પોતું. મોઢા] ભગદાળું (૨) ભોંયરું; બેહોશ બે) વિ. [fT.] બેભાન; બેશુદ્ધ. -શી સ્ત્રી,
બેગી સ્ત્રી [છું.] રેલગાડીને એક જાતને ડબ બેળ (ળ) સ્ત્રી બેડ; ચૂલા ઉપર છૂટે ભાગ
બોઘરણું ન [સર૦ મ. વઘળી પહોળા મેની વટલેઈ બે (બૅળે,) અ[. વાત્] અ૦ બળાત્કારે; પરાણે, બળથી. બેઘરે પું[૩. વોઢારી] મેટો સાવરણો બળે અવ મહા મુશ્કેલીએ; પરાણે
બેઘલું, બધું વિ૦ [‘બાઘું” ઉપરથી ? કે પ્રા. યુઠ્ઠિ (. યુઘટ્ટ) બે, બે (૨) અ૦ [૧૦] (બકરાંધેટાંને અવાજ)
= ભ્રાંતચિત્તતા ઉપરથી] એલિયું; મૂર્ખ બેંક સ્ત્રી. [$.] બૅક; શરાફી કામ કરતી પેઢી કે મંડળ. રેટ | બેચ વિ૦ [સર૦ મ. વોરા] સાદું (૨) મૂર્ખ(૩) ૫૦ [1. વો] ન [$.] બેંકના વ્યાજનો દર. ૦૨ ૫. બેંકનું કામકાજ જુવારને રસદાર સાંઠે કરનારે કે સંભાળનાર માણસ; શરાફ (૨) એક અટક. -કિંગ | બેચેલો છું. [બચી” ઉપરથી] વાળની કિનારીવાળી બાળકોની ૧૦ [{.] બેન્કનું કામકાજ; શરાફી
| ટોપી (૨) પીઠ સુધી પહોંચે તેવી છેકરીઓનીટેપી (૩) અંબોડે બેંગી (બૅ ?) સ્ત્રી [સં. ઍ = ઢાંકવા લાયક પરથી ] સીવેલી | બેચિયું ન૦ [સર૦ બેચલો] વાંસની હલકી ટપલી (૨) [લા.] નાની પિટલી (ટપાલમાં મોકલવાની)
ઢીલે માણસ બેંચ સ્ત્રી [ફં.] જુઓ બેન્ચ
બેચી સ્ત્રી ગરદન. [-પર કાંકરે મૂક = કડક નિયમન રાખવું; બેંડ વિ૦ (૨) ન૦ (૩) j૦ જુઓ બેન્ડ
સતત એકધારે પરિશ્રમ કરાવો. -પર ચડી બેસવું = ઉપર બૈજિક વેિ[સં.] બીજ સંબંધી (૨) મળભૂત (૩) “જિબ્રેકલ’ હાજર રહીને ચાંપીને કામ લેવું.-માં આંખે હેવી = ભારે પાકે (ગ.) (૪) ન૦ મળ; કારણ
કે પહોંચેલ હેવું.] -ચું ન૦ બેચી (તુચ્છકારમાં) [ઝાપટું બૅકબેલું વિ૦ જુઓ બટકબોલું
| છાઠ-૨) () સ્ત્રી [સર૦ હિં. વાઢ-5] ઝડી; જોરદાર બૈકી સ્ત્રી એક વેલો (તેનું ફળ ઢોરને ખવરાવાય છે) બેજ (બ) સ્ત્રી ટેવ; આદત (ચ.) (-પડવી) ઐયર સ્ત્રી જુઓ ભરી
બેજ પું. [૩. વોક્સ (સં. વ; હિં. શ; મ. વોના] ભાર (૨) બૈરક વિ૦ [બૈરું? ઉપરથી] બૈરા જેવું. બુદ્ધિ સ્ત્રી બૈરાના જેવી [બેજ = ભાર પરથી કેબજ = કદર ઉપરથી સર૦ મ. વન] મોભે
બુદ્ધિ (૨) બૈરીની સલાહ, શાસ્ત્ર ન બૈરાંમાં ચાલતા કે તેઓ (૩) પિત; કુમાશ. [-૫૦ = ભાર– તકલીફ પડવા (૨) વક્કર સમજે કે રસ લે એવા રીતરિવાજ ને ધારાધોરણ
પડવો.] દાર, ૦૯ [હિં. વોશરુ] વિ. બેજવાળું; ભારે બૈરી સ્ત્રી [. વારુણા (સં. મા ?)] સ્ત્રી (૨) પની; વહુ. | બેજવું અક્રિ. [‘બેજ' જુઓ] પાલવવું; પરવડવું [–કરવી = પરણવું કે નાતરે લાવવું.] ૦૦ વિ૦ ૫૦ વહુનો | બે પું. [જુઓ બેજ].ભાર (૨) જવાબદારી; જોખમ પક્ષ લેનાર; વહુઘેલે. - નવ બેરી (–કરવું)
બેટ સ્ત્રી. [૬.]હેડી; મછવો (૨) સ્ટીમર (૩)ન, જુઓ અબોટ બે સ્ત્રી [] બગંધ; વાસ (૨)[લા.] અભિમાન.[-આવવી = બેટ ન૦ [‘બેટવું' ઉપરથી] બાળકને પહેલવહેલું અન્ન ખવદુર્ગધ આવવી.-રાખવી = ઘમંડ રાખો.] [દેરી;“વાઈન’ | રાવવું તે
[ચૂસણી બે [.], દેરી સ્ત્રી બીડે ઈ૦ બાંધવામાં વપરાતી એક જાતની | બેટણી સ્ત્રી [ફે. વળ] સ્તનની ડીંટડી (૨)ડીંટડીના આકારની બેઇલર ન૦ [છું.] જેમાં પાણીની વરાળ થાય છે તે (એંજિનનો) | બેટ સક્રિ. [રે. વોટ્ટ] ખાઈને કે પીને કે સ્પર્શ વગેરેથી એઠું ભાગ. ૦મેન પું[.] બ્રેઇલર સંભાળનાર કારીગર
કરવું, હીન કરવું, અભડાવવું (૨) રેકવું, પહેલેથી કબજે કરવો. બઈ સ્ત્રી એક માછલી
[બેટી રાખવું, લેવું (જગા) = પહેલેથી રેકી લેવું; કબજે કરી બેકડી સ્ત્રી [] બકરી. -હું નવ બકરું. – પં. બકરો. રાખે. બેટાવું અ૦િ (કર્મણિ)], વિવું સક્રિટ (પ્રેરક] [કડાને મેતે મરવું = હલકી રીતે તરત માર્યા જવું. બેકડે બેટિયું નવ જુઓ અબોટિયું; મુગટે બનાવ = (વધેરાવા - માર વેઠવા) આગળ કરવો(૨)મશ્કરીને | બેટી સ્ત્રી, (કા.) માંસ ના ટુકડા (૨) રેવું (2) ભાગ બનાવો.]
[ચીસ; રાડ | બેટું ન બેટિયું (?) બેકાણું ન૦, - પું. [પ્રા. વોરિ; રે. વૃક્ષR] (ક.) બૂમ; ! બેડ (ડ) સ્ત્રી [પ્રા. યુટ (સં. પુટ) = આચ્છાદન; ઢાંકણ] બેકી સ્ત્રી [1. વોલી કે સર૦ બૂકડો] બી . [-ભરવી = 1 બખેલ; ગુફા (પશુ રહેવા કરે છે તે) (કરવી)
બેકી કરવી.] ૦લું ન [ar..યુ = ભસવું] ભેટીલું [બેઠક | બેકી સ્ત્રી, બેડી; વિધવા (તુચ્છકારમાં કે ગાળ તરીકે) બેકસ સ્ત્રી[$.] પેટી (૨)થિયેટરની એક ખાસ પ્રેક્ષક માટેની) | બેઠકે વિ૦ જુઓ બેડું બસાઈટ ન. [.] એક એલ્યુમિનિયમની) કાચી ધાતુ બાહર નવ એક પક્ષી બેંકિંસગ ન [.] એક જાતની-મૂડી વડે રમાતી કુસ્તી; મુષ્ટિ-| બેઠવું સક્રિ. [ફે. વોટિપ = બેડેલું] મંડવું યુદ્ધ (૨)સિમેન્ટનું અમુક ચણતર ઠારવા કરાતું (લાકડાનું) ખાખું | બટાક્ષર ૫૦ [બેડું + અક્ષર] જુએ બડિયા અક્ષર એખ શ્રી [બખું', “બલ' ઉપરથી] પાણી કાઢવાની ચામડાની | બેઠાવું અ૦િ , –વવું સક્રિ. ‘બેડવું'નું કમૅણ ને પ્રેરક
જે-૩૯ For Personal & Private Use Only

' થg

Page #655

બેડિયું].
૬૧૦
[બોરી
બેદિયું વિ૦ જુઓ બોડું. [બેડિયા અક્ષર = કાન માત્રા વગર ૧૦ (સંસ્થા, મંડળી, પેઢી ઇ૦ વિષે) માહિતી આપનારી ચોપડી; કે મથાળું બાંધ્યા વગર લખાતા અક્ષર.] તકેડિયું વે સાવ પ્રેકિટસ'. ૦૫રાયણ વિ. બેધથી ભરેલું. ૦પાઠ પુત્ર બેડું બેડું તકેડું. – પં. બેડો માણસ
પદાર્થ પાઠ (૨) નમૂના તરીકે પાઠ (૩) શિખામણ; ધડે. પ્રદ બેદિયે કલાર પં. એક વનસ્પતિ, કલાર
વેિ બેધક બોધદાયી. ભાષા સ્ત્રી શિક્ષણનું માધ્યમ કે વાહન બેડી સ્ત્રી, જુઓ બેડકી (૨) (બૉ) [૪] મટર, બસ ઇવેનું | - તે માટે વપરાતી ભાષા. ૦વચન ન શિખામણનું વચન (પૈડાંના એકઠા પર) કરાતું ઘરું – માળખું
બેધલું વિ૦ [જુએ બેડલું] ઘલું; ભેળું; અણસમજુ બેડી અજમે છું. એક વનસ્પતિ
બેધવું સક્રિ. (સં. વુધ ] બોધ આપો; સમજાવવું બેડી બામણી સ્ત્રી બેડકી બામણી. [-નું ખેતર =ધણી ઘેરી | બેધાત્મક વિ૦ [] બોધના લક્ષણવાળું; “ડિડેટિક’ વિનાની, સાવ અસહાય કે લાચાર દશા.](૨) સાપલિયા જેવું બોધિ સ્ત્રી[ ] સંપૂર્ણ જ્ઞાન (બૌદ્ધ). વૃક્ષ ન૦ (સં.) ગયામાં એક પ્રાણી
આવેલું પીપળાનું ઝાડ, જેની જગાએ પૂર્વે બુદ્ધદેવને જ્ઞાન થયું બેડું વિ૦ [. વોટ્ટ] માથે વાળ વિનાનું (૨)[લા.] ઉઘાડું; ખુવું; હતું. સર્વપુંજે પૂર્ણ જ્ઞાન મેળવવાના માર્ગ ઉપર છે અને સાફ (માથું, ખેતર, મથાળા વગરને અક્ષર; લુંટી લીધેલ માણસ |
થોડા જન્મમાં એ સ્થાને પહોંચનાર છે એ (બૌદ્ધ) સાધક વગેરે). [બેઠા અક્ષર = જુઓ બોડિયા અક્ષર, બેડું કરવું = | બેધિત વિ૦ [સં.] બાધ પામેલું (વાળ, પાન વગેરે વિનાનું) ખુલું – સાફ કરવું (૨) લુટીને સાફ બોધિ વૃક્ષ, સર્વ જુઓ “બોધિ' માં કરવું. બેડે ભાત રઘી વગરને લુખો ભાત.] તકેડું (જુઓ બેનસ ન૦ [૬.] બક્ષિસકે સુખડી રૂપે અપાતું અધિક મહેનતાણું ટકા), ૦રણક, રેડું વિ૦ તન બેડું
કે વળતર (નેકરી, વીમે, શેર ઈ પેટે) બણવું (બ) સક્રિ. [જુઓ બેણી] બેણી કરાવવી; કમાણી | બાગાળું વિ૦ પિપલું. --ના બ૦ ૧૦ જાણે બહુ દુઃખ કરાવવી (૨) ગાળ દેવી
પડી જતું હોય એ ઢગ [ બેલવું, અમર્યાદ બાલવું.] બણાટવું (બ) સર [ણવું પરથી ખૂબ ગાળે ભાંડવી | બેબડી સ્ત્રી [બ પરથી] બેલતી; જીભ. [-વધવી = બહુ બણવું અ૦િ , –વવું સક્રેટ ‘બણવું'નું કમણિ ને પ્રેરક | બેબડું વે. [બ--બબ ર૦૦] તોતડું બેણી (બે) સ્ત્રી [2. વોળ (સં. વોવન) ઉપરથી; સર૦ છુિં. બેબાટ પું. [સર૦ મ. માટર (સં. હું] વિરોધનો પોકાર વોની મ.] પહેલે વકરો (૨) બેસતા વર્ષની બક્ષિશ (૩)[લા.] બિન ન૦ [$.] સૂતરના તાર વાંટવાની ભંગળી. [-ભરવું =તે ઠપકે; ગાળ (૪) આવડત; પહોંચ; શક્તિ. [-કરાવવી = પહેલો | ઉપર સૂતર વીંટવું.] સેદે કરીને શુકન કરાવવા.]
[ જડ; સ્તધ.] બેબું વિ૦ [જુઓ બેબડું] બબડું (૨) નટ કે હું બત (ઍ) [. ચુત =જડ મર્નિં] બાધે; મૂર્ખ. [-જેવું = | બે ડું [સર૦ હિં. વો] સ્તન તડે ૫૦ [હિં. વીતા (, પોત)] નાનું ઊંટ
બેબ(
૦ળા), ૦૨ [{.] જુઓ બબ'માં બેતાન(–નું) ન૦ [જુઓ બુતાનું] પાઘડીની અંદરનો ગાભે (૨) બાય [$.] હજુરિયા જેવો નેકર (હોટેલ ૦માં) કલંક; આળ (મૂકવું).
બાયકેટ કું[$.] બહિષ્કાર બે –તેર (') વે૦ [મ. વાહૂત્તર; પ્રા. વાવત્તરિ, હૃત્તરિ | બેયું (બ) ૧૦ [સર૦ મ. વોહ = અરૂ. (બ. વ.)] જેમાંથી (R. દ્વાણતિ)] ‘૭૨'.-રી સ્ત્રી બેતરને એક સમૂહ, - ૧૦ ભીંડી થાય છે તે છેડને (ભડી ઉતારી લીધેલો) સાંઠે બોતેર દિવસને સમય
જોયું ન૦ [છું. ‘વો'] પાણીમાંના ખરાબાની ચેતવણી આપવા બાથ૦ વિ૦ [સર૦ મ. વય] જડ; હેડ (૨) સુસ્ત
માટે દરિયામાં તરતો રાખેલે લોઢાનો ગોળો બેથું ન [જુઓ બેતાનું] પાઘડું (તિરસ્કારમાં)
બેર ન૦ [પ્રા. (સં. વર)] બેરડીનું ફળ (૨) સ્ત્રીઓનું એક ઘરેણું. બદલી સ્ત્રી (કા.) ઘોડીની એક જાત
[–નું ડીંટ (ન જાણવું) = કશું નહીં. –જેવડાં (આંસુ)= મેટાં બાદલું વિ૦ જુઓ બ૬
મેટાં.] ૦ પૃ૦ [+કૂટવું] કચ્ચરઘાણપાયમાલી. [-કર, બદલે પુત્ર લખોટાની રમતની સમાપ્તિ
વાળ=મારી મારીને ખરું કરી નાખવું (૨) પાયમાલ કરવું.] બેદારકાંકરે ૫૦ બેદારશિ(-,-
સિસ) સ્ત્રી એક દવા oડી સ્ત્રી [પ્ર. વોરી;વરી] બેરનું ઝાડ. [-ખંખેરવી, ઝંડવી, બેદાવું અક્રિ. [જુઓ બેદું પાણી પીને તર થવું (૨) પાણીથી | ઝૂડવી સારી પેઠે માર માર (૨) મારીને પરાણે બધું પડાવી કેવાઈ બગડી જવું. [–વવું સક્રિ. (પ્રેરક)]
લેવું.] ૦કુલ ન૦ સ્ત્રીનું એક (માથાનું) ઘરેણું. ૦માળા સ્ત્રી, ૬ વિ[ä. વોટ્સ; સર૦ હિં. વોઢા] બેટાઈ ગયેલું (૨) ખોખરું બેર જેવા મણકાની માળા – એક ઘરેણું (૩) ઢીલું; કાચું (૪) નટ તડવાળું કે બરાબર નહિ પકવેલું માટીનું બેરદુ સ્ત્રી. [મ. વોટુ (છું. વર્લ્ડ)] બાજુ; કેર - ખખડાવી જતાં ખેખર બેસતું વાસણ
બેરલ, બારમાળા જુઓ “બારમાં બે પું. [સં.] ઉપદેશ (૨) જ્ઞાન (૩) [લા.] ગાં. [-થ = બેરસલ્લી(–ળી) સ્ત્રી [પ્રા.વડસરી (સં. શ્ર)] એક ફૂલઝાડ જ્ઞાન થવું; સમજાવું. -લે = ધડે લે; શીખવું.] ૦૭ વિ. | બેરિક ૫૦; ન૦ [છું.] ટંકણખાર -તેનું દ્રાવણ (૨.વિ.).[-પાઉડર બધ આપનારું. કથા સ્ત્રી બેધક કથા; પેરેબલ'. ૦કતા પુંતેની ભૂકી.].
[એક ઘરેણું સ્ત્રી૦. ૦દાયક, ૦દાયી વિ. બંધ આપનારું, જેમાંથી બેધ મળે | બેરિયું ન૦ [‘બેર” ઉપરથી] બટન (૨) એક છેડ, તેનું ફૂલ (૩) એવું. વન ન બોધ થવો કે આપવો તે (૨) જણાવવું તે. ૦૫ત્ર | બેરી સ્ત્રી, જુવાર, બાજરી ઇનાં કણસલાંની રજ (૨) [બોરે’

Page #656

ખારું]
[ખાખું
ઉપરથી] ગાંસડી; ગુણ ખરું ન॰ [સર૦ ૬. વોરા] જેમાં એક કણ રહે છે તે કણસલાનું એરા પું॰ [સર૦ મ., હૈિં. વોરા (હ્રા. યુદ્ઘ ? યૂરિયા)] ધાબળે; અનૂસ (૨) તાપઢું; ગુણપાટ (૩) બેરી; ગુણ બોર્ડ ન॰ [.] પાટિયું (૨) મંડળ. ઉદા૦ સ્કૂલ બોર્ડ, લેાકલ એડિંગ સ્ક્રી॰ [કું.] છાત્રાલય
|
બોલ પું॰ [ફં.] દડો. બ્લૅટ ન૦ ક્રિકેટની રમત. ૦બેરિંગન [.] જીએ છરાવીંટી. ૦૨ પું॰ [.] બોલ નાખનાર ખેલાડી. –લિંગ સ્રીક્રિકેટની રમતમાં બોલ નાખવા તે. [–પડવી = ખોલ નંખાવા – તેનું પરિણામ થયું.]
|
ખેલ પું॰[‘બેલવું’ પરથી]શબ્દ; વચન; કાલ(૨) કડી; તૂક (૩) [લા.] મહેણું. [—આપવા=કાલ આપવા; વચન આપણું (૨) મેઢે કરવા માટે (બીજાને) ચરણ કે પદ કહી સંભળાવવું. “કાઢવા =હરફ કાઢવા; જરા પણ બેલવું. -દે એવું= જરૂરને પ્રસંગે કામમાં આવે તેવું, –દેવા=જવાબ દેવા; હેાકારા પૂરવા (૨) કામમાં આવયું. -મેલવા=શબ્દો કહેવા (૨) ગુસ્સાનાં વેણ કહેવાં. –મારવા = ટોણા મારવા. -માં ખેલ ન હોવા= ખોલવામાં ઢંગધડા ન હોવા (૨) ખેલવામાં સચ્ચાઈ ન હોવી. -લેવા= મેઢ કરવા અમુક પદ કે ચરણ બીજા પાસેથી સાંભળી લાવવું. આલે તેનાં આર વેચાય = પેાતાના કામ અંગે ખેલતા ચાલતા -- કહેતા કારવતા રહે તે ફાવે. એલે તે એ ખાય =ન બેલ્યામાં નવ ગુણ; મૌનમાં ફાયદા છે. ખેલે બંધ ન હોવા =એકવચની ન હોવું; વારે ઘડીએ એલેલું ફેરવી નાખવું. એલે ખેલે મોતી ખરવાં = બાલવામાં અદ્ભુત માધુર્ય અને હિતકારિતા હોવાં.] ૦કણું, કું વિ૦ વાચાળ; વાતેાડિયું (૨)લડકહ્યું. ચાલ સ્ત્રી॰ ખેલવું ચાલવું તે; વાતચીતના વહેવાર; મેળાપ (૨) તકરાર(૩) સાઢું; કરાર. છા સ્ત્રી॰ ખેાલવાની ઢબ. હતી સ્રી જીભ. [—બંધ કરાવવી = ચૂપ કરી દેવું.] ૦પટ ન૦ ખેલતું ચિત્રપટ; સિનેમા, ૦બંધ પું॰ કરાર. બાલા સ્ત્રી ચલણ કે ચડતી કળા હાવી તે; ફતેહ બોલ ૦ભેંટ, ૦બેરિંગ, ૦૨ [.] જીએ‘[,]'માં ખેલવું સ૰ક્રિ॰ [ત્રા. વુજ્ડ, વોō] વાચા કાઢવી; એચરવું (૨) કહેવું; વાત કરવી (૩) [લા.] વઢવું; ગુસ્સા કે અણગમા બતાવવા કહેવું (૪) કિયા કરવો; વઢવાડ કરતા બેલનું. [બોલતું ચાલતું = જીવતું; સાનુંસમું. ખેલવું ચાલવું = વાતચીત કરવી; સંબંધ હોવા. “થવું = ખેાલામાલી – તકરાર થવી. સામું ખેલવું =વિરુદ્ધ ખેાલવું (૨) સામા થવું; ઉદ્ધતાઈ કરવી, (–ને મારી વતી) ખેલાવજો !=–ની મારી વતી ખબર પૂછજો; મારું સ્નેહસ્મરણ કહેજે. એલાવ્યું મેલ દે એવું = જવાબ આપે એવું; અણીને વખતે કામ દે એવું. એટલી ઊઠવું = વચમાં કે ઉતાવળે ખેલવા માંડયું. એલી જવું = મેઢે કરેલું સંભળાવી જવું (૨) ઉતાવળમાં કે વગર વિચાર્યે બોલી નાખવું કે બોલાઈ જવું. મેલી નાખવું = સંકોચ રાખ્યા વિના કે છુપાવ્યા વિના કહી દેવું (૨) કબૂલ કરી દેવું; જણાવી દેવું. ખેલી બગાડવું=ન બેલવાનું બેલીને કે ખોલવામાત્રે કામ કે સંબંધ બગાડવે. ખેાલી બતાવવું =કહી બતાવવું. એલી બેસવું – ઉતાવળમાં કે વગર વિચાર્યે એલી નાખવું. ખેલી રહેવું=ખેલવાનું પૂરું કરવું.

૬૧૧
[એળે
ખેલ્યા સાચું ન જોવું = અજુગતું ખેલાયું હોય તેને મનમાં ન લાવવું, તેનું દુઃખ ન લગાડવું.] એલખેલા સ્ત્રી૦ સામસામે ખેલવું તે; તકરાર
લાચાલીસ્રી॰ તકરાર (૨) બાલવા ચાલવાના સંબંધ – દોસ્તી. [થિવી = તકરાર થવી. –હેવી = બાલાચાલી – દોસ્તી હોવી.] બાલાલ(લી) સ્ત્રી જુએ બાલંબાલા
એલાવવું સક્રિ॰ ‘બેલવું’નું પ્રેરક (૨)(સાદ પાડીને કે બીજી રીતે) આવવા કહેવું (૩) આમંત્રણ આપવું; નેતરવું (૪) ખુશીખબર પૂછવી.જેમ કે, સાને લાવજો.[-(–રા)વવું(પ્રેરક).] –ણુંન॰ બેલાવવું તે; ‘સમન્સ’. [−કાઢવું = અદાલતે ‘સમન્સ’ કાઢવા.] મેલાપું અક્રિ॰ ‘ખાલવું'નું કર્મણ મેલાશ,શા હું જુએ બેલછા ઑલિંગ સ્ત્રી॰ જુએ ‘બૅલ’માં
ખેલી સ્ત્રી॰ ભાષા કે ગૈાણ ભાષા જે બાલવામાં જ ચાલતી હોય (૨) મહેણું (૩) કબુલાત. [ –કરવી = શરત કરવી; કરાર કરવા.] ચાલી સ્ત્રી॰ ખેલવાચાલવાની રીતભાત
|
-મેલું વિ॰ ખેલનારું કે બેોલવાની આદતવાળું, એ અર્થમાં સમાસને અંતે. જેમ કે, એછાબોલું [(–મારવેશ, લગાવવેા) એલ્ટ પું॰ [ૐ.] એક બાજુ ચાકી ચઢાવવાના માથાદાર ખીલે બોલ્શેવિક વિ॰ [...] રશિયાના એ નામના એક (સામ્યવાદી) રાજકીય મંડળનું. ઝમ ન॰ તે મંડળની ફેલસુફી એવું સક્રિ॰ [મ. વોના (સં. વપ્ )] વાવવું (૨) ગુમાવતું એસ (બા) સ્રી॰ [મ. વર્ડ્સ] ચર્ચા; વાદવિવાદ (ર) હઠ (3)
બળાત્કાર (૪) પતરાજી
એસડું વિ॰ ગંધાતું; વાસ મારતું
બેસવું સ૦ક્રિ॰ [ા. વાસૌન] બચ્ચી કરવી એસે પું॰ [[.] બચી
એસ્કી સ્ત્રી એક રેશમી કાપડ
આળ પં॰ [સં. વો] એક જાતના ગુંદર (૨)[સર૦ મ.]દાણાને કચરા (૩) [] સ્રી॰ એક છૅાડ (જેના સાવરણા થાય છે). [ચાલવા – બેલી ખેાલીને પેટમાં દુઃખાડવું, –ફેરવવા=બગાડી મૂકવું; નકામું કરી મુકવું.] [ કેરી – એક અથાણું ઓળકેરી પું॰ [બાળ (બાળવું ?) + કેરી] મીઠામાં આવેેલી આખી એાળખું સક્રિ॰ [સં. યુ; કા. યોજ] પ્રવાહીમાં ડુબાવવું (૨) [લા.] ડૂલ કરવું; ગુમાવવું; વણસાડવું. [એળી કાઢવું = ઝટપટ ગમેતેમ ધાવું; બાળીને જ કાઢવું, ખરેખર ન ધોવું.] એળખળ અ॰ [‘બાળવું' ઉપરથી] લેાછલ ઓળખેાળા, ઓળાળ સ્ક્રી॰ વારંવાર મેળવું કે ખેાળાવું તે મેળાવવું સક્રિ॰ મેળવું’નું પ્રેરક
એળાવાડા પું. બાળવું તે; ભ્રષ્ટતા; વટાળ; અડાડ મેળાવું અક્રિ॰ મેળયું'નું કર્મણિ [(કેરી લીંબુ ઇ॰) મેળિયા વિ॰[‘એળયું' ઉપરથી] મીઠાના પાણીમાં રાખી મૂકેલ -માળુ વિ॰[‘બાળવું' ઉપરથી] બેળનાર; એળે એવું (સમાસને અંતે). ઉદા॰ ઘરબેાળુ
ઓળા પું॰ [‘બાળવું’ ઉપરથી] પલાળી રાખેલા લેટ (૨) મીઠામાં આર્થેલાં લીલાં ફળ (૩) (કા.) ભરડકા જેવી એક સાદી વાની (૪) જીએ બાળાવાડો

Page #657

ઑબ(ગેળા)]
૬૧૨
[[ બ્રાણબુદ્ધિ
બોંબ(ગે) પું[{] દારૂગેળાનું એક હિંસક અસ્ત્ર, ૦મારે સાધન, દીક્ષા સ્ત્રી બ્રહ્મને પામવા માટે લેવાતી દીક્ષા. ૦દેવ પંબૉબથી મારે ચલાવવું તે; બોંબ મારવા તે. ૦રે ન [...] પું બ્રહ્મા (૨) પૂજ્ય બ્રાહ્મણ. દેશ ૫૦ (સં.) વસ્તુઓ બર્મા. બોંબ નાખવા વપરાતું લડાયક વિમાન. –બાબોબી સ્ત્રી સામ- દ્વાર ૧૦ જુઓ બ્રહ્મરંધ. ૦નાડી સ્ત્રી સુષણા નાડી. સામે બૅબમારો કરે તેવું બનું યુદ્ધ [ કઠેર સ્વર (સંગીત) નિર્વાણ નવ બ્રહ્મમાં લીન થવું - એમ જવભાવને નિર્વાણ
બક ૫૦ (રે. + પિકાર, ચીસ] વાયુદેષથી ઊપજતો નડે થે તે; મેક્ષપદ, નિઝ વે- બ્રહ્મના ધ્યાનમાં લીન; બ્રહ્મજ્ઞ, બબળે, બોંબમા, બોંબર, બબબબી જુઓ બોંબ'માં ૦૫દ ન૦ બ્રહ્મત્વ; બ્રહ્માનું પદ; બ્રાહ્મી સ્થિતિ. ૦પુત્ર ૫૦ બેશ () સ્ત્રી, જુઓ બોસ (-ચડાવવી,બાંધવી)
(સં.) નારદ છે. શ્રદ્ધાને પુત્ર (૨) બ્રાહ્મણ, ૦પુત્રા સ્ત્રી (સં.) બૈદ્ધાવે[4.] બુદ્ધને લગતું (૨) બુદ્ધનું અનુયાયી. ધર્મ, ૦માર્ગ ભારતની એક મહા નદી. બંધુ ૫૦ નામને જ બ્રાહ્મણ, ૫ બુદ્ધે ચલાવેલ ધર્મ-માર્ગ. ધમાં, ૦માગી વિ૦ (૨) પું બાલક ન૦ બ્રહ્મપુત્ર; બ્રાહ્માણ. ભદવિ૦ (૨) પૃ૦ એ નામની બદ્રમાર્ગનું કે તેનું અનુયાયી
[એવું ! જાતનું. ભાવ ૫૦ બ્રહ્મત બહાપદ૦ભાષી વિ૦ બ્રાની બેંદ્ધિક વિ૦ [iu] બુદ્ધિ સંબંધી કે બુદ્ધિવાળું કે બુદ્ધિને કેળવે વાતે જ કરનાર. ભૂત વે- બ્રહ્મરૂપ; બ્રહ્મમય; બ્રહ્મ સાથે ખ્યાન ન [જુઓ બયાન] વર્ણન
એક થયેલું ભોજન ન૦ બ્રાહ્મણને જમાડવા તે. ૦માત્રવાદ ખ્યારી(—રસી) વિ. [પ્રા. વાસી (સં. 1રાત)] ‘૮૨'
પં. માત્ર ભ્રમ છે ને બીજું કાંઈ નહીં – એવા અદ્વૈતવાદ; બ્રહામ્યુરેટ સ્ત્રી. [] (પ્રવાહી માપવા માટે) અકેલી કાચની એક વાદ. વ્ય પં. પાંચ મહાયજ્ઞમાં એક – વેદનું અધ્યયન નળી – માપવાનું તેવું સાધન
[વગાડવું] અને અધ્યાપન. ૦૨ '૦ બ્રહ્મને રસ; બ્રહ્માનંદ. ૦ધ ન ગૂગલ ન૦ [છું.] એક વિલાયતી રણવાદ્ય [--કવું, મારવું, મનુષ્યના મસ્તકમાં માનેલું એક છિદ્ર, જ્યાં પ્રાણ જતાં બ્રહ્માજ્ઞાન બ્રશ ન. [.] વાળ, તંતુ કે વાળાની, કશાને ઘસીને સાફ કરવા - બ્રાલેક મળે,- જ્યાંથી બ્રહ્મલોકમાં જનારના પ્રાણ નીકળે માટેની એક બનાવટ. [-કરવું= બ્રશથી સાફ કરવું.]
છે, એમ કહેવાય છે. રાક્ષસ ૫૦ ભત થયેલે બ્રાહ્મણ. ૦ષિ બ્રહ્મ ન૦ [૩] સચિદાનંદસ્વરૂપ જગતનું મૂળતત્વ (૨) વેદ (૩) પું[+ ]િ બ્રાહ્મણ ઋષિ. લીલા સ્ત્રી બ્રહ્માની – ભગપરમાત્મા (૪) પં૦ બ્રહ્મ! (૫) બ્રાહ્મણ. ૦થા સ્ત્રી (સં.) વાનની લીલા; સૃષ્ટિને રસમય ખેલ. લેક પંબ્રહ્માને – બ્રહ્માની પુત્રી – સરસ્વતી,૦કર્મ ન બ્રાહ્માણનું કમૅ(૨)યજ્ઞમાં કામ ઊંચામાં ઊંચા લેક (૨) પરમપદ; બ્રહ્મપદ; મોક્ષ. ૦વર્ચસ નવ કરતા એક પુરોહિતનું કર્મ (૩) બ્રહ્માંડ રૂપી બ્રહાનું કર્મ કે સુ છે. બ ચર્ચથી કે બ્રાના જ્ઞાનથી પ્રગટતી તેજસ્વિતા (૨) બ્રહ્મતેજ .
કુમાર પુત્ર (સં.) નારદ. ૦કુમારી સ્ત્રી (સં.) જુએ બ્રહ્મ- વાક ન અર અટળ બેલ; સિદ્ધ વાકય (૨) બ મણને કન્યા. ૦કેલ (કૅ) પં. બ્રહ્મને - અટળ અચૂક કોલ કે વચન. બોલ. ૦વાદ ૫૦ વેદાંતવાદ; અદ્વૈતવાદ (૨) વેદનું પઠનપાન. વેકેશ પુંસમગ્ર વેદોનો સમૂહ. ક્ષત્રિય (સં.) એનામની ૦વાદિતા સ્ત્રી, વાદિતત્વ નવ બ્રહ્મવાદીર્ણ, વાદિની સ્ત્રી નાતો માણસ. ગાંઠ સ્ત્રી જોઈમાં વળાતી ગાંઠ, ગિરા ગાયત્રી (૨) અવિવાહિત રહી વિદ્યાભ્યાસ કરનારી સ્ત્રી, વાદી સ્ત્રી આકાશવાણી. ૦ગ્રંથ સ્ત્રી- જુએ બ્રહ્મગાંઠ (૨) શરીરની વિ૦ બ્રહ્મવાદનું અનુયાયી (૨) વેદનું પઠન પાઠન કરનારું. વિદ્યા સુષુણ્ણા નાડીમાં મનાતી એક ગ્રંથે – તેને ભાગ. ઘેાષ પુત્ર સ્ત્રી બ્રહ્મ સંબંધી વિદ્યા. ૦વેદી સ્ત્રી બ્રહાયની વેદી. વેરા વિદ્યાભ્યાસને શ્વાને (૨) જુએ વેદકેશ. ૦% વે બ્રાહ્મણની પેશ્વાને જાણનાર. સ્ત્રી બ્રહ્મ કે બ્રહ્માંડ રૂપી વેલા-લતા. હત્યા કરનાર. ૦ચર્ય ન બ્રહ્માના સાક્ષાત્કારની સાધના (૨) સત્યત્વ ન૦ બ્રહો જ સત્ય છે એમ માનવું છે. સભા સ્ત્રી, ઈદ્રિયને નિગ્રહ (૩) પાંચ યમ કે મહાવ્રતમાંનું એક (૪) બ્રાહ્મણની સભા (૨) બ્રાની સભા, સમર્પણ ન એક વૈષ્ણવ બહાચારીપણું.૦ર્યા સ્ત્રી - બ્રહ્મચર્ય,બલરારીપણું (૨)બ્રહ્મભાવ વિધિ; બ્રહાસંબંધ, સમાજ,સમાજ જુએ બ્રાહ્મારામાજ-જી. ધરીને ચાલવું તે. ૦ચર્યાશ્રમ ૫૦ ચારમાં પ્રથમ આશ્રમ- સંબંધ પુ. બ્રહ્મની સાથે સંબંધ (૨) પુષ્ટિમાગીઓને એક જેમાં બ્રહ્મચર્ય સેવીને માણસ વિદ્યાભ્યાસ કરે છે. ૦ચારિણી વિધે. સાક્ષાત્કાર પં. બ્રહ્મને સાક્ષાત જેવું - અનુભવવું તે; સ્ત્રીબ્રહ્મચર્ય પાળનાર સ્ત્રી. ૦ચારી ૫૦ બ્રહ્મચર્ય પાળનાર બ્રહ્મદ્રષ્ટિ. સૂત્ર ન જઈ (૨) (સં.) બાદરાયણે રચેલાં વેદાંમાણસ (૨) વિદ્યાર્થી (૩) કુંવારો - અવિવાહિત માણસ. તનાં સત્ર, [–ની ગાંડ = લગ્ન કેનસીબે બાંધેલી મજબુત ગાંઠ.] જિજ્ઞાસા સ્ત્રી બ્રહ્મજ્ઞાનની ઈચ્છા – ઉત્કંઠા (૨) બ્રહ્મવિષયક સ્વ ન૦ બ્રાહ્મણની માલમિલકત-ધન૦હત્યા સ્ત્રી બ્રહ્મવિચારણા; તે કરતું શાસ્ત્ર. ૦વી વિ૦ બ્રહ્મ કે વેદ યા જ્ઞાનથી ણની હત્યા. હંતા વિ૦ બ્રહ્મક્ત; બ્રહ્મહત્યા કરનાર, હૃદયન નિર્વાહ કરનાર; જ્ઞાનને પાર કરી ખાનાર, ૦ વિ૦ બહાને (સં.) એક તારો જાણનારું, જ્ઞાન ન૦ બ્રહ્મનું જ્ઞાન. જ્ઞાની વિ૦ બ્રહ્મજ્ઞ. ૦૭માં બ્રહ્મા ૫૦ [ä. હ્મન ] સૃષ્ટિની ઉપ ત્ત કરનાર વેદધર્મની ત્રિમૂર્તિ૫૦મેટો- અઠંગ ઠગ. ૦ણય વેઠ બ્રહ્મ સંબંધી (૨) બ્રાહ્મણે માંના એક દેવ. [ –ના લેખ = ટાળ્યા ન ટળે તેવા લેખ. -ને પર આસ્થા રાખનારું. તત્વ નવ બ્રહ્મ કે વેદનું તત્વ; પરમ | દહાડો = ઘણે લાંબે ને કંટાળ ભરેલો દેવસ.] –હ્માક્ષર પુત્ર બ્રહા. ૦તનયા સ્ત્રી (સં.) જુએ બ્રહ્મકન્યા. ૦તાલ પં. એક [+ અક્ષર] ઓમકાર; પ્રણવ [-પણ ન આવડ= કશું ન જાતને તાલ (સંગીત). તેજ નવ બ્રહ્મચર્યનું કે બ્રહ્મજ્ઞાનનું આવડતું.] -હ્માણી સ્ત્રી પ્રતાની પત્ની (૨) દુર્ગા. -હ્માનંદ તેજ, છત્વ નવ બ્રહ્મપણું; બ્રહ્મ સાથે અભેદ (૨) બ્રાહ્મણપણું. ૫૦ [+ આનં] બ્રહ્મ સાથે અભેદને આનંદ. -હહ્માર્પણ ન
દંડી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ. દાતણ ન૦ (ગળું તથા અનં- | [āત્ર + મગ] બ્રાને – ઈશ્વરને અર્પણ (૨) જમતા પહેલાં તેવું નળીને સાફ કરવા માટેની) એક યોગિક ક્રિયા કે તે માટેનું ! અણ કરવા કરાતો વિધિ. -ધાર્પણુબુદ્ધિ સ્ત્રી, બ્રહ્માર્પણ કર

Page #658

બ્રહ્માવર્ત ]
વાની બુદ્ધિ; ઈશ્વરપ્રણિધાન. –હ્યાવર્ત પુ॰ [Āજ્ઞ + આવર્ત](સં.) (હસ્તિનાપુરની વાયવ્યે) સરસ્વતી અને દૃઢતી નદીઓ વચ્ચેના પ્રાચીન પવિત્ર પ્રદેશનું નામ. –હ્માસ્ત્ર ન॰ [+ગન્ન]બ્રહ્માનું અસ્ત્ર (૨) બ્રાહ્મણના શાપ. –હ્માસ્વાદ પું॰ [બ્રહ્મ + આસ્વાદ] બ્રહ્મરસના આસ્વાદ; બ્રહ્માનંદ. -ધાંજલિ સ્ત્રી॰ [બ્રહ્મ + અંજલ] વેદાભ્યાસ માટે ગુરુ પાસે હાથ જોડવા તે. –હ્માંડ ન॰ કિલ્લ +અં૩] વિશ્વ. [~ની આશા =મેટી અને કદી પાર ન પડી શકે તેવી આશા. માં ચઢી જવું = પાણી વગેરે પીતાં તે અંતરિક્ષમાં ચડી જવું.]—હ્લિષ્ટ વિ॰ સંપૂર્ણ વેદ જાણનાર (૨) બ્રહ્મમાં તદ્ન લીન. –હ્યોકિયું વિ॰ [+] બ્રાહ્મણિયા પાણીથી રંધાયેલું; ન અભડાયેલું. –હ્યોપાસના સ્રી॰ [ +ઉપાસના] બ્રહ્માપઢ મેળવવા માટેની ઉપાસના. -āોસમાજ પું; સ્ત્રી નુ બ્રાહ્મસમાજ. -હ્મોસમાજી વિ॰ જુએ બ્રાહ્મસમાજી બ્રાહ્મ વિ॰ [સં.] બ્રહ્મનું, –ને લગતું. (--ધો)ધર્મ પું. (~ãો)મત પું; ન૦ બ્રાહ્મસમા∞ ધર્મ કે પંથ. મુહૂર્ત ન॰, વેળા સ્ત્રી॰ સૂર્યોદય પહેલાંની બે ધર્ડીને! સમય. (-હ્યો)સમાજ પું; સ્ક્રી॰ (સં.) બંગાળાના એક અર્વાચીન ધર્મસમાજ. ૦-હ્યો)સમાજી વિ॰ એ સમાનું, –ને લગતું (૨) પું॰ એને સભ્ય. વિવાહ પું॰ વિવાહના આઠ પ્રકારોમાંના એક, જેમાં કન્યાને રાણગારી, કશું લીધા વિના વરને આપવામાં આવે છે બ્રાહ્મણ પું॰ [સં.] હિંદુઓની ચાર વર્ગોમાંની પહેલી વર્ણના માણસ (૨) (સં.) મંત્રોને જુદાંજુદાં કાંમાં વિનિયોગ જણાવ નારો વેદને ભાગ. છતા સ્રી, વન૦ બ્રાહ્મણપણું; બ્રાહ્મણના સદ્ગુણ. ધર્મ પું॰ હિંદુ વેદધર્મ. શાહી સ્ત્રી બ્રાહ્મણેાની સત્તા કે જેમાં તે હોય તેવું સમાજતંત્ર. વણિયું વિ બ્રાહ્મણ સંબંધી (૨) બ્રાહ્મણના હાથનું કે તેને ખપે તેવું. -ણી સ્ત્રી॰ બ્રાહ્મણ સ્ત્રી (૨) વિ॰ બ્રાહ્મણનું, –ને લગતું, “ખેતર વિ॰ [+ધૃતર] બ્રાહ્મણથી બીજું; અબ્રાહ્મણ જાતિનું કે તે વિષેનું બ્રાહ્મ મુહૂર્ત,⟨--ધો)ધર્મ,(-હ્યો)ખત, વિવાહ, (--હ્યો)સમાજ, (–હ્યો)સમાજી જુએ બ્રાહ્મ’માં [ શ્રાને લગતું બ્રાહ્મી સ્ત્રી[સં.]એક વનસ્પતિ(ર) સરસ્વતી ૩)વાણી (૪)વિ૦ બ્રાહ્યો- ધર્મ, ૰મત, સમાજ, સમાજી જુએ ‘બ્રાહ્મ’માં બ્રિજ સ્ત્રી [.] પાનાંની એક રમન (૨) પું॰ પુલ બ્રિજ +, ભાષા, વાસી (૫.) [સર૰ હિં.] જુએ! ‘વ્રજ’માં, ૦ર પું૦ (સં.) કૃષ્ણ
બ્રિટન પું; ન॰ [.] ઇંગ્લેંડ દેરા [બ્રિટનના વતની બ્રિટિશ વિ॰ [Ē.] બ્રિટન દેશનું કે તેને લગતું. ૦૨ પું [.] બ્રીફ સ્ત્રી [.]અસીલની વકીલાત કરવાને અંગેનું સંક્ષિપ્ત ટાંચણ કે તેના કાગળ. [પવી = વકીલાતનું કામ મળવું. -લેવી= -ના વકીલ થયું (૨) બ્રીકનું ટાંચણ કરવું.] બ્રેઇલ પદ્ધતિ સ્ત્રી॰ આંધળા માટે બ્રેઇલ નામના માણસે શેાધેલી લખવા વાંચવાની પદ્ધતિ. બ્રેઇલપાટી સ્ત્રી તે પદ્ધતિ પ્રમાણે
લખવા માટેની એક ખાસ પાટી
એક સ્ત્રી॰ [Ë.] ગતિમાન ચક્રને ધેાભાવવાની ચાંપ (૨) રેલવેમાં ગાર્ડના ડ, કે જેમાં લગેજ સામાન ભરવામાં આવે છે. [-મારવી,-લગાવવી =ગતિમાન ચક્રને રે!કવાની ચાંપ લાગુ કરવી; ચાલુ હોય તે રેકવું. -વાગવી = બ્રેક લાગવી,]

[ભક્તિયોગી
અંકેટ પું [.] કાસ ચિહ્ન (૨) છાજલીની નીચેના ટકા (ભીંતમાં તે મરાય છે.)
૬૧૩
બ્રેડ સ્ત્રી॰ [ૐ.]ડખલરેટી; પાંઉ [[.] લાલી; આડતનું મળતર બ્રેાકર પું॰ [ૐ.] દલાલ; આડડતયા (૨) એક અટક. –રેજ ન૦ બ્રોડકાસ્ટ વિ॰[.]વાયરલેસ ધ્વનિવર્ધક યંત્ર દ્વારા પ્રસારિત કરેલું; રેડિયે। પર કહેલું. [−કરવું = રેઢિયા સ્ટેશનેથી ખેલવું – પ્રસારિત કરવું.] [મેાટા માપની રેલવે બ્રોડગેજ પું [.] રેલવેના બે પાટા વચ્ચેનું પહેાળું માપ કે તેવા બ્રોમાઇડ પું॰ [...] બ્રોમીનના એક સંયોજન-પદાર્થ (ર. વિ.) બ્રોમીન ન॰ [.]એક મૂળતત્ત્વ(૨.વિ.) બ્લાઉઝ ન॰ [.] વિલાયતી ફૅશનને એક કમખા લીચિંગ ન॰ [ૐ.] એક રસાયણી દ્રવ્ય વડે વસ્ત્રને ધોવું તે. પાઉડર પું॰ તેના પદાર્થ
બ્લેડ સ્ત્રી॰ [રૂં.] અસ્ત્રાની ધારવાળી પતરી બ્લોક પું॰ [ફ્.] ચિત્ર કે છબી છાપવાનું તૈયાર કરેલું બીબું (૨) ચાલ જેવા એક મેટા મકાનમાં, એક કુટુંબ સ્વતંત્ર રહી શકે એવી અલગ બધી સવડવાળા તેનેા ભાગ; મોટા મકાનના સ્વતંત્ર ઘર થાય એવા નાના ભાગ (૩) જૂથ; ટોળી (રાજકીય) બ્લોટિંગ, પેપર પું [.] શાહીચુસ કાગળ
ભ
ભ પું [É.] આય ચેાથૅા વ્યંજન (૨) નક્ષત્ર (૩) તેજ. ૦કાર પું॰ ભ અક્ષર કે તેને ઉચ્ચાર. કારાન્ત, કારાંત વિ॰ છેડે લકારવાળું [ એમ ભકભક અ॰ [વ૦; સર॰ fĒ. મ] ભગભગ (૨) ભભકતું હાય ભકાર, –રાન્ત, “રાંત જુએ ‘ભ’માં ભા-ખા,-ખા)મેલું વિ॰ [‘ભખ’(લઈ ને બાલનાર) અથવા સર૦ ૧. મમ (બ. મુદ્દન)= દૃઢ + બેલવું] આખાળેલું ભક્ત વિ॰ [સં.] જુદું પડેલું કે પાડેલું (૨) ભાગેલું (૩) --ના પર આશક; –ની ભક્તવાળું (૪) ભક્તિ કરનારું, ભજનારું (૫) પું૦ તેવા આદમી; ભગત (૬) તે નામની એક પટેલ કામ–તેના માણસ. માળ સ્ક્રી॰ ભક્તોની હારમાળા કે તેમની ચિરતાવલીનું પુસ્તક. ૦રાજ પું॰ મહાન ભક્ત. ૦૧ત્સલ વિ॰ ભક્ત પર પ્રેમ રાખનાર. વત્સલતા સ્ત્રી. હૃદય ન॰ ભક્તનું કે ભક્તિ ભરેલું હૃદય (૨) વિ॰ તેવા હૃદયવાળું. “ક્તા(−ગતા)ણી સ્ત્રી ભક્ત સ્ત્રી (૨) ભક્તની સ્ત્રી. -ક્વાધીન વિ॰ [ + શ્રધીન] ભક્તને વશ (પ્રભુ). “તાશ્રમ પું [+આશ્રમ] ભક્તોના આશ્રમ ભક્તિ સ્ત્રી॰ [ä.] ભજવું તે; ભજન (૨) પ્રેમ; આદર (૩) નવની સંજ્ઞા (ભુક્તિના નવ પ્રકાર પરથી : શ્રવણ, કીર્તન, સ્મરણ, પાદસેવન, અર્ચન, વંદન, દાસ્ય, સભ્ય, આત્મનિવેદન). ૦કાવ્ય ન૦ ભક્તિરસનું કાવ્ય; ભજન; ‘સામ’. ૦પૂર્વક અ॰ ભક્તથી.૦પ્રધાન વિક્તિ જેમાં મુખ્ય હેાય એવું. ભાવ પું॰ ભક્તિના ભાવ; આદર; પ્રેમ. ભીનું વિખૂબ ભક્તિવાળું..માન વિ ભ તવાળું. ॰માર્ગ પું॰ ભક્તિ દ્વારા સાધનાના માર્ગ, માર્ગી વિ॰ ભક્તિમાર્ગને લગતું કે તે અનુસરનારું. યેાગ હું ભક્તિ જેમાં પ્રધાન હોય એવા યોગ. યોગ પું॰ ભક્તિયોગના સાધક;
|

Page #659

ભક્તિવશ]
૬૧૪
[ ભચડ ભચડ
ભક્ત. વશ વિ૦ ભક્તિ વડે વશ થાય એવું; ભક્તાધીન (પ્રભુ) | આપે એમ મનાતી) કપાળે ધોળા ચાંદાવાળી (ભેસ) – પં ભક્ષ ૫૦ [ā] ભખ, ખેરાક (૨)શિકાર. ૦૫ વિ૦ ભક્ષ કરનાર; છૂટો કે; ઘસિયે
[બગભગત ખાનાર. ૦ણ ન ખાવું તે. ૦ણીય વિ૦ ખાવાને ગ્ય ભગલ(–ળ)ન૦ [સરહું.] ઢોંગ; ઠગાઈ. ભાવાથી વિ. કપટી; ભક્ષત-ખ)વું સક્રિ. [સં. મક્ષ ] ખાવું, આગવું. [ભક્ષાવું ભગવતી વિ. [સં. મોવત્ ઉપરથી] ભગવાનનું; ભક્ત; એલિયું અકિં. (કર્મણિ), વિવું સક્રિ. (પ્રેરક).].
(૨) સ્ત્રી [સં.] દેવી. -કૃપા સ્ત્રીભગવાન – પ્રભુની કૃપા. ભક્ષિત વિ. [ā] ખાધેલું
-પરાયણ વિ. ઈશ્વરભામાં પરોવાયેલું. -ગીતા સ્ત્રી, -ભક્ષી વિ. [સં.] ભક્ષનારું (સમાસને અંતે. ઉદા. માંસભક્ષી) | (સં.) હિંદુઓનું એક મુખ્ય ધર્મપુસ્તક - ગીતા. –ભક્ત વિ૦ ભક્ષ્ય વિ૦ [] ખાવા યેગ્ય (૨) નવ ભક્ષ; ખાવાનું. ક્યા- (૨) ભગવાનનું ભક્ત. –દુભક્તિ શ્રી ભગવાનની ભક્તિ ભક્ષ્ય વિ૦ [+ અભક્ષ્ય] ખાવા અને ન ખાવા ગ્ય (૨) નવ | ભગ(ગા)વવું સક્રેટ જુઓ ભગાવવું [(૩) ઈશ્વર; પ્રભુ ભક્ષ કે અભક્ષ
[જથી ૩) તરત [–દઈને] | ભગવંત વિ૦ [સં.મરાવત] શ્રીમંત; ભગવાળું (૨)પુંતે માણસ ભખવું. ભક્ષ (૨) અ૦ [૨૫૦; સર૦ .િ મ*] એવા અવા- | | ભગવાન વિ૦ (૨) પં. [.] જુઓ ભગવંત. [-કરે ને ... ભખભખિયું વિ. ભૂખ ભખ બેલી નાંખે કે બોલ બેલ કરે થાય = ભગવાનની મરજીથી – એવો જોગ બેસે ને થાય.-જુએ! એવું (૨) ભક્કાબોલું
પૂછે != જેવાં કર્મ તેવી ભગવાન શિક્ષા કરે ! –ના ઘરનું, -નું ભખવું.સક્રિ. [સં. મH, 2ા. મરંવે; હિં. મવન] ભક્ષવું, ખાવું માણસ = ભલું એલિયું માણસ. –મળ્યા!=જોઈતું બધું(૨) [જુઓ ભાખવું] કહેવું; બાલવું (૩) બકવું [ભ્રષ્ટતા પૂરે આશરે મળ્યાં.] ભખળ, -ળેલ વિ૦ જુઓ ભખળેલ. છતા સ્ત્રી ભખળપણું; | ભગવું વિ૦ [‘ભગવાન ઉપરથી કે સર૦ ઈ., મ, માવા (સં. મૂT)] ભખળવું અક્રિ. [સં. વિ +સ્વસ્ત્ર . વસ્ત્ર ઉપરથી?] આચાર- | ગેસવા રંગનું. [ભગવાં કરવાં, પહેરવાં, લેવાં = સાધુ થવું; ભ્રષ્ટ થયું (૨)[. મ] ખાઉં ખાઉં કરવું; ભભડવું. [ભખળવું ભગવાં વસ્ત્ર પહેરી સંન્યાસી થવું.] (ભાવે), –વવું (પ્રેરક).]
પડધું ભ્રષ્ટ | ભગળ ન૦ [જુઓ ભગલ] ભૂપાળું. ભાવાથી વે બગભગત ભખળેલ વિ. [જુએ ભખળવું ભખળ; આચારવિચારમાં અડધું- | ભગંદર ન૦ [8.] ગુદાની પાસે છિદ્ર- ત્રણ થવાને એક રેગ ભખાવું અક્રિક-વવું સક્રિ. “ભાઇ', ભખનું કર્મણ (૨) બાકું
[ લઈ જવું કે મૂળ સ્થળ તજાવવું તથા પ્રેરક
ભગવું સક્રિ. [‘ભાગનું પ્રેરક] નસાડવું (૨) છેતરી ભેળવીને ભખા(ખા)લું વિટ ભખભખિયું; ભક્કાબેલું
ભગા ભાઈ શ૦ પ્ર૦ બાઘો કે મુર્ખ બેવકુફ બાફે એ ભખડ વિ. [સર૦ . મધામ (ક. મુવામ) = દ4; મજબૂત] | માણસ. [ભગાના ભાઈ જેવું = બાઘ ડું; મુર્ખાઈ ભરેલું.]
જાડું (૨) નીડર (૩) ગામડિયું (૪) [જુઓ ભખળ] ભળેલ ભગાવવું સક્રિ૦, ભગાવું અક્રિ. ‘ભાગવું'નું પ્રેરક ને કર્મણિ ભખાબેલું વિ૦ જુઓ ભક્કાબેલું, ભખાબેલું
ભગિની સ્ત્રી [સં.] બહેન. ૦સમાજ પું; સ્ત્રી સ્ત્રીઓનું મંડળ ભગ ૧૦ [i.] નસીબ; સદભાગ્ય (૨) ઐશ્વર્ય, વીર્ય, યશ, શ્રી, | ભગીરથ પું. [સં.] (સં.) આકાશમાંથી ગંગાને પૃથ્વી પર લાવજ્ઞાન અને વૈરાગ્ય એ છનો સમૂહ (૩) છિદ્ર; કાણું (૪) સ્ત્રીની નાર રાજા (૨) [િલા.]મહામુશ્કેલ. [-પ્રયત્ન = આકાશમાંથી ગુલૈંદ્રિય (૫) ક્ષત; ત્રણ (૬) પં. સૂર્યનાં બાર રૂપમાંનું એક; ગંગા ઉતારવા જેવી ભારે માટે ઉદ્યમ.]. છતા સ્ત્રીમહાસૂર્ય. ૦ભજુ વિ. [+ભજવું] વિષયી; કામી
મુશ્કેલી (૨) ભગીરથ જેવી ભારે ઉદ્યમતા [ સંન્યાસી ભગણું [4] પહેલી દીધું અને પછી બે હ્રસ્વ માત્રાવાળે ગણ | ભગુ વિ૦ ૦ [જુઓ ભગવું; સર૦ હિં, મ. માવા] (૫) ભગત વિ૦ (૨) ૫૦ [‘ભક્ત’ પરથી] ભજન કે ભક્તિ કરનાર. | ભોટું ન૦ રેશમને કશે. [ભાગેટાં પાડવાં વણવા માટે ૦માણસ ૫૦ સીધે સાદે અને ઈશ્વરથી ડરીને ચાલનારે | રેશમના તાર તૈયાર કરવા.]. માણસ. [(રૂપિયા) ભગત હે = રૂપિયો બદલો – બેટો | ભગ્ન વિ. [.] ભાગેલું, નાશ પામેવું (૨) હારેલું; હતાશ. હૃદય હો.] ડું વિ૦ ન૦ ભગત (તિરકારમાં). -તાઈ સ્ત્રી ભક્તિ | ન૦ (૨)વિ ભગ્ન હૃદયકે તેવા હૃદયવાળું. –ગ્નાશ વિન્ + મારા] (૨) ભગત હોવાપણું. -તાણી સ્ત્રી, જુઓ ભક્તાણી. -તું ન નિરાશ; હતાશ. – નેત્સાહ વિ. [+ઉત્સા8] જેનો ઉત્સાહ પૂજાપાઠ વગેરે આચારની અતિ કાળજી
ઊડી ગયો હોય તેવું ભગદળ ન [સર૦ મ; જુઓ ભગ] (કા.), ભગદાળું ન [સર૦ | ભગ્ની સ્ત્રી. [] જુએ ભગિની મ. માટ] મેટું બારું
[(સુ.) | ભગ્નોત્સાહ વિ. [4] જુઓ ‘ભમ'માં ભગદંડી પું. [સર૦ ભાગે] ઠેકાણા વિનાનો - ઊખડેલ માણસ ભચ પુત્ર વિપુલતા; વૈભવ
[[–દઈને] ભગદાળું ન જુએ “ભગદળ'માં
ભચ, ભચ અ૦ [૨૦] ભેંકવા – ભેંકાવાને કે અથડાવાને ભગભગ અ૦ [૧૦] એવા અવાજ સાથે (૨) જોરથી. –ગાવવું ભચકવું અક્રિ. [૨૦] પછડાવું સક્રિ. ભગભગ થાય એમ-મેટી ધારે કે જોરથી રેડવું ભચકાવવું સક્રિ. [ભય ર૦૦; “ભચકયું', “ભચકાવું'નું પ્રેરક]. ભગભજુ વિ૦ જુઓ ‘ભગ’માં
ભચ દઈને ખોસી દેવું(૨) અથડાવવું. [ ભચકાવી દેવું = ખસી ભગરું વિ૦ [પ્રા. મા, મુI (સં. મા, મુસ); સર૦ હિં. મારના
[ટલા ખાવા =સડવું;મ. મારા, મુII] ભભરું (૨) છૂટું, ચીકાશ-વાક વગરનું | ભચકાવું અદ્દે ભચકવુંનું ભાવે (૨) ભટકવું, રખડવું,અથડાવું; (૩) બરડ (૪) ઊડી ગયેલા રંગનું. –રી વિ. સ્ત્રી (ધણું દુધ | ભચડ, ભચડ અ [રવ૦] ચાવવાના કે કચડાવાના અવાજથી.

Page #660

ભચડ(–૨)યું
[ભડ
[ભચડ ભચડ ચાવી જવું = એવો અવાજ કરતાં કરતાં ચાવી આડે આવવું (૩) ભટકવું, રખડવું (૪) [લા.] અણધાર્યું મળવું જવું.] ૨૦)વું સક્રિ[૩૦] દાબવું; કચડવું (૨) ભરડવું (૫) લડાઈ કે કજિયે થ.-વવું સક્રિટ ‘ભટકવું', “ભટકાવું'નું -ઠંભડા, ડાભચડી સ્ત્રી, ખૂબ ભચડાવું તે; સખત ભીડ. પ્રેરક [[-મારવાં= લલુતાથી ફાંફાં મારવાં (૨) રખડવું.] -ઠા(–રા)વું અક્રિક-ડા(–રા)વવું સક્રિઃ ‘ભચડ(–ડ) ભટક(-યિાં) નોબ૦૧૦[ભટકવું ઉપરથી] વલખાં (૨)ફેરા ટા. jનું કર્મણિ ને પ્રેરક
ભટકુ વિ૦ [‘ભટકવું' ઉપરથી] (સુ.) ભટકેલ; ભટકથા કરે એવું ભચરડવું, ભચરડાવું, વિવું જુઓ ‘ભચડીમાં
ભટકે ! જુઓ ભટકારો (૨) [જુઓ ભત૬] લાકડીને પ્રહાર. ભચાં અ૦ [પ્રા. મુઝ (સં. મૂળ)= ખૂબં; પરતું] બસ; પૂરતું [ભટકા ભાગવા= લાકડી ભાગે કે બરડો ભાગે તેટલો ભાર ભ ભચ(–ચ) અ૦ [૧૦] ભચ ભચ (૨) ઉપરાઉપરી પડે -માર.]. ભચ અ૦ [૧૦] જુએ ભચ [–દઈને]
ભટાઈ સ્ત્રી, જુઓ ભાટાઈ ભજન ન. [સં.] નામસ્મરણ; ભકિત (૨) ભક્તિનું ગીત. [–કરવું | ભટાણી સ્ત્રી, જુઓ ભ ફની
[ નાતને આશ્રિત = ઈશ્વરસ્મરણ કે સ્તવન કરવું (૨) કામકાજમાંથી નિવૃત્ત થવું | ભરિયે પુત્ર [‘ભટ્ટ” ઉપરથી]ગોસાંઈજીના મંઢેરમાં રહે, તેમની (૩) એક ને એક વાતનું રટણ કર્યા કરવું.] કીર્તન નવ ભજન | ભરિયું ન૦ દૂઝણા ઢેરનું એક ખાણ (૨) ભળિયું અને કીર્તન; ઈશ્વરનું ભજન ને કીર્તન કરવું તે. ૦મંડળી સ્ત્રી, | ભરિયું, ભળિયું ન૦ [સં. વટુ?] કુતરાનું બચ્ચું ભજન ગાનારાઓની મંડળી. –નાવલિ(-લી,-ળી) સ્ત્રી, ભજ- | ભેદ પું. [સં.] વિદ્વાન બ્રાહ્મણ, ભટ (૨) બ્રાહ્મણની એક અટક નેને રગ્રહ, તેનું પુસ્તક. -નિક વિ૦ ભજન કરનાર કેગાનાર. | (૩) દ્ધો (૪) ભાટ. ૦રાજ પુત્ર માટે ભ; મહાયુદ્ધો -નિયાં ન૦ બ૦ ૧૦ ભજન (૨) કરતાલ (૩) [લા.] ગાળે. | ભદાર(ક) વિ. [સં.] માનનીય; નામવર [-સંભળાવવાં = ગાળે દેવી.] –નિયે ભજનિક; ભજન ભદિની સ્ત્રી [ā] રાણી (૨) શેઠાણી (૩) ભટ્ટની સ્ત્રી કરનારે માણસ, –નીય વિ૦ [સં.] ભજવા –પુજવાકે આશ્રય ભદો ! [હિં. મંટા (રે. મં૪)] ગેળ દડા જેવી જાતનું ગણ(૨) લેવા ગ્ય; ભજનને પાત્ર
પું[સં. મટ્ટ*] બ્રાહ્મણ (તિરસ્કારમાં) [(ર૦)] ઝટ ભજવવું સક્રેટ [, મ ] નાટક કરવું, તેને ખેલ કરી દેખા- | ભડ(-) અ૦ [. મટ્ટ (સં. મૃE)] ધિક્ (૨) [જુઓ ભટ ડ; વેશ કાઢી બતાવવો. [ભજવવું અક્રિ.(કર્મણ), –વવું | ભડવું સક્રિ. [વા. મä= ભઠ્ઠી ઉપર શેકવાનું પાત્ર (તેની પેઠે સક્રેિટ (પ્રેરક).] –ણી સ્ત્રી, ભજવવું તે
તપj)] ધમકાવવું, ઠપકો આપવો (૨) અક્રિ; ચિડાવું; મનમાં ભજવું સક્રિ . [સં. મ ] ભજન કરવું (૨) જપવું (૩) સેવવું ને મનમાં ધખવું. [ભડાવું અક્રિ. ‘ભઠવુંનું કર્મણિ કે ભાવે. (૪) લાંચ આપવી. ઉદા. તેને કંઈક ભળ્યું કે શું? (૫) પહેરવું; -વિવું સક્રિ. તેનું પ્રેરક.]
[કામકાજ ધારણ કરવું (વસ્ત્રાભૂષણ). ઉદા. “મણિ મુકુટ ભજે ભગવાન | ભઠિયારખાનું ન [‘ભઠ્ઠી” ઉપરથી] રડું (૨)[લા.) રસેડાનું (૬) અ૦િ [પ્રા. માન (સં. ગ્રાન્) = ચમકવું] શૈભવું. ઉદાહ | ભઠિયારી-રણ) [જુઓ ભઠિયારો;f.મારી,મધ્યાન] વર્ણથી ચંપક ભર્યું. [ભજાવું અક્રિતુ (કર્મણિ, –વવું સક્રિટ | ભાઠેયારું કરનાર સ્ત્રી (૨) ભઠિયારાની સ્ત્રી. -રં ન ભઠિયારાનું (પ્રેરક).]
- રાંધવાનું કામ(૨)[લા.]
રડું. -રે ડું [ભફી પરથી; સર૦ ભજિયું ન [વા. મનિમ (સં. મનિંત)] તળીને કરેલી એક વાની | હિં. મારT] ભઠ્ઠી પર શેકનારે (૨) રાંધનાર [ ફાટ-ચીરે. -ભજુ વિ૦ [સં. મન ઉપરથી] ભજનાર (સમાસમાં છેડે કે પદ્યમાં) [ ભરું ન૦ [સર૦ ભા ડું; ચાંદું. સર૦મ. મદોઢ] જમીનમાં પડતી ભટ કું[સં.) દ્ધો
ભઠ્ઠ અ૦ જુઓ ભડ ભટ કું[જુઓ ભટ્ટ] પાડે (૨) ભિક્ષુક બ્રાહ્મણ (૩) રસેઇ | ભઠ્ઠી સ્ત્રી [પ્રા. મૈ (સં. પ્ર); સર૦ હું. મટ્ટી મ. ભટ્ટી] (૪) બ્રાહ્મણની એક અટક. ૦જી ૫૦ (માનાર્થે કે ચંગમાં) ભટ્ટ. | નીચેથી આંચ કે પવન દઈ શકાય એ થાપી કરી કરેલો મેવાડે ૫૦ એ નામની જાતને બ્રાહ્માણ
(જેમ કે, ભાડભંજની, હલવાઈની, લુહારની, ધોબીની) (૨)ચુને, ભટ અ [૧૦] તરત જ (૨) અથડાય તેમ (૩) [સર૦ ભઠ, | ઈટ જેવું પકવવાની રચના (૩) દારૂ ગાળવાનું ફડ (૪) [લા.] ફટ] ધેિકાર છે ! ઉદાઇ ભટ પડો તારા જીવતરમાં !
ભટ્ટી પર રાખેલું વાસણ ને તેમાંની વસ્તુ (જેમ કે, વૈદની, ધાતુ ભટકણ(–ણું) વિ. [‘ભટકવું' ઉપરથી] ભટકનારું; રખડેલ વગેરે મારવા માટે) [–કરવી, -ચડાવવી, ઉતારવી, -માં ભટકલું વિ૦ જુઓ બટકબોલું
નાખવું.] [–ગાળવી = દારૂ ગાળ.] –ો પુત્ર મેટી ભઠ્ઠી ભટકભવાની સ્ત્રી [ભટકવું + ભવાની] વગરકામે રખડનારી સ્ત્રી | ભ૦ વિ૦ કિ. મ૩, સં. મ] બળવાન; બહાદુર; શુરવીર (૨) ભટકભાલ પં. [જુઓ બટકબો ] વાચાળ માણસ
સમૃદ્ધિવાન (૩) ૫૦ પેઢો (૪) શ્રીમંત (૫) સ્ત્રી[‘ભીડવું' ભટકવું અશક્રે. [સં. એ ઉપરથી ? કે ઝટ (ા. મઢ) =રખડતું; પરથી?] ભૈડ (૬) કેશની વરતની ખીલી (૭) ન૦ કૂવામાંથી ભૂલું પડેલું ઉપરથી? સર૦ હિં. મટન, મ. મમળ] રખડવું (૨) | પાણી ખેંચવાની સવડનું ચણતર કે લાકડું (૮) [લા.] ભેપાળું [જુઓ ભટકાં] કંઈ તાકયા કરવું (૩)[લા.) એલફેલમાં પડીરવડવું (૯) [સર૦ મ. મરવ8] સુકાઈ ગયેલી જમીનની ફાટ; ભઠેરું ભટકાટવું સક્રિ. [જુઓ ભટકે, ભતકું] મારવું; ઝૂડવું (૨)(સુ.) (૧૦) અ૦ (૨૦) ભેડ, મારવાને અવાજ (દઈને). [-કાઢી કણસલાંમાંથી દાણા કાઢવા ઝૂડવું
[7 ] નાખવી =ભેપાળું બહાર પાડી દેવું. -નીકળી જવી, વેરાઈ ભટકારે છું. [‘ભટકવું” ઉપરથી] ભટકવું રખડવું તે [-કર, જવી = ભેપાળું બહાર પડી જવું. -બાંધવું = મથાળું – મેટું ભટકાવું અ૦૫કૅ૦ [ભટ (ર૦); “ભટકવું ભાવે] અથડાવું (૨) [ બાંધવું (કૂવાનું, વાતનું વગેરે).]

Page #661

ભડક]
[ભથ
ભઠક સ્ત્રી [ભડક ઉપરથી] ચમક; બીક; ડર. [-કાઢવી = ડર | ભાડાઈ સ્ત્રી, ભડપણું; બહાદુરી દૂર કરો. -પેસવી = ડરવા લાગવું; બીવું. -ભાગવી =ડર ભડાક અ૦ [૧૦] ભડાકા સાથે (૨) તરત
જો કે કાઢવો.] ૦ણ(–ણું) વિ. બીકણ; ચમકનારું | ભડાકે પું[જુઓ ભડાક] ધડાકે (૨) બંદુક ફૂટવાને અવાજ ભડકવું અ૦િ [સર૦ મ. મ ; હિં. મરવાના; ભડ ર૦૦ | (૩) ગપગેળે. [-કર, થ = બંદૂક ફૂટવાને અવાજ કરે ઉપરથી] ચમકવું; ઓચિંતું ડરવું. [ભડકાવવું સક્રિ. (પ્રેરક)] – થો; બાર કર -- કે (૨) ચેકી ઉઠાય તેવું કંઈ કામ કે ભકિયું વિ૦ [ભડકે' ઉપરથી] ભડકે બળે તેવું (૨) [“ભડક’ | તકરાર કરવાં – થવાં. -ભારે = જુસ્સાથી કામ કરી નાખવું પરથી] ભડકે એવું; ભડકણ (૩) ન૦ [ભડકે ઉપરથી; સર૦ મ. | (૨) નિઃસંકેચ બલવું (૩) ગપગોળો છેડો.] મળ] ગંધક ને ધીને ૨ (૪) [જુઓ ભળકિયું] દર્શનિયું | ભડભડ અ૦ [૨૦] ભડ ભડ; એવા અવાજ સાથે (૨) એકદમ. ભ(૦૨)કી સ્ત્રી- [જુઓ ભરડકી] રાબડી કે કાંજી જેવી એક | -૬(ડી) સ્ત્રી ભડભડ અવાજ (૨) ધાંધલ ધમપછાડા વાની. -કે ન ઘટ રાબ જેવી એક વાની; ભરડ | ભહાભૂટ સ્ત્રી; ન૦ [૨૦] ધાંધલ (૨) વેરણછેરણ ભડકું ન૦, કે ૫૦ [ભડ (ર૧૦) ઉપરથી] અગ્નિ ભભૂકો | ભાડું ન [પ્રા. મિત્તા (સં. મિત્તરૂ)] ઘરની આગલી દીવાલ (૨) (૨) ઝાળ; લાય. [ભડકે બળવું = ખૂબ જોરથી – ભડ ભડ બળવું. પડદા તરીકે કરાતી પાતળી દીવાલ. [-ભરવું = ભડાની દીવાલ ભડકે ઊઠો = ભારે દુઃખ થવું; દિલમાં બળી ઊઠવું (૨) વ્યર્થ ચણવી. ભડે બેસવું = પડી ભાગવું; વણસવું (૨) દેવાળું કાઢવું જવું. –થ = અગ્નિને ભભક થે; મેટી ઝાળે બળવું (૨) (૩) નસંતાન જવું (૪) કમાણું ન ચાલવી.] કજિયે થ.]
ભડભડ અ૦ [૨૦] જુઓ ભડાભડ ભઠત ન [ભડથાવું ઉપરથી] ભડથાવીને તૈયાર કરેલું શાક રીંગણ) ભણું છું. ભાણ; ભાનુ સર્ચ. [–જાતે = સૂર્યાસ્ત વખતે; સાંજે] ભડથાવું અક્રિ. [જુઓ ભડથું] ભડસાળમાં ચડવું – બફાવું ભણ (૩) સ્ત્રી ભણવું-બોલવું તે કે બોલ. ૦ ૦ ભણકે
-સીઝવું. [ભ૦થાવવું સક્રિ. (પ્રેરક)] [થાયેલો પદાર્થ ભણકાર(–), ભણકે પૃ૦ [સં. મળ ઉપરથી? (ર૦)] કક્ષાના * ભથિયું, ભડથું ન [ar. મહત્ત =શળ ઉપર શેકેલું માંસ) ભડ- અવાજની આગાહી કે ગુંજારવ –ના)ભણકારા થવા,વાગવા ભદું ન૦ [સર૦ ભડથું] જાળી પડી ગયેલી કાચી કેરી
= આવવાની કે બનવાની આગાહી થવી.] ભડભડ અ૦ [૨૦] એવા અવાજથી (૨) જોરથી; ઝટ. ૦૬ | ભણણી સ્ત્રી ભણવું તે; ભણતર અક્રિટ વગર વિચાર્યું બોલવું (૨) ભડભડ સળગવું; ઓચિંતું ભણતર નવ [‘ભણવું' ઉપરથી] ભણેલું તે; શિક્ષણ સળગવું (૩) ભભડવું; ખાવાનું મન થયું. [ભડભડી ઊઠવું = | ભણભણવું અ૦િ [૧૦] ભણભણ એવો અવાજ થવો ધંધવાઈને એકદમ સળગી ઊઠવું (૨) મનમાં ભરાયેલો ગુસ્સે ભણવું સક્રિ. સં. મ ] શીખવું (૨) બોલવું, કહેવું. ઉદા. એકદમ કાઢો .] -હાટ પં. ભડભડવું તે (૨) ભડભડ એ | ભણે નરસૈયે (૩) વાંચવું. [ભણવું ગણવું = અભ્યાસ કરે અવાજ (૩) અ. એવા અવાજથી. -કિયું વિ. મનમાં જે હોય તેમ જ તેનો ઉપયોગ - અમલ કરી જાણો. ભણીગણીને = તે કહી દેનારું; ગુપ્ત ન રાખી શકે એવું
અભ્યાસ કરીને તેમજ પાવરધા – હોશિયાર થઈને. (અગિયાર) ભડભાણું વિ[ભડ(સે. વટ્ટ) + ભાગણું (સં.માન)] બડભાગી; ભણ જવા = પોબારા ગણી જવા; (લઈને નાસી જવું.] ભારે ભાગ્યશાળી [ભાદર્યું (૨) આબરૂદાર (૩) બહાદુર | ભણામણ ન૦, –ણી સ્ત્રી [‘ભણવું' ઉપરથી] ભણવાની ફી કે ભડભાદર વિ. [ભડ (રે. વડુ) ભાદર (સં. મદ્રાઁ)] મોટું; ભર્યું- તેનું ખરચ ભડલી(–ી) સ્ત્રી (સં.) ઋતુ, વરસાદ વગેરે ભાખનારી એક | ભણાવવું સ૦િ [‘ભણનું પ્રેરક] શીખવવું (૨) પાઠ કરાવો;
વ્યકિત. ૦વાથ,૦વાયક (૫) ન૦ ભડલીનું ભાખેલું વાક- ઉચ્ચારાવવું [ભણાવી મૂકવું = શીખવી – સમજાવી રાખવું.] એવી લોકપ્તિ
ભણાવું અક્રિ. ‘ભણવું’નું કર્મણિ [તરફ; બાજુએ ભઠવાઈ સ્ત્રી, જુઓ “ભડવો'માં
ભણ અ [વા. પેણ (ä. પ્રેક્ષ) ઉપરથી? સર૦ મ. હળ] ભઠવાઉ વિ. [જુઓ ભડવું] + ભડ; લડાયક; બહાદુર; જબરું ભતકું ન૦, ભતકે ૫૦ [સર૦ ૫.; (રવ૦)] (સુ) લાકડીને ભડવીર પુત્ર [(સે. વા? કે સં. મટ) વીર] બહાદુર યોદ્ધા સપાટ – પ્રહાર (ર) [લા.] ફાંસ; આડખીલી. [ભતકું મૂકવું, ભઠવું અ૦િ [જુઓ ભીડવું (લડવું)] ઝૂઝવું; લડવું
મેલવું, ભતકે માર =ધબો માર; પ્રહાર કરો (૨) ભઠ [સર૦ હિં; ૫. મરવા (સં. મંડ, કે મ = ભાડે આપવું [લા.] ફાંસ મારવી; આડખીલી કરવી.] પરથી કે ‘ભડ'+ વા નિંદાત્મક)] પિતાની સ્ત્રીના વ્યભિચાર ઉપર ભd(–ળું) ન૦ [સર૦ હિં, મ. મત્તા (સં. મ, ના. મત્ત)] ભાતું જીવનાર (૨) વિસ્થાને સાથી; તેને દલાલ (૩) સ્ત્રીવશ પતિ. કે તે બદલ અપાતા પૈસા (૨) ખાસ કામ માટે પગાર ઉપરાંત -વાઈ સ્ત્રી ભડવાનું કામ કે કમાઈ (૨) બાયલાપણું. [-ફૂટવી અપાતું મહેનતાણું કે ખરચી = વેશ્યાઓ મેળવી આપવાનો ધંધો કરવો].
ભત્રીજાજમાઈ, ભત્રીજાવહુ, ભત્રીજી જુઓ “ભત્રીજમાં ભસાળી સ્ત્રી [ભડ (રે. મારું = ભઠ્ઠી) +સાળ (રાછા કે છાર ); | ભત્રીજો પુત્ર [કા. મત્તઝ (સં. સ્ત્રાવ્ય); fઉં. મતીના] ભાઈને
સર૦ મ. મદત =ભાડ માટેનું ફુટકળ બળતણ ચૂલા કે સગડીને | કે પતિપત્નીના ભાઈને દીકરે. –જાવહુ સ્ત્રી ભત્રીજાની વહુ. ઊની રાખવાળો ભાગ
-જાજમાઈ ભત્રીજીને વર. -જી સ્ત્રી, ભાઈની કે પતિભડળી સ્ત્રી જુઓ ભડલી
પત્નીના ભાઈની દીકરી
[ભરાઈ થયેલી ફાટ ભટંગ અ [રવ૦] (કાંઈ પડવાને અવાજ)
ભથ સ્ત્રી [સર૦ ભઠેરું] (કા.) જમીનની, પાણી ભરેલી કે પાણી
मरय

Page #662

લથરણું ]
ભથરણું ન॰ (ખેતરમાં) ભાતું બાંધી જવાનું વસ્ત્ર; ભથાયણું ભથવારી સ્ત્રી [‘ભાથું` ઉપરથી] ભથવારી – ભાતું લઈ જનાર સ્ત્રી. -રું વિ॰ (ખેતરમાં) ભાતું લઈ જનારું (માણસ)
[ભમરા
ભભકા પું॰[જુએ ભભકવું] ભપકા, રાક્; આડંબર (ર)ધમકી. [−કરવા = ઠાઠ – આડંબર, શે।ભા કરવાં. -મારવા, લગાવવા - ભભકા કરવા (૨) રાલ્ફ મારવેા; શેખી કરવી.] –કાદાર વિ॰ ભભકાવાળું. “કાબંધ વિ॰ ભભકાવાળું (૨) અ॰ ભભકાથી
=
સાદ કાઢવા
ભથવું અક્રિ॰ મેાઈદાંડિયામાં બીજાની આગળ જવું ભથાયણું ન ન॰ [‘ભાથું’ ઉપરથી] ભાથું લઈ જવાનું વાસણ કે કપડું – ભભડવું અક્રિ॰ [જુએ ભડભડવું] ખાઉં ખાઉં થવું (૨) મેટો ભથિયારી સ્ત્રી નુએ ભથવારી ભથ્થું ન॰ જીએ! ભત્તુ ભથ્થા પું॰ [વે. મા] જુએ ભાથે ભદલ ન॰ [ન્નુ ભટ્ટ] મુંડન; ભદ્ર
ભદવું ન॰ તાને માટીને! ઘડે!; ઢોચ
ભદંત પું॰ [નં.] માનવાચક સંબેધન (ૌદ્ધ) (૨)ૌદ્ધ સાધુ ભદું વિ॰ ભલું; ભેળું. −દી સ્ત્રી॰ બબલી; નાની બાળકી (ચ.) ભદ્ર, ભદ્ર ન [તું. મ] મેટા કોટની અંદરના નાતેા કાટ (૨) [સર॰ ભાકરણ] ભદલ. [ભદ્દર કરાવવું =ટલું કરાવવું.] ભદ્ર વિ॰ [સં.] કલ્યાણકારી (૨) માંગલિક (૩) ભાગ્યશાળી (૪) સભ્ય; ખાનદાન (૫) ન૦ કલ્યાણ (૬) સેનું (૭) સંગીતમાં એક અલંકાર (૮)જુ ભટ્ટર. ૦ક વિ॰ શુભ (૨)પું॰ એક છંદ(૩) ન કલ્યાણ, કંટ પું॰ મોટા ગોખરુ. ॰કાલી(ઇંળી) સ્ત્રી॰ (સં.) એક દેવી. લેાક,સમાજ પું॰ સુખીને ઊંચા ગણાતા લોકો – તેમને! સમાજ; ‘બુર્વા’. –દ્રંભદ્ર પું॰ (સં.) એક નવલકથા; તેનું મુખ્ય પાત્ર (ર) [લા.] જડ વેદિયા .વિનેદવૃતિ વિનાનો માસ. –દ્રંભદ્રીય વિ॰ ભદ્રંભદ્ર જેવું કે તેને છાજતું ભદ્રા શ્રી॰ [તું.]ગણ્ય (ર) (સં.) દુર્ગા (3) કૃષ્ણની એક પટરાણી (૪) પીજ, સાતમ કે ખરા (૫) ગળી (૬) ગોક
ભદ્રાકરણ ન૦ [ä.] હન્નમત; કુંડન
ભદ્રાક્ષ પું॰ [મં.] એક ઝાડ જેનાં બીના માળાના મણકા અને છે ભદ્રિક વિ॰ [સં.] ભદ્ર; કલ્યાણકારી (૨) ભલું; ભેળું. “કાવિ॰ ઞી ભલી ભદ્ર (સ્ત્રી)
ભપ-ભ)કાદાર,ભ(-ભ)કબંધ ઝુએ ‘ભપ⟨“ભ)કા’માં
ભ પ(--ભ)કાવવું સક્રિ॰ તેથી કે ખૂબ રેડવું. ઉદા॰દૂધમાં પાણી ભપકાવી દેવું
૬૧૭
ભપ-ભ)કી સ્ત્રી [‘ભપ' ર૧૦] (પતંગના પેચમાં) એકદમ દારની છૂટ મૂકવી. [-દેવી, મૂકવી] (૨) [જી ભપકા] રાફ; દમ; ધમકી (સુ.) ભપ⟨-ભ)કે, “કાદાર, કાબંધ જુએ ભભકા, –કાદાર, −કાબંધ. [મારા = ઝળકવું (૨) રાફ મારવા; શેખી કરવી.] ભપૂરા પું જુએ ભપકા [ઘાલીને ભૂખ અ॰ [૧૦] એવા અવાજથી (૨) ઝપાટાબંધ (૩) ઊંધું ભમ્પલ વિ॰ [વ॰] સ્થૂલ; તેડું
હું
ભલક શ્રી [સ્તુએ ભભકવું] ચળકાટ; ઝળક. [–મારવી = ચળકાટ મારવા; ઝળકવું (ર) ભભકવું; શેલવું.] ભભકવું અક્રિ॰ [‘ભપ્’ (૧૦) સળગવું; સર૦ હિં. મમના, મ. મોં] ભભૂકા મારવા (૨) શેલવું (૩)[લા.] ગુસ્સે થવું. [ભભૂકી ઊડવું =શેાભી ઊઠવું (૨) ગુસ્સે થઈ જવું.] ભભકાદાર, ભભકાબંધ જુએ ‘ભભકા’માં ભભકાવવું સક્રિ॰ ‘ભભકવું’નું પ્રેરક (૨) જીએ ભપકાવવું ભભકી સ્ત્રી॰ નુ ભપકી

ભભડાટ પું॰ ભભડવું તે [વગેરેના) ભભડા પુંછ નુએ ભભડાટ (૨) ઉકાળેા (મરી, હીંગ, સંચળ ભભરાવવું સક્રિ॰ [‘ભભરું' પરથી] ભૂકા છૂટા છૂટા નાંખવા. [ભભરાવાનું (કર્મ.ણ), ભભરાવઢાવવું (પ્રેરક).] [દાળ ભભરી દાળ સ્ક્રી॰[જુએ ભભરું] ભભરી રહે તેવી રીતે રાંધેલી ભભરું વિ॰ [જુએ ભગરું; મ. મમોત] વેરાઈ જાય એવું; ભગરું ભભુકાવવું સક્રિ॰,ભભુકાવું અક્રિ‘ભભૂકવું’નું પ્રેરક ને ભાવે ભભૂકવું અક્રિ॰ [જી ભભક] ભભૂકા થવા (૨)[લા.]ગુસ્સાના આવેશમાં આવવું; તેમાં ખેલવું [ભભૂકી ઊડવું = સળગી ઊઠવું (૨) ચળકાટ મારવેા; પ્રકાશી ઊઠવું.] [ભારે તીખાટ ભભૂકા પું॰ [જીએ ભભૂકવું] ભડકા (ર) પ્રકાશ (૩) [લા.] ભભૂત, −તી સ્ત્રી [સં. વિભૂત્તિ; હિં.મનૂત] ભસ્મ. [–ચાળવી, લગાવવી=(રાખ ચેાપડી) ખાવા થવું; સંન્યાસ લેવા.]. ધારી, ભૂતિયા પું॰ (ભભૂત લગાવતા) ખાવો; વેરાગી ભલ્મ અ॰ [રવ॰] ભપ્પ
ભભ્ભા પું॰ ભ અક્ષર; ભકાર
ભ્રમ અ॰ [રવ॰]જાડાપણાનું કે પેાલાપણાનું વધારાપણું બતાવવા શબ્દની આગળ કે પાછળ વપરાતા શબ્દ. ઉદા॰ ‘કુંભમ’; ‘લમપેાલ’ (૨) ન૦ ઢાલ (બાળભાષા) [ ખરાદી ભ્રમગરા પું [ત્રા. મમ્મ(સં. મ્રમ્ )+ગરા (સં. TM ] સરાણિયા; ભમતારામ પું [ભમવું +રામ] ભમતા ફરનાર – રખડેલ માણસ ભમયંતું વિ॰ (૫.) ભમતું; રખડતું
ભમર સ્ક્રી॰ [ા. મમાઁ (સં. શ્રૂ); મ. મં] ભૃકુટિ; ભવું (૨) [સં. શ્રમિ, પ્રા. મમિ] વમળ (૩) અ॰ ગોળ ગોળ – ચક્કર ફરે તેમ (૪) પું॰ [સં. અમર] ભમરે. ડી સ્ત્રી [સં. પ્રમ ્ ઉપરથી] નાના ભમરડા (૨) ચકરડી (૩) એક વેલેા. ડા પું॰ એક રમકડું –ગરિયા (૨) એક ફળ (૩) [લા.] શૂન્ય; કાંઈ નહીં! ઉદા॰ ભમરડા આવડે છે ! [ભમરડા જેવું = મૂર્ખ(૨)અસ્થિર. -ફેરવવા = ગમે તેમ સહી કરવી.] –રાળી સ્ત્રી॰ એક માખી. રાળું વિ॰ સુંદર ભમ્મરવાળું (૨) દુર્ભાગી; અમંગળ (૩) [બ્રુઆ ભ્રમર અ॰] ભમર ભ્રમર ફરતાં ચક્રોવાળું – ભાષણ. –રિયું વિ ગોળ ગોળ ફરતું (૨) ભમરીનું, –ને લગતું (૩)ન૦ ભમરી ભાતનું સ્ત્રીઓનું એક વસ્ત્ર (૪) ચકરીનેા રાગ ભમરાલ સ્ત્રી॰ એક વનસ્પતિ - ઔષધિ ભમરડી, −ડા જુએ ‘ભમર’માં
ભમ(-મા)રભાળું વિ॰ ભલું-ભેળું; નિખાલસ (૨) સ્નેહાળ ભમરાળા,-ળું, ભરિયું જુએ ‘ભમર’માં ભમરી સ્ત્રી [સં. શ્રમરી] ભમરાની માદા, કરડે એવી એક માખી (૨) [બ્રુઆ ‘ભમર’ (૨)] ધૂમરી; ચકરી (૩) માથાનું એક ઘરેણું. [–ખાવી = ચકરી ખાવી.] –રા પું॰ ભ્રમર (૨) વમળ (૩) વાળનું કુંડાળું. [—ભૂંસાઈ જવ=નસીબ ફૂટી જવું (ઘણું

Page #663

ભમવું]
૬૧૮
[ભરતર(લ)
ખરું સ્ત્રીનું રાંડવું), પૂછડે ભમરે હવે = એક ઠેકાણે બેઠા | કપાવું-જવું. -દેરીએ જવું = ગર્ભાવસ્થાના છેલ્લા દિવસમાં વિના ફર્યા કરવું.]
સ્થળાંતર કરવું કે બહાર જવું (૨) આબભેર મરી જવું.]. ભમવું અક્રિ. [ar. મન (ઉં. અ)] ચક્રાકારે ફરવું (૨) રખડવું | ભરકુચ–શ,સ) સ્ત્રી [ભર +{. ર્વ તથા કુરા) પરચુરણ (૩) તમ્મર આવવાં. [ભમતું ભૂત = આખો વખત રખડ્યા કરતું | નકામી વસ્તુઓ કે છોકરા ને માણસે સમુહ માણસ.]
[પ્રેરક (૨) ભુલાવામાં નાખવું, છેતરવું | ભરખ ૫૦ કિં. મલ; . મ] ભક્ષ. ૦વું સક્રિટ ખાવું (૨) ભમાડ(વ)વું સક્રિ. [મા. મમા (ઉં. અમg)] “ભમનું કરડવું. –ખાવવું સર્કિટ (પ્રેરક). ખાવું અક્રિ. (કર્મણિ) ભમાવું અ૦િ “ભમjનું ભાવે
[માર માર.] ભરગછી સ્ત્રી [સર૦ મ. મરકન્વી (સં. મૃ૦૪ ઉપરથી ?)] ભમ્મ અ [૨૧૦] એવા અવાજથી. [-પાંચશેરી કરવી =ગુપ્ત સ્ત્રીઓને પહેરવાનું એક જાતનું કપડું ભમ્મર સ્ત્રી [જુઓ ભમર] ભવું. [-ચઢાવવી = ગુસ્સો કરે; | ભગત ન૦ [+.] ભરી કાઢેલી સ્થિતિ; પૂર્ણતા (૨) ભાર; વજન ગુસ્સાથી જેવું.]
ભરચક(-2) ૦િ [ભર +ચક (. ૨; કે ?); સર૦ મ. ભમ્મરભેળું વિ૦ જુએ ભમરાળું
મરવધl] પુષ્કળ (૨) ખીચખીચ ભય ૫૦; ન. [.] બીક. [-દેખા =બીક દેખાડવી; ડરા- | ભરચંદી સ્ત્રી [ભર +ચંદી) ચંદી - ઘાસ પાણીની પુષ્કળતા વવું. –પામવું, લાગ = ડરવું. -પેસ = ડર લાગવા.-પેસી | ભરજરી વિ૦ [સર૦ મ.] સોનેરી રૂપેરી જરી ભરેલું જ =(અમુક બાબતને ડર) મનમાં સ્થિર થ.-રાખો = | ભરડ સ્ત્રીજુઓ એરસંગું (ચ. ભૈડ) [ જુઓ ભડકી,-લું મનમાં ડર સેવ.] કાર, કારક, ૦કારી વિ૦ ભયંકર. | ભરકી સ્ત્રી, -મું ન૦ [‘ભરડવું” ઉપરથી; રર૦ મે. મહી] ૦ગ્રસ્ત વિ૦ ભયમાં સપડાયેલું; ભયભીત. (૦તા સ્ત્રી ). | ભરઠ ભરડ અ૦ [૧૦] એ અવાજથી (૨) સતત
જનક વિ૦ ભય પેદા કરે એવું; ભયકારી. જનિત વિ૦ | ભરડવું સક્રિટ [રવ૦; સર૦ મ. મeળે (સં. મfમગ્ર )] અનાભયમાંથી જન્મેલું. ત્રસ્ત વિ૦ ભયથી ત્રાસેલું; ડરી ગયેલું. | જને જાડું જાડું દળવું; બે ફાડ પડે એમ દળવું (૨)[લા.] ગમે તેમ દશી વિ૦ ભયસ્થાન જેનાર – સમજનાર. ૦પ્રદ વિ. ભય | બકવું. [ભરાવું અક્રિ. (કર્મણિ), –વવું સક્રિ(પ્રેરક).] આપે એવું; ભયાનક. પ્રતિ સ્ત્રી, ભયજનિત– ભયથી થતી | ભરહિયું ન [‘ભરડવું' ઉપરથી] ભરડેલા અનાજની એક વાની પ્રીતિ કે માન્યા કહેવું છે. ભીત વિ. [4] બીધેલું. (૦તા ભરડે ૫૦ [‘ભરડવું ઉપરથી] ભરડેલું તે (૨) ભરડાઈ જાય એમ સ્ત્રી). ૦મય વિ. ભયંકર; ભયભરેલું. ૦માર્ગ પુંડ ભયવાળે આજુબાજુ જોરથી વીંટવું -વીંટાવું તે (અજગરનું) (૩) છાપરાની માર્ગ. ૦મૂલક વિ૦ ભયજનિત; ભયમાં જેનું મૂળ છે એવું. વળીઓ કબજામાં લેવાને બંધ (૪) શેરડીમાં થતો એક રેગ. સૂચક વિ૦ ભય સૂચવતું; ભયની ચેતવણી આપતું. સ્થાન | [-
દેલે = (અજગરે) પિતાના શિકારની આસપાસ જોરથી ૧૦ ભયંકર કે ભયજનક કે ભયવાળું –બીવા જેવું સ્થાન. –યંકર વીટાયું.].
[દેવને પૂજારી વિ૦ [.] ભય ઉપજાવે એવું. -યાતીત વિ૦ [+અતીત] | ભરડે ૫૦ [સં. માટ] તપોધન બ્રાહ્મણ (તુચ્છકારમાં) (૨) મહાભયથી પર; અભય. –ચાનક વિ૦ [4.] ભયંકર (૨) પુંઠ | ભરઢાળ ન૦ [ભરવું + ઢળવું નતટો (૨) આવકજાવક કાવ્યના આઠ રસમાંને એક. (૦તા સ્ત્રી ). –યાવહ વિ. [સં.] | ભરણ ૧૦ [સં] ગુજરાન (૨) આંખમાં ખાપરિયું ભરવું તે (૩) ભયંકર
જાદુગરને ટુચકે. [–ભરવું (આંખમાં)]. ૦પેષણ ન૦ ગુજરાન ભયા કું. [. માઠ્ય (સં. ઝાઝું); સર૦ મ., હિં. મા)] ભાઈ; ભરણી સ્ત્રી[ā] બીજું નક્ષત્ર; ગાલી ભિયા (પુરુષ માટે સંબોધન) (૨) કેટલીક નાતેમાં જમાઈ માટે ભરણી સ્ત્રી [‘ભરવું' ઉપરથી] ભરવું તે (૨) ઉમેરો (૩) (શાક) સંબોધન
રાંધવાનું વાસણ. –ણું ન૦ ભરણી; ઉમેરે; ભરવું તે (૨) ભરેલું ભયાતીત વિ૦ [4.] જુએ “ભયમાં
નાણું (૩) સંગ્રહ (૪) [સર૦ મ. મળ] થાંભલા અને ભાલ ભયાન વિ૦ [સર૦ હિં, મ.] ભયાનક (૨) ઉજજડ વેરાન વચ્ચેનું લાકડું. [-કરવું, ભરવું = તિજોરીમાં નાણાં ભરવાંભયાનક, તા, ભયાવહ જુએ “ભયમાં
આપવા; પિતું એકલી આપવું.]. ભયું [હિં.; સં. મૂત, ગા. મૂ](પ.) થયું; બન્યું (ભૂ૦ કાનું રૂપ) | ભરત ન૦ [‘ભરવું” ઉપરથી] ભરવું છે કે ભરેલું તે (જેમ કે, નવભયે ૫૦ [જુએ ભયું] માનતા પૂરી કર્યા પછી પૂજારીની આશિષ | કાંકરીની રમતમાં કાંકરી ભરવી; માટી ભરી ખાડો પૂર; પટી મેળવવી તે (૨) અ૭ કૃતાર્થતાને સંતોષ થયે હેય એમ; સંતુષ્ટ. કે વાણથી ખાટલો ભરવો) (૨) મા૫; પ્રમાણ (૩) લૂગડાં ઉપર [–કર = ભ કરાવવા જેવું મેટું બહાદુરીનું કામ કરવું. વેલ, બુટ્ટી વગેરે ભરવી તે (૪) બીબાંમાં રસ રેડી ઘાટ બના-કરાવ=માનતા પૂરી કર્યા પછી પૂજારીની આશિષ મેળવવા વ તે (પ) (ખાટલાને) પટી કે વાણ ભરવું તે (૬) [સર૦ ૫. પિતા પર કંકુના થાપા મરાવવા (૨) બહાદુરી મારવી.] ભયે | મીત; હિં. મરતા] મસાલો ભરી કરેલું શાક [-ભરવું. કામ
અ૦ સારી પેઠે ભ. [–થવું = પૂરતું થવું; સંતુષ્ટ થવાય તેટલું ન ભરત ભરવું તે. ગૂંથણ ૧૦ ભરતકામ અને ગંથણકામ બધું થવું.].
ભરત પં. [સં.] (સં.) રામને ભાઈ (૨) દુષ્યતને પુત્ર- જેના ભર સં. મૃ; 1. મર ઉપરથી] નામને અંતે લાગતાં તેના જેટલું, પરથી ભારતદેશ કહેવાય છે (૩) જડભરત (૪) એક મુનિ; ભારતીય તે બધું- આખું” એ અર્થ થાય છે. ઉદા. ક્ષણભર, દિવસભર નાટયશાસ્ત્રના કર્તા. ૦ખંઠ, ભૂમિ ૫૦ (સં.) હિંદુસ્તાન. (૨) વિ૦ બરાબર જામેલું; ભરપૂર; પરિપૂર્ણ. ઉદા. ભર જુવાની; વાક્ય ન સંસ્કૃત નાટકમાં અંતે મુકાતે આશીર્વાદને શ્લોક ભર ઊંઘ. [-દોરીએ કપાવું, જવું =કનકવાનું ઘણું દોરી સાથે | ભરતર(–લ) વિ. [ભરયું પરથી] ઢાળેલું; ભરતનું (૨) ન ભરત

Page #664

ભરતવાકય]
૬૧૯
[ભરાવું.
(૩) માપ. [-(૦નું) લેતું, લોખંડ ન૦ બીડ; “કાસ્ટ આયર્ન, ']. ઊંધ. [-તાણવી =નિરાંતે, ઘસઘસાટ ઊંધવું.] -ડું ન ભરભરતવાક્ય ન [4.] જુઓ ‘ભરત’માં [ પતિ ભર્તા | વાડને ધંધે (૨) કાને ઘાલવાનું મતીનું એક ઘરેણું. – પં. ભરતા(–થા) ૫૦ [કા. મત્તાર (. મ7); સર૦ હિં. મરતાર] | ભરવાડ (૨) ભરવાડવાડો (૩) [2] એક ઝાડ ભરતિયું ન [‘ભરવું' ઉપરથી; સર૦ મ. મરતપત્ર] માલની કિંમતની ભરવાવું અક્રિય, –વવું સક્રિ. “ભરવવુંનું કર્મણિને પ્રેરક વિગતવાર યાદી; બિલ (૨) કશામાં–કેાઈમાં માય તેટલું માપ ભરવું સક્રિ૦ કિ. મર (સં. મૃ] ખાલી હોય તેમાં મૂકવું, નાંખવું, (૩) એક વાસણ [ ભરે ત્યારે કન્યા મળે એવા કુળને માણસ રેડવું, લખવું વગેરે (જેમ કે, વાસણમાં પાણી, પાનામાં લખાણ, ભરતિયે ૫૦ [“ભરવું” ઉપરથી] ભરતરનું કામ કરનારે (૨)નાણ બંદૂકમાં દારૂ ઈ૦)(૨) સંઘરવું (અનાજ)(૩) ભરપાઈ કરવું. ઉદા ભરતી સ્ત્રી [‘ભરવું” ઉપરથી; સર૦ હિં, મ.] ભરવું કે ભરાવું નુકસાની ભરવી (૩) ફળરૂપે મળવું; લણવું. ઉદાહ કરશે તેવું તે; ઉમેરણ (૨) લશ્કરમાં માણસને જે તે (૩) જુવાળ (૪) ભરશે. (૫) જમે કરાવવું કે માગતા-પેટે આપવું (જેમ કે, ટેલ, [લા.]પુષ્કળતા; આવશે. [આવવી = જુવાળ ચડ.–કરવી વેર, ભાડું, કર, નાણાં, વીમે ઈ૦) (૬) ટીપ કે ફાળામાં આપવું = ભરી દેવું (૨) લશ્કરમાં સામેલ કરવું, જોડવું. –થવી =પુષ્કળ -લખાવવું. ઉદા. પાંચ રૂપિયા ભર્યા (૭) મેળવવું –એકઠું કરવું આવરો થવો. –થવું = (લશ્કરમાં) જોડાવું.] ઓટ સ્ત્રી (૨) - ભેગું કરવું (સભા, મિજલસ, પ્રદર્શન, બજાર, પરિષદ, ઠઠ ઈ૦) નબ૦૧૦ ભરતી અને એટ (૩) [લા.] ચડતી પડતી. (-આવવું, (૮) ગૂંથવું. ઉદા. માથા ઉપર વાડી ભરવી. ખાટલાની પાટી –થવું) [તે બતાવતી રેખા કે નિશાની; “લેડ વંટર લાઈન’ ભરવી (૯) ભરતકામ કરવું (૧૦) માપવું (માપિયા કે પટી વગેરેથી) ભરતી સાપણ સ્ત્રી માલ ભરાતાં વહાણ પાણીમાં કેટલું બે | (૧૧) પૂરવું; ચેપડવું. ઉદા. ચિત્રમાં રંગ ભર્યા (૧૨) પૂર્ણભરથ પં. [4.] દેવ (૨) રાજા [ જાત (૨) (સં.) ભર્તુહરિ રાજ | સમૃદ્ધ-છતવાળું કરવું. ઉદા. બાપનું ઘર ભરે છે (૧૩) લાદવું, ભરથરી [સં. મૌ]િ એકતારો વગાડી માગનાર જેગીની એક | ગોઠવવું. ઉદા. ભાર ભરે; સામાન ભરે (૧૪) ખાલી પદ કે ભરથાર ! [જુઓ ભરતાર] પતિ
નેકરી ઉપર સ્થાપવું; નીમવું. ઉદા. જગાઓ ભરવી (૧૫) ભરભરનીગળ ન [ભરાવું + નીંગળવું (સં.નિ +8)] ભરાવું ને હલ- | તર કરવું, જેમ કે, છજું, ઢાળે છે; “કાસ્ટ’ (૧૬) જુદા જુદા વાવું તે (૨)ચડતી પડતી (૩) ગુમડાને એક રોગ [ ધરાઈને શબ્દો સાથે વપરાઈને જુદા જુદા અર્થ થાય છે, તે તે શબ્દોમાં ભરપદે, ભરપેટ અ [સર૦ મ. મોટ] જોઈએ તેટલું; ખૂબ જુએ. જેમ કે, આંખ ભરવી = આંસુ આણવા; ડગલું ભરવું = ભરપાઈ સ્ત્રી [સર૦ fહ., મ. (હિં, મરવાના;*. મન પાવ)] પગલું માંડવું; આગળ ચાલવું. દર ભરવો =સાંધવું; સીવવું. સંપૂર્ણ પતાવટ (લેણું, ખતું હંદી વગેરેની)
પાણી ભરવું = ઘરમાં વાપરવાનું પાણી લાવવું. પેટ ભરવું = આજીભરપૂર વિ૦ [ભર + પૂરેલું; સર૦ હિં, મ.] પુષ્કળ (૨) પૂરેપૂરું વિકા કરવી. બચકું ભરવું = કરડવું; દાંત બેસાડવા. માં ભરવું = ભરેલું (૩) અ. પૂરેપૂરી રીતે
[જાહેરજલાલી લાંચ આપવી. દિવસ ભરવા = રેજીમાં કામ કરવું. [ભરતામાં ભરભરાટી સ્ત્રી [સર૦ મ. મરમીટ] સમૃદ્ધિ; ભરપૂરપણું; ભરવું = જ્યાં પુષ્કળ હોય ત્યાં વધારો કરે. ભરી આપવું = ભરભર વિ૦ [જુઓ ભગ; સર૦ હિં. મુરમુરા; મ. મરમીત]. નુકસાની કે કિંમત ભરપાઈ કરવાં (૨) ટીપમાં લખી આપવું (૩) ભભરું, કરું, ચીકટ વગરનું (૨) કરકરં; કણદાર
માપી આપવું. ભરી કાઢવું = ભરેલું કરી દેવું (૨) સ્થાપી દેવું; ભર(–ળ)ભાંખળું વિ[ભાળવું + ઝાંખું ?કેવા. મેવવર (વં.મા+૨ નીમી દેવું. ભરી પીવું =ન ગણવું; ન ગાંઠવું. ભરી મૂકવું = સુર્ય) ઉપરથી? સર૦ મ. મલ્હા = પ્રભાત] મસઝણું; પરોઢિયું; સંઘરી રાખવું. ભરી લેવું = નુકસાનીને પૂરો બદલો લે (૨) મળસકું [–થવું.]
માપી લેવું.]. ભરમ પું. [સં. પ્ર] બ્રમ; ભ્રાંતિ; વહેમ (૨) ભેદ, રહસ્ય (૩) | ભરસાઠ સ્ત્રી [સર૦ હિં, મરસારું = ભાડ] જુઓ ભડસાળ
કાંઈક રહસ્ય હેવાને ખ્યાલ કે માન્યતા. ઉદા. ભરમ ભારી, ભરાઈ સ્ત્રી [‘ભરવું' ઉપરથી] ભરામણ (૨) ભરવાની રીત. –ઉ ખિસ્સાં ખાલી. [-એલ=ભેદ પ્રગટ કરે. -બગ= વિ૦ ભરેલું; પુષ્ટ
[ચાર; ઉઠાઉગીર સ્વાદ બગડવ; મજા ચાલી જવી. –ભાગ = રહસ્ય ખુલ્લું થવું | ભરાડી વિ૦ [‘ભરાવવું' ઉપરથી] ઊંધાચત્તાં કરનારું, ખેપાની (૨)
[અતિશય ભરામણ ન૦, –ણી સ્ત્રી, [“ભરવું' ઉપરથી] ભરવાનું મહેનતાણું ભરમાર સ્ત્રી [હિં. સર મ. મરમાર (ભડ + માર)] ખૂબ હોવું તે; | ભરાવ,– પં. [‘ભરાવું' ઉપરથી] ભરાવું –જમા થવું તે; જ; ભરમાવું અકૅિ૦ [જુઓ ‘ભરમ] છેતરાવું (૨) વહેમાયું. બ્રાંતમાં જમાવ (૨) પૂર્ણતા; ભરપૂરતા. [ભરા થ =(પેટમાં કચપડવું. [વવું સકે. (પ્રેરક)]
[વાળું; ભ્રમિત રાની) જમાવટ થવી (૨) (થાક, તાવ વગેરે ભરાવાથી શરીરની ભરમાં સ્ત્રી[જુઓ બ્રાહ્મી] એક વનસ્પતિ (૨) વિર ભરમ- અકડાટભરી તંગ સ્થિતિ થવી.] (-વા)દાર વિ૦ ભરાવવાળું ભરમેલ ન૦ પૂરું મુલ્ય – પુરી કિંમત [આભાસ-બેટી ભૂખ ભરાવવું સીક્રેટ “ભરવું', “ભરાવું', “ભરવવું'નું પ્રેરક. [ભરાવી ભરલ સ્ટડી) [ભર' (પેટ) ઉપરથી ?] (કા.) ભૂખ (૨) ભૂખને મારવું = ભંભેરવું.] . ભરવવું સદૈ૦ [સર૦ ભેરવવું] ટંગાડવું, લટકાવવું (૨) જોડવું; | ભરાવદાર વિ૦ જુઓ “ભરાવમાં સાથે કરવું (૩) [લા.] ભંભેરણી કરવી
ભરાવું સક્રિટ “ભરવું'નું કર્મણિ (૨) સંતાવું; લપાવું (૩) તાવ ભરવાડ કું[સર૦ મ. મFI(-૨વા)3; (ાં. મમ)] ઢેર રાખી દાખલ થ; તપવું. ઉદા. આજે શરીર ભરાયું છે (૪) થાકથી ગુજરાન ચલાવનારી એક જાતને માણસ. (–ણી) રશ્રી, અકડાવું. ઉદા. ચાલી ચાલીને પગ ભરાઈ ગયા (૫) પકડાવું; ભરવાડ જતની કે ભરવાડની સ્ત્રી. -ડી સ્ત્રી [લા.] ઘસઘસાટ | કલાવું. ઉદા. છેડો કયાં ભરાય છે? (૬) સપડાવું ફસાવું (૭)

Page #665

ભરા ]
૬૨૦
[ભવ
વ્યાપવું. ઉદા. મ કેલ્લાથી ભરાઈ ગયું (૮)પુરાવું; રૂઝ આવવી. ભલ(-લું)ભલું વિ. [જુઓ ભલું] કંઈ કંઈ ભલાઈ કે મેટાઈ ઉદા. ઘા ભરાતે જાય છે (૯) પુષ્ટ થવું. ઉદા૦ ગાલ ભરાતા | વાળું કે મહત્ત્વનું ભારે વજનવક્કરવાળું. ઉદા૦ ભલભલા કુંવારા જાય છે (૧૦) પૂરું થયું; અંત આવવો. ઉદા. તેના દિવસ ભરાઈ ને બેજાને બે બાયડી ચૂક્યા (૧૧) જામવું; એક ડું થયું. ઉદા. મેળે ભરાયે; બજાર | ભલમનસાઈ સ્ત્રી [ભલું + માણસાઈ હિં. મઝમનસાહત; મ. ભરાયું. [ભરાઈ આવવું = (શરીર) તાલે ભરાવું (૨) (દિલ) મઢમાગતાઉં] ભલાઈ [–દાખવવી, બતાવવી] ગળગળું થવું (૩) (આંખ) આંસુથી છલકાવું. ભરાઈ જવું = | ભલા અ [જુએ ભવું] “ભલા ભાઈ’ કે ‘ભાઈલા” એવો સંબસપડાવું (૨) સંતાવું (૩) (અંગ) થાકથી અકડાઈ જવું (૪) | ધનને ઉદગાર પુરાઈ જવું; બાકી કે ખાલી ન રહેવું (જેમ કે, નોકરી, ફાળે, ભલાઈ, શ સ્ત્રી ભલાપણું, સારાપણું, સુજનતા (૨) નેકી, સાલટીપ, લેન ઈ૦). ભરાઈ પવું = ફસાવું; સપડાવું. ભરાઈ સાઈ (૩) ભલા તરીકેની પ્રશંસા. [ભલાશ લેવી = ભલા તરીકે બેસવું = સંતાવું; છુપાવું.]
જશ લેવો. ભાઈભલાશે, ભાઈની કે ભલી ભલાશે =ભાઈ ભરા પુત્ર જુઓ ‘ભરાવ'માં
કહીને અને ભલાશ આપીને; સારાસારી રાખીને.] -ભરિત ૦િ [4.] –થી ભરેલું (માસમાં)
ભલાદમી પું[ભવું + આદમી] ભલો - સારા માણસ ભરિયલ વિ૦ (પ.) ભરેલું
[(બાળકનું) ઘરેણું ભલભલી સ્ત્રી સારાસારી. -લું વિ૦ જુઓ ભલભલું. [ભલાભરિયું ન૦ [ભરવું' કે “ભરવ' ઉપરથી?] કાંડાનું કોડિયાંનું ભલી પૃથવી છે = બહુરત્ના વસુંધરા; આવડી મોટી પૃથ્વીમાં ભરીપૂરી અ૦ [સર. fé, મ. મરાપૂર] પૂરેપૂરી રીતે
સારાં માણસેય ઘણાં હોય (૨) આવડી મોટી પૃવી છે (ગમે ભરૂચ નઃ [સં. મૃ ] (સં.) નર્મદા નદીના મુખ આગળ ત્યાં જઈશ !).]
આવેલું શહેર. –ચા ૫૦ એક અટક. –ચી વિ૦ ભરૂચનું કે | ભલામણ, –ણી સરી [સર૦ મ.; જુઓ ભળામણ સિફારસ તેને લગતું (૨) ભરૂચ તરફનું (જેમ કે, ૩)
(૨) સેપણ; ભાળવણી. ૦૫ત્ર ૫૦; ન ભલામણને કાગળ ભj(-,-રે) મું. [સર હિં. મોતા, મ. મરવા, મરોસા. ભલાશ સ્ત્રી, જુઓ “ભલાઈ માં [= ખરું કે ભારે થયું !] (સં. વિશ્રેમ?] વિશ્વાસ; ખાતરી. [-આપ = સધ્યારો કે ભલી વિ. સ્ત્રી- ભલું. [-કરી!= ખરું કર્યું ભારે કરી!.-થઈ! આશ્વાસન આપવું (૨) વિશ્વાસ આપ. -કર =વિશ્વાસ | ભલીભંડી સ્ત્રી [ભવું +É ડું સારી અથવા ખરાબ વાત; ટીકા. મૂકવો. –થ, મ = વિશ્વાસ કે આશા બંધાવી. -મૂકે | [ઉકેલવી = સારી યા નરસી બાબતની ચર્ચા કરવી; ટીકા કરવી. =ઈને આધાર કે ખાતરી રાખવી.] -સાદાર, -સાપાત્ર | -કહેવી = સારી નરસી વાતો સંભળાવવી (૨) ગાળ ભાંડવી.] વિ૦ ભરોસાવાળું; વિશ્વાસપાત્ર
[=વાન વળવાં.] ભલીવાર પું; સ્ત્રી [સર૦ મે. મૌવરી] સત્વ; સાર; બરકત ભરેડી સ્ત્રી. [‘ભરવું” “ભરાવું” ઉપરથી] વાન; કાંતિ. [–વળવી (૨) આવડત; હોશિયારી. [-આવવો = (કામકાજમાં) સાર કે ભરેક પું. [‘ભરાવું ઉપરથી] સંતોષ
સારાપણું આવવું, સફળતા થવી.] ભડું ન જુઓ ભઠેરું
ભલું વિ૦ [. મહ૪ (સં. મદ્ર)] સારું (૨) માયાળુ (૩) સભ્ય ભસે, --સાદાર, -સાપાત્ર જુઓ “ભરૂમાં
(૪) પ્રામાણિક. [ભલા ભાઈની પ્રીત – હું સાર તું સારે, ભોળ સ્ત્રી (કા.) સેટી કે બીજાથી પડતો સેળ
એમ ઉપરછલી સારાશ, ભલી પૃથવી = જુએ ભલભલી પૃથ્વી. ભસે,-સાદાર, --સાપાત્ર વસ્તુઓ ભરૂમાં
ભલું હશે તે = સંભવતઃ ઘણુંખરું.ભલે આવ્યું = ઠીક આવે; ભર્ગ ન [સં.] તેજ (૨) ૫૦ (સં.) શિવ
આવશે એમ નહતું માન્યું. ભલો ધનેતર, ભૂ૫ = ગમે તેવો ભર્તા(-ર્તા) [.] સ્વામી (૨) પિષણ કરનાર
માટે પિસાદાર કે સત્તાધીશ માણસ માટે માંધાતા. ભલાની ભત્ર સ્ત્રી [સં.] મા (૨) પિષણ કરનારી (૩) રાણું (૪) શેઠાણી | દુનિયા નથી = દુનિયા એવી છે કે ભલાને દુઃખ પડે.] બૂરું ભર્સના સ્ત્રી [i] નિંદા; પુકાર
વિ૦ સારું નરસું. ભલું વિ૦ જુઓ ભલભલું ભત્રેવું સ [તું. મત્સં] ભાંડવું; નિંદવું, ધુત્કારવું
ભલે અ [‘ભલું' ઉપરથી; સર૦ હિં.] ઠીક; સારું; અસ્તુ. [ભલે ભર્યું પૂર્યું વિ. [ભર પૂરવું] ભરેલું; પૂરેપૂરું પુષ્કળ. [ભર્યા- | પધાર્યા!= ઠીક થયું, જે આવા (સ્વાગત કરતાં વપરાય છે).] પૂર્યા પહોંચવા = માગતું પૂરેપૂરું મળવું.] .
ભલે અ૦ કીક ઠીક; બહુ સારું. ૦૨ વિ. ભલું (પ.) ભર્યું ભાદર્યું વિ૦ [ભર + ભક] ખૂબ ભરેલું; સમૃદ્ધ; આબાદ | ભ@ ; ન[૪] ભાલો (૨) રીંછ ભલકારવું અવાકેભલકારે ભણ; ભલે ભલે કહેવું ભલાત, ૦૩ ન [.] ભિલામું ભલકારે ૫૦ [ભલું + કાર] (કા.) ભલે ભલે -- વાહ વાહ - ભલુ –૯)ક પુત્ર; ન [સં.] રીંછ શાબાશ કહેવું તે
ભલું,– લેરું વિ૦ (૫.) ભલું ભલકી સ્ત્રી [સં. મહુ, મી ] તીર (૨) નાને ભાલે (કા.).-કું ભલૂક પું; ૧૦ જુઓ ભલુક ન ભળકું; ભાલાનું પાનું - ફળ. – ભાલો. ભિલકા ભવ છું. [સં] સંસાર (૨) જન્મ(૩જ-મારે (૪) (સં.) મહાદેવ. જેવું = મેટું (૨) ભાલા જેવું મોટું અને તીણ.].
[-બગબળવો = સંસાર બગડ; જીવન ધૂળ મળj; જન્મ ભલતું વિ૦ [સર૦૫; “ભળવું” ઉપરથી ? કે “ભલું ઉપરથી ] ગમે એળે જવો. ભવની ભાવટ ભાગવી = જિંદગીભરની જંજાળ દૂર તેવું; ઠામઠેકાણા વગરનું (૨) ફાલતુ; અક્કસ; અપ્રસ્તુત થવી. એક ભવમાં બે ભવ કરવા = પતિ પ્રત્યે બેવફાઈ કરવી ભલપ સ્ત્રી, ૦ણ ન [“ભલું” ઉપરથી] ભલાઈ, ભલાપણું (૨) ધર્માતરથી કે અનીતિથી કુલાચાર તેડો (૩) બીજું લગ્ન

Page #666

ભવચક]
૬૨૧
[ભળવું
કરવું (સ્ત્રીએ). -સુધાર = જિંદગી સુધરવી; જીવનમાં કંઈક | , સ્ત્રી, ભવિષ્ય ભાખતી વાણી. વાદી ડું ભવિષ્ય કહેનાર. ઉપયોગી કે મહત્ત્વનો અર્થ સરે. –હારી છૂટવું = જિંદગી- | વેરા ભવિષ્ય જાણનાર ભરની પીડા વેઠવી.] ૦ચક ન૦ સંસારરૂપી ચક્ર. ૦૨છેદ ૫૦ | ભવી સ્ત્રી + ભવિષ્ય (૨) ભવાઈ
[ ગુસ્સે થવું.] ભવસંસારનો છેદ- નાશ કે અંત. ૦જલ ન૦ ભવ રૂપી જળ; | ભવું ન [બ. મા (સં. શ્ર)] ભમર. [ભવાં ચડાવવાં = ભવસાગર. તાણ સ્ત્રી, પુનર્જન્મ માટેની તૈયારી (૨) ઐહિક | ભયે પુંછ જુઓ ભવાય વસ્તુઓની વાંછના. છતારણ વિ. સંસારમાંથી તારનાર, તૃણા ભભવ અ૦ [જુઓ ભવ] ભવે ભવે; દરેક જન્મમાં સ્ત્રી સારા ભવન - સારા લેકમાં જમવાની તૃષ્ણા (૨) સંસાર- ભવ્ય વિ. [] પ્રૌઢ, ગૌરવશાળી; પ્રભાવશાળી (૨) મોક્ષનું ની વાસના
અધિકારી (જૈન) (૩) ભવાય. છતા સ્ત્રી, ભવડાવવું સક્રિ૦ [‘ભાવવું'નું પ્રેરક] ભાવે એમ કરવું ભશ(સ)[મારાથી મુરક્ષા; રે. મુવી (સં. વુમુક્ષા); સર૦ ભવ તાણ, તારણ જુઓ “ભવંમાં
મ. મસ =જમણ, હિં. મગ = ભેજન] ઇરછા; ભારે આતુરતા ભવતી સ્ત્રી [સર૦ સે., મ. મત 7-વતિ] વાદવિવાદ; તકરાર | ભષણ ન [.] ભસવું તે [મર્મન)] રાખ; ભસ્મ (૨) [] ઝેર દીધેલું બાણ
ભસ સ્ત્રી [સં. મૂવિણ?] લીલાલહેર (૨) ન૦ +[r. મસ્સ (સં. ભવતી સ્ત્રી [સં.] આપ; તમે
ભસકવું અક્રિટ ખાવાને ભસકો થે. [ભકાવવું (પ્રેરક)] ભવતૃણ સ્ત્રી [સં.] જુઓ ‘ભવમાં
ભસકું ન૦ [જુઓ ભસ] વરસાદનું નાનું ઝાપટું ભવદીય વિ૦ [ā] આપનું
ભસકે ૫૦ જુએ ભશકે ભવન ન. [] રહેઠાણ; મકાન (૨) અસ્તિત્વ. [–ઠેકાણે હોવું | ભસવું અક્રિ. [પ્રા. મસ (સં. મ )] કૂતરાનું બોલવું (૨)[લા.] = મગજ કે યાદદાસ્ત દુરસ્ત હોવાં.]
નકામે બકવાટ કરે. [ભસાવું ભાવે), –વવું પ્રેરક).] ભવનાથ પું[સં.] ભવસંસારને નાથ (૨) (સં.) મહાદેવ ભસંભસા, ભસાભાસ સ્ત્રી સામસામે કે બ ભસવું તે ભવનિધિ પું[] જુએ ભવસંસાર
ભતું ન૦, -સ્ત [સં. મસ્ત્રી = ધમણ; સર૦ ભિસ્તી] પિટ ભવભૂતિ પં. [.] (સં.) એક સંરકત કવિ
(૨) ચામડાની થેલી (૩) [f. વહરત; સર૦ હિં. મિરત] દખમું ભવરણ ન૦ ભવ રૂપી રણ
[ આ સંસાર ભસ્ત્રા,-બ્રકા સ્ત્રી [સં.] ધમણ પડે શ્વાસ લેવા કાઢવાની એક ભવસાગર, ભવસિંધુ ૫૦ [1.] સંસારરૂપી સમુદ્ર; સાગર જેવો | (પ્રાણાયામની) પ્રક્રિયા (હઠયોગમાં) ભવહારિણી વિ. સ્ત્રી. [૩] ભવને હરનારી; ભવતારણ ભમ સ્ત્રી [સં.] રાખેડી (૨) યજ્ઞની કે મંત્રેલી રાખ (૩) ભવાઈ સ્ત્રી [સં. મ = શંકર, મા = પાર્વતી ઉપરથી કે માવ ધાતુની (વૈદકીય) રાખ; માત્રા (૫) ધાતુને ઍકસાઈડ જેવો = નટ ઉપરથી; સર૦ મ.] હલકા પ્રકારનું એક જાતનું નાટક (૨) રસાયણ પદાર્થ; “બેઝ” (૨. વિ.). [-કરી દેવું, કરી નાખવું.] [લા.] ફજેતી.[ભગળવિનાની ભવાઈ=ખાલી ભવાડો, ફજેતી.] ૦ક વિ૦ બાળીને ભસ્મ કરી દે એવું (૨) પુંઠ ખાય તેટલું બળી ભવાટવિ(-વી) સ્ત્રી [સં] સંસારરૂપી વન
જાય ગુણ ન દે એવો પેટનો એક રોગ. ૦ગંધા સ્ત્રી એક ભવાડે [જુઓ ભવાઈ; સં. મટવા ] ફજેતો. [નાગે વનસ્પતિ(૨) એક જાતનું અત્તર. સાત અ૦ [i] રાખડીરૂપ. ભવાડો =નકામી ફજેતી.]
-સ્નાવશેષ વિ૦ [+અવશે] રાખડીના રૂપમાં બાકી રહેલું; ભવાન [સં. મવાન] આ૫; તમે (સંબંધનાર્થે)
નાશ પામેલું. સ્માસુર-માંગદ ૫૦ (સં.) [+ અસુર, મંઢ] ભવાની સ્ત્રી [i] (સં.) પાર્વતી
એક રાક્ષસ. –માસ્ત્ર ન૦ [ + અસ્ત્ર] બધું બાળી ભસ્મ કરી દે ભવાબ્ધિ (ર્ણવ) પં[સં] સંસારરૂપી સમુદ્ર
એવું અસ્ત્ર. જેમ કે, અણુબૉમ્બ, મીભૂત વિ૦ [4.] ભસ્મ ભવા(–) j૦ [જુઓ ભવાઈ ભવાઈને નટ (૨) [લા.] બનેલું; બળીને ખાખ થયેલું નિર્લજ કે ફજેતી કરે એ માણસ
ભળ સ્ત્રી. [‘ભળવું” ઉપરથી] ભળવું – ભળી જવું તે (૨) પ્રથમ ભવાંતર ન૦ [.] બીજે જન્મ; જન્માંતર
ભળતાં થતે સંકેચ. [–ભાગવી = શરમ તૂટવી.] [ ગ્રહ શુક્ર ભવિક વિ૦ [.] લાભદાયી, ઉપગી (૨) સુખી; આબાદ (૩) | ભળકદિ પું. [ભળકડું પરથી] (સં.) સવારે દેખાતો તેજસ્વી ન આબાદી; કલ્યાણ
( [ સ્ત્રી, નસીબ ભળકડું ન [સર૦ મ. મન્થા = પ્રભાત] (કા.) જુઓ ભરભાંખળું ભવિતવ્ય વિ૦ [.] ભવિષ્યમાં થનારું (૨) ન૦ ભવિષ્ય. છતા ભળકિયું ન [સં.-મદ્ર, પ્ર. મથ? કે ‘ભાળવું' ઉપરથી 8] બાળભવિષ ન૦ કિં. વિષ્ણુ જુઓ ભવિષ્ય
કના કાંડાનું દર્શનિયું; ભડકિયું
[નિખાલસ ભવિષ્ય વિ૦ [.] આવતા કાળનું (૨) ન૦ નસીબ (૩) દોલત; | ભળક(-)ડું વિ૦ [‘ભળવું' ઉપરથી; સર૦ મ. મજ઼] ભેળું; વારસે (૪) ભવિષ્યકાળ. [>આપી દેવું = ભારે મોટી રકમ | ભળકે વિ૦ [‘ભળવું” ઉપરથી] મળતાવડું (૨) ન૦ [સં. મ ; કે કીમતી વસ્તુ આપી દેવી (પ્રશ્નાર્થમાં નિષેધ બતાવે છે). | પ્રા. મચ્છ] ભાલે; ભલકું (૩) ભળકડું મીઠું -કહેવું, વર્તવું = નસીબની વાત કહી બતાવવી. -ખાવું = ભળવું વિ૦ જુએ ભળકુડું
[જુએ ભલતું વારસો ભગવો. –થવું =(કા.) મરી જવું. બંધાવવું = ભ વષ્ય | ભળતું વિ૦ [“ભળવું' ઉપરથી] ભળી જાય-મળતું આવે એવું (૨) આપી દેવું.] કાલ(–ળ) ૫૦ આવનાર સમય (૨)[વ્યા.] ક્રિ૦ | ભળભળિયું વિ૦ જુઓ ભડભડિયું ને એક કાળ, કૃદંત ન૦ [વ્યા.] ભવિષ્યકાળસૂચક કૃદંત. ૦૪ | ભળભાંખળું ન૦ જુઓ ભરભાંખળું વિ૦ ભવિષ્ય જણનારું, વિનં.]બનનારું, ભવિષ્યનું. વાણી | ભળવું અ૦િ [જુઓ ભેળવવું (ગા. મેન્ટ, સં. મે)] ભેગું મળી

Page #667

ભળામણ(–ણી)]
૬૨૨
[ ભાઈસાહેબ
જવું (૨) અમુકના જેવા દેવું મળતું આવવું (૩) [3] છળવું; (૨) ગાડા નીચેની પિટી જેવી ગોઠવણ (૩) ઘરમાં ઓરડાની ધાવણ ઓકવું (બાળકે)
[ભળાવવું તે; સેપણ પાછળને નાનો ખંડ, -રી પુંડ ખજાનચી (૨) કઠારી (૩) એક ભળામણ(–ણી) સ્ત્રી, જુઓ ભલામણ (૨) [‘ભળાવવું”ઉપરથી] અટક (૪) [સર૦ મે.] તાડી અને દારૂ ગાળવાને ધંધે કરનારી ભળાવવું સક્રિ. [પ્રા. મહાવિન (સં. મઢ); “ભળવું’ ‘ભાળવુંનું એક જાતને માણસ. – પં. [સર૦ હિં, મ. મંડા૨I] ગામ કે પ્રેરક] ભલામણ કરવી (૨) સેપવું (૩) ઢોરને ગોવારામાં હળતું | નાતના તમામ માણસને અપાતું જમણ (૨) સાધુઓનું જમણ કરવું. ભળાવું અક્રિ. “ભાળવું', “ભળવુંનું કર્મણિ કે ભાવે | ભંડાવું અ૦િ , –વવું સરકેટ ભાંડ નું કર્મણિ ને પ્રેરક ભંગ કું. [i] તૂટવું કે ભાંગી પડવું તે (૨) તેડવું તે (૩) નાશ ભંડે ૦ [હિં. મંદા] ભાંડ; વાસણ (૨) [લા.] ભેદ; ગુપ્ત વાત. (૪) વિધ્ર (૫) વાંક; વળાંક. [-પ૦ = વિધ્ર થવું; તૂટવું; બગડવું. (- ) -પાડ =વિઘ કરવું; અટકાવવું.]
ભંડોળે ન૦ [. મંટ (સં. માઇe= એકઠું કરવું, સર૦ મે. માંભંગ સ્ત્રી [સં.] ભાંગ. ૦૦ વિ૦ [સર૦ હિં.] ભાંગને વ્યસની. 4] ભેગી કરેલી કઈ પણ મડી. –ળિયું ૦િ ખજાનાને કે ૦૭ખાનું ન ભાંગનું પી ડું. -ગી વિ૦ ભંગડ [(તુચ્છકારમાં) ભંડોળને લગતું (૨)સૈના વાપરવું; મિ.-ળિયે ૫૦ ભંડેળવાળે ભંગડી સ્ત્રી ભંગિયા કે ભંગિયાની સ્ત્રી. - j૦ જુઓ ભેગે માણસ
[ જાડું ભંગાણ ન [ભાંગવું, ભંગાવું ઉપરથી] ભંગ (૨) તૂટ [–પડવું] | પાડું વિ૦ [ભમ (જાડું) + પાડું? સર૦ મ. સંવા...] પાડા જેવું ભંગાર પં[‘ભગ’ મું. ઉપરથી] ભાગેલાં વાસણ કે બીજો સર- | ભંપેલ(ળ) વે [ભમ + પિલું] પેલુંભમ; અંદરથી પિલું; બે ૬ સામાન (૨)[લા.]તેવું રદી તે. –રિયું વિ૦ ભંગાર જેવું; ભંગાર “ફેડું ન૦ એક ઝેરી જાનવર (એરું) ખાતે જાય એવું. -રી મુંભંગાર જેવું –જે તે બધું લેનાર | ભંભલી સ્ત્રી [સે. મંમ = ભેરી તેના જેવો ઘાટ)] (કા.) સાંકડા સંભાળનાર; “એબંડની’ (કાયદામાં). – પં. ભંગાર ખરીદી ! મેની બદામના ઘાટની બતક કે તે માટીનું) વાસણ લેનાર
ભંભા સ્ત્રી [.] એક વાદ્ય
[લાગતો અવાજ ભંગાવું અક્રિ, –વવું સક્રિ. “ભાંગવું’નું કર્મણિ અને પ્રેરક | ભંભારવ ૫૦ [સં] ગાય, બળદને અવાજ (૨) માટે પિલો ભંગ(ગી) સ્ત્રી [૪] વ્યંગ; વાચાની ચાતુરી (૨) રીત; ઢબ ભંભેરણું સ્ત્રી- જુએ “ભંભેરવું'માં (૩) અંગોને મટેડ (૪) પગથિયું
ભંભેરવું સાકે. [ભેરવવું' ઉપરથી, સર ફિં. મંમરના (fછું. મારે ભંગિયું. [ભંગી પરથી] બહેરવાનું કામ કરનાર જાતને માણસ. = ડર)]ભંભેરણી કરવી.[ભંભેરાવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક).]–ણી [ભંગિયાને જા != હલકામાં હલકા ઠેકાણે નાતરું કર ! (૨) સ્ત્રી સાચાં ઠાં, બેટી ઉશ્કેરણી દીસતી રહે!] –પણ સ્ત્રી ભંગી કે તેની સ્ત્રી
ભંભે ડું [જુઓ ભંભલી] પાણી રાખવાનું માટીનું વારાણ ૦ ભંગી વિ૦ [.] જુઓ ભેગડ (૨) પં. [સર૦ હિં.] ભંગિ (૩) | પંદારૂખાનાની કેડી (૨) મેટો ભંભો. ૦લે મેટો કેલ્લે.
સ્ત્રી[ā] જુઓ ભંગિ. જંગી વિ૦ ભંગડ (૨) ઢંગધડા વગરનું | જોવો કે, દાઝવાથી થાય ભંગુર વિ. [સં.] ભાગી જાય એવું (૨) નાશવંત; અસ્થાયી ભંભળવું અક્રિ. [સર૦ ફળ] શેધવું, ફાંફાં મારવાં ભગેડી []િ, -રી વિ૦ જુઓ ભેગડ
ભા સ્ત્રી [સં.] કાંતિ; તેજ અંગે ન. [સર૦ હિં. મંગુર/] એક જાતનું ઘાસ
ભા ડું [‘ભાઈ’ ઉપરથી] વડીલ માટે સંબોધન (૨) દાદા, બાપ ભંજક વિ. [4] ભાગનાર; ટાળનાર. –ને ન૦ ભાંગવું તે (૨) કે મોટાભાઈ [-પાસે જવું = મરી જવું.] નાશ (૩) વિ૦ ભંજક. જેમ કે, પરદુઃખભંજન
ભાઈ પું. [પ્રા. મારૂ (સં. પ્રાતુ)] માજાયે; સહોદર (૨) કાકા, ભજવાહ ! જુઓ ભંડ
મામા, માસી, ફઈ વગેરેને દીકરો (૩) કેઈ પણ માણસ માટે ભંજવું સક્રિ. [સં. મં] ભાંગવું (૫)
વિવેકયુક્ત સંબોધન. ૦ચારે ૫૦ ભાઈ જેવું વર્તન; દોસ્તી. ભજન(-જવા) j[સં. મગ્ન પરથી] ભાંગડ; વિનાશ ૦જી પુત્ર જેઠ. દાવો પુંભાઈ તરીકેનો હક કે સંબંધ. બંધ ભેજા(વ)વું સક્રિટ “ભંજવું'નું પ્રેરક
પુંમિત્ર. ૦બંધી સ્ત્રી મિત્રાચારી. ૦બીજ સ્ત્રી કારતક સુદ ભંજાવું અક્રિક, –વવું સક્રિ. “ભંજવું, ભાંજવુંનું કર્મણિ ને બીજ, ભાંડુ ન બ૦ ૧૦ એક માબાપનાં છોકરાં. બાપા પ્રેરક
[ જાય છે) પં. બ૦ ૧૦ ‘ભાઈ, બાપા” એવી નમ્ર વિનવણી ને આજીજીભેટ(–5) નવ ઘાસ પર થતું એક કાંટાળું બીજ (એ લુગડે ચેટી સૂચક શબ્દ. [-કરવા = કાલાવાલા કરવાં (૨) નરમાશથી ભકિય પું, જુઓ ભેટ
- સમજાવીને કામ લેવું.] લે ૫૦ ભાઈ (લાડમાં) (૨) નાને ભઠક ન. [વા. મંડ] ભેય (૨) સ્ટીમરમાં ફાળકાની ફરતે છોકરો. ૦શ્રી મું. બ૦ ૧૦ (લખાણમાં) વિવેકનું સંબોધન.
આવેલી ત્રીજા વર્ગના મુસાફરોની જગા.-કિયું નવ નાનું ભોંયરું સલામ સ્ત્રીત્ર “ભાઈ, સલામ' એમ કહીને નમ્ર વિનવણી લંડન ન૦ [.] ઝઘડે; તોફાન (૨) યુદ્ધ
અને આજીજી [–કરવી.] સંગ ૫૦ બ૦ ૧૦ [+સિંહ {] સંહાર ! [પ્રા. (ઉં. માઇIR); સર૦ હિં, મ.] ધનધાન્ય વગેરે બચાઇ, બેટમજી (તુચ્છકારમાં). સાહેબ ૫૦ બ૦ ૧૦ મોટા ભરી રાખવાની જગા (૨) ખજાને; સંગ્રહ (૩)વહાણના સૂતકની ભાઈ ! સાહેબજી! [કહેવા, કહેવડાવવા = તોબા પોકારવી, નીચેનો ભાગ (૪) દુકાન. જેમ કે, ખાદીભંડાર, સ્વદેશી ભંડાર. પિકારાવવી હાર્યા કહેવું કે કહેવરાવવું.][ભાઈ ભાઈ-ભાઈઓ; થવું સક્રેટ ભંડારમાં મૂકવું (૨) છુપાવવું. [-રાવવું પ્રેરક), ભાઈ જેવા ભાઈ. જેમ કે, ભાઈ ભાઈમાં લડાઈ, હિંદી ચીની –રાવું (કર્મણ).] –રિયું નવ ભીંતમાં બારણાવાળે ગોખલે | ભાઈ ભાઈ!'.]

Page #668

ભાઉ]
૬૨૩
[ભાઠું
ભાઉ છું. [., મ. (સં. ઝાડૂ)] ભાઈ. સાહેબ પૃ[મ.] ભાગીરથી સ્ત્રી, કિં. (સં.) ગંગા નદી પેશ્વાઈને એક ઇલકાબ; ભાઈ સાહેબ
ભાગુ વિ. [‘ભાગવું” ઉપરથી મહેનતથી કંટાળનારું; આળસુ ભાએ(ચ-વે) ૧૦ + જુઓ ભાગ્ય (પ.)
(૨) મુશ્કેલ; મહેનતનું
[ડરે નહિ ભાકટ વેઠ [સર૦ મ.; જુઓ બાખડું] વાંઝિયું (૨) દૂધ દેતું ભાગું [િ‘ભાગ’ ઉપરથી]–ને કારણે; લીધે. ઉદાદુઃખ ભાગા બંધ થયેલું; ઊંચી ગયેલું. ૦કથા સ્ત્રીઅશકય વાત
ભાગેડુ છું. [ભાગવું ઉપરથી] નાસી જનાર ભાખર(–) પં. [સર૦ મ. માતર; (d. ઝરઝ = શેકવું ઉપરથી] | ભાગવ૮ વિ. [‘ભાગ” ઉપરથી] વચલા વાંઘાનું મેટો જડે રેટલો. –રી સ્ત્રી જાડી કઠણ જેટલી
ભાગળ સ્ત્રી [સર૦ . મા-મા; મ. માંસાળી = વાવ્યા વિના ભાખવું સક્રે. [સં. માપ ] બલવું (૨) ભવિષ્ય કહેવું રાખેલે ભાગ] શહેરના કેટને દરવાજો (૨) ગામનું પાદર (૩) ભાખા સ્ત્રી + ભાષા; બોલી (૨) હિંદી ભાષા (બેલી)
બજાર; ચકલું. [ભાગેળ જેવુંપહોળું, વકાસેલું છે. ભાગેળે ભાટિયું નવ (કા.) ઘૂંટણિયુંગઠણ. [ભાડિયાં ભરવાં.] જવું = ઝાડે ફરવા જવું. -દીવા કરવા = બધે જાહેર કરવું.] ભાગ કું. [સં.] અંશ; હિસ્સે (૨) પુસ્તકને હિસે. ઉદાહ | ભાગ્ય ન૦ [.]નરીબ. [-ઊઘડવું, ફળવું =ભાગ્યવાન -સુખી ભાગ પહેલે (૩) ભાગાકાર (ગ.). [-કાઢી નાખ = ભાગિયા થવું. -ફરવું= દુર્ભાગ્યની દશા બદલાઈને સારી દશા શરૂ થવી; મટવું. –ચાલ =(ગ.) ભાગી શકાવું. ઉદા. ૨૦ ની સંખ્યાને | સુખપ્રાપ્તિ થવા લાગવી. -ફરી વળવું, -વું = અવદશા પાંચ વડે ભાગ ચાલશે.-૫ =વહેચાવું, કશાનો હિસ્સે થે. | થવી.] ૦રેખા સ્ત્રી, હાથની નસીબ બતાવતી રેખા. ૦વશાત -રાખવે =કોઈ કામધંધામાં ભાગીયા તરીકે જોડાવું, ભાગિયા અ. નસીબજોગે. ૦વંત, વાન, ૦શાળી વિ૦ નસીબદાર, બનવું.] ચિન ન૦ ભાગાકારનું) ચિહન (ગ.). ૦જાતિ સ્ત્રી, વિધાતા પુત્ર ભાગ્યના ઘડનાર; પરમેશ્વર. વહીન વિઠકમનસીબ (ગ.) અપૂર્ણા કને સરખા છેદમાં રૂપાંતર કરવું તે. [– અપૂર્ણાંક | ભાગ્યાનું ચિહ્ન ન૦ જુઓ “ભાગાહન = સાદું અપૂર્ણા ક.] ફલ(-ળ) ન૦ ભાગમાં આવે તે; ભાગ- 1 ભાયું છું વિ૦ [ભાગવું +તૂટવું] ભાંગેલુંટેલું (૨) સળંગ કે કાર. બટાઈ સ્ત્રી [હિં. વાંટના (સં. વંટ)] મહેસૂલ તરીકે અટકયા વગર નહિ એવું; તૂટક ખેતીની ઊપજને ભાગ આપવો તે. હું ભાંગેલું; તૂટેલું ભાગ્યે અ૦ [સં.] કદાચ; વંચિત ; જવલ્લે (૨) ખરું; ફાટવાળું (માટીનું વાસણ). [ભાગલા પગ= | ભાચરે ૫૦ [સર૦ મ. માર = ભઠ્ઠી] એક માટીનું વાસણ. નાઉમેદી; નિરાશા. ભાગલાં હાડકાં = હરામ હાડકાં; આળસુ | [ભાચરા જેવું = મેટું, પહેલું ને બેડોળ]. -રિયું ન૦ નાને પણું.હાથપગનું ભાગલું = આળસુ, ઢીલું. ભાગલે પગે = ડરતાં ભાચર ડરતાં (૨) નિરાશ થઈને.] લે ડું ભાગ; ટુકડે. [ભાગલા | ભાજક ૫૦ [.] ભાગનાર સંખ્યા (ગ.) પાઠવા = ભાગ કરવા.] (૨) માતાના નિવેદ્યને થાળ
ભાજન ન૦ [સં.] વાસણ; પાત્ર (૨) (સમાસને અંતે) આધારભાગવત વિ૦ [સં.] ભગવાનને લગતું (૨) ન૦ (સં.) અઢાર | સ્થાન, અધિકારી, એ અર્થ બતાવે છે. ઉદા. દયાભાજન પુરાણોમાંનું એક
ભાજવું અ૦િ (૨) સીક્રેટ જુઓ ભાંજવું ભાગવું અ૦િ [જુઓ ભાંગવું] તૂટવું; કકડા થવા; નાશ પામવું ભાજી સ્ત્રી [પ્રા. મન્નિમા; સર૦ હિં., મ.] શાક લાયક કુમળા (૨) દૂર થવું; મટકું (જેમ કે, ભે, ભૂખતરસ, જરૂર ઈ૦) (૩) | છોડ કે તેનું શાક. ૦ખાઉ વિ૦ ભાજી ખાનારું (૨) [લા.] દેવાળું કાઢવું (જેમ કે, પેઢી ભાગી) (૪) [સર૦ fહં. મામાના] તાકાત વગરનું. ૦૫ાલ પું. ભાજી પાલો વગેરે. મૂળ ૫૦ નાસવું (૫) સક્રિ. કકડા કરવા; તોડવું (૬) લુંટીને પાયમાલ બ૦૧૦ મૂળે અને તેવી ભાજી (૨) [લા.] તુચ્છ – લેખામાં ન કરવું (જેમ કે ગામ) (૭) અદા ન કરવું, પાછું ને વાળવું (જેમ કે લેવા જેવી વસ્તુ ગણ, વ્યાજ) (૮) દૂર કરવું; મટાડવું (જેમ કે, ભે, ભૂખ, જરૂર | ભાજ્ય વિ૦ [સં.] ભાગી શકાય તેવું (૨) ૧૦ ભાગવાની રકમ ઈ૦)(૯) ભાગ કરવા; ભાગાકાર કર (ગ) (૧૦)[. મ7] ભાટ ૫૦ [., બા. મટ્ટ; સર૦ ૬િ, ૫.] રાજાઓના ગુણગાન વણવું (દોરડું). [ભાગી જવું = નાસી જવું (૨) તૂટી જવું. ભાગી ગાનાર એક જ્ઞાતિને માણસ (૨) [લા.] ખુશામતિયે. ન્ચારણ રાત= પાછલી રાત, મધ્યરાત્રિ પછી સમય.]
j૦ બ૦ ૧૦ ભાટ અને ચારણ જાતિના લોકે (૨) પં. ભાટ ભાગળ સ્ત્રી, જુઓ ભાગોળ. -ળિયે મું. દુકાનદાર (૨) કે ચારણ. ૦૭ી સ્ત્રી, ભાટણ (તિરસ્કારમાં). ૦ણ સ્ત્રી, ભાટ ભાગોળને શહેરના દરવાજાને કારકુન
કે ભાટની સ્ત્રી, વેઢા મુંબ૦૧૦ ભાટની પેઠે અતિશયોક્તિથી ભાગાકાર પું[સં.] ભાગવું છે કે તેથી આવતી રકમ (ગ.) વખાણ કરવાં તે. –ટાઈ સ્ત્રી, ભાટનું કામ-પદ (૨) ભાટડા ભાગાઢ પુંઢોરને હાડકાંવાળો ભાગ (પંઠને ?)
ભાયિણ સ્ત્રી, ભાટિયાની કે ભાટિયા જ્ઞાતિની સ્ત્રી ભાગાનુબંધ ન૦ [i.] પૂર્ણાક સહિત અપૂર્ણાંક આંકડ (ગ) | ભાટિયા ૫૦ [સં. મ પરથી; હિં. માટિયા, મ. માથા] એ ભાગાભાગ(-ગી) સ્ત્રી [‘ભાગવું” ઉપરથી] નાસાનાસ નામની એક જ્ઞાતિને માણસ (૨) [સં. માટે = ભાડું; અથવા ભાગિયું વિ. [‘ભાગ” ઉપરથી] ભાગીદાર. પણ સ્ત્રી ભાગી- ભાડું ઉપરથી ?] દૂધ વેચનાર; ઘાંચી (૩) કાછિયે (ગામડામાં) દાર સ્ત્રી. - j૦ ભાગીદાર
ભાઠ સ્ત્રી, હું ન [પ્રા. ભટ્ટ (સં. મg)] ચામડી છોલાઈ પડેલું ભાગીદાર ૫૦ [ભાગ +0. ઢાર] ભાગવાળે; હિસ્સેદાર (૨) ] ચાંદું, -કાળું વિ૦ ભાઠાવાળું ગોઢિયે; સાથી. ૦ણ સ્ત્રી ભાગિયણ. -રી સ્ત્રી, ભાગીદાર- | ભાતું ન૦ [સર૦ fહં. માઠ; હિં, મ. માટે; સર૦ સે. મઠ્ઠી ધૂળ પણું; પતિયાળું
| વિનાની સપાટ જમીન] નદીકાંઠાની રેતાળ જમીન (૨) છીછરા

Page #669

ભાઠે]
૬૨૪
[ભાભી
પાણીવાળી જગા (૩) શેરડીને મુળવાળા કકડ (૪) જુએ | -કેલવું = ખાવાની ના પાડવી; જમણને અનાદર કરે.-માંડવું
ભાઠમાં (૫) કપડા પર ચીકટો કે ઝટ ન દેવાય તે ડાઘ = ખાવાનું પીરસવું (૨) ખાવા બેસવું. ભાણે ખપતું = સાથે ભાલે મું. અનાવિલ બ્રાહ્મણને એક પટાભાગ. –લી સ્ત્રી સહભેજન કરી શકાય એવું; રેટીવહેવારમાં ચાલે એવું.] ભાડે રૂં. જુવાર, બાજરી ઈવના સાંડાનું (ખેતરમાં રહેતું) જડિયું | ભાણેજ પું[. માળેન (સં. મનેa); fહ. માનના; મ. (૨) ઢેખાળે; પથર
માવા)ભાણે; બહેનને દીકરો. જમાઈ સ્ત્રી ભાણીને પતિ. ભાઇ, - ડું ન૦ નદીનું ભાડું; ભાઠાની જમીન કે ખેતર
૦વહુ સ્ત્રી ભાણેજની વહુ - ન બ૦ ૧૦ બહેનનાં છોકરાં. ભાઠ સ્ત્રી [] અનાજ શેકવાની ભઠ્ઠી (૨) ભાડભંજાનું કલેડું | -જી સ્ત્રી બહેનની છે કરી; ભાણી (૩) માટે કવો (૪) [સં. મા2િ] વેશ્યાઓની દલાલી કે ભડ- | ભાણે ૫૦ [જુઓ ભાણેજ] ભાણિયે; ભાણેજ વાઈની કમાઈ ૦ખાઉ–યું) વિ૦ ભાડ-વસ્થાની દલાલી પર | ભાત પં. [વા. મત્ત (. મf); હિં, મ.] રાંધેલા ચોખા (૨) ભાતું નભનાર. ભંજણ સ્ત્રી [+ભંજવું પરથી] ભાડભંજાની સ્ત્રી. | (કામગીરીની જગા ઉપર લઈ જવાનું) (૩) પું; નવ ડાંગર, ખાઉ
ભૂં ૫૦ ભઠ્ઠીથી ધાણીચણા ઈટ શેકવાને ધંધો કરનાર | વિવધારે પ્રમાણમાં ભાત ખાનારું (૨) [લા.] ઢીલું; પિયું. ભાઢવાત ! [ભાડું ઉપરથી] જુઓ ભાડૂત
દાળ નબ૦૧૦ ભાત અને દાળ કે તેનું સાદું ભોજન. ૦૯ ભાયા-
કિંમત સ્ત્રી [ભાડું + કિંમત] ભાડાને આધારે આકારાતી ન૦ (કા.) ગરમ રોટલો, દૂધ, ધી વગેરેનું સવારનું ભજન. -તિયું કિંમત; રેન્ટલ વેલ્થ” [સંબંધી કરારને દસ્તાવેજ ન૦ ભાત કાઢવાને તાવ કે ઝારે (૨) ભાત સાવવાને ભાટાખત ન૦; ભાડાચિઠ્ઠી સ્ત્રી [ભાડું+ખત, ચિઠ્ઠી] ભાડા કાણાંવાળે ટેપલે કે તેનું પાત્ર (૩) એક પક્ષી, –નું-) ૦ ભાટપટો [ભાડું + પટો] ભાડે આપવા અંગેન પટે- મુસાફરીમાં સાથે લીધેલું ખાવાનું (૨) ભથું [બાંધવું, બંધાવવું]. કરારનામું; “લીઝ'
– દિયું ન૦ ભાતું રાખવાનું વાસણ ભાઢિયે પં. [‘ભાડ’ ઉપરથી] અનાજ શેકવાનું કાણાવાળું હાંલ્લું | | ભાત (ત.) સ્ત્રી. [વા. મત્ત (સં. મત્તિ); હિં. મત] વેલ બુટ્ટીવાળી ભાડુકાવું અઝિં, -નવું સક્રિ. ‘ભાડૂકવું'નું ભાવે ને કર્મણિ છાપ (૨) રીત; પ્રકાર. [-ઊઠવી, ૫ડવી = છાપ ઊઠવી; આકૃતિ ભાડું ન [તું. માળ, બા. માથ, હિં. મારા, ૫. મા] કોઈ છપાવી. -પાઠવી = આકૃતિ પાડવી (૨) નેખું તરી આવવું (૩) પણ વસ્તુ વાપર્યા બદલ આપવાનું નાણું. [ભાઠાની વહેલ = | ઠેક દઈ – નિંદા કરી હલકું પાડવું] ૦ભાતનું, -તીગર(–ળ), [લા.] ગમે ત્યારે ઉલાળી મેલાય- તજી દેવાય તેવી વસ્તુ. | –તીલું વિ૦ રંગબેરંગી; તરેહવાર ભાડાનું ઘર =[લા.] પિતાની ન હોવાથી ગમે ત્યારે પાછી | ભાતલું, ભાતિયું જુઓ ‘ભાત માં સોંપવી પડે તેવી વસ્તુ. ભાડું ભરવું = ભાડા તરીકે આપવું. | ભાતીગર(–), ભાતીલું જુઓ “ભાત સ્ત્રીમાં ભાડે આપવું = ભાડાની રકમ લઈ વાપરવા આપવું. ભાડે ભાતું(મું),–તેડિયું ન જુઓ ‘ભાત પુ”માં ફેરવવું = ભાડે– ભાડું રળવા (વાહનો ચલાવવું. ભાડે રાખવું, ભાથી,-થિયે પું[‘ભા' પરથી] બહાદુર લડવે. –થિયા લેવું = ભાડું આપી વાપરવા રાખવું.] ડૂત પુત્ર ભાડવાત; ભાડે દાદા બ૦ ૧૦, ૦ખતરી મું. (સં.) સાપ, વીછી વગેરેનું ઝેર રાખનાર કે રહેનાર. –ડૂતી વિ૦ ભાડે રાખેલું (૨) પિસા ખાતર ઉતારવા જેની આણ દેવાય છે તે દેવપુરુષ [કે ઝોળી કામ કરતું; “મર્સિનરી' (૩) પિતાનું નહીં એવું; પરાયું; પારકા | ભાથું ન૦ જુઓ ભાતું (૨)[જુઓ ભાથો] બાણ રાખવાની કોથળી પર આધારવાળું
ભાથે ૫૦ [૩. મર્ય, મલ્યા (સં. મસ્ત્રી); હિં.માથા;મ. માતા] બાણ ભાડૂક સ્ત્રી સાબરને અવાજ, ૦૬ અક્રિ. સાબરે બોલવું રાખવાની કોથળી (૨) ધમણ (૨) રાંધવાને સામાન રાખવાની ભાડૂત,-તી જુએ “ભાડુંમાં
થેલી ભાણ ડું [. (. માનુ)] સૂર્ય (૨) [ā] નાટકને એક પ્રકાર, | ભાદર ડું [સં. માદ્રા, . મામ; હિં. મા, મ. મદ્રા, જેમાં એક પાત્ર જ રંગભૂમિ પર આવે છે.
માવ૬] ૫૦ વિક્રમ સંવતને અગિયારમે માસ. [ભાદરવાની ભાણકી સ્ત્રી, જુઓ ભાણી. -કે પૃ. જુઓ ભાણે
ભેંસ = સારી પેઠે ખાઈ પી મસ્ત થયેલી વ્યક્તિ. ભાદરવાને ભાણભેદ પુંછ, ભાણાંતર ન ભાણું પીરસવામાં ફરક - પક્ષ-| ભીંડે =થોડા વખતની મેટાઈથી છકી ગયેલી વ્યક્તિ.]
પાત. [ભાણભેદ કરશે, રાખો. ભાણાંતર કરવું.] | ભાદ્રપદ ૫૦ [+] ભાદરવો. –દા સ્ત્રી પચીસમું અને છવીસમું ભાણવહેવાર ! [ભાણું વહેવાર] સાથે બેસી જમવાને સંબંધ નક્ષત્ર (પૂર્વ અને ઉત્તરા) રેટીવહેવાર
[વસ્તુ–સેગાત | ભાન ન [સં.]શુદ્ધિ; હાશ (૨) મરણ (૩) સમજ; અક્કલ (૪) ભાણિયે પૃ૦ જુઓ ભાણેજ (૨) [લા.] વઢાળવી પડે એવી કલ્પના; ભાસ(૫) સાવચેતી; કાળજી. [-આવવું, થવું = શુદ્ધિમાં ભાણી સ્ત્રી, જુઓ ભાણેજી
આવવું (૨) યાદ આવવું (૩) સમજ પડવી. -કરાવવું = ભાન ભાણું ન [બા. માથા, મા (સં. મનન); મ. માળ] પીરસેલી થાય એમ કરવું.] ભૂલું વિ૦ ભાન ભૂલેલું થાળી. [ભાણા ઉપરથી ઉઠાડવું = જમતાં જમતાં ઉઠાડવું (૨) | ભાનુ પું[સં.] સૂર્ય. ૦મતી સ્ત્રી, (સં.) એક નામ. સુતા ગુજરાનનાં સાધન ઝુંટી લેવાં. ભાણામાં ધૂળ નાખવી કે પહાણે | સ્ત્રી (સં.) યમુના નદી
કરવા તે નાખ = ખાણું ખરાબ કરવું; ચાલતા ગુજરાનને નુકસાન કરવું. | ભાબાપાપણું ન [ભા (ભાઈ) બાપા +પણું](કા.)ભાઈ બાપા ભાણાં ખખડ= જમતી વખતે કંકાસ(૨)ઠાલાં ભાણ ખખડવાં | ભાભી સ્ત્રી [પ્રા. મ૩િ૪નાથા (સં. માતૃ +નાથT); સર૦ હિં; . -ગરીબાઈને લીધે ભૂખમરે. ભાણું કરવું = ખાવાનું પીરસવું. | માવી] ભાઈની સ્ત્રી (૨) બા; મા (કેટલીક નાતમાં કચ્છમાં માતાને

Page #670

ભાભલડી]
૬૨૫
[ભારે
સંબોધનમાં). -ભલડી સ્ત્રી, (૫) ભાભી (લાલિત્યવાચક). કર. -રહે =બાદી કે અપચાથી પેટ ભારે થવું (૨) માન - ૦જી સ્ત્રી ભાઈજીની પત્ની; જેઠાણ (૨) ભાભી (માનાર્થે) | વક્કર સચવાવાં. -રાખો =માન સાચવવું. ભારે મારવું = ભાભુ સ્ત્રી [સર૦ ભાભી] બાપની મા (૨) ભાભી (૩) મેટા મેટે ભાર વહેવરાવવો (૨) નાહક ભાર વહેરાવવો; હેરાન કાકાની વહુ
કરવું.] ખમું વિ૦ ભાર ખમી શકે તેવું. ૦ખાનું ન૦ ભાર ભરભાભે [‘ભા” ઉપરથી; સર૦ મે. માવડ, માંડ્યા] કણબી વાનું વાહન (૨) માલગાડી. ગેળી સ્ત્રી, બાળકોને પેટમાં (૨) જોસે. [ભાભા પાડી [સર૦ મે.] = અશક્ત ને બાયલો રહેતા ભાર માટે એક ઔષધેિ. ૦વાહક, વાહી વિ૦ ભાર પુરુષ. ભાભા ભૂત = જડસું; મૂર્ખ.]
વહન કરનારું (૨) જવાબદારી ઉઠાવનારું ભામ પં. ચામડાં ઉપર વિર (૨) [જુએ ભ્રમ સર૦ મ. | ભારજા સ્ત્રી, જુઓ ભાર્યા માં] + ભ્રમ (પ.) (૩) સ્ત્રી જુએ ભામાં
ભારઝલું વિટ [ભાર + ઝીલવું] ભારેખમ; પુખ્ત; પીઢ ભામટા ૫૦ [‘ભવું' ઉપરથી; સર૦ મે. મામ, .િ મામતી] | ભાર(-)ટિયું ન૦, – પું, જુઓ ભારવટિયે; મેભ, પાટડો રખડેલ; ઉઠાવગીર; ભમતે ચાર
ભારણ ન [‘ભારવું ઉપરથી] દબાણ, વજન (૨) ભારવું – રાખમાં ભામણાં, ણલાં નબ૦૧૦ [પ્રા. માંમા (સં. પ્રમM) = (હાથ) દાબવું તે (૩) વશીકરણ; જાદુ ફેરવવા તે પરથી] ઓવારણાં [-લેવો]
ભારત પું; ન [i.] હિંદુસ્તાન (૨) ન૦ (૩) વિ૦ જુઓ મહાભામની સ્ત્રી, (૫) ભામિની
ભારત. [-ચલાવવું = લંબાણ કરવું (૨) લાંબું લાંબું ટાયલું કરવું.] ભામળ, -ળું વિ૦ ભાંભળું (પાણી)
કબળિયાપુંબ૦૧૦ ખબ જોરથી નીકળેલા બળિયા.૦વર્ષj૦; ભામાં સ્ત્રી [સં.] જુઓ ભામની
નવ (સં.) હિંદ) ભારત દેશ ભામાં નવ બ૦ ૧૦ [‘ભમવું ઉપરથી] ફાંફાં (૨)[21. મામ, મમાä | ભારતી સ્ત્રી [સં.] વાણી; સરસ્વતી (૨) સંન્યાસીઓના દસ (સં. પ્રમ)] પાખંડ (૩) બ્રમણા; વહેમ
વર્ગોમાં એક (૩)(સં.) ભારત માતા (૪) વિ૦ જુએ ભારતીય ભામિની સ્ત્રી [સં.] સ્ત્રી (૨) રૂપાળી જુવાન સ્ત્રી (૩) કામાતુર | ભારતીય વે. [સં.] ભારતવર્ષનું કે તેને લગતું. છતા સ્ત્રી, કે ક્રોધે ભરાયેલી સ્ત્રી [– પં. ભ્રમણા; મેહ | ભારથી વિ૦ [‘ભારત' ઉપરથી; સર૦ હિં. મારથી = ઢો] બહાભામું ન [‘ભ્રમ’ ઉપરથી; સર૦ મ. મi] વહેમ; ગાંડપણ. ! દુર (૨) [જુએ ભારતી (૨)] ગોસાંઈની એક અટક ભાય(-૨)ગ ન [21. માત્ર (સં. માયા)]+ જુઓ ભાગ (૫) | ભારદેરી સ્ત્રી [ભાર (મ. માર = મંતરવું) + દેરી; સર૦ ૫.] ભાયડે ૫૦ [‘ભાઈ’ પરથી; સર હું. મા ] પુરુષ (૨) પતિ. | ગર્ભસ્રાવ ન થાય તે માટે ગર્ભિણીની કેડે બંધાતી મંતરેલી [ઊભે, છતે ભાયડે= ભાયડો જીવ હોવા છતાં (સ્ત્રીએ નાતરે નાડાછડી
[ -તી વિ૦ ભાયાતને લગત | ભારદ્વાજ ૫૦ [૨] (સં.) અગત્ય ઋષિ (૨) દ્રોણાચાર્ય (૩) ભાયાત ૫૦ [‘ભાઈ’ ઉપરથી] પિત્રાઈ (૨) રાજાને પિત્રાઈ, સપ્તર્ષિમાં એક (૪) ભરદ્વાજને વંશમાં ઉત્પન્ન થયેલો (૫) ભાગ ન જુઓ ભાગ
એક પક્ષી
[સ્ત્રી ભાર વહે તે ભાયે પં[‘ભાઈ’ ઉપરથી] ભાઈ (લાડમાં
ભારબદારી વિ૦ [. વારંવારી, મ.] ભાર વહેનારું (૨) ભાર છું[સં.] વજન (૨) ચોવીસ મણનું વજન (૩) ૨૦૨૧- ભારબેજ = [ભાર + બેજો] ભાર; વજન (૨) [લા.] જવાબ૭૪ ૦ ૦૦ની સંખ્યા (૪) વીસ તોલાનું કે એક તેલાનું વજન | દારી (૩) વક્કર (૫) અચો; અજીર્ણ (૬) [લા.] જવાબદારી (૭) વિસ્તાર | ભારવક્કર ! [ભાર +વક્કર] ભારબજ; વજન; વકરમે (૮) વજન; વકર, વટ (૯) આભાર; પાડ (૧૦) અમુક તોલ ભારવટ-ટિયો) ૫૦ [ીં. મારવે કે મારવટું ; સર૦ મ. મારવટ, જેટલું તે. ઉદા પસાભાર, રતિભાર (૧૧)(ઘણું ખરું પુંબ૦૧૦)] મારો] જુઓ ભારટિયો ગજું; ગુંજાશ. ઉદા તારા તે બોલવાના શા ભાર ? (૧૨) | ભાર ૦વાહક, ૦વાહી જુઓ “ભારમાં ગ્ર દશા કેમંતરજંતરની અસર (૧૩) જ; સમૂહ. [-આવ | ભારવું સક્રેિટ [‘ભાર” પરથી; સર૦ હિં. મારના] રાખમાં દાબી = બે લાગ (૨) તકલીફ પડવી. –ઉપાડ = બે કે | રાખવું (દેવતા) (૨) વશીકરણ કરવું; મોહિત કરવું. [ભારવાનું જવાબદારી ઉઠાવવાં. –કર = વજન – બેજ નાખવાં. –ખાવે અક્રિ. (કર્મણિ)] =માનમાં રહેવું, માન માગવું. -બે, ગુમાવે =વટ, વચ્છર | ભારંઠ ન [સં.) એક પક્ષી
[ડી કે નાનો ભારો ખોવાં; હલકા પડી જવું. –ચ = અસર પડવી (૨) પાડા ભારી વિ૦ [i.] ભારે (૨) સ્ત્રી [જુઓ ભારે; ૧.] મોટી ચડ; અહેસાન ચડવું. -છાંડ =માન ઊતરી જવું. –જ = | ભારે વિ૦ [પ્રા. મારિબ (સં. મારિ)] વજનદાર (૨) મુશ્કેલ (૩) ભાર ; હલકા પડવું. -તાણ = બોજો કે જવાબદારી કીમતી (૪) પચવામાં મુશ્કેલ એવું (ખેરાક પાણી ઈ૦) (૫) ઉપાડવાં. - પ = જુઓ ભાર આવવો. -ભર = જુઓ અ. અતિ; ખૂબ. [–કરવું = કઈ વાતને અતિશયોકિતથી મેટી ભાર લાદો. –ભાગ =નિઃસંકેચ બેલાય એવો સંબંધ થ -મેધી કરવી. –કરી != કમાલ કરી! -છેડે =ગર્ભાવસ્થાના (૨) પ્રતિષ્ઠા ઓછી થવી; માન ગુમાવવું. –માં રહેવું = પિતાનું અંતિમ દિવસે ચાલતા હોય એવી સ્થિતિએ. –થઈ != કમાલ માન–વટ સાચવીને વર્તવું, તેને આંચ ન આવે તેની પેરવીમાં થઈ! –થવું = માન માગવું; મોટાઈ ધારણ કરવી (૨) વજનમાં રહેવું. સૂકા = વજન કે બેજ મૂકવાં(૨) જવાબદારી નાખવી | વધવું (૩) મુશ્કેલ થવું. -દિલે =ખિન્ન હૃદયે. પગે લેવું-સેપવી ૩) ઉપકાર ચડાવ (૪) મહત્વ આપવું(૫) આગ્રહ સગર્ભા હેવું પવું = બેજ જેવું લાગવું; ન સહેવાવું (૨)
જે-૪૦

Page #671

ભારેખમ]
૬૨૬
[ભાવિ(-વી)
મધું પડવું. –મિજાજ = ઉગ્ર મિજાજ. -લાગવું = (શરીર) સુસ્ત || સ્ત્રીભાવતાલમાં ઘટાડો થવો તે, “Öપ્રશિયેશન'. ૦ચટા(-ટા) જણાવું; બીમારીની બેચેની લાગવી.] ખમ વિ. [સં. મારક્ષમ; ૫૦ ભાવ ચડવા કે ચડાવા તે; ઓવર-વેલ્યુએશન'. ૦જ સ્ત્રી કે ભાર+ખંભ(સ્તંભ)] આબરૂદાર; ભાવાળું (૨) ગંભીર (૩) ભાવ; હેત. તાલ ૫૦ વસ્તુની કિંમત કે ભાવ-તેની વધઘટ મોટાઈના ડોળવાળું. વાઈવ સ્ત્રી [સં. મારવાહિતી] સગર્ભા કે રૂખ ઈ૦. નિદર્શન ન૦ ભાવ પ્રગટ કરવા - દર્શાવવા તે. ભારે ધું. [સં. મારવ; હિં, મ. માર/] ઘાસ લાકડાં વગેરેને નિયમન ન ભાવતાલ નિયમનમાં કે કાબુમાં રાખવા તે.
એકત્રિત બાંધતાં થતો જ; ઝડ; મારું વજન (૨) [૬] ખુલ્લા ૦૫લટી ૫૦ ભાવ કે લાગણી અથવા ભાવતાલમાં પલટાવું તે. સઢને છેડો. ટિયું ન૦, ટિયા જુઓ ભારટિયો. ૦૭ી પ્રધાન વિ૦ ભાવ જેમાં પ્રધાન છે એવું. ભક્તિ સ્ત્રી, ભક્તિસ્ત્રી, લાકડાની ભારી
ભાવ; પ્રેમશ્રદ્ધા. ૦ભર્યું, ભીનું વેઢ ભાવથી ગળગળું; ભાવમય. ભારેભાર અ [‘ભાર’ ઉપરથી] સરખે વજને (૨) પૂરેપૂરું ભરપૂર | ૦રૂપ વિ. અતિવાચક; પૅઝિટિવ'. વધુ (૫) સ્ત્રી ભાવભાર્ગવ પં. [.] (સં.) પરશુરામ (૨) શુક્રાચાર્ય (૩) વિ. પું તાલમાં વધારે થ તે; ‘એપ્રિશિયેશન'. ૦વાચક વિ૦ (વ્યા.) ભગુના વંશમાં ઉત્પન્ન થયેલ
ભાવ બતાવનારું (નામ). ૦વાન વિ૦ ભાવવા. ૦શુદ્ધિ સ્ત્રી ભાર્યા સ્ત્રી [સં.] પત્ની
મનના ભાવની શુદ્ધિ. ૦શન્ય વિ૦ ભાવ વગરનું; શુષ્ક ભાલ ન૦ [. મરી, મઢથ (સં. મદ્ર) ? કે સં. મારું = લલાટ | ભાવટ(8) સ્ત્રી (સં. મવાટવી] ઉપાધિ; જંજાળ (૨) [“ભાવ” (જેવું સપાટ)] ભાઠાની જમીન (૨) [i] કપાળ (૩) પં. પરથી] વિચાર. [–જવી, ટળવી, ભાંગવી = જંજાળમાંથી છૂટવું.]. [સર૦ મ.] પાટડો (૪) સંગીતમાં એક અલંકાર (૫) ; ન૦ ભાવત(ન) બીજ સ્ત્રી + જુઓ ભાઈબીજ (સં.) ધૂળકાની આજુબાજુને પ્રદેશ. ૦ચંદ્ર ૫૦ (સં.) શિવ. ભાવતાલ પું, જુઓ “ભાવમાં
રેખા સ્ત્રી કપાળની રેખા -- કરચલી. –લિયા ડું બ૦ ૧૦ | ભાવને ન ભાવને; ધ્યાન [સં.] (૨) મહેણું (૩) વિ. [સર૦ (ભાલના) ઘઉંની એક જાત [આગળ ચાલનારે ચેપદાર હિં; “ભાવવું' પરથી] ભાવતું; ગમતું. [-પાડવાં= મહેણાં મારવાં; ભાલદાર પું[સર૦ મ.; ભાલે +દાર (ઈ.)] મેટા માણસની ઉતારી પાડવું.] ભાલરેખા સ્ત્રી, ભાલિયા ! બ૦ ૧૦ જુઓ ‘ભાલમાં ભાવના સ્ત્રી [સં.] કલ્પના, ધારણા (૨) આસ્થા (૩) અભિલાષા; ભાલિત-ળિ) ૫૦ ગાગર
કામના; લાગણી (૪) પટ; પુટ (૫) અનુશીલન; ધ્યાન; ચિંતન. ભાલુ ન૦ [ā] રછ (૨) ફાલુ
[-આપવી, દેવી =પુટ આપે; પાસ આપ.] પ્રધાન ભાલું, લો [.બા. મ7; હિં, મ, મા] એક હથિયાર. વિ૦ સ્વભાવે વિશેષ લાગણીવાળું કે લાગણી ભરેલું. ૦વશ વિ. -લેડું ન [સર૦ સે. મલ્હોટ] તીર કે તેનું પાનું
ભાવને કે લાગણીને વશ, તેનાથી દોરાય એવું. (૦તા સ્ત્રી૦). ભાવ પં. [.] અસ્તિત્વ; હેવાપણું (૨) પ્રકૃતિ; સ્વભાવ (૩) વાદી ૫૦ ભાવનાનું જીવનદૃષ્ટિમાં મહત્ત્વ માનનાર; “આઈડિંઇરાદે; મતલબ (૪) વૃત્તિ, લાગણી (૫) તાત્પર્ય, અભિપ્રાય યલિસ્ટ', ૦૨ીલ, ૦ધુ વિ૦ ભાવનાપ્રધાન (૬) ચેષ્ટા; અભિનય (૭) હેત; પ્રીતિ; ગમે (૮) આસ્થા (૯) ભાવ નિદર્શન,નિયમન, પલટે,પ્રધાન,૦ભર્યું, ભક્તિ, કિમત; દર (૧૦) આર્ય! પૂજ્ય! (નાટકમાં સંબોધન) (૧૧) ભીનું જુએ ‘ભાવમાં
[ ગૃહસ્થાશ્રમ સ્થિતિ સ્વરૂપ: ઉદાશિષ્યભાવ, પુષભાવ. [-આવ, ભાવર કું. [સર૦ fહું. - વિવાહઅગ્નિની આસપાસ ફેરા] ઊપજ = સારી કિંમત મેળવી (૨)હેત આવવું. -ઊછળવા= | ભાવ ૦૩૫, ૦વધ, વાચક, વાન જુઓ ‘ભાવ'માં ભાવ વધી – ચડી જવા. --ઊતરવા = ભાવ ધટી જવા (૨) હેત | ભાવવું અ૦િ [સં. વાવ પરથી ગમવું (જીભને) (૨) પસંદ પડવું ઘટવું. –કર = દર ઠરાવ; કિંમત નક્કી કરવી (૨)ષ ભજવવો ભાવશૂન્ય વિ૦ [સં.] જુઓ ‘ભાવમાં (૩) હેત બતાવવું – કરવું. -ખા=માન માગવું (૨) નક્ષે | ભાવસાર ૫૦ [‘ભાવના' = ‘પાસ’ ઉપરથી 30 (લુગડાં છાપવાને ખાઈને વેચવું. -ચો = ભાવમાં-કિંમતમાં વધારો થા. | ધંધો કરનાર) એક જ્ઞાતિને માણસ. ૦ણ સ્ત્રી ભાવસારની કે - =મરણ પામવું. –થ = ઈરછા થવી (૨) લાગણી તે જ્ઞાતિની સ્ત્રી
[દેહદ થવી; હેત આવવું. -નું ભૂખ્યું =પ્રાતિ-હેત માટે આતુર. | ભાવા મુંબ૦૧૦ [ભાવ પરથી] ચાળા; ચિહન (૨) સગર્ભાના -પહો = ભાવ કિમત નક્કી થવી; ભાવ આકારા (૨) ભાવ | ભાવાત્મક વિ૦ [] સત્ય (૨) અસ્તિવાચક (૩) ભાવવાળું; નીચે જ. પઢાવો = ભાવ– કિંમત નક્કી કરાવવી (૨) ] ભાવમય બરાબર કિંમત લેવી; ભાવ ખાવો. પૂછ = લેખવવું; પત ભાવાનુભૂતિ સ્ત્રી [સં.) (કળાકૃતિના) ભાવને અનુભવ થવે તે કરવી (૨) દર વિષે પૂછપરછ કરવી. -ભજવે = પિત પ્રકાશ ભાવાનુવાદ ૫૦ [i.] શબ્દશઃ નહિ પરંતુ તાત્પર્યસૂચક અનુવાદ સ્વભાવ પ્રમાણે વર્તવું. –માં ચીરી નાખવું=ખૂબ કિંમત લેવી. | ભાવાભાસ પં. [સં.] લાગણી, વૃત્તિને આભાસ-અસ્થાને -રાખ= ચાહવું; હેતપ્રીતિ રાખવાં. -લે = કિંમત લેવી ભાવ આપવો તે (૨) કિંમત પૂછવી (૩) મન પારખવું. ભાવે કભાવે =મનથી કે ]. ભાવાપણ ન[] ભાવનું આપણ; ભાવાભાસ ના-મનથી.] ૦ઉતાર ૫૦ (ચલણનું) મૂળ ઊતરવું કે ઉતારવું તે; | ભાવાર્થ છું. [સં. મતલબ; તાત્પર્ય ડિવેક્યુએશન’. ૦ર વિ૦ ભાવ ખાનારું; મોટાભાવે વેચનારું. | ભાવાવેશ ૫૦ [.] ભાવને આવેશ- ઉમળકે ૦ગંભીર વિ૦ ગંભીર ભાવાળું. ૦ગીત ન ભાવ વ્યક્ત કરતું – | ભાવિ(-વી) વિ. [સં.] ભવિષ્યનું કે ભવિષ્યમાં થનારું (૨) નવ ભાવપ્રધાન ગીત. ૦ગ્રાહી વિ૦ તાત્પર્ય ગ્રહણ કરનારું. ૦ઘટ | ભવિષ્ય; નસીબ
૧

Page #672

ભાવિક]
૬૨૭.
[ભાંડરાં
ભાવિક વિ. [સં.] આસ્થાવાળું (૨) મર્મજ્ઞ; ભાવુક
ભાળવવું સક્રિ. [ભાળ પરથી] ભાળ રાખવા સેપવું(૨) સિફાભાવિત વિ૦ [i.] ચિંતવેલું (૨)પાસ દીધેલું (૩) ભાવિક; ભાવના- રસ કરવી વાળું (૪)શુદ્ધ; નિર્દોષ. -તાત્મા છું. [+ગામ] સ્થિર પ્રજ્ઞા- ભાળવાવું અશ્કેિટ, વિવું સ૦િ “ભાળવવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક વાળો; સ્થિતપ્રજ્ઞ
ભાળવું સકે. [સં. મ] જેવું; અવલોકવું ભાવી વિ૦ (૨) ન [સં.] »ાએ ભાવિ
ભાળિયે પુત્ર જુઓ ભાલિયે; ગાગર ભાવુક વિ. [સં.] થવાની તૈયારીમાં હોય તેવું (૨) વિચારશીલ ભાળું અ૦ ભલે; ઠીક; વાસ (૩) રસજ્ઞ હુદય (૪) પં. બનેવી (નાટકમાં). ૦તા સ્ત્રી | ભાં અવ્ય [૨૦] ગાયને કે મેટરના જે અવાજ ભાવેણું ન૦ (સં.) ભાવનગર (લાડભર્યું નામ) (૨)વિત્ર ભાવનગરનું | ભાંખવું (૨) સ૦િ + જુઓ ભાખવું કે તેને વિષેનું; ભાવનગરી
[તે પ્રયાગ (વ્યા.) | ભાંઠ (૦) સ્ત્રી, --દિયું ન૦ ઘંટણિયું ઢીંચણ ભાવે પ્રયોગ કું. [સં.] જેમાં ક્રિયાપદને ભાવ એ જ કર્તા હોય ભાંગ () સ્ત્રી [સં. 1] ગાંજાની કળી તથા પાંદડાં (૨) તેનું ભાસ્કેપ પું[] ભાવ કે લાગણીને ઉછાળે; ભાવાવેશ બનાવેલું પીણું. [-ચડવી = ભાંગના કેફની અસર વ્યાપવી (૨) ભાવેદય પુંસં.] ભાવ કે લાગણીને ઉદય થા –ઊઠવી તે મદ, અહંકાર થા. -પીવી = ભાંગનું પીણું પીવું (૨) વગર ભાદ્રક પું. [સં.] ભાવને ઉદ્રક –અતિશયતા; ભાવે કંપ વિચારે- જાણે કે કેફમાં - બાલવું. -વાટવી = ભાંગને લટી ભામિ શ્રી. [સં.] ભાવની ઊર્મિ કે છળ કે ઉછાળો
તેનું પીણું બનાવવું.]
[ જાય તેવું ( ખા) ભાષક [સં.] બેલનાર; વક્તા. –ણ ન બોલવું તે (૨)વ્યા- | ભાંગણું(-) (૦) વિ[‘ભાંગવું' ઉપરથી] ખાંડતાં મુકે થઈ
ખ્યાન. –ણિયું વિ૦ (ભાષણના ગુનાથી) સત્યાગ્રહમાં પકડાયેલું ભાંગ ,ભાંગફેડ સ્ત્રી (૦) [ભાંગવું +ડવું, રેડવું] ભાંગવું (જેલશદ) (૨) ભાષણ કરવામાં જેર અને ઉત્સાહવાળું; તેની | અને તેડવું કેવું તે; “ઍબેટાજ'
[‘ઑબેટર’ ટેવવાળું
ભાંગફેદિયું ૦િ ભાંગફેડ કરે એવું. – પં. તે માણસ; ભાષા સ્ત્રી. [ä.] બેડલી; વાણી; જબાન (૨) વ્રજભાષા. ૦કવિ | ભાંગર (૦) વિ૦ જુઓ ભાંગણું ૫૦ વ્રજભાષાને કાવે ૦કીયવિ ભાષા વિશેનું, તેને લગતું. દોષ | ભાંગરે (૦) ૫૦ [તું. મૃડારાન, . મંગાર; હિં. મંIિ] એક ૫૦ ભાષાના પ્રયોગમાં કે તેની અર્થવાહિતામાં દોષ. પ્રયોગ વનસ્પતિ (૨) [ભાંગરું કે ભાંગ ઉપરથી] ગાંજાનાં પાકટ પાન, ૫૦ ભાષાને પ્રગ:- ઉપગ. ફેર . ભાષાને ફેરફાર (૨) કળીઓ અને બિયાંને મુકે. [-વાટ =પી વાત ખુલ્લી કરી વિર ભાષાના ફરકવાળું, ભાષી વિ૦ (અમુક) ભાષા બોલનાર. દેવી; વાતચીતમાં બાફવું. (ભાંગરે જેમ વટાય તેમ ગંધ મારે છે
રૂઢિ સ્ત્રી ભાષામાં રૂઢ થયેલો શબ્દપ્રયોગ. લક્ષી વિઅર્થના તે ઉપરથી).] નો પણ ભાષાના લક્ષવાળું. વિજ્ઞાન, શાસ્ત્ર નવ ભાષાનું ભાંગવું (૨) અક્રિ. [. મહા પરથી] કકડા થવા; તુટવું, ભાગવું શાસ્ત્ર, ફાઈલૅવૅજી'. વૈજ્ઞાનિક, શાસ્ત્રી મું. ભાષાશાસ્ત્ર (૨) સક્રિ૦ ભાગવું; કકડા કરવા; તોડવું (૩) (ગામ) લુંટી જણનાર. શાસ્ત્રીય વે૦ ભાષાશાસ્ત્ર સંબંધી. શંકર ૫૦ હજુદી – બાળી પાયમાલ કરવું (કા.) [ભાંગતી રાત = પાછલી રાતજુદી ભાષાઓને ખીચડે ય તે. (૦૯ ન૦). -ષાંતર ન૦ તેને છેલ્લો પહોર. ભાંગનું તેલ = ઓછું વજન. ભાંગ્યાને [+ચંત૨] અનુવાદ; તરજુમે. -વાંતરકાર ૫૦ અનુવાદક. ભીરુ કે ભેર = અણીને વખતે મદદ કરનાર ભાંગ્યું ભાંગ્યું તે -ષિત વિ૦ બેલેલું. -થી વિ. બેલનાર (સમાસમાં ઉત્તરપદ ભરૂચ = પડતી અવસ્થામાં પણ પોતાની મૂળ શાન કંઈ કે કાયમ તરીકે). ઉદારુ પરભાષા-ભાષી'
[રચનાર હેવી કે રાખવી. ભાંગી પહવું=ખૂટી જવું.] ભાંગ્યું તૂટવું વિ. ભાષ્ય ન૦ [ā] વિસ્તૃત વિવરણ. ૦કાર ભાષ્ય કરનાર – જુઓ ભાગ્યુંતુટયું ભાસ પું. [સં.] ખ્યાલ; છાપ (૨) આભાસ; ભ્રાંતિ (૩) સરખા- ભાંજગ(-ઘ) (૦) સ્ત્રી [ભાંગવું +ઘડવું] તકરાર (૨) પંચાત. પણું, –ના જેવું દેખાયું તે (૪) ઝાંખે પ્રકાશ (૫) (સં.) એક [-કરવી, –થવી, -ચાલવી.] -દિયું વિ૦ ગુંચવણભરેલું; સંસ્કૃત નાટકકાર. ૦માન છે. [સં.] ભાસતું
ગોટાળાભરેલું (૨) ભાંજગડ કરનારું ભાસવું અક્રિઃ [સં. મા] દેખાવું (૨) સમજાયું; લાગવું (૩) | ભાંજણ (૧) સ્ત્રી [ભાંજવું' ઉપરથી] વહેંચણી (૨) ભાગ; પ્રકાશવું. [વવું સક્રિ . (પ્રેરક).]
હિસે (૩)મોટામાંથી નાના અને નાનામાંથી મેટા પરિમાણમાં ભાસુર વિ. [સં.] દેદીપ્યમાન (૨) ભયંકર [ જાય છે) | રકમને ફેરવવાની રીત (ગ.) (૪) દોરડું ભાગવાની ક્રિયા ભાસુરી સ્ત્રી, એક જાતની માખ (જેના ડંખથી ઘેડાં કૂતરાં મરી | ભાંજવું (૦) [. મડ] જુઓ ભાગવું ૧,૪, ૫ ભાસ્કર ડું [] સૂર્ય. -રાચાર્ય ૫૦ (સં.) પ્રસિદ્ધ ગણિતી | | ભાંટવું. [ä.] મશ્કરો (૨) બીભત્સ બોલ, ચાળા વગેરેથી હસાવી અને ખગોળશાસ્ત્રી
ખેલ કરનારી જાતને માણસ (૩)ન, વાસણ (૪)(૦) વિ. [સં. ભાર વિ૦ [i] ઝળકતું, તેજસ્વી (૨) સૂર્ય (૩) દિવસ મ09] અસત્ય, નિર્લજજ, [–બાલવું =ગાળો કાઢવી; અપશબ્દ ભાળ સ્ત્રી [જુએ ભાળવું] પત્તો; ખબર; શોધ (૨) સંભાળ. બોલવા.] [૩૦ ભાંડણવાળું ભાતું. –ણું ન ભાંડણ [-આપવી, દેવી = પત્તો બતાવ. -કાઢવી = શોધ કરવી; ભાંઠણ (૦) ૧૦ [‘ભાંડવું” ઉપરથી] ગાળાગાળ, ભાંડવું તે (૨) ખેળj(૨)સંભાળ લેવી.–દેવી = ભાળ આપવી -પદવી,મળવી / ભાંદરાં (૧) ન૦ બ૦ ૧૦ [જુએ ભાં] ભાંડુઓ. -રડું ન૦ = ખબર કે પત્તો મળવા.-રાખવી,લેવી = સંભાળ લેવી.] વણ-| ભાંડુ; ભાંડરુ (વિશેષ હેતવાચક), –રવેલો j૦ ભાંડરાંને વેલો; (-) સ્ત્રી બાળવવું તે; સુપરત
વંશવેલે

Page #673

ભાંડવું]
ભાંડવું (૦) સ॰ક્રિ॰ [í. મળ્યુ] ગાળ દેવી (૨) ખગેાઈ કરવી (૩) ઠપકા આપવા
ભાંડંભાંડા, ભાંડાભાંડ(–ડી) (૦) સ્ત્રી [ભાંડવું' ઉપરથી] સામાસામી કે ખૂબ ભાંડવું તે ભાંડીર પું॰ [i.](સં.)વૃંદાવનમાં ગાવર્ધન પાસેના પ્રાચીન વડનું નામ (૨) તવેનું એક (ગાલાકનું) ધામ. ૦‰ન ન॰ ભાંડીરની જગાનું વન – એક વૈષ્ણવ યાત્રાસ્થાન
ભાંડુ ન॰ [રે. માદંડ (સં. શ્રદ્યુમg); સર૦ મ. માર્વક, ભાઈ બહેન વગેરે સ્વજન
T]
૬૨૮
પું
|
ભાંડું (૦) ન॰ [સં. માઙ; સર૦ મ, મી] વાસણ. - બેઘરણું; પહેાળા મેઢાની તાંબડી (૨) ભંડા; ભેદ.[-ફૂટવે] ભાંભ(–બે)ર (૦) સ્ત્રી॰ કપાળના ઉપલા અંતે ખૂણાના ઝીણા વાળ. [-કઢાવવી = તે વાળ ખંટી કઢાવવા.] ભાંભર(−ળ)કું (૦) ન॰ (ક.) ભળભાંખળું; મળસકું ભાંભરડા (૦) પું॰ ભાંભરવાના –ગાયતે અવાજ ભાંભરભાળું વિ॰ [ઉં. મમ= પાગલ; એવર્ક; મ. માવST = સરળ; સીધું + ભેળું] સાવ ભેળું
ભાંભરવું (૦) અક્રિ॰ ગાયનું બરાડવું ભાંભરું(-ળું)(૦)વિ॰ [રે. મંમરુ=અપ્રિય; અનિષ્ટ] ખરસૂરું; ખારું (૨)સ્વાદ વગરનું (૩)[રવ॰] ભારે – ખાખરા સાદવાળું ભાંભળકું ન॰ જીએ ભાંભરકું ભાંભળું વિ॰ જીએ ભાંભરું ભાંભેર (૦) સ્ક્રી॰ જુએ ભાંભર
[ ભાડવું
ભિતરિયા પું [ભાતર' ઉપરથી; હિં. મીતરિવા] મંદેરમાં છેક મૂર્તિ પાસે રહેનારા સેવક
|
ભિત્તિ સ્ક્રી॰ [સં.]ભાંત. ચિત્ર ન॰ ભીંત પરનું ચિત્ર; ‘કેસ્કો’ ભિનવાવવું સક્રિ॰ ‘ભિનાવવું’, ભીનવનું’નું પ્રેરક ભિનાવું અક્રિ॰ [‘ભીનું’ પરથી; સર૦ મ. મિનળ](સુ.) પલળવું; ભીંજાયું. -વવું સક્રિ૦ (પ્રેરક) ભાનવવું
ભિન્ન વિ॰ [ä.] જુદું; કેરવાળું (૨) ભાંગેલું. ॰તા સ્ત્રી, ૦૯ ન॰ જુદાપણું. ૦ભાવ પું॰ જુદાઈ, ભેદભાવ. ચિ વિ જુદી રુચિવાળું, ૦ાઁ વિભિન્ન -- જુદા જુદા વર્ણ કે રંગનું.--સાંગ ૧૦ [+] ‘મેં ટસા' (ગ.)
ભિયા પું॰ જીએ! લયા ભિલાનું ન॰ ચકામું
ભિલાનું ન॰, –મે પું॰ [સં. મજ્જાતTM; સર૦ હિં. મિાવા, મ. મિલાવા] એક ઝાડ કે તેનું ફળ. [ભિલામેા ઉરાડવા = દુશ્મનાવટ વહેરવી; ઠેર ઠેર કજિયાનાં મૂળ રાપવાં, –મારવા = ભિલામાનું તેલ કાઢવું (૨)ભિલામાનું તેલ ચેાપડવું.] બિલ પું॰ [i.] જુએ ભીલ જિલ્લામ ન૦ +(૫.) જીએ બિલાસું

ભિખાર(–રી)વેઢા પું૦ ૦ ૧૦ ભિખારીના જેવું વર્તન ભિખારી વિ॰ (૨)પું॰મવ૦; (સં. મિક્ષારિન્); fĒ.] ભીખ માગનાર. –રું વિ॰ (ર) ન૦ ભિખારી (તુચ્છકારમાં) ભિખાવવું અક્રિ॰ જીએ ભિખાડવું ભિખાવું અક્રિ॰ ‘ભીખવું'નું કર્મણિ ભિખ્ખુ પું॰ [પાલી] બૌદ્ધ સાધુ – ભિક્ષુક ભિજવાવવું સક્રિ॰ ‘ભીજવવું’તું પ્રેરક [કર્મણિ ભિજાવવું સક્રિ॰, ભિજાવું અક્રિ॰ ‘ભીજવું'નું પ્રેરક ને ભિડાવવું સક્રિ॰ ભીડવું'નું પ્રેરક (ર) કસવું; ખાંધવું. ઉદા૦ ખટન ભિડાવ્યાં નથી (૩) દખાવવું; ભેટવું (૪) ગુંચવાડામાં નાખવું; ગભરાવવું (૫) અંટસ પડાવવેા (૬) ધમકાવવું ભિડાવું અક્રિ॰ ‘ભીડવું'નું કર્મણ (૨) ભીડમાં આવવું (૩) સંકડાવું; બદવું
ભિક્ષા સ્ક્રી॰ [i.]ભીખ(૨)ભિક્ષામાં મળેલી વસ્તુ. [—આપવી, મળવી, માગવી, લેવી.] ટન ન॰ [+મટન] ભિક્ષાને માટે ફરવું તે. ન્ન ન॰ [+ શ્રī] ભીખી આણેલું અન્ન. પાત્ર ન૦ ભીખ માગવાનું વાસણ, ॰ વિ॰ [+TMË]ભિક્ષા માગનારું, ॰વૃત્તિ સ્રી૰ ભિક્ષાથી ચલાવેલું ગુજરાન; બિક્ષાના ધંધા ભિક્ષુ, ॰ક પું॰ [સં.] માગણ (૨) ભિક્ષા ઉપર નભનાર (૩) બૌદ્ધ સાધુ. કી, ૦ણી સ્ત્રી સ્ત્રી ભિક્ષુ. ~ ન૦ ભિખાડ(–૨)વું સક્રિ॰ ‘ભીખવું’નું પ્રેરક ભિખારચાટ વિ॰ [જુએ ભિખારી] ભિખારી જેવું (૨) ભૂખડું ભિખારણ સ્ત્રી॰ [જુએ ભિખારી] માગણ સ્ત્રી. –જું વિ॰ (૨) ન॰ ભિખારી (તુચ્છકારમાં),
|
|
ભિલ્લુ પું॰ [જીએ ભારુ પું॰] રમતને સાથી ભિષક(—,-જ) પું॰ [સં.] વૈદ્ય. શાસ્ત્ર ન॰ વૈદકશાસ્ર ભિસ્તી પું॰ [રાર હિં. મિતી; મ. મિસ્ત; જા. વર્દિત = વિશ્વાસ ઉપરથી ] પખાલી
ભગડું ન॰ [ત્રા. ર્મિા = બળેલેા ભાગ] છાલ કે ચામડીનું કઠણ !ડું; ભીંગડું, ભિંગડાં નીકળવાં = દમ નીકળવે; હેરાન થઈ જવું; પરાસ્ત થયું.]
ભિંગારા પું॰ [સં. મૃકા; પ્રા. મિ] ભમરે. –રી સ્ત્રી ભમરી ભિડ(–ઢ)માળ સ્ક્રી॰ [સં. મિવિqાજી; પ્રા. મિહિમા, મિંટિયાજી; સર॰ હિં. મિટ્ટિા, ૧. મિડી, મિટ્ટીપા(-)] ગેફણ દિપાલ પું॰ [સં.] ગાણ; ભિડેમાળ ભી સ્ક્રી॰ [i.] (૫.) લય; ડર
ભીખ સ્ત્રી॰ [ત્રા. મિયલ (સં. મૈક્ષ); સર૦ હિં.; મ. મી] ભીખનું તે (૨) ભાખીને મેળવેલી વસ્તુ, [-માગવી.] નું છેકર્= ભીખીને મેળવેલાં કપડાં વગેરે પહેરાવીને જ ઉછેરવાની માનતાવાળું -ન જીવતાંનું જીવતું છે!કરું. ॰મંગું વિ॰ [સર॰ હિં. મીણમંī] ભીખ માગનારું; ભિખારી [ક્રિ॰ ભિખારી થવું ભીખવું સકિ॰ [સં.મિશ્, પ્રા. મિવવ] ખેરાત માગવી (૨)અ૦ ભાછરું વિ॰ [ન્તુ ભીંછાં] ભુંડના જેવા બરડ અને ઊભા (વાળ) (૨)ન॰ નુ ભીંછાં [[ભીજવાળું (કર્મણિ ] ભીજવવું સક્રિન્તુ ભીજવું]ભીંજવવું; ભીનું કરવું; પલાળવું. ભીજૐ અ૰ક્રિં॰ [હિં. મિનાના (સં. અમ્પંગ્); સર૦ છે. મિના = અલ્ટંગ; માલિશ] ભીંજવું; ભીનું થવું; પલળવું ભીડ સ્ત્રી॰ [વે. મિટ્ટ = ભીડવું; સર૦ હિઁ.; મેં. મિટ્ટ] ગિરદી (૨) તંગી (૩) પું૦ ભાડા એજાર. [–ટાળવી,ભાંગવી = મુશ્કેલીમાં મદદ કરવી. “પઢવી = જરૂર પડવી; તંગી જણાવી(૨) મુશ્કેલીમાં આવવું.] ભંજન વિ॰ ભીડ ભાંગે એવું; પરગજુ (૨) પું॰ પ્રભુ ભીડવું સક્રિ॰ [વે. મિટ્ટ] વાસવું; બંધ કરવું (ર) કસવું; બાંધવું (૩) દબાવવું; ભેટવું (૪) અક્રિ॰ +ભડવું; ઝૂઝવું

Page #674

ભીડંભીડા ]
૬૨૯
[ભુકો–કો)
ભીડંભીઠા,ભાભીડ સ્ત્રી- [જુએ ભીડ, ભીડવું] કચડાકચડી; | સ્ત્રી, ભીષ્મ પિતામહે લીધેલી તેવી દઢ ને મહાન પ્રતિજ્ઞા. ભારે ભીડ; ખૂબ ગિરદી (૨) લડાઈ
-શ્માષ્ટમી સ્ત્રી [+અષ્ટમી] માઘ સુદ આઠમ – ભીષ્મની ભીડે પું[જુઓ ભીડ] લાકડું ભીડવા માટેનું સુથારનું એક ઓજાર . પુણ્યતિથિ (૨) સકંજો; પકડ(૩) ઝઘડો; કજિ. [-ઘાલ = ફાંસ મારવી; ભીંગડું ન ભિંગડું; છોડું વચ્ચે અડચણ નાખવી.]
ભીંછાં નબ૦૧૦ [સર૦ મ. મીન, મીંસ (સં. વિંછે કે સૃષી; પ્રા. ભીત વિ. [૪] ભય પામેલું
મિસિસ ?] (કા.) (કપાવવાના થયેલા) મોટા વાળ ભીતર ન૦ રે. મિત્ત૬; સર૦ મ. મિત{; fé.] અંદરનો ભાગ (૨) | ભીંજ(~-જા)નું અકિં. [જુઓ ભીજવું] પલળવું. -વવું, ભીંજાદિલ; હૈયું (૩) ર૦ અંદર. [-દાઝવું = મનમાં દુઃખ થયું, કાળજું | | વવું સીક્રેટ (પ્રેરક)
[ કઢાતા રેસા બળવું.].
ભીંડી સ્ત્રી [સર૦ હિં. મિe] એક છેડ (૨) એની છાલના ભીતરા વિ૦ ખેડાવાળ બ્રાહ્મણને એક ભેદ
ભીંડે [સં. મિ0૩, મેos]] એક શાક કે તેને છેડ(૨)[ભીડ ભીતિ સ્ત્રી, સિં] બીક
[ થાંભલો | કે ભીડી પરથી
કે ભીંડી પરથી] ફેલું; હરકત (૨) [ભીડી કે ભિંડમાળ પરથી?] ભીતે પુ[‘ભાંત' ઉપરથી] ભીંતમાં કે તેને અડીને ગોઠવેલો ગ; તપ [લા.] [-ઘાલ, માર, મેલ = મમરો મૂક; ભીનવવું સીક્રેટ [‘ભીનું ઉપરથી] ભજવવું (સુ). [ભીનવાવું | ગપ મારવી (૨) હરકત ઊભી કરવી.]. અક્રેટ (કર્મણિ).]
[વાળી ભૂમિ; “માર્શ’ | ભીંત સ્ત્રી [i.fમત્તિ; હિં. મતિ; મ. મિત, મિત] દીવાલ [ભીંતને ભીનાશ સ્ત્રી [ભીનું” ઉપરથી] ભીનાપણું. ભૂમિ સ્ત્રી ભીનાશ- કાન હોવા =ભીંત પાછળ છુપાઈને સાંભળનારને સંભવ હો. ભીનિયું વિ૦ [ભીનું પરથી] અતિવૃષ્ટિવાળું (વર્ષ કે સમ) -ભૂલવી = એક જ માર્ગ ચૂ; તદ્દન અવળે રસ્તે ચડી જવું. ભીનું વિ. [સં. મન્ન = ભીનું થયેલું; ખરડાયેલું; સર૦ મ. મિનળે, ભીંતે ચડવું = નામ- કામ ભીંત ઉપર લખાઈ જાહેર થવું; ચારે મિ] પલળેલું (૨)[સર૦ સે. મિા = કાળું] થામ, ઉદા. ભીને- બાજુ ફજેત થવું.] ડું ન ભીંત (તૂટીફૂટી કે તુચ્છકારમાં). વાન. [ભીના ઘઉં દળવા = બદલાના પ્રમાણમાં સખત વૈતરું ૦પત્ર ન૦, ૦૫ત્રિકા સ્ત્રી સમાચાર વગેરેની જાહેરાત માટે કરવું. ભીનું કરવું, થવું = પથારીમાં પેશાબ થઈ જવો. -સંકે- | ભીંત પર કરાતું લખાણ. ફટાકે, ભડાકે પું(તે અફાળીને લવું =કઈ પણ કામ કે તપાસને આગળ વધતાં અટકાવવા અધ- | ફડાતું) એક દારૂખાનું. ૦૨ડી સ્ત્રી, ભીંત (પ.માં લાલિત્યવાચક). વયથી અટકાવી દેવાં- છુપાવવાં.] ભદડક વિર સાવ ભીનું ભીતરારિ ! એક વનસ્પતિ
[ભડાકે ભીનેવાન વિ. [ભીનું વાન] પાકે રંગે હોય એવું; ચામ ભીતિયું ન [ભીંત પરથી]નાની પાતળી ભીત. - ૫૦ ભીંતભીમ વિ. [4] ભયંકર; વિકરાળ (૨) જાડું; કદાવર (૩) પુંઠ | ભીંભર સ્ત્રી [સર૦ ભાંભર] (કા.) એટલાની આજુબાજુના (સં.) પાંચ પાંડમાં બીજે. અગિયારશ (–સ) સ્ત્રી જેઠ ઝીણા કે મળ વાળ સુદ અગિયારસ નિર્જલા એકાદશી. ૦ક (સં.) પ્રાચીન | ભીંસ સ્ત્રી [સં. વિ૬ ઉપરથી] ભીંસાવું તે; દબાણ; ધક્કો.[ભીંસમાં વિદર્ભનો રાજા. ૦કસુતા સ્ત્રી (સં.) દમયંતી. ૦કર્મા(મીં) આવવું = ભીંસાવું. ભીંસમાં લેવું =ભસવું.] ૦૬ સ૨ કેિ. વિત્ર ભીમ જે કે મહા પરાક્રમી. ૦કાય વિ૦ ભીમ જેવી મેથી દાબવું, પીલવું (૨) ભેટવું; ચાંપવું. [–સાવવું સરકિટ (પ્રેરક). બળવાન કાયાવાળું જબરું
-સાવું અ૦િ (કર્મણ).] ભીમડાં નબ૦૧૦ બાળકમાં બીડી હેઠ ફફડાવી થંક ઉરાડે છે તે ! ભુકર ! [ભકરી પરથી] એક જાતને (બરડ ધોળો) પથ્થર ભીમપલાસ(-રસી) [હિં. મ.] એક રાગ
ભુક્ત વિ૦ [i] ખાધેલું; ભેગવેલું. ૦૬ સક્રિટ ખાવું જમવું; ભીમસેન ! [ā] (સં.) ભીમ (૨) [લા.] જડે કદાવર માણસ. ભેગવવું (પ.). [-તાવવું સક્રતુ તેનું પ્રેરક -તાવું અ૦િ –ની અગિયારશ(7) સ્ત્રી જુએ ભીમ-અગિયારશ. --ની (કર્મણિ).] કપૂર ન૦ જુઓ બરાસ, વાંસકપૂર
ભુક્તિ સ્ત્રી [સં] ભેગ; સંસારસુખ (૨) ભેજન ભીમાં સ્ત્રી [સં.] (સં.) દુર્ગા
ભૂખાળવું વિ. [‘ભૂખ' ઉપરથી] ખાઉધરું ભીયા સ્ત્રી [સં. મીedI] બીક; ભય
ભુજ ! [સં.] ખભાથી કેણી સુધીને ભાગ (૨) હાથ (૩) બાજુ ભીરિરી સ્ત્રી એક પક્ષી
(ગ) (૪) આલેખમાં બિંદુનું એક મા૫; “ઑર્ડિનેટ' (ગ) હતી વિ. [4] બીકણ ડરપોક, –ને ડરવાળું છતા સી. (૫) કાટખૂણણિની કર્ણ સિવાયની એક બાજુ (ગ) (૬) ભીર રરઃ મ. મિ; પ્રા. મિ િ = આ ખામાંથી પડેલ | બેની સંજ્ઞા. ૦કેટિ ન૦ બ૦ ૧૦ (ગ.) ભુજ અને ટિ; ટુકડ] ભિડ ભેગ
કે-ઑર્ડિનેસ’. ૦ગ પુંછ ભુજંગ; સાપ. ગેન્દ્ર પું. (સં.) ભીલ ૫૦ [સં. હિરા એક રાની પ્રજને માણસ. ૦ડી સ્ત્રી શેષ નાગ. ૦દંડ પુંદંડ જે હાથ. ૦બલ(ળ) ન૦ બાહુબળ ભીલ જાતિની કે ભીલની સ્ત્રી. -લી વિ૦ ભલનું કે ભીલ સંબંધી | ભુજં, ૦મ પં. [સં.] સાપ (૨) સ્ત્રીને યાર. –ગાસન ન૦ (૨) સ્ત્રી ભલી ભાષા કે બોલી
[+ આસન) એક ગાસન. -ગિની સ્ત્રી સાપણ. –ગી(પ્રભીલું ન૦ [પ્રા. મિસ્ચિમ = ભાંગેલું; તેડેલું] [લા.] વાધાણી | યાત) - એક છંદ [અક્ષ; “ઍકસસ ઑફ વાય” (ગ.) ભીષણ વિ. [4] ભયંકર. છતા સ્ત્રી
ભુજ સ્ત્રી [સં.]ભુજ; હાથ. ક્ષ j[+અક્ષ] આલેખને એક ભીષ્મ વિ. [સં.] ભયંકર (૨) પું(ર.) શાંતનુ અને ગંગાના | ભુજાલી સ્ત્રી [É] કુકરી જેવી એક જાતની કટાર પુત્ર. ૦૯૫૦ (સં.) રુકિમીના પિતા - વિદર્ભને રા. પ્રતિજ્ઞા | ભુદો(–ઠ્ઠો) પૃ. [. મg ઉપરથી; સર૦ ૬િ., મ. મુટ્ટા) મકાઈ

Page #675

ભુટ્ટા(ટા)ચાર]
ઢાડા (૨) ગોળ વંતાક. –ટ્ટા(“ઠ્ઠા)ચાર પું॰ હલકી ચેારીએ કરનાર [ સળગે તેવાં ઝાંખરાં – લાકડાં વગેરે]જીએ ભરકૂચ ભુડ(-ર)કસ સ્ક્રી॰ [સર॰ હિં. મુત = ચૂરા, મેં. મુઘૂંટ=જલદી ભુ(-ર)કાવવું સક્રિ॰ ‘ભૂ-ર)કયું'નું પ્રેરક ભુતાન ન૦; પું॰ (સં.) હિમાલયમાં આવેલા એક દેશ. –ની વિ॰ ભુતાનનું કે તે સંબંધી (૨) સ્ત્રી॰ ત્યાંની ભાષા [ભૂપાલી ભુપાલી પું॰ [સર॰ હિં. મૂવાહી; મેં. સુ-મૂ )વાઢી] એક રાગ, ભુયંગ પું+જીએ ભુજંગ ભુરસ સ્ત્રી॰ જુએ ભુડકસ ભુરકાવવું સક્રિ॰ જુએ ભુડકાવવું
ભુરાયું,–યું વિ॰ બેબાકળું; ખાયું; બાવરું ભુરૂત ન॰ એક પક્ષી
[ટેવવાળું ભુલકણું વિ॰ [‘ભૂલવું' પરથી; સર॰ હિં. મૂળ] ભૂલી જવાની ભુલવણ(-ણી) સ્ત્રી॰ [‘ભૂલવું' પરથી; સર૦ મ. મુવળ] ભુલાવવું – ભૂલવું તે; ભ્રમ [લા પડી જવાય તેવી અટપટી રચના ભુલભુલામણી સ્ત્રી॰ [‘ભૂલવું' ઉપરથી; સર॰ fä. મૂળમા] ભુલાવું સક્રિ॰ નુ ભુલાવવું
ભુલામણું વિ॰ [‘ભૂલવું' ઉપરથી] ભુલકણું (૨) ભુલાવે તેવું ભુલાવવું સક્રિ॰, ભુલાવું અક્રિ॰ ‘ભૂલવું'નું અનુક્રમે પ્રેરક ને કર્મણ
ભુલાવા પું॰ [‘ભૂલવું’ પરથી; સર૰ f. મુહાવī] ભુલવણી; ભ્રમ. [ભુલાવામાં પઢવું, ભુલાવે ખાવે=ભુલ ખાવી; ભ્રમમાં પડવું.]

૬૩૦
[ ભૂત
ભૂકી સ્ત્રી [સં. મુન્ન; પ્રા. સુા; સર૦ મ. મુદ્દÎ] ખારીક ભૂકો. -કેભૂકા પું૦ ૦ ૧૦ ચૂરેચૂરા. [–ઊડી જવા = છિન્નભિન્ન કે ખતમ થઈ જવું (૨) ખવાઈ ને સાક્ થઈ જવું.] –કા પું॰ ચૂરા; ચૂર્ણ. [ભૂકા કાઢી નાખવા= સંપૂર્ણ નાશ કરવું! (૨) ખાઈને સાફ કરી દેવું.]
|
ભૂખ સ્ત્રી॰ [ઢે. મુલવા .(સં. યુમુક્ષા)] ક્ષુધા (૨) [લા.] ઇચ્છા. [−ઊડી જવી = ભૂખ ન રહેવી – મરી જવી. –કાઢવી = ચાંપીને ખાવું (૨) ઘણા દિવસની તીવ્ર ઇચ્છા પૂરી કરવી. –ટળવી = માતબર થવું. ભાગવી= લાંબા વખતની ઇચ્છા પૂરી પાડવી (૨) -ની તંગી કે અભાવ દૂર કરવાં. -મટવી = ધરાવું. -મરી જવી=(વખત પર ખાવાનું ન મળવાને કે અપર્યું કાંઈક ખાઈ પી લેવાને કારણે) ભૂખ ન રહેવી, જતી રહેવી. –લાગવી = ખાવાની ઇચ્છા થવી(૨) તીવ્ર ઇચ્છા થવી. ભૂખે મરવું = ખાવાનું ન મળવું (૨)ભૂખમરા વેઠવા; પૂરતું ન ખાધું.] ડીખારશ(–સ) વિ॰ [ભૂખડી (જીએ ‘ભૂખડું')+બારશ (અગિયારસ પછીને દેવસે હોય તેવું)] ખરું ખાઉંની દાનતવાળું (૨)કંગાલ. હું વિ॰ [સર॰ ન. મુૐ; fö. મુલક] ભુખ્યું (૨) કંગાલ; તંગીમાં આવેલું. મરા પું॰ ભૂખથી મર થવા તે; ભૂખથી ચીમળાનું કે મરવું પડે તે કે તેવી દશા [(૨) પું॰ []-ઉત્તર તરફના વાયુ ભૂખર વિ॰ [સર॰ ઊખર-ભૂખર; સું. વર્] ઊખર; વેરાન; ઉજ્જડ ભૂખ વિ॰ [‘ભૂખર` ઉપરથી) રાખાડૈયું; રંગે ફીકું (૨) ભૂખર વાયુને લગતું
|
ભુવ સ્રી• [સં.] ભૂમિ (૫.)
|
ભુવન ન॰ [i.] જગત; લેાક. ત્રય ન॰ ત્રણ લેાક (સ્વર્ગ, મૃત્યુ, પાતાળ). –નેશ્વર પું॰ [+ઈશ્વર] (સં.) પરમેશ્વર (૨) શિવ (3) ઓરિસાનું એક નગર – હિંદુ તીર્થ. -નેશ્વરી શ્રી॰ (સં.) એક દેવી કે શક્તિ (૨) પ્રભુની માયાશક્તિ ભુવર, “લોક પું॰ [સં.] ભ્લાક અને સૂર્ય વચ્ચેને લેાક ભુશં(-j)ડી સ્ત્રી॰ [સં. મુઘુંટી] એક અસ્ર ભુસકાવવું સક્રે॰ ભૂસકવું’નું પ્રેરક ભુસાડવું સક્રિ॰ એ ભૂંસાડવું, ભુસાવવું ભુસાવું, –વવું ‘ભૂસવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક ભ્રુસ્કે પું॰ [રવ૦] કૂદકા; ભૂસકા. [મારા = કુદીને નીચે પડવું (૨) સાહસ કરવું; ઝંપલાવવું,]
ભૂચિયું વિ॰ ખરડ
ભુંગળ, −ળી, −ળું [ઢે. મુંા] નુ ‘ભૂંગળ’માં ભુંડ ન॰ [કે.] ન્તુ ભંડ [ તે; ધરતીકંપ ભૂ સ્રી [સં.] પૃથ્વી (૨) એકની સંજ્ઞા ૦કંપ પું॰ પૃથ્વીનું હાલવું ભૂ ન॰ (બાળભાષામાં) પાણી. [−કરવું = પેશાબ કરવા (બાળભાષા). –પીતું કરવું= તરતના જન્મેલા બાળકને પાણીમાં ડુબાડીને મારી નાખવું (૨) નબળું કે Àષ્ફળ યા નેસ્તનાબૂદ - શક્તિહીન કરવું. -પીતું જવું = મરી જવું (૨) અર્થસિદ્ધિ થયા વિના પાછા જવું.] [જેરા; ભૂકા બ્રૂકરી સ્રી, – પું॰ [‘ભુકે' ઉપરથી; સર૦ મ. મુટી, -ળી] ભૂકંપ પું॰ [ä.] જુએ ‘ભૂ’માં. દર્શક ન॰ ભૂકંપ બતાવતું યંત્ર; ‘સિસ્માગ્રાફ’. વિદ્યા સ્ત્રી, શાસ્ત્ર ન॰ ભૂકંપ વિષેની વિદ્યા કે શાસ્ત્ર; ‘સિસ્મોગ્રાફી’
|
ભૂછાયા સ્ત્રી [.] પૃથ્વીને! પાયો ભૂ(–ર)કવું અકિ॰ જીએ ભડકયું(૨)સબકે['ભૂરી' ઉપરથી] છેતરવું (૩) મંત્રમુગ્ધ કરવું.[ભૂડ(-૨)કાળું અક્રિ (કર્મણ)] ભૂત વિ॰ [સં.] થઈ ગયેલું; વીતેલું; ભૂતકાલીન (૨)‘થયેલું; બનેલું' એ અર્થમાં સમાસને અંતે (ઉદા॰ અંગભૂત; પ્રાણભૂત) (૩) ૧૦ પંચમહાભૂતમાંનું એક (૪) પ્રાણી (૫)ખેત; પિશાચ(૬) ભૂતની જેમ પાછળ ફરનાર માણસ (બાતમીદાર ઇ૦) (૭) વહેમ; ધૂન. [−આવવું = ભૂત વળગવું(૨) ભૂત વળગ્યું હોય તેવી ધૂન કે જકવાળું થયું. “કાઢવું = ભૂતના વળગાડ દૂર કરવા (૨)વળગેલાં જક, ધૂન કે વહેમ દૂર કરવાં, –ગયું ને પલીત જાગ્યું=એલામાંથી
ભૂખી વિ॰ સ્ત્રી નુ ભુખ્યું
ભૂખ્યું વિ॰ [‘ભૂખ’ ઉપરથી] જેને ભૂખ લાગી હોય તેવું (૨) [લા.] લાલચુ (૩) ગરીબ. [−ડાંસ, બંગાળી = અત્યંત ભૂખ્યું.] પામ્યું વિ॰ ભૂખ્યું; સાવ ભૂખ્યું
ભૂગર્ભ હું॰ [સં.] પૃથ્વીના અંદરના – પેટાળ પ્રદેશ (૨) [લા.] લપાવું – સંતાવું તે; ગુપ્તવાસ, ‘અંડરગ્રાઉંડ’. (–માં જવું). વાસ પું॰ ગુપ્તવાસ, વિદ્યા સ્ત્રી॰, શાસ્ત્ર ન॰ [સં.] ભૂસ્તરવિદ્યા ભૂગોળ પું॰ [સં.] પૃથ્વીના ગોળે! (૨) સ્ત્રી॰ ભૂગાળવિદ્યા. વિદ્યા સ્ત્રી, શાસ્ત્ર ન॰ પૃથ્વીનાં તળ, ઊપજ, પ્રાણી, લેાક, કુદરતી કે રાજકીય વિભાગ, આખેાહવા, વસ્તી વગેરે હકીકતનું શાસ્ત્ર. શ્વેત્તા,શાસ્ત્રી પું॰ ભૂગોળના ખાસ વિદ્વાન
ભૂચર વિ॰ [É.] પૃથ્વી ઉપર ફરનાર (૨) ન॰ પૃથ્વી પરનું પ્રાણી ભૂચંપક [સં.], ભૂચંપા પું [સર॰ . મુઢુ-ચાંપા; હૈં. મુËÄવા]
ચંપાની એક જાત

Page #676

ભૂતઆમલી]
૬૩૧
[ભૂલ
ચલામાં પડવા જેવું થયું; (ઉપાય કરવા જતાં) તેવી જ કે તેથી ( ભૂમધ્યરેખા(–ષા) સ્ત્રી (સં.] વિષુવવૃત્ત પણ ખરાબ સ્થિતિ થવી. ભૂતનું ઠેકાણું (આમલી), ભૂતને ભૂમધ્ય સમુદ્ર ૫૦ [] (સં.) યુરેપ આફ્રિકા વચ્ચેને સમુદ્ર વાસ (પીપળે) =હંમેશનું રહેઠાણ; જ્યાં વારંવાર જતો કે ભૂમંડલ(-ળ) ન૦ [સં.] આખી પૃથ્વી રહેતો હોવાથી માણસ ત્યાંથી ઘણુંખરું મળી આવે છે. પર| ભૂમા પું[i.] અનંતતા; વિશાળતા ચિઠ્ઠી= જુઠ્ઠો વાયદે. -ભમવા = બાતમીદારેનું પાછળ પાછળ ભૂમિ(–મી) સ્ત્રી [સં.] પૃથ્વી (૨) જમીન (૩) દેશ; પ્રદેશ (૪) ભમ્યા કરવું (૨) ઈચ્છા રાખતા ઘણા ઉમેદવારી પાછળ પાછળ +માળ; મેડે. –મિકા સ્ત્રી જમીન (૨) સ્થળ (૩) પાયરી ફરતા હોવા (૩) દુઃખ આવી પડવાને ભય હે. -ભરાવું = (૪) મૂળ; ઊગમ(૫) નાટકનું પાત્ર કે તેને ભાગ કે શણગાર.(૬) ધંધવાટ, ધૂન, કે વહેમ વળગવાં. ભૂત(–તા) ભાઈ જાણે રણ પ્રસ્તાવના. ૦ગત વિ૦ ભૂમિમાં રહેલું - દાટેલું. ૦જા સ્ત્રી (સં.) જાણે?-ભૂસકા મારે (એવું ઘર) = શૂન્ય - ખાલી કે સરસામાન સીતાજી, તલ(ળ) ન૦ ભૂતલ. દાન ન ભૂમિ કે જમીનનું વિનાનું (ગરીબ ઘર). -વળગવું = ભૂતની ઝપટ લાગવી; ભૂત દાન. ૦દાહ ૫૦ દફન; દાટવું તે, વ્યાન ન જમીન પર ચાલે શરીરમાં દાખલ થવું (૨) ધૂન ભરાવી. –વળગાડવું = લપ કે ધૂન એવું વાહન. ૦ધ્યા સ્ત્રી જમીન ઉપર (કશું પાથર્યા વિના) સૂવું વળગાડવી.] ૦આમલી સ્ત્રી, ભૂતિયા આમલી. ૦કાલ(ળ) તે. શાથી વિ. ભોંય ભેગું કરેલું, જમીનદોસ્ત. શાસ્ત્ર ન૦ ૫૦ ગયેલે વખત (૨)[વ્યા.]ક્રિ) ને ભુતકાળ. ૦કાલીન વે. ભુમિને વિશેની વિદ્યા; “ઍરોનૉમી. શાસ્ત્રી ૫૦ મિશાસ્ત્રને ભૂતકાળનું, -ને લગતું. કૃદંતન [વ્યા.]ભૂતકાળના અર્થ કૃદંત. | જાણકાર; ‘ઍનમિસ્ટ'. મિયું વિ૦ ભૂમિનું, –ને લગતું ૦ખાનું ન૦ પિશાચાનું સ્થાન. ૦ગ્રસ્ત વિ૦ જેને ભૂત વળગ્યું | (૨) [જુઓ ભેમિ] પરિચિત; જાણકાર હોય તેવું. ૦૭ી સ્ત્રી સ્ત્રી ભૂત, ડાકણ (૨) [લા.] બેડોળ સ્ત્રી. ભૂમિતિ સ્ત્રી [સં.) રેખાગણિત. ક્ષેત્ર ન ભૂમિતિની આકૃતિ.
હું ન ભૂત (તુચ્છકારમાં), ૦ મું ભુત કે તેના જે માણસ | ૦૨ચના સ્ત્રી ભુમિતિની રચના. ૦શ્રેઢી સ્ત્રી, જુઓ ઉત્તરશ્રેઢી (૨) એક જાતની ધળી માટી. ૦૬યા સ્ત્રી- સર્વ જીવો પ્રત્યેની ભૂમિ ૦દાન, દાહ, વ્યાન, યું, શય્યા, ૦શાથી, શાસ્ત્ર, દયા; જીવદયા. ૦દશા સ્ત્રી ભૂતકાલીન, ભૂતકાળની – પૂર્વેની | શાસ્ત્રી જુએ “ભૂમિમાં દશા. ૦૬ષ્ટિ સ્ત્રી, ભૂતકાળમાં કે તે સંબંધી દ્રષ્ટિ કે નજર. નાથ, | ભૂમિણ વિ. [ä.] ભૂમિ પર પડેલું ૦૫તિ મું. (સં) શિવ; મહાદેવ, ૦પલીત ન પ્રેત (૨) બેડોળ ભૂમી સ્ત્રી [સં.] જુઓ ભૂમિ માણસ. પૂર્વ વિ. પહેલાં થયેલું (૨) માજી. પેટ ન ભૂત; ભૂદર્શન ન [4.] અનેક વાર દેખાવું તે પિશાચ બલિ–ળિ) પુત્ર પ્રાણીઓને નિત્ય આપવાને બલિ. | ભૂર વિ૦ મુર્ખ (૨) લુચ્ચું (૩) (સુ.) નામશેષ
ભડકે મુંભૂતને ભડકે; ભડકાને આભાસભાઈ | ભૂરત-રિ) વિ. [જુઓ ભુરિ; હિં. મૂ] ઘણું વધારે બલારાત. ઉદા. ભૂતભાઈ જાણે. ભાવન વે પ્રાણીઓને ભૂરકવું, ભૂરકાવું જુએ “ભડકવું'માં સર્જનાર; પાળનાર (પ્રભુ). વ્યજ્ઞ પુત્ર પાંચ યમોને એક; ભૂરકી સ્ત્રી [સર૦ હિં. મુરા, મુરલી; મુરાના = ભભરાવવું (૨) ભુતબલિ. નિ સ્ત્રી, ભૂતપ્રેતની જીત (૨) ભૂતમાત્રનું ઉપ- ભુલાવવું, બહેકાવવું; મ. મુરા = ચૂર્ણ, સર૦ ભૂકરી; ભૂકી] ત્તિસ્થાન. વિદ્યા સ્ત્રી, પ્રેત વિશેની વેવા
મંતરેલી ભસ્મ (૨) નદમંત્ર (૩) મેહની. [-નાખવી, ભભભૂતલ(ળ) ન૦ [સં.] પૃથ્વીની સપાટી. વિદ્યા સ્ત્રી ભૂતળની | રાવવી = ભેળવવું (૨) વશીકરણ કરવું].
તક સ્થિતિ સંબંધી વિદ્યા. ૦વેત્તા પુત્ર તે વિદ્યા જાણનાર | ભૂરચના સ્ત્રી [સં.] પૃથ્વીની રચના ભૂતાર્થ ૫. [સં.] સત્ય; સાચી બીના
ભૂરી (-રસી) સ્ત્રી [સં. મંથલી; સર૦ હિં. મુરલો ઢક્ષિણા, મ. ભૂતાવળ(–ળી) સ્ત્રી [સં. મૂતાવ]િ ભૂતનું ટોળું
મરસી] બાંધી રકમની દક્ષિણા (૨) [લા.] લાંચ ભૂતાળું વિ૦ [‘ભૂત” ઉપરથી] તવાળું
ભૂરાકેળું ન૦ જુઓ “ભમાં ભૂતિ સ્ત્રી [સં.] અસ્તિત્વ (૨) ઉત્પત્તિ (૩) આબાદી, સમૃદ્ધિ | ભૂરાટ, - સ્ત્રી [‘ભૂરું” ઉપરથી] ભૂરાપણું. ૦ણ ૧૦ (ભીંત (૪) ભલું; કલ્યાણ (૫) ઐશ્વર્ય(૬) ભમ. [-નાખવી = વશી- | લાપવાની ઘોળી રતાશપડતી માટી. - હું(યુ) નવ ભૂરી માટી કરણ કરવું; ભૂરકી નાંખવી; ભરમાવી નાખવું.]
ભૂરિ વિ૦ [ ,] ભૂર, ખૂબ, પુષ્કળ ભૂતિયું વિ. [ભૂત પરથી] ભૂતવાળું, ભૂતના વાસવાળું
ભૂરં(–રિયું) વિ૦ [સર૦ હિં, (સં. વસ્ત્ર ?) મ. મુI] આસમાની ભૂતેલ નવ બેયમાંથી નીકળતું તેલ (ઘાસલેટ, કંડ, પિટેલ ઈ0) | રંગનું (૨) ગેરું. -રા(-) કેળું ન૦ કંટાળું; કેળાના જેવું ભૂદાન ન. [સં.] ભૂમિ કે જમીનનું દાન
ઘળું ફળ. ભટ(–ટાક) વિ૦ એકદમ ભૂરું. ભૂદેવ ૫૦ [i.] બ્રાહાણભૂસુર [(સં.) કૃષ્ણ (૬) શિવ | ભૂખ સ્ત્રી [i] ક્ષિતિજની રેખા ભૂધર ૫૦ [સં.] પર્વત (૨) રાજા (૩) નાગ (૪) પરમેશ્વર (૫) | ભૂલકું ન૦ નાનું બાળક – છોકરું
[ભૂર્જની છાલ ભૂનું ન [પ્રા. મુJI; (સં. મૂST) ગર્ભ?] પીપળાનું ફળ | ભૂર્જ ન [સં.] એક વૃક્ષ. ૦૫ત્ર નવ કાગળ તરીકે વપરાતી ભૂ૫ ૫૦ [૪] રાજા (૨) એક રાગ. ૦કલ્યાણ પુરા કલ્યાણ | ભૂર્લોક ૫૦ [સં.] ભૂક રાગને એક પ્રકાર. ૦ત, તિ, -પાલ(ળ) j૦ રાજા ભૂલ સ્ત્રી [2. મુ©, (. ઍર); fહં., મ.] ચૂક; ખામી; ગફલત ભૂપાલી પૃ૦ [જુઓ ભુપાલી] એક રાગ
(૨) છેતરાવું તે (૩) વિસ્મૃતિ (૪) ગેરસમજ. [-આવવી = ભૂપાળ ૫૦ જુએ ભૂપાલ
ખામી કે ચૂક થવી. -ખાવી =ભૂલ કરવી; ચૂકવું. -પઢવી = ભૂપૃષ્ઠ ૧૦ [] જુઓ ભૂલ. વિદ્યા સ્ત્રી ભૂતલવદ્યા ચૂક થવી; ભૂલવું. - માં નાખવું =ભુલાવવું, ભેળવવું. ત્યાં

Page #677

ભૂલચૂક ]
[ભેઊથલ
રહેવું = ગફલતમાં રહેવું.] ચૂક સ્ત્રી॰ ભૂલ. [-લેવી દેવી= ભૂલચૂક જ્યારે નજરે પડે ત્યારે એકબીજાને મજરે આપવી.] ૦ણુ ન૦ ભૂલવું તે. થાપ સ્ક્રી॰ ભૂલ; ગફલત (૨) છેતરામણ. [ખાઈ જવી = ગફલતમાં રહી છેતરાઈ જવું.] ૦પાત્ર વિ ભૂલને પાત્ર; ભૂલ કરે એવું. ૦પાત્રતા સ્ક્રી॰ ભૂલવવું સક્રિ॰ ભૂલમાં નાખવું; ભૂલ પાડવી; ભુલાવવું ભૂલવું અક્રિ॰ [જીએ ભૂલ; સર૦ હૈિં. મૂળના, મ. મુરુñ] ભૂલ કરવી. [ભૂલ્યા ત્યાંથી ફરી ગણવું = પાછલી ભૂલના શેક જતા કરી, ફરી ભૂલ ન થાય તે રીતે નવે નામે શરૂઆત કરવી.] ભૂલું વિજીએ ભુલ] ભૂલેલું (૨) આડે રસ્તે ચડેલું (૩) ભુલકણું. [-પઢવું =માર્ગ ચૂકી જવો. ભૂલાં ભમાં = ખરો રસ્તાન જડવાથી અથડાયા કરવું; કાંફાં મારવાં.] ભૂલાક પું॰ [સં.] મૃત્યુલેાક; પૃથ્વી ભૂવિદ્યા સ્ત્રી॰ [સં.] પૃથ્વી સંબંધી વિદ્યા ભૂવા પું॰ [સં. મૂ + વ ? સં. શ્રમર; હિં. સઁવર = પાણીનું વમળ, તેથી પડેલા ખાડા ?] પાણીથી પડેલા ઊંડો ખાડો [–પઢવે.] (૨) [કા, મૂત્રવાર્ (સં. મૂતવાદ્દિવ્ ] ભુત કાઢનાર (૩) [1. મૂત્રસં.મૂત) = જંતુ]એક જીવડો.[ભૂવાના ભૂવા ને જાગરિયાના જાગરિયા – શેઠના શેઠ ને નાકરના નાકર.] ભૂશલાકા, ભૂશિર સ્રી [સં.]દરિયામાં ગયેલી જમીનની લાંબી ભૂષણ ન॰ [સં.] શેરભા (૨) ઘરેણું ભૂષા સ્ત્રી [સં.] ભુષણ. વ્યષિત વિ॰ રાગારેલું ભૂસકવું અક્રિ॰ જુએ ‘ભૂસકા’માં
એક વાજિંત્ર (3) ચલમ કે ચુંગી (૪) [લા.] બીડી. [–ભિડાવી =નિર્દેશ થયું. –વગરની ભવાઈ = ખાલી ફજેતા.] ૦ટિયું ત [ભુંગળું + ભટ] ટીપણું (૨) લાંબું લખાણ. [-મળવું = રા મળવી; ઘેર બેસવું.] ટિયા પું॰ [ભૂંગળું (ટીપણું) + ભટ] હાથ જેનાર બ્રાહ્મણ. ~ળિયા પું ભૂંગળ વગાડનાર (૨) એક ઐષધે. –ળી સ્ત્રી॰[સર૦ મ. મોંઝો (સં. મૂળ)] પેલી નળી (૨) કંકણી (૩) ખાળી (૪) કાનમાં ઘાલી તપાસવાની દાક્તરની નળી. [~મૂકવી = તે નળી લગાવવી.] −ળું ન॰ નળાકાર કોઈ પણ ઘાટ (૨) નળાકાર ધુમા ડેયું (૩) [લા.] મિલ કે કારખાનું, [ફૂંકવું = બણગાં ફૂંકવાં, વખાણ કરવાં (૨) દેવાળું કાઢવું.] ભૂંજર શ્રી ભંડણ ને તેનાં બચ્ચાં (૨) નાનાં છે।કરાંનું ધાડું. વાડ સ્રી, વાડો સું૦ નુ બંજર (૨) [લા.] ગંદવાડ ભૂંજવું સક્રિ॰ [સર॰ હૈ. મુખથ = ભળેલું ધાન; હિં. કૂંખના; મ. મુનીનળ (સં.શ્રઙ્ગ] શેકવું. [ભૂંજયા પાપડ ન ભાગવે – સહેલું કામ પણ ન થવું; આંત નાજુક કે હરામ હાડકાંનું હોવું. ભૂખવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક), ભૂજાવું અક્રિ॰ (કર્માણ).]
|
ભૂંડ ન॰ [à. મું૩] ડુક્કર; સૂવર (૨) કઠોળમાં પડતી એક જીવાત, ભેટવું. કું ન॰ ભુંડ કે તેનું બચ્ચું-નાનું ભંડ. ૦૩(-ણી) સ્ત્રી॰ ભંડની માદા. [–ની ભૂંજર = એક સ્ત્રીનાં ઘણાં (નાનાં નાનાં) કરાં.]
[ પટી
ભૂસકા પું॰ [જીએ ભુસ્કા] કુદકો, ઊંચેથી નીચે પડવું તે. [–મારવે, -ખાવે]. -કવું અક્રિ॰ ભૂસકા મારવે ભૂસવું સ૰ક્રિ॰ [H1. પુંછ (નં. પ્રો‰)] ભૂંસાડવું; ભૂંસવું ભૂસવરક્ષા સ્ત્રી॰ [i.] ભૂમેના સત્ત્વની રક્ષા કે સાચવણી; ‘સાઇલ કૉન્ઝર્વેશન'
ભૂસવું સક્રિ॰ જીએ! સડવું ભૂસુર પં॰ [સં.] બ્રાહ્મણ
૬૩૨
ભૂસું ન॰ [સં., પ્રા. યુસ; હિં. મૂલા, મ. મુંત્તા] થૂલું (૨) ચવાણાનું એક મિશ્રણ. [–ભરવું (મગજમાં)=નકામી માહેતી ભરવી. -ભરાવું (મગજમાં)= તેર ચડવા; અભિમાન ભરાવું (૨) ખોટો વહેમ ભરાવા. માથામાં ભૂસું ભર્યું છે !=જરાય સમજણ કે યાદશક્તિ નથી.]
|

ભૂંડમોળિયું વિ॰ [‘ભૂંડું’ ઉપરથી?] ઝેરીલું (૨) કપટી; લુચ્ચું ભૂંડાઈ, “શ, “પો, “બેલું, –શું જીઓ ‘ભૂંડું’માં ભૂંડું વિ॰ [સર॰ મેં., હૈિં. મુંકા] ખરાબ (૨) દ્વેષી (૩) બીટ્સ, [–તાકવું = ભૂંડું થાય એમ ઇચ્છવું. -ખેલવું = નિંદા કરવી (૨) ગાળ ખોલવી.] -ડાઈ(-શ) સ્ત્રી॰ ભંડાપણું (૨) અણબનાવ. –ઢાપા પું॰ ભંડાપણું (૨) ભંડાપણાનું કલંક. –ડાએલું વિ ભંડું ખેલનાર. –ઢાળું ન॰ ગાળ (ર) ગંદી ચેષ્ટા કે વ્યભિચાર. [−કરવું=ગંદી ચેષ્ટા કે વ્યભિચાર કરવાં.] ભૂંભવવું અાક્ર[‘ભંભ ઉપરથી] ભંભ અવાજ કરવે [ભૂભવાયું ૪૦ (ભાવે), -વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક)] ભૂંભૂં અ [વ૦] એવા અવાજ
[જમીન, ભૂમિ (ગ્રામ્ય) ભૂંય સ્ત્રી [સં. મૂમૈિં, શ્રવ્મુંડિ, મ. મુર્ત્ત; હિં. ૐ, સુરેં] ભૂંસવું સક્રે॰ [જીએ ભૂસવું] ભૂસવું; કાઢી નાખવું. [ભૂંસી વાળવું=રઢ કરવું; માંડી વાળવું (૨) દરગુજર કરવું; જાણે થયું ન હોય એમ માનવું. ભૂંસાડવું સક્રિ॰ભૂંસવું. ભૂંસાવવું સક્રિ॰, ભૂંસાવું અક્રિ॰ ‘ભેંસવું’તું પ્રેરક તે કર્મણિ,] ભ્રૂકુટિ(-ટી) સ્ત્રી॰ [સં.] ભમ્મર
પું॰ [સં.] એક ઋષિ (૨) શુક્ર (3) જમદગ્નિ, ૦કચ્છ નં૦ (સં.) ભરૂચનું પ્રાચીન નામ ૦પાત પું॰ ઊંચેથી પડતું મૂકી આપઘાત કરવા તે. ॰લાંછન પું॰ (સં.) કૃષ્ણ. ૦વાર પું શુક્રવાર નૃત્ય પું॰ [સં] નાકર
ભંગ પું॰ [É.] ભમરા (૨) એક પક્ષી (૩) ભૃંગાર ભંગાર સું; ન॰ [i] સેાનાનું ઝારી કે લેટા જેવું વાસણ ભૂંગા સ્ર॰ [ä.] ભમરી (૨) ભંગ પક્ષીની માદા (૩) એક વનસ્પતિ; આવિયા (૪) પું૦ (સં.) રાવના એક ગણ બે (થૅ) પું૦ [સં. મથ; સર૦ મ. મેં] જીએ ભય (૨) જોખમ. [ભાગવા = ભય દૂર કરવા કે થવા.] ઊથલ વિ૦ ઊથલ ભે
ભૂસ્તર ન॰ [ä.] પૃથ્વીનું પડ; તેની સપાટી નીચેના થર. કાલ(−ળ) પું॰ તે પ્રાચીન સમય; ‘જ્યૉલૉજિકલ એ.’ વિદ્યા સ્ત્રી, શાસ્ત્ર ન॰ પૃથ્વીના પડ સંબંધી વિદ્યા. વેત્તા,શાસ્ત્રીભૃગુ પું તે જાણનાર
હૂં નબ॰૧૦ [સર॰ ભૂ] પાણી ભૂંક સ્ત્રી, ॰ણુ ન॰ ભૂંકવું તે [મુંવળે] ગધેડાનું ભેાં ભેાં કરવું ભૂંકવું અક્રિ॰ [ા. મુTM (સં. યુવ; સર૦ .િ મૂળના; મ. ભૂંકાવું અક્રિ॰, ભૂંકાવવું સક્રિ॰ ‘ભૂંકવું’નું કર્મણ અને પ્રેરક ભૂંગરા પુંખ૰૧૦ [‘ભંજવું' ઉપરથી] શેકેલા ઘઉં ચણા વગેરે ભૂંગરેટ સ્ત્રી[‘ભંજવું’પરવી; સર૦૬.મુળા,નૌ= રાખ] ગરમ રાખ ભૂંગળ સ્ત્રી॰; ન॰ [ભુંગળી પરથી?] ગજ; બારણું બંધ રાખવાને લાંબા આડા ઠંડા (૨)[ફે. મુદ્દા, સર૦ હિઁ. મુંા; મ. મોંઢ]
|

Page #678

ભેંકાર]
૬૩૩
[ભેર
[ભેટ
ભયથી ઊથલેલું – વ્યગ્ર. ૦કાર વિ૦ ભયંકર; ભેંકાર (પ) બાંધવી. –લેવી = બક્ષિસ લેવી (૨) મુલાકાત લેવી. ભેટે જવું = ભેખ પું; સ્ત્રી [સર૦ હિં] જુઓ વિષ (૨) સંન્યાસને વિષ; મળવા જવું (૨) બક્ષિસ તરીકે મેકલાવું.] ટિકિટ સ્ત્રી સંન્યાસની દીક્ષા (૩) જુએ ભેખડ; કરાડ. [-ઉતાર =જોગી- | ભેટમાં અપાતી – મફત “કેલિમેન્ટરી ટિકેટ. સગાદં સ્ત્રી, વિશ કાઢી નાખો – ફરી સંસારી થવું. -ઘરે = સર્વસ્વ છેડી ભેટ; ભેટમાં મળતી વસ્તુ ( [ થવી (૩) લડવા માટે ભેગા થવું સંન્યાસી થવું; સંન્યાસીને વિષ ધારણ કરવો. –લે = જુઓ | ભેટવું સક્રિ. [ભેટ પરથી] આલિંગન આપવું (૨) મુલાકાત ભેખ ધરો (૨) કોઈ દયેયની પાછળ સર્વસ્વ છોડીને પડવું.] | ભેટ-સે ગાદ સ્ત્રી, જુઓ “ભેટમાં ૦ધારી વિ૦ ભેખ ધારણ કરનાર, વટો પુત્ર ભેખ; સંન્યાસ | ભેટભેટા, ભેટાભેટી સ્ત્રી ઉપરાછાપરી કે સામસામા ભેટવું તે ભેખ સ્ત્રી [સર૦ મે. મેa] ઢેકું (૨) ઝઝૂમતો ટેકરાને ખૂણે; | ભેટાડ(-૨)વું સક્રિ. “ભેટવું'નું પ્રેરક કરાડ (૩) [લા.] નાણાંને ઢગલ. [-પઠવી = (ભેખડ પડવાથી | ભેટામણ ન૦, ત્રણ સ્ત્રી, ભેટે; મેળાપ (૨) તે પ્રસંગે આપેલી નીચેનું દટાયેલું ગુપ્ત ધન મળે તેમ) અચાનક નાણાંને ઢગલા ભેટાવવું સક્રિટ જુઓ ભેટાડવું મળ.] -ડાવવું સક્રેિભેખડાવું નું પ્રેરક–હાવું અક્રવ | ભેટાવું અક્રિટ “ભેટવુંનું કમૅણિ ભેખડનું ઢસડાઈ પડવું (૨) ભટકાવું; અથડાવું
ભે િપુત્ર ભેટ કરાવનારે (૨) મંદિરને ભટિયો ભેખધારી, ભેખવટો જુઓ “ભેખમાં
ભેટે ૫૦ [જુઓ ભેટ] મેળાપ (૨) આલિંગન મેગ ૫૦ [. મે (સં. મેઢ) ભિન્ન =મિશ્રિત ?] ભેગું કરવું કે | ભેડ સ્ત્રી (કા.) જુઓ ભેટ (૩) મેળવવું તે; સેળભેળ; મિશ્રણ (૨) કશામાં ભેગું મેળવાય તે | ભેટ ન. [ā] ઘેટું. --દિયે ૫૦ વરુ; ભેડને કાળ (દ્રવ્ય કે વસ્તુ); “ડિબેઝમેન્ટ’. ૦૯, ટિયું વિ૦ ભેગવાળું; મિશ્ર | ભેડ (ભે) અ૦ [૧૦] (ચ.) મારવાને અવાજ. [-દઈને = ભેગવડું વિ૦ ભેગું
ભેડ અવાજ થાય તેમ (મારવું).]
[ઉતારવું ભેગાભેગું એક સાથે સાથે
ભેડવવું સક્રિ. [૩. ઉમ; સર૦ છુિં. મિટાના] (કા.) શરતમાં ભેગું વેટ એક સાથે (૨) મિશ્ર. -ગિયું વિ૦ ભેગટ
ભે િપં. [સર, હિં. મહિષા] જુઓ ભેડમાં ભેચક વિ૦ [સં. માવત] + ગાભરું; આવ્યું
ભેડે રૂંવ (કા.) ભેખડ
[વાસણ ભેચે ૫૦ જુઓ ભેંચે
ભેણું (ભે) ન [બા. માથા(સં. માનન)] ધી તાવવાનું માટીનું ભેજ પુત્ર [‘ભીજવું' ઉપરથી] ભીનાશ. [-આવ, લાગ = | ભેદ પું. [i] તફાવત; જુદાપણું (૨) વર્ગ વિભાગ; પ્રકાર (૩) જમીન કે હવાની અંદરની ભીનાશ પસરવી - લાગવી.] ૦ગ્રાહી | છાની વાત; મર્મનું રહસ્ય (૪) છળભેદ (૫) કૂટ પાડવી તે (૬) વિ૦ હવામાંથી ભેજ ચૂસી લે એવું; “હાઈસ્કેપક” (૨. વિ.). ચીરે; બારું. [-આપ = રહસ્ય જણાવવું. –ઉઘાડે પાઠ,
દ્રવી વિ૦ હવાના ભેજથી ઓગળે એવું (જેમ કે, કૅસ્ટિક ખેલ = રહસ્ય પ્રગટ કરવું.-જાણ, પામ =પી વાત સેડા); “ડેલિકવેસન્ટ’ (ર. વિ.). [-વિતા સ્ત્રી ડેલિકેસનસે'.] જાણી લેવી. - = છુપી વાત ઉઘાડી પાડવી. -રાખો = નિવારણ ન. ભેજ હર –નિવારવો તે; “ડિમિડિફેક્ષન”. વહેરાતો કરો (૨) છાની વાત કે રહસ્ય સાચવવું. - ૦માન ન૦ હવામાં ભેજનું માપ કે તેનું પ્રમાણ; “મિડિટી' (પ. =ી વાત જાણી લેવી.] ૦૭ વિ. ભેદનારું (૨) રેચક. ૦દષ્ટિ વિ). ૦માપક ન૦ ભેજ માપવાનું - ભૂજમાનનું યંત્ર; “હાઈ- | સ્ત્રી, ભેદભાવ; જુદાપણું. ૦ને ન ભેદવું તે. પ્રભેદ ૫૦ ભેદ મિટર'. ૦માપન ન૦,૦માપણી સ્ત્રી, ભેજ માપ તે; “હાઈ- અને તેને પેટભેદ, નાના મોટા - નાનાવિધ ભેદ. બુદ્ધિ સ્ત્રી, મિટી' (૫. વિ.)
જુઓ ભેટ છે. ભાવ $ જુદાપણું; અંતર (૨) કપટ. ૦વાણી ભેજવું સરકિટ [fછું. મનના] મોકલવું
સ્ત્રી) ભેદ ભરેલી – ભેદવાળી વાણી. વાદ ૫૦ ભેદ કે જુદાઈ ભેજાગેબ (ગે) વિ. [ ગેબ]ગેખ થયેલા ભેજાવાળું, ચસકેલું માનવી તેદૈતવાદ (જેમ કે, જીવ શિવ કે દ્રવ્ય અને ગુણવચ્ચે.) ભેજાબાજ વિ. ભેજવાળું; હેશિયાર
વાર્તા સ્ત્રી ગુપ્ત ભેદ નિરૂપતી - જાસૂસી વાર્તા ભેજાવું અક્રિટ, -વવું સર્કિટ ભેજનું કર્મણિ ને પ્રેરક | ભેદવું સકેિ. [સં. ] છેદ પાડો; તેડવું ભેજાં ન [f. મેન] મગજ (૨) [લા.] ખાસ લક્ષણ કે શક્તિ- ભેદભેદ પું. [સં.] ભેદ અને અભેદ; એકતા અને જુદાઈ વાળું મગજ કે તે ધરાવતું માણસ. [ભેજાનું દહીં થવું = સખત | ભેદવું અક્રિ૦, –વવું સક્રિટ ‘ભેદવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક શ્રમથી મગજ થાકી જવું. ભેજાને ભૂજેલો = કાળજી વગરનો | ભેદિયા પુત્ર ભેદ - રહસ્ય જાણનાર માણસ બેદરકાર. ભેજામાં ઊતરવું = સમજાવું. ભેજામાં વહેર ભર = | ભેદી વિ૦ રહસ્યમય; કૂટ(૨) જુએ ભેદુ –દુ ! ભેદ – રહસ્ય મગરૂર – પતરાવાળા થયું. -ખસવું = ગાંડપણ આવવું (૨) જાણનાર (૨) જોસૂસ (૩) ફુટ પડાવનાર (૪)વિ૦ ભેદ જાણનાર. વિચારશક્તિ જતી રહેવી.–ખવાઈ જવું = મગજ કામ કરતું બંધ | -ઘ વિ. [i] ભેદી શકાય તેવું (૨) ભેદવા યોગ્ય થવું. -ખાઈ જવું = કંટાળો આપ કાયર કરવું. –ઠેકાણે ન | ભેભ વિ૦ ભેળું; અણસમજુ [અ ક્રિ. દઝાવું; શેકાવું હેવું = ચસકેલ થવું; વિકમર્યાદાનું ભાન ન હૈયું (૨) મિજાજ | ભેભટ સ્ત્રી [પ્રા.મ, “ભ' ઉપરથી] ઊની રાખ; ભડસાળ.-રાવું ઠેકાણે ન હે. -ફાટી જવું = ઘેલું થવું; અવિવેકી થયું.] | ભેર સ્ત્રી[જુઓ ભેરુ] મદદ; વહાર (૨) [સં.] ભેરી ભેટ સ્ત્રી [સે. મિટ્ટ, મિટ્ટ; સર૦ હિં; મ.] મેળાપ; મુલાકાત | -ભેર (ભે) [ગ્રા. મરિમ (સં. મૃત, મરિત)] શબ્દને લાગતાં ‘–તે સાથે, (૨) બક્ષિસ (૩) (કા.) કમ્મરે તાણી બાંધેલું કપડું. [-આપવી સહિત' એ અર્થનું અવ બનાવે. ઉદા. હોંશભેર. કેટલીક જગાએ =બક્ષિસ આપવી. –થવી = ભેટો થ; મળવું. –બાંધવી = કમર | “માત્ર તે સાથે' એવો અર્થ પણ થાય છે. ઉદા. પિતિયાભેર

Page #679

ભેરવ]
९३४
[ભેગ
ભેરવ (ભે) વિ. [પ્રા. મેa (ä, મૈરવ)] ભેરવ સંબંધી (૨) ભયંકર દેનારું એક હેર; ડોબું (૨) [લા.] ભેંશ જેવું જાડું માણસ. (૩) પં. શિવનું એક સ્વરૂપ (૪) ચીબડી પક્ષી (૫) એક રાગ. [–આગળ ભાગવત =નકામી શિખામણ; મૂરખને શિખામણ. ૦૪૫૫[. સંપ = કુદકો] મેક્ષ માટે જપ કરતાં કરતાં પર્વત - ભાઈ= પાડા જેવો મૂરખ માણસ. –પહેલાં ખંટા, ઉપરથી પડતું મૂકવું તે (૨) [લા.] જોખમના કે વિકટ કામમાં -ભાગેળે ને ઘેર ઝેડકા, ભાગળે ને છાશ છાગેળે = શેખઆંધળિયાં કરી પડવું તે. [–ખાવે.] –વી સ્ત્રી, એક રાગિણી સલીડા જેવી બેટી ધમાલ.] મૂડું વિ૦ [+મૂવું]ઓબામૂડ; ભેરવવું સક્રિ. [સર૦ Éિ. fમાના] ભરવવું, વળગાડવું (૨) | મંદબુદ્ધિ. -ન્સર પેવ પાડો. –સલું વિ૦ (કા.) નમાલું; પાડા જેવું ભંભેરવું; ભમાવવું
[–વવું સક્રિ. (પ્રેરક) ઠંડું –સલે ! બે ચીલાની વચમાંને ઊંચો ભાગ. –સાસણ ભેરવાનું અક્રિ. “ભેરવનું કર્મણ (૨)ગુંચવાઈ જવું, સંડોવાવું. jમે પાડે. -સાસુર પં. [+અસુર] ભયંકર માણસ (૨) ભેરવી (ભે) સ્ત્રી, જુઓ ભેરવમાં
(સં.)પાડાના આકારને એક રાક્ષસ; મહિષાસુર. -સાસૂર ૫૦ ભેર(રી) સ્ત્રી [સં.] નોબત નગારું; ભેર
ભેંસ જેવો જોડે સૂર. -સું ન [સર હું. મૈસો] ભેંસનું આવ્યું ભેર, બંધ j૦ [જુઓ ભી; સર૦ મ. મિટ્ટી સાથી; ગોઠે; ચામડું દસ્ત (૨) (રમતને) ભિલુ
ભેંસે ભે) ૫૦ [જુઓ ભસ] દબાણ; પડખાથી જોર દેવું તે ભેલા(-)j૦ [4. મેય; બા. મેત્ર ઉપરથી; સર૦ મ. મેઘI] | ભે ગૂગળ (ભે) [સં. મહેણાક્ષાગુ] એક જાતને ગૂગળ
ભેલાડવું તે; બગાડ; નુકસાન. ૦૬ સ ૨ બગાડવું; વણસાડવું. ભેક્ષચર્યા સ્ત્રી [.] ભીખ માગવી - તે વડે નિર્વાહ કરે તે - ૧૦ ભેલાડવું તે; ભેલાડ
[ગળની ચીકી ભૈઠ સ્ત્રી. [‘ભીડવું' ઉપરથી] (ચ) કેસની વરત અને ગુંસરાના ભેલી સ્ત્રી [સર૦ હિં] (કા.) ગેળની (નાની) ચાકી. -લું ન દોરડાને સાંધવાની લાકડાની મેખ. [–કાઢી નાખવી, નીકળી ભેવ j૦ +[જુઓ ભેદ] ભેદ; મર્મ
જવી, વેરાઈ જવી = જુઓ ભડ સ્ત્રી.. -ઘાલવી = આફત ભેષજ ૧૦ [સં.] એસડ
વળગાડવી; તેવી સ્થિતિમાં મૂકી દેવું.] ભેસત સ્ત્રી (કા.) બીક (-ખાવી)
ભૈયાશાઈ વિ. જુઓ ભૈયો'માં ભૂપતવાર (ભે) પૃજુઓ બહસ્પતવાર
ભૈયે ૫૦ [પ્રા. મારૂત્ર (સં. માતૃ; હિં. મા; મ. મૈa] ભાઈ ભેળપું [સં. મેર; બા. મેરુ; મ.] ભેગ; મિશ્રણ(૨) ભેલાડ; બગાડ (૨) ઉત્તર હિંદને વતની. –ચાશાઈ વે ભૈયાની ઢબનું (૩) ભંગાણ; તૂટ (૪) સ્ત્રી એક ચવાણું (મુંબઈ). ૦વણ ન૦, ભૈરવ વિ૦ (૨) પં. [સં.] જુઓ ભેરવ. ૦ઘાટી સ્ત્રી, ઊંચા ૦વણી સ્ત્રી મેળવણી; મિશ્રણ. ૦૧૬ સ..કેટ મેળવવું; મિશ્ર શિખરની ભયંકર કરાડનું સ્થાન. ૦૫ ૫૦ જુઓ ભેરવજપ. કરવું (૨) સામેલ કરવું. વાવવું સક્રિ૦, વાવું અકેિ -વી સ્ત્રી, ભેરવી રાગિણી (૨) (સં.) દુર્ગાનું એક સ્વરૂપ (૩) ભેળવવું'નું પ્રેરક ને કર્મણિ. ૦૬ સક્રેિટ સામેલ રાખવું (૨) વિત્ર સ્ત્રી, ભૈરવ; ભીષણ મેળવવું; મિશ્રિત કરવું (૩) ભેળવવું. ૦સેળ વિ૦ એકઠું મિશ્રિત ભે () j૦ [‘ભય” ઉપરથી] ભય (૨) સ્ત્રી -મિશ્રણ. સેળિયું વિટ ભેળસેળવાળું. –ળા,-ળાડવું | બે અ૦ [ā] ઓ ! એ ! (સંબોધનને ઉદગાર) જુઓ ‘ભેલાડમાં. -ળભેળું અ૦ ભેગાભેગું. -ળામણ ન૦, ઇયણ સ્ત્રી જોઈ જાતની કે તેની સી -ળામણી સ્ત્રી મેળવવાની વસ્તુ (૨) ભેળવવું તે (૩) ભેળ | ભઈ ! [ફે. મો =મુખી, નાયક, સર૦ હિં, મ.] પાલખી વવાનું મહેનતાણું. -ળાવવું સક્રિટ, -ળાવું અકૅિ“ભેળનું | ઉપાડવાને ધંધે કરનાર પ્રેરક ને કર્મણિ –ળિયે મું(કા.) કાળા ઘેળા તાણાવાણાનું | બેક [મેકવું' ઉપરથી] જુઓ બેક ગરમ વસ્ત્ર કે ધાબળો. -ળી સ્ત્રી ખીચડી (પુષ્ટિમાર્ગીય). | મેકવું સક્રિ. [સં. મૂળ (મ. મોન) = છિદ્ર, કાણું; મ. મો; –ળીમાડે (કા.) ભેળે વસવાટ (૨) સમાગમ; પરસ્પર હિં. મોંના] ઘાંચવું, ભેંકવું સારો સંબંધ. -ળું વિ૦ (૨) અઠ ભેગું; સાથે જોડે
કારું ન૦ [સં. મૂળ, મુ. મોન = પલ; છિદ્ર] ભૂપાળું; પિગળ મેં (ભૈ૦) ન૦ (૨) અ૦ [રવ૦] રડવાનો અવાજ, કડે,૦કાર | બેકાવું અક્ર, –વવું સક્રિ. “ભે કીનું કર્મણિ ને પ્રેરક ૫. લાંબે સાદે રડવું છે કે તેને સાદ. [ભેંકડો મૂક, મેલ, | ભેતા પું[.] ભેગવનાર. -ત્ત્વ નવ ભક્તાપણું તાણ = નવું.] કવું અક્રિ. [રવ૦; સર૦ મ. મેજી] ભેગ કું. [સં.] ભેગવવું તે (૨) મેજશખ; સુખ, ભેગવિલાસ ભેંકડો મક; મેં મેં કરવું. મેં અ૦ (વારંવાર)
ભેં
(૩) ભેગવવાની સામગ્રી (૪) દેવને ધરાવવાને પ્રસાદ (૫) ભેંકાર (ભ૦) વિ૦ +[જુઓ બેકાર] ભયંકર (૨) જુએ “ભેંમાં ! [લા.] માઠી દશા (૬) બલિદાન (૭) સાપ કે તેની ફણા (૮) ભેચ (ભે૦) j૦ [‘ભર્ચ ર૦ ઉપરથી ?] છંદાયેલો લોચો; ૨૭ નક્ષત્રમાળાનું દરેક સ્થાન. [-આપવો = બલિદાન આપવું; માંસને લોચો (૨)વૃંદાયેલી વસ્તુ (૩)[લા.] કસ; દમ [–ઉડાડ ત્યાગ કરવું.-આવવું = ઉપભેગમાં આવવું (૨) રુચતું – અનુકુળ રદ કરી નાખ; કચરી - પીલી નાખવું. –ી, ઊડી આવવું. -ચડાવ, ધરાવ=નવેદ્ય અર્પણ કરવું બલિદાન જ, નીકળી જ =કચરાઈ–પિલાઈ જવું; કચરાઈને દો આપવું. –થવું, થઈ પડવું = હેમાઈ જવું; બલિ થવું (૨) ને થઈ જવું(૨) દમ નીકળી જવો. –કાઢ= જુઓ ભેચો ઉડાડવા શેકાર બનવું; સેસવું પડવાની હાલતમાં આવવું. –ના જેગ = (૨) દમ કાઢવો.].
માઠી દશાને યોગ-પડવું =-ની માલકી – ભેગવટા હેઠળ જવું. ભંભે અ૦ જુઓ ભે
-ફરી વળવા, મળવા, લાગવા = આવી બનવું; કમનસીબ ભેશ(–સ) (ભે૦) સ્ત્રી [સં. મહિપો, બા. મfહતી; હિં. મૈ] દૂધ હોવું (૨) આફત આવવી. –લે= બલિ લેવો (૨) જાન લેવો.]

Page #680

ભગગે]
૬૩૫
[કાવવું
૦ગે અ૦ દવયોગે; સંજોગવશાત ; કદાચ. ૦ણી સ્ત્રી + ભેગા ભેગું ન. [સં. ઇંહિત?] મૂળિયાંને ઝૂડો (દાભ, શેરડી વગેરેનાં) કરનારી કે લેનારી સ્ત્રી. ૦પતિ મું. (સં.) નાગ સાપ. ભૂમિ | (૨) વિ૦ જડ; ગમાર; ઠોઠ સ્ત્રી (કર્મભૂમિથી ઊલટી) જ્યાં ન પુરુષાર્થ નથી થઈ શકતો, | ભેદ ૫૦ [સર૦ ફાંદ; રવ૦ ] પેટ (તિરસ્કારમાં) પણ જૂના પુરુષાર્થનાં ફળ જ ભેગવવાનાં હોય છે, તેવી સ્વર્ગ | ભેપલું–છું) ન૦ [મ. મોંઢા] કેળું (પ્રાયઃ મુંબઈમાં) વગેરે જગા. ૦૧ટો ઉપયોગ; માલિકી. ૦વવું સક્રિટ ઉપ- | પાપૂરી સ્ત્રી, એક પ્રકારની પૂરી (કેરીના રસ જોડે ખવાતી) ભેગ કરો (૨) સહન કરવું. વાવવું સક્રિ૦, ૦વાવું અતિ ભોપાઈ ન [સર૦ મ. મોંઘા = તુંબડું] પોલ; પોકળ (૨) ભેગવવું'નું પ્રેરક અને કર્મણિ, વિલાસ ૫૦ અમનચમન; ઢગ. [-કાઢવું = એવું કરવું જેથી પોલ કે ઢગ પકડાઈ જાય. મેજશોખ; ઇદ્રિયસુખ માણવું તે
-નીકળવું = પોલ પ્રગટ થવું.]
[પૂજારી ભેગી સ્ત્રી, જુઓ મંગળ (૧)
ભેપી પું[સર૦ જા. વોથી; મ. મોઘી, –થા] ભરડે; શિવને ગાયતન ન૦ [ā] ભેગ ભેગવવાનું સ્થાન; ભેગભૂમિ | ભેખે વિ. પું. [સર૦ હું. મોઘા = ફકીને વગાડાતી તુરઈ (૨) ભેગાવો ૫૦ (કા.) ખાડો (૨) સ્ત્રી (સં.) સૌરાષ્ટ્રની એક નદી મૂર્ખ] બેવકૂફ, મૂર્ખ
[છું. મંગળવાર ભાગિયે પં. [ભોગી' ઉપરથી] ભેગી પુરુષ; ભેગવનાર ભેમ પું[.; (સં. મૌન)] જુઓ ભૌમ ૩, ૪. ૦વા(સ) ભેગી વિ. [સં.] ભગવનાર (૨) ૫૦ બેગિ (૩) આશક; | ભેમ, કા સ્ત્રી [ભૂમિ ઉપરથી] ભૂમિ
પ્રીતમ (૪) ભમરા (૫) સાપ. –ગઢ ડું [+ ઇંદ્ર](સં.) શેષનાગ | ભેમિયું વિ૦ [‘ભૂમિ ઉપરથી? મ. મોલ્ડ અથવા સર૦ મ. ભેગેરછા સ્ત્રી [.] સુખભોગ ભોગવવાની ઇચ્છા; ભેગની | મોળે (સં. પ્રમUT)] જાણકાર. –પણ સ્ત્રી જાણકાર સ્ત્રી. – વાસના
[ અને ઐશ્વર્ય મેળવવામાં આસક્ત પુંજાણકાર માણસ (૨) વાટ બતાવનાર ઐશ્વર્ય ને ? [સં.] ભોગ અને ઐશ્વર્ય-બળ, પ્રત વિ૦ ભેગ | ભર (ભ) પં. [, મૃ ઉપરથી ] ઘાસના પૂળાથી ભરેલું ગાડું ગ્ય વ૦ [4] ભોગવવા લાયક (૨) નટ ધન; 9
(૨) ગાડું ભરાય તેટલું જ. ઉદાભેર લાકડાં ભેજવું[સં.યાદવની એક જાતને માણસ (ર) (સં.) એક | ભેર પું; સ્ત્રી [પ્ર. પુરોહ (સં. બરો€) ; હિં.] પરોઢિયું (૨) દાનવીર પ્રાચીન રા. ૦૫તિ ૫૦ (સં) કંસ
પું(સુ) જુઓ ભેળ (૩) અ. ભારંભેર. –રંભેર અ ભેજક [] ભગવનાર (૨) જન મંદિરનો ગર્વ
સમાપ્ત; ખલાસ. [-કરવું, કરી મૂકવું = પૈસા ઉડાવી દેવા; ભેજન ન [સં.] જમવું કે ખાવું તે (૨) જમવાનું તે; જમણ. વાપરી દેવું.] [આપવું, કરાવવું =જમાડવું. –કરવું, લેવું =જમવું.] ખંઠ | ભેરા ન૦ [fe.] એક પક્ષી j૦ જમવા બેસવાનો ઓરડો. ગૃહ, –નાલય ન૦, શાલ- | ભેરિંગ કું. [સર૦ ભેગીન્દ્ર] માટે નાગ (-ળા) સ્ત્રી જમવાનું સ્થાન (૨) વશી. દક્ષિણ સ્ત્રી રિંગડી સ્ત્રી [જુઓ ભેટંગડી] એક વનસ્પતિ [+ભમર જમાડયા પછી આપવામાં આવતી દક્ષિણ. વ્યવસ્થા સ્ત્રી | ભેરે ( ) પૃ. [1. મવર; હિં. 1, મ. મોરા (સં. ઝમ૨)] જમવા માટેની કે જમણ અંગેની ગોઠવણ સમારંભ પુત્ર ભાલ વિ. [૩. ૪] પિલું; ફૂલેલું. ઉદાત્ર જાડું ભલા જમણને સમારંભ -- ધામધૂમવાળે ઉત્સવ
ભેલું પુ. વાંદરે ભેજનીય વિ૦ [ā] ખાવા કે ભેગવવા યોગ્ય
ભેહ ન ઈઢણી (વેલાની) [તમ્મરથી આવતી ઊલટી ભેજપતિ પુત્ર [] (સં.) જુએ “ભેજ માં
ભેળ (ભે ?) ૫૦ [સર૦ મ. મોંવઢ, (સં. અમળ)] તમ્મર (૨) ભાજપત્ર ; ન [સર૦ fહ.; મ.] જુઓ ભત્પન્ન
ભેળ૫, ૦ણ જુઓ ભેળું માં ભેજ પરું નવ (કા.) અસલ ભેજપરા ગામની બનાવટને ફેટો | ભેળવવું સક્રિ. [ભેળું પરથી ભરમાવવું, ફોસલાવવું. –ણી ભેજપુરી સ્ત્રી. [fe.] બિહારના એક ભાગની બોલી
સ્ત્રી ભેળવવું તે. [ભેળવાવું અકૅિ૦, વલું સક્રિ ભેજલું ન૦ [. વૂફાનહ] માંકડું
(કર્મણિ ને પ્રેરક).] ભેજાઈ ભે) સ્ત્રી. [૩. માઉના] ભાભી
ભેળું, –ળિયું વિ. [૩. મો; હિં. મોરા] કપટમાં ન સમજે તેવું; -ભેજી વિ૦ [ ]ખાનાર સમાસમાં).ઉદ! . માંસ ' [વસ્તુ | સાલરા, ભટ, ૦ભટક, ભાભુ વિ. સાવ ભેળું. –ળ૫, ભાજ્ય વ[સં.] જુઓ ભોજનીય (૨) ન ખાવા કે બેગવવાની -ળાઈ, -ળાશ સ્ત્રી, –ળપણ ન૦ ભેળાપણું. –ળાનાથ ભેટ વે (૨) ૫૦ [સર૦ મ.] મૂઢ, બેવકૂફ
૫૦, -ળે રાજા, શંકર બ૦ ૦ (સં.) મહાદેવ. -ળું બ્રહો, ભાટવું ન તુએ કહ્યું
ભાલું વિ૦ [+ ભલું ?] ભેળું અને ભવું; નિખાલસ ને ખુલ્લા ભેટ ૫૦ મા ને બુ
દિલને માણસ (૨) છેતરાઈ જાય એવું મૂરખ માણસ. -ળયે ભે ટેગડી સ્ત્રી [સં. મન્ટl] એક વનસ્પતિ
૫૦ એક જાતને ભિખારી
[પર પડી જવું.] ભેટી સ્ત્રી, કુતરી (કા.)
ભ () સ્ત્રી [સે, ભૂમિ] ભેય. [-ભરવી, માપવી = જમીન ટીલું ન [સં. મૂત = બચું ?] કુરકુરિયું
ભ (બૅ૦) ન૦ (૨) અ૦ [૧૦] ભૂંગળ કે ગાયના બરાડવાને હું (ભે) વિ૦,-કપ સ્ત્રી, કામણ ન૦ જુઓ ‘મેં માં અવાજ
[અસર કવિ૦ [. વોઢ (સં. બોઢ)] (રા.) પાકવા પર આવેલી - સાખ| બેંક (ભૈ૦) ન૦ [જુઓ ક] છિદ્ર; કાણું (૨) ભેંકાવાની જેવી (આમલી)
ભેંકવું (૦) સક્ર. જુઓ બેકવું. [ભોંકાવું અ૦િ ભેડું ન૦ [૩. વોર્ડ = મંડેલું માથું (. મું.)] માથું
(કર્મણિ), વવું સર્કિટ (પ્રેરક)].

Page #681

ભેાંકાઠી]
ભેાંકાઠી (ભા॰) સ્ત્રી॰ સુરંગ માટે ભેાંકાળું (ભ૦) ન॰ જુઓ ભેાંયકાળું ભાંડું (ભો॰) વિ॰ [ત્રા. મટ્ટુ (સં.
=શરમાવા જેવું થવું; ઝાંખું પડવું.] -ઽપ શ્રી”, “ઠામણુ ન॰ શરમ; શરમિંદાપણું; નીચાજોણું
ભેાંણ (ભા॰) ન॰ [ભેાં ઉપરથી ?] (કા.) દર ભેાંણિયું (ભા૦) ન॰ [રવ૦] ખાંપ્યું – તબલું ભેાંપાથરી સ્રી॰ [ભાં + પથરાયું] ગળછભી
ખાડા (ર) એક દારૂખાનું
શ્રĐ)] ભેાંડપવાળું. [-પઢવું

૬૩
ભાંય (ભા૦) સ્ત્રી॰ [સં. મૂĀિ] જમીન. [-આવવી = નવી ચામડી
આવવી; રૂઝ આવવી. –કરવી =માટીથી સપાટી કરવી. સૂંઢાળી
લખવી = મરણસ્થાનનું નિર્માણ કરવું. -ખણવી, ખેતરવી = =શરમની એવી ચેષ્ટા કરવી; શરમાવું; નીચું જેવું (૨)આળસુપણાની એવી ચેષ્ટા કરવી.-ઘાલ્યા ! = ભાંય નાખ્યા ! ‘મુઆ’ એ અર્થની છેાકરાને વડીલ સ્ત્રીની ગાળ. નંખાવું =મરવા પડવું (ર) બહુ ભૂખ લાગવી. નાખવું = મરનારને ચેાકે ઉતારવા.
—નાખ્યા! =જીએ ભેાંય ઘાલ્યા ! –પર પગે ન મૂકો-ગર્વ કે મિર્ઝાજના પાર ન હોવે. -ખરાબર કરવું, ભેગું કરવું = મારી મારીને સુવાડી દેવું(૨)જમીનદોસ્ત કરવું. “ભરવી =કેાગટ કેરા ખાવેા. –ભાગવી = ચામડી કાવાવાથી સડી જવી. -ભારે પઢવી (નાસતાં) = નાસી પણ ન જઈ શકાય એવી રીતે ઘેરાઈ જવું; મુશ્કેલીમાં સપડાવું. “માં ઊગવું, હાવું = ઊગતી ઉંમર હાવી (નાની ઉંમર છતાં યુક્તિમાજ કે તરકટી હોય તેને માટે ખેલાય છે.) “માંથી ભભૂકા નીકળ વે! – અણધારી જગાએથી હુમલા થવા (૨) એકાએક લડાઈ જાગવી (૩) એકાએક સળગી ઊઠવું; એકદમ ક્રોધાવેશ પ્રગટવેા. –માં પગ હોવા = જુએ ભેાંયમાં ઊગવું (૨) ખૂબ કપટી ને રહસ્યવાળા હોવું. –માં પેસતું જવું=ઠીંગણું રહેવું; મર વધવા છતાં ઊંચું ન વધવું. “માં પેસવું = ખૂબ શરમાવું; લાજવું. −માં મૂળિયાં હાવાં = બહાર ન દેખાય પણ અંદરખાનેથી ખૂબ પાકું હોવું. –સૂંઘવી = મરવાની અણી પર આવવું. ભેાંયે ઉતારવું, નાખવું, લેવું=ચેાકે ઉતારવું; મરવાની તૈયારી હોવી. બાંયે પઢવું = મરવાની તૈયારી પર હાવું; થાકને લીધે જમીન ઉપર લાંબા થઈ સૂઈ રહેવું.] ૦આમલી, આંબલી સ્ક્રી॰ એક વનસ્પતિ. ૦આવળ પું; સ્રી॰ એક વનસ્પતિ. ૦ઈક સ્ત્રી॰ એક વનસ્પતિ. ૦કંદ પું॰ એક વનસ્પતિ અને એને કંદ. ૦કાંસકી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ. કાળું ન॰ ભેાંકાળું; એક જાતનું કંદ; વિદારી કંદ.
ચંપા હું એક ાતના ચંપા. જાળવણી સ્ત્રી જમીનને (ધાવાણ ઇ૦ થી) ાળવવી તે; ડૅાઇલ કૅન્ઝર્વેશન,’ તરવડ સ્ત્રી॰ સેાનામુખી. તિળયું ન॰ ધરને છેક નીચે ભાગ. ૦પત્રિકા શ્રી॰ જમીન પર લખેલી (માહિતી ઇની જાહેરપત્રિકા. ભડાકા પું॰ ભેય પર અફાળાને કેાડાતું એક દારૂખાનું. ભાઠું ન॰ ભેાંચ કે ભાડું; જમીન. ૦ભાડું ન૦ જમીનનું ભાડું કે મહેસૂલ(૨)સ્મશાનમાં ખાળવાની જગાનું ભાડું. ॰રસે પું॰ લાપણના પાપડાના રસ. ૦રીંગણી સ્ત્રી॰ એક વનસ્પતિ, ન જમીનની અંદર કરેલું ઘર(૨)ભેાંયની અંદર કરેલા રસ્તા. [બાંયર માં રાખવું = અત્યન્ત ગુપ્ત રાખવું –સંતાડી રાખવું.] શિ(-શીં,-સિ,-સીં)ગ સ્રી મગફળી
[ મઉ
ન
ભોંયું વિ॰ ભામિયું; માહેતગાર. –યા પું॰ ભામિયા ભોગોલિક વિ॰ [H.] ભૂગોળ સંબંધી ભાડું ન॰ [સર॰ હૈં. માઁડી] આબુના ભાલ ભૌતિક વિ[ફં.] પંચમહાભૂત સંબંધી -તેમનું બનેલું; સ્થૂળ; જડ (૨) ભૂતયાને સંબંધી, વિદ્યા સ્ત્રી॰ ભૂતપ્રેત સંબંધી વિદ્યા (૨) ભાતિકશાસ્ત્ર. શાસ્ત્ર ન॰ ભાતેક પદાર્થાંને લગતું શાસ્ત્ર; ‘ફિઝિકસ’. શાસ્ત્રી પું॰ ભાતિકશાસ્ત્ર જાણનાર ભામ વિ॰ [સં.] પૃથ્વી સંબંધી (૨) મંગળનું (૩) પું॰ મંગળગ્રહ (૪) મંગળવાર (૫) સાટોડીના છેડ. વા(૩)ર પું॰ મંગળવાર
ભૌમિતિક વિ॰ [સં.] ભૂમિતિનું; ભૂમિતિને અંગેનું ભ્રમ પું॰ [સં.] સંદેહ (૨) ભ્રાન્તિ(3) ગોળ ફરવું તે. [–ભાગવેા =સંદેહ કે ભ્રમ દૂર કરવા કે થવે.] ૦ણુ ન॰ કરવું – રખડવું તે (૨) જીએ ભ્રમ (૩). ૦ા સ્રી॰ ભ્રમ; ભ્રાંતિ. બુદ્ધિ સ્ત્રી॰ ભ્રમમાં પડેલી – ભ્રમિત બુદ્ધિ
ભ્રમર પું [સં.] ભમરા
|
શ્રમિત વિ॰ [સં.] ભ્રમ પામેલું; ભ્રમમાં પડેલું
ભ્રષ્ટ વિ॰ [સં.] ઊંચેથી પડેલું (ર) પાપી; દુરાચારી (૩)અપવિત્ર થયેલું. તા સ્ત્રી. –ા વિ॰ સ્રી. -ષ્ટાચાર પું॰[+આચાર] ભ્રષ્ટ વર્તન; દુરાચાર; પાપ. -ષ્ટાત્મા પું[+ આત્મા]ભ્રષ્ટ –પાપી કે દુરાચારી માણસ
ભ્રંશ(“સ) પું॰ [સં.] નીચે પડવું તે; અધઃપાત ભ્રાજવું અક્રિ॰ [તં. ગ્રાન] ોભવું; પ્રકાશવું(૫.) ભ્રાત, શ્વેતા [સં. ગ્રાતૃ] પું॰ ભાઈ. -તુજ પું॰ ભત્રીને. —તૃક્તયા સ્ત્રી॰ ભાભી. -તૃતા સ્રી॰, -તૃત્વ ન॰, “તૃભાવ પું॰ ભાઈચાર. –તૃભક્ત વિ॰ ભ્રાતૃભક્તિવાળું. “તૃભક્તિ સ્રી ભાઈ પ્રત્યેની ભક્તિ – હેતપ્રીતિને ભાવ
ભ્રામક વિ॰ [સં.] ભમાવે – ભ્રમમાં નાખે એવું
ભ્રામર ન॰ [તું.] ગોળ ગોળ ફરવું તે; વમળ; ભમરી (૨) ચકરી આવવી તે (૩) મધ. –રી શ્રી॰ (સં.) એક દેવી ભ્રામરી સ્ક્રી॰ [સં.] (સં.) પાર્વતી
ભ્રાંત વિ॰ [સં.] ભ્રમિત; ભ્રાંતવાળું. “ત,−તિ [સં.]સ્રી॰ ભ્રમ; માહ; ખોટા ખ્યાલ; ખોટું જ્ઞાન (૨) શક; અંદેશ. -તિકર, -તિકારક વિ॰ ભ્રાંત ઉપજાવનારું, –તિમત પું॰ એક અલંકાર, જેમાં બે વસ્તુ વચ્ચેના સામ્યને લીધે એકબીજામાં ભ્રાંતિ થાય છે
બ્રૂ સ્ત્રી; ન૦,
(–ની) સ્ક્રી॰ [સં.] બધું; ભમ્મર ભ્રૂણ હું॰ [સં] કાચે! ગર્ભ. હત્યા સ્ત્રી॰ ગર્ભની હત્યા; ગર્ભપાત કે રહેનારા કરવે તે (એક મહાપાપ) ભ્રભંગ, બ્રશિંકાર પું॰ [É.] ભતાં ચડાવવાં તે
મ
આપું [.] ૫ વર્ગના અનુનાસિક. ૦કાર પું॰ મ અક્ષર કે ઉચ્ચાર. કારાંત વિ॰ છેડે મકારવાળું. ભ્ભા પું॰ મકાર મ પું॰ સંગીતના મધ્યમ સ્વરના સંકેત (૨) અ॰ [ત્રા. (સં. મા)] મા; નહિ
અઉ વિ॰ [ફૈ. મગ] ઘણા દિવસનું ભૂખ્યું; ભૂખથી ટળવળતું

Page #682

મઉડાવેડા ]
(૨) [ત્રા.; (સં. મૃત્યુ); [.] પેાચું (૩) કંસ(૪) પું॰ ભૂખ્યા અને દુઃખી લેાકેાનું ટાળું. [~થવું =ઃખાવું; નમવું (૨) કંગાળ થયું (૩) કંસ થવું (૪) દેરાવું; આગળ જવું.] ૦ડાવેઢા પું ભિખારીવેડા, હું વિ॰ મ; ભૂખ્યું
ભકતબ સ્ત્રી॰ [Ā.] નિશાળ
મક(-ગ)તું વિ॰ જીએ મળતું. -તાશ સ્ત્રી॰ મકતાપણું મકતા પું॰ [4.] ગઝલની છેલ્લી ટૂંક મક(-)દૂર સ્રી॰ [મ.] જુએ મગદૂર
|
મકનું વિ॰ [સર૰હિં. મધુના; હું. મનાશા = હાથણી] મસ્ત; મનસ્વી. [મકને હાથી = મદમસ્ત હાથી (૨) કલ્યામાં ન રહે તેવા છકી ગયેલા આદમી (૩) ઢગણા ને ભરાવદાર આદમી.] મકબરા પું॰ [4.] કખરસ્તાન (૨) રાન્ઝે મકર પું॰ [4. મળ] મક્કર, છળકપટ; કેલ. જના સ્રી [I. જ્ઞાન] સ્ત્રી સ્ત્રીચરિત્ર; સ્ત્રીએ ને પ્રપંચ. ૰માજ વિ॰ કાવતરા ખાર; દગાબાજ; કપટી
|
મકરે પું॰ [સં.] મગરમચ્છ (૨) જી! મગર (૩) દશમી રાશિ ૦૩ શ્રી॰ એક જાતની માછલી. કેતન, કેતુ, ધ્વજ સું૦ (સં.) કામદેવ. રાશિ સ્ત્રી॰ મકર; દશમી રાશિ વૃત્ત ન વિષુવવૃત્તની ક્ષણે લગભગ ૨૩૫° અક્ષાંશનું વૃત્ત -- વર્તુલ; ‘ટ્રાપિક ઑફ કૅપ્રિકૉર્ન’. સંક્રમણ ન, સંક્રાંતિ સ્ત્રી॰ સૂર્યનું મકર રાશિમાં જવું તે; ઉત્તરાયણ [ઉપરથી ] ચરબી; તોફાન મકરકૂદી સ્રી [મકર (સં. મ = વાંદરું)+ કૂછ્યું ? કે . મઝ મકર કેતન, કેતુ નુ ‘મકર’માં મકરજના સ્ક્રી॰ જુએ ‘મકર’માં સકરબાજ વિ॰ જુએ ‘મકર’માં
મકર પું॰ જી મકબરા
મકરરાશિ સ્ત્રી, મકરવૃત્ત ન॰ [સં.] જુએ ‘મકર’માં કરવા પું॰ શેરડીના ટુકડા; ગડવે (પ્રાયઃ બ૦૧૦માં વપરાય છે) મકર-સંક્રમણ, મકરસંક્રાંતિ જીએ! ‘મકર’માં [કોકિલ મકરંદ પું॰ [સં.] ફૂલનું મધ (૨) ફૂલની રજ (૩) ભમરો (૪) મકરાકર પું॰ [સં.] સમુદ્ર
મકરાકાર, મકરાકૃત વિ॰ [સં.] માછલીના આકારનું મકરાણી પું૦ સિંધની વાયવ્યે આવેલા મકરાણ દેશના રહેવાસી (૨)વિ॰ મકરાણનું કે તેને લગતું
મકરાર્ક પું॰ [સં.] મકર રાશિને સૂર્ય
મકરી સ્ત્રી [સં.] મગરની માદા, મગરી
મકલાનું અક્રિ॰ [સં. મુર્ પરથી ] મલકાવું; સ્મિત કરવું (ર) ક્ખ હરખાયું. -વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક) મકવાણે પું॰ એ નામની એક જાત કે અટકને માણસ મકસદ સ્ત્રી॰ [મ.] મુરાદ; ધારણા
૬૩૭
મકસૂદ અ॰ [Ā.] જાણી જોઈ ને; હેતુપુરઃસર મકાઈ સ્ક્રી; પું॰ [સર॰ હિં. ના; મેં. ના, મ] એક અનાજ. ડોડા, દોડા સું મકાઈ ના ડોડો [દાણી (૨) ઇજારદાર મકાત સ્ત્રી॰ [મ. મુન્નાતિ] દાણ; જકાત(૨) ઇજારા. –તી પું॰ મકાન ન॰ [.; સર૦ મ. માળ; હિં.] ઘર; ઇમારત. ૦ભાડું ન॰ મકાનનું બારું. માલ(-લિ)કી શ્રી॰ મકાનની માલકી, માલિક પું૰ મકાનના માલિક કે ગી; ઘરધણી

[ મગજ
મકાયતું વિ॰ જુએ મલકાતું
મકાર પું॰[સં.] મણની સંજ્ઞા (વેપારીમાં)(૨)જુએ ‘મ’માં, રાન્ત વિ૰ જુઓ ‘મ’માં [‘મંકાડી’માં મકાડી, –ડા પું॰ [વે. મોટ; હિં. મજોલા; મ. મોટા] જી મક્કમ વિ॰ [બ.મુહ મ] દૃઢ. ૦તા સ્ત્રી૦, ૦૫ણું ન૦ મક્કર પું [ન્તુએ મકર; સર॰ fö.] છળ; કપટ; દગા મક્કલ ન॰ [i.] પ્રસૂતાના એક રાગ
[(અરબસ્તાનમાં)
મક્કા ન૦ [4.] (સં.) એક નગર – મહમદ પેગંબરનું જન્મસ્થાન મક્કાર વિ॰ [ત્ર.] કપટી; દગાખાજ
ભક્તો પું॰ [બ, બ] ઇજારા; ફેંકા પક્ષિ(ક્ષી)કા સ્ક્રી॰ [સં.] માખ મખ પું॰ [સં.] યજ્ઞ
ન
મખમલન॰; સ્ત્રી॰ [મ.]એક ન્તતનું રેશમી કાપડ. --લિયું ઇંદ્રગોપ વડું. -શ્રી વિ॰ મખમલનું (ર) મખમલ જેવું (૩) સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
મસૂર પુ॰ [મ.] દારૂ પી ગાંડો બનેલે મધ્યાંતર ન૦ [તું. મિષાંતર] નિમિત્ત; બહાનું મખિયરડું, મખિયારું
ન૦ [ત્રા. મહિમા (સં. મક્ષિhl)] ઘેાડાની આંખ પર માખીઓ એસતી અટકાવવાની લટકતી દારીઓવાળી પછી [વાળું વસ્ત્ર – એક શણગાર બળદના કપાળે બંધાતું ભરત
મખિયાણું ન॰ જુઓ મિખયરડું] મખિયા ન॰ જુએ! મખયરડું મખ્ખીચ્સ વિ॰ [હિં.] કંસ
મગ પું॰ [કા. (સં. મુર્l)] એક કઠોળ. [મગ કંસાર બાફણાં = જીએ મગમાણાં (૨). મગનું નામ મરી (ન દેવું, પાડવું)= ખેલવું નહીં (યુક્તિ ખાતર કે કંઈ રહસ્યથી). –ને અડદ ભેગા ભરડવા = ખીચડા કરવા; જેમ આવ્યું તેમ ખોટું – સેળભેળ બેલવું. (અમુક પાણીએ)ભગ ચઢવા = કામ પાર પડવું. (મેામાં) મગ મેરવા, ભરવા=(બાલવું ઘટે છતાં) ન ખેલવું; મૌન ધારણ કરવું. (-ના) મગ વેરાઈ જવા = મતિયા મરી જવા (૨) ખિલ ખિલ હસી પડવું.] બાફણાં ન૦ ૦ ૧૦ મનમાં ને મનમાં મંઝાવું કે બળવું તે (૨) રિસાવું કે અણુમના રહેવું તે (૩) લાકડાં છાણાં કરાંઠી વગેરે ખળતણ
મગ પું॰ [ત્રા. ૪૫ (સં. માર્ચ)] માર્ગ (૫.)(૨) સ્ત્રી॰ [દ્દે. મા, મ] ખાજા; તરફ (૩) અ॰ ભણી; તરફ [એક મીઠાઈ મગજ પું॰ [સર૦ હિં. માવ (સં. મુદ્દા = મગ)] ચણાના લેટની મગજ ન॰ [ીં. મન; સર૦ મ.; હિઁ.] ખાપરીની અંદરને નરમ ભાગ; ભેજું (૨) પું॰ ફળની મીજ. [−ઉપર છારી વળવી= મગજ ખહેર મારી જવું. ઊંધુંચતું થઈ જવું = બુદ્ધિ ઠેકાણે ન રહેવી. –કહ્યું કરતું નથી = બુદ્ધિ ચાલતી નથી (૨) મગજ ભમે છે (૩) મિજાજ જાય છે. –ખસી જવું = ગાંડા થઈ જવું. -ખાવું, ખાઈ જવું = માથાફેાડ કરાવવી; કંટાળા આપવા. “ચસકી જવું= ગાંડા થવું. −ઠેકાણે ન હોવું = વ્યગ્ર કે ગુસ્સે હોવું (૨) ગાંડપણ હાવું; ભાન ખસી જવું. મગજનાં બારણાં ઊઘડવાં = અલ આવવી; ગમ પડવી. મગજનું ખસેલું, ચસકેલું =ગાંડું, મગજનું કરેલું, ફાટેલું ઉ ંમલ; ભારે મિજાજી, મગજનું માખણ કરવું, મગજના ખીમે કરવે=મગજને ખૂબ ત્રાસ આપવા;

Page #683

મગજતરી]
૬૩૮
[મછીખાનું
ભારે મગજમારી કરવી. પાકી જવું = માથાફેડથી કંટાળવું; | મગિય પુત્ર [મગ' ઉપરથી ] એક જાતને પથ્થર; મજિયો માથામાં દુઃખાવો થવા આવો. -ફરવું, ફરી જવું = ક્રોધ, તાપ | માગી સ્ત્રી [‘ભગ’ ઉપરથી] એક વનસ્પતિ (૨) ઝીણા દાણાના મગ કે ગુસ્સાથી માથું ભમી જવું. -વું = મગજને કંટાળો - શ્રમ મગે હું નવ [મગ” ઉપરથી] મગનું ગેતર આપવાં. –બહેર મારી જવું = મગજ શુન્યવત્ – જડ થઈ જવું | મગ્ન વિ. [સં.) તલ્લીન; ગરક થયેલું (૨) મગન; રાજ વિચારશક્તિ હણાઈ જવી. –ભમી જવું =વ્યગ્રચિત થઈ જવું; મઘમઘ વિ. મઘમઘતું; મહામહ બુદ્ધઠેકાણે ન રહેવી. –માં આવવું, ઊતરવું = ધ્યાનમાં આવવું; મઘમઘવું અટકે. [પ્ર. મઘમ] ખુશ ફેલાવી; મહેકવું સમજાવું. -માં ઠસવું, બેસવું =બરાબર યાનમાં આવવું – | મઘમઘાટ પુંમધમવું તે. –વવું સાકે નું પ્રેરક વસી જવું. –માંથી ખસવું = ભૂલવું કે ભુલાવું. –માં પવન મઘવા ૫૦ [.] ઇદ્ર. રિ [+ અરિ], રિપુ છું. (સં.) ઇદ્રને ભરાવે = મિજાજ વધી જ. –માં રાઈ હોવી = મિજાજ કે શત્રુ ઇદ્ર જતા
[ કરેલી ઓરણી.] અભિમાન હવાં.] તરી સ્ત્રી[. મન + તરી.(તર કરનાર)] | મઘા સ્ત્રી [સં.] દસમું નક્ષત્ર. [-ની એરણ = મા નક્ષત્રમાં વસાણામાં નંખાતાં અમુક મીજવાળાં બીજ. ૦દળ ન મગના મચક સ્ત્રી [. મન (સં. મરન)? સર૦ fહ.) 'પાછું હઠવું - લોટનું બનાવેલું દળ – એક મીઠાઈ. ૦મારી સ્ત્રી. માથાફોડ. ડગવું તે. [આપવી =નમતું આપવું, પાછું હઠવું.)
શક્તિ સ્ત્રી મગજની શક્તિ; બુદ્ધિશકિત -જિયું નવ મગજને મચકણિયું નવ [જુઓ મચકો] કોકરવું (૨) વેિ તે નામની પુષ્ટિ આપનાર એક વસાણું
વાણિયાની નાતનું. – પં. એ જાતને વાણિયે મગજ સ્ત્રી [સર૦ હિં, મ.] જુએ મુગજી. ૦દાર પવે મગ જીવાળું ! મચકારવું સક્રેટ જુઓ માંચકારવું. [મચકારાવું અક્રેટ મગ પું[‘મગ” ઉપરથી ] ગુલબાસનું બી
(કર્મણિ). –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] [તે [મારો ] મગણું છું. [સં.] ત્રણ ગુરુ અક્ષરને ગણ [જેવું = સુર૭.] | મચકારે ૫૦ [મચકારવુંઉપરથી] આંખ મીંચવી (ઉધાડવી) મગતરું ન. [પ્ર. મસા (સં. મરા)?] મરછર; ડાંસ. [મગતરા | મચકાળું ન૦ [મચ પરથી] લટકાળું [ લટકે; લહેકે મગતું વિ૦ [સં. મુરૂ કે પ્રા. મHI (સં. મા)?] મકતું; મોકળું; ] મચકે ૫૦ [2. મ (૪. મ) = ગર્વ કરો કે જુઓ ‘મચક] પહોળું; છૂટાશવાળું. -તાશ સ્ત્રી મકતાપણું
મચકે ! [જુએ મચકે] ડેલે; હડસેલે (૨) તિરસ્કાર (૩) મગદળ ૫૦; ન[મગ +દળ; હિંમ] મગના લોટને લાડુ(૨) સ્ત્રી મચડાવું અમળાવું છે કે તેથી (અંગનું) ઊતરી જવું તે. ૫૦ [સં. મુરાર] મગદળિયે. ૦૬ સક્રિઢ કચડી નાખવું. -ળિયું [-આવવી, –આવી = મચડાવું.] વિ૦ મગદળવાળું (૨) મગદળ ભાવતું હોય તેવું (૩) ન૦ મગ- મચકડવું સક્રિ. [જુએ મચકેડ] મરડવું; આમળવું. [મચકેદળિયે. –ળિયે મું. કસરત માટે હાથથી ફેરવવાની લાકડાની | હાવું અટકે. (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] બનાવટ કે વસ્તુ
| મચડવું સક્ર. [પ્રા. 3 (સં. મૃ4) મસળવું કે ફે. મઢ મગદૂર સ્ત્રી [જુઓ મકદૂર, સર૦ હૈ.; મ.] તાકાત (૨) હિંમત | (ચ ળવું)] મરડવું; આમળયું (૨) મસળવું [મચડાવું અકિંગ મગન વિ૦ [જુઓ મમ્ર] રાજી (૨) ૫૦ (ચ.) [.. મX (સં. (કમૅણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).]
[છબાવવું મા)] માગ; મગ
[એક શીંગ; યશીંગ મચમચાવવું સકૅિ૦ મચકારવું; મટમટાવવું (૨) [રવ૦] છબમગફળી સ્ત્રી [સર૦ Ëિ. Áી ; મ. મુવી ) તેલી બીની મચવું અશકે[સં. મન, પ્ર. મન્ન = ડૂબવું; લીન થવું. હિં. મગબાફણાં નબ૦૧૦ જુઓ ‘મગમાં
મવના; મ. મળ] સમાઈ જવું (૨) તલ્લીન થઈ જવું; મંડવું મગમારી સ્ત્રી, એક પીળી માટી
(૩) જામવું; જેસમાં આવવું (જેમ કે, તોફાન) મગમાળા સ્ત્રી [મગ માળા] મગ જેવડા સેનાના મણકાની માળા મચાણ પુત્ર એક રોગ મગર અ૦ [l.] પરંતુ
મચાવું અકેિ, –વવું સક્રિકેટ મેચનું ભાવે ને પ્રેરક મગર છું. [; (. માર)] એક જલચર પ્રાણી. ૦૫૭ ૫૦ મચિયેર સ્ત્રી, દરિયાકિનારે ઊગતો એક છેડ
એક જાતને માટે મરછ -- માછલું. ૦મસ્ત વિ૦ [+મસ્ય કે મ(-ચૈ)ડવું સક્રિ. (ચ.). મચઢવું સકે. (સુ.) [જુઓ મસ્ત?] હષ્ટપુષ્ટ; જોરાવર
[પશ્ચિમ દિશા મચડવું] મચડવું; મરડવું મગરિબ સ્ત્રી [મ.] સંધ્યાકાળ (૨) સાંજની નમાજ (૩) | મચ્છ ૫૦; ન૦ [4] માછવું (૨) મેઘધનુષ. [-તાણ = મેઘમગરિયું ન [“મગર” ઉપરથી] છાપરા ઉપર જવાનું બાકું (૨)વિ. ધનુષ્ય રચાયું, દેખાવું.] (૩) જુએ મસ્યાવતાર. -૨છાવતાર મગર જેવું (ખેટું, ઠગારું અર્થમાં આંસુ કે રુદન જોડે)
પું [+અવતાર] મચ્છ અવતાર મગરી સ્ત્રી મગરની માદા (૨) [સર૦ ૫.] ડુંગરી.-રે ૫૦ ડુંગરે | મછર ડું [સં. મલ્લર] ડાંસ (૨) મસર; તાર; ગુમાન [-ધર, મગરૂબ, -૨ [.] વિ૦ અભિમાની. -બી, -ની સ્ત્રી, અભિમાન રાખ = ગુમાન હોવું.] ૦દાની સ્ત્રી, મરછરને અટકાવવા મગસ ન૦ (ચ.) મગજ મીઠાઈ
કરાતી જાળીદાર કપડાની બનાવટ.[–બાંધવી,લગાવવી = પથારી મગસરાન છું. [T] (માંખ ઉડાડવાને) ; ચમરી
પર મચ્છરદાની ગોઠવવી.]. –રા વિ૦ સ્ત્રી(પ.) મસરવાળી મગ સ્ત્રી [બા. મા (સં. મા)] જગા
મચ્છરિયો એક પક્ષી મગાવવું સક્રિ., “માગવુંનું પ્રેરક (૨) મંગાવવું
મચ્છા મિ દોકડે શ૦ પ્ર. [જેન] જુઓ મિચ્છા મિ દુક્કડમ મગાવું અશ્કેિટ માગવું'નું કર્મણિ [જાતનું સુતરાઉ લગડું | મીછાવતાર ૫. જુઓ “મરમાં મગિયું વિ૦ [‘ભગ’ ઉપરથી] મગ જેવડું (૨) ન૦ સ્ત્રીઓનું એક | મછી સ્ત્રી, [જુઓ મચ્છ] માછલી. ૦ખાનું ન૦ મીબજાર

Page #684

મચ્છીબજાર]
૬૩૯
[મટુકી
(૨) મચ્છીમારનું રહેઠાણ ૦બજાર નવ માછલીઓનું બજાર મજાગરું ન [જુઓ મિજાગરું] બરડવું (૨) [લા.] ખૂબ કોલાહલનું સ્થાન. ૦માર ૫૦ માછી. મારી મજાત અ૦ (સુ.) સુધ્ધાં; પણ સ્ત્રી, માછલાં મારવાં – પકડવાં તે (૨) માછીનું કામ કે ધંધે. મજા(–ઝા)દારી, મજા-ઝા)નું જુએ “મજા –ઝા)માં વાઘ એક પક્ષી
[ કાંડે કે તેને પ્રદેશ | મારવાડે ૫૦ [૨. નાર + વડો] કબરસ્તાન મચ્છુ સ્ત્રી (સં.) સૌરાષ્ટ્રની એક નદી. ૦કાંઠે (૨) પું. તેને મજાલ સ્ત્રી [..] મગદૂર મછણ(ન) ૧૦ [૩. મૃરા કે મૃ1] જમ્યા પછી મેં સાફ કરવું મજિ-ઝિયા વિ૦ [. મન્સબાર (સં. મચ્છ) = વચ; મધ્ય] તે – આચમન કરવું તે; ચળું.[-લેવું = જમ્યા પછી માં સાફ કરવું | સહિયારું; પતિયાળું (૨) ન૦ ભાગિયાભાગ; ભાગીદારી. - - આચમન કરવું તે.]
સંયુક્ત વહીવટ મછરાવું અક્રિ. [મચ્છર પરથી] મચ્છર -- ગુમાનવાળું થયું મજિયે પું[જુઓ મગ] એક જાતને પથ્થર મછરાળ(–ળું) વિ૦ [“મછર ઉપરથી] મત્સર - મચ્છર વાળું | માજીક સ્ત્રી [. મનિષ્ઠા, કા. મંનિટ્ટ] એક વનસ્પતિનું મૂળિયું. ગુમાની; તોરી (૨) મરછરોથી ભરપૂર
–ડિયું વિ૦ મજીઠન રંગનું; પાકા લાલ રંગનું મછરું ન૦ [જુઓ મછર] મગતરું; ડાંસ. -રી સ્ત્રી નાનું મછરું | મજૂર ૫૦ [f. મન્નત્ર; સર૦ મ; હિં.] રોજિંદા દામ લઈ મછો પં. [સં. મરવા, સર૦ મ. મવે; હિં. મછવા] હોડી મહેનત કરનાર; શ્રમજીવી. ૦ણ સ્ત્રી મજુરી કરનાર સ્ત્રી. મજ સ. [જુઓ મુજ] (પ.) મારું [બીના; હકીકત ૦૫ક્ષ j૦ મજૂર વર્ગને (રાજકીય) પક્ષ; “લેબર પાટ. ૦મહામજકૂર વિ૦ [..] સદર, આગળ જણાવેલું (૨) ૫૦ હેવાલ; જન, મંડળ ન૦, સંઘ પુત્ર મજૂરનું મંડળ; “ટ્રેડ યુનિયન.” મજદૂર ૫૦ [.] જુએ મજાર
૦વર્ગ ૫૦ મજાર કે શ્રમજીવીઓને વર્ગ કે સમૂહ. ૦વાદ ૫૦, મજનૂ વિ૦ [ગ, મનન] પ્રેમઘેલું (૨) ૫૦(સં.) ફારસી સાહિત્યમાં શાહી સ્ત્રી મૂડી નહીં પણ મજૂરીના પાયા પર – મજૂરવર્ગનું આવતો એક પ્રખ્યાત પ્રેમઘેલો માણસ
રાજ્ય કે સત્તા હોવી તે. ૦વાદી વિ૦ મજૂરવાદનું કે તેને લગતું મજબૂત વિ૦ [..] દઢ, હાલે નહીં તેવું (૨) સબળું શકિતવાળું કે તેમાં માનતું. –રિયાતી વિ૦ મજૂરીનું કે મજૂરીવાળું. –રિયાં (૩) સજજડ; સકસ (૪) નર; સહેજે તૂટે નહીં તેવું. -તાઈ, નબ૦૧૦ મજુર લેકે (તુચ્છકારમાં.). --રી સ્ત્રી, વૈતરું; મહે-તી સ્ત્રી મજબૂતપણું. [-આપવી = મજબુત કરવું.] નત (૨) તેના બદલામાં મળતું નાણું
[પટારો મજબૂર વિ૦ [..] નિરૂાય; લાચાર. -રી સ્ત્રી,
મજૂસ સ્ત્રી [સં. મન્ડનૂપા, કા. મંગુતા મટી (પૈડાંવાળી) પિટી; મજમલે અ૦ [મ, fમનુસ્મૃ] એકંદરે
અજે-છે) સ્ત્રીજુઓ મઝા. ૦દાર વિ૦ મજેનું. ૦દારી સ્ત્રી, મજમુ-મ) વિ[. મકમૂ] મજિયારું. ૦દાર ૫૦ [સર૦ | મજો. કનું વેિમનનું. –જે(–) સ્ત્રી મા મ. મનમૂ = જમીન ઉપર કર વસૂલ કરવાનો અધિકાર) પરગણાને | મ ન ન [.] ડૂબકી (૨) સ્નાન હિસાબ રાખનારે અમલદાર; હિસાબ તપાસનાર.(૨) ભાગીદાર | મજજા સ્ત્રી [.] હાડકામાંને મા -- શરીરની એક ધાતુ (૩) એક અટક. ૦દારી સ્ત્રી મજમુદારનું કામ અને હોદો મઝધાર સ્ત્રી [હિં, (સં. મચ્છ, બા. મન્ન) +ઘાર (સં.)] પ્રવાહની મજમૂન પં. [31.] વિષય; બીને
મધ્ય ધારા – ભરધારા મજરે અ૦ [.. મુન્ના] પેટે; સાટે. [-આપવું = હિસાબમાં ચુકતે મઝલું વિ૦ [પ્ર. મન્સિસ્ટ (સં. મfસ્થ)] વચલું; મધ્યનું ગણી આપવું. –પડવું ચૂકતે થયું; લેખે લાગવું, ગવાયું. મઝા ઐ૦, ૦દારી, નું જુએ “મજામાં –લેવું =હિસાબમાં ચૂકતે વાળી લેવું.]
મઝિયાર વિ૦ (૨) ન૦ જુએ મજિયારું મજરે પું[મુગ્ર] મુજ રે; સલામ. [-કર = સલામ કરવી.] મઝે, વદાર, વેદારી, ૦નું, – જુઓ “મજેમાં (૨) બદલ. [-આપ =બદલો આપવો.]
મટ સ્ત્રી- [જુઓ મટવું] જંપ; નિરાંત (૨) [સરવે હિં, મટન, મજલ સ્ત્રી [મ. મં ; સર૦ હિં. મ.] એક દિવસની મુસાફરી | (સં. મ.)] મટકે; રવાળે (૩) [f.] મટકું માટલું
જેટલું અંતર (૨) મજલપૂરી થાય તે ઠેકાણું; મુકામ(૩)મુસાફરી; | મટક સ્ત્રી- [જુઓ મટ] મટકે; ચાળે. -કાવવું સક્રઆંખ ટ. [–કરવી, કાપવી, ખેડવી, ખેંચવી, મારવી મુસાફરી | મટકાવી વાત કરવી
[માટલી; હાંલ્લી કરવી.]
મટકી સ્ત્રી, -કું ન [સર૦. મ; હિં. મટા , ૫. મe] મજલિસ સ્ત્રી. [A; સર૦ મ. મનÍ] મિજલસ (૨) સભા | મટકું ન૦ [સર૦ દ્િ. મટ, –I] આંખને પલકારે (૨)જુઓ મજલુમ પુત્ર [..] જુલમથી પીડિત – તેનું ભેગ બનેલ
મટકીમાં (૩) [] કાળમાં થતું એક જીવડું. – પં. ચાળે; મજલે પૃ. [મ. મંજ્ઞિ; મ. મન] માળ; મેડે
હાવભાવ; ચેષ્ટા મજહબ ! [મ.] ધર્મ; પંથ. -બી વિ૦ મજહબનું કે તેને લગતું મટન ન. [$ માંસ (ઘેટાંબકરાનું) [પલકારા મારવા મજા(-ઝા) સ્ત્રી [W. મજ્ઞા; સર૦ મે. મના] આનંદ; લહેર. | મટમટવું અ૦ ક્રિટ [સર૦ હિં. મટેવના] આંખ પલકવી; આંખે [–ઉઠાવવી, કરવી, માણવી, મારવી = આનંદ કરો – ભેગ- | મટમટાવવું સક્રિ[મટમટવુંનું પ્રેરક] આંખના પલકારા મારવા વવો. –પડવી = આનંદ થવો. માં રહેવું =મસ્ત – આનંદમાં | મટર ન૦ [fહ્યું,; સર૦ મે. માર] એક કઠોળ - વટાણા હેવું. –માં હેવું = બધી વાતે કુશળ હોવું; આનંદમાં હોવું.] મટવું અ૦ ક્રિ. [સર૦ સે. ઉમટ=મિટાવવું] દૂર થવું; ટળવું (૨)
દારી વિ૦ મજેદારી. નું વિ૦ આનંદ પડે એવું મને હર; ખાસું | રોગમુક્ત થવું; સાજું થયું. [મટાડવું સત્ર ક્ર(પ્રેરક)] મજાક સ્ત્રી [..] મકરી. -કી વિ૦ મફકીર | મટુકી સ્ત્રી, જુઓ મટકી (લાલિત્યવાચક)

Page #685

મટેડી]
૪૦
[મતમતાંતરક્ષમાં
મોડી સ્ત્રી[A. મટ્ટી (સં. મૃત્તિકા)] માટી
કુટિર, છાપરી; ઝુંપડી મહું ન [જુઓ મટેડી] માટી, કચરે વગેરે રદ્દી - કચરું.[ફરી | મણ ! [મ. મન્ન, હિં, મ.] ચાળીસ સેરનું તેલ. [મણનું પાંચવળવું = દબાઈ જવું; નિરર્થક જવું.)
શેર કરવું = ખૂબ મારવું. મણ મણની તળવી, સંભળાવવી મઠ ૫૦ સિર૦ મ; હિં. મોઠ] એક કઠોળ. [-ને છાંયડે = | = ભારે મટી ગાળ દેવી.] નહિ જે આધાર કે આશરે.] -કિયું ને તેના લેટની (પાપડ મણ- ૫૦ (સં. મગ] (પ.) મણિ (સમાસમાં), ૦૮ ૩૦ મણિથી જેવી) વાની. નડિયે મું. કપાસની એક જાવ
જડેલું. ૦ઝર, ધર પુત્ર મણિધર; નાગ મઠ પં. [સં.1 સાધુને આશ્રમ (૨) વિદ્યાનું મથક. -ઠાધિકારી, | મણકે ૫૦ [૩. મળિ; સર૦ મ. મળTI] વિહવાળા ગેળ દાણા -ઠાધિપતિ, –ઠાધ્યક્ષ ૫૦ મઠને વડો
(૨) અંકેડો. [મણુકા મકવા=માળાના દાણા ફેરવવા. મણકે મઠતાલ પું. [સર૦ મ. મઠ] એક તાલ (સંગીત)
P = વાતમાં નવી વાત વહેતી મૂકવી – ઉમેરવી.] મઠાધિકારી, મઠાધિપતિ, મહાધ્યક્ષ પું[સં.] જુએ “મઠમાં | મણ- ૦૮, ૦ઝર, ૦ધર જુએ “મણમાં મઠા(-)રવું સક્રિ. [વા. મટ્ટ, (સં. મૃg); સર૦ હિં, મઠોરના, | મણમણિયું વિ૦ [‘મણ” ઉપરથી] એક એક મણન: વજનવાળું મ. મઠાર ગંદવું (૨) ટીપીને કે વંદે ફેરવીને ઘાટદાર બનાવવું મણ સ્ત્રી [1.મળા (સં. મની)= ડું] ઊણપ, ખામી; ખેટ, (૩) ટાપટીપ કરવી (૪) મારવું, ટીપવું (૫) તૃપ્તિથી સ્વાદપૂર્વક ખાવું | [-રહેવી,-રાખવી] મઠાણે પું[‘મઠારવું' ઉપરથી] મઠારવાનું સેનાનું ઓજાર (સુ.) | મણરાજ ૫૦ (કા.) જુઓ માણારાજ મકર-છેરવું અક્રિ૦, વવું સક્રિ. “મડા(–)૨૩ીનું કર્મણિ | મણવું અ૦િ , -વવું સક્રિ. “માણવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક ને પ્રેરક
મણિ ૫૦ [સં.] કીમતી પથરે; રત્ન. ૦કણિકા, કણ સ્ત્રી મકિયું ન૦, - j૦ જુઓ “મઠમાં
| (સં.) કાશીને એક ગંગાઘાટ. ૦કાર . ઝવેરી. ૦ધર ૫૦ નાગ. મકેરણી સ્ત્રી જુઓ મઠેરવું] મઠેરવું તે (૨) રંદો (૩) સેનાનું | બંધ j૦ કાંડું (૨) એક છંદ. ૦મહત્સવ ૬૦ વર્ષ
એક ઓજાર. –ણું ન૦ કંસારાનું એક એજાર (વાસણના ગેબા ઊજવાત – હીરક મહોત્સવ, મંઢ૫ પૃ૦ શેષનાગને રહેવાનું ઉપાડવા વગેરે માટે)
[–વવું સક્રિ . (પ્રેરક).]. સ્થાન (૨) મણિ જડેલો મંડપ, અતિ સુશોભિત સ્થાન. ૦માલામઠેરવું સત્ર ક્રિટ જુએ મઠારવું. [મરાવું અ૦ ૦િ (કર્મણિ), (-ળા) સ્ત્રી હીરાની માળા કે હાર, ભુકા સ્ત્રી હીરાની વીંટી મકે [. મટ્ટ (ઉં. મૃE); સર૦ હિં; મઠા, --ટ્ટા] દહ ભાગીને | મણિયાર છું. [21. મણિયાર (સં. મળAIR); સર૦ મે. મખ્વાર] બનાવેલી જાડી છાશ (૨) તેની એક વાની
મનિયાર બંગડીને બનાવનાર એક જાતને માણસ - નવ મડદાલ વિ. [મડદું પરથી] જુઓ મુડદાલ
મણિયારને ધંધે મદદે ન હૈ. મહું, મા. મદ (સં. મૃત); ૧. મુર્ત] મુડદં; ! મણિયું રે [‘મણ' ઉપરથી] મણ વજનનું. – પુંડ મણ વજનનું શબ. [મદાના તાળવામાંથી લોહી ખાનારે = ઘણે કંજૂસ કાટલું [ઢીલ કરે = સખત મહેનત કરાવી; નસે ઢીલી કરી ને લેભી. મડદાની પેઠે વળગવું = મજબૂતીથી - મડાગાંઠની નાખવી.]
[કાટલું કે માપ રીતે વળગી રહેવું. મડદાને મઢળ બાંધવા = વૃદ્ધ સાથે કન્યાનું | મણીકું ન [મણ” ઉપરથી] નાને મણી. -કો ૫૦ મણનું લગ્ન કરવું. મર્દ ચીરવું = મડદું ચીરીને મરણને કારણની શોધ | -મત વિ. [સં.] નામને લાગતાં “વાળું' એવા અર્થમાં. ઉદાર કરવી; પોસ્ટમોર્ટમ'.]
[ હૃપુષ્ટ માણસ ‘નીતિમતુ' (સ્ત્રી –મતી) મઠો છું. [ઈ. મીરે ફે] કાસદને ઉપરી (૨) મેટે મલ્લ; જડે મત(ત,) સ્ત્રી +[જુએ મતિ] બુદ્ધિ (પ.)(૨) અ[દ્ધિ.] મા;નહિ મહ૫ પુંએક ભાજી
મત પૃ૦; ન૦ [.] અભિપ્રાય (૨) સંપ્રદાય (૩) હ; મમત મઠમ સ્ત્રી [છું. મેં મ] યુરોપિયન - ગેરી સ્ત્રી
(૪) પં. ચૂંટણી અંગે બતાવવામાં આવતે અભિપ્રાય; વાટ. મડાગાંઠ સ્ત્રી [મડું ગાંડ] છોડી છૂટે નહીં તેવી ગાંઠ. [-પડવી] [-આપ = અભિપ્રાય આપવો (૨) વોટ આપવો. –ઉચ્ચામરિયા એ નામની એક વાત કે તેવી અટક
ર = અભિપ્રાય કહે. -પડ = મત છે કે હોવો (૨) મહિયાં નબ૦૧૦ [‘મરડવું” ઉપરથી] મરડીને ઘાલવાનાં પિલાં મતદાન થયું. -પર આવવું, -બાંધ = અભિપ્રાય નક્કી કરે. કહ્યાં (૨) ઘૂંટણ (સુ.) [ભાગી જવાં = (માર કે આઘાતથી) -માં માર્યા જવું =મમતમાં ખેવું.-લેવા = “વોટની ગણતરીથી ટાંટિયા ઢીલા થઈ જવા; ચાલવાને અશક્ત થઈ જવું.]
અભિપ્રાય જાણ. -લે = અભિપ્રાય પૂછો.] ગણતરી મડું ન [ફે. મg, મા. મરઘ (સં. મૃતf)] મડદું. [મડાની પેઠે સ્ત્રી મત ગણવા તે. ૦દાન ન૦ મત આપવો તે. ૦દાનમથક = સજજડ રીતે (વળગવું).]
નવ મત આપવાની જગા; પોલિંગ બૂથ - સ્ટેશન’, દાર મઢ પું[વા. મઢ (સં. મઠ)] દરબારગઢને આગલે ઊંચા મેડા- ૫૦ મત આપવાના અધિકારવાળો. દારમંડળ ન૦ મતદારનું દાર ભાગ (૨) ડેલું (૩) પિળ (૪) માતાનું સ્થાન
મંડળ; ચૂંટણી માટે મતદારને નક્કી કરાત તકે - સમૂહ. ૦દારમઢવું સક્રિ. [૩. મઢિમ = મઢેલું; સર૦ હિં. મઢના; મ, મળી યાદી સ્ત્રી (મતદાનને લાયક) મતદારોની યાદી; ઇલેકટરલ રેલ'.
લપેટી કે આવરીને જડી દેવું (૨) [લા. છેતરવું; બનાવવું ૦૫ત્ર પું; નવ મત લખવાને કાગળ. ૦૫દ્ધતિ સ્ત્રી મતદાન મઢામણ ન૦, –ણ સ્ત્રી મઢવું – મઢાવવું છે કે તેની મજૂરી કરવા અંગેની પદ્ધતિ-રીતિ. ૦પેટી સ્ત્રી ચૂંટણીમાં મતપત્ર મહાવું અક્રિ, --વિવું સક્રેટ “મઢવું"નું કર્મણિ ને પ્રેરક નાંખવાની પિટી. ફેર, ભેદ ૫૦ મત ભિન્ન હોવા તે. ૦મતાંમઢી,-હૂંડી(-લી) સ્ત્રી [.. મઢી (ä. મઠિIT); સર૦ મ; હિં.] ]. તર પું; ન૦ મતની ભિન્નતા; મતભેદ. ૦મતાંતરક્ષમાં સ્ત્રી,

Page #686

મતલબ ]
જુઓ મતાંતરક્ષમા, વાદ પું॰ પેાતાના જ મત વિષેને આગ્રહ; મહીલાપણું. વાદી વિ॰ પેાતાના મતનું આગ્રહી મતલબ સ્ત્રી॰ [મ.] હેતુ; આશય (૨) ભાવ; તાત્પર્ય. -બિયું, -બી વે॰ સ્વાર્થી; પેાતાની મતલબ સાધનારું મતવાદ પું, –દી વિ॰ જુએ ‘મત’માં
મતવાલું વિ[ફે. મત્તવા; સર૦ હિં., મ. મતવા (સં. મત્ત ઉપરથી)] માઢેલું; મદમસ્ત (૨) નશામાં ચકચૂર; છાકટું મતસરવણી સ્ત્રી॰ [મત (મત્ત)+શ્રાવળી(સં.)]અષાડ વદ અગિચારરાથી શ્રાવણ સુદ ત્રીજ સુધીનું છેકરીઓનું એક વ્રત; મસવણી મતંગ, જ પું॰ [સં.] માતંગ; હાથી
મતંગો પું॰ એક માગણ ખાવાના વેશ
મતા સ્ત્રી॰ [4.; સર૦ હિઁ., મ. મત્તા] માલમિલકત; ઢાલત, દાર પું॰ [[.] ગામમાંથી સરકારને ભરણું ભરાય તેની સહીસાખ કરનારા. દારી સ્ત્રી॰ મતાદારપણું
મતાગ્રહ પું॰ [સં.] મતની જીઃ - આગ્રહ; મતવાદ. ~હી વિક
પેાતાના મતને આગ્રહ રાખનાર; મતવાદી
મતાંતર ન॰; પું॰ [સં.] અન્ય મત – પંથ. ક્ષમા શ્રી॰ અન્ય મતા માટે સહિષ્ણુતા; ‘ટૉલરેશન’. સહિષ્ણુ વિ॰ મતાંતર સહન કરનાર. મહિષ્ણુતા શ્રી॰ મતાંતરક્ષમા
૬૪૧
[ મઢ
મત્ક્રુષ્ણ પું॰ [સં.] માકણ [પું એક છંદ. ૦મયૂર પું એક છંદ મત્ત વિ॰ [ä.] મદ ચડયો હોય તેવું; ઉન્મત્ત; ગાંડું; મસ્ત, ગચંદ મત્વર્થક વિ॰ [ä.] (વ્યા.) ‘મત્’–‘વાળું’ના અર્થનું મત્સર પું॰ [સં.] ઈાં; અદેખાઈ (૨) મચ્છર; ગુમાન. –રી વિ॰ મસરવાળું. −રીકૃતા સ્ત્રી॰ ષડ્વગ્રામની એક મૂર્ચ્છના (સંગીત) મત્સ્ય ન॰ [સં.]માછલું (૨)પું॰(સં.)એક પ્રાચીન પ્રદેશ (રાજસ્થાનમાં જયપુર આસપાસનેા), ૦ઉદ્યોગ પું૦ માછીમારને! – માછલાં પકડવાને ઉદ્યોગ. ગંધા સ્ત્રી (સં.) સત્યવતી; શાંતનુની પત્ની. રંગ સ્ત્રી॰ એક પક્ષી. વેધ પું॰ માછલીના નિશાનને અમુક રીતે વીધવાના – ધનુર્વિદ્યાના એક પ્રયોગ કે તેની ક્રિયા, -ત્સ્યાવતાર પું॰ [+ અવતાર] વિષ્ણુને પહેલા અવતાર. -ત્સ્યાસન ન૦ [+આસન] યોગનું એક આસન. –ત્સ્યેન્દ્રાસન ન॰ [ + ઇંદ્ર + આસન] યોગનું એક આસન. –ત્સ્યોદ્યોગ પું જુઓ મત્સ્ય-ઉદ્યોગ. -āાદર વિ॰ [+ઉદર] માછલી જેવા પાતળા પેટવાળું. –āદરી સ્ત્રી॰ (સં.) ત્રુએ મત્સ્યગંધા મથક ન॰ [ત્રા. મત્સ્યા (સં. મસ્ત); સર૦ મ.] મુખ્ય સ્થાન મથન ન॰ [i.] વલાવવું તે (૨) માથાકુટ; ગડમથલ; મહેનત. –નાચલ(−ળ)પું [+ સં. બન્ન∞](સં.) મંદર પર્વત (સમુદ્રમંથનને રવૈયા).–ની શ્રી વલેણાની ગાળી મથરાવટી સ્રી॰ જીએ માથાવડી
|
મતાતીત વિ॰ [સં. મત+અતીત] (ધારાસભાના) મતથી પર - તેની સંમતેિને અવલંબતું કે આધીન નહિ એવું; ‘ચાર્ડ’(ખર્ચ) મતાદાર પું, –રી સ્ત્રી॰ જુએ ‘મતા’માં મતાધિકાર પું॰ [સં.] ચૂંટણીમાં મત આપવાના અધિકાર, –રી વિ॰ મતાધિકારવાળું [સંમતિની જરૂરવાળું; ‘વેટેડ' (ખર્ચ) મતાધીન વે॰ [મું. મત + અધીન] (ધારાસભાના) મતને વશ – મતાભિમાન ન૦ [સં.] પેાતાના મત માટેનું અભિમાન. –ની વિ॰ મતાભિમાનવાળું [ ખાધેલપીધેલ ડીસે મતારી (મ' ?) પું॰ [સં. મત્તર; સર૦ મ. ન્હાતારĪ] ડેસેા કે મતાલા પું॰ [મત્ત' ઉપરથી] આળસના કસમે ડા
[અ॰ક્રે॰ મહેનત કરવી મથવું સક્રિ॰ [તં મચ્; સર૦ મ..મયળ; હિં.'મયના] વલાવવું (૨) મથામણુ સ્ત્રી [‘મથવું' પરથી] મથન; મથવું તે (૨) મહેનત મથામથી સ્ક્રી॰ વારંવાર કે અનેકે મથામણ કરવી તે મથાવટી સી॰ જુએ માથાવટી
મથાળું અક્રિ॰, “વવું સક્રિ॰ મથવું’તું કર્મણિ ને પ્રેરક મથાસરું ન॰ [‘માથું’ ઉપરથી] શિરોવેન; પાઘડી મથાસરા પું૦ [‘મથાસરું' ઉપરથી] તાડો તોડાય નહીં તેવા સંબંધ (જડાવે.)
=
મથાળી સ્ત્રી॰ [‘મ શું’ ઉપરથી] પાધડી. −ળું ન॰ [સર॰ મેં. મય∞ા] ટોચ (૨) લખાણનું માથું-શીર્ષક (૩) પાઘડી (૪) અંદાજ; આશર. [આપવું,કરવું = લખાણનું મથાળું બાંધવું. -ઘાલવું, પહેરવું=પાઘડી માથે મુકવી. -બાંધવું=માથા દીઠ લેણદેણ ડરાવવું(૨) લખાણનું શીર્ષક લખવું કે ઠરાવવું(૩)અંદાજ કરવા (૪)મહત્ત્વના ભાગ લખી નાખવે.] [સાર
મથિતવિ॰ [સં.] વલોવેલું. “તાર્થે પું॰ [+ અર્થ] નવનીત; નિચે ડ; મથુ(-થૂ )રા સ્ત્રી; ન॰ [i.] (સં.) હિન્દુનું એક તીર્થ મરિયું ન॰ [‘મથુરા' ઉપરથી] (ચ.) (ઐઢ સધવાની) એક
જાતની સાડી
મઘેટી સ્ક્રી॰ [‘માથું’ ઉપરથી] ઢોરના શિંગડાના મૂળમાંના લાગ (૨)સાલ્લાના માથા આગળના ભાગ ઉપર ચીકટના કે વપરાશના ડાઘ પડે તે; માથાવડી. (પઢવી) [માપ મથાડું ન॰ માણસની ઊંચાઈ જેટલું (ઊંડાણ); માથાડું (૨)તેટલું મથેામથ અ॰ માથા સુધી પૂરું ભરેલું; લેાછલ મદ પું॰ [સં.] કે, કેફની ખુમારી (ર) ગર્વ; તેાર (૩) હાથીના ગંડસ્થળમાંથી ઝરતા રસ. [--ઊતરવેશ = કૈફ કે ગર્વ દૂર થવાં. -ચઢવા = ગર્વ કરવા. –માં આવવું = ગર્વિષ્ઠ થવું (૨) તેાફાને ચડવું (૩) (હાથીનું) એવી અવસ્થામાં આવવું કે જ્યારે તેના
મતાંધ વિ॰ [સં.] પેાતાના મત પાછળ અંધ બનેલું. તા સ્ત્રી॰ મતિ સ્ત્રી॰ [સં.] બુદ્ધિ. [-કરવી = બુદ્ધિ કરવી; વિચાર કરવા. -બગડવી = બુદ્ધિ ભ્રષ્ટ થવી. –સૂઝથી = વિચાર સૂઝવા.] ૦ગતિ સ્ત્રી॰ મતિની ગતિ; સમબુદ્ધિ અને પહેાંચરાતિ. ૦ભેદ પું॰ મત કે મતિમાં ભેદ કે ફરક; બુદ્ધિભેદ. ૦ધીર વિ॰ ધીર મતિ - બુદ્ધિવાળું, બ્રમ પું જુએ બુદ્ધિભ્રમ. મંદ વિ॰ મંદ મતિનું. માન વિ॰ બુદ્ધિમાન, મૂઢ વિ॰ મૂઢ મતિવાળું મતિયું વિ॰ [‘મત’ ઉપરથી] પોતાના મતને છેડે નહિ તેવું; હઠીલું,
યે હું મતિયા નામે પંથને તે પંથની એક જ્ઞાતિના માણસ -મતી વિ॰ સ્રી॰ [સં] ‘મત્’નું સ્ત્રી॰ રૂપ (જીએ ‘મત્’) મતી સ્ત્રી॰ [[.] વણાટમાં કપડાના પના સરખા તણાઈ ને રહેવા માટે આરવાળી લાકડીની રખાતી યાજના
મતી ન॰ [સર॰ હિં. મીરા] ચીભડું
મતીલું વિ॰ [‘મત’ ઉપરથી] મતિયું; હઠીલું
મતું ન॰ [‘મત’ ઉપરથી] શાખ કે કબુલાતની સહી. [~કરવું, મારવું = સહી કરવી. ‘અત્ર મતુ તંત્ર સાખ’= દસ્તાવેજમાં દસ્તાવેજ કરનારે તે સાક્ષી રહેનારે સહી કરવાનું સ્થાન જણાવતા પ્રયેળ,] જો-૪૧

Page #687

મદઈ]
૬૪૨
[મધુરજની
ગંડસ્થળમાંથી મદ નામને રસ ઝરે.] ૦કલ વિ. મદથી ઉમર વિ૦ મનિવેધ કરના. ૦૫–પી) ૫૦ [.] દારૂડે, ૫ બનેલું. ૦ગળ ૫૦ હાથી, ગળત વિ. પં. ગંડસ્થળમાંથી વિ. સ્ત્રી [સં.] દારૂ પીનારી. ૦૫ાન ન૦ દારૂ પીવો તે. ૦૫ાની મદ કરતા હોય તેવો (હાથી). ૦ઘટ (બૅ૦) પંમોન્મત્ત. | વિ૦મદ્યપાન કરનાર.--ધાર્કj[ ]મદ્યનો અર્ક આહલ' ૦ઝર વિ. મદગળ. ૦ભર વિ૦ મદ ભરેલું. ૦મત્ત, મસ્ત, | મક પું. [.] સં.) (ભારત) એક પ્રાચીન પ્રદેશ, સુતા સ્ત્રી ૦માતું વિ૦ મદથી મસ્ત બનેલું; મમ્મત, લેખા પુત્ર એક (સં.) માદ્રી – પાંડુ રાજાની બીજી પત્ની છંદ. કલોલ વિ. મદમાતું. વિકાર પુત્ર કેફની ખુમારી; ઉન્મ- | મકાસી વેિ મદ્રાસનું (૨) પુત્ર મદ્રાસ તરફના પ્રદેશને રહેવાસી ત્તતા (૨) મદ ઝરે તે
(૩) નવ એક જાતનું લાલ કાપડ મદઈ પુત્ર [. મુદ્દ] દુશ્મન; મૂદઈ
મધ અe [મધ્ય’ પરથી; સર૦ મે, હિં] મધ્યમાં વચ્ચે (પ). મદનલ વે૦ જુએ “મમાં
દરિયે ૫૦ ભર ફિ; બરાબર દરેિ – તેને મધ્ય ભાગ. મદગર(–લ) ૫૦ +(પ.) જુઓ મગદળિયે
[મધદરિયે = અધવચ્ચે વચ્ચેવચ. ૦રાત સ્ત્રી અરધી રાત મદ ૦ગળ, ગળતે, ઘૂંઘટ, ૦ઝર જુએ મદમાં
મધ ન [. મધુ; સર૦ ૫] મધમાખીઓએ એકઠે કરેલો ફૂલને મદદ સ્ત્રી [મ, સર૦ . મ. મત] સહાયતા કે તે અંગે અપાતું રસ (૨) મધ જેવી મીઠાશ. ઉદા. મધવાળી જીભ. -- ઉપર માખ દાન ઈ૦; “ગ્રાન્ટ'. ૦ગાર, નીશ--દિયું વિ૦ મદદ કરનાર = સ્વાર્થમાં કે લાલચમાં કોઈની પાછળ ભમ્યા કરવું તે. –માં મદપું [સં.] કામ; કામદેવ. ગોપાલ(-) j૦ (સં.)શ્રીકૃષ્ણ. હાથ મુકાવો = લાલચમાં લલચાય તેમ કરવું. –મૂકીને ચાટવું ૦ગ્રહ ૫૦ એક છંદ ૦ચાપ ન૦ કામદેવનું ધનુષ. ૦ર =નિરર્થક સંઘરવું -- રાખી મૂકવું.] ૦પૂડે ૫૦ મધમાખીઓનું ઘર. ૫૦ એક પક્ષી. દૂતી સ્ત્રી, કામદેવની દૂતી; કોયલ. પ્રહ ૦માખ--ખી) સ્ત્રીઃ મધ બનાવનારી માખી. માખ(–ખી) ૫૦ જુઓ મદનવૃક્ષ (૨) કામવાસના ફૂટવી તે. કૂળ ન૦ ઉછેર મુંબ મધમાખી ઉછેરીને મધ મેળવવું તે-તેને કામમઢળ. ૦બાણ ન કામદેવનું બાણ (૨) એક સુગંધીદાર ફૂલ. ધંધે; “ઓપિકચર'. લાળ સ્ત્રી લાલચ. ૦વાડે ૫૦ મધ ૦ભર ન૦, ૦મેરિ(~રી) સ્ત્રી એક લાંબું રણશિંગું. ૦મેહન માટે મધમાખ ઉછેરની જગા કે તે માટેનું સ્થાન; એપિયરી' j૦ (સં.) શ્રીકૃષ્ણ. ૦રાજ ૫૦ કામદેવ. વૃક્ષ ન૦ મીંઢળનું ! મધ વે, મું[“મધ' ઉપરથી] હદપુષ્ટ; જાડા (૨) પં એક પક્ષી ઝાડ. ૦શર ૧૦ જુઓ મદનબાણ
મધિયે ૫૦ જુઓ મદિ મદનિયું નવ (કા.) હાથીનું બચ્ચું
મધુ વિ. [i] મીઠું, ગળ્યું; મધુર (૨) ન૦ મા (૩) પંદારૂ (૪) મદભર, મદમન, મદમસ્ત, મદમાતું જુઓ “મમાં
વસંત (૫) અશોક વૃક્ષ (૬)એક છંદ (૭) ચૈત્રમાસ. ૦કj૦ [ā] મદમેચન વિ. [ā] મદમાંથી મુક્ત કરે – મદ ઉતારે એવું એક વૃક્ષ (મહુડો). ૦કર ૫૦ ભમરે (૨) મધમાખ, ૦કરવૃત્તિ મદરેસા સ્ત્રી [.. મદ્રસ; મલ્લા વિશાળ (મુસલમાની) સ્ત્રી, મધુકરના જેવી સારું સારું વણી સંગ્રેડ કરવાની વૃત્તિ. મદલેખા, મદ , મદવિકાર જુઓ “મ'માં
કરશાસ્ત્રી પુંછમધમાખનું શાસ્ત્ર જાણનાર; ચરિસ્ટ”.૦કરી મદવું અ૦ કૅિ૦ [. મ] મદ – અહંકાર કરવો; મત્ત બનવું સ્ત્રી, ભમરી; મધમાખ(૨) જુએ માધુકરી. ગાંધ(-ધી) વિ૦ મદંતી સ્ત્રી[૩] કરુણા અતિને એક અવાંતરભેદ
મધની ગંધવાળું, સુગંધીદાર. ઇતમ વિ. સૈથી મધુર.૦તર વિ. મદાર ૫૦; સ્ત્રી [મ.] આધાર; ભરે. (–બાંધવી, રાખવી) વધારે મધુર, ૦૫ ભમરે (૨).મધમાખ (૩) દારૂડિ. ૦૫ર્ક મદારત સ્ત્રી [મ. મુદ્દાર ત] પરેણાચાકરી
ડું દહીં, ઘી, પાણી, મધ અને ખાંડ એ પાંચનું મિશ્રણ સત્કાર, મદારમુખ ૫૦ કિં.] (સં.) ડુક્કરમુખા -નારદ
પૂજનમાં વપરાતું). ૦૫ાન ન મદ્યપાન. ૦પાલક પુત્ર મધમદારી ડું [સર૦ છુિં., મ; (ä. મંત્રજ કે , મુવારી ઢેગી)] વાડાને રક્ષક; મધમાખ ઉછેરનાર; “એપયરિસ્ટ’. ૦૫ી સ્ત્રી, રીંછ, માંકડ કે સાપ કેળવી ખેલ કરી બતાવનાર
મધુપની માદા; ભમરી. ૦૫ર ન૦ (સં.) મથુરા નગરી. પ્રમેહ મદાલસ વિ૦ [.] મદ ભરેલું – તેથી સુસ્ત ઘેનાયેલું. સાવિત્ર પં. પેશાબમાં સાકર જવાને રોગ. ૦ભર વિ. મધુ ભરેલું;
સ્ત્રી. (૨) સ્ત્રી (સં.) એક અસરા (૨) એક સતી સ્ત્રી મધુર, ભાર એક છંદ. ૦મક્ષિકા સ્ત્રી, મધમાખી. માઘ મદાંધ વિ. [. મદ્ + ] મદથી અંધ બનેલું
સ્ત્રીમેઘરાગની એક રાગણી. ભાલતી સ્ત્રી [સં; સર૦ હિં, મદિ કું. [મદ' કે “મધ ઉપરથી](ચ.) આંબા કે કપાસને મધ મ] એક ફુલવેલ. ૦માસ પુંચૈત્ર મહિને. મેહ પુત્ર જુઓ જે પદાથે લાગવાને રોગ
મધુપ્રમેહ. ૦રજની સ્ત્રી, નવદંપતીની પ્રથમ રાત કે પ્રથમ મદિર વિ. [સં.] મદ ચડાવે એવું; માદક. -ર સ્ત્રી [સં.] દારૂ. મિલનને સમય; “હનિમૂન”. ૦રવું વિ. મધુર રવવાળું. બલિહ -રાક્ષી વિ૦ સ્ત્રી- મેહક આંખવાળી
૫[] મધમાખ. ૦વન ન (સં.) વૃંદાવન. ૦વ્રત ૫૦ [.] ભદી વિ૦ [.] મદવાળું; મા [પેગંબરની કબર છે ભમર; મધમાખ. સૂદન પુર [સં.] (સં.) મધુ દૈત્યને મારનાર મદીના ન૦ [.] (સં.) અરબસ્તાનનું એક શહેર, જ્યાં મહંમદ -- શ્રીકૃષ્ણ મદીલું વિ૦ મદવાળું; મદભર્યું
મધુયા ન એક પક્ષી મદેન્મત્ત વિ. [સં.] મદથી ઉમત્ત બનેલું; મદમસ્ત
મધુર વિ. સં.] મધુરું, ગળ્યું (૨) મી; પ્રય(૩) સુંદર; મને રંજક મગુ ન [સં.] એક દરિયાઈ પક્ષી
[ જાહેરખબર (૪) શાંત; સૈમ્ય. ૦ધી વિ૦ મધુર ગંધવાળું. ૦તા, ૦૫ સ્ત્રી મદેનજર સ્ત્રી [..] નજરમાં કે ધ્યાનમાં લેવા જેવું તે (૨) મધુરપt, oભાષિણી વિ. સ્ત્રી મીઠું મધુર બેલનારી મદ્ય ન [.] મદિરા; દારૂ. નિષેધ ૫૦ દારૂનિષેધ. નિષેધક | મધુરજની સ્ત્રી જુએ “મધુમાં

Page #688

મધુરતા]
૬૪૩
[ મન
મધુરતા-૫ સ્ત્રી, મધુરભાષિણ વિ. સ્ત્રી જુએ “મપુરમાં | કચુપચુ મન =નિશ્ચય વિનાનું મન. ખરા મનથી = સાચા મધુરવું વિ૦ જુઓ “મધુમાં
દિલથી; અંતઃકરણપૂર્વક. -ખાટું કરવું = દિલ નારાજ કરવું. મધુરા સ્ત્રી [સં] સાકર (૨) જેઠીમધ (૩) મીડી કાકડી (૪) સુવા | ખુલ્લું મન = નિખાલસ – કશા કપટ કે પૂર્વગ્રહ વિનાનું મન. મધુરં વિ૦ જુઓ મધુર
-એલવું = મનમાં જે હોય તે ખુલ્લું કરવું- કહી દેવું. -ગળવું મધુલિહ, મધુવન, મધુવ્રત, મધુસૂદન જુએ મધુમાં = મન પીગળવું. -ઘાલવું = ધ્યાન આપવું, કાળજીપૂર્વક સંભાળવું. મળે અ૦ + મધપે. -મધ સ૦ વરવચ; વચ્ચે
-ચકડેળે ચડવું = મન અસ્થિર થવું; કેઈ નિશ્ચય ન થાય તેવી ધ્ય વે[સં.] વચ્ચેનું (૨) નટ વચલો ભાગ (૩) ૫૦ મધ્યમ- સ્થિતિમાં મન મુકાવું. -ચેખું રાખવું = મનમાં કપટ કે પાપ રાર અવાજ કે સ્વર (સંગીત. જુઓ મંદ્ર). કટિબંધ પુ. ઉષ્ણ | ન પેસવા દેવું. -રવું = મનની વાત ન કહેવી (૨) ધ્યાન ન ને શીત વચ્ચેનો - પૃથ્વીને સમશીતોષ્ણ કટિબંધ. ૦કાલ(ળ) આપવું (૩) સામાનું મન મુગ્ધ કરવું. -ળવું = આનાકાની ૫મયાન (૨) મધ્યયુગ. ૦કાલીન વિ૦ મય કાલ કે યુગનું. કરવી. –ચેટવું - ધ્યાન લાગવું (૨) ગયું. -જોડે વાત કરવી ૦માં સ્ત્રી. “
મિયન (ગ.). ગુણક ૫૦ ઘાતક; “મંડયુલ દિલમાં વિચારવું; એકલા વિચાર કરો, જેવું = મરજી જાણવી ગ.). ૦ઘન ન ચયશ્રેઢીના પહેલા અને છેલ્લા પદની સરેરાશ (૨) મનમાં શું છે તે તપાસવું. -ટાઠું કરવું = મનને તૃપ્ત કરવું. (ગ.). દેશપું [સં.] સં.) હિમાલય અને વિંધ્ય પર્વત વચ્ચેનો –થવું =ઈચ્છા થવી. –થી ઊતરી જવું = પ્રેમ ઓછો થવો કે (ઉત્તર ભારતને) મય માંગ ૦પદ નવ વચલું પદ (જેમ કે, ન રહે. --થી મંઝવું = મનમાં મંઝાવું. -દેવું = ધ્યાન આપવું; ત્રિરાશીમાં). પ્રદેશ પુત્ર સં) ભારતને (મધ્યમાં આવેલે) કાળજી રાખવી. -દોડવું = તીવ્ર ઈચ્છા થવી (૨) મન કલ્પનાએ પ્રદેશ, બિંદુ નઇ કેન્દ્ર. ૦મ વિ. વચલું (૨) મધ્યમસરનું (૩) ચડવું. -નીચું થવું =નીચ વૃત્તિ થવી. -નું પોચું= આઘાત ન ૫૦ સંગીતના સ્વરસપ્તકમાંને ચોથા સૂર --મ (૪) નવ “મીન' સહી શકે તેવા નરમ દિલવાળું (૨) બીકણ. -નું મનમાં રહી (ગ.). ૦મપદ ન૦ વચલું પદ. ૦મપદલોપી પુત્ર જેનું મધ્યમ જવું = અંતરેરછા પૂર્ણ ન થવી (૨) માની વાત બહાર ન કાઢી પદ લોપાય છે એ સમાસ. ઉદાપર્ણ (નિર્મિત) શાલા. ૦મમાર્ગ શકાવી. -તું મેલું = પોતાના મનની ખરી વાત ન જાણવા દે પંબુદ્ધે બતાવેલો સાધનાને મધ્યમ માર્ગ (૨) કઈ બાજુના એવું (૨) કપટી.-નું સૂઝવું = મનમાં આવ્યું તે. –ને આંબળે, અતિપણા વગરને વચલો, સેનેરી માર્ગ. ૦૫માગી વિ૦ હાથ = અંટસ; ખ. –ને પાર પામ = મનની અંદરની ગુપ્ત મધ્યમમાર્ગનું કે તે પસંદ કરનાર (૨) મવાલપક્ષનું; “લિબરલ – | વાત જાણવી. -ને ભરમ = વહેમ; શંકા. –ને મેલ = અંતરની મેંડરેટ’. ૦મસર અવે મધ્યમ રીતે; મર્યાદિત પ્રમાણમાં. ૦માં ગુપ્ત વાત (૨) કપટ. – મોજી = વેરછાચારી. પર લેવું =
સ્ત્રી વચલી આંગળી (૨) મયમિકા (૩) વાણીની ત્રીજી જુઓ મન ઘાલવું. -૫વવું = એકધ્યાન થવું. -પીગળવું = સ્થિતિ (જુઓ પરા) (૪નાયિકાને એક પ્રકાર, ૦માન ૧૦ દિલમાં દયા આવવી. -બળવું = સંતાપ થ; જીવ બળ. સરાસરી; સરેરાશ; મામે' તે; “ઍવરેજ' (ગ.). ૦મિકા વિ. -બેસવું =ગમવું; પ્રીતિ થવી. -ભમવું = મન અસ્થિર થવું. સ્ત્રીરજવલા થવા લાગેલી કન્યા. ભૃગ ઈતિહાસ- --ભરવું = સંતવવું; તૃપ્ત કરવું. મનેમન સાક્ષી = એકબીજાના કાળને મધ્ય સમય; “મિડલ એજ'. બ્યુગીન વિ. તે સમયનું | મનમાં સરખા વિચાર આવવા તે. --માનવું = દિલને ગમવું; કે તેને લગતું, ‘મિડીવલ. ૦રાત્ર–ત્રિ, -ત્રી) સ્ત્રી મધરાત. પસંદ પડવું. માન્યું = પુષ્કળ; મન ધરાય તેટલું. મારવું = ૦રેખા(–ષા) સ્ત્રી વિષુવવૃત્ત. ૦લય સ્ત્રી સંગીતને એક લય. મનમાં આવેગને કે વૃત્તિને રોકવા - દબાવવાં. –માં આણવું =
વતી વિ૦ મધ્યસ્થ સહક ન૦ મંદ્ર અને તાર વચ્ચેનું લેખામાં લેવું, દરકાર કરવી (૨) લાગણી થવા દેવી. –માં આવવું સાત સ્વરે નું સપ્તક (સંગીત). ૦સ્થ વિ. વચમાં આવેલું (૨) = ઈરછા થવી. -માં ઊગવું = આપોઆપ કુરણા થવી, મનને તટસ્થ (૩) બે પક્ષનું સમાધાન કરનાર કે ન્યાય તોળનાર. સૂઝવું. –માં ઊતરવું = સમજાવું. –માં ગાંઠ વાળવી = યાદ
સ્થતા, સ્થી સ્ત્રી, મધ્યસ્થ હોવું તે. -ધ્યા વિ૦ સ્ત્રી રાખવું (૨) નિશ્ચય કરો. -માં ઘોળાવું = મનમાં આવ્યા કરવું (૨) સ્ત્રી શ્રુતિના પાંચ પ્રકારમાં એક (દીપ્ત, આયતા, મૃદુ, -- ગુચવાયા કરવું. –માં ચકલું પેસવું =શંકા જાગવી. –માંથી કરુણા, મધ્યા) (૩) વચલી આંગળી (૪)જુઓ મધ્યમિકા (૫) કાઢી નાખવું = મનમાંથી દૂર કરવું; ભૂલી જવું. –માં ધારવું = મુગ્ધા અને પ્રૌઢાની વચ્ચેની સ્ત્રી કે નાયિકા. –ધ્યાન, –ન અંતરમાં વિચારવું – નિશ્ચય કરો.-માં પેસી નીકળવું=સામાના સિં] પંબપોર. - યે અવ વચ્ચે; મયમાં (૨) માં, અંદર મનની તમામ વાત જાણી લેવી. (-કાંઈ પસી નીકળાય છે? મષ્ય,–ક્વાચાર્ય પં. [સં.] (સં.) વેદાંતસૂત્રના એક ભાગકાર -- એમ નિષેધાર્થક ઉત્તરની અપેક્ષાએ પૂછવામાં વપરાય છે.) -માં એક આચાર્ય
ફૂલવું, ફુલાવું = હરખાવું; ખેટે હરખ આવવો; મનમાં ને મનમાં મન ન૦ [.] સંકલ્પવિકપ વગેરે કરનારી ઈદ્રિય (૨) દિલ (૩) . હરખાવું. –માં બળવું = દિલમાં બળતરા થવી; અદેખાઈ થવી. ઈચ્છા. [–આપવું = મનને ભેદ બતાવે (૨) જવ આપો. -માં મંઝાવું = દિલમાં ગૂંચવાયા કરવું, નિશ્ચય ન થા. -માં -આંધળું થવું = કશું ન સૂઝયું. –ઉપરથી કાઢી નાખવું = લાવવું = લાગણી થવા દેવી; દરકાર કરવી. માં હા ઊઠવા = મનમાંથી દૂર કરવું.—ઉપર લેવું = ધ્યાનમાં લેવું. –ઊઠવું, ઊતરવું, મનમાં તુક્કા કે તરંગો ઊઠવા. –મૂકીને, મેલીને = પૂરા મનથી; ઊંચું થવું, ઓસરવું = (-ની ઉપર) અપ્રીતિ થવી; રુચિ ન રહેવી; મનમાં કંઈ કપટ કે ભેદ રાખ્યા વિના. મેલા મનનું = અપ્રમાણિક અણબનાવ થે. –કરવું = ઈચ્છા કરવી. -કઠું કરતું નથી = | - કપટી મનવાળું. –મોકળું રાખવું, મોટું રાખવું = ઉદાર થવું. મન માનતું નથી – સંતુષ્ટ થતું નથી (૨) આશ્ચર્યમુગ્ધ થયું. કાચું, 1 મોટા મનનું = ઉદાર. -લગાડવું = ધ્યાન આપવું. -વર્તવું =

Page #689

મનઉકાળો].
१४४
[મનુષ્યલક
મનમાં શું છે તે જાણવું – પારખવું. –વળવું = સંતોષ થ; શાંતિ | મનસા સ્ત્રી- [જુઓ મનીષા; . મંરા] + ઈચ્છા (૨) અ [સં.] થવી. -વાળવું =સંતોષ માનવો; શાંત થવું. -સાંકડું કરવું = મનથી. [–વાચા કર્મણ = મન, વચન ને કર્મથી.] કંજુસપણું – સંકુચિતપણે દાખવવું.-સાથે વાત કરવી =વિચારી મનસિજ પું[4.] કામદેવ (૨) વિ. મનમાં પેદા થતું જોવુંઅંતરમાં પૂછવું.] ૦ઉકાળ પં. ઉદ્વેગ; જીવઉકાળો ૦૬ળુ મનસુખ નવ મનનું સુખ (૨) ૫૦ એક છંદ વિક મન કળી જાય એવું મનનું પારખુ. ૦કામને સ્ત્રી મનની મનસૂબે પુત્ર [મ.] વિચાર, ધારણા; ઇરાદે ઈચ્છા. ૦ગમતું વિ૦ મનને ગમતું. ૦માડો પુત્ર મનને ગમવું | મનસૂર ૫૦ [બ, મંસૂર] (સં.) અનલહક' બેલવા માટે દેહાંતદંડ તે; મનોરંજન મનરમાડે ગમું નવ મનગમતું. ૦ગમો . મનની પામનાર એક મુસલમાન સંત સા. ૦ર્ડન મન (લાલિત્યવાચક). દુરસ્ત વિ૦ આરેગ્યપૂર્ણ | મન ન [ā] મન (૨) વિ. સમાસમાં. જેમ કે, અન્યમનસક. મનવાળું; સ્વસ્થ ચિત્ત. [-સ્તી સ્ત્રી]. વન નટુ ચિંતન (૨) ૦તા સ્ત્રી મનની સ્થિતિ; મનોદશા તર્કવિતર્ક. ૦નશીલ વિ. ચિંતન કરવાના સ્વભાવવાળું. -નિકા | મનરંતરંગ ૫૦ [ā] મનને તરંગ સ્ત્રી મનનને યોગ્ય કે મદદરૂપ કૃતિ. ૦નીય ૦િ મનન કરવા | મનસ્વિતા સ્ત્રી, -ની વિ. સ્ત્રી જુઓ “મનસ્વીંમાં જેવું. ૦પતીજ વિ. સંતોષકારક. ૦૫સંદ વિ૦ મનને ગમતું. | મનસ્વી વિ૦, -સ્વિની વે, સ્ત્રી [સં.] સ્વચ્છંદી; તરંગી (૨) ૦૫ગુ વેમનની શકિત કે સ્થિતિમાં પંગુ કે નબળું. ફાવતું ઉદાર – શ્રેષ્ઠ ચિત્તવાળું (૩) ધીર–સ્થિર ચિત્તવાળું (૪) માની. વિ. મનગમતું; મનને ફાવે એવું. ૦ફેર વિજરાક ફેરવાળું (૨) | -સ્વિતા સ્ત્રી મનસ્વીપણું પું અકળાયેલું, થાકેલું મન બીજે ફેરવવું તે. ભર વિ. સાચા | મનહર વિ. [મન + હર (હરવું)] મનહર (૨) ૫૦ એક છંદ મનનું (૨) અ૦ મનથી; યથેચ્છ. ભંગ વિ૦ નિરાશ (૨) પું૦ | મનહૂસ વિ૦ [..] અશુભ; અપશુકનિયાળ [રાખેલું નિરાશા. ભાવતું, ૦ભાવિત વિ૦ મનપસંદ. ૦મનામણાં નવ | મનઃપૂત વિ. [સં.] મન વડે વિચારી જોયેલું; અંતઃકરણે કબૂલ બ૦ ૧૦ મન મનાવવું છે કે તેને પ્રયત્ન; મનને ફોસલાવવું તે. | અનઃપૂર્વક વિ૦ (૨) અ૦ [i.] મનથી; ભાવપૂર્વક ૦માન, ૦માન્યું વિ૦ મન માને તેવું કે તેટલું;યથેચ્છ. ૦મુખ | મન:શાંતિ સ્ત્રી [i] મનની શાંતિ – નિરાંત કે સ્વસ્થતા વિ. મનસ્વી; ગુરુમુખથી ઊલટું. ૦મુદા સ્ત્રી... મનની મુદા; ખુશી | મનઃશિલ ૫૦ [.] એક ખનિજ પદાર્થ (૨) અ૦ ખુશીથી; મનથી. ૦મેળ પં. મનને મેળ; મન મળવાં મનઃસ્થિતિ સ્ત્રી [4] મોદશા; મનની સ્થિતિ તે; સંપ મેળાપી વિ. મળતાવડું. મેજી વિ૦ મનસ્વી; મનઃસ્વભાવ j૦ [સં.] મનને સ્વભાવ-પ્રકૃતિ તરંગી. ૦મોદ કુંડ આનંદ. ૦મેહન વિ. મોહ પમાડે તેવું. મનઃસ્વાધ્ય ન૦ કિં.] મનની સ્વસ્થતા ૦રમાડે ! મનને આનંદ. ૦રંજન વિ૦ મનને આનંદ આપ- | મના [..], ૦ઈ સ્ત્રી બંધી; નિષેધ (કરવી). ઈ-રિટ સ્ત્રી, નાર (૨) નવ મનરંજન. ૦વાંછિત વિ૦ જુઓ મનોવાંછિત. મના કરતી અદાલતી રિટ; “રેટ ઑફ પ્રોહિબિશન.” ૦ઈ હુકમ વેગી વિ૦ મનના જેટલા વિગવાળું; ખૂબ ત્વરિત
૫૦ મનાઈ કરતો કે જણાવનારે હુકમ (-કાઢો, નીકળવો); મનખા દેહ પં; સ્ત્રી [મનુષ્ય+દેહ] મનુષ્યનું શરીર
“સ્ટ-ઑર્ડર; ઈજંક્ષન'
[પર રહેલું તત્ત્વ મન ૫૦.[મનુષ્ય+આયખું?] મનુષ્ય તરીકેની જિંદગી. [-બગા- | મનાતીત વિ૦ [મન + અતીત] મનથી પર એવું (૨) નવ મનથી
હો =જીવતર એળે ગુમાવવું. -લે = જીવલે; ત્રાસ આપવા | મનામ(–વ)ણી સ્ત્રી, –ણું ન૦ [‘મનાવવું' ઉપરથી] મનાવવું તે (૨) પ્રતિષ્ઠા ધૂળ મેળવવી.]
[ જુઓ “મનમાં મનાવવું સક્રિ. [જુઓ મનવવું), મનાવું અક્રિઢ “માનવુંનું મન ગમતું, માડે, ગમું, ગમે, દુરસ્ત, ૦દુરસ્તી | પ્રેરક અને કમેણ મનન, શીલ, -નિકા, -નીય જુઓ ‘મનમાં
મનાવાવું અ૦૧૦ [“મનાવવુંનું કર્મણ મનવાવું મન, ૦૫તી જ, પસંદ, પંગુ, ફાવતું, ફેર, ભર, ભંગ, મનિયાર, - જુઓ મણયારીમાં
ભાવતું, ભાવિત, મનામણાં, માનતું, ૦માન્યું, મુખ, મની સ્ત્રી, [૨૦] મીની; બિલાડી [હંડી (-કરો) મુદા, મેળ, મેળાપી, મેજી, મેદ, મોહન,૦૨માડે, મનીઓર્ડર ! [છું.] ટપાલફિસ મારફતે મોકલાતાં નાણાંની ૦રંજન જુઓ “મનમાં
મનીષા સ્ત્રી [સં.] ઈચ્છા (૨) બુદ્ધિ, જ્ઞાન. –ષિતા સ્ત્રી મનીષીમનવણિયું વિ૦ [‘મનવવું' ઉપરથી] મનને મનાવવા જેવું પણું. –ષી વિ૦ બુદ્ધિમાન (૨) ૫૦ ડાહ્યો પુરુષ; વિદ્વાન મનવ(-વા) સ્ત્રી [સર૦ fe. મનુાર = સકાર] પોણાચાકરી | મન ૫૦ [] (સં.) વિવસ્વતના પુત્ર આદિ માનવ; માનવકુળના મન(–ના)વવું સક્રિ. [સં. મન] માને તેમ કરવું (૨) રીઝવવું; ઉત્પાદક (૨) બ્રહ્માના ૧૪ પુત્રમાંના દરેક, જેમનાથી અનંતર રાજી કરવું
[વહાણ (૨) જુઓ મનવર ગણાય છે. કુલ નવ માનવકુટુંબ, મનુજાતે. જj૦ મનુષ્ય. મનવાર સ્ત્રી. [છું. “મૈંન મૉ નૅર'; સર૦ મ. મનાવ૨] લશ્કરી | ૨જદ ૫૦ [મનુજ + અદ] મનુષ્યને ખાઈ જનાર – રાક્ષસ. મન(–ના)વાવું અક્રિ. “મન(–ના)વવું’નું કર્મણિ
સંહિતા, સ્મૃતિ સ્ત્રી મનુએ રચેલી સ્મૃતિ મનવાંછિત, મનોવેગ જુઓ “મન'માં [ ઉપરથી] મન | મનુષ્ય પું; ન [સં.] માણસ. ત્રણ નવ માત્રમાંનું એક મન ૫૦ [પ્રા. મજુમ (સં. મનુન)] (પ.) મનુષ્ય (૨) [મને ૦૦નતિ સ્ત્રી માણસજાત. ૦તા સ્ત્રી, ૦૦ ન૦ માણસાઈ મનશ્ચિક્ષુ ન૦ [સં.] મન રૂપી ચક્ષુ; અંતધ્યક્ષ
માનવતા. નિષ્ઠાવાદ ૫૦ મનુષ્યની બુદ્ધિશક્તિ ઈ૦ પર નિષ્ઠા મનસબ ! [. મં] પદવી; દરજજો. ૦દાર પુંલશ્કરની રાખીને વર્તવું જોઈએ એવો મત – વાદ; ઘનિઝમ'. (-દી વે૦). ટુકડીને અમલદાર, ૦દારી,-બી સ્ત્રી મનસબદારનું કામ કે હોદ્દો | વ્યજ્ઞ પુત્ર અતિથિ-સકાર; યજ્ઞલેકj૦ મૃત્યુલોક, પૃથ્વી,

Page #690

મનુષ્યવિજ્ઞાન]
વિજ્ઞાન ન૦ મનુષ્ય વિષેનું વિજ્ઞાન; ‘ઍન્થ્રોપોલોજી’. –ખ્યાહારી વિ॰ [+ઞાહારીÎ] મનુષ્યના આહાર કરનારું. જ્યેતર વિ [ +તાર] મનુષ્યથી જુદું મનુ-સંહિતા, મનુ-સ્મૃતિ શ્રુ ‘મનુ’માં મનુહાર પું॰[હિં.] મનામણી; વિનંતી. –રી વિ॰ મનામણી કરનારું મને (મ') સ૦ ‘હું’નું બીજી કે ચેાથી વિભક્તિ, એક વચન મને- [ä.]સમાસમાં ધેાષ વ્યંજન પૂર્વેનું સંસ્કૃત રૂપ. ગત વિ॰ મનમાં રહેલું (૨) ન॰ વિચાર; અભિપ્રાય, ગતિ શ્રી॰ મનની ઇચ્છા (૨) ગતિ – વેગ. ૰ગમ વિ॰ મનપસંદ, ગમતા સ્ત્રી. ગમ્ય વિ૦ મન વડે પામી કે જાણી શકાય એવું, ૦ગ્રહ પું મનનું બંધાઈ ગયેલું વલણ, ગ્રાહ્ય વિ॰ મનને ગમે તેવું (૨) બુદ્ધિગ્રાä. જ વિ॰ મનમાં ઉત્પન્ન થયેલું (૨) પું॰ કામદેવ. જન્ય વિ॰ મનમાંથી જન્મે – પેદા થાય એવું. જય વિ॰ [i.] મનના વેગવાળું; મનવેગી (૨) પું॰ (સં.) હનુમાન. જ્ઞ વિરુ મનપસંદ; સુંદર. દશા સ્ત્રી॰ મનની દશા–સ્થિતિ. દ્વાર ન॰ મનનું બારણું; સુપ્ત ચિત્તમાંથી સંસ્કારોને જાગ્રત થવાના દરવાજો; ‘મૅનિટર’, ધર્મ પું॰ મનના ધર્મ. ધર્મવિદ્યા સ્રીમાનસશાસ્ત્ર, નાશપું॰ મનના – તર્કવિતર્કાદિને નારા; ચિત્તવૃત્તિનિરોધ. નિગ્રહ પું॰ મનને સંયમ નુકૂલ વિ॰ [+અનુકુલ] મનને અનુકુલ; મને ગમ. ૦બળ ન૦ માનસિક બળ; મનનું ખળ. ભવ પું(સં.)મનેાજ; કામદેવ. ૦ભંગ પું॰ નિરાશા.ભાવ પું॰મનની વૃત્તિ. ૦૦ૢ પું॰ મનેાભવ; કામદેવ. ૦ભૂમિ સ્ત્રી॰ મનની દશા કે સ્થિતિ. ૦મય વિ॰ માનસિક, મન સંબંધી. ૦મય કાશ(-૫) પું॰ પાંચ કાશ પૈકી ત્રીજો(જીએ આનંદમય કાશ). મયી વિ॰ સ્ત્રી ‘મનેામય’નું સ્ત્રીલિંગ. ૰થન ન૦ મનમાં ચાલતું મંથન. મુકુર પું॰ મનના કે મન રૂપી આયને, જેમાં મનનું પ્રતિબિંબ જોઈ શકાય. મૂર્તિ(−ત્તિ) સ્ક્રી॰ ધ્યાનમુર્તિ. મેલ પું॰ મનના મેલ; મને વિકાર. મૃત્ન પું;ન॰ મનની મહેનત(૨) અભ્યાસપાઠ (ખાસ કરીને ગણિતમાં). યંત્રન૦ મન રૂપી યંત્ર કે એજાર; ચિત્ત. યેાગ પું॰ [સં.] મનની એકાગ્રતા, લક્ષ. ૦૨ચના સ્ત્રી૦ માનસિક બંધારણ, ૦૨થ પું॰ મનની ધારણા; મુરાદ. ૦૨મ વિ॰ મનેારંજક. ૦૨મા શ્રી॰ સુંદર સ્ત્રી(૨) પીળી ખ઼ુઈ (૩)ગોરોચન. ૦રંજક વિ॰ મનને આનંદ આપનાર. રંજન ૧૦ મા; આનંદ. ૦રાગ પું॰ મનને આનંદ. રાજ્ય ન૦ કલ્પનાવિહાર; શેખચલ્લીના તરંગ. રોગ પું॰ મનનેા – માનસિક રેગ. વલણ ન॰ મનનું વલણ; મને કૃતિ. વાંછા સ્ત્રી॰ મનની ઇચ્છા. વાંછિત વિ॰ મનથી ઇચ્છેલું. વિકાર પું॰ ભાવ; લાગણી (૨) મનના વિકાર –અગાડ; ખરાબ વિચાર કે લાગણી. વિકાસ પું॰ મનના વિકાસ; મનની શક્તિ ખીલવી તે. વિજ્ઞાન પું॰ મનની ક્રિયા – પ્રક્રિયા નિરૂપતું શાસ્ત્ર; ‘સાઇકલાજી’. વૃત્તિ સ્રીમનની વૃત્તિ. વેગ પું॰ મનના વેગ કે આવેશ. વેદના સ્રી॰ મનની વેદના; મનેાવ્યથા. વેધક વિ॰ મનને વીંધનારું; મન પર ભારે અસર કરનારું. વ્યથા સ્ત્રી॰ માનસિક વેદના, વ્યાધિ પું; સ્ત્રી॰ મનને વ્યાધિ – પીડા કે રેગ. વ્યાપાર પું॰ મનની ક્રિયા; મનનું કામકાજ; તર્કવિતર્ક; સંકલ્પવિકલ્પ. હર(−ં) વિ。 મેાહક; સુંદર (૨) ૧૦ [સર॰ ‘મથાસરું’] માથાના પહેરવેશ; શણગારરૂપ શિરાવેશન. ઉદા॰ માથા કરતાં મનેાહર મેાઢું. હુરતા

૫૪૫
[મમાવેશ
સ્ત્રી,હરત્વ ન૦. હારિણી વિ॰ સ્ત્રી॰ મનેાહારી. હારિતા સ્ત્રી, હારિત્વ ન॰ મનેાહરપણું. બ્હારી વિ॰ મનેાહર (૨) સ્ત્રી॰ જીએ મનુહાર મનેારદા પું [હિં. મનોરા (સં. મનોર)] દિવાળી ખાદ દીવાલ ઉપર છાણથી કરાતું ચિત્ર, જેને સ્ત્રીએ અને કન્યાએ રંગબેરંગી ફુલપાનથી શણગારી રાજ સાંજે દીવા સળગાવી પૂજે છે અને ગીત ગાય છે. [પૂરવા =ઢંગધડા વિનાનું ભીડ કરે તેવું ફેલાવવું -ચીતરવું.]
મનેા- ૦૨મ, ૦૨મા, ૦રંજક, રંજન, ૦રાગ, ૦રાજ્ય, રાગ, વલણ,વાંછા,૰વિકાર, વિકાસ,વિજ્ઞાન,વૃત્તિ, વેગ, વેદના, વેધક, વ્યથા, વ્યાધિ, વ્યાપાર, હર(–), હરતા, હરત્વ, વ્હારિણી, હારિતા, હારિત્વ, હારી જુએ ‘મને’માં
મન્મથ પું॰ [સં.] કામદેવ [અર્થમાં, દાત૦ ‘પીડેતેમન્ય’ -મન્ય વિ॰ [મું.] સમાસને અંતે, ‘આભાસવાળુ’ ‘માનતું’ એવા મન્યુ પું॰ [સં.] ગુસ્સે [૦૦૦ વર્ષ (જીએ મનુ) મન્વંતર પું॰ [સં.] એક મનુની કારકિર્દીના સમય; ૩૦૬,૭૨૦, મપારા પું॰ [માપવું. ઉપરથી] જોખા (૨) ફડિયા (૩)એ નામની નાતના બ્રાહ્મણ. –રા પું॰ એક અટક મપાવવું સક્રે॰, મપાવું અક્રિ‘માપવું’નું પ્રેરક ને કર્મણિ મફત અ॰ [ત્ર. મુલ્ત] વગરપૈસે; કાંઈ ખર્ચ કે મળતર વિના; કેગટ. ॰નું, –તિયું વિ॰ કેટિયું (૨) મફત લેનાર – વાપરનાર સફર સ્ર॰ [ય. મુāિ] મનને ખુશ કરનાર દવા
મફલર ન॰ [.] ગલપટા જેવું વિલાયતી ઢબનું એક વસ્ત્ર મખલક(-) વિ॰ [.; સર૦ મ. મુવ] અતિશય; પુષ્કળ મખારખી સ્ત્રી નાનાં છે।કરાં તથા ઢારને થતા એક રાગ મભમ વિ॰ [બ. મુન] મેધમ; અસ્પષ્ટ
મમ પું॰ અ૦ ૧૦ ચાવણું (બાળભાષામાં), મમ પું॰ [સર૦ મ. મંö] ખાવાનું; ખોરાક. ઉદા॰ મમમમની પડી છે; ટપટપની નહીં મમ સ૦ [સં.] મારું, ત પું; ન. [ત્રા. મમત્ત (સં. મમત્વ)] હઠ; દુરાગ્રહ(૨)ચડસ. [−પર આવવું, જવું, ચડવું, –માંડવે = મમત કરવી. –મૂકવા હઠ છેાડવી. મમતે ચડવું =હઠ કરવી.] તા સ્ત્રી॰ જીએ મમત્વ (-રાખવી). તામમતી સ્ત્રી॰ ચડસાચડસી (સુ.). તાળુ વિ॰ હેતાળ; માયાળુ, તી(કું) વિ॰ હઠીલું; આગ્રહી. હ્ત્વ ન॰ મારાપણું; હુંપદ (૨) હેત; સ્નેહ (૩) બ્લુએ મમત
મમઈ સ્ત્રી॰ [ત્રા. માથામહી (સં. માતાનહી)] માની મા (સુ.) મમતા, મમતી, ૦૩, −તી(ભું), –ત્વ જીએ ‘મ[સં.]’માં મમરી સ્ત્રી [જીએ મમરા] મમરા જેવા નાના કણ. [-મૂકવી = જીએ મમરા સૂકવેા.]
મમરા પું૦ [ત્રા, મમ્મર (સં. મમ્મર્); સર૦ મ. મુમુī] ચેાખાની ધાણીનેા દાણા (૨) તેના જેવા આકારની ઈંડાળ (જેમ કે, આમલી વગેરેમાં) (૩) [સં. મુÎરી = ભસ્મમિશ્રિત અગ્નિક] ઉશ્કેરણી; ફડદું. [–મ કયેા = ઉશ્કેરવું; ભંભેરવું.] મમળાવવું સ॰ ક્રિ॰ ઓગાળવા માટે માંમાં આમ તેમ ફેરવવું. [મમળાવાવું (કર્મણિ)]
સમાવેા પું॰ [સં. માતામહ] (સુ.) માનેા બાપ

Page #691

મમી]
૬૪૬
[મરમુખ
મમી સ્ત્ર; ન [.] સંઘરી રાખેલું મડદું (મિસર)
થતી એક વેલ. –દા સ્ત્રી મર્યાદા; સભ્યd. (-જાળવવી, મામૂલા ન૦ એક પક્ષી
રાખવી, સાચવવી). -દી વિ૦ પુષ્ટિમાર્ગને ખાસ આચાર મમ્મી સ્ત્રી[] માતા; મા (વહાલમાં સંબોધન)
પ્રમાણે ચાલનારું (૨) સ્ત્રી પુષ્ટિમાર્ગની આચાર પ્રણાલી મમે પૃ૦ મ અક્ષર. ૦ ચે મ અને ચથી શરૂ થતી (મા ! મરજિયાત વિ૦ [‘મરજી' ઉપરથી] ઈચ્છા કે મરજી પર આધાર બહેન સમાણી) ગાળ
રાખતું; મરજી હોય તે કરવાનું ફરજિયાતથી ઊલટું મય [] (સં.) દાનવને શિડપી
મરજી સ્ત્રી [.] ઈચ્છા;ખુશી. [-રાખવી, સાચવવી = ઈચ્છાને -મય નામને લાગતાં ‘–થી ભરપૂર’, ‘–નું બનેલું', ‘તે-રૂપ’ એવા | અનુકૂળ રહીને વર્તવું.]. અર્થનું વિ૦ બનાવે. ઉદા. સુખમય
મરજી ! [સે.મKળવવ; સર૦ હિં] દરિયામાંથી મેતી કાઢનાર મય ૫૦ [.] શરાબ. ૦ખાનું ન૦ શરાબની દુકાન
(૨) [લા.] મરણિયે. --વા-ઘર ન મરજી જે ઘર જેવી મયગલ ૫૦ [પ્રા. (સં. મ૨૪)] જુઓ મેગલ
પેટીમાં પેસીને પાણીમાં બે છે તે; ‘ડાઇવિંગ બેલ’ મય પુત્ર +[જુઓ મદન] કામદેવ
મરઢ પું; સ્ત્રી [સર૦ . (૪૦ )] જુએ મરડ (૨) મયણું ન૦ +[જુઓ મરણું] મૃત્યુ
મરડિયા (પદાર્થવાચક નામ મયંક પું[પ્રા. (સં. મૃll)] મૃગાંક – ચંદ્ર
મરઢ j૦ સ્ત્રી જુએ મરડાટ [વાળવું] વાંકું વાળવું; આમળવું મયંદ [પ્રા; સં. મૃગેન્દ્ર] સિંહ
મરવું અક્રિ. [સર૦ ફિં. મોરના; મ. મુરબે ( મુરિ= મયા સ્ત્રી [માયા” ઉપરથી કે પ્ર. મમવા (, મમત) ઉપરથી ] [ મરડાટ ૫૦ [“મરડાનું' ઉપરથી] મરડાવું તે (૨) વક્રતા, રીસ (૩) દયા; કૃપા (૨) માયા; નેહ. ૦દત નવ કૃપા કે નેહથી આપેલું ગર્વ (૪) લટકે; ચાળો
[લટકા કરવા તે; ભેટ; બક્ષિસ
મરડાવું અક્રિ. મરડવું’નું કર્મણિ (૨) વંકાયું; રિસાવું (૩) મયાસુર ડું [] (સં.) મય દાનવ
મરા શિ(-શી-સિક-સીંગ સ્ત્રી [સર૦ મ. મુરટર; હિં. મયાળ પં[સર૦ હે. મઘાટી =નિદ્રાકરી લતા] એક વેલે | મરોડપથી] આમળાવાળી એક શીંગ [૨ બને છે મયૂખ ન [સં.] કિરણ
| મરઢિયે પં. [“મરડ” પરથી] એક જાતને કાંકરે, જેને પકવ્યાથી મયૂર પં૦ [.] મેર, દંડ ૫૦ દંડની કસરતને એક પ્રકાર. | મરડે ૫૦ [“મરડાવું' ઉપરથી; સર૦ મ. મુર, હિં. મોટા] ૦વજવું. (સં.) એક પૌરાણિક રાજે. -રાસન ન [ + આસન]
એક રોગ જેમાં ઝાડા વાટે આમ તથા લેહી પડે છે પગનું એક આસન (૨) (સં.) શાહજહાંએ કરાવેલું એક પ્રખ્યાત | મરણ ન [સં.] મતનું મૃત્યુ (૨) નાશ; ખુવારી; અંત [આવવું, (મેર આકારનું) સિંહાસન. -રી સ્ત્રી ઢેલ
થવું, નીપજવું = મેત આવવું. બગડવું = ભરતી વેળા સુખ મર(૦) અ [‘મરવું” ઉપરથી] હશે; છાને; ભલે
ન પડવું; દુઃખી થઈને મરવું (૨) ઉત્તરક્રિયા બરાબર ન થવી. મરકટ વિ. [મરવું? ઉપરથી] સુકલકડી; દુર્બળ
-સાચવવું = મરતાની સારવાર કે ઉત્તરક્રિયા બરાબર કરવાં. મરક પું. [જુઓ મરક મરક હું તે; મિત
-સુધરવું = મરતી વેળા સુખ કે પુણ્ય નાં (૨) ઉત્તરક્રિયા મરકત ન [સં.] લીલમ
બરાબર થવી.] ૦કાલ–ડી) j૦ મરવાનો સમય ૦ખાટલી મરક મરક અ૦ [જુઓ મરકવું] મંદ મંદ હસતું હોય એમ. | સ્ત્રી ઠાઠડી. ઘંટ ૫૦ મરણ આવે છે એવું સૂચવતો ઘંટ... [–થવું(મે), --હસવું = મંદ મંદ હસવું.]
તેવો અવાજ કે ચિહન યા ઘટના. ૦ઘા પુત્ર મરણ લાવી દે એવો મરકલડું, મરકલું ન૦ [‘મરકવું' ઉપરથી] મંદ હાસ્ય
– પ્રાણઘાતક ઘા, ૦ઘાત સ્ત્રી મરણ થાય એ પ્રરાંગ. ૦ઘાંટી મરક(-કા)વું અકિ (કા.) જુએ મલકયું
(૦) સ્ત્રી મરણ થાય એવી ઘાંટી-બારીક સમય કે સ્થિતિ; ઘાત. મરકી સ્ત્રી [મરવું' ઉપરથી; સર૦ ૫.] મહામારી; ઘણા લેક તિથિ સ્ત્રી મરણ પામ્યાની તિથિક તારીખ યા તેના શ્રાદ્ધને મરે તે રેગ; કેગળિયું, પ્લેગ વગેરે (-ચાલવી, ફાટી નીક- દિવસ. તેલ વિ૦ મરી જાય તેવું – તેટલું. ૦ધમાં વિ૦ મર્ય; ળવી) (૨) [2] એક મીઠાઈ
નાશવંત. ૦૫થારી સ્ત્રી મરણની દહેશતવાળે મંદવાડ કે તેવી મરખ સ્ત્રી પરબાણ ખેંચવાની નાની દેરી
દશા. ૦૫ક સ્ત્રી મરણ થતાં સગો તરત મૂકે છે તે પિક. મરગ ડું [સં. મૃ] + મૃગ. –ગાનેણ વિ૦ + જુઓ મૃગનયની પ્રમાણ ન કેઈ સમૂહમાં થતાં મરણનું માપ – તેનું પ્રમાણ મરઘડી સ્ત્રી, -ન૦, - ડું જુઓ મરધી, -હ્યું, – કે ટકાવારી; “ડેથ રેટ’. ભય ૫૦ મરવાને ભય મતને ડર. મરધી સ્ત્રી [i. મુ] કૂકડી. -શું ન૦ કુકડું. -ઘો પુત્ર કુકડે લાકડાં ન બ૦ ૧૦ શબને બાળવાનાં લાકડાં. ૦શીલ વિ. મરચી સ્ત્રી [સં. મરી] મરચાંને છોડ (૨) કાનનું એક ઘરેણું મરણ પામે તેવું; મર્ય.—ણાગત સ્ત્રી [+માત] મરણકાળ (૨) (૩) એક દારૂખાનું. –ચું ન મરચીનું (તીખું) ફળ (૨) [લા.) અ૨જીવને જોખમે. --ણાભિમુખ,–ણાસન્ન [+અભિમુખ, મરચા જેવું નાનું પણ તીખું માણસ. [મરચું મીઠું ભભરાવવું આસન] દેહ છોડવાની તૈયારીમાં હોય તેવું. –ણાવસ્થા સ્ત્રી, વધારીને અતિશયોક્તિ કરવી. મરચાં ઊડવાં, લાગવાં = બેટું [+ અવસ્થા] મરણની અવસ્થા; માત આવવાની સ્થિતિ; અંતલાગવું; રીસ ચડવી.]
કાળ. –ણાંત વિ૦ (૨) અ [+ચંત] મરણ સુધીનું. -ણિયું મરજપું [.] રેગ; વાવડ
વિ૦ જીવ પર આવ્યું હોય એવું, મતની પરવા વિના નું.–ણીય મરજાદ સ્ત્રી- [જુએ મર્યાદા] અદબ; સભ્યતા (૨) જુએ મર- | વિ૦ મર્ય. -શું ન મરણ. –ણેતર વિ૦ [+ ઉત્તર] મરણ જાદી. ૦ણ વિ. સ્ત્રી મરજદી. વેલ સ્ત્રી દરિયાકિનારે | પછીનું. ભુખ વિ૦ [+ ઉમુખ] જુએ મરણાભિમુખ

Page #692

મરત ]
ભરત ન+જુ મૃત્યુ. ક ન॰ +[જીએ મૃતક] મડદું મરતએ પું॰ [બ.] દરજ્જો; મેાભેા. [ રાખવા, સાચવવા = સામાના દરજ્જાને આંચ ન આવે તે રીતે વર્તવું.] મરદ પું॰ [જીએ મર્દ] પુષ(૨) વીર પુરુષ (૩) વિ૦ બહાદુર; વીર. –દાઈ,–દાનગી સ્ત્રી॰ પુરુષાતન(૨)વીરતા.-દાના,-દાની વિ॰ મરદને લગતું; મરદ માટેનું; મરદને છાજે એવું. –દા(-g)મી, -દી સ્ત્રી॰ મરદાઈ (–દાખવવી,-બતાવવી) મરદવું સક્રિ॰ જીએ મહેવું [ ‘મરદ’માં મરદાઈ, -નગી, “ના, ધ્વની, –મી, મરદી, મર૬મી જીએ મરનાર વિ॰ [‘મરવું’તું ભૂ॰ કૃ॰] મૃત; મરણ પામેલું મરફે પું॰ [બ. મુદ્દ; સર૦ મૅ.] એક ાતનું વાદ્ય – નગારું મરમ પું॰ જુએ મર્મ (૫.). --માળું વિ॰ મરમવાળું; મરમ ભરેલું, -મી વિ॰ મર્મ જાણનાર
મરવા પું॰ [સર॰ મેં. મુરા = કુમળા ભાજપાલાના સમુદાય] નાની કાચી કેરી (૨) [જુ મવા] એક છેડ; ડમરો મરસિયા પું॰ [4.] રાજયો
|
મરમ્મત સ્ક્રી॰ [Ā.] મરામત; દ્ધાર; સમારકામ મરવું અક્રિ॰ [પ્રા. મર; સં. મૃ] મરણ પામવું; નારા પામવું (૨) ખુવાર થયું; હાનિ ભગવવી; પીડાવું (૩) (ધાતુની) ભસ્મ થવી (૪) (પ્રવાહી કે ફળનું દૂધ) અંદર ઊતરી કે શાષાઈ કે સમાઈ જવું (પ) ટળવું; દૂર ખસવું કે જવું (તુચ્છકારમાં) (૬) આવવું; પાસે જવું (તુચ્છકારમાં) જેમ કે, અહીં મરવા દા (૭) ઠેકાણેથી ઊડી જવું, ઉદા॰ સેગટી મરી ગઈ (૮) અન્ય ક્રિયાપદ સાથે થાકી જવું’ એવા અર્થમાં વપરાય છે. ઉદા૦ આખો દહાડો નાહક ચાલી મર્યા. અથવા ગુસ્સામાં ‘કરી છૂટવું’ એવા અર્થમાં વપરાય છે. ઉદા॰ ખેાલી મર! ભી મર! [મરતાને અર કહેવું =તિરસ્કાર કરવા કે કડવું વેણ કહેવું. (સામાન્ય રીતે નકારમાં વપરાય છે. ઉદા॰ મરતાને મર કહું તેવે! નથી), મરતાં જીવતાં =(ભવિષ્યમાં) કાઈ દહાડો પણ. અરતાં મરતાં ઊઠવું = ગંભીર માંદગીમાંથી સાજું થયું. મરવા ? = નાહક; શા માટે? ઉદા ત્યાં મરવા ગયા હતા મરી જવું શાંત પડકું, બંધ પડવું (બ્લુસ્સે, ભૂખ⟩(૨) કરમાવું; રસકસ જતા રહેવા. ઉદા॰ અહીંથી છાલ મરી ગઈ છે (૩)સ્થાનેથી ઊડી જવું(રમતમાં, ઉદા॰ તેની સેટી મરી ગઈ (૪) મરવા જેવું દુઃખ કે સ્થિતિ થયેલી ખતાવતા ઉદ્ગાર તરીકે વપરાય છે. ઉદ્યા॰ મરી ગયે! બાપલા! (૪) બીજી ક્રિયા સાથે ‘થાકયો, કંટાળ્યા’ એવા અર્થમાં વપરાય છે. ઉદા ના કહી કહીને મરી ગયો. મરીને માળવા લેવામરણિયા થઈ ને ઝૂકવું. મરી પડવું = પેાતાનું સઘળું જોર વાપરવું (૨) વારી જવું. મરી પરવારવું =(બધાય) મરીને ખલાસ થયું. મરી ફીટવું=નુએ મરી પડવું, મરી મથીને = જેમ તેમ કરીને; મહામુશ્કેલીએ.]
મરહેઠા પું॰ [કા. મહેંદુ (નં. મહારાષ્ટ્ર ) =એક છંદ] એક છંદ મરહબા અ॰ [મ.] ભલે પધાર્યા
મરહૂમ પું॰ [4.] મલમ; લેપ
મરહુ વિ॰ [Ā.] મરણ પામેલું; સ્વર્ગસ્થ મરા(–રે)ઠણ સ્રા॰ [જુએ મરાઠી] મરાઠા સ્ત્રી મરા(−રે)ઠી વિ॰ [ત્રા. મરહઢી(સં. મહારાષ્ટ્રી ] મહારાષ્ટ્ર કે મરાઠી

९४७
[મર્મબાણ
ભાષા વિષેનું કે તેને લગતું (૨) સ્ત્રી॰ મહારાષ્ટ્રની ભાષા. ઢા પું॰ મહારાષ્ટ્રના રહેવાસી
મરામત સ્રી જી મરમ્મત. ~તી વિ॰ મરામત કરાવવી પડે તેવું (૨) પું॰ મરામત કરનાર માણસ
|
સરાલ(-ળ) પું॰ [સં.] હંસ. ~લા,--લી(−ળી) સ્ત્રી હંસી મરવું અક્રિ॰, -વવું સક્રિ॰ મરવું’તું ભાવે ને પ્રેરક મરાળ, -ળી જુએ ‘મરાલ’માં [ક્રોધી માણસ મરિયું ન॰[‘મરી’ ઉપરથી]જીએ મરી (૨)[લા.] મરી જેવું તીખું મરી ન॰ [સં. માર્ચ, મૌવ] એક તેજાના. [−ફાકવાં = ચડયું ચડયું બેલવું; મગરૂરીમાં બકયા કરવું.] મસાલા પું॰ ગરમ મસાલા (૨) [લા.] અતિશયાક્તિ (-ભભરાવવા) મરીચકંકાલ ન૦ એક છેડ
મરીચિ પું॰ [i.](સં.) દશ પ્રાતિમાંના એક (૨)શ્રી કિરણ મરીચિકા સ્રી॰ [i.] મૃગજળ મરીચી પું॰ [સં.] સૂર્ય [ઊન પેદા કરનાર ઘેટાની જાત મરીના પું॰ [વ્॰ મનિો] એક જાતના ઊનનું કાપડ (૨) એ મરુ, દેશ પું॰, ભૂમિ(–મી), સ્થૂલી સ્ત્રી॰ [ä.] રણ (૨) [(૨) નાની ઝુંપડી બન્નેડી સ્ક્રી॰ [સર॰ મહુલી] ઝાડની બખેાલમાં બનાવેલા ગાખલે મરુત પું॰ [સં.] પવન
મારવાડ
મક્રિયા પું [‘મરાઠવું’ ઉપરથી ?] તુ મણિયાર મઢ ન॰ એક ઝાડ [વાનું સીસાનું દોરી બાંધેલું સાધન મરૂદ શ્રી॰દરિયામાં પાણીની ઊંડાઈ તથા તળિયાની જમીન પારખમા પું॰ [સં. નવ(૦૬), પ્રા. મમ; હિં. મા, મવા; મ. મરવા] એક છેડ; મરવેશ
મરે અ॰ [‘મરવું’ ઉપરથી] (૫.) મર; ભલે; છે!ને (ઉદ્ગારમાં) મરેઠણ સ્ત્રી નુ મરાઠણ મરેઠી સ્ક્રી॰ એક વનસ્પતિ મરેઠી, −ઠા જુએ ‘મરાઠી’માં [તિ કે પીડા મા પું॰ [‘મરવું’ ઉપરથી] માત (૨)મેાતના જેવું દુઃખ; હેરાનમરાહ પું॰ [‘મરડવું’ ઉપરથી] વાંક; વલણ; (અક્ષર) આકાર (૨) જુઆ મરડાટ, દાર વિ॰ મરોડવાળેા (અક્ષર) મરેહવું સ૦ ક્રિન્તુ મરડવું. [મરાઠાણું અ॰ ક્રિ॰ (કર્માણ), “વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).]
મરોડી સ્રી [મરડવું પરથી] બૂચ ઉઘાડવાના સ્ક્રૂ મર્કટ પું॰ [i.] વાંદરા
મતે પું [ä.] મર્ત્ય; માણસ (૨) મૃત્યુલેાક; પૃથ્વી મર્ત્ય વિ॰ [સં.] નાશવંત; મરવાના નસીબવાળું (૨) પું॰ માણસ. તા સ્ત્રી, ‰ ન૦. બ્લેાક શું મૃત્યુલાક મર્દ પું॰ [l.] જુએ મરદ
[મરમાં
મર્દન ન॰ [સં.] ચાળવું તે (૨) દમન; નાશ મવું સક્રિ॰ [સં. મૃર્ મય ] મર્દન કરવું મર્દાઈ, “નગી, “ના, ની, –મી, મદ, મર્હુમી [[]] જુએ મર્મ પું॰ [સં.] છૂપી વાત; ભેદ (૨) રહસ્ય; તાત્પર્ય (૩) મર્મસ્થાન. ૦ખાર પું॰ એક ક્ષાર (?). ૦ગ્રાહી વિ॰ રહસ્યનું ગ્રહણ કરનારું. જ્ઞ વિ૦ મર્મ જાણનાર; ચતુર. ૦પ્રહાર પું॰ મર્મસ્થાન પર પ્રહાર. ખાણુ ન॰ મર્મમાં વાગે એવું ખાણુ યા વચન;

Page #693

મર્મભાગ]
६४८
[મલખું
મહેણું. ભાગ ૫૦ મર્મસ્થાન; નાજુક જગા. ભેદ પુંવ, | સં. વાર = પ્રદેશ) = ડુંગરાળ પ્રદેશ] મલબાર પ્રાંતનું(૨) પુંએક
ભેદન નવ બીજાની છુપી વાતો બહાર પાડવી તે. ભેદી વિ૦ (પારસી) અટક મર્મસ્થાનને ભેદનાર, વચન ન. મહેણું. ૦વાક્ય ન૦ મર્મ- | મલમ ૫૦ [મ, મ; સર૦ મે.] ગડગૂમડ ઉપર ચોપડવાનું ઔષધ. રહસ્ય કે ભેદ ભરેલું વાકય. વદ ૫૦ મર્મજ્ઞ. ૦ધક, ૦ધી | ૦૫ટી(-દી) સ્ત્રી૦, ૦પ(-દો) ૫૦ મેલમવાળી લુગડાની પટી વિ. મર્મભેદી. હવેધકતા, વેધિતા સ્ત્રી૦. ૦સ્થલ(ળ), કે પટ [(–કરવી(–), મારવી(–), લગાવવી(-)]
સ્થાન ન જ્યાં ઈજા થવાથી મૃત્યુ થાય તેવો શરીરને કોમળ | મલમલ ન૦; સ્ત્રી [સર૦ ડ્યુિં. (સં. મમળ= લંગોટીનું પાતળું ભાગ. -ર્માન્ત(–તિ)ક વિ૦ [ + અન્ત(–ન્તિ)ક] મર્મ- હૃદયને વસ્ત્ર)] એક જાતનું બારીક કાપડ. -લી વિ૦ મલમલના પિતનું; વધે એવું; મર્મભેદી. -ત્મહત વિ૦ [+આહત] મર્મસ્થાને ઘા તેના જેવું-ઘણું બારીક પામેલું; મર્મમાં ઘવાયેલું
મલ(ળ)માસ પું. [સં.] અધિક માસ મર્મર વે[રવ૦] મર્મર અવાજ કરતું (૨)[4] અવાજ (પાંદડાં | મલ(–ળ)મત્ર ન૦ (બ૦૧૦) [સં.] મળ અને મૂતર; ઝાડે પેશાબ વગેરેને). -રંત વિ૦ મર્મર કરતું. -રાટ પુત્ર મર્મર અવાજ મલય, ગિરિ, ૦૫ર્વત ૫૦ [.] (સં.) દક્ષિણમાં આવેલ મર્મ-વચન, વાક્ય, વિદ, વેધક, વેધકતા, વેધિતા, ચંદનનાં જંગલવાળો પર્વત. વૃક્ષન૦ (મલય પર્વતમાં થતું) ચંદનનું ૦ધી, સ્થાન, –નર્માતા–ન્તિ)ક, આંહત જુઓ “મર્મમાં ઝાડ. -યાગ ૧૦ [+ ] સારામાં સારી સુખડ. –વાચલમર્માળ(–ળું) વિ૦ [મર્મ' ઉપરથી] મર્મવાળું; મર્મ ભરેલું (–ળ), ન્યાદ્રિ પૃ[ + અસ્ત્ર, દ્રિ) (સં.) મલયગિરિ. યાનિલ મર્યાદ સ્ત્રી [મર્યાદા જુઓ] હદ (૨) અદબવિવેકવેલ સ્ત્રી, પં. [+ નિ] (મલય પર્વતમાંથી આવતો) શીતળ ને સુગંધીમરજાદવેલ. (–દા)શીલ વિ. વિનયી; અદબ વાળું
દાર પવન
હિં. મના] મસળવું; દબાવવું મર્યાદા સ્ત્રી [૪] જુએ મર્યાદ (૨) લાજશરમ. [-આંકવી, | મલવું સકે. [સં. મ] મળવું (૨) [વા. મત્ર (. મૃ૬); સર૦ દોરવી, બાંધવી = હદ કરાવવી. –ઉલંઘવી, છેડવી, મૂકવી | મલ(–ળીશુદ્ધિ સ્ત્રી[સં.] ઝાડે ફરવા જવું કે ઝાડો સાફ આવવો તે = અદબ કે વિવેક યા સત્યતા તજવી. –રાખવી, સાચવવી = | મલયાલમ સ્ત્રી કેરળ પ્રાંતની ભાષા અદબ -લાજ શરમ જાળવવી.] પુરુષોત્તમ પં(સં.) અમુક | મલંગ વિ૦ [હિં.] મસ્ત (ફકીર) અંશમાં પ્રભુને અવતાર – રામચંદ્ર. ભક્તિ સ્ત્રી (દૈતભાવની મલાઈ સ્ત્રી [f. વાછા; સર૦ હિં, મ.] દૂધની તર (૨) વધારે મર્યાદા સમજીને થતી) પ્રભુની ભક્તિ- તેનું કીર્તન વગેરે. વેલ ઘી - તત્ત્વવાળે, દૂધને જુદે કરાતો ભાગ, ‘ક્રીમ’. [–ને ઉતારે
સ્ત્રી- જુઓ મર્યાદવેલ. ૦શીલ વિ. જુઓ મર્યાદશીલ. -દિત =મલાઈનું ઉપન્ન - દૂધમાંથી ઊતરતો જથે તેનું પ્રમાણ]. વિ૦ મર્યાદાવાળું. -દિતતા સ્ત્રી, -દી વિ૦ [.] મર્યાદાવાળું | મલખું વિ. [સં. મરુ (8) + અક્ષિ] બાડું (૨) જુઓ મરજાદી
[મલ્લયુદ્ધ મલા.પં. [જુએ મુલાજો] મર્યાદા; અદબ (૨)એ ખાતર પળાતી મલ(-લ) [સં મત્સ્ય] કુસ્તીબાજ; પહેલવાન. ૦કુસ્તી સ્ત્રી, લાજ કાઢવાની કે પડદે રાખવાની ક્રિયા (પાળવો, રાખ) મલ() પું[4] મેલ; કચરો (૨) વિષ્ટા; ઝાડો
ભલામણું (લા') સ્ત્રી મલાવવું તે (?) મલકટ ૫૦ [મલ, મેલ + કટ] કાંચળીને છાતી ઉપરનો ભાગ મલાર (લા') ૫૦ [સર. હિં, મ. મહાર] એક રાગ. –રી સ્ત્રી મલક મલક અ૦ [. મુકુટ પરથી ] મંદ મંદ હસતું હોય એમ. | મેઘરાગની એક રાગણી [સારું લગાડવું તે – ૫૦ મલાવો
ઉદા. મોં મલક મલક થાય છે [ થવું; મલકાવું; મંદ મંદ હસવું મલાવડાં (લા) નબ૦૧૦ [જુઓ મલાવવું] મીઠું મીઠું બોલી મલકા-કા)વું અ૦િ [જુઓ મલક મલક] મરકવું, મલક મલક મલા(–ળા)વધ [સં.] બંધ મલકાટ પું[“મલકયું' ઉપરથી] મંદ સ્મિત (૨) હર્ષ, આનંદ મલાવવું (લા') સકે. [જુઓ મહાલવું. તેનું પ્રેરક] બહલાવવું; મલકાવું અ#િ૦ જુઓ મલક હું. [વવું સક્રિ. (પ્રેરક)] મઠારીને દીપાવવું (૨) સારું લાગે તેમ કરવું; લાડ લડાવવું (૩) મલ કુસ્તી સ્ત્રીજુઓ ‘મલ(–હલ)માં
લંબાવવું; અતિશયોક્તિ કરવી. મલાવે (લા') ૫૦ મલાવવું તે મલકૂડું વિ૦ [મલકવું' ઉપરથી] સહેજમાં મલકાઈ જાય તેવું(૨) મલા(–ળા)શય ન૦ [.] શરીરમાં મળને રહેવાનું સ્થાન [સર૦ મેળું] મળગળું (૩) ન૦ [સર મટકું; સર૦ હે. મઝિમ | મલિક ડું [.] રાજા.—કા સ્ત્રી [મ. મહં] રાણી; રાજકત્ર = કુંડ] દેણી
મલિન વિ૦ [i] મેલું. છતા સ્ત્રીમલકૂત પું. [..] દેવલોક
મલીદો ! [. માહિ; સર૦ મ. માિ ; હિં. મોઢા) ચૂરમું મલખમ, મલખંભ પું[મલ +સ્તમ્ભ સર૦ હિં, મ. મહ્યાં (૨) સત્ત્વવાળે ખેરાક (૩) [લા.]માર [એક જાતનું ઓઢણું કસરત માટે લાકડાને લીસો એક ખાસ થાંભલો
મલીર ૧૦ (કા.) ઝીણા પિતનું અને કાળા રંગનું કાઠિયાણીનું ભલગ બે પુત્ર એક જાતની મોટી કરી કે તેને આંબો મલક વિ૦ [..] ઉત્તમ ભલચક ન [સં.] મલ - પાપરૂપ શરીરનું કપિત ચક મલેક પું[. મf% કે મીન] (ગરાસને) ધણી; અમીર (૨) મલત્યાગ કું. [સં.] ઝાડે ફરવું તે
મુસલમાની એક જાતને માણસ કે તેની અટક. ૦ગીરી સ્ત્રી, મલકાર ન [] મલ – વિષ્ટા કાઢવાનું દ્વાર; ગુદા
મલેકપણું; ગરાસદારી મલપતું વિ૦ [. મfપત્ર = ગર્વમાં આવેલું; સર૦ મ. મલ્ટ] [ મલેરિયા ડું [.] મચ્છર કરડી આવતો એક ટાઢિયે ભાવ ઉમંગમાં ઠાઠથી ધીમે ધીમે ચાલતું
મલેખું ન [માલ +રખું](જુવાર બાજરીનું રડું કે સાંઠે કે તેની મલબારી વિ. [ઢાવી મર્ = પર્વત + બાર (મ. વાર = ખંડ; | અંદરને નરમ બેયા જે ભાગ (૨) રેટિયાની માળ ન ખસી જાય

Page #694

મલ(ળ) સર્ગ].
६४८
[મસાલે
માટે બે ઢીંગલીની વચ્ચે ઘલાતી સળીઓમાંની દરેક. [મલોખાં | મિષ (૩) પં. [સર૦ મ., AT.] જુઓ મા [ઓજાર મીઠાં કરવાં ભલેખામાંથી સ્વાદ શોધવા જે મિથ્યા પ્રયત્ન | મસકલ પું[. મિશ્ન; સર૦ હિં.] (સુ.) એપવાનું લોઢાનું કર. મલખા માળે = રાકલો નબળે બાંધો કે તેવું શરીર.] | મસકે ૦ [.] માખણ (૨) શિખંડ માટે દહીંનું પાણી કાઢી મલે(–)ત્સર્ગ કું. [સં] મળત્યાગ
નાખી તૈયાર કરેલો લોદ (૩) [લા.] ખુશામત. [-માર, મલ વિ. [સં.] મજબૂત અને કસરતી (૨) પુંપહેલવાન (૩) લગાઢ = ખુશામત કરવી.] બૌદ્ધકાલીન એક પ્રજા. ૦કલા(–ળા) ર૦ જુઓ મલવિદ્યા. મસનદ સ્ત્રી [..] ગાદી; તખ્ત. ૦નશીન વિ૦ ગાદીએ બેઠેલું કુસ્તી સ્ત્રી, જુઓ મલકુસ્તી. યુદ્ધ નટ કુરતી. ૦રંગ પું મસનવી સ્ત્રી [મ.] કાવ્યને એક પ્રકાર અખાડે વિદ્યા સ્ત્રી, કુસ્તીની કળા અને શાસ્ત્ર
મસમસવું અક્રિ. [પ્રા. મઘમઘ] મઘમઘવું મલાહ મું [..] નાવિક; ખલાસી; ખાર
મસરકે ૫૦ [ફે. મધ = સમેટવું; સંચવું? કે . મસરત મહિલકા સ્ત્રી [સં.] એક વેલ અને તેનું ફલ (૨) એક છંદ. ૦ક્ષ = આનંદ] કરડાકીને બેલ; મર્મવચન ૫૦ [+અક્ષ] હંસની એક જાત
મસલત સ્ત્રી [.. મસ્તૃત] સાથે મળીને થતી વિચારણા; સંતમહિલ(—લી)નાથ પું[i] સંસ્કૃતને એક પ્રખ્યાત લેખક – લસ; સલાહ. સમિતિ સ્ત્રી વિષય વિચારિણી સમિતિ.-તિ
મહાન (ગ્રંથ) ટીકાકાર. –થી સ્ત્રી ટીકાટિપ્પણી; સમજૂતી | . મસલત કરનાર; સલાહ આપનાર - મહાર ૫૦ જુઓ મલાર (રાગ)
મસવણી સ્ત્રી- [જુએ મતસરવણી] ગરીપૂજન મવડાવવું,મવાડવું સ૦િ [માવું' ઉપરથી] માય તેમ કરવું, મસવાડા ડું બ૦ ૧૦ જુએ “મસવાડોમાં મવાદ ૫૦ [.] પર છે જે શરીર અંદર દેવ
મસવાડી સ્ત્રી [.. મવારનીહેર ઉપરથી] (ભરવાડ પાસેથી) મવાલ(–ળ) વિ૦ મિ. નવાઝ (. મૃ8)] (જહાલથી ઊલટું) | ઢોર ચરાવવા બદલ લેવાતે કર
[ભાગ મેળું; નરમ; “મેડરેટ’. ૦૫ક્ષ ૫૦ નરમ “મેડરેટ” લેકને પક્ષ | | મસવાડું ૧૦ [મ. મારી હેર +વાડો] ઘરની પાછળને વાડાને મવાલી ૫૦ [.] કંગાળ; ભિખારી (૨) [સર મ.] ગુંડે મસવાડે પૃ૦ [જુઓ મસવાડું] ગામનું પછવાડું; ભાગેળ (૨) મવવું અક્રિમાવું'નું ભાવે
[” ઉપરથી] મહિને.-બ૦૦૦ ગર્ભાવસ્થાના મહિના મવાળ વિ૦ જુઓ મવાલ
મસળવું સક્રિ. [૩. મસાર = સુંવાળું કરવાને પથ્થર; કે પ્રા. મશ(–સ) ન૦ [જુઓ મ] બહાનું (૨) સ્ત્રી [જુઓ મશી]. મલિfમ (સં. મતિ ) = સુંવાળું કરેલું; સર૦ હિં. મરના, +મેશ; કાજળ
[કેથળી (૨) મચ્છર મ. મહંટળે] ઘસીને ચોળવું; ગદડવું; મર્દન કરવું. [મસળવું મશક સ્ત્રી [સં , .; સર૦મ. મસ¥] પાણી ભરવાની ચામડાની અ૦િ (કર્મણિ), -નવું સોક્રેટ (પ્રેરક).] મશ-સ)કલો ૫૦ જુઓ મસાલો
મસા બ૦ ૧૦ [જુઓ મ] મસાનું - હરસનું દરદ મશગૂલ વિ. [ગ.] નિમગ્ન; લીન
મસાજ ! [$.] માલિશ; ચંપી મશર–રિક સ્ત્રી [..] પૂર્વ દિશા
મસાણ ન [કા. (સં. મરાાન)] સ્મશાન. [-જગાવવું = અચંબે. મશરૂ છું. [મ. મત્ર; સર૦ હિં. મરા€; મ. મશ્ર] રેશમ તથા સૂતરનું પમાડે તેવું કામ કરવા પિશાચ વગેરેને બોલાવવાં. –માં જવું = ઘણા રંગના પટાવાળું કપડું. ૦વાલા(–ળા) S૦ એક અટક મરી જવું (ઉદા. મસાણમાં જા != મરી જા !- ગુસ્સાને ઉદ્ગાર.) મશહુર વિ૦ [] પ્રખ્યાત; જણીતું
(૨) મરી ગયેલાને બાળવા કે દાટવા સ્મશાનમાં જવું. -માંથી મશાગત સ્ત્રી [મ. મરાત; સર૦ મ] મહેનત (૨)રાજ; મજુરી ખેંચી કાઢેલું= તન અશક્ત ને નિર્વીર્ય] -ણિયું વિ૦ મસાણનું મશાલ સ્ત્રી [2] લાકડી ઉપર ચીંથરવીટેલે સળગાવવાને એક (૨) સ્મશાનમાં જઈ આવેલું (૩) [લા.] કંગાળ, અપશુકનિયું.
પ્રકારના દીવા જેવો કાકડો. ૦ચી,-લી ૫૦ મશાલ ધરનારે [મસાણિયા લાડુ-થોડા ઘીના લાડુ (૨) દિલગીરીનું મિષ્ટાન્ન; મશિ–સિયાઈ વિ. [‘માશી” ઉપરથી માસીનું કે માસી તરફનું પ્રેતાન.] -ણિયે પૃ૦ મડદા સાથે સ્મશાનમાં ગયેલો માણસ મશી પું[સં. મરી કે મરામ ઉપરથી; સર૦ મ.] (ચ) ગવારમાં (૨) મસાણને ભંગી. –ણુ વિ. મસાણિયું; કંગાળ (૨) પડતો એક રોગ
બાળતી કે દાટતી વખતે ધાર્મિક ક્રિયા કરાવનાર (૩) મરણક્રિયા મશી(-સી) સ્ત્રી [સં.] કાજળ, મેશ (૨) દાંત ઘસવાને કે કાળા | માટે સામાન વેચનાર (૪) [૧] એક પારસી અડક (૫) [સં. કરવાને ભૂકો (૩) [સં. મરામ, મરા] મચ્છર જેવું કરડતું નાનું જંતુ માસાયનિ] માટે સાધક [માપણી (૨) મહેસૂલ કે જીવાત
મસાત સ્ત્રી [મ. મિસાહત; સર૦મ. મ] ખેડવાની જમીનની મશીન ન[.] યંત્ર. ૦ગન સ્ત્રી [છું.] યંત્રથી ઝપાટાભેર ગોળીઓ મસાલા(લે)દાર વિ. મસાલાવાળું (૨)[લા.] સ્વાદુ, ચટકદાર વરસાવતી એક ખાસ બંદૂક. ૦રી સ્ત્રી [$.] યંત્રસામગ્રી, સાંચા- મસાલો ૫૦ [મ. મસા] રાઈ ધમધમાટ વાળી કે સ્વાદિષ્ટ કામને બધે સરંજામ. –નિયર ડું [.] મશીન ચલાવી જાણનાર | કરવા નાખવાને તેજાને (૨) કઈ ચીજ બનાવવા જોઈતી સામગ્રી કારીગર. જેમ કે, છાપવાના યંત્રને
(૩) ચણવા માટે રેતી ચુને વગેરેને કાલવેલો માલ. [-કાઢ= મકરી સ્ત્રી [Fા. મuff, સર૦ મ. મરીહિંમતવી] મજાક; અડદાળ કાઢ; ખૂબ મારવું, કૂટવું, કે થકવવું. –ચહવે, થો ઠ; ટોળ, ૦ર વિ૦ મશ્કરીમાં રાચનારું. -રે ૫૦ મશ્કરી =:મસાલાની અસર થવી. -પૂર = ઉશ્કેરવું (૨) અતિશયોક્તિ કરનારે (૨) વિદૂષક રંગલો
કરવી; રસિક કરવું. -ભભરાવ = વધારવું; બહલાવવું; રસિક મસ વિ૦ [સર૦ મ. (ઈ. મસ્ત)] પુષ્કળ (૨) ન૦ [જુઓ મશ] | કરવું.]

Page #695

મસિ–સી)]
૬૫૦
[મહાનુભાવ
મસિ(–સી) સ્ત્રી [i] જુઓ મશી
મહતી,-ત્તમ, –નર, --ત્તા, , -ત્ત્વાકાંક્ષા, -ત્ત્વાકાંક્ષી, મસિયાઈ, મસિયણ વિ. જુઓ શિયાઈ [ જુઓ મસીહ --પણું જુઓ “મહર્તામાં મસી સ્ત્રી [સં.] જુઓ મશી (૨) શેરડીને એક રોગ (૩) પુંછ | મહદ વિ. [સં. મહ] જુઓ મહત, –દાકાશ ન. [+ આકાશ] મસી(–સ્જિ)દ સ્ત્રી[1. મસ્જિદ્ર, સર૦ મ. મરો] મુસલ- | મેટું વિશાળ આકાશ-દાત્મા j[+ આત્મા] મહાન – પરમ માનેનું બંદગી કરવાનું જાહેર મકાન, નિમાજ પઢવાનું સ્થાન. આત્મા, –દાશૌચ ન [+આશૌચ] મેટું અશૌચ; મેટું સૂતક [(નિમાજ પઢતાં) મસીદ કોટે વળગવી = ભલું કરવા જતાં | મહદધ ૫૦ [મહ + દધેિ] (પ.) મોટો દધિ– મહાસાગર પંચાતમાં ફસાવાનું થયું - બલા વળગવી.] [મસીહ | મહદંશે અ૦ [સં.] જુઓ મહતમાં મસીહ(હા) ડું [..] અવતારી પુરષ; ઉદ્ધારક (૨) (સં.) ઈસા મહદાકાશ, મહદાત્મા, મહદાશચ જુઓ “મહદમાં મસુ(સૂ) સ્ત્રી [સં. એક જાતની દાળ. [(-ઘડો) | મહ(હે)ફિલ સ્ત્રી. [૩] જુઓ મહેફિલ મસૂદો ૫૦ [સર૦ મ. મમુદ્રા; જુઓ મુસદો] ખરડે; “ડ્રાફટ મહ(હે)ખૂબ વિ. [..] પ્રિય મસૂર સ્ત્રી, જુઓ મસુર
[ગાલમસુરિયું મહ–હોમદ [જુઓ મહંમદ] (સં.) ઇસ્લામના પેગંબર. મસૂરિયું ન [પ્રા. મજૂથ (સં. મહૂમ)] ગોળ ઓશિકું. ઉદા. -દી વિ. મહંમદનું; તેમનું અનુયાયી મસ્ટ્રણ વિ. [સં.] કમળ; સુંવાળું; મુલાયમ
મહમદિયાન વિ. [જુઓ મહમદી] મુસલમાન [મઘમઘવું મસે ૫૦ [સર૦ હિં. મસા; પ્રા. મસ (સં. મરા)] ચામડી ઉપર મહમહ વિ૦ [.] મઘમઘતું; મહેકતું. ૦૬ અક્રિટ જુઓ બાઝેલી ગોળ ગાંઠ (૨) અર્શ, હરસ
મહમહાટ [. મહંમ] જુઓ મઘમઘાટ, -વિવું સક્રિ મસેઢા પુત્ર બ૦ ૧૦ [જુઓ મસવાડા] ગર્ભના મહિના (ચ.) મહમહવું નું પ્રેરક મસેતું ન [હિં.મસૂડા] દાંતનું પઢવું, અવાળ [ વપરાતું ચીંથરું | મહર સ્ત્રી (ક.) મહેણું મસેતું ન [સં. મરી + પિતું] ચૂલા ઉપરનાં ગરમ વાસણ પકડવા | મહરકવું અજિં૦ જુઓ મહેક [માંને એ લોક મકતી વિ૦ [..] મસ્કત બંદરનું કે તેને લગતું
મહર્લોક ૫૦ [4] (પૌરાણિક ભૂગોળના) ઉપરના સાત લોકમજિદ સ્ત્રી [મ.] જુઓ મસીદ. [(નમાજ પઢતાં) મસ્જિદ | મહર્ષિ પું. [સં.] માટે ઋષિ
[ કરવું, મલાવવું કેટે વળગવી = સારું કરવા જતાં પંચાતમાં ભરાવું, પીડામાં | મહલાવવું સક્રિઢ [“મહલાવું, “મહાલવું’નું પ્રેરક] મહાલે એમ આવવું.].
[ સ્ત્રીમસ્તપણું; મસ્તી મહલાવું અ૦િ જુઓ મહાલવું મસ્ત,–તાન(-) [.] મમતું;ઉન્મત્ત; ચકચૂર. -તાઈ | મહંત પું. [સં. મહતુ પરથી; સર૦ હિં, મ.] માટે સાધુ; મઠામતક ન [i] માથું (૨) મગજ. ૦દાન ન૦ માથું કાપી આપવું | ધિકારી. -તાઈ સ્ત્રી મહંતપણું
તે. પૂજા સ્ત્રી મસ્તકદાન વડે પૂજવું તે; કમળપૂજા (૨) માથા | મહંમદ મું, મહંમદી વિ. [4.] જુઓ “મહમદમાં ફેડ. (કરવી). –કીય વિ. મસ્તકને લગતું
મહા ડું [ઝા. માર્ (સં. માઘ)] માઘ - માહ મહિને મસ્તાઈ, –ન(–નું) [.] જુઓ “મસ્તીમાં
મહા વિ. [સં.] મેટું; મહાન (કર્મધારય અને બહુવીહ સમાસ મસ્તિક(ક)ન. [i] માથું (૨) મગજ, વિદ્યા સ્ત્રી માથાના તથા કેટલાક અનિયમિત શબ્દોના આદિમાં આવતું મહત”નું
ઘાટ પરથી માનસિક શક્તિઓ પારખવાની વિદ્યા; નોલેજ રૂપ). ૦ર્ષક વિ. [+આકર્ષક] ભારે આકર્ષક કવિ ૫ માટે મતી સ્ત્રી, [I ] તોફાન (૨) મસ્તપણું, મસ્ત હાલત. ૦ર
કવિ. ૦કાય વિ૦ કદાવર; મોટા શરીરવાળું. કાલ(ળ) j૦ વિ. તેફાની
[[Tો.] વહાણને કુવાસ્તંભ (સં.) મહાદેવ. કાલી(-ળી) સ્ત્રી (સં.) ભયંકર સ્વરૂપવાળી મસ્કૂલ સ્ત્રી; ન કાળમાં વપરાતી રેશમની કેકડી (૨) ૫૦ દુર્ગા. ૦કાલે(–ળે)શ્વર ૫૦ (સં.) બાર જ્યોતિર્લિંગમાંનું એક મસ્કૂદ સ્ત્રી [; સર૦૫., હિં.] મસાદપાટ; ગાદી; સિહાસન કાવ્ય ન૦ મેટું કે મહાન કાવ્ય. ૦કાંક્ષા સ્ત્રી [+ આકાંક્ષા] મમ્નવી સ્ત્રી [.] ઉર્દમાં એક કાવ્ય-પ્રકાર
મહત્ત્વાકાંક્ષા; મેટી કે મોટા થવાની આકાંક્ષા. ૦કાંક્ષી વિ૦ મસ્લહત સ્ત્રી [..] મસલત; સલાહ આપવી-લેવી તે
મહાકાંક્ષાવાળું; મહત્ત્વાકાંક્ષી. ગુજરાત નવ કચ્છ, કાઠિયાવાડ મહ વિ. [સં, સર૦ . મહું] મોટું; મહાન (૨) ૫૦ ઉત્સવ; (સૌરાષ્ટ્ર) સહિત સમગ્ર ગુજરાત પ્રદેશ. જન ન૦ મેટો ઉલ્લાસ
પ્રતિષ્ઠિત માણસ કે ગામના તેવાઓનું મંડળ (૨) સરખા ધંધામહકૂબવિ. [મ; જુઓ મેકૂફ] મુલતવી. -બી સ્ત્રી મહેબપણું દારીઓનું મંડળ કે સંઘ. જનિયું વિ૦ મહાજનને લગતું, સાર્વમહત વિ. [સં. મહત] મેટું. -તી વિ૦ સ્ત્રી, મેટી (૨) જનિક (૨) ધણી વગરનું; રખડાઉ. ૦જની સ્ત્રી નાગરી લિપિને
સ્ત્રી મહત્તા (૨) એક જાતની વીણા. -ત્તમ વિ૦ [+તમ] રજપૂતાનામાં વપરાતે એક પ્રકાર. તલ(–ળ) ન૦ સાતમાંનું સમાં મહત; મેટામાં મેટું. -ત્તર વિ. [+] બેમાં મેટું; પાંચમું પાતાળ. ૦ત્મતા સ્ત્રી [ + આત્મતા] મહાત્માપણું. વધારે મોટું કે મહાન. --ત્તા સી, --રવન મેટાપણું; મહિમા છત્મા વિ૦ [+ આત્મા] મહાન આત્માવાળું (૨) પુંતે (૩) અગત્ય; પ્રતિષ્ઠા. --વાકાંક્ષા સ્ત્રી[+માનાંક્ષા] મહા- પુરુષ; સંત. ૦ ૧૦ [] જુઓ માહાસ્ય. ૦દશા સ્ત્રી, કાંક્ષા; મેટાઈ મેળવવાની ઇચ્છા. -વાકાંક્ષી વિ૦ મહત્યા- મુખ્ય ગ્રહની અસર. ૦દેવ j૦ (સં.) શિવ. ૦દ્વાર ન૦ મુખ્ય કાંક્ષાવાળું. -વૈષણ સ્ત્રી [ +gI] મહત્ત્વાકાંક્ષા. -દંશે દરવાજે. ૦૧ વિ. [સં.] મોટું; મહત. ૦નદ !૦ [+નદ] મેટી અ[+ અંશે] મેટે ભાગે, ઘણું કરીને
નદી. નલ . [+ અનલ] મહાન માટે અનલ - અગ્નિ; મહા–હેતાબ [.]ચંદ્ર (૨) સ્ત્રી ચાંદની (૩) એક દારૂખાનું | પરમાત્મા. ૦નુભાવ વિ૦ મોટા મનનું; ઉદાર; મહાશય (૨)

Page #696

મહાનુભાવિતા ]
પું તેબે પુરુષ (૩) (સં.) તે નામને એક ધર્મ – સંપ્રદાય. નુભાવિતા સ્ત્રી॰ મહાનુભાવીપણું, નુભાવી વિ॰ મહાનુભાવ. ૦૫થ પું॰ મોટા - રાજમાર્ગ (૨) મરણના – પરલેાકના માર્ગ. ૦પ૬ ન૦ મહાન પદ; પરમ પદ કે ધામ (જેમ કે, વૈકુંઠ), ૦પદ્મ ન૦ સે। અખજ (૨) ધેાળું કમળ. ૦પાઠશાળા સ્ત્રી॰ મહાવિદ્યાલય, કૅલેજ. ૦પાતક ન૦ મેઢું પાપ (બ્રહ્મહત્યા, સુરાપાન, ચારી, ગુરુપત્ની સાથે વ્યભિચાર, અને એ ચાર સાથે સંગ, એ પાંચ). ૦પાતકી વિ॰ મહાપાતક કરનાર. ૦પુરુષ પું॰ સજ્જન; સત્ પુરુષ (૨) મહા – મેટા સમર્થ પુરુષ. પૂજા સ્ત્રી॰ ખાસ પ્રસંગે કરાતી મેડી પૂજા. ૦પ્રજ્ઞ વિ॰ મહાનુભાવ; મહાપુરુષ. ૦પ્રભુ(૦૭) પું૦ (સં.) વલ્લભાચાર્ય. ૦પ્રયાણ ન૦ મરણ; પરલેાકગમન; મહા પ્રસ્થાન, ૦પ્રલય પું૦ ચારસેા બત્રીસ કરોડ વર્ષને અંતે થતા મનાતા છેને સમૂળગા નાશ. પ્રસાદ પું॰ દેવનું નેવેદ્ય (૨) જગન્નાથજીને ચઢેલા ભાત. પ્રસ્થાન ન૦ મહાપ્રયાણ; મૃત્યુ. પ્રાાં વિ॰ મહાન પ્રજ્ઞાવાળું; ‘માસ્ટરમાઇન્ડ,’ ૦પ્રાણ વિ॰ (વ્યા.) જેના ઉચ્ચાર કરતાં વધારે પ્રાણ વપરાય છે તે-ખ, છ, હૈં, થ, ફ્ે અને ઘ, ઝ, ઢ, ધ, ભ એ વ્યંજના, તથા શ, ષ, સ અને હ. ૦પ્રાણુત્વ ન. ૦ખલા સ્ત્રી એક વનસ્પતિ. બાહુ વિ॰ માટી ભુવાળું (૨) શૂરવીર; બળવાન. એધિ પું॰ (સં.) ભગવાન બુદ્ધ (૨) શ્રેષ્ઠ જ્ઞાન. ભાગ વિ॰ ભાગ્યશાળી (૨) સદાચારી. ભારત વિ॰ બહુ મેટું અને મુશ્કેલ (૨) ન॰ (સં.) તે નામનું પ્રસિદ્ધ મહાકાવ્ય (૩)[લા.] મેટી લડાઈ, મહા યુદ્ધ. ભાલ વિ॰ મેાટા ભાવ કે ભાવનાવાળું. નિષ્ક્રમણ્ ૦ [TM ગમિનિમળ] મહાન ત્યાગ કે સંન્યાસ (બુદ્ધનેા). બ્લ્યૂત ન॰ મૂળતત્ત્વ; પંચમહાભૂતમાંનું દરેક. ૦મતિ તે બુદ્ધિશાળી (૨) ઉદાર ચિત્તવાળું. મન વિ॰ મેટા – ઉદાર મનવાળું. મહાપાધ્યાય પું॰ બહુ મોટા ઉપાધ્યાય (૨) અંગ્રેજી રાખ્યુ તરફથી સંસ્કૃતના પંડિતને મળતા એક ઇલકાબ. ૰મંત્રી પું॰ મુખ્ય કે પ્રધાન મંત્રી માત્ય પું [+અમર્ત્ય] મહુ! અમાત્ય; મેટો કે વડો પ્રધાન. માત્ર પું વડો અમાત્ય (૨) વિદ્યાપીઠના મંત્રી; ‘રાજસ્ટ્રાર’(૩) મહાવત, માયા (સં.) જગતની કારણભૂત અવિદ્યાની અધિષ્ઠાત્રી; દુર્ગા (૨) બુદ્ધ ભગવાનની માતાનું નામ (૩) લક્ષ્મી (૪) જેનાથી ભૌતિક જગત સત્ય જણાય છે તે માયા. મારી સ્ત્રી મરકી; કોલેરા કેતેવા (ચેપી) વાવર – રેગ.૦મેલું વિ॰ મહા મૂલ્યવાન; મહા મેાંધું - કીમતી. યજ્ઞ પું॰ નિત્ય કરવાના પાંચ યજ્ઞ (બ્રહ્મદેવ-પિતૃ-ભૂત-નૃ૦) માંના દરેક. યાત્રા સ્રી॰ લાંબી મેાટી યાત્રા (૨) મહાપ્રયાણ; મરણ, બ્યાન પું૦ (સં.) એક બૌદ્ધ સંપ્રદાય, ૦૨જત ન॰ સેાનું, ૦૨થી પું॰ એકલા દાહાર સામે લડી શકે તેવા પરાક્રમી લડવૈયા. રંભ પું॰[+આરંભ] માટે આરંભ પ્રયત્ન; મહાન પ્રવૃત્તિ.૦૨ાજ પું૦ મહાન – મોટા રાજા; સમ્રાટ (૨) વૈષ્ણવેાના આચાર્ય (3) બ્રાહ્મણ, સંત, રાજા વગેરેના માનાર્થક સંબોધન તરીકે વપરાય છે(૪) બ્રાહ્મણ રસેાયા. ૦રાજા(-યા) પું॰ સમ્રાટ. રાધિરાજ પું॰ સર્વોપરી સમ્રાટ, રાજ્ય ન॰ મોઢું –વિશાળ કે મહાન રાજ્ય; સામ્રાજ્ય. રાણી સ્ત્રી વડી રાણી. રાણા પું॰ મેટા કેવડા રાણે; મહારાજા. રાત્રિ(—ત્રી) શ્રી॰ શિવરાત્રી; મહા વદ ૧૪ ની રાત્રી (૨)
દ્વા

પ
[મહાર
મહાપ્રલયની રાત્રૌ; કાળરાત્રી (૩) મધરાત પછી બે મુહૂર્તના સમય.૦રાવ પું॰મહારાણે!; મહારાજા(કચ્છના રાજાના ઇલકાબ). ૦૨ાષ્ટ્ર પું; ન॰ (.) ગુજરાતની દક્ષિણ અને કર્ણાટકની ઉત્તરે આવેલા અરબી સમુદ્રના કિનારા પરને પ્રદેશ. રાષ્ટ્રી વિ મહારાષ્ટ્રનું, –ને લગતું (૨) પું॰ મહારાષ્ટ્રના રહેવાસી (૩) સ્ત્રી॰ મહારાષ્ટ્રની પ્રાકૃત ભાષા, રૂપક ન૦ ‘ઍલેગરી'. ૦રેખા સ્ત્રી॰ (—)આવું વિરામચિહ્ન (વ્યા.). રગ પું॰(ક્ષય, કાઢ જેવા) મહાભયંકર રોગ, રાગી વિ૦ મહારાગના દરદી. રૈરવ ન॰ એક નરકનું નામ; રૌરવથીય ભયંકર નરક. ૦ર્ણવ પું [ + અર્ણવ] મહાસાગર; મહા સમુદ્ર. બ્લૅક્ષ્મી સ્ક્રી॰ નારાયણની શક્તિ (૨) અપાર સંપત્તિ (૩) એક છંદ. લય ન॰ [+આલય] મહેલ (૨) પવિત્ર ધામ; મંદિર (૩)[+લય] ભાદરવા વદમાં કરવાનું મેઢું શ્રાદ્ધ (૪) મેટો વિનાશ. વજ્ર પું॰ સંગીતમાં એક અલંકાર. વાકથ ન॰ ‘તત્ત્વમસિ’ વગેરે જેવું બ્રહ્મપ્રતિપાદક ઉપનિષદનું વાકય. વિદ્યાલય ન॰ ઊંચા અભ્યાસ કરવાની વડી શાળા; કૅલેજ, વિરામ ન॰ (:) આવું મહાવિરામનું ચિહ્ન (વ્યા.); કાલન'. વીર પું॰ મેટા પરાક્રમી પુસ્ત્ર (૨) (સં.) ચેાવીસમા જૈન તીર્થંકર (૩) હનુમાન (૪) ગરુડ, વ્યથા સ્ત્રી॰ ભારે વેદના. વ્રત ન॰ મેટું – ખૂબ કઠણ વ્રત (૨) પાંચ મેટાં વ્રત (અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય, અપરિંગ) તેમાંનું દરેક (૩) જીવનની અનિવાર્ય ક્જ, શય વિ [ + મારાથ] ઉષ્ણ આશયવાળું; સજ્જન (૨) પું॰ તેવા માણસ (૩) છ જેવું એક માનવાચક ઉદા॰ માસ્તર મહાશય, શયી વિ॰ [+રાયી] મહાશય, શંકુ ન૦ દસ મહાપદ્મ (સંખ્યા). શાલા(-ળા) સ્ત્રી ‘કૅલેજ’. શિવરાત્રિ(-ત્રી) શ્રી॰ મહા વદી ચૌદશનું પર્વ; શિવરાત્રિ. ઞભા સ્ત્રી માટી વિશાળ સભા (૨) (સં.) અખિલ ભારતીય રાષ્ટ્રીય સંસ્થા – ‘કૉંગ્રેસ.’ સભાવાદી પું॰(૨)વિ॰ કેંગ્રેસે ચલાવેલી કે સ્થાપેલી નીતિ -રીતે ઇ॰ માં માનનાર, સમિતિ શ્રી મેાટી સિમિતે (૨) (સં.)‘ઍલ ઇડિયા કેંગ્રેસ કમિટી'. સંસ્કૃત ન૦ વેદનું સંસ્કૃત. સાગર પુ॰ માટે સમુદ્ર (૨)જગતના એવા પાંચમાંના દરેક ૦શ્વર પું૦ ૨૦ વર્ષ જૂના બૌદ્ધ ભિક્ષુ મહાજરીન વિ॰ પું॰[ા. મુન્હાનરીન] હિજરત કરનારા; હિજરતી મહા-તલ(-ળ), મતા, મા,ય, દશા,દેવ, દ્વાર જીએ ‘મહા’માં [અંધકાર કે અજ્ઞાન મહાતમ ન૦ (૫.) મહાત્મ્ય; મહિમા (૨) [i.] મહા તમસ – મહાન વિ॰ [સં. મહત્] મોટું; ભવ્ય; મહત્તાવાળું મહા- નંદ, નલ, ॰નુભાવ(–વી, –વિતા), ૦પથ, ૦૫૬, ૦પદ્મ, ૦પાઠશાળા,પાતક, પાતકી, પુરુષ, ॰પૂજા, પ્રા, ૦પ્રભુ(૦૭), ૦પ્રયાણુ, પ્રલય,પ્રસાદ, ૦પ્રસ્થાન, પ્રાજ્ઞ, પ્રાણ(૧), અલા, બાહુ જુઓ ‘મહા’માં મહા પું॰ [ા. મહાવા] ભાર; વકર મહા- ૦ઐાધિ, ભાગ, ભારત, ભાવ, ભિનિષ્ક્રમણ, ભૂત, મતિ, મન, મહોપાધ્યાય, મંત્રી, માત્ય, માત્ર, માયા, મારી, મેલું, યાં, યાત્રા, જ્યાન જીએ ‘મહા’માં
મહાર પું॰ [F.] એક અંત્યજ જાતના માણસ – ભંગી

Page #697

મહારજત]
મહારજત ન॰ [સં.] જુએ ‘મહા’માં મહારત પું॰ [Ā.] માહેરપણું; ઉસ્તાદી; આવડત મહા- ૦૨થી, ૦રંભ, ૦રાજ, ૦રા(−યા), રાજાધિરાજ, રાજ્ય, રાણી, રાણેા, રાત્રિ-ત્રી), રાવ, ૦રાષ્ટ્ર, રાષ્ટ્રી, રૂપક, ૦રેખા, રાગ, રાગી, ૦૨ારવ, ૰ર્ણવ જીએ ‘મહા’માં [પું॰ મહાલના વહીવટદાર મહાલ પું॰[z.](નાના) તાલુકા;પરગણાના એક ભાગ.૦૩(–કા)રી મહા- લક્ષ્મી, લય જુએ ‘મહા’માં
મહાલવું અક્રિ॰ [ફૈ. મā] ઠાઠમાઠથી ને આનંદમાં અહીં તહીં ફરવું (૨) મેાજ કરવી; લહેર કરવી
મહાલામહાલ સ્ત્રી॰ ખૂબ મહાલવું તે; ભારે મેાજમા મહાવજ્ર પું॰ જુએ ‘મહા’માં [હાથીના હાંકનાર મહાવત પું॰ [સં. મહામાત્ર; સર૦ મ. મહાત, માકૂત્ત; હિં.] મહાવરા પું॰ [4.] અભ્યાસ; ટેવ (૨) શિરસ્તા; ચાલુ વહીવટ. [−કરવેશ, પાડવા=અભ્યાસ – ટેવ પાડવાં,]
મહા- વાકય, વિદ્યાલય, વિરામ, વીર, બ્યથા,વ્રત, શય(–યી), શંકુ, શાલા(-ળા), શિવરાત્રિ(-ત્રી) જુએ ‘મહા’માં
મહાસ પું॰ [ત્ર. મુદ્દાવē] હિસાબ મહા- ૦સભા, સભાવાદી, સમિતિ જુએ ‘મહા’માં મહાસરટી સ્રી॰ [સં. મહા + સં. ટ= ગરાળી] પૃથ્વી પરથી નાબૂદ થયેલું એક મેટું પ્રાણી
મહા- સંસ્કૃત, સાગર, વિર જુએ ‘મહા’માં મહાંત વિ॰ [તું. મહત્]+મેટું; મહાન મહાભાધિ પું॰ [સું. મહા + અંભે ધિ] મહાસાગર મહિ(-હી) સ્ત્રી॰ [i.] પૃથ્વી. તલ(−ળ)ન॰ પૃથ્વીની સપાટી. ધર પું॰ પર્વત. નાથ, ૦૫, ૦પતિ, ૦પાલ(ળ) પું॰ રાજા મહિના, દાર જુએ ‘મહિના’માં
મહિના પું॰ [સર॰હિં. મહીના; જા. માě; સં. માત્ત] માસ; વરસના બાર ભાગમાંના એક કે તેટલા સમય (૨) [લા.] માસિક પગાર (૩)શ્રીના અટકાવ; રજોદર્શન. [-આવવા, થવા = (સ્ત્રીને) અભડાવું; ઋતુ આવવાની મુદ્દત પૂરી થવી (૨) માસિક પગાર આવવે. “કરવા, ડરાવવેા, બાંધવા = માસિક પગાર ઠરાવવા, -ચઢવા=મહિના જેટલી મુદ્દત વીતી જવી (૨) અટકાવના વખત થઈ જવા; ગર્ભ રહેવા.] ના પુંખ॰૧૦ [લા.] ગર્ભ રહેવા તે (- રહેવા, ન્હાવા) (૨) કાવ્યના એક પ્રકાર, જેમાં ખારે મહિનાને અનુલક્ષતા વિષય હોય છે. નાદાર પું॰ માસિક પગારે નોકરી કરનાર. –નાવાર વિ॰ મહિને મહિને થતું; મહિનાના ક્રમ પ્રમાણેનું. માસ પું॰ લગભગ એક માસ જેટલા સમય મહિમા પું॰ [સં.] પ્રતાપ; યશ (–કહેવા, ગાવે, ખેલાવા)(૨) સ્ત્રી॰ મેાટું સ્વરૂપ લેવાની – આસિદ્ધિમાંની એક સિદ્ધિ, વાન વિ॰ મહિમાવાળું [સ્તેાત્ર – કાવ્ય મહિમ્ન, તેત્ર ન॰ [સં.](સં.) શિવના મહિમાનું એક (સંસ્કૃત) મહિયર [સં. માતૃ + ગૃહ; પ્રા. માક્ +ö; સર૦ મ. માહેર] પિયર [ગોત્રજની પૂજા કરનાર સ્ત્રી મહિયારી, --રણ સ્ત્રી॰ [મહી' ઉપરથી] ભરવાડણ; ગોપી (૨) મહિલા સ્રી॰ [i.] સ્ત્રી (૨)રાણી. શ્રમ પું; ન॰ [ + આશ્રમ]
ન

ઉપર
[ મહેનતાણું
સ્ત્રીઓ માટેની આશ્રમ ઢબની સંસ્થા, ૦પાઠશાળા, વિદ્યાલય ન॰ સ્ત્રીઓની પાઠશાળા
મહિષ ૦ [સં.] પાડો. –ષાસુર પં॰ (સં.) એક રાક્ષસ, ભેંસાસુર. -ષી સ્ક્રી॰ ભેંસ (૨) પટરાણી; રાણી
મહી સ્ત્રી [મું. મહૂ =પૂજવું ઉપરથી. પ્રા. મા = પૂજિતા] ગાય (૨) [É.] (સં.) ગુજરાતની એક મેટી નદી (૩) જુ મહિ (૪) ન॰ [1. મમિ (સં. નયિત)= વલાવેલું; સર૦ મ. નહીં, હિં.]દહીં; મહીડું. કાંઠા પું॰ મહી નદીને કાંડા -કિનારા (૨) (સં.) મહી નદીના (જમણા) કાંઠા પર આવેલા એક પ્રદેશ. હું ન દહી [દીપ પું॰ એક છંદ મહી, તલ(-ળ),॰ધર,નાથ, પતિ, ૰પાલ જીએ ‘મહિ’માં, મહીમથન ન૦ મહી – દહીં વલાવવું તે કે તેમાંથી નીકળતું માખણ
મહીમાટલું ન॰ [મહિયરમાટલું ?] જીએ માલામાટલું (–પૂરવું) મહી ન॰ જીએ મહિયર
મહીસાગર પું॰ (સં.) મહી નદી. [-પીવા = સત્યની કસેટી તરીકે મહી નદીનું પાણી સેગંદ પર પીધું.] મહીસુર પં॰ સુર; બ્રાહ્મણ
મહીં અ॰ [ત્રા. મિન્હ, મિઠું, મિન્હો (સં. મિયત) = અંદર અંદર ] અંદર. ૦મહીં અ૦ વચ્ચે વચ્ચે; કયાંક કયાંક (૨)કાક કોક વાર મહુડી સ્ત્રી॰ [ત્રા. મહુઞ (સં. મધૂ)] નાનેા મહુડો (૨) દારૂ. [-ચઢવી = દારૂના નશામાં આવવું.](3) [લા.] પીધેલ માણસ (તુચ્છકારમાં), –હું ન॰ મહુડાનું ફુલ (જેમાંથી મહુડી બને છે). –ડા હું એક ઝાડ [સમયના નિર્ણય કરવે.] મહુરત ન॰ નુ મુહુર્ત. [−જોવું =જ્યોતિષની દૃષ્ટિએ યોગ્ય મહુવર શ્રી॰ [સં. મધુર્; ; નહુબ] મદારીની વાંસળી મહેક (હૅ) સ્ત્રી૦ [સં. મહñ]ફેારમ; સુગંધ (–આવવી,મારવી), ૰વું અક્રિ॰ કેરવું; મહમહવું. -કાટ પું॰ મહેક. –કાવવું સક્રિ॰ ‘મહેકવું’નું પ્રેરક
મહેકમ ન૦ [મ. મમē] કચેરી; દફતર (૨) ખાતું; વિભાગ મહેકાટ, –વવું જુએ ‘મહેક’માં [ઇચ્છા; મહાકાંક્ષા મહેચ્છ વિ॰ [સં.] મહેચ્છાવાળું; મહાકાંક્ષી “ચ્છા સ્ક્રી॰ માટી મહેણું (હે) ન॰ [કે. મજ્ઞ = તિરસ્કૃત ? કે પ્રા. મળ (સં. મયન) =વ્યાકુળ કરનારું; મારી નાખનારું ?] ટાણા, મર્મવચન. [–મારવું = મર્મવચન કહેવું; ટાણેા મારવે.] વાટવું સનકે ખબ મહેણાં મારવાં. -ાંટ્(-ટા)ણાં નખ૦૧૦ મહેણાં; મવચન મહેતર (હ) પું॰ [; સર૦ મ. મેહતર (દા.મિતર; સં. મહત્તર) ટ્રેડના મુખી (૨) ઝાડુ મારનાર ભંગી, ૦ણુ સ્ત્રી॰ મહેતરાણી. –રાઈ શ્રી॰ મહેતરનું કામ કે હોદ્દો. -રાણી સ્ત્રી॰ મહેતરની [-મારવી) મહેતલ (હ) સ્ત્રી॰ [મ.મુરત] મુદત; સમય (–આપવી,માગવી; મહેતાબ (મહ) પું૦ (૨)શ્રી॰ નુએ મહતામ મહેતા (š) પું૦ [સું. મહત્તર; સર॰ fä. મતા] શિક્ષક (૨) કારકુન; ગુમાસ્તા; વાણેાતર. –તાગીરી સ્રી॰ મહેતાનું કામકાજ કે ધંધેા. –તાજી પું॰ મહેતા (માનાર્થે). -તી સ્ત્રી॰ શિક્ષિકા (૨) મહેતાજીની સ્ત્રી. -તીજી સ્ત્રી॰ મહેતી (માનાર્થે) મહેનત (હુ) સ્ત્રી॰ [ગ. મિનત, મેનત] શ્રમ (–પઢવી). ૦કશ વિ॰ [I.] મહેનતુ. –તાણું ન૦ મહેનતના બદલે; રાજી; પગાર.
કે તે જાતની સ્ત્રી
|

Page #698

મહેનતુ ]
“તુ વિ॰ ઉદ્યમી; ઉદ્યોગી
મહેફિલ (હૅ) સ્ત્રી॰ [. મૅટ્વિટ્ઝ] મિજલસ (૨) ઉર્જાણી મહેફ્જ(-ઝ) (હૅ) વિ॰ [મ. મહTM] સુરક્ષિત; સહીસલામત (૨) બચત; બચાવેલું
મહેબૂબ (મહૅ) વિ॰ જુએ મહબ
મહેમાન (હૅ) પું॰ [ા. નિમાન] પરાણા (૨)જમાઈ (સુ.). ગત(તિ), ૦ગીરી, દારી, –ની સ્ક્રી॰ પરાણાચાકરી. ઘર ન૦ મહેમાનાને કે પ્રવાસીને ઊતરવા માટેનું મકાન; ‘ગેસ્ટહાઉસ’ મહેર (મ્હ) સ્ત્રી॰ [ા. મિર્] કૃપા; યા. બાન વિ॰ કૃપાળુ; માયાળુ. બાની સ્ક્રી
મહેરમ (હે) વિ॰ બિ. મમ] વહાલું; મનથી માનેલું મહેરાણ (મહૅ) પું॰ જુએ મહેરામણ મહેરામ (હૅ) પું૦ [બ. મહત્ત્તવ] કમાનના આકારનું ચણતર. દાર,–બી(–વી) વે૦ મહેરાબવાળું મહેરામણ (g) પું॰ [સર॰ દિન મહરાળ (સં. મહાળવ)] સમુદ્ર મહેરી સ્રી [સર॰ હિં. મેહરી] સ્ત્રી; આરત
મહેરા (હું) પું॰ [સર॰ હિં. મĪ] પાલખી ઊંચકનાર; ભાઈ મહે(હા)લ (હે) પું॰ [ઞ. મહજી], -લાત સ્ત્રી॰ [બ.] રાજમહેલ (૨) તેના જેવું મેાટું આલેશાન મકાન મહે(–હા)લાદાર પું॰ મહેફ્લાવાળા; મહેફ્લાના ઇજારદાર મહે(હા)લે (હું) પું॰ [બ. મજ્જ] ફળિયું; શેરી મહેશ(-શ્વર) પું॰ [સં.] મહાદેવ
મહેશ્વાસ પું॰ [સં.] મોટા બાણાવળી – યુદ્ધો મહેસૂલ (મ્હ) સ્ક્રી॰ [બ. મસૂ′′]જમીન ઉપરના કર (૨) જકાત; દાણ (૩) રાજ્યની કુલ આવક. –લી વિ॰ મહેસૂલને લગતું મહેંદ્ર પું॰ [i.] (સં.) ઇંદ્ર
મહાકા ન॰ [સર૦ હિં. મહોલ, મહોલા (સં. મધુ)] એક પક્ષી મહાચ્છવ, મહેત્સવ [સં.] પું॰ મેટા ઉત્સવ મહાદધિ પું॰ [સં.] મહાસાગર
મહાદય વિ॰ (૨) પું॰ [સં.] મહાનુભાવ; મહાશય મહાપાધ્યાય પું [É.] મહા – મોટા ઉપાધ્યાય, શિક્ષક કે ગુરુ મહેાબત (હૉ) સ્ત્રી૦ [બ. મળ્વત] પિછાન; દોસ્તી (૨) પ્રેમ; પ્યાર. –તી વિ॰ મહોબતવાળું
મહાર (હા) શ્રી॰ [I. મુદ્દ] ગીની (૨) છાપ; સિક્કો (૩) ચલણી સિક્કો (ઉદા॰રૂપામહોર). [–મારવી,લગાવવી=છાપ મારવી(૨) ખાસ કદર કરવી કે વિશિષ્ટતા આપવી.] દ્વાર સ્ત્રી બેગમ; સ્ત્રી મહારવું (હા) સક્રિ॰ (ખળામાં ઊપણતાં દાણા જોડે ઢંણસાં પડે તેને) વાળીને દૂર કરવું. [મહારાવું અક્રિ॰ (કર્મણિ), –વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).]
|
મહેરું (હા)ન॰ [ા. મુહૂ; સર૦ મ. મોહરા]શેતરંજનું સેગટું મહારા પું॰ [જુએ મહારું] સાપના તાળવામાં થતા મનાતા ગોળ ચપટા પદાર્થ (૨)ઘસીને ચળકાટ આપવા તે (૩) જેથી ચળકાટ અપાય તે (૪) અસ્તાઈની કડી (પ) નગારું વગાડવાની એક રીત (૬).[સર॰ હિં. મુદ્દા (બા. મુTM, સં. મુઃ ઉપરથી)] કુસ્તીની શરૂઆતમાં આમ તેમ ફરવું તે (૭) તરવારના ઘા મહેાલ, –લાત (હા) નુ ‘મહેલ’માં મહેલ્લા, –લાદાર (હા) જીએ ‘મહેલ્લા’, ‘–હ્લાદાર’

૬૫૩
[ મંગલ(−ળ)
મળ પું॰ [સં. મ] મેલ; કચરો, વિદ્યા. [-કરવા = મલે ત્સર્ગ કરવા.]. જળ ન૦ મળ – મેલવાળું કે મેલું પાણી. ત્યાગ પું શાચ જવું કે ઝાડે ફરવું તે. દ્વાર ન॰ ગુદા મળકું વિ॰ [‘મેળું’ ઉપરથી] જરા મેળું [ગંદું; મેલું મળગૂગળું વિજીએ મળમું] જરા મેળું (૨) [સં. મ∞ઉપરથી] મળણ ન॰ [‘મળવું' ઉપરથી] મળવું તે; મેળાપ; સ્નેહ મળત, ૦૨ ન૦ [મળવું પરથી] નકે; કમાણી. -તાવડું વિ મિલનસાર. –તાવશેક પું॰ ગ્રહ મળતા આવવા તે; મળતી પાંતી; મેળ (પતિપત્ની માટે). -તિય, –તી સ્ત્રી મળતિયા સ્ત્રી. તિયું વિ॰ સાથે મળી કામ કરનાર; સાથી (૨) અમુક પક્ષમાં મળી ગયેલું; પક્ષકાર. —તું વિ॰[‘મળવું'નું કૃ॰]ખરેખર; સરખું; સમાન. (–આવવું)
મળત્યાગ, મળદ્વાર જુએ ‘મળ’માં મળમાસ પું॰ જુએ મલમાસ મળમૂત્ર ન॰ (બ૦૧૦) જીએ મલમૂત્ર મળવિકાર પું૰ અંધકાશથી થયેલા રેગ
મળવું અક્રેિ॰ [સં. મિ જોડાવું; ભેગું થયું; ભળવું (૨) એકરૂપ બનવું; સંપ કરવેા (૩) મુલાકાત થવી; એકઠા થયું (૪) સમાન કે સરખું હોવું (૫) મેળ હોવા (૬) પ્રાપ્ત થવું (૭) જડવું; હાથ લાગયું. [મળતી પાંતી = બનતી રાશ; મેળ. મળતું આવવું = સરખું હોવું (૨) બંધબેસતું આવવું. મળતું કરવું = સમાધાન કરવું (૨) બંધ બેસાડવું. મળી જવું=એક થઈ જવું; ભળી જવું. મળ્યા ભાઈની પ્રીત=નામની પ્રીત; માત્ર ભેગા થવાય ત્યારે બતાવાતી પ્રીત.] [મળાનું અક્રિ॰ (ભાવે). –વવું (પ્રેરક).] મળશુદ્ધિ સ્ત્રી॰ જુએ મલશુદ્ધિ મળસકું ન॰ પરાઢિયું
મળાવડા પું॰ મલાવવું તે; મલાવડો મળાવરાધ પું॰ જુઓ મલાવરોધ મળાશય ન॰ જુએ મલાશય મળિયાગર(−૨) પું॰ જુએ મલયાગરુ મળેાત્સર્ગ પું॰ જુએ મલે ત્સર્ગ
મળી સ્ત્રી॰ [1. મૅજિક(સં.મૃદ્રિત =પિલાયેલું)] પૈડામાં ઊંજેલા દિવેલ તથા ચીંથરાના થતા મેલ(૨)હનુમાનની મૂર્તિ ઉપરના તેલ અને સિંદૂરના મેલ
મંકોડા પું૦૦૧૦ [સં. મળિ, મળિ] કેડના અંકાડા – મણકા મંકોડી સ્રી॰ [જીએ મંકાડો] નાના મંકોડા (૨) પું॰ એક અટક (નાગરામાં) [અંકાડા મંકોડા પું॰ [કે, મોટ્ટ] એક જંતુ (૨) [જીએ મંકાડા] કેડના મંગ(૦૨) પું॰ [સર૦ સં. મT=વહાણના વાસ્તંભ; નુ મગરી] ડુંગરા; ટેકરા
મંગણ(-ન) પું॰ [ત્રા. માળ (સં. માૉળ); સર૦ Ēિ. મંગન] જીએ માગણ. -ણી સ્ત્રી॰ [સર॰ હિં. માની] માગણી (૨) સગાઈનું માગું
મંગરા પું॰ [જીએ મંગ] ડુંગરા; ટેકરા
મંગલ(−ળ) વિ॰ [સં.] શુભ; કલ્યાણકારક (૨) પું૦ એ નામના એક ગ્રહ (૩)મંગળવાર(૪) ન૦ કલ્યાણ; સુખ (૫) ખુશાલીનેા અવસર (૬) આશીર્વાદ કે ખુશાલીનું ગીત (૭) ગ્રંથને આરંભે

Page #699

મંગલ(--ળ)કારક]
૬૫૪
[મંત્રસિદ્ધિ
કરાતી સ્તુતિ. [-ગાવાં = ઘેળમંગળ ગાવાં. મંગળ હે = ! સંત પં; ન [ā] ભાતનું જાડું ઓસામણ [સ્થાપન (જન્મકુંડળીમાં મંગળ ગ્રહની દશા હેવી.] ૦કારક, ૦કારી વિ૦ ! લંડન ન૦ [સં.] શણગારવું તે કે શણગાર (૨) માંડવું તે; (મતનું) મંગળ કરનારું; શુભ. ૦તા સ્ત્રી મંગળપણું. -લા(–ળા)ક્ષત ૫૦ મંડપ ! [a.] માંડ બ૦૧૦ [+અક્ષત] મંગળ સૂચવતા - કંકુવાળા અક્ષત - ચોખા. | મંડલ(ળ) ન [] ગોળ ઘેરાવ; કંડાળું (૨) ટેળું; રાંઘ (૩) -લા(–ળા)ચરણન[+આચરણ] ગ્રંથ કે કેઈ કામને આરંભે પ્રદેશ; પ્રાંત (૪) બાર રાજાને સમૂહ (૫) વાવેદના દંશ ખંડકરાતી દઈશ્વરસ્તુતિ (૨) [લા.) શરૂઆત. -લા(–ળા)ષ્ટક ન૦ માને દરેક -લા(–ળા)કાર વે૦ પઠાકાર, ગળ. --લિન્લી , [-+ અષ્ટક] લગ્ન વગેરે પ્રસંગે અંતે બેલાતા આશીર્વાદના આઠ -ળિ,--ળી)ક પુત્ર રમામંત; ખંડ રન. -લી(-ળી) સ્ત્રી
શ્લેક-ળફેરા ૫૦ બ૦ ૧૦ પરણી ઊઠી વરવહુ ચારીની ટેળી; મંડળ.-(-)(-શ્ચર) પુંછ એક મંડળ – ૧૨ રાઆસપાસ ચાર વાર ફરે છે તે. [-ફરવા, વર્તાવા = પરણવું.] | ને અધિપતિ (૨) સંન્યાસી શિષ્યમંડળને અધિપતિ -ળમય વિ. મંગળકારી; કલ્યાણકારી. ૦મયતા સ્ત્રી૦. –ળ- 1 મંડવું અક્રિસે મં] ખંતથી વળગવું, લાગવું; મચ4. [મંડી મત-ર્તિ) સ્ત્રી જેનું દૉનસ્મરણાદિ મંગળકારી છે તે (૨) ! પડવું = બરોબર લાગવું, મરવું. મંડ્યા રહેવું = મચ્યા રહેવું, (સં.) ગણપતિ. -ળવાર ૫૦ અઠવાયાને ત્રીજે વાર.-ળવારં વળગા રહેવું. મંઢાઈ ચૂકવું = નાદાર થવું (૨) નિર્વશ થવું.]. વિ. મંગળવારે આવતું કે શરૂ થતું. -ળસૂત્ર નવ લગ્ન વખતે | મંડળ, -ળાકાર, ળિ(-ળી), --, -ળેશ(-થર) જુઓ વર તરફથી કન્યાના ગળામાં દોરો પહેરાવાય છે તે, જેને કન્યા | ‘મંડલમાં ધણીની હયાતી સુધી પહેરી રાખે છે (૨) સ્ત્રીના ગળાનું એક | મહાઈ–મણ સ્ત્રી , –મણ ન. [૬માંડ!' ઉપરથી] નાણું ધીરઘરેણું. -ળા સ્ત્રી વૈષ્ણવ મંદિરમાં ઠાકોરજીનાં પ્રભાતમાં પહેલાં | નાર વ્યાજ ઉપરાંત ચેપડામાં ખાતું પાડવા બદલ બક્ષિસ લે છે દર્શન (૨)(સં.) દુર્ગા (૩) હળદર (૪) દુર્વા [મંગલ(–ળ)માં | તે. –ણ ન માંડવું તે; મંડન (૨) આરંભ; પાયે (૩) કુવા પરનાં જે મંગળ, મય,-ળ, -ળાક્ષત, --ળાચરણ, –ળાષ્ટક ઈ૦ જુઓ | લાકડાં સાથે ચાક હોય છે તે. [-કરવું, માંડવું = આરંભ કરવો.] મંગાવું અક્રિટ માંગવું’નું કર્મણિ. -વવું સક્રિ. [“માંગવું મંડાવવું સક્ર, મહાવું અક્રિ “ભંડવું', “માંડવું'નું પ્રેરક કે ઉપરથી; સર૦ હિં. મંગવાના] લાવવાનું કહેવું, લખવું ઈ૦ કર્મણ. [ઘર મંડાવું = પરણીને ગૃહસંસાર શરૂ થા. (તેથી ઊલટું મંગળે ડું [જુઓ મંગ] પથ્થર ગોઠવીને કરેલા કામચલાઉ ચૂલે | - ઘર ભેગાવું.)] મંચ, ૦૪ ૫ [i] પલંગ (૨) માંચડે; વ્યાસપીઠ; “ડાયસ” (૩) | મંઠિત વિ. [સં.] શણગારેલું ખેતરમાં બાંધેલો માળો
મંડીલ ન૦ જુઓ મંદીલ મંછા શ્રી. [ä. મનીષા; મ. ભંરા, મનરા]] ઈચ્છા; ઉમેદ; વિચાર. | મંડૂક છું[ä.]દેડકે (૨) [લા.] કૂદકે. ૦ર્તુતિ સ્ત્રી દેડકાને
-ભૂત ને શંકા ડાકણ - ભૂત અને ડાકણ એ આપણી જ | કુદકે (૨) વ્યાકરણમાં કેટલાંક સૂત્ર વચ્ચે મૂકી દઈ ત્યાર પછીના મનીષાઓ અને શંકાઓ છે.] [- રંગની લુગદી મૂકવી તે || સૂત્રમાંથી પદ લેવું તે મંજન ન. [૪] માંજવું તે (૨) દાંત ઘસવાની ભૂકી (૩) દાંતે પીડ મંડૂર ન [સં.] લોઢાને કાટ (૨) તેનું રસાયણ મંજર ડું [..] દશ્ય; દેખાવ; ચહેરો
મંતર પુછે જુઓ મંત્ર. [-મારવા = મંતરવું; દુ કરવું. -મૂક, મંજરિત-રી) સ્ત્રી [સં.) મેર; કુલની કળીઓનું ઝુમખું -- ડાળખી મેલ == છુપી સલાહ આપવી.] (૨) કંપળ. –રિત, રિયાળું વિ૦ મંજરીવાળું
મંતરવું સક્રિ. [જુઓ મંતર] મંત્રથી કાબુમાં લેવું કે અસર મંજાર [પ્રા.; (સં. માર્ગાર)] માંજાર; બિલાડો. –રી સ્ત્રી, કરવી (૨) ભરમાવવું; શીખવી રાખવું. [મંતરી જવું = ભરમાબિલાડી; માંજારી
વીને લઈ જવું. ઉદા. મારા રૂપિયા મંતરી ગયે.] [મંતરાવું મંજવું અક્રિક, –વવું સક્રિ. “માંજીનું પ્રેરક તથા કર્મણિ અક્રિટ, -નવું સક્રિ, મંતરનું કર્મણિ ને પ્રેરક.] મંજિલ સ્ટ્રીટ [] મકાન (૨) મુસાફરી કે યાત્રાને પડાવ; ધામે. | મંતવ્ય વિ. [સં.] મનન કરવા ગ્ય (૨) ન૦ મત; માન્યતા ૦ગાહ સ્ત્રી, ઉતારે; ધર્મશાળા
મંત્ર ૦ [સં.] દેવ કે કેાઈ શકેત સાધ્ય કરવાને ગૂઢ શબ્દ કે મંજિષ શ્રી. [ā] જુઓ મજીઠ [ કાંસીજોડાં; કરતાલ શબ્દ (૨) મંત્રણા.-આપ = દીક્ષા આપવી (૨) સમજાવી મંજીર ન [સં.] ઝાંઝર; નૂપુર. -ર પુંબ૦૧૦ [સર૦ મે. મંગિરી] દેવું. -પુષ્પાંજલી કરવી= ખૂબ ઠપકે આપ, તથા ઠેકવું મંજુ વિ૦ [સં.] કમળ; મધુર. કેશ(–શી) વિ. સુંદર વાળવાળું. (૨) ગાળે દેવી (૩) શાપ આપવો. -જંક (કાનમાં) = સમ(કેશા વિ. સ્ત્રી). ૦ભાષિણી વિસ્ત્રી મધુર બેલનારી (૨) જાવવું; ચેતવવું (૨) મંત્રપ્રયોગ કરી શક્તિ પૂરવી. મારે
સ્ત્રી એક છંદ.૦ભાષી, વાદી વિ. મધુર બેલનારું. ૦લ વિ. = મંતરવું, મૂક, મેલ = છૂપી સલાહ આપવી.] ૦ણા મંજુ [ કરવું.]-રી સ્ત્રી બહાલી; હા પાડવી તે, સંમતિ | સ્ત્રી ખાનગી મસલત. ૦ણાલય ન૦ જુઓ મંત્રાલય, પ્રગ મંજૂર વિ૦ [..] કબૂલ; માન્ય; સંમત; બહાલ. [-રાખવું = માન્ય પુંમંત્ર મારે તે મંત્રને ઉપયોગ કરવો તે. મુગ્ધ વિ. મંજૂષા સ્ત્રી- [R] પેટી; મજુસ
મંત્રથી મોહ પામેલું કે બીજા કશાથી તેના જેવી અસર પામેલું. મંજે ડું [સર૦ મ. મં] રમવાને લખેટે. [મજે રમવું, મા શક્તિ નવ મંત્રની (જાદુઈ) શક્તિ કે તેનું બળ–તેની કાર્યટીચવા = લખેટાની રમત રમવી.]
સાધકતા. ૦શાસ્ત્ર ન૦ મંત્રો તથા તેમના વિધિનું શાસ્ત્ર. ૦શાળા મંટોડું ન મટેડું (સુ.)
સ્ત્રી મંત્રણા કરવાનો ખંડ. ૦સાધન નવ મંત્ર સાધવો તે. સિદ્ધિ મંઠતાલ પં. [જુઓ મઠતાલ]એક તાલ (સંગીત) .
સ્ત્રી મંત્ર સિદ્ધ થવો –મંત્રની કાર્યસાધક શકિત પ્રાપ્ત કરવી તે.

Page #700

મંત્રાલય].
૬૫૫
[ માગ
-ત્રાલય ન૦ [+ આલય] સરકારી મુખ્ય દફતર કે કચેરી; ! મા અ૦ કિં.] ના; નહિ રસચિવાલય; “સેક્રેટરેયેટ’. -ત્રિત્વ ૧૦ મંત્રીપણું
મા સ્ત્રી [સં.] માતા; બા. [-નું જઠું = સહેદર; એક માનું મંત્રી પું? [ā] સલાહકાર; પ્રધાન (૨) પ્રધાન કાર્યકર્તા; સંસ્થાનું સંતાન.] ૦ઈ સ્ત્રી મા. ૦ઈકાંગલું વિ. માવડિયું (૨) બાયલું; તંત્ર સંભાળનાર; ‘સેક્રેટરી'. ૦૫દ ન૦ મંત્રીને હોદ્દો. ૦રાજ, નબળું. ૦ઘેલું વિ૦ મા પાછળ ઘેલું ઘેલું થાય એવું. ૦જી સ્ત્રી, ૦વર્ય પુંજુઓ મંત્રીશ. ૦વટ સ્ત્રી [+11. વૈટ્ટ (સં. વૃત્ત)] દાદી (૨) અંબા માતા છે કે દેવી (૩) વૃદ્ધ સ્ત્રીનું માનવાચક મંત્રીનું કામ,૦શ(–શ્વર) [ + રા(શ્વર)] પ્રધાન કે મુખ્યમંત્રી [ સંબોધન મંથન ન [સં.] વલોવવું કે વલોવવું તે () [લા.] ઊથલપાથલ; માઆઝમ વિ. [મ, કુમક7] મોટું; મહાન ગડમથલ. કાલ(ળ) મંથનને સમય. ૦શાલ-ળા) માઈક, -કોફેન ન૦; j૦ [૪] (બોલવા માટે) વનિવર્ધક યંત્ર
સ્ત્રી વલેણું કરવાની જગા. --ની સ્ત્રી મની; ગળી માઈક્રેન પુંરું.] અંત સુ લંબાઈ ને એકમ; મિલીમિટરને મંથર વિ. [i] મંદ; સુસ્ત; જડ (૨) ૫૦ વલેણાને રવૈયે (૩) | હજાર ભાગ (સં.)જુઓ મંદર-મંથાયલ-રાસી (સં.)રાણી કૈકેયીની દાસી માઈક્રોફેન ન૨; ૫૦ [$.] જુએ “માઈકમાં મંથા(દરા)ચલ(–ળ) પં. [i] (ર) જુએ મંદરાચળ માઈક્રોસ્કોપ ન૦ [૬] સૂક્ષ્મદર્શક યંત્ર -મંદ [I.] પ્રત્યય. નામને લાગતાં ‘વાળું' એ અર્થ બતાવે. | માઈ સ્ત્રી, જુઓ ‘મા’માં, [-ને પૂત, બેટો કે લાલ = જબર ઉદા. અકલમંદ; ફતે મંદ
પરાક્રમી – ખરા મરદ માણસ.] મંદ વિ. [સં.] ધીમું; ધીરું, થોડું. [-પવું = ધીરું થવું; વેગ | માઈ કાંગસું વિ૦ જુઓ ‘મા’માં ઓછો થ.] ગતિ વિ૦ ધીમી ગતિવાળું (૨) સ્ત્રી ધીમી માઈલ પં. [] બાવન એંશી ફૂટ જેટલું અંતર ગતિ. ૦ગામી વિ૦ મંદગતિથી જનારું. છતા સ્ત્રી૦. ૦૧ ન૦ માક(-૭) ૫૦ [વા. મંગ (ઉં. મહુI) એક જીવડું; માંકડ. મંદ પડવું તે; “રિટાર્ડેશન બુદ્ધિ વિ. કમઅક્કલ; મૂર્ખ (૨) –૩–ણ)યું વિ૦ માકણવાળું (૨)૧૦ માકણ ભરાઈ રહે તેવું શ્રી જડતા; મૂર્ખતા. ૦ભાગી વિ. કમનસીબ, ભાગ્ય વિ૦ | કાણાંવાળું પાટિયું (૩) માકણ જેવી ગંધવાળું એક જીવડું મંદભાગી (૨) નવ દુર્ભાગ્ય. ૦૫તિ વિ૦ (૨) સ્ત્રી૦ જુઓ માકંદ પું. [સં.] આંબાનું ઝાડ
[તે; મનાઈ મંદબુદ્ધિ. હાસ્ય ન૦ સ્મિત; જરાક મલકાઈને હસવું તે | માકારે [મા =નહીં + કાર(–)] માં કહેવું - મના કરવી મંદર, રાચલ(ળ) j૦ [] (સં.) એક પિરાણિક પર્વત | માકૂલ વિ૦ [૫.] ગ્ય (સમુદ્રમંથનને રવૈયે)
[માંદું ને માંદું રહેતું | માકે ૫૦ [. મર્યાવ; સર૦ મ. મi] ભાંગરા [ વપરાય છે મંદવાડ કું. [‘માં’ ઉપરથી] બીમારી; રોગ. –ડિયું વિ. રોગી; માક્ષિ(ક્ષી)ક ન૦ [4.] મધ (૨) એક ઉપધાતુ - એષધિમાં મંદવાર ૫. મંદવાડિયે વાર શનિવાર
માખ(ખી) સ્ત્રી [પ્ર. મનિયમ (સં. મક્ષિક)] એક ઊડતું મંદા વિ૦ સ્ત્રી [સં.] મંદ (૨) સ્ત્રી, મૃદુ કૃતિને એક પ્રકાર જીવડું. [-છીંકવી = અપશુકન થવા. -બી જવી (તેલમાં) = મંદાકિની સ્ત્રી [સં.] (સં.) ગંગા (૨) આકાશગંગા
ઢીલું થઈ ચૂપ ઊભું રહેવું; વીલું પડી જવું–મારીને નિવવી = મંદાક્રાંતા ૫૦ [ā] એક છંદ
ભારે કંજૂસાઈ દાખવવી. માખીના ટાંગા જેવું = નબળું; દૂબળું મંદાક્ષ વિ. [સં] નબળી આંખેવાળું (૨) નવ શરમ લાજ | પાતળું. મા મારવી = આળસમાં વખત વિતાવ; બેકાર મદાગ્નિ પં. [ā] પાચનશકિતની મંદતા કે તે રેગ
હેવું.] બેસણું નવ કંગાલિયત (૨) લાંછન મદાર ન૦ [4] સ્વર્ગનાં પાંચ વૃક્ષેમાંનું એક (૨) તેનું ફુલ | માખણ ન. [. મવા (સં. પ્રક્ષી); સર૦ હિં. માલન, મ] મંદિર ન૦ [સં.] દેવાલય (૨) ઘર (૩) વિદ્યાનું ધામ (૪) [લા.] ! દહીં વલોવવાથી નીકળતું સત્વ; નવનીત (૨) [લા.] ખુશામત. જેલખાનું. પ્રવેશ ૫. મંદિરમાં પ્રવેશવું છે કે તેની છૂટ.—રિયું [-ચોપડવું, લગાવવું = ખુશામત કરવી.] ૦ચેર ૫૦ (સં.) ન મંદિર (૫.) (૨) વિર મંદિરનું (ઉદા. મંદિરિયું ખેતર = શ્રીકૃષ્ણ, દાસ વિ૦ માખણયું; ખુશામતિયું. -ણિયું વિ. મંદિરની માલિકીનું ખેતર.)
માખણ ભેળવેલું (ને) (૨) માખણ જેવું નરમ (૩) [લા.] મંદી સ્ત્રી [મંદ' ઉપરથી] મંદતા; કમીપણું (૨) ભાવની પડતી ખુશામતિયું. [માખણિયે ભગત= ખુશામતિયે.] મંદીલ ન૦ [.] કસબી બારીક વણાટની પાઘડી કે ફેંટ માખબેસણું ન૦ જુઓ “ભાખમાં મં વિ૦ જુઓ મંદ
માખી મું[સં. મા (માપવું, નક્કી કરવું) + ખળું?] ખળીમાં મંદોત્સાહ વિ. [ā] મંદ ઉત્સાહવાળું; ધીમું
આણેલા પાકને સરકારી ભાગ માટે કાઢવામાં આવતો અંદાજ મંદોદરી સ્ત્રી [સં.] (સં.) રાવણની પત્ની
માખી સ્ત્રીજુઓ માખ,૦ઘોયું ન૦ ભમરડાની એક રમત. ૦માર મંદ્ર વિ૦ [i] ધીમે; ગંભીર (સૂર) (૨) પુંછ સંગીતના ત્રણ વિ. માખી મારનારું. ૦વાઘ ૫૦ માખી પકડનાર એક જીવડે. પ્રકારના સ્વરમાંને એક. ૦તા સ્ત્રી૦. ૦મધ્ય પં. સ્વરેની - ૫૦ મેટી લીલી માખ અમુક જાતની ગંથણી – એક વર્ણાલંકાર (સંગીત). સપ્તક | માગ [ઉં. માફ કા મ] રસ્તે (૨) જગા; આસન (૩) ન (સંગીતમાં) મંદ્ર સ્વરેનું સપ્તક (બીજાં - મધ્ય અને તાર). અંતર; મેકળાશ. [-આપ,દે=જગા કરી આપવી (૨) -દ્વાદિ . [+મા4િ] એક વર્ણાલંકાર (સંગીત)
સરકારવું. કર = રસ્તે કર (૨) અવકાશ કર. -મુકામંમાયા સ્ત્રી [સં. મહામil] માતા દેવી
વ –ની પાસે) = ચડિયાતાપણું કબૂલ કરાવવું, પ્રતિષ્ઠાનું પદ મંશા સ્ત્રી [૪] જુઓ મંછા
પ્રાપ્ત કરવું. -મૂ (–ની આગળ) = -થી ઊતરતું હોવું.]

Page #701

માગ].
૬૫૬
[માઠું
માગ (ગ) સ્ત્રી [‘માગવું' ઉપરથી] માંગ; માગણી; ખપત (૨) [ માજરવેલ સ્ત્રી, એક જાતની ડાંગર ઉઘરાણી. ૦ણ પુત્ર માગનાર; ભિખારી (૨) ન માગવું તે. | મારો પુત્ર [મ. માંગર1] હકીકતનું વર્ણન છણિયાત વિ. [વા. માળ (સં. માળ)]ભિખારી. ૦ણી સ્ત્રી, માજલ ન૦ એક પંખી માગવું તે (૨) માગ; ખપત. [–આવવી =–ની માગ થવી; માજવું સક્રૂિ૦ [4. મન (મૃ1)] જુઓ માંજવું [ભાઈ માગવું. –કરવી =માગવું. –માં ચડવું =વધારે કિંમત માગણી | માજાયું વિ૦ [મા + જાયું] માજપ્યું. -ઈ સ્ત્રી, બહેન, – પં કરવી.] ૦ણું ન માગણી; માગવું તે (૨) લેણું (૩) પર હદમાંથી માજિસ્ટ્રેટ પૃ૦ જુઓ ઍરટેટ
[ જુઓ “મા”માં આરોપી કે ગુનેગારને કેર્ટમાં હાજર કરવાની માગણી; “ઍકટ્રેન ! માજી વિ૦ [..] પૂર્વનું; અગાઉ થઈ ગયેલું ૨) મરહુમ (૩) સ્ત્રી ડિશન” (૪) (કાનૂન મુજબ) સભા ભરવાની માગણી કરવી કે | માજુફળ ન [એ. માથા; સર૦ હિં., .] માયું. -ળી સ્ત્રી, મકાન ઈ૦ સરકારે માગવું તે; “રે કવઝિશન’. [-કરવું = માગવું.] | માજુળને છેડ ૦ણે પુત્ર માગણ. તલ વિ૦ માગતું; માગનારું. ૦૮ વિ૦ | માજુમી વિ૦ [જુએ માજમ; સર૦ મ.] માજમનું બંધાણી માગણી કરતું (૨) ન૦ લેણું
માલૂર વિ૦ [મ.] આંધળું (૨) ઉમ7; ગર્વિષ્ટ માગધ [] વંશની કીર્તિ ગાનાર; વહીવંચે [એક પ્રાકૃત) માલી સ્ત્રી [સર૦ હિં. મોરી] એક જાતની ઘોડાગાડી માગધી વિ૦ [.] મગધ દેશનું (૨) સ્ત્રી એની ભાષા (ચારમાંની માઝમ વિ. [પ્રા. માિમ (સં. મઘૂમ)] મધ્યમ. [-રાત = મધરાત] માગરણું ન૦ વરને પીઠી ચળવી તે
માઝર સ્ત્રી [પ્ર. મંનીર =નૂપુર (અવાજ કરે તે) ઉપરથી ?કે પ્રા. માગવું સક્રિ. [સં.માથ, બા. મ; સર૦મ. માયાળ;હિં માની] | મક્સ = વચ્ચેનું ઉપરથી?] (સુ.) સખતળી; માંજર
આપવા માટે કહેવું (૨) પાછું આપવા કહેવું. [માગી ખાવું = | માઝા સ્ત્રી [. મMા; બા. મMીયા (સં. મા)] મર્યાદા; સીમા; ભીખ વડે જીવવું. માગી લેવું =માગીને લેવું. માગ્યા મેહ = હદ (૨) [લા.] વિવેકલાજશરમ-છેડવી, મૂકવી = મર્યાદા માગ કે જરૂર પ્રમાણે મેઘ (વરસવા).]
તજવી; હદ ઓળંગવી. –રાખવી = મર્યાદા સાચવવી.]. માગશર કું. [સં. મારા૨] વિક્રમ સંવતને બીજો મહિનો | માટ અ [સં. માત્રા કે નિમિત્તે ઉપરથી ](પ.) માટે.—ટે, કરીમાગી તાગી(ને) અ [માગવું +તાગવું] આમથી તેમથી –ગમે | (૦) અ૦ વાસ્ત; સારુ (૨) તેથી; તે કારણે તેમ કરીને મેળવીને
માટ ન૦ [. મટ્ટિકા (સં. મૃત્તિવI) ઉપરથી] માટલું (૨) [જુઓ માગું ન૦ [‘માગવું' ઉપરથી માગણી (બહુધા લગ્નવિષયક). માટી (માંસ)] ખોરાકમાં વપરાયેલું માંસ રિ વિ૦ ૫૦ [આવવું = સગાઈ માટે માગણી કે કહેણ આવવું. –કરવું, [‘માટી' ઉપરથી 8] થાળું બાંધ્યા વિનાને (કુવો) મોકલવું = સગાઈ માટે કહેણ મેકલવું. -ઝીલવું = સગાઈનું | માટલી સ્ત્રી [જુઓ માટ (માટલું); સર૦ મ. માથુછી] નાનું કહેણ રવીકારવું.]
માટલું (૨) [લા.] લગ્ન-પ્રસંગે અપાતું ખાવું ઈ૦ ભરેલું પાત્ર. માઘ પું. [સં.] માહ; વિક્રમ સંવતનો ચેાથો મહિને. મેળો [-આપવી, કરવી = તે પાત્ર આપવાનો વિધેિ કર-આવવી પ્રયાગમાં માઘમાં ભરાતો એક મેટ મેળે. વટ પું. [+21. = ખાવું ભરેલી માટલી વર કે કન્યા પક્ષ તરફથી આવવી.] -લું વૈદ્ર (. વૃત્ત)], સ્નાન ન પોષ સુદ પૂનમથી મહા સુદ પૂનમ નમાટીનું એક વાસણ (૨)[લા.]લગ્ન-પ્રસંગની મેટી માટલી. સુધી સુર્યોદય પહેલાં સ્નાન કરવાનું એક વ્રત
[-પૂરવું = પાપડ વગેરેથી ભરીને લગ્ન-પ્રસંગે માટલું આપવું.] માઘેલું () વિ. [મા +ઘેલું] જુઓ “ભામાં
માટી વિ. [૪, માઉત = બખ્તરિ પરથી ?] જોરાવર (૨) પં. માવું અ૦િ [સર૦ ૬િ. મવિના, મ. માવળ](પ.)મસ્યા રહેવું; માટી; ધણી (૩) મરદ (૪) સ્ત્રી [બા. મfટ્ટમા (સં. મૃત્તિ)] માચીસ સ્ત્રી. [૬. મૅચીઝ] દીવાસળીની પિટી
મટેડી (૫) માંસ. [–દવી = જમીન ખેાદી માટી કાઢવી. માછણ સ્ત્રી. [“માછી' ઉપરથી] માછી જાતિની કે માછીની સ્ત્રી ઢાંકવી = છુપાવવું; દેશની ચર્ચા ન થાય તેમ કરવું. –થવું = માછલડી સ્ત્રી, - ડું ન૦ જુએ માછલી (લાલિત્યવાચક) બગડી જવું, ધૂળધાણી થયું. -ના મૂલે = બહુ સરતામાં; ફોગટ, માછલી સ્ત્રી, –લું ન૦ [૩. મરા, . મચ્છે; મારાથી –મશ્રી -નું પૂતળું કે માનવી = ક્ષણભંગુર શરીર કે મર્ય માણસ, –માં
એક જળચર પ્રાણી. [માછલાં ધોવાં= ખુબ વઢવું કે ફિટકારવું; મળી જવું =ધૂળભેગું થવું, ફના થવું; મટી જવું. -વાળવી = ઝાટકણી કાઢવી.].
માટીથી ઢાંકવું.] કામ ન૦ માટી પૂરવી ખેવી ઈ૦ કે માટીથી માછલે પૃ. જુઓ માસ
રમકડાં ઈ૦ બનાવવાં તે કામ, ૦ પુંપુરુષ (૨) ધણી. ૦૫ણું માછી છું. [4. મમિ (સં. મારિસ્થR)] માછીમાર (૨) ખલાસી. વિ૦ નબળું; ઢીલું. મોલ વિ૦ માટી જેટલા મુલ્યનું; તુર૭; ૦માર ૫૦ [4. મછે (. મરહૂ) + માર મારવું)] માછલાં | વ્યર્થ. વટ પું; ન ધણીપણું; પુરુષત્વ પકડવાને ધંધો કરનાર. મારી સ્ત્રી, માછીમારનું કામ કે ધંધો | માટે, કરી(ને) અ૦ જુઓ ‘માટે અમાં માજણ્ય વિ. [મા + જણવું] એક માનું; સહેદર; માજાયું માટોડી સ્ત્રી, હું ન૦ જુઓ મટેડી, હું માજન ન૦ [‘માઝા' (ા. મગ્ન =મધ્ય) ઉપરથી? અથવા FT. માઠ સ્ત્રી [સર૦ મ. (સં. મારિરી)] એક ભાજી fમજ્ઞાન ? સર૦મ.માન; રે. મની મર્યાદા] હદ; અંકુશ.[માજને | માડવું સત્ર ક્રિઃ [સર૦ મઠારવું] ઘડવું, ટીપવું રહેવું = મર્યાદામાં રહેવું.]
માઠી સ્ત્રી [સર૦ મ.] હાથનું એક ઘરેણું માજમ સ્ત્રી [મા. મમનૂન; સર૦ હિં. માનૂન; મ. માલૂમ] ભાંગના માહું વિ૦ [સં. મૃe?] ખરાબ; ભંડું, અશુભ (૨) [લા.] કંઈક સત્વમાં બીજાં વસાણાં નાખી બનાવેલો એક કેફી પદાર્થ | ઓછું. [-કરવું = ભંડું કરવું. -તાળવું કંઈક ઓછું તળવું.

Page #702

મામેરું].
૬૫૭
[માતૃકા
–થવું = ભંડું અશુભ થવું. -લાગવું = ખટું લાગતું; લાગણી | માણું ન [સે. માળ] અનાજની નવ શેરના માપની પાલી (૨) દુખાવી.] –કેરું વિ૦ ; લગાર
વિ૦ તેટલા માપનું (અનાજ) માહ ન [સર૦ સં; મ.] નાળિયેરી
માણેક ન. [સં. માળવવું]રાતે મણિ. ૦ચેક ડું [મ. માળીમાહ (મા') નવ [જુઓ માઢ] બાજઠ ઉપર કેળ બાંધી બનાવેલું | ન (સં. માળવા ઉપરથી)] દરબારી લોકોનાં મકાને વચ્ચેનું રન્નાદેવનું સ્થાન, કેળાને મંડપ (૨) ૫૦ જુઓ માઢ,
મેદાન (૨) (સં.) અમદાવાદમાં માણેકનાથના સ્થાન પાસેનું માડણ ન [સં. મ0 = શણગારવું; સર૦. મરના] તારાટપકીની બજરનું સ્થાન. ૦જમાની સ્ત્રી ધણી આપે તો આપે એવી પિચળ (૨)[] ગામને પાદરે પાણી ભરાયેલે ખાડે (જેમાં ભેંસે શરતે કરેલી જમાની. ૦ઠારી સ્ત્રી શરદપૂનમ. ૦થંભ ૫૦ પડી રહે છે)
[રોટલી વિજયસ્તંભ (૨) લગ્ન વખતે મંડપ માટે રેપા થંભનેતર માઠા [જીએ માડ] જુવાર અને ઘઉંની મિશ્રિત, હાથે ઘડેલી ન માનને ખાતર આપેલું નામનું નોતરું. લટ સ્ત્રી ઘોડાના માડી સ્ત્રી [4. મારૂ (ર્સ, માતૃ); સર૦ મ.] મા (૨) માતા; દેવી | કપાળ પર ઝુલતા વાળને ગુછો [ભાણું] એક માપ ( ભક્તિમાં) (૩) [ભાડ ઉપરથી] (ભાડ-નાળેિરીના રસનું) એક | માણે પું[‘માણવું” ઉપરથી] આનંદ; ભેગ (૨)[. માન; સર૦ કેફી પીણું. ૦જાયે,૦પૂત ૫૦માને બેટ; બ; બહાદુર માણસ માત સ્ત્રી [સં. માતૃ] (પ.) માતા. ૦કી જ્ય માતાની જય, માડું [જુઓ માટું] (ક.) માણસ
એ પોકાર, ઉદા૦ અંબે માતાકી જય. પિતા ન બ૦ ૧૦ માટે ૫૦ [fછું. માંદા (સં. મંડ)] રોટલાનો પિપડે; જેટલીનું માબાપ; માતાપિતા
[થયેલું પડ (૨) પૂ (૩) ઘણી મેથી અને પાતળી રોટલી (૪) ફૂલ | માત (મા') વિ૦ [મ. સર૦ મ., હિં.] હારી ગયેલું, જેર વિનાનું માઢ ધું. [૪. માઢ, રે. માષ્ટિએ; સર૦ fહું. માઢા, માઢી; મ. મ91] માતપિતા નર બ૦ ૧૦ જુએ “માતમાં મહેલ, મેડીવાળું સુંદર મકાન (૨) વાસ; મહા (૩) માડ; | માતબર વિ. [મ. મુમતવ; મોતવત્ પરથી] આબાદ; સધ્ધર; એક રાગ. મેડી સ્ત્રી દરવાજા પર બાંધેલી મેડી [બાળક સમૃદ્ધ (૨) તાલેવાન; શ્રીમંત. -રી સ્ત્રી ધનાઢયતા માહુ કાં) ન૦ બ૦૧૦ સં. માધ9 (મધુ ઉપરથી) ] લાડકાં માતમ ને [fi] શેક; રડાકૂટ [૧૦ (સં.) એક ગામનું નામ માતું ન૦ [સર૦ માઠુઆ] (ક.) માડું; માણસ
માતર ૫૦ [સં. માત્રા] “એ” સ્વર લખવાનું (C) આ ચિહ્ન (૨) માણ સ્ત્રી [સં. મfણ = પાણી ભરવાનું વાસણ; સર૦ મ.] (ણ,) | માતરિશ્વ પૃ૦ [સં.] પવન ગાગર (૨)[જુઓ માંડણી] ઉતરડ (૩) [સં. મંડ] ખમીર; ખટાશ
માતરું ન૦ [સં. મમત્ર, માત્ર પાત્ર) = પેશાબનું વાસણ; . મત્તા (૪) ન૦ [‘મેવું ઉપરથી] વણ (૫) [પ્રા. (સં. માન)] હદ; = પિશાબ] પિશાબ (જેન) સીમા (૬) [“મા” ઉપરથી] કફ (૭)[માણવું ઉપરથી] માણવું { માતલિ ૫૦ [4] (સં.) ઇદ્રને સારથિ તે; મેજ (૮) અ૦ જુઓ માણ માણ
માતવું અક્રિ. [સં. મત્ત પરથી; સર૦ હિં. માતન; મ. માત] માણ કર્યું ન [“માણેક” પરથી] માણેક જેવું મધું – લાડકું બાળક ફાલવું; હુષ્ટપુષ્ટ થયું (૨) મસ્તીમાં આવવું, ચરબી વધવી માણકમાઉ વિ૦ [માણ + કમાઉ] કંઈ કમાતું ન હોય તેવું (૨) માતહત વિ. [.] તાબેદાર આળસું; સુસ્ત
માતંગ કું. [સં.] હાથી. -ગી સ્ત્રી હાથણી (૨) હાથીના વાહનમાણકી સ્ત્રી [‘માણેક' ઉપરથી] એક જાતની ઘડી [ વ્યાસ વાળી દેવી. - વિ૦ માતંગ જેવું જબરું કે મસ્ત; માતેલું માણભટ–૬) પં. [માણ + ભટ્ટ] માણ ખખડાવી કથા કહેનાર | માતા સ્ત્રી[ā] મા; જનની (૨) દેવી (૩) શીતળામાતા કે તેને માણ માણ(–ણે) અ૦ [4. મળ મળ1 (સં. મન મના)]+ | રોગ-એરી, બળિયા ઈ૦ (પ્રાયઃ બ૦૧૦માં વપરાય છે.) (૪)
માંડ માંડ; જેમ તેમ કરીને; પરાણે (૨) મંદ મંદ; ધીરે ધીરે લીંબુના ઝાડને એક રેગ. [-આવવાં=શરીરમાં દેવીને પ્રવેશ માણવક પૃ૦ .] મશ્કરે; વિદૂષક (૨) એક છંદ
-અવેશ થવો.-ખાય,શેર્ધ=મર, મુએ, એ ભાવને ઉગાર. માણવું સકૅિ૦ [. 11 (. માનવું)= અનુભવવું] અનુભવવું; -હળવાં,નમવાં = શીતળાને રોગ મટવા લાગ; ઓરી ઈના ભેળવવું (૨) અÈિ૦ રાજી થવું; મા કરવી
દાણા કરમાવા. –નીકળવાં, પધારવા = શીતળાને રેગ થ. માણસ ૫૦; ન [બા. માજીસ (સં. માનુષ)] માનવ; મનુષ્ય. -ને કૂકડે = બહુ બોલકણે માણસ. -ને ભગત = હીજડે. [-ની ઓળમાં હેવું = માણસાઈ ધરાવવી.-ની વર્ણમાંથી ઊઠી -પધારવા = ઓરી નીકળવાં. -વળાવવાં = બાજઠ ઉપર વસ્ત્રથી જવું, નીકળી જવું, માણસમાંથી નીકળી જવું = માણસાઈ દેરા જે આકાર કરી, તેમાં જવારા લઈ તેને વાજતે ગાજતે ગુમાવવી (૨)મરદાઈ ગુમાવવી.] જાત સ્ત્રી મનુષ્યમાત્ર; મનુષ્ય- માતાને દેરે લઈ જવું. -વાવવાં = જવારા વાવી માતાનું સ્થાપન જાત. -સાઈ સ્ત્રી માણસપણું; માણસને ગ્ય ગુણ કે વર્તન | કરવું.] ૦જી સ્ત્રી માતા (માનવાચક). પિતા નબવ માતમાણારાજ ૫૦ મેટું માણસ; વહાલું માણસ (લોકગીતમાં) પિતા. ૦મહ ! [] માને બાપ, મહી સ્ત્રી માની માં માણિકય ન. [] માણેક
માતુ સ્ત્રી[, માતૃ] મા; માતા. ૦લ પં. [સં.] ભામે (૨) મણિયે પં. [‘મા’ ઉપરથી] ગાડ; ઘડે (૨) [‘મણ ઉપરથી] | | વિ. માતા કે મામાનું; મૈસાળનું. ૦લી વિ. સ્ત્રી માતુલ; માતાનું
એક મણ પ્રવાહી માય એવું પાત્ર (૩) મણનું કાટલું; મણકે (૨) સ્ત્રી મામી. ૦શ્રી સ્ત્રી મા (માનસૂચક) માણી સ્ત્રી [સર૦ સે. માળAI] બાર મણનું તેલ
માતું, છતાનું વિ૦ [‘માતવું' ઉપરથી] માતેલું; હુષ્ટપુષ્ટ; મેટું માણીગર પં૦ [‘માણવું' ઉપરથી] રસિક; ભેગી
માતૃ સ્ત્રી [સં] માતા. ૦ક વિ૦ મા સંબંધી. ૦કા સ્ત્રી મા (૨) માણીતલ ન [‘માણ' ઉપરથી] વિશ્રાંતિસ્થાન
દાઈ (૩) વર્ણમાળા; બારાખડી (૪) માંગળિક કૃ વખતે બ્રાહી, –૪૨

Page #703

માતૃગયા]
૬૫૮
[માથું
માહેશ્વરી, વણવી, વગેરે (સાત કે આઠ) દેવીઓનું પૂજન થાય રહી જવી = મનમાં બહુ ચિંતા રહેવી (૨) બહુ ભાર વહે. છે તેમાંની દરેક. ૦ગયા નવ માતાનું શ્રાદ્ધ કરવાનું તીર્થ. જેમ | માથાની પાઘડી = અગ્રેસર આગેવાન પુરુષ.માથાનું = પહોંચી કે, સિદ્ધપુર. ગૃહ ન પિયર; મહિયર. ૦ઘાત ! માને વધ. વળે તેવું; સવાયું. માથાનું છત્ર= આશ્રય આપનાર વડીલ;
ઘાતી વે. માન વધ કરનારું. ૦ર્વનમાતા તરીકેને ધર્મ, ગુરુજન. માથાનું ફરેલ, ફાટેલ = કેઈનું કહ્યું ન માને તેવું; માતાપણું. દેવ વિ. માતાને દેવ તરીકે પૂજનાર. ૦દેશ પું મિજાજી ને હઠીલું. માથાને ઘા = વસમું ને અસહ્ય (કટુ વચન, જન્મભૂમિ. ધ્રોલી વિ. માતાને દ્રોહ કરનારું. ૦૫ક્ષ j૦ મા ફટકે ઈ૦). માથાને મણિ, મુગટ = શોભા આપનાર વડીલ તરફનાં-મોસાળ બાજુનાં સગાંવહાલાં. પક્ષી વિ૦ માતૃપક્ષનું (૨) પતિ. માથા પર = જુએ માથા ઉપર. માથા પર કેલેડું કે તેને લગતું; “કૅનેટ'. ૦પદ ન માતા થવું તે (૨) માતા તરીકેનું ઊંધું પાડ્યું હોવું = હજામત બહુ વધી હેવી, માથા પર થન રસ્થાન -ગરવ (૩) માતા તરીકેનો ધર્મ; માતાપણું. ભક્તિ થન નાચવું, માથા પર નાચવું = બહેકી જઈ દુઃખ દેવું ન સ્ત્રી માતા પ્રત્યે ભક્તિભાવ-પૂજ્ય ભાવ. ૦ભાષા સ્ત્રી ગાંઠવું, શિરોરી કરવી. માથા ઉપર જામવું, લટકવું =નિરંતર સ્વભાષા. ૦ભૂમિ(મી) સ્ત્રી જન્મભૂમિ. ૦મૂલ(ક) વિ. | ધાક કે ભય રહેવાં. માથામાં ગજ ઘાલ્યા હોવા = માથામાર માતૃવંશમાં ચાલતું; મૅટ્રિયાર્કલ'. ૦વધ ૫૦,૦હત્યા સ્ત્રી માને
હેવું. માથામાં ટપલા વાગવા = ઠેકરે ખાવી; દુઃખ-મુશ્કેવધ; માની હયા. વંશ પું. માતાને વંશ -- માતૃપક્ષે વંશ ચાલ
લીને અનુભવ થશે. માથામાં તેલ ઘાલવું = માથામાં તેલ તે; મૅટ્રિયાર્થી'
માલિસ કરવું (૨)(સ્ત્રીઓએ) શોક મૂકે. માથામાં ધુમાડે માત્ર [.] નામને લાગતાં તે બધું સઘળું એ સમગ્રતા-વાચક
ભરાવે = અણસમજ કે ગેરસમજ હોવાં. માથામાં ધુમાડે અર્થ બનાવે છે. ઉદ્યા૦ માણસમાત્ર (૨) અ ફક્ત; કેવળ (૩) વિ. |
રાખવો = મિજાજ કે ગુમાન રાખવાં. માથામાં ધૂળ : વી = [સં.] બહુવ્રીહિ સમાસમાં ઉત્તરપદ તરીકે -માપ કે પ્રમાણનું આબરૂ ઉપર પાણી ફેરવવું. માથામાં પવન ભરાવે = ગર્વ કે એ અર્થમાં. ઉદા૦ અંગુલીમાત્ર; રજમાત્ર
મિજાજથી ફાટયા ફાટયા ફરવું (૨) માથું ભમી જવું, ફેર આવવા. માત્રા સ્ત્રી [સં.] બારાખડીમાં ઉપર મુકાતું (C) આવું ચિહ્ન
માથામાં ભૂસું ભરવું = ગેરસમજ કે હઠ વ્યાપવી. માથામાં (૨) કાવ્ય કે સંગીતમાં સમયની ગણનાને એકમ (૩) ધાતુની
મારવું = ક્રોધ, ગર્વ કે તુચ્છકારથી આપવું કે પરત કરવું (૨) ભસ્મ; રસાયણ (૪) માપ; પ્રમાણ (૫) માપતાલમાં આવે તેવું
રેકડું કહેવું કે સંભળાવવું; સખત વચન કહેવું. માથામાં રાઈ સર્વ- પદાર્થમાત્ર; જગત; દય. કવિતા સ્ત્રી માત્રામેળવાળી હેવી = ખૂબ ગર્વ કે મિજાજ હો. માથામાં વહેર ભરાવે કહેતા. ૦ઇંદ, ૦બંધ ! માત્રામેળ છંદ. ૦ત્મક વિ૦ માત્રા –
= મગરૂરી આવવી; પતરાજખેર થવું. માથા વગરનું નીડર; માપવાળું (૨) માત્રામેળવાળું. ૦દોષ માત્રામેળમાં દોષ. જીવનની દરકાર વિનાનું, માથા હરા(સરતા, સરસા) જગ્યા મેળવિ. જેમાં ઓછી વધારે માત્રા ઉપર પદબંધનો આધાર હોય
હોવા = પાનું પડવું હોવું; મરતા લગીને સંબંધ બંધાય છે. તેવું (૨) પં. છંદમાં માત્રાઓ મેળમાં – તેના માપમાં હોવી તે.
માથા સાટે માથું = પૂરેપૂરો બદલ. માથું આપવું = જવ વૃત્ત નવ માત્રા છંદ. ૦મક પુંડ સરખી માત્રાના ઇદને વર્ગ.
જતાં લગી (તે માટે) ઝૂઝવું. –ઉઘાડું રાખવું = માથે સાલે ન પર્શ પુંપદાર્થ કે ઇન્દ્રિયાર્થને સંગ કે સંપર્ક થ તે. --ત્રિક
રાખ; લાજ-મર્યાદા ન જાળવવાં. –ઉઠાવવું = જુઓ માથું વિ. [સં.] માત્રાને લગતું (૨) માત્રામેળવાળું
ઊંચકવું. ઊતરવું = માથું દુઃખતું મટી જવું. ઊંચકવું = સામે માત્સર્ય ન [.] બીજાનું સુખ દેખી બળવું તે; ઈર્ષા
થવું. ઊંચું કરવું = સામે થવું (૨) કામમાંથી ફારગત થવું. માત્મિક પું[i] માછી
-ઊંચું રાખવું = સ્વાભિમાન, વડા કે મગરૂરી રાખવાં.-ળવું માસ્યન્યાય પં. [સં.] મેટું માછલું નાનાને ખાય એ ન્યાય = જુઓ માથું હળવું-કાપવું = ઘણું જ નુકસાન પહોંચાડવું (૨) માથા- “માથું’નું સમાસના પૂર્વપદ તરીકેનું રૂપ. તેવા સમાસના
દગો કર. -ફૂટવું = નકામી મગજમારી કરવી (૨) શોક કે શબ્દ જુઓ ‘માથુંમાં
ગુસ્સામાં માથું અફાળયું કે તેના પર આઘાત કરવા. -કેરાણે માથું નવ શરીરને પરીવળે ભાગ (૨) ધડની ઉપરનો ભાગ; મૂકવું = અવની પરવા ન કરવી; જાનનું જોખમ ખેડવા તૈયાર થયું. ડોકું (૩) કઈ પણ વસ્તુના મથાળાને ભાગ; ટોચ (૪) [લા.] -ખજવાળવું, ખણવું = વિચારમાં પડી જવું (૨) શરમથી કે મગજ; બુદ્ધિ. [માથા ઉપર (હેવું) = મુરબ્બી હોવું (૨) કાંઈ કારણ ન હોવાને લીધે આળસની નિશાની તરીકે એમ એકદમ નજીક – લગભગ માથા ઉપર હોવું (૩) સંમાન્ય – આવ- કરવું. -ખાઈ જવું, ખાવું = બડબડાટ કે ગડબડથી હેરાન કરવું. કારવા વ્ય હોવું. ઉદા. “આવ્યા તે માથા ઉપર.’ માથા –થવું = માથાના વાળ ગૂંથવા. -ઘરાણે મૂકવું = તને ભય ઊતરતું કામ = માથા ઉતાર કરેલું કામ; બેકાળજીથી કરેલું કામ.
ન રાખ; ભારે સાહસ કરવું. -ઘાલવું = જુઓ માથું મારવું. માથા કરતાં પાઘડી મટીરગજા બહારનું કામ કે જવાબદારી. –ધૂમ થવું, ચડવું = માથું દુઃખવું. -ચઢાવવું=નકામી માથામાથાથી જવું = કાબૂ બહાર જવું (૨) વંઠી જવું. માથાના ફેડ કરી હેરાન કરવું. –ચાકે ચડવું = માથું ભમવું; ચક્કર આવવાં. કકઠા થવા = સખત માથું દુઃખવું. માથાના કપાસિયા કાઢી -ળવું = માથાના વાળ છેવા. -જેવું = માથામાં જ વગેરેની નાખવા = પર તેડી નાંખવી; માથાનાં કાછલાં જુદાં કરવાં તપાસ કરવી..-ઝીકવું = માથાઝીક કરવી. –ઢાંકવું = સ્ત્રીએ અદ(૨) ખૂબ મરચું - ધમકાવવું. માથાના વાળ ખરે તેવું = ઘણું બથી સાડીને છેડે માથે ઓઢ. -ધુણાવવું = માથું હલાવી જ ભંડું; અસહ્ય. માથાના વાળ ઘસાઈ જવા = ઘણું દુઃખ હા કે ના -ની નિશાની કરવી. -નમવું = આદર કે ભક્તિ સહન કરવું પડયું (૨) બહુ કામ કરવું પડવું. માથાની તુંબડી | થવાં; પ્રણામ કરવા. નમાવવું = તાબે થવું. -નીકળી પઢવું

Page #704

માથું]
૬૫૯
[માથે
સખત માથું દુઃખવું. -નીચું કરવું = માથું નમાવવું, શરણે જવું. | વાહ વિ. [માથું વાઢવું] માથું વાઢે એવું; કારમું. -થાવેરે -પકાવવું = માથાઝીક કરીને હેરાન કરવું.-૫ટકવું = માથાઝીક પંમાથા દીઠ લેવાતો કર કરવી. -પાકવું, પાકી જવું = માથાફેડથી અકળાઈ જવું (૨) | માથે અ૦ (કા.) ઉપર. ઉદાઘા માથે પાટો બાંધ્યો. (૨) “માથુંનું મગજ થાકી જવું; માથું દુઃખવા આવવું. -ફરવું = ચક્કર આવવાં | સપ્તમીનું રૂપ. [માથે અંકુશ હે = ઉપર દાબ કે રોક હોવાં. (૨) મિજાજ જ; ગુસ્સે ચડે. -ફાટી જવું = તાપ, દરદ કે -આવવું = અડકાવ આવવો (૨) જવાબદારી તળે આવવું (૩) બદથી માથું દુખી આવવું (૨) ગુસ્સે ચડવો. -ફેરવવું = માથા ઉપર ઊંચે આવવું (કનકવાનું, સૂર્યનું ઈ૦). -ઓઢવું = ગુસ્સામાં કે જોશમાં આવવું. - વું = માથાફેડ કરવી, -બેડવું સાલ્લે બરાબર માથે રાખવે (લાજ – આમન્યા સારુ) (૨) = ધંધા વિનાના હેવું કે રહેવું (૨) કાંઈ જ ન આવડવું. -બેઠાવવું જોખમ લેવું (૩) દેવાળું કાઢવું. –એરાઠવું = અન્યાયપૂર્વક બીજા = માથાના વાળ અસ્ત્રાથી મંડાવી નાખવા (૨) અભણ રહેવું; ઉપર જવાબદારી –ખમ નાખવાં (૨) ભેળવીને માલ ચેટાકાંઈ પણ ન આવડવું. -ભાંગવું =નાદ–ગર્વ ઉતારો (૨) નુકસાન ડ - વેચી દે. -ખેંચી લેવું = (પિતા ઉપર) જવાબદારી કરવું. -ભાંગે એવું = પહોંચી વળે એવું; માથાનું. –ભારે થવું= વહોરી લેવી. -ગાળ ચઢવી = આળ ચડવું. –ગાળ મૂકવી = ગર્વ કે મિજાજ વધી જ (૨) માથું દુ:ખવા આવવું (૩) માર | આળ મૂકવું; કલંક ચઢાવવું. -ઘંટીનું પહેલું = ભારે ને મુશ્કેલ માગવો. -ભેયમાં ઘાલવું = ગુનામાં આવવાથી શરમાવું – જવાબદારીનું કામ સોંપાયું. -ઘાલવું = માથે નાખવું. -ઘૂઘરી લજવાઈને નીચું જોવું. –મારવું = કઈ બાબતમાં મન ઘાલવું; | મૂકી ઘૂમવું = મેટાભા થઈ ઘાલમેલ કરવી. –ચાવવું =માન્ય મહેનત માંડવી (૨) વચમાં પડવું, વચમાં ડહાપણ કરવું. મૂકીને કરવું; રવીકારવું (આજ્ઞા કે સલાહને) (૨) હક ઉપરાંત બહેકવા = શિર સાટે; જાનને જોખમે. -રંગવું = માથામાં મારી લેહી દેવું (લાડ લડાવીને); બેદે નહીં એવું કરવું. –ચડી બેસવું, ચડી કાઢવું. -વેગળું મૂકવું = ભરવાથી ડર્યા વિના ઝંપલાવવું. -શાનું વાગવું = હુકમ ન માન; અતિ લાડથી નફટ થઈ જવું (૨) છે? = માથાઝીક કરતાં ન થાકે એવું માથું છે એમ સૂચવે છે. કેઈની સત્તા.ખુંચવી લેવી (૩) ચડિયાતું થયું–ચપટી ભભરાવવી -ઍપવું =શરણે જવું (૨) જીવ આપો. –હળવું = કાંસકી = મમત કે ભદ કરવામાં કોઈનાથી વધી જવું. –ચશ્મર ઢોળાવ વડે કેશને વ્યવસ્થિત કરવા. તારું માથું? =કાંઈ જ નહીં. (બે = રાજવંશી વિભવ હો.-ચેટવું = માથે પડવું.-છાણાં થાપવાં કાન વચ્ચે) માથું કરવું = બાળકને અપાતી (પિલી) ધમકી. | =ન બદવું. –છાપરું વધવું = માથે હજામત વધી જવી, છીણી બે માથાં હોવાં = ગાંઠે નહીં તેવું હોવું. બે માથાને ખર્ચ મૂકવી = બગાડી નાખવું (૨) ગેરફાયદો કરવો. -છેડે નાખ બે માણસનું ખર્ચ(૨) દાવામાં બેઉ પક્ષકારોને ખર્ચ. (વધુ શ૦ | =માથું ઢાંકવું (૨) નિર્લજજવેડા કરવા. -ગાં મૂકે એવું = પ્ર૭ “માથે'માં જુઓ.)] -થાઉતાર વિ૦ દરકાર કે લક્ષવિનાનું મમત કે સરસાઈમાં વધી જાય એવું (૨) સુંદર. -ઝાઢ ઊગવાં, (૨) અ૦ બેદરકારીથી. -થાળ સ્ત્રી [માથું ઓળવું કે ઝાડ ઊગવાં બાકી હોવાં= ઘણાં જ દુઃખ પડવાં.–ટાલ પડવી ઓઢવું] સંયુક્ત કુટુંબમાં જેઠ દિયેર વગેરે પાસેથી ખેરાકી પિશાકી =જોખમ- ભાર ઊંચકી ઊંચકીને કે અનુભવના ખૂબ ટપલા માગવાને વિધવાને હક, –થાકૂટ સ્ત્રી, ભાંજગડ; પંચાત (૨) ખાઈ ખાઈને માથાના વાળ ઘસાઈ જવા. –ઢળવું = માથે પાડવું. નકામી મહેનત; પીડા. થાકૂટિયું વિ૦ માથાકૂટ કરાવે એવું. –તાણી લેવું = પિતા પર જવાબદારી – ભાર લઈ લેવાં. -તેલ -થાઝીક સ્ત્રી માથાકૂટ, –થાઝીકિયું વિમાથાકટિયું-થાઢંક ઘાલવું = જુએ માથામાં તેલ ઘાલવું. –થવું = અડકાવ આવવો વિ. માથું ઢંકાય એટલું; માડું. –થાતૂટ વિ૦ માથું ટે એટલે (૨)સેની આગળ જવું. –થી ઉતારી નાખવું = જવાબદારી કાઢી સખત (પ્રયન), –થા સ્ત્રી માથાકુટ (૨) વિ. માથું તૂટી | નાખવી.-થી ટપલે ઉતારક મહેણું – કહેતી દૂર કરવાં.-થી જાય કે તોડી નાંખે એવું; માથાતુટ; ખૂબ સખત (મહેનત, | ટોપલે ઉતાર =જવાબદારી કાઢી નાખવી.-દુમન ગાજવા મારી ઈ૦). –થાડિયું વિ૦ માથાટિયું; માથાતોડ. –થા- = દુમનને ભય ઝઝૂમ. –ધૂળ ઘાલવી = કજિયે ઉભો કરવો દીઠ અ૦ જણ દીઠ; દરેક માણસે. –થાપૂર વિ૦ માડું; માથા- (૨) પિતાને માથે ઠપકે લેવા (૩) પિતાની જાતને કલંકિત કરવી; ટંક. –થાફરેલ(-લું) વિ૦ મિજાજી; ક્રોધી; માથાનું કરેલું–થાફેડ ફજેત થવું.-નાખવું =જવાબદારી એરાઢવી (૨) જવાબદારી પર સ્ત્રી માથાકૂટ. -થાકેડિયું વિટ માથાકૂટિયું. -થાબંધણું, છેડવું.-નાહવું = (સ્ત્રીએમાથાબોળ નાહવું. -પરવું =જવાબ-થાબાંધણ(–ણું)ન૦ માથે બાંધવાનું કપડું. –થાબૂઢવિ. માથા | દારી આવી પડવી (૨) –ને કારણે નુકસાન વેઠવું પડે એવી સુધી બૂડી જવાય એટલું ઊંડું. –થાબળ અ૦ માથું અને શરીર હાલતમાં આવવું (જેમ કે, અમુક માલ માથે પડે.)-પાઠવું = પલાળીને. –થાભારે વિ૦ મેટી નામના કે હોદ્દાવાળું પ્રતિષ્ઠિત જવાબદારી એરાઢવી. -પાણી ઘાલવું = માંદગીમાં નાહ્યા ધેયા (૨) મિજાજી; તુમાખીવાળું. –થામાર વિ. માથામાં મારે એવું; વિના ખાધું હોય તે માટે સાજા થયા પછી પ્રાયશ્ચિત્ત કરી બ્રાહ્મણ ગાંધું ન જાય એવું વસમું. -થામેલી (મે) વિ. સ્ત્રી અભડા- જમાડવા (૨) માંદગી પછી ઘણે દહાડે નાહવું; મંદવાડમાંથી ઊઠવું. પેલી; અટકાવવાળી. -થાવટી સ્ત્રી [માથું + વૃત્તિ (.) ગળ -પાણી ફરી વળવું = ડુબી જવું (૨) એળે જવું (૩) કંગાલ ભાગ] સાલે ન બગડે માટે તેના માથા ઉપરના ભાગ નીચે સ્થિતિમાં આવી પડવું. પાણી ફેરવવું =નિષ્ફળ કરવું; ધૂળમાં સીવેલો અસ્તરને કકડ (૨) માથાના કપડા પર પડેલા તેલના મેળવવું (૨) પાછું પાડવું; ચડી જવું, ટપી જવું. -ભાગવું = ડાઘા (૩) માથાનો ભાગ (૪) આબરૂ. [-પઠવી = સાલાના નુકસાની કે ખેડખાંપણવાળું કે પ્રતિકૂળ એવું કાંઈ પણ કઈ માથા ઉપર રહેતા ભાગને તેલના ડાઘા પડવા. –હલકી પડવી = માણસને વળગાડવું; ભોગવવું પડે એવું કરવું. -મારવું = માથે આબરૂ હલકી પડવી.] -થાવહેણું વિ૦ ઢંગધડા વગરનું. -થા-| ભાગવું (૨) અધુર ન રહેવા દેતાં મોભ સુધી (ક) ચણી લેવો.

Page #705

માથોડું]
[માનવેંદ્ર
-મેડ હે=આગેવાની - જવાબદારી હેવાં. -મોત ભમવું | હેવું. -મળવું = સત્કાર થે (૨) વિદાય વખતે સમારંભથી = મરણકાળ આવી પહોંચ; આવી બનવું. –રાખવું = જવાબ- | સત્કાર કરે. –માગવું = વિશેષ આજીજીની અપેક્ષા રાખવી; દારી લેવી; જુમે રાખ.-લેવું = જવાબદારી લેવી (૨) પિતા | અંદરથી ગમતું હોવા છતાં, બહારથી ના ના કરીને કાલાવાલા પર વહોરી લેવું (લડાઈ, નુકસાની વગેરે). -લેહી ચડવું માથામાં | કરાવવા. –માં રહેવું = અભિમાનમાં રહેવું, મેટામાં રહેવું. લોહી ભરાવું (૨) ત્રિદેષ થવો (૩) બેભાન થવું. -વહેરવું = -મૂકવું = અભિમાન છોડવું, નમતું જવું. –ડવું = અભિમાન જુઓ માથે લેવું. -વાગવું = માથે આવી પડવું. -શીંગડાં= ઉતારવું. રાખવું = પ્રતિષ્ઠા જાળવવી (૨) સામાનું માન રહે તે દેખીતું નિશાન, હાથ = આશ્રય, કૃપા.-હાથ દેવે = નિરાશા કે ખાતર તે કહે તે કરવું.] અકરામ નવ ખિતાબ વગેરેથી ગરવ ખેદને અભિનય કરે (૨) આશ્વાસન આપવું. હાથ ફેરવે, આપવું તે. ૦ક-કા)રી છું. માનને લાયક પુરુષ. ૦ચાંદ પું. + = પિતાનો ગુણસ્વભાવ બીજાને આપ (૨) આશીર્વાદ માન આપવું કે ચાંદ વડે સન્માન કરવું તે. ચિત્ર નવ પ્રદેશના આપો. -હોવું = અડકાવમાં હેવું (૨) જવાબદારી હેવી (૩) માપસર ઉપસાવીને કરેલો નકશો; “રેલીફ-મેપ”. ૦૬ વિભાનપ્રદ; માથા પર હોય એમ આવકારપાત્ર થવું; ભલે પધારે એમ લેવું.] માન આપતું (૨) વેતન લીધા વગર કામ કરનારું, “નરરી'. માડું ન [માથું + ઊંડું?] માથું ડૂબે તેટલું ઊંડાણ (૨) વિ૦ દંડયુંમાપવાને ગજ કે કટી. ની સ્ત્રી + જુઓ માનિની. તેટલું ઊંડું
૦નીય વિમાનને વ્ય; માન્ય. ૦૫ત્ર નવ વખાણ કે ધન્યમાદ [.] કેફ (૨) મ; અહંકાર. ૦કવિ કેફી
વાદને જાહેર રીતે અર્પણ થતો લેખ, ૦પાન ન માન; આદર માદર સ્ત્રી [.] મા. જબાન, જમાં સ્ત્રી માતૃભાષા (૨) આબરૂ; પ્રતિષ્ઠા. બુદ્ધિ સ્ત્રી માનઆબરૂની લાગણી – માદરપાટ ૫૦ [સર૦ મ. (મદ્રીપોરમ્ સ્થાને તૈયાર થતું)] એક | ભાવના. ૦ભંગ j૦ અપમાન (૨) વિ૦ અપમાનિત. ૦ગયું જાતનું સુતરાઉ કાપડ
શીરો (પુષ્ટિમાર્ગીય). ૦મરતબો પુત્ર મોભે; પ્રતિષ્ઠા. ૦મર્યાદા માદરી વિ. [fT.] માનું, –ને લગતું
સ્ત્રી, અદબ; વિવેક. ૦વતી વિ૦ સ્ત્રી માનવાળી (૨) સ્ત્રી માદરે વતન ન૦ [I] માતૃભૂમિ
પ્રિય ઉપર રિસાયેલી પ્રિયા. વંતું વિ૦ માનયુક્ત; માનભર્યું. માદલ(–ળ) ન૦ (સં. મર્હ૪?] + એક વાદ્ય
હાનિ સ્ત્રી. અપમાન માદળિયું ન [સર૦ મ. મદ્રઢ = મૃદંગ ઉપરથી (તેવા ઘાટનું)] | માનહાર વિ૦ માનનારું (પ.) દેરો. ચિઠ્ઠી કે તાવીજવાળ ધાતુને નળી જેવો કે ચપ ઘાટ | માનત(—તા) સ્ત્રી [‘માનવું' પરથી; સર૦ ft., મ.] બાધા; (૨) શેરડીને છોલીને કરેલ ટુકડો; ગંડેરી
આખડી. [–કરવી = બાધા આખડી રાખ્યાં હોય તે પૂરાં કરવાં. માદળું ન ભેસનું પાણીના ખાડામાં પડી આળોટવું તે
-માનવી,રાખવી = બાધા રાખવી. -મૂકવી = પ્રતિજ્ઞાથી મુક્ત માદા સ્ત્રી[.; મ. મહી] પશુ કે પંખીમાં સ્ત્રી જાત (૨) બરડ- થવું; માનતા પૂરી કરવી.]
[‘માનમાં વાંની જોડમાં ખાડાવાળું બરડવું
માનદ,-દં, –ની, –નીય,-પત્ર,પાન,-બુદ્ધિ,-ભંગ જુઓ માદોરી સ્ત્રી [સં. મા =માપવું+દેરી] માપવાને માટેની દોરી માનભાવ ૫૦ [૫] મહારાષ્ટ્રને એક સંપ્રદાય; મહાનુભાવ. –વી માદ્રી સ્ત્રી [સં] (સં.) પાંડુ રાજાની બીજી પત્ની, મદ્ર દેશની રાજ | વિ૦ માનભાવનું, –ને અનુસરતું કે લગતું કુમારી. -દ્રય પુત્ર માદ્રીને પુત્ર – સહદેવ કે નકુલ
માન- ભેગ, ૦મરતબે, મર્યાદા જુઓ “માનમાં માધવ પં. [] (સં.)વિષ્ણુ; શ્રીકૃષ્ણ (૨)વૈશાખ માસ. -વિકા માનવાવે. [સં.] મનુ સંબંધી (૨)૫૦ માણસ. ૦કુલ ન૦, ૦જાત,
સ્ત્રી માધવી વેલ. –વી સ્ત્રી એક ફુલવેલ (૨) 'પૃથ્વીમાતા જાતિ સ્ત્રી મનુષ્યજાત; સર્વ માન. ૦જન્મ મનુષ્ય (૩) વિ. વૈશાખ માસનું; વસંત ઋતુનું
રૂપે-મનુષ્ય યોનિમાં જન્મ. છતા સ્ત્રી મનુષ્ય ઉપર પ્રેમ, હિતમાધુકરી સ્ત્રી [સં.] ઘેર ઘેર ફરી ભિક્ષા માગવી તે
બુદ્ધ (૨) માણસાઈ. વતાવાદ પુત્ર માનવકલ્યાણ એ શ્રેષ્ઠ કર્તવ્ય માધુરી સ્ત્રી, મહેસૂલ ભરાઈ ન શકાતું હોવાથી જમીન સરકારને છે તે વાદ; “હમૅનેઝમ'. વતાવાદી વિ. ૦ત્વ ન. ૦દોષપાછી સેપવી તે (૨) સિં.] માધુર્ય, મીઠાશ (૩) ભલાઈ દશ વિ. માનવી દેષ-અપૂર્ણતા જ જોવાની ટેવવાળું કે તેનું માધુર્ય ન [સં.] મધુરતા; માધુરી
ટીકાશીલ; “સિનિકલ’. ઘર્મj૦માનવને માટે તેને ઊંચિત કે માધ્યમ વિ. [૪] વચલું (૨) ન૦ સંચાર કે વિનિમય વગેરે માટે | તે તરીકેને ધર્મ. ધર્મશાસ્ત્ર નહ (સં.) મનુસ્મૃતિ. નિછાવાદ વચ્ચે વાપરવાનું સાધન કે વાહન; “મીડિયમ'. –મિક વિ૦ વચલું, ૫૦ માનવ બુદ્ધિ કે શક્તિમાં નિષ્ઠા રાખવી ઘટે એ મત; માનવમધ્યમાં આવેલું (૨) પ્રાથમિકથી આગળનું; “સેકંડરી'. –મિક તાવાદ. ૦૫તિ ૫૦ રાજો. બંધુ છું. માનવ સંબંધથી ભાઈ, શાળ સ્ત્રી પ્રાથમિક પછીની શાળા; વિનય મંદિર; “હાઈ કુલ | મનુષ્ય. બંધુત્વ ન૦ સૈ માણસ ભાઈ છીએ એવી ભાવના. માધ્યસ્થ વિ. સં.] તટસ્થ; પક્ષપાત વિનાનું (૨) નટ માધ્યશ્ય. ભક્ષી વિ૦ નાદ; માનવને ભક્ષ કરી જાય એવું; માનવને નાશ -સ્થી સ્ત્રી, -શ્ય ન૦ માધ્યસ્થપણું
કરનારું. ૦વંશશાસ્ત્ર, શાસ્ત્ર ન૦ માનવ પ્રાણી અને તેના માત્ર ૫૦ [સં.] મક્વાચાર્યને અનુયાયી
વંશને વિકાસને અભ્યાસ– તેની વિદ્યા કે શાસ્ત્ર; “ઍથ્રોમાન ન[સં.] આબરૂ; પ્રતિષ્ઠા (૨) સભાવ; આદર (૩)અભિમાન લેજી'. ૦સહજ વિ૦ માનવને માટે કુદરતી કે સ્વાભાવિક હોય (૪) તેલ; માપ (૫) ‘લૅગેરેમ' (ગ.). [-આપવું, દેવું = કે હોવું ઘટે એવું. હિતવાદ ૫૦ હ્યુમેનિઝમ'. -વી વિ૦ મનુષ્ય સત્કારવું. —ઊતરવું (બહુધા બ૦ ૧૦ માં) =માનપ્રતિષ્ઠા ઓછાં સંબંધી (૨) ૫૦ માણસ. -વીય વિ. માનવી. –વેતર વિ. થવાં. -ખાવું= માન માગવું; મેવું થવું; માન મેળવવાનું મન | [ + ઇત૨] માનવથી જુદું કે બીવતું. -વૈદ્ર j[+રંદ્ર] માનવપતિ;

Page #706

માનવું]
[મામાં
રાજા–ચિત વિ૦ [+ઊંચત] મનુષ્યને યોગ્ય - તેને છાજે એવું | નિયમ; “રેશનિંગ.’ હું ન એરવાનું કામ કરતા ખેડૂતને ઘેરથી માનવું સક્રેટ [, મન ; સર૦ મે. માન; fછું. માનના] કબૂલ જતું ભાતું (૨) માપવાનું પાત્ર. ૦૬ સક્રિઢ માપ કાઢવું, ભરીને કરવું, સ્વીકારવું(૨) [સં. માનવું] માન આપવું ગણવું, લેખવું (૩) ગણતરી કરવી (૨) [લા. પગે ચાલતા જવું માનતા રાખવી. [માન્યા કહેવું = કબૂલવું; માનવું; હા કહેવી.] | માપિયું, માથું ન [માપ”, “માપવું' ઉપરથી] માપવાનું વાસણ માનવેન્દ્ર,માનચિત જુઓ “માનવમાં
કે સાધન. [-ભરવું =માપિયા વડે માપવું (૨) માપ લેવું.] માનવ્ય ન[] માનવજાતિ (૨) માનવતા [શુકન કે અપશુકન માફ વિ. [મુલા) ક્ષમા કરેલું; જવા દીધેલું (દેવ, માગતું, ફી માનશુકન મુંબ૦૧૦ [શુકન ઉપરથી] શુભાશુભ ચિહ્ન, લક્ષણ, ઇ૦). [-કરો!= જવા દે; મારાથી નહિ થાય, મને ન સાંપશે માનસ વિ૦ [સં.] મન સંબંધી (૨) ન૦ મન (૩) (સં.) જુઓ (એ સભ્ય ઇનકાર બતાવવાના અર્થમાં વપરાય છે).] માનસસર. ૦પુત્ર (સં.)બ્રહ્માએ મનથી ઉત્પન્ન કરેલો પુત્ર. જેમ માફક વિ૦ [મ, મુવા]િ અનુકુળ; રુચતું (૨) અ૦ પેઠે; પ્રમાણે. કે, નારદ. ૦પૂજા સ્ત્રી બાળે પૂજાપાઠ વગર મનની કલ્પનાથી – | [આવવું = અનુકુળ-ચતું થયું.] સર અ૦ માફક આવે કપિત સામગ્રીથી કરાતી દેવપૂજા. પૃથક્કરણશાસ્ત્ર ને... ગુપ્ત એ રીતે; પ્રમાણસર; યથાસ્થિત માનસ- ચિત્તનું શાસ્ત્ર; “સાઈકેનેલિસિસ'. ૦પૃથક્કરણ- માફામાફ, –ી સ્ત્રી સામસામે માફી કે ક્ષમા માગવી આપવી તે શાસ્ત્રી પું. તેને જાણકાર. શાસ્ત્ર નવ મનની વૃત્તિઓ, ગુણધર્મ, માફાળું વે. [મા પરથી] માફા કે પડદાવાળું ક્રિયાઓ તથા સ્વરૂપનું શાસ; “સાઈકૅલેજી'. ૦શાસ્ત્રી ૫૦ માફી સ્ત્રી [. મુગારી] ક્ષમા (૨) જતું કરવું તે; મુકિત. માનસશાસ્ત્ર જાણનાર
[પાસેનું પ્રસિદ્ધ સરેવર | [આપવી, બક્ષવી = ક્ષમા આપવી (૨) મહેરબાનીની રાહે માનસર(–રેવર), માનસર ન [સં.] (સં.) કૈલાર શિખર જવા દેવું. મળવી = ક્ષમા મળવી (૨) (ફી, લાગો ઈ૦માંથી) માનસિક વિ. [ā] મન સંબંધી
[રાજ્ય) મુક્તિ મળવી. -માગવી = ક્ષમા માગવી (૨) મુક્તિ કે રાહત માનસી વિ. સ્ત્રી [iu] મન વડે કરેલી (૨)વિ. કપિત (માનસી માગવી, –માં ભણવું =ભણવાની ફી માફ કરવામાં આવી હોય માનહાનિ સ્ત્રી [સં.] જુઓ “માનમાં
એ રીતે ભણવું.] જમીન સ્ત્રી જેના ઉપર સરકારને લાગે ન માનાપમાન ન. [સં.] માન કે અપમાન
હોય તેવી જમીન. ૦નામું ૧૦, ૦૫ત્ર પું; ન માફી માગતો માનાર્થક વિ૦ [i.] માનના અર્થવાળું; માનવાચક (વ્યા.) કે આપતો પત્ર માનિત વિ૦ [ā] માન પામેલું; માન્ય
મા પુંછે [. મુIF૯; ૫. મ ; મ. માWI] એક પ્રકારને માનિતા સ્ત્રી, -ત્વ ન [i] ગર્વ, અભિમાન (૨) સંમાન આદર | રથ-એક વાહન (૨) વાહન પર ઢંકાતે એઝલ-પડદો માનિની વિ૦ સ્ત્રી(૨) સ્ત્રી માન માગતી કે અભિમાની સ્ત્રી માબર ન૦ બંદૂકને દારૂ રાખવાને બે માની વિ૦ [.] અહંકારી (૨) ગીરવયુક્ત
માબાપ ન૦ બ૦ ૧૦ મા ને બાપ કે તેમના જેવું પદ ધરાવનાર . માનીતું વે. [સં. માનત] ઘણું વહાલું; ખાસ પ્રેમપાત્ર (૨) [લા.] આધારભૂત કે મૂળ વિગતઉદા. એ ખર્ચનાં માબાપ માનીપાત પુત્ર માનવા જેવો જવાબ
બતાવે. વાદ ૫૦ પ્રજાનાં માબાપ પેડે સરકારે ભાવ રાખીને માનુની સ્ત્રી + જુઓ માનિની
રાજ્ય કરવું જોઈએ એવી માન્યતા કે વ્યવસ્થા; “પૅટર્નલિઝમ” માનુભાવ (મા') વિ૦ + જુઓ મહાનુભાવ
મામ સ્ત્રી માતૃભૂમિ માનુષ વિ. [સં.] મનુષ્ય સંબંધી (૨) ૫૦ માણસ. છતા સ્ત્રી, | મામ સ્ત્રી [સર૦ સં. મામળ = મારું (૨) મમતાવાળું; સર૦ ૦ ૧૦. –ષિક વિ. માનુષી. –પી વિ૦ માણસ સંબંધી (૨) | હિં.] માયા; મમતા (૨) નવાઈ; તાડુબી (૩) ઘેર્યું; દઢતા (૪) સ્ત્રી મનુષ્ય સ્ત્રી
મમત; ટેક (છોઢવી, મૂકવી)
[બાઈ] માન્ય વિ. [સં] માનનીય; શિષ્ટ (૨) કબૂલ કરવા વેગે (૩) | મામ નવ મમ; ખાવાનું. [-ના વાંધા કે સાંસા = અત્યંત ગરી
સ્વીકારેલું (-કરવું, –રાખવું). તા સ્ત્રીમાન્ય હોવું તે (૨) મામણમંડે ૫૦ એક ઘોળો છવડે માનવું તે. ૦વર વિ૦ ઘણું માનનીય
મામણાં ન બ૦ ૧૦ મૂઠિયાં જેવી એક વાની માપ ન [સે. મg (સં. મા = માપવું)] લંબાઈ, પહોળાઈ, વજન | મામફળ ન મામફળીનું ફળ. –ળી સ્ત્રી, એક છોડ વગેરેનું પ્રમાણ (૨)[લા.] પ્રતિષ્ઠા; ભાર (૩) હદ; ગજું [–કાઢવું, મામલત સ્ત્રી [મ. કુમામાત; મ.] માલમત્તા; જી; વિસાત જેવું =માપવું (૨) અંદાજ કાઢવો (૩) તાકાત જેવી. એવું (૨) મામલતદારનું કામ. દાર ૫૦ તાલુકાની વસુલાત સંબંધી =આબરૂ બેવ; વકર ગુમાવ. -ભરવું =માપવું. -રાખવું કામ કરનાર અમલદાર; વહીવટદાર, દારી સ્ત્રી, મામલતદારનું =માન~મર્યાદા જાળવવાં (૨) હદ કે ધોરણ રાખવું. –લેવું = કામ કે હોદો માપ ભરવું; માપવું.] ૦૫ વિ૦ માપનારું. ૦કરણ ન. ક્ષેત્ર માપવાનું મામલે પૃ. [મ, મુકામઠ્ઠ] કામકાજ કે તેની પરિસ્થિતિ (૨) ગણિત; “મેક્યુરેશન”. ૦ણહાર વિ. માપનાર. ૦ણી સ્ત્રી, કટોકટીને સમય. [-કાબૂમાં આવે = પરિસ્થિતિ પર અંકુશ માપવું તે; માપવાનું કામ. ૦ણ કામદાર પું જણીદાર; જમીન આવો. –બગડે, વીફર = પરિસ્થિતિ બગડવી – હાથથી માપનાર. ૦ણું ખાતું ન જમીનની માપણી કરનાર સરકારી જવી. –જંટા = ભારે નુકસાન થયું.] ખાતું. ૦ણું ન માપિયું; માપવાનું સાધન. ૦દંડ ૫૦ માપવાને | મામા પુંબ૦ ૧૦ [ફે. મામ] સામે (માનાર્થે) (૨) [લા.] ગજ, ન નવ માપવું તે. ૦૫ટી(–દી) સ્ત્રી માપવાની પટ્ટી; શત્રુ; ચાર (૩) સાપ, વાઘ ઈ૦ માટે વ્યંગમાં વપરાય છે.[–જગના ફુટપટ્ટી. ૦બંધી સ્ત્રી માપસર વહેંચવા માટે બંધાતું માપ કે તેને | દોઢડાહ્યું. મામાનું ઘર =સાળ કે તેના જેવું સુખસ્થાન.

Page #707

મામાજી]
મામાનું ઘર કેટલે ? = એક બાળરમત – તેમાં ખેલાતું ખેલનું વાકય.-મળવા=ચાર મળવા.-માસીનું કરવું = સગાંસાગવાં પક્ષ કરવા. –લગનિયા = ઠઠારા કરનાર પુરુષ.] ૦૭ પું૦ મામા (૨) મામાજી (માનવાચક)
મામી શ્રી॰ [હૈ.]મામાની વહુ. ૦૭ શ્રી॰ મામી (માનાર્થે) (૨) મામીસાસુ. સાસુ સ્ત્રી॰ પતિ કે પત્નીની મામી મામ્ચ અ॰ +(૫.) સપૂરું; બિલકુલ (?) મામૂલ ન॰ [મ.] રિવાજ. લી વિ॰ સામાન્ય; સાધારણ મામેજવા પું॰ [સં. મામેન] એક છેડ
મામેરું (મા' ) ન૦ [મામા + કેરું ?] મેાસાળું (−કરવું) મામા પું॰ [કે. મામ, મામī]માના ભાઈ (૨)[લા.]શત્રુ; ચાર. ૦૭(-સસરા) પું॰ પતિ કે પત્નીને મામે
માય સ્ત્રી॰ જીએ માઈ. ૦કાંક(-ગ)નું વિ॰ [માયા (માતૃ કે માથા) + કાંગલું] જુએ માઈકાંગલું
માયના પું॰ [ત્ર. મક઼ની] અર્થ; હેતુ; ઇરાદા માયફળ ન જુએ માનુકૂળ. ~ળી સ્ત્રી॰ માનુકૂળી માયલું વિ॰ + મારું
માયા સ્રી॰ [×.] જેનાથી બ્રહ્માંડ રચાયું છે કે ભાસમાન થાય છે તે આદિશક્તિ – અવિદ્યા(૨)છળ;પ્રપંચ; ઇંદ્રજાળ(૩)[લા.]મમતા; સ્નેહ (૪) મમતાના કાઈ પણ વિષય (૫) ધન; દાલત (૬)(સં.) લક્ષ્મી (૭) બુદ્ધની માતા. [કાચી માયા = છેતરાય તેવું માણસ. પહોંચેલી માયા =હાશિયાર – કાઈ થી ન છેતરાય તેવું માણસ. “કરવી =સ્નેહ કરવેા; પ્રીત કરવી. થવી = સ્નેહ થવા. –માં રહેવું = સંસારસંબંધમાં ખેંચી રહેવું. -માં લપટાવું =સંસારવહેવારમાં મૂઢ થઈ જવું (૨) પ્રપંચમાં ફસાવું. “મૂકવી = સ્નેહ – મમતા છેડવાં. રાખવી = મમતા - હેત પ્રીત રાખવાં.] માયા સ્રી॰ [સર॰ મૅ.] ભાંગ. પાણી ન॰ ભાંગનું પાણી માયા- મમતા સ્ત્રી॰ યા; માયા; સ્નેહ, પ્રીતિ. ય વિ માયાથી ભરેલું. મૂડી ી ધનદોલત. ॰મૃગ પું૦૬ન૦ બનાવટી મૃગ. માસા પું॰ [સં. રૃા] (જૈન) કપટથી જૂઠું બોલવું તે. વલું વિ॰(કા.) માયાળુ. વાદ પું॰ બ્રહ્મથી ભિન્ન જગતને અનુભવ માયા – ભ્રમ છે એવા વાદ (વેદાંત). ૦વાદીવિ॰(૨)પું૦ માયાવાદને લગતું કે તેમાં માનતું. વિની-વિશ્રી॰ માયાવાળી; ઠગનારી. વી વિ॰ જુએ માયિક. ૦ળુ વિ॰ સ્નેહાળ; હેતાળ માયિકવિ॰ [ä.] માયાથી ઊપજેલું; મિશ્રા (૨) માયાવી; પ્રપંચથી ભરેલું; કપટી
માથી વિ॰ [ä.] જુએ માયિક(૨) પું॰ માયાવી પુષ; તેંડુંગર માયું ન॰ [સર૦ મેં. માથ; હિં. માથાō] માનુકૂળ માયા પું॰ [ા.] પૂંછ; ધનના જમાવ માર પું॰[i.] મારવું તે; તાડન (૨) મરણ; મૃત્યુ (૩)[લા.] મારા; વિપુલતા (૪) કામદેવ (૫)(બૈદ્ધ) આસુરી સંપત્તિઓની અધ્યક્ષ કપેલી રાક્તિ; સેતાન. [–ખાવા = માર સહન કરવા (૨) નુકસાન વેઠયું. “પઢવા = માર ખાવાનું થયું (૨) ફૅટકા લાગવા; નુકસાન થયું. –મારે કરવું = વારંવાર મારવું (૨) તાકીદ કરવી; ઉતાવળ કરવી. –મારવા = મારવું; પ્રહાર કરવેા(૨) નુકસાન પહેોંચાડવું. (કામના) માર ચાલવા = કામ પર કામ આવવું; બહુ કામ હાવું. મૂઢ માર, મંગો માર = બહાર દેખાય નહીં પણ અંદરથી બહુ

ર
[મારવું
દુઃખે એવે! માર. હસતા માર = હસવામાં મારવું તે.] ૦ક વિજ્ મારનારું; નાશ કરનારું. કણું વિ॰ મારે એવું; એવી ટેવવાળું. [મારકણી આંખ = હૃદયભેદક નજર (૨) ભય પ્રેરતી નજર.] કું+વિ॰ મારકણું. કાટ શ્રી મારવું ને કાપવું તે; કાપાકાપી ને મારામારી. ૦ફૂટ સ્ક્રી॰ મારપીટ. । પું- મારા; વિપુલતા, ૰ખાઉવિ॰ માર ખાયા કરે તેવું, જિત [સં.] મારને જીતનાર (૨) પું॰ (સં.) બુદ્ધ ભગવાન. ૦૪પાટ,ઝૂડ સ્ત્રી॰ મારવું અને ઝૂડવું તે. ૦ણ ન॰ મારવાના તાંત્રિક પ્રયાગ (ર) મારવું તે (૩) (વૈદકમાં ઝેર, ધાતુ ઇ॰) મારવું તે કે તેને ઇલા (૪) શિકાર; મારી ખાવાનું તે. દડી સ્ત્રી॰ દડીથી રમવાની એક રમત. ૦પછાડ, ૦પીટ સ્ટ્રી॰ મારવું અને પછાડવું કે પીટવું તે મારા પું॰ [. મા] નિશાન (૨) વેચાઉ માલ પર હોતી છાપ (૩) જુએ ‘માર’માં. [મારકાના માલ = ઊંચે ને એકધારો પ્રમાણિત માલ. મારકો કરશે કે મારા નશાન કરવું. –ચાઢવા= છાપ ચાઢવી.]
મારખા વિ॰ જુએ ‘માર'માં
મારગ પું॰ જુએ માર્ગ. ૦૩ પું॰ મારગ (લાલિત્યવાચક). ૦ણ વિ॰સ્ક્રી॰ મારગી, −ગી વિ॰ જુએ માર્ગ [‘માર'માં મારે- જિત, ઝપાટ,ઝૂડ,૦ણ, દડી,૦પછાડ, પીટ જુએ મારફત અ૦ [. માઁરત] દ્વારા; વચમાં રાખીને (૨) સ્ત્રી૦ આડતિયા કે દલાલની મારફત કામ કરવાની રીત (૩) દલાલી; હકસાઈ [—આપવી, લેવી – દલાલી – હકસાઈ આપવી – લેવી. –કરવી = વચમાં રહેવું (૨) દલાલીના ધંધા કરવા.] ~તિયણુ સ્ત્રી॰ મારફત કરનાર સ્ત્રી (૨) મારફતિયાની વહુ. ભૂતિયું વિ મારફતથી થયેલું – કરવાનું. ભૂતિયા પું॰ વચમાં રહીને સેદા ગોઠવી આપનારા; દલાલ
મારફાર સ્ત્રી॰ [મારવું+ ફાડવું] મારપીટ
મારફા પું. એક સુતારી એન્તર -- લાકડાની કાનસ મારેમારે ન॰ [ મારવું' ઉપરથી] વારે વારે મારણું તે (૨) અ॰ પુષ્કળ જોરથી (૩) મુશ્કેલીથી.[~કરવું = ઉપરાઉપરી માર મારવા (૨) ઘણી જ તાકી કરવી –ને તડાકા = ભારે તડાકા; ગલરાવી નાખે – ન પહેાંચી શકાય એવા તડાકા.] મારવણ ન૦ [‘મારવું' ઉપરથી] ધાતુ વગેરે મારવી તે મારવા પું॰ [હિં.] એક રાગ; માલવ મારવાડ પં॰ [સં.મહ; સર૦ fĒ., મેં.] (સં.)રજપૂતાનામાં આવેલા એક પ્રદેશ. [–ની મઉ = કંગાળ ને દીન માણસ.] ૦ણુ સ્ત્રી મારવાડી સ્ત્રી. -ડી વિ॰ મારવાડનું (૨)[લા.] કંસ (૩) પું૦ મારવાડના રહેવાસી (૪)સ્ત્રી- મારવાડની ભાષા મારવું સક્રિ॰ [સં. માથ; સર૦ હિં. મારના; મ. મારĪ] પ્રહાર કરવા; ડોકયું (૨) ઠાર કરવું (૩) પાછું હઠાવવું; જેર કરવું (ધાડ) (૪) ગુણધર્મનો નાશ કરવા (ચામડી, સાક્ષી) (૫) લંટવું; હુમલેા કરીને લઈ લેવું (ગામ, નકેા, ખાનેા) (૬) વીંઝવું; અફાળવું; નાખવું; ભરવું (હાથ, ફાકા, બાથેાડિયાં) (૭) અસર થાય તેમ પ્રયોગ કરવા (બાલ, ટાણા, આંખ, મૂઠ, ગપ્પુ, તડાકા) (૮) (પ્રહાર કરવા માટે) છે।ડવું; વાપરવું; ચલાવવું (તીર, તરવાર, ભાલા) (૯) ઝડપ ને જોરથી કાઈ ક્રિયા કરવી (ફાકા, વલખાં, ઝપાટા, હાથ) (૧૦) રાકવું; દબાવવું; રેવું (ભૂખ,

Page #708

મારંમારા]
૬૬૩
[માલ
મન) (૧૧) [લા.] ધાતુની ભસ્મ કરવી (૧૨) તફડાવવું, ચારવું
- ન૦ [૬] બજાર; ચાટું; પીઠ (૧૩) લગાડવું; ચોડવું; બેસવું (ડૂ, ખીલ, થીંગડું, બૂચ, માકર્સ ૦ [$.](સં.) એક યુરોપીય ક્રાંતિકારી ફિલસૂફ. ૦વાદ તાળું, લચકો) (૧૪) જોરથી નાખવું, ફેંકવું; આપવું. ઉદા. માથામાં | . તેણે પ્રવર્તાવેલ વાદ કે વિચાર. ૦વાદી વિ૦ (૨) પુંતે મારવું (૧૫) –ની અસર – ભાસ – વેદના દેખાવાં (જેમ કે, | વાદને લગતું કે તેમાં માનતું ફીકાશ, ચળકાટ, ઝાંખ, બાફ મારવા) (૧૬) પરાણે કે ઠગીને માર્ગ ૫૦ [સં.] રસ્તો (૨) રૂઢિ (૩) મત; સંપ્રદાય (૪) સંગીતને વળગાડવું. ઉદા. માથે મારj(૧૭) અન્ય ક્રિયાપદ સાથે આવતા | એક પ્રકાર, જાનું ને શિષ્ટ સંગીત. [-કર =જગા કરવી (૨) ઉતાવળ કે બેદરકારીને ભાવ બતાવે. ઉદાત્ર લખી મારવું. [મારી ઉપાય કરે; અંતરાય દૂર કરવા (૩) રસ્તો બનાવવો. –કાસ્ટ ખાવું = એળવવું; તફડાવી જવું. મારી નાખવું =જાનથી મારવું = તોડ કાઢવો; ગૂંચવણીમાંથી રસ્તો – ઉપાય કાઢો. કાપો, (૨) લાંચ રુશવતથી પોતાનું કરવું. માથામાં મારીને = પરાણે; ખે = માર્ગે જવું. –દેખાત, બતાવે = રસ્તો – ઉપાયબળાત્કારે. ઉદા. માથામાં મારીને લઈશ. મારતે ઘોડે = ખૂબ ઉકેલ બતાવવા (૨) ખરે રસ્તે બતાવવા. -પાડ = ન ઝડપ કે ઉતાવળથી. મારીને હાથ ન વા = અત્યંત ક્રૂર અને રસ્તો કાઢવો – બનાવવો. -લે =રસ્તો પકડવા (૨)રીત ગ્રહણ નિર્દય હોવું. મારી પાડવું = મારી નાખવું (૨) એકસપાટે કરવી (૩) ઉપાય લે.] ૦ણ ન [ā] શોધવું કે તપાસવું તે (૨) મેળવવું કે તફડાવવું. મારી મૂકવું = પૂરપાટ દોડાવી મૂકવું. પં. ભિક્ષુક, માગણ (૩) બાણ; તીર. ૦૬ર્શક વિ૦ રસ્તો મારેલું ઘી = રસેઈ ચડતાં નાખેલું ઘી. મારેલું માણસ =વશ – બતાવનાર. ૦દર્શન ન૦ માર્ગ બતાવો તે; સલાહ. દશિકા કબજે કરેલું માણસ. માર્યું જવું = યુદ્ધમાં હણાવું(૨) નુકસાની સ્ત્રી માર્ગ દર્શાવનાર – પ્રવેશ કરાવનાર પુસ્તક. ૦દર્શિની વિ૦ કે હાનિમાં આવી પડવું. માર્યું ફરવું =-ની ખેટ હેવી; ન મળવું સ્ત્રી માર્ગ બતાવતી (૨) સ્ત્રી માર્ગદર્શિકા, ‘ગાઈડ'. દીપ પુત્ર (૨) –ની બેટ ન હોવી; પુષ્કળ મળવું, જ્યાં ત્યાં સામું મળવું. માર્ગ પર –માર્ગ બતાવતો દીવો. ૦દ્રષ્ટા પુત્ર માર્ગ જે માર્યું માર્યું ફરવું = ગાભરું કે કાયર થઈને અહીંતહીં રખડવું.] હોય તેવો માણસ, શિર, વશીર્ષ પુંડ માગસર, સ્તંભ પુત્ર મારંમારા સ્ત્રી[“મારવું' ઉપરથી] સામસામી મારવું તે; લડાઈ માર્ગદર્શક સ્તંભ કે ચિહન કે વસ્તુ; “માઈલ-સ્ટોન. ૦સ્થ વિ. મારા પુત્ર બ૦ ૧૦ [‘મારવું' ઉપરથી] નિશાન મારવા કિલ્લાની માર્ગમાં ઊભેલું (૨) પં. વટેમાર્ગ. --ગ વિ. માર્ગનું – પંથનું દીવાલમાં રખાતાં બાકાં, ગેખા (૨) “માર'નું બ૦ ૧૦
અનુયાયી (સમાસમાં અંતે). ઉદા. “શિવમાર્ગી' (૨) એ નામના મારાતારાપણું (મા’ તા') ૧૦ [મા + તાર + પણું] ભેદભાવ; | કાઠિયાવાડના એક પંથનું (૩) માર્ગ નામના સંગીત પ્રકારને લગતું આપપરભાવ
[ તંગી; તાણ (૪) ૫૦ મુસાફર (૫) માર્ગો પંથને અનુયાયી (૬) સ્ત્રી, મધ્યમ મારામાર(–રી) સ્ત્રી [“મારવું” ઉપરથી] લડાઈ ધિંગાણું (૨) ગ્રામની એક મરના. -ગેપદેશક ૫૦ [+૩પઢેરા] માર્ગ મારિફત સ્ત્રી [મ.] પરમેશ્વરને ઓળખ તે
બતાવનાર. –ોંપદેશિકા સ્ત્રી- જુઓ માર્ગદર્શિકા મારીચ પું[i] એક રાક્ષસ (એણે સીતાહરણમાં મદદ કરવા માર્ચ j. [૬] ખ્રિસ્તી સંવતને ત્રીજો મહિને (૨) કવાયતથી કનકમૃગનું રૂપ લીધું હતું) *
કુચ કરવી તે મારી તારી મા તા') સ્ત્રી [મારું + તારું] ગાળાગાળી (૨) નિંદા માર્જન ન૦ [સં] સાફ કરવું તે (૨) શુદ્ધ કરવા મંત્ર ભણી પાણી -મા વિ૦ [મારવું' ઉપરથી] (સમાસમાં અંતે આવતાં મારી છાંટવું તે –ના સ્ત્રી ઢેલકાને અવાજ. -ની સ્ત્રી સાવરણી ના બે– વીંધી નાખે તેવું. ઉદા. વાઘમારુ
(૨) એક શ્રુતિ માત્ર ૫૦ [સર૦ હિં. મા€] (સં.) મરું; મારવાડ ૩) એક રાગ | માર્જર કું. [] બિલાડે. રી સ્ત્રી બિલાડી મારુ, ૦જી પું[સર૦ ફિં.] પ્રીતમ; પતિ
માર્જિત વિ. [ā] માર્જન કરેલું માત [.] પવન. -તિ મું[સં.] હનુમાન
માજિન ન [{] છપાણ કે લખાણમાં કેરો રખાતો બાજુ પર મારું (મા') સ૦ [૫. મëારિણ, (સં. મહીપ)] “હું'ની છઠ્ઠી વિ૦નું ભાગ; હાંસિયા (૨) બે વચ્ચેને ફાસ કે ફેર. જેમ કે, ભાવ એ૦૧૦.[--તારું કરવું = આપપરંભાવ-ભેદભાવ રાખવો.-મારું | કે નફા ઇ ને. [-છોટ, મૂ , રાખ.]. કરવું = મિથા અહંબુદ્ધિ તથા મમત્વબુદ્ધિ રાખવી. મારે જાણે માર્તડું [હં] સૂર્ય મેઘજીભાઈ, બલાત = હું શું કરવા જાણું ? કોણ જાણે ! મારે માર્દવ ન૦ [સં.] મૃદુતા. ૦મય વિ. ખૂબ “હું, મૃદુતા ભરેલું રઠજી! (સ્ત્રીઓમાં ઉદગાર) = મૂઓ ! (તે મરે ને હું તેને રડું!) | માર્મિક વિ. [ā] મર્મજ્ઞ (૨) મર્મભેદી, ૦તા સ્ત્રી, ૦પણું ન મારે ડું [મારવું] મારી નાખનારે; જલ્લાદ (૨)[સર૦મ. મારI] | માર્યું વિ૦ [‘મારીનું ભૂ૦ કૃ૦] ઘવાયેલું; ત્રાસેલું. ઉદા૦ વખાને ઉપરાઉપરી પ્રહાર (૩)[લા.] રમઝટ; વિપુલતા. [-ચલાવે = | માર્યો; દુઃખનું માર્યું ઉપરાઉપરી પ્રહાર કરવો (૨) [લા.] સારી પેઠે હાથ ચલાવવો | માર્શલ ડું [.] સર-સેનાપતિને ઈલકાબ (૨) (ધારાસભા ઈ૦માં) (જેમ કે, જમણ ઉપર) (૩) મેટા પ્રમાણમાં રમઝટ ચલાવવી | પિલીસ-વ્યવસ્થા માટે અમલદાર. [–લ = લશ્કરી કાયદે કે (ઉદાઇ આગ ઉપર પાણીની).]
તેની હકમત.]. માર્ક ડું [ફં.] ચિહન; ટ્રેડમાર્ક) મારકે (૨) ગુણ; પરીક્ષામાં માલ પુત્ર [.] સામાન (૨) વિસાત; પંજી (૩) ઢેર; પશુધન (૪) પરિણામરૂપે અપાતો ગુણાંક (–આપવા, મૂકવા) (૩) (સં) [લા.] સત્વ; દમ (૫) ગજે. [-માર = (ખટી રીતે) ભારે જર્મનીને એક ચલણી સિક્કો
[પુરાણ લાભ કરી, વિસાત ભેગી કરવી.] –લામાલ. વિ. [.] ભર્યુંમાર્ક ઇન્ડેય) પું[i] () એક ઋષિ. –ડેય પુરાણુ ન એક | પૂર્યું ન્યાલ. [-થઈ જવું= ન્યાલ થઈ જવું(૨) [લા. પાયમાલ

Page #709

માલ]
[માવજત
- ખાખાવીખી થઈ જવું.]
માલમસાલે મિષ્ટાન્ન (૨) ઉપયોગની સાધનસામગ્રી માલપું. [સં.] ઊંચાણને પ્રદેશ; માળ
માલમસ્ત વિ૦ [માલ મસ્ત, રર . .]ધનદોલતના મદમાં કી માલકણ સ્ત્રી [માલિક પરથી] માલિક સ્ત્રી; ધણિયાણી ગયેલું કે તેમાં જ સુખ માનનાર માલકા સ્ત્રી [મ. મહિલ; સર૦ મ., fહં. મરિવા] રાણી માલમિલકત સ્ત્રી [માલ +મિલકત] જુઓ માલમત માલકાલે પૃ. એક રાગ [મા ળી] એક વેલ કે તેનું બી | માલમી પુંછે જુએ માલમ (૨) વિ૦ માલમને લ13 cહોકે માલકાંક(–ગ)ણ સ્ત્રી [સર૦ સં. ગુહાની; હિં. મામુની મ. | પૃ. [સર૦ મ. માસ્ટમી = હકાયંત્ર] હેકાયંત્ર માલ-લિ)કી સ્ત્રી[જુએ માલિકી]માલિકપણું, સત્તા. નાબૂદી | માલવ છું. [i] એક રાગ (૨) માળવા દેશ. -વિયા પું. એ
સ્ત્રી, હરણ ન માલકીહક લઈ લે નાબૂદ કરવો તે; | નામની એક જ્ઞાતિની અટક એકઐપ્રિયેશન.” ૦નામું ન માલકીહકને દસ્તાવેજ - ખત- માલવણ સ્ત્રી ખાવાની જુવારની એક જાત પત્ર; ‘ટાઈટલ ડીડ’. હક(ક) ૫૦ માલકીને હક; ‘ટાઈટલ માલવશ્રી, માલવી સ્ત્રી [૪] શ્રીરાગની એક રાગણી માલકું વિ૦ બાડું ત્રાંસું; માલું (-જેવું, ભાળવું)
માલવીય વિ. [સં.] માળવા દેશનું માલકેશ પં. [સં. મારા ; સર૦ હિં, મ, માર્જિં] એક રાગ માલવું ન [. ઉપરથી?] છાશ ભરવાની દોણી માલ(–ળખું ન૦ [વં.મા(હાર); સર૦હિં. માઝા] સળિયા | માલશ્રી મું. [સં.] એક રાગ કે દોરામાં પરોવી રાખેલો કાગળે તથા ચિટ્ટીઓને સમૂહ (૨) માલ સ્ત્રી [સં.] માળા; મણકા વગેરે પરેવી કરેલો હાર (૨) હારડે (૩)[માળો', કે “માળખું ઉપરથી] (લા.) ખાલી માળે | જપમાળા (૨) કઈ પણ વસ્તુની એને મળતી એકત્રિત સંકલના. કે પાંજરા જેવું ખોખું (જેમ કે શરીર હાડકાંનું માળખું બની ઉદા૦ ગ્રંથમાલા. ૦કાર ૫૦ માળી, ૦નુમાન ન [+ અનુમાન] ગયું) (૪) [3] બાવટાનું ઘાસ, [માળખામાં, માળખે નાખવું એક અનુમાનનું સાધ્ય તે બીજા અનુમાનનું સાધને બની એક જ =કાગળ માળખામાં પરેવી – ભરવી દેવા (૨) કાગળની હકીકત પક્ષ વિષેની અનુમાનપરંપરા (ન્યા.) ઉપર ધ્યાન ન આપવું તે માટે તેને સામેથી દૂર કરી, માળખામાં માલાલ સી. [માલ + કુલ] (કા.) આપવડાઈ; શેખી ભરવી દેવો).]
[લાવતી લઈ જતી આગગાડી | માલામાલ વિ. [.] જુઓ ‘માલંમાં માલગાડી સ્ત્રી [માલ + ગાડી; સર૦ હિં] ભારખાનું; માલ | માલાળું વિ૦ [‘માલ' ઉપરથી] માલ – સત્વવાળું, માલદાર માલગુજારી સ્ત્રી, [[; સર૦ હિં.] જમીનમહેસુલ (૨) જમીન- માલિક [બ.; નં. = રાજા (સં.મઢિ = ભેગવટે; કબજે); દારે ઉઘરાવી આપેલી મહેસુલ
સર૦ હિં.] માલેક, સ્વામી; શેઠ (૨) પરમેશ્વર, ૦ણ સ્ત્રી જુઓ માલજાદી સ્ત્રી [., સર૦ ૫.] દલાલણ; વેશ્યા
માલકણ માલજામિ(–મી)ન પં. [મ.] સારાબેટા માલ માટે જામીન | માલિકા સ્ત્રી [સં.] માળા
[‘માલકીમાં માલ(-ધોકો [માલ +ડક્રો] માલ ચડવા ઊતરવા માટે | માલિકી, નાબૂદી, ૦નામું, હક(-), હરણ જુએ બંદરને ડક્કો કે રેલવેનું સ્થાન
[કોથળો | માલિની સ્ત્રી [સં.] એક છંદ : માલ પું. [“માલ” ઉપરથી] (કા.) ગોદડાં ભરી રાખવાને મેટ | માલિત્ય ન [.] મલિનતા માલ(–)ણ સ્ત્રી [‘માલી' પરથી; સં. મrfટની; સર૦ હિં.મહિન] | | માલિય(વા)ત ન [..] ઊંચી જાતને બાગાયત તુલ માળીની સ્ત્રી; માળીને ધંધો કરનાર સ્ત્રી (૨) [1] નાકમાં થતી | માલિશ(સ) સ્ત્રી [.] ચળયું, રગડવું, ચાંપવું તે
માલી ડું [i] જુઓ માળી માલતિ(તો) સ્ત્રી [i] એક વેલ (૨) એક છંદ
માલકાર ડું વણકર, ઢેઢ માલદાર વિ૦ [.] ધનવાન; તવંગર
માલુવા સ્ત્રી[. મહુવા (. 11-1.)] એક વેલ માલધકો ૫૦ જુઓ માલડકો
માલું વિ૦ માલ; બાડું માલધણું [માલ+ધણી; સર૦ . મારુષની] માલિક માલૂમ વિ. [મ. મમમ, સર૦ ;િ મ.] ખબર પડેલું; જાણેલું. માલધારી છું. માલધણી; માલિક (૨) હેરઉછેર કરતી જાતિને | [–કરવું = જણાવવું. –થવું, પડવું = જણાવું]. માણસ (ભરવાડ, રબારી ઈ૦)
માલેક પુત્ર જુઓ માલિક માલપાણી નબ૦૧૦ [માલ + પાણી] મિષ્ટાન્ન, ભારે જમણ. | માલેતુજા(–જજા)ર ન [બ,મ7િ - તુના૨]વેપારીઓને વડે; [-ઉઠાવવાં= મિષ્ટાન્ન જમવું, મેજ ઉડાવવી.-કરવાં = મિષ્ટાન્ન | માટે વેપારી (૨) વિ. ખૂબ પિસાઢાર જમવું (૨) પારકી મિલકત એળવી ન્યાલ થઈ જવું.] માલે ૫૦ પ્લાસ્ટર લીસું કરવાનું કડિયાનું એક ઓર માલપૂએ-) ૫. [માલ (સે.મQ = પૂડો પૂઓ (સં.મજૂ૫); | માલેપમાં સ્ત્રી [સં.] ઉપમાને એક પ્રકાર, જેમાં એક ઉપમેયને
સર૦ હિં. માબૂમા; મ. માસ્ટફુવા] ગઇ પૂડે; એક મિષ્ટાન | અનેક ઉપમાને સાથે સરખાવાય છે (કા. શા.) માલમ(મી) ડું [.. મુસ્ત્રિમ; સર૦મ. માછીમ] વહાણમાંના માલ્યભારા,રિણું સ્ત્રી [સં.] એક વૃત્ત માલને હિસાબ રાખનાર (૨) વહાણને દોરનાર; પાઈલટ’ | માવ (મા') પં. [સં. માધવ, પ્રા. મહિa] પતિ; સ્વામી; વહાલમ. માલમતા સ્ત્રી [માલ+મતા; . મામતા,સર૦ મ.માત્રમત્તા] | ૦જી, લે, – પૃ૦ (સં.) માધવ; શ્રીકૃષ્ણ સ્થાવર અને જંગમ મિલકત
માવજત (મા') સ્ત્રી [. મુહાનત; સર૦ ૫. મા(-ત] માલમલીદો ૫૦ [માલ + મલીદો] ભારે મિષ્ટાન્ન
બરદાસ્ત; સંભાળ; સારવાર

Page #710

માવઠું]
[ માંકડી
માવઠું ન૦ [. માઘ +વૃ કનુને વરસાદ
માહો ને[સં.] મહિમા; મહત્વ ભાવદિયું, –યે, વણ જુઓ માવડીમાં
માહિત ૧૦ [૩, માહિત] વાકેફ. ૦ગાર વિ૦ વાકેફગાર; માવડી સ્ત્રી [. માતૃ, . મારું સર૦ મે. ૪:૪ મ , 45 જગતું; પારેવયવાળું. ગારી સ્ત્રી વાકેફગારી. -તી સ્ત્રી, વિ. સ્ત્રી, --દિયું વિ૦ જુઓ માવડીમુણું. - િ માના : વાકેફ ગેલરી, 1ણ (૨) ખબર; હકીકત. -તી-પત્ર ૫૦; ન૦ કમાં રહેનાર છોકરે. ૦મુખું વેવ માની ર : માં ' મના મહિતી આપતો પત્ર; “લેટર ઑફ ઍડવાઈસ કૌમાં જ રહેનારું (૨) બીકણ; બધું
પણ શ્રી[જી.] માછલી. ૦ગીર છું. માછી. મરતબ પુત્ર માવ(-વી)તર ન બ૦ વ૮ [૩. માતૃ + ]િ મા !
[-+ ૫. મrtતવ બાદશાહી વખતમાં અમીરની એક પદવી માવલું વે૦ જુઓ માવાયું
માટે અ૦ [‘માહ' [Wા.] ઉપરથી; સર૦ ૫] “અમુક મહેને' માવલે (મા') ૫૦ જુઓ “ભાવમાં
છે અર્થમાં. ઉદા. માહે ફાગણ માવાદાર વિ૦ [‘મા’ ઉપરથી] માનઃ૧: ૭
શહેર તે. [૪. મહં] માહિતગાર માવાલ વિ. [“મા” પરથી] (કાં.) જુએ મા વહેવું
( હેર વિ. [4.] મહેશ્વરનું, –ને લગતું (૨) મહેશ્વરનું પૂજક. માવતર ન બ ૧૦ જુએ માવતર, માબાપ (૨)(ક.)પચર) | = ડી(સં.) પાર્વતી
વિધિ કરવાને મંડપ માવું અ૦૬૦ [4. મા, તા. મામ; રાર. H. Vાવે; હિં. નાના 1 માહ્યરું ન૦ [i. માતૃJ; બા. માઘુર, સર૦ મ. મા દે] લગ્નસમાવું, બરાબર આવી રહેવું – ગોઠવાઈ જવું
માહાટલું [
માત્માટલું?] કન્યાને વળાવતા રીત પ્રમાણે મા પુર [સરહિં, મ, વા] દૂધ ઉકાળી કરો ઘક દાર્થ ! અપાતું ખાવું કે તેનું માટલું [-કરવું, પૂરવું]. (૨) ગર જેમ કે, ફળ), કે તે જેવું કાંઈ પણ (૩) વાવ આ [કે, માજી; સર૦ મે.] મંડે; મજલે (૨) [સં. મા] (૪) જયે (પ) (મા’) જુએ “ભાવ”માં
નિન વેરાન બીડો (ઊંચાણવાળા) પ્રદેશ (૩)(સં.) ઉત્તર ગુજમાશાલા પ્ર[મારા શ્રી ‘વાક, 1 ! દર રીતને એક પ્રદેશ (૪) શ્રી. [૩. મારું] માળા (૫) રેટિયાના બચાવે' - એ ભાત બtતે ઉઘર
ચહર અને ત્રાક ઉપર ફરતી દેરી. [ભાગ =વેરાન બીડ જેવા મશી–સી) 2 [પ્રા. મારી, માસિક ( : ', પ્રદેને એકી, ખેતીના ઉપગમાં લાવ.] સરલ હિં માં, મં; . મારે માની બહેન. ૦,૦ માળખું નવ જુઓ માળખું સ્ત્રી - મારી માનાર્થક) (૨) માશીરા. ૦સાસુ સ્ત્રી . કે ! મારુ શ્રી વસ્તુઓ માલણ (૨)[માળવું' ઉપરથી] છાજ; સૈડણ પનીની માસી
આવા . [સં. મ] (સં.) મધ્ય હિંદુસ્તાનમાં આવેલા એક માશૂક સ્ત્ર પ્રયા
પ્રદેશ, -ની વિ૦ માળવાનું (૨) સ્ત્રી મળવાની પ્રાંતિક બેલી માપ j૦ [+] અડદ, અન્ન નટ [ + અને અડદનું ભેજને ! માનવું સત્ર:- [જુએ માળ] છો જવું; સૈડવું (છાપરું) માસ પું[] મહેને
માળા સ્ત્રી- જુઓ માલા.[જપવી =હરિભજન કરવું (૨)(-ના માસ – [સર૦ મે. મર! 3. 52)] નમૂને (૨) ધાટ નામની) વાટ જેવી; વારંવાર યાદ કરવું; રટણ કરવું (૩) ખાખી માતાજી પં[મા' ઉપર ધી મા કે માસ (માનાર્થ) | બાવા થવું; કામધંધા કેપિટક વગરના થયું.-ઝાલવી =વિરત માસિક તિ= [] રસાસને (૨) ન૦ માસિક પત્ર (૩) | થવું; સાધુ (૨) દેવાળું કાઢવું. -ના મૂળમાં જવા = એક લેવા (સી) અક' (૪) - દર મ. ઉદા = માસિકનું મળે જતાં હે તે ગુમાવવું. ને મણકે =પ્રિય પુત્ર.- મેર = છે? પત્ર ન ર મ ને પ્રગટ થતું - સામયિક. ૦માંદગી ટોળી કે મંડળના આગેવાન -ફેરવવી = જુઓ માળા જપવી. સ્ત્રી રોહનને રામચ; અડકાવ આવે તે
-લેવી = જુઓ માળા ઝાલવી.] [ નજીક કરેલો નાનો માળ માસિયે કું. [‘મા’ ઉપરથી] મરણ પામેલાનું એક વરસ સુધી માળિયું ન [ભાળ” ઉપરથી] મેડો (૨) સરસામાન રાખવા છાપરા દર માસે કરવ' માં આવતું શા (૨એક પ્રેતબેટન માગું ન [‘માળ” ઉપરથી] વાડ કે ભાતે વિનાનું છાપરું મારી, ૧૭, ૦, ૦પાસુ હીઃ જુએ “મારી માં
માળી ડું [સં. માત; પ્ર. માહિ; સર૦ હિં. માછી; મ.] ફૂલઝાડ માસીસે કું? જુએ મા સર
ઉછેરનાર (૨) ફૂલ વેચનાર (૩) સ્ત્રી (કા.) નાનું માળિયું માબ છે. [] નિર્દોષ, રંપરાધ ભેળું
માળું વિ૦ [મારું વહાલું' ?] (કા.) વહાલમાં કે નિરર્થક, નામ માસે ['માસી' ઉપરથી] માસીને પાક. ૦૭, સસરે ૫૦ સાથે (સાળુંપેઠે) વપરાય છે વર કે વહુને માસે
મા ૬૦ [જુએ માળ; સર૦ મ. માઝા] પંખીનું ઘર (૨) ઘણાં માસે પું- [31., સર૦ fછું. મારા – ' તલાને બારમે બાગ કુટ રહી શકે એવું ઘણા માળવાળું મકાન (૩) ખેતરને માંચડે માસ્તર ૫૦ [, રિટર, રર૦ મ.] મ 100; શિક્ષક (૨) | માં (૯) [સં. રમન્ , . ; સર૦ હિં. ] સાતમી વિભક્તિને અમલદાર, પિસ્ટ, રેલવે, મસ ઈ૦માં.૦ગીરી સ્ત્રી માસ્તરને
ત્યય
[ ૦મારી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ ધંધે કે કામકાજ
માંકડ(-) () પં[સં. મલુન; પ્રા. મંગુળ] માકણ; માકડ. માહ પં. [. (સં. મg; સર - {] મારા મા:
માંકડમુર્ખ (૦) વિ. [માંકડું મુખ];માંકડાના જેવા લાલ મેનું માહ પુર [F.; સર , મને મારા હાર, વારી ૧૦ માંકડમૂછું (૯) વિ[માંકડું મૂ] ભૂરી મૂછોવાળું [સર૦ હિં.; મ.] મહેનાનું; મહેકાવાર
માંકડિ(–ણિ)યું () ન જુઓ માકડિયું માહાર્મિક વિ૦ [સં] મામાનું; મા, મા રાબંધી, -જેવું | માંકડી (૦) સ્ત્રી [મા. મધારી (ટ્સ, મટી)] માંકડાની માદા (૨)

Page #711

માંકડીકૂકડી]
ઘંટીના ઉપલા પડમાં બેસાડેલા લાકડાના કકડો (૩)રવૈયાના તે ભાગ, જે વડે ગાળી ઉપર તે ચપસીને બંધાય છે (૪) ઢોર બાંધવાના દોરડાના ગાળામાંની મેાઈ (પ)હળ ઉપર ચેાડેલું મેાઈના આકારનું લાકડું, જેના પર ખેડૂત ખેડતી વખતે ભાર મૂકે છે (૬) ભરી ભેંસ (છ) માંકડીકૂકડી (૮) ચામડીના એક રોગ (૯) ઘેાડીની એક જાત. કુકડી સ્ત્રી॰ એક જીવડું, જેનું મતર અડધેથી ફેલા થાય છે. “હું ન॰ [ત્રા. મદ (સં. મટ)] લાલ મેાંનું વાંદરું, –ડો પું॰ લાલ મેાંને વાંદરા માંકણ,મારી જુએ ‘માંકડ’માં. ~ણિયું ન જુએ માંકડિયું માંખ (૦૫,) સ્ત્રી॰ જુએ માખી
|
માંગ (૦) વિ॰ આઠ (વેપારી સંકેત) [સર૦ મ. મની](૨)(ગ,) સ્ત્રી॰ [હિં.; જીએ માગવું] માગ; માગણી (૩) [ત્રા. મત્સ્ય (સં. માર્યા ?]સંથા (૪) ચાટલાની લમણા તરફની લટા; લમણા આગળ પાડેલાં પટિયાં. [–લખાવવા= (વડનગરા નાગરે માં રૂડે અવસરે કાંસાની થાળીમાં) ઢેડ તથા તેનાં બે છે।કરાંનું ચિત્રપાડવું.] માંગ હું॰ [સર॰ મેં.; પ્રા. માથંગ (સં. માતંગ) ચાંડાળ, ડોમ] મધ્ય પ્રાંતની એક હરિજન ાતને! માણસ માંગપડી (૦) વિ॰ ‘૧૮’ (વેપારી સંકેત) માંગલિ(ળિ)ક વિ॰ [સં.] શુભ માંગલ્ય ન॰ [i.] શુભ, કલ્યાણ માંગવું (૦) સક્રિ॰ જુએ માગ માંગળિક વિ॰ જુએ માંગલિક માંચડા (૦) પું॰ [સં. મન્ત્ર; સર૦ હિં., મ. મા] ઊંચી બેઠક; તખ્ત; પાટ (૨) માંચેા; માળે! (જેમ કે, ખેતરના કે શિકારીના) (૩) ગાડાની ધરી ઉપરના પાટલા (૪) સેાકટાંની ખાઇમાંનું ફૂલ. ડી સ્ત્રી॰ નાના માંચડો
માંચી (૦) સ્ત્રી॰ [સં. મન્ત્ર; સર૦ મ., હિં. માત્તી] ખાટલી (૨) નાના માંચે; આસન જેવી બેઠક. –ચા પું॰ નુએ માંચડા (૨) ખાટલા (વાણ કે કાથીનેા). [−મૂકા = સાજું – તંદુરસ્ત થયું.] માંજર (૦) સ્ક્રી॰ [જીએ મંજરી] તુલસી, ડમરા ઇ૦ની બિયાંવાળી ડાંખળી (૨) જોડાની સખતળી (૩) ચંપલની સીવણીમાં પગ તળે રહેતું પાતળું પડ (૪) મરઘાના માથા ઉપરની કલગી માંજરું (૦) વિ૦ [ન્ના. મંગર (નં. માî) પરથી] ભૂરી કીકીવાળું માંજવું (૦) સક્રિ॰ [સં. મૃ, માઁ; સર૦ મ. માના; હિં. માઁના] ઘસીને સાફે કરવું (વાસણ)
માંજાર પું॰ [સં. મારિ; સર૦ મ. માંનર] બિલાડો. –રી સ્ક્રી૦ બિલાડી. –રીના ટેપ પું॰ બિલાડીને ટાપ; એક વનસ્પતિ માંજી (૦) પું॰ [સર॰ હિં. માઁડ્ડી (સં. મધ્ય, પ્રા. મા)] કાશ્મીરનેા હાડીવાળે [કાચ પાયેલા દાર (પતંગને) માંજો (૦) પું॰ [જુ માંજવું; સર૦ હિં. મજ્ઞા, મ. માંના] માંઝલ (૦ ?) ન॰ એક ઘાસ માંટી (૦) પું॰ [જુએ માટી] ધણી (૨) મરદ. ૦ડા પું॰ જીએ માંડ (૦) અ॰ [ત્રા. માથં (સં. મના ); સર૦ માણમા] જીએ માંડ માંડ (૨) પું॰ [] એક રાગ
|
[માટીડો
|
માંડ (s,) સ્ત્રી॰ [‘માંડવું' ઉપરથી; સર૦ મેં.; હિં.] શાલા માટે ગોઠવેલી ઉતરડા (૨)માંડવું – ગોઠવવું કે રચવું તે. જેમ કે, માંડછાંડ, માંડવાળ

૬૬૬
[માંદગી
| માંડĐાંઢ (૦,૦) સ્ક્રી॰ [માંડવું + છાંડવું](કા.) ઘરના રાચરચીલાની શેભે તેવી ગાડવણી (૨) [સર૦ મ. માંદવૃત્ત] નામુંડાનું નક્કી કરી લખી લેવું તે
માંડણ (૦) ન॰ જુઓ માણ [ મંડાણ કરવું તે; ગોઠવણી માંડણી (૦)સ્ત્રી [માંડયું’ ઉપરથી] માળની ઊંચાઈ; ઊભણી (૨) માંઢ માંઢ (૦) અ॰ [ન્તુ માંડ] માણ માણ; જેમ તેત્ર કરીને; મહા મુશ્કેલીએ [પું ખંડિયે! રાજા; સામંત માંલિ(ળિ)ક વિ॰ [સં.] મંડળનું (૨) મંડળમાંનું; ખંડિયું (૩) માંલિયું ન॰ ગુસ્સાવાળી નજર માંડલું(૦) ન૦ (કા.) ટોળું; જાથ; સમૂહ
સમાધાન
માંડવ (૦) પું૦ [પ્રા. મંઙવ (સં. મં=q); સર૦ f., મેં.] વરપક્ષને પહેરામણી આપવાના છેલ્લા વિધિ (૨) સ્ત્રી॰ નવરાત્રીની માંડવી માંડવડી (૦) સ્ત્રી૦ કન્યાપક્ષની સ્ત્રી; માંડવિયણ માંઢવા- ૦ખર્ચ(-૨૨), મહુરત, સુરત જુએ ‘માંડવે’માં માંડવાળ (૦) સ્ત્રી॰ [માંડવું+વાળવું] માંડી વાળવું તે; તેાડ; [સ્ત્રી માંડવડી માંડવિયા (૦)પું॰ [‘માંડવા' પરથી] કન્યાપક્ષને માણસ. –યણુ માંડવી (૦) સ્ત્રી॰ [ત્રા. મંડવ(સં. મંટq); સર૦ મ.] ઘર આગળની ઊંચી બેઠક (૨)રવેશી(૩)નવરાત્રીમાં દીવા મૂકવા માટે બનાવેલી મંડપ જેવી રચના (૪) જકાત લેવાની જગ્યા (૫) (શહેરનું) ચકલું; બાર (૬)[!]ભેયશિંગ; મગફળી (૭)(સં.) એક ગામ માંઢવું (૦) સક્રિ॰ શરૂ કરવું (૨) લખવું; નોંધવું (૩) [i. મંદ; સર૦ હિં. મહિના; મ. માંડŌ] ગોઠવવું – મૂકવું(૪) યેાજવું; સ્થાપવું (૫) બીજી ક્રિયાની સહાયથી તે ક્રિયા કરવાનું શરૂ કરવું, તેમાં લાગવું, વળગવું એવેા ભાવ બતાવે છે, ઉદા૦ લખવા માંડી (૬) ઘર માંડવું; પરણવું. [માંડી વાળવું = પતાવટ કરવી (૨) ખાતામાં ચાલતું લેણું લખી વાળવું – પતવી દેવું; જતું કરવું (૩) બંધ રાખવું; મેફ રાખવું.]
માંઢવા (૦) પું॰ [સં. મંઙપ; સર૦ fહું. મેંટલ, મ. માંડવ] મંડપ; ચંદરવે બાંધી બનાવેલી બેઠક કે સ્થાન(૨) માંડવી – મગફળીની એક ાત(૩) લગ્નના માંડવા (૪)[લા.] છેડી; કન્યા.[આવવા =છેડી જન્મવી. –ઊભા થવા છેડી પરણાવવા જોગ થવી. -ચૂકવવા = વરપક્ષ વિદાય થતા પહેલાં કન્યાપક્ષના માંડવે આવે ત્યારે રીતનાં નાણાંની લેણ-દેણ ચૂકવવી. બાંધવા = મંડપ રચવા (૨)[લા.]ફજેત કરવું. માંડવે બેસવું =વરપક્ષનું માંડવા ચૂકવવા કન્યાપક્ષને માંડવે આવવું.] વાખર્ચ(-રચ) પું॰ લગ્નની એક બાબત; કન્યાપક્ષનું માંડવે બાંધવાને અંગેનું ખર્ચ -લામહુરત, -વાસુરત ન॰ કન્યાને ત્યાં લગ્નમંડપ બાંધતાં રામાં કરાતા વિધિ કે તેનું મુહૂર્ત
માંઢિળક વિ॰(૨)પું જુએ માંડલિક
[માની એક વાની માંડા (૦) પું॰ખ૧૦ [સં. મળ; સર૦ હિં. માદ] કણકીકારમાંડી(ને), મેલી(ને) [‘માંડવું'નું કૃ॰] શરૂથી; ધરમૂળથી માંડેલી વિસ્રી॰ [‘માંડવું’નું કૃ॰] પરણેલી; સધવા (સ્ત્રી) માંડી (૦) સ્ક્રી॰ (કા.) [સર॰ મૈં. માડી] (ઘરની) મેડી કે મેડો (૨) માંડેલી – પરણેલી સ્ત્રી; સધવા માંત્રિક પું॰ [i.] મંત્રવિદ્યા જાણનાર માંદગી (૦) સ્ત્રી॰ [ī] બીમારી

Page #712

માંદલું]
१६७
[મિથ્યાવાદી
માંદલું (૦) ૦ [fમાં ૬' ઉપરથી] માંદું ને માંદું રહેતું; (તેથી) | -ફાટ = મિજાજ કાબુમાં ન રહે; ગુસ્સે ઊછળી આવ.] નિર્બળ, અશકત; ઢીલું પડ્યું
--જી વિ૦ મિજાજવાળું; મિજાજ ભરેલું માંદું (૦) ૦ [.] બીમાર; રોગી. ૦સાનું વિ૦ (૨) નટ નરમ મિટર ૫૦ (૨) નટ [છું.] જુઓ મીટર ગરમ તબિયતવાળું (માણસ). [માંસાજે જવું =ઈ માંદું- | મિટાવ છું. મટવું કે મિટાવવું તે સાજતું હોય તેને જોવા માટે જવું.]
મિટાવવું સક્રિક, મિટાવું અદ્ધિવ મીટવું'નું પ્રેરક ને ભાવે માંધ ન [સં.] મંદતા (૨)બીમારી [માટે પ્રતાપી માણસ મિટિંગ સ્રી. [૬] સભા; બેઠક માંધાતા ૫૦ [i](સં.) એક મહાપ્રતાપી સૂર્યવંશી રાજા (૨)[લા.] | મિદી સ્ત્રી[f. (સં. મૃત્તિ, પ્રા. મિત્તિકા)] માટી. [–દાણાદાણ માંસ ન [4] શરીરની સાત ધાતુમાંની એક. ૦ખાઉ (૯) વિ. થવી = હાલહવાલ થઈ જવું. -૫લીત કરવી = કમેતે મારીશ! માંસાહારી. જન મેદ; ચરબી. પેશી (૦) સ્ત્રી માંસને અવગતિ પમાડીશ ! એ અર્થમાં ધમકી બતાવવા વપરાય છે. લેચે; “ટિશ્ય. માટી (૦) નબ૦૧૦ માંસ (ખાવા). ૦૯ -માં મળી જવું =ધૂળધાણી થવું; મરણ પામવું.]. વિ૦ માંસવાળું; જાડું, ભરાવદાર. -સાહાર ! [+બાહાર] | મિણવું અ૦ કિ. [મણે” ઉપરથી મીણે ચડવા (૨) પાને માંસને બરાક. સાહારી વિ૦ માંસ ખાના
ખેંચી લે; (ઢારે) દૂધ ન મૂકવું. -વવું સક્રિ. (પ્રેરક) માંહી(-,-હ્ય) (૨) અ [સર૦ સાતમી વિભક્તિના પ્રત્યયઃ | મિત વિ૦ [i] પરિત; પ્રમાણસર. ભાષી, વાદી વિ૦ સિં. રેમન , પ્રા. મિ; મા, પા. હિ; સર૦ હિં. માંહ, માંહિં, પ્રમાણસર બેલનારું. ૦૫ાન ન૦ મીનસર – મર્યાદામાં (દારૂ) માહીં; મ. મા અંદર. [-નું માંહે ને બહારનું બહાર = બંને પી તે; “ટેમ્પરન્સ'. વ્યય પુંખર્ચ કરકસર. ૦વ્યથી બાજુ ઢેલકી વગાડનાર; બંને પક્ષનું સાચવનાર.] -હે-હ્ય)લું વિ. કરકસર કરનારું. ૦ચ્ચયિતા સ્ત્રી..–તાક્ષર વિ૦ [ષ્ણક્ષર) વિ૦ અંદરનું. –હે-ધુ)માંહે--હ) અ અંદર અંદર. -હ્યલી | સંક્ષિપ્ત; ટૂંકું (૨) પદ્યમાં લખેલું. –તાક્ષરતા સ્ત્રી૦. –તાક્ષરી કેર, -હ્યલી ૫ અ અંદરની બાજુ
વિ૦ મિતાક્ષર (૨) સ્ત્રી પ્રસ્તાવના રૂપે બે બોલ.-તાચાર પુત્ર મિ૦ પૃ. [.] મિસ્ટર’નું ટૂંકું રૂપ. જેમ કે, મિ. વિડસન [+ આચાર]મિત-પ્રમાણસરનું કે યોગ્ય આચરણ, –તાચારી મિકડ પુર (ર) જાપાનને શહેનશાહ
વિ૦.—તાહાર j[+ આહા૨] માપસર કે પ્રમાણસર – પિષણ મિકેનિક ૦ [$.] યંત્રવિદ્યાનો કારીગર. ૦લ વિ૦ યંત્રવિદ્યાને માટે જોઈએ તેટલો ખોરાક, તાહારી વિ૦ મિતાહાર કરનારું લગતું (૨) યાંત્રિક રીતે કરાતું
મિતિ સ્ત્રી [સં] તિથિ; તારીખ (૨) માપ મિક્સર ન૦ [j] મિશ્રણ; મેળવણી
મિત્ર પું[.] ભાઈબંધ (૨) સૂર્ય. કાર્ય,કૃત્ય ન૦ મિત્ર તરીકે મિચકારવું સત્ર ક્રિ. [જુએ મીચવું; સર૦ હિં. વિનાના; મ. કરેલું કામ, વજન ન૦ મિત્ર. જા, તનયા સ્ત્રી (સં.) યમુના
fમવાવ) મિચકારો કરવ; મીંચવું. [મિચકારાવું અ૦ કેિ. નદી. છતા સ્ત્રી દોસ્તી; ભાઈબંધી, દ્રોહ મું. મિત્રને દોહ; | (કર્મણ), –વવું સહ (પ્રેરક).]
મિત્ર પ્રત્યે બેવફાઈ. દ્રોહી વિ. મિત્રદ્રોહ કરનારું. ભાવ ૫૦ મિચકારે ૫૦ [‘મિચકાર” ઉપરથી] મીંચવું - મચાવું તે | મિત્રાચારી. ૦મંડળ નવ મિત્રનું મંડળ. ૦રાજ્ય ન૦ મિત્રનું કે મિચામણાં નર બ૦ ૧૦ [“મીંચમું” ઉપરથી] મીંચામણાં, આ મિત્રાચારી રાખનાર રાજ્ય. વિદા સ્ત્રી (સં.) કૃણની આઠ પટવારેવારે ઉઘાડવી અને બંધ કરવી તે (૨) તેના વડે ઇશારે રાણીઓમાંની એક. -વાઈ સ્ત્રી મિત્રતા, -ત્રાચાર ૬૦ કરવો તે
[+ આચાર], -ત્રાચારી સ્ત્રી, ભાઈબંધી; દોસ્તી મિચાવવું સક્રેટ, મિચાવું અટકે “મીચ’નું પ્રેરક ને કર્મણ | મિથ:શિખ્યા સ્ત્રી. [ā] ગુપ્ત શિવ્યા–પત્ની [રાજધાની) મિચ્છા મિ દુક્કડમ શરુ બ૦ [સં. મિચ્છા મેં ટુંકૃત ] “મારું | મિથિલા સ્ત્રી [i](સં.) એક પ્રાચીન નગરી (જનક રાજાની
દુષ્કૃત મિથ્યા થાઓ; મિશ્યા દુક્કડમ્ (દુકૃતને અંગે માફી માગવા | મિથુન ન. [.] જોડું; જોડ (૨) મૈથુન (૩) સ્ત્રી ત્રીજી રાશિ. જેમાં આ બેલ વપરાય છે.)
–ની વિ૦ જુઓ મૈથુની
[(૨. વિ.) મિજબા--મા)ને પું[. મેવાન] મહેમાનગીરી કરનાર. --ની | મિથેન પં. [૪.] (સડામાંથી નીકળતો) બળે એ એક વાયુ
સ્ત્રી ઉજણી (૨) મહેમાની. [–કરવી, ઉઠાવવી = ઉજણી | મિથ્યા વિ૦ (૨) અ [ā] અસત્ય; અવાસ્તવિક (૩) ફેગટ. કરવી, માણવી.]
વગાડવાની નખી [- ક-ડું)= દુકૃત મિથ્યા થાઓ, એમ દુષ્કૃત્યની માફી -- જિરાફ ન [ક ત્રાd; રાર૦ હિં. મિનરાવ; મ.] તંતુવાદ્ય પશ્ચાત્તાપ સૂચવતું વાકય (જેન).] ૦Bહ ડું [+ આગ્રહ] બેટો મિજલસ સ્ત્રી [.. માંન્દ્રસ] ગમ્મતને મેળાવડો (૨) મજલિસ; -ભૂલભરેલો આગ્રહ; પેટી હઠ. ચાર પુત્ર [+માવાર] મિશ્યા સભા. -સિ ૫૦ મિજલસમાં ભાગ લેનાર. -સી ૫ મિજલ- આચાર (૨) દંભ. ૦ચારી વિ૦ મિથ્યા આચરણવાળું (૨) દંભી. સિ (૨) વિર મિજલસનું
હત્વનર મિયાપણું. દષ્ટિ સ્ત્રી બેટી સમજ (૨) વિમિથ્યામિજાગરું ન૦ [સરવે મ. મિનારે -રી, વિનાકારી (સં. વીન- દૃષ્ટિવાળું; બેટી સમજવાળું. ૦૫વાદ પં. [+ અપવ4] બેટું
)] જેને આધારે બારણું વસાય છે તથા ઊઘડે છે તે; બરડવું તહેમત. ૦૫વાદી વિ. ખેરું તહોમત મુકનાર. બુદ્ધિ સ્ત્રી, મિજાજ પું[.] ગુસસે (૨) અભિમાન (૩) તબિયત; પ્રકૃતિ. ભ્રાંતિ. ૦ભાષી વિ૦ જાડું બેલનારું. ૦ભિમાન ન [+મમિ[-ક = તપી જવું; ગુસ્સે થવું (૨) મગરૂરી કરવી. –ખસ, માન] બેટું અભિમાન. અભિમાની વિ૦ મિથ્યાભિમાન કરનારું. ખે, ગુમાવ, જો = ક્રોધે ભરાવું. –ઠેકાણે ન હો = ૦૨૫ ૫૦ [+ મારો] બેટો આપ. ૦વાદ ૫૦ નાઠાણું. ગુરસામાં હોવું. -નું ઝાટકણ = ઘણું મગરૂર ને તામસી માણસ. | વાદી વિ૦ જાડું બેલનારું

Page #713

મિનન] ’
[મીટ
મિનહન વિ. [5. fમહુ; સર૦ મ.મિનદુ] ચાલુ (માહેમિનન’ | મિશ્ર વિ. [] ભેળસેળવાળું; મિશ્રિત; એકઠું (૨) પુંમાન એટલે ચાલુ માસ, એમ ખતમાં વપરાય છે)
આપવા યોગ્ય પુરુષના નામને અંતે લાગે છે. ઉદાર મંડન મિશ્ર. મિનાક ૫૦ [. મુનાજરા] ખાર; શ્રેષ; કીને
જાતિ સ્ત્રી સાત કે સપ્તમાંશ માત્રાના ખંડવાળા તાલની જાતિ. મિનાર(-) પું[મ. મનાર; સર૦ મે. મનોરા, હિં. મિનારા, ૦ણ ન મળવણી ઉમેરે (૨) ફિચર; મેળવણીથી થયેલી મીનાર] થાંભલાના આકારનું એક જાતનું બાંધકામ
વસ્તુ (૩) “લગેશન” (ગ.). ૦ણીય વિ. મેળવાય કે મિશ્ર મિનિટ સ્ત્રી [.] કલાકને કે (ખૂણાના) અંશને સાઠમે ભાગ થાય એવું. ૦ધાતુ સ્ત્રી મિશ્રણવાળી ધાતુ (૨) બે ધાતુઓના (૨) [અંગ્રેજીમાં બ૦ ૧૦ ‘મિનિસ] (સભા, મંડળી ઈ૦ ની) મિશ્રણથી બનેલી ધાતુ. ૦૫દી ૫૦ “
કંમ્પાઉંડ એકસ્ટ્રેશન કાર્યવાહીની નોંધ
(ગ.). ભાષા સ્ત્રી બીજી ભાષાના મિશ્રણથી બનતી ભાષા. મિનિસ્ટર છું. [$.] વજીરે, પ્રધાન
૦રંગ ૫૦ મુળરંગના મિશ્રણથી બનતો રંગ. ૦રાશિ મિનેઈ વિ. [જીએ મીનઈ] પરક સંબંધી
કેમ્પાઉંડ કૉન્ટિટી' (ગ.). વાક્ય ન૦ (વ્યા.) એક મુખ્ય મિત્રત,૦જારી સ્ત્રી[f. fમન્નત, મિન્નતોન્નારી, સર૦ હિં, મ. ને બીજું એક કે અનેક ગૌણ વાકયોવાળું મેટું વાકય. –શ્રિત fમન્નત] આજીજી; કાલાવાલા
વિ૦ મિશ્ર. -શ્રીકરણ ન૦ મિશ્ર કરવું તે; મેળવણી મિયાઉં ન [૨૦] બિલાડીને અવાજ; મ્યાઉં. [-કરી જવું = મિષ ન [સં.] બહાનું; મશ. [(–ને) મિ9=-નું બહાનું કાઢીને.]
ચૂપચાપ ચાલ્યા જવું; ખબર પડેયા વિના સરકી જવું. તને પણ ! મિણ વિ. [સં.] મીઠું; મધુર. તા સ્ત્રી૦, ૦૫ણું ન૦. –ષ્ટાન્ન મિયાઉં = જેણે તરકીબ કે પ્રપંચ શીખ હોય તેની ઉપર જ ન [+ મ7] ગળી ને પૌષ્ટિક વાની
તેને પ્રયોગ કરાતો બતાવવાના અર્થમાં વપરાય છે.] મિસ સ્ત્રી [$.] કુમારી (છોકરી કે સ્ત્રી) (નામની પૂર્વે વપરાય છે) મિયાણે [1, મિથાન; સર૦ મ. મિખાના] એ નામની | મિસર ન૦ [, fજન્ન; સર૦ હિં, મ.] (સં.) આશ્રિકાને એક એક જાતને માણસ
[ઘર પ્રસિદ્ધ દેશ; ઈ. સ. -રી વિ૦ મિનારનું (૨) સ્ત્રી [સર૦ હિં, મિયાન ન [T. નિયામ; સર૦ હિં; મ. ન] તલવાર વગેરેનું મ. (મ. મિત્ર ઉપરથી)] સાકર મિયાં કું[હિં.] મુસલમાન ગૃહસ્થ (૨) તેનું સંબોધન, [-ની મિસરે ! [..] કવિતાની તુક
| [રીતસર મીનડી = બીકણ માણસ. મહાદેવને જેગ= બે વિરોધી મિસલ સ્ત્રી [મ. મસ; સર૦ મ.] રીત; તરેહ. સર અ૦ બાબતને સંબંધ (કદી ન ઘટે, એ અર્થમાં).] [એક ભાગ | મિસાલ સ્ત્રી[..] ઉદાહરણ; દષ્ટાંત. (-આપવી). (૨) એક મિરાન ન. [મ, મર્નાનસર૦ હિં. ઉમરનાન = પ્રવાસ] માળાને પેઠે, –ની જેમ મિરાત સ્ત્રી [જુઓ અમીરાત, યમ, મિરાસ = વારસે] પંજી; દોલત | મિસિસ સ્ત્રી. [૪] પરણેલી સ્ત્રી, પત્ની (નામની પૂર્વે વપરાય છે) મિલ સ્ત્રી. [૬.] યંત્રથી ચાલતું કારખાનું (બહુધા મોટુંને વસ્ત્રનું). | મિસી( સી) સ્ત્રી (સં. મતિ (-સી); સર૦ મ., હિં] દાંત કાળા
એજંટ ૫૦ મિલના શેરહોલ્ડરે (ભાગીદાર) તરફથી મિલન | રંગવાની ભૂકી. [-લગાડવી = ઉમર લાયક છોકરીને પહેલી સમગ્ર વહીવટ સંભાળવા નિમાતે વડે ભાગીદાર. ૦કામદાર, | વારકી વેશ્યાના ધંધામાં વાળવી.] . ૦મજૂર પં. મિલમાં કામ કરતો મજૂર. ૦માલિ–લે)ક પુત્ર | મિસ્કાલ પું[બ.] હીરામોતીને એક તેલ-વજન મિલને વહીવટદાર એજંટ (જેને સામાન્ય રીતે માલિક કહેવામાં | મિકીન વિ. [; સર૦ હિં, મ. fમીન] મુફલિસ; ગરીબ આવે છે). ૦માલિ-લે)ક મંડળ ના મિલએનું મહાજન | મિસ્ટર પં. [$.] પુરુષના નામ આગળ (ટૂંકમાં ‘મિ.') અંગ્રેજી -મંડળ [ પર લેવાતો કે નંખાતો કરે; પ્રોપર્ટી ટૅકસ’ | ભાષામાં વપરાતે “શ્રી એ સન્માનસૂચક શબ્દ (૨) “ભાઈ' મિલકત સ્ત્રી [મ.] ધનમાલ વગેરે પંછ. ૦રે ૫૦ મિલકત | અર્થનું સંબોધન
[મિસ્ટર મિલન ન [સં.] મુલાકાત, મિલાપ; મળવું તે.૦સાર વિ૦ મળતા- મિસ્તર ન ની સપાટી સરખી કરવાનું ઓજાર (૨) ૫૦ જુઓ વડું. ૦સારી સ્ત્રી મળતાવડાપણું
મિસ્ત્રી પું[સર૦ મ, હિં. મિસ્તરી (રું. માસ્ટ; પો. પેસ્તર)] મિલમાલિ-લે)ક પુ; મંડળ ન૦ જુઓ “મિલમાં
હોશિયાર કારીગર (ખાસ કરીને સુતાર, કડિયે) (૨) એક અટક મિલાપ પં. [સરવે હિં, મ. (સં. મિત્ર)] મેલાપ; મેલ મિસ્ત્રી શ્રી. જુઓ મિસી મિલાવટ સ્ત્રી [fછું. (. fમ)] મેળવણી; મિશ્રણ. -વું સક્રિબ | મિહમેજ સ્ત્રી [મ. મર્મજ્ઞ] ઘોડેસવારના બૂટની એડીએ લગામેળવવું; ભે-મિશ્ર કરવું
[લગતું | ડાતું ઘોડાને ગોદાવવાનું એક સાધન; “સ્પર’ મિલિટરી સ્ત્રી, [$.] જ; સેના (૨) વિ૦ લશ્કરી; સેનાને મિહિર પં. [સં.] સૂર્ય મિલિત વિ. [ā] મળેલું; એકઠું થયેલું
| મિહિરામણ મું. [જુઓ મહેરામણ]+સમુદ્ર મિલી વિ. [૪.] કોઈ માપના હજારમા ભાગનું, એમ દર્શાવતો | મિહીણું ન૦ + જુએ મહેણું
પર્વગ. ગ્રામ, મિટર, લિટર ઇને લાગે છે. [ લીન; મમ | મિબર ન [મ.] મસીનું ઊંચું આસન (જ્યાં ઈમામ ખુબ પઢ) મિલિંદ પું[i] ભમરે. –દાયમાન વિ. [] આસક્ત; | | મીચવું સકેિ. [જુએ મીંચવું] બીડવું; બંધ કરવું મિલ્લું ન [જુઓ મીડલી] બે પાસિયા વેણીમાંની પ્રત્યેક મીજ સ્ત્રી [પ્રા. મિંન (ઉં. મકના)] મજ; બિયાંને ગર મિશન ન૦ [{.] પ્રચારનું, જીવનધ્યેય જેવી મહત્તાવાળું લક્ષ્ય મીજન ન. [મ.; સર૦ મ. મિનાન; હિં.] અંદાજ; માપ. સર (૨) ખ્રિસ્તી ધર્મપ્રચારકનું તેવું કામ કે તેનું ધામ. ૦રી વિ૦ | અવ માપસર; મી જાનમાં મિશનને લગતું (૨) પં. મિશનને કે મિશનવાળો માણસ મીટ સ્ત્રી [સર૦ હિં. મીટના; મ. મીટ] નજર, અનિમેષ દૃષ્ટિ.
, હિં. મારી મજાર (૨) મું જુઓ
' હોશિયાર

Page #714

મીટર ]
[–મારવી = આંખ બંધ કરવી. –મારીને સૂઈ જવું=શાંતિથી સૂઈ જવું. −માંઢવી = અનિમેષ દૃષ્ટિથી જેવું (૨) [લા.] (–ની પાસે)તીવ્રપણે ઇચ્છવું; આશા રાખવી.-મેળાપા = આંખે આંખ મળવી; દૃષ્ટિમિલન.]-ટામીટ સ્ક્રી॰ સામસામી મંડાયેલી નજર મીટર ન॰ [. મિટર] (વીજળી, ગરમી, પાણીના વાપર વગેરે) માપવા માટેનું યંત્ર (૨) પું૦ લંબાઈનું એક માપ (કેન્ચ) મીટવું અક્રિ॰ [ઙે. મેિટ; સર૦ હિં. મિટના; મ. મિટĪ] ભુંસાઈ જવું; નાબૂદ થવું (૨) મટયું મીટામીટ સ્ક્રી॰ જુએ ‘મીટ’માં [જુએ ‘મીઠું’માં મીઠડાં, -હું, મીઠાઈ, -ચર, -ણ, -બેલું, -શ, મીઠી ઇ॰ મીઠું વિ॰ [પ્રા. મિટ્ટુ (સં. મિષ્ટ); સર૦ હૈં. મીઠા; મ. મિટા] મધુર (૨) ગળ્યું (૩) ન॰ [સર॰ મૈં. મીઠ] લવણ; નિમક. [મીઠા
ઝાડનાં મૂળ કાપવાં= ભલાઈ બતાવ્યા કરનાર –હિત કરનારને જ નુકસાન થાય તેટલો બધો તેને લાભ લેવા. મીઠા વિનાનું =દમ વિનાનું; બીકણ મીઠી જમીન = ઊખર નહીં એવી, ખેતીને
લાયક જમીન, મીઠી જીભ = ખુરશામાંતયા – સારું લગાડે તેવી વાણી (૨) તેવું માણસ. મીઠી પેશાબ = મધુપ્રમેહ – એક મંત્રરોગ. મીઠું મરચું ભભરાવવું=વધારીને વાત કહેવી. મીઠું લાગવું = ચચરવું; રીસ ચડવી. (આંખમાં) મીઠું પડવું = અદેખાઈ આવવી.] −ઠડાં નખ૦૧૦ વહાલનાં આલિંગન (૨) દુખણાં; એવારણાં. [−કરવાં = મીઠડાં લેવાં. -ઢાળવાં = મહારથી હેત બતાવવું પણ અંદરથી ઈર્ષ્યા કરવી. –લેવાં=એવારણાં લેવાં.] “હું વિ॰ (૫.) મીઠું (૨) મીઠું મીઠું ખેલનારું (૩) ન૦ જીએ મીઠડાં, ડાઈ સ્ત્રી॰ સુખડિયાને ત્યાં વેચાતી કે એવી કાઈ પણ ગળી વાની (૨) મીઠાશ; મધુરતા. –ડાઈવાળા પું॰ મીઠાઈ વેચનાર; સુખડિયા. –ડાચરું વિ॰ ગળી વસ્તુ ખાનારું, –ઠાણુ ન॰ જુઓ ગળપણ. –ડાબેટલું વિ॰ મીઠું બોલનારું. ~ઠાશ સ્ત્રીવ મીઠાપણું. ી સ્ત્રી૰ બચ્ચી (૨) સ્નેહાલિંગન. [મારવી= હૈયા સરસું ચાંપવું (૨) હાડે ચુંબન લેવું (ગ્રામ્ય). –લેવી = ખચી કરવી.] મીઠી લીમડી, લીંબડી સ્ક્રી॰ જુએ મીઠો લીમડો, કૂતર ન૦ હડકાયેલું નહીં તેવું સારું કૂતરું. દરાખ વિ॰ દ્રાક્ષ જેવું મીઠું. લીંબુ ન॰ મેાસંબી જેવું એક ફળ. ઠા ભાત પું॰ એક જાતના બિરંજ. -ફા લીમડા, -ડા લીંબડી પું॰ એક વનસ્પતિ, જેનાં પાન કઢીમાં નાખે છે
|
મીઢધા પું॰ [જીએ મડધા; સર૦ મેં. fHĪ] હૃષ્ટપુષ્ટ માણસ(૨) કાસદ; ખેપિયા (૩) મુખી; અગ્રેસર
મીડલી સ્ત્રી॰ [જી માંડલી] સ્ત્રીના કેશની ગ્રંથેલી લટ (–લેવી) મીડિયા વિ॰ પું॰ [‘મીઠું’ ઉપરથી ] વળેલાં શિંગડાંવાળે (બળદ,
અકરા)
મીઠું ન॰ [તું. ટુર્ચેિ ઉપરથી ] શૂન્ય; બિંદુ; ટપકું. [−ફેરવવું, મૂકવું, વાળવું=રહ કરવું; છોડી દેવું. -વળવું=રદ થયું (૨) ખલાસ થયું (૩) નિર્દેશ જવું, એકડા વગરનાં મીઠાં=(મુખ્યને અભાવે) કશી કિંમત વગરની કે તાકાત વગરની વસ્તુ કે માણસે. મીડે મૂકવું = કાઢી નાખવું; રદ કરવું (માણસમાંથી).] મીઢળ ન॰ [સં. મનન; હિં. નૈના, મેંō] મીંઢળ; એક ફળ (લગ્ન જેવી ક્રિયાઓ વખતે કાંડે બાંધે છે), [–બાંધવાં,દેવાં. (હાથે)મીંઢળ બાંધ્યાં હોવાં= કામન કરી શકાયું (ઠપકામાં).]

૬૬૯
[મીલ
મીઢી, આવળ સ્ત્રી॰ [સર॰મ. મેંધીમવી] સેાનામુખી મીણુ ન॰ [ત્રા. મળ (સં. મન); હિં. મૈન; મ. મેળ (ા. મોમ ?)] મધપૂડા જેના બનેલા હોય છે તે ચીકણેા પદાર્થ (ર) અ॰ [] જુએ મીનાં(–કહેવી,કહેવરાવવી). [–કાઢવું = મારી મારીને નરમ કરી નાખવું (ર) મહેનત કરાવી અડદાળેા કાઢવા. –નું કરી નાખવું = નરમ ઘેંશ અથવા ગરીબ સ્વભાવનું બનાવી દેવું (માણસને). -મીણ થઈ જવું = મીણ જેવું નરમ થઈ જવું.] ૦૩૫ઢ,કાપડ ન૦, ૦પાટ પું॰ પાણી ન શેષે તે સારું મીણ કે એવા પદાર્થ ચડાવીને બનાવેલું એક જાતનું કાપડ, માયું. બત્તી શ્રી॰ જેમાં વાટ ચાલેલી હોય એવી મીણ જેવા પદાર્થની -દીવા કરવાની એક બનાવટ
મીણાકારી વિ૦ (૨) સ્ત્રી॰ +જીએ મીનાકારી માણિયું વિ॰ [‘મીણ’ ઉપરથી] મીણવાળું (૨) જી ‘મીણું’માં (૩) ન॰ જીએ મીણકપડ માણ્યું,—ણિયું વિ॰ [‘માણા’ ઉપરથી] નશામાં પડેલું. નોા પું [ત્રા. મથળ (સં. મન) = માદક] કે; નશે। (૨) કેર્ ચડે તેવેા ઝેરી પદાર્થ (–ચડવા)
મીન સ્ત્રી [સં.] બારમી રાશિ (૨) ન૦ માલું., કેતન, કેતુ પું॰ (સં.) મકરકેતુ; કામદેવ. મેખ(-૫) સ્રી॰ વાંધા; હરકત; શંકા કરવાપણું (૨)વધારોઘટાડો કરવાપણું (૩) અ॰ એકુંવત્તું હોય તેમ (–ન હેાવાં, ન કરાવાં, ન થવાં) મીનડી સ્ક્રી॰ [જી મીની] મીંદડી; બિલાડી. હું ન॰ બિલાડું મીનમેખ(-૫) સ્ત્રી॰ જુએ ‘મીન’માં મીનાકારી વિ॰ [l; સર૦ હિં., મેં. મિનારી] ભાતવાળું (૨) સ્ત્રી॰ સેાનાચાંદી પર રંગીન કામ – કારીગરી મીનાક્ષી વિ॰ સ્ત્રી॰ [સં.] મીન – માછલી જેવી આંખવાળી (૨) સ્ત્રી॰ (સં.) એક દેવી [[કહેવું = હાર કબૂલ કરવી.] મીનાં અ॰ [સર૰ મીણ (૨)] હાર્યાની કબુલાતના સંકેતશબ્દ મીની સ્ત્રી॰ [રવ૦] મીનડી; ખિલાડી. બાઈ શ્રી૦ મીની મીના પું॰ [ા. મીના] સેાનાચાંદી પરનુંરીગત ચિત્રકામ;
મીનાકારી
માનેાઈ વિ॰ [[.] સ્વર્ગીય [કે માનનાર મીમાંસક પું॰ [સં.] મીમાંસા કરનાર(૨) મીમાંસાદર્શન જાણનાર મીમાંસકું સ૦ક્રિ॰ [તું. મીમાંસ] મીમાંસા કરવી મીમાંસા શ્રી [સં.]વિચારણા; તપાસ; સમાલેાચના (૨) જૈમિનિપ્રણીત પૂર્વમીમાંસાદર્શન. (–કરવી)
|
મીર પું॰ [l.] અમીર (૨) એ નામની એક જાતિના માણસ. ૦અદલ પું॰ ન્યાયાધીશ. જા(–ઝા)દ વિ॰[+[ઢુ (l.) = જન્મેલું] મારના કુળનું
મારા પું॰ [l.] મુસલમાનાના એક ખિતાબ; અમીર; ઉમરાવ (૨) મુસલમાનેાની એક જાતને માસ મીરજા(–ઝા)દ વિ॰ જુએ ‘મીર’માં
મીરાસ સ્ક્રી॰ [મ.; સર૦ હિં.; મેં. મિર્In] વારસે. “સી સ્ત્રી॰ વારસામાં મળેલી દોલત (૨) એક મુસલમાની માગણ જાતના માણસ
મીલ સ્ત્રી॰ [સં. મિ ઉપરથી ? સર૦ મ. મી] પ્રતિપક્ષ; વિરાધી જમાવટ(તકરાર કે ટંટામાં).[-બાંધવી-વિરોધી ટોળી જમાવવી.]

Page #715

મીલન]
૬૭૦
[મુખતાદ
મીલન ન. [.] બંધ કરવું -બીડવું તે
મુકુટ j૦, ૦ધારી વિ૦, ૦મણિ પં. [સં.] જુએ “મુગટ'માં માલિત વિ. [4] બંધ કરેલું -બીડેલું
મુકુર પું. [સં.] આયને [(૨) અડધું ઊઘડેલું, અડધું બંધ મી સ૦ [સર૦ ૫.] મેં (ઉત્તર ગુજરાત) [ જુઓ મીચવું મુકુલ ન૦ [i] ખીલતી કળી. -લિત વિ. [ā] કળીઓવાળું સીંચવું સત્ર ક્રિો [કે. મિંવ; સર૦ fહું. મીના; મ. fમળ] | મુકુંદ ૫૦ [.] (સં.) વિષ્ણુ મીંચામણાં ન બ૦ ૧૦ જુઓ મિચામણાં
મુકર વિ૦ [જુએ મુકરર] ઠરાવેલું (૨) અ૦ જ રૂર, ખચીત મીંચાવું અક્રિટ, -વવું સક્રિ“મીંચનું કર્મણિ ને પ્રેરક મુક્કાટલું સક્રિ. [મુકો પરથી] મુદ્દે મુકે મારવું મજ સ્ત્રી, જુઓ મીજ
મુક્કાબાજ ૫૦ મુકામુક્કીના ખેલમાં કુશળ; તેને ખેલાડી; “બેકમહ શ્રી , મીઠમ્ = ધીમે અવાજે; સર૦ છુિં. મ. ] | સર’. -જી સ્ત્રી મુકામુક્કીને ખેલ કે રમત; ‘બેકિંગ (સંગીત) એક શ્રુતિ યા સ્વર ઉપરથી બીજી અતિ યા સ્વર પર મુક્કામુક્કી સ્ત્રી, મુકાથી સામસામે મારામારી કરવી તે જવાને એક મધુર પ્રકાર: ઘસીટ
મુક્કી સ્ત્રી, [હૈ. યુ = મુષ્ટિ; સર૦ બા. મુદ્દે (સં. મુP); સર૦ મીલી –ી) સ્ત્રી [રાર૦ મ. મેંદી = બે સેરને એકઠો વળ હિં, મ.] ડે સે. (-ડેકવી, મારવી, લગાવવી. - કો પુત્ર
આપી ભેગી કરવી; fઉં. મંદન = હાથ વડે મસળવું; અથવા | ઠેસે; ગડદે મેઢી =ત્રણ સેરમાં ગુંથેલી વેણી.] કપાળ ઉપર ગોઠવેલી ચિટલાની મુક્ત વિ. [સં] બંધનરહિતછુટું (૨) મુક્તિ પામેલું. ૦૭ ૧૦ લટ. [-લેવી, મહેલો લેવી (કા.) = કપાળ ઉપર ચોટલાની એક અસ્ત્ર (૨) પૂર્ણ અર્થવાળો સ્વતંત્ર ક. ૦કંઠ વિ૦ જોરથી લટ ગથવી.]
કે બેધડક બેલનારું કે ગાનારું. વ્યાપાર પુત્ર અબાધિત વ્યાપાર; મીઠું ન૦ જુએ મીઠું
‘કી ટ્રેડ’. હસ્ત વિ૦ છૂટે હાથે દાન કરનારું મીંઢળ ન જુએ મીઢળ
મુક્તાદ નવ [જુએ મુખતાદ] વાર્ષિક શ્રાદ્ધ (પારસીઓમાં) મકાઈ -પણું જુએ “મટુંમાં
મુક્તા, ફલ(ળ) ન૦ [૪] મેતી. વલિલી,-ળિ, –ળી) મીઠી, ૦આવી સ્ત્રી, જુઓ મીઠી
સ્ત્રી. [+આવલિ], ૦હાર ૫૦ મેતીને હાર મા વિ[સર૦ મ. મેંઢા =વાંકું] મનમાં સમજે પણ બહાર | મુક્તિ સ્ત્રી [સં.] મોક્ષ (૨) છુટકારે; મેકળાશ; છૂટ (-આપવી, દેખાવા ન દે તેવું (૨) ખંધું; ધૂર્ત. –હાઈ સ્ત્રી.. -ઢાપણું ન મળવી). ૦પદ ન મુક્તાવસ્થા; મેક્ષ. પુરી સ્ત્રી જ્યાં મીઠું હોવું તે
[બિલાડું. – ૫૦ બિલાડો જવાથી મુક્તિ મળે તેવી નગરી (દ્વારકા, અધ્યા, મથુરા વગેરે). મીંદડી સ્ત્રી [જુએ મીની] મીનડી; બિલાડી. -હું ન માનવું જ સ્ત્રી, લશ્કરી ઢબે સંગઠિત કરવામાં આવેલું એક ખ્રિસ્તી મુક(-ગ) પું, જુઓ મુગટે
મિશન, માર્ગ પૃ૦ મુક્તિનો માર્ગ મુકદમ પું[.] જુએ મુકાદમ, –મી સ્ત્રી મુકાદમી મુખ ન [i] માં (૨) ચહેરો (૩) આગલો કે ઉપરનો ભાગ (૪) મુકદ્દમે ૫૦ [. સર૦ ., મ. મુદ્રમI] દાવે; કેસ નદી જ્યાં દરિયાને મળે તે સ્થાન (૫) નાટકનું મૂળ કારણ કે બીજ; મુકદ્દર ન [..] નસીબ
એક સંધિ (કા. શા.). [-નાં મલેખાં કરવાં ઉપર ઉપરથી મીઠું મુકને ડું [.. fમવનમë] બુર
[પૂર્ણ સ્વાતંત્ર્ય મીઠું બેલી ખુશ કરવું.] ૦કમલ(–ળ) ન૦ મુખરૂપી કમળ. મુકમ્મ(–શ્મિ) વિ. [..] પૂરેપૂરું સંપૂર્ણ આઝાદી સ્ત્રી, ૦૭ળા સ્ત્રી માંની સિકલ, શેભા, છટા . ચંદ્ર .મુખમુકરદમ પુત્ર જુએ મુકાદમ
રૂપી ચંદ્ર. ૦ચર્યા સ્ત્રી, મુખની ચેષ્ટા – હાવભાવ; તેને દેખાવ; મુકદમો ૫૦ જુએ મુકદમ
મુખકળા. ચિત્ર નવ ગ્રંથ સામચિક વગેરેનું પ્રારંભમાં મુકાતું મુકરર વિ. [મ. મુજનિયંત; નક્કી કરેલું
ચિત્ર. વજ(–જુ)બાની સ્ત્રી મેઢાની સાક્ષી. ડું ન૦ મુખ મુકરવું, મુકરી જવું અક્રિ. [સર૦ હિં. મુનાફ મ, મુળે; (લાલિત્યવાચક). ૦૫ટ ન૦; ૫૦ ઘટે. ૦૫ત્ર ન૦ અમુક પ્ર. મુૌર ઉપરથી {] નામુક્કર જવું; કહીને ફરી જવું
મંડળનું છાપું. ૦૫રીક્ષા સ્ત્રી લેખિત નહિ પણ મૌખિક પરીક્ષા. મુકરી સ્ત્રી [હિં] પ્રાયઃ ચાર ચરણની કવિતાને એક પ્રકાર, ૦પાક ૫૦ માંનો એક રોગ. ૦૫૭ ૫૦ ગોખવું -યાદ કરવું જેમાં ત્રણ ચારણને અર્થ છેલ્લા ચરણથી મુકરી જાય છે
તે; મોઢે બોલવાનું તે. પૃષ્ટ નવ ગ્રંથ કે સામયિકના પૂઠાનું મુકાણ ન૦ [‘મૂકવું' ઉપરથી] મૂકવું તે
પાનું. બંધ પ્રસ્તાવના. ભંગ વિ. પડી ગયેલા -નૂર મુકાદમ ૫૦ [.. મુH; સર૦ મ. મુળમ] નાયક જમાદાર. વગરના, હતાશ મેવાળું. મુદ્રા સ્ત્રી, ચહેરે; મને દેખાવ. -મી સ્ત્રી. મુકાદમનું કામ
૦૨ વિ૦ ખખડતું; અવાજ કરતું (૨) વાચાળ (૩) પં. મુખી; મુકાબલ, મુકાબિલ [..] વિ૦ મુકાબલામાં આવતું. -લે પૃ. આગેવાન. ૦૨તા સ્ત્રી –રિત વિ૦ જુઓ મુખર. ૦લડું ૧૦ | [..] સરખામણી (૨) સામસામી ભેટ
મુખડું. છેવટે ૫૦ ચહેરે; શિકલ (૨) નકલી માં પર પહેરાત) મુકામ પુરુ [..] રહેઠાણ (૨) પડાવ; ઉતારે. [-ઉઠાવ = ચહેરે (૩) દેખાવ; રૂપ. ૦વાચન ન ઉચાર કરીને વાંચવું તે. બીજી જગાએ જવા મુકામની જગા હોય તે ખાલી કરવી. ૦વાઘ ન૦ ફંકીને વગાડવાનું વાદ્ય. ૦વાસ ૫૦ જમ્યા પછી -ઉપાડ = મુકામ એક જગાએથી બીજે લઈ જ. --કર, માં સુવાસિત કરવા ખાવાની વસ્તુ. સંધિ મુંજેમાં બીજનું નાખ = પડાવ નાખ; ઉતારે કરવો]. -મી વિ૦ મુકામ- ફલિત થવા તરફ વલણ વર્ણવાય છે (નાટકને એક સંધિ), સાસુવાળું; મુકામ કરીને રહેતું; “રેસિડેન્ટ (મૅજિસ્ટેટ ઈ૦) કિક પુચહેરા પરથી ચારિત્ર્ય જોવાની વિદ્યા, ‘ફિજિયેંન્નેમી” મુકાવું અ૦ કૅિ, -નવું સત્ર ક્રિ. “મૂકવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક | મુખતાદ ન વાર્ષિક શ્રાદ્ધ (પારસીઓમાં)

Page #716

મુખતેસર)
૬૭૧
[મુતારે
મુખતેસર વિ. [મ. મુર્તસર] ; સંક્ષિપ્ત
મુચુકુંદ પું. [સં.] જુઓ મુચકુંદ [(૨)[લા.] બહાદુર મુખત્યાર વિ. [૨. મુન્નાર] પોતાની મરજીમાં આવે તેમ કરવાને | મુછાળે,–ળો વિપું [‘મૂછ” ઉપરથી] મછવાળા (મરદ) (૨) સત્તા અપાયેલું (૨) ૫૦ એલચી; વકીલ; પ્રતિનિધિ. ૦નામું મુજ સ૦ [સર૦ હિં. મુa] (૫) મારું (૨) “હું'ના અર્થમાં વિભન, પિતા તરફથી કામ કરવાની સત્તા આપનારું લખાણ. | ક્તિના પ્રત્યય સાથે પણ વપરાય છે. ઉદા. મુજને, મુજથી, મુજમાં (-આપવું, કરી આપવું, લખી આપવું). ૦વારસ પું મુજબ અ૦ [. મૂનિવ] પ્રમાણે; પઠે મુખત્યારીથી નીમેલો વારસ. –રી સ્ત્રી સદર પરવાનગી; કુલ મુજસે અ૦ [. મુઝા] મજરે; વળતરમાં [ભરો ] સત્તા. (-આપવી, લખી આપવી)
મુજ પું [સરવે હિં. મ. (મ. મુન્ના?)] સલામ; મજરે. [-કર, મુખ- ૦૫, ૦૫ત્ર, ૦૫રીક્ષા, પાક, પાઠ, પૂર્ણ, બંધ, ભુજહામત સ્ત્રી [મ. મુન્નામત] અટકાવ; પ્રતિબંધ (૨) ચર્ચા ભંગ, મુદ્રા, ૦૨, ૦રતા, રિત, વટ, વાચન, વાધ, વિવેચન (૩) ખેતરણ
[મહત્ત્વ વાસ, સંધિ, સામુદ્રિક જુઓ “મુખ'માં [મુખવટે મુજા ! [. મુન્નાથવë; સર૦ મ. મુનવા] હિસાબ; ગણના; મુખાકૃતિ સ્ત્રી [સં.] મુખને આકાર; ચહેરે કે તેને દેખાવ; મુજાફત વિ૦ [મ. મુજ્ઞાત; સર૦ ૫.] બમણું [ રખેવાળ મુખારવિંદ ન [સં.] મુખકમળ, કમળ જેવું સુંદર મેં મુજાવર કું [. મુનાવર; સર૦ મ.હિં.] પૂજારી જેવો કબરનો મુખિયું ન૦ [‘મુખ' ઉપરથી] છાલકાંનાં મેં સીવવાની સૂતળી મુઝવણ, –ણી સ્ત્રી [મુઝાવું” ઉપરથી] મુઝાવું તે; મંઝવણી; (૨) વિ. મુખ્ય. – ૫૦ [‘મુખ્ય” ઉપરથી] મુખ્ય માણસ અકળામણ, બેચેની. ૦કર્તા, કારેક વિ૦ મંઝવણ કરે એવું કે (૨) ઠાકરજીની સેવાપૂજા કરનારાઓને મુખી
કરનારું મુખી પું[મુખ’ ઉપરથી; સર૦ ëિ. મુળવવા] અગ્રેસર; નાયક | મુઝાર અ૦ + જુઓ મઝાર [ મણ(૩) કોડિયા જેવો એક ઘાટ (૨) ગામને વડે એક સરકારી અધિકારી). ૦૫૬ નવ મુખીનું | મુઝારી સ્ત્રી [મુઝાવું' ઉપરથી] ત્રિદેવ (૨) ગભરામણ, અકળાપદ- કામ
મુઝારે પુત્ર જુએ મુઝારી (૨) એક રેગ; ત્રિદોષ મુખગત વિ[સં.] કંઠથ; મુખપાડવાળું
મુઝાવું અક્રિ. [પ્રા.મુક્લ (સં.મુસ્ )] મઝાવું; અમુઝાવું; ગંગળાવું; મુખેમુખ અ [‘મુખ' ઉપરથી] મોઢામોઢ
ગુંચવાવું (૨) ગભરાવું; અકળાવું. –વવું સક્રિ. (પ્રેરક) મુખ્ય વિ. [સં.] પ્રધાનનું પહેલું. છતઃ અ. ખાસ કરીને. ૦, | મુઠ્ઠી સ્ત્રી. [. મુઠ્ઠ (સં. મુgિ); સર૦ . મુઠ્ઠી, મ. મૂઠ-મુ0]
૦ કરીને અ૦ વિશેષે કરીને; ઘણું કરીને. પ્રધાન ૫૦ | આંગળાં હથેળી સાથે વાળવાથી થતા ઘાટ; મૂઠી (૨) ધર્માદા રાજ્યના પ્રધાનમંડળને મુખી; “ચીફ મિનિસ્ટર'. –ખ્યામાત્ય લેખે અપાતે મૂડીભર લોટ કે અનાજ. [–આપવી = પુણ્યાર્થેમુઠી ૫૦ [+અમાત્ય] મુખ્ય પ્રધાન કે સચિવખ્યાર્થ j[+ અર્થ ભરીને લોટ કે અનાજ આપવાં. –ચાંપવી, દાબવી = હાથ પ્રધાન અર્થ
[ ઝીણી પાતળી કિનાર દાબ; સંકેત કરે (૨) લાંચ આપવી. -ફાટે એવું = મેટું મુગજી સ્ત્રી- [જુએ મગ9] કઈ વસ્ત્રને લગાડાતી બીજા રંગની અને નાર; દળદાર. –બંધ થઈ જવી = આપવાનું બંધ કરવું (૨) મુગટ પું. (સં. મુટ, સર૦ મ. મુ] પાઘડી પર સજવાને ધર્માદાની મૂઠી અપાતી કે મળતી બંધ થવી. -ભરાય એટલું=
એક શણગાર (૨) રાજાને તાજ. ૦ધારી વિ. મુગટવાળું. | પુષ્કળ; બ. –માં રાખવું = હાથમાં કબજામાં રાખવું. --માં ૦મણિ ૫૦ મુકુટમણિ; શિરેમણિ; સર્વશ્રેષ્ઠ
માય એટલું= ડું; જાજ. -વાળવી = આંગળીઓ હથેળી મુગટી સ્ત્રી- [જુઓ મુગટે] નાને મુગટે. – પં. [સં. મુવત સાથે ભીડવી (૨)આપવાની ના પાડવી. -વાળીને બેસી જવું (કીડે નીકળી ગયા પછીના રેશમમાંથી વણેલું); સર૦મ, મુની, =હાથ મારીને અળગા થવું.] ભર વિ૦ મુઠ્ઠીમાં માય તેટલું મુટ] એક રેશમી વસ્ત્ર; મુક
(૨) ડું. - હો મેટી મુઠ્ઠી; બાચકે [ જુઓ મરડા શીંગ મુગલ વિ૦ (૨) ૫૦ [તુન્ન જુએ મોગલ. -લાઈ વિ. મુગલ | મુહદારશિ(શી-સિક-સી) સ્ત્રી [સર૦ મ.હિ. મુરાસિંઘી] સંબંધી (૨) શ્રી. મુગલનો અમલ – રાજ્ય (૩) [લા.] ઠાઠમાઠ | મુડદાલ વિ. [f. મુરસર૦ હિં. મુરદ્વાર, મુડદ્વાર] મુડદા ભપકે (૪) વેચ્છાચારી રાજ્ય; અંધાધૂંધી કે જુલમ. [–ચલાવવી | જેવું (૨) નિર્બળ; નિર્માલ્ય (૩) મડદાનું (માંસ) = આપખુદ અમલ ચલાત (૨) અંધેર ને અવ્યવસ્થા ચલાવવાં.] | મુડદું ન [I. મુહ; સર૦ fછુ. મુરલી મ. મુદ્દા] મડદું, શબ -લાણુ સ્ત્રી મુગલ સ્ત્રી, મંગલાણું
મુડસાઈ સ્ત્રી, (કા.) અભિમાન; આપવડાઈ (૨) બહાદુરી મુગાસાડી સ્ત્રી [મુગટ પરથી ? સર૦ મ. મુIT = લૂગડાને એક | મુતરડી સ્ત્રી [મૂતરવું” ઉપરથી; સર૦૫. કુતરી, મુતાર1] મતર
પ્રકાર] સ્ત્રીઓનું અબેટમાં પહેરવાનું એક રેશમી વસ્ત્ર વાની જગ્યા; પેશાબખાનું. –ણું ન મન્દ્રિય મુગ્ધ વિ. [ā] મોહ પામેલું (૨) અણસમજુ, અજ્ઞ (૩) સાલસ; | મુતરાણું વિ૦ [સર૦ મ. મુતરા] મૂતરવાની હાજતવાળું નિષ્પાપ (૪) સુંદર; મોહક. ૦તા સ્ત્રી, વત્વ ન૦. –ધા સ્ત્રી| મુતરાવવું સક્રિ. “મૂતરવું નું પ્રેરકરૂપ. –ઠાવવું સક્રિ. (પ્રેરક) જેને જુવાની તરતની ફૂટી હોય તેવી સ્ત્રી (૨) કાવ્યમાં ત્રણ | મુતરાળું વિ૦ [મૂતર પરથી] મૂતરવાળું [વાળો ભાગ પ્રકારની નાયિકામાંની એક (મુગ્ધા, મધ્યા અને પ્રૌઢા). –ધ્ધા- | મુતરિયું ન [મૂતર + ઈયું] તરવાનું વાસણ (૨) બળદને મુતરવાપણું ન૦ મુગ્ધા હોવું તે
મુતલક(ગ) અ૦ [..] બિલકુલ તન મુચ–ચુ)કંદ પું[સં.] એક ફૂલઝાડ (૨) (સં.) એક પ્રાચીન મુતવલી ડું [મ.સર૦ મ. મુતવી; હિં.]નિયામક, વ્યવસ્થાપક મુચરકે ૫૦ [તુ મુવત્સë; સર૦ હિં, મ. મુવ૮%I] જામીન- મુતાબિક વિ૦ [..] અનુકુળ (૨) અ૦ અનુસાર; પ્રમાણે ખત (ગુનેગારનું) [–આપ, લેવો]
મુતા પુત્ર + ડુંગેરે

Page #717

મુતાલિક]
૬૭૨
[મુરલી
મતાલિક પં. [મ. મતમતિ ; સર૦મ. મુતાછળ] નાયબ દીવાન મુનક્કા ર૦ [બ, મુનધિઈ : સર ક ૬િ ] એક પ્રકારની મૈટી સુકી મુત્સદી પું(૨) વિ. [; સર૦ મે. મુસદ્દી] હિસાબ દ્રાક્ષ – એક સંકે રાખનાર; મુનીમ(૩) રાજદ્વારી પુરુષ; રાજનીતિમાં પ્રવીણ (૪) મુનશી ! ] લેખક, ગ્રંથકાર (૩) લ ; લખવાનું કામ [લા.] ખટપટિય; દાવપેચ જણનાર, ગીરી સ્ત્રી૦, ૦૫ણું ન૦ કરનાર (૨) ફારસી અરબી કે ઉર્દુને શિક્ષક (૪) એક અટક મુદ(–દા) સ્ત્રી [સં.] આનંદ
મુનસફ jર . - '] દીવાની કજિયા સાંભળી ન્યાય આપમુદત સ્ત્રી [જુએ મુક્ત] સમય (૨) મુકરર કરેલો સમય.[–થવી નાર, - ૪ - મૃ.!સ નું કામ(૨) અધિકાર; સત્તા (૨) ઇચ્છા; =સમય થવા (૨) મુદત પાકવી. –પડવી = (અદાલતમાં) ફરિ- મરજી; ‘: ડે. ૨. તું
[ વાજબી યાદની સુનાવણી માટે બીજે દિવસ ઠરાવવા.-પાકવી == હરાવેલ મુનાસમ, ફનાઅબ [..] વિ૦ [રાર ઉર્દુ, મ. મુનાસ] વ્ય; સમય થવો. –બાંધવી, મારવી = મુદત ઠરાવવી.] બંધ ૦િ | મુનિ પુત્ર [i] = ; તપસ્વી (૨) મુદ્રા ધારણ કરનાર સાધુ મુદતી; મુદત બાંધેલું. ૦બંધી સ્ત્રી મુદત બાંધવી તે. -તિયું, (૩) રાતની સંશ, ૦વર ૫૦ મોટો માને. ઉન્નત ન મેન વ્રત. -તી વિ૦ મુદત હરાવી હોય તેવું (૨) મુદતવાળું; અમુક મુદત [-ધારણ કરવું, લેવું =ચૂપ રહેવું, ન ઓલવું.] શેખર ૫૦ થતું કે થયા કરતું. –તિયે તાવ j૦ અમુક મુદતે ઊતરતે એ એક છંદ ૦રી, -ની સ્ત્રી મુનમનું કામ કે દો એક તાવ, ‘ટાઇફેઈડ’
મુનીમ ૫૦ [એ. મુનીવ; સર૦ હિં, ] બેટીનો મુખ્ય ગુમાસ્તો. મુદમાતું [સં. મુ+માતું], મુદિત [ā] વિ૦ આનંત મુનીશ્વર, મુનઃ પં. [1] એક નાને મુદા સ્ત્રી [.] જુએ મુદ. -દિત વિ૦ જુએ મુદમાતું મુને સ૦ (૫) મને મુદિતા સ્ત્રી. [૪] મુદા; આનંદ (૨) એક પ્રકારની નાકા મુને ૧૦ - [fe. મુન્ના] પ્રિય લાડકો (બાળક) મુદગર પં. [૪] મગદળ (૨) એક પ્રાચીન ભાર
મુફતી પું[; સર૦ મ., દ્િ. મુકતી] સામાન પંચાત મુદ્દત સ્ત્રી [મ.; સર૦ હિં, મ.] જુઓ મુદત
() [શર૦ ૪.] ગણવેશનાં નક્કી, સાહ: પહેરવેશનાં સ્ત્ર હોવાને મુલ ૧૦ [સર૦ સં. મૂ; નાની મૈ૭; તે મૉ0; કે ૩૫. | મુફલિસ ૨૦ [.] ગરીબ ખેડાલ. -રતી સ્ત્રી, ગરીબી
મુદ્રશ્ન ઉપરથી ? સર૦ ૫.] મૂળ થાપણ, મૂડી(૨)અ બિલકુલ | મુફસલ બ૦ [૫. મુકરર, રર૦ મ. મુર] પાટનગર તદ્દન.[-૫ર આવવું= પિત પ્રકાશવું, જાતિવભાવ પર આવવું.] | સિવાયને પ્રદેટામેં ફસલ
[ ફાસલો મુદ્દામ વિ. [બ. મુદ્દામ; સર૦ હું., . કુવામ] ઘણા વખતનું | મુફદર ૫૦ [બ સસ્ટટ્ટુ, સર૦ મે. મુti:11] અંતર, છેટું ચાલુ (૨) અ [સર૦ મ, (બ. પ્રજન)] વિશેષે કરીને; ખાસ મુફત વિ૦ [..] મફત (૩) નિઃસંદેહ; નક્કી (૪) સાફ; ખુલ્લું
મુબાર : વિ[.] આબાદ; ભાવ્યશાળ; શુભ; વચ. [–ને) મુદ્દામાલ પું. [મુદો + માલ] મુદાને ખાસ મહત્તવને માલ (૨) મુબારક હો, રહે= --ની પાસે ભલે રહે; અમારે એ ન
ગુનાની સાબિતી રૂપ- પુરાવા તરીકેનો માલ; મૂળ માલ જોઈએ !] બાદી » આભનંદન; ધન્યવાદ મુદ્દો ૫૦ [મ. મદ્દગા; સર૦ મ. મુદ્દા, હિં. મુદ્રા] પુર; પ્રમાણ મુમકિન વે [.] શકશે; સંભાવત (૨) મહત્ત્વની બાબત (૩) ભૂળ; પાય; તાત્પર્યે. -દ્દા(૬)સર ! અમને પું- [જુએ મને] મુસલમાની એક જાતનો માણસ. અ૦ મુદ્દા પ્રમાણે
-ની ચીર મુમના જાતની કે મુમનાની સ્ત્રી મુદ્રક ૫૦ [8.] (પુસ્તક ઈ૦) છાપનાર
| મુસાનિયત સ્ત્રી [મ, મુમનિમત] મના; પ્રતિબંધ મુદ્રણ ૧૦ [.] છાપવું તે. ૦ળ સ્ત્રી છાપકામકે તેની કળ. | મુમુક્ષ્મ સ્ત્રી [સં.] માની ઈચ્છા. -સુ વિ. મોક્ષની ઈરછાયંત્ર ન છાપવાનું યંત્ર, પ્રેસ. સ્થાને ન૦ કયાં છે!'યું તેની વાળું, ના સ્ત્રી. -સુત્વ ને
[ હોય એવું -મુદ્રણની જગા. –ણાલય ન૦ [+ માધ્ય] છાપખાનું | સુષ સ્ત્રી [i.] ભરવાની ઈચ્છા, - વિ૦ ભરવાની તૈયારીમાં મુદ્રા સ્ત્રી[ā] છાપ; મહોર (૨)વીટી (૩) રેકો (નાણું) (૪) મુરાબી સ્ત્રી [. મુરાવી] જળકુક [- પુ. મરઘો ગાસાંઈ એની કાનની કડી (૫) છાતીએ કે હાથે મારે હમ કુરધી ટકી. [વા, મુ ઉપરથી; સર૦ ૫ મુif; fé, મુ] મરધી, કે છાપ (૬) મુખાકૃતિ; ચહેરાને દેખાવ (૭) અમુક પ્રકારને ૧ + ૦ [i] એક જાતનું ઢેલ અંગવિન્યાસ (હઠયોગ) (૮) સંધ્યા વખતે હાથ કે આંગળી : રિકવું સક્રેટ “મુરઝાવું'નું પ્રેરક બનાવાતો આકાર. ૦ક્ષર પું. [+ બક્ષર] અક્ષરનું બીબુ ૦માં | | . [જુઓ મુહુર્ત] શુભ સમય પં. વીટીનું નંગ-તેને મણિ, યંત્ર ન૦ જુએ મુદ્રણયંત્ર, . ગત ૦ [‘મુરત' ઉપરથી] વરરાજા; કયા માટે સેવા કે ૦રાક્ષસ પું(સં.) (મુદ્રા વડે હાથ આવેલે રાક્ષસ –એ વસ્તુ- ર વ ૨) હળના તુંગામાં કોશને સજજડ રાખનારી મેખ વાળું) એક સંસ્કૃત નાટક (૨) છાપલ; “પ્રિન્ટર્સ ડોલ'. ૦૩ ફિરદારસંગ ડું [.] એક કાચી ધાતુને સીસાનો) પથ્થર ૫૦ અગ્રલેખ (૨) આદર્શરાચક વાકથ; “મટે'. લેખન ન૦ થ' [ ‘પેટન'. ૦ગીરી, છેવટ સ્ત્રીમુરબીપણું ટાઈપરાઈટરથી લખવું તે.-દ્રાલય ન [ + આલયન એ મુદ્રા - સરખી વિ૦ (૨) ૫૦ [ગ.] વડીલ (૨) કદરદાન; આશ્રયદાતા; લય. દ્રાંકન ન[ + બંન] મુદ્રાંકિત થવું 1; છાપકામ. -કાંક યુ આર (૪.] વાસણમાં રાખેલો કેરી વગેરે કુળનો પાક વિ. [+ગંધિત] છાપેલું. -દ્રિકા સ્ત્રી મુદ્રા; વીટી (૨) સિકો. મુરલી ૮ ૩.] વાંસળી; મેરલી. ૦ધર (સં.) શ્રીકૃષ્ણ –કિત વિ૦ છાપેલું
મુરલી ૦ [૫. મુરઝી (સં. મૈરાહ્ય = દેવ; ઈશ્વર. તેમને પરાણામુધા અ૦ [સં.] વ્યર્થ; ગટ
* વેલા જે મેં 1 ] દેવદાસી

Page #718

મુરત, મુરવત ]
૬૭૩
[ મુંજબંધ
મુરત, મુરવત [..] સ્ત્રી- સંકેચ; લાજ; અદબ (૨) ભલ- –લી સ્ત્રી મુસીબત; અડચણ; વિદ્મ. [-આવવી, પડવી] મનસાઈ
મુફિક ૦િ [૫] દોસ્ત; મિત્ર મુરશિદ ડું [..] ગુરુ; ધર્મોપદેશક
મુષકર્યું[સં.) ઉંદર મુરાતમાં સ્ત્રી [મ. માત] આબરૂ; પ્રતિષ્ઠા; માન
મુષ્ટિ સ્ત્રી [સં.] મૂડી. ૦૭ ૫૦ (સં.) કંસને એક મક્લ. ૦૫ાત મુરાદ સ્ત્રી [મ.] ઇચ્છા; ઉમેદ
j૦ મૂઠીની મારામારી. યુદ્ધ નવ મઠીથી મુક્કાથી લડવું તે મુરારિ [સં.] (સં.) મુર રાક્ષસના શત્રુ; વિષ્ણુ; શ્રીકૃષ્ણ | મુસદી વિ૦ (૨)૫૦ જુઓ મુસદી. ૦ગીરી સ્ત્રી, ૦પણું ન૦ મુરીદ ૫૦ [૫] શિવ. –દી સ્ત્રી, શિષ્યપણું. -દે શયતાન મુસદ્દો પુત્ર [મ, મુરવહું; સર૦ હિં. મતવિયા, મદ્રા; મ. ૫૦ [.] સેતાનનો શિષ્ય; બદમાશ
મહુવા, મોઢા] ખરડે; કાચું લખાણ (૨) ઊંડા અર્થવાળી શૈલીનું મુલક ૫૦ મિ. મુw] દેશ; પ્રદેશ. ગીર ૫૦ દેશને જીતનાર (૨) લખાણ. [-ઘડ, તૈયાર કરો]. દેશને વડો. ગીરી સ્ત્રી [સર૦ હિં. મુલરી; મ. મુહૂર્ત- મુસમ્માત સ્ત્રી [..] શ્રીમતી (સ્ત્રી પૂર્વે માનાર્થે) 1] દેશ જીતવો તે (૨) દેશના વડાએ વસુલાત તેમ જ બંદે- મુસરીચી સ્ત્રી; નવ એક પંખી
[સ્નાન બસ્ત માટે મુલકમાં ફરવું તે (૩) દેશાટન; મુસાફરી. –કી વિ૦ | મુસલ(ળ)ન. [૩] મુશળ; સાંબેલું. ૦સ્નાન ન જુએ મુસળ[fi.] મુલકને લગતું; દીવાની; વસૂલાતી
મુસલમાન ! [fT.] ઇસ્લામને અનુયાયી. --ની વિ૦ તેનું કે મુલતવી વે. [મ. મુન્તી ] મોકૂફ [-રહેવું, રાખવું]. તેને લગતું (૨) સ્ત્રી મુસલમાન સ્ત્રી (૨) મુસલમાનપણું મુલતાની વિ૦ [સર૦ હિં., મ.] મુલતાનનું (૨) સ્ત્રી એક મુસલ્લો ડું [.. મુસલ્હી] નમાજ પઢવાની ચટાઈ (૨) [તુચ્છરાગિણી (૩) એક લી. ૦માટી સ્ત્રી, એક જાતની માટી | કારમાં; સર૦ મ. મુસલ્વ; fહૃ.] મુસલમાન (સ્ત્રીઓમાં માથું દેવા ઈમાં વપરાય છે)
મુસળ ન [સં. મુસ] મુશળ, સાંબેલું. ૦ખંડી પું, ચોખા (૨) મુલવણી સ્ત્રી [“મૂલવવું” ઉપરથી] મૂલવવું તેનું મૂલ્યાંકન. ૦દાર ખાંડવું તે. ૦ધાર વિ૦ જુઓ મુશળધાર. સ્નાન ન જેવું તેવું j૦ મુલવણી કરનાર; “એપેઈઝર'
નાહી લેવું તે. -ળું ન૦ મુસળ મુલવાવવું સક્રિ. “મૂલવવુંનું પ્રેરક
મુસાફર ૫૦ [. મુસા૨] વટેમાર્ગ. ખાનું નવ પ્રવાસીઓને મુલાકાત સ્ત્રી [..] મેળાપ [–આપવી, કરાવવી, ગેડવવી, | પડાવ નાખવાનું સ્થાન; ધર્મશાળા. -રી સ્ત્રી, પ્રવાસ, પર્યટન, યજવી, લેવી.] -તી વિ૦ મુલાકાતને અંગેનું (૨) પુંઠ મુલા- | -રી બંગલે સવારીમાં ફરતા અમલદારે માટે રખાતે સરકાત લેનાર; મુલાકાતે આવનાર :
કારી બંગલે; ડાકબંગલો [વિ. પગારદાર; ભાડૂતી મુલાનું વિ૦ [જુઓ મલોખું બીડું [ જુઓ મલાજો મુસાર(–) ૫૦ [મ. મુશrfહું હૃ; સર૦ મ. મુરારા] પગાર.-રિયું મુલા (લા') પં[મ. મુસ્કાનë; સર૦ મ.મુછાની; હિંદમુજાહૂના] | મુસાહિ(–હે)બ ૦ [..] સાથે રહેનાર; સાથી મુલામ વિ૦ [જુઓ મુલાકે; સર૦ મ. મુટામી; હિં. મુરમાં] | મુસીબત સ્ત્રી [.] અડચણ તકલીફ (૨) વિપત્તિ, સંકટ. સરસ; સુંદર
[ઢાળ; ગિલેટ | [આવવી, ૫ડવી મુલામ(–મો) પૃ[મ. મુજી; સર૦ ફિં. મુમ; મ. મુછામા] મુસ્કાવું અક્રિ. [સં. fમ ઉપરથી; હિં. મુસાના; મુતરાન] મુલાયમ વિ૦ [. મુઢારૂ] નરમ;સુંવાળું [દેશમાં મશહુર મલકાવું; મંદહાસ્ય-મિત કરવું (૨) રાચવું; રાજી થવું મુલકમશહુર વિ૦ [1. મુળ + મરાદૂ] જગવિખ્યાત; આખા | મુસ્તકીન વિ૦ [બ. મુરતીન] મક્કમ; મજબૂત; મુસ્તાક મુલ્લા(-લાં) . [મ.] મુસલમાનોને આચાર્ય કે પુરોહિત મુસ્તનદ વિ. [..] આધારભૂત; માનવા લાયક મુલ્લે પૃ. [સં. મૂત્ર ઉપરથી; A. મૂથિ (સં. મોr) = મૂળ ધન, | મુસ્તફા વિ. [A] પવિત્ર; પાક પૂંજી; જુઓ મુલ] પૂંછ
મુસ્તા સ્ત્રી [સં.] નાગરમેથ ઘાસ [૪મક્કમ રહેવું.] મુવાજેબ ડું [ઝ. મવાન] બદલો; મહેનતાણું [ગામડું; પરું | મુસ્તાક વિ૦ [બ, મુરતાન] આતુર (૨) દ4; મકકમ. [-રહેવું મુવાડું ન [. મરૂમ (સર૦ મે. મોવ) =દીન; મૃદુ + વાડો] નાનું | મુસ્લિમ વિ૦ [..] ઇસ્લામનું કે તેને લગતું (૨) પંમુસલમાન મુવાળ પં. [સર૦ મ. મોઢા] વાળ; વાળો
મુહતમિમ પં. [..] બંદોબસ્ત કરનાર વ્યવસ્થાપક મુશ(-સ)ળ ન [સં. મુસ] સાંબેલું. ૦ધાર વિ૦ જાડી ધારમાં મુહતાજ વિ. [4.] જુઓ મેહતાજ જોરથી પડતો (વરસાદ)
મુહપતી સ્ત્રી[વા.] જુએ મુમતી મુશાયરે ૫૦ [, મુરાહ્ય કવિઓની પરિષદ, જ્યાં દરેક કવિ મુહાજિર ! [1] હિજરત કરનાર; બીજે દેશ જઈ રહેનાર પિતાપિતાની કવિતાઓ બોલી બતાવે છે; કવિસંમેલન મુહર્ત ન [4.] બે ઘડી જેટલો સમય; ૪૮ મિનિટ (૨) કેઈ કામ મુક સ્ત્રી [સર૦ હિં. મુરા = ખભે અને કેણીની વચલે ભાગ | શરૂ કરવાને શુભ સમય; મુરત.[–જેવું = કાર્યસમારંભ માટે (F). મુરત)] મુકી. [-બાંધવું = મુશ્કેટાટ કરવું.] (૨) [.] | મંગળ સમય પંચાંગ વગેરેથી નક્કી કરવો. –જવું, વીતવું, જાળકસ્તુરી
વવું, સાચવવું.] ૦ વિ૦ મુહુર્ત જાણનાર (૨) જોશી મુશ્કિલ વિ. [..] જુઓ મુશ્કેલ
-મું વિ૦ અંકને લાગતા પ્રત્યય, ‘તેટલામા ક્રમનું’ એ અર્થ મુશ્કેટાટ વિ૦ [જુઓ મુશ્ક+ટાટ (રું. ફુટ)] વાંસા પાછળ હાથ | બતાવે. દા.ત., વીસમું બાંધેલા હોય એવું [-કરવું, બાંધવું)
મુંજ ન૦ [ā] દાભ જેવું એક ઘાસ(૨)(સં.) એક પ્રસિદ્ધ પ્રાચીન મુશ્કેલ વિ. [જુઓ મુશ્કિલ] અઘરું કઠણ; દુષ્કર [-પડવું].) રાજા. ૦બંધ પુરા મુંજને કંદરે (જઈ દેતી વખતે પહેરાવે
હતે-૪૩

Page #719

મુંજબંધન]
[મૂડી
છે). બંધન ન જઈ દેવાનો વિધિ. –જિયો ડું તરતમાં ! કરવી. ભૂકી છાંડવું, રાખવું = રાખી મુકવું.] [એક ધરેણું જઈ દીધેલ બહાચારી. [-કર = જનોઈ દેવી. -દેહાવ, | ભૂગડી સ્ત્રી [સર૦ મ. મુડી (સં. મુ.)] એનું કાનનું મનાવ = જઈ દેતી વખતે બટુકને અમુક અંતર સુધી દેડવા | મગહું વિ૦ નું (કાંઈક તુચ્છકારમાં) દઈ, તેને વાજતે ગાજતે ઘેર લાવ; સમાવર્તન વિધિ કર. | મગણી સ્ત્રી, ભાતની બનાવેલી પૂરી જેવી વાની -રાખવો = જનોઈ ને સમાવર્તન વચ્ચે. બટુકને જે વિધિએ મ શું વિ૦ [સં. મૂળ] બેલી ન શકે તેવું; અવાચક (ર) શાંત. રાખવામાં આવે છે તે કર.]
[મુગે માર = ગુપ્ત માર, કચ્ચર માર.]. -ગ૫ સ્ત્રી મંગાપણું મુંઠ ન [સં.] માથું (૨) ૫૦ સાધુ. ૦૩ પુત્ર મંડેલા માથાવાળો મૂછ સ્ત્રી [મા. મંસુ (સં. *મશ્રી; સર૦ મ. મુઠ્ઠી; ëિ. મૂં] સાધુ (૨) સ્ત્રી૦; ન૦ (સં.) એ નામનું ઉપનિષદ. ૦કેપનિષદ ઉપલા હોઠ ઉપર ઊગતા વાળ. [-આવવી, ઊગવી = છોકરાને સ્ત્રી; ન૦ (સં.) મુંડક ઉપનિષદ. ૦૧ ન૦ માથું મંડાવવું તે. ઉપલા હોઠ ઉપર મૂછના વાળ ઊગવા (૨) છોકરાએ જુવાનીમાં ૦માળા સ્ત્રી માથાની કે પરીઓની માળા. -ડી વિ. આવવું-ઊંચી રહેવી = ટેક આબરૂ સચવાવાં.-ઊંચી રાખવી બેડાવેલા માથાવાળું (૨) ૫૦ હજામ (૩) સંન્યાસી. - =ટેક આબરૂ સાચવવાં; નીચાજોણું ન થાય તેવું વર્તન રાખવું. ૫. મદારી જેવા ભિખારી [(૨) કલદાર (રૂપિયે) -ના આંકડા વાળવા = ફાંકડાપણું કે મર્દાઈ બતાવવા મૂછના મુંબઈ સ્ત્રી૦; ન૦ (સં.) એ નામની નગરી. વગર વિ. મુંબઈનું બે છેડા ઊભા રહે તેમ આમળવા. –નીચી થઈ જવી = મુંબ(–મા)ઈ સ્ત્રી [4. ભૂમિથારૂ? સર૦ મ. મું] કચ્ચર વાગેલા નીચાજોણું થવું; ટેક આબરૂ જવાં. -ને આંકડે નમવા ન માટેની એક ઔષધિ
દેવ = ગર્વ રાખ; મછ ઊંચી ને ઊંચી રાખવી. –ને દોરે મઉ વિ૦ [.મુબ, મૂત્ર (સં. મૃત)] મૂએલું; મરેલું (૨) ક્રોધ કે દેખાવો =મૂછ આવવી; મછ ફૂટવી. -ને વાળ = મરદને વહાલમાં અપાતું વિશેષણ - ઉગાર. -ઈ વિ૦ સ્ત્રી૦. –એલું મૂછના વાળ જેવું પ્રિય હોય છે. –પર તા(૦૧, ૦૧) દેવ = વિ. મરેલું. – વિ૦૫૦. [મઆ નહીં ને પાછા થયા, મગરૂરીમાં મૂછના વાળ ઊંચા ચડાવવા. -પર લીંબુ ઠરાવવાં, મઆ નહીં ને માંદા પડ્યા = કાંઈ ખાસ ફરક ન પડ; ઠેરના નચાવવાં, રાખવાં = મૂછનો આંકડે નમવા ન દે. -પર ઠેર રહ્યા; એકનું એક જ. મૂઆ પડયા છે = માર્યા જશે (૨) હાથ દેવે =મૂછે હાથ દે. પહેલે માંડ = પુરુષનું નાની [પ્રશ્નાર્થ] શક્તિ મારી ગઈ છે? મરી ગયા છો? મૂઆ પહેલાં ઉંમરમાં કન્યાના બાપ થવું. -ટવી = મૂછના વાળ જોગવા. ઘોર, આ પહેલાં મકાણ = શરૂઆતનું ઠેકાણું નહિ ને -મરી =મૂછના આંકડા વાળવા. –માં હસવું = માં મલઅંતની તૈયારી કરવી. સૂઈ ભેંસને મોટા ડોળા = મરણ બાદ | કાવવું; સ્મિત કરવું. મૂછે તો, તાવ દે, હાથ દે, કે માન કીર્તિ વધારે બેલાવી તે. મૂઈ માને ધાવવું =નિષ્ફળ ફેરવ = ફાંકડાઈ કે ભઈ દેખાડવા મૂછના વાળ આમળતાં પ્રયત્ન કરે; અશકય આશા રાખવી. મૂએલા માણસ પર તે ઉપર આંગળીઓ ફેરવવી.] બેસીને ખાય તેવું = ઘણું ક્રુર ને લાગણી વિનાનું, મૂઓ વર | મૂળ વિ. [મ.] કંજૂસ (૨) અક્કલ કે હાંસ વગરનું; જડ ને બળી જાન = બળી એ વાત ! મારે શી પીડા ]
મૂઠ સ્ત્રી [સં. મુષ્ટિ; બા. મુદ્દે સર૦ હિં., મ.] મુડી (૨) જ્યાંથી મૂક વિ૦ [સં.] મૂક્યું. છતા સ્ત્રી ૦ ૦ ૧૦, ૦ભાવ ૫૦ મંગા- તરવાર વગેરે પકડાય છે તે હાથો (૩) પીડા કરવાનું કે મારી પણું. વાચન ન૦ મનમાં વાંચવું તે (૨) ચિટ્ટી કે પાટિયા પરની નાખવાને એક તાંત્રિક પ્રયોગ (૪)[સર૦ મ. મું= ત્રણ (તેલુગુ આજ્ઞા વાંચી બાળકે તે પ્રમાણે કરવું તે. સેવક ૫૦ વગર મુટ્ટ)] ગિલ્લીદંડાની રમતમાં એક દાવ. [-ઉતારવી = ભારણ જાહેરાત કે પ્રશંસા – ચૂપચાપ સેવા કરનાર. સેવા સ્ત્રી મૂક મંત્રનું નિવારણ કરવું. ઉપર હાથ મૂક= તરવાર ખેંચવાની સેવકની સેવા; મંગી સેવા
[ છોડાવવું તૈયારી કરવી. -મારવી = મારણ મંત્રને પ્રયાગ કર; મંત્રમૂકવવું સક્રિ૦ [‘મૂકવું' ઉપરથી] મૂકે એમ કરવું; મેલાવવું; પ્રયોગ અજમાવવો. –મેગ લઈને મંતવું = કેડે પડવું મૂકવું સક્રિ૦ [ પ મુવ (સં. મુ)] છેડવું, તજવું; મુક્ત ખંતથી પીછે પકડવો. -વારવી =મઠ ઉતારવી.] --કિયું ન૦ કરવું (૨) [અમુક સ્થાને] નીવું, સ્થાપવું કે ગોઠવવું; મેલવું કણકને મૂઠી વડે વાળી બનાવેલી એક વાની (૩) પહેરવું; ઘાલવું (ટોપી, પાઘડી) (૪) રંધાવા – ચડવા માટે મૂઠી સ્ત્રી, જુઓ મુઠ્ઠી. (-ઉઘાડવી, લવી, બંધ કરવી, ચૂલા ઉપર મેલવું (ખીચડી, શાક, ભાત) (૫) (વ્યાજે કે ગીર) વાળવી). [-ભરવી = મૂઠીમાં માય તેટલું લેવું. (પાણીમાં) રાખવા અથવા સાચવવા સૈપવું. ઉદા. તેને ત્યાં સો રૂપિયા મૂઠીઓ ભરાવવી =નિષ્ફળ પ્રયત્ન કે માથાકુટ કરાવવાં,જેમાંથી મકથા છે (૬) શીખવા મોકલવા માંડવું. ઉદા૦ શરાફની દુકાને કાંઈ ન નીપજે એવી મહેનત કે કામમાં જોડવું. -વાળવી = - નિશાળે–મૂકો (૭) બાકી રાખવું, છોડવું. ઉદા. ચાર લીટી કંજુસાઈ કરવી (૨) છાને સંગ્રહ કરવો (૩) છાનું રાખવું. મૂકી દીધી (૮) –ને જુમે નાખવું -રાખવું (૯) જેરથી –મેટે -વાળીને (નાસવું, દડવું) = બનતા બધા જેથી, ઉતાવળે, પાછું સાદે કાઢવું પક, રાડ ઈ૦)(૧૦)અન્ય ક્રિયા સાથે આવતાં તે જોયા વિના દેડવું. બાંધી મુઠી == જેને ભેદ બહાર ન પડી ગયે ક્રિયાની પૂર્ણતા સૂચવે છે. ઉદા૦ ભગાડી મૂકવું. [ઊંચું મૂકવું હોય એવું જે તે; મેઘમ રાખેલું (૨) જળવાઈ રહેલો વર= પૂરું કરવું (૨) રહેવા દેવું. પાણી મૂકવું =ીમ લે; સંક૯પ પ્રતિષ્ઠા.] - jમટી મઠી. [–ભો = મૂઠામાં માય તેટલું કરવો (કરવાનો અથવા ન કરવાને)(૨) ગરમ થવા પાણી ચેલે ! લેવું.]. મૂકવું. વાત મૂકવી = ચર્ચા કે ઉલેખ :છેડવાં (૨) વાત રજી મૂડકું ન૦ [સં. મું] માથું. –કાવેરે માથા દીઠ લેવાનો વિરોધ કરવી, મકી દેવું = છેડી દેવું, જવા દેવું (૨) મૂકવાની ક્રિયા પૂરી | મૂડી સ્ત્રી [પ્રા. મૂળ (સં. મોઢ4)] જી; ધન (૨) વેપાર

Page #720

મૂડીખર્ચ]
૬૭૫
[મૂલપડી
ઉદ્યોગમાં રોકાતી થાપણ - દ્રવ્ય. [-મંતરવી = છેતરીને કાઢી | સૂરમ [સર૦ મ. મુહમ] રડથડમાં વપરાતાં રોડાં કે પથરના લેવું. –હાથમાં હોવી = દાવ કે કબજામાં હોવું.] ખર્ચ ન૦; | (મરડિયા જેવા નાના) ટુકડા પુત્ર મૂડીમાંથી થતું ખર્ચ; મૂડ ખર્ચવી તે. ૦દાર વિ૦ (૨) મૂર્ખ વિ૦ (૨) પું[ā] અભણ; બેવકૂફ; અક્કલહીન. ૦તા, મડીવાળે; પસાદાર. ૦૨કાણ ન મડી (કામધંધા ઈ૦માં) -સ્નઈ-ઑમી સ્ત્રી, વત્વ ન. શિરોમણિ પુંમહા રોકવી તે; “ઇન્વેસ્ટમેન્ટ. ૦વાદ પૃ૦, ૦શાહી સ્ત્રી, મૂડી- | મૂર્ખ; મૂરખને સરદાર. -ખનંદ . [+આનંદ] મહા મૂર્ખ દારોની સત્તા; “કૅપિટલિઝમ'. ૦વાદી વિ૦ (૨) પુંમૂડીવાદને | મૂચ્છ(~ઈ)ક વિ૦ [.] મૂછ પમાડનાર લગતું કે તેમાં માનતું
મૂચ્છ(–)ના સ્ત્રી[] મચ્છ (૨) સાત સ્વરોનો ક્રમસર મૂડી સ્ત્રી [બા. મુન્હ (સં. મુa) + ડી; કે સં. મું=માથું] મેં અથવા આરોહઅવરહ - થાટ (૩) રાગપ્રતિપાદક – વાદી સ્વરને તેની માથાને ભાગ. [-નીચી કરવી = ટેક આબરૂ જતાં કરવાં. જોડેના સ્વર સુધી લઈ જ તે તેને કંપાવો તે (સંગીત) -નીચી થવી = ટેક આબરૂ જવાં. નીચી મૂડીએ =માન- ] મચ્છ(–છ) સ્ત્રી -[i.]બેશુદ્ધિ (-આવવી,વળવી). ૦ઈ સ્ત્રી શરમ ગળી જઈને. મૂડીમેચન કરવું = નીચું જોવરાવવું માન-| બડાઈ મુછમાં આવી છાંટવું તે. ૦૬ અક્રિ, મૂચ્છમાં પડવું. ભંગ કરવું.]
-છાં(છ)ગત, ચ્છિ(–)ત વિ૦ મૂચ્છ પામેલું મૂડો પુત્ર [ઢે. મૂ૩] સો મણનું વજન (૨) [સં. મું; મ. મું] | મૂર્ત વિ૦ [સં.] મૂર્તિમાન; સાકાર. છતા સ્ત્રી, વત્વ ન ઘાણીનું ભારવાળું ગોળ ખાનું (૩) [સર૦ છુિં. મોઢા, મોંઢા] | મૂતિ–ત્તિ) સ્ત્રી [.] પ્રતિમા; આકૃતિ (દેવદેવીની) (૨) સાધુ સરકટ કે નેતરની એક જાતની ગેળ ખુરસી કે માંચી જેવું આસન (વ્યક્તિ). ૦કાર ૫૦ ઘડનાર; શિપી. પૂજકવિ૦ મૂર્તિને પૂજમૂઢ વિ૦ [સં.] મૂર્ખ, ઠેઠ (૨) સ્તબ્ધ; નિશ્રેષ્ટ (૩) મેહવશ; નાર. ૦પૂજા સ્ત્રી મૂર્તિની પૂજા. ૦ભંજક વિ. મૂર્તિને ભાંગનાર. વિવેકરહિત, મેહમાં પડેલું. [-માર = બહાર ચિહ્ન કે કાંઈ ન | ૦મતી વિ૦ સ્ત્રી, મંત, ૦માન વિ૦ શરીરવાળું સાક્ષાત મૂર્ત. દેખાય તેવો છુપો માર.] ગર્ભ પુ. બગડેલે ગર્ભ, જેથી ગર્ભ- શાસ્ત્ર ન મૂર્તિઓ બનાવવાનું શાસ્ત્ર; શિપ આવ થાય કે પ્રસવમાં વિધ્ર આવે. વાહ ! મૂઢતામાં પકડી મૂર્ધજાતિ સ્ત્રી[ā] જુઓ બ્રહ્મરંધ્ર રાખેલી માન્યતા. ૦તા સ્ત્રી૦, ૦ ૦, ૦મતિ વિ૦ બેવકૂફ? | મૂર્ધન્ય વિ૦ [સં.] મૂર્ધસ્થાનથી ઉચ્ચારાતું (૨) માથાને લગતું (૩) મૂર્ખ. –ઢાયત પં. [+આગ્રહ] મૂઢતાભેર ખાતે આગ્રહ | [લા.] મુખ્ય (૪) ૫. મર્થસ્થાની વર્ણ. તર વિ. વધારે મધેય મૂઢગ્રાહ; “ડૉમૅટિઝમ'. -હાત્મા ૫૦ [+આત્મા] મૂઢ પુરુષ મૂર્ધસ્થાને ન૦ [સં.] તાળવાની વચ્ચેનો ભાગ. –ની વિ૦ મૂર્ધમૂતર ન૦ [જુઓ મૂત્ર] પેશાબ. [–કરવું = (ઢેરે) પેશાબ કર.] સ્થાનનું; મૂર્ધન્ય
[ભાગ (વ્યા.) વળદો પુત્ર મૂતરના ભેજની ગંદકી. નવું અક્રિ. પેશાબ કરવો. | મૂર્ધા ડું [.] માથું (૨) દાંતના મૂળ અને તાળવાની વચ્ચે [મૂતરી પડવું = બી જવું - ગભરાઈ જવું.] –રાવું અક્રિ. | મૂર્ધાભિષિક્ત વિ૦ [સં.] અભિષેક કરાયેલું મુતરવુંનું ભાવે
મૂલ(નૃત્ય) ન. [સં. મૂલ્ય; સર૦ મ., હિં. મો] કિંમત. [-બેસવું મૂત્રન[i] મત; પિશાબ.૦કુછ ન પીડા સાથે પેશાબ થવાનો | = કિંમત પડવી; ભાવ - દામ આપવાનું હોવું.] રેગ. ૦ષ ૫૦ મત્રપિંડને એકમ, કેષ; “નેકન'. ૦ની મૂલ(ળ) ન૦ [સં.] વનસ્પતિની જડ (૨) પાયે; મંડાણ (૩)
સ્ત્રી મૂત્રાશયમાંથી મૂત્રને બહાર કાઢનારી શરીરની નળી;“યુરેથ્રા, નદીનું ઉત્પત્તિસ્થાન (૪) [લા.) મૂળ કારણ(૫) ૧૯મું નક્ષત્ર (૬) ૦૫રીક્ષા સ્ત્રી મંત્રની પરીક્ષા. પિંડ પં. શુદ્ધ લોહી તથા રૂટ’ (મૂલવિધિમાં) (ગ.). -લક વિ. [સં.] (બહુવ્રીહિ સમાસને મૂત્રને જુદા પાડનાર અવયવ; “કિડની). ૦રાગ કું. પિશાબને અંતે) મૂળવાળું. ઉદા. દંતકથામૂલક. -લકારણ ન મુખ્ય રોગ. ૦૧, ૦વર્ધક વિ૦ વધારે મૂત્ર કરાવે તેવું. -ત્રાશય પું; કારણ. -લકેન્દ્ર ન૦ “રૅડિકલ સેન્ટર” (ગ.). -લકે ૫૦ ન [+મારાથ] મૂત્રને એકઠું થવા માટેનું અવયવ; કુકો; બ્લેડર'. કાટખૂણે (ગ.). ગત વિ. મૂળમાં રહેલું. શું વિ૦ (૨) અ૦ – ત્સર્ગ કું. [+ વરસ] પેશાબ કરવો તે
જુએ મૂળગું. ૦ગ્રંથ છું. અસલ ગ્રંથ (જેનાં ભાષાંતર, ટીકા મૂદઈ નવ [જુઓ મદઈ] શત્રુ; પ્રતિપક્ષી [બેસે છે વગેરે થયાં હેય). ચિહન (W) આવું સંખ્યાનું મૂળ, મદર ૫૦ (કા.) પાવડો કેદાળી ઈ૦ને એ ભાગ જેમાં હાથ ચિહન; ડેકલ સાઈન’ (ગ.). –લજવિ. મૂળ નક્ષત્રમાં જન્મેલું. મૂન (ન) [સં. મુનિ] (પ.) જુઓ અને
તત્વ ન પાંચ મહાભૂતોમાંનું એક (૨) કેઈ ચીજનું મૂળ - મનિયું ન૦ જુઓ મોનેિયું [બાંધે છે તે ગડાને કકડે પ્રાથમિક ઘટક તત્વ (૩) નબ૦૧૦ શાસ્ત્ર કે કળાના પ્રાથમિક ભૂમતી સ્ત્રી [પ્ર. (સં. મુવપત્ર)] જેને યતિઓ મોં ઉપર સિદ્ધાંતો. તાલ ત્રિતાલ. -લદ વિ. જેનું મૂળ બરાબર મૂકી સ્ત્રી [સર૦ મ. સુરમી] સ્વરને જલદી જલદી ગાતાં ઉપ- નીકળે એવી રકમ રૅશનલ” (ગ.). ૦પુરુષ વંશને આદિતે એક અલંકાર (સંગીત)
પુરુષ (૨) કુટુંબને મુખ્ય માણસ. પ્રકૃતિ સ્ત્રી પ્રકૃતિ; જગતનું મુખ વિ૦ (૨) પુંમૂર્ખ. [–માથે શીંગડાં= મૂર્ખતાની બાધ આદિ કારણ (સાંખ્યો. પ્રત સ્ત્રી છાપવાનું મૂળ લખાણ; નિશાની ન હોય એવા અર્થમાં). – સરદાર = મહા માટે પ્રેસકૅપી'. ભૂત વિ૦ મૂળરૂપ; મૂળનું. -લવિધિ પુત્ર “ઈકે ભારે મુખ.] -ખાઈ–મી) સ્ત્રી મૂર્ખાઈ-ખું વિ૦ મૂરખ હયુશન (ગ) (૨) મૂળ નક્ષત્રમાં જન્મેલા બાળક તથા તેના મામૂરછી સ્ત્રી. [જુઓ ] બેહોશી (૨) એક રેગ; “કૅલેરા’ | બાપ ઉપર કરવામાં આવતો વિધિ મૂરઝાવું અક્રિ [હિં. મુરક્ષાના (સં. મૂર્ઝન)] કરમાવું; ચીમળાવું | મૂલદાર વિ૦ [મૂલ્ય + દાર] મૂલ્યવાન કીમતી સૂરત સ્ત્રી [સં. મૂર્તિ સર૦ છુિં.] મૂર્તિ (૫.) (૨)૧૦ જુઓ મહુરત | લપડી વિપંદર (વેપારી સંકેતો

Page #721

મૂલ(–ળ)પુષ]
મૂલ(–ળ)- પુરુષ, પ્રકૃતિ, પ્રત, ભૂત જુઓ મૂલ(–ળ)માં = દરેક વસ્તુ પિતાપિતાને સ્થાને શોભે. ઘાયેલા મૂળા જેવું = મૂલવવું સક્રિ. [મૂક્ય’ઉપરથી] મૂલ્ય નક્કી કરવું (૨) ખરીદવું | સંકટ- જેવું હતું તેવું (ખાલી કે સિદ્ધિ વિનાનું) (૨) શરમથી (૩) આંકવું; કદર કરવી. મૂલવવું અક્રિ. (કર્મણ) ફીકું પડી ગયેલું.] મૂલવિધિ પું[સં.] (ગ.) જુએ મૂલમાં
મંગાસાડી સ્ત્રી જુઓ મુગાસાડી મૂલાક્ષ ૫૦ [સં.] રેડિકલ એકિસસ' (ગ.)
મંગું વિ૦ જુઓ મુ ગં. [મંગે સાકર ખાધી = અનિર્વચનીયતાને મૂલ(ળ)ક્ષર ૫૦ [સં.] જુઓ મૂળાક્ષર :
ભાવ. મંગે માર =જુએ મૂઢ માર.] - Y૦ મેઢે ચા; મૂલાજ્ઞાન ન [.] મૂળ-દેહના કારણરૂપ – અજ્ઞાન
મંગું રહેવું કે ન બોલાવું. તે મૂલ(ળ)ધાર ૫૦ [.] મૂળ આધાર (૨) ન૦ ગુદા ને ઉપસ્થની | મંજી વિ૦ જુઓ મૂજી
[ વાળ વાછડો વચમાં આવેલું એક ચક્ર (જુઓ વચક્ર)
મઝાડે [સર૦ મ. મુંની] મેઢે કાળા અને શરીરે ધોળા વાળમૂલ્ય ન [સં.]; કિંમત. ૦વાન વિ૦ કીમતી. ટૂલ્યાંકન નવ | મંઝવણ(–ણી) સ્ત્રી- [જુઓ મુઝાવું] અકળામણુ; ગભરામણ, [ અંકન] મૂક્ય અકયું તે; મુલવણી. -લ્યાંતર ન [+અંતર] વ્યગ્રતા, ઉચાટ
[(કર્માણ).] બીજું મૂક્યું; મર્થ ફેરવવું તે – તેમાં પરિવર્તન
મંઝવવું સક્રિ. મંઝવણ કરવી; મંઝાવવું. [મંઝવાવું અક્રેટ મૂષક, મૂર્ષિક ૫૦ [સં.) ઉંદર. મૂષિકા સ્ત્રીઉંદરડી
મંઝારી, – જુઓ “મુઝારીમાં મસ સ્ત્રી [સં. મુષ, મુવી; પ્રા. મૂHT; સર૦ મ.; હિં. મૂવી]ધાતુ | મંઝાવું અક્રિટ જુએ મુઝાવું. –વવું સક્રિ. (પ્રેરક) ગાળવાની કુલડી કે કડિયા જેવું પાત્ર; “કુસિબલ' (૨) બીબું | મહાકા(-કી) સ્ત્રી [“ભંડવુંઉપરથી] બોડી સ્ત્રી મૂસળી સ્ત્રી [સં. મુઢ , સર૦ મ. મુસચ્ચી; હિં. મૂવી] મંકી સ્ત્રી, સિં. મુંદ%] (કા.) ઘોડા કે ઊંટના પલાણના કાઠાના
એષ –વસાણાના કામનું એક મૂળ (૨) પરાઈ | આગલા ભાગનું માથું (૨) જુએ મંડકા મૂસા ડું [..] (સં.) યહૂદી ધર્મના પ્રવર્તક. [મૂસાભાઈને | મંઇકું ન૦, કાવેરે જુઓ ‘મડ, કાવેરો'
વા પાણી = પિતાને ભાગ કશું ખરચ નહીં કે કશી મિલકત નહીં.] મંડણ ન જુએ મંડન [તવું (૩) ચેલો બનાવ મૂળ વિ૦ [જુએ મૂલ] અસલ; પહેલાંનું; મૂળભૂત (૨) ન૦ | મંદવું સક્રિ. [સં. મુંઢ ] મુંડન કરવું; બડવું (૨) [લા.] છેતરવું; જુઓ મૂલ []. [-ઊખડી જવાં = (વૃક્ષ) નિર્મળ થવું (૨) મંદામણ ન૦ મંડવાનું મહેનતાણું અસર કે અવશેષ ન રહે તેમ ખતમ થવું. ઊંઠાં હેવાં = મૂળ | મંઢાવવું સક્રિ, મંડાવું અક્રિ. “મંડ્યું'નું પ્રેરક અને કર્મણિ મજબૂત હોવાં (૨) મૂળ કારણ લાંબી મુદતનાં કે કળી ન શકાય | મંદિયે ૫૦ બોડા માથાવાળે; મુંડી; સંન્યાસી તેવાં ગહન હોવાં (૪) પારખી ન શકાય તેવું યુક્તિબાજ કે ગુઢ | મંડી સ્ત્રી [મંડવું” ઉપરથી] ગંડકી; બેડી સ્ત્રી (૨) [સં. મુંઢ હેવું. -કાપવું = જડ કાઢવી; સમૂળ નાશ કરવો. -ઘાલવું, ઉપરથી] માથું; જણ. [-હલાવવી =ના કહેવું. નીચી મૂંડીએ નાખવું =મૂળ ફૂટવાં અને જમીનમાં ચેટવાં (૨) કાયમ થવું; = નીચું માં કરીને (૨) શરમાઈ ને.] - હું વિ૦ [મૂવું' ઉપરથી] અચળ થવું. મૂળમાં, મળે = પહેલું, અસલ (૨) મંડાણમાં, બોડાવેલું. – પં. બેડું માથું (૨) બેડા માથાવાળો માણસ શરૂઆતમાં. -શેાધવું = ઉત્પત્તિસ્થાન કે આદિકારણ શોધવું.]. મંડે કારણ, ગત જુઓ “મૂલ”માં. કિંમત સ્ત્રી માલની મળ | મંઢાકડી સ્ત્રી સામે પવને જતા વહાણની ડગમગતી ગતિ ખરીદી વખતે વેપારીએ) ચુકવાતી કિંમત; “કૈસ્ટ પ્રાઈસ. | મંઢાવું અક્રિટ ગુમડાની ગડી જામી જવી
શું વિ૦ (૨) અ૦ મૂળ; અસલ (૩) તમામ; બધું. ૦ગેવું અ૦ | મંઢે ૫૦ જુએ મૂડો (આસન) +મૂળથી. ૦ગ્રંથ, તત્ત્વ, તાલ, પુરુષ, પ્રકૃતિ, પ્રત, | મંદર પુંવ (કા.) ભેંસના આગલા બે પગ વચ્ચે લબડતો ભાગ oભૂત જુઓ “મૂલ”માં. ૦રંગ ૫૦ લાલ, પીળો ને વાદળી એ મૃગ પું. [.] પશુ (૨) હરણ (૩) ન૦ મૃગશીર્ષ પાંચમું નક્ષત્ર. ત્રણ રંગ. ૦વતની પુત્ર કે પ્રદેશને મળથી વતની; આદિવાસી. ૦ચર્મ ન૦ હરણનું ચામડું. ૦ચર્યા સ્ત્રી મૃગની પિંડે નિપાપ હક પુત્ર નાગરિકને પાયાને હક; “ફંડામેન્ટલ રાઈટ.” –ળાક્ષર જીવન ગાળવું તે (ભક્ત માટે). જલ(ળ) નવ રેતાળ જમીન [+ અક્ષર વર્ણમાળાના મૂળ અક્ષરો
[મૂળે ઉપર સૂર્યનાં કિરણ પડવાથી દૂરથી દેખાતે પાણી જેવો આભાસ. મૂળાડું, ડિયું ન [મૂળ પરથી] (નાનું) મૂળ (૨) નાને પાતળો તૃણ સ્ત્રી મૃગજળ. ૦નયની વિ૦ સ્ત્રી, મૃગ જેવાં નયનમળધાર - જુઓ મૂલાધાર
વાળી. નાભિ સ્ત્રી કસ્તુરી. ૦પતિ ૫૦ સિંહ, ૦મદ ૫૦ મુળિયું ન૦ [મૂળ પરથી] મૂળ; જડ (૨) મૂળ નક્ષત્રમાં જન્મેલું કસ્તુરી. ભા સ્ત્રી શિકાર. વ્યાવિહાર પુત્ર શિકાર ખેલવા તે. મૂળી સ્ત્રી મૂળના ઝીણા ઝીણા ફણગા (૨) (પ.) મૂળ.[–સૂંઘાડવી ૦રાજ મૃગપતિ; સિહ. લાંછન ૫૦ (સં.) ચંદ્ર (૨) મૃગનું =જડીબુટ્ટી સંઘાડવી; જાદુ કરવું (૨) વશ કરવું; ભમાવીને પિતા | ચિહ્ન. કલિયું ન૦ (પ.) નાનું મૃગ (૨) હરણનું બચ્ચું. ૦લી તરફી કરવું] .
સ્ત્રી હરણી. લું ન૦ હરણું. લે - હરણ. લોચના(ની) મળી દંડા મુંબ૦૧૦ ગિલ્લીદંડાની રમત
વિ૦ સ્ત્રીજુઓ મૃગનયની. શિર, વશીર્ષન૦ જુઓ મૃગ મળે ! નાકમાં વપરાતું એક મૂળ. [મળાના ચોરને મુશ્કાન | ૩. –ગાક્ષી સ્ત્રી [+અક્ષી] જુઓ મૃગનયની. –ગાજિન ન. માર = ગુનાના પ્રમાણમાં વધારે પડતી સજા. મૂળાના પતીકા [+ મનન] મૃગચર્મ. –ગાણી વિ૦ સ્ત્રી + મૃગનયની. -ગાંક જેવા =નગદ; કલદાર (રૂપિયા). મૂળાનાં પાણી લેવું =દમ- ૫૦ [+ ] (સં.) ચંદ્ર. -ગી સ્ત્રી, હરણી (૨) એક રોગ; શર્ય કે જુસ્સા વિનાનું હોવું. મૂળામાં મીઠું અને કેળામાં ખાંડ | ફેફરું. -ગેદ્ર ! [ + સુંદ્ર] સિંહ

Page #722

મૃડ]
મૃ પું॰ [સં.] (સં.) શિવ; શંકર મૃણાલ પું; ન॰ [i.] કમળના તંતુ. દંડ સું॰ કમળના ફૂલના દંડ – દાંડલી. –લિની, બેલી સ્ત્રી॰ કમળના છેડ મૃમ(-મ)ય વિ॰ [સં.] માટીનું મૃત વિ॰ [i.]મરણ પામેલું (૨)ન૦ મૃત્યુ; મરણ. ૦૬ વિ॰ મરનાર સંબંધી(૨)ન૦ શખ (૩)મરણનું સૂતક. ૦૩સેજા સ્ત્રી+ તેરમાને દિવસે અપાતું ખાટલા પથારી ઇનું દાન; સજ્જ. પ્રાય વિ॰ મરવાની અણી ઉપર આવેલું; લગભગ મૃત, સંજીવની વિ॰ સ્ર॰ મુએલાંને જીવતાં કરનારી (૨) સ્ત્રી॰ તેવી વિદ્યા. -તાત્મા પું॰ [+આત્મા] મુડદાલ કે મરી ગયેલ માણસ કૃત્તિકા શ્રી॰ [સં.] માટી
[મેથીપાક
છંદ. ગર્જના સ્ક્રી॰ વાદળાના ગડગડાટ. ચાપ, ૦ધનુ(૦૫, ષ્ય) ન॰ ઇંદ્રધનુષ, નાદ પું॰ મેઘગર્જના(૨)(સં.) રાવણના પુત્ર ઇન્દ્રજિત, મલાર પું॰ એક રાગ (૨)(તે રાગથી થતા મનાતે) ભારે વરસાદ. ૦રા પું॰ આંબા વગેરેના મેરમાંથી ઝીણી મધુની છાંટ વરસે છે તે (૨) ઝીણું ઝાકળ જેવું પડતું વાદળ (?). ૦રાજા પું॰દ્ર (૨)વરસાદ. લ(-લી)વિ॰ સ્ત્રી॰ વાદળવાળી. –ઘાડંબર પું; ન॰ [+ માડંવર] ઘે રંભા; વાદળાંની જમાવટ (૨) ગર્જના; ગડગડાટ (3)છત્રીવાળી અંબાડી.-ઘાધિપ પું [+ધિવ] પુષ્કરાવર્તક વગેરે મેઘના અધિપતિઓમાંને એક. –ઘાસ્ત્ર ન॰ [+અસ્ર] વરસાદ આણે એવું એક અસ્ત્ર. —ઘાંબર ન૦ [+અંબર] વાદળરૂપી વસ્ર મેઘવાળ પું॰ એ નામની કામના માણસ
મેઘાડંબર, મેઘાધિપ, મેઘાસ્ત્ર, મેઘાંબર જુએ ‘મેઘ’માં મેચકું ન॰ [સર૦ મ. મેચ, મેસ્સું (‘મેખ’ ઉપરથી)] નાનું પૂતળા જેવું છેાકરું (તિરસ્કારમાં) (૨) જીએ મેખચું
મેજ સ્ક્રી॰; ન૦ [l.]ટેબલ, ખાન પું, માની સ્ત્રી॰ જુએ મિજબાત, –ની
મેજર પું॰ [સર॰ હિં. માત્તામા; મ. મેન(-); (બ. મહર =કાના ફેંસલાના કાગળ)] ઘણી સહીએવાળી અરજી (૨) પુરાવા (૩) [.] કેન્દ્રને એક અમલદાર. નામું ન॰ મેર (૧) નુએ
મૅજિસ્ટ્રેટ પું૦ [.] ન્યાયાધીશ (પ્રાયઃ ફેોજદારી) [કરવું મેટલું સ૰ક્રિ॰ [હિં. મેટના; સર૦ મીટનું પણ]+મટાડવું; નાબુદ મેટ્રન સ્ત્રી॰ [.] (ઘર, હૉસ્પિટલ ઇંગ્ની) વ્યવસ્થાપક શ્રી. જેમ કે, વડી નર્સ
|
એખ સ્ત્રી॰ [l.] ખીલી (૨) કૂંચર. [~મારવી = ખીલી મારવી (ર) ફ્રાંસ મારવી; અડચણ ઊભી કરવી (૩) અટળ કરવું; ફેરફાર ન થઈ શકે તેવું કરવું. [સેનાની થાળીમાં લેઢાની મેખ = ન છાજે તેવું, અઘટિત કલંક.]ચું ન॰, દીવી સ્ત્રી બે બાજુએ ચાડાંવાળી ભેાંચમાં દાટવાની દીવા મેખલા(-ળા) સ્ક્રી॰ [i.] કંદોરો; ટિમેખલા (ખાસ કરીને સ્ત્રીની) (૨) ક્રતી વર્તુલાકાર રેખા કે મર્યાદા
મૅટ્રિક વિ॰ [] મહાવિદ્યાલયમાં દાખલ થવા જેટલું ભણેલ; વિનીત (૨) ન૦; સ્ત્રી॰ તે કક્ષાનું ભણતર. -કક્યુલેશન મૅટ્રિક થયું તે કે તેટલું ભણતર [કોષ્ટકની પદ્ધતિ મેટ્રિક સિસ્ટમ સ્ત્રી॰ [...] વિવિધ પરિમાણોનાં દશાંશ માપનાં મેડક પું॰ [સં. મંદુ; સર૦ Ēિ.] મેંડક; દેડકો. -કી સ્ત્રી॰ દેડકી મેડલ પું॰ [.] ચાંદ [પું માળ મેડી સ્ટ્રી॰ [વે. મેથ; સર૦ મ. માટી; મેટ્ટિયા] નાના માળ. –ડો મેઢ પું॰ લાકડામાં પડતા એક જીવ (૨) [ટું. મેઢ = દંડો, દાંડા, ખીલા] ખળાની વચ્ચે રાપેલી થાંભલી (ઈડર) (૩) [સર૦ હૈ. મેઢ = વણિક – વેપારીને મદદ કરનાર] એક અટક મેઢી, આવળ (મૅ) શ્રી જુએ મીઠી
મેખળ ન॰ [‘મેખલા’ ઉપરથી] કંદેરા (૨) [સં. મુતરુ ? કે મેખ ઉપરથી ] લડાઈનું એક હથિયાર (સરખાવેા હળમેખળ) મેખળા સ્ત્રી॰ જુએ મેખલા
[(ચ.) મેતે (મૅ) અ॰ [ત્રા, મેત્ત (સં. માત્ર) = નર્યાં, એકલા ] મેળે; જાતે મેથકૂટ ન॰ [F.] મેથી, રાઈ ઈ૦ મસાલાવાળી એક (દહીં રાયતા જેવી) વાની
મેખા સ્ત્રી॰+જુએ મેખલા (૨)
[અફીણ
|
મેખિયું વિ॰ અફીણી (૨) ન૦ અફીણ મેખી વિ॰ (૨) પું॰ અફીણી (૩) સ્ક્રી॰ (કા.) ભેંસ. -ખું ન॰ મેગની સ્ત્રી॰ [હિં. માન] ઘેટાંની લીંડીએ મેગળ પું॰ [ત્રા, મથાજી (સં. મh)] હાથી મેગાફેન પું॰ [.] દૂર સુધી અવાજ પહેોંચાડવા માટેનું ભૂંગળું મૅગ્નેશિયમ ન॰ [રૂં.] એક મૂળ ધાતુ (વિ.) મેઘ પું॰ [સં.] વરસાદ (૨) વાદળ (૩) એક રાગ (૪) એક
મેથબે પું॰ [મેથી + આંબે... ?] (સુ.) કેરીનું એક અથાણું મેથિયા પું॰૧૦ [‘મેથી’ ઉપરથી] ડાંગરમાં મેથી જેવા એક જાતના દાણા હોય છે તે [અથાણું (૨) વિ૦ મેથી ભરેલું મેથિયું નર [‘મેથી’ ઉપરથી] મેથીના મસાલેા ભરી બનાવેલું મેથી સ્ત્રી॰ [સં.] એક બી કે તેની ભાજી, [...ના = મેથીના લાડુ (૨)[લા.] મિષ્ટાન્ન;ભારે મેટા લાભ, (ઉદા॰ મેથીના કરી મૂકયા છે, મેથીના ઘાલી મુકયા છે.)].૦પાક પું॰ મેથીના લાડુ (૨) [લા.] માર. [—આપવેા, જમાડવે =માર મારવે.]
|
મૃત્યુ ન॰ [સં.] મરણ, દંડ પું॰ મેાતની શિક્ષા; દેહદંડ, પત્ર ન॰ વિસયતનામું. મય વિ॰ મૃત્યુથી ભરપૂર. લેખ પું॰ વસિયતનામું બ્લેક પું॰ પૃથ્વી, વેરે પું॰ મરનારની મિલકત વારસદારને મળે તે ઉપર લેવાતા વેરા, શય્યા સ્ત્રી મરણપથારી, –ત્યુંજય વિ॰ મૃત્યુને જીતનારું; અમર (૨) પું॰ (સં.) મહાદેવ
મૃદંગ ન॰ [સં.] બંને બાજુ વગાડાય તેવું તખલા જેવું એક વાદ્ય મૃદુ વિ॰ [સં.]કામળ; સુંવાળું (૨)મધુર (૩)વિ૦ સ્ત્રી શ્રુતિના પાંચ પ્રકારોમાંને એક. તા સ્ત્રી. લ વિ મૃદુ સુધ ન॰ [મું.] યુદ્ધ
મૃન્મય વિ॰ નુએ મૃણ્મય] માટીનું બનાવેલું
સૃષા અ॰ [સં.]ખે।ટી રીતે(૨)નકામું; વ્યર્થ. ૦વચન ન૦, ૦વાદ પું જુઠું; અસય. વાદી પું જુદું બેલનાર મે પું॰ [...] ઈસ્વી સનનેા પાંચમા મહિના
મેકર ન૦ (કા.) કસબી શેલું (૨) પું॰ [] બનાવનાર, ઉદા॰ સારા મેકરા માલ
મેલ’ગુ ન [સં.] લાંબા ચાટવા
મેખ સી ઞ મેષ રાશિ
१७७

ન

Page #723

મેદ ]
મેદ પું॰ [i.]ચરબી, ૦ચ્છેદ પું॰ મેદ ઊતરવા તે, ત્સ્વી વિ ચરબીવાળું (૨) મજબૂત; જાડું મેદની સ્ત્રી॰ [જીએ મેર્દિની] દુનિયા (૨) ભીડ; જમાવ; ટોળું મેદસ્વી વિ॰ [H.] જુએ ‘મેદ’માં
મેદુર વિ॰ [H.] મેદવાળું; ભરાવદાર; ભરચક મેદો (મૅ) પું॰ [l.; સર૦ હિં.,મ. મૈવા] ધેાયેલા ઘઉંને ખારીક લોટ; મેંદો. [–કાઢવા, દળવા= કાળજી તે મહેનત લેવી પડે એવા કામમાં રોકાવું.]
|
મેદાન (મૅ) ન॰ [h[,]ખુલ્લી સપાટ જમીન,[−કરવું = મેદાન જેવું કરવું; પાધર કરવું; જમીનદોસ્ત કરવું. -મારવું, મારી જવું= (સ્પર્ધામાં) ફાવતું; જીતવું; સફળ થવું. મેદાને પડવું, મેદાનમાં આવવું (—ઊતરવું) = જાહેરમાં આવવું;બહાર પડવું (૨)લડવાની બાથ ભીડવી.] –ની વિ॰ મેદાનનું કે તેને લગતું (૨) મેદાનમાં રમાતી કે રમાય એવી (રમત) મેદિની સ્ત્રી॰[i.] પૃથ્વી; દુનિયા મેદી (મૅ) સ્ત્રી॰ [સં. મઁધી; સર૦ મ. મેંદ્રી; હિં. માઁતી] એક વનસ્પતિ; મેંદી. [–ચાપડવી, મૂકવી =હાથે પગે (રંગવા માટે) મેંદીની લુગદી મૂકવી (૨) [લા,] કાંઈ કામ ન કરતાં હાથ પગ ઝાલીને બેસી રહેવું.]
૬૭૮
મેધ પું॰ [i.]યજ્ઞ (૨)લિ; ભેગ [વિ॰ બુદ્ધિમાન; પંડિત મેધા સ્ત્રી॰ [સં.]બુદ્ધિ (૨) યાદશક્તિ, વિની વિ॰ સ્ત્રી, વી મેધ્ય વિ॰ [સં.] યજ્ઞનું; યજ્ઞમાં હોમવાનું (૨) પવિત્ર (૩) પું૦ બકરા
|
મેન પું॰ (૫.) મદન; કાવ [જુએ મેના મેનકા સ્ત્રી॰ [સં.] (સં.) એક અપ્સરા, શકુંતલાની માતા (૨) મેના(મૅ) સ્ક્રી॰ [મું. મવના; છે. મયા; ., હિં. નૈના]એક પક્ષી; સારિકા (૨) [H.] (સં.) હેમાલયની પત્ની મૅનિંાઇટિસ પું॰ [...] મગજને એક રોગ મેનુ ન॰ [.] જમણમાં પીરસવાની વાનીએની યાદી મૅનેજર પું॰ [.] વહીવટ કરનાર; વ્યવસ્થાપક; સંચાલક મૅનેજિંગ એજન્ટ પું [.] કંપની તરફથી વ્યવસ્થા કરનાર –
તેના સંચાલક
મેનેા (મૅ) પું॰ જુએ મ્યાને
મૅન્ગેનીઝ સ્ત્રી; ન॰ [.] એક ધાતુ (ર. વિ.) મૅન્ડેટ પું॰;ન૦ [.]હકૂમત ચલાવવાના કે અમુક કાર્ય કરવાના અધિકારની સેાંપણ કે તેને આદેશ
[ મેવાડા
હુક્કાના ડોયા (૪) (સં.)(૫.) મેરુ પર્વત (પ) તાંબાનું એક મે વાસણ (૬) [] એક જીવડું (૭) સેારમાં વસતી એક જાત મેર શ્રી॰ ખાજી; દિશા (૨) (મૅ) [‘મરવું’ ઉપરથી] (ચ.) મર ! મેરમેરા(–રે)યું ન॰[‘મેરુ' ઉપરથી] દેવાળીમાં કરાં ઊંબાડિયા જેવા, હાથમાં ઝાલવાના ડોયાવાળા દીવા કરે છે તે મેરાઈ પું॰ દરજી
મેરાણી સ્ત્રી॰[જીએ મેર] મેર જાતિની સ્ત્રી મેરા(–રિ,–રે)યું ન જુએ મેરમેરાયું
|
મેરી સ્ક્રી॰ [હિં. મેરી; સર૦ ફે. મેરી = ગાનારી શ્રી] નારી; સ્ત્રી મેરુ પું॰ [i.] (સં.) એક પર્વત (સેાનાને), જેને આધારે પૃથ્વી રહે છે તથા ગ્રહો વગેરે જેની આસપાસ ફરે છે એમ મનાય છે (૨) મિત્ર; સેાખતી (૩)તાંબાનું એક મોટું વાસણ(૪) હુક્કાને મેર (પ) માળાના મેર. ૦દંડ પૂં કરડ મેર્યું ન જુએ મેરાયું
[(સંગીત) મેલ(−ળ) પું॰ [સં.] મિલન; મેળાપ (૨) [સર॰ મેં.] જી થાટ મેલ પું; સ્ક્રી॰ [.], ગાડી, ટ્રેન સ્ટ્રીં ડાકગાડી; ટપાલ લઈ ને જતી ઝડપી ટ્રેન
મેમ (મૅ) સ્ત્રી॰ [રૂં. મૅડમ પરથી] જુએ મડમ મેમણ (મૅ) પું૦ [ત્ર. મોમિન ?] એક મુસલમાન જાતના માણસ એમના પું૦ નાકનું એક ઘરેણું
મેમેરિયલ ન॰ [.] યાદગીરી માટેનું તે માટે ઊભું કરેલું ખાવલું વગેરે; સ્મારક (૩) કારણા વગેરે દર્શાવીને સરકારને કરેલી અરજી– નિવેદન
મેમ્બર પું॰ [.] સભાસદ; સભ્ય
મેયર પું॰ [.] મેાટા નગરની ખાસ અલગ કાયદાથી રચાતી (કોર્પોરેશન) સુધરાઈ ના પ્રમુખ. –રી સ્ત્રી॰ તેનું પદ કે કામકાજ મેર પું॰ [સં. મેહ; સર૦ હિં., મ, મે] માળાના શરૂઆતના મેટો મણકા (૨) શિરેામણિ; મુગટ (૩) જેના ઉપર ચલમ રહે છે તે

મેલ (મૅ) પું॰ [‘મેલું’ ઉપરથી] કચરા; ગંદકી; મેલું તે. [−કાઢવા = શુદ્ધ કરવું. –કાપવા – મેલ દૂર કરવા – ઉખેડી નાખવા. –મૂકા ==(અંતરનેા, મનને) કપટ ન રાખવું (કપટ રાખ્યા વિના ખુલ્લું કહેલું).] ખાઉ વિ॰ મેલ ઢાંકી શકે એવી જાતનું, ડી સ્ત્રી ચંડાળ ભૂતડી (૨) એક દેવી [સૂકવી =મારવા કે હેરાન કરવા મંત્રથી મેલડી દેવતા શત્રુને વળગાડવી.] ૦પણ ન૦ મેલાપણું મેલ ગાડી, મેલ ટ્રેન સ્ત્રી॰ જુએ ‘મેલ [Ë.]’માં મેલડી સ્ત્રી॰ જુએ ‘મેલ’માં
મેલણ (મે') ન॰ જુએ ‘ધેડનું’માં
મેલન ન॰ [i.] મિલન; એકત્ર થયું તે મેલણ (મૅ) 1. જુઓ ‘મેલ’માં
મેલસૂક (મૅ’) સ્ત્રી॰ મેિલયું+મૂકવું] બાંધછે; લેમુક; છૂટછાટ મેલવું (મે’) સ॰ક્રિ॰ [ત્રા. ftō (સં. મુચ્] જી મૂક (૨) મોકલવું. -ણુ ન॰ મેલવું તે
મેલાણ (મે’) ન॰ [‘મેલવું’ ઉપરથી] મુકામ; પડાવ (૨) છુટકાર; મુક્તિ (૩) ડગલું; કદમ. [−થવું=(ગ્રહણમાંથી) છુટકારા થવે; છૂટવું.]
|
મેલાવું (મે') અક્રિ॰, –વવું સક્રિ‘મેલવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક મેલારા (મૅ) સ્ત્રી॰ [મેલું પરથી] મેલાપણું; જરાતરા મેલું હોવું તે મેલી (મૅ) સ્ત્રી॰ [‘મેલું' ઉપરથી] એર; જરાયુ (૨) ફાડી મેલું (મૅ) વિ॰ [ત્રા. મરૂ (સં. મલ્ટિન)] ગંદું (૨) કપટી (૩) ન૦ મળમૂત્રાદિ (૪) ભૂતપ્રેત વગેરે. [મેલી વિદ્યા = મારણારણ કે ભૂતપલીત વશ કરવાની વિદ્યા. –ઉ પાડવું, વાળવું = મળમૂત્રાદિ ઉપાડી લઈ જવું – નાખી આવવું. –વળગવું = ભૂતપ્રેતાદિ વળગવું.] દાટ વિ॰ ખુબ મેલું. “લે પું॰ કાળે તરી; માઠા સમાચાર મેલે(-ળે) પું॰ [સં. મે] મેલાપ [ ગીત મેલે, –લિયા પું॰ [જુએ મેહુલે] વરસાદ (૨) મેધસ્તુતિનું મેવાડી સ્ક્રી॰ [પ્રા. મેવાઇ, મેમવાવ (સં. મેપાટ) = મેવાડ દેશ ઉપરથી] રાજસ્થાનની એક પ્રાંતિક બાલી (૨) ૧૦ મેવાડનું કે તે સંબંધી. – પું॰ મેવાડથી આવીને વસેલે બ્રાહ્મણ, વાણિયા

Page #724

મેવાત(–સ)]
૬૭૯
[માજિમ
કે સુતાર) (૨) એક રાગ
મેળવશક્તિ સ્ત્રી [મેળવવું + શકિત] જુદે જુદે અંતરે આવેલું મેવાત(-સ) [સં. મહીવાસ] ચારધંટારાના વસવાટવાળે બધું દશ્ય જેવા આંખને મેળવવી - તેની કીકી બરાબર ગોઠવ
જંગલી પ્રદેશ (૨) મહી નદીના ડાબા કાંઠાને પ્રદેશ. –તી(સી) | વાની તેની શ કન; “ઍકૅમૉડેશન' વિ૦ મેવારનું - તેને લગતું કે તેનું રહેવાસી (૨) પં. ચાર | મેળવાવું અદ્રિ, વિવું સક્રિટ ‘મેળવવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક મેવાળો ૫૦ [‘મેળા’ ઉપરથી] સાથે મળયું કે મેળવવું; એકઠું | મેળવું સક્રિ. ગૂંથવું; વણવું; ભાગવું (૨) (પ.) મેળવવું થવું કરવું તે; મેળે
મેળા સ્ત્રી- [જુઓ મહિલા] સ્ત્રી મે ૬૦ [fT.] લીલાં કે રાકાં ફળ
મેળાપ ૫૦ [ar.wાવે (.૪); સર૦ ૫.] મળવું –એકઠા થવું તે; મેશ(સ) (મૅશ,) સ્ત્રી [સં. મરી(-f)] કાજળ. [-આંજવી, મિલન; સમાગમ (૨)[લા.] સહભાવ; બનાવ(-થો). સભા ઘાલવી, પઢવી, સારવી = (આંખમાં) કાજળ પડવું – સી. સૌએ મળવા માટેની સભા; મેળાવડે. –પી ડું. બેઠકભરવું. –ઘસવી (મેઢ) = અપજશ લેવો; બંડું કરવું. -ની ટીલી, ઊઠકવાળો માણસ; મિત્ર. –વડે ૫૦ જમાવ; ટેળું (૨) સભા; - ચહલે = કાળી ટીલી; અપકીર્તિ.]
મિજલસ; પરિષદ. (-કર, ભર.) – પં. [સર૦ મ.] મેશરી વિ. [fઉં. માહેશ્વરી] વાણિયાની એક જાતનું
મેળાવડો (૨) મેળાપ; મુલાકાત મેરી વિ. [સર૦ મ. મેરી = આળસુ] કંજુસ
મેળાવું અક્રિટ, -વવું સક્રિટ ‘મેળjનું કર્મણિ ને પ્રેરક મેષ છું. [સં.] ઘેટે (૨) પહેલી રાશિ. ૦પાલ(-ળ) પુંઠ ભરવાડ | મેળે (ઍ) અ [સર૦ મેતે] જાતે; પિતે (૨) પિતાની રાજીખુશીથી મે ન્મેષ છુંસં.] આંખ પટપટાવવી તે; પલકારો
મેળે કું[. મેક્ષ, પ્ર. મેથુ; . મેથી; હિં. મેઠા, મ. મેઢી] મેસ (મું) ઋીર જુઓ મેશ
મેળાપ; ભેટે (૨) ઘણાં માણસનું એકઠા થવું તે-(ઉત્સવ, યાત્રા મેસૂર મેં) [પ્રા. ઉમરસર {] એક મિઠાઈ
વગેરે નિમિત્તે). [-ભર = (લા.) ઘણાં માણસ એકઠાં કરવાં. મેન પું[.] (પઢાર્થન) એક પ્રકારને મૂળ વીજાણુ –ભરાવે = ઘણાં માણ ઉસવ - ચના નિમિત્તે એકઠાં થવાં. મેમેરિઝમ ન૦ [૪.] પિતાના સંકલ્પબળથી સામાનામાં ઊભી -માગ =વવું ઘણું ખાવાનું માનવું – ઉઘરાવવું (ગામડાંમાં
કરાતી નેદ્રા જેવી સ્થિતિ (૨) એ સ્થિતિ રીભી કરવાની શક્તિ ભંગીઓ મેળો માગે છે).]. (૩) એ સ્થિતિ, તેના કાયદા વગેરેનું વિજ્ઞાન
મેં મે') સર [. વા; 2. નિ, મે (બ૦૧૦ પ્રફે)] “”નું ત્રીજી મેહ પં[વા. (સં. મેવ; માર૦ fહું ] વરસાદ. [ભાગ્યા મેહ વર- વિભક્તિનું એકવચન (૨) [d. Fરમ , પ્રા.fa, fક્સ; સર૦ હિં.
સવા = જોઈએ તે પ્રમાણે વરસાદ પડવા; રામરાજય પ્રવર્તવું.] B] + માં (સાતમી વિભ. કેતને પ્રત્યય) મેહ(હુ) ૫૦ [જુઓ પેહ] વરસાદ; મેવલે
મેંગેનીઝ સ્ત્રી; ન૦ [૪] જુઓ મેંગેનીઝ મેળ . [સં. ૮; સર૦ મ] રજને આવક ખરચના હિસાબ | | મેડક (મૅ૦) ૫૦ [જુઓ ડિક] દેડકે , –કી સ્ત્રી, દેડકી (૨) હિસાબ; લેખું ઉદ્ધાર અત્યારે ત્યાં જવાને શે મેળ છે | મેંટો (મૅ૦) સ્ત્રી [પ્ર. (રાં, i == ઘેટ); સર૦ મ.] ઘેટી. હું (૩) મળતાપણું; બંધબેસતું હોવું તે (૪) બનાવ; સંપ (૫) એકઠા નર ઘેટું. - j૦ ઘેટ થ ને (૬) મેલ; જાટ (૭) સગવડ; સંગ. ઉદા. હમણાં મને | મંદાલકડી (મૅ૦) સ્ત્રી [સર = હિં, ૫મારી ] એક ઔષધિ
ત્યાં જવાને મેળ નથી. [-આવો = એકમન થવું; સંપ થ | મેંદી (મૅ૦) સ્ત્રી[સ્તુઓ મેદી] એક વનસ્પતિ. [-સૂકવી = (હાથ (૨) બંધબેસતું આવવું (૩) જેગ મળ. –કર = સંપ કરે; પગ ઈટ પર)મેંદીને ઘેપ કરો (૨)[લા.]તેથી હાથ કામમાં ન સમાધાન કરવું. -કા, બેસાડ, મેળવો = હિસાબના | આવી શકે.] ટાંટિયા મેળવવા; જમે ઉધાર સરખું કરવું (૨) સિલક કાઢવી | મેંદો (મૅ૦) ૫૦ જુઓ મેદા (૩) બંધબેસતું કરવું. -ખા, બેસ = એકરસ થવું; મળતું મૈત્રક ન૦ [i.] મૈત્રી (૨) [લા.] મિલન (જેમ કે, તારામૈત્રક) મળતું આવતું; ભળી જવું (૨) ગ ખાવે; મળવું (૩) બંધબેસતું | મૈત્રિણી સ્ત્રી [સં. મૈત્રિન; સર૦ મ.] સ્ત્રી-મિત્ર આવવું. -થ = સંપ થ; બનાવ થ; બનતી રાશ આવવી. | મંત્રી શ્રી [સં.] ભાઈબંધી. [-જામવી = સારી પેઠે દોસ્તી થવી.] -બેસ, મળ = હિંસાબ મળ; સિલક મળવી (૨) બનતી લગ્ન નવ દંપતીમાં મૈત્રી ભાવ રહે ત્યાં સુધી તે ચાલે એવી રાશ આવવી. -રહે = બનાવ રહેવો; બનતી રાશ રહેવી. | શરતે થતું એક પ્રકારનું લગ્ન; “કંપેનિયનેટ મૅરેજ' -રાખવે = બનાવ-સંપ-સદભાવ રાખવો. –લાવ =જોગ | | મૈથઇ ન ઊંટનું ટોળું
[એક ભાગની બોલી ખવરાવવો; બંધબેસતું કરવું (૨) સમાધાન કરાવવું.]
મૈથિલી સ્ત્રી. [ā] (સં.) સીતા (૨) બિહારના (દરભંગા પાસેના) મેળવ શું ન [‘મેળવવું' પરથી] મિશ્રણ (૨) અખરામણ. [-કરવું મૈથુન ન. [ā] નરમાદાને સંગ. –ની વિ૦ મૈથુનથી ઉત્પન્ન = મેષણ કરવું. -નાખવું = અખરામણ ઉંમરવું.] –ણ સ્ત્રી ! યેલું (૨) મેથુન સંબંધી મેળવવું - ઉમેરવું તે (૨) મેળવવાની ચીજ; ઉમેરણ (૩) તુલન; | મૈનાક સ્ત્રી [સં.] (સં.) એક પિરાણિક પર્વત મુકાબલે. -શું ન મેળવણી માટે નાખવાની ચીજ (જેમ કે, 1 મૈયત સ્ત્રી [..] મરણ (૨) મકાણ (૩) વિ. મરણ પામેલું. દાળમાં અમુક શાક)
૦ખર્ચ-રચ) પું; ૧૦ મરનાર પાછળ કરાતું ખર્ચ મેળવવું સક્રિટ [ળ' પરથી] એક કર ; મિત્ર કરવું (૨) પ્રાપ્ત | મૈયા સ્ત્રી [.] માતા કરવું (૩) સરખાવી જોયું કે આ ખર (૫વાને સુરમાં આણવું | મૈરેય પં. [સં.] એક જાતને દારૂ – તેને તાર વગેરે બરાબર ગેડવવા
| મોઆજિમ પં. [. મુમઝન] પ્રતિષ્ઠિત; આબરૂદાર

Page #725

મેઈ)
६८०
[મેચક
મોઈ સ્ત્રી મેઈદંડાની રમતમાં નાને લાકડાને કકડે. દંઢા | =કામે વળગાડવું; ઠેકાણે પાડવું (૨) સગવડ કરવી. –માં ફરવું પં. બ૦ ૧૦ મેઈ અને દંડા કે તે વડે રમવાની રમત. ૦લું ન = લાગમાં કેતમાં ફેરવું. -સાધ = તકનો લાભ ઉઠાવવો (૨) એ આકારને કઈ પણ કકડો
લાગ શોધ.] મેઈ વેસ્ત્રી, જુઓ સૂઈ (૨) ભલે ફિકર નહીં એવા અર્થમાં | મોખ પું[સર૦ મ. મોલા] તંબને વાસ સ્ત્રીલિંગી શબ્દો સાથે. ઉદા. મેઈ, પડી ગઈ તો !
મોખરે (ઍ) [સં. મુવ ઉપરથી] આગળનો ભાગ; બહાર ઈદંઠા, મેઈલું જુએ “મેઈ સ્ત્રીમાં
પડતો ભાગ. [મોખરે કરવું = આગળ કરવું-ધરવું (૨) આગેમોકમ () વિ. [. મુમ; સર૦ મે. મોહમ; હિં. મુહમ] | વાન કરવું. મેખરે ધરવું = આગળ કરવું. ખરે જવું = આગળ + મેહકમ; સખત
[પહોંચાડવું જવું – ચાલવું (૨) આગેવાની લેવી. મેખરે બેસવું = આગળની મોકલવું સક્રિ. [ફે. મોઢ7] રવાના કરવું; જવા કહેવું (૨) જગાએ બેસવું(૨) માનવ્યગણાવું. મોખરે તેડ, ભાગ મોકલામણું સ્ત્રી[‘મેકલાવવું' ઉપરથી] મેકલવાની ક્રિયા કે =સફળતાપૂર્વક પહેલ કરવી; બહાદૂરીપૂર્વક સામને કરે. તેનું મહેનતાણું
-સાચવ = બહાદુરીપૂર્વક મોખરે લડવાનું કામ સંભાળવું.] મોકલાવવું સક્રિ૦, મોકલવું અ૦િ “મેકલવું'નું પ્રેરક ને | મેખા બ૦ ૧૦ (સં. મુવ; સર૦ હિં. મોd = બાકું, જાળી] મોકલી સ્ત્રી, (કા.) મેટું; મુખ
જુએ મારા
[કે લાગવાળું; સવડવાળું મોકળું (ઍ) વિ. [ફે. મુવઇ (. મુર, . મુti); સર૦ હિં. | મેખે કું. [જુઓ મેક] મેખ; લાગ. –ખાદાર વિ૦ મેખા મોટા; મ. મો] કળાશવાળું (૨) મુલું (૩) [લા.] | મંગ પું; સ્ત્રી [સર૦ મ. મો1 = ફણગે, અંકુર] અને લમણા નિખાલસ (૪) ઉદાર. [–મહાલવું = છૂટથી હરવું ફરવું (૨) સગાં- | ઉપરની લટ (૨) પં. [સં. મુa] મગ
[(દાળ) સંબંધીથી છૂટા પડી સ્વછંદે ફરવું. --મકવું =મોટેથી રડવું.] | મેગર વિ૦ [‘મેગરી” (ખાંડવાની) ઉપરથી ?] છોડાં કાઢી નાખેલી -ળાણ(શ) સ્ત્રી જગાની છૂટ; ખુલ્લું હોવું તે
મેગરી સ્ત્રી [સર૦ મ. મોરા = ફણગો] એક જાતનું શાક (૨) મોકાણ (મૅણ, સ્ત્રી[ફે. મુ +વિકોળો =માં મરડવું તે અથવા [સં. મુત્ર; બા. મો૨] હથોડી જેવું લાકડાનું ખાંડવાનું કે ઘંટ મૂઉં + કાણું] મરણના સમાચાર (૨) મરનાર પાછળ શોક કરવા વગાડવાનું ઓજાર ભેગું થયું તે (૩) [લા.] પીડા; આફત. [–ના સમાચાર = માઠા મગરેલ ન૦ [મગરે+તેલ પરથી; સર૦ મ.] મેગરાનું તેલ સમાચાર. -માંડવી = મરણ પાછળ શોક કરવા બેરાંએ ભેગા | મોગર છું[ar. મોરાર (ä. માર); સર૦ હિં, મ. મોરાર] થવું (૨) ભારે નુકસાન થયું કે થતું હોય એવી હાલત કરવી (૩) એક ફૂલઝાડ (૨) મેટી મેગરી - હોડી (૩) નાના ધુમટ કે એક ક્રોધેગાર.]
શિખર જેવો આકાર; કાંગર (૪) કોઈ વસ્તુને ઉપરને દફા જે કાસદાર ૫૦ [. કુમાર; સર૦ મ.] રસ્તે જનારા પાસેથી ભાગ, ‘નંબ’(૫) એક ઘરેણું (૬) દીવાની વાટને ઉપરને બળી લેવાને કર વસૂલ કરનાર (૨) જાગીરદાર; (જમીન) ઈનામદાર ગયેલ છેડે (૭) [જુઓ મેગરી] એક શાક કુફ વિ. [.] બંધ પાડેલું; રહેવા દીધેલું; મુલતવી (-રહેવું, મગ(ઘ)લ વિ૦ (૨) પં. [જુએ મુગલ; રે. મુ ] મેગેરાખવું). -ફી સ્ત્રી, મેકફ રાખવું કે રખાવું તે
લિયાના મુસલમાનની એક જાત, મુગલ. –લાઈ-લાણી જુઓ મોકે ! [..] પ્રસંગ; લાગ (આવજે,મળ,સાધ) | મુગલાઈ, –ણી મેક્ષ [.] મુક્તિ; છુટકારો. [-આપવો = મુક્તિ આપવી | મેઘ વિ. [સં.] નકામું, વ્યર્થ; નિષ્ફળ (૨) જિંદગી બચાવવી (૩) મારી નાખવું. -થ, મળ = | મેઘમ (મે) વિ૦ (૨) અ [4. મુશ્ન ? સર૦ હિં. મુઘ1;મ.] મુક્તિ મળવી (૨) મરી જવું; સ્વધામ પહોંચવું. -દે = જુઓ સામાન્ય; અસ્પષ્ટ; અનિશ્ચિત મેક્ષ આપવો. પામવું = મુક્તિ મળવી (૨) મરી જવું. મોક્ષે | મેઘલ, -લાઈ-લાણી જુએ “મેંગલમાં જવું = મરી જવું.] કાલ(ળ) પુરુ (ગ્રહણ) છૂટવાનો સમય. મેઘવારી, મેઘાઈ, મોઘામૂલું, મોઘારત જુઓ “મધુંમાં ૦દા એકાદશી સ્ત્રી, માગસર સુદ ૧૧.૦દાયક વે. મેક્ષ આપે | મધું (મો) વિ. [સં. મઢાર્થ; પ્રા. મહ; સર૦ હિં. મહેં] મધું; એવું. ૦ધાર ન મોક્ષનું દ્વાર. ૦૫ત્રિકા સ્ત્રી પાપમાંથી મેક્ષ કીમતી; વધારે કિંમત પડે તેવું (૨) [લા.] અતિપ્રિય (૩) દુર્લભ આપે એવી પત્રિકા પિપ આપતા તે; “બૂલ”. ૦૫૬ ૧૦ મુક્તિ; (૪) આદરમાનને પાત્ર (૫) ખાસ માન કે લાડ યા પ્રેમ ચાહતું; મોક્ષ. ૦૫રી સ્ત્રી, મેક્ષ આપનારી નગરી. (અયોધ્યા, મથુરા, મનાવવું પડે એવું. [-થવું =માન માગવું. –ોંધું કરવું =માન હરદ્વાર, કાશી, કાંજીવરમ, ઉજજન, દ્વારકા –એ સાતમાંની દરેક). આપવું; મનાવવું. –ઍધું થવું =માન માગવું.] -ઘવારી સ્ત્રી,
પ્રાપ્તિ સ્ત્રી, મેક્ષ મળ કે થવો તે. ૦માર્ગ ૫૦ મેક્ષ- જુઓ મેધાઈ (૨) મોંઘવારીને કારણે પગાર કે રોજીમાં મળતું પ્રાપ્તિનો માર્ગ. વિદ્યા સ્ત્રી, મેક્ષપ્રાપ્તિ માટેની વિદ્યા. સિદ્ધિ વિશેષ ભણ્યું. -ઘાઈ -ઘારત સ્ત્રી મધું હોવું કે મળવું તે.
સ્ત્રી, મેક્ષપ્રાપ્તિ.-ક્ષાર્થ છું. (૨) વિ૦ [+ મર્યf] મુમુક્ષુ -ઘામૂલું વિ૦ અતિ મધું કીમતી. [મેઘાઈ કરવી = જુઓ મુખ પૃ૦ [જુઓ કે] પ્રસંગ; લાગ (૨) સારો મે ખરે; વિશિષ્ટ મધુંધું કરવું. મેંઘાઈમાં રહેવું =માન માગવું.] દવ (પ.),
સ્થાન. ઉદા. ઘરના પિસા નથી, મેખના પિસા છે. ઘર સારા | દા(–). વિ. અતિશય મેવું. -ઘેરું વિ૦ (લાલિત્યવાચક) મખમાં આવેલું છે(૩) વેત; અનુકૂળતા; ગોઠવણ. ઉદાહમણાં | મધું મેખ નથી; મેખ આવશે ત્યારે પૈસા આપીશ. [-આવ, | મોચક વિ૦ [.] મુક્ત કરનાર.—ન ન મુક્ત કરવું તે (૨) પતરાજી; ખા = અનુકુળતા મળવી; લાગ હોવા; પ્રસંગ મળવા.-ધારો ખાલી ભપકે; દંભ (૩) વિ૦ મેચક (પ્રાયઃ સમાસમાં અંતે)

Page #726

મેચણ ]
૬૮૧
[મેડરેટર
મોચણ ૦ [જુઓ મચી] મેચની સ્ત્રી
મોટવડાઈ (મો) સ્ત્રી [મેટું+વડાઈ]+મોટાઓ પ્રત્યેનું માન મેચન ૧૦ (૨) વિ૦ [.] જુઓ “મેચક”માં
મોટવણી (મે') સ્ત્રી [મેટવવું પરથી] મેટું કરવું તે મેચમ પં. [સં. મુ ઉપરથી ખેતરમાં ખેડડ્યા વગર બાકી રહેલી | મટવવું (મે) સક્રિ. [મ પરથી] મેટું કરવું. [મેટવાળું જવ્યા (૨) ઢેર બાંધવાની જગા
અક્રિ(કર્મણ), વિવું સક્રિ. (પ્રેરક)] મચરસ પુત્ર [.] એક ઝાડને (શીમળાને) ગુંદર
મેટા (મે') પુંબ૦૧૦ ઉંમરે મેટા - આદરપાત્ર વડીલ (પિતા મોચવવું સરાકે. [ઘા. મોવ (. મોવ) = છોડાવવું] કરમેડાય | કે વડીલ માટે સંબંધન) કે અંબળાઈ જાય તેમ કરવું. [મોચવાવું (કર્મણ)] [ કરવું | મોટાઈ (') સ્ત્રી [“મેટું પરથી; સર૦ હિં, મ. મોટા] જુઓ મોચવું સક્રિ. [ä. r] છેડવું; મુક્ત કરવું (૨) ટાળવું; દૂર | મેટપ. ૦ર વિ૦ મેટાઈ મેળવવા કે દાખવવાની આદતવાળું મચી પુત્ર (રે. મો = એક પ્રકારનું પગરખું, સર૦ સં. મોવર | મોટાભા (મે') ૫૦ બ૦૧૦ [મેટું +ભાઈ] આગળપડતી માન= ચામડું ઉતારવું] પગરખાં ઈ૦ (ચામડું) સીવવાને ધંધો કરનાર. પાત્ર વ્યક્તિ. [–કરવું = પંચાતિયાનું કે આગળપડતો ભાગ ભજવ૦વાડ સ્ત્રી, મચી લોન લત્તો
વાનું માન કે સ્થાન આપવું. –થવું = પંચાતિયા થવું (૨) શાબાશી મોચીલે ૫૦ ઉણું
મેળવવા આગળ પડીને કામ કરવું.] મેજ (ઍ) સ્ત્રી [..] આનંદ (૨) મરજી. [-પડવી = મજા પડવી | મટાશ (મો’) સ્ત્રી મેટાઈ, મોટાપણું (૨) મરછ થવી. -માણવી, મારવી = લહેર કરવી. –માં આવે | મેટિયાર (મો) ૫. [‘માર્ટ પરથી] મોટે કે જુવાન છોકરે તેમ = મરજી પડે તેમ.] [પગરખું. - હું ન૦ પગરખું મોટિયું ન૦ [મેટ” ઉપરથી] અનાજને થેલે; મેટલું મેજડી સ્ત્રી[. મોવ = એક પ્રકારનું પગરખું] નાજુક કે કસબી મેટિયે ૫૦ [મેટ પરથી] ભાર ઊંચકનારે; વિતરે; મેટલિયે મોજણી સ્ત્રી[] માપણી (જમીનની). ૦દાર છું. તે કરનાર મોટું મે') વિ. [સં. મહત્વ : સર૦ હિં, મ. મોટT] નાનાથી ઊલટું મોજમજા(–ઝા) (મો) ૦ [મેજ + મજા] આનંદ, સુખચેન (૨) [લા.] ઉદાર સખી (૩) પ્રતિષ્ઠિત; આબરૂદાર (૪) મુખ્ય;
જવું સ૦િ [૫. મીનળે] માપવું (૨) જાણવું; સમજવું અગત્યનું. ઉદા. મેટી મટી બાબત. [મોટા લોક =ધનવાન મજશેખ (ઍ) પં[મેજ + શેખ] ભોગવિલાસ
-આબરૂદાર માણસ. મેટાં જેટાં = ઉંમર લાયક; વયે પહોચેલ. મજાબંધ j૦ [મેનું બાંધવું] મેજને બાંધવાનું સાધન મોટી ખાટને માંકડ = મેટાને આશરે રહેનારો – તે કારણે મજાવું અશકે, વિવું સક્રિટ મજવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક | મગરૂરી દાખવતો માણસ. મોટી ઉંમર = ઘડપણ. મેટું કપાળ મોજી (મું) [fi.], ૦લું વિ૦ આનંદી; લહેરી (૨) વિલાસી = ભાવ્યશાળીનું કપાળ. –કરવું = ઉછેરવું (૨) મહત્તા આપવી; (૩) મનસ્વી
[ઢાંકણ માન આપવું. –પેટ = ક્ષમાશીલ કે સહનશીલ સ્વભાવ(૨) ગુસ મેનું ન૦ [. મોન] પાણીને તરંગ (૨) [.] હાથપગનું ગુંથેલું વાત સાચવી જાણે તે સ્વભાવ (૩) લાલચુ સ્વભાવ. મને મેજૂદ વિ. [] હયાત; હાજર; તૈયાર; વિદ્યમાન
= ઉદારતા; દરગુજર કરે એવું કે પરોપકારી મન. -માથુંક કરતુંમોજે (ઍ) અ૦ [. મગ] (અમુક) મુકામે, સ્થાને; ગામે. કારવતું કે વડીલ માણસ. -મીઠું = સાવ શૂન્ય; કાંઈ જ નહીં. ઉદા. મેજે કડોદ
- = લાલચુ કે ખાઉધરો સ્વભાવ (૨) રિસાઈ ને ચડેલું માં. મોજે ડું [એ. મુ ]િ ચમત્કાર; અદભુત બનાવ મેટે પાટલે બેસાડવું વધારે માન આપવું; વખાણ કરવાં; ફુલામોને ૫૦ [F.] જુઓ મેનું
વવું. માટે પાટલે બેસવું =માન માગવું; કાલાવાલા કરાવવા.] મોજે ૫૦ [“માનું' ઉપરથી ?] રેલમાં તણાઈ આવેલો કાંપ (૨) | -ટેથી અમોટે અવાજે – વિ૦ મેટું; વડીલ. –ટો પૈસે [જુઓ મજે] વાં; જમીનનો ટુકડો
૫૦ દેઢ પસે મોઝાર અ૦ [સે. માર] (પ.) માં, મયે
મેઠી (મે) સ્ત્રી, ભજન (૨)[લા.]નિર્વાહ (સુ.). [-મારવી = મેઝિન (ઍ) ૫૦ [૨. મુવાનન] મસીદમાં બાંગ પોકારનાર ખાવું; જમવું.] ૦દાસ પુંડ ખાવાપીવાને શોખી. '૦૫ાણું મોટ સ્ત્રી [સર૦ fહ, મ.] પોટલું, ગાંસડી
સ્ત્રી ખાણીપીણી મોટપ, –મ સ્ત્રી [. મુfટ્ટમ; સર૦ fહું. મોટા ] મોટાપણું; | મઢ (મ) પં[બા. મ૩૩ (સં. મુ)] લગ્ન વગેરે શુભ પ્રસંગે પ્રતિષ્ઠા; આબરૂ. –પણ, –પણું ન૦ મેટાઈ (૨) મટી ઉમર. | સ્ત્રીને માથે મુકાતે સુથાડિયાની સળીઓ વગેરેને એક ઘાટ (૨) -મેટું વિ૦ મોટું મોટું
[લા.] જોખમદારી; ભાર (૩)[‘” ઉપરથી] વિલંબ. [-મૂ મોટર સ્ત્રી [શું.] વીજળી વગેરેના બળથી જેતે ફરનારું યંત્ર, જે | =જવાબદારીને ભાર ઉઠાવ.] પછી બીજા સંચાકામને ચલાવે છે (૨) મોટરગાડી. ૦કાર [$.], | મઠ ૫૦ [જુઓ મેડવું] વળાંક (રસ્તા ઈને)(૨) મરડાટ; ગર્વ વગાડી સ્ત્રી, પેટ્રોલ વગેરેથી ચાલતી ગાડી -એક ચાંત્રિક વાહન. (૩) ; ટેક (૪) હાવભાવ; નખરાં (૫) ઢબ; મરેડ; ઇબારત રુક સ્ત્રી [છું.] (માલ માટે) મોટર ખટારે. બસ સ્ત્રી, (૬) ખેતરમાં ભાગી પડેલાં કણસલાં [છું.] જુઓ બસ, સાઈકલ સ્ત્રી [$.] પેટ્રોલથી ચાલતી | મેડછી સ્ત્રી [જુઓ મરછી] કૅલેરા [૫૦ વરરાજા સાઈકલ; ફટફટી
[વેતરો; મેટિ | મેહબંધો (ઍ) વિ. [મેડ+બાંધવું] બાંધનાર; બહાદુર (૨) મેટલિયે પં માટલી’ ઉપરથી; સર૦ મ. મોરાર; હિં.મોટ] | મોરેટ વિ૦ [છું.] વિનીત કે નરમ પક્ષ કે દળનું. ૦૨ ૫૦ [૨] મેટલી સ્ત્રી, -લું ન [મોટ” ઉપરથી] + અનાજ ભરવાને જુદી જુદી બાબતમાં સમાનતા કે સરખું ધોરણ કરનાર. જેમ કે, કેથળે (૨) પિોટલું
પરીક્ષાના કામમાં

Page #727

[મેટું
મોડવું સત િ: [ : ૪ (સં. નીરવ : ૨૦ , , ,
મોર' મરડવું, મરડ! -- ડી ! છ (૨) ( ર : દૂર કરે મોડએડ ૦ [ : કરોડ માં-મર ડાનું છે. એમ
- મ -- 7 : હામાં ધૂળ ન ખવી = ૨: : : : : કાને ' તું ! કરી દેવું, મોઢાં પાણી ૪. . ==ાદ ર૩ : : : ૧ી તાસ મગ એસ. " " ' ' . : : : : પ ર ર ર ાં પ્રશ્ન તરીકે).
એડી સી. [ડવું ઉપરથી બરાડી ભ૬ ની હા ખાડ
વપરાતી એક લાખ મેહું મેં ને? [મે . ૨ :. મા મુકરર દખત
પછી ૨ (ર ત.?! ટી = 1 (૩) ટીક, હક પ. [-- ૬ - વેળાસર છે . ; . . ! મેઢ ૬ ૦ [...]. રો ને રહે !' : ', ૧: 21, નાર થી
એક્ટ
હું ક મા તેણચ એવું, શોભે એવું. ૯. કે . " - જુઓ બેડ પર મારવું. પોતામાં લીલું તરણું દાલવું- 'રી, દો કે રડાં ન ખાવી. મેઢામાં લીલું - સેવ -- ડાએ કહેવરાવ, હારેલાકે.રણે આવેલા કહેર ન. એ. ર = મારું કહે ફળે, તમારી અમારા છે- ! ફળ : " તમને સફર ખેડવાની થાય – એના અને પર ટાયો દાંત પાડી નાખવી. = હરાવવું; છે ! એ ડાં લાલ થ = દશા મળવા; મળી છે પસંદ છે. હું શું કરી નાખવું = ઘણે
મ - રર : ર તિ : ' તે કાળમાં વ૨:ય છે. -- - 7 : 'બાપને, "રામાં ઉ ૨૬.-- આવડું રાજ - માં ઉત:, મોરે કાણું પી જવું. –આવવું = - મ મળી 'પડી માંમાં ચડી પડે. –ઉવાડવું - તે છે કે એ કર. - , છે હું , મે તો એમ કરવું.
ઢાઢ
એ ) ... ૦ [
૮ પરી] નરે;
,
.
તે " |
(૪)
તે છે.
રોથી ઉપરનો !! 3 ) : માં બની છે. (૩) રોટયામાં છે ! અરે માં જેમાં છે પશુ છે ? 8 રાજ આજ ની જ05: છે . ન . : 1. 5 : અખ.
.
. .
ર ; ; . . . . - માં રે. ? '
- -લગીર થયું.
. ' અ
= '
'
', રૂ ની છે . ને ભાગે કરવો.
પર
ર
. . . –
મને " : " માં) (ર) કીર્તિને
સંભળાય રે .
. . / ૧પ શાહ . - ૨ નો
શારે ખા ! ૨૬ ૨) બાય કરવું; બેલ'માં હદ કોડ :- . --ચોલવું = પ્રા' ': ૧.૭! થવી -ચુકાવવું સર તા ૨ : 1; માન ટવું. -- -ટાનું વેણ ન ર ક ાં : મને છે હું સુકાવવું. --છુપાવવું = પાર ૫ ૨ ન . -- . જે લડાક મારવા = ટે. હોવહાર રાખવું. -ર = : : કત લેવા –ઠેકાણે છે. ' = અંદર સુાવ પરખાઈ . cત તેમનીર ચહેરો રાખવે. --ઢાંક ગારમ: ૬:જ કાઢી ૨ રોલું મરણ પાછળ, બૈરાનું, રિવાજ ૫ ) -ન' ને બેલ != મર્યાદા સંભાળીને છેલ! -તે લેવું - વટી : ૨૩, ગી ચુપ કરી , ૨ ને લવા ન દેવું. - ને જ '.. : ")"ને જ ! - જવું = હડી જવું; . . : : : : : : ' , "ચે ન કરવો. –નીચું
કરવા = -છે, છે તેમ. એ હા
તો .
તે = અસર: સ . == ! કાટ : '
બેકાણું ન રહે .
દ
હ
: ' - જે લ : કર 1
આ કી
૨
છે
)
રર 1 ) : : -
છે કી પડી . વં; j: વે એ મા . -
, | શ્ચર્યચકિત

Page #728

મોટું
૬૮૩
[ દીખાનું
સાવવું; લાંચ આપવી. -ફફડાવવું = ! ! ! લે -- બ. દીસતું રહે. લહિયા કે લોહીભર્યું છે. હું જોવું = વહાલા ડવું. - ફર્ક પડી જવું = ચહેરાને રંગ ઉડી જાય . કાર કે | ગાનું મૃ' છે ! [ [શપ્રન્ટ માટે જુઓ “ ટુંમાં] ખેદથી). –ફેરવવું = રીસ કે કંટાળે બતાવવાં. કેરી મીઠી મેરે ) ૦ ૩, (૨“મો નું ત્રીજી કે સમનું રૂપ. = સખત તમાચો કે માર મારી ધમકીમાં --રીને = ગુસ્સે એ
કરી મઢયું થઈ જઈને; સામાની પરવા કર્યા વિના. -. .= નાં ઉપર મે ૦૬ ) ૦ [તુ માન] મેવું છે કે તે માટે વપરાતું અણગમો લાવવો (૨ મેટું - દ કરવું. -બનાણું રૂબર | ચીકટ.. . નાખવું થ; મા --"તાવાય એવું મેં બહ ર ક ય એવું.--અહાર કાઢવું = 4રપ : કનડું – દે દે , -બંધ કરવું = બાલવા નું છે કે, મેં ?) અ .) તાણમાણ માંડ માંડ ન દેવું) લાવે રસ પી પિતાના . , -નાળ -૨ | ત ( ) ન. [૩] . -આ મરણ પામ્યું. અને રડારમાં આપવું. સ ર દીન' : કાળું કરવું ? બાર હોવું = ભરપથારીએ છેવું; સંતો માં હેવું. (બહુધા - અર્થમાં .-ભડભડવું, સડવું = ખાતાની દીવ છે ? - - ૨૫ ; મન આવી બનનું મરણ થયું. - ગવું થવી. --ભરવું = કે ચા જેટલું લેવું (ખ) (૨) : ચ પ . - પ્રેમ મરવાનું લવ . -- છે રવું = ધણું થાકી -ભરાઈ જવું ઇરાવું; સન - - કાંઈ આપીને : - રવા જેવું થયું. -- . પચ્ચે ભમવું = માથે મત ઝઝૂમી રહેવું.] સમતવવું; દાબવું. –૪ મી જવું = 1 ના ગઈ. પણથી ગી- | મોતા (ળિો) રમે નામની જાતને રદ પણ.) [પાયું પણની તે મરી જવી. -કોયલ - રથી નીચું જોવું. ! મેતિ (મો) ૦ છાપરાંન ને તરફ સાકરાંના છેડાઓમાં દા -ડાનું સ સ્મત કરવું.-- છે હું પછી જ, મેતિયે ડું [ તી ઉપરથી એક જનને મગરે (૨) મોતી - રોવું રખ . -લઈ ને ર માં હું એક ૮. -- . જે મદદ : ખ ક ક ઉપર વતું મેdી જે ૬ - આંખને તેને રામ 1 (પક્ષમાં કે છે લઈ ને રસ છે !). કેમ કે તે છે કે હાંસ 1.[-બાવ = કી દીર કોરીઆવવી; - કા દેવ, પી માં વળતું ર'ના - ૨ - ડાળ ૧ ૧ - કા = પડળ ઉતારવાં, કીકી ઉપરનું છારીનું =મહું ઊતરી ? : રોયાણું પડે છે. - " ક નું છે ? પડે ર ક . પર ટ! = મ કે લાઠી તરસે
છૂટ (૨) ર. કે કે ' ૨૨, , ૩ ( શીત વ્યાપવી, એવી - કંઈક " , " રાખવું = 1 બાલ છે દા જ, હર વાવ = 2: જે ડી વા; નહિંમત - .]
is
' . . ખેરડી -દડવું =શરમી ૨)
દેવે
: ', -૨ -
છુટવા =ોકમાં ડી ડે ફાડ
- લાવવું
એ છે
કે ચાવ
)
:
ધુ
એમ પર નથી , હે મા ચડવું થાક થઈ જવું પડે દાર ને દેખ . ર. - એ સલ: : - - . . . ધવ
-માનંદ સાદ શરાવે. - ને થી ઉતાર = માન છે મારવું; તે વ રવું. હું રડાને બર, ૨ બીન -- r: ૪. .૨ તા ! પખવે. - " રેવા = મેડતી પરોવવા જેવું ઝીણું – મેરે તળું દેવું - લવાતો ! 'ધ કરી શકે છે. : ઈ મારીક .1 9 - કળીના . ૦૨ ૨૦ જવું = ચાદ થઈ જતું. વાટે શકું, રાવ = ', ' મને ; મળી આવવું. હે દુધ ગંધારું, દુધ ન હોવું = ડ ! રિ િ ” . હું પર . નો ડર બગયા છે બાળ કે નાદાન હતું. મોઢે બોર ડી -- દ્વારા હક એક , જે રી - - જેવા ફેલા. થઈ આવે છે. ચર્ચકાટ હવે, હે બલવું = માત્ર કહે : કાં કરવું નહીં ! એતદાજ . કામનું એક છંદ (૨) (બીક ને રૂબરૂમાં કહેવું. મોઢે છે કે જવું છે. હું મેથ (થ, & [. ગુરવ (ä. મુસ્ત; સર૦ છુિં. મા ; 1.] કહી જવું. માટે જાગવું = રૂબરૂમાં તે મોઢે થે ! ચીડ મા ઘાસને , -બારવી =ારે પરામ કરવું.. એ૮૬ - દેવાળું ફાઢ ૨માથું ઢાંકી છે : " ( 3} રા -- વેર છે જ તું છે - 1 થવું; હાર . હે પે હાથ દઈ ને - રાસ્કા ને છ . હે ! રેડ [.] છે; જા " , ક વ લ ; (ર) છે . કં. લાવવું = સ્વા, ; હલાવવું.
એ ક " - ડી [ ' , " ? =- " હુ જિ 0 ૦ ૦ ૧ ૦ ન
એવું– ફેરવી; કેયાન ન દે. શું તું ને . ? હ , 1c - ર -1ી ભેટી ચાદર , શ્રેરણું કયે છે ? = શું રહી શકે ? : ૯ ૧૫ - ૨ ૮ ! મેડી માત્ર હ. X.: , શી ? ] અનાજી , મો : : ડાંક; શરમ. જો કેટલું છે તું ? - : , યા ન્યો છે ; .
: ડ* : ; ; ક, મૈડું સાવ વા નું છે મિતું ! = = = રહે, ૧૩ તe . . . , ૨ ) ૬ પાને હાર (૬) લશ્કરને

Page #729

દીવટું]
१८४
[મરંધી
ખેરાકી પોશાક પૂરી પાડનાર ખાતું. વન મેદીને કામધંધો | મોરખાઈ (') સ્ત્રી [મેર + ખાવી ચોરેલો માલ (ઢાર વગેરે) મેનલ ન૦ [સર૦ હિં. મોના એક પક્ષી
પાછો અપાવવા પહેલાં ખવાતી દલાલી. - j૦ તે ખાનાર મોનિટર છું[{.] (શાળાના વર્ગને) વડો વિદ્યાર્થી
માણસ મનિયું (') ન૦ મોઢાનું – ઉપરાટિયું આમંત્રણ
મેરચંગ ૫૦ [સર૦ હિં, મ.] એક વાનું મોનેટાઈપ ન૦ [$.] છાપવાના અક્ષરનું બીબું ઢાળીને ગોઠવે | મોરચાબંધ વિ. [મેરો જુઓ] મરચા બાંધેલું (૨) મરચા એવું એક યંત્ર (૨) પુંતે વડે પડતે ટાઇપ
સાથે. –ધી સ્ત્રી, મરચા બાંધ છે; વ્યુહરચના મેન્ટરી સ્ત્રી (સં.) બાળકેળવણીની એક પદ્ધતિના યજક | મરચી સ્ત્રી- [જુઓ મરછી] જુઓ મેડછી ઈટાલિયન બાઈ. ૦૫દ્ધતિ સ્ત્રીતેમણે જેલી બાળકેળવણીની | મેર ૫૦ [.] લશ્કરની મેખરાની હરચના (૨) બુરજ પદ્ધતિ. ૦શાળા સ્ત્રી તે પદ્ધતિ પ્રમાણે ચલાવાતી શાળા. ઉપર જ્યાં તપ ગોઠવવામાં આવે છે તે ભાગ. [-તે =જુઓ શિક્ષક ૫૦ તે પદ્ધતિને શિક્ષક
મેરા ભાગ, પકડ, માંડ = મરચા પર કાયમ રહેવું, મોપલે પૃ. [મહifષાર્ (fપા = બહાદુર તેલુગુ ?)] મલબારમાં ખંત અને અડગતાથી કઈ કામ પાછળ લાગુ રહેવું. –બાંધ= વસતી (મુસલમાનની) એક જાતને આદમી
યુદ્ધની તૈયારી કરવી. –ભાગ, માર =વિજયી થવું, પહેલી મફસલ ન૦ જુઓ મુફસીલ
[ જુઓ મે બદલો હરોળમાં ભંગાણ પાડવું. –લે = મરચા પર લડવા –તેને પડમબદલે (મે) ૫[મ. મુદ્રા ; સર૦ મ. મો(–4T) ]
કાર ઝીલવા તૈયાર થયું કે લડવું.] મબેદ પું [4. મુમfa] પારસી ધર્મક્રિયા કરાવનાર ગેર (૨) | મેરછા સ્ત્રી- જુએ “મેર સ્ત્રી માં
ભક્તિ કરનાર (૩) સ્ત્રી [4મુમશ્વ4] ભક્તિ કરવાનું સ્થાન | મોરઠ ન૦ દૂધી વગેરેનું ભર્યું મોભ પં. [સે. મુમ, મોમ] છાપરાના ટેકારૂપ મુખ્ય આડું લાકડું મોરડી સ્ત્રી [જુઓ મેર) ઢેલ ભણ સ્ત્રીe [“મેભ' ઉપરથી] કુટુંબની મુખ્ય સ્ત્રી
મરડી (મેં') સ્ત્રી, - ૫૦ [માં પરથી; રર૦ મ. મોરબી, મોભાય નટ [ભ + અગ્રી મેભનો છે. બુદ્ધિ વિ. તેના | મોડ્ઝા] પશુને મેઢે બાંધવાનું દોરડાનું ગાળિયું જેવી –બૂઠી બુદ્ધિવાળું (૨) સ્ત્રી તેવી જાડી બુદ્ધિ
મોરથૂથું ન [સં. મયૂરતુ; સર૦ મ. મોરવૃત; ૬િ. મોરથુથgI] મોભાદાર વિ૦ [ + દાર] વજનદાર પ્રતિષ્ઠિત
એક ઝેરી ઔષધ (તાંબાને કાટ) ભારિયું ન [‘મેભ” ઉપરથી] મેભ ઉપર ઢાંકવાનું મેટું નળિયું | મેરધ્વજ ૫૦ (સં.) જુએ મયુરધ્વજ મોભારે પુત્ર [ભ” ઉપરથી] છાપરાનો મેભવાળે ભાગ મોરપંખી ! એક શેભાને છેડ મેલ્સિયું ન ભ [વડું; મુખ્ય. [-સુત ગવડો પાટવી પુત્ર.] | મોરપીંછ,નવ મેરનું છું એબી ડું [ ભ' ઉપરથી] ઘર વડે માણસ (૨) વિ૦ (૫.) | મેરબુદ્દી સ્ત્રી [મેર + બુદ્દો] મેરના બુટ્ટાવાળી રેશમી સાડી મે પૃ૦ [.. મુહાવI] દરજજો; આબરૂ; પ્રતિષ્ઠા; ઈજજત મોરબે પું[સર૦ મ. મોર(–i)] જુઓ મુરબે મેમ (મે) [.] મીણ. બત્તી સ્ત્રી મીણબત્તી [માણસ | મોરમુક-ગ)પેમેરનાં પીંછાંને મુગટ, ૦ધર પુત્ર (સં.)શ્રીકૃષ્ણ મેમને (મું) ૫૦ [જુએ મુમનો] મુસલમાનોની એક જાતને | મરમોર (મે) અ[. મુરિ =તુટેલું, ભાગેવું] (ખાદ્ય) માંમાં મેમબત્તી (ઍ) સ્ત્રી, જુઓ “મેમમાં
ઘાલતાં છૂટું થઈ જાય એમ મેમિન (મ) ૫૦ [..] એક મુસલમાન નત કે અટક મોરલી સ્ત્રી[જુઓ મુરલી] વાંસળી. ઘર પૃ૦ (સં.) શ્રીકૃષ્ણ મેયરું (ઍ) ન૦ જુએ માધરું
મેરેલ, લિયે ૫૦ મેર (લાલિત્યવાચક) મેયલું (') વિ. [સં. મુa ઉપરથી] (કા.) આગલા ભાગનું મોરવણ ન [બા. મૂર; સે. મુરમ] છાણાંને ગેર (૨) [જુઓ -મેયું (મે') વિ. [. મુa ઉપરથી] નામને અંતે “–ની તરફ | મેરવવું] અખરામણ મેવાળું ‘–ની ચાહનાવાળું' એમ અર્થ બતાવતો અનુગ. ઉદા મોરવવું સક્રિ. [સં. મોરન = ખાટી છાશ; સર૦ મ. મુરÊ] ઘરમાયું :
આખરવું (૨) [જુઓ મેરવું] ટોચ પરથી છેલી નાખવું મોર પં. [પ્ર. (સં. મયૂર); સર૦ હિં, મ.] એક પક્ષી, મયુર (૨) | મોરવાય ડું [સર૦ મ. મોહર (સં. મુવ, પ્રા. મુદ્દ)] ટોચને ભાગ [3] બરડાના બે ભાગમાં કોઈ એક (૩) [(હિંગળ)] સૈન્યની | મોરવાવું અદ્દેિ [પ્ર. મુર; હૈ. મુરિમ] ઉપર ઉપરથી તુટી જવું; આગલી હરોળ (૪) વહાણના કૂવાથંભની ટેચ. [મરનાં હાં | કપાવું; મેડાવું (૨) “મેરવવું’નું કર્મણિ. –વવું સક્રિ૦ (પ્રેરક) ચીતરવાં ન પડે= માબાપનાં લક્ષણ સંતાનમાં કુદરતે ઊતરે. | મોરવી સ્ત્રી, એક જાતનું (મેરની ભાતવાળું) કાપડ
માર = પરાક્રમ કરવું, ચશસ્વી કામ કરવું. મોર મેરનું કહેવું | મરવું (ઍ) અ૦િ [મેર' ઉપરથી] (ઝાડને) મેર આવ કે સંભળાવવું = કાળજું કાપી નાખે તેવાં વેણ કહેવાં.] મેરવું સક્રિ. [પ્રા. મુર ] કાપવું; સમારવું (શાક ઈને) મોર (ઍ) પં. [પ્રા. મકર (સં. મુર; સર૦ મ. મોહ(હો)] | મોરવેલ સ્ત્રી [સરવા .] એક વનસ્પતિ [એક વનસ્પતિ આંબા, આંબલી વગેરેનાં ફુલ-મંજરી. [-આવ =ફલ-મંજરી મોરશિખા સ્ત્રી. [. મોરહા (+સં. ); સર૦મ.; હિં.)] થવી.] (૨) ઘોડાના માથાને એક શણગાર
મરસ સ્ત્રી [. મોરિરિાવલ ટાપુના નામ ઉપરથી] દાણાદાર ખાંડ મેર (મેં'૨), -રે અ [સર૦ મ. મોહર (. મુવ, મા. મુ)]. (૨) [સર૦ મ.] એક જાતની ભાજી આગળ; પૂર્વે; મોખરે
[દેખાવ | મેર ૫૦ ખેડાણમાં ઢાળપડતી ટેકરી મેર, ૦છા (મ” ?) સ્ત્રી [જુઓ મેર અo] મુખમુદ્રા; ચહેરાને | મરંધી સ્ત્રી, એક પક્ષી

Page #730

મારાખી]
મેારાખી વિ॰ માં +રાખવું] શરમ રાખીને કહેલી વાત (૨) પું॰ જુએ મેારાપી
મેરાણી વિ॰ [જુએ મેર અ૦] મુખ્ય; મેરનું મારાપી પું॰ [સર॰ મેરખાઈ]બાતમીદાર(૨)ગુનેગારને શેાધી કાઢનાર. –જું ન॰ તેને તે પેટે અપાતી બક્ષિસ મેરાર(રિ) પું॰ [જુએ મુરારિ] (સં.) શ્રીકૃષ્ણ મેરાવું કે, “વવું સક્રિ॰ ‘મેરવું’નું કર્મણિ તે પ્રેરક મેરિયું (મો’)ન॰ બુકાની જેવું, મેાં પર બંધાય તે, જેથી ધૂળ ઇ૦
માંમાં ન ય
મેરિયું સ૦ (૫.) જીએ મારું
મેરિયું (મો’?) ન॰ [સર॰ મેાળિયું] એક પ્રકારની પાઘડી મેરિયા પું॰ [સર૦ ૬. મોરવા] ઘડા(૨) [] સામા જેવું એક અણખેડકું ધાન્ય
મેરી સ્રી॰ [[. મૂÎ] મારી (મો') સ્ત્રી॰ નુ મારું (મો’) વિ॰ [ન્તુ
ખાળ; ગંદા પાણીની નીક; ગટર મેારડી – મેરડો
મેર અ॰; સર૦ મ. મોરા] આગળ પડતું; મેર – મેખરેનું (૨) ન૦ (૬૫ ગુણ વગેરેમાં) મારું માણસ (૩) મહારું (શેતરંજનું)
મારું,–રિયું સ॰ [સર॰ હિં. મો] (૫.) મારું
મારે (મો’રે,) અ॰ [જી મેર અ॰] આગળ
મારા પું૦ ટેકરો કે તેવી ઊંચી જગા
૬૮૫
મારા પું॰ [‘મા’ ઉપરથી ? ] + દંસળ વડે હુમલા (૨) [કે. મુવિ] એક આભરણ (૩) સંમુખ થયું તે. (-માંડવે!). ૰વંઢાર અ॰ માંથી છેડા સુધી
મેલ (મો) પું॰ [સં. મુ; પ્રા. મસ્જી = કળી)] પાક મેલડી સ્ક્રી॰ એક ઘાસ [માથાને એક પેાશાક મેોલડું (મો) ન॰ [ત્રા. મ(િસં. મૌ)િ = એક પ્રકારની પાઘડી] મેાલદ (મો) વિ॰ [Ā.] બીજા દેશનું પણ અરબસ્તાનમાં ઊછરેલું (૨) આરબ બાપથી હિંદની સ્ત્રીને થયેલી (પ્રજા) માલવી (મો)પું [.]મુસલમાન વિદ્વાન (૨)મુસલમાની કાયદા પ્રમાણે ન્યાય આપનાર
મેાલાચો પુંમાથે ભાર લેવા ઊદ્ગુણ જેમ કરેલા કપડાનેા વીંટા (કા.) મેલિબ્ડેનમ ન॰ [.] પેાલાદ સાથે ભેગ રૂપે વપરાતી એક ધાતુ (૨.વિ.) [પર ઊભી બે લીટીની કઢાતી ભાત મેલિલ (મો) સ્ત્રી॰ [. મોલ્ડિંગ ઉપરથી] સાખ ઇત્યાદિની ધાર મેલેરી સ્રી॰ એક ઘાસ [માન મેોલેસલામ (મા) પું॰ [બ. મવત્ઝા-રૂ-સ્ટામ] એક જાતનેા મુસલમેલે (મા) પું॰ [‘માલ' ઉપરથી ] વનસ્પતિ પર પડતા એક જીવ; તેથી થતે તેને એક રાગ
મેલું ન॰ ભૂતને ખેલાવતી વખતે વગાડાતું નગારું મેલ્લે પું॰ જુઓ મેઈ] શંકુના આકારને ફટાકડો મેાવટ (મા') પું॰ મેરિયું; બુકાની જેવું મેાં પર બાંધે છેતે(૨) આગળના ભાગ; મેાખરા
માવઠ પું॰ [‘માં’ ઉપરથી] મેખરા; અગ્ર ભાગ (જેમ કે, ઘરના) (૨)(કા.)ઘેાડાનું (મેઢા ઉપરનું) એક ઘરેણું(3)અ॰(કા.)આગળ મેવડાવવું સક્રિ॰ ‘મેનું’નું પ્રેરક [આગેવાન મેવડીવિ॰[જીએ મેવડ] આગળનું; મેાખરાનું (૨)પું॰અગ્રેસર; |

[માહની
માલણ (મા!)ન॰ [‘માલું' ઉપરથી; હિઁ. મોન; મેં. મોવાળ, મોંવા જુઓ મેણ
મેવાવું અક્રિ॰ મેવું'નું કર્માણ [માવડાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક)] મેવાસા (મા) પું॰ [‘મેાં' ઉપરથી] ઢારના મેાંમાં થતા એક રાગ મેવાળ પું॰ [મેમાં + વળવું ?] ઘરવટ; ધરા; દાસ્તી મેવાળા પું॰ [જુ સુવાળા] વાળ
માથું સક્રિ॰ સર૦ ૢિ. મોના;મ.મોવ = મૃદુ – તે ઉપરથી મોવાન = મૃદુતા લાવનારા પદાર્થ] કરમેાવવું; ચીકટવાળું કરવું [ ઊઢણ મેશલા પું॰ (કા.) છેાકરીઓ માથે બાંધે છે તે વસ્ત્ર(૨) માલાચેા; મેષક પું॰ [i] ચાર
મેાસમ (મા) સ્ક્રી॰ [ત્ર. મૌક્ષિī] ઋતુ. -મી વિ॰ મેસમનું માસર શ્રી॰ [કે. માત્તુરી (સં. મ્ભક્ષુ)] (કા.) ફૂટતી મૂછ મેાસરિયું ન॰ [જુએ મેાસર] (કા.) બુકાની
મેાસલ પું॰ [ત્ર.મુદ્ઘત્તિ; સર૦૬. મોહસલ્હી] સરકારના હુકમથી તેડવા આવેલા ને તાકીદ કરનાર બેલિફ (?) મોસંબી સ્ક્રી॰ [વો. મોજ્ઞાનિળ માંથી પ્રથમ આવેલું માટે] એક ફળ મોસાળ(મો) ન॰ [તું. માતુરાાછળ] માનું પિયેર. સાસરી સ્ત્રી,
સાસરું ન૦ પાંત કે પત્નીનું મેાસાળ. ~ળિયું ન॰ મેાસાળપક્ષનું માણસ. હું ન૦ માબાપ તરફથી છેાકરીને સીમંત વખતે અને તેનાં છે।કરાંને જનાઈ કે લગ્ન વખતે જે રીત આપવામાં આવે છે તે (૨) મેાસાળામાં ગાવાનું ગીત(3) મેાસાળાની રીત કરવા જતું સરઘસ (૪) [લા.] નાની મેાટી વસ્તુઓને અસ્તવ્યસ્ત સમૂહ. ઉદા॰ હવે આ બધું મેાસાળું લઈ ન્ત ! [−કરવું, ભરવું= સીમંત વખતે દીકરીને રીત આપવી, તેના વિધિ કરવા.–નીકળવું =મેાસાળાનું સરઘસ નીકળવું.] [જીએ શિ(-સિ)ચાઈ મેસિયાત (માઁ) વિ॰ [ત્રા. માસી (માતૃધ્વજ્ઞા) ઉપરથી] (સુ.) મેહ પું॰ [સં.] અજ્ઞાન; ભ્રમ (૨) મૂર્છા; બેહોશી (૩) આસક્તિ; પ્યાર. [–ઊપજવા, થા, પામવું, મેહમાં પઢવું = આસક્ત થયું.] ૦ક વિ॰ મોહ પમાડનારું, કતા સ્ત્રી॰ માહકપણું.કૂપ પું॰ મેહરૂપી પ. જાળ સ્ક્રી॰ મેાહની જાળ. ન વિ॰ માહક (૨) ન૦ મેહવું તે (૩) વશીકરણ; કામણ; એક અભિચાર (૪) (સં.) શ્રીકૃષ્ણ, નમાળા શ્રી॰ અમુક કદના સેાનાના મણકાની ગળે પહેરવાની માળા. નાસ્ત્ર ન [મોહન+મન્ન] બેહોશ કરી નાખે એવું અસ્ર. નિદ્રા શ્રી॰ માહરૂપી નિદ્રા. નિયું ન॰ એક પ્રકારની સાડી. ના શ્રી માહ; ભૂરકી (૨) (સં.) માહિની; એક અપ્સરા, ૦નીય ન૦ (એક પ્રકારનું) કર્મ (જૈન). ૦પટ, ૰પટલ ન॰ મેાહના પડદા કે આવરણ, કુંદ પું૰ મેહરૂપી ફેંદ. બાણ ન॰ મેાહનું બાણ. મય વિ॰ મેહથી ભરેલું; મેાહરૂપ. (૦મી વિ॰ સ્ત્રી). ૰મંત્ર પું॰ મેાહ પમાડે એવા મંત્ર [(૨) ઘણું; પુષ્કળ મેહકમ (મા) વિ॰ [મ. મુમ; સર૦ મેં.] મેાકમ, દૃઢ; સખત | મેહકૂપ,મેાહનળ જુએ ‘માહ’માં
મેહઢા(–રા)વવું સળંક્ર॰ ‘મેાહવું’, ‘એહાવવું’નું પ્રેરક મેાહતાજ (મો) વિ॰ [મ. મુલ્તાન] ગરીબ; ગરજી મેાહન વિ॰ (૨) ન૦ [i.] જુએ ‘માહ’માં મેહનઠાર, મેાહનથાળ પું॰ એક પ્રકારનું મિષ્ટાન્ન મેહનમાળા, મેાહનાસ્ત્ર, મેહનિદ્રા, મેહનિયું, મેહની,

Page #731

મેહનીય].
[મધ્ય
મેહનીય, એકપટ,૦૧, મેહદ,મેહ,મેહ,વ, કે અા છે . ધી), ન ઘાડવું = કાંઈ ખાતે માં બેસ્વાદ કે
હમંય જુઓ “ હું 'માં [ જેમાં તાજિયા નીકળે છે? એ ક” (૨) અણામે બતાવ; માં મરડવું. બતાવવું = મોહરમ (મું) ૬૦ [. મુI] હિજરી સન પહેલે મને દેખા દેવી; રા એડવવું કે મળવું. –ભભડવું = (કાંઈક) ખાવાની મેહસાવવું સકિ તુઓ મેહડાવવું
રુચિ કે ઈચ્છા થવી. “ખરવું = લાંચ આપી એ કર. --) માં હ ૫૦ [બ. મુહર્સિર; સર૦ ૫.] લેખક; લહિયે
આવું =-ને સંતો ને કે દીરસતું કરવું. માં ભાગી જવું બહુ મેહવું અ૦ ૪૦ [૩. મુ ઉપરથી; મારવ હિં. ના; મ.મહેબે ગળ ખાતti) - માંગે થવી. મોં મચકેહવું, મરવું =
મેહુ પામ (૨) ૦ ૦ મોહ પમાડ [ નેહ પમાડવું ના પસંદગી કે એ, જે બતાવી.--કન રમાવે તેમ = ગમે તેમ; વગર મેહાવું ખ૦ કિં. (મેહવું'નું કમણિ તેહવું. -વવું તે) ૦ વિ. - આમાં ડાલવા = દંગ થઈ જ. –માં આંગળી મેહાંધ છે[H] મેહથી અંધ બનેલું. ૦૪ સ્ત્રી
આ રી: મલાવવા માટે કરે છે માં વાવવું.-માં ડૂ દે, મેહિત વિ .] મેહુ પામેલું ઉડાખ રદ ૨૨:૨૩ રસ માર= બેલ અટકાવવું ? ગંગળાવવું. -માં થંકવું = દોંગાઈ મહિની સ્ત્રીજુઓ હની (૨) મ હ પમાડે તેવી સ્ત્રી (૩) વગેરમાં ચડી જવું. -નડ કે એવું = ટપી દેવ તે. –માં જીભ મેળ (મોળ, સ્ત્રી [મેલું ઉપરથી] શરીરમાં વાયુનું ર થવાથી લ = બોલતા બંધ , ; ચુપ રહેવું. -માં છલ હોવી = મેઢામાં લે! ને છૂટે તે (૨) મંદી [-આવવી, છુટવી, વછુટવી= છે : હું બોલી : ડાવું. -- . એવા હોવા = બોલાય મેઢામાં લાળ છુટવી.]
[ઈટ પથ્થરનું પડ ! નહીં એવી વાત છે , એ સાવ બં હોવું. -મુકાવવું = મે સ્ત્રી [સર૦ મેડ] રઢણ (૨) [3] કીડિયારું (૩) ચણતરનું રડતું અટકાવ, શદ કરનારને આશ્વાસન આપવું. -મૂકીને = મેષ (મું) સ્ત્રી મેળું' ઉપરથી] મેળાપણું
મા, આબરૂ કે ફારછેડીને (૨) ટે નાંખે, મુક્ત કંઠે. મારું સક્રિ[વાઓ મેરવું] રામારવું (શાક)
-લેવું = ઓ માં પડી જવું ૨) માં સુકાપેલું હતું. -વાળવું ગઈ(-) ઍ.)
વિસાળ ઉપરથી] સાળનું; મામાનું = મરણ પછી છે. વડળ. -સંતાડવું = શરમાવું, સંકેચ કર. એરકત (મે) (કા.) કુમારિકાનું એક સંત અલગ હજ મેં = માનપૂર્વક છુટકારોડાચું મોં કરવું, રાખવું = મળત હૈ) ૧૦ જુઓ માળાઈ
આબરૂ વટ જાળવવાં. ક્યું માં કરવું, કરાવવું =શુભ રામમેળાવું અ૦િ , --ન ૦ ૦ ‘મેળવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક ચારી વધાઈ બદલા ગળ્યું 'યું ખાવું-ખવરાવવું. રોજ ઊઠીને મોડાશ (મે) સ્ત્રી૦ | ” પરથી] માળપ; મેળાપણું માં જોવા == રે જ કામ પડવાનું; રજનો સંબંધ છે. શું માં મારું મૌ') ન [૨૦ મહોર, મહેરો] કપડાની પે ચેડા લઈને આવે ! == ..તરાય શરમાવું પડે તેવું થવાથી કેવી રીતે (કસબી પટો (૨) કરાબી ફેટ (૩) {) [મેળું' પરથી] માં ! તા. 3 કી., ડી. હર નો ઘાટ. ૦ ૦.૦ણું સ્ત્રી પહેલી વગરને ટલે (૪) શે સ્માં પહેરવાને નાતે (૫) વિ૦ મે 1 ટે . ન માં કર ને લેટ આપવી તે. જોયું .પ૦ મરચા વિનાનું) ખરું (૬) મેળા કે કો: ર ભાવનું
એકનું એક હાડકું, દર ર.ડીલેવલાચાલી, તકરાર, તરણું મળી મે) ૦ [ ળુંઉપરથી] રાળી મીઠા વિનાની ! માં તરણું લેવું તે; રસ નમી પડવું તે. ઇપાઠ ૫૦ મોટેથી લાંબી સેવ [[લા.] ઢીલું; પિયું. ૦૫ વિ૦ રાવ iાલીને ગેખ છે. ૦૫ડિયું વિ૦ માંપાડ કરના, જુઠ સ્ત્રી મે ) વિ૦ સિં. ૬ કે તું ®ાન 3] ડુિં ; ૨૨૩૬ વગરનું ર) છે ડને લે છે ૨૪ જેવા દેખાતે માંને કાર્ય બાગ. બન્યું ચાં (મે') ૧૦ [મા. મુર્હ (રહે. સુa] મુખ; મી (૨) [ ! (૩૦ પ્રકા માં 3. ૦માંગ્યું વિર માગે એટલું; ખૂબ. આબરુ; લાજ શરમ (પ્રાગે મે’ શબ્દ જેવાં જ ભગ ૦૫ - ] છે કે માથું; કશાના દંગ કે રૂપરંગ વિષે કાંઈ છે.) - આવવું : 'મડાંમાં ચાંદાં પડે - ફાલ્લી ઉઠી. - સાધારણ જણ કે .. હજાર ૩૦ બેલવે નીડર અને પ્રભાવ દેવતા ભૂકાનેર = મરનારને છકને સંબંધી.-હીલ ડવું = 'લ તાળી. ઘરનું વય “ ની આબરૂ શરમ રાખે એવું ૨) વિનયી; -ઊતરવું = માં પડી જવું. મેંગે રાડાવું = ફેટવવું, આ સ્તુ રમાઈ ૭ ટી. ડી, ડ તરફી ઈરજી બગાડવું. મેએ ત દેવું =ના બેલ; મન ગ્લડયું, મધું, -ઇવાડી, - , -નાત જુઓ મધુંમાં મેએ લાગવું = ભીનું, --કરવું = મૈને અમુક) દેખાવ ' . . ૦ ૮:ણું, જોયું, કી, તરણું, ૦પાડ, પઢિયું, ચાળા કર. -ચડવું = રિરાયું. -ઢાંકવું = છેલતું ! થવું (ર) | 1 એ. આમાં રડવું, છોનું છાનું રડવું (૩) મરણ પાછળ રસ્ત્રીએ લેડિક કરવું. બદલે ન. ૦) કું. [વ છે દો] કં" કે આયાના -એઈ અથવું = રસ કાંઈક મળવાન નવીન ઇન કરો | અવે, માં, તે; /૪૨ ( ! ના ખરી 1રને વેચનારે સરઆવપરારોડ બનાવવા કરાય છે.) -દોવું = પડીશ માં ! ડારમાં તેજી નોંધ કરી ! જ તે સાફ કરવું. -નું પાન = ધાણે જ ચા (૨) ને કહે છે ? - બ, ' , ૦માથું, છે કે , રમું - માં માં રહે તે. - એ ક હું થી ૪ માં ઉપર અંકુ થી બમે તેમ . સેવાસે | નુ મેવાસે { F " !)
લે છે. -ને ટ: ig ડર સો ! * નવું ઉડી રે ! કરવું. ! મારૂં કાણું [ { + ર છે " . &યું મારા ; -પડી જવું = શરમ થઈ જવું (૨) દેવ દીર ઈવ.' નું પહ ! પતિક ન૦ [૧] મેf
[તેને લગતું કે તે વંશનું કેર = (મળવાની આશા કરવી; આતુર વિવું. -રાઠવું . ખરું ! [1] એક પ્રાચીન ૨! જ તં, તી ૫૦ (૨) દુર ઉઘાડવું, લવું. -રવવું = દેશ, પ કે બાબુ બદલવી; મૌખિક વ૦ [.] મુખનું, પુખને લગતું ઉમુખ થતું. બોલું. મને છે ડ૧ (બેસ્વાદ ખાવાથી સૈધ્ય ન નિં.] મુકાતા: માળપણું

Page #732

મિન
{ યતી
ન નન્ટ [.] ન છે : (૨) હું , મૂક, રા'૫. તા: ઋ નૌનાણું, ચકી, વધારી ૧૮ મૌન ધારણ કર... :' - 13 - મૌન પાળવા નક્કી કરેલે માત્ર છે. : : ર૩. જે મ -, ગાંધી - સેમવર), બ્રડ નં૦ મે. : ડેવ'નું વર, ૦.કંતિ ,
હિત ૨ [ ] એક દે યેનકુબેરને અનુ-પર. ૮ ક. ૫ કેસર, . ૧. ન. 11 : પર જો કે કાલે ગંધીદાર અંગ૩ . -- , ડી. સી . ; યક્ષને ત્રા. ૦દ્મ ; નવ
બતાવવો તે. – .: . મસી વે૦ [ . ': 'દાદલા પડધર, ૧ ૨
મૌર્ય પૃ૦ [4] એક પ્રા' : ૨ / ' મરી સ્ત્રી [.] પણ; ધનુની દેડી ( 7 1 નાં ઘાસની દે
--ફ છે પુ .".-૨ ?.-- ફ ! ૧૦ વાળું; ક્ષચરાગી રો, j૦ [..] બર,
હોય એ ગણ (પિંગળ) કંગ છે ! [૩] પહેલા ડાં અને બીજો તો ૩ અક્ષર ચવું રા: ૧.૬ ક.૦, અ ર ૦ . . . નું કરું છું. પ્રેરક ૯૯૫ [4.] રચનારાયણ- પર નેશ્વર (પારસી) જ ન૦ ૩.] યજ્ઞ કર રે તેરો ૧j #ન ાજન ન૦ જાતે યજ્ઞ ૩૨૨૬ તો બીજા રો ફેર18: ; વી (શ્ર ણનું) કર્મ યે ને . [4.5! કર ર ( ર ) ર કે લ: દહને દો ક્ષણ
"! પી , એકે ય: કાવનાર) રમ' ય ' પનાર, દાતા, વૃત્તિ રીત મન !- ”ામ વડે એ : ૯ ક ા કરવી તે. --નેયું વિંદ ય ' . . નાવા છે કે, તેને પેઢી પડીથી ચ4. મને. ૧૬ મી ડી 'ખાલી હાર! તે બ્રા , –ની - . એજ
માલવ . તે માલવી મૌલા પુર [બ] લગી; ને તે સૌલાના ૦ [4, . . . ડાવી મિલિ (સં 1 ભાયું છે. ૩કે, કલગી | - ૧૦ મલિક ૬ ૦ [ ] ' , એવું છે રોજના'. હા સ્ત્રી, મૈલો ૨૦ . મંડલ - . ૨ મલ્મ ૦ [.] મૂલ્ય મજી શ્રી[j] મુંજને કંદ : ખાઉં ન૦ [૧૦] માઉં, ને કાને છે તે જ મ્યાન ન૦ મે માન; ; . . . !૨૧ળા ', “ ચીનનું ઘરું. [-વું = મ્યાનમાં છે { [+:, ; ડોમ . 'મ'.
.
. . #હ . . ઘ | પૃત્ત કરવી ( ર ય કરે . ચાલું
છે
કે હું એcs ૯ ને
વેદમાં છે, વંદી ાિ રોડઆવવું . પાર કેવડો કરનાર
માનો ['.
, ર૦ ૬
થી 3
ક જાતના
યુનિસિપલ [.] યુનસિપાલિટીનું ને ગાતું મ્યુનિસિપાલટી હીટ ફિં. શહેર કે કરાબાની સુધરી કે ! સુધરાઈખ ; નગરપાલિકા માન સ્ત્રી [ ] કર" કે, 41,, સ્ત્રી - તેજના, લાને લે છે ! [1.] આ રીતે જ નં : 'તને માણત. -૨છાઈ રહ્યાં હેપ સ્ટે- ર દા ત , " . : ૦ [ + આચાર] લે છે ને કે સં જે દિ ૨) ડાર
એ છે કે , ' એ . કt : યાગ ( ર ) . સંગ્રહ છે તેવા અર્થે કરેલું કર્યું, “ડ ડું રડી વેઠી. છ રસી 11નો પા; યજ્ઞને વધે. <ટુ નઃ રા વપરાતે પદાર્ધ. ૮ ૬૦; ન ચેમ દેસાનું પ ક યુગ (3) યઃાને એકતા દેશ - ૧૪ : ૧. મા . . 'ળઢાનને: (વાગ. દ મ--) રહ યજ્ઞ + ૧ = "3 . જયા: ૦ ૯ + ', ૨. વાટ પું ! એ માટે તૈયાર કરેલી . જે અંતરે લી ૪ :. વિધિ ૧) ૨ :ને જ ધ, 1 . 1, ૮ ફુટ ન... હે , હું ચમાં વપરાસ '' ને 2, 4, e વાંદ(-દી) ર૩ ની લેટ, ૦૨ાલા(!!)
1 st કરવાને રડે. :' - વિ૦ [.] [ + શિe + મ! ચ ને કરત: "જે રડેનું અંતર. ૯. ": "ાર ના દિવસે ને રામય, સા ચ - ૩૪ માં જરની સાજ શ્રી. - ૩૦
+ : ' , ' ' . –ાર્થ [ ] કરાં યશ હ! બને તે પહેલા તે. -. સ્ત્ર પુત્ર [ + + ] ને – અધ!', ડો. શીપ ૧૦ એને લ - ૨ ૨ ૦ [ ન ઈરા]
યપુ (ઉં.] ચાર અકરમાં પડે છે. (૨) { . .) ૧૦ ૧પરથી ભાવવ વક (૧૦)11 '11: : - કેન : --એ. કાર પત્ર હું અથાર કે તેને ઉગાર. ૦ર, ૨ ટી સ્ત્રીશ દનો ઉચ્ચારણમાં કેઈ વણમાં યકાર .' . . કેમકે, ‘૨૫ ને!
-૫ ' ને અંતે : ' નાં " , " . " અવ 'તાવે. દ્રા - તોય; મા ને, કહેવાય છે. રાય (૨) પ્રશ્નાર્થક લગતાં અને સાથે દર 44; ; ભાવ ! હા રાય, કેટલુંય. --પે જેજ છે ; શેષ ભા. ધી) યકાર,-રાન્ત, --- [ 4, એ. કે. માં યકીન ન૨ [. . !
હેડ , - પ. | ! ! આવૃત્તિ કે thવતા ૪ : નરનું
૨ | હેચ . . ૯૪ 2 - તડટનું યાન ' . .. - -ન કર મર', ' ', જીલ
કુ . | જ તે ય પુરવ; સં . (૩) "ન : કુ (૩) ૦ હદમાં ૨૭: તે ૨: 8) તાપમાં ખ્યા . !'. ધર્મ ૫૦ યતને -- - સે . હુ ત » ૨ :: હેવી છે. 'લે માંગીતમાં 1લ

Page #733

થતીમ]
૬૮૮
[યહૂદી
યતીમ ન૦ [..] અનાથ બાળ. ૦ખાનું ન૦ અનાથાશ્રમ ! યદ્યપિ અ [સં.] જોકે યદપિ યુકિચિત અ૦ [.] જરા પણ; જરાક (૨) વિ. જે કાંઈ યાતા અ૦ [.] આમ તેમ; ગમે તેમ; એલફેલ યત્ન ! [i.] પ્રયત્ન, મહેનત; ઉદ્યમ, પૂર્વક આ મહેનત લઈને. | યમ પું[સં] નિગ્રહ; સંયમ (૨) અહિંસા, સત્ય, બ્રહ્મચર્ય, ૦શીલ વિ૦ યત્ન કરતું રહેનારું
અપરિગ્રહ અને અસ્તેય એ પાંચ (૩) (સં.) મૃત્યુને દેવ.[યત્ર અo [i.] જ્યાં. તત્ર અ. જ્યાં ત્યાં ઠેકઠેકાણે દૂત =જમના દૂત જે નિર્દય કે કઠેર માણસ.] ૦ક ભિન્ન યથા અ [ā] જેવી રીતે જે પ્રમાણે (૨) અવ્યયીભાવ સમાસમાં અર્થના સમાન શબ્દોની પુનરાવૃત્તિ-એક શબ્દાલંકાર (કા.શા.) ‘–ની પ્રમાણે’, ‘અનુસાર’ એવા અર્થમાં. ૦ઋતુ અ૦ ઋતુ | (૨) પ્રાસ; “રાઈમ'. ૦કિત વિ. યમકવાળું. કિંકર ૫૦ પ્રમાણે. ૦કામ અ૦ ઈચ્છા પ્રમાણે. ૦ક્રમ અ૦ ક્રમ પ્રમાણે. યમને દૂત. ૦દંડ યમે કરેલી શિક્ષા. દૂત પુત્ર યમને કાલ(ળ) અ૦ સમય અનુસાર; વ્યવખતે. ઘટિત અ નોકર. દ્વિતીય સ્ત્રીભાઈબીજ. ૦ને પુત્ર કહ્યાણ રાગને યથાગે; ઘટારત. ૦જ્ઞાન અ૦ જુઓ યથામતિ. ૦તથ અ૦ એક ભેદ (૨) ન૦ સંયમ; નિગ્રહ. જનકલ્યાણ ૫૦ કલ્યાણ જેમ હોય તેમ; સાચેસાચું. [વતા સ્ત્રી..] દર્શન ન “પ- રાગને એક પ્રકાર. નિયમ ૫૦ બ૦ ૧૦ અષ્ટાંગ યુગનાં કિટવ' (ચિત્રકળા). ૦નુરૂપ અ૦ મેગ્યરીતે. ન્યાય અ ન્યાય પહેલાં બે અંગ (પાંચ મહાવ્રતરૂપી યમ; તથા શૌચ, સંતવ, પ્રમાણે યથાયોગ્ય. પિ અ૦ [+ અપેિ] કે. ૦પૂર્વ(–મ) તપ, સ્વાધ્યાય, ઈશ્વરપ્રણિધાન એ પાંચ નિયમ). ૦૫ાશ ૫૦ અ૦ પહેલાંની પિડે. ૦પૂર્વવાદી વિ૦ પહેલાં જેમ હતું એમ હોવું | યમને ફાંસે. ૦પુરી સ્ત્રીયમરાજની નગરી (૨) નરક. ૦પુરુષ જોઈએ એવા મતનું; પુરાણપ્રિય. પ્રસંગ-અ૦ પ્રસંગ પ્રમાણે. પુત્ર યમને માણસ-દૂત. ભાતના શ્રી. યમરાજ તરફથી
બુદ્ધિ અ૦ જેવી સમજબુદ્ધિ; સમજબુદ્ધ અનુસાર. ૭ભાગ ભેગવવાની (પાપની) યાતના–પીડા કે દુઃખ. ૦રાત્રિ(-ત્રી) અ૦ ભાગે પડતું; જે તે ભાગ પ્રમાણે (૨) યથાસ્થાન. ૦મતિ સ્ત્રીમૃત્યુરૂપી રાત્રી. ૧લ ન૦ જોડકું. લેક ૫૦, ૦સદન ૧૦ અ૦ જુઓ યથાબુદ્ધિ. યુક્ત, ૦ગ્ય અ૦ ગ્ય હેય તેમ. ચમેલેક; યમનું સ્થાન. [-પહોંચાડવું = ઠાર માર.] હરીતિ અ રીત પ્રમાણે; રૂઢિ પ્રમાણે.૦રુચિ અરુચિ પ્રમાણે. | યમી વિ૦ ૫૦ [ā] સંયમી (૨) સ્ત્રી (સં.) યમુના નદી ૦ર્થ વિ. [+ મર્થ સાચું; ખરું; વાસ્તવિક (૨) અ૦ વાસ્તવિક | યયાતિ પં. [.] (સં.) એક ચંદ્રવંશી રાજા રીતે. ૦ર્ધતા સ્ત્રી સાચાપણું; ખરાપણું. ૦ર્થદર્શન ન પ્રત્યક્ષ
ય ચ અક્ષર; ચકાર ઈદ્રિથી દેખાય તે; રિયાલિઝમ', ૦ર્થદશ વિ. યથાર્થ દર્શન
યરવડા ( ડા) ચક્ર ન૦ (યડા જેલમાં કમ્પાયેલે તે પરથી) વાળું; “રેયાલિસ્ટિકર્મ, અર્થબુદ્ધિ સ્ત્રી રાગદ્વેષ વિના, વસ્તુને સૂતાં બે ચક્રોનો એક પ્રકારના ટે; પિટી-રેટિ તત્વતઃ સમજી શકે તેવી બુદ્ધિ. ૦ર્થવાદી વિ૦ (૨) ૫૦ ખરું | યવ પં. [ä.] જ. ક્ષાર, ૦જ ૫૦ જવખાર બોલનાર; સત્યવાદી. ૦વકાશ અ૦ [ + અર્વાશ] ફુરસદ હોય તે | યવન ૫૦ [સં.] (પ્રાચીન) યુનાન દેશને રહેવાસી (૨) આર્યપ્રમાણે. ૦વત્ અ જેમ હોય તેમ, વશ્યક અ[+આવશ્યક] સંસ્કૃતિ બહારને માણસ; પ્લેચ્છ. -નાની સ્ત્રી (યવન) એક આવશ્યકતા પ્રમાણે; જેવી જરૂર. ૦વસર અ૦ [ + અવસર] | લિપિ. -નિકા સ્ત્રી જવનિકા; પડદો (૨) યવની. –ની સ્ત્રી, પ્રસંગાનુસાર. વિધિ અ૦ વિધિ પ્રમાણે. શક્ય અશકયતા યવનની કે યવન સ્ત્રી પ્રમાણે બનતા સુધી. શક્તિ અ૭ શક્તિ પ્રમાણે. શાસ્ત્ર અ૦ યવાગૂ સ્ત્રી [સં.] ઓસામણ (૨) રાબ, કાંજી શાસ્ત્ર પ્રમાણે. શ્રત અ૦ સાંભળ્યા પ્રમાણે. ૦સમય અ૦
યશ ૫૦ [સં.] કીર્તિ (૨) [લા.] ફતેહ; સિદ્ધિ. ૦રકીતિ શ્રી, યોગ્ય સમયે સમય મુજબ. સંભવ અ૦ કિતા મુજબ. યશ કે કીર્તિ. સ્વતી, કવિની વિ૦ સ્ત્રી; સ્વાન, વી
સામર્થ અ શક્તિ મુજબ. સાંગ અ યથાર્થ રીતે.૦સ્થાન વિ- નામાંકેત (૨) ફતેહમંદ. -સ્વિતા સ્ત્રી યશસ્વીપણું. અ. વ્ય સ્થાને સ્થાન પ્રમાણે. કથિત વિ૦ (૨) અ૦ –શકાય,-શ:શરીર ન થશરૂપી શરીર.-શાળું વિ૦ યશવાળું. તાદશ; હોય કે હતું એવું; જેમ હતું તેમ; “સ્ટેટસ કો' (૩) -શોગાન ન૦ ચશનું ગાન; યશ ગાવો તે. –ાદા સ્ત્રી (સં.) બરાબર, ચે. [ત્વ ન૦]. સ્થિતિ અ૦ પૂર્વવત; હતું એમ.
શ્રીકૃષ્ણને ઉછેરનાર નંદની પની. -શાધન ન૦ યશરૂપી ધન; -થેછ(-9) વિ૦ [.] મરજી મુજબનું (૨) અઇચ્છા પ્રમાણે. કીર્તિરૂપી સંપત્તિ (૨) વિ. યશસ્વી. -શેઘરા સ્ત્રી (સં.) -થોક્ત વિ. [+ડવત (.)] કહ્યા પ્રમાણેનું. -ચિત વિ. સિદ્ધાર્થ- બુદ્ધની પની. -શલાભ ૫૦ યશને લાભ; ચશની [+વિત (સં.)] ગ્ય; ધટારત
પ્રાપિત. -શેલિપ્સા, – વાંછા સ્ત્રી, યશની લાલસા કે ચદપિ અ૦ [ā] જોકે, યદ્યપિ; યથાપિ
ઇચ્છા; લોક-કે કીર્તિ- વાસના યદા અ૦ [૩] જ્યારે
યશદ ૧૦ [સં.] એક ખનિજ ધાતુ
[ ‘ય’માં યદિ અ [ā] જો. છતા સ્ત્રી જે- તેને ધારણાભાવ; “ધારે યશસ્કીર્તિ, યશવી, –સ્વતી, –ાન, સ્વિની [સં.] જુઓ કે' કહપીને કહેવું છે. વિચારણે સ્ત્રી જે – તો’ એવી શરત
યશકાય, યશ:શરીર [ā] જુઓ ‘ચશમાં કે ધારણ કરીને (ધારે કે’ કહપીને) વિચારવું તે
યશાનું વિ૦ જુઓ ‘ય’માં [[સં.] જુએ “યેશમાં યઃ પં. (ઉં.](સં.) યયાતિ અને દેવયાનીને પુત્ર અને યાદવને | યશ- ૦ગા. દા.
યશ- ૦ગાન, દા, ઘન, ઘરા, લિપ્સા, લેભ, વાંછા પૂર્વજ. નંદન, નાથ, પતિ, ૦વર (સં.) કૃષ્ણ. વંશ યકૃતિ સ્ત્રી [સં.] જુઓ ‘ય’માં ૫. યદુને વંશ; યાદવ કુલ
યણિ, ૦કા, - સ્ત્રી. [] લાકડી [પેગંબરને અનુયાયી યદા સ્ત્રી [સં.] વેચ્છી (૨) અકસ્માત
| યહૂદી વિ૦ (૨) . [i.] પૅલેસ્ટાઇનને મુળ વતની; મુસા

Page #734

યંત્ર ]
૬૮૯
[યુક્તિ
યંત્ર ન૦ [i] સંચો; ભૈતિક બળના ઉપયોગ માટે કરાતી યુક્તિ | યાદી સ્ત્રી [.]ટીપ; વિગતવાર ટાંચણ (૨) તે નેધવાની ચોપડી કે બનાવટ; મશીન” (૨) જુઓ જંતર. છેક ૧૦ ઘા વગેરે પર | (૩) કેરિશ્ત; સચી; “શેડલ” (૪) જાહેર નિવેદન (જેમ કે, સરકારી બંધાતો પાટો (૨) સંઘાડે (૩) પુંછે જુઓ યંત્રજ્ઞ. કાર પું યાદી) (૫) યાદ હોવું તે; ચાદ; સ્મરણ. ૦૫ત્ર ૫૦૦ વિગતયંત્ર બનાવનાર (૨) યંત્રજ્ઞ યંત્રનો કારીગર. ગતિ સ્ત્રી યંત્રની વાર નિવેદન, “મેમોરેન્ડમ
[આકસ્મિક ગતિ (૨) યંત્રવત સતત ગતિ. જ્ઞ ૫૦ યંત્રવિદ્યા જાણનાર; | યાછિક વિ૦ [i] મરજિયાત; એરિછક (૨) અણચિતવ્યું; મિકૅનિક’. ૦ણુ સ્ત્રીકલેશ; વેદના (૨) નિયંત્રણ, છબી ન૦ યાદશ વિ. [સં.] જેવું; જેના જેવું. -શી વિ. સ્ત્રી, યંત્રનું કે યાંત્રિક બળ. યુગ ૫૦ યંત્રોના બહુ વાપરને જમાને. | યાદોગણ ૫૦ [૩] દરિયાઈ કે જળચર પ્રાણીઓને સમુદાય ૦૨ચના સ્ત્રી યંત્રની રચના; યંત્રની ગોઠવણી. લાભ પુત્ર યાન ન [] વાહન (૨) શત્રુ સામે આક્રમણ યંત્રના ઉપયોગથી બળમાં થતો લાભ; મિકૅનિકલ ઍડવાન્ટેજ'. | યાને અ૦ [મ. યાની] અથવા; યા; એટલે કે (પ.વિ.). ૦વત અ યંત્રની પેઠે; એકધારું. વિદ્યા સ્ત્રી યંત્રોની | કાબૂ [1] એક જાતને ઘોડો વિદ્યા. શાસ્ત્ર ન૦ યંત્રોનું શાસ્ત્ર; “મિકૅનિકસ'. શાસ્ત્રી પું૦ | યામ ૫૦ [.] ત્રણ કલાક પહોર ચંદ્રજ્ઞ. -ત્રિત વિ. નિયંત્રિત. -ઘોગ કું. [+૩થો] યંત્રો | યામમસ્ય ન [ā] ખગોળમાં દક્ષિણને એક તારા સમૂહ દ્વારા થતા કારખાનાને ધંધારોજગાર. –ધોગવાદ ૫૦ યંત્રો- | યામિની સ્ત્રી [સં.] રાત્રી. નાથ, ૦૫તિ મું. (સં.) ચંદ્ર ઘોગ વધવાથી દેશની આબાદી છે એ વાદ; “ઈન્ડસ્ટ્રિયલઝમ'. | યામ્ય વિ૦ કિં.] યમ સંબંધી (૨) દક્ષિણ દિશાનું. - ત્તર –ધોગવિદ્યા સ્ત્રયંત્રોદ્યોગો અંગેની વિદ્યા; ટેકનૉજી’ | વિ૦ [+ઉત્તર] દક્ષિણમાંથી ઉત્તરમાં જતું યા અ૦ [.] હે ! (૨) અથવા; યાને. [-અલા !, ખુદા ! = ! યાયાવર વિ૦ [૩] ભટકતું; રખડતું (૨) ૫૦ પરિવ્રાજક; ભિક્ષક
હે પ્રભુ !] [મસાલા ભેળવી બનાવેલો એક માદક પાક યાર છું. [.] દસ્ત (૨) આશક; જાર. બાજ વિ. કામુક; યાકૂત ન૦ [મ.] માણેક, એક રત્ન. –તી સ્ત્રી, ભાંગના ઘીમાં વિષયી. બાજી સ્ત્રી મિત્રાચારી; દોસ્તી (૨) ારકર્મ. -રી યાગ ૫૦ [i] યજ્ઞ
[માગણી; ભીખ સ્ત્રી દોસ્તી; પ્યાર () સ્ત્રીપુરુષને અનુચિત પ્રેમ કે સંબંધ (૩) યાચક છું. [સં.] માગણ, –ના સ્ત્રી વિનંતિ, પ્રાર્થના (૨) સઢ છૂટો મુકવાને દર (૪) મદદ. [-આપવી, દેવી (નસીબે) યાચવું સક્રિ. [સં. શા ] યાચના કરવી; જાચવું; માગવું = નસીબ પાધરું ઊતરવું; પ્રયત્ન સફળ થ.] -રું નવ પારકર્મ યાચિત વિ. [સં.] યાચેલું; માગેલું
યાર્ડ પું[.] વાર; ત્રણ ફૂટનું માપ (૨) વાડ; વાડા જેવી જગા. યાજક ૫૦ [સં.] યજ્ઞ કરનાર; યજ્ઞકર્મ ચલાવનાર ઋત્વિજ ઉદારેલવે યાર્ડ યાજન ન૦, -ના સ્ત્રી [સં.] યજ્ઞ કરાવવો તે; પુરોહિતપણું યાલ(ળ) સ્ત્રી [gl] સિંહની ગરદન પરના વાળ યાજ્ઞવલ્કથ પું[સં.] (સં.) એક પ્રાચીન ઋષિ-મૃતિકાર યાવક ; ન [સં.] અળતો
[ હમેશને માટે યાજ્ઞસેની સ્ત્રી [.] (સં.) દ્રૌપદી [(૩) એક અટક યાવચંદ્રદિવાકર અ૦ [સં] સૂર્ય અને ચંદ્ર હોય ત્યાં સુધી; યાજ્ઞિક વિ૦ [સં.] યજ્ઞ સંબંધી (૨) પં. યજ્ઞ કરનાર કે કરાવનાર યાજજીવ(ન) અ [સં.] આખી જિંદગી સુધી યાજ્ય વિ૦ [સં.] યજ્ઞમાં હોમવાનું; યજ્ઞ સંબંધી
યાવત અ૦ [સં.] જ્યાં સુધી યાતને સ્ત્રી [સં.]દુઃખ; કઈ; પીડા [(૨) જન્મમરણનું દુઃખ યાવદાયુ અ [i] ચાવજ જીવન; મરતાં સુધી યાતાયાત સ્ત્રી [] જવું ને આવવું તે; હેરફેરફ અવરજવર યાવની વિ૦ સ્ત્રી. [i] ચવનની; યવનને લગતી યાતુધાન [સં.] રાક્ષસ
યાણીકી વિ૦ સ્ત્રી [સં.] ચષ્ટિ કે ગદા ઈથી લડતી સેના) યાત સ્ત્રી [સં.] દેરાણી કે જેઠાણી (૨) પં. યાત્રિક યાહેમ અ [વસ્તા : મોહામ] કુરબાનીને પિકાર. [-કરવું, યાત્રા સ્ત્રી [સં.] જુઓ જોડ્યા. ૦ધામ, સ્થાન ન યાત્રાનું ધામ; | -કરીને ઝુકાવવું કે પડવું = મરણિયા થઈ ને કૂદી પડવું.] તીર્થસ્થાન. ૦રે ૫૦ યાત્રાળુ પાસે લેવાતા વેરે. ૦ ૫૦ | યાળ સ્ત્રી, જુઓ યાલ યાત્રા કરનારે. –ત્રિક, –થી વિ. યાત્રા કરનારું (૨)યાત્રાળુ વાંચા સ્ત્રી [] યાચના; માગણી યથાતથ્ય ન૦ [સં.] સત્ય; યથાતથતા; હકીકત
યાંત્રિક વિ૦ [સં.] યંત્રનું યંત્ર સંબંધી; યંત્ર જેવું (૨) પં. યંત્રશાસ્ત્રી માથામ્ય ન [સં.] તત્વ; સ્વરૂપ
યીસ્ટ ન૦ [$.] ખમીર; ગળપણ સડીને આથો ચડાવતું (જીવાણુ યથાર્થે ન૦ [સં.] યથાર્થપણું
જેવું) રસાયણ તત્વ યાદ સ્ત્રી [.] મરણ (૨) યાદી; ટાંચણ [-આવવું, કરવું, | યુકેલિપ્ટસ ન૦ [$.] એક વૃક્ષ કે તેના પાનમાંથી બનાવાતું તેલ
કરાવવું, રહેવું, રાખવું, લાવવું, હેવું] ગાર વિ. યાદ કરાવે યુક્ત વિ૦ [.] જોડાયેલું (૨) ચે; ઘટતું (૩) [સમાસને અંતે] તેવું (સ્મારક) (૨) યાદ રહી જાય તેવું. ૦ગીરી સ્ત્રી, યાદ
વાળું અર્થમાં. ઉદા, અપમાનયુક્ત. –તાક્ષર ૫૦ [+ અક્ષર] દાસ્ત; સ્મરણ (૨) સંભારણું; સ્મારક. ૦દાસ્ત(–સ્તી) સ્ત્રી,
જોડાક્ષર. –ક્તાત્મા j[+માત્મા) યુક્ત આત્માવાળો –ગી. [f. ઢારતન] સ્મરણશકિત. ૦૫ત્ર ૫૦; ન૦ યાદ કરાવવા -ક્તાયુક્ત વિ. [+ગયુવત] સારુંનરસું ગ્યાયેગ્ય. -ક્તાહાર માટે (બીજો) પત્ર; “રિમાઈન્ડર’
j[ + આહાર] યોગ્ય – પશ્ય ને પરિમિત આહાર (૨) પોષક યાદવ [૪] યદુને વંશજ (૨)(સં.) કૃષ્ણ. -વાસ્થળી, -વી તાની રસપ્રમાણતાવાળો – સમતોલ આહાર; “બૅલેન્ડ ડાયેટ’ બ્રીટ યાદવેની અંદર અંદરની લડાઈ અને કતલ (૨) [લા.] | યુક્તિ શ્રી તિ. તદભાર; કરામત -
યુક્તિ સ્ત્રી [સં.] તદબીર, કરામત [–લગાવવી, લડાવવી](૨) અંદર અંદરની-કુસંપની લડાઈ
ન્યાય; તર્ક (૩)હેતુનું યુક્તિપૂર્વક સાંકેતિક કે ગર્ભિત સૂચન (કા.
જે-૪૪

Page #735

યુક્તિપુરઃસર]
૬૯૦
[ગવિદ્યા
શા.). ૦પુરઃસર, પૂર્વક અ૦ યુક્તિથી; યુક્તિભેર. પ્રયુક્તિ | યુરેશિયા ડું. [$.] (સં.) યુરેપ એશિયાને ભેગો વિસ્તાર સ્ત્રી સારાનરસા ઉપાય કરવા તે; વિવિધ યુક્તિઓ અજમાવવી યુરોપ [$.] (સં.) પૃથ્વીના પાંચ ખંડમાં એક. –પિયન વિ. તે. પ્રામાણ્યવાદ ૫૦ તર્કથી જે સૂઝે તે જ ખરું માનવાને | યુરોપીય (૨) પં. યુરોપને રહેવાસી. -પીય વિ. યુરોપનું વાદ; બુદ્ધિવાદ; રેશનાલિઝમ'. પ્રામાણ્યવાદી j૦ યુતિ- | યુવક ૫૦ સિં.] યુવાન. ૦પ્રવૃત્તિ સ્ત્રી, યુવકને કે માટેની પ્રામાણ્યવાદમાં માનનાર. બાજ, ૦માન વિ૦ ચતુર, હોશિયાર વિશેષ પ્રવૃત્તિ. ૦મંડળ ન૦, સુંઘ j૦ યુવકોને સંગઠિત સમૂહ (૨) શોધક; કરામતી
કે સંસ્થા યુગ પું[સં.]પરાણિક રીતે પાડેલા કાળના લાંબા ચાર વિભાગ | યુવતી સ્ત્રી [.] જુવાન સ્ત્રી
[ કુંવરની સ્ત્રી માં દરેક (સત્ય, ત્રેતા, દ્વાપર અને કલિ) (૨) ભૂસ્તરવિદ્યા | યુવરાજ પં. [i] પાટવી કુંવર. -શી, –ણુ સ્ત્રી પાટવી અને ઇતિહાસને આધારે પડાતે કાલ-વિભાગ. જેમ કે, પાષાણયુગ | યુવા ૫૦ [સં.] યુવાન. ૦૧ વિ. યુવાવસ્થામાં આવેલું; જુવાન ગાંધીયુગ (૩)[લા.] જમાને (૪) યુગલ; યુગ્મ. ૦કાર્ય નવ યુગ | (૨) પુંતે પુરુષ. ૦વસ્થા સ્ત્રી. [+ અવસ્થા] જુવાની પ્રવર્તાવે કે યુગ પર પ્રભાવ પડે એવું ભવ્ય કાર્ય. ૦ધર્મ ૫૦ | ધૂકા સ્ત્રી [સં.] જ યુગને પ્રધાન ધર્મ. ૦ધ્વજ ૫૦ યુગના ચિહનરૂપ ધ્વજ કે નિશાન. યૂથ ન૦ [.] ટોળું ૦૫દ અ૦ એકીસાથે. ૦૫લટે પુંયુગ પલટાય તે; યુગ- | ધૂપ પું[.] યજ્ઞના પશુને બાંધવાને થાંભલો પરિવર્તન, યુગાંતર.૦પ્રવર્તક વિ૦ યુગ પ્રવર્તાવનાર; યુગ બદલનાર યુરિયા પું[છું.] પેશાબમાં એક (ઝેરી) ક્ષાર (૨) પુંજેના મહાન પુરુષાર્થથી જગતમાં યુગાંતર થાય તે| -ચે જુઓ “યમાં (પુરુષ). ૦લ ન૦ . -બંધર યુગપ્રવર્તક. –ગાચાર યેન પું[૪.] જાપાની ચલણન (રૂપિયા જેવા) એક સિક્કો j૦ [+માવા] યુગને ખાસ આચાર; યુગધર્મ. –ગાનુયુગ | યેન કેન પ્રકારેણ શ૦ પ્ર. [સં.] ગમે તે પ્રકારે ગમે તેમ કરીને અ [ + અનુયુI] યુગેયુગ; અનેક યુગેથી; યુગે યુગે. -ગાંત | યુગ પું. [સં.] મેળાપ; સંગમ (૨) ઉપાય; ઇલાજ (૩) પરમાત્મા ૫૦ [+ અંત] યુગને છેડે (૨) પ્રલયકાળ. –ગાંતર ન[+મંતર સાથે સંબંધ કરવાનો ઉપાય (૪) ચિત્તવૃત્તિને નિરોધ (૫) યોગબીજો યુગ; બીજે જમાને; યુગપલટો.-ગેયુગ અ૭ યુગ પછી દર્શન (૬) અવસર; પ્રસંગ; લાગ (૭) સૂર્ય કે ચંદ્રના અમુક યુગ કે યુગે સુધી
[ર્નેટ ઍન્ગલ” (ગ.) સ્થાનમાં આવવાથી થતા ૨૭ વિશિષ્ટ અવસરમાં દરેક (જ.) યુમ ૧૦ [.] જેવું. ૦ક નવ યુગ્મ; જોડું. ૦ણ પં. “ઍટ- (૮) વ્યુત્પત્તિ (વ્યા.) (૯) મન, વાણી અને કાયાની પ્રવૃત્તિ યુટોપિયા પં. [$.] આદર્શ સમાજવ્યવસ્થા અને સુખ સંપત્તિ- (જૈન). [-આવ, ખા, બનો, બેસ = જોગ ખાવો; વાળ કાપનિક બેટ કે તે પ્રદેશ યા સ્થિતિ
તાકડો મળ. -સાધ = તકને ઉપયોગ કર (૨) ગવિદ્યા યુત વિ૦ (સં.] યુક્ત; સહિત. -તિ સ્ત્રી, ગ; મિલન; મેલાપ પ્રમાણે ચિત્તવૃત્તિને નિરોધ કરવાને અભ્યાસ કર.(–ને)ગે, યુધિષ્ઠિર ૫૦ [ā] (સં.) પાંચ પાંડમાં સૌથી મોટો- ધર્મરાજ (–ના) વેગથી -ને લીધે (૨)–ની સાથેના સંબંધથી.] ક્ષેમ યુદ્ધ ન૦ [i] લડાઈ સંગ્રામ, કેદી ૫૦ યુદ્ધમાં પકડાતે સેનિક j૦; ન જે વસ્તુ ન હોય તે મેળવવી અને હોય તેનું રક્ષણ કેદી. ૦ર વિ૦ મેટું યુદ્ધ કરવાની કુટેવવાળું; નાહક લડાયક | કરવું તે જીવનનિર્વાહ માટે જરૂરી કર્મ (૨) કુશળતા; સલામતીને વૃત્તિવાળું; યુદ્ધપ્રિય. જવર ૫૦ યુદ્ધથી ગરમ ને યુદ્ધખોર આબાદી. ચિન ન૦ વત્તાની (+) આવી નિશાની (ગ.). બનતું માનસ; યુદ્ધની ગરમી મગજમાં દાખવવી તે. નિષેધ તારે ૫૦ નક્ષત્રને મુખ્ય તારે. દર્શન ન૦ પતંજલિપ્રણીત પં. યુદ્ધનો સર્વથા નિષેધ; યુદ્ધ ત્યાજ્ય માનવું તે. ૦વાદ ૫૦ યોગશાસ્ત્ર. ૦દશા સ્ત્રી થાનાવસ્થા. નિકા સ્ત્રી અર્ધી નિદ્રા યુદ્ધ સારી કે આવશ્યક વસ્તુ છે અને માન્ય છે એ વાદ; અને અર્ધી સમાધિની સ્થિતિ (૨) બે યુગના અંતમાં વિષ્ણુની મિલિટેરિઝમ'. વાંછુ વિ. યુદ્ધની ઈચ્છા રાખનાર. વિદ્યા | નિદ્રા (૩) હિનેટિઝમ વગેરેના પ્રયોગથી આણેલી નિદ્રા જેવી સ્ત્રી લડવાની કળા અને શાસ્ત્ર. વિરામ ૫૦, વિશ્રાંતિ સ્ત્રી, સ્થિતિ (૪) (સં.) દુર્ગા. કનિષ્ઠતા, નિષ્ઠા સ્ત્રી એગમાં નિષ્ઠા (થોડા સમય માટે) યુદ્ધની મેફી. ૦શાસ્ત્ર ન૦ યુદ્ધનું શાસ્ત્ર. હોવી તે; ગપરાયણતા. ૦પ્રમાણ ન૦ કૅ નેડો' (ગ). -દ્ધારૂઢવિ [+ આરૂઢ] યુદ્ધે ચડેલું, બેલિજરંટ’. [તા સ્ત્રી ]. બલ(–ળ) ન૦ મેગથી પ્રાપ્ત થતી શક્તિ. ૦બડ વિ. યુગમાં -દ્ધોત્તર વિ. [+] યુદ્ધ પછીનું યુદ્ધ પત્યા પછીના શાંતિના બડેલું – માન. ૦ભૂમિકા સ્ત્રીગની વિશિષ્ટ અવસ્થા કાળમાં કરવાનું – હાથ ધરવાનું; જેમ કે, યુદ્ધત્તર યોજનાઓ સ્થિતિ. ૦ભ્રષ્ટ વિ. યુગમાંથી ચળેલું. ૦માયા સ્ત્રી પેગની યુનાન ૫૦ [.] (સં.) ગ્રીસ, –ની વિ. યુનાનનું કે તેને લગતું જાદુઈ શક્તિ (૨) સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ કરનારી ઈશ્વરની શક્તિ (૩) યુનિટ કું. [૬.] એકમ, મૂળ ઘટક (૨) એક જાતને જ (સં.) દુર્ગા. ૦મુદ્રા સ્ત્રી- ખેચરી વગેરે પાંચ મુદ્રાઓમાંની દરેક; યુનિયન ન૦ [૬.] (માર ઈનું) મહાજન; સંગઠિત મંડળ ગની વિશિષ્ટ ક્રિયા. ૦રાજ ગુગળ ૫૦ વિવિધ ઔષધિઓના યુનિવસિટી સ્ત્રી [$.] વિદ્યાપીઠ, વિશ્વવિદ્યાલય
ગથી તૈયાર કરેલ ગુગળ; એક ઓષધ. ૦રૂઢવિ [વ્યા.] ગયુને ન [. UNO] (સં.) ટૂંકમાં “યુને' કહેવાતી વિશ્વનાં રૂઢિથી પ્રાપ્ત થયેલા અર્થવાળા શબ્દ (ઉદા. પંકજ). ૦રૂઢિ સ્ત્રી, રાષ્ટ્રની સંયુકા સંસ્થી; સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘ
ઇચ્છતું શબ્દની ત્રણ પ્રકારની અર્થબેધક વૃત્તિ-શક્તિમાંની એક, ગ, યુયુત્સા સ્ત્રી [ii] યુદ્ધ કરવાની ઈચ્છા. –સુ વિ. યુદ્ધ લડવા રૂઢિ અને ગરૂઢિ), જેમાં વેગ- વ્યુત્પત્તિ- તેમ જ રૂઢિ બંનેથી યુરેનસ છું. [૬] સુર્યને એક ગ્રહ (૧૮ મા સૈકામાં જડયો હતો) શબ્દને અર્થ નક્કી થાય છે (વ્યા.). વાસિષ્ટ ન. (સં.) એક યુરેનિયમ ન [૬.] એક મૂળધાતુ (ર.વિ.)
(સંસ્કૃત) વેદાન્ત-ગ્રંથ. વિદ્યા સ્ત્રી, પેગસંબંધી વિદ્યાકે શાસ્ત્ર.

Page #736

યોગવિગચિહ્ન]
[રક્ષાત્મક
વિગચિહન ન૦ વત્તાઓછાનું (*) આવું ચિહ્ન (ગ). | રઈસ પું[..] અમીર, માલદાર કે જાગીરદાર– શ્રીમંત માણસ વિગપ્રમાણ ન કૅમ્પોનેન્ડો' અને “ડિવિડેન્ડો' (ગ.). | રકઝક સ્ત્રી [જક’ને દ્વિર્ભાવ] ખેંચાખેંચી; તકરાર શાસ્ત્રન વેગનું નિરૂપણ કરનારું શાસ્ત્ર. સમાધિ સ્ત્રી, પૂર્ણ ૨કબે પું[મ.] ખેતરની આસપાસની ખેડયા વિનાની જગા (૨) ધ્યાનમાં જીવનું લીન થઈ જવું . સાધના સ્ત્રીપેગની સાધના. | ક્ષેત્રફળ (૩) ગામ, ખેતર, પરગણું વગેરેની હદ અથવા પ્રદેશ સિદ્ધ છું. યોગની સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરનારે; યોગી. સૂત્ર નવ રકમ સ્ત્રી [..] ચીજ (૨) દાગીને ઘરેણું (૩) મોટી સંખ્યામાં (સં.) પતંજલિએ રચેલે ગશાસ્ત્રને પ્રસિદ્ધ ગ્રંથ. ૦ વિ૦ નાણું (૪) સંખ્યા (ગ.) (૫) ગણિતને હિસાબ મંડાવે છે તે
ગમાં સ્થિર થયેલું. હડ સ્ત્રીપગીની હઠ. ગાનંદ પુંછ લખાણ. [-ઉપાઠવી =નાણાં ઉછીનાં લેવાં (૨) કઈ ચીજ કે [+માનંદ્ર] યોગાભ્યાસથી મળતો પરમ આનંદ. –ગાનુયોગે અ૦ દાગીને ચારવાં. -ભરવી =નાણાં જમા કરાવવાં, રેમિટ'. [+ મનુથો] જુઓ જગાનગ. –ગાભ્યાસ ૫૦ [+મા+] -માંડવી,લખવી = ગણિતના દાખલાનું લખાણ લખવું.] બંધ
ગને અભ્યાસ. -ગાગ ૫૦ [+ મોI] અનુકૂળ અને વિ૦ જથાબંધ (૨) અ૦ એકજુમલે સામટું(૩) રકમવાર; એક પ્રતિકૂળ સંજોગ. –ગારૂઢ વિ૦ [+ માd] યુગમાં સ્થિર થયેલું. પછી એક. ૦વાર અ૦ રકમના ક્રમ પ્રમાણે પ્રત્યેક રકમ અંગે -ગાર્થ પું[+ અર્થ] (વ્યા.) શબ્દને યોગ અથવા વ્યુત્પત્તિ | | કાન કું. [મ. હન] ધારે; કાનૂન પરથી થતો અર્થ. –ગાસન ન[+ માસન] યોગાભ્યાસને અનુ- | રકાબ ! [4. રા] પેગડું. ૦દાર પુત્ર ખિજમતગાર કુળ આસન- શરીરની બેઠક (૨) તેવાં કેગનાં ૮૪ આસનેમાનું | રકા-કે)ની સ્ત્રી [.] નાનું, છીછરું એક વાસણ દરેક. –ગિની સ્ત્રીગાભ્યાસ કરનારી સ્ત્રી, તાપસી (૨) દુર્ગા | રકાર, -ન્ત, –રાંત [ā] જુઓ “રમાં અને શિવની તહેનાતમાં રહેતી આઠ ઉપદેવીઓમાંની દરેક.-ગી | રકાસ પુંછ અંજામ; પરિણામ (૨) ફેજ; ફજેતી ૫૦ ગસાધના કરનાર; તપસ્વી. -ગીરાજ,-ગીશ્વર, -ગઢ, રકીબ વિ૦ [મ.] પિતાની જ માશુકને ચાહનાર બીજો (આશક) -ગેશ્વર, નૃગેન્દ્ર પું[વોની ફ્રેશ્વર, થોડા + અર, રૂદ્ર) રકેબી સ્ત્રી, જુઓ રકાબી ગીઓમાં શ્રેષ્ઠ; મહાન ગી (૨) (સં.) મહાદેવ
રકત વિ૦ [સં.રાતું; લાલ (૨) રાગવાળું (૩) ન૦ લહી. ૦કણ, યોગ્ય વિ. [સં.] છાજતું; ઘટતું; લાયક. ૦તા સ્ત્રી ગ્ય હોવું | કેશ(-૨) લોહીમાં હેતે (રાતે કે ધોળા) સુફલ્મ અણુ; તે (૨) ધારેલો અર્થ કહેવાનું સામર્થ્ય (ન્યા.). –ગ્યાયેગ્ય વિ૦ કૅર્સલ”. ૦૮ j૦ લોહીવાળી રસી ઝર્યા કરે તેવો એક કઢ. [+ મ ] અને અમે
ક્ષયપું લેહી સુકાતું જાય એવો રેગ. ૦ચંચુ-ચૂ)પુંપિપટ, યજક વિ૦ (૨) પં. [4] યોજના કરનાર. છતા સ્ત્રી જવાની ચંદન નવ રાતા રંગની સુખડ. ૦દાન ન૦ (દાક્તરી ઈલાજ માટે શક્તિ કે આવડત
[મસ્યગંધા સંઘરવા) લેહી આપવું તે. ૦૫રીક્ષા સ્ત્રી, લોહીની દાક્તરી યજન પં. [૪] ચાર ગાઉ. ૦ગંધા સ્ત્રી કસ્તુરી (૨) (સં.) તપાસ; લોહી તપાસવું તે. ૦૫ાત પુ. લોહીનું પડવું -વહેવું તે. યેજના સ્ત્રી [સં.] ગોઠવણ; વ્યવસ્થા (૨) કાર્ય પરરીત, વસ્તુ, ૦૫ાતી વિ૦ રક્તપાતવાળું. પિત્ત ન૦ [સર૦ મ. રતીતિ] ઉદ્દેશ વગેરેને પહેલેથી કરેલા વિચાર સંકલના વગેરે તે. [-કરવી, જુઓ ૨ક્તકેદ્ર (૨) સિં.] જેમાં નાક-મે ઈત્યાદિમાંથી લોહી રચવી]. –નીય વિ. યોજવા ગ્ય કે જી શકાય એવું પડે છે અથવા લેહી મિશ્રિત કાંઈ પડે છે એ એક રોગ. પ્રમેહ
જવું સક્રિ (સં. યુન] જોડે સાંધવું, જોડવું (૨)જના કરવી; પં. પેશાબમાં લોહી આવે એ એક રોગ. બીજ છું. (સં.) રચવું, ગોઠવવું (૩) નીમવું; મૂકવું; –માં પ્રવૃત્ત કરવું, લગાડવું. (પિતાનું) લોહી જ્યાં પડે ત્યાંથી ફરી ફરીને ઉત્પન્ન થાય એ [જાવું અક્રિ. (કર્માણ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] એક રાક્ષસ (૨) ૫૦ માકણ, મેહ j૦ રક્તપ્રમેહ. લેચન યુદ્ધો, ધ ડું [.] લડવા
વિ૦ લાલ આંખવાળું; ક્રોધે ભરાયેલું (૨)૧૦ કબૂતર.૦વાહિની નિ(–ની) સ્ત્રી [સં.] સ્ત્રીની જનનેંદ્રિય (૨).ઉત્પત્તિસ્થાન, આદિ સ્ત્રી. રક્ત વહેનારીનસ. વિકાર પં. લેહીને બગાડ, સ્ત્રાવ કારણ (૩) દેવ, મનુષ્ય, પશુ વગેરે જેવી જીવની વિવિધ જાત | j૦ લોહીનું વહેવું તે (૨) ઝાડા વાટે લોહીનું જવું તે- એક રાગ. યેષિત,–તા સ્ત્રી [સં.] જુવાન સ્ત્રી
[વાળું -કતા સ્ત્રી, મધ્યા શ્રતને એક અવાંતર ભેદ (સંગીત) વૈગિક વિ. [] યોગ સંબંધી (૨)[વ્યા.] વ્યુત્પત્તિસિદ્ધ; ગાર્થ- | રક્તાતિસાર પં[વત (સં.) + અતિસાર (સં.)] લોહીના ઝાડા થાય જૈન વિ. [.] નિ સંબંધી; નિમાંથી જન્મેલું (૨) લોહીના | એ એક રોગ
[હૃદય સંબંધવાળું; લગ્નસંબંધમાંથી થતું [યુવતી (અશુદ્ધ શબ્દરચના) રક્તાશય ન૦ [વેત (સં.) + મારા (ઉં.)] લોહીના સંચયનું સ્થાન; યૌવન ન. [૪] જુવાની. વેશ(–૧) વિ૦ જુવાન. –ના સ્ત્રી | રક્તિ સ્ત્રી [.] રાગ; આસક્તિ. ૦મા ; સ્ત્રી, લાલાશ. માન વૈવરાજ્ય ન૦ [૩] યુવરાજની પદવી કે સ્થાન. –જ્યાભિષેક | વિ૦ સાંભળનાર ખુશ થાય તે (કંઠ) પું[+મમ] યુવરાજને પદે વિધિસર સ્થાપવું તે રક્ષકવિ..(૨)પું [સં.] રક્ષણ કરતું કે કરનાર. –ણન. ૨ખવાળ; '
બચાવ; પાલન. –ણાત્મક વિ૦ [+આત્મક] રક્ષણ પર ધ્યાનવાળું; “ડિફેન્સિવ, પ્રોટેકિટવ'
રક્ષવું સક્રિ. [સં. રહ્યું] રક્ષણ કરવું ૨ ૫૦ [સં.] વર્ણમાળાને એક મૂળાક્ષર; (ય, ર, લ, વીચાર અર્ધ- 1 રક્ષા સ્ત્રી [સં.] રક્ષણ (૨) રાખડી (૩) રાખેડી. બંધન નવ
સ્વરમાં બીજે..કાર પં૨ અક્ષર કે ઉચ્ચાર. ૦કારાંત વિ૦ રાખડી બાંધવાની ક્રિયા (શ્રાવણી પૂર્ણિમાને દિવસે). ત્મક વિ. છેડે ૨કારવાળું
[+ આત્મક] રક્ષા વિષેનું

Page #737

રક્ષાવવું]
રક્ષાવું અક્રિ॰, વવું સક્રિ॰ ‘રક્ષનું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક રક્ષિણી સ્ત્રી॰ [સં.] રક્ષક સ્ત્રી (૨) વિ॰ સ્ત્રી॰ રક્ષણ કરનારી રક્ષિત વિ॰ [સં.] રક્ષાયેલું. –તા વિ॰ સ્ત્રી [તિ રખ વિ॰ ત્રણ (વેપારી સંકેત)(૨) પું॰ [પ્રા. ર્લ (સં. રક્ષ)]જૈન રખડ, ૦પટ્ટી, ૦પાટ સ્ત્રી, ૦પાટાપું [જીએ રખડવું] (પ્રાયઃ નકામું કે બિનજરૂરી) રખડવું તે (૨) કેરા; ધક્કા રખડવું અ॰ક્રિ॰ [સં. રસ્+મટ ? સર૦ મ. લકળ] રઝળવું (૨) નકામા કેરા ખાવા (૩) [લા.] ઠેકાણે ન પડવું (૪) અધવચથી વણસી જવું; રખડી જવું [પું॰ રખડપટ્ટી રખડાઉ વિ॰ [‘રખડવું' પરથી] ભટકતું; રખડતું (ર) હરાયું. −ટ રખડામણ ન॰, -ણી સ્ત્રી॰ અથડામણ, નકામી રખડપટ્ટી રખડાવું અક્રિ૰, –વવું સક્રિ॰ ‘રખડવું’તું ભાવે અને પ્રેરક રખડુ, –ડેલ વિ॰ જુએ રખડાઉ
રખતી સ્ત્રી॰ [‘રાખવું’ ઉપરથી]માન; શરમ રખ(-ખા)પત સ્ત્રી॰ [‘રાખવું’ + પત] પત – આબરૂ સાચવવી તે રખરખ ન૦ [૧૦; સર૦ મેં.] તલપણું – તલસવું તે (૨)(માંદગીથી) ચેન ન પડવું તે (કરવું)
રખરખડી સ્ત્રી॰ [ક્ષા+રાખ] અશુભ ટાળવા ખાતર બાળકના કપાળમાં ચેાપડવા ગામની સીમા ઉપરથી લીધેલી રાખ કે ધુળ રખરખવું અ૰ક્રિ॰ [જીએ રખરખ]રખરખ કરવું (૨) અક્રિ
(કા.) ધીકવું. [રખરખાવવું (પ્રેરક)] રખ(–ખે)વાળ પું૦ [વે. રવવા (સં. રક્ષ, પ્રા. રબલ ઉપરથી); સર॰ હિં. વવાા] રક્ષક; ચાકીદાર. ૦ણુ સ્ત્રી॰ રખેવાળની કે રખેવાળ સ્ટ્રી. -ળી સ્ત્રી, -ળું ન॰ રક્ષણ; ચાકી (૨)તે બદલ અપાતું મહેનતાણું
રખાત સ્ત્રી [‘રાખવું' ઉપરથી; સર૦ ફે. વળિયા = રખાત; હિં. રઘુની; મ. લેહી] વગર પરણ્યે રાખેલી સ્ત્રી રખાપત સ્ત્રી॰ જુઓ રખપત [(ખેતર) રખાયતું વિ॰ [નં. રક્ષ ઉપરથી]વાડ વાવેતર ભેળાયાં ન હાય એવું રખાવટ શ્રી॰ [‘રાખવું'+વટ] જુ રખપત (ર) તરફદારી રખાવું અક્રિ॰, -વવું સક્રિ॰ રાખવું’તું કર્મણિ ને પ્રેરક રખી, (–ખે)સર પું॰ [સં. ઋષિ ?] ભંગી (કા.) -૨ખું વિ॰ [સં. રક્ષ, કા. રચવુ ઉપરથી] ‘રાખનાર, રક્ષનાર, સાચવનાર; સંભાળનાર’ એવા અર્થમાં નામને અંતે. ઉદ્યા॰ ઘરરખું, દેહરખું રખે, ને અ॰ કદાચ; કદાપિ
રખેવાળ, -ળી, –શું ન॰ જુએ ‘રખવાળ’માં રખેસર પું॰ જુએ રખીસર
રખેળવું સક્રિ॰ [રખ્યા પરથી]રાખવાળું કરવું; રાખ ભેળવવી. [રખેળાવું (કર્મણિ), −વવું (પ્રેરક.)]
રખા, પિયા, પું॰ [સં. રક્ષ ઉપરથી] ગામ કે ખેતરની ચેકી કરનાર. પું, જ્યું ન જુએ રખવાળું રખાટવું સક્રિ॰ [‘રાખ’ ઉપરથી] રખેળવું(ર) આંકા – નિશાન દોરવું. [ખાટાણું (કર્મણિ), -વવું (પ્રેરક).] રખેપિયા, રખાપું(−લું) જુઓ ‘રખેા’માં
રખ્યા સ્ત્રી॰ [ત્રા, રવવા (સં. રક્ષા); સર૦ મ. રા] રાખ; ભસ્મ. [પાઢવી = ભસ્મ કરી રાખ બનાવવી. –વળવી = મળતા કાલસા ઉપર રાખનું પડ ખાઝવું.]

૬૨
[રઘુરાજ(-ય)
રંગ પું; ન૦ [] ધાબળે; ખસ
રંગ સ્ક્રી॰ [I.] નસ (૨) [લા.] મનેવૃત્તિ; વલણ (૩) હઠ. [–ઓળખવી, જાણવી, તપાસવી, પારખવી =મને વૃત્તિ પારખવી. –ઝાલવી, પકડવી =મનેવૃત્તિ સમજી લઈ તે દ્વારા કામ લેવું. ૨ગે આવવું = આવેશમાં આવવું (ક્રોધના), રગેરગના ભામિયા = પૂરા જાણકાર, રગે રગે રાઈ ચાપડવી = નખશિખ દુઃખ થાય – માઠું લાગે તેમ કરવું. રગે રગે=આખા શરીરમાં]
રગઢ પું॰ [જુએ રગડવું, રગડો] બટાકાના કકડા, ચણા, દાળ વગેરેની એક વાની (૨) સ્ક્રી॰ [સર॰ હિં.] માલિસ; રગડવું તે (૩) સખત મહેનત. દગઢ અ॰ જેમ તેમ કરીને; જેમ તેમ. ૦પટ્ટી સ્ક્રી॰ [સર॰ મેં.] ખૂબ રગડવું તે. બુઝારું ન॰ જાડી બુદ્ધિનું કે ભલીવાર વિનાનું માણસ કે વસ્તુ. ૦મલ(–૩) પું॰ [સર॰ મેં.] કસરતી જીવાન
રગઢવું સ૦ક્રિ॰ [સર॰ હિરાના; મ. ઙળ (સં. ઘૃણ્)] ઘૂંટવું (૨) ચેાળવું (૩) [લા.] ખુબ મહેનત કરાવવી; હેરાન કરવું રગડાઝઘડા પું૦ ૧૦ જુએ ‘રગડા’માં રંગડાટ પું॰ [‘રગડવું’ પરથી] વૈતરું; સખત મારી રગઢાવું અક્રિ॰, ~વવું સક્રિ॰ રગડવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક રગ પું॰ [‘રગડવું’ પરથી] જાડો પ્રવાહી પદાર્થ(૨)પ્રવાહી નીચે ઠરતા કચરા; કાંપ (૩)[fĒ.] ખટપટ; ઝઘડો; પંચાત. –ડાઝઘડા પું॰૧૦ [સર॰ મેં.] ઝઘડાટંટા [અક્ષરના ગણ (પિંગળ) રગણુ પું॰ [સં.] વચલા લઘુ અને પહેલા ત્રીન્હે ગુરુ એવા ત્રણ રગત ન॰ [સર॰ હિં.; F.; જીએ રક્ત] લેાહી (૨) વિ॰ લાલ, પાતિયું વિ॰ પતનું રાગી. રીટી સ્રી॰ લશ્કરી નાકરી. રાયડો પું॰ [સં. રસ્તરોહિત] એક વનસ્પતિ
રગદોળવું સક્રિ॰ [‘રગડો’ કે ‘ગરદા’ (=ધૂળ) ઉપરથી ? કે રજ +રાળવું ?] ધૂળમાં રગડવું; ખરડાય એમ કરવું. [ગદોળાવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક).]
રગ(-ઘ)ખત સ્ત્રી॰ [ત્ર. રાવત] ઇચ્છા; રુચિ; ચાહ રગરગ સ્ક્રી॰ [સર૦ રખરખ] કાલાવાલા. ૰વું અક્રિ॰ કરગરવું; કાલાવાલા કરવા. -ગાવવું સક્રિ॰ ‘રગરગયું’તું પ્રેરક (૨) આશા આપી દુઃખી કરવું (૩) ટકાવવું; વલખાં મરાવવાં રગવું અક્રિ॰ જુએ રગરગયું. [ગાવવું (પ્રેરક).] રગશિયું વિ॰ [નં. થવું (ધસડાવું) ઉપરથી ] ધીરું, ધીમું; સુસ્ત. ગાડું ન॰ [લા.] અત્યંત ધીમે ને મુશ્કેલીથી ચાલતું કામ રગિયું, રંગીલું વિ॰ [‘રંગ’ઉપરથી; સર૦ મ. શેજી; હિં. ર, ચીન] હઠીલું (૨)અમુક રંગ – મનના વલણવાળું રઘખત શ્રી॰ [.] જુએ રગમત [(જમાડવાં) રઘલાં ન૦ ખ૦ ૧૦ લગ્નને આગલે દિવસે અપાતું જમણ (સુ.) રઘવાટ પું॰ [સં. ગૃહીત + વત્ ?] ઉતાવળના ગભરાટ; બાવરાપણું. —ટિયણ વિ॰ સ્ત્રી૦ રઘવાટ કરનારી. -ક્રિયાપણું, “યાપણું ન॰. –ટિયાવેઢા, યાવેડા પું૦ ૦ ૧૦ રઘવાટ કરવા તે, ટિયું, –યું વિ૦ રઘવાટ કરનારું.[-કૂતરું, ઢોર =રઘવાયા કુતરા કે ઢાર જેવું માણસ. –ભૂત = અસ્વસ્થ – ગભરાયેલું માણસ,] રઘુ પું॰ [É.] (સં.) એક સૂર્યવંશી રાજારામના પ્રપિતામહ, ૦કુલ ન૦ રઘુ રાજાના વંશ. નંદન, નાથ, ॰પતિ, ૦રાજ

Page #738

રઘુરાય]
૬૯૩
[૨ઝળુ
(૨), વીર પું. (સં.) રામચંદ્ર. વંશ પુત્ર રઘુકુલ (૨) ન૦ | રજવાડી વિ. [જુઓ રજવાડું] રજવાડાનું કે તેને લગતું (સં.) કાલિદાસનું એ નામનું એક (સંસ્કૃત) મહાકાવ્ય | રજવાડું ૧૦ રાજ +વડે; સર૦ હિં. રનવાર] દેશી રાજ્ય. રચન ન૦, –ના સ્ત્રી- કિં.] રચવું – બનાવવું તે (૨) ગોઠવણ; વ્ય- - દેશી રાજ્ય(૨)રજપૂત રહેતા હોય તે પ્રાંત - સંસ્થાન વસ્થા.-નાકાર્ય ન૦રચનાત્મક કામ, –નાત્મક વિ[ + મામ+] (૩) [સર૦ મ. જાનવટ] રાજાને મહેલ, જેમાં કાંઈક નવું રચવાનું હોય તેવું. [-કાર્યક્રમ પુત્ર રચનાત્મક રજસ પું[.] જુઓ રજોગુણ (૨) જુએ રજ કામની યોજના. જેમ કે, ગાંધીજીએ બતાવેલી.] (૯તા સ્ત્રી) રજસ્ત્રાવ પં. [સં.] અટકાવ આવ તે સ્ત્રીને માસિક ધર્મ રચપચ અ૦ [રચવું + પચવું] તરબળ
રજસ્વલ(-ળા) સ્ત્રી [સં.] અટકાવવાળી સ્ત્રી રચયિતા ૫૦ [.] રચનાર
રજા સ્ત્રી [. રિજ્ઞા] પરવાનગી; સંમતિ (૨) છૂટી (૩) રુખસદ. રચવું સક્રિ. [સં. ર૪] રચના કરવી; બનાવવું (૨) અક્રિ. [–ઉપર ઊતરવું, જવું = (કામકાજ કે નેકરીમાંથી) ટી લઈને [ફે. (૨] (પ્રવાહીનું) જમીનમાં ઊતરવું – પચવું (૩) રાચવું; જવું. -પઢવી = છુટીને સમય મળ; છૂટી થવી. (–મળવી, આસક્ત થવું
માગવી, આપવી, લેવી).] અરજી સ્ત્રી, રજાની અરજી. રચામણી સ્ત્રી [‘રચવું' પરથી] રચવાનું મહેનતાણું
ચિઠ્ઠી સ્ત્રી, રજા આપતી કે માગતી ચિઠ્ઠી. ૦મંદી સ્ત્રી [. રચાવ પુત્ર રચવું – સજવું તે; રચના; સજાવટ [પ્રેરક | fજ્ઞામંત્રી] રજા; અનુજ્ઞા; અવરોધ [પ્રકારની ગોદડી રચાવું અÈિ૦, –વવું સક્રિઢ બચવું’, ‘રાચવું’નું કર્મણિ ને | રજાઈ સ્ત્રી [સર૦ Kિ.; મ.] થોડા રૂની ઓઢવાની અમુક એક રચિત વિ. [સં.] રચેલું કે રચાયેલું
રજાકજા સ્ત્રી [મ. રિઝાઝા] માંદગી (૨) અણધારી આફત રચેલું પચેલું, રચ્યુંપચ્યું છે. [રચવું+પચવું] રત; તલ્લીન; મશગૂલ (૩) મૃત્યુ રજ વિ૦ [રજ =ધૂળને કણ, તેના જેટલું ? કે “જરા’ને વ્યત્યય ?] રાળ સ્ત્રી [સં. ઉપરથી) (સુ.) પ્રકાશ; અજવાળું. ળિયું થોડું; જરાક (૨) સ્ત્રી [i] અણુ; ધૂળને કણ (૩) ધૂળ; ન છાપરામાંથી રજાળ આવે તે માટે મુકાતું ખાસ નળિયું કે બાકું કસ્તર (૪) સ્ત્રી ; ન૦ સ્ત્રીને માસિક અટકાવ; આવ (૫) | રજાળુ વિ. [મ. રિજ્ઞાઠુ, રજ્ઞ] નીચ; હલકટ; બેશરમ (૨) પુષ્પને પરાગ. [–નાખવી, ભભરાવવી = લખેલું સુકવવા હલકી જાતનું, ઝટ કજળાઈ જાય તેવું (લાકડું કે કયલો) લખેલા પર ધૂળ કે રેતી ભભરાવવી. -નું ગજ કરવું =નજીવી રજિયલ વિ. ધૂળ કે રજવાળું; મેલું બાબતને મેટું સ્વરૂપ આપવું. માથે રજ ભભરાવે તેવું = રજિયું ન [“રજ ઉપરથી] રેતદાની લુચ્ચાઈમાં ચડિયાતું.] ૦માત્ર વેટ રજ જેટલું; જરાક જ રજિસ્ટર નટ [છું.] પત્રક; નેધપત્રક (૨) [છું. રનિટર્ડ ઉપરથી] રજક ન૦ [. રિ; સર૦ હિં. રિનB] દાણા પાણી; અન્નજળ. પિસ્ટ ઓફિસમાં નોંધાવી પાવતી લઈને વિશેષ સુરક્ષિતપણે [-કડવું દાણી પાણી વણસી જવાં. લખ્યું હોવું = દાણે- મેકલાતે કાગળપત્ર (૩) સરકારમાં નેધવું નેધાવવું તે (-કરવું, પાણી નસીબમાં દર્શાવ્યું હોવું.]
કરાવવું)
[કારી (૨) નેધણીકામદાર રજક છું. [સં.] ઘેબી
રજિસ્ટ્રાર ૫૦ [$.](હાઈકે કે યુનિવર્સિટીને) એક મુખ્ય અધિરજકણ સૂતી; પુંઠ ધૂળને કણ (૨) રજ જેવો નાને કેઈ કણ | રજી સ્ત્રી. [‘રજ' ઉપરથી; સર૦ મ.] રેતી રજકે ૫૦ મેથીની જાતનું એક ઘાસ –ઢેરનું ખાણ
રજૂ વિ. [મ. સુનૂ] નજર સામે રાખેલું; હાજર કરેલું રજકેશ(–૧) j[સં. ૨નસ + મોરા](સ્ત્રી કે પુષ્પના) રજને કેશ રજૂઆત સ્ત્રી [મ.] રજૂ કરવું કે થવું તે રજત વિ૦ [સં]રૂપાનું (૨) ધોળાશપડતું (૩) ન૦ રૂ!. ૦મહોત્સવ રજેરજ વિ૦ (૨) અ૦ બધું જ; જરાય ઓડયા વિના – તમામ ૫૦ પચીસ વર્ષ પૂરાં થતાં ઊજવાતો ઉત્સવ, સિલ્વર જ્યુબિલી.’ રજોગુણ ડું [સં.] પ્રકૃતિના ત્રણ ગુણેમાંને બીજો (પ્રવૃત્તિને હેતુ-તાચલ,-તાદ્રિ પૃ૦ [+ અચલ, અદ્રિ] (સં.) કૈલાસ પર્વત. ભૂત ગુણ) (૨) [લા.] ક્રોધ; તામસ. –ણી વિ. રજોગુણવાળું કે -તત્સવ ૫૦ [+ઉત્સવ] રજતમહત્સવ
તેને લગતું (૨) તામસી [–વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] રજનિ(–ની) સ્ત્રી [ā] રાત્રી. ૦કર પુત્ર ચંદ્ર. ૦ચર ૫૦ | રજોટાવું અ%િ૦ [જુઓ રટી] (કપડું) રેળાવું ને ધૂળ ખાવી. નિશાચર, નાથ, પતિ, વલ્લભ પુત્ર ચંદ્ર
રજોટી સ્ત્રી, [‘રજ' ઉપરથી] ઝીણી ધૂળ રજની ર૦ મૂર્છાનાને એક પ્રકાર (૨) [સં.] જુઓ “રજનિ'માં | રઠિયું ન માળિયું; કાતરિયું રજપૂત વિ૦ (૨) ૫૦ [સં. રાનપુત્ર] રજપૂતાનાના ક્ષત્રિય રાજ- 1 ર(વ્ય) પં. [. +હૃરળ] જૈન સાધુની પંજણી – એ વંશને કે એ નામની એક જાતિને આદમી કે તેને લગતું. ૦વટ | રજોદર્શન ન. [૪] પહેલી વાર રજસ્ત્રાવ કે રજસ્વલા થવું તે
સ્ત્રીરજપૂતને ધર્મ – ટેક. ૦વાડે પુત્ર રજપૂતને લત્તો- રયણે પૃ૦ જુઓ રણે મહેફ્લો. -તાઈ સ્ત્રીરજપૂતપણું. [-રડાવી = રજપૂતાઈ ન રજજુ સ્ત્રી [સં.] દોરી; દોરડું
[કે મહેનત રહેવી - નિસ્તેજ થઈ જવી.] -તાણી સ્ત્રી, રજપૂતની કે રજપૂત | રઝળપદી, રઝળપાટ સ્ત્રી રઝળ્યા કરવું તે (૨) રઝળવાની ધમાલ
સ્ત્રી. –તાના પુત્ર (સં.) હિંદને એ નામને પ્રદેશ, રાજસ્થાન. | રઝળવું અક્રિ. [સર૦ મ. રઝળ] નકામું કે કામધંધા વગર -તી સ્ત્રી, રજપૂતાઈ રજપૂતાણું
રખડવું – ભટકવું. [(કામ) રઝળી જવું = ગેરવલ્લે કે ખેરંભે પડી રજબ j૦ [..] હિજરી સનને સાતમે મહિને
જવું.]. રજમાત્ર વિ૦ [] જુઓ “રજ'માં
રઝળાટ ૫૦ રઝળવું તે. –વવું સક્રિટ “રઝળવું’નું પ્રેરક રજમો પુરા (કા.) જેસે; પાણી; જેમ
રઝળુ વિ. [રઝળવું પરથી] રઝળતું; રઝળવાની કુટેવવાળું; ભટકુ

Page #739

રઝાકાર]
[રણછોડરાય
રઝાકાર ૫૦ સેવક (૨) (સં.) નિઝામ રાજ્યના એક મુસલમાન રણ ન. [AT. (મg)] રેતીનું મેદાન કે પ્રદેશ (૨) રાન; સ્વયંસેવક દળને સિપાઈ
વગડે (૩) [લા.] સખત તાપ. ૦કાંઠે પુત્ર (સં.) કચ્છના રણને રટણ, –ન [i.] ન૦, –ણ, –ના [સં.] સ્ત્રી રટવું તે
કિનારે આવેલે (ઝાલાવાડ, રાષ્ટ્રને) પ્રદેશ. ૦૫ પૃ૦ વેરાન રટવું સક્રિ. [સં. ૨] વારે વારે યાદ કરવું- બાલવું. [ટાવું –રેતીના રણમાં દ્વીપ જે લીલોતરી ને પાણીવાળો ભાગ; અકિં. (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).]
‘ઓએસિસ'. ૦વખત પં-ઉનાળાને બપોરને વખત; રણવેળા. રદ(–લ) વિ. [‘રદ' ઉપરથી ? કે છું. રૉટન ઉપરથી ? સર૦ મ. વગડે પુ. વેરાન નિર્જન જે પ્રદેશ. [રણ વગડે મૂકવું = ટા, ટે] તત્ર નકામું
રણવગડામાં –નિરાધાર સ્થિતિમાં તજી દેવું. વાસે ૫૦ રણરહૂમ વિ. [રદ + કુસ?] રી; સાવ હલકી જાતનું
વગડામાં રહેઠાણ; વનવાસ. ૦ળા સ્ત્રી- જુઓ રણવખત રકણ(–ણું), રમું (કા.) વિ. [“રડવું' ઉપરથી] જરાકમાં કે વારં- રણ ૧૦ [સં.] યુદ્ધ (૨) લડાઈનું મેદાન. [-ખેલવું = લડવું, યુદ્ધ વાર રડવા કરતું; રતલ
કરવું. રણે રાખવું = લડાઈમાં રક્ષણ કરવું; સંકટળા અણીને રજી વિ૦ ૫૦ રડયો (જુઓ રડયું)
વખતે રક્ષણ કરવું કે બચાવી લેવું.] ક્ષેત્ર ન૦ રણભૂભિ. ૦ગાડી રહેતા લાડુ ૫૦ બ૦ ૧૦ ઘણા ધીને લચપચ થતા લાડુ
સ્ત્રી, લોઢાના બખ્તર વગેરેથી સુસજજ, તથા ખાડાયા વટાવી રહતી રાધા સ્ત્રી, જુઓ રડવું'માં
શકે તેવાં પૈડાંની રચનાવાળી તોપ વગેરેવાળી યાંત્રિક ગાડી; ટેક’. રઢતી સૂરત વિ. [રતું + સૂરત] રડતા – ઉદાસી ચહેરાનું
ગીત ન૦ લડાઈનું - શયનું ગીત. ૦ટલે, ગેળી(કા.) ૨૮થઇ j૦ જુઓ રશ્કડ
j૦ મુશ્કેટોટ બાંધી શત્રુને દડા પડે ગબડાવ કે બાંધવો તે. રબ(વ)ડવું અક્રિ. [રડ (સે. ૨g = ખસી પડેલું)+ગબડવું] ૦ચંડી સ્ત્રી, રણયુદ્ધની દેવી (૨) વીરાંગના. જયશ્રી સ્ત્રી,
રખડવું; રઝળવું; રવડવું. [૨૭(૧)ઢાવવું સ૦ કિં. (પ્રેરક).] રણમાં જય મળે છે કે તેની શોભા. ૦જંગ ૫૦ મેટું યુદ્ધ; સખત રડવ૮ સ્ત્રીરડવડવું તે. ૦૬ અ. ક્રિ. [જુઓ રડબડવું] રખડવું; ઝપાઝપી. જિત વિ૦ યુદ્ધમાં જીતનાર. ૦ઝીક સ્ત્રી, યુદ્ધને કુટાવું. [રવડી મરવું રખડી રખડીને અધું થઈ જવું.].–ડાવવું ઝપાટો કે શસ્ત્રાસ્ત્રની ઝડી. ૦તૂર ન૦ લડાઈનું વાજું; તુરાઈ. સક્રિટ “રડવડવું'નું પ્રેરક
થં–સ્ત)ભ j૦ યુદ્ધમાં મેળવેલી જીતને સ્મરણતંભ. ૦ધારી રડવું અ૦ કેિ. [વા. ર૩ (. ૨)] રુદન કરવું. [૨ડી ઊડવું = ૫૦ લડવા. ૦ધીર(-) વિ. યુદ્ધમાં ધીર - અડગ. ૦ધ્વજ
શંઘમાંથી ઝબકીને રેવું (૨) ખેટમાં આવી જવું (૩) હારી – પું યુદ્ધને વાવટ. બંને પુત્ર રણશુર. ભૂમિ(–મી) સ્ત્રી, થાકી જવું. ૨ડી જવું, ૨ડી દેવું, રડી પડવું = એકાએક રડવું. મેદાન નવ લડાઈનું મેદાન. ૦મેરી સ્ત્રી, રણશિંગા જેવું રણરડી મરવું = રડી રડીને મરવા જેવા થવું; ખૂબ રડવું.] (૨) [ફે. વાઘ. વ્યજ્ઞ ૫૦ રણ કે યુદ્ધરૂપી યજ્ઞ (૨) ન૦ (સં.) પ્રેમાનંદનું
=ગબડેલું] (કા.) ગબડી જવું (૩) સત્ર ક્રિટ –ને ઉદ્દેશીને એક આખ્યાન. ૦રંગ ૫૦ લડાઈને રસ – ઉત્સાહ (૨) યુદ્ધ કે દુઃખી થવું; –નું દુઃખ રયા કરવું (પૈસાને) (૪) દયા આવે તે રીતે તેનું મેદાન. લક્ષ્મી સ્ત્રી (સં.) યુદ્ધની દેવી, જે વિજય અપાવે વર્ણવવું કહી બતાવવું. [રડતા લાડુ = ઘણા ધીવાળા – લચ- ] છે; વિજયલક્ષમી. ૦૧, સ્ત્રીરણક્ષેત્રમાં દ્વાનો ધર્મ-ટેક. પચતા લાડુ (તેથી ઊલટા તે થોડા ઘીવાળા – હાથ લાગતાં વાટ સ્ત્રી, રણક્ષેત્રની વાટ -રસ્તો (૨) બહારવટું. ૦વાધ ન વિખરાઈ જાય તેવા ‘હસતા' લાડુ). રડતીનેપિયેરિયાં મળવાંક લડાઈનું વાજું. શય્યા સ્ત્રી. રણમેદાન પર પડવું – મરવું તે; દુઃખ વળી વધુ લાગવું -તેમ થાય એવી ઉત્તેજના મળવી. રડતી રણમેદાનની પથારી. શિંગડું, શિશું નવ યુદ્ધમાં વગાડવાનું રાધા = રાધા જેવી રડતી સ્ત્રીને માટે મજાકમાં કહેવાય છે. રતું તડું. ૦ર(-૨) ૩૦ યુદ્ધમાં બહાદુર. સંગ્રામ ડું મોટું ગેત્ર હેવું =શકાતુર ચહેરાનું – હંમેશ નિસાસા નાખતું હોવું.] યુદ્ધ(૨) રણભૂમિ. સ્તંભ પુત્ર રણસ્તંભ. ૦સ્થલ ન૦ લડાઈનું રઠાકુટ સ્ત્રી, –ો છું. [રડવું + કુટવું] રેવું કુટયું – શેક કરો મેદાન; રણભૂમિ. હાક સ્ત્રી લડાઈની કિકિયારી; હાકલ કે તે (૨) બળાપ; કંકાસ (૩) [લા.] નિષ્ફળ મહેનત
ગર્જના (-થવી, વાગવી) રાપીટ સ્ત્રી [રડવું પીટવું] રડાકૂટ, રોકકળ [ સાથે રડે તે | રણકવું અક્રિ. [રવ૦; પ્રા. શળધાર (સં. ૨%ાર)] રણકારે રઠાર સ્ત્રી [‘રડવું” ઉપરથી] ઉપરાઉપરી વા અનેક જણ એકી- થ - કરો (૨) (કા.) પાડાનું બેલડું રાળ સ્ત્રી. [રડવું +ળ (સે. રોઢ =ોલાહલ)] પિકેક | રણકાર(-) ડું [રણકવું પરથી] ધાતુની વસ્તુ ખખડવાને મૂકીને રડવું તે
[લાડમાં) સ્ત્રીઓ વાપરે છે અવાજ (૨) તે અવાજ થઈ ગયા બાદ નીકળ્યા કરતે કંપ રડ્યું વિ૦ [‘રડવું' ઉપરથી] રડજી; અણગમે બતાવતાં (કદીક | – ધ્રુજતો સૂર રહ્યુંખળ્યું વિ૦ [રડવું (ફે. (g) + ખડવું] વિખૂટું- ભૂલું પડેલું | રણકાવવું સક્રિ “રણકવું'નું પ્રેરક (૨) ભાગ્યે કેઈક (૩) વેરાયેલું; વીખરાયેલું
રણકાંઠે !૦ જુઓ “રણ” (રાન)માં ૨૮ સ્ત્રી. [1. ૨૩ (સં. ); સર૦ હિં. ૨ઢના, મ. ] લગની | રણકું વિ૦ [‘રણકો' ઉપરથી ? કે “રણ” ઉપરથી ?] ધૂળ વગરનું; (૨) હ૮; આગ્રહ. [-લાગવી = લગની લાગવી. –જેવી = હa | ચોખી કઠણ સપાટીવાળું કરવી.] [૨ખડાઉ (ર) રણકે ૫૦ જુઓ રણકારે
[ જુઓ “રણ [ā]'માં રઢિયાર વિ૦ [જુઓ રેઢિયાળ.રે. ર = ખસી પડેલું] નધણિયાતું; | રણુ- ક્ષેત્ર, ગાડી, ગીત, ગેટલે, ગેળી, ચંડી રઢિયાળું વિ. [સં. રાઢા ઉપરથી] રૂડું રૂપાળું, સુંદરમેહક રણ છે !૦ [સં. રણ કે ઋણ +fહ્યું. છોડના ? સર૦ Éિ] (સં.) રણ ન. [સં. ગળ] દેવું
શ્રીકૃષ્ણનું એક નામ. ૦, ૦રાય પં. બ૦ ૧૦ (સં.) ડાકેરના

Page #740

રણજંગ]
[રણ્યા
પ્રસિદ્ધ મંદિરમાં સ્થાપિત (ભગવત્ – સ્વરૂપનું નામ
રતવા ૫૦ (લોહીના વિકારથી) ચામડીને એક રોગ રણ- ૦જંગ, જયશ્રી, જિત જુઓ “રણ [.]'માં
રતાશ સ્ત્રી [‘રાતું' ઉપરથી] લાલાશ; આછું રાતું હોવું તે રણઝણ અ૦ [રવ પ્રા. રાક્ષM (સં. રાણા)] (૨) સ્ત્રી, રતાળુ ન. [. ૨૦] એક કંદ રણઝણાટ; ખણખણાટ (કરવું, થવું). ૦વું અ૦િ (પુર રતાંજ(–દ)લી(–ળી) સ્ત્રી [સં. ચંદ્રન; સર૦ ૫.] રાતી સુખડ વગેરેનું) ઝણઝણવું – ખણખણવું. –ણાટ પુત્ર રણઝણવાને | રતાંધતા સ્ત્રી, રતાંધળાપણું અવાજ, –ણાવવું સક્રિ “રણઝણવું'નું પ્રેરક
રતાંધળું (૦) વિ. [રાત + આંધળુંગા.સિધ (સં.
રાજ્ય); સર૦ રણઝીક, રણુતૂર જુઓ ‘રણ [.]'માં
હિં. રતી ] રાતે ન દેખી શકે તેવું રણકાર ૫૦ [સં.] રણકે; રણકારે; રણઝણવું તે
રતિ સ્ત્રી [.] આસક્તિ; અનુરાગ (૨) પ્રીતિ; આનંદ (૩) કામરણને ન૦ સિં] રણકવું તે; રણકે
[[સં.]'માં ક્રીડા; સંભોગ (૪) (સં.) કામદેવની સ્ત્રી. ૦કર્મ ન૦, ક્રિયા, રણ- વ્યં(સ્ત)ભ, ઘારી, ધીર(-), ૦ઇવજ જુએ “રણ ૦ઋઠા સ્ત્રી સંભેગ; મેથુન. ૦નાથ, ૦૫તિ મું. (સં.) કામદેવ. રણદ્વીપ ૫૦ જુએ “રણ” (રાન)માં
રણ સિં.]'માં ૦સંભેગ. ૦૨સ પુંછે રતિકે વિષયને રસ. વિલાસ રણ- બંકે, ભૂમિ(–મી), ભેરી, મેદાન, વ્યજ્ઞ જુઓ ૫૦ રતિને ભેગવિલાસ રણુરણવું અક્રિ. [રવ૦; પ્રા.૪ળરળ (, જળરા)] હવા વીંધી રતિકા સ્ત્રી [સં.] મૃદુ કૃતિને એક પ્રકાર [ જુઓ “રતિમાં જોરથી થતી ગતિને અવાજ
રતિ- ક્રિયા, ક્રીડા, નાથ,૦૫તિ,.૦ભેગ, હરસ, વિલાસ રણુરણારણરણવું તે. –વવું સક્રિ “રણરણવું'નું પ્રેરક [ રતી સ્ત્રી [સં. ] ચઠી જેટલું કદ કે વજન (વાલ તોલાથી રણ- ૦રંગ, લક્ષમી જુએ “રણ સં.માં
નાનું). ૦પૂર, ભાર વિ૦ રતી જેટલું કે જેવડું (૨) જરાક રણ- ૦વખત, વગડે જુઓ “રણ”(વાન)માં
રતુંબડું, રતૂમડું ૦િ [‘રાતું' ઉપરથી] લાલાશપડતું રણ- ૦વટ, વાટ, વાદ્ય જુઓ “રણ [.]'માં
રતેવ(વા) અ [“રાત” ઉપરથી] રાતે ને રાતે રણવાસ પું[રાણ + વાસ; સર૦ લઉં. રનવાસ] રાણીઓને | રત્ન ન [સં.] કીમતી પથ્થર (મણિ વગેરે) (૨) દરેક જાતિમાં ઉત્કૃષ્ટ રહેવાનું સ્થાન; અંતઃપુર
વસ્તુ(૩)સમુદ્ર વલોવતાં નીકળેલી ૧૪.વસ્તુઓમાંની દરેક(લક્ષ્મી; રણવાસે, રણવેળા જુઓ “રણ” (રાનમાં
કસ્તુભ; પારિજાતક; સુરા; ધવંતરી; ચંદ્રમા; કામદુઘા;એરાવત; રણ- શય્યા, શિંગું(–ગડું), શર(-) જુએ “રણ[.]"માં | રંભા વગેરે દેવાંગનાઓ; ઉચ્ચ પ્રવા; અમૃત; સારંગધનુષ; પાંચરસગે (કા.) પાળિયે; ખાંભી
જન્ય શંખ અને હલાહલ). (૪) [લા.] રત્ન જે ઉત્તમ પુરુષ; રણ- સંયમ, સ્તંભ, સ્થલ, હાક જુઓ “રણ [i.]'માં નરરસ્ત.કરા ૫૦ એક છંદ. કુક્ષી સ્ત્રી જેની કુખે નરરત જન્મ રણાંગણ ન [] રણભૂમિ
તેવી સ્ત્રી. ૦ગર્ભા સ્ત્રી- પૃથ્વી. ચિંતામણિ પૃ૦ જુઓ ચિંતારણિત વિ. [સં.] રણકતું; રણકાર કરતું
મણિ. જદિત વિ૦ રત્નથી જડેલું. ૦૫રીક્ષા સ્ત્રી રત્ન- હીરા રણી,-ણિયું વિ૦ [રણ (સં. *T) પરથી] દેવાદાર; રણવાળું (૨) પારખવા તે કે તેની આવડત. ૦પારખુ વિ૦ રત્ન પારખી જાણે [. પરથી] રણશર; રણ ખેલવા હોંશવાળું
એવું; રત્નપરીક્ષાવાળું. પ્રભા સ્ત્રી રત્નનું તેજ કે કાંતિ (૨) રણી સ્ત્રી સેનાને કકડો (ઘરેણું કરવા આપેલો). [-પાઠવી = (જૈન) સાતમાંનું એક નરક. ૦માલ સ્ત્રી મણિઓની માળાકે સેનુંરૂપે ગાળી તેના કણ પાડવા.]
હાર.-નાકર પું[ + માર]૨નેની ખાણ; સમુદ્ર.—ત્નાવલી રણે પુત્ર એ નામની એક જાતને માણસ (૨) [રાણે? કે “રણ” સ્ત્રી. [+માવી] રત્નમાલા. -નાળું વિ૦ રત્નવાળું = યુદ્ધ પરથી ?] એક અટક
રથ [સં.] ઉપર ઘુમ્મટ જેવા છત્રવાળું એક વાહન (૨) રધાન ૫૦; ન૦ [રણ + ઉદ્યાન] રણમાં બાગ; રણદ્વીપ લડાઈની ગાડી.[-ખેડ ખેલ = રથ ચલાવવો કે તેમાં ચડીને ઉ ન્મત્તતા સ્ત્રી [સં.] યુદ્ધ લડવામાં ઉમાદ કે ગાંડું ઝનૂન જવું. –જેડ = બળદ કે ઘડા જોડીને રથને સવારી માટે તૈયાર રત (ત,) સ્ત્રી [‘તુ ઉપરથી] (૫) ઋતુ
કરવો.] કાર ૫૦ રથ બનાવનાર;સુતાર.૦ખેઠન વિ૦ રથ હાંકી રત વિ. [સં.] લીન (૨) આસક્ત
જાણનાર; કુશળ સારથિ. ઘેડ ૫૦ રથ ઘડનાર – રથકાર. ૦જારતન ન૦ જુઓ રત્ન (૨) આંખની કીકી. [-પાકવું = રત્ન (–યા)ત્રા સ્ત્રી અષાડ સુદ બીજને તહેવાર, જ્યારે દેવને રથમાં નીપજવું (૨) રતન જેવું ગુણવંતું નીવડવું (માણસ માટે); એવા બેસાડી ફેરવે છે. ૦સપ્તમી સ્ત્રી, મહા સુદ સાતમ-એક પર્વ. ગુણવંતાને જન્મ થવો (૩) (કટાક્ષમાં) બદમાસ પાકવું.] જેત -થારેહણ ન [+આરોહણ રથ પર ચડવું–ચડીને બેસવું સ્ત્રી [સં. ઘોતિ; સર૦ મ., હિં.] એક વનસ્પતિ. –નાગર ૫૦ તે રથની સવારી.-શાસન ન [+ આસન] રથની બેઠક; રથમાં જુઓ રત્નાકર. -નાળું વિ૦ તેજસ્વી; રત્નાળું
બેસવાનું સ્થાન. –થાંગ ન૦ [સં.] રથનું પૈડું ચક્ર.થાંગપાણિ રતન કાષ્ટ નવ એક છેડ
૫. [.] (સં.) હાથમાં ચક્ર ધારણ કરનાર – વિષ્ણુ. –થી ૫૦ રતનત, રતનાગર, રતાળું જુઓ ‘રતનમાં
રથમાં બેસી લડનાર યોદ્ધો (૨) એક હજાર યોદ્ધાઓ સાથે એકલો રતબાવળિયે પું[રત (સં.) +બાવળ] બાવળની એક જાત | લડનાર યોદ્ધો. - ત્સવ ! [+ઉત્સવ) રથયાત્રાને ઉત્સવ રતલ પું[. રર૪] લગભગ સાડી આડત્રીસ રૂપિયાભાર જેટલું ! રદ્ધતા સ્ત્રી [i.] એક છંદ
એક (અંગ્રેજી) વજન. –લી વિ૦ રતલનું; (સંખ્યાવાચક જોડે) | રથડ [સં. સ્તર ઉપરથી) માટી અને છાણનું જાડું લીંપણ (૨) અમુક રતલનું, જેમ કે, પાંચ રતલી
રહ્યા સ્ત્રી [સં.) ધોરી રસ્ત; રાજમાર્ગ (૨) શેરી; ફળિયું
[રેથળ

Page #741

ર૬(૦૧)]
રદ(૦૧) પું॰ [સં.] દાંત
રદ વિ॰ [બ. ર૬] નકામું; ખાતલ કરેલું. [−કરવું, જવું, થવું]. ૦બદલ(-લી) સ્ત્રી॰ એક રદ કરી બીજું પસંદ કરવું કે બદલવું તે. ખાતલ વિ॰ નકામું; રદ કે ખાતલ કરેલું દિયા પું॰ [‘રહ’ ઉપરથી] કહેલી વાતને રદ કરે તેવા સામેા જવાબ (-આપવા)
[શબ્દ
રદીફ સ્ત્રી॰ [મ.] ગઝલમાં દરેક બેતની પાછળ વારંવાર આવતા રદ્દી શ્રી॰ [જીએ રદ; સર૦ હિં.; મેં.] નકામું
રન પું॰ [.] ક્રિકેટની રમતમાં રમનારા (બે) ખેલાડીએ, આઉટ થયા વિના, સામસામા દોડવું તે કે તેથી ગણાતા રમતનેા આંક. (–કરવે, થવા, મળવા)
રનવન વિ॰ [રન (‘રાન’, ‘વેરાન')+વન] અસ્તવ્યસ્ત; છૂટુંછવાયું. [~થવું = અસ્તવ્યસ્ત કે ખેદાનમેદાન થવું(૨)હિંમત છૂટી જવી.] રનેાડી વિ॰ [‘રાન’ ઉપરથી] રાની; જંગલી રન્નાદે સ્ત્રી॰ [સં. ર્ત્ત્તત્ત્તા] (સં.) સૂર્યની પત્ની (૨) ટોપલીમાં જવારા વાવીને દેવી બેસાડે છે તે (જનાઈ કે લગ્ન વખતે) રપા(–પે)ટી સ્ક્રી॰, ટા પું॰ [જીએ રપેટલું; સર૦ મ. પાટા, હિં. પટ્ટા] આંટા; કેરા (૨) લાંબી દોડ; ગબરડી (૩) રપેટલું – થકવવું તે. [મારવી, દેવી, લગાવવી =દોડી જવું (૨)આંટા ખાવા; ફેરા મારવા. –માં લેવું = બરાબર કામમાં લેવું - રગડવું,] પેટ સ્રી॰ જીએ રપાટી
|
રપેટલું સ૦ ક્રિ॰ [પ્રા. વ્વ (સં. આત્રમ્ ); સર૦ હૈં. રપટના; મ. પટોં] ખૂબ જોસથી દોડાવવું (૨)ખૂબ મહેનત કરાવી થકવવું. રિપેટાવું (કર્મણ), –વવું (પ્રેરક).] [લગાવવે) રપેટી સ્રી, ટા પુંજુએ રપાઠી (રપેટા સારા, દેવેશ, રફત સ્ત્રી॰ [મ. ફ્ન્ત; સર૦ મ. વત] પ્રી!ત; સ્નેહ (૨) મહાવરા રફતે રફતે અ॰ [...] ધીરે ધીરે; થાડે થાડે રફાઈ સ્ક્રી॰ [મ. વામ] ઉન્નતિ; ઉત્કર્ષ (૨) (જ્ઞાનેાન્મુખ થવા) આત્મબલિદાન (૩) મુસલમાન ફકીર ચપ્પુ, સેયા વગેરે શરીરમાં ભેાંકે છે તે રીત
રફીક હું॰ [મ.] ભાઈબંધ
રકું વિ॰ [બ. રમ] નાઠેલું; પલાયન કરી ગયેલું. [−થઈ જવું], ૦ચક્કર વિ॰ [સર૦ મેં., હિં. રથય] પલાયન કરી ગયેલું (૨)ન॰ શત્રુએ કરેલું નુકસાન (3) પ્રપંચ, કાવતરું. [−કરી જવું, થઈ જવું=નાસી જવું.] [સ્ત્રી॰ તૂણવાના ધંધા ર પું॰ [બ.] તૂણવાનું કામ. ગર પું॰ તૂણનાર; તૂણિયા. ગરી રફેદફે અ॰ [બ. ગવ±; સર૦ હિં. રાતા; નૅ.] ખરાબખસ્ત; નાફાતિયા; અસ્તવ્યસ્ત રખ પું॰ [બ. ર્જ્વ] પરમેશ્વર; પરવરદેિગાર રખડી સ્ક્રી॰ [હિં.] ખાસૂદી [રબરના સિક્કો કે છાપ રબર ન॰ [ફ.] એક ઝાડના રસના બનતા પદાર્થ. ૦čરૂપ પું૦ રખાબ ન૦ [મ.] એક તંતુવાદ્ય; રવાખ રબારી પું॰ સર૦ હૈ. વારી=કૃત; સંદેશવાહક; સર॰ ા. રાવર] ભરવાડ જેવી એક નાતા માણસ. -રણ સ્ત્રી- રબારી નાતની સ્ત્રી, વાઢ સ્ત્રી॰, વાડા પં॰ રબારીઓના લત્તો રબી(–વી)પું॰ [૬.] વસંત ઋતુ કે ત્યારનેા રબીપાક. ૦ઉલઅવલ પું [ + ૭મન્ત્ર (મ.)] હિજરી સનને! ત્રીજો મહેના, ૦ઉલ

૬૯૬
[રમતવાત
આખર પું॰ [ + ૩જમાહિર (મ.)]હિજરી સનના ચોથા મહિના, ૦પાક પું॰ શિયાળુ પાક ર(–ર) ન૦ જુએ રબર
રભસ પું [i.] ઉતાવળ; વેગ
રમકઝમક સ્ત્રી॰ [રમક (હિં. મળના = ઝૂલતું ઝૂલતું ચાલવું)+ ઝમક] ઝાંઝર રૂમઝૂમ ઠમકે તેમ લટકાથી ચાલવું તે રેમકડું ન૦ [‘રમવું’ ઉપરથી; (સં. ર્મ)]નાનાં છેકરાંને રમવાની વસ્તુ. [થઈ રહેલું, બની જવું = રમકડા જેવું પરવશ – નચાવે તેમ નાચનાર થયું.]
મકાવવું સ૦ ક્રિ॰ [વ૦] ઝેરથી મારવું – લગાવવું રમખાણુ ન॰ મારફાડ; તાકાન; ધિંગાણું. [−મચાવવું, માંડવું, વાળવું = મોટું તાફાન – કાળાહળ કે કેર કરવાં.] —ણિયું વિ॰ રમખાણ મચાવે તેવું [ખામણું (સુતારનું) રચિ(–જિ)યું ન॰[રમચી’ ઉપરથી]રમચી પલાળવાનું લાકડાનું રમચા(-જી) સ્ત્રી॰ [સં. ર્ંન્ = લાલ રંગ થવા ઉપરથી?]સે નાગે; એક જાતની લાલ માટી
રમજાન પું॰[Ā.] હિજરી સનના નવમેા માસ. [−ઈદ=રમજાનની ઈદે; એક તહેવાર.]−નિયું વિ॰ રમજાન માસમાં ઉપવાસ કરનારું રમજિયું, રમજી જીએ રમચિયું, રમચી [ઘરેણું રમોડ સ્ત્રી॰ [સર॰ હિં. ર્મજ્ઞોજા = ઝાંઝર] સ્ત્રીના પગનું એક રમઝટ ॰ [‘રમ’ રવ૦ ઉપરથી ?] તડામાર; ઝડી રમઝમ સ્ક્રી॰ [રવ॰] નૂપુરના અવાજ (૨) અ॰ રૂમઝૂમ. કું અક્રિ॰ રમઝમ અવાજ થવા. [માવવું(પ્રેરક).]-માટ પું૦ (ઉતાવળી ચાલથી થતુા) ઝાંઝરનેા રમઝમ અવાજ રમણ પું॰ [ä.] કાંત; પતિ (૨) ન૦ રમવું તે; વિલાસ; ક્રીડા, [રમણે ચડવું =મતમાં ઘેલું થવું (૨) (ઘેલછા જેવું લાગે ત્યાં સુધી) જોશમાં આવવું; ઊડેલ કે વાયેલ તબિયતનું થયું.]. ૦પાત્ર ન॰ જુદા જુદા ઘાટનાં પવાલાંને સાંધતી નળીવાળું એક પાત્ર (પ્રવાહી સમતલ રહે છે તે બતાવવા માટેનું યંત્ર); ‘કોમ્યુનિકેટિંગ વેસલ’ (પ. વિ.)
રમણબુઝારું ન॰ [સર૦ મ. રામ =જાડું− મોટું, ઢંગધડા વિનાનું પાત્ર] માડીનું ન્તડું ઢાંકણ (૨) [લા.] તેના જેવું બેડોળ, ઢંગધડા વિનાનું કાંઈ પણ
રમણુભમણુ અ॰ [રમવું + ભમવું] અસ્તવ્યસ્ત, વેરણપ્રેરણ રમણા, –ણી સ્ત્રી॰ [i.] સ્ત્રી (૨) સુંદર સ્ત્રી રમણીક, ત્વય [સં.]વિ॰ મને હર. યક હું એક છંદ.-યતા શ્રી રમણું ન॰ [સં. રમ્ ઉપરથી; સર૦ મ. મળા] ખુલ્લી જગા; ચેાગાન (૨)દાદર એ કડકે હાય ત્યારે વચ્ચે મુકાતું પહોળું પગથિયું (૩) બારસાખનેા એક ભાગ (૪) ક્રીડા રમત સ્રી॰ [‘રમવું’ઉપરથી] ખેલ; ક્રીડા; ગમ્મત (૨)રમવાની રીત (ગિલ્લીદંડા, શેતરંજ વગેરે). [–રમવા એલાવવું =(જમાઈ ને) પરણ્યા પછી પહેલી વાર જમવા ખેલાવવું(એક રીત). –કરવી =કામની રીતે કામ ન કરતાં તેની સાથે ખાલી ખેલવું–વખત અગાવે. –રસી =મ, ખેલવું(૨) એલ એલવા; દાવ નાખવા (૩) યુક્તિ કરીને છેતરવું.] ગમત શ્રી॰ જુદી જુદી જાતની રમતા; ખેલ; ક્રીડા. ૦રેળિયું, રાણું ન॰ નકામી રખડપટ્ટી(૨) કામને બદલે રમત કર્યાં કરવી તે. ૦૯ વિ૦ રમતિયાળ, વાત

Page #742

રમતારામ ]
સ્ત્રી સાવ સહેલી, રમત જેવી વસ્તુ કે કામ; રમતાં રમતાં સધાય એવું તે. “તારામ પું॰ [સર૦ મ.] એક ઠેકાણે ટકીને ન રહેનાર; બધે રખડથા કરનાર. –તિયાળ, “તાનું વિજ્ રમતમાંજ ચિત્તવાળું. તું વિ॰ રમવું’નું વ॰ટ્ટ (૨) છૂટું; બંધનરહિત (૩) મેાકળું; ખુલ્લું (૪) ઢીલું; તંગ નહિં એવું. [−કરવું =તંગ નહીં એવું બનાવવું (૨) કાણું માઢું બનાવવું (૩) મારવું. – પડવું = જોઈ એ તેથી વધુ મેટું થયું. –મૂકવું, મેલવું =છૂટું મૂકવું (૨) બાધામાં વધ કરવાને બદલે પ્રાણીને દેવીના સ્થાનકે હું મૂકવું. રહેવું=તંગ નહીં એવું રહેવું. “રાખવું = તંગ નહીં એવું રાખવું.]
|
રમમાણ વિ॰ [સં.] રમી રહેલું; આનંદ માનતું; લીન રમરમ પું॰ [રવ૦] એવા અવાજ્ર (૨) જીભ ઉપર થતેા રવરવાટ (૩) અ॰ એવા અવાજ થાય તેમ (૪) જીભ ઉપર રવરવે તેમ, ॰વું અક્રિ॰ રમરમ અવાજ કરવા (૨) જીભ ઉપર રવરવાટ કરવા. -માટ પું॰ રમરમવું તે. -માવવું સક્રિ૦ ‘રમરમનું’નું પ્રેરક (૨) જોરથી મારવું
રમલ(-ળ) પું૦ [મ. ૨૪; સં. રમō] પાસા ફેંકી ભવિષ્ય જોવાની વિદ્યા (૨)તેના પાંચ ધાતુના પાસા. –લી(-ળી) પું૦ રમળ કી
ભવિષ્ય કહેનાર
રમવું અક્રિ॰ [સં. રમ્] ખેલવું (૨) આનંદ માનવા (૩)મનમાં કે ચાદદાસ્ત પર સતત હોવું, – ત્યાંથી ન ખસવું કે ભુલાવું. જેમ કે, વાત રમ્યા કરવી,રમી રહેવી (૪) કામક્રીડા કરવી (૫) તમાશે -- ખેલ કરવા (ભવૈયા)(૬) દાવ ખેલવે (પાસા, પત્તાં) (૭) લાડ કરવું (૮)નકામું રખડવું; રસળવું, [રંગે રમવું = ક્રીડા કરવી (૨) કામક્રીડા કરવી. દાવ રમવા = યુક્તિ કરવી; પેંતરા રચવે. રામ રમી જવા=મરણ સુધીનું સંકટ આવવું; આવી બનવું. રમી રહેલું, રમ્યા કરવું = (મનમાં – દિલમાં) હંમેશ વ્યાપી રહેવું;ન ભુલાવું.] રમતળ, રમસ્તાન ન૦ રમખાણ; ફ઼ાન (-કરી મૂકવું, મચાવવું)
રમંનું વિ॰ રમવું;રમનારું (પ.)
રમા સ્ત્રી [સં.] સુંદર સ્ત્રી(૨)(સં.) લક્ષ્મી. કાંત,નાથ, પતિ, ૦૨મણ, વર પું॰ (સં.) વિષ્ણુ; પ્રભુ
રમાડવું સક્રિ॰ ‘રમવું'નું પ્રેરક (૨)[લા.] પટાવવું; કેાસલાવવું; છેતરવું. [રમાડી જવું = છેતરી જવું. રમાડી દેવું = મારી નાખવું.] રમા પું૦ [રમાડવું' ઉપરથી] ગમ્મત; વિનેદ; આનંદ રમા- નાથ, ૦પતિ, રમણ, ૦૧ર પું૦ જુએ ‘રમા’માં રમાવું અક્રિ॰ ‘રમવું’તું ભાવે
૬૯૭
રમી સ્ત્રી॰ [.] ગંજીફાનાં પત્તાંની એક રમત
રમૂજ શ્રી॰ [ચ. મૂળ] મન ખુશ થાય તેવી – મજેદાર ગમ્મત(૨) મશ્કરી; વિનાદ. [−આવવી, પડવી]. દાર વિ૦ રમૂજવાળું.
-જી વિ॰ ગમતી; વિનેદી; મજેદાર રમેશ પું॰ [સં.] જુ રમાપતિ રમ્માલ પું॰[,]રમલથી વ્હેશ જેવાની આવડતવાળા – જેશી રમ્ય વિ॰ [સં.] રમણીય. તા સ્ત્રી, હ્ત્વ ન૦. –મ્યા સ્ત્રી૰ રાત્રિ (૨) મખ્યાતિના એક અવાંતર ભેદ રયણ(–ી, –ની) સ્ત્રી॰ [પ્રા. થળી (સં. રત્નની)] + રાત્રી રોં પું॰ જુઓ રકાર. –કાર પું॰ [સર॰ fĒ.] (૫.) (રામના)

[રવિસુતા
રકારના વિને કે જપ
રલી સ્ત્રી॰ (૫.) જીએ રળી
રવ પું॰ (કા.) તાન; ઉમંગ (૨) સ્ત્રી॰ ગરમી; ગરમીની અસર રવ પું॰ [ä.] અવાજ
રવઈ સ્ત્રી॰ [હૈ. વય; સર૦ મ.વી] નાના રવેચે રવવું અક્રિ॰ [ રડવડવું] આથવું;રખડવું. [વડી જવું, રવડી પડવું = રખડતા રહી જવું; નિષ્ફળતા મળવી; ઠેકાણું ન પડવું (નાકરી ઇ૦). રવડી મરવું=(નિરર્થક)રખડી રખડીને થાકી જવું. રવડાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).]
વ(-૧)દ સ્ત્રી; ન॰ [સર૦ હિં. વૅના = જલદીથી આગળ નીકળવું] (કા.) હાડ; શરત
વરવ અ॰ [સર૦ મ.] રવરવે તેમ. ॰વું અક્રિ॰ ચચરવું (ર) અવાજ સાથે (જ્વાળાની જેમ) ગતિમાન દેખાવું, વાટ પું॰ રવરવવું તે. –વાવવું સક્રિ॰ ‘રવરવવું’નું પ્રેરક રવલીપંચક વિ૦ [રવલી (રેવતી નક્ષત્ર)+પંચક (તે નક્ષત્રમાં જન્મેલું)] દાધારંગું; ઘેલું (૨) ઉધમાતિયું; વતીપાતિયું રવવું અક્રિ॰ [સં. રવ ઉપરથી] અવાજ કરવા રવંતા પુંખ૦૧૦ [ī. રવૈવર્ત્ત] (‘પકડવું’ જોડે શ॰પ્ર૦માં) ચાલ્યું જવું, અગિયારા ગણવા તે
રવા વિ॰ [TM.] યોગ્ય; ઘટિત(૨)[ા.વ] ચાલુ; પ્રચલિત રવાજ પું॰ [જીએ રખાબ]એક તંતુવાદ્ય(૨)[Z,]જીએ રિવાજ રવાડા પું॰ [ા. રવ ઉપરથી] ખેાટી આદત; છંદ (૨) એક છંદ (?) રવાદાર વિ॰ [રવેશ + દાર] દાણાદાર
રવાદાર વિ૦ [[...] યોગ્ય તરીકે સ્વીકારનાર કબૂલ રાખનાર (૨) સંબંધી; હિતેષી, ૦ગી,−રી સ્ત્રી॰ તરફદારી (૨) સેપેલી ચીજમાંથી થોડું કાઢી લેવું તે; છૂપી દલાલી રવાનગી સ્ત્રી૦ [l.] જવું–રવાના થયું તે; વિદાયગીરી (૨) તે વખતે આપેલી ભેટ (૩) પરગામ રવાના કરવું – મેકલવું તે રવાના(–ને) અ॰ [f.] મેાકલેલું; વિદાય કરેલું. [−કરવું= મોકલવું (૨)વિદ્યાય કરવું.] –થવું – મેકલાવું (૨)જવું.]-નાચિઠ્ઠી સ્ત્રી॰ માલ બહાર લઈ જવાની પાવતી
રવાનુકારી વિ॰ [i.] અવાજના અનુકરણથી થતેા (શબ્દ) રવાને અ॰ જીએ રવાના [(૨) જીએ રખાય રવાબ પું॰ [સર૦ ૉ. રવ' = ચાલુ; પ્રચલિત] શિરસ્તા; ધારા રવાલ સ્ક્રી॰ [ા. રવાર; સર૦ હિં. રવાજ]ઘેાડા તથા બળદની (અમુક એકધારા વેગવાળી) એક પ્રકારની ચાલ (૨) [જુએ રવા] ઢાળકી પાડયા પછી રેજીમાં રહેલા ભૂકે. દાર વિ૦ રવાલમાં ચાલનાર; રવાલવાળું
|
રેવાશ સ્ત્રી [‘રવ' ઉપરથી ] (કા.) કારમી ચીસ ચિત્ર પું૦ [ä.] સૂર્ય(૨)રવિવાર, ૦કાંત પું॰ સૂર્યકાંત મણિ(તેના ઉપર સૂર્યનાં કિરણ પડતાં કેંદ્રિત થઈ નીચેની વસ્તુમાં આગ લાગે છે). કટ પું૦ (૫.) રિવિ રૂપી કાટ – કિલ્લા, જા, તનયા સ્ત્રી॰ (સં.) ચમુના નદી. દિન પું॰ રવિવાર, નંદ(॰ન) પું૦ (સં.)યમરાજ. ૦પાત પું॰ સૂર્યાસ્ત. ૰બિંબ ન૦ સૂર્યનું મંડળ. ૦મંડળ ન॰સૂર્યનું મંડળ કે એંખ.વાર પું॰ (સં.)અઠવાડિયાના એક દિવસ, વારું વિ॰ રવિવારે આવતું કે શરૂ થતું. વાસર પું॰ રવિવાર, ૦સુતા સ્રી॰ (સં.) જીએ રવિન્દ્ર

Page #743

રવી]
૬૯૮
[રસાકી
–સી)
રવી વિ૦ જુઓ રબી
ઈમાં જન્મતે જીવને પ્રકાર, ૦ઝ વિરસ એળખનારરવેશ પું[1. વિરા] માળને બહાર પડતો ભાગ; ઝરૂખો (૨) સમજનાર (૨) ૫૦ તે માણસ (૩) રસાયની વેઇ. ૦જ્ઞતા રિવાજ; ધારે. -શી સ્ત્રી મકાનને રસ નીચે પરસાળ સ્ત્રી૦, ૦જ્ઞત્વ ન. ૦જ્ઞાન નવ રસનું જ્ઞાન - સમજ. ૦૧ ૧૦ પહેલાંને અડાળી જેવો ભાગ (ચ.)
[(સ્ત્રી) રસ હો તે; રસને ગુણ, ૦દાયક, ૦દાયી વિ૦ રસ આપે રળ વિ. સ્ત્રી [રવડવું' ઉપરથી] નવરી અને ઘેર ઘેર ભટકતી એવું; રસ પડે એવું. ૦દાર વિ. રસવાળું. ૦૬ષ્ટિ સ્ત્રી રસની - રવૈયું ન૦ ઘણું નાનું ગણ(૨) ઉપરથી ડું ચીરી, મસાલે ભરી કાવ્યાનંદની દષ્ટિ. ૦૫ર ૫૦ મેઘ. ૦ના સ્ત્રી- જુઓ રચના. કરાતું – ભરતનું શાક
fવસ્થ] શિરસ્તે નિપત્તિ સ્ત્રી રસની ઉત્પત્તિ; રસ આવ કે પડે છે. રવૈયા ૫૦ [જુઓ રવઈ] દહીં વલોવવાને વાંસ (૨) [. ૦નેંદ્રિય સ્ત્રી [સના + ] જીભ. ૦૫યણ સ્ત્રી બાળકોને ર ૫૦ [સર૦ હિં, મ. રવા (ä. સ્ટવ ?)] દાણાદાર લેટ (૨) થતું એક જાતના ઝાડાનું દર્દ, ૦પ્રદ વિ૦ રસદાયી. બસ ધાતુને રસ જામી જઈ બનેલો દાણો (૩) ગોળની ચીકી વિ- રસથી પરિપૂર્ણ બસવું અ૦િ રસબસ થવું. બીજ
વદ સ્ત્રી; ૦ (કા.) જુઓ રવદ [મેખળા; કંદરે ન રસનિષ્પત્તિનું બીજ. બુદ્ધિ સ્ત્રી રસ સમજવાની શક્તિરશ(-સ)ના જી. [.] જીભ (૨) દોરડું (૩) લગામ; રાશ (૪) ભાવના; રસજ્ઞતા; “એસ્થેટિક સેન્સ'. ૦ળ વિ૦ રસબસ. રશિયન વિ. [{] રશિયાનું કે તેને લગતું (૨) પુંતેને વતની ભરિત, ભર્યું વિટ રસથી ભરેલું. ભંગ કું. રસમાં ભંગ (૩) સ્ત્રી તેની ભાષા
પથરાયેલો દેશ પડે તે રસક્ષતિ. ૦ભેર અ૦ રસપૂર્વક; હાંશભેર, મગ્ન વિ૦ રશિયા પું(સં) યુરેપની પૂર્વે અને એશિયાની ઉત્તરે સળંગ રસમાં તરબોળ-તલીન. ૦મગ્નતા સ્ત્રી૦. ૦૩ય વિ૦ રસરૂપ; રટિમ પં; ન [સં.] કિરણ (૨) લગામ; રાશ
રસથી પરિપૂર્ણ. ૦માધુરી સ્ત્રી, ૦માધુર્ય ન રસની મધુરતા રસપું [.] જીભથી માલૂમ પડતો સ્વાદ (ખાટે, ખારે, ગ, કે તે જમાવવી તે. ૦માળી રસનું માળી જેમ સિંચન કરે તેવો તી, કડ,રે, એ છે)(૨) શરીરની સાત ધાતુઓમાંની પ્રથમ; પુરુષ. ૦મીમાંસા સ્ત્રી રસનાં અંગે લક્ષણાદિનું નિરૂપણ,૦રાજ અન્નનું પ્રથમ રૂપાંતર (જેમાંથી પછી માંસ, મેદ, વીર્ય વગેરે ધાતુ પં. શંગાર રસ(૨) પારો (૩) (સં.) કામદેવ. ૦વતી વિ૦ સ્ત્રી બને છે.) (૩) કાવ્ય જોવા સાંભળવાથી સ્થાયી ભાવાને ઉદ્દેક રસપૂર્ણ રસભરી (૨) સ્ત્રી જીભ. ૦વંતી સ્ત્રી, એક ઔષધિ. થતાં થતો અલૌકિક આનંદ (શંગાર, હાસ્ય, કરણ, વીર, રૌદ્ર, ૦વાદ ૫૦ ઈ;િ સરસાઈ, વાહિની સ્ત્રી અન્નના રસને લઈ ભયાનક, અદ્ભુત, બીભત્સ, અને શાંત એ નવ પ્રકારને) (૪) જનારી નાડી. ૦વાહિની વિ૦ સ્ત્રી, વાહી વિ૦ રસનું વહન પ્રીતિ; આનંદ (૫) વાસના (1) મમત; સરસાઈ (૭) દ્રવ; પ્રવાહી
કરતું; રસિક. વિકાર ! એક રેગ. જેમ કે, વૃષણમાં રસ (૮) વનસ્પતિ કે ફળનું પ્રવાહી (૯) સાર; સત્વ (૧૦) સંબંધ; ઊતરવાને – “હર્નિયા'. ૦વૃત્તિ સ્ત્રી જુઓ રસબુદ્ધિ. ૦શાલાહિત; લાભ, નફે (૧૧) સોનું રૂપું વગેરે ધાતુને ઓગાળીને (–ળા) સ્ત્રીરસાયની પ્રગશાળા; કેમિકલ લેબોરેટરી' (૨) કરેલું પ્રવાહી (૧૨) પારે (૧૩) પારા, ધાતુઓ વગેરેની ભસ્મ. રસ - ઓષધિ (પારો ઈ૦માંથી બનાવાતી) નું કારખાનું. શાસ્ત્ર [–આવો =જુઓ રસ પડવો. –ઉતાર = (હાથનો માર ! ન, રસાયનશાસ્ત્ર(૨) કાવ્યાદિ કલાના રસનું શાસ્ત્ર; રસમીમાંસા. મારી ઠંડા પડવું; મારની ચળ ભાગવી (૨) (પગ) ફેગટ ધકકો સિદર નવ પારાનું એક રસાયન ખાઈ પાછું આવવું (૩) ઘણા વખત સુધી ઊભું રહેવું (૪) [ રસ(-સાણિયે ૫૦ જુઓ રરવું] રસનાર; ઢોળ ચડાવનાર (જીભ) હદથી જ્યાદે બેલવું; જેમ તેમ બકથા કરવું (૫) [ રસ- ૦દાયક, દાળી, ૦દાર, દષ્ટિ, ૦ધર, ના, નિષ્પત્તિ, બદદુવા દેવી. -ઊતર = અતિશયોક્તિ કરવી (૨) સેજ નેન્દ્રિય, પેયણી, પ્રદ જુઓ “રસમાં [સામગ્રી ચડ (પગે) (૩) વૃષણમાં પાણી ભરાવું કે તેને સેજે આવો સદ સ્ત્રી [.] પાકને હિસે (૨) લકરની ખેરાકી કે તેની (૪) બહુ ચાલવાથી કે ઊભા રહેવાથી થાકી જવું (૫) “રસ | રસબસ વિ૦, ૦૬ અશ્ચિ૦ જુઓ ‘રસમાં [ જુએ ‘રસમાં ઉતારવાનું કર્મણિ. -કાઢ=વનસ્પતિ કે ફળનું પ્રવાહી નિચોવી રસ- બીજ, બુદ્ધિ, બળ, ભરિત, ભર્યું, ભંગ, ભેર લેવું (૨) તત્ત્વ જાણી લેવું. -ચ =મમતે ચડવું; જેકે ચડવું. | રસમ સ્ત્રી [મ. રમ] રીત રિવાજ [જુએ “રસ'માં -જામક કાવ્યરસની જમાવટ થવી (૨)મજ પડવી (૩) રસ | રસ-૦મય, માધુરી, માધુર્ય, માળી, મીમાંસા, ૦રાજ ઠરી જ. -પટ = સ્વાદ લાગવો (૨) મજા પડવી (૩) [ રસવટ સ્ત્રી [રસ(= મમત) +વટું] વેર; અદાવત [‘રસમાં પ્રવાહીનું પડવું. (–માં) રસ ધરાવ, લે =-માં હિતસંબંધ રસ-૦વતી, ત્રેવંતી, વાદ, વાહિની, વાહી, વિકાર જુઓ કે લેવાદેવા રાખવી કે હોવી. -મૂકો =રસિક બનાવવું. રસે | રસવું સક્રિ. [સં. ] ઢેળ ચડાવ; એપવું (૨) સુશોભિત ચવું,રસે ભરાવું = મમતે ચડવું; કસે ભરાવું.] કપૂર ન૦ સફેદ કરવું રંગની એક ઉપધાતુ (વૈદક) (૨) પારે મારીને કરેલું એક રસાયન. રસ- ૦શાસ્ત્ર, શાલા(-ળા), સિદૂર જુએ “ર”માં ૦કસ પૃ૦ સાર; સ; કસ. ૦કેલિ સ્ત્રી વિહાર; કીડા. | રસળવું અ૦િ [જુઓ રઝળવું] ઢીલ કરવા નકામાં આમતેમ ક્ષતિ સ્ત્રીરસની ક્ષતિ- ભંગ; રસ જામવામાં દોષ. ગાન ફર્યા કરવું
[તે ન, રસિક – રસભર્યું ગાન કે ગાયના ગુલ્લું ન૦, ગુલો રસળાગી(–) સ્ત્રી , – પં. રસળવું તે; નકામે વખત કાઢવો પં. એક બંગાળી મીઠાઈ (૨) [લા.] તેના જે ગોળમટોળ | રસળાવું અક્રિટ, -વવું સક્રિ૦, “રસળવુંનું ભાવે અને પ્રેરક માણસ, વગેડ (ઠ,) સ્ત્રી રસભરી ગોષ્ટિ-વાત. ૦ઘેલું વિ૦ | રસા સ્ત્રી [સં] પૃથ્વી [ખેંચાખેંચી; ગજગ્રાહ જેવી સ્પર્ધા ભાવ કે આનંદથી કે તે માટે ઘેલું બનેલું. ૦જ નવ આ, દહીં, રસાકશી(-સી) સ્ત્રી [રસો (દેરડું) +કસવું (ખેંચવું)]ચડસપૂર્વક

Page #744

રસાણ]
૬૯૯
[રહન સહન
રસાણ ન રસવું તે.-ણિયે પુંછ જુઓ રસણિયો
વિ. સ્ત્રી.. –વેજી પુરા (સં.) કૃષ્ણ રસાતલ(ળ) ન૦ (સં.પાંચમું પાતાળ. [-ઘાલવું = ખરાબ- | રસી સ્ત્રી [સે.fસમા] પરુ; તેના જેવું પાણી (૨)રોગના જંતુખસ્ત કરવું, પૂરી પાયમાલી કરવી. –જવું, વળી જવું =વિનાશ એની બનાવેલી દવા (જેને સંયવાળી પિચકારી વડે શરીરમાં થ (૨) નિર્વશ જવું. પૃથ્વી રસાતળ જવી = ગજબ થ; દાખલ કરે છે.) [-મૂકવી] (૩) [બા. fસ] દેરડી દુનિયા ઊંધીચત્ત થવી.]
રસીદ સ્ત્રી [.] પહોંચ; પાવતી. [–આપવી, ફાઢવી = પહોંચ રસાત્મક વિ૦ [.] રસવાળું (૨) પ્રવાહી
લખી આપવી.-બનાવવી=રસીદ લખીને તૈયાર કરવી. -લખવી રસાત્મા છું. [ā] રસસ્વરૂપ ઈશ્વર (૨) રસજ્ઞ પુરુષ
= પહોંચ્યાની લેખિત ખબર આપવી.] બુક સ્ત્રી રસીદની રસાદાર વિ૦ [રસે દાર] રસાવાળું [તે; રસાસ્વાદ ચાપડી રસાનુભવ પું, રસનુભતિ સ્ત્રી [સં.] રસ પડે – અનુભવ રસીલું વિ૦ [“રસ” ઉપરથી; સર૦ હિં. રસી] રસ ભેગવવા રસાળ સ્ત્રી પૃથ્વી ડૂબે-રસાતળ જાય તેમ. [-ઘાલવું = | ઉત્સુક; રસિયું (૨) છબીલું, સુંદર (૩) રસથી ભરેલું; સ્વાદિષ્ટ ખરાબખાસ્ત કરવું.].
રસૂલ ડું [..] પેગંબર, –લેખુદા છું. ખુદાને પેગંબર રસભાસ પું. [૪] કાવ્યમાં અનુચિત વિષય કે સ્થાનને લક્ષીને | રસેશ(શ્વર) પું[સં.] (સં.) શ્રીકૃષ્ણ
ઉપજાવેલ રસ (જેમ કે, ગુરુપત્ની સાથેના વ્યભિચારને) રસેંદ્રિય સ્ત્રી [] જીભ રસાભિનિવેશ પું[સં.] રસ વિષે વાસના કે રાગ-આસક્તિ રસે પં[‘રસ” ઉપરથી; સર૦ ëિ રસા] અથાણું, શાક, મુરબા રસાયણ, ને ન૦ [ā] ધાતુ, પારા વગેરેની ભસ્મવાળી ઔષધિ | વગેરેને મસાલાવાળા જાડો રસ (૨) [Eા. જસ્તિ] જાડું દોરડું (૨) જરા અને વ્યાધિ દૂર કરનાર ઔષધ (૩) રસાયનવિદ્યા. | રાઈ પં. [‘
રઈ” ઉપરથી; સર૦ હિં. રસોયા] રાઈને (–ન) વિદ્યા સ્ત્રી, ધાતુ, પારો વગેરે મારવાની કે તાંબુ વગેરે ધંધે કરનારે પુરુષવણ સ્ત્રી સ્ત્રી રઈ હલકી ધાતુઓનું સેનું બનાવવાની વિદ્યા (૨) રસાયણશાસ્ત્ર. રઈ સ્ત્રી [મારુ રસોડું; પ્રા. રસવકું (સં. રસવતી)] રાંધણું (૨)
શક્તિ સ્ત્રી, રસાયણ-ક્રિયાથી પેદા થતી શક્તિ; “કેમિકલ રાંધેલું અન્ન, ભેજન. ૦ઘર ન [હિં. રડું.૦પાણી ન ભજન એનજી'. (–ન)શાસ્ત્ર ન ભતિક પદાર્થોનાં ત તથા તેમનાં કે તેને લગતું કામ [ ખર્ચ. –ડાધર્મ ૫૦ જુઓ ચાકધર્મ પરિવર્તનનાં પરિણામેની ચર્ચા કરતું શાસ્ત્ર, કેમિસ્ટ્રી’ (૨) રસા- | રસોડું ન રઈ કરવાની જગા. –ડાખર્ચન રસેડાનું ખાધાવનવિદ્યા. (–ન)શાસ્ત્રી વિ૦ રસાયણશાસ્ત્રને જાણકાર.–ણી- રસેન્સર વિ. [સં] રસથી ઉન્મત્ત – ઘેલું બનેલું, રસેન્માદવાળું (–ની) વિ. રયાયણ સંબંધી (૨) પં. રસાયનશાસ્ત્રી
રએન્માદ ૫૦ [૪] રસાસ્વાદથી આવતો રસને ઉમાદ – ઘેલછા રસાલ ૫૦ [સં.] આંબે (૨) સ્વાદવર્ધક ચીજ કે મસાલો (૩) | રસેપભગ ૫૦ [ā] જુઓ રસાસ્વાદ વિ૦ જુઓ રસાળ
રસેમિ સ્ત્રી [સં.] રસની કે રસિક ઊર્મિ રસાલદાર ! [જુઓ રિસાલદાર] ઘોડેસવાર ટુકડીને નાયક | રસોલાસ પં. [સં.] રસને કે રસભર્યો ઉલાસ-આનંદ રસાલે ૫૦ [મ. રિસારું] ઘોડેસવાર પલટન (૨) અમલદાર કે | રસેળી સ્ત્રી [‘રસ' ઉપરથી]; સર૦ [હિં. જી ] શરીરની સપાટી
શ્રીમંતનાં પરિજન, પરિવાર વગેરે (૩) નિબંધ; નાનું પુસ્તક ઉપર ઊપસી આવેલી ગાંઠ (-થવી, નીકળવી) રસાવવું સક્રિટ “રસવું’નું પ્રેરક
રસ્ત છું[f. રસ્તહૃ;સર૦ હિં, મ. રસ્તા] માર્ગ; રાહ (૨) રસાવહ વિ. [સં.] રસ ઉત્પન્ન કરે એવું
[લા.] ઉપાય; ઇલાજ (૩) સીધો કે ખરે માર્ગ, સમાર્ગ. [રસ્તા રસાવિર્ભાવ j૦ [] રસ પ્રગટવો – પડવો તે
પર લાવવું =સીધા કે સાચા માર્ગે વાળવું; સુધારવું. રસ્તામાંની રસાવું અક્રિઃ “રસવું’નું કર્મણિ
ધૂળ = કાંઈ નહીં; ફાંફાં. રસ્તામાં પડવું = ઝટ મળી જાય તેવી રસાશ્રય ૫૦ સિં] રસને આશ્રય – તેનું અવલંબન
દશામાં કે નકામું યા અરક્ષિત હેવું. રસ્તે ચડવું = માર્ગ પર રાશ્રિત વિ. [સં.] રસને આશ્રયે રહેલું; રસાશ્રયવાળું આવવું; માર્ગે પડવું (૨) રાગે પડવું; બરાબર ચાલુ થયું. રસ્તે રસાસક્ત વિ. [સં.] રસમાં આસક્તિ કે રાગવાળું
પઢવું = ચાલવા માંડવું; જતા રહેવું (૨) રીતમાં આવવું, નોકરીરસાસ્વાદ પં. [.](કલા ૪૦) રસ ચાખ તે; રસાનુભૂતિ ધંધે લાગી જવું (૩) સરાડે ચડવું; રાગે પડવું. રસ્તે પાહવું, (૨) (જીભના) રસને સ્વાદ– તેમાં આસક્તિ
લગાડવું =દિશા બતાવવી (૨) ઉદ્યમે વળગાડવું. રસ્તો કાઢ રસાળ સ્ત્રી. [‘રસ’ ઉપરથી ] કૂવાના પાણીના માપને આંક (૨) = ઉપાય કરે; સફળ માર્ગ જ. -કાપ = અંતર વટાવવું; j૦ જુઓ રસાલ
મજલ કરવી. -ખુલે હવે =ચાલી જવાની સરળતા હોવી; રસાળ(–ળું) ૦િ [‘રસ” ઉપરથી] રસવાળું (૨) ફળદ્રુપ જવામાં અંતરાયન હે.-ચીર = રસ્તો ઓળંગ; રસ્તાની રસિક વિ૦ [i.] રસવાળું; રસપૂર્ણ (૨) રસિયું; ભાવુક, રસજ્ઞ | આરપાર જવું. –ચૂક = આડે રસ્તે ચડી જવું. -૫ક = (૩) ૫૦ તે માણસ, ડું વિ૦ (૫.) રસિક (લાલિત્યવાચક).. ચાલ્યા જવું (૨) માર્ગ સ્વીકાર. -પા =માર્ગ બનાવ છતા કી.. –કા સ્ત્રી રસન્ન સી (૨) રસીલી સ્ત્રી (૩) છભ (૨) રિવાજ પાડવો. -બતાવે = ખરે રસ્તો બતાવો (૨) રસિત વિ. [i] ચાખેલું (૨) રસયુક્ત (૩) અવાજ કરતું; ગાજતું જતા રહેવા કહેવું. –માપ = ચાલ્યા જવું.- = જવું; –ને (૪) રસેલું; ઢળવાળું
માર્ગે જવું.]
[– પં. રસે; જાડું દેરડું રસિયું વિ૦ [ar.fસક (સં. ૨f)]રસે ઊભરાતું; રસ માણવાને | રસ્સી સ્ત્રી [પ્રા. પ્તિ (ઉં. ૨f); સર૦ હિં, મ.] રસી દેરડી. ઉત્સુક (૨) રસ અનુભવનારું (૩) રસે ચડનારું, ચડસીલું. –યણ | રહન સહન સ્ત્રી [f૯.] રહેણીકરણી; રીતભાત

Page #745

રહનુમાઈ ]
રહનુમાઈ સ્ત્રી॰ [l.] માર્ગદર્શન; દોરવણી રહ રહ અ॰ (કા.) ડૂસકે ડૂસકે (રડવું) રહસ ન॰ [ä.] એકાંત; નિર્જનસ્થાન રહસ્ય ન॰ [સં.] છૂપો ભેદ; ગૂઢ વસ્તુ (૨) મર્મ; તત્ત્વ; ગૂઢાર્થ. ૦માર્ગ પું॰ રહસ્ય પામવાના માર્ગ; ચાવી; ઉપાય. ૦વાદ પું॰ જીએ ગૂઢવાદ. શબ્દ પું॰ ગુપ્ત સંકેત કે તેની સંજ્ઞાને શબ્દ રહાટવું સક્રિ॰ (સુ.) સુલેહ, સમાધાન કે પતાવટ કરવી. [રહાટી વાળવું = માંડવાળ કે સમાધાન કરવું.]~ણ ન॰ રહાટવું તે; પતાવટ; સમાધાન, —ણિયે પું॰ રહાટણ કરી આપનાર. વાળ સ્ત્રી॰ રહાટણ; માંડવાળ કે સમાધાન
રહાણ (ણ,) શ્રી॰ [સં. ર‹િ; પરથી ?](ચ.) સવારનેા હળવા તાપ રહાવટ શ્રી॰ [‘રહેવું' પરથી] પતિપત્નીએ ઘર માંડીને રહેવું તે રહિત વિ॰ [સં.] વગરનું
|
રહીમ વિ॰ [f.] કૃપાળુ (૨)પું॰ પરમેશ્વર રહીશ વિ॰ [‘રહેવું’ ઉપરથી] રહેવાસી રહેઠાણ (હે) ન॰ [રહેવું + સ્થાન]રહેવાનું સ્થાન; વાસ; મુકામ રહેણાક (હૅ) પું૦; સ્ત્રી; ન॰ [‘રહેવું’ઉપરથી] જુએ રહેઠાણ (૨) વિ૦ રહેવામાં વપરાતું – મુખ્ય ઘર. ઉદા॰ રહેણાક ઘર રહેણી (હે) શ્રી॰ [‘રહેવું’ ઉપરથી; સર૰ હિં. રાઁની] રહેવાની રીત. કરણી સ્ત્રી॰ [રહેણી + કરણી] વર્તન; રીતભાત રહેમ() [બ. રમ], ॰ત સ્ત્રી॰ [મ. રમત] દયા; કૃપા; મહેરખાની. દિલ વિ॰ કૃપાળુ. દિલી સ્ત્રી કૃપાળુતા. નજર સ્ત્રી કૃપાદૃષ્ટિ. –માન પું॰(સં.) પરમ કૃપાળુ પરમેશ્વર.–મિયત સ્ત્રી॰ રહેમનજર; કૃપા (૨) વિ॰ રહેમ-રૂપ; રહેમ મુજબનું; ‘કમ્પેશનેટ’ (પેન્શન, ગ્રેચ્યુઇટી)
७००
રહેવડાવવું (g) સક્રિ॰ ‘રહેવું’નું પ્રેરક રહેવર (હે) પું॰ [ા. રવર] બેમિયા; રાહબર રહેવાયું (હૅ) અળકે [‘રહેવું’નું કર્મણિ] જુએ ‘રહેવું’માં રહેવાશી(-સી)(હે) વિ॰ [રહેવું + વસવું; સર૦ મૈં. રવિાસી] રહીશ; રહેનારું, નિવાસી. “સ પું॰[સર॰ મહેિવાતા]રહેઠાણ (૨)રહેવું –વસવું તે
રહેવું (g)૰ક્રિ॰ [૩. રહૈં; સર૦ હિં. રના; મ. રાō] વસવું (ર)ટકવું; ઠરવું (૩) માયું; સમાવું(૪) અટકવું; ચૈાલવું (૫)ખાકી હાવું (૬) જીવવું; જીવતા રહેવું (૭)શાંત પડવું; સ્વસ્થ થવું(૮) નાકરીએ લાગવું(૯) ગર્ભ રહેવા (૧૦)હોવું (બીજા શબ્દો સાથે, ઉદા॰ ઢીલા રહેવું) (૧૧) બીજા ક્રિયાપદના ભ॰ કૃદંત સાથે ‘તે ક્રિયા પૂરી કરવી’ એ અર્થમાં, ઉદા॰ તે બોલી રહ્યો(૧૨)[હિં.] ભૂત કૃદંત સાથે ‘તે ક્રિયા ચાલુ હોવી’ એ અર્થમાં, ઉદ્યા॰હું વિચારી રહ્યો છું કે હવે મારે શું કરવું (૧૩) વર્તમાન કૃદંત સાથે તે ક્રિયા ચાલતી રહે છે' એ અર્થમાં. ઉદા॰ તે ઘેર કાગળ લખતા રહે છે. [રહી જવું =(અંગનું) જુદું પડી જવું; વાના રોગથી ઝલાઈ જવું (૨) મરી જવું(3)ચૂકી જવું; ખેંચી જવું (૪)અટકી પડવું (પ) મુકામ કરી પાડવેલ (૬) બાકી રહી જવું (૭) [ગ્રામ્ય] ગર્ભાધાન થઈ જવું. રહી રહીને = અટકતાં અટકતાં; સતત ચાલુ નહીં એમ. કાં રહે ? = કયાં જાય ? શી રીતે ખચે ?(ઉદા૦ ગાળ ભાંડીને કચાં રહે ?). રહેતે રહેતે = ધીમે ધીમે; ક્રમે ક્રમે, રહેવા દેવું = અટકાવવું; બંધ પાડવું (ર) તજવું; છેડવું (૩)

[ રંગરંગ
રહેવાની પરવાનગી આપવી.] –વાળું અક્રિ॰ રહી શકાયું (ર) ચેન પડવું. ઉદા॰ દુઃખે રહેવાતું નથી
રહેટ (š૦) પું॰ [સં. મરઘટ્ટ; પ્રા. મહટ્ટ, રહટ્ટ] જી રેંટ રહેંસવું (હૅ॰)સ૰ક્રિ॰ [જુ રેંસવું] ચીરી નાખવું; કતલ કરવું, રિહંસાવું (કર્મણ), –વવું (પ્રેરક).]
રહ્યું વિ॰ (૨) અ॰ (‘રહેવું’નું ભૂ॰ કૃ૦)નકારવાચક વાકય પછી, ‘તા ભલે એટલે થેાલતું’, ‘ભલે એટલે વાત અટકે’, ‘ભલે એમ ન કરે’એવા ભાવનેા ઉદ્ગાર. ઉદા॰ ના આવા તેા રહ્યું. ન આવે તે રહ્યો, “હી. સહ્યું વિ॰ બાકી બચેલું રળતર ન૦ [ળવું પરથી] રળવું કે રળેલું તે; કમાણી રળવું સક્રિ॰ કમાવું. રળી ખપીને ઊતરવું = મેળવીને ખાવું (૨) નફાનુકસાનમાં શિક્ત ખરચાઈ જવી; સંસારવહેવારમાં ધાવાઈ જવું (૩) નિવૃત્તિના વખત આવવે.] રળાઈ શ્રી જુએ રળતર
રળાઉ વિ॰ [‘રળવું’ ઉપરથી] રળતું; કમાતું (૨) નફે। થાય તેવું રળાવું અક્રિ॰,−વવું સક્રિ॰ ‘રળવું’, ‘રાળવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક રળિયાત વિ॰ [જીએ રળી] ખુશી; પ્રસન્ન રળિયામણું વિ॰ [‘રળી’ ઉપરથી] સુંદર રળી સ્ત્રી॰ [સર॰ હિં. રહી(સં. હિત); પ્રા. હમિ] ખુશી; હરખ (૨)હાંસ; કાડ. ૦રાશે અ॰ વગર તકરારે; સીધી રીતે; ખુશીથી રા પું॰ [‘રળવું’ ઉપરથી] રળતર; કમાણી ટૂંક વિ॰ [સં.] ગરીબ
રંગ પું॰ [સં.; l.] લાલ, પીળા વગેરે વર્ણ કે તેની ભૂકી કે પ્રવાહી (૨)[લા,] પટ; અસર (૩) આનંદ; મસ્તી; તાન (૪)કે*; નશા (૫) પ્રીતે; સ્નેહ (૬) આખરૂ; વટ (૭) રંગભૂમિ (૮) રણાંગણુ. [—આવવે = તાલ, આનંદ કે મા જન્તમવી; જામવું, –ઊઘડવા =બરાબર રંગ લાગેલા દેખાવા. –ઊડી જવા = રંગ જતા રહેવા; ઝાંખું પડી જવું. –ઊતરવા = રંગ ધોવાઈ જવા; રંગ ઝાંખા પડી જવા (૨) ધેાતાં રંગનીકળવાથી તેના સ્પર્શથી બીજા કપડાને રંગ ચાટવા. –કરવા = રંગ લગાવવા; રંગવું (ર) વિજયી થયું (૩) જરા કે ખ્યાતિ મેળવવાં. –ચડવા = રંગ બેસવા, રંગાવું(ર) રંગ (આનંદ, કેક્, ઇ૦)ની અસર થવી. –ચડાવા= રંગવું; રોગાન કરવા. જમાવવા –રંગ નમે એમ કરવું (ર) સફળ કરવું. -જામવેશ = મા આવવી; મા આવે એવી કક્ષાએ પહેાંચવું(૨) રંગનું એક જથામાં ચેટી જવું. દેવેશ = રંગ ચડાવવા (૨)શાબાશી આપવી. –નાંખવા = કાઈ ઉપર (જેમ કે, હોળીમાં) રંગ ફેંકવા (૨)કોઈ પદાર્થને રંગવા માટે તેને પટ દેવા, તેને રંગવા,–ની રાળ =અતિ આનંદ. –પૂરવા = ચિત્રમાં રંગ કરવા (૨)અતિશયોક્તિ કરવી (૩) આનંદ કે રસનેા ઉમેરા કરવા. -ફરવેા, બદલાવેા= મૂળ રંગ ન રહેવા (૨)(ભય કે સંકડામણને લઈને) ચહેરાના રંગ કીકા પડી જવા, –એસવેશ = રંગ લાગવા. –મચાવવા =આનંદ જમાવવેા – કરવા. –મારવા, લગાડ(-વ)વરંગવું. -માં આવવું = ઉત્કટ આનંદની સ્થિતિમાં આવવું; તાનમાં આવવું. –રાખવા = આબરૂ રાખવી; વટ સાચવવે.—લાગવા = રંગ અડી જવેા; રંગના ડાઘ પડવા કે પાસ બેસવેા (૨) –ની અસર થવી (૩) –ની લત લાગવી. રંગે રમવું = આનંદમાં રમવું; આનંદક્રીડા કરવી.] કામ ન॰ રંગ બનાવવાનું કે રંગવાનું કામ. ૦ચંગ પું૦

Page #746

રંગડ]
૭૦૧
[ રંડી
આનંદની લહેર – ઉલાસ, ઉમળકે. ૦૭ વિ. વિષયી; કામાસક્ત | વાનું કંડું (૨) મોટું વાસણ -મણન, –મણી સ્ત્રી રંગવાની (૨) વ્યસની (૩) j૦ + તસણ, બાંકે અને સાહસિક રજપૂત. | મજૂરી. -રો [સર૦ મ. જાર] રંગરેજ ૦૮ખાનું નવ વ્યસની લોકોને એકઠા થવાની જગ્યા. ૦ડે ૫૦ | રંગાલય ન૦ [.] રંગભૂમિ; થિયેટર રંગ, મજા, કે તેની મસ્તી. ૦ઇંગ (પ્રાયઃ બ૦૧૦) બાલ | રંગાવું અક્રિ૦, –વવું સક્રિ. “રંગવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક દેખાવ, રીતભાત; ચાળા. ૦ણું ન રંગવાનું કામ (૨)રંગવાની | રંગિત વિ૦ [“રંગ ઉપરથી] રંગેલું; રંગત પીંછી. ૦૦ વિ૦ રંગેલું (૨) સુશોભિત (૩) સ્ત્રી [..] રેનક; [ રંગી વિ૦ [સં. રંff] રંગનું શોખીન (૨) [સમાસમાં છેડે] રંગરંગની છટા. ઉદા. આ કપડાની રંગત સારી નથી (૪)મજા; આનંદ. વાળું. ઉદા. “બહુરંગી' (૩) સ્ત્રી, એક જાતની લાલ માટી
તાળી સ્ત્રીરંગમાં આવીને અપાતી – હરખના ઊભરાની તાળી રંગીતિયું ન૦ સુથારનું રંગીનું ચારસ ખાનું (-દેવી, લેવી). ૦દશી વિ૦ રંગની શોભા કે મજા - રોનક રંગીન વિ. [.] રંગેલું; રંગિત. ૦તા, –ની સ્ત્રી, રંગીનપણું દર્શાવતું. દર્શિતા સ્ત્રી, રેનક. ૦દા સ્ત્રી, ફટકડી. ૦દાર વિ૦ | રંગભંગી વિ૦ [રંગ + ભાંગ; સર૦૫. સંજીદંગી, મં] વ્યસની [0.] રંગવાળું; રંગિત. ઠેષ જુદા રંગના લોકે પ્રત્યે દ્વેષ (૨) રંગરસિયું; વિલાસી કે જુદાઈને ભાવ. ૦ષી વિ. રંગદ્વેષવાળું. ૦નાશક વિ. રંગ રંગીલું વિ. [પ્રા. ાિસ્ત્ર; સર૦ મિ . સા] આનંદી; મેજી; દૂર કરનારું. ૦૫ટ ૫૦ પ્રકાશના કિરણમાંથી અમુક ક્રમવાર વર્ણ રસિયું (૨) સુંદર; ખૂબસૂરત. -લડી વિ. સ્ત્રી, (૫.) રંગીલી કે રંગ જુદા પડીને પટ રૂપે દેખાય તે; “એક મ’.૦૫ચમી સ્ત્રી, (લાલિત્યવાચક) વસંતપંચમી. ૦પાણી ન૦ કેફી પીણું [–ઉડાવવાંગકસુંબો પીવો | રંગૂન ન૦ (સં.) બ્રહ્મદેશનું પાટનગર (૨) નશાબાજી કરવી (૩) મજા કરવી.] બહાર સ્ત્રી આનંદની | રંગેચંગે અ૦ [રંગ+ ચંગ] વિના તકરારે, હસતે મને; ખુશીથી રેલારેલ. બાજી સ્ત્રી [.] મોજમજા (૨)ગંજીફાની એક રમત. | રંગેહું નવ જુઓ રંગાડું
બેરંગી વિ. વિવિધ રંગનું. ભંગ પુત્ર આનંદમાં ભંગ પડે. રંગોળ, -ળી સ્ત્રી. [રંગ+ ઓળ] જમીન પર રંગ પૂરી પાડેલી ભૂમિ(મી) સ્ત્રી જેના ઉપર નાટક થાય છે તે ઊંચી જગા (૨) | ભાત કે તે પાડવાનું એક એજાર (-પૂરવી).-ળિયું ન૦ રંગોળી નાટકશાળા. ૦ભેદ પુંજુદા વર્ણના લોકો પ્રત્યે ભેદભાવ; રંગદ્વેષ. પૂરવાનું સાધન (૨) રમચી પલાળવાનું ખામણું (૩) કંકાવટી oભેર અ૦ હરખભેર; ઉલ્લાસથી. ૦મેગ ૫૦ વિષયભેગ. રંચ વિ૦ [સર૦ હિં. , ] રજ; જરા; ડું(૨) તુચ્છ; હલકું.
મહેલ ભેગવિલાસ માટે બાંધેલું સુંદર મકાન (૨) મહેલને | ૦ક વિ૦ ડું; લગાર [–થવી = દિલગીરી થવી.] મુખ્ય – બેઠકને ખંડ; દીવાનખાનું. ૦મંડપ પુત્ર ઉત્સવ નિમિત્તે રેજ સ્ત્રી [.] દુઃખ; ખેદ; દિલગીરી. [-ખેંચવી =મહેનત કરવી. શણગારેલો મંડપ (૨) રંગભૂમિ (૩) દેવમંદિરને ખુલ્લો ચેક; રંજક વિ૦ [સર૦ રં] પંચક; રજ (૨) સ્ત્રી [સર૦ હિં, મ.] ચાચર. ૦૨ખું વિ૦ (૨) ન૦ રંગને પકડી રાખે-પાકે કરી શકે બંદૂક ફેડવા માટે તેના કાન પર મુકેલે જરા જેટલે દારૂ (૩)[લા.] એવું (દ્રવ્ય. જેમ કે, ફટકડી); “ર્ડ’. (૨. વિ.). ૦રસ પુત્ર પલીત; ઉશ્કેરણી. [–ડવી = લડાઈ થવી. -ખાઈ જવી =ન ભોગવિલાસ; પ્રેમરસ (૨) કંકુને રંગ. રસિયું વિ૦ ભેગવિલાસ ઉશ્કેરાવું; કુસ થઈ જવું. -મૂકવી = પલીતે મુકો (૨) ઉશ્કેરણી કરનારું, વિલાસી. ૦રાગ ૫૦ ગાનતાન; મોજમજા. ૦રાતું વિ૦ | કરવી.]. રંગ માણતું, રંગીલું. ૦રૂપ ન ઘાટ; દેખાવ; સુન્દરતા. જ રંજક વિ૦ [સં.] ખુશ કરે તેવું [સમાસને છેડે.] ઉદા, મનોરંજક પં[FT.] કપડાં રંગનાર. ૦રેલ સ્ત્રી રંગની રેલ; આનંદ કે | (૨) પુંઠ રંગનાર; રંગરેજ (૩) ન હિંગળાક. ૦ત્વ ન.. -ન મજાને ઉછાળો કે મસ્તી; રંગરેળ. ૦રેગાન ન (પ્રાયઃ બ૦૧૦) ૧૦ ખુશ કરવું તે (૨) રંગવું તે (૩) વિ. મોરંજક. –ની સ્ત્રી રંગ અને રોગાન (વગેરેની સુશોભિતતા). ૦ળ ૫૦ અતિ | મધ્યાશ્રુતિને એક અવાંતર ભેદ આનંદ (૨) વિ. રંગથી તરબળ – રોળાયેલું. વેલ પુ. મશ્કરો | રજવું અ૦ ક્રિ. [જુઓ રંજ] રંજ થવી; દુઃખ પામવું (૨) સ0 વિદૂષક; હસાવનારે (ભવાઈ કે નાટકમાં). ૦શાલા(–ળા) સ્ત્રી ક્રિ. પીડવું; કનડવું (૩) [સં. સં] ખુશ કરવું (૪) રંગવું નાટકશાળા (૨)રંગવાનું કારખાનું.૦સપ્તક નવરંગપટ; પે ટ્રમ’ | રંજાડ ૫૦; સ્ત્રી [રંજ 1. ઉપરથી] બગાડ; નુકસાન (૨) તોફાન; રંગરૂટ ! [છું. રિટ] લશ્કરમાં ન ભરતી થનાર. -ટી સ્ત્રી, મસ્તી (૩) કનડગત; સંતાપ; કલેશે. ૦૬ સક્રિ. રંજાડ કરવી; લશ્કરમાં ભરતી
રંજવું. [-ડાવું (કર્મણિ), –ડાવવું (પ્રેરક).] -ડી વિ૦ રંજાડ રંગ ૦૩ ૫,,૦રેલજોગાન, જોળ, લો જુઓ રંગમાં કરનારું રંગવું સક્રિટ રંગ ચડાવવો (ઉપર પડી કે તેમાં બોળીને) (૨) | રંજાવું અ૦ ક્રિટ, –વવું સત્ર ક્રિટ “રંજનું કર્મણિ ને પ્રેરક [લા.] વાતને વધારવી કે અતિશક્તિથી ચગાવવી; મીઠુંમરચું રજિત વિ૦ [સં.] રંગિત (૨) પ્રસન; આનંદિત (૩) આસક્ત; ભભરાવવું. [રંગી નાખવું = રંગ રંગ કરી દેવું (૨) માર મારી લેહી | અનુરક્ત (૪) પુંઠ સંગીતમાં એક અલંકાર નીંગળતું કરી દેવું.].
રંજીદા વિ. [W.] રંજ પામેલું; દુઃખિત; ખિન્ન રંગ શાલા(-ળા), સહક જુએ “રંગમાં [કે કળા | રંઠ વિ. [સં.] વાંઝિયું; વિફળ. ૦વાળી સ્ત્રીરાંડેલી સ્ત્રી, વિધવા; રંગાઈ સ્ત્રી [‘રંગ' ઉપરથી] રંગામણી (૨) રંગવાની સફાઈ | રાંડરાંડ. ૦ પુત્ર રાઓલે; વિધુર (૨) બાય; નામરદ; રાંડ રંગાટ કું. [“ગ” ઉપરથી] રંગવાનું કામ અને કળા. ૦કામ નવ | રંડા સ્ત્રી [.] રાંડ, રંડી (એક ગાળ). ૦૫ ૫૦ વિધવાપણું રંગવાનું કામ. –ટિયું વિ૦ રંગાટ સંબંધી. -ટી સ્ત્રીરંગાટ (૨) | રંઠાવું અક્રિ૦, –વવું સક્રિ. “રાંડવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક રંગરેજ (૩) રંગવાનું કારખાનું, ડું ન૦, - ૫૦ રંગઓગાળ- | રંડી સ્ત્રી. [૩. રંડા; સર૦ હિં, મ.] નાચવા ગાવાનો ધંધો કરતી

Page #747

રંડીબાજ]
૭૦૨
[રાખેલો
સ્ત્રી (૨) વથા (૩) ગંજીફાનું રાણીનું પતું. બાજ વિ. વિસ્થાના | રાજિમ . [] લખનાર છંદમાં પડેલું, વ્યભિચારી. બાજી સ્ત્રી રંડીબાજપણું રાકેશ ૫૦ [i] જુએ “રાકા'માં રતિદેવ પં. [.] (સં) પ્રસિદ્ધ દાની ચંદ્રવંશી રાજ
રાક્ષસ પું. [સં.] દાનવ; દેય; અસુર (૨) [લા.) રાક્ષસ જેવા રંદવું સક્રિ. [“દ” ઉપરથી] રંદે મારી સાફ કરવું
લક્ષણવાળે માણસ,૦ણ ૫૦ રાક્ષસના સ્વભાવવાળાં-કૃત્તિકા, રંદામણ ન૦,-ણી સ્ત્રી દે ફેરવવાની મજૂરી (૨) દો ફેરવવાની | અશ્લેષા, મઘા, ચિત્રા, વિશાખા, જયેષ્ઠા, મળ, ધનિષ્ઠા અને રીત - સફાઈ
શતતારા-નક્ષત્રોને સમૂહ. ૦ણી સ્ત્રી, રાક્ષસી. નીતિ સ્ત્રી રંદવું અક્રિટ, -વવું સક્રિ “રંદવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક રાક્ષસી-જુલમી ને કૂર નીતિ. -સી વિ૦ રાક્ષસનું (૨) રાક્ષસના
(-) j૦ [; સર૦ ગ્રા. ર = છેલવું, પાતળું કરવું; | જેવું; ગંજાવર; વિકરાળ; કુર (૩) સ્ત્રી રાક્ષસ સ્ત્રી; રાક્ષસની . = કાપવું; મ. થા; હિં. દંઢા] લાકડું છોલી લીસું કરવાનું સ્ત્રી (૪) કુતરિયે દાંત. -ચિત વિ. [+ઊંચત] રાક્ષસ જેવું, એક સુતારી એજાર. [-દે, ફેરવો, માર, લગાવ = -તેને છાજે એવું રંદાથી સીધું ને લીસું કરવું.].
રાખ સ્ત્રી[વા. જલ્લા(ä. રક્ષા); સર૦ Éિ, ¥.] રાખેડી; ભસ્મ રંધવારી સ્ત્રી[‘રાંધવું' ઉપરથી] રાઈયણ. -રે ૫૦ રાઈ (૨) [‘રાખવું” પરથી; સર૦ મ.] રખાત (૩) રાખવું તે (૪)[લા.] રંધામણ ન૦, –ણ સ્ત્રી[‘રાંધવું' ઉપરથી] રાંધવાની મજૂરી (૨) ધૂળ જેવું તુચ્છ તે. [-ખાવી =નમ્ર થવું; તાબેદાર થવું. -ળવી=
રાંધવાની રીત [(૨)[લા.] કામ સિદ્ધ થવું; ફાવવું; લાભવું જેગી થઈ જવું (૨) દેવાળિયા થવું (૩) ભીખ માગવી (૪) રંધાવવું સક્રિ “રાંધવું’નું પ્રેરક. રંધાવું અક્રિ“રાંધવુંનું કર્મણિ પાયમાલ થવું. -ળાવવી = પિસાટકા તી લેવા; નિર્ધન કરવું રંધે પુત્ર જુએ વંદે
(૨) દેવાળું કઢાવવું. -ધૂળ =નકામું એવું જે કાંઈ તે. –ધૂળ રંધ્ર ન૦ [ā] છિદ્ર; કાણું (૨) [લા.] દોષ
થઈ જવું =નકામું થઈ જવું. માથે ઘાલવી =માથામાં રાખ રંપાવું અક્રિ., -વવું સક્રિટ “રાંપવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક ભરવી (૨) દુછ કે નિંદ્ય કામમાં આગેવાની કરવી.] રંભણ(–ન) ન૦ [. રમ્] ચુંબન (૨) આલિગન
રાખડી સ્ત્રીઉં. રક્ષા; સર૦ હિં, મ. રાવઅનિષ્ટથી બચવા રંભા સ્ત્રી [i] એક અસરા (૨) સુંદર સ્ત્રી (૩) કેળ. ૦ફળ ન૦ કાંડે બાંધવામાં આવતે દોરો (બળેવને દિવસે) (૨) ગર્ભિણીને
કેળું.–ભેરુ વિ. સ્ત્રી [+] કેળ જેવી સાથળવાળી સુંદર(સ્ત્રી) પાંચમે કે સાતમે મહિને નણંદ બાંધે છે તે દેરે [કરનારું રંભે પુત્ર હાથાવાળું દવાનું (કેશ જેવું) એજાર (ચ.) રાખણ, હાર(–) વિ૦ [‘રાખવું ઉપરથી] રાખનારું રક્ષણ રંભેર વિ. સ્ત્રી [ā] જુઓ “રંભા”માં
રાખપત સ્ત્રી [રાખવું + પત] કેઈની જતી આબરૂ સાચવવી રાપું. [સં. રાનન] રાજે (૨) ઈશ્વર (૩) સ્ત્રી [સં. ૨) ધન; | તેરખપત
[અ ન્ય મદદ કરવાને વ્યવહાર લક્ષ્મી (૪) [જુઓ રાવ] ફરિયાદ
[‘સાઠોદરા' | રાખરખાવટ સ્ત્રી[રાખવું +રખાવવું] પક્ષપાત, રખાવટ (૨) - છઠ્ઠી વિભક્તિને (મારવાડી) પ્રત્યય. ઉદા. “નડિયાદરા', રાખવું સક્રિ. [પ્રા. (સં. રક્ષ); સર૦ મ. રાવળ; હિં. રાઈફલ સ્ત્રી. [૬.] એક જાતની બંદુક
રાવના] રક્ષવું; પાળવું; બચાવવું; સંભાળવું (બેલ, વચન, મે, રાઈ સ્ત્રી [પ્રા. રામા (સં. શifન1); સર૦ ëિ, મ.] એક માન) (૨) સંઘરવું (૩) સેવવું; પિષવું (ઉમેદ, ચિતા, આશા)
જાતનાં મસાલાનાં બી (૨) [લા.] મિજાજ, ખુમારી; ગુમાન | (૪) ધારણ કરવું; બતાવવું (દયા, મહેરબાની, ભાવ, જેર) (૫) (૩) [સર૦ મ. સારું (સં. =તખું ઉપરથી)] જુએ રાવતી બરાબર રહે તેમ કરવું; તેવી ચીવટ બતાવવી (અંકુશ, કાબુ, (૪) [.. રાફુ (સં. રાઈન)] (સમાસમાં) શ્રેણી; પંક્તિ. ઉદા. દાબ, ધ્યાન, એકસાઈ, પગ, કબજો, હક) (૬) હોવા દેવું; રહેવા વનરાઈ (૫) ન. [૬.] બાવટા બંટી જેવું એક વિલાયતી ધાન. દેવું (ઉદા. કાયમ રાખવું; બહાલ રાખવું; છૂટ રાખવી, ઢીલું [-ચઢવી, લાગવી =રાઈની બરાબર અસર થવી (૨) ગુસ્સે રાખવું) (૭) સ્વીકારવું; લેવું (ઉદા. ગીર રાખવું, જમે રાખવું) થવું, ઉશ્કેરાયું. -મરચાં પડવાં (આંખમાં) = દેખી ન શકાયું; (૮) સંઘરવું (૯) ખરીદવું, કબજે લેવું (૧૦) ઉપયોગ માટે પાસે અદેખાઈ થવી; ઈ આવવી. -મરચાં લાગવાં = માઠું લાગવું; | રહે એમ કરવું (૧૧) આડા સંબંધ માટે પોતાનું કરવું (પર સ્ત્રી ગુસે આવ.-રાખવી, હોવી (મગજ કે માથામાં) = ગુમાન કે પર પુરુષને) (૧૨) અન્ય ક્રિયાપદન (ભૂતકાળના) રૂપ સાથે હેવું; ફાકે હે.] ૦૫ણ ૫૦ રાઈને કણ-દાણે. (-૨)તી સાતત્યને અર્થ બતાવે (ઉદા. ઝાલી રાખવું; લખે રાખવું) કેરી સ્ત્રી, રાઈ ચડાવેલી કેરી. (૨)તું ન૦ રાઈ ચડાવેલા | (૧૩) [સં. દ = અટકાવવું ?] પડયું મૂકવું; છોડવું (૧૪) ઊભું દહીંમાં ફળની બારીક કચુંબર નાખી બનાવેલી વાની. [-કરવું= રાખવું; અટકાવવું (૧૫) જવા ન દેવું; જેમનું તેમ રહે એમ [લા.] છંદી નાખવું (૨) પિતાની પાસે નિરર્થક સાચવી રાખવું. | કરવું. [રાખ રાખ = હવે રહેવા દે (જોયું તારું કામ, શક્તિ, (વઘાર કર !એ અર્થમાં વપરાય છે.)] ૦મી હું ન૦ નજર ડહાપણઈએ અર્થમાં). રાખી જેવું = અખતરા ખાતર રાખવું. ઉતારવા રાઈમીઠું ઉતારી અગ્નિમાં નાંખવાં તે. [-ઉતારવું = રાખી મૂકવું=સંઘરી મૂકવું (૨) બાકી રાખવું. રાખી રહેવું = નજર ઉતારવી. -વું =(આંખમાં) ઈર્ષા આવવી.]
કબજે રાખી મૂકવું (૨) જાળવી રહેવું; ચાલુ રાખ્યા કરવું. રાખી રાઈરેગ બ૦ ૧૦ જુઓ રેગરાઈ
[બહાદુર | લેવું = ખરીદી લેવું (૨) રેકી લેવું.]. રાઉત . [વા. ર૩ર (સં. રાનપુત્ર); સર૦ મ., હિં.] વીર પુરુષ; | રાખેલી વિ. સ્ત્રી (૨) સ્ત્રી [‘રાખવું' ઉપરથી; સર૦ . સવરાઊસ વિ૦ વાજબી, યોગ્ય (૨) (સુ.) શાંત; કહ્યાગરું frરખાત; આડા વહેવાર માટે રાખેલી સ્ત્રી. -લે વિ૦ રાકા સ્ત્રી [સં.] પૂનમની રાત. ૦૫તિ,-કેશ પુંપૂર્ણિમાને ચન્દ્ર | પૃ. (૨) પુંઠ આડા વહેવાર માટે રાખેલે પુરુષ

Page #748

રાખેડી]
૭૦૩
[રાજપુત્ર
રાખડી સ્ત્રી [સર૦ મ. રાવાદી, રાાંટી, રાઠી; જુઓ રાખ] | આરોપ ૫૦ રાજ્ય પ્રત્યેના ગુનાને આરે; “ઇપીચમેન્ટ, ભસ્મ (૨) વિ૦ રાખેડિયું. -દિયું વિ૦ રાખેડીના રંગનું. - | ૦કદૈવક ન૦ રાજ્યને તથા ઈશ્વરી કેપ; આસમાની સુલતાની. ૫૦ રાખ; ભસ્મ
૦કન્યા સ્ત્રી રાજકુંવરી. ૦કર્તા ૫૦ રાજય કરનાર; રાજા. ૦કર્મરાગ કું[સં.] મેહ; મમતા; આસક્તિ (૨) ગમે; મેળ; બનતી ચારી પુત્ર રાજ્યને સેવક; સરકારી નોકર; રાજ્યસેવક. ૦કવિ (૩) ક્રોધ; ગુસ્સે (૪) લાલ રંગ (૫) મનોરંજન થાય તેવી ૫૦ રાજાને માનીત અને આશ્રિત કવિ. કાજ પુત્ર રાજ્યને ગાવાની રીત. સંગીતમાં મુખ્ય છ ગણાય છે (જુઓ ખટરાગ) લગતું કામકાજ (૨) રાજનીતિ. ૦કારણન૦ રાજ્ય ચલાવવાની (૬) અવાજ; સૂર. [-આવ = બનવું; મેળ મળ. -કાઢ= વિદ્યા; રાજવહીવટ; ‘પૅલિટિકસ'. ૦કારણ વિ. રાજકારણને ગાવું; મોટેથી ગાવું (૨) મેઢેથી કે લાંબા વખત સુધી રડવું લગતું (૨)રાજકારણમાં ભાગ લેનાર માણસ. કારભાર પું (કટાક્ષમાં). -ખા = ઠીક ગોઠવાવું; મેળ છે. -ગા = રાજકાજ. કારભારી છું. પ્રધાન; વજીર (૨) મુસદી. કારભારું સંગીતના રાગ મુજબ ગાવું (૨) –ના કહ્યા મુજબ ચાલવું; –ની નવ રાજવહીવટ; રાજકાજ. ૦કીય વિ૦ રાજા કે રાજય સંબંધી. વાત પ્રમાણવી. ઘંટ = રાગ બેસાડવા અવાજને લંબાવ ૦કીય કેદી ૫૦ રાજદ્રોહને કારણે કેદમાં પૂરવામાં આવેલો રાજ(૨) એકનો એક રાગ સૂરની જુદી જુદી જમાવટથી ગા (૩) કારણી પુરુષ. કુટુંબ ન૦ રાજ કુલ; રાજાનું કુટુંબ. કુમારે ૫૦ એક રાગ વારંવાર ગા (પાકો કરવા માટે). –થ = મેળ રાજાને દીકરે. કુમારી સ્ત્રીરાજાની દીકરી. કુલ(-ળ) થો; સંપ થે. –નું ઘર = રાગના સૂર. –લાવ = મેળ કરો | ન૦ રાજાનું કુટુંબ. કુંવર ૫૦ રાજકુમાર. કુંવરી સ્ત્રી રાજકે કરાવ (૨) ગ ખવરાવે. રાગે પડવું = બરાબર ચાલુ કુમારી. કેદી પુર જુઓ રાજકીય કેદી (૨) રાજા કે રાજાના થવું; સરાડે ચડવું (૨) ઠેકાણે પડવું, કામધંધે લાગુ થઈ જવું.] જેવા વિધિથી પૂરવામાં આવેલો કેદી. ૦કાંતિ સ્ત્રી રાજસત્તાની
કવિતા સ્ત્રી, જુઓ ગીતકવિતા. ૦ ૫૦ લાંબો સાદ | ઊથલપાથલ – ફેરબદલી. ૦ગઢ ૫૦ રાજાના મહેલની આસ(ગાવાનું કે રડવાના). [-કાઢવે, ખેંચ, તાણ = મેરેથી પાસને કિલ્લો. ૦ગર પુંએક જાતને બ્રાહ્મણ. ગાદી સ્ત્રી, ગાવું (૨) ભેંકડો તાણવો.] (-ગિણી સ્ત્રી રાગની સ્ત્રી (દરેક રાજાનું સિંહાસન. ૦ગુરુ છું. રાજાને ગર. ગુહ્યન, શ્રેષ્ઠમાં શ્રેષ્ઠ રાગની છ મનાય છે). ૦દારી સ્ત્રી રોગયુક્ત હોવું તે; ગેયતા. ગુલ(૨) રાજ્યની ગુપ્ત વાત. ગૃહ ન [d.](સં.) મગધની રાજદ્વેષ j૦ રાગ અને દ્વેષ. ૦પ્રકા૫ મુંરાગની અતિશયતા; ધાની – રાજગીર, એક પ્રાચીન નગર. ગેર જુઓ રાજગુરુ અતિશય પ્રબળ રાગ. ૦મય, –ગાત્મક વિ૦ [+મારમK] | (૨) રાજગર. ૦ઘાટ પું(સં.) દિલ્હીમાં જમના-કિનારે આવેલું રાગવાળું, –ગાંધ વિ૦ [+ અંધ] રાગથી – વિષય કે ક્રોધથી અંધ. | એક ધામ (ગાંધીજીની સમાધિનું સ્થાન.) ૦ચંપે ! એક ઊંચી -ગિણી સ્ત્રી જુએ રાગ. -ગી વિ૦ રંગેલું (૨) લાલ (૩) જાતને ચંપો કે તેનું ફૂલ. ચિહન નવ મુગટ, છત્ર, ચામર, દંડ સંસારસુખમાં આસક્તિવાળું (૪) મી; અનુરક્ત (૫) ક્રોધી વગેરે રાજાનાં ચિહ્ન (૨) ભવિષ્યમાં રાજા થશે એવું સૂચવતાં કેટરાગટવું અ૦િ રાગડે તાણ્યા કરવો (૨) ફરી ફરી ગાયા કરવું. | લાંક સામુદ્રિક ચિહન (૩) રાજાના સિક્કાની છાપ.૦તંત્રન૦જુઓ
[રાગટાવું અક્રિ. (ભાવે), –વવું સક્રેટ (પ્રેરક).] રાજ્યતંત્ર (૨)રાજાનું તંત્ર; રાજાશાહી. તિલક ન૦ રાજ્યાભિષેક રાગેટ . રાગડો
[(સં.) રામ વખતે રાજાને કરવામાં આવતું ટીલું. તેજ ન૦ રાજાનું તેજ – રાઘવ પં. [સં.] રધુના વંશજ (૨) (સં.) રામ. –વેન્દ્ર ૫૦ [+ ઇદ્ર] પ્રભાવ-એશ્વર્ય. છત્વ નવ રાજાપણું. દરબાર ૫૦ રાજાને રાઘુ પું[મ. રાધૂ -ઘો] પોપટ (કાંઠલો ફૂટ હોય તે) રહેવાનું અને દરબાર ભરવાનું મોટું મકાન. ૦દરબારી વિ૦ રાજા કે રાઘો વિ૦ ૫૦ દાધારંગ
રાજ્ય સંબંધી. ૦૬૮૦ રાજાને દંડ; એક રાજચિહન (૨)રાજાએ રાચ ન [‘રચયું ઉપરથી ? સર, હૃ. ૪] ઓજાર (૨) રાચર- કરેલી શિક્ષા (૩) રાજાની સત્તા. દૂત પુત્ર રાજાને કે રાજ્યને ચીલું (૩) વાસણ (૪) પં. સાળમાં જેના વતી તાણ ઊંચાનીચો એલચી; એમ્બેસેડર'. દૂત ભવન નવ રાજદૂતના કાર્ય તથા થાય છે તે, દોરીથી ગુંથેલી બનાવટ, ૦રચીલુંન [‘રચવું” ઉપરથી] નિવાસનું સ્થાન, ‘એમ્બેસી’. દ્રોહ પુર રાજા કે રાજ્યને દ્રોહ. ઘરને સરસામાન
[(૨) શોભવું દ્રોહીવિ૦ (૨)૫૦ રાજદ્રોહ કરનાર.૦ધાર ન રાજાના મહેલને રાચવું અક્રિ. [ફે. ; સં. ૨; સર૦ ફિં. રાવના] રાજી થવું | દરવાજો (૨) રાજ દરબાર. ૦દ્વારી વિ૦ રાજા કે રાજ્ય સંબંધી રાજ અ) [જુએ રાણું, રાણો] એલવાઈ જાય તેમ. [-કર | રાજકીય. ૦ધર્મ પુંરાજાને ધર્મ. થ્થાની સ્ત્રી રાજા રહેતા (દી) =એલવી નાખ. –થ (દીવો) = ઓલવાઈ જવો.] હોય તે મુખ્ય શહેર, પાટનગર. ને પુંરાજા (સંબંધન) (૨) રાજપું [fT.] ભેદ, રહસ્ય
(૫) રાજા. ૦નગર ૧૦, ૦નગરી સ્ત્રી રાજધાની મુખ્ય શહેર. રાજ ૦ રાજ (૨) ન૦ રાજ્ય (૩)[.](‘રાજ્ય કે રાજાને લગતું નિકા સ્ત્રીરાજા કે રાજ્ય પ્રત્યે નિષ્ઠા. ૦નીતિ સ્ત્રી રાજકે “ એ ભાવમાં) સમાસમાં પૂર્વપદનું સંસ્કૃત રૂપ. [-આવવું શાસનની નીતિ કે વિદ્યા. ૦નીતિજ્ઞ વિ૦ રાજનીતિનું જાણકાર; = રાજાની પિઠે બેઠા બેઠા ખાવાનું મળવું; કામકાજમાંથી ફારગત તેમાં ચતુર. નીતિશાસ્ત્ર નવે રાજ્યનીતિનું શાસ્ત્ર, પલિટિકસ'. મળવી (૨) કુલ સત્તા મળવી. -કરવું =રાજ તરીકે સત્તા કનૈતિક વિ૦ રાજનીતિને લગતું. વન્ય ૫૦ ક્ષત્રિય રાજકુટુંબને ચલાવવી (૨) રાજાના જેવો અમલ ચલાવ; નિયમન કરવું; માણસ. ૭ન્યા સ્ત્રી ક્ષત્રિયાણી; રાજકુટુંબની સ્ત્રી, ૦૫મું ન શાસન કરવું.–ચાલવું = અમલ ચાલ; સત્તા ચાલવી. –બેસવું રાજાનું રક્ષણ. ૦૫ (પ.), ૦૫તિ પુત્ર રાજ્યને પતિ; રાજા. =રાજ્ય શરૂ થવું; અમલ શરૂ થ.] અંગ ન૦ રાજ્યનું અંગ. | ૦૫દ ન૦ રાજાની પદવી. ૦૫ાટ ન૦ રાજગાદી. (-જ્યપાલ આઠતિ પં. રાજા કે રાજ્યને આડતિય - પ્રતિનિધિ. ૫૦ રાજ્યને પાલક પુરુષ; “ગવર્નર’ (૨) એક અટક. ૦પુત્ર છું

Page #749

રાજપુત્રી]
७०४
[રાજવું
રાજકુમાર. ૦પુત્રી સ્ત્રી, રાજકુમારી. પુરુષ છું. રાજ્યવહીવટ (૩) વિ. રાજાને છાજે તેવું; રાજસી. વીથિ સ્ત્રી રાજમાર્ગ. ચલાવી જાણનાર – રાજનીતિજ્ઞ પુરુષ; રાજકારણી (૨) રાજાને વૈદ–ધ) મું. રાજાને વઘ. વૈભવ ૫૦ રાજાનો વૈભવ. નેકરે કે અમલદાર, ૦પૂત વિ૦ (૨)૫૦ જુઓ રજપૂત (૨) ૫૦ ૦શાસન ન૦ રાજાની આજ્ઞા (૨) રાજ્ય ચલાવવું તે (૩) રાજા રાજપુત્ર. (–જ્ય)પ્રકરણ ૧૦ રાજકારણ, (-જ્ય)પ્રકરણ મારફતે ચાલતે રાજવહીવટ, (–જા)શાહી સ્ત્રી, રાજાની મરજી વિ૦ રાજપ્રકરણને લગતું; રાજકરણી. (–જ્ય)પ્રમુખ પૃ. 1 પ્રમાણે ચાલતું રાજ્ય; “મેનક. ૦સત્તા સ્ત્રી રાજાની કે રાજ્યની ભારતનાં (બ્રિટિશકાળનાં) દેશી રાજના સમૂહનું બંધારણીય સત્તા (૨) રાજ્ય ચલાવનાર સત્તા. ૦સત્તાક, સત્તાત્મક વિ૦ પ્રદેશ રાજ્ય તરીકે એકમે રચાયેલું તેને પ્રમુખ કે (ગવર્નર કે રાજસત્તા સંબંધી (૨) જેમાં રાજાની સત્તા ચાલતી હોય તે. રાજ્યપાલને જે) તે હેદો. બંદી જુઓ રાજદી. ૦સભા સ્ત્રીરાજાની સભા (૨) રાજાઓને દરબાર (૩) ખાસ
(–જ્ય) બંધારણ ન૦ રાજ્યનું બંધારણ. ૦બીજ વિ૦ રાજાના વર્ગના લોકેના પ્રતિનિધિઓની ઉપલી ધારાસભા; “કાઉન્સિલ વંશમાં જનમેલું (૨) નવ તેવું માણસ. ભક્ત વિ. (૨)પું રાજ્ય ઍફ સ્ટેટ’. ૦સિક વિ૦ રાજસ; રજોગુણ. ૦સી વિ૦ [સર૦ કે રાજાને ભક્ત. ભક્તિ સ્ત્રી. રાજા કે રાજ્ય પ્રત્યેની ભક્તિ. હિં] રાજાને . ઉદા. રાજસી ઠાઠ (૨) જુઓ રાજસ. ભવન નવ રાજાને મહેલ (૨) ગવર્નર કે રાજપાલનું ભવન. સૂય યુંસર્વોપરી રાજ વડે પિતાના રાજ્યાભિષેક વખતે
ભંડાર ૫. રાજા કે રાજ્યને ખજાને – ભંડાર. ભાગ j૦ કરાતે એક યજ્ઞ. સેવક ૫૦ રાજ્યના કે રાજાને સેવક; રાજા કે તાલુકદારે ખેડૂત પાસેથી લેવાને ખેતીની ઉપજનો ભાગ. સરકારી નોકર; “પબ્લિક સર્વન્ટ’. સેવા સ્ત્રી રાજ્યની કે
ભાષા સ્ત્રી રાજ્યની -તેના કામકાજ ને વહીવટની ભાષા. રાજાની સેવા કે નોકરી; પબ્લિક સર્વિસ'. ૦સ્થાન નવ દેશીoભગ ૫૦ વણવ મંદિરમાં બપોરને એક ભેગ તથા દર્શન. રાજ્ય (૨) (સં.) રજપૂતાના. ૦સ્થાની વિ૦ રાજસ્થાનનું (૨) ૦મહેલ પુ. રાજાને મહેલ. ૦મંડળ નવ રાજાઓને સમુ- સ્ત્રીરાજસ્થાનની ભાષા. ૦સ્વ ન૦ રાજ્યની દલિત; રાજ્યદાય (૨) રાજાના અમીર ઉમર – કારભારીઓ વગેરેનો સંપત્તિ. ૦૯ઠ સ્ત્રી રાજાની કે અતિ પ્રબળ હઠ; રાજ૨૮. હત્યા સમુદાય (૩) કેઈ રાજ્યની આસપાસ આવેલાં રાજ્ય. ૦મંત્રી સ્ત્રી રાજને વધ કે તેથી લાગતું પાપ. હંસ ૫૦ લાલ ચાંચ ૫. રાજાને મંત્રી. મંદિર ન૦ રાજમહેલ. ૦માતા સ્ત્રી અને પગવાળે એક જાતને હંસ રાજની મા. ૦માન્ય વિ૦ રાજાએ માનેલું પ્રતિષ્ઠિત (૨)રાજ્ય- | રાજગરી સ્ત્રી [સં. રાનારી?] ડુંગળી બંધારણથી માન્ય; “કૅસ્ટિટટ્યુશનલ'. ૦માર્ગ ૫૦ ઘેરી રસ્તો રાજા ન૦ એક જાતનું ચીભડું [– એક જાતનું ફરાળનું ખાદ્ય (૨) સાર્વજનિક રસ્તો. મુગટ ૫૦ રાજાને મુગટ કે તાજ. રાજગરે ૫૦ [. રાનીT (સં. રનરી ?] એક છોડનાં બી
મુદ્રા સ્ત્રીરાજાની મહાર. મુદ્રાધ્યક્ષ j૦ રાજમુદ્રા રાખ- રાજ- ગાદી, ૦ગુર, ગુહ્ય, ગૃહ, વગેર, ચિન, ઘાટ, નાર અમલદાર. મુદ્રિકા સ્ત્રી રાજમુદ્રાની કે રાજાની વીંટી. ૦ચંપે જુઓ રાજ'માં ૦મે પુંરાજાને વધ. ૧માં ૫૦ રાજરોગ, ક્ષય. વ્યોગ | રાજત નવ [.] રૂપે ૫. પતંજલિએ વર્ણવેલ અષ્ટાંગયેગ (૨)રાજા થાય તે ગ્રહોને | રાજ- તંત્ર, તિલક, તેજ, ત્વ, દરબાર, દરબારી,
ગ (જન્મકુંડળીમાં). ૦૨ક્ષક પુત્ર રાજાની સગીર અવસ્થામાં | દંડ, દૂત, દૂતભવન, દ્રોહ, દ્રોહી, ૦દ્વાર, ૦ધારી, તેના તરફથી રાજ ચલાવનાર અધિકારી; “રીજન્ટ', ૦૨૮ સ્ત્રી) | ૦ધર્મ, ૦ધાની જુઓ ‘રાજ'માં
[(૨) [સં.] રાજા રાજાની રઢ, રાજહઠ. ૦રત્ન પુત્ર રાજ્યના રત્ન જેવો પુરુષ–| રાજન ન [સરવે હું રીન] એક ઝાડમાંથી નીકળતો રસ, બેરો એક ઈલકાબ. ૦રમત સ્ત્રી રાજકારણ દાવપેચ, યુક્તિપ્રયુક્તિ. | રાજ- ૦નગર-રી), નિષ્ઠા, નીતિ, નીતિજ્ઞ, નીતિશાસ્ત્ર, ૦રાજેશ્વર પું(સં.) રાજાઓને રાજ; મહારાજાધિરાજ. ૦રાજે- કનૈતિક, ન્ય, કન્યા, ૦૫ખું, ૦૫ (—તિ), ૦૫દ, ૦પાટ, થરી વિ૦ રાજરાજેશ્વરનું કે તેને લગતું. ૦રાણી સ્ત્રી, રાજાની ૦પાલ, પુત્ર, પુત્રી, પુરુષ,૦પૂત, ૦પ્રકરણ, પ્રકરણી, સ્ત્રી; પટ્ટરાણી. ૦રીત(—તિ) સ્ત્રી. રાજાના દરબારની રીતભાત. પ્રમુખ, બંદી,૦બંધારણ, બીજ,૦ભક્ત, ભક્તિ,૦ભવન, રેખ સ્ત્રી. રાજાના હાથપગ ઉપરની રેખા; રાજચિહન. ૦રેગ ભંડાર, ભાગ, ભાષા, ભેગ, ૦મહેલ, ૦મંડળ, ૦મંત્રી, ૫. ક્ષય. વર્ષિ j[+ઋષિ]ક્ષત્રિય વંશને કષિ (૨) ઋષિના ૦મંદિર, ૦માતા જુઓ “રાજમાં જેવા આચારવાળે રાજા.૦લક્ષણ નરાજચિહ્ન. લક્ષમી સ્ત્રી | રાજમાન, ૦રાજેશરી વિ૦ [રાજમાન્ય, રાજશ્રી? કે રાજમાન રાજાની સમૃા. લેખ રાજાને લેખ- ઢંઢેરે –આજ્ઞાપત્ર. | (વિરાજમાન), રાજ્યશ્રી? સર૦ મ. (ાનમાર, જાનથી] (સંક્ષેપમાં છેવટ સ્ત્રી, રાજાપણાની વટ-ટેક (૨) રાજદરબારી રીતભાત, રા. રા.) જે પુરુષને કાગળ લખાતો હોય તેને ઉદ્દેશીને વપરાતું વટું ન૦ જુઓ રાજવટ (૨) રાજાનું કામકાજ -રાજાપણું. વિશેષણ વણ સ્ત્રી રાણી (૨) રાણી જેવી ભાગ્યશાળી સ્ત્રી, (–જ્ય)-| રાજ- ૦માન્ય, માર્ગ, મુગટ, મુદ્રા, મુદ્રાધ્યક્ષ, મુદ્રિકા, વહીવટ પુત્ર રાજ્યને વહીવટ; રાજકારભારું. (–જ્ય)વહી- મેધ, વ્યર્મા, ગ, ૦રક્ષક, ૦૨૮, ૦રત્ન, ૦૨મત, વટદાર પુત્ર રાજવહીવટ કરી જાણનાર; રાજપુરુષ. ૦વળું ન ૦૨ાજેશ્વર, ૦૨ાજેશ્વરી, ૦રાણી, ૦રીત(–તિ), ૦રેખ, ગ, રાજા પાસેના દરબારી હજુરિયા વગેરે રાજાની કચેરી. વંશ | ઋષિ, લક્ષણ, લક્ષમી, લેખ, વટ, વટું, રાવણ, પુંરાજાનું કુળ. વંશી વિ૦ રાજવંશનું; ખાનદાન. વિદ્યા વહીવટ, વહીવટદાર, વળું, વંશ, વંશી, વિદ્યા, સ્ત્રી રાજનીતિ (૨) સર્વ વિદ્યાઓમાં ઉત્તમ વિદ્યા. ૦વી ૫૦ ૦વી, વીથિ જુઓ “રાજમાં [. જાનરવ પરથી ?] રાજા (૨) રાજા જે ભાગ્યશાળી માણસ | રાજવું અક્રિ. [સં. રાન] પ્રકાશવું; શોભવું

Page #750

રાજવૈદ(-ઘ) ]
રાજ- ૦Žદ(–ધ), ૦વૈભવ, શાસન, શાહી જુએ ‘રાજ’માં રાજ- ૦સત્તા, સત્તાક, સત્તાત્મક, સભા એ ‘રાજ’માં રાજસ, -સિક(-સી) વિ॰ [સં.]રોગુણવાળું કે તેને લગતું (૨) જીએ ‘રાજ્જ’માં [ ઉંડ, હત્યા, હંસ જીએ ‘રાજ’માં રાજ- સૂય, સેવક, સેવા, સ્થાન, સ્થાની, સ્વ, રાજા અ॰ [જુઓ ‘રાજ’ અ॰] આલવાઈ જાય તેમ. [–કરવા (દીવા)=એલવી નાખવો.]
રાન્ત પું॰ [સં.] રાજ્ય કરનાર આદમી (ર) રાજાની સંજ્ઞાનું પત્તું (ગંજીફામાં) (૩) [લા.] ભેળે તે ઉદાર સ્વભાવના માણસ (૪) મૂર્ખ કે ગાંડો માણસ. [-કરણના વખત= પરોઢિયું. –કરવા = રાજાના પદ ઉપર સ્થાપવું. “ભ્રાજ = ભેજ નામના રાન્ત (૨) [લા.] ઉદાર ને દાનેરારી માણસ, –માણસ =રાજાના જેવા વૈભવ અને આચારવાળા માણસ (૨) ભેળેા – દાલા દિલના માણસ (૩) જેને વિશ્વાસ ન રખાય તેવા નિરુદ્યમી વા કામ ન કરે એવા માસ. –લેાક (બ૦ ૧૦)=બધી સત્તા પેાતાને હાથ ધરાવનાર માણસ (૨) ઉદાર અને ઢાલા દિલનેા માણસ (૩) જેને કામ કરવાની જરૂર નથી અને જે ગમે તેમ ખર્ચ કરી શકે છે, તેવા માણસ.] ૦જ્ઞા સ્ત્રી॰ [+ઞજ્ઞા] રાજાના હુકમ. રુધિરાજ પું॰ [+અધિરા]રાજાઓના રાન્ત; મહારાન્ત, શાહી સ્ત્રી (૨) વિ॰ રાજાનું રાજ્ય હોવું–રાજાના વહીવટ કે તેવી રાજ્યપ્રથા; ‘મૌનર્કા’. ૦શ્રય પું॰ [+ આશ્રય] રાન્ત કે રાજ્યના આશ્રય કે આશરો – આધાર. સત્તાક વિ૦ રાજાશાહી રાજાપુરી સ્ત્રી કેરીની એક જાત
રાન્ત શાહી, શ્રય, સત્તાક જુએ ‘રાજા’માં રાત્રિ(-જી) સ્ત્રી [સં.] હાર; આળ; પીક્ત રાજિત વિ૦ [સં.] ચકચકતું; શેલતું [ગીત; મરસિયા રાજિયે પું॰ રાજા (૫.)(૨)મરેલાને ઉદ્દેશી કૂટતી વખતે ગાવાનું રાજી શ્રી [સં.] જુઓ રાિ
રાજી વે॰ [Ā.] ખુશ (૨) સંમત. [−કરવું =(ભેટ કે ઇનામ યા અંચ્છિત આપીને) ખુશ કરવું.] ખુશી સ્ત્રી કુશળતા, સહીસલામતી (૨) સ્વેચ્છા; હાંસ. નામું ન॰ નાકરીમાંથી છૂટા થવાની અથવા દાવા વગેરેમાં કોઈ પણ બાબતમાંથી હડી જવાની રાજીખુશી દર્શાવવી તે કે તેવું લખાણ. (-આપવું), ૦પે પું રાજીપણું; ખુશી. રક્તમં(-વં)દી સ્રી॰ પૂરેપૂરી રાજીખુશી (દસ્તાવેજમાં). ૦૨મ વિ॰ ખૂબ રાજી રાજીવ ત॰ [સં.] કમળ. બ્લેાચન વિ॰ કમળ જેવી આંખોવાળું રાજેશરી વે૦ રાન્ત જેવું – ઉદાર કે ઢેલું ચા લહેરી રાજેશ્વર, રાજેંદ્ર પું॰ [i.] જુએ રાજાધિરાજ રાજ્ઞી સ્ત્રી [સં.] રાણી
રાજ્ય ન॰ [ä ]રાજાની હકુમતનેા પ્રદેશ (૨) સત્તા; ચલણ.૦કર્તા(−ર્તા)પું॰ રાજ્ય કરનાર; રાજા. ૦કર્યાં વિ૦ સ્ત્રી રાજ્ય કરનારી; રાણી. કાલ(-ળ) પું॰ રાજ્યના સમય –કારકિર્દી, કોશલ(−ય) ન૦ રાજ્ય ચલાવવાની કુશળતા, ક્રાંતિ સ્ત્રી રાજ્ય કે રાજસત્તાની ઊથલપાથલ.તંત્ર ન૦ રાજ્યનું તંત્ર.તંત્રી પુંરાજ્ય તંત્ર ચલાવનાર. ૦ધુરા સ્ત્રી૦ રાજ્યની જવાબદારી, ૦નીતિ સ્ત્રી॰ રાજ્ય ચલાવવાની વિદ્યા; દંડની તે. ૦પદ્ધતિ શ્રી॰ રાજ્ય ચલાવવાની પદ્ધતિ રીત. ૦પાલ પું૦ નુ રાજપાલ, પ્રકરણ
જો-૪૫

૭૦૫
[રાણુંમ
ન॰ રાજકારણ, ૰પ્રકરણી વિ॰ રાજ્યપ્રકરણ સંબંધી.૰પ્રણાલી, પ્રથા સ્ત્રી॰ રાજ્ય ચલાવવાની કે રાજ્યની રીતિ. બંધારણ ન॰ રાજતંત્રનું બંધારણ – તે ચલાવવાનાં ધારાધેારણ કે તેના કાયદા. ભાષા સ્ત્રી॰ એ રાજભાષા, ભ્રષ્ટ વિ૦ રાજગાદી ઉપરથી ઉઠાડી મૂકેલું. લક્ષ્મી સ્ત્રી॰ રાજાની શાલા — વૈભવ – ઐશ્વર્ય (૨)વિજયની કીર્તિ –ગારવ. ૦રસિકવિ॰ રાજ્યની ખાખતામાં રસ લેતું – તેમાં કુરાળ. બ્લેાલ પું॰ રાજ્ય મેળવવાના લાભ. વહીવટ પુ॰ રાજવહીવટ; રાજકારભાર, બ્યવસ્થા સ્ત્રી જુઓ રાજ્યબંધારણ (૨)રાજકારભાર, ૦વ્યવહાર પું॰ રાજ્યનું કામકાજ, શાસ્ત્ર ન॰ રાજ્ય સંબંધી શાસ્ત્ર; પૅલિટેક્સ’. શાસ્ત્રી પું॰ રાજ્યશાસ્ત્રને જાણકાર. શ્રી વિ॰ રાજલક્ષ્મી વાળું; રાજાના જેવા વૈભવવાળું. સત્તા સ્ત્રી રાજસત્તા. સભા સ્ત્રી॰ જુએ રાજસભા. ૦સેવક, સેવા જીએ રાજસેવક, રાજસેવા. ૰સ્વામિની સ્ત્રી॰ રાજ્યની માલિક – રાણી. -જ્યાત્મક વિ॰ રાજ્યને લગતું; સરકારી. -જ્યાધિકાર પું [+ બધિાર]રાજ્ય પરના અધિકાર.-યાધિકારી પુંરાજ્યના અમલદાર; રાજકારભારી. -જ્યાભિષેક પું૦ [+ અમિષેń] રાજગાદી ઉપર બેસાડવું તે કે તેના વિધિ. જ્યારાહણ ન૦ [+ ગારોળ] રાજ્ય પર બેસવું તે. જ્યાશ્રય પું॰ [+આશ્રય] રાજ્યના આશ્રય – આધાર કે ટકા, જ્યાસન ન॰[+માસન] રાજગાદી. –જ્યાંગ ન॰ [+અંગ] રાજ્યનું અંગ – તેના રાજ
કાજના વિભાગ
રાઝ પું॰ [I.) મર્મ; ભેદ; રહસ્ય [એક જાતના આદમી રાઠોડ પું॰ [ત્રા.દુ૩૩ (સં.રાષ્ટ્રટ?); સર૦ હિં. રાઠૌર] રજપૂતાની રાડ (ડ,) શ્રી॰ [ત્રા. (liઙે (સું રાżિ); હિં. રા; મ.] ચીસ; બૂમ (૨) કજિયા (૩) ફરિયાદ (૪) [ત્રા. ર૩ (સં. ર્)] આસક્તિ; રઢ. [−ઊઠવી = બૂમ કે ફરિયાદ થવી. -કરવી = ફરિયાદ કરવી (૨) કજિયા કરવા (૩) હઠ કરવી. –નાખવી, પાડવી = ચીસ પાડવી (૨) ફરિયાદ કરવી. –લાગવી = લગની લાગવી.] રાહેરાડા, રાડારાડ સ્ત્રી॰ રાડ ઉપર રાડ પડવી તે; બૂમાબૂમ રાડારૂડી સ્ક્રી॰ એક વનસ્પતિ રાડું,–ઢિયું ન॰ [સર॰ હિં. રાઢી] જુવાર, બાજરી કે સરકટને સાંઢા (ર) તીર (૩) ખરુ (૪) કડિયાનું એક એાર રાડે પું॰ [જુએ રાડું] જુવારબાજરીનેા સાંઠો રાઢ સ્ત્રી॰ શેરડીનાં સૂકાં પાન (સુ.)
[માળા રાણુ (,) શ્રી॰ (ચ.)રાયણનું ઝાડ. ૦માળા સ્ત્રી॰ જીએ રાયણરાણ, ॰ક પું॰ [ત્રા., સં. રાનન્] રાન્ત; રાણા રાણી સ્ત્રી [પ્રા., (સં. રજૂરી1)]રાજાની સ્ત્રી કે સ્ત્રી-રાજા(૨)રાણીની સંજ્ઞાનું ગંજીફાનું પાનું. [રાણીના સાળા = અંધેર કારભારમાં જૂડો સત્તાસંબંધ બતાવી દમામ કરનાર માણસ.] ૦જાઈ સ્ત્રી [‘જાવું’ -જન્મવું ઉપરથી] રાણીની દીકરી. જાયું ન॰ રાણીનું છેાકરું. છાયા પું॰ રાણીના દીકરા. બ્લાસ પું॰ જુઓ રણવાસ, સાહેબ સ્ક્રી॰ રાણીજી (માનાર્થક) રાણીપ સ્ર॰ [જીએ રાપેા] રાજીખુશી (૨) સલાહ; સંપ રાણીવાસ, રાણીસાહેબ જુએ ‘રાણી’માં રાણું વિ॰ [ä. નિળિ] બુઝાયેલું (દીવા માટે). [(દીવેા) રાણા કરવે – દીવા ઓલવવે.] ધબ વિ॰ સાવ રાણું; તદ્દન અંધારું

Page #751

રાણે ].
[રામ
રાણે પું[પ્રા. રાળ, રાય (સં. રાનન, )] રજપૂત રાજા | કૃષ્ણ, ગાંડું વિ૦ રાધા જેવું ગાંડું, પ્રેમ-વિહવળ; વિવલું, પ્રેમાળ. (૨)[લા.] ગોલો (૩) એક અટક
-ધા(બે)કૃણ, –ધેશ્યામ ૫૦ (સં.) રાધા અને કૃષ્ણ રાત ! [ફે.ત્તી] હજામ, વાળંદ (વાળંદનું માનવાચક સંબંધન) | રાધિકા, રાધેકૃષ્ણ જુએ “રાધા'માં [રાધા દ્વારા પાલિત) રાત (ત,) સ્ત્રી, જુઓ રાત્રિ. [-આપણું બાપની છે= રાતને | રાધેય પું[સં.] (સં.) કર્ણ (પતરાષ્ટ્રના સારથિ અધિરથની પત્ની વખત આપણા હાથમાં છે. તે વખતે કામ પૂરું કરીશું).-કાઢવી રાધેશ્યામ ૫૦ જુએ “રાધા'માં =રાતને સમય પસાર કરે. –થવી = જુઓ રાત પડવી. | રાન સ્ત્રી [fT.] જાંઘ -દહાડાની ખબર ન હોવી = સંસારવહેવારની સમજ ન હોવી રાન ન [2. goon (સં. મ0)] જંગલ (૨) ઉજજડ પ્રદેશ. [–રાન - ભાન ન હોવું.–ને પહોર =રાત્રિના સમય–ને રાજા = ચાર ને પાન પાન થઈ જવું = પાયમાલને હેરાન થઈ જવું; ખરાબ(૨) ઘુવડ (૩) દેવસે રાઈ રાતે કામ કરનાર માણસ. -પાઠવી = ખસ્ત થઈ જવું.] ૦૭ી(-વી-) વિ૦ જંગલી (૨) અસભ્ય (૩) રાતના સમય શરૂ થવે. -માથે લેવી = રાતના જાગીને કામ ગમાર (૪) વનસ, -ની વિ૦ [સર૦ મ. ૨૧] જંગલી. - ની કરવું; ઉજાગર કરવો.] દહાડે, દિન, દિવસ અ૦ રાત્રે | પરજ સ્ત્રી. [+સં. બના] રાની પ્રદેશમાં વસતી આદિવાસી જાત ને દેવસે; હંમેશાં. ૦પાળી સ્ત્રી રાતની પાળી; રાતે પણ કામ રાપ ૫૦ + [જુઓ રાબેત] રિવાજ ચાલવું તે. ૦રાજા ૫૦ ઘુવડ. ૦રાણી સ્ત્રી રાત રૂપી રાણી | રાફ, ડે ૫૦ [ %] સાપ કે ઉંદરનું દર (૨) કીડી, ઊધઈ વગેરેનું (૨)રાતની રાણી – એક ફૂલછોડ. ૦રેઢા અ [રાત + રેઢું] રાતે ઉપર પિચી માટીના ઢગલાવાળું દર. [રાફડે ફાટ = ઘણી વહેલામેડા. ૦૧ડી સ્ત્રી, રાત (લાલિયવાચક). ૦વરત અ. મેટી સંખ્યામાં બહાર આવવું.]. [+ ‘વરતવું' – હોવું]રાતે ગમે તે વખતે. વાસે યુંરાતે કયાંક | રાબ સ્ત્રી [સે. વા; સર૦ હિં.] ભરડ૬; કાંજી; પેંસ (૨)ઉકાળીને મુકામ કરવો કે ખેતરમાં ચોકી માટે રહેવું તે
જડે રાબ જેવો કરાતો શેરડીના રસ, સ્ત્રી રાબ જે કાદવ રાતડ સ્ત્રી [‘રાતું ઉપરથી] લાલાશ (૨) [સર૦ મ. રાતડી] (૨) વિ૦ [સર૦ ૨] જડી બુદ્ધિનું, ગમાર. દિયું વિ૦ રાબ રાતડે (૩) ગાજર (૪) ન૦ સુંવાળી; ખડખડિયાં. દિયું ન | જેવું ઢીલું. ૦ડી સ્ત્રી, રાબ. ડું ન રાબ (૨) વિ. રાબડિયું ગાજર (૨) એક જાતનો તાવ; “સ્કારલેટ ફીવર' (૩) અનાજના રાબેતો કું. [મ. રાવતë] ધારે; રિવાજ [અણઘડ છોડને એક રોગ “ટિગ.’ દિયે રાતી જુવાર; રાતડ , રામું વિ૦ [સં. રાસમ પરથી; સર૦ મ. રાવત, રામH] ગામડિયું; રાતડી સ્ત્રી (પ.) રાત; રાતલડી
રામ ૫૦ કિં.] (સં.) દશરથ રાજાના પુત્ર; વિષ્ણુને એક અવતાર રાત ન૦ એક ઘાસ
(૨) પરશુરામ (૩) બળરામ (૪) પરમેશ્વરનું એક નામ (૫) રાત- દહાડે, દિન, દિવસ, ૦પાળી જુએ “રાત'માં [સર૦ મ. રામ = તથ્ય; જીવ] જીવ; દમ; હોશ (૬) ૧૦ કૃ૦ ને રાતબ સ્ત્રી [બ. રાત] રોજ નિયમિત પૂરું પાડવાનું કે આપવાનું અંતે લાગતાં તે ક્રિયા કરવાની ટેવવાળું –મસ્ત માણસ' એ સીધું રાક (૨) જુએ રાતમ
અર્થ સૂચવે છે. ઉદા. ભમતારામ (૭) [સર૦ મ. રામ = રૂપિયે; રાતમાં સ્ત્રી- [જુએ રાતબ](સુ.)વિદ્યાર્થીને ઘર માટે અપાતું લેસન | સીતા = અધેલી] આને (વ્યાજ) (૮) “તે વર્ગમાં મેટું એ અર્થ રાત- ૦રાજા, ૦૨ાણ ૦૨૮, ૦લડી, ૦વરત, વાસે જુઓ | બતાવવા નામની પહેલાં મુકાય છે. ઉદા૦ રામકુંડાળું ઈ૦. [-ઊઠી રાતમાં
જવા = ઉચ્ચ તત્વ, સારપણ કે હિમત જતાં રહેવાં. -કુણના રાતવું સક્રિ૦ [‘રાત' પરથી? અથવા સર૦ હિં. રાતના, મ, રાત વારાનું = ઘણું પ્રાચીન. –જાણે! = ભગવાન જાણે (કંઈ ખબર (સં. રત, ઉપરથી)] સાથે રાતવાસે રહેવું (સ્ત્રી-પુરુ) નથી એવા ભાવમાં). -નામ જપ = છાનામાના બેસી રહે; રાવિ[A. ૨ત (સં. ૨); હિં. રાતા; મ. રાત –તા] લાલ બેઠા બેઠા ચુપચાપ જોયા કરે. -નામની આપવી = મરણતોલ રંગનું (૨) આસક્ત; રત (સમાસને છેડે. ઉદા. રંગરતું). [રાતી | માર માર. -નું નામ દોષ ભગવાનનું ભજન કરે; કંઈ સારું પાઈ = અડપમાં અફપ નાણું ફૂટી બદામ; સાવ નિર્ધનતા. કામ કરે (૨) જુએ રામ રામ કરો.-નું બાણ = જુએ રામબાણ. રાતી રાયણ જેવું = મજબૂત ને તંદુરસ્ત]. ૦ચટક, ચેળ [સં. -નું રાજ =જુએ રામરાજ્ય. -નું રામાયણ = નહીં સરખી વો] વઢ ખબ રાતું. ૦૫ીળું વિ૦ [લા. ઉશ્કેરાયેલું; આકળું; વાતનું મોટું પીંજણ; વાતનું વતેસર, -બેલવા = મરી જવું. છંછેડાયેલું. ૦માતું વિ૦ [સં. મ7] હુષ્ટપુષ્ટ ને આનંદતું
-બેલો થવું = મરી જવું (૨) પડી ભાગવું.-બોલો ભાઈ રામ! રાતેડિયું ન જુએ રાતડિયું (૨), (૩)
= મડદાને સ્મશાને લઈ જતી વખતે બેલાતો બેલ (૨) [લા.] રાતેરાત અ૦ [‘રાત” ઉપરથી; સર૦ મ.] રાત્રે ને રાત્રે; રવઈ થઈ રહ્યું! સત્યાનાશની પાટી ! –રમી જવા = મરી જવું (૨) રાત્રિ(-) સ્ત્રી [i.] સૂર્ય આથમે ને ઊગે તેની વચ્ચેનો સમય; ભાગીને ચૂરેચૂરા થઈ જવું (૩) પાયમાલ થવું (૪) ટાટું પડી જવું; - રાત. ૦કાલ રાત્રિને સમય. ૦ચર્યા સ્ત્રી. રાત્રે ફરવું તે (૨) રવિહીન થઈ જવું (૫) [પાલનપુર – ઈડર તરફ] ઊંધી જવું. રાતે કરવાની ક્રિયા, ભેજન ન રાતે જમવું તે; રાતનું જમણ -રામ != જે જે નમસ્કારને એક બેલ (મેળાપ કે વિદાય કે ખાનપાન. ૦શાલા(–ળા) સ્ત્રી રાતે કામ કરતી નિશાળ વખતને પુરુષોમાં (-કરવા) (૨)[લા.] છેલ્લા પ્રણામ.-રામ (ધંધાદારી મેટા માટે)
કરે =એ વાત જવા દે; હવે કંઈ વળવાનું નથી.–રેટલ થવા રાત્રે ૮૦ રાતે; રાત્રિએ
= ભાંગી જવું; ચૂરા થઈ જવા (૨) (કનકવાને) પિચ થ. રાધા(–ધિકા) સ્ત્રી [સં.] (સં.) એક ગોપકન્યા (શ્રીકૃષ્ણની પરમ -લક્ષ્મણની જેઠ= રામલક્ષ્મણના જેવી સરખેસરખાની કે અનુરાગણી). ૦કાંત, રમણ, ૦વર, વલલભ પું. (સં.) શ્રી- | અરસપરસ હેતપ્રીતિવાળાની જેડી. -શરણ થવું = મરી જવું

Page #752

રામકલી(–ળી)]
૭૦૭
[રાયુંરતું
-શરણ પહોંચાડવું = મારી નાખવું. અરે રામ!, હે રામ! વૈષ્ણવ આચાર્ય (વિ. સં. ૧૩૫૬–૧૪૬૭). –દી વિ. રામાનંદનું = અરેરે; હે ભગવાન !] ૦કલી(–ળી) સ્ત્રી એક રાગણી. અનુયાયી કહાણી સ્ત્રી વીતકકથા; દુઃખની કહાણી. [-થવી = આફત રામાનુજ, -જાચાર્ય પં[.](સં.) વિશિષ્ટાદ્વૈતના પ્રવર્તક પ્રસિદ્ધ આવવી; વીતવું.] ૦કી સ્ત્રી [fહૃ.] બાવી; સાધુની બાયડી. વષ્ણવ આચાર્ય (વિ. સં. ૧૦૭૩-૧૧૯૪). -જી વિ. એમના કૂંડાળું ન૦ મેટું કુંડાળું. ૦ગેલેલ પુ. હૃષ્ટપુષ્ટ ચિંતા વગરને સંપ્રદાયનું, –ને લગતું માણસ, ગાંડિયું વિ૦ ઢંગધડા વિનાનું, ગાંડિયું. ૦ગેટલો રામાયણ ન૦ [સં.] રામની જીવનકથા (૨)[લા.] વીતકકથા (૩) મેટો દડો.[-કર = ગોળ દડાને આકારે બાંધવું.]ગેવાળિયે લાંબી વાત; ટાયલું (૪) સ્ત્રી મુશ્કેલ કામ; રામણ. [ઉકેલવું = ૫૦ નાગો નાગો ફરતો નાનો છેકરે. ૦ચક્કર, ૦ચક ન૦ મોટું |.. વાત વધારીને કહેવી. –થવી = રામણ થવી.] કંડાળું (૨) માટે રોટલો. ચંદ્ર પું. (સં.) દશરથના પુત્ર રામ.| રામાવત ૦ (સં.) રામાનંદને એક વૈષ્ણવ) સંપ્રદાય
ઠાકિયું ન૦ ભાગી તૂટી જાની વસ્તુ. ૦ળી સ્ત્રી, ઠાઠડી. રામાવતાર ! [i] વિષ્ણુને રામ રૂપે અવતાર [ કર.] ૦ઢેલ ૫૦ મેટું નગારું. તુલસી સ્ત્રી (કૃષ્ણ = કાળીથી જુદી | રામાંટામાં નવ બ૦ ૧૦ વામાંટામાં. [-કરવા =નિરર્થક કાળક્ષેપ એવી) એક તુલસી. ૦દવારે [સં. દ્વાર] રામનું મંદિર (૨) રામિશગર ૫૦ [T.] ગાનાર; વગાડનાર. -રી સ્ત્રી તેને ધંધે ધર્મશાળા, ૦દાસ (સં.) મહારાષ્ટ્રના સુપ્રસિદ્ધ સંત,દાસિયું | રામી ૫૦ કિં. મારામ = બગીચ પરથી] માળી (૨) [8. રામ વિ૦ ગરીબ, કંગાલ; દીન, દુઃખી. દાસી વિ૦ રામૈદાસના ઉપરથી] વિધવાઓને પહેરવાનું એક વસ્ત્ર (૩) સ્ત્રી સ્ત્રીઓનું સંપ્રદાયનું. દુવાઈ સ્ત્રી રામની આણ, દૂત ૫૦ વાનર (૨) | એક નામ
[ જાતિર્લિંગ (સં.) હનુમાન, ૦ધૂન સ્ત્રી રામનામની ધૂન - જોરથી જપ કે લહે. | રામેશ્વર ન૦ [i] (સં.) (દક્ષિણ ભારતમાં) એક હિંદુ તીર્થ-એક ૦નવમી શ્રી ચિત્ર સુદ નેમ; રામચંદ્રજીને જન્મદિવસ, ૦નામ | રામૈયું ન [કં. રામ ઉપરથી] રામપાત્ર; શકેરું ન રામનું પ્રભુનું નામ, નામિયું નવ રામનામવાળું ગળાનું | રામૈયે વિ૦ ૫૦ (૨) j૦ [સર૦ રામૈયું] સંઢ વિનાને કેસ એક ઘરેણું. ઇનામી સ્ત્રી જેના ઉપર રામનામ છાપ્યાં હોય તેવી (૨)(સં.) રામ; સર્વમાં રમતો પ્રભુ પિછોડી. નેમ (નૈ) સ્ત્રી [+સં. નવમી] જુએ રામનવમી. | રામે પૃ. [સં.જામ ઉપરથી] ઘરકામ કરનાર નેકર; “ઘાટી (મુંબઈ) ૦૫ગલું નવ રામનાં પગલાંવાળું મીનાકારી ઘરેણું. ૦૫ાત્રા-તર) | રામોશી(સી) j૦ [૫] પહેરેગીર; ચાકિયાત (૨) સિપાઈ; નવ બટેરું; શેકોરું. ૦ફળ ન એક ફળ. ૦બાણ ન કદી નિષ્ફળ પટાવાળો (૩) એક જંગલી જાતને માણસ (પશ્ચિમ સહ્યાદ્રિમાં ન જાય તેવું રામનું બાણ (૨) વિ૦ નિષ્ફળ ન નીવડે તેવું; અમેઘ. રાય સ્ત્રી [fT.] ધારણા; અભિપ્રાય; મત
ભરેસે ૫૦ રામનો ભરે; ઈશ્વરાધાર. ૦૨સ પે મીઠું (૨) રાય પં. [પ્રા. (સં. જાનન )]રાજ (૨)ધનવાન માણસ (૩) કેટલાંક રામની ભક્તિને રસ, ૦રાજ નવ (કા.) ભરવાડણનું એક વસ્ત્ર. વિશેનામેના અંતમાં (લાલ, ચંદ, ભાઈ ઈટ પેઠે) આવે છે. રાજ() નવ રામચંદ્રજીનું રાજ્ય (૨) તેના જેવું આદર્શ - ઉદાકલ્યાણરાય. ૦આમળું, આંબળું ન [સર૦ મ. રાવન્યાયથી ચલાવાતું સુખી રાજ્ય.૦રામિયું ન૦, ૦રામી સ્ત્રી (કા.) માવે] મેટું આમળું. કે પૃ૦ રબારી. ૦ચંપે ૫૦ એક રામ રામ નમસ્કાર. ટી સ્ત્રી રાંધેલા અન્નની ભિક્ષા (૨) જાતને ચંપે અને એનું લ. જગપુંરાજસૂય યજ્ઞ (૨)[લા.] માલપૂ. લીલા સ્ત્રી રામની કથાનું ભવાઈ જેવું નાટક મેટો કેઈ પણ સમારંભ. ૦જાદી સ્ત્રી, રાજકુંવરી. ૦૬ વિ૦ રામગંગા સ્ત્રી એક પક્ષી
રાયજાદા જેવું (૨) ઉત્તમ પ્રકારનું. હજાદો પુત્ર રાજ કુંવર. ૦ રામ- ૦ગાંઢિયું, ૦ગેટીલા, વગેવાળિયો જુઓ “રામમાં - રાયકે. બહાદુર, સાહેબ પૃ૦ અંગ્રેજી રાજ્યમાં તાલુકરામથી ૫૦ એક રાગ
દાર, સરદારો, શ્રીમંતો અને અમલદાર વગેરેને અપાતો ઇલકાબ રામ- ૦ચક્કર, ૦ચક, ૦ચંદ્ર જુઓ “રામમાં
રાયકવાળ ૫૦ બ્રાહ્મણની એક જાતને આદમી રામજણી(–ની) સ્ત્રી [હિં. સં. રામ +નની] નાચનાર; ગણિકા | | રાયકે પુત્ર જુએ “રાય'માં રામ- કાઠિયું, હળી, ઢોલ જુઓ ‘રામમાં
રાય ચંપે, જંગ, ૦જાદી(-૬,-દો), ૦ડે જુએ “રાયમાં રામણ સ્ત્રી [‘રામાયણ” ઉપરથી] પીડા; આપદા. [-થવી = | રાયણ સ્ત્રી [પ્રા. રાય (સં. રાનીની); સર૦ મ. રાવળ] એક પીડા થવી; આપદા આવવી. –વેરી નાખવી = નુકસાન કરવું; ઝાડ અને તેનું ફળ. કેકડી સ્ત્રી સૂકવેલું રાયણું. માળા સ્ત્રી
અતિશય દુઃખ પમાડવું.] [મા મંગળને દી લે છે તે રાયણ જેવા (સેનાના) મણકાની માળા. –ણું ન રાયણનું ફળ રામણદી(વડ) ૫૦ [જુઓ લામણદીવો] વરઘોડામાં વરની | રાયત સ્ત્રી [. રિમાવત; સર૦ મ. રાવત] રાહત; આસાએશ રામણબુઝારું ન જુએ રમણબુઝારું.
(૨) પક્ષપાત; વગ (૩) ન૦ [..] લશ્કરનો વાવટે રામ- તુલસી, ૦દવારે, દાસ, દાસિયું, દાસી, દુવાઈ | રાયતું, –તકેરી જુઓ “રાઈતું', “રાઈસીકેરી”
દત, ધૂન, નવમી, નામ, નામિયું, ૦નામી, નેમ, | રાયલી સ્ત્રી, ગંદડી ૦૫ગલું, ૦પાત્ર(-તર), ફળ, બાણ, ભસે, રસ, | રાય(-)લું વિ૦ [‘રાય” ઉપરથી; સર૦ હિં. વર] આપ નામ૦રાજ, રાજ્ય, ૦રમિયું, ૦રામી, ટી, લીલા જુઓ દારનું (૨) ન૦ ગદડું રામમાં
રાયવર ૫૦ [રાય +વ૨] વરરાજા (લગ્નગીતમાં) (૨) રાજાઓનો રામા સ્ત્રી [સં] સ્ત્રી (૨) સુંદર સ્ત્રી
રાયાધીશ પુત્ર રાય- રાજાઓને અધીશ; રાયવર (૨) પરમેશ્વર રામાનંદ ૫૦ [સં.] (સં.) રામાવત સંપ્રદાયના સ્થાપક, પ્રસિદ્ધ | રાયુંરતું વિ૦ સારી હાલતમાં હોય એવું (દસ્તાવેજમાં). ઉદાહ

Page #753

રાલ(-ળ)]
રાયુંરૂતું ઘર ભાડે આપ્યું છે રાલ(-) સ્ક્રી॰ [i.] જીએ રાળ રાવ પું॰ [પ્રા. રાવ = રંજન કરવું] નુ રાગ (૨) [સર૦ રાય] મહારાષ્ટ્રમાં નામને લગાડાતા સન્માનસૂચક શબ્દ કે પદવી (૩) જીએ રાવજી; બારેટ (૪) સ્ત્રી॰ [સં. રાવ] ફરિયાદ (૫) સહાયતા માટેની આજીજી (૬) ચાડી. [-કરવી, ખાવી – ફરિયાદ કરવી.] બહાદુર, સાહેબ=અંગ્રેજી રાજ્યના એક ઇલકાબ રાવજી પું॰ [જુ રાય, રા; સર૦ પ્રા. રાવ = રંજન કરવું] બારોટ (માનાર્થ સંબોધન) [અનુયાયી રાવજી પું॰ [ગ. રાશ્ત્રિી] મુસલમાની ધર્મને એક ફાંટો; તેના રાવટી(−ઠી) શ્રી॰ ગાળ છઠ્યું; અગાશી (૨) [હિં.] નાના તંબૂ, [−ઊભી કરવી, નાખવી =નાને તંબુ તાણવા.] રાવણ પું॰ [i.] (સં.) દશ માથાવાળા લંકાને રાજા (૨)વિ॰ચીસે પાડતું. [–જેવું માઠું = ચડેલું –રિસાયેલું મેાં (૨) સૂછને મેટું થયેલું મેાં. –જેવું રૂપ થવું=તેાખરા ચડાવવા; માં ચડાવવું.] રુચિતા શ્રી॰ સતત મળતી ચિતા. ૦રાજ(-ય) ન૦ રાવણનું રાજ્ય(૨)[લા.] અધર્મ અને અન્યાયપૂર્ણ – રાક્ષસી રાજ્ય (રામરાજ્યથી ઊલટું)
રાવણહથ્થા પું॰ [રાવણ (પ્રા. રાવ=રેવું; કકળવું; અવાજ કરવા)+હસ્થા (હાથ)] ભરથરીનું તંતુવાદ્ય
રાવણ પું॰ [i.] (સં.) ઇંદ્રજિત [ચારાનેા હવાલદાર રાવણિયા પું॰ [‘રાવણું' ઉપરથી] ગામને ચેાકીદાર; ગામના રાવણું ન૦ [ા. ર૧૩ મું રાખ) = રાજગૃહ; દરબાર] ર૪પૂત ઠાકારની મિજલસ (૨) ગામની નાત કે પંચ ભેગું થયું તે (૩) સિપાઈ આને રહેવાનું ઠેકાણું. [−કરવું = કસંબાપાણી નિમિત્તે મિજલસ ભરવી (૨) પંચ ખેલાવવું. –ભરાવું = ઠાકાર – દરબારને ત્યાં મિજલસ ભેગી થવી (૨) તેવું ખટપટી કે તડાકિયા ટોળું ભેગું થયું.]
રાવત વિ॰ [ત્રા. રાઉત્ત(સં. રાનપુત્ર) = રજપૂત; ક્ષત્રિય] ખાહેાશ; ચાલાક (૨) શુરવીર (૩) પું॰ ઘે!ડાવાળા (૪) ઘેાડેસવાર ચોદ્ધો રાવતા શ્ર૦ [‘રાવ’ ઉપરથી] રાજાની રીત; રાવ – રાજાપણું રાવતી સ્ત્રી॰ [જીએ રાઈ] ઘરેણામાં વપરાતું રેણ. [–કાઢવી = ઘરેણાં બનાવતાં ધાતુકણા ચારવા (૨) યુક્તિ કે ચેરીછૂપીથી કાંઈ એળવી લેવું.]
રાવલ પું॰ [જીએ રાવ] રજપૂતાનાના કેટલાક રાજાને માટે વપરાતા માનસૂચક શબ્દ (૨) નાના રજપૂત જાગીરદાર (૩) બદરીનારાયણને પૂજારી (૪) એક માગણની જાતના માણસ રાવલું વિ॰ (૨) ન॰ જુએ રાયલું (૩)રાવળું; રાજદરબાર; રજવાડા રાવળ પું॰ [ત્રા. રાઉજી = રાજકીય; રાજ સંબંધી] (કા.) કુળની વંશાવળીના ચાપડા લખી રાખવાના ધંધા કરનાર(૨)બ્રાહ્મણેામાં એક અટક (૩) રાજા; રજપૂત રાજાના એક ઇલકાખ. [નાં પસ્તાનાં = ઠેકાણા કે સાન વિનાનું માણસ.] રાવળકાહી ન॰ એક પક્ષી [જાતને આદમી રાવળિયા પું॰ [ત્રા. રાકÉ. રાનજી ઉપરથી)] એ નામની રાવળું ન॰ [જીએ રાવણું] રાવણું (૨) રાજદરબાર; રજવાડા (૩) [સર॰ હૂં. રાવરĪ] જનાનખાનું (૪) વિ॰ જુએ રાયલું, રાવણું રાશ પું॰ [સં. રાĪિ] રાશિ; ઢગલા
७०८

[રાસખરી
રાશ (શ,) સ્ક્રી॰ [ત્રા. રસ્તિ (સં. મિ)] દોરડું (૧૬ હાથનું) (૨) લગામ; અાડો (૩) [સં. રાĪિ] ભાગીદારી (૪) [સર૦ મ. રાસ] વ્યાજમુદ્દલ (૫) સરાસરી (૬) [સં. રાĪિ] રાશિથી મળતી જાતિ, ગુણ, સ્વભાવ વગેરે. [~પડવું =(કામ) રાગે પડવું – વ્યવસ્થિત થયું.–ભાગવી = વળ આપીને દેરડું બતાવવું. બનતી રાશ આવવી = મેળ થાય એવા સંજોગો હોવા; મેળ ખાવે.] વા અ॰ રાશ જેટલા અંતરે (સેાળ હાથ) રાશિ યું॰ [સં.] ઢગલા (૨) ગણિતના આંકડો (૩) સ્રી॰ નક્ષત્રનાં ખાર ઝૂમખાંમાંનું પ્રત્યેક (મેષ, વૃષભ, મિથુન, કર્ક, સિંહ, કન્યા, તુલા, વૃશ્ચિક, ધન, મકર, કુંભ અને મીન), ૦ચક્ર ન૦ રાશિમંડળ, નામ ન૦ રાશિ પ્રમાણે પડેલું નામ રાણી વિ॰ [*.; સર૦ હૈિં., મેં.] ખરાબ
રાષ્ટ્ર ન૦ [સં.]દેશ; રાજ્ય, ગીત ન॰ રાષ્ટ્રનું કે રાષ્ટ્રીય માન્યતા પામેલું ગીત. ૦જીવન ન૦ રાષ્ટ્રના લેાકાનું – રાષ્ટ્રીય જીવન. ૦દેવ પું॰ રાષ્ટ્રરૂપી દેવ(૨)વિ॰ રાષ્ટ્રદેવનું પૂજક. દ્રોહ પુ॰રાષ્ટ્રના દ્રોહ – તેના હિત વિષે બેવફાઈ. ધર્મ પું॰ પ્રજાનેા રાષ્ટ્ર પ્રત્યેના ધર્મ. ૦ધ્વજ પું૦ રાષ્ટ્રના વાવટો. ૦પતિ પું૦ રાષ્ટ્રના કે સમગ્ર રાષ્ટ્રની મહાસભાના પ્રમુખ. પિતા પું॰ રાષ્ટ્રની આઝાદી ને ઉન્નતિના પિતા – ઘડવૈયા (૨) (સં.) મહાત્મા ગાંધીને લગાડવામાં આવેલા સન્માનસૂચક શબ્દ. પૂ શ્રી રાષ્ટ્રવાદ; રાષ્ટ્રની એકાંતેક પૂજા. પ્રેમ પું॰, ભક્તિ સ્ત્રી॰ રાષ્ટ્ર કે દેશ માટે પ્રેમ કે શક્તિ. ભાવ પું૦, ૦ભાવના સ્ત્રી॰ રાષ્ટ્ર વિષેની લાગણી; તે માટેનું હેત કે પ્રેમ, ભાષા સ્ત્રી॰ આખા રાષ્ટ્રમાં ચાલે એવી સર્વસામાન્ય ભાષા, ૦માન્ય વિ॰ રાષ્ટ્રે માન્ય કરેલું. મુદ્રા રાષ્ટ્રે પેાતાના પ્રતીક તરીકે માન્ય કરેલી મુદ્રા કે ચિહ્ન. ૦વાદ પું॰ રાષ્ટ્ર એક સ્વતંત્ર ઘટક છે, માટે તેનું હિત સાધવું એવા વાદ; રાષ્ટ્રપૂજા, ‘નૅશનલિઝમ’. વાદી વિ॰. ૦સભા સ્ત્રી॰ રાષ્ટ્રના લેાકની પ્રતિનિધિરૂપ સભા, ‘પાર્લમેન્ટ’. સમૂહ પું॰ અમુક રાષ્ટ્રોના સમુહ કે ાથ. જેમ કે, બ્રિટિશ કૉમનવેલ્થ. ૦સંઘ પું રાષ્ટ્રોના સંઘ; ‘લીગ ઓફ નેશન્સ.’-ષ્ટિક,-ષ્ટિ(-ટી)ય વિ રાષ્ટ્રનું, –ને લગતું. [–શાળા સ્ત્રી॰ પરદેશી સરકારથી સ્વતંત્ર રીતે અને રાષ્ટ્રીયતાની દિoએ ચલાવાતી શાળા.-શિક્ષણ ન॰રાષ્ટ્રની ષ્ટિએ અપાતું કે પરદેશી સરકારથી સ્વતંત્રપણે યાજેલું શિક્ષણ.] -ષ્ટિ(-ષ્ટ્રી)યકરણ ન૦ રાષ્ટ્રની માલકીનું કરવું તે; ‘નેશનલાઈઝેશન'. -ષ્ટિ(-ટી)યતા શ્રી અમુક રાષ્ટ્રના હાવું તે; ‘નૅશનેલિટી’(૨)રાષ્ટ્રીયપણું, રાષ્ટ્રભાવ.-ટ્રોદ્ધાર પું[+ઉદ્ધાર] રાષ્ટ્રના ઉદ્ધાર.-ડ્રોપયોગી વિ॰ રાષ્ટ્રને ઉપયોગી, રાષ્ટ્રનું હિતકર રાસ પું॰ (૨) સ્રી૦ જી રાશ (૩) સ્ત્રી [મ.] ભૂશિર (૪) પું૦ [સં.] ગાતાં ગાતાં ગાળાકારે ફરતાં કરાતા નાચ કે તેમાં ગવાય એવું ગીત. (–રમવા). ફ્રીડા સ્ત્રી॰ જુએ રાસલીલા, ડી સ્ત્રી॰ દોરી (૨) ગળે પહેરવાની રૂપાની સાંકળી કે દોરો. ડો પું॰ એક જાતના ગરબા (બનેલા બનાવ વર્ણવતા). પૂર્ણિમા સ્ત્રી॰ (સં.) માગશર મહિનાની પૂનમ (જ્યારે શ્રીકૃષ્ણે રાસક્રીડા આરંભી હતી.) ૰મંડલ(-ળ)ન, ॰મંડલી(-ળી) સ્ત્રી॰ રાસ રમનારાઓનું મંડળ. લીલા સ્ત્રી શ્રીકૃષ્ણે ગેાપી સાથે કરેલી
રાસની ક્રીડા
રાસરી સ્ત્રી॰ [Í. રાસ્પબેરી] (સેડા લેમન જેવું) એક પીણું

Page #754

રાસભ].
[રિપોર્ટર
રાસભj૦ [i] ગધેડે. -ભી સ્ત્રી, ગધેડી
નામર્દ. –ડીકુંડી સ્ત્રી, રાંડરાંડ. –ડીછાંડી સ્ત્રી, રાંડેલી અથવા રાસ- ૦મંડલ(ળ), મંડલી(–ી), લીલા જુઓ “રાસમાં ! પતિએ તજેલી સ્ત્રી, –ડીરાં સ્ત્રી, વિધવા (૨) નિરાશ્રિત વિધવા. રાસાયણિક, રાસાયનિક[ā] વિટ રસાયણને લગતું; રસાયણ -ડેલી વિ. સ્ત્રી [રાંડેલું પરથી] વિધવા રાજું ૬ વિ૦ સંધ્યાકાળે નહિ પણ રાત્રિના પાછલા ભાગમાં દેખી રાંઢવું (૦) ૦ [૩. રંટુગ] દેરડું શકે એવું (૨) આંધળું
રાંદેર(-લ) (૨) સ્ત્રી [સં. રંઠા ] (સં.) રન્નાદે. -ર ન૦ (સં.) રાસેશ્વર પું[૪] (સં.) શ્રીકૃષ્ણ. -રી સ્ત્રી (સે.) રાધા સુરત પાસેનું એક ગામ. -રી વિ૦ રાંદેરનું કે તેને લગતું રાસ પં. [] એક પ્રકારનું વીરરસનું કાવ્ય
રાંધણ (૦) ૦ [‘રાંધવું’ પરથી; સર૦ મ.] રાંધવાનું કામ. છઠ રાસ્ત વિ૦ [.] વાજબી; ; સાચું (૨) સરખું; સપાટ. સ્ત્રીશ્રાવણ સુદ કે વદ છઠ. –ણિયું નવ રસેડું. -ણિયે પુત્ર ૦બાજી સ્ત્રી, જુઓ રાસ્તી. -સ્તી વિ૦ રાસ્ત (૨) સ્ત્રી રાસ્ત- રસેઇ. –ણી સ્ત્રી રડું (૨) રાંધવાની રીત. –ણું ન પણું; ઈમાનદારી
રાંધવાની ક્રિયા (૨) રાધેલી રાઈ (૩) રાંધવાની રીત રાના સ્ત્રી. [4] એક વનસ્પતિ-ઔષધિ
રાંધવું (૨) સ૦ ૦ [i. ; સર૦ હિં. રાંધના; મ. ધર્બો] રાહ ૫૦ [.] રસ્તે (૨) સ્ત્રી રીત; તરેહ; ચાલ (૩) વાટ; | ખેરાક પકાવો (૨) [લા.] સાધવું; ફળ મેળવવું. [-સીધવું=
પ્રતીક્ષા. [–જેવી = વાટ જેવી. મા = વણસાડવું.] ૦દાર રાંધવું.] [ ઊગેલું નકામું ઘાસ કાઢી નાંખવાનું ખેતીનું ઓજાર વિ૦ રસ્તે ચાલતું (૨) ૫૦ દેરનાર; રાહબર. ૦દારી પુત્ર વટેમાર્ગ રાંપ (૦) ૫૦ [જુઓ રાંપી] મેટી રાંપડી. ડી સ્ત્રી કરશણમાં (૨) સ્ત્રીરસ્તા ઉપરથી લઈ જવાતા માલ ઉપર લેવાતો કર; | રાંપલાવું (૦) અકૅિ૦, -વવું સાર “રાં પલવું’નું કર્મણિને પ્રેરક તેની રજાચિઠ્ઠી (૩) રાહબરી. ૦૫થ પુત્ર રાહ કે પંથ, ઘોરી | રાંપ(૦૯)વું (૯) [પ્રા. પંપ સક્રિટ રાંપડી ફેરવવી માર્ગ. ૦બર પુત્ર ભોમિ. ૦બરી સ્ત્રીભેમિયા થવું – હેવું તે. રાંપી સ્ત્રી [પ્રા. પંપ પરથી; સર૦ હિં, મ. ર૫] મેચીનું એક ૦૨સમ સ્ત્રીત્ર રિવાજ; દસ્તુર. -હી પુત્ર [.] રાહદાર, વટે- ઓજાર
[(૨) રાભે માર્ગ. –હે અ૦ રાતે; રીતે; મુજબ
[મદદ | રાં (૦) ૫૦ [. મ; સર૦ ૫.૨વા) દવાનું એક ઓજાર રાહત સ્ત્રી [.] સુખ; આરામ; વિસામે; દુઃખમાં દિલસેજી- રિકાબ [..], ૦દાર પૃ૦ જુઓ રકાબ, રકાબદાર રાહદાર, દારી, પંથ, બર, બર, રસમ, –હી જુઓ | રિકાબી સ્ત્રી [જુઓ રકાબી; સર૦ હિં, મ.] છીબા જેવું એક રાહમાં
પાત્ર; રકાબી
[નમ ને ચૌદશમાંની દરેક તિથિ રાહુ છું. [.] સં.) પુરાણાનુસાર નવ ગ્રહમાંને એક; સૂર્યચંદ્રને | રિક્ત વિ૦ [.] ખાલી; શુન્ય. -ક્તા(તિથિ) શ્રી ચાથ,
ગ્રહણ વખતે ગ્રસનાર પીડાકારી ગ્રહ. ડું વિ૦ મેલા રંગનું(કાચ) | રિકથ ન૦ [.] વાર રાહુ ૫૦ એક ઘાસ (૨) રાહુ (તિરકારવાચક)
રિક્ષા(૦૫ડી) સ્ત્રી [૪.] (માણસથી ખેંચાતી) નાની, બે પૈડાંની રાહે અ૦ જુએ “રાહમાં
ગાડી (૨) ત્રણ પિડાંની એક નાની મોટરગાડી રાળ પં. []િ એક સિક્કો, “ડોલર” (૨) સ્ત્રી [સં. રા] | રિખબ ૫૦ [હિં. સં. 25મ)] વભ સ્વર [તીર્થકર ઝટ સળગી ઊઠે તે એક વૃક્ષમાંથી મળતો પદાર્થ
રિખવદેવ પં. [સં. પમ] (સં.) અષભદેવ - આદિ જૈન રાળવું સક્રિ. [રાળ’ (સં. 18) ઉપરથી] લીસું કરવું (૨) અંદર | રિખાવું અક્રિક, –વવું સક્રિ “રાખવું’નું ભાવે અને પ્રેરક
અંદર પતાવવું (૩) રાળવાળું કરવું, રાળ ભરવી. [રાળી બંસી રિઝવર્ડ વિ૦ [$.] ખાસ અલાયદું રાખેલું, બેટી રાખેલું. –વેંશન વાળવું =રાળી મારવું; ખાનગી રાહે પતાવી દેવું.](૪) [સર૦ હિં. | નવ [$] રિઝર્લ્ડ કરાવવું કે કરાયું હોય તે જાર (. ૨if૪) = ; ઝઘડે](કા.) બકવાદ કરવો
રિઝલટ 1૦ [$.] પરિણામ; ફળરાંક(-કું) (૦) વિ૦ [સં.રં; રે. રોજ; સર૦ હિં, મ.i] ગરીબ, રિઝવટ(–ણ, –ણી) સ્ત્રી [ રીઝવું' ઉપરથી] રીઝવું તે; રીઝવવાની સાલસ. ડું વિ૦ રાંક, ગરીબડું. ૦દા પુત્ર રાંક માણસની
કળા
[વસ્તુ માગણું
[દીવાલની બાજુ (૨) સવારી રિઝામણું ન [“રીઝવવું' ઉપરથી] રીઝવવું છે કે તે માટે અપાતી રાંગ સ્ત્રી, () [સર૦૫. ર1 = પંક્તિ; એળ; (સં. રાન)]કેટની | રિઝાવવું સકૅિ૦ [રીઝવુંનું પ્રેરક] જુઓ રીઝવવું રાંગડું–ળું), રણું (૦) વિ[સં. [િ; સર૦ મ. રોળું] ધીરે | રિઝાવું અદકે રીઝવું’નું ભાવે
[માટેની અરજી ચાલતું; નબળું
[ઉપરથી] પગને એક રોગ | રિટ સ્ત્રી. [$.] કાનૂની કે અદાલતી આજ્ઞા કે હુકમ કે તે મેળવવા રાંઝણ(–ણી) (૦ણ,) સ્ત્રી [સે. ના; મ. નળ, રાંસળ = કુંભ | રિટર્નટિકિટ સ્ત્રી [છું.] જવા આવવાની ભેગી ટિકિટ; પરતટિકિટ રાંટ (૯) સ્ત્રી [સર૦મ. ti] વાંક; વલણ (૨) અણબનાવ; રિટાયર્ડ વિ૦ [.] નિવૃત્ત થયેલું નેકરી કે કામધંધા પરથી) વિરોધ. -૮ વિ૦ રાંટવાળું; વાંકું. [-પડવું = અણબનાવ કે | રિણાવટ,-ર ૫૦ [સં. મવ ઉપરથી ?] + દરિયે અણગમો થે.]
રિદ્ધિ સ્ત્રી. [જુઓ ઋદ્ધિ] સમૃદ્ધિ (૨) (સં.) ગણેશની પત્ની. રાંઠ (૦) સ્ત્રી [સં. 1] રાંડેલી; વિધવા (૨) વેશ્યા. બાજ સિદ્ધિ સ્ત્રી, રિદ્ધિ અને સિદ્ધિ; સર્વ સંપત્તિ વિ૦ રંડીબાજ. ૦૬ અઝેિ. વિધુર કે વિધવા થવું. [રાંડીને | રિપુ છું. [સં.] શત્રુ બેસવું = રાંડેલીની પિઠે હતાશ કે લાચાર થઈને બેસવું. રથા | રિપેર, કામ ન [૬] સમારવું તે; સમારકામ; મરમ્મત પછીનું ડહાપણ = ગ્ય સમય વીત્યા બાદ સાન-સમજ આવવી | રિપોર્ટ મું. [૪] સવિસ્તર હેવાલ. [(–ની સામે રિપેર્ટ કરો તે બગડ્યા બાદનું ભાન.] (૨)વિ બાયલું. ૦ ૫૦ બાયેલો; | = સવિસ્તર લેખિત ફરિયાદ કરવી.] ૦૨ ૫૦ હેવાલ આપનાર

Page #755

રિપ્લાઈ કાર્ડ].
૭૧૦
[કાવું
(જેમ કે, છાપાન) [ટપાલનું – જવાબી કાર્ડ કે પત્ત | રીઝ સ્ત્રી. [રીઝવું ઉપરથી] ખુશી; આનંદ રિપ્લાઈ કાર્ડન[ફં.] જવાબ લખવા માટેના કાર્ડ સાથેનું (બેવડું) | રીઝવું અક્રિઢ [2. રિલ્સ (સં. ત્ર) = ખુશી થવું; સર૦ હિં. રિફંડ ન [] પાછું ચૂકતે કરવું તે
જીજ્ઞના] ખુશ થવું; સંતુષ્ટ થવું. -વવું સક્રિટ રીઝે એમ કરવું રિફાઈનરી સ્ત્રી. [૬.] ખનિજ તેલની ગાળણી – તેનું કારખાનું રીડ સ્ત્રી [બા. રા]િ રાડ; બુમ; પિકાર રિબન સ્ત્રી. [$.] પટ્ટી (કાપડની)
રીડર ડું [૬.](યુનિમાં અમુક કક્ષાના) એક પ્રકારના અધ્યાપક રિબામણ(–ણી) સ્ત્રી. [“રિબાવું” ઉપરથી] રિબાવાની પીડા (૨) સ્ત્રી (અંગ્રેજી) વાચનમાળાનું પાઠયપુસ્તક રિબાવું અ૦િ , –વવું સક્રિટ “રીબવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક | રીદિયે ! [જુઓ રીડ] રીડ; રાડ; બુમ. -વારમણ સ્ત્રી (ક.) રિબેટ સ્ત્રી [શું.] ચકત કરવાની રકમમાં અપાતી કસર કે રાહત | બૂમાબૂમ, હોકારા રિમાઈન્ડર ૫૦ [છું.] (યાદ આપવા માટે) ફરી લખાતો પત્ર; | રીઢું વિ૦ [૩. ઉદ્ભ= પા] વપરાઈને મજબૂત થયેલું (૨) દુઃખ યાદપત્ર
વેઠી કઠણ થયેલું (૩) નઘરોળ, સુધરે નહિ એવું ગુનેગાર) રિમાન્ડ ન૦ [છું.] ગુનેગાર કેદીને, વધુ તપાસ દરમિયાન, કેદમાં રીત (ત,) સ્ત્રી, જુઓ રીતિ (૨) કરકરિયાવર. [-કરવી = વિધિ
પાછે મેકલવો તે. ૦ઘર ન૦ બાળગુનેગાર માટેની કાચી જેલ કે રિવાજ પ્રમાણે કરવું (૨) માત્ર વિધિ દાખલ કરવું (૩) રિયાજ સ્ત્રી [મ.] મહેનત; પરિશ્રમ (૨) અભ્યાસ; તપ કરિયાવર કરે. –પડવી = રિવાજ બનવે.-માં આવવું = ઠરેલ રિયાલ પું. [મ.] (ઈરાનનો)-એક ચલણી સિક્કો [–તી વિ૦ કે ઠાવકું થયું. –માં રહેવું = રૂાઢ પ્રમાણે વર્તવું વ્યવહાર સાચવવો. રિયાસત સ્ત્રી [..] રાજ્ય; હકુમત (૨) જાગીર (૩) દેશી રાજ્ય. -રાખવી = રિવાજ પ્રમાણે વર્તવું (૨) વ્યવહાર સાચવ; લેવડરિવાજ છું[મ. ૨વાન] ચાલ, ધારે. [-પદ્ય =ચાલ કે ધારો દેવડમાં સાચું રહેવું] ભાત, ૦રસમ સ્ત્રી ચાલચલણ; વર્તણક
થો]. -જી વિ રિવાજ મુજબનું (૨) સાધારણ; સામાન્ય (૨) કરકરિયાવર. રિવાજ પુત્ર બ૦૧૦ રીત અને રિવાજ. ૦સર રિવિઝન ન [$.] ફરી જોઈ તપાસી જવું તે; પુનરાવર્તન અ૦ રીત પ્રમાણે રિટ ૫૦ [છું.] એક બાજુ માથાવાળો અને બીજી બાજુ જોડ- | રીતિ સ્ત્રી [સં.] પ્રકાર; તરેહ (૨) પદ્ધતિ; &; ધાર (3) શૈલી વાની વસ્તુમાં પરાવ્યા પછી ટીપીને જોડી દેવાય તે ખીલે. | (કા. શા.), -ત્યા અ2 [] રીતથી - [ (૩) + તરીકે [-કરવું = રિટથી જોડવું.] [એવી કળવાળી પિસ્તોલ | રીતે (તે) અ૦ [રીત પરથી] રીત પ્રમાણે (૨) પિઠે; પ્રમાણે રિવોલવર સ્ત્રી [૪] એક વખત ભર્યો અનેક બાર કરી શકાય રીત્યા અ૦ [.] જુઓ “રા'માં રિતેદાર વિ૦ [.] સગુંસંબંધી. -રી સ્ટ્રીટ સગપણ રીધ સ્ત્રી +રેિ.. સીધી સ્ત્રી, રિદ્ધિસિદ્ધિ રિશ્વત સ્ત્રી [મ.] લાંચ રુશવત. ખેર,-તી વિ૦ લાંચિયું. રીબવું સ કૃ૦ [સં. ર ] કનડવું; ખૂબ દુઃખ આપવું ખેરી સ્ત્રી, લાંચિયાપણું
રીમ ન [] વીસ ઘા (કાગળ) રિષ્ટ વિ૦ [] ન9; બરબાદ (૨) પાપજનક (૩) અમંગળ કરનારું રીર સ્ત્રી [સં. શી ઉપરથી] + રાડ; બુમ [ દયેની લાંબી પટી (૪) ન૦ અશુભ, અમંગળ (૫) નાશ (૬) પાપ
રીલ સ્ત્રી૦; ન [૬] દરો વાટેલી ગરગડી કે ભગળી (૨) સિનેમાનાં રિસામણી સ્ત્રી [“રિસાવું' ઉપરથી] એક જાતનો છોડ (૨) રેસાવું | રીય સ્ત્રી [પ્રા. હતા; જુઓ રિસાવું] રિસાવું તે; ર૬; ગુ.
તે. –ણું વિ૦ જરાકમાં રિસાઈ જાય એવું (૨) ન રીસ.[રિયા- [-કરવી = ગુસ્સે કરે (૨) માઠું લાગવું. –ચડવી, રીસે મણાં મનામણાં કરવાં = સહેજમાં રેસાવું ને સહેજમાં મનાવું.] ભરાવું = મેટું લાગવું; ગુસસે થવું. -નું જાળું = કજિયા કંકાસથી રિસાવું અક્રિટ [2. ૪૪ (સં. શ્ર] ક્રોધથી નારાજ થવું; ક્રોધે | કઈ ને કામ સૂઝવા દે નહીં એવું; વાતવાતમાં રિસાઈ જતું.]
ભરાવું. -વવું સક્રિ. [પ્રેરક]. -ળ(૦૬) વિ૦ રિસામણું |. રીસવું અને કઠ [સર૦ f. રીના] જુઓ રિસાવું રિસીવર ! [૬] સગીરની કે કજિયાની મિલકતની વ્યવસ્થા માટે | રીંગણ, –ણું ન રીગણીનું ફળ -એક શાક નિમાત સરકારી અમલદાર (૨) સંદેશો ઝીલવાનું યાંત્રિક સાધન | રીગણી સ્ત્રી [ફે. રિં11] રીગણાનો છોડ ટેલિફેન, વાયરલેસ ઈ૦નું)
રીગવું અ૦ કે 8િ. ft; પ્રા. રિવ41; સર૦ હિં. વિના; મ. રિસેપ્શન ન૦ [$.] સન્માન સ્વાગત કરવું તે (૨) લગ્ન બાદ ળિ ] સુ.) પસાર થવું; નીકળવું. [રીંગાડવું સત્ર ક્રેિટ (પ્રેરક)].
વરવધૂને મળવા માટે સમારંભ - મેળાવડે. (-રાખવું) રાણું વિ૦ (કા.) જડસુ મૂર્ખ (૨) કજિયાળું રિસ્ટવોચ ન [છું.] કાંડાનું ઘડિયાળ
રીંછ ન૦ [૫૦ રિંછ, પ્રા. ૦૪ (નં. ઋક્ષ ] એક રાની હિંસ રિસેસ સ્ટ્રીટ [છું.] (કામ કે શાળ ઈ૦ માં) વચ્ચે મળતી છુટ્ટી - | પ્રાણી. ૦૭ી સ્ત્રી રીંછની માદા. ૦ર્ડ ન૦ રીંછનું બચ્ચું. ૦ણ આરામને સમય. (-પડવી, મળવી)
સ્ત્રી રીંછની માદા. ૦સુતા સ્ત્રી (રા.) જાંબુવતી (કુ ણની એક રિહર્સલ સ્ત્રી [૪.]નાટ-સંવાદ વગેરે અગાઉથી અભ્યાસ માટે | રાણી) ભજવવાં તે; પૂર્વાવર્તન
[અંદરની જગા | રુઆબ પુત્ર [.. હમ] જુઓ રેફ. [-કર = રોફ કરો. રિગ સ્ત્રી. [૬] વીંટી (૨) રમતગમત કે અખાડાની યાં શેરબજારની -પડવો = રેફ પડવો; સામા ઉપર શેઠ કે રેફની અસર થવી. રી મું. અષભ સ્વરની સંજ્ઞા
-રાખવો = રફથી રહેવું કે વર્તવું] દાર વિ૦ રુઆબવાળું રીખણું ન૦ [રીખ પરથી] ઘંટણિયે ચાલવું તે (બાળકનું) કાર પં. [મ. (f). +. )] હા; સ્વીકાર રીખવું અક્રિ. [૩. રિલ, રા. વિવ] રખડવું; ભટકવું (૨) | રુકાવટ સ્ત્રી. [હિં, સર૦ મ.] જુઓ રોકાણ ઘૂંટણિયે ચાલવું (બાળકનું)
રુકાવું અકિં૦, –વવું સરકિટ ‘રૂકવું’નું કર્મણે ને પ્રેરક

Page #756

૭૧૧
[રૂટિસ્થ
આ
ત્રા
એક્કો ડું [.. હમીં] ટૂંકી ચિઠ્ઠી. [-કર, કરી આપવ= | સમાવવું (૨”) સક્રિટ, માવું અક્રિ “રૂમવું’નું પ્રેરક ને કર્મણિ કેઈ કામસર ફિર લખી આપવી.] .
યેલ(-લું) વિ. [‘રૂ” ઉપરથી] રૂથી ભરેલું રુક્માંળદ ૫૦ [i.] (સં.) એક વિબગુભત
ર ન૦ [] એક જાતનું હરણ રુકિમણી સ્ત્રી [.] (સં.) શ્રીકૃષ્ણનાં પટરાણી
દિષા સ્ત્રી [i ] રડવાની ઈચ્છા; જેતલપણું ૨મી [i.], રુકમૅ પુત્ર (સં.) રુકિમણીને ભાઈ
૨વાન ન૦ [f. રવાન] શબ રુક્ષ વિ. [સં.] રક્ષ; લૂખું, શુષ્ક (૨) કઠોર. તે સ્ત્રી
રુવાંટી સ્ત્રી[‘રં” ઉપરથી] કુમળા અને ઝીણા વાળ. -ટું ન સુખ ૫૦ [1.]ગાલ (૨) ચહેર; શિકલ (૩) [લા.] પક્ષપાત; વલણ {વું. [-ફરકવું = જરા પણ અસર થવી (બહુધા નકાર સાથે).
ખસત(–દ) સ્ત્રી [.] બરતરફી; રજા. [–આપવી = નેકરી –બદલાવું = સ્વભાવ કે વિચારમાં ફેરફાર થે.] કે કામ ઉપરથી કાઢી મૂકવું. -લેવી = રજા લેવી; છૂટા થવું.] રાશનાઈ સ્ત્રી [જુઓ રોશનાઈ] શાહી ગેલ ન૦ એક પંખી
રુશવત, ખેર, ખેરી જુઓ રિશ્વત, ૦ર, ખોરી રણ વિ[સં.] માં ૬. –ણાલય ન૦ [+ માટ9] દવાખાનું રણવિર સિં.] ગુસ્સે થયેલું
[બદનામી રુચવું અદ્રિ સિં. હર્] ગમવું. [ચાવવું સ૦િ (પ્રેરક).] રુસવા [.; સર૦ હિં.] ફજેત; બદનામ. ૦ઈ સ્ત્રી ફજેતી; રુચિ સ્ત્રી [સં.] ઇચછા; ભાવ (૨) ભૂખ, ૦કર વિ૦ રુચિ ઉત્પન્ન રંઠ ન૦ [i] માથું; ડોકું (૨) વિ૦ બેડું, અપંગ. ૦માળ સ્ત્રી, કરે તેવું (૨) ગમે એવું સુંદર. ૦કરતા સ્ત્રી૦. ભંગ - રસ- માણસના માથાની ખોપરીઓને હાર. ૦મુંડ વિ. ગોળમટોળ બુદ્રને ન ગમવું તે. ૦૨ વિ૦ તેજસ્વી; સુંદર; મનહર (૨) રુચિ | છંધન ન [સં.] રોકવું, રેકાવું કે ગંગળાવું તે થાય એવું. ૦રા સ્ત્રી એક છંદ
રૂ ન [સે. હ; સર૦ મ., હિં. રહ] બી કાઢી લીધેલે કપાસ રચિત વિ. [સં.] ચેલું, ગમતું (૨) સચિર
(૨) પં. [fT.] મ; ચહેરો (૨) કારણ. ૦૪ પૃ૦ [સર૦ હિં. રુચિ ૦ભંગ, ૦૨, ૦રા જુએ “રુપમાં
હવા =રૂને વેપારી] પીજરે. એ અP [1. ૯, હૃણ સ્ત્રી રજ(-જા) સ્ત્રી [સં.] પીડા; રોગ. –જાકર વિ૦ પીડા કરે એવું | = કારણ પ્રમાણે; –ને આધારે કે ક્રમે યા કારણે ઝાવવું સપકે “રૂઝવું'નું પ્રેરક
[ આવવી રૂકવું સક્રિ૦ + જુઓ રેકયું રઝાવું અક્રિ. ‘રૂઝવું'નું ભાવે; ઘા પુરાઈ ઉપર નવી ચામડીરૂઝ રૂક્ષ વેર [i] જુએ રુક્ષ ૦તા સ્ત્રી રડાવું અશ્કેિટ, -વવું સ૦િ “રડવું’નું ભાવે ને પ્રેરક રૂખ શ્રી જુઓ રુખ (૨) અટકળ (૩) વિચાર, અભિપ્રાય (૪) રત ન૦ [] અવાજ; ધવાને (પશુપક્ષીને)
બજરનું વલા; ભાવતાલ (૫) વેગે પ્રસંગ; મોખ. [-જેવી = રતાવવું સદૈવ “ફતવું'નું પ્રેરક
મેખ કે તક છે કે કેમ તે તપાસવું. –બાંધવી = વલણ તપાસવી સથેનિયમ ન[] એક મૂળધાતુ (૨. વિ.)
(૨) અટકળ કરવી.] રદન ન૦ [iu] રડવું તે, રોદણું
રૂખ, ડું [4. વૃક્ષ, પ્રા. હવે; સર૦ હિં. ૯1] એક ઝાડવું રદિત ન [.] દૃન (૨) વિ૦ રડેલું
રૂખડે ૫૦ [જુઓ રૂખડું] એક ઝાડ; વરખડે રુદ્ધ વે. [સં.] રોકાયેલું; રંધાયેલું
રૂચમું ન૦ જુઓ રૂં છું રક વે. [4] ભયંકર; ભયાનક (૨) પં. (સં.) મહાદેવ (૩) એ [ રૂઝ સ્ત્રી[જીઓ રૂઝવું] રુઝાવું તે. [-આવવી = રુઝાવું.] નામના અગિયાર દેશમાં દરેક. ૦તા સ્ત્રી૦,૦તાલ પુંસંગીતને રૂઝવું અ૦ ૦ [પ્રા. ફક્સ (સં. રુઢ ); સર૦ fહૃ. દાના; મ. એક તા. ૦માળ ૫૦(સં.) એક પ્રાચીન મકાન (સિધપુરમાં જેનાં નર્ભો રઝાવું ખંડેર છે.)-કાક્ષ ૫૦; સ્ત્રી એક વૃક્ષ અને તેનું બી. –ાણી સ્ત્રી રૂડવું અક્રિ. [. (નં. ) પરથી કેપવું [ભલાપણું (સં.) પાર્વતી. -દ્વાવતાર ૫૦ [+ Aવતા૫] રુદ્રને અવતાર| રૂ૫ સ્ત્રી. [‘હું' પરથી] રૂપાળાપણું, સુંદરતા (૨) સારાપણું (૩) અદ્ર જેવું કોધી રૂપ. [-ધર, ધારણ કર= ગુસ્સે થવું.] -દ્રી | રૂડલું વિ૦ જુએ “રૂડું'માં સ્ત્રીશિવની સ્તુતિનું એક ઉદેક સૂક્ત કે તેને અગિયાર વાર | રૂડા ! –શ સ્ત્રી રૂડ૫; રૂડાપણું પાઠ. [-કરાવવી = (માનતા તરીકે) રુદ્રીને પાઠ કરવા બ્રાહ્મણને | રૂડું વિ૦ [સરવે હિંહૃRI (વા. હ4; , ઉપરથી)] સારું; બેસાડ.].
ઉત્તમ, સુંદર [રૂડાં વાનાં થવાં = સારુ –શુભ થવું.] -ડલું, ડેરું રુધિર ન૦ [૪] લોહી. હવાહિની સ્ત્રી, લોહીની નસ, -રાભિ- | વિ૦ રૂડું (લાલિયવાચક) સરણ ન [ + અમિસરા] શરીરમાં રુધિરનું ફરવું તે. -રાશય રૂઢ વિ. [i] ઘણા કાળથી પ્રચાર કે વપરાશમાં હોવાથી દઢ ન [+ આશય] હૃદયમાં રુધિર માટેનું પાત્ર કે સ્થાન; હૃદયને તે થયેલું. -ટાચાર પુત્ર [1 માવાર] રૂઢ બની ગયેલો આચાર. માટેનો એક ભાગ
-ઢાર્થ ૫૦ [+ મર્થ] શબ્દ રૂઢ અર્થ (ગાર્થથી ઊલટે) સબાબ ન [જુઓ રબાબ] એક જાતની સારંગી
રૂઢિ સ્ત્રી [સં.] રૂઢ થયેલી રી છે કે રિવાજ (૨) તે કારણથી બાયત સ્ત્રી [મ, રુવારૂ; સર૦ ૫. વાર્થાત] ચોપાઈ (અરબી, શબ્દને અમુક અર્થબંધ કરાવવાની શક્તિ (જુઓ ગરૂઢિ). ફારસી કે ઉર્દુ)
શ્વસ્ત વિ૦ રૂઢિમાં જકડાયેલું. ૦ચુસ્ત વિ૦ રૂઢિને વળગી રબિડિયમ ન [.] એક મૂળ ધાતુ (૨. વિ.)
રહેનારુ; રૂઢિના પાલન કે માન્યતામાં ચુસ્ત. (છતા સ્ત્રી). મલાવવું (૨') સક્રિટ ‘રૂમલાવું'નું પ્રેરક
જન્ય વિ૦ રૂઢિથી પેદા થયેલું. પ્રવેગ ૫૦ ભાષામાં રૂઢરમાડે (૨) પું[‘રૂમડું” પરથી] બુમાબુમ; શોરબકેર || રૂઢિથી જેને વિશેષ અર્થ થતો હોય એવો શબ્દપ્રયોગ. સ્થ

Page #757

ફત ]
વિ॰ રૂઢ (ર) મૂળ રૂપમાં ચાલતા આવતા – સાધિત નહિ એવા (શબ્દ)
કૃત ન॰ [સં. ?] (કા.) રૂ
રૂતવું અ‰િ૦ [સર૦ મ. તોઁ] (કા.) મંડવું; અડપલું
રૂપ ન॰ [ä.] આકાર; દેખાવ; સ્વરૂપ (૨) સાંદર્ય (૩) વેશ (૪) રૂપક; નાટક (૫) વાકથમાં વાપરવા પ્રત્યય વગેરે લગાડીને તૈયાર કરેલા શબ્દ – પદ (વ્યા.) (૬) વિ॰ (સમાસને અંતે) સરખું, સમાન કે ‘તેના જેવા રૂપનું’ એવા અર્થ બતાવે. (ઉદા॰ દુઃખરૂપ), [-વરસી જવું = અતિશય રૂપાળું હોવું (બહુધા પ્રશ્નાર્થ સાથે નકાર બતાવવા.)-રૂપને અવતાર, અંબાર = ખૂબ સુંદર હોવું તે. –રૂપની મણિ = અતિ સુંદર સ્ત્રી.] ૦ક ન૦ એક પ્રકારનું નાટક (૨) એક અર્થાલંકાર, જેમાં ઉપમેયને ઉપમાન સાથે તદ્રુપ કે અભિન્ન બતાવી વર્ણન કરેલું હોય છે (કા.શા.) (૩) સંગીતના એક તાલ (૪) ગાયન (સંગીત) (૫) પું॰ રૂપ – નાટક કરનાર; નટ. ૦૩ભંજની સ્ત્રી॰ રૂપકના અવયવોને છૂટા પાડનારા આલાપ. કાત્મક વિ॰ રૂપક ગુણવાળું. ચાકી સ્ત્રી॰ દેવળ ઉપર નાના ઘૂમટથી કરાતા ચેારસ. ૦જીવા, વિના સ્ક્રી૰ વેશ્યા, ૦૩ ન॰ રૂપ ભજવવું તે; અભિનય. નિધાન ન॰ રૂપના ભંડાર; અતિ રૂપવાન હોવું તે. અંધ પું॰ લઘુગુરુના આધારે જે છંદ રચાય તે. ॰માળી પું॰ એક છંદ. રંગ ન૦ ૦ ૧૦ રૂપ અને રંગ – તેની છટા; દેખાવનું સુડોળપણું. ૰રાણી સ્ત્રી॰ રૂપસુંદરી, રેખા શ્રી॰ માત્ર રૂપ બતાવનારી રેખા (૨) આપ્યા ખ્યાલ; ટૂંકું મ્યાન. બ્લુ વિ॰ રૂપેરી. ॰વતી વિ॰ સ્ત્રી રૂપાળી, વાન વિ॰ રૂપવાળું; સુંદર. સુંદરી સ્ત્રી રૂપવતી સ્ત્રી. –પાખ્યાન ન૦ (વ્યા.) ધાતુનાં રૂપા બનાવવાં તે. –પામહાર સ્ત્રી૦ રૂપિયા. -પાળું વે॰ સુંદર. –પાંખુરી સ્ક્રી॰ (૦)(ગાયના) પગની રૂપાની ઝાંઝરી. –પાંતર ન॰ [+અંતર] રૂપમાં ફેરફાર, અન્ય રૂપ. –પાંતરિત વિ॰ રૂપાંતર પામેલું; બીન્ન રૂપમાં મુકાયેલું. -પાંદે (૦) સ્ત્રી॰ રૂપાળા દેડવાળી સ્ત્રી. —પિણી વિ॰ સ્ત્રી રૂપવાળી (૨)સમાસને અંતે (‘રૂપી’નું સ્ત્રી)
રૂપિયા પું॰ [‘રૂપું’ ઉપરથી; સં. રૂઘ્ધ; સર૦ હિં., મ. યા] સેળ આનાની કિંમતનેા (૧૦૦ નવા પૈસા બરાબર) પ્રાયઃ રૂપાને (ભારતના) એક સિક્કો. [-રાડા =લગભગ રૂપિયો. રૂપિયા ખાવા= રૂપિયાને ખર્ચ થવે. ઉદા. આ મકાને બહુ રૂપિયા ખાધા (૨) લાંચરુશ્વત લેવી; નાણાં આળવવાં.] યાભાર વિ॰ (ર) પું॰ એક રૂપિયાના વજન જેટલું; તાલા જેટલું -રૂપી વિ॰ રૂપનું; રૂપવાળું (સમાસને અંતે) (-રૂપિણી વિ॰ સ્ત્રી) રૂપું ન [સું, સવ્યń; સર૦ મેં. હā; હિં. પા] એક ધાતુ. -પેરી વિ॰ રૂપાનું; રૂપા જેવું. [−બંધ છૂટવા = મરણની તૈયારી ઉપર આવવું.] —પૈડી સ્ત્રી૦ રૂપિયા (તિરસ્કારમાં)
|
રૂબરૂ અ॰ [TM.] સમક્ષ. [-કરવું =સામે હાજર કરવું. -થવું =સમક્ષ ાતે હાજર થવું.] ૦માં અ॰ સમક્ષ; મેઢામેાઢ રૂબલ પું॰ [.] રશિયાના રૂપિયા જેવા સિક્કો
રૂમ ન॰ [Ā.](સં.)યુરોપી તુર્કસ્તાન; પ્રાચીન રોમના પ્રદેશ (૨) સ્ત્રી॰ [.] એરડી
રૂમઝૂમ અ॰ [રવ૦] ઝાંઝર કે વરસાદના અવાજ રૂમડી સ્ક્રી॰ [‘રામ’ ઉપરથી ]શરીરમાંથી લેાહી ખેંચી કાઢવાની

૭૧૨
[રેકર્ડ
નળી. [–મુકાવવી = રૂડી વડે લેાહી ખેંચાવવું. રૂમવી = દુઃખ દેવું.] [ રૂમવું (ઢારનું) રૂમવાવું (’)અક્રિ॰ [‘રૂમવું’પરથી] ફમવા પર ચડવું; ગાંડપણથી રૂમવું (રૂ’) અ॰ક્રિ॰ [પ્રા. હૈં; (સં. વચ્ ) = મલન કરવું; સર૦ હિં. રૂમના] જોરથી ઘુમવું (યુદ્ધમાં)(૨)ભટકયું; ફેરવું (૩) સક્રિ૦ [સં. હુંવ્ =રિબાવવું] હેરાન કરવું
રૂમશામ ન॰ [ીં. મેં +[. ચામ] (સં.) તુર્કસ્તાન રૂમાલ પું૦ [[.] (હાથમેાં લુછવાના) લુગડાના કકડો. –લી સ્ત્રી॰ નાના રૂમાલ કે લુગડાને કકડો (૨) મુસલમાન સ્ત્રીઓનું ઘરમાં માથે ઓઢવાનું નાનું ઓઢણું (૩) એક પ્રકારના લંગોટ રૂમાલી સ્ત્રી॰ [હિં. (ૉ. ઉપરથી ] મગદળબ્બેડીની એક કસરત (૨)જીએ ‘રૂમાલ’માં
રૂમી વિ॰ [ત્ર.] રૂમ, રામનું –ને લગતું રૂમેમસ્તકી સ્ત્રી॰ [ત્ર. મીચુસ્તી; સર॰ હિં. નીમસ્ત[1]એક આષધિ – એક જાતને ગુંદર
રૂચત સ્ત્રી॰ (?) [Ā.] દર્શન; દેખાવ
રૂલ પું॰ [.] નેયમ; ધારા (૨) શ્રી૦ છાપકામમાં વપરાતી ધાતુની એકપટી (તે વડે રેખા મુકાય છે).
રૂવું ન॰ [સં. રોમń; સર॰ f. માં] દ્યું; શરીર ઉપરના નાતા વાળ; રામ; રુવાંચ્યું. [વાં ઊભાં થવાં-રોમાંચ થવે (ભયથી, આશ્ચર્યથી, આનંદથી). રૂવું ચેરવું= મહેનત કે કામ કરવામાં પાછું પડયું. રૂવું ન ફ્રેંકવું=જરા પણ અસર ન થવી. તે રૂપે જીવ રાખવા = અત્યંત કાળજી રાખવી.]
રૂા પું૦ ચણયારાની અણી જેમાં ફરતી રહે છે તે ખાડાવાળા લેઢાના ડટ્ટો (૨) ઘંટીનું ઉપલું પડ જેની પર ફરે છે તે ખીલે રૂસ પું; ન॰ [l.] (સં.) યુરોપએશિયામાં સળંગ ફેલાયેલેા એક દેશ; ‘રશિયા’
[+ રિસાવું
રૂસણું ન॰ [‘સવું’ પરથી] રિસાવું તે. (-લેવું) રૂસનું અક્રિ॰ [સં. હ; પ્રા. રસ; સર૦ મેં. સૌં; હિ. રૂસના] રૂસી વિ॰ [l.] રશિયાનું –ને લગતું [કે આત્મા સંબંધી રૂહ પું॰;ન॰[ત્ર.]આત્મા; જીવાત્મા. –હાની વિ॰ [I.] જીવાત્મા રૂંગું ન૦ [૧૦] રુદન
રૂંડું, રૂંછું ન॰ [જુઓ ફેંકું; સર૦ હિં. રટા] ટકા વાળ કે તાંતણા રૂંછું,કૂંઝું ન॰ (કા.) સાંજ; સંધ્યા રૂઢા પુત્તુઓ રાઢો, રાંઢા [બંધ(૨)આંટી; અકળામણ ૐધ સ્ત્રી, ૦!(ન)ન॰ [વું પરથી] રૂંધાવું તે; રોકાણ; પ્રતિરૂંધવું સ॰િ [ત્રા. હંધ (સં. હ] રોકવું (૨) ગુંગળાવવું રૂંધામણુ સ્ત્રી॰ રૂંધાવું તે; ગંગળામણ
રૂંધાવું અનિક, −વું સક્રિ॰ રૂંધવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક ફૈબ સ્ત્રી, ફંબાડા પું॰ (કા.) કોઈની પાછળ આતુરતાથી દોડવું તે રૂંવાડું, રૂપું ન॰ [જીએ ફવું] જુએ વાંકું રૂહલું ન॰ [જીએ રૂસણું]+રીસ
રે અ॰ [સં.]એ ! એ ! (સંબોધનના ઉદ્દગાર)(૨) કવિતામાં પાદપૂર્તિ માટે નિરર્થક મુકાય છે [નહી એવા કાપડનેા) રેઇન-કેટ પું॰ [.]વરસાદમાં પહેરવાનેા ખાસ ડગલે (ઝટ પલળે રેકર્ડ ન॰ [કું.]નેાંધ(૨)દફ્તર; ફાઈલ(૩)શ્રી॰ ગ્રામેાકેાન વાજાની થાળી – ચૂડી (૪) પું॰; ન॰ પરાકાષ્ઠા; આંક; છેલ્લી હદ. [—ઉતા

Page #758

કેટ]
૭૧૩
[ રેતીકાગળ
રવી,લેવી = ગાયન વગેરેના અવાજને રેકર્ડ ઉપર યંત્ર વડે ઉતારે છે સારવાર કરતી મંડળી કે તેની સંસ્થા (જેથી તેને વગાડતાં ફરી રંભળાય), –કર = શક્તિના કેઈ ! રેડબેઠ અ૦ [“રેડ” ઉપરથી] (કા.) રગડાની જેમ [ ગબડાવવું પ્રયોગમાં ટોચની હદે પહોંચવું.–ડ = જે છેવટની હદ અંકાઈ | રેડવવું સક્રેટ [૩. ૨૩ = ગબડેલું રેડવવું, નિભાવી લેવું (૨) હોય તેથી આગળ વધવું. -મૂકવી, વગાડવી = ગ્રામેન પર | રેડવું સક્રિ. [સર૦ રેલવું (સં. 1); મ. રેટ] પ્રવાહીની ધાર રેકર્ડ ગોઠવવી; તેમ કરીને તે વગાડવી. -વાગવી = ગામેકેન | કરવી (૨) ધારા ચલાવીને ભરવું, અંદર નાખવું વાજું વાગવું.]
રેડ કું. [. g; સર fછું. રેટૂ, રહ] એક જાતનું ગાડું રેકેટ ન૦ [.] ટેનિસનું બૅટ
[ ગૃહપતિ | રેડવું ૨૦ક્રિ, વિવું સકેિ “રેડવું'નું કણિને પ્રેરક રેક્ટર છું[છું.] યુનિવર્સિટીને એક અધિકારી (૨) છાત્રાલયને | રેડિયમ ન [$.] વિદ્યુતશક્તિવાળી એક વિરલ ધાતુ રેખ સ્ત્રી. [. રે; સર૦ હિં; મ.] રેખા (૨) દાંતે જડાવેલી રેડિયે ૫૦ [$.] તાર વગર, અવાજ દૂર સંભળાવવાનું કે સાંભળવાનું
સેનાની ટપકી (૩) નાની ખીલી (૪) અ૦ (૫.) જરાયે યંત્ર કે તે ક્રિયા. [-માં આવવું = રેડે ઉપરથી કહેવાયું. -માં, રેખા [T.] ફારસી અને ઉર્દૂ કવિતાનો એક ઢાળ પર બલવું = યંત્ર દ્વારા ચારે તરફ જાય તે રીતે તેના મુખ્ય મથકે રેખમાલ ૫૦ ધાતુ વગેરેનો કઠણ ભૂકો (લિશ કરવા માટે); . યંત્રમાં બોલવું. -મૂ = રેડે ઉપરથી કાર્યક્રમ સંભળાય તે
એમરી”. [-ને કાગળ = એ કે ચોટાડેલો કાગળ.] રીતે તેને શરૂ કરે. -લે, સાંભળ = રેડિ મુકી તેને રેખવું સક્રિટ રેખા દોરવી. (રેખાવું (કર્મણિ), વિવું પ્રેરક)] | કાર્યક્રમ સાંભળ. -વાગ = રેડેની ક્રિયા ચાલવી.] રેખા સ્ત્રી [સં.] લીટી; કે, [-જેવી = ભાગ્યરેખા -નસીબ રેડી સ્ત્રી (કા.) એક જાતની ઘોડી જેવું -વાંચવું. -પડવી = આંક – લીટી દોરાવાં- અંકાવાં] કંસ | રે ! [સર૦ મ. ] વાછડે; રેડલો (૨) વરસાદનું ઝાપટું ૫૦ ઉપર રેખા દોરી કરાતો કંસ (ગ.). ગણિત ન ભૂમિ તે. | રેઢિયાળ (૨) વિ. [ફે. રીઢ = અવગણના; અનાદર ?] રઢિયાર;
ચિત્ર નવ રેખાઓથી દોરેલું ચિત્ર (૨) કોઈના જીવનનું ટૂંકું | રવડતુંધણી વિનાનું (૨)નકામું; નમાલું. [-ખાતું,–ગાડું=જોઈતી નિરૂપણ; કેચ'. ચિત્રણ નવ રેખાથી ૮ ચિત્ર દોરવું તે | ઝડપે ન થતું કામ.] રેખાંશ ૫૦ [સં] ઉત્તર અને દક્ષિણ ધ્રુવમાંથી પસાર થતી પૃથ્વીના | રેઢિયું (રે) વિ. [‘રેડ” ઉપરથી] જાડું; ઘટ્ટ
ગેળા ઉપરની લીટી, ‘લૅટિન્ડ. વૃત્ત ન૦ રેખાંશનું વર્તુળ | રેટું (૨) વિ૦ [જુઓ રેઢિયાળ] રખડતું; સંભાળ વિનાનું (૨)[જુઓ રેખિક વિ૦ [.] રેખાગણિત સંબંધી; ‘પૅમે ટેકલ” (ગ.). ૦ઉપ- | રેડ] ગાતું; શેઢયું. [-પડવું = વીલું – રખડતું હોવું કે થવું.]
પત્તિ સ્ત્રી રેખા ગામ ની રીતે સાબિતી; ‘પૅમેટ્રિકલ પ્રફ(ગ.) [ રે રે) રુશ્રી[પ્રા. (, જનની); સર૦ હિં. ન] + રાત્રિ રેલું વિ૦ [ રેખ” ઉપરથી] સુરેખ; સ્પષ્ટ
(૨) [જુઓ રેજી] રજ રેગર વેિ[. પરથી] કાળી (જમીન)
રેણ રે') ૧૦ [સર૦ fહં. જેના; મ. સેવા, રેવા] ધાતુની સાંધ રેગિસ્તાન ૫૦; ન૦ [.] રેતાળ પ્રદેશ; રણ; મસભામે કરવાનું ઝારણ. [–કરવું, દેવું]. ૦ગર પુછે રેણ કરનાર, વેલ્ડર'. રેગી સ્ત્રી એક પંખી
૦૬ સક્રિ. રેણ દેવું. [–ણવવું (પ્રેરક), –ણાવું (કર્મણ).] રેચ પું. [સં.] જુલાબ. [-આપ = જુલાબની દવા આપવી | રેણી (રૅ) સ્ત્રી- [જુઓ રેણ] + રાત્રિ (૨) ધમકી આપી , –થ = જુલાબની દવાની અસર થવી. રેણુ પં; સ્ત્રી [સં.]ધૂળ; જ [ બીજ ન૦-એક ઔષધિ -લગ = રેચ થવો (૨) ધમકીની અસર થવી. -લે = | રેણુક સ્ત્રી [સં. [[; સર૦ હિં.] એક વનસ્પતિ ઔષધિ. જુલાબનું ઔષધ લે.] ૦૫ વિ૦ જુલાબ કરે એવું (૨) શ્વાસ | રેણુકા સ્ત્રી [સં.] (સં.) પરશુરામની માતા બહાર કાઢતું (૩) j૦ રેચક પ્રાણાયામ
રેત ન૦ [સં.] વીર્ય રેચ મું ન= [‘રેચક” ઉપરથી {] બેની લડવાડમાં ત્રીજની ઉશ્કેરણી | રેત સ્ત્રી. [સં. રેતના ? જુઓ રેતડી; સર૦ f, મ.] ઝીણી રેતી. રેચા ૪૦ [.] રેચ કે જુલાબ થ કે કરાવવો તે (૨) શ્વાસ દાની સ્ત્રી, લખાણની શાહી સૂકવવા ભભરાવવાની રેત બહાર કાઢો. તે
રાખવાનું પાત્ર રેજ અને [જુઓ જેર] તાબે
[નાનું નાણું રેતડી સ્ત્રી, [fછું. રેતી (સં. ૨)] નાની કાનસ. - j૦ મેટી રેજગી ર૦ [શર૦ ૫. (FT. ?)] છ-પરચુરણ; મેટા નાણાનું | રેતદાની સ્ત્રી, જુઓ ‘રેતમાં રેજી વિ૦ [રનું' ઉપરથી] રક્તવાળું (પાસાની રમતમાં) (૨) | રેતલ પં. [સર૦ હિં.] એક પક્ષી સ્ત્રી[ ઓ રેજો] નાને રે
રેતી વિ૦ [ રેતી” ઉપરથી] રેતાળ રેજું ન૦ [. ] પાસાની રમતમાં એક એક દાણાનું જોડકું રેત ૫૦ [ રેતી” ઉપરથી] (કા.) ઝીણી રેતી જેવી ધળ (૨) (૨) ફેંટાનું છોગું (૩) ભાલા ઉપરના વાવટ. [રે ઉડાવવાં = દતાં બહુ રેતી નીકળે એ કે મજ ઉડાવવી; ગમત કરવી.]
રેતાળ વિ. [ રેત” ઉપરથી; સર૦ મ. રેતા૩] રેતીવાળું રેજો પં. [.; સર૦ fછું., મ. રેઝા] કાંચળીમાં વપરાતે સુતરાઉ | રેતિયું ન [ રેત” ઉપરથી] જુઓ રેતદાની (૨) વિ૦ રેતીનું કે રેશમી કાપડને કકડે (૨) ધાતુ ગાળવાની કુલડી
રેતી સ્ત્રી- [જુઓ રેત] પથ્થરને ઝીણે ભૂકે; વાલુકા. [-માંનાવ રેટ ૫૦ [જુઓ રે] નાની પાઘડી
[પંઠ; કેડે ચલાવવું = પોલંપોલ ચલાવવું (૨) મિથ્યા પ્રયત્ન કરે (૩) રેડ (રૅ) વિ. [જુઓ રોડ] ત૬ રાડા જેવું(૨) સ્ત્રી [સર૦ રઢ] | અશક્ય કામ સિદ્ધ કરવું; મહાપરાક્રમ કરવું.] કાગળ રેતી રેડ ક્રોસ ન૦ [.](તોફાન, યુદ્ધ, અકસ્માત ઈ વખતે) ઘાયલની | કે કાચની ભૂકી ચટાડેલો કાગળ

Page #759

રેથળ]
૭૧૪
[ રેલો
રેથળ કું. [જુઓ રથડ] કાંકરેટનો રગ્બડ
વપરાતો રેવંચી ગુંદર રેન (રૅ) સ્ત્રી [જુઓ રેણ = રજની] રાત (૨)[છું. રેન?] લગામ | રેવંત પં. [જુએ રેવત] ઘોડે રેપ - આરહની મીંડ (સંગીત)
રેવા(જી) સ્ત્રી [સં.] (સં.) નર્મદા નદી [ એવી ઘોડાની ચાલ રેફ છું. [સં.] જોડાક્ષરમાં પૂર્વે “ર” સાથે આવતા અક્ષર ઉપર કરાતું રેવાલ(ળ) સ્ત્રી[જુઓ રવાલ](કા.) ઊછળે નહિ છતાં વેગવાળી ”નું (f) આવું ચિહન. જેમ કે, કાટૂન્ય
રેવાવું અક્રિ૦, વિવું સક્રિય કરવવું’નું કર્મણ ને પ્રેરક રેકુ ૫૦ બાતમીદાર; જાસૂસ
રેશ વિ૦ (૨) અ [સં. હેરા] જરા; લગાર (૩) ન૦ રજ રેલું સ્ત્રી (કા.) રેતવાને ઢગલે
રૅશન ન૦ [૪.] ફાળવણી પ્રમાણે નિયત પ્રમાણ – માપ (૨) રેફ્રિજરેટર ૫૦ [૬.] જેની અંદર મૂકેલી વસ્તુઓ ઠંડી થઈ સારી ફાળવણી પ્રમાણેનું સીધું. કાર્ડ ન૦ રેશન માટેની સાધાચિઠ્ઠી. રહે અથવા ઠરી જાય તેવું એક યંત્ર – સાધન
-નિંગ ૧૦ [૪.] જરૂરની વસ્તુઓની (સરકારે) નિયત ફાળવણી રેબે (૨) ૫૦ [જુઓ ચહેબચો; સર૦ મ. રેવ, રેવટે પાણીની કરવી તે; માપબંધી અત્યંત ઢાળાઢેળ; તેથી થયેલે કીચડ
રેશમ ન [I. મરામ] એક જાતના કીડાની લાળના તંતુ કે તેનું રેબઝેબ અ૦ [સર૦ ઝેબઝેબાં] પરસેવાથી નીતરતું
બનાવેલું કાપડ (૨) સ્ત્રી (કા.) એક જાતની ઘોડી. [-જેવું = રેલ સ્ત્રી (લે. રે7િ ; જુઓ રેલવું] પૂર (૨) [લા.] પુષ્કળતા. ખૂબ નરમ અને સુંવાળું, –ની ગાંડ = ન છૂટે એવી ગાંઠ; એવો [-આવવી, ચડવી = પૂર આવવું – ચડવું.] (મ) છેલ સ્ત્રી, દઢ સંબંધ.] ડી સ્ત્રી એક ઘાસ, –મી વિ૦ રેશમનું (૨) રેશમ રેલીને છલકાઈ જવું તે (૨) [લા.] પુષ્કળતા
જેવું સુંવાળું રેલ સ્ત્રી[૬] રેલવેને પાટે. ગાડી સ્ત્રી, આગગાડી, ભાડું | રેષા સ્ત્રી નિં.] રેખા; લીટી
ન રેલવેની ટિકિટનું ખર્ચ (લાઈન)સ્ત્રીઆગગાડીને માર્ગ | રેસ વિ૦ [જુઓ રેશ] જરા (૨) સ્ત્રી [ોર્ટની રીત ઉપરથી. રેલવું અ૦િ [હિં. રેટના; પ્રા. રેસ્ત્ર (સં. ઘેર કે ફાવત્ ?] રેલ (તાંબાનો તે સિક્કો આનાના પચીસમા ભાગ જેટલી કિંમતનો
આવવી; જેસથી વહેવું (૨) જવું; પરવરવું (૩) સકેિ જોરથી હોય છે)] આનાને પચીસમે ભાગ માત્ર ગણવામાં) (૩)[ફં.] રેડવું (૪) ઢળવું (૫) રેલમાં તાણી જવું; દૂર કરવું
ઘોડદેડની શરત તેને લગતો જુગાર. કેર્સ ઘોડદોડનું મેદાન રેલવું ન [‘રેલો” ઉપરથી ?] એક જાતને પાણીને સાપ રેસાદાર વિ૦ [ + દાર] રેસાવાળું [પ્રતિનિધિ રેલવે, ૦લાઈન સ્ટ્રીટ જુઓ કરેલ” [કું.માં. સ્ટેશન ન૦ [.] | રેસિડેન્ટ ૫૦ [રું] દેશી રાજ્યમાં રખાત અંગ્રેજ રાજ્યસત્તાને આગગાડીને થોભે; ત્યાં કરાતું તેનું મકાન વગેરે
રેસે પું[સં. રેષા ઉપરથી] તંતુ (વનસ્પતિ, ફળ વગેરે) રેલસંકટ ન [રેલ + સંકટ] પાણીની રેલથી ઊપજેલું સંકટ રળ સ્ત્રી[. રિસ્ક ઉપરથી; સર૦ fહું. ર૦] વાંચવા માટે રેલારેલ સ્ત્રી [ રેલ” ઉપરથી રેલમછેલ
પુસ્તક મૂકવાની ઘડી
[(કર્મણિ, –વવું પ્રેરક)] રેલાવું અ૦૧૦ [ રેલવું'નું ભાવે] ઢળાવું; રેલો ચાલો. –વવું | રેલવું સાંક. (લડવામાંથી) છુટું પાડવું; સમાધાન કરવું. [ળાવું સક્રિ- બરેલીનું પ્રેરક
રેંકડી(–ળી) (૨૦) સ્ત્રી [મ. વાર; હિં. રા ] નાની બળદરેલિયું વિ૦ [‘રેલ” ઉપરથી] રેલા નીકળતા હોય તેવું (૨) પૂરમાં | ગાડી (૨) ભારની નાની લારી. [ફેરવવી = ભારની નાની લારી તણાઈ આવેલું; રેલનું (૩) ન૦ પૂરમાં તણાયેલું લાકડું
વડે માલ વહેવાને બંધ કરવો.] રેલી સ્ત્રી[ફં.] સ્વયંસેવક, બાલવીર જેવાં સમૂહકે દળનો મેળાવડો રેકડે રે’૦) ૫૦ જુઓ રેકડી (૨)[જુઓ ફેંકવું] ભેંકડો; બાંઘડવું તે રેલે . [૧રેલ” ઉપરથી] નાને પ્રવાહ
ફેંકવું (રૅ૦) અકે[સર૦ હિં. વન; મ. ; પ્રા. રે. રેલું નવ જુઓ રેવું, રેડવું
(સં. રે +)] ગાયભેંસનું બાંઘડવું રેવડા(-રા)વવું સક્રિ . [“રેવવું'નું પ્રેરક] રેવાવવું
રેકી રે'૦) સ્ત્રી, -ળે ! જુઓ રેકડી, રેકડે રેવડી સ્ત્રી [સર૦ હિં, (હિં. રેવ = રેતી; દાણે; કણ); મ.] ખાંડની રેચક (૨૦) ૫૦ [જુઓ રબા ] કાદવ - ૫૦ (ચ.) કાદવચાસણી અને તલની એક બનાવટ (૨) (લા.) બેહાલ; ફજેતી. કીચડ
[ઉત્સાહ વગરનું [-ઉઠાવવી, કરવી = ફજેતી કરવી. –થવી = ફજેતી થવી. | રેચિયંચિયું, જીપેજી (રૈપેન્ટ) વિ. [જુઓ જ] નમાલું (૨) –દાણાદાણ સ્ત્રી [સર૦ મ.]=પૂરી ફજેતી. –દાણાદાણ કરવી રેટ (૨૦) પં. [સં. મરઘટ્ટ; સર૦ હિં. હૈંટમ. હાર્ટ] કૂવામાંથી = ગભરાવી નાખવું; ખરાબખાસ્ત કરવું (૨) પૂરી ફજેતી કરવી.] પાણી કાઢવાની ઢચકાંવાળા ચક્કરની યોજના (૨)[તે. રડૂ (મ. રેવણ ન રેહવું તે; રેણુ; ઝારણ
હૈદ=બે ] ગલ્લીદંડાને બીજો દાવ. ૦માળ સ્ત્રીરેંટનાં ઢેચકોની રેવ(–)ત ૫૦ કિં. રેવું = કુદવું] ઘડો
ફરતી હાર; ઘટમાળ [બારશ (ગાંધીજીની જન્મતિથિ) રેવતાચળ ૫૦ [ રૈવતાવ8] (સં.) રેવત; ગિરનાર
રેંટિયાબારશ(સ) (રે) સ્ત્રી [ટિયો +બારશ] ભાદરવા વદ રેવતી સ્ત્રી, તુવેરની દાળ (૨) [સં.] સત્તાવીસમું નક્ષત્ર રેટિયા (રે.) ૫૦ [જુઓ રેંટ] હાથે સુતર કાંતવાનું ચક્રનું એક રેવરાવવું સક્રિટ જુઓ રેવડાવવું
સાધન. [-કાંત, ચલાવો, ફેરવો = કાંતવું.] રેવવું સકેિ[સર હિં. રેવના; મ. રેવળ] ઝારવું, રેણવું રેટુડે (રે.) પુંઠ રેટ રેવંચી સ્ત્રી, . રીઢંઢવીની; સર૦ છુિં. રેવં; મ. રેવાની] રેટ (રૅ૦) ૫૦ [સર૦ ફેટ] ઉપવસ્ત્ર; પછેડી (૨) કસબી ફેટે
એક વનસ્પતિનો ગુંદર –એક ઔષધિ. અને ગોળ કું. [સર૦ | રેડ () સ્ત્રી જુઓ રેડો] વાછડી (?). ૦લી, –લી સ્ત્રી, મ. રેવાની રાT] જુલાબ માટે તેમ જ રંગ વગેરે માટે | વાછરડી. વેલેસ્લે પૃ. રેડે; વાછરડે,-લું ન૦ રેડલો; વાછડું

Page #760

સવું]
૭૧૫
[જગાર
ફેંસવું રે’૦)સક્રિ. [ફેસિંગ] જુએ રહેંસવું.રેિંસાવું (કર્મણિ), [ સર૦ મ.] દમામ, રેફ -વિવું પ્રેરક).]
રખડી સ્ત્રી રાંખરી; સુતારનું એક ઓજાર -દો ૨૫૦ [સં.] ધન, સંપત્તિ (૨) સોનું
રેખણું ન૦ સિં. ૨૬] બખેડે; ફૈિસાદ
[ લાકડાં રૈયત સ્ત્રી [મ.] પ્રજા. ૦વારી વિ૦ (૨) સ્ત્રી- બારોબાર ખેડૂત | રેખું વિ૦ નુ રેકું (૨) નઃ [સર૦ fé. d = વૃક્ષ] બળતણ;
પાસેથી મહેસૂલ ઉઘરાવવી તે (જમીનદારીથી ઊલટું) કે તેને લગતું રેગ કું. [સં.] બગાડ; વિકાર, તંદુરસ્તીમાં બગાડે; વ્યાધિ. રૈવત, ૦૯, ગિરિ ૫૦ [] (સં.) ગિરનાર પર્વત
[-કપ = રેગ થા; રોગચાળો થવો. –ઊઠ = રેગને રે ૫૦ [સર૦ મે. રો] હદ; શુમાર [ઉપરથી] રેકણી ચેપ લાગ; રોગ લાગ.—કાઢ =વ્યાધિ દૂર કર.—કાઢી રેક વિ. [સં. રોમ; સર૦ હિં. મ. રો] રેકડું (૨) સ્ત્રી [‘રેકવું’ નાખ =રસ કે ધંધવાટ કાઢી નાખ (૨) ઠેકાણે આણવું; રોકકળ સ્ત્રી, -ળાટ ૫૦ (રેવું + કકળયું] રેવું ને કકળવું તે; પાંસરું કરવું. –ચ = રોગનો ચેપ લાગવો. ચાલો = રેકટ; રડારોળ
[ કશે પણ વાંધો કે વિરોધ રોગચાળો થે. –થો વ્યાધિ લાગુ પડે (૨) બગડવું. –થ, રેકટોક સ્ત્રી [રક + ટોકવું; સર૦ f૬.] રેકવું કે ટેકવું તે; ભરાવો = માઠું લાગવું. -ને ચાળ = રોગચાળે; રોગ ફાટી રેકટ વિ૦ [જુઓ રક; સર૦ હિં; મ.] રેકર્ડ (૨) સ્ત્રી રેકડા નીકળો તે. રેગમાં બલવું =રીસમાં બેસવું.] કારક વિ૦ પિસા. કિંમત સ્ત્રી રેકડે લેતાં આપવાની હિંમત; “કૅશ વેક્યુ', રેગ કરે એવું. ૦થસ્ત વિ૦ રોગમાં સપડાયેલું; માંદું. ૦ચાળા‘-પ્રાઇસ”. ૦જમા પુત્ર રેકડું જમા કરાવેલું નાણું; “કૅશ શાસ્ત્ર નવ રોગચાળાનું શાસ્ત્રનું ‘એપિડેમિલે'. ૦ચાળે ડિપોઝિટ'. નાણું ન રોક હું નાણું; “રેડી-મની”. ૦મેળ પુત્ર રોગને ફેલાવે; એપિડેમેક”. જનક વિ૦ રેગ પેદા કરે રેકડેથી આપ્યા લીધાના હિસાબની ચોપડી. હવેચાણ ન એવું; રોગકારક જંતુ નો રોગ પેદા કરે એવું -રેગનું જંતુ. રેકડેથી વેચાણ; “કેશ સેલ'. વ્યવહાર પું રોકડેથી કે રેકડો | દેગ ૫૦ જુઓ રેગરાઈ. નિદાન ન૦ રેગનું નિદાન - તેનું
વ્યવહાર; “કેશ ટ્રાન્ઝક્ષન’. સિલક સ્ત્રી. રોકડી – હાથ પર કારણ છે તપાસવું ને તેને પારખવો તે. પરીક્ષા સ્ત્રી રોગસિલક; “કૅશ બેલન્સ. હિસાબ j૦ રેકડવ્યવહારને હિસાબ; | નિદાન કરવું તે. મુક્ત વિ૦ રોગમાંથી મુક્ત – સાજું થયેલું; કૅશ એકાઉંટ'. -દિયું વિ૦ રોકડ વહેવાર કરનારું (૨) હાજર- નીરોગી, ૦રાઈન૦; સ્ત્રી રોગ વળગાડ વગેરેની પીડા ૦રાજ જવાબી. -ક્રિયે પુત્ર રેકડ વહેવાર કરનાર કારકુન; “કૅશિયર”. ૫૦ ક્ષયરોગ. વિદ્યા સ્ત્રી રોગ વિશેની વિદ્યા; ‘પૅલેજી. -ડી સ્ત્રી દિવસના સાધારણ સમય ઉપરાંત સવારમાં જે વધુ વૈદ(-ઘ)j૦ રોગને ઇલાજ કરી નણત ઉદ (શસ્ત્રવેદ નહીં.) કામે રેકાય છે કે તેની રેકડી મજાવી રેકડીએ જવું = રેકડીનું શમ્યા સ્ત્રી રોગીની પથારી (૨) [લા.] મંદવાડ; ખાટલે. વધુ કામ કરવા જવું.] -હું વિ૦ ઉધાર ન રાખેલું પણ તરત શાસ્ત્ર ન૦ જુઓ રોગવિદ્યા આપેલું (નાણું) (૨) નગદ નાણું (નેટ નહિ) (૩) કાંઈ પણ રોગાન ૫૦૧૦ [.રાન]તેલ, મીણ, લાખ વગેરેનું એક જાતનું છુપાવ્યા વિના તરત કહેલું (કથન) (૪) [લા.] તે જવાબ. મિશ્રણ (લાકડાં, લુગડાં વગેરે ઉપર ચડાવે છે). [-ઊતર, [-પરખાવવું = સ્પષ્ટ કહી દેવું (૨) રુખસત આપવી. રોકડે ઊતરી =રેગાનને લેપ જતો રહે - હઠ (૨)કેફ નશો જવાબ = ચાખી ના. રેક હિસાબ = તરત ને રેકડેથી કે ઉકેરાટની અસર દૂર થવી. -કર, ચડાવો = રોગાનને કરેલો હિસાબ (૨) ચે કશા ગોટાળા વિનાનો હિસાબ.] લેપ કર (૨) ટાપટીપ કરવી (૩) ઉશ્કેરવું. –ફર = બગડવું; - રેકર્ડ વિ. સાવ રેકડું
[રેકેલી મૂડી નુકસાન થયું.] –ની વિ૦ રોગાન ચડાવેલું (૨) રોગાન રેકણી(-ત) સ્ત્રી રિકવું ઉપરથી] રેકવું તે; રોકાણ (૨)
ચડાવનાર રેકવું સ૦ કે . હવે (સં. હર્ષ; કે હત+); સર૦ દિંડ | રેગિયું, ચલ, રેગિષ્ટ, રોગી [સં.],રોગીલું વ૦ માંદું; રોગવાળું રોજના; મ. વળ] અટકાવવું; જવા ચાલવા કે થવા ન દેવું; રેણું વ૦ [સરવે રેકડું](કા.) નકરું; કેવળ; માત્ર; નર્યું આંતરવું (૨) કામે વળગાડવું; નોકરીમાં રાખવું (૩) વેપાર- રેગે પુત્ર અને (૨) (કા.) નવરો માણસ ધંધામાં મૂડી તરીકે નાખવું (નાણું)
રેચક વિ૦ [i] રુચિ કરાવે તેવું ગમતું રોકાણ ન [જુઓ રેકવું; સર૦ મ.] રોકવું કે રોકાવું તે (૨) | રચ(–ત)ડી સ્ત્રી [જુઓ રતડ] અણી ; અંચઈ
અટકાયત (૩) કામકાજ ઇ. માટે રોકાવું કે થોભવું પડે તે [ રેચન ૧૦ કિં.] સચવું તે (૨) ભપકે; મનહર દેખાવ(૩) રચના. ‘એગેજમેન્ટ (૪) મૂડી; રેકેલું નાણું. કિંમત સ્ત્રી રોકાયેલ | -ના સ્ત્રી લાલસા; ઇરછા (૨) સુંદર સ્ત્રી (૩) ગોરોચન નાણાં પરથી આકારાય તે કિંમત; “કૅપટલ વેલ્થ”. કાર ૫૦ | રેચિ ન૦; સ્ત્રી [સં.] પ્રભા; તેજ નાણાં કે મુડી રોકનાર, બાર ન૦ નાણાં રોકવા અંગેનું બાર | શું વિ૦ [પ્રા. ૪૧, ૨૨ = પીસવું પરથી ?] કરચલીઓ પડી ગઈ શૈર કે નાણાં બજાર. –ત સ્ત્રી (કા.) રેકડું નાણું. -રેક વિ૦ | હોય એવું (૨) (૨) [સર૦ મ. વર્ગ = ભેંકાવું] જુએ રાંચું [જુઓ રેક] રેકડેરેકg. -વટ સ્ત્રી રોકાણ; રુકાવટ રેજ ૫૦ [.] દિવસ (૨) એક દિવસની મજુરી(૩) અ૦ હમેશ. રેલું વિ૦ [જુએ ખ] અમુકના જેવું; એટલી જ કિંમતનું [–ઊઠીને અ૦ દરજ.-૧ =રેજ ન ભરાવે; એક દિવસનું રકુટ સ્ત્રી [રવું + કૂટવું] રેવું અને કુટવું તે; રડારોળ
મહેનતાણું જવું. -ભરો = રોજિંદા મહેનતાણે કામ કરવું, રૉકેટ ન૦ [૬.] તીર કે ગબારા પિઠે ગગનમાં ફેકવા કેવાતી દારૂ- | દહાડિયા તરીકે કામે જવું. રેજે જવું = જુઓ રોજ ભરો. ગેળાની એક બનાવટ. [-છેડવું, વુિં ]
રેજે રાખવું = દહાડિયા તરીકે રાખવું.] ૦ગાર ૫૦ગુજરાન માટે રાખ ૫૦ [સર૦ મ. જa] ઇરછા; આકાંક્ષા (૨)[ā, રોપ ઉપરથી | કરવાનો ધંધે, નેકરી કે ઉદ્યમ, [-ચાલો = ધંધા કે ઉદ્યમમાં

Page #761

જગાર-વેરે ]
૭૧૬
[ફદાર
ફાયદે રહેવ; ગુજરાન પૂરતો ઉદ્યમ-ધંધો ચાલ – મળવો.] રેડવવું સ૦િ [પ્રા. હજી (સં. સુ કે સુ)] (કા.) ગબડાવવું
ગાર-વેરે પુંરોજગાર પર લેવાતો વિરે; એઑયમેન્ટ | રેડા(–લા) પૃ[જુઓ રોલા] એક છંદ ટેકસ'. ૦ગારી સ્ત્રી રોજગાર; કામધં. ૦દાર ૫૦ દહાડિયે. | રોડા ૫૦ બ૦ ૧૦ જુઓ રીડવવું] દેટ; ગબરડી. -ડી સ્ત્રી,
નામું ન૦ જુઓ રોજમેળ, નીશી સ્ત્રીદરરોજના કામની , નોંધપોથી; ડાયરી. ૦બજ અ૦ [.] રોજ રોજ; દરજ, રેડિયમ ન૦ [{.] એક મૂળ ધાતુ (. વિ.)
મેળ ૫૦ દરરોજનો હિસાબ (૨) રેજો હિસાબ (૩) રોજને | ડું ન [સં. ઢોઇ; સર૦ હિં, મ. રો] ઈટને કકડો હિસાબ લખવાનો પડે. રેજ, -જંદા અ૦ હંમેશ. –જિંદાર રેઢવાળ વિ૦ (૨) પં. બ્રાહ્મણની એક જાતનું (માણસ) વિ૦ (૨) પુત્ર રજથી કામ કરનાર, –જિદારી સ્ત્રી રોજગાર રેઢું ન૦ [જુઓ રેડું] મેટું છાણું (૨) રેડું (૨) રેજની મજૂરી (૩) કમાણી. -જિંદું વિ૦ રેજનું. –જી | રોઢે ડું [જુઓ રેઢું] મેટું છાણું (૨) [જુઓ રેઢ] (કા.)
સ્ત્રી રોજગાર (૨) ગુજરાન (૩) રજની આવક; પેદાશ ત્રીજા પહોરનું ભોજન રેજડી સ્ત્રી ફજેતી (સુ.) (-થવી, કુટાવી)
રણ ન૦ [સર૦ રૂસણું કે “રેવું” ઉપરથી ?] બખેડે, ફિસાદ; રેજ ૦દાર, વેદારી, ૦નામું, નીશી, બજ, મેળ, જ, | તોફાન. [-માંડવું, લેવું = હઠપૂર્વક રડવું; રડીને કાજ કરે.]
-જંદા, જિંદાર, જિંદારી, જિંદું, જી જુઓ બેરેજ'માં | રેણ સ્ત્રી [જુઓ રો] રાતની ચોકી. [-ફરવી, મારવી = રે પં. [4.] મેટા અને ધાર્મિક મુસલમાનની કબર (૨) | તે ચાકી માટે ફરવું.] (ઈસ્લામમાં) દિવસનો ઉપવાસ કરે, રાખ)
રેણુ (રે') સ્ત્રી [સં. રોહિણી] રોહિણી નક્ષત્ર. [–દાઝવી = રેઝ ન [ફે. રોલ્સ] ઘોડાને મળતું એક જંગલી પશુ. કડી સ્ત્રી, રેહિણી નક્ષત્ર વરસાદ વગરનું જવું–રેલવી = રોહિણી નક્ષત્રમાં
રેઝની માદા. હું નવ રેઝ. -ઝી સ્ત્રી (કા.) એક જાતની ઘડી ખૂબ વરસાદ થ.] રઝિયે વિ૦ [$. જોશી ઉપરથી ] એક જાતનો (કપાસ) રેણું ન [પ્રા. રોળ (સં. રોન)] રુદન રેઝી સ્ત્રી જુઓ “રેઝમાં (૨) વિ૦ જુઓ રેઝ
રતલ,-, –લ વિ. [રેવું” ઉપરથી] ઝટ રેઈ પડે એવું રોટલી સ્ત્રી [સં. રોટ; . થ્રિથા, રોટ્ટ] ઘઉંના લોટની પાતળી રેતડી સ્ત્રી, જુઓ રીચડી વણીને થતી ગોળ વાની (કરવી, વણવી)
રતું વિ૦ [ રેવુંનું ૧૦૦] રડતું; રડ્યા કરતું. [રતી સૂરત રટલે . [જુઓ રોટલી] હાથે થાપીને બનાવેલી જાડી ભાખરી | [સર૦ મ. રોતી સુરત], શિકલ = રોતલ, ઉદાસી કે શેકાર્ત (૨) [લા.] આજીવિકા. [રેટલ થવા = (બે કનકવા) પેચમાં | ચહેરે.] [ રડવાં = હતાશ થઈ દુઃખની વાત કહ્યા કરવી.] એકઠા થઈ જવા. રોટલાનું ભૂખ્યું = આજીવિકા વિનાનું, કંગાળ. રોદ(–ણું)ન[જુઓ રોદન] વીતકની કથની (૨) રુદન[ફેદણ રોટલા ભેગું થવું = ભોજન મળવું (૨) આજીવિકા મળવી. રદન ન. [સં.] રુદન રોટલા-વેળા-રોટલા ખાવાને – ભેજનો સમય (૨) બપોરના રેદો ૫૦ [સં. રોધ ઉપરથી] ખાડો (ચીલામાં પડેલ) ભેજનને સમય. રોટલા-સ્નાન કરવું = ભાણા પર બેસવાના | રોધ પું[ā] અટકાવ. ૦૦ વિ૦ રોધ કરનારું. ૦કતા સ્ત્રી.. સમયે જ નાહવું. રોટલે રડતું = રોટલા વિના ટળવળતું; કંગાળ. વન ન રધવું તે
'[(કર્મણ), –વવું (પ્રેરક)) રેલે કર = રોટલો બનાવ (૨) મારી મારીને બેવડ વાળી રોધવું સક્રિ. [. રો] સક્રિટ રોકવું, અટકાવવું. [રાવું દેવું (૩) કચડી નાખવું. –ખેવરાવે, ટાળો, પડાવ = રાધાંક ૫૦ [સં. રાધ+ અંક] (વીજળીને) ધ થાય તેને અંક આજીવિકા ખવરાવવી; ચાલુ ગુજરાન બંધ કરાવવું. -ઘડ = કે માપ; રેઝિસ્ટવિટી” (પ. વિ.)
[ મારવી) જુઓ પેટલો કરો (૨) કોઈનું નામ દઈને રડવું; છેડો વાળવો. | રન સ્ત્રી [છું. રાઉન્ડ] રાણ; રાતની ચેક માટે ફરવું તે. [-ફરવી, -જ, તૂટ = આજીવિકા જવી; રેજી બંધ થવી. -થઈ જવું રોનક સ્ત્રી [..] તેજ; ભપકે. વેદાર વિ૦ રેનકવાળું [સાધન =ચગદાઈને ચપટ થઈ જવું. -બગાડ = રેજી કે ગુજરાતને | રેનિ ૫૦ [.] મૂળ લખાણની નકલ કાઢવાનું એક યાંત્રિક ખલેલ પહોંચાડવું. -વાળ = (કામ) બગાડી નાખવું; ચંથી | રેપ ૫૦ [પવું પરથી] રેપ, નાને છોડ. ૦ણન[સં.] રેવું નાખવું.અડધે, આછો પાતળ, જાડકે સૂકે રોટલે હલકું તે. ૦ણહાર વિ૦ રેપનાર. ૦ણ સ્ત્રી રોપણવાવણી પાતળું ખાવાનું; ગુજારા જોગ અન્ન. રળીને રેટલે ખાવો = | રેપવું સક્રિ. [સં. રો] વાવવું (૨) ખેડવું મહેનત કરીને પ્રમાણિક રોજી મેળવીને ખાવું (૨) પૈસાદાર નહીં રોપાણ ન૦ [રોપવું પરથી] જુઓ રોપણ છતાં દેવાદાર ન હોવું.]
રોપાવું અકૅિ૦, –વવું સક્રિય પર્વનું કર્મણિ ને પ્રેરક રેટી સ્ત્રી [.; સર૦ હિં; ફે. રોટ્ટ, o] જુઓ રોટલી (૨) પાંઉ- રેપિત વિ. [સં.] રોપેલું રેટી. ૦વહેવાર પુત્ર સાથે જમવા જમાડવાનો સંબંધ રોપીટ સ્ત્રી વુિં +પીટવું] કુટ; રાવું ને છાતી પીટવી તે રે (રૅ) ન૦ [૫] બરાબર પાકતા પહેલાં સુકાઈને ચીમળાઈ | રેપે ૫૦ જુઓ રોપ ગયેલું બેસ્વાદ સેપારી (૨) [લા.] [સર૦ મ. રોટચા] રાઠા જેવું રેફ(–બ) () ૫૦ [જુઓ આબ; સર૦ હિં., મુ. રો] ભપકે; – રામું જડ માણસ
દબદબો (૨) પ્રતાપ; તેજ; દાબ. [-કરે,મારો ડોળદમામથી રે ૫૦ [સં. હૃઢ ?] રૂઝ (૨) મેટું રોઠું - સેપારી
રહેવું (૨) ઉપરીપણું દાખવવું; દાબ પાડવા જેવું વર્તન કરવું. રેડ વિ૦ (રૅ) રેડ; ગાડું જાડું સાથે વપરાય છે)
-ચલાવ, પા, રાખવો = દાબ પાડવ; શેહમાં રાખવું. રોડ ડું [.] રસ્તો; માર્ગ (૨)[3](સુ.)ચડાવ; ઊંચાણવાળે રસ્તો | -બેસાડ =ધાક બેસાડવી, શેહ પાડવી.] દાર વિ૦ રેફવાળું.

Page #762

રબંધ ]
૦બંધ, ભેર અ॰ રાથી; રોષપૂર્વક. –ફી(-બી) વિ॰ રોકવાળું રાખઢ વિ॰ [જીએ ધોલ્યું; ડોબું] જડ; મૂર્ખ; અરસિક રાખડી સ્ત્રી॰ [સર॰ મેં. દોવર] સ્ત્રીઓનું એક ઘરેણું રાખ, દાર, ગંધ, ભેર,−બી જુએ ‘રાફ’માં રેમ પું; ન॰ [É.] સ્વાંટું; સઁવું; શરીર ઉપરના વાળ, કૂપ,ગર્ત પું॰ રેમવાળું ચામડીનું છિદ્ર, રાજિ સ્ત્રી॰ રામાવલી. શત્રુ પું હજામ. હર્ષ પું॰ રોમાંચ (૨) વિ૦ રામાંચ કરે એવું રામ ન॰ [š.] (સં.) ઇટાલીનું જાણીતું શહેર. ન વિ॰ રામનું કે તેને લગતું કે તેનું રહેવાસી. ન કૅથલિક વિ॰ જુએ કૅથલિક મંથ પું॰[i.] વાગાળવું તે રામાવલિ(−લી, ~ળિ, −ળી) સ્ત્રી॰ [સં.] રુવાંટીની હાર રામાંચ પું॰ [i.](લાગણીથી) શરીર ઉપરનાં કુંવાં ઊભાં થવાં તે. ૦૩ વિ॰ રોમાંચ કરે એવું; રામહર્ષ. -ચિકા સ્ત્રી॰ રોમાંચ કરે એવી ઘટના કે નાટિકા. –ચિત વિ॰ રોમાંચ થયા હોય તેવું રેમિયા પું॰ [.] (સં.) શેકસપિયરના એક નાટકનું પાત્ર (૨) [લા.] ઇશ્કી માણસ
રાયણ (રા') સ્ત્રી॰ (સં.) રહિણી
[દરબારી
રાયણ ન॰ [સં. સ્તન, પ્રા. રોમળ] + રુદન રોયલ વિ॰ [.] એક ખાસ કદનેા (છાપવાના કાગળ)(૨)શાહી; રાયલી સ્ત્રી॰ [F.] નાનું લંગર (મછવાનું) રોયલ્ટી સ્ક્રી॰ [.]લેખક, કળાકાર વગેરેને તેમની કૃતિના વેચાણ ઉપર જે મહેનતાણું ઠરાવી આપવામાં આવે તે
રાયું વિ॰ [‘રાવું’ ઉપરથી] પીયું; રયું (સ્ત્રીઓની ગાળ) રાલ પું [. રો] (વહાણમાં બેસતાં આવતાં) ચક્કર; તમ્મર (૨) એક જાતનું રેશમી કાપડ
રેાલ પું॰ [.] આંકણી (૨) વીટો; પિંડો (જેમ કે, કૅમેરાની ફિલ્મને) (૩) હાજરીપત્રક; નામની યાદી. ૦૨ પું૦ ગબડે તેવા ગોળ ઘાટ (જેમ કે, છાપખાનાના; જમીન દાબવાને) રાલા(−ળા) પું॰ [સં.] એક છંદ
રેલું (ર) વિ॰ ખાધું; મૂર્ખ, મૂઢ
રવું અક્રિ॰ [ત્રા. રોય (સં. રૂ)] રડવું (૨) સક્રિ॰ -ને રડવું; -નું દુઃખ કરવું, ગાવું (૩)ન૦ રડવું તે; રાણું. [–વડાવવું સક્રિ (પ્રેરક), વાવું અક્રિ॰ (ભાવે).]
રેશન વિ॰ [Ī.] ચળકતું (૨) જાહેર. [−થવું= જાણ થવી. –વાળવું = નુકસાન કરવું; ધૂળધાણી કરવી.] નાઈ, -ની સ્ત્રી૦ (ઘણા દીવાઓના) સામટો પ્રકાશ (૨) રોનાઈ
રાષ પું॰ [સં.]ગુસ્સા. [−કરવા, ચડવા, રાખવા, રાષે ભરાવું =ગુસ્સે થવું.] ૦વવું સક્રિ॰ રોષ ચડાવવા; ગુસ્સે કરવું. –પાવું અક્રિ॰ રોષ ચડવા; ગુસ્સે થયું. –ષિત વિ॰ રાયવાળું. -પીલું વિ॰ રાષાય એવું; રાય રાખે એવું
રાહ પું॰ [સં.] કળી (૨) અંકુર
રાહ ન૦ [સં. રોહિ] એક ઘાસ, ડેા પું॰ એક ઘાસ (૨) [i. રોહિતવ ?] એક ઝાડ. ૦ણી સ્ત્રી॰ એક વનસ્પતિ રહિણી સ્ત્રી [સં.] (સં.) ચેાથું નક્ષત્ર (૨) વીજળી (૩) (સં.) બળરામની માતા(૪)(સં.) ચંદ્રની પટરાણી (૫) આયતા શ્રુતિને એક પ્રકાર [-તાદ્ય પું॰ [+અશ્વ] અગ્નિ રાહિત વિ॰ [સં.] રાતું (૨) પું॰ (સં.) હરિશ્ચંદ્ર રાજાના પુત્ર.

૭૧૭
[લઈને
રાહિલા પું॰ [સર॰હિં. હેલા; મેં.] પઠાણાની એક જાતિ કે તેનેા માણસ. –લખંડ પું॰(સં.)યુક્ત પ્રાન્તના એક પ્રદેશ જ્યાં રાહિલાની વસ્તી છે
રાળ પું॰ [ાળવું પરથી ? પ્રા. ર૭ (સં. જીજ્ ) આળેાટવું]અઘએક; મરકી (૨) ગજબ; દાટ; પાયમાલી (૩) [સર૦ મ. રોજા] મેટા જથા (૪) [ કે. રોજ઼] ગભરાટ; શેરબકોર (પ) ઝઘડો; કલહ, [-ચાલવા = મરકી ફેલાવી. –વળવા=ઘાણ નીકળી જવા; ખૂબ નુકસાન થયું; ખૂબ વપરાઈ જવું. -વાળવા = ભય ફેલાવવા (૨) અતિશય નુકસાન કરવું (૩) ઘાણ કાઢી નાખવેશ (૪) ખૂબ ખરચી નાખવું.]
રાળવવું સક્રિ॰ [‘રાળવું’ ઉપરથી] રળે એમ કરવું રાળવાવું અ૰ક્રિ॰ ચિડાવું; ખિજાવું (૨) ‘રાળવવું'નું કર્મણિ રાળવું સક્રિ॰ [ત્રા. સ્ટ્ (સં. હુ ) ઉપરથી] ચેાળવું; મસળવું (ર) રગદોળવું; મેલું કરવું (૩) [લા.] કચરી મારી નાખવું રાળા પું॰ [જીએ રાલા] એક છંદ
રાળાગર પું॰ [ાળા પરંથી] રળનાર; કમાનાર
રાળાવું અક્રિ॰, –વવું સક્રિ॰ ‘રાળવું’નું કર્મણ ને પ્રેરક રાળીકાળી (રૌ કો ?) વિ॰ સ્રી॰ સાંજની (વેળા) રાળું (રૉ ?)વિ॰ [જી રેળવું] અંધારાવાળું (૨) મેલું; રાળાયેલું (૩) નુ રાણું (૪) ન૦ જુઓ રાળે; કજિયો; તોફાન; ધિંગાણું રાળા(ર)પું॰[ à. રો] ભાંજગડ (૨) ધેાંઘાટ; મ(૩)[રળવું’
ઉપરથી] કમાઈ
રાંક(ખ)ણી (ર૦) સ્રી [સર॰ મેં.] રાખડી; રંધા રાંક(-ખ)વું સક્રિ॰ રંધો ફેરવવા; સાફ કરવું. [ાંકા(ખા)વું અક્રિ॰ (કર્મણિ), –વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).]
|
શંખણું (૦) ન॰ [સર૦ મ. રોંળ] પથ્થર લાકડા વગેરે પર આંકા પાડવાનું એજાર; ટાંકણું
રાખવું (ર૦), સંખાવું અક્રિ॰,“વવું સ૰ક્રિન્તુ ‘રાંકવું’માં ઊંચું (રા॰) વિ॰ [જીએ રાચું] ગામડિયું; જંગલી; અસભ્ય. –ચા પું॰ રાભે; જડસેા માણસ
રાંઢું (ર૦) ન॰ [જીએ રાંઢા] ત્રીજો પહેાર; સમીસાંજને વખત ઢા (૨૦) પું॰ [સં. રોમંચ ઉપરથી ] ત્રીજા પહેારનું જમણ (૨) વાળુ (૩) જીએ રાંઢું
રેંદ્ર વિ॰ [i.] રુદ્ર સંબંધી (૨) ભયંકર; ઉગ્ર (3) પું૦ રાદ્રપણું; રુદ્રતા (૪) કાવ્યના નવ રસમાંના એક. –દ્રાવતાર પું [+ અવતાર] ર।દ્ર રૂપ (૨) ભારે ક્રોધી કે ઉગ્ર માણસ, –દ્રી સ્ત્રી દીપ્તા શ્રુતિના એક અવાંતર ભેદ
|
રાખ્ય વિ॰ [સં.] રૂપાનું (૨) રૂપા જેવું. [−મહત્સવ પું૦ ૨૫ વર્ષના ઉત્સવ; ‘સિલ્વર જ્યુબિલી’]
રૈરવ ન॰ [ä.] એક નરક
લ
લ પું [i.] ચાર અર્ધસ્વરામાંના ત્રીજે. કાર પું॰ લ અક્ષર કે તેના ઉચ્ચાર. ૦કારાંત વિ॰ છેડે લકારવાળું
લઈ ‘લેવું’નું કૃ॰ રૂપ, જેમ કે, લઈ આવવું; લઈ જવું ઇ૦ લઈને અ॰ [‘લેવું’નું અ॰ કૃ૦] -ને લીધે; કારણે. ઉદા॰ એને

Page #763

લઉઓ]
૭૧૮
[લખવું
લઈને.'
મશ્કરે; લ | લક્ષિત વિ[ā] દેખાડેલું (૨)દેખેલું (૩) લક્ષણાથી જાણેલું (વ્યા.) લઉ છું. [a. ઢ4 (સં. ૮૫) ઉપરથી] રાજાની પાસે રહેતા લક્ષી વિ૦ કિં.] લક્ષવાળું; લક્ષતું; લક્ષમાં લેતું (સામાન્ય રીતે લકકડ અ૦ લિકકડ +ધક્કો કે ધકે? કે રગડવું + ધકેલવું?1.
સમાસને અંતે. ઉદા. ‘એકલક્ષી') લક્કડધડ; ધમધોકાર; ઝપાટાબંધ
લક્ષ્મણ પું[સં.] (સં.) રામને નાનો ભાઈ સુમિત્રાને પુત્ર લકા-કોડિયું વિ૦ [જુએ લકડ] લાકડાનું (૨) કઠણ (૩) ઝાડને | | લક્ષ્મણ સ્ત્રી [સં.] (સં.) કૃષ્ણની આઠ પટરાણીઓમાંની એક પણ બાળી દે એવું (હિમ) (૪) ન૦ જુઓ કઠોડું (૫) ગડાકુ | (૨) એક વનસ્પતિ બનાવવાનું લાકડાનું ખામણાવાળું ગચિયું. -વે દાન પુંએક લક્ષ્મી સ્ત્રી, કિં.] (સં.) વિષ્ણુની પત્ની, ધનની અધિષ્ઠાત્રી દેવી; રમત
પક્ષાઘાત | ચૌદ રત્નમાંનું એક (૨) ધન, લત. ૦કાંત, નાથ, ૦પતિ, લકા પં. [મ. 04] શરીરનું એકાદ અંગ રહી જવાને રોગ; ૦વર ૫૦ (સં.) વિષ્ણુ. તાલ ૫૦ એક જાતને તાલ (સંગીત). લકાર ૫૦ [સં.3, -રાંત વિ૦ [+ અંત] જુઓ ‘લમાં
૦ધર ૫૦ એક છંદ. નારાયણ નબ૦૧૦ (સં.) લક્ષમી અને લકીર શ્રી. [fહં; મ.] લીટી; રેખા
[–લે)
નારાયણ -વિષ્ણુ (૨) ૫૦ વિષ્ણુ. ૦પૂજન ન9; ૦પૂજા સ્ત્રી લક-કં) j[મહુવમ] કેળિયે; લાડ; ફાયદા (કટાક્ષમાં). આસો વદ તેરસને દિવસે કરાતી લફમીની પૂજા. ૦ચંત(–તું), લટી સ્ત્રી [સં. લુટ; સર૦ હિં.] લાકડી
૦વાન વિ૦ પૈસાદાર લકંદરું વિ૦ [સર મ. * = ઉઘાડું; નાગું. અથવા તફટા- લક્ષ્ય વિ૦ [i] લક્ષ આપવા જેવું (૨) તાકવાનું; તાકી શકાય હતો =નિર્લજજ] રંડીબાજ; વંઠેલ
તેવું (૩) જોઈ શકાય - જાણી શકાય તેવું દશ્ય (૪) નવ મેય લકું જુઓ લકુંબે
(૫) લક્ષ; હેતુ (૬) નિશાન (તાકવાનું) (૭) લક્ષ્યાર્થ (૮) જેનું લક્કડ ન [સં. કુટ; બા. ; સર૦ હિં, મ.] લાકડું (બહુધા | લક્ષણ બાંધવાનું હોય તે ન્યા.) બિંદુ ન૦ લ; યેય. વેધ સમાસમાં વપરાય છે). ૦કામ ન લાકડાનું કામ; સુતારીકામ. S૦ ધારેલા નિશાનને તોડી પાડવું કે પહોંચી જવું તે. વેધિત્વ વકેટ ૫૦ લાકડાને કેટ કે આંતરે (૨) વહાણમાંથી ક્યાં નવ લક્ષદ્વીપણું. ૦ધી વિ૦ જુઓ લક્ષધી. -સ્થાર્થ ૫૦ લાકડાં ઊતરે છે તે ડક્કો. ખેદ પુંછ એક પક્ષી. ધક્કડ અ૦ | [+ મર્થ] મુખાર્થનો બાધ થયે તેને સંબંધી એ જે બીજે જુઓ લકડધકડ. ૦ધકે અ૦ સખત રીતે; જેરથી. [-લેવું =
અર્થ લેવા પડે છે તે (વ્યા.) -ક્યાંક પં. [+ અંક] લક્ષ્યમાં સખત ઠપકો આપ.] પીઠ સ્ત્રી, લાટી; લાકડાનું પીઠું. ફેડે લેવાને કે લીધે અંક; અંતિમ નિશાન j૦ લાકડાં ફાડનારો. શી(-સી) વિ૦ લાકડા જેવું કઠણ (૨) | લખ વિ૦ [જુઓ લક્ષ] લાખ (પ.) (૨) [જુઓ • લફય] દશ્ય મુંબ૦૧૦ જુઓ લક્કડશી લાડુ. ૦૨શી લાડુ ૫૦ એક મીઠાઈ. | | (જગત માટે) (૩) સ્ત્રી- [જુએ “લખલખવું', અર્થ ૫] લત; છંદ -કિયું વિ૦ (૨) ન૦ જુઓ લકડિયું [ જાતનું કબુતર | (૪) જુએ લમી. રાશી સ્ત્રી, ચોરાસી લાખ જન્મનું લક્કી કબૂતર ન [મ. વૈl; સર૦ ëિ. હવે, વૂતર] એક | ચક્ર. ૦૫તિ મુંલક્ષાધિપતિ લક્ષj૦ [ ]લાખની સંખ્યા (૨)ળ્યાન (૩) ઉ ફ્રેશ (૪) (તાકવાનું) [ લખ( ખ)ણ ૧૦ [સં. ૮ક્ષT]+ લક્ષણ; ચિહન નિશાન. [આપવું,દેવું = ધ્યાન આપવું. -ખેચવું,દોરવું= ધ્યાન | લખણી ને૦ [‘લખવું” પરથી] ટીપ; યાદી (દાન કે ઉધરાણાની). પર આણવું. પર, -માં આવવું, -માં ઊતરવું = લક્ષ જવું. [–કરવી = ઉઘરાણું કરવું.] –ણું નવ લખવાનું વતરણું; લેખણ -પર, -માં લેવું =ધ્યાન આપવું. –માં રાખવું =ધ્યાનમાં (૨) લખણી (૩) લખાણ; લખત. ત ન૦ કરાર; સહી સાથેનું રાખવું. -રાખવું = સરત રાખવી. - સાધવું =ઉદેશ સિદ્ધ કરે લખાણ (૨) નસીબના લેખ. –ત પત્તર નવ કાગળિયા ઉપરનું (૨) નિશાન બરાબર તોડવું.] ૦૫ વિ૦ સૂચક; લક્ષ ખેંચે એવું. લખાણ (૨) ગમે તેવું (કાચું કે અચોકસ) લખાણ રાશી સ્ત્રી, જુઓ લખારાશી
લખપતિ ૫૦ જુઓ “લ”માં લક્ષણ ન. સિં.] ચિહન; નિશાની (૨) ગુણ; બીજી વસ્તુથી જુદા ! લખલખ વિ૦ [. રક્ષ ઉપરથી; અથવા રવ૦] ચળકતું; સ્વચ્છ પાડનાર ખાસ ધર્મ (૩) તેવા ધર્મનું કથન; વ્યાખ્યા (ન્યા.) (૪) (૨) અ૦ [૧૦] લખલખે એમ. [–થવું = લખલખવું.] ૦૬ ઢંગ; આચરણ(૫) (સં.) લક્ષ્મણ, ૦ધર્મ ૫૦ લક્ષણ કે ધર્મ; ગુણ- અક્રિટ ફાટવું; પીડા થવી (૨) ચકચકવું; ઝળકવું (૩) લખલખ ધર્મ. ૦વંતું વિ. સુલક્ષણું (૨) (કટાક્ષમાં) નઠારાં લક્ષણવાળું એવો અવાજ કેવો (પાણી ઊછળવાથી; જેમ કે, કૂતરું પાણી લક્ષણા સ્ત્રી[ä.]લક્ષ્યાર્થને બધ કરાવનાર શબ્દની શકિત (વ્યા.) પીએ ત્યારે) (૪) લવલવવું (૫) [સં. & ; સર૦ મ. વલ્લ] લક્ષણીય વિ૦ [સં.] લક્ષમાં લેવા જોગ
તીવ્ર ભૂખ લાગવી; તીવ્ર અભિલાષા થવી. [-ખાવવું પ્રેરક).] લક્ષધા અ૦ [સં.] લાખ રીતે. લક્ષ વસા અ૦ અવશ્ય; જરૂર -ખાટ ૫૦ ઝગઝગાટ (૨)લવાર (૩) સણકે; પીડા (૪)ધાસ્તી; લક્ષવું સક્રિ [સં. ઋક્ષ ] તાકવું (૨) તાકીને બેસવું (૩) અટકળ ડર (૫) ઘાંઘાટ; ધમાલ (૬) ધખણા; ભૂખ. -ખાટા પુત્ર લખકરવી (૪) શોધી કાઢવું; જેઈ જવું
લખાટ; ઝગઝગાટ
[પુષ્કળ; બેશુમાર લક્ષ-શ્ય)વેધી વિ૦ ધારેલું નિશાન પાડનાર
લખલૂટ વિ૦ [લખ (લક્ષ) + બૂટ (લંટવું, કે લોટવું); સર૦ મ.] લક્ષાધિપતિ [સં.] લાખ રૂપિયાની ખંજવાળ; લખપતિ લખવું સત્ર ક્રિ. [સં. ક્વિ; સર૦ હિં. લાવના, મ. વિM]. લક્ષાલક્ષ ન૦ + લક્ષ્ય
લખાણ કરવું (૨) આલેખવું (૩) [8. રક્ષ , પ્રા. ઢ4] અવલક્ષાવધિ અ [ā] લાખે લેખાં હોય તેમ; લાખ જેટલું લોકવું, જેવું. [લખી આપવું = લખત કરી આપવું; લેખિત લક્ષાવું અક્રિ૦, વવું સક્રિટ ‘લવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક કબુલાત આપવી. લખી કાઢવું = જલદી લખી નાખવું. (નામ)

Page #764

લખલખા]
૭૧૯
[લગેજપાર્સલ
લખી જવું = ગુને કર્યા બદલ નામ નોંધી જવું (૨) આવીને | ચેકઠું (૨) . [-લાગવું = ભાર, બે કે જવાબદારી લખી લેવું. લખી દેવું = લખી આપવું (૨) લખી કાઢવું. લખી ચાટવાં.] નાખવું =જલદી લખી કાઢવું. લખી પાડવું = જલદી લખી | લગણ ધું[સં. ઉપરથી] બોજો (૨) અ૦ લગી; સુધી નાખવું. લખી મારવું =હોય તેનાથી જુદું (ઉતાવળમાં કે ભૂલથી) લગત વિ. [સં. ૪ર; સર૦ મ.] લગતું; નજીકનું (૨) સ્ત્રી [સર૦ લખી નાખવું. લખી મૂકવું, રાખવું = લખાણ કરી રાખવું. મ. માતા] સંબંધ; ઘરોબ (૩) અ૦ પાસે; જડે; લાગીને. -તી લખી લેવું = (યાદ રહે તે માટે) ઉતારી લેવું – લખવું. લખી સ્ત્રી [સર૦ મ.] લગત; સંબંધ (૨) વગ; શરમ.–નું વિત્ર સંબંધી; વાળવું = હિસાબમાં માંડી વાળવું.] [લખવું તે લાગુ પડતું; નજીકનું
[–દો ૫૦ લચકે; લ દો લખલખા સ્ત્રી- [‘લખવું” ઉપરથી] ઉપરાઉપરી કે સામસામી | | લગદી સ્ત્રી [સં. સ્ત્રમ્ ઉપરથી; સર૦ મ. સૂવા] જુઓ લુગદી. લખાઈ સ્ત્રી. [‘લખવું” ઉપરથી લખવાનું મહેનતાણું. –ણ ન૦ લગન ન[સં.ઢ] જુઓ લગ્ન (૨) સ્ત્રી [હિં.] લગની. [–ઉકેલવું લખવું તે (૨) લખેલું છે. –ણપઢાણ ન [લખવું + પઢવું] લેખિત = લગ્નની જવાબદારી કે બજારમાંથી પરવારવું. લખાવવું = લગ્નપુરાવો
મિતિ નક્કી કર્યાની લે ખત ખબર આપવી. લાગવી =લગની લખાપદી(–ડી) સ્ત્રી [સર૦ મ. દ્વાપરી; લખવું + પઢવું; હિં. લાગવી.] Oાળે ડું લગનની મોસમ. ઘડી સ્ત્રી લગનની fટવાપઢી; લખવું +પટ્ટી (સં. 14 = વારંવાર પડવું -વળગવું)] મુખ્ય ક્રિયા કરવાની ઘડી - મુરત છે. ૦૫ડી સ્ત્રી૦, ૦૫ડે ૫૦ લખલખાં કરવું - વારંવાર લખવું તે
વરના તરફથી કન્યાને ત્યાં લગ્નને શુભ દિવસ લખી, મેકલાતું લખામણ ૧૦, –ણી સ્ત્રી લખવાનું મહેનતાણું; લખાઈ કંકુનું પડીકું. ૦સરા સ્ત્રી લગનગાળો.-નિ પુંડ વરને તેડવા લખારે છું. [લખલખ; રવ૦] લવારે; નકામી ટકટક (૨) [‘લાખ જનારે કન્યા તરફનો માણસ. [મામ લગનિયા = ઠઠાર કરનાર ઉપરથી; સર૦ હિં, મ. હેરા] લાખની ચડી વગેરે બનાવનારો માણસ.] -ની સ્ત્રી ર૮; લહે; લત (લાગવી) (૨) લાખ ચડાવવાનું કામ કરનારા
લગભગ અ [ફેં. ૨ (ર્ભાિવ); હિં, મ.] પાસે; અડોઅડ (૨) લખાલખ સ્ત્રી [‘લખવું” પરથી] જુઓ લખલખા
આશરે; અંદાજથી લખાવટ શ્રી. [લખવું” ઉપરથી] સર૦ હિં.,મ. fશ્વાવટ) લખાણ | લગરીક વિ૦ (૨) અ૦ [જુએ લગીર] + લગીરેક (૨) લખવાની ઢબ (૩) [લખલખ, ર૦૦] ધાસ્તી (૪) લવારો લગલગ ન [સર૦ હિં; મ. ] એક પંખી લખાવું અક્રિ૦, વિવું સક્રિ૦ ‘લખવું” કે “લાખવુંનું કર્માણ લગવાઢ સ્ત્રી. [લગવું ઉપરથી] સંબંધ; પ્રીતિ ને પ્રેરક
[(પત્ર) લખનાર; લિખિતંગ લગવું ન૦ [સં. હર] નકકી કરેલા ભાવે દરરોજ અમુક વસ્તુ લેવી લખિતંગ વિ. [સં. હિતમ્ (ત્રીજી વિભક્તિમાં કર્તા સાથે)] તે (૨) સક્રિ૦ (પ.) લાગવું; વળગવું (૩) પહોંચવું લખિયારા પું[લાખ પરથી; સર૦ છુિં. અવેર1] લાખનું કામ લગાડવું સક્રિ. [‘લગવું’, ‘લાગવું’નું પ્રેરક]અડકાડવું (૨) ચોપડવું કરનાર એક જાતને માણસ; લખારે (૨) એક અટક
(૩) વળગાડવું; લાગુ કરવું (૪) સળગાવવું. [લગાતાવું અક્રિ લખી સ્ત્રી [સં. રુક્ષ્મી] (કા.) ઘેડીની એક જાત
(કર્મણિ), –વવું સક્રેટ (પ્રેરક).] લખેશરી વિ. [૩. ક્ષેશ્વર) તાલેવંત (૨) ૫૦ લખપતિ લગાતાર અ૦ [હિં. સર૦ મ. ઢોતર] સતત; લાગલાગટ લપેટવું સક્રિ [લાખ પરથી; સર૦ મે. ટાવટળે] લાખ ચડાવવી | લગામ સ્ત્રી [I.] ઘોડાના મેનું લોઢાનું ચોકઠું (૨)તેને બાંધેલી
(માટીના વાસણને). [લખેટાવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક).] હાંકનારના હાથમાં રહેતી દોરી (૩) [લા.] અંકુશ. [-આપવી લકી સ્ત્રી. [ä. ઢાંક્ષા + વૃત:] કાચ કે પથ્થરની (રમવાની) | = લગામ ઢીલી મૂકવી (૨) છૂટ આપવી; દાબ, અંકુરા કેબંધન નાની ગોળી. –ડો ૫૦ મેટી લાટી
વિનાનું રાખવું. -ખેંચવી, ઝાલવી, ૫કડવી = જતું અટકાવવું; લખેટો ૫૦ [. રક્ષા ઉપરથી; સર૦ હિં. ; મ. ઝાલા , કાબુમાં લેવું. -છૂટી મૂકવી = સ્વતંત્રતા આપવી (૨) બહેકી
aોટા] અગત્યના કે સરકારી કાગળોને સીલબંધ બીડો (૨) જવા દેવું. -તંગ કરવી = અંકુશ મૂક; ખેંચી પકડવું.]. જુઓ “લખેટી’માં. -ટા-કઠું ન૦ (બાળકોને ગણવા માટે) લગાર,-રેક વિ૦ [જુએ લગીર] થોડું (૨) અ૦ થોડા વખત માટે લખોટાનું એકઠું હોય છે તે; “બેકસ”
લગાવ ૫૦ સિં. ૮ર ઉપરથી 3] મીણ લખણ ન૦ જુએ લખણ; લક્ષણ [નસીબ; વિધિ લગાવવું સક્રિ. [લગવું’,લાગવું'નું પ્રેરક; સરહિં. સ્ત્રાવના; મ. લખ્યા લેખ પં. બ૦૧૦ [લખ્યું + લેખ] વિધિએ લખેલા લેખ; સ્ત્રાવ) જુએ લગાડવું ૧, ૨, ૩ (૨) મારવું; ઠોકવું લખ્યાં [‘લખવું” ઉપરથી], ૦૫તરાં [સં. [] નબ૦૧૦ લખત; લગી અ૦ [જુઓ લગઃ સર૦ હિં. ; મ. ૪૧] લગણ; સુધી દસ્તાવેજ. [-કરવાં, કરી આપવા
લગીર,-રેક વિ૦ [હિં. શ્મીર ઉપરથી {] જુઓ લગાર લગ સ્ત્રી [સં. સ; સર૦ લાગ, સર૦મ.]ટેકણ; ટેકે (ભને). લગુ છું. [.] લાકડી; લાઠી (૨) સૂતરની આંટી (૩) અ૦ + લગી
લગે અ૦ [સં. સ; સર૦ મ., હિં.] લાગ્યા! ફાવ્યા! હં! એક લગઝૂઠ સ્ત્રી[લાગવું +વું] મગજમારી; માથાફેડ
ઉત્તેજનને ઉગાર) (૨) + લગી. લગે અ૦ લગે ૧ જુઓ લગટ વિ૦ (૨) અ૦ સિર૦ લગી; મ.] સળંગ; એકધારું લગેજ ન [૬] (રેલવે) ઉતારુને સામાન. [-કરવું સક્રિ લગઢ સ્ત્રી. [૫] એક પક્ષી
ઉતારુનો સામાન લગેજના ખાસ ડબામાં મેકલ (૨) સરલગડી સ્ત્રી [સર૦ મ. હોટું; સં. ત્રાટ ] સેના કે ચાંદીની પાટ | સામાન જોખાવી રસીદ કઢાવવી.] ઓફિસ સ્ત્રી જ્યાં ઉતારુને લગડું ન [સર૦ મે. ટાટ; સં. ૮ ઉપરથી] ગધેડાનું છાલકું કે રામાન લગેજ કરવામાં આવે તે ઑફિસ, ૦પાર્સલ ન લગેજના

Page #765

લગોલગ]
૭૨૦
[લજજોયમાન
ખાસ જુદા ડબામાં મોકલાતું પાર્સલ [(૨) લગભગ; પાસે ટકા સંકેતોવાળી લિપિ “શૈટહેન્ડ. ૦લિપિક, લેખક ૫૦ લગેલગ અ૦ [રે. સ્ત્રી =નજીક; સર૦ મ.] છેક પાસે; અડીને લઘુલિપિમાં લખનાર; “સ્ટેનો'. લેખન નવ લઘુલિપિમાં લખવું લગુ અ૦ જુઓ લગોલગ (૨) વિ. [સં. ૮ ઉપરથી] છિનાળવું; તે. વયસ્ક,૦૦થી વિ. નાની – ઓછી ઉંમરનું. વાર્તા સ્ત્રી, પરસ્ત્રી પાછળ ફર્યા કરનાર
લઘુકથા. ૦શંકા સ્ત્રી, પેશાબની હાજત. ૦શેખર ૫૦ સંગીતને લગ્ન વિ૦ [.] લાગેલું; વળગેલું (૨) લીન; આસક્ત (૩) ૦ એક તાલ
તિરસ્કાર કરે તે જેટલો સમય પૃથ્વી એક રાશિમાં રહે તેટલે.વખત (૪) કેઈ શુભ લઘકરણ ૧૦ [સં.] લઘુ - કે હું કરવું તે (૨) હલકું પાડવું કાર્ય કરવાનું મુહુર્ત (૫) પરણવાનું મુહુર્ત (૬) લગન; પરણવું તે; લઘુચ્ચારણ ન. [સં.] લઘુ ઉચ્ચાર કરવો તે વિવાહ. [-કરવું = પરણવું.-જેવું = લગ્નનું મુહર્ત જેવું.-માંડવું લવી સ્ત્રી [સર૦ મ.] એકી; પેશાબ = લગ્નની તૈયારી કરવી.-લેવું–વાં) = લગ્નનું મુહર્ત કરાવવું (૨) લચ, ૦ક અ૦ “લાંબુ' જોડે આવતાં ‘ઘણું ને ભાવ બતાવે લગ્નની તૈયારી કરવી. લને લને કુંવારા = હમેશાં અતૃપ્ત| લચક સ્ત્રી [જુઓ લચકવું; સર૦ હિં. મ.] મચકેડ (૨) લચકાતી હર વખતે તૈયાર.] કાર્ય ન લગ્નનું કામકાજ, કાલ(–ળ) | ચાલ. [-આવવી,ખાવી = મચકોડાવું.](૩) અ૦ જુઓ ‘લચમાં ૫. લગ્ન કે બીજા શુભ કાર્યનું મુહર્ત. ૦ કું(જં)ડળી સ્ત્રી | લચક લચક અ૦ [‘લચક” ઉપરથી] લચકે ને લચકે; માટે માટે [સર૦ હિં, મ. અન્નકુંડી] જન્મ સમયે ક ગ્રહ કઈ રાશિમાં કેળિયે; ઉતાવળથી (-ખાવું) હતો તે બતાવનાર કુંડળી; જન્મકુંડળી. ૦જીવન નવ દંપતીનું ગ્રહ- | લચકવું અક્રિ. [રવ૦; સં. ૮રન્ ઉપરથી ? સર૦ fહં. મન; જીવન; ઘરસંસાર. તિથિ સ્ત્રી; દિન, દિવસ ૫૦ લગ્નને મ. ઢળ] લચી જવું (૨) કરડાવું, સાંધામાંથી ઊતરી જવું દિવસ, નક્ષત્ર ન૦ લગ્ન માટે શુભ નક્ષત્ર. ૦પત્રિકા સ્ત્રી- (૩) મદથી ચાલતાં કમ્મરેથી જરા મરડાવું. [લચકાવું અક્રેટ કંકોતરી. મંડપ પુંછ લગ્ન માટે તૈયાર કરેલ મંડપ. ૦મુહૂર્ત | (ભાવે), -વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] નવ લગ્નકાળ. ૦વરે ૫૦ લગ્નને નિમિત્તે થતો વરે - ભજન | લચક પું [‘લચકવું” ઉપરથી; સર૦ હિં., મ.] લોચો (૨) લચકે વગેરે. વિચ્છેદ ૫૦ હટાછેડા; ફારગતી. વિસર્જન નવ લગ્ન | દાળ. દાળ સ્ટ્રીટ ઢીલી દાળ (પ્રવાહી અને ભભરી વચ્ચેની) છોડી નાંખવું તે; “ડિસેડ્યૂશન.” ૦વેળા સ્ત્રીલગ્નકાળ. સ્થાન | લચડવું સક્રિઢ [લો’, ‘લકે” ઉપરથી] ચડવું; લપડવું નવ લગ્નોત્સવનું સ્થાન (૨)(જ્યોતિષની કુંડળીનું પ્રથમ સ્થાન.” લચડાવું અકૅિ૦, –વવું સક્રેટ ‘લચડ'નું કર્મણ ને પ્રેરક -ગ્નાવસ્થા સ્ત્રી [+ અવસ્થા] લગ્નજીવન; ગાઈશ્ય –ો છેદ લચપચ અ૦ [૧૦] પ્રવાહીથી તરબોળ અને લાંદા જેવું હોય j[ + ઉચછેદ] લગ્નવિચ્છેદ. –ગ્રો છેદક વિ૦ લોછેદને લગતું. તેમ૦૬ ૦૪૦ લચપચ થવું. [-ચાવવું પ્રેરક).]. -ગ્નોત્સવ ૫૦ [+9ત્સવ) લગ્નને ઉત્સવ - ઉજવણી લચલચવું અ૦િ જુઓ લચકવું. [લચલચાવવું પ્રેરક).] લઘરવઘર વિ૦ [જુઓ લઘરા] (કા.) ચીંથરેહાલ
લચવું અક્રિઃ [સં. ? હિં. ના; મ. ગૅ] ભારથી નમી લઘરા પુત્ર બ૦ ૧૦ [‘લકીર” ઉપરથી ?] લુગડાનાં ડુચા; ચીંથરાં જવું. [લચી જવું, પડવું =નમ જવું (૨) કાલાવાલા કરવા.]. લઘરિયું વિ૦ લઘરવઘર
[અતિ લઘુ થઈ જવું તે | લચં(-ચાં) વિ૦ [સર૦ મ. સ્વી૩] માથાડિયું (૨) ન૦ [.] લધિમાં સ્ત્રી. [સં.] લઘુપણું (૨) આઠ સિદ્ધિઓમાંની એક- | પીડા; લ૫; બલા લધુ વિ. [સં.] નાનું (૨) હલકું (૩) સહેલું (૪) હ્રસ્વ; એક માત્રાનું લચાવવું સક્રિ. ‘લચj’નું પ્રેરક (૫) પુંહસ્ત, પુષ્પ અને અશ્વિની નક્ષત્રનું નામ. ૦૫ વિ૦ | લચીલું વિ૦ લચતું કે લચી જાય એવું નાનુંશીક. ૦કથા સ્ત્રી નાની વાર્તા સાહિત્યકૃતિને એક પ્રકાર. | લછ પુત્ર છે ૧ જુએ (૨) સ્ત્રી [સર૦ હિં ]+લા; લક્ષ્મી કંસ j૦ () આવો કે સ. ૦ણ ૫૦ ૯૦° થી નાને કોણ; | લછન ન [સર૦ હિં.] + લક્ષણ ઍકટ-ઍન્ગલ' (ગ.). ૦ગ્રંથિ સ્ત્રી. પિતે લઘુ - નાનું કે , લચ્છા ૫૦ [સર૦ હિં, ઢ] માંજો; પાયેલા દરની આંટી (૨) ઊતરતું છે, એવી મનમાં ગાંઠ વળે તે ભાવ; લધુભાવ; નાનમ; પગનાં આંગળાંનું એક ઘરેણું [(સં. ૮)] લક્ષ; ધ્યાન
ઇન્ફિરિચૅરિટી પ્લેકસ’. ૦જન (ગુરુજનને વિપર્યાય) લઇ સ્ત્રી [જુઓ લચ્છ] + લક્ષમી (૨) ન૦ [સર૦ હિં. ૮ઈ નાનો કે હલકે માણસ, તમ વિ. સૈથી નાનું (૨)૫૦ અમુક | લજવવું સક્રિ. [સં. સ્ત્રનું; સર૦ હિં. ૪નાન] લાજે તેમ કરવું; રકમમાંની દરેકથી જેને શેષ વિના ભાગી શકાય એવી નાનામાં | લાવવું. [ભજવવું અપડેંટ (કર્મણિ, )] નાની રકમગ.).તમ સમછેદ ૫૦ અમુક અપૂર્ણાક રકમના | લજવું અપેકે. [સં. ૪ ] (પ.) લાજવું; શરમાવું; લજવાયું દરેકના છેદથી બરાબર ભાગી શકાય એવી નાનામાં નાની સંખ્યા લજાડ(-૨)વું સક્રિ. ‘લજવું’, ‘લાજવું નું પ્રેરક (ગ.). ૦તમ સાધારણ અવયવી, તમ સાધારણ ભાજ્ય લજામણી સ્ત્રી. [‘લાજ” ઉપરથી; સર૦ સે. ઢકનાતુરી; સરવે પું [સર૦મ.] જુઓ લઘુતમ. ૦તા સ્ત્રી૦. ૦તાવાચક વિશ્લઘુતા મ. ઇન; મ. સૂનાવતી; હિં. સ્ત્રના(–ટૂ)] એક છેડ બતાવનાર. તાઈ સ્ત્રી + લધુતા. ૦૦ ૧૦પ્રયત્ન વિ૦ (અડવાથી તેનાં પાન સંકેચાઈ જાય છે). –ણું વેવ લાજ પમાડે થોડા પ્રયત્નથી ઉચારાય તેવો (વર્ણ) (૨) આળસુ. ૦ભાવ પુત્ર તેવું; લાજ આવે તેવું; શરમજનક જુઓ લઘુગ્રંથિ. ૦મતી સ્ત્રીથોડા મત ધરાવતે પક્ષ કે એવા | લાવવું સક્રિટ જુઓ લાડવું. –ણ વિ. લજવે એવું કલંકરૂપ લોકે (૨) ઘેડા મત હેવા કે ધરાવવા તે. ૦રેખા સ્ત્રી(–) | લજજત સ્ત્રી [મ.] મ; લિજજત (આવવી. પડવી). આવું એક વિરામચિહન. ૦લાઘવતા, લાઘવી સ્ત્રી, ચાલાકી; લજા સ્ત્રી [સં.] લાજ; શરમ (૨) અપકીર્તિ. [-આવવી, પિચ, યુક્તિ. લિપિ બ્રીટ બેલેલું જલદી લખી શકાય તેવી પામવું =શરમાવું.] વન્વિત વિ૦ [+સન્વત] શરમિંદું. વ્યમાન

Page #766

લજજોલ(-ળુ)]
૭૨૧
[લડાક(-કુ)
વિ૦ લાજતું; શરમાતું. ૦૯(–ળુ) વિ૦ લજજાશીલ, શરમાળ. ઊડવાં,ફગફગવાં અવ્યવસ્થિતપણે વાળ ઊડવાથી કઢંગા દેખાવું. ૦વતી વિ૦ સ્ત્રી શરમવાળી. વનત વિ૦ [+અવનત] લજજાથી -ગૂંથાવાં = (લા.) નિકટ સંબંધમાં આવવું. પીંખવાં =મારી નમી ગયેલું; શરમિંદું. ૦વાન, શીલ વિ૦ શરમવાળું. શન્ય, નાખવું (૨) ફજેતી કરવી. -ફસાવવાં= મારી નાખવું.] વહીન વિ. શરમ વિનાનું, બેશરમ. ૦ળ, ૦ળ વિ૦ જુઓ લટી સ્ત્રી [સર૦ હિં. (સં. ટ= દોષ; ટ = દુષ્ટ; બદમાસ] લાલુ. –જિજત વિ૦ લજજા પામેલું, શરમાયેલું
વિયા; રંડી (૨) ગપ; હી વાત લટ સ્ત્રી[. &; સર૦ હિં, મ.] થોડા વાળની સેર (૨) | લડું વિ૦ લટી પડે તેવું
[કેશની લટ વડની મૂળી (૩) અમુક (સૂતરના) તાર કે દોરાની આંટી (૪) લરી સ્ત્રી, રિયું ન [‘લટ' ઉપરથી] વાળનું એક ઘરેણું (૨) મેતીની સેર. [-ગૂંથવી, બાંધવી, સમારવી = વાળની છૂટી લઝટ અ [‘ઝટ’ કિર્ભાવ] ઉતાવળે (૨)[લટ પરથી] સહેજસેરને ગંથી –બાંધીને ઠીક કરવી. -પાઠવી = આંટીના અમુક | સાજ
[ હિં. ઢટોરા] એક પંખી તારની લટ અલગ બાંધવી.]
લટર પં. [જુઓ લટ] લટર, લટ (૨) ડાળનું ઝુંડ (૩) [સર૦ લટક સ્ત્રી [‘લટકવું” પરથી; સર૦ મ.હિ.] લચકાવું તે; મચકેડ(૨) | લટ્ટ વિ૦ [સર૦ fહું. (સં. સુટ ઉપરથી ?)] નરમઘેંશ (૨) પરવશ લટકે (૩) છટ; ખૂબી, શૈલી. ૦છટક, ૦મટક સ્ત્રી છટા; ખૂબી (૩) સ્તબ્ધ (૪) ૫૦ ભમરડો. [–થઈ જવું = ખૂબ આસક્ત લટકણ, -ણિયું વિ૦ [‘લટકવું” ઉપરથી] લટકતું; ખૂલતું (૨) ન૦ થઈ જવું (૨) પરવશ – નરમઘેંશ થઈ જવું.] કાનનું એક લટકતું રહેતું ઘરેણું (૩) [લા.] (વગર બોલાવ્ય સાથે લડ(-) ૩૦ [ar. ઢા (સં. વાદ) = લાઠી, સર૦ હિં, મ.] જાડું આવેલું) છોકરું. -ણિયાળું વિ૦ લચકાતું; લચકવાળું
ને મજબૂત (૨) ૫૦ ડુંગેરે. [–નિરંજન, ભારતી = મજબૂત લટક મટક સ્ત્રી જુઓ લટક’માં
બાંધાનો ને રખડેલ માણસ] -કિયું વિ૦ લટ્ટ (૨) ન૦ ગાડાને લટકવું અ૦૧É૦ [સર૦ હૃ. 211; મ. (. , ૨)] નીચલો ભાગ જેમાં લડ્ડો રહે છે. -ડિ(-ડ)નું વિ૦ [સર૦ મ. ફૂલવુંલબડવું; રંગાવું (૨)[લા.] આધારરહિત થવું; વચ્ચે રખડી ]િ લહં; મજબૂત (૨) લુચ્ચું. –ી સ્ત્રી, નાને લટ્ટો. -ડું જવું. [લટકતી તલવાર =માથે ઝઝૂમતો ભય.].
વિ૦ [સર૦ Éિ. ] લડું. -કો ૫૦ ગાડી કે ગાડાનાં પૈડાંની લટક-સલામ સ્ત્રીત્વ [લટકવું + સલામ] ખરા દિલથી ન કરેલી, લોઢાની ધરી - લઠ્ઠ દાંડે હોય છે તે (૨) જાડો માદરપાટ (૩) લડું ખાલી કે લૂખી સલામ [ભાવે માણસ (૪) (સુ) ડંગોરો
[સ્વભાવનું લટકાડ(-)વું સ કે, લટકાવું અક્રિ૦ લટકવું નું પ્રેરક અને લડકણ(–ણું) (લ') વિ૦ [‘લડવું' ઉપરથી] ટંટાખોર, લડવાના લટકાળું વિ૦ [સર૦ હિં, સ્ત્રટર્મોઢા] લટકાવાળું (૨) લટકા કરનારું લડત (લ) સ્ત્રી [‘લડવું” ઉપરથી] લડાઈ લટકિત વિ૦ [લટકે પરથી] લટકાળું; લટકાવાળું
લથડવું અવાકે [. ૪ (સં. સૅ)= લપસી પડવું + આથડવું, લટકું ન૦ લટકે; નખરું
અથડાવું] જુઓ લથડવું
[ખાવું) લટકે પુંછ [‘લટકવું” ઉપરથી, સર૦ સે. હું = સુંદર હાવભાવ] | લથડિયું ન [લડથડવું પરથી] લથડિયું; અડબડિયું. [-આવવું, શરીરને મોહક હાવભાવ - ચાળે; નખરું. ૦ઝટકે ૫૦ સહેજ- | લડધું વિ૦ [સર૦ હિં, ઐત; મ. સ્ત્રદૂ] લડુ; અલમસ્ત (૨) સાજ નવરાશને સમય (૨) અ૦ દૈવગે; અણધાર્યું. ૦મટકે ન૦ [સર૦ હિં. હૃદૈતા; “લાડ” ઉપરથી] લાડકું તે - છોકરું ૫. આંખ અને શરીરનો ચાળે; નખરું
લઢબવું અક્રિ. [સર૦ હિં. ઢઢવાના; મ, વળ] લડબડિયું લટપટ વિ૦ [૨૫૦; સર૦ fછું. હટાટા, ૫. ટાટા ] ચંચળ; | ખાવું; લથડી પડવું
[ખાવું] ચપળ (૨) [સં. ઢિા ?] પ્રેમારાક્ત; એકબીજાને વળગેલું – એટલું લડબડિયું ન લડબડવું –ઠેકર ખાઈ લથડી પડવું તે [-આવવું, (૩) સ્ત્રી [સર૦ મ] ચંચળતા; ચપળતા (૪) મેળ; સંબંધ (૫) | લડવા(-) (લ) સ્ત્રી [‘લડવું” પરથી] ઝઘડે; કજિયો; વઢવાડ પ્રેમાસક્તિ (૬) ઘાલમેલ; ખટપટ (૭) અ૭ ઝટપટ; જલદી. | લડવારિયું (લ) વિ૦ [‘લડવું’ પરથી] લડયા કરવાના સ્વભાવવાળું [-કરવી = સામાને ભેળવવા ચાલાકી, ખટપટ, ધમાલ કરવી. લડવું (લ') સક્ર. [. ૪સર૦ fહું. ઢઢના, મ. ] વઢવું, -બનવું = પ્રેમાસક્ત થવું.] ૦વું અક્રિ૦ સ્નેહમાં અડોઅડ ઠપકે દેવે (૨) અક્રિસામસામે વાદવિવાદ, ટંટ, બલાબોલી, થવું; એકબીજાને વળગવું – ચાટવું. –ટિયું વિ૦ ચપળ, ચંચળ મારામારી કે યુદ્ધ-લડાઈ કરવી (૩) કેર્ટે ચડવું (૪) [લા.] અણ(૨) ન૦ હજામની અસ્ત્રો ઘસવાની ચામડાની પટી. [લટપટ્યિાં બનાવ થવો (૫) [૧] સક્રિ૦ લટવું. [લાવું અક્રિ લેવાં = હજામને ધંધે કરવો (૨) કામધંધા વિના રખડવું કે (કર્મણિ), વિવું સક્રિ. (પ્રેરક).] -વેડ સ્ત્રી જુઓ લડવાડ. પડયા રહેવું.]
[અ [-મારવી] -વૈ પં. દ્ધો લટર સ્ત્રી [જુઓ લટ] (કુલમાંની) રેખા (૨) [જુઓ લટાર] લસ૮ અ [લટક સટક (ર્ભાિવ) ઉપરથી] લહેરમાં કે મદમાં લટવું અક્રિ. [સર૦ છુિં. ઢટના] નમી પડવું. [લટી પડવું = અડબડિયાંવાળી ગતિએ. ૦૬ અક્રિ. લડસડ ચાલવું નમી પડવું (૨) કાલાવાલા કરવા.
લઠેલડા(ડી) (લ') સ્ત્રી [‘લડવું' પરથી] લડાલડ લાક સ્ત્રી લટક (1)
લટાઈ (લ”) સ્ત્રી [‘લડવું” પરથી; સર૦ ëિ., મ.] લડવું તે; યુદ્ધ; લાકે ૫૦ (કા.) પંચાત [કેર; ચક્કર. [-મારવી] | જંગ (૨)કજિયે; ; ઝઘડો. [-વેચાતી લેવી = પારકે કાજે લટાર સ્ત્રી [સં. બટ ઉપરથી? કે “લટકવું” ઉપરથી ?] અટ; વહોરી લે. –માં ઊતરવુંલડાઈમાં સામેલ થવું.] ૦ખેર, લરિયર વિ. [‘લટ’ કે ‘લટકે” ઉપરથી] (કા.) શોખીન ભભકાદાર | -ક(કુ) વિ. લડકણું લડી પડે એવું લડાઈમાં રાચતું લટિયું ન [જુઓ લટ] વાળ (જરા તુચ્છકારદર્શક). [લયિાં | લાક(કુ) વિ. [સં. ] લાડકું (૨) (લ”) [સર૦ fહં. ,
જે -૪૬

Page #767

લડામણી ]
૭૨૨.
[લપડાક
સ્ત્ર | જુઓ ‘લડાઈમાં.-મણી સ્ત્રી[લડાવવું પરથી]લડાવવું તે | લથપથર અ [જુઓ લથડપથડ] ઢીલું લબડતું લથડતું હોય લડાયક (લ”) વિ. [લડવું પરથી; સર૦ હિં. ૪ ] લડી શકે તેવું એમ; અસ્તવ્યસ્ત (૨) લડાઈના ખપનું (૩) લડકણું
લદબદ અ [વ કેસ. અત્ ઉપરથી; સર૦ હિં. ] પ્રવાહીથી લડાલડ(ડી) (લ”) સ્ત્રી [‘લડવુંઉપરથી] લડાઈ ટો; લડંલડા ભરપૂર લચકા જેવું હોય તેમ (૨) ઢીલા પદાર્થમાં પડી ખરડાયેલું લડાવવું સ૦િ [લાડવું'નું પ્રેરક] લાડ કરવાં(૨) (લ) સક્રિટ છે હોય એમ (૩) લીન; ચકચર, ૦૬ અવકેટ લદબદ થવું લડવું'નું પ્રેરક
લદાણુ ન૦ લદાયું કે લદાય તે લડાવું (લ') અક્કડ લડવુંનું કર્મણિ કે ભાવે
લદાવું અઝિં, –વવું સક્રિટ ‘લાદવુંનું કર્મણ ને પ્રેરક લડી સ્ત્રી. [લટ' ઉપરથી; સર૦ , મ.] એક જાતની વસ્તુઓની | દિલદ અર બરાબર પૂરેપૂરું લાદ્ય હોય તેમ પંક્તિ કે માળા (૨) દોરાની લટ
[આંટી લધાવું અક્રિ૦, વવું સક્રિટ લાધવું’નું કર્મણ ને પ્રેરક લડું ન૦ [‘લડી” ઉપરથી] તાર વીંટવાનું સેનાનું ઓજાર (૨) દોરાની | લપ સ્ત્રી [સં. દ્િ ઉપરથી] પીડા; ઉપાધિ; લફરું (૨) અ૦ લડ પં. [i.] લાડુ [ટેવ (૨) પદ્ધતિ. [–પડવી] | [રવ૦] જલદી; ચટ [-દઈને]. લઢણ સ્ત્રી [સર૦ મ. ઢઢT, AT. ઢઢ (સં. મૃ) = યાદ કરવું] લત; લપક લપક અ૦ [૨૦] લપ લપ; લપકે લપકે (૨) લપકારા લણણી સ્ત્રી [‘લણવું ઉપરથી] લણવાની ક્રિયા કે તેની મોસમ મારતું હોય એમ; લબક લબક; રહી રહીને વેદના થાય એમ (જેમ લણવું સકે. [સં. ટૂ] કણસલાં કાપી લેવાં; પાક ઊતરવો કે, ગુમડામાં) (૨) [લા.] ફળ મેળવવું. [લણાવું અક્રિ. (કર્મણિ), -વવું | લપકવું અશકે. [૨૧૦; સર૦ હિં. ઋામના; મ. ૫૧] લપકારા સક્રિ૦ (પ્રેરક).]
થવા મારવા (૨) લપક દઈને તડવું –એકદમ ધસવું કે કુદી લત (ત,) સ્ત્રી, કિં. રતિ કે પ્રા. હિરા (સં. ૪િ૫) ઉપરથી? સર૦ આવવું. [લપકાવવું સકૅિ૦ (પ્રેરક)]
હિં., મ.] લગની (૨) ટેવ; વ્યસન [-પાઠવી, લાગવી] લપ(-બ)કારે ૫૦ [‘લપકવું” ઉપરથી] જીભને લબુક લબૂક બહાર લતા સ્ત્રી [4.] વેલ. કુંજ સ્ત્રી વેલને માંડવો. ૦ગૃહ ન૦, કાઢવી તે (૨) વેદનાથી કે ભયથી કઈ પણ અવયવનું લબુક ૦મંડપ ૫૦ લતાઓને માંડ. ૦પાશ ૫૦ વેલ વટાવી તે લબૂક થવું તે (૩) [સં. ૮ ] છડાઈ થી વધારે પડતું બોલવું તે; લતા સ્ત્રી; j૦ [લતાડવું ઉપરથી] લાત; પાટુ (૨) [જુઓ લપકે
[ લપક ખાવું; ચટ કરી જવું લથડવું] ફેરવી તોળવું તે; ફરી જવું તે (૩) ગોથ; ગોથું (૪) પુંઠ | લપ(બ)કાવવું સક્રિ. [સં. સ્ત્ર કે ર૦૦] બિવરાવવું (૨) લપક ઉપવાસ કે થાકથી લોથ થવું તે – સુસ્તી. [-ખવરાવવી, મારવી= | લk(બ) પં. [. ઉપૂ; સર૦ મ. ] ગંદા પદાર્થને લાત મારવી; ભલ ખવરાવવી (૨) નુકસાન કરવું. –ખાઈ જવું = લચકે (૨) ડામ (૩) લપકારે ૨, ૩ જુઓ [ક = તે છડાઈથી યુક્તિથી ફરી જવું (૨) ગુલાંટ ખાઈ જવી.–ખાવી =લાત ખાવી વધારે પડતું બોલવું. લપકા કરવા = મહેણાં મારવાં. લપકા (૨) ખેટે રસ્તે દોરવાવું (૩) નુકસાન વેઠવું (૪) ગોથ ખાવી. ખાવા = મહેણાં ટૂણાં રહેવાં. લપકા ચોંટાડવા, દેવા = ડામ -લાગવી, વાગવી =લાત વાગવી (૨) નુકસાની આવવી (૩) દેવા. લપકા તેડવા = બોલચાલમાં ને કામકાજમાં દેષ કાઢવા માંદગી પછીની પીડાથી પીડાવું.]
કરવા (૨) ટોણાં મારવાં. લપકા લેવા = ફાળ પડવી (૨) બહુ લતાડવું અક્રિ. [લત્તા પરથી; સર૦ હિં. ઋતાહના; મ. ઢથા) કળતર થવું.]
[ ઝટઝટ, સહેજસાજમાં બનવું તે ખરાબ કરવું; માઠી હાલતમાં આણવું; નુકસાન કરવું લપકેઝબકે ડું [લપકવું + ઝબૂકવું ? સરfહું. હૃપાપ = ચપલ] લતા- ૦૫ાશ, મંડપ j૦ જુઓ ‘લતામાં
લપછપ સ્ત્રી [પાવું છુપાવું] ઘાલમેલ; કાવતરું. –પિયું વિટ લતિકા સ્ત્રી [સં.] લતા (લાલિયવાચક)
લપછપ કરે એવું; ઘાલમેલિયું લતીફ વિ૦ [..] સણુણી, સારું, સરસ, – પં. [સર૦ €િ. | લપટ સ્ત્રી, રિવ; સર૦ fé. (સં. ચિં૫)] ઝડપ; ઝપટ (૨) અતી] હસવું આવે એવી વાતચીત; ટોળટપ
[‘લપટાવું' ઉપરથી] અડફટ (૩) [લપટાવવું” ઉપરથી પચ; ફાંદે લત્તા સ્ત્રી [સે] લાત. પ્રહાર કું. લાત કે લાતો મારવી તે | (૪) [, ] ગંધ; મહેક (૫) વિ૦ તલ્લીન; મશગ્લ; લપટાયેલું. લનાં નવ બ૦ ૧૦ [સં. વતન કે RS. ૪૩] લુગડાં. [-લેવાઈ | [-મારવી = ઝૂંટવી લેવું.] ઝપટ સ્ત્રી ઓચિંતી ઝટ મારવી તે જવાં, લેવાવાં = લુંટાવું (૨) નુકસાનમાં આવી જવું (૩) હિંમત | લપટવું અક્રિ. [જુઓ લપસવું] સરકવું (કા.)
ઈ બેસવું. –લેવાં=ખામી કે નબળાઈ ઉઘાડી પાડવી.] લપટાવવું સર્ષક“લટવું’, ‘લપટાવું નું પ્રેરક લત્તો ૫૦ [fT.] શહેરનો ભાગ; મહેલે; ફળિયું
લપટાવું અકેિ[સર૦ હિં. સ્ત્રપટના, પિટના; સં. સ્ટિવૂ ] લથડપથડ અ૦ [રવ૦; સર૦ છુિં. થરપથર, હૃથપથ, હૃતવત] | ચીકટમાં ખરડાવું (૨) લલચાયું; ફસાવું (૩) “લપટવુંનું ભાવે
પાણીથી ભીંજાઈ ને તરબોળ હોય તેમ (૨) જુઓ લથપથર | લપટું વિ૦ [જુઓ લપેટવું] સજજડ નહિ તેવું; ઢીલું (૨) લાલચુ. લથડવું અ૦િ [જુઓ લડથડવું; સર૦ હિં. થડના] ઠોકરથી ! [–પડવું = ઢીલું હોવું કે થવું.] ગોથું ખાવું (૨) બોલતાં અચકાવું (૩) દૂબળું પડી જવું (માંદગીથી). | લપ(-ડિ)ગ વિ૦ ખૂબ લાંબું કે ઊંચું [લથડાવું અક્રિ૦ (ભાવે), –થવું સક્રિ૦ (પ્રેરક).] લપડાક સ્ત્રી [૨૫૦; જુએ લપડ; સર૦ મ.] લપડ; તમાચો લથડિયું ન૦ [જુઓ લથડવું] ગોથું; અડબડિયું [-ખાવું] (૨) [લા.] ઠપકે કે ખત્તા ખાવી તે. [–ખાવી = તમારો ખાવો લથબથ અ૦ [સં.fણ્ +બાથી એકબીજાને જોરથી લટપટ વળવ્યાં | (૨) ઠગાવું, છેતરાવું(૩)ઠોકર ખાવી; નુકસાનમાં આવવું—ચેઠવી, હોય તેમ
| ઠાકવી, દેવી = તમાચો મારવો. પડવી, મળવી = લડાક

Page #768

લપડાવવું]
વાગવી (૨) હા મળવા, પાકું પડવાનું થયું. –મારવી – તમાચા મારવા (૨) ધૃતવું; નુકસાનમાં ઉતારવું (3) મહેણું મારવું,] લપડાવવું સક્રિ॰ લપડાકે લપડાકે મારવું લપરિંગ વિ॰ જુએ ‘લપરંગ’
લપરઢવું સ૰ક્રિ॰ [સં. હિપ્] લપેડવું; લપરડા કરવા. [લપરડાવું અક્રિ॰ (કર્મણિ), -વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).] લપર પું॰ લપરડવાથી થાય તે; જાડો લેપ; લપેડા લપલપ સ્ક્રી॰ [રવ૦; સં. વ્ ] બકબક, લારા (૨) અ૦ [રવ૦]ચપ ચપ; ઝડપથી (૩) લખ્યું લખ્યું. -પાટ પું; સ્રી લવારા; બકવાટ (૨) ઉતાવળ; ધાંધલ. પિયું વિ૦ લપલપાટ
કરનારું
લપ(-પા)વું અક્રિ॰ [i. fòવ્, જીવ્; સર૦ મ. વŌ] સંતાવું લપસણી સ્ત્રી૰ [લપસવું પરથી] ઉપર ચડી નીચે લપસવાની એક બાળરમત કે તેનું સાધન [પડાય એવી જગ્યા લપસણું વિ॰ લપસવું પરથી] લપસી પડાય એવું (૨) ન॰ લપસી લપસવું અ॰ક્રિ॰ [TM. સ (સં. સંસ્) પરથી ?] ખસી પડવું; સરી જવું (૨) પતન થયું. [લપસાવું (ભાવે), -વવું (પ્રેરક). ] લસિદર ન૦ [‘લપસવું' ઉપરથી ] નકામી લાંબી વાત લપાટ સ્ક્રી૰ [રવ; સર૦ સં. વેટ] થપાટ; લપડાક. ~ટિયા પું॰ લપડાક મારનાર – મુસિયા
લપાવું અ૰ક્રિ॰ જુએ લખવું] સંતાવું(૨) સેડમાં ભરાવું; અડાઅડ દખીને ગોઠવાવું. -વવું સક્રિ॰ ‘લપવું’, ‘લપાવું’નું પ્રેરક લપિયું વિ॰ [સં. વ્] લપ લપ કરતું; વાતેાડિયું (૨)માથાઝી કયું; લપ જેવું; લપ કરે એવું
લપુ લપુ, લક લેપૂક અ॰ જીએ લખ લખ લપૂકો પું, લપૂકિયું ન॰ જીએ લકિયું [રહે તેવું લપૂરું વ॰ [સં. પ્] લપલપિયું; વાતેાડિયું (૨) પેટમાં વાત ન લપેટ સ્ક્રી॰ [ન્તુ લપેટવું] મગદળ જોડીની એક કસરત લપેટવું સ૰ક્રિ॰ [નં. જિલ્; હિં. વૈટના, મ. પેટળે, મ. =વીંટાળેલું ?) વીંટવું (૨) [લા.] સંડોવવું. [લપેટાયું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક).]
લપેટા પું॰ [લપેટવું પરથી; સર॰ હિં., મેં. હટા] ઢાંકણુ; આવરણ (૨) [જુએ લપે] ખૂબ કસબવાળું રેશમી વણાટનું કપડું લપેલું સ૰ક્રિન્તુ લપરડવું.લિપેડાવું (કર્મણ),-વવું(પ્રેરક).] લપે। પું॰ [સં. જિલ્] લપરડો; જાડો લેપ લપાડ, શંખ વિ॰ પું॰ [સર૦ મ. પો(મો)ઢાંલ] ખાટાં વચન આપનાર; ખોટી ડંફાસ મારનાર; લબાડી
લપટ વિ॰ [સં. હિપ્] ખરેખર સજ્જડ ચાટેલું લપદ્મ શ્રી॰ [વ૦; સર॰હિં., મેં.] લપડાક; તમાચે લનછપ્પન સ્ત્રી; ન॰ [સર॰ ૬. જી ંવું, વંઇચ્છું (લપવું + છપવું)] પંચાત; છૂપી ઘાલમેલ(૨)દેઢડહાપણ, તીનપાંચ. [(–ની સાથે) લેપુનઃપન રાખવી =ની સાથે ખાનગી કે ઘાલમેલના સંબંધ રાખવે.] નિયું વિ॰ લપ્પનછપ્પન કરનારું લખ્ખાદાર વિ॰ [લપેા+દાર] લપ્પાની કારવાળું (૨) ખુબ જરીવાળું લપ્પી વિ॰ [સં. પ્] જુએ પિયું લગ્યે પું॰ [મ. હા = વીંટાળેલું; ગડી કરેલું; સર૦ .િ છપ્પા, મ. જીĪ] ભરચક કસબવાળેા લપેટા (૨) [લા.] મોઢું ઢંગધડા

[ લખાચા
વગરનું થીગડું (૩)લપેડા; થથૅડા [–મારવે, લગાડવે] લખે(-ફ્ફ઼ા) પું॰ [જીએ લપ, લક્] મોટો ફાક કે કાળિયા, (-મારવા, લગાવવા)
૭૨૩
[
લક્ અ॰ જીએ લપ, લખ. [–લઈ ને = જલદીથી.] લખુંધું વ॰ લફડ(૧૦)+ ખંધું] લેંઘું – દાધારંગું પણ સ્વભાવે લ(–૨)કડ(-ર) અ॰ [૧૦] લખતું, આમ તેમ ઊડયા કરતું તથા પગે અટવાતું હોય તેમ; લથડપથડ; અયવસ્થિત લ(–ર)વું અ૬િ૦ [૧૦] લફડફડ થવું લશ્કર એ જુએ લડ ડ લવું અન જુએ લડવું
લફરું ન॰ [રવ; સર૦ મ. હ્રદા] લાંટના લખકે (૨) [લા.] (વસ્તુ કે કામ કે માણસ વળગવાથી થતું) નડતર; પીડા; ઉપાધિ. [−લેવું=નાકની લીંટ સાફ કરવી.-વળગવું =પીડા લાગુ થવી.] લફંગું વે॰ [તુર્કી (−1; સર૦ હિં., મ. ī]] કપટી; દગલખાજ (૨) લંપટ; વ્યભિચારી (3) નફટ; નિર્લજ. -ગાઈ શ્રી॰, –ગાવેઢા પુંભ૦૧૦ લફંગાપણું
લફાફા પું॰ [મ. ાિા] પરબીડિયું; કવર લક્(-‰)જ પું॰ [ī.] શબ્દ લા પું॰ [જુ લપા] મેાટો ફાકડો કે કાળિયા લખ પું॰ [l.] હાર્ડ (૨) સ્ત્રી॰ લાળ
લખ અ॰ [રવ૦] એવા અવાજ સાથે (મેાંમાં મૂકવું) (૨) લપ; જલદી. ૦૬ લેખક અ॰ [સર॰ મેં. જીવળ] જુએ લપક લપક. કારા પું॰ જુએ લપકારા. કાવવું સક્રિ॰ જુએ લકાવવું. •કા પું॰ [સર॰ મેં, વા] જુએ લપકા લખધક્કે અ૦ [સર૦ લક્કડધક્કે; લપડાક + ધક્કો; હિં. નકયોયો] દમથી; ધમકાવીને; બળાત્કારે. [—લેવું=લપડાકા અને ધક્કા મારતા લઈ જવું (૨) દમદાટીથી કામ લેવું; ક્રમથી કામમાં ઝપાટા કરાવવે.]
લખવું અક્રિ॰[સં ંસ્] જીએ લટકતું. [લખડતું મૂકવું = લટકતું મૂકવું (૨) ધ્યાન ન આપવું. લબડાવવું સoક્રિ॰ (પ્રેરક), લખડી જવું = માંદા –– નબળા થઈ જવું; લેવાઈ જવું (૨)રહી જવું; પાસ ન થયું.] [ = ગભરાવું; ગૂંચવાયું.] લખઢખ શ્રી॰ [૧૦]બીક કે મૂંઝવણથી લખ લખ થયું તે. [−થવી લખ(-ખા)તરું વિ॰ [‘લખડવું’ ઉપરથી] લખડી ગયેલું; નખળું; ક્ષાણ (૨) નરમ; પેચું લખદાવું અક્રિ॰ [જી લદબદ; સર૦ મ. જીવવા] પ્રવાહીથી તરાળ થવું કે ખરડાવું (૨) [લા.] સંડોવાવું; ફસાવું. [—વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).] [(લખરકા કરવા) લખરકા પું॰ [સં. પ્] તેાછડાઈથી વધારેપડતું બેલવું તે; લપકારા લખલખ અ [વ૦; સર૦ ૬.] એવા અવાજ થાય તેમ (જેમ કે, કુતરાના ચાટવાના) (૨) ઉતાવળે (૩) લખુલજી. –બાટ પું॰ લખલબ અવાજ, −બિયું વિ॰ લખલખ કરતું કે કરે એવું લખાચિયું વિ॰ [‘લખાચા' ઉપરથી] ચીંથરેહાલ, ચીંથરેય લખાચા પું॰ [નાર્ (વા.) + પો (શ્વેટ્ટુ ા.); સર૦ હિં. વાવા] મેલાં ફાટેલાં લૂગડાંતા થૈ। (૨) ભાંગ્યાતૂટયા સરસામાનને જથા (૩)(બહુ કીમતી નહિ એવા) ધરવાખરા (તિરસ્કારમાં તે બહુધા ખ૦૧૦માં).[લબાચા ઉડાવવા = મુકામ ઉઠાવવા; બીજે

Page #769

લખાડ(−ડી)]
૭૨૪
ઠેકાણે જવું.]
લખા(-ડી) વિ॰ [i. હવ્; સર॰ fä., મ.] જાદું ખેલવાની ટેવવાળું. -ડાઈ, ડી સ્ક્રી॰ ઠાણું; લખાડપણું લબાસે પુંલિખ પરથી ?] લા; કોળિયા [ થાય તેમ[થવું] લબુથ્થુ, લબુલબુ, લબૂકલબૂક અ॰ [૧૦] બીકથી લપ લપ લબૂકિયું ન॰, લબૂકા પું॰ [૧૦] બીકથી' લબુલબુ થવું તે. [લબૂકિયાં લેવાં, લખૂકા લેવા=ગભરાવું.] લખાચું ન॰ [લબ (હાર્ડ) + ડાચું કે બેસું] માં; ડાચું (તુચ્છકારદર્શક), [-તાડી નાખવું, ભાગી નાખવું (ધમકી બતાવતાં)=માં પર સખત મારવું.] “ચે પું- તમાચા [-શકા,મારવે,લગાવવે] લખાતરું વિ॰ જુએ લખત
લબ્ધ વિ॰ [સં.]મળેલું. પ્રતિષ્ઠ વિ॰ [સં.; સર॰ હૂં., મેં.] જેની પ્રતિષ્ઠા નમેલી છે તેવું; પ્રતિષ્ટિત. -ખ્યા સ્ત્રી॰ જુએ વિપ્રલધા (૨) દુગ્ધા; પીડા; બૈરીછેાકરાંની જંાળ. ~ધિ સ્ત્રી પ્રાપ્તિ; સિદ્ધિ (૨) ‘રેક્ટ’ (ગ.) [અર્થને ઉગાર લએક અ॰ [મ. જ્યં] ‘સેવામાં હાજર છું’, ‘જી સાહેબ’ એવા લભ્ય વિ॰ [સં.] મળી શકે એવું
લમણું ન॰, “Ìા પું॰ [સર૦ મ. જીવળા,−ોં; હિં. નૌના]ગાલની ઉપરતે। કાન આગળના માથાના ભાગ [લમણા ઝીકવા, લેવા = લમણાઝીક કરવી. લમણા શેકાઈ જવા = બહુ તાપથી માથું -લમણા તપી જવા. લમણું ફૂટી જવું = લમણાનેા ભાગ તૂટી જવા (૨)તેવી વેદના થવી, લમણે હાથ દેવા, લમણે હાથ દઈ ને બેસવું = હતારા થઈ જવું.]-ણા(-ણાં)ઝીક સ્ત્રીજ્જુ માથાઝીક. -ણા(--ણાં)તા(-ફે) વિ૦ (૨) સ્ત્રી- માથાકેાડ લમધારવું સક્રિ॰ મારવું; ધીખવું
|
લય પું॰ [ä.] નાશ; પ્રલય (ર) લીનતા; એકતાર થઈ જવું તે (૩) વિરામ; વિશ્રામ (સંગીતમાં) (૪) નૃત્ય, ગીત અને વાઘની સમતા (સંગીતમાં) (૫) કાઈ સ્વર કાઢવામાં લાગતા સમય (ધૃત, મધ્ય અને વિલંબિત)(૬) ગાવાના ઢંગ; સ્વર કાઢવાના ઢંગ. [–પામવું = લીન થઈ જવું (૨) ભળી જવું (૩) નાશ પામવું.] વાદ્ય ન૦ લય પ્રકટ કરતું વાદ્ય. જેમ કે, તખલું
|
લયલા સ્ત્રી [મ.] (સં.) ફારસી સાહિત્યના એક પ્રસિદ્ધ માશુક, ૦મજનૂન નખ૦૧૦ (સં.) લયલા અને તેને શક મનઃ ફારસી સાહિત્યમાં આશકમાશૂકની એક પ્રસિદ્ધ જોડી લયાકત સ્ત્રી॰ [મ. વાત] લાયકી; યોગ્યતા લયાનત સ્ક્રી॰ [ન્તુ લાનત] ફ્યાનત; શરમ; નામેાશી (૨) ધિક્કાર; ફિટકાર; કદુવા [[લરાવું (ભાવે), –વવું (પ્રેરક).] લરજવું અ૰ક્રિ॰ [સર॰ fã. રનના] (૫.) કંપવું; હાલવું; જવું. લલક સ્ક્રી॰ [નં. જી; સર॰ fĒ.] લાલસા (૨) લાડ; લાલન. ૰વું સક્રિ॰ લાલસા કરવી (૨) ઝૂલવું; લટકવું (૩)+તુ લળકયું. [—કાવવું (પ્રેરક).] –કાયમાન વિ॰ લલકતું લલકાર પું॰ [૧૦; સં. જ્+i] લલકારવું તે (૨) લલકારેલું ગાન. ૰વું સ॰ ક્રિ॰ લાંબે સ્વરે ગાવું (૨) બુમ પાડવી (૩) હાંકવા – જલદી ચલાવવા ઉશ્કેરવું – ઉત્તેજિત કરવું (૪) [ૐ. Gh; સર॰ હિં. હારના] લડાઈનું આહવાન કરવું; પડકારવું, [–રાવું અક્રિ॰ (કર્મણિ), -વવું સ૰ક્રિ॰ (પ્રેરક).] લલચામ(-)ણું વ૦ લલચાવે એવું. −ણી સ્ત્રી॰ લાલચ; લલ

[ લવવું
ચાવવું કે લલચાવે તે લલચાવણું વિ॰ તુએ લલચામણું (૨) ન૦ લાલચ; પ્રલે ભન લલચાવું અક્રિ॰ [જુ લાલચ; સર૦ હિં. હવાના] લાલચમાં ફસાવું(૨) માહિત થવું(૩) લાલસા કરવી. -વવું સક્રિ॰(પ્રેરક) લલના સ્ત્રી॰ [સં.] સુંદર સ્ત્રી
લલટ ન૦ (૫.) લલાટ; કપાળ લલલ વિ૦ (૫.) લલવતું; લટકતું; લહેરતું ફૂલવવું અક્રિ॰ હિં. હજી ?] (૫.) આનંદ કરવા; ખેલવું લલંતિકા સ્ક્રી॰ [સં.]નાભિ સુધી પહોંચે એવી લાંબી માળા – હાર લલાટ ન॰ [સં.] કપાળ રેખા સ્ત્રી૦ વિધાતાએ લલાટે લખેલા નસીબના લેખ. –ટિકા સ્ત્રી॰ કપાળનું એક ઘરેણું લલામ વિ॰ [i.] સુંદર; રમણીય (૨) ન, –મ! શ્રી કપાળનું એક ઘરેણું
લલિત વિ॰ [સં.] મનેહર; સુંદર (૨) પ્રિય; ગમે એવું (૩) નાજુક, કામળ (૪) પું॰ એક છંદ (૫) એક રાગ. કલા(−ળા) સ્ત્રી ‘ફાઇન આર્ટ’; મન અને કલ્પનાના શ્રમ પર મુખ્ય આધાર રાખનાર કલા –ચિત્રકળા, સંગીત જેવી. તિલકા પું૦ એક છંદ. ૦૧ર પું॰ એક અલંકાર (સંગીત), “તા, -તાંગી સ્ત્રી॰ [+ અંગ] જુવાન સુંદર સ્ત્રી
લલુતા સ્ત્રી॰ [Ē. જ્ ] જીએ લાલુપતા લલેડું ન॰ [વ૦] એક પંખી
લલેપતાં ન॰ખવ॰ [સં. હ; સર૦ હૈ. ğિ= ખુશામત; મ. જોવતા] સવાસલાં, ખુશામત [-કરવાં]
લલ્લુ પું॰ લકાર. ૦પચ્ચે સ્રી॰ [૩. તર્ક; સં. રુહ ; સર૦ મ. જીવતુ; હિં. કોપથ્વો, હોવતો] ખુશામત; સવાસલાં (-કરવી)
લવ વિ॰ [સં.] ઘેાડું (૨) પું૦ અંશ (૩) નિમેષને છઠ્ઠો ભાગ (૪) ચાંદ્ર તથા થાપની વચ્ચેના તબલાના ભાગ (૫) (સં.)રામને પુત્ર (૬) શ્રી [સં. પ્, પ્રા. જીવ] લવારા લવચીક વિ॰ [[.] ભાગે નહિ પણ વળે એવું નરમ લવડા(-રા)વવું સક્રિ॰ ‘લાવવું'નું પ્રેરક
લવણ ન॰ [×.] મીઠું. સમુદ્ર પું॰ (સં.) ખારા પાણીને – પુરણે।ક્ત સાત સમુદ્રમાંને એક
લવથય સ્ત્રી॰ [તું. વ્ + સં. જ્, પ્રા. વ્ + ચર્ચે ? સર૦મ. જીવચવñ = મૃદુ –– નરમ થવું] (કા.) મીઠાશ કે વિવેકભરી વાણી લવરમૂછું, યુિં વિ॰ (કા.) ના દોરો ફુટતી ઉંમરનું લવરાવવું સક્રિ॰ જીઓ લડાવવું
લવરી શ્રી॰ [જીએ લવવું] લવારા (૨) રોગની અસરમાં લવવું તે. [—એ ચડવું =ગમે તેમ વગર વિચાર્યે ખેલ્યા કરવું; બકવું; લવારા કર્યાં કરવા.] ૦ખાર વિ॰ લવારા કરવાની ટેવવાળું લવાવ શ્રી॰ [જીએ લવવું] લવારા; બકબકાટ (૨) અ૦ લવલવ કરે તેમ, વું અક્રિ॰ લવલવ કરવું. -વાટ(-) પું॰ લવારા. વિયું વિ॰ લવલવ કરતું કે કરે એવું લવલી સ્ત્રી॰ [H.] એક વેલી
લવલીન વિ॰ તલ્લીન; નિમગ્ન [બહુ જ થોડો અંશ લલેશ વિ॰ [સં.] ઘેાડું (૨) અ॰ જરા પણ; તલમાત્ર (૩) પું૦ લવવું અશ્કે॰ [ત્રા. જૈવ (સં. હપ્ )] લવારા કરવા; ગમે તેમ

Page #770

લવંગ]
૭૨૫
[લહેરિયું
વીણા
બકવું. [લવી જવું = બેદરકારીમાં રહસ્ય કહી દેવું (૨) ગમે લસરકે પું. [૧૦] ઝપાટાથી ખેંચવું કે ઘસડવું તે; ઘસરકે; ઉઝરડા તેમ બોલી નાખવું.]
[-મારો ] લવંગ ન [4.3 લવિંગ; એક તેજીને. –ગિયું વિ૦ લવંગ જેવું | લસલસ અ૦ [i. ;] લસલસતું હોય એમ. ૦વું અક્રિ કે જેવડું (૨) નવ કાનનું એક ઘરેણું. [-મરચું, - ટેટ = ચળકવું, તેજ મારવું (૩) ધી તેલથી તરબળ હોવું (૩) આનંદમાં લવંગ જેવું નાનું, પણ તીખું – જોરદાર.] [એક સુગંધી પ્રવાહી ખેલવું કે નાચવું.–સાટ અ૦ ઘસઘસાટ (૨) લસલસ [લપસવું લવંડર ૫૦ [૪.] એક રંગ (રતાશ પડતા આ છે ભરે) (૨) ૦ લસવું અ૦િ [. ૪] ચળકવું; શેભવું (૨) રમવું; નાચવું (૩) લ(-વિં)વી સ્ત્રી[જુઓ લેવવું] લવરી [(વાણીમાં) લસંતી વિ. સ્ત્રી [4.] શોભતી; ચળકતી [–વવું (પ્રેરક).] લવાજણ સ્ત્રી [સર૦ મ. હવેળું=નમવું] વિવેક અને મીઠારા લસેટલું સક્રેિટ લસરકે ધંટવું -વાટવું. [લટાવું (કર્મણ), લવાજમ ન [.. વાનમ; સર૦ હિં, મ. ઢવાનમાં અમુક | લસી સ્ત્રી [સં. ન્ ઉપરથી; સર૦ હિં, મ.] મઠા જેવી છાશ મુક્તિ આપવાની રકમ (જેમ કે, પગારની, વર્તમાનપત્રની). | કે દૂધ અને પાણીનું શરબત – એક પીણું [–ભરવું = લવાજમ આપવું; છાપા ઈવન ઘરાક થવું.] લડકવું અક્રિટ જુઓ લહેકવું (પ.) [રાવવું (પ્રેરક).] લવાણે (વા') j૦ [સરવે નં. ૮ઠ્ઠાઈI]] જુઓ લુહાણે લહર(-૨)વું અૐિ૦ [‘લહરી” ઉપરથી] લહરીઓ ઊઠવી.[લહલવાદ ૫૦ [. વિ7; સર૦ મ.] પંચ (૨) પંચાતિયે. દી | લહરિ-રી) સ્ત્રી [સં.] તરંગ; મેનું વિ૦ લવાદ સંબંધી (૨) સ્ત્રીલવાદનું કામ. નામું નવ જુઓ | લહવું સ૦િ [સં. ૮૫, . ૪] જુઓ લહેવું પંચાતનામું
લહાણ (લ) ન૦ [1. ઢટ્ટ (સં. મ્); સર૦ હિં. ની] લાભ; લવાર (વા) ૫૦ [જુઓ લુહાર; સર૦ મે. સ્ટાર] (ગ્રામ્ય) નફો. [-કાઢવું, નીકળવું = લાભ-ન કરવાં; ફાયદે મળ.] લુહાર. છેવાડે ડું લવારનો લત્તો કે મહેલે. –રિયાં ન –ણી સ્ત્રી[જુએ લહાવું; સર૦ સે. ઢાળ = ખાદ્ય વસ્તુની બ૦ ૧૦ લુહારનું કામ કરતી જિંસી જેવી એક જાત
ભેટ] ખુશાલીને પ્રસંગે ભેટની વહેંચણી. -શું ન૦ શુભાશુભ લવારું ન. [૩. શ્રવે કે “લવવું” પરથી ? સર૦ હિં. ઢTI] બકરીનું | પ્રસંગે નાતીલા વગેરેમાં કરાતી વહેંચણી બચ્યું (૨) ધાવણું બાળક
લહાવ(-) (લ) ૫. [વા. ઢટ્ટ (સં. સ્ટમ)] જુઓ લહાવો લવારે ડું [જુઓ લવ લવવું કે લવાય તે; લવરી; બકવાટ | લડાવું સક્રિ. [રાર . હાવૈગ (સં. મત] લહાણી કરવી લવાવું અ૦િ ‘લાવવું’નું કમણિ
(૨) અ૦િ [જુઓ લાય] દાઝવું (૩) “લહવું’નું કર્મણિ લવિંગ ન૦ જુઓ લવંગ (૨) એ આકારના (અંક, સ્ટવ વગેરેને) | લહા (લ) j૦ [જુઓ લહાવ] આનંદને ઉપભેગ (૨) ઓરતો;
એક નાનો ભાગ. ૦લતે ૫૦ એક છંદ. –ગયું વિ૦ (૨) ન૦ | એરિયે જુઓ લવં ગયું. -ગી સ્ત્રી, લવિંગને છોડ
લહિયે ૫૦ [પ્રા. ઢિ૬ (સં. સ્ટિવ )] લખવાનું કામ કરનાર માણસ લવિત્રી સ્ટ્રીટ [જુઓ લવંત્રી] લવરી
લહે (લ) સી[કહેવું કે “લહેકવું]લગની; તાન (-લાગવી) લવૂ (4) ૫૦, રિયું ન [સર૦ . સૂર =કાપવું કે નેર | (૨) લહેજત; આનંદ કે લેહી (હિં. 83) કે T. ઠ્ઠા = તરવાર કે દાભ જેવું તૃણ | લહેક સ્ત્રી (હે) લહેકે; લહેકવું તે
ઉપરથી નખ કે તેથી ભરેલો ઉઝરડ [-માર, ભર] . લહેકવું લહેં) અક્રિ[સં. ૭૩; સર૦ હિં. ઢહાન] ફેંકવું; ઝલવું લજ-ઝ) પં. [જુએ લક ૪] શબ્દ
(૨) લહેકાથી ચાલવું, બોલવું વગેરે જેવી ક્રિયા કરવી (૩) ફરફરવું. લલ્વે પુત્ર લિવવું પરથી ?] જીભને લોળો, [-વળ =સ્પષ્ટ [લહેકાવું અશકે (ભાવે), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] ઉચ્ચારણ થવું; સ્પષ્ટ કહેવાયું.]
લહે (હે) [જુઓ લહેકવું] શરીરને મેહક ચાળો કે મરેડ લ(-) ૧૦ [સં.] લસણ
(૨) [બ. દૈજ્ઞઢ = બોલવાને લહેકો] વર્ણ લંબાવીને કે રાગડો લકર ૧૦ [T.] સત્ય (૨) [લા.] ટોળું; ધાડિયું. ઉદા૦ આખું ! તાણીને બોલવું તે (-કર, કાઢવો) [વિ૦ લહેજતવાળું લશ્કર લઈને ના જતા. [–નાં વાજાં = ઢંગધડા કે ભલીવાર વિનાનું | લહેજત(લહે) સ્ત્રી [તુઓ લજજત] મા (૨)રસ; સ્વાદ, દાર જે કાંઈ તે.] શાહી સ્ત્રી, લશ્કરના બળથી ચાલતું રાજ્ય કે | લહેજે (લ) પં[મ.] પળ; ક્ષણ તેવી પદ્ધતિ; “મિલિટરિઝમ'. -રી વિ૦ લશ્કરનું; તેને લગતું (૨) | લહેર () સ્ત્રી [સં. હરિ ઉપરથી] તરંગ; એનું (પાણી, ૫૦ એક અટક
પવન કે વિચારનું) (૨) ઊંઘ કે કેફની અસર (૩) લીલાલહેર (૪) લસણ નઇ [. ઋગુન; રર૦ હિ. અમુન; મ. હમૂળ] એક કંદ. | મારુ ચમન. [-આવવી = મજા પડવી (૨) મેજાની માફક આવવું -ણિયું વિ૦ લસણવાળું (૨) લસણ જેવું (જેમ કે, મળે) (૩) (૩) તાણ કે વાઈ આવવી (૪) કફ કેવિશ્વની અસરથી ઘેન આવવું. [લા.] માલ વિનાનું, -ણિયે ૫૦ લસણની નાની કળી જેટલો | -ઉડાવવી,કરવી,મારવી = મજા કરવી. -૫ડવી-મજા લાગવી. તપખીરિયા રંગને એક મણિ
-આ હેવું = ખુશ હેવું. લહેર ચડવું = તરંગમાં ઊડવું (૨) લસત વિ૦ [i] લસતું હોય એવું
ગમ્મતમાં ઉત્સાહથી ઊભરાવું (૩) સ્વચ્છેદે બેલવું, ચાલવું કે લસબસ અ૦ [૨૦](રસમાં) તરબળ હોય તેમ
વિકરવું. રત્નાકર સાગરની લહેર છે= બધી શુભ સંપત છે.] લસર(૦૬) લસર(ક) અ૦ [૧૦] ઝપાટાબંધ લસરકાભેર. ૦ખી સ્ત્રી, ધીમી લહેર કે મજું. ૦૬, રાવું અદકે તરંગ [-ચાટવું = જીભના લસરકા કરીને ચાટવું.-ચાલવું = લાંબે પગલે ઊઠ; મેની લહરી ચાલવી.-રાવવું સક્રિટ ‘લહેર(રા)વું'નું ને જેડાના લસરકા કરતા ઉતાવળે ચાલવું.)
પ્રેરક.-રિયું ન૦ મિની ભાતને સાલે (૨) સ્ત્રીઓનું કેટલું

Page #771

લહેરી]
૭૨૬
[લાઈટર
એક ઘરેણું (૩) કું. -રી વિ. આનંદી (૨) તરંગી (૩) ઇક્કી પહેરાતું શરૂઆતમાં ત્રિણ કકડાવાળું એક વસ્ત્ર. [–પહેરો = (૪) ઉડાઉ (૫) સ્ત્રી લહેર; મેજું
કચ્છ ભીડ. –માર = લંગોટ પહેરે (૨) સાધુ કે જોગી લહેવું (લહે) સક્રિ. [A. ઢહ (. ૪મ)] ધ્યાનપૂર્વક સાંભળવું(૨) થવું (૩) પાસે હોય તે ઉડાવી દઈ કંગાલ થવું] બંધ વિ૦ ગણવું માનવું સમજવું; પિછાનવું(૩)ભાળવું (૪)પ્રાપ્તકરવું; મેળવવું. લંગોટ પહેરેલું (૨) બાચારી. [–રહેવું = બ્રહ્મચર્ય પાળવું.] [લહેવાવું અક્રિ. (કર્મણિ), લહેવડાવવું સ૦િ (પ્રેરક)] | -ટિયું વિર લંગોટી પહેરતું; નાની ઉંમરનું. - િયું. બાળલળકવું અશકે. [સં. ૪] ચમકારા મારવા; ચળકતું (૨) ઉમંગથી પણને મિત્ર (૨) બા. -ટી સ્ત્રી, માત્ર ઇદ્રી ઢંકાય તેમ કમ્મરે
ડોલતી ચાલે આવવું (૩) લાલસા કરવી. [૧ળકાવવું (પ્રેરક).] બાંધેલી પટી કે દોરી સાથે ખેંચીને બાંધવાની લુગડાની પટી. લળવું અકેિ[સંયુઝ, સ્ત્ર ; સર૦૫.૪al] નમવું (૨)[સં.] [મારવી, વાળવી =વંગેટીથી અંગ ઢાંકવું (૨) પાસેની માલમતા પ્રેમથી ઉમળકામાં આવવું (૩) જુએ લળકવું. [લળી પડવું = ઉડાવી દઈ ભિખારી થવું (૩) વિરાગી થયું. –ટો પુત્ર માટે નમી જવું. લળી લળીને =નીચા નમી નમીને.]
લગેટ (ર) જુઓ લંગોટિયે. [-માર = કુછ ભીડ.] લંક વિ. [ä. = મેળવવું; સર૦ હિં. ત્ર] પસાદાર (૨) ૫૦ | લંઘન ન [સં.] જુઓ ઉલ્લંઘન (૨) લાંઘણ, –નીય વિ૦ એળગી ઢગલો (૩) [સરવે હિં. ઝ = કમર; ક ટે] પાતળી કમરને લાંક; | કે ઉથાપી શકાય એવું મરોડ. [-લાગ = શ્રીમંત થયું(૨) સફળ થવું; પાર પડી જવું.] | લંઘવું સત્ર ક્ર. [સં. ઘ] જુઓ ઉલંઘવું (૨) લાંઘવું લંક, પુરી સ્ત્રી- [જુઓ લંકા; સર૦ હિં] (સં.) લંકા નગરી | લંઘાવું અ૦િ જુઓ લંગાવું; લંઘાવું (૨) સવાઈ જવું. ઉદા. લંકા સ્ત્રી [i](સં. રાવણની નગરી ૨) સિલેન.[–કરવી = સળ- | શાક લંઘાઈ ગયું (૩) “લંઘવું’, ‘લાવવુંનું કર્મણિ –વવું સક્રિા ગાવી મુકવું, મેટી આગ લગાડવી (૨) ટેટાનાં સડસડિયાં ભાગીને | ‘લાંઘવું, ‘લંઘવું, “લંઘાવું'નું પ્રેરક ગોળાકારે ગોઠવી સળગાવવાં. –જીતવી = માટે વિજય મેળવવો. | લંધી સ્ત્રી = રાતિયા ગાઈ કુટાવનારી સ્ત્રી (૨) જુઓ વડારણ –ની લાડી = ઘણે દૂરની કન્યા, -બાળવી = ગુપ્ત વાત બહાર | લં ડું શરણાઈ વગાડવાનો ધંધે કરનાર પાડી દેવી. -લૂંટવી = ઘણે મેટો ખજાન હાથ ધરવો.] લીલા | લઘોર સ્ત્રી [સર૦ ભરૂ] + સુંદર ઘવાળી - રૂપાળી સ્ત્રી
સ્ત્રી (લંકાની પેઠે બાળી મૂકવું તે –કેશ પુંગ ફૅશ] (ાં. રાવણ | લંબ વિ૦ કિં.] જુઓ લંઘનીય લંગડ, - વિ૦ [૩. અં; T[. અં]] લવું; ખેડું; પાંગળું. ખાં લંચવું અશકે. [. ] ઓસવાયું [ ઢં] +લાંઠ; બદમાશ ૫૦ લંગડો માણસ (જાક મજાકમાં). -ડાવું અક્રેટ લંગડું | લંડ(ડ) વિ૦ [91. સ્ત્ર (, ૧ ) = ડાંગ, લાડી ઉપરથી; સર૦ મે. ચાલવું. [-ડાવવું (પ્રેરક).] –ડી(ઘેડ) સ્ત્રી એક રમત | લંપ ન૦ જુઓ કાંપડું [ વિષયી. હતા, –ાઈ સ્ત્રી, લંગડે ૫૦ [સરવે હિં. Öા એ નામની જાતની કેરીકે આ. | લંપટ વિ૦ [4.] લપટાઈલ બની ગયેલું (૨) વ્યભિચારી; -હા કેરી સ્ત્રી, એક જાતની કેરી
લંબ વિ૦ (૨) [સં.] ‘પડકયુલર' (ગ.) (૩) વિ૦ લાંબુ લંગર ન૦ [; સે. viાર] વહાણ થોભાવી રાખવા જમીનમાં | (૪) ૫૦ એળે (૫) દરિયાનું પાણી માપવાની દોરી. ૦૯ ભરાય તેમ નાખવાનું વાંકા અંકાડાવાળું એક સાધન (૨) સદાવ્રત; ૫૦ લંબ (ગ.) (૨) પરિછેદ, અધ્યાય. ૦કર્ણ વિ. લાંબા લંગરખાનું (૩) સ્ત્રીઓનું પગનું એક ઘરેણું (૪) એક છેડે વજન કાનવાળું (૨) પુંડ ગધેડે. ૦ળ વિ૦ (૨) . અંડાકાર; બાંધેલી દોરી;લંગીસ (૫)[લા.] લાંબી હાર; લંગાર. [–ઉપાડવું, લિઍઇડ' (ગ.). ૦રસ વિ૦ (૨) ૫૦ અરેક ટેગલ' (ગ.). ઊંચકવું =વહાણનું લંગર જમીનમાંથી ખેંચી લેવું જેથી વહાણ તંતુ વિ૦ લાંબા તંતુવાળું (કપાસ માટે); ‘લૉન્ગ સ્ટેપલ'. ન મુસાફરી કરી શકે. –નાખવું, ફાંસવું =નાંગરવું. -લડાવવાં = નવ લટકવું તે (૨) આલંબન; આશ્રય. ૦રેખા સ્ત્રી, લંબે લીટી લંગીસ લડાવવું (૨) માંહોમાંહે કાજ કરાવવો.] oખાનું ન (ગ.) (૨) ઓળંબાની લીટી. ૦વર્તુલ(-) ૧૦ જુએ લંબવૃત્ત. લંગર અર્થર જુઓ. ૦વા નવ એક છેડે વજન બાંધેલી દેરી (૨) વૃત્ત ન૦ ‘ઇલિસ' (ગ.). સંગમ | ‘ સેન્ટર” (ગ.). અ, લંગર જાય તેટલું. ૦વાર વિ. લંગરેલું. [–કરવું = હારબંધ સ્તની વિ૦ સ્ત્રી લાંબાં સ્તનવાળી ગોઠવવું.] ૦૬ સક્રિટ લંગારવું; લંગર નાખી વહાણ થોભાવવું લંબવું સક્રિ. [સં. ૐ ] લટકવું; વળગવું (૨) એકને બીજું વળગાડી સાંકળ કે હાર કરવી (૩) [લા.] | લંબ- વૃત્ત, સંગમ, સ્તની જુઓ ‘લંબ'માં ફંદામાં નાખવું. –રાવવું સહશ્કેિટ, -રાવું અ૦િ લિંગરવું, લંબાઈ સ્ત્રી [“લાંબુ' પરથી] લાંબાપણું કે તેનું માપ. –ણ નવ લંગારવું, ‘લાંગરવુંનું પ્રેરક ને કર્મણિ, રિયું ન ઝાંઝર. –રી લાંબાપણું, દૂરતા (૨) લંબાવવું તે. –યમાન વિ૦ [સર૦ મ.] સ્ત્રી નાનું ઝાંઝર (
[ સક્રિટ જુઓ લંગરનું લાંબું થયેલું લાંબું પથરાયેલું. -વવું સક્રિ. લંબવું', “લંબાવું'નું લંગાર સ્ત્રી- [જુઓ લંગર લાંબી હાર; પીકે (૨) સાંકળ. ૦૬ પ્રેરક. –બાવું અ૦િ લાંબું થયું (૨) ઘણે વખત ચાલવું (૩) લગાવું અક્ર. [સં. સં] જુઓ લંગડાવું
લંબનું કણ [કે ઊંચું (૨) પુંછે તેવું માણસ લગીસ ન૦ પતંગના દિવસે માં રમાતું લંગર (-લડાવવું) લંબૂથ(સ) વિ૦ [લંબ, લાંબું ઉપરથી] સાધારણથી વધારે લાંબુ લંગૂર ન [જુઓ જંગલ] પૂંછડું. -ર(રિય) ૫૦ વાંદરો. વા. લંબેચાઈ સ્ત્રી લિંબ ; ઊંચાઈ] સીધી - લંબ પ્રમાણે ઊંચાઈ ૫કેડો; પીછે
લંબેદર વિ૦ [સં] દુંદાળું (૨) પં. (સં.) ગણપતિ લંગૂલ ન૦ [સં.] લાંગૂલ; પૂંછડી
લા (') સ્ત્રી + [જુઓ લાય] જવાળા [ ઉદા૦ લાઈલાજ લગેટ પું[સં. ૪િT - પટ્ટ; પ્રા. ત્રિાવો ? સર૦ જાની હાટી, | લા- [..] (નામ સાથે આવી વિ૦ બનાવત) નકારદર્શક પૂર્વગ. હિં, મ.] લંગોટી જેવી લાંબી પટાવાળું તથા લંગોટીની પેઠે | લાઈટ ન૦ [છું.] દીવો (૨) સ્ત્રી રોશની દીવાબત્તી, ૦૨ મું.

Page #772

લાઇન]
[] દીવાસળી જેવું કામ દેતું એક સાધન લાઇન સ્ત્રી॰ [ë.] રેખા; લીટી (૨) પંક્તિ; હાર. જેમ કે, પેાલીસ લાઇન (૩) રેલવેને પાટા; રેલવે લાઇન (૪) વીજળી માટે તારની લાઇન (-નાંખવી) (૫) કામધંધો; રાજગાર(-લેવી)(૬) [લા.] ધારણ; મયાદા; યોગ્યતા. દેરી શ્રી જકાત લેવાની હદની લીટી કે મર્યાદા. [-નાંખવી, મૂકવી.] બંધ, સર અ લાઇન કે હારમાં; ક્રમસર, ૦શ્મન પું॰ [...] વીજળીના તારની લાઇનનું કામ કરનાર. -નેટાઇપ ન॰[,]છાપવામાં અક્ષરના ટાઇપને બદલે શબ્દોની આખી લીટી બીબા રૂપે ગોઠવવા માટેનું (કંપાઝનું યંત્ર કે તેનું છપાણ લાઇક્ સ્ત્રી [.] જિંદગી; આયુ. બેટ શ્રીšબતાને કે ડુબવાના સંકટમાં બચાવવાને માટેની હાડી. મેમ્બરે પું [.] આજીવન
સભ્ય
७२७
લાઇબ્ર(-બ્રે)રી સ્ત્રી [Ë.] પુસ્તકાલય [લાચારી લાઇલાજ વિ॰ [Ā.] નિરુપાય; લાચાર. –જી સ્ત્રી॰ (નેપાયપણું;
લાઇલાહ ઇલ્લલ્લાહ મુહંમદરસૂલુલ્લાહ શ॰ પ્ર૦ [[.]
‘અલ્લા સિવાય કોઈ અલ્લા નથી ને મહંમદ એના રસૂલ છે' એ કલમા – ઇસ્લામતા મુખ્ય સિદ્ધાંત લાઇસન્સ ન૦ [Ë.] પરવાના [-આપવું,લેવું] લાઉડ સ્પીકર પું [.] અવાજને મોટો કરીને સંભળાવે એવું - ધ્વનિવર્ધક યંત્ર; ‘માઇક્રોફેશન’
લાઆલાદ (આ) વિ॰ [મ.] વાંઝયું; નિઃસંતાન લાકડ ન॰ [સર॰ મેં.] જુએ લક્કડ. કામ ન॰ લડકામાં કૂકડ ન૦ લાકડાના ટુકડા વગેરે પરચૂરણ સામાન. શી(-સી) વિ॰ બ્રુ લક્કડશી, રબ્બી લાડુ પું॰ એક મીઠાઈ –ઢિયુંવિ લાકડાનું, –ના જેવું (૨) ડંડાબાજ; લાકડીથી કામ લેતું (૩)ન૦ ન્રુ લક્કડયું
લાકડી સ્ત્રી॰ [ન્તુ લાકડું] સેાટી; લાઠી. [–ઉગામવી = મારવા માટે લાકડી ઊંચી કરવી. એ આવવું =લાકડી વાપરવા પર -તે વડે મારામારી કરવા ઉપર આવવું; લાકડી ઉગામવી; લાકડીઓ ઊડે એવું થયું.–એ પાણી સીંચવું = પેાતાને કરવાનું કામ બીજાને સે ંપવું (જેથી તે બરાબર થાય નહીં.) લાકડીએ ઊડવી = લાકડી વડે મારામારી થવી. -કરવી=આંગળી કરવી; ઉશ્કેરવું (૨) લાકડી વડે મારવું; દુઃખ દેવું. ઝાલવી = મારવા માટે હાથમાં લાકડી લેવી (૨) પ્રહાર કરે તે પહેલાં લાકડી પકડી લેવી (૩) દોરવું (૪) વૃદ્ધાવસ્થા આવવી. લાકડીથી પૂન કરવી = લાકડી લઈ ને મારવું; દુઃખ દેવું. −ખતાવવી = લાકડી મારવાની બીક બતાવવી. –મારવી = લાકડી વડે પ્રહાર કરવેા. -રાખવી =લાકડી પાસે રાખવી (૨) માર મારવાની તૈયારી રાખવી. –લેવી - મારવા માટે હાથમાં લાકડી લેવી (૨)ગુસ્સે થવું (૩) ઘડપણ કે અશક્તિને કારણે લાકડીના ટેકા રાખવા. એક લાકડીએ હાંકવું = બધાં પર એકસરખા દાર રાખવા.] લાકડું ન॰ [તું. લટ; પ્રા. 4hS; સર૦ મ. છાંટ; f ૢ ટી] ઝાડનાં સૂકાં થડ ડાળ વગેરે (ર)[લા.] આડખીલી; નડતર, ગોદ (૩) બળતણ. [લાકડાની તલવારે લડવું = પૂરતાં સાધન વિના લડવું (૨) એવી રીતે ખાટા આડંબર કરી વ્યવહાર ચલાવ્યે રાખવા. લાકડાની તરવારે મહિને ખાવે!=ખોટા આડંબર કરી ચલાવ્યે

[લાખાટાવું
રાખવું. લાકડાના લાડુ=મુશ્કેલ કામ કે ખાખત; લેઢાના ચણા, લાકડાં કાપવાં = લક્ષમાં ન લેવા જેવું કામ કરવું. લાકડાં જોવાં=ઘર કે કુળ જોવું. લાકડાં પહોંચવા = ચિતા માટે લાકડાં માાનમાં જવાં (એટલા વૃદ્ધ કે મરવાની તૈયારીમાં હોવું) (૨) ‘મરી જા’એમ કહેવાને બદલે તારાં લાકડાં પહેાંચે' એમ કહેવાય છે.). લાકડાં ભેગા થવું, લાકડાંમાં જવું = મરવું; મૃત્યુ થયું. લાકડાંમાંય પૈસા મળવાના નથી=મરશે તેાય મળવાના નથી. લાકડાં લડાવવાં = સાચાંઠાં કરી ટંટા કરાવવા. લાકડાં સંકારવાં = ખાટી ઉશ્કેરણી કરવી; શાંત પડેલી લડાઈને પાછી જગાવવી, લાકડું ઘાલવું, ઘાલી દેવું, ઘુસાડવું, ઘુસાડી દેવું =લાગા, કર કે હંમેશાં નડે એવા રિવાજ ઘુસાડી દેવે (૨) સ્વાર્થની વાત વચમાં અડાવી દેવી (૩) આડખીલી ઊભી કરવી (૪)(–કેડમાં) કેડ અક્કડ થઈ જવી. –પેસવું, પેસી જવું =જીએ લાકડું ઘાલવું ૧,૩. લાકડે બંધાવું = લગ્નથી જોડાવું; તે રીતે વળગવું. લાકડે માંકડું વળગાડવું = યોગ્યતા તૈયા વિના સંબંધ એડી દેવે (૨) બે જણ વચ્ચે તકરાર થાય એવું કરવું.] લાક્ષણિક વ॰ [i.] લક્ષણા સંબંધી; લક્ષણાથી સૂચિત થતું (૨) લક્ષણ સંબંધી (૩) ખાસ લક્ષણ સૂચવનારું; આખા વર્ગનું સૂચક. તા સ્ત્રી॰ [સ પું૦ લાખનેા રસ; અળતા લાક્ષા સ્ત્રી॰ [i.] લાખ. (-ખા)ગૃહન૦ લાખનું બનાવેલું ઘર. લાખ પું॰ [સં. રુક્ષ] સે। હજાર (૨) સ્ત્રી॰[સં. હાક્ષા] ખાખરો પીપળે ખેરડી વગેરે પર થતા કીડાઓએ બનાવેલા એક પદાર્થ. [—ઉપાયે = કોઈ પણ રીતે; ગમે તેમ કરીને. -ટકાનું = ભારે કીમતી કે અગત્યનું. “નેા પાલનહાર = મોટો અમીર કે આશ્રયદાતા. –રૂપિયાનું = ૯ =લાખ ટકાનું (૨) ઘણું જ પ્રમાણિક અને ભલું (માસ). –ાતની એક વાત= ટૂંકમાં, સારાંશ કે. -સ વાનાં કરવાં=બહુ બહુ રીતે ઠોક દેવા; રામદું કરી ઘણી રીતે સમઝવવું, લાખે લેખાં લેવાવાં = લાખાની લેવડદેવડ કરવી (૨) મેડી મેાટી વાત થવી (કટાક્ષમાં).] ૦કામ ન૦ લાખ વડે થતું (ધાતુ ઇ૦ પર) રંગ-રોગાન કે નકશીનું કામ; ‘લંકર’. ૦પસાય પું॰ (૨) સ્ક્રી॰ [પ્રા. (સં. પ્રસાદ્)] એક ગામ, એક હાથી ને લાખ રૂપિયા કે બીજી કોઈ લાખ વસ્તુના રાન્નએ આપેલા સરપાવ (૨) [લા.] મેટામાં મેટો સરપાવ. ૦પંચાતરી વિ॰ [પંચાતર અથવા પંચ + ઉત્તર] વધારીને વાત કહેનાર; લખાડી (૨) સ્ત્રી૦ ડિંગ (૩) ખોટા ડોળ, લાખેણું વિ॰ ખૂબ લાખેણું લાખવું સક્રિ॰ [‘લાખ’ ઉપરથી] લાખવાળું કરવું; લાખ ચડાવવી લાખાગૃહ ન૦ જી લાક્ષાગૃહ [ન॰ લાખનું કંકણ લાખિયું વિ॰ [‘લાખ’ ઉપરથી] લાખનું બનાવેલું કે લાખેલું (૨) લાખી વિ॰ [‘લાખ’ ઉપરથી] લાખ જેવા રંગવાળું (૨) લાખનું બનાવેલું (૩) ધનવાન; ઉદાર (૪) અસંખ્ય [ પડેલું ચાઠું લાખું ન॰ [તું. જ્મન્; સર૦ મ. છાવા] શરીર ઉપરનું જન્મથી લાખેણું વિ॰ પ્રા. ળિય (સં. રાક્ષન) લક્ષણવંતું] પ્રતિષ્ઠિત; આબરૂદાર; સુલક્ષણું (૨)[‘લાખ’ઉપરથી] લાખ રૂપિયાનું; કીમતી લાખા પું॰ [જીએ લાખેણું](૫.) સુલક્ષણવંતે લાખેણેા માણસ. [ફુલાણી = પેાતાની શક્તિ વિષે મેાટી ડંફાસ મારનારા માણસ. --વણજારા-લાખ પાઠ રાખનારા – માટી વણજારના ધણી.] લાખાટવું સક્રિ॰ જીએ લાખવું. [લાખોટાનું (કમણ), –વવું

Page #773

લાખોટું]
૭૨૮
[લાટસાહેબ
શૂન્ય
(પ્રેરક)],
(૪) (રંગ) વળગવો; ચેટ (૫) (દવાની) અસર થવી. -રહેવું લાખેટું વિ૦ લાખેલું
= વળગ્યા રહેવું (૨) પાછળ પાછળ જવું. –રાખવું = પાછળ પાછળ લાખે પતિ પુત્ર [લાખ + પતિ] લાખો રૂપિયાને ધણી લક્ષાધિ- જતું – વળગેલું રાખવું. -હેવું = વળગેલું હોવું, પાછળ પાછળ લાગ ૫૦ [4. ; સર૦ હિં, મ.] તાકડો; દાવ; પ્રસંગ; તક (૨) જતું હેવું (૨) આડો સંબંધ ધરાવવો (સ્ત્રી-પુરુષે).] આધાર; ટેકણ (૩) યુક્તિ (૪) વચાળ. [-આવ, બે, | લાગે પું[. a[; સર૦ છુિં. ર17] દાખું; હકસાઈ (૨) કર; ગુમાવ, જ.] [–ખા = તક મળવી (૨) બરાબર કબજોમાં વેરે (૩)[‘લાગવું” ઉપરથી; સર૦ મ. ઢI, TI[] સંબંધસગપણ આવવું. –તાક = દાવ સાધવો. (અમુક) લાગનું દેવું = (૪) પીછો; કે. [-ઘાલ, નાખ = વેર દાખલ કરવો; અમુકને ગ્ય હોવું; અમુક દાવનું હોવું.] બિદુ ન જ્યાં બળ હકસાઈ લેવાનો રિવાજ દાખલ કરે.] લગાડાય તે બિંદુ; “ઈન્ટ ઑફ ઍપ્લિકેશન'. (૫. વિ.) લાઘવ ન [4.] લઘુતા; નાનાપણું; કાણ (૨) ચપળતા; કુશળતા લાગટ અ [સં. 1] સતત; ચાલુ લગાતાર
(૩) નાનમ; હલકાપણું; ઊતરતાપણું (૪) સુલકપણું (૫) તર્કને લાગટું ન૦ કિં. સ્ત્ર ] ગાઢ સંબંધ (૨) પરાયાં સ્ત્રીપુરુષને સંબંધ એક ગુણ –થોડાથી ઘણાને ખુલાસે થ તે (તેથી ઊલટે લાગણી સ્ત્રી [‘લાગવું” ઉપરથી] મનની વૃત્તિ કે ભાવ (૨) દયા; ગરવદેષ છે) (ન્યા.). ૦ગુણ ૫૦ જુઓ લાઘવ (૫). ૦ગ્રંથ
સમભાવ. પ્રધાન વિ૦ વિચાર કે તર્ક નહિ પણ લાગણી જેમાં સ્ત્રી૦, ૦ગ્રહ પૃ૦ જુઓ લઘુગ્રોથે. ભય પં. નાનમ લાગવાને મુખ્ય હોય તેવું ભાવપ્રધાન. ૦વશ વિ. લાગણીઓને વશ – લઘુગ્રંથિથી થતો ભય
[ લાચારપણું; વિવશતા થયેલું કે થાય એવું. વેડા ચુંબ૦૧૦ અતિ લાગણીની સ્થિતિ; લાચાર વિ૦ [.] નરુપાય; વિવશ (૨) ગરીબ, દીન, -રી સ્ત્રી, તેનાથી તણાઈ જવું તે. ૦૦ વિ૦ લાગણી વિનાનું; જડ; હૃદય- લાખ સ્ત્રી +[જુઓ લમી] જુઓ લચ્છ. ૦વર ૫૦ પૈસાદાર
[કિંમત (૨)દાણ; જકાત પતિ (૨) (સં.) શ્રીકૃષ્ણ. -છા કુંવર કુંડ ધનવાનને પુત્ર (૨) લાગત સ્ત્રી [‘લાગવું પરથી સર૦ હિં, મ] થયેલું ખર્ચ મૂળ | જુઓ લાઈવર લાગતું વળગતું વિ. [લાગવું +વળગવું] લેવાદેવા ધરાવતું; સંબંધ- | લાછણ ન [સર૦ હિં. સ્ટાઇન] લાખું; ચાહું; ડાળે વાળું; કુટુંબી કે કઈ બીજી રીતે સંબંધી
લાછાં નબ૦૧૦ [જુઓ લાંછન] પગને તળિયે તેમ જ હથેળીમાં લાગભાગ j૦ [લાગવું + ભાગ] સંબંધી તરીકે રહે
લીમડાનાં પાનથી છાશ છાંટી, તાવેથાથી ઝડપથી વારંવાર ડામવું લાગલગાટ અ૦ [જુઓ લાગટ] સતત; ચાલુ; લાગટ
તે. [–લેવડાવવાં = ડામ વડે ચિકેસ કરાવવી (૨)[લા.] ત્રાસ લાગલું અ૦ [સં. ] તરત જ
આપવો (3) ગરમ રેતી ઉપર ચલાવવું. -લેવાવાં ચાલતાં પગ લાગવગ સ્ત્રીલાગ અને વગ; વગવસીલો
શેકાઈ જવા. –લેવાં = ડામ વડે ચિકેત્સા કરવી કે કરાવવી (૨) લાગવું સક્રિ. [સં. સ્ટ; સર૦ હિં. ૦રાના; મ, ઢાળ સંબંધ કે | ત્રાસ આપવો.]
સ્પર્શ થ (૨) સંબંધ કે સગાઈ હોવી (૩) લાગણી કે અસર થવી | લાખ ૫૦ [જુઓ લ] હીરની મેટી આટી (૪) જણાવું સમજાવું; અનુભવ થવો (૫) દેખાવું; ભાસવું (૬) લાજ સ્ત્રી [જુઓ લજજા] શરમ (ર) મર્યાદા; મલાજે (૩) આબરૂ; ઈચછા – હાજત થવી (ભુખ તરસ) (૭) મંડવું, વળગવું; બાઝવું; પત. [-આવવી = શરમાવું. –કાઢવી = ઘંઘટ તાણ; સ્ત્રીએ મચ્યા રહેવું (૮) લાગુ થવું; શરૂ કરી દેવું. ઉદા ૦ નેકરીએ - અદબ દાખલ માં ઢાંકવું. -મૂકવી = લાજનો રિવાજ તજવે (૨) ધંધે- કામે લાગ્યા છે (૯) લાગુ પડવું, બેસતું આવવું, અનુકળ | નફફટ થવું. –રાખવી = આબરૂ જાળવવી (મદદ કરીને). –લુંટવી નીવડવું (કંચી, કાયદાની કલમ, દવા) (૧૦) લાગુ પડીને નડવું. કે લેવી = બેઆબરૂ કરવું; ઈજજત ખરાબ કરવી.] ઉદા. ઉજાગરે લાગવો; પાણું લાગવું (૧૧) અથડાવું; ઝપટાવું | લાજ(–જિ)મ વિ૦ જુઓ લાજિમ વાગવું (૧૨) મીંચાવું. ઉદા. હમણાં જ આંખ લાગી છે (૧૩) લાજલજામણી સ્ત્રી લાજ શરમ; સંકેચ (૨) જુઓ લામણું કિંમત પડવી; ખર્ચ થવું (૧૪) શરૂ કરીને જારી રહેવું. ઉદા. રડવા | લાજવું અક્ર[સં. ઢરજૂ, પ્રા. ૪sળ] શરમાવું. [લાજી મરવું લાગ્યું (૧૫) સ્ત્રી કે પુરુષને ખરાબ સંબંધ બાંધો (૧૬)બીજા = ખૂબ લાજવું.] [વરકન્યા વેદીમાં ડાંગર હોમે છે તે ક્રિયાપદ સાથે આવતાં તે ક્રિયા કરવામાં હાથ કે મદદ દેવાં અથવા | | લાજા સ્ત્રી [4.] ડાંગરની ધાણી. હમ પે લગ્નની વિધિ દરમ્યાન તેમાં મંડવું એવો અર્થ બતાવે. ઉદાટ કરવા લાગ; નાખવા લાગ | લાજાળી સ્ત્રી [સં. નાડુ) જુએ લજામણી (૨) વે. સ્ત્રી (૧૭) અરક્રિટ સળગવું. [કાને લાગવું = કાનમાં ગુસપુસ કરવું. લાજાળું. – વિશરમાળ કામે લાગવું =ને કરીધંધે ચડી જવું (૨) ઉપયોગમાં આવવું. લાજિમ વિ. [૨] લાજમ; ઘાટેત; છાજે એવું [ કરી પૂઠે લાગવું =–ની પાછળ પડવું (હેરાન કરવા) (૨)-ને વળગવું. | લાજુ સ્ત્રી. [. હકgી લાળું, શરમાળ. લાડી સ્ત્રી, શરમાળ હાથ લાગવું = જડવું. લાગ્યું કેડી લેવું, ભેગવવું = માથે પડેલું | લાટ ૫૦ [૩] (સં.) ભરૂચ આસપાસના પ્રદેશનું પ્રાચીન નામ ભોગવવું. લાગ્યભાગ્યે દિવાળી = નફે થાઓ કે નુકસાન, | લાટ ૫૦ [સર૦ મે.] લાટમોજે; તરંગ (૨) (ટ,) સ્ત્રી. [વા. કામ તો કરવું જ.]
ટ્ટ (સં. વષ્ટિ); સર૦ હિં, મ.] ઘાણીનું ઊભું લાકડું (૩) ધરી લાગુ વિ૦ [જુઓ લાગવું] સંબંધ હોય તેવું; વળગેલું; લાગેલું (૨) | (જેમ કે, ગાડાની, રેંટિયો ચરખાની) બંધબેસતું; અનુકુલ આવતું (૩) અ૦ ચાલુ; જારી. [–કરવું = | લાટ ૫૦ [રાર ૦ ૬., R.; $. જ (૨) [. માટે બંધબેસતું કરવું (૨) જેવું. –થવું, પડવું = પાછળ પાછળ જવું | સાહેબ – સત્તાધીશ. બંધ અ૦ જથાબંધ. સાહેબ પૃ૦ મોટો (૨) બંધબેસતું આવવું (૩) આડો સંબંધ બાંધવો (સ્ત્રી-પુ) ને સાહેબ, લૉર્ડ

Page #774

લાટાનુપ્રાસ ]
૭૨૯
[લાભપ્રદ
લાટાનુપ્રાસ ૫૦ કિં.] ભિન્ન અન્વયવાળા સમાન અર્થના સમાન આ જોડણી નહિ) શબ્દોની આવૃત્તિ; એક શબ્દાલંકાર (કા. શા.)
લાણે ૫૦ ખારાપાટમાં થતું એક ઘાસ-ચારો લાયું ન૦ રૂ પીલવાના ચરખાની લાટ
લાત સ્ત્રી [ફે. ઋત્તા] પગથી મારવું તે – કરેલ આઘાત; પાટુ. લાટી સ્ત્રી. [4. ટ્ટ (ઉં. વB) ઉપરથી કે લાટ =થો પરથી ? [-ખાવી, વાગવી =લાતને પ્રહાર સહન કર (૨) નુકસાન સર૦ મ.] લાકડાનું પીઠું
થવું. –મારવી, લગાવવી = લાત વડે પ્રહાર કરે (૨) કામમાં લાટો છું. [જુઓ લાટ = મેજો] મેજે; તરંગ (૨) [ 5. ટું ધકકો પહોંચાડ; નુકસાન કરવું.] (. વ)] સાબુ કે કેઈ ધાતુને લાંબે ટુકડો. [લાટા કાઢવા | લાતરવું અક્રિટ નિચેવાવું (ઈડર, પાલનપુર તરફ) = ફાયદો મેળવો.]
લાતંલાતા સ્ત્રી. [લાત પરથી] સામસામી લાત મારવી તે લાડી સ્ત્રી [પ્ર. ઋઢિ (. વB)] જાડી લાકડી; ડાંગ (૨) નવ | લાતાવું સકૅિ૦ લાતે લાત મારવું (સં.) સૌરાષ્ટ્રનું એક ગામ. [-ચલાવવી = લાઠી વીંઝી મારવા લાતાલાત, તી સ્ત્રી. [લાત પરથી] જુઓ લાતંલાતા માંડવું.] દાવ j૦ લાડીથી ખેલવાનો દાવ-તેને વાપરવાની રીત. લાતી સ્ત્રી [સર૦ લાટી] બંદર ઉપરની વખાર; કેઠી ૦ધારી વિ૦ લાડીવાળું; પાસે લાઠી હોય તેવું. બાજ વિ૦ લાઠી લાતુ ન સઢને ઊંચાનીચાં કરવાનું દોરડું (વહાણવટું) ચલાવવામાં કુરાળ. બાજી સ્ત્રી૦. ૦માર(-રો) પૃ૦ લાડી વડે લાદ (૬) સ્ત્રી [.ીસર૦ હિં, મ. શ્રી] ઘેડા ગધેડાનું છાણ મારપીટ; લાડીથી મારો ચલાવી . રાજ્ય ન૦ લાઠીના | લાદવું સક્રિટ [. ૪4; સર૦ હિં. અદ્રના] (ઊંટ, ગધેડા વગેરેની જેથી રાજ્ય કરવું તે
પીઠ પર) સામાન ભર; ખડકવું. [શું લાદવું પલાણવું છે? લાડ નઃ [સે. સ્ત્ર 1 રર૦ હિં, મ.] હસાવી ખેલાવી રાજી રાખવું } = શી વાર છે?]. –ણ ન લાદવું કે લાદેલું તે, ‘ડંપિંગ’ તે (૨) તેવું વર્તન કે ચેષ્ટા. (-કરવાં, લડાવવાં). [-પહોંચવાં | લાદી સ્ત્રી [સર૦ મ.] પથ્થરની પાતળી અને નાની તખતી (૨) = લાડ બહુ થયાં – હવે બસ કરો (એ અર્થમાં). -પહોંચાડવાં, | ફરસબંધી [-જડાવવી, નાખવી, બેસાડવી] ભુલાવી દેવાં = ખબર લઈ નાખવી; ખૂબ ધમકાવવું કે મારવું.] | લાદે-દોડે ! [‘લાદવું' ઉપરથી] ધોબીન પિઠિયા પર લાદેલે ૦કણું ૨૦ લાડકું. ૦કવાયું વિ૦ જાઓ લાડવાયું. ૦કલાડુ ગાંસડો (૨) મે ભાર; ખૂબ લદાય તે મુંબ૦૦ 'જને લગ્ન વખતે રાગો તરફથી જે મીઠાઈ કે નાણું | લાધવું સ૦િ [11.દધ (સં. સ્ત્રગ્ધ); રર૦ મ. થ; fહ. ઢાધના] ભેટ આપવામાં આવે છે તે. ૦કી સ્ત્રી લાડકી પુત્રી. ૦૬ વિ૦ પ્રાપ્ત થયું; મળવું (૨) અ૦૦ જમીન સાથે વહાણનું ચેટી જવું [સર૦ મે, 10 11] જુઓ લાડવાયું. ૦ઘેલું વેર ઘણા લાડથી | લાનત સ્ત્રી [..] લયાન; ફયાનત; શરમ વહી ગયેલું. ૦ચા૧૦ [સરવે હિં. ઝાડવા] (કા.) લાડ કે ચાગ. લાપ–પોટ સ્ત્રી. [૧૦] તમાચા [-ખાવી, ચેઠવી, મારવી, ૦ણું-લું) ૩૦ જુઓ લાડવાયું. ૦લા પંબ૦૧૦ જુઓ | લગાવવી). ૦ઝાપ(-)સ્ત્રી જુએ ઘેલધાપટ [–કરવી]. લાડકાલાડુ. ૦લી સ્ત્રી, લાડલી સ્ત્રી (૨) લાડી (લાલિત્યવાચક). -ટિયું ન૦ લાપેટિયું; ગાલ સૂજી આવી થતું ગુમડું. -ટિયે
લું વિ૦ [સર૦ હિં., મ. 31] લાડણું; લાડકવાયું. રાવણ | ૫૦ લાપેટિ; બુસટિ સ્ત્રી માનીતી સ્ત્રી, ૦વાયું વિ૦ લાડમાં ઊછરેલું; વહાલું | લાપતા વિ. [મ. &[ + fછું. પતા] પત્તા વગરનું; ગુમ લાડવું અટકૅ૦ [જુએ લાડ] લાડ કરવાં (૨) લાડમાં રિસાવું | લાપન ન. [સં.] અન્વય પાડી અર્થ કહે તે લાયું હતુઓ લાડુ (૨) લાડવાના આકારનું ભરત-ગૂંથણકામ | લાપરવા વિ૦ [T.] બેપરવા. ૦, ૦હી [T.] સ્ત્રી બેપરવાઈ
(૩)[લા.] ફાયદે. [-કાઢો લાભ કે ફાયદો મેળવો. -ખાવાનું | લાપશી(-રતી સ્ત્રી [. હૃધ્વતિ 1] ઘઉંની એક મીઠી વાની કામ નથી = સહેલું ને સુતરું કામ નથી. -ખા, જમ= | લાપી–બી) સ્ત્રી [સર૦ મ. ઢીં] સફેદ અને બેલતેલની બનાફાયદે કાઢો –મેળવવો. –દાો હોવો = ફાયદે મળે તેમ | વિલી લુગદી; લાંપી
લાપટ, ૦ઝાપટ-ટિયું, –ટિ જુઓ ‘લાપટમાં લાડઘેલું વિ૦ જુઓ લાધેલું,
લાફે j૦ [I. TH] તમારો (૨) [સં. સ્કંદ = કુદકે ઉપરથી?] લાડાલાડ સ્ત્રી[‘ધાડ’ ઉપરથી ?] લાડમાં રિસાવું તે
ઉડાઉ માણસ (૩) [સર૦ લો] બારીબારણાં બંધ કરવાને લાડિયું વિટ [‘લાડ” ઉપરથી] લાડવાયું (૨) નવ લાડવાયું છોકરું | લાકડાને આડે કકડો; ભૂંગળ (૪) જુએ નોંધ૪.-ફાલાફ-ફી) લાડી સ્ત્રી [લાડે કે રે. હું = રમ્ય ઉપરથી] કમળ કન્યા (૨) સ્ત્રી, ફાઠા પુંબ૦૧૦ ઉડાઉપણું નવી પરણેલી વહુ
લાબડી સ્ત્રી (જુઓ લાવરી] એક પંખી લાડીલું વિ૦ (૨) ન૦ જુઓ લાડિયું
લાબરું વિ૦ [સર૦ લબતરું] સુકોમળ; નાજુક લાડી સ્ત્રી [સર૦ મ. ઢાઢ૩] ગંજીફાની રમતને એક દાવ | લાબી સ્ત્રી, જુઓ લાપી; લાંબી લાડુ ૫૦ [i. ; સર૦ fહં. ; મ. હાર્ટૂ] માદક; એક મીઠી વાની | લાબું ન [સર૦ લાબ{] કુંવારનું પાન (૨) પડે; ગળે. [-ખાવાનું કામ = સહેલુંરાટ કામ. ભટ્ટ= લાભ ૫૦ [સં.] ફાયદો. [-ખાટ =લાભ કરે; ફાયદો લેવો. લાડુપ્રિય કે આહારપ્રિય નાલાયક કે જાડો બ્રાહ્મણ. –રજા માગે લાભ તે સવાયાં= “સવાય ન થ’ એવા ભાવની વેપારીછે=લાડુ પીરસવાનું હવે બંધ થાય છે.]
એની શુભેચ્છાદક ઉક્તિ.] કવિ૦ લાભ કરનાર; મેળવનાર; લાડો છું[જુઓ લાડી] વર (૨) લાડવા છોકરો
પ્રાપક, કર—ર્તા), ૦કારક, કારી વિ૦ લાભ કરે તેવું. ૦ચેથ લાણી સ્ત્રી [સ્તુઓ લણાગી; સર૦ મ.] કાપણી ‘લહાણી અર્થમાં | શ્રી ગણેશચતુર્થી, ભાદરવા સુદ ચેાથ. ૦દાયી,પ્રદ વિ૦ લાભ

Page #775

લાભપાંચમ ]
આપનારું. ૦પાંચમ સ્ત્રી॰ કાર્તક સુદ ૫. વું સક્રિ॰ મળવું; પ્રાપ્ત થવું; ખાટવું. “ભાલાભ પું॰ [ત્રામ] નકે। અને નુકસાન. —ભાંતરાય પું૦ કાઈ લાભ થવામાં કર્મને અંતરાય આવે તે (જૈન), –ભાજી પું॰ તાલતાં તાલાટ ‘એક’ માટે ખેલે છે. “ભાજી લાભ પું તેાલતાં પ્રથમ ધારણ વખતે બેલાતા શબ્દ (૨) ઉડાઉપણું. [−ન કરવા = પહેલી ધારણની જેમ બધી ધારણા મેટે મને ભરી ઉડાવી ન દેવું.] [ામવિવા] જુએ રામદીવે લામણદીવા પું॰ [લામણ (સં. વ ંવમાન)+દીવા; સર૦ મ. લામા પું॰ [.; ટ્વિટી ∞ામ)] તિબેટના વડે ઐાદ્ધ આચાર્ય લાય(-હ) (લા’હ,) શ્રી॰ [ત્રા. અહાય (સં. અજાત) કે નં. ટ્વાહ ? સર॰ હિં. જાય; મ. ાહી, હાથ]આગ (૨) બળતરા (૩ [લા.] તીવ્ર ઝંખના; ચટપટી ભરેલી ઉતાળ(૪)[] એક જાતનું રેશમી કપડું. [થવી,લાગવી = આગ સળગવી, પેટમાં લાય લાવી =સખત ભૂખ લાગવી (૨) બળતરા થવી.] લાયક વિ॰ [ત્ર. હા] યાગ્ય; ઉચિત (૨) લાયકાતવાળું; પાત્ર (૩) બંધબેસતું; છાજતું; અનુકૂળ. “કાત, −કી સ્ત્રી ચાગ્યતા; [ફાસ, ખાર વિ૦ લાયરી કરનારું લાયરી (લા’) સ્ત્રી [. વ્ ] બહુ બેલવું તે(૨) પતર; શેખી; લાયલેખા (લા) સી॰ [લા + વલેપાત ] મુશ્કેલી; ત્રાસ[—થવી] લાર (લા') સ્ક્રી॰ [સર॰ હિં. (સં. હરી!)] લાંબી હાર. [−લાગવી =લાંબી હાર થવી.] રોલારે અ॰ હારબંધ [ - ઠરાવ લારી સ્ત્રી॰[‘લાર' ઉપરથી ] (યુ.) રેન્જ લેવાના દૂધની બાંધણી લારી (લા’) સ્ત્રી॰ [ર્યું. ટૉરી] રેલના પાટા પર ઠેલીને ચલાવવાની ગાડી (૨) માલ વહી જવાની ગાડી (હાથની કે બેટર) લા (લા')ન૦ [જુએ લાર] ઝાંખરું, લક્(૨)ધારું; ટોળું (૩) [લા.] આડા સંબંધ
પાત્રતા
1930
લારાલાર અ॰ જુએ ‘લાર’માં
લાલ વિ॰ [ીં. હાજ ઉપરથી; સર૦ હિં, મ.]રાતા રંગનું (૨)પું૦ [નં. જીર્ ઉપરથી; સર૦ િં., મેં.] ખેલ; રંગીલે; મકે (૩) કરો;
પુત્ર (૪)+લાલસા (૫) (સં.) લાલા લજપતરાય. જેમ કે, લાલ બાલ ને પાલ(૬) સ્ક્રી॰ [[.]માણેક (૭)ગંછફાનાં પત્તાંની એક લાલ રંગની ભાત(૮)ન૦ [હિં.] એક પક્ષી. [-ઘેાડીએ ચડવું = દારૂ કે અફીણના કેફમાં હોવું. “ટાપી = ભયંકર ખૂની કેદી (તેને લાલ ટોપી પહેરવાની હોય છે તે પરથી). -થઈ જવું = ક્રોધથી તપી જવું.-પટ્ટી =(સરકારી ઇ॰ કામકાજના તુમારને બાંધવાની લાલ રંગની પટ્ટી પરથી) ‘રેડ ટેપ’; સરકારી કામકાજમાં વિધિનિષેધના નિયમેનું અતિ બંધન કે કરાતી ઢીલ કે ચીકણાવેડા. -પાણી સ્ત્રી॰ [લા.] દારૂ. −બત્તી = ભય કે ધેાકાનું સુચન કે નિશાન.—મોઢાં કરવાં = પાન ખાવું (૨) યશ મળવે.–સાહેબ = ઇશ્કી માણસ; છેલ.] ૦કસ્તૂરી સ્ત્રી એક પક્ષી. ૦ધૂમ [સં.ધૂળ], ચટક, ચમક, ચેાળ [ä રો] વિ॰ ખુબ લાલ. ૦૭ પું (સં.) કૃષ્ણના બાળસ્વરૂપની મૂર્તિ (૨) ગાસાંઈજીના પુત્ર. ૦૫મ વિ॰ લાલચેાળ. ભાઈ શ્રી॰ આગ; લાય.[-ની ચેટકી કરવી – ચેામેર લાય લાગવી. –મેલવી, લાડવી = આગ સળગાવવી.] ૦મતિયા ન૦ એક પંખી. મલાલ વિ॰ ખુબ લાલ (૨)[લા.] ફાંકડું; મનેારંજક શિર ન॰ એક પંખી લાલચ સ્ત્રી [સં. હપ્ ; ના; સર૦ હિઁ.; મેં.] લલચાવું તે;
|

[લાવરું
લાલસા; લેાભ (૨)લલચાવે તે; લાલચમાં નાખે તેવી વસ્તુ; લાંચ. ડી સ્ત્રી૦ (૫.)લે ભલાલચ (લાલિત્યવાચક); પ્રીતિ. વું અક્રિ (૫.) લલચાયું; લાલચ કરવી. -૩ વિ॰ [સર॰ fĚ, મેં. ત્યા૨ી] લાલચવાળું; લેાભી. –ચડું વિ॰ લાલચુ લાલ ચટક વિ॰ એ ‘લાલ’માં લાલચડી સ્ક્રી॰ જુએ ‘લાલચ’માં લાલ ચક વિ॰ જુએ ‘લાલ’માં લાલચવું, લાલચુ, –ચૂડું જુએ! ‘લાલચ’માં લાલ ચેળ, જી જુએ ‘લાલ’માં લાલટેન ન॰ [હિં.] ફાનસ
[ ઉછેરવું તે લાલન ન॰ [સ.] લાડલડાવવાંતે. ૦પાલન ન૦ લાડમાં ઊછરવું કે લાલ શ્રી લાલી; લાલારા લાલપાલ શ્રી॰ જીએ લાલનપાલન
લાલ ખમ,માઈ,ભૂતિયા,મલાલ,શિર જુએ ‘લાલ’માં લાલ ત્રિક[સં.] લાલસાવાળું; લાલસી લાલસા શ્રી [સં.] ઉત્કટ ઇચ્છા; તૃષ્ણા. –સી વિ॰ લાલચુ લાલા ન॰ [ા. હાજીā] એક ફૂલ; ગુલાલા લાલા પું॰ [મું. હ; સર॰ fx.] લહેરી; ખેલ; કુક્કડ (૨) ઉત્તરમાં અમુક જાતિના લેાકના નામ પૂર્વે આદરને શબ્દ. જેમ કે, લાલા લજપતરાય (૩) આપને માટે સંબોધન શબ્દ (કોઈ ઠેકાણે). ઈ સ્ત્રી છેલા, રંગીલાપણું. ૦૭ પું૦ કેલ; ફૅકડ. [−કરવું = માર મારવે! (૨) રડાવવું.] તાણ સ્ત્રી॰ (હે લાલા ! તું તાણીને ઉપર લે તે પ્રચાય! એવા વાર્તા-પ્રસંગ ઉપરથી) નાલેશીભરી મુશ્કેલ સ્થિતિ. —િથવી = એવી સ્થિતિમાં મુકાયું.] લાલા શ્રી॰ [નં.] લાળ, મેહ પું૰ એક પ્રકારને પ્રમેહ. યિત વિ॰ સ્વાદથી મેાંમાં પાણીવાળું (૨) આતુર; ઉત્કટ લાલાજી, “તાણ જુએ ‘લાલા પું’માં લાલામેહ, લાલાયિત [સં.]જીએ ‘લાલા [સં.]’માં લાલાશ સ્ત્રી॰ [લાલ =રાતું ઉપરથી] લાલી; રતાશ લાલિત્ય ન॰ [મં.] લલેતપણું લાલિમા શ્રી॰ [લાલ–રાતું ઉપરથી]લાલાશ લાલિયા પુંજી લાલે] બબરચી - ઠંડ (સુ.) (૨) લાલ કુતરા કે બળદ. [−યા ઇંગ્લિશ (સુ.) ન૦ ખબરચીનું ભાંગ્યું. તૂટયું અંગ્રેજી. -ન્યા પાપડ સ્ક્રી॰ (સુ.) ફડડ બેલવું તે.] લાલી સ્ત્રી॰ [લાલ =રાનું પરથી]રતારા (૨)(હોઢ ઇ॰ રંગવાની) લાલ રંગી; લિપસ્ટિક’(૩ [સંજોગ = જીભ]ઘંટની જીભ – લેાલક લાલા પું॰ [લાલ = છેલ ઉપરથી] લાલ; ફાંકડા (૨) પઠાણ લાવન્ત(૦૧) શ્રી [લાવવું+જવું] લાવવું લઈ જવું – મોકલવું તે; અવર-વર; હેરફેર
લાવણ વિ॰ [સં.] લવણવાળું; ખારું (૨) સ્ત્રી૦ (૫.) લાવણ્ય; સુંદરતા. તા, તાઈ સ્ત્રી (૫.) સુંદરતા લાવણી સ્ત્રી [મું. જાન ઉપરથી; સર૦ A.; હૈિં. હાવની] એક રાગ કે ઢાળ; લલકારાય એવી કવિતા (૨) સંગીતને એક તાલ લાવીપત્રક ન॰ [f.] સરકારી લેણાનું આસમીવાર પત્રક લાવણ્ય ન॰ [સં.] સાંદર્ય. ॰મય વિ॰, ॰મયી વિ॰ સ્ત્રી॰ સુંદર લાવરી શ્રી॰ [પ્રા., મું.] એક પંખી
લાવરું (લા’) ન॰ [ા. વિર (નં. વિસ્તૃ) કાપનાર ઉપરથી;

Page #776

લાવલદ]
સર૦ મ. હાવા = માંસના ટુકડો] કૂતરાનું કરડવું તે (ર) કુતરાનું ભસવું તે. [−નાખવું, ભરવું=ડાકું મારવું; કૂતરાએ કરડવું(૨) ગુસ્સામાં ખેલવું – તડયું.] લાવલદ વિ॰ [મ.] નિર્દેશ
લાવલશ્કર ન૦ [સર॰ T., હિં.] સરંન્તમ સાથેનું મેટું લશ્કર, [-લઈ ને, સાથે = (લા. બધા પરિવાર તથા સરંમ સાથે.] લાવવું સક્રિ॰ [સં. હા; અપ૦ વિશ્વ-લાવેલું; સર૦ હિં. છાવના; છાના] લઈ આવવું; આણવું. [લાવી નાખવું = (સામટું) આણી દેવું. લાવી મૂકવું, રાખવું = પહેલેથી લાવી રાખવું,] લાવા પું [.] જ્વાળામુખીમાંથી નીકળતા ગરમ રસ, ૦સપું૦ [[લાવ – રસ] જુએ ‘લાવા’માં લાવારસ વિ॰ [લા + વારસ] વારસ કે વંશ વારસા વિતનું (૨) લાવું (લા') ન॰ [નં. જા] કૂતરાનું ડાકું; લાવરું
લાવા
લાશ(-સ) વે॰ [તુř] બરબાદ; પાયમાલ(૨) સ્ત્રી॰ [[.] મડદું. [-જવું = પાયમાલ થયું.]
લાસર સ્ત્રી [સં.તિTM] ઢીલ; રસળાછે.—રિયાપણું ન॰,–રિયાવેડા પુંઅ૧૦ રસળાજી. –રિયું વિ॰ રસળાવાળું; કહે પણ કરે નહીં એવું
લાસાની વિ॰ [4.] અજોડ; અદ્વૈતીય
લાસુ વિ॰ [Āા. જૂહૈં (મં. સૅ)] લૂખું; ધી કે ચીકટ વનાનું (૨) ન॰ કઠોળ સિવાયનું અનાજ
લાસ્ય ન॰[સં.] સંગીત સથેનું નૃત્ય
લાહ (હ,) સ્ત્રી॰ નુ લાય
લાહવું સક્રિ॰ [જુએ લડવું] ('.) લાભ; મેળવવું (૨)(કા.)
૭૩૧
અક્રિ॰ શિકાર ઉપર તડવું – દોડવું
લાહી સ્ત્રી॰ [સં. હ્રિહ ઉપરથી? હેઘ] ઘઉંના લેટની ખેળ લાળ સ્રી [સં. હાા; સર॰ T.; હૈં. જાર] મેઢાના ચીકણે પ્રવાહી [-પડવી]. પિંઢ પું॰ લાળ પેદા કરતા શરીરના અવયવ – ગ્રોથ. -ળાં નખવ॰ ખુશામત કે આજીજી ચર્ચા કરગરાટના એલ (૨) બેલવામાં લોચા પડવા – પેટા વળવા તે. (–ચાવવાં.) —ળિયું વિ॰ ઘણી લાળ પડતી હોય તેવું (છેાકર) (૨) લાળથી અદન પલળે નહિ તે માટે બાળકને ગળે બંધાતું કપડું (૩) કણ ભરાતું કણસલું (૪) રાંધેલા વાસી અન્નમાં થતા લાળ જેવા જંતુ. —ળિયા પું॰ કપાસની એક જાત. –ળી સ્ત્રી॰ રજઆવ (પશુને). [−કરવી = પશુનું ઋતુમાં આવતું.]
|
લાળી સ્ત્રી [તું. હોજા] કાનની નીચે લખડતી ચામડી (૨) લાલી; ઘંટની જીભ (૩) ખૂમ (પશુપંખી – ખાસ કરીને શિયાળની). [~કરવી = (શિયાળે) હૂકા હૂકો એવી બૂમ પાડવી.] (૪)જુએ
‘લાળ’માં
લાળા (લા') પું॰ [સં. મહાત] અંગારા [લાળા ઊડવા(અંતરમાં) =અતિશય બળતરા – ચંતા થવી. તને શું આપે? લાળા ? = તને કશુંય ન અપાય.] [વાંક – મરોડ લાંક (૦) પું॰ [સર॰ fહૈં. હં, મૈં = કમર; કટિ] લંક; કમરને લાંગ પું॰ [સં. ôhī] વટાણા જેવું એક કઠોળ લાંગર (૦)ન નુએ લંગર. વું સ૦૩૦ નુ લંગરવું; લંગારવું; લંગર નાંખી ચાલવું લાંગુ(-૨)લ ૧૦
[નં.] પૂંછડું

[લાંબું
લાંઘ, ૦૩ (૦)ન॰; શ્રી॰ [ત્રા. ઝંઘળ (સં. ંઘન)] લાંઘેા; ઉપવાસ. ૦ણું ન॰ હેતુ સાધવા લાંઘણ લઈ બેસવું તે (કોઈની સામે), વું અફ્રિ [મું. સંક્] લંઘવું; લાંઘે કરવા. ના પું॰ લાંઘણ; ઉપવાસ (૨) લાંઘણું (૩) લાંબી મેાટી ફાળ; મેટું ડગલું લાંધણી સ્ત્રી॰ [સં. સંઘ] ગાડીના ધૂંસરા નીચે મૂકવાની ઘેાડી લાંઘણું ન॰, −વું અગ્નુિ, લાદ્યા પું॰ જુએ ‘લાંઘ’માં લાંચ (૦) સ્ત્રી॰ [સં. હં] અમલદાર કે સત્તાધારીને છુપી રીતે અપાતી કે લેવાતી અટિત રકમ (-આપવી, ખાવી, લેવી), ૦ખા,ખાર વિ॰ લાંચિયું. ૰ખેરી સી. નિવારણ ન૦ લાંચખારી દૂર કરવી તે; ‘ઍન્ટી-કરપ્શન’. શવત, રિશ્વત સ્ત્રી- લાંચ ઇ॰ જેવાં ખાટાં મળતર; ‘કરશન’
લાંચવું
કે [જુએ લચવું] લચી, નમી જવું (ર) સક્રિ [‘લાંચ’ ઉપરથી] લાંચ આપવી
લાંચિયું વિ॰ [‘લાંચ’ ઉપરથી] લાંચ લેનારું, લાંચખાઉ
|
લાંચું (૦) વિ॰ [‘લચવું’ ઉપરથી]કમી; આછું [કે લગાડવું તે લાંછન ન॰ [સં.] ડાઘ; કલંક (૨)ચિહ્ન. –ના સ્ત્રી॰ લાંછન લાગવું લાંછિત વિ॰ [i.] લાંછનવાળું લાંબું (૦) ન૦ જુએ લાંછન
લાંઝે (૦) પું॰ [સર॰ મેં.] વાંધે; હરકત લાં, –ડિયું (૦) વ॰ [‘લડુ’ ઉપરથી; સર મેં.] લેાંઠ; ખંધું; શ (૨)ગાંડે નહે તેવું; તાકાની. ડી સ્ત્રી [સં. જાની] કુલટા સ્ત્રી. -હાઈ સ્ક્રી॰ લુચ્ચાઈ, શઢતા. –ઠે! પું॰ લાંઠ માણસ લાંપ, હું (૦)ન૦ [સર॰ મ.ત્યાંપટ] સૂ કું કે ચીમળાયેલું નાનું ઘાસ, ઇડિયાળ વિ॰ લાંપડાવાળું
લાંપ(-)ડી (૯) સ્ત્રી॰ જીએ લાંબડી
લાંપડું (૦) ન॰ જુએ લાંપ
લાંપી(-બી) (૦) સ્ત્રી॰ [સર॰ મ. હાવી] નુએ લાપી
ફામ
લાંબ(-બી) (૦) સ્ત્રી॰ [‘લાંબું’ પરથી] યાદદાસ્ત (૨) સ્મૃતિ; [શરીરના પ્રમાણમાં વધારે લાંબા ટાંગાવાળું લાંબયં(-ટાં)ગિયું (૦) વિ॰ [લાંબું +ટાંગે; સર૦ મ. હ્રાંવટાંચ્યા] લાંબડી (૦) સ્ત્રી એક વનસ્પતિ; લાંપડી લાંબ ભાત (૦) પું॰ [મ. હ્રાંતા] (સુ.) આગલા વર્ષની ડાંગરના કણ પડવાથી આપે!આપ ઊગેલા છેડ
લાંબી (૦) સ્ત્રી॰ જુએ લાંખ (૨) [સર૦ મ.] લાંપી; લાખી લાંબીટૂંકી (૦) સ્ત્રી॰ [લાંટ્યું + ટૂંકું] એલફેલ (૨) તકરાર; પંચાત લાંબું (૦) વિ॰ [સં. રુંવ] લંબાઈ, સમય વગેરેમાં ઘણું. [લાંબી ઊંઘ, નિદ્રા = મૃત્યુ. લાંબી ખેંચવી = સેડ તાણીને સૂઈ જવું; ઘસઘસાટ ઊંઘવું(૨) મરી જવું. લાંબી જીભ = વાચાળતા; બહુએલાપણું. લાંબી ફાળ ભરવી= ભારે હામ ભીડવી; સાહસ કરવું (૨) ગજા ઉપરાંતનું કામ કરવું. લાંબા લેખણે લખવું = સેટા વેપાર ખેડવા (૨) પરાણે! લઈ બળદ હાંકવા. લાંબી સેાડે સુવું = મરી જવું. લાંબું કરવું = લંબાવવું; પીંજણ કરવું. -કાઢવું = ઘણું જીવવું. ખેંચવું = ઘણું જીવવું (૨) વખત વિતાવવે; ઢીલ કરવી. –“ચાલવું = લંબાવું; લાંબે વખત ચાલુ રહેવું (૨) ઘણા દિવસ નભયું. “થવું, થઈ જવું=લંબાણું (ર) અંગે। સંખાવીને સૂવું; આરામ કરવા સૂકું (૩) ઘણી ખોટ આવવી (૪) મરી જવું. પિંગળ કરવું = વધારી વધારીને કહેલું. લાંખે પાટે સૂવું=

Page #777

લાંબુ છટ].
૭૩૨
[લીલ છાયું
દેવાળું કાઢવું, ઘણા નુકસાનમાં આવી પડવું (૨) મરણતોલ થવું | (૪) મહાદેવની મૂર્તિ (૫) પુરુષની ઇદ્રી (૬) લિંગદેહ. દેહ ૫૦, (૩)નિરાતે સૂવું; બેદરકારીથી પડી રહેવું. લાંબે સાથરે સૂવું શરીર ન૦ જીવાત્માનું સૂક્ષ્મ શરીર, પૂજા સ્ત્રી શિવલિંગની =દીર્ઘદ્રષ્ટિ રાખીને કામ કરવું (૨)નિરાંત ધરવી (૩) મરણ પામવું. | પૂજા, –ગાનુશાસન ન [+અનુરાસન] વ્યાકરણમાં જાતિના લાંબે હાથે = હાથ લંબાવીને; હાથોહાથ કરીને. લાંબે હાથ નિયમે. -ગાયત એ નામના શૈવ સંપ્રદાયને આદમી. -ગી કર=મદદ કરવી કે માગવી (૨) ભીખ માગવી (૩) લાંચ વિ૦ લિંગવાળું લિંગ અંગેનું જાતીય લેવી (૪) અડચણ નાખવી.] છટ વિ. છતું પાટ. લચ(ક), લિંબણ સ્ત્રી, જુિઓ લિંબુ લિબુનું ઝાડ; લિબઈ લસરક વિ૦ [સર૦ મ. ઢાંવન્દ્ર] ઘણું લાંબું
લિંબુ ન. [સં. નિ ; સર૦ મ. સ્ટિવૂ] લીંબુ; એક ખાટું ફળ. ૦ડી, લાંભ (૦) વિ. [જુઓ લાંબભાત] અડાઉ
-બેઈ સ્ત્રી લીબાઈ લાંભવું (૯), લાંબું ન [4. સ્ત્રમવિભાગ; હિસ્સે (૨) ભાગિયા- | લિંબેળી સ્ત્રી, [3] લીબળી; પહોળા માંનું એક મેટું વાસણ
એના ભાગ વહેચવા નાખવામાં આવતી ચિઠ્ઠી [–નાખવું) (૨) [. fuોરિણા; કે. સ્ટિવો] લીંબડાનું ફળ લિખિત વિ૦ [.] લખેલું કે લખાયેલું (૨) નવ લખ્યા લેખ | લી ડું [છું.] અંતરને રચીની એકમ (લગભગ શા માઈલ) (૨) લિખિતંગ વિ૦ ‘લખનાર એ અર્થમાં કાગળ લખવામાં વાપરે ! એક ચીની વજન (લગભગ અર્ધ - ૩ ગ્રામ). છે; લખિતંગ (સંક્ષેપ – લિ૦)
લીક સ્ત્રી [હિં.] લીટી (૨) હદ લિછવી (સં.) એક બૌદ્ધકાલીન પ્રા.
લાખ સ્ત્રી. [4. ત્રિવવા (સં. ક્ષિા)] જે નામના જંતુનાં ઈંડાં. લિજજત, ૦દાર જુઓ ‘લહેજત’માં
[–પડવી =માથામાં લીખ થવી.] ખિયું ન લીખ કાઢવાની લિટમસ યું[૬.] (તેજાબ અને આલ્કલી પારખવા માટે ખપ) | ઝીણા દાંતાની કાંસકી [એક ફળઝાડ કે તેનું ફળ
રતન જાતના ફળને રસ (૨.વિ.). ૦પેપર . તે ચોપડેલો કાગળ | લીચી સ્ત્રી. [વીની સ્ટિવૂ; સર૦ હિં.]પૂર્વ હિંદમાં થતું એ નામનું | (એવી પારખ માટે)
[(કેન્ચ) એકમ લીજે, -જીએ (૫.) લેવુંનું વિશ્ચર્થ રૂપ લિટર ૦ [$.] (દશાંશ પદ્ધતિમાં પ્રવાહીનું એક માપ – તેને લીટી સ્ત્રી, [. Tછઠ્ઠા (સં. તેd)] પહોળાઈ વગરની રેખા (૨) લિથિયમ ન [$.] એક મળધાતુ (૨.વિ.)
હાર; એળ (૩) પદ્ધ; કડી (૪) લીક, હદ. [–કરવી = પતિએ લિથે ૫૦ [{.] જુઓ શિલાછાપ કે તે માટેની શિલા. (-પર રચવી (૨) પંકેત મેઢે કરવી. –ખેંચવી, દોરવી, પાઠવી = છાપવું). પ્રેસ ન૦ શિલાછાપનું છાપખાનું
રેખા કરવી. -દોરતાંય ન આવડવું તદ્દન અભણ હોવું. –મારવી લિપાવું અક્રિ૦, વવું સક્રિટ “લીપવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક | =લીટી દોરી છેકી કાઢવું.]– ૫૦ જાડી લીટી (૨) છે. [લીટા લિપિ(-પી) સ્ત્રી [i.] ભાષાના વણે લખવાની રીત. ૦બદ્ધ ! તાણવા =ગમે તેમ લીટીએ ખેચવી – દરવી; લીટા કરવા (૨) વિ૦ લિપિમાં -લખાણ રૂપે ઉતારેલું; લખેલું. વિદ્યા સ્ત્રી (જૂની ગમે તેમ ચીતરવું – લખવું. (લીટ કરે, ખેંચ, દોર.) કે અજાણું) લિપિ વાંચવાની આવડત
–માર = છેકી નાખવું.] લિપ્ત વિ. [સં.] લપાયેલું; ખરડાયેલું (૨) આસક્ત; ફસેલું લીદ સ્ત્રી રે. સ્ત્રી] લાદ લિવ્યંતર ન૦ [. સ્ટિવ + મંત૨] એક લિપિમાંનું લખાણ બીજી લીધરું વિ૦ લબાચિયું; ચીંથરેયું લિપિમાં ઉતારવું – લખવું તે; “ટ્રાન્સલિટરેશન”
લીધું સવકેટ લેવુંનું ભ૦કા૦ (૨) લીધેલું. -ઘેલ(–લું) ભૂકુ લિસા સ્ત્રીસિં] મેળવવાની ઈચ્છા (૨) લાલસા, કામના લીધે અ [જુઓ લીધું] લઈને; તેથી; તેટલા માટે કારણે લિફાફે [..] પરબીડિયું
લીન વિ૦ [.] ભય પામેલું (૨)ગરક; તલ્લીન. ૦તા સ્ત્રી, લિફ્ટનન્ટ [છું.] મકાન ઉપર ચઢવા માટેનું એક યાંત્રિક સાધન (૨) લીપણ ન [લીપવું પરથી; સર૦ મ. ઢિાળ] લીંપણ; જમીન ઉપર
j૦ (પદવી, પગાર ઈ૦માં) બઢતી કે ઊંચા કમ મળવો તે (૩) કરેલો છાણ-માટીને લેપ [–કરવું] [ગારનો લેપ કર કેઈની મેટરમાં (રસ્તે જતાં) બેસી જવાની તક મળવી તે લીપવું સ. કે[સં. સ્ત્રમ્ ; સર૦ દ્િ. ત્રીપન] લીપવું; છાણમાટીની (-આપ, મળવો)
લીમડી સ્ત્રી [.૫૦ ટિવટું; . ત્રિવ (સં. નિર્વ)] નાને લીમડો લિબરલ વિ૦ (૨) પું[છું.] ઉદારમતવાદી
(૨) લીમડાની જાતનું કઈ પણ નાનું ઝાડ (જેમ કે, મીઠી લીમડી). લિબાસ પું[1] લેબાસ; પોશાક
– પં. એક ઝાડ. [લીમડે લટકવું = અવગતિયું થવું.] લિમિટેડ વિ. [૬.] કાયદાથી સહિયારું (જેમ કે, કંપની) લીરા પુત્ર [$.] (ઈટાલીના ચલણમાં એક સિકો લિલકાવવું સીક્રે“લીલકાયું’નું પ્રેરક
લીરે ૫૦ (કા.) લુગડાને લાંબે કકડે; ચીરે લિલવટ ન૦ [ā, ત્રાટપટ્ટ] નિલવટ; કપાળ
લીલ સ્ત્રી[જુઓ લીલું] બંધિયાર પાણીમાં કે તેવી ગામાં લિલવાવવું સક્રિટ “લીલવવું'નું પ્રેરક
[ હરાજી થતી લીલી ચીકણી વનસ્પતિ (૨) કીલ (૩) [ની] આખલો લિલાહ, –મન [qો. સેવ, નિર્ચામુ; સર૦ મ.ત્રિામ, સ્ટિવ) | (પ્રયોગમાં “લીલ પરણાવવી” કહેવાય છે.) [–ઉતારવી =ઊલ લિટી સ્ત્રી [સં. રેuT] નાની લીટી કે ઉઝરડો. –ટો મેટી ઉતારવી. –પરણવી = પત્ની ગુજરી ગયે વરસ દહાડો ન થયો લિટી. (પ)
હોય ત્યારે પહેલાં બીજી પત્ની કરવી. -પરણાવવી = વરસ પૂરું લિસ્ટ ન૦ [$.] યાદી
થતાં પહેલાં મરનારનું છેલ્લું માસિક શ્રાદ્ધ કરવું (૨) અગિયારમાને લિહાજ ૫૦ [..] વિવેક; અદબ
દિવસે વાછરડે ને વાછરડી પરણાવવાં. –વળવી = શેવાળ થવો લિંગ ન [સં.] ચિહ્ન (૨) જાતિ (વ્યા.) (૩) સાધન હેતુ (ન્યા.) | (૨) બગડી જવું. -વાળવી = પાયમાલ કરવું.] છાયું વેટ લીલું

Page #778

લીલઝામું ]
(૭૩૩
[ઉઠવું
(૨) લીલી છાલનું. ૦ઝામું ન [ફે. સામ (૫)] વાગવાથી થયેલું તરુણ અવસ્થા (૨) ક્યાં છોકરાંને વસ્તાર. લીલું કરવું = ફાયદા લીલું ચા. ૦૫ગલી સ્ત્રી, લીલગી સ્ત્રી, ૦૫ણું વિટ શુભ શુકન કર; સંપત્તિ મેળવવી (૨) સૂકાનું લીલું – તાજું કે ભર્યુંભાદર્યું કે નસીબદાર પગલાંવાળું
કરવું, સુધારીને સારું કરવું. -ઘડપણ ભેગવવું = ઘડપણ છતાં લીલકાવું અક્રિ. (કા.)[લીલું પરથી] લીલું લીલું થયું કે દેખાવું જુવાન જે આનંદ કરે –હેવો. -વાળવું =લીલું કરવું. લીલ છયું, ૦ઝામું, ૦૫ગલી, ૦૫શું જુએ “લીલ’માં લીલે તોરણે = કશુંય મેળવ્યા વગર (પરણવા આવ્યા હોય પણ લીલમ ન૦ [જુઓ નીલમ લીલા રંગનું એક રત્ન. લીલું વિટ પરણ્યા વગર પાછા જાય તેમ.) લીલે દુકાળ = અતિવૃષ્ટિને લીધે એકદમ લીલું લીલમના જેવું લીલું
પડેલ દુકાળ (૨) કશી વાતની ખેટ ન હોવા છતાં ઘટતું ખર્ચ લીલવણ ૧૦, –ણી સ્ત્રી[લીલું ઉપરથી] લીલું શાક; લીલોતરી ન કરાવું.] કચ,૦કસ વિ૦ એકદમ લીલું ને રસથી ભરેલું. ૦૭મ લીલવય ન૦; સ્ત્રી. [લીલું + વય] બાળપણ; કાચી ઉંમર વિ૦ [+ રામ] ખૂબ લીલું. ૦રેક વિ૦ એકદમ લીલા રંગનું. લીલવવું સ૦િ [‘લીલું ઉપરથી] લીલું કરવું (૨) લીપવું. [લીલ- પીળું વિ૦ ખૂબ ક્રોધાયમાન (-થઈ જવું) (૨) આમ તેમ કે વાવું અટકે(કર્મણ).]
[તુવેરને) ગમે તેમ -- અસ્પષ્ટ દેખાવું). લેરું વિ૦ લીલું (લાલિત્યવાચક). લીલી ડું [લીલું +વાલ?] કઠોળને લીલો દાણે (જેમકે, પાપડી -લેતરી સ્ત્રી તાજી લીલી વનસ્પતિ (૨) ભાજીપાલ; તાજું શાક લીલા સ્ત્રી સં.] ક્રીડા; ખેલ (૨) અદભુત ખેલ (૩) અવતારે કરેલાં લીવર ન૦ [$.] કલેજું; કાળજું, લિવર કામ (૪) તેનું નાટક. [-વિસ્તારવી, સંકેલવી = પરલોક જવું; | લીશરા નવ એક પક્ષી મરી જવું(માનસૂચક).] ૦કાર ૫૦ લીલા કરનાર. પુરુષોત્તમ લીસું વિ૦ [૩. તિથ = પાતળું –નાનું કરેલું; સર૦ મ.HિT, ૦ā]
.] સં.) શ્રીકૃષ્ણ (તેથી ઊલટું – મર્યાદાપુરુત્તમ = શ્રીરામ). ખરબચડું નહિ તેવું; સુંવાળું (૨) સરકણું (૩) લાસાયું. [લીસી ૦વતાર [+તાર] લીલા ખાતર વિષ્ણુએ લીધેલો અવતાર. પાટલીનું ઘરાક =ડેઠ વિદ્યાર્થી.] લસ વિ૦ સાવ લીલું વિગ્રહ ૫૦ લીલાથી ભક્તોની ઇચ્છા પૂરી કરવા ધરે દેહ | લીહા–હી) શ્રી. [2. સ્ત્રી (સં. á)] લીટી (૨) હદ (જેમ કે, શ્રીકૃષ્ણને)
લટ ન૦; સ્ત્રી, કિં. ઋિણ ? સર૦ . નેટ] નાકને ચીકણ મળ. લીલાગર, –ની સ્ત્રી, ભાંગ
[-આવવી =નાકમાંથી લીંટ બહાર આવવી, નીકળવી.]-ટિયું લીલાડું, –ણ ન [‘લીલું” ઉપરથી] લીલોતરીવાળા પ્રદેશ વિ, વારે વારે જેને લીંટ આવ્યા કરતું હોય તેવું લીલાપુરુષોત્તમ . [સં.] જુઓ લીલા'માં
લાડી સ્ત્રી [સં. સેં; હૈ. ૪િ૪, -દિવા] ગળીના આકારની અઘાર લીલામું નવ જુઓ લીલઝામું
[આબાદી (ઉંદર - બકરી વગેરેની). [–કરવી =લીડી જેવું અઘવું.] પીપર લીલાલહેર સ્ત્રી [લીલા કે લીલું + લહેર] આનંદ, સુખ (૨) સ્ત્રી લાંબી પીપર. - નવ ગરગેલા જે કઠણ મળ (ઊંટ, લીલાવતાર ૫૦ કિં.] જુઓ ‘લીલા'માં
ગધેડાં વગેરે). [-મૂકવું =લીંડા જેવું અઘવું.] લીલાવતી સ્ત્રી [.] એક છંદ (૨) એક રાગિણી (૩) (સં.). લપણ, ગૅપણ ન જુઓ લીપણ પ્રસિદ્ધ ગણિતી ભાસ્કરાચાર્યની પુત્રી કે તેનું ગણિત
લાપવું, ગૂંપવું સક્રિ૦ જુઓ લીપવું. [લીપાવું, ઝૂંપાવું લીલાવાદ ૫૦ [.] સૃષ્ટિ ઈશ્વરે લીલામાં રચી છે –તેની લીલા (કર્મ:ણ), લીંપાવવું, ગૂંપાવવું (પ્રેરક).] છે, એવી માન્યતા કે વાદ
લબડી,-ડે જુએ “લીમડીમાં લીલાવિગ્રહ સિં.] જુઓ “લીલા'માં [દેખાવી.] લબણ સ્ત્રીજુઓ લિંબણ લીલાશ સ્ત્રી [‘લીલું” ઉપરથી] લીલાપણું. [-મારવી =લીલાશ | લીબુ, ડી, -બેઈ જુએ “જિંબુમાં લીલાં પાણી નબ૦૧૦ [લીલું + પાણી] ઘંટેલી ભાંગનું પેય લળી સ્ત્રી, જુઓ લિંબોળી
[– એક હકીમ લીલી ઘડી સ્ત્રી, (લીલું + ઘોડી] ભાંગ (૨) ભાંગને કેફ. [-એ લુકમાન પૃ૦ [..](સં.) કુરાનમાં વર્ણવેલ એક વિદ્વાનડાધો પુરુષ
ચડવું = ભાંગના કેફની અસર તળે આવવું; ભાંગ પીવી.] લુકાવું અક્રિટ [ક પરથી] (કા.) લુક લાગવી; ભૂલવું લીલી ચા સ્ત્રી. [લીલું +ચા] એક ઘાસ કે તેને ઉકાળીને ચા પેઠે લુગ(ગા)ત ન૦ [.] શબ્દકોશ પિવાતું પેય
લગાઈ સ્ત્રી [હિ.] સ્ત્રી, બેરી લીલીપીડ સ્ત્રી[લીલું + પીઠ) શાકબજાર [ કરી તેને ચીડવવું તે લુણાત સ્ત્રી [મ.] જુઓ લુગત લીલીપોપ ૫૦ બીજાની નાસીપાસથી ખુશ થઈ અંગૂઠે ઊંચા | લુચ્ચાઈ સ્ત્રી ઉચું પરથી] લુચ્ચાપણું લીલીસૂકી સ્ત્રી [લીલું સૂકું] સુખ અને દુઃખ; ચડતી પડતી લુણ્ય વિ૦ [સર૦ મ., fહ. સુઘી (સં. સુંવળ કે . હુવા )] કપટી; લીલું વેટ (રે. ચિંfêર] કાચી કેરીના રંગનું (૨) ભીનું; નહિ | દેગું (૨) ખંધું, પ, પહોંચેલું (૩) વ્યભિચારી [(૨) અંગ છે સુકાયેલું (૩) રસવાળું, તાડનું (૪) ખૂબ પૈસાદાર, સુખી. [લીલા | લુછણિયું ન૦ [જુઓ વું] લુછવાનું કપડું ઇત્યાદિ જે હોય તે ઝાડ તળે ભૂખે મરવું = અતિશય શરમાળ હોવું (૨) હરામ | લુછાવવું સક્રિ, લુછાવું અક્રિ. ‘લુછવું’નું પ્રેરક ને કર્મણિ હાડકાનું અતિ આળસુ, લીલા ઝાડા લીલા રંગને દસ્ત વારંવાર | લુટણિયું વિ૦ જુએ લૂટવું] લંટ પાડનારું, લુંટી જાય તેવું થે તે બાળકને એક રોગ). લીલસૂકાનો વિચાર = ગ્યા- લુટાઉ વિ૦ લિવું ઉપરથી] લંટનું (૨) નધણિયાતું
ગ્યને વિચાર. લીલી લેખણ = તાજું લખાણ (૨) તાજે લુટાર(ર) j૦ લટનારે; ધાડપાડુ કારભાર (૩) ધમધોકાર ચાલતો વેપારધંધે. લીલી ચુંદડીએ | લુટાવું અofક્રેટ, -નવું સક્રિટ “લુટવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક જવું = સધવા સ્થિતિમાં સ્ત્રીએ મરવું. લીલી વાડી = ખીલતી | લુડવું અક્રિ. [સં. સુ] જુઓ ‘ઉઠવું”

Page #779

ઉઠાવવું]
૭૩૪
[લૂમવું
ઉઠાવવું સક્રિ, લુડવું અકેિ ‘ઉઠવું’, ‘લૂઠવું નું પ્રેરક અને | દૂર મૂકવાં (૨) સંબંધ છેડી દે (૩) લુંટાવું. લૂગડાં ઉતારીને ભાવે
- [તેની બહેન વાંચજો = અશુભ-મરણના સમાચારનું સૂચન (પત્રની શરૂઆતમાં.) લુણા(ગ)રી સ્ત્રી [લણ ઉપરથી] વરને માથે લુણ ઉતારનારી - લૂગડાં ઉતારી લેવાં લુગડાં સુધ્ધાં લુટી લેવાં. લુગડાં કરવાં ૯૯ પૃ૦ [..] લહેર; મજા; આનંદ
=બહેન દીકરીને કપડાં લઈ આપવાં લૂગડાં ખંખેરવાં = પિતાની લુપ્ત વિ૦ [i] લેપાયેલું; નાશ પામેલું. ૦પ્રાય વિ. લગભગ લુપ્ત; પાસે કાંઈ નથી કે પિતાને કોઈ લેવાદેવા નથી એમ દર્શાવવા લુપ્ત જેવું. -માનુમાન ન [+અનુમાન] અનુમાનમાં એક પૂર્વ- લુગડાં ખંખેરવાં. લૂગડાં તપાસવાં = ઝડતી લેવી. લૂગડાં લેવાવાં પક્ષ લુપ્ત હોય ને બાકીના પક્ષે પરથી થતું અનુમાન. –મોદક =લૂંટાવું. લૂગડાં લેવાં = લંડું (૨) જુઓ લુગડાં કરવાં. લૂગડાં વિ. [+ઉદક] શ્રાદ્ધની અંજલિનું ઉદક ન પામેલું. -મોપમાં
સસ્તાં કરવાં લૂંટાવું (૨) આબરૂની નાસ્ત કરવી.લૂગડું પહેરવું શ્રી. [+૩૫મા] (ઉપમાન, ઉપમેય, સામાન્ય ધર્મ અને વાચક = કપડું શરીર પર ધરવું; શરીર ઢાંકવું] -બળ અ [લંગડાં + શબ્દ એ ચાર અંગમાંથી) ખટતા અંગવાળી ઉપમા
બાળવું] પહેરેલાં લૂગડાં સાથે-તે પણ પલાળીને (૨) નવતેવું સ્નાન. લુખ્ય વિ૦ [.] લોભિયું; લાલચુ (૨) લેભાયેલું; મૅહિત. ૦ક -ડાંલત્તાં નબ૦૧૦ [+i.૪ઢ] લુગડાં ને તેવી બીજી વસ્તુઓ શિકારી. -બ્ધા શ્રી. લેભ; આતુરતા.-ધાઈ સ્ત્રી લુબ્ધતા. | લૂગદી સ્ત્રી[રગડવું પરથી ? સર૦મ., હિં. સુકાઢી] પ્રવાહી સાથે -બ્ધાવું અદ્દેિ ભાવું; લલચાયું. [વવું (પ્રેરક)]
ઘંટીને બનાવેલો લૉદે (૨) દર પાવાનો લાંદે [આંસુલછણું લુભવું અક્રિ. [સં. સુમ ]+ભાવું; લુબ્ધાવું
લુછણું ન૦ [‘લુછવું” ઉપરથી] લુછણિયું (૨) લુછવું તે. જેમ કે, લુમાવવું સક્રિ. ‘લુમવું'નું પ્રેરક
લુછવું સક્રિ. [. , સુંઠ (સં. +૩)] લુગડાથી ઘસી સુલવાવવું સક્રિ. ‘લવવુંનું પ્રેરક
સાફ કરવું; લોહવું (૨) કોઈને ઘસવું, લગાડવું કે ચટાડવું લુલાવવું સક્રિ૦ ‘લવું’નું પ્રેરક
[(ખાવું તે) | લૂટ સ્ત્રી [લુટવું પરથી] લુટવું તે (૨) લુંટેલો માલ. ૦ફાટ સ્ત્રી, લુશ(-)લુશ(એ) અ૦ [૨૫૦; સર૦ મ.] વગર ચાજૅ; ઝટ ઝટ | લુટવું તે
[લેવું; લેવું લશાઈ સ્ત્રી, (સં.) આસામની એક પહાડી પરજ (૨) વિતે | લૂટવું સક્રિ. [સં. સુંટ, પ્રા. કુટું, હુંટ] બળાત્કારે હરી લેવું; ઝુંટવી અંગેનું (૩) સ્ત્રી તેની બોલી
[તેની સ્ત્રી | લૂટા, લટાર સ્ત્રી [ટલું પરથી] ઉપરાઉપરી કે અનેક સ્થળે લુહાણે પુંતે નામની જ્ઞાતિને માણસ; લવાશે. –ણી સ્ત્રી | લુટફાટ મચી રહેવી તે લહાર ૫ [પ્રા. રોહાર (. હોદ્દાર)] લોઢું ઘડવાને ધંધે કરનાર | સૂકવું અ૦િ [જુઓ લુવું] ગબડવું, આળોટવું
જ્ઞાતિને આદમી; લવાર, –રિયાં નબ૦૧૦ જુઓ લવારિયાં લૂણ ન [IT.; સં. 4T; સર૦ fહુ. સ્ત્રોન, . હોળ] મીઠું; નિમક (૨) લુંગી ઢી. [૬] હજામત કરાવતી વખતે મેળામાં પાથરવાને
સ્ત્રી લગ ઉતારવી તે (ચ.). [–ઉતારવું = બલા દૂર કરવા પાત્રમાં કકડો (૨) કાછડી વાળ્યા વગર કેડે વીંટવાનું વસ્ત્ર
મીઠું ઘાલી માથા ઉપર ફેરવવું (૨) કાકડીને ડીંટા આગળથી લંચન ન. [સં.] વાળ ટપી નાખવા તે. –વું સક્રિ. [૬. હું]. જરા કાપી, તેમાં મીઠું ભરી, કાપેલે ભાગ વાસી દઈ, તેની લંચન કરવું પડ્યું. [ઉંચાવું (કાણ), -નવું (પ્રેરક).]
કડવાશ કાઢવી. -ખાવું =-ને રોટલો ખાવો (૨) –ને રોટલે લંચિત વિ૦ [ā] લુંચન કરેલું
[તે. (-ખાવી) ખા હોવાથી તેના ઓશિંગણ કે વફાદાર રહેવું. –હરામ કરવું હુંચી સ્ત્રી [i. હું ઉપરથી ?] દોડતા દોડતાં એકદમ પાછું ફરવું =જેને રેટલે ખાધે હોય તેને બેવફા નીવડવું. હલાલ કરવું હુંબિની સ્ત્રી [i] (સં.) એક પ્રાચીન ઉપવન - બુદ્ધનું જન્મસ્થાન =વફાદાર રહેવું.] ૦ચાં ન બ૦૧૦ [સર૦ મે. ટોળ] મીઠું લ સ્ત્રી [સં. કુ કે ૩૨ HT? સર૦ મિ .] ઉનાળાના ગરમ પવનને ચડાવેલાં ચીરિયાં.૦પાણી ન૦ મીઠાવાળું પાણી (રોટલા ઘડવાનું). ઝપાટે (૨) તેનાથી થતા રેગ. [-લાગવી = ગરમ પવનથી થતી લાં નબ૦૧૦ લણ ઉતારવી તે. હરામ વિ૦ જુઓ નિમકબીમારી થવી. -વાવી =ગરમ પવન વ.]
હરામ. હરામી સ્ત્રીજુઓ નિમકહરામી. ૦હલાલ વિ. લૂઈ સ્ત્રી સેવાળ (૨)નાને લુઓ [ગળે [-કર,વાળ]. જુએ નિમકહલાલ. હલાલી સ્ત્રી જુએ નિમકહલાલી
એ પં[૩. સ્ટવ ઉપરથી] વણવા માટે લીધેલો કણકને નાને લુણી સ્ત્રી [પ્ર. (. સ્ટવૅગ) પરથી સર૦ fહું. ત્યોની મ. ઢોળ] લક(ખ) સ્ત્રી [સર૦ fહું. ; મ.] જુએ લ
એક ભાજી (૨) આટાપાટાની રમતમાં છતના ચિહ્નરૂપે પાટ બહાર ખરી સ્ત્રી- [જુઓ લુખસ] ખૂજલી
[[–થવી] આવતાં લવાતી ધૂળની ચપટી (૩) આટાપાટામાંની આડી કરાતી લુખસ સ્ત્રી[લુખ' ઉપરથી] ચામડીને એક રેગ; ખજલી. પાટડી. [-લાવવી). ૦પાટ ૫૦ [સર૦ મ. ઢોળપાટ] જુઓ લખાશ સ્ત્રી, ખાપણું
આટાપાટા [વગેરે ખવાઈને ઉપર વળતી છારી. [–લાગ] લુખિયું ન૦ [‘લુડું ઉપરથી ] માટીની ચુંગી
લૂણે ૫૦ [‘લણ” પરથી; સર૦ f, હોના] ભીનાશથી ઈટ, છે લખું વિ. [વા. સુવર્ણ (સં. ૨ક્ષ)] ચીકટ વિનાનું (૨) રસ વિનાનું | સૂતા સ્ત્રી. [ä.] કીડી (૨) કળિયે. ૦વર્ગ ૫૦ વીંછી, કાળિયા (૩) નિધન ખાલી. [-પડવું =લૂખું હોવું કે લાગવું. –હસવું = | જેવાં જંતુઓને વર્ગ; “અરેકનીડિયા કૃત્રિમ રીતે હસવું.] ૦પ(-૫)ખું, સૂકું વિ૦ લખું લુમ સ્ત્રી. [જુઓ ‘લંબ'] ફળનું ઝુમખું. ૦ખું ન૦, ૦ લૂગડું ન [વા. કુતૂરું, ટુ 8 (સં. ); સર૦ હિં. ર૩; મ. ઝુમખું; મેટી લુભ. [-લે = મેટો ફાયદે મેળવો. -લૂંટા, સૂ] કપડું, વસ્ત્ર (૨) સાલે. [લગઢામાં પાંચશેરી ઘાલીને લૂંટાઈ જ =લાભ જતો રહે; નુકસાન થયું.] ૦ઝમ સ્ત્રી મારવું = ખુબ પણ ગુપ્ત મૂઢમાર માર.લુગડાં ઉતારવા =કેઈનું લમખું (૨) અ૦ ભપકાબંધ. ૦ઝુમવું અશકે. લુમખાભેર લટકવું મૃત્યુ થતાં તેના સંબંધી હોવાને લીધે સ્નાન કરવા કપડાં કાઢીને | મવું અક્રિ૦ લટકવું (૨) નમી જવું (૩) ખૂબ પ્રયત્ન કરે

Page #780

લડી]
૭૩૫
[લેપડું
ફુલડી સ્ત્રીજુઓ લુલી
લેખા સ્ત્રી [સં.] લીટી; રેખા [ ઉપરથી ચાપડા લખનારે લતા સ્ત્રી લલુતા; લાલચ
લેખાવટિયે ૫૦ [‘લેખું” ઉપરથી] જોશી; ગણક (૨) [‘લેખ” લૂલરી સ્ત્રી + દાસી
લેખાવું અક્રિ૦, વવું સક્રિટ ‘લેખવું’નું કામણ ને પ્રેરક લૂલવવું સક્રિ. (કા.) લે એમ કરવું. [લેવાવું અક્રિ. લેખિકા સ્ત્રી [સં.] સ્ત્રી લેખક લૂલવું અકેિ. [સર૦ ] (કા.) લૂ કે ગરમી લાગવી; સુકાવું લેખિત વિ૦ લખેલું, લેખી લૂલી, બાઈ સ્ત્રી [ રસ ઉપરથી] જીભ, લા. [-હલાવવી, | લેખિની સ્ત્રી [ā] લેખણ | [(૨) અત્ર લખીને હલાવ્યા કરવી = માત્ર મોઢેથી કહેવું - બાલ (કશું કરવું પડયા | લેખિતવાર, લેખી વિ૦ લેખિત; લખાણના રૂપમાં હોય એવું વિના) (૨) હા-હાં કહ્યા કરવું.]
લેખું ન [પ્રા. રેવલે (. હેમ) = હિસાબ; સર૦ fહં., મ, વા] લલું વિ૦ [સં. ટૂ, ન; સર૦ ઈ. સૂર્યા, મ. નૃા] લંગડું; ખડું | મેએ ગણાય એવે ટુંકે સહેલે હિસાબ (૨) ગણતરી; હિસાબ (૨) અપંગ; અશક્ત; નિર્બળ (૩) લટકતું; પાયા કે આધાર વગરનું. (૩) [લા.] ગ. (માંડવું, મૂકવું). [લેખામાં લેવું = લેખવું.] લચ વિ૦ સાવ લુલું – ટીલું
- અ [‘લેખું ઉપરથી] હિસાબેપ્રમાણે (૨) પ્રીત્યર્થે; વાસ્ત; લૂંટ સ્ત્રી- [જુઓ લંટવું] જુઓ લટ. [-પાડવી =લૂંટવું.] છણિયું ! ખાતે. [-લાગવું = ઉપગમાં આવવું; મજરે આવવું.] . વિ૦ જુઓ લુટણિયું. ૦ફાટ સ્ત્રી, જુઓ લૂટફાટ
લેખ વિ૦ [ā] લખવા ગ્ય કે લખી શકાય એવું [ કસરત લૂંટવું સક્રિ૦ [સં. રંટ] જુઓ લુટવું
લેઆમ સ્ત્રી [. સૈજ્ઞમ; સર૦ મ.] કસરતનું એક સાધન કે તેની લૅલેંટા સ્ત્રીજુઓ લુટાલુટ
લેટ વિ. [૬.] મહું. [-ફી = ટપાલમાં મોકલવા તેના વખતથી લુંટાઉ વિ૦ જુઓ લુટાઉ. -(-) j૦ જુઓ લુટારુ મેડ કાગળ નાંખવા માટે લેવાતો વધુ દર કે તે પેટેની ટિકિટ.] લુંટાવંટ સ્ત્રી, જુઓ લુટાલૂટ
લેવું અદ્વૈ૦ [સર૦ હિં. છેટન[; મ. સેંટળે (સં. સુ2)] લોટવું; લૂંટાવું અ૦િ, –વવું સકે “લંટનું કર્મણિ ને પ્રેરક આળોટવું (૨) આડા પડવું; સૂવું. [લેટાવું અર્કિટ (ભાવે), લૂંક ૧૦ [. હુંટ (સં. સુંદ)] જબરું; લાંઠ (૨) ૫૦ લાંઠે –વવું સહ૦િ (પ્રેરક).] લંડવું અક્રિટ જુઓ લુડવું. લૂંકાવવું સક્રિટ (પ્રેરક)
લૅટિન સ્ત્રી [શું.] પ્રાચીન રોમની ભાષા [ સીસાની પતરી લંડાઈ સ્ત્રી, - ૫૦ [જુએ લંડી] લંડાપણું; ગુલામી લેઠ ન૦ [૬.] છાપખાનામાં બીબાંની લીટીઓ વચ્ચે મુકાતી હૂંડી સ્ત્રી [સર હિં. 1] દાસી ગુલામડી. – પં. દાસ; | લેડી સ્ત્રી[૬.] બાનુ; માનવંત સ્ત્રી (૨) “સરની પત્નીને તેવો
ગુલામ [અ૦િ જુઓ વુિં. [લંબાવવું (પ્રેરક)]. ઇલકાબ. [–દાક્તર = દાક્તર સ્ત્રી.] લંબ સ્ત્રીe [. સુંગી, સર૦ મ. સ્વી, ની] જુઓ લુમ. ૦૬ લેણ (લે) વિ. [લેવું પરથી; સર૦ છુિં. જેન] લેનાર' એ અર્થમાં લે (લે,) સક્રિટ લેવું નું આજ્ઞાર્થ બીજે પુરુષ એક વચન (૨) શબ્દને છેડે (ઉદાર વલેણ) (૨) (લે) ન [સર૦ ૫૦ હેઠું = અ [વા. ઢ] વાહ, ઠીક એ અર્થને ઉદ્ગાર
લાભ લેણું, લેવાનું તે (૩) સ્ત્રી જુઓ લેડ. ૦દાર ૫. લેણાલેઉ છું. એક જતને પાટીદાર - તેની પેટાનાત
વાળો. દેણ સ્ત્રી [સર૦ મ., હિં, હેનરેન] લેવડદેવડને સંબંધ લેકિન અ૦ [. સૈદિન] પણ; પરંતુ, તથાપિ
(૨) લેણાદેણું લેકચરર ૫૦ [] વ્યાખ્યાતા (૨) કૅલેજને એક કક્ષાને લેણખત (લે') નવ લેણા અંગેનું લખાણ કે ખતપત્ર; ઍન્ડ અધ્યાપક
લેણદેણી (લે) સ્ત્રી, પૂર્વજન્મનું માગતું આપવાનું કે લેવાનું હોય લૅકમિટર પું[૨] દૂધને કસ માપવાનું યંત્ર - દૂધ માપવાની | તેવો સંબંધ; ઋણાનુબંધ (૨) લેવડદેવડને સંબંધ લેખ પં[] લખેલું તે; લખાણ (જેમ કે, શિલાલેખ, વિધિના | લેણિયાટ પુંડ લેણદાર, લેણાવાળો [સારો સંબંધ લેખ) (૨) ખત; કરારનું લખાણ (૩) કે નિબંધ. [-કર = | લેણું (લે) ન આપેલું પાછું લેવાનું તે (૨) કણાનુબંધ જે લખત કરવું. -તરાવ, લખાવે = શિલા, પતરું ઈ૦ લેતરી સ્ત્રી (ક.) લેવું તે. જેમ કે, લાગો, દાપું ઈ૦ ઉપર લખત કરાવવું. -લખ = લખાણ કરવું, નિબંધ લખ લેતલ વિ૦ (કા.) લેતું; લેનારું (૨) ખાતને મુસદ્દો લખવે.] ૦ક પુર લહિયે (૨) ગ્રંથ કે લેખ લેતાણ સ્ત્રી લેવું + તાણવું] લેમેલ; હાયય; ગભરામણ લખનાર. ૦ણ(–ણી,-ની) સ્ત્રી[સં. છેવની] કલમ. [–ચલાવવી લેતીદેતી સ્ત્રી લેવડ-દેવડ; લેવું દેવું તે = લખાપટી કરવી (૨) ઉતાવળે લખવું.] ૦ણવ૮ વિ. કલમના લેથ સ્ત્રી [.] સંઘાડે (લોઢાને ઘાટ ઉતારવાનો) કાપ જેમ વાઢતો (ધા)
લૅન્થનમ ન૦ [.] એક મૂળધાતુ (ર. વિ.) લેખન ન૦ [૩] લખવું તે. ૦કલા(-ળા) સ્ત્રી લખવાની કળા. લેન્સ ન૦ [.] (કેમેરા, દુરબીન ઈમાં મુકાતું) કાચ કે તેવા
૦૫દ્ધતિ સ્ત્રી લખવાની રીત; ઇબારત. ૦૧ીડ સ્ત્રીવ લખવાનું પારદર્શક પદાર્થનું એક સાધન ટેબલ. શક્તિ સ્ત્રી લેખ લખવાની – લેખક તરીકેની શક્તિ. લેપ ડું [.] ઢીલા પદાર્થને પાતળો થર; ખરડ (૨) ખરડ કરવાનો શૈલી સ્ત્રી લેખકની લખવાની શૈલી – રીતકે પદ્ધતિ.સામગ્રી ઢીલો પદાર્થ (૩) પાવું તે; આસક્તિ [-લગાડ(-)]. ૦૯ સ્ત્રી, સાહિત્યન૦ લખવાને સામાન. –ની સ્ત્રી જુઓ લેખણ પં. લેપ કરનાર. ડી સ્ત્રી દરદ ઉપર લગાડવાની કે મુકવાની લેખપત્ર પં; ન [સં.] કરાર; દસ્તાવેજ
લુગદી લેખ(૨૦)વું સક્રિ. [જુએ લેખું] હિસાબમાં લેવું, ગણકારવું | લેપડ વિ૦ [લેવું + પડવું] લઈ પડે એવું; ગળપડુ લેખવવું અ૦િ , –વવું સક્રિ. લેખવવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક | લેપડું ન [‘લેપ' પરથી ] મેદ ન ઊડવાથી તેને ભેાંય સરસ

Page #781

લેપડા ]
૭૩૬
ડંડો મારવા તે; ખાપટ
લેપ પું [‘લેપ’ ઉપરથી] પાપડે; ચર લેપન ન॰ [સં.] લેપ કરવા તે (૨)જુએ લેપ ૩ [(૩) ઢાંકવું લેપવું સક્રિ॰ [જુએ લેપ] ચેાપડવું; થશેડવું(૨) વળગવું; ચેાટવું લેપાવું અક્રિ॰ ‘લેપવું'નું કર્મણિ (૨) આસક્ત થવું; રાગમાં પડવું. -વું સક્રિ॰ ‘લેવું'નું પ્રેરક [જનરલ ઇ૦) લેફ્ટનન્ટ પું॰ [ૐ.] મદદનીશ કર્મચારી. (ઉદા॰ લેન્ગવર્નર, કર્નલ, લેફ્ા પું॰ [‘લેપ’ઉપરથી; સર૦ મ. દા] વળગેલા કાદવને લાંદે (પગ, જેડા વગેરેને)
લેબલ ૦ [] નામઠામવાળું (નિશાની માટેનું) પત્તું લેખાસ પું॰ [જુ લિબાસ] પોશાક, પહેરવેશ લખારેટરી સ્ત્રી॰ [.] પ્રયોગશાળા લેભાગુ (લૅ) વિ॰ લેવું+ ભાગવું; સર૦ મ. જેમા[] લઈ ને નાસી જનારું (૨) અહીંતહીંથી પારકું લઈને પોતાનું બતાવનારું લેમન,~ને પું; સ્ત્રી; ન॰ [Ë.] લીંબુના શરબત જેવું એક વિલાયતી પીણું [(૨) લેખેલ; મંઝવણ લેમૂક (ૉ) સ્ત્રી॰ [લેવું+ મૂકવું] લેવુંને મુકવું – છેડવું તે; બાંધછેડ; લેખેલ (લ) સ્ક્રી॰ [લેવું+ મેલવું] વારંવાર લેવું અને મૂકવું તે (ઉતાવળના ગભરાટમાં) (ર) મરવાની તૈયારી; ભેાંચે લેવાના વખત (૩) તેવા ગભરાટ કે મૂંઝવણ
લૅમ્પ પું; ન॰ [š.] દીવા; ખત્તી [(લાલિત્યવાચક) લેરખડું (લૅ') વિ॰ [‘લહેરી’ ઉપરથી] આનંદી (૨) ન॰ લેરખું લેરખું (લૅ’) ન॰ [‘લહેરવું’ પરથી] જુએ લૂમખું લેલતુલકાદર સ્ત્રી॰ [મ. જૈતુĀ] એક પવિત્ર રાત્રિ, જ્યારે ભક્તિ કરવામાં આવે તે તેનું પુણ્ય ૧૦૦૦ મહિનાની ભાંત જેટલું ગણાય છે
લેલાર વે॰ [સર॰ લાર] ઘણું; આંતશય; લેલૂર લેલિહ પું॰ [i.] સાપ
લેલી (લૅ) સ્ક્રી॰ [ત્રા. જાવા (તું. જાવ)] લેલું નામક પંખીની માદા (૨) [લા.] બહુ બેલ બેલ કરનારી છેડી કે સ્ત્રી લેલીન (લ) વ૦ + જીએ લવલીન [જીએ લયલામજન લેલીમજનું (લૅ) વિ૦ મિ. [ા-મનનૂન] બેહાલ; દુર્બળ (૨) લેલું (લૅ) ન૦ કાલ પાથરવાનું કડિયાનું ઓજાર(૨)[જુએ લેલા] [નધણિયાતું (૨) લખલૂટ; અતિશય લેલૢ(-લૂં)- (લૅ) વિ॰ [લેવું + લૂંટવું] લેવા લૂંટવાની છૂટ હોય એવું; લેસૂર (લ) વિ૦ [સર૰ ઘેઘુર] ઊંઘે ઘેરાયેલું (૨) જીઓ લેલાર લેશ (લૅ) શ્રી॰ [સર॰ લુરાલુશ] ઉતાવળ લેલૂંટ (f) વિ॰ નુ લેટ
એક પંખી
લેધૂંબ અ॰ લેલંબે એમ. વું અક્રિ॰ ફળફૂલથી લેલૂ લચકવું લેલા (f) પું॰ લેલું (૨) [જીએ લેલી] લેલીના નર લેવટા(−ટી) સ્ત્રી॰ એક જાતની નાની માછલી. -ટાં ન′૦૧૦ નાનાં માલાં
લેવડ સ્ક્રી॰ [લેવું + વટ (નં. વૃત્તિ)] ઉધાર લેવાના વ્યવહાર. દેવડ સ્ત્રી॰ ઉછીનું લેવાઆપવાના સંબંધ. વાયું વિ॰ લેવડાવવાની – તેડાવવાની ટેવવાળું (બાળક) લેવડા(–રા)વવું સક્રિ॰ ‘લેવું’નું પ્રેરક (૨) ધમકાવવું; ઠપકારવું લેવદેવ સ્ત્રી લેવું દેવું; લેવાદેવા

[લેવું
લેવરાવવું સક્રિ॰ જુએ લેવડાવવું
-
લેવલ ન॰ [‡.] સપાટી; સમતલતા (૨)⟨સપાટીથી ગણતાં) ઊંચાઈ. ૦ક્રોસિંગ ન૦ [ૐ.] રેલવે પર થઈને જતો પણ રસ્તા; રેલવેની ફાટક. ૦પટ્ટી સ્ક્રી॰ લેવલ સેવાની પટ્ટી લેત્રાણ [‘લેવું' ઉપરથી] લેવું તે; લેણું લેવાદેવા પું; સ્ત્રી॰ [લેવું+દેવું] આપવા લેવાના કે બી કોઈ પણ જાતના સંબંધ [-લી સ્ત્રી॰ ખરીદી લેવાલ ન॰ [સર॰ હિં.] ખરીદનારું (શેર બજારમાં વપરાય છે). લેવાવું અક્રિ॰ ‘લેવું’નું કર્મણ (૨)(શરીરનું) સુકાવું; ફિક્કું પડવું (૩) ખ સચાણા પડવું; શરમાવું. [લેવાઈ જવું = ખીયાણા પડી જવું (૨) સુકાઈ જવું.] [લેકને મળવાના દરબાર લેવી સ્ત્રી [.] ફરજયાત ઉધરાણું; લાગેા (૨) રાજા કે ગવર્નરને લેવું સક્રિ॰ [પ્રા. હૈં (નં. )] સ્વીકારવું (૨)પકડવું; ઝાલવું (૩) ભેળવવું; દાખલ કરવું. ઉદા૰ એ કામમાં એને ન લેશે (૪) ખાવું અધવા પીવું. ઉદા॰ અત્યારે દૂધ લેશે કે ચા ! (પ) માન્ય રાખવું; ટકા આપવા (પક્ષ, ઉપરાણું) (૬) ખરીદ કરવું. ઉદાઘેાડો કયારે લીધા ? (૭) કિંમત લેવી. ઉદા આ શાલનું શું લીધું? (૮)ધારણ કરવું. ઉદા૦ વેરા લેવેા (૯) દાખવવું. ઉદા॰ શક લેવા (૧૦) ઢારવું; તેડી જવું; લઈ જવું, ઉદા॰ છેાકરાને સાથે લીધા (૧૧) ઝૂંટવવું; પડાવવું; વિનાનું કરવું (આબરૂ, વખત, જીવ, લાંચ) (૧૨)ધમકાવવું; ઠપકો આપવા. ઉદા॰ તે આવ્યો કે તેને લીધે (૧૩) ઉપાડવું; સ્થળાંતર કરવું. ઉદા॰ ટેબલ પાસે લેા (૧૪) ખેલવું; ઉચ્ચારવું. ઉદા॰ તેનું નામ ન લેશે। (૧૫) વહેારવું, ઉદા॰ નિસાસા લેવા; હાય લેવી (૧૬) નાંધવું; ઉતારી લેવું. તેમનું ડૅકાણું લઈ લે (૧૭) કાપવું; ઉતારવું (નખ, વાળ) (૧૮) આપે કે કરે તેમ કરવું. ઉદા॰ કામ લેવું (૧૯) તપાસ કરી સમજવું (માપ, તાગ, શુધ; ખબર)(૨૦)માગવું; પૃવું (આજ્ઞા, પરવાનગી) (૨૧) ઉપાડવું; રજૂ કરવું. ઉદા॰ વાંધો લેવે; તકરાર લેવી (૨૨) પૂર્વ શબ્દથી સૂચિત થતી ક્રિયા બતાવે. ઉદ્યા॰ ઊંઘ લેવી; શ્વાસ લેવા (૨૩) બીજા ક્રિની સાથે આવતાં તે ક્રિયા પૂરી કરવી અથવા વહેલી પતાવવી એવા અર્થ બતાવે. ઉદા॰ ખાઈ લેવું.[લઈ આવવું = લાવવું. લઈ જવું =ઢારવું(૨) ઊંચકી જવું; તેડી જવું (૩) ચેારી જવું. લઈ નાખવું = ધમકાવી કાઢવું (૨)ઠપકો આપવા (૩) અણગમા કે જબરજસ્તીથી ગ્રહણ કરવું. લઈ પડવું =માની લેવું; વહોરી લેવું (૨) ગળે પડવું; સંડોવવું. લઈ બેસવું=આરંભ કરવું; માંડવું (૨) વહોરી લેવું; માની લેવું (૩) પચાવી પડવું. લઈ મૂકવું = આગળથી લઈ રાખવું. લઈ રાખવું =આગળથી લાવી મૂકયું, લઈ લેવું=પકડી લેવું (૨) ઝુંટવી લેવું (૩) અથાવી પડવું (૪) પેાતાની પાસે રાખી લેવું; સંગ્રહ કરવા (પ) પાછું લેવું (૬) ઊંચકી લેવું. અંદર, –માં લેવું =દાખલ કરવું. ખબર લેવી=સંભાળ રાખવી (૨) વેર લેવું. ખાળે લેવું = દત્તક લેવું. જીવ લેવા = પજવીને કાયર કરવું(૨) મારી નાખવું. નામ લેવું = ચીડવવું; સતાવવું. મનમાં લેવું= ખોટું લગાડવું; અસર થવા દેવી (૨) લક્ષમાં લેવું. માથે લેવું= જોખમ કે જવાબદારી સ્વીકારવી. હાથમાં લેવું = પકડવું; મારવું (૨) વશમાં – તાખામાં લેવું (૩) કાબુ – નિયંત્રણમાં લેવું. લેતું જવું=લઈને જવું (૨) જીએ “લેતા જા.” લેતું પડવું=નુ

Page #782

લેjદેવું].
૭૩૭.
[લોકાઈ
લઈ પડવું. લેતે != ખાતો જા !]. દેવું ન જુએ લેણદેણ ગત માનસ; “માસ-માઈન્ડ', ૦માન્ય વિ. લેકમાં માન પામેલું; લેવેચ (લે.) સ્ત્રી લેવું વેચવું તે; આપલે; ખરીદ ને વેચાણ લેએ સ્વીકારેલું (૨) પં. (સં.) તિલક મહારાજ. માન્યતા લેશ વિ. [i] જરાક (૨) પુંઠ અણુ; બહુ થોડો ભાગ (૩) એક | સ્ત્રી, ન્યાત્રા સ્ત્રીઆ લોકમાં જીવન ગુજરવું તે; સંસારયાત્રા, અર્થાલંકાર, જેમાં ગુણને દેવરૂપ અને દેશને ગુણરૂપ વર્ણવાય ૦૨ાજયન લોકોનું –પ્રજાકીય રાજ્ય. ૦રીતિ સ્ત્રી, લેકમાં છે (કા. શા.). ૦માત્ર વિ૦ બહુ જ થોડું (૨) અ૦ જરાક પણ પ્રચલિત - સામાન્ય રીતિરિવાજ, ૦૨ચિ સ્ત્રી, લોકોની રુચિ. લેસ સ્ટ્રીટ [છું.] જરીની કિનાર
[ભણતર લજજા સ્ત્રી, લોકલાજ. લાગણી સ્ત્રી, લોકેની લાગણી. લેસન ન. [$] વિદ્યાર્થીએ ઘેરથી તૈયાર કરી લાવવાનું કામ કે ૦લાજ સ્ત્રી, લોકેમાં નઠારું કહેવાવાને ડર. ૦વરણ સ્ત્રી, લેહુ ન એક પંખી
સામાન્ય લોક; આમ-પ્રજા. ૦વંદ્ય વિ૦ લોકોને વંદનીય. વાણી લેહ્ય વિ. [i] ચાટવા ગ્ય; ચટાય એવું (૨) નટ ચાટણ સ્ત્રીલોકોમાં ચાલતી વાત કે વિચાર વગેરે; લેકોની વાણી. ફેંકવું (લૅ૦,)અક્રિ. જુઓ લહેકવું] ઝલવું. [લંકાવવું સક્રિ. | વાસના સ્ત્રીલોકોમાં કીર્તિ થાય એવી વાસના; લેકેષણા. (પ્રેરક), લેકાવું અજિં૦ (ભાવે).]
વાયકા સ્ત્રી- લોકમાં ચાલતી વાત; અફવા. ૦૧ાર્તા સ્ત્રીલેંઘાવું (લૅ૦) સક્રિ. [જુઓ લંગાવું] જરાક ખેડાવું
જુએ લોકકથા. ૦વિગ્રહ પુ. લોકોમાં – તેના વર્ગો કે વણેમાં લેંધી (લૅ૦) સ્ત્રી, જુઓ લેઘો] બાળકની સંથણી; નાને લે . ચાલતા આંતર વિગ્રહ. (લોકસંગ્રહથી ઊલટું). ૦વૃત્ત ન લેકલેધું (લૅ૦) વિ૦ જરાક ગાંડા જેવું, દાધારંગું
જીવન; સમગ્ર સમાજજીવન. ૦ળ્યવહાર ૫૦ લોકાચાર; લેકેને લેશે (લૅ૦) પં[ફિં. સૅII, ઢā] મેટું સૂથરું; ચરણો સામાન્ય વ્યવહાર, લોકરીતિ. ૦ધ્યાપક, વ્યાપી વિ૦ લોકોમાં લેંચી (લૅ૦) સ્ત્રી [સર૦ હિં. સૂત્રી, પુરું (ઉં. હવ?)] પાતળી કે આખા જગતમાં વ્યાપેલું. શાસન ન૦ લોકશાહી. શાહી મોટી રોટલી
[રમતમાં વકટ પછીને દાવ; સેંટ સ્ત્રી, લોકો દ્વારા ચાલતું રાજ્ય; “ડેમેક્રસી' (૨) વિ૦ લોકશાહી લેટ (લૅ૦) સ્ત્રી મિ. (તેતુ રોંઢ઼= બે)] લેણ; ગિલ્લીદંડાની વિષેનું. શાળા સ્ત્રી સામાન્ય જનતા માટેનું શિક્ષણ આપતી લૈંગિક વિ૦ [i] લિંગ કે જાતિ સંબંધી; જાતીય
અમુક જાતની એક શાળા. શિક્ષણ ન૦ જનસમૂહની કેળવણી. લઈ સ્ત્રી [સર૦ હિં; જુઓ ઓ] ઓફ પિંડ () (૨) સત્તા સ્ત્રી, લેકેની સત્તા. ૦સત્તાક વિ૦ લોકસત્તાવાળું; [ä. ટોમ ઉપરથી; સર૦ હિં, મ.] કામળ; ઊનનું કાપડ પ્રજાસત્તાક. સત્તાવાદ પુત્ર લોકશાસનને વાદ; ‘ડેમોક્રસી'. લેક પું[સં.] જનતા; જનસમૂહ (૨) વર્ગ, જાતિ (૩) કર્મફળ સત્તાવાદી વિ૦ (૨) પં. લોકસત્તાવાદમાં માનનાર. સભા ભોગવવાનાં માનેલાં જુદાં જુદાં સ્થાન કે જગત (ઉદા. પૃથ્વીલેક, સ્ત્રી. આમ લોકોની – પ્રજાના પ્રતિનિધિની સભા. ૦સંખ્યા વર્ગલેક, બ્રહ્મલોક) (૪) [લા.] સામાન્ય કે પારકું – લોકાઈને ૦ વસ્તી. સંગીત ન૦ (શાસ્ત્રથી અનિયંત્રિત એવું) આમ પાત્ર માણસ. ૦કથા સ્ત્રી૦ લોકેમાં પ્રચલિત વાત (૨) દંતકથા. પ્રજાનું સંગીત. સંગ્રહ પૃ૦ લોકહિત; લોકકલ્યાણ, સાક્ષર ૦કલ્યાણ ન૦ લોકોનું ભલું૦કવિતા સ્ત્રી, લોકોમાં પ્રચલિત ૫૦ સામાન્ય જનસમૂહને માટે લખનારે સાક્ષર. સાહિત્ય કવિતા. ગત વિ૦ લોકમાં પહોંચેલું – પ્રસરેલું. ૦ગમ્ય વિ૦ નવ લોકેમાં પ્રચલિત કથાવાર્તા કે કવિતારૂપી સાહિત્ય, સુલભ લોકોને સમજાય એવું - સરળ. ૦ગીત નવ લોકેમાં પ્રચલિત – ૦િ લોકોને સુલભ. ૦સેવક છું. પ્રજાસેવક; લોકસેવા કરનાર, લકને ગમે એવું ગીત. ૦ચર્ચા સ્ત્રી, લોકોમાં ચાલતી વાત. સેવા સ્ત્રી, લોકેાની, જાહેર જનતાની સેવા (૨) આમવર્ગના જિત વિ૦ લોકને - સંસારને જીતે એવું. જીવન ન૦ લોકનું - લોકોની સેવા. હિત નવ લોકોનું હિત હૃદય ન૦ લોકોના સમાજનું જાહેર જીવન. ૦૪ વિ૦ લોકને જાણનારું; લોકમાન્ય, હૃદયને ભાવ; લોકેની લાગણી પ્રજાકીય (પ્રધાન – વડોદરા રાજ્યમાં). વરિયાં, હાં નબ૦૧૦ લેક૫ ન૦ [{.] કાચી જેલ લેક (પ.). ૦ત્રય નવ ત્રિભુવન (સ્વર્ગ, મૃત્યુ અને પાતાળ). લેક- ૦પાલ, પ્રસિદ્ધ, પ્રિય, પ્રિયતા બત્રીશી-સી),
તંત્ર નવ પ્રાતંત્ર; લોકસત્તાક રાજ્યતંત્ર. ધર્મ પુ. લેકમાં બાઘ, ભાષા, ગ્ય, ૦મત, ૦મર્યાદા, ૦માગ,૦માતા, પ્રચલિત ધાર્મિક માન્યતા અને આચાર. ૦નાયક ૫૦ લોકોને ૦માનસ, ૦માન્ય, વ્યાત્રા, ૦૨ાજ્ય, ૦રીતિ, ૦રુચિ જુઓ નાયક; આગેવાન. નિયુક્ત વિ૦ લોકોએ નીમેલું. નિમણ ‘લોકમાં નવ લેક કે પ્રજાનું -તેના સમાજનું ઘડતર. નૃત્ય ન સામાન્ય લેક સ્ત્રી. [૬.] ધીમી ગતિએ દેડતી ને ઘણાં સ્થાને ઊભી લોકમાં ચાલતું નૃત્ય - તેને પ્રકાર.૦નેતા પુત્ર કેને-પ્રજાકીય | રહેતી ટ્રેન (૨) મેટા શહેરના ભાગે ને પરામાં દોડતી ટ્રેન (૩) નેતા. પાલ(–ળ) j૦ જુઓ દિકપાલ. પ્રસિદ્ધ વિ. જગ- વિ. સ્થાનિક; તળનું. બે નવ જિલ્લા કે તાલુકામાં જ્યાં મશહુર. પ્રિય લોકોને પ્રિય. પ્રિયતા સ્ત્રી.. બત્રીશી- | સુધરાઈ નથી હોતી ત્યાંની (સ્થાનિક સ્વરાજ્યની) એક સંસ્થા -સી) સ્ત્રીલોકેમાં બેલાવું તે (વખાણ કે વગોવણી રૂપે). | લેક- લજજા, લાગણી, લાજ, ૦વરણ, વંઘ, વાણી, [-એ ચડવું.]. ૦બાહ્ય વિ. અસાધારણ; ચમત્કારિક (૨) વાયક, વાર્તા, વિગ્રહ, વૃત્તિ, વ્યવહાર, ૦ધ્યાપક, લોકમાન્ય નહીં એવું. ભાષા સ્ત્રી સામાન્ય જનતાની બોલી. | ૦થાપી, શાસન, ૦શાહી, શિક્ષણ, સત્તા, સત્તા, ૦ર્ભાગ્ય વિ. આમ લોકોને રસ પડે એવું. ૦મત છું. કેને ૦સત્તાવાદ, સંગીત, સંગ્રહ, સાક્ષર, સાહિત્ય, મત. ૦મર્યાદા સ્ત્રી લોકોમાં પ્રચલિત રૂઢિ (૨)લોકલજજા. ૦માગ સુલભ, સેવક, સેવા, હિત, હૃદય જુઓ “ક”માં (ગ,) સ્ત્રી, લોકેની - આમ માગણી. ૦માતા સ્ત્રી. સમગ્ર જન- લોકાઈ સ્ત્રી. [‘લોક' ઉપરથી] પરાયાપણું; પારકા માણસ જેવો સમુદાયને પોષનારી લક્ષ્મી (૨) નદી,૦માનસ ન લેકનું સમૂહ- | વ્યવહાર
જે-૪૭

Page #783

લૅકાઉટ]
૭૩૮
[લેટે
'
લોકાઉટ ૫૦ [છું.] કારખાનું તેને માલિક) કામબંધી કરે તે લચે પું. [સં. ટોવલોંદે; લચકે (૨) ચે; ડબુચ (૩) (મજૂરોની હડતાલથી ઊલટું)
Tલા.] ગરબડ ગોટાળે (૪) વાધે; તકરાર. લોચા પડતી લોકાચાર છું. [ā] લેકમાં ચાલતા વ્યવહાર કે રૂઢિ
વાત = ચેખવટ વગરની વાત. લેચા વાળવા = બરાબર ન કાન્ત ન [સં.] લેકેથી દૂર એવું સ્થાન; એકાન્ત
બોલવું; બેલતાં ગૂંચવાનું કે અચકાવું (૨) ખરું કારણ ન બતાવતાં કાન્તર ન [સં.] જુઓ લેકાંતર
બીજ એઠાં ધરવાં. લેચ કરે = ગોળ પિડે કે ડ્રો કરવો લોકાપવાદ ૫૦ [i] લોકમાં નઠારું કહેવાયું તે – વગણું (૨) ગૂંચવવું; બગાડવું. –કાઢ = ગરબડ ગોટાળે દૂર કરે (૨) લોકાયત વિ૦ (૨) ૫૦ [] નાસ્તિક (૩) નવ ચાર્વાક દર્શન, દેવું પતાવી દેવું. –નાંખ = જુઓ લોચો પાડ. - = ૦વાદ પં. નાસ્તિકવાદ. ૦વાદી વિ૦ (૨) પુંતે વાદનું કે તેમાં તકરાર કે વાંધો આવવો. -પાઠ =તકરાર કે વાંધે નાખો. માનતું
- પેચ = દે; લચકે (૨) ; ડબૂચ. -દે, માર = લોકાર્પિત વે. [સં.] લોકને અર્પણ થયેલું -સંપાયેલું લોચાથી પૂરવું – સીડવું–લાપશી = ગરબડગોટો (૨) -ઘણું.
કાલેક વિ૦ [‘લેક” ઉપરથી] સામાન્ય લોક જેવું; ખાસ સંબંધ -વળ = લોચો થવો કે પડવો; ગૂંચવાયું. -વાળ = જુઓ વગરનું (૨) ૫૦ (સં.) એક પુરાણપ્રસિદ્ધ પર્વત (૩) આ કે તે લેચ કરે.] પેચો ડું લેજો; લચક, પિડ, લબા લોક; સર્વ લોક
ગરબડગોટે ચૂંથે લેકાંત ન [સં.] જુએ લોકાન્ત
લૉજ પું; સ્ત્રી [છું.] વશી; રહેવા ખાવાની સવડ આપતું સ્થાન લેકાંતર ન [ā] પરલોક. –રિત વિ. લેકાંતરને લગતું લેટ j૦ [ફે. રોટ્ટ] બારીક ભૂકે; આટો. [-ઊ = સડી જવું; લેકિનકી), ૫૦; નવ [જુઓ લેકિક] ખરખરે
ખવાઈ જવું (૨) ભિખારી થઈ જવું. –ચાટતું કરવું = કંગાળ કે લકિટ ન જુઓ લૅકેટ
પાયમાલ કરવું. -ફા =ગાંડાની જેમ બકવું (૨) વિકળતા કે લેકિયું વે[લક પરથી] પ્રાકૃત; સામાન્ય લકનું
કાયરતા બતાવવી (૩) સાધન રહિત સ્થિતિ બતાવવી. -ફાકે છે લકેટ ન. [૬] સ્ત્રીઓનું ગળાનું એક ઘરેણું
= જખ મારે છે (૨) પાસે ખાવાનું નથી. –બા = કંસાર કરે લોકેષણ સ્ત્રી [i] લેકમાં પ્રતિષ્ઠા કે યશની કામના (૨) સ્વર્ગ (૨) પાપડ ઈન્ટ કરવા લોટ રાંધો. -ભાગ = ભીખ માગવી. વગેરે લોકના સુખની કામના
-શેક = શીરે કરે:]. લેક્તિ સ્ત્રી [સં.] કહેવત
લેટકું ન [જુઓ લોઢ] ચડવો. – પં. માટીને ઘડે કે ઢચકું લોકોત્તર વિ૦ [4] અલૈકિક; અસાધારણ. છતા સ્ત્રી, લોટણ વિ૦ લિટવું પરથી] જમીન પર લટતું; નીચું રહેતું (જેમ લોકપકાર .] લોકોનું ભલું; સાર્વજનિક કલ્યાણ. ૦૭, કે, કેળ, પપૈયાનું ફળઝાડે) (૨) લોટતી -ગુલાંટ ખાતી (પતંગ). -રી વિ૦ લોકપકાર કરે એવું
[ગિતા સ્ત્રી –ણ(–ન) નવ લેટવું - આળેટવું તે (૨) એક જાતનું કબૂતર લેકેપગી વિ૦ [.] લેને ઉપયોગી – ખપનું; લોક માટેનું. | -ણિયું વિ૦ લોયા કરે તેવું લેખંઠ ન હિ + ખંડ; સર૦ મ.] લડું. -ડી વિ૦ લોખંડનું | લેટપેટ વિ. [જુઓ લોટવું; સર૦ મ.] લોથપોથ (૨) ગોટપોટ
બનાવેલું (૨) લોખંડ જેવું – ઘણું મજબૂત કે કઠણ (૩) [લા.]. લેટમ વિ૦ (કા.) લેટ માગનારું (ભિખારી) દઢનિશ્ચયી; અણનમ
લેટરી સ્ત્રી[$.] ટિકિટ વેચી ખરીદનારાઓમાંથી જેને નસીબે લોચ ન [ia] આંસુ
આવે તેને ઈનામ આપવાની શરતે કરાતી એક પ્રકારની ઘુતલેચ ડું. [સં. હું] માથાના વાળ પિતાને હાથે ટૂંપી નાખવા તે | વ્યવસ્થા (૨) [લા.] નસીબ ખેલ (–લાગવી)
(જૈન). ૦૧ નવ લુંચન; પી નાખવું તે (૨) છીનવી લેવું તે લોટવું અ૦ ક્રિઢ [. ઢોટ્ટ (સં. સુક)] લેટવું; આળોટવું (૨) લેચક ન [i.] લોચો; ગોળો; પિંડ (૨) સુતારનું એક એજાર | સૂવું (૩) ગબડવું, ગુલાંટ ખાવી (૩) કાજળ (૪) સાપની કાંચળી
લેટાવવું સક્રિ“લોટવું નું પ્રેરક (૨)+ લટાવવું લેચણી સ્ત્રી, (૫) લોચન; આંખ
[લોચન | લેટાવું અક્રિ. લેટjનું ભાવે લેચન ૧૦ [.] આંખ (૨) જુએ “લોચમાં. -નિયું ન૦ (૫.) | લક્ષુિ વિ. [જુઓ લેતું] લેટાના તળિયા જેવું, બોડુંરડું (૨) લોચના સ્ત્રી- [જુઓ લોચવું] લોચવું તે; ઝંખના; તલસાટ લેટવાળું કે લેટનું (૩) ન૦ [‘લોટ” ઉપરથી] ઘંટીમાંથી લોટ લેચવું અત્રક્રિ. [સં. ઢોર્ (ર)] તલસવું (૨) લોથવું; બેચેનીથી વાળવાનું લુગડું [-કરાવવું = માથાના વાળ કઢાવી નંખાવી માથું આમ તેમ આળોટવું
લોટા જેવું કરાવવું.] – j૦ જુઓ વહેરે ૧ લોચનિયું ન૦ જુઓ “ચન'માં
લેટી સ્ત્રી[‘લોટવું” ઉપરથી; સર૦ હિં, મ.] નાને લેટ. -હું લેચવાવું અક્રિટ [લે” ઉપરથી] લોચામાં પડવું ગુંચવાવું; નવ નાને માટીને ઘડે; માટીનું લોટા જેવું વાસણ (૨) [લા.] સંડોવાવું. [લેચવાઈ જવું, પડવું =ગૂંચવાઈ પડવું(૨) લોચામાં - માથું. - j૦ ધાતુનું એક પાત્ર – કળશિયે (૨) [લા.] દસ્ત. નુકસાનમાં ફસાઈ જવું.]
લિોટા તેડવા =માંગળિક પ્રસંગે (લોટા પર શ્રીફળ ઈ. ગઢવી) લેચાવું અક્રિટ [લે' ઉપરથી] એકસરખું નહીં રહેતાં એક માતાજી સ્થાપવાં (કા.). લેટા ભરવા = (જમવાની તૈયારીમાં) બાજુ તરફ એકઠું થઈ જવું (૨) લોચવાવું; ગુંચવાવું (૩) ગભરાવું લોટા પાણીથી ભરવા (૨) વારંવાર ઝાડો થવો. લેટા લઈ (૪) (આંખનું) ભારે થવું (૫) લોચવુંનું ભાવે. –વવું સક્રિ) લેવા = ઝુંટવી લેવું (૨) છેતરી લેવું. લેટે જવું, લેટો લઈને લોચાવું, “લોચનું પ્રેરક
જવું = ટટ્ટી જવું; ઝાડે ફરવા જવું. લેટો ઊતર = ઝાડો થ;

Page #784

લડ]
૭૩૯
[લેલો
દસ્ત ઊતરે. –થ =ઝાડા થવા.]
લેજો [૬] નાની આગબોટ કે યંત્રથી ચાલતી હેડી લેવું. [૪.] વજન; ભાર (૨) વીજળીનું દબાણ
લેપ પં. [૪] લુપ્ત થવું તે; નાશ પામવું તે; દેખાતું બંધ થવું તે. લેઠાવવું સક્રિ. [સં. સુર] ઘુમાવવું, ડેલાવવું
[–થવું = અદશ્ય-અલેપ થવું.] ૦૭ વિલોપ કરનારું લેઢ પું. [સર૦ મ, ; દિ. ટોઢા; સે. સોઢ= વાટવાને પથ્થર | લેપટોપડ વિ૦ લેિપવું + ચેપડવું] ખૂબ ઘી કે તેલવાળું (૨) (સં. ઢોણ)] પાણીનું લાટ જેવું ભેજું; પૂરનો ઘોડે (૨) [ā, સુર] [ [લા.] અતિશક્તિવાળું (૩) ન૦ ચીકટ; ઘી, તેલ વગેરે (૪) હિંડોળા (૩) [સં. ટોણ] તાપથી ઓગળીને બાઝેલે માટીને ગફો; [લા. અતિશયોક્તિ (૫) ખુશામત લોઢાને લો (૪)[લા.] વાંધે; તકરાર.[-નાખો , પહેરવાં | લેપરી સ્ત્રી- [જુએ લેપડી] ઉપલી કે તકરાર ઊભી કરવી કે થવી.].
લેપવું સક્રિ. [. ૭ ] ઉલ્લંઘવું ન માનવું લોઢવું સક્રિ. [સે. ઢોઢ] ચરખાથી પીલવું (કપાસ)
લપા, મુદ્રા સ્ત્રી[ä.] (સં.) અગત્ય ઋષિની પત્ની લાઈ, –મણું સ્ત્રી, –મણ ન લઢવાની મારી
લેપાવું અક્રિય, વિવું સક્રેિ“લોપવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક લહાવું અક્રિ૦, –વવું સક્રિ. “લોઢવુંનું કર્મણ ને પ્રેરક લેખે વિ. [સં.] લોપવા યોગ્ય લેતાં નબ૦૧૦ [“લોઢું” ઉપરથી] લોઢાનાં ઓજારે. -શ્રી સ્ત્રી | લેફર વિ૦ (૨)[.] ભટકેલ, બદમાશ [દાસ્તી (૨) આદત લોઢાની તવી (૨) વિ૦ લોઢાનું, –ના જેવું (ઉદા. લોઢી પતી, | લોબ સ્ત્રી[જુઓ લાંબ; સર૦મ. ો = પ્રેમ; આકર્ષણ] યાદપથ્થર)
[તે લાકડું લેબડી(ત્રી) સ્ત્રી [સર૦ મા મરીસં. હોમટી] બારીક લેઢિયા પું. [“તું” પરથી] (ચ) કરબડીના દાઢા જેમાં ઘાલે છે | ઊનની કામળી કે ઓઢણી
[(ધુપ કે ઔષધિ) લેઢી જુઓ ઢાંમાં
[મહા મુશ્કેલ કામ.] લેબાન ! [1. સૂવાન, સર૦ હિં, મ.] એક વૃક્ષને ગુંદર લેતું ન૦ કિં. રોહ ઉપરથી] એક ધાતુ; લોખંડ. [લેટાના ચણા = લભ પં. સિં.] લાલચ; તૃષ્ણા. ૦૭ વિ૦ લોભાવનારું. ૦૧ વિ. લેથ (થ) સ્ત્રી [સં. સુટ, ત્રણ કે ? સર૦ હિં, ઢોય, –f); | જુએ લેભામણું (૨) નવ પ્રભન. -ભામ(-૨)ણું વિ૦ લલમ.] લાશ; મડદું (૨) [લા.] ઉપાધિ; પીડા (૩) વિ૦ તન થાકી ચાવે તેવું. -ભાવનહાર(~રી) વિ. લોભાવનારું; લોભામણું. ગયેલું (૪) [ä. હો =ગાંડપણ કરવું] મૂર્ખ, ઠેઠ (૫) નરસું | –ભાવવું સક્રિ. ‘ભાવું’નું પ્રેરક. -ભાવું અક્રિ. લેભમાં નકામું. [–થવું (થાકીને) = અતિશય થાકી જવું. પઢવી = | પડવું, લલચાવું. -ભાશા સ્ત્રી[+આશા] લોભ અને આશા; લાશ પડવી. -વહોરવી = પીડા નોતરવી. વળવી = પાયમાલ | લેભ ફળવાની આશા. -ભાંધ વિ. [+ અંધ] લોભથી અંધ થવું. -વાળવી = પાયમાલ કરવું (૨) પંચાત – બલા દૂર કરવી બનેલું; અતિ લોભી. -ભિત વિ૦ લોભાયેલું. –ભિયું, ભી (૩) લાશ પાડવી. ૦પથ વિ. [સર૦ હિં] થાકી ગયેલું વિ. ભવાળું. -ભિષ્ઠ વિ૦ ભારે ભી લથડી સ્ત્રી, મંગરેટમાં શેકેલી ભાખરી
[લેચવું લેમ ૫૦; ન૦ [સં.] વાળ; રંj, રેમ. ડી સ્ત્રી, જુઓ લોબડી. લેથવું અક્રિટ લિથ પરથી?] બેચેનીમાં આમ તેમ આળોટવું; વિલોમ વિ. [] ઊલટુંસૂલટું(૨) અનિશ્ચિત. ૦૨ વિ. [સં.] લેથાર ન વહાણનું લંગર કે તેનું દોરડું) [-પાક છું. માર ખૂબ તેમજ મોટાં લેમવાળું (૨) પં. (સં.) એક ઋષેિ. હર્ષ લેથારવું સક્રિ. [સં. સુંધ =મારવું] (કા.) મારવું; બેકાવવું. ૫. રેમ ખડાં કરે એવી લાગણી; રોમાંચ. જેમકે, ભય. હર્ષણ લથિયું વિ૦ [જુઓ લેથ] માલ વગરનું; નકામું (૨) (ૉ) નવ વિ. મહર્ષ કરાવે એવું; રોમહર્ષ [ä. તું] કૂતરાનું બચકું (લેવું)
લેરવું સક્રિ. [‘લવર્સ' ઉપરથી] નખ મારીને ઘાયલ કરવું લો (કા.) જુવારનું કણસલું
લે ૫૦ [૬] (અમીર ઉમરાવો) એક (અંગ્રેજ) ઇલકાબ કે તે દરિયું મરચું નવ એક જાતનું મરચું
ધરાવનાર (૨) ઈશ્વર લેદવું સક્રિ. [‘લાં દો' ઉપરથી] ગંદીને લોંદા જેવું બનાવવું. લાલ વિ[સં.] ચંચળ (૨) સુંદર (૩) આતુર (૪) નવ ગરબાની [દાવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક).]
લીટીને છેડે આવતા શબ્દ. [તબિયત લેલ મારી જવી = લદી સ્ત્રી [સર૦ મ.] જુઓ લોધી
તબિયત કથળવી.] ૦ક ન૦ લટકતી અને ઝૂલતી વસ્તુ (જેમ કે, લેધ (૦૨) પું; ન [સં.] એક જાતનું ઝાડ
ઘંટ કે ઘડિયાળમાં) (૨) કાનનું એક ઘરેણું. ૦ણી સ્ત્રી, લટકાળી લેધર ૫૦ [જુએ લોદવું) બાટ; પુષ્કળ તેલ નાંખીને બાફેલો ચાલવાળી સ્ત્રી. [-લૂંટાવી = ફજેતી થવી.] છતા સ્ત્રી આતુરતા; લોટ (૨) પું; ન [સં. ઢોર્બ] જુઓ લેધ
લોલુપતા. વિલેલ વિ૦ સુંદરલોલ લેધવું સક્રિ. [સર૦ મ. ઢોકળ] લોથવું; બેચેની થવી લોલવું અક્રિ. [ä. સુ] લાલ થવું; હાલવું (૨) શોભવું લેધી સ્ત્રી [સર૦ હિં] પઠાણાની એક જાતિ
લેલા શ્રી. [.] જીભ (૨)વીજળી. ક્ષી વિ. સ્ત્રી [+અક્ષી] લેધો ડું [સર૦ મ.પા] લાંબો અને મજબૂત બાંધાને માણસ | ચંચળ આંખવાળી (સ્ત્રી) (૨) ઘાસ વેચતી એ નામની એક જાતને માણસ
લલિત વિ. [i.] હાલતું; ખૂલતું [(વહાણની) દોરી લોધ્ર પું; ન [સં.] લેધ ઝાડ
લોલી સ્ત્રી, લંગર (૨) પાણીમાં ફેંકાતી સીસાને ગટ્ટો બાંધેલી લોન ન૦; સ્ત્રી. [૬.] લીલું ઘાસ ઉગાડેલું સપાટ મેદાન, હરિયાળી | લોલીન વિ. [જુઓ લવલીન] +તલ્લીન લેન સ્ત્રી[૬.] અમુક શરતે લેવાતી ઉછીતી કે વ્યાજુકી રકમ. | લેલુ૫ વિ૦ [i] લલુતાવાળું; તૃષ્ણાતુર. તા સ્ત્રી, [-કાઢવી = લેન લેવાનું કામ ઉપાડવું. –ભરાવી = લોન તરીકે | લેલ અ [. સુ]હાલરડાને એક અવાજ (૨) j૦ (જીભનો) નાણાં જમા થવાં, લેવી =લોન તરીકે નાણાં લેવાં.]
લલિતો નાયુ; લોળો
0 (જી)

Page #785

લેવડા(–રા)વવું]
७४०
[વકાલતનામું
લેવડા(–રા)વવું (લો') સક્રિ. ‘લોહીનું પ્રેરક
લોહીને ભરાવો થવો.ટાઢા લેહીનું = નિરાંતવાળું; ઠંડી પ્રકૃતિનું. લવણિયું (લો) ૧૦ [લોહવું” ઉપરથી] લેહવાનું સાધન મીઠા લેહીનું = જેને ચાંચડ, માંકડ વધારે કરડે તેવું (૨) મળતાલેવા ન૦ [સર૦ હિં.] એક પંખી
વડું (૩) સાલસ; વહાલ આવે એવું. શેર લેહી ચડવું = ખૂબ લેવાવું લ') અવકેટ લેહવું’નું કર્માણ [ઘા પર લગાડવાનું) આનંદિત થવું.] ઉકાળો કુંવબળાપો ક્રોધ; કંકાસ. ૦ચૂતું વિ૦ લેશન ન [છું.] જંતુનાશક દવાવાળું પ્રવાહી બહારથી ચામડી કે લેહી ચૂતું હોય એવું; લોહીલુહાણ. ૦ચૂસ વિ૦ લોહી ચૂસે એવું; લેષ્ટ નવ [સં.) માટીનું ઢેકું
પારકાનું શાક. તરસ્યું હવે સામાનું લોહી રેડીને તેની દાઝ લેહ ન૦ [i] લો ટું. કઢા સ્ત્રી, લોઢાની કઢાઈ કાટ પુત્ર શમે એવું. ભેદ પું. લેહીને ભેદ, જાતભેદ. ભૂ8 વિલેહી લોઢાને કાટ, ૦કાર ૫૦ લુહાર (૨) એક જાતિને માણસ. વગરનું; સુકલકડી. હુ(લે)હાણુ વિલેહીના રેલાથી ખરડાઈ ૦ચુંબક નવ લોઢાને આકર્ષવાના ગુણવાળું એક દ્રવ્ય. ૦ચુંબકત્વ ગયેલું. ૦વા પુત્ર એક રોગ. વિકાર ૫૦ (રેગથી) લેહીને નવ લોઢાને આકર્ષવાનો ગુણ; “મૈને ટેઝમ. જાલિકા સ્ત્રી, બગાડ. ૦શેકણું ન૦ [ + શેકવું] ભારે સંતાપ; બળાપ લોઢાની જાળી જેવું બખતર. ભસ્મ સ્ત્રી (દવા માટે કરાતી) | લેળ (,) સ્ત્રી (કા.) મારનું નિશાન; સેળ (૨) લાખની બંગડી લેહની ભસ્મ; એક રસાયણ. ૦માર્ગ ૫૦ રેલવે; રેલને પાટો. (૩) મ; ઝૂમખું (૪) વિ૦ રાતું
યુગ ૫૦ લેહ ધાતુની જાણકારીવાળે – ઈતિહાસને યુગ; | લેળિયું ન૦ [સં. ઢો; સર૦ મે. મેળ] સ્ત્રીઓનું કાનની બૂટનું “આયર્ન એજ' [ જુવાનડો. –રિયું વિ૦ લોહર જેવું એક ઘરેણું (૨) [લા.] ડાંગરની ઠંડી [ભનું ટેરવું, લોલ લેહર ૫૦ જડસે; મૂર્ખ (૨) સિર૦ લફર] રખડેલ યા તોફાની લોળે [. સુત્ર ઉપરથી; સર૦ મે. કોઈ = પડછભ] જીભ; લેહ-લંગર નવ હાથીને પગે બાંધવાની સાંકળ
લાંકડી (લૌ૦) સ્ત્રી [. સુ છુપાયેલું એક નાનું ચોપગું પ્રાણી લેહવું સકે. [પ્રા. લુહ (સં. મૃ2] લુછવું
લેડ (લે) વિ[પ્રા. હુંટl; . હું] જુઓ લાંઠ. કું વિ૦ લેહશંકુ ૫૦ [.] ખીલે
પિસાદાર; માતબર (૨) લાંઠ. –ડાઈ સ્ત્રી લાંઠપણું –કિયું વિટ લેહાણે ૫૦ જુઓ લવાણે
જુઓ લાંઢિયું. - હું વિ૦ જુઓ લાંઠ કું (૨) ન૦ (સુ) છોકરું. લેહિત વિ૦ [ā] લાલ; રાતું
-ઠે ૫૦ લાંઠ માણસ (૨) ચાર; રાખેલો લોહિયાળ(7) વિ૦ [‘લેહી’ ઉપરથી લેહીવાળું
લડી સ્ત્રી, [હિં.; સર૦ મ. ડી] લડી. - ૫૦ લંડો લેહિયું નવ દુલેહ પરથી; પ્રા. ઢી] (સુ.) તાવડી; કઢાઈ | લોદ (ૉ૦) ૫૦ [સરવે હિં, મ.] ચીકણા નરમ પદાર્થને લોચો લેહી ન૦ [Mr. ઢોક (નં. ઢોહિત)] અધેિર; ખૂન (૨)[લા.] વંશ; | લીંબડી(~રી) (લ૦) સ્ત્રી જુઓ લોબરી કુળ. [–આવું = બીજનું લેહ માંદાના શરીરમાં નાખવું (૨) | લૌકિક વિ૦ [.] લોકોમાં ચાલતું (૨) આ લોકનું; દુન્યવી (૩) તે માટે પિતાનું લોહી કોઈ એ કાઢી આપવું.--આવવું =શરીરમાં | નવ લોકાચાર (૪) ખરખરે; કીક. છતા સ્ત્રી.. –કી વિ૦ સ્ત્રી, લોહીને ભરાવો થવો (૨) લોહી નીકળવું. –ઊકળવું = ગુસ્સે | લૌલ્ય ન [] લોલુપતા આવવો (૨) બળાપ થ. -ઊડી જવું કહી ન રહેવાથી | લવ [સં. ૪] લઉએ; વિદૂષક, રાજને મશ્કરે ફિક પડવું (૨) શરમિંદું થઈ જવું (૩) બીકથી – ખેદથી મને | ત્યાન સ્ત્રી [જુઓ લાનત] લયાનત; શરમ; ફિટકાર રંગ ફિક્કો પડી જ. ઊતરવું = શરીર સુકાવું-નિર્બળ થવું. -કાઢવું =લેહી નીકળે એમ મારવું; ઘા કરે, ખાવું = દિલ
૬ ગીરીનું (બારમા જેવું) ખાવું. ગરમ થવું = ગુસ્સે થવું. –ચડવું =શરીરમાં લોહીને વધારે છે; તંદુરસ્તી આવવી (૨) આનંદ | વ | [સં.1 વર્ણમાળામાં ચાર અર્ધસ્વરમાંને ચોથ. ૦કાર થ. ચાખવું = આસ્વાદ કે લહેજત અનુભવવી. –ચૂસવું = | વ અક્ષર કે તેને ઉચાર. ૦કારાંત વિ છેડે વકારવાળું સતાવવું; જુલમ કરો. –ટાટું પડવું = નરાંત વાળવી (૨) ક્રોધ વ અ [1] અને
[પહેલો દાવ શાંત થા. -તપી જવું = ગુસ્સે થવું. -ના લાડુ = પ્રેતભેજન. વકટ પુત્ર [સર૦ મતે વેટુ= એક] ગિલ્લી દંડાની રમતમાં --નાં આંસુ પાડવાં = અતિ દુઃખ થયું. -નું પાણી કરવું = વકફ વિ. [.. વB] સાર્વજનિક; ધર્માદા કાળજાન્ટ મહેનત કરવી.-નું પાણી થવું = લેહીવિકાર થ; વકરવું અક્રિ. [સર૦ મ. વિનર (ઉં. ઉર્વ +)] બગડવું; વીફરવું શરીર ફિર્ક પડી જવું (૨) ખૂબ મહેનત પડવી, -ને માંસ એક
(૨) બહેકવું, ફાટવું (૩) ફરી જવું; વાંકું બોલવું. [વકરાવવું થવાં = અતિશય મહેનતથી શરીરરગળાઈ જવું-ને કેળિયે (પ્રેરક)] [(૨) વેચાણનું નાણું (૩) વેચાયેલો માલ = દિલગીરીનું ખાવું. -ને વેપાર = છોકરીઓ વેચવાને કે | વકરી સ્ત્રી, -રે ! [સર૦ મ.વિરા-રી (ટ્સ, લવ + 1)]વેચાણ વિઠ્યાવાડે લઈ જવાને ધંધે. –પડવું = લેહી બહાર આવવું વકર વિ. [જુએ વકરવું] લાંઠ; તોફાની (ઊલટી, ઝાડા ઈ૦માં); લોહી દદડવું. -પીવું = ખૂબ દુઃખ દેવું; | વકરે j૦ જુઓ વકરી'માં જંપવા ન દેવું (૨) ચૂસી ખાવું. -ફરવું = લોહીનું નસેમાં વહેવું. વકાર યું[સં] જુઓ “વમાં -બળવું =લાગણી થવી (૨) ચિંતા થવી. -માં હોવું = સ્વભાવ | વકારવું અક્રિ. (૫) [જુઓ વકરવું] વીફરવું (૨) સક્રિ કે પ્રકૃતિ હોવી. -મુતરાવવું = ત્રાસ ગુજારવો (૨) અતિશય વકરાવવું; વકરે એમ કરવું; વિફરાવવું માર માર -રેડવું = (પોતાનું કે બીજાનું) લોહી નીકળે એમ | વકરાંત વિ૦ [] જુઓ “વ'માં કરવું સામાને મારવું કે પોતાનું બલિદાન આપવું. -વું = શરીરમાં | વકાલત સ્ત્રી [.] વકીલાત; વકીલનું કામ. નામું ન અસીલ

Page #786

વકાસવું]
૭૪૧
[વગ
તરફથી વકીલાત કરવાની સત્તાને લેખ. [આપવું = વકીલ (૨) સમય કે સંજોગો જેવા. –તપાસ = સંજોગો જેવા. –થ રોકવો.]. [[વકાસાવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક).] =ઈ કામને માટે નિયત સમય આવા કે થે. -ની વકાસવું સક્રિ. [ä. વિ + 5 ] (મે) પહોળું કરવું – ફાડવું. છાંયડી = સુખદુ:ખના વારાફેરા. -સાચવ =વખતસર કામ વકી સ્ત્રી [ગ, વીમ] સંભવ (૨) આશી; ઉમેદ
કરવું.] બેવખત અ[+ . વેવવત્ત] ગમે ત્યારે; અવારનવાર વકીલ ૫૦ [પ્ર.] સનંદી કાયદાશાસ્ત્રી (૨) એલચી; પ્રતિનિધિ સર અવષ્ય વખતે –તે અ૦ કદાચ સંભવતઃ. – વખત (૩) કેઈના પક્ષની વાત રજા કરનાર – તે માટે મથનાર. [-કર, અ. વારંવાર [બે ચાસ વચ્ચેની જગા જ્યાં રાંપડી ફરે તે રેકો = અસીલે વકીલને કામ સોંપવું.] -લાત સ્ત્રી.. -લાત- | | વખર પું. [સર૦ 1; હિં. વવર (કા.) રાંપડી. હું ણું)ન નામું ન જુઓ વકાલત, નામું આપવું,-લેવું.] -લાતી ! વખલે વાણાના દોષથી થતો કપડાને નુકસાનીવાળો ભાગ વિ૦ વકીલી; વકીલાતને લગતું. -લી વિ૦ વકીલનું કે તેને લગતું વખવખ સ્ત્રી જુઓ વસર૦ મે.] ૧ખવખવું તે.૦૬ અક્રિ (૨) સ્ત્રી વકીલાત
[સર૦ મ.વવવવળ] વલખાં મારવાં(૨) ખાઉં ખાઉં કરવુંતલપવું. કુલભરશ પુ. સંગીતમાં એક થાટ
-ખાટ, - ૫૦ વખવખ વકફ સ્ત્રી [ગ.; સર f; મ.] સમજ; અક્કલ; ડહાપણ વખવાદ પું[જુઓ વિખવાદ] + બ્રેષ; ઝેર (૨) ટે; કજિયે વકપણું અક્ર. [સં. વિ+ પ ] (કા.) વિશેષ કાપવું વખંભર વિ૦ (કા.) બહુ મોટું; ભયંકર વક્કર ૫૦ [. વIR, સર૦ મ.] મે ; વજન (૨) ઢંગ, લાયકી વખાણ ન [બત. વહાણ (, થાસ્થાન); મા, સર. . વાન] (૩) વિ. [જુઓ વકરું] લાંઠ; તોફાની. [–ખે, ગુમાવ પ્રશંસા (૨) વ્યાખ્યાન; પ્રવચન (જૈન). [–ઊઠવું = કથાપ્રવચન = હલકા પડવું, પ્રતિષ્ઠા ગુમાવવી. -ને પિઠ = હરામનું બાળક પૂરું થયું. -વાંચવું =તે કરવું.] ૦૬ સક્રિટ પ્રશંસા કરવી (૨) (૨) ફાની જોરાવર છોકરું.]
[૫૦ કહેવાને ભાવ + વિગતથી કહેવું, વર્ણવવું. [વખાણ ખીચડી દાંતે વળગે = વક્તવ્ય વિ. [i] બોલવા જેવું (૨)૧૦ કથન; ભાષણ, –થાર્થ અને સ્તુતિ સારી નહીં.] વક્તા ડું [સં.] બોલનાર; ભાવણ કે કથા કરનાર. -ત્તા સ્ત્રી, વખાર (૨,) સ્ત્રી. [ä. વવવાર; સર૦ મ.; હિં. વવાર] ઠાર. -ક્તત્વ ન બોલવાની છટા. -ત્ત્વ શક્તિ સ્ત્રી છટાદાર [કરવી =થાબંધ માલ ભરવા-વેચવાની દુકાન કાઢવી. વખારે બોલવાની કે ભાષણ કરવાની શક્તિ
નાખવું = તરત લક્ષ ન આપવું; ફરી ઝટ લક્ષ ઉપર ન આવે તેમ વત્ર ન૦ [.] મુખ (૨) એક છંદ
દૂર ધકેલી કાઢવું (લા.), વખારે પડવું = વખારે નંખાવું; ખજાને વત્રી સ્ત્રી [i] ‘વતાનું સ્ત્રીલિંગ
પડવું.] –રિયે, –રી વખારવાળે (૨) વખારને નેકર વક વિ૦ [.] વાંકું (૨) પં. (જ.) વક્રી ગ્રહ. જેમ કે, મંગળ, | વખિયું વિ૦ જુઓ ‘વ’માં શનિ. જઠ પુત્ર કુટિલ તેમ જ મુર્ખ –હાલના બગડેલા સમયને | વખુટાવવું સક્રિ૦, વખુટાવું અક્રેટ ‘વખૂટવું'નું પ્રેરક ને ભાવે સાધુ (મહાવીર તીર્થ કરના સાધુઓના લક્ષણ તરીકે, પહેલાંના | વખું ન [બા. વૈવર્ત (. પક્ષ)] પક્ષ (૨) એથ (૩) વગ તીર્થકરના સાધુઓની સરખામણીમાં કહેવાય છે.) તા સ્ત્રી, -વખું વિ૦ નામને લાગતાં ‘–ના વલણ, લગની કે પક્ષનું.” ઉદા વક્રપણુંવળાંક. ૦૮૩ ૫૦ (સં.) ગણપત (૨) પોપટ. દષ્ટિ બાપખું; બૈરીવખું
[ભયંકર સ્ત્રી. બાડી નજર (૨) વાંકું જ જોનારી - ક્રોધની કે દ્વેષની | વખુંભર અ૦ (કા.) બહુ જોરથી (વાવું - કુંકાવું) (૨) વિ૦ વખંભર; નજર (૩) વિ. તેવી નજરવાળું. ભાવ વાંકાપણું (૨) | વખૂટું વિ. [‘ખં' (ખંથી છૂટું થયેલું) કે વિ+છૂટું] જુઓ છળકપટ, ભાવી વિ૦ વક્રભાવવાળું. - ૧૦ વાંકી ડોકે | વઢ, વિખરું. -રવું અક્રિટ વછૂટવું ગાનારું (૨) વાંકું ચાલતું (ગ્રહ માટે).-કીભવન નવ (કિરણોનું) ( વ j૦ [. વાભિમ] ભૂખમરાનું સંકટ (૨) સંકટ. [વખાનું વાંકું થવું તે. -કીભાવ j૦ વાંક (૨) અપ્રમાણિકતા; આડા- માર્યું =ભૂખમરે કે સંકટથી હણાયેલું - ધકેલાયેલું; દુખી થયેલું. પણું-કીય વિ૦ “કર્વિલીનિયર (ગ.). –ક્તિ સ્ત્રી [+ઊંત] | વ પ = ખાવાનું ખૂટવું. ખાવાના વખા પઠવા, હવા= કટાક્ષનું વચન (૨) વાંકે બેલ (૩) એક કાવ્યાલંકાર, જેમાં કાકુ | ખાવાનું ન લેવું, ભૂખે મરવું.]. કે સ્લેવથી વાકયને જુદે જ અર્થ કરવામાં આવે છે (કા. શા) વઢણું ન [એડવું પરથી] ખેડ; દેષ (૨) વડવું તે; નિંદા વક્ષ, સ્થલ(ળ), -ક્ષઃસ્થલ(ળ) ન૦ [.] છાતી | વડવું સીક્રેટ રે. વિવોઃ ; સર૦ હિં. વલોરના] વગોવવું; વફ્ટમાણ વિ. [] કહેવાતું; તરત જ કહેવામાં આવનારું | ખેડ કાઢવી; નિંદા કરવી. [વડાવું અજિં૦ (કર્મણિ), –વવું વખ ન૦ + જુઓ વિષ (૨) પુનર્વસુ નક્ષત્ર. [-ની વેલ = અતિ | સક્રિ. (પ્રેરક).] ઝેરીલો માણસ.] કથા સ્ત્રી કડવી કે માડી ખબર કે વાત. | વારે ૫૦ [સર૦ વખાર] ટેબલ કે કબાટનું ખાનું (૨) પાનપેટી
હું નવ વખ (લાલિત્યવાચક). -ખિયું વિ૦ ઝેરવાળું વગ પું; સ્ત્રી [પ્ર. વા (સં. વ); સર૦ મ. (. વૈક્રમ ) ] વખણાવું અજિં૦ [‘વખાણવુંનું કર્મણિ વખાણ થયું. -વવું | જુઓ વગવસીલે (૨) પક્ષ તરફેણ (૩) જગા; સવડ (૪) તક; સક્રેટ “વખાણવું'નું પ્રેરક
અવસર. [–કરે(–વી)= તરફેણ કરવી; પક્ષ કર (૨) સગવડ વખત ! [. વસંત; સર૦ મ; હિં. વૈવત] કાળ; સમય (૨) - ગોઠવણ કરવી.–ચાલવી, પહોંચવી,લાગવી =વગની અસર તક (૩) માડી હાલત (૪) નવરારા (૫) સ્ત્રી (ચ.) વાર, કેરો. } થવી. વગે કરવું, પાઠવું = ઠેકાણે પાડવું, ગ્ય ઠેકાણે ગોઠવવું. જેમકે, એને કેટલી વખત કહું [-કાટવો, ગાળ, ગુજારે | વગે પહતું = અનુકૂળતા પ્રમાણે (૨) યુક્તિસર ગોઠવેલું. વગે = સમય વિતાવ.-જે =કેટલા વાગ્યા છે એવી ખબર કાઢવી | લગાડવું = કઈ પણ કામમાં લેવું, કામમાં લગાડવું.]

Page #787

વગડવું]
૭૪૨
[વચાળે
વગવું અક્રિ. [જુઓ વાગવું] અવાજ કરે
[-કર =વધારવું. –માં નાંખવું =નકામું છતાં કામમાં લેવાને વગાઉ વિ. [‘વગડો' ઉપરથી] જંગલી; રાની
દેખાવ કરે; વ્યર્થ વાપરવું. –મૂકો = ઉશ્કેરણી કરવી. વઘારી વગઢાવવું સક્રિ. “વગડવું', “વગાડવું’નું પ્રેરક
ખાવું=નકામું રાખી મુકવું.] ૦ણી સ્ત્રી હિંગ ૦૬ સક્રિક વગડાવું અક્રિ. [‘વગાડવુંનું કર્મણિ વગડવું
વઘાર કરો (૨) [લા.] વ્યર્થ પાસે રાખવું. –રિયું વિ૦ વઘાર વગડે ૫૦ [4. વિડ (. વિટ); સર૦ મ. વાઢ જંગલ; વિરાન દીધેલું (૨) નવ એક અથાણું (૩) વઘાર કરવા માટેનું નાનું કે ઉજજડ પ્રદેશ, રાન
(લોખંડનું) વાસણ વગદાપણું નવ વગદાં વીણવાં તે
વચ ન૦ [i.] વચન બોલવું તે વગદાર વિ૦ વગવાળું; વગ ધરાવતું
[મથવું.] | વચ (ચ) સ્ત્રી. [૩. વિદ્ય = મધ્ય; સર૦ હિં. વિવ] વચ્ચે હોવું તે; વગદાં નબ૦૧૦ ફાંફાં. [-કરવાં, વીણવાં= ફાંફાં મારવાં; નકામું મધ્યસ્થતા (૨) અ૦ +વચ્ચે. ૦૦ વિ૦ જુઓ વચેટ વગર અ૦ [.. વિપૌર, સર૦ મ.; હિં. વર] વિના. [-ભાડાની વચકલું ન [જુઓ વચકાવું] વાં; વાંકું કેટડી =કેદખાનું; જેલની કોટડી.] ૦૫ગારી વિ૦ પગાર વિનાનું | વચક(-કા)વું અક્રિ. [સર૦ fહું. વવના; મ. વનૌ, વિમાનદ; “નરરી'. ફાંસુ, ૦મફતનું અ૭ ફાંસુ નકામું; મફતનું ન (સં. થયા, પ્રા. વદ અથવા સં. વિ+ વ)] માઠું લાગવું વગવસીલે પૃ. [વગ +વસીલો] વગ ને વસીલો; મેટાની સાથે | રિસાવું, છેડાવું (૨) વચ્ચેથી છટકી જવું [કે સરી જવું સંબંધ, તેની ઓથ ને કુમક
[બહુ બોલવું; બકવું વચકળવું અકિં. (જુઓ વચકાવું] નરમ કે ઓછું થવું (૨) ખસી વગવું અઝિં. [. વા (સં. વે)] ગતિ કરવી (૨) કૂદવું (૩) વચકાવું અક્રિટ જુઓ વચકવું. -વવું સક્રિ. (પ્રેરક) વગસગ સ્ત્રી [વગ દ્વિર્ભાવ?] જુઓ વગવસીલો (૨) સમાવેશ થાય વચકું ન[જુઓ વચકાવું, સર૦ મ. વI, વિI] વિઘ; વચકલું. તેવી જગ; સગવડ (–લાગવી, લગાવવી)
[વચકાં પડવાં વાંકાં પડવાં, વાંધા પડવા.] – પં. માઠું - વગળ પં; ન [. વિકાઢ (સં. વિજય); સર૦ મ. વાઢ] ભેગ લાગવું તે (૨) (૩) વહેમ [ગાળાનું; વચ્ચેનું; વચલું (૨) ભ્રષ્ટતા; વર્ણસંકરતા (૩) કપટ. ૦વંશી વિ૦ વર્ણસંકર વચગાળે [વચ +ગાળો] વચ્ચેને ભાગ. -ળિયું વિ૦ વચવગાડવું સક્રિ. [જુઓ વાગવું] વગડે એમ કરવું; બાવવું (૨) વચટ વિ૦ જુઓ “વચમાં વાગે -લાગે એમ કરવું
વચડવું સક્રિ. [સરવ પ્રા. વિધવા, સં. વિ]િ વલરવું વગિયું, વગીલું વિ૦ [‘વગ” ઉપરથી] ઓળખીતું; વગવાળું (૨) | વચન ન૦ [સં.] વેણ; કથન, વાકય (૨) પ્રતિજ્ઞા કેલ (૩) સંખ્યા વગ કે પક્ષપાત કરનારું (૩) નવ તરફદારી; પક્ષપાત
(વ્યા.) [–આપવું કબૂલત આપવી; વિશ્વાસ આપવો. –કાઢવું વગુ અ૦ [જુઓ વગ] જશે; બાજુ
= બોલવું (૨) પ્રતિજ્ઞા કરવી. –તેવું બોલીને ફરી જવું, વચનને વગુતાવવું સક્રિ૦, વગુતાવું અક્રિટ “વગતવું'નું પ્રેરક ને ભાવે | ભંગ કર, પાળવું = બેડ્યા પ્રમાણે વર્તવું; પ્રતિજ્ઞા પાળવી. વગૃતવું અ૦ કિં. [સં. વિ+ AT. Jત્ય (સં. પ્રયત); સર૦ મ. -મારવું =મહેણું મારવું; કડવો બેલ કહે. -લેવું = કબૂલાત વિત] ભરાવું; ગંચાવું
લેવી પ્રતિજ્ઞા કરાવવી.] પાલન નવ વચન પાળવું તે. ભંગ વગૂ, વિ[વ પ્રા. ગુરૂ (સં. ગોત્ર)] રખડેલ
૫૦ વચનને અંગ; ફરી જવું તે. –નામૃત ન [+અમૃત વચન વગેરે અ૦ [, વર€; સર૦ મ. વીરે-રા; fછું. વર અને | રૂપી અમૃત; અમૃત જેવું વચન કેવાણ (૨)(સં.) સહજાનંદજીની બીજા; ઈત્યાદિ (ટૂંકમાં ૧૦ લખાય છે.)
વાણીને ગ્રંથ. -નિકા સ્ત્રી અવતરણ; પ્રમાણ કે સૂક્તિ તરીકે વગે સગે અ૦ લાગતા વળગતામાં; વગવસીલાવાળે ઠેકાણે ટાંકેલું તે. -ની વિ૦ વચન પાળનારું, સત્યવાદી, -નીય વિ. વગે [જુઓ વગ] લત્તો; ભાગ
કહેવા કે બોલવા જેવું (૨) સિંઘ (૩) નવ લોકાપવાદ; લાંછન. વગેણું, વર્ણન,-વણી સ્ત્રી [વગોવવું' ઉપરથી] નિદા; ફજેતી બ્રણ વિ૦ વચન ન પાળતું, વચનભંગ કરતું વગેવવું સત્ર ક્રિ. [વા. વિનોવ (સં. વિનોપય)= ફજેત કરવું; કે વચમાં અ૦ [‘વ’ પરથી] વચ્ચે
સં. વિ+II; સર૦ હિં. વિના] નિંદા કરવી; ફજેતી કરવી. | વચરડવું સક્રિટ જુઓ વચડવું [વગેવાવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક).].
વચરમાવું અક્રિ. [સર૦ ચીમળાવું; કરમાવું] કરમાવું; ચીમળાવું વઘન ન... જુઓ વિદ્મ
વચલું વિ૦ [જુઓ વચમાં; સર૦ મ. વૈવવૈ] વચમાંનું; મધ્યેનું વઘરડું ન [સર૦ મ. વઢ,-5] રાતી સાડી જેવી ડાંગર (૨) | વચવચ સ્ત્રી, -ચાટ ૫૦ [સં. વર્] વચમાં ઉદ્ધતાઈથી બડ[સર૦ મ. વાઝ (સં. વિરા) કે વધ8] ચળામણ; બગદે બડવું તે. -ચિયું વિ૦ [સર૦ મ. વેવસ્થા] વચવચાટ કરનારું વઘરણું નવ [જુઓ વધરો] હરકત; વિઘ
વચવું સક્રિ. [. વર્] બલવું કહેવું વઘરે ૫૦ [સં. વિદ્મહેં] ટટે; અણબનાવ (૨) વિદ્મ (૩) બગડવું | વચળકવું અક્રિટ વચળવું; પકડમાંથી સરકી જવું કે સળવા માંડવું તે. [-ઘાલ = કજિ કરાવવો. -નાખ = વચળવું અકિં. [૪. વૈવ; સર૦ ૫. વિઝ; fહં.
વિન] વિઘ કરવું.]
હરકત નડવી; ભંગાણ પડવું; કથળવું (૨) ચસકી જવું, ખસવું વઘળવું અકેિસિં. વિરા; સર૦ મ. વૈઘળ] ઝરવું
(૩) વ્યભિચારી થવું (૪) બગડી જવું (દૂધ ઈવનું) વઘાર ૫૦ [સરવ પ્રા. વઘારિક =વઘારેલું; સર૦ હિં. સવારના | વચાળ સ્ત્રી, -ન [જુઓ વચ્ચે વચ્ચેની ખાલી જગા (૨) બાસું મ. વઘારી] ઘી કે તેલમાં મરચાં, રાઈ, હિંગ વગેરે કકડાવી દાળ | વચાળવું સક્રિ. [જુઓ વચડવું] ખંજવાળવું કઢી વગેરેમાં છમકારવું તે (૨)•[લા.] મમરે ટુચકે ઉશ્કેરણ. | વિચાળું ન જુઓ વચાળ

Page #788

વચાળે ]
७४3
[વટક
વચાળે ૫૦ [‘વચ” ઉપરથી] જુઓ વંચાલ
વેતન, ભેટસે ગાત ઈ૦) વચેટ વિ. [જુઓ વચ] વચલું
વજીર છું. [..] પ્રધાન (૨)શેતરંજનું એક મહ. –રાઈ(ત), વિચે અ૦ [જુઓ વચ] વચમાં. -વચ અ૦ બરાબર વચ્ચે | -રી સ્ત્રી, -ર નવ વજીરને એધે, કારકિર્દી કે અમલ વછ(–છ) પું; ન [Mr. છે (ઉં. વરસ)] વાછરડું
વછરી સ્ત્રી, [હિં. વનરી] કેટને કાંગરે (૨) જુએ “વજીર'માં વછ(છ)નાગપું [સં. વસનામ; સર૦ મ. વવના; હિં. વછના] | વજીરું ન૦ જુઓ “વજીર'માં
[તે (–કરવું) એક ઝેરી કંદ
[જણસ (ચ) (૨) જુઓ વચ્છ વજૂ ન [..](નિમાજ પઢતા પહેલાં હાથ, પગ, મોં વગેરે જોવાં વછ સ્ત્રી- [વસ્તુ ઉપરથી; સર૦ હિં, મ. વસ્ત] વસ્તુ; ચીજ; વજૂદ ન [..] ખરાપણું; વાસ્તવિકતા વછનાગ ૫૦ જુઓ વછનાગ
વજે સ્ત્રી [બ, વત્ત] પાકેલા અનાજમાં હિસ્સો પાડીને લેવાતી વછપાલ પું. [વછ + પાલ] વાછરડાં પાળનાર-ગેવાળા
મહેસૂલ; ગણોત. ૦વળતિયું નવ ભાડું જમે થાય અને વ્યાજ વછિયાત મું[વછ કે વચ પરથી? સર૦ મ. છાત, વિછીયત | ખાતે મંડાય તેવી શરતવાળું ખાતું. ૦રા પુંબ૦૧૦ મહેસૂલ, (ગ. વિસાત ?)] મોટા વેપારી તરફથી પરદેશ માલ ખરીદનાર કે વિચાર આડાત. -તી વિ૦ વછયાતને લગતું
વજેદાર સ્ત્રી [. વજ્ઞહાર] મગદળ જોડીની એક કસરત વછુટાવું અકેિ, –વવું સક્રિ. “વછૂટીનું ભાવે અને પ્રેરક વજેવળતિયું, વજેરા જુઓ ‘વજેમાં વછૂટવું અ૦િ [જુઓ છૂટવું] છૂટવું (૨) છૂટીને ઊડવું (૩) (સુ) | જૈયા પુંબ૦૧૦ દશેરાથી દિવાળી સુધીના દિવસેનું પર્વ જણવું; છૂટકે થવો
વજજરન૦ + ઇદ્રનું આયુધ-વજ[–જેવું = ખૂબ કઠણ,અભેદ્ય.] વછૂટું વિ૦ [જુઓ છૂટું વિખૂટું જુદું પડેલું
વજ ન૦ [સં.] દચિ ઋષિનાં હાડકાંનું બનેલું ઇદ્રનું આયુધ (૨) વછેરી સ્ત્રી (જુઓ વચ્છ; સર૦ હિં. વI] નાની ઘડી. સં. વીજળી (૩) ફુલની દાંડી ને તે પાંદડીઓ વચ્ચે લીલાં પડના નવ ઘડીનું બચ્ચું. -ર ૫૦ ના ઘેડો (૨) વાછડો (તરતમાં વીંટા જેવો ભાગ; “કૅલિસ” (વ. વિ.). [–તૂટી પઢવું, પડવું = ખસી કરેલો)
માટે ફટકે લાગવો; ભયંકર આઘાત થે. -ની છાતી, -નું વછે, વહ પુરે. વિંછો] વિગ (૨) ભેદ; ફાટફૂટ કાળજું =બીકની કે દયાની કશી લાગણી ન હોય એવી છાતી. વછવું સ૦િ [જુઓ છોડવું] વળગેલું છૂટું કરવું, વછૂટે એમ -નું માથું = કઠણ; અસર ન થાય એવું] ૦કાય વિ. વજ જેવી
કરવું. [વડાવું અકૅિ૦ (કર્મણ), –વવું સક્રિટ (પ્રેરક).] | કઠણ કાયાવાળું. ૦ગદા સ્ત્રી વજ જેવી દઢ ગદા. ૦ગુણન વછયું વિ૦ [ફે. વિછો] વિખૂટું પડેલું
ન, જુઓ વજાભ્યાસ. ૦દંતી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ. ૦પાણિ વાહ !૦ જુઓ વછે
૫૦ (સં.) ઇદ્ર; વાયુધ. ૦૫ાત પં. વીજળીનું પડવું છે કે તેના વજ સ્ત્રી; ન [સં. વાં; સર૦ મ. વન, હિં. વ] એક વનસ્પતિ જે ભયંકર આઘાત; વજાઘાત, પ્રહાર ૫૦ વ જે દઢ વજડાવું અશ્કેિટ, –વવું સક્રેટ ‘વજાડવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક કે સખત પ્રહાર –મારવું તે. બાહુ વિ૦ વજ જેવા બાહુવાળું. વજદ પં. [. વ] આનંદની મસ્તી
૦મય વિ. કઠણ; કઠોર; દુર્ભે. મુષ્ટિ સ્ત્રી, વજ જેવી જબરી વજન ન [મ. વૈજ્ઞન; સર૦ હિં, મ.] ભાર (૨)તેલ (૩) [લા.] મહી કે મુક્કો (૨) પું(સં.) ઇદ્ર. લેપ ૫૦ કદી ઊખડે નહિ દબાણ વગ (૪) મે; માન (૫) વિધેય (૬) વિ૦ (સુ.)ઓછું; તે લેપ; મસાલા ભેળવેલો તે ચૂને કે તેને લેપ (૨) વિ. તેના
ડું. [–કરવું = જોખવું. પડવું = શેહ પડવી. -ભરવું = વજન જેવું સજજડ. હૃદય નવ વજ જેવું કઠણ હૃદય (૨) વિ. તેવા લાદવું (૨) વજન સમાવવું.] ૦દાર વિ૦ વજનવાળું. ૦પેટી સ્ત્રી, | હૃદયવાળું; નિષ્ફર. -ઘાત પું[+માવત] વજ કે વીજળીને વજનિયાં રાખવાની પેટી. ૦વર પું; નવ બ૦ ૧૦ વજન કે | આઘાત (૨) તેના જેવી અણધારી આફત. -જાભ્યાસ ૫૦ વક્કર, મેલે. -નિયું ન૦ અમુક વજનનું કાટલું
[+અભ્યાસ] વિષમ અપૂર્ણા કેને સમરછેદ કરવાની ગણિતવજરકઠા વિ૦ જરા ધોળા –એવી જાતના (ઘઉ)
રીત; “સમલ્ટિપલકેશન” (ગ.).–યુધ ૫૦ [+આયુધ](સં.) વજરબ૯(૮) નવ [જુઓ બજરબટું; સર૦ હિં. વનરવટું; મ. ઇ. –ાસન ન [+માન] એક પેગાસન. -જાંગ ૫૦ વનર વટ્ટ (સિંહ - મ મ્)] સિલોન, મલબાર તરફ થતું એક [+મં] (સં.) હનુમાન. –જિકા સ્ત્રી દીપ્તા કૃતિને એક ઝાડ અને તેનું બી (નજર ન લાગે તે માટે તેનાં બીની માળા | અવાંતર ભેદ. – પં. (સં.) ઇદ્ર. –જેશ્વરી સ્ત્રી (સં.)એક છે કરાંને કેટે બાંધે છે)
બદ્ધ દેવી. –જેલી સ્ત્રી, હઠયોગની એક મુદ્રા વજા સ્ત્રી [બા. વિજ્ઞા (સં. વિદ્યા)? કે મ. વૈજ્ઞ; સર૦ મ. વેન વટ ૫૦ [સં. વડ
= કાળજી; વ્યવસ્થા (સં. વાન = બળ કે મોન ] સમજ; બુદ્ધિ | વટ વિ. [૨. વ; અથવા સર૦ મ. વટ–4ટ્ટ (ની-મોટ્ટ)] (૨) વૃત્તિવલણ (૩) [જુઓ વિ] ફાંફાં
મુખ્ય; બધા માટેનું (૨) સ્ત્રી [સં. વૃત્તિ, પ્રા. વટ્ટ] ટેક; પણ (૩) વજાહવું સક્રિ. [પ્રા. વૈષનાવ (સં. વઢ); સર૦ હિં. વનાના; આબરૂ (૪) ધીરધાર કરવી તે (૫) ધીરધાર થતી હોય તે બજાર, મ. વનાવ વગાડવું, બજાવવું
ઉદા. નાણાવટ (૬) હોવાપણું એવો ભાવ બતાવતો પ્રત્યય. વાવણહાર ૫૦ +બાવનાર; વજાડનાર
ઉદા૦ ઘરવટ (૭) ૫૦ રેફ. [–પહ =રફ પડવો. –માં રહેવું, વતું વિ૦ (કા.) જાહેર; છતું
-રાખરફ રાખો.] વજીફદાર વિ૦ (૨) પં. [વજી + દાર] વજીફાવાળો; જાગીરદાર | વટક સ્ત્રી; j૦ [ફે. વૈટ્ટ, ૧ = નુકસાન] ઉપરામણી; વધારાની વજીફે j૦ [..] ઇનામમાં મળેલી જમીન કે કાંઈ (જેમ કે, | રકમ (૨) નુકસાની; વળતર (૩) બદલો; વિર. [-વાળવી = વેર

Page #789

વટકણું]
७४४
[વડીલશાહી
વાળવું, બદલો વાળવો.]
વટીક સ્ત્રી [સરવે પ્રા. વડિઝ (સં. qતત =સમાવિષ્ટ)] પણ સુધ્ધાં ૧ટક અક્રિ. [સરવ પ્રા. વડ્રિમ (ઉં. વતંત); અથવા સર૦ | વટુક ૫૦ [સં.) બટુક છોકરો
મ. વિટ, વિટશ૦ળે (ઉં. વિટ)] રીસમાં ખસી જવું; હઠી જવું, | -વટું ન [ . વટ્ટ (ઉં. વૃત્ત)] ‘તેનો ધંધો કે કામકાજ' એ અર્થમાં વિંકાવું (૨) ઢેર દૂર દેતાં વટકવું – દેવું. –ણું વિટ વટકે એવું નામને અંતે લાગે છે. ઉદા પ્રધાનવટું [(૨) વગે પાડવું તે વટકારે ૫૦ વટકવું તે
વિકાર, વટુ પું. [વટું (વૃત્તિ) પરથી ?] તંગ આવડ; અક્કલ વટદાર વિ૦ વટવાળું
વહેણું ન૦ જુઓ વટાણું વટ-પૂણિમા સ્ત્રી [i] જેઠીપૂનમ
વટેમાર્ગુ છું. [સં. વાટ +મા; સર૦ મ. વારમા] મુસાફર વટલ(લા)વું અક્રિ. [જુઓ વટાળવું] હલકી મનાતી જાતિ કે | વટેશરી સ્ત્રી [‘વાટ' પરથી; સર૦ મ, વાસા = મુસાફર] વાટબીજા ધર્મમાં જવું. [વટલાવવું સક્રિ. પ્રેરક)] [નરસું; પાજી
ખર્ચ (૨) ભાથું વટલું વિ૦ [જુઓ વટકવું અથવા સર૦ મ. વટી (વા (ઉપરથી)] [ ૧૮ પં. [વા. (સં. ); સર૦ મ., હિં.] એક ઝાડ; વટ (૨) વિ. વટલેઈ સ્ત્રી [સર૦ હિં. વટો (પ્રા. વદૃઢ, . વર્તુ=પરથી?) [. વ૬] વડું (સમાસમાં વપરાતું રૂપ, જેમ કે, વડસાસુ). [-નાં
કે વર્ત+ોટુ+રૂકા કે સર૦ મે.વો] તાંબડી [ખાઉં કરવું વાંદરાં ઉતારે એવું = મહા તેફાની ને ઉધમાતી.] વટવટવું અક્રિ. [સર૦ મ. વટવટળે ટકટક કરવી](કા.) ખાઉં | વગૂંદો એક ઝાડ વટવું સક્રિ. [ar.વક્કે વૃત્ત કેવરમૈન) સર૦ મે.વટa] ઓળંગવું; વચકું, વકું (કા.) બચકું (–ભરવું) પસાર કરવું. (૨) અક્રિ . (વેળાનું) પસાર થઈ જવું (૩)(પાણીનું) વચિતરાઈ સ્ત્રી. [વડ + ચીતરવું?] શેખી પાછું હઠવું; ઓસરવું (૪) નાસી જવું
વડનગરા ૫૦બ૦૧૦ [વડનગર એ ગામના નામ ઉપરથી]નાગરેની વટસાવિત્રી સ્ત્રી [સં.] જેઠ પૂર્ણિમાએ વડની નીચે જેની પૂજા
એ નામની જાતિના કરાય છે તે દેવતા; તેનું પર્વ
વડપણ(–ણું) ૧૦ [વ ઉપરથી, મા, વૈgqળ] મેટાપણું વટહુકમ પું[વટ (રે. વડુ) + હુકમ; સર૦ મ. વટવ્રુકૂમ] મુખ્ય વઠભેરુ [વડે + ભેરુ] રમનારાની ટોળી આગેવાન કે સર્વને લાગુ પડતો હુકમ (૨) ખાસ સત્તાથી કાઢેલો તાત્કાલિક | વલે પૃ. વડ (લાલિત્યવાચક) હુકમ; “ઓર્ડિનન્સ
વઢવડેર વિવડું; વડેર, મેટું વરંતર વિ૦ [સર૦ વટાવવું] ઘરેણિયાત (૨) ન૦ વટાવ વડવા સ્ત્રી [સં.] ઘડી વટાઉ વિ૦ વટાવી શકાય એવું (ખત) (નેગેશિયેબલ ઇસ્યુમેન્ટ) | | વઢવાઈ સ્ત્રી [‘વડે’ ઉપરથી] વડની ડાળમાંથી ફૂટીને લબડતું મૂળ વટા(-)ણું ન [જુઓ વતરણું] ધૂળિયા પાટી ઉપર લખવાની | વઢવાગ(–)ળ સ્ત્રી, વડવાળું ન [સર૦ વાગોળ, સર૦ મ. લાકડાની કલમ
વઢવાબૂત્ર] રાત્રે ઊડતું એક પક્ષી વટાણે પૃ. [. વટ્ટ (ઉં. વૃત્ત) + દાણા ? સર૦ મ. વાળ] એ | વડવાગ્નિ, વડવાનલ(–) પું[સં] સમુદ્રમાં રહેલો અગ્નિ નામના કઠોળને દાણ [વટાણા માપવા, વાવવા નાસી જવું.] | વડવીર પું[વડો + વીર વડ – મોટો ભાઈ વટાવવું[વટાવવું પરથી; સર૦મ.] છૂટમુલમાંથી કાંઈ કારણથી વડે ૫૦ [. વૈદુ ઉપરથી] પૂર્વજ (૨) બાપ અથવા માને બાપ
જે ઓછું લેવાય અથવા કાપી અપાય તે (૨) મેટા સિક્કાનું | વડસસરે . [વડું + સસરો] સાસુ કે સસરાનો બાપ પરચૂરણ લેતાં જે ઓછું આવે તે (૩) વેચાણ ઉપરનું વળતર વડસાસુ સ્ત્રી. [વડું + સાસુ) સાસુ કે સસરાની મા વટાવવું સક્રિ. [સં. વ; સર૦ મ, વટાવળે) મેટા સિક્કાનું | વહસ્થ વિ. [વડું હાથ] બળવાન; મજબૂત (૨) મોટા હાથપરચૂરણ નાણું લેવું (૨) હંડી, નોટ વગેરેનાં નાણાં કરવાં (૩) | વાળે; આજાનબાહુ
[(૨) અભિમાન; પતરાજ [જુઓ વટવું] પસાર કરવું; ઓળંગવું (૪) વટવું'.તથા ‘વાટવુંનું | વહાઈ સ્ત્રી [‘વડું' પરથી; સર૦ ., મ. વ81) મેટાઈ; કીર્તિ પ્રેરક. [(ને) વટાવે એવું =-થી ચઢિયાતું. વટાવી ખાવું = | વડાગ વિ. [પ્રા. વઢ (સં. પટ) + અગર; સર૦ મ. વારમીઠ] ખોટી રીતે ખપમાં લેવું; છેતરી જવું.]
દરિયાકિનારે અગરમાં પકવાતું – બનાવેલું ગાંગડાદાર (મીઠું) વટાવું અકિં. “વટવું” તથા “વાટવું'નું કર્મણિ
વડાદરા મુંબ૦૧૦ એ નામથી ઓળખાતી બ્રાહાણની જાતિના વટાળ, -ળે પં[. વિટ્ટ; સર૦ મ. વિટાઢ] વટલાવાપણું; | વડારણ સ્ત્રી [સરવ પ્રા. વૈ; મ, વેઢાર, -ની] ગોલી; ખવાસણ, ભ્રષ્ટતા. ૦ધર્મ મું વટલાવવામાં માનતો ધર્મ(૨) ખાવા પીવા ઈ. રાણીની દાસી (૨) વિ. [જુઓ વિચારવું] +વિદારનાર; મારનાર આચારથી વટાળ થાય એવું માનતે ધર્મ
વહારે ડું [જુઓ વડું વડાઈ–વડપણની વાત; શેખી. [વારા વટાળવું સક્રિ. [ફે. વિટ્ટા; સર૦ મ. વિટ, વિઝ0]; હિં. [કરવા = વડાની વાત કરવી; શેખી મારવી.] વિટારના] વટલાવવું. [વટાળે એવું = માં થુંકે એવું; સરસાઈમાં | વડિયાઈ સ્ત્રી [સર૦ વડ; વડી +આઈ] બાપ અથવા માની મા ચડે તેવું].
વહિયું વિ૦ [‘વડાઈ' ઉપરથી] પ્રતિસ્પર્ધી પ્રતિપક્ષી; બાબરિયું વટાળો જુઓ વટાળ.–ળિયું વિટ વટાળવાળું કે વટાળે એવું | વડી સ્ત્રી[; સર૦ હિં. વી] ચોળાની દાળની એક બનાવટ. વટાંતર અ૦ વરંતર; ગીર (ભાલ)
[-પાપડ વંઠી જવાંક કામ બગડી જવું. (હાથે) વિડીઓ મૂકી વટિકા, વટી સ્ત્રી [સં.] ગોળી
છે? = હાથ કેમ હલાવતા નથી? વટિયું, વટી વિ. [જુઓ વટ] વટ-ટેકવાળું
વડીલ વિ. [ફે. વgિ૦; વડે; સર૦ મ. (સં. વૃદ્ધ)](કુટુંબમાં) પૂજ્ય; વતી સ્ત્રી, જુઓ વટિકા (૨) વિ. જુઓ વિડિયું
મોટું; મુરબી (૨) પુંછે તેવો માણસ (૩) પૂર્વજ. શાહી સ્ત્રી,

Page #790

વડીલાઈ]
૭૪૫
[વતી
વડીલની આજ્ઞા મુજબ ચાલતી –તેનાં માન-મેળે સાચવવાને વણુ પરે ! (ક.) વાપર; ઉપગ આધારે નભતી વ્યવસ્થા (૨) વિ. તેને લગતું. –લાઈ સ્ત્રી | વણપ્રીછવું વિ૦ પ્રીછવામાં કે ગણતરીમાં નહિ આવેલું વડીલપણું, મુરબ્બીપણું. લેજિત વિ૦ [+૩૫નંત] બાપ- વણમાગ્યું વિ૦ નહિ માગેલું; માવ્યા વગરનું દાદાએ રળેલું તેવું વારસામાં મળેલું
વણલોભી વિ. [વણ(વિના) + લોભ] ભરહિત વડું વિ૦ [ફે. વૈg; અથવા પ્રા. વેઢ (કું. વૃદ્ધ; સર૦ મ. વી; વણવું સક્રિ૦ [. યુગ; હિં. વુનના; મ..વિગળે (સં. વે)] આમ
દ્િ. વડા] મેટું (સમાસમાં ‘વડ' રૂપ, જેમ કે, વડસાસુ) (૨) ૦ ળવું; ભાગવું (દેરડું) (૨) સાળ વડે કપડું બનાવવું (૩) વેલણ [. (સં. વટ)] અડદની દાળની એક વાની (૩) ત્રિા. વડે રોટલી વગેરે કરવું (૪) પાટિયા ઉપર લોટ મસળીને (સેવા) વઢ, પર (ä. પટે)] પડના અર્થમાં સંખ્યાવાચક શબ્દને લાગે છે. પાડવી (૫) [લા.] કામમાં કેળવવું; પલોટવું (૬) (સુ.) વીણવું. ઉદા. એકવડું, બેવડું, તેવડું ઈ૦ (૪) કદ (ડ) બતાવવાના [વણી નાખવું =નાશ કરવું, પાયમાલ કરવું. વણીને કહેવું, અર્થમાં આ, જે કે, તે વગેરે સર્વનામને લાગે છે. ઉદા. આવડું, | મૂકવું = અતિશયોક્તિ કરવી (૨) અટકળે કહેવું.] એવડું, જેવડું, કેવડું ઈ૦. [(વાતનાં વડાં કરવાંક કાંઈ નીપજે | વણસવું અ૦િ [તું. વિનર; સર૦ હિં. વિનરાના] બગડવું; નહીં છતાં વાત લંબાયા કરવી. વડું કરવું = (પુષ્ટિમાર્ગમાં) ઠાકર- ખરાબ થવું (૨) નાશ પામવું જીને ધરાવેલું કે તું લઈ લેવું. વડે નિશાળિયા =વર્ગને | વણસાડ j[‘વણસવું” ઉપરથી]બગાડ; નાશ. ૦૬,–વવું સક્રિ મુખ્ય કે પહેલો વિદ્યાર્થી. વડા પ્રધાન =રાજ્યનો સૌથી વડો વણસ'નું પ્રેરક. –વું અક્રિ. વણસનું ભાવે પ્રધાન; “પ્રાઈમ મિનિસ્ટર'.]
વણસિયું ન૦ વરખડાનું તેલ
[રીત વડે અ [જુઓ તે] વતી; થી
વણાઈ સ્ત્રી [‘વણવું ઉપરથી] વણવાનું મહેનતાણું (૨) વણવાની વડેરું વિ૦ [૩. વ૬] વડીલ, મેટું
વણાટ કું. [વણવું' ઉપરથી] વણતર; કુમાશ; પિત. ૦કામ ન વઢકણ(–ણું), વહકારું વિ૦ [વઢવું' ઉપરથી] કજયાર વણવાનું કામ. શાળા સ્ત્રી, વણાટકામની કે તે શીખવવાની વઢવાડ સ્ત્રી. [‘વઢવું' ઉપરથી] કજિયે; તકરાર; લડાઈ –હિયું | જગા. –મણુ ન૦, -મણી સ્ત્રી, વણાટકામની મારી વિ૦ વઢકણું. –ડિયણ વિ. સ્ત્રી
વણારસી વિ૦ [4. વનારસી (કા. વળfસ), સં. વારાણસી] વવું અશકે. [પ્રા. વિઠ્ઠ (સં. વિઘટ) પરથી ] તકરાર કરવી બનારસી (સાડી) (સુ.) (૨) મારામારી કરવી (૩) સ૦િ ઠપકે આપવો. [વહી પડવું = વણિક પૃ. [] વાણિયે (૨) વિપારી. પુત્ર પુત્ર વાણિયાને તકરાર કે ટો થઈ જવો; લડવું]
દીકરો; વાણિયે. બુદ્ધિ સ્ત્રી, વણિક કે તેના કામકાજને વટવેડ સ્ત્રી, જુઓ વઢવાડ
ગ્ય બુદ્ધ. વૃત્તિ સ્ત્રી, જુઓ વાણિયાવિદ્યા (૨) વેપાર વડે વઢાઢવું સક્રિ. [‘વઢનું પ્રેરક] વઢે એમ કરવું; લડાડવું આજીવિકા ચલાવવી તે વઢવઢા, વઢાવ૮(–ઢી) સ્ત્રી [વઢવું” ઉપરથી] સામસામું વઢવું | વણિય–વેર (વ') ન૦ [પ્ર. વળથર ?] એક નાનું ચેપગું પ્રાણી તે; લડાલડ
-વત [સં.] નામને લાગતાં ‘–ની પેઠે, –ની જેમ અર્થ બતાવે છે. વઢાવું અક્રિડ, –વવું સક્રિય વઢવું વાઢવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક | ઉદા. આત્મવત્ (૨) [‘વાન’નું મૂળ કં. રૂપ. સ્ત્રી વતી] નામને વઢિયાર પં. કડી મહેસાણા પાસે (ઉત્તર ગુજરાતને) એક લાગતાં ‘વાળું અર્થ બતાવે છે. ઉદા. ફલવત
પ્રદેશ. –રી વિ૦ સ્ત્રી વઢિયાર તરફની – સરસ એક જાતની | વત(૦૨)ડવું સક્રિ. [વે તોડવું (સં. વિં+તુ)] નખથી ખણવું (ગાય ભેસ)
કે ફાડી નાખવું. [વત(૦૨)ડાવું (કર્મણિ), –થવું પ્રેરક).] વણ (ણ) ન. [રે. વળી; સર૦ પ્રા. વળી, હિં. વન = કપાસને | વતન ન [..]મળ ગામ કે દેશ (૨) ઈનામ દાખલ સરકાર તરફથી
છેડ] કપાસ, કપાસને છોડ કે કપાસનું ખેતર (૨) અ૦ [સં. મળેલી જાગીર (૩) જમીનજાગીરની ઊપજ. ૦દાર વિ૦ (૨) ૫૦ વિના] (૫) વિના (૨) સમાસમાં પૂર્વપદ રૂપે આવતાં, તે વિનાનું જાગીરદાર. ૦દારી સ્ત્રી જાગીરદારી. ૦૫રતી સ્ત્રી [.] એવો અર્થ બતાવે છે. જેમ કે, “વણલોભી', “વણકહ્યું
સ્વદેશાભિમાન; સ્વદેશપૂજા. ૦વાડી સ્ત્રી સ્થાવર મિલકત (સુ.). વણકર ! [‘વણવું ઉપરથી] વણવાને બંધ કરનાર –રી સ્ત્રી, -ની વિ૦ (૨) ૫૦ મળી રહીશ વણવાની મારી
વતરડવું, વતરડાવું, –વવું જુઓ “વતડવું’માં [કલમ, વટાણું વણ છોડું. [સં. પછીથા; સર પડેછો] ઝાડની છાયા (નીચેના | વિતરણું ન [સં. વેત્ર= બસ – નેતર ઉપરથી? કે વતડવું ઉપરથી ] રેપ પરની). [-છાઉ વનસ્પતિ = વણછામાં ઊગનારી વનસ્પતિ; વતરેક અ૦ +[સં. તરેઝ] વતરેગ જુઓ ૨)પુંવ્યતિરેક;
કાફાઈટ’ (વ. વિ.).] [વેપારની વસ્તુ; “કૉમેડિટી’ ભેદ; અભાવ વણજ પું[પ્રા. વન સં. વાવ)] વેપાર, ધંધો (૨) સ્ત્રી, વતરેગ(–ગે) અ [જુઓ વતરેક] વિના; વગર વણજાર સ્ત્રી [‘વણજ'+ હાર કે કાર; સર૦ હિં. વનનારા; મ. વાગરે [જુઓ વૈતરું] વૈતરે; મજૂર વળનાT] વણજારાની પોઠ કે કાફલો. રી સ્ત્રી વણજારાની સ્ત્રી, વતાડવું સક્રિ. જુઓ વિતાડવું (૨) (કા.) બતાડવું; બતાવવું -ર નવ વણજારાને ધંધે. -રે ૫૦ બળદની પીઠ ઉપર માલ વતાવવું સક્રિ. [જુઓ વિતાડવું] પજવવું (૨) છેડવું (૩) [ઉ.ગુ.] ભરી દેશપરદેશ લઈ જનાર વેપારી
બતાવવું. [-ડા(–વા)વવું (પ્રેરક), વતાવાળું (કર્મણિ).] વણતર ન [‘વણવું” ઉપરથી] વણવું તે (૨) વણાટ; પિત; કુમાશ | | વતી અ૦ [જુઓ વતે] વડે (૨) [સર૦ મ. વતી, વતીને માટે; વણતેલ વિ૦ તેલ વિનાનું; ખૂબ
બદલે (૩) ૩૦ સ્ત્રી [સં.] જુએ “-વી. ઉદા૦ ‘લાવણ્યવતી

Page #791

વતીગણ]
વતીગણ ન॰ જુએ વતેસર
વતીપાત પું, –તિયું વિ॰ જીએ વ્યતીપાત, —તિયું
[વનવાસ
વધાઈ (-મણી) સ્ક્રી॰ [ત્રા. વૃદ્ઘાવળ (સં. વર્ષાન); સર૦ Ēિ. વધારું; મ. વધાવવ] ખુશીના સમાચાર(૨) ખુશખબર લાવનારને અપાતી ભેટ. [-ખાવી = વધામણીની ખબર કહેવી કે તે માટે ભેટ મળવી.] [(૨) વધામણી
થતું ન॰ [નં. વપ્ ઉપરથી] હજામત વતે અ॰ [તં. વૃત્તે] વડે; થી [(૨)ન॰ નકામું લખાણ; ટાયલું વતેસર વિ॰ [‘વિસ્તાર’ પરથી; સર૦ Ēિ. વતંરાઇ] વિસ્તારવાળું વત્તા, ૦ઈ જુએ રા ‘ વસ્તું ’માં
|
વસ્તું વિ॰ [વધતું] વધારે. -ત્તા અ॰ · – માં વધારે ' એવે અર્થ બતાવે છે. જેમ કે, પાંચ વત્તા એક. [−નું ચિહ્ન = તે બતાવતી ગણિતની (+) આ સંજ્ઞા.]. -ત્તાઈ સ્ક્રી॰ વત્તાપણું; ચડિયાતાપણું; મેટાઈ
વધામણું ન॰ [જીએ વધાઈ] મંગળકાર્ય નિમિત્તે માતાનું પૂજન વધારણ વિ॰ [‘વધારવું' પરથી] વધારનારું (૫.). —ણું ન॰ ધ્વનિને મોટા કરે – વધારે એવું યંત્ર કે સાધન; ‘ઍપ્લિફાયર' (પ. વિ.) વધારવું સ૰ક્રિ॰ [HT. વજ્રાર્ (સં. વર્ષર્ ); સર૦ મ. વધારŌ] વધે એમ કરવું; વધારો કરવા; ઉમેરવું (૨) મેટું કરવું; વિસ્તારવું (૩) બચત કરવી; બાકી રાખવું. [વધારાવું અક્રિ॰, “વવું સક્રિ॰ ‘વધારવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક.]
બ્રેક વિ॰ [સં. વ્યતિરે]+શ્રેષ્ઠ (૨) અ॰ વિના; વતરેક વત્સ પું; ન૦ [સં.] બાળક (૨) ન૦ વાછરડું (૩) પું॰ (સં.) ગંગાની ઉત્તરે આવેલે એક પ્રાચીન પ્રદેશ વત્સર પું॰ [i.] વર્ષ
વત્સરાજ પું॰ [i.] (સં.) અર્જુનથી પચીસમા રાન્ત; ઉદયન વત્સલ વિ॰ [i.] માયાળુ; સ્નેહાળ. તા શ્રી વાત્સલ્ય. “લા વિ॰ સ્ત્રી૦ વત્સલ (સ્ટ્રી, ગાય)
વત્સા સ્ત્રી [સં.] પુત્રી (૨) વાછરડી [શ્રી કૃષ્ણપક્ષ વદ(–દ્ય) (t,) અ॰ [જુએ વિદે; સર૦ મ. વૈદ્ય] કૃષ્ણપક્ષમાં (૨) દાવ્યાધાત પું॰ ‘[સં.] પેાતે ખેલેલી વાતથી વિરુદ્ધ બોલવું તે; એક તર્ક દોષ. –તી વિ॰ તે દાયવાળું
વદન ન॰ [સં.] મુખ
વદવું સક્રિ॰ [ä. વધ્] બેલવું (૨) અવક્રે॰ મંજૂર થયું વદા શ્રી જીએ વિદાય (સુ.)
વદા(ર) પું॰ જુઓ વાયદો. નવું સક્રિ॰ ‘વવું ’નું પ્રેરક વદાય વિ॰ (૨) સ્ત્રી॰ [ત્ર. વામ] જુએ વિદાય. ૰ગીરી શ્રી જુએ વિદાયગીરી
વદાવું અક્રિ॰, –વવું સક્રિ॰ વવું'નું કર્મણ અને પ્રેરક દિ અ॰ [i.] કૃષ્ણપક્ષમાં; વદ
૭૪૬
દિતા સ્ત્રી॰ [સં. વ ્ ] + સૂર; અવાજ
વદ્દી⟨-ઘા) શ્રી॰ [સં. વૃદ્ધિ] વધ; સરવાળા કે ગુણાકારમાં, એકમ દશક વ॰ કોઈ એક સ્થાનના સરવાળા કે ગુણાકારની આવેલી રકમમાંથી એકમના આંકડા રાખી બાકીના સ્થાનના અંક આગળના સ્થાનની રકમમાં ઉત્તરાત્તર ઉમેરવામાં આવે છે તે (ગ.) વદ્ય અ॰ (ર) શ્રી॰ [i.] જુઓ વદ વદ્યા સ્ત્રી નુ વદ્દી
વદ્યાન ન॰ [સં. વવાર્થ = વાકપટુ પરથી !] પાખંડ; કપટ વધુ પું॰ [i.] કાપીને મારી નાખવું તે (૨) ‘મલ્ટિપલ’(ગ.) વધ (ધ,) સ્ત્રી॰ [સં. વૃદ્ધિ] વધારા. ઘટ શ્રી વસ્તુઓછું થવું તે વધરાવળ સ્ત્રી [મં..ગ્નિ કે વષ્ર ઉપરથી] વૃષણના એક રેગ વધવું અ૰ક્રિ॰ [ä. વૃધ્ (પ્રા. વ૩૪), fí. વન્દ્વના; મ. વળે] સંખ્યા, કદ, માપ, ગુણ, કશામાં પણ વધારો થવા; મોટું થયું (૨) બચવું; બાકી રહેવું (૩)આગળ જવું; ટપવું; પ્રગતિ કરવી. [(વાત વધી જવી,પડવી = કજિયા કે મારામારી ઉપર આવવું.] વધસ્તંભ પું॰ [H.] વધ કરવા માટે લટકાવવાના સ્તંભ; ફાંસીના માંચડો; વધસ્થાન
ધસ્થાન ન॰ [×.] વધ કરવાની જગા(ર) કતલખાનું

વધારે વિત્તુ વધારવું] અધિક; વિશેષ. ૦પડતું વિ॰ જોઈ એ કે ઘટે તેથી વધારે (માત્રા, કદ, મર્યાદા વગેરેથી) વધારે પું॰ [જીએ વધારવું, વધવું; સર૦ મેં. વધારા] ઉમેરે; વૃદ્ધિ (૨) નકા (૩) બાકી; સિલક (૪) સાંધણ; પુરવણી (પ) વર્તમાનપત્રનેા વધારા તરીકે કાઢેલા અંક. [વધારાનું = વિશેષ – વધુ એવું (૨) નકામું ફાજલ.]
વધાવવું સ॰ક્રિન્તુિઓ વધાઈ] ભક્તિથી અથવા આશીર્વાદ દેતાં ફૂલ ચેાખા નાખવા (૨) હર્ષભેર આવકાર આપવે વધાવું અક્રિ॰ ‘વધવું’નું ભાવે
વધાવા પું॰ [વધાવવું' ઉપરથી] વધાવવાની સામગ્રી (૨) એકી (દાણા જોતાં) (૩) વર કે કન્યાને માકલવાની ભેટ વધુ વિ॰ [સં. વૃદ્ધ પરથી] વધારે. ૦પડતું વિ॰ વધારેપડતું. “ધૂ કું વિ॰ વધારેપડતું; વધારાનું
વધૂ સ્ત્રી [સં.] વહુ; જુવાન પત્ની (૨) છેાકરાની વહુ વધેરવું સક્રિ॰ [સં. વ] બલિદાન આપવું (૨) કેડવું (૩) કાપવું. [વધેરાવું અક્રિ॰ (કર્મણિ), -વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).] વધૈયા પં॰ [‘વધાવવું’ ઉપરથી] વધામણી ખાનારા માણસ વષ્ય વિ॰ [i.] વધ કરવા યોગ્ય [કાંઈક ખૂટતું કે વધતું વધ્યું વિ॰ [‘વધવું’નું ભૂપૃ॰] વધેલું. ઘટયું વિ॰ વધારે કે ઓછું; વન ન॰[i.]જંગલ. [−કરવું = રખડતું – ઘરબાર વિનાનું કરવું.−થવું – રખડતું – ઘરબાર વિનાના થયું.] ૦કુલ ન૦ (૫.) જીએ વનકુળ. ૦કવિતા શ્રી વન્ય અને ગ્રામ્ય જીવન વિષેની કવિતા; ગોપકાવ્ય; ‘પેસ્ટારલ’. કૂળ ન૦ વકલ. કૈકિલ પું॰ એક પંખી. ૰ખંડ પું॰ વનનેા વિભાગ; ‘રેન્જ. ચર વિ॰ વનમાં રહેનારું; જંગલી (૨) પું॰ તેવું માણસ કે પ્રાણી (3) વાંદરા. જ્ગ્યાના, જ્યાની સ્રી ઈ જેવી એક વેલ. દેવતા પું૦ ૦૧૦; સ્ત્રી; દેવી સ્ત્રી॰ વનની અધિષ્ઠાતા દેવ કે દેવી. ૦૫ક વિ વનમાં કે ઝાડ પર પાકેલું. ૦પુષ્પ ન૦ વનમાં થતું – રાની પુષ્પ. પ્રવેશ પું॰ વનમાં જવું તે(૨)૫૦ વર્ષ પૂરાં કરી એકાવનમામાં પ્રવેશવું તે. પ્રિયા સ્ક્રી॰ કાયલ. ભેાજન ન૦ ગામ બહાર રમ્ય જગાએ કરેલી ઉર્જાણી. માલા(-ળા) સ્ક્રી॰ વનના ફૂલની માળા (૨) ઘૂંટણ લગી પહેાંચે તેવા ફુલના હાર (શ્રીકૃષ્ણનેા), માલી(ની) પું॰ (સં.) શ્રીકૃષ્ણ. ૦રાઈ સ્ત્રી॰ જીએ વનરાજી, ૦૨ાજ પું॰ સિંહ. ૦રાજિ(-જી) સ્ત્રી॰ ઝાડોની લાંબી હાર (૨) લાખે। જંગલને પ્રદેશ (૩) જંગલમાંને પગરસ્તા. ૦રાય પું જીએ વનરાજ. લતા સ્ત્રી॰ એક જંગલી વેલ. શ્વાસ પું

Page #792

વનરો ]
७४७
[વરઘોડિયાં
વનમાં વસવું તે (-કરો). ૦વાસી વિ. વનમાં વસનારું. વિદ્યા વફા સ્ત્રી [મ.] વચનને વળગી રહેવું તે પ્રમાણિકપણું (૨) ભક્તિ;
સ્ત્રી- વનને લગતી વિદ્યા; “ફરે'. ૦વેત્તા ૫૦ વનવિદ્યાને શ્રદ્ધા; વિશ્વાસ. ૦ઈ સ્ત્રી વફાદારી. ૦દાર વિટ વચનને વળગી જાણકાર. વેલી સ્ત્રી, જંગલી વેલ (૨) અપદ્યાગદ્યની એક રહેનારું (૨) વિશ્વાસુ (૩) સ્વામીભક્ત. ૦દારી સ્ત્રી, વચનને નવી રચના. ૦શ્રી સ્ત્રી, જંગલની – વનની શેભા. સ્થલી(–ળી) વળગી રહેવું તે (૨) સ્વામીભક્તિ (૩) નિઝા (૪) રાજભક્તિ સ્ત્રીઅરણ્યને પ્રદેશ
વફાત સ્ત્રી [..] મૃત્યુ (જુઓ બારે વફાત) વનર !૦ [જુએ વનારવું] (કા.) દુઃખ; વિટંબણા (૨) બગાડો વબાલ સ્ત્રી [..] મુસીબત; આફત (૩) ઝઘડે; વાદ; વાંધે (૪) ફજેતા
વભૂટ(૮)ણ ન [બા. ગૂઢ (સં. શૂટ) = વહન કરેલું ઉપરથી? વન ૦રાઈ, ૦રાજ, ૦રાજિ(–), ૦રાય, લતા જુઓ “વનમાં | કે સં. વિ+ ૩ = વેઠવું –અનુભવવું ઉપરથી?] પીડા; આપદા વનવાગળું ન૦, વનવાળી સ્ત્રી, જુઓ વડવાગળું [‘વનમાં | વ ૫૦ [જુઓ વૈભવ] સાહેબી (૨) મર્યાદા; અદબ (૩) પ્રતિષ્ઠા વન ૦વાસ, વાસી, વિદ્યા, વેત્તા, ૦વેલી, શ્રી જુઓ વજન; વક્કર વનસરાહ ન એક પંખી
વમન ન૦ [.] એકવું તે; ઊલટી વનસ્થલી(-ળી) સ્ત્રી, જુઓ “વનમાં
- વમવું સક્રિ. [. વેમ; સર૦ મ, વમળ] ઓકી કાઢવું (૨) વનસ્પતિ સ્ત્રી [સં.] ઝાડ, છેડ વગેરે (૨) નવ વનસ્પતિ ધી. | અક્રે. (૫) વાવું; ઓછું થવું ૦કાય ૫૦ જવાના છ પ્રકારોમાંને એક. (જુઓ છકાય). ૦ધી | વમળ ન૦ [. વિઝમ? સર૦ હિં. મેંવર] વહેતા પાણીમાં થતું નવ વનસ્પતિ (તેલીબિયાંના તેલને રાસાયણિક પ્રક્રિયાથી ઘેઈ ! કંડાળું – ભમરે (૨) [લા.] ગૂંચવણ - ઠારીને બનાવાતે ધી જે પદાર્થ. ૦જ વિવનસ્પતિમાંથી થતું. | વમાસણ સ્ત્રી, જુઓ વિમાસણ -વું અકૅિ૦ જુઓ વિમાસવું ૦નાથ પં. (સં.) ચંદ્ર. વિદ્યા સ્ત્રી, શાસ્ત્ર નવ “બેટની'. | વમિ(–મી) સ્ત્રી [સં] વમન, ઊલટી [ભ્રષ્ટ થયેલું
શાસ્ત્રી પુવનસ્પતિશાસ્ત્રને જાણકારી સૃષ્ટિ સ્ત્રી સૃષ્ટિની | રમેલ(—લું) વિ૦ [‘વમવું' ઉપરથી] એકી કાઢેલું (૨) સન્માર્ગેથી સમગ્ર વનસ્પતિ
[સ્ત્રી (ઉ.ગુ.) | વય ન૦; સ્ત્રી [સં.) ઉંમર. [–થવી = ઉમર થવી; વૃદ્ધાવસ્થા વનના સ્ત્રી [સં. ઘંટા કે વૃન્ના ] ભાયડા કે હીજડા જેવી | આવવી. -માં આવવું = ઉમર લાયક થવું; જુવાનીમાં આવવું.] વના સ્ત્રી, જુઓ વનિતા (૨) અ૦ [જુઓ વિના] સિવાય વયણ ન૦ [ત્રાજુઓ વચન] + બેલ; વિણ વનારવું સક્રિ૦ . વન = કાપવું] (કા.) કાપવું; સમારવું વયસક વિ૦ [સર૦ ૫.] વયમાં આવેલું વનિકા સ્ત્રી [સં.] ઉપવન; નાનકડું વન
વયસ્ય પું. [ā] મિત્ર. –સ્યા સ્ત્રી સખી વનિત વિ૦ [.] માગેલું; ચાહેલું [સંસ્થાનું એક નામ વયાતીત વિ. [વય + અતીત] ઘરડું; વૃદ્ધ વનિતા સ્ત્રી [સં.] સ્ત્રી. વિશ્રામ પં. સ્ત્રીઓને શિક્ષણ આપવાની વયેવૃદ્ધ વિ. [.] ઘરડું; વડીલ [જેમ કે, કદાવર, સજાવર -વનું વિ૦ [વના +નું નાનું એવા અર્થમાં નામને લાગે છે -વર વિ૦ [.] નામને લાગતો પ્રત્યય - ‘વાળું” અર્થ બતાવે છે. (ઉદા. ભાન વનું)
વર વિ. [ā] ઉત્તમ (૨) પુંઠ વરરાજા (૩) પતિ (૪) વરદાન (૫) વનેખા મુંબ૦૧૦ [સં. વન ઉપરથી] પીડા; મુશ્કેલી; વખા નામને લાગતાં ‘એક, ઉત્તમ' એવો અર્થ થાય. ઉદા. પંડિતવર. વનેચર વિ૦ (૨) ૫૦ [.] વનચર; જંગલી
[તોરણે આવા = વર ચારી આગળ આવી પહોંચવો (૨) વને વિ૦ [સર૦મ વાન (મ. વાજેરું = વાંદર) રખડેલ; જંગલી | [લા.] બહુ ઉતાવળ હેવી.]
[પતરી વનેડવું સક્રિ. [સરવ વનારવું] બગાડી નાખવું
વરક(ખ) પં[; મ. વર; હિં] સેનાચાંદીનું છેક પાતળી વડે કાર્ય બગડે એવી મુશ્કેલી; વનડે
વરકન્યા નબ૦૧૦ [ā] વર અને કયા; પરણનાર પુરુષ ને સ્ત્રી વને [સં. નિ] + વિવેક (૨) [જુઓ અને] +વર કે અણવર | વરખ પૃ૦ જુઓ વરક (૨) [ઉં. વર્ષ] વર્ષ (૩) સ્ત્રી [સં. વષમ] (૩) (પ.) વણે; રંગ
વૃષભ રાશિ વન્ય વિ૦ [સં.] જંગલનું
[હદગાર | વરખડી સ્ત્રી, - ૫૦ એક ઝાડ વન્સ મેર ૫૦ [$.] “એક વાર ફરીથી” એવા અર્થને નાટકી વરખવું અક્રિ. + જુઓ વરસવું વપત સ્ત્રી, જુઓ વિપદ, વિપત્તિ. [-પઠવી]
વરખાસન ન૦ + જુએ વર્ષાસન વપન ન. [.] વાળ કપાવવા કે હજામત કરાવવી તે; વતું | વરખી હરતાળ સ્ત્રી [વરખી (કા. વય, વવવા; હિં, વી+) વપરાટ ૫૦ [‘વપરાવું' ઉપરથી] જુઓ વપરાશ [ને પ્રેરક | હરતાળ] પીળી હરતાલ (તેને વરખ જેવું પાતળું પડ ખડે છે.) વપરાવું અક્ર, વવું સક્રિવુિં, ઘા] ‘વાપરવું’નું કર્મણિ | વોદિત-રિ) પૃ. જુઓ વરઘેર] વરને ઘેરવા જતી ટેળીમાંને વપરાશ સ્ત્રી [વપરાવું પરથી] વાપર; ઉપયોગ. –શી વિ૦ વપરાશ | -વરઘેરને માણસ માટેનું, વપરાતું; ઉપયોગી. [-માલ =સામાન્ય વાપરની વસ્તુઓ | વરઘેર સ્ત્રી [વર + ઘેરવું] કન્યાપક્ષ તરફથી વરને સામે તેડવા કંઝયૂમર્સ ગુડઝ'.]
જતા ઘોડા લેક (જે દાપું પડાવવા જાનને રેકી રાખે છે) વપલે ૫૦ [સરવ વેપલો] કૌતુક
વરિયે પુત્ર જુઓ વરઘેડિયે વપા સ્ત્રી [સં.] ચરબી; મેદ
વરઘેલી વિ૦ સ્ત્રી. [વર + ઘેલું] પતિપ્રેમમાં ઘેલી બનેલી વધુ ન [તું.] શરીર
[મારી ખેલે છે તે | વરઘડિયાં નવ બ૦ વ૦ નવદંપતી (ચ.) (૨) લગ્નના વરઘોડામાં વપ્રક્રિયા સ્ત્રી [સં.] (હાથી કે કોઈ પશુ) ભેખડ કે કિનારે ગોથું | જતાં બાળકો (૩) નાસ્તો કરવા વર જોડે જતાં જાનનાં છોકરાં

Page #793

વરો ]
७४८
[વરશી(-સી)
વ ડે પૃ૦ [વર + ઘેડો; સર૦ મ.] પરણવા જતા વરની સવારી વરતલે [. વતંત = બદલેલું) કાપલ; બળતિયું (૨) કોઈ સરઘસ (૩) [લા.] ફજેતી. [વરઘટાની વાડી = વરતવું અofક્ર[જુઓ વર્તવું] વર્તવું, ચાલવું (૨) બનવું; થવું (૩) ક્ષણિક; બેટા દમામવાળું. વરઘેડે કર = ફજેતી કરવી. | સક્રિ૮ વર્તવું; પારખવું; ઓળખવું (૪) પ્રાપ્ત થયું (૫) [સર૦ -કા =વરચડાવ કરવો (૨) ફજેતી કરવી. –ચ =વરને | હિં. વરતના] રીત આપવી. ઉદાબહેનને કંઈ વરયા નહીં લઈ જતું સાજ નીકળવું. -નીકળ = વરાડે ચડે (૨) | વરતારો ૫૦ [‘વરતવું” ઉપરથી] ભવિષ્યકથન (૨) જેવી.[-કાઢ, ફજેતી થવી, વરઘોડે ચડવું = ફજેત થવું.] . [વરઘેડ ચડે તે | જે = ભવિષ્ય ભાખવું; જેરા જેવા.].
[પ્રેરક વરચઢાવ છું. [વર + ચડવું] વરનું પરણવા નીકળવું તે; તેને | વરતાવું અ%િ૦, -નવવું કે “વરતવું'નું ભાવે કે કર્મણિ ને વરચવું અક્રિય [સં. વિ+ ] કંટાળવું
વરતિક(–) પં. [વરત = વ્રત પરથી] શ્રાવકને જતિ વરસ પું[. વન ] ઠપકો આપનારને એશિયાળું કરવા વરતું વિ૦ [જુઓ વર] + શ્રેષ્ઠ રીસમાં અને જુસ્સામાં કંઈ કરવું તે
વરદ વિ૦, –દા વિ૦ સ્ત્રી. [૪] વરદાન દેનાર; કૃપાળુ વરજવું સક્રિ. [જુએ વર્જવું] તજવું
વરદાન ૧૦ [સં.) દેવદેવી કે સંતે પ્રસન્ન થઈ આશા પૂરી પાડવા વરજંગ કું[સે. વૈજ્ઞ કે . વર + જંગ] + મેટી લડાઈ -જંગ આપેલું વચન. -ની વિ૦ વરદાન આપનાર; વરદાયી વરજાવું અક્રિ૦, વલું સક્રિ. “વરજવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક વરદાયી,-યક વિ૦ [i] જુઓ વરદ, -યિની વિ૦ સ્ત્રી, વરોગ વિ૦ સ્ત્રી. [વર + ચ] પરણવા લાયક
વરદી સ્ત્રી [૪. વઢી ઉપરથી; સર૦ મ.] ખબર; કહેણ (૨) વરે સ્ત્રી, જુઓ વરઘેર (સુ.)
હુકમ (૩) ગણવેશ (સંપા, રોનકને). [–આપવી = સૂચના વરાળે પં. સિર૦ .િ વનોન (વર + નોરન જોડવું) = વર- ! કે હુકમ આપ (૨) હુકમ પાયાની જાણ કરવી. -કરવી, કન્યાના પાલવ બાંધવા; વિવાહ] ઉચાટ; ફિકર (૨) ફજેતી; પહોંચાડવી =ાણ કરવી. -માગવી = રજા માગવી; હુકમ નામેશી [હંસણી. -ટાપતિ પુત્ર હંસણુઓને સ્વામી | માગવો.] ભથું ન૦ ગણવેશ અંગે તેની વડામણી ઈ૦ માટે) વરટ ૫૦ [.] હંસ. ૦૫તિ ૫૦ હંસને નાયક. –ટા સ્ત્રી અપાતું ભથ્થુ વરઢ () પું. વઢ; ચીરે (સુ.)
વધ સ્ત્રી, સિં. વૃદ્ધ] પ્રાયઃ લગ્નના) મુહૂર્તની આડે રહેલા વરવું સf૦ [સર૦ વડવું] ઉઝરડવું (૨) [જુઓ વરાડ] વર્ગ | દિવસેમાં દરેક (૨) લપૂર્વની એક મંગળ વધે. [-ભરવી પાડવા. [વરાવું અક્રિ. (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક)]. = લગ્નને દિવસે વરધને વિંધે કરો -- ગોત્રજ પૂજા માટે બેડામાં વરડુ (૨”) ન [. વહાઈ (સં, નિ:સુ) ફણગો નીકળ] વ્યંજન પાણી લાવવું.) સાથે જોડાતું ઉ-ઊકારનું ( , ) આવું ચિન
વધસાંકળી સ્ત્રી [વૃદ્ધ + સાંકળી). જેનાં છોકરાં જીવતાં ન હોય વરડું (વ') [જુઓ વર] વડું; ફટેલે – ઊગેલ કાળને દાણ તે સ્ત્રી પિતાના નવા અવતરેલા બાળકના ગળામાં, જેનું એક વરણ પુત્વ [જુએ વર્ણ અક્ષર (૨) રંગ (૩) સ્ત્રી જતિ; નાત | પણ બાળક ન મરી ગયું હોય તેવી સ્ત્રી પાસેથી લઈ ને, ઘાલે છે (૪) [લા.] ગણતી; લેખું (૫) ન૦ [] વરવું તે (૬) [સં. વાળ] તે સાંકળી પાણી
વરસુંવાળું ન જુઓ વૃક્રસૂતક વરણાઈ, વરણી સ્ત્રી, પાછળ બાંધેલી ઈટચૂનાની દીવાલ વધારે, વર પુએક વૃક્ષ વરણાગત, વરણી સ્ત્રી, જુઓ વરણાગી
વરપક્ષ છું[વર + પક્ષ વરનાં રાગાંવહાલાં વરણાગી સ્ત્રી- [જુએ વરણ] ટાપટીપ; છેલાઈ; ભપકે. -ગિયું વર બેડિયું બૅ') ૧૦ [ વર + બેડું](કુમારિકા માથે બેડું કે કળા વિ૦ વરણાગી કરનારું
લઈ) વરને વધાવવાને એક લગ્નવિધિ વરણાગું વિ૦ મહિત; છંદવાળું
વરમ ! [] સેજે વરણાવરણી સ્ત્રી [‘વરણ” ઉપરથી]ન્યાત-જાતના ભેદ; પાર વગરની | વરમાળ(-ળા) સ્ત્રી. [વર - માળ] સ્વયંવરમાં કન્યા સંદ
વરણા - નાતો પિટાના હોવી તે [ઉદા૨ કેરીઓ વરણાઈ છે કરેલા વરને પહેરાવે છે તે માળા (૨) પરણતી વખતે વરકન્યાના વરણવું અ૦િ [‘વરણ' = રંગ] પીળું થવું; પાકવા ઉપર આવવું. કંઠમાં નંખાતી સૂતરની માળા વરણી સ્ત્રી, જુઓ વરણાઈ, વરણાગત (૨) વરવું કે પસંદ કરવું તે | વરરાજા પૃ. [વર + રા] પરણવા જતો વર વર(-૨)ણી સ્ત્રી [સં. વાળ = વરવું તે ઉપરથી] ક્રિયાકર્મ કરાવવા વરવધૂ-હુ) નવ બ૦૧૦ [i.) વર અને વહુ; પતિ પત્ની બ્રાહ્મણને પસંદ કરી તેનું પૂજન કરવું તે (૨) પસંદગી (૩) [લા.] વરવાળેલું વિ૦ [વરવું + બેડલું] વરવું બેલનારું ગણતી; લેખું (૪)ન[સં. વાળ] પાણી
વરવું સકે. [પ્રા. વ૨ (સં. 4)] વરણી કરવી [ઓ વરણ ૧] વરણે પું[સં. વળ] એક વનસ્પતિ, વાયવરણે (૨) ન [સં. (૨) વર તરીકે પસંદ કરવું; પરણવું (૩) પસંદ કરવું (૪) અ૦િ વરણઃ વરવું તે- ઉપરથી {] + વ્રત; બાધા; નિયમ
સિં. વ્યાપ ખપવું; વપરાવું; ખર્ચાયું વરત ૫૦; સ્ત્રી કા. વરત્તા (સં. વરત્ર); સર૦ હિં. વરત] કેસ ! વરવું વિ૦ [પ્રા. વિહવે (સં. વિસT)] બેડોળ (૨) નરસું, નઠારું. ખેંચવાને દેર (૨) સ્ત્રી [સં. વૃત્તિ ] ઢેરની ચરાઈ
વચાક, ૦વરાક (ચ.) વિ૦ ખૂબ વરવું [પડે તે વરતણિયે ૫૦ [. વતન (ઉં. વર્તન) = વેતન; આજીવિકા] [ રવિય પું. [સં.] કન્યાપક્ષે વરપક્ષને પરઠણ કે વાંકડો આપવો વારણિયે; ગામને રખવાળ (૨) ચેરી શોધી આપનાર; પગી ! વરવેશ વિ૦ [.] કીમતી પિશાકવાળું; ધનાઢય (૩) ભૂમિ; વળા
વરી (–રડી) સ્ત્રી. [૩. વર્ષ, સર૦ હિં. વકી] મરનારની પહેલી

Page #794

વરષાશન]
७४४
વાર્ષિક તિથિએ કરવામાં આવતી ક્રિયા. [-વાળવી = વરસી | વરાધે અ૦ બહાને, મિથે કરવી. (વિવાહની) વરશી થવી = શુભને બદલે અશુભ થવું.] વરાપ સ્ત્રી [સર૦ મે. વરપ૩, વાર = આતુર – લુબ્ધ થવું. વરષાશન ન [સર૦ મ, વરાન] જુઓ વર્ષાસન
સર૦ વરવું; અથવા મ. વઢાળ = વરસાદ પછી જમીનનું સુકાવું; વરસ ન૦ [સર૦ સે. વિરસં; બા. વરિય]] તુએ વર્ષ. [-કૂતરાને . વાઢ (ઉં. વઢ) સુકાવું] તલપ; આતુરતા (૨) વરસાદ નાખવાં = વરસે – આયુષ વેડફવું, મૂરખ રહેવું જીવન એળે જવું. આવી ગયા બાદ થોડા દિવસ ઉઘાડ નીકળતાં પાણી ચુસાઈ -થવાં = ઘડપણ આવવું] ગાંડ સ્ત્રી [સરવે ન.; હિં. વરસti] જાય છે તેવી જમીનની સ્થિતિ (૩) કુરસદ; નવરાશ. [-આવવી જન્મદિવસ, ૦દહાડે ૫૦ વરસ જેટલો સમય. [વરસ દહાડાનો =જમીનની વરાપની સ્થિતિ થવી.] વું અક્રિ૦ વરાપ આવવી. દહાડે = વરસમાં એક વાર આવત દુર્લભ દિવસ.] વળાટ -પિયું ન૦ કોરી ડાંગેર વાવીને કરેલું ધરુ. (કા.), વટેળ (ચ) નવ આકાર એક વર્ષ જેટલી મુદત | વરામ ન [. મર્મ સર૦ મી વર્મ (કા.) મર્મસ્થાન વરસલામી સ્ત્રી[વર + સલામી] લંડનમાં અપાતી એક ભેટ કે | વરાહા સ્ત્રી [] જુઓ નિતંબવતી તેને વિધિ
વરાવવું સક્રિ. “વરનું પ્રેરક [વરાવવું અક્રિ. (કર્મણ)]. વરસવું અ૦િ [4. વારસ (સં. વૃ૬); સર૦ મ. વસ, હિં. વરાવાજન નબ૦૧૦ [વર + વાજન] વર અને વાજિંત્રોની વરસના] વરસાદ પડે (૨) વરસાદ જેમ પડવું કે રડાવું (૩) ધામધુમ (૨) મેટું જમણ (સુ.) સક્રિ. વરસાદની જેમ છુટથી આપવું કે વરવું [શાક થાય છે) | વરાવાવું અક્રિ. જુઓ ‘વરાવવું'માં વરસાડી સ્ત્રીવિશ્વ + ડોડી] એક જાતની ડોડી (તેનાં ફૂલનું | વરવું અજિં૦ ‘વરવું’નું કર્મણ વરસાણ ન હતુઓ વર્ષાશન
વરાસન ન [ā] ઉત્તમ આસન – બેઠક વરસાદ ૫૦ વર’ ઉપરથી; સર૦ ૫, વરતાત] વાદળમાંથી વરાહ પું૦ [4] ડુક્કર; સૂવર (૨) વિષ્ણુને ત્રીજો અવતાર (૩) પાણીનું પડવું તે (૨) ઉપરથી મેટા જથામાં પડવું તે. [-ચડ = એક (પ્રાચીન) માપ. ૦૭૯૫ જેમાં વિષ્ણુને વરાહ અવતાર વાદળ ઘેરાવો; વરસાદ પડે તેવું થવું. -ની પેઠે વાટ જેવી = | થયા હતા તે કપ ખૂબ આતુરતાથી રાહ જોવી. –થવો, પહે, વરસ = | વરાહમિહિર પં. [સં.)(સં.) પ્રાચીન ગણિતી ને ખગોળશાસ્ત્રી વરસવું. વરસી જવું = આપી દેવું, ખુશી થઈને ઘણું આપવું.] | વરાળ સ્ત્રી પાણી ગરમ થતાં તેનું વાયુરૂપ થતું રૂપાંતર (૨)લિ.]
માપક વિ૦ વરસાદ માપનારું (૨) નવ વરસાદ માપવાનું યંત્ર. બળતરા; દાઝ; જુસ્સ. [ઊની વરાળે ન કાઢવી = જરાય સામું -દી વિ૦ [સર૦૧T.] વરસાદમાં ઉપગી (કેટ, ડગલે, રેઇનકેટ) ન બલવું (૨) મનની બળતરા કે વાત જરાય બહાર ન કાઢવી.] વરસાવું અદ્રિ, વિવું ઢં૦ ‘વરસવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક યંત્ર નવ વરાળથી ચાલતો સંચા. -ળિયું વિ૦ વરાળવાળું(૨) વરસાળે ૫૦ માસું
જેમાંથી વરાળ નીકળતી હોય તેવું (૩) વરાળથી કરેલું (૪) ન૦ વરસી શ્રીજુઓ વરશી [ એક રોગ (૨) કંઠમાળ વરાળ છટકવાનું બારું. વરસું(–સું)ડી સ્ત્રી [રસેળી કે સૂણવું ઉપરથી] બળદની ગરદનને વરાં અ૦ [જુઓ વાર; સર૦ મ. વરિ = પર્યત (8ાની વરમ) + વરસુંદ જી. [ રસ + દસ્દ ? સર૦ હિં. વરદી, –ઢી, વાઢિ]. વાર; વખત. ઉદા૦ લાખવરાં (૨) વેળાએ; વખતે વર્ષે વર્ષે મળતી બાંધી રકમ; વર્ષાસન
વરાંગ વિ. [સં] સુંદર અવયવાળું (૨) ન૦ માથું. ૦ના, -ગી વરસે વરસ અ [વર્ષ ઉપરથી] દર વર્ષ
સ્ત્રી સુંદર અંગવાળી સ્ત્રી [(૨) પસ્તાવું; અફસેસ કરે વરસેળી સ્ત્રી, જુઓ રળી
વાંસવું (૦) અક્રિ. [જુએ વરસે] ભરેસે ભૂલવું; ભરમાવું વરહુપ નર પેટનું એક દર્દ ગેળા)
વરસે (૦) પું[સર૦ હિં. મરોલા (સં. મઢ મારા)] ભરોસે વરંગે ૫૦ ઢોરને થતો એક રોગ [ો. વરંવા] ઓસરી; પડાળી | (૨) પસ્તાવો; અફસોસ [મુખવાસ તરીકે વપરાતું એક બી વરંડ(ડો) પંઉં.; સર૦ . વદિવા; રું. વરં; fહ. Rામા, { વરિયાળી (૧) સ્ત્રી હિં. વાઢી; સર૦ ૫. વરાત્રી; વરિત્રાત્રી] વરાક વિ[ā] કંગાલ; બિચારું (૨) અધમ (૩) પં(સં.) શિવ | વરિષ્ઠ વિ૦ [૪] સર્વોત્તમ સૈથી મેટું વરાગડું વે૦ જુઓ વડાગરું
વરી સ્ત્રી રે. વરરૂમ, સર૦ મ.; હિં, વરી] કણ જેવું એક ધાન્ય વરાટિકા [i], વિરાટી સ્ત્રી કેડી
વરી પું. [રે.વિમર] જુઓ વીરડો વરાહ પું; સ્ત્રી [તુએ વરાડું (દોરડાથી મપાતું મા૫)] ભાગ; વરુ પું; ન [૩. વૃ] એક ચેપણું હિસ્ર પ્રાણી હિસ્સ. [વરાડે પડતું = ભાગે પડતું; ભાગે આવતું.] વરુણ પં[સં] પાણીને અધિષ્ઠાતા દેવ, પશ્ચિમ દિશાને દિકપાલ વરાહ પું; ન૦ [. વૈ13, વૈરાદ (-); (સં. વિર્મ)] (સં.) | (૨)સૂર્યમાળાને એક ગ્રહ; નેસ્યન’ –ણાસ્ત્રન એક દિવ્ય અસ્ત્ર
મધ્ય હિંદમાં એક પ્રદેશ કે પ્રાંત. -ડી વિ૦ વરાડ(પ્રાંતોનું | વરૂ ન [સં. વિ+ હસ્] પલાળીને ફણગાવેલી ડાંગર. -દિયું વિ. વર(-૨)ડું (વ') ન૦ [સર૦ સં. વૈરાટ = દોરડું] એક દોરડું તેનું બનાવેલું વરાણિયે અ૦ (ક) વડે; થી; આધારે
વરૂડી સ્ત્રી (કા.) (ચારણેમાં મનાતી) એક દેવી વરાત સ્ત્રી [સર૦ . વરાત (સં. વર +ાત્રા અથવા વ્રત)] લગ્નની વરૂણી સ્ત્રી, જુઓ વરણી. [-માં આવવું = પૂજનકર્મમાં સામેલ
જાન (૨) [1. વરાત] રૂપિયા આપવા ખજાનચીને લખેલે રક્કો | કરાવું (બ્રાહ્મણનું) (૨) ફસાવું; રોકાવું; સપડાવું.] વરાધ (ધ,) સ્ત્રી નાનાં છોકરાંને તે એક રોગ (૨) એક વનસ્પતિ | વરૂથ સ્ત્રી [સં.] ઢાલ, થિની સ્ત્રી સેના વરાધવાવાળી સ્ત્રી વરાધ અને વાવાળી (બાળકોને થતા રોગો | વરે અ [જુઓ વેરે) સાથે

Page #795

વ(-રે, –રે)ઠી]
૭૫૦
[ વતર
વર–રે,-રેડી () સ્ત્રી. [૪. વેર + રૂષ્ટિ કે વર + છી] વર -જિત વિ. [ā] તજેલું; છેડી દીધેલું.-જ્ય વિ[.] જુઓ તરફથી અપાતું લગ્નની ખુશાલીનું જમણ (૨) જોઈ લીધા બાદ
વર્જનીય અપાતું જમણ
વર્ણ [i] રંગ (૨) અક્ષર (૩) રૂપ (૪) પ્રકાર (૫) પું; વડું રે) ન [જુએ વરાડું] રાંઢવું; દોરડું
સ્ત્રી, હિંદુ સમાજના ચાર વિભાગમાં દરેક (બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વરેણ્ય વિ૦ [i] પસંદ કરવા યોગ્ય (૨) પ્રધાન; એક વિશ્ય અને શુદ્ધ) (૬) જ્ઞાતિ. ઉદા. અઢાર વર્ણ [–માંથી જતું વરેરે ડું (કા.) તીક્ષ્ણ હથિયારને ઊંડો ઘા
રહેવું, નીકળી જવું =જ્ઞાતિભ્રષ્ટ થવું (૨) માણસાઈમાંથી જવું. વરે [જુઓ વરવું = વપરાવું; સર૦ મ. વેરા =સીધું; વેરો = | [–વિનાનું=ઠેકાણા વગરનું, કઢંગું; ખરાબ.] ઘર્મ શું વર્ણન પુષ્કળ] નાત જમાડવી તે (૨) વપરાશ; ખરચ
માટેની દરેક વર્ણન ધર્મ વોટો પું[સં. વર+વૃત્ત; સર૦ મ. વોરા] રસ્તા બનાવવામાં | વર્ણન ન [.] વર્ણવવું કે વર્ણવેલું તે; ખ્યાન (૨) પ્રશંસા. વપરાતો માટે ગોળ પથ્થર; રોલર
કવિતા સ્ત્રી વર્ણનપ્રધાન કવિતા. -નાતીત વિ. [+અતીત] વ(-ર)ઠી સ્ત્રી, જુઓ વરેઠી
વર્ણવી ન શકાય એવું, અવર્ણનીય. -નાત્મક વિ૦ વર્ણનવાળું; વરુ() સ્ત્રી [.] સુંદર (તેવી જાંઘવાળી) સ્ત્રી
વર્ણન કરતું; વર્ણનરૂપ વરોલ ૫૦ [.] ભમરે. –લા સ્ત્રી, ભમરી
વર્ણનીય વિ. [4.] વર્ણવવા યોગ્ય [‘પેક ટ્રોપ” (પ.વિ.) વરેલ(ળ) નવ વાંઝિયાપણું (૨) વિ. વિયાય નહીં એવું (ર) | વર્ણપટ ૫૦ [.] જુઓ રંગપટ. દર્શક ન૦ વર્ણપટ જેવાનું યંત્ર; વરેલા સ્ત્રી. [] જુઓ “વરોલમાં
વર્ણભેદ પું. [સં.] વર્ણો વચ્ચેનો ભેદ [‘ક્રોફિયર' વળ ન૦ (૨) વિ૦ જુઓ વરેલ [ળવું; પાડી દેવું વર્ણમંઢળ નવ સૂર્યની આસપાસનું લાલ રંગનું બાષ્પીય કંડાળું; વળવું સ [તું. વોટ ]+ વલોવવું (૨) [ . વિ +] વર્ણમાલા(–ળા) સ્ત્રી [સં.] ભાષાના મૂળાક્ષરે વઠી (રે.) સ્ત્રી, જુઓ વરેઠી
વર્ણયતિ મું. [સં.] ચાતાલ વર્ગ ૫૦ સિં.] મોટા સમુદાયને એક ભાગ (૨) જાત પ્રમાણે વર્ણવવું સક્રિ. [સં. વળ] વર્ણન કરવું, વિગતે કહેવું (૨) વખાણવું પાડેલા જથામાં દરેક (૩) શ્રેણી; કટિ; કક્ષા (૪) શાળામાં વર્ણવાઘેશ્વરી મું. એક છંદ શ્રેણીવાર વિદ્યાર્થી ઓને ભણવા બેસવાને એરડો (૫) “સ્કવેરે” વર્ણવાવું અક્રિ૦, વવું સક્રિટ “વર્ણવવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક (ગ.). [-કર = બે સમાન સંખ્યાને ગુણાકાર કરવો (૨) વર્ગ વર્ણવિચાર છું. [સં.] જુઓ શબ્દવિચાર [નિરુક્ત) પાડ. -પાઠ = વર્ગ પ્રમાણે જુદું પાડવું.]
વર્ણવિપર્યય પૃ૦ [.] શબ્દોમાં વણે ઊલટસૂલટ થઈ જવા તે વર્ગણી સ્ત્રી [૫] ફાળે (૨) લવાજમ
વર્ણવું સક્રિટ જુઓ વર્ણવવું
[નિયત થયેલ છંદ વર્ગ- ૦૫દી ૫૦ “ડેટિક ઇવેશન” (ગ.). ૦૫દ્ધતિ સ્ત્રી વર્ણવત્ત ન [i] (માત્રાવૃત્તથી ઊલટું) વર્ગોની સંખ્યા ઉપરથી કક્ષાવાર વિદ્યાર્થીઓના વર્ગ પાડી ભણાવવાની પદ્ધતિ. ફેર | વર્ણવ્યત્યાસ પુંસિં] અક્ષર બદલાઈ જવા – ઉલટસૂલટ થઈ ૫૦ વર્ગ બદલ તે. ૦મૂલ(ળ)નવ “ક્વેર ફૂટ’ (ગ.). ૦વારી જવા તે
[સમાજવ્યવસ્થા સ્ત્રી, વર્ગવાર ગોઠવણી; વર્ગીકરણ, વિગ્રહ ધુંસમાજના | વર્ણવ્યવસ્થા ૦ [.] વણેની વ્યવસ્થા; ચાર વર્ણો દ્વારા થતી વર્ગો વર્ગો વચ્ચે હિતવિરોધને કારણે વિગ્રહ; “કલાસ-વેર'. વર્ણમૃતિ સ્ત્રી, ] વણ; “સિલેબલ' વિગ્રહવાદ ૫૦ વર્ગવિગ્રહમાં માન્યતાને વાદ. ૦વ્યવસ્થા વર્ણસગાઈ સ્ત્રી સજાતીય વણેનું આવર્તન, વર્ણાનુપ્રાસ (૨) સ્ત્રી. શાળાના વર્ગની વ્યવસ્થા. શિક્ષક પં. નિશાળના વર્ગને પ્રાસ બેસ કે બેસાડવા તે શિક્ષક. શિક્ષણના વર્ગમાં (શાળામાં) મળતું કે અપાતું શિક્ષણ. | વર્ણસંકર વિ૦ [4.] ભિન્ન વર્ણનાં સ્ત્રીપુરુષથી ઉત્પન્ન થયેલું (૨)
સત્તાક વિ૦ અમુક વર્ગ કે સમૂહની જ સત્તાવાળું “ઔલિ- | વ્યભિચારથી ઉત્પન્ન થયેલું (૩)પુંતે માણસ. છતા સ્ત્રી, ગાર્કિક'.-ર્ગાત્મક વિ[+ગામે] “કવૉડેટિક” (ગ.). -ર્ગો- વર્ણસ્થાન ન. સિં.] વર્ષો જ્યાંથી બોલાય છે તે તેમનું સ્થાન ભિમાન ન [+ અભિમાન] પોતાના વર્ગનું અભિમાન - તેનાં હિતા- | વર્ણચાર પં. [ā] ભિન્ન ભિન્ન વર્ણન આચાર કે ધર્મ હિત વિશેની. અમિતા. –ભિમાની વિ૦ વર્માભિમાનવાળું; 1 વર્ણાનુક્રમ ૫૦ [] મૂળાક્ષર પ્રમાણેને ક્રમ(૨) વર્ણાનુક્રમણિકા ‘કલાસકૅાિયસ”. –ગવગી સ્ત્રી, ઉપલા વર્ગને અધિકારી | વર્ણાનુક્રમણી, -ણિકા સ્ત્રી. કક્કાવાર કે મૂળાક્ષર પ્રમાણે રજા ઉપર જતાં નીચેના વર્ગમાંથી કામચલાઉ નિમણુક કરવી તે. | ગોઠવેલું સાંકળિયું
[લંકાર (કા. શા.) -ગ(૧) વિ. વર્ગનું વર્ગસંબંધી (૨) એક જ વર્ગનું. -ગકરણ વર્ણાનુપ્રાસ ૫૦ કિં.] સજાતીય વર્ગોનું આવર્તન; એક શબ્દાન [સં.] વર્ગ પાડવા તે. –ગૅદય પં. [૩]એક અમુક વર્ગ વર્ણાયક વિ૦ વર્ણન કરનારું વર્ણવતું -આખે સમાજ નહિ– તેને ખાસ ઉદય(‘સર્વોદયથી ઊલટ). | વર્ણાલંકાર છું. [i] જુએ શબ્દાલંકાર –ગૅદયી વિ૦ વર્ગોદયને લગતું કે તેમાં માનતું
વર્ણવર્ણ ૫૦, ણ સ્ત્રી. અનેક વર્ણના લેન શંભુમેળો વર્ચસ ન૦ [i.] દીપ્તિ, તેજ (૨) બળ; પરાક્રમ (૩) વીર્ય. -સ્વ | વર્ણાવું અક્રિટ, -વવું સક્રિટ “વર્ણવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક ન, સિર૦ મ.] જુઓ વર્ચસ. -સ્વિની વિ. સ્ત્રી, -નવી | વર્ણાશ્રમ ૫૦ [] (સમાજ તથા વ્યક્તિના) વર્ણવાર અને વિ૦ તેજસ્વી; વીર્યવાન
આશ્રમવાર વિભાગ અને તેમનાં કર્તબેની વ્યવસ્થા. ૦ધર્મ વર્જj૦, ૦ગ્ન ન [.] વર્જવું તે. છનીય વિ. [સં.) તજવા યોગ્ય. | વર્ણાશ્રમમાં માનતો કે તે વ્યવસ્થા પર રચાયેલ ધર્મ, હિંદુધર્મ
સક્રિ[સં. વૃદ્] તજવું છોડી દેવું. [ર્જાવું (કર્મણિ).] | વર્ણાતર વિ. [i] ભિન્ન વર્ણનું (૨) ન ભિન્ન કે અન્ય વર્ણ

Page #796

વર્ણી ધ ]
[વલી
વર્ણા ધ વિ॰ [સં.] વર્ણ કે રંગ પારખી ન શકે એવી આંખવાળું વર્ષાવવું સક્રિ॰, વર્ષાવું અક્રિ૦ વર્ષેવું’નું પ્રેરક ને કર્મણિ
– જોવામાં એવી ખેાડવાળું
વર્ષાસન ન૦ [સં. વર્ષે + અરાન; સર૦ મ.; હિં. વાસન] (રાજ્ય તરફથી) ગુજરાન માટે મળતી વાર્ષિક રકમ
વર્ણિત વિ॰ [É.] વર્ણવેલું
વણ પું॰ ઉચ્ચારક્રિયાનું એકમ; ‘સિલેબલ' (૨) [i.] બ્રહ્મચારી; ધર્મના અભ્યાસી (૩) વિ॰ વણં કે વર્ણને લગતું
-વણું... વિ॰ [સં. વર્લ્ડ પરથી] (સમાસને અંતે લાગતાં) ‘—ના વર્ણન રંગવાળું'. ઉદા॰ ઘઉંવર્ણ
|
રીતભાત
વર્ણોચ્ચાર પું॰ [સં.] વર્ણાનું ઉચ્ચારણ વચ્ચે વિ॰ [સં.] વર્ણનીય (૨) જેનું વર્ણન કરવાનું છે તેવું વર્તણુક સ્ત્રી॰ [સર૦ ૬.; વર્તવું પરથી] વર્તવાની રીત; ચાલચલગત; [ચલગત માટે જામીન વર્તન ન॰ [છું.] આચરણ; રીતભાત. હામી શ્રી॰ સારી ચાલવર્તમાન વિ॰ [સં.] ચાલુ (૨) આધુનિક (૩).પું૦ ૦ ૧૦ સમાચાર; ખબર (૪) પું૦ વર્તમાનકાળ. ૦કાળ પું॰ ચાલુ સમય (૨) [વ્યા.] ક્રિ॰ા એક કાળ. કૃદંત ન૦ (વ્યા.) ક્રિ॰નું એક કૃદંત. ૦પત્ર ન૦ છાપું
વર્તવું અક્રિ॰ [સં. વૃત્] આચરણ કરવું; ચાલવું (૨) થવું; હેવું (૩) ગુજરાન ચલાવવું (૪) સક્રિ॰ વરતવું; પારખવું; જોવું (૫) [સર॰હિં. વરતના] રીત પ્રમાણે આપવું
|
વર્તાવ પું [‘વર્તવું’ ઉપરથી] વર્તણુક; રીતભાત વર્તાવું અક્રિ॰, વવું સક્રિ॰ વર્તવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક -વર્તી વિ॰ [સં.](સમાસને અંતે) હતું... એ અર્થમાં, ઉદા૦મધ્યવર્તી વર્તુલ(−ળ) [સં.] ગોળાકાર; કંડાળું(૨) વૃત્ત; ગાળ; ‘સર્કુલ’ (ગ.) (૩) વિ૦ ગાળ. ૦પાદ પું॰ ‘ક્વોડ્રન્ટ’(ગ.). –લા(−ળા) કાર વિ॰ [+માળાર] ગોળ આકારનું; ‘સરકઘુલર’ (ગ.) (૨) પું॰ ગાળ આકૃતિ
ન
વર્ધક વિ॰ [સં.] વધારનારું (પ્રાયઃ સમાસને અંતે). ન ન॰ વધવું તે (૨) આબાદી (૩) કાપવું તે, –માન વિ૦ વધતું જતું; આબાદ થતું (૨) પું॰ (સં.) વિષ્ણુ (૩) (સં.) ૨૪મા તીર્થંકર – મહાવીર વર્ધિત વિ॰ [i.] વધેલું. -ષ્ણુ વિ॰ વધતું; સમૃદ્ધ થતું વર્નિયર પું૰[.] (ઘણી નાની લંબાઈ કે કોઈ માપ લેવા) માપપટ્ટી સાથેની ખાસ એક પટ્ટી (પ. વિ.)
વર્ષ ન૦ [ä.] કવચ
વર્ય વિ॰ [સં.] પ્રધાન; શ્રેષ્ઠ (સમાસને અંતે)
૭૫૧
|
વર્યા સ્ત્રી॰ [સં.] કન્યા (૨) સ્વયંવર કરી પરણતી કન્યા વર્ષ ૨૦ [સં.] ખાર માસના સમય (૨) (પ્રાચીન ભંગાળ મુજબ) પૃથ્વીના અમુક ખંડ. (જેમ કે, ભારતવર્ષે. [—ઊતરવું = વર્ષમાં પાક ઊતરવા, –પાકવું. –બેસવું = નવું વર્ષ શરૂ થયું. –વળવું = દુકાળ પછીના વર્ષમાં સારું પાકવું.] ૦(-)ર પું॰ [સં.] અંતઃપુરના વ્યંડળ સેવક, ૦ી ન૦ વર્ષ દરમ્યાન બનનાર બનાવાના વરતારા. [-કાઢવું = (જોશીએ) એવા વરતારો તૈયાર કરવે.] વર્ષણ ન॰ [i.] વરસવું તે. ॰હાર વિ૦ વરસનારું; વરસાવતું વર્ષવું અક્રિ॰ (૨) સક્રિ॰ [સં. વલ્] જુએ વરસવું વર્ષો સ્ત્રી॰ [i.] વરસાદની ઋતુ – શ્રાવણ અને ભાદરવા. ગીત ન૦ વર્ષામાં ગવાતું લેાકગીત. ગૃહ ન૦ ફુવારા –તેનું સ્થાન વર્ષાભિનંદન ન॰ [સં.] નવા વર્ષનું અભિનંદન વર્ષારંભ પું [H.] વર્ષા ઋતુના આરંભ (૨) વર્ષના આરંભ

વર્ષોવર્ષ અ॰ [સર૦ મ.] દર વર્ષે; પ્રતિવર્ષ
જલ પું॰ [સર૦ મ., હિં; સં. મો] ઝાકળ
જલમૂઠું વિ॰[સર॰ fહૈં. યન = ઉમંગમાં આવવું] બહુ જ લાલચુ વલખવું અક્રિ॰ [i. વિ + ક્ષ] વલખાં મારવાં; અકળાવું;
મૂંઝવું
વલખાટ પું૦ વલખવું તે. વવું સક્રિ॰ વલખવું’નું પ્રેરક વલખાં નખ્વ॰ ફાંફાં (મારવાં, વીણવાં) વલ(−ળ)ણુ ન॰ [તં. વજ્; સર૦ મ. વøળ] વૃત્તિ; મનનું વળવું તે (ર) (રસ્તા કે નદીનેા) વાંક (૩) કવિતામાં આવતા ઊથલા (૪) જુવારના ગીચ ચાસમાંથી ઉખેડી લીધેલા છેાડ (પ) નફાતેાટાની ઉપરામણી (૬) મરેડ. [-અખત્યાર કરવું, પકડવું, લેવું=અભિપ્રાય કે વૃત્તિ ધારણ કરવાં. -ચૂકવવું, પતવવું, વહેંચવું = નફાનુકસાનની રકમ ચૂકતે કરવી – આપવી લેવી.] બ્હાર વિ॰ [સર॰ મ. વ∞ળવાર] મરાડદાર
વલદદાણિયાં ન॰ખ૦૧૦ જુએ વળતદાણિયાં
વલદે અ॰ [l; ઞ. વર્ = પુત્ર] ‘-ના દીકરા’, ‘બિન’ એ અર્થ બતાવે છે. (પ્રાયઃ ખત દસ્તાવેજમાં)
વલન ન॰ [i.] વળવું તે; વલણ (૨) જી વક્રીભવન. ૦કાણુ પું કિરણના વલનને ખણા; ‘ઍન્ગલ ઑફ રિ+ક્ષન’. નાંક પું॰ [+અંક] પ્રકાશના વલનના ખૂણાના ગુણેત્તર અંક; ‘રિક્રેડિટવ ઇંડેકસ’ (પ. વિ.) [(આજનું વળા) વલભી, ॰પુર ન॰ [સં.] (સં.) સૈારાષ્ટ્રનું એક પ્રાચીન ગામ વલય ન॰ [ä.] કંકણ; કહું. “યાકાર વિ॰ [+આકાર] જુએ કંકણાકાર (૨) પું૦ વલયના આકાર; ગાળાકાર. -યાકૃતિ વિ॰ (૨) શ્રી॰ [+આકૃતિ] જીએ વલયાકાર. યિત વિ૦ ઘેરાયેલું; ચેામેર વલય પેઠે આવેલું; પરિવૃત વલવલ સ્ત્રી॰ [જીએ વલવલવું; સર૦ ૬. વવઃ] વધારેપડતી ચંચળતા (બાલવા, બેસવા, ઊઠવામાં); ઘડી સખણું ન રહેવું તે (૨) વગર પૂછએ બેલ બેલ કરવું તે; ચિબાવલાવેડા વલવલવું અ૰ક્રિ॰ [ä. fવ + પ્; પ્રા. વઢવઽ] ખેલ બેલ કરવું (૨) રાતાં રાતાં ખેલવું; વિલાપ કરવે (૩) વલખાં મારવાં વલવલાટ પું૦વિલવલનું પરથી]વલાપાત; હાયવેાય(૨) સળવળાટ. -વું સક્રિ૦ ‘વલવલવું’નું પ્રેરક [કરતું; બહુબેલું લવલિયું વિ॰ [વલવલ પરથી] વલાપાત કરતું (૨) વલવલ કર્યાં
વલસાડી વિ૦ વલસાડ ગામનું કે તે સંબંધી (જેમ કે, સાગ)
|
વલંદો પું॰ [. હોðટ ઉપરથી; સર૦ મ. વર્લ્ડફેન] હોલંડના રહેવાસી; ડચ [સક્રિ॰ (પ્રેરક)] વલંબાવું અ૰ક્રિ॰ [સં. મનવ્, વર્ણમ] રાકાનું; થાવું. −વવું વલારવું સક્રિ॰ [સર॰ પ્રા. રરૂ = કાપવું] (સુ.) જીએ પારવવું વલારા પું॰ [‘વલવલવું’ ઉપરથી] એકની એક વાતની થાથ (સુ.) વલિ(−લી) સ્રી॰ [i.] કરચલી; રેખા
લિત વિ॰ [i.] વળેલું; વાંકું (૨) કરચલી પડેલું (શરીર). ૦પલિત વિ॰ ઘરડું; વાળચાંપળિયાંવાળું
વલી પું॰ [મ.] પીર; આલિયા (ર) સ્ત્રી॰ [i.] જુએ લિ.

Page #797

વલ અહદ]
ઉપર
[વસ
અહદ મું. [..] યુવરાજ; પાટવી કુંવર
વવરાવવું સક્રિ૦ જુઓ વવડાવવું (૨) “વાવરવું'નું પ્રેરક વલુરાવું અ૦િ , વિવું (વ') સક્રિ૦ વરવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક વવરાવું અક્રિ. ‘વાવરવું'નું કર્મણ વલુર (વ) સ્ત્રી [વરવું પરી] ચળ; ખણજ. [–આવવી = વેવલાવું અદ્રિ, વિવું સક્રિ. “વાવલ'નું કર્મણિ ને પ્રેરક વરવું પડે એવું થવું.]
વળવું અક્રિ. [૩. ઉર્વ + વઢ] ખરજ આવવી વલરવું (4) સક્રિ૦ [Mા. સૂર (સં. ઉછ)] ખણવું; ઉતરડવું | વવળાટ ૫૦ [વવળવું પરથી] ચળ; ખણજ (૨) સળવળાટ વલૂરે પું, –રિયું ન૦ (૧) [વલૂરવું. પરથી] નહેર કે નખને | વળાવવું સક્રિ. “વવળવું’નું પ્રેરક ઉઝરડે; લઘુ
વવાવું અક્રિઢ “વાવવું’નું કર્મણિ (૨) વાવુંનું ભાવે કે કર્મણિ વલું(–)દ(-ધોવું અક્ર. [. વિ+=ા. સુંધ (ä. હ૫)] મંડવું | વ પું[સં. વ) વ અક્ષર, વકાર (૨) વિવેક (૨) પધવું; પળકવું (૩) સક્રિટ વળગવું. વલં–બૂ)(-ધું)વિ૦ | વશ વિ. [સં.] તાબે; શરણે (૨) મુગ્ધ (૩) j૦ કાબુ; નિયમન. Vધેલું
[[–કરવી, થવી, -બેસવી, બેસાઠવી]. ૦કરણું વિ૦ વશ કરનારું. ૦વતિની વિ૦ સ્ત્રી૦, ૦વત વિ૦ વલે (લે') સ્ત્રી [. વઢ] હાલ; દશા (૨) ભૂંડા હાલ (૩) ઉપાય. | તાબે રહેનારું
[નણંદ વલ પં. [જુઓ વલવલવું] ઝંખના (૨) ઢેરનો એક રોગ વશા સ્ત્રી[] વાંઝણી સ્ત્રી (૨) હાથણ (૩) સ્ત્રી, પત્ની (૪) વલોણાવાર,-રે જુએ “વલોણું'માં
-વશાત્ અ [.] (સમાસમાં, નામને અંતે) ને લીધે એવા વલણી સ્ત્રી, રવાઈ નાનું વલોણું
અર્થમાં. ઉદા, દેવવશાત વલેણું (૧) ન૦ [જુઓ વલોવવું] વલોવવું તે(૨) વલોવવાની ગોળી | વશિતા સ્ત્રી, –– નર સિં.] તાબેદારી (૨) ગની આઠ (૩) ર. [ કરવું = છાશ કરવી. વલેણામાં મૂતરવું = સારા | સિદ્ધિઓમાંની એક – સર્વને વશ કરવાની શક્તિ કામમાં અડચણ નાખવી.] –ણવાર પૃ૦ વલોવવાનો દિવસ. | શિયર ૫૦ [સં. વિષધર; પ્રા. વિદર] નાગ (૫) -વારે અ૦ [લા.] છાશવારે આખોઘડીએ; વારે વારે વશિ(-સિ)ષ્ઠ પુત્ર [સં.] એક પ્રસિદ્ધ વૈદિક ઋષિ; રઘુવંશના વલોપાત ! [જુઓ વલો] અધીરાઈનું આકળાપણું (૨) આજંદ; કુલગુર
[(૨) (અનાવિલમાં) એક અટક કલ્પાંત.[-કરો]. –તિયું વિ૦ વલોપાત કરનારું, તેવા સ્વભાવનું વશી વિ૦ (૨) પં. [ā] વશમાં રાખનાર– જિતેંદ્રિય (પુરષ) વલવણ ન જુઓ વલોવવું] વલોવવું તે (૨) મથામણ (૩) વશીકરણ ન૦ [સં.] વશ કરવું તે (૨) વશ કરવાને મંત્ર; જાદુ;
વિ૦ વલોવી નાંખે એવું; વલોવનારું. –ણું ન૦ વલોવવાનું સાધન એક અભિચાર વવવું (૧) સક્રિ. [સં. વિ + જુ; કે પ્રા. વિરોઢ (સં. મન્થ); વશીકાર વિ૦ કિં.] વશ કરનારું () ૫૦ કાબ; સંયમ
સર૦ હિં. વિોના] માખણ કાઢવા દહીને વાંસ વડે ઘમડવું (૨) વશેક વિ૦ +(૫) જુઓ વિશેષ (૨) પુંઠ સારો મેળ. -કાઈ [લા.] ચર્ચવું; ચંથવું. [વલોવડા(–રા)વવું(પ્રેરક). ઉલેવાવું સ્ત્રી, વશેકપણું, વિશેષતા (૨) સારો મેળ હોવો તે; ભલાઈ (કણ).]
વશ્ય વિ૦ [i] વશ કરાય તેવું (૨) તાબે, અધીન વક ન૦ કિં.] ઝાડની છાલ. ૦લ ન૦ [સં.] વહક કે તેનું વસ્ત્ર વષકાર ! [] દેવને આહુતિ આપતી વખતે “વષ” એમ વત્મિ(મી)પું; ન [i.] રાફડે
બોલવું તે વલભ વિ. [સં.] વહાલું (૨) પં. પ્રિય; પતિ(૩) (સં.) વલ્લભા- વષ્ટા(–સટા)ળિયો ૫૦ વિષ્ટિનું કામ કરનાર પુરુષ ચાર્ય-પ્રસિદ્ધ વૈષ્ણવ આચાર્ય. ૦પંથ, મત, સંપ્રદાય ! વષ્ટિ સ્ત્રીજુઓ વિષ્ટિ. ૦દાર વિ. વિષ્ટ કરનાર પુષ્ટિમાર્ગ. વિરહિણી વિ૦ સ્ત્રી, પતિના વિરહવાળી; પતિથી વસટાળી સ્ત્રી, જુઓ વટાળું. –ળિયે પૃ૦ જુઓ વછાળિય. છૂટી પડેલી.–ભા સ્ત્રી પ્રિયા; પત્ની. –ી વિવલ્લભ સંપ્રદાયનું –શું ન [‘વિષ્ટિ' ઉપરથી] વિષ્ટિનું કામ; રિસાયેલાને મનાવવાનું વલરિ(ત્રી) સ્ત્રી [ā] વેલ
[ભીમનું નામ કામ (૨) કૂટણીપણું (૩) માણું (કન્યાનું). -ળો વસટાળું વલવ પં[]ગેવાળિયે (૨) રસેઇ (૩) (સં.) ગુપ્તવાસનું કરનારે (૨) ભડવો વલંખમ્મા(-૯લા), વલંવલા, વલંસલમ અ૦ [સર૦ વસતિ(તો) સ્ત્રી [સં.] વસવું તે; વસ્તી (૨) વાસ રહેઠાણ(૩) વલાવવું] કોઈનું માગતું લહેણું રહ્યું નહિ એમ; ચૂકતે
લોકસંખ્યા (૪) બાળબચ્ચાંને ભરા (૫) વસેલી જગા. વલા(કરવું) થવું[મ. વસ્ત્રાર્દ = અલ્લાના સમ; ખરેખર પરથી ] ગણતરી સ્ત્રી વસતિની ગણતરી. ગૃહ ન. શાળામાં ભણતા
= ચૂકતે કરવું કે થવું [વાળી દેવું; વલ્લંખુલ્લા કરવું | વિદ્યાર્થીઓને રહેવાનું સ્થાન; છાત્રાલય. ૦૫ત્રક ન૦ માણસની વલાવવું સક્રિ. [સં. વ૬; પ્રા. વર્લ્ડ; જુઓ વલા] પતાવવું; સંખ્યાની ગણતરીની નેધ. ૦વાડી સ્ત્રી બાળબચ્ચાં, કુટુંબવહિલ( લી) સ્ત્રી [i] વેલ; લતા
કબીલો વલું વિ૦ [4. વસ્ત્ર ઉપરથી] રાં; ફંટાતું (૨) પહોળું; ચેડું (૩) | વસતેવ પં. [સર૦ મ. વિસ્તવ (સં. વિવસ્વ4)] (સુ) અગ્નિ (કા.) હેતવાળું; મમતાવાળું; વખું (ઉદા માવલું; ઘરવલું) વસન ન [.] વસ્ત્ર
[લાગવું) વવટા(–ઠા)વું અક્રિ. [‘વ’ (વાયુ) ઉપરથી] પવનમાં ઝુકીને વસમું વિ૦ [. વિષમ] મુશ્કેલ (૨) કપરું (૩) માઠું. [-પડવું, સૂકાવું. -વવું સક્રિ. (પ્રેરક)
વસરે વિ૦ (કા.) ખરાબ; ભંડું; અપ્રિય. –રાઈ સ્ત્રી વડા(-રા)વવું સક્રિટ “વાવવું’નું પ્રેરક
વસ પું. [..] ભાગ; જમીનને ટુકડો વવરજવું સક્રિઢ [. વિવ] તજવું; છેવું (૨) કામ લાગવું; વસલે પૃ. [ä. વ =બાંધવું, પહેરવું અથવા સર૦ મ. વસ ખપ આવવું (૩) રૂઢિથી કે પરંપરાથી નક્કી થયું
(મ. વસાહી)= સારા વસ્ત્રને ટુકડો] બારદાન (૨) જુઓ વખલે

Page #798

વસવસો]
૭૫૩
[વહન
વસવસે પું. [.] શંકા; અંદેશો; વહેમ (-જ, રહેવ) વસૂલ ન૦ [.] માગતા પેટે ચૂકતે થયેલી રકમ (૨) આમદાની વસવાટ પુત્ર વસવું તે; રહેઠાણ (૨) બીજેથી આવીને વસવું તે. (૩) મહેસૂલ (૪) અચૂકતે થાય કે થયેલું હોય તેમ. [–આપવું ૦હક પુત્ર વસવાટને હક; “ડેમિસાઈલ, -ટી વિટ વસવાટને = મજરે આપવું; અગાઉ આપ્યું હોય તે કુલમાં કાપી આપવું. લગતું (૨) પુંઠ વસવાટ કરનાર; ડોમેસાઈલ્ડ
-કરવું, થવું, લેવું = માગતું ચૂકતે લેવું, થવું.] ૦દાર વિ. (૨) વસવાયું ન૦, - ૫૦ [‘વસાવવું” ઉપરથી] ગામ તરફથી ૫૦ આવક અથવા મહેસૂલે ઉઘરાવનાર. બાકી સ્ત્રી વસૂલ
પસાયતા આપી વસાવેલા વાળંદ, ઘોબી, વગેરે કારીગર કરવાની બાકી રહેલી મહેસૂલ (૨) મંજાર કરેલા ખર્ચમાંથી વસવાસ સ્ત્રી[4. વસ્વાસ] ચડસાચડસી
ખર્ચાયેલી, ખર્ચવાની અને બાકી રહેલી રકમની વિગત. -લાત વસવું અક્રિ. [સં. વત્ ] રહેવું; મુકામ કરે (૨) મનમાં ઠસવું, | સ્ત્રી વસૂલ કરવાની સાથ; મહેસૂલ (૨) વસૂલ કરવું કે લેવું તે. દિલમાં ઊતરવું. [દુકાન વસતી કરવી = દુકાને ઘરાક આવે -લાતી વિ૦ વસૂલાત સંબંધી તેમ કરવું (૨) (વ્યંગ) દુકાન બંધ કરવી.]
વસે ૫૦ [“વીસ” ઉપરથી] વીઘાને વીસમે ભાગ (૨) સવાપાંચ વળકું ન [સર૦ વસવાસ] વાંધે
[ભેટ ભેટ |
હાથ (૩) સો કે વીસને અનુક્રમે સેમો કે વસમો અંશ (૪)
હાથ (૩) એ 2 ઇવસંત સ્ત્રી; ન [4. વસન]વર તરફથી કન્યાને અપાતી (વસ્ત્રાદેની) ઈજજત, આબરૂ; પ્રતિષ્ઠા વસંત પં; સ્ત્રી. [i] ચૈત્ર વૈશાખ માસની તું; તુરાજ (૨) | વસ્ત(સ્તા) સ્ત્રી +વસ્તુ
એક રાગ. ૦ક પુત્ર વિદૂષક. તિલક પું; નવ એક કુલ (૨) વસ્તાર ૫૦ જુઓ વિસ્તાર (૨) બાળબચ્ચાં; પરિવાર; બહોળું વસંતતિલકા. તિલકા સ્ત્રી એક છંદ. ૦પંચમી સ્ત્રી માઘ કુટુંબ. ૦ણ વિ૦ સ્ત્રી, -રી વિ૦ બહોળા કુટુંબવાળું સુદિ પંચમી. ૦પૂજા સ્ત્રી વસંતઋતુ બેસતાં થતું પૂજન કે ઉત્સવ. વસ્તિ પું[] પેડુમૂત્રાશય; બસ્તિ. પ્રદેશ પં. શરીરને સખા પુત્ર કામદેવ. સંપાત ૫૦ વસંતમાં દેવસરાત સરખાં વસ્તિવાળો ભાગ
[‘વસતિ(ત્તી)માં હોય તે દિવસ. -તિયું ન૦ વસંતઋતુમાં સ્ત્રીઓ પહેરે છે તે વસ્તી સ્ત્રી, જુઓ વસતી ગણતરી, ૦ગૃહ, ૦૫ત્રક જુઓ કસ્બાની છાંટવાળું ઘેલું વસ્ત્ર. [-વળગવું = મેહની લાગવી] | વસ્તુ સ્ત્રી [સં.] પદાર્થ; ચીજ (૨) સત્ય; સાર (૩) ન૦ નાટક કે -તી વિ. વસંત સબંધી (૨) પીળું. –ોત્સવ - [+974] કથાને વિષય; “લેટ'.[-ગૂંથવું =નાટક કે કથાના વિષયની રચના વસંત ઋતુને ઉત્સવ
કરવી-ગૂંથણી કરવી.] ચિત્રલિપિ સ્ત્રી કહેવાની વસ્તુનું આખું વસ સ્ત્રી [સં.] મેદ (૨) ચરબી
ચિત્ર દોરીને લખવાની પ્રાચીન પદ્ધતિ. છતઃ અ. ખરી રીતે; સાચું વસઈ સ્ત્રી ખેતરની મીઠી જમીન
જતાં. છતા સ્ત્રી, ત્વનવખરાપણું, સાચ. ૦દશી વિખરી વસ્તુ વસાઠ-)વું સાકેતુ “વસવું નું પ્રેરક [ગાંધયાટાની ચીજ | બતાવતું કે તું; “રિયાલિસ્ટિક'. નિર્દેશ પુત્ર ગ્રંથના વિષયનું વસાણું ન [સં.વસT + મનો એષાએ નાખી બનાવેલો પાક(૨) ! કે વાર્તાનું સૂચન (૨) લક્ષણમાં આવી જતા ધર્મો ઉપરાંત જેમાં વસાત સ્ત્રી. [જુએ વિસાત] માલ; જી (૨)હિસાબ; ગણતરી વસ્તુ વિષે નવા ધર્મનું કથન હોય તેવો નિર્દેશ કે કથન (જા.). વસામે ૫૦ કિં.] એક પ્રકારને મૂત્રરંગ
૦૫ણું નવ વસ્તુતા; સત્યતા. ૦પાઠ પુંઠ પદાર્થપાઠ. ૦૫ાલ(ળ) વસાવવું સક્રિ. “વસવું' તથા “વાસ'નું પ્રેરક
૫૦ (સં.) ગુજરાતના (વાઘેલા) રાજાને પ્રસિદ્ધ મંત્રી. વિનિમય વસાવું અક્ર. [સં. વર્] “વસવુંનું ભાવે (૨) “વાસવુંનું કર્મણિ j૦ નાણાથી નહિ, પણ વસ્તુની આપલે કરવી તે; “બાર્ટર'.
(૩) ન૦ રખેવાળું કે તેનું મહેનતાણું. – ૫૦ ર; રખેવાળ શન્ય વિ૦ વસ્તુ કે અર્થ વિનાનું, ખાલી શાબ્દિક ભાવવાળું. વસાહત સ્ત્રી [મ. (સં. વ )] મૂળસ્થાનેથી બીજે કરાતો વાસ સંકલના સ્ત્રી કથા કે નાટકના વસ્તુની યોજના -ગૂંથણી. કે તેનું સ્થાન (૨) સંસ્થાન; “કૅલેની'. –તી વિ૦ વસાહતને સ્થિત વિ૦ વાસ્તવિક યથાસ્થિતકથિતતા, સ્થિતિ લગતું (૨) પુંડ વસાહત કરી રહેનાર (માણસ)
સ્ત્રી વાસ્તવિકતા; ખરી હકીકત વસિયત સ્ત્રી [.. વ ત] વારસે (૨) વસિયતનામું. ૦નામું | વસ્ત્ર ન [i] કપડું. [પાંચે વસ્ત્ર = ધેતિયું, અંગરખ, બેસ, નવ વીલ; વારસા વિષેનું લખાણ. -તી પુત્ર વસયત કરનાર; પાઘડી, ને પગરખાં.] ૦ગાળ વિ૦ જુઓ કપડછાણ (વૈદકમાં). ટેસ્ટેટ'
૦૫રિધાન ન૨ કપડાં પહેરવાં તે. લેયન ન લૂગડાં વગેરે વસિયાણ ન [‘વસવું” ઉપરથી] વસવાટ; વસવાનું સ્થાન સર્વચારાઈ કે લૂંટાઈ જવું તે. સ્વાવલંબનન, વસ્ત્રની બાબતમાં વસિષ્ઠ ૦ [.] (સં.) જુઓ વશેષ
સ્વાવલંબન – જાતે કાંતીને પોતાની કપડાંની (ખાદીની) જરૂર વસી પું[.] વહીવટ કરનાર; ગામને બંદેબસ્ત કરનાર પૂરી કરી લેવી તે. -સ્ત્રાલંકાર - બ૦ ૧૦ [+મóR] વસ્ત્રો વસીલે [1] મેટા સાથે સંબંધ; તેમની લાગવગ કે મદદ. ! અને આભૂષણે -લદાર વિ. લાગવગ કે સંબંધવાળું
વલ ૫૦ [4] મેળાપ, સમાગમ (૨) સંબંધ વસુ ન [] સેનું (૨) ૫૦; સ્ત્રી, ધન; દોલત (૩) ૫. સૂર્ય વહદત, વહદાનિયત સ્ત્રી [.] એક; પરમેશ્વરનું એકપણું (૪) આઠ દેના એક મંડળમાં દરેક (૫) વિ૦ આઠ (સંત) વહદેવ પં. [મ. વિસ્તવ (સં. વિવસ્વત); કે વિશ્વવ ] (સં.) વસુકાવવું સકિ. ‘વસૂકવું'નું પ્રેરક
વસતેવ; અગ્નિ. [મૂક =દેવતા મૂક; સળગાવવું.] વસુ- ૦દેવ ! [સં.] (સં.) શ્રીકૃષ્ણના પિતા. ૦ધા સ્ત્રી પૃથ્વી. | વહન ન. [ā] વાહન (૨) ઉપાડવું – ઊંચકવું તે; ઊંચકીને લઈ
૦ધાધિપતિ, ૦ધેશ ૫૦ રાજા. ૦મતી, સુંધરો સ્ત્રી પૃથ્વી જવું તે (૩) (પ્રવાહી કે પાણી) વહેવું તે (૪) ગરમી, વીજળી વસૂકવું અવાકે. [સં. વિરા] ગાયભેંસ) દૂધ દેતી બંધ થવી | ઈ. વહેવી – જવી કે પ્રસરવી તે જે-૪૮

Page #799

વહવાવું]
વહેવાયું અક્રિ॰ [સર॰ પ્રા. વેવ (સં. વ‰) = ઢગવું] છેતરાવું; ‘વાહવું’નું કર્મણિ
વહેવું સક્રિ॰ [સં.વૃદ્] વહન કરવું; વહેવું(ર) અક્રિ॰ પ્રવાહ રૂપે વહેવું (૩) જવું. [વહી જવું=વંઠી જવું.] (૪) (ગરમી, વીજળી ઇ૦) જવી – પ્રસરવી
વહાણ (૧) ન૦ [ત્રા. વાળ] નાવ; મેટો મળવા. [-કમાવું = પુષ્કળ કમાવું; સારી કમાણી કરવી. –ખેડવું = વહાણ ચલાવવું. વહાણે ચઢવું = વહાણની સફર કરવી; પરદેશમાં વેપાર કરવા જવું.] ૦ટી પું॰ ખારવા; નાવિક (ર) દરિયાઈ વેપારી (૩) વહાણના માલિક; ઉપરી. ૦૧ઢું ન॰ દરિયામાં વહાણ ફેરવવાં તે (૨) વહાણા વડે વેપાર કરવા તે (૩) દરિયાની મુસાફરી. વિદ્યા સ્ત્રી નાવ ચલાવવાની કળા, ણિયું ન॰ વહાણને તળિયે બાઝતી છીપ [ચંપલ]+ પાવડી વહાણઈ સ્ત્રી॰ [ત્રા. વાદ્દળા (સં. ઉપાનહ); સર૦ મ. વાળ= વહાણવટી, “હું, વહાણુવિદ્યા, વહાણિયું શ્રુ ‘વહાણ’માં વહાણું (૧) ન॰ [. વિાળ] પ્રભાત. [−ાવું= સવાર થવી. વહાણાં વહી જવાં = ઘણા દિવસ થઈ જવા.] વણેલું ન૦ (૫.) વહાણું [(મુસલમાની ધર્મના એક ફાંટાના) અનુયાયી વહાખી પું॰ [બ. વહ્વાની; સર૦ હિં.] શેખ અબ્દુલ વહાબના વહાર (૧) સ્ક્રી॰ [ત્રા. વાહ” (સં. સ્થાનૢ)=મદદ માટે બેલાવવું] સહાયતા; મદદ. [વહારે આવવું, ચઢવું, ધાવું = મદદે દોડવું.] વહારાંખાર (વ્ ) વિ॰ [વહારું + ખાર] વારે વારે વહારું આવે એવું વહારું (૧) ન॰ [જીએ વહી = વેળ] (સુ.) હઠ; રઢ (૨) મનનું વળું; વેળ. [−આવવું = વળું આવવું; રઢ પકડવી, વહારે ચઢવું = હઠે ચડવું; રઢ કરવી.]
|
વહાલ (૧) ન॰ [સર૦ ફે. વાદ્દાર (સં. વાસ્તhIT) = સ્નેહી; વહાલેશરી; કેસું. વઇમ – પ્રા. વર્ ઉપરથી ] પ્રીતિ. [-આવવું = પ્રેમ ઊભરાવા. –કરવું = પ્રેમ કરવા.] ૦૫ શ્રી૦, ૦પણ(-ણું) ન॰ પ્રેમ. મ પું॰ પ્રિયતમ; પતિ. ૦સેાયું વિ॰ વહાલમાં ઊછરેલું; લાડકવાયું. “લી સ્ત્રી પ્રિયા; વહાલી સ્ત્રી. -લીડું વિ॰ વહાલું (લાલિત્યવાચક). –હું વિ॰ પ્રિય. –લેશરી વિ હિતેચ્છુ. “લા પું॰ પ્રિયતમ. –લેવહાલી નમ્૦૧૦ આશક તે માશૂક [(૩) ‘વહવું’તું ભાવે કે કર્મણિ વહાવું (૧) અક્રિ॰ [જુઓ વહવાવું]+છેતરાવું (૨) ખેંચાવું વહી સ્ક્રી॰ [ટું. વા; સર૦ મ., હિં. વી] નામાના ચેાપડા(ર) વંશાવળીની ચાપડી (૩) ચાપડી (કારી કે લખેલી).[ઉકેલવા, -વાંચવી = વંશાવળીની ચેાપડી વાંચવી (૨) જાના બનાવા વર્ણવવા (૩) નિંદા કરવી; જાના દોષ કાઢી કાઢીને કહેવા.] પૂજન ન॰, પૂર્જા સ્ત્રી॰ દિવાળીને દિવસે કરાતું ચેાપડાઓનું પૂજન
|
વહી સ્ત્રી॰ [ત્ર. વઘુ] ખુદાના સંદેશા (૨) [લા.] વેળ; ન. [-આવવી = મૂર્છા કે તાણ આવવી (૨) [લા.] ધૂન ચડવી; વેળ આવવી.]
વહીવટ પું॰ [સર॰ મ. વહિવટ; સં. વ ્ + વૃત્; પ્રા. વટ્ટ ?] કારભાર; બંદોબસ્ત (૨) પદ્ધતિ; શિરસ્તા (૩)લેવડદેવડ; પ્રસંગ; સંબંધ. [—ચલાવવા = કારભાર કરવા. લંબાવવા = વેપાર રાજગાર ખીલવવા.] કર્તા પું॰ વહીવટ કરનાર; ‘એક્ઝિકયૂટર’.

૭૫૪
/
[વહેવારિયા
દાર પું॰ કારભારી (૨) મામલતદાર (ગાયકવાડીમાં), દારી સ્ત્રી॰ વહીવટદારનું કામ કે એધેા. “ટી વિ॰ [સર॰ મેં.] વહીવટને લગતું (૨) વહીવટ કરનારું વહીવંચા પું॰ [વહી +વાંચવું] પેઢીનામું રાખનાર ભાટ વહુ સ્ક્રી॰ [ત્રા. હૂ (સં. વધૂ ); સર૦ મેં,; fä. દૂ] પત્ની (૨) છેકરાની કે નાના ભાઈની સ્ત્રી. [−કરવી =બેરી કરવી; પરણવું. -તેઢવી = છેાકરાની સ્ત્રીને સાસરે લાવવી – ખેલાવવી.] ઘેલું વિ॰ વહુ પાછળ ગાંડું; વહુવપ્નું. ૰વર શ્રી નવેાઢા સ્ત્રી(૨) ન૦ લગ્ન ને વઘેાડો (૩) ન૦ખ૦૧૦ ધણીધણયાણી; નવું પરણેલું જોડું. વારે સ્રી જીવાન માનીતી વહુ વહુર સ્ત્રી ભ્રુ વહુવર; જુવાન વહુ વહેણુ(–ન) (૧) ન૦ [ત્રા. વળ (સં. વન)] પ્રવાહ વહેમ (૧) પું૦ મિ. વહ્મ; સર૦ હિં. વમ; મ. હેમા, વમાં] શક; સંદેહ (૨) ભ્રમ; ખોટી માન્યતા. (-આવવે, ખાવા, પડવા, રાખવા,રહેવા,લાવવે. [વહેમમાં પડવું-વહેમાયું.વહેમમાં નાંખવું = વહેમાવવું. વહેમનું જાળું, ઝાડ=ઘણું જ વહેમી માણસ.] –માથું અક્રિ॰ વહેમ લાવવા; વહેમમાં પડવું. [વહેમાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).]-મી(તું) વિ॰ વહેમવાળું; વહેમથી ભરેલું; વહેમ રાખતું કે તેવા સ્વભાવનું
વહેર (વ્ પું॰ [જીએ વહેરવું] વહેરતાં પડેલા ભૂકા (૨) ફાટ; ચીરા. ૰ણુ ન॰ કરવત(૨) વહેરવાનું તે (૩) વહેરવાની મારી. ણિયું વિ॰ ચાબખા દઈને એટલવાની ટેવવાળું (૨)ન૦ કરવત. નણયા પું॰ વહેરનારા. ણી શ્રી લાકડાં વહેરવાનું કારખાનું;
‘સ-મિલ’
|
વહેરવું (૧) સક્રિ॰ [સર૰ પ્રા. વિદુર (તું. વિધુર) =વિયુક્ત – છૂટું પાડેલું; અથવા સર૦ મ. વેŪ=ચારવું] કરવત વડે કાપવું વહેરાઈ (૧) સ્રી॰ જુએ વહેરામણી (૨) જીએ વહેરી હેરામણ (વ્) ન॰,ી સ્ત્રી ઘેરવાની મજૂરી વહેરાવું અક્રિ॰, ~ખું સક્રિ॰ વહેરવું નું કર્મણિ તે પ્રેરક વહેરી(-રાઈ) (૧)સ્ત્રી (સં.) એક માતા –દેવી [તફાવત વહેરા, આંતરા, ૦ાંચે (૧)પું [જીએ વહેરવું] ભેદ; આંતરા; વહેલ (વ્હેલ,) સ્ત્રી [રે. વા= ઉપરથી ઢંકાયેલી ગાડી] રથ; વાહન. [—કાઢવી = કૂતરાને સારુ એક ગામથી બીજે ગામ લાડવા, રોટલા વગેરે મેકલવાં.] વહેલ (વ્) સ્રી॰ [.] એક મેટું જળચર પ્રાણી વહેલું (હૅ)વિ [ફે ચઢું] ઉતાવળું; જલદી. [વહેલા થવું= ઉતાવળ કરવી.] મેહું વિ॰ વખતસર નહિ તેવું; વહેલું કે મેાડું (૨) અ॰ વહેલું કે મેાડું એમ (૨) ગમે ત્યારે; સગવડે. –લેરું વિ૦ વહેલું (લાલિત્યવાચક) [ઊંચકી જવાની મારી વહેવડા(–રા)મણુ (૧) ન॰, “ણી સ્ત્રી^[‘વહેવું’સક્રિ॰ પરથી] વહેવડા(-રા)વવું (૧) સક્રિ૰ વહેવું’નું પ્રેરક વહેવાર (૧) પું॰ [ા. યવહાર (સં. વૃહ)] સંબંધ; ઘરવટ (૨) ધીરધાર કે લેવડદેવડનું કામ(૩)વર્તણૂક; વર્તન(૪)આચાર; આચરણ (૫) દુનિયાદારીના સંબંધ કે કામકાજ (૬)રૂઢિ; વહીવટ. [જાળવવા, રાખવા = સંબંધ -- વ્યવહાર ચાલુ રહે એમ કરવું.] —રિયું વિ॰ વહેવારને લગતું (૨) વહેવારીકું. -રિયા પું લેવડદેવડમાં ચાખવટવાળા (૨)વહેવારે ચાલનારા (૩) શાહુકાર

Page #800

વહેવારીÉ ]
૭૫૫
[વળવું
(૪) વેપારી. –રીકે વિ૦ વહેવારમાં કામ દે એવું; મધ્યમ; કામ | અવેજ વાળો (૩) ઘાટ ઉતારવો. -ચઢાવ = આમળો દેવો સતેવું વિ૦ મધ્યમ; સાધારણ (૨) વહેવારમાં ચાલી શકે (૨) ઉશ્કેરવું. –જે =લાગ જે. –દેવે =આમળો આપ; તેવું; આચારમાં ઉતારી શકાય તેવું; વ્યવહારુ
આમળવું. -તું માણસ = લાગવગ હેઠળનું માણસ; સમાન અભિવહેવાવું અકિં. “વહેવુંનું કર્મણિ કે ભાવે
પ્રાયનું માણસ. -ભાગ = ઉશ્કેરવું. –માં આવવું =દાવમાં કે વહેવું (હે) સક્રિ. [સં. વ૬ ] ઊંચકવું (૨) ખમવું; વેઠવું (૩) | લાગમાં આવવું. –માં લાવવું=દાવમાં કે લાગમાં લાવવું. –રાખવો
અ૦િ પ્રવાહરૂપે સરવું (૪) ઘસડાવું (૫) જતું રહેવું; વીતવું = અંટસ રાખ(૨) પૂર્વગ્રહોને વળગી રહેવું. – શીખ =વળગી (૬) વંઠી જવું (‘જવું’ ક્રિટ સાથે). [વહેતી નીકે પગ દે = રહેવું (ધોરણને; નમતું ન આપવું (૨) અંટસ રાખવો. વળે કળે ચાલતા કામમાં હરકત કરવી. વહેતી સેર, ગંગા= ચાલતી =લાગે લાગે. વળે વળ ઉતારવે, બેસાડ =બંધબેસતી આમદાની. વહેતું મૂકવું = દૂર ખસેડી દેવું (૨) ધ્યાન પર ન ગોઠવણ કરવી.] કવળ પુસ્ત્રી ન અનુકૂળતા અને પ્રતિલેવું; રખડાવ્યા કરવું (૩) રખડતું મૂકવું, વંઠી જવા દેવું (૪) વહ્યા | કુળતા (૨) ઘાટ અને દાવપેચ કરે કે પ્રસરે એવી સ્થિતિ કરવી; જેમ જાય તેમ જવા દેવું. વળ કે ૫૦ [‘વળવું” ઉપરથી] બફાવા પર આવવું તે (૨) શાંત વહ્યો જ != (કા.) ચા જા ! જતો રહે!]
પડવું તે. [-વળ =સીજવા આવવું]. વહેળકું, વહેળિયું (વહ) નવનાને વહેળો
વળગણ ન૦ [‘વળગવું” પરથી] નિસબત; સંબંધ (૨) (ભૂતપ્રેતનું) વહેળો (વહે [. વોરા, વાહી]નાને પ્રવાહ (૨) વહેણને વળગવું તે (૩) ભૂતપ્રેત (૪) વળગેલું કામ કે માણસ (૫) આડો વહેચણ(–)(વહેં૦) સ્ત્રી[‘વહેચવું ઉપરથી; સર૦મ. વહેંળી] સંબંધ. –ણી સ્ત્રી કપડાં નાખવાને આડો વાંસ –ણું વિ૦ વહેચવું વહેંચાયું કે ભાગ થવા કરવા તે (૨) હિસે (૩) નાને વળગે તેવું (૨) ન જુઓ વળગણું હિ; ડેવિડ
વળગવું અક્ર. [પ્ર. વસા, વિટા; . વિ+જ ; સર૦ ૫. વહેંચવું (વહે૦) સક્રિ. [૩. વિમંન, પ્રા. વિહંગ] હિસ્સા પાડવા વચાળે બાઝવું; લપેટાવું (૨) આગ્રહથી મંડવું; (કામ ઇ. અંગે) (૨) દરેકને ભાગ પ્રમાણે આપવું. [વહેચાવું અશ્કેિલ (કર્મણિ), ચાટવું (૩) ટંટ કરવો –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).]
વળગાઝૂમ(મી) સ્ત્રી. [વળગવું ઝઝુમવું] ખેંચાખેંચી વહે વહેણ; પ્રવાહ
વળગાટ(–) [વળગવું' ઉપરથી] ભૂત કે કાંઈ વળગવું તે (૨) વહેણું (૧) વિ. [સં. વિહીન] વનું; વિહોણું
ભૂતપ્રેત વહરત (વહો) સ્ત્રી [‘વહરવું” ઉપરથી વહોરેલું તે; ખરીદ (૨) | વળગાડવું સક્રિ. “વળગવુંનું પ્રેરક (૨) માથે નાખવું; બઝાડવું
જોખમ (૩) ભિક્ષા; ભિક્ષામાં મળેલું તે. -તિ પુંડ ખરીદનાર વળગાવું અofકે, “વળગવુંનું ભાવે (૨) યતિ; શ્રમણ
વળણ, ૦દાર વિ૦ જુઓ “વલણમાં વહેરવાઢ સ્ત્રી, - j૦ જુઓ “વહેરોમાં
વળ ન [ઉં. વ] બંધનું મૂળ [ ટિકિટ; “રિટર્નટિકિટ’ વહેરવું (વહ) સક્રિ. [પ્રા. વિહાર (સં. વિવાર)] ખરીદ કરવું વળત ટિકિટ સ્ત્રી જવાની ટિકિટ સાથે પાછા આવવાની ભેગી (૨) સંઘરવું (૩) જૈન સાધુએ) માગી લાવવું (૪) જત માગી | વળતદાણિયાં નવ બ૦૧૦ [વળત (વાળી લેવું) + દાણ કે દાણા લેવું; માથે લેવું જોખમ ઘ૦)
[આપવી પરથી] લેણ પેટે, દાણા કે ગણાતમાંથી વાળી લેવાની શરતે, વહેરાવવું સક્રિટ “વહેરવું’નું પ્રેરક (૨) જૈન સાધુને ભિક્ષા કબજે રાખેલી જમીન કે તેનું લખત [આવવા લાગવી તે વહેરવું અક્રિ. “વહરવુંનું કર્મણિ
વળતભાવ j૦ [‘વળવું” ઉપરથી] તબિયત વળવી – સુધારા પર વહોરાશાઈ વહોરી જુઓ “વહેરેમાં
વળતર ન [વળવું ઉપરથી; સર૦ ૫.] બદલા તરીકે જે કંઈ મજરે વહેરે (વહે) [‘વહોરવું' પરથી; સર૦ ૬િ. વોહરા =ગુજ- આપવાનું હોય તે
[વધારામાં, વળી રાતમાંથી આવેલા મુસલમાન શાહુકાર (સં. વલ્હાર:)] લટિ; | વળતા(–તાં) (૫.), –તી અ૦ [‘વળવું ઉપરથી] પછી (૨) શિયા મુસલમાનની એક જાતને આદમી (૨) મુસલમાનોની એક | વળતું વિ૦ [‘વળવું” ઉપરથી] સામું (૨) પાછું ફરતું. ઉદા. વળતો જમાત (૩) એક અટક. –રવાહ સ્ત્રી, રવાડે ૫૦ વહોરા- જવાબ; વળતી ટપાલ એને લત્તો. –રાશાઈ વિ. વહેરાનું, વહરાની પદ્ધતિનું. -રી | વળદાર વિ૦ [વળ + દાર] વળવાળું સ્ત્રી, વહોરા જાતની કે વહોરાની સ્ત્રી
વળવળ સ્ત્રી [સર૦ સળવળવું] ખણજ; ચળ; સળવળાટ. ૦૬ વહેલિ(-ળિ)યું (હો) ૧૦ [. વો] વહેળિયું
અક્રિય ખણજ આવવી; સળવળવું. –ળાટ મું. વળવળવું તે વહિન કું. [સં.] અગ્નિ
[(૨) બાવરું ગાભરું વળવું અક્રિ. [સં. વ; સર પ્રા. વ) વાંકું થવું; મરડાવું (૨) વધુંવધું વિ૦ [‘વહેવું” ઉપરથી] અહીં તહીં નિષ્ફળ પ્રયત્ન કરતું પાછા ફરવું (૩) મનનું વલણ થવું (૪) કસાવું (૫) સુધરવું (૬) વળ ૫૦ [પ્રા. વ૮ (સં. વઢ)] આમળો; આંટો (૨) સંબંધ; બંધાવું (અંબોડે, લાડુ) (૭) -માં લાગવું; વળગવું. ઉદાવાતે વગ (૩) યુક્તિ; કરામત (૪) દાવ; લાગ (૫) અંટસ; કીને (૬) વળ્યા (૮) [સર પ્રા. વઢ = પેદા થવું] થવું; બનવું. ઉદા. શેવાળ મમતા; આગ્રહ (૭) (કા.) છાણાને થર ઉપર થર ગોઠવી ખડકેલી વળવી, ટેળે વળવું (૯) [સરવે પ્ર. વ = જવું] પલટાવું; જવું. લાંબી હાર (૮) [જુએ વેળ] ગાંઠ (૯) માપ; કદ, [-આપ = ઉદાર વળતો દહાડે, વળતી વેળા (૧૦) [સર બા. વ = સાધવું] જુએ વળ દેવો. -આવ, બેસ = લાગ આવ (૨) વળ ફાયદો થે; સરવું. [વળતાં પાણી થવાં એટ શરૂ થવી (૨) • ચડવો કે ધાગામાં બરાબર કાયમ થવો. –ઉતાર = ઉભેળવું (૨) | જોર ઓછું થવું (જુવાનીનું, રેગનું U૦). વળતે દહાડે = સારી

Page #801

વળાકે ]
૭૫૬
[વદે
સ્થિતિને દહાડે; ભાગ્યોદય. પાછું વળવું = પાછા ફરવું (૨) વંચવું અક્રિ. [ä. વં] બચવું ઊલટી થવી (૩) ઊતરી જવું; સ્વાદ બગડવો. ઢગલે વળી જવું = વંચાડવું સક્રિ. [જુઓ વાંચવું] + જુઓ વંચાવવું ઢગલા જેવા થઈ (થાકથી, નિરાશાથી) બેસી પડવું (૨) ખૂબ | વંચાર ન૦ કમર પ્રમાણમાં ભેગું થવું – આવવું.]
વંચાલ(ળ) (જુઓ વચાળો] ન વપરાતો ખૂણે વળાકે ૫૦ [‘વળવું ઉપરથી] વલણ
વંચાવવું સક્રિઢ “વંચવું', “વાંચવું’નું પ્રેરક
[ થવી વળામણન[‘વળવું” ઉપરથી] વાળવાની મજુરી (૨) વાળતાં | વંચાવું અળક્રિડ “વાંચવું’નું કર્મણ (૨) [. વેર્ ઉપરથી નિંદા નીકળેલો કચરે. –ણી સ્ત્રીવાળવાની મજારી
વિચાળે ! જુઓ વંચાલ વળામણું ન [વળાવવું” ઉપરથી] વળાવવું તે; વિદાય (૨) વિ૦ | વંચિત વિ. [વં] છેતરાયેલું (૨) વિમુખ; હીન
વળતું; ઓસરતું; પાછું ફરતું. ઉદા. પાછું વળામણાં થઈ ગયાં | વિંછાવું અક્રિ૦, –વવું સક્રિ. “વાંછવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક વળાવવું સક્ર. “વળવું”, “વાળવુંનું પ્રેરક (૨)વિદાય કરવું; માર્ગે | વિંછેરવું સક્રિ. [સં. વિઝ] (૨) વીંખવું ઊંધું છતું કે આદુંપાડી આવવું
[ સંભાળ રાખનાર પાછું કે આડુંઅવળું કરવું. [વ છેરાવું અકેિ. (કર્મણિ), -વવું વળાવિયે [“વળાવવું” ઉપરથી] વળા; ભૂમિ (૨) વાટમાં સ૦િ (પ્રેરક).]. વળાવું ન [જુઓ વળાવિયો]મિયાનું કામ (૨) તેનું મહેનતાણું વંજી સ્ત્રી [સર૦ મ. વેનમાર (સં. વંતુર)] ખપાટિયાંની ભારી (૩) અક્રિક “વળવું'નું ભાવે, “વાળવું’નું કર્મણિ
વિંજુલ પું[સં.] નેતર (૨) અશોક વૃક્ષ [વાંઝિયાપણું વળ ૫૦ જુઓ વળાવિયો [વળોક; મરેડ (લે, ખા) | વંઝા સ્ત્રી [પ્રા. (સં. વચ્ચD] વંધ્યા; વાંઝણી સ્ત્રી. ૦ ૫૦ વળાંક (૦) ૫૦ [વળવું' પરથી] (રસ્તાનું) વળવું તે; મરડાટ (૨) | વિંઝી સ્ત્રી (જુઓ વં] વાંસની ખપાટ વળિયાચંપુ વિ૦ (૨) પુંકપાળ ઉપર શિંગડાંના મૂળની સીધી! વંટાવું અક્રિ૦-વિવું સક્રેટ ‘વાંટવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક
લીટીમાં ભમરે હોય તેવો (બળ૪) [ પળિયાં; ઘડપણ | વંટોળ(-ળિયે) મું [પ્ર. વસ્ત્ર (. વર્તુત્ર) = ગોળાકાર ઉપરથી; વળિયાંપળિયાં નવ બ૦ ૧૦ [વળિયું+પળિયાં] વળેલાં અંગ ને સર૦ મ. વા–વૈ8] કંડાળાં કરતો જેમાં વાતો પવન. [વંટોળ વળિયું ન [સર૦ મ. વી (સં. પ્રા. વજી, -&] આંટણ; ચા હું; ચડવું =વંટેળિયામાં સપડાવું (૨) લહેરમાં આવવું; વાયલ થવું આંકે (૨) પરસેવાને ડાઘ; વળું (૩) [સર૦ મ. વેઢી “વળવું (૩) (કનકવાનું) ઊંચે ને ઊંચે ઊડયા કરવું.] ઉપરથી] ઘોડા વગેરેની પીઠ ઉપર મુકાતી ગાદી (૪) થર; પિપડે. | વંઠ પં. [વંડવું પરથી] શરીરમાં વાયુના ગેળા આવવા તે [વળિયાં પઢવાં = (કપડાંને) પરસેવાના ડાઘ પડવા (૨) કરચલી- વિંડવું અક્રિ. [ä. વં; સર૦ સે. વંઠ) હાથથી જવું; હદ બહાર વળ પડવા.]
જવું (૨) ફાટવું, વહી જવું (૩) બગડવું, ભ્રષ્ટ થવું, પતિત થવું વળી સ્ત્રી [. વદિ (ઉં. વમ)] પાતળો લાંબો સેટે, જે | [વંઠી જવું =હાથથી જવું; બગડવું (૨) વીતી જવું. ઉદા. શી કે ઘર બાંધવામાં વપરાય છે (૨) [સં. વ8] લાકડીને છેડે જડાતી વિના વંડી ગઈ છે.] [વંઠાવું (ભાવે), વિવું (પ્રેરક)]
ખેળી (૩) અ. [“વળવું' ઉપરથી] વધારામાં; ઉપરાંત વિડી સ્ત્રી [સે. વરંડે; સર૦ ૫.] ખુલી જમીનની આસપાસની વળું ન [‘વળવુંઉપરથી] મંડળ; સમુદાય; પક્ષ (૨) ખેળી (૩) નાની ભીંત. [-છાવી = નાનું ફુલક કામ કરવું. પરનું ખસલું જમીનનું પડ (૪) પરસેવાને ડાઘ, વળિયું (૫) વલણ(૬) શરીરને = તુચ્છ વસ્તુ.] – ૫૦ મેટી વંડી (૨) તેના વડે આંતરેલું બાંધે (૭) અસ્તર (૮) પાણીનાં જમીનમાં વહેતાં વહેણ (૯) | મોટું સ્થાન (૩) પિળ; શેરી મનને તરંગ; વેળ. [-આવવું = મનમાં તરંગ આવવો.] વિંઢી સ્ત્રી, -ઢે ડું. (ચ) [સર૦. વંઢ બંધ] જુઓ વંડી, –ડો વકે પું[‘વળવું' ઉપરથી] શિક્ષણ; કેળવણી; તાલીમ -વંત(–) વિ[સં. વત] “વાળું' અર્થમાં નામને છેડે. ઉદા વળદ(-ધ) સક્રિય જુઓ વલંદવું
માનવંત, જોબનવંતું વળી-ધું) વિ૦ જુઓ વલંદ
વંતર ન૦, – પં. [વા. (સં. ચન્તા)] ભત. -રી સ્ત્રી, ભૂતડી વળવું અક્રિ૦ જુઓ વલંદી વીંટાવું. [વળભાવવું (પ્રેરક)] [ વંતરાવું અઝ૦, વર્ષ સક્રિ“વાંતર'નું કમૅણિ ને પ્રેરક વળ ૫૦ [જુએ વળી] જાડી મોટી વળી
વંતરી, જુઓ ‘વંતરમાં વળક [‘વળવું” ઉપરથી] ઘાટ; મરોડ (૨) રીતભાત; વિવેક | વંતાક ન [4. વૃત્તા) રાંગણું. ૦૭ી સ્ત્રી, રીંગણ વળેટ પું, જુઓ વળુંકે (૨) [જુઓ વળાક] મરેડ
-વંતું વિ૦ જુઓ વંત
[છે એ; આશારહિત વળોટવું સક્રિ[વા. વઢ (ઉં. મારોઘ) ઉપર ચઢવું] ઉલંઘવું; વંતાશ વિ. [. વસંત . મારા] આશાઓનું જેણે વમન કર્યું
ઓળંગવું (૨) ચડિયાતું થયું. [વળેટાવું (કર્મણિ), –વવું પ્રેરક)] | વંદન ન૦, -ના સ્ત્રી [.]નમસ્કાર; પ્રણામ, –નીય વિ. વંદન વક વિ૦ કિં.] વાંકે (૨) પં. આડું વલણ. ૦ળામણું વિ૦ | કરવા યંગ્ય [(કણિ ), -નવું સક્રિ૦ (પ્રેરક).] વાંચવું. -કાઈ સ્ત્રી વાંકાઈ (૨) આડાઈ. –કાવું અકિં. વંદવું સક્રિ૦ [4. વં] પ્રણામ કરે; નમવું. [વંદાવું અક્રિક રિસાવું, આડા થવું (૨) વાંકું થવું; વળાંક કે વાંકમાં જવું; વળવું. વિંદિત વિ૦, –તા વિ૦ સ્ત્રી. [સં.] પૂજ્ય; આદરણીય [વંકાવવું સક્રિ. (પ્રેરક).]. -કું વિ૦ વંક; વાંકું
વંદે માતરમ શ૦[સં.] ભારત માતાને વંદું છું એક જયઘોષણા) વંગ સ્ત્રી [સં.] કલાઈ (૨) (સં.) બંગ –બંગાળ દેશ
(૨) નમસ્કાર કહેવાને કે પત્રમાં અંતે લખવાને એક પ્રયોગ વંચક વિ૦ ઠગારું (૨) પું[.] ધૂર્ત, ઠગ
(૩) ન. (સં.) હિંદનું એક રાષ્ટ્રગીત વંચન ન. [ā]ઠગવું તે (૨) ઠગાવું તે. -ના સ્ત્રી ઠગાઈ (૨) ભ્રમ | વંદે એક જીવડું

Page #802

વંa]
૭૫૭
[વાગવું
વઘ વિ. [4.] જુઓ વંદનીય
[સ્ત્રી. વાંઝણી | (જેમકે, ચાન્સેલર, ચૅરમૅન, પ્રિન્સિપાલ, પ્રેસિડેન્ટ). ૦રોય વિષ્ય વિ. [સં.] વાંઝિયું; નિષ્ફળ. ૦૦ નવ વાંઝિયાપણું.-થા | પૃ. [{.]રાજાને પ્રતિનિધિ -દેશને હાકેમ [(-આવવી) વંશ પું. [સં.] પુત્રપૌત્રાદિકને ક્રમ; કુળ (૨) ઓલાદ (૩) વાંસ | વાઈ સ્ત્રી [વા” ઉપરથી; સર૦ ૫.] મૃગી, ફેફરું; “હિસ્ટીરિયા (૪) વાંસળી; પાવો. [-કાટ = કુળને ઉચછેદ કરો. -ને | વાઈસર ૫૦ [$. વોંરાર] બે ભાગ ઘટ્ટ જોડવા વચ્ચે મુકાતી વેલ, વેલો = કુળ પરંપરા; કુળવેલ. –જ =નિસંતાન થવું; ચકતી [–નાખવે, મૂક] કુળને ઉચ્છેદ થવો. –રહે = કુળ પરંપરા ચાલુ રહેવી (૨)પુત્ર- | વાઉ સ્ત્રી [‘વ’ ઉપરથી] પગમાં પડતી ફાટ; વૈઢ (૨) વિ૦ [બા. પ્રાપ્તિ થવી.] ૦૬ર,૦કારી વિ૦ વંશ રાખનાર, વંશપરંપરા આગળ | વડ (સં. વાતુ)] વાયલ. ૦૯ વિ૦ +વાયલ; ગાંડું ચલાવનાર (પુત્ર). ૦ચરિત્ર નવ વંશાવળી; પેઢીનામું. ૦૨છેદ પુંછ | વાઉચર ન[ફં.] ખરીદ કર્યાનું – ભાવતાલ કે બિલની રકમ ઈ૦ની કુળને નાશ; પ્રજાક્ષય. ૦જ વિ૦ વંશમાં ઉત્પન્ન થયેલું (૨) પુ. | ખાતરી આપતું ભરતિયું, પહોંચ જે ખાતરીદાર કાગળપત્ર સંતાન; વારસદાર. ૦૫ વિ૦ ૫૦ વંશ ચાલુ રાખનાર પુત્ર. ૦૨ત | વાએ(–યે)ક ન૦ [જુએ વાકય] (પ.)+વાયક; વાકય પૃવંશને એકને એક બાળક (૨) સ્ત્રી + વંશની પ્રતિષ્ઠા.૦૫રં- | વાએ(––યે)જપું [4. વૈજ્ઞ] ઉપદેશક (૨) સ્ત્રી [મ. વારૂ] પર સ્ત્રીપિઢીને ક્રમ (૨) અ૦ પેઢીના ક્રમથી. લેચન ૧૦ | ઉપદેશ
[તેની ચીકાશ જુઓ વાંસકપૂર. ૦વાડી સ્ત્રી વંશરૂપી વાડી; સંતતિ. વિસ્તાર | વાક પું. [ફે. વસંત કે વૈ] કસ; સત્વ(૨) લોટ બંધાય એવી j૦, વૃદ્ધિ સ્ત્રી વંશ વધારવો કે આગળ ચલાવવો તે. વૃક્ષ | વાક(–ગ) સ્ત્રી [સં. વા] વાચા; વાણું ન વંશવિસ્તારનું ઝાડ; પેઢીનામું. વેલ પુ. વંશ રૂપી વેલ; વાકડવું વિ. [વા (સં. યવ ?) + કડવું] સહેજ કડવું (૨) [સર૦ વંશપરંપરા; સંતતિ. ૦સ્થ પુંએક છંદ. –શાવળિ(–ળી) સ્ત્રી, મ. વાડ (વાંકું)] હઠીલું [+ આવળિ, –ળી] પેઢીનામું; વંશવૃક્ષ. –ી વિ૦ વંશનું (૨) | વાકનીસ પં. [l. વાલિનવીસ] (સં.) એક મરાઠી અટક સ્ત્રી બંસી. -શ્ય વિ૦ વંશનું; વંશી
વાકળ ૫૦ (સં.) મહી અને ઢાઢર નદી વચ્ચેનો પ્રદેશ વા અ૦ [i] અથવા; કે; ચા
વાકું છું. હેડને કુટતો નકામે ફણગે -વા અ૦ [સર૦ . વાઘ (સં. દgT)] “જેટલે અંતરે કે જેટલું? | વાકેફ, ગાર વિ૦ [, વાHિ] જાણતું; માહિતગાર (૨) પ્રવીણ. એ અર્થમાં નામને લાગે છે (ઉદાખેતરવા; રાશવા)
ગારી સ્ત્રી જાણ; માહિતી [ હોશિયારી કે ચાલાકી વા પું[સં. વાત, વાયુ] પવન; વાયુ (૨) તરંગ; ફોટો (૩) શરીર | વાચાતુરી સ્ત્રી, વાચાતુર્ય ન [] બોલવાની ચતુરતા – પર ગડગડ નીકળવાને, માથામાં કે કાનમાં ચસકા નાંખવાને, | વાકછટા સ્ત્રી, વાણીની છટા; છટાદાર વાણી કે સાંધા રહી જવાને રેગ (૪) જીવ; પ્રાણ (૫) [લા.) રેગ કે | વાછલ(ળ) ન. [સં.] બીજની વાતને શબ્દને અભિપ્રેતથી વિચારનું મેલું. [-આવ = પવન ફરક (૨) સાંધા રહી | જુદે અર્થ કરી કાઢી નાંખવી કે ઉડાવી દેવી તે જવા; શરીરમાં વાનું દર્દ થવું (૩) વિચારોને જોશ આવ. | વાક્પટુ વિ. [i] બોલવામાં ચતુર. તા સ્ત્રી-આવે એમ કરવું = મનમાં આવે તેમ કરવું; તરંગવશ વર્તવું. | વાપ્રચાર ! [] ભાષામાં રૂઢ બનેલ શબ્દપ્રયોગ; “ઈડિયમ'
ઉપર જવું = મગજ ચસકવું, ઘેલછા લાગવી. એ ઊઠવું = | વાક્ય ન [.] પૂર્ણ અર્થ બતાવતો શબ્દસમૂહ (૨) વચન; પવનની ઝડપે જાહેર થવું – ફેલાવું. –એ ચડવું =ાહેર થવું (૨) કથન. ૦૫તિ સ્ત્રી અધૂરું વાકય પૂરું કરવું છે કે તેમ કરનાર તરંગવશ થવું (૩) આનંદે ઘુમવું. –એ જવું = અધૂરે જવું; શબ્દ. ૦૨ચના સ્ત્રી વાક્યની રચના; “સિન્ટેકસ'. વિચાર, કસુવાવડ થવી (૨) રજ ચડી જવું (૩) અસલ્ય લેકની જમાવટ વિન્યાસ ૫૦ વાકયની રચનાનું વિવેચન (વ્યા.) [એમાં વાકષથવી. -એ રહી જવું =વાથી સાંધા અકડાઈ જવા. -એ વાત પૃથક્કરણને પદવિન્યાસ બંને આવે છે.]. –થાર્થ છું. [+અર્થ જવી = જાહેર થઈ જવું; કશું છાનું ન રહેવું. નકાઢવે, કાઢી વાકથનો અર્થ નાખ = સાવ થકવી નાખવું (૨) રોફ કાઢી નાખ; ઢીલુંઢસ વાસંયમ ૫૦ [.] વાણીને સંયમ [બાજુની નસે કરી દેવું (૩) ધમકાવવું (૪) મારવું. –ખાવે = કામધંધા વિનાનું | લાખ પું [સર૦મ.] તાડછાંના દેરા જેવા રેસા (૨)(સુ) શીંગની રહેવું (૨) કામને પાર ન આવતાં વાર લાગવી – અથડાયા કરવું વાખદ નવ આંખને એક રોગ [ “ઘર” સાથે આવે છે) (૩) નિરર્થક પડી રહેવું. -ખાતું કરવું = અવગણવું; રખડાવવું લાખો કું[પ્રા. વવર (સં. ૩૫૨)] ઘરગતુ સરસામાન (પ્રાયઃ (૨) નહિ ફાવવા દેવું (૩) પવન લાગે એવું કરવું. –ખાતું રહેવું= | વા કું. [૪. વાશિમ, સર૦ મ. વાવી] જુઓ વિખે (૨) મરકી રખડી પડવું; રખડતું રહેવું (૨) નિષ્ફળ જવું. -છૂટ, સર = | | વાગ સ્ત્રીકિં.] વાક; વાણી (૨)[, વા (સં. વI)=સુંદર] પાદવું (૨) [લા.] ગભરાવું. –ના ઘડા જેવું -તરંગી; ઘડીઘડીમાં લૂગડાં ઘરેણાંથી સર્જાયેલી સીમંતિની (નાગરમાં) (૩)હિં. વII; વિચાર ફેરવતું. -ના ફેકા જેવું = તદન સુકલકડી ને નિર્બળ. બા. વII] + લગામ –ની સાથે વઢે એવું = સહેજ સહેજમાં લડે એવું; કજિયાબેર. વાગઢ ડું [પ્ર.J(સં.) ગુજરાતને એક પ્રદેશ (૨) કપાસની એક –નીકળી જ = થાકી જવું(૨) મરી જવું.–નું ફેકું = દેખાવમાં | જાત. –હિયું વિ૦ વાગડ દેશનું (૨) નવ સ્ત્રીઓનું એક વસ્ત્ર જાડું પણ તાકાત વગરનું માણસ. –માં આવવું = તરંગે ચડવું. | વાગલાં નબ૦૦૦ . વસ્ત્રાન] વાંગલાં વલખાં -લખાવે = વાન ફેલા મટાડવા મંત્ર લખાવવો. –વા = વાગતું ન જુઓ વાગળું, વાગોળ (૨) વાગલાંનું એવું અસર થવી; વિચાર કે ભાવનાઓને જોરથી ફેલાવો થ.] | વાગવું અક્રિટ [જુઓ વાજી અવાજ નીકળવો (વાઘને)(૨) વાઈસ- [ફં. ‘ઉપ”, “–ની નીચેના દરજજાનું' એ અર્થને ઉપસર્ગ ] ઈજા થવી; જખમાવું (૩) (અમુક કલાકનો સમય . [વાગતો

Page #803

વાગળું]
૭૫૮
[વાછા-છે)ટિયું
ઘંટ=વાડિયે કે પતરાજીખાર માણસ, વાગત ટેલે જવું = | એક બાજ. નખ ૫૦ વાઘના નખનું બાળકનું ઘરેણું (૨) એક જાહેર રીતે જવું (૨) વરઘોડે ચડવું, ફજેતી થવી. પગલાં વાગવા . પિલાદી હથિયાર (૩) એક ગંધદ્રવ્ય. ૦પટોળી, બકરી [સર૦ =નજીક આવતા હોવું. શબ્દો વાગવા =(સામાના) કઠોર - | મ.] સ્ત્રી એક બાજી. બારશ(-સ) સ્ત્રી, આસો વદ બારશ. કર્કશ શબ્દોની અસર થવી.]
૦મારુ વિ૦ [સર૦મ. વાઘનાથ] વાઘને મારનાર, બહાદુર (૨) વાગળું ન [., પ્રા. વIf; મ. વા*(-જૂ ઢ] વાગલું; વાગેળ | [લા.] બેટી બડાશ હાંકનાર વાગાઠંબર ૫૦ કિં.] શબ્દને આડંબર (૨) નકામે પ્રલાપ વાઘરી ૫૦ [કા. વગુજરથ (ઉં. વારિF); સર૦ મ.] એ નામની વાચિંદ્રિય સ્ત્રી [.] બલવાની ઈદ્રિય; જીભ
જાતને આદમી (૨)[લા.] મેલો, બંદે કે અસત્ય નીચ માણસ. વાગીશ ૫૦ [i] (સં.) બૃહસ્પતિ. –શા સ્ત્રી વાગીશ્વરી -રણ સ્ત્રી વાઘરીની કે વાઘરી સ્ત્રી (૨) [લા.] ગદી અડ વાગીશ્વરી સ્ત્રી [સં.] (સં.) સરસ્વતી
સ્ત્રી. -ર નવ બ૦૧૦ વાઘરીએ (તુચ્છકારમાં). ૦૧ પુત્ર વાગેશ્રી પું[સં. વાઘેશ્વરી કે વાઘરી પરથી સર૦ હિં., મુ. | વાઘરીઓને લત્તો. – પં. વાઘરી (તુચ્છકારમાં) વાસરી] એક રાગ-માલકેશની રાગણ [પરથી] ઓગાળ | વાઘેલા પુત્ર જુએ વાઘ
[વાઘનું ચામડું વાગેલ(–ળ) સ્ત્રી; નવ [જુઓ વાગળ] વડવાગોળ(૨)[વાગેલવું | વાઘાંબર ન૦ [. ચાત્રાન] વસ્ત્ર કે આસન માટે તૈયાર કરેલું વાગેલ(–ળ)વું સક્રિ૦ [કા. વગઢ (ä રોમન્ય); સર૦ મ. | વાધિ !૦ [જુઓ “વાગ’ =લગામ] ઘોડાની લગામના બે વાઢ, વાપૂa] ખાધેલું માં લાવી ફરી ચાવવું (ઢેરે) (૨) [લા.] | ધીમે ધીમે ચાવી ખાતાં વાર લગાડવી
વાઘેડું ન૦ સુતાર જે લાકડા ઉપર મૂકીને લાકડું ઘડે છે તે લાકડું વાગેયકાર [i] ગયે
વાઘેર પં. [સર મ.] કાઠી લોકની એક જાતને આદમી વાજાલ(–ળ) સ્ત્રી [] ખાલી શબ્દોનો આડંબર
વાઘેલે પૃ. [રે. વાવે; સર૦ મ. વાયા] રજપૂતની એક વાદૃઢ પું. [ā] મેઢેથી ધમકાવવું તે; એ રૂપી દંડ (૨)વાચાની | જાતને આદમી
[ કરનાર દેવી; કાલિકા પ્રવૃત્તિથી થતું કર્મબંધન (જૈન)
[વચન | વાઘેશ્વરી સ્ત્રી [સં. ચશ્વરી, સર૦ મ.] (સં.) વાઘ ઉપર સવારી વાદાન ન. [સં.] “કન્યા આપીશ” એમ કહેવું તે; સગાઈ (૨) | વાઘે પું[સર૦ હિં. વાII (ઉં. વાસ-પુરમં)] ડગલે; પોષાક વાદેવતા, વાદેવી સ્ત્રી, કિં.] સરસ્વતી
(૨) ગાંડી. [(ઠાકોરજીને) વાઘા કરવા = ઠાકરછ માટે પોશાક વાગ્દોષ છું. [ā] વાણીને દેષ (૨) નિંદા; ગાળ
તૈયાર કરાવવો કે ભેટ ધરે. (હનુમાનને) વાદ્ય ચઢાવ = વાગ્ધારા સ્ત્રી [.] વાણીને પ્રવાહ; અખલિત વાણી (હનુમાનને) તેલ સિંદૂર લગાવું.] [(૨) સ્ત્રી (સં.) સરસ્વતી વાબાણ ન [i] વણ રૂપી બાણ, મહેણું
વામન [સં.] સાહિત્ય-થી વિ૦ સાહિત્યિક વાડમય સંબંધી વામાધુરી સ્ત્રી, ન્યું ન 8િ.] વાણીની મધુરતા-મીઠાશ વાચ સ્ત્રી [સં.] વાચા; વાણી; ભાષા; બેલી (૨) બોલવાની શક્તિ. વામી ! [R] વક્તા -મિતા સ્ત્રી વર્તાવ કે તેની શક્તિ | [-ટવી = બલવાની શક્તિ કે હિંમત આવવાં.] વાગ્યશ પું[.]વાણીથી ચલાવેલો યજ્ઞ; વાણીને સેવાર્થે ઉપગ | વાચક વિ. [ā] બેલતું (૨) [સમાસને છેડે] દર્શક; બેધક (૩) વાયુદ્ધ ન [.] માત્ર શાબ્દિક યુદ્ધ (૨) ગરમાગરમ ચર્ચા j૦ વાંચનાર (૪)(અર્થ દર્શાવનાર) શબ્દ. ૦તા સ્ત્રી અર્થવાહેતા; વાગ્યે અ [‘વાયું” પરથી] વાગતાં; વાગે ત્યારે
શબ્દની વાચક શક્તિ. ૦વર્ગ ૫૦, વૃંદ ન વાંચનારાઓને વાવિદગ્ધ વિ. નિં.] બલવામાં ચતુર; વાકપટુ. છતા સ્ત્રી
વર્ગ; વાચક જનતા વાવિદ ડું [ā] વાણુને કેવાણી વડે વિદ;વિવેદી વાણી | વાચન ન [] વાંચવું તે (૨) વાંચવાની ઢબ (૩) ધારાસભામાં વાવિલાસ પં. સિં.] આનંદપૂર્વક પરસ્પર સંભાષણ (૨) કંઈ | ચર્ચા માટે બિલ આવવું તે; “રીડિંગ'. માળા સ્ત્રીશાળાના તથ્ય કે તત્વપ્રાપ્તિ વિનાને વાયવ્યાપાર – ખાલી ડાચાકૂટ વર્ગોમાં ચલાવવા તૈયાર કરેલી ચોપડીઓની શ્રેણી. -ના સ્ત્રી વાવિસ્તાર છું. [.] વાણીને ખાલી વિસ્તાર; વાવ્યાપાર પુસ્તકનું મૂળ લખાણ પાઠ; “ટેકસ્ટ' (૨) તેનું પઠન કરવું કે વાળ્યાપાર પું[.] બલવાની ઢબ (૨) વાણી વિસ્તારવી તે | કરાવવું તે. -નાલય [+ માણૂ] ન છાપાં વગેરે વાંચવા માટે વાઘ પું[પ્ર. વઘ(. વાઘ)] એક હિસ્ર પ્રાણી; શેર. [-કર રખાતાં હોય તે સ્થાન = શરીરે રંગના પટા કરી વાઘનો વેશ કરે. –કર (વહુને) | વાચસિક વિ૦ [ā] જુઓ વાચક [..વગુ (. વા)]=સુંદર ઉપરથી ૬]= અઘરણી વખતે વહુને | વાચસ્પતિ મું. [i.] બહસ્પતિ, દેના ગુરુ [થવું તે શણગારવી. –જેટલી આળસ = ઘણી જ આળસ. –જેવું = વાચા સ્ત્રી. [ā] વાણી; બેલી. ૦બંધન ન [ā] પ્રતિજ્ઞાબદ્ધ સમર્થ; જીવતું જાગતું. ઉદા. મારા ભાઈ વાઘ જેવા બેઠા છે. –ની વાચાલ, -ળ વિ. [ā] બહુબલું બેઠમાં હાથ ઘાલ =જોખમભર્યું સાહસ કરવું. -ની માશી | વાચિક વિ૦ [1] વાચા સંબંધી; વાચાનું = બિલાડી, -નું માથું લાવવું = મેટું પરાક્રમ કરવું (નિષેધ વાએ પુ. બે હઠથી થયેલો ખણે બતાવવા બહુધા પ્રશ્નાર્થમાં કે વ્યંગમાં).–ને ફૂલે મધ = દુર્લભ વાચ્ય વિ. [ä.] બલવા જેવું (૨) કહેવા ધારેલું. -સ્વાર્થ પું કે મુશ્કેલ વસ્તુ. –ભગત = ઠગભગત. –માર = મેટું પરાક્રમ | [+ મ શબ્દની અભિધાશક્તિથી નીકળતે મૂળ અર્થ કરવું. (ખેતર) માંડવું =[ફે. વધામ = મદદ; સહાય?] ઘરેણે | વાછા-છં)સ્ત્રી[વાયુ +છાંટ] પવનથી ઊડેલા વરસાદના છાંટા. મૂકવું.] ૦ણ સ્ત્રી, વાઘની માદા (૨) [સરવે મ; છું. વૅાન] | [-આવવી.] -ટિયું ન૦ વાછંટ અટકાવવા બારી-બારણાં પર ભારખાનાને ડબ. ૦ણદાવ j૦, ૦ણદેરી જી. વાઘબકરી; / કરેલું છનું

Page #804

વાછ(૦૨)ડી]
૭૫૯
[વાડ
વાછ(૦૨)ડી સ્ત્રી [બા.
વે રી (ä. વસૂતરી); સર૦ છુિં. વાઇSI] ચી આવવી. -ચઢાવવી = (પડાને) લોઢાને પાટો બેસાડવો ગાયનું માદા બન્યું. હું નવ વાછરું. - ૫૦ ગાયનું નર બન્યું (૨) દિવેટ મોટી કરવી. જેવી =રાહ જોવી. -ને વાટસ) વાછરું ન [જુઓ વાછડી] ગાયનું બન્યું
=માત્ર રસ્તે જનાર; કેવળ અજાણ્યું – સંબંધ વિનાનું માણસ, વાલ વિ. [પ્રા. વછેરું (સં. વ4)] વસલ; વહાલું લાડકું -પડવી = રસ્તે થઈ જ; છિદ્ર પડવું (૨) (દીવે) દીવાવખત (૨) ન૦ વહાલ; વાત્સલ્ય
થવી; સાંજ પડવી. -પાટવી = લંડ્યું (૨) રસ્તા પાડ; છીંડું વાછંટ સ્ત્રી, ટિયું ન૦ જુઓ “વાછટમાં
પાડવું.-મારવી = પિતાને રસ્તે જવું; પિતાની મુસાફરીએ ચાલ્યા વાછુટ સ્ત્રી [વા + છૂટવું] ગુદા વાટે પવન નીકળો – પાદવું તે કરવું. –માં આવવું = વચ્ચે આડું રસ્તામાં આવવું; વિદ્મ કરવું. વાજ વિ. [4. વૈજ્ઞ (સં. 2 ) ત્રાસવું પરથી; સર૦ મ. (ય. માં પડવું =રખડતું કે નધણિયાતું હોવું. -માં વહેવું = બરબાદ વનમ્ર = કાળ] કંટાળેલું (૨) હારેલું (૩) સ્ત્રી તેના; પીડા; જવું (૨) ભાગી જવું. -સુકાવવી = હરાવવું કે પાછું હઠાડવું (૨) કંટાળે (૪) [જુઓ વાજ] ઉપદેશ. [-આવવું =કાયર થવું; અમુક રસ્તે અવરજવર બંધ કરો. વાટે જવું =રસ્તે જવું. થાકવું (૨) દુ:ખમાં – પીડામાં આવવું]
વાટે ને ઘાટે= જ્યાં ત્યાં સર્વ સ્થળે. વાટેથી વઢવાડ લેવી = વાજ પું[સં.] યજ્ઞ (૨) સંગ્રામ (૩) ખાણનું પીછું (૪) વેગ; રસ્તે ચાલતાં વગર કારણે લડવાડ વહેરવી. વાટે ૫૦વું = જવું; તાન (૫) ઘેડો (યુદ્ધને કે સારી જાતને) (૬) ન૦ બળ (૭) ચાલતું થયું. ૦ િj૦ (કા.) મુસાફરોને લુંટનાર. ખર્ચઘી (૮) અને
(૨૨) પું; ન૦, ૦ખચ-રચી) સ્ત્રી મુસાફરીને ખર્ચ (૨) વાજણ સ્ત્રી [‘વાજી' ઉપરથી] ઉમદા જાતની ઘોડી
મુસાફરી દરમિયાન ખરચવાની રકમ, ૦ડી સ્ત્રી, વાટ; રસ્તો (૨) વજન ન. [વાજવું' ઉપરથી] વાજિંત્રો અને એની ધામધૂમ. | વાટ; રાહ; પ્રતીક્ષા (લાલિત્યવાચક). ૦૫ાડુ પું. [+પાડવું; ઉદા. વિવાહવાજન
સર૦ મ, વાટપટ્ટ] વાટટિ (૨) નો રસ્તો કાઢનાર; પહેલ વાજબી વિ૦ [મ, વાગવ; સર૦મfહ્યું.] ધતિ; વ્ય. ૦૫ણું નવ | કરનાર. ૦માર-૨) વિ૦ (૨) ૫૦ વાટકટેિ. ૦માગું છું. વાજવું અ૦િ મિ. વક| =વાઘનું વાગવું (ઉં. વ); સર૦ મ. જુઓ વટેમાર્ગ વાગM; f૬. Gi!] ( ૫.) વાગવું (વાઘનું). [વાજતે ગાજતું, ! ત્રાટ-૩)કી સ્ત્રી [સે. વૈદ્ગ સર૦ મ, વટ, વાટી, હિં. વાટી] વાજતે ગાજતે ધામધૂમથી (૨) જાહેર રીતે.]
છોલી; કરી. -કું નવ નાનું છાલું. - j૦ મેટું છાલું વાજશ્રવા ડું સિં.] (સં.) એક છે
વાટ- ૦ખરચ, ૦ખરચી, ખર્ચ, ૦ખચ, ૦ડી જુએ “વાટમાં વાજસનેય પું[સં] (સં.) યાજ્ઞવલ્કય ઋષિ. –થી મું. (સં.) | વાટણિયે પં. [‘વાટવું' ઉપરથી] વાટવાને ગેળ પથરે. યાજ્ઞવલ્કય (૨) તેમની શાખાને માણસ (૩) સ્ત્રી (સં.) વેદની વાટણ સ્ત્રી [સં. વૈ; સર૦ મ. વાંસળી, હિં. વાંટના] વહેંચણી એક સંહિતા
વાટ ૫૦ જુએ વાટણિયે વાજાપેટી શ્રી. [વાનું + પેટી] હાર્મોનિયમ, પિટી
વાટાડુ, વાટેમાર(-૨), વાટમાર્ગ જુઓ ‘વાટ'માં વાજિ–જિ) ન૦ [. વાત્ર; સર૦ ૫. વાગંત] વાજું; વાવ. | વાટલા ૫૦ બ૦ ૧૦ [‘વાટવું' પરથી] ભાગેલ ચેખા ૦શાળા સ્ત્રી વાજું વગાડતાં શીખવનારી શાળા
વાટવું સક્રિ. [રે. વક્ફ સર૦ મ. વાટl; fહં. વાંટના] ભૂકો કરે; વાજિની જી. [ā] (વેગવાન) ઘેડી. વતી વિ૦ સ્ત્રી, ઝડપી કચરવું; લટવું (૨) વહેંચવું ઘડીઓવાળી (૨) વેગવતી [ આવેલું (૨) પં. ખુદા વાટ કું. [સર૦ હિં. વહુવા (પ્રા. વઢું; સં. વૃત્ત =ોળાકાર); વાજિબુલવજૂદ વિ૦ [..] સ્વયંભૂ પિતાની મેળે હયાતીમાં મ. વાટવા] (પાનસેપારી કે પિસા વગેરે રાખવાની ઘણાં પડવાળી) વાજિયા વિ૦ (૨) પુંબ૦૧૦ [વા = વેગ; ઝડપ પરથી ?] પાણી એક પ્રકારની કોથળી
[મુસાફર પાઈને પકવેલા (ઘઉ)
વાટસર વિ૦ (૨) [વાટ+સરવું; સર૦ મ. વટસ) વટેમાર્ગ, વાજિંત્ર, શાળા જુઓ “વાજિત્રમાં
વાટાઘાટ સી. [. વત્ (તેડવું) +{. ઘટૂ (ડવું); સર૦ ૫.] વાજી છું[ā] ઘોડે (૨) બાણ (૩) અરડુસાનું ઝાડ. ૦કરણ | ભાંજગડ; પંચાત; બાંધછોડ
ન, વીર્યવર્ધક ઔષધપ્રગ. વિદ્યા સ્ત્રી જાદુ; કામણ | વાટિકા સ્ત્રી[] બગીચા; વાડી વાનું ન૦ [જુએ વાઘ; સર૦ હિં, મ. વાના] વા, ઘાને ઘસરકે વાટી સ્ત્રી રે. વૈદ્ર સર૦ મ; હિં. વાટી] કાચલી (૨) વાડકી કે એ ત્રણ પિકી કેઈથી વનિ નીકળે તેવું સાધન (૨) એકસરખા (૩) વિ. સ્ત્રી [‘વાટવું” ઉપરથી] વાટેલી; વાટીને તૈયાર કરેલી. (ટીકાપાત્ર) લક્ષણવાળા લોકનું મંડળ. [વા વગાડવાંsધામ- ઉદા. “વાટી દાળનાં વડાં' ધુમથી જાહેર કરવું.]
વાટું ન [ફે. વર્લ્ડ] બેઘરણાના ઘાટનું વાસણ વાજોવાજ અ૦ કિં. વાન = વેગ](કા.) ઝપાટાબંધ
વાટે (ટે,) અ [વાટ પરથી] દ્વારા; વડે વા(વા)ઝોડું ન૦ [વા +ઝેડું (સર૦ પ્રા. શો] પવનનું તેફાન | વાટે પું. [જુએ વાટસરુ] મુસાફર વાટ (ટ) સ્ત્રી [; . વ(. વર્મન)] રસ્તે (૨) પ્રતીક્ષા; ] વાટો પં[પ્રા. વટ્ટ (ä. વૃત્ત)]ોળ લાંબા વી. જેમ કે, પાપડના રાહ (૩) [ગ્રા. વટ્ટ (ઉં. વતં)]બત્તીદિવેટ (૪) [પ્રા. વૈટ્ટ (ઉં. | લોટ (૨) પેટ પર વળતી મેટી) કરચલી (૩) ચુનાની ગોળ વૃત્ત)] પંડા ઉપર ચડાવવામાં આવતે લોઢાના પાટે. [-ટીવી કિનાર. [વાટા પડવા = પેટ પર મેટી કરચલી થવી. -મૂકવાર =વણસવું; વ્યર્થ જવું (૨) કંટાળીને પડતું મૂકવું –એ સરવી = ઉડાઉપણે ખરચી નાખવું.] વાટ ખૂટવી; રસ્તો એ છે, થે. –ચડવી = દિવેટ એની મેળે | વાહ (ડ) સ્ત્રી [. વાડી] જમીનની આજુબાજુ કાંટા વગેરેથી

Page #805

-વાડ]
[વાતજવર
કરેલી આડ(૨)[. વાડ (ઉં. વાદ)] મહો; લો. જેમ કે, | (દાક્તર) (૨) ભાંજગ ડે. ૦ણી સ્ત્રી, કાપાગી (સુ.) વહેરવાડ, ગેલવાડ. [-કરવી, બાંધવી = આસપાસ રક્ષણની | વાઢવું સ01%[પ્રા. વૈઢ (સં. વધે )] કાપવું જમાવટ કે યોજના કરવી (૨) સારાનરસા કામ માટે સાથ | વઢાળ . [‘વાઢ’ પરથી; સર૦ ૬. વાઢોવાન] (કા.) સરાણિયે જમાવ. ચીભડાં ગળે = રક્ષક ભક્ષક બને. -બંધાવી = વાઢિયું ન જુઓ વાડયું ઘેરાઈ જવું (૨) આસપાસ જમાવ થવો. -સાંભળે વાડને | વાઢિયે પં. [4. વૈઢ (સં. વૃષ) ઉપરથી] ઉત્કટ ઇચછી; ગળકે કાંટે સાંભળે = અણધાર્યું કાને વાત જાય અને જાહેર થઈ જાય. (૨) ચડસ (૩) [વાઢ પરથી] વાઢ; કાપ વાડે ચીભડાં ગળવાં = રક્ષક જ ભક્ષક બનવું. વાડે જઈને | વઢી સ્ત્રી [સર૦ મ. વૈજઈ = પીરસવું] ઘી પીરસવાનું પ્રાયઃ ઝાંખરું લઈ આવવું = વધારે લેવા જતાં સમૂળગું ખવું.] કરેલું નાળચાવાળું માટીનું વાસણ
સુતાર ન એક વનસ્પતિ. ૦વળગણી સ્ત્રી [. વેસ્ટiળી = વાડ] વાડ! વાઢો પં[પ્ર. વ૮ (સં. વર્ધ; સર૦ . વાવી, હિં. વઢ] -વાઢયું“–ના વસવાટને પ્રદેશ', “–નું સ્થાન એવો અર્થ બતાવે. | વાણ સ્ત્રી[જુએ પાણી] બેલી (૫) ૨[સર૦ મ. (સં. કન)] જેમ કે, ઝાલાવાડ, કાઠિયાવાડ (૪) વિ૦ પરથી નામ બનાવે. તંગી; કસર (૩) (૨) ન૦ [4. વૈદુહા (ઉં. વલ્સ) ઉપરથી ? જેમ કે, ગંદવાડ, મંદવાડ
કે . યુગન (કું.) વણવું ઉપરથી ?] કાથી, ભીંડી, ખજૂરીનાં પાંદડાં વાઢકારેલું ન જુએ “વાડમાં
ઈટ ની (ખાટલો ભરવામાં પ્રાયઃ વપરાતી) દોરી. [–ભરવું = વાટકી, -, -કે પૃ૦ જુઓ ‘વાટકી'માં.[-કરવી = પ્રસંગે રાંધેલું (ખાટલો) વાણથી ભર.] મિષ્ટાન્ન વાડકી ભરી સગાંવહાલાં કે કુટુંબમાં વહેંચવું. વાડકીને | વાણિજ્ય ન૦ [i] વેપાર; વણિકવવા વહેવાર =રાંધેલું ખાવા લેવાને વહેવાર.]
વાણિયણ, વાણિયાઈ (-શાઈ) જુએ “વાણિયોમાં વાચકલી સ્ત્રી એક પંખી
વાણિયું[વા. વાળ (સં. વાગિન'; સર૦ હિ. વનવા; મ. વાવ ૫૦ [i] બ્રાહ્મણ (૨) વડવાનિ
વા ] એ નામની નાતને આદમી (૨) [HI. AT A GITA વાહવળગણી સ્ત્રી, જુઓ ‘વાડમાં
-પાની) પાણી સાથે સંબંધ ધરાવનાર કે પ્ર. વાળું (નં. જીવનમ) વાડાબંધી સ્ત્રી. [વાઓ + બાંધવું] અલગ અલગ વાડામાં બંધાયું છે નીચે આવવું (વરસાદ આવવાની નિશાની રૂપે ?] એક જીવડું.
તે - જુદાઈ; પક્ષાપક્ષી (૨) વિ૦ વાડામાં બંધાયેલું એવું [વાણિયા થઈ જવું = વખત વરતી ઢીલા પડી જવું - ગરીબ થઈ વાડિ(-ઢિીયું (વા) ન૦ [સર૦ મ. વાર્ષે વાટૅ] ખજુર ભરવાને જવું. વાણિયાના કાળજા જેવો (અગ્નિ) = ધગધગતે અગ્નિ).] કે તે ભરેલો સાદડીનો થેલો
-ચણ સ્ત્રી, વાણિયા કેમની કે વાણિયાની સ્ત્રી. -વાઈ સ્ત્રી વાડિયા પું, જુઓ વીડિયોમાં
વાણિયાપણું (૨) [લા.] શૂરાતનનો અભાવ, વાણ્યિાઘા (૩) વાઢિયે . જુઓ વાઢે; સર૦ મ. વાઢી] વહાણ વગેરેનું સુતારી વિ૦ વાણિયાશાઈ–વાગત સ્ત્રીવાણિયાવેડા [-કરવી = જુઓ કામ કરનાર (પારસી) ગજજર. યા પુંએક અટક (પારસીમાં) વાણિયાવિદ્યા કરવી.] --વાગીરી, ન્યાવિદ્યા સ્ત્રી, વાણિયાની વાડી સ્ત્રી [પ્ર. (. વાટી); સર૦ ૫.] બાગ; બગીચા (૨) રીત કે વર્તન (લુચ્ચાઈ કરકસર, વખત વરતીને કામ લેવું, લાભફળઝાડનું ખેતર (રહેવાની સવડ સાથેનું) (૩) ફૂલ ગંથીને કરેલ | હાનિ પ્રથમ વિચારવાં વગેરે). [–કરવી = આડુંઅવળું સમજાવી શણગાર (૩) નાતવરા ઈન્ટ માટે બાંધેલી વચ્ચે ચેકવાળી જગા કામ સાધી લેવું (૨) સમયસૂચકતા વાપરવી; સમય પ્રમાણે (૪) (અનેક રહેઠાણને) નાને વાડો કે મહોલ્લો; પિોળ જેવી વર્તવું.] વાવેડા ચુંબ૦૧૦ વાણિયાની રીત (જુઓ વાણિયાજગા (૫) [લા.] કુટુંબકબીલે; પરિવાર[-એ દૂઝવી,-દૂઝવી= વિદ્યા). –ચાશાઈ ૧૦ [સર૦ મ. વાળરાફિં] વાણિયાનું, –ને સારી આવક થવી.ના વરઘોડા = તકલાદી પણ મેહક ચીજો. લગતું; વાણિયા જેવું (કઈ) - મૂળ = શી મહત્તા કે વિસાતવાળો ? –ભરવી = વાણુ સ્ત્રી[ā] સરસ્વતી (૨) વચન; બેલી (૩) વાચા (૪) ફૂલને શણગાર કર. -લૂંટાઈ જવી =ધૂળમાં મળી જવું - | વાણિંદ્રિય; જીભ (૫) સ્વર; સૂર, વિલાસ વાણીને વિલાસ; વણસવું] ગામ ન૦ વાડીની ખેતી મુખ્ય હોય એવું ગામ. નક્કર અર્થ એ છે, એવી શબ્દાલતા. વિવેક !૦ વાણીને
૫ડું ન૦ કૂવાની આજુબાજુની જમીન. ૦૨જી ૫ જાગીર, વિવેક; વિચારપૂર્વક બેલવું તે. શુરું વિ૦ બેલવે શુરું. સ્વાખેતર વગેરે (૨) [લા.] સમૃદ્ધિ. ૦વસ્તાર પં. કુટુંબકબીલો તંત્ર્ય ન૦ ઈરછા મુજબ વાણી વાપરવાની સ્વતંત્રતા; ‘કડમ ઑફ વાડે ! [. વાડ (ઉં. વટ); સર૦ મ. વાI] ઘર પછવાડે | સ્પીચ'. એક નાગરિક લોકશાહી હક
અતરેલી ખુલ્લી જગા (૨) બકરાંઘેટાંપૂરવાની જગા (૩) મહેલ્લે | વાણે ! [‘વણવું ઉપરથી; સર૦ fહું વાના; મ.વI[ (સં.વાન, વે)] (૪) સંડાસ (૫) [લા.] તડ; પક્ષ. [વાડામાં જવું, વાડે જવું = વણતાં નંખાતા આડા દોરા, [-તાણ =વણવાને માટે તાર ઝાડે ફરવા જવું. વાડે બાંધે, વાળ =ડો કરો (૨) ાથ, ગોઠવવા.] તાણે પુંછ વાણે અને તાણે પક્ષ, તડકે સંપ્રદાય રચ.] કલિયું ન. ઝાડની આસપાસ કરેલી | વાણેતર ડું [પ્ર. વાળમ (સં. વાળન) કે પ્રા.વગન (સં. વાળq) નાની વાડ
+ઉત્તર ] ગુમાસ્ત. - ૧૦ ગુમાસ્તી વાઢ પું[વાઢવું’ પરથી; સર૦ હિં. વાઢ, મ. યાર્ડ = છરી વગેરેની | વાણેતા પુત્ર જુએ “
વામાં ધાર] કાપ; જખમ (૨) ધાર (૩) ચંક (૪) કાપણી (૫) શેરડીનું | વાત j૦ [ā] પવન (૨)શરીરની ત્રણ ધાતુઓ માંની એક (જુઓ ખેતર કે વાવેતર (૫) શેરડી પીલવાનો સંચે. કા૫ સ્ત્રી ચીરવું પિત્ત). ૦ર૦કારક ૧૦ વાયુ કરે-વાતાં વેકાર કરે એવું. ગુમ કે કાપવું તે (દાક્તરે શરીરને). કૃટિલે પૃ. વાઢકાપ કરનાર | ન૦ ગડ -- પાઠાને રોગ (૨) જુએ વાયુ ગેળો. જવર ડું વાત

Page #806

વાતદોષ]
૭૬૧
[વાતુ(તુવેલ
પ્રદેપથી થયેલો જ્વર, દોષ . વાયુ ધાતુમાં દોષ; વાતવિકાર. -ફૂટવી = ગુપ્ત વાત જાહેર થઈ જવી.-ફેડવી = ખાનગી બાબત opકેપ પં શરીરમાં વાયુનું જોર વધવું તે; વાયુકાર થે તે. જાહેર કરવી; રહસ્ય ખુલ્લુ કરી દેવું. -બગડવી = યોજના કે વિકાર પં. શરીરની વાત ધાતુમાં વિકાર કે દોષ પેદા થવો તે. | ગોઠવણ કથળવી (૨) વાત ગંચાવીકે કાબૂ બહાર જવી. –બનવી= હર વિ. વાતવિકાર દૂર કરે તેવું
બીના બનાવી. -બનાવવી = જૂઠી વાત ઊભી કરવી. –ભારે વાત સ્ત્રી [સં. વાર્તા સર૦ fહું, મ. વાત] વાર્તા કથા (૨) હકીકત; કરવી = વાતને મટી -મેધી કરી દેવી. –ભારે થવી ટેક –
બીના; વૃત્તાંત (૩) લેકમાં ચાલતી ખરી બેટી વાત; ગામગપાટ મમત વધવાં; ગર્વ થ (૨) અગાઉના કરતાં ગુણ કિંમત ઈત્યા(૪) કહેલું કે કહેવાનું તે. ઉદા. ‘તમારી વાત હું સમજ્યો” (૫) દિમાં વધારે થવો (૩) ધાર્યા કરતાં ઊલટું – કપરું પરિણામ વાતચીત; સંભાષણ (૬) મેટી- અગત્યની કે અઘરી બાબત; વેિઠવું પડે તેમ થવું. –ભારે પડી જવી = કરેલા કામનું પરિણામ વિસાત. ઉદા. “એમાં તે શી મોટી વાત છે?' (૭) વિષય; બાબત. | સહન ન કરી શકાય તેવું થયું. -મળવી = હકીકત મળતી આવવી ઉદા. “પારકી વાતમાં માથું ન મારે'; “મારા હાથની વાત નથી' (૨) હકીકતની જાણ થવી (કેઈ દ્વારા). માનવી = કથન કે (૮) રીત; વર્તન; વહેવાર. ઉદા. પિસાદારની વાત જુદી છે. (૯) કથાની સત્યતા સ્વીકારવી (૨) સલાહ માનવી. -મારી જવી = વર્ણન; ગુણગાન. ઉદા. એની તે વાત થાય?’ (૧૦) સરસાઈ; મુદો કે મુદાની બાબત ઊડી જવી (૨) ખેલ કથળી જ ધાર્યું વાદ. ઉદા. “એની શી વાત કરવી ? (૧૧) કહેવાનું કે કરવાનું તે. ન થવું. - માં નાખવું =વાતે વળગાડવું (૨) બાબતમાં સંડોવવું. ઉદા“વખત આવે ત્યારે વાત' (૧૨) યેજના; ગોઠવણ. ઉદા –માં પડવું =વાતે વળગવું (૨) –ની બાબતમાં માથું મારવું – મારી બધી વાત મારી ગઈ' (૧૩) ગુપ્ત ભેદ; રહસ્ય. ઉદા... સંડેવાવું. –વધવી, વંડવી = કાબૂ બહાર જવું; અમર્યાદ થવું. તેની વાત બહાર પડી ગઈ.” [–આપવી = અંદરને ભેદ ખુલ્લો -વાતમાં નજીવી વાતમાં; સહેજમાં. એક જ વાત = ચક્કસ કરવો–જણાવો. –આવવી = સમાચાર – ખબર મળવા.-ઉકે- નિર્ણય. કાંઈ વાત છે? = શી મજાલ છે? શું સમજે છે? (૨) લવી = જુએ વાત કાઢવી. –ઉકેલ્યા કરવી = એકની એક આવું તે થાય? (–ની) શી વાત != એના શા ગુણ વર્ણવવા ! વાતનું પીંજણ કર્યા કરવું. –ઉડાડવી =વાત ફેલાવવી; ગપ (–ની) શી વાત કરવી =-ને શા યાદ કરવાની શી સરસાઈ ચલાવવી (૨) મુદ્દો કે પ્રસ્તુત બાબત છેડી તદ્દન જુદી વાત કરવી ? ઠીક છે, વાત છે તારી = પછી તારી શી વલે કરું છું તે કાઢવી. -ઉપાઠવી = વાતની ચર્ચા શરૂ કરવી (૨) વાત ઊભી જેજે. વખત આવે ત્યારે વાત =વખત આવશે ત્યારે કહેવા કરવી. –ઉપાડી લેવી = કઈ બેલતું હોય તેમાંથી બીજાએ | યુગ્ય થશે. વાએ વાત ચાલવી = ચારે બાજુ હકીકત જાણીતી આગળ શરૂ કરવું (૨) કહ્યા પ્રમાણે અમલ શરૂ કરો. -કલવી | થવી. વાતે લાગવું, વાતે વળગવું = વાત કરવામાં ગુલતાન =મંઝવણમાંથી માર્ગ નીકળવો. –કડવી =વાત ફેલાવી. –ઊડી થઈ જવું. વાતે વળગાડવું = વાત કરવામાં ગુલતાન કરી દેવું જવી =વાત કપાઈ જવી; મુદ્દો નકામે ગણાઈ બીજી જ વાત જેથી ચાલુ પ્રસંગ ભુલાઈ જાય. વાતે કરાવવી =વાતે વળગાડવું નીકળવી. –ઊભી કરવી =વાતની બેટી બનાવટ કરવી (૨) | (૨) નિદા કરાવવી. વાતેનાં વડાં કરવાં=નકામી લાંબી વાત વાત શરૂ કરવી -- ઉપાડવી. -કરવાનું ઠેકાણું = જેની આગળ | કર્યા કરવી; ખાલી વાત જ હાંકવી.] ગરું વિ૦ વાતનું રસિયું; દિલ ખેલીને સુખ:દુખની વાત થાય એવું પિતાનું પ્રિય કે ખાસ | વડું. ૦ચત સ્ત્રી સંભાષણ (૨) ગપ્પાં. હાહું વિ૦ વાત માણસ. –કરવી = ચર્ચા કરવી (૨) બીના કહેવી (૩) નિંદા કરવી; કરવામાં ડાહ્યું - ચતુર કે કુશળ. ૦ડી સ્ત્રી, વાત (લાલિત્યવાચક) ભંડું બોલવું. -કરાવવી = વાતે વળગાડવું (૨) નિદાનું કારણ વાત ૦કર, ૦કારક વિ૦ [ā] જુઓ “વાત [ā]'માં આપવું. -કહું = કાંઈ કહેવાને બહાને ખાનગીમાં બેલાવવું કે વાતગ વિ૦ જુઓ “વાતમાં ઊભું રાખવું. કહેવી = હકીકત કે બીના રજૂ કરવી (૨) વાર્તા | વાતગુલ્મ ન [સં.] જુઓ “વાત [.]'માં કહેવી. -કાઢવી = કહેવા મુદ્દો રજૂ કરવા – ઉપાડવા (૨) [ વાતચીત સ્ત્રી- જુઓ “વાત'માં વાતચીત કે ચર્ચાનો વિષય બનાવવું. -કાપવી = કહેવામાં આવતી વાતજવર કું. [સં.] જુઓ “વાત [સં.'માં વાતને નકારીને ઉડાડી દેવી. -ખાઈ જવી, ગળી જવી = | વાત૮ સ્ત્રી. [‘વાત' ઉપરથી] લાંબી લાંબી વાત; ટાયેલું (૨) વાતને જવાબ ન આપો; મુદ્દો દબાવી દે. –ચાલવી =ગપ. [વા + તડ] વા પસી શકે એવી તરડ ચાલવી (૨) ચર્ચા ચાલવી (૩) નિંદા થવી. - ચુંથાવી =વાત | વાતઢાધુ વિ૦, વાતડી સ્ત્રી, જુઓ “વાત'માં ચોળાવી. –રવી =વાત છુપાવવી; છાનું રાખવું –ળવી = વાત વષ, પ્રકોપ, વિકાર, હર જુએ “વાત [4.]'માં વાત લંબાવવી; વાત છણવી; એક જ વાતનું પોજણ કરવું–છણવી વાતાનુકૂલ વિ. [વત + અનુકૂલ] ઠંડી ગરમીની જરૂર પ્રમાણે = વાતની ઝીણવટપૂર્વક ચર્ચા કરવી. –ડવી = વાર્તા રચી કાઢવી મકાનની હવાને અનુકૂળ કરે એવું. છતા સ્ત્રી.. –લિત વિ૦ (૨) વાત ઊભી કરવી. –થવી = હકીકત કે બીના રજૂ થવી – | વાતાનુકુલ કરાયેલું કે કરાતું; “એર-કંડિશન્ડ’. (૫. વિ.) કહેવાવી (૨) ચર્ચા ચાલવી (૩) નિંદા થવી. –નહીં, વાતને | વાતાયન ન. [સં.] બારી પાયે નહ= આધાર વિનાની વાત. -ના તડાકા, ફડાકા = | વાતાવરણ ન. [] પૃથ્વીને વીંટળાઈને રહેલું વાયુનું આવરણ ગયાં; ટાઢા પહોરની વાતો (૨) લડાઈની વાત. -નું વતેસર | (૨)[લા.] પરિસ્થિતિ; આજુબાજુના નૈતિક કે માનસિક સંજોગો કે વસ્તીગણ કરવું = કાગને વાઘ કર; જૂજ વાતને વધારીને | વાતાવર્ત પું [સં.] વંટેળિયે
(૨) અગરબત્તી મોટી કરવી. -પામવી = ગુપ્ત વાત પામરી; ભેદ જણા -ફાટવી | વાતી સ્ત્રી [પ્રા. વરિયા (સં. વતિ) સર હિં. વાતી] વાટ, દિવેટ =ફેલાવી (૨) રહસ્ય ખુલ્લું થઈ જવું (૩) હાડ જવું; બહેકવું. [ વાતુ(તૂ) વિ. [સં.] વાયુવાળું, વાયડું (શરીર) (૨) વાના

Page #807

વાત(તો)ડું-ડિયું)
૭૬૨
[વામ
રોગવાળું (૩) પં. વાયુને ગેટે; વંટે ળિયે
વાધણ–ણી) સ્ત્રી [‘વાધવું' ઉપરથી] હેડકી; અટકડી વાતૃ(-)ડું–દિયું) વિ. [‘વાત’ ઉપરથી] ઘણી વાત કરવાની | વાઘર(~રી) સ્ત્રી [સં. વર્ષ, વા] ચામડાની સાંકડી પટી કે ટેવવાળું. -દિયણ વિ. સ્ત્રી વાડી
દોરી. [માટે ભેસ મારવી =નાની કે નજીવી જરૂર છતાં અતિ વાત્સલ્ય ન [સં.] મમતા; પ્રેમ (મેટાને નાના પ્રયે),૦મથી વિ૦ | ઘણું કરી બેસવું કે કરવા જવું પ્રમાણ બહાર કાંઈ કરવું.]
સ્ત્રી વાત્સલ્યભાવવાળી; ખૂબ હેતાળ. ૦મતિ વિ૦ વાક્યની | વાધવું અક્રિ. [ä. વૃ] વધવું (પ.) [ ફાલતુ; અદકું મૂર્તિ સમું; અતિ વત્સલ (૨) સ્ત્રી વાત્સલ્યની મૂર્તિ, સાક્ષાત વધૂકું વિ૦ [સર૦ વધુ કું](કા.) કારણ વિના વચ્ચે આવતું; નકામું; વાત્સલ્ય
નામ | વાન ૫૦ [સં. વળે, સર૦ મ.; fહ. વાન] વર્ણ; રંગ (૨) સ્ત્રી ટાઢથી વાસ્યાયન પં. [ā] સં.) ન્યાયભાષ્ય તથા કામસૂત્રના લેખકેનું ફાટેલી ચામડી (૩) નવ શરીરને બાંધે વાદ પું. [.] ચર્ચા; શાસ્ત્રાર્થ (૨) ભાંજગડ, તકરાર (૩) ચડસા- | -વાન વિ. [સં. વેનું પું] શબ્દને છેડે ‘વાળુંના અર્થમાં લાગે ચડસી (૪) જ્ઞાન વિજ્ઞાનના કેઈ વિષયમાં કાઢેલું અનુમાન કે છે. ઉદા. વેગવાન
[નમૂને (૨) નવાઈની ચીજ તારણ કે બાંધેલી માન્યતા યા સિદ્ધાન્ત; “થિયરી'. દા.ત. અદ્વૈત- | વાનગી સ્ત્રી [ઉં. વળિR[; પ્રા. વનિકા; મ. વાની; fહં. વાની] વાદ, વિકાસવાદ, માકર્સવાદ, નાઝીવાદ. [-કરે =શાસ્ત્રાર્થ વાનપ્રસ્થ વિ. [i] વાનપ્રસ્થાશ્રમમાં ગયેલું (૨) વૃદ્ધાવસ્થાને કર (૨) હરીફાઈ કે ચડસાચડસી કરવી. -૫૦ =તકરાર કારણે પાન લઈ નોકરીમાંથી છુટું થયેલું; નિવૃત્ત (૩)j૦ વાનથવી. -માં ૫હવું, –વદ, વાદે ચડવું = ચડસાચડસી કરવી; પ્રસ્થામ. -સ્થાશ્રમ પું, - નવ ગૃહસ્થાશ્રમ પછી હેડમાં ઊતરવું.] ૦ગ્રસ્ત વિ. સંશચયુક્ત; ચર્ચાસ્પદ
ત્રીજે આશ્રમ, જેમાં માણસ વનમાં રહી સંન્યાસની તૈયારી કરે છે વાદણ સ્ત્રી, “વાદીનું સ્ત્રીલિંગ
[ કળા | વાનર ૫૦ [તું.] વાંદરે; કાપે,૦ચેષ્ટા સ્ત્રી[લા.] અડપલાં. સેના વાદન ન. [સં.] વગાડવું તે. ૦કલા(ળ) સ્ત્રી, વાજિંત્ર વગાડવાની | સ્ત્રી૦, ૦ઍન્ય ન૦ (રામની) વાંદરાની સેના (૨) [લા.] છોકરાવાદવિવાદ પં. [.] ચંચ; સામસામા સવાલજવાબ
એની સેના કે સંઘ વાદસ્થલી સ્ત્રી, હિં.] વાદવિવાદ કે તે જામ તે
વાનવું વિ. [સં. ૧, વન] જંગલી; રાનવું વાદળ ન [કે. વ (ઉં. વાર્ત); સર૦ હિં. વાઢ] આકાશમાં | વાનસ્પતિક વિ૦ [ā] વનપતિ સંબંધી
એકઠો થયેલે વરાળને ગેટા જે સહ, જે વરસાદ રૂપે નીચે | વાની સ્ત્રી, એક જાતની મીડી જુવાર પડે છે. [વાદળાં આવવાં, થવાં, વાદળ આવવું, ચઢવું, ચડી| વાની સ્ત્રી, [21. વનિકા (ટ્સ, વIAL); સર૦ મ. વાન, વૈાના] આવવું = આકાશમાં વાદળ ભેગાં થવાં. -ઘેરાવું = આકાશ જણસ; ચીજ; પ્રકાર (જમણની).(૩) [‘વાન' = શરીર ઉપરથી ] વાદળેથી છવાઈ જવું (૨) ભય કે સંકટ ઝઝુમવું. -તૂટી પડ્યું મડદાની રાખ. [-વાળવી = ટાઢી વાળવી.] =ભારે વરસાદ થ (૨) [લા.] એકસામટું તૂટી પડવું (દુ:ખનું વાનર ન [.] પાણીમાં થતું બસ જેવું ઘાસ વાદળ). વીખરાવું, વેરાવું = ઉઘાડ નીકળ; વાદળ ખસી જવું.] | વાનું ન [જુઓ વાની] વસ્તુ, ચીજ; જણસ. [ઘણું વાનાં -ળિયું વિ૦ ચસકેલું, ગાંડું (૨) વાદળી ૨ જુઓ. -ળી વિ૦ | કરવાં = બહુ રીતે સમજાવવું (૨) ઠપકો આપ. સૈ સારાં વાદળી રંગનું (૨) વાદળામાં થઈને આવતે (સખત તાપ) (૩) | વાનાં થવાં = બધું હેમખેમ પાર ઊતરવું.] સ્ત્રી નાનું વાદળ (૪) પાણી ચૂસી રાખે તેવી એક દરિયાઈ | વાને ૫૦ [4. વાળા (ઉં. વર્ગ5)] એક સુગંધીદાર પદાર્થ (૨) જાનવરની કે તેવી કૃત્રિમ પેદાશ; “જ'. -ળું ન૦ વાદળ લેપ; પીડી.[વાનનાં વડાં = પીઠીને દિવસે વરપક્ષ તરફથી અપાતી વાદાનુવાદ પું[સં] વાદવિવાદ
વટેશરી. વાને ઘાલવું, વાને ઘાલ, દે= પીઠી ચળવી વાદાવાદ(-દી) સ્ત્રી [‘વાદ' ઉપરથી] વાદવિવાદની ખેંચાખેંચી | (વિવાહના વિધિમાં). વાને વાળવાને લગાવ-ચાપડ.] વાદિત વિ. [ā] વગાડાયેલું
વાતિ સ્ત્રી [ā] વાંતિ; ઊલટી વાદિત્ર ન૦ [સં.] વાજિંત્ર; વાનું
વાપર યું. [વાપરવું પરથી] વપરાશ. ૦માલ પુંઠ વપરાશી માલવાદિની વિ. સ્ત્રી. [સં.] વાદી
વસ્તુઓ; “કન્ઝયુમર્સગૂડ્ઝ’. હકડું વાપરવાને – ભગવટાને વાદી વિ. [સં.] વદનાર; બેલનાર (સમાસને અંતે). ઉદા૦ સત્ય
[(૨) ખર્ચવું વાદી (૨) [સમાસને છેડે] વાદમાં માનનારું. ઉદા. વેદાંતવાદી વાપરવું સક્રિ. [ä. r[; સર૦ ૫. વાપરળ] ઉપયોગમાં લેવું (૩) ગાવા વગાડવામાં જે વિરથી સંસક બાંધવામાં આવે છે તે | વાપરહક ૫૦ જુઓ ‘વાપરમાં (સ્વર) [સંગીત] (૪) પુંરાગને પ્રધાન સ્વર (૫) વાદ કરનાર | વાપસ અ [.] પાછું. -સી વિ૦ [fe.] વાપસ થતું કે તેમ (૬) ફરિયાદી (૭) મુરલી વગેરે વગાડીને (સાપ વગેરેનો) ખેલ | થવા માટેનું. જેમ કે, વાપસી ટિકિટ કરનાર; મદારી
વાપિ(પી) સ્ત્રી [સં.] વાવ (૨) કવો વાદીગર પં. [જુએ વાદી] મદારી; ખેલાડી
વાફર ન૦ [૫] નાની આગટ - “સ્ટીમ લંચ' વાદલું વિ. [‘વાદ' ઉપરથી] મમતી; વાદે ચઢી જાય તેવું વાકે પું[રે. વધુમ = કયારે; સર૦ મ. વા] વાડીમાં ધસ વાદવાદ અ [વાદ' ઉપરથી] સ્પર્ધામાં, વાદે વાદે
કરવા તૈયાર કરેલો કયારા; ધરુવાડિયું વાઘ ન૦ [સં.] વાનું. ૦કલા(–ળા) સ્ત્રી, વાનું વગાડવાની કળા. | વાસ્તુ વિ. [1.] શું; સંબંધી; ઓળખતું ૦મંડલ(-) ૧૦ અનેક વાદ્યોની તે વગાડનારની) ટોળી; | વાબારી સ્ત્રી, -રું ન [વા +બારી, બારું] જાળિયું, બાક બૅન્ડ. ૦વાદન ૧૦ વાદ્ય વગાડવું તે
| વામ સ્ત્રી (૫.) જુએ વામાં

Page #808

વામ]
[વાયુભક્ષી
વામ પં; સ્ત્રી [પ્રા. (સં. સ્વામ); સર૦ ૫. વાંવ હિં. વામ] બે વાયદાચિઠ્ઠી, વાયદાસર જુઓ “વાયદામાં હાથ પહોળા કરતાં છાતી સાથે થતી લંબાઈનું માપ. [–ભરવી = વાયદે ! [. વહ; સર૦ હિંદવાડુંદ્રા, વાવા; મ.વાણા, વાઢિા] વામથી માપવું.] –મિયાં ન બ૦ ૧૦ (સુ.) તરવામાં વામ | મુદત; અવધે (૨) મુદત પર કરવાનું કામ. [વાયદે ચડવું =
ભરવી તે. –મિયે તારે ૫૦ વામ ભરીને તરવાની રીત મુલતવી રહ્યાં કરવું; ટલ્લે ચડવું. વાયદાને સેદો = અમુક વામ વિ૦ [ā] સુંદર (૨) ડાબું (૩) ઊલટું; પ્રતિકૂળ (૪) અધમ; મુદતે અમુક ભાવે માલ લેવાને સટ્ટાને વેપાર, વાયદામાં પડવું= નીચ. કુક્ષિ સ્ત્રી [સં.] જમ્યા બાદ ડાબે પડખે સૂવું તે વાયદાના સેદાને કર. –કર, બાંધ = ભવિષ્યમાં (કરવી). ૦તા સ્ત્રી અધમતા (૨) હઠ; આડાઈ. દેવ પુત્ર અમુક સમય ઠરાવો; મુદત ઠરાવવી. –ગાળ =મુદત વિતાવવી. (સં.) એક ઋષિ. ૦માર્ગ તંત્રમાર્ગ, શક્તિ સંપ્રદાય. ૦માગી અગમ્ય ઋષિના વાયદા = અશકય મુદત; ન પાળવા માટે વિ૦ વામમાર્ગનું કે તેને લગતું; દેવીભક્ત
બતાવેલી મુદત.] –દાચિઠ્ઠી સ્ત્રી, અમુક મુદતે પૈસા આપવાની વામણું સ્ત્રી. [વામવું પરથી] (વહાણ ડૂબે તો) ભાર એ છે કબૂલાતનું લખાણ. -દાસર અ૦ વાયદા પ્રમાણે; મુદતસર કરે તે – માલ ઈ. દરિયામાં ફેંકી દેવાં તે
વાયન ન. [ā] સુપડામાં ફળ, કંકુ અને કાંસકી મૂકી બ્રાહ્મણને વામણું વિ૦ [જુએ વામન] ઠીંગણું; નીચું
દાનમાં આપવું તે. ૦દાન ન. વાયનનું દાન. ૦દિન નવ વાયન નામતા, વામદેવ જુએ “વામ”માં
આપવાને દિવસ શ્રાવણી અમાસ વામન વિ. સિં.] ઠીંગણું (૨) પં. (સં.) બલિને છળવા થયેલો | વાયર છું. [૬.] વાળો; ધાતુને તાર(૨)તારને સંદેશો.(-આવ, વિષ્ણુને પાંચમે અવતાર (૩) ૫૦ ઠીંગણે (૪) [લા.] લુચ્ચા. કર, મૂક, લેવો) (૩) વીજળીને તાર. ૦મેન પું. વીજળીના
દ્વાદશી સ્ત્રી ભાદરવા સુદ બારશે. –નાવતાર j[+ અવતાર] તારનું કામ કરનાર. લેસ ૫૦ તાર વિના થતા તારનો સંદેશે. વામનરૂપે વિષ્ણુને પાંચમે અવતાર
-રિંગ નવ વીજળીના તાર મકાનમાં નાંખવા તે – તેનું ફિટિંગ”. વામમાર્ગ, ગ જુઓ “વામ'માં
વાયરું ન૦ [‘વાયરે” ઉપરથી 8] વરસાદ વિનાનું (૨) ન ખરડિયું; પામવું સક્રિ. [૩. વ] (ભાર ઓછો કરવા ફેંકી દેવું; કમી | કેરું ચોમાસું
કરવું (૨) ઓછું કરવું; મટાડવું (૩) મનની વાત કહી દેવી (૪) | વાયરે ડું [. વાવાર (ઉં. વાત, પ્રા. વાવ)] પવન. [વાયરા ઊલટી કરવી (૫) તજવું (૬) અ૦૦ ઓછું થવું; ઘટવું વાઈ ચૂકવા=સુખદુઃખના અનુભવ થઈ જવા. વાયરે ચઢવું= વામાં સ્ત્રી [.] નારી (૨) સુંદર સ્ત્રી (૩) (સં.) લક્ષ્મી (૪) લહેરમાં આવવું (૨) કુલાવું (૩) ઉશ્કેરાવું (૪) હવાઈ કિલ્લા સરસ્વતી
[વામમાર્ગ બાંધવા (૫) ખોરંભે પડવું. -કાઢવે, કાઢી નાખ = ખૂબ ચામાચાર છું[] વામમાર્ગ કે તેને આચારધર્મ. -રી વિ. ધમકાવવું (૨) થકવી નાખવું (૩) અધમઉં કરી નાખવું.–ખા = વા માટામાં મુંબ૦૦૦ અનિશ્ચયમાં વખત ગાળવો તે, આનાકાની; પવન વાય તેને ઉપભોગ કરવો. –નીકળ, નીકળી જ = ગલ્લાતલ્લાં. [-મારવા =ગલાંતલાં કરવાં.]
થાકીને લેથ થઈ જવું; શ નીકળી જવી (૨) મરણતોલ થઈ વામાવર્ત, -તી . [ä.] ઘંટીકેરે- જમણીથી ડાબી બાજુ ફરતું; જવું. –વા = પવન ફૂંકાવો (૨) તુક્કો ચાલો.] એન્ટિકલૅકવાઈઝ
વાયેલ ન૦ [કું. વરૂ] એક જાતનું સ્ત્રીઓનું વસ્ત્ર વામાંટામાં નબ૦૧૦ જુઓ વામાટામાં
વાયલ(લી) વિ. [પ્રા.વાહ(સં. વાતૂર)] તરંગી, દઢતા વિનાનું વામાંગન. [સં.] ડાબું અંગ-પડખું
વાયવર્કિંગ સ્ત્રી; ન [. વિહંગા, હિં. વાઘનિરંn; મ. વાવ]િ વામિયાં, વામિ તારે જુઓ “વામ પં; સ્ત્રીમાં વાવડિંગ, મરી જેવાં એક ઓષધિનાં બી [વરણે વામ(૩) સ્ત્રી [સં.] સુંદર સાથળવાળી – રૂપાળી સ્ત્રી વાયવરણે પું[સર૦ મ. વાયવરણા (ઉં. વાયુ+વહUT)] જુઓ વાય ! [ar. (. વાત)] (૫.) વાયુ
વાયવી વિ. સ્ત્રી [સં.] વાયુ સંબંધી (૨) વાયવ્ય ખૂણે) વાય (વાર) સ્ત્રી છત; ફતેહ. જેમ કે, આય એની વાય વાયવ્ય વિ૦ [ā] વાયુ સંબંધી (૨) ઉત્તર-પશ્ચિમ ખૂણાને લગતું વાયક ન૦ [જુઓ વાક્ય] (૫) વણ; વાક્ય
(૩) સ્ત્રી, ઉત્તર અને પશ્ચિમ વચ્ચેને ખૂણો કે દિશા. વ્યાસ્ત્ર વાયકા સ્ત્રી [પ્રા. વાઘા (સં. વા) ઉપરથી] વાત; ગપ; અફવા | ન૦ [+ ] પવનાસ્ત્ર; વાવસ્ત્ર વાય(કે)જ પૃ૦ (૨) કીજુઓ વાજ
વાયસ પં. [i] કાગડો વાયજ(જી) મી. [જુએ વાજ] ઉપદેશ; વ્યાખ્યાન વાયુ પું[સં.] પંચ ભૂતમાં એક પદાર્થ, ગેસ (૨) પવન (૩) વાયડાઈ સ્ત્રી, વાયડાપણું. -વેઢા મુંબ૦૧૦ વાયડા જેવું વર્તન | પૃ૦; નવ બાદી (૪)ન, વાઈમૃગી. [-આવવું =વાઈ આવવી. વાયર્ડ વિ. [પ્રા. વા૩૮ (સં. વાતૂર)] પેટમાં વાયુ ઉત્પન્ન કરે તેવું –થ = બાદી થવી (૨) [લા.] રીસ ચઢવી; કંટાળો આવવો.] (૨) ફડાકા કે કુલારા મારવાની ટેવવાળું (૩) [લા.] વિચિત્ર કાય પુંછ પ્રકારમાં (વાયુની કાયવાળો) એક જીવ-પ્રકાર. સ્વભાવનું; હઠીલું (૪) વાણિયાની એક જાતનું [–થવું =સમજાવ્યું જુઓ છકાય. કોણ ૫૦ વાયવ્ય ખૂણે. ગેળે ! વાયુને ન સમજતાં આવું જ કર્યા કરવું, જક્કી થયું. -પડવું = ભારે એક રેગ. વ્યક ન૦ પૃથ્વી આસપાસનું વાયુમંડલનું વાતાવરણ. પડવું; ધાર્યા કરતાં અવળું પરિણામ આવવું.] .
૦ચકશાસ્ત્ર ન૦ વાતાવરણમાં થનારા ફેરફાર જાણવાનું શાસ્ત્ર; વાયડેલ વિ. [જુઓ વાયડું] ગાંડા જેવું (સુ.)
મિટિૉલૅજી'. ૦ચક્રશાસ્ત્રી પુ. વાયુચક્રશાસ્ત્ર જાણનાર. વાણું ન [સં. વાન+ ન] (સીમંતિનીને અપાતું) ખુશાલીનું ૦ચર ન પક્ષી. પુત્ર ૫૦ (સં.) હનુમાન (૨) ભીમ. પુરાણ જમણ. [-જમાડવું = ઘેણ જમાડવી.]
ન૦ (સં.) અઢારમાંનું એક પુરાણ. ૭ભક્ષી વિ૦ વાયુનું ભક્ષણ

Page #809

વાયુમંડળ]
७१४
[વાલિયા
કરી જીવનારું. ૦મંડળ નવ વાતાવરણ. વિકાર ૫૦ જુઓ | વારાફરતી અ [વારે+ફરવું] વારા પ્રમાણે એક પછી એક વાતવિકાર. વેગ પુંપવનને વેગ. હવેગી વિ૦ પવનવેગી. | વારાફેરા મુંબ૦૧૦ [વારે + ફેરો] વારાફરતી કે વારંવાર આવવું શાસ્ત્ર નવ વાયુ અંગેની વિદ્યા; વાયુચક્રશાસ્ત્ર. ૦શાસ્ત્રી પુ. | જવું તે (૨) સારી માઠી સ્થિતિ થવી તે; ચડતી પડતીના પલટા જુઓ વાયુચક્રશાસ્ત્રી, સંચાર પુત્ર અપાન વાયુને સંચાર | વારાંગના સ્ત્રી [સં] ગણિકા; વેશ્યા વાછૂટ. ૦સુત ૫૦ (સં.) જુએ વાયુપુત્ર
વારિ ન [ā] પાણી; નીર, ગૃહન ગામને પાણી પૂરું પાડતી વાયું ન [‘વ’ પરથી]વાથી દી હેલવાઈ ન જાય એ માટે અંદર જગા-પાણીની ટાંકી. ૦જ વિ. પાણીમાં ઉત્પન્ન થયેલું (૨)ન
મૂકવા ઢેચકા જેવો કુખે બાકાંવાળો બનાવેલો માટીને ઘાટ કમળ. ૦જા સ્ત્રી (સં.) લક્ષમી. ૦૬ પૃ૦ સંગીતમાં એક અલંકાર વાયેજ પું૦ જુઓ વાયજ, વાજ
(૨) નટ વાદળું; મેઘ. ૦ધિ ! સમુદ્ર. વાહ નવ મેઘ; વાદળ વાયેલ વિ૦ [વાયુ પરથી] વાયલ (૨) વાયડું
વારી પું[. વાલિન; સર૦ મ. વ8] ઘોડે (૨) સ્ત્રી [સં. વાયેલિન ન. [૬.] ફીડલ; એક તંતુવાદ્ય
વાર; સર૦ મ; હિં.] વાર; ક્રમ પાળી (૩) બદલો લેવાને અવસર વાસ્વસ્ત્ર ન૦ કિં.] વાયુનું અસ્ત્ર; પવનાસ્ત્ર
વાર અ૦ કિં. વર] ઠીક (૨) વિ૦ સારું; સુંદર વાર (વા) S૦ [૬. ચાર્ટ, સર૦ મ.] ત્રણ ફૂટ જેટલું માપ વાણ વિ. સિં] વણને લગતું (૨) નવે પાણી. –ણી સ્ત્રી -વાર અ [વું. વાર પરથી ? સર૦ ] નામને અંતે “પ્રમાણે', ! મદરા (૨) પશ્ચિમ દિશા
અનુસાર એવા અર્થમાં. ઉદા. ક્રમવાર; શેત્રવાર (૨)વિ. [.] | વારે ઘડીએ અ [વારે + ઘડી] વારંવાર; વારે વારે કરવાવાળું” અર્થમાં નામને લાગતો પ્રત્યય. ઉદા૦ ઉમેદવાર (૩) | વારેદાર વિ. [વારે +. ઢાર) વારાવાળું (૨) કર ઉઘરાવનારું “ને પાત્ર', ગ્ય’ અર્થમાં નામને લાગત પ્રત્યય. જેમકે સત્તાવાર | વારે પું[. વાર; સર૦ હિં. વાર; મ, વારી] વખત; વારી; ક્રમ; વાર ૫૦ કિં.] અઠવાડિયાને દરેક દિવસ (૨) સ્ત્રી (પં. સુરત | પાળી (૨) અણેજે; પાકી (૩) [ä. વૈT] ઘડે; કુંભ. [વારે તરફ) વખત; સમય (૩) વખત; કેરે. ઉદાત્ર પાંચ વાર (૪)[લા.] | મૂક = ગરમ પાણી ભરીને ઘડે પેટ પર મૂકી શેકવું.]. ઢીલ; વિલંબ (૫) ન૦ (૫.)વારિ; પાણી. [–લગાડવી, લાગવી | વારેવાર અ૦ [‘વાર’ પરથી] બીજે અઠવાડિયે તે જ દિવસે (૨) = વિલંબ કરો, થો; મોડું કરવું, થવું. –થ = અમુક વાર- | +જુઓ વારંવાર
[ કાઢવામાં આવતું (વ્યાજ) દિવસ હેવા–ના પાર થવા = ઘણે જ વિલંબ થે.] કવાર | વારેવારિયું વિ૦ [જુઓ વારેવાર] વાર પ્રમાણે દિવસે ગણીને j[ કુ – વાર] સારા નરસે દહાડે. ૦૬ વિ૦ વાર કે વખતનું. | વાર્તા(–7) સ્ત્રી [સં.] વાત; કથા (૨) બીના; હકીકત; સમાચાર. જેમ કે, પહેલી વારકું. તહેવાર પૃ૦, ૦૫રવ(-બ) નવઅવસર; કાર પુત્ર વાર્તા – કથા રચનાર કે કહેનાર સાર – ઉત્સવનો દિવસસારે વાર કે પર્વ
વાતિ(–ત્તિ)ક ન૦ [. વા]િ વિવેચનવાળી ટીકા (૨) ૫૦ વારક વિ૦ [ā] વારનારું; રેકનારું
[અનુયાયી | બાતમીદાર; દૂત. ૦કાર ૦ વાર્તિક રચનાર વારકરી ! [મ.] (સં.) મહારાષ્ટ્રને એક ભક્તિસંપ્રદાય કે તેને | વાર્તા સ્ત્રી [.] જુએ વાર્તા વારકું વિ૦ જુએ “વારમાં [દૂર કરવું તે –ણી સ્ત્રી હાથણ | વારિક ન૦, ૦કાર પં. [સં.] જુઓ “વાર્તિકમાં વારણ પું[સં.]હાથી (૨)નવારવું – અટકાવવું તે (૩) નિવારવું- | વાદ્ધ(~ર્ધ)(-કથ) ન૦ [સં.] વૃદ્ધાવસ્થા વારણું ન [સં. વાળ*] જુઓ એવારણું (૨) [‘વારવું પરથી] | વાર્નિશ પું[.] લાકડાને પાલીસ કરવાનું દ્રવ્ય-એક પ્રવાહી વારણ; વારવું તે. [-વાળવું = -ને માથે આવતા દેષ વગેરેમાંથી બનાવટ. [-કરવું વાનિશ ચડાવવો – ચોપડે.] બચાવી લેવું –બચાવ કરવો.]
વાર્ય વિ. [ā] વારી શકાય તેવું; નિવાર્ય વારતહેવાર, વાપરવ(-બ) જુએ “વાર” [સં.]માં
વાષિક વિ૦ [.] વરસે વરસે આવતું કે થતું (૨) વરસ સંબંધી વારષિતા, વારવધૂ સ્ત્રી [i] જુઓ વારાંગના
(૩) ન૦ દર વરસે પ્રકટ થતું પત્ર વરવું સોક્રે. [પ્રા. વાર (સં. વાર)] અટકાવવું; મના કરવી (૨) | વાર્ણય પં. [.] (સં.) વૃષ્ણિકુળના -શ્રીકૃષ્ણ +વારવું (૩) (આરતી) ઉતારવી. [વારી જવું = ઓવારણ | વાલ પું[સં. વૈ8; સર૦મ.]ત્રણ રતી જેટલું તેલ(૨)પુંબ૦૧૦ લેવાં (૨) ફીદા થઈ જવું. વારી નાખવું =માથે ઓવારી ઉતારી [2. ] એક કઠોળ. [-છોલવા=વાલનાં ફેતરાં કાઢી નાખવાં.] ફેંકી દેવું; કદરદાનીમાં ફેંકવું. વાર્યું કરવું = સલાહ માનવી.] [ ૦૫ાપડી સ્ત્રી [સર૦ મ.] વાલની સીંગ વારસ પું [1. વારિસ] મરનારની મિલકત, જવાબદારી, હકદાવો વાલ ! [છું. વાજ]નળી વગેરેની અંદર રાખેલે એક બાજુ ઊંચે વગેરેને હકદાર. ૦દાર છું. વારસ. ૦નામું નવ વસિયતનામું. | થઈ શકે તે પડદા [નાના શરીરને છે એમ મનાય છે) -સાઈ સ્ત્રી, વારસાગત વિ૦ [વાર + ગત] વારસામાં | વાલખિલ્ય પં. [ā] (સં.) એક ઋષિ (તે અનેક છે અને અતિ ઊતરેલું. -ત્સાહક(–ક) . [વાર + હક] વારસાને હક.| વાલમ મુંબ૦૧૦ બ્રાહ્મણોની એક જાત -સું ન૦ (સુ.), – પં. વારસને મળેલી મરનારની મિલકત ઈ૦ | વાલરા સ્ત્રી [સર૦ હે. વચ્છર ખેતર]. જે જમીન ઉપર વાવણી કર્યા વારી સ્ત્રી [સં.] જુઓ વારાંગના
અગાઉ આગલા પાકનાં ઠં ઠાં બાળે છે તે [(સં.) અંગઢ વારંટ નજુઓ વૉરંટ] ગુનેગારને પકડવાને કે તે અંગેની વાલિત–લી) પું[.(સં.) સુગ્રીવને માટે ભાઈ. ૦સુત પું
કાંઈ તપાસ ઈન્ટ કરવાને (જેમ કે, “સર્ચ-વારંટ) સરકારી હુકમ | વાલિદ ૫૦ [.] પિતા; બાપ. –દા સ્ત્રી માતા વારંવાર અ૦ [સં.] વારેઘડીએ ફરી ફરીને; વારે વારે વાલિયા પુંબ૦૧૦[ફે. વઢિમા = ધનુષ્યની દેરી; સર૦મ. વાત્રા, વારાણસી સ્ત્રી. [સં.)(સં.) કાશી નગરી
- (Rાનથી વર્લ્ડ = દોરડું)] પાર કે ત્રાજવાં જે દોરીઓને આધારે

Page #810

વાલિ(–લી)સુત ]
લટકે છે તે
વાલિ(–લી)સુત પું॰ જુએ ‘વાલિ’માં
વાલી પું॰ [i.] જુએ વાલિ (૨) [મ.] મુરબ્બી; રક્ષક; પાલક (૩) સ્ત્રી॰ [‘વાલ’ ઉપરથી] નાના દાણાના વાલ. ઘેાડો સું॰ ઘેાડી ઉપર દેારવા રાખેલા મજબૂત, ખાનદાન ઘેાડો. દિન પું॰ શાળાના વિદ્યાર્થીઓના વાલીઓએ ભેગા મળવાના દિન – એ માટેના શાળાના સમારંભ. વારસ પું॰ વાલી કે વારસ. ૰સુત પું॰ જુએ વાલિસુત
વાલીડું વિ॰ (કા.) નાટકી; વેશગરું વાલી દિન, વારસ જુએ ‘વાલી’માં
૭૬૫
વાલુકા સ્ત્રી [સં.] રેતી. યંત્ર ન૦ કલાક જાણવાની રેતી ભરેલી શીશી (૨) વૈદકમાં આષધ બનાવવાનું (તેના ઘાટનું) એક યંત્ર વાલેાળ (લા') સ્ક્રી॰ [વાલ પરથી] એક શીંગ – શાક. ભૂળિયા પું॰ વાલેાળને વેલે
|
વામીકિ પું॰ [i.] (સં.) રામાયણ રચનાર ઋષિ વાવ પું[.] જુએ વાલ [ઊતરવાનાં પગથિયાંવાળા કૂવા વાવ સ્ક્રી॰ [ત્રા. ચાવી (સં. વાપી); સર૦ મ. હિં. માવડી] અંદર વાવટા-કાઠી સ્ત્રી॰ [વાવટા + કાઠી] વાવટાના દંડ વાવટા પું॰ [વા (વાયુ)+ પ્રા. વટ્ટ (સં. વૃત) ? સર૦ મ. વાવટા] ધા; ફરકાવવાનું નિશાન. [—ઊઢવા-ધજા ફરકવી, ફરફર થવી. -ચઢવા = ધજા તેની કાઠી પર ચડવી.]
વાવડવું અક્રિ॰ [વા’ ઉપરથી] પવનથી સુકાવું (કપડાં માટે) વાવ, –૨ પું [વા (સં. વિ+મા= થા) + વત્તુ (સં. પણ્ )] ભાળ; પત્તો; સમાચાર (૨) રાગનું ફેલાવું તે
વાવઢવું સક્રિ॰ [જુએ વાવડ] (કા.) વાવડ – ખબર મળવા વાર્થાન્ટંગ ન૦ [સર॰ મેં.] જુએ વાયરિંગ વાવડી સ્ત્રી૰ નાની વાવ. [ચસકવી = ગાંડું કે મૂર્ખ સાહસ થવું (ર) ગાંડું – મૂર્ખ બનવું.]
વાવણી સ્ત્રી॰ [‘વાવવું' પરથી] વાવવું તે કે તે માટેની ઋતુ કે મેાસમ. –ણિયા પું.બીજ એરવાનું સાધન [વાવડ વાવર પું॰ [‘વાવરવું’ પરથી; સર૦ મ.]વાપર – વપરાશ (૨)જીએ વાવરવું સoક્રિ॰ [મા. વાવર (નં. વ્યાપ્); સર૦ મ. વાવરō] વાપરવું; ખર્ચવું
વાવલનું સક્રિ॰ [વા + વલવું (સં. વજ્ર )] ઊપણવું વાવલાં ન૦ ૦ ૧૦ [સર૦ વેવલાં] વલખાં (૨) [શ્વએ વાવલું] (સુ.) નાકરીના બદલામાં આપેલી જમીન; પસાયતું વાવલિયા પું૦ [સર॰ વાવલવું] વાયરા (લાલિત્યવાચક) વાવલું ન॰ [‘વાવવું’ ઉપરથી?] પસાયતું (૨) [ઢે. વાવળી = છિદ્ર ઉપરથી ] આંખમાં પડેલું ઝીણું કુલ
વાવવું સક્રિ॰ [ત્રા. વાવ (સં. વપ્ ); સર૦ હિઁ. યોના ઉપરથી] ઉગાડવા માટે જમીનમાં બી કે રેાપા નાખવા – રાપવું વાવળી સ્ત્રી॰ [ત્રા. વાઙજ (સં. વાતૂ)=વાતરાગી?] બાળકાને થતા પેટના એક રાગ
વાવંટોળ પું॰ [વા + વંટોળ; સર૦ મ. વાવટ] વંટાળિયાનું તાકાન વાવા અ॰ ['વાહવાહ' ઉપરથી] (બાળભાષામાં) સારું; મજેનું (૨) સ્ક્રી॰ ઝભલું [મ. વાવાડ] વાવંટાળ વાવાઝોડું ન॰ [વા (વાયુ) + ઝાડું (બા શોટ્ટ = ઝૂડી પાડવું); સર૦

[વાસીદું
વાવાદળ ન૦ [વા+ વાદળ] જોસથી વાતા પવન અને વાદળ; તેાફાની વાદળી (૨) [લા.] સંકટ
વાવાશ અ(ચ.)ખુલ્લામાં; પવન લાગે – વાતા હોય તેવી જગામાં વાવું અક્રિ॰ [É. વા; સર૦ મ. વાŌ] (પવનનું) ફૂંકાવું(૨)(શરીરને ટાઢની) અસર થવી (૩)સoક્રિ॰ (પ્રાયઃ ફેંકીને) વગાડવું; ખજાવવું (૪)[i. વી; સર૦ મ. વાળ] વિયાવું [જમીન વાવેતર ન॰ [‘વાવવું’ ઉપરથી] વાવવું તે(૨) વાવેલું તે(૩)વાવેલી વાશ (શ,) સ્ત્રી॰ [સં. વાર ્, પ્રા. વાસ] કાગવાશ. [નાખવી = શ્રાદ્ધને દિવસે રાંધેલું અન્ન કાગડા વગેરે માટે નાખવું.] શ્વાસ પું॰ [i.] વસવાટ (ર) મુકામ; ઘર; સ્થાન (૩) પાળ; મહોલ્લા (૪) સ્ત્રી૦ ગંધ (૫) દુર્ગન્ધ (૬)ન૦ [ત્રા. (સં. વાસસ્] વસ્ત્ર; લૂગડું.[–આવવી = ગંધાયું. “પૂરવા = વસવાનું શરૂ કરવું – વસવું.—ભરાવવા = ઉચાળા ભરાવવા; ઘરવખરી સાથે જવાની ફરજ પાડવી. –મારવી = દુર્ગંધ છૂટવી. –લેવી = સંધવું.] વાસકસજ્જ સ્રી॰ [i.] પ્રેમીના આગમનની રાહ જોઈ વસ્રાભૂષણ (તથા ઘર વગેરે) સાવી તૈયાર થયેલી નાયિકા વાસકૂ(-કા)ટ પું; ન॰ [. વેસ્ટ^ો] ખાંડેયા કબન્ને વાસણ ન॰ [વે.] પાત્ર; ઠામ.[ખખડવાં = ઘરમાં (ઘણુંખરું પતિપત્ની વચ્ચે) તકરાર થવી. -ઘસવાં, માંજવાં = વાસણ ઊટકીને સાફ કરવાં. –છોલવાં= વાસણને લાગેલા કાટ કે મેલ ઉતારવેા. -થવાં=ઊટકવા માટે એઠવાડનાં વાસણ તૈયાર થવાં.] ક્રૂસણુ ન૦ રાંધવા વગેરેનાં વાસણ [વાસ; ગંધ વાસના સ્ક્રી॰ [ä.] પૂર્વના સંસ્કારાથી દૃઢ થયેલી કામના (૨) વાસર પું॰ [સં.] દિવસ; વાર. ૦ણિ પું॰ સૂર્ય
વાસરવું અ॰ [વા + સરવું] ખુલ્લા પવનમાં ફડફડે એમ, ઉદા૦ કપડાં વાસરવા મૂકા વાસરશય્યા સ્ત્રી જુએ વાસકસ
વાસરી સ્ત્રી॰ [નં. વાસર] ડાયરી; રાજનીશી વાસલ વિ॰ જુએ વાસેલ
[સંબંધી વાસવ પું॰ [i.] ઇંદ્ર. –વી સ્ત્રી॰ ઇંદ્રાણી (૨)વિ॰ વાસવ – ઇંદ્ર વાસવું સક્રિ॰ [તું. વસ્ = આચ્છાદન કરવું] બંધ કરવું (૨) [Āા. વાસ (સં. વાર) અવાજ કરવા] વગાડવું; વાવું (૩) [‘વસવું’ ઉપરથી] વસે એમ કરવું; વસાવવું (૪) અ॰ ક્રિ॰ [તું. વાસ = ગંધ ઉપરથી] વાસવાળું થવું; મહેકવું [(૩) નટ
| વાસંતિક વિ॰ [i.] વસંત ઋતુનું, –ને લગતું (૨) પું॰ વિદૂષક વાસંતી વિ॰ [સં.] વસંત ઋતુનું, –ને લગતું (૨) સ્ત્રી॰ એક વેલ વાસા શ્રી૦ વસાકા; અરસી [થયેલું (૩) વાસ પુરાયેલું વાસિત વિ॰ [i.] સુવાસિત કરેલું (૨) વસ્રો વડે આચ્છાદિત વાસિની વિ॰ સ્રી, વાસી વિ॰ [i.].(બહુધા સમાસને છેડે) વસનારું; રહેનારું (ઉદા॰ નગરવાસી)
વાસી વિ॰ [ત્રા વત્તિય (સં. વાશિત); સર॰હિં. વાસી; મ. વારી, વાત્તા] આગલા દિવસનું; વધારે વખત રહેવાથી બગડી ગયેલું (રાંધેલું ઇ૦) (ર) બીજા દિવસનું; ઊતરતું. જેમ કે, ઈ, ઉતરાણ, વાત ઇ॰
વાસીદું ન॰ [ત્રા. વાસિત (સં. વાસિત)=વાસી રાખેલું] ઢોરનું છાણ, મૂતર વગેરે કચરા, પુંજો. [કાઢવું, વાળવું = છાણ પૂંજો વગેરે વાળી, નાખી આવવાં વાસીદામાં સાંબેલું જવું = ‘અશકય

Page #811

વાસી વિકાર]
७९६
[વાળો
વાત’ એવો અર્થ બતાવવા વપરાય છે.]
-વાહી વિ૦ [i.] વહેનારું; ઊંચકનારું (પ્રાયઃ સમાસને અંતે) વાસી વિકાર પં. [વાસી +વિકાર (સગર્ભાને સવારે થતી) ઊલટી | ઉદાભારવાહી, સ્વરવાહી વાસુ, પિયે, ૦પી ૫૦ [વાસે” ઉપરથી] ખેતરમાં રાતવાસે | વહેલ(—લું) વિ. [જુઓ વાહવું] ભ્રમિત થયેલું ગંચવાયેલું રહી ચોકી કરનાર
વાહ વિ. [i.] વહી શકાય એવું; હલકું વાસુકિ પું[] (સં.) નાગોને રાજા
વાલિ ( લી), પૃ. [] (સં.) એક પ્રાચીન દેશ (બખ) વાસુદેવ ૫૦ [] (સં.) શ્રીકvણ. ૦ખ્યાલે ૫૦ એક જાતને | વાળ પંr{. વાઇ. સર. ૬ વારી.
વાળ ૫૦ [સં. વા; સર૦ મ; હૂિં. વા] કેશ. [–ઉતારવા = પ્યાલો -એક રમકડું તેમાં બકનળીના સિદ્ધાન્તની રમત હોય વાળ લેવા (વિધવાના). –ઉતરવા =વાળ ખરી પડવા. – ઊભા છે.); “ટેન્ટલસ કપ” (૫. વિ.). -વિયું વિ૦ વાસુદેવ રૂપે કે નામે થવા = રોમાંચ થવો. ન તૂટ, -વાંકે ન થ = જરા પણ ભગવાનને ભજનારું
ઈજા ન થવી. -લેવા = ખાસ અમુક જગાના વાળ કાઢી નાખવા વાસુપિયે, વાસુપી j૦ જુઓ વાસુ
(૨)વિધવાના વાળ બેડી નાખવા.] [ આવડત (૩) સાચવણી વાસે રે ધું. (૫) વાસે; મુકામ
વાળઘોળ સ્ત્રી [વાળવું + ળ (અંળવું)] (કા.) રીતભાત (૨) વાસેલ વિ. [વાસી રાખેલ] પડતર રાખેલું ખેતર)
વાળ છે પૃ૦ [વાળ+. ] વાળ (તુચ્છકારમાં વાસા મું, કિં. વાd] વાસ કરવો તે (૨) મુકામ (૩) [જુઓ | વાળણ ન૦ [‘વાળવું’ = પાછું ફેરવવું] વાળી લેવું તે; ઉતાર; અસર વાસર] દહાડો (ખાસ કરીને પ્રસવ થયાનો)
ધોઈ નાખવાની શકિતવાળું તે વાસેતા(પી)j[‘વાસે' ઉપરથી] વાસુ, ચિકી કરવા ખેતરમાં | વાળવું સક્રિ. [A[. વાઝ (સં. વાઘ); સર૦ મ. વાઢ] વાંકું રાતવાસે રહેનાર
કરવું, નમાવવું (૨) વાળીને આકાર કરે કે ગોઠવવું (જેમ કે, વાસ્તવ ન [સં.] જુએ વાસ્તવિકતા (૨) વિ૦ જુઓ વાસ્તવિક. | લાડુ, બીડી, ગેડ, અંબોડે, ઢગલ, પલાંઠી) (૩) પાછું ફેરવવું ૦તા સ્ત્રી વાસ્તવિકતા. દશ વિ. યથાર્થદશ; વસ્તુતાએ
(દેવું, ગાડું, મૂઠ, ઝેર, મન, જવાબ, ઉપકાર, બદલે) (૪) કચરો હોય જેનારું – કલ્પના કે ભાવનાથી દોરાઈને નહિ; “રિયલિસ્ટ'. કાઢવો. ઉદા. પંજે વાળ; ઘર વાળવું (૫) ઉપર છાવરવું; ઢાંકવું. ૦વાદ પુંવાસ્તવિક કે વાસ્તવદર્શીમાં માનતે વાદરિયલિઝમ'. | ઉદા. તેના ઉપર ધૂળ વાળ. છેડો વાળવો. (૬) પણ જવાને ૦વાદી વિ.વિક વિ૦ ખરેખરું (૨) વાજબી.-વિકતા સ્ત્રી, રસ્તો કરવો, જેથી અમુક ઠેકાણે ન જતાં અમુક ઠેકાણે પહોચે. સાચી હકીકત (૨) વાજબીપણું [મુકામ, રહેઠાણ | ઉદાખેતરમાં પાણી વાળે છે (૭) આવેલી ક્રિયા કે પ્રસંગ પૂરાં વાસ્તવ્ય વિ૦ [] વસવા ગ્ય (૨) ૫૦ રહેવાસી (૩) નવ કરવાં. ઉદા. વરસી વાળવી. [કલમ વાળવી = એક છોડ ઉપર વાસ્તુ ન૦ [] ઘર બાંધવાની જગા (૨) ઘર (૩) વાસ્તુપૂજન. બીજા છોડની કલમ લગાવવી. કે વાળવી = ખૂબ કામ કરવું.
દેવતા સ્ત્રી ; મુંબ૦૧૦ વાસ્તક્રિયાના અધિષ્ઠાતા દેવ,૦પૂજન છેડે વાળ = મ ઢાંકી રડવું. પગ વાળવા = થાક ખાવો. ન, પૂજા, શાંતિ સ્ત્રીનવા ઘરમાં રહેવા જતાં કરાતી | મન વાળવું = મન મનાવવું. વાળી લાવવું =વાળી આણવું;
શાંતિક્રિયા. વિદ્યા સ્ત્રી મકાન બાંધવાની વિદ્યા; સ્થાપત્ય વાળીને ભેગું કરવું (૨) પાછું ફેરવી લાવવું. વાળી લેવું =વાળીને વાસ્તે અ૦ [મ, વાર્તિતë; સર૦ લઉં., મ.] કાજે; અર્થે
એકઠું કરવું; સાંભળી લેવું (૨) માગતા પેટે કાપી લેવું.] વાહ અ[.] કેવું સારું; શાબાશ !” એ પ્રસંશા કે આશ્ચર્યને | વાળંદ છું. [વાળ+. = કાપવું] હજામ; નાવી. ૦ણ-દાણી ઉગાર. [ રે વાહ!=વાહ વાહ; ઘણું સરસ (એ ઉદગાર) સ્ત્રી, વાળંદની સ્ત્રી વાહક વિ. [ā] વહેનારું; ઊંચકનારું; ખેંચનારું; લઈ જનારું | -વાળા પુત્ર જુઓ “-વાળું'માં
(જેમ કે, ગરમી, વીજળી, રાગનાં જંતુનું). ૦તા સ્ત્રી | વાળાકુંચી સ્ત્રી. [વાળા + કૂચડો] દાગીના ધોવાની પછી વાહન ન. [.] આવજા માટે વપરાતું સાધન (ગાડી, પશુ ઈ.) વાળાગરણું વિ૦ સેળભેળ કરેલું (૨) બાદલું (૨) વિચાર, લાગણી કે કાર્ય પ્રગટ કરવા માટે વપરાતું સાધન વાળવીન–વીજ જુઓ “વાળો'માં માધ્યમ. [-કરવું =ગાડી ૪૦ ભાડે લેવું. –રાખવું વાહન પિતાને વાળિયું ન૦ કાનની નાની વાળી (સુ) ઘર વસાવવું.] ૦ખરચ, ૦ખર્ચ ન વાહનનું ખર્ચ. ૦બદલી | વાળિયે ૫૦ [વાળવું' ઉપરથી] અનાજ ઊપણતાં રહેલો કચર સ્ત્રી એક વાહનમાંથી બીજામાં લેવું – બદલવું તે; “ટ્રન્સ-શિપમેન્ટ. | વાળી સ્ત્રી [. વાટી] (સ્ત્રીઓનું) નાકનું ઘરેણું – નાથ (૨) કડી ભથ્થુ નવ વાહન પેટે અપાતું ભથું. ૦ષ્યવહાર પુ. વાહનને વાળુ સ્ત્રી [પ્રા. વાસુમા (ઉં. વાતૃ1)] વેળુ; રેતી; કાંકરી (૨)ન; અવરજવર; ઉતારુ માલ ઈ૦ લાવવાં લઈ જવાં તે; “ટ્રોટે' | સ્ત્રી [. વિમા૪િ૩; સર૦ હિં. અા; મ, થાજ઼] રાત્રિ-ભોજન. વાહવાહ સ્ત્રી [T. વાઢ] કીર્તિ (૨) અ૦ જુઓ વાહ. [–કરવી, ૦પાણી નવ રાતનું વાળુ. હવેળા સ્ત્રી, વાળનો સમય; રાત કહેવી =વખાણવું; શાબાશ ! શાબાશ ! કહેવું. –થવી = વખાણ -વાળું વિ૦ [. વો – સં. પા :); સર૦ ઉ.મવા ] થવાં.] –હિયું વિ૦ વાહવાહ કરાવે એવું
–ના સંબંધનું', –ની માલિકીનું', “–ના ધંધાનું વગેરે અર્થોમાં વાહ સ૦ કિ. વેદ્દવ (સં. વં); સં. વર્] સમજાવવું; નામને અંતે. ઉદા. ઘરવાળો, ગાડીવાળ, માટીવાળો, દૂધવાળો. પટાવવું; છેતરવું (૨) [‘વહવું', ઉં. વાઘ ઉપરથી] વ્યતીત કરવું, -ળા કેટલીક અટકોમાં અંતે આવતું ‘વાળુંનું રૂપ. જેમ કે, ગાળવું; વહે એમ કરવું
લોટવાળા, ખાંડવાળા, લાકડાવાળા વાહિની વિ. સ્ત્રી [સં.] વહેનારી (૨) સ્ત્રી નદી (૩)સેના (૪) નસ | વાળ [વાળ” ઉપરથી] ધાતુને લાંબો તાર (૨) એક રોગ (૩) વાહિયાત વિ. [..] વ્યર્થ નકામું (૨) ખરાબ; હલકું
વીરણને વાળ.[-ખેંચ = તાર કાઢવો.-નીકળ =વાળાને

Page #812

વાંક]
૭૬૭
[વાંદરચી
રેગ થ.]-ળાવી–વીજ પું. વીરણના વાળાને વીંજણે ઉકેલવું (૨) [લા. ભાખવું (૩) ઇચ્છવું (૪) અક્રિ. [સર મ. વાંક (૦) ૫. [જુએ વાંકું સર૦ મ.] અપરાધ; ખામી; દેલ(૨) વાંવળ] બચવું; જીવતું રહેવું. [વાંચી કાઢવું, વાંચી જવું = પૂરું વાંકું વળવું તે; વક્રતા; રાંટ; વળાંક (૩) સ્ત્રીઓનું હાથનું એક ઘરેણું. | વાંચવું (૨) ઉતાવળે વાંચી નાખવું. વાંચી જેવું =ધ્યાનપૂર્વક વાંચવું [-કાઢ=દોષ દેખાડ કે જેવો. –નીકળ-પ, -માં (૨) વાંચવાને પ્રયત્ન કરવો.] . આવવું = દોષપાત્ર કે ઠપકાપાત્ર થવું] ગુને પુત્ર ભૂલચૂક. વાંછના સ્ત્રી [i] ઇચ્છા, –નીય વિ૦ ઈરછવા યોગ્ય ૦ઘાંક ૫૦ વાંકાચૂકાપણું
વાંછવું સક્રિ. [સં. વાં] ઇરછવું; ચાહવું [ ઇચ્છતું; વાંછનાર વાંકહવેલું (૦)વિ૦ વેલા જેવું વાંકું (૨) ન કેણીનું એક ઘરેણું વાંછા સ્ત્રી [સં.] જુઓ વાંછના.-છિત વિ. ઈષ્ટ; ઈચ્છેલું. છુ વિ. વાંકરિયું (૦) વિ૦ વાંકું (લાલિત્યવાચક)
વાંજણે (૦) ૫૦ એરણે; ઈજાર વાંકડી () સ્ત્રી, એક જાતની સેપારી [(૩) વાંકું વકતા વાંઝ, ૦ણી (૨) સ્ત્રી [. વૈજ્ઞા (ઉં. વચ્ચ); સર૦ મ. વાંશ; હિં. વાંકડું () વિ૦ જુએ વાંકું (૨) નવ વાંક; સ્ત્રીઓનું એક ઘરેણું વાં] સંતતિ ન થતી હોય તેવી સ્ત્રી; વંધ્યા. [વાંઝણી વિયાવી, વાંકડે (૦) ૫. [સર૦ આંકડે; કેમ. વાંવા = છોકરાના હાથનું –ને છોકરાં આવવાં = હદબહાર વિલંબ થવો.] ૦ણું વિ૦ જુઓ.
અને કન્યાના પગનું એક ઘરેણું તે ઉપરથી 8](સુ) વરને આપવાની વાંઝિયું પરઠણ
વાંઝરું (૦) ૧૦ (સુ.) રાની જાતનું જાંબુ [એક કરે વાંકસાથિયે (૦) ૫. વાંકાં પાંખાંવાળો સાથિયો
વાંઝિયાબારું (૦) વિવાંઝિયાનું; બિનવારસી (૨) નઇ એકને વાંકાઈ(–શ) (૨) સ્ત્રી [‘વાંકું પરથી] વાંકાપણું (૨) આડાઈ
- પરથી વાંકાપર્ણ (૨) આડાઈ | વાંઝિયા મહેણું ન વાંઝિયા હોવાનું મહેણું, વાંઝિયાપણાની ખેડ. વાંકાબેલું વિટ વાંકું કે આડું બેલનારું; બેલીને ફરી જનારું [ભાગવું =સંતતિ થવી.] વાંકાશ (૨) સ્ત્રી જુએ વાંકાઈ
વાંઝિયું (૯) વિ. [જુએ વાંઝ] સંતતિ ન થતી હોય તેવું (૨) વાંકિયું (0) નવ [વાંકે' ઉપરથી] સળિયા, નળ વગેરેના જોડાણ | ફળ કે લાભ ન થતો હોય તેવું. [વાંઝિયાના પાડનું, વાંઝિયા
માટેને વાંકી આકૃતિને ટુકડો (૨) એ આકારનું એક ઘરેણું બારાનું, વાંઝિયાબાનું = એકનું એક, ઘણું વહાલું. વાંઝિયાબાર વાંકું (૦) વિ૦ [બા. વંગ (સં. વે); સર૦ મ. વ7, હિં. વાં%I] | ઊઘડવું = પુત્રપ્રાપ્તિ થવી.] [પુને) વાંઝિયું કરવું તે વક; સીધું નહિ એવું; ડું (ર) [લા.] સરળ નહિ એવું; કુટિલ (૩) | વાંઝીકરણ ૧૦ [વાંઝ ઉપરથી + કરણ) (દાક્તરી ઇલાજ વડે સ્ત્રી અવળું; તું; ઊંધું (૪) વિરુદ્ધ; સામે થયેલું (૫) નવ વાં; | વાંઝો (૧) પું. વણકર ગેરસમજ; અણબનાવ (૬)વાંકું તે; વક્રતા. [વાંકી દોરી = અવળું | વાંટ () [વાંટવું પરથી] હિસ્સ; ભાગ. ૦ણી સ્ત્રી, વહેંચણી ભાગ્ય. વાંકી પાઘડી મૂકવી = છેલાઈ કરવી (૨) દેવાળું કાઢવું. | વાંટવું (૦) સક્રિ. [. વો; સર૦ હિં. વૌંટના,મ, વટવાટવું; વાંકી નજર = કટાક્ષ (૨) ગુસ્સાભરી નજરે; અવકૃપા. વાંકી વહેચવું
[ટુકડો નજરે જોવું = છાનામાના જોવું(૨) ગુસ્સે થવું (૩)કામભરી નજરથી ? વાંટે(૦) ૫૦ [જુઓ વાંટ] વાંટ (૨)ગરાસ કે નરવાની જમીનને
જેવું (૪) કુદ્રષ્ટિ કરવી. વાંકું ચાલવું = અનીતિને રસ્તે ચાલવું (૨) | વાંઢ (૦) ૦ (કા.) ચારાને માટે ઘાસ પાણીવાળી જગા (૨) 'આડું ચાલવું; ઊલટું ચાલવું. –થવું =મા ડું થવું; ઊલટી અસર થવી દુકાળને કારણે પરમુલક જતાં દુધાળાં પશુનું ઘણ. [-ઢે જવું = (૨) ગુસ્સે થવું. ૫હવું = ઊલટું લાગવું (૨) માઠું લાગવું ગુસ્સે વાંઢને ચારવા લઈ જવું] . થવું. -બોલવું = આડું કે જૂઠું બોલવું; કબૂલેલા કરતાં કે કા | વાંઢી (૦) વિસ્જી . [ફે. વંઠ (સં. વોટ = અપરિણીત) સર૦ હિં. કરતાં જુદું કહેવું (૨) નિંદા કરવી (૩)રીસમાં બેસવું. – કરવું | વા] વરના અભાવે પરણ્યા વિનાની. -ઢે વિ૦ ૫૦ કન્યા ન = મે મરડવું, અવળું જોવું (૨) ગુસ્સે થવું. -વળવું =વક થવું મળવાથી કુંવારો રહેલો (૨) નીચા નમવું; મહેનત લેવી (૩) ફંટાવું. -વળી જવું નમી | વાંત વિ૦ [] એકેલું જવું; ઝકી જવું. -વાળવું=નમાવવું; મરડવું (૨) ઊંધું વાળવું. | વાંત (૦) અ૦ (સુ.) જુએ વેત. ઉદા. આવતાંવાંત વાંકે દહાડે =બગડવા કાળ. વાંકે વાળ થ = જરા પણ વાંતરવું (૦) સક્રિ૦ [જુએ વાંતરી] ઝીણું ઝીણું કાતરવુંકે કરડીને અડચણ કેહરકત આવવી, નડવી.] ચૂકું વિ૦ વાંકું; આડુંઅવળું. કાપી નાખવું
બે વિ. સાવ વાંકું. ૦વરણાગિયું વે. ફાંકડું; છેલ. વસમું | વાંતરી (૨) સ્ત્રી [આંતરામાં થતી ?].જુઓ આંતરી અર્થ ૩.-ને વિ૦ આડું તેડું રીસ ચડે તેવું
કી =એક ને એક બાબત પર ધ્યાન આપનાર.-ખાવી, પડવી, વાંગલાં (૦) નબ૦૧૦ [જુઓ વાગલાં] વલખાં [મારવા] લાગવી.] વાંગળી (૨) સ્ત્રી [સં. વર પરથી] (કા.) ઘોડીની એક જાત વાંતિ સ્ત્રી [સં.] ઊલટી વાંગી ભાત પં. [મ.] રીંગણને ભાતની એક વાની
વાંદર (૦) સ્ત્રી ઘોડીની એક જાત (કા.) વાંધું (૦) ૦ [સર૦ મ. વાંચII = તીર છું] કોતર
વાંદર (૦) પં[સં. વાનર; સર૦ ëિ. વર;મ.]વાંદરું. [વાંદરાંનાં વાં (૧) પું. [પ્રા. વા (સં. વ)] વર્ગ; રાત (૨) જુએ વાંધું મૂતર પીવ=મહાદુઃખ વેઠવું. વાંદરાને નિસરણી આપવી = વાંચન (૦) ૦ [જુઓ વાચન) વાંચવું તે (૨) વાંચવાની ઢબ અટકચાળાને વળી વધુ લાગ આપ; મૂર્ખને વળી ઉશ્કેરવું, ગાંડાને (૩) અભ્યાસ. ૦માળા સ્ત્રી જુઓ વાચનમાળા. -નાલય નવ ભાંગ પાવી. વાંદરાને સળી કરે એવું=બહુ અટકચાળું.વાંદરાને [+ આલય] જુઓ વાચનાલય
ઘા =નાહક ચાળીને ચીકણું કરવું તે; ચંથીને બગાડવું તે. વડનાં વાંચવું () સક્રેિ. [. વન્દ્ર પરથી] લખેલું મનમાં કે મોટેથી | વાંદરાં ઉતારવાં = ભારે મુશ્કેલ કામ કરવું.] કંચી સ્ત્રીચાકી

Page #813

વાંદરચેષ્ટા].
७१८
[વિકારી
વગેરે ફેરવવાનું ઓજાર. ૦ચે સ્ત્રી. વાંદરા જેવી ચેષ્ટા; અડપલાં. વાંસ (૨) [સર૦ હિં. વાલી] ચાખાની એક જાત ૦નકલ સ્ત્રી, વાંદરાની પેઠે નકલ કરવી તે. (-રા)વેઠા પુત્ર વાંસે (૯૦) અ [વાંસે” પરથી] પૂંઠે; પછવાડે બ૦ ૧૦ વાંદરા જેવી ચેષ્ટાઓ કરવી તે. -રાટપી સ્ત્રી [વાંદરું | વાંસે (૨) [. વંરા = કરોડ પરથી; સર૦ હિં. વા; મ. ટોપી] જુઓ કાનપી. -રી સ્ત્રી, વાંદરાની માદા. -રું ન૦ વત] બરડે; પીઠ. [-ઉઘાડે હોવો = એ આશરો ન હો. વાનર -એક ચોપગું પ્રાણી.-રે ! નર વાનર (૨) ચાંપ; ઘડે -થાબડ = ઉત્તેજન કે શાબાશી આપવાં. -ભારે થ =માર (૩) તાળાને ખીલે; ઉલાળે (૪) એક પ્રકારનું દારૂખાનું (૫) | ખાવા યોગ્ય થવું; મિજાજ - પતરાજ વધવાં. -હલકે કર = ભાર ઉપાડવાનું એક જાતનું યંત્ર
માર માર.] વાંદવું (૦) સ૦િ + જુઓ વંદવું
વાંસેર (૦) ન. [વાંસ’ પરથી] વાંસનું વન (૨) વાંસનું પીઠું વાંદો (૧) પું, વંદે; એક જીવડો (૨)[સરવે હિં. વા (ઉં. વૈદ્રા)] | વિ [સં.] એક ઉપસર્ગ. જુદાઈ વિરેાધ કે ઊલટાપણું બતાવે. ઉદા.
અમુક ઝાડના થડ કે ડાળમાંથી નીકળતો બીજી જાતને નકામે વિયોગ, વિરોધ, પુષ્કળપણું કે વિશેષતા બતાવે. ઉદા. વિવેક, ફણગ
વિનાશ (૨) બહુત્રી હિ સમાસમાં ‘વગરનું ‘વિગત’ એવા અર્થમાં વાંધર (૦) વિ. પું[સર૦ સે. વઢિમ = ખસી કરેલું] સારી રીતે | આવે. ઉદા. વિધવા
[સ્ત્રી, ૦ત્વ નવ ખસી ન થવાથી વધી ગયેલા વૃષણવાળો (આખલો)
વિકટ વિ૦ [ā] મુશ્કેલ (૨) દુર્ગમ (૩) વિકરાળ; ભીષણ હતા વાંધાનેર–રિયું) (૦) વિ. [વાંધે +ખેર) વાંધાવચકા કાઢયા વિકલ્થન ન. [૪] બેટી બડાઈ; પતરાજી (૨) અતિ વખાણ કરનારું; ચામડું. -રી ચી
કરીને ખેડવું તે; વ્યાજસ્તુતિ વાંધો (૯) . [. વાય; સર૦મ. વધા] હરકત; અડચણ (૨) | વિકરણ ન. [સં.] જુદું પાડવું તે (૨) સંસ્કૃતના એક ગણના ધાતુને વિરોધ; ઝઘડે; તકરાર. [-આવ, ઊઠ, નીકળ = હરકત | બીજા ગણના ધાતુથી જુદા પાડનાર પ્રત્યય. -વું સક્રે. (૫) કે ઝઘડો પેદા થે. –ઉઠાવ, કાઢ, લે =વિરોધ કરે; | વિકરણ કરવું; (પિતામાંથી) જુદું પેદા કરવું - રચવું : તકરાર કરવી. -૫ = હરકત કે ઝઘડો થ ૨) ખેટું લાગવું; વકરાલ(–ળ) વિ. [ā] ડરામણું; ભયાનક. ૦તા સ્ત્રી, વિરોધનું કારણ મળવું.] વચકે પુત્ર ભૂલચૂક ખેડખાંપણ; કંઈ | વિકર્ણ પું. [સં.] (સં.) કર્ણને પુત્ર (૨) (સં.) દુર્યોધનને ભાઈ ને કંઈ છિદ્ર કે વિરોધનું કારણ
(૩) “ડાયેગેનલ” (ગ.) વાંફળ () વિ૦ વાયલ (૨) ગટ; માલ વગરનું (૩) વિવેક વિના | વિકર્મ ન૦ [] નિષિદ્ધ કે ખરાબ કર્મ (૨) વિવિધ કર્મ
બેલે કે વાવરે તેવું. -ળાઈ સ્ત્રી વાંફળપણું (૨) ઉડાઉપણું | વિકલ(ળ) વિ. [સં.] વિવળ; વ્યાકુળ (૨) ખંડિત; અપૂર્ણ વાંભ () સ્ત્રી [સર૦ અંભો] વાછરડાં કે ઢોરને વાળીને એકઠાં | (૩) અસમર્થ (૪) પં. વિકળા; કળાને સાઠમો ભાગ, છતા સ્ત્રી, કરવા કરાતો અવાજ (૨) (કા.) જુએ વામ
આતુરતા; બાવરાપણું વાંસ (૨) પં. [સં. વસ; સર૦ મ, વાતા; હિં. વાંa] એક ઝાડ(૨) ] વિકલન ન. [] (સંકલનથી ઊલટું) છૂટું પાડી નાખવું તે (૨) તેને સેટે (૩) સાત આઠ હાથ જેટલું માપ (૪) [જુઓ વાંસલો] ! “
ડિસ્ટ્રશ્યશન’ (ગ.). નિયમ મું, ‘લ ઑફ ડિસ્ટ્રિબ્યુશન” (ગ) કડિયાનું ઈંટે છોલવાનું ઓજાર.. [-ફર (ઘરમાં) = નિર્ધનતા | વિકલ(-ળા) સ્ત્રી [સં.] કળાને સાઠમે ભાગ; ક્ષણથી પણ થોડા હોવી.-બંધાય!=(તારી) ઠાઠડી બંધાય- તું મરે ! (એવી બદદુઆ| વખત (૨) રજસ્વળા (૩) એક અંશને ૩૬૦૦ મે ભાગ (ગ.) -ગાળ). સૂકે વાંસ માર = ચાખી ના પાડવી.] ૦કપૂર (૪) જુએ અકલા નવ વંશલોચન; વાંસને કપૂર જેવો રસ. ૦જાળ,પૂર અ૦ વાંસ | વિક૯૫ મું [સં.] તર્કવિતર્ક (૨) અનિશ્ચય; સંદેહ (૩) ચાલી શકે જેટલું ઊંડું). વડે પુંવાંસને સેટે. ફેઢણ, ડી સ્ત્રી | તેવી ઘણી વસ્તુઓમાંથી ગમે તે એક લેવાની છૂટ હેવી તેતેવી વાંસડાની કે તે કામ કરનારી સ્ત્રી, ફેડે ૫૦ વાંસનાં છાબડાં વસ્તુ (વ્યા.) (૪) વિપરીત કે વિરુદ્ધ કફપના કે વિચાર. ૦ના સ્ત્રીવગેરે બનાવનાર
ભરવાની સાંકડી લાંબી કથળી વિક૫; વિપરીત કે વિરુદ્ધ યા વિશેષ કહપના કે કલ્પવું તે. વાંસણી(–ળી)(૦) સ્ત્રી [‘વાંસ’ પરથી ? સર૦ હિં. વસન]રૂપિયા પાત્મક વિ૦ [+આત્મક] વિકલ્પવાળું. – અવ વિકલ્પ વાંસ પૂર, ફેણ, ફેડી, કેડે જુઓ “વાંસમાં તરીકે વિકપમાં
[સક્રિ૦ ભાવે અને પ્રેરક] વાંસલડી સ્ત્રી- [જુઓ વાંસળી વાંસળી; બંસી (લાલિત્યવાચક) | વિકસવું અ૦િ [ä. વિર] ખીલવું.[વિકસાવું અટકે, –વવું વાંસલાવવું સક્રિ. વાંસલો વાપરવો; વાંસલાથી છોલી સરખું કરવું વિકસિત વિ૦ [i] ખીલેલું; વિકાસ પામેલું વાંસલે (૦) પં[., પ્રા. વાસિ; સર૦ ૬િ. વી ; મ. વાસ] વિકી,૦તા જુઓ “વિકલમાં. -ળા સ્ત્રી- જુઓ વિકલા લાકડાં છાલવાનું સુતારી એજર.
વિકત ૫૦ [iu] એક વૃક્ષ (૨) (સં.) એક દાનવ (૩) એક પર્વત વાંસળી (૨) સ્ત્રી [‘વાંસ' પરથી; સર૦ ગ્રા. વંસ; હિં. વતી ; વિકસીકરણ ન. [+કાંસ પરથી] કૈસ છેડી નાખવા તે (ગ.) મ. વાંસરો] બંસી; ફેંકીને વગાડવાનું નળી જેવું એક વાઘ (૨) | વિકારે છું. [4.]ફેરફાર; પરિવર્તન (૨) શારીરિક કે માનસિક બગાડ જુઓ વાંસણી
(૩) ‘રેયેશન” (ગ.). ૦૫ વિ૦ વિકાર કે ફેરફાર કરનારું. ૦વશ વાંસામોર (ઍ') અ [વાંસે +માર] એકની પાછળ એક | વિ૦ વિકારને વશ થયેલું. ૦વશતા સ્ત્રી વાંસિયું (૭) વિ. [‘વાંસ’ પરથી] વાંસ સંબંધી (૨) વાંસ જેટલું | વિકારવું સક્રિ૦ [હૈ. યુવેર = ગર્જના ?] અવાજ કર; બેલાવવું. લાંબુ –ન્યા ચેખા મુંબ૦૧૦ સાબુદાણા
[વિકારવું અક્ર. (કર્મણ), –વવું સ૦િ પ્રેરક).] વાંસી () સ્ત્રી [વાંસ પરથી] દાતરડા જેવું ફળ બેસાડેલો લાંબો | વિકારી વિ૦ [i] વિકારવાળું (૨) વિકાર કે ફેરફાર થઈ શકે એવું

Page #814

વિકારોત્તેજક]
૭૬૯
[વિદ્મપરંપરા
વિકારોત્તેજક વિ. [ā] વિકારને ઉત્તેજિત કરનારું
વિક્ષેપ પું[સં] અડચણ (૨) વાર; વિલંબ (૩) અસ્થિરતા; વિકાશ(–સ) અક્રિ. [. વાર] ખીલવું (૨) સક્રિટ પહોળું મૂંઝવણ (૪) વેરવું તે. [-આવ, ૫ = અડચણ થવી.] ૦૪
કરવું. [વિકાશા(–સા)વું અક્રિ. (કર્મણિ), વવું સક્રિ વિ૦ વિક્ષેપ કરે એવું – કરનારું. (પ્રેરક).].
વિભ ૫૦ [ā] ખળભળાટ; ક્ષેભ વિકાસ છું. [સં.] ખીલવું તે (૨) ઉત્ક્રાંતિ. ૦ન ન ખીલવું તે; વિખ ન૦ [જુએ વિષ; સર૦ Éિ.,મ.] ઝેર. [-વાવવું =ઝેરનું વધવું તે. ૦વાદ ડું જુએ ઉક્રાંતિવાદ. ૦વાદી છું વિકાસવાદમાં | મૂળ રેપવું.] ડું ૧૦ વિખ; ઝેર (પ.). ૦ણું ન૦ + શત્રુતા માનનાર (૨)વિ વિકાસવાદને લગતું, તેમાં માનનારું, વાંછુ વિ૦ | વિખરાવવું સક્રિ. [‘વીખર(-રા)વુંનું પ્રેરક] વિખેરાવવું વિકાસ કરવા ઇરછતું. વેરે પુત્ર વિકાસ થવાને લઈને તે અંગે વિખવાણ સ્ત્રી [વિષ +વાણી]ઝેરી બેલ; મહેણું [કજિયો લેવાતો વિરે; બેટરમેન્ટ લેવી
વિખવાદ [વિષ+ વાદ]ઝેર પેદા થાય તેવી બેલચાલક તકરાર; વિકાસવું,વિકાસાવું,-વવું જુઓ “વિકાશવું'માં
વિખાણ સ્ત્રી; ન૦ + જુએ વખાણ. ૦૬ સક્રિ. +વખાણવું વિકાસી વિ. [] ખીલતું; વિકસતું (૨) ખુલતું; પહેલું
વિખિયા સ્ત્રી [વિખ કે વિષય ઉપરથી]+બૈરી; રાંડ, કુલટા વિકાસેત્તેજક વિ૦ [i] વિકાસને ઉત્તેજન આપે એવું
(તિરસ્કારમાં)
[[પહ૬] વિકાસન્મુખ વિ૦ કિં.] વિકાસ માટે આતુર કે ઉત્કંઠ; વિકાસ- | વિખૂટું વિ૦ [જુએ વખૂઢ] જુદું સાથમાંથી છુટું પડી ગયેલું. વાં. છતા સ્ત્રી
વિખે અ૦ + જુઓ વિષે (૫) વિકિટ ૦, ૦કીપર ૫૦ [{] જુઓ “વિકેટ'માં
વિખેરવું સક્રિ. [પ્રા. વિવિવર (ä. વિ+ ); સર૦ ફિં. વિવેદના; વિકિરણ ન. [] (ગરમી પ્રકાશ ઈ૦) વિખેરાવું કે ફેલાવું તે; મ. વિવર] વેરવું; છતું કરી નાખવું. [વિખેરાવવું (પ્રેરક), ડેયેશન' (૫. વિ.). ધમાં વિ- વિકિરણના ગુણધર્મવાળું, વિખેરવું (કર્મણ)]
[-તિ સ્ત્રી પ્રસિદ્ધિ રેડિયે ઍક્ટિવ'. મિતાસ્ત્રીરેડિયે ઍટિવિટી’.) ૦માપક વિખ્યાત વિ૦ [સં.] જાણતું; પ્રસિદ્ધ (૨) સ્પષ્ટ કહેલું – જણાવેલું. નવ વિકેરણ માપવાનું સાધન; “બોલોમિટર’
વિખ્યાપન ન. [૪.] જાહેરાત વિકિરિત વિ. [i.] વિકિરણ પામેલું કે પામતું; રેડિયન્ટ’ (પ...વિ) વિગઠન ન૦ [] સંગઠનથી ઉલટું તે; વિઘટન (૨) પદાર્થના વિકીર્ણ વિ. [i.] વીખરાયેલું; ઘેરાયેલું
રસાયણિક ઘટકો છૂટા પાડવા; “ડેકૅમ્પોઝિશન” (૨.વિ.) વિકૃત વિ. [સં.] વિકાર પામેલું; વિકારવાળું
વિગઢવું સક્રિ. વિગઠન કરવું. વિગડવું (કર્મણિ) –વવું પ્રેરક)] વિકૃતિ સ્ત્રી. [ā] વિકાર. કાવ્ય નવ મૂળ કાવ્યની વિકૃતિરૂપ | વિગત સ્ત્રી [સં.] ગત; અતીત (૨) મૃત કાવ્ય; પૈડી'. ચિત્રન૦ નર્મચિત્ર; હાસ્યચિત્ર; “કાન, કૅરિકેચર’ | વિગત સ્ત્રી [વિ (વિશેષ) +ાતિ) સમજ); સર૦ મ] બીના; વિકૃષ્ટ વિ૦ [ā] ખેંચાયેલું; આકૃષ્ટ
બાબત (૨) ગમ; સૂજ. [-પઢવી = ઓળખાવું; સમજાવું.] વાર, વિકેટ શ્રી. [૨] ક્રિકેટની રમતનાં ત્રણ ખલવાં ને તેની ચકલીઓ | -તે અ૦ દરેક વિગત સાથે; વિસ્તારપૂર્વક તે. [-કઢવી,પઢવી = રમનાર આઉટ થો. -લેવી = રમનારને વિગતિ સ્ત્રી [] અધોગતિ; અવગતિ
આઉટ કરવો.] કીપર પં. વિકેટના સ્થાનને સાચવનાર ખેલાડી વિગતે અ૦ જુઓ “વિગતમાં વિકેન્દ્રિત વિ. [સં. વિ + ] કેન્દ્રથી દૂર કે મેકળું; “ડિસે- વિગતે વિ૦ [] ઇચ્છારહિત, નિષ્કામ લાઈઝડ
વિગલિત વિ. [ā] પડી ગયેલું (૨) ગળી ગયેલું (૩) ટપકી ગયેલું વિકેન્દ્રીકરણ ન. [i] (કેન્દ્રિતને વિકેન્દ્રિત કરવું તે વિગુણ વિ૦ [i.] ગુણરહિત (૨) વિરુદ્ધ ગુણવાળું વિકેરવું સીક્રેટ વિકિરણ કરવું; “રેડેયેટ'. [વિકેરવું અક્ર. વિગ્રહ ! [.] યુદ્ધ; સંગ્રામ (૨) શરીર (૩) સમાસના અવયવો (કર્મણિ, વવું સક્રિ . (પ્રેરક).] (૫. વિ.).
છૂટા પાડવા તે (વ્યા.). ૦રી, ૦૫રસ્તી સ્ત્રી, યુદ્ધ શોધવાની વિકટેરિયા સ્ત્રી[૬] બગી; એક જાતની ઘોડાગાડી (૨) (સં.) | વૃત્તિ; યુદ્ધમાં રાચવું તે; “વેર મેંગરિંગ'. ૦રેખા સ્ત્રી, લઘુરેખા; ઇંગ્લેન્ડની એક રાણી
(-) આવું વિરામચિહ્ન (વ્યા.). ૦વાન વિ૦ શરીરધારી વિક્તિ સ્ત્રી [] વિવેક; સારાસારને ભેદ
વિઘટન ન [4] છૂટું પાડવું તે (૨) તોડીફેડી નાખવું તે વિક્રમ ડું [.] પરાક્રમ (૨) (સં.) ઉજજનને એક પ્રસિદ્ધ રાજા; / વિઘટિત વિ. [ā] જુદું પડેલું (૨) તેડીકેડી નાંખેલું વિક્રમ સંવત પ્રવર્તાવનાર (૩) ન૦ પગલું. સંવત ૫૦ વિક્રમ વિઘાદનન, -ના સ્ત્રી [સં.] વિઘટન (૨)અથડાવું કે પછડાવું તે રાજાથી ચાલેલ સંવત્સર (ટૂંકમાં વિ. સં.). -માદિત્ય પં. | વિઘરાવવું સક્રિવીઘર(-૨)વુંનું પ્રેરક (સં.)જુઓ વિક્રમ. -મર્વશીય ન૦ (સં.) કાલિદાસનું એક નાટક | વિઘાત ! [j] આઘાત; પ્રહાર (૨) નાશ; સંહાર (૩) વિધ; વિક્રય ૫૦ [.] વેચાણ
બાધા. ૦ક વિ૦ વિઘાત કરનારું. ૦કત્વ ન૦ વિક્રાંત વિ. [સં.] પરાક્રમી (૨) વિકરાળ; ડરામણું
વિઘોટી સ્ત્રી. [‘વીશું” પરથી; સર૦ મ. વિઘોટાછું; વિઘોટી, હિં. વિક્રિયા સ્ત્રી [સં.] વિકાર
વીયાહાટી] દર વધે આકારાતું કે ભરવાનું મહેસૂલ. [-ભરવી) વિક્રેતા પુત્ર [] વેચનાર
વિશ્ન ન૦ [ä.] હરકત; સંકટ; મુશ્કેલી. [– આવવું, ૫ = વિકલવ વિ. [સં.] દુઃખી; ભિન્ન (૨) ગભરાયેલું
હરકત પેદા થવી.] કર્તા(ર્તા)j૦, ૦કારી વિ૦ (૨) પંવિશ્વ વિક્ષિપ્ત વિ. [ā] વિક્ષેપ પામેલું (૨) વેરાયેલું. છતા સ્ત્રી, કરનાર. ૦નાશક(–ન) વિ૦ (૨)૫૦ વિઘ દૂર કરનાર (ગણપતિ). વિક્ષુબ્ધ વિ. [ā] વિક્ષેભ પામેલું
૦૫રંપરા સ્ત્રી વિદ્ગોની પરંપરા; એક પછી એક વિડ્યો નડવાં
ले-४८

Page #815

વિન્નસંતોષી]
૭૭૦
[વિજરાખવું
તેસંતેષી વિ. વિન્ન કરવામાં રાજી થનારું. હર(-,-ર્તા) | વિચારવિચાર [] વિચાર અને અવિચાર; સારા-માઠે વિ. વિશ્વ દૂર કરનારું (૨) પં. (સં.) ગણપતિ. –ધ્રિત વિ૦ | કે ખરે-ખોટે વિચાર [ā] વિધ્રમાં આવી પડેલું; અંતરાયેલું; અટકાયેલું, -બ્રેશ પું વિચારવું અક્રિ, -વવું સક્રિ “વિચારવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક [+રા] (સં.) ગણપતિ
વિચારિત વિ. [સં.] વિચારેલું [શ્રી. વિચાર કરનારી વિઘ વિ. [જુઓ વ્યગ્ર] બાવરું
વિચારી વિ૦ [.]વિચારયુક્ત; વિચારવાન, વિચારક.-રિણું વિ૦ વિચક્ષણ વિ. [સં.] ચતુર; બુદ્ધિમાન; વિદ્વાન. ૦તા સી. વિચાર્ય વિ૦ [ā] જુઓ વિચારણીય વિચરવું અજિ. [સં. વિ+વર] જવું; આમ તેમ ફરવું; પ્રવાસ વિચિ(-ચી) સ્ત્રી [સં.] મેજું; તરંગ કરવો. [વિચરવું (ભાવ), વવું (પ્રેરક).]
વિચિકિત્સા સ્ત્રી [સં.] સંદેહ, શંકા; પૃચ્છા (૨) ભૂલ વિચલ(–ળ), --લિત વિ૦ [૩] અસ્થિર; હાલતું
વિચિત્ર વિ[.]તરેહવાર;વિલક્ષણ(૨) અદ્ભુત; નવાઈ પમાડતું. વિચાર છું. [i] મનથી ચિંતવવું તે; મનન કરવું તે (૨) અભિ- ૦તા સ્ત્રી. વીર્ય પું. (સં.) ધતરાષ્ટ્ર અને પાંડુને પિતા.-ત્રિત
પ્રાય (૩) ઉદેશ; આશય (૪) કલપના; મનસૂબો (૫) નિશ્ચય(૬) | વિ૦ [i] વિચિત્ર; નવાઈ ભરેલું વિવેક; મર્યાદા (૭) પરિણામને ખ્યાલ (૮) ચિંતા. [-આપ = વિચી સ્ત્રી. [ā] જુઓ વિચિ અભિપ્રાય આપવા; સલાહ આપવી. -આવ = કપના સૂઝવી વિચેતન વિ. [સં.] અચેતન; બેહોશ [વિચેતન; બેહોશ 3) ચિંતન કરવું. -ઊઠવા = તર્ક થ. -કર=ચિંતવવું (૨) | વિચેતસ વિ૦ [સં.] મૂર્ખબુદ્ધિ વિનાનું, અજ્ઞ (૨) મંઝાયેલું (૩) મનસૂબો કરવો (૩) મસલત કરવી. –ચલાવ=વિચારવું; | વિચેશ સ્ત્રી [.] ચેષ્ટા
[વરાવચ ચિતવવું (૨) મસલત કરવી. છુપાવવા =અભિપ્રાય કે હેતુ | વિચાવિચ અ૦ [સર૦ f, વીવો, જુઓ વચ્ચે બરાબર વચ્ચે ગુપ્ત રાખો. –દબાવ=મને ભાવ પ્રકટ ન કરો (૨) મન | વિછિત્તિ સ્ત્રી [] સ્ત્રીને એક વિલાસ; (અંગત સંદર્યની મારવું. –દર્શાવ=વિચાર પ્રગટ કરે, જણાવો. -દોડાવો મગરૂરીથી) શણગાર ઈ૦માં અમુક લાપરવાઈ દેખાડવી તે = કલ્પના કરવી. -ધરાવે = અભિપ્રાય કે ઉદ્દેશ . વિછિન્ન વિ. [ā] વિચ્છેદ પામેલું -પરબ=મને ભાવ કળા. -પહોંચાડ=વિચારવું–પૂછ | વિછેદ ૫૦ [] કાપ; છેદ (૨)વિભાગ (૩) છટું પડવું તે; વિયોગ = અભિપ્રાય જાણવા માગ. –ભમ = મન અસ્થિર હોવું. (૪)નાશ (૫) સફેદ પ્રકાશનાં સાત રંગી) કિરણ છુટાં પડવાં તે; -રાખવ=વિચાર ધરાવો (૨)વિવેક રાખ; મર્યાદા સાચવવી. | ડિસ્પર્ઝન' (૫. વિ.). [-જવું=નાશ પામવું.] ૦૧ ૧૦ વિચ્છેદ લાંબો વિચાર = દૂરનાં પરિણામને ખ્યાલ. ૦ક પુત્ર વિચાર કરો કે થવો તે. ૦૬ સ૨કે વિચ્છેદ કરે; “ડિસ્પર્સ'. -દાવવું કરનાર; ચિંતનશીલ પુરુષ. ૦ણ પુત્ર વિચાર કરવાની બાજુ સક્રિ૦, –દા અફ્રિ “વિચ્છેદવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક કે રીત; વિચારષ્ટિ. ૦ગ્રસ્ત વિ. ઊંડા વિચારમાં પડેલું - વિદ્યુત વિ. [સં.] ટ્યુત થયેલું લીન. ૦ણ ન૦, ૦ણ સ્ત્રી વિચાર કરો કે કરાયેલે તે. | વિછા(-રા)વવું સક્રિ. “વીછડ(-૨)નું પ્રેરક ૦ણીય વિવિચારવા માટેનું કે વિચારવા પડ્યુ. દષ્ટિ | વિછળામણ ન. [વીછળવું પરથી] વીછળેલું પાણી
સ્ત્રી વિચાર કરવાની દૃષ્ટિ કે રીતિ; વિચારણ. ૦ષ ૫૦ | વિછળાવવું સક્રિટ “વીછળવું’નું પ્રેરક [ વિ૦ વિયેગી વિચારપદ્ધતિ કેતેની સરણીને દોષ; વિચાર કરવામાં થતી ભલ. વિ છેહ ૫૦ [ફે. વિછો, સર૦ Éિ.](પ.) વિગ; જુદાઈ. -હી ૦૫દ્ધતિ સ્ત્રી વિચાર કરવાની રીત. ૦૫રંપરા સ્ત્રી વિચારે- | વિજકાવવું સક્રિ. [વીજ પરથી] વીજળીને ચમકે કરે; વીજળી ની પરંપરા અનેક વિચારે. ૦૫રિવર્તન ન વિચારમાં પરિવર્તન | ભરવી; “ચાર્જ; ઈલેક્ટ્રિફાઈ' (પ. વિ.).–ણ સ્ત્રી વિજકાવવું તે વિચાર બદલાવા તે. ૦૫ વિ૦ બરાબર વિચારાયેલું. ૦પૂર્વક વિજકારે વિજકાવવું તે; “ચાર્જ' –વીજળી પદાર્થમાં પિતા અ૦ વિચાર કરીને. ભેદ ૫૦ ભિન્ન કે જુદે વિચાર કે તે
| થાય તે
[(૨) ન૦ તેવી જંગી. છતા સ્ત્રી, હોવા કે થવો તે. ૦રત્ન ન વિચાર રૂપી રત્ન; રત્ન જેવો ઉમદા વિજન વિ૦ [ā] માણસના અવરજવર વિનાનું, એકાંત; વેરાન વિચાર. છેવંત,૦વાન વિ૦ વિચાર કરનારું વિચારવાળું. વાયુ વિજય પં. [ā] ફતેહ, ચિહન ન૦ વિજય દર્શાવતું ચિહન; “સૂફી'. પં. અતિ વિચાર કર કર કરવાની આદત; મનમાં વિચારે જ ડંકે ૫૦ વિજય સૂચવ કે. ૦વજ,૦વાવટો પુત્ર વિજયઆવ્યા કરવા તે. વિનિમય પુત્ર વિચારોની આપલે
સૂચક વાવ. વ્યાત્રા સ્ત્રી વિજયની ઉજવણીની યાત્રા. સ્તંભ વિચારવું સક્રિ. [ä. વિ૨] વિચાર કરો (૨) ધારવું, કાપવું ૫. વિજયની યાદગીરી માટે ઉભે કરેલો સ્તંભ.-ન્યા સ્ત્રી (સં.) (૩) ચર્ચવું; પૂછવું; તપાસવું
પાર્વતી (૨) ભાંગ. -યાદશમી સ્ત્રી, દશેરા; આ સુદ ૧૦. વિચાર- ૦શક્તિ સ્ત્રી, વિચાર કરવાની શક્તિ. ૦શીલ વિ. વિચાર -યિની વિ૦ સ્ત્રી,-થી વિવિજયવંત; ફતેહમંદ. –વેછુ વિ. કરે તેવું વિચારવાન. (૦તા સ્ત્રી). ૦શુન્ય વિ૦ વિચાર વિનાનું, [ + ઇરછુ] વિજય ઈરછતું.— ત્સવ ૫૦ [+ ઉત્સવ] વિજયને – અવિચારી (૨)મનમાં ગૂંચવાયેલું; મુંઝાયેલું.(૯તા સ્ત્રી). ૦શ્રેણિ- તેના ઉમંગ ઉત્સવ.-એન્માદ j[+ ઉમાદ]વિજય મળવાથી () સ્ત્રી વિચારની પરંપરા. ૦સરણિ(–ણી) સ્ત્રી વિચારની થતો ઉન્માદ– હર્ષને ઉછાળો સરણી –તેની પદ્ધતિ, ક્રમબદ્ધતા વગેરે. સૃષ્ટિ સ્ત્રી વ્યક્તિના | વિયંત વિં૦ (૫.) વિજયવંત [ જુએ “વિજયમાં સમગ્ર વિચારેને સમૂહ. સ્વાતંત્ર્ય ન૦ વિચાર દર્શાવવાની – વિજયા, દશમી,યિની, –થી, યેછુ, -ત્સવ,-એન્માદ કરવા, કહેવા ને ફેલાવવામાં સ્વતંત્રતા; એક નાગરિક મૂળહક | વિજરાખવું સક્રિ. [વીજ +રાખવું] વીજળી લાગે કે વહી ન જાય (લોકશાહીમાં)
તે માટે એના વાહક તાર પર આવરણ કરવું; “ઇસ્યુલેટ’

Page #816

વિનતિ ]
૭૭૧
[[વિદાયબલ
વિજાતિ સ્ત્રી"i.]ભિન્ન જાતિ.-તીય વિ૦ જુદી કેબીજી જાતનું વિઠેબા . [મ.] (સં.) પંઢરપુરના પ્રસિદ્ધ દેવ-વિકુલ વિજાપરે ! [સર૦.મ. વિનાવટી= વેગળાપણું; ભિન્નતા] છૂટકે; વિઠ્ઠલ પં. [સં.] (સં.) કૃષ્ણ; વિષ્ણુ નિકાલ
[ચાલાકી વિહંગ પું; સ્ત્રી; ન [] વાવડિંગ વિજારી સ્ત્રી [સં. નાર ઉપરથી] વ્યભિચાર (૨)લુચ્ચાઈ (૩) હાથ- | વિટંબક વિ૦ (૨) પં. [] વિડંબના કરનાર વિજાવું અક્રિ., -વવું સક્રિટ “વીજનું કર્મણિ ને પ્રેરક વિડંબન ન૦, -ના સ્ત્રી [સં.] અનુકરણ (૨) ઉપહાસ; મશ્કરી વિજિગીષા શ્રી. [ä.] જીતવાની ઈચ્છા. -૬ વિ૦ જીતવા ઈચ્છનાર (૩) છળ (૪) મુશ્કેલી; પીડા; વિટંબણા. [-પવી = મુશ્કેલી વિજીત વિ૦ [ā] જિતાયેલું; હારેલું
પડવી; પીડા થવી.]. વિજાભણ ન. [સં.] બગાસું (૨) ખીલવું તે (૩) રમત; ક્રીડા | વિહારણ ન. [વિડારવું પરથી] વિડારવું તે. ૦હાર વિ૦ વિડારનારું વિજેતા પું(સં.વિજય મેળવનાર
વિહારવું સક્રિ. [જુઓ વિચારવું] મારી નાખવું (૨) ચીરવું (૩) વિગપુંજુઓ વિયેગ; છૂટું પડવું તે. () વિ. સ્ત્રી | શરમાવવું. [વિઠારવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક).].
વિયેગી સ્ત્રી; વિરહિણી. -ગિયું,-ગી વિ વિયેગી; વિરહી | વિજશાસ્ત્ર ન [4.] ખાતરપૂજેમાંથી થતી (બિલાડીના ટેપ ઈ૦ વિજ્ઞસિ વિ૦ [i.] વિનંતી
[સારી રીતે જાણનાર | જેવી) વનસ્પતિ અંગેનું શાસ્ત્ર; “માઇકૅલૉજી' વિજ્ઞાત વિ. [૪] સારી રીતે જાણેલું. -તા પૃ૦ [8] જાણનાર;
વિણ અ [વા. વિIT (સં. વિના)] વિના (પ.). વિજ્ઞાન ન૦ [સં.] સવિશેષ જ્ઞાન, શાસ્ત્રીય જ્ઞાન (૨) અનુભવજ્ઞાન વિણમણ ન૦, –ણી સ્ત્રી. [વીણવું પરથી] વીણવું તે (૨) (૩) બ્રહ્મજ્ઞાન; તત્વજ્ઞાન, કેશ j૦ વિજ્ઞાનને લગતા શબ્દો કે | અનાજમાંથી વીણી કાઢેલો નકામો ભાગ (૩) વીણવાની મજારી વિષને કેશ, ૦મય વિ૦ વિજ્ઞાનથી ભરેલું; વિજ્ઞાનનું બનેલું. | વિણાવું અક્રિ૦, વવું સક્રિ. વીણવું’નું કર્મણ ને પ્રેરક ૦મય કેશ() પુંઠ જીવના પાંચ કેશોમાંનો એક (જુઓ વિત ન [સં. વિત્ત] (૫) વિત્ત, ધન આનંદમય કોશ). ૦વાદ પુત્ર પદાર્થમાત્ર મનોમય છે, એટલે વિજ્ઞાન | વિતત વિ. [ä.] વિસ્તરેલું; વ્યાપેલું; ફેલાયેલું એ જ તત્વ છે, એવો બે તત્ત્વજ્ઞાનને એક સિદ્ધાંત. ૦વાદી | વિતથ વિ. [સં.] અય; મિથ્યા; અવાસ્તવિક [કામદેવ વિ૦ (૨) પુત્ર વિજ્ઞાનવાદમાં માનનાર. વેત્તા પુત્ર વિજ્ઞાન | વિતનુ વિ૦ [સં] અશરીરી; તનુ-શરીર વિનાનું (૨) (સં.) જાણનાર; વૈજ્ઞાનિક. ૦શાસ્ત્રી પું. વૈજ્ઞાનિક; “સાયન્ટિસ્ટ'. | વિતરક વિ૦ [i] વિતરણ કરનારું, વિતરનારું શુદ્ધ વિ૦ વિજ્ઞાનની રીતે બરોબર સાચું. -નિક, –ની વિ૦ | વિતરણ ન. [સં.] અર્પણ; દાન
_[(પ્રેરક).] (૨) ૫૦ જુઓ વિજ્ઞાનિક
વિતરવું સક્રિ. [ä. વિ7] આપવું. [વિતરાવું (કર્મણિ), વિવું વિજ્ઞાપક વિ૦ [ā] જાહેર કરનારું (૨) નટ જાહેરખબર (૩) | વિતર્ક છું[સં.] એક તર્ક પછી બીજે તર્ક (૨) સંદેહ, શક (૩)
માહિતી આપનાર પુસ્તક કે ચોપાનિયું. -ને ન૦, -ના સ્ત્રી | વિધવિધ તર્ક તર્કવિતર્ક વિચાર નિવેદન; વિનંતિ
વિતલ(ળ) ન૦ [સં.] સાત પાતાળમાંનું બીજું વિજ્ઞાપિત વિ૦ [ā] નિવેદિત કરેલું દૂધ કે પરવાનો | વિતસ્તા સ્ત્રી [સં.] (સં.) જેલમ નદીનું પ્રાચીન નામ વિઝા, –સા ડું [૬.] પાસપોર્ટ બરાબર ખરે છે એમ જણાવતી | વિતંડા સ્ત્રી; ૦વાદ ૦ [સં.] બેટો બકવાદ; નકામી માથાઝીક વિઝિટ સ્ત્રી [$.] (દાક્તર, ઉદ) દરદીને ઘેર મુલાકાતે જાય તે. (૨) પોતાને પક્ષ જ ન હોય અને માત્ર સામા પક્ષનું ખંડન જ ઊી સ્ત્રી તેની મુલાકાત આપ્યાની ફી
કર્યા કરવું તે (ન્યા.). વાદી,-ડી વિ૦ વિતંડાવાળું વિટ(શ) પું. [સં.] વૈશ્ય
વિતાઠ()વું સક્રિ[‘વીતવું'નું પ્રેરક] દુઃખદેવું; પજવવું વતાડવું વિટ પું. [સં] કામુક, લંપટ (૨) યાર (૩) વેશ્યાને અનુચર; (૨) પસાર કરવું; વિતાવવું ભડ (૪) નાટકમાં નાયક નાયિકાને વિદૂષક જેવો સાથી (૫) | વિતાન પું; ન [સં.] ચંદરવો; છત જુઓ વિટ,-શ
વિતાલ વિ. [i] બેતાલું [ભાવે] વીતે એમ થયું વિટ૫ [] ડાળી
વિતાવવું સક્રિટ જુઓ વિતાડવું. વિતાવું અક્રે[‘વીતવું'નું વિટામણ સ્ત્રી + જુઓ વિટંબણા
વિત ન [G] દ્રવ્ય (૨) શક્તિ (૩) સાર. -તેશ ૫૦ [+ઈશ] વિટલ વિ૦ મૂર્ખઅણસમજુ (૨)[સર૦ હે. વિટ્ટા] વટલાયેલું; | (સં.) કુબેર
[બતાવે છે. ઉદા. “યજુર્વિદ', ભ્રષ્ટ; અપવિત્ર. છતા સ્ત્રી [‘માંડી માયાએ વિટલાગી’ | -વિ વિ. [સં.) સમાસમાં ઉત્તરપદ તરીકે આવતાં “જાણનાર અર્થ વિટાગી સ્ત્રી (લે. વિટ, વિંટ]િ વશીકરણ વિદ્યા. ઉદા. | વિદગ્ધ વિ૦ [4.] બળીને ભસ્મ થયેલું (૨) પરિપકવ (૩) વિદ્વાન વિટંગ સ્ત્રી +[H. વિ + અંગના]+છિનાળ; કુલટા (૨) કાબેલ સ્ત્રી | (૪) ચતુર; પકું. છતા સ્ત્રી૦. –-ધા સ્ત્રી ચતુર સ્ત્રી વિટંબ ૫૦ +,૦ણું સ્ત્રી [સં. વિશ્વના; સર૦ ૫.] દુઃખ; | વિદથ ન [સં.] આવડત; જ્ઞાન (૨) ૫. જ્ઞાની; પંડિત
સંતાપ; મુશ્કેલી. [–થવી, પાવી-સંતાપ થ; મુશ્કેલી આવવી.] | વિદર્ભ પું. [.] (સં.) એક દેશ; આધુનિક વરાડ વિટામિન ન [છું. ખેરાકમાં હતું એક પોષક-પ્રાણદાયી તત્વ વિદલ(–ળ) વિ. [સં.] વિકસિત; ખીલેલું (૨) દળ વિનાનું (૩) વિટ ૫૦ [૬.] કઈ વાત વિચાર કે નિર્ણયને નકારવાને હક; ન૦ કઠોળ અને દહીં અથવા દહીંની વાની નકાર-હક
વિદાય વિ. [જુઓ વદાય] વળાવેલું; મેકલેલું (૩) સ્ત્રીરજા; વિખૂકે૫ ૫૦ [] વયવૃત્તિની પ્રબળતા; મડીદારની સત્તા છૂટા પડવું તે. [–આપવી,-લેવી].૦ગીરી સ્ત્રીરજા આપવી તે વિદ્વરાહ પુ. [સં.] ડુકકર
| વળાવવું તે. બેલ ૫૦ વિદાય લેતાં કે આપતાં બેલા શબ્દ

Page #817

વિદારક]
૭૭૨
[વિધવાવિવાહ
વિદારક ૫૦ [.] વિદારણ કરનાર. –ણ ન૦ વિદારવું તે કેળવણી. મંદિર ન૦ શાળા. ૦મૃત ન [+મમત]વિદ્યારૂપી વિદારવું સક્રિ. [સં. વિવું] ફાડવું, ચીરવું; કકડા કરી નાખવા અમૃત. ૦રંભ પું[+ આરંભ] વિદ્યાભ્યાસને આરંભ; ભણવાનું | (૨) મારી નાખવું. [વિદારાવું (કર્મણિ), વિવું પ્રેરક).]. શરૂ કરવું–નિશાળમાં બેસવું તે; એક સંસ્કાર. લય ન વિદારિત વિ. [ā] વિદારાયેલું; ચીરેલું
[કંદ [+મા] શાળા. ૦વંત વિ. વિદ્વાન. વારિધિ j૦ જુઓ વિદારી સ્ત્રી એક વેલો (૨) [] એક રોગ, કંદ !૦ વિદારીનું વિદ્યાસાગર. વિહીન વિ. કેળવણું વિનાનું. ૦ળ્યાસંગ વિદિત વિ. [ā] જાણમાં આવેલું; જણાયેલું. (-કરવું, થવું) વિદ્યા મેળવવાને વ્યાસંગ-વ્યસન જેવો તેને પ્રેમ કે ભક્તિ. વિદિશ-શા સ્ત્રી બે દિશા વચ્ચેની દિશા કે ખૂણે ૦ળ્યાસંગી વિ૦ (૨) ૫૦ વિદ્યાના વ્યાસંગવાળા. ૦સત્ર ૧૦ વિદીર્ણ વિ. [ā] વિટારિત; ચિરાયેલું
વિદ્યાભ્યાસ માટેનું સત્ર-તેને નિયત સમય; “ટર્મ'. સમિતિ વિદુર પું. [.] (સં.) ધરાષ્ટ્ર તથા પાંડુને નાન ભાઈ નીતિ સ્ત્રી વિદ્યાપીઠમાં કઈ પણ વિદ્યાના અભ્યાસ સંબંધી વિચાર
શ્રી. (સં) એક નીતિગ્રંથ (વિદુરે ધૂતરાષ્ટ્રને સંબંધેલ મહા- કરવા નીમેલું મંડળ. સાગર ૫૦ વિદ્યાને સાગર; મહાપંડિત ભારતમાં આવતા). ૦૧ઠા પુબ૦૧૦ દીનતા દેખાડા કરવી તે | કે વિદ્વાન વિદુષી વિ. સ્ત્રી (૨) સ્ત્રી [i] પંડિતા; વિદ્વાન સ્ત્રી | વિદ્યાથી પું, -થિની સ્ત્રી [સં.] ભણનાર; અભ્યાસી. ગૃહ, વિદર વિ. [] ખૂબ દૂર (૨) (સં) એ નામને પર્વત કે શહેર ૦ભવન ન૦ છાત્રાલય. ૦મંડળ ન૦ વિદ્યાર્થીઓનું મંડળ. વૃત્તિ
જ્યાંથી પૂર્વે ઉદૂર્ય મળતો. છતા સ્ત્રી૦. ૦મણિ પુ. વૈદૂર્ય મણિ | શ્રી. શિષ્યવૃત્તિ. વિદુષક . [ā] મશ્કરે; રંગલો (૨) નાટકમાં નાયકને મિત્ર. | વિદ્યાલય, વિદ્યા- ૦વંત, વારિધિ, વિહીન, વ્યાસંગ, ૦૫ણું ન૦. –વન ન૦ દુષિત કરવું કે બતાવવું તે
સત્ર, સમિતિ, સાગર જુએ “વિદ્યામાં [વિદ્યુલેખા વિષ્ટિ સ્ત્રી. [.] વિકારી કે ખેટી દૃષ્ટિ; કુદૃષ્ટિ
વિછિખા સ્ત્રી[ā] વિદ્યતની શિખા; વીજળીને લપકાર; વિદેશ પું[સં.] પરદેશ. ૦ગમન ન. વિદેશમાં જવું તે; એમિ- ઘુત સ્ત્રી [સં.] વીજળી. ૦શક્તિ સ્ત્રી વીજળી કે તેની શક્તિ ગ્રેશન'. ૦ગામી વે વિદેશ જતું; એમિગ્રન્ટ’–શી વિ૦ (૨) ૫૦ કે બળ. –પાત પુર વીજળી પડવી તે. –દણું છું. [+મg] પરદેશી, શીય વિ. પરદેશી (૨) પરદેશથી આવેલું; “એકટિક’ | વીજાણુ; “ઇલેકન'. -ધંત્ર ન [+વંત્ર] વીજળીને બળે ચાલતું વિદેહ વિ. [ā] અશરીરી (૨) વિગત; મૃત (૩) કૈવલ્ય પામેલું; યંત્ર. -હહિલ(– લી) સ્ત્રી [+વહિલ, –સ્લી] જુઓ વિદ્યુલતા. માયાપાશથી મુક્ત થયેલું (૪) પં. (સં.) જનક રાજાનું રાજ્ય; તે -ઢેગી વિ. [+]] વીજળીના વેગવાળું; અતિ ત્વરિત. -ન્મય દેશ. ૦૧ ન૦, ૦તે સ્ત્રી૦. ૦મુક્ત વિ૦ મુક્તિ પામેલું. મુક્તિ વિ. [+] વિદ્યુતથી પરિપૂર્ણ (૨)[લા.] ઉત્તેજિત; તેજ થયેલું. સ્ત્રીમરણ બાદ પ્રાપ્ત થતી મુતિ (જીવનમુક્તિથી ઊલટું). સિદ્ધિ -ન્માલા(–ળા) j[ +માા] એક છંદ. - લતા, લેખા સ્ત્રી. શરીરમાંથી સૂક્ષ્મ લિંગદેહને બહાર કાઢવાની (પરકાયા- સ્ત્રી [+ અતી, +છેa] વીજળીની વાંકીચૂંકી રેખા પ્રવેશ જેવી) યોગની સિદ્ધિ. -હી વિ૦ જુઓ વિદેડ વિદ્યોતેજક વિ૦ [ā] વિદ્યાને ઉત્તેજન આપનારું વિદ્ધ વિ૦ [ā] વીંધાયેલું
વિદ્યોપાર્જન ન[ä.]વિદ્યાનું ઉપાર્જન, વિદ્યા મેળવવી – ભણવું તે વિદ્યમાન વિ. [સં.] હયાત (૨) હાજર. (નામમાં પિતાના નામ | વિદ્યોપાસના સ્ત્રી[સં.]વિદ્યાની ઉપાસના; ભક્તિપૂર્વક વિદ્યાભ્યાસ
પૂર્વે “વિ ” લખી તે હયાત છે એમ સૂચવાય છે.) –ને અ૦ + | કરવો તે. -કવિ. (૨) . વિદ્યાનું ઉપાસક મારફતે. ઉદા. જેની વિદ્યમાને કાગળ પહોંચાડયો
વિધિ ! [ā] ગડગુમડને એક રોગ વિદ્યા સ્ત્રી [ā] જ્ઞાન (૨) તેનું શાસ્ત્ર કે કળા. ઉદા. “સમાજ- વિદ્રાવણન૦ [ā] ઓગાળવું – પ્રવાહી કરવું તે વિદ્યા” (૩) વિજ્ઞાન; “સાયન્સ”(૪) જુઓ વઘા. [ચંદે વિઘા = | વિક્મ ન૦ [ā] પરવાળું (૨) કંપળ [બળ કરનારું બધી વિદ્યા; સમગ્ર જ્ઞાન, મેલી વિદ્યા = જારણ, મારણ, વશી- | વિદ્રોહ મું. [૪] બળ; સામે થવું તે. -હી વિ૦ (૨) ૫૦ કરણની કે ભૂતપ્રેત સાધવાની વિદ્યા.] ગુરુ છુંવિદ્યા શીખવનાર વિદ્વજન ૫૦ [i] વિદ્વાન માણસ ગુરુ. ૦૮ર વિ૦ [+આતુર] વિદ્યા માટે ઉત્કંઠાવાળું; જિજ્ઞાસા- | વિદ્વત્તા સ્ત્રી [સં.] પંડિતાઈ જ્ઞાન વાળું. દાન ન. વિદ્યાનું દાન. ૦દેવી સ્ત્રી વિદ્યાની દેવી; વિદ્વત્સભા સ્ત્રી[૪] વિદ્વાનોની સભા કે મંડળ સરસ્વતી. ૦ઘર ! એક દેવનિને દેવ. ૦૫રી સ્ત્રી વિદ્યાધર વિદ્વત્યંન્યાસ સ્ત્રી. [] પૂર્ણજ્ઞાનીને સંન્યાસ વર્ગની સ્ત્રી, ૦ધામ ન૦ વિદ્યાનું ધામ; વિદ્યા મેળવવા માટેનું | વિદ્વગ્ય વિ૦ [ā] વિદ્વાનને જ રસ પડે એવું સ્થાનકે મેટું) મથક. ૦ધિકારી પું[+અધિકારી] કેળવણી | વિદ્વાન વિ૦ (૨)પું [ā.]જ્ઞાનવાન, પંડિત, જ્ઞાની [અભિચાર ખાતાને ઉપરી; “ડી. પી. આઈ. ૦ધ્યયન ન. [+ અધ્યયન] | વિષ પં. [સં.] બ્રેષ; શત્રુતા. ૦ણ ન. શત્રુતા કરાવવી તે એક વિદ્યાભ્યાસ; વિદ્યા ભણવી તે. નંદ ૫૦ [+ગાનં] વિદ્યા- વિષી વિ૦ કિં.] વિશ્લેષવાળું. -ષિતા સ્ત્રી, પ્રાપ્તિને આનંદ, નિધિયું. વિદ્યાને ભંડાર (૨)વિદ્યાસમિતિ | વિક્રેશ પુંડ [.] વિદ્વેષ કરનાર પ્રમુખ. ૦નુરાગી વિ૦ [+મનુરા]િવિદ્યામાં પ્રેમ- અનુરાગ- -વિધ વિ. [સં.] (સમાસને અંતે) રીતનું. ઉદા. બહુવિધ (૨) વાળું, અભ્યાસ પ્રેમી. ૦૫ીક સ્ત્રી ન૦ વિદ્યાનું ધામ; “યુનિવર્સિટી’ | અ + પ્રમાણે; રીતે (૩) સ્ત્રી (પ.)વિધિ; રીત; પ્રકાર (સ્ત્રી (૨) (સં.) ગુજરાત વિદ્યાપીઠ, ગાંધીજીએ ગુજરાતમાં સ્થાપેલ | વિધર્મ(મી) વિ. [ä.] વિધી કે ભિન્ન ધવાળું. (–ર્મિ)તા રાષ્ટ્રીય યુનિવર્સિટી. પ્રાપ્તિ સ્ત્રી વિદ્યા મેળવવી તેવિદ્યોપાર્જન. | વિધવા સ્ત્ર [ઉં.] જેને પતિ મરી ગયો હોય તેવી સ્ત્રી, વિવાહ પ્રેમ વિદ્યા માટે પ્રેમ. ૦ભ્યાસ j[+ અભ્યાસ] ભણતર | પૃ. તેનું પુનર્લગ્ન

Page #818

વિધવિધ
૭૭૩
[વિપદ(–દા)
વિધવિધ વિ. [જુઓ વિધ, વિવિધ] બહુ પ્રકારનું; વિવિધ વિનવાવવું સક્રિક “વીનવવુંનું પ્રેરક વિધા સ્ત્રી. [] પ્રકાર
[અધિષ્ઠાત્રી દેવી | વિનશન ન 1િનાશ .
| વિનશન ન. [સં.)નાશ. –વું અક્રિ. (૫.)નાશ પામવું; વણસવું વિધાતા ૫૦ [ā] બ્રહ્મા (૨) સ્ત્રી વિધાત્રી.-ત્રી શ્રી પ્રારબ્ધની વિનશાવું અતિ, –વવું સક્રિો “વિનાશવું', “વિનવું’નું કર્મણિ વિધાન ન [] વિધિ; રીત (૨) શાસ્ત્રજ્ઞા (૩) ક્રિયા કે કથન ! ને પ્રેરક
કરવું તે (૪) સેવા (૫) ઉપાય (૬) હાથીને માટે કરેલો લાડુ (૭) | વિનશ્વર વિ૦ [i] નશ્વર; ક્ષણભંગુર નિયમ; ધારે; કાયદે. ૦૫રિષદ સ્ત્રી, કાયદા ઘડનારી (ઉપલી) | વિનષ્ટ સ્ત્રી [સં.] નાશ પામેલું.-ષ્ટિ સ્ત્રી [સં.]વિનાશ; પાયમાલી ધારાસભા; “લેજિસ્લેટિવ કાઊંન્સલ”. સભા સ્ત્રીકાયદા | વિનંતિ(–તી) સ્ત્રી. [AT.વિન્નતિ (ઉં. વિજ્ઞપ્તિ)] અરજી; આજીજી. ઘડનારી (નીચલી) ધારાસભા લેજિસ્લેટિવ એસેલ્ફી ૦૫ત્ર ન૦ વિનંતી કરતો પત્ર કે લખાણ વિધાયક વિ૦ [i] રચનામક (૨) ૫૦ વ્યવસ્થા કરનાર (૩) | વિના અ [સં.] વાય; વગર. ૦નું વિવગરનું; રહિત; વિહોણું
રચનાર (૪) આજ્ઞા કરનાર (૫) (પ્રાણવિનિમયન) પ્રવેગ કરનાર | વિનાણુ ન. [પ્રા. વિજ્ઞાન (ઉં. વિજ્ઞાન)]+વિજ્ઞાન (૨) જાદુ વિધાથી વિ. પું. [ā] સ્થાપના કરનારે (૨) વ્યવસ્થા કરનાર | વિનાનું વિ૦ જુઓ “વિનામાં [કારતક સુદ ૪; ગણેશાથ (૩) રચના કરનારા
કુંભક | વિનાયક [સં.](સં.) ગણપતિ. ૦ચતુર્થી,૦થ સ્ત્રી (સં.) વિધારણ ન. [ä.] ખાસ ધરી રાખવું તે. જેમ કે, પ્રાણાયામમાં | વિનાશ પું. [સં.] નાશ. ૦૬, ૦કર, કારક, ૦કારી વિ૦ નાશ વિધિ ૫૦ [i](સં.) બ્રહ્મા (૨) ભાગ્યદેવતા (૩) આજ્ઞા; શાસ્ત્રજ્ઞા કરનાર. ૦કાલ(-ળ) j૦ વિનાશ થવાને કે મરણને સમય. (૪) સંસ્કાર (૫) પું; સ્ત્રીક્રિયા (૬) ક્રિયાને ક્રમ કે પદ્ધતિ. ૦ને નવનાશ કરે તે [-ના અક્ષર,-ના-ને) લેખ = ભાગ્ય.] નિષેધ j૦ અમુક | વિનાશવું સક્રિ. [. વિનાશ] વિનાશ કરવો [‘
ડિટ્રોયર” કરવા ન કરવા માટેની હા કેના; તેવી શાસ્ત્રજ્ઞા. નિષેધાત્મક | વિનાશિકા સ્ત્રી [સં.] લોઢાના બખ્તરવાળું એક લડાયક જહાજ; વિ. વિધિનિષેધવાળું. ૦૫દ નવ વિધેય; “પ્રેડેકેટ’ (ન્યા.). | વિનાશી ૨૦, -શિની વિ૦ ૦ [i.] નાશ કરનારું (૨) નાશ ૦પુર:સર, પૂર્વક, સર અ૦ વિધિ પ્રમાણે, બરાબર નિયમ- | પામે તેવું; નશ્વર સર. પૂરક વિ૦ ક્રિયા પૂરક (વ્યા.), ૦રૂ૫ વિ૦ અમુક કરવાની વિનિપાત [] અવનતિ; પડતી; વિનાશ આજ્ઞાવાળું; અજ્ઞારૂપ
૦વાર પે સેમવાર વિનિમય ૫૦ [સં.] અદલાબદલ; આપશે. ૦૫ત્ર ૫૦; નવ વિધુ પું[ā] ચંદ્રમા. ૦વદની વિ૦ સ્ત્રી, જુઓ ચંદ્રમુખી (સ્ત્રી). | (નાણાંને) વિનિમય કરવા અંગે પત્ર; “બિલ ઑફ એક્ષચેન્જ' વિધુર ડું [iu] જેની પત્ની મરી ગઈ હોય એ પુરુષ (૨)વિત્ર | વિનિયમ મું [સં.] વિશેષ નિયમ; રેગ્યુલેશન
વ્યાકુળ (૩) વિયેગી. છત્વ ન૦, ૦તા સ્ત્રી . વિવાહ ! વિનિયોગ કું. [i] ઉપગ; પ્રયોગ (૨) નિમણુક (૩) વિન્ન વિધુરનું પુનર્લગ્ન. –રા વિ૦ સ્ત્રી પ્રિયના વેગથી પીડિત. – સં. વિનિર્મિત વિ. [ā] નિર્માણ થયેલું વિ. વિધુર
વિનિશ્ચય પું[સં.] (પાક કે દઢ) નિશ્ચય વિધેય વે. [4.] કરવા યોગ્ય (૨) વેધાન કરવા કે કહેવા યોગ્ય વિનિંદક વિ. [ā] નિંદા કરનારું (૨) અવગણતું; તુચ્છકારતું (૩) અધીન; આજ્ઞાધારક (૪) ન૦ વાક્યમાં ઉદ્દેશને વિષે જે | વિનીત વિ. [સં.] સૌમ્ય, વિવેકી (૨) સુશિક્ષિત (૨) નરમ પક્ષનું કંઈ કહ્યું હોય તે (વ્યા.) (૫) j૦ (પ્રાણ વનિમયને) જેના પર | લિબરલ’ (૪) હાઈસ્કૂલ કે વિનયમંદિરને અભ્યાસક્રમ પાર કરી પ્રયોગ કરાય છે તે. પૂરણ, વર્ધક વેરા વિધેયના અર્થમાં ગયેલું; “મેં ટ્રક. ૦તા સ્ત્રી સૌમ્યતા; નમ્રતા (૨) સુશિક્ષિતતા. વધારો કરનાર (૨) ન૦ તેવું પદ (વ્યા.). યાત્મક વિ૦ [+ ૦૫ક્ષ પં. બંધારણીય મા રાજકીય સુધારાઓ માટે પ્રવૃત્તિ આત્મક] વિધેયરૂપ; વિધાનવાળું
ચલાવવામાં માનતો- “લિબરલ’ કે ‘મૅડરેટ’-પક્ષ વિધ્યર્થ છું[i.]શાસ્ત્રજ્ઞા, પ્રેરણા, ઉપદેશ, ફરજને અર્થ બતાવતું | વિને ! +વિનય [એવો એક અલંકાર (કા. શા.)
ક્રિયાપદનું રૂપ (વ્યા.)૦૫ વિ૦ વિધ્યર્થનું; વિધ્યર્થવાળું વિક્તિ સ્ત્રી [સં.] “વિનાને જેમાં રસિક પ્રવેગ કરાય છે વિવસ્ત વિ. [સં.] નાશ પામેલું
વિનેદ પું[સં.] મેજ; આનંદ (૨) મશ્કરી; મજાક (૩) હાસ્યને વિવંસ ૫૦ [4] નાશ; નિકંદન. ૦૭ વિ. વિનાશક
ભાવ; “ઘૂમર'. [-કરો]. -દિની વિ૦ સ્ત્રી, -દી વિ૦ વિદ વિન અ૦ [. વિના] +વિણ; વિના (પ.)
કરનારું કે કરી શકે એવું કે વિદવાળું વિનત વિ. [4] નમી ગયેલું (૨) નમ્ર
વિન્યસ્ત વિ૦ [ā] ગોઠવાયેલું (૨) મુકાયેલું વિનતા સ્ત્રી + વનિતા (૨) [i] (સં.) ગરુડની માતા વિન્યાસ પું. [ā] ગોઠવણ (૨) મૂકવું તે વિનતિ સ્ત્રી. [] વિનંતી (૨) નમ્રતા
વિપક્ષ વિ૦ [ā] સામા પક્ષનું વિરેધી (૨)૫૦ સામાવાળિયે; વિનમ્ર વિ૦ [i] વિશેષ નમ્ર. છતા સ્ત્રી
દુશ્મન (૩) વિરુદ્ધ કે સામે પક્ષ, ૦કાર,ક્ષી ૫૦ વિરુદ્ધ પક્ષને; વિનય પં. [ā] નમ્રતા (૨)વિવેક-સંસ્કાર, સભ્યતા (૩) (બૌદ્ધ) . વિરોધી. છતા સ્ત્રી વિષેધ સામે હોવું તે
આચારધર્મ કે તેને ગ્રંથ; ત્રિપિટકમાં એક, (જુઓ બ્રિપિટક). | વિપણિ(–ણી) સ્ત્રી. [4] દુકાન; હાટ બજાર (૨) વેચાણની ૦ને ન૦ (વિનય કેળવતી) વિદ્યાકલા; “અર્સ'. ૦મંદિર ન૦ વસ્તુ કે તેને વેપાર-રોજગાર
[અડચણ માધ્યમિક કેળવણી આપનારી શાળા. ૦૨શીલ, –થી વિ૦ વિનય- | વિપતા–ત્તિ –૬,-દા) સ્ત્રી [સં] દુઃખ; આફત (૨) મુશ્કેલી; વાળું. શીલતા, –યિતા સ્ત્રી વિનયીપણું
વિપથ પું. [ā] કુમાર્ગ. ૦ગામી વિ૦ (૨) j૦ કુમાર્ગે જનાર વિનવણી સ્ત્રી જુઓ વીનવવું; સર૦ .વીનવવું તે; અપીલ | વિપદ(–દા) સ્ત્રી[ā] જુઓ વિપત્તિ

Page #819

વિપત્ત્ત ]
વિપત્ન વિ॰ [i.] વિપત્તિમાં સપડાયેલું; દુઃખી વિપરિણામ પું; ન॰ [i.] ફેરફાર; પલટા (૨) ખોટું કે ખરાબ અથવા ઊંધું કે અવળું પરિણામ. –મી વિ॰ વિપરિણામ આવે કે લાવે એવું; વિપરીત
|
|
વિપરીત વિ॰[સં.]ઊલટું; વિરોધી; અવળું. કરણ ન॰ ઊલટું કરવું તે. કાણુ પું॰ ‘રિફલેકસ ઍન્ગલ’(ગ.). તા સ્ત્રી. લક્ષણા સ્ત્રી॰ જડફ્લક્ષણાના એક પ્રકાર; આમાં વાચ્યાર્થને છેડી તેની સાથે સંબંધ રાખતા તેનાથી બિલકુલ વિપરીત અર્થ સમજવાના હોય છે (કા. શા.) વિપર્યય પું॰ [સં.] ઊલટપૂલટ થઈ જવું તે (૨) મિથ્યાજ્ઞાન; હોય તેનાથી ઊલટું જ સમજવું કે સમજાવું તે(3)ગરબડ; અન્યવસ્થા (૪)નાશ. ૦જ્ઞાન ન॰ જીએ વિપર્યંય (૨)અર્થ. –યી વિ વિપર્યંચવાળું; વિપરીત; ઊલટું વિપર્યાસ પું॰ [સં.] જુએ વિપય ત્રિપલ(ળ) સ્ક્રી॰ [i.] પળના ૬૦ મા ભાગ [ સ્ત્રી॰ વિપશ્ચિત વિ॰ (૨)પું [i.]વિદ્વાન; જાણકાર; બુદ્ધિમાન. તા વિપંચી, –ચિકા સ્ત્રી॰ [i.] એક તંતુવાદ્ય; વીણા વિપાક પું॰ [ä.] પરિપક્વતા (૨) પરિણામ; ફળ વિપાશા શ્રી॰ [i.](સં.) પંજાબની ખિયાસ નદીનું પ્રાચીન નામ વિપિન ન॰ [ä.] જંગલ. વિહારી વિ॰ જંગલમાં વિહરતું – વિહાર કરતું (૨)પું॰ (સં.) શ્રીકૃષ્ણ
(વ્યા.) (૨) વિભક્તતા; વિભક્ત હોવું કે થવું તે વિભવ પું॰ [i.] વૈભવ (૨) નિર્વાણ; વિનાશ. તૃષ્ણા સ્ત્રી ત્રણ તૃષ્ણાએમાંની એક; વિનાશની તૃષ્ણા (બૌદ્ધ) વિભળ વિ॰ [ત્રા. વિક્રમજી (સં. વિશ્ર્વ)]+વિહ્વળ; વ્યાકુળ વિભા સ્ત્રી॰ [સં.] પ્રકાશ(૨) શાભા(૩) કિરણ. કર પું॰ સૂર્ય વિભાગ પું॰ [i.] ભાગ (૨) હિસ્સા વિભાગણી સ્ત્રી॰ વિભાગ કરવા તે. –વું સક્રિ॰ ભાગવું; ભાગ કરવા. વિભાગાવું અક્રિ॰ (કર્મણિ), –વવું સક્રિ॰(પ્રેરક).] વિભાગી, ય વિ॰ [સં.] વિભાગનું, –ને લગતું [પાડવા તે વિભાજક વિ॰[ä.]જુદું પાડનાર. –ન ન॰ ભાગ પાડવા તે; હિસ્સા વિભાજિત વિ॰ [સં.] વિભાગાયેલું; વિભાગમાં વહેંચાયેલું વિભાજ્ય વિ॰ [i.] ભાગી શકાય કે ભાગવા જેવું. તા સ્ત્રી વિભાવ પું॰ [i.] સ્થાયી ભાવેને ઉત્પન્ન કરનાર કે ઉદ્દીપ્ત કરનાર વસ્તુ (કા. શા.) (૨) બાË ઉપાધિથી નીપજતા વિપરીત ભાવ (જૈન). ૦ન ન૦ અવધારણ (૨)ચિંતન (૩) કલ્પના, ના સ્ત્રી [H.] જુએ વિભાવન (૨) એક અર્થાલંકાર, જેમાં કારણ વિના કાર્યની ઉત્પત્ત વર્ણવવામાં આવી હોય છે (કા. શા.) વિભાવરી શ્રી॰ [i.] રાત્રિ
[(પ્રેરક) વિભાથું અક્રિ॰ [તું. વિ+ મા] પ્રકાશવું; શેલવું. -વવું સક્રિ ત્રિભાષા સ્ક્રી॰ [ä.] આ કે તે; વિકલ્પ
|
વિપુલ વિ॰[સં.]વિશાળ (ર) પુષ્કળ (૩) ગાઢ. છતા સ્રી॰ વિપુલનું અગ્નિ॰ [વિપુલ પરથી] વિપુલ થયું. [વિપુલાવવું (પ્રેરક), વિપુલાવું (ભાવે).]
વિભાસ પું॰ [i.] શેરભા; તેજ; પ્રકાશ (૨) ખિલાસ રાગ વિભિન્ન વિ॰ [i.] ભિન્ન; પૃથક; જુદું. જાતિવિ॰ જુદી જુદી જાતનું. તાસ્ત્રી
વિભીષિકા સ્ત્રી॰ [i.] ભય; ડર
વિપ્ર પું॰ [.] બ્રાહ્મણ. ૦કર્મ ન૦ બ્રાહ્મણનું નિત્યકર્મ. ૰ર્ય, શ્રેષ્ઠ પું॰ ઉત્તમ બ્રાહ્મણ [પ્રતિપત્તિ
|
વિપ્રતિપત્તિ શ્રી॰ [સં.] ઝઘડા; મતભેદ (૨) ઊંધી – વિપરીત વિપ્રયાગ પું॰ [i.] વિયેગ; વિપ્રલંભ
ત્રિભુ વિ॰ [સં.] સર્વવ્યાપી; નિત્ય; અચલ (૨) શક્તિમાન; સમર્થ (૩) મહાન; શ્રેષ્ઠ (૪) પું॰ પ્રભુ. તા સ્ત્રી, ૧ ન વિભૂતિ સ્ત્રી॰ [ä.] સંપત્તિ; ઐશ્વર્ય (૨) દિવ્ય કે અલૌકિક શક્તિ (૩) ભસ્મ (૪) મહત્તા (પ) સામર્થ્ય. ૦પૂર્જા સ્ત્રી વિભૂતિમાનની પૂજા. માન વિ॰ વિભૂતિવાળું વિભૂષણ ન॰ [ä.] આભૂષણ
નાચિકા
|
[[સં.] શણગારેલું વિભૂષા સ્પ્રી॰ [ä.] શણગારની સર્જાવટ; શે।ભા. ષિત વિ વિભેદ પું॰ [સં.] જુદું પાડવું તે (૨) ભેદ; ફરક (૩) શત્રુવટ
વિપ્રલબ્ધ વિ॰ [સં.] છેતરાયેલું (૨) નાસીપાસ થયેલું. -ધા સ્ત્રી॰ (૨) વિસ્રી॰ નાયકે સંકેત ન સાચવ્યાથી નાસીપાસ થયેલી [ર્ત; કપટી; ઠગારું વિપ્રલંભ પું॰ [i.] વિરહ; વિયેાગ (૨)છળ; ઠગાઈ. “ભી વિ॰ વિપ્ર- ૦ર્ય, ૦શ્રેષ્ઠ પું॰ [i.] જુએ ‘વિપ્ર’માં વિપ્રિય વિ॰ (૨) ન॰ [સં.] જુએ અપ્રિય વિપ્લવ પું॰ [i.] બળવા; અંધાધૂંધી (૨) વિપત્તિ (૩) વિનારા (૪) ડૂબી જઈ નાશ પામવું તે. કારી વિ॰ વિપ્લવ કરનારું, ૦વાદ પું૦ સમાજની ક્રાંતિ માટે વિપ્લવ જરૂરી માનતા વાદ. વાદી વિ॰(૨)પું૰ વિપ્લવવાદમાં માનનારું; ‘રેવાયુશનિસ્ટ’ વિષ્ણાવક વિ॰ [સં.] જુએ વિપ્લવકારી
વિરાટ પું॰ વીકરવું તે. -વવું સક્રિ॰ વીક્વું'નું પ્રેરક વિલ(−ળ) વિ॰ [i.] નિષ્ફળ. છતા સ્ત્રી॰ વિષ્ણુધ પું॰ [સં.] જ્ઞાની; પંડિત (૨) દેવ [આવેલું વિષ્ણુદ્ધ વિ॰ [ä.] જાગેલું; જગાડેલું (૨) પ્રવીણ; ચતુર(૩) ભાનમાં વિધ વિ॰ [i.] જાગવું તે (૨) ભાનમાં આવવું તે (૩) જ્ઞાન.
(૪) જુદા જુદા અનેક ભેદમાંના દરેક. ૦૬ વિ॰ વિભેદ કરનારું વિભ્રમ પું॰ [ä.] વિલાસયુક્ત હાવભાવ (૨) સંશય (૩) ભ્રાંતિ (૪) ભમવું – ઘૂમવું તે (૫) ગભરાટ (ઉતાવળને) વિશ્રાંત વિ॰ [i.] ભ્રમિત થયેલું (૨) ભમતું – ઘૂમતું (૩) ગલરાયેલું. ~તિ સ્ત્રી॰ ભ્રાંતિ, ગભરાટ; ગૂંચવણ વિમત્સર વિ॰ [i.] મત્સર – ઈર્ષા વગરનું; અદેખું નહિ એવું વિમનસ(ક) વિ॰ [સં.] ઉદાસ; ખિન્ન (૨) વ્યગ્ર; અસ્થિર વિમનાવું અગ્નિ, −વવું સક્રિ॰ ‘વિમાનવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક વિવું સક્રિ॰ [સં. વિ+મથ્]દખાવવું; પીલવું; દળવું (૨) મર્દન કરવું; ઘસવું (૩) નાશ કરવે (૪) મારી નાખવું. [વિમોંઘું (કર્મણ), —વવું (પ્રેરક).] ~ન ન૦ વિમઢવું તે વિમર્શ(−ર્ષ) [સં.] પું॰ વિચાર; આલેાચન; સમીક્ષા (૨) અસંતાય; અધીરતા (૩) સંશય (૪) અણધાર્યા ખનાવ કે આપત્તિથી નાટકના વસ્તુના ફલિત થતા જતા વિકાસમાં થતા ફેરફાર; નાટકના પાંચ સંધિઓમાંના એક. –ર્શન ન॰ [i.]જીએ વિમર્શ અર્થ ૧ થી ૩
७७४
૦૮ ન૦ જગાડવું તે (૨) જ્ઞાન આપવું તે [શ્રી જુદાપણું વિભક્ત વિ॰ [સં.] વિભાગ કરેલું (૨)જુદું પડેલું કે પાડેલું. તા વિભક્તિ સ્ત્રી॰ [i.] નામનેા ક્રિયા સાથે સંબંધ દેખાડનાર પ્રત્યય

[વિમર્શન

Page #820

વિમલ(ળ)તા ]
૭૭૫
[વિરામ
વિમલ(–ળ) વિ. [ā] નિર્મળ, છતા સ્ત્રી
વિજિત વિ. સં.] ઇટું પડેલું
[હોય તે (ગ.) વિમાતા ૦ [] સાવકી મા
વિજ્ય વિ. [ā] છુટું પાડવા યોગ્ય (૨) જેમાંથી બાદ કરવાનું વિમાન ન. [ā] આકાશમાં ફરી શકે તેવું વાહન (૨) જેન) | વિરત વિ. [ā] અનુરાગ કે સ્પૃહા વિનાનું.-ક્તિ સ્ત્રી દેવનું નિવાસ-ભવન. -ની વિ૦ વિમાનવાળું કે તે સંબંધી (૨) |
વિરચન ન૦, -ને સ્ત્રી [.] વિરચવું તે; રચના [વિ માની અભિમાન વિનાનું (૩) ૫૦ [વિમાન પરથી] વિમાન- | વિરચવું સક્રિટ રચવું. [વિરચાવું (કર્મણિ), -વવું (પ્રેરક).] વાળા; વિમાન ચલાવવાનું જાણતો માણસ. ૦ઘર, (–ની)મથક | વિરચિત વિ. [ā] રચેલું કે રચાયેલું ન, વિમાનના અવરજવરની ખાસ જગા; તેને ઊડવા ઊતરવાનું વિરજ વિ. [i] રજ વિનાનું, સ્વરછ (૨) પવિત્ર; નિષ્પા૫. –જા મથક કે સ્ટેશન; “ઍરેડ્રોમ'. ૦–ની) છત્રી સ્ત્રી વિમાનમાંથી
સ્ત્રી (સં.) કૃષ્ણની એક ગેપી (૨) એક નદી નીચે કુદીને ઊતરવા માટેની છત્રી; ‘પૅશટ’. ટપાલ શ્રી વિમાન- | વિરામ પં. [સં.1 સંન્યાસ લેતી વખતે કરાતે હોમ થી જતી આવતી ટપાલ;“ઍરમેલ’.૦નૂર ન૦ વિમાનમાં મેકલાતા | હિરણ(વાળ) પં. [ā] એક સુગંધીદાર મૂળ; વીરણ માલનું નૂર; “ઍરટેઈટ’. ૦વાડે ૫૦ વિમાનને રાખવાનું મકાન; | વિરત વિ. [ä.1 વિરામ કે વિરતિ પામેલું; નિવૃત્ત થયેલું; વિરક્ત ‘ગર'. વિદ્યા સ્ત્રી વિમાન ઉડાડવાની વિદ્યા; “ઍવયેશન” | વિરતિ શ્રી[.1 વરાગ્ય વિરક્તિ (૨) વિરામ; નિવૃત્તિ વિમાનવું સક્રિટ અવમાનવું; અપમાન કરવું; અવગણવું વિરથ વિ. [સં.] રથ વિનાનું, વિમાની વિ.(૨)૫૦,૦છત્રી સ્ત્રી,૦મથકન જુઓ ‘વિમાનમાં | વિરમ અક્રિ. (ઉં. વિ+મ] અટકવું; ભવું. [વિરમાયું વિમાર્ગ કું. [સં.] અવળો રસ્તો
(ભાવ), વ૬ (પ્રેરક).]
[નિર્જન. ૦તા સ્ત્રી, વિમાસણ સ્ત્રી [વિમાસવું પરથી] વિમાસવું તે; પસ્તાવો (૨) | વિરલ [], –નું વિ૦ દુર્લભ (૨) આછું આછું (૩) અલ્પ (૪) ઊંડે વિચાર; ચિંતન–વું અ૦િ [વા.વીમંત (.વિમરા તથા | વિરવણ ન જુઓ વિરણ [t(૪) પં. રસભંગ, છતા સ્ત્રી, મીમi)] પસ્તાવું; પાછળથી ચિંતા કરવી (૨)વિચારવું, વિચારમાં | વિરસ વિ૦ [ā] સ્વાદ વિનાનું (૨) રસ વિનાનું (૩) વિષણ પડવું. [વિમાસાવવું સક્રિ. (પ્રેરક).]
વિરહયું. [સં.] પ્રિયજનને વિયોગ. કાવ્યન, વિરહ ઉપર લખેલું વિમુક્ત વિ. [ā] સ્વતંત્ર; મુક્ત (૨) તજેલું; છોડેલું; બંધનમાંથી કાવ્ય. જવર પુ. વિરહથી થયેલે વર કે દુઃખ. ૦વ્યાકુલ મુક્ત કરાયેલું કે થયેલું. –ક્તિ સ્ત્રી છુટકારે; મુક્તિ
વિ૦ જુઓ વિરહાતુર.-હાગ્નિ પં. [+નિ]વિરહરૂપી અગ્નિ. વિમુખ વિ૦ [4.] માં ફેરવી લીધું હોય તેવું; પરાકુમુખ, નિવૃત્ત -હાતુર વિ૦ [+ગાતુર] વિરહથી વ્યાકુળ બનેલું. –હાનલ(ળ) (૨) પ્રતિકુળ; વિરુદ્ધ. ૦તા સ્ત્રી,
[+ મનસ્ય] ૫૦ જુઓ વિરહાગ્નિ. -હાવસ્થા સ્ત્રી [+અવસ્થા] વિમુગ્ધ વિ૦ [ā] માહિત; આસક્ત (૨) બ્રાંત (૩) ગભરાયેલું વિરહની સ્થિતિ. –હિણી વિ. સ્ત્રી (૨) સ્ત્રી પ્રિયના વિરહવિમૂઢ વિ૦ [] મૂઢ બની ગયેલું. -હાત્મા વિ૦ (૨) વાળી.-હિત વિવિહોણું; વિનાનું. -હી વિ૦ (૨) પં. વિરહ[+આત્મા] વિમૂઢ (માણસ)
વાળે. -હેન્કંઠા સ્ત્રી [+ઉકંઠા] વિરહથી ઉકંઠ કે ચિંતામાં વિમેશ પં. [i] મોક્ષ; મુક્તિ
પડેલી સ્ત્રી; એક નાયિકા. જુઓ અછનાયિકા. –હાર્મિકાવ્ય ન વિમેચન ૧૦ સં.મુક્તિ; કે
[+ઊર્મિકાવ્ય] જુઓ વિરહકાવ્ય વિમેહ પં. [સં.] મેહ; ભ્રાંતિ. હા વિશ્વ [i]મેહ પામેલી | વિચ, ચિ પું[.] (સં.) બ્રહ્મા
(૨)jએક છંદ.-હિતવિક મેહમાં નંખાયેલું કે પડેલું; મેહિત | વિરાગ [ā] વૈરાગ્ય. -ગી વિ. વૈરાગ્યયુક્ત, વૈરાગી (૨) વિયત ન૦ [.] આકાશ. -તિ ન [i] પક્ષી
પં. સાધુસંન્યાસી.--ગિણી વિ. સ્ત્રી. (૨) સ્ત્રી વિરાગી (સ્ત્રી) વિયર ! [$.] (નદીમાં) બાંધેલો બંધ
વિરાજ ! [8] સમ્રાટ રાજા (૨) એક વૈદિક છંદ વિયાજણ ન૦ (કા.) વિયાવું તે; પ્રસૂતિ
વિરાજમાન વિ. [સં.] પ્રકાશમાન (બેઠેલું કે હાજર એ અર્થમાં -વિયાણ વિવિયાવું પરથી](સમાસને છેડે) વિયાતું; જન્મ આપતું. માન બતાવવા વપરાય છે)
બિરાજવું ઉદા. વરસાવેયાણ (વરસે વરસે વિયાતું) (૨) નટ વેતર વિરાજવું અક્રિ. [સં. વિ +ાન] પ્રકાશવું; શોભવું (૨) જુઓ વિયાતણ સ્ત્રી (કા.) જણનારી (સ્ત્રી)
વિરાજિત વિ. [] સુશોભિત; પ્રકાશિત (૨) બિરાજેલું વિયાવું અ૦િ [વા. વિમા (ઉં. વિઝન)] વાવું; પ્રસવ થ | વિરાટ વિ. [સં.] મેટું, ભવ્ય; અતિ વિશાળ (૨) પં. (સં.) (સામાન્યતઃ પશુને); જણવાની ક્રિયા થવી
જેને ત્યાં પાંડવ અજ્ઞાતવાસ રહ્યા હતા તે મત્સ્ય દેશ કે તેને વિયાળુ ન૦ + જુઓ વાળુ
રાજા (૩) વિશ્વવરૂપ ઈશ્વર (૪) નવ બ્રહ્માંડ. ૦તા સ્ત્રીવિરાટવિયુક્ત વિ. [સં.] જુદું પડેલું; છૂટું; અલગ. છતા સ્ત્રી
પણું. દર્શન ન વિરાટ પુરુષનું દર્શન. ૦નગર ન વિરાટ દેશની વિયું વિ૦ (કા) વિયાવેલું; જણેલું; જગ્યું
રાધાની. પુરુષ સર્વવ્યાપી આત્મા; વિશ્વપુરુષ. શરીર વિયેગ પં. [સં.] જુદા પડવું તે (૨) વિરહ. ચિન ન બાદ- | વિ. સૃષ્ટિ રવરૂપી; વિશ્વરૂપે પ્રગટ થયેલ (૨) નવ બ્રહ્માંડરૂપી બાકીનું (-) આવું ચિહ્ન (ગ.). ૦ણ સ્ત્રી. (૨) વિ. સ્ત્રી શરીર -સ્વરૂપ
[(આરાધનાથી ઊલટું) વિરહિણી; વિયોગી સ્ત્રી, પ્રમાણન “ડિવિડેન્ડો' (ગ.).--ગિની વિરાધના સ્ત્રી [સં.] ખંડન; ભંગ (૨) (જૈન) અપરાધ કરવો તે વિ. સ્ત્રી વિરહિણી (૨) સ્ત્રી એક છંદ –વતાલીય. -ગી વિ૦ વિરાધવું સક્રિ. [સં. વિરાધૂ ] પીડવું; દૂભવવું (પ.) વિરહી [ન ન છટું પાડવું તે (૨) બાદબાકી (ગ.) | વિરામ પં. [i] વિરામવું તે (૨) આરામ; વિસામે (૩) અંત; વિજક વિ૦ [i] છુટું પાડનાર (૨) બાદ કરવાની રકમ (ગ.). | અવસાન. [કેકવિરામ, જમીનવિરામ, દેહવિરામ ઠે,

Page #821

વિરામચિહ્ન]
৩৩}
[વિલેમજ(-જાત)
જમીન, દેહ-એ બધાને અનુકૂળ હોય એવું.] ચિહન ન૦ તલય સ્ત્રી સંગીતમાં લયને એક પ્રકાર. વન ન લટકવું થોભવાની નિશાની (લખાણ વાંચતાં)
તે (૨) ઢીલ; વાર. ૦મધ્યલય સ્ત્રી) સંગીતમાં લયને એક વિરામવું અક્રિ[જુઓ વિરામ] વિરામ પામવું; અટકવું; પ્રકાર. લય સ્ત્રી સંગીતમાં લયને એક પ્રકાર. -બિત વિ૦
થોભવું, બંધ પડવું; અંત આવ [કે બેઠક; વિરામખુરશી લટકતું (૨) વિલંબ થયું હોય એવું (૩) ધીમું. (જેમ કે, સંગીતને વિરામાસન ન [i] વિરામ મળે એવું -વિરામ માટેનું આસન લય). -બી વિ૦ લટકતું (૨) ધીમું વિરાવ પં. [] ઇવનિ
વિલંબવું અ૦ કિં. . વિઠંવ ] વિલંબ કરવો. [વિલંબાવું વિરોહણ સ્ત્રી. [ar. ] જુઓ વિરાધના
અકૅિ૦ (ભાવ), વિવું સોકેટ પ્રેરક).] વિરુદ્ધ વિ૦ [ā] ઊલટું, પ્રતિકુલ. છતા સ્ત્રી.. -દ્વાચાર પુત્ર વિલંબી, -બિત વિ. [ā] જુઓ ‘વિલંબમાં
[+આચાર] વિરુદ્ધ –સામેને કે ઊંધે અવળો આચાર વિલાગવું સક્રિ. [પ્રા. વિટન (ઉં. વસ્ત્રા)]+વળગવું વિરૂ૫ વિ૦ [ā] કદરૂપું. છતા સ્ત્રી.. -પાક્ષ [] (સં) | વિલાપ ૫૦ [સં.] રેવું તે; રુદન; આજંદ. ૦૧ ૧૦ વિલાપ શિવ. –વ વિ૦ [.] વિરૂપ (૫)
કરવો તે. ૦૬ અક્રિટ વિલાપ કરવો; રડવું વિરેચન ૧૦ [.] જુલાબ; દસ્ત; દવાથી પેટ સાફ કરવું તે. | વિલાયક વિ૦ (૨) ન૦ [સં. વિદ્ પરથી] ઓગાળે-વિલય
-ક વિ૦ રેચક. ૦ચૂર્ણ ૧૦ જુલાબ માટેની એક ફાકી કરે તેવું (દ્રવ્ય); “ઍક્વેટ” (૨. વિ.) વિરેચન પું. [.] (સં.) અલ્લાદને પુત્ર ને બલિને બાપ વિલાયત સ્ત્રી; ન [.] વતન (૨) તુને અસલ દેશ (૩) વિરોધ ! [4] વિરુદ્ધતા; ; શત્રુવટ (૨) કજિયે; તકરાર. ગેારા લેકે દેશ (૪) ઇલંડ. –તી વિ૦ વિલાયતનું કે ત્યાં કવિવિરોધ કરે એવું; વિરુદ્ધ. દર્શક વિ. વિરેધ બતાવતું. બનેલું (૨) સ્વદેશનું નહીં એવું; પરદેશી (૩) [લા.] અસાધારણ;
ભક્તિ સ્ત્રી૦ વિ૦ વિધભાવથી થતી ભક્તિ (દા. ત. રાવણની | વિચિત્ર. [-મીઠું = જુલાબની એક વિલાયતી દવા.] રામ માટે). વાચક વિ. વિરોધ બતાવતું, વિરોધ દર્શક (જેમ | વિલાવું અ૦િ [સં. વિ + હી; સર૦ વિન્ટાના) કરમાવું (૨) કે, અવ્યય). ધાભાસ પું[+મામાન] માત્ર દેખીતો વિરોધ | પીગળવું (૩) વિલય થ; નાશ પામવું. -વવું સક્રિ. (પ્રેરક) (૨) તેવા વર્ણનવાળો એક અર્થાલંકાર (કા. શા.). ધાભાસી | વિલાસ પે [સં.] ખેલ; ક્રીડા (૨) ચેનબાજી; મેજ (૩) શૃંગારવિ૦ વિધાભાસવાળું.-ધિતા સ્ત્રીવિધીપણું, વિરેધ.-ધિની ચેષ્ટા; મેહક હાવભાવ (૪) શંગારક્રીડા. ૦જીવી વિ૦ વિલાસી. વિ. સ્ત્રી , –ધી વિવિરોધ કરનારું; વેરી; શત્રુ (૨) વિરુદ્ધ; પ્રિય વિવિલાસના શોખી; વિલાસી, કપ્રિયતા સ્ત્રી, પ્રેરક ઊલટું (૩)પુંદુશ્મન; સામાવાળિયો.-ધોપમાં સ્ત્રી [+ઉપમા] | વિ. વિલાસવૃત્તિ ઉશ્કેરે એવું. ૦વતી વિ૦ સ્ત્રી વિલાસવાળી વિરેધદર્શક ઉપમા; એક અલંકાર
[લેવું | વિલાસવું સક્રિ. [ä. ]િ વિલાસ કરો (૨) ચળકવું વિધવું સક્રિ. વુિં. વિષ] વિષેધ કરે; સામા થવું; ઘેરી | વિલાસિકા સ્ત્રી [સં.] એક પ્રકારનું એક અંકી નાટક. -તા વિધાભાસ પું, -સી વિ. [i.] જુઓ “વિરોધમાં સ્ત્રી, વિલાસીપણું, -ની રસી, વિલાસવતી સ્ત્રી (૨) વેશ્યા વિધાવું અક્રિ૦,-વવું સક્રિ. “વિધવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક | વિલાસી વિ૦ (૨) પં. [સં.] કામાસક્ત વેચી (૩) ચેનબાજી વિરેાધિતા, -ની, વિરેધી, -પમા જુઓ “વિરોધમાં ઉડાવનાર; લહેરી. -સિતા સ્ત્રી વિલાસીપણું વિરેપણુ ન૦ [ā] રેપવું તે (૨) લાવીને મુકવું -ગોઠવવું તે | વિલીઢ વિ૦ [૩] ચાટેલું; ચાવેલું; ખાધેલું વિલ ન૦ [$.] જુઓ વીલ. [–ની પૂતિ= વિલમાં સુધારાવધારે વિલીન વિ. [સં.] લીન થઈ ગયેલું (૨) લય પામેલું (૩) ઓગળી કરતું પૂર્તિરૂપ લખાણ; “કોડિસિલ”.]
[સ્ત્રી | ગયેલું. -નીકરણ ન. વિલીન કરવું તે; વિલયન વિલક્ષણ વિ. [i.] વિચિત્ર; અદભુત અસાધારણ. ૯તા | વિલુપ્ત વિ. [i.] લુપ્ત થઈ ગયેલું (૨) ઝૂંટવી લીધેલું. –પ્તિ સ્ત્રી લિલખવું અક્રિ. [સર૦ હિં. વિશ્વના (ઉં. વિદ)] વિકળ કે લુપ્ત થવું તે; લેપ દુખી થવું; ઝૂરવું. [વિલખાવવું (પ્રેરક).]
વિલબ્ધ વિ. [i] લોભાયેલું (૨)આસક્ત [કરવાને પદાર્થ વિલખું વિ. [સં. વિક્ષ] ગભરાયેલું; મંઝાયેલું
વિલેપ j૦, ૦ન ન૦ [] લેપ કરવ – ચેપડવું તે (૨) લેપ વિલગવું અકેિ[ä. વિI](પ.) વળગવું, લાગવું ને પ્રેરક | વિલેકણી સ્ત્રી+જોવાની ઢબ (૨) તપાસણી વિલગાવું અક્રિ૦,-વવું સક્રિ. “વિલગવું’,‘વિલાગવુંનું કર્મણિ | વિલોકન ન૦ [] જોવું તે (૨) નજર વિલ જજ વિ. [ā] લજજા વિનાનું, બેશરમ [ કરો વિલોકવું સક્રિ. [સં. faો] જેવું (૨) તપાસવું. [વિલેકાવું વિલન ન [.] વિલાપ. -૬ અક્રિ. [સં. વિન્] વિલાપ | અક્રિ. (કર્મણિ), –થવું સક્રિ. (પ્રેરક).] વિલપાવું અક્રિ૦, વવું સક્રિ. “વિલપવું’, ‘વિલાપવુંનું ભાવે વિલેચન ૧૦ [ā] આંખ (૨) જેવું તે. -વું સક્રિટ જુઓ ને પ્રેરક
વિલોકવું. [વિલેચવું અક્રિ (કર્મણ), –વવું સક્રિપ્રેરક).] વિલય પં; ન ન. [સં.ઓગળી જવું તે (૨) લય; નાશ ] વિલોપન ન. [સં.] લોપવું કે પાવું તે. -વું સક્રિ. લેપવું; વિલસવું અકિટ [. વિન્] ઝળકવું (૨) ક્રીડા કરવી; આનંદ વિલેપન કરવું. [વિલેપાવું અર્કિટ (કર્મણ), –વવું સક્રિ. કર (૩) સક્રિટ માણવું. [વિલસાવું અક્રિ. (ભાવ), (પ્રેરક).] –વવું સક્રિ. (પ્રેરક) “વેલ(–લાસવું’નું.] [નખરું | વિલેભન ન૦ [.] પ્રલોભન; ભાવું કે ભાવવું તે વિલસિત વિ. [.] ઝળકતું; ચમકતું (૨) ન૦ વિલાસ; ચેષ્ટા; | વિલેમ વિ. [ā] વિપરીત, ઊલટું. ક્રિયા સ્ત્રી, “મેથડ ઑફ વિલંબ j૦ [] ઢીલ; વાર. ત્રિતાલ ! એક તાલ (સંગીત.). | ઈન્વર્ઝન” (ગ.). ૦જ(–જાત) વિ. ઉચ્ચ જાતિની સ્ત્રીને ઊતરતી

Page #822

વિલેાલ ]
|
જાતિના પુરુષથી ઉત્પન્ન થયેલું જિલ્લાલ વિ॰ [i.] ચંચળ (૨) સુંદર. તા ૦ વિલેજું ક્રે॰ [H[. વિજોયળ (સં. વિોવન)] આઉને સંકોચી દૂધ ખેંચી લેવું –ઉડાડી દેવું [વિ॰ કહેવા ધારેલું વિવક્ષા સ્ત્રી [સં.] કહેવાની ઇચ્છા (૨)તાત્પર્યં; ઇરાદેા. -ક્ષિત વિવર નજ [i.] દર; છિદ્ર (૨) ગુફા (૩) પું॰ (સુ.) ઉપચ; ઇલાજ વિવરણ ન॰ [સં.] સ્પષ્ટીકરણ: વિવેચન વિર્જિત વિ॰ [ä.] ત્યાયેલું; વરાયેલું વિવર્ણ વિ॰ [i.] ફીકું; રંગ વિનાનું (૨) કદરૂપું (૩) નીચ જાતિનું વિવર્તે પું॰ [સં.] રૂપાંતર (૨) ભ્રમ; મિથ્યાભાસ (૩) ચક્રાકાર ફરવું તે. ન ન॰ પરિવર્તન(૨)પરિભ્રમણ (૩) ચક્રાકાર કરવું તે (૪) ‘ડિઍક્ષન’ (પ. વિ.) ૦ાદ પું॰ જગત એ બ્રહ્મનું પરિણામ નથી, પરંતુ મધ્યાભાસ છે, એ વેદાંતના સિદ્ધાંત. -તત વિ॰ [સં.] વવર્તન પામેલું (૨) મકાડાઈ ગયેલું વિવર્તવું અક્રિ [મું. વિદ્યુત] ગોળ ફરવું (૨) ચક્રાકાર ફેલાવું; ‘ડિફ્રેંકટ’(પ.વિ.) [વિવર્તાવું અક્રિ॰ (કર્મણ), -વવું સક્રિ (પ્રેરક).]
વિવર્તિત વિ॰ [સં.] નુએ વેવ માં વિવર્ધમાન વિ॰ [i.] વધતું જતું; વર્ધમાન વિવર્ધિત વિ॰ [ñ.] વધેલું; વિસ્તાર પામેલું વિવશ વિ॰ [સં.] પરાધીન (૨) વ્યાકુળ. છતા સ્ત્રી॰ વિવસ્વાન પું॰ [i.] સૂર્ય
વિહત ન॰ [સં.] વિવાહ; લગ્ન વિવંચના સ્ક્રી॰ [i.] ભ્રમ (૨) છેતરપિંડી વિશ્વા (વા’) પું॰ જુએ વિવાહ પ.)
વિવાડા (વા’) પું॰ [‘વિવાહ' પરધી] (કા.) લગનસરા વિધાતું (વા’) વિ॰ [‘વિવાહ’ પરથી] વેવાહવાળું; વિવાહની ધામધૂમમાં મચેલું કે રાયતું; વેવાતું
વિવાદ પું॰ [i.] ચર્ચા (૨) ઝઘડો (૩) મતભેદ (૪) અદાલતમાં ચાલતા ઝઘડા કે દાવે. બ્યરત વિ॰ ઝઘડામાં પડેલું; જેને વિષે વિવાદ ચાલે છે તેવું, “દાત્મક વિ॰ [+[રમh] વિવાદવાળું. -દાસ્પદ વિ॰ [+ઞાન] વિવાદને જેમાં સ્થાન છે તેવું. -દિત વિ॰ વિવાદયુક્ત; ચર્ચાસ્પદ; તકરારી. બેદી વિ (૨) પું॰ વિવાદ, ઝઘડો કે દાવેશ કરનાર (૩) વિવાદી સંવાદી સાથે ન ૩ બળતે (સ્વર) [વા એક બાહ્ય પ્રયત્ન (વ્યા.) વિવાર પું॰ [સં.] અક્ષરાના ઉચ્ચારણમાં ગળાનું પહોળું થવું તે; વિવાસન ન॰ [સં.] દેશનિકાલ કરવું તે; દેશવટ વિવાસિત વિ॰ [સં.] દેશનિકાલ કરાયેલું. -તા વિ॰ સ્ત્રી॰ વિવાહ પું॰ [સં.] વેવિશાળ (૨) લગ્ન. [-તાડવા, ફ્રેક કરવા
|
|
= સગપણ રદ કરવું. –ની વરસી કરવી =શુભ કે મંગળ પ્રસંગ કે કાર્યમાં ઊલટું જ કરવું - તેને ભગાડી મૂકવું, ઊંધું મારવું. -માંડવા = લગ્નની ગોઠવણ તથા ઉજવણી કરવી.] ૦પત્રી સ્ત્રી કંકોત્રી, વાજન ન૦ વિવાહ કે તેને લગતી ધામધૂમવાળા અવસર. —હિત વિ॰, –હિતા વિ॰ સ્ત્રી॰ પરણેલું, “હોત્સવ પું॰ [+ઉત્સવ] વિવાહના કે તેને લગતા ઉત્સવ; લગ્ન-સમારંભ વિ વિ॰ “વિશેષ વિનંતી કે’–એનું ટૂંકું (પત્રમાં વપરાતું) રૂપ; જીએ ‘વિશેષ’માં

७७७
[વિશિષ્ટાદ્વૈતવાદી
ત્રિવિક્ત વિ॰ [i.] અલગ; જુદું (૨) એકાંત (૩) નિર્મલ. સેવી વિ॰ એકાંત સેવનારું; એકાંતવાસી
વિવિદિષા સ્ત્રી॰ [સં.] જાણવાની ઇચ્છા; જિજ્ઞાસા, સંન્યાસ પું॰ જિજ્ઞાસુએ જ્ઞાનપ્રાપ્તિ માટે લીધેલેા સંન્યાસ
વિવિધ વિ॰ [સં] અનેક પ્રકારનું. છતા સ્ત્રી॰ વિવિધ હોવાપણું (૨) વચિત્ર્ય. મુખી વિ॰ વિવિધ પ્રકાર કે જાતનું; વિવિધ. ૦રંગી વિ॰ વિવિધ રંગવાળું. લક્ષી વિ॰ વિવિધ પ્રકારના લક્ષ કે હેતુવાળું; ‘મલ્ટિ-પર્પઝ’
|
વિદ્યુત વિ॰ [સં.] ઉધાડું; ખુલ્લું (૨) વિસ્તૃત (૩) આત્યંતર પ્રયત્નના ચાર પ્રકારમાંના એક (વ્યા.)(સૃષ્ટ, ઇષત્કૃષ્ટ, સંવૃત્ત ને વિવૃત્ત). ~તિ શ્રી॰ [સં.] ટીકા; ભાષ્ય. –તાક્તિ સ્ત્રી॰ [+ ઉક્તિ] એક કાવ્યાલંકાર, જેમાં કવિ ગુસ શ્લેષને શબ્દોમાં પ્રગટ કરે છે વિવૃદ્ધિ સ્ત્રી॰ [સં.] વિશેષ વૃદ્ધિ; વધારા; વિકાસ; વિસ્તાર વિવેક પું॰ [સં.] જુઓ વિવેકબુદ્ધિ (૨) સભ્યતા; વિનય (૩) કરકસર. ૦ખ્યાતિ સ્ત્રી॰ જુએ પ્રસંખ્યાન. જ્ઞાન ન૦ સદસદના વિવેકપૂર્વકનું જ્ઞાન; તત્ત્વજ્ઞાન. ૦ચક્ષુ ન૦, દૃષ્ટિ સ્ત્રી॰ વિવેક કરી શકે એવી દૃષ્ટિ કે સમજ્બુદ્ધિ. બુદ્ધિ સ્ત્રી॰ સારાસાર છૂટો પાડવાની – સમજવાની બુદ્ધિ. ૦ભ્રષ્ટ વિ॰ વિવેકરશક્તિ વિનાનું; વિવેક-રહિત, યુક્ત વિ॰ વિવેકવાળું; વિવેકી, ૦રહિત, શૂન્ય, હીન વિ॰ વિવેક વિનાનું; અવિવેકી, શક્તિ સ્ત્રી॰ વિવેક કરવાની શક્તિ.કિતા સ્ત્રી॰ વિવેકીપણું; વિવેકશક્તિ.કી વિ॰ વિવેકવાળું; સમન્તુ; સય (૨) વિચારવાન; જ્ઞાની વિવેચક વિ॰ (૨) પું॰ [i.] વિવેચન કરનાર. ~ ન૦ વિવેચન ન॰ [સં.] સ્પષ્ટીકરણ (ર) ટીકા; ગુણદોષ જુદા પાડી બતાવવા તે. કાર પું॰ વિવેચક, શાસ્ત્ર ન૦ ગુણદોષની ચર્ચાનું શાસ્ત્ર. “ના સ્ત્રી॰ વિવેચન. -નાત્મક વિ॰ વિવેચનવાળું વિવેચવું સક્રિ॰ [સં॰ વિવિ] વિવેચન – સમાલેાચના કરવી. [વિવેચાણું અક્રિ॰ (કર્મણિ), -વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).] વિદ્યુચિત વિ॰ [F.] વિવેચન કરાયેલું [પું॰ રાજા વિશ પું॰ [સં.] વૈશ્ય (૨) સમસ્ત લેક, આખી પ્રજા. –શાંપતિ વિશદ વિ॰ [i.] નિર્મળ (૨) સ્પષ્ટ; સરળ (૩) શ્વેત. તા સ્ત્રી. -દીકરણ ન॰ વિશદ કરવું તે; સ્પષ્ટીકરણ
વિશમવું અક્રિ॰ [સં. વિરામ ] વરામવું; શમવું; લય પામવું. વિશમાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).] [જેવી એક ઔષધિ વિશલ્ય વિ॰[સં.]શયર હેત; સાજું. કરણી શ્રી॰ મૃતસંજીવની વિશસન [સં.] મારી નાખવું તે (ર) ખડ્ગ (૩) (સં.) એક નરકનું નામ
|
/
ત્
વિશાખા સ્ત્રી॰ [સં.] નાની ડાળી (૨) ન॰ સેાળખું નક્ષત્ર વિશારણ ન॰ [ä.] મારી નાખવું –વિશાણું કરવું તે વિશારદ વિ॰[સં.]નિપુણ; ચતુર(૨) પું॰પંડિત,વિજ્ઞાન. તાસ્ત્રી॰ વિશાલ(-ળ,-ળું) વિ॰ [સં.] મેઢું, વિસ્તીર્ણ. ॰(-ળ)તા સ્ત્રી. –લા સ્રી॰ ગાંધાર ગ્રામની એક મૂર્ચ્છના (સંગીત) વિશાંપતિ પું॰ [É.] જુએ ‘વિશ’માં
વિશિખ વિ॰ [સં.] શિખા – ટોચ વિનાનું (૨) ન૦ માણ વિશિષ્ટ વિ॰ [સં.] વિશેષતાવાળું; અસાધારણ; વિલક્ષણ. તા સ્ત્રી, વ ન. -ષ્ટાદ્વૈત ન॰ [+અદ્વૈત] રામાનુજે પ્રવર્તાવેલા વેદાન્તના એક સિદ્ધાંત. ૦વાદ પું॰, વાદી વિ૦ (૨) પું૦

Page #823

વિશીર્ણ].
૭૭૮
[‘વિશ્વેદેવ
વિશીર્ણ વિ. [ā] ભાંગીતૂટી ગયેલું; જીર્ણ
(૫) પુ. જ્ઞાનકોશ; એન્સાઈકલોપીડિયા’. જનીન વિ૦ વિશુદ્ધ વિ૦ [ā] પવિત્ર (૨) નિર્મળ. છતા સ્ત્રી.. મૂલ્ય ન સમસ્ત વિશ્વનું, –ને લગતું (૨) ભૂત માત્ર પ્રત્યેનું, જિત વિ૦ ઍસેલ્યુટ વૅલ્યુ” (ગ.). –સ્ત્રી, વિશુદ્ધતા
વિશ્વને જીતનારું. તંત્ર નવ જગતનું તંત્ર - વ્યવસ્થા. ૦મુખ વિશંખલ(–ળ) વિ. [ā] બંધન વિનાનું, સ્વછંદી
વિ. સર્વ તરફ મુખવાળું. (-ખી વિ. સ્ત્રી). ૦રષ્ટિ સ્ત્રી. વિશાળ વિશે(-9) અ [જુઓ વિષે] સંબંધી
- વ્યાપક દૃષ્ટિ. દ્રોહીૉ . વિશ્વને દ્રોહ કરે એવું; મહા પાપી. વિશેક વિ૦ + જુઓ વિશેષ
૦નાથ, ૦૫, ૦૫તિ ૫૦ જગતને સ્વામી; પરમેશ્વર (૨) (સં.) વિશેષ વિ. [સં.] વધારે (૨) ખાસ; અસાધારણ (૩) ૫૦ તફાવત કાશીમાં આવેલું શિવનું જતિલિંગ(૩)(સં.)મહાદેવ. ૦૫રિ(૪) અસાધારણ ધર્મ (૫) સંગીતમાં એક અલંકાર.[ -વિનંતી ષદ સ્ત્રી. આખા વિશ્વની અંદરના-સમસ્ત લેકની પરિષદ. કે (ટૂંકમાં વિ૦ વિ૦)=વિશેષમાં કહેવાનું કે (એ અર્થમાં ૦૫ાવની વિ. શ્રી વિશ્વને પાવન કે પવિત્ર કરે એવી. પિતા પત્રમાં લખાય છે.) વિશેષ કરીને = ખાસ કરીને]. ૦૩ વિ૦ . વિશ્વને પિતા; પરમેશ્વર. પ્રેમ ૫૦, બંધુતા સ્ત્રી, વિશેષતા કરતું (૨) (કાયદા કે ખત વગેરેમાં) વિશેષ ઉમેરે; બંધુત્વ ન૦ વિશ્વમાં સર્વ માટે ભ્રાતૃભાવ કે પ્રેમ. ૦માનવ ‘પ્રેવાઈઝો” (૩) ૫૦ એક છંદ. ૦જ્ઞ વિ૦ (૨) પં. વિશેષ કે પં. સમસ્ત વિશ્વને પોતાના દેશ કે ઘર મારે એવી પ્રેમભાવનાખાસ જાણકાર. જ્ઞતા સ્ત્રી
વાળો કે વિશ્વવ્યાપી દષ્ટિવાળા માનવ; “વફર્ડ સિટિઝન'. વિશેષણ ન૦ [સં.] નામને ગુણ કે સંખ્યા બતાવનાર શબ્દ ૦માન્ય વિ૦ આખા જગતના માન કે માન્યતાને પામેલું કે (વ્યા.). વાક્ય ન વિશેષણરૂપ ગૌણ વાકય. વિભક્તિસ્ત્રાવ તેને ગ્ય. મૂર્તિ પરમાત્મા. વ્યાત્રા સ્ત્રી. આખા જગતને છઠ્ઠી વિભક્તિ, સમાસ પુંકર્મધારય સમાસને એક પ્રકાર. પ્રવાસ. યુદ્ધ ન૦ આખા વિશ્વમાં વ્યાપેલું - જગતના ઘણાઉદા. “સ્નાતાનુલિપ્ત
ખરા દેશોની વચ્ચેનું યુદ્ધ; “વફર્ડ વૉર', ૦૩૫ વિ૦ સર્વવ્યાપી વિશેષતઃ અ [i.] મુખ્યત્વે કરીને; ખાસ કરીને
(૨) ૫૦ (સં) વિષ્ણુ. વંદ્યવિ૦ આખા વિશ્વનાં વંદનને પાત્ર. વિશેષતા સ્ત્રી, નૃત્વ ન [.] વધારેપણું (૨) તફાવત (૩) વિખ્યાત વિ૦ જગપ્રસિદ્ધ; જગજાણીતું. વિગ્રહ પૃવિશ્વ
ઉત્કૃષ્ટતા; અસાધારણતા [; નામને એક પ્રકાર યુદ્ધ. વિદ્યાલય નવ યુનિવર્સિટી, વિદ્યાપીઠ, વ્યાપી વિ૦ વિશેષનામ ન [સં.] (વ્યા.) વસ્તુ, માણસ આદેનું ખાસ નામ આખા જગતમાં વ્યાપી રહેલું. ૦શાંતિ સ્ત્રી સકલ જગતની શાંતિ વિશેષાધિકાર પં. [ä.] વિશેષ કે ખાસ અધિકાર કે હક વિશ્વસનીય વિ. [i.]વિશ્વાસ કરવા લાયક; વિશ્વાસપાત્ર, છતા વિશક્તિ સ્ત્રી [સં.] એક અલંકાર જેમાં સામાન્ય આવશ્યક
[વિશ્વાસવું. [વિશ્વસાવવું (પ્રેરક)] કારણે મેજૂદ હોવા છતાં કાર્ય પરિણમતું નથી (કા. શા.) વિશ્વસવું સક્રિ. [સં. વિશ્વન્] વિશ્વાસ રાખવો કે કરે; વિશેષ્ય ન [i] વિશેષણથી જેનો ગુણ કે વધારે બતાવાય | વિશ્વસંસ્થા સ્ત્રી વિશ્વની કેવિશ્વ જેટલી વિશાળ - વિશ્વવ્યાપી હોય તે શબ્દ (વ્યા.)
સંસ્થા, જેમ કે, “યુને' વિશાધન ન૦ [4.] સાફ કરવું તે; જોઈ નાખવું તે
વિશ્વસ્ત વિ૦ [i] વિશ્વાસુ; વિશ્વસનીય વિશે ધિત વિ. [સં.] વિશુદ્ધ થયેલું
વિશ્વભર વિ. [સં.] આખા જગતનું પોષણ કરનાર (૨) સર્વવિશ્ર(સૂ)ષ્પવિત્ર [ā] વિશ્વાસુ (૨) સ્થિર [અટકવું વ્યાપી (૩) (સં.) વિષ્ણુ. –રા વિ૦ સ્ત્રી વિશ્વનું પિષણ વિશ્રમવું અક્રિ. [સં. વિ +]વિશ્રામ કેવિસામે કરવો(૨) | કરનારી (૨) સ્ત્રી, પૃથ્વી, –રી વિ. સ્ત્રી વિધ્વંભરા વિથંભ પું[.] વિશ્વાસ (૨) રહસ્ય; ખાનગી વાત. ૦કથા વિશ્વાત્મા ૫૦ [4] વિશ્વને આત્મા - પરમેશ્વર. -મૈકય ન
સ્ત્રીખાનગી વાત. -ભિની વિ૦ સ્ત્રી વિઠંભ રાખતી આખા વિશ્વ સાથે એક આત્મીયતાને ભાવ વિશ્રામ પં. [ā] વિસામે; આરામ (૨) આરામ લેવાનું સ્થાન. | વિશ્વાધાર [i] વિશ્વને આધાર - ઈશ્વર [-કર-મળ,-લે.] ગૃહ,૦ઘર ન૦ વિશ્રામ લેવા માટે વિશ્વાનલ(–ળ)પું [સં.]વિશ્વાધાર અનલ કે અગ્નિરૂપી પરમાત્મા - ઉતારા જેવું સ્થાન, રેસ્ટ-હાઉસ”. ૦વાર ! (
ખ્રિસ્તી)આરામ- | વિશ્વામિત્ર પું. [સં.] (સં.) એક પ્રસિદ્ધ કૃષિ દિન; “સેબાથ'; રવિવાર
વિશ્વાસ j[] ભરે; ખાતરી (૨) શ્રદ્ધા પ્રતીતિ.[-આપ, વિશ્રાંત વિ૦ [ā] થાકી ગયેલું (૨) વિશ્રાંતિ પામેલું, શાંત દેવે કરે, મૂક, રાખ; -પઢ, બેસ. વિશ્વાસે વિશ્રાંતિ સ્ત્રી [સં.] આરામ; વિશ્રામ (૨) શાંત થવું તે; અંત. રહેવું = ભરોસે રાખી બેસી રહેવું.] ૦ઘાત કેઈએ મૂકેલો [-કરવી, -મળવી, લેવી). ૦ગૃહ, ભુવન ન૦ વિશ્રાંતિ વિશ્વાસ તોડ તે; વિશ્વાસ આપીને અવળું કરવું તે; દગલલેવા માટેનું સ્થાન; હોટેલ
[શભાહીનતા બાજી. ૦ઘાતી વિ૦ (૨) ૫૦ વિશ્વાસઘાત કરનાર. ૦૫ાત્રવિ૦ વિશ્રી વિ[સં.] ભાહીન; કુરૂપ; બેહૂદું (૨) સ્ત્રી કુરૂપતા; વિશ્વસનીય. ૦પાત્રતા સ્ત્રી, ભંગ કુંઆપેલા વિશ્વાસ કે વિશ્રત વિ૦ [ā] પ્રખ્યાત (૨) જાણેલું; સાંભળેલું
વચનને ભંગ; “બ્રિચ ઑફ ટ્રસ્ટ' [વિશ્વાસ્યા હરિ વિશ્લિષ્ટ વિ. [] છૂટું પડેલું-પાડેલું
વિશ્વાસવું સક્રિ. [. વિશ્વ ]+વિશ્વાસ કરો. ઉદા.કામ વિલેષ પંડ, ૦ણ ન [] છૂટું પડવું કે પાડવું તે (૨) વિયોગ. વિશ્વાસી વિ. [સં. વિશ્વાસ પરથી] જુઓ વિશ્વાસુ (૨) પુ. ઈસુ ૦૭ વિ. (૨) પુત્ર જુદું પાડનાર
ખ્રિસ્ત વિષે વિશ્વાસ- શ્રદ્ધા રાખનાર; ખ્રિસ્તી. -સુ વિ. વિશ્વ ન [i.] જગત; સૃષ્ટિ (૨) વિ. સમગ્ર; વિરાટ. ૦કમાં | વિશ્વાસ રાખનાર (૨) વિશ્વાસપાત્ર; વિશ્વાસ રાખવા યોગ્ય પું [4] દેવને શિલ્પશાસ્ત્રી (૨) ઈશ્વર (૩) સુતાર. કેશ- | વિશ્વેદેવ પુંબ૦૧૦ [સં.] વસુ, ક્રતુ ઈ. દશ દેવે

Page #824

વિશ્વેશ]
૭૭૯
[વિસરાળ
વિશ્વેશપું [.]વિશ્વને ઈશ; પરમેશ્વર [-રી સ્ત્રી જગદંબા બેગની વાસના વિકાર પં. વિષયને લીધે થતો વિકાર (૨) વિશ્વેશ્વર પું [.] વશ (૨) (સં.) વિશ્વનાથ; કાશીના મહાદેવ, કામરૂપી વિકાર. વિચારિણી વિ. સ્ત્રી સભામાં રજૂ કરવાના વિષ ન૦ [ä.]ઝેર (૨) પાણી. [–આપવું, દેવું = ઝેર ખવડાવવું. | ઠરાવ વિચારી કાઢનારી સમિતિ); “સજેકટ્સ કમિટી”. સુખ -ઊતરવું = ઝેરની અસરમાંથી મુક્ત થવું. –ચડવું = ઝેરની અસર નવ વિષયભેગનું સુખ. ૦સેવન ન વિષયભેગનું સેવન. -ન્યા થવી. -મારવું = ઝેરની ઝેરી અસર નાબૂદ કરવી. –લેવું = ઝેર સ્ત્રી સ્ત્રી; કામની (૨) વિષયમાં રાચનારી સ્ત્રી; વિખિયા. ખાવું.] ખાપરે ! એક વનસ્પતિ. ૦દ્મ વિ. વિષહર, ઝેર -યાતીત વિ. [+ પ્રતi] વિષયવાસનાને તરી ગયેલું; ઇદ્રિયાદૂર કરનાર. ૦ચક્ર ન૦ એક દષમાંથી અનેકની પરંપરા પેદા તીત. -યાત્મક વિ૦ [+બારમ] વિષને લગતું. ત્યાનંદ થવી તે કે તેવી પ્રવૃત્તિ; “વિશિયસ સર્કલ’. ૦૫ર પં. સાપ; ૫૦ [+આનંદ] વિષયસુખ; વિષયભેગનો આનંદ. -યાસક્ત નાગ. ધારી છું. (સં.) શિવ. પ્રયાગ ૫૦ વિષ આપવું કે વિ૦ [+માવત] જુએ વિષયલંપટ-ન્યાસક્તિ સ્ત્રી વિષયદવામાં વાપરવું તે. ૦મંત્ર વિષ ઉતારવાનો મંત્ર. લતા, સુખમાં આસક્તિ. -વાંતર નવ [+મંતર] વિષયને ફેરફાર; ૦૧૯લરી, વલી સ્ત્રીઝેરી વેલે. વાદ ૫૦ જુઓ વિખવાદ. | પ્રસ્તુત વિષયમાંથી અન્ય વિષયમાં ઊતરી જવું તે. –વાંધવિ૦ ૦વાદી છું. મદારી; વિષમંત્રવાળે. વિજ્ઞાન ન૦, વિદ્યા [+મં] વિષયભેગમાં અંધ બનેલું. -થી વિ૦ વિષયાસક્ત; સ્ત્રી વિષશાસ્ત્ર; વિષ અંગેનું વિજ્ઞાનશાસ્ત્ર; “દૈકિસકેલેંજી”. કામી (૨) વિષયનું, –ને લગતું. -વેછા સ્ત્રી [+ઈચ્છા] વૃક્ષ ન૦ ઝેરી ઝાડ. ૦શાસ્ત્ર ન૦ વિષવિજ્ઞાન. ૦ર વિ૦ વિષયભેગની ઈચ્છી; વિષયવાસના વિષધ્ર (ઔષધિ કે મંત્ર).
વિષ- ૦લતા, વલરી, વલી, વાદ, ૦વાદી, વિજ્ઞાન, વિષણ વિ. [સં.] ઉદાસ; ખિન (૨) ફીકું; નિસ્તેજ. છતા સ્ત્રી, વિદ્યા, વૃક્ષ, શાસ્ત્ર, હર જુએ “વિશ્વમાં વિષધર, વિષધારી, વિષપ્રયેળ જુઓ “વિશ્વમાં
વિષાણુ ન૦ [i] શિંગડું વિષફણાળું ૧૦ ઝેરી ફણાવાળું (નાગ)
વિષાણુ છું. [ā] અણુ જેવો સૂમ ઝેરી જંતુ; “વાઇરસ વિષભક્ષણ ન [સં.] ઝેર ખાવું -તેમ કરીને મરવું તે વિષાદ પું[] શેક; એ; દિલગીરી (૨) નિરાશા; અનુત્સાહ. વિષમ વિ. [] (કદ, માપ, મેળ, ઈ, કઈ રીતે) અસમાન; ૦મય વિ. વિષાદથી ભરેલું; ભારે વિવાદી. બેગ કું. વિષાદને
સરખું કે સમાંતર નહિ એવું (જેમકે, ભૂમિતિમાં ખણો, બાજુઓ | -તે અંગેનું – તેમાંથી ઉદભવતા ગ. –દી વિ. વિષાદયુક્ત; U૦); ઓછુંવતું; ખાડાટેકરાવાળું; ઊંચુંનીચું (૨) અઘરું; મુશ્કેલ વિષાદમાં પડેલું
[અંટસવાળું (૩) પ્રતિકૂળ; વિરુદ્ધ (૪) દારુણ; ભયાનક (૫) એકી (સંખ્યા) વિષાલુ વિ૦ [.] ઝેરી (૨) [લા.] ઝેરીલું; ખાર કે ઈર્ષ્યા કે (૬) ૧૦ એક અલંકાર, જેમાં કાર્યકારણ વરચે અસાધારણ | વિષુવ ન [સં.] ક્રાંતિવૃત્ત ને વિષુવવૃત્ત જે બે બિંદુઓમાં મળે છે યા મેળ ન ખાય એવો સંબંધ હોય છે. અપૂર્ણાંક ૫ (ગ) | તે દરેક; મેષ અને તુલામાં સંક્રાંતિ, જ્યારે દિવસ રાત સરખાં છેદ જેટલા કે તેથી મોટા અંશવાળે અપૂર્ણાંક. ૦ઘાત વિ. હોય છે. ૦રેખા સ્ત્રી, ૦વૃત્ત નવ પૃથ્વીની ધરીની મધ્યમાં વિષમ ઘાતવાળો (પદી) (ગ.). (ભુજ) ત્રણ પુત્ર ત્રણે કાટખૂણે કપેલું વર્તુળ; ઇવેટર’.-વાંશ j[+મંરા]ભૂગોળના અસમાન બાજુવાળે ત્રિકોણ (ગ.). ૦ચતુરસ્ત્ર પુત્ર ચારમાંથી | રેખાંડા જેવું ખગોળનું એક માપ; “રાઈટ એસેશન (ગ.) કેઈ બે જ બાજુ સમાંતર હોય તે ચતુષ્કોણ, “પિઝિયમ'. | વિ(-સૂ)ચિકા સ્ત્રી[.] કાગળિયું; કૅલેરા ચતુર્ભુજ ૫૦ જેની ચારે બાજુ નિષમ હોય એ ચતુષ્કોણ; | વિષે અ૦ [તું. વિઘ] વિશે; માં (૨) બાબતમાં મેઝેઇડ'. જવર રહી રહીને આવતો તાવ હતા સ્ત્રી૦. | વિખંભક પું. [.] આગલી કથાને સાર તથા આવનાર વસ્તુનું તિથિ શ્રી. એકી સંખ્યાની તિથિ. ત્રણ, ત્રિભુજપુર સૂચન કરતા નાટકને ઉપદઘાત - અવતરણ ત્રણે અસમાન બાજુવાળા ત્રિકેણ,૦નયન, નેત્રપુટ(સં.)(એકી વિષર ૫૦ [] દર્શાસન સંખ્યા - ત્રણ નેત્રવાળા) શિવ. ૦શર (સં.) એકી – પાંચ | વિષ્ટા સ્ત્રી [.] મળ; નરક [૦કાર પં. વિષ્ટ કરનાર શરવાળે) કામદેવ. હરિગીત મુંહરિગીત છંદને એક પ્રકાર વિષ્ટિ સ્ત્રી[] સુલેહ કે સમાધાનીની વાતચીત ને વાટાઘાટ. વિષમંત્ર પું[i.] જુઓ “વિશ્વમાં
વિષ્ણુ પું[.] (સં.) વિભૂતિમાં સૃષ્ટિનું પાલન કરનાર સ્વરૂપ વિષય પૃ[સં.] ઇદ્રિયગ્રાહ્ય પદાર્થ (૨) ભાગ્ય પદાર્થ; ભોગનું | (૨) વિ. વિભુ સર્વવ્યાપી. ૦ચક ન વિષ્ણુનું ચક્ર એક સાધન (૩) કામગ (૪).વિચાર માટે કે ભણવા માટેનું વસ્તુ (૫) દિવ્ય અસ્ત્ર. તેજ ન વિષ્ણુનું ઐશ્વર્ય (૨) ઘી. દૈવત ન ધી. પ્રકરણ; મજકૂર, મુદ્દો (૬) ઉદેશ; હેતુ (૭) દેશ; જનપદ. | ૦ધામ ન વિષ્ણુનું ધામ; વિષ્ણુલોક, વૈકુંઠ. ૦૫દ ન આકાશ [-ઉપાડ = કઈ વાત કે મુદ્દો કાઢ-કર =સંભોગ કરવો, (૨) વૈકુંઠ. ૦પુરાણ ન૦ (સં.) અઢારમાંનું એક પુરાણ. ૦માર્ગ -કાટ, છેઠ = વાતચીતને મુદ્દો રજૂ કરે કે ઉપાડો. પંવૈષ્ણવ સંપ્રદાય. ૦માર્ગ વિ. વિષ્ણુમાર્ગનું કે તેને લગતું. -લે = અભ્યાસને વિષય પસંદ કરે (૨) વિષય કાઢવે.] લેક પુત્ર વિષ્ણધામ; વિષ્ણુપદ. ૦સહસ્ત્રનામ ન૦ (સં.) ૦ વિ૦ (અમુક) વિષયને લગતું -તે અંગેનું. (નામ સાથે | વિષ્ણુનાં સહસ્ત્ર નામ વર્ણવતું એક સ્તોત્ર સમાસમાં,જેમકે, સંગીત-વિષયક). ૦ગ પં. વિષ ભેગવવા | વિસદશ વિ. [ā] સશ નહિ એવું; અસમાન તે; કામગ, લંપટ વિ૦ વિષયોગમાં લંપટ, ૦લંપટતા | વિસાવવું સક્રિ૦ જુઓ વિશમાવવું [‘વીસમjીનું પ્રેરક] સ્ત્રી૦. ૦વાર અ૦ વિષ પ્રમાણે. ૦વારી સ્ત્રી, વિષય- | | વિસરાવવું સક્રિ. “વિચાર”, “વીસરનું પ્રેરક વાર ગોઠવણી; વિષેની ક્રમવાર યાદી. વાસના સ્ત્રી વિષય- | વિસરાળ વિ૦ [સર૦ મ.]ભુલકણું

Page #825

વિસર્ગ]
૭૮૦
[વઘર(-રા)વું
વિસ ૫૦ [.] દાન(૨) ત્યાગ(૩) હકાર જેવો ઉચ્ચાર કરવાનું | વિસ્મય પું [i]આશ્ચર્ય, અચંબો [-પામવું આશ્ચર્ય થયું.]. (૪)આવું ચિહ્ન (વ્યા.)
કારક, ૦કારી, જનક વિ. વિસ્મય પમાડે તેવું વિસર્જન ન. [] છેડી દેવું તે (૨) વિદાય થવું કે કરવું તે (૩) | વિમરણ ન૦ [.] ભૂલી જવું તે. વશીલ વિ૦ (ભૂલવા જેવું)
સમાપ્તિ. -નીય વિત્ર વિસર્જન કરી શકાય કે કરવા જેવું | ભૂલે કે ભૂલી જાય એવું; ભુલકણું. ૦શીલતા સ્ત્રી, વિસર્જવું સક્રિ. [સં. વિત] વિસર્જન કરવું. [વિસર્જાવું વિસ્મરવું સકૅિ૦ [૪. વિસ્મ] ભલવું. [વિસ્મરાવું અક્રિક અક્રિ. (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).]
| (કમૅણિ), –વવું સકૅિ૦ (પ્રેરક).] વિસર્જિત વિ. [સં] વિસર્જન કરાયેલું
વિસ્મિત વિ. [સં.] વિસ્મય પામેલું વિસપી વિ૦ [ā] સરતું; ખસતું
વિકૃત વિ૦ [ā] ભૂલી જવાયેલું. -તિ સ્ત્રી [સં.] વિસ્મરણ વિસવાસી સ્ત્રી- [વસ +વસે] વસાને વીસમે ભાગ; વીઘાને | વિસ્રજવું સક્રિ. [સં. વિન 7] ત્યાગવું (૨) મેકલવું; વિદાય ચાર ભાગ (૨) લાકડાનું એક માપ
કરવું (૩) અર્પવું. [વિસ્ત્રજવું (કર્મણિ, –વવું (પ્રેરક).] વિ. સં૫૦ “વિક્રમ સંવત’નું ટૂંકું રૂપ. જેમ કે, વિ. સં. ૨૦૧૦ | વિસ્ત્રખ્ય વિ૦ [સં.] જુઓ વિશ્રબ્ધ [પરિચય કરવો તે વિસંગત વિ૦ [4] અસંગત, વિસંવાદી. હતા, -તિ સ્ત્રી, વિસ્તંભ પું[i] જુઓ વિગંભ. ૦ણુ નવ વિશ્વાસમાં લેવું કે અસંગતિ; વિસંવાદ
વિસ્વર વિ૦ [.] બસૂરું (૨) ૫૦ બસૂરાપણું. છતા સ્ત્રી વિસં પં. [જુઓ વિઠંભ] વિશ્વાસ
વિહગ ન [.] પક્ષી; વિહંગ [ કરવો. [વિહરાવવું (પ્રેરક).] વિસંવાદ ૫૦ rä.] અસંગત (૨) વિરોધ. –દી વિ. વિરવાદ- | વિહરવું અ%િ૦ [પ્રા. વિહર (સં. વિ # ૨)] ફરવું (૨) વિહાર યુક્ત (૨) વિવાદી (સ્વર). [–દિતા સ્ત્રી..]
વિહસાવવું સર્કિટ વહાવું'માં જુઓ વિસા પં. [{.] જુઓ વિઝા
વિહંગ નવ [ā] પક્ષી; વિહંગ. દષ્ટિ સ્ત્રી પક્ષીની પિડે બધી વિસાત સ્ત્રી [ત્ર, વિસાત] વસાત; કિંમત; મહત્વ (૨) [લા.]. પરિસ્થિતિને એકીસાથે ઉપરથી જોઈ લેવી તે. ૦મ ન વિહંગ. ગજું; દમ (૩) ગણતરી; લેખું; હિસાબ
સમીક્ષા સ્ત્રી ,-બાવકન ન [+મવોન]વિહંગદષ્ટિથી વિસામવું ( ક્રે[ar.fવર્ચ્યુમ 8. ઉર્વ + અમ્)] સામે કરાવો કરેલું નિરીક્ષણ
- આપ (૨) વિસામો ખવડાવવો (૩) અ૦િ વિસામો | વિહાણ સ્ત્રી [.] (૫) વહાણું સવાર [ગુજરવું કરે; થાક ખાવો
વિહાણવું અક્રે. [સર૦ હિં. વિહાના (નં. જીવ + દા] વીતવું; વિસામે ડું [g. વિજ્ઞાન (ઉં. વિશ્રામ)] થાક ખાવો તે; વિશ્રાંતિ | વિહાયસ ન૦ [ā] આકાશ (૨) વિસામે લેવાની જગા. [--કર = વિસામાને માટે ભવું; વિહાર ! [4.] ક્રીડા (૨) આનંદમાં હરવું ફરવું તે (૩) ભ્રમણ પડાવ નાખો. -ખાવે = થાક ખાવો; વિસામવું.]
(૪) (બા) મઠ. [–કર = ક્રીડા કરવી (૨) જૈન સાધુનું વિસાર,-રે મું. [સારવું પરથી] વીસરી જવું તે; વિસ્મરણ પ્રવાસે નીકળવું (૩) જૈન સાધુનું ગુજરી જવું.] તરણી સ્ત્રી વિસારવું સ૦ કૅ૦ [વિસ્તાર, વીસા (સં. વિ +{H)] ભૂલી જવું નાને મ; (જળકીડા કરવા) નાનકડી નાકા. ૦૫લિની વિસારે પુત્ર જુઓ વિસાર. [વિસારે પાડવું = ભૂલવું; વીસરવું.] ઢી (બૌદ્ધ ભિખુણીના) વિહારકે મઠની અધ્યક્ષા –અધિષ્ઠાત્રી. વિસાલ પું[૪] પ્રેમ; પ્રેમ-મિલન
oભૂમિ સ્ત્રી વિહાર કરવાની જગા – પ્રદેશ, મઠ પુત્ર વિહાર વિસૂચિકા સ્ત્રી [.] જુઓ વિચિકા
કે મઠ. -રિણી વિ૦ સ્ત્રી, –રી વિ. વિહાર કરનાર વિસ્તૃત વિ૦ [] વિસ્તૃત
[; ન્યાસ | વિહાવું અ૦િ [સં. વિહ] મિત કરવું; મંદ મંદ હસવું. વિષ્ટ સ્ત્રી [.] સૃષ્ટિ (૨) તજી દેવું તે; છેડવું તે (૩) આપવું | [વિહસાવવું પ્રેરક).]
[યોગ્ય વિલન ન૦ કિં.] ભૂલ
વિહિત વિ. [] મુકાયેલું (૨) (શાસ્ત્ર) ફરમાવેલું; શાસ્ત્રોક્ત; વિલિત વિ૦ [.] ભૂલભરેલું. છતા સ્ત્રી
વિહીન વિ૦ [4.] વિનાનું વિસ્તરણ ન૦ [] તિસ્તરવું તે; વિસ્તાર
વિહોણું વિ૦ [પ્રા. વિઠ્ઠીંગ સં. વિહીન)] વિનાનું વિસ્તરવું અક્ર. [સં. વિરd] વિસ્તાર પામવું
વિવલ(-) વિ૦ [i] બાવરું; આતુર ૦તે સ્ત્રી [માણસ વિસ્તરાવું અ૦િ, –વવું સક્રિ- ‘વિસ્તારવું’, ‘વિસ્તરવું’નું ! વિળાલે પૃ. [પ્રા. વિઠ્ઠ (સં. વિશ્વ8)] બાવરે કે બેવકૂફ કર્મણિ ને પ્રેરક
વિંધ્ય ૫૦ [.] (સં.) દક્ષિણાપથને ઉત્તરાપથ વચ્ચેની પર્વતમાળા. વિસ્તાર પું [ā] ફેલાવે (૨) વધારે (૩)વિશાળતા (૪)[લા.] -ધ્યાચલ(–ળ), ખ્યાદ્રિ પું[+મવઢ, અદ્રિ] વિંધ્ય પર્વત.
બહોળો પરિવાર કે કુટુંબ. પૂર્વક આ વિસ્તારથી; લંબાણથી -ધ્યાટવી સ્ત્રી [+ગઢવી) વિંધ્ય પર્વતનું મોટું જંગલ વિસ્તારવું સર્કિટ [સં. વિસ્ત] વિસ્તાર કરે; લંબાવવું | વીકરે છું. એક વૃક્ષ વિસ્તીર્ણ વિ. [i] વિસ્તારવાળું. છતા સ્ત્રી
વીક્ષણ ન. [સં.] જેવું તે (૨) આંખ; નેત્ર વિસ્તૃત વિ. [] વિસ્તારવાળું. –તિ સ્ત્રી [સં.] વિસ્તાર વીખર(–રા)વું અક્રિ . [૩. વિ+ક્ષર; સર૦ fહં. વિવરના; મ. વિફાર કું. [] કંપવું તે (૨) પહોળું કે મોટું થવું તે; ફાટવું વિવર] વેરાવું; છૂટા પડી જવું તે. -રિત વિ. પહેલું; ફાટેલું
વીગત સ્ત્રી, ૦વાર અ૦ જુઓ ‘વિગતમાં વિટક ! [.] ચામડીનો એક રોગ, (૨)વિત્ર જોરથી વીર(રા)વું અ૦િ [જુઓ વઘળવું] ઓગળી જવું (૨)[જુઓ ફટે એવું. -કિયું વિ. વિસ્ફોટકના રોગવાળું
વીખરવું] વેરાઈ જવું (૩) [વિકટ પરથી ?] ગભરું બની જવું;

Page #826

વીધું]
૭૮૧
[વીરવૃત્ત
મંઝાવું (૪) હતાશ થવું
વીણ સ્ત્રી [i.] બીન; એક તંતુવાદ. ૦કાવ્ય ન૦ લિરિક'. વીધું ન૦, – પં. [સર૦ હિં. વીઘા; મ. વિઘા; પ્ર. (સં. વિગ્ર) ૦ધર, ૦પાણિ પું(સં.) નારદ. ૦ધારી વિ૦ (–રિણી વિ. = વિભાગ] જમીનનું એક માપ (પચીસેક ગુંઠાનું). -ઘાદોરી | સ્ત્રી ) વીણા ધારણ કરનાર. જેમ કે નારદ, સરસ્વતી. વાદન સ્ત્રી. જમીનની માપણી. -ઘામૂલું વિ૦ ભૂલ ન થાય એમાંય | નવ વીણા વગાડવી તે –તેની કળા ભલે એવું; ભારે ભૂલ કરનારું
વીણી સ્ત્રી ખેતરમાંથી કપાસ વીણો તે; વીણણી વીચા–ચે) અ૦ [૩. વૈદ્ય] +વચ્ચે [ સ્ત્રી તરંગેની હાર | વીણે ! [4. વિ+ની ઉપરથી ] સુકાન ફેરવવાને દાંડે વીચિ(-ચી) પું; સ્ત્રી. [.] તરંગ; મેજું. ૦માલા(–ળા) | વીત વિ૦ [i.] જતું રહેલું (૨) છોડી દીધેલું. ૦ક નવ; સ્ત્રી, વીએ અ૦ + જુઓ વીચ
વીતેલું તે (૨) સંકટ. તૃણ વિ. [સં.] તૃષ્ણા વિનાનું. વ (-૨)વું અક્રિટ [. વિર (ઉં. વિ + 1); સર૦ રાગ(ગી) વિ. રાગ - આસક્તિ વિનાનું. ૦રાગત્વ ન૦, હિં. વિદુરના] + જુદા પડવું; વિયોગ થવો
૦રાગિતા સ્ત્રીવીતરાગપણું. લેભ વિ૦ લોભ હેત વીછળવું સક્રિ. [પ્રા.
વિઢિ ] પાણી રેડી હલાવી સાફ કરવું | વીતવું અકિંજુઓ વીત] ગુજરવું; પસાર થઈ જવું (૨) વીછળવું અક્રિ. વીછળવું’નું કર્મણ
દુઃખ પડવું. વીતી સ્ત્રી, વીતેલું તે; વીતક. જેમ કે, આપવીતી વીછિયે પું[સરવે હિં. વિ]િ જુઓ વીછિ
વીથિ, કા, –થી સ્ત્રી [સં.] માર્ગ; રસ્તો વીછી(-છુ) ૫૦ [૩. વશ્ચિમ; પ્રા. વિરમ, વિછું, સર૦ ૬િ. | વીનવવું સક્રૂિ૦ [પ્રા. વિન્નવલું. વિશg૬); સર૦ મ. વિનવળે; વિક્મ.વૈર્]એક ઝેરી પ્રાણી, વીંછી.-છુપુંજુઓ વીંછુડો | વીછુવા મુંબ૦૧૦ [‘વીછી' ઉપરથી; (સર૦ fહં. વિમા, વૈD] | વીનવાવું અકિ “વીનવવું'નું કમૅણિ (સ્ત્રીઓનું) પગને અંગૂઠે પહેરવાનું ઘરેણું
વી. પી. ન.[ફં.] ઉકેલ દામ આપે મળે એવું ટપાલમાં વીજ સ્ત્રી [પ્રા. વિજ્ઞ (સં. વિદ્યત); સર૦મ. વી; હિં. વીન] | આવતું પાર્સલ, બુક પેસ્ટ ઈ૦નું પાર્સલ વીજળી; વિદ્યુત. ક્ષેત્ર ન. વીજળીવાળા પદાર્થની આજુબાજુનું | વીષ્મા સ્ત્રી [સં] પુનરુક્તિ; વારંવાર ભાવ, દર્શક વિ૦ તેની અસરવાળું ક્ષેત્ર, ઇલેક્ટ્રિક ફિડ’ ૦ચુંબકનટ વીજળીથી પેદા પુનરુક્તિ દર્શાવતું. જેમ કે, ઘેર ઘેર, ઠેર ઠેર, ઈ. થતું ચુંબક; “ઇલેક્ટ્રો-મૅનેટ'. દર્શક નર વીજળી છે કે તે કેવી | વીફરવું અક્રિ૦ [પ્રા. વિરપુર (ટ્સ. વિ + TC); સર૦ મ. વિર; છે તે બતાવતું યંત્ર સાધન; ઈલેકટોસ્કેપ”. દાહ૫૦ વીજળીથી | હિં. વિના] વકરવું; ગુસ્સે થવું; ઉશ્કેરાવું. [વીફરાવું (ભાવે).] મારવું કે (મડ૬) બાળવું તે; ઈલેકટોકયુશન'. દ્રાવણ નવ વીજળી | વીમે ૫૦ [. વીમીં; સર૦ મ. વિII; fછું. થીમ] વસ્તુ કે વહન કરવાના ગુણવાળું દ્રાવણ; “ઇલેક્ટ્રોલાઇટ'. ૦ધ્રુવ ૫૦ વીજ- જિંદગીને નુકસાન પહોંચતાં તે બદલ પસાથી થતી ભરપાઈ (૨) દ્રાવણમાં વહન કરવા જે વાહક પદાર્થ મુકાય તે; “ઇલેડ'. | તેને કરાર (૩) તે પેટે ભરવાને હપતે (૪) [લા.] જોખમભર્યું માપક નટ વીજળી માપવાનું યંત્ર-સાધન. ૦૨ખું ન [+રખું
સાહસ, [-ઉતાર =વીમાને કરાર કરવો. –ઊતરાઈ કે વીજળી નહીં વહી શકે એવા પદાર્થનું પડ; “ઇસ્યુલેટર’. ૦વાહક
ઊતરી જ, ખલાસ થ = મરી જવું; નાશ પામવું. વિ૦ વીજળી વહી શકે એવું; “કંડકટર'. શક્તિ સ્ત્રી શક્તિ. -કર, બેડ =જોખમમાં ઊતરવું; સાહસ કરવું. -ભરે –જાણુ પું[+મg] વીજળીને અણુ; “ઇલેક ટ્રેન
=વીમાને હપતો આપ-લે = વીમો ઉતરાવ (૨) જોખમ વીજણવારા મુંબ૦૧૦ [૫. વિંનગારા (કા. વીનH; સં. વીન)]. માથે લેવું.] -માએજન્ટ છું. જુઓ વીમાદલાલ. –માકંપની પંખ નાખો તે
[વજો; પંખો સ્ત્રી વીમે ઉતારનાર મંડળી. -માખત ન૦, -માચઠ્ઠી સ્ત્રી, વીજ પું[બા. વીના (ઉં. વીનન),સર૦મ. વિંના; હિં. વીનના] વીમાનું ખત. માદલાલ . વીમાને દલાલ. –માલિસી વીજ- ૦દર્શક, દાહ, દ્રાવણ, ૦ધ્રુવ જુઓ “વીજમાં સ્ત્રી વીમે – તેને કરાર; વીમાની ‘લિસી” વીજન ન. [સં.] પંખાથી પવન નાખવો તે (૨) પંખો
વીર વિ૦ સિં.]રાર; પરાક્રમી (૨) પુંતે પુરુષ (૩) વીરે; ભાઈ વીજ- ૦માપક, ૦૨ખું, ૦વાહક જુઓ “વીજ'માં
(૪) એક ભૂત [-મૂકી (૫) વીરરસ(૬) (સં) મહાવીર. ૦કર્મ વીજવું સક્રિ. [i. વીન] પંખ નાખવો
નવ વીરતા ભરેલું કે વીરને છાજે એવું કર્મ. ૦કવિતા સ્ત્રી વીરવીજશક્તિ સ્ત્રી, જુઓ વીજ'માં
રસપ્રધાન કવિતા. ૦કાવ્યન૦ વીરરસથી ભરેલું કાવ્ય. ગર્જના વીજળી સ્ત્રી [પ્રા.વનાિ (સં. વિદ્યુત); સર૦ હિં,મ. વિનહી]. સ્ત્રીવીરની ગર્જના (આવાન કે ઉત્તેજના કરનારી). ૦તા સ્ત્રી,
એક ભૌતિક શક્તિ; વીજ; વિઘત. –ળિકવિ વીજળીનું કે તેને હત્વ ન૦ શુરવીરતા; પરાક્રમ. ૦ધર્મ પુત્ર વીરતાનો કેવીર પુરુષને લગતું (૨) તેવું વરિત ને ચપળ. કેઠા ! (કા.)એક રમત. છાજે એ ધર્મ (૨) મહાવીર સ્વામીને (જેન) ધર્મ. ૦૫ત્ની ૦ઘર ન૦ વીજળી જ્યાં ઉત્પન્ન થાય કે જ્યાંથી બધે મોકલાય સ્ત્રી. વીર કે વીરની પત્ની. ૦૫સલી સ્ત્રી, શ્રાવણી પૂર્ણિમાને તે સ્થાન; “પાવર-સ્ટેશન'
દિવસે ભાઈ તરફથી બહેનને અપાતી ભેટ. પૂજા સ્ત્રીવીર વીજાણુ ન૦ જુઓ “વીજ'માં
[પીડા; વેણ પુરુષ કે વીરતાનું આદરમાન કરવું -તેને પૂજવું તે; “હીરે વશિપ'. વીણ સ્ત્રી [પ્રા. વિમળા (સં. વેન); સર૦ મ. વેળ,-viI] પ્રસવની પોત પુત્ર વીર કે બહાદુર બાળક. ૦પ્રભુ (સં.) મહાવીર વીણવું સ૦િ [.. વિળી (સં. વિ+ની); સર૦ હિં. જીવનના સ્વામી. ભદ્ર પું. (સં.) શિવને એક ગણ. ભૂમિ સ્ત્રી, ચંટવું (૨) પસંદ કરવું ૩) (અનાજમાંથી કાંકરા વગેરે) ઉપાડી વીરેની જન્મદાતા ભૂમિ. ૦માતા સ્ત્રી વીર પુરુષની જનેતા. લેવું, દૂર કરવું. –ણી સ્ત્રી, જુઓ વીણ
૦૨સ પુત્ર કાવ્યના નવ રસમાં એક (જુઓ રસ). ૦વૃત્ત

Page #827

વીરશૈવ ]
ન૦ એક છંદ (નર્મદકૃત.). ૦શૈવ પું જુએ લિંગાયત. શ્રી સ્ત્રી શ્રવીરની કીર્તિ અથવા તેજ. સંવત પું૦ મહાવીર સ્વામીના નિર્વાણથી ગણાતા સંવત. ૦સાજ પું॰ શૂરવીરનેા પેાશાક અથવા સામગ્રી, હાક સ્ત્રી॰ યુદ્ધપ્રસંગે યેદ્ધાની ભયંકર ચીસ વીરજ ન૦ + વી [માટે ખોદેલા ખાડા વીરા પું॰ [ફે. વિમર્] નદી કે તળાવના સૂકા ભાગમાં પાણી વીરણ(૰વાળા) પું॰ [i.] જીએ વિરણ
વીર- ૦તા, ૨, ૦ધર્મ, ૦પત્ની, ૦પસલી, પૂજા, પાત, ૰પ્રભુ, ભદ્ર, ભૂમિ, માતા, ૦૨સ વૃત્ત, શૈવ, શ્રી, સંવત, સાજ, હાક જુએ ‘વીર’માં
વીરા શ્રી॰ [ä.] એક સુગંધી પદાર્થ
વીરાધિવાર વિ॰ (૨) પું॰[સં.] વીરામાં શ્રેષ્ઠ; વીરતમ (પુરુષ) વીરાસન ન॰ [ä.] (યાગનું) એક આસન વીરાંગના સ્રી॰ [ä.] વીર – બહાદુર સ્ત્રી વીરી સ્રી॰ [જીએ વીરે] બહેન વીરુધ(-ધા) સ્ક્રી॰ [É.] એક વેલ વીરા પું॰ [સં. વીર] ભાઈ
વીરાક્તિ શ્રી [સં.] વીરતા ભરેલી – વીરને છાજે એવી ઉક્તિ વીરેંચિત વિ॰ [સં.] વીરને ચિત – છાજે એવું વીર્ય ન॰ [સં.] શુક્ર; ધાતુ (ર) વીરતા; બળ; પરાક્રમ. ૦રક્ષા સ્ક્રી॰ વી ચળતું સાચવવું તે. ૦પાત પું॰ વીર્યસ્રાવ. ૰વંત, ૰વાન વિ॰ પરાક્રમી; બળવાન. ૦સંગ્રહ, સંચય પું૦ વીર્યના સંગ્રહ; વીર્યરક્ષા. ૦-સ્ખલન ન॰, સ્ત્રાવ પું॰ વીર્ય ઝરી જવું – ખરવું તે. હીન વિ॰ નામર્દ; નિબંળ
વીલ ન॰ [. વિલ] વસિયતનામું (−કરવું) વીલ(–લિયું) ન॰ અડધા રૂપિયા (સંકેતની ભાષામાં) વીલ સ્ત્રી॰[જી વીળ] ભરતી (૨) ન॰ [] એક પક્ષી. -લાં ન॰ ખ૦૧૦ વીલ પક્ષીએ (ટાળામાં જ ફરવાથી અ૦૧૦માં ખેલાય છે) વાલિયું
ન॰ જુએ ‘વીલ’માં
(સં.
વીલું (વી') વિ॰ [પ્રા. વિરુ (સં. શ્રીs)=શરમાવું પરથી ? કે સર૦ મ. વિલ્હા∞ (સં. વિશ્ર્વ∞)] શરમિંદું; ભેાંઠું (૨)[ા. વિ વિદ્)] રઝળતું; છૂછ્યું. [−પઢવું=શરમિંદું થયું (૨) સાથવિનાનું થયું.—મૂકવું = સાથ વિનાનું –રખડતું રાખવું. –માં કરવું=શરમ, કલંક કે ખેદથી માં ઊતરી જવું,] વીશ(–સ),-શા—શી–(સી) સ્ત્રી॰ જીએ વીસ’માં વીશી સ્ત્રી॰ [સર॰ મેં. વિશી] પૈસા આપવાથી તૈયાર રસેાઈ મળે તે જગા (૨) જીએ વીસી. [-જમવી=કાઈને ત્યાં વીશીની જેમ ખર્ચ આપીને જમવું.] વાળા પું॰ વીશીના માલિક વીસ વિ॰ [ત્રા. વીસ (નં. વિરાતિ)] ‘૨૦’; વીશ. [–વસા = સે ટકા; સંપૂર્ણ (૨) ધણુંખરું.] નખી,હેરી સ્રી સ્ત્રી; પત્ની. -સાપુંખ૦૧૦ (શ્રીમાળી, ખડાયતા, લાડ, ઇ૦) વાણિયાએ ની એક નાત (૨)વીસના આંક, તેના ગઢિયા. –સી સ્ત્રી વીશી; વીસના સમૂહ (૨) વણાટમાં તાણાના તારની એક ગણતરી. [વીસી માણસ = પ્રમાણિક માણસ.વીસી બાવીસી = સુખદુઃખ; ચડતીપડતીના સમય. પાણી વીસી=અપ્રમાણિક.] વીસનગરા પુંઅ૦૧૦ નાગરની એક જાત

[ વઢવું
વીસમવું અક્રિ॰ [ત્રા. વિસમ (સં. વિ + શ્રમ)] ઠંડું થવું; વિશમવું (ગરમી, જુસ્સા, થાક, ઉભરણ વગેરે). [વીસમાવું (ભાવે).] વીસરભાળું વિ॰ [વીસરવું + ભેળું] વિસરાળ; ભુલકણું વીસરવું સ૰ક્રિ॰ [ા.વીસર (સં. વિ + Ç)] ભૂલી જવું.[વીસરાણું અક્રિ॰ (‘વીસરવું’, ‘વિસરાવું'નું કર્મણિ)]
વીસ વિ॰ [સં. વિજ્ઞ] (માંસની) ગંધવાળું. −રાટ પું॰ તેવી ગંધ વીસા, વાસી જુએ ‘વીસ’માં
વાળ સ્ક્રી॰ [F.,રૂ. વીલ્હી (સં. વેજા)] ભરતી વીંખવું સ૰ક્રિ॰ [પ્રા. વિવિવવ (સં. વિ+ક્ષિપ્] જીએ પીંખવું. [રેંખાવું અક્રિ॰ (કમણ), -વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).] વીંચવું સક્રિ॰ [હૈ. વિશ્વ = પાસે આવવું](કા.) મીંચવું.[વીંચાવું અક્રિ॰ (કર્મણ), -વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).] વીંછિયા પું॰ [‘વીંછી’ ઉપરથી] એક ઘરેણું
વીંછી(-હ્યુ) પું॰ [ત્રા. વિશ્ચિમ, વિષ્ણુમ (સં. વૃશ્ર્વિ)] એક ઝેરી જંતુ; વીંછી. (–ન્નુ)ડા પું॰ વીંછી (૨) વૃશ્ચિક રાશિ વીંધ્રુવા પુંખ॰૧૦ નુ વીષુવા [એક સુતારી એજાર ભીંજ(-ઝ,-ધ)ણું ન॰ [સર૦ મ. વિજ્ઞળ, વિધÄ, જુઓ વીંઝવું] વીંજણેા પું॰ [જીએ વીજણા] પંખે વીંઝણું ન૦ નુ વીંજણું
વીંઝવું સક્રિ॰ [પ્રા. વીષ્નમાળ (સં. વીનવ્); સર૦ મ. વિનળ] હવામાં જોરથી ઘુમાવવું (૨) [ત્રા. વિષ્ણુ (સં. થમ્) વેધ કરવે] + વીંધવું. [વીંઝાવું અક્રિ॰ (કર્મણ), –વું સક્રિ॰ (પ્રેરક).] વીંઝવીંઝા, વીંઝાવીંઝ સ્રી॰ વારંવાર કે સામસામે વીંઝવું તે વીંટણ ન૦ વીંટવું તે
વીંટણિયા પું [વીંટવું પરથી] દારાની ગરગડી વીંટલી સ્ત્રી॰ [‘વીંટી’ ઉપરથી] સ્ત્રીઓનું નાકનું એક ઘરેણું વીંટલે પું [કે. વિટહિમા] જુએ વાટો (૨) જીએ વીંટલી વીંટવું સક્રિ॰ [ત્રા. વિટ્ (સં. વેવ્] લપેટવું. [વીંટાવું અફ્રિ (કર્મણ), -વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).]
૭૮૨
વીંટાળવું સક્રિ॰ [જીએ વીંટવું] લપેટવું; ગેાળ વીંટવું. [વીંટાળાવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક).] વીંટાળા પું॰ વીટા
વીંટી શ્રી॰ [ટું. વિટિયા] આંગળી ઉપર પહેરવાનું એક ઘરેણું. [–કાઢવી, –ઘાલવી, –પહેરવા] [વીંટા વીંટા પું॰ [જીએ વીંટવું] વીંટાળેલે ગેાળ આકાર (૨)પથારીને વાઢાર પુ॰ [જીએ વીંઢારવું]વીંઢારવું પડે તે; અગવડ; બાજો; વેઠ વીંઢારવું સક્રિ॰ [ત્રા. વીઢ (સં. પીઠ)] પાલવવું (૨) અગવડ વેઠીને સાથે રાખવું. [ીંઢારાવું, –વવું તેનું કર્માણ અને પ્રેરક.] વીંધ ન॰ [‘વીંધવું’ ઉપરથી] વેહ; કાણું; નાકું. ૰ણુહાર વિ વીંધનાર. ૰ણી સ્ત્રી॰ છિદ્ર પાડવાનું એજાર. કહ્યું ન જીએ વીંજણું [ભેકવું વીંધવું સ૰ક્રિ॰ [ત્રા. વિષ (સં. થમ્)] વીંધ પાડવું (૨) કાચનું; વધારા પું॰ વીંધનારા (મેાતી કે કાન) વીંધાવું અક્રિ॰, વવું સક્રિ૦ ‘વીંધવું’તું કર્મણિ ને પ્રેરક વુડાવું અક્રિ॰, વવું સક્રિ॰ વ્ઝનું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક વુઢાવું અક્રિ॰, “વવું સક્રિ॰ ‘વૃઢવું’નું ભાવે ને પ્રેરક વૂડવું સક્રિ॰ [ત્રા. ઘુટ્ટુ (સં. વૃE)] (પ.) વરસવું યૂવું અક્રિ॰ [મા. વુદ્ઘ (સં. વૃધ્) વધવું] + જવું

Page #828

વૃક]
૭૮૩
છૂક ન॰ [i.] વજ્ર. –કાદર પું॰ [+ā] (સં.) લીમ વૃક્ષ ન॰ [સં.] ઝાડ. દેવતા પું॰ વૃક્ષના કે વૃક્ષ પર રહેતા દેવ. પ્રબંધ પું॰ એક ચિત્રકાવ્ય. વાટિકા સ્ત્રી૰ બગીચા. વિદ્યા સ્ત્રી, વિજ્ઞાન, શાસ્ત્ર ન॰ વૃક્ષાના ઉછેર ઇ॰ વિષેનું વિજ્ઞાન; ‘સિવિકલ્ચર’. –ક્ષારોપણ ન૦ [+મારોવળ] ઝાડ રાપવું તે. -ક્ષારાહણ ન॰ [+આરહણ] ઝાડ પર ચડવું તે. –ક્ષાસન ન॰ [+આસન] એક યેાગાસન; વૃક્ષ પેઠે માથા પર ઊભું રહેવું તે; શીર્ષાસન
વૃજિન ન॰ [ä.] પીડા; દુઃખ (૨) પાપ
શ્રૃત વિ॰ [સં.] વરાયેલું; પસંદ કરાયેલું (૨) આવરિત; ઢંકાયેલું વૃત્ત ન॰ [સં.] વર્તન (૨) અક્ષરમેળ છંદ (૩) વર્તુળ (૪) સમાચાર (૫) વૃત્તાંત; હકીકત. ૦ખંઢ પું॰ વર્તુળના ભાગ; ‘સેગ્મેન્ટ’(1.), ૦પત્ર ન૦ છાપું; વર્તમાનપત્ર. વિવેચન ન૦ બનેલા બનાવાનું વિવેચન; ‘જર્નાલિઝમ’.—ત્તાકાર વિ॰[+માળાર]ગોળ આકારનું. -ત્તાધે પું॰ [+z] અર્ધગોળ; ‘સેમિસર્કલ’ (ગ.) વૃત્તાંત પું॰; ન॰ [i.] હકીકત; વર્ણન (૨) ખબર વૃત્તિ શ્રી॰ [સં.]ચિત્તમાં ઊઠતા વિચાર; ચિત્તના વ્યાપાર(૨)મનનું વલણ (૩) સ્વભાવ; પ્રકૃતિ (૪) વર્તન (૫) વ્યાખ્યા; ટીકા (૬) ભિન્ન રસેામાં ઉપયેગી માનેલી વર્ણન કરવાની શૈલી (કૌશિકી, સાર્વતી, આરટી અને ભારતી) (૭) ધંધે। (૮) આવિકા (૯) ટીકા; સમજૂતી (૧૦) શબ્દની અર્થ બતાવવાની શક્તિ (વ્યા.). ૦કા સ્ત્રી॰ આજીવિકા પૂરતું (પગાર, શિષ્યવૃત્તિ ઇ॰) અપાય તે; ‘સ્ટાઇપેન્ડ’. ૦ચ્છેદ પું॰ [સં.] નાકરીધંધાનું છૂટી જવું તે. ન્ત્યનુપ્રાસ પું॰[+અનુપ્રાસ] એક રશબ્દાલંકાર; સમાન વર્ણ કે વાંની આવૃત્તિ (કા. શા.) વૃત્તીય વિ॰ [i.] વૃત્તાકાર; ચક્રીય વૃત્ર, “ત્રાસુરપું॰ [i.] (સં.) એક રાક્ષસ, જેને કે મારેલા વૃથા અ॰ [સં.] કેગટ; નિષ્ફળ (૨) વિ૦ (સમાસમાં ‘વ્યર્થ’ અર્થમાં). જેમ કે, થાજ્ઞાન
|
વૃદ્ધવિ॰ [સં.]ઘરડું (૨)વડીલ, તા સ્ત્રી. ~ન, બાલિકાવિવાહ પું॰, ૦બાળલગ્ન ન૦ મેટી ઉંમરના જોડે નાની બાળાનું લગ્ન ૦વાકય ન॰ વૃદ્ધનું વાકય; વડીલનું અનુભવપૂર્ણ બાધવાકચ. સભા સ્ત્રી વયેવૃદ્ધ ને જ્ઞાનવૃદ્ધ પુરુષેાની – વડીલેાની સભા; કાઉન્સિલ ઓફ એલ્ડર્સ’.-દ્ધા વિ॰સ્ત્રી ઘરડી થયેલી (૨) સ્ત્રી૦ ડોસી, “હાઈ સ્ત્રી॰ વૃદ્ધત્વ.-દ્વાચાર પું॰[+માચાર] રૂઢિ(૨) વડીલે ના આચાર કે રીતિ. –દ્ધાવસ્થા સ્ત્રી[+ અવસ્થા] ઘડપણ વૃદ્ધિ સ્ત્રી॰ [સં.] વધારા (૨) આબાદી (૩) [વ્યા.] સંસ્કૃતમાં થતા એક ફેરફાર (૪) જીએ વૃદ્ધિસૂતક. શીલ વિ॰ વૃદ્ધિ પામવાના સ્વભાવવાળું.૦શ્રાદ્ધ ન॰ જુએ નાંદીમુખ.સૂતક ન૦ ખાળકના જન્મથી લાગેલું સૂતક

[મૂકવા તે
|
કુલટા (૨) શૂદ્રા વૃષાંક પું॰ [i.] (સં.) વૃષકેતુ; શિવ વૃષેત્સર્ગ પું॰ [સં.] કોઈ ધાર્મિક ક્રિયા વખતે આખલેો છૂટો વૃષ્ટિ સ્ર॰ [સં.] વરસાદ. ॰ગૃહ ન૦ ફુવારા. માપક નં૦ વરસાદ માપવાનું સાધન [ વૃષ્ણિનું – યાદવ કુળ વૃષ્ણિ પું॰ [i.] (સં.) શ્રીકૃષ્ણના એક પૂર્વજ. કુલ(-ળ) ન૦ વૃંત ન [સં.] દીઠું
વૃંદ ન॰ [સં.] ટોળું. ૰ચર, ચારી વિ॰ ટોળામાં ફરનારું. ગાયન, ૰ગીત ન૦ વૃંદમાં એકસાથે ગાવું તે કે તેનું ગીત. ૦વાદન ન૦ એકસાથે અનેક વાદ્યોના વાદનનું સંગીત. સંગીત ન॰ બધાએ સાથે કરવાનું સંગીત
|
વૃંદા સ્ત્રી॰ [H.] તુલસી (૨) (સં.) રાધિકા વૃંદારક પું[ä.] કોઈ પણ વર્ગના મુખ્ય [ વનનું, –ને અંગેનું વૃંદાવનન॰[સં.](સં.) ગાકુળ નજીક આવેલું વન. –નીય વિ શૃંદાવેઇટર પું॰ [.] (હોટેલ વીશી ઇના) હરિયા નાકર વેઇટિંગ રૂમ સ્ત્રી॰ [.] રેલવે સ્ટેશન ઉપર ઉપલા વર્ગના મુસાફરને બેસવા – ઊઠવાના ઓરડા (૨)દાક્તરને ત્યાં કે કોઈ કચેરી ઇ૦માં મળવાના વારા આવતાં સુધી રાહ જોતા બેસવાના ઓરડા વે(–૧) પું॰ એક વેલ. [નનું દહીં=એ વેલના પાણીમાં ચાળીને કાઢેલા ખડમાં જેવા રસ.]
વૃદ્ધિંગત વિ॰ [સં.] વધી ગયેલું; વિસ્તાર પામેલું વૃશ્ચિક પું॰ [સં.] વીંછી (૨) વીહુડો – આઠમી રાશિ. “કાસન ન॰ [+આસન] એક યોગાસન. –કી સ્ત્રી॰ વીંછણ વૃષ પું॰ [સં.] આખલે, ॰કેતુ પું॰ (સં.) શિવ વૃષણ પું; ન॰ [ä.] અંડ; ગોળી
વૃષભ પું॰ [i.]આખલે; પાઢિયા. ધ્વજ સું॰ (સં.) વૃષકેતુ, શિવ ષલ પું॰ [ä.] શૂદ્ર (૨) નીચ, પાપી માણસ. –લી સ્ત્રી
|
વિષ્ણુ
વેકરા પું॰ [સં. વાળુńા ?] (કા.) કાંકરાવાળી જાડી રેતી
વેકવું અ॰ક્રિ॰ [જીએ વેગવું] (સુ.) ઉતાવળ કરવી (૨) સક્રિ [તં. વિ+ń1] વેચવું (ઉત્તર ગુજરાતમાં)
વેકળા પું॰ [વહેવું + કલેાલવું ? કે વો = અવાજ કરવા પરથી ] નાના વહેળે; વેાકળા
વેકાવું અક્રિ॰, –વવું સક્રિ॰ ‘વેકવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક વેકર સ્ક્રી॰ [સર૦ વેકરા] (કા.) ઝીણી કાંકરીવાળી મેાટી રેતી વૅકેશન સ્ત્રી [.] (શાળા ઇમાં) લાંબી રજાઓના ગાળા. (-પઢવી) [હસી પડે તેવું (૨) અસ; નિર્લજ્જ ચેખલ(−ળ)વિ॰ [‘ખલ – ળ’ ઉપરથી] સ્વમાન વિનાનું; ખડખડ વેખવું અક્રિ॰ [સં. વિ+ક્ષ (કા. વવ)] ચિકત થવું (૨) સક્રિ॰ તેવું; તપાસવું વૈખળ વિ॰ જુએ વેખલ
|
|
વેખંઢ સ્ત્રી॰ [સર૦ મ. (સં. વચ+અંક ?)] એક ઔષધિ વેખાવું અક્રિ॰, “વું સક્રિ॰ વેખવું’તું કર્મણિ ને પ્રેરક વેગ પું॰ [સં.] ગતિ; ઝડપ (૨)જીસ્સા, એસ(૩) ચસકા; સણકા (૪) ત્રાસ; તાપ. [-મારવા=સણકા નાખવા.] વત્તા સ્ત્રી॰ વેગીપણું. ૦વતી વિ॰ સ્રી, ॰વંતું, વાન વિ॰ વેગવાળું વૅગન ન॰ [.] માલ ભરવાના – ભારખાનાને ડબે વેગરવું સક્રિ॰ વેઠવું (૨) નિભાવવું
વેગવું અક્રિ॰ વેગ પરથી ] (સુ.) વેકવું; ઉતાવળ કરવી વેગળું વિ[ફૈ. વેરાજી; સર૦ મ. વેક્ઝા] દૂર (ર) જુદું; અલગ. [-બેસવું =(સ્ત્રીએ) રજસ્વલા થયું.]-ળાઈ સ્રી વેગળાપણું. -ળે અ॰ આવે; દૂર
વેગાનિલ પું૦ [તું. વેગ + ત્રનિરુ] વેગમાં વાતા પવન વેગી(કું) વિ॰ [સં.] વેગવાળું
વેજી પું॰ [સર૦ મ. વેંગ (સં. કૢ)] મૂર્ખ; ઠાઠ

Page #829

વિચણી]
७८४
[વેતર
વેચણ સ્ત્રી વેચવું તે; વેચાણ
વેલે . [સર૦ વેઢ] વેલો [[પ્રા. વિવ8] વિનાશ કરે વેચવાલ વિ. [વેચવું” ઉપરથી] વેચવાવાળું; વિચનાર. –લી સ્ત્રી | વેઠવું સક્રિ[પ્રા.વિર (લંડવી)] વેડીથી તોડવું–ઉતારવું (ફળ(૨) વિચવાની માગણી (ૉર ઈત્યાદિની)
વે મું. [જુઓ વીરડો] તળાવ કે નદીમાં પાણી માટે ખેદેલો વિચવું સક્રિ. [જુઓ વિકવું (ઉં. વિલી); સર૦ મે. વે; હૈિં. ! ખાડો (૨) વાઘરીની એ નામની એક જાત કે તેને માણસ વિના] કિંમત લઈને આપવું. [વેચી ખાય એવું =ગાર્યું ન | - ૫૦ બ૦ ૧૦ [વા. વિરંવ (ઉં. વાંવ)= નકલ કરવી].
જાય-પત ન કરે એવું. વેચીને ચણા ખાવા =પત ન કરવી (૨) –ના જેવું વર્તન કે તેની નકલ’ એ અર્થમાં શબ્દને અંતે (ઉદા. વિચી વટાવીને, ખાઈ-પી ઉડાવી દેવું.] [કે વેચાય એવું બાયલાવેડા) વેચાઉ વિ. [વેચવું” ઉપરથી] વેચવાનું હોય એવું; વેચવા માટેનું | વેઠવું અ૦િ , –વવું સક્રિટ “ડવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક વેચાણ ન [વેચવું” ઉપરથી] વેચવું તે (૨) વેચાવું તે. ૦કાર | વેદાંગ ૫૦ અશ્વ, ઘોડો
[ (આંબો વેડવાની) ૫૦ વેચાણનું કામ કરનાર; સેકસમૅન. ૦ખત નવ વેચાતું | વેડી સ્ત્રી [જુઓ વડવું] છેડે જાળીદાર ઝાળીવાળી લાંબી લાકડી આપ્યાનું લખાણ. નકરી વિ. સ્ત્રી કરથી મુક્ત (જમીન). | વેડૂર વિ૦ [4. વૈદ્રર્થ ઉપરથી {] સુંદર; ફાંકડું [ચાળો; નકલ . ૦સલામતી વિ. સ્ત્રી જાગીરદારે સલામી દાખલ ભરવાનું | વેડે [વિડવું' ઉપરથી વેડનાર (૨) [જુઓ વિડા] (૫) મહેસૂલ જ આપવું પડતું હોય તેવી (જમીન). -ણિયું વિ૦ | વેઢ પું[ar. વૈઢ (ઉં. વૈg)] આંગળી ઉપરને સાંધા આગળને વેચાણમાં લીધેલું, ખરીદેલું (૨) વેચી શકાય તેવું
| કાપ (૨) બેથી વધારે અાંટાવાળી વાળાની વીંટી વેચાતું વિ૦ કિંમત આપીને લેવાય એવું વિચાવા માટેનું. [કજિયે | વેઢવવું સહિ મુકાબલો કરવો વેચાતે લે, લડાઈ વેચાતી લેવી =કેઈ નું ઉપરાળું લઈ | વેઢમી સ્ત્રી, જુઓ વિડમી લડવું (૨) વગર કારણે કજિ વહેર.]
વેઢીગાળે ૫૦ એક વનસ્પતિ વેચાવું અદ્ધિ, વિવું સક્રેિટ વેચવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક વેઢે ૫૦ [જુઓ વઢ] આંગળી ઉપરને સાંધા આગળને કાપો વજન ન૦ +(૫) વીજ
(૨)લાકડાની ગાંઠ.[વેઢા ગણવા=વેઢા ગણી હિસાબ ગણ(૨) વેજા સ્ત્રી [સર૦ નેજા, વૈજયંતી; પ્રા. વેન (. વિદ્ ઉપરથી)] | આતુરતાથી રાહ જોવી.વેઢે ગણાય એટલું બહુ જાજ સંખ્યામાં.] નિશાન (૨) સિર૦ મ. નૈછિદ્ર; ભેંક (સં. વે; પ્રા. વેક્સ)] | વેણ(-) ૫૦ [.] (સં.) જુઓ વેન રાજા વિપત્તિ (૩) [સર૦ હિં. વન (સં. વિના ? મ.) = જણવું તે] પ્રજા | વેણ (પૅણ, સ્ત્રી [પ્રા. વળી (સં. વની); સર૦ . વળી] કપાસને જાણું છું પાણી અટકાવવાને બંધ
છોડ; વણ (૨) [મા. વેગળા (સં. વેના; સર૦ મ. વેળ, –TI] વેજો નબ૦૧૦ [વેજા પરથી] વલખા ફાંફાં (૨) વેજા; પ્રજા પ્રસવની પીડા; વીણ (૩) (વે) ૦ [ પ વેળ (. વેચન) જુઓ વેજિટેબલ, ૦ધી ન૦ [] વનસ્પતિમાંથી ધી જેવું બનાવાતું | વચન (૪) સ્ત્રી૦ જુઓ વણી (પ.). [-કાઢવું = બાલવું. -મારવું – ઠારેલું તેલ
[(કા.) ખાદીને તાકે = વાગે એવું કડવું વચન કહેવું; મહેણું મારવું. -રાખવું =કેઈનું વેજું ન [સર૦ હિં. નિક7] વણિયર (૨)[4. વેગવણવું ઉપરથી ] કહ્યું માન્ય રાખવું. -સંભળાવવું = વેણ મારવું. –સાંભળવું = વેઝે નવ [ä. વેલ્થ, પ્રા. વેલ્સ] (વીંધવાનું) નિશાન
=ઠપકે કે મહેણું સાંભળવું.]
[(૨) ગભરામણ વેટિકન ન. [{.] (સં.) ખ્રિસ્તી ધર્મગુરુ પિપનું રામનું નિવાસ- વેણાચૂંટા (વે) મું. બ૦ ૧૦ [વેણ +ચંટાવું] ભૂખથી થતું દુઃખ સ્થાન કે તેની રાજધાની
વેણિ(–ણી) સ્ત્રી [i] ચટલો (૨) અંડે બાંધવાને કુલને વેઠ શ્રી. [વા. વૈટ્ટિ (. વિષ્ટિ)] વગર દામનું ઉતરું(૨) ફરજિયાત ગજરે (૩) નદીને પ્રવાહ; વહેણ (જેમ કે, ત્રિવેણી) (૪) નદીવૈતરું (૩) [લા.] ભાર; પીડા; ઉપાધિ. [-ઉતારવી = જુઓ ઓને સંગમ (૫) [સંગમસ્થાન અર્થ ઉપરથી] કમાડમાં જડેલી વિઠ કાઢવી. -કરવી =વગર કામે કે મરજી વિરુદ્ધ, ફરજિયાત લાંબી ચીપ. ૦રાહ ન વિણબંધ કમાડ. ૦ધ વિ. વિણી વતરું કરવું. -કાઢવી, વાળવી = કમને જેમ તેમ કામ કરવું. જડેલી હોય એવું (કમાડે). સંગમ ત્રિવેણી સંગમ. ૦સંહાર વેઠે કાઢવું, પકડવું =વગર પૈસે ને વગર મરજીએ કામ કરાવવું. પું છુટી વેણીને બાંધવી તે (૨) ન૦ (સં.) (કાપદીના વણસંહાર વેઠે જવું વેઠ કરવા જવું. દૈવના ઘરની વેઠ = દુઃખી કંગાલ અંગેનું) એક સંસ્કૃત નાટક જિંદગી.]
વેણુ સંગીતમાં એક અલંકાર વેઠવું સક્રિ [ઝા. વેગ (સં. વેણન)] સહન કરવું; ખમ(ર) | વેણુ, ૦કા શ્રી. [સં.] વાંસળી. નાદ પુ. વાંસળીને અવાજ. નિભાવવું. અક્રિટ (કર્મણ), –વવું સક્રિ૦ (પ્રેરક).] [ ૦પાણિ ૫૦ (સં.) મુરલીધર; શ્રીકૃષ્ણ. ૦વન નવ વાંસનું વન. વિયિણ, વેઠિયાણી સ્ત્રી વેઠિયાની કે વેઠ કરનારી સ્ત્રી | વાદન ન૦ વાંસળી બજાવવી તે વેઠિયાવાડ સ્ત્રી વિઢિ +વાડ] ગમે તેમ કરી નાખવું તે; | વેણું (વે) ન [‘વહેવું' ઉપરથી] પાણીની ગાડી [ભાગ કે વહેળો કમને કરેલું કામ
| વેણે પું[સર૦ સં. વેળી, રે. વેણ નદીને ઊંડે – ખાધરાવાળો વેકિય પં. [વઠ પરથી] વેઠ કરનારે (૨) વેઠે પકડેલો – વગર | વેત (વે) અ +વેત
[ [–ઉતારો] પિતાને નેકર
[દેવું; બગાડવું | વેત (3) [જુઓ બેત] ઘાટ; મેખ (૨) તજવીજ; ત્રેવડ. વેડફવું સક્રિ૦ [+ફેડવું પરથી ]નકામું ખરચી નાખવું; ઉડાવી વિતન ન. [.] પગાર. -
નિપુંપગારદાર વેડફાવું અk૦, –વવું સક્રિટ “વેડફવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક | વેતર ન [સર૦ મ. વેત =જાનવરની પ્રસૂતિ (સં. વી ઉપરથી) વડમી વે” સ્ત્રી[. વેઢમાં સર૦ પ્રા. વેઢિ] પૂરણપોળી; વેઢમી | એક એક વારનું ભણતર (પ્રાયઃ ઢોરનું.) [-આવવું, વેતરે

Page #830

વિતરણ]
૭૮૫
[વેપારી
આવવું = પશુ-માદાને ગર્ભાધાનને સમય થવો. –વંડવું = સુવાવડ ! છ દેક દર્શનામાંનું એક – ઉત્તર મીમાંસા. –તી વિ૦ વેદાંતનું
બગડવી (૨) છોકરાયાં વંડવાં.] [ તજવીજ (૩) [લા.] શિક્ષા | વેદાંત સંબંધી (૨) ૫૦ વેદાંતમતને માનનાર [કુંડ; વેદી વિતરણ સ્ત્રી- [જુઓ વેતરનું વેતરવું તે (૨) જોઈતી ગોઠવણ; | વેદિ, ૦કા સ્ત્રી [.] હેમ વગેરે માટે તૈયાર કરેલી એટલી કે વેતરવું સક્રિ૦ [‘વિત” ઉપરથી; સર૦ મ. વેતર કપડાનું માપ | વેદિયું વિ૦ [વેદ ઉપરથી] વેદ ભણેલું (૨) [લા.] ભણેલું પણ લઈ કાપવું] શરીરને બેસતું આવે તેમ લુગડું કાતરવું (૨) કોઈ ગણેલું નહે. [–ઠેર = પુસ્તક પડેત; ભણેલું પણ ગણેલું નહિ.]. કામની) જોઈતી ગોઠવણ કે તજવીજ કરવી; ઘાટ બેસાડવો (૩) -વાપણું ન૦, યાડા નબ૦૧૦. – પં. વેદવિદ પુરુષ; [લા.) બગાડવું; ઊંધું મારવું. [વેતરી આપવું = ગમે તેમ કરી | વેદપાઠી (૨) [લા.) વેદિયું માણસ આપવું, બગાડવું. એડનું ચેડતરવું = ઊંધું મારવું; બગાડવું.] | વેદી સ્ત્રી [સં.] જુએ દે
[ઊંક્તિ; વેદવચન વેતરાવું અશ્કેિટ, –વવું સક્રિટ ‘વેતરjનું કર્મણિ ને પ્રેરક | વેદોક્ત વિ૦ [4.] વેદમાં કહેલું; વિદવિહિત. –ક્તિ સ્ત્રી વેદની વેતસ પું; ન [સં.] નેતર. (-સી)વૃત્તિ સ્ત્રી નેતરની જેમ | વેદ્ય વિ૦ [ä.] જાણવાનું જાણવા યોગ્ય (૨) નવ જાણવાનું તે; (બળિયા આગળ) નમી જવા છતાં સ્થિતિસ્થાપક રહેવાની વૃત્તિ | જ્ઞાન. -ઘાંતર ન [+અંતર] બીજું વિદ્ય-જ્ઞાન વેતા ડું બ૦ ૧૦ [તું. વિજ્ઞ સમજ કે “ત” પરથી {] ભલીવાર; | વેધ ૫૦ [સં.] છિદ્ર; વહ (૨) દેવું; બાધ (૩) જખમ () વેધન ડહાપણ; આવડ. ૦બળ્યું વિ૦ વેતા વિનાનું, કમઅક્કલ; ગાંડું | (૫) ગ્રહો વગેરે આકાશીય પદાર્થોની ગતિ, સમય વગેરેનું નિરીક્ષણ વેતાલ(–) પં. [.] એક જાતને ભૂત (૨) મૃત શરીરમાં | (૬) સુતાર કે કડિયાના કામમાં શાસ્ત્રીય દેષ (૭) સૂર્યગ્રહણ પેઠેલે ભૂત (૩) ભૂતને રાજા (૪) દ્વારપાળ. ગૃહ ન૦ તાર વિના પૂર્વે ચાર પ્રહર અને ચંદ્રગ્રહણ પૂર્વે ત્રણ પ્રહરને સૂતકનો સંદેશા મોકલવાના –‘વાયરલેસ’ યંત્રનું મથક
સમય (૮)[લા.] ખાર; ષ (૯) ક ર્ડિનેટ ફ ઝેડ' (ગ) વેત્તા ! [] જાણનાર; જાણકાર
વેધક વિ૦ [સં.] વીંધી નાખે એવું; તીણ હતા સ્ત્રી, ત્ર નવ [ä. નેતર (૨) છડી. ૦ધર ૦ધારક છડીદાર; દ્વાર વેધણ ન૦ વિધવું પરથી] વેધન; વધવું તે પાળ. ૦વતી, વાહિની સ્ત્રી (સં.) મધ્ય ભારતની એક નદી; વેધન ન. [સં.] વીંધવું તે (૨) વધવાનું ઓજાર, -ની સ્ત્રી, રત્ન, બેતવા. –ત્રાસન ન [+ માસન] નેતરની ખુરસી
મેતી વગેરેને છેદ પાડવાનું એજાર (૨) અંકુશ વેદ પું. [સં.] જ્ઞાન (૨) શાસ્ત્રીય જ્ઞાન (૩) આર્યોનું સૌથી પ્રાચીન વેધલ પું. [વધવું પરથી] કાનના ઉપલા વહનું ઘરેણું ધર્મપુસ્તક (કવેદ, યજુર્વેદ, સામવેદ અને અથર્વવેદ) (૪) ચારની વેધવું સ.કે. [સં. વિવ] વેધ પાડવો (૨) વધવું સંજ્ઞા. [વેદને છેડે આવ = હદ થઈ જવી. -ભણવા = વેદ | વેધશાલા(–ળા) સ્ત્રી [4] ગ્રહાદિકની ગતિ વગેરે નીરખવાનું ભણવા જેવું ભારે કામ કરવું.] કાલ(-ળ) પુ. વેદાને - | સ્થાન; “ ક્ઝર્વેટરી’ પ્રાચીન સમય. ૦કાલીન વિ૦ વેદકાલનું કે તે સંબંધી. ત્રયી
સ્ત્રી ક - યજુર - સામ એ ત્રણ વેદને સમૂહ. ૦ધર્મ ! | વેધાક્ષ પું[સં.] ‘કેસસ ઑફ ઝેડ' (ગ.) વિદેક્તિ ધર્મ, હિંદુધર્મ. વન નવ જાણવું તે; જ્ઞાન (૨) અનુભવવું | વેધાવું અ૦િ –વવું સક્રિ. “વધવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક તે; લાગણી. ના સ્ત્રી, જુઓ વદન (૨) પીડા. ૦નીય નર | વેધી વિ. [i.] વધનારું; વીંધી નાખે તેવું સમાસમાં, જેમ કે, (જૈન) આઠ પ્રકારનાં કર્મમાંનું એક. ૦પાઠી ૫૦ વિદને પાઠ | મર્મવેધી) (૨) વિધવાળું
[પાછળ પડેલું કરનાર –વેદ ભણેલો બ્રાહ્મણ. પુરુષ પુંવ વેદશાસ્ત્ર જાણનાર | વેધુ વિ૦ [વિધવું. ઉપરથી] વાંધનારું (૨) (કા.) દુશ્મન થઈ બ્રાહ્મણ (૨) ગરપદું કરવાને અધિકારી (નાગરોમાં). મંત્ર | વેન વે') નવ [જુઓ વહન] વહેવું તે; વહેણ (૨) (વૅ) જુઓ ૫. વેદને મંત્ર. ૦માર્ગી વિ૦ વેદના સિદ્ધાંતને અનુસરનાર; | વાહન - બળદગાડી કે ડમણિયું (૩) [3] લંગાર; હાર (૪) [8] વિદને પ્રમાણભૂત માનનાર. ૦મૂતિ(ત્તિ) ૫૦ વેદમાં પારંગત | વ (૫) (કા.) ર; હઠ; મમત (-લેવું) બ્રાહ્મણ, વચન, વાક્ય ન વેદનું વચન (૨) તેના જેટલું | વેન પં. [.] (સં.) વણ; એક પ્રાચીન રાજા મનુને પૌત્ર પ્રમાણભૂત વચન. ૦વાદ પુ. વેદમાં કહેવાયું છે તે તેના | વેનેડિયમ ન૦ [$.] એક મળધાતુ (ર. વિ) સિદ્ધાંત કે માન્યતા. વિદ ૫૦ વેદ જાણનાર. વિહિત વિ૦ | વેપથુ છું. [સં.] કંપ; થરથરાટ વિદે ફરમાવેલું; વેદમાં કહેલું. વ્યાસ પું. (સં.) જુઓ વ્યાસ, વેપમાન વિ૦ [.] કંપાયમાન; ડોલતું
શિરા પું(સં.) એક ઋષિ. શ્રતિ સ્ત્રી (સં.) એક નદી વેપલો (વે) મું. [વેપાર ઉપરથી] વેપાર; કામધંધે (તિરસ્કારમાં) (૨) વેદની કૃતિ - તેના મંત્રો ઈ૦.–દાધ્યયન ન. [+મધ્યન] વેપાર (વે) મું [4. વ્યાપાર; સર૦ હિં, મ. વેપાર] માલ વેચવાવિદ્યાભ્યાસ. –દાભ્યાસ પું. [+અભ્યાસ] વેદને અભ્યાસ (૨) સાટવાને ધંધે (ક .) [-ચાલ =ધંધો શરૂ થવો (૨) કારને જપ
ધંધામાં ફાયદો રહેવો. માંડ = સંસારવહેવાર ચલાવવો.] વેદવું સક્રે[સં. વર્] જાણવું [ જુઓ “વેદમાં તુલા સ્ત્રી- દેશના વેપારની – આયાતનિકાસનું ત્રાજવું કે એનું વેદ- ૦ળ્યાસ, શિરા, શ્રુતિ, –દાધ્યયન, –દાભ્યાસ [i.] સમતોલપણું; “બૅલન્સ ઑફ ટ્રેડ’. ૦ધંધે, જોજગાર, વણજ વેદાંગ ન [સં.]વેદનાં છ અંગો (શિક્ષા, કપ, વ્યાકરણ, નિત, | [સં. વાળs] j૦ વેપારનું કામકાજ કામધંધે. શાઈ વિ. છંદ, જાતિષ)માંનું કોઈ
વિપારની પદ્ધતિને લગતું; વેપારી જેવું. શાહી સ્ત્રી, વેપારને વેદાંત પું, નવ [] વેદને અંતિમ ભાગ - ઉપનિષદ (૨) નવ માટે જમાવેલું કે વેપારની દષ્ટિવાળું રાજ્ય કે હકૂમત (૨) વિ. વેદાંતદર્શન. ૦દર્શન, સૂત્ર નવ બાદરાયણ વ્યાસે રચેલાં બ્રહ્મસૂત્ર | તેને લગતું. -રી વેપાર કરનાર
જ-૫૦

Page #831

વેલાઈ]
વેભાઈ (વૅ) પું॰ દ્રવ્ય; નાણું (ગ્રામ્ય) [(સુ.) લગી; સુધી વેર અ॰ [સર૦ પ્રા. વેર (નં. ટ્વાર્); અથવા સર૦ મ. વેરીં = પર્યંત] વેર (ૐ) ન૦ [જીએ વૈર] શત્રુવટ (૨) દ્વેષ; ઝેર. [–રાખવું= દુશ્મનાવટ સેવવી. –લેવું, વાળવું= અદાવતના બદલા લેવે.] ૦ઝેર ન॰ વેર અને ઝેર; દ્વેષ અને શત્રુતા, ૦૩ વિ॰ સ્ત્રી॰ વેરી – વેરભાવ રાખનારી. ભાવ પું॰, વૃત્તિ સ્ત્રી૦ રાત્રુવટ; દ્વેષ. ૦વષ્ણુ સ્ત્રી॰ (કા.) વેરણ; વેરી સ્રી. વાયું વિ॰ (કા.) વેરી. ૰વી પું॰ વેરી; રાત્રુ
વેરણ ન॰ [વેરવું પરથી] વેરવું તે. ખે(-છે)રણુ અ॰ અસ્તવ્યસ્ત વેરણ (વૅ) સ્ત્રી॰ જુએ ‘વેર' ન૦ માં
વેર (ૐ) ૦ભાવ,૦૧૭, વાયું, વૃત્તિ જુએ ‘વેર’માં વેરવિખેર અ॰ [વરવું વિખેરવું પરથી] વેરાયેલું કે વિખેરાયેલું હોય તેમ; વેરણપ્રેરણ
ઘેરવી (વ) પું॰ જુએ ‘વેર’માં વેરવું સક્રિ॰ [É. વિ+ ] છૂટું છૂછ્યું કે વીખરાતું પડે એમ કરવું (૨) પાથરવું (૩) [લા.] ખૂબ ખર્ચવું
કે
વેરાગ (વૅ) પું [ત્રા. વરાī] વૈરાગ્ય. ણ સ્ત્રી॰ સાધુડી; ખાવી, -ગી પું॰ ખાવે; સાધુ
વેરાડી (વૅ !) પું૦ત્રા. વે-વરરાઇ (સં. વૈરાટ) ઉપરથી ] એક રાગ વેરાન (વૅ) વિ॰ [I. વીરાન; સર૦ મ. વૈરાન] ઉજ્જડ (૨) ન૦ ઉજ્જડ જંગલ [−વવું (પ્રેરક) વેરાવું અક્રિ॰ ‘વેરવું’નું કર્મણિ (૨)વીખરાઈ જવું; છૂટું પડી જવું. વેરી (વૅ) વિ॰ [ત્રા. વૈÎિ (સં. વૈરેન્)] વેર રાખનારું (૨) પું૦ દુશ્મન; શત્રુ [સાથે (લગ્ન) (૨)+ પેઠે વેરે (૧) અ॰ [પ્રા. વેર્ (સં. દ્વાર); અથવા સર૦ મ. વે] એડે; વેરા પું॰ [ત્રા. વેર (સં. દ્વાર) ઉપરથી કે સં.વ્યવહાર ઉપરથી ] કર; જકાત [-આવવા, પડવા, –નાખવા, લે] વેલ(-લી)(લ,) સ્ત્રી॰ [ત્રા. વૈદ્ધિ (સં. વહી); સર૦ મ.] લતા; લાંબી ને પથરાતી કે ઊંચે ચડતી ઊગતી વનસ્પતિ. ખુદા સ્ત્રી, બુઢ્ઢો પું॰ ભરતકામ કે ચિત્રકામમાં વેલ વગેરેની નકશી વેલડી સ્ત્રી [સર॰. હિં. વેડ્ડી] એક બ્રેડ (?) (૨)(૫.) વેલ; લતા (૩) (કા.) લતા જેવી લાંબી હાર
વેલણ ન॰ [સં. વેઇન] રોટલી વગેરે વણવાના દંડીકા, નીસ્ત્રી પાપડ (પુષ્ટિમાર્ગીય). ~ણિયું વિ॰ વેલણ જેવું (૨) ન૦ નાનું વેલણ વેલ- બુટ્ટી, બુટ્ટો જુએ ‘વેલ’માં
વેલંતરી પું॰ [તું. વે ંતર] એક ઝાડ
વેલા સ્ત્રી [સં.] જુએ વેળા (૨) મર્યાદા (૩) સમુદ્રનેા કિનારા (૪) વાણી. ૰લિ(−લી) સ્ત્રી॰ સમુદ્રના રેતાળ પટ
વેલાંટી (૦) સ્ક્રી॰ [સર૦ મેં.; ‘વેલ’ પરથી] હ્રસ્વ ઇ કે દીર્ધ ઈનાં ચિહ્ના (હં, ૧) કે તેના માથાના ચંદ્રાકાર ભાગ વેલિયું વિ[ફે. વેટ્ટ = મૂર્ખ] વેવલું; ઢંગ વગરનું (૨) ન॰ [જીએ વેલ્સેા] કાનમાં ઘાલવાની કડી(૩) [જુએ વીલિધું] અર્ધા રૂપિયા વેલિયા પું॰ જીએ વેસ્લેા
વેલી સ્ત્રી॰ [જીએ વેલ] લતા
વેલ(-૩) સ્ત્રી॰ [સં. વાળુળા] રેતી વેલા પું॰ [જીએ વેલ] મેાટી વેલ (૨) વંશપરંપરા. [–ચાલવા, વધવા = વંશવૃદ્ધિ થવી.] ૦વિસ્તાર પં॰ વંશવૃદ્ધિ
૭૮૬

[વેહ
વેલ્ડર પું॰ [] વેફ્રેિન્ડંગ’– રેણ કરનાર, ધાતુને (પ્રાયઃ લેાખંડ)
સાંધનાર
|
વેલ્ડિંગ ન॰ [રૂં.] ધાતુને (પ્રાયઃ લેખંડ) સાંધવું – રેણ કરવું તે વેલ્લે પું॰ [જીએ વેડલે] સ્ત્રીના કાનનું એક ઘરેણું વેવ સ્ત્રી॰ [જીએ વે] એક વેલ
વેવલું વિષ્ઠિા. વેમણૅ (સં. વૈકલ્પ) કે પ્રા. વૈવ = કાંપવું પરથી ] ઢંગ વગરનું; દાધારણું (૨) વાત બોલી નાખે તેવુંઃ લપૂ હું(૩) વિહ્વળ, -લાઈ,-લાશ સ્ત્રી- વેવલાપણું. -લાં નબ૦૧૦ કુાંકાં; વલખાં, [-વીણવાં=ફાંફાં મારવાં,]
વેવાઈ (વ!') પું૦ [ત્રા. વૈવાહિમ (સં. વૈવાહિ)] પુત્ર કે પુત્રીના સસરા. વળાટ ન॰ વેવાઈ પક્ષનું સગુંસંબંધી. -ણુ (,) સ્ત્રી વેવાઈની સ્ત્રી [મચેલું
લેવાતું (વા') વ॰ [જુએ વિવાતું] વિવાહના કામમાં આનંદથી વૈવિશાળ (વે”) ન॰ [વિવાહ +શાલી (ડાંગરચેાખા)] વિવાહ; સગપણ. —ળિયા પું॰ વિવાહ ગોઠવનારા વેશ(-) પું॰ [સં.] શાક,પહેરવેશ (૨) રૂપ; સેગ (૩) સેાહાગણના ચિહ્નરૂપ શણગાર. [—ઊતારવા,કાઢવા=પોશાક બદલવે (૨) વિધવાએ માથાના કેશ ઇ॰ શણગાર કાઢી નાખવે (૩) વચનભંગ કરવેા; વાંકું બોલવું. -કરવા, કાઢવે, ધરવા, લેવે = સ્વાંગ લેવા; –ને સેાંગ ધરવા. “કાઢવા, કાઢીને ઊભા રહેવું, કાઢીને બેસવું = અણધાર્યા વંકાઈને ઊભા રહેવું; અણધારી મુશ્કેલી ઊભી કરવી. –મદલવે જુદા પક્ષમાં જવું, –માં આવવું =(સ્ત્રીનું) અભડાવું. “રાખવે = વિધવાએ સેાહાગણના પહેરવેશ ન ત વેા.] ગરું વિ॰ [+સં. ૢ] વેશ કરનારું; ઢાંગી. ટેક પું॰ અમુક વેશ કે પહેરવેશ ઇ॰ના – અમુક પંથને ટેક કે આ ચાચારને નિયમ. ૦ધર પું॰વેશ ધરનાર; નટ (૨) ઢગ; વેશધારી. ધારણ ન॰ અમુક વેશ ધરવે તે. ધારી વિવેષ લેનાર (૨) ઢાંગી; લુચ્ચું (૩) પું॰ ગ; લુચ્ચા. ૦પરિવર્તન ન॰, ૦પલટે, બદલા પું॰ વેશ પલટવા તે; વેશાંતર. -શાં-યાં)તરે ન॰ [ + અંતર ] બીજો વેશ; રૂપાંતર વેશવાળ ન॰ જુએ વેવિશાળ
વેશાં-ષાં)તર ન॰ [સં.] જીએ! ‘વેશ'માં વેશ્મ ન॰ [i.] ધર; મહેલ
વેશ્યા સ્ત્રી [સં.] ગણિકા; પાતર. ગમન ન૦ વેશ્યાને ત્યાં જવું તે; વેશ્યા સાથે વ્યભિચાર. ચાર પું॰ [+આચાર] વેશ્યા જેવું - વ્યભિચારી વર્તન. ૦૧હું ન૦ વેશ્યાના ધંધે; વેશ્યાચાર, ૦વાઢ સ્ક્રી॰, વાડા પું૦ વેશ્યાઓને લત્તો કે ધામ. વૃત્તિ સ્ત્રી૰ વેશ્યાવકું
વેષ પું॰ [i.] જુએ ‘વેશ’માં (તેના સમાસે પણ) વૈષાંતર ન॰ [ä.] જુએ ‘વેશ’માં
|
વેન ન॰ [i.] વીંટાળવું તે (૨) વાટેલું તે; ઢાંકણુ; બાંધણ વેષ્ટિત વિ॰ [H.] વીંટેલું; ઢાંકેલું [લેટ(૨)તેનું ખીરું વેસણુ ન॰ [ત્રા. વેસળ (સં. વેસન); સર૦ મ; હિં. વેતન] ચણાના વેસર પું; ન॰ [i.] ખચ્ચર
વેસર(–રી) સ્ત્રી॰ [સર॰ મ. ચેર] નથ; વાળી [જેવા પદાર્થ વૅસેલિ(–લાઇ)ન ન॰ [.] (પેટ્રેલમાંથી મળતા) એક મલમ વેહ પું॰ [ત્રા. (સં. વેષ; સર૦ હિં. વ] વીધ; શાર (૨) નાકું (૩)

Page #832

વિળ]
૭૮૭
[વઘરાજ.
દર [-પા ]
બેલાતી વાણી [૧૦ વાનપ્રસ્થને ઘટતું વ્રત (૨)વાનપ્રસ્થ વળ (વેળ,) સ્ત્રી [. – પરથી ] તાણ; આંકડી (૨) [સર૦ | વૈખાનસ વિ૦ [.] વાનપ્રસ્થને લગતું (૨) ૫૦ વાનપ્રસ્થ. વ્રત વળું; મ. વે] ગડગૂમડ કે ઘાના દર્દને લીધે સાંધાના મૂળમાં | વૈચક્ષણય ન [i] વિચક્ષણતા; કુશળતા બાઝતી ગાંઠ (૩) [3] મનને તરંગ; વળું. [-આવવી = તાણ વૈચારિક વિ૦ [8] વિચારને લગતું; વિચારક્ષેત્રનું આવવી (૨) વળું આવવું; ધૂન લાગવી. ઘાલવીeગડગૂમડ વૈચિત્ર્ય ન૦ [i.] વિચિત્રતા કે ઘાના દર્દને લીધે સાંધાના મૂળમાં ગાંઠ બાઝવી.]
વૈજયંત પં. [૩] ઇદ્રને મહેલ (૨) ઇદ્રની વજા (૩) ધજો. -તિક વળ સ્ત્રી [સં. વેઢ] વેળા; વખત (૨)વીળ; ભરતી. [-અળ = | ૫૦ વજ પકડનાર. -તી સ્ત્રી વજા (૨) કાળી તુલસી (૩) વેળા અવેળાએ; ગમે ત્યારે. -આવવી = સમય આવ; પ્રસંગ | પાંચ રંગની ઘૂંટણ સુધી પહોંચે તેવી માળા (શ્રીકૃષ્ણની) (૪) માળા આવ.-વટવી = વખત વહી જવો.-વળવી = દશા સુધરવી. | વૈજ્ઞાનિક વિ૦ [સં.] વિજ્ઞાન સંબંધી (૨) વિજ્ઞાન અનુસાર, વિજ્ઞાન-વીતવી = સમય વહી જ.]
શુક્ર (૩) ૫૦ વિજ્ઞાનશાસ્ત્રી વેળા સ્ત્રી ઉં. વે; સર૦ મિ .] સમય; વખત (૨)વિલંબ; | વૈ૮ ૫૦ [જુઓ વેઢો] (ચ.) હાથપગની ચામડી ફાટવાથી પડતો વાર (૩) [લા.] ખાસ ટાણું; પ્રસંગ (૪) મુશ્કેલી કે આપદાને | વીર. [-ફાટવા = હાથપગની ચામડીમાં ચીરા પડવા.] પ્રસંગ. [-આવવી, વટવી, વીતવી = જુઓ “વળમાં. –ચવી વૈતું ન૦ (ચ) જુએ વરડું =દિવસ ચડવો. વેળા વેળાની છાંયડી = ચડતી પડતી.] | વૈણવ ન૦ [i.] વાંસડે વેળિયું ન૦ [જુઓ વિલિયું] એક ઘરેણું
વૈતથ્ય ન૦ [.] વિતથતા; અસય; વ્યર્થતા વિળ સ્ત્રી [જુઓ વિલું] રેતી, [-પીલવી = વ્યર્થ મથવું.] કા | વૈતનિક વિ. [ā] વેતનથી કામ કરનારું (૨) ૫૦ માર સ્ત્રી૦, ૦ ૫૦ રેતી (લાલિત્યવાચક)
વૈતરણિ(–ણી) સ્ત્રી [સં.] યમપુરીમાં જતાં આવતી કહિપત વેળું ન [જુઓ વળા] (કા.) સમય; વખત (૨) ફુરસદ; નવરાશ | પૌરાણિક નદી. [-ચાલવી = ગંદા પાણીની નીક વહેવી.] વેળાવેળ અ૦ [‘વેળા’ ઉપરથી] બરાબર વેળાએ; તે જ વખતે | વૈતરું ન૦ [જુઓ વત] થાક લાગે કે કંટાળો ઊપજે તેવું કામ
(૨) વખતસર [વંતાક; રીંગણું.–ણી સ્ત્રી વંતાકને છોડ (૨) વેઠ (૩) મહેનતાણું [ખૂબ વતરું કરી શકનાર વંગણ(–ણું) (વૈ૦) ન૦ [ફે. 41, aછું; સર૦ હિં, મ. વાન] વૈતરે ૫૦ [ઉં. વહિત= (ભાર) વહેનાર] વૈતરું કરનાર; મજાર (૨) વૈવું, વેઢારવું (વૈ૦) સકે. [સર૦ મ. વેઢાઢ (ઉં. વૈદ, ગા. | વૈતંરિક વિ૦ [i] વિતંડાવાળું, વિતંડી રેઢ)] જુઓ વીંઢારવું
વૈતાન વિ૦ [.] યજ્ઞનું; યજ્ઞ સંબંધી વૈત (૨) સ્ત્રી [સં.વિતસ્તિ; સર૦ મ. વેત; હિં.વિજ્ઞા; . વાઢિરત]
વૈતાલ(ળ) ૫૦ જુઓ વિતાલ હથેળીના અંગુઠાના ટેરવાથી તે ટચલી આંગળીના ટેરવા સુધીનું
વૈતાલિક પં. [સં.] સવારમાં સ્તુતિનાં ગાન કરી રાજાને ઉઠાડનાર; લાંબામાં લાંબું અંતર (૨) [જુઓ વેત] બેત; ગોઠવણ; લાગ;
માગધ; ચારણ (૨) વેતાલ સાથે હોય તેવો જાદુગર પિચ. ઉદા. શાતમાં ફરે છે ?[-ખા, બેસ લાગ ફાવ. | વૈતાલી(–ળી)ય ! [4.] એક છંદ -ભરવી =વેત વડે અંતર માપવું. ભોંય ન સૂઝવી =જરાય
વૈતાળ ! જુઓ વિતાળ; વેતાલ ગમ ન પડવી; મંઝવણમાંથી રસ્તો ન દેખાવા.-માં ફરવું = કાંઈ વૈતાળીય પુત્ર જુઓ વૈતાલીય દાવ કે યુતિ ગોઠવવા અથવા કશા પ્રયજનસર પ્રવૃત્તિ કરવી.] વૈતૃય ન૦ [i] તૃણાને ત્યાગ; તૃષ્ણારહિત હોવું તે -તિયું વિ૦ વેત જેવડું; સાવ નાનું (૨) ન૦ (પાતાળમાં હોતું | વૈદ(–ઘ) પું[સં. વૈa] રાગ જાણી દવા કરનાર. ૦૭ નવ વૈદું; મનાતું) તયું માણસ
રોગનાં નિદાન, ચિકિત્સા વગેરેનું શાસ્ત્ર. -૬ણ સ્ત્રી, જુઓ -વંત વૈ૦) અ૦ ક્રિયાના ૧૦૭૦ના રૂપને લગતાં, તે ક્રિયા થવાની | વેદાણી. હકીય વિ. વેદક સંબંધી. ૦રાજ ! ઉદ (માનાર્થે).
સાથોસાથ, તરતરત’ એ અર્થ બતાવે છે. ઉદાહ જતાંત વૈદગ્ધ(–ષ્ય) ન. [સં.] વિદગ્ધતા; ચતુરતા વૈતિયું (વૈ૦) ૦ (૨) ન૦ જુઓ ‘ત’માં [મૂર્ખ | વૈદણ, વૈદરાજ જુઓ ‘વૈદ'માં
[પુત્રી -દમયંતી વૈકલ વિ. સં. વિજ; સર૦ હિં. વૈદ; મ. વૈ8] વાયેલ; ઘેલું | વૈદર્ભ પું. [ā] (સં.) વિદર્ભ દેશના રાજા -ભી સ્ત્રી, (સં.)તેની વૈકલ્પિક વિ૦ (સં.] વિકલ્પવાળું (૨) અનિશ્ચિત; શંકાસ્પદ વૈદવારું ન૦ [વદ્ય’ ઉપરથી] ઔષધોપચાર કરવા તે વૈકલ્પ ન [ā] વ્યાકુળતા; ગભરાટ (૨) વિકળતા; અંગહીનતા | વૈદાણી સ્ત્રી[વદ્ય' ઉપરથી] વૈદની કે ઉર્દુ કરતી સ્ત્રી, વેદણ (૩) અપૂર્ણતા; ખામી
વૈદિક વિ૦ [ā] વેદોને લગતું (૨) વેદમાં કહેલું કે તે અનુસારનું વૈકુંઠ ન [ā] વિષ્ણુનું ધામ, ધામ ૫૦ એક છંદ, નાથ,૫તિ, | કે તેના સમયનું (૩) વેદ જાણતું (૪) પુ. વેદને પંડિત ૦રાય પં. (સં.) વિષ્ણુ. ૦વાસ પુંવૈકુંઠમાં વાસ (૨) મૃત્યુ વૈદુષ્ય ન૦ [સં.] વિદ્વત્તા; પંડિતાઈ
-થો). વાસી વિ૦ વેકુંઠમાં વસતું (૨) મરી ગયેલું | વૈદું ન [ä. વૈ]વેદને ધંધો કે રેગ અંગે) તેને ઈલાજ[-કરવું વૈકૃતિક વિ૦ [સં.] વિકત; વિકાર કે વિકૃતિ પામેલું
=ઈને મારીને સીધું કરવું-ઈલાજ કર.] વૈક્રિય વિ૦ [સં.] (જૈન) વિક્રિયા કે વિકાસ પામતું; બદલાતું વૈર્ય ન૦ [.] એક નીલ રંગને મણિ વૈકલવ્ય ન૦ [i.] વિકલવતા; વિકલતા
વૈદેહી સ્ત્રી [i] (સં.) સીતા વૈખરી સ્ત્રી [સં.] વાણીની ચોથી કેટે; સ્પષ્ટ ઉચ્ચારાયેલી વાણી | વૈદેહ ન૦ [ā] વિદેહત્વ; મરણ (પરા, પયંતી, મધ્યમ અને વૈખરી) (૨) ધડધડાટ ધાણીફૂટે તેમ ' વૈઘ, ૦૬, ૦કીય, રાજ [.] જુઓ ‘વૈદ'માં

Page #833

વધુત]
७८८
[ડકું
વૈત વિ. [સં.] વિઘતને લગતું [બરાબર; વિહિત | વૈશઘ ન [.] વિશદતા; સ્વચ્છતા; સ્પષ્ટતા વૈધ વિ. [.] ધારાધોરણ અનુસારનું (૨) વિધિ પ્રમાણે શુદ્ધ કે | વૈશંપાયન [.] જનમેજયને મહાભારતની કથા સંભળાવનાર વૈધરત ન૦ [જુઓ વધત] સત્તાવીસમે વેગ (જોતિષમાં) | | વૈશાખ પં. [સં.] વિક્રમ સંવતને સાતમે મહિને. નંદન ૫૦ વૈધર્મે ન૦ [] વિધર્મેતા; ભિન્ન કે વિરુદ્ધ ધમેવાળા હેવું તે | ગધેડે. -ખી વિ૦ વૈશાખ માસમાં આવતું કે થતું (૨) સ્ત્રી (૨)નાસ્તિકતા
એક માખ વૈધવ્ય ન [i] વિધવાપણું; રંડાપો
વૈશારા ન૦ [] વિશારદતા; નિપુણતા વૈધાનિક વિ. [.] વિધાન સંબંધી (૨) બંધારણ સંબંધી વૈશાલ્ય ન૦ [] વિશાળતા વૈધુર્ય ન [i.]વિધુરતા; વિધુર થવું તે (૨)વિયેગ (૩) વ્યાકુલતા | વૈશિક પં. [i.] વેશ્યા સાથે સંબંધ રાખનાર નાયક વૈધત ન૦, -તિ સ્ત્રી [સં.] જુઓ વધરત
વૈશિષ્ટથ ન વુિં.] વિશિષ્ટતા વૈનેતેય પં[.] (સં.) ગરુડ (૨) અરુણ
વૈશેષિક વિ૦ [૪] વૈશેષિક મતનું (૨) ૫૦ વૈશેષિક મતનું જૈનાતક ન [સં.] પાલખી
અનુયાયી (૩) વૈશેષિક દર્શન,૦દર્શન નછ વેદિક દર્શનેમાંનું, વૈપરીત્ય ન૦ [.] વિપરીતતા
કણાદ મુનિએ પ્રવર્તાવેલું, એક દર્શન વૈપુલ્ય ન૦ [i] વિપુલતા
વૈશષ્ય ન[] વિશેષતા વૈફલ્ય નવ [i.] વિફળતા [વાળું. -વી વિ૦ વૈભવવાળું વૈશ્ય પું[i.] ચાર વર્ણોમાંને ત્રીજે-ખેતી, ગેરક્ષા અને વેપાર વૈભવ [.] જુઓ વિભવ. શાલી(–ળી) વિ૦ ૫૦ ઉભવ | કરનારે વર્ણ. ૦કર્મ નવ વૈશ્યનું કર્મ કે ધંધે. પ્રકોપ વૈભાગિક વિ૦ [સં.] વિભાગવાળું; વિભાગી કે વિભાગ સંબંધી | જુઓ વિદ્ધકેપ. વૃત્તિ સ્ત્રી વૈશ્યને ધંધો (૨) વૈશ્યને સ્વભાવ; વૈભગ ૫૦ [ઉં.] વૈભવ; સાહેબી, ઠાઠ
દરેક કામમાં હાનિલાભ જોવાની વૃત્તિ. -શ્યાણી સ્ત્રી વૈશ્ય સ્ત્રી વૈમત્ય ન૦ [ā] ભિન્ન કે વિરુદ્ધ મત થવો તે
વૈશ્રવણ કું. [સં.)(સં.) કુબેર વૈમનસ્ય ન૦ [] વેર; દેષ (૨) નિરુત્સાહ, ખિન્નતા વૈa, –ાંચક વિ૦ [સં.] વિશ્વને લગતું વૈમાન ન૦+ જુઓ વિમાન
વૈશ્વદેવ [.] રોજ જમતા પહેલાં દેવોને અપાતો બલિ. વૈમાનિક વિ૦ (૨) પુંઠ [] જુઓ વિમાની
-વિયું ન વેશ્વદેવ જેમાં કરવામાં આવે તે વેદી કે તે માટેનું પાત્ર મુખ્ય ન [i] વિમુખતા
વૈશ્વાનર છું. [સં.] જઠરાગ્નિ (૨) અગ્નિ (૩) પરમેશ્વર વૈયક્તિક વિ૦ [ā] વ્યક્તિને લગતું કે તેને અંગેનું વ્યક્તિગત વૈશ્નાસિક વિ૦ [.] વિશ્વાસુ ભરોસાદાર વૈર્ય ન [ā] વ્યર્થતા
[શાસ્ત્રી | વૈશ્વિક વિ૦ [4] જુઓ વધુ વૈયાકરણ(–) વિ. [સં.] વ્યાકરણ સંબંધી (૨) પં. વ્યાકરણ- વૈષમ્ય ન [.] વિષમતા; અસમાનતા વૈયાવૃન્ય ન૦ [ā] સેવાચાકરી જેન)
વૈષયિક વિ૦ [સં.] વિષય સંબંધી વૈયું નવ એક પંખી
[ વેર કે વેરરૂપી અગ્નિ | વૈષ્ણવ વિ. [.] વિષ્ણુ સંબંધી (૨) વિષ્ણુની ઉપાસના કરનારું વૈર ન [] વેર. ભાવ ૫૦ વેરભાવ. -રાગ્નિ પં. [+ અગ્નિ] | કે વૈષ્ણવ સંપ્રદાયનું (૩) પૃ. તે માણસ; વેષ્ણવ જન. -વાસ્ત્ર વૈરલ્ય ન૦ (સં.) વિરલતા (૨) ખેટ; ઊણપ
ન [ + અસ્ત્ર] વિષ્ણુનું અસ્ત્ર. -વી વિ૦ સ્ત્રી(૨) સ્ત્રી વૈષ્ણવ વૈરસ્ય ન૦ [ā] વિરસતા; નીરસતા (૨) ઇચ્છાને અભાવ સ્ત્રી (૩) (સં.) લક્ષ્મી વૈરાગ પું, -શ્ય પું; ન [સં.] સંસાર ઉપરની આસક્તિને | વૈશ્વર્ય ન [સં.) વિસ્તરતા; ઘાંટાકેસાદનું વેસ્વર થવું -બગડવું તે અભાવ; વિરક્તિ [આવે, ઊપજ.]-ગણવિ૦ સ્ત્રી. (૨) | વૈહાસિક પૃ. [સં.] મકરે; ભાંડ
શ્રી; -ગી વિ. વિરાગી; વૈરાગ્યયુક્ત (૨) પુંઠ બાવ; સાધુ | કળા ( ૪) પં[જુઓ વિકળે] નાને વહેળે; વોકળે; નાળું વૈરાગ્નિ પં. [.] જુઓ વૈર’માં
વિકાઉટ [$.] વિરોધ દર્શાવવા સભામાંથી ચાલ્યા જવું તે વૈરાગ્ય ન૦; j૦ [.] જુઓ “વૈરાગમાં
કાબ ન૦ એક પક્ષી [શક્તિને માપવાને એકમ (૫. વિ.) વિરાટ વિ૦ [ā] વિરાટ સંબંધી (૨) વિશાળ, વિસ્તૃત
ટ [$.](સં.) એક ઈજનેર (૨) તેના નામ પરથી) વીજળીવૈરાંધ વિ. [સં.] વરથી આંધળું – વિવેક ઑઈ બેઠેલું. છતા સ્ત્રી | વટ પું. [.] ચૂંટણીને મત. [-નંખા, ૫ = મતપેટીમાં વૈરી વિ૦ (૨) ૫૦ [i.] વેરી. --રિણી વિ. સ્ત્રી (૨) સ્ત્રી.. મતપત્ર પડવે; મત અપાવે. –નાંખ = મતપેટીમાં મતપત્ર -રિતા સ્ત્રીવેરીપણું
નાંખ; મત આપ.] ૦૨ ૫૦ [$.] મત આપનાર.-ટિશન વૈરૂખે ન [ā] વિરૂપતા
[$.] મતદાન વૈલક્ષશ્ય ન૦ [8] વિલક્ષણતા
[ કૃત્રિમતા| વૅટરપ્રફ વિ. [છું.] પાણી જેમાં ન પસી શકે તેવું વૈલક્ષ્ય ન૦ [] ગભરાટ, ગૂંચવણને ભાવ (૨) અસ્વાભાવિકતા; વેટર વકર્સ ન૦ શહેર વગેરેની વસ્તીને પાણી પૂરું પાડનારું મથક વૈવર્ય ન [i.] વિવર્ણ થયું કે હાવું તે; ફીકાશ
કે તે માટેનું કારખાનું, ટાંકી વૈવર્ત ન [i] કેર; રૂપાન્તર
વિટિગ ન [૬.] જુઓ વિટમાં વૈવસંત પં. [.] (સં.) જુએ મનુ (૨) યમ
વિંડકા પં. [$.] એક જાતને (રશિયન) દારૂ વૈવાહિક વિ૦ [i] વિવાહ સંબંધી
ટિકી સ્ત્રી, -કું ન [સે. વોરઠ્ઠી = તરુણીયુવતી] જુવાન ભેંસ વૈવિખ્ય ન [.] વિવિધતા
અથવા ગાય; જેટડું

Page #834

વિણ ]
७८०
[વ્યવસાયામિકા
વેણુ ( ૪) ન [ઉં. વન પરથી; સર૦મ. વોળા] સીમમાં પાણી- | વ્યંજન ૫૦ [ā] પંખે
[બનાવ થી ભરાતે લાંબે ખાડો
વ્યતિકર છું. [ā] મિશ્રણ (૨) સમુદાય (૩) સંબંધ (૪) ઘટના; વેય ય, ૦૨ (વ) અ૦ [સર૦ સે. વેત્ર = વિષાદ તથા ભય- | વ્યતિક્રમ ! [] ઉલ્લંઘન કરવું તે (૨)વિપર્યાસ(૩) બધા વિદ્મ સૂચક અવ્યય] ભય કે દુઃખને પિકાર કરે તેમ
વ્યતિરિક્ત વિ. [ä.] અતિરિક્ત; સિવાય; ભિન્ન; જુદું; અલગ રંટન [૬.]વારંટ; ધરપકડ કરવાનો સરકારી પરવાને [-કાઢવું, | વ્યતિરેક પું. [સં.] અભાવ (૨) ભિન્નતા (૩) ઉત્તમતા; એકતા નીકળવું, -બજવું,-બાવવું]
(૪) એક અર્થાલંકાર, જેમાં ઉપમેયને ઉપમાન કરતાં શ્રેષ્ઠ વૈકું[૬.] (કઈ વહીવટ માટે પડાતા ગામ) વિભાગ બતાવવામાં આવ્યું છે (કા. શા.) (૫) અમુક એક વસ્તુ ન હોય વૉર્ડર પૃ૦ [૬] કેદીઓને મુકાદમ (જેલભાષા)
તો બીજી અમુક વસ્તુ પણ ન હોય એવો સંબંધ કે નિયમ વિલામણું વિ૦ જુએ વળામણું
(ન્યા.). ૦૫દ્ધતિ શ્રીકારણ ન હોય ત્યારે કાર્ય ન હોય એવા વલી બેલ . [૪] દડાથી હાથ વડે તેને મારીને) રમવાની વ્યતિરેકના નિયમને આધારે બંધાયેલી કાર્યકારણ નક્કી કરવાની એક રમત કે તેને દ; મારદડે
અષણ-પદ્ધતિ. “મેથડ ઑફ ડિફરન્સ’ (ન્યા.). ૦ધ્યાપ્તિ સ્ત્રી, વિટ ૫૦ [$.] વીજળીના દબાણના જેરને માપવાને એકમ. સાયસાધનના વ્યતિરેક-સંબંધની વ્યાપ્તિ (ન્યા.). જેમ કે, જ્યાં
૦માપક ન૦ વોટ માપવાનું સાધન, –ટેજ ન [ફં.] વીજળીનું અનિ નથી ત્યાં ધૂમ ન હોય દબાણ કે તેનું માપ
વ્યતિષત વિ૦ [.] સંબંધિત સાથે જોડાયેલું વાશિંગ ન૦ [૨] દેવું તે; દેવાનું કામ. [-માં આપવું =ૉશિંગ | વ્યતિ–તી)હાર છું[સં.] અદલબદલે; વિનિમય કંપનીમાં જોવા આપવું.] કંપની સ્ત્રી [છું.] વિલાયતી ઢબની) વ્યતીત વિ. [ā] વીતી ગયેલું; પસાર થઈ ગયેલું બેબીની દુકાન. શેઠા પુર ઘેવાને સડા કે ખારે
વ્યતીપાત છું. [ā] જોતિષમાં અશુભ મનાતે ૧૭ મે ગ વિસરાવવું સક્રિટ [. વોર (સં. યુä +(1); સર૦ મ. (૨) ઉત્પાત કે ઉપદ્રવ. -તિયું વિ૦ ઉપદ્રવ કરનારું; તેફાની
વોરÍ] તજવું, છેડી દેવું [જેરથી વહેતો પ્રવાહ વ્યતીહાર . [ā] જુઓ વ્યતિહાર હિ ! [સં. વત્ ઉપરથી ? સર૦ કે. વોઢાર = પાણીનું વહેણ] | વ્યત્યય, વ્યત્યાસ પું. [સં.] જુઓ વ્યતિક્રમ [દુઃખી વળામણ(–ણું) () વિ૦ [‘વળવું” પરથી] વાં; વળાંકવાળું | વ્યથા સ્ત્રી [સં.] દુઃખ; પીડા. –થિત વિ. [ā] વ્યથા પામેલું; (૨) ન વાંક; વળાંક
[વિદાય કરવું વ્યધિકરણ ન. [.] (વ્યા.) ભિન્ન અધિકરણમાં રહેવું તે (૨) વળાવવું (વૉ) સક્રિ. [HT. વોઝ (સં. મ્); વો વિમ] વળાવવું; ભિન્ન વિભક્તિમાં હોવું તે. બહુવ્રીહિ !૦ (વ્યા.) વિશેષણવળાવિયે () ૫૦ [વળાવવું પરથી] વળાવનારે; વળાવવા વિશેષ્યભાવના સંબંધ વિનાનાં પદેને બહુબહિ સમાસ. ઉદા. સાથે જનાર; ભોમિયે કે ૨
ચક્રપાણિ
[(૨) દ્વિધાભાવ; દુવિધા વળવું ન વળાવવું તે
વ્યપદેશ પું[સં.] નામ લઈને કહેવું, ચીંધવું, કે વિધાન કરવું તે કળા () પુંડ જુઓ વોકળ [૫૦ તેને ઉચ્ચાર કે અવાજ વ્યપાવું અક્રિ૦, (–૧)વું સક્રિટ વ્યાપવું' કર્મણિ ને પ્રેરક વૈષ અ૦ [i.] પિતૃઓને બલિ આપતાં કરતો ઉદ્ગાર. ૦કાર વ્યહ પૃ૦ [.] કાઢી મૂકવું તે વ્યક્ત વિ. [સં.] સ્પષ્ટ; ખુલ્લું (૨) સાકાર બનેલું. -તાવ્યક્ત વ્યભિચાર પું. [સં.] પિતાના ગુણધર્મને વફાદાર ન રહેવું તે (૨) વિ૦ [+અવ્યક્ત] વ્યક્ત અને – અથવા અવ્યક્ત. -તોપાસક પરસ્ત્રીપુરુષને આડે વ્યવહાર (૩) કર્તવ્યભ્રષ્ટતા (5) નિયત વિ[+ઉપાસક] વ્યક્ત કે સાકાર (રૂપ)ને ઉપાસક – ભક્ત.-તો- સાહચર્ય ન હોવું તે (ન્યા.). -રિણુ વિ૦ સ્ત્રી, વ્યભિચારી (૨) પાસના સ્ત્રી [+ ઉપાસના] વ્યક્ત કે સાકારની ઉપાસના કે ભક્તિ સ્ત્રી, વ્યભિચારી સ્ત્રી. -રી વિ૦ વ્યભિચાર કરનારું (૨) વ્યભિચારવ્યક્તિ સ્ત્રી [સં.] કઈ પણ વર્ગમાંનું એક (૨) માણસ (૩) | દષવાળું (૩) j૦ વ્યભિચારી માણસ. -રી ભાવ પુંજુઓ વ્યક્તતા; છતા; વ્યક્ત થવું તે. ગત વિ૦ વ્યક્તિને લગતું; સંચારીભાવ અંગત; વૈયક્તિક. ૦તા સ્ત્રી, વન વ્યક્તિને વિશેષ ગુણ. | વ્યય ! [ā] ખરચ; વાપર (૨) ફેરફાર. -થી વિ. વ્યયવાળું પૂજા સ્ત્રી એક અમુક વ્યક્તિને અતિશય માનવું – તેને પૂજવું | વ્યર્થ અ૦ [ā] ફેગટ; મિશ્યા (૨) વિ. નકામું; નિરર્થક. ૦તા તે; વ્યક્તિગત પૂજા; “હીરે-વરિપ'. પ્રધાન વિ૦ વ્યક્તિને સ્ત્રી. વાચી વિ. વ્યર્થ કે મિશ્યા બોલનારું. –થયાસ ૫૦ મુખ્ય કે પ્રધાન માનતું; વ્યક્તિવાદી. ૦રાજ્ય ન૦ આપખુદ રાજ્ય [+આયાસ] વ્યર્થ મહેનત. –થવ્યર્થ વિ૦ [+અવ્યર્થ] વ્યર્થ કે તેવી રાજ્યપદ્ધતિ. ૦લક્ષણ ન. વ્યક્તિગત – વૈયક્તિક – કે અવ્યર્થ, કામનું કે નકામું [(૩) ન૦ જૂઠાણું ખોટી વાત ખાસ લક્ષણ. ૦વાદ મું. સામાજિક વિચારમાં વ્યક્તિ ને તેનું વ્યલીક વિ૦ [ā] ખેઠં; અય; બનાવટી (૨) અગ્ય; અકાર્ય વ્યક્તિત્વ મહત્વનું છે એ વાદ. ૦વાર અ૦ વ્યક્તિશ; જણ વ્યવછેદ પું. [સં:] કાપી નાખવું તે (૨) જુ પાડવું તે. ૦૩ દીઠ. વિકાસ ૫૦ વૈયક્તિક કે વ્યક્તિને વિકાસ. વિશેષ વિ૦ વ્યવ છેદ કરતું. ૦ક્રિયા સ્ત્રી શરીર (મડદા)ને વ્યવચ્છેદ પુંખાસ કે વિશેષ વ્યક્તિ - માણસ, ૦ઃ અએક એક કરવો તે; “ડિસેક્ષન'. વિદ્યા સ્ત્રી શરીરપૃથક્કરણશાસ્ત્ર; વ્યક્તિ પ્રમાણે; જણ દીઠ. શિક્ષણ ન૦ વ્યક્તિગત શિક્ષણ. નેમી’
[અવકાશ સ્વાતંત્ર્ય ન૦ વ્યક્તિગત કે વ્યક્તિનું સ્વાતંત્ર્ય
વ્યવધાન ન. [ā] આડ; પડદે (૨) વિઘ; એકાગ્રતામાં ભંગ (૩) વ્યક્તોપાસક, –ના જુએ “ચનમાં
વ્યવસાય . [.] કામકાજ કે તેની ખટપટ; ધંધે; ઉદ્યોગ(૨) વ્યગ્ર વિ૦ [સં.] વ્યાકુળ; અરિથર; ગભરાયેલું. છતા સ્ત્રી, નિશ્ચય. ન્યાતમા–ત્મિ)ક વિ૦ [+ આત્મક] વ્યવસાય સંબંધી;

Page #835

વ્યવસાયાત્મિક].
૭૯૦
[વ્યાજ
વ્યવસાયી (૨) નિશ્ચયવાળું. -યાત્મિકા વિ. સ્ત્રીવ્યવસાયા- | તા સ્ત્રી.-ગાર્થ છું[+ અર્થ] જુએ ચંડ્યાર્થ. -ગેતિ શ્રી, ત્મક. ચિની વિસ્ત્ર, નથી વિ૦ વ્યવસાયવાળું
[+ ઉક્ત] જુઓ વ્યક્તિ ળ્યવસિત વિ. [સં.] મહેનતુ; પ્રયત્નશીલ (૨) નિશ્ચિત; નિશ્ચય | વ્યંગ્ય વિ૦ [ā] આડકતરી રીતે સૂચિત (૨) કટાક્ષથી કહેલું વાળું (૩) વ્યવસાયી (૪) ન૦ નિશ્ચય (૫) ઉપાય; યુક્તિ; પ્રયત્ન (૩)ન૦ વક્રોક્તિ; કટાક્ષ, શ્વાર્થ ! [+ અર્થી શબ્દની વ્યંજના વ્યવસ્થા સ્ત્રી [i] બંદોબસ્ત ગોઠવણ. ખર્ચ ન૦; ૫૦ | વૃત્તિથી સૂચિત થતો ગૂઢ અર્થ; વાચ્યાર્થ અને લક્ષ્યાર્થથી ભિન્ન વ્યવસ્થા અંગેને કે તે માટે ખર્ચ. ઓવર હેડ ચાર્જિઝ' એ - વ્યંધ્ય અર્થ; બંગાથે. – ક્તિ સ્ત્રી [+ ઉ ક્ત] વ્યંગ્ય વ્યવસ્થાપક પું[સં.] વ્યવસ્થા કરનાર; મેનેજર
ભરેલી ઉત; વક્રોક્તિ; વ્યંગાત વ્યવસ્થાશક્તિ સ્ત્રી (સં.] વ્યવસ્થા કરવાની શક્તિ
વ્યંજક વેઠ [] સ્પષ્ટ કરના; બતાવનારું વ્યવસ્થિત વિ૦ વ્યવસ્થાયુક્ત; બરાબર ગોઠવેલું. છતા સ્ત્રી.. વ્યંજન ૫૦; ન૦ [સં.] સ્વરની મદદ વિના જેને ઉચ્ચાર ન -તિ સ્ત્રી વ્યવસ્થા (૨) વ્યવસ્થિત કરવું તે; નિયમન
થઈ શકે તે વર્ણ (૨) ડાઘ; નિશાની (૩) અવયવ; અંગ (૪) વ્યવહરવું સ૦િ [સં. વેહૃ] વ્યવહાર કરે; વ્યવહારમાં | ગુલાંગ (૫) શાક, ચટણી ઈ૦ જેવી મસાલેદાર વાની (૬) પંખે; આણવું, વાપરવું (૨) સંબંધવું. [વ્યવહરાવું અક્રિ. (કમ.ણ)] વીંજણા (૭) પવન નાંખવો તે. -નાદિ વિ. [+માઢ] શરૂમાં વ્યવહાર j[સં.]વ્યાપારનું કામકાજ; ધંધે (૨)વર્તન (૩) કરીતિ | વ્યંજનવાળું. -નાંત વિ૦ [+ અંત] છેડે વ્યંજનવાળું (૪) પરસ્પર આપવા-લેવાનો સંબંધ. ૦કુશળ વિ૦ વ્યવહારની વ્યંજના સ્ત્રી[સં.] વ્યંગ્યાર્થિને બંધ કરવાની શબ્દની શક્તિવ્યા. બાબતમાં કુશળ; વ્યવહારદક્ષ. કુશળતા સ્ત્રી૦. ૦ક્ષમ વિ૦ વ્યંજિત વિ૦ કિં.] સૂચિત (૨) વ્યક્ત -સ્પષ્ટ કરાયેલું વ્યવહારમાં મૂકી શકાય એવું વ્યવહાર્ય. ગણિત ન૦ વ્યવ- | વ્યંડલ(ળ) પું[સં. વેટર; વૈ+ અં] નપુંસક હારમાં ખપ આવે તેવું ગણિત (૨) પાંતી; “પ્રેકેટસ” (ગ.) (૩) | વ્યંતર નવ [i] (જૈન) વંતર; એક જાતની ભૂતાન કે તેને લેખાં (ગ.). ૦૪, દક્ષ વિ૦ વ્યવહાર જાણનાર – સમજનાર; એક લેક. -રી સ્ત્રી, વ્યંતર સ્ત્રી; વંતરી વ્યવહારકુશળ. (૦તા સ્ત્રી). ૦દયા સી. (જૈન) અમુક હિંસા | વ્યાકરણ ૧૦ [સં.] ભાષાના શુદ્ધ પ્રવેગે, નિયમે વગેરેનું છતાં, વ્યવહારમાં જરૂર સમજી દાખવાતી દયા (એવી ૮માં | શાસ્ત્ર. ૦કારે ૫૦ વ્યાકરણ રચનાર; વૈયાકરણ. ૦૫દ્ધતિ સ્ત્રી, એક પ્રકાર.) દષ્ટિ સ્ત્રી, વ્યવહાર પડી કે વ્યવહારની દૃષ્ટિ. વ્યાકરણ દ્વારા ભાષા શીખવવાની પદ્ધતિ. શાસ્ત્ર નવ વ્યાકરણ. ૦મૂઢ વિ૦ વ્યવહાર વિષે જડ અણસમજુ અવહેવારુ કે સંસારના શાસ્ત્રી પું, વૈયાકરણ. ૦શુદ્ધ વિ. વ્યાકરણના દેવ વિનાનું. વહેવારમાં ડૂબેલું. મૂઢતા સ્ત્રી, વ્યવહારનું અજ્ઞાન કે અણ- | શુદ્ધિ સ્ત્રી વ્યાકરણશુદ્ધતા. –ણી પુંછ વ્યાકરણશાસ્ત્રી સમજ યા અકુશળતા. ૦વાદી વિ૦ (૨)૫૦ આદર્શ જ નહીં, પણ | વ્યાકાર !૦ [સં.] વિકૃત યા વિશેષ આકાર કે રૂપ વ્યવહારને લક્ષમાં રાખીને વર્તવું ઊંચત છે, એવી માન્યતાવાળું. વ્યાકુલ(ળ) વિ. [૪] ગભરું; બાવરું; ગભરાયેલું. છતા સ્ત્રી.. શુદ્ધ વિ૦ વ્યવહારમાં શુદ્ધ શુચિ (૨) સત્યવ્યવહાર પ્રમાણેનું; -ળી વિ૦ સ્ત્રી, વ્યાકુળ (સ્ત્રી) વ્યવહારદ્રષ્ટિએ બરાબર. શુદ્ધિ સ્ત્રી, વ્યવહારશુદ્ધતા. સિદ્ધ | વ્યાકૃત વિ૦ [4] પૃથક્કરણ કરી સમજાવેલું -સ્પણ કરેલું વિ૦ વ્યવહારમાં સફળ થઈ રૂઢ થયેલું; વહેવાસ. -રી વિ૦ |
વ્યાકેપ [] પ્રપ; વકરવું તે વ્યવહારને લગતું. -ર વિ૦ વહેવાર; વ્યવહાર્ય. –ર્ચ વિ૦ [4.]. વ્યાક્ષિત વિ૦ [સં.] વ્યગ્ર; વ્યાકુલ; અસ્તવ્યસ્ત વહેવારમાં મુકાય કે ઉતારાય તેવું; વ્યવહારક્ષમ [કર્મણિ)].
વ્યાક્ષેપ પં. [સં.] વ્યગ્રતા (૨) વિલંબ; ઢીલ વ્યવહારનું સક્રિટ જુઓ વ્યવહરવું. [વ્યવહારવું અક્રિ.
વ્યાખ્યા સ્ત્રી [સં.] વસ્તુનું પૂરતું અને આવશ્યક વર્ણન (૨) વ્યવહાર- ૦શુદ્ધ, શુદ્ધિ, સિદ્ધ જુઓ “વ્યવહારમાં
વિસ્તૃત કે સ્પષ્ટ અર્થ ટીકા. ૦કાર પુત્ર વ્યાખ્યા કરનાર વ્યવહારિક વિ૦ [ā] જુઓ વ્યાવહારિક. ૦તા સ્ત્રી, વ્યાખ્યાત વિ૦ [.] વ્યાખ્યા કરાયેલું; વર્ણવાયેલું; સ્પષ્ટ વ્યવહારિ ૫૦ જુઓ વહેવારિયે (૨) વહેવારમાં કુશળ
સમજાવેલું વ્યવહારી વિ. [સં.] જુઓ વ્યવહારમાં
વ્યાખ્યાતા છું. [ā] વ્યાખ્યાન કરનાર વ્યવહારુ વિ. વહેવાર; વ્યવહારિક
વ્યાખ્યાન ન [8.] ભાષણ; કેઈ વિષયનું વિસ્તારથી પ્રતિપાદન. વ્યવહાર્ય વિ. [ā] જુએ “વ્યવહારમાં. વતા સ્ત્રી,
૦કર્તા, કાર ૫૦ વ્યાખ્યાન કરનાર. ૦ખંઢ પું, ગૃહ ન૦ વ્યવહિત વિ. [સં.] વચ્ચે પડદાવાળું; ઢંકાયેલું
વ્યાખ્યાન માટે ખંડ કે એરડો. ૦૫દ્ધતિ સ્ત્રી વિષયનું વ્યવહત વિ૦ [ā] વપરાયેલું; વ્યવહારમાં આવેલું [ વ્યક્તિ દીઠ
વ્યાખ્યાન આપીને શીખવવાની શિક્ષણ પદ્ધતિ. ૦પીઠ સ્ત્રી; વ્યષ્ટિસ્ત્રી [સં.] સમષ્ટિને પ્રત્યેક અંશ કે વ્યકિત. ૦તઃ અ [ä.]
ન જે આસનથી વ્યાખ્યાન આપવાનું હોય તે. ૦મંડપ ૫૦ વ્યસન ન. [સં.] ટેવ; લત; આસક્તિ (૨) માદક પદાર્થ લેવાની વ્યાખ્યાનને માટે માંડવે –તે બાંધીને તૈયાર કરેલું સ્થાન. ટેવ (૩) દુઃખ (૪) આફત; જોખમ (૫)નાશ; ખુવારી. [-પડવું ભાલ(ળ) સ્ત્રી વ્યાખ્યાનને સમૂહ; અનેક વ્યાખ્યાને =ટેવ પડવી; લત લાગવી (૨) માદક પદાર્થની ટેવ પડવી.] -ની વ્યાપેય વિ. સં.] વ્યાખ્યા થઈ શકે એવું વિ૦ વ્યસનવાળું; વ્યસનમાં પડી ગયેલું
વ્યાઘાત ! [સં.] વિઘ; પ્રતિબંધ (૨) વિરેધ [ચામડું વ્યસ્ત વિ. [સં.] વેરાયેલું (૨) ઊલટું (૩) વહેંચી નાખેલું; છૂટું વ્યાધ્ર પું. [4] વાઇ. ૦ચર્મ, -ધ્રાંબર ન૦ [+સંવર] વાઘનું પાડેલું. વિધિ ૫૦ મેથડ ઑફ ઈન્વર્ઝન'; “ઈન્વર્ટેન્ડો’ (ગ.) | વ્યાજ ન [સં. વિ+ આનન = નવું જન્માવવું - વધારવું; સર૦ હિં, યંગ વિ૦ [.] એકાદ અંગ વિનાનું, અપંગ (૨) જુઓ વ્યંગ્ય. | મ.] નાણાં વાપરવા બદલ મુળ રકમ ઉપર આપવો પડતે વધારે

Page #836

વ્યાજખાઉ]
(ર) [સં.] બહાનું; મિત્ર (૩) છેતરવું તે; ઠગાઈ. [-કાઢવું= વ્યાજના હિસાબ કરવા - ગણતરી કરવી. કાપવું = વ્યાજ બાદ કરવું. -ખાવું,લેવું = વ્યાજની કમાણી કરવી. ભરવું = વ્યાજ આપવું. કાપ્યું વ્યાજ = વટાવવાળું વ્યાજ. ચક્રવ્રુદ્ધિ વ્યાજ = વ્યાજનું વ્યાજ. વારેવારિયું વ્યાજ = રેજ દહાડે વધતું વ્યાજનું વ્યાજ. વ્યાજનું વ્યાજ =(લા.) સંતાનનું સંતાન.] ખાઉ વિ॰ માટે વ્યાજે નાણાં ધીરનારું; વ્યાજ પર કમાઈ કરનારું, ૦ખાતું ન૦ વ્યાજની લેવડદેવડનું હિસાબી ખાતું. ૰ખાદ(-) સ્ત્રી॰ નાણાં નકામાં પડી રહેવાથી કે મુદત પહેલાં પરત થવાથી આવતી વ્યાજની ખેટ. ૦ખાર વિ॰ જુએ વ્યાજખાઉ. ૰ખારી સ્ત્રી અંતે વ્યાજ ખાવું તે; ‘યુઝરી’. નિંદા સ્ત્રી- બીર્જા બહાના હેઠળ નિંદા કરી તે; એક શબ્દાલંકાર (કા. શા.). મુદ્દલન॰ વ્યાજ અને મુદ્દલને ભેંગે! આંકડે; રાશ. ૦દંતર ન૦ વ્યાજ ને વટાવ વગેરેની ઊપજ. ૦વતું ન૦ વ્યાજ અને વટાવને ધંધેા. વહી સ્ત્રી॰ વ્યાટ કાઢવાના ચેપડે. વેરા પું॰ વ્યાજની કમાઈચી જ ગુજરાન ચલાવનાર. ૦સ્તુતિ શ્રી દેખીતી તુતિ મારફતે નિંદા કરવી અથવા દેખીતી નિંદા મારફત સ્તુતિ કરવીતે; એક શબ્દાલંકાર (ક. શા.). -જી(કું) વિ॰ વ્યાજે ધારેલું અથવા લીધેલું, “જીચિઠ્ઠી સ્ક્રી॰ વ્યાજ લેવાની શરતે ધીરેલી રકમનું લખત. –જોક્તિ સ્ત્રી- [ + ઉક્તિ] વ્યાજરનું તે જેમ, મર્મ છુપાવીને કહેવું તે; વક્રોક્તિ (એક શબ્દાલંકાર) વ્યાધ પું॰ [મું.] પારધી
વ્યાધિ પું; સ્રી॰ [સં.]રોગ; મર૮. ૦કારણ ન ચાધિનું કારણ. વ્યસ્ત,ત ૧૦, તા ૧૦*>[ä.]વ્યાધિમાં સપડાયેલું;રાગી જ્યાન પું॰ [F.] શરીરના પંચપ્રાણમાંતે એક વ્યાપ પું॰ [સં.] વ્યાપ્તિ; વિસ્તાર; પસાર
વ્યાપક વિ॰ [સં.] સર્વ ૐકાણે વ્યાપી રહેનારું (૨)વિશાળ છતા સ્ત્રી, બ્લ્યૂ ન॰. ૦પદ ન૦ ‘જનરલ ટર્મ’ (ગ.)
૭૯૧
વ્યાપન ૧૦ [મં.] વ્યાપવું તે; ‘ડિક્લ્યુઝન' (પ. વિ.)
|
વ્યાપી
વ્યાપવું સક્રિ; કે॰[મં. વાવ્]કોઈ ચીજની અંદર ફેલાવું (ર) પ્રસરવું; ફેલાવું [ધંધે (૩) વેપાર. –રી પું॰ વેપારી વ્યાપાર પું॰ [ä.] પ્રાણી કે પદાર્થની ક્રિયા (૨) પ્રવૃત્તિ; ઉદ્યોગ; વ્યાપી વિ॰ [સં.] વ્યાપક (પ્રાયઃ સમાસને અંતે), જેમ કે, સર્વ[હોવું તે વ્યાપુત વિ॰ [સં.] પ્રવૃત્ત; રોકાયેલું; મગ્ન. -તિ સ્ત્રી વ્યાધૃત વ્યાસ વિ॰ [સં.] વ્યાપેલું. માન વિ॰ વ્યાસ; વ્યાપક વ્યાપ્તિ સ્ક્રી॰ [i.] વ્યાપવું તે (૨) નિત્યસાહચર્ય (ન્યા.) (૩) સાધન અને સાધ્યને સાહચર્યનિયમ. ૦ગ્રહ પું૦, ૦ગ્રહણ ન૦ વ્યાપ્તિ ગ્રહણ કરવી — નિશ્ચિત કરવી તે. દોષ પું॰ ન્યાયની વ્યાપ્તિને અંગેના દોષ. વ્યાપાર પું૦ વ્યાસિગ્રહણના વ્યાપાર —ખ્ય વિ॰ [સં.] વ્યાપવા યોગ્ય
જ્યામેાહ પું॰ [H.] માહ; અજ્ઞાન; ભ્રાંતિ [શાળા વ્યાયામ પું॰ [ä.]કસરત. ૰મંદિરન॰, શાળા સ્ક્રી॰ કસરતન્યાયેગ પું॰ [ä.] એક પ્રકારનું એકાંકી નાટક ન્યાલ(−ળ) પું॰ [ä.] સાપ (ર) ચિત્તો; વાઘ વ્યાવર્તક વિ॰ [સં.] વ્યાવૃત્ત કરનારું; જુદું પાડનારું વ્યાવહારિક વિ॰ [સં] વહેવાર સંબંધી (૨) વહેવાર

[ત્રજેશ
જ્યાવૃત્ત વિ॰ [H.] પાછું ફરેલું કે ફેરવેલું(૨)અલગ કરેલું કે થયેલું (૩) નિજૅદ્ધ (૪) આચ્છાદિત; ઘેરાયેલું (૫) પું॰ સંગીતમાં એક અલંકાર. ત્તિ સ્રી વ્યાવૃત્ત થવું કે કરવું તે(૨) અભાવ વ્યાસ પું॰ [i.] (સં.) મહાભારત અને પુરાણેાના કર્તા – એક ઋષિ (૨) એક અટક (૩) નડાઈ, વિસ્તાર (૪) વર્તુળના મધ્યબિંદુમાંથી પસાર થઈ તેના પરિધને એ બાજુ અડતી લીટી; ‘ડાયે મેટર’ (ગ.). ૦૭ પું॰ (સં.). વ્યાસ ઋષિ (માનાર્થે) (૨) [લા.] (મહાભારતની કથા કરનાર, નંદન પું॰ (સં.) શુકદેવ, ૦પી શ્રી; ન॰ વક્તા કે કથાકારને ઊભા રહેવાનું કે બેસવાનું ઊંચું સ્થાન [-ગી વિ॰ વ્યાસંગવાળું વ્યાસંગ પું [સં.] મહાવરા; અભ્યાસ (૨) આસક્તિ; ભક્તિ. વ્યાસાર્ધ પું [H.] વ્યાસનું અર્ધ; ‘સેમી-ડાયેમિટર' (ગ.) વ્યાહત વિ॰ [સં.] પાછું ઠેલાયેલું; કુંઠિત થયેલું; નિષ્ફળ નીવડેલું જ્યાતિ શ્રી॰ [સં.] કથન; ઉક્તિ (૨) મૂ:, મુવઃ, વ્ઃ એ ત્રણ
પવિત્ર મનાતા શબ્દ
વ્યાળ હું જુએ વ્યાલ ન્યુચ્છિન્ન વિ॰ [સં.] અન; વિખૂટું; અલગ વ્યુત્ક્રમ પું [i.] ઊલટા ક્રમ (૨) ઉલ્લંઘન (૩) અવ્યવસ્થા. કોટિ જ્યા સ્ત્રી૦ સિકન્ટ ઑફ ઍન ઍન્ગલ’(ગ.). ૦કાણ પું‘ફૅ ટર્મેટ ઍન્ગલ' (1) ૰યા સ્ત્રી॰ કેાસિકન્ટ ઑફ ઍન ઍન્ગલ’ (1.)
વ્યુત્ક્રાંતને૦ [સં.] ઉલ્લંઘેલું; એળંગાયેલું. ~તિ સ્ત્રી બહાર નીકળવું – જતા રહેવું તે (૨) ઉલ્લંઘન (૩) મેાટી ક્રાંતિ; ઊથલપાથલ. “તિકારક વિ॰ વ્યુત્ક્રાંત કરે એવું [માંથી ઊઠવું તે વ્યુત્થાન ન॰ [સં.] જોરથી ઊઠવું તે(૨) અભ્યુન્નતિ (૩) સમાધિન્યુત્થિત વિ॰ [i.] વ્યુત્થાન પામેલું; જાગેલું; બહાર નીકળેલું વ્યુત્પત્તિ સ્ત્રી [સં.] શબ્દની મૂળ ઉત્પત્તિ (વ્યા.) (૨) વિદ્વત્તા; પ્રાવીણ્ય. કાર પું॰ શબ્દની મૂળ ઉત્પત્તિ બતાવનાર. શાસ્ર શદેશની વ્યુત્પત્તિનું શાસ્ત્ર; નિરુક્ત
વ્યુત્પન્ન વિ॰ [H.] વિદ્વાન; પ્રવીણ (ર) સાધિત(શબ્દ) (વ્યા.) વ્યુત્સર્ગ પું॰ [સં.]ત્યાગ(૨)(જન) તપના એક પ્રકાર; કાઉસગ્ય. –જૈન ન॰ વ્યુત્સર્ગ – યાગ કરવા તે
યુદાસ પું॰ [i.] રદ કરવું–ફેંકી દેવું તે (૨) નાશ બ્રુપહાસ પું॰ [i.] ઉપહાસ; ઠેકડી. ૦૬ વિ॰ ઉપહાસ કરનાર (૨)ન॰ ઠેકડી; મજાક
વ્યૂઢ પું [સં.] વ્યૂહમાં ગોઠવાયેલું
[રચના વ્યૂહ પું॰ [સં.] સૈન્યની ગોઠવણી; મેારચેા. ૦રચના સ્ક્રી॰ તેની વ્યામ ન॰ [સં.] આકાશ. ગંગા સ્ક્રી॰ આકાશગંગા, ચરવિ૦ આકાશમાં ફરનારું (૨) ન૦ પંખી. યાન ન૦ વિમાન. વાણી
સ્ત્રી આકાશવાણી, સરન૦ આકાશરૂપી સરાવર. સાગર પું આકાશરૂપી સમુદ્ર
વ્રજ ન॰ [i.] (સં.) વૃંદાવન (ગેાકુળ પાસે)(ર) ગેાવાળાનું ગામ (૩) પું॰ રામુહ, ૦ભાષા શ્રી॰ એક બેલી – વ્રજ દેશની ભાષા. ૦મંડળ ન વ્રજ તેમ જ તેની આસપાસના પ્રદેશ. વનિતા શ્રીવ્રજની સ્ત્રી; ગોપી. વાસી વિ॰ (૨)પું॰ વ્રજમાં રહેનાર. વિહારી વિ૦ (૨) પું॰ વ્રજમાં વિહાર કરનાર (શ્રીકૃષ્ણ). -જ ંગના સ્રી॰ [+ અંગના] ગેપી. –જેન્દ્ર, “જેશ, “જેંદ્ર પું॰

Page #837

વજવું]
૭૯૨
[શક્રાણુ
[+ઇદ્ર, ઈશ] (સં.) શ્રીકૃષ્ણ
વાની
[શિકાર કરે તે વ્રજવું અ૦િ [ä. ] જવું
શકરાબાજી સ્ત્રી, શિકરો +બા] (શકરાબાજ દ્વારા) પક્ષી ઈને વ્રજાંગના, વ્રજેન્દ્ર,શ,-જંક જુઓ “વ્રજ માં
શક-કીરિયું નવ એક છંદ ત્રણ પું; ન [સં.] ઘા; નારું
શકરી સ્ત્રી (જુઓ શક] શકરાબાજની માદા ત્રત ન [સં.] નિયમપૂર્વક આચરવાનું પુણ્યકર્મ (૨) અમુક કરવા શકરીમનિયા ન૦ એક પક્ષી ન કરવાને ધાર્મિક નિશ્ચય. [-ઊજવવું = વ્રતની પૂર્ણાહુ તની | શકરે [ઇ. ઉરીના, સર૦ હિં. રામKI; મ. શિ+], બાજ ક્રિયા કરવી. (-કરવું, પાળવું,-હવું,-મૂકવું).-લેવું = નિયમ | બાજ પક્ષી (૨) [લા.] પાકે ઉઠાવગીર પાળવાની પ્રતિજ્ઞા કરવી.] ૦ચર્યા સ્ત્રી, ૦પાલન ન૦ વ્રત | શકલ વિ[i.] ભાગ; ખંડ કરવું કે પાળવું તે. ૦ધારી વિ૦ વ્રત લેનારું. ૦બદ્ધ વિ૦ વ્રતથી શકવતી વિ૦ [ā] જુઓ ‘શક' [iu] માં બંધાયેલું; વતી. ભંગ ૫૦ વ્રતને ભંગ; વ્રત તેડવું તે. સંપન્ન, | શકવું અટકે. [સં. ૧; સર૦ મ. શw, fહં. #ના] શક્તિમાન
સ્થ વિ. વ્રત લીધું હોય તેવું.તાળ(-ળુ) ૧૦ વ્રત કરવાની | થવું (૨) સંભવવું (મુખ્ય ને સહાયક રૂપે જ વપરાય છે. જેમ ટેવવાળું. -તિની વિ૦ સ્ત્રી વ્રતવાળી. –તી વિ૦ વ્રતવાળું કે, બેલી શકશે.)
[છેડે શેકારવાળું ઝળકવું અ૦િ ઝબકવું, ચમકવું
શકાર પં. [] શ અક્ષર કે તેને ઉચ્ચાર. –રાંત વિ૦ [+અંત] વળકારે છું(કા.) ઝબકાર; ચમકારો
શકાર ! [પ્રા. ૧ (સં. 1) + પ્રા. + IS] (ક્રિયા, આકૃતિ)] વાચઠ સ્ત્રી [સર૦ હિં.] અપભ્રંશ ભાષાને એક પ્રકાર
સકાર; બરકત; સારા વાત છું. [ā] સંઘ; સમૂહ
શકારિ ! [ā] (સં.) શિક લેકે શત્રુ - વિક્રમાદિત્ય વાત્ય પૃ૦ [.] જેને સંસ્કાર કરવામાં ન આવેલા હોય તેવું (૨) | શકાવું અક્રિ. ‘શકવું’નું ભાવે વર્ણસંકર. તેમ પૃ૦ (ત્રાત્યની શુદ્ધિ માટે) એક યજ્ઞ શકુન પં[સં.] ભાવિ શુભાશુભસૂચક ચિહન; શુકન (૨) પક્ષી. ત્રીડા સ્ત્રી [સં.] લાજ; શરમ
| [ોવા =શુકનની રાહ જોવી; કયા શુકન છે તે તપાસવું. –થવા. વ્રીહિ પૃ[સં.] ચોખા
-લેવા=શુભ શુકન તરીકે માન્ય કરવું.] બેહ ૦ (૫.) જુએ વિરહ. –હાગ્નિ પં. વિરહાગ્નિ
શકુનિ ન [સં.] પંખી (૨) ગીધ (૩) ૫૦ (સં.) દુર્યોધનને મામે. [-ચતુષ્ટય = ચંડાળચેકડી. -મામ = મહા તરકટી માણસ.] શકુંત ન [સં.] મેર (૨) શકુન; પક્ષી. ૦લા સ્ત્રી (સં.) મેનકા
અને વિશ્વામિત્રની પુત્રી; દુષ્યતની પત્ની શકું[.] (શ, ષ, સ, હ) ચાર જન્માક્ષરોમાં પ્રથમ શકે અ૦ [શકવું પરથી] જાણે કે (પ.) (૨) શક પ્રમાણે; શાકે શઈ પું; ન [2. સન્ (સં. રાત)?] અનાજનું એક માપ શકે ન૦ [સર૦ હિં. સોરા, મ. રિા કોરા (બા. f {–સં. - શિક [વહેમ; શંકા. [-આવે, જ, પ = વહેમ | રાજા; . રામર, રિા ઉપરથી ?)] બટેરું, માટીનું કેડિયું પેદા થે. -રહે = શંકા હોવી.-રાખોલે = વહેમાયું.] | શક્કર સ્ત્રી [1. રા; પ્રા. RI] સક્કર; ખાંડ. ટેટી સ્ત્રી, દાર,મંદ વિ૦ જુઓ તેમના ક્રમમાં
જુઓશકરટેટી. ૦૫ારે ૫૦ જુઓ શકરપાર.—રિયુંન શકરિયું શક પું. [સં.] એક પ્રાચીન જાતના લેક (૨) સંવત (૩) શાલ- | શકલ સ્ત્રી. [જુઓ કિલ; સર૦ મ.] ચહેરે; સ્વરૂપ. [-ફરી વાહન ચલાવેલ સંવત (ઈ. સ. ૭૮થી). [-ચલાવે =કઈ | જવી, બદલાઈ જવી = સ્વરૂપ-દેખાવ-ગુણધર્મ બદલાઈ જવાં.] નામાંકિત વ્યક્તિ કે યુગપ્રવર્તક ઘટનાની યાદગીરીમાં સંવત્સરની | શકો j૦ જુઓ સિક્કો (૨)[ગ. સિવઠું = છાપ કે રાવે = ચહેરો ગણના શરૂ કરવી.-બેસાડ(સુ.) છાપ–દાબધાક બેસાડવાં.] | ઉપરથી] ચહેરે; સુંદર ભવ્ય ચહેરે (૩) ઘરેણાં વગેરેની ભભક. ૦કારી પ્રવર્તક, વર્તી શિક પ્રવર્તાવનારું; જેના સ્મરણમાં | [-પ૦ = છાપ પડવી; અમલ બેસો.] -કાદાર વિ૦ ઘાટીલા સંવત શરૂ થાય તેવું; યાદગાર
સુંદર ચહેરાવાળું (૨) મેહક; ભભકાદાર શકટ ન [સં] ગાડું. ૦ધૂહ પુ. શકટાકારે સૈન્યની રચના. | શક્ત વિ૦ [ā] શક્તિમાન, શક્તિવાળું; સશક્ત -રાસન ન [+આસન] વેગનું એક આસન. –કાસુર ડું શક્તિ સ્ત્રી [સં.] સામર્થ્ય બળ (૨) દેવી (૩) એક અસ્ત્ર. ૦દાયી (સં.) [+ મસુર] કંસે કૃષ્ણને મારવા મેકલેલો એક રાક્ષસ. –ટી વિ૦ શક્તિ આપનારું. [૦દાયિતા સ્ત્રી..] ૦પૂજક વિ૦ (૨) ૫૦ સ્ત્રી. ગાલી
દેવીને ઉપાસક. ૦પૂજા સ્ત્રી- દેવીપૂજા. ૦મતી વિ. સ્ત્રી, શકતું ન૦ [. સ% (સં. રા૪) = છાલ] ફેલું; યુથ
શક્તિવાળી; શક્તિમાન. ૦મત્તા સ્ત્રી શક્તિ હેવી તે; સામર્થ. શકદાર વિ૦ [1.] જેના પર શક જતો હોય તેવું
૦માન, શાલી–ળી), સંપન્ન વિ૦ બળવાન; સમર્થ. ૦વાદ શકન, –નિયાળ જુઓ “શુકનમાં
પં. શક્તિ કે દેવી જગતનું મૂલ છે એ વાદ; શાક્તવાદ. ૦શન્ય, શકપ્રવર્તક વિ૦ [સં.] જુઓ ‘શક” [સં.] માં
વહીન વિ૦ શક્તિ વિનાનું; નિર્બળ શકમંદ વિ૦ [FT.] સંશયગ્રસ્ત; શકવાળું [શોખીન | શક્ય વિ૦ [ઉં.] બની શકે કે કરી શકાય એવું. તા સ્ત્રી સંભવ; શકાર(-) પું. [] એક પક્ષી (૨) મીઠી વાનીઓને | શકય હોવું તે. ભેદ પુંછે (વ્યા.) ક્રિને શકયાર્થસૂચક ભેદ. શક(-)રટેટી સ્ત્રી [સં. રારા; . રાવર ટેટી) એક ફળ. -કથાર્થ ! [+ અર્થ] શકયતા બતાવનાર ક્રિનું રૂપ (વ્યા.) શક(ક)રપારે પૃ૦ [f. રાવરપારI] ઘઉની એક મીઠી તળેલી | શકે ૫૦ [સં.] (સં.) ઇદ્ર. –કાણી સ્ત્રી ઇદ્રાણી; સાચી

Page #838

શખસ]
૭૯૩
[શબ્દકેશ()
શખસ પું. [મ. રાલ્સ] માણસ
શતમી સ્ત્રી [સર૦ મ. સાતમી=પરવાને; પત્રક] વહાણમાં શખે ! [જુઓ શકો] લપેટી (તેની રમતમાં બોલાય છે) | ચડાવેલા માલની રસીદ (૨) જુએ શાક અર્થે ૨, ૩
શત- ૦મુખ.૦રૂપા, ૦વષ, ૦શઃ જુઓ “શત'માં [ગ્રંથ શગ સ્ત્રી, દીવાની જ્યોત (૨) તેના જેવા (શંકુ) આકારની વસ્તુ | શતસાઈ સ્ત્રી [સં. રાત ઉપરથી; સરહfછું.તત$] સે શ્લેકવાળો (૩) શંકુ આકારને ઢગલો (૪) જાનવરના આંચળ
શતાબ્દી સ્ત્રી [સં.] સ; (૨) સે વર્ષને ઉત્સવ શગડી સ્ત્રી. [‘શગ” ઉપરથી; સર૦ મ. શેટ્ટી (રાટી =ચ | શતાયુ, ૦ષી વિ૦ [. રાત + ગાયુ] સે વર્ષનું; દીર્ધાયુષી અંકુર)] કોલસા બાળવાનું એક સાધન; ચૂલાનું કામ દેતી એક શતાવધાન ન [i] એકીસાથે સે વાતો પર ધ્યાન આપવું કે બનાવટ; સગડી. [–કરવી = સગડી સળગાવવી. –બળી જવી | સાંભળી યાદ રાખવી તે કે તેવી શક્તિ. –ની વિ૦ શતાવધાનવાળું = સગડીને અગ્નિ નકામે જ. માથે લેવી, વહેરવી = | શતાવરી સ્ત્રી [૪] એક વનસ્પતિ પારકી પંચાત વહોરી લેવી. –લગાવી, સળગાવવી = સગડીમાં શતાંશ ૫૦ [] સેમે ભાગ દેવતા સળગાવવો.].
શત્રુ ૫૦ [સં.] વેરી; દુશ્મન. ૦દ્મ પું. (સં.) લક્ષ્મણને ભાઈ છતા શગરામ ન... જુઓ શિગરામ
સ્ત્રી૦, ૦ ૦શત્રુવટ; દુશ્મનાઈ. ૦૫ક્ષ ૫૦ સામે પક્ષ; શત્રુને શચિ(-ચી) સ્ત્રી [i] (સં.) ઇદ્રાણ. ૦૫તિ મું. ઇદ્ર પક્ષ. ૦ભાવ ૫૦, ૦વટ સ્ત્રી દુમનાવટ; વેર શટર પં; ન [છું.] ઉઘાડ-વાસ કરી શકાય એવી બારીબારણા | શત્રુંજ્ય પું. [સં.)(સં.)એક પર્વત; કાઠિયાવાડમાં આવેલું જાણીતું માટેની એક બનાવટ; ફરેડી
જૈન તીર્થ; શેત્રુ શટલ ન૦ [{.] વણાટને કાંઠલો (૨) શટલ ટેન. ટ્રેન સ્ત્રી શનિ કું[i] એ નામનો ગ્રહ (જુઓ ગ્રહ) (૨) શનિવાર નજીકનાં સ્થળ વચ્ચે દોડતી થોડા ડબાવાળી) રેલગાડી [૧૦ (૩)નીલમ. [–ની દશા = દુર્ભાગ્ય; ભારે વિપત્તિને સમય (સાડાશઠ વિ૦ [સં.] ધૂર્ત, લુચ્ચું (૨)પુંતેવો માણસ. છતા સ્ત્રી, ત્વ સાત દિવસ કે માસ કે વર્ષ રહેતા મનાય છે). -ને ફેર = શણ ન૦ [.] ભીડીની જાતનો એક છેડ (૨) તેના રેસા શનિ ગ્રહ અશુભ રાશિમાં આવ – શનિની દશા બેસવી. શણગ સ્ત્રી [સનન’ ર૦૦ ઉપરથી] +સુરંગ; સરંગ
બારમો શનિ =હાડવેર – અણબનાવ હોવાં.] દષ્ટિ શણગટ કું. [પ્રા. (. ઇન) + ગટ (સં. કૃત); કે . છાન સ્ત્રી [લા.] શ્રેષની નજર. પ્રદોષ છું. શનિવારે આવતી સુદ (વસ્ત્ર-કપડું)+ગટ (સં. કૃત)] સણગટ; ધૂંઘટઘૂમટે.[–તાણ, તેરસે સંધ્યાકાળે કરાતી શિવપૂજા. ૦વાર ૫૦ અઠવાડિયાને વાળ = સો મેઢા પર લઈ લાજ કાઢવી.]
સાતમે દિવસ. વારિયું, વાસંવિ. શનિવારે આવતું – શરૂ થતું શણગાર પં. [સં. રાં; પ્રા. સિTIR]શરીરને શોભાવનાર વસ્ત્ર, શનૈઃ અ [વું.] ધીમે ધીમે
આભૂષણ વગેરે [–કરવા, ધરવા, પહેરવા, સજવા). –નાં | શનૈશ્ચર ૫૦ [i.] શનિ (૨) [લા.] ઝવેર; ઈર્ષા (૩) ઝેરીલો દર્શન = ઠાકરજીના મંદિરમાં તેમનું એક દર્શન.]
આદમી. [આંખમાં શનૈશ્ચર હે = લીલું હોવું.]. શણગારવું સક્રિ. [પ્રા. સિગાર (સં. શૃંગાર)] સુશોભિત કરવું | શન્ટિગ ૧૦ [૪] જુએ શંટિંગ (૨) ધરેણાં પહેરવાં. [શણગારવું (કર્માણ), –વવું પ્રેરક).] શપથ ! [4.] ગંદ; કસમ. નામું ન૦ જુઓ સેગનનામું શણગાવવું સક્રિટ શણગો ફૂટે એમ કરવું; સણગાવવું શપાવું, –વવું “શાપવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક શણગાવું અદ્દેિ શણગો ફૂટ; સણગાવું
શફર ૫૦ [૪] એક જાતનું નાનું ચળકતું માછલું. -રી સ્ત્રી, નાની શણગે પૃ૦ [. સટ્ટ =નાનું, બારીક, કે સં. રાંડ ઉપરથી] |
માછલી
[દવાખાનું; ઈસ્પિતાલ સણગે; અંકુરફણગો
શફા સ્ત્રી [. રાWI; સર૦ મ., હિં.] આરોગ્ય. ૧ખાનું ન૦ શણભડી સ્ત્રી [શણ + ડી] શણને છેડ
શબ() ન૦ [સં.] મડદું. ૦૫રીક્ષણ ન૦, ૦૫રીક્ષા સ્ત્રીશણવી છું. [મ. રોગવી] મહારાષ્ટ્રની એક બ્રાહ્મણ જાત કે તેને | શબની દાક્તરી તપાસ; “ઓરેંસી'; “પોસ્ટ-મેર્ટમ'. -બામાણસ (૨) શુકન કહેનારો - જાણનારે માણસ
(વા)સન ન૦ [ + આસન] એક યોગાસન. વ્યાન નવ ઠાઠડી શણવું સક્રિ. [જુઓ સુણવં] + સાંભળવું
શબનમ ન૦ [.] ઝાકળ (૨) એવું પાતળું, ઝીણું ને મૃદુ મલશણિયું ન [‘શણ” ઉપરથી] શણનું કપડું
મલનું કાપડ શત પું[સં.] ૧૦૦; સે. ૦ ૦ સોને સમુદાય સેંકડો (૨) | શબરી સ્ત્રી [સં.] (સં.) રામની પરમ ભક્ત –એક ભીલડી સૈકું. ૦કેટિવિ૦ સે કરોડ. ૦૪તુ પુંછ સે યજ્ઞ કરનાર (૨) | શબ-વોલ વિ. [i] રંગબેરંગી; કાબરચીતરું. છતા સ્ત્રી, (સં.) ઇદ્ર. ગુણ વિ. સો ગણું. ૦%ી સ્ત્રી એક પ્રાચીન અસ્ત્ર. | ઇત્વ ન. -લિત વિ૦ શબલ થતું; મિશ્રિત
તારકા સ્ત્રી- ૨૪મું નક્ષત્ર. ૦ધા અ૦ સે રીતે. ૦૬ સ્ત્રી, શબેબરાત સ્ત્રી [.] એક મુસલમાની તહેવાર (સં.) સતલજ નદી. ૦૫દ(–દી) વિ૦ સે પગવાળું (૨) ના શબ્દ છું[] અવાજ (૨) બેલ; વચન (૩) એક કે વધારે કાનખાર. ભિષા સ્ત્રી, જુઓ શતતારકા. ૦માન ન. એક અક્ષરને અર્થયુક્ત સમુચ્ચય (વ્યા.). [-કર = અવાજ કરવો. પ્રાચીન સિક્કો (૨) સેંકડો (૩) ટકાવારી. ૦મુખ વિ૦ સે -કાઢ = બાલવું; હરફ કાઢવો. -બેલ = બાલવું (૨) બે મુખવાળું (૨) એ રીતે થતું. ૦રૂપ સ્ત્રી (સં.) બ્રહ્માની પુત્રી શબ્દ કહેવા. બે શબ્દ કહેવા = ભલામણ કરવી (૨)શિખાતેમ જ સ્ત્રી મનુની માતા. ૦વર્ષો સ્ત્રી સો વર્ષ પૂરાં થતાં કરાતા મણકે ઠપકે આપવાં. બે શબ્દ કહેવા, બોલવા = ટંક વિવેચન – ઉત્સવ. ૦શઃ અ૦ સે વાર
પ્રવચન કરવું.] ૦કાર પું(નવા) શબ્દ બનાવનાર. કેશ(–ષ)

Page #839

શબ્દચતુર]
૭૯૪
[શરણ્ય
૫૦ ભાષાના શબ્દોના સંગ્રહને ગ્રંથ. ૦ચતુર વિ૦ બેલવામાં | શમ ડું [] શાંતિ (૨) ક્ષમા (૩) ઇદ્રિ અને વાસનાઓનું - શબ્દ વાપરવામાં ચતુર. ૦ચતુરાઈ ચાતુરી સ્ત્રી, ૦ચાતુર્ય શાંત થવું તે. છતા સ્ત્રી- શાંત (૨) ક્ષમા; ધીરજ. ૦ને ન૦ ન૦ શબ્દચતુરપણું. ચિત્ર ન૦ શબ્દો દ્વારા આપેલ ચિતાર - | શાંત પડવું કે પાડવું તે (૨) “ન્યુટ્રલાઈઝેશન” (૨. વિ.). ૦૧ લાડુ દરેલું ચિત્ર. ચિત્રણ નવા શબ્દચિત્ર આપવું તે. ચિત્રલિપિ ૫૦ જુઓ સમનલાડુ. પ્રધાન વિ૦ શમ જેમાં પ્રધાન છે તેવું. સ્ત્રી શબ્દનાં સૂચક ચિત્ર દ્વારા લખવાની લાપ; “હાયરેલિફિક'. ૦મય વિ. શમથી ભરેલું; શાંત વાળી સ્ત્રી જુએ વાળ. નિર્દેશ મું વસ્તુને લક્ષણમાં શમાવવું સત્ર:- (પ.) શાંત કરવું, શમાવવું જ આવી જતાં ધમે કહી બતાવવામાં આવતા હોય તેવા નિર્દેશ
શમવું અકૈિ૦ કિં. રા] શાંત પડવું; ટાટું પડવું (૨) નાશ પામવું કે કથન ન્યા.). ૦૫રીક્ષા સ્ત્રી શબ્દના વન - અવાજ પરથી
(૩) “ન્યુટ્રલાઈઝ” (૨. વિ.)
[થવું પારખવું તે. પોથી સ્ત્રી બાળકને શબ્દો શીખવવા માટેની
શમશમવું અટકૅ૦ [૩. રામ] શમશમાકાર થઈ જવું (૨) શાંત ચાપડી -પાઠયપુસ્તક. પ્રમાણ ન૦ શબ્દજ્ઞાનનું સાધન (૨) | શિશમાકાર વિ૦ [‘શમશમવું' ઉપરથી] હાલતું ચાલતું બંધ થયેલું; શાબ્દિક પુરાવે. પ્રવેગ j૦ શબ્દનો પ્રયોગ-ઉપગ કે
સંસાર હેત; કાંઈ પણ અવાજ કે હિલચાલ વિનાનું, શાંત વાપર (૨) રૂઢિપ્રયાગ. ૦બદ્ધ વિ૦ શબ્દમાં-લખાણમાં ઉતારેલું;
શમશેર સ્ત્રી [f.]તરવાર.[–ચલાવવી = તરવાર કામમાં લેવી; લખેલું. બાણુ નવ બાણ જેવો શબ્દ; બાણ જેમ ભેંકાય એવું
તરવારથી ઘા કરે. –ફેરવવી = તરવાર વાપરવી – વીંઝવી. વચન કે શબ્દ, બાહુલ્ય નવ શબ્દધુતા; જોઈએ તેથી વધારે
-બાંધવી, લટકાવવી = તરવાર કેડે બાંધવી.] બહાદુર વિ૦ શબ્દો વાપરીને વર્ણવવું તે. બે શબ્દની સમજ કે શબ્દ તરવાર ચલાવવામાં બહાદુર એક ખિતાબ). --રિયું વિ૦ પરથી સમજાય છે. બ્રહ્મ ન૦ શબ્દરૂપી બ્રહ્મ કે વેદ (૨) વાણી;
શમશેર-બહાદુર; તલવાર ચલાવી જાણનાર ભાષા; શબ્દથી પ્રતીત થી સૃછે. ૦મંડળ ન૦ શબ્દને સમૂહ
શમસુખ નવ [સં.] ચિત્તના શમથી મળતું સુખ; નિવૃત્તિનો આનંદ કે સંગ્રહ. ભેદી વિ૦ જુએ શબ્દવેધી. વેગી વિ૦ (વ્યા.) શમળી સ્ત્રી, એક પક્ષી; સમડી નામ સાથે સંબંધમાં વપરાતું; નામયોગી અવ્યય). ૦રચના સ્ત્રી
શમ સ્ત્રી [સં.] મીણબત્તી (૨)[લા.] દીવે. દાન ન૦ [.] શબ્દની ગોઠવણી; બોલવા લખવાની શૈલી. ૦લક્ષી વિ૦ શબ્દ
મીણબત્તીની દીવી; ‘વરસીટ’ રચના તરફ લક્ષવાળું; “અર્થલક્ષી'થી ઊલટું. ૦લાલિત્ય ન૦ શમાવવું સાંકે, “શામવું, “શમવું’નું પ્રેરક શબ્દોની લલિતતા -મધુર રચનાકે જના. લિપિ સ્ત્ર શબ્દ
શમિત વિ૦ [ā] શમેલું; શાંત કરેલું કે થયેલું શબ્દ (વણે નહિ) જુદી સંજ્ઞાવાળી લિપ; “હાયરિટેક'. લેખન શમિયાને ૫૦ [જુઓ શામિયાન] તંબુ ૧૦ શ્રુતલેખન તરીકે શબ્દો લખાવવા તે. વાદ ! અર્થ નહિ |
શમી સ્ત્રી [સં] એક ઝાડ; સમડો. પૂજન ન૦ સમડીના પણ શબ્દને પકડીને વાદ કરવો તે. વાહક વિ૦ શબ્દને દૂર
વૃક્ષનું પૂજન (દશેરા પર થાય છે) [ભાની ખિતાબ) વહી જાય એવું (યંત્ર – ટેલિફેન). વિચાર ૫૦ વર્ણો વિષે
શબ્યુલઉલમા ! [1] વેઢાનમાં સૂર્ય જેવો (એક મુસલવ્યાકરણની દૃષ્ટિએ વિચાર. ૦ધ ૫૦ શબ્દ કે અવાજ પરથી
શયતાન ! [5.] ઈશ્વર સામે બળવો કરનાર એક ફિરસ્તો (સં.) નિશાન વીંધવું તે. ૦ધિત સ્ત્રી શબ્દવેધીપણું; શબ્દવેધની
(૨) બદમાશ; સેતાન. –નિયત સ્ત્રી, શયતાનપણું, બદમાસી. શક્તિ. ૦ધી વિ૦ માત્ર શબ્દ – અવાજને આધારે ધાર્યું બાણ
-ની વિ૦ (૨) સ્ત્રી, જુઓ શેતાની મારનારું. ૦શઃ અ૦ શબ્દ શબ્દ, દરેક શબ્દ મુજબ. શક્તિ
શયદા વિ. [FT.] ઘેલું, ગાંડું (૨) પ્રેમઘેલું સ્ત્રી શબ્દનો અર્થબેધક શક્તિ (અભિધા,લક્ષણા અને વ્યંજના).
શયન ન૦ [ā] સૂવું તે (૨) પથારી (૩) ઠાકોરજીને પઢાવવા ૦શાસ્ત્ર ન૦ શબ્દનું શાસ્ત્ર; “ઇટિમૅલેજી'. શુદ્ધિ સ્ત્રી શબ્દની
તે. ૦આરતી સ્ત્રી ઠાકોરજીનાં શયન વેળાની આરતી -પૂજા. શુદ્ધિ; શબ્દને શુદ્ધ પ્રયોગ. ૦લેષ પં. શાબ્દિક શ્લેષ. સંગ્રહ ખંઢ પુરુ, ગૃહ ન સૂવાના ઓરડે. ભેગા ! ઠારજીને પં. શબ્દોને સંગ્રહ; શબ્દભંડોળ. સાગર પુ. શબ્દકેશ. શયન વેળા ધરાવાતો ભેગ સિદ્ધિ સ્ત્રી શબ્દની શુદ્ધ રચના કે શુદ્ધ ઉપગ. ૦ઍક્યું
શથિત વિ૦ [] સૂતેલું (૨) ઊંઘતું
[ સંગતતા નક શબ્દો વાપરવાની સરળતા કે ફાવટ. - દાદંબર ૫૦
શચ્યા ઢી. [ä.] પથારી (૨) [કા. શા.] પદોને પરસ્પર સુમેળ [+માડંવર] જેમાં અર્થ કે ભાવની ન્યૂનતા હોય તેવો ભારે ભારે
શર સ્ત્રી [મ. રામ] નિયમ; કાયદે; શરેહ (૨) પું; ન [4.] શબ્દ પ્રયોગ. -બ્દાતીત વિ. [+ગીત] શબ્દથી ન વર્ણવી
બાણ (૨). પાંચની સંજ્ઞા શકાય તેવું. -બ્દાનુશાસન ન +અનુરાસન] વ્યાકરણ.
શરચંદ્ર ૫૦ [ā] શરદઋતુને ચંદ્ર -બ્દાર્થ પું. [+અર્થ] શબ્દનો અર્થ (૨) શાબ્દિક - માત્ર રાબ્દ
શરટ ન [સં.] કાચિંડે
થવું = તાબે થવું.]. પરથી કરાતો અર્થ. અબ્દાલંકાર ! [+ અäાર] શબ્દરચનાની
શરણ ૧૦ [i.] આશ્રય; રક્ષણ; એથ. [શરણે આવવું, જવું, ચમત્કૃતિવાળો અલંકાર (કા.શા.). -બ્દાલુ વિ૦ નકામા - વધારે
શરણાઈ સ્ત્રી [.. સન્ના] ફંકીને વગાડવાનું એક નાનું પડતા શબ્દોવાળું કે તેવી શૈલીનું. -બ્દાલતા સ્ત્રી અર્થ થોડો
શરણાગત વિ૦ [૩.] શરણે આવેલું. -તિ સ્ત્રી શરણે આવવું પણ શબ્દોની ભરમાર હોવી તે શબ્દબાહુલ્ય; “વૉસિટી'. | તે; શરણ થયું તે -બ્દાવલિ(લી) સ્ત્રી [+ આવલિ –લી] શબ્દોની માળા; શરણાથી વિ૦ [4.] શરણ ઈચ્છનાર, શરણાગત શબ્દ સમૂહ. -બ્દાળ(–ળુ) વિ૦ જુએ શબ્દાલુ. –બ્દાંતર શરણું નવ શરણ; આશ્રય ન [+ અંતર] બીજે શબ્દ; શબ્દફેર
શરણ્ય વિ૦ (૨) ન૦ [.]શરણ દઈ શકે એવું; શરણદાતા

Page #840

શરત]
૭૯૫
[શરીર
શરત સ્ત્રી [4. શર્ત હેડ; કરાર; બોલી. [-કરવી = બાલી
શરવાટ કું. [જુઓ શરવું] શરવાપણું કરવી (૨) હોડ બકવી, -નું કુંડાળું, ચક્કર = જે ચક્રાકાર
શરની સ્ત્રી, એક વાસણ મેદાનમાં દોડવા – દડાવવાની હરીફાઈ ખેલવામાં આવે છે.
બાવે તે. | શરવું વિ૦ [જુએ સરવું] તીર્ણ કાનનું (૨) [સર૦ મ. સરવા = -ને ઘડે-ઘડદેડની હરીફાઈમાં ઉતારવાને ઘેડો.-બકવી,
| તૈયાર જમીન; વરસાદની ધાર] તૈયાર જમીન ઉપર વરસાદની મારવી, લગાવવી, -માં ઊતરવું, રમવી = હારજીતની ધાર પડવાથી જે સવાસ નીકળે છે તેવું. ઉદાળ નવી માટલીનું હોડને કરાર કરવો. શરતે પાઠવું =શરતમાં ઊતરવું.] નામું
પાણી શરવું શરવું લાગે છે નવ શરત કર્યાનું લખાણ; શરતબંદી. બંદી(-ધી) સ્ત્રી શરત . શરવૃષ્ટિ સ્ત્રી [.] બાણને વરસાદ કરવી તે. –તી વિ૦ [.] શરતને લગતું; શરતવાળું (૨) શરત | શર પુત્ર જુઓ સુવ કરી હોય તેવું
શરશય્યા સ્ત્રી [સં.] બાણેની પથારી (જેમ કે, ભીષ્મની) શત્કાલ પું. [સં.) શરદ ઋતુ. –લિક વિ. શરદને લગતું
શરસ જુએ શિરીષ શરપૂણિમાં સ્ત્રી [સં.] આ ધન પૂર્ણિમા; માણેકઠારી પૂનમ |
શરસંધાન ન. [.] બાણ તાકવું તે શરદ સ્ત્રી [સં.] આસોથી કાર્તિક માસ સુધી રહેતી ઋતુ (૨)
શરાધ ન૦ જુઓ શ્રાદ્ધ. -દિ(–ધિ)માં નબ૦૧૦ શ્રાદ્ધ પક્ષ [લા.] વર્ષ. ૦પૂનમ સ્ત્રીત્ર જુઓ શરપૂર્ણિમા. -દિ–દંદુ
ભાદરવા વદના દિવસો
[ન , લાગ] [+સ્ટુ) શરદઋતુને ચંદ્ર
શરા૫પું [જુઓ શાપ] બદદુવા (પ., ગ્રામ્ય)[-આપદે, શરદી સ્ત્રી [. રા] ઠંડી; ભેજ (૨) સળેખમ [ ઉત્સવ
શરાફ છું. [. સ; સર૦ હિં.] ધીરધારનો ધંધે કરનાર; શરદુ(દો)ત્સવ . [ā] આશ્વિન પૂર્ણિમાને – શરદ પૂનમને
નાણાવટી. -ફી વિ૦ શરાફને લગતું (૨) ચોકકસ (૩) સ્ત્રી શરદંદુ પં. [i.] જુઓ શરહિંદુ
નાણાવટું શરદોત્સવ પં[.] જુઓ શરદુત્સવ
શરાફત સ્ત્રી [2] માણસાઈ લાયકી શરધરણી સ્ત્રી [શર + ધરવું] કામઠી, ધનુષ
શરાફી વિ૦ (૨) સ્ત્રી જુએ “શરાફ’માં શરધિ ! [સં.] બાણને ભાથી
શરાબ પૃ[.] દારૂ. ૦ખાનું, ઘર ન૦ દારૂનું પીઠું. ૦ર શરન્મેઘ ! [] શરદ ઋતુનું વાદળું
વિ૦ દારૂનું વ્યસની. ખેરી સ્ત્રી, દારૂની લત. ૦દાર વિ૦ શરપંખે ! [. રાફુવા] એક વનસ્પતિ
દારૂ રાખનાર; દારૂવાળા. ૦બાજ વિ૦ શરાબર. બાજી સ્ત્રી, શિરપંખ પૃ[સં.] બાણને પોછાવાળો છેડો; બાણનું પીછું શરાબનું વ્યસન, શરાબખોરી. -બી વિ૦ દારૂ પીનાર; દારૂનું શરપ્રભવ છું[.] (સં.) શરભુ; કાર્તિકેય
વ્યસની (૨) સ્ત્રી નશ; મસ્તી શરબત પું; ન [..] ફળના રસનું બનાવેલું પીણું. –તી વિ. શરારત સ્ત્રી [.] દુષ્ટતા આછા રંગનું (૨) સ્ત્રી એક જાતનું બારીક કાપડ. [ઘઉં = શરાવ સિં.], હું નવ શકેરું; ચણિયું = ઘઉની એક જાત. -લીંબુ લીંબુની એક જાત.]
શરાવું (શ) અક્રિક, –વવું સક્રિ. “શારjનું કર્મણિ ને પ્રેરક શરભ . [.] હાથીનું બચ્ચું (૨) આઠ પગવાળું બળવાન
શરાસન ન [i] ધનુષ્ય કાલ્પનિક પ્રાણી
શરિયત સ્ત્રી [..] કુરાનનું અનુશાસન – ધાર્મિક નિયમ શરભૂપું [.] (સં.) કાર્તિકેય (૨) ૫૦ સાપ
શરીક વિ૦ [.] ભાગીદાર; સાથી; સામેલ [(૩) બેલી શરમ સ્ત્રી [. રામં; સર૦ હિં, મ.] લજજા (૨) પ્રતિષ્ઠા; ઈજજત | શરીગત વિ. [૪. રાન્નત] ભાગ રાખનાર (૨) સહાયક સાથી (૩) લયાનત. [–અડવી =જુઓ શરમ પહોંચવી. -આવવી = | શરીફ વિ. [મ.] ઊંચા કુળનું (૨)પ્રતિષ્ઠિત, આબરૂદાર (૩) પું લજજા આવવી; રાંકેચ થે. -ની વાત = શરમાવું પડે તેવી | [સર૦ ઇં.] મોટા શહેરને સરકારનિયુક્ત એક નાગરિક અધિકારી. વાત. -પઠવી, પહેચવી = ભાર પડવ; શેહ પડવી. -માં | -ફાન સ્ત્રી. [FT.] મોટાઈને છાજે તેવું કૃત્ય નાખવું =શરમાવવું. –માં રહેવું = શરમાવું; શરમ રાખીને - | શરીર ન. [સં.] તન; દેહ. [-અકઠાવું = એકની એક સ્થિતિમાં તેથી દબાઈને વર્તવું માનથી ચુપ રહેવું. -રહેવી = ઈજજત કે | બહુ રહેવાથી કે સંધિવા વગેરેથી શરીરના સાંધા અક્કડ થઈ માન આબરૂ સચવાવાં. -રાખવી =માન આબરૂ કે અદબનો જવા. -અમળવું તૂટવું = તાવ આવે એવું લાગવું. -કટાવું =
ખ્યાલ રાખીને વર્તવું. -લાગવી = શરમાવું (૨) કલંક લાગવું; શરીર કામકાજ વગર નકામું થયું. -કસવું = મહેનત વગેરેથી નીચાજોણું થવું.] જનક વિ૦ શરમાવે શરમિંદું કરે તેવું. શરીરને ખડતલ બનાવવું. -ગાળવું = તપ વગેરેથી શરીર સૂકવી -માવવું સક્રિ. “શરમાવું’નું પ્રેરક (૨) શરમ કે માન રાખી નાખવું. -ઘસાવું =કામથી શરીરને ઘસારે પડે. –હવું, સમજે -માને એમ કરવું, શરમથી મનાવવું. -મેવું અકિ. તજવું =મરણ પામવું–જેવું,તપાસવું = શરીરની દાક્તરી તપાસ શરમ આવવી (૨) ઝંખવાણું પડવું. –માશરમી અ૦ એક- કરવી. –ટકવું =શ્રમ અથવા રેગના મારા સામે શરીર ટકી બીજથી શરમાઈને – શરમમાં આવીને. –માળ વિ. શરમાય રહેવું – શરીરે કામ દેવું. –ઢાંકવું = પહેરવું; ઓઢવું (૨) ગુપ્ત અંગે એવું; શરમવાળું. -મિંદગી સ્ત્રી શર્મિંદગી, શરમ. -મિદંવિ. ઢાંકવાં. દેખાડવું =શરીરની દાક્તરી તપાસ કરાવવી (૨)કાયા [FT. રામૈ] શરમથી ઝંખવાણું પડી ગયેલું
દેખાડવી; ગુપ્ત અંગો દેખાડવાં. -ધરવું, ધારણ કરવું =શરીરી શરમ પુર શેરડીને કકડો
તરીકે અવતરવું (૨)રૂપ લેવું. -ધીકવું =સખત તાવ આવવો. શરયુ-ધૂ) સ્ત્રી [સં.] જુઓ સરયુ
-ધોવાવું =શરીરની શકિત ક્ષીણ થવી. (જેમ કે, પ્રદર, ધાતુક્ષય

Page #841

શરીરધારી]
૭૯૬
|
ઇ॰ થી). નભવું=નુ શરીર ટકવું. −ખગઢવું = તબિયત બગડવી; રાગ પેસવા. –માં ઊભી વાટ પડવી = અંગેઅંગ લકવેા થવા; મરણની છેલી સ્થિતિએ પહેાંચવું. -માં ઘણ પેસવા = શરીરમાં રેગરૂપી કીડાએ ઘર કરવું. –ભરાઈ જવું = શરીર અકડાઈ જવું. -ભરાવું=શરીરમાં લેાહી વધવું; શરીર જાડું થવું (૨) તાવ આવવા. ભારે થવું=શરીરમાં આળસ ભરાવું (૨) તાવ આવે એવું થયું (૩) જાડું થવું. ભારે લાગવું = આળસ કે તાવ ભરાયા જેવું લાગવું. −લેવું –“નું શરીર ભરાવું -પુષ્ટ થવું. લેવાનું=શરીર સુકાવું. −વળવું = શરીર સુધરવું -તેમાં લેાહી વધવું. વાળવું=શરીર સુધારવું (૨) શરીરનાં અંગેાને વ્યાયામથી વળતાં કરવાં; કસરત કરવી. “શેાધવું= શરીરનું તત્ત્વ તપાસવું. ઉદ્યા॰ શરીર શેાધ્યા વિના સાર નવ સાંપડે’. “સુધરવું = શરીરની સંભાળ રાખવી; તબિયત સારી થવી. શરીરે ઘટવું=શરીરે સુકાવું.] ધારી વિ॰ દેહવાળું; શરીરી. યાત્રા સ્રી॰ શરીરના નિર્વાહ (૨) શરીરના વ્યાપાર, ૦રચના સ્ક્રી॰ શરીરની રચના. વિદ્યા સ્ત્રી, શાસ્ત્ર ન૦ શરીરની રચના વગેરેનું વિજ્ઞાન; શારીરવિદ્યા. શિક્ષા સ્રી શારીરિક શિક્ષા; માર, શ્રમ પું॰ શારીરિક શ્રમ; જાત-મહેનત; મારી. સંપત્તિ સ્ત્રી આરોગ્ય; શારીરિક શક્તિ. સંબંધ પું॰ શરીર સાથેને સંબંધ (૨) સંભાગ સંબંધ. સુધારણા સ્ત્રી॰ શરીર - તખિયત સુધારવી તે. –રી વિ॰ શરીરવાળું (૨) પું॰ આત્મા; દેહી
શરુ ન॰ [ા. સર્વ] એક જાતનું ઝાડ; સરુ
શરૂ વિ॰ [બ.ગુરૂમ] આરંભાયેલું; ચાલુ. ૦આત સ્ત્રી॰ આરંભ; પહેલ. ૰થી અ॰ પહેલેથી. નું વિ॰ આદિ; શરૂમાં આવેલું. ૦માં અ॰ આરંભમાં [કાયદે શર્રહ (થૅ) પું૦ [મ. રામ; સર૦ મ., હિં. શરĪ] મુસલમાની શર્કરા સ્ત્રી [સં.] સાકર; ખાંડ [કપડું શર્ટ ન॰ [.] ખમીસ; પહેરણ. -ટિંગ ન॰ [છું.] શર્ટ માટેનું શર્ત સ્ત્રી [મ.] જુએ શરત. “ર્તી વિ॰ જુએ શરતી શર્મ ન॰
[સં.] આનંદ; શાંતિ; સુખચેન (૨) સ્ત્રી૦ [l.] જુએ [(૨) એક અટક
શરમ
શર્મા પું॰ [સં.] નામને અંતે માનદ ઉપસર્ગ (ઉદા॰ વિષ્ણુશર્મા) શર્મિષ્ટા સ્ક્રી॰ [i.] (સં.) યયાતિની એક રાણી [મિંદગી શર્મિ’હું વિ॰ [ા. મિવદ્દ] જીએ શરમિંદું. -દગી સ્ક્રી॰ શરશર્વ પું॰ [i.] (સં.) શિવ
શર્વરી શ્રી [સં.] રાત્રી. ૦પતિ, શ [+] પું॰ ચંદ્ર શર્વાણી સ્ક્રી॰ [i.] (સં.) પાર્વતી
શલભ ન॰ [×.] તીડ
[(જૈન)
શલાકા સ્ત્રી॰ [સં.] સળી (૨) પીંછી. ૦પુરુષ પું॰ ઉત્તમ પુરુષ શલાવડું ન॰ જીએ શરાવલું (ચ.)
શલ્ય ન॰ [ä.] તીર; ખાણ (૨) કાંટા;શૂળ (૩) શરીરમાં સાલતું –પીડા કરતું કાંઈ; દરદ (૪) વિશ્ન; અડચણ (૫) અજંપાનું કારણ (૬) પું॰ (સં.) (મહાભારતમાં) એક રાજા; માદ્રીના ભાઈ, વિશલ્યા સ્ત્રી॰ એક ઔષધિ – સંજીવની શયા સ્ત્રી॰ [ન્તુ શિલા] પથ્થરની છાટ [ભાવે છે) શહલકી સ્ત્રી [સં.] એક જાતનું ઝાડ (એની ડાળી હાથીને બહુ

શવ, બ્યાન [i.] જુએ ‘શખ’માં શવર પું॰ [i.] પહાડી કે જંગલી માણસ. “રાંગના સ્ત્રી [+ અંગના] શવર સ્રી. –રી સ્ત્રી॰ જુએ શબરી શવલ વિ॰ [i.] જુએ શખલ શવાસન ન॰ [i.] એક યેાગાસન શવ્વાલ પું॰ [Ā.] હિજરી સનને! દસમે મહિના શશ,॰ક પું॰;ન॰ [i.]સસલું.૦ધર પું૦ ચંદ્ર. વિષાણુ, શૃંગ ન॰ સસલાનું શિંગડું (તેની પેઠે અસંભવિત વસ્તુ) શશાંક પું॰ [મું.] ચંદ્ર
શશિકલા(-ળા) સ્ક્રી॰ [ä.] ચંદ્રની કળા શશિકાંત પું॰ [સં.] જુએ ચંદ્રકાંત શશિમુખી વિ॰ સ્ત્રી॰ [ä.] જુએ શિવદની શશિલિ પું॰ [i.] (સં.) જીએ શશિશેખર શશિયર પું૦ [ત્રા. સસંર્દર્ (સં. રારાપર)] ચંદ્ર શશિલેખા સ્ક્રી॰ [H.] શશિકળા શશિવદની વિ॰ સ્ક્રી॰ [i.] ચંદ્ર જેવા મુખવાળી શશિશેખર પું॰ [સં.] શિવ
શશી પું॰ [i.] ચંદ્ર (૨) એકની સંજ્ઞા શશે। પું॰ શશક, સસલે
શશુ ન॰, “શેા પું॰ શકાર
[ શહેરી
શv(-૫) ન॰ [i.] નાનું – કુમળું ઘાસ શસ્ત્રન[સં.](મારવાનું)હથિયાર [–ધરવું,ધારણ કરવું,સજવું]. ક્રિયા શ્રી॰ વાઢકાપ; ‘ઑપરેશન’. ક્રિયાખંડ પું ઑપરેશન માટેના ખાસ ખંડ – એરડા; ‘ઍપરેશન થિયેટર’. ચિકિત્સા શ્રી॰ વાઢકાપનું વૈદું; ‘ સર્જરી'. ત્યાગ પું॰ શસ્ત્રના ત્યાગ; ‘ડિઝાર્યમેન્ટ’.દોટ,દોઢ(દ) સ્ત્રી॰ શસ્ત્રની શેાધ કે તેના સંગ્રહ U૦ની સ્પર્ધા. ૦ધારી વિ॰ શસ્ત્ર ધારણ કરનારું (૨)પું૦ યુદ્ધો. પ્રયાગ કું॰ વાઢકાપ; ‘ઑપરેશન'. યુદ્ધ ન॰ શસ્ત્રાસ્ત્રથી
યુદ્ધ – હિંસક યુદ્ધ. યુદ્ધનિષેધકપું॰ શસ્ત્રયુદ્ધને નિષેધ કરનાર; ‘વાર રેઝિસ્ટર.’. વિદ્યા સ્ત્રી॰ શસ્ત્ર વાપરવાની વિદ્યા. વૈદું ન॰ વાઢકાપનું વૈદું. વૈદ્ય પું॰ વાઢકાપ કરનાર વૈદ્ય. ૦સેવી વિ॰ શસ્ત્રથી સજ્જ રહેનાર. –સ્ત્રાગાર ન૦ [+ માĪ] શસ્રો રાખવાનું મકાન. –સ્ત્રાસ્ત્ર ન૦૫૦૧૦ [+ અહ્યું] શસ્ત્ર અને અસ્ત્ર; મારવાનાં તેમ જ ફેંકવાના હથિયાર
શસ્ત્ર ન॰ [i.] એ શુષ્પ
શસ્ય ન॰[i.] અનાજ; ધાન્ય
શહ સ્ત્રી॰ [I.] શેહ; સામર્થ્ય
[બલિદાન
શહાદત સ્ત્રી॰ [મ.] શાહેદી; સાક્ષી (૨) શહીદ થવું તે; આત્મશહાળી સ્ત્રી [સં. શેાાિ; પ્રા. સેદ્દાજિત્રા] એક ફૂલઝાડ શહીદ વિ॰ (૨) પું૦ [ત્ર.] ધર્મયુદ્ધમાં (કે કોઈ તેવા સત્કર્મ અર્થે) પ્રાણ આપનાર. –દી સ્ત્રી॰ શહીદપણું; શહાદત શહૂર ન॰ [મ. ગુર્] હેાશ; આવડત(૨)વિવેક; સમજ; શિષ્ટતા શહેનશાહ (હે) પું॰ [ા. રાહનરાહ] રાજાએને રાજા; સમ્રાટ, ત સ્ત્રી સામ્રાજ્ય. –હી વિ॰ શહેનશાહ સંબંધી (૨) સી૦ શહેનશાહત
શહેર ન॰ (હે) [ī. રા] નગર; મેટું ગામ. ૦પનાહ પું॰ કાટ; કિલ્લા. “રી વિ॰ શહેરનું કે તે સંબંધી (૨)પું૦ શહેરમાં

Page #842

શહેવત]
૭૯૭
[શાખ:
વસનાર (૩) નાગરિક; સિટિઝન'. [-જીવડે = શહેરમાં રહીને | શંખણી સ્ત્રી[જુઓ શંખિની] કર્કશા, કંકાસિયણ સ્ત્રી ઘડાયેલો – ત્યાંની રીતરસમાં પાવરધા. –લાલા શહેરનાં | શંખધારી ! [4] એક છંદ મોજશોખમાં રાચતો.] .
શંખનાદ કું[] શંખને નાદ – અવાજ શહેવત (શહે) સ્ત્રી [મ. રાવત] વિષયસુખની ઇચ્છો; હવસ | શંખભસ્મ સ્ત્રી [સં.] શંખની ભસ્મ - એક દવા શળ ડું [સર૦ મ. સઝ (સં. રાત્રાના)] ગડીથી પડેલે કે; શંખભારથી મુશરોમણિ સળ (૨) સેળ (૩) શિલા. [-ઊડ, ૫ = સોળનું નિશાન શંખમતી ન મેતીને એક પ્રકાર ચામડી પર પડવું કે થવું. પાઠ = વાળીને સળકેગડીને કે ખલ,લા સ્ત્રી [સં. રાંવા ] +(૫) સાંકળ; બંધન. કરે.]
શંખલી સ્ત્રી, નાને શંખલો. -લે હું નાનો શંખ શાળી સ્ત્રી [સર૦ મ. સારું, હિં. સારું(ઉં. રાછા)] સળી (૨) | શખવેલ, શંખાવળી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
પા રૂપિયાનો વેપારી સંત (૩) [જુઓ સલી] હજામની પથરી | શંખિની સ્ત્રી [સં.] કામશાસ્ત્ર પ્રમાણેના ચાર વર્ગોમાંના એક -શઃ અ [i.] શબ્દને લાગતાં તે ક્રમે - હિસાબે' એ ભાવ વર્ગની સ્ત્રી (પશ્વિની, ચિત્રિણ, હસ્તિની અને શંખની) બતાવે છે. ઉદાહ ખંડ શબ્દશઃ
શટિંગ ન [૬.] (રેલગાડી કે તેના ડબાને) મુખ્ય પાટેથી બાજુએ શંકર અ૦ [.] (સં.) શિવ (૨) વિ૦ શુભકર; સુખકર. ભૂષણ કરવું –એક પાટેથી બીજે લઈ જવું ન શંકરનું ભૂષણ – ભભૂતી. -રાચાર્ય પં. (સં.) કેવલાદ્વૈતના શંડલી સ્ત્રી[‘શણ” ઉપરથી 8] સાડી પ્રવર્તક આચાર્ય કે તેમણે સ્થાપેલ પીઠન અધિપતિ શંઢામર્ક ૫૦ [i] (સં.) એક રાક્ષસ - પ્રલાદને ગુરુ શંકરા, ભરણ [ā], - ૫૦ એક રાગ
શંઢ પું. [i] ચંદ્ર; નપુંસક (૨) કંચુકી. છતા સ્ત્રી૦, ૦૧ ૧૦ શંકરી સ્ત્રી [i] (સં.) પાર્વતી (૨) વિ. સ્ત્રી શુભકર શંબર પં. [સં.] (સં.) એક રાક્ષસ, જેને પ્રદ્યુમ્ન હર્યો હતો શંકરે પુત્ર જુઓ શંકરા
શંભા ડું જમવા ઈ૦ના વહેવારવાળો સમૂહ શંકવું અક્રિ. [સં. રાં] શંકા આણવી; શંકાવું
શંભુ ! [.] (સં.) શિવ શંકા સ્ત્રી [i] શક; સંદેહ; વહેમ (૨) કહિપત ભય (૩) ચર્ચા | શંભુમેળો [. સંમ્મે ત્રા કે સંમોજામે: પરથી] જુદી જુદી કે વાદવિવાદમાં પ્રશ્નરૂપ મુદ્દો કે બાબત; પ્રશ્ન કે વાંધા જેવું જાતે કે વસ્તુઓને અવ્યવસ્થિત સમૂહ; ખીચડો (૨) અઢારે અનુમાન (૪) ઝાડા-પેશાબની હાજત. [-આણવી, લાવવી | વર્ણનું સેળભેળ થવું તે = શંકા કરવી; મનમાં વહેમ લાવ, વહેમાયું. –આવવી,ઊઠવી, | શંસનીય વિ. [સં.] પ્રશંસનીય જવી, પડવી =સંશય પેદા થે. –કાઢી આવવું ઝાડાપેશાબની | શંસિત વિ૦ [i] પ્રશાસત (૨) કહેવાયેલું હાજતે જઈ આવવું. -રહેવી = મનમાં શંકા હેવી. -રાખવી -શાઈ વિ. [W. રાહી; સર૦ મ.]નામને અંતે લાગતાં તેને લગતું, =વહેમાયું.] કાર પંશંકા કરનાર. ૦કુલ, ગ્રસ્ત વિ૦ | તે રીતનું, તેના જેવું” એવો અર્થ સૂચવે છે. ઉદા. વાણિયાશાઈ [+ આકુલ] શંકામાં પડેલું. ૦કુશંકા સ્ત્રી સારી માઠી કે ખરી | શાક ન૦ [.] ખાઈ શકાય તેવાં કંદ, ફળ, ભાજી (૨) શક સંવત બેટી શંકા. પ્રશ્ન પું; ન૦ શંકા રૂપે ઊઠતો પ્રશ્ન; વિવાદી મુદો. | [–કરવું = શાક રાંધવું (૨) પાસે રાખી નિરર્થક બગડવા દેવું.] ૦વાદ ૫૦ કેઈ વાતમાં શ્રદ્ધાને બદલે શંકાની જ વૃત્તિ હોવી તે; ૦પાન, પાંદડું ન૦ શાકભાજી. [શાકપાંદડે જવું = વરા વખતે “સ્કેટિસિઝમ”. ૦વાદી વિ૦ (૨) પંશંકાવાદને લગતું કે તેમાં સૌની સાથે શાક સમારવા જવું] પીડ સ્ત્રી, બજાર સ્ત્રી, માનતું. ૦૬ અક્રિટ સંદેહમાં પડવું, વહેમવું (૨) સંચાવું; નક શાકનું બજાર. ૦ભાજી સ્ત્રી, શાક ને ભાજી (૨) [લા.] શરમાવું (૩) હાજત થવી. [વવું પ્રેરક).] શીલ વિ૦ વહેમી. | સામાન્ય કે નજીવું ગણી કઢાય એવું મહત્વ વિનાનું તે
શીલતા સ્ત્રી શંકવાદી સ્વભાવ, વહેમીપણું. ૦પદ વિ| શાકટ ! [સં.] બળદ. –ાયન છું[i](સં.) એક કષેિ, એક [+માW] જેને વિષે શંકા હોય તેવું. -કિત વિ. [.] શંકા- વયાકરણ વાળું. –કી વેઠ શંકાવાળું. કીલું વિ૦ શંકાશીલ; વહેમીલું શાકણ–ણી) સ્ત્રી, જુઓ શાકિની (૨) પિશાચી; ચુડેલ શંકુ ન [.] ઉપર જતાં અણિયાળી થતી જતી ગોળ બેઠકની શાક-૦૫ાન,૦પાંદડું,૦પીઠ, બજાર, ભાજી જુઓ “શાકમાં ઘન આકૃતિ (૨) હજાર અબજ (૩) સૂર્યયંત્ર (૪) સોયની અણુ | શાકંભરી સ્ત્રી [સં.] (સં.) દુર્ગા (૫) ટોચ; શિખર. છેદ પુંશકુને છેદતાં થતી આકૃતિક “કેનિક | શાકાહાર છું[] વનસ્પતિને જ આહાર; અન્નાહાર. -રી સેકશન” (ગ.). ૦દંતી વિ૦ શંકુ જેવા દાંતવાળું (૨) સ્ત્રી એક વિ૦ ૨) અન્નાહારી; “વેજિટેરિયન માછલી
શાકિની સ્ત્રી [સં] દુર્ગાના ગણમાંની એક પિશાચી કે દેવી શંખપું [.] એક જાતના દરિયાઈ પ્રાણીનું કેટલું જેને ફેંકવાથી શાકે અ૦ [સં. રાળ ઉપરથી; સર૦ મ. રા] શક સંવત પ્રમાણે
અવાજ થાય છે (૨) આંગળી ઉપરનું તેના આકારનું ચિહન (૩) શાક્ત વિ. [સં.] શક્તિ કે શાક્ત સંબંધી (૨) શક્તિ કે દેવીનું [લા.] મુર્ખ. [-ક, વગાડ = શંખ બજાવવો (૨) દેવાળું | પૂજક (૩) ૫૦ તેવો માણસ કાઢવું (૩) લડાઈની તૈયારી બતાવવા શંખ વગાડવો. -વાગ શાક, નંદન, મુનિ,સિંહ પું[.] (સં.) ગૌતમ બુદ્ધ (ઘરમાં) = ઘરમાં ખાવા પીવાનું ખૂટી જવું].
શાખ સ્ત્રી [સં. સાથ? સર૦ મ. સા] આબરૂ; વટ (૨) અટ; શંખજીરું ન [સર૦ 1. સોનરાહત; હિં. રાંવના; મ. સંનિર; વિશ્વાસ; ભરોંસે (૩) અટક (૪) જુઓ સાક્ષી. [-પઢવી = રાંવનિર] એક સફેદ ચીકણે પથ્થર કે તેને ભૂકે
આબરૂની છાપ પડવી (૨) અટક બનવી. -પૂરવી =સાક્ષી

Page #843

શાખપત્ર]
૭૯૮
શાલાં –ળાંત]
આપવી.] ૦૫ત્ર ન૦; ૫૦ શાખ દર્શાવતો પત્ર; શાખી નોટ | માણસના કે શાસ્ત્રના કથનથી થતું જ્ઞાન. –બ્દિક વિ૦ શબ્દનું કે ક્રેડિટ-નોટ’. -ખી વિ૦ શાખવાળું; શાખ પર ચાલતું; “ ફિશ્ય- તેને લગતું (૨) મૌખિક
[બંગડી થરી'. (–નેટ)
શામ સ્ત્રી [સર૦ હિં. (સં. રાષ્ન = સાંબેલું)] સાંબેલાની લેઢાની શાખા સ્ત્રી [સં.] ડાળી (૨) વિભાગ (૩) જુદાં જુદાં ગે કે | શામક વિ૦ [સં.] શમાવે એવું, શાનિકારક મંડળોમાં પ્રચલિત વિદની સંહિતાને પાઠ કે ક્રમને ભેદ. ૦મૃગ શામત સ્ત્રી [મ.] વિપત્તિ, કમનસીબી ૫૦ વાંદરો
શામવું અક્રિ. [સં. શમ] શાન્ત થવું; શમવું [વિ૦ કાળું શાખી વિ૦ જુઓ “શાખમાં
[બધી શાખા શામળ, ળિયે, -ને પું. [ä. રામ] (સં.) શ્રીકૃષ્ણ. -ળું શાખપશાખા સ્ત્રી.] શાખા અને ઉપશાખા; નાની મોટી શામાં સ્ત્રી એક પક્ષી (૨) (૫.) જુઓ શ્યામાં શાગરીત –૮), શાગિર્દ [1] પૃશિષ્ય; ચેલે (૨) સહાયક શામિયાને પું[૪] જુઓ શમિયા [શામિલ હોવાપણું મદદગાર
શામિલ વિ૦ [..] સામેલ; ભળેલું; જોડાયેલું. ૦ગીરી સ્ત્રી, શાટક ન૦ કિં.] વસ્ત્ર (૨) ચણિયે
શામેલ ન૦ [૩] ઊનનું એક (પ્રાચીન) વસ્ત્ર શાઠથ ન [i] ઠતા
શાયક વિ૦ [મ. રાઉ] ઈચ્છાવાળું; શોખીન શાણુ પું. [ā] કટીને પથરો (૨) ન૦ પા તેલ; ચાર માસાનું
શાય(હે) ૫૦ [. રા૨૨; સર૦ હિં. રાઘર] કવિ, વિદ્વાન. વજન (૩) સ્ત્રી સરાણ (૪) [] (૫.) શાતા; શાંતિ
-રી સ્ત્રી શાયરપણું (૨) કાવ્યકળા; કવિતા શાકું ન [જુઓ સાણયું, સાનક] શકેરું (૨) ભીખ માગવાનું | શાથી વિ૦ [8] (સમાસને અંતે) “સૂનાર, પિઢનાર’ એવા પાત્ર. [-ઝલાવવું = ભીખ માગતું કરવું.]
અર્થમાં. ઉદા. શેષશાયી. (યની વિ૦ સ્ત્રી) શાણપ સ્ત્રી૦, ૦ણ ન [શાણું પરથી] ડહાપણ; ચતુરાઈ શાર (શા') ૫૦ [સર૦ મ. શાર, સાર] કાણું; છિદ્ર. ડી સ્ત્રી, શાણું ન૦ (પ.) સેપ્યું; સ્વપ્ન
શાર પાડવાનું અણીદાર એજાર. [-થી શારવું = મહેણાં શાણું વિ૦ મિ. સવાણ (યું. સશાન); સર૦ હિં. સવાના, મ. મારીને કે દુઃખ દઈને સંતાપવું.] વડે પુત્ર મેટી શારડી (૨) રાહાબા] ચતુર; ડાહ્યું. [શાણી શિયાળ = બહારથી ડાહ્યું અને કુવામાં વધારે પાણી લાવવા શાર પાડ કે નળ જમીનમાં અંદરથી કપટી. શાણી સીતા =સીતા જેવી ડાહી અને ઠાવકી | ઉતારી કુવો બનાવવા તે; “બેરિંગ”. [-સૂકા = બેરિંગ કરવું.] સ્ત્રી કે છોડી. શાણું બગલું= જાડૅ ડોળ કરી સ્વાર્થ સાધનાર.] શારદ–દીય) વિ૦ કિં.] શરદ ઋતુનું, –ને લગતું શાણે (ણે,) સ૦ [‘શું” પરથી] શ વડે; શાનાથી; શેણે શારદા સ્ત્રી [સં.] (સં.) સરસ્વતી. પીઠ સ્ત્રી વિદ્યાપીઠ (૨) શાત ન [સં.] જુઓ શાતા
(સં.) શંકરાચાર્યની પશ્ચિમ ભારતની ગાદી કે મઠ (દ્વારકા) શાતન ન. [ā] નિકંદન; નાશ; અવનતિ
શારવું (શા”) સક્રિ. (જુઓ શાર] શાર પાડવા (૨) [લા.] શાતવાહન ૫૦ [સં.) (સં.) જુએ શાલિવાહન
મહેણાંથી બાળવું
[૦૫ણ ૫૦ (સં.) વિષ્ણુ શાતા પિં. શાત; પ્રા. નાત, ara] શાં તે; ટાઢક; નિરાંત. | શારગ ૧૦ [૩. રાહ ; સર૦ fહ, મ.] જુઓ સારંગ. ૦ધર. [માં રહેજે = સુખમાં રહે (છૂટા પડતી વખતે શુભેચ્છા). શારિ કું. [સં.] પાસે કે શેતરંજનું મહોરું -વળવી = શાંતિ મળવી કે થવી; સુખ થવું] દાયક વિ શાતા | શારીર વિ. [] શરીર સંબંધી (૨) પુંદેહી; જીવાત્મા (૩)નવ આપતું
શારીરવિદ્યા. ૦૫ વિ૦ શરીર સંબંધી (૨) શરીર (૩) ન૦ (સં.) શાથી સ૦ [‘શું” પરથી] શાણે; શા વડે (૨) શા માટે? શા કારણે |
શંકરાચાર્યનું બ્રહ્મસૂત્ર ઉપરનું ભાષ્ય. વિદ્યા સ્ત્રી, વિજ્ઞાન, શાદી સ્ત્રી [.] લગ્ન
શાસ્ત્ર ને શરીરના અંગોનાં કાર્ય તથા ધર્મો વિષેનું શાસ્ત્ર, શાલ વિ. [સં.] ઘાસવાળું; લીલું (૨) ન૦ તેવું મેદાન
ફિઝિવૅલેજી'. શાસ્ત્રી . શરીરશાસ્ત્રી. -રિક વિ. શરીર શાન સ્ત્રી [..] ભભક (૨) દેખાવ; છટા; ઢબછબ. ૦દાર વિ૦ |
સંબંધી છટાદાર, ઘાટીલું (૨) જાજરમાન. શૌકત, જોગાત સ્ત્રી શાર્ક સ્ત્રી [{.] એક મેટી માછલી (મગરમચ્છ જેવી) ઠાઠમાઠ; ભભક; છેલાઈ (૨) દમ; માલ (૩) બાહોશી શાર્દૂલ [સં.] વાઘ. વિક્રીતિ મું[સં.] એક છંદ શાનું સ. [“શું” પરથી] શેનું; શી વાત કે વસ્તુનું (૨) શા માટેનું. શાલ સ્ત્રી [.] ઊનનું ભરેલી કિનારનું એાઢવાનું એક કીમતી -ને અ૦ શા માટે; શીદને
વસ્ત્ર. [-ઓઢાડવી =માનાર્થે શાલપોશાક આપવાં; ઈનામ શાપ ! [] બદદુવા [-આપ, દેવો, -લાગો] બક્ષિસ આપવાં.] દુશાલા મુંબ૦૧૦, ૦૫ઘડી સ્ત્રી માનાર્થે શાપવું સક્રિ. [સં. રા] શાપ દેવ
અપાતાં શેલાપાઘડી વગેરે
[(૨) વેશ્યા શાપાગ્નિ પુંસં.શાપરૂપી અગ્નિ
શાલ પું.] સાગનું ઝાડ. ભંજિકા સ્ત્રીપૂતળી; બાવલું શાપિણી વિ૦ સ્ત્રીશાપ પામેલી
શાલક પૃ૦ (૫.) જુઓ ચાલક શાપિત વિ૦ [ā] શાપ પામેલું
શાલ, દુશાલ, ૦ભંજિકા જુઓ “શાલ” (વાં. તથા કું.)માં શાબાન મું. [મ. રામવાન] હિજરી સનને આઠમે મહિને શાલા(–ળા) સ્ત્રી [સં.] મકાન; ઘર (૨) પાઠશાળા; નિશાળ શાબાશ અ૦ [fT.] સાબાશ; ધન્ય! વાહ! –શી સ્ત્રી ધન્ય- (૩) સમાન નીતિરીતિ, વિચાર વગેરે વાળ સમૂહ; સંપ્રદાય; વાદ; તારીફ [-આપવી, મેળવવી, લેવી].
કૂલ”. -લા(–ળા)ષ્ય [+ અધ્યક્ષ) શાળાને અધ્યક્ષ; શબ્દ છે. [i.] શબ્દ સંબંધી(૨) મૌખિક. ૦જ્ઞાન ન૦ પ્રમાણભૂત | આચાર્ય. -લાં(–ળાં)ત વિ૦ [+] શાળાના અભ્યાસને
ન

Page #844

શાલા (-ળાં)તર]
૭૯૯
[શાંતિ
અંતેનું શાળાના છેવટના વર્ષનું (જેમ કે, પરીક્ષા). -લાં(–ળાં)- વાદી સ્ત્રી પાદશાહની પુત્રી. હજાદો પુત્ર પાદશાહને પુત્ર. તર ન [+ અંતર] શાળા બદલવી તે; બીજી શાળામાં જવું તે જોગ વિ૦, ૦જોગી વિ૦ સ્ત્રી પ્રમાણિક (૨) સ્વીકારવા જેગ; શાલિ સ્ત્રી [4] ડાંગર; શાળા
[ગળ પથ્થર કાયદેસર; લાવનારને નાણાં આપવાં પડે તેવી (હંડી કે ચેક). શાલિગ્રામ પં. [4] વિષ્ણુના પ્રતીક તરીકે પૂજાતા કાળો લીસે બાજ નવ એક પક્ષી; એક બાજ પક્ષી. ૦મૃગ ન૦ [fT. શાલિની [] એક છંદ (૨) સ્ત્રી, ગૃહિણી (૩) વિ૦ સ્ત્રી મુ ?] આફ્રિકાનું એક મોટું પક્ષી. ૦મૃગવૃત્તિ સ્ત્રી (શાહ
શાલીનું સ્ત્રી રૂપ [ જેનાથી શક સંવત ગણાય છે મૃગ પેઠે) ભય છતાં તે નથી એમ માનવાની ભ્રમવૃત્તિ. ૦વટ શાલિવાહન પું[ā] (સં.) શક જાતિને એક પ્રસિદ્ધ રાજા, સ્ત્રી પ્રમાણિકપણું; વહેવાર. સેદાગર પં. માટે શાલિહોત્ર ૫૦ [i] ઘોડો (૨) ઘોડા વગેરે જાનવરનું વૈદું. | આબરૂદાર સેદાગર – વેપારી
[ઓષધિ –ત્રી ૫૦ અદ્ય જાનવરેને વે; સાલોત્રી
શાહજીરું ન૦ [. Wાહૂ = કાળું નીર] એક વનસ્પતિ-શાલી(–ળી) વિ૦ [ā] નામને અંતે લાગતાં, “વાળું અર્થ શાહ- ગ, જેગી, બાજ, ૦મૃગ, ૦મૃગવૃત્તિ, ૦વટ, બતાવે છે: પ્રભાવશાલી(–ળી)
સેદાગર જુએ “શાહમાં શાલીન સ્ત્રી (સં.શાલાને લગતું (૨) વિનીત; નમ્ર; ખાનદાન | શાહી વિ૦ [.] શાહ સંબંધી (૨) સામ્રાજ્યનું, –ને લગતું (૩) (૩) લજજોળુ (૪) સમાન; સદશ. છતા સ્ત્રી,
સ્ત્રી. શાહ હેવાપણું; શાહીપણું. જેમકે, લોકશાહી, રાજાશાહી. શાલેડી સ્ત્રી. [ä. રાશી] એક ઝાડ - ધુપેડ
‘-કસી” [.] શાલે(–ળ)પગી વિ. [i.] વિદ્યાર્થીઓને ઉપગી શાહી સ્ત્રી[૬. તિજ્ઞાહી; સર૦ . રાફહિં. સિવારી, સ્થાથી શામલિ પું; ન [સં.] એક ઝાડ; મળે
લખવામાં વપરાતો પ્રવાહી રંગીન પદાર્થ, શાહી. ૦ચૂસ છું; શાવ, ૦૦ ૫૦; ન [સં.] બાળ; બચ્ચું [(૨) સ્ત્રી પૃથ્વી ૧૦ શાહીને ચૂસી લે તે એક જાતને કાગળ(૨)વિ. શાહીશાશ્વત વિ. [ä.] નિત્ય. છતા સ્ત્રી૦. –તી વિ૦ સ્ત્રી, શાશ્વત સૂસ જેવું, નકલિયું શાસક ન૦ [.] શિક્ષા કરનાર (૨) રાજા; હાકેમ. -કીય વિ૦ ! શાહીવાદ ૫૦ સામ્રાજ્યવાદ. –દી વિ૦ શાસકને લગતું
શાહુકાર પં. [સં. સાધુ (ગ્રા. નાદુ) + 44; સર૦ હિં. સાદૂHIR, શાસન ન૦ [સં.] શિક્ષા (૨) અમલ; રાજ્ય (૩) આજ્ઞા (૪) ૫. સgિવIR] શરાફ; નાણાવટી (૨) વટવાળે; પ્રમાણિક (૩) ઉપદેશ, કર્તા, કાર પુત્ર શાસન કરનાર. વતંત્ર ન૦ રાજ્ય- (કટાક્ષમાં) ચાર; લુચ્ચા. -રી સ્ત્રી, શાહુકારપણું; પ્રમાણિકતા તંત્ર. ૦૫ત્ર નવ રાજાએ કરેલી બક્ષિસ કે આજ્ઞાને તામ્રપટ કે (૨) જમણવારમાં પતરાળામાં છાંડાય તે. [–ઉઘરાવવી =તે લેખ. ૦૫દ્ધતિ સ્ત્રી રાજ્ય ચલાવવાની પદ્ધતિ
છાંડેલું એકઠું લઈ લેવું.] શાસિત વિ૦ [i] રાસન પામેલું કે શાસનમાં આવેલું શાહુડી સ્ત્રી [સં. રાઘસર૦ fછું. તારી] જમીનમાં બેડ શાતા [સં.] શારાન કરનાર; રાજા (૨) શિક્ષક
કરીને રહેતું એક અણીદાર પીંછાંવાળું પ્રાણી; સાહુડી શાસ્ત્ર ન [સં.] ધર્મગ્રંથ (૨) કોઈ પણ વિષયનું તાત્વિક તેમ જ | શાહેદ પું[મ. રાહિa] સાક્ષી પૂરનાર. –દી સ્ત્રી સાક્ષી;
વ્યવસ્થિત જ્ઞાન. કાર પં. શાસ્ત્ર રચનાર. ૦જ્ઞ વિ૦ (૨) પુંઠ | પુરાવો (૨) ૫૦ જુઓ.શાહેદ; સાક્ષી. [આપવી, પૂરવી = શાસ્ત્ર.જાણનાર, જ્ઞાન ન. શાસ્ત્રોનું જ્ઞાન. ૦તા સ્ત્રીશાસ્ત્રપણું; સાક્ષી તરીકે કહેવું. ઊભું કરે = સાક્ષી રજા કરો (૨) શાસ્ત્રીયતા. ૦૬ષ્ટિ સ્ત્રી, શાસ્ત્રશુદ્ધ દષ્ટિ.નિયત વિ. શાસ્ત્રોએ બેટી સાક્ષી પૂરનાર તૈયાર કરો. -મૂત્ર અદાલતમાં સાક્ષી નક્કી કરેલું કે કહેલું; શાસ્ત્રવિહેત. નિષિદ્ધ વિ. શાસ્ત્રોએ તરીકે નામ આપવું. -રાખવે = સાક્ષી તરીકે હાજર રાખવું. મના કરેલું, શાસ્ત્રવિરુદ્ધ. નિંદા સ્ત્રીશાસ્ત્રોને અનાદર, તેમની -લેવી=અપાતી જુબાની લખી લેવી.] આજ્ઞાને વખેડવી તે. પ્રામાણ્ય નવ શાસ્ત્રોનું પ્રમાણપણું કે | શહેર, તૂરી જુએ “શાયર માં પ્રમાણ હોવું તે. બાજ વિ. શાસ્ત્રાર્થ કરવામાં કુશળ. બાજી | શાળ સ્ત્રી [સં. રા&િ; સર૦ મ. સાઢ] ડાંગર સ્ત્રી, શાસ્ત્રાર્થમાં કુશળતા. વિધાન ન. શાસ્ત્રની શિખામણ; શાળા સ્ત્રીજુએ શાલા. ૦ધ્યક્ષ ડું [+ અધ્યક્ષ] જુઓ શાલાશાસ્ત્રોક્ત વચન, વિધિ ; સ્ત્રી, શાસ્ત્રનો વિધિ. વિરુદ્ધ | ગક્ષ. મિત્ર ૫૦ સહાધ્યાયી મિત્ર. -ળાંત વિ. [+અંત] વિત્ર શાસ્ત્રથી વિરુદ્ધ; અશાસ્ત્રીય. વિશારદ પં. શાસ્ત્રજ્ઞ. જુએ શાલાંત. -ળાંતર ન૦ [+ અંતર] જુઓ શાલાંતર
વિહિત વિ શાસ્ત્રોક્ત; શાસ્ત્રવિધિ પ્રમાણેનું શુદ્ધ વિ. | શાળિયું ન૦ [“શાળી ” ઉપરથી] હલકી જાતની ડાંગર શાસ્ત્રના નિયમને અનુસરતું. ૦સંપન્ન વિ. શાસ્ત્રજ્ઞ. સિદ્ધ | શાળી વિ૦ જુઓ શાલી (૨) સ્ત્રી, ડાંગર; શાલિ વિ૦ શાસ્ત્ર પ્રમાણેનું; શાસ્ત્રશુદ્ધ. –સ્ત્રાર્થ ૫૦ [+અર્થ] શાસ્ત્ર- શાળેયેગી વિ૦ જુઓ શાપગી વિષયક ચર્ચા (૨) શાસ્ત્રના અર્થની ચર્ચા. -સ્ત્રી પુર શાસ્ત્ર | શાંકર (-રી) વિ. [4.] શંકર સંબંધી (૨) શંકરાચાર્યનું જાણનાર (૨) એક બ્રાહ્મણ અટક, શ્રીય વિ. શાસ્ત્રો સંબંધી; શાંડિલ્ય પં[.] (સં.) સ્મૃતિ તેમ જ ભકિતસૂત્રના કર્તા -કષિ શાસ્ત્રનું (૨) શાસ્ત્રશુદ્ધ. -સ્ત્રીયતા સ્ત્રી શાસ્ત્રશુદ્ધ હોવું તે; | શાંત વિ૦ [સં.] શાંતિયુક્ત; શમેલું. [-પડવું =શાંત થવું.] શાસ્ત્રતા. -સ્ત્રોક્ત વિ૦ [+ ડેવત] શાસ્ત્રમાં કહેલું
છતા સ્ત્રી શાંતિ શાહ . [.] મુસલમાન રાજા; બાદશાહ (૨) શરાફ (૩) | શાંતનુ પું[સં.] (સં.) ભીષ્મના પિતા પ્રમાણિક – વટવાળો પુરુષ (૪) (કટાક્ષમાં ચાર (૫) વાણિયા- | શાંતરસ . [સં.] (કાવ્યમાં) નવ રસે માંને એક એમાં એક અટક (૬) (સં.) ઈરાનના બાદશાહને ઇલકાબ. | શાંતિ સ્ત્રી [ā]વેગ, શેભ કે ક્રિયાને અભાવ(૨) કલેશ કંકાસ

Page #845

શાંતિક]
૮૦૦
[શિખાસૂત્ર
કે યુદ્ધને અભાવ (૩) નીરવતા (૪) માનસિક કે શારીરિક ઉપ- શિક્ષક ૫૦ [4.] શિક્ષણ આપનાર; ભણાવનાર; માસ્તર દ્રવ કે વિકારનું સ્ટી જવું તે (૫) ધીરજ; ખામેશ (૬)વિશ્રામ; શિક્ષણ ન૦ [.]કેળવણી (૨) બેધ, ઉપદેશ[–આપવું, મળવું, નિવૃત્તિ. [–કરવી, ધારણ કરવી, ૫કડવી, રાખવી).-થવી | લેવું.] ૦કળ સ્ત્રી શિક્ષણની કળા. ૦કાર ૫૦ શિક્ષણકામ =તૃપ્તિ થવી (૨) નિરાંત થવી. -વળવી =નિરાંત થવી. ] ૦૭ કરી જાણનાર; શિક્ષણશાસ્ત્રી, ૦૫દ્ધતિ સ્ત્રી શિક્ષણ આપવાની વિ. શાંત પડે કે શાંતિ કરે એવું (૨) ન૦ (ગ્રહશાંતિક જેવી) પદ્ધતિ. શાસ્ત્ર ન૦ શિક્ષણનું શાસ્ત્ર. શાસ્ત્રી પુત્ર શિક્ષણઅશુભ, વિપ્ન, ઉપદ્રવ ઈટ શાંત કરવા માટેની ધર્મક્રિયા. ૦કાર- શાસ્ત્ર જાણનાર. સંસ્થા સ્ત્રી શિક્ષણનું કામ કરતી –શિક્ષણ (ક) વિશાંતિક. ૦૬ વિ૦, ૦દા વિશ્વ શાંતિ આપે માટેની સંસ્થા; શાળા. ૦માહિત્ય ન ભણાવવામાં જરૂરી એવું. દૂત પુત્ર શાંત કરવા માટે મોકલેલો-શાંતિને સંદેશો સાધનસામગ્રી (૨) શિક્ષણશાસ્ત્રનું સાહિત્ય લઈ જતો દૂત. ૦૫દ ન૦ શાંતિનું ધામ; પઢ. ૦૫ાઠ ૫૦ | શિક્ષણીય વિ. [સં.]શિક્ષણ આપવા કે લેવા ગ્ય(૨) શિક્ષણને શાંતિ થાય એ માટે થતો મંત્રને પાઠ. ૦પ્રદ વિ૦ જુઓ શાંતિદ. લગતું; શિક્ષણવિષયક; “ઍકેડેમિક’ પ્રિય વિ. શાંતિ જેને પ્રિય છે તેવું; શાંતિ ચાહતું. ભંગ કું. શિક્ષા સ્ત્રી [સં.] જ્ઞાન; બેધ; શિખામણ (૨) સન્ન (૩) એક સુલેહશાંતિ ભંગ (દંગફિસાદ થવાથી). ૦મય વિ. શાંતિથી વેદાંગ; ઉચ્ચારશાસ્ત્ર (૪) [ ]િશિક્ષણ. ગુરુ ૫૦ બોધ આપભરેલું. ૦રેખા સ્ત્રીબે દેશની સરહદે શાંતિ કે અયુદ્ધનું પાલન નાર આદમી. ૦૫ત્રી સ્ત્રી શિક્ષા – બોધ આપતું લખાણ કે કરવાનું બતાવતી સરહદી રેખા. ૦વાદ ૫૦ રાષ્ટ્રમાં શાંતિ કે ગ્રંથ (૨) (સં.) સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાયને એક મુખ્ય બેધગ્રંથ. અયુદ્ધની સ્થિતિ હોવી જોઈએ એવી માન્યતા; પેસિફિઝમ”. ૦૫ વિ૦ શિક્ષા – સજાને યોગ્ય; સજાવર વાદી વિ૦ (૨) પું. એના સ્ત્રી શાંતિનાં કામ કરવા કે | શિક્ષિકા સ્ત્રી [ā] સ્ત્રી શિક્ષક શાંતિ સ્થાપવા માટેનું દળ કે મંડળ
શિક્ષિત વિ. [] શિક્ષણ પામેલું; ભણેલું શાંતક () ન૦ જુઓ શાંતિક. જેમ કે, ગ્રહશાંતેક
શિખટાવવું સક્રિ. (કા.) “શિખાડવું’નું પ્રેરક; શિખવાડવું શાં પું; ન [.] ધનુષ્ય (૨) વિષ્ણુનું ધનુષ્ય. ૦ધર, ૦પાણિ શિખર ૧૦ [ā] પર્વતની ટોચ (૨) મથાળું; ટોચ. [-ચઢાવવું
પં. (સં.) વિષ્ણુ [ફળ ચાળીને કરાતી એક મધુર વાની =દેરા ઉપર એને ટોચને ભાગ બેસાડવો (૨) કામ ઠેઠ પહોંચાશિક(ખ)રણ ૧૦ [સર૦ મ.; હિં. રાવરન] દૂધમાં કેળાં ઈ. ડવું. શિખરે ચઢાવવું = હદથી વધારે વખાણ કરવાં; કુલાવવું. શિકરામણ ન. [‘શિકારવું' ઉપરથી](હુંડી સ્વીકારવી તે (૨) શિખરે જવું, પહોંચવું = છેક ટોચ પર જવું(૨) પિતાની શક્તિ હૂંડી સ્વીકારવાને વટાવ
પ્રમાણે મેટામાં મોટું કામ કરવું. શિખરે બેસવું = માથે ચડવું; શિકરાવવું સક્રિ “શિકારવું'નું પ્રેરક
માન માગવું.] બંધ (-ધી) વિ. શિખરવાળું. ૦માળ સ્ત્રી, શિકા-કોલ સ્ટ્રીટ [. રાહ; સર૦ મ., હિં. રાજ8] શિક્કલ; શિખરની હારમાળા. –રિણું છું. [i] એક છંદ. -રી પુત્ર મુખાકૃતિ; ચહેરે. [-તે જે !, –ના જોઈ હોય તે =જોયું
[સં.] પર્વત જોયું તારું માં! બળ, લાયકાત કે માલ નથી, એમ બતાવે છે.] | શિખરણ ન... જુઓ શિકરણ શિકસ્ત સ્ત્રી [.] પરાજય; હાર [-આપવી.] દિલ વિ. શિખર- બંધ(-ધી), ૦માળ,–રિણી,-રી જુઓ “શિખર'માં હારેલા, ભાગેલા દિલનું; હતાશ. –સ્તા સ્ત્રી, ચાલુ લખવાની ! શિખવણ ન [પ્રા. લિવીંગ (સંઈરાક્ષ)]+ શીખવવું કે (ઉર્દૂ લિપિની) એક રીત કે મરેડ
શીખવાય છે. –ણુ સ્ત્રી, ભંભેરણી; છાની શિખામણ શિકાકઈ સ્ત્રી [સર૦ મ. રિઝર્ષ (ાની ફિરાળી (નામની વન- | શિખવાડવું અ%િ૦ જુઓ શીખવવું (૨)[લા.] ભંભેરવું; ઉશ્કેરવું
સ્પતિ) + =શીંગ)] મેલ કાપનારી એક વનસ્પતિ, ચિકાબાઈ | શિખંડ પં[. fઇફંડમ] દહીં ખાંડની બનાવતી એક મીઠી શિકાયત સ્ત્રી [..] ફરિયાદ; ભૂલ કાઢવી તે
વાની; શ્રીખંડ શિકાર છું[[.] ગમ્મત; ખેરાક કે કસરત માટે પશુપંખીને શિખંઇક [ā] માથાના વાળની લટ મારવાં તે; મૃગયા (૨) એ રીતે મારેલું કે મારવા ગ્ય પ્રાણી | શિખંડી ૫૦ [સં] મેર (૨) (સં.) દ્રપદ રાજાને પુત્ર (૩) [લા.] ભેગ; ભક્ષ. [ કરે, ખેલ, રમવો). –થવું શિખા સ્ત્રી [i] ચોટલી (૨) છેગું (૩) જેત. [-બાંધવી = =-ના ભેગ- ભક્ષ બનવું (૨) થી માત થયું. ઉદા. વાસનાને | ચાટલીને ગાંઠ મારવી (૨) પ્રતિજ્ઞાપાલન કરવું.]. સૂત્ર ન૦ શિકાર બને. (–મળ, શોધો.) શિકારે જવું, નીકળવું [સર૦ મ.] શિખા અને ઉપવીત (બ્રાહ્મણનાં ખાસ ધર્મચન) =શિકાર કરવા કે શેધવા નીકળવું.]
શિખાઉ વિ૦ [‘શીખવું' ઉપરથી] શીખતું (૨) બિનઅનુભવી શિકારવું સક્રિટ સ્વીકારવું (ઠંડી માટે પ્રાયઃ)
શિખાડવું સક્રેિ(કા.) શિખવાડવું; શીખવવું શિકારી (-૨) વિ. [1] શિકાર સંબંધી (૨) શિકાર કરનારું | શિખામણ સ્ત્રી [સરવ પ્રા. સિલવા (સં. રાક્ષT)] બેધ;
(૩) પં. શિકાર કરનાર; પારધી [ડી (કાફમીરની) | શિક્ષા સલાહ. [(Fઆપવી, દેવી, લેવી.)-માથે ચડાવવી શિકારે ૫૦ [હિં. રિાWIKI] સહેલગાહ માટેની એક પ્રકારની | = સલાહ માન્ય રાખવી –તે મુજબ વર્તવું.]-ણિયું ૧૦ શિખાશિતર (~રી) સ્ત્રી[. સીકોતરી = સ્ત્રી] શિકાતરા જેવી મણ આપતું કે ભરેલું; બેધક; “ડાઇડેકેટક’ ભૂતડી. - નવ વળગેલું છૂટે નહિ તેવું ભૂત
શિખાવવું સક્રિ. (૫) જુએ શીખવવું શિકલ સ્ટ્રીટ જુઓ શિકલ
શિખાવું અક્રિ“શીખવું’નું કર્મણ શિકે અ [વું. સત] સિકકે; સુધ્ધાં; સહિત
શિખાસૂત્ર ન૦ [.] જુઓ “શિખામાં

Page #846

શિખી
૮૦૧
[શિલાંછવૃત્તિ
શિખી છું[ā] મેર
જેવું; આદરણીય; શિરેમાન્ય શિગરામ ન૦ [સર૦ મ. રા(સ)ગ્રામ] સિગરામ; એક વાહન | શિરસ્તેદાર [શિરસ્ત + દાર; સર૦ મ, હિં. સિરિતેવાર] શિઢાવવું સક્રિ, શિવું અક્રિ. “શીડવું'નું પ્રેરક ને કર્મણિ અમલદારને મુખ્ય કારકુન. -રી સ્ત્રી શિરસ્તેદારનું કામકે પદ શિતાબ છું. એક વનસ્પતિ
[સિતાબી શિરસ્તો ૫[f. સરિત૬; સર૦૫.fફારસ્તા]ધારે; પ્રથા; રિવાજ શિતાબ વિ૦ [T.] સિતાબ; ઉતાવળું. -બી સ્ત્રી ઉતાવળ; શિરા સ્ત્રી [સં.] રક્તવાહિની; નસ (અશુદ્ધ લોહીની); “વઈન” શિન્ટો, ધર્મ ૫૦ [$] જુઓ ‘ટિ'માં
શિરા(-)ઈ (રા') સ્ત્રી [મ.મુરાહી મ.સુર]ઊભા મેનું પાણીનું શિથિલ વિ૦ [i] નરમ, ઢીલું પડી ગયેલું (૨) નિર્બળ (૩) | એક વાસણ
થાકેલું. છતા સ્ત્રી - વિથિલ વિ. સાવ નરમ નરમઘેંસ | શિરાણું (રા') ન૦ [સર૦ હિં. સિહાની (ઉં. રિાર+માધાન ૬) - શિપ્રા સ્ત્રી [i] (સં.) ઉજજન પાસેની નદી –એક તીર્થ કે ઈ. સર+નિહાન (નિહાન)] ઓશીકું શિફારસ સ્ત્રી, જુઓ સિફારસ. -સી વિ. સિફારસવાળું | શિરામણ (રા') ન૦, –ણી સ્ત્રી, નાસ્તો શિબિ ! [4] (સં.) હલાને માટે બાજને શરીર આપનાર શિરાવવું (રા') સક્રિ. [સર૦ હિં. સિરાના = શાંત કરવું, ઠંડું પુરાણપ્રસિદ્ધ રાજા
કરવું (હિં. સીરા = શીતલ); કે “શીરે' ઉપરથી ૬] નાસ્તો કરવો શિબિકા સ્ત્રી. [.] પાલખી
શિરીષ ન [સં.] એક ઝાડ કે તેનું ફલ શિબિર ૫૦; સી[.] તંબુ (૨) છાવણી; કેમ્પ
શિરેઈ (રે) સ્ત્રી, જુઓ શિરાઈ શિયળ ન [જુઓ શીલ] સતીત; સ્ત્રીનું પવિત્ર
શિધર ન૦, –રા સ્ત્રી [.] ડોક; ગરદન શિયા વિ૦ [..] એ નામના મુસલમાની સંપ્રદાયનું
શિરોધાર્ય વિ. [ā] માથે ચડાવવા – સ્વીકારવા યેગ્ય [ગ.) શિયાવિયા વિ. [. સીરાવ (ઉં. સાવર)= શિથિલ કરી નાખવું | શિબિંદુન.]ઊંચામાં ઊંચું બિંદુકે સ્થાનક ટેચ(૨)*વર્ટેકસ” કે Fiાં. સિવાહૂ = કાળું +વિયા (દ્વિર્ભાવ કે . ચાલુહ પરથી ?] [ શિરોભાગ કું. [સં.] ટોચનો કે માથાને ભાગ ગભરાયેલું; બાવરું (૨) ભાંડું પડી ગયેલું
શિરોમણિ પૃ૦ [સં.] ચૂડામણિ (૨) [લા.) મુખ્ય; શ્રેઝ; નાયક શિયાળ પં; સ્ત્રી, ૦વી સ્ત્રી, ૦૬, ળિયું ન [સં. રામાસ્ટ; | શિરોમાન્ય વિ૦ [i] માથે ચડાવવા – સ્વીકારવા લાયક
પ્રા. સિગા; સર૦ fહં. રાત્ર, સિવાર; મ. સાલું] કુતરાના શિરોહ [સં.] કેશ; વાળ વર્ગનું એક પ્રાણી. [સિંહ કે શિયાળ ? =હા કે ના સમાચાર શિરોરેખા સ્ત્રી [સં.અક્ષરના માથાની રેખા સારા કે માઠા ? (૨) જબરું કે બીકણ?]
[લગતું | શિરોરેગ ૫૦ [સં.] માથાનો રોગ શિયાળુ વિ૦ [‘શિયાળો’ઉપરથી] શિયાળામાં થતું કે શિયાળાને શિરે લિખિત વિ૦ [ā] ઉપર લખેલું શિયાળે પં. [સં. શીતળા; . સીબછું; સર૦ મ. સીવાઢી; | શિવતાં વિ૦ [ā] માથે કે ઉપર આવેલું
હિં. સવા] (કાર્તિકથી માઘ મહિના સુધીની) ટાઢની ઋતુ શિવિરેચન ૧૦ [i] માથાને હલકું કરે–સાફ કરે છે કે તેવી શિર ન૦ ., સર૦ ૬. સર] માથું (૨) ટોચ; મથાળું (૩) દવા (જેમ કે, છીંકણી) લકરની આગલી હાર. [–આપવું = જીવન ભેગ આપ. | શિરોવેદના સ્ત્રી [સં.] માથાના દુખાવે -ઉપર લેવું = માથે લેવું; જવાબદારી સ્વીકારવી. -કાપવું = | શિરેણન ન [સં.] માથાને પહેરવેશ – ટોપી, પાઘડી ઈ૦ નિમકહરામ થવું; લુચ્ચાઈ કરવી.] ૦૭ (–છ)ત્ર વિ૦ [i.] શિરે વ્રત ન [.] (મુંડનની) એક પ્રાચીન ધાર્મિક ક્રિયા માથાના છત્રરૂપ, પાલક, વડીલ. ૦છેદ પું. [i] માથું કાપી | શિલા સ્ત્રી [સં.] પથ્થરની છાટ. ૦કાલીન ન. શિલાયુગનું કે તે નાખવું તે. ટેપ પુત્ર માથાના રક્ષણ માટે (લકરીને) પ. સંબંધી. છાપ સ્ત્રી શિલા ઉપર કેતરીને કરેલું છાપકામ. જિત
બંધ j૦ પાઘડી પર બાંધવાનું શેભી માથાબાંધણું. ૦બંધી ન ડુંગરનો રસ મનાતી એક પૌષ્ટિક ઔષધિ. પ્રેસન શિલાસ્ત્રી. કિલ્લા અને શહેરના રક્ષણ માટે રાખેલું લકર. મેઢ (મે) છાપનું પ્રેસ લિથોછાપખાનું. યુગ પુંભુખ્ય પથ્થરનાં હથિયાર ૫૦ (૫.), મોર પું[જુએ મેડ; (સં. મુકુટ)પ્રા. મ૩૬; સર૦ ઈ૦ વપરાતાં તે પ્રાચીન ઇતિહાસને સમય; “ન એજ'. ૦૨સ હિં. શિમર)] માથાને મુગટ (૨) [લા.) સર્વશ્રેષ્ઠ છે. ૦૨ખ | ૫૦ લેપ વગેરેના કામમાં આવતો એક જાતને ગુંદર. ૦૨ોપણું ૧૦ (૫.) એશીકું
ન [+મારો] મકાન બાંધવામાં પ્રથમ તેનો પાયાને પથ્થર શિરગંગ ન૦ એક પક્ષી
મકો તે–તેને વિધિ. લેખ પુંપથ્થર ઉપર કોતરેલ લેખ. શિર-૦૭(–છ)ત્ર, છેદ જુઓ “શિર'માં
શમ્યા સ્ત્રીપથ્થર પર સૂવું તે; પથ્થરની પથારી શિરજોર વિ૦ [ . રર + ] માથાફરેલ (૨) જબરું; શિરોરી- | શિલિમુખ પૃ. [સં.] ભમરો (૨) નટ બાણ વાળું. -રી સ્ત્રી જોરાવરી; જબરદસ્તી
શિલિંગ કું. [૬.] એક અંગ્રેજી સિક્કો (બારેક આના જેટલો) શિરટેપ ૫ જુઓ “શિર 'માં
શિલાધ ન [સં.) બિલાડીને ટો૫; કૂતરાને કાન શિરતાજ ૫૦ [fઇ. સન્ +તાજ] માથાને મુગટ (૨) વડીલ; ઉપરી શિલખાનું ન [, સિહૃ +. વાન€; સર૦ મ. રિાવાના] શિરપાવ j૦ જુએ સરપાવ
[કલગી, તેરે તોપખાનું (૨) શસ્ત્રાગાર [સ્ત્રી શિલદારનું કામ કે પદ શિરપેચ ૫૦ [સર૦ FT. સરો] પાઘડી કે ફેંટા પરનું છેવું, | શિલદાર છું. [1. fસહૃદ્વાર; સર૦ ૫.] શસ્ત્રસજજ દ્વો. -રી શિર- બંધ, બંધી, મેડ, મેર, ૦રખ જુઓ ‘શિર’માં | શિલાંછન [.] ખળી કે ખેતરમાં પડેલા કણ વીણી લેવા તે. શિરસા અ૦ [ā] શિર વડે. ૦વંધે વિ૦ [સં] માથું નમાવવા | વૃત્તિ સ્ત્રી શિલાંછ વડે આજીવિકા ચલાવવી તે
જે-પ૧ For Personal & Private Use Only

g

Page #847

શિડ]
૮૦૨
[ શીખ
શિલ૦ સ્ત્રી. [૬] ઢાલના ઘાટનું (રમતની સ્પર્ધામાં વિજયના ચિહ્ન | શિશ્ન ન [.] જુઓ શિશ્ન
રૂપ) પ્રતીક. [-કાઢવી, સ્થાપવી =સ્પર્ધા માટે તે યોજવું.] | શિહાઈ સ્ત્રી +[. રાહી] શાહી (૨) કાળાપણું શિ૯૫ ન [ā] કારીગરી; કળા (૨) બાંધકામની કળા (૩) કેતર- | શિળિયા વિ. [શીળી પરથી] શીળીનાં ચાઠાંવાળું કામ. ૦કલા(–ળા) સ્ત્રી શિકપની કળા. ૦કામ ન૦કેતરકામ. | શિંગ સ્ત્રી. [ફે. સિકIT; સર૦ મ. ] કઠોળની કે તેના જેવી
કાર પુંકારીગર (૨) બાંધકામમાં પ્રવીણ માણસ. ૦કારીગરી બીવાળી પાપડી; સિંગ (૨) મગફળીની સિંગ. દાણ મુંબ૦૧૦ સ્ત્રી કેતરકામની કારીગરી. વિદ્યા સ્ત્રી શિલ્પશાસ્ત્ર. શાલા- મગફળીના દાણા (–ળા) સ્ત્રી શિલ્પા શીખવાની શાળા; કળાભવન. શાસ્ત્રનર | શિંગ ન૦ [પ્રા. સિંગ (સં. રો] જુઓ શિંગડું શિહ૫નું શાસ્ત્ર. શાસ્ત્રી પું. શિકપશાસ્ત્ર જાણનાર. -૯પાકૃતિ | શિંગડાટવું સક્રિ [શિગડું પરથી] શિગડા વડે ઉપરાઉપરી મારવું
સ્ત્રી [+ આકૃતિ] કોતરકામમાં કરેલી આકૃતિ, શિલ્પને નમૂને. | શિંગડી સ્ત્રી [શિંગ + ડી]નાનું શિંગડું (૨) બંદૂકનો દારૂ ભરવાની -૯પી વિ૦ શિલ્પને લગતું (૨) ૫૦ શિલ્પશાસ્ત્રી (૩) કારીગર | શિંગડાઘાટની નળી (૩) બળદના શિંગડા માટે એક શણગાર શિવ વે[સં.) શુભ કલ્યાણકારી (૨)પું. (સં.) શંકર મહાદેવ | શિંગડું ન [ગ + ડું] પશુના માથા ઉપરના અવયવ (૨) એવા (૩)નવ કશ્યાણ. જટા સ્ત્રી શિવની જટા. ૦જી ૫૦ (માનાર્થક) આકારનું એક વાધ; રણશિગડું. [શિંગડાં ઊગવાં બાકી હોવાંગ શિવ; મહાદેવ. છતા સ્ત્રી શિવપણું શુભત્વ. ઇનિર્માલ્ય ન પૂરી મૂર્ખતા હોવી. શિંગડાં ઉલાળવાં, દેખાડવાં, ભરાવવાં, શિવને અર્પણ થયેલું તે (૨) તેની પેઠે ઉપયોગમાં ન લેવા જેવું માંડવાંક સામે થવું; લડવા તૈયાર થયું. શિંગડાં મેળવવાંગ તે. પુરી સ્ત્રી [સં.] કાશી; વારાણસી. ૦પૂજન ન૦, ૦પૂજા | હિસાબનાં જમા ઉધાર પાસાં સરખાં કરવાં. શિંગડું થઈ જવું = સ્ત્રી શિવજીની પૂજા. ૦મંદિર ન૦ શિવાલય; મહાદેવનું મંદિર. (શરીર) શિંગડાના આકારે ખેચાઈ જવું (૨) અકડાઈ જવું(ટાઢથી). ૦માર્ગ કુંશિવ સંપ્રદાય. ૦માગ વિ૦ શિવમાર્ગનું, –ને લગતું. –મારવું = શિંગડા વડે મારવું. શિગડે ચડાવવું = શિંગડાથી ૦રાત(ત્રિ, -ત્રી) સ્ત્રી માઘ વદ ૧૪ની રાત. લિંગ ન મારવું શિગડે લેવું = શિંગડું થઈ જવું(?) (૨) સામે થવું (૩) શિવનું લિંગસ્વરૂપી પ્રતીક. ૦લિંગી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ. લેક બહાદુરીથી લડવું.] j૦ (સં.) કૈલાસ; શિવનું ધામ
શિંગદાણું છુંબ૦૧૦ જુઓ “શિંગમાં શિવરાઈ પું. [મ.] શિવાજી મહારાજે ચલાવેલે સિક્કો શિંગાળ(–ળું) વિ૦ [શિંગ + માસુ) શિગડાંવાળું. –ળી વિ૦ સ્ત્રી શિવરાત–ત્રિ,ત્રી),શિવલિંગ,ગી,શિવેલક જુઓ “શિવ'માં | શિગડાંવાળી (૨) એ નામની એક જાતની ઘડી) શિવા સ્ત્રી [i] (સં.) પાર્વતી (૨) શિયાળ (૩) એક ઝાડ (૪) | શિગી વિ૦ [શિંગ પરથી] ગડાંવાળું (૨) સ્ત્રી રણશિગડું હરડે. શિવાલય ન૦ [સં.] શિવનું મંદિર
શિગેટ સ્ત્રી [શિગ પરથી] શિગડાને વાંક (૨) નાનું શિગડું (૩) શિશિર ઋી. [ā] પોષ ને માઘ માસની ઠંડી ઋતુ
જે ઠેકાણેથી શિંગડાં ફૂટે છે તે ભાગ (૪) એપવાનું એક ઓજાર શિશુ પં; ૧૦ [.] બાળક; બચ્યું
(૫) એક ઘરેણું (૬) શિંગડા પર લેવાતો એક કર શિશપાલ(ળ) ૫૦ [ā] (સં.) દેશના પ્રસિદ્ધ રાજા, જેનો | શિગેડી સ્ત્રી[. શૃંગાટh = શિગો, પ્રા. સિંઘાટ,-; સર૦ શ્રીકૃષ્ણ વધ કર્યો હતો
મ. શિકારા, હિં. સિઘાડા] જેને શિગોડાં થાય છે તે વેલે. શિશુમાર સ્ત્રી [i] એક મોટું જળચર પ્રાણી (૨) નાના સપ્તર્ષિ [શિગેડીને વેલે = ઘણા વિસ્તારને પરિવાર.]–ડું ન૦પાણીમાં શિશુડી સ્ત્રી, [૨૦] ના શિડો.-ડે પીસ સિટી થતી એક વેલનું ફળ (૨) એના આકારનું એક દારૂખાનું.[–તાણવું શિશ્ન(–સ્ન) ન૦ [i] પુરુષની ગુોન્દ્રિય
= ટીલું તાણવું (મજાકમાં). -શણગારવું = કપાળ ઉપર તિલકાદિ શિષ્ટ વિ૦ [૩.] વિદ્વાન, સુશિક્ષિત (૨) સંભાવિત; ઉમદા; લાયક કરવાં – શણગાર કરવા.].
[રાષ્ટ્રીય ધર્મ (૨) પં. શિષ્ટ પુરુષ. છતા સ્ત્રી૦. ૦માન્ય વિ૦ શિષ્ટએ માન્ય શિટો(ધર્મ) j[ફં.] જાપાનનો મૂળ (બૌદ્ધ ધર્મ પૂર્વેથી ચાલતા) રાખેલું. શાસન ન૦ અમીર જેવા મોટા શિષ્ટ પુરુષો દ્વારા થતું શિંપી પું[મ.; સર૦ સે. fસવ = સાચ] દરજી શાસન –ચાલતું રાજ્ય; “ઍરેસ્ટોક્રસી'. –ાઈ સ્ત્રી અષ્ટપણું | શી [શું પરથી] “શુનું વિ૦ સ્ત્રી, (૨) વિષ્ટિ.—ષ્ટાચાર છું[+ વાર] શિષ્ટોમાં ચાલતો આવેલો | શીકર પં; ન [સં.) સીકર; પાણીની છાંટ; ફરફર વ્યવહાર, શિષ્ટોને આચાર (૨) સભ્ય રીતભાત (૩) આદર- શીકરાવું અક્રિ. શિકારવું’નું કર્માણ [બંધાતી જાળી સરકાર(૪) સભ્યતા દેખાડવા ખાતર કરવાને આચાર. –ણાન શીકલી, શીકી સ્ત્રી, [“શીકું ઉપરથી] શીકલી; બળદને મેઢે ૧૦ [+અન] ન્યાયથી મળેલું - ધર્મપૂર્વકનું અન્ન
શીકું ન૦ [. રાય, પ્રા. સિ ; સર૦ મ. ઈરા, રા; હિં. શિષ્ય પું[i] ચેલે; વિદ્યાર્થી. છતા સ્ત્રી૦, ૦ત્વ ન૦. વૃત્તિ સીના, છીના] (ખાધ મૂકવાનો) અધર લટકાવાય એ ઝોળી
સ્ત્રીશિષ્યને તેના ખર્ચ પેટે મળતી (નાણાંની) મદદ. ૦ણ,-ળ્યા, જેવો ઘાટ; શકું. [શકે મૂકવું = શીકામાં મૂકવું (૨) ઊંચે -ળ્યાણ સ્ત્રી સ્ત્રી શિખ્ય; વિદ્યાર્થિની
મૂકવું; હાલ તુરત હાથમાં ન લેવું પડતું મૂકવું (૩) ગુપ્ત રાખવું.] શિત વિ. સિર૦ વા. સુસ્ત = નાખેલું જોયેલું; સં. ઈરાદ; મ.] | શકે(ખે) અ૦ [જુઓ ]િ સુધ્ધાં
લાયક (૨) સ્ત્રી [મ, સર૦ RT. ફાસ્ત = નેમ] નિયમબદ્ધ વર્તન; શીખ સ્ત્રી [સં. રાક્ષા; સર૦ મ. રશી; હિં. સી] શિખામણ “ડિસિલિન'. છતા સ્ત્રી, શિસ્તપણું; શિસ્ત હોવી તે. ૦પાલન (૨) વિદાયગીરી કે તે વેળા અપાતી ભેટ (૩)[. સવ; સર૦ ન, શિસ્ત પાળવી -શિસ્તમાં રહેવું તે.૦બદ્ધ વિ૦ શિસ્તવાળું ! હિં. સીd] અણદાર પિલો લોઢાનો સળિયો થેલામાંથી અનાજ શિસ્તપૂર્વક. ૦ભંગ કું. શિસ્તને ભેગ; અશિસ્ત
કાઢવા માટે) (૪) પં[સં. રિાર્થ; સર૦ મે., હિં. ) ગુરુ

Page #848

શીખવવું]
८०३
[શુકી
')
S; ફરી
નાનકના સંપ્રદાયને અનુયાયી. [-આપવી = વિદાય આપવી.] | શીરી સ્ત્રી, મગદળની એક કસરત [ કથામાં) બાશક શીખવવું સક્રિ. [A. THવવવ (સં. રાક્ષ)] ભણાવવું (૨) શીરીન વિ૦ [..] મીઠું; મધુર (૨) સ્ત્રી (સં.) (ઈરાનની એક [લા.] ભંભેરવું, ઉશ્કેરવું. [શીખવાનું અસ્ક્રિ(કર્મણિ)] શીરું ન૦ [“શી” પરથી? સર૦ ખીરું] શીરા જેવા રગડોખી શીખવું સક્રેટ યું. રાક્ષ] ભણવું; જ્ઞાન મેળવવું
શીરે (શી') [.] એક મીડી વાળી (૨) જુએ શીરું. [શીરા શીખે અ૦ [જુઓ શીકે] સુધ્ધાં
માટે શ્રાવક થવું = લાલચથી માની જવું, લોભાઈ જવું.] પૂરી શીધ્ર વિ૦ [i.] સવર (૨) અ૦ જલદી. કવિ પં. શીઘ્રકવિતા | નવ બ૦ ૧૦ શીર અને પૂરી કે તેનું ભજન બનાવે તેવા કવિ. ૦કવિતા સ્ત્રી, કાવ્ય નવ કશી પણ પૂર્વ- | શીર્ણ વિ૦ [ā] તૂટીફૂટી ગયેલું (૨) જીર્ણ (૩) ચીમળાઈ કે સુકાઈ તૈયારી વિના તરત જ બનાવેલી કવિતા. ૦કવિત્વ ન. શીધ્ર- | ગયેલું (૪) ક્ષીણ; કુશ કવિતા કરવાની શક્તિ. ૦કેપી વિ૦ જલદી ગુસ્સે થઈ જાય | શીર્ષ ન૦ [સં.] શીશ; માથું. ૦૭ ૧૦ માથું (૨) પરી (૩) તેવું. ૦તા, છતયા અ૦ જલદી. તે સ્ત્રીઝડપ; ઉતાવળ. માથાને ટેપ (૪) મથાળું (લખાણનું) (૫) વિ૦ (અંતે સમાસમાં) ૦પાઠશક્તિ સ્ત્રી, જલદી મેઢે કરી લેવાની શકિત. ૦ધ મથાળાવાળું” એ અર્થમાં. છેદ ડું [] મસ્તક કાપી નાખવું પુત્ર વસ્તુ એકદમ સમજાવી કે સમજી લેવી તે (૨)ગા. બધી તે. -ર્ષો ૫૦ એક છંદ. - સન ન. [+માસન] માથા ઉપર પું ગંજેરી, લિપિ સ્ત્રી, જુઓ લઘુલિપિ. લેખનન જુઓ | ઊભા રહેવાનું એક પોગાસન લઘુલેખન. ૦સાધક વિ૦ શીધ્ર સાથે કે ફળે એવું; શીઘ ફલદાયી | શીલ(ળ) ન૦ [i] સ્વભાવ (૨) વર્તણ ક (૩) ચારિત્ર્ય (૪) શીડવું સક્ર. [પ્રા. (સં. ઇદ્ર) ઉપરથી ?] સીડવું; (કાણું, શિયળ (૫) વિ૦ (સમાસને અંતે) “–ના સ્વભાવવાળું; –ની ફાટ વગેરે) પૂરવું; પૂરીને બંધ કરવું (૨) બીડવું (૩) (દેવું) વાળવું ટેવવાળું” એવા અર્થમાં. ઉદા. “દાનશીલ’. ૦વંતા–તું),૦વાન શીત ન૦ [. સિત્ય (સં. સિવથી; સર૦ મ. રાત] ભોંય પર વિ૦ શીલવાળું. -લાર્થક વિ૦ [+અર્થ] (વ્યા.) શીલને અર્થ પડેલા ભાતના દાણા
સૂચવનાર (પ્રત્યય) શીત વિ૦ [i] ટાઢું; ઠંડું (૨) ન૦ શરીર ઠંડું પડી જવું તે. | શીલું–) વિ૦ [શીલ પરથી] (.) શીલવાન; ભલું [-આવવી, વળવું, વ્યાપવું = મરણ પૂર્વે પુષ્કળ પરસેવો થઈ | શીશ ન. [વા. સીસ (સં. રીર્ષ; સર૦ મ. શીલ, હિં.] માથું. ૦ફૂલ શરીરનું ટાઢું પડી જવું.] ૦કટિબંધ j૦ (બેઉ) ધુવ આસપાસને નવ માથામાં પહેરવાનું એક ઘરેણું શીતળ કટિબંધ-પ્રદેશ. કાલ(ળ) ૫૦ શિયાળા. ૦જવર | શીશગર પં. [I.] કાચ બનાવનાર કારીગર ૫૦ ટાઢિયે તાવ. તા સ્ત્રી૦. પિત્ત નવ ચામડીને એક શીશમ ન૦ [સરવે કહ્યું. મ. કુરારી, સવ] સીસમ રેગ. ૦રશિમ ડું. (સં.) ચંદ્ર
શીશમહેલ - [. રીરાહું + મ] દીવાલો પર કાચ જડયા શીતલ(–ી) વિ. [સં.] ઠંડું. (-ળ)તા સ્ત્રી,
હોય એવી ઓરડી કે મકાન શીતલા(–ળા) સ્ત્રી [સં. રાત; સર૦ હિં., મ.] બળિયા (૨) | શીશી સ્ત્રી, કાચનું (દવા છે. ભરવા વપરાતું) એક પાત્ર; બાટલી.
બળિયાના રોગની દેવી (૩) વિ૦ સ્ત્રી- શીતલ. [-કાઢવા, ટાંકવા | [-સૂંઘાડવી =વાઢકાપ કરવા કલરફેર્મની દવા સુંઘાડી મૂછ = શીતળાની રસી મૂકવી. –ના વાહને ચડવું = ગધેડે ચડવું – આણવી. –ને ફટાક = તરત નિકાલ.] ફજેત થવું.] ૦માં સ્ત્રી શીતળાની દેવી. -ળાસાતમ સ્ત્રીત્ર ! શીશ j[. રીરાહ સર૦ મ. રાતા; હિં. શીરા]મોટી શીશી. શ્રાવણ સુદ કે વદ સાતમ; એક તહેવાર
[શીશામાં ઉતારવું = છેતરીને કાબુમાં લેવું – વશ કરવું.] શીતાંશુ . [i] (સં.) ચંદ્ર
શીળ ન૦ જુઓ શીલ શીતેણુ (૧૦ [સં.] અતિ ગરમ કે ઠંડું નહિ એવું; મધ્યમ. કટિ- | શીળ૫ સ્ત્રી. શીળાપણું; દંડક
બંધj૦ શીષ્ણ આબોહવાને પૃથ્વીને પ્રદેશ – તેને ગોળ પટો શીળ, વંતું, ૦વાન જુઓ “શીલ”માં [રોગ થઈ આવો .] શીથવું વિ૦ [ä. રિાત્રિ કે રીત] શાંત; ઠાવકું
શીળવા ૫૦, –સ ન૦ જુઓ શીળી. [-ધાવું, ઘા = શીળસને શીથળે પું[જુએ છીટલે; સર૦ હિં. સંતના = સમેટવું] કાંટા, | શળિયું વિ૦ [‘શીલ” ઉપરથી] શીલવાન થોર વગેરે સમેટીને લાવવાનું લાકડાનું એક ઓજાર કે સાધન શીળી સ્ત્રી[વા. લીાિ (સં. શીત4િ)] ઓચિંતાં ઢીમણાં શીદ, ૦ને અ૦ શા માટે શું કામ?
થઈ આવવાનો એક રોગ (૨) વિ૦ સ્ત્રીશીળું. ૦સાતમ સ્ત્રી શીદણ સ્ત્રી, શીદી – હબસી સ્ત્રી
[સર૦ મ. સાતમી] જુઓ શીતળાસાતમ [૫૦ છાંયે શીદને અ૦ જુઓ શીદ
શીળું વિ૦ [પ્રા. રંગ (સં. રાત)] ઠંડું (૨) જુઓ શીલું. -ળે શીદી(-ધી) પૃ. [.] સીદી; હબસી; આફ્રિકાને મૂળ વતની | શકલી સ્ત્રી, જુઓ શીકલી શીધું ન૦ [સર૦ મ. રાધા] જુઓ સીધું
શીંકી સ્ત્રી, પડિયા પતરાળાંની બાંધેલી થોકડી (૨) શીંકલી શીન સ્ત્રી એક માછલી (૨) પં. [સં.] મેટે સાપ, અજગર શકું ન જુએ શીકું શીપ સ્ત્રી [મ.] જુઓ છીપ
શીંગ, ડી, ડું, ગાળી, ગાળું જુઓ “શિંગમાં શમણું વિ૦ શ્યામલ; શામળું; કાળું
શીંગ વચ્છ(–છ)નાગ પં. [. ઍનિ વત્સનામ] એક જાતને શીમળ(–ળે) [, રામ]િ એક ઝાડ
વછનાગ. શગી, ગેટ, ગેડું જુએ “શિંગમાં શીરગર પં. [.] સૂતરને પાંજણ પાનાર [તે નગરનું | શુકj૦ [સં.] પોપટ (૨) (સં.) શુકદેવ. દેવ, સ્વામી પુત્ર શીરાઝ ૫૦ [.] (સં.) ઈરાનનું એક પ્રસિદ્ધ નગર. -ઝી વિ૦ | (સં.) વ્યાસના પુત્ર – ભાગવતના કથાકાર. –કી સ્ત્રી પોપટની

Page #849

શુકન].
८०४
શું
માદા; મેના
(૨) પુનઃ હિન્દુ ધર્મમાં લાવવું.] ૦૫ત્ર(ક) ન છાપની ભૂલોના શુકન ; ન જુએ શકુન (૨) સારા – શુભ શકુન. –કાવળી | સુધારાની યાદી
સ્ત્રી [+આવળી] શુકન અપશુકન જોવાની પોથી. –નિયાળ | શુદ્ધીકરણ ન[સં.] જુઓ “શુદ્ધમાં વિ. શકુનવાળું
શુદ્ધોદન [સં.] (સં.) બુદ્ધના પિતા શુકર છું. [જુઓ મ. શુક્ર] આભાર; ઉપકાર (૨) સુભાગ્ય (૩) શુનકડું [] નાનું કુતરું (૨) (સં.) એક ઋષિ ફતેહ. [-ગુજાર(-વા) = ઉપકાર માન. –ભલા બચ્યા = શુનઃશેપ [.] (સં.) એક વેદિક ઋષિનું નામ સદ્ભાગ્ય કે બચ્ચા !]. –રાના મુંબ૦૧૦ [f.] ઉપકાર માનવો શુની સ્ત્રી [સં.] કૂતરી [આવતા મુસલમાની તહેવાર તે (૨) જેજેકાર (૩) ફતેહ ,
શુબરાત સ્ત્રી. [fT. રાવI] શાબાન મહિનાની ૧૮મી તારીખે શુકલ પુંછે જુઓ શુકલ શુકસ્વામી, શુકી જુએ “શુક”માં | શુબા,-ભા ડું, સ્ત્રી [ગ. સુવહા] શંકા; અંદેશો (૨) વહેમ; ભ્રમ શુક્કરવાર ડું જુએ શુક્રવાર. –રિયા મુંબ૦૧૦ શેકેલા ચણા. | શુભ વિ૦ [.] મંગળપ્રદ, કલ્યાણકારી (૨) ન૦ ભલું; કલ્યાણ. -રિયું વિ૦ શુક્કરવારીમાંથી ખરીદેલું; શુક્કરવારીનું (૨) [લા.] | ચંતક વિ૦ શુભેચ્છક. ૦તા સ્ત્રી૦, ૦૦ ન૦. તિથિ સ્ત્રી, હલકી જાતનું. -રી સ્ત્રી, શુક્રવારે ભરાતું બજાર – ગુજરી શુભ શુકનવાળી તિથિ. દશ વિશુભ દર્શાવતું. -શંકર વિ૦ શક્તિ સ્ત્રી [સં.) છીપ. ૦માન ૫૦ (સં.) એક પર્વત (જુઓ શુભ કરનારું, કલ્યાણકારી. ૦મસ્તુ શ૦ પ્ર૦ [] ‘ભલું થાઓ” કુલાચલમાં) (ગીર પર્વત)
એવું આશીર્વચન. -ભાવહ વિ૦ [i. + માવઠું શુભ આણનારું. શુક છું[i.) એ નામને ગ્રહ (૨) શુક્રવાર (૩) નવ વીર્ય. વાર –ભાશયી વિ[+સ્મારાથ + ઈ]શુભ આશય – હેતુવાળું–ભાશા ૫૦ અઠવાડિયાને એક દિવસ (૨) [લા.) ભલીવાર; હંગ; રામ. સ્ત્રી. [+ આશા] શુભ કે શુભની આશા. –ભાશિષ સ્ત્રી [-કર =હિત કરવું; કાર્યસિદ્ધિ કરવી; નસીબ ફેરવવું. –થ, [+આશિષ),ભાશીર્વાદ પં[+આશીર્વાદ] શુભ થાઓ એવી વળ = ભલીવાર આવ; લાભ થ; દહાડે વળવો] વારું આશિષ કે આશીર્વાદ–ભાશુભ વિ૦ [+અશુભ] શુભ કે અને વિ. શુક્રવારે આવતું વા શરૂ થતું
અશુભ; સારું માઠું. -ભેચ્છક, ભેચ્છ વિ૦ [+સં. રૂછે, શુકj૦ [મ.] જુઓ શુકર. ગુજારી સ્ત્રી [.] આભાર માનવ દૃ] શુભ ઇચ્છનારં; હિતેચ્છ. -ભેરછા સ્ત્રી [+ રૂછાશુભ તે. -કાના મુંબ૦૧૦ [.] જુઓ શુકરાના
થાઓ એવી ઇચ્છા. -ભેપમાલાયક વિ૦ [+ ઉપમા + લાયક] શુક્રાચાર્ય પું[4] (સં.) દેના ગુરુ (૨) [લા.] કાણે માણસ શુભ ઉપમાઓને લાયક (પત્રલેખનમાં વપરાતું, મુરબી કે વડીલ શુક્રિયા ! [1.] આભાર; ધન્યવાદ
માટે, વિશેષણ) શુકલ વિ. [i] સફેદ, ઘેળું (૨)પુંબ્રાહ્મણોને પુરોહિત (૩) શુભા ; સ્ત્રી જુએ શુબા (૨) વિ૦ સ્ત્રી [i] શુભ
એક બ્રાહ્મણ અટક. ૦પક્ષ j૦; ન૦ સુદ પક્ષ; અજવાળિયું | શુભાવહ, શુભાશથી, શુભાશિષ, શુભાશીર્વાદ, શુભેચછા, શુચિ વિ. [સં.]શુદ્ધ, પવિત્ર (૨) સ્ત્રી શુદ્ધતા; પવિત્રતા, શુચિતા. -છક, –ષ્ણુ, શુભેપમાલાયક જુએ “શુભમાં ૦તર વિ૦ વધારે શુચિ. છતા સ્ત્રી૦. ૦વ ન૦. ચીભૂત વિ૦ | શુભ્રવિ૦ [૩]ઉજજવળ (૨) સફેદ (૩)શુદ્ધ, નિર્મળ.-બ્રા વિસ્ત્રી, [.] પવિત્ર થયેલું
શુમાર . [fT.] સુમાર; આશરે; અડસટ્ટો (૨) હિસાબ; ગણશુદ્ધ વિ. [સં.] ચે ખું ; સ્વચ્છ (૨) પવિત્ર (૩) દોષરહિત (૪) | તરી. [-કાઢવે, જે = અડસટ્ટો ગણી કાઢવો.] –રે અ૦ ભેળસેળ વિનાનું (૫) (પ.) સ્ત્રી શુદ્ધિ; સૂધ; ભાન; ખબર. આશરે; અંદાજથી; અડસટ્ટ [-ઠેકાણે આવવી=ભાન આવવું (૨)ડાહ્યું – સમજુ થવું.–ઠેકાણે શુકન[સં.) પડ્યું; દાય; સ્ત્રીધન (૨) કન્યાની કિંમત તરીકે લાવવી = બુદ્ધિ ઠેકાણે લાવવી; પાંશરું કરવું.] વેતર વિ. વધારે | વર પાસેથી લેવાતું ધન (૩) મૂક્ય; કિંમત (૪) ભાડું (૫) જકાત; શુદ્ધ. ૦તમ વિ૦ સૌથી શુદ્ધ. ૦તા સ્ત્રી૦, ૦૦ ૧૦. ૦મળ્યા દાણ; કરવેરા (૬) (શાળાની) ફી; લવાજમ સ્ત્રી, મધ્યમ ગ્રામની એક મૂર્ઝન (સંગીત). ૦ષા સ્ત્રી | શુક્રૂષા સ્ત્રી [.] સેવાચાકરી; બરદાસ (૨) આજ્ઞાંકિતપણું; મુચ્છનાને એક પ્રકાર. -દ્ધા વિ૦ સ્ત્રી શુદ્ધ (૨) સ્ત્રી (પ.) આદરભાવ; શિષ્યને સેવાભાવ. લય ન [+ આલય] દરદીની શુદ્ધ; સૂધ. -દ્વાચમન ન [+આચમન] જમીને મેં શુદ્ધ કરવા સેવાચાકરી માટેનું દવાખાનું; “નસિંગ હોમ” માટે આચમન લેવું તે –લેવું). -દ્ધાત્મા છું. [+આત્મા] શુષ વિ૦ [૪] શુશ્રષા કરવાની વૃત્તિવાળું [સુષિર વાદ્ય શુદ્ધ પવિત્ર પુરુષ (૨) (સં.) શિવ. -દ્ધાદ્વૈત ન [+મત] શુષિર વિ૦ [4.] છેદવાળું; પિલું (૨) નવ કુંડીને વગાડાતું વાઘ; શ્રીવલ્લભાચાર્યે સ્થાપેલો મત. -દ્વાપહતુતિ શ્રી. [+મા- | શુષ્ક વિ૦ [i.] સૂકું; રસ વગરનું, લૂખું (૨) સાર વિનાનું, વ્યર્થ હૃતિ] એક અલંકાર. –હાશુદ્ધ વિ૦ [+ અશુદ્ધ] શુદ્ધ અને (૩) ભાવ-રહિત; નીરસ; અરસિક (૪) નકામું; નિપ્રયોજન. અશુદ્ધ. -દ્ધીકરણ ન. [સં.] અશુદ્ધને શુદ્ધ કરવું તે; શુદ્ધિ જેમ કે, શુષ્ક જ્ઞાન, શુષ્ક વેદાન્તી. છતા સ્ત્રી, વત્વ ન૦. કરવી તે
૦વાદ પુત્ર કેઈ પણ સૂક્ષ્મ કે શુભ તત્ત્વને વિષે નાસ્તિકવાળો શુદ્ધિ સ્ત્રી. [8.] પવિત્રતા; શુદ્ધતા; સ્વચ્છતા (૨) પ્રાયશ્ચિત્ત કરી વાદ; “નલિઝમ (?) પવિત્ર થવું તે (૩) ધર્માતર કરેલાને ધાર્મિક ક્રિયા કરી મળધર્મમાં શુષ્ણુ પં. [સં] સૂર્ય પાછું આણવું કે તેણે આવવું તે (૪) ભાન; જાગૃતિ (૫) ખાતરી- શું ર૦ [૩. દસ, પ્રા. – કશું પરથી ?] વસ્તુવાચક પ્રશ્નાર્થ બંધ ખબર,ખરાપણું. [-આવવી, ઉપર આવવું = ભાન આવવું.
સર્વનામ. ઉદા૦ શું કહે છે? શું ખાધું? શું જોયું? (૨) બેપરકરવી =ધર્મભ્રષ્ટ થયું હોય તેને પિક અસલ ધર્મમાં લાવવું | વાઈ કે તુચ્છકાર બતાવવા પ્રશ્નાર્થમાં વપરાય છે. ઉદા૦ એ

Page #850

શુંડ].
૮૦૫
[શકહેન્ડ
મારું શું ધૂળવાને હતો ? તારાથી શું થાય તેમ છે ? (૩)વિન્શી શુરાતન આવવું.] છતા સ્ત્રી૦, ૦૦ ન૦. મણિ પુ. શ્રેરેમાં વિ૦ સ્ત્રી, શે વિ૦ ૫૦] કયું, કઈ જાતનું એ અર્થમાં સવાલ મણિ સમાન પુરુષ; ઉત્તમ શુરવીર. વીર વિ૦ (૨) પં. બહાદુર; પૂછતાં વપરાય છે. ઉદા. તે શે પદાર્થ છે? (૪) આશ્ચર્યસૂચક. | હિમતવાન, સેન પું(સં.) મથુરા આસપાસના પ્રદેશનું પ્રાચીન ઉદાશો રોફ ! (૫) પ્રશ્નાર્થસૂચક. ઉદા. “શો વિચાર છે ?', નામ. એની સ્ત્રી મથુરા આસપાસના પ્રદેશની બોલી; શી વાત છે ?’ (૬) કેટલાક પ્રયોગોમાં “કંઈ” “શું” જે અર્થ | શૌરસેની. -રાતન, રા૫ણ(–ણું) ન૦, -રાવટ સ્ત્રી, શૌર્ય. થાય છે. જેમ કે, શુંનું શું થઈ ગયું (જુઓ ‘શુંય પણ) (૭) | - વિ૦ શુરવાળું. -રંપરું વિ૦ પૂરેપૂરું શુ; મહા શુરું બંને અથવા બધા સરખા એ ભાવ બતાવવા બે “શું” વપરાય | શરણ ૧૦ [સં] જુએ સૂરણ છે. ઉદા. શું મટા, શું નાના (૮) [મા. સિંj (સં. સાં)] સરખું | શર- ૦તા, ત્વ, ૦મણિ, ૦વીર, સેન, સેની, –રાતન, જેવું (નામને છેડે). ઉદા. બરાશું માં (૯) અ૦ પ્રશ્નવાચક. | Fપણ(–ણું), -રાવટ, -, -રપૂરું જુઓ “શુરમાં ઉદા‘તમે આવવાના છે શું?’ (૧૦)[૫ સદું(લે. સ)] (૫) | શર્ષ ન૦ [સં.] સૂપડું. ૦ણખા સ્ત્રી [સં.] (સં.) રાવણની બહેન સાથે; સહિત. ઉદા. ‘રામનામણું તાળી લાગી’
શલ ન૦ [સં.] ભાલા જેવું એક પ્રાચીન અસ્ત્ર (૨) શૂળી (૩) શુંઠ પું, -ના સ્ત્રી [૪] હાથીને લાંબા નાક જે અવયવ; ત્રિશુલ (૪) કાંટે (૫) શુળ ભેંકાયા જેવું દરદ. ૦૫ાણ (પ.), સંઢ. -ડી ૫૦ [4.) હાથી
૦૫ાણિયું. [સં.](સં.) શંકર. -પાણી(–ણે)શ્વર પું૦ (સં.) શુંભ ૫૦ [ā] (સં.) દુર્ગાએ મારેલો એક રાક્ષસ [ સમજ શંકર (૨) નર્મદાતીરે એક તીર્થ શુંય વિ. શું; કંઈ (અનિશ્ચિતાર્થક). ઉદા. શું કહ્યું હશે કે શું | શૂળ નવ જુઓ શુલ (૨) સ્ત્રી (સીધે, લાંબે) કાંટે. [–ઉપવું, શકર ડું [સં.] ભંડ; સૂકર. -રી સ્ત્રી, ભંડણ
| ફૂટવું = શૂળનું દર્દ થવું. -વાગવત = કાંટે શરીરમાં બેકાવો.] શ૮મૂઢ વિ૦ [‘મઢને દ્વિર્ભાવ કે અન્ય +મૂઢ] સાવ મૂઢ જેવું | ળિયે દાંત ન લાંબા શુળના જેવા દાંતને પ્રકાર ગભરાટથી શુનમુન જેવું
[ -દ્રી સ્ત્રી, શુદ્ધ સ્ત્રી | શૂળી સ્ત્રી [સં. રળિ[] જમીનમાં રોપેલો અણીવાળો મટે શક [.] જેથી વર્ણને માણસ (જુઓ વર્ણ). -દ્રાણી, જાડો સળિયે, જેના પર પરોવી મેતની શિક્ષા કરવામાં આવે ધ સ્ત્રી [શુદ્ધિ પરથી જુઓ શુદ્ધ. બૂધ સ્ત્રીe [શુદ્ધિ + બુદ્ધિ]. છે કે તેની શિક્ષા. [-આપવી, શૂળીએ ચડાવવું, –દેવી = સુધબુધ; ભાન; સંજ્ઞા (૨) અક્કલ; સમજ (-આવવી)
શૂળીની શિક્ષા કરવી. શૂળીનું વિધ્ર કાંટે જવું = મહા વિદ્મની શન (ન,) સ્ત્રી[જુએ ન્ય] મીંડું. [-મૂકવી = રદ કરવું.] ૦કાર પીડા થોડીક પીડા વેઠયે ટળવી, ગમન ન૦ શળીએ ચડવું તે; પુત્ર ઉજન્ડપણું; નીરવતા (૨) (ત્તિની) શુન્ય સ્થિતિ. [–થવું = સૂનમૂન થવું (૨) બહેર મારવી. ૦મૂન વિ૦ [‘શૂન’ને દ્વિભવ | શગાલ ન૦ [સં.) શિયાળ કે શુન્ય + મુને ?] સાવ મુક જેવું; સૂનમૂન
શંખલા સ્ત્રી [ā] સાંકળ (૨) બેડી (૩) કડીબંધ ક્રમ કે સંકલન. શન્ય વિ. [સં.] ખાલી (૨) અસત (૩) ભાન કે સંજ્ઞા વિનાનું બદ્ધ વિ૦ શંખલાથી બંધાયેલું (૨) ક્રમબદ્ધ; શંખલિત.-લિત (૪) (સમાસને છેડે) ૨હત; વિનાનું. ઉદા. જ્ઞાનશુન્ય. (૫) વિ૦ સંકળાયેલું; ક્રમબદ્ધ. -લિતતા સ્ત્રીનવ મીઠું (૬) અભાવ (૭) ખાલીખમ; શુન્ય આકાશ; ‘વેંકમ' | સંગ ન [ā] શિખર; ટોચ (૨) શિગડું (૮) (સં.) બ્રહ્મ. [–મારી જવું = ખાલી કે ભાન વિનાનું જડ | ગાર પં. [.] વિલાસ; રતિ (૨) તે માટેની સ્ત્રીપુરુષની એકથઈ જવું. –મૂકવું = રબાતલ કરવું.] ૦કાર જુઓ શુનકાર. ! બીજા પ્રત્યેની સ્પૃહા (૩) (કાવ્યમાં) શંગારરસ (૪) શણગાર હતા સ્ત્રી, ૦ ૧૦, તાલ ૫૦ તાલમાં તાળી નથી મરાતી (૫) વિ૦ સુંદર, ૦૨સ પું, નવ રસમાં એક (જુઓ રસ). તે સ્થાન; ખાલી. ૦ભાગ વિ૦ ભાગ્યહીન. ૦મનસ્ક વિત્ર શુન્ય | સંગારવું સક્રે. [શંગાર પરથી; સર૦ fહં. રાના, મ. રાંકIST] મનવાળું. યુતિ સ્ત્રી, “ઈન્ટીગ્રલ કંફ્યુલસ” (ગ.). લબ્ધિ | શણગારવું. [૨ગારાવું અક્રિ. (કર્મણિ), વવું સક્રિ) સ્ત્રી. ડિફરેન્શિયલ કૅ લસ’ (ગ.). ૦વત્ અ શુન્યની પેઠે; | (પ્રેરક).]
[અસરવાળું હસ્તી વગર. વાદ ૦ (ઈશ આત્મા જેવું કાંઈ જ નથી એ) | શૃંગારિત વિ૦ [i] શણગારેલું; સુંદર સજેલું (૨) શંગારની શૂન્યત્વને બૌદ્ધ તત્ત્વજ્ઞાનને એક વાદ. વાદી વિ૦ (૨) પુંછ | શૃંગારી વિ૦ [4] શંગાર સંબંધી (૨) કામી શુન્યવાદ માનનાર. શિખર નવ નિર્વિકપ દશા; સમાધિદશા. | શૃંગી વિ. [સં.] શિંગડાવાળું (૨) શિખરવાળું (પર્વત) (૩) સ્ત્રી [ શિખરે ચડવું = સમાધિદશા પ્રાપ્ત કરવી.] સમીકરણ | એક રણવાદ્ય (૪) પું(સં.) એક ઋષિ ન “ડિફશિયલ ઈવેશન” (ગ.). હદય વિ૦ લાગણી વિનાનું; શે [સ“શું'નું વિભકિત રૂપ બને તેમાં તેને આદેશ] શા માટે? કુર; હૈયાસૂનું (૨) ધ્યાન વિનાનું, –ન્યાકાર વિ. [+આકાર]. કયાં, જેમ કે, શે ગયા'તા ? શે કારણે? ૦ણે શાણે, શા વડે; સાવ શૂન્ય; અભાવાત્મક. -ન્યાગાર ન૦ [+ આગા૨] સૂનું, શાથી. ૦ = શાને; શા માટે! કનું વિ૦ શાનું; શી બાબતનું નિર્જન કે અવાવરું ઘર.-ન્યાત્મવાદ પુંછે જુઓ શુન્યવાદ. | શેક કું. [‘શેકવું” ઉપરથી] શેકવું તે -ન્યાવકાશ j૦ [ + અવકાશ] ખાલી, સાવ શુન્ય સ્થાન; | શેકવું સક્રિ૦ [સર૦ મ. રોજ, હિં. સેંજના] દેવતા ઉપર નાખી શુન્ય; ‘વંયમ”
ચડાવવું કે ખરું કરવું (૨) ગરમ લૂગડા કે પાણી વગેરે દ્વારા ગરમી શૂર વિ. [સં. ] બહાદુર; પરાક્રમી (૨) ૫૦ શુરવીર (૩) ન૦ | આપવી (શરીરના કેઈ ભાગને) (૩) [લા.] બાળવું; દુઃખી કરવું શૌર્યજી. [-આવવું, ચઢવું, છુટવું = શૌર્યને જુઓ | શેકહેજ ન૦; સ્ત્રી. [૪] હાથ મિલાવીને મળવાને વિલાયતી આવો (૨) જુસ્સો આવવો, પર આવવું, પર ચડવું = | વિધિ; હસ્તધૂનન. (-કરવી, કરવું)

Page #851

શેકારું].
८०१
[શેલવું
શેકા ન૦ [જુઓ છીંકારું, સર૦ મ. શાહ] એક જાતનું હરણ | શેફાલિ(કા) [ā], –લી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ શેકાવું અ૦િ , –વવું સક્રેિ“શેકવું’નું કર્મણ ને પ્રેરક શેર j[. સેર, સર૦ હિં. તેર;મ.] એક તેલ-મણને ચાળીસમે શેકસપિયર છું. [૬] (સં.) જાણીતે અંગ્રેજ કવિ
ભાગ (૨) [.] વાઘ; સિંહ (૩) ચિત્તો. [–થવું = ઉપરીપણું શેખ [..] આરબાની ટોળીને ઉપરી (૨) મુસલમાની | કરવું; સરોરી કરવી. -ને માથે સવા શેર =કોઈ કશાથી
એક જાતનો આદમી (૩) એક મુસલમાન અટક. ૦ચ(સીલી ચડેચાતું–બાજરી = ખાવા પૂરતું ધાન; જેટલો.-માટી = સંતાન; પું [સર૦ મ, હિં. રોશી ] હવાઈ કિલા બાંધનાર (૨) | બાળક.-લેહી ચડવું = સંતેષ- આનંદ થે. -સૂંઠ ખાવી = આળસુ અને તરંગી આદમી. ડે ૫૦ એ નામની જાતને તાકાત હેવી.]
[ કડી (ફારસી, ઉ વગેરે) મુસલમાન. ૦દાર [સર૦ ૫.] કુમાવિસદારને કારકુન શેર (ઍ) સ્ત્રી [.. રિામર; સર૦ fઉં. શેર] કવિતા; કવિતાની શેખર પં. [સં.] મુગટ; કિરીટ (૨) માથા પર પહેરવાની માળા શેર પું[.] ધંધા માટેની પંત્યાળી મડી કે ભાગીદારીને નિયત (૩) શિખર (૪) [નામને અંતે] “–માં શ્રેષ્ઠ' (ઉદા. મુનશેખર) ભાગ (૨) તેનું ખત. [–ભરે, રાખ, લેવો = શેર ખરીદ.] શેખસલ્લી ડું જુઓ “શેખમાં
દલાલ, બ્રેકર [છું.] શૉરને તે લેવા વેચવા માટે) દલાલ. શેખાઈ શેખી [૧] સ્ત્રી, શેખપણું; પતરાજી; બડાઈ. [ કરવી, બાર ન૦ શેરની લેવડદેવડનું બજાર. બજારિયે ૫૦ શેરમારવી). ૦ર વિ૦ બડાઈ હાંકનાર
બજારમાં કામધંધે કરનાર. ૦મૂડી સ્ત્રી, શૈરથી એકઠી કરેલી શેગે પૃ૦ જુઓ શણગો
મૂડી, “શેર કૅપિટલ'. ૦સદો ૫૦ શેરમાં કરેલ સટ્ટો. વહેલકર શેઠ છું[. તેઢી (સં. શ્રેણિન)'; સર૦મ, હિં. સેટ] મેટ આબરૂ | શેરવાળે; શૈર લેનાર દાર વેપારી; શાહુકાર (૨) વાણિ (૩) ધણી; માલિક કરો) શેરગીર વિ૦ [.] મસ્ત; માતંગું (હાથી) (૪) વેપારી વગેરેને સંબોધતાં વપરાતો શબ્દ (૫) એક અટક. | શેરડી સ્ત્રી [સે. શેરી =લાંબી આકૃતિ (૨) શેરી ઉપરથી ? સર૦ ૦ના પું(સં.) એક અટક, શાહી સ્ત્રી, શેઠ વર્ગના વર્ચસ્વ- મ.એક વનસ્પતિ – જેના સાંઠામાંથી ગોળને ખાંડ બને છે; શેલડી વાળું તંત્ર કે હકુમત. –ડાઈ સ્ત્રી. શેઠપણું. –ઠાણી સ્ત્રી, શેઠ કે (૨) નાને સાંકડો શેરડો – રસ્તો શેઠની સ્ત્રી. -- શાહુકાર (૨) માથે ગેરે એ બળદ | શેરડે ૫૦ [જુઓ શેરડી] પગવાટ (૨) લેહી તરી આવવાથી શેઠ (શેડ) સ્ત્રી ત્રિા. રેઢિ,-હી; (સં. શ્રેઢી); સર૦ મ. રોડ, માં પર પડતો લિટે () સુકાઈ ગયેલા આંસુના રેલાના ડાઘ રોડા] ધારા; ધાર (૨) [લા.] એના જેવો અણીદાર ભાગ; શગ. | (૪) ધ્રાસકે (૫) ઠંડું પાણી પીતાં અંદર પેટ સુધી થતી ઠંડકની [-ફેડવી, -મારવી = શેડ નીકળે એમ કરવું. -વાગવી = ! લિસોટા પર અસર જોરથી શેડ નીકળવી.] ૦કતું વિ૦ તરતનું જ દેહેલું (દૂધ) | શેરદલાલ ૫૦ જુઓ “શૈ'માં
[બહાદુરી; હિંમત શેઠા પુત્ર બ૦,૧૦ [સર૦ હિં. ઢા, મ. રૉય,–જૂ] લોટના લબકા શેરદિલ વિ૦ [1.] બહાદુર, હિંમતવાન, નિર્ભય. –લી સ્ત્રી, શેઢી સ્ત્રી, નાને શેઢે (૨) (સં.) એક નદી
શેર-બજાર, બારિયે, બ્રોકર, મૂડી જુઓ “શેરમાં શેહે પું[જુએ છેડે; સર૦ મ. રોડ (સં. )] ખેતરની શેરવાણી(–ની) સ્ત્રી [હિં. સર૦ મ.] એક પ્રકારને લાંબો
ચોમેર ખેડયા વિનાની છોડાતી પટ્ટી, જ્યાં ચાર ઉગે છે (ઉત્તર હિંદુસ્તાની) કેટ શેણ પું[પ્રા. સવળ (સં. સ્વાન)] +સ્વજન [ એક જાત | શેરવું અક્રેટ જુઓ છેરવું શેણી ૫૦ [મ.(સં. સેનાપતિ, ગ્રા.સેવ૩)] સારસ્વત બ્રાહ્મણની | શૈર- સદો, વહેલ૯ર જુએ ‘'માં શેણ પું[સર૦ મ. રોળ = વિષ્ટા; છાણ (સં. રાત)] એક | શેરાન એક પંખી હરિજન જાતને માણસ
શેરાટો પુત્ર જુએ છેરાટ શેણાઈ સ્ત્રી. [ઈ. રાહના) (ચ.) શરણાઈ
શેરામણ ન જુએ છેરામણ શેણે સ૦ [જુઓ “શે’માં] શાથી; શા વડે; શા કારણે
શેરાવું અકિંઠ, –વવું સકે“શેરવું'નું ભાવે ને પ્રેરક શેતરેજ પું[5. રાતન; સર૦ સં. વતુરા] એક રમત, ચતુરંગ. | શેરિયું ન૦ [શેર પરથી] શેર વજનનું માપ (૨) (શે') [3] શણનું બી -જી સ્ત્રી [[. રાતની] એક જાતનું રંગીન ભાતીગળ પાથરણું. શેરિયે પેટ શેર વજનનું કાટલું, શેરી [-રંગી નાખવી = બરડામાં મારી લોહી કાઢવું.]
શેરી સ્ત્રી (રે.. તેરી; સર૦ મ.] સાંકડી ગલી (૨) ફળિયું; પોળ શેતાન ૫૦ જુઓ શયતાન. [-નું ળિયું =ોફાની; તરકટી | શેરી [શેર પરથી] સેરનું કાટલું; શે રે (૨) વિ૦ ખંધું; લુચ્ચું.] –નિયત સ્ત્રી, શેતાનપણું. -ની વિ૦ શેરે પુત્ર (શૈ') [. રામા ? સર૦ મ. રોરા] અરજી વગેરે પર તોફાની (૨) સ્ત્રી, શેતા િનયત
અધિકારીએ ટૂંકમાં કરેલું ટિપ્પણ. [-કર, –ન્મારો = શેતૂર ન૦ [f. રાહતૂ] એક ઝાડ (જેનાં પાંદડાં પર રેશમના ટિપ્પણ કરવું, તે તરીકે કાંઈ લખવું.] કીડા ઊછરે છે) (૨) તેનું ફળ
[શત્રુંજય શેલડી સ્ત્રી, જુઓ શેરડી શેત્રુંજી સ્ત્રી (સં.) (સૌરાષ્ટ્રમાં એક નદી. - ૫૦ (સં.)જુઓ શેલડું ન૦ કુંવારના પાઠાનું કુલ (?) (તેનું અથાણું થાય છે) શેદરડી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
શેલ(-)ત પં. [‘શેલું' ઉપરથી ? કે . તેઠુિં = રજુ -દોરડું શેનું, –ને સ૦ જુઓ “શે’માં
ઉપરથી (ખેતર ભરનાર) {] જમીનદારને મહે; તલાટી (૨) શેપટ અ૦ [સર૦ મ.] (ચ.) સીધું; સેપટ; પાધરું. –ટી વિ૦ | બ્રાહ્મણની એક અટક સ્ત્રી [મ. લાંબી સોટી] સૂકલી ને લાંબી (કૂતરી)
શેલવું શે'?) અક્ર. [જુઓ સહેલ (મ. સૈ] ફરવું; વિચરવું

Page #852

શેલ ]
૮૦૭
[શકિ(-ગિ)યું
શેલ ૫૦ “શેલત’નું લધુતાવાચક રૂપ
છાપ (૩) શેતરંજની રમતમાં સામાના રાજાને નાસવું પડે તેવી શેલાયું ન૦ (રે. સેટ્ટિ= દેરડું; સર૦ fહું. સે; મ. રો] (કા.) રીતે પિતાનું મહેરું ગોઠવવું તે (૪) પતંગના પેચ થાય ત્યારે નંજણું; મેંઝણું; શેલો (?)
[વસ્ત્ર એકદમ દોરી જવા દેવી તે. [આપવી,દેવી =શેહની અસર શેલારી સ્ત્રી [શેતું” ઉપરથી; સર૦ મ.] સ્ત્રીઓનું એક કીમતી કરવી. -આવવી,પઢવી, લાગવી = દબાવું; શેહની અસર થવી. શેલારે ૫૦ [જુઓ હેલારો] (કા.) પાણીમાં આગળ ધપવા -ખાઈ જવું = સાવ ડરી જવું. છેવી, મૂકવી = પતંગની શરીરને હેલારે મારો તે
શેહ માટે દેરી જવા દેવી.] જોર,૦માર વિ૦ બળવાન બહાદુર. શેલા સાડી સ્ત્રી શિલું + સાડી જુઓ સેલાસાડી
૦રી સ્ત્રી વીરતા; બહાદુરી (૨) જબરદસ્તી. સ્માત વિ૦ શેલી સ્ત્રી [સે. સેgિ=દોરડું; સર૦ મ. શે; હિં. તે = દોર – શેહથી માત. શરમ સ્ત્રી, શેહ કે શરમ દોરડું] ચકમકથી દેવતા પાડવાની દેરડી (૨) ભસ્મ; રાખ (૩) શેહુ છું. [શેઠ” કે “છેડ” પરથી ] છાની ગોઠવણ કરનાર (સાધુ ફકીર પહેરે છે તે) ગળાને દરે
શેળે એક (કાચબા જેવું, પીઠ પર કાંટાવાળું) નાનું પ્રાણી શેલું ન [સરવે fહ. સેઢા; મ. શેરા (સં. ૪?)] કસબી ઉપર | શું (શૈ૦) અ૦ (પ.) શે કે શા કારણે શાથી (૨) શા માટે પ્રશ્નાર્થક) - ખેસ (૨) (અમુક કેમની) વિધવાએ પહેરવાનો ખાસ એક | ટલે (શૈ૦) પં. [સં. રાત્રે ] જુઓ ઍટલે, સેતલો સાલ (૩) સ્ત્રીઓનું કસબી પાલવવાળું એક કીમતી વસ્ત્ર | શૈક્ષ વિ. [] શિક્ષણને યોગ્ય, શિખાઉ. ૦ણિક વિ. શિક્ષણને શેલે ૫૦ [જુઓ શેલી] દેહતી વખતે ગાયને પગે બાંધવાનું લગતું. -ક્ષિક વિ૦ શિક્ષા વેદાંગ સંબંધી (૨) શૈક્ષણિક; શિક્ષા દોરડું [-બાંધો, વા]િ.
-શિક્ષણ સંબંધી. -ક્ય ન [સં.] શિક્ષણ શેત પં[જુઓ શેલત] શેલત; તલાટી
શૈત્ય ન [i.] ઠંડક; શીતતા શેવ સ્ત્રી [સરવે હિં. સેવ; મ. રો] સેવ; ચણાના લોટની લાંબી | શૈથિલ્ય નવ [વં] શિથિલતા; મંદતા; ઢીલાશ સળી જેવી એક તળેલી વાની (ર) ઘઉની કરાતી એ જ આકારની | શૈલ પું. [ā] પર્વત. ૦કન્યા સ્ત્રી (સં.) પાર્વતી. જા વિ૦ સ્ત્રી, એક વાની. [-પાઠવી, વણવી = ઘઉંની કણકમાંથી સેવ | શૈલ પર્વતમાંથી નીકળતી (નદી) (૨) સ્ત્રી (સં.) પાર્વતી. બનાવવી.] ગાંઠિયા મુંબ૦૧૦ [સર૦ મ. રો-મટી] શેવ | તનયા, ભૂ, સુતા સ્ત્રી (સં.) પાર્વતી. ૦રાજ પં. (સં.) ને ગાંઠિયાનું ભેગું ચવાણું. ૦મમરા મુંબ૦૧૦ શેવને મમરાનું
હિમાલય ભેગું ચવાણું
[–ટે અ૦ + છેવટે શૈલી સ્ત્રી [i] ઢબ, રીત (૨) લખાણની રીત; ઈમારત શેવટ ન [સર૦ મિ. (સં. સમાન્ત ?)] + છેવટ; અંત; પરિણામ. શૈલેશ પં. [૩]•(સં.) હિમાલય શેવડી સ્ત્રી [સં. સેવા, પ્રા. તે પરથી; સર૦ મ. રો ] જૈન | શૈવ સ્ત્રી [i] શિવ સંબંધી (૨) પં. શિવભક્ત સાધુડી. -ડો પુત્ર જન સાધુ
શૈવલિની સ્ત્રી [સં.] નદી શેવતી સ્ત્રી [સર૦ મ.] જુઓ સેવતી
શૈશવ ન૦, -વાવસ્થા સ્ત્રી [સં.] બાળપણ; શિશુ અવસ્થા. શેવધિ ૫૦ [સં.] ખજાને; નિધિ
વ્યૌવના સ્ત્રી મુગ્ધા નાયિકાને એક પ્રકાર (કા. શા.) શેવાલ(-ળ) સ્ત્રી [i] લીલ; સેવાળ (૨) (સં. વૈa] બાફ; | શે પું[.] દેખાવ; પ્રદર્શન (૨) નાટક સિનેમા વગેરેને ખેલ. વરાળ (૩) [ સર૦ મ. = દટા ભાગ] શિગની નસ. રૂમ સ્ત્રીત્ર વેચવાના માલ પ્રદર્શનનો ઓરડો કે જગા [-વળવી = લીલ થવી – બાઝવી.]
શેક (શ) ૫૦ [..] જુઓ શેખ શેવાળવું સક્રિટ [જુઓ શેવાલ; સર૦ મ. વાર = પુષ્ટ થવું] ] શેક (શૈક) સ્ત્રી [સર૦ ઈ. સા, (સં. સપત્ની)] પતિની રળવું, કમાવું (૨) સફળતાપૂર્વક પાર પાડવું (કામ). [શેવાળવું બીજી સ્ત્રી. વડે પં. બીજો પતિ. ૦૫ગલું ન મરેલી શોક નડે અક્રેટ (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).]
નહિ એમ માની ગળામાં પહેરાતું માદળિયું કે ઘરેણું. ફેલ, શેવાળિયું વિ૦ [“શેવાળ” પરથી3 શેવાળવાળું (૨) આછી વરાળ લટ સ્ત્રી સ્ત્રીને કપાળે આગળ પડતી આવતી વાળની લટ નીકળતી હોય તેવું
(એ જેને હોય તેને શોક ન આવે, કે એ પતિ પહેલાં ગુજરી શેવું વિ૦ [સર૦ મ. રોઢ= ઊભી લાંબી લીટીમાં] ઢાળ પડતું (૨) જોય, એવી માન્યતા છે.) ૧૦ આડો ચાસ. [-ને ચરાળ જાણતા નથી = પ્રાથમિક – | શેક ૫૦ [R.] ખેદ; દિલગીરી; સંતાપ (૨) મરણ પછી શોક વ્યક્ત નજીવી બાબતની પણ માહિતી નથી.]
કરવાને લોકાચાર. [-કર, ધરે ખેદ કરો. -પાળ= શેશવા મુંબ૦૧૦ વઘારેલા ચણા
મરણ પાછળ શાકને લોકાચાર પાળવો (જેમ કે, ઉત્સવ પ્રસંગમાં શેષ વિ૦ [.] બાકી રહેલું (૨)૫૦ (સં.) પૃથ્વીને ધારણ કરતે | કે એમ ને એમ બહાર ન નીકળવું, કાળું વસ્ત્ર પહેરવું વગેરે) અનંત ફણાવાળે મહાન નાગ સર્ષ; શેષનાગ (૩) શેષ ભાગ (૪) | -મૂક મરણ પાછળ શેકને જે લોકાચાર ધારણ કર્યો હોય સ્ત્રી પ્રસાદ (૫) (ગ.) ભાગાકારમાં વધતી રકમ. નાગ પં૦ | તે મૂકી,ચાલુ વ્યવહાર શરૂ કરવો.] કારક,૦કારી, જનક વિ૦ (સં.) જુએ નાગ. ૦શાથી ૫૦ [.] (રાં.) વિષ્ણુ. સિદ્ધાંત શેક ઉત્પન્ન કરનારું. સભા સ્ત્રી મરણને શોક પ્રદર્શિત કરવા
“રમેઈન્ડર થિયરમ' (ગ.). –ષા પુંએક છંદ (૨) સ્ત્રી મળતી સભા. -કાગ્નિ પં. [+]શોકરૂપી અગ્નિ. –કાતુર, દેવને ચડાવેલા ફૂલ વગેરેને પ્રસાદ.-વાવતાર પુ + અવતાર] -કાર્ત(~ર્ન) વિ. [+માતુર, માત] શેકથી પીડિત. -કાવિષ્ટ (સં.) શેષનાગને અવતાર – બળરામકે લક્ષ્મણ (૨) પાતંજલ () વિ[+માવિષ્ટ] શેકથી ઘેરાયેલું. કાંતિકા સ્ત્રી [+ અંતિકા] શેહ (શે સ્ત્રી (જુઓ શહ] હરાવવું તે; દબાવવું તે (૨) દાબ | અંતે શોક પેદા કરતું નાટકકણિકા, “ટ્રેજેડી'. –કિ–ગિ)યું

Page #853

શોકડો].
૮૦૮
[મશાની
ન, જુઓ શેગિયું
શોભવું અક્રિ. [સં. રામ] સુંદર દેખાવું (૨) છાજવું; લાયક હોવું શક- ૦, ૦૫ગલું, ફેલ, લટ જુઓ “શોક સ્ત્રી માં | કે દેખાવું શાક- સભા, કાગ્નિ, કાતુર, કાર્તા-નૈ), કાવિષ્ટ, | શેભા સ્ત્રી [.] સુંદર દેખાવ; સૌદર્ય (૨) [લા.] પ્રતિષ્ઠા; --કિ–ગિયું, કાંતિકા જુઓ “શોક ૫૦માં
આબરૂ. [-આપવી = ભાવું. –એટલી એભા = શોભાને શકી–ખી), વન (શે) [..] વિ. શોખીન
શણગાર એટલે જ પીડા પંચાત કરનાર હોય. -ને ગાંકિયે શેખ(શે) [જુઓ શેક મ.]હાંસ; ઈચ્છા, કેડ(૨)મે જમજો; = ખાલી શભા પૂરતું –કેઈ કામ કે ખપનું ન હોય એવું. –લેવી રંગબાજી [-કર માર]. -ખી(૦ન), -ખીલું વિ૦ શેખ = લહાવો લે (૨) માન ખાટવું.] વ્યમાન વિ૦ [સં.] શેભતું; કરનાર શેખ મારનારું
ભાવાળું. ૦૫દ વિ૦ [+મા૫] શોભાવે તેવું. વળ(-ળું) શગ કું[જુઓ શોક સં.) સોગ; શેક
વિ૦ શેભતું. -ભિત વિ૦ [સં.]સુંદર; શેભતું (૨) શણગારાયેલું. ગટાબાજી સ્ત્રી, શિગટું+બાજી] એક રમત
-ભીતું ન શોભતું, સારું દેખાતું શેગરી સ્ત્રી, ન [સં. સારી + A8? સર૦ મ. (–)ટી] | શેભાવું અક્રિટ, -વવું સક્રિ“શેભવું’નું ભાવે ને પ્રેરક શગટાબાજીનું મહોરું [-મારવી.]
શભાસ્પદ વિ. [સં.] જુઓ “શભામાં શગિયું વિ૦ શિક પરથી] સોગિયું; શેકવાળું; શોક કરનારું | શેભાળ, -ળું, ભિત, બેભીનું જુએ “શભામાં (૨) શેકદર્શક (૩) ન૦ શોકદર્શક વસ્ત્ર- સા; સેગિયું શેર પૃ૦ [.] લાહલ, ઘોંઘાટ. ૦ગુલ [1.], બકેર યુવ શગુનાઈ સ્ત્રી શિગુન પરથી] શગૂનનું પદ કે કારભારું કેલાહલ. ૦વું અ૦૧ ક્ર(૫.) શેર કરો શગૂન પું[છું.] મરાઠા રાજયના પેશ્વા જે જાપાનનો (પૂર્વ | શે રૂમ સ્ત્રી, [૨] જુઓ “શો'માં હેતે) – મિકાડોને મુખ્ય પ્રધાન
શેલે . [મ. શુકહ્યું; સ૨૦ fહં. રા ] ભડકો શચ પું. [સં. શુa] શોક (૨) ફિકર (૩) પસ્તાવો
શેષ પં. [સં.] સાવું તે; યાસ; સેસ. [-પ = તરસથી શોચક વિ૦ કિં.] શોચ કરાવનારું
ગળું સુકાવું] ૦૫ વિ૦ શેકી લેનારું. ૦કતા સ્ત્રી૦. ૦ણ નવ શચન ન [i.] શોચ કરવો તે. –ના સ્ત્રી, શોચ
શષવું તે; શેષાવું તે (૨) પારકું ધન માલ કે મારી હરવું તે; શોચનીય વિ. [સં.] શોચ કરવા ગ્ય
એફર્લોઇટેશન”. ૦ણાંક પં.શક્તિનું શોષણ થાય તેનું માપ કે શચવું સક્રિ. [સં. શુ; સર૦ હિં. શાવના, મ. શીવાઁ] | પ્રમાણને અંક; “કેઇ ફેશંટ ઑફ ઍબ્સર્પશન” (૫. વિ.)
શેચ કરો (૨) વિચારવું. [ચાવું (કર્મણિ), –થવું પ્રેરક).] | શેષનું સક્રિ. [. શુ ] ચુસી લેવું; ચૂસી સૂકું કરી નાખવું. શેમ્ય વિ. [.] જુઓ શોચનીય
[શેષાવું અ૦િ (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક)]. શણ વિ. [ā] રાતું (૨) ન૦ લોહી ફુલેહીવાળું | શેષિત વિ૦ [i] શોષાઈ ગયેલું; શેષાયેલું શેણિત ન. [૪] લેહી. ભીનું વિ૦ લેહીથી ભીનું થયેલું; શેહરત સ્ત્રી [.. રહુત] ખ્યાતિ; મશહૂરપણું શેથ પું[વં.] સાજે
ઢવું અક્રિટ જુઓ સોંઢવું શોધ પું; સ્ત્રી[] શોધવું તે; ખોળ; તપાસ (૨) શેધેલી | શૈચ ન [ā] સ્વચ્છતા; પવિત્રતા (૨) મલેરાર્ગ. [-જવું = વસ્તુ. ૦૩ વિ૦ (૨) પં. શોધ કરનાર; શોધી કાઢનાર. ૦કે | મળોત્સર્ગ કરવા જવું; ઝાડે ફરવા જવું] કર્મ ન૦ શચિ અંગેનું
દૂત; જાસૂસ. ૦ળ સ્ત્રી, શેધવું તે; તપાસ કરવી તે -શુચિ થવાનું કર્મ-નાહવું ઘવું, જાજરૂ જવું ઈ૦. ૦પ પું ધન ન૦, ૦ના સ્ત્રી [સં.] શોધવું તે (૨) સ્વરછ કરવું તે; પાયખાનું સંડાસ. ક્રિયા સ્ત્રી, વિધાન ન૦, વિધિ પું; શુદ્ધિ (૩) પરીક્ષા. ૦૫દ્ધતિ ૫૦ શેખેળ કરવાની પદ્ધતિ સ્ત્રી, જુઓ શૌચકર્મ. શાસ્ત્ર ન૦ શૌચનું - સ્વચ્છતાનું શાસ્ત્ર; શેવું સક્રેિ[સં. [N] ખોળવું; તપાસ કરવી (૨) પરીક્ષા “સેનિટેશન'. સુધાર ૫૦ શૌચની ટેવ, પદ્ધતિ ઈ૦માં સુધારે. કરવી (૩) દોષ દૂર કરવા; શુદ્ધ કરવું (૩) ન જાણેલી વસ્તુ નવી –ચાચાર ૫૦ [+માર] શૌચ અંગેને, શુદ્ધ કરવાનો વિધિ ખેળી કાઢવી
[શોધાશોધ (૩) શૌચ જાળવવાને આચાર.–ચાલય ન[ + આલય સંડાસ ધંશેાધા સ્ત્રી [શોધવું પરથી] ઉપરાઉપરી શે; ખળખળા; શૌનક પં. [i.] (સં.) એક ઋષિ ધાઈસ્ત્રી [શોધવું પરથી] શોધવાનું મહેનતાણું
શૌરકથા સ્ત્રી [સં.] શૌર્યની કે શરની કથા શધાવું અક્રિક, –વવું સક્રિ. “શેધવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક
શૌરસેની સ્ત્રી [સં.] એક પ્રાકૃત ભાષા; રસેની શોધાશોધ સ્ત્રી, ખળખળ; ધંધા
શૌરિ ૫૦ [ä.] (સં.) શ્રીકૃષ્ણ કે વિષ્ણુ શેધિત વિ૦ [ā] શેાધેલું; ખેાળેલું (૨) તપાસેલું (૩) શુદ્ધ કરેલું. | શૌર્યન [ā] શરતા; પરાક્રમ; બહાદુરી. ગીત ન વીરરસનું
૦વધિત વિ૦ સુધારેલું ને વધારેલું; સુધારાવધારાવાળું ગીત; શૌર્યનું વર્ણનાત્મક કે પ્રેરણાત્મક ગીત શેફ છું. [સં.] શોથ; સેજે
શૈહર ૫૦ [Fઇ.] સ્વામી; પતિ ઑફર . [.] મેટર હાંકવાને ધંધો કરનાર
સ્મશાન ન. સિં.] મડદાં બાળવાનું સ્થાન. ૦૦ મિ(મી) સ્ત્રી, શેભ વિ૦ કિં.] શોભતું; સુંદર
મસાણ. ૦પાંડિત્ય ન૦ ક્ષણિક જ્ઞાન, ભૂમિ(–મી) સ્ત્રી, શોભન વિ. [સં] સુશોભિત; સુંદર (૨) મંગળ, શુભ (૩) ન૦ મશાન, વૈરાગ્ય પૃ૦ [લા.] ક્ષણિક વૈરાગ્ય. વ્યાત્રા સ્ત્રી, શેભવું કે શોભતું તે; શોભનપણું
શબને શમશાને લઈ જવું છે કે તેમાં જતો સમૂહ. -નિયે ૫૦ શેભને સ્ત્રી [સં.] શોભન - સુંદર સુશીલ સ્ત્રી
ડાધુ; મસાણિયે. –ની વિ૦ મશાનનું, –ને લગતું

Page #854

[ શ્રીમાન
સ્મશ્ર સ્ત્રી [સં.] દાઢી (૨) મૂછ [ ‘વિસ્કેસિટી' (૫. વિ.) સ્ત્રી. [+ન્દ્રિ] કાન સ્થાન વિ૦ [] મધ જેવું જાડું પ્રવાહી; “વિસ્કસ'. છતા સ્ત્રી | શ્રવવું સક્રિ. [સં. શ્ર] (૫) સાંભળવું; શ્રવણ કરવું શ્યામ વિ૦ [i.] કાળું (૨) ૫૦ કાળો રંગ (૩) (સં.) શ્રીકૃષ્ણ | શ્રાદ્ધ ન૦ [ā] પિતૃઓની તૃપ્તિ માટે શ્રદ્ધાથી કરાતી તર્પણક્રિયા. (૪) કેયલ પક્ષી. ૦કર્ણ ૫૦ કાળા કાન અને કાળા પૂછડાવાળો - કર્મ ન૦, ક્રિયા સ્ત્રી, શ્રાદ્ધ કરવું તે (૨) શ્રાદ્ધની ક્રિયા. ધોળો ઘેડ. ૦કલ્યાણ ૫૦ એક રાગ. ૦૧ વિ૦ લીલું (૨) તિથિ સ્ત્રી, દિન ૫૦ શ્રાદ્ધને દિવસ. ૦૫ક્ષ j૦ જુઓ કાળું; શામળું. સુંદર ૫૦ (સં.) શ્રીકૃણ. મા સ્ત્રી જુવાન | શરાદિયાં
સ્ત્રી (૨) કોયલ. મિકા સ્ત્રી. [૪] કાળાશ (૨) હલકી ધાતુનું શ્રાપ [જુઓ શા૫] શરાપ મિશ્રણ, મિની સ્ત્રી, શ્યામા સ્ત્રી
શ્રામર પું[સં.] વીસ વર્ષ નીચેનો બૌદ્ધ ભિખુ શ્યાલ, ૦[] સાળો. -લી સ્ત્રી સાળી
શ્રામક્ય ન૦ [સં.] કમણપણું; સંન્યાસ યેન પું[૪.] બાજ (૨) સંગીતમાં એક અલંકાર (૩) ધોળો | શ્રાવક વિ. [સં.] સાંભળનાર (૨) પુત્ર જૈન કે બૌદ્ધ ગૃહસ્થ રંગ. –ની સ્ત્રી, બાજની માદા
શ્રાવણ ડું [.]વિક્રમસંવતને દશમે મહિને (૨) (સં.) શ્રવણ શ્રદ્ધાન વિ. [સં.] શ્રદ્ધા રાખતું; શ્રદ્ધાળુ
૫ જુઓ (૩) શ્રવણ કરાવવું તે (૪) વિ. શ્રવણ સંબંધી. ૦કીટ શ્રદ્ધા સ્ત્રી [સં.] આસ્થા; વિશ્વાસ. ૦મ્ય વિ. શ્રદ્ધા વડે | પુત્ર શ્રાવણમાં નીપજતે કીડે. [-ભાદર વહે = ચાધાર પામી શકાય એવું. ૦ચ્ચાર ૫૦ [+ આચાર] શ્રદ્ધાથી તે આચાર. આંસુ ચાલવાં.] વર્ગ ૫૦ મુખ્યત્વે શ્રવણથી ભણવાને કે
જનક વિ૦ શ્રદ્ધા ઉપજાવે એવું. (૦તા સ્ત્રી૦.) ૦ધન વિ૦ ભણાવવાને વર્ગ (અમુક મર્યાદિત સમયને વર્ગ કઢાય છે તેવો). શ્રદ્ધારૂપી ધનવાળું; શ્રદ્ધાપ્રધાન શ્રદ્ધાળુ. વિતવિ[+અન્વિત] -ણિયે પુંછ આંબા કે કેરીની એક જાત. –ણી સ્ત્રી, શ્રાવણ શ્રદ્ધાવાળું; શ્રદ્ધાયુક્ત, ૦પાત્ર વિ. શ્રદ્ધા રાખવા લાયક. ૦ભક્તિ મહિનાની પૂનમ; બળેવ સ્ત્રી શ્રદ્ધાજનિત કે શ્રદ્ધાપૂર્ણ ભક્તિ. ભેદ ૫૦ શ્રદ્ધામાં ભેદ શ્રાવસ્તી સ્ત્રી[.] એક પ્રાચીન નગરી કે ભંગ પાડવો તે (૨) જુદા પ્રકારની શ્રદ્ધા. ૦મય વિ. શ્રદ્ધાથી શ્રાવિકા સ્ત્રી [સં.] શ્રાવક -- જેન કે બૌદ્ધ –સ્ત્રી ભરેલું; શ્રદ્ધારૂપ.બ્યુક્ત, લુ(–ળુ) વિ૦ શ્રદ્ધાવાળું [વતા સ્ત્રી ]. | શ્રાવ્ય વિ૦ [.] સાંભળવા યોગ્ય (૨) સાંભળીને માણવાનું (નાટક) ૦વાન વિ૦ શ્રદ્ધાવાળું; શ્રદ્ધાળુ. ૦૫દ વિ. [+ આસ્પદ]શ્રદ્ધા- | (‘દશ્યથી ઊલટું) પાત્ર; શ્રદ્ધેય. -દ્ધાંજલિ સ્ત્રી[+ બંન] શ્રદ્ધાપૂર્વક આપેલી | શ્રાંત વિ. [સં.] થાકેલું. -તિ સ્ત્રી [સં. થાક અંજલિ (શ્રાદ્ધ તરીકે). હેય વિ૦ [.]શ્રદ્ધા રાખવા ગ્ય | શ્રી પું. [સં.] લખાણના આરંભમાં વપરાતે મંગળ શબ્દ (૨) શ્રમ ૫૦ [j.] થાક (૨) મહેનત; તકલીફ. [-પ , પહોંચ, શ્રીમાન, શ્રીમતી’ને સંક્ષેપ (નામની આગળ લગાડાતો આદર લાગ = થાકવું; મહેનત પડવી. –ઉઠાવે, લે = મહેનત બતાવનાર શબ્દ) (૩) એક રાગ (૪) સ્ત્રી (સં.) લક્ષ્મી (૫) કરવી.] જલ(–ળ) નવ પરસેવો. જીવન ન. શ્રમજીવી જીવન. સંદર્ય, શોભા (૬) ધર્મ, અર્થ અને કામ એ ત્રણ પુરુષાર્થ. ૦કંઠ
–૫)જીવી વિ૦ [+ (૩૫)નીવી] શારીરિક શ્રમ કરીને ૫૦ (સં.) શિવ; મહાદેવ. કાર વિ૦ સુંદર મજેનું; ઉત્તમ (૨)પું ગુજરાન મેળવનાર (‘બુદ્ધિજીવીથી ઊલટું). ૦મૂડી સ્ત્રી, શ્રમ શ્રી શબ્દ. ૦કાંત ૫૦ (સં.)વિષ્ણુ. કૃણ (સં.) વાસુદેવ (૨) રૂપી મૂડીશ્રમની ઉપજાઉ શક્તિ. ૦વંત વિ૦ શ્રમિત; થાકેલું. વિષ્ણુને એક અવતાર; પ્રભુ. ૦ખંઢ પુંઠ મેર; શિખંડી (૨) વિભાગ ૫૦ કામ કરવાની મહેનતના ભાગ પાડવા તે, તેની | શિખંડ (૩) ન૦ [ā] ચંદન. ૦ગણેશાય નમઃ શ૦,૦ (મંગળ વહેંચણી. ૦સાય વિ. શ્રમ કરવાથી જ મળી શકે એવું તરીકે) ગણેશને નમસ્કાર (૨) પં. બ૦ ૧૦ [લા.] પ્રારંભ. શ્રમણ ૫૦ [.] બૌદ્ધ કે જૈન સાધુ. સંસ્કૃતિ સ્ત્રી બૌદ્ધ ૦ગેપાળી . (સં.) શ્રીકૃષ્ણ; પ્રભુ. ૦૭ j૦ (માના બ૦૧૦)
અને જૈન કાળમાં પ્રવર્તેલી સંન્યાસપ્રધાન સંસ્કૃતિ. -ણી સ્ત્રી, પ્રભુ; વિષ્ણુ (૨) (સં.) સહજાનંદ સ્વામી. દામા પું(સં.) સાધ્વી. –ણે પાસના ન૦, –ને સ્ત્રી [+ઉપાસન, –ના સાધુ- સુદામા. ૦ધર (સં.) લમીનાથ; વિષ્ણુ. નાથજી પું(સં.) શ્રમણની સેવાભક્તિ
વિષ્ણુ (૨) એક વૈષ્ણવ યાત્રાધામ (રાજસ્થાનમાં). નિકેતન શ્રમ- ૦મૂડી, વંત, વિભાગ, સાધ્ય જુઓ ‘કમમાં ન, નિવાસ લક્ષમીનું ધામ. ૦૫તિ મું ધનવાન માણસ શ્રમિત વિ૦ [.] મહેનત કરીને થાકેલું
(૨) (સં.) લક્ષ્મીપતિ; વિષ્ણુ. ૦૫ાત છું. સંન્યાસી; ત્યાગી. શ્રમી વિ૦ [.]શ્રમ કરનારું; શ્રમજીવી (૨) શ્રમથી થાકેલું; શ્રમવાળું ૦પાંચ વિ૦ નામ પૂર્વે માનવાચક પૂર્વગ (ધન, ધાન્ય, પશુ, પુત્ર શ્રમપજીવી વિ. [સં.] જુએ “શ્રમમાં
અને દીર્ધાયુષ એ પાંચ શોભા.) ૦ફળ ન નાળિયેર. [આપવું શ્રમોપોજિત વિ. [સં.] શ્રમ કરી – જાતમહેનતથી સંપાડેલું રજા આપવી; બરતરફ કરવું.] ૦ળી સ્ત્રી, નાળિયેરી. ૦ભાષ્ય શ્રવણ ન૦ [4] સાંભળવું તે (૨) વેદાધ્યયન (૩) બાવીસમું નક્ષત્ર | ન૦ (સં.) બ્રહ્માસ્ત્ર પર રામાનુજાચાર્યનું ભાળ્યું. ૦મત(૬) વિ૦ (૪) j૦ કાન (૫) (સં.) અંધ માબાપને કાવડમાં બેસાડી તીર્થ- [સં. મત] શ્રીમાન (આદરમાન બતાવવા નામની પૂર્વે. જેમ કે, યાત્રા કરાવનાર – અંક મુનિને પુત્ર. ૦ગેચર વિ૦ કાનથી શ્રીમદ્ ભગવદગીતા). ૦મતી વિ૦ સ્ત્રી “શ્રીમાનનું સ્ત્રીલિંગ. પામી – સાંભળી શકાય તેવું. ૦૫ટ ૫૦ કાનને પડદે. ૦૫ટ ૦મત્તા સ્ત્રી [સં.] શ્રીમંતાઈ. મદ વિ. [+મ] જુઓ શ્રીમત ૫૦ કાનને ખલે; કાન. ૦ભક્તિ સ્ત્રી, કથાવાર્તા કે શાસ્ત્ર (૨) [+મ] ધનના મદવાળું (૩) j૦ ધનને મદ. ૦મંત વિ. સાંભળવાં તે એક પ્રકારની ભક્તિ (૨) માત્ર સાંભળવાની ચિ તવંગર (૨) રાજાઓના નામ આગળ મુકાતો શબ્દ. ૦મંતાઈ કે રસ. શક્તિ સ્ત્રી, કાનન - સાંભળવાનીશકત. –ણેદ્રિય | સ્ત્રી શ્રીમંતપણું. ૦માન વિ૦ ધનવાન (૨) શોભાવાન (૩)

Page #855

શ્રીમાળી ].
[તાંશુક
નામની આગળ મુકાતે આદરસૂચક શબ્દ. ૦માળી વિ૦ (૨) | લીપદ ન૦ [ā] હાથીપગાને રેગ ૫૦ એક વણિક કે બ્રાહ્મણ જાત કે તેને લગતું (૨) એક અટક. | જૈલેષ પં. [સં.] બે અર્થવાળા શબ્દોને પ્રવેગ (૨) આલિંગન.
મુખ નવ ભવ્ય અને સુંદર મુખ; પૂજ્ય અને પવિત્ર પુરુષનું | –ષાત્મક,-ષાથી વિ૦ શ્લેષવાળું; દ્વિઅથ. –ષાલંકાર મુખ (‘આપ પોતે, સ્વમુખે” એમ માનાર્થે વપરાય છે). વ્યુત [+મા ] લેવવાળો અલંકાર (કા. શા.) વિ૦ શ્રીમાન; પુરુષના નામ આગળ મુકાતો આદરસૂચક શબ્દ. લેષ્મ ન૦ [સં.] કફ
રંગ, ૦૨ (ફરા) (સં.) વિષ્ણુ. ૦રામ પં. (સં.) રામચંદ્ર | *લેક [સં.] ચાર ચરણનું પદ (૨) અનુટુભ છંદનું પદ (૩) (૨) વિષ્ણુને એક અવતાર; પ્રભુ. ૦વત્સ ! વિષ્ણુ કે તેમની [સમાસને અંતે] કીર્તિ, યશ (ઉદાઇ પુણ્યશ્લોક). ૦કાર - છાતી પરનું ચિહ્ન. ૦વર (સં.) શ્રીપતિ, વિષ્ણુ, ૦વર્ધન પુત્ર લેક રચનાર. વેબદ્ધ વિ૦ શ્લોકમાં ગોઠવેલું કે રચેલું. -કાર્ધ (સં.) શિવ (૨) ન૦ એક ગામ (જુઓ સેવર્ધન). સદન ન૦ j૦ [+અર્ધ) અધે શ્લોક જુઓ શ્રીનિકેતન. ૦સંપ્રદાય પુત્ર શ્રી રામાનુજાચાર્યને વૈષ્ણવ | Wપચ, શ્રપાક છું. [સં.] ચંડાળ સંપ્રદાય. હરિ ૫૦ હરિ; વિષ્ણુ પ્રભુ
શ્રવૃત્તિ સ્ત્રી જુઓ ધાનવૃત્તિ [રિયાંને – સાસરાને પક્ષ શ્રુત વિ૦ [i] સાંભળેલું (૨) ન૦ શ્રુતજ્ઞાન; વિદ્યા; શાસ્ત્રજ્ઞાન | શ્રશુર પું[સં] સસરો. ૦ગૃહ ન૦ સાસરું. ૦પક્ષ j૦ સાસ(૩) કુતિ; વેદ. ૦જ્ઞાન ન. શાસ્ત્રનું – શ્રવણજ્ઞાન. ભેદ પુંછ | શ્વશ્ર સ્ત્રી [સં] સાસુ શ્રુતજ્ઞાનને – પાંડેયનો મદ, લેખન ન સાંભળીને લખવું તે; | શ્વસન ન [i.] શ્વાસ લે તે (૨) પવન. તંત્ર નવે શ્વાસે શ્વાસ ડિકટેશન”
| માટેનું શરીરનું આખું તંત્ર - બધાં અવયને સમૂહ શ્રુતિ સ્ત્રી [i] સાંભળવું તે (૨) કાન (૩) સાંભળેલી વાત; | શ્વસવું સકે. [સં. શ્વ] શ્વાસ લેવો; જીવવું. [શ્વસાવું અતિ કિંવદંતી (૪) વેદ (૫) વનિ, અવાજ (૬) નાદને એક ભેદ (કર્મણ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] [(૩)નવ થાસ (સંગીતમાં તેવી ૨૨ કૃતિ છે). ૦કટુ વિ. કાનને અપ્રિય લાગે શ્રસિત વિ૦ [.] શ્વાસ દ્વારા લીધેલું કે મવું (૨) હાંફી ગયેલું તેવું; કર્ણકઠેર–ત્યનુપ્રાસ ! [+યાત્રા સજાતીય વ્યંજનેની શ્વાન પુત્ર [i.] કુતરા. નિકા સ્ત્રી, કુતરાની ઊંઘ; અર્ધજાગ્રત આવૃત્તિ-એક શબ્દાલંકાર (કા. શા.)
અવસ્થા (કુંભકર્ણની ઊંઘથી ઊલટી). વૃત્તિ સ્ત્રીવૃત્તિ શ્રેઢી સ્ત્રી [સં.)(ગ.) પ્રોગ્રેશન”. ફલ(–ળ)ન, શ્રેઢીને સરવાળે | હડે થવા છતાં ટુકડો મળતાં દેડવાની વૃત્તિ, ગુલામવૃત્તિ. –ની શ્રેણિ(–ણી) સ્ત્રી [સં.] પકેત; હાર (૨) શ્રેલી. -ણિક ૫૦
સ્ત્રી + કતરી (સં.) રાજા બિંબિસાર (૨) આગલે દાંત
વ્યાપદ ન૦ [ā] શિકારી પ્રાણી શ્રેય ન [સં.] મોક્ષ (૨) કલ્યાણ; હિત; શુભ (૩) યશ; પુણ્ય શ્વાસ રૂં. [.] નાકથી વાયુ લે મકવો તે (૨) દમ; હાંફ (૩) સારાશ. ૦સી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ–હરડે. સ્કર વિ૦ [.] વર્ણને એક બા પ્રયત્ન (વ્યા.) (અઘોષ વર્ણને શ્વાસ પણ કહે શ્રેય કરે એવું. સ્કામ વિ. [સં.] શ્રેય ઈછનાર. સ્કારિણી છે.). [-ઊપડ = જોરથી શ્વાસે છવાસ ચાલ (૨) મરણ વિ૦ સ્ત્રી, શ્રેયસ્કર. કારિતા સ્ત્રી [i]. સ્કારી વિ૦ પહેલાં પ્રાણવાયુનું જોરથી ચાલવું. -કાઢ =શ્વાસ બહાર કાઢ. [સં.] શ્રેયસ્કર. સ્માત–સાધક . (૨) વિ. શ્રેયાર્થી શ્રેયને -કાઢી નાખ = દમ કાઢવે; થકવવું (૨) મરણતોલ કરવું. સાધક ન્યાથી વિ૦ (૨) ૫૦ [+ અથ] શ્રેય ચાહતું; મુમુક્ષ. -ખાવે = આરામ લેવો. -ઘૂંટ = શ્વાસોચ્છવાસ રોકવો - ન્યાય વિ. [+અશ્રેય] શ્રેય કે અશ્રેય; શુભાશુભ. –બુદ્ધિ રૂંધ અથવા અમુક ધીમી ગતિએ ચાલવા દેવો. -ઘેરા = સ્ત્રી [] શ્રેય તરફ વળેલી કે શ્રેયાર્થી બુદ્ધિ
કંઠે પ્રાણ આવવા (૨) જીવ મળવો; વિશ્વાસ સંપાદિત થવો. શ્રેષ્ઠ વિ. સં.] સર્વોત્તમ ઉત્કૃષ્ટ. છતા સ્ત્રી, તવ નવ -ચ = શ્વાસ ભરો (૨) દમ ઊપડવો. –ચાલ = જુઓ શ્રેણી પં. [ā] શેઠ; મહાજનને આગેવાન
શ્વાસ ઊપડવો. –દાબ = શ્વાસ ઘંટો. -બહાર કાઢતાં લગી શ્રોણિ(ત્રણ) સ્ત્રી [સં.] થા; નિતંબ
= જિંદગીની છેલ્લી ઘડી સુધી. –ભરા = શ્વાસોચ્છવાસ જોરથી શ્રોતવ્ય વિ. [સં.] સાંભળવા મેંગ્ય (જ્ઞાન)
ચાલો. -ભાર = શ્વાસ ઘંટવો. –મક = આરામ લે (૨) શ્રોતા . [સં] સાંભળનાર. જન પં; ન૦, (–)વર્ગ કું ગુજરી જવું. -લઈ નાખ = જીવ ખા; સંતાપવું. -લે = સાંભળનાર સમુદાય
અંદર શ્વાસ લે (૨) વિસામે ખાવ.] નળી સ્ત્રી જે દ્વારા શ્રોત્ર ૫૦; નવ [ā] કાન. -ત્રિય વિ૦ [ā] વેદ ભણેલો (૨) શ્વાસ ફેફસાંમાં જાય છે તે નળી. પ્રથાસ, સેવાસ ૫૦ વેદાભ્યાસી બ્રાહ્મણ. -ત્રિય ન૦. –ત્રી વિ૦ (૨) પુ. | [+૩છવા], -શ્વાસ [+ઉશ્વાસ] પુત્ર શ્વાસ લે અને [] જુઓ શ્રોત્રિય (૩) સ્ત્રી શ્રોતાનું સ્ત્રીલિંગ. –ચંકિય ન૦ મૂકવો તે [+ ઈદ્રિય] શ્રોત્ર; કાન
[વેદે ફરમાવેલું વેત વે. [સં.] સફેદ. કેતુ પુત્ર (સં.) ઉદ્દાલક મુનિનો પુત્ર, શ્રૌત વિ૦ [૩] શ્રતિ કે કાનને લગતું (૨) શ્રત કે વેદ સંબંધી; દ્વીપ પુત્ર પુરાણે પ્રમાણે ભમંડળના અઢાર ભાગમાં એક લથ વિ. [4] ઢીલું પડ્યું નરમ (૨) લબડી પડેલું (૩) છુટું; પત્ર અમુક હકીકત વિષે બયાન આપતો સરકારી ખરી. વીખરાયેલું
[ જુઓ સ્લાધ્ય પિંડ કું. “પિટટરી ગ્લૅન્ડ.” –તાંબર ૫૦ [+ સંવર] સફેદ લાઘા સ્ત્રી [સં.] વખાણ; સ્તુતિ; પ્રશંસા. -ઘનીય વિ૦ | વસ્ત્રવાળો (૨) જૈન ધર્મને એ નામનો એક સંપ્રદાય કે તેને “લાધ્ય વિ૦ [i.] વખાણવા યોગ્ય; પ્રશંસાપાત્ર [સ્ત્રી અનુયાયી. તાંબરી વિ૦ તાંબરનું, –ને લગતું. –તાંશુકન લિષ્ટ વિ૦ [ā] જોડેલું; ભેટેલું; મળેલું (૨) લેપવાળું. ૦તા | [+અંશુક] ત સાડી

Page #856

]
૫
ષ પું॰ [સં.]ચાર ઊષ્માક્ષર માંને (૮ વર્ગને) બીન્હે. કાર પું છ અક્ષર કે તેના ઉચ્ચાર. કારાંત વિ॰ છેડે ષકારવાળું ષટ વિ॰ [સં. વચ્, − હૈં, - પ્ ] છ
પર્ક ન [સં.] નેા સમૂહ; છકહું ષટ્કર્ણ વિ॰ [સં.] છ કાન વડે સંભળાયેલું ષટ્કર્મ ન૦ ૦ ૧૦ [i.] બ્રાહ્મણનાં છ કર્યું; અધ્યયન, અધ્યાપન, દાન, પ્રતિગ્રહ, યાજન અને યાજન (૨) તાંત્રિક છ કર્યું: જારણ, મારણ, ઉચ્ચાટન, મેાહન, સ્તંભન અને વિધ્વંસન (૩) યોગનાં: ધૌતિ, બસ્તી, નેતી, નૌલી, ત્રાટક અને કપાલભાતી ષટ્કોણ પું, “કણાકૃતિ શ્રી॰ [સં.] છ ખૂણાવાળી આકૃતિ; હઝેગાન’ (ગ.)
૮૧૧
ષચક્ર નબ॰૧૦ [i.]શરીરમાં ગુદાથી બ્રહ્મરંધ્ર સુધીનાં મનાતાં છ ચક્રો મૂળાધાર, લિંગ, નાભિ, હત્, કંઠ, મૂર્ધ(યોગ). -ક્રી વિ॰ ષચક્રવાળું
ષટ્પદ વિ॰[સં.]છ પગવાળું (૨)છ પદવાળું (કાવ્ય)(૩)પું॰ભમરા. –દી વિ॰ છ પદવાળું (૨) સ્ત્રી॰ ભમરી (૩) છ પઢવાળું કાવ્ય ષશાસ્ત્ર ન॰ અ૦ ૧૦ [સં.] જુએ ષડદર્શન ષટ્સપત્તિ શ્રી॰ [Ā.] વેદાંતના આધકારીમાં હોવા તેઈતા છ ગુણઃ શમ, દમ, ઉપર તે, તે તક્ષા, શ્રદ્ધા, સમાધાન ષટર પું॰ [સં.] જી ષડ્રેપુષ પુ ષડંગ ન૦ ૦૧૦ [સં.] વેદનાં છ અંગ(શિક્ષા, કપ, વ્યાકરણ, નિરુક્ત, છંદ, જ્યાતિષ). –શું વિ॰ ષડંગવાળું ષડાનન પું॰ [સં.] (સં.) કાર્તિકેય [અને શિશિર) ષતુ સ્ત્રી [સં.] છ ઋતુઓ (વસંત, ગ્રીષ્મ, વર્ષા, શરદ, હેમંત ષદ્ગુણ પું॰ બ॰ ૧૦ [સં.]છ ગુણ (રાજ્યની તેના : સંધિ, વિગ્રહ, યાન, આસન, કૈધીભાવ અને સમાશ્રય. ઈશ્વરના : ધર્મ, ચા, વીર્ય, શ્રી, જ્ઞાન, વૈરાગ્ય)
ષ′′ પું॰ [સં.] સંગીતના સપ્તસ્વરમાંના પહેલે (સંગીત) ષગ્દર્શન ન॰ ખવ॰ [i.] વૈશ્વિક તત્ત્વજ્ઞાનનાં છ દર્શન (સાંખ્ય, યેગ, ન્યાય, વૈશેષિક, મીસાંસા અને વેદાંત)
ષદ્ભાગ પું॰ [ä.] છઠ્ઠો ભાગ (૨) પહેલાંના વખતમાં મહેસૂલ તરીકે લેવાતા ઊપજના છઠ્ઠો ભાગ
ષદ્ભાવ પું॰ ખ૦ ૧૦ [સં.]શરીરના છ વિકાર કે અવસ્થાએઃ જન્મવું, હોવું, વધવું, વિપરિણામ પામવું, અપક્ષય થવા, અને
|
નાશ
|
[સ્ત્રી॰ (સં.) દુર્ગા ષર્ભુજ વિ॰ [i.] છ ભુજાવાળા (૨) પું॰ ષટ્કોણ. “જા વિ ષયંત્ર ન૦ [સં.] કાવતરું [તીખો, કડવા અને તૂરા) ષડ્રેસ, ષડ્સ પું૦ ૦ ૧૦ [ä.]છ રસ (મીઠો, ખારો, ખાટો, ષડ્રાગ, ષડ્ડાણ પું॰ ખ૦ વ॰ [સં.]છે મુખ્ય રાગ (જીએ ખટરાગ) [સંગીત]
|
ષડ્રિપુ, ષિપુ પુંઅ॰૧૦ [સં.] ષડરિ;મનુષ્યના છ આંતર શત્રુએ (કામ, ક્રોધ, લાભ, મેાહ, મદ અને મત્સર)
ષડ્ખા, ષડ઼ેખા સ્ત્રી [સં.] તડબૂચ ષડ્વર્ગ પું॰ [i.] તુએ ષિ ડૂપુ [છ છ માસે થતું ષમાસ પું॰ [સં.] છ માસના ગાળે. -સિક વિ॰ છમાસિક;
|

[સકંચે (–જો)
ષમુખ પું॰ [i.] (સં.) કાર્તિકેય; ષડાનન [ કે તેનું પર્વ ષષ્ટિ સ્ત્રી॰ [ä.] સાડ. ૦પૂર્તિ સ્ક્રી॰ [સં.] સાઠ વર્ષ પૂરાં થવાં તે ષષ્ટ વિ॰ [i.] છઠ્ઠો. –છાંશ પું॰ [+મરા] છઠ્ઠો ભાગ. –છી સ્ત્રી॰ છઠે (૨) છઠ્ઠી વિભુંક્ત (૩) બાળકના જન્મને છઠ્ઠો દિવસ ષષ્ણુ ન॰, –ષા પું॰ ષકાર ષંઢ પું॰ [i.] નપુંસક
ષાઢવ વિ॰ [É.] છે સ્વરનેા (રાગ કે તાન) ષામાસિક વિ॰ [H.] જુએ ષણ્માસિક
પેાશ વિ॰ [i.] સેાળ. કલા(-ળા) સ્ત્રી॰ ખ૦૧૦ (ચંદ્રની) સેાળ કળાએ. “શી સ્ત્રી॰ સેાળના સમૂહ (૨) સેાળ વર્ષની નવયૌવના (૩) દરા મહાવિદ્યાઓમાંની એક (૪) મરેલા પાછળ કરાતું એક કર્મ, જે મૃત્યુ બાદ દશમે કે અગિયારમે દિવસે કરાય છે. શાપચાર પું૦ ૦૧૦ [+āવચાર] પૂજનના ૧૬ ઉપચાર (આવાહન, આસન, અર્ધપાદ્ય, આચમન, મધુપર્ક, સ્નાન, વસ્ત્રાભરણ, યજ્ઞોપવીત, ગંધ, પુષ્પ, ધૂપ, દીપ, નવેદ્ય, તાંબુલ, પરિક્રમા, વંદન)
સ
સ પું॰ [સં.] ચાર ઉષ્માક્ષરામાંતા (ત વર્ગા) ત્રીજો (૨) નામ પૂર્વે લાગતાં પ્રાયઃ ‘સાથે, સાહેત' કે કયાંક ‘સમાન’ અર્થમાં બહુવ્રીહિ સમાસ બનાવે છે. ઉદા॰ સકુટુંબ; સપિંડ, ૦કાર પું॰ [છું.] સ અક્ષર કે એનેા ઉચ્ચાર. કારાંત વિ॰ [+અંત] અંતે સકારવાળું [સપૂત સ [સં. સુ] એક પૂર્વેગ. ‘સુ, સારું’ એ અર્થમાં, ઉદ્યા॰ સાત; સઈ પું॰ સં. સૂચિ; પ્રા. સૂ] સેાઈ, દરજી સઈસ પું॰ [જીએ સાઈસ] ઘેાડાવાળે; રાવત સટમ વિ॰ જુએ સાકટમ
સકડવું સક્રિ॰ [ત્રા. સંજ્જ, સંs (સં. સંટ, સંટ) ઉપરથી; સર॰હિં. સંટના] તાણીને બાંધવું. [સકડાવું અક્રિ(કર્મણિ), –વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).]
સકન સ્ત્રી॰ જીએ સગન
સરકંદ ન૦ [ત્રા. સવા (સં. રારા) કેળા. રાજ્ + કંદ; સર॰ હિં. સરત)] મીઠા સ્વાદવાળું એક કેંદ્ર; શક્કરિયું સકરકાળું ન॰ [સકર (જીએ ‘સકરકંદ'માં)+કાળું] એક જાતનું મીઠું કાળું (ભૂરું કાળું નહિ)
સ(-)રટેટી સ્ક્રી॰ જીએ શકરટેટી સ(-૭)રપારા પું॰ જુએ શકરપારા
સકરાવું અક્રિ॰, “વવું સક્રિ॰ ‘સકારવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક સકર્મક વિ॰ [i.] જેને કર્મ હોય તેવું (ક્રિયાપદ) સકર્મી વિ॰ [સ (સં. સુ) + મેં જ્; સર૦ હિં. સુf] ભાગ્ય
શાળી; નસીબવાન
સકલ(−ળ) વિ॰ [ä.] સર્વ; તમામ
[કાપડ; અનાત સકલાત સ્ત્રી॰ [બ. વિાત; સર૦ મ., હિં.] એક જાતનું ઊનનું સકળ વિ॰ જુએ સકલ
સકંચા(-જો) પું॰ [ા. શિખT; સર૦ હિં, મ. ત્તિના] અપરાધીઓને શિક્ષા કરવાને! એક સંચા; હેડ (૨) સખત પકડવાનું

Page #857

સકંટક]
૮૧૨
[સગાંસાંઈ
યંત્ર (૩) [લા.] કાબુ; કબજે. સિચામાં આવવું, લેવું) સખા ૫૦ [સં.] મિત્ર. ૯ત સ્ત્રી (કા) ભાઈબંધી દોસ્તીદા સકંટક વિ૦ [ā] કાંટાવાળું; વિડનવાળું
સખાવત સ્ત્રી [..] દાન, ખેરાત (૨) ઉદારતા. –તી વિ૦ દાની; સકં૫ વિ૦ [સં.] કંપયુક્ત; ધૃજતું
ઉદાર (૨) સખાવતનું
[સ્વભાવને માણસ.] કામ વિ૦ [સં.] કામનાવાળું; કામનાથી કરેલું (૨) ફળની સખી વિ૦ [.] દાની; ઉદાર. [-ને લાલ = ઘણા ઉદાર ઈચ્છાવાળું (૩) સ્વાર્થબુદ્ધિવાળું. છતા સ્ત્રી૦, ૦૦ નવ સખી સ્ત્રી [સં.] સાહેલી. ૦ભાવ ૫૦ સખી કે પત્નીને ભાવ સકાર પું[સં. સુ + કાર કે શ્રી + કાર ?] ઢંગ; આવડ (૨) સ્વાદ; | (ઈષ્ટની ભક્તિ કરવાનો એક પ્રકાર), ૦રી સ્ત્રી [સર હિં, રી = સત્ત; સારાપણું (૩) [સં.] જુઓ “સ”માં. [-આવ = સારું રે, હે ] પ.) હે સખી! થવું; ઢંગમાં આવે એવું થવું.].
[સહિત સખુન પુંજુઓ સુખન સકારણ વિ૦ [i.] કારણવાળું (૨) આ કારણસર (૩) કારણ | સખેદ વિ. [j] ખેદયુક્ત (૨) અ૦ ખેદ સાથે સકારવું સક્રિ[ä. સ્વી; સર૦ મ. સારાં શિકારવું; સ્વી- | સમૈયે ૫૦ [તુએ સખા] (૫.) મિત્ર; સાથી
કારવું. [સકારાવું અક્રિ(કર્મણિ, –વવું સક્રિ. પ્રેરક).] સખ્ત [.], -ખ્તાઈ –સ્તી [.] સ્ત્રી, જુઓ સખત'માં સકારાંત વિ૦ [ā] છેડે સવાળું [નાખેલી લાકડી કે ચીપ સંખ્ય ન૦ [સં.] મિત્રતા; પ્રીતિ સકારે ૫૦ [જુએ સકાર] તારને સરખા રાખવા તાણામાં સગ સ્ત્રી- [જુએ શગ] દીવાની જીત સકાશ ૫૦ [i.] નજીકનું સ્થળ; પડેશ
સગો પુત્ર [પ્ર. સી (સં. વાઘ)? સર૦ મ. HR =વસ્ત્રને છેડે કુટુંબ વિ૦ [i] કુટુંબ સહિત
વણવામાં જુદા રંગને તાર નાખે છે તે] સાલે પહેરતાં એ સકે ૫ વિ૦ (૨) અ૦ [ā] ગુસ્સાથી; ક્રોધભર
બેસવાનો છેડો [ પત્તો (૨) પગેરું (૩) સગણ; કેડો સક્ક(-ક્કા) વિ. [‘સક્કો’ પરથી] સિફાદાર, પ્રમાણભૂતતાની | સગઢ ૫૦; સ્ત્રી [સર૦ મ. HR = પગદંડી] ખબર; બાતમી; છાપવાળું; ઊંચી જાતનું; બનાવટી નહિ તેવું (૨) સુંદર; મજેનું સગડગ વિ૦ [સર૦ સખળડખળ; “ડગ' (ડગવું)ને દ્વિર્ભાવ ] સક્કર સ્ત્રી [પ્રા. (સં. રાજ્જા); , કર] સાકર, ખાંડ. ખેર ડગુમગુ; અસ્થિર ૫૦ સાકર ખાનાર છવડે (૨) મીડી વસ્તુઓ બહુ ભાવતી | સગડગે ૫૦ [જુઓ સગડગ] અસ્થિરતા (૨) સંદેહ હોય તેવો માણસ, ટેટી સ્ત્રી, જુઓ સકરટેટી. ૦૫ારે પુ. | સગડી સ્ત્રીજુઓ શગડી જુઓ સકરપાર
[ ખેંચેલું (૨) સખત મજબૂત સગડે ૫૦ ચાળેલો ઘઉંને લોટ અક્કસ વિ૦ [જુઓ કસવું; સર૦ મ.] સારી રીતે કસેલું; ખૂબ સગણ ૫૦ [જુઓ સગડ] કેડે; પઠ [તે ગણ (છંદશાસ્ત્ર) સક્કાઈ વિ૦ જુઓ સક્કઈ
સગણj૦ [] પહેલા બે અક્ષર લઘુ અને ત્રીજો ગુરુ આવે સક્કાદાર વિ૦ જુઓ શકાદાર
સગતરે ૫૦ એક જંગલી છોડ સક્કો પુત્ર જુઓ સિક્કો (૨) શાખ; છાપ (૩) ચહેરે (૨) રે; સમતળી સ્ત્રી, જુઓ સખતળી ભપકે (૫) [જુઓ શો ] પથ્થરની લપેટી
સગદીદ ન૦ [.] કુતરાનાં દર્શન કરવાં તે એક પારસી રિવાજ) સક્ત વિ૦ [8.] આસક્ત; લાગેલું; વળગેલું
સગન . હળના દાંડાને ધંસરું બાંધવા મારેલો ખીલે સતુ પું[સં.] જુઓ સત્ત
સગપણ ન [સણું + પણું; સર૦ મે., હિં. 19ન]સગાઈ, લેહીને સક્રિય વિ. [સં.] ક્રિયાયુક્ત; અમલી; કરતું કારવતું
સંબંધ (૨) વિવાહ; વાદાન. [ કરવું, –થવું =વિવાહ સગાઈ સખ સ્ત્રી; ન [જુએ સુખ] જં૫; સુખ. [-પડવું = સુખ થવું; | કરવી, થવી. -રાખવું = સગાઈને સંબંધ સાચવવે.] નિરાંત લાગવી. -વળવું =જંપવું; શાંતિ થવી.].
સગર ૫૦ [.] (સં.) એક પ્રખ્યાત સૂર્યવંશી રાજા સખડી સ્ત્રી. [ar. સર૦ હિં. નવરી = કાચી રાઈ] | સગરણ સ્ત્રી પ્રસંગ; સંજોગ; તક
ભાત (પુષ્ટિમાર્ગીય). ૦ગ ઠાકોરજીને ધરાવાતે એક ભેગ સગરામ પં; ન [સર૦ મ. રા’–સ)a[; રામ ; (સં. સખણું વિ૦ [‘સુલક્ષણું” ઉપરથી ?કે ‘સુખ” ઉપરથી {] અડપલું | રીત્ર +ામ્ ?)] જુઓ શિગરામ; શગરામ
નહિ તેવું; સાલસ (૨) જંપવાળું; ઉધમાત વિનાનું | સગરિ પુત્ર કાછિયે (અંકલેશ્વર તરફ) [ ભારેવાઈ સખત વિ૦ [જુએ સપ્ત] કઠણ (૨) દ4; મજબૂત (૩) કઠેર; સગર્ભ ૫૦ [ā] સહોદર; ભાઈ - વિ૦ સ્ત્રી ગર્ભવંતી; નિર્દય (૪) આકરું; થકવી નાખે તેવું (૫) ખૂબ; હદથી જ્યારે. સગર્વ વિ. [૪] ગર્વયુક્ત (૨) અ૦ ગર્વથી; ગર્વભેર [ પતિ ઉદા૦ સખત ભીડ (૬) કડક; ઉગ્ર (૭) આગ્રહભર્યું; જોરદાર. | સગલું વિ૦ સણું. –લી સ્ત્રી સગી સ્ત્રી; પની. – પંધણી; ઉદા૦ સખત ભલામણ (૮) મુશ્કેલ. [-સજા = સખત મજુરી સગવડ સ્ત્રી [સે. સુ(નિર્વિધન) + વડ (સં. વૃત્તિ)?] જોગવાઈ સાથેની કેદ. –હાથે= સખતાઈથી.]-તાઈ,-તી સ્ત્રી કડકાઈ | અનુકુળતા.[–જેવી= સગવડ થાય કે મળે તેને ખ્યાલ કરવો. કઠોરતા (૨) જુલમ (૩) બંધી; પ્રતિબંધ [-ગુજારવી, વાપરવી]. -પડવી = સગવડ લાગવી કે થવી; ફાવવું. ૫હતું = જેમાં સખતળી સ્ત્રી [સં. સુવ + તળી (સં. તરું) ? સર૦ મ. સુત૭ સગવડ લાગે એવું ફાવતું; સગવડિયું. –ડિયું વિ૦ સગવડવાળું જોડાની અંદર નાખવામાં આવતું નરમ છૂટું પડ; સુખતળી. ફાવતું; અનુકૂળ પડતું [–નાખવી = જોડામાં સખતળી મૂકવી.]
સગવણ સ્ત્રી [સં. સં+નવેવIT ] સંભાળ સખતાઈ સખતી સ્ત્રી, જુઓ સખતંમાં
સગવાડ, સગાઈ સ્ત્રી નુએ સગપણ [સગાંસંબંધી સખળડખળ વિ. [સં. સ્વ + ળવું] ઢીલું પડી ગયેલું; હાલતું | સગાંસાંઈ (૦,૦) નવ બ૦૧૦ [સર૦ .સTraોરા] સગાંવહાલા;

Page #858

સગીર ]
૮૧૩
[સજિજત
સગીર વિ૦ [..] (કાયદા પ્રમાણે) કાચી ઉંમરનું
યેલું; જડાયેલું. [-થઈ જવું = મરી જવું (૨) હેબતાઈ જવું; - સગુણ વિ૦ [સં.] ગુણયુક્ત (૨) આકાર વગેરે ગુણવાળું. છતા જડવત્ થઈ જવું. -ધા૫ = ભારે મેટી ધાપ કે ચોરી.-ભાર =
સ્ત્રી૦, ૦ ૦. –ણે પાસના સ્ત્રી) [ + ઉપાસના] સગુણ સખત – આકર માર.—લેવું=ખૂબ ધમકાવવું.] બંબ, બાણ બ્રહ્મ કે પ્રભુની ઉપાસના
વિ૦ એકદમ સજજડ સગુરુ વિ. [સ+ ગુરુ] ગુરુવાળું (નગથી ઊલટું)
સજાસજડી અ૦ ખૂબ સજડ; પાસે પાસેખીચખીચ; ભીડમાં સગું વિ૦ [વા. સં. (સં. સ્વ4)] એક લોહીનું કે લગ્નસંબંધથી સજન પું. [સર૦ Éિ.]+ સુજન. ૦તા, -નાઈ સ્ત્રી, જોડાયેલું (૨) ન૦ તેવું માણસ. [–લાગવું સગુંસંબંધી હોવું.] સજની સ્ત્રી [પ્રા. સનળ (સં. સ્વજન) ઉપરથી] સખી (૨) પ્રિયા વહાલું ન૦ સગું, સંબંધી. સહેદર નવ એક કુટુંબનું માણસ. સજલ(ળ) વિ૦ [સં.] જળવાળું (૨) આંસુથી ભરેલું
સંબંધી ન૦ સગું અને સંબંધી; છું કે સંબંધી. સાગવું ન૦ | સજવું સક્રિ. [સં. સંક] ધારણ કરવું (૨) શણગારવું (૩) [સર૦ મ. સાવવા = મિત્ર] સગુંવહાલું સગુંસંબંધી. [સગે સાગવે સજ તૈયાર કરવું જવું = સગપણ સંબંધને કારણે કોઈને ત્યાં પ્રસંગ પર જવું.] સજળ વિ૦ જુઓ સજલ સગે ! (કા.) પાળિયા (૨) વિ. પં
સજા સ્ત્રી [.] શિક્ષા; દંડ; નસિયત. મેફી સ્ત્રી, સજાને સત્ર(ત્રી) વિ. [સં.] એક ગોત્રનું
અમલ મોકૂફ રાખવો તે; “રેસ્પાઈટ'. હુકમ પુત્ર સજા સઘન વિ૦ [.] ગાઢ; ઘન (૨) નક્કર. ૦તા સ્ત્રી
ફરમાવતો હુકમ“ઑર્ડર ઑફ કન્વિક્ષને [તે તૈયારી સઘળું વિ૦ [મા. સાઢ (સં. સંસ); સર૦ મ. સાઢ[; fહ. તમારા] સજાઈ સ્ત્રી [સજવુંઉપરથી; સર૦ હિં] સામગ્રી (૨) સજવું સકળ; બધું; તમામ
સજાગ, જે વિ૦ જાગતું; જાગરૂક; જાગ્રત સચતિ વિ૦ [i] ચાં કેત; આશ્ચર્ય પામેલું
સજાત વિ૦ [જુઓ સુજાત] કુલીન; ખાનદાન સચર વિ૦ [+સં. વર] ચર; ચરતું ફરતું (‘અચરથી ઊલટું) | સજાતિ, -તીય વિ. [ā] એક જાતિ કે વર્ગનું સચરાચર વિ૦ [i.] સ્થાવર, જંગમ, બધું (૨) અ૦ સર્વત્ર; ચર | સજાત્ય ન [ā] સગપણ (૨) “સિમિલિટડ” (ગ.). કેંદ્ર ન અચર બધામાં
સેન્ટર ઑફ સિમિલિટડ” (ગ.). ૦રેખા સ્ત્રી, “લાઈન ઑફ સચવાવું અકે, –વવું સક્રિહ “સાચવવું'નું કર્મણિને પ્રેરક સિમિલિટર્ડ” (ગ.) સચિ–ચી) સ્ત્રી [i] (સં.) શચી; ઇટાણું [સ્ત્રી૦,
૦ ૦ સજા ૫૦ [“સાજું” ઉપરથી] તંદુરસ્તી; આરોગ્ય સચિત્ત વિ. [સં.] ચિત્તવાળું -- જેને ચિત્ત છે એવું પ્રાણી). ૦તા | સાય સ્ત્રી [પ્રા. સટ્ટાથ (ઉં. વાષ્પા)] શિખામણ; સમજણ સચિત્ર વિ. [4] ચિત્રવાળું; ચિત્ર સહિત
સજા પુત્ર [સર૦ સે. કિનમ =હજામ] અસ્ત્રો; છર સચિવ પં. [સં.] પ્રધાન; વજીર (૨) મંત્રી
સજાવટ સ્ત્રી [સજવું” પરથી] સજવું છે કે તેની ઢબછબ, રીત; સચિત વિ૦ [સં.] ચિંતાયુક્ત (૨) અ૦ ચિંતા સાથે
શણગાર શોભા કરવાં તે સચી સ્ત્રી [i] (રે.) સચિ; ઇદ્રાણી
સજાવર વિ૦ [f. સત્તાવાર] ગ્ય; લાયક સચીકણ વિ. [+ચીકણું, સર૦ હિં. વિવા , -ન] ચીકટ- | સજાવાર વિ. [સજા +વાર; સર૦ હિં.] સજા કરવા યોગ્ય સજાને વાળું; તેલી (૨) સુંવાળું
પાત્ર (૨) [fT.] જુઓ સજાવર
[પ્રેરક સચમું વિ૦ સમૂળગું; સચોડું; તદ્દન (સુ.)
સાવું અક્રિ , –વવું સક્રિટ ‘સજવું”, “સાજનું કર્મણિ ને સચેત, વન વિ૦ [સં.] ચેતનવાળું (૨) સાવધ
સજીવ વિ૦ [ā] જીવવાળું; જીવતું. છતા સ્ત્રી સચેષ્ટ વિ. [i] ચેષ્ટાયુક્ત
સજીવન વિ. [] જીવતું. [-ઔષધિ = હંમેશાં વધતું રહેતું અને સચૅલ વિ. [] કપડાં સહિત
કાપ્યા છતાં જીવતું રહેતું વૃક્ષ. –પાણું = સતત વહેતું પાણી; સચેટ વિ[સ + ચટ] અચૂક નિષ્ફળ ન જાય એવું (૨) અ૦ અખુટ પાણી.]
[તે (એક અલંકાર) ચૂકે નહિ તેવી રીતે. છતા સ્ત્રી
સજીવારે પણ ન. [.] નિર્જીવમાં સજીવપણાને આરેપ કરવો સડું વિ૦ [સં. સ + વૈઢ કે સં. સ + બૂT પરથી] બધું; સમૂળગું; સજીવું વિ૦ જુઓ સજીવ સંચાડું (૨) અ૦ તન; બિલકુલ
સરૈયે (કા.) અસ્તરે [અ૦ પતિ કે પત્નીની સાથે સચ્ચરિત(-2) વિ. [સં.] સદાચારી (૨) ૧૦ સદ્વર્તન; સદાચાર સઢ વિ૦ [સ+જેડ] જોડીદાર સહિત (સ્ત્રી પુરુષ બંને). –ડે. સચ્ચાઈ સ્ત્રી [સષ્ય પરથી] સાચાપણું; પ્રમાણિકતા સજેદ પુંએ જાતને બ્રાહ્મણ સચ્ચિદ ન [.] સત અને ચિત સ્વરૂપ. –દાનંદ પું. [+ માન] સર વિ. [સ+જોર] જોરવાળું; બળવાન સત, ચિત અને આનંદરૂપ બ્રહ્મ; પરમાત્મા. -ન્મયતા સ્ત્રી | સન્મ વિ. [૪] (સજીને) તૈયાર થયેલું; સજ સચ્ચિદમાં લીન કે સચિરૂપ હોવું કે થવું તે
સજજ વિ૦ જુઓ સજડ સાચું વિ૦ [પ્રા. સને (સં. સથ) સાચું સત્ય
સજન પં. [ā] સભ્ય; ખાનદાન કે સદાચારી માણસ (૨) સજ(–જજ) વિ૦ જુઓ સજજ
૧૦ સજજ કરવું તે. છતા, –નાઈ સ્ત્રી ખાનદાની સજગ વિ. [+જગ (જાગવું); સર૦ હિં.] જાગ્રત; સાવધાન | સજજા સ્ત્રી [પ્રા. (સં.રા)] શમ્યા (૨)તેરમાને દિવસે અપાતું સજ(જજ) ૦ [ + ડ ?; સર૦ મ. સંકટ્ટ] મજબૂત; | ખાટલા અને પથારીનું દાન (૩) [સં.] બખતર (૪) પોશાક દ4; સપ્ત (૨) ભારે આકરું (૩) સખત ચાટેલું (૪) અકડા- | જિજત વિ૦ [ä.] સજજ થયેલું કે કરેલું

Page #859

સજ્ઝાય]
સજ્ઝાય પું॰ [પ્રા.] સ્વાધ્યાય; શાસ્ત્રના પાઠ (જૈન) સટ પું॰ [ફ્. સેટ] સમાન વસ્તુઓના સમૂહ
સટ, ૦૩ અ॰ [રવ॰; સર૦ મ., હિં.] ઝટ; એકદમ. [દઈ ને, લઈ ને = તરત જ.]
સટકણિયું વિ॰ જીએ સટકણું
સટકણું વિ૦ [‘સટકવું’ ઉપરથી] સટકી જાય તેવું (૨) ન૦ નાસવુંતે સટકવું અક્રિ॰ [‘સટક’ અ॰ ઉપરથી; સર૦ મ. સાñ; હિં. જ્ઞાનī] નાસી જવું (૨) સરી જવું; ખસી પડવું સટકાવવું સક્રિ॰ [‘સટકા’ ઉપરથી; સર॰ હિં. સટાના; મ. સટાવળ] મારવું; ઝાપટવું (૨) ‘સટકવું’નું પ્રેરક સટકાવું અક્રિ૦ ‘સટકવું’નું ભાવે [ગાંઠ (૩) ઉંદરડી સટકિયું વિ॰ [સટકવું પરથી] સટકે તેવું (૨) ન॰ ઝટ સરે એવી સટકા પું॰ [‘સટ’અ॰ઉપરથી; સર૦ મેં.,હિં.સટī] લાકડી; સેટી સટરપટર વિ॰ [રવ૦; સર૦ મેં. સટટર; હિં.] અવ્યવસ્થિત; વેરણછેરણ (૨) આમ તેમ; આઘુંપાછું (૩) પરચૂરણ (૪) અ૦ અવ્યવસ્થિતપણે. –રિયું વિ॰ ગડબડિયું; સટરપટર સટવું અક્રિ॰ નુએ સટકવું
સટા સ્ક્રી॰ [ä.] જટા (૨) કેશવાળી (સિંહની) સટાક અ॰ [વ૦; જુએ સટ; સર॰હિં.] તેવા અવાજ થાય તેમ (૨) અટ; ત્વરાથી (૩) સ્રી॰ [જીએ સટકા] કારડો (૪) તેના અવાજ. [-દઈ ને, લઈ ને = ઝપાટાબંધ (ર) સટાક એવા અવાજ સાથે.]-કાબંધ અ॰ સટાકાની સાથે; સપાટાબંધ. –કા પું॰ કારડાના અવાજ (૨) કારડો
સટીક વિ॰ [સં.] ટીકાવાળું; ટીકા સહિત (પુસ્તક) સપ્ટે અ॰ જુએ સાટે
સટાઢિ(–રિ)યા પું॰ [‘સટ્ટો’ ઉપરથી] સટ્ટો કરનારા
૮૧૪
|
સટાસટ અ૦ [‘સટ’ ઉપરથી] ઉપરાઉપરી (૨) [સાઢું પરથી] –ને સાટે, બદલે [કર્પૂરમંજરી) સટ્ટક ન [સં.] એક જાતનું પ્રાકૃત ભાષાનું નાનું નાટક (દા. ત. સટ્ટાખોર, “રી, સટ્ટાબાજ, –જી જુએ સટ્ટો’માં સટ્ટો પું॰ વિ. સટ્ટ = વિનિમય; સર૦ Ēિ., મેં.] લાભનું લેખું માંડીને કરેલું સેાદાનું સાહસ. [–ખેલવા, રમવા=સટ્ટો કરવા. –મારી જવું = ઉઠાવી જવું.] દૃાખોર, –ટ્ટાબાજ વિ૦ સટ્ટાની લતવાળું; સટારિયું. “ટ્ટાખારી, –ટ્ટાબાજી સ્ત્રી સડલ વિ॰ [જીએ શિથિલ; સર૦ પ્રા. સfō] નરમ સઠેકાણું ન॰ [(g) +ઠેકાણું] સારું ઠેકાણું – જગા સર વિ॰ ભરાવાથી તંગ; કઠણ; જડ (૨) સ્તબ્ધ; દિઙમૂઢ(૩)અ૦ [સર॰ સટ રવ૦] ઝડપથી. ૦૬ વિ॰ (ર) અ॰ [સર॰ મેં.] જુઓ સડ ૨, ૩. [—થઈ જવું = સ્તબ્ધ થઈ જવું.] સટક સ્ક્રી॰ [મ. રાર; સર૦ હિં., મેં.] પાકા રસ્તા (૨) જીએ ‘સડ'માં, લાકડું વિ॰ લાકડા જેવું સ્તબ્ધ ને જડ સડકા પું॰ [૧૦; સર૦ મ. સshī] આંગળાંથી પ્રવાહી પદાર્થ મેમાં લેતાં થતા અવાજ; સબડકા (૨) ત્તેરથી વાયુ ખેંચતાં નાકમાં થતા અવાજ. [~ભરવા = સડકાની સાથે પ્રવાહી વાની ખાવી. –મારવા – જોરથી સડકો ભરવા.] સડજોડ વિ॰ [સડ (ત્રા. સદ્દ–સં. સાર્ધ)+જોડ] અઢી (સંકેત) સઝોઢ વિ॰ [સડ+ઝોડ] પેાતાના મતને ઝાડની પેઠે વળગી
|

રહેનાર – આગ્રહી; દુરાગ્રહી સાદું વિ॰ (કા.) ગંદું; મેલું
[સગ
સહવર અ॰ સડસડાટ; સડસડ
સહવું અ૰ક્રિ॰ [પ્રા. સઽ (સં. રાય્ કે સર્)] કાહી જવું (૨) [લા.] સાવ બગડવું; ભ્રષ્ટ થવું [સર॰ fĒ.] ‘૬૭’ સડસઠ (૪,) વિ॰ [સડ (સં. સન્નન્ ) + સાઢ (ત્રા. સઢેિ; સં. દેિ); સહસઢ અ॰ [વ૦; સર૦ મેં.]કડકડતા પ્રવાહીના કે સડકાના અવાજ. વું અક્રિ॰સડ સડ અવાજથી ઊકળવું કે ખળવું. -હાટ પું॰ સડ સડ અવાજ (૨)સપાટાબંધ; રેલાની પેઠે; સડેડાટ, –ઢાવવું સક્રિ॰ સડસડવું’નું પ્રેરક
સહાક અ॰ [રવ॰; સર॰ હિં.] જલદી. [–દઈને, -લઈને] સઢાકા પું॰ [રવ॰] ચાબુકને અવાજ; સટાકા (૨) જી સડકો (૩)બીડી, ચલમનેા દમ ખેંચવા તે. [-તાણવા, મારા, લેવા = બીડી, ચલમ, છીંકણી વગેરેના દમ ખેંચવા.] સમાચાર પું॰ [સડો + આચાર] સડેલા – ભ્રષ્ટ આચાર સહાનિરોધક વિ૦ (૨) ન૦ [સડા+નિરોધક] સડો થતા રોકે એવું; ‘ઍન્ટી-સેપ્ટિક'
સહાવવું સક્રિ॰ ‘સડવું’નું પ્રેરક
[થાય એમ સાસર અ॰ રિવ૦; સર૦ મૅ.] સડ સડ; ઉપરાઉપરી સડાકા સિયા (ડે”) પું॰ અળવીના છેાડ, તેનું પાન કે દાંડા. —યાનાં પાન નંબ૦૧૦ અળવીનાં પાન; પાતરાં. યાની ગાંડ સ્ત્રી તેનું કંદ કે ગાંઠ જેવું બી [સડસડાટ સડેડાટ અ॰ [રવ૦] સડડડ કરીને (ર્ગાત માટે); વગર વિધ્ન; સડે પું॰ [‘સડવું’ ઉપરથી]કાહવાટ; બગાડા (૨) [લા.]ભ્રષ્ટાચાર; ખરાબી [પડવે, પેસવેા, લાગવે]
સહ પું॰ [વે.]પવન ભરાઈ ને વહાણને ગતિ મળે તે માટે વહાણના થાંભલાને બાંધવામાં આવતું કપડું [-ચડાવવા] સઢીલ વિ॰ [ત્રા. સઢિન્દ્ર (સં. શિયરુ)] શિથિલ; ઢીલું સણા પું॰ [સર॰ મેં. સંળા; રવ૦ ] શૂળ ભેાંકાતી હોય એવું દરદ (ર) [લા.] મનને તરંગ. [સણકા આવવા, નાખવા, મારવા=સણકાની વેદના થવી. સણકા થવા,લાગવા એકાએક વેદના થવી (૨) માઠું લાગવું (૩) માઠું લાગવાથી એકાએક અચકી પડવું.]
અણુગટ પું॰ શણગટ; સેાડિયું; ઘૂંઘટ સણગાવું અક્રિ, −વવું સક્રિ॰ સગા પું॰ જુઓ શણગે
સણસણુ અ॰ [રવ; સર॰ fĒ., મેં.] ઊકળતા પાણીના અવાજ. •વું અક્રિ॰ સણસણ અવાજ થવો. –ણાટ પું॰ પાણી બળતાં કે હવા ચિરાતાં થતો અવાજ. “ણાવવું ‘સણસણવું નું પ્રેરક સણસરાનું અક્રિ॰,-વવું સક્રિ॰ ‘સણસારવું’નું કર્માણને પ્રેરક સણુસાર, –રા પું॰ જુએ અણસાર
સણસારવું સક્રિ॰ [સણ (ત્રા. સત્રિ, સં. રાનૈઃ)+ સારવું ?] અણસારા કરવા (૨) બળદ, ઘેાડા વગેરેને વ્હેરથી ચલાવવા (૩) રાશ, લગામ વગેરે હલાવવાં સણસારા પું॰ જુએ સણસાર
સણંગ સ્ત્રી॰ [ત્રા. સજ્જ (સં. સૂક્ષ્મ) ઉપરથી ] સુરંગ, જમીન તળેને લાંબે। સાંકડા રસ્તા (૨) વિ॰ [સ્તુએ સગાવું] (સુ.) સગા
એ શણગાવું, –વવું

Page #860

સાણિયું]
૮૧૫
[સત્તાવાચક.
યેલી– અંકુર ફૂટેલી (વાલની દાળ)
સતી સ્ત્રી [સં.] પતિવ્રતા (૨) મૃત પતિ સાથે ચિતામાં બળનારી સણિયું વિ૦ [‘શાણું” ઉપરથી ? કે બા. (સં. સૂકમ)?] ચતુર | સ્ત્રી (૩) (સં.) પાર્વતી (૪) ગાયત્રી, ૦, ૦૫ણું ન.. સણીજી સ્ત્રી, [જુએ સણીનું] મા. -જું હવે[વા. સિગલ્સ | સતું વિ૦ [. સત્ત (સં. સ0) ઉપરથી] સાચું; સત્યમાર્ગે ચાલ(સં. રિન) ઉપરથી] સગપણના સંબંધવાળું. - પુ. બાપ | નારું (૨) સતવાળું (૩) હયાત; ચાલતું (૪) [જુઓ સતાં] ન૦ સત વિ૦ [સં. સત] (સમાસની શરૂઆતમાં “સ” રૂપે આવે, | સપ્તક (?) જેમ કે, સતકર્મ) સાચું (૨) સારું (૩) અસ્તિત્વવાળું (૪) યથાર્થે સતે અ૦ + જુઓ “સતાં'માં
[(૩) જાગ્રત (૫) ૧૦ અસ્તિત્વ (૬) સાચાપણું (૭) સાર (2) સતીતવને સતેજ વ૦ [.] (વધારે) પ્રકાશયુક્ત કે સળગતું (૨) ઉત્સાહયુક્ત જુસે. [-આવવું, ચડવું = સચ્ચાઈનું શુરાતન ચડવું (૨) | સત પં૦ [જુએ સતી] સતી પેઠે પત્ની પાછળ સહગમન કરનારો સતીત્વને જુસ્સો પ્રગટવો; પતિની પાછળ બળી મરવા તૈયાર (૨) વિ૦ પૃ૦ જુઓ સતું થવું-નું બાંધ્યું = સત્યથી બંધાયેલું -નિયંત્રિત થતું બતાવવું = સારું (તો) વિ. [સ+૨] તરવાળું (દહીં) પોતાના સત્યને પર આપ.] જુગ ૫૦ જુઓ સત્યયુગ. સતસતિયું વિ૦ [‘સતયું’ના દ્વિર્ભાવ પરથી {] ભલીવાર વગરનું; જુગિયું વિ૦ સતજુગનું (૨) સત્યવાદી; ધમાંત્મા
ઠામઠેકાણા વગરનું (૨) બારેબારિયું; કેઈ ને માથે નહિ એવું; સતત વિ૦ [i] હમેશ ચાલુ (૨) કાયમી (૩) અ૦ હમેશાં | “સતિયુંમાં જુઓ “સાતિયું સાતિયું ઓગણપચાસ
લગાતાર; નિરંતર. ૦ગતિ . [સં] પવન. ૦તા સ્ત્રી, સતકર્મ ન૦ [સં.] સારું કામ સતપત સ્ત્રી, -નાટ પું[સં. સ+ઉત્પાત] જંપીને ન બેસાય | સત્કલા સ્ત્રી [સં.] સત્યની કે સાચી કે સારી કળા તે; ચંચળતા. --તિયું વિ૦ સતપત કર્યા કરનારું; ચંચળ; હાલ હાલ સત્કાર પું[.]સ્વાગત; આદરમાન. ૦૭ વિ૦ સત્કાર કરનારું. કર્યા કરનારું
[૨) પુંછે તે પંથનું કે તેને લગતું ૦૬ સક્રિ સત્કાર કર. સમારંભ પુત્ર સત્કાર માટે જે સતપંથ ૫૦ (સં.) ખોજા મુસલમાનેને એક પંથ. -થી વિ૦ સમારંભ કે ઉત્સવ. સમિતિ સ્ત્રી સ્વાગત સમિતિ સતમ ; સ્ત્રી [સર૦ મ.] જુઓ સિતમ
સત્કારવું અકૅિ૦, વિવું સક્રિ. “સકારવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક સતમી સ્ત્રી [સર૦ મ.] માલનું ભરતિયું (૨) રજાચિઠ્ઠી સત્કાર્ય ન [i.] સારું કાર્ય. વાદ પુંઉપસિ પૂર્વે કારણ સતયુગ ૫૦ જુઓ સત્યયુગ
સ્વરૂપે કાર્ય વિદ્યમાન છે એ સાંખ્ય ને વેદાંતી મત. વાદી સતર સ્ત્રી [ગ. સત્ત; સર૦ fહું.] લીટી; એળ; હાર
સત્કાર્યવાદમાં માનનાર સતલજ સ્ત્રી (સં.) (પંજાબની) એક નદી
સકિયા સ્ત્રી [સં.] સારી ક્રિયા, સતકર્મ સતવાદી વિ. સત્યવાદી; સાચું; સતિયું [જાતની સ્ત્રી સત્તમ વિ. [સં.] ઉત્તમ; શ્રેષ્ઠ સતવારા પુત્ર એ નામની એક જાતને માણસ. -રી સ્ત્રી તે | | સત્તર વિ૦ [. (સં. સંતરાન ); સર૦ fહ. સંતર; મ. સત] સતસઈ સ્ત્રી, જુઓ સાઈ
૧૭”. [-આના ને બે પાઈ= જોઈ એ એના કરતાં પણ સારું; સતાણ વિ. [સ + તાણ] ખેંચીને તાણેલું કે પકડેલું; તંગ સર્વોત્તમ. –જગાએ = ઘણે ઠેકાણે. -જણ = ઘણા માણસે. સતા ૫(બ) સ્ત્રી [સર૦ હિં. સિંતાવ; મ. સંતા૫] એક વનસ્પતિ -વખત, -વાર = ઘણી વાર; વારંવાર (૨) અવશ્ય; ખસૂસ.] સતામ(૧)ણી સ્ત્રી [‘સતાવવું” ઉપરથી] સતાવવું તે; પજવણી –રા બ૦ ૧૦ સત્તરને ઘડેિ. [-ગણવા, ગણી જવા= સતાર પું; સ્ત્રી [સર૦ મ.] જુઓ સિતાર; એક તંતુવાદ્ય નાસી જવું] સતારે પુત્ર જુએ સતારે. [-ચડતે હો =ચડતી કળા હોવી. સત્તા સ્ત્રી [સં.] સ્વામિત્વ; માલકી (૨) અધિકાર; હક (૩) -પાંશરે હો = ભાગ્ય અનુકુળદેવું.]
અમલ (૪) બળ; જેર (૫) અસ્તિત્વ. [-આવવી = અધિકાર સતાવડાવવું સક્રિઢ સતાવવું’નું પ્રેરક
કે અમલ મળ (૨) કૌવત આવવું; ધવા વળવી. - ચાલવી સતાવણી સ્ત્રી, જુઓ સતામણી
=દર -અધિકાર ચાલ. –ઉપર આવવું, –માં આવવું = સતાવવું સીક્રેટ [. સંતાવૈ (સં. સંતાપમ્); સર૦ . સતાવળ; સત્તાધારી થવું; રાજસત્તા હાથ આવવી.] ૦ખેરી સ્ત્રી, સત્તા હિં.સતાવના] પજવવું (૨) “સતાવુંનું પ્રેરક. [સતાવાળું (કર્મણ)]. માટે અતિ લેભ. ૦ત્મક વિ૦ [+ આત્મક] સત્તાવાળું; સત્તા સતાવું અક્રેટ (ચ.) સમાવું. –શ પુંછ સમાવેશ; સતાવું તે સંબંધી. ૦ધારી વિ. સત્તાવાન. ૦ધિકારી, ૦ધીશ વિ૦ [+ સતાં અ૦ [સં. 11 ] છતાં; તોપણ. --તે અ૦ + હોતાં; છતે અધિકારી, અધીરા] સત્તા અને અધિકારવાળું (૨) ૫૦ અધિસતાં અ [વા. સત્ત (સં. સન)= સાત] સાતે ગુણતાં. ઉદા. કારી; અમલદાર, ૦ધીશતા સ્ત્રી૦. ૦૫રસ્ત, પૂજક વિ૦ છ સતાં બેંતાલીસ (સતું'નું બ૦૧૦ ?)
સત્તાને વરેલું કે પૂજનારું. ૦બળ નવ અધિકારનું બળ (૨) બળ; સતિસપ્તમી સ્ત્રી, સિં.] ક્રિયાપદે બતાવેલી ક્રિયા કઈ પરિ- શક્તિ. ભિમુખ વિ૦ [+ અભિમુખ] સત્તા તરફ જોઈને ચાલસ્થિતિમાં થઈ હતી તે બતાવવા સંસ્કૃતમાં કરાતો કૃદંતને અને નારું; સત્તા તરફનું. મારી સ્ત્રી, સત્તા મેળવવા માટે પડાપડી તેના વિશેષ્યને એક પ્રયોગ (વ્યા.)
કે મારામારી કરવી તે. ૦રુક્ષુ વિ૦ [+ આકું] સત્તાના સતિયું વિ૦ [‘સત” ઉપરથી] સત્યવાદી; પ્રામાણિક, સતું
સ્થાન પર આરૂઢ થવાની ઇચ્છાવાળું; સત્તા ચાહતું. ૦રૂઢ વિ. સતિયું અ [વા. સત્ત (સં. સંતન)= સાત ઉપરથી] સાતે ગુણેલું; [+આરૂઢ] સત્તાસ્થાન પર આવેલું. ૦વતરણ ન૦ [+અવજુએ સતાં. [સતિયું સતિયું ઓગણપચાસ = બારેબારિયું; તરણ] ઉપરની સત્તા નીચેના અધિકારીને આપવી કે સાંપવી કોઈને માથે નહીં એમ.].
તે; “ડેક્યુશન’. વાચક વિ૦ અસ્તિત્વ જણાવનારું(વ્યા.).

Page #861

સત્તાવાદ ]
૦વાદ પું॰ સત્તાની કલ્યાણકારિતામાં માન્યતા. વાદી વિ (૨) પું॰ સત્તાવાદમાં માનનાર. શ્વાન વિ॰ સત્તાવાળું. વાર વિ॰ [+[. વાર] સત્તાયુક્ત; પ્રમાણિત. વાહી વિ॰ સત્તાવાળું; સત્તા સૂચવતું; સત્તાની અસર પહેાંચાડે એવું. સ્થાન ન॰ સત્તાનું કે સત્તાવાળું સ્થાન, પદ કે હાદો. શ્વાંધ વિ [+ અંધ] સત્તાના મદથી આંધળું. ॰ત્તાંધતા સ્ત્રી॰ સત્તા(-ણું) વિ॰ [ત્રા. સત્તાર્ (સં. સન્નનત્તિ); સર૦ મ. સથાળવ; હિં. સત્તાનવે ]‘ ૯૭’ (૨) ત્રણના સંકેત. [-પાયા= ઢંગધડા વિનાનું; સાડા ત્રણ પાયાનું.] સત્તા-ત્મક, ધારી, ૰ધિકારી, વધીશ,ધીશતા, ૦પરસ્ત, ૦પૂજક, બળ, ભિમુખ, મારી, ૨, ૦૮, ૦વતરણ જુએ ‘સત્તા’માં [ f.] ‘૫૭’ સત્તાવન વિ॰ [ત્રા. સત્તાવળ, -ન (સં. સન્નવન્ત્રારાત); સર૦ મ.; સત્તા- ૦વાચક, ૦વાદ, વાદી, વાન, વાર, વાહી જુએ ‘સત્તા'માં
સત્તાવીસ વિ॰ [પ્રા. (સં. સન્ન-વિરાતિ] ‘૨૭’ સત્તાસ્થાન, સત્તાંધ, તા જુએ ‘સત્તા’માં સત્તુ પું॰ [ત્રા. (સં. સસ્તુ)] સત્તુ; સાથવા [ પત્તું કે પાસે સત્તોપું [તું. સન્ન; પ્રા. સત્તા; સર૦ હિં.; મેં.] સાતના આંકવાળું સત્ર(-ત્ર) ન॰ [i.] નુ સત્ર
સત્ત્વ ન॰ [સં.] અસ્તિત્વ (૨) અંતઃકરણ (૩) સાર; તત્ત્વ (૪) સદ્ગુણ (પ) બળ; પરાક્રમ (1) પ્રાણી. ગુણ પું॰ પ્રકૃતિના ત્રણ ગુણમાંના પ્રથમ (જીએ ત્રિગુણ). ગુણી વિ॰ સત્ત્વગુણવાળું. (સં)શુદ્ધિ સ્ત્રી, શેાધન ન॰ અંતઃકરણની શુદ્ધિ.
સ્થ વિ॰ સત્ત્વ ગુણવાળું; સાત્ત્વિક (૨)શાંત અને શુભ ગુણવાળું. સ્થતા શ્રી. વ્હાનિ સ્ત્રી॰ સત્ત્વની હાનિ કે નાશ કે નુકસાન, હીન વિ॰ બળ કે તત્ત્વ વગરનું. -āાત્કર્ષ પું [+ઉત્કર્ષ] સત્ત્વ ગુણના ઉત્કર્ષ –તે વધવા તે
સત્પંથ પું॰ [સં.] સન્માર્ગ. ગામી વિ॰ સન્માર્ગે જના સત્પંથ પું, –થી વિ॰ (૨) પું॰ જુએ સતપંથ, – થી સત્પાત્ર વિ॰ [ä.] બરાબર યેાગ્યતાવાળું. તા સ્ત્રી સત્પુરુષ પું॰ [i.] સારો પુરુષ; સજ્જન સત્પ્રતિપક્ષ પું॰ [i.] એક હેત્વાભાસ; પાતે જે સાધ્ય સિદ્ધ કરે છે તેના જ અભાવ સિદ્ધ કરનાર બીજો સબળ વિરોધી હેતુ જેને હાય તે હેતુ (ન્યા.)
સત્ય વિ॰ [સં.] સાચું; વાસ્તવિક; ખરું(૨) ન૦ ખરાપણું; તથ્ય; સાચી વાત. ૦કર્માવિ॰ સત્ય – સારાં કર્મ કરનારું, કામ વિ॰ સત્ય આચરવાની કામનાવાળું; સત્યપ્રેમી. છતા સ્રી, બ્લ્યૂ ન. દર્શી વિ॰ સત્ય જાણનારું, નારાયણ પું॰ સત્યરૂપી નારાયણ; વિષ્ણુ ભગવાનનું એક નામ. [−ની કથા = સત્યનારાયણની પૂજા ને તેમની કથાના પાઠ પ્રસાદ વગેરે.] ૦નિષ્ઠ વિ॰ સત્યને વળગી રહેનારું. નિષ્ઠા સ્ત્રી॰ સત્ય જ પરમ છે એવી શ્રદ્ધા કે ભક્તિ – અચળ વિશ્વાસ; સત્યપરાયણતા. ૦પર, ૦પરાયણ વિ॰ સત્યને જ વળગી રહેનારું, ૦પરાયણતા સ્ત્રી. પૂતવિ॰ સત્ય દષ્ટિએ ખરાખર ચકાસેલું; સત્ય વડે પવિત્ર થયેલું; સાચું. પ્રતિજ્ઞવિ સત્ય પ્રતિજ્ઞાવાળું;બાલ્યું પાળનારું; એકવચની.૰પ્રતિજ્ઞતા સ્ત્રી, •પ્રતિજ્ઞત્વ ન૦, ૦પ્રિય વિ॰ જેને સત્ય પ્રિય છે એવું.પ્રિયતા

૮૧૬
[ સત્રપ
સ્ત્રી॰. ૦ભક્ત પું॰ સત્યને! ભક્ત કે પૂજારી. ૦ભક્તિ સ્ત્રી- સત્ય માટે ભક્તિભાવ. ભામા સ્ક્રી॰ (સં.) સત્રાજિત રાજાની પુત્રી અને શ્રીકૃષ્ણની પટરાણીએમાંની એક. ૦ભાષિતા સ્ત્રી સત્ય ખેલવું તે; સાચાખેાલાપણું. ભાષી વિ॰ સાચાખેાલું. મય વિ॰ સત્યથી ભરપૂર; સત્યપરાયણ, મૂલક વિ॰ સત્યમાં જેનું મૂળ છે એવું; સત્યનિષ્ઠ. યુગ પું॰ ચાર યુગમાંને પ્રથમ, સતનુગ. યુગાનવિ॰ સતયુગનું કે તેને અંગેનું. લાક પું॰ સાત લેાકમાંતા સૌથી ઉપલે લેાક. વક્તા પું॰ સત્ય ખેલનાર, ૦વતી સ્ત્રી॰ (સં.) મત્સ્યગંધા-ભીષ્મની સાવકી મા(૨)વિ॰ સ્ત્રી॰સત્યવાન.૰વાદિતા સ્ત્રી, ૦ાદિત્ય ન॰ સત્યવાદીપણું. વાદિની વિ॰ સ્ત્રી॰ સત્યવાદી.૰વાદી વિ॰ સત્ય ખેાલનાર. વાન પું॰(સં.)સાવિત્રીના પતિ (૨) વિ॰ સત્યવાળું; સાચું. વ્રત વિ॰ સત્ય ખેલવાના વ્રતવાળું; સત્યનિષ્ઠ (૨) પું॰ (સં.)ભીમ. શેાધન ન૦ સત્ય કે સાચું અથવા સત્યનું શેાધન. સંપ વિ॰ જેના સંકલ્પ સાચા છે – જેના સંકલ્પ તરત સિદ્ધ થાય છે એવું. સંપતા સ્ત્રી, સંપત્ત્ર ન૦. સંધ વિ॰ [i.] જેની પ્રતિજ્ઞા સાચી છે એવું; વચન પાળનાર
સત્યા સ્ર॰ [×.] (સં.) કૃષ્ણની આઠ પટરાણીઓમાંની એક સત્યાગ્રહ પું॰ [સં.] સત્યપાલનને આગ્રહ (૨) તે દ્વારા લડાતું અહિંસક યુદ્ધ (૩) તે અર્થે કરેલા સવિનય કાન્નભંગ. છાવણી સ્ત્રી॰ સત્યાગ્રહ અર્થેની કે સત્યાગ્રહના સૈનિકોની છાવણી. –હાશ્રમ પું; ન॰ [ + આશ્રમ] (સં.) ગાંધીજએ સ્થાપેલા આશ્રમ. હી વિ॰ સત્યાગ્રહને અંગેનું (૨) સત્યાગ્રહ કરનારું (૩) પું૦ સત્યાગ્રહ કરનાર [સત્યાચારી સત્યાચરણ ૧૦ [તં.] સત્ય આચરવું તે; સત્યાચાર. –ણી વિ સત્યાચાર પું॰ [સં] સાચા આચાર; સત્ય આચરવું તે. –રી વિ॰ સત્ય આચરનારું
સત્યાનાશ ન૦ [સં. સત્તા (અસ્તિત્વ)+નાશ; સર॰ હિં. સંસ્થાનાસ; મેં. સંસ્થાનારા,—૧] નખ્ખાદ; પાયમાલી. [જવું, વળવું =નખ્ખોદ જવું. −ની પાટી = પૂરી પાયમાલી.] સત્યાન્ત ન॰ [સં. સE + ત્રનૃત] સાચું અને ખાટું સત્યાભાસી વિ॰ [ä.] સત્યના માત્ર આભાસવાળું સત્યાર્થપ્રકાશ પું॰ [i.] (સં.) સ્વામી દયાનંદકૃત આર્યસમાજના (તે નામને) મૂળ ગ્રંથ
સત્યાર્થી વિ॰ [સં.] સત્ય ચાહનારું; સત્યપરાયણ સત્યાી(–સી) વિ॰ [ત્રા. સતાસીય (સં. સન્નારીતિ); સર૦ મ. સત્યાથી, હિં. સત્તાલી] ‘૮૭’. -શિ(-સિ)યુંવિ॰ સત્યાશીની સાલને લગતું
સત્યાંશ પું॰ [સં. સત્ત્વ + અંરા] સત્યના અંશ સત્યેાપચાર પું॰ [સં.] સાચા ઉપચાર – ઉપાય સત્યપલબ્ધિ સ્ત્રી॰ [i.] સહ્ય પ્રાપ્ત થયું તે; સત્ય જ્ઞાન સત્યોપાસક વિ॰ [i.] સત્યનું ઉપાસક; સત્યાર્થી. –ના સ્ત્રી૦ સત્ય કે સત્યની ઉપાસના
સત્રન॰ [i.] યજ્ઞ શરૂ થઈ પૂરા થાય ત્યાં સુધીને (૧૩થી ૧૦૦ દિવસનેા) સમય (૨) યજ્ઞ (૩) લાંબી રક્ત વચ્ચેના શાળાના અભ્યાસને સમય – ગાળે; ‘ટર્મ’ (૪) સદાવ્રત સત્રપ પું॰ [સર॰ સં. ક્ષત્રપ, મ., રૂં. તેટ્] સૂબે; હાકેમ

Page #862

સત્રાજિત ]
સત્રાજિત પું॰ [સં.] (સં.) સત્યભામાના પિતા – એક ચાઢવ સત્રાન્ત, સત્રાંત વિ॰ [સં. સત્ર+અંત] સત્રને અંતે આવતું કે બનતું (૨) પું૦ સત્રને અંત
૮૧૭
સત્વર વિ॰ [i.] ત્વરાયુક્ત (૨) અ॰ જલદી. તા સ્ત્રી સત્યમાગમ પું॰ [સં.] સત્સંગ; સાધુસંત કે સજ્જનને સમાગમ સત્સંગ પું॰ [સં.] સંત કે સજ્જનની સેાબત. ~ગી વિ॰ સત્સંગ કરનારું (૨) પું॰ સ સંગ કરનાર (૩) (સં.) સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાયને અનુયાયી
|
સથર૫(૧)થર અ॰ અવ્યવસ્થિત; વીખરાયેલું સથરાણુ ન૦ વિખેરી નાખવું તે (૨) લશ્કરની કતલ સથરામણુ સ્ત્રી [સર૦ પ્રા. સંયાવળ; મ. સઁચાવŌ] મનની શાંતે સથવારા પું [પ્રા. સસ્ય (સં. સાર્ય); કે ઢે. સĀર્ = સમૂહ] સાથ (૨) કાફલા (૩) કડિયાની એક જાતને આદમી સથેા પું॰ [પ્રા. સચર (છં. હ્રસ્તર)=શય્યા; બિછાનું ઉપરથી અથવા સર૦ ૬. સંય (સં. સમ + đર્જી) = સપાટ જમીન – મેદાન]
[(પ્રેરક)
વહાણ કે આગબોટનું તૂતક સદગરવું સક્રિ॰ માનવું; પત કરવું. સદ્દગરાણું (કર્મણિ), -વવું
સદડું વિ॰ [જુએ સાળું] પ્રવાહી અને જાડું – ઘટ્ટ
સદન ન॰ [સં.] ઘર; રહેઠાણ
સદમા પું॰ [f.] આઘાત; દુઃખ (ર) શે!ક; પશ્ચાત્તાપ
સદાયહ પું॰ [તું.]સાચા કે સારી બાબત વિષેના આગ્રહ; સત્યાગ્રહ સદાચરણુ ન॰ [સં.] સારું આચરણ; સહર્તન. ~ણી વિ૦ સદાચરણવાળું [આચાર. –રી વિ॰ સદાચારવાળે સદાચાર પું॰ [H.] સારા આચાર; સદાચરણ; શિષ્ટ પુરુષાને સદાત્મ, –ત્મા પું॰ [i.] સત્યાત્મ કે સાધુ પુરુષ સદાનંદ વિ॰ [ä.] સદા આનંદમાં રહેનારું (૨) પું૦ પરમાત્મા તે ૫૨

|
સદય વિ॰ [સં.] દયાયુક્ત; દચાવાળું. તા સ્ત્રી॰ સદર વિ॰ [મ. સદ્ર; સર॰ હિં., મેં.] મુખ્ય; વડું; શ્રેષ્ઠ (૨) સઃરહુ (૩) કુલ (સત્તા, પરવાનગી) (૪) ન॰ મેાટી કચેરીવાળું કે હાકેમ રહેતા હોય તે સ્થળ(૫)પું૦ પ્રમુખ; સભાપતે. ૦અદાલત સ્ક્રી॰વડી કચેરી કે અદાલત; હાઈ કોર્ટ.અમીન પુંજšજથી ઊતરતે વડો અમલદાર. ૦પરવાનગી સ્ક્રી॰ જેમ ફાવે તેમ કરવાની કુલમુખત્યારી. ૦બજાર પું, સ્ત્રી॰, ન॰ મુખ્ય બજાર, કામ પું॰ મુખ્ય કે મુળ મુકામની જગા; ‘હેડક્વાર્ટર્સ’ સદરહુ વિ॰ [મ. સદ્દğ; સર૦ મેં.] આગળ જણાવેલું; પૂર્વોક્ત સદર પું॰ [બ.; સર૦ મ. સા, હિં. સદ્દી] ટૂંકી ખાંચનું ખૂલતું એક નાનું પહેરણ
|
સદર્શ પું॰ [ä.] સારો કે સાચા અર્થ હેતુ કે વસ્તુ (૨) વિ૦ સારા અર્થવાળું (૩) શુભ પ્રયોજનવાળું. “થેં અ॰ સારા માટે સદવું અક્રિ॰ [સં. સત્ ઉપરથી ?] માફક આવવું [શક્તિ સદવિવેક પું॰ [i.] સારાનરસાના ભેદ પામવા તે કે તેની સદસ્ય પું॰ [i.] સભાસદ. –સ્યા સ્ત્રી સભ્યા; સ્ત્રી-સભાસદ સદળ વિ॰ [તું. સ+7; સર૦ મ.] દળવાળું; હું. −ળું વિજ્ જુએ સદળ (૨) ભારે
સદંતર અ॰ સદાને માટે (૨) પૂર્ણતઃ; સર્વથા સદંશ પું॰ [સં.]જીએ સત્યાંશ
સદા(કાળ) અ॰ [સં.] હમેશાં
|
[સધર્મિણી
[‘એવરગ્રીન’
(૩) સંગીતના એક અલંકાર સદાબરું વિ॰ પૂરેપૂરું; આખું સદાબહાર વિ॰ [સં. સદ્દા +ા વહાર; સર૦ હિં] સદા લીલું રહેતું; સદાર વિ॰ [. F+āારī] પત્ની સહિત; સજોડે; સપત્નીક સદારદા અ॰ કારણ વિના; સહેજસાજમાં [(ર) હંમેશનું સદાવડું વિ॰ સર૦ મ. સાવી] સમૂળગું; સાથે લાગું; બધું સદાવ્રત ન॰ [સં. સુરા+ વ્રત કે વૃત્તિ; સર૦ મ, હિં. સરાવતી દીન ભૂખ્યાંને રાજ અન્ન આપવાનું વ્રત કે જ્યાં તેમ રાજ અન અપાય છે તે સ્થળ; અન્નક્ષેત્ર
સદાશિવ વિ॰ [i.] હંમેશાં કલ્યાણકારી (૨) પું॰ (સં.) મહાદેવ સદાસર્વદા અ॰ [સં.] હમેશાં; સતત [ કાયમી સદાયાત વિ॰ [સદા + હયાત] સદા હયાત રહે કે હોય એવું; સદિચ્છા સ્ત્રી॰ [સં.] સારી કે સાચી ઇચ્છા; શુભેચ્છા સદી સ્ક્રી॰ [I.] સૈકા
સદીકું અ॰ [સ+દી = દિવસ ] વેળાસર (સુ.) સદીસા અ॰ [સ+દિવસ ?] વેળાસર; સવેળા સદુપયોગ પું॰ [સં.] સારો ઉપયેગ
[સદા કરવું તે સફ્ળ વિ॰ [i.] સમાન. તા સ્ત્રી, રશીકરણ ન॰ [i.] સદેહ વિ॰ [તું.] દેહ સહેત. હું અ॰ દેહ સાથે (પરલેાક જવું) સદૈવ અ॰ [.] હમેશાં [ સર્વદા સદાદિત વિ॰ [સં.] નિત્ય પ્રકાશમય; નાશરહિત (૨) અ॰ સદા; સદોષ વિ॰ [સં.] દોષવાળું. તા સ્ત્રી, બ્લ્યૂ ન॰ સદ્ગત વિ॰ [સં.] સારી ગત પામેલું; મૃત અતિ શ્રી॰ [i.] સારી ગતે; ઉત્તમ લેાકની પ્રાપ્તિ સદ્ગુણ પું॰ [i] સારા ગુણ. ~ણી વિ॰ સદ્ગુણવાળું સદ્ગુરુ પું॰ [i.] સારા – સાચા ગુરુ [શ્રી॰ સજ્જનતા સગૃહસ્થ પું॰ [સં.] પ્રતિષ્ઠત માણસ (૨) સજ્જન, સગ્રંથ પું॰ [i.] સારે ગ્રંથ
સ્થાઈ
સાહ પું॰ [f.] સાચું કે સારું ગ્રહણ કરવું તે; સાચી સમજ સદ્ધર્મ વિ॰ [સં.] સાચેા કે શ્રેષ્ઠ ધર્મ (૨) બૌદ્ધ ધર્મ સદ્ગુદ્ધિ સ્ત્રી [સં.] સારી ખુદ્ધ; સન્મતિ સાગણ, ગિની[સં.]વિ॰ સ્ત્રી॰ (૨)સ્ત્રી॰ ભાગ્યશાળી (સ્ત્રી) સદ્ભાગી વિ॰ [સં.] ભાગ્યશાળી
સદ્ભાગ્ય ન॰ [સં.] સારું ભાગ્ય; સુભાગ્ય સદ્ભાવ પું॰ [સં.] હાવાપણાના કે સારાપણાના ભાવ (૨) બીજા પર ભાવ કે સ્નેહની લાગણી. -વી વિ॰ સદ્ભાવવાળું સ” ન [H.] ઘર; મંદિર
સઘ અ॰ [ä.] તરત જ. -ઘઃસ્થિતિ સ્ત્રી॰ વર્તમાન પરિસ્થિતિ. —દ્યોગ્રાહ્ય વિ૦ તરત ગ્રહણ થઈ શકે એવું. ઘોવધૂ સ્ત્રી॰ લગ્નની ઉમરે પરણી લેનારી સ્ત્રી (જીએ બ્રહ્મવાદિની) સર્તન ન [સં.] સારું વર્તન; સદાચરણ સદ્દાચન ન॰ [સં.] સારું – સગ્રંથનું વાચન સાસના શ્રી॰ [સં.] સારી વાસના સવૃત્તિ સ્ત્રી॰ [i.] સારી વૃત્તિ (૨) સદ્ધર્તન સધન વિ॰ [સં.] ધનવાન
[એક પ્રતાપી રજપૂત રાજા સધરા, “રા જેસિંગ પું॰ (સં.) સિદ્ધરાજ જયસિંહ – ગુજરાતના સધર્મચારિણી, સમિણી સ્ત્રી॰ [સં.] જીએ સહધર્ભિણી

Page #863

સધમાં]
[પ્રેરક
સધાઁ વિ॰ [i.] સમાન ધર્મવાળું; સહધર્માં સધવા વિ॰ સ્રી॰ (૨) સ્ત્રી॰ [સં.] સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી સવું અક્રિ॰ સધાયું; સિદ્ધ થવું; સીધવું સધાવું અક્રિ॰, –વવું સક્રિ॰ ‘સધવું’, ‘સાધવું’તું કર્મણિ તે સધિયારા પું॰ (કા.) ટકા; આલંબન; સાથ; આધાર સધુર વિ॰ [i.] પત્નીવાળા (પતિ) (‘વિધુર’થી ઊલટું) સર વિ॰[સર૰મેં.]શક્તિમાન; સખ(૨)પૈસાદાર.[-આસામી | =લેણું ખાટું ન કરે એવું માણસ (ર) પૈસાદાર આસામી.] તા સ્ત્રી
|
[પ્રમાણે
સન સ્ટ્રી॰ [મ.] શક, સંવત (ખ્રિસ્તી કે હિજરી). “તે અ॰ સન સનકારવું અ॰ ક્રિ॰ [ત્રા. સંન(સં. સંજ્ઞા)+કરવું; સર૦ હિં. સનારના] આંખના ઇશારા કરવા સનકારા પું॰ [‘સનકારવું' પરથી] (આંખ વડે કરેલેા) ઇશારા (૨) [] અખત્યારપત્ર (૩) [સન (સં. રજૂથ)+ કાર] બહેરાટ સન(—i)દ સ્ત્રી॰ [મ.] પરવાનગી; પરવાનેા. –દી વિ॰ સનંદવાળું સનનન અ॰ [રવ॰]ખાણ કેબંદૂકની ગોળી છૂટતાં થતા અવાજ સનમ સ્ત્રી॰ [મ.] માશૂક; પ્રિયા, પ્રેયસી [ ગીર થવું સનમનવું અક્રિ॰ [‘સનમના’ પરથી] (૫.) સનમના થવી; દિલસનમના સ્ત્રી॰ [સં. રમનસ્ ; અથવા સં. સુન્ત + મનસ્ ] (૫.) ઉદાસીનતા; દિલગીરી
સન્માતા શ્રી॰ [i.]સારી માતા [વિ॰ સ્રી॰ સન્માન કરનારું સન્માન ન [i.] સકાર (૨) પ્રતિષ્ઠા. કારી વિ॰, કારિણી સન્માનનીય વિ॰ [ä.] સન્માનને પાત્ર; આદરણીય સન્માનવું સક્રિ॰ [મું. સન્માન પરથી] સન્માન કરવું સન્માનિત વિ॰ સત્કારાયેલું; સન્માનેલું સન્માન્ય વિ॰ [સં.]જીએ સન્માનનીય સન્માર્ગ પું॰ [સં.] સારા –ની તેના માર્ગ સન્મિત્ર પું॰ [É.] સારા મિત્ર સન્મુખ વિ॰ [i.] જુએ સંમુખ
સનસ સ્ત્રી॰ માનમરતબાની શેહ – શરમ (૨) ગરજ; પરવા
|
સનસનાટી સ્ક્રી૦ [૧૦ૐ વિં., મ. સન્નાટા; હિં. સનસનાટ] આશ્ચર્ય કે હખકની સ્તબ્ધતાની વ્યાપક અસર; તરખાટ[–ફેલાઈ જવી] [મુમુક્ષ, તિતિક્ષુ [યા.] સનંત વિ॰[છ્યું.] સંસ્કૃતમાં ક્રિયાપદનું ઇચ્છાવાચક (રૂપ). જેમ કે, સનંદ,–દી જુએ ‘સનદ’માં
|
સપક્ષ વિ॰ [i.] પાંખવાળું (૨) જેની પાછળ પક્ષ હોય એવું (૩) એકસમાન પક્ષનું (૪) સમાન (૫) જેના ઉપર સાધ્યનેા નિશ્ચય થયા છે તેવું (ઉદાહરણ) [ન્યા.]. −ક્ષી વિ॰ સપક્ષ – એકસમાન પક્ષનું [ (પ્રેરક) સંપટાવું અક્રિ॰ સપડાવું; ફસાવું; જકડાવું, –વવું સક્રિ સપઢામણુ, ણી સ્ત્રી૰ સપડાવું તે [સoક્રિ॰ (પ્રેરક) સપઢાવું અક્રિ॰ [જુએ સપાટો] ફસાવું; પકડાયું. “લવું સપત્ન વિ૦ (૨) પું॰ [i.] શત્રુ; પ્રતિસ્પર્ધી સપત્ની શ્રી॰ [સં.] શાક; પતિની બીજી પત્ની સપત્ની≠ વિ॰ [i.] સદાર; પત્નીવાળા કે સત્તેડે (પુરુષ) સપનું ન॰ જુએ સ્વપ્ન (–આવવું) [ ખુશાલીનું સંપરનું વિ॰ [સં. સુ+પર્વે ઉપરથી] શુભ પર્વનું; માંગલિક; સપરાણું વિ॰ [નં. સંપૂર્વી ઉપરથી; સર૦ હિં. સવરના = પૂરું - સમાપ્ત થવું] (૫.) સઘળું(૨)[i. F+ત્રાળ ઉપરથી] જખરું (૩) [] ધન્ય; સફળ
સનાતન વિ॰ [સં.] શાશ્વત (૨) પરાપૂર્વથી ચાલ્યું આવતું. છતા સ્ત્રી, ૦૧ ન૦. ૦ધર્મ પું॰ પ્રાચીન કાળથી ચાયા આવતા (હિંદુ) વેદધર્મ. ની વિ॰ (૨) પું॰ સનાતન ધર્મના અનુયાયી સનાથ વિ॰ [ä.] નાથ, સ્વામી કે એથવાળું. તા સ્ત્રી. –થા વિ॰ સ્ત્રી॰ સધવા
|
સપરિવાર વિ॰ (૨) અ॰ [i.] પરિવાર સહિત; સકુટુંબ સપ સપ અ૦ [૧૦; સર૦ મૈં.] ચપ ચપ; ઝડપથી સપાટ વિ॰ [İ. R(સમ) + પાટ, પટ્ટ; સર૦ હિં., મેં.] ખાડાટેકરા વિનાનું; એકસરખું(૨) તમામ; તળિયાઝાટક (૩) સ્ક્રી॰ [સર॰ મ. સુવાતનોઇĪ] એક પ્રકારના (એડી વગરના)જોડા; ખાસડી. [−કરવું =ખાડા ટેકરા વિનાનું કરવું(૨)પાધર કરવું; ઉડાડી દેવું.] સપાટાબંધ અ॰ જુએ ‘સપાટા’માં [ અથવા બરૂની ચીપ સપાટિયું ન॰ [‘સપાટ’ ઉપરથી ? સર૦ ચીપટ] ખપાટિયું; વાંસ સપાટી શ્રી॰ [‘સપાટ' ઉપરથી] કાઈ પણ વસ્તુને છેક ઉપરને સપાટ પથરાયેલા પૃષ્ઠભાગ કે તલપ્રદેશ સપાટા પું॰ [સર॰ હિં., મેં.] ઝપાટા; ઝડપ (૨) તમાચા (૩) ચાબુકના પ્રહાર (૪) ગપાટા. [સપાટામાં આવવું = જોર તે ઝડપના ઝપાટામાં આવવું – સપડાવું.સપાટામાં લેવું=સપડાવવું. સપાટા કરવા, મારવા, લગાવવા = હેર અને તાકીદથી કામ કરવું. “કાઢી નાખવા =ખા ભુલાવી દેવી; ધમકાવવું; મારવું.]
સનાદે અ॰ [ત્ત. જ્ઞાન્તિ] (૫.)+સાંનિધ્યમાં; પાસે (?) સનાન ન॰ [તું. સ્નાન] સગાંસંબંધીના મરણથી કરવાનું સ્નાન. [-કાઢવું = મરનારનાં સગાંને ત્યાં શેક કરવા એકઠું થયું. –ના સમાચાર = માઠા – અશુભ સમાચાર (ર) આર્દ્રત; કમભાગ્ય. -પાણી આવવું =કાઈ મરી ગયું હોય એવા ભારે નુકસાનમાં આવવું. –માંઢવું = જીએ સનાન કાઢવું. (તારું સનાન મંઢાય ! = તું મરે ! એક ગાળ.)-લાગવું = મરણને કારણે નાહવાનું આવવું (૨) મરનાર જોડે સનાન લાગે એવા સંબંધ હોવા.] સૂતક ન૦ સનાન અને સૂતક (૨) [લા. ] લેવાદેવા; સંબંધ. [—આવવું, હેવું=સનાન સૂતક લાગે એવા સંબંધ હોવા. ( સંબંધ નથી એમ બતાવવા તુચ્છકારમાં વપરાય છે.)]−નિયુંવિ॰ સનાનની ખબર લાવનારું (૨) જેને સનાન આવતું હોય તે (૩) એવાને અડી અભડાયેલું
સનાહ ન॰ [હિં.; છું. સંતા૪] ખખતર સન્બર ન૦ [મ. સનૌવર] એક ઝાડ – ચીડનું ઝાડ સને અ॰ જુએ ‘સન’માં
[સપાટા
સને પું॰ [સં. સ્નેહૈં ઉપરથી; સર૦ નાડા]+સ્નેહબંધન; હેડ સનેપાત પું॰ ત્રિદોષ; મુઝારા (૨) અપેા; સતપત. –તિયું વિ॰ સનેપાતવાળું; સતપતિયું
સના પું॰ [સં. સંજ્ઞા, જીએ હતા;] ઇશારા (૨) મમત; જીદ સન્નારી સ્ત્રી॰ [i.] સારી કે બદ્ર સ્ત્રી; ખાનુ સન્નિધિ શ્રી॰ [i.] જીએ સંધિ સન્નિપાત પું॰ [સં.] સનેપાત; મંઝારો સન્નીતિ સ્ત્રી॰ [સં.] સુનીતિ

૮૧૮

Page #864

સપડું]
૮૧૯
[ સફેદી
-ટાબંધ અ૦ તરત; તાબડતોબ
દાધ અને શુદ્ધોદક, એ નામના સાત પૌરાણિક સમુદ્ર. સૂર, સપાડું ૧૦ [+પાડ] આભાર; પાડ (૨) વગ; ભલામણ. સ્વર પુ. બ૦ ૧૦ ષડજ, ઋષભ, ગાંધાર, મધ્યમ, પંચમ, [-ચઢવું = આભાર છે; ઉપકાર કે પાડ કર્યા બે લાગવો. પૈવત અને નિષાદ એ સંગીતના સાત સૂર (સા, રી, ગ, મ, –લાગવું = આભાર તળે આવ્યાની લાગણી થવી.]
૫, ધ, ની). સાચલ, -માદ્ધિ ૫૦ (બ૦ ૧૦) સાત પ્રાચીન સંપાદ વિ૦ [૩] સવાયું; સવા (૨) પાદ કે ચરણ સહિત; પાદવાળું પર્વતને સહ (મહેન્ડ, મલય, સ, શક્તિમાન, ગંધમાદન વિંધ્ય, સપોરે અ૦ [સર૦ સપેર] બરાબર; ઠીક
પરિયાત્ર). -સાહ ન૦ [i.] અઠવાડિયું (૨) સ્ત્રી સાત દિવસ સપાસ૫ અ૦ [જુઓ સપ સં૫] સપાટાબંધ
ચાલતું (ભાગવતનું) પારાયણ કે તેની કથા સપિઠ વિ૦ (૨) ૫૦ [i] એક જ લોહીનું; સાત પેઢી સુધીના | સં૫ટ વિ૦ [જુએ ચપટ] બેસતું; તંગ; વળગેલું પિતૃઓને પિંડ આપનાર; સંબંધી. ૦ગમન ન૦, વ્યભિચાર, સપ્રકાશ વિ. [i] પ્રકાશવાળું સંગ કું. સપિડ સાથે વ્યભિચાર કે સંભેગ; “ઇસેસ્ટ'. સંપ્રત્યય વિ૦ [સં.] પ્રત્યયવાળું (૨) વિશ્વાસવાળું –ડીકરણ ૧૦ [.] મરેલા સગાને બારમે દિવસે કે વરસને અંતે સપ્રમાણ વિલં] સાધાર; સાબિતીવાળું (૨) યોગ્ય પ્રમાણવાળું; કરાતી શ્રાદ્ધક્રિયા કે પિંડદાન કરવું તે
માપસર (૨) સયુક્તિક (૪) અ૦ પ્રમાણ ટાંકીને. છતા સ્ત્રીસપુલક વિ. [i.] પુલકિત; પુલક – રોમાંચ ઊઠે એવું સપ્રયેશ વિ. [સં.] પ્રયોગ સહિત (૨) પ્રયોગસદ્ધ સપુ૫ વિ૦ [4] પુષ્પવાળું, પુપત (૨)તે ગુણવાળી (વનસ્પતિ); સપ્રયજન વિ૦ [.] પ્રજનવાળું; હેતુપુર:સર ફેન જેમ
સમાણ વિ. [૬] પ્રાણવાળું સપૂરું વિ૦ [સં. સ+પુછે કે સમુથ?] સમૂળગું; આખું; તમામ | સપ્રેમ અ [.] પ્રેમ સહિત; પ્રેમપૂર્વક સપૂત ૫૦ [+પૂત; સર૦ હિં, મ.] કુટુંબની આબરૂ વધારે સફ સ્ત્રી [મ.] બાજુ; કેર (૨) હાર; ઓળ તેવો દીકરે (૨) સારો પુત્ર
સફર છું. [..] હિજરી સનને બીજે માસ (૨) સ્ત્રી[; મ.] સપૂરત સ્ત્રી [.સિપુર્તી સુપરત; પણ
પ્રવાસ; મુસાફરી (૩)[સર૦ મ.] વહાણની મુસાફરી [ ફળ સપેર (પં) અ [પર] સારી રીતે; ઠીક; બરાબર
સફરજન ન [મ. સ ; સર૦ મ. સ વંદ્ર, સરગં]એક સપ્ટેમ્બર, સપ્ટેબર છું[૬] ઈસવી સનન નવમે માસ | સફરનામું ન૦ [fi] પ્રવાસના વર્ણનનું પુસ્તક [સપરાણું સપ્ત વિ. [સં.] સાત. ૦૪ ન૦ સાતને સમૂહ. ૦ણ વિ. સાત | સફા(–ળા)ણું વિ૦ [સફળ” ઉપરથી] + (૫.) સફળ; ધન્ય; ખણાવાળું (૨) પુંડ (ગ) સાત ખૂણાવાળી આકૃતિ. જિવ | સફરી વિ૦ [.] મુસાફરીનું; સફર કરનારું (૨) લહેરી; ખર્ચાળ પં. (સં.) અગ્નિ (તેને સાત જીભ મનાય છે). ૦૫ ૫૦ | (૩) ૫૦ ખલાસી (૪) ન૦ (સફર માટેનું) વહાણ બ૦૧૦ પુરાણાનુસાર પૃથ્વીના સાત મોટા વિભાગ; જમ્મુ, કુશ, | સલ(–ળ) વિ. [સં.] ફળવાળું (૨) જેનો હેતુ પાર પડયો છે લક્ષ, શામલિ, ક્રૉચ, શાક અને પુષ્કર. ૦ધાતુ સ્ત્રી બ૦૧૦ | તેવું; સિદ્ધ; સાર્થક. ૦તા સ્ત્રી આયુર્વેદ પ્રમાણે શરીરની સાત ધાતુઓ (જુઓ ધાતુ). ૦ધાન્ય નવ (બ૦૧૦) સાત જાતનાં ધાન્ય કે તેમનું મિશ્રણ (પૂજામાં સફળ, તા જુઓ “સફલમાં
[ન હોય તેવું હોય છે. ઘઉં, જવ, ચેખા, અડદ, મગ, તલ, કાંગ જેવાં બીજાં). | સફા વિ૦ [..] સાફ, સ્વરછ (૨) ખલાસ; પૂરું કાંઈ પણ બાકી ૦૫દી શ્રી વિવાહવિધિમાં વરકન્યાએ સાત પગલાં સાથે કરવું | સફાઈ સ્ત્રી [.] સાફસૂફી; સ્વચ્છતા (૨) નિદૉષતા; નિષ્કપટતા તે વિધિ (૨) તે વખતે બોલવાને મંત્ર. ૦૫ણું પેટ એક ઝાડ. (૩) [લા] (ટી) બડાઈ (૪) ટાપટીપ કે નિર્દોષતાનો દેખાવ. ૦પાતાલ(–ળ) નબ૦૧૦ અતલ, વિતલ, સુતલ, રસાતલ,
[-મારવી, હાંકવી = ખટું અભિમાન કરવું. –માંથી હાથ ન તલાતલ, મહાતલ ને પાતાલ એ સાત. ૦૫રી સ્ત્રી, (બ૦૧૦)
કાઢ= ખોટી બડાઈ કર્યા કરવી (૨) પોતાની નિર્દોષતા રજુ પવિત્ર મનાતી સાત પ્રાચીન પુરી -નગરીઓ (અયોધ્યા, મથુરા, કર્યા કરવી.] ૦કામ ન૦ સાફસૂફી કે વાળડનું - સ્વચ્છતાનું હરદ્વાર, કાશી, ઉજજયની કે અવંતિકા, દ્વારિકા, કાંચી). કામ, કામદાર S- સફાઈકામ કરનાર. ૦દાર વિ. સફાઈ
ભુવન ન૦ (બ૦૧૦)જુઓ સસલોક. ૦ભંગી સ્ત્રી જેન સ્યાદ- વાળું; સાફ; સ્વચ્છ (૨) [લા.] સફાઈવાળું વાદના સાત અવયવ (હેય પણ ખરું – સ્વાતિ, ન પણ હોય - સફાચટ અ [સફા + ચટ; સર૦ હિં, મ.] તન્ન સફા – ખલાસ સ્થાનાસ્તિ, વર્ણવી ન શકાય તેવું હાય-સ્થાવતષ્ઠ, એ ત્રણના સફાલગેટો ૫૦ (કા.) કરવાનું તમામ કામ (૨) કામને જથાને મિશ્રણથી થતા.) ભુજ પું- (ગ.) સપ્રણ. ૦મ વિ. સાતમું. સામટ નિકાલ
[બેબાકળું (૨) ઓચિંતું ૦મી વિ૦ સ્ત્રી સાતમી (૨) સ્ત્રી સાતમ, ૦રાશિ સ્ત્રી, “રલ- | સફાળું વિ૦ [{. સ + ફાળ (સં. સ્પા)] ફાળ પડી હોય એવું ઑફ સેવન” (ગ.). હર્ષિ પુ. બ૦૧૦ [+ ] મરીચિ, અત્રિ, સીિત સ્ત્રી કરાંની એક રમત અંગિરસ, પુલત્ય, પુલહ, ક્રતુ અને વસિઝ એ સાત ષિઓ | સકલ વિ. [મ, વી; સર૦ હિં, મ.] લગોલગ અડેલ (ર) (૨) આકાશના અમુક સાત તારાઓનું એક જાથ. લોક ૫૦ સ્ત્રી, રક્ષણ માટે કરેલું બાંધકામ; કેટ, હક(–) પુંપડોશબ૦ ૧૦ ભૂ, ભવ૨ , સ્વ૨, મહર, તપ, જન, સત્ય એ સાત | હેક. ૦દારે ૫૦હદે હદ જોડાયેલી હોય તેવો;પડેશી. ૦દારી સ્ત્રી, લોક. ૦વાદી વિ૦ (૨) ૫૦ સપ્તભંગીમાં માનનાર; સ્યાદ્વાદી સકું ન૦ [મ. હ; સર૦ Éિ. ; મ. સM] જુઓ સકે જેન). ૦શતી સ્ત્રી, ૭૦૦ શ્લોકને સમૂહ. જેમ કે, ચંડીપાઠ. સફેતે ! એક ઝાડ; પિમ્બર સમુદ્ર, સાગર મુંબ૦૧૦ લવણ, ઈક્ષરસ, સુરા, ધૂત, ક્ષીર, | સફેદ વિ૦ [T.] ધોળું. -દી સ્ત્રી ઘોળી ભૂકી (૨) ધોળાશ (૩)

Page #865

સફેદ ]
૮૨૦
[સમક્ષ
ચેના વડે ઘેળવું તે (૪) ઈંડાને ઘેળે ગર. –દો છેળો ભૂકે ! કાઢવું. -ભરવી = સભા કરવી. –મેળવી = સભા થવી.] ક્ષેભ (૨) તેલવાળો ધોળો રંગ
સભામાં ઉડીને બોલતાં થતો ગભરાટ, ખંડ ૫૦ સભાને સફે [જુઓ સકું] પૃષ; બાજુ
ખંડ કે એરડો યા થાન. ગૃહન સભાખંડ (૨)[લા.] સભામાં સબ વિ. [fહં.] સર્વ; બધું (૨) [છું.] નામ પૂર્વે “ઉપર
” કે “પેટા” મળેલ સમુદાય; ‘હાઉસ'. ૦ધિકાર પં. [ - અધિકાર] સભા એ ભાવ બતાવતે ઉપસર્ગ. જેમ કે, સબ-જજ; સબ-જેલ; ભરી કામ કરવાને લોકશાહી નાગરિક હક,૦ધ્યક્ષ અધ્યક્ષ), સબ-ઈન્સ્પેકટર. [-માં લગતી હોવી =બધામાં લેવાદેવા હોવી ૦૫તિ ૫૦ સભાને અધ્યક્ષ પ્રમુખ; સદર, ૦૫દ્ધતિ સ્ત્રી, કે માથું મારવું – સલામત = બધું સલામત છે, એવી આલબેલ.] સભા દ્વારા વિચાર કરીને નિર્ણય લેવાની લોકશાહી રીત. રુબંધી સબક ૫૦; ન૦ [5.] પાઠ; ધડો
સ્ત્રી સભા ભરવાની બંધી કે મનાઈ કરવી તે કે તે હુકમ. સબજી સ્ત્રી [.] ભાંગ (૨)શાકભાજી, ભાજીપાલે. ૦મંડી સ્ત્રી, ૦મંડપ ૫ સભાનો મંડપ. ૦રેજની વિ૦ સભાને ખુશ કરનારું. [સરવે ઉર્દુ, મ.] શાકબજાર. - jર ડમરે
શાસન નવ સભાનું વ્યવસ્થાસર કામ ચલાવવું તે. ૦સદ પુત્ર સબકે [૩૦] પ્રવાહી પદાર્થ ચૂરતાં થતો અવાજ.[–ભર | સિં] સભાના સભ્ય; “મેમ્બર'. ૦૨ચાલન ન... જુઓ સભા= સબડકા સાથે ખાવું કે પીવું. મારે = સબડ ભરવો (૨) શાસન. ૦સ્થાન ન સભા ભરાવાની જગા ખુબ ઝપાટવું – ખાવું.]
સભાગી વિ૦ [સ + ભાગ] ભાગીદાર; હિસ્સેદાર સબડવું અ૦ કૅિ૦ [સં. રાવઢ, પ્રા. સવ = કાબરચીતરું; દૂષિત સભાગૃહ ન [i] જુએ “સભામાં ઉપરથી] વાસી પડ્યું રહેવાથી બગડી જવું (૨) [લા.) રઝળવું; સભાજિત વિ. સં.] સંમાનિત; વિખ્યાત સડવું, નકામું થઈ પડધું રહેવું
સભાધિકાર, સભાધ્યક્ષ [] જુઓ “સભા”માં સબઠાક અ૦ [૨૦] સબડકાને રવ
સભાન વિ. [સં.] ભાનવાળું, સાવધ; જાગતું. છતા સ્ત્રી, સબતાવવું સક્રિ. “સબડવું’નું પ્રેરક [સ્ત્રી સબધાપણું | સભા- ૦૫તિ, ૦૫દ્ધતિ, બંધી, ૦મં૫, ૦રંજની, શાસન, સબધું વિ૦ [સં. સુવઢું] સારા બાંધાનું, મજબૂત, ખમે તેવું. –ધાઈ | સદ, સંચાલન, સ્થાન જુઓ “સભામાં સબનીસ ૫૦ [. સવીત; સર૦ મ.] દફતરદાર (૨) એક | સભાંગણ ન [સં.] સભાનું આંગણું, સભાસ્થાન મરાઠી અટક
અભિ(–ભી), પૃ. [સં.] ત રમનાર મંડળી કે સભાની સવડ સબબ ૫૦ [મ.] કારણ; હેતુ (૨) અ૦ સબબથી કે, સબબે; કરનાર જુગારખાનું ચલાવનાર કારણ કે. [-કાટ = કારણ કે બહાનું શોધવું. = સબબની સભીડાઈ સ્ત્રી [સ+ ભીડ] ભીડ હોવી ; તંગી; ખેંચ સત્યારાત્યતા તપાસવી.].
સભર વિ૦ [જુઓ સભર] ભરપૂર; સભર (૨) માતબર; પિસેટકે સબમરીન સ્ત્રી [છું.] પાણીની સપાટી નીચે ચાલતી બેટ ભરપૂર (૩) વિરત્રીગર્ભવંડી સબ(સૂ) સ્ત્રી (૨) અ[૩ર.સ; સર૦ Kિ.; મ.] જુઓ સબુર સભ્ય વિ૦ [.] વિવેકી, સંભાવતશિર (૨) પં સભાસદ (૩) સબરસ ન [fછું. સબ (સં. સર્વ) + રસ] મીઠું
પંચ અક્સમાંનો એક અગ્નિ. તા સ્ત્રી સત્યપણું (૨) સરકૃતિ; સબલ(–ળ,ઈ) વિ. સં.] બળવાન (૨) દઢ; મજબૂત (૩) સુધારો. -ત્યા સ્ત્રી સ્ત્રી સભ્ય. -ભ્યાસભ્ય પું(૨) વિ. [સર૦ મ.] અતિશય; ખૂબ
[(૨) સબડકે સભ્ય અને અસભ્ય સબકે ડું (કા.) ચસક; ઝપાટો; એકદમ આચક લાગે તે | સમ ડું બ૦૧૦ [સર૦ . ; હિં. સૌ પ્રા. સર્વ, સં. રા૫)] સબાર વિ૦ (સુ.) સમૂળગું
સેગન. [આપવા, ખવડાવવા, ઘાલવા, દેવા = સેગન કે સબી સ્ત્રી, [“બી” ઉપરથી] + છબી; તસવીર (૨) શેભા; કાન્તિ | પ્રતિજ્ઞાથી બાંધવું. -ખાવા,લવા = સેશનથી બંધાવું.] સબીજ વિ૦ [સં.] બીજવાળું (૨) સવકપ (સમાધિ) સમ વિ૦ [ā] સરખું, સમાન (૨) ૫૦ તાલ આરંભસ્થાન સબીલ સ્ત્રી. [.] મહોરમ પહેલાં દશ દિવસથી પવાતું ધર્માદા (સંગીત) (૩) સંગીતને એક અલંકાર. અપૂર્ણાક ન છેદથી પાણુ કે શરબત (૨) પરબ
[દલીલ નાના અંશનું અપૂર્ણાંક; “પ્રોપર કંકશન”. કક્ષ(ક્ષી).૧૦સમાન સમૃત પુત્ર [. સુતૂત] સાબિતી; પુરાવો; પ્રમાણ (૨) દાખલો કક્ષાનું સરખું. કર્ણ આયત; “રેકટેગલ” (ગ.). ૦કાલિક સબૂર સ્ત્રી[જુઓ સબર] ધીરજ, સહનશક્તિ (૨) અ “થોભે; વિ, એકસાથેનું સિમોને સ”. ૦કાલીન વિ૦ એક જ કાળમાં રહો' એ અર્થને ઉગાર. -રાઈ-રી સ્ત્રી, ધીરજ, સહનશકિત સાથે વિદ્યમાન. કેન્દ્ર વિ૦ (ગ) સમાન કે કવાળું; સે ક', [-પકડવી, રાખવી].
૦ણ-ણિક) વિ- (ગ.) સમાન કોણવાળી (આકા). ક્ષેત્ર સબેઠવું સક્રિ. [“સબેરાબ” ઉપરથી] સેટીથી સબસબ મારવું | વિ૦ (ગ.) સમાન ક્ષેત્રફળવાળું (૨) ન૦ ‘હેરેઝેન્ટલ લેઇન”
બેસબ અ૦ [૨૦] ઝપાટાબંધ; ત્વરાથી; ઉપરાછાપરી સમઈ સ્ત્રી. [4. રામબ(દીવા) પરથી; સર૦મ.] tળની દીવી. અભણ વિભણેલું; “અભણ'થી ઊલટું
દાની સ્ત્રી, દીવી; શમાદાન સભય વિ૦ [] ભયયુક્ત, ભયપૂર્વક
સમ- કક્ષ-ક્ષી), કર્ણ, કાલિક, કાલીને જુઓ ‘સમ સભર વિ. [સં. [ + મૃ; સર૦ મ. સુમર] ભરપૂર, પૂરેપૂરું ભરેલું. [૩.]'માં
[ –તી વિ૦ માં કેતવાળું [-ભરવું, અભરે ભરવું = પરિપૂર્ણ ભરવું.] છતા સ્ત્રી
સમકિત ન [સં. સ્થa] સાચી તત્ત્વજિજ્ઞાસા (ન). ધારી, સભા સ્ત્રી [સં.] મેળાવડે; પરિષદ (૨) સમાજ; મંડળ. સમ- કેન્દ્ર, ૦ણ(ણિક) જુએ “સમ []'માં [–બેલાવવી = સભા મેળવવી; સભા થવાનું કહેણ મોકલવું કે | સમક્ષ વિ૦ (૨) અ૦ [.] (ની) પ્રત્યક્ષ; રૂબરૂ; નજર સામે

Page #866

સમક્ષેત્ર ]
સમક્ષેત્ર વિ॰ (૨) ન॰ [સં.] જુએ ‘સમ [ä.]’માં સમગ્ર વિ॰ [મું] સઘળું; તમામ. છતા સ્ત્રી॰ સમઘાત વિ॰ [H.] સમાન ઘાતવાળે। (પદી)
સમચતુર્ભુજ પું॰ [સં.] ચારે સમાન બાજુવાળા ચતુર્ભુજ – ચતુ કાણ; ‘રૅમ્બસ’
સમચ(–૭)રી સ્ક્રી॰ [જીએ સંવસરી; ત્રા. વરિય] દર વર્ષે આવતી મરણત થૈ (૨) તે દિવસે કરાતી ક્રિયા સમચિત્ત વિ॰ [તું.] સર્વ પ્રત્યે કે સર્વ અવસ્થાએમાં સમાન ચિત્તવાળું (૨) ન॰ ચિત્તની સમાનતા. તા સ્ત્રી॰ ચિત્તની સમતા સમચારસ વિ॰ (૨) પું॰ [સમ+ચે રસ] ચારે બાજુ ને ખણા સરખા હોય તેવી આકૃતિ
સમચ્છેદ પું [j.] (ગ.) અનેક અપૂર્ણાંકના સમાન છેઃ (૨) વિ॰ સમચ્છેદ્રી. –ી વિ॰ સમચ્છેદવાળું સમરી સ્ત્રી॰ જુએ સમચરી; છમછરી
સમજ, ॰ણ સ્ત્રી॰ [ ‘ સમજવું’ પરથી] અક્કલ; જ્ઞાન; ડહાપણ (૨) પરસ્પર સમ” રાખેલી વાત; કરાર. [-પડવી = સમજાવું. સમજના ઘરમાં આવવું =ઉંમર લાયક થવું.] ૦ણું વિ॰ સમરે તેવું; સમજવાળું. દાર વિ॰ સમજણું. દારી સ્ત્રી॰ સમજ હોવી તે; સમજણાપણું. ફૅર શ્રી॰ બીજી સમજ; સમજવામાં ફરક કે ભુલ. બુદ્ધિસ્ત્રી॰ સમજ અને અક્કલ કે મુદ્ધિ) સમજવાની મુદ્ધ કે કલન શક્ત સમજવું રા૦ ક્રિ॰ [શે. સમ્+” (પ્રા. જ્ઞા) કે સંધ્ (પ્રા. સંવુ ) પરથી હું સર મેં. સમનો, હિં. સમાÜ] જાણવું (૨) અર્થ ગ્રહણ કરવા (૩) ખરાખેાટાની તુલના કરવી; વિચાર કરવે (૪) અ॰ ક્રિ॰ આગ્રહ છે।ડવો; માની જવું. [સમજી લેવું= અંદરોઅંદર સમાધાન કરી લેવું.]
|
|
સમજશક્તિ સ્ત્રી સમજવાની શક્તિ; સમબુદ્ધિ સમાવટ, −ણી સ્ત્રી સમન્તવવું તે; સમતૃતી સમાવવું સ૦ ક્રિ [‘સમજવું’નું પ્રેરક] સમજે તેમ કરવું (૨) મનાવવું; નરમ પાડવું; શાંત કરવું (૩) કેસલાવવું; છેતરવું સમજાવું અ૦ ક્રિ॰ સમજવું’નું કર્મણ
સમજી વિ॰ [‘સમજવું’ પરથી] સમજણું; શાણું
સમજૂ ક વિ॰ + જીએ સમજી
સમજૂત(-તી) સ્ત્રી॰ [જીએ સમન્ત] સમજવું તે; માની લેવું તે (૨) સમજાવવું તે; ભ્રમ કે વિરેધ દૂર કરી સમાધાન કરાવવું તે (૩) શિખામણ, સલાહ (૪) ખુલાસેા; વિવેચન. [−ઉપર આવવું = સમાધાન કરવું.]
સડી(−sll) સ્ક્રી॰ એક પક્ષી (૨)[તું. ચમૌ; સર૦ મેં.] એક ઝાડ. –ડે(−ળે) પું॰ શમી વૃક્ષ (૨) કામણ – ટ્રમણ કરનારા ખાવે સમણુ ન [‘સમાયું. ઉપરથી; સર સમાણ] અંદાજસર ઉમેરવાની વસ્તુ; રામેાવણ
સમણવું સક્રિ॰ [સં. સમન = અથડામણ] ફેરવવું; વીંઝવું. [સમણાવું અક્રિ॰ (કર્મણ), -વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).] સમાસમણ સ્ત્રી॰ [તુ સમણવું] વીઝાવીઝ (૨) વેગવાળે [માટેના નાજુક ચીપિયા સમર્~તાણી સ્ત્રી॰ [મં. ક્ + ઞ + ની પરથી ?] ઝીણી વસ્તુ સમણું ન॰ જુઓ સ્વપ્નું. [−આવવું =સ્વપ્ન આવવું (૨)ઉત્કટ
અવરજવર
૮૨૧

[સમમાત્રી
કામના હોવી. ઉદા॰ તને તે પૈસાનાં જ સમણાં આવે છે(૩) એકદમ તુક્કો સૂઝવે.]
સમતત વિ॰ [i] સરખું લાંબું પથરાયેલું; સપાટ વિસ્તરેલું સમતુલ વિ૦ [.] સરખી સપાટીનું(૨) ન॰ સરખી સપાટી(૩) પ્લેઇન’ (ગ.). ત્રિકે લ્યુમિતિ સ્ત્રી પ્લેઇન ટ્રિૉમેટ્રી’ (ગ.). ભૂમિતિ સ્ત્રી॰ પ્લેઇન જ્યોમેટ્રી’ (ગ.) સમતા સ્ત્રી॰ [i.] સમત્વ; સરખાપણું સમતુલા સ્ત્રી॰ [સં.] સમતાલપણું. -લિત વિ॰ સમતાલ સમતેલ વિ॰ [સમ + તાલ] સરખા વજનનું (૨)સરખું; સમાન (૩) પું; ન૦ ખરાખર સરખું વન. [—ઊતરવું = સરખેસરખું થયું.] તા સ્ત્રી. ૦૧, ૦પણું ન॰ સમતાલ હોવું કે થવું તે; ‘વિલિપ્રિયમ’
સમત્રિકાણ પું॰ [સં.] ત્રણે સરખી બાજુવાળા ત્રિકોણ (ગ.) સમત્વ ન॰ [સં.]જીએ સમતા. બુદ્ધિ સ્ત્રી॰ સમતાવાળી બુદ્ધિ સમથળ વિ॰ [સમ + સ્થળ] સમાન સપાટીવાળું, તા સ્ત્રી॰ સમદર પું॰ [સર॰ હિં. સમં(-મું વર્] સમુદ્ર (૫.) સમદર્શિતા સ્ત્રી, –ત્વ ન॰ [સં.] સમદર્શીપણું સમદર્શી વિ॰ [i.]સૌની તરફ સરખી નજરે તેના; નિષ્પક્ષપાતી સમદુ:ખ(-ખી) વિ॰ [સં.] સરખા દુઃખવાળું; બીજાનું દુઃખ જોઈ તેટલું જ દુઃખી થનારું
સમષ્ટિ વિ॰ [સં.] સમદર્શી (૨) સ્ત્રી॰ સમાનદષ્ટિ; નિષ્પક્ષપાત સમદા પું॰ કમાવ્યા કે રંગ દીધા ત્રૈનાનું તાજું ચામડું સઢિભુજ વિ॰ [સં.] એ સરખી ભુજાવાળું (ગ.). ત્રિકાણ પું જેની બે બાજુ સરખી હોય એવા ત્રિકાણ (ગ.) સમધારણ વિ॰ [સમ+ધારણ] સરખી ધારણવાળું (૨) સરખું; નહીં ઊંચું કે નીચું (૩) મધ્યમ પ્રકારનું સમધારણ ન૦ સરખું ધેારણ કે તે કરવું તે (‘મોડરેશન’) સમન સ્ત્રી॰ [ા.] ચપેલીનું ફુલ (૨) પું॰ [સં.] મેળે; મેળાવડો સમનલાડુ પું॰ [સં. શ્રમ કે મરાન કે રામન ? + લાડું] મરનારના હાથ અડકાડી, દક્ષણા સાથે બ્રાહ્મણને કે મંદિરમાં અપાય છે તે લાડુ
સમનાભિક વિ॰ [ä.] એકસમાન નાહવાળું; કોન્ફેકલ’(ગ.) સમન્વય પું॰ [H.]એકસરખા વ્યવસ્થિત ક્રમ (૨) પરસ્પર સંબંધ કે મેળ (૩) તાત્પર્ય
સમન્વિત વિ॰ [સં.] સમન્વય કરેલું; યુક્ત; સંબદ્ધ. તા સ્ત્રી સમન્સ પું॰[.]અદાલતી તેડું કે તેના પત્ર [-કાઢવા, નીકળવા] સમપાણિ પું॰ [સં.] ગાયનના તાલના કાલની સાથે જ તાળી પડવી તે
સમપ્રમાણ વિ॰ [સં] સરખા પ્રમાણવાળું, તા સ્ત્રી સમબાજી(-જૂ ) વિ॰ સરખી બાજુવાળું (આકૃતિ)[ગ.] સમબુદ્ધિ વિ॰ [i.] સર્વને સરખા સમજનારું(૨)૦ સમતાની બુદ્ધ; સમચ્છુ હ [વિ॰ સરખા ભાગ લેનાર સમભાગ પું॰ [સં.] સરખા ભાગ. —ગિની વિ॰ સ્ત્રી, ગી સમભાવ પું॰ [i.] સમતાની બુદ્ધિ – ભાવ (૨) પોતીકાપણું; મમતા; સહાનુભૂતિ. –વી વિ॰ સમભાવવાળું સમભુજ(–જીય) વિ॰ [સં.] જુએ સમબાજી સમમાત્રી, “ત્રિક વિ॰ [સં.] સમાન માત્રાવાળું; માપમાં સરખું

Page #867

સમમિતિ]
૮૨૨
[સમળો
સમમિતિ શ્રી. [ä.] સરેરાશ (ગ.)
–વવું સક્રિઢ કર્મણિ ને પ્રેરક] સમય પું. [] વખત; કાળ (૨) મસમ (૩) લાગ; અવસર; સમર્પિત વિ૦ [ā] સમર્પણ કરેલું; સમાયેલું સંજોગ (૪) પ્રતિજ્ઞા; નિયમ; નિશ્ચય (૫) સંકેત; દાડ (૧)સિદ્ધાંત | સમલ વિ. [સં.] મલિન; મેલ કે મેલવાળું (૭) શાળામાં શિક્ષણ માટે નિયત કરેલો સમયવિભાગ, પીરિયડ'. | સમલક્ષી વિ. [સમ + લક્ષ] એકસરખા લક્ષવાળું [-ઓળખ, જે, વ = પ્રસંગ કે સંજોગ બરોબર સમ- | સમલંબ વિ૦ [io] સરખા લંબવાળું (ગ.). ૦૩, ૦ચતુષ્કોણ જ – જાણો. –થ = (કેઈ કામ કરવા માટે) નિયત કે | ૫૦ “ટ્રેપેઝિયમ” (ગ.),
[એક જાતની ટોપી યોગ્ય વખત થવો. –ભરાઈ જ = વખત પૂરો થઈ જવો (૨) | સમલે ૫૦ [I. રાøહ્યું; સર૦ મ. સમા ] કસબથી ભરેલી
અવકાશ ન રહે (૩) આખરકાળ આવી લાગવો.] ૦૪ વિ. સમવકાર ! [] નાટક કે રૂપકના દશમાં એક પ્રકાર સિદ્ધાંત સમજનાર (૨) સમય ઓળખનાર. તા સ્ત્રી૦. ૦૫ત્રક | સમવદિયું, સમવડું વિ૦ (કા.) જુઓ સાવડિયું, સમેવડું ન સમયની ફાળવણીની તૈધ; ટાઈમ-ટેબલ. ૦૫ાલક વિ૦ | સમવયક[સં.], સમવથી વિ૦ સરખી ઉંમરનું; સમેવડિયું સમય પાળનારું – સાચવનારું; “કચુઅલ.” [તા સ્ત્રી..]. | સમવર્ષારેખા સ્ત્રી [સં.] સરેરાશ વરસાદ સરખે પડતો હોય
પાલન નબરોબર સમય સાચવવો તે; વખતસર હોવું તે. | તેવાં સ્થળ બતાવતી (નકશાની) રેખા ૦મૂતિ સ્ત્રી સમય કે જમાનાને પ્રતિનિધિરૂપ મનુષ્ય. વિરેધી | સમવસરણ ન [] (જૈન) આચાર્ય કે મહાન વ્યક્તિની પધરાવિ૦ જમાનાના બળથી વિરુદ્ધ વર્તનાર. સાધુ વિ. સમય | મણ વેળા એકઠો થતો સમુદાય – પરિષદ. –વું અક્રિટ સમજોઈ પોતાનું કામ કાઢી લેનાર, સૂચક વિ. સમયસૂચકતાવાળું. વસરણમાં આવવું
સૂચકતા સ્ત્રી સમયને યોગ્ય તત્કાળ કાર્ય કરવાની બુદ્ધિ. સમવાય પં. [૩] સમૂહ (૨) સંબંધ (૩) એ નિત્ય સંબંધ કે -યાચાર છું. [+કાવાર] સમય આચાર; સ્થાપિત રિવાજ. જેમાં એક સંબંધીને નાશ થતાં બીજે સંબંધી પણ નાશ પામે –ચાનુકુલ વિ. [+ અનુકૂલ] સમયને અનુકૂલ; જેવો સમય (જેમ કે, દૂધ અને તેના સફેદ રંગનો)[ન્યા.]. તંત્ર નવ અનેક તેવું તે પ્રમાણેનું; સમયાનુસારી.–ચાનુવતિત્વવિ. સમયાનુ- સ્વાયત્ત સમૂહોનું એકત્ર રાજ્યતંત્ર; સમૂહતંત્ર; “કેડરેશન.” થી વતપણું. -યાનુવતી વિ૦ [+ અનુવર્તી] જુઓ સમયાનુસારી. વિ. સમવાય - સંબંધવાળું (૨) સમવાયતંત્રને લગતું; “ફિડરલ’. વ્યાનુસાર અ૦ [ + અનુસાર] સમયને અનુસરીને; સમય
–થી કારણ નઇ કાર્યમાં સમવાય સંબંધથી રહેતું કારણ; પ્રમાણે. –ચાનુસારી વિ. સમયને અનુસરીને વર્તનારું. —- ઉપાદાનકારણ (જેમ કે, માટી એ ઘડાનું) ચિત વિ૦ [+વિત] સમયને અનુકુળ
સમવિચારી વિ૦ (૨) j૦ [સમ + વિચાર] સરખે વિચાર સમયુદ્ધ ન૦ [] બરાબરિયા વચ્ચેનું યુદ્ધ
ધરાવનાર; વિચારમાં મળતું સમાચિત વિ. [૪] જુઓ “સમય”માં
સમવૃત્ત ન [સં.] ચારે ચરણ સરખાં હોય તેવો છંદ (૨) મુખ્ય સમર વિ. સાત (સંકેતની ભાષામાં)
રેખાંશનું વૃત્ત (૩) વિ૦ સરખા છંદવાળું સમર ૫૦; ન૦ [i] યુદ્ધ. ભૂમિ(મી) શ્રી રણક્ષેત્ર સમવેત વિ. [વં.] એકત્રિત; સંયુક્ત; સમવાયી સમરણ ન. [2.] (૫) જુઓ સ્મરણ, –ણી સ્ત્રી સ્મરણી | સમવેદી વિ૦ [. સમ + વિદ્] સમાન વેદનાવાળું, સહાનુભૂતિજપમાળા
વાળું. –દિત્વ ન૦ સમરથ વિ. (૫) સમર્થ; બળવાન; પ્રબળ
સમશાન ન [જુઓ સ્મશાન; સર૦ મ. સાાન] મસાણ. –નિયું સમરવું સત્ર ક્રિ. [. , પ્રા. સમ૨] સ્મરણ કરવું
વિસ્મશાન જેવું - નિર્જન (૨) અમંગળ (૩) ડાઘુ તરીકે આવેલું સમરસ વિ. [.] એકસરખા રસવાળું
સમશીતoણ વિ૦ [સં.] સરખી ગરમી અને ઠંડીવાળું સમરામણ ન૦, –ણી સ્ત્રી [સમરાવવું પરથી] સમરાવવાનું | સમશેર, બહાદુર, રિયું જુઓ “શમશેરમાં મહેનતાણું
[ને પ્રેરક સમલકી વિ. [સં. સમ + છો] એકસરખા શ્લોકવાળું; મૂળ સમરાવું અ૦િ , વિવું સક્રિ. “સમારવું”, “સમર’નું કર્મણિ શ્લોક પ્રમાણે શ્લોકવાળું (ભાષાંતર) સમરાંગણ ન૦ [i] રણક્ષેત્ર; યુદ્ધનું મેદાન
સમષ્ટિ સ્ત્રી [i.] સમગ્રતા સમુદાય (વ્યષ્ટિથી લિટું) સમરૂ૫ વિ૦ [.] સમાન રૂપવાળું (૨) “સિમિલર '(ગ.). ૦તા સમસમ અ[૧૦] (જોરથી ફુકાતા કેવીધાતા પવનને અવાજ). સ્ત્રી, તત્વ નવ
[-ખાં સ્ત્રી સુરેખા ૦વું અ૦ ક્રિ. [સં. મિસિમાજો] એવો અવાજ થવો (૨) સમરેખ વિ૦ [.] સમાન રેખા ઉપર આવેલું (ગ.). છતા સ્ત્રી૦. ધંધવાઈ રહેવું (મનમાં); ધખધખવું. [માવવું (પ્રેરક).] -માટ સમર્થ વિ[સં.] બળવાન, શક્તિમાન. ૦૦ વિ૦ (૨) પં સમર્થન અ૦ સમસમતું હોય તેમ (૨) પુંલાગણીથી સમસમવું તે કરનાર. છતા સ્ત્રી સામર્થ્ય; શક્તિ. ૦૧ નવ દલીલોથી પુરવાર
સમસામયિક વિ૦ [ā] સમકાલીન કરવું તે (૨) ટેકે (૩) સાબિતી. -થિત વિ૦ સમર્થન કરાયેલું સમસૂત્ર વિ૦ [૩] એકસરખું – સપાટ; લેવલ” [સમુદાય સમર્પક વિ. [સં.] સમર્પણ કરનાર (૨)[સર૦ મ.] ગ્ય; ઊંચત; સમસ્ત વિ. [સં.] સઘળું; તમામ; બધું ભેગું (૨) નવ સમગ્ર બરાબર બંધબેસતું. છતા સ્ત્રી.. –ણ ન [ā] અર્પણ કરવું તે.
સમસ્યા સ્ત્રી [સં.] પ્રશ્ન; કેયડો (૨) સાન; સંકેત (૩) ઉખાણું. –ણ વિ(૨) પું, જેણે સર્વસ્વ અર્પણ કરી દીધ હોય તેવું [-પૂરવી સમસ્યાપૂર્તિ કરવી.] પૂર્તિ સ્ત્રી સમસ્યાનો જવાબ (પુષ્ટિમાર્ગમાં). –ણીય વિ. સમર્પણને યોગ્ય
આપવો કે અધૂરો ભાગ પૂરો કરી આપ તે; એવી રમત સમર્પવું સક્રિ. સં.સમ] સમર્પણ કરવું.[સમર્પવું અક્રિ. | સમળી, -ને જુએ “સમડી'માં

Page #868

સમંજસ]
૮૨૩
[સમાવડાવવું
સમંજસ વિ૦ [] ઉચિત; વાજબી (૨) હોશિયાર; સુજ્ઞ (૩) મરણ પામવું (યોગી કે સાધુસંતનું).] સ્થ વિ. સમાધિમાં પડેલું સ્પષ્ટ; સમજી શકાય તેવું
[ પાણી છે તે | સમાન વિ. [ā] સરખું (૨) પં. પાંચ પ્રાણવાયુમાંને એક સમા સ્ત્રી [સર૦ મ. (સં. સમ)] પૂરી ભરતી આવે ૧૨ મિનિટ (જુઓ પંચપ્રાણ). ૦કક્ષ વિ૦ સમાન કક્ષાનું. છતા સ્ત્રી૦.૦ધર્માસમાનાર વિ૦ [સં.] સમાન આકારનું
(મીં) વિ. [સં.] સમાન ગુણધર્મવાળું. ૦ભાવ j૦ સૌને સમાન સમાગમ પં. [સં.] સંયેગ; મેળાપ (૨) સેબત; સંગત ગણવા તે; સમતા. ૦ભાષા પુત્ર ભિન્ન ભાષાઓવાળાના વ્યવસમાચાર [૪] ખબર (બહુધા બ૦૧૦માં). [(–ના) સમા- હારમાં ચાલે એવી એક – સર્વસાધારણ ભાષા. ૦રૂ૫ વિ૦ ચાર જેવ,લેવા = સંભાળ રાખવી; તપાસ રાખવી.] ૦૫ ન૦ સમરૂપ જુઓ. ૦રૂપતા સ્ત્રી૦. વૃત્તિ સ્ત્રી સમબુદ્ધિ, સમભાવ. વર્તમાનપત્ર
૦શીલ વિ૦ સમાન ગુણ, ધર્મ કે સ્વભાવનું. [તા ૦, ૦૦ સમાજ પું[] સમુદાય (૨) મંડળી; સભા (૩) એક ધર્મ કે ન..]. -નાધિકરણ વિ૦ [ + મfધરળ] એક જ અધિકરણ, આચારવાળ જનસમુદાય (૪) વ્યવસ્થિત જનસમુદાય; જનતા. આશ્રય કે વિભક્તિવાળું (૨) ન૦ સમાન અધિકરણ, આશ્રય કે
કારણ નવ સમાજતંત્રની રચના-વ્યવસ્થિતિ. ૦જીવન નવ વિભક્તિ. -નાધિકરણ બહુવ્રીહિ પુંસમાસ છોડવામાં આવે સમાજનું જીવન - તેની રીતભાત, રહેણીકરણી, વગેરે. જીવી ત્યારે જેનાં બંને પદે સમાન વિભક્તિમાં હોય તે બહુવ્રીહિ વિ. સમાજમાં જ જીવી શકે એવું (૨) સમાજ ઉપર જીવનાર. સમાસ (વ્યા.). નાર્થ(ક) વિ[+ મર્ય] સમાન અર્થવાળું. ૦વાદ ૫૦ વ્યક્તિ કે વર્ગની નહિ, પણ સમાજની સત્તાને વાદ; -નિકા પં. એક છંદ. –દક વિ૦.(૨) j[+૩] સાતથી સેશિયેલિઝમ’. ૦વાદી વિ૦ (૨) પુંસમાજવાદમાં માનનાર. ચૌદ પેઢી સુધીના સમાન પિતૃઓને અંજલિ આપનાર સગે. વિદ્યા સ્ત્રી, શાસ્ત્ર ન૦ સમાજવ્યવસ્થાનું શાસ્ત્ર. વૃત્તિ -નેપમાં સ્ત્રી [ + ૩૫માં] ઉપમાનો એક પ્રકાર (કા. શા.) સ્ત્રી સમાજમાં રહેવાની કે તે વસાવવાની માણસની સહજવૃત્તિ. સમાપક વ૦ સં.] સમાપન કરતું; છેવટનું શાસ્ત્રી પું. સમાજશાસ્ત્રને વેત્તા. શાસ્ત્રીય વિ. સમાજ- સમાપતિ સ્ત્રી [.] આવી મળવું – ભેગું થવું તે (૨) અકસ્માત; શાસ્ત્ર સંબંધી. -જિક પું[.] સમાજનો સભાસદ (૨) પ્રેક્ષક. બની જવું તે (૩) યુગમાં ચિત્તની અમુક સમાધિની સ્થિતિ -જી વિ. સમાજનું; સમાજ સંબંધી (૨) કે અમુક સમાજમાં (૪) સમાપ્તિ; અંત
[તે; સમાપ્તિ જોડાયેલું (૩) પુંતે પુરુષ; વિશિષ્ટ સમાજના સભ્ય સમાપન ૧૦, -ના સ્ત્રી [.] સમાપવું – સમાપ્ત કે પૂરું કરવું સમાણ સ્ત્રી [સમાવું પરથી] સમાવું તે; સમાવેશ (૨) નટ સમાપવું સક્રિ. [સં. સમાજૂ ] સમાપ્ત કે પૂરું કરવું જુઓ સાવણ
સમાસ વિ. [સં.] પૂરું પૂર્ણ -તિ સ્ત્રી, પૂરું થયું કે કરવું તે, સમાણુ સ્ત્રી, જુઓ સમણી
છેવટ; અંત
[બધાએ સાથે બેસવું તે (જૈન) સમાણું વિ૦ [. સમાજ (સં. સમાન)] સમાન; સરખું (૨) –ને સમાયક સ્ત્રી[વા. સમય (સં સમાન)] પૂજન સ્તવન માટે લાગુ પડતી [ગાળ] (૩) અ૦ [. સમg; પ્રા. સમસ્] –ની સમાયતિ સ્ત્રી [i] તાલના લયનું એકત્ર સાથેસાથ (જુઓ સમું ૩); -સુધીના માપનું. જેમ કે, કેડ સમાણું સમાયુક્ત વિ. [૪] યુક્ત; જોડાયેલું (૨) તૈયાર કે તત્પર થયેલું પાણી
સમાર પં. [સમારવું પરથી; સર૦ મ.] સમારવું તેનું સમારકામ સમાણે પુત્ર મેટી સમાણી
(૨) ચાસમાં બી નાંખી તે ઢાંકવા ઉપર ફેરવવામાં આવતું લાંબુ સમાદર ૫૦ [સં.] આદર; સમાન
પાટિયું. [-દેવ = સમાર વડે સરખું કરવું. સમારે આવવું = સમાદાન ન૦ [4] જેનોનું નિત્યકર્મ ૨) ભેટ કે દાનને સ્વીકાર કણસલું દેઢ બિલસ જેવડું થવું.] કામ ન સમારવું – દુરસ્ત સમાદો ૫૦ (કા.) અન્નાની પથરી (૨) સરસામાન; રાચરચીલું કરવું તે સમાધ સ્ત્રી, જુઓ સમાધિ (૫)
સમારવું સક્રિ. [વા. સમાર (સં. સન્ + + ] દુરસ્ત સમાધાન ન [] વિધ, શંકા કે ગૂંચવણને નિવેડો અને કરવું; સુધારવું (૨) કાપવું (શાક) (૩) ઓળી કરીને વ્યવસ્થિત શાંતિ (૨)તૃપ્તિ; સંતોષ (૩) ધ્યાન; સમાધિ (૪) પતવું કે પતાવવું કરવું (વાળ)
[ઉટ્સવ તે (૫) કજિયાની પતાવટ (૬) નાટકમાં મુખ્ય બનાવ, જે સમારંભ પું[સં.] ઠાઠમાઠથી કરેલો આરંભ (૨) ધામધૂમવાળો અણધારી રીતે આખા વસ્તુને ઉત્પન્ન કરે છે. [-ઉપર આવવું | અમારાધન ન. [ä.] પ્રસન્ન કરવું – રંજન કરવું તે = સમાધાન કરવું.] –ની સ્ત્રી, સમાધાન; નિવેડે (૨) ચિત્તની | સમારવું અક્રિટ, -વવું સક્રિ. “સમારવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક; શાંતિ; નિરાંત (૩) સુલેહસંપ (૪) ૫. મંદિરની જરૂરિયાતો | સમરાવું, સમરાવવું
[આપેલું; ચડાવેલું વૈષ્ણવોને સમજાવી તેમની પાસેથી માગણી કરનાર મંદિરને | સમારે૫ પૃ૦, ૦ણ ૧૦ [સં.] આપવું તે. -પિત વિ૦ [.] અધેિકારી; મંદિરની આંતરિક વ્યવસ્થા કરનાર
સમાલ પુંપશ્ચિમને પવન (વહાણવટું) સમાધિ પું; સ્ત્રી [સં.) જેમાં માતા અને ધ્યાનનો ખ્યાલ લુપ્ત | સમાલવું સક્રિ. [સં. સમ+માત્ર ; સર૦ હિં. સમાજના] સંભાળવું. થઈ યેયનું સ્વરૂપ જ ચિત્તમાં રહે છે તેવું ઊંડું ધ્યાન (ગ) (૨) | [સમાલા (કમૅણ), વિવું (પ્રેરક).]. સાધુસંન્યાસીનું મરણ (૩) સાધુસંતને દાટયા હોય તે જગા પર | સમાલકન ન. [સં.] બરાબર જેવું તે [અવલોકન કરેલી દેરી. [-ચઢવી, થવી, માં બેસવું, લાગવી = પરમાત્મ- | સમાચક વિ૦ [] અવલોકન કરનાર. –ને ન૦, –ના સ્ત્રીચિંતનમાં તપ થવું. -ચઢાવવી = સમાધિસ્થ થવું. –ચણવી, | સમાવ ૫૦ [સમાવવું પરથી] સમાવેશ; સમાવું કે સમાવવું તે -બાંધવી =સાધુસંતને દાઢયા હોય ત્યાં દેરી ચણવી. -લેવી = | સમાવડાવવું સ૦િ “સમાવવું'નું પ્રેરક

Page #869

સમાવર્તન ]
૮૨૪
[ સમેટાવું
સમાવર્તન ન [સં.] વિદ્યાભ્યાસ પૂરો કરી બ્રહ્મચારીનું ઘેર | સમુત્કમ [.] વિકાસ; “એલ્યુશન” પાછું આવવું તે
સમુત્ક્રાંતિક વિ. [સં] સમુકાંત કરનાર સમાવવું સહ૦િ “સમાવું’નું પ્રેરક. સમાવાવું અ૦િ (કર્મણ) સમુત્ક્રાંતિ સ્ત્રી [સં.] જુઓ ઉત્ક્રાંતિ
[આરેડ્યા સમાવિષ્ટ વિ૦ [૩] સમાયેલું; સમાવેશ પામેલું
સમુત્થાન ન૦ [.] ઉત્થાન (૨) ઉદય (૩) ઉદ્યોગ (૪) રોગમુક્ત; સમાવું અ૦િ [8ા. સમાવ (સં. સમ+મા),સર૦. સમાવ] | સમુદય પં. [૪] ઉદય; ઊગમ માવું; અંદર આવી જવું (૨) સતાવું; ચાલતા તંત્રમાં ગોઠવાવું - સમુદાય પુત્ર [સં.] ટોળું; જો અનુકુળ થઈને સ્થાન પામવું. [સમાઈ જવું = અંદર પિસી કે સમુદાર વિ૦ [i] બરાબર – સારી રીતે ઉદાર મળી કે ભળી જવું; લેપ કે અદશ્ય થઈ જવું.]
સમુદ્ધરણ ન. [સં.] ઉદ્ધાર થવો તે સમાવેશ ૫૦ [.] સમાવું તે; સમાસ
સમુદ્ભવ ૫૦ [i] ઉદભવ; ઉત્પત્તિ; ઊગમ સમાસ ૫૦ [.] સમાવું તે; સમાવેશ (૨) બે કે વધારે શબ્દોના | સમુદ્યમ ૫૦ [ā] ભારે માટે ઉદ્યમ; સમારંભ સંયોગથી થયેલ શબદ (વ્યા.) (૩) સંક્ષેપ (૪) બે કે વધુ મૂળ | સમુદ્ર ૫૦ [.] દરેિ. [–ખેડ = સમુદ્ર પર મુસાફરી કરવી. પદાર્થ અમુક પ્રમાણમાં મળીને (રસાયણમાં) એક સમાસ બને -વહેળ, વિલે સમુદ્રમંથન કરવું (૨) કોઈ મુશ્કેલ બાબત તે સંજન કે પદાર્થ; “કમ્પાઉન્ડ” (૨. વિ.). [-થ = સમાઈ ને ચર્ચવી.] કાંઠે, કિનારે પુત્ર દોરેયાને કાંઠે. તલ ન૦ રહેવું; ચાલુ તંત્રમાં ગોઠવાઈ જવું (જેમ કે, વહુને સાસરામાં.) સમુદ્રનું તળિયું. ૦૫ર્યટન ન૦ દરિયાઈ મુસાફરી. પ્રબંધ ૫૦ સમાસક્ત વિ. [4] ખુબ આસક્ત (૨) અભાવિષ્ટ
એક ચિત્ર કાવ્ય. ફી ન૦ એક વૃક્ષ (૨) તેનું ફળ. છીણ, સમારંગ કું. [ā] ખૂબ આસક્તિ (૨) મિલન; સંગ (૩) ફેણ(–ન) [સર૦ મ.] ૧૦ એક માછલીનું ખુબ હલકું હાડકું અભિનિવેશ
(ફીણ જેમ તરે છે); દરિયાનું ફીણ; એક ઔષધિ. ૦મંથન નવ સમાસાત્મિક વિ૦ [i] સમાસરૂપ
દાન અને દેવોએ અમૃત માટે કરેલું સમુદ્રનું મંથન.વ્યાત્રા સ્ત્રી, સમાપ્તિ સ્ત્રી [ā] એક અર્થાલંકાર, જેમાં સમાન કાર્ય, દરિયાઈ મુસાફરી. વ્યાન નવ વહાણ; જહાજ (૨) સમુદ્રયાત્રા. લિંગ કે વિશેષણ દ્વારા પ્રસ્તુતમાં અપ્રસ્તુતને વ્યવહાર સમ- લતા સ્ત્રી સમુદ્રમાં થતી લતા “વીડ’.૦શેષ jએક વનસ્પતિ રેપિત થાય છે (કા. શા.)
સમુન્નત વિ. સં.] સારી પેઠે ઉત; ઊંચું સમાહાર ૫૦ [ā] સંગ્રહ; સમૂહ (૨) સંક્ષેપ. ઠંદ્ર પુંડ દ્રઢ | સમુન્નતિ સ્ત્રી [સં.] ઉધતિ; આબાદી
સમાસને એક પ્રકાર (વ્યા.). ઉદા૦ “ચઢાતા’ ‘જાઆવ” | સસુરત ન૦ [સં. સુ + મુરત] શુભ મુહુર્ત સમાહિત વિ૦ [સં.) શાંત; સ્થિતપ્રજ્ઞ (૨) એકાગ્ર, તા સ્ત્રી અમુલ્લાસ ૫૦ [સં] ઉલ્લાસ; આનંદ; પ્રસન્નતા સમાત વિ૦ [i] ભેગું કરેલું (૨) સંક્ષિપ્ત
સમું વિ૦ [સં. સમ] ઠીક; સરખું, બરાબર દુરસ્ત; વ્યવસ્થિત (૨) સમાંતર વિ૦ [4.] સમાન અંતરે આવેલું; સમાન અંતરવાળું; [મા. સT૩; પ્રા. સમ (સં. નનમ્)] જુઓ સમાણું (૩) અ.
પેરેલલ”. ખાત ન ‘પૅલપાઈન્ડ” (ગ.). ૦ચતુર્ભુજ, સાથોસાથ, સાહત. ઉદા. ઘડાકા સમું તે નીચે પડવું. [-કરવું ૦ચતુષ્કોણ ૫૦ ‘પૅરૅલલોગ્રામ (ગ.)
= સમારવું (૨) ગોઠવવું વ્યવસ્થિત કરવું.] નમું વિક સમું; સમિતિ સ્ત્રી [4] મંડળી; (નાની) સભા; “કમિટી’ (૨) (જૈન)
[તથા ટોચ સાથે સમ્યગ આચાર, સંયમ(પાંચ સમિતિ ગણાવી છે – ઈર્ષા, ભાષા, સમૂલ(–ળ) વિ. [સં.] ભૂલ સહિત. -લાય વિ૦ [+]મળ એષણ, આદાન, ઉત્સર્ગ)
સમૂહ ૫૦ [સં.] સમુદાય; ટેળું. કાર્ય ન૦ સમૂહનું એકત્રિત, સમિતપાણિ વિ. [સં.] હાથમાં સમિધવાળો (બ્રહ્મચારી-વિદ્યાર્થી) એક બનીને થતું – સંગઠિત કાર્ય. તંત્ર ન૦ જુઓ સમવાયતંત્ર. સમિધ, -ધા સ્ત્રી [સં.] ચોપગી લાકડું; નાના (લાકડાની પ્રાર્થના સ્ત્રી સામુદાયિક પ્રાર્થના. વજન ન સૌ સાથે ડાળીના) ટુકડા
[બાંધવું) (નાના મેટા – ઊંચા નીચાના પંક્તિભેદ વિના) જમવું તે. લગ્ન સમીકરણ ન. [૪.] સરખું કરવું તે (૨) “ઇવેશન” (ગ. (-છોડવું, ન, એકસાથે અનેક જોડાંનું લગ્ન કરાવવું તે. વાચક વિ૦ સમીક્ષણ ન. [સં.] સમીક્ષા કરવી તે [ચના; સમાલોચના સમૂહ બતાવનારું, (–વાંચન ન૦ સૌએ સાથે વાંચવું તે સમીક્ષા સ્ત્રી [સં.] બારીકાઈથી જેવું કે તપાસવું તે (૨) આલો- સમભાવ આ રામહ એક ક્રિયામાં સાથે લાગતાં સમીચીન વિ૦ [ā] યથાર્થ (૨) ગ્ય
અનુભવે તેવા સમભાવ, શિક્ષણ ન સમૂહને – અનેકને એકસમીપ વિ૦ [સં.] નજીક; નિકટ. છતા સ્ત્રી૦, ૦૦ ન૦, ૦વતી, સાથે શીખવવું તે. –હી છું. એક છંદ [ તમામ; પૂરેપૂરું
સ્થ વિ. નજીકનું; પાસે પડેલું. –પે અ૭ નજીક; સમીપમાં સમૂળ, - વિ૦ જુઓ સમલ. શું વિ૦ [સં. સમૂ] સમૂળ; સમીર,૦ણપું[સં.] પવન
સમૃદ્ધ વિ૦ [ā] સમૃદ્ધિવાળું; સંપા; આબાદ (૨) ધનવાન સમીસંધ્યા, સમીસાંજ સ્ત્રી. [સમી (પ્રા. મિત્ર; સં. ઉંમત કે | સમૃદ્ધિ સ્ત્રી [સં.] આબાદી; એશ્વર્ય, સંપત્તિ જાહોજલાલી. સQ)] + સંધ્યા, સાંજ] સંધ્યાકાળ; સાંજની વેળા
૦માનવ સમૃદ્ધવાળું સમુચિત વિ. [સં.] બરાબર ઉચિત; યોગ્ય
સમે પૃ૦ [જુઓ સમે] + સમય (૨) એ સમયે; પ્રસંગે સમુચ્ચય વિ૦ [.] સંગ્રહ; સમૂહ (૨) એક અલંકાર (કા. શા.) સમેટવું સ૦િ [જુઓ સમેત; સર૦ છુિં. તમેટ, મ, મેટ] સમુચિત વિ૦ [.] એકત્રિત; એકઠું કરાયેલું
આપવું એકઠું કરવું. [સમેટાવું અટકે(કર્મ), –વવું સમુરિસ્કૃત વિ. [સં.] ઊંચે ચડેલું (૨) ઉચ્ચ; ચડિયાતું
સર્કિટ (પ્રેરક).]
સરખું

Page #870

સમેત ]
૮૨૫
[સરજત
સમેત વિ. [ā] સંયુક્ત સાથે હોય તેવું (૨) અ૦ સુધ્ધાં; સહિત | વિશેષણની સાથે (ઉદા. કાયદેસર; માફકસર) (૨) “માટે', “અર્થે અમેર ૫૦ એક વનસ્પતિ
એ અર્થમાં નામની સાથે. ઉદા. ધંધાસર (૩) નિરર્થક પૂર્વપદ સએસમું વિ૦ [‘સમુંને દ્વિર્ભાવ] બરાબર સમું (૨) સીધેસીધું તરીકે. ઉદા૦ સરસમાચાર હોય તેવું; યથાર્થ [ ધર્મના માણસનો મેળાવડો ! સરઅવસરે અ૦ વખતેવખત (સ.)
[ રાશ સમૈયે પુંપ્રા. સમગ્ર (સં. સમેત ] સામૈયું (૨) અમુક એક સરક, વજ, –ખ સ્ત્રી [સર૦ મ. સર = પાશ] લગામ; અછડો; અમે પું[નુએ સમય] વખત (૨) પ્રસંગ; અવરાર. [-કઠણ | સરકટ ન૦ . રાર + ] નેતર કે બસ જે એક છેડે કે બારીક હે = મુશ્કેલીભર્યો વખત હેવો. –જે =સંજોગો | સરકણું વિ૦ [‘સરકવું' ઉપરથી] સરકી જાય-જવાય એવું (૨) તપાસવા (૨) લાગ મેળવે. -વળ = પહેલાં જેવું સારું થઈ ન સરકણી જગા
[ભાગીદારી; પતિયાળું જવું; પહેલાંની સ્થિતિમાં આવી રહેવું.]
સરકત સ્ત્રી [4. રિાત; સર૦ મ.] પતિયાળો ધંધે. –તી વિ૦ સતી સ્ત્રી[જુઓ સમતું] સંપમાં રહેવાથી મળતી સુખશાંતિ સરકવું અ૦ કિં. [સં. સુ કે સરજ પરથી; સર૦ મ. સરળ; હિં. સમેતું વિ૦ [સં. સમવેત] સામટું; એકસાથે સઘળું
સરના] લપસવું, ખસવું (૨) છટકવું; ધીમે રહીને જતા રહેવું સમત્સાર પં. [સં.] “ઍરે બેલા” (ગ.)
સરકસ ન૦ [$.] જનાવર, કસરત વગેરેના ખેલને તમાસે સમરવું અ૦ કેિ[. સમોઅર (સં. સમર્વ +7)](કા.) ફરીથી સરકાર ૫૦; સ્ત્રી. [૪] પ્રજાનું શાસન કરનારી સત્તા (૨) પાંગરવું
ભરાવવાની ધુંસરાની ખીલી રાજસાહેબ, સત્તાધીશ એ અર્થના ઉદબોધનમાં વપરાય છે. સોલ (લ) સ્ત્રી [2. મિશ્રા (કું. રાઉમા, રામ્ય)] જોતરું [–દરબારે ચડવું, -માં જવું = કેરટમાં દાવો કર; ઈનસાફ સમવડ(-હું) વિ. [પ્રા. સમોવર (સં. સનવ +) = સામે કે હક માટે કેરટે જવું.] ધારે પું, ભરણું, ભરત નવ આવવું પરથી] સમાન; બરાબરિયું (૨) પ્રતિસ્પર્ધી. –ડાઈ સ્ત્રી, મહેસૂલ, વડે પુત્ર સરકાર કે રાજકુટુંબને રહેવાનું સ્થાન (૨) સમેવડિયાપણાને ભાવ (૨) સ્પર્ધા હરીફાઈ. દિયણ વિ. સરકારી કેરટ કચેરી. -રી વિ. સરકારનું; સરકાર સંબંધી. સ્ત્રી, દિયું તે સરખી ઉંમરનું સરખું (૨) પ્રતિસ્પધ; હરીફ. [ રસ્તે =ાહેર રસ્ત.] -ડી સ્ત્રી સમેવડાઈ (૨) વિ. સ્ત્રી સમેવડું
સરકાવું અટકે, -વવું સક્રેિટ “સરકવું’નું ભાવે ને પ્રેરક સવણ ન [સમાવવું પરથી] સમવનું છે કે તેને માટેનું પાણી | સરકિયું ન [‘સરક” ઉપરથી સરકી શકે તેવી ગાંઠ. (–વાળવું) સાવવું સક્રિ. [1. સમોસમ ? (સં. રમવું +13) વધારે ગરમ | સરકું ન૦ (સુ.) સળખું; શેટલે પાણીને નવાય એવું કરવા તેમાં ઠંડું પાણી ઉમેરવું. [સમોવાવું સરકે પૃ૦ [. સિહં; . સરH] ઘણે જ ખાર; તાડી, અ૦૦ (કર્મણ), –વવું સક્રેિટ (પ્રેરક).].
શેરડી, દ્રાક્ષ વગેરેને ખટાશ ચડેલે રસ સમેણ રેખા સ્ત્રી ઉષ્ણતા સરખી હશે તે સ્થાનને જોડતી | સરખ સ્ત્રીજુઓ સરક (નકશાની) રેખા; “લાઈન ઑફ આઇસેર્સ
સરખાઈ સ્ત્રી, -પણું ન૦ [જુએ સરખું] પારખું હોવું તે. સસરણ, -નું જુઓ સમવસરણ, –નું
[વાની -મણી, -વટ સ્ત્રી તુલન; મુકાબલો (૨) બરાબરી સમોસા ૫૦ [fહ] બ્રિગેડાના આકારની (કાળી જેવી) એક સરખાવવું સ. કે. [‘સરખું” પરથી] મુકાબલે કરે; મેળવી સમ્યક વિ૦ [4] ગ્ય (૨) અ૦ ઠીક; બરાબર. - ત્વ ન૦. જોવું; તુલના કરવી. [-ડાવવું સક્રેટ (પ્રેરક), સરખાવવું --જ્ઞાન, દર્શન ન. [સં.] સમ્યક -- સાચું સમુચિત જ્ઞાન. અ૦િ (કર્મણ).]. - દષ્ટિ સ્ત્રી યોગ્ય - સાચી છે
સરખી સ્ત્રી [‘સરખું” ઉપર શી] જુઓ ચતસ્રજાતિ સમ્રાજ્ઞી સ્ત્રી [i] મહારાણી; સમ્રાટની સ્ત્રી
સરખું વિ૦ [4. સરવે (સં. સરા)] બરબર; સમાન (૨) સમ્રાટ પું[ä.] રાજાધિરાજ; શહેનશાહ
સપાટ; ખાડાટેકરા વિનાનું (૩) બરાબર રીતનું વ્યવસ્થિત (૪) સયુક્તિક વિ૦ [] યુક્તિ કે પ્રમાણ સાથેનું. છતા સ્ત્રી
છાજતું; ઘટિત. ઉદા. મારા સરખું કામ (૫) વાક્યમાં નામ પછી સર ન૦ [૪] સરેવર
[ પહેરવાની સેર; સાંકળી વપરાતાં, “ય” કે “એ” જેવો ભાવ સૂચવે છે. ઉદાર અગળી સરખી સર સ્ત્રી [સં., રે. સારા, સર = માળા, હાર; સર૦મ.]ગળામાં ન ઉપાડી. [સરખી નજર = નિષ્પક્ષપાત છે. નહિ સરખું = સર ૫૦ [છું.] અંગ્રેજી રાજ્યમાં અપાતો એક ઈલકાબ (૨) | નહિ જેવું (૨) નજીવું.]-ખેસરખું વિ૦ બરાબરિયું; સમેવડ સાહેબ (હાઈ સ્કૂલમાં માસ્તરને માટે સાધન) (૩) [. રો] | સરગરમી સ્ત્રી [i.] ચપળતા; હોશિયારી લિમિટેડ કંપનીની થાપણને હિપ્સ - ભાગ
| સરગવે પં. [સં. રાત્ર] એક ઝાડ. [સરગવાની શિગ =તેની સર- [િ#i.] ‘વ’ના અર્થમાં શબ્દની આગળ (ઉદા. સરસ્બે) | શિંગ; એક શાકભાજી.] સર ૫૦ [સર૦ RT., મ.] ઘણુંખરું બ૦ વમાં) પત્તાંની રમતમાં | સરગી સ્ત્રી [મ. સહી; fહું. સહીહી (મ. સર +. ગઢ)]
અમુકનું પ્રાધાન્ય તે; હુકમ, [-પાડવા, બોલવા = રમતમાં રજાના દિવસમાં મળસકે વહેલો કરાતો નાસ્તો કઈ ભાતનું પતું સર ગણાશે તે કહેવું.]
[ થવું) સરઘસ ન૦ [. રાહૃરિત; સર૦ મ. સરFારત] વરઘોડાની પડે, સર વિ. [સર૦ હિં, મ.] તાબે આધીન; જિતાયેલું (કરવું, | પ્રસંગ પર, સમૂહ રૂપે ગોઠવાઈને, ગામમાં ફરે છે તે કે તેમ સર ૫૦ બ૦૧૦ (વ્યાજ ગણવાડમાં) મુલ અને મુદતના મહિનાનો | નીકળેલ સમુદાય (-કાઢવું, –નીકળવું) ગુણાકાર
સરઘાસ ન૦ એક ઘાસ સર અ૦ [સર૦ મ.] “પ્રમાણે; રૂએ' એ અર્થમાં નામની કે | સરજત સ્ત્રી [સં. વૃન પરથી] સરજેલી વસ્તુ (૨) સુષ્ટિ

Page #871

સરજન ]
સરજન પું॰ [.] જુઓ સર્જન (દાક્તર) સરજનહાર પું॰ જુએ સર્જનહાર
સરજમીન સ્ત્રી૰ [I.] પૃથ્વી (૨) દેશ; મુલક સરજવું સક્રિ॰ જીએ સર્જવું. [સરજાવું અક્રિ૦ (કર્મણિ), –વું સક્રિ॰ (પ્રેરક),]
૮૨૬
સરજી સ્ક્રી॰ (કા.) એક જાતનું ભરવાડી ગીત સરોરી સ્રી॰ [hI.] જીએ સિરોરી સરઢ અ॰ [ર૧૦] શ્વાસ લેતાં થતા અવાજ [(–ભરવા) સરઢકા પું॰ [રવ૦] સરડ એવેા અવાજ; સૈડા (૨) સબડકા સરડી સ્ત્રી॰ [જીએ સરડા] (સુ.) કાચિંડા (૨) સરડાની માદા. [-પેસી જવી =મનમાં ખોટા ખ્યાલ કે ભ્રમ વસી જવે.] સરા પું॰ [ત્રા. સરહ (સં. Hz); સર૦ મ. સšĪ] કાચિંડો સરણ ૧૦ [સં.] સરવું તે [સ્થિતતા (૩) પદ્ધતિ; રીત સરણિ(−ણી) સ્ક્રી॰ [સં.] પગરસ્તે'; માર્ગ (૨) ગોઠવણી; વ્યવસરત સ્ત્રી [સર॰ સુરતા (સં. સ્મૃતિ)] નજર (૨) યાદદાસ્ત;
સ્મૃતિ(3) ધ્યાન. [–પહાંચવી = નર જવી. –રહેવી=ખ્યાલલક્ષ – સ્મૃતિ રહેવી. –રહેવું = યાદ રહેવું. –રાખવી = લક્ષ – ધ્યાન રાખવું.] ૦ચૂક સ્ત્રી॰ નજરચૂક; ભૂલી જવું તે સર-તપાસ સ્ત્રી॰ (અદાલતમાં) મુખ્ય કે મહત્ત્વની તપાસ; ‘એક્ષામિનેશન-ઈન-ચીક્’
સરતું વિ॰ [સર॰ સરસું] નજીક; પાસે
સર-તેજાબ પું॰ એક ભારે ઉગ્ર તેજાબ; એક્વા રેગિયા’ (ર.વિ.) સરદાર પું॰ [[.] નાયક; આગેવાન (૨) અમીર; ઉમરાવ (3) શીખ નામની પૂર્વે માનવાચક પદ તરીકે આવે છે. જેમ કે, સરદાર તેન્દ્રસિંગ (૪) (સં.) ‘સરદાર' વલ્લભભાઈ પટેલ. –રી સ્ત્રી૰ સરદારની સત્તા કે પદ(૨)આગેવાની(૩)વિ૦ સરદારનું; –ને લગતું સરદેશમુખી સ્ત્રી॰ [Ā. (સર + દેશમુખ ઉપરથી)] મરાઠી રાજ્યને એક મહેસૂલી લાગેા
સરનરીન પું [I.] સભાપ તે; પ્રમુખ; સદર [લખવું.] સરનામું ન [[.]નામઠામ વગેરે. [−કરવું = કાગળ પર સરનામું સરપટ પું॰ [સં. રરપત્ર; સર૦ હિં. સરવત] એક વનસ્પતિ સરપણ ન૦ [સં. શ્રવણ=રાંધવા માટેના અન; સર૦ મ.]
માળવાનાં લાકડાં
સર-પરસ્ત વિ॰ [[.] રક્ષક; પાલક (૨) તરફદાર; તરફેણ કરતું. —તી સ્ત્રી॰ રક્ષણ; પરિપાલન (૨) તરફદારી સરપંચ પું [સર + (સં.) વં] પંચના વડા સરપાવ પું॰ [ા. સરોવા; સર૦ મ. શિરોવાય, રાત્રિ; હિં. સિ(—ો)વાવ] શાબાશી બદલ આપવામાં આવતા પેશાક; (માથાથી પગ સુધીતેા) ખિલત (૨) [લા.] ઇનામ (૩) શાખાશી. [આપવે,—બંધાવવા = ઇનામ આપવું(૨)શાખાશી આપવી.] સરપેચ પું॰ [l.] જુઓ શિરપેચ [પતરાનું) ઢાંકણ સરા પું॰(કા.)સરપેાશ પરથી ?] હૂકાની ચલમનું (કાણાંવાળા સરપેાશ ન॰ [[.] ઢાંકણ (૨) ગલેફ્
સરફરાજ વિ॰ [[.] પ્રખ્યાત; નામાંકિત (૨) ઉચ્ચ પદે ચડેલું.
-જી શ્રી॰ વખાણ; સ્તુતિ (ર) ઉચ્ચ પદે ચડાવવું તે સરફશી સ્ત્રી॰ [ા.] માથુ ફૂલ કરવું – આપવું તે; બલિદાન સરફેજદાર પું॰[ા.] કેજદારોના વડા; ઇન્સ્પેક્ટર ફ

[સરવું
પેાલીસ’ [બીજા છેડા સુધી; પૂર્ણતઃ સરખસર વિ॰ [[.] તમામ (૨) સમગ્ર (૩) અ॰ એક છેડાથી સરબંદી સ્ક્રી॰ [[.] (રાજમહેલમાં) તહેનાતનું લશ્કર; રજવાડાના રક્ષણ માટેની કિલ્લા ઉપરની પલટણ
સરખાજી શ્રી॰ [hī. સર + બાજ઼] ગંજીફાની એક રમત સરખેડું ન॰ જીએ સરેરું
સરભર વિ॰ [ટું. સમરી (પ્રા. ર-મં. સદરા + મૃ); સર૦ મૈં. સર્વોત] ઓછુંવત્તું નિહ – સરખેસરખું (૨) નફાતાટા વિનાનું. [−ખાતું = જમે ઉધાર સરખું હોય તેવું ખાતું.](૩) લેાન કે શૅરના એછે કે વત્તો નહીં એવેશ (ભાવ); ‘ઍટ પાર’ સરભરા સ્ત્રી[ા સર્વાĒ; સર૦ મ.] આદરસ ્કાર; સેવાચાકરી સરમિયું ન॰, “યે પું॰ [‘સરવું’ ઉપરથી ? સર૦ પ્રા. સક્ષિવ (સં. સરીસૃપ)] જીએ કરમિયા
સર-મુકાદમ પું॰ મેટા મુકાદમ; ‘ફેરમૅન’ સરમુખત્યાર વિ॰ સર + મુખત્યાર] કુલ સત્તાવાળું (૨) પું॰કુલ સત્તાવાળા અધિકારી. શાહી, –રી સ્ત્રી સરમુખત્યારપણું; કુલ સત્તા [પ્રાચીન અયેાધ્યા હતી સરયુ(-યુ) સ્ત્રી॰ [i.] (સં.)ઉત્તર હિંદુસ્તાનની નદી, જેને કાંઠે સરર અ॰[૨૧] તીર, ગેાળી વગેરે વેગથી જાય તેવા રવ[–કરતું] સરરર અ॰ [રવ૦] ઝટ સરકી જવાને અવાજ સરલ(−ળ) વિ॰ [i.]સીધું(ર) મુશ્કેલ નહિ એવું (૩)નિષ્કપટી; નિખાલસ (૪) ન૦ એક વૃક્ષ (સરવ). કેાણ પું॰ એક સીધી લીટીમાં બે બાજુથી બનતે (૧૮૦ અંશનેા) કણ; ‘સ્ટ્રેટ ઍન્ગલ’ (ગ.). ॰તા સ્ત્રી. –લા વિ॰ સ્ત્રી॰ સરલ સરવ પું॰ [ા. સર્વે; સર૦ ૬. સરુ; હિં. સરો] એક ઝાડ; સફ સરવડું, યુિં ન॰, “ડો પું॰ [‘સરવું’ ઉપરથી; સર૦ ફે. રિવાય; મ. સરવા, સરવટ] રહી રહીને પડતું વરસાદનું ઝાપટું સરવણ પું૦ [મું. શ્રવળ, શ્રમળ] ટહેલિયા (ર) કાવડ લઈ ભાખ માગનારા (૩) ભિક્ષુ; શ્રમણ (૪) શ્રી॰ [‘સરવું’ઉપરથી]+ જળારાયમાં થતા એક જીવ [દાન ઇની ક્રિયા સરવણી શ્રી [‘સરાવવું' ઉપરથી] તેરમાને દિવસે કરાતી સજ્જાસરવણું વિ॰ [જીએ સરવણ]ભટકતું; રખડતું [જીએ સરોવર સરવર વિ॰ [[.] પ્રતિષ્ઠિત; આગેવાન(૨)ન૦ [ä.], રિયું ન॰ સરવરિયા પું॰ [હિં. સરરિયા](સરવારતા)એક જાતને બ્રાહ્મણ સરવાટ પું॰ [જીએ સરવું] સરવાપણું સરવાણી સ્ત્રી [‘સરવું’ ઉપરથી] ઝરણું સરવા(−વૈ)યું. ન॰ [I. રમાથě = પં॰ ઉપરથી?] આખા વર્ષના
હિસાબનું તારણ (−કાઢવું)
[ પ્રદેશ
સરવાર પું॰ [હિં.; સું. સયુવĪ] (સં.) અયેાધ્યા ને સરયુ નદીના સરવાળે અ॰ [જીએ સરવાળે] એકંદર (૨) પરિણામે; અંતે સરવાળા પું॰ [સર૦ મ. સરવા, સારોા] સંખ્યાઓને ભેગી ઉમેરવી તે (૨) તેથી થતી કુલ રકમ (-કરા) સરવું વિ॰ [ત્રા. સર (નં. સ્વર) ઉપરથી] શરવું; ઝટ સાંભળે તેવું (૨) મેટેથી ખેલાયેલું (3)[જીએ સરાટ] અમુક જાતના સ્વાદ અને કેરમવાળું (૪) [સં. સુ ઉપરથી] ચપળ, ઉદા॰ સરવા પગ, (૫) (૫.) સહેલું; સરળ (૬) સુંદર
સરવું અક્રિ॰ [ત્રા. ક્ષર્ (સં. મૃ)]જીએ સરકવું (૨) પાર પડવું;

Page #872

સર].
૮૨૭
[સરાહાવું
વળવું (જેમ કે, ગરજ, અર્થ, કામ)
સરહદ સ્ત્રી [. સરહ] સીમા; સીમાડે. પ્રાંત મું. (સં.) સરવે (૨) સ્ત્રી. [.] આંકણી; જણ; (જમીનના માપ ઈરાની) | હિદના વાયવ્ય ખૂણાને, તે સરહદ પરને પ્રાંત (હવે પાકિસ્તાતપાસ. ઈંગ ન સરવેનું કામ, વ્યર છું. [છું.]તે કરનાર ઈજનેર નમાં) (૨) દેશની સરહદ પરનો પ્રાંત. –દી વિ. સરહદને સરવૈયું નવ જુઓ સરવાયું
લગતું; સરહદ સંબંધી (૨) ૫૦ સરહદ પ્રાંતને માણસ સર ! [4. સૂવ; સર૦ fહું. સુરવા] જુઓ સુવ (૨) [સં. રૂ? | સરહિસાબનીસ પુંવડો હિસાબનીશ; “એકાઉટંટ-જનરલ” કે રામ ઉપરથી 8] ઉદાર પુરુષ (૩) [સં. સાવ ઉપરથી] શકે સરહુકમ ૫૦ ગંજીફાની રમતમાં હુકમ કે તેની ભાત સરશિ(–સિફારસ સ્ત્રી [સર +સિફારસ) લાગવગ; વગગ સરળ, તા સ્ત્રીજુઓ “સરલ'માં સરશિ(–સિયું ન [“સરસવ” ઉપરથી] સરસવનું તેલ (૨) [. સરંગ ! [1. સરદં] વહાણને મુખ્ય ટંડેલ સારંગ સરીસિવ (સં. સરીસૃપ)] જુઓ અળસિયું
સરંજામ પં. [T.] જોઈતી સામગ્રી (૨) લડાઈ કે લશ્કરની સર(-રેસ પૃ૦ જુઓ સરેરાશ
સામગ્રી. [-ઊતરવું =પૂરું થવું.] -મી વિ. સરંજામને લગતું સરસ વિ. [સં. એ ઉપરથી; સર૦ મ.] સારું; ઉત્તમ (૨) [સં. (૨) શિલેદારી પદ્ધતિનું; “
ફલ” સ+રસ] રસવાળું (૩) સુંદર. [-તેલવું = વધતું - નમતું તોલવું.]. | સરંક ન એક પક્ષી છતા સ્ત્રી
સરા શ્રી. [fT.] જુઓ સરાઈ (૨) [સં. ૩ ઉપરથી] પ્રવાહ; સરસતી સ્ત્રી +(પ.) (સં.) સરસ્વતી
ધારા (૩) [સર૦ મ; A. સર, ૭ (સં. શાર)] ઋતુ; મોસમ સરસપાટી સ્ત્રી સામાન્ય સપાટી
(ઉદા. લગનસરા). સરસમાચાર મુંબ૦૧૦ [સર + સમાચાર] ખબરઅંતર; પત્તો સરાઈ સ્ત્રી [FT.] ધર્મશાળા; મુસાફરખાનું (૨) શેરી; પિળ સરસર સ્ત્રી [સરવું” ઉપરથી] છોકરાંની એક રમત; ખારપાટ | સરાક પું; સ્ત્રી[સં. રાજા ] અણીદાર સળ; ફાંસ; શૂળ (૨) અ૦ [૨૦] ઝડપથી સરવાનો કે ચાલવાનો અવાજ.-રાટ | સરાકડા ૫૦ જુઓ સરખડે ૫૦ સરસર અવાજ. -રિયું નવ સરસર કરતો પડતો વરસાદ | સરાકતી વિ૦ સ્ત્રી [.. શિરા#ત] ઈનામી જમીન ઉપર વેરે ઝાપટું. જેમ કે, શ્રાવણમાં. - વિ૦ (કા.) પાતળું (ધી, દહીં) | સરાગ વિ૦ [ā] રંગવાળું (૨) રોગયુક્ત સરસવ પં. [પ્રા. સરિસવ (સં. સT); સર૦ હિં. સર મ.] | સરાટ ૫૦ [સર૦ સીરી, સીરાટ] સરવી વાસ કે સ્વાદ એક જાતનું તેલી બી
[જવું –થી વધી જવું સર(-૨)ડે અ૦ [જુઓ સરાણ] સવે; સીધે માર્ગે. [-ચડવું = સરસવું અ૦િ [‘સરસ” ઉપરથી] (કા.) સરસાઈ કરવી; ચડી રસ્તે ચડવું; રાગે પડવું. -ચઢાવવું, પાડવું =રસ્તે ચડાવવું.] સરસંદેશો પુત્ર [સર + સંદેશે] ખબરઅંતર
સરાણ સ્ત્રી [4. HTM (સં. શાળ); સર૦ મ. સહાણ, સાળ] સરસાઈ અoોક્રેટ [સરસ” ઉપરથી; સર૦ હિં; મ. સારી] સ્પર્ધા ધાર કાઢવાનું યંત્ર કે તે માટે પથ્થર. [સરાણે ચડાવવું =ધાર ચડસાચડસી [-કરવી, –મેળવવી, –ભેગવવી).
કાઢવી (૨) આરંભ કરી આપ; રસ્તે પાડી આપવું (૩) સરસામ પં. [FT.] મઝારે; સનેપાત [સામાન, સરસીયું) ઉશ્કેરી આપવું.] -ણિયે પુત્ર સરાણ ઉપર ધાર કાઢી આપનાર સરસામથી સ્ત્રી [સર + સામગ્રી] બધી જરૂરી સામગ્રી (સર- | સરાધરા અ [સરાર +ધર (મળ)થી] પહેલેથી છેવટ લગી સરસામાન પું[રાર + સામાન] રાચરચીલું; ઘરગથુ સામાન સરાપરદો [T.] સરદારને રહેવાને તંબૂ સરસાવવું સક્રિ. “સરસવું”, “સરસાવુંનું પ્રેરક
સરાફ,ી જુઓ “શરાફ'માં.[સરાફી ધંધો = ખુલ્લે-પ્રમાણિક સરસાવું અક્રિ. [સર૦ હિં. સરસના](પ.) સરસ- સુંદર લાગવું; | વેપાર (૨)નાણાની ધીરધારને ધંધે.]
[દક્ષિણા શેભવું
[જોડાજોડ; સાથોસાથ સરામણ ન૦, –ણી સ્ત્રી [સરાવવું” ઉપરથી] સરાવવાની સરસાસરસી સ્ત્રી [સરસાઈ” ઉપરથી] ચડસાચડસી (૨) અ૦ | સરામણું ન૦ બચાવ(૨) જુએ સરાવણું [ઠેઠ સુધી; લગાતાર સરસિજ ૧૦ [સં.] કમળ
સરાર અ૦ [f. RIH૨ = આ છેડાથી પેલા છેડા સુધી] હરાર; સરસિફારસ સ્ત્રી, જુઓ સરશિકારસ
સરાવ [i], નવ શરાવ; શકેરું. સરસિયું ન જુએ સરશિયું
સરાવઢાવવું સક્રિટ “સરાવવું’નું પ્રેરક સરસી સ્ત્રી [સં] તળાવડી; સરવર
સરાવણું નવ સરાવવું - શ્રાદ્ધ કરવું તે [સારવું – શ્રાદ્ધ કરવું સરસીધું ન [સર + સીધું સર૦ મ. સરસિધા] રાઈને સામાન | સરાવવું સક્રિ. [જુઓ સારવું] “સરવું”, “સારવુંનું પ્રેરક (૨) સરસું વિ૦ [ä. એથ; સર૦ સરસ; મ. સરસ, સા] સરસ સરાવાવું અક્રિટ “સરાવવું’નું કર્મણિ સારું (૨) અ૦ [૩. સંત; સર૦ મ. સરસા, સરસ] અડીને | સરાવિકા સ્ત્રી એક છંદ પાસે; નજીક, [સરસું રહેવું = લિપ્ત – નજીક રહેવું.].
સરાવું અક્રિ. [જુઓ સારવું] ખુશ થવું; કૃતાર્થ થવું (૨) અંજવું સરસૂદિયું ન૦ (રવ૦) ટેટી ફૂટવાને બદલે સરસર કરીને સળગે તે | (૩) “સારવુંનું કર્મણિ, ‘સરjનું ભાવે [ જુઓ સરેરાશ સરસ્બે પું[1.] વડો ; પ્રાંત કે વિભાગનો ઉપરી સરાસર અ૦, -ની અ૦ (૨) સ્ત્રી [T; સર૦ સે. સરિસરી] સરસ્વતી સ્ત્રી [સં.] (સં.) વિદ્યાની દેવી શારદા (૨) ઉત્તર ગુજ- સરાહ, ના સ્ત્રી [મgo સરહ (સં. ઋાળુ); સર૦ હિં.] શ્લાઘા; રાતની એક નદી (૩) ત્રિવેણીસંગમની ગુપ્ત નદી. પૂજન ન૦ | વખાણ; પ્રશંસા. ૦નીય વિ૦ સરાહનાને પાત્ર; સ્તુત્ય સરસ્વતીની પૂજાને ઉત્સવ (કોઈ ઠેકાણે વસંતપંચમીએ તો કઈ | સરાહવું સ૦િ [જુઓ સરાહ; સર૦ હિં સરાહના] વખાણવું; ઠેકાણે આ માસમાં (૨) દિવાળીમાં ચેપડાનું પૂજન મહિમા વધારો. [સરાહાવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક)]

Page #873

સરાહી]
સરાહી વિ॰ [‘સરાહ' પરથી] વખાણવા લાયક; મનેાહર
સરાળવું ન૦ ઘઉંની ઊંબી પરની ફૅમતી
સરાંડી (૦) સ્ત્રી॰ [H. રાર કે રાળ + કાઠી (મું. હ્રાઇ); સર૦ મ. સરાટી, --6] કરાંડી; સાંડી
સરાંઢવું (૦) સકિ॰ [સ (સમાન) +રાંઢવું (લે. જંતુમ)] એક રાંઢવે એ ઢોરને બાંધવાં; સરેડવું
સરિત(−તા) સ્ક્રી॰ [i.] નદી. —પતિ સ્ત્રી॰ સમુદ્ર
સરિયામ વિ॰ [ī. રાહિમામ કે સરેઞામ!] મુખ્ય; ધેરી (રસ્તા) (૨) જાહેર (૩) સીધું; સળંગ સરિયા પું॰ [સં. રાર કે સુ ઉપરથી; સર૦ હિં. સરિયા, મ. રી]
|
સરટા પું॰ (સાપને!) લિસે ટા સરેડવું સક્રિ॰ [‘સરાડું’ કે ‘રાંઢવું’ (ખેડી નાખવું) ઉપરથી?] ઘાસ છૂટું કરી પહેાળું કરવું (૨) [જીએ સરાંઢવું] જાનવર નાસી ન જાય માટે એને સાથે એક દારડે બાંધવાં
૮૨૮
સરાડું ન॰ [મં. રાર ઉપરથી] જુવારબાજરીનેા સાંઠે; રાહું સરૈાતરી વિ॰ [ાર॰ મેં. સરોત્તરી] વાજબી; ન્યાયપુરઃસર સરીતા(બંદા) પું૦ [સર॰હિં. મરતા] સૂડી સરાદ(વદ) પું॰ [ા. સુરાવ] એક તંતુવાદ્ય; સારંગી સરાદ પું॰ જીએ સરતા (૨)જીએ સરાદ (૩) [સં. સ્વરોથ; સર૦ મેં. સોયા, હિં. સુરોĪ] નાકમાંથી ચાલતા શ્વાસ ઉપરથી ભવિષ્ય કહેવાની વિદ્યા; સ્વરોદય
જારબાજરીના છેડનેા દાંડા (૨) ખની લાકડી
સરી સ્ક્રી॰ [મું, રિ, હિઁ.] સરિતા; નદી (પ.)
સરીખું વિ॰ [ત્રા. સવિલ (સં. સટ્ટા); સર૦ મ. રિલા, હિં. સુરીલા] સરખું. −ખડું વિ॰ સરીખું (લાલિત્યવાચક) સરીગત વિનુએ શરીગત
સર્ચલાઇટ સ્ક્રી॰; ન॰ [Ë.] ખુબ દૂર સુધી પહેાંચે એવા વીજળીના જોરદાર પ્રકાશ. [-નાંખવું=એવે પ્રકારા પાડવા કે કરવે.] સર્જક વિ॰ (૨) પું॰ [મું.] સર્જનાર
સરીસું વિ॰ [પ્રા. ક્ષરિસ (સં, સટ્ટા); સર૦ ૬. સરીતા, હિં. સરિસ] સરખું (૨) અ॰ સરસું; નજીક (પ.)
|
[મુઠ] પાર; છેડો (સં. GT) = સુંદર. શ્તા સ્ત્રી
સર્જન પું॰ [...] શસ્રવેદ્ય; વાઢકાપનું કામ ખાસ જાણતા દાક્તર સર્જન ન॰ [ä.] સવું તે (૨) સર્જેલું તે; કૃતિ (૩) સૃષ્ટિ. જૂનું વિ॰ આદે; દેની શરૂઆતથી ચાલતું આવેલું. શક્તિ સ્ક્રી૰ નવું રચવાની – સર્જનાત્મક શક્તિ. હાર પું॰ સરજનહાર; પેદા કરનાર; ઈશ્વર. –ના સ્ત્રી સર્જવુંતે. -નાત્મક વિસર્જન વિષેનું; સર્જન કરે એવું; સર્જક [(કર્મ'ણ), –વવું (પ્રેરક).] સર્જવું સક્રિ॰ [સં. સ] પેદા કરવું; ઉત્પન્ન કરવું; રચવું. [સર્જાવું સર્જિત વ॰ [i.] સર્જેલું (૨) નસીબમાં લખેલું સર્ટિફિકેટ ન॰ [.] પ્રમાણપત્ર
[ખુલ્લું; છંચેક
સન્ ન॰ [જીએ સરવ] એક ઝાડ; શરુ સરું ન॰ [સર॰ હિં. સિરા (સં. ચિરસ્) અથવા મેં. સ સરૂપ વિ॰ [H.] સરખું; સમાન (૨) રૂપાળું; સરેઆમ અ॰ [6].] જીએ સરૈયામ સરે અ॰ જુએ સરાડે સરેરે અ॰ [સર॰ . સરીન્દ્+સૌર] વાજતે ગાજતે; ખુલ્લે સરેરાશ સ્ત્રી॰ [જી સરાસર; સર૦ મેં. રાત] નાનીમેટી રકમોને જુમલા કરીને કઢાતું માન (ગ.) (૨) અ૦ સરેરાશ ગણતાં; સરેરાશે (૩) શુમારે; અંદાજથી સરેશ(૪) પું॰ [l.] ચામડાં કે હાડકામાંથી મળતા ચીકણા સરૈયા (') પું॰ [ા. મુદ્દે (છું. સુક્ષ્મ પરથી)] સુગંધીદાર વસ્તુ વેચનાર વેપારી. “યા પું॰ એક અટક સરાખડે પું [સર॰ ત્રા. સ્વ] ચુનાવાળી માટી સરાગત અ॰ (ચ.) સાધારણ રીતે
|
[ પદાર્થ
સર્પ પું॰ [સં.] સાપ. કંચુકવત્ અ॰ સાપ કાંચળી ત્યજે એમ. ॰ગંધા સ્ત્રી॰ એક વનસ્પતે. ॰ણી સ્ત્રી॰ જીએ પિણી દંશ પું॰ સાપના દંશ, પતિ પું॰ સોંના રાન્ત; શેષ. યજ્ઞ પું, ૦સત્ર ન૦ ના નારા માટેના – તેમને હે!મીને કરવાને ચણ (જનમેચના). ૦સદનન॰ સાપનું દર કે રહેવાની જંગ.-પોકાર વિ॰[+[Ī] સર્પના આકારવાળું. −ર્ષાસનન॰[+આસન] એક યોગાસન; ભુજંગાસન. –ર્પાસ્રન॰ [ + અહ્યું] સર્પનું અસ્ત્ર. ર્પિણી સ્ક્રી॰ સાપની માદા; સાપણ
સરાજ ન॰ [H.] કમળ. - વિસ્રી॰ સરાવરમાંથી જનમતી –નીકળતી (નદી). –જની સ્ત્રી કમળની વેલ
|
સર્પવું અક્રિ॰ [સં. સુપ્] દોડી જવું સર્પ- ૦સત્ર, સદન, સર્પાકાર જુએ ‘સર્પ’માં સર્પાવું અક્ર॰, “વવું સક્રિ॰ સર્પનું’નું ભાવે તે પ્રેરક સર્પાસ્ત્ર, સર્પિણી જુએ ‘સર્પ'માં
સર્વ વિ॰ [ä.] બધું; સઘળું. [−હક સ્વાધીન = માલકીના તમામ હક પેાતાના કબજામાં છે.] કાલીન વિ॰ નિત્ય; બધા વખત હેનાર કે ટકી રહેનાર. કાલીનતા સ્ત્રી॰. ગત ૧ સર્વત્ર રહેલું. ગામિત્વ ન૦ સર્વગામીપણું, ગામીતે સર્વવ્યાપક. ગુણસંપન્ન વિ૦ સર્વગુણે વાળું (૨) [લા.]દુર્ગુણે પૂરું; બધા દુર્ગુણવાળું. ગ્રાહિતા સ્ત્રી, વ્યાહિત્ય ન॰ સર્વગ્રાહીપણું, ગ્રાહી વિ॰ બધું ગ્રહણ કરતું; પેાતામાં સમાવતું (૨) બધું સમતું. ગ્રાહ્ય વિ॰ બધાથી ગ્રહણ થાય - સમજાય એવું. જનીન વિ॰ સાર્વજનિક; સર્વ લેાક સંબંધી. જિત્ વ સર્વને જીતનાર -- તાબે કરનાર. ા તે બધુંબણના. જ્ઞતા સ્ત્રી, નૃત્વ ન॰. જ્ઞાત વિ॰ સૌની જાણમાં હોય એવું. ત: અ
સરેર્હ ન॰ [H.] સરેજ; કમળ
[ત્યવાચક) સરોવર ત [સં.] 'મેટું તળાવ. —–રિયું ન૦ (૫.) સરોવર (લાલિસરોશ પું॰ [ાર] ફિરસ્તે (૨) સ્ત્રી॰ મરનાર પાછળ થતી એક

|
[ સર્વતઃ
(પારસી) ઉત્તરક્રિયા
સરાષ વિ॰ [i.] ગુસ્સાવાળું; ગુસ્સા સહેત
સલ ન૦ [.] ચક્ર; વર્તુલ(૨) મંડળ (3) પું॰ સર્કલ-ઇન્સ્પેક્ટર. •ઇન્સપેક્ટર પું॰ અમુક સર્કલ કે વિભાગને એક મહેસૂલી અધિકારી
સર્કિટ સ્ક્રી॰ [.] (પ્રવાસ અવર-જવર ઇનું) રાકુલ કે વિભાગ (૨)વીજળીની ગતિને વહન-માર્ગ; વી-ચક્ર (૫. વિ.). હાઉસ ન॰ પ્રવાસ માટેના સર્કિટના (સરકારી) ઉતારા સકર્યુલર પું [.] પરિપત્ર
સર્ગપું॰ [સં.] સુ છે(૨)ઉત્પત્તિ(3)ત્યાગ(૪) અધ્યાય (કાવ્યતા). ૦મીમાંસા શ્રી॰ સૃÐની ઉત્પત્તના ક્રમ ચર્ચનું શાસ્ત્ર; કૅસ્માગની.’ શક્તિ સ્ક્રી॰ સર્જનશક્તિ

Page #874

સવંત ભદ્રચક્ર]
[સં.] ચે।તરફ(૨)બધી બાજુએથી(૩)સર્વ પ્રકારે. તેભદ્ર વિ [મં.] બધી રીતે સુંદર (૨) પું॰ ચારે બાજુ દરવાજાવાળું મંદિર કે મહેલ (૩) એક વ્યૂહરચના (૪) ન૦ દરેક બાજુથી સરખી રીતે વંચાય તેવી કાવ્યરચના. તેભદ્રચક્ર ન૦ જીએ સર્વતાભદ્ર ૪. તામુખ(-ખી) વિ॰ બધી બાજુ મુખવાળું(૨)દરેક પ્રકારનું; પૂર્ણ; વ્યાપક. ૦ત્ર અ॰ દરેક સ્થળે. થા,ચૈવ અ॰ [સં.] સર્વ પ્રકારે; બધી રીતે. દમન વિ॰ [સં.]બધાનું દમન કરનારું (૨) પું (સં.) દુષ્કૃત અને શકુંતલાને પુત્ર ભરત. દીવિ॰ બધું જેનાં કે જાણનારું (૨) (સં.) બુદ્ધ. દા અ॰ [i.] હંમેશાં; નિરંતર. દિક(-)વિ॰ બધી દિશાનું, –ને લગતું. દેશી(બ્ય) વિ॰ બધા દેશ, અંગ કે વિભાગને લગતું. દેશિતા, દેશીયતા સી. દ્રાવક વિ॰ સર્વને એગાળે એવું (જેમ કે, પાણી); યુનિવર્સલ સોલવન્ટ’(૨. વિ.). ધર્મસમભાવ પું॰ બધા ધર્માં પ્રત્યે સમાનતાના ભાવ. નામ ન॰ નામને બદલે આવતા રાદ(વ્યા.). નાશ પું॰ સમગ્ર બધાનેા નારા. નાશક,નાશી વિ॰ સર્વા નાશ કરનાર. ૦પક્ષી(ન્ય) વિ॰ બધા પક્ષનું; બધા પક્ષને લગતું (૨) સર્વના યોગ્ય પક્ષ કરતું. ૰પ્રિય વિ બધાને ગમતું; બધાનું વહાલું. ॰ભક્ષી વે॰ બધું ભક્ષણ કરતું. ભાષા સ્ત્રી॰ (બ ુભાષી વિસ્તારમાં) સર્વને માટે ખપની – સમય એવી એક ભાષા; ‘કોમન લેંગ્વેજ'. ભાષાકાશ(-૫) પું॰ બહુ ભાષાઓના ભેગા શબ્દકોશ, વ્યોમ વિ॰ જુએ સાર્વભૌમ. મતે અ સર્વાનુમતે. મય વિ॰ સર્વવ્યાપી; સર્વગત. માન્ય વિ॰ બધાંને માન્ય, ૰વિધ વિ॰ સર્વ પ્રકારનું. વેત્તા વિ॰ બધું જાણનાર. બ્યાપક, બ્યાપી વિ॰ સર્વત્ર વ્યાપી રહેલું. વ્યાપકતા શ્રી॰. શઃ અ૦ અધી તરફથી; બધી રીતે. ક, શક્તિમાન) વે॰ સર્વ પ્રકારની શાક્તવાળું; સર્વસમર્થ, શક્તિમત્તા સ્ત્રી॰ સર્વશક્તિમાન હોવું તે. શ્રેષ વિ॰ સર્વમાં શ્રેષ્ઠ. સત્તાક વિ॰ સર્વસત્તાવાળું, સર્વસત્તાધીરા. સત્તાધીશ વિ૦ (૨) પું॰ સર્વસત્તા જેના હાથમાં છે તેવું; સરમુખત્યાર. સંગ્રહ પું॰ બધી જાતની માહિતીને સંગ્રહ; ‘સાઈકલોપીડેયા’; ‘ગેઝેટિયર.' સંગ્રાહક વિ॰ સર્વગ્રાહી; સર્વના સંગ્રહ કરે એવું. સંપન્ન વ૦ કાંઈ પણ ઊણપ વિનાનું. સંમત વિ॰ સર્વમાન્ય. સંમતિ સ્ક્રી॰ સર્વની સંમ તે; સર્વસંમતતા. સંહાર પું॰ સર્વના નારા; પ્રલય. સંહારક વિ સર્વ સંહાર કરે એવું. સાધારણ, સામાન્ય વિ॰ સૌને લાગુ પડતું. સુલભ વિ॰ સર્વને સુલભ હોય એવું. સ્પર્શી વિ॰ વ્યાપક; બધાને લાગુ પડતું. સ્વ ન॰ પોતાનું બધું; બધી માલમત્તા કે શક્તિસંપાત્ત (૨) ૧૦ સર્વ; બધું. સ્વીકૃત વિ॰ સૌએ સ્વીકારેલું; સર્વસંમત, સર્વમાન્ય. હિતકર, હિતકારી વિ॰ સર્વનું હિત કરે એવું. -Á’કષ વિ॰ સર્વશક્તિમાન. - સર્વા વિ (૨) પું૦ સર્વનું સર્વ – સર્વસ્વ પોતે હોય એવું; સર્વોપરી; સર્વસત્તાવાળું. -[ સહુ વિ॰ બધું સહન કરનારું – ઉદાર. -વ્ સહાવિસ્રી૦ (૨)સ્ક્રી॰ (સં.) પૃથ્વી,-ાંય વિ॰ [+a] એકાગ્રધી ઊલટું. ર્વાતિશાયિત્વ ન૦ [ + પ્રતરાત્ત્વિ] સર્વાતિશાયીપણું; ‘ટ્રાન્સેન્ડન્સ’. ~ાતિશાયી વ॰ સર્વની પાર રહેલું; ‘સર્વાનુશાયી’થી ઊલટું.-ચંતીત વે॰ [+ પ્રતીત] સર્વથી પર. -ર્વાત્મક વિ॰ સર્વાત્મભાવવાળું; સર્વમય. -ત્મત્વ,

[સર્વિસ
-ર્વાત્મભાવ પું૦ [+ઞાત્મત્વ, -ગામમા] પેતે [+ આત્મા] બધાના આત્મા છે અથવા એક જ આત્મા બધામાં છે તેવા ભાવ. -ર્વાત્મવાદ પું૦ સર્વાત્મભાવને વાદ.-ર્વાત્મા પું[+ આત્મા] બધાના આત્મા – પરમેશ્વર. -ર્થાત્મકતા સ્ત્રી॰ [સર્વાત્મા + એકતા] બધાની આત્મકતા; સર્વની એકતા – સમાનતાને ભાવ –ર્વાધિકાર પું॰[+ અધિh[R]સર્વ અધિકાર.-ર્વાધિકારી પું૦ કુલ સત્તાવાળા; સરમુખત્યાર. –ર્વાનુભવરસિક વિ॰ [ + અનુભવરસિક] જુએ સર્વાનુભવી. –ર્વાનુભવી વ॰ સર્વના અનુભવનું (૨) સર્વને અનુભવે સાચું કે સિદ્ધ એવું; ‘ઑબ્જેકેટવ’. -ાંતુમત વિ॰ [+ અનુમત ] બધાને અનુમત – કલ (૨) પું॰; ન૦ બધાંના મત. –ર્વાનુમતિ શ્રી॰ બધાની અનુમતિ. –ર્વાનુશાયિ ત્વ ન॰ [ + અનુરાર્થિā] સર્વાનુશાયીપણું, ‘ઇમેનન્સ’. –ર્વાતુશાયી વિ॰ સર્વમાં વ્યાપીને – સમાઈ ને રહેનારું. ~ર્થ પું [ + અર્થ] બધા અર્થે (૨)બધાના અર્થ – બધાનું હિત (‘સ્વાર્થ થી ઊલટું). —ર્વાર્થી વિ॰ સર્વાર્થવાળું (‘સ્વાર્થી’થી ‘ઊલટું). –પણ ન૦ [+qળ] સર્વસ્વનું અર્પણ. –ાવાસ(-સી) વિ॰ [+ આવાસ, –સી] સર્વત્ર જેના વાસ છે એવું (૨) પું૦ ઈશ્વર. –ર્વાસ્તિવાદ પું॰ [ + અસ્તિવાદ] બધાની હયાતી છે એવે એક (બૌદ્ધ) વાદ; ‘રિયાલિઝમ’. “વાંગ ન॰ [ + અંl] બધાં અંગ; આખું શરીર (૨) વેદનાં બધાં અંગો. -ગસમ વિ॰ બધાં અંગોમાં – બધી રીતે સમાન; ‘ૉંગ્રેઅંટ’. -વીંગસંપન્ન વિ॰ બધી રીતે સંપન્ન કે પૂરું; પૂરેપૂરું. -વાંગસંપૂર્ણ વિ॰ સર્વાંગે સંપૂર્ણ. -વાંગસુંદર ૨૦ સંપૂર્ણ સુંદર. -વાંગાસન ન॰ એક યોગાસન. -વાંગી(॰ણુ) ૧૦ સર્વ અંગેને લગતું; આખા શરીરમાં વ્યાપી કે ફરકી રહેતું. “વાંગીણુતા સ્રી. –વાંતર વિ॰ [+ અંતર] બધામાં રહેલું; સર્વવ્યાપી (૨) ન૦ સર્વ બદલાઈ જવું તે; પૂર્ણ પરિવર્તન. –વતર્યામી પું॰ [+ અંતર્યામી] બધાના અંતર્યામી – પરમેશ્વર. -વાંશે અ॰ સર્વ રીતે; પૂરેપૂરું. -મેં સ૦ સર્વ; બધું. -ભેંશ(-ઘર) પું॰ [ + ૐશ, ફૈશ્વર] સર્વના ઈશ્વર-પરમેશ્વર. -વેર્વાચ્ચ વ॰[+૩Ā]સૌથી ઉચ્ચ. -ર્વોચ્છેદ પું॰ [ + ઉચ્છેદ] સર્વને! – સંપૂર્ણ ઉચ્છેદ; સર્વનારા. –àોત્કૃષ્ટ, –ત્તમ વિ॰ [+ ઉત્કૃષ્ટ, ઉત્તમ] સૌમાં ઉત્તમ; શ્રેષ્ઠ. –વોદય પું॰ [+′′] સર્વનેા ઉદય; બધાનું હિત. –વેર્વોદયવાદ પું અમુક વર્ગ કે ભાગને જ નહીં, સર્વના ઉદય થવા જોઈએ એવા વાદ. -દયવાદી વિ॰ સર્વોદયમાં માન્યતાવાળું. -હૃદયી વિ॰ સદિયને લગતું, સર્વોદયવાદી. –ર્વોપલ્ભાગ્ય વિ॰ [+૩૫મોથ] સૌને રસ પડે એવું. -.પમાલાયક વિ॰ [+ ઉપમા + લાયક] બધી શુભ ઉપમાએ તે યોગ્ય; શ્રેષ્ઠ (વડીલ માટે પત્રમાં વપરાતું વે॰). —àર્વાપયોગિતા સ્ત્રી. -ાંપયોગી વે૦ સર્વને ઉપયેગી. –ર્વાપરી વિ॰[+ ઉપરી] સૌથી ચડિયાતું; સૌનું ઉપરી; ‘સુપ્રિમ’(જેમ કે, – અદાલત)(૨) સર્વોત્તમ, શ્રેષ્ઠ. (તા સ્ત્રી॰), –ર્વોપરીત્વ, વેર્વોપરીપણું ન॰ સૌનું ઉપરીપણું; શ્રેષ્ઠત્વ. –ર્વાપાસક પું॰ [+૩વાત] સર્વને –સમગ્ર એવા પ્રભુને
ઉપાસક
સર્વરી શ્રી॰ [સં.] શર્વરી; રાત સર્વિસ સ્ત્રી [...] નોકરી (૨) સેવા. જેમ કે, મેટર સર્વિસ (3)
ટેનસની રમતમાં પ્રથમ દાવ શરૂ કરવા તે
૮૨૯

Page #875

સર્વે]
[પાણી
સર્વે સ॰ જીએ સર્વ (‘સરવે’ = તપાસ×) સલ ન॰ જારખાજરીનાં કણસલાંવાળા પૂળા (૨) [i.] સલિલ; સલક્ષ(–ખ)ણું વિ॰ [સ + લક્ષણ] સારાં લક્ષણવાળું (૨) (સુ.) સખણું; તેાફાની નહિ તેવું
સલગમ ન૦ [ીં. રાનમ; સર૦ Ēિ.,મ.] ગાજર જેવું એક કંદ સલજ્જ વિ॰ [i.] લાજવાળું (ર) અ॰ લાપૂર્વક સલપી ૧૦ એક માછલી
૮૩૦
|
સલપેા(–ફે) પું॰ [હિં.મુ[] સપાટા; દમ(ચલમનેા)(ર) જથા સલનું વિ॰ (કા.) સહેલું; સુલભ (‘અલખું’થી ઊલટું) સલમા પું॰ [સર॰ હિં., મેં. સમા] ઝીકચળકમાં વપરાતા ગાળ લપેટેલા તાર
સલવવું સક્રિ॰ જુએ સાલવવું
સલવાવું સક્રિ॰ (કા.) ‘સલાડવું”નું પ્રેરક [વાનું મહેનતાણું સલવામણ સ્ત્રી [‘સલવાવું’ઉપરથી] સલવાવું તે(ર)ન૦ સાલવસલવાવું અક્રિ॰ [જીએ સાલ (સં. રાજ્ય)] ઉકેલ ન સૂઝવાથી ગભરાવું; ગેંચાવું(૨)‘સાલવવું’, ‘સલવવું’નું કર્મણિ, વવું સક્રિ ‘સલવવું’, ‘સાલવવું’નું પ્રેરક [પથ્થર ઘડનારા સલાટ પું॰ [ત્રા. નિહાર (નં. ચાન્નાર); સર॰ હિં. સિદ્ધાવટ] સલાટી(–ડી) સ્ત્રી [સર॰ પ્રા. સિજ્ગ્યિા (સં. ચિહ્રિા)] ધાર
કાઢવાના પથ્થર
સલાનું ન॰ સલાટનું કામકાજ કે ધંધા [બીજા સાથે ખાંધવું સલાહવું સક્રિ॰ [જુએ સાલ (સં. રાફ્ળ)] (કા.) જોડવું; એકને સલાડી શ્રી જુએ સલાટી
|
સલાડું ન॰ જુએ સલાટી(૨)[સલાડવું પરથી] ભંભેરણી; સલાડ સલાડી પું॰ [સલાડવું પરથી] એક ઊંટને બીજને પૂંછડે બાંધવું તે (૨)[લા.] કાઈ ને મરજી વિરુદ્ધ કામે લગાડવું તે (૩) (ચ.) સલાડું; અહીંની તહીં ને તહીંની અહીં વાત કરવી તે (-કરવા) સલાબત સ્રી॰ [Ā.] મેાટાઈ, ભારેપણું; પ્રૌઢતા સલામ ૦ [મ.] નમસ્કારના એક પ્રકાર. [–અલૈકુમ [મ.], આલેમ = મળતી. વખત વંદન કરવા ખેલવાને મુસલમાની ઉદગાર (‘તમને શાંતિ મળે! !'). -કરવી = નમન કરવું. “કહેવી
|
=નમસ્કાર કહેવા. “ભરવી = ખાસ નીચા નમીને સલામ કરવી (૨)આજીજી કે ખુશામત કરવી. –ઝીલવી, –લેવી = સલામના જવાબમાં સલામ કરવી કે માથુ નમાવવું.] –મિયા વિ॰ સલામી દાખલ જ થોડું મહેસૂલ ભરવું પડે તેવી જમીન. –મી સ્ત્રી॰ સલામ દાખલ અપાતું માન, ભેટ કે મહેસૂલ (૨) વ્યાયામમાં કે કવાયતમાં સલામ કરવાની રીત (–આપવી, લેવી) સલામત વિ॰ [મ.] સહીસલામત; સુરક્ષિત (ર) હયાત અને તંદુરસ્ત. –તી સ્ત્રી॰ તંદુરસ્તી; ક્ષેમ (ર) હયાતી; જિંદગી (૩) સુરક્ષિતતા
.
સલામિયા, સલામી જુએ ‘સલામ’માં સલાવડું [જીએ શરાવલું] માટીનું ભિક્ષાપાત્ર; શકા સલાહ શ્રી॰ [મ.] શિખામણ (૨) અભિપ્રાય (૩) [મ. નિષ્ઠાદ] સુલેહ (–કરવી). ૦કાર વિ॰ (૨) પું॰ સલાહ આપનાર (૨) સુલેહ કરનાર કે કરાવનાર. સૂચન ન૦ (ખ૦૧૦), સૂચના સ્ક્રી॰ સલાહ અને સૂચના
સલિતા સ્ક્રી॰ [સર॰ Ēિ.] (૫.) સરિતા; નદી

[સવા
સલિલ ન॰ [સં.] પાણી. લેન્દ્ર પું॰ [ + રૂદ્ર] (સં.) વરુણદેવ સલીમ વિ॰ [Ā.] સરળ; શાંત (ર) તંદુરસ્ત [હાવપૂર્વક સલીલ વિ॰ [i.] લીલા, ક્રીડા કે વિલાસવાળું (૨) અ૦ રમતમાં; સલૂક સ્ત્રી॰ [મ.] વર્તણૂક; રીતભાત; વર્તાવ (૨) સદ્ભાવ; મેળ (૩) બલાઈ, નેકી; ઉપકારે. —કાઈ સ્રી॰ સભ્યતા, વિનયી વર્તણક (૨) સદભાવ; મેળ
સજવું સ૦ક્રિ॰ + સમજવું
સલૂડું વિ॰ [જીએ સલાડું] સવાસલાં કે સલાડાં કર્યા કરનારું સલૂણું વિ॰ [ત્રા. સહૂળ (નં. સ+ વળ); સર૦ હિં. સોના] મનેાહર; સુંદર
સલૂન ન॰ [.] ઘરના જેવી સગવડવાળે! રેલગાડીનેા ખાસ ડો (૨) સ્ટીમરમાં ઉતારુઓને મેટા એરડા (૩) હજામની દુકાન સલેટ,પાટી સ્ક્રી॰ જુએ સ્લેટ, ૦પાટી મલેપાટ પું [. સ્દીવર; સર૦ મ. રિ/હેવાય; હિં. ક્ષત્નીપર] રેલના પાટા નીચે ગેાઠવાતેા પાટડ [લીપણ; અબોટ મલા પું॰ [ત્રા. સીજ (સં. શીર્)=દુરસ્ત કરવું પરથી ] પાતળું સલેાકતા સ્ત્રી૦ [É.] ઇષ્ટદેવ સાથે એક લેાકમાં રહેવું તે; એક પ્રકારની મુક્તિ; સાલે કથ
સલેાકા પું॰૧૦[.શ્નોn] સમસ્યા કે મહેણાવાળી પ્રશ્નોત્તરરૂપ કવિતા(૨)વરકન્યાએ પરણતી વખતે સામસામે ખેલવાની લીટીએ
સતનત શ્રી॰ [મ.] પાદશાહત; રાજ્ય સલકી સ્ત્રી૦ [i.] જુએ શબ્રુકી
[ ધસવાની પથરી સલ્લી સ્ક્રી॰ [ત્રા. સિહિયા (સં. ચિત્ઝિા); સર૦ હૈિં. સિઁહી] અસ્રો સહલા પું॰ [જીએ સલે] સાગેાળ સવચ્છી વિ૦ શ્રી જુએ સવસી
સવા પું॰; સ્ત્રી [સં. મુ+વડ (સં. વૃત્તિ); સર૦ મ. વટ્ટ, સંવs] જીએ સગવડ. [પદ્મવી= ફાવવું; સવડ થવી કે લાગવી.] –યુિ વિ॰ સવડવાળું; સગવિડયું
સવા(રા)વવું (સ') સક્રિ॰ ‘સાહવું’નું પ્રેરક
સઢિયું વિ॰ જુએ ‘સવડ’માં
સવત્સ વિ॰, -ત્સા [i.], “łી વિસ્રી॰ વાછડાવાળી સવરાવવું (સ”) સક્રિ॰ જુએ સવડાવવું
સવર્ણ વિ॰ [H.] એક જ વર્ણનું; સમાન વર્ણનું (૨) ચાતુવર્ધ્યમાં સમાતા – વર્ણવાળા (હિંદુ). ૦કરણી સ્ક્રી૰ એક ઔષધિનું નામ સવલત શ્રી॰ [મ. સુલત; સર૦ મ.] સવડ; સેાઈ સવલવું સક્રિ॰ ચાસને ગાળે ગાળેથી સજ્જડ ઊગેલા છેાડ ઉખેડી આછા કરવા. [સવલાવું (કર્મણિ], “વવું (પ્રેરક)] સવશ વિ॰ [સં.] વશ કે કામાં હોય તેવું (૫.) સવળ(−ળું) વિ॰ [સ (સં. ક્ષમ્ કે મુ) + વળ? કે સર૦ હૈ. સવઃદુત્ત=અભિમુખ; સંમુખ] સૂલટું; અવળાથી ઊલટું. [સવળા પાસા પઢવા = ધાર્યું પાર પડવું; ફતેહ થવી. સવળું પડવું= ખરું પડવું (૨) સફળ થયું. સવળે હાથે પૂજ્યા હશે =વિધિપૂર્વક –બરાબર કે ફળે એમ આરાધના કરી હશે.] સવળવું અક્રિ॰ જુએ સળવળવું.[સવળાવવું સoક્રિ॰(પ્રેરક).] સવળું વિ॰ જુએ ‘સવળ’ [સવે; પાંસરું; અનુકૂળ સવા પું॰ [સ (સં. સુ + વા] અનુકૂળ વા-પવન (૨) વિ॰ પાધરું;

Page #876

સવા]
૮૩૧
[સશેક
સવા પુત્ર (બ૦૧૦) [સર૦ હિં. સોમા; કં. રાતા] એક વન- ૦૫ત્રક ન૦ જુઓ પ્રશ્નપત્ર
[મૂલ્યવાન સ્પતિનાં બીજ; સુવા (૨)[3] પાપડ કે અથાણામાં પડતા એક જીવ ! સવાલખી(મું) વિ૦ [સવા +લાખ) સવા લાખની કિંમતનું; સવા વિ૦ [. સવાઘ (સં. સવાઢ)] એક અને પા; ૧ (૨)[બીજી સવાલ જવાબ મુંબ૦૧૦[સવાલ + જવાબ] પ્રશ્નોત્તર (૨) બેલાસંખ્યા આગળ લાગતાં] તેથી ૦૧ વધારે. જેમ કે, સવા છ (૩) | બેલી(૩)પડપૂછ–તપાસ. સવાલ૦૫ત્ર,૦૫ત્રક જુઓ‘સવાલમાં સે, હજાર જેવી સંખ્યા પૂર્વે તેથી સવા ગણું' અર્થબતાવે. ઉદા... | સવાલી સવાલ કરનાર; માગનાર; અરજદાર સવા સે; સવા હજાર. [-આઠ = મન માને એવું સારું. -વીસ | સવા વીસ વિ૦ [સવા + વીસ][લા.] સાચું પ્રમાણરૂપ; શિરોધાર્ય = સાચું, પેગ્ય. -શેર = ઘણું - બે (૨) ચડિયાતું. (ઉદા૦ સવા | સિવાવું (સ') અવક્રિ. [જુઓ સવાણ] (પશુની માદાએ) ગર્ભ શેર લોહી ચડવું અતિ આનંદ થશે. શેરને માથે સવા શેર.)] ૦ઈ | ધારણ કરે (૨) “સાહવુંનું કમૅણિ (૩) ગમવું, ગોઠવું [સ્ત્રી વિ. સ્ત્રી સવાયું (૨) સ્ત્રી સવા ગણું તે (૩) ચડિયાતાપણું; વડાઈ, સવાસણ સ્ત્રી [સં. સુવાસિનો; સર૦ . સવારીખ] સૌભાગ્યવતી (૪)સિપાઈને ફેટ કે પાઘડી (૫) વધારાના વખતમાં કરેલું કામ સવાસલું ન૦ [. સુ + દ્વારા ] સારું લગાડવા મીઠું મીઠું બોલવું કે તેની મારી (૬) એક ધીરીને સવા લેવા તે. [-ચિઠ્ઠી એકને | તે; ખુશામત (૨) કાલાવાલા; આજીજી સવા એ પ્રમાણે લખી આપેલી ચિઠ્ઠી કે પાડેલું ખાતું–ને ધંધે = | સવાસુરિયું વિ૦ [સવા + વરસ?] સવા સવા વર્ષને આંતરે જન્મેલું એકને બદલે સવા લખાવી લઈ નાણું વ્યાજે ધીરવાને ધંધે.] સવા સે (સૌ) પં[સવા +] “૧૨૫” સવાઈ ૫૦ કદમાં ચાલુ (‘પાઈકા') ટાઈપથી સવાયા ટાઈપ (૨) સવિક૯૫,૦૫ વિ૦ [૪] વિકફપવાળું (૨) સંદેહ ભરેલું; સંદિગ્ધ [સર૦૫.] ‘સવા ગણા માટા - ચડિયાતા' એ અર્થમાં માનવાચક. | (૩) જ્ઞાતા અને યના ભેદવાળી (ગશાસ્ત્રમાં એક સમાધિ) જેમ કે, સવાઈ માધવરાવ [પ્રતિકૂળ પવન (૨) અકસ્માત | સવિકાર વિ૦ [] પરિણામ -વિકારયુક્ત સવાકવા પું[સ (ઉં. સુ) +વા, ક (. 1) +વા] અનુકૂળ કે સવિચાર વિ. [સં.] વિચાર સહિત (યોગમાં એક સમાધિ-પ્રકાર) સવાકે ૫૦ [‘સવા” ઉપરથી] પેસે; દેઢિયું
સવિતર્ક વિ૦ [.] તર્ક-વિતર્ક સહિત (ગમાં એક સમાધિસવાણ સ્ત્રી [જુઓ સુહાણ] સબતને આનંદ; સેબતની હંફ પ્રકાર). તા સ્ત્રી
[તેજ (૨) બહાદુરી (૨) આરામ; કરાર (૩) ન... પશુ માદાના ગભધાન કાળ. સવિતા પુત્ર [i] સૂર્ય(૨) સરજનહાર; પ્રભુ. ૦ઈ સ્ત્રી + પ્રકાશ; [સવાણે આવવું = પશુ માદાને તે સમય આવ.]
સવિનય વિ. [સં.] વિનયયુક્ત (૨) અ૦ વિનયપૂર્વક. ૦ભંગ ૫૦ સવાદિયું વિ૦ [‘સ્વાદ' ઉપરથી] સ્વાદિષ્ટ (૨) સ્વાદિષ્ટ ચીજો વિનયપૂર્વક – અહિંસાયુક્ત ભંગ (અન્યાયી કે અધમ કાયદા કે ખાવાના સ્વાદ કે ચટકાવાળું
હુકમને); સવિનય કાનૂનભંગ સવાબ ન [..] ધર્મકૃત્ય; પુણ્ય
સવિવેક વિ. [સં.] વિવેકવાળું (૨) અ વિવેકપૂર્વક સવાયા મુંબ૦૧૦,-ચાંનબ૦૧૦ [તુઓ સવા] સવાના આંક. | સવિશેષ વિ૦ [i.] વિશિષ્ટતાવાળું, અસાધારણ (૨) ઉત્તમ; મુખ્ય
-યું વિ૦ સવા ગણું (૨) ચડિયાતું. – પં. સવાકેફ પેસો (ર) અ૦ ખાસ કરીને (૪) ખૂબ જ સવાર (સ') સ્ત્રી ; ન [ā] પ્રાતઃકાળ; વહાણું. [-થવી, પવી. | સવિસ્તર વિ. [સં.] વિસ્તારયુક્ત (૨) અ વિસ્તારપૂર્વક -નું નામ = સવારે ઊઠતાં જે નામ દીધાથી આખો દહાડો સારો | સવિસ્મય વિ. [ā] વિસ્મય સહિત; સાશ્ચર્ય જાય તેવું શુભ નામ (૨) (વ્યંગમાં) ચંડાળ.].
સવે (વૅ,) અ૦ ઠેકાણે; રસ્તે; વ્યવસ્થિત (૨) વિ. સારું; રૂડું. સવાર વિ૦ [.] ઘેડા, હાથી કે વાહન ઉપર બેઠેલું (૨) ૫૦ [-કરવું = ઠેકાણે કરવું (૨) મારી નાખવું. - વું = અનુકૂળ તેવા માણસ; અસવાર (૩) ઘોડેસવાર સિપાઈ. [-થવું = ઘેડે થવું (૨)બરાબર જોગવાવું; ઠેકાણે પડવું–લાવવું =બંધ બેસાડવું; બેસવું (૨) ચઢી બેસવું; સરજોરી કરવી.]
ઠેકાણે લાવવું.] સવારથ ૫૦, થિયું જુઓ સ્વાર્થ, -
સજણ વિ૦ (કા.) જુએ સાગમટું સવારવું સક્રિ. [સર૦ મ. સવાર) +(૫.) જુઓ સંવારવું સવેલી વિ. સ્ત્રી [સ+વેલ {] છેતરાં સાથે નાતરે આવેલી સવાર, - અ૦ [સ +વાર] +વહેલું; ઉતાવળું (૨) સવેળા; (૨) સગાઈ થઈ હોય છતાં બારેબાર બીજે પરણાવી દીધેલી (સ્ત્રી) વખતસર
સવેળા અ૦ [+વેળા] વખતસર; આગળથી સવારિયું (સ') વિ૦ સવારનું, તેને લગતું.
સર્વે ૫૦ [સર૦ હિં.] એક છંદ સવારી સ્ત્રી [..] સવાર થવું તે (૨) ગાડી વગેરેમાં બેસનાર | સવ્ય વિ. [સં] ડાબું (૨) ડાબે ખભે રહેવું (જનોઈ). સાચી ઉતારુ (૩) વાહને ચડી ઠાઠમાઠથી વરઘોડા રૂપે કરવું તે; તે S૦ (સં.) (ડાબે હાથ પણ બાણ છોડી શકનાર) અને વરઘોડો (૪) અમલદારીને અંગે મુસાફરી (૫) કચ; હુમલો; . સવ્યાપસવ્ય વિ૦ [ā] ડાબું જમણું (૨) [લા.] ખરું ખોટું. ચડાઈ (૬) [લા.] ઠાઠવાળો માણસ (૭) સંગીતને એક તાલ. | [ કરવું = સંતાડવું (૨) પચાવી પાડવું.]. –કરવી, -ચડવી, –નીકળવી.) [-નું ગાડું એક જાતનું સશક્ત વિ૦ [ + રાવત; સર૦ મ.] શક્તિવાળું; સબળું મુસાફરી માટેનું બળદગાડું.]
સશસ્ત્ર વિ૦ [ā] શસ્ત્રસજજ; શસ્ત્ર સાથે સવારું અ૦ જુઓ સવાર [સુધી; સતત, આ દિવસ સશાસ્ત્ર વિ૦ [સં.) શાસ્ત્રીય; શાસ્ત્રના આધારવાળું સવારેવાર (સ' સ') અ૦ સવારથી બીજી સવાર થાય ત્યાં | સશેષ વિ૦ [.] શેષ રહે તેવું. ભાગાકાર પુંજેમાં શેષ સવાલ પું. [] પ્રશ્ન (૨) પૂછવાનું તે; માગણી; અરજ (૩) [ રહ્યા કરે તે ભાગાકાર બોલ. [-કર,નાખ = માગણી કરવી.] ૦૫ત્ર પું; ન૦, | સશેક વિ૦ [સં.] શેક સહિત; શેકવાળું (૨)અ૦ શેકપૂર્વક

Page #877

સસડવું]
૮૩૨
[અહેમરણ
સસલું અક્રિ. [રવ૦] સડસડ અવાજ સાથે ખૂબ ઊકળવું | સહચાર પુત્ર [ā] સાથ; સંગ; સેબત; સંબંધ (૨) સુસંગતપણું સસડાવવું સક્રુિર ‘સસડવું’નું પ્રેરક; ખૂબ ગરમ કરવું (૨) (સુ.) | (૩) સાહચર્ય. –રિણી વિ૦ સ્ત્રી સાથે રહેનારી કે ફરનારી સડસડ પી જવું
(૨) સ્ત્રી સહચરી. –રિતા સ્ત્રી.. -રી વિ૦ સાથે જનારું કે સસણવું અક્રિ. [૩૦] સણસણવું
રહેનારું (૨) ૫૦ પતિ સસણાટ કું. [૧૦] સણસણાટ; સસણવું તે
સહજ વિ૦ [સં.] સાથે જન્મેલું (૨) કુદરતી સ્વાભાવિક (૩) . સસણવવું સક્રેિટ ‘સસણવું’નું પ્રેરક ,
સહેજ; સહેલું (૪) અ૦ ખાસ કારણ વિના (૫) સ્વાભાવિક સસણી સ્ત્રી [૨૦] સસણવાને અવાજ (૨) બાળકને એક રીતે (૬) સહેલાઈ થી. જ્ઞાન ન જન્મથી કુદરતી રીતે હોય રોગ. [-બેલવી = શ્વાસને (તે રોગથી) અવાજ થ.]. તેવું જ્ઞાન. છતા સ્ત્રી. પ્રાપ્ત વિ. સહેજે મળેલું. પ્રાપ્તિ સસન્હા વિ૦ સ્ત્રી [i.] ગર્ભવતી; સગર્ભા (સ્ત્રી)
સ્ત્રીય સહેજે મળવું તે. બુદ્ધિ સ્ત્રી, કુદરતી બુદ્ધિ કે પ્રેરણા; સસરે પં. [સં. શ્વસુર, 5. સસુર; સર૦ મ. સસરા, હિં. સસુર] ઈસ્ટકટ”. ૦ભાવ ૫સહજતા. ૦કુરણ ન૦, ૦કુરણા,
વર કે વહુને બાપ. -રીને પુત્ર (સુ.) સાળે (એક ગાળ) ૦તિ સ્ત્રી સહજબુદ્ધિ; સહેજે –સ્વાભાવિક રીતે કુરવું તે સસલી સ્ત્રી [સં. શારી, પ્રા. સસ; સર૦ મ., fઈ. સસા] સસલાની | સહજન્ય વિ૦ [૩, સહ + નન્] સાથે જમેલું માદા. -લું ન૦ એક નાનું ચાપણું પ્રાણી, – પંસસલાને | સહજ- પ્રાપ્ત, પ્રાપ્તિ, ભાવ, કુરણ, કુરણ, નર
: [વસ્તુનું બેસી જવું અતિ જુઓ ‘સહજ’માં સસલું અક્રે. [4. સસ (સં. શ્વ) કે પ્રા. સૂસ (સં. સુપ)]ફલેલી સહજાત વિ૦ [સં.] સાથે જન્મેલું; સહજ (૨) જોડકું સસંભ્રમ ૧૦ કિં.] સંભ્રમવાળું (૨) અ૦ સંભ્રમપૂર્વક સહનનંદ ૫૦ [સં.] સહજ-સ્વાભાવિક આનંદ; આત્માનંદ (૨) સસાર વિ૦ કિં.] સાર કે સવવાળું. છતા સ્ત્રી
(સં.) સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાયના સંસ્થાપક.-દી વિ૦ (૨)પુત્ર સંસાવું સાંકેઃ “સસલું નું પ્રેરક
સહજાનંદ સ્વામીના સંપ્રદાયનું કે તેને લગતું [એક વૈષ્ણવ પંથ સસુમારું ન [4. સુકુમાર (ઉં. ગુમાર)] એક જળચર પ્રાણી | સહજિયે પંથ [સર૦ fહં.સહાના] પૂર્વ ભારતમાં પ્રચલિત) સસ્તન [ā], –ની વિ૦ સ્તનવાળું, બચ્ચાને) ધવડાવતું (પ્રાણી); | સહજીવન ન૦ [સં.] સાથે ગુજરતું કે ગુજરાતું જીવન (૨) મૅમલ”
| (દંપતીનું) લગ્નજીવન સસ્તાઈ સ્ત્રી સસ્તાપણું સોંઘારત
સહજીવી વિ૦ [.સાથે જીવતું કે જીવન ગુજારતું સસ્તુ વિ. [સરવે હિં, સસ્તા; મ. સસ્ત, -તા, સ્વત] સધું (૨) | સહસ્થ વિ. [સં.] સહજ કે સ્વાભાવિક રીતે ઉથાન પામતું, (લા.) ભાર કે વક્કર કે માલ વિનાનું. [સસ્તામાં મળવું =સતું જાગતું કે ઊઠી આવતું મળવું. સસ્તું પડવું = કિંમતમાં સતું લાગવું કે આવવું. -મૂકવું સહપલબ્ધ વિ૦ [સં.] સહજપ્રાપ્ત. – િસ્ત્રી સહજપ્રાપ્તિ = સસ્તે ભાવે વેચવા તત્પર થવું.].
સહતંત્રી મું. [સં.] તંત્રને સાથીદાર કે જોડિયા તંત્રી સસ્થાન વિ૦ [.] એકસરખા કે યોગ્ય સ્થાને હોય એવું (૨) | સહદેવ j૦ કિં.] (સં.) પાંચ પાંડમાં એક [-જોશી(-પી) અ૦ ગ્ય સ્થાને (‘અસ્થાનેથી ઊલટું)
પંસહદેવ પૈઠે, ભાવી જાણતાં હતાં, પૂછયા વિના ન કહે એવો સસ્નેહ વિ. [સં.] સ્નેહસહેત; સ્નેહપૂર્વક
માણસ.]
[–રિણી સ્ત્રી, પત્ની. -રી પુંડ પતિ સસ્મિત વિ૦ [યું.] મિતવાળું (૨) અ૦ સ્મિત સાથે
સહધર્મચાર છું. [સં.] સાથે રહી જીવનની ફરજો બજાવવી તે. સભ્ય .] ધાન્ય; અનાજ વતી, ૦શ્યામલા વિ૦ સ્ત્રી | સહધર્મિણી સ્ત્રી [i.] જુઓ સહધર્મચા:રેણી (૨) વિ૦ સ્ત્રી અન્નપૂર્ણા, ધાન્યથી ભરપૂર
સહધામ
[ ધર્મનું અનુયાયી સરસે ૫૦ સ અક્ષર (૨) [A[. સસ (સં. રારા)] સસલો | સહધમાં વિ૦ (૨) ૫૦ [સં.] સમાન ધર્મવાળું (૨) એકસમાન સહ અ[સં.] સાથે (૨) સમાસમાં “સહિત’, ‘સાથેનું’ એ અર્થ | સહન ન [સં.] સહેવું- ખમવું તે. છતા સ્ત્રી સહનશીલતા. બતાવતું પૂર્વપદ, જેમ કે, સહગમન. અસ્તિત્વ નવ સાથે હોવું શક્તિ સ્ત્રી સહન કરવાની શકિત, ૦૨ીલ વિ૦ સહન કરે તે; સહભાવ; “કે-એ ઝેરટ’. ૦આપી પુંડ આરેપીની | તેવા સ્વભાવનું, શાંત, ધીર, સહિષ્ણુ. શીલતા સ્ત્રી, સાથેન -બી આરોપી; “કે-એકઝડ’
સહપાઠી પું[સં.] સાથે ભણનાર, સહાધ્યાયી [ રે ન્ડટ’ સહકાર શું [.] સાથે મળીને કામ કરવું તે; એકબીજાને મદદ- | સહ-પ્રતિવાદી છું. [iu] સાથે – બીજો પ્રતિવાદી; “કેગાર થયું તે (૨) આંબે. -રિતા સ્ત્રી, -રિત્વ નર સહકારી- | સહભાગિની સ્ત્રી [સં.] પત્ની (૨) વિ. સ્ત્રી સહભાગી પણું. -રી વિ૦ સહકારવાળું, સહકાર કરતું કે તેનાથી ચાલતું સહભાગી વિ૦ [.] ભાગીદાર; ભાગિયું; સાથી (૨) પં. સહકાર કરનાર, -રી ભંડાર ૫૦ સહકારથી ચાલતી સહભાવ j૦ [સં.] સાથે હોવું તે; સહ-અસ્તિત્વ કે સહજીવન દુકાન. –રી મંડળ ન૦, -રી મંડળી સ્ત્રી, સહકારથી ચાલતું સહભૂ વિ. [સં.) સાથે થતું કે જનમતું, સહજ મંડળ કે મંડળી
સહભેજન ન [] સાથે બેસી કરેલું ભજન (૨) ભિન્ન વર્ણના સહગમન ન. [સં.) સાથે જવું તે (૨) સતી થવું તે
લોકેનું એક પંગતે ભેજન સહગામી વિ. [સં.] સહગમન કરનારું (૨) (ગ.) “કંકરંટ' સહમત વિ૦ [સં.] એકમત; સમાન – સરખા મતવાળું. -તી સચર વિ૦ (૨) પુંઠ [સં.] સાથે ફરનાર; સેબતી. -રી સ્ત્રી, સ્ત્રી એકમતી; સંમતતા; “કંકરન્સ” સહચારિણી (૨) સખી; સાહેલી
સહમરણ ન. [સં.] જુઓ સહગમન

Page #878

સહમંત્ર.]
સહમંત્રી પું॰ [સં.] સાથેના જોડિયા મંત્રી; ‘જોઇટ સેક્રેટરી’ સહયાજી વિ॰ [તું.] સાથે યજન -પૂજન કરનારું સહયાત્રા સ્રી [i.] સાથે કરાતી યાત્રા. –ત્રી પું॰ યાત્રામાં કે ચાત્રાને સાથી; સાથે ચાત્રા કરનાર
સહયાગ, “ગી [સં.] જુએ સહકાર, –રી
સહરા ન॰ [મ.] રણ; વેરાન (૨) (સં.) આફ્રિકાનું મેટું રણ સહરાવું અ॰ ક્રિ॰ [સર॰ હિં. સદ્દરના ]+ખુશ થવું સહર્ષ વિ॰ [સં.] હર્ષયુક્ત (૨) અ॰ હરખભેર [‘કન્કરન્ટ’ સહવર્તમાન, સહવર્તી વિ॰ [i.] સાથે રહેનારું કે હોય તેવું; સહવાદી પું॰ [i.](દાવામાં) વાદીની સાથેના – બીન્ને વાદી સહવાવવું સક્રિ॰ ‘સાહવું’નું પ્રેરક
સહવાનું અક્રિ॰ (૫.) ‘સાહવું’નું કર્મણ
૮૩૩
સહવાસ પું॰ [સં.] સાથે વસવું તે (૨) સેાખત; સંબંધ (૩) અભ્યાસ; મહાવરો. -સી વિ॰ સાથે વસનારું(૨) પરિચિત(૩) ટેવાયેલું
|
સહશિક્ષણ ન॰ [i.] કરાાકરીને સાથે શિક્ષણ આપવું તે સહસા અ॰ [i.] ઉતાવળે (૨) એચિંતું (૩) વિચાર કર્યાં વિના સહસ્ત્ર વિ૦(૨)પું॰ [સં.] હજાર. ॰કર પું॰ સૂર્ય. ધા અ૦ હજાર પ્રકારે; અનેકધા. ૦પુટી વે॰ સ્ત્રી॰ સહસ્ર પુટવાળી (ઔષધિ). બાહુ, હાથ પું॰ (સં.)સહસ્ર હાથવાળે – બાણાસુર. સુખી વિ॰ સહસ્ર મુખવાળું (૨) સહસ્ર મુખે થતું. હરશ્મિ પું॰ સૂર્ય. લિંગ ન૦ (સં.) પાટણ પાસેનું એક પ્રાચીન તળાવ. ૦દન પું॰ (સં.) શેષનાગ. -સ્ત્રાક્ષ પું॰ [+ અક્ષ] (સં.) ઇંદ્ર સહસ્રાબ્દી સ્ત્રી [i.] એક હજાર વર્ષના સમૂહ સહસ્ત્રાવધિ વિ॰ [i.] હજાર કે હજારોની સંખ્યામાં હતું સહાધિકાર પું॰ [સં.] સાથે – ભેગા અધિકાર. –રી વિ॰ (૨) પું॰ સહાધિકારવાળું
સહાધ્યાયી પું॰ [i.] સાથે ભણનારા વિદ્યાર્થી; સહપાઠી સહાનુભાવ પું॰, સહાનુભૂતિ સ્ત્રી॰ [સં.] સમભાવ; દિલસે છ સહાય સ્ત્રી॰ [જીએ સાધ] મદદ
સહાય પું॰ [સં.] મિત્ર; મદદગાર (૨) સ્ક્રી॰ [સં. જ્ઞાહ્ય પરથી ] સહાયતા; મદદ. ૦૬ વિ॰ મદદગાર. ક વૃત્ત ન॰ ઍગ્ઝિલિયરી સર્કલ’ (ગ.). કારક, કારી વિ॰ સહાય કરનારું (૨) [વ્યા.] સહાયમાં વપરાતું ક્રિયાપદ, તા સ્ત્રી॰ સાધુ; મદદ. વિ॰ મદદગાર થયેલું.॰વૃત્તિ સ્ત્રી॰ પરસ્પર સહાય કરવાની ભૂત (પ્રાણીની) સહજવૃત્તિ; સહાયશીલતા. શીલ વિ॰ સહાયવૃત્તિવાળું, શીલતા શ્રી.-યિત વિ॰ સહાય પામેલું; ‘સાસડાઇઝ્ડ.’ –યિની વિ॰ સ્ક્રી॰ સાથી; સહાયકારી. .થી વિ
સાથી; સહાયકારી; મદદગાર
સહારા પું॰ [.િ] આશ્રય; હુંકે; સહાય સહિત અ॰ [ä.] સાથે (૨) સુધ્ધાં. ટ્વ ન॰ સાથે હોવું તે સહિયર સ્ત્રી॰ [પ્રા. સહી (સં. સલી)] સહી; સખી સહિયારું વિ” [ત્રા. સાહાર, ૦૫ (સં. સાધારળ)] ભાગિયાભાગવાળું (૨) ભેગું; ભાગ વહેંચ્યા ન હોય તેવું (૩) ન૦ પતિયાળું; ભાગિયાપણું
સહિષ્ણુ વિ॰ [i.] જુએ સહનશીલ. તા સ્ત્રી સહી સ્રી [મ. સહીā] (ખત, કાગળમાં) નીચે પેાતાનું નામ
જો-૫૩

[સળ
લખવું તે; મતું (૨) વિ॰ ખરું; સાચું (૩) અ॰ કલ; મંજૂર; નક્કી. [—કરવી = દસ્કત કરવા (ર) કબુલ કરવું. “કરવું = છેવટની મંજૂરી આપવી; નક્કી કરવું. -થવું = સિદ્ધ થવું; સફળ થયું. –હેવું = કબૂલ મંજૂર હોવું (૨) ખરું હોવું.] સલામત વિ॰ સુરક્ષિત; કાંઈ પણ ઈજા કે નુકસાન વિનાનું (૨) અ॰ તેવી રીતે. સલામતી સ્ત્રી॰ સહીસલામતપણું; સુરક્ષિતતા. સાટુ ન॰ સહી આપીને નક્કી કરેલું સાદું કે કરાર ન॰ સખીસહી સ્ત્રી॰ [પ્રા.(સં. સી)]સખી; સાહેયર. ૦પણું પણું; સહિયર તરીકેને સંબંધ [– ટેવાવું તે (–પડવું) સહીડું ન॰ [સં. સહ્યુ ?] (ચ.) અભ્યાસથી મહાવરા પડી જવે સહીપણું ન॰ જુએ ‘સહી’ (સખી)માં
સહીસલામત, ખેતી, સહીસાં નુએ ‘સહી’(મતું)માં [ સહેલાઇ સહુ વિ॰ [સર॰ સૌ; મેં. સ] સર્વ સહુલિયત સ્ત્રી॰ [મ. સજ્જત; સર૦ મેં. સોહત; f[.]‘સુગમતા; સહૃદય વિ॰ [i.] સામાના ભાવ કે લાગણી સમજી શકે તેવું (૨) દયાળુ (૩) રસિક; રસજ્ઞ (૪) અ૦ હૃદયના ભાવપૂર્વક; સિન્સિયરલી'. તા સ્ત્રી
સહેજ (હું) વિ॰ [સં. સદ્દન ઉપરથી] થોડું; અપ (૨) અ૦ જુએ સહજ, સાજ વિ॰ (ર) અ॰ ધૅાડુંઘણું; જરાક..ારત અ॰ સહેજ; અમસ્તું; મન્ત્રક દાખલ. જે અ॰ સહેલાઈથી (૨) સહજતાથી; કુદરતી રીતે
સહેણી (હ) સ્ત્રી॰ [‘સહેવું’ પરથી] સહેવું તે; સહન સહેતુક વિ॰ [સં.] હેતુવાળું; સપ્રયેાજન. તા સ્ત્રી સહેરા પું॰ [પ્રા. તેશ્ર્વર (સં. શૈલર); સર૦ વિં. સેદ્દા] જરીતેા પટકા; મંદીલ
સહેલ (હૅ) વિ॰ [ત્ર. સ′′; સર॰ હિં., મેં. સ′′] સહેલું (૨) સ્ત્રી॰ [ત્ર. ભૈર; સર૦ મ. સě, હિં. સૈ, –૪] આનંઢથી આમ તેમ ફરવું તે (૩) મેજમા; લહેર (–કરવી, મારવી), ગાઢુ સ્ત્રી• [ + I. IIT = જગા] હરવું ફરવું કે મેાજમજા માણવી તે કે તેની જગા. સપાટા પું૦ ૦ ૧૦ મેાજમા (–મારવા), સુતરાઈ સ્રી॰ સાવ સહેલું સુતરું હોવું તે; સહેલાઈ. -લાઈ સ્ત્રી॰ સરળતા. લાણી વિ॰(૨)પું॰ [સર॰ ૢિ. સૈાની] માછ; આનંદી (માણસ) [વિ॰ એકદમ સહેલું સહેલું (હૅ) વિ॰ [જુએ સહેલ] મુશ્કેલ નહ તેવું; સરળ, સટ સહેવું (સ્લૅ) સક્રિ॰ [સં. સT] સહન કરવું; વેઠવું; ખમવું. સહેવડાવવું (પ્રેરક), સહેવાયું (કર્મણ)] સહેાક્તિ સ્ક્રી॰ [i.] એક અર્થાલંકાર, જેમાં ‘સહ’ વગેરે શબ્દોના ખળથી એક જ વસ્તુ એની વાચક બતાવવામાં આવે છે(કા. શા.) સહેાઢ પું॰ [સં.] માતાના લગ્ન વખતે જ ગર્ભમાં હોય તેવા પુત્ર સહાસ્થાયી વિ॰ [સં.] બળવેા ઉઠાવવામાં મળતિયું સહેાદર વિ॰ [i.] એક માટે પેટે જન્મેલું(૨) પું॰ ભાઈ. -રા વિ॰ સ્ત્રી. –રી સ્ત્રી૦ બહેન [જીએ કર્મણપ્રયાગ(ન્યા.) સહ્ય વિ[Ē.] સહી શકાય એવું(૨)પું॰ જીએ સહ્યાદ્રે. ભેદ પું સહ્યાદ્રિ હું॰ [સં.] (સં.) પશ્ચિમ ઘાટના એક ભાગ – એક પર્વત સળ પું॰ [સર૦ મ. (સં. સુહાગ !)]ગેડ કે દબાણના આંકા-કાપો (૨) જીએ સેાળ (૩) સ્રી॰ સૂઝ; સમજ. [-પઢવી=સૂઝવું; ગડ બેસવી. –પડવા = સેાળ પડવું (૨) સળના કાપેા થવા.]

Page #879

• સળક]
૮૩૪
[સંકેતાનું
સળક સ્ત્રી [જુઓ સળકવું; સર૦ મ. સળ] સળકવું તે; સણકો (પ્રેરક). –શ સ્ત્રી જગાની તંગાશ (૨) મુશ્કેલી સળકડી સ્ત્રી. [ä. રાજા] નાની સળી; સળેકડી (૨) [લા.] | સંસ્થા સ્ત્રી [i] સંભાષણ; વાર્તાલાપ ઉશ્કેરણી. [–કરવી = ઉશ્કેરવું.] - હું નવ સળેકડું; સળી સંકર પં. [સં.] ભેળસેળ; મિશ્રણ (પ્રાયઃ ભિન્ન વિજાતીય વસ્તુનું) સીકવું અક્રિ. [. રાઠા ઉપરથી] સહેજ હાલવું; સળવળવું (૨) બે ભિન્ન અલંકારનું એકરૂપ સમશ્રણ કે સમવાય(કા. શા.). (૨) [દાઢ સાથે] ખાવાને ભાવ થવો (૩) ભોકાતું હોય તેમ સણકા ૦ણ ન ભિન્ન જાતિનું સંમિશ્રણ કરવું તે; કંસ-બ્રીડિંગ'. તા. નાખવા. [સળકાવવું સક્રિ. (પ્રેરક)
સ્ત્રી.. –રિત વિ. સંકર થયેલું; સંકોરવાળું [(૪) શેષનાગ સળ કું ન૦ જુઓ સર કં; શેટલે
સંકર્ષણ ન [.] ખેંચવું તે (૨) ખેડવું તે (૩)૫૦ (સં.) બળરામ સળકે પુત્ર જુઓ સળક (૨) તીવ્ર ઇચ્છી; અભળખ
સંકલન ન૦, –ના સ્ત્રી [.] એકઠું કરવું તે; સંગ્રહ (૨) સરવાળો. સળગ સ્ત્રી સળગવું તે; “ઇગ્નિશન”. ૦ણું વિ૦ સળગી ઊઠે એવું; | નિયમ મું, ‘લૅ ઑફ ઍસોસિયેશન” (ગ.) ‘ઇફલેમેબલ’. છતા સ્ત્રી સળગવાને ગુણ; સળગવાપણું. બિંદુ | સંકલયિતા ! [] સંકલના કરનાર નવ જે ગરમીએ પદાર્થ સળગી ઊઠે તેને આંક – ઉષ્મામાન; સંકલિત વિ. [સં.] એકઠું કરેલું કે કરાયેલું ઈગ્નિશન-પેઈન્ટ”
સંક૯૫ . [સં.] તરંગ; ઇરાદે; ઈચ્છા (૨) નિશ્ચય; મનસૂબો સળગવું અક્ર. [સર૦ હિં. સિ(-સુ) સ્ત્રના; મ. ઈરાક(-) | (૩) ધર્મકર્મ વગેરે કરવા માટે લેવામાં આવતો નિયમ (૪) કલ્પના (મ. રાલ્સ?)] બળવું; લાગવું (૨) [લા.] આગ પેઠે ઝબકી કે કરવી તે; તર્ક [–ઊઠ = તુક્કો જાગવો. –કર = નિર્ધાર કરવો ઊઠી આવવું. જેમ કે, તોફાન સળગવું સીમાડા સળગવા (૨) નિયમ કર. –ભણ = વ્રતની શરૂઆતમાં વિધાન મંત્ર સળગાવવું સક્રિ. “સળગવું'નું પ્રેરક
બોલ. -મૂક= નિયમ લેવો (૨) નિશ્ચય કરો (૩) આશા સળવળ સ્ત્રી સળવળવું તે
મુકવી. -લે = વ્રત નિયમની શરૂઆતનું વિધાન કરવું, પ્રતિજ્ઞા સળવળવું અ૦િ [સર૦ સળકવું + વળવું] જરા જરા હાલવું કરવી.] ને નવ સંકલપ કરવો – કપવું તે. બળ ન૦ સંકપનું મરડાવું (૨) શરીર પર છવડું ચાલતું હોય તેવી લાગણી થવી (૩) મને બળ; સંક૯પ-શક્તિ. બેનિ . (સં.) કામદેવ, વિકલ્પ [લા.] કશું કરવા તત્પર થઈ રહેવું
મુંબ૦૧૦ તર્કવિતર્ક.૦શક્તિ સી. સંક૯પની શક્તિ,ઇરછાશક્તિ. સળવળાટ j૦ સળવળવું તે. –વવું સક્રિટ “સળવળવું'નું પ્રેરક | -પિત વિ૦ [4.] કપેલું (૨) ઈચ્છેલું; ધારેલું (૩) નિશ્ચય કરેલું સળવું અક્રિ. [જુઓ સડવું] જીવડાં પડવાથી અંદરથી ખવાઈ | સંકષ્ટ ન [i] સંકટ (૨) કષ્ટ; મહેનત જવું, અંદરથી બગડી જવું. [સળાવવું (પ્રેરક]
સંકળવું અક્રિ. [‘સાંકળનું કર્મણિ] સંલગ્ન થવું; સાંકળના સળ-સૂઝ સ્ત્રી સળ કે સૂઝ પડવી તે, ગમ
અકડા પિઠે જોડાયેલું હોવું. -વવું સક્રિ. “સાંકળવું નું પ્રેરક સળંગ વિ. [ä. સંસ્ટન સર૦ મ. સT] સાંધ વિનાનું, આખું; | -સંકાશ વિ. [સં.] –ના જેવું; સરખું; સમાન (પ્રાયઃ બહુત્રીહિ તૂટક નહિ તેવું, ઠેઠ સુધીનું (૨) અ૦ અટકયા વિના, ઠેઠ સુધી. સમાસમાં અંતે)
તા સ્ત્રી સળંગપણું. સૂત્ર વિ૦ સળંગ, ક્રમબદ્ધ; બરોબર સંકીર્ણ વિ. [ä.]મિશ્રિત; સેળભેળ થયેલું (૨) વેરાયેલું; ફેલાયેલું; સંકળાયેલું. સૂત્રતા સ્ત્રી
વ્યાપ્ત; ભરચક (૩) અસ્પષ્ટ (૪) સંકુચિત. જાતિ સ્ત્રી નવ કે સળાવે મુંબ (કા.) વીજળીને ચમકારે
નવમાંશ માત્રાના ખંડવાળા તાલની જાત. છતા સ્ત્રી, ૦૦. સળિયે [જુઓ સળી] ધાતુને લાંબો કકડો
–ણવું અ૦િ (૫.) સંકીર્ણ થવું. (અશુદ્ધ શબ્દરચના - કવિટ) સળી સ્ત્રી [સં. રા ; સર૦ ëિ. સી મ.] ઘાસને, લાકડાનો | સંકીર્ત(ટૂર્ન)ન ન૦ [.] સ્તુતિ કે ધાતુને લાબે, પાતળ, નાના કકડો. [-આ૫વી = ઉશ્કેરવું. સંકુચિત વિ૦ [સં.] સંકોચ પામેલું (૨) સાંકડું, ઉદાર કેવિશાળ -કરવી = અટકચાળું કરવું.] અંચે પુલ્લા .] યુક્તિપ્રયુક્તિ (૨) | નહિ તેવું (૩) બિડાયેલું. ૦તા સ્ત્રી ઉશ્કેરણી. એપારી સ્ત્રી સળી જેવી કાતરેલી હોય તેવી સેપારી | સંકુલ વિ. [સં.] વ્યાપ્ત, પરિપૂર્ણ ભીડવાળું (૨) અવ્યવસ્થિત; સળેક–ખ)ડી સ્ત્રી, સળેક(ખ)ડું ન૦ જુઓ “સળકડીમાં. ગંચાયેલું (૩) અસંગત (૪) ૧૦ સમહ. છતા સ્ત્રી [સળેકડું કરવું ઉશ્કેરણી કરવી(૨)ખીજવવું(૩)અટકચાળું કરવું.] | સંકેત છું. [.] અગાઉથી કરેલી છૂપી ગોઠવણ (૨) જુઓ સળેખમ ન [સં. છેલ્મન, પ્રા. લિટિ] એક રેગ- શરદી સંતસ્થાન (૩) ઈશારે; નિશાની (૪) કરાર; શરત (૫) અમુક સળે ૫૦ સડો; સળવું તે. (-પ , પેસ, લાગ) શબ્દથી અમુક અર્થને બંધ થ જોઈએ એવી ભાષાની પરંસંકટ ન [4.] દુઃખ; આફત. [-આવવું, પઢવું = આફત થવી.] પરાગત રૂઢિ (વ્યા.). ૦નાણું ન તેના પિતાના ખરા મુક્ય કરતાં ૦ચતુથી, ૦થ (ચૅથ,) સ્ત્રી ગણેશ ચતુર્થી. નિવારણ ન વધારે મૂલ્યવાળું ચલણી નાણું - તેનો સિક્કો, ટોકન-મની'. મદદ આપી સંકટ દૂર કરવું તે. ૦બારી સ્ત્રી, સંકટમાં નાસી વરૂપ ન૦ જુઓ સંકેતાર્થ. લિપિ સ્ત્રી, લઘુલિપિ. વવું છૂટવાની – છટકબારી,૦મેચનવિ સંકટમાંથી છોડાવનાર(પ્રભુ). સક્રિસંકેત પરથી] સંકેત કરવો. ૦શબ્દ પંગ્સતાયેલો (ગુપ્ત)
મેયું (મો) વિ. [+માં પરથી] પેસતાં સાંકડા મોંવાળું (ઘર) શબ્દ; પાસ-વર્ડ, કેડ-વર્ડ’.(જેમ કે, કેજમાં કે ગુપ્ત વાતમાં). સંકડામણ(–ણી) અીિ[સંકડાવું ઉપરથી] જગાની તંગાશ (૨) સ્થાન ન૦ સંકેત પ્રમાણે મળવાની જગા. -તાર્થ પુત્ર ભીડ; મુશ્કેલી. (પઢવી)
[+મથ] ક્રિયાપદનું શરત બતાવનાર રૂપ. (વ્યા... -તાવલિસંકઢાવું અક્રિઃ [સાંકડું ઉપરથી] દબાવું; ભચડાવું (૨) જગાની | (-લી) સ્ત્રી ગુપ્ત સંકેતની સમજ કે અર્થ આપતી પિથી; તંગાશ વેઠવી (૩) [લા.] મુશ્કેલીમાં આવવું. –વવું સક્રિ “સાઇફર કોડ’. -તાવવું સક્રિ ,-તાવું અ૦િ સંકેત'નું

Page #880

સંકેતિત ]
૮૩૫
[સંગી
પ્રેરક ને કર્મણિ. -તિત વિ૦ [] સંકેતથી જણાવેલું; સંકેત- ૦બલ(–ળ) ન૦ નાની મોટી સંખ્યા હોવાને કારણે મળતું કે વાળું; સંકેતાયેલું
નીપજતું બળ. ૦બંધ વિ૦ અનેક; ઘણાં. લેખન નવ સંખ્યા સંકેલવું સક્રેટ [. સંસ્કિમ સર૦ Éિ સરના] આટોપવું; લખવાની રીત (ગ.). ૦વાચક વિ. [વ્યા.] સંખ્યા જણાવનારું
એકઠું કરવું; પાછું વાળી લેવું. [સંકેલાવું (કર્મણિ), વિવું (વિ૦). વૃત્તિવાચક વિ૦ [+આવૃત્તિવાવ8] સંખ્યાની (પ્રેરક).] –ણી સ્ત્રી, સંકેલે પૃ૦ સંકેલવું કે સંકેલાયેલું તે | આવૃત્તિનું વાચક (ઉદા. બેવડું) [વ્યા.]. ૦સમૂહવાચક વિ૦ સંકેચ પું[સં.] તંગી; અછત, સંકડાશ (૨) આંચકે; ખચકાવું સંખ્યાના સમૂહનું વાચક. ઉદા. પંચક; સૈકું [વ્યા.]. સંકેત તે (૩) લજજો; શરમ (૪) બિડાવું તે (૫) ભય. ૦૭ વિ૦ સંકેચ પં. ૧૨, વગેરે સંખ્યાને સંકેત (ગ). –ખ્યાવાચક વિ. કરનારું, ન ન૦ સંકોચવું કે સંકેચાવું તે. ૦શીલ વિ૦ સંકેચવાળું | [ + ચંરા + વાવ{] અપૂર્ણા કનું વાચક (વ્યા.). ઉદા૦ અર્થે સંકેચવું સત્ર ક્રિ. [સં. સં ] બીડી દેવું (૨) મર્યાદિત કરવું; | સંગ કું. [ā] સંગ (૨) સંબંધ (૩) સેબત; સહવાસ (૪) સંકેચ કરો
[વવું સ૦ કિ(પ્રેરક) | આસક્તિ (૫) મૈથુન. દોષ ૫૦ જુઓ સંગતિદેષ સંકેચાવું અ૦ કિં. “સંકોચવું’નું કર્મણિ (૨) સંકેચ પામો. | સંગ કું. [.] પથ્થર. તરાશ [] સલાટ. દિલ વિ. સંકેવું સક્રિટ [કા. સંજો] સાંકડું કરવું; ફેલાયેલું એકઠું | પથ્થર જેવા દિલનું; કઠેર; નિર્દય. બદિલી સ્ત્રી, કરવું; સંકેચવું. [સંકેહવું (કર્મણ), –વવું (પ્રેરક).] સંગટો [સર૦ મ. સંneળ] મિશ્રણ; સેળભેળ. [-થ = શ્રાવકેસંકેરણી સ્ત્રી [સરવું પરથી] સંકોરવું કે સંકેરાવું તે માં સ્ત્રી-પુરુષ વ્રત લઈ બેઠાં હોય ત્યારે સ્પર્શાસ્પર્શ થ.] સંકેરવું સત્ર ક્રિટ વધારે અંદર ઠેલવું (૨) પ્રજવલિત કરવું (૩) [ સંગઠક વિ. સંગઠન કરતું (૨) પુત્ર સંગઠનકાર; “ર્ગેનાઈઝર ઉશ્કેરવું (૪) જુઓ સંકેલવું. [સંકેરાવું (કર્મણિ), –થવું પ્રેરક).] | સંગઠન ન. [É] વીખરાયેલાં બળ, લોક કે અંગોને એકત્રિત સંક્રમ ૫૦, ૦ણ ન૦ [.] એક જગા કે સ્થિતિમાંથી બીજી કરી વ્યવસ્થિત કરવાં તે. કાર પુત્ર સંગઠન કરનાર. -ના જગા કે સ્થિતિમાં જવું તે; સંચાર (૨) ઓળંગવું તે (૩) પ્રવેશ સ્ત્રી સંગઠન કરવું તે. –વું સક્રિટ સંગઠન કરવું, અનેક બળાને કરે તે (૪) ઓળંગવાનો કે જવાનો માર્ગ સેતુ, સીડી, વગેરે) | એકત્રિત કરવાં. સિંગઠાવું (કર્મણિ), -૧૬ (પ્રેરક).]. (૫) એક રાશિમાંથી બીજી રાશિમાં જવું તે (સૂર્યનું). ૦ણાવસ્થા | સંગઠિત વિ૦ [f.] સંગઠનવાળું. છતા સ્ત્રી,
સ્ત્રી. [+અવસ્થ] સંધિકાળ. ૦૬ અક્રિઢ સંક્રમણ કરવું સંગત વિ. [સં.] સંબદ્ધ (૨) સુસંગત (૩) અનુરૂપ; “સિમેટ્રિકલ સંક્રામક વિ૦ કિં.] સંક્રમણ કરે એવું; સંક્રામી; ચેપી
(ગ) (૪) સ્ત્રી સંગતિ; સેબત. કેણુ જુઓ અનુકરણ સંકામિત વિ૦ (સં.] સંક્રમ - સંચાર કરાયેલું; પહોંચાડેલું; સંક્રાંત | ગ.). તા સ્ત્રીસામી વિ. [સં.] સંક્રમે કે રંક્રમણ કરે એવું ચેપી
સંગતરાશ પું, જુઓ “સંગ #.' માં સંક્રાંત વિ૦ [.] એક જગાએથી બીજી જગાએ ગયેલું (૨) | સંગતવાર અ૦ સંગત કે સંબંધ પ્રમાણે; સંગતતા મુજબ પહોંચતું કરેલું; સંચારેત (૩) સ્ત્રી જુઓ મકરસંક્રાંતિ સંગતિ સ્ત્રી [સં] સંગ (૨) મેળ (૩) સહવાસ (૪) પૂર્વા પર સંક્રાંતિ સ્ત્રી [સં.] જુઓ સંક્રમ (૨) મકરસંક્રાંતિ. કાલ(–ળ) સંબંધ (૫) સિમેટી” (ગ.). ૦કા પં. એક છંદ. ૦ષ ૫૦
સંક્રાંતિને સમય; વચગાળો; એક જગા કે સ્થિતિમાંથી | સેબતની માઠી અસર બીજી જગા કે સ્થિતિમાં જવા સુધીને વચલ સમય
સંગદિલ, –લી [1] જુઓ “સંગ [.]'માં સંક્રીટવું અક્રિ. [ä. á+ ] ક્રીડવું; ખેલવું
સંગદોષ j૦ જુઓ “સંગ [ā]'માં સંક્રીડાવું અ૦િ , –વવું સક્રિટ “સંક્રીડવું'નું ભાવે ને પ્રેરક સંગના સ્ત્રી [સંગ પરથી] સખી; સેબતણ (પ.) સંક્ષિપ્ત વિ. [ā] . તે સ્ત્રી
સંગમ . [i.] સંયેગ; મેળાપ, સમાગમ (૨) બે નદીઓનું સંક્ષુબ્ધ વિ૦ [i] ખળભળી ઊઠેલું; ભ પામેલું
મિલન; તે સ્થાન. ૦નીય પં. (સં.) એક મણિ, જે મળ્યાથી સંક્ષેપ j૦ [] ટંકાણ; સાર (૨) ટૂંકાવેલું કે સારરૂપ છે. ૦૭ | પ્રિયના વિયોગને અંત આવે છે એમ મનાય છે. સ્થળ, વિ. સંક્ષેપ કરનારું
સ્થાન ન૦ નદીઓના સંગમની જગા સંક્ષેભ પં. [સં.] ગરબડ; ખળભળાટ; ગભરાટ. ૦કવિ સંભ | સંગર ડું [, સર૦ હિં] સંગ્રામ; યુદ્ધ કરનારું. -ન્ય વિ૦ સંભ પામે કે પમાડી શકાય એવું સંગ-વેલા(–ળા) સ્ત્રી [ā] સૂર્યોદય પછી સવારનો (ગાયોને સંખારે ૫૦ પાણું ગાળતાં ગળણામાં રહેલો કચરો
ચરવા લઈ જવાનો સમય
[પંચ-ટાળી સંખાવું અ૦િ [સં. રાંશ ઉપરથી શંકાવું; સંખાવો થવો (૨) સંગસારી સ્ત્રી, [.] પથ્થર મારી મારીને જીવ લેવાની સજા;
સાંખવું'નું કર્મણિ, વિવું સક્રિટ પ્રેરક).] [ કમાટી; કંટાળો સંગાથ પં. [સં. સંઘાત ? સર૦ હિં. સંભાત, મ. સંત, સાત] સંખા S૦ [જુએ સંખાવું] શંકા; હાજત (૨) શરમ (૩) કમ- | સંઘાત; સાથ; સેબત (વાટમાં). [-જે = સાથ - સેબત સંખ્ય ન [ā] યુદ્ધ; લડાઈ
બરાબર છે કે નહીં તે તપાસવું]-થી વિ૦ (૨) પું[સરવે ફિં. સંખ્યા સ્ત્રી [સં.] રકમ; આકડો (૨)ગણના; ગણતરી.[-માંડવી, | Inતી, મ. સti] સંગાથ કરનાર. –થે અ૦ સાથે; સંઘાતે
= આંકડો લખવો.] ક્રમવાચક વિ૦ એક, બે, ત્રણ એમ | સંગાન ન. [.] ગાન; સંગીત [૫કૅન્કરંટ' (ગ) સંખ્યાને ક્રમ બતાવનાર [વ્યા.]. ૦તીત વિ. [+મતી] | | સંગામી વિ. [સં.] સાથે જનારું (૨) એક બિંદુમાં સંગમ થતું; અસંખ્ય. છત્મક વિ. [+ મામ] સંખ્યાને લગતું. પૂરક | સંગિની વિ૦ સ્ત્રી સંગી (૨) સ્ત્રી સેબતી સ્ત્રી વિ. પહેલું, બીજું એમ સંખ્યા બતાવનાર (વિ.) [વ્યા.]. | સંગી વિ૦ [ā] સંગ કરનાર (૨) સેબતી

Page #881

સંગીત ]
સંગીત ન॰ [સં.] ગાયન, વાદન અને નૃત્યને। સમાહાર (ર) ગાયન કે વાદન. કુલા સ્ત્રી॰ સંગીતની –ગાવાની કળા. ૦૫ વિ૦ ગેય; ગાઈ શકાય એવું. ॰કાર પું॰ સંગીત ગાઈ જાણનાર, સંગીતકલાકાર. કાવ્ય ન ‘લિરિક’. જ્ઞ વિ॰ સંગીત જાણનારું. ૦પદ્ધતિ સ્ત્રી॰ સંગીતની પદ્ધતિ. લિપિ સ્ત્રી॰ સંગીતલેખન માટેની લિપિ. લેખન ન॰ ગાયન કે ગતના તાલસ્વરને સાંકેતિક ચિહ્ના દ્વારા લખવાં તે; ‘Àટેશન’. વિદ્યા સ્ત્રી॰ ગાયન કે સંગીતની વિદ્યા; સંગીતશાસ્ત્ર. વિદ્યાલય ન॰,શાલા(—ળા) સ્ત્રી॰ સંગીત શીખવવા માટેની શાળા, શાસ્ત્ર ન॰ સંગીતનું શાસ્ત્ર. શાસ્ત્રી પું॰ સંગીતશાસ્ત્ર જાણનાર સંગીતિ સ્ત્રી॰[i.]સ્વરાની સંવાદિતા–એકરૂપ સુરેલતા; ‘હાર્મની’ (૨) ઔદ્ધ પરિષદ; સંગીથ
સંગીથિ સ્ક્રી॰ [જીએ સંગીતિ] (બૌદ્ધ) પરિષદ
|
સંગીત વિ॰ [I.] પથ્થરનું બનેલું (૨) (પથ્થર જેવું ટકાઉ; મજબૂત (૩) સ્રી બંદૂકની નળીને છેડે ઘાલવામાં આવતું ભાલા જેવું અણીદાર પાનું; ‘બૅયોનેટ’. શ્તા સ્ત્રી॰ સંગીન હોવું તે સંગૃહીત વિ॰ [સં.] સંઘરેલું
સંગેમરમર પું॰ [I.] ચકમકની છાંટવાળા આરસપહાણ સંગેયાહૂદ પું॰ [ા. સંજ્ઞેયદૂર ! ] એક જાતનેા કીમતી પથ્થર સંગે પું॰ [ä. સંī] આસક્તિ; હેડા
સંગેાપન ન૦ [સં.] ગેાપન; પાલનપાષણ. –વું સક્રિ॰ સંગોપન કરવું. [સંગે પાવું અક્રિ॰ (કર્મણ), -વું સક્રિ॰ (પ્રેરક).] સંગ્રથિત વિ૦ [i.] સાથે ગ્રંથન કરાયેલું (૨) સંગઠિત સંગ્રહ પું॰ [i.] એકઠું કરવું તે (ર) સંઘરી રાખેલેા જથા (૩) સારી સારી વસ્તુએતા એક સ્થળે કરેલા જમાવ. ૦કર્તા(—ર્તા) પું॰ સંગ્રહ કરનાર. ખાર વિ૦(૨)પું૦ સંઘરાખોર; ખોટો કે અયેાગ્ય સંગ્રહ કરનારું; તેવી કુટેવવાળું. ખરી સ્ર॰ તેવું કે તેનું કામ કે ગુણ
|
સંગ્રહણી શ્રી॰ [5.] સંઘરણીને! – ઝાડાના એક રેગ સંગ્રહવું સ૦ક્રિ॰ [સં. સંગ્રહ] સંગ્રહ કરવા
|
સંગ્રહસ્થાન, સંગ્રહાલય ન૦ [છું.] જ્યાં દેશપરદેશની જાણવા અને જોવા જોગ વસ્તુઓ એકઠી કરી હોય તે સ્થળ; ‘મ્યૂઝિયમ’ સંગ્રહાવું અ૰ક્રિ॰,−વવું સક્રિ॰ સંગ્રહનું'નું કર્મણ ને પ્રેરક સંગ્રામ પું॰ [સં.] યુદ્ધ. ॰ગીત ન॰ સંગ્રામ સમયનું કે તે માટે કામનું ગીત; યુદ્ધગીત. સમિતિ શ્રી॰ યુદ્ધની વ્યવસ્થાપક સમિતિ. -મિક પું૦ લડવૈયા; યોદ્ધો
સંગ્રાહ પું॰ [i.] પકડ; ચૂડ. ૦૬ વિ૦(૨)પું સંગ્રહ કરનાર. —હી વિ॰ સંગ્રહ કરનારું
સંઘ પું॰ [સં.] ટોળું (૨) યાત્રાળુઓનેા સમુહ (૩) સંગઠિત અને વ્યવસ્થિત સમુદાય (જેમ કે, બૌદ્ધ ભિક્ષુઓના, યુવાને, રાજ્યાના, વગેરે.) [કાઢવા = યાત્રાળુઓના કાફલા લઈને નીકળવું (૨) [વ્યંગમાં] પાસે કાંઈ નથી એમ જણાવવું; ભેાપાળું કાઢવું (૩) ધતિંગ ઊભું કરવું. -કાશીએ જવા, પહોંચવા= ધારેલા અર્થ સિદ્ધ થવા.] જીવન ન॰ સમૂહ-જીવન; સંઘમાં સાથે ભેગું રહેવું તે (૨) સંઘ. ૦બળ ન॰ સંઘનું કે સંઘ બનવાથી નીપજતું ખળ. ૰વી પું॰ [+પ્રા. વરૂ (સં. વૃત્તિ)]સંઘ કાઢનાર; સંઘના નેતા (૨) એક અટક. વ્યાયામ પું॰ સમુહના સાથે થતા વ્યાયામ.

૮૩૬
[સંચરવું
શક્તિ શ્રી સંઘબળ, સત્તાક વિ॰ સત્તા સંધના હાથમાં હાય એવું (તંત્ર ઇ૦)
સંઘટક વિ૦ (૨) પું॰ [ä.] નુ સંગઠક. –ન ન૦ [i.] જુએ સંગઠન. ના સ્ક્રી॰ સંગઠન કરવું કે સંગઠિત થવું તે સંઘટિત વિ॰ [i.] એકત્રિત; સંગઠિત
સંઘટ્ટ વિ॰ [ત્રા. (સં. સંઘટ્ટિત)] ભિડાયેલું; સજ્જડ થયેલું (૨)પું॰ [સં.] સંઘર્ષણ(૩) અથડાવું તે (૪) મિલન; સંયેાગ. ૦૮ ન૦ • [i.] મિલન; સંયેાગ (ર) રચના; અનાવટ (૩) સંધર્ષણ (૪) સંગઠન સંઘબળ ન૦ જુએ ‘સંઘ’માં સંઘરણી સ્ક્રી॰ જુએ સંગ્રહણી
સંઘરવું અ૰ક્રિ॰ [ä. સંઘ્રહ્] એકઠું કરવું; જમા કરવું(૨)જતન કરીને રાખી મૂકવું (૩) સમાસ કરવા; પેાતાની અંદર લેવું સંઘરા શ્રી॰ [મવ૰ સંઘાર (નં. સંસ્ક્રૂ] ક્સ ખાલાવવી તે સંઘરાખાર, –રી જુએ ‘સંધરા’માં
સંઘરાવું અક્રિ॰, “વવું સક્રિ॰ ‘સંધરવું'નું કર્મણ ને પ્રેરક સંઘરા પું॰ [સં. સંગ્રહ] સંઘરેલી વસ્તુઓને જયા. –રાખાર વિ॰ સંગ્રહખાર; જરૂરથી વધારેપડતું સંઘરી રાખવાની વૃત્તિવાળું. –રાખારી સ્ક્રી॰ સંઘરાખાર વૃત્તિ; હોર્ડિંગ'
સંઘર્ષ પું॰, ૦૩ ન૦ [É.] બે વસ્તુએનું ઘસાવું કે અથડાવું તે (૨) સ્પર્ધા (૩) કલહ
સંઘવી પું॰ એ સંઘ'માં
|
સંઘ- બ્યાયામ, શક્તિ, સત્તાક જુએ ‘સંધ’માં સંઘાડી સ્ક્રી॰ [સં.; ફે. સંઘાડી] બૌદ્ધ ભિક્ષુનું ઉપવસ્ત્ર સંઘાડિયા પું॰ [જુએ સંઘાડા]સંઘાડાથી ધાટ ઉતારનારા; ‘ટર્નર’ સંઘાડા પું॰ [સં. સંઘટ્ટ ઉપરથી] હાથીદાંત, લાકડાં વગેરેના ઘાટ ઉતારવાનું યંત્ર (૨) [નં. સંઘાટિ‚ા = યુગ્મ; ફે. સંવાદ, ૦૧, –ઢી] યુગલ, જોડી (જૈન) (૩) જન સાધુ-સાધ્વીતા સમુદાય. [સંઘાડે ચડાવવું, ઉતારવું = સંઘાડા વડે તૈયાર કે ચમકતું કરવું.] સંઘાત પું॰ [જીએ સંગાથ] સાથ; સંગાથ (૨) [i.] જમાવ; જથા (૩) ધાત; મારવું તે (૪) અ॰ સાથે; જેડે(કાની સંધાત ગયા ?). ૦૩ વિ॰ [i.] ઘાત કરનારું, નાશ કરનારું (૨) સંઘાત – જમાવ કે જથા કરનારું. “તી વિ॰(૨)પું॰ સંગાથ કરનાર. “તે અ॰ સંધાત સંઘાધિપ પું॰ [i.] સંધના અધિપતિ; સંઘવી
સંઘાર પું॰ [ત્રા. (સં. સંહાર)] + સંહાર. ૦ણુ વિ૦ + સંહારનાર સંઘારવું સ૰ક્રિ॰ ત્રિવ૦ સંઘાર (સં. મંğ] + સંહારવું સંઘારામ પું॰ [સં.] ધર્મશાળા (૨) મઠ; વિહાર સંઘીય વિ॰ [i.] સંઘને લગતું
સંઘડિયું વિ॰ [જીએ સંઘાડો] સંઘાડાથી ઉતારીને બનાવેલું સંઘેડા પું॰ જીએ સંધાડે સંધાઢ પું॰ (કા.) સંગત; સેાખત; સથવારો
|
સંચ પું॰ [જીએ સંચે] × કરામત કે યુક્તિ યા ગાઠવણ (૨) ભીંત કે પટારા વગેરેમાં રાખેલું ગુપ્ત ખાનું [(પ્રેરક)] સંચકવું સ૦ક્રિ॰ જીએ સંચવું.[સંચકાવું અક્રિ॰(કર્મણિ),-વવું સંચય પું॰ [સં.] સંગ્રહ; જમાવ સંચર પું॰ [i.]+સંચાર; વિકાસ
સંચરવું અ॰ક્રિ॰ [સં. સંવર્] જવું; ચાલતા થવું (૨) દાખલ થવું; વ્યાપી જવું (૩) સ॰ક્રિ॰ સંચય કરવા (૪) સંચારવું

Page #882

સંચરાઈ]
સંચરાઈ શ્રી॰, –મણુ ન॰, “મણી સ્ત્રી॰ સંચારવાની મજૂરી સંચરાવવું સક્રિ॰ સાંચરવું’, ‘સંચરવું’નું પ્રેરક (૨) સંચારાવવું સંચરાવું અક્રિ॰ ‘સાંચરવું”, ‘સંચરવું’નું કર્મણિ કે ભાવે સંચલન ન૦ [સં.] ડોલવું તે; હાલવું તે (ર) કંપ; ખળભળાટ(૩) આંદોલન; હિલચાલ
સંચલિત વિ॰ [É.] ચાલતું: ચાલુ; ચલાવેલું
સંચવું સક્રિ॰ [ત્રવ્૰ સંન્ને (સં. સં+વિ); સર૦ f૪. તંત્રના, મ. સંચળ] એકઠું કરવું; ભેગું કરવું (૨) સીંચવું; ઢગલા કરવે સંચળ પું॰ [ત્રા. તોવશ્વ (સં. સૌવર્વે); સર૦ à. સું; હિં. હોંચર; મેં.] એક ક્ષાર (૨) [તં. સંવર્](કા.) સંચાર; હલનચલન સંચાર પું॰ [સં.] કેલાવું તે; પ્રસાર (૨) ચલાવવું તે; પ્રેરવું તે (૩) જવું તે; -માં થઈ ને જવું તે; ‘ટ્રાન્સમિશન' (૪) સૂર્યનું એક રાશિમાંથી બીજીમાં જવું તે. ૦કવિ॰ સંચાર કરનારું; લઈ જનારુ; ચલાવનાર; દેારનારું (૨) પું॰ આગેવાન; નેતા; પ્રેરક. ૦ણુ ન૦ સંચાર કરવે। તે; પસાર કરવું કે લઈ જવું તે સંચારવું સક્રિ॰ [ä. સંચાર ] નળિયાં ફેરવીને છાપરું ઠીક કરવું (૨) રેડવું; નાંખવું; સીંચવું (૩) સંચાર કરવા; ‘ટ્રાન્સમિટ’ સંચારાવું અક્રિ॰, “વવું સક્રિ॰ સંચારવું’નું કોણ તે પ્રેરક સંચારિત વિ॰ [i.] સંચાર કરાયેલું
સંચારી વિ॰ [ä.] ફરનાર; ભમનાર (૨) અસ્થિર (૩) ક્ષણિક (૪) આગંતુક (૫) પું॰ સંચારીભાવ. ૦ભાવ પું॰ વ્યભિચારીભાવ; રસની ઉત્પત્તિમાં જે સ્થાયી ભાવને પુષ્ટ કરી ચાયૅા જાય છે તે ક્ષણિક ભાવ (કા.શા.)
સંચારા પું॰ છાપરું સંચારનાર
સંચાલક પું॰ [H.] ચલાવનાર — વ્યવસ્થા કરનાર. ~ ન॰, “તા સ્ત્રી॰ ચલાવવું – વ્યવસ્થા કરવી તે
સંચાલિત વિ॰ [સં.] સંચાલન કરાયેલું [ને પ્રેરક સંચાવું અક્રિ॰, –વવું સક્રિ॰ ‘સાંચવું’, ‘સંચવું’નું કર્મણિ સંચિત વિ॰ [i.] એકઠું કરેલું; સંઘરેલું (૨) ન૦ પૂર્વજન્મનાં બાકી રહેલાં કર્મ
સંજવારી સ્રી॰ (કા.) કચરા, પંજા સંજાત વિ॰ [સં.] ઉત્પન્ન થયેલું સંન્તપ (-બ) પું॰ [મ. સિના, જા. સંજ્ઞા; સર૦ äિ. સંજ્ઞાī] સંામી વિ૦ [ત્રા. સંનમ પરથી ]+સંયમી (૨) પું॰ એ નામના સાધુઓના વર્ગમાંતા માસ
ઝૂલ; કાર
સંચે પું+જીએ સંચય
[(૨) સંચ (૩) (સુ.) સ્ટવ
સંચે પું॰ [મું. મં+ત્તિ કે [. રાાંવદ્દ પરથી સર૦ મ.] યંત્ર સંચેાડું વિ૦ (૨) અ૦ જુએ સચાડું સંચાર પું॰ [સર॰ સંચળ] પાપડિયો ખારો
સંજમ પું॰ [H[.] + જીએ સંયમ. –મી વિ॰ સંયમી; સંામી સંજવારવું સ૦ ક્રિ॰ સંજવારી કાઢવી; વાળવું. [સંજવારાણું (કમીણ), –વવું (પ્રેરક).]
|
સંજીવન ન૦ [i.] મરેલું જીવતું કરવું તે. ની સ્ત્રી॰ મરેલાને જીવન આપે તેવી વિદ્યા કે ઔષધિ
સંજુક્ત વિ૦ (૫.). ત વિ॰ [ત્ર[.] (૫.) બ્લુએ સંયુક્ત સંજોગ પું॰ [ત્રા. (સં. સંયો)] સંયેગ; ભેટા (ર) દૈવયેગ (૩) પરિસ્થિતિ. વશાત્ અ॰ દૈવયોગે; સંોગાને લીધે. -ગી પું
૮૩૭

[સંતાપદાયી
સંસારી સાધુ કે ખાવા
સંઘેરી સ્રી [સં. સંથાન; સર૦ મ. સાંગોરી]એક મીઠાઈ, ધૂધરા સંજ્ઞા સ્ત્રી॰ [ä.] ભાન; ચેતના (૨) જ્ઞાન; સમજ (૩) સાન; નિશાની (૪) નામ. ૦૫ વિ॰ જ્ઞાપક; બતાવનારું. ૰વાચક વિ॰ સંજ્ઞા, વિશેષ નામ બતાવનારું (વ્યા.). –ક્ષિત વિ॰ સંજ્ઞા વડે બતાવેલું; સંજ્ઞાવાળું
સંઝા (ઝા,) સ્ક્રી॰ [1] સંધ્યાને (સવાર કે સાંજનેા) સમય સંઢામકે પું॰ (સં.) (૫.) જીએ ફંડામર્ક
સંડાસ પું; ન॰ [સં. સ્પંૐિ, પ્રા. અંહિઇ=શૌચ જવા યોગ્ય ભૂમિ, કે પ્રા. સંડાસ = જાંધ ને ઊરુ વચ્ચેના ભાગ એ પરથી સર॰ હિં.] જાજરૂ. [−જવું = ઝાડે ફરવા જવું.] સંડોવણુ ન॰, “ણી સ્ત્રી॰ સંડોવાવું કે સંડેાવવું તે સંાવવું સક્રિ॰ [ત્રા. સંઢોથ (સં. સંઢૌત)] સામેલ કરવું; સપડાવવું.[સંડોવાવવું,સંડોવઢાવવું સ૰ક્રિ॰(પ્રેરક). સંડોવાવું અક્રિ॰ (કર્મણિ)]
સંત વિ॰ [ત્રા. (સં. રાન્ત કે સત્); સર॰ હિં.;મ.]સાધુ; પવિત્ર (૨) પું॰ સાધુ પુરુષ. તા સ્ત્રી॰ સંતપણું; સાધુતા. ૦રામ પું૦ (સં.)એક સંત પુરુષ (જેમનું મુખ્ય ધામ ચરાતરમાં છે.) વાણી સ્ત્રી॰ સંતાની વાણી. ૦સમાગમ પું॰ સંતાને સમાગમ, સત્સંગ સંતત વિ॰ (૨) અ॰ [સં.] સતત સંતતા શ્રી॰ જુએ સંત’માં
સંતતિ સ્ત્રી॰ [સં.] ખાળબચ્ચાં; સંતાન; એલાદ (૨)વિસ્તાર (૩) પરંપરા. નિયમન ન॰, નિરોધ પું॰ સતત વધતી કે થતી અટકાવવી તે. શાસ્ત્ર ન॰ ઉત્તમ સંતતિ પ્રાપ્ત કરવાના નિયમેાનું શાસ્ત્ર; પ્રજનનવેદ્યા; ‘યુજેનિસ’ [ગુસ્સે થયેલું સંતપ્ત વિ॰ [સં.] ખૂબ તપી ગયેલું (૨) દુઃખી; પીડિત (૩) ખૂબ સંતમસ ન॰ [i.] વિશ્વવ્યાપી અંધકાર (૨) મહામાયા સંતરામ પું॰ (સં.) જીએ ‘સંત’માં
|
સંતરું ન૦ [સર॰ હિં. સંતરા, મેં. સંત્રા (પો. સિતરા, સિંહજી – Hતિરો)] એક ફળ; એક જાતની નારંગી
સંતર્પક વિ૦ [સં.] સંતૃપ્ત કરતું. —ણુ ન॰ [i.] તૃપ્ત કરવું તે. –વું સક્રિ॰ સંતૃપ્ત કરવું. [સંતર્પાવું (કર્મણ), -વું (પ્રેરક).] સંતપિત વિ॰ [i.] તૃપ્ત કરાયેલું
સંતલસ શ્રી॰ [સંગ + તલારા ?] ખાનગી મસલત સંતવાણી સ્ત્રી॰ જુએ ‘સંત’માં
સંતાકૂકડી સ્ત્રી [સંતાવું + કૂક (ર૧૦)] એક રમત સંતાધા પું॰ [સંતાવું+ઘે!] એક રમત
સંતાડવું સક્રિ॰ છુપાવવું (સંતાવું’નું પ્રેરક). [સંતાડાનું અક્રિ (કર્મણિ), –વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).]
|
સંતાન ન૦ [સં.] સંતતિ (૨) સ્વર્ગનાં પાંચ ક્ષેમાંનું એક (જીએ હરિચંદન). ૦પતિ પું૦ (સં.) બ્રહ્મા. ૦પ્રાપ્તિ સ્ક્રી॰ સંતાન સાંપડવું – થવું તે. સુખ ન॰ સંતાનપ્રાપ્તિથી કે સંતાન તરફથી થતું સુખ. નેત્પત્તિ શ્રી॰ [+ઉત્પત્તિ) સંતાન પેદા થવું તે; પ્રજોત્પત્તિ
સંતાપ પું॰ [i.] કલેશ; દુઃખ; ઉદ્વેગ; પ્રશ્ચાત્તાપ. જનક વિ॰ સંતાપ પેદા કરતું; દુઃખકારી. દાયક, દાયી વિ॰ સંતાપ આપે – કરે એવું

Page #883

સંતાપવું]
[ સંનિવેશ
|
|
સંધ પું॰ [i.]+ સાંધા [(કમીણ), –વવું (પ્રેરક).] સંધાઢવું સક્રિ॰ [સાંધવું પરથી] સાંધવું, જોડવું. [સંધાઢાવું સંધાણુ, –ન [સં.] ન૦ ોડાણ; સાંધણ (૨)ોગ; લાગ (૩)લક્ષ; નિશાન(૪) ધનુષ્ય પર બાણ ચડાવી નિશાન લેવું તે. [–લગાડવું = લાગવગ વાપરી પેાતાને હેતુ સિદ્ધ કરવા.] ~તી વિ॰ લાગ શેાધનાર; વખત જોનાર; ધૂર્ત (૨) નિશાનબાજ (૩) સ્ક્રી॰ એક ઔષધિનું નામ [(પુષ્ટિમાર્ગીય) સંધાનું ન॰ [ત્રા. સંયાળ (સં. સંધાન) સર૦ હિં. સંષાના] અથાણું સંધારો પું॰ [‘સંધ’ ઉપરથી] વાસણ સાંધનારો; કંસારા સંધાવું અક્રિ॰, “વવું સક્રિ॰ સાંધવું’નું કર્મણ ને પ્રેરક સંધિ પું; સ્ક્રી॰ [સં.] જોડાવું તે; સંયોગ (૨) સાંધે; સાંધાની જગા (૩) સુલેહ; તહ (૪) અણીને વખત(૫) એ યુગ કે વિશિષ્ટ સમયેા વચ્ચેનેા સમય (૬) બે વાં સાથે આવવાથી થતા ફેરફાર કે જોડાણ (વ્યા.)(૭)નાટકના સાંધા –વિભાગ (૮) ચારે ભીંતમાં પાડેલું ખાકું. કા સ્ત્રી॰ [i.] ક્ષિતિજ (૨) દિવસ અને રાતના સંધિકાળના સમય. છેદક પું॰ ચાર. નામું ન૦, ૦પત્ર પું; ન એ વચ્ચેની સંધિને લેખ કે ખત – કરારનામું. પ્રચ્છાદન પું॰ એક અલંકાર (સંગીત). ૦વા પું॰ શરીરના સાંધા રહી જાય તેવા રોગ. ૰વિગ્રહ(—હિ)ક પું॰ સંધિ કેવિગ્રહ કરાવનાર રાજદૂત -રાજકારણી અધિકારી. સ્વર પું૰ બે સ્વરાની સંધિ થવાથી અનેલેા સ્વર (ઉદા॰ એ, એ)

૮૩૮
સંતાપવું સ૦ક્રિ॰ [ä. સંતાપ્] સંતાપ આપવા; પીડવું સંતાપિત વિ॰ [É.] સંતાપ પામેલું
સંતાવું અક્રિ॰ [ત્રા. સન્ત (સં. શાન્ત) ઉપરથી; સર૦ મ.સંતવિŌ] છુપાવું; ગુપ્ત રહેવું.[–વાયું અક્રિ॰(ભાવે).-ઢવું સ॰ક્રિ॰(પ્રેરક).] સંતુલન ન૦ [H.] સમતાલ કે તુલનામાં સરખું થવું તે [ સંતાષ સંતૃપ્ત વિ॰ [સં.] તૃપ્ત; સંતુષ્ટ; ધરાયેલું. -ગ્નિ સ્ત્રી॰ [i.] તૃપ્તિ; સંતુષ્ટ વિ॰ [સં.] સંતાષ પામેલું
સંતાક(-ખ) પું॰ સંતાય; તૃપ્તિ॰વું સક્રિ॰[સં. સંતોષટ્] સંતાવું; સંતેષ આપવે; રાજી કરવું. [કા(-ખા)વું અક્રિ॰, “કા(–ખા)વવું સક્રિ॰ કર્મણિ ને પ્રેરક.] સંતારવું સક્રિ॰ર્સ + તારવું (લે. તોરવિત્ર = ઉત્તેજિત કરેલું)](સુ.) હેરાન કરવું; સંતાપવું; પજવવું
સંતારા પું॰ [જીએ સંતારવું] (સુ.) ઝંઝટ; લપ સંતાલે પું॰ [સમ+તાલ] બારદાન સહિત કુલ વજન સંતાષ ॰ [i.] તૃપ્તિ; સમાધાન; સુખ (ર) હોય તેટલાથી રાજી રહેવું તે. [−ધરવા, માનવેા, રાખવા, વાળવે.] કારક વિ॰ સંતાષ આપે તેવું. વું સક્રિ॰ સંતાખવું. [ષાવું અ॰િ (કર્મણિ), –પાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).]−ષી વિ॰ સંતાય રાખનારું સંત્રાસ પું॰ [i.] ત્રાસ મંત્રી પું॰ [ફ્. સેન્ટ્રી] પહેરેગીર [ ‘ટાઉનહાલ’ સંથાગાર હું॰ [ાહિ] વિચાર કરવા ભેગા મળવાનું જાહેર મકાન; સંથારા પું૦ [ત્રા. સંચારા,--૫ (સં. સંસ્તાર)] મરણ નજીક આવતાં મમતા છેાડી મરણપથારી પર સૂવું તે. [−કરવેશ = માયા મમતા, ખાન-પાન તજી મરણપથારી કરવી. (જૈન)] [કે તેને લગતું સંથાલ પું॰ (૨) વિ॰ (પૂર્વ ભારતની) એક આદિજાતિના માણસ સંથાણું અક્રિ॰ ગુંથાવું; રોકાવું (૨) વિવાહ થવા સંથા પું॰ [તું. સમ + ચ∞] સપાટ જગા
સંદર્ભ પું॰ [સં.] ગૂંથવું તે; ગાઠવવું તે (૨) એકઠું કરવું તે (૩) આગળપાછળના અર્થને સંબંધ (૪) રચના (૫) પ્રબંધ, ગ્રંથ. ગ્રંથ પું॰ અર્થ, આંકડા કે એવી માહિતી મેળવવા માટે ખપના સંગ્રહગ્રંથ; આકરગ્રંથ; બુક ઑફ રેફરન્સ’
સંદષ્ટ વિ॰ [Éä.] દાંત પીસીને અક્ષરા ઉચ્ચારનાર (સંગીતમાં) સંદિગ્ધ વિ॰ [સં.] સંદેહયુક્ત; અસ્પષ્ટ. છતા સ્ત્રી સંદીપન ન॰ [ä.] ઉદ્દીપન. -ની સ્ત્રી આયતા શ્રુતિના એક પ્રકાર. સંદીપ્ત વિ॰ [i.] ઉદ્દીપ્ત સંદૂક સ્ત્રી॰ [મ.] પેટી; તિજોરી
સંદેશ પું॰ [સં.] કહેણ; ખખર; સમાચાર (૨) [.] પેંડા જેવી એક બંગાળી મીઠાઈ. [સંદેશા ચાલવા = વાટાઘાટની સામસામી વાતા થવી; સંદેશાની લેવડદેવડ થવી.] ૦૩ વિ॰ નિર્દેશક; કહેતું; બતાવતું. વાહક વિ॰ સંદેશ લઈ જનારું સંદેશરા પું॰ એક ઝાડ
સંદેશવાહક વિ॰ જુએ ‘સંદેશ'માં સંદેશા પું॰ જુએ સંદેશ (૧)
સંદેહ પું॰ [સં.] શંકા; વહેમ (૨) બે વસ્તુના સરખાપણાને લીધે એકમાં બીજી હોવાને સંદેહ ઊપજે છે એ અલંકાર. [–આણુવા, લાવવા=શંકા કરવી. -પડવા,માં પડવું =શંકા થવી.] સંદાહન ન૦ [સં.] દેહન; સાર (૨) સાર એકઠા કરવા તે
સંધી પું॰ (કા.) જીએ સિંધી
સંધુકાવું અક્રિ॰, “વવું સૐિ૦ ‘સંકવું’નું કર્મણ અને પ્રેરક સંધું વિ॰ [પ્રા. સંધિથ્ય (સં. સંહિતા)] સઘળું; તમામ. ધે અ॰ બધે; સર્વત્ર
સંકષ્ણુ ન૦ [ા. સંકુલ" (સં. સંક્ષળ)] સલાડાં કરવાં તે; ભંભેરણી; ઉશ્કેરણી. —ણું વિ॰ સંકણ કરનારું. વું સક્રિ [ત્રા. સંધ્રુવ (સં. મંધુક્ષ)] સંધૂકણ કરવું
સંધૂકો પું॰ (સામાન્ય કે સવડભર્યા કદ કરતાં મેણું કે અગવડકર્તા કદ હોય એવું સૂચવવા વપરાય છે.) મેટું કઢંગું તેારસ્તાન જેવું તે સંધે પું॰ [નં. સંદ્દેă; સર॰મ. સંધૈવ] + સંદેહ (ર) અ॰ જુએ ‘સં’માં
સંધ્યા સ્ત્રી॰ [સં.]એ સમયને જોડનારા - વચગાળાના ટૂંકા વખત (૨)સાં (૩) સંધ્યા વખતે કરાતું નિત્યકર્મ. [−કરવી = સંધ્યાનું નિત્યકર્મ કરવું.] કાલ(−ી) પું॰ સાંજ. ૦પૂજા સ્રી, વંદન ન॰ સંધ્યા વખતનું નિત્યકર્મ. સમય પું॰ સંધ્યાકાળ. –ખ્યાપાસના શ્રી॰ [+૩વાસના] સંધ્યાકાળે કરાતું નિત્યકર્મ સંનદ્ધ વિ॰ [H.] સજ્જ; તૈયાર (૨) સંનાહ સહિત સંતાહ પું; ન॰ [i.]અખતર; કવચ સંનિક પું॰ [i.] સામીપ્ય (૨) સંબંધ સંનિધ(ધિ) અ॰ પાસે; નજીક સંનિધાન ન૦ [સં.] સામી
સંનિધિ પું; સ્ત્રી॰ [i.] સમીપતા (૨) અ॰ જુએ સંનિધ સંનિપાત પું॰ [É.]જીએ સનેપાત (૨) ઢગલા (૩) સાથે મળવું તે (૪) સંબંધ
સંનિવૃત્ત પું॰ [H.] (સંગીત) એક અલંકાર
સંનિવેશ પું॰ [ક્ષ.] (સંગીત) તલ્લીનતા (૨) સમુદાય (૩) ગાઠવણી;

Page #884

સંનિવેશી]
૮૩૯
[સંભરાવું
રચના (૪) સંધિ; પડોશ (૫) નગર પાસેનું લોકોને એકઠા મળવાનું સંસ્કૃત વિ. [સં.] ભેળવેલું; મિશ્રિત (૨) ડેલું, ગાઢ સંબંધ કે કે વિહાર કરવાનું સ્થળ (૬) પડાવ; પરું (જૈન). -શી વિ૦ | સંપર્કવાળું
[ (કર્મણિ), –વવું સક્રિટ પ્રેરક).] પડેશનું; પડોશી
સંપેટવું સત્ર ક્રિટ (કા.) જુઓ સમેટવું. [સંપેટાવું અ૦ ક્રિ) સંનિષ્ઠ વિ. સિં] પાકી નિષ્ઠાવાળું. -છા સ્ત્રી, બરાબર નિષા | સંપેતર ન [સં.સંત ] કોઈને પહોંચાડવા માટે સેંપાયેલી વસ્તુ, સંનિહિત વિ૦ [i] સંનિધિમાં આવેલું; પાસેનું (૨) તૈયાર; | ભેટસેરાતની ચીજ
[નિરીક્ષણ; અપ્રમાદ હાજર (૩) સમાવેશ થયેલું; ભેગું
સંપ્રજન્ય ન. [સં.] બૌદ્ધ) કાયા ને ચિત્તની અવસ્થાનું વારંવાર સંન્યસ્ત વિ. [સં.] તજી દીધેલું (૨) ન સંન્યાસ. –સ્તાશ્રમ પુંછ | સંપ્રજ્ઞાત વિ૦ [.] પરિપૂર્ણ રીતે જાણેલું (૨) જેમાંથી વિચાર | [+માશ્રમ] વાનપ્રસ્થ પછી થો - સંન્યાસીનો આશ્રમ | વિતર્ક લુપ્ત થયા નથી તેવી (સમાધિ). –ન ન પરિપૂર્ણ પ્રજ્ઞાન સંન્યાસ પું[ā] ત્યાગ કરવો તે (૨) સંસારવ્યવહારને ત્યાગ | સંપ્રતિ અo [i.] હાલમાં; હમણાં (૩) સંન્યાસાશ્રમ [–લે = સંન્યાસી થવું.] માર્ગ ૫૦ સંન્યાસ સંપ્રતીત વિ. [i] જાણીતું. તા વિ૦ સ્ત્રી, દ્વારા સાધનાને માર્ગ. ૦માગી વિ૦ (૨) ૫૦ સંન્યાસમાગેનું કે | સંપ્રત્યય પં. [સં.] પ્રતીતિ; ખાતરી તે ગ્રહણ કરનારું. બેગ ૫૦ સંન્યાસ જેમાં પ્રધાન છે તે કે | સંપ્રદાન ન. [સં.] આપવું તે (૨) ચોથી વિભક્તિને અર્થે (વ્યા.) સંન્યાસ-પ્રાપ્તિ માટેનો યોગ. ૦૬ સ૦િ (પ.) ત્યજવું; છોડવું. | સંપ્રદાય પં. [] રિવાજ; ચાલુ વહીવટ (૨) ધર્મને ફાંટે; પંથ -સાશ્રમ ૫૦ [ + ગાશ્રમ] જુઓ સંન્યસ્તાશ્રમ. -સિની સ્ત્રી, (૩) ગુપરંપરાગત ઉપદેશ. દષ્ટિ સ્ત્રી, સંપ્રદાય આપે છે કે સંન્યાસી સ્ત્રી. -સી ડું. જેણે સંન્યાસ લીધો હોય તે
તેવી દષ્ટિ કે સમજબુદ્ધિ (૨) [લા.] સંપ્રદાય પૂરતી – સંકુચિત સંપ ! [પ્રા. સંવાઘ (યું. સંઘાત)] ઐક્ય મેળ
દષ્ટિ. -વાંધતા સ્ત્રી. [+ અંધતા] સંપ્રદાયની સંકુચિતતા - તેની સંપ(-પુ)ટિયું ન૦ (૫) જુઓ સંપુટ
પાર દષ્ટિને અભાવ. –થી વિ૦ (૨) પુત્ર સંપ્રદાયનું અનુયાયી સંપત સ્ત્રી [સં.] સંપદ; સંપત્તિ (૨) [લા.] શક્તિ; સાધનબળ સંપ્રસન્ન વિ. [સં.] પૂર્ણ પ્રસન્ન સંપતેડુ વિ. [સંપ+તોડવું] સંપ તોડનાર
સંપ્રસાદ પં. [.] ચિત્તની નિર્મળતા ને પ્રસન્નતા (ગ) સંપત્તિ સ્ત્રી (સં.ધન; દેલત (૨) ઐશ્વર્ય; આબાદી (૩) અધિ- | સંપ્રસારણ ન. [સં.] ય, ૧, ૨, લ નાં અનુક્રમે ઈ, ઉ, *, લ કતા; સંપૂર્ણતા. વેરે ૫સંપત્તિ કે મિલકત પર લાગતું કે | થવાં તે [વ્યા.] (૨) પ્રસારવું તે લેવાતો કરે; વિશ્થટેકસ'. શાસ્ત્ર નવ અર્થશાસ્ત્ર, સંપત્તિની | સંપ્રાતિ સ્ત્રી, સિં] પ્રીતિ (૨) આનંદ, હર્ષ ઉત્પત્તિ અને વહેંચણીના નિયમોની ચર્ચા કરતું શાસ્ત્ર. શાસ્ત્રી સંપ્રેક્ષણ ન. [૩] પાણી છાંટવું તે; પાણી છાંટી પવિત્ર કરવું તે ૫. સંપત્તિશાસ્ત્રને વિદ્વાન; અથંશાસ્ત્રી
સંફ સ્ત્રીજુઓ સફ]હાર, ઓળ(૨) બાજું; પક્ષ [ (નાટકમાં) સંપદ(–દા) સ્ત્રી [૪] સંપત; સંપત્તિ
સંફેટ ૫૦ (સં.] ઝઘડો; બલાબોલી (૨) રેષપૂર્વક બેલવું તે સંપન્ન વે) [ā] યુક્ત; સહિત (૨) શ્રીમાન, વૈભવશાળી સંબદ્ધ વિ. [૪] જોડાયેલું; યુક્ત; સંબંધવાળું સંપાય !(સં.] અંત મૃત્યુ (૨) મરણોત્તર કે અનંત જીવન(૩)યુદ્ધ | સંબ(–)લ ન૦ [ā] ભાથું; પાથેય સંપર્ક પં[.] સંબંધ; સંગ. ૦જીવા સ્ત્રી, કૅર્ડ ઓફ | સંબંધ ૦ [.] સંયેગ; સંપર્ક; જોડાણ (૨) વિવાહ; સગાઈ કોન્ટેકટ’ (ગ.)
(૩)મિત્રતા; પરિચય (૪) છઠ્ઠી વિભકિત અર્થ(વ્યા.). [-જે , સંપવું અકિં. (જુઓ સં૫] સંપ કરે; એકઠા થઈ મેળ કરે બાંધ = સંબંધ કરવો.] ૦૫ વિ૦ સંબંધ કરનારું (૨) સંબંધસંપાઠવું સક્રિ. [પ્રા. સંવાડે (સં. સંઘ)] પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું વાચક. ૦વાચક વિ૦ છઠ્ઠી વિભક્તિને અર્થ બતાવતું (વ્યા.). (“સાંપડવું નું પ્રેરક) [ પ્રહાર. –તી વિ૦ સંપાતવાળું | -ધાર્થક વિ. [+ અર્થક] સંબંધવાચક (વ્યા.).–ધિત વિ૦ [ā] સંપાત ૫૦ [ā] એક સાથે પડવું તે (૨) સંગમ સમાગમ (૩) સંબંધવાળું; સંબદ્ધ. –ધી વિ. સંબંધવાળું (૨) સગું (૩) અ. સંપાદક ૫૦ [ā] સંપાદન કરનાર. –કીય વિ. સંપાદકનું કે | વિષે; સંબંધમાં તેને અંગેનું (૨) નટ સંપાદકનું -તેના તરફનું લખાણ. -ને ન સંબુદ્ધ વિ. [a.] જાગેલું (૨) સંપૂર્ણ જ્ઞાનવાળું મેળવવું તે (૨) તૈયાર કરવું તે (૩) કઈ પુસ્તક કે પત્ર પ્રસિદ્ધ | સંબેલ સ્ત્રી, જુઓ સમેલ] જુઓ સાંબેલ કરવા તૈયાર કરવું તે. –વું સક્રિ. [સં. સંપા મેળવવું; સંપાડવું સંબો પં. [૩. સમવાથ] સમૂહ; જો; સંવા સંપાદિત વિ૦ [] સંપાદન કરેલું; સંપાડેલું
સંબધ ! [4] બેધ; જ્ઞાન. ૦૧ નવ જગાડવું તે (૨) જણાવવું સંપી, ૦૯ વિ. [‘સંપ” ઉપરથી] સંપવાળું; સંપેલું
તે સમજાવવું તે (૩) બેલાવવું તે (૪) બોલાવવા વપરાતો શબ્દ સંપુટ પું; ન [], -ટિયું નવ બે શકેરાં કે તેવી પિલી | સંબોધવું સક્રિટ [ સં. સંવોલ] ઉદેશીને બેસવું (૨) સમજાવવું. વસ્તુઓનાં માં એક ઉપર એક મૂકી કરેલો ઘાટ (૨) હાથના | [અંબેધાવું અક્રિ. (કર્મણિ), નવલું સક્રિ. (પ્રેરક)]. પંજા તે પ્રમાણે જોડવા તે
સંધિ સ્ત્રી[, પ્રા.] બંધિ; પૂર્ણજ્ઞાન સંપૂજન ન [] પૂજન
સંબંધિત વિ. [.] સંધાયેલું સંપૂરક વિ. સં.] પૂર્ણ કરનારું; “ પ્લીમેન્ટરી” (ગ.) સંખ્ય ન [સં.] જેને સંધાતું હોય છે સંબોધાય તે સંપૂરિત વિ. [સં.] ખૂબ ભરેલું; ભરપૂર
સંભર વિ. [. સં+] જુઓ સલ્ફર સંપૂર્ણ વિ. [1] બધું; તમામ (૨) પરિપૂર્ણ (૩) સમાપ્ત. ૦તા | સંભરવું સક્રિ. (સં. મૃ] સારી રીતે ભરવું [ને પ્રેરક સ્ત્રી પરિપૂર્ણતા; ન્યૂનતા ન હોવી તે
સંભરાવું અક્રિ૦, વવું સક્રિ. “સંભરવું”, “સાંભરીનું કર્મણિ

Page #885

સંભવ]
૮૪૦
[સંગીમિ(-મી)
સંભવ છું. [ā] સંભવ હો તે; શકથા (૨) મૂળ(૩) ઉત્પત્તિ | ભ્રાંતિમાં પડેલું. –તિ સ્ત્રી [માન્ય; પસંદ. ૦તા સ્ત્રી, જન્મવું તે. [-થ = ઉત્પન્ન થવું. –હે = શકય હોવું.] ૦નીય | સંમત વિ૦ [૪] સંમતિવાળું, સરખે કે અનુરૂપ મત-ધરાવતું (૨) વિ. [ā] સંભવે એવું શક્ય
[બની શકવું | સંમતિ સ્ત્રી [સં.] અનુમતિ; કબૂલાત; સમાન મતવાળું હોવું તે. સંભવવું અક્રિ. [સં. સંસ્] ઉત્પન્ન થવું; બનવું (૨) સંભવ હો; દર્શક વિ૦ સંમતિ બતાવતું. વય સ્ત્રી; ન સંભેગની સંભવાસંભવ પં. [સં] સંભવ ને અસંભવ; શકયાશકતા સંમતિ આપી શકે તે માટેનું સ્ત્રીનું ગ્ય વય - તેની કાયદેસર સંભવિત વિ. [i] સંભવ હોય કે બને તેવું શક્ય
નિયત મર્યાદા સંભળામણ સ્ત્રી [‘સંભળાવવું' ઉપરથી] સંભળાવેલું (મહેણું | સંમર્દ પું[] ભીડ; ગરદી (૨) યુદ્ધ; લડાઈ (૩) કજિય કે ઠપકે) સાંભળવાની દશા; સાંભળવાપણું
સંમંત્રણ ન૦, –ણા સ્ત્રી [સં] સલાહ; મસલત; મંત્રણા સભળાવું અકિત્ર “સાંભળવું'નું કર્મણિ. –વવું સક્રિ “સાંભ- સંમાન ન. [.] સમાન; આદરસત્કાર (૨) ગૌરવ; પ્રતિષ્ઠા,
ળવું'નું પ્રેરક (૨) વળતો ઉત્તર કે કડક વણકે ગાળ કહેવી કારિણી વિ. સ્ત્રી, ૦કારી વિ૦ આદરસત્કાર કરનારું. ૦નીય સંભા ડું. [જુઓ સંવા] સમવાય; સંબે
વિ૦ સંમાનને પાત્ર; સંમાન્ય સંભાર ૫૦ કિં.] જોઈતી સામગ્રી (૨) શાક કે અથાણામાં સંમાનિત વિ૦ [] સંમત (૨) સંમાનવાળું; સંમાન પામેલું ભરવાને મસાલે. [-ભરો = શાક કે અથાણામાં મસાલો સંમાન્ય વિ૦ [ā] સંમાનને મેગ્ય ભરો (૨) અતિશયોક્તિ કરવી; રસ પૂરો (૩) ઉશ્કેરવું.] સંમાર્જક વિ૦ કિં.] ઝાડુ કાઢનારું. --ન ન૦ વાળનૂડ; સાફસૂફ. સંભારણ ન. [“સંભારવું” પરથી] સંભારવું તે; સ્મૃતિ. –ણું નઃ | –ની સ્ત્રી, સાવરણી
[-તિ સ્ત્રી યાદગીરી; યાદગીરીની વસ્તુ કે નિશાની
સંમિત વિ. [સં.] અરેબર કે સરખું મપાયેલું; સરખું. ત્વન, સંભારવું સક્રિ. [પ્રા. સંમર (સં. સંમ) યાદ કરવું. [સંભારવું સંમિલન ન. [સં.] સંમેલન; મિલન; મિશ્રણ; ભેગું મળવું તે અક્રિ. (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક)]
સંમિલિત વિ૦ [ā] ભેગું; સાથે મળેલું કે કરાયેલું સભારિયું વિટ સંભારવાળું; મસાલો પૂરેલું (૨) નટ તેવું શાક સંમિશ્ર, શ્રિત વિ. [સં.] મિશ્રિત, ભે; ભળેલું સંભાવને સ્ત્રી [સં.] સંભવ; શકયતા (૨) કપના તર્ક (૩) સંમિશ્રણ ન. [સં] જુઓ મિશ્રણ આદરસત્કાર (૪) પ્રતિષ્ઠા; ઈજજત
સંમિશ્રિત વિ. [4] જુઓ સંમિશ્ર સંભાવિત વિ૦ [i] પ્રતિષ્ઠિત. –તા સ્ત્રી સંભાવીપણું સંમીલન ન. [i] બીડી દેવું - મીચી દેવું તે સંભાવી વિ૦ [ā] સંભવે એવું; સંભાવ્ય; શકય
સંમુખ વિ. [ä.] સામે મુખવાળું; સામે હોય તેવું (૨) –ની પ્રત્યે સંભાવ્ય વિ. [સં.] શક્ય (૨) સત્કાર કરવા ગ્ય (૩) કલ્પી | લાગણીવાળું (૩) અ૦ રૂબરૂ; સામે શકાય તેવું. છતા સ્ત્રી
સંમર્હિમ વિ. (૨) ન. [.] નરમાદાના સંગ વિના થતું પ્રાણી સંભાષણ ન. [.] વાતચીત; પ્રશ્નોત્તરી
સંમેત ૫૦ કિં.] (સં.) એક પર્વત (જૈન તીર્થ) સંભાળ, ૦ણી સ્ત્રી [સંભાળવું પરથી] તપાસ; દરકાર; કાળજી | સંમેલન ન. [સં] સંમેલન; એકઠા થવું તે (૨) મેળાવડે (૨) રક્ષણ; જતન. [-નીચે= દેખરેખ નીચે (૨) આશ્રયમાં. સંહ પૃ૦; ને ન૦ [સં] મૂછ (૨)ભ્રાંતે (૩) અજ્ઞાન (૪) મેહ, -કરવી, -રાખવી, લેવી = સંભાળવું].
-હિત વિ સંમેહમાં પડેલું; મેહિત સંભાળવું સક્રિ. [વા. સંમારું; સં. સંમારપૂ] સંભાળ રાખવી; સંયત વિ. [ā] દાબમાં કે કાબૂમાં રાખેલું (૨) બાંધેલું; જકડેલું જતન કરવું; સાચવવું; જાળવવું (૨) (કામ, જવાબદારી ઈ૦) | (૩) સંયમવાળું. -તિ ૫૦ યતિ; સાધુ, સંયમી પુરુષ માથે લેવું – ચલાવવું; નિભાવવું (૩) અક્રિ. [. સંમ] સવ- | સંયમ પં. [] નિગ્રહ; નિરોધ (૨) ઈન્દ્રિયનિગ્રહ. ૦નન નિયંચેત કે હોશિયાર રહેવું, ગફલતમાં ન પડી જવું. [સંભાળવું ત્રણ; દમન નિગ્રહ (૨) ખેંચી રાખવું તે. ની સ્ત્રી (સં.) યમ અત્રક્રિ. (કર્મણિ), નવવું સક્રિ. (પ્રેરક).]
રાજાની નગરી. ૦મય (મથી વિસ્ત્રી ), ૦શાળી, શીલ સંભુજ વિ. [સં.] સમાન ભજવાળું (કેણ માટે ગ.); “કેટર્મિનલ' વિ. સંયમી. –મી વિ૦ (૨) પં. સંયમવાળું; સંયત સંભૂત વિ. [] બનેલું; સંભવેલું (૨) જન્મેલું, પેદા થયેલું.—તિ સંયુક્ત વિ૦ .] જોડાયેલું; યુક્ત (૨) અનેકે મળીને કરેલું. સ્ત્રી સંભવ; જન્મ; પેદા થવું તે (૨) સંગ
ક્રિયાપદ ન. બે ક્રિયાપદ ભેગાં વપરાતાં જુદ્ય જ અર્થ નીકળે સંભૂત વિ. [સં] એકઠું કરેલું સાંભરેલું (૨) પૂર્ણ ભરેલું.-તિ તેવું ક્રિયાપદ (વ્યા.). ૦રાષ્ટ્ર સંઘ દુનિયાના સ્વતંત્ર રાષ્ટ્રને સ્ત્રીય સમૂહ (૨) પૂર્ણતા
સંઘ – “યુને’ સંસ્થા. ૦વાક્ય ન બે કે વધારે પ્રધાન વાકયો સંગ કું. ૪] ઉપભેગ (૨) મિથુન (૩)વિષયભેગ. શૃંગાર એકઠાં થવાથી બનતું મેટું વાકય. -ક્તાક્ષર ૫૦ [+ અક્ષર ] પુ. સંભોગ અંગે શંગાર; એ રસનો એક પ્રકાર બીજે પ્રકાર તે વિપ્રલંભ-શંગાર), ગિની વિશ્રી, -ગી વિ૦ (૨) | સંયુત વિ. [૩] સંયુક્ત; સમવત. -તિ સ્ત્રી, જુઓ યુતિ . સંભોગ કરનાર (૩) કામી
સંગ કું. [ā] જોડાવું કે ભેગા થવું તે (૨) સંબંધ (૩) સમાગમ સંભ્રમ ૫૦ કિં.] ઘુમવું તે; ચક્કર ફરવું તે (૨) વરા; ધાંધળ (૩) (૪) મિશ્રણ મેળવણી (૫) સંજોગ; પરિસ્થિતિ. ૦વશાત અ૦ ગભરાટ; વ્યાકુળતા (૪) ઉત્કંઠા (૫) ભ્રાંતિ (૬) ભૂલ (૭) ભય. જુઓ સંજોગવશાત. -ગી વિ. જોડનારું (૨) સંયોગવાળું. ૦૬ અક્રિ. ધૂમવું; રખડવું (૨) સંભ્રમ કરે; સંભ્રમમાં પડવું -ગીકરણ ન. [સં.] સંયુક્ત કરવું તે. -ગીભૂમિ(–મી) સ્ત્રી, સંબ્રાંત વિ૦ [.] ઘુમાવેલું (૨) ગભરાયેલું; વ્યાકુળ થયેલું (૩) | જમીનના બે મોટા પ્રદેશને જોડનારી સાંકડી જમીનની પટી
જોડાક્ષર

Page #886

સંજક]
૮૪૧
[ સંસર્ગ
સંજક વિ૦ (૨) પં. [] જોડનાર. -ન જોડવું તે (૨) | સંવિત્તિ સ્ત્રી (.] સંવિદ; જ્ઞાન; સમજ
જોડાણ; સંબંધ (૩) આયોજન; વ્યવસ્થા (૪) બંધન (તે દશ છે) સંવિદ શ્રી. [ā] ચૈતન્ય; જ્ઞાન, સમજશક્તિ (૨) કરાર; કબૂ (બૌદ્ધ) (૫) પદાર્થો રાસાયણિક રીતે મળીને એક નવો પદાર્થ લાત; સંમતિ (૩) સંજ્ઞા; સંકેત થે તે કમ્પાઉન્ડ(૨. વિ.). –વું સાકે જોડવું; સાથે કરવું | સંવિધાન ન. [સં.] વ્યવસ્થા; આયોજન (૨) નાટકના વસ્તુની લગાડવું. [સં જાવું (કર્મણિ), વવું પ્રેરક).]
સંકલના; ગોઠવણી. છેક નર નાટકનું વસ્તુ – તેની સંકલન સંજિત વિ. [ā] જોડેલું [નટ [ā] રક્ષણ; રખવાળું | સંવિભાગ ૫) [ā] ભાગ પાડવા તે (૨) હિસ્સે સંરક્ષક વિ. (૨) પુંઠ રક્ષણ કરનારું; સાચવનાર; રખેવાળ. –ણ | સંવૃત વિ. [સં.] આચ્છાદિત; ઢાંકેલું; ઢંકાયેલું (૨) [વ્યા.] સંકુચિત સંરક્ષવું સક્રિ. [. સંરક્ષ ] સંરક્ષણ કરવું. [સંરક્ષાવું (કર્મણ), સાંકડું (વિવૃતથી ઊલટું). -તિ સ્ત્રી- સંવૃત હોવું કે થવું તે; –વવું (પ્રેરક).].
ઢાંકણ; આચ્છાદન સંરક્ષિત વિ. [૪] સંરક્ષણ પામેલું; સલામત [પણું | સંવૃત્ત વિ. [સં.] થયેલું; બનેલું; વૃત્ત. -ત્તિ સ્ત્રી બનાવ; ઘટના સંરંભ પુત્ર [ā] ઉત્સાહ; લાગણીને ઉશ્કેરાટકે આવેગ; ઉતાવળા- | સંવૃદ્ધ વિ. [સં.] વધેલું (૨) ઉન્નત; સમૃદ્ધ સંહણી સ્ત્રી ઘા રૂઝવનારી ઔષધ
સંવૃદ્ધિ સ્ત્રી (ઉં. વધવું તે; પ્રગતિ; વિકાસ (૨) આબાદી; સમૃદ્ધિ સંલગ્ન વિ૦-[ફં.] લાગેલું; વળગેલું; ચાટેલું. છતા સ્ત્રી૦, ૦ત્વ ન૦ સંગ કું. [સં.] વેગ; જુસ્સે (૨) આવેગ; ગભરાટ. -ગી વિ૦ સલા૫ સિં] પરસ્પર વાર્તાલાપ (૨) નાટકમાં એક પ્રકારનો વેગથી વર્તનાર; સંવેગવાળું સંવાદ. ૦૭ વિ. સંલાપ કરનારું (૨) ૫૦ એક પ્રકારનું નાટક - સંવેદ પું. [સં.] અનુભવ; જ્ઞાન. ૦ન ન૦, ૦ના સ્ત્રી ભાન; પ્રતીતિ ઉપરૂપક (૩) નાટકમાં એક પ્રકારને સંલાપ
કુરણ. ૦૬ સક્રિટ સંવેદન થવું; જાણવું લાગવું અનુભવવું સંલીન વિ[સં.] લીન; તન્મય; એકાકાર. છતા સ્ત્રી, સંવેશ j૦ [] સૂઈ જવું તે (૨) આસન સં ખના સ્ત્રી” [] અનશન (ત્રત) (જૈન)
સંવ્યય વિ. [4] ખુબ વ્યગ્ર સંવત ૫૦ [] વિક્રમ સંવત (૨) તેનું કઈ પણ વર્ષ
સંશય પું[સં.] સંદેહ, શક (૨) દહેશત; ભય [-આણ, સંવત્સર ૫૦ [ā] વર્ષ. -રી સ્ત્રી છમછરી; વાર્ષિક મરણતિથિ –આવે, ઊઠ,-ઊપજ, -જ, -માં પડવું.] ખેર સંવનન ન. [૪] વશ કરવાની ક્રિયા (૨) પ્રેમ કરે તે પ્રેમથી વિ, વહેમીલું; શંકાશીલ. ૦ગ્રસ્ત વિ. સંશયમાં પડેલું; સંશય
જીતી લેવા પ્રયત્ન [ થયું તે જેન). ૦ણ ન ઢાંકણ; રક્ષણ વાળું. ૦વાદ પુંકઈ પણ તત્વમાં શંકાથી નિહાળવાની વૃત્તિને સંવર ૫૦ [i] બાહ્ય પ્રવૃત્તિમાંથી પરાવૃત્ત થઈ આત્માભિમુખ વાદ; “સ્કેટિસિઝમ'. વાદી વિ૦ (૨) પુત્ર “ ટક'. હવાન સંવરવું સક્રેિ[..કુંવર (સં. સં +4)] આવરી લેવું (૨) સમેટવું વિ. સંશયવાળું; સંશયી. યાતીત વિ. [+ અતીત] સંશયને (૩) રેકવું; નેગ્રહ કરે. [સંવરાવું (કર્મણિ, વિવું પ્રેરક).] પાર કરી ગયેલું; સંશયથી પર. -યાત્મક વિ. સંશયવાળું; સંવર્ત, ૦ક પું[સં.] પ્રલયકાળના સાત મેમાંનો એક (૨) સંશય જાય એવું (૨) જેને કશી બાબતમાં વિશ્વાસ ન હોય એવું
પ્રલયકારી એક અસ્ત્ર [ઉછેરવું તે (૩) વધારવું તે શ્રદ્ધહીન (૨) પુંછે તે માણસ. –ચાત્મા વિ૦ (૨) ૫૦ સંવર્ધક વિ. [ā] સંવર્ધન કરનારું. -ન ન. [] વધવું તે (૨) સંશયવાળું; સંશયગ્રસ્ત મનવાળું. યાસ્પદ વિ. [+ આસ્પદ] સંવર્ધમાન વિ૦ [સં.] વધતું; સંવર્ધિત થતું [વવું (પ્રેરક).] સંશયગ્રસ્ત; સંશય કરાવે એવું. -યિત વિ૦ સંશયવાળું; સંશયી. સંવર્ધવું સત્ર ક્રે. [સં. સંa] સંવર્ધન કરવું. [સંવર્ધાનું (કર્મણ), -થી વિ૦ શંકાશીલ; વહેમી [[] પવિત્રતા; શુદ્ધિ સંવર્ધિત વિ૦ [] સંવૃદ્ધ થયેલું (૨) ઉછેરેલું; ઊછરેલું (૩) વધારેલું સંશુદ્ધ વિ. [i] બરાબર શુદ્ધ થયેલું; વિશુદ્ધ. -દ્ધિ સ્ત્રી (૪) વધેલું
સંશોધક વિ૦ (૨) પું[સં. શોધ કરનારું (૨) શુદ્ધ કરનારું સંવલ ન૦ [.] જુઓ સંબલ
સંશોધન ન. [i] શુદ્ધિ (૨) શોધખોળ; “રિસર્ચ. ૦કાર સંવહન ન૦ [ā] વહન કરવું – લઈ જવું તે
સંશોધન કરનાર. –ની વિ. સંશોધનને લગતું ? સંવાપું [સં. રમવા]] સંધ; સમુદાય
સંશોધવું સક્રિ. (સં. સંરાધક્ ] સંશોધન કરવું. [સંધાયું સંવાદ પં. [.] વાતચીત; સવાલજવાબ (૨) ચર્ચા (૩) એક- | (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક.] રાગ હેવો તે; મેળ; સંવાદિતા (૪) એકમત થવું તે. –દિત સંશોધિત વિ. [સં.] શુદ્ધ કરેલું (૨) શોધેલું [તે લેપ
સ્ત્રી, –દિત્યનસંવાદીપણું; “હાર્મની'. -દી વિ. સંવાદ કર- સંશોષણ સ્ત્રી [સં. સંશોષણ પરથી] ખરાબ લેહી ચૂસી લે નારું (૨) સહમત, અનુકૂલ; એકરાગવાળું (૩) પુંઠ વાદી | સંશ્રય પું[સં.] આશ્રય; શરણ સ્વરથી પાંચમે અને ચોથો સ્વર (સંગીત)
| સંશ્રિત વિ. [ā] શરણે આવેલું; આશ્રિત સંવાય ૫૦ (પ.) જુઓ સંવા [ આકુંચન થાય છે (વ્યા.) સંલેષ પં. [ā] ગાઢ આલિંગન (૨) સંગ સંવાર પું []ઉચ્ચારણના બાહ્ય પ્રયત્નોમાંનો એક, જેમાં કંઠનું | સંસક્ત વિ૦ [4.]આસક્ત (૨) જોડાઈ ગયેલું; વળગેલું, કે હેઝિવ” સંવારવું સક્રિ. [સર૦ હિં. મૈંવારના, મ. સવાર સવારનું | (વ. વિ.). –ક્તિ સ્ત્રી. [.] આસક્તિ; નાદ; વ્યસન (૨) સંસર્ગ, શણગારવું; ઠીકઠાક કરવું; સજવું; સમારવું સુધારવું. [સંવારવું કોહિઝન” (વ. વિ.) (કર્મણ), –વવું (પ્રેરક).]
સંસદ સ્ત્રી[4] સભા; મંડળ (૨) સિર૦ ]િ પાર્લમેન્ટ સંવાસ પું[.] સહવાસ [જવું તે (૨) ચંપી કરવી તે | સંસરવું અ૦િ (સં. સં] સરવું; સરકવું પ્રવાહમાં જવું સંવાહક વિ૦ [] સંવાહન કરનારું. ન ન વહન કરવું તે; લઈ | સંસર્ગ ૫૦ [ā] સંબંધ; સેબત; સંગતિ (૨) આસક્તિ; લંપટતા.

Page #887

સંસર્ગાષ]
૮૪૨
[ સંહારવું
દોષ ૫૦ જુઓ સંગતિદોષ. –ગ વિ. સંસર્ગ રાખનારું (૨) કરવું. [સંસ્કારવું અક્રિ. (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક.).] ૫સંબંધી; સાથી
સંસ્કાર- હીન, હીણું જુએ “સંસ્કારમાં સંસર્પણ ન. [સં.] સરકવું, ધીમે ધીમે ખસવું તે
સસ્કારાવું, –વવું જુએ “સંસ્કારવુંમાં સંસા . [સં. સંશય; સર૦ હિં) (૫) સંશય; શંકા
સંસ્કારિત વિ. [સં.] સંકારાયેલું; સંસ્કાર પામેલું; સંસ્કૃત કરાયેલું સંસાર ૫૦ કિં.] સૃષ્ટિ; જગત (૨) માયાને પ્રપંચ (૩) જન્મ- | સંસ્કારિતા સ્ત્રી સં.] સંકારીપણું; “કલ્ચર’ મરણની ઘટમાળ (૪) ગૃહસંસાર (-ચલાવ, ચાલ.) સંસ્કારી વિ. [ā] મૂળથી સારા સંસ્કારવાળું (૨) સારા સંસ્કાર [–તર = દુનિયાદારીના વ્યવહારમાં પાર ઊતરવું (૨) મક્ષ | કે સારી કેળવણી પામેલું (૩) પુણ્યશાળી મેળવો. –નો વા વા = માયા-મમતા વળગવાં; નિખાલસપણું | સંસ્કારસ્થ વિ[ā] સંસકારોને લઈને ઊઠતું – જાગ્રત થતું જતું રહેવું. પૂઠે લાગ = સંસારની કપરી ફરજો માથે પડવી. | સંસ્કૃત વિ૦ [4.] સરકાર પામેલું (૨)શુદ્ધ કરેલું (૩) શણગારેલું
માંડ, –માં પડવું = પરણવું (૨) ગૃહસંસાર શરૂ કર.-માં | (૪) સ્ત્રી; ન ગીર્વાણભાષા. ૦ વિ૦ સરકૃત જાણનાર. ૦મય ડૂબવું = માયાનાં બંધનોમાં જકડાવું; કર્મબંધન બાંધવાં.] ૦માર્ગ | વિ૦, ૦મથી વિ.સ્ત્રી સંસ્કૃતથી પરિપૂર્ણ. ૦શાહી વિ૦, તિયું
. સંસારમાં રહી ગાળેલું જીવન. ૦મેચની વિ. સ્ત્રી સંસાથી વિ. સંસ્કૃતના પ્રભાવવાળું; સંસ્કૃતમય, સંસ્કૃત-પ્રયુર મુક્ત કરે એવી. વ્યાત્રા સ્ત્રીસંસાર રૂપી યાત્રા; સંસારમાં | સંસ્કૃતિ સ્ત્રી. [ā] સભ્યતા; સુધારે; સામાજિક પ્રગતિ; “સિવિજીવન ગુજારવું તે – સંસારમાર્ગને પ્રવાસ. વ્યવહાર પુ. | સિઝેશન'. ન્યૂ વિ૦ જુઓ ‘સંસ્કૃતમાં દુનિયાદારીને વ્યવહાર, શાસ્ત્ર નવ સમાજશાસ્ત્ર.શાસ્ત્રી પુંડ | સંસ્કૃતી પં. [. સંસ્કૃત + ઈ] સંસ્કૃત પંડિત સમાજશાસ્ત્રી. શાળા શ્રી. સંસારરૂપી શાળા. ૦સાગર પુ. | સંસ્કૃતેન્થ વિ. [ā] સંસ્કૃતમાંથી આવેલું સંસારરૂપી સાગર. સુખ નવ કુટુંબ પરિવારનું કે સંસારના ભેગોનું | સંસ્કૃભવ વિ. [સં.] સંસ્કૃતમાંથી પેદા થયેલું; સંસ્કૃત્ય સુખ. ૦સુધારે સામાજિક અને કૌટુંબિક બાબતમાં સંક્રિયા સ્ત્રી. [સં.] સંસ્કારવું તે; સંશુદ્ધિ કેળવણી સુધારે. -રિણી વિ. સ્ત્રીસંસારી (૨) સંચાર કે પ્રચાર કરનારી. સંખલન ન. [.] ખલન; ભૂલ; દોષ -રી વિ. સંસારવ્યવહાર સંબંધી; દુનિયાદારીનું; “સેકયુલર” (૨) | સંસ્તરણ ન. [ā] પથાર; બિછાવટ (૨) ફેલાવવું તેનું પ્રસારણ સંસારમાં રચ્યુંપચ્યું (૩) સંસાર માંડી બેઠેલું. -રીડે ! (પ.) | સંસ્થપાવું અક્રિ૦, વિવું સક્રત “સંસ્થાપવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક સંસાર; જગત; સંસાર વ્યવહાર
સંસ્થા સ્ત્રી (સં.) રચના; વ્યવસ્થા (૨) સ્થાપિત વ્યવસ્થા કેઢિ સંક્તિ વિ. [4] છંટાયેલું; ભીંજાયેલું
(ઉદાવ લગ્નસંસ્થા) (૩) મંડળ; તંત્ર; ‘ઇસ્ટિટયૂશન સંસિદ્ધ વિ૦ [સં.] સિદ્ધ થયેલું; પૂર્ણ થયેલું (૨) સફળ થયેલું | સંસ્થાન ન. [ā] નાનું રાજ્ય ૨જવાડે (૨) પરમુલકમાં વસાહત;
પ્રાપ્ત થયેલું. -દ્ધિ સ્ત્રી, સિદ્ધિ; પૂર્ણતા (૨) સફળતા પ્રાપ્તિ | તેવું રાજ્ય; “કૅલેની'. વાસી વિ૦ (૨) ૫૦ વસાહતમાં રહેનાર. સંસ્કૃતિ સ્ત્રી [] સંસાર (૨) જન્મમરણનું ચક્ર (૩) પ્રવાહ; | -ની વિ. સંસ્થાનનું, –ને લગતું (૨) પુત્ર સંસ્થાનનું વતની ગતિ; સરવું તે; સંસરણ
સંસ્થાપક વિ૦ (૨) પું [.] સંસ્થાપન કરનાર [કરવી તે સંસ્કૃષ્ટ વિ૦ [ā] સંયુક્ત; જોડાયેલું. -ષ્ટિ સ્ત્રી સહવાસ (૨) | સંસ્થાપન ન૦, --ના સીટ [.] સારી રીતે સ્થાપવું તે; પ્રતિષ્ઠા સંબંધ; સંપર્ક (૩) સંગ; મિલન (૪) એકત્ર કરવું તે; સંગ્રહ | સંસ્થાપવું સક્રિ. [ä. સંસ્થાપવું] સ્થાપન કરવું (૫) બે નિરપેક્ષ અલંકારનું એક જ સ્થાને હોવું તે (કા. શા.) સંસ્થાપિત વિ. [સં.] સંસ્થાપન કરેલું; સંસ્થાપાયેલું સંસેક વિ. [‘સેકયું ઉપરથી] સેકેલું ૫.)
સંસ્થાવાસી વિ૦ (૨) પુત્ર સંસ્થાને પિતાનું ઘર કરીને કે માનીને સંસ્કરણ ન૦ .]શુદ્ધ કરવું, દુરસ્ત કરવું કે સમરાવવું -સુધારવું ! તેમાં રહેનારું; સંસ્થામાં વસતું
વધારવું તે (૨) સંસ્કાર કરવા તે (૩) (ગ્રંથની) આવૃત્તિ સંસ્થિત વિ૦ [ā] સારી રીતે સ્થિત; સ્થિર; સંસ્થિતિવાળું સંસ્કાર પં. [] શુદ્ધ કરવું તે (૨) સુધારવું તે (૩) શણગારવું તે | સંસ્થિતિ સ્ત્રી [સં] સાથે રહેવું તે (૨) કાયમનું સ્થાન (૩) ટકવું (૪) વાસનાઓ કે કર્મોની મન ઉપર પડતી છાપ (૫) શિક્ષણ, | તે; કાયમ રહેવું તે (૪) વિશ્રાંતિ (૫) સ્થિતિ, સ્થિરતા ઉપદેશ, સંગતિ વગેરેના મન ઉપર પડેલો પ્રભાવ (1) પૂર્વકનું | સંસ્પર્શ પું[ā] સ્પર્શ, સંબંધ ફળ; સંજોગ (૭) મરણ પાછળ કરવાની ક્રિયા (૮) દ્વિજોને જન્મથી | સંફેટન ન૦ [] જુઓ ફેટન મરણ સુધી કરવા પડતા આવશ્યક ૧૬ વિધિમાં દરેક'(ગર્ભાધાન, સંસ્મરણ ન [i.]પૂર્ણ સ્મરણ; વારંવાર સ્મરણ પુંસવન, અનવલોભન, વિષ્ણુબલિ, સીમંતોનયન, જાતકર્મ, નામ- | સંસ્કૃતિ સ્ત્રી. [સં.] પૂર્ણ સ્મૃતિ; યાદ કરણ, નિષ્કમણ, સૂર્યાવલોકન, અન્નપ્રાશન, ચૂડાકર્મ, ઉપનયન, સંસ્વેદજ વિ૦ (૨) ન [] જુઓ સ્વેદજ ગાયત્ર્યપદેશ, સમાવર્તન, વિવાહ, સ્વર્ગારેહણ) (૯) શિક્ષણ, સંહતિ સ્ત્રી સં.] સમુદાય (૨) સંપ; સંગઠન. ૦વાદ પુત્ર સંહતિ કેળવણી. [-કર =શુદ્ધ કરવું (૨) મઠારવું શણગારવું. માથે | કે સપ હે જોઈએ એવો વાદ; “શિઝમ” સંસ્કાર વીતવા = દુઃખ પડવું, સંકટ આવવાં.] ૦કવિ સંસકાર સંહરવું સક્રિ. [4. હર (ઉં. સં + હૃ]) એકઠું કરી લેવું, પાછું કરનારું, શુદ્ધ કરનારું, વાહિત સ્ત્રી૦. ૦થાહી વિ. સંસ્કાર | ખેંચી લેવું (૨) સંહાર કર. [સંહરાવું (કર્મણિ), -વવું (પ્રેરક).] ગ્રહણ કરી લેતું. ૦વતી વિ૦૦ સંકારવાળી; સંસ્કારી....વાહી | સહર્તા(ર્તા) ૫૦ [સં] સંહાર કરનાર વિ. સંસ્કારનું વહન કરનારું, હીન, હીણું વિટ અસંસ્કારી | સંહાર કું. [સં.] નાશ; કતલ; ઉચ્છેદ (૨) એકઠું કરવું તે (૩) સંસ્કારવું સક્રિ. [સં. સંfr] સંસ્કારી કરવું (૨) સંસ્કરણ સંક્ષેપ.૦ક વિ૦(૨)પુંસંહાર કરનાર. ૦૬ સક્રિ. [સં.સંહાર]

Page #888

સંહારિણી ]
८४३
[ સાચા દિલી
સંહાર કરે. –રિણી વિ. સ્ત્રી, સંહાર કરનારી
પૂરવી = જુબાનીમાં કહેવું (૨) ટેકે આપ.] સંહિતા સ્ત્રી. [ā] સંગ (૨) સમુચ્ચય (૩) પદ કે લખાણનો | સાક્ષી ૫૦ [.] નજરોનજર જેનાર (૨) સાક્ષી પૂરનાર; શાહેદ
વ્યવસ્થિત સંગ્રહ. ઉદાર મનુસંહિતા (૪) વંદે દેવેની સ્તુતિ- | (૩) આત્મા; દ્રષ્ટા. ૦ભૂત વિ. સાક્ષીરૂપ; સાક્ષી વાળ મંત્રભાગ (૫) વ્યિા.] સંધેિ
સાક્ષીદાર છું. સાક્ષી; શાહેદ સંત વિ૦ [] સંહરેલું
સાક્ષીભૂત ૦િ કિં.] જુઓ સાક્ષીમાં સા પુત્ર સંગીતના સ્વરમાં પ્રથમ સ્વર [ એક વાહન | સાખ સ્ત્રી [સં. સાક્ષ્ય ? સર૦ મ. સાળ; હિં] સાક્ષી; શાહેદી (૨) સાઈકલ સ્ટ્રીટ [છું.] (ઉપર બેસી પગ વડે ચલાવવાનું) બે ચક્રવાળું | | [સં. રાવ પરથી 8] ઝાડ ઉપર જ પાકેલું ફળ (૩) [8] બારણાના સાઈકલસ્ટ [છું.] સાઈકલવાળો; સાઈકલ ચલાવનાર ચોકઠાના ઊભા ટેકા (૪) [લા.] બારણું આંગણું. [કરવી = સાઈલેક્ટ્રોન ન. [છું.] વીજચુંબક વડે ગતિ આપતું એક યંત્ર કે સાખ તરીકે સહી કરવી. –ગરવી, પડવી = આંબા પર કેરી તેવી રચના (૫. વિ.)
પાકવી (૨) આંબાને તેડી લેવાનો સમય થ.] દસ્કત પુત્ર સાઈક્લોપીડિયા સ્ત્રી [છું.] જ્ઞાનકેશ
બ૦ ૧૦ સાખ તરીકે કરાતા દસ્કત - સહી; “એટેસ્ટેશન”. સાઈલેસ્ટાઇલ ન૦ [.] મૂળ લખાણ લખી તે પરથી નકલ -કરવા.) ૦૫(પા)ડેશી ડું જડમાં જ જેનું ઘર હોય એવો કાઢવાની એક યુક્તિ કે સાધન. [-કરવું =તે સાધનથી નકલો પાડોશી. --ખિયું ન ઝાડ પર જ પાકેલું ફળ; સાખ.-ખિયે કરવી.]
૫. સાક્ષીદાર સાઈઝ સ્ત્રી [શું.] આકાર; માપ; કદ
સાખી સ્ત્રી [સર૦ મ. સામીહિં] બે ચરણને એક પ્રકારનો સાઈડિંગ સ્ત્રી. [૨.] રેલના મુખ્ય પાટાની બાજુને ફાલતુ પાટે | દેહરે કે પદ (૨) ગઝલ, લાવણી, કે ગરબીમાં આવતી, લંબાવીને સાઈફન ન. [૬] જુઓ બકનળી (પ.વિ.)
ગાવાની ટુંકી પંક્તિઓ (૩) ૫૦ [જુઓ સાક્ષી; સર૦ હિં] સાઈસ ૫૦ [..] ઘોડાવાળે; રાવત; સઈસ
(૫.)+સાખ પૂરનાર સાક-કોટમવે[સં. સ + ટું] (ચ.) જુઓ સાગમટુનત) | સાખે છું. [જુઓ શાખ; સર૦ હિં., મ., સાd] લોકને અભિસાકટી(–ી) સ્ત્રી, - હું ન૦, –ો છું. [જુઓ સાગ સાગની | પ્રાય કે છાપ (૨) [લા.] કંકાસ; કાજે (૩) ગજબ લાંબી જાડી વળી
સાસાખ અ [સાખ (બારણાની) પરથી] જોડાજોડ; લગોલગ સાકણસાચું વિ૦ [સ + કણ ઇંડાં કે દાણા સાથે કાપેલું | સાગ પું[ત્રા. (સં. રા)] જેનાં ઇમારતી લાકડાં બને છે તે એક સાકર સ્ત્રી. [વા. સFRI (સં. રાક્રા); સર૦ f, મ.] ખાંડના | જાતનું ઝાડ કે તેનું લાકડું
[દીધેલું (નેતરું) પાસાવાર ગાંગડા.[–ના રવા પીરસવા-પીરસવી, વાટવી, | સાગમટું વિ૦ [જુઓ સાકટમ] (કા.) કુટુંબ સાથે –બધાને -વાળી જીભ કરવી = મીઠું મીઠું બોલવું, ખુશામત કરવી.] [ સાગર પું[મ. સાર] પાલે; જામ (૨) [સં.] દરિયો (૩) ચૂંદડી સ્ત્રી સગપણ થયે કન્યાને પહેરાવી - રીત તરીકે દશ પદ્મ જેટલી સંખ્યા. ૦ખેડુ છું. સાગરની મુસાફરી કરનાર, અપાતી ચંદડી. બજાર નેત્ર ખાંડ સાકરનું બજાર; સાકરિયાવાડ. | દરિયે ખેડનાર, ૦જા સ્ત્રી (સં.) લમી. પેટું વિ. સાગર ૦વું સત્ર કૅિ૦ ગળપણ ચડાવવું, સાકરથી પાસવું. –રિયું વિ૦ | જેવા મોટા પેટવાળું; ઉદાર સાકરેલું; સાકર ચડાવેલું (૨) સાકર જેવું (સ્વાદ કે આકારમાં). સાગરીત(–૮) ડું [જુઓ શાગરીત] સાથી (પ્રાયઃ બૂરા કામમાં) –રિયે ૫૦ ફુલમાંના મધની ઝરમર (૨) સાકારે ચણે (૩) | સાગવાન ન. [સર૦ હિં. સાવન; મ.] સાગનું લાકડું સાકરને વેપારી. --રિ ચણે ૫૦ બહુધા બ૦૧૦માં સાકર - સગુ(બુ) ચેખા, સાગુ(બુ) દાણા ૫૦ બ૦ ૧૦ [૩]
ખાંડ ચડાવેલે ચણાને દાણે [દે (૨) જુએ “સાકરમાં (માથા) + ચેખા કે દાણા] તાડ જેવા “સ” નામના ઝાડના સાકરવું સક્રિ. [હાક + કરવું? સર૦ હાકલવું] બલાવવું; સાદ થડના ગરના બનાવેલા દૂધિયા કણ સાકરિયું, -, - ચણે જુએ “સાકર'માં
સામે પુત્ર ધનમાલ, માલમતા સાકાર વે[ā] આકારવાળું; મૂર્ત રૂપવાળું. તે સ્ત્રી સામેળ છું. [. રાત્િfa] ચાળેલો બારીક ચુને; સલ્લે સાકાંક્ષ વિ૦ [સં.] આકાંક્ષાવાળું
સાનિક વિ. [સં.] અગ્નિ રાખનાર; અગ્નિહોત્રી સાકી પું[] મદ્ય પાનાર (૨) માશુકનું સંબોધન
સાય વિ. [ā] સમગ્ર; તમામ. તે સ્ત્રી, સમગ્રતા (૨) સાકેટમ વિ૦ (ચ.) જુઓ સાકટમ
અણિયાળાપણું – વેધક સ્પષ્ટતા; પેઈન્ટેડનેસ” સાક્ષર વિ૦ (૨) ૫૦ [ā] વાંચવા લખવાની આવડતવાળું; | સાચ ન. [વા. સન્ન (ઉં. સ)] સત્ય. ૦૭(૦લું) વિ. સાચું ભણેલું (૨) શિક્ષિત; વિદ્વાન (૩) લેખક; સાહિત્યકાર. ૦૦ ન૦, | બેલનાર; પ્રમાણિક; નિષ્કપટી. ૦કલાઈ સ્ત્રી સાચકલાપણું.
તે સ્ત્રી. ૦રત્ન ન૦, ૦વર્ય પુંઉત્તમ સાક્ષર. -રી વિ.. ચા) દિલી સ્ત્રી, સચ્ચાઈ. ૦માચ વિ૦ [‘સાચ” દ્વિભ4] સાક્ષર સંબંધી (૨) ભારે ભારે શબ્દોવાળું (લખાણ)
ખરેખરું; જેવું છે તેવું (૨) અ૦ ખરેખર. ૦૧ટ સ્ત્રી સચ્ચાઈ સાક્ષાત્ અ [સં.] નજરોનજર; સંમુખ
(૨) જુઓ સાચવણી [૧૦ સાચવણ (૨) (કા.) તાળું સાક્ષાત્કાર પું. [i.] નજરોનજર જેવું તે; પ્રત્યક્ષ દર્શન (૨) પરમ | સાચવણ(–ણી) સ્ત્રી [સાચવવું” ઉપરથી] જતન; સંભાળ. –ણું તત્વ કે ઈશ્વરને સાક્ષાત અનુભવ
સાચવવું સક્રિ. [1. સખ્ય] સંભાળવું જતન કરવું સાક્ષિત્વ ન૦ [ā] સાક્ષીપણું
સાચાઈ સ્ત્રી [‘સાચું' ઉપરથી] સચ્ચાઈ સાચવટ; સાચાપણું સાક્ષી સ્ત્રી [સર૦ હિં, મ. સાક્ષ] સાખ; શાહેદી. [-આપવી, | સાચાદિલી સ્ત્રી, જુઓ સાચમાં

Page #889

સાચાબેલું ]
૮૪૪ *
[સાડા(ડી)
સાચાબેલું વિ. [સાચું બોલવું] સાચું બોલનારું
કરવાને વ્યવહાર સાચું વિ. [જુએ સાચી ખ; સત્ય; હોય તેવું (૨) અસલ; |
સારી સ્ત્રી [સર૦ મ. (સં. સંથા, . રંઠા ?)] માણસે જેમાં બનાવટી નહિ એવું. જેમ કે, સાચું મેતી (૩) સત્ય બોલનારું.(૪)
બેસે છે તે ગાડીનું ખોખું - ચોક ઠું (૨) [જુઓ સાટું] કરાર. એકવચની. ૦ , જૂઠું વિ૦ ખરુંખેટું (૨) ન ભંભેરણી.
ઉદા. (રમતમાં) દાન આપવાની સાટી [સાચજૂઠાં કરવાં = ભંભેરણી કરવી.] -ચૂલું વિ૦ સાચું
સાટીઝાંખરાંનબ૦૧૦ [સાંઠી +ઝાંખરાં] કાન ભંભેરવાતે; સાચું સાચકલું. –ચે અ૦ ખરે નક્કી (૨) વાજબી રીતે. –ચેસાચું
જૂઠું કહી દેટે કરાવવો તે; સાંઠીઝાંખરાં [કરવા] વિ. ખરેખરું; સાવ સાચું; સાચમાચ
સાટીન સ્ત્રી[. સૅટિન, સર૦ મ. સટીળ; હિં. લાટન (યું. રાઇટી)] સાચે ૫૦ [“સાચું” ઉપરથી] રેશમને પાકો દોરો (મતી ગાંઠવાને)
એક જાતનું રેશમી કાપડ સારે ૫૦ [સાચવવું” ઉપરથી ? સર૦ . સર = જોવું]
સાટું ન [સે. સટ્ટ; સર૦ મ. સાટા] કરાર; બોલી; કબાલો (૨) (વૈષ્ણવમંદિરને) નોકર (૨) નામની બ્રાહ્મણની જાતને માણસ
મૂલ ઠેરવવું તે (૩) બહાનાની રકમ (૪) માલને બદલે માલ કે સાજ ! [1.] ઉપયોગી સરસામાન (૨)શણગાર; વસ્ત્રાભૂષણ કન્યાને બદલે કન્યા આપવી તે (૫) બદલે; અવેજ [ કરવું]. (૩) ઘેડા પર નાખવાનો સામાન (૪) ન- સારંગી જેવું એક
(૬) [સાટે પરથી ] એક મીઠાઈ (ઉ. ગુ.). તેખડું નવ વાઘ. [માં = ઘોડા ઉપર સામાન નાખો.] ૦૩સ્ત્રીનાની (કન્યાનું) સાટું કે તેખડું સારંગી (ભરથરી લોકેાની)
સાકj[વા. સટ્ટ (સં. રાશ) ઉપરથી] ઠગ; લુચ્ચે સાજન [સં. સજ્જન], મહાજન ન૦, –નિયા પુંબ૦૧૦ વરના | સાટે અ૦ [સર૦ હિં; જુઓ સાટું] બદલે; અવેજમાં વરઘોડા સાથે રહેવું પ્રતિષ્ઠિત લોકોનું મંડળ. –ની સ્ત્રી સન્નારી.
| સાટે અ૦ [સં. પ્રા. સટ્ટ, ૦૫; સર૦ મ. સારા = મેવાણ] ધીથી -નું નવ નાતનું પંચ
[ભાગ્યના શણગારવાળું મોયેલે ચોખાનો લોટ (૨) [સર૦ મ. સાટા (પ્રા. સુંઠા ) ] સાજ વિ૦ [સાજ” ઉપરથી] શણગારવાળું; શોભતું (૨) સૌ- | માલ ભરાય છે તે ગાડાને ભાગ (૩) [સર૦ સં. સટ્ટ] ધોયેલું ધી સાજવારી સ્ત્રી. [.] + સજોઈ; સજાવટ કે તેને માટેની સામગ્રી સાટોડી સ્ત્રી [હિં. સટી (સં. શ્વેતા)] એક વનસ્પતિ. મૂળ ન સાજવું સક્રિ. [સાજ કે સં. સન પરથી ? સર૦ હિં. સાગના] સાડીનું મૂળ. – પં. એક વનસ્પતિ માંજવું, સાફ કરવું (૨) સજવું; સજજ કરવું (૩) અક્રિ૦ [સર૦ | સાટો૫ વિ૦ કિં.] આડંબરવાળું; ભપકાવાળું (૨) અભિમાની મ. સાન] બેસતું આવવું; છાજવું (૪) સાજ સજી તૈયાર થવું | (૩) અ૦ ઘમંડથી; તુમાખીથી (૫) પરવારવું
[સાધનસામગ્રી | સાઠ (ઠ,) વિ. [2. પટ્ટિ (. વષ્ટિ); સર૦ મ, હિ.] “૬૦. સાજસરંજામ, સાજસામાન પું[સાજ + સરંજામ, સામાન] | | [સાઠે હાથ ઘાલવા = ખૂબ ઘરડું થઈ જવું.] સાજાત્ય ન [i] સિલિટડ” (ગ.). ૦ર્કેદ્ર ન ‘સેન્ટર ઑફ સાઠમાર, -રી જુઓ “સાટમારમાં સિમિલિટમૂડ’ (ગ.). ૦રેખા સ્ત્રી, લાઈન ઑફ સિબિલિટયુડ” સાઠી સ્ત્રી. [‘સાડ ઉપરથી; સર૦ મ.] સાઠ વર્ષની વય; ઘડપણ સાજાની વિ (કા.) સુજાણ; સજજન (માણસ)
(૨) સાઠ વર્ષને ગાળે. [-વાયદા થવા = લગભગ સાઠ વર્ષની સાજિંદે ! [1. સાન્નિવ; સર૦ હિં, મ. સાનિ] ગાનાર કે | ઉંમર થવા આવવી.] [ એક જુવાર કે ડાંગર, બાજરી, નાચનારની સાથે સારંગીવાળો કે તબલચી
સાઠી વિ૦ [સર પ્રા. સટ્ટી; હિં, મ.] સાઠ દિવસે પાકતી સાજીખાર પં. [. નિમાં (પ્રા. નિમા) + ખાર; (ક્ષાર); સર૦ સાઠે [“સઠ” ઉપરથી] વિ. સં. ૧૮૬૦ ને દુકાળ હિં. સંક્નીવાર; મ.] એક ખાર
સાકેદરે ૫૦ [સાઠેદ (ગામ) પરથી] તે નામની નાગરની જાતને સાનું વિ૦ [. સકળ (સં. સુકન, સંચ); સર૦ મ. નાના, . માણસ
- [જેને છેડે હોય તે સાલનું સંજ્ઞો] તંદુરસ્ત (૨) ભાંગેલું નહિ એવું; આખું. ૦તા વિ૦ સાડત્રીશ(–સ) વિ. [4. H-ત્રિરાત] “૩૭'. -સું વિ૦ ૩૭ તાજું અને નીરોગી. સમ, સમું વિટ તંદુરસ્ત; નીરોગી (૨) સાઇલે પૃ. [વા. સ; સાઈટ્ટ (. રાટ)] સા; સાડી સાવ સાજું; આખેઆખું; અક્ષત
સાડાસાતી (ડ) વિ૦ જુએ સાડાસાતી સાટ સ્ત્રી[૧૦; સર૦ હિં, મ.] ચામડાની લાંબી ને પાતળી સાડા(–ડી) (ડ) વિ. [બા. સઢ (ઉં. સ; સર૦ મ. સાહે; પટી (૨) [સર૦ મ. સા.-(. સં + Rયા, પ્રા. સંઠા)] કરે; હિં. ]િ (સંખ્યા પૂર્વે આવતાં) સાર્ધ ઉપર અડધું. ઉદા. બરડાનું હાડકુ. કાટવું સક્રિ સાટકે સાટકે મારવું. કે ૫૦ સાડા પાંચ; સાડી સડસઠ. [-ત્રણ = અદક પાંસળિયું (૨) ગણ્યાંસાટ બાંધી બનાવેલ ચાબુક કે કરડે (૨) જુએ સાટ
ગાંઠયાં; જાજ. -ત્રણ ઘડીનું રાજ = ક્ષણિક સુખ કે અમલ. સાટ(–5)માર [સાટ + મારવું; સર૦ મ. પરમાર્થા, હિં.]. -ત્રણ પાયા હેવા = ઘેલું કે અસ્થિર મગજનું દેવું (ર) સાઠમારીમાં હાથીને સાટ કે સેટા મારી ચીડવનાર. -રી સ્ત્રી, ઉછાંછળું. –ત્રણ પાંસળીનું = ચસકેલ.-ત્રણમાંનું કહ્યું = દોઢ[સર૦ મ] જંગલી પ્રાણીઓને ખીજવીને લડાવવાને તમારો ડાહ્યું. -સાત ફેર = મોટી આફત. -સાત વાર પરવવું = (૨) [લા] લડાલડી; મારામારી
ખાસ કે બરાબર પરવડવું કે પાલવવું. –સાત મણનું સંભળાસાવવું સક્રિ. [સાટું” ઉપરથી] સાટું કરવું (૨) ખરીદવું | વવું = ઘણું ભંડી ગાળ દેવી. સાડી ગપતાળીસ = અનિશ્ચિત સારવું સક્રિ. [“સાટું ઉપરથી] મૂલ ડેરવવું (૨) વેચાતું લેવું સંખ્યા. સાડી ચુંમરને અંક = ‘અંગત” કે “ખાનગી” એવું સાટાકરાર પું, સાટાખત ન સાટા વિષેનું લખતો કે તેને કરાર સૂચન કરતો આંકડો (કાગળને માથે લખાય છે). સાડે સાત સાટાખઠાં નબ૦૧૦ [સાટું તેખડું] કન્યાનાં સાટાં ને તેખડાં | થવું = પૂરી નિષ્ફળતા મળવી; ધૂળધાણી થવી.].

Page #890

સાડા(–ડી)માર ]
સાડા(−ડી)બાર (ડ’) સ્ત્રી॰ [લા.] પરવા સાડી સ્ક્રી॰ [પ્રા. Hારી (સં. રાટી); સર૦ હિં., મ.] કીમતી સાલ્લ્લા (૨) સાડલા (૩) ત્રાક ઉપર માળ ફરે તે જગાએ વીંટાતી (કપડા ઇ॰ની) ગેડવણ (૪) વિ॰ (ડ') જીએ સાડા. –ડા પું॰ જાડી ભારે સાડી (૨)જૈન સાધ્વીનું વસ્ત્ર
સાડીબારે સ્ત્રી જુએ સાડાબા [ સાડા સાત હાથની (પતેતી) સાડીસાતી (ડી') વિ॰ [સર॰ હિં. સાઠ—à)સાતી, મ. સાઢેસાતી] સાહ્(-g),ભાઈ (ડુ”) પું॰ [સર॰ f. સાન્દૂ, મ. સાન્દૂ, સામા (સં. રવાજી, કા. સારુ + સં. વો, પ્રા. વોટ્ટુ)] સાળીનેા વર સાડા પું॰ જુએ ‘સાડી’માં
૮૪૫

સાદું, ભાઈ પું॰ જુએ ‘સા ુ’માં
|
સાતૢહું વિ॰ [સર॰ સ્વાદુ] સારું સારું ખાવાની ટેવવાળું સાણકું ન [જીએ સાનક] શાણકું; મોઢું શકેારું (૨) ભિક્ષાપાત્ર સાણસી(–સી) સ્ક્રી॰ [ત્રા. સંડાસ (સં. સંવંશ); સર૦ હિં. સંકતી, મ. સાંઇસ] પકડ જેવું એક સાધન; સાંડશી.. –સે પું॰ મેટી સાણસી (૨) [લા.] પકડ, સંકડામણ, મુશ્કેલી સાણું ન॰ [સર॰ મ. સાŌ] કોઠાર કે કાઠીની બાજુએ રાખેલું કાણું (૨) [લા.] ગળું (૩)[સર૦ મેં. સાળ = નાનું; સૂમ] [લા.] સંકડામણ, મુશ્કેલી (૪)+[જીએ સેણું] સ્વપ્ન સાત વિ॰ [ત્રા. સત્ત (સં. સÆન્ ); સર॰ f., મેં.] ‘૭' (૨)[લા.] ઘણું; સારી પેઠે. [—ઉતાવળ = ગમે તેટલી ઉતાવળ; ઘણી ઉતાવળ. –કરવું = ગમે તેમ – ઘણી રીતે કરવું. -ખાટનું = ઘણી ખાટ પછી મળતું. જેમ કે, સાત ખાટને (સાત દીકરી પછી થતા) દીકરા.-ગળો ગાળવું = સારી પેઠે, બધી બાજુથી જોવું – વિચારવું.–ગળણે ગાળીને પાણી પીવું = ખૂબ જોઈ વિચારીને પગલું ભરવું. —ગાઉથી નમસ્કાર = ખૂબ દૂર રહેવું; જરા પણ સંબંધ ન રાખવા. -ઘર ગણવાં = નિરર્થક લકાને ઘેર કર્યા કરવું. “તાઃ ઊંચું = ઘણું ઊંચું. નાગાનું નાણું = છેક દાંડ; ઘણું જ લુચ્ચું, –પાસનીચિંતા = ઘણી બાજુની ચિંતા. –પાંચ પાલવવાનાં હોવાં = મોટા કુટુંબનું પોષણ કરવાનું હોવું.-પાંચ થવી, વીતવી = મહા મુશ્કેલી થવી; ભારે ગભરામણ થવી.-પેઢી ઉથલાવવી, –પેઢીના ચેા પડા ઉકેલવા = જૂની નવી બાબતા વિષે સખત ગાળે દેવી; ખુબ નિંદા કરવી. –ફેરા ગરજ હોવી= છૂટકા ન હોવા; અત્યંત જરૂર હોવી. -મણુ ને સવા શેરનું (કાળાં) = ખુબ કઠણ, જલદી હરડે નહીં તેવું (૨) ખૂબ સાવધ. –વીશે સે। ગણે તેવું = છેક બેવકૂફ઼. -માં શૂરું ને પાંચમાં પૂરું=જતાની સાથે જાય અને આવતાની સાથે આવે તેવું; ગમે તેમ ગબડે એવું. સાતે અવતાર = જન્મજન્માંતરમાં, સાતે ઘેાડે સાથે ચઢવું = અનેક ફરજો એક સાથે ખાવવા નીકળવું. સાતે પાડે વસો=છેકરાંયાં ઘણાં થો; લીલી વાડી થજો.]
સાત પું॰ સાતના આંકડા
સાતતાળી સ્ત્રી॰ [+ તાળી] દોડીને રમવાની એક રમત સાતત્ય ન॰ [સં.] સતતપણું
સાતપડી શ્રી॰ [સાત + પડ] સાત પડવાળી રેટલી સાતપડું વિ [સાત + પડ] સાત પડવાળું સાતપડો પું॰ [સર૦ મ. સાતપુડી(વાંઢ)] પાનીએ કેહથેળીમાં
થતું એક જાતનું ગૂમડું સાતભાઈ પું॰ [સર॰ f., મેં.] એક પક્ષી સાતમ (મ,) સ્ક્રી॰ [સં. સક્ષમી] પખવાડિયાની સાતમી તિથિ. –મી સ્ત્રી૦ (વ્યા.) સાતમી વિભક્તિ (૨) વિ॰ સ્ત્રી॰ સાતમું સાતમું વિ॰ [i. HFH; સાત પરથી] ક્રમમાં ૭ પછી આવતું(ર) [લા.] છેલ્લું; આખરી (૩) ન૦ મરણ પછીના સાતમેા દિવસ, [સાતમે આસમાને જવું, ચઢવું, પહેાંચવું = અતિશય મગરૂર થયું. –ચાકે, પડદે, પાતાળે = સાવ ખૂણે ખાંચરે.] સાતને અ॰ [[. લાતિર ] (ચ.) સારુ; વાસ્તે; ખાતર (૨) સ્ત્રી૦ ખાતર - બરદાસ્ત (–ભરવી)
સાત વિ॰ [જીએ સાંતરું] સજ્જ, શણગારી તૈયાર કરેલું સાતરી પું॰[તું. જ્ઞ + મા + તુ; સર૦ મ. સાતĪ] પતંગની ઢારીને) ભોંય પર છૂટી છૂટી પાથરવી તે [સાતરા પાડવા સાતવાઁ વિ॰ સાત વર્ષના સમયનું. જેમ કે, સાતવી યુદ્ધ સાતરિયું ન॰ [સાત+વાર] અઠવાડિક પત્ર [ સત્તુ સાત(—થ)વા પું॰ [ત્રા. સત્તુ (સં. સતુ)] શેકેલા અનાજનેા લેટ; સાતહાથ પું૦ પાનાંની એક રમત, જેમાં સાત હાથ કરે તે જીતે છે સાતળા પું॰ [ત્રા. સત્તા ] એક ઝાડ સાતિશય વિ॰ [સં.] અતિશય, અત્યંત; ખૂબ. ~ ન૦ સાતુ પું॰ [સર॰ મ. સાયૂ] જુએ સાતવા સાતેસરી પું॰ સપ્તર્ષિ તારામંડળ
|
સાતેાઢિયું ન॰ [સાત ઉપરથી] એક રમત સાત્ત્વિક વિ॰ [i.] સત્ત્વગુણવાળું; શાંત (૨) સત્ત્વગુણમાંથી ઉત્પન્ન થયેલું (૩) સત્ય (૪) પ્રામાણિક (૫) સદ્ગુણી (૬) બળવાન; સત્ત્વવાળું (૭) પું॰ જીએ સાત્ત્વિક ભાવ. છતા સ્ત્રી. ભાવ પું॰ અંદરની લાગણી કે ભાવથી થતા બાહ્ય વિકારો [સ્તંભ, સ્વેદ, રામાંચ, સ્વરભંગ, વેપશુ, વૈવણ્ય, અશ્રુ, પ્રલય (મૂર્છા)]. -કી વિ॰ સ્ત્રી॰ સત્ત્વગુણ સંબંધી; સત્ત્વગુણનું સાત્મ્ય વિ॰ [i.] એકરૂપ; એકાત્મ
|
સાત્યકિ પું॰ [i.] (સં.) એક યાદવ યોદ્ધો; શ્રીકૃષ્ણને સારથિ સાત્વત પું॰ [ä.] યાદવ(૨) શ્રીકૃષ્ણ કે વિષ્ણુના ભક્ત. ૦પતિ પું॰ (સં.) શ્રીકૃષ્ણ
[સાથરા
સાત્વતી સ્ત્રી [સં.] નાટકની ચાર વૃત્તિએમાંની એક, જેને વ્યવહાર વીર, રૌદ્ર, અદ્ભુત ને શાંત રસમાં થાય છે (જીએ કૌશિકીવૃત્તિ)
સાથ પું॰ [ત્રા. સચવ (સં. સંસ્તવ); અથવા પ્રા. મત્સ્ય (સં. સાથે)] સંધાત; સેખત (૨) સહકાર (૩)સમૂહ; સમુદાય (૪) અ॰ (૫.) સાથે; જોડે
સારિયા પું॰ [સાથરે પરથી] ગમે ત્યારે ગમે ત્યાં બેસી પરચૂરણ સામાન વેચનાર (૨) નદીનવાણ ઉપર સાથરી રાખનાર બ્રાહ્મણ સાથરી સ્રી॰ [જુએ સાથરા] નદીએ નાહવા આવેલાએને માટે પૂજાના સામાન વગેરે રાખવા બ્રાહ્મણીએ પાથરેલી સાથરાની ચટાઈ. [—રાખવી = તેવી ચટાઈ પાથરીને બેસવાનું કામ કરવું.] સાથરી પું॰ [ત્રા. સત્યર્ (સં. હ્રસ્તર); સર૦ હિં. સાયરા]ધાસનું બિછાનું; પરાળની શય્યા (૨) દર્ભેની સાદડી;સાથરી (૩) ચેાકા; મરનારને સુવાડવા લીંપી તૈયાર કરેલી જમીન. [કાઢવા,સાથરે સુવાડવું = મરણપથારીએ નાખવું.]

Page #891

સાથવા ]
સાથવા પું॰ જુએ સાતવે
સાથળ શ્રી॰ [ત્રા. સત્યિક (સં. સયિ)] જાંઘ સાથિયા પું॰ [ત્રા. સયિત્ર (સું સ્વસ્તિ)] TM આવી મંગળસૂચક આકૃતિ (૨) અભણ સ્ત્રીએ દસ્તાવેજ કે ખતમાં સહીની જગાએ જે ચિહ્ન કરે છે તે (વિધવા મીઠું કરે છે). [સાથિયા પૂરવા = ઘરને આંગણે મંગળસૂચક ચિત્ર કે આકૃતિ કાઢવી; રંગોળી કરવી.] સાથી,ડા,દાર પું [‘સાથ’ પરથી] સેાખતી; મદદગાર; જોડીદાર (૨) ખેડ માટે રાખેલેા નાકર; હારી
સાથે અ॰ [‘સાથ’ પરથી] જોડે; ભેગું; સંગાથે. લાગું અ [+લાગવું] સાથે સાથે; ભેગાભેગી; એકીકેરે(૨) સામટું; એકદમ. -થેાસાથ અ॰ સાથે સાથે; એકસાથે
સાદ પું॰ [પ્રા. સદ્ (સં. રાજ્ય્); સર૦ મ.] અવાજ; ઘાંટા; સૂર (૨)મ. [—ઊઘડવા=ગળું કે અવાજ બેસી ગયાં હોય તે સુધરવાં; અવાજ ખરાબર નીકળવા. કરવામ પાડી લાવવું. “કાઢવા = અવાજ ખરાખર ગળા બહાર કાઢવા. દેવેશ = જવાબ આપવે. નીકળવા = અવાજ ગળા બહાર આવવેક. –પાઢવા = દાંડી પીટવી; બૂમ પાડી લેાકેાને જાહેર કરવું. -બેસવા = અવાજ ખાખરા કે કમજોર થઈ જવા.]
સાદગી શ્રી॰ [hī.] સાદાઈ સાદઢ વિ॰ [મ. સાર] પરચૂરણ સાદઢ વિ॰ (૨)[જીએ સાદર] જાહેર. ૰ખર્ચ(-રચ) પું૦; ન૦ સાદડ નાણામાંથી જાહેર લાભના કે ધર્માદાના કામમાં થતું ખર્ચ. નાણું ન॰ સરકારના હવાલામાં રાખેલું જાહેર ઉઘરાણાનું નાણું સાદર સ્ત્રી॰, “ક્રિયા, –ડૉ પું॰ એક જાતનું ઝાડ. ઢિયું વિ॰ તે ઝાડનું
સાદડી સ્ક્રી॰ [સર॰ ફે. સારી] દર્ભ, તાડડાં વગેરેની બનાવેલી ચટાઈ (૨) નુએ પાથરણું, બેસણું (૩) [જીએ સાદ](૫.)સાદ (લાલિત્યવાચક). –હું ન॰ ફાટેલી ચટાઈ ના કકડો (૨)ખજૂરાનાં પાનના સા
સાદા પું॰ નુએ ‘સાડ’માં
સાદર વિ॰ [મ. જ્ઞાત્રિ]જાહેર; જાણીતું; સાદડ. [−કરવું =જાહેર કે રજૂ કરવું.] (૨) આવી પહોંચેલું (૩)સ્ત્રી૰ દાહદ (૪) લહાવા (૫)વિ॰ (1)અ॰ [i.] આદરપૂર્વક; માન સહિત સાદાઈ સ્રી॰ [જીએ સાદું] સાદાપણું; સાદગી સાદી પું॰ [સં.] (રથ, ઘેાડે કે હાથી પર બેસી) લડનાર ચેોદ્ધો સાદું વિ॰ [ા. સવā] લપકા, આડંબર, ખર્ચાળપણું, જટલતા, મિશ્રણ, દંભ કે કૃત્રિમતા વિનાનું; સરળ; સીધું (૨) રંગ, ભાત કે લખાણ વિનાનું; કેરું (૩) મહેનત – મન્ત્રી કરવાની ન હોય તેવું; આસાન (૬)
સાક્ષ્ય ન૦ [×.] સરખાપણું; સમાનતા [ સ્ત્રી॰ સાદ્યંત વિ॰ (૨) અ॰[i.]સંપૂર્ણ; આદિથી અંત સુધીનું. છતા સાધક વિ॰ [સં.] કાર્યસિદ્ધિમાં ઉપયેગી (૨) સિદ્ધ કરનારું (૩) સિદ્ધ કરવા પ્રયત્ન કરનારું (૪) ભૂત, દેવ વગેરે સાધનારું (૫) પું॰ સાધનાર; (મેાક્ષની) સાધના કરનાર. છ્તા સ્ત્રી॰ સાધકપણું (૨) સાધવાની શક્તિ; ‘એફિશન્સી.’[-બાધક કારણા = તરફેણની અને વિરુદ્ધની દલીલે.] સાધણુ સ્ત્રી જુએ સાધની

[સાન
સાધન ન॰ [i.] સાધવું તે (૨) ઉપકરણ; એન્તર; સામગ્રી (૩) ઉપાય; યુક્તિ (૪) ઈ ધરપ્રાપ્તિ માટે જરૂરી તપ, સંયમ, ઉપાસના વગેરે (૫) હેતુ (ન્યા.). ચતુષ્ટય ન૦ મેક્ષ મેળવવામાં જરૂરી ચાર સાધના :- નિત્યાનિટ્યવસ્તુવિવેક, વૈરાગ્ય, શાદિ ષટ્સાધનસંપત્તિ [શમ, દમ, ઉપરતિ, તિતિક્ષા, સમાધાન, શ્રદ્ધા], અને મુમુક્ષા, તા સ્ત્રી॰ સાધનવાળા હોવાપણું. ભૂત વિ સાધનરૂપ બનેલું. ૰વાદ પું॰ અમુક સાધન સાચું કે કાર્યકર છે એ માન્યતા, સમૃદ્ધિ સ્ત્રી સાધનની વિપુલતા; સાધનસામગ્રીની છત. સંપન્ન વિ॰ સાધનવાળું (૨) સંપત્તિવાળું; સમૃદ્ધ. સામગ્રી સ્ત્રી॰ સાધનની – સાધન રૂપી સામગ્રી કેતેનેા સરસામાન. બ્હીન વિ॰ સાધન વિનાનું; ગરીબ સાધના સ્ક્રી॰ [i.] સાધવું તે; સાધવા કે સિદ્ધ કરવા આવશ્યક પ્રયત્ન કે ક્રિયા કરવાં તે (૨)(મેાક્ષની) સાધના
૮૪૬
સાધની સ્ત્રી [સર॰ મેં. સાષળી,ની; હિં. (‘સાધન’ ઉપરથી )] સપાટી જેવાનું કડિયા-સુતારનું એજાર; ‘લેવલ’ સાધë ન૦ [સં.] સમાન ગુણધર્મવાળા હેાવાપણું સાધવું સદુિ॰ [સં. સપ્ ] સિદ્ધ કરવું; પાર પાડવું (૨) સાખિત કરવું (૩) દેવ, મંત્ર વગેરે વશ થાય કે સિદ્ધ થાય તે માટે સાધના કરવી (૪) પેાતાને અનુકૂલ કે વશ કરવું(પ)શબ્દનું સિદ્ધ રૂપ કયા ફેરફારાથી બન્યું તે બતાવવું (૬) (તક કે સંજોગોના) લાભ ઉઠાવી લેવે; ઉપયોગ કરી લેવા [આધારપૂર્વક સાધાર વિ॰ [ä.] આધારવાળું; જેને માટે આધાર હોય તેવું – સાધારણ વિ॰ [i.] સામાન્ય; ખાસ નહિ તેવું (૨) મધ્યમ; નહિ અતિ ઘણું કે નહિ અતિ એઠું (૩) સમાન; બધાને લાગુ પડે તેવું. અવયવ પું॰ ‘કામન ફૅક્ટર’ (ગ.). તા શ્રી ૦ધર્મ પું॰, “ણ્ય ન૦ સાધારણપણું; સામાન્ય ગુણ કે ધર્મ સાધિત વિ॰ [i.] સાધેલું (જીએ ‘સાધવું”) સાધીમંદી સ્ક્રી॰ એક વનસ્પતિ
|
સાધુ વિ॰ [É.] સારું; ઉત્તમ (૨) ધાર્મિક; ઈશ્વરભક્તિપરાયણ; સદાચરણી (૩)[ન્યા.] શિષ્ટ; શુદ્ધ (શબ્દ, ભાષા) (૪) (સમાસને અંતે) સાધનારૂં ઉદા૦ સ્વાર્થસાધુ; લાગસાધુ (૫) પું૦ સાધુ
પુરુષ (૬) ત્યાગી; ખાવેા; વેરાગી (૭) અ॰ શાખાશ! ધન્ય! કાર પું॰ શાખાશ, ધન્ય એવા ઉચ્ચાર, ચરિત વિ॰ સાધુતાવાળા જીવનવાળું; સાધુ (પુરુષ). તા સ્ત્રી, હ્ત્વ ન૦, વૃત્તિ સ્રી પવિત્રતા; સદાચાર. ૦સંત પું॰ સાધુ કે સંત (સમહવાચક)
સાધ્ય વિ॰ [તું.] સિદ્ધ કરવાનું (૨) સાધી શકાય તેવું (૩) ન૦ સિદ્ધ કરવાનું તે. છતા સ્ત્રી॰ સાધ્યું હોવાપણું
સાધ્ર સ્ક્રી॰ [સર॰ હિં.] (૫.) + સાદર; કામના; દોહત; કોડ સાધ્વસ ન॰ [i.] ભય; બીક (૨) ગભરાટ; ક્ષેાભ [સાડી સાધ્વી વિ॰ સ્ત્રી [સં.] શીલવતી; પતિવ્રતા (૨) સ્ક્રી॰ ખાવી; સાન સ્ત્રી॰ [જીએ શાન; સર૦ હિઁ.] છટા
સાન સ્ત્રી॰ [ત્રા. સંળા (સં. સંજ્ઞા) ઇશારે; સંકેત; આંખમચકારા (૨) સમજણ; અ±લ (૩) સ્વમાન (૪) ન૦ ગીરે મૂકવું તે; અવેજ. [−કરવી = સંકેત કરવા; આંખથી અણસાર કરવા. –માં કહેવું = સંકેતથી કહેવું..-માં મૂકવું = ગીરા મૂકવું, –માં સમજાવવું = ઇશારાથી, ઘેાડાકમાં સમજૂતી આપવી. –વળવી

Page #892

સાનખત ]
८४७
[સાભાગેતરું
= અક્કલ આવવી.] ખત નવ ગીરે મકથા બાબતનું લખાણ. | સાપ્તાહિક વિ૦ [i] સાત દિવસનું (૨) સપ્તાહને લગતું (૩)
ગીર વિ. સાનમાં કે ગીરે મુકેલું. ૦શુદ્ધિ, સૂધ સ્ત્રી ભાન ૧૦ સાત સાત દિવસે બહાર પડતું છાપું; અઠવાડિક સાનક સ્ત્રી [મ. સિદ્ગુનH; સર૦ ૫.] સાણ, ઠીબ (૨) રકાબી; | સાફ વિ. [૨] સફા; સ્વચ્છ (૨) કચરા - કાંટા વગરનું (૩) સપાટ તાસક
(૪) નિષ્કપટી (૫) સ્પષ્ટ (૬) અ બિલકુલ ઘસીને. [ કરવું, સાન- ૦ખત, ૦ગીરે, શુદ્ધિ, સૂધ જુઓ “સાન”માં
કરી દેવું = ઉડાવી દેવું પૂરું કરવું (૨) પાયમાલ કરી નાખવું સાનંદ વિ. [4] આનંદયુક્ત (૨) અરુ આનંદપૂર્વક. ૦તા સ્ત્રી.. (૩) મારી નાખવું] સાફ વિ૦ તદન સાફ (૨) અ૦ ખે–દાશ્ચર્ય ન [+ માથ્થઆનંદયુક્ત આશ્ચર્ય (૨) અ૦ આનંદ ચેખું; સ્પષ્ટ રીતે (૩) ખુલ્લા દિલથી. સૂફ વિ. ચેખું; ને આશ્ચર્ય સાથે
કચરા વિનાનું (૨) સ્ત્રી સફાઈ વાળઝૂડ (૩) કામકાજની સુઘડતા સાની સ્ત્રી. [‘છાંદવું” ઉપરથી; સર૦ મ. તાજે] પિણમાં ખાજાં (૪) પં. દંડની કસરતનો એક પ્રકાર. સૂફી સ્ત્રી સાફસૂફ વગેરે તળતાં ખરી પડેલે કે (૨) કચરેલા તલના તેલભર્યો સાફલ્ય ન૦ [સં.] સફળતા ભૂકો (૩) રાખ, [-વાળવી = ટાઢી વાળવી; ચિતાની ભસ્મ ભેગી | સાફ, ન્સાફ, સૂફ, સૂફી જુઓ “સાફમાં કરી પાણી છાંટી ઠંડી પાડવી કે નદી નવાણમાં પધરાવવી.](૪) સાફી સ્ત્રી [..] ચલમ પીવાને કપડાંને કકડો વિ૦ [..] બીજું; દ્વિતીય; અન્ય
[‘ટેબલ-લૅન્ડ’ | સાફ સ્ત્રી [મ. સા ઉપરથી] પતરાજી; બડાઈ (–મારવી) (૨) સાન ન. સિં.]ટોચ; શિખર (૨) ટોચ પરની ઊંચી સરખી જગા; | વિ. [] વળતર વગરનું સાનુકંપ વિ૦ [સં.] અનુકંપા – દયાવાળું
સાજે ૫૦ સિર૦ હિં, મ. સાI] ફેંટો (-બાંધ, પહેરવો) સાનુકુલ–૧) વિ. [સં.] અનુકૂળ; મદદગાર. છતા સ્ત્રી સાબડબોથું અ૦ [સર૦ મ. સાવ81માવ7] (કા.) ભેળસેળવાળું સાનુભવ વિ[સં.] અનુભવયુક્ત (૨) અ૦ અનુભવપૂર્વક (૨) (ચ.) ભેળું; નિષ્કપટી સાનુભાવતા સ્ત્રી [સં.] સાનુભવપણું સાક્ષાત્ (ઠાકોરજી સાથે) | સાબદું વિ૦ [+બધું] બધું; તમામ (૨) [સાવધ ] સજજ; અનુભાવ હે તે (પુષ્ટિમાર્ગીય)
તૈયાર (૩) [સર૦ સબધું] ટટાર; સા સાનુસ્વાર વિ. [સં.] અનુસ્વારવાળું
સાબર ન [સં. રાંવર; સર૦ મે, સાંવર, હિં.] શિંગડાવાળું હરણ સાન્ત વિ૦ [સં.] અંતવાળું; મર્યાદિત; નશ્વર. છતા સ્ત્રી
જેવું એક પ્રાણી. શિ(–શીં)ગડું, શિ(–શ)નું નવું સાબરનું સાન્નિધ્ય ન૦ [.] જુઓ સાંનિધ્ય
શિંગ સાન્નિપાતિક વિ. [સં.] સન્નિપાતને લગતું કે તે સંબંધી સાબર, ૦મતી સ્ત્રી, (સં.) અમદાવાદ પાસેની નદી. ૦કાંઠે ૦ સાય વિ. [ā] અવયવાળું
તેના કાંઠા પર આવેલો પ્રદેશ - ગુજરાતનો એક જિલે સાપ પું[પ્રા. સંઘ (સં. સર્વ) ] સર્પ ભુજંગ. [-ઉતારે = સાબરશિં(લીં)નું, ગડું ન જુએ “સાબર”માં
સાપના ઝેરની અસર દૂર કરવી (મંત્ર-તંત્રથી). -કાઢ = સાબરિ–ળિ) પં. દૂધદહીંને વેપાર કરનારા (મદારીએ) તેની ટોપલીમાંથી સાપને ખેલ કરવા તે બહાર સાબરી સ્ત્રી સાબરની માદા કાઢ.) (૨) કામને વખતે વચ્ચે મુશ્કેલી કે આડી વાત ખડી સાબવવું સક્રિ. [સાબુ પરથી] સાબુ બનાવ; “ઍપિનિફાય” કરવી (ગ્રહણ વખતે સાપ કાઢ). -છે કે છે= શું છે તે | (ર. વિ.). –ણ સ્ત્રી સાબવવું તે; “ઍપિનિફિકેશન” નક્કી કરી શકાતું નથી. –ના ઘેન ભણાવવા = બહુ બહુ રીતે | સાબળિયે ૫૦ જુઓ સાબરિયે સમજાવવું. -ને ભારે = ઘણી જોખમકારક કે સંભાળવાની સાબાશ, –થી જુએ શાબાશ, –ી વસ્તુ (જેમ કે, કન્યા, વિધવા ઈ૦) (૨) ઘણું ઝેરીલું – અદેખું | સાબિત વિ૦ [..] સિદ્ધ; પુરવાર. -તી સ્ત્રી, પુરા; ખાતરી માણસ. સાપે છછુંદર ગળવું =ન ગળાય કે ન છોડાય એવી | સાબુ(–બૂ) ૫૦ [4. સાવૂન] ક્ષાર અને તેલની મેળવણુથી બેઉ બાજુની મુશ્કેલ પરિસ્થિતિમાં મુકાઈ જવું] ૦ણ(–ણી) બનાવેલ મેલ કાપે તે પદાર્થ. [-ઘાલ, દે, લગાવ
સ્ત્રી સાપની માદા. બામણી સ્ત્રી, એક જાતનો નાનો સાપ | = કપડાને સાબુ ઘસવ - સાબુવાળું કરવું.] દાની, પેટી સ્ત્રી, સાપડી સ્ત્રી, પુત્ર વાંચવાનું પુસ્તક મૂકવાની લાકડાની ઘોડી સાબુ રાખવાની પેટી કે ડબી સાપણ સ્ત્રીવહાણ ખાલી કે ભરેલું હોય ત્યારે પાણીમાં કેટલું સાબુખા, સાબુદાણા મુંબ૦૧૦ જુઓ સાગુચોખા ડૂબે તે બતાવતી રેખા કે કંદેરા જેવી લીટી(૨) જુઓ સાપમાં સાબુ દાની, પેટી, –બૂ જુએ “સાબુમાં સાપણી, સાપબામણુ જુઓ સાપ”માં
સાબૂત વિ૦ [. સુપૂત; સર૦ ઉિંસંતવૃત; મ.] આખું; જેવું ને સાપમાર પં. [સાપ + મારવું] એક પક્ષી
તેવું; સાજું સમું; પૂરેપૂર હયાત (૨) સંગીન; નક્કર; મજબૂત. સાપરાધ વિ. [સં.] અપરાધી; અપરાધવાળું
-તી સ્ત્રી, મજબૂતી; સંગીનતા (૨) સુરક્ષિતતા, સપિંથ ન. [સં.] સપિંડ હોવાપણું
સાબૂ દાની, પેટી જુએ “સાબુ”માં સાપેક્ષ વિ. [૩] અપેક્ષાવાળું (૨) સ્વતંત્ર હસ્તી ન ધરાવનારું | સાબેલે પૃ[. રાહવાઢા ?] વરઘોડામાં વરની આગળ ચારઠ પણ બીજા કશા પર આધાર રાખનારું; “રિલેટિવ.” છતા સ્ત્રી, | કે ઘોડા ઈ૦ ઉપર શણગાર પહેરી બેઠેલું કરું, વરઘેડિયું (૨) ૦૧ ૧૦, ૦વાદ માપ, દિશા, ગતિ ઈ૦ માં સાપેક્ષતા છે | વરઘોડામાં કે વરની સાથે આવનાર માણસ
એમ બતાવતો (આઈસ્ટિનના) એક ગણિતી વાદ; “રિલેટિવિટી’ | સાભાગેતર વિ. [ä. સર્વ+2] “બ્રહ્મોકિયું'થી ઊલટું - સાલિયું ન [સાપ ઉપરથી] નાને સાપ (૨) સાપનું બચ્ચું | બ્રાહ્મણને ન ખપે તેવું

Page #893

સાભાર ]
સાભાર વિ॰ [સં.] આભાર સહિત (૨) અ॰ આભારપૂર્વક સાભિનય વિ૦ (૨) અ॰ [i.] અભિનયવાળું; અભિનય સહિત સાભિપ્રાય વિ॰ (૨) અ॰ [સં.] અભિપ્રાયવાળું; કંઈ અર્થ કે હેતુવાળું; અભિપ્રાયપૂર્વક
સાભિમાન વિ૦ (૨) અ॰ [i.] અભિમાનયુક્ત; અભિમાનપૂર્વક સામ પું॰ [ત્રા. સામિ (સં. સ્વામિન્)] સ્વામી; પતિ (૫.) (૨) સ્ત્રી॰ [તું. રામ્ય] સાંબેલાની નીચેના લેખંડના ગાળ ભાગ સામ પું॰ [i.] જુએ સામવેદ (૨)રાજનીતિના ચાર ઉપાયામાંના એક, મીઠી વાતાથી સમજાવીને મેળવી લેવું તે (સામ, દામ, દંડ, અને ભેદ). ૰ગ વિ૦ (૨) પું॰ [સં.] સામવેદ ગાનાર. ગાન ન૦ સામવેદના મંત્રો ગાવા તે
સામગ્રી શ્રી॰ [i.] કોઈ કાર્યમાં ઉપયેગી કે સાધન તરીકે કામનેા સામાન (૨) ઠાકોરજીના પ્રસાદની વિવિધ વાનીએ
સામગ્ય ન [સં.] સમગ્રતા [ સાથેલાગું; એકીવારે સામટું વિ॰ [પ્રા. હંમદ (સં. સંĐ) ?] ભેગું; એકઠું (ર) અ॰ સામદ પું॰ + સામંત સામનસૂમન પું [જીએ સામાન] સરસામાન; સામાનસુમાન સામનેા (સા') પું॰ [સર॰ હિં., મેં. સામના; સામ્ર] સામે થવું તે; વિરોધ; ખાકરી
સામયિક વિ॰ [i.] સમય સંબંધી (૨) સમયેાચિત (૩) નિયતકાલિક (૪) ન૦ નિયત સમયે પ્રકટ થતું છાપું
સામર ન૦ વે. સાર્માર (સં. રાાŕ)] એક ઝાડ; શીમળે સામર્થ્ય ન૦ [છું.] સમર્થતા; બળ; શક્તિ; તાકાત સામવેદ પું॰ [i.] (સં.) ચારમાંના ત્રીજો વેદ. –દી વિ॰ સામવેદ ભણેલું કે સામવેદનું અનુયાયી (૨) પું॰ તેવા માણસ સામર્થિક વિ॰ [સં.] સમષ્ટિને લગતું
સામસામું (સા’) વિ॰ [સામું પરથી] બરાબર સામું (૨) વિરુદ્ધ (૩) સ્પર્ધાવાળું (૪) અ॰ એકબીજાની સામે (૫) હરીફાઈમાં, –મે અ॰ સામસામું; સામાસામી. [–આવી જવું=(લડવા માટે) એકબીજાની સામે થઈ જવું.] સામળ(-ળિયા, -ળેા) પું॰ [ત્રા. સામજી (સં. શ્યામ)] (સં.) શામળ; શ્રીકૃષ્ણ. -ળું વિ॰ શામળું; કાળું સામંજસ્ય ન॰ [i.] સમંજસતા; ઔચિત્ય; યોગ્યતા સામંત પું॰ [સં.]વીર યુદ્ધો (૨) ખંડેયેા રાજા (૩) રાજાના મેટા જાગીરદાર કે સરદાર. ૦ચક્ર ન૦ એક સમ્રાટના સામંતેને રાજપ્રદેશ કે તેવા સામંતને! સમૂહ. શાહી સ્રી સામંતાના કે અમીર ઉમરાવાના આધાર કે વર્ચસવાળી રાજ્યપ્રથા; ‘ઘુડલિઝમ’ સામાજિક વિ॰ [સં.] સમાજ સંબંધી (૨) સમાજનું (૩) પું॰ સમાજિક; સભાસદ; પ્રેક્ષક. ॰તા સ્ત્રી॰ સામાન પું॰ [TM.] સામગ્રી; રાચરચીલું; ઉપયોગી ચીજો; સાહિત્ય; સરંમ (૨) સાજ; પલાણ. [—નાખવા, ભીડવા = ઘેાડા પર સાજ બાંધવા.] સુમાન પું॰ [સર॰ મૅ.] જુએ સામનસૂમન સામાનાધિકરણ્ય ન॰ [ä.] સમાન અધિકરણ હોવું તે (વ્યા.). સામાન્ય વિ॰ [સં.] સાધારણ; ખાસ નહિ તેવું (૨) ખધામાં સમાન (૩) ન૰ અમુક વર્ગની વ્યક્તિઓમાં રહેલેા સમાન ગુણ કે ધર્મ; જાતિ (ન્યા.). કૃદંત ન॰ ક્રિયાપદનું મૂળ કૃદંત. ઉદા॰ જવું. જ્ઞાન ન૦ ખાસ અમુક વિષયનું નહિ પણ સાધારણ જરૂરી

૮૪૮
[ સામ્યવાદી
એવા અનેક વિષયેનું સામાન્ય જ્ઞાન. તઃ અ૦ [ä.] સાધારણ રીતે. નામ ન૦ કોઈ એક આખા વર્ગને લાગુ પડતું નામ (વ્યા.). ન્યા સ્ત્રી॰ [i.] વેશ્યા [હિંદુ પર્વ સામા પાંચમ સ્ત્રી [સામા + પાંચમ] ભાદરવા સુદ પાંચમ – એક સામાયિક ન॰ [i.](જૈન) સમતાપૂર્વક એકાગ્ર બેસવાનું નિત્યકર્મ સામાવાળું(−ળિયું) સા”) વિ॰ [‘સામું’ પરથી] સામા પક્ષનું; શત્રુ પક્ષનું.-ળિયા પું॰ સામા પક્ષનું માણસ; શત્રુ.-ળિયણ વિસ્રી સામાસામી (સા’સા’) અ॰ [‘સામું’ ઉપરથી] સામસામે; એકબીજાની સામે (૨) સ્પર્ધામાં. [—આવવું = મારામારી થવી (૨) સ્પર્ધા થવી.]
સામાસિક વિ॰ [i.] સમાસ સંબંધી (૨) સમાસયુક્ત સામિયાના પું॰ જુએ શામિયાના સામીષિક વિ॰ [i.] સમીપનું; પાસેનું
[માંના એક સામખ્ય ન॰ [ä.] સમીપતા; નજીકપણું (૨) મુક્તિના ચાર પ્રકારસામુદાયિક વિ॰ [સં.] સમુદાયનું,–ને લગતું (૨) સમુદાય વડે કરાતું સામુદ્ર વિ॰ [i.] સમુદ્રનું, –ને લગતું. વધુની સ્ત્રી॰ [ + સં. ધુની = નદી] બે મેટા સમુદ્રને જોડનારી ખાડી. ~ટ્રિક વિ॰ [É.] સમુદ્ર સંબંધી(૨) ન॰ શરીરનાં ચિહ્ન ઉપરથી ભવિષ્ય કે શુભાશુભ ફળ જાણવાનું શાસ્ત્ર (3) પું॰ તે શાસ્ત્ર જાણનાર | સામું (સા’)વિ॰ [ત્રા. સંમુદ્દે (સં. સંમુલ)] સામે આવેલું (૨)વિરુદ્ધ. [સામાં શિંગડાં માંડવાં=લડવા તૈયાર થવું; સામા થવું. સામી પાઘડી મૂકવી=ત્રુવટ ધરાવવી. સામું આવવું, –જવું = તેડવા, લેવા કે સ્વાગત કરવા જવું. “જોવું =સંભાળ લેવી (૨) –ની દરકાર કે ખ્યાલ કરવેા. ઉદા॰ મારા ધેાળા વાળ સામું તે જો ! (૩) નજર કે ઇચ્છા કરવી. ઉદા॰ તેની સામું તે જોઈ જો! થવું = અવનય કરી સામેા જવાબ આપવા (૨) મારવા તડવું. –પઢવું = વિરુદ્ધ પક્ષમાં જવું. -ખેલવું = ઉદ્ધતાઈથી જવાબ આપવા – વિરુદ્ધ ખેલકું.]
સામૂહિક વિ॰ [સં.] સમૂહને લગતું; સામુદાયિક સામે (સા’) અ॰ [જીએ સામું] રૂબરૂ (૨) નજર તરફની દિશામાં (૩)વિરુદ્ધમાં.[-આંગળી કરવી = નિંદા કરવી. –આંગળી થવી = નિંદાપાત્ર થયું. –બારણું=નજીકમાં. –મેઢે= સામું માં રાખીને; સામે આવીને.]
સામેરી પું॰ એક રાગ
સામેલ, ગીરી જુએ શામિલ, ગીરી સામૈયું ન॰ [સામું +આવવું] (વાજતે ગાજતે) સામે લેવા જતુ સરઘસ કે અતિથિને તેમ જઈ ને રામ રામ કરવા તે (–કરવું) સામેા પું॰ [પ્રા. સમય (સં. રથામ(-માવ)]; સર૦ હિં. સવ, મ. સાંવ] એક ખડધાન્ય [મીઠા વચનથી મેળવી લેવું તે સામેાપચાર,સામે પાય પું॰ [સં.] સામને! ઉપયોગ કે પ્રયોગ; સામેરું (સા’) ન૦ [સર॰ સામું] સામનેા; વિરોધ સામ્બ પું॰ [i] જુએ સાંબ
સામ્ય ન૦ [ä.] સમાનતા; સરખાપણું; મળતાપણું. ચિહ્ન ન૦ ખરાખરી દર્શાવતું (=) આવું ચિહ્ન (ગ.). યોગ પું॰ ચિત્તની સમતા સાધવાના યોગ. ૦વાદ પું૦ માલમતા વગેરે સામાજિક માલકીનાં ગણી, દરેકનું સામ્ય સ્થાપનાર એક રાજકીય વાદ; કૉમ્યુનિઝમ’. વાદી વિ॰ (૨) પું॰ સામ્યવાદમાં માનનાર કે

Page #894

સામ્યાવસ્થા ]
તેને લગતું. “મ્યાવસ્થા સ્ત્રી॰ [ + અવસ્થા] સમતાની – સમતાલપણાની સ્થિતિ; ‘વિલિબ્રિયમ’ સામ્રાજ્ય ન૦ [ä.] એક સમ્રાટની હકુમત નીચે આવેલાંઅનેક રાષ્ટ્રોના સમૂહ (૨) તેની હમ્મત. વાદ પું॰ ઇમ્પીરિયલિઝમ'. ૦વાદી વિ॰ (૨) પું॰ સામ્રાજ્યવાદમાં માનતું કે તે સંબંધી સાયક ન [સં.] બાણ (૨) ખડગ; હથિયાર સાયણ, “ણાચાર્ય પું॰ [i.] (સં.) વેદ્યાના પ્રસિદ્ધ ભાષ્યકાર સાયત સ્ત્રી॰ [ત્ર. સામત; સર૦ હિં.,મ.સાત] કલાક; અઢી ધડી સાયન વિ॰ [સં.] અચનચલન પ્રમાણે ગણાતું (પંચાંગ વર્ષ ઇ૦) સાયબાન ન॰ [[.] મકાનમાં તડકા આવતા અટકાવવા બંધાતા
પડદા
સાયર પું॰ [પ્રા. (સં. સાર)] સાગર (૨) ન૦ [ત્ર. સાર; સર૦ હિં., મેં.] દારૂતાડી ઇત્યાદિ કેફી ચીન્ને ઉપરની જકાત. કાઠી પું॰ દાણ; જતા આવતા માલ પર લેવાતા વેરા સાયંકાલ(−ળ) પું૦ [સં.] સંધ્યાકાળ; સાંજ સાયંગેય વિ॰ [i.] સાંજે ગાવાનેા (રાગ) સાયંપ્રાતર અ॰ [સં.] સવાર સાંજ; સવારે અને સાંજે સાયંપ્રાર્થના સ્ક્રી॰ [i.] સાંજની પ્રાર્થના સાયંસંખ્યા સ્રી [સં.] સૂર્યાસ્ત સમયની સંક્રયા [કે ક ભરેલું સાયાસ વિ॰ (૨) અ॰ [ä.] આયાસ કે પ્રયત્નપૂર્વક (૨) મહેનત સાયાન પું॰ [i.] સાંજ; સાંજના સમય સાયાંમાયાં ન૦મ૦૧૦ શ્રીએ પરસ્પર ભેટ તે સાયુજ્ય ન॰ [સં.]એક થઈ જવું તે; મળી જવું તે. મુક્તિ સ્ત્રી, મેક્ષ પું॰ જેમાં ઇષ્ટદેવ સાથે તાદાત્મ્ય અનુભવાય એવી મુક્તિ (મુક્તિના ચાર પ્રકારમાંને એક) [ ઝભ્ભા સાથે પું॰ [[.] છાંયેા (૨) [લા.] મદદ; આશરે (૩) ફકીરના સાર વિ॰ [i.] સારું; ઉત્તમ (૫.) (૨) પું૦; ન૦ કસ; સત્ત્વ (૩) તાપ; સારાંશ (૪) મલાઈ, માખણ (૫) [લા.] લાભ (૬) (કા.) ખુશાલી, ઉમંગ (૭) સારા ભાવ (૮) સારપ. ૦ગર્ભ વિ॰ સારયુક્ત; સારપૂર્ણ. ગ્રાહિતા સ્ત્રી. માહી વિ॰ અસાર છે।ડી સાર ગ્રહણ કરનારું. ધી વિ॰ સારી – ઉત્તમ બુદ્ધિવાળું; ચતુર; કુશળ. ભાગ પું॰ સારા ભાગ (૨)સારાંશ, ૦ભૂત વિ॰ સારરૂપ (૨) સર્વોત્તમ; શ્રેષ્ઠ
સાર સ્ત્રી॰ [સર૦ હિં; ‘સારવું’ ઉપરથી] + (પ.) સહાય; મદદ સારક વિ॰ [H.] રેચક (૨) પું૦ (૫.) (વાળ) હાળનાર સારખું વિ॰ [સર॰ મેં. સારવા]+(૫.) સરખું; સમાન; જેવું સાર, ગર્ભ, બ્યાહી, કૈાહિતા [સં.] જુએ ‘સાર’માં સાર્જન્ટ, સારેજંટ પું॰ [.] ગોરા પોલીસ જમાદાર સારેણુ વિ॰ [i.] સારનાર; નિભાવનાર(૨)પું॰ [જુએ સારણ] વાવવામાંથી કાઢેલી નહેર (૩) ન૦ સારણગાંઠ. ગાંઠ સ્ત્રી પેઢામાં થતી (આંતરડાની) એક જાતની ગાંઠ સારણિ(વણી) સ્ત્રી॰ [સં.] નહેર; નીક (૨)કાડૅા; કાષ્ટક; ‘ટેબલ’ સારણી સ્ક્રી॰ [જીએ સારવું] વણાટ માટે ણીમાંથી તાણા પરાવવા તે. ૦કામદાર હું કણીમાં તાણા સારવાનું કામ કરનાર સારથ શ્રી॰ (કા.) વય; ઊંમર સારથિ પું॰ [સં.] રથ હાંકનાર સારથ્ય ન॰ [ä.] સારથિપણું
૧. ૫૪
૮૪૯
[ સારિંગપાણિ
સારધી વિ॰ [i.] જુએ ‘સાર’માં સારપ સ્ત્રી॰ [સારું પરથી] સારાપણું; સજ્જનતા સારપણું સ૦ક્રિ॰[સર૦ મ. સારવળ(સં. સુવ્ ?)]કથારામાંના નકામા છે।ડ તાણી નાખી (ડાંગરને) પાછી અંદર કાદવ કે માટીમાં દબાવવી સારભાગ, સારભૂત [સં.] જુએ ‘સાર’માં સારેમંડળ ન૦ [સર૦ ૬.] એક જાતનું ૩૨ તારનું વાસ્તું સારેમાણસાઈ સ્રી [સારું+માણસ] સજ્જનતા સારમેય પું॰ [સં.] કૂતરો
[સાર કાઢવે સારવવું સક્રિ॰ [સાર પરથી? સર૰ત્રા. સર્વ = સાફ કરવું] સારવા સ્ત્રી [સર॰ સારવવું] સારી ફળદ્રુપ જમીન સારવાન પું॰ [I. Hારવાન] ઊંટવાળા રાયકા' સારવાર સ્ક્રી॰ [સર॰ હિં. ક્ષારના = દેખરેખ રાખવી; પ્રા. સારવિત્ર (સં. સમાવિત) = સંભાળેલું; દુરસ્ત કરેલું] બરદાસ્ત; સેવાચાકરી સારવું સક્રિ॰ [ત્રા. સાવ (સં. સમારત્વ)] શ્રાદ્ધ કરવું; સરાવવું (૨)[ત્રા. સારી (સં. સારવ્; સર૦ હિં. સારના; મ. સારŌ] પરાવવું (૩) ખેરવવું; ટપકાવવું (૪)આંજવું; લગાડવું(પ) પાર પાડવું; કરવું (૬) પહેરવું; શણગારવું (૭) સરકાવવું (૮) વહન કરવું; લઈ જવું સારસ પું; [i.] એક પંખી (૨) ન૦ કમળ સારસાપરીલા શ્રી॰ [...] એક ઔષિધ (તેનાં મૂળ) સારસી સ્ત્રી [સં.] સારસની માદા
સારસ્ય ન॰[i.] સરસતા
સારસ્વત વિ॰ [i.] સરસ્વતી સંબંધી (ર) સારસ્વત દેશનું (૩) પું॰ સરસ્વતી નદીના તટ ઉપરના દિલ્હીથી વાયન્યના આર્યાના પવિત્ર પ્રદેશ કે ત્યાંના નિવાસી બ્રાહ્મણ (૪) બ્રાહ્મણની એક જાત (૫) ન૦ સાહિત્ય; વાઙમય
સારહી પું॰ [ત્રા. સારહૈિ (સં. જ્ઞાfય ?] (૫.) ધનુર્ધર; બાણાવળી() સારંગ પું॰ [જીએ સરંગ] સરંગના – વહાણના કપ્તાનને મદદનીશ (૨) નુ સરંગ
સારંગ પું; ન॰ [i.] એક રાગ કે છંદ (૨) મૃગ (૩) ધનુષ્ય (૪) (સં.) વિષ્ણુનું ધનુષ્ય‚ શાંગે (૫)હાથી (૬) કોકિલ (૭) ભમરા (૮) મેઘ; વાદળ (૯) એક વાદ્ય ૦ધર, ધારી, ૦પાણિ પું॰ (સં.) વિષ્ણુ. નયના વિ॰ સ્ત્રી॰ મૃગનયની. –ગી સ્ત્રી॰ એક તંતુવાદ્ય (ર) મૃગલી
સારાઈ(-શ) સ્ત્રી॰ [સારું ઉપરથી] સારાપણું સારાનુવાદ પું॰ [ä.] સાર પૂરતા અનુવાદ – ભાષાંતર સારાપટી સ્ક્રી॰ [સર૦ મ. સારીĪ] જમીનધારા; આકારણી સારાવાટ શ્રી [સારું + વૃત્ત (સં.) ?] (કા.) ઇષ્ટ પરિણામ સારાશ સ્ત્રી॰ [‘સારું’ ઉપરથી] સારાઈ, સારાપણું સારાસાર પું॰ [i.] સાર અને અસાર; સારું અને ખાટું. તા, બુદ્ધિ સ્ક્રી॰, વિચાર પું॰ સારાસારના વિચાર. ૦વિવેક પું૦ સાર અને અસારને વિવેક કરવા – જુદાં પાડવાં તે સારાસારી સ્ત્રી॰ [સારું ઉપરથી] સારો મેળ કે સંબંધ સારાં નબ૰૧૦ [જીએ છારાં (ઢે. છાર = રીંછ પરથી !)] + ચારી કરતા, હલકી જાતના રખડતા એક વર્ગના લેાક; છારાં સારાંશ પું॰ [ä.] ભાવાર્થ; મતલબ; તાત્પર્યં સારિકા સ્રી [સં.] મેના [(સં.) વિષ્ણુ સારિંગ પું; ન॰ [સં. રા] + (૫.) સારંગ ધનુષ્ય. ૦પાણિ પું

Page #895

સારી]
૮૫૦
[સાવ
સારી સ્ત્રી [સર૦ મ; કું. રાણી] સેગટી કે પાસે કે તેના વડે | ખીલી દૂર કરવી (૩) કાસળ કાઢવું. -ઘાલવું = નડતર પેદા કરવું; રમાતી બાજી -રમત
નડે એમ કરવું (૨) સાલ બેસાડવું. ચવું = ગિલ્લીદંડામાં સામા સારીગમ રમી [સા-રી-ગ–મ ઈ૦] સંગીતના સાત સ્વર કે તેની પક્ષને દાવ આપવાનું રહેવું. –ટાળવું = વસ્તુઓ સાલ કાઢવું ૨. ૩, સ્વરલિપિ (૨) કેઈ રાગ કે ગીતના સ્વર
-બેસાડવું = બરાબર સાંધે ગોઠવવે.] સારી પેઠ(–) અ [સારું + પેઠે]; પુષ્કળ; સારી કે પૂરી રીતે | સાલ સ્ત્રી [.] વર્ષ(૨)પાકની મોસમ (૩) વર્ષાસન[-મુબારક સારુ અ [ઉં. તાર?]–ને માટે વાસ્તે
= નવું વર્ષ મુબારક છે, એવી શુભેરછાને બેલ.] ગરેહ, ૦ગીરી સારું વિ૦ (૨) ન. [સં. સાર૪, પ્રા. સામં; સર૦ મ, હિં. ઘર) | સ્ત્રી [ +T. fr] વરસગાંડ, ગુદસ્ત સ્ત્રી [ + [ ગુવાશુભ; ભલું (૨) સુંદર મજાનું (૩) [સર૦ હિં, મ. (ઉં. સર્વ ?)]. સ્તન] ગયું વર્ષ. ૦ભર અ૦ આખું વર્ષ. ૦વાર અ૦ વરસવાર; સમસ્ત; આખું (૪) અ૦ (જવાબમાં) ઠીક; ભલે. [(સ્ત્રીને) સારા વરસના અનુક્રમે. ૦વારી સ્ત્રી, વર્ષ પ્રમાણે અનુક્રમ (૨)બનાવની દહાડા હેવા =ગર્ભ રહે; બેજવી થવું. સારા પગલાનું= સલવાર ગોઠવણી, તેની યાદી કે નેધ શુકનિયાળ; જેને આબે સારાં વાનાં થાય એવું. સારું કૂતરું= સાલગ વિ૦ [ફિં. ó4] જુઓ છાયાલગ હડકાયું નહિ એવું -મીઠું કૂતરું. સારે દહાડે = સુખસંપત્તિ| સાલગરે, સાલગરી, સાલગુદસ્ત જુઓ “સાલ” સ્ત્રીમાં કે બીજી રીતે સારે એ શુભ મંગળ દિવસ. ૦ ૮, ૦નરસું, સાલપલ–લિયું)વિ. [સાલ + પિલું] સાલમાંથી ઢીલું પડી ગયેલું ૦માહું વિ૦ સારું અને હું. [કરવું = આ સારું છે- આ (૨) સાલ બરાબર બેઠાં હોય તેવું (૩) [લા.] ઢીલું; બેદલું ખોટું છે, એની ખણખોદ કરવી; ઝટ પસંદ ન કરવું. –કહેવું = સાલભર અ૦ જુએ “સાલમાં પકે આપ (૨) નિંદા કરવી.] સરખું વિ૦ ઠીકઠીક; સારી | સાલમ પું [.] એક કંદ. ૦૫ાક સાલમનાખીને બનાવાતે પિડે કે સારી રીતે હોય એવું [ચાર પ્રકારમાં એક | એક પાક (૨) [લા.] માર: [-આપ = મારવું.] સારૂપ્ય ન [૬] સમાનરૂપવાળા હેવું તે; એકરૂપતા (૨) મુક્તિના | સાલવણું ન૦ [‘સાલવવું' ઉપરથી] સલવાઈ રહેવું તે; એક બાજુ સારેવડું ન૦ ચેખાના લેટને પાપડ
ખસી શકાય નહિ તેવી સ્થિતિ (૨) સાચવવું તે [ ઊભી કરવી સારો ૫૦ [બત. સામ (ઉં. માર)?] બેસતા વર્ષને દિવસે વંચાતી,
સાલવવું સક્રિ. [સાલવું પરથી] સાલ બેસાડવાં (૨) [લા.] પંચાત વર્ષ દરમ્યાન બનવાના બનાવની આગાહી કે વરતારે સાલવાર, તૂરી જુઓ “સાલ” [fi] માં સારેદ્ધાર . [.] સાર કે રહસ્ય તારવવું તે
સાલવી ૫૦ [‘સાલ” ઉપરથી] સુતાર સારે સ્ત્રી [સં.] (કાવ્યમાં) લક્ષણાને એક પ્રકાર
સાલવું અક્રિ. [‘સાલ” ઉપરથી; સર૦ હિં. સારના] શલ્ય પડે સાર્થ વિ. [સં.] અર્ધયુક્ત (૨) પં. કાફલો
દુખ્યા કરવું; ખટકવું; બેકાવું (૨) દિલમાં દુઃખ થયું સાર્થક વિ. [ā] સફળ; કૃતાર્થ (૨) નટ સફળતા; સિદ્ધિ. - | સાલસ વિ. [મ. ]િ ત્રાહિત; મધ્યસ્થ (૨) [મ, સચીસ !] ન સાર્થકતા; સાર્થકપણું
નરમ સ્વભાવનું; ભલું; સરળ. -સાઈ સ્ત્રી, સાલસપણું. –સી સાર્થવાહ પં[ઉં.] વણજારા (૨) સંઘવી; કાફલાને આગેવાન |
સ્ત્રી, લવાદી; પંચ સાર્દુ વિ૦ [i] ભીનું
સાલસ પુ. [સાલ + સકંચ] તરકટ; છૂપી ગોઠવણ સાર્ધ વિ. [૪] અર્ધ સહિત
સાલસાઈ, સાલસી જુએ “સાલસ”માં સર્વકાલિક વિ. [] સર્વકાળ રહેનારું (૨) સર્વ સમયને લગતું | સાલંકાર વિ. [ā] અલંકારયુક્ત સાર્વજનિક, સાર્વજનીન વિ. [ā] સર્વ લેકોનું; સર્વે લેકે
સાલાતાલ પં. બ૦ વ) કાલાવાલા; આજીજી સંબંધી (૨) સર્વ લેને ઉપયોગી. છતા સ્ત્રી,
સાલાલું વેઠ [સર૦ મ. સાયાત્રા] અણસમજુ; ઢંગધડા સાર્વત્રિક વિ. (સં.) સર્વ જગાએ થતું (૨) સર્વવ્યાપી. છતા સ્ત્રી વિનાનું (૨) ભલું; ભેળું સાર્વનામિક વિ. [ä.] સર્વનામનું, –ને લગતું
સોલાર વિ૦ [5.] આગેવાન; મુખ્ય. જંગ પે સેનાપતિ સાર્વભૈતિક વિ૦ [ā] બધાં ભૂત – પ્રાણીને લગતું
સાલિયાણું ન૦ [. સાઢાના; સર૦ હિં. તારિખાના] વર્ષાસન; સાર્વજોમ વિ[ā] અખિી પૃથ્વીનું આખી પૃથ્વી સંબધી (૨) વાર્ષિક વેતન પં. ચક્રવર્તી રાજા. છતા સ્ત્રી, વત્વ ન૦. –મિક વિ. સર્વ
સાલિયુંવે[‘સાલ”ઉપરથી] વાર્ષિક(૨) નવ વર્ષાસન, સાલિયાણું ભુ મને લગતું; સાર્વભૌમ
સાલું વટ જુઓ સાળું સાલૈકિક વિ. [ā] સર્વ લોકે સંબંધી. છતા સ્ત્રી
સાલે પૃ[સર૦ પ્રા. ૪ = કિલો] પૂળાને માટે એઘિલે સાર્વવર્ણિક વિ૦ [.] સર્વ વણે અંગેનું, –સંબંધી
(૨) જુઓ સાળ] સાળાના અર્થની ગાળ [ એક સાર્વવિભક્તિક વિ૦ સં.] સર્વ વિભક્તિમાં આવે એવું સાથ ન [ā] જુઓ સલેકતા (૨)મુક્તિના ચાર પ્રકારમાં સાર્થ ન. [.] સરખી શક્તિ કે એશ્વર્યવાળા હોવું તે (મુક્તિના
સાલેત્રી S૦ [જુઓ શાલિહોત્રી] ઢોરને દાક્તર ચારમાં એક પ્રકાર)
સાલસાલ અ૦ હર સાલ; દરેક વરસે સાલ પું; ન [.] એક વૃક્ષ
સાલે ૫૦ [. ત્રિમ – સfટમા; સર૦ (સં. રાઉટ); રે. સાલ ન૦ [. રાઘ; પ્રા. 7; સર૦ હિં] વીંધમાં બેસે તેવો
સારી] સ્ત્રીઓને પહેરવાનું વસ્ત્ર; સાડલે છેડે; બંધબેસતો સાંધે (૨)નડતર; આડખીલી (૩) ગિલ્લીદંડાની | સાવ (સા) અ૦ [મ. સા કે એ. સર્વ (મgo સાવ) પરથી ] એક રમતું. [-કાઢવું = બંધબેસતા સાંધ બનાવવા (૨) અહિ- [ તદુન; બિલક્લ; સંપૂર્ણપણે

Page #896

સાવકાશ ]
૮૫૧
[સાળવણ
સાવકાશ વિ. [ā] અવકાશવાળું (૨) અ [સર૦ ૫.] સગવડે; | સાસુ સ્ત્રી [Mr. Rાર્ (સં. શ્વશ્ર)] વર કે વહુની મા. ૦જા પુત્ર અનુકૂળતાએ
પતિ. ૦જી સ્ત્રી (માનાર્થે). સાસુ. ૦ ૫૦ સાળો (એક ગાળ). સાવકું વિ૦ [. સાવઝ (સંસાપન)] ઓરમાયું; અપરમાનું સસરે ન બ૦૧૦ સાસુ અને સસરે સાવચેત વિ. [સર૦ મ. સાવવત્ત હિં.] સાવધાન; જાગ્રત, સચેત. સાસેટ, -સાસ અ૦ [‘સાસ” ઉપરથી] શ્વાસભેર; હાંફતે હાંફતે –તી સ્ત્રી સાવધાની (૨) ચેતવણી
સાસ્ના સ્ત્રી [.] ગાયને ગળે જે ગોદડી જેવી ચામડી લબડે છે તે સાવજ ડું [સર૦ વાજે) વાદ્ય (૨) (કા.) [. થાપ,મા. સાવવ; | સાહચર્ય નટ [.] સાથે રહેવું કે ફરવું તે, સહચાર (૨) સંગ; સર૦ મ.] સિંહ, ડું ન સાવજ; સિંહ (તુરછકારમાં). ૦શ | સાથ (૩) હમેશાં સાથે હોવું તે વિ. સાવજ જેવું શુરું.
સાહજિક વિ. સિં] સહજ; સ્વાભાવિક; કુદરતી [ કરવી સાવજું ન [ઉં. જાપ ] પંખી (લાડમાં)
સાહવું સત્ર ક્રિ. [વા. હું (સં. ૬)] ઝાલવું, પકડવું (૨) સાથે સાવટું ન૦ (પ.) જરી કે રેશમનું વસ્ત્ર (1)
સાહસ ન [.] જોખમભરેલું કામ (૨) અવિચારી કામ (૩) સાવઘ વિ. [ā] દોષવાળું; નિધ
જોખમ હોવા છતાં હામ ભીડી ઝંપલાવવું તે. [-ખેવું =સાહસ સાવધ,-ધાન સિં.] ૩૦ હોશિયાર, ખબરદાર; સાવચેત; જાગ્રત. | અદરવું, કરવું.] ૦કથા સ્ત્રી સાહસપૂર્ણ કે સાહસ વર્ણવતી કથા. ૦ગીરી, -ધાનગીરી, ધાનતા, -ધાની સ્ત્રી,
ક્ષેત્ર ને સાહસ કરવા માટેનું ક્ષેત્ર. ૦વીર ૫૦ સહસી - સાવન ૫૦ [i] એક સૂર્યોદયથી બીજા સૂર્યોદય સુધીને એક | પરાક્રમી પુરુષ. વૃત્તિ સ્ત્રીલ્સાહસિક વૃત્તિ સહસવાળો સ્વભાવ દિવસ (૨) વેટ એ ગણતરી પ્રમાણે ૩૦ દિવસને (માસ), કે | સાહસિક વિ૦ [.] સાહસ કરનારું (૨) સાહસ ભરેલું; સાહસવાળું. ૩૬૦ દિવસનું (વર્ષ)
૦તા સ્ત્રી સાવયવ વિ. [ā] અવયવોવાળું. ૦૧ ન૦
સાહસિની વિ. સ્ત્રી [] સાહસી (સ્ત્રી) સાવરણ સ્ત્રી [સર૦ હિં, મ] પૂજે વાળવાનું સાધન. [-ર- | સાહસી વિ. [ā] સાહસિક, સાહસવાળું [ કરે એવું વવી = વાળવો.] –ણે પુત્ર મેટી સાવરણી
સાહાટ્ય સ્ત્રી [સં] સહાય; મદદ. ૦કારક, ૦કારી વિ. સહાય સાવરિયું ન૦ જુઓ સાસરું
સાહિત્ય ન૦ [] સાધન સામગ્રી (૨) પ્રજાનાં વિચાર, ભાવના, સાવર્ય ન૦ [સં.] સવર્ણપણું [વણાટનું પાતળું ધોતિયું જ્ઞાન વગેરેની ભાષામાં સંગ્રહાયેલી મૂડી; વાય. ૦કારે સાવલિયું ન [. HT૩; સર૦ મ. સાવ) એક જાતનું આછા સાહિત્ય રચનાર; સાક્ષર, કૃતિ સ્ત્રી સાહિત્યની ચીજ, ચર્ચા સાવલું ન [જુએ સરાવવું] શકેરું
સ્ત્રી સાહિત્યના વિષયની ચર્ચા. ૦૫રિષદ, સભા સ્ત્રી, સાવિત્રી સ્ત્રી [સં.] સૂર્યનું કિરણ (૨) ગાયત્રી (૩)(સં.) સત્યવાનની સંમેલન ન. સાહિત્યચર્ચા કરનારી પરિષદ કે સભા કે સંમેલન. પત્ની. વ્રત ન જેઠ માસના શુકલ પક્ષના છેલા ત્રણ દિવસેમાં -ત્યિક વિટ સાહિત્યને લગતું. –ધાન [+ઉદ્યાન] સૌભાગ્યની રક્ષા માટે કરાતું સ્ત્રીઓનું (વટસાવિત્રીનું) એક વ્રત સાહિત્ય રૂપી ઉદ્યાન – બાગ. –ત્યોપાસક ડું [+ઉપાસક] સાશંક વિ૦ [ā] શંકાયુક્ત
( [ સાથે સાહિત્યની ઉપાસના - સેવા કરનાર. -પાસના સ્ત્રી, સાશ્ચર્ય વિ૦ [.] આશ્ચર્યવાળું; નવાઈ ભરેલું (૨) અ અચંબા | સાહિત્યની ઉપાસના –આદરપૂર્વક અભ્યાસ વગેરે સાણંગ વિ૦ [ā] આઠે અંગ સહિત (માથું, આંખ, હાથ, છાતી, સાહી, ૦ચૂસ જુએ શાહી, ચુસ પગ, જંઘ, મન અને વાણી). ૦પ્રણામ ૫૦બ૦૧૦ નીચા સૂઈ સાહુકાર, -રી જુઓ શાહુકાર, રી (આઠે અંગથી) કરેલા પ્રણામ. [ કરવા =[લા.] લપસી પડવું; સાહુડી સ્ત્રી [સર૦ હિં. સાહી] જુઓ શાહુડી ગબડી પડવું.]
સાહેબ પૃ[. સાહિa] માલિક; ધણી (૨) મેટો માણસ (૩) સાસ છું. [AT. (સં. શ્વાસ)] શ્વાસ; દમ (૨) [લા.) જીવ; પ્રાણ (૩) | ગેરે; પીવાળા, યુરેપિયન (૪) ઈશ્વર. ૦ખાની વિ૦ ખાનદાન શકાર. [-આવ = ઠીક થવું; સુધરવું. –ી પહે, થ = મરણ માણસેના ઉપગનું અમદાવાદી ઊંચી બનાવટના (કાગળ). પૂર્વે ખૂબ જોરથી શ્વાસ ચાલે. -કાઢી નાખો = ખૂબ થકવવું વાદી સ્ત્રી બાદશાહ કે ઉમરાવની દીકરી. ૦જાદપુંબાદશાહ (૨) મરણતોલ કરી નાંખવું. –ખ = વિરામ કરે; થાક ખા. કે ઉમરાવને દીકરે. ટોપી સ્ત્રી, “હેટ'; ગરા પહેરે છે એવું -ચાલ = જીવતું હોવું.]
ટેપચું કે ટેપી. લેક પુંગેરા લેક, - ખાસ કરીને અંગ્રેજ. સાસરવાસ ૫૦ [સાસરું +વાસ] સાસરામાં વસવું – સ્ત્રીએ સાસરે શાઈ વિ. સાહેબી ભરેલું; સાહેબશાહીવાળું. ૦શાહી સ્ત્રી, જવું તે. ૦ણ, ૦ણી વિ. સ્ત્રી સાસરામાં વસતી સ્ત્રી – સાહેબીને દોરદમામ, –બ સ્ત્રીશેઠાણી; પ્રતિષ્ઠિત સ્ત્રી. -બી સાસરે જતાં દીકરીને અપાતે લૂગડાં, ઘરેણાં, ઘરવખરે વગેરે સ્ત્રી જોજલાલી; વૈભવ (૨) શેઠાઈ (કરવી, ભેગવવી). સામાન
-બીદાર વિ. સાહેબીવાળું. – પં. સ્વામી;વર [સખી સાસરવેલ સ્ત્રી [સાસરું + વેલ] સસરાના કુટુંબનાં માણસે સાહેલી, -લડી સ્ત્રી [સે. સાદુથી; સર૦ ગ્રા. સહી (સં. સવ)] સાસરિયાં નબ૦૧૦ સાસરાને કુટુંબ પરિવાર; સાસરેવેલ. યું સાહ્ય સ્ત્રી[ā] સહાયતા; મદદ. ૦કારક વિ. સહાયતા કરનાર ન, જુઓ “સાસરીમાં
સાળ (ળ)) સ્ત્રી [સં. રાત્રિ] (૫.) ચેખા; ડાંગર (જેમ કે, સાસરી સ્ત્રી, - ન[પ્રા. સામુ (ર્સ. શ્વારા )] સસરાનું જીરાસાળ). -ળેવડું ન સાબુખાની એક વાની ઘર. –રિયું ન. સાસરીનું સગું (૨) (૫.) જુએ સાસરું. - j૦ | સાળ સ્ત્રી [સર૦ ગ્રા. સાવિ (સં. રા%િ) = વણકર] કપડાં જુઓ સસરે
| વણવાનું ઓજાર. ખાતું ન મિલને સાળોને વિભાગ. ૦વણું

Page #897

સાળવી ]
૮૫૨
[સાંઢણી
* સ્ત્રી સાળવી કે તેની સ્ત્રી. ૦વી મું. કપડાં વણનાર; વણકર યોગ (૨) (સં.) ગીતાનો બીજો અધ્યાય
સાળાવેલી સ્ત્રી [સાળ” ઉપરથી] સાળાની વહુ; સાળેલી | સાંગ વિ. [સં.] અંગે સહિત (૨)આખું; તમામ (૩) [સર૦ હિં, સાળી સ્ત્રી [મા. સાજી (સં. ૨થી )] વહુની બહેન
મ.] ૫૦; સ્ત્રી૦; ન૦ બરછી જેવું એક હથિયાર સાળુ [. તાપી; સર૦ હિં. સાત્, મ. સાલું] સ્ત્રીઓને સાંગડે () પં[‘સાંગ' ઉપરથી] ડોળી ઉપાડતાં ટેકણ તરીકે પહેરવાનું ઝીણું રંગીન વસ્ત્ર
લેવાતો લાકડાને દાંડો
[ શિંગ સાળું વિ૦ [‘સાળો” ઉપરથી ?] વાકયમાં વપરાતાં તેની વિવક્ષામાં સાંગર(ત્રી) () સ્ત્રી (. સંકરિના, સર૦ મ.સાગરી) સમડીની જરા વધારે સચોટતા ને મમતાને ભાવ ઉમેરે છે. મારું સાળું” | સાંગલે (૦) ૦ [સં. ઍ (શિગડું) ઉપરથી ?] બાળકની કોટમાં પણ બેલાય છે). ઉદા. સાળી વાત તો ખરી (૨) [.] “માળું” ઘાલવાનું હાલરું પેઠે વહાલમાં કે નિરર્થક બોલાય છે
સાંગામા(–માં)ચી ૦) સ્ત્રી [સં. રામવા કે સાંગી + માંચી સાળેવડું ન [સાળ + વડું] જુઓ “સાળમાં
અઢેલીને બેસાય તેવી પાટી ભરેલી ખુરસી-ઘાટની માંચી સાળેલી સ્ત્રી (સુ.) જુઓ સાળાવેલી
[ભાઈ | સાંગી (૨) સ્ત્રી [સર૦ હિં] રથની ધરી અને સાટીએ બે વચ્ચે સાળે [બા. સાઢ (સં. રૂા); સર૦ મ. સાહ્યા] વહુને | કઠેરાવાળો ભાગ (૨) ઠાકોરજી આગળ કરાતે રંગમંડપ કે તેની સાંઈ ડું (૦) ૧૦ [સં. વંન પરથી ?કે પ્રા. રૂકન (સં. સામી) | શણગાર શોભા કે . સારૂથ (સં. સ્વાગત) પરથી ?] આલિંગન. (-લેવું) (૨) મળવું | સાંગોપાંગ વિ૦ (૨) અ [.] અગઉપાંગ સહિત; સમસ્ત; પૂણ તે; ભેટ; તે વેળા જે જે કરવી કે, કુશળ સમાચાર પૂછવા તે સાંથામિક વિ. [સં.] સંગ્રામને લગતું (૨)૫૦ સેનાપતિ (૩) યુદ્ધ સાંઈમૌલા (૯) પં. [સર૦ છુિં. સાં{, મ. સારું (સં. સ્વામી)] સાધિક વિ. [સં.] સંઘનું, –ને લગતું [થવું (૩) સાચવું પરમેશ્વર; ખુદા (૨) ફકીર. બાવા ૫૦ સાધુ બે (માનાર્થ સાંચરવું (૦) અ૦િ [ સંચરવું] ચાલવું (૨) જવું; વિદાય બ૦૧૦)
[(પડવી,લાગવી) | સાંચવું (૨) અક્રિ[સં. સં] સંઘરવું; એકઠું કરવું, વહેરી સાંકઃ (૦) સ્ત્રી (જુઓ સાંકડું] સંકડામણ; ભીડ (૨) મુશ્કેલી. | રાખવું. [ સાંગ્યું સંઘર્યું = પેદા કરી ભેગું કરી મૂકેલું.] સાંકડું (૧) વિ[પ્રા. સંડે (સં. 1); સર૦ મ. સાંજ8]. પહોળાઈમાં ઓછું (૨) ભિડાતું; છૂટ વગરનું (૩) સાંકડવાળું મુશ્કેલ સાંચે (૨) પં. [જુઓ સંચા] સંચે (૨) [સર૦ હિં., મ. સાંવા] (૪) (મનનું સંકુચિત, અનુદાર. [-પડવું=ભીડ લાગવી.-લાકડું, | બીબું. –ચાકામ ન યંત્ર (૨) યંત્રકામ (૩) યંત્રની રચના વગેરે સાંકડે સંબંધ = ગાઢ સંબંધ. સાંકડે આવવું = હરકતમાંમુશ્કે- સાંજ(–ઝ) (૨) સ્ત્રી. [1. સંજ્ઞા (સં. સંસ્થા) સર૦ ઈ.સાંજ્ઞ; મ] લીમાં આવી પડવું.]–ડે માંકડે –ળે)અગમે એમ સંકડાઈને.] સંધ્યાકાળ. [–કરવી = સાંજ પડે ત્યાં સુધી કામ કે કાંઈ ચલાવવું સાંર્ય ન૦ [ā] સંકરતા
કે લંબાવવું, સાંજ પાડવી. –થવી, પડવી = સંધ્યાકાળ થવો (૨) સાંકળ (૯) સ્ત્રી[4. સંn (સં. ઍવ); સર૦ હિં. સાંધ3–;મ.] [લા.) બહુ મોડું થયું. –પાડવી = મેડું કરવું; કામ ઢીલમાં નાખવું. કડીઓ કે આંકડા જોડીને બનાવેલી લાંબી હાર (૨)બારીબારણાને -સવાર = રજ, નિરંતર.] રે, જે–ઝે) અ૦ સંધ્યાકાળને બંધ કરવાની એવી હારનું સાધન ૩) જમીન ભરવાનું ૧૦૦ ફૂટનું સમયે; દિવસ આથમતાં
[ ત્યારે) દૂધ દેતી ભેંસ માપ. [-ઘાલવી =હરકત કરવી; વચમાં અડચણ નાખવી. | સાંજ(-)ગી સ્ત્રી, -ણિયું નવ (કા.) કવેળાએ (ટંક ન હોય -ચડાવવી, ભીડવી, મારવી, લગાવવી, વાસવી = સાંકળ. સાંજ(–ઝ)રે અ૦ જુઓ “સાંજ”માં વડે બંધ કરવું.] –ળિયું ન૦ પુસ્તકનાં પ્રકરણ વગેરેને પાનના સાંજી(–ઝી) (૨) સ્ત્રી [સાંજ' ઉપરથી] સાંજે ગાવાનું લગ્નગીત નંબર સાથે અનુક્રમ. –ળી સ્ત્રી, નાની કડીઓ જોડી બનાવેલી સાંજે(–ઝે) અ૦ જુઓ “સાંજ”માં સેર (૨) કેટે ઘાલવાની કંડી (૩) પીંજણની તાંતને તંગ પકડી સાંજે (૦) ૫૦ [સર૦ મ. સાંના; જુઓ સરી] સંજોરીમાં રાખતી (તાંતની) દેરી. - નવ પગનું એક ઘરેણું
ભરવાને મા (૨) રેલમાં તણાઈ આવેલો ઘાસ વગેરેને કચર સાંકળવું સક્રિટ સાંકળની પેઠે જોડવું; વળગાડવું (૨) અક્રિક સાંઝ સ્ત્રી જુઓ સાંજ (પ.) સાંકળની પેઠે બંધાવું; સંકળાવું
સાંઝણું સ્ત્રી, –ણિયું ન૦ જુઓ “સાંજણી”માં સાંકળિયું,સાંકળી,શું જુએ “સાંકળ”માં [–કી વિ૦૦ સાંઝ રે,ઝે (2) જુઓ “સાંજ'માં સાંકેતિક વિ૦ [ā] સંકેત સંબંધી સંકેતવાળું (૨) પારિભાષિક. | સાંઝી સ્ત્રી, જુઓ સાંજ સાંકે (૧) પું. [જુઓ સાંખું માપને અડસટ્ટો (૨) સંકેત સાંડી () સ્ત્રી [સર૦ ëિ. સટી, મ. સટી] સરડી. ૦કડું ન સાંખલે () પુંગળું (સુ.)
સાંડીને નાને કકડો (૨)વિત્ર તેના જેવું સૂકલું કે પાતળું. ૦ઝાંખરા સાંખવું (૨) સક્રિ. [સં. સં + ક્ષ ખમવું; સહન કરવું (૨) ક્ષમા નબ૦૧૦ જુઓ સાટીઝાંખરાં. – પં. [સર૦ હિં. સT] કરવી (૩) [HI. સંવ (ઉં. સંસ્થા) =ગણતરી કરવી] માપવું, ભરી જુવાર શેરડી વગેરેનો પિરાઈવાળો દાંડે જેવું (૪) સરખાવવું; તુલના કરવી
[ખેતર સાંઠશી(–સી), – (૦) જુઓ સાણસી,સાંખું (0) નવ (જુઓ સાંખવું] માપ (૨) ખેડીને પડતર રાખેલું | સાંઢ (–ઢિયે) (૦) ૫૦ [. હંટ (સં. ઘટ્ટ, સ09); સર૦ મ. સાંs; સાંખે (૦) ૦ [પ્રા. સંવ (સં. સંસ્થD] એક સંકેત (વેપારી) હિં. સૌ0 ગધે; આખલે (૨)[લા.] માતેલ - નિરંકુશ માણસ સાંખ્ય, દર્શન ન. [ā] કપિલ મુનિએ રચેલું દર્શન; છ વદિક | (૩) [જુઓ સાંઢ સ્ત્રી; સર૦ હિં. દિવા] નર ઊંટ દર્શનેમાનું એક બેગ પુંસાંખ્ય દર્શન જેમાં મુખ્ય હોય તેવો | સાંઢ (૦૮), ૦ણી (૨) સ્ત્રી [.સંal; સર૦ મ.સાંઢ, oળી; હિં.

Page #898

સાંઢવું]
૮૫૩
[સિક્કલ
સાંઢની] ઊંટડી; ઉતાવળી ચાલતી સવારીની ઊંટડી
સાનિધ્ય ન [ā] સમીપતા સાંઢવું () અonકે [સં. સં-ઢૌ 30 ઉતાવળે જવું (૨) સંવું (૩) સાંનિપાતિક વિ૦ [ā] સનેપાત સંબંધી [૫] પકડ [લ.] લડવું
સાંપ(-) (૨) સ્ત્રી, જુઓ સંપુટ (૨) [જુઓ સાંપડવું; સર૦ સાંઢિયાર પં. નુએ સાંઢિ'માં
[ને તેફાન | સાંપડવું (૦) અ૦ કિ. [પ્ર. સંપટ (સં. સં+q); સર૦ મે. સાહિત્ય (૨) પૃ. જુઓ સાંઢ ૫૦. ચાર પુત્ર ભારે ગરબડ | સાંઘળી મળવું; પ્રાપ્ત થયું (૨) જન્મવું; અવતરવું સાંઢ (૦) [સરવે હિં. કઢા] ઘાની જાતનું એક પ્રાણી એની |
ચરબી એક દવા છે) (૨) કીડીઓ ખાનારું એક પ્રાણી (૧) | સાંપરાય પં. [સં] પરલોક (૨) મરણોત્તર જીવન કે તે વિષે વિચાર સાંત વિ૦, ૦તા સ્ત્રી [સં.] જુઓ સાન્ત’માં .
સાંપ્રત વિ. [સં.] ડ્ય; ઊંચત (૨) હમણાંનું; હાલનું (૩) અ૦ સાંતરવું (૨) સક્રિ. (૫) સજજ – તૈયાર કરવું, સજવું; શણગારવું તરત; અબઘડી. –તિક વિ૦ .] વર્તમાન સમયનું; હમણાંનું સાંતરું (૦) વિ. [સં. સાંતર ?] સાતર તૈયાર; સાંતરેલું (૨) શરીરે | સાંપ્રદાયિક વિ૦ [ā] સંપ્રદાય સંબંધી કે સંપ્રદાયનું. છતા સ્ત્રી
નાનું; ગડારે નાજુક (૩)ન. [૪. સત્ર ઉપરથી ] રાઈનું સીધું | સાંબ ૫૦ કિં.] (સં.) શિવ (૨) (સં.) જાંબુવતીને પુત્ર સાંતરે પેટ (પ.) મનની તૈયારી મનસૂબે
સાંબ (૦) સ્ત્રી [સં. રાā] સાંબેલાની નીચલી લોખંડની ખાળી સાંતવું (૦) સ૦િ [જુઓ સંતાવું] સંતાડવું (૨) અક્રિ. [‘શાંત” સાંબળી સ્ત્રી [મ.] (પૂજાપે રાખવાની) નેતરની કરંડી કે પેટી પરથી]+(પ.) શમવું પૂરું થવું; વિરમવું
સાંબેલ (૦) સ્ત્રી (જુઓ સમેલ] બંસરીની ખીલી સાંતળવું (૧) સક્રિ. [સં. સન્ +તળવું, સર૦ મ. સાંતળ] ધી | સાંબેલી (૨) સ્ત્રી [‘સાંબ' ઉપરથી] નાનું સાંબેલું. -લું નવ કે તેલમાં શેકવું કે તળવું
[જુઓ સાંબ સ્ત્રી૦] જે વડે ખાંડવાનું તે એક સાધન સાંતી (૨) સ્ત્રી એક હળથી વવાય તેટલી જમીન (૨) ન૦ જુઓ | સાંભર (૦) સ્ત્રી૦, ૦ણ નવ સ્મરણ; ચાદ સાંતીડું. હું ન હળ. ૦રે ૫૦ હળ ઉપર કર
સાંભરવું (૦) સક્રિટ [. હંમર (સં. સંસ્કૃ)] એકઠું કરવું (૨) સાતેલી (૨) સ્ત્રી કરાંની એક રમત
અક્રિટ યાદ આવવું
[ઉપર લેવું સાતેલું (૦) ૧૦ બળદને જોતરવામાં વપરાતું લાકડાનું એકઠું સાંભળવું (૨) સક્રિ. [ar. દંમ શ્રવણ કરવું (૨) [લા.]ધ્યાન સાંત્વન ન૦, -ના સ્ત્રી [સં.] આશ્વાસન શાંતિ
સાંયાત્રિક પું[સં.] દરિયાઈ વિપારી; વહાણવટી સાંથ શ્વે, સ્ત્રી ગણેત; જમીન ખેડવા આપ્યા બદલ લેવાનું | સાંવલું વિ. [સં. રામ; સર૦ Éિ. સંવા ] (પ.) શામળું; કાળું. ભાડું (૨) હાટ; બજાર. [સાંથે આપવું, મૂકવું = સાંથ લેવાની -લિયે પં. (સં.) શામળ; શ્રીકૃષ્ણ (૨) વિ. સાંવલું કરીને ખેડવા માટે જમીન આપવી; સાંથj.]
સાંવત્સરિક વેઠ [ā] વાર્ષિક (૨) પં. જોશી સાંથવું (૨) સક્રિઃ [સાંથ પરથી] સાથે આપવું
સાંશ વિ. [સં.] અંશ સહિત માંથી, થિયે, વડે પુત્ર સાથે જમીન ખેડનાર ખેડત; ગણાતિ સાંસણ (૧) સ્ત્રી [પ્રા. સંસળ (સં. રાંસન)] છૂપી ઉશ્કેરણી સાંદીપનિ કું[સં.] (સં.) શ્રીકૃષ્ણ અને સુદામાના ગુરુ; એક ઋષિ | સાંસતા (૦) સ્ત્રી [સર૦ હિં. સૉસત (ઉં. સંત, સં. શ્વાસ સદ્ધ વે. [સં.] ઘન, ગાઢ (૨) ઘોર (૩) સ્ન; ચીકણું (૪) ઉપરથી)] ધીરજ; સબુરી (૨) સત્તા; શક્તિ (૩) તંગી; સાંસા જોરદાર; સચેટ (૫) રમ્ય; મોહર. છતા સ્ત્રી,
સાંસતું () વિ૦ [સર૦ હિં. સતત] ધીમું જુસ્સે નરમ પડયો હોય સાંધ (બ્ધ,) સ્ત્રી [સાંધવું પરથી;.સર૦ હિં. સાંધા, મ.સાંધ.ધા]
[સાંસતા; તંગી; મુશ્કેલી (પડવા) જુઓ સાંધો (૨) કાંતણ, વણાટમાં તાર સાંધવા તે (જેમ કે, સાંસા (6) પુંબ૦૧૦[Mr.તાત(લં. શ્વાસ);સર૦ fહં. સંસ, સા] નવી તાણું તાળ પર લેતાં)
સાંસારિક વિ૦ [ā] સંસાર સંબંધી
[સંશય સાંધણ (૦) ૦ સાંધવું તે; સાધે (૨) અનુસંધાન (૩) વધારાને | સાંસે (૦) [. સંપાઘ, પ્રા. હંસા, હિં. ત] સંકલ્પવિક૫; ભાગ; પુરવણી. –ણી સ્ત્રી સાંધવું તે (૨) સાંધવાની ઢબ કે સાંસેટ (૯) અ૦ [શ્વાસ-પ્ર. તાસ પરથી ?] સેંસરું; સીધું કુશળતા
સાંસ્કારિક વિ. [8.] સંસ્કાર સંબંધી સાંધવું (૦) અક્રિ. [સં. સંધા, . સંધ; સર૦ હિ. સાંધના, મ. | સાંસ્કૃતિક વિ. [સં] સંસ્કૃતિને લગતું (૨) સંસ્કૃત ભાષાને લગતું Hi] સીવવું (૨) જોડવું (૩) સાંધે કર (૪) (વાસણને) [ સાંસ્થાનિક વિ૦ [ā] સંસ્થાન સંબંધી (૨) પુંસંસ્થાનમાં રેણવું – થીંગડું દેવું
સાથે વસતે દેશભાઈ સવરાજપુંબ્રિટિશ સંસ્થાને મળતું સધિક પં. [.] સંધિ કરનાર [અધિકારવાળો પ્રધાન કે મંત્રી | સ્વરાજ; ડોમિનિયન સ્ટેટસ" માધિવિહિક પં. (સં.] પરરાજ સાથે સંધિ કે વિગ્રહ કરવાના | સિક(ક) સ્ત્રી [મ. રાવ) મુખવટે; ચહેરે સાંધે(૦) પં. જુિઓ સાંધ] જ્યાં બે વસ્તુઓ સાથે જોડાઈકે સિકલીગર ૫૦ [f. સૈાઢનાર] (હથિયાર વગેરે) ઘસીને સાફ સિવાઈ હોય તે ભાગ (૨) ફાટેલું કે તૂટેલું દુરસ્ત કરવા દીધેલું | કરનારે; સરાણિયા થીંગડું. [સાંધે સાંધે જૂઠું == હાડોહાડ જાડું. સાંધે દે, | સિકંદર ૫૦ [Fા.] (સં.) ગ્રીસને બાદશાહ અલેકઝાન્ડર (૨) મારે = સાંધો કરે. -ખા = સફળતા મળવી (૨) મેળ [લા] ઉન્નતિને સિતારે (૩) વિ. વિજયી; ફતેહમંદ. [(ચડતો) બેસવા, -બેસ, મળ = સાંધે બરાબર જોડા; બરાબર -હે, (દહાડો) –હે, પાંશ હે = નસીબની અનુજોડાવું; સંધાવું. - માર = સાંધવું; જોડવું.]
કળતા દેવી.]. સાંધ્ય વિ૦ સિં] સંધ્યા સંબંધી; સંધ્યા કાળનું
સિકલ સ્ત્રી, જુઓ સિકલ
એવું

Page #899

સિક્રાઈ]
૮૫૪
[ સિપાવું
સિક્કાઈવિ. જુઓ સક્કઈ
| સિદાવું અક્રિ. [સં. ની ] દુઃખી થવું; રિબાવું સિક્કાદાર, સિક્કાબંધ, સિક્કાશાસ્ત્ર જુઓ સિકે'માં સિદ્ધ વિ. [.] તૈયાર; સફળ; પ્રાપ્ત (૨) નિશ્ચિત; સાબિત (૩) સિ કે અવે (જુઓ શિ] સુદ્ધાં
[કે છાપ નિષ્ણાત (૪) સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી હોય તેવું (૫) મુક્ત (૬) ૫૦ સિક્રેકટાર સ્ત્રી [સિક્કો + કટાર] કટારની આકૃતિવાળી મહેર સિદ્ધિઓ મેળવી હોય તેવો બીકે દૈવી પુરુષ (૭) મુક્તપુ. સિક્કો પૃ[.] છાપ; મહોર (૨) ચલણી નાણું (૩) મટી છતા સ્ત્રી સિદ્ધપણું (૨) સિદ્ધિ; સફળતા (૩) સાબિતી. લેક લટી (૪) [લા.] આબરૂ; નામના. [-કર, ડેક, મારે, ૫સિદ્ધોને વસવા લોક. સંક૯૫ વિ૦ જેના સંકલ્પમાત્રથી લગાવ = મહેર કે છાપ પાડવી (૨) કામ સફળપણે પાર પાડવું. કાર્ય સિદ્ધ થાય એવું. હસ્ત વિ. જેને હાથ બેસી ગયા છે -બજ = નામના થવી.] -કાદાર વિ૦ છાપવાળું (૨) સુંદર એવું; હથોટીવાળું. હસ્તતા સ્ત્રી.. -દ્ધાઈ સ્ત્રી સિદ્ધપણું. દેખાવનું. - કાબંધ વિ૦ મહેર-છાપવાળું (૨) બીડેલું; અનામત. -દ્ધાર્થ પું[+ અર્થી(સં.) ગૌતમ બુદ્ધ. -દ્ધાલય ન [+ માર]] -કાશાસ્ત્ર નવ પ્રાચીન સિક્કાઓ પરથી કરાતી પુરાતત્વ-શેધનું સિદ્ધનું અલય; સિદ્ધલેક, હાસન ન [+માસન] યોગનું શાસ્ત્ર; “ન્યુમિઍ ટેસ”
એક આસન. -દ્ધાંગના સ્ત્રી [+ અંગના] સિદ્ધ સ્ત્રી સિક્ત વિ. [સં.] છાંટેલું; ભીનું
સિદ્ધાંત પંસિં] પૂરી તપાસ કે વિચારણા પછી સાચા સાબિત સિગરામ ૫૦; નવ જુઓ શિગરામ, સગરામ
થયેલ એ નિશ્ચિત મત કેનિર્ણય(૨) ઉપપત્તિયુક્ત ગ્રંથ. ૦વાદી સિગાર(-રેટ) સ્ત્રી. [૬] એક જાતની વિલાયતી બીડી વિ૦ સિદ્ધાંતમાં માન્યતાવાળું; કઈ પણ બાબતમાં તે અંગેના સિગ્નલ ન૦; ૫૦ [શું] દૂરથી ખબર આપવાની નિશાની કે તે સિદ્ધાંત પ્રમાણે બીજા કોઈ ભળતા આધારે નહિ) ચાલવામાં
માટેની યોજના (૨) રેલવેને હાથ.[-આ૫વું = રેલવેના હાથની માનનારું. સૂત્ર ન૦ શંકાને નિર્ણય આપનારું અને શાસ્ત્રકારના નિશાની (ગાડીને) બતાવવી. પાઠવું =તે આપવા હાથને કળ મતનું પ્રતિપાદન કરનારું સૂત્ર. –તી વિ૦ (૨) ૫૦ સિદ્ધાંત રજુ વડે નમાવો.]
કે સમર્થન કરનારું, સિદ્ધાંતવાદી (૩) શાસ્ત્રના તત્વને માનનારું સિજદો કું[.] માથું જમીનને અડકાડીને કરાતું નમન સિદ્ધિ સ્ત્રી [સં.] પરિપૂર્ણ, સફળ કે સાબિત થયું તે (૨) સાબિતી સિઝન સ્ત્રી [$.] તું; મેસમ; ગાળે. ટિટિ સ્ત્રી, અમુક | (૩) ફલપ્રાપ્તિ (૪) છેવટની મુક્તિ (૫) વેગથી મળતી આઠ મુદત માટે ચાલે એવી રેલવેની) ટિકિટ
શક્તિઓમાંની દરેક (જુઓ અષ્ટમહાસિદ્ધિ)(૧) (સં.) ગણપતિની સિઝર કું[છું.] (સં.) એક રેમન બાદશાહ
સ્ત્રી. ૦દા સ્ત્રી (સં.) દુર્ગા. ૦દાયકવિ સિદ્ધ આપના. બેગ સિઝાવું અક્રિ. “સીઝવું'નું ભાવે. –વવું સક્રેિટ “સીઝર્વનું પ્રેરક ૫૦ જતિષમાં એક શુભ ગ. વિનાયક પં. (સં.)ગણપતિ સિઝિયમ ન [$.] એક ધાતુ -મૂળ તત્વ (ર. વિ.)
સિધાર(–વીવું અક્રિ. [4. સિંધુ =જવું?] ચાલતી પકડવી; સિટી ન [૬.] શહેર
વિદાય થવું; જવું
[ સિધારવું સિડાવું અશ્કેિટ, –વવું સક્રિટ સીડવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક સિધાવવું સક્રિ. [‘સીધjનું પ્રેરક] સધાવવું (૨) અક્રિટ જુઓ સિત વિ. [.] વેત; સફેદ (૨) પં. ઘેળો રંગ
સિધાવું અક્રિ. [‘સીધવું’નું ભાવે] સધવું; સધાવું સિતમ પું[.] જુલમ. (–)ર વિ૦ જુલમી; જુલમગાર. સિનાઈ કું. [$.] બાઇબલમાં આવતે એક પર્વત (જયાં મુસાએ ૦ગારી સ્ત્રી, જુલમ કરે તે જુલમીપણું. ગુજારી સ્ત્રી, | ઈશ્વરવાણી સાંભળેલી)
[ પણું; “સિનિચૅરિટી” સિતમ ગુજારે તે
સિનિયર વિ૦ [$.] દરજજામાં ઉપરનું; મેટું.-રી સ્ત્રી, સિનિયરસિતાબ સ્ત્રી, જુઓ સતાપ, શિતાબ (૨) વિ. શિતાબ સિનીવાલી સ્ત્રી, કિં.] એક દેવી (અમાસ પડવાની અધિષ્ઠાત્રી સિતાબ, -બી જુઓ શિતાબ, –બી
તરીકે પૂજાતી) સિતાર પું; સ્ત્રી [.] એક તંતુવાદ્ય. -રિયે મુંસિતાર | સિને-જગત નવ [. સિને + જગત] સિનેમાની દુનિયા બજાવનારે. ~રી સ્ત્રી, નાની સિતાર
સિને-નિર્માતા [છું. સિને નિર્માતા] સિનેમાનાં ચિત્રને સિતારે પુ[] તારે; ગ્રહ (૨)[લા.] દશા; નસીબ. [-ચડત | નિર્માતા
હે = ચડતી કળા હેવી. -પાંશ હોવો = ભાગ્ય અનુકુળ | સિનેમા પં[૪] ચિત્રની પરંપરાને ચાલતી ઘટના તરીકે પટ હોવું.]
ઉપર બતાવવાની યુક્તિ (૨) તે યુતિથી બતાવાતું ચિત્રકે નાટક; સિપલાદિચૂર્ણ ૧૦ [ā] કફની એક દેશી દવા
ચલચિત્ર. ગૃહ, ૦ઘર ન ચલચિત્ર દેખાડવા માટેનું નાટકઘર; સિત્તેર વિ. [વા. સત્તરિ (સં. સન્નતિ); સર૦ હિં. સત્તY] ૭૦” થિયેટર. -મેટોગ્રાફ ૫૦; નવ સિનેમા બતાવવાની યુક્તિ કે સિ(–)તરું વિ૦ સિતેરના અંકવાળું
તેનું યંત્ર (૨) સિનેમા સિને(-)તેર વિ. ત્રિા. સત્તરિ (. Rafala); સર૦ હિં. | સિન્ડિકેટ સ્ટ્રીટ [છું.] (સમાન હેતુવાળી) વ્યક્તિઓ કે વેપારી સતહત૨] “૭૭’
[(૨) [લા.] ભૂખાળવું પેઢીઓની મંડળી (૨) યુનિવર્સિટીની કાર્યવાહક સમિતિ સિત્યાશિયું વિ. સિયાશીની સાલ કે તે વર્ષના દુકાળને લગતું સિપાઈ [જુઓ સિપાહી]સૈનેક ફેજને માણસ૨)ચપરાસી; સિત્યાશી(-સી) વિ. [A[. સત્તાસીર (સં. સન્નારીતિ); સર૦ હિં પટાવાળા (૩) પિલીસ. ૦ગરું ન૦, ૦ગીરી સ્ત્રીસિપાઈનું કામ સત્તા] સત્યાશી; “૮”
કે નોકરી. સપરાં નબ૦૧૦ પિલીસ–સિપાઈ વગેરે ફૂટકળ સિત, રે, સિતેર જુઓ સિત્તોતરું, સિત્તોતેર માણસે સિદાવવું સકેિસિદાનું પ્રેરક
સિપાવું અક્રિ , વવું સક્રિ. સીપવું’નું કમાણ ને પ્રેરક

Page #900

સિપાહાલાર]
૮૫૫
[સિંધુજા
સિપાહાલાર પં. [1] લશ્કરને ઉપરી; સેનાપતિ સિવિલ વિ. [$] મુલકી; દીવાની. ૦મેરેજ ન૦ રાજ્યના મુલકી સિપાહી ! [1] જુઓ સિપાઈ. ૦ગીરી સ્ત્રી, જુઓ સિપાઈ કાયદા મુજબ કરાતા લગ્નને એક પ્રકાર (ધર્મવિધિ તેમાં જરૂરી ન
ગીરી. ૦રાજજ્ય) નવ સિપાઈ પર નભત - લશ્કરી અમલ ગણાય.) સરજન પુર જિલ્લા માટે સરકારી દાક્તર.૦ઋવિસ સિપુ વિ૦ [.) સેપેલું [ ચાલાકી; હોશિયારી | સ્ત્રી આઈ. સી. એસ. કહેવાતી ઊંચા અમલદારની નોકરી. સિફત સ્ત્રી [મ.] ગુણ; વિશેષતા; ખાસિયત (૨) તારીફ (૩) હોસ્પિટલ સ્ત્રી, જિલ્લાની વડી સરકારી ઇસ્પિતાલ.]. સિલું વિ૦ [A] ભલીવાર વગરનું; ઢંગધડા વગરનું
સિવિલિયન પં. [.] “આઈ. સી. એસ.ની પરીક્ષામાં પાસ સિફાબહાદુર વિ. [1. લિહિ-વહાદુર] હિંમતવાન બહાદુર સરકારી અમલદાર (૨) [લા.] બધાં કામે કે ખાતામાં સરખું કામ સિફારસ સ્ત્રી. [Fઇ. ઉલwift] ભલામણ, લાગવગવાળા આગળ | દઈ શકે એવું કાંઈ (માણસ કે વસ્તુ) કોઈને માટે કરેલી પ્રશંસા કે આગ્રહ
સિસકારવું સહિ સિસકારે કર ભરવો કે લે (૨) [લા.] સિબંદી વિ૦ (૨) સ્ત્રી [સર૦ મ.] જુઓ સિરબંદી
ઉશ્કેરવું.[સિસકારાવું અક્રિક,-વિવું સક્રિ, કર્મણિ ને પ્રેરક] સિમમ પં. [૪.] જુઓ સુમ
[એક વસ્તુ | સિસકારે મું. રિવ૦; સર૦ હિં. fસારી]દાંતમાંથી પવન પસાર સિમેન્ટ, સિમેંટ પં; સ્ત્રી[.] ચણતરમાં ચૂના પેડે વપરાતી | થતાં થતે અવાજ.[-કર = પ્રેરવું, ઉશ્કેરવું.-ભરે,માર, સિયમ વિ. [. સિયૂમ] ત્રીજા દરજજાનું; ઊતરતી પંક્તિનું | લે = સિસકારા અવાજ કરે (જેમ કે, તીખું ખાતાં).] સિયાહ વિ. [1.] કાળું
સિસૃક્ષા સ્ત્રી (સં.) સર્જન કરવાની ઈરછા સિર ન [વા. (સં. શિરસ્); 1. સર શિર; માથું. ૦રી સ્ત્રી | સિટી સ્ત્રી [૨૦] જુઓ સીટી (૨) એક ઝાડ, [-આપવી શિરજોરી; જબરદસ્તી (૨) તુમાખી. તાજ પુત્ર મુગટ (૨)[લા.] | = ચેતવવું; ઇશારે કર. -મારવી, વગાડવી.]. મુરબી (૩) સરદાર; અગ્રણી. નામું ન જુઓ સરનામું. ! સિદિયે પંએ નામની એક રજપૂત જાત કે તેને પુરુષ ૦૫ાવ j૦ જુઓ સરપાવ. ૦પેચ j૦ ફેંટા કે પાઘડી પર I સિળિયું ન [સર૦ સે. સાદુઢિમા = મેરનું પીંછું) સાહુડીનું બંધાતો હીરામેતી જાડેત પટ. ૦પેશ નહ કનુએ સરપશ | સળિયા જેવું પીંછું સિરફ અ૦ જુઓ સિર્ફ
સિસ્ટર સ્ત્રી [.] નર્સ, સ્ત્રી-બરદાસી સિરબંદી વિ૦. [1. સરવંતી] સિબંદી; સમ્રાટને માટે સામંત | સિંગ સ્ત્રી [. સિ11] સીંગ રાજાએ પિતાને ખર્ચે રાખેલું (લશ્કર) (૨) સ્ત્રી એ પ્રમાણે | સિંગર ન. [.] (એ નામનું) સીવવાનું યંત્ર - સંચે રાખેલી જ
સિંગલ છું. [૬, પરથી] હેટેલમાં) અમુક માપ ચાને યા સિરસ્તેદાર, તૂરી જુઓ શિરસ્તેદાર, તૂરી
(૨) વિ. એકલું; એકવડું. [-બાર ૫૦ વ્યાયામનું એક સિરસ્તે ૫૦ [જુઓ શિરસ્તો] ચાલુ વહીવટ
(સળિયાનું) સાધન.] સિરહાનું ન૦ [હિં. સિરહાના] ઓશીકું
સિગારા સ્ત્રી [સર૦ હિં. સિરો] જુઓ સાંગારા સિરીખ સ્ત્રી (ક.) કાઠેયાણીનું રેશમી પાનેતર
સિઘાસણ ન [ar. (સં. સિંહાસન)] +(૫) સિંહાસન સિઈ સ્ત્રીજુઓ શિરે
સિંચન ન. [૪] સિંચવું કે સિંચાવું તે સિર્ફ અ [4] સિરફ; ફક્ત; માત્ર; કેવળ
સિંચવું સક્રિ. [સં. સિં] સચવું; છાંટવું, રેડવું (૨) પાણી સિલક સ્ત્રી (જુઓ શિલક] ખર્ચ જતાં બાકી વધેલી રકમ (૨) | પાનું (ઝાડને) (૩) ઉપરાઉપરી ગોઠવવું (૪) લાદવું (૫) (પાણી હાથ પરની રેકડ રકમ (૩) વિ૦ હાથમાં બચત રહેલું; બચત. કાઢવા માટે) કુવામાં મૂકવું (ઘડે કે દેરડું). [સિંચાવું અક્રિ) -કાઢવી = ખર્ચ જતાં બાકી રકમને હિસાબ કરવો. –મેળવવી | (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] = હાથ પરની રેકડ હિસાબ પ્રમાણે છે કે કેમ તે તપાસવું. | સિંજારવ j૦ [] ધાતુનાં ઘરેણાંને અવાજ -રહેવું =બચત થવી; ખર્ચ જતાં જમા રહેવું.].
સિક્રિકેટ સ્ત્રી[૬.] જુઓ સિન્ડિકેટ સિલસિલે ૫૦ [મ.] સાંકળ(૨) ક્રમ; પ્રથા;પરંપરા(૩)કુલપરંપરા; | સિંદૂર ન૦ [ā] પારે, સીસું તથા ગંધકની મેળવણીને લાલ વંશાનુક્રમ –લાબંધ વિ૦ અનુક્રમ પ્રમાણેનું (૨) સળંગ (૩)અ૦ કે. [-ફેરવવું =ધૂળમાં મેળવવું; નકામું કરી દેવું.]-રિયું વિ.
અનુક્રમ પ્રમાણે એક પછી એક [ રીત (૨) સિવડામણ | સિંદૂરના રંગનું. -રી સ્ત્રી, વિધવાઓને પહેરવાનું સિંદૂરિયા સિલાઈ સી. [‘સીવવું' ઉપરથી સર૦ મ. શાઈ, ]િસીવવાની | રંગનું એક જાતનું લુગડું [પ્રાંત (હાલ પાકિસ્તાનમાં) સિલિકન ન. [૪] (ધાતુ નહીં એવું) એક મૂળતત્વ (૨.વિ.) | | સિંધ પં; ન [ä. સિધુ, સર૦ હિં, મ.] (સં.) હિંદને એક સિલિકા સ્ત્રી. [૨] રેતી
[ સ્ત્રી સિલેદારપણું | સિંધભેરવી સ્ત્રી [સર૦ મ.] એક રાગિણી સિલેદાર ૫૦ [1. fસાહાર; સર૦ મ.]ડેસવાર સિપાઈ –રી | સિંધવ પં; ન [ar. (સં. સૈન્યa)] એક ખનિજ ક્ષાર કે મીઠું સિલેન નહ; પું[.] (સં.) લંકા – તે નામે એક દેશ (૨)૫૦ ઘેડે; અથ સિવઠામણ ન૦ –ણી સ્ત્રી [સીવવું” ઉપરથી]સીવવાનું મહેનતાણું | સિંધાલૂણ ન [સિંધવ + લુણી જુઓ સિંધવ સિવઢાવવું સક્રેટ ‘સીવવું'નું પ્રેરક
સિધી વિ. [“સિંધ ઉપરથી] સિંધનું, –ને લગતું (૨) પં. સિંધને સિવાઈ સ્ત્રી, જુઓ શિવડામણ
[કે રહિત | રહેવાસી (૩) સ્ત્રીસિંધી ભાષા સિવાય અ[A] અમુક) વિના, વગર. નું વિ૦ (અમુક) વગરનું | સિંધુ ૫૦ સિં. સમુદ્ર (૨) સ્ત્રી (સં.) એ નામની હિંદુસ્તાનની સિવાવું અસ્ક્રિ- ‘સીવવું’નું કર્મણિ
પ્રસિદ્ધ નદી. ૦જા સ્ત્રી [.] (સં.) લક્ષ્મી

Page #901

સિંધુડે]
૮૫૬
[સીપ
સિંધુડો ડું [સર Éિ, . સિંધૂરા] શૂર ચડે એવા સૂરને એક રાગ | સીડી સ્ત્રી, [ફે. સિઢી; સર૦ ëિ. સીઢી, મ. શરી] નિસરણી સિંધુર ડું. [સં.) હાથી
સીડેસીડ અ [‘સીડવું” ઉપરથી {] અડોઅડ ભીંસાઈને સિધુસુતા સ્ત્રી [સં.] (સં.) લક્ષમી
રીત સ્ત્રી [.] હળપૂણી, કેશ સિહ પું[ā] એક રાની હિંસક પ્રાણી; પશુઓને રાજા (૨) સીતા સ્ત્રી [સં.] (સં.) જનકની પુત્રી; એક સતી. [-નાં વીતવાં પાંચમી રાશિ. [-કે શિયાળ? = ફતેહના સમાચાર કે મેકાણના?. | = (સ્ત્રીને માથે) ઉપરાઉપરી સંકટ આવવાં.]. ૦૫તિ મું. (સં.) -નું બચ્ચું= બહાદુર મર્દ.] ૦ણ સ્ત્રી. સિંહની માદા. ૦ણસુત શ્રીરામચંદ્ર
[સીતાફળનું ઝાડ ૫. સિહનું બચ્ચું. ૦દંતી સ્ત્રી, સિંહના દાંત જેવા પાનવાળી | સીતાફલ(–ળ) ન૦ [સર૦ હિં, મ.] એક ફળ. -ળી સ્ત્રી, એક વનસ્પતિ. ૦દ્વાર ન. મુખ્ય દ્વાર. નાદ સિહ કે | સીતારામ ન બ૦ ૧૦ કિં.] (સં.) સીતા અને રામ (૨) પં. સિંહ જે નાદ. ૦ભાગ ૫. મુખ્ય ને મોટો ભાગ કે હિસ્સે; | એક વિશેષ નામ લાયન્સ શેર'. ૦લંકી વિ. સ્ત્રી [+લંક] સિંહના જેવી પાતળી | સીત્કાર (નં.3, -ની સ્ત્રી, – પં. શ્વાસ અંદર ખેંચતાં કરતે કટિવાળી. વાહિની વિ. સ્ત્રી સિહના વાહનવાળી. ૦સ્થ ન કે થતો સીત એવો અવાજ [રાવું (ભાવે), –વવું પ્રેરક).] બહસ્પતિ સિહરાશિમાં હોય તે સમય. સ્થ વર્ષ નટ જે વર્ષમાં સીત્કારવું અક્રિસર૦ મ. સીતારગૅસીકાર કરવો. [સીત્કાબહસ્પતિ સિહરાશિમાં હોય તે વર્ષ
સીત્કારી, -રે જુએ “સીત્કારમાં [ જુઓ શીદી, - દણ સિંહલ, દ્વીપ પં. [સં.] સં.) લંકા; સિલેન. -લી વિ. સિંહલ | રસીદી(-ધી) પું, –દણ સ્ત્રી [સર૦ મ. સિદ્દી, –ી; હિં. સીવી દ્વીપનું (૨) સ્ત્રીસિંહલ દ્વીપની ભાષા
સીધ સ્ત્રી [સં. સિદ્ગ ઉપરથી ] ખબર; સમાચાર (૨) જુઓ સિંહલકી વેજુઓ “સિંહ”માં
સીધું] સીધાપણું; એક સીધી લીટીમાં હોવું તે સિંહ(હાલી વિ૦ (૨) સ્ત્રી, જુઓ ‘સિંહલ”માં
સીધવું અક્રિ. [. f] સધવું; સિદ્ધ થવું; પાર પડવું, સીઝવું સિહલું ન૦ સેનું (પારસી બેલીમાં)
સીધ [‘સીધું' ઉપરથી કે “સિદ્ભ' ઉપરથી] ગાડું ઊલળે સિંહ- વાહિની, સ્થ, સ્થ વર્ષ જુએ “સિંહ”માં
નહિ માટે પાછળ મુકવાને ટેકે (૨) ઊંચા વધેલો કરે - સિંહાવકન ન. [ä.] આગળ વધતા પહેલાં સિંહની પિઠે ! ભાયડે. ઉદા. મેટ સીધો થયે તોપણ ભાન નથી પાછળનું ફરીથી જોઈ લેવું તે (૨) સમાલોચન; આગળ કહેતા સીધાઈ સ્ત્રી [સાધુ ઉપરથી] સીધાપણું
પહેલાં પૂર્વેનું સારાંશે કહેવું તે [ હોય એવું (કાવ્ય) સીધુ ૫૦ [.] ગેળ કે શેરડીના રસને દારૂ સિંહાલાકી વિ. [સં.] ચરણેના છેલા તે પહેલા શબ્દો ચમકરૂપ | સીધું વિ. સં. સિદ્ધ ઉપરથી; સર૦ મદ્ધિ. લીધ] વાંકું નહિ સિંહાલી વિ. (૨) સ્ત્રીજુઓ સિંહલી
તેવું; એક લીટીમાં હોય એવું (૨) પાંસરું; પાધરું (૩) સરળ;ઝટ સિહાસન ન. [સં.] સિંહની આકૃતિવાળું ઊંચું આસન; રાજા, સમજાય એવું (૪)નિષ્કપટી. [સીધી રીતે = અડાઈ કર્યા વિના દેવ કે આચાર્યનું આસન. ૦સ્થ, –નારૂઢ વિ૦ [+માહ૮ (૨) સીધા વ્યવહારથી – નરમાશથી. સીધું કરવું =[લા.] માર સિહાસન ઉપર બેઠેલું. [–થવું =રાજગાદીએ બેસવું; રાજા થવું.] મારીને ઠેકાણે લાવવું. -સંભળાવી દેવું = મેઢામેઢ અથવા સિંહિકા સ્ત્રી [ā] (સં.) એક રાક્ષસી; રાહુની માતા. ૦સુત સાફસાફ હોય તે કહી દેવું. સીધે સેરડે ચડવું = રીતસર ધે પું(સં.) સિંહિકાને પુત્ર – રાહુ
રસ્તે ચાલવું કે વર્તવું. રસીધો જવાબ= ઉડાઉ નહિ તે નિષ્કપટ સિહી સ્ત્રી [સં.) સિંહણ (૨) (સં.) સિંહિકા
જવાબ.સીધો સવાલ = આડીતડી વાત કર્યા વિના કે ગળગળ સી. આઈ. ડી. ૫૦ [$.] છૂપી પોલીસ જાસૂસ (‘ક્રિમિનલ | નહિ એવી રીતે પુછતે પ્રશ્ન.] દોર વિ૦ દોર જેવું સીધુંસટ. ઈ-વેસ્ટિગેશન ડિપાર્ટમેન્ટનું ટૂંકું રૂ૫)
સટ વિ. એકદમ સીધું સાવ સીધું. સાદું વિ૦ સીધું ને સાદું સી(ખ) સ્ત્રી. [I. સીd; સર૦ હૈિં. સીવા] શીખ; લેઢાને | સીધું ન [સર૦ હિં; મ.સધા(સં.?)]રાંધી રાખવા જેટલું કાચું એક સળિયે કે ગજ. [-મારવી = ગુણ કે થેલામાં શું છે તે ! અનાજ વગેરે સામગ્રી. [-જોખવું [લા.] માર માર.] પાણી તપાસવા તેમાં સીક ખેસવી; સીક વડે તપાસવું.].
૧૦ (‘સીધાં પાણી” નબ૦૧૦માં પણ વપરાય છે), સામગ્રી સીકર પં; ન [ā] શીકર; ફરફર; છાંટ
સ્ત્રી, સામાન નબ૦૧૦ સીધાંની સામગ્રી કે તેને સામાન; સીખ સ્ત્રી [.] જુઓ સીક
ખાવાપીવાનું. [સીધાં પાણી આપવાં = માર માર. -ખૂટવા સીગરે ડું [સર૦ મ. શેકાન] સુતારનું એક ઓજાર
= પૈસાટકા ખૂટી જવા.] સીઝવવું સક્રિ. “સીઝવું'નું પ્રેરક
સીધે કુંડ દંડની કસરતને એક પ્રકાર સીઝવું અક્રિ. [પ્રા. સિક્સ (સં. fસ)] ધીમે તાપે બરાબર | સીધેસીધું વિ૦ તદ્દન સીધું
[સીનરી બફાઈ કે ચડીને તૈયાર થવું રંધાઈ રહેવું (૨) પાર પડવું, સીધS | સીન કું. [.] નાટકનું દર્થ (૨) દેખાવ. ૦સીનરી સ્ત્રી, જુઓ (૩) [લા.] શાંત પડવું (૪) દુઃખી થવું
સીનરી સ્ત્રી. [૬] રંગભૂમિ પર દેખાવમાં સાધનાની ગોઠવણી સીટ સ્ત્રી ૬િ.] બેઠકની જગા કે સ્થાન; આસન
(૨) (પ્રકૃતિનું) દય; દેખાવ સીટી સ્ત્રી, રિવ; સર૦ મ. રિટી; હિં] એઠ કે ભંગળી જેવા | સીનાકસી છું. [1. લીનારી] એક પ્રકારને દંડ (કસરત) સાધનથી પવન ફંકીને કરાતે તીણે અવાજ કે તેનું સાધન,સિસેટી. | | સીને પું[f.] છાતીને ફેલાવ. –નાદાર વિછાતીવાળું, દેખાવડું [-મારવી, વગાડવી].
સીપ સ્ત્રી. [વા. સિંઘ (ઉં. રાત); સર૦ હિં.] છીપ. ૦માછલી સીડવું સક્રિ. [જુઓ શીડયું પૂરવું; છાંટી લેવું (૨) અદા કરવું | સ્ત્રી છીપમાં રહેતી મેતી બનાવનાર માછલી

Page #902

સીપણી]
૮૫૭
[સુખકારક
સીપણી સ્ત્રી, સીપવું તે. સીપ-માછલી સ્ત્રીજુઓ “સીપમાં | સીંચાણે પું[ફેસિવાળ] બાજપક્ષી શકો [–વવું પ્રેરક).] સીપવું સક્રિ. [. ઉલg (સં. સિં)] છાંટવું; રેડવું
સચારવું સક્રિ. (જુઓ સિંચવું]રેડવું. [સચારાવું (કણિ), સીમ સ્ત્રી[પ્રા. સિમ (સં. સીમ); સર૦ હિં, મ.] ખેતર કે | સીંચાવું અક્રિક, –વવું સક્રિટ “સચિવુંનું કર્મણિ ને પ્રેરક ગામની હદ; તે ભાગની જમીન
સીંદરી સ્ત્રી[ફે. ટુિ, સિરા(ફે. સિંદ્વી= ખજૂરીનું ઝાડ)] સીમક અ૦ કેઈ રહી ન જાય એમ; એકેએક
(કાથીની) દોરડી. ન૦ (કાથીનું) દોરડું સીમળે ૫૦ (જુએ શીમળ] એક જાતનું ઝાડ
સુ અ૦ [.નીચેના અર્થમાં વપરાત ઉપસર્ગ (૧) સુંદર; સારું સીમંત ન૦ [સં.] સ્ત્રીઓને સે (૨) અધરણી. –તિની સ્ત્રી | (ઉદા. સુકેશી; સુવાસ) (૨) સારી રીતે; ખૂબ (ઉદા. સુરક્ષિત) સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી (૨) જેને અઘરણી આવી હોય એવી સ્ત્રી. (૩) સહેલાઈથી (ઉદા૦ સુકર, સુલભ) -તેનયન ન. [+૩નાન] સગર્ભાવસ્થામાં સ્ત્રીને ચોથા, | સુકટ(–) સ્ત્રી + જુઓ સુખડ છ૩ કે આઠમા માસમાં કરવાનું એક સંસ્કાર
સુકટાક્ષ ન૦ [i] સુંદર કટાક્ષ સીમાં સ્ત્રી (સં.]હદ; મર્યાદા. ૦ચિહન ન૦.૦સ્તંભ ૫૦ સીમા | સુકઠિન વિ. [સં.] ઘણું કઠણ; મજબૂત બતાવનારી નિશાની. દિયું વિ૦ સીમાડાનું; સીમાડે આવેલું; | સુકા-કે,-) સ્ત્રી + જુઓ સુખડ નજીકનું. કદિ પુત્ર સીમાડાને દેવ (૨) ખંડિયે રાજા. ૦૩ સુકતાન ન. [. સુત ઉપરથી] જુઓ સૂકગળું ૫૦ ગામની હદતે ભાગ. બદ્ધ૦િ સીમાથી બંધાયેલું; બંધિ- સુકર વિ૦ [4] સહેલું (૨) હાથનું પ્રવીણ [ભાગી ચાર; સીમિત. ૦બદ્ધતા સ્ત્રી૦. –માંત મું. [+મંત] સીમાને | સુકમ વિ. સં.] સારાં કામ કરનારું, સદાચારી (૨) પુણ્યશાળી; છે. –મિતવિ૦ સીમાવાળું સીમાબપદ્ધ; મર્યાદિત. –મેલંઘન | સુકર્ષિત વિ. [ä.] સારી રીતે ખેડાયેલું. -તા વિ૦ સ્ત્રી, ન) [+૩ઘન]સીમા ઓળંગવી તે (૨) દશેરાના દિવસે પિતાના | સુકલકડી વિ૦ (સુકું લાકડું] લાકડી જેવું સુકું; દુર્બળ શરીરનું રાજ્યની સીમા ઓળંગી પારકી હદમાં પ્રવેશ કરવાની એક ક્રિયા સુકવણ ન૦, –ણી સ્ત્રી[‘સૂકવવું” ઉપરથી] સૂકવેલી વસ્તુ (૨) સીર પુત્ર સંગીતમાં એક અલંકાર [ ઉદાઇ સીરમા ઘઉં | સુકવણું. –ણું નવ પૂરત વરસાદ ન આવવાથી વાવેતર વગેરેનું સીરમ્ વિ. [સં. સીર= હળ પરથી પાણી પાયા વિના નીપજતું. સુકાઈ જવું તે; ખરડયું સીરાટ j૦ [જુઓ સીરી] રારાટ [સ્ત્રી તેવી વાસ | સુકાવવું સક્રિ. [‘સુકવવું નું પ્રેરક] સુકાવવું - સીરી વિ૦ [૫. રીરીન] મીઠું, મધુર, સ્વાદ પેદા કરે તેવું (૨) સુકવિ પં. [ā] સારે – ઉત્તમ કવિ. છતા સ્ત્રી સારી કવિતા સીલ સ્ત્રી. [$.] મહોર; મુદ્રા; છાપ (૨) મહોર લગાડી ચોટાડેલું | સુકંઠ ૫૦ [૩] સારો કંઠ – અવાજ લાખ કે એવા બીજા પદાર્થનું ચકતું (૩) એક મેટી માછલી. સુકાન ન. [ફે. સુવાળથ; મ. સુવાન; સર૦ મ. સુiા (ઉં. [[કરવું, મારવું=સીલ લગાવીને બંધ કરવું. મારવી, લગાવવી સુ-ળ)] જેને મરડવાથી વહાણ દિશા બદલે છે તે કળ કે તેની = સીલની છાપ પાડવી.] બંધ વિ૦ સીલ મારેલું (૨) સીલ જગાને વહાણને ભાગ. ૦ચી, –ની [સર૦ સે. સુંધાળિય] તુટયા વિનાનું; અકબંધ -- વગર એલેલું
સુકાન ફેરવનાર ખલાસી. સમિતિ સ્ત્રી સભાનું કામકાજ – સીવણ ન. [‘સીવવું” ઉપરથી] જુઓ સીવણી (૨) જ્યાં સીવ્યું | ચર્ચાની વસ્તુ વિષય વગેરે કાર્યક્રમનું સંચાલન (સુકાન) સંભાળતી હોય તે જગા. ૦કામ ન૦ સીવવાનું કામ કે કારીગરી. –ણ વિશેષ એક તેની સમિતિ; સ્ટિયરિંગ કમિટી” સ્ત્રી સીવવું છે કે તેની ઢબ
સુકારે મુંડ (વનસ્પતિનું) સુકાઈ જઈ પાન ઈ, ખરવું તે; તેને સીવવું સક્રિ. [Mા. સવ (સં. સવ)] ટાંકા મારી જોડવું, સાંધવું સીસકે પું[૨૦] જુઓ સિસકારે
સુકાવવું સક્રિ સૂકવું’, ‘સુકાવું’નું પ્રેરક સીસ(-સા)પેન સ્ત્રી [સસ્ + પેન; સર૦ મ. રિાન] પેનસિલ સુકાવું અક્રિ. [પ્રા. સુવ (. રાષ); સર૦ હિં. સૂના, મ. સીસમ સ્ત્રી; ન૦ (સે.; સર૦ હિં; સં. શિરાપા; જુઓ શીશમ] સુal] ભેજ કે પ્રવાહી ઊડી જઈ શુષ્ક થવું (૨) (શરીર) દૂબળું એક ઝાડ કે એનું લાકડું
પડવું; કૃશ થવું
[૨) [લા.] છત; પુષ્કળપણું સીસી સ્ત્રી [જુઓ શીશી; સર૦ હિં, મ. લાલા] શીશી, બાટલી | સુકાળ પં. [સં. [+ ] સારા પાકને વખત (દુકાળથી ઊલટું) સીસું ન૦ [પ્રા., સં. સસ] એક ધાતુ [ “શીશ”માં જુઓ] સુકીતિ–ર્તિ) સ્ત્રી [] સારી કીર્તિ સીસે યું[જુએ સીસી] શીશે; બાટલો. [સીસામાં ઉતારવું સુકુમાર વિ. [8] ઘણું મળ; નાજુક, ૦તા સ્ત્રી સીંક સક્રિ. સીંચવું, લાદવું, ગઠવીને ભરવું. [સકાવું (કર્મણિ), સુકૂન ન. [ક] નિરાંત; શાંતિ; સાંતવન –વવું (પ્રેરક).]
સુકૃત(નૃત્ય) ન૦, -તિ સ્ત્રી [ā] સારું કામ; પુણ્ય સીંગ સ્ત્રી, જુઓ શિંગ
સુકે(એ)ડ સ્ત્રી + જુઓ સુકડ, સુખડ [કેશવાળી સીંગારા સ્ત્રી- [જુઓ સિંગારા] એક જાતની માછલી
સુકેશ વિ. [સં] સારા – સુંદર કેશવાળું. -શી વિ. સ્ત્રી સુંદર સીંચણિયું ન [‘સચવું” ઉપરથી] પાણી સીંચવાનું પાત્ર કે સાધન | સુકેમલ(–ળ) વિ. [સં.] ઘણું કમળ -નાજુક ને મુલાયમ (૨) કુવામાં સચવાનું દેરડું
સુક્ષમ્ય વિ. [j] અતિ ક્ષમ્ય - ક્ષમાપાત્ર સીંચવું સક્રિ. જુઓ સિંચવું
સુખ ન. [૪] તનમનને ગમે એવો અનુભવ (આરામ, ચેન, સીચાઈ સ્ત્રીજુઓ સિચાઈ વ્યાજના સ્ત્રી (નહેર ને બંધ | શાંતિ, સંતોષ, તૃપ્તિ, ઉપભેગ); કામનાની સિદ્ધિને આનંદ (૨) વડે) સીંચાઈ માટે કરાતી પેજના કે વ્યવસ્થા
૮ની સંજ્ઞા (પ.). [–નો રેટ = ભારે દુઃખ -કષ્ટ કે અજંપ

Page #903

સુખકર]
૮૫૮
[સુઘટ
વિન નિરાંતે મળતો રેટલે કે કમાણી.] ૦કર, ૦કરણ, કારક, સુખશરું વિ૦ [સુખ +શરું] સુખ ભેગવે શુર [અનુકુળતા કારો, કદાઈ વિ. સુખ કરનારું સુખદાયી. કંદ વિ. અતિ
સુખસગવડ સ્ત્રી; નબ૦૧૦ સુખ અને સગવડ; આરામ અને સુખદાયી; સુખરૂપ; સુખમય. દા વિ. સ્ત્રી૦. ચેન ન૦ સુખ
સુખસજજ સ્ત્રી સુખશસ્યા શાંત; આરામ. ડું ન૦ સુખ [લાકડું કે તે ઘસી કરાતો લેપ | સુખસમાધાન ન [4.] સુખ અને સમાધાન; આનંદ અને શાંતિ સુખ૮ સ્ત્રી [બા. fસવંટ (સં. શ્રીલં)] ચંદનના ઝાડનું સુગંધીદાર |
સુખસંગી વિ૦ [૩] સુખમાં આસક્તિવાળું સુખઢિયે પં. [‘સુખડી' પરથી] મીઠાઈ બનાવનારે; કંઈ
સુખસંતિષ પું[સુખ + સં૫] સુખ અને સંતોષ સુખડી સ્ત્રી[વા. સરિ (સં. રાકૃ8િ)] ધીગળમાં ઘઉંને લેટ સુખસાગર, સુખમધુ પું. [૩] સુખને સાગર; અતિ સુખ શેકીને બનાવેલી એક વાની (૨) મીઠાઈ (૩) હકસાઈ; દસ્તુરી; સુખહસ્ત વે[સં] સારે – હળ જેને હાથ છે એ હજામ) બક્ષિસ. [-આપવી =બક્ષિસ કે દસ્તુરી આપવી. -કાપવી = | સુખા સ્ત્રી. ગાંધાર ગામની એક મચ્છને વેચેલા માલની કિંમતમાંથી દસ્તુરી પેટે થોડી રકમ કાપવી – સુખાકારી સ્ત્રી, સુખી હાલત; તંદુરસ્તી ઓછી આપવી.-જમાવી માર માર. -બંધાવવી =મુસાફરી સુખાર્ણવ . [સં] સુખસાગર; સુખને દરિયે માટે કેરું ખાવાનું આપવું.]
સખાવતી સ્ત્રી [] (સં.) વર્ગ જેવી સુખપુરી (૨) તેવું મનેસુખડું ન૦ જુઓ “સુખમાં (૨) સુખડી; એક મીઠાઈ (૩) ભાથું રાજ્ય; “યુટોપિયા” સુખણું વિ૦ [સં. સુવિન] સુખી; સુખમાં મમ [છુટું ચામડું સુખાવહ વિ. [સં.] સુખકારક સુખતળી સ્ત્રી- [જુઓ સખતળી] જોડાની અંદર નખાતું નરમ |
સુખાશા સ્ત્રી [સં.] સુખની આશા
[મ્યાને સુખદ(–દાયક, દાથી, દેણ) વિ. [૪] જુઓ સુખકર સુખાસન ન. [સં.] સુખદાયક બનાવટવાળું આસન (૨) પાલખી; સુખદુઃખ નબ૦૧૦ [] સુખ અને અથવા દુઃખ
સુખાનું -ળવું વિ૦ સુખયું (૨) સુખમાં સૂતેલું. [સુખાળા થવું સુખધાની સ્ત્રી, સિં. સુવ+સંધા] જુઓ સુખશસ્યા
= આરામથી પડવું – સૂવું.]
[(નાટિકા) સુખધામ વિ૦ (સં.) સુખના ધામરૂપ (૨) સ્વયં સુખમય એવું | સુખતિકા વિશ્વ. [ä.] અંતે સુખમય એવી, સુખપરિણામક (૩) નવ સુખનું ધામ
સુખિયા, સુખિયું વિ૦ જુઓ સુખી સુખન ૫૦ [.] બેલ; વેણ; શબ્દ. [બે સુખના કહેવા = બે | સુખી વિ. [સં.] સુખવાળું; દુઃખ વિનાનું બેલ કહેવા; ભલામણ કરવી (૨) સલાહ શિખામણ આપવી સુખે અવે સુખ પરથી] સુખથી; સુખપૂર્વક. [-દુઃખે અસુખમાં (૨) ઠપકે આપો .] .
કે દુઃખમાં સુખ દુઃખ જે આવે તે દશામાં.] [ઇચ્છાવાળું સુખનિધાન પં. સિં] સુખ ભંડાર
સુખેછા સ્ત્રી [સં.] સુખની ઇચ્છા કે લાલસા. -છુ વિ. તે સુખપથ પું. [સં.] સુખને - સુખદ રસ્તો
સુખે સ્ત્રી, જુઓ સુખડ સુખપરિણામક વિ૦ (સં.સુખમાં પરેણમતું (નાટક)
સુખપભેગ ૫૦ લિં] સુખને ઉપભેગ; સુખ માણવું તે સુખપાલ સ્ત્રી [સર૦ éિ. (સુખ+પાલખી)] એક જાતની પાલખી | સુપાર્જન ન [.] સુખ મેળવવું તે, સુખપ્રાપ્તિ સુખપૂર્વક અ૦ [.] સુખથી; આરામથી; સહેલાઈથી સુગત પૃ૦ [.] (સં.) બુદ્ધ ભગવાન સુખમણ સ્ત્રી (પ.) જુએ સુષુમણા
સુગતિ સ્ત્રી [સં] ગતિ; મેક્ષ સુખમય વિ. [i] સુખથી ભરેલું; ઘણું સુખદ
સુગમ,મ્ય વિ. [સં.] (જવા કે પહોંચવામાં ચા પામવા સમજસુખમાં સ્ત્રી [સં. સુષમા શોભા; ભપકે
વામાં) સરળ, સહેલું. છતા સ્ત્રીસુખરાશિ પું[ā] સુખને ઢગલો -ભંડાર [ સલામત | સુગ(ઘ)રી સ્ત્રી [પ્રા. સુઘરા (સં. મુગૃહ); સર૦ મ. સુવાળ] સુખરૂ૫ વિ૦ (૨) અ [વં.] ક્ષેમકુશળપૂર્વક; સાજું સમું સહી- એક પક્ષી એ સુંદર માળા બનાવે છે). [-ને માળ = માથાના સુખરેચ પું[સુખ મેરેચી હલકે રેચ
ગુંચવાયેલા, જુવાળા ને બરછટ વાળને જથો.] સુખલડી સ્ત્રી(પ.) સુખડી
સુગલ, – પં. (કા.) મજા; ગમત; આનંદ સુખલા મુંબ૦૧૦ ઘઉને જાડો લોટ
સુગંધ પુસ્ત્રી [ā], ધી સ્ત્રી સારી ગંધ ખુશબે (૨) વિ. સુખવાસ્તુ વિ૦ [સર૦ મ. સુવવસ્તી] પહેલાની કમાણી ઉપર | સુગંધીદાર. –ધીદાર વિ૦ સુગંધીવાળું
[ પ્રેરક બેઠે બેઠે ખાનાર; ખાધેપીધે સુખી
સુગાવું અક્રિ. [‘ગ” ઉપરથી] સૂગ ચડવી. -વવું સક્રિ સુખવાદ ૫૦ [ā] ઈદ્રિયના ભેગવિલાસને જ જીવનનું મુખ્ય સુગાળ વિ૦ [‘સુકાલ” પરથી ?] પુષ્કળ; સેધું [સુગાય એક
ધ્યેય સમજનારે વાદ; “હિંડેનિઝમ'. –દી વિ૦ (૨) સુગાળ,૦વું–શું વિ૦ [સૂગ પરથી] જેને ઝટ સૂગ ચડે એવું ઝા સુખાન વિ. [સં.] સુખી
સુગુપ્ત વિ. [સં] સારી પેઠે ગુપ્ત - રક્ષાયેલું સુખવારે મુંબ સુખ; સુખને સમય
સુગ્રહી સ્ત્રી [.] એક પક્ષી; સુઘરી સુખવાસને સ્ત્રી. [] સુખની વાસના –તેની કામના કલાલચ સુગ્રથિત વિ૦ [૪] સારી રીતે ગ્રથિત – સંગઠિત; સુવ્યવસ્થિત સુખવાસી વિ. [સં.] સુખમાં રહેનારું (૨)[લા.] આરામી; આળસુ | સુગ્રાહ્ય વિ૦ [ā] સહેલાઈથી પકડાય કે ગ્રહણ કરી શકાય સુખવેલ સ્ત્રી, એક જાતની કમોદ
એવું (૨) સહેલાઈથી સમજાય એવું સુખશય્યા સ્ત્રી [સં] સુખે સુવાય તેવું સ્થાન - બિછાનું કે પલંગ | સુગ્રીવવિ૦ (સં.)(સં.) (રામાયણમાં) વાનરેને રાજા; વાલીને ભા સુખશાતા, સુખશાંતિ સ્ત્રી [સં] સુખ અને શાંતિ; નિરાંત સુઘટ વિ૦ સુઘડસુઘટિત

Page #904

સુઘટિત ]
|
સુઘટિત વિ॰ [i.] સારી રીતે રચેલું (૨) સુવ્યવસ્થિત (૩) ઘટિત; યેાગ્ય. તા સ્ત્રી [વિવેકી. તા, –ઢાઈ સ્ક્રી સુઘડ વિ॰ [ä. સુ+ ઘટ; સર૦ Ēિ.] સ્વચ્છ; ચાખ્ખું (૨)ચતુર; સુધરી સ્ત્રી॰ જીએ સુગરી સુચરિત(–ત્ર) વિ॰ [સં.] જુઓ સચ્ચરિત (૨) ન॰ સારું ચરિત્ર સુચંગ વિ॰ [i.] + સુંદર સુચિહ્ન ન॰ [સં. મુ+વિત્ત] શુભ ચિહ્ન; સારું લક્ષણ સુજન પું॰ [ä.] સારે। સદાચારી માણસ; સજ્જન. તા સ્ત્રી સુજલ વિ॰ [i.] સારી પેઠે પાણીવાળું. “લા વિસ્રી સુજશ પું॰ [સુ + ચશ; સર॰ હિં. મુનસ] યા; નામના; કીર્તિ સુજા(૧)વું સક્રિ॰ ‘સૂજવું’નું પ્રેરક
૮૫૯
સુન્નણ વિ॰ [ત્રા. (સં. સુજ્ઞ); સર૦ હિં. મુનાન, મ.] હોશિયાર; જ્ઞાની; સમજી. ~ણી વિસ્રી
સુન્નત વિ॰ [i.] કુલીન; ઊંચા કુળનું (૨) સુંદર; ઘાટીલું સુજાતા વિ॰ સ્ત્રી॰ સુન્નત (૨) સ્ત્રી॰ (સં.) ભગવાન બુદ્ધને બેધિજ્ઞાન થતાં ભીક્ષા આપનાર સ્ત્રી
સુજાવવું સક્રિ॰ સૂજવું’નું પ્રેરક
સુજ્ઞ વિ॰ [ä.] ડાહ્યું; સમજી; ચતુર; વિદ્યાન. [સુો કિં બહુના [5] = સમન્નુને વધુ શું કહેવું?] તા સ્ત્રી૦ સુઝાડ(-૧)વું સીક્રે॰ સૂઝવું’નું પ્રેરક સુઝુલ્લન પું॰ એક છંદ
સુટેવ સ્ત્રી૰ સારી ટેવ (‘કુટેવ’થી ઊલટું)
સુડતાળીસ વિ॰ [ત્રા. સતવત્તાઝીલ (સં. સઘચારિત્)] ‘૪૭’ સુડતાળા વિ॰ પું॰ [‘સુડતાળીસ' ઉપરથી] સંવત ૧૯૪૭ની સાલને (દુષ્કાળ)
સુઢાવું અક્રિ॰, –વવું સક્રિ॰ ‘સૂવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક સુડોલ વિ॰ [સુ + ડોળ; સર॰ હિં. મુૌજ]ઘાટીલું; રૂપાળું સુણ સ્રી॰ (૫.) સણવું તે; શ્રવણ
સુણવું સ॰ક્રિ॰ [ત્રા. મુળ (સં. શ્રુ)] સાંભળવું [ને કર્મણ સુણાવવું સ૰ક્રિ॰, સુણાવું અક્રિ॰ ‘સુણનું’, ‘સૂવું’નું પ્રેરક સુત પું॰ [સં.] પુત્ર. ૦ધર્મ પું॰ પુત્ર તરીકેના ધર્મ – કર્તવ્યકમાં. ૦ભાવ પું॰ પુત્ર તરીકેનેા ભાવ કે પ્રેમ. મેધ પું॰ જેમાં દીકરાના ભેગ આપ્યા હોય એવા યજ્ઞ
સુતનુ વિ॰ [સં.] સુંદર નાજુક શરીરવાળું સુતભાવ, સુતમેધ પું॰ [સં.] જુએ ‘સુત'માં
સુતર(♥) વિ॰ (૨) અ॰ [સં. સુ + તર; સર॰ fä.] સહેલું; સુગમ, સરળ. “રાઈ શ્રી॰ સરળતા
સુતરાઉ વિ૦ [‘સૂતર’ ઉપરથી] સૂતરનું બનેલું; સુતરેલ સુતરાત્ અ॰ [i.] ઘણું; ખુબ; વધારે [અટક સુતરિયા પું॰ [સૂતર પરથી] સૂતરનેા વેપારી. ન્યા પું॰ એક સુતરું વિ॰ (૨) અ॰ જીએ સુતર
સુતરેલ વિ॰ [‘સૂતર’ ઉપરથી] જુએ સુતરાઉ
સુતલ(−ળ) ન॰ [i.] ત્રીજું પાતાળ સુતળાવવું સક્રિ॰ ‘ભૂતળવું’નું પ્રેરક સુતા સ્ત્રી॰ [É.] પુત્રી સુતા(–થા)ર પું॰ [સં. સૂત્રધાર; પ્રા. મુતહાર; સર૦ Ēિ., મેં.] લાકડાં ઘડનાર કારીગર, કામ ન૦ લાકડાં ઘડવાનું કામ, ૦ણુ

[ સુધારા
સ્ત્રી॰ સુતારની સ્ત્રી. –રી વિ॰ સુથારનું, –ને લગતું (૨) સ્ત્રી॰ સુથારકામ. –રીડા પું૦ (૫.) સુતાર (લાલિત્યવાચક) સુતારિણી વિ॰ સ્ત્રી [સં.]ખરે ખર તરીને પાર ઉતારે એવી(નૌકા) સુતીક્ષ્ણ વિ॰ [i.] અતિ તીક્ષ્ણ [(ધર) સુતેજ ન॰ [સં. સુતેનસ્] ઘણું કે સારું તેજ કે ઉર્જાસ(૨) તેવું સુત્ત ન॰ [પાલિ] સૂક્ત; સૂત્ર (૨) (સં.) બુદ્ધનું ઉપદેશ-વચન. નિપાત ન॰ (સં.) એક બૌદ્ધ ધર્મગ્રંથ. ૦પિટક નબૌદ્ધ ત્રિપિટકમાંનું એક (જીએ ‘ત્રિપિટક’) સુથા િયા પુ॰ એક જાતનું જાડી સળીનું ઘાસ સુથાપવું સક્રિ॰ સારી રીતે સ્થાપવું સુથાર, ૦કામ, ૦ણું, –રી જુએ ‘સુતાર’માં
સુદ અ॰ [જીએ સુદિ] શુક્લ પક્ષમાં (૨) સ્ત્રી॰ શુક્લ પક્ષ સુદર્શન વિ॰ [સં.] સારા દેખાવવાળું (૨)ન૦ (સં.) વિષ્ણુનું ચક્ર. ચક્ર ન૦ (સં.) સુદર્શન (૨) [લા.] રેંટિયા, ચૂર્ણ ન॰ તાવ માટે એક ચૂર્ણ – દવા. –ના વિ॰ સ્ત્રી॰ સુંદર સ્ત્રી સુદાન્ત વિ॰ [i.] ખરેખર દાન્ત
સુદામ સ્ક્રી॰ [સં. સુ+રામન્](૫.)સારી માળા (૨)વિ॰ કીમતી સુદામા [ä.], –મે પું॰ (સં.) શ્રીકૃષ્ણના એક ગરીબ સહાધ્યાયી ને મિત્ર (૨) [લા.] કંગાળ માણસ. [−ના તાંદુલ = ગરીબની ભેટ.] ૦પુરી સ્ત્રી॰(સં.) પેરબંદર(૨)(લા.) કંગાળનું નિવાસસ્થાન સુદિ અ॰ [i.] જુએ સુદ સુદિન પું॰ [સં.] શુભ દિવસ
સુદીન વિ॰ [સં.] ખૂબ દીન – નમ્ર સુદીર્ઘ વિ॰ [સં.] ખુબ દીર્ઘ
સુદૂર વિ॰ [સં.] ઘણું દૂર
સુદૃઢ વિ॰ [સં.] ઘણું દૃઢ
સુધન્વા પું [i.] (સં.) એક પ્રસિદ્ધ વિષ્ણુભક્ત
સુધરવું અ૰ક્રિ॰ [સર॰ હિં. સુવરના, મેં. સુધરñ (સં. સુત્ર, પ્રા. સુરૢ ઉપરથી ?)] સારું થયું
સુધરાઈ શ્રી॰ [‘સુધરવું’, ‘સુધારવું’ ઉપરથી] સુધારા; સુધરેલી સ્થિતિ (૨) મ્યુનિસિપાલિટી. [–આવવી =મ્યુનિસિપાલિટીના વહીવટ સ્થપાવા]. “વટ શ્રી॰ સુધારણા [ કરવું; સુધારાવવું સુધરાવવું સક્રિ॰ [સુધારવું’, ‘સુધરવું’નું પ્રેરક] સુધારે એમ સુધર્મા, સભા સ્ત્રી॰ [i.] દેવાની – ઇંદ્રની સભા સુધા શ્રી॰ [સં.] અમૃત (૨) ને. ૦ર પું॰ ચંદ્ર. ધવલ વિ૦ અમૃત જેવું ધેાળું (૨) નાથી ધાળેલું. ૰રસ પું॰ અમૃત સુધારે પું॰ [સુધારવું પરથી] સુધારા. ૦૬ વિ॰ સુધારનારું; સુધારા કરનારું (૨)પું॰ તેવા આદમી; રિક્ાર્મર’. ૦કામ ન॰ સુધારાનું કામ; સુધારવાનું કામ. ૰ણુ ન૦, ૦ણા સ્ત્રી॰ સુધારવું તે; સુધારા સુધારવું સ૦ક્રિ॰ [જુએ સુધરવું] બગડેલું, કથળેલું સુધરે એમ
કરવું; સારું કરવું (૨) દુરસ્ત કરવું; સમારવું (શાક, મકાન ઇ૦) (૩) ભૂલ દૂર કરી ખરું કહેવું કે લખવું. [સુધારાવવું (પ્રેરક), સુધારાવું (કર્મ )]
સુધારસ પું॰ [સં.] જુએ ‘સુધા’માં
સુધારા પું॰ સુધરવું તે; સારી સ્થિતિ; સારા ફેરફાર(૨)સંસ્કૃતિ; સભ્યતા (3) નવા ચાલ કેરીતભાત(૪)ઠરાવને સુધારવા માટેતેા
ઠરાવ; ‘ઍમેન્ડમેન્ટ’. [–મૂકવા =સુધારાનેા ઠરાવ રજૂ કરવા.]

Page #905

સુધારવધારે]
૮૬
સુયોગ્યતા
[ (સ્ત્રી)
વધારે પુત્ર સુધારવું ને વધારવું તે; જેમ કે, ઠરાવ ઈ૦માં) | સુપ્રસિદ્ધ વિ. [.] સારી પેઠે પ્રસિદ્ધ; ખૂબ જાણીતું ઓછુંવત્તે કરાય તે
સુપ્રીમ કોર્ટ સ્ટ્રીટ [.] (હિદની) સૌથી વડી - સર્વોપરી અદાલત સુધાંશુ પં[i] ચંદ્રમાં
સુસુસમાસ પું. (સં.સમાસને એક પ્રકાર. ઉદા. “ભૂતપૂર્વ” સુધી વિ૦ (૨) પં. [ā] બુદ્ધિમાન, પંડિત
સુરેપું [.] ભાણું મૂકવાનું પાથરણું, દસ્તરખાન સુધી અ૦ [. સાવ]િ લગી; પર્યંત
સુલ, –ી વિ[સં. સુ+] સારા ફળ – પરિણામવાળું (૨) સુધીર વિ. [સં.] ખૂબ ધીર [બાકી રહ્યા કે છેડડ્યા વિના) | ન૦ સારું પરિણામ - ફળ. –લ(–ળા) વિ. સ્ત્રી સુધાં(ત) અ [ä. સાર્ધમ્ ? સર૦ ૫.,હિં.] સાથે મળીને; પણ | સુઠ્યિાણું વિ૦ [૫. સૂકવીમાનā] ઉપરથી સુંદર; ખાલી સફાઈદાર સુનંદિત વિ૦ (સં.] સારી રીતે ખુશ થયેલું. -તા વિ૦ સ્ત્રી, સુબદ્ધ વિ. [ā] સારી રીતે બદ્ધ – બાંધેલું કે બંધાયેલું સુનાવણી સ્ત્રી [‘સુણવું', “સુણાવવું” ઉપરથી; સર૦ હિં.સુનાવની, સુબળ વિ૦ [સં. [+] સારા બળવાળું; દઢ; જોરાવર મ.] ન્યાયાધીશે ફરિયાદ સાંભળવી તે કે તેને સંભળાવવી તે. સુબાહુ વિ. [સં.] સુંદર કે મજબુત હાથવાળું [-થવી. --નીકળવી = સુનાવણી માટે કેસ નીકળ.]. સુબુદ્ધિ સ્ત્રી [સં.] સદબુદ્ધિ
[સુધ દેનારું સુનીડે ! (૫) સેની
સુબેધ j૦ [] સારું જ્ઞાન કે શિખામણ. ૦૬, ૦કારી વિ. સુનીતિ સ્ત્રી [સં] સારી નીતિ
સુભગ વિ. [સં.] સુંદર; રમણીય (૨) સુભાગી. ૦તા સ્ત્રી૦, ૦૦ સુનું ન [સં. સ્વર્ગ સર૦ ગ્રા. સુઈગાર, સુનકાર =સેની] સોનું. | ન૦. –ગા વિ. સ્ત્રી ખૂબસૂરત કે સૌભાગ્યવતી (સ્ત્રી) -નેરી વિ. [સર૦ ઈ. સુનહરી] જુઓ સેનેરી
સુભટ ૫૦ [] બહાદુર લડવૈ. ૦શાહી સ્ત્રી અનેક સુભટ સુન્નત સ્ત્રી [..] એક મુસલમાની સંસ્કાર, જેમાં લિંગની સામંતની રાજ્યવ્યવસ્થા કે તેને સિદ્ધાન્ત પિપચાની ચામડી કાપી નાંખવામાં આવે છે (૨)[લા.] મુસલમાન સુભદ્રા સ્ત્રી [4] (સં.) શ્રીકૃષ્ણની બહેન; અર્જુનની પત્ની કરવું તે, ધર્માન્તર
[મુસલમાની સંપ્રદાય સુભર વિ. [સં. સુમ; સર૦ મ] સારી રીતે ભરાયેલું; સભર સુન્ની વિ૦ .] એ નામના મુસલમાની પંથનું (૨) ૫૦ એક | સુભાગી વિ. [સં.] ભાગ્યશાળી. - 5 નવ સદ્ભાગ્ય સુપ વિ૦ કિં.] સારી રીતે પાકેલું
સુભાષિત વિ૦ [] સુંદર રીતે કહેવું (૨) ૧૦ તેવું વાકય કે પદ સુપચ્ય વિ૦ [ā] સહેલાઈથી પચી જાય એવું
સુમતિ સ્ત્રી [સં.] બુદ્ધિ સુપથ પું[8,] સારે, નીતિને માર્ગ. અગામી વિ૦ સારે | સુમધુર વિ. [સં.] ઘણું મધુર નીતિને માર્ગે જનારું
સુમધ્યમા વિ૦ સ્ત્રી [સં.] સિંહ જેવી સુંદર) પાતળી કડવાળી સુપન ન. [સર ]િ (પ.) જુઓ સ્વનિ [ = ઍપવું.] | સુમન ન૦ [.] ફુલ. ૦૯૫ ૧૦ કુલની રાણ્યા સુપરત સ્ત્રી [.. સિપુ] પણ (૨) વિ. સેપેલું. [-કરવું | સુમનીષા ઋી. [૪] સારી મનીષા - ઇચ્છા કે અભિલાષા યા બુદ્ધિ સુપરવાઈઝર [{] દેખરેખ રાખનાર; નિરીક્ષક
સુમાને ન૦ કિં.] સારું માન; સમાન સુપરિચિત વિ. [સં.] સારી પેઠે પરિચિત [લાવે એવું સુમાર ૫૦ [જુઓ શુમાર; સર૦ મ.] અડસટ્ટો. [-કાઢ = સુપરિણામન) સિં] સારું પરિણામ, ૬થી વિ૦ સારું પરિણામ | અડસટ્ટો કાઢવો. – =હદકે શક્તિ જોવાં. –માં બેલવું = સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ [.] નિરીક્ષણ કરનાર ઉપરી;મુખ્ય અધિકારી નશામાં બેસવું.] - અ આશરે; લગભગ (પોલીસ, ઑફિસ, છાત્રાલય ઈ માં)
[ (ગરુડ) | સુમાર્ગ કું. [સં] સાચો કે સારે – સનમાર્ગ સુપર્ણ વિ. [સં] સારાં પાન કે પાંખવાળું (૨) ન૦ સુંદર પક્ષી | સુમિત્ર પં[સં.] સારે મિત્ર; સાંમત્ર (૨) (સં.) એક પૌરાણિક સુપર્વન[] સારું પર્વ કે પ્રસંગ
નામ. –ત્રા સ્ત્રી [સં.] (સં.) લક્ષ્મણની માતા [ સુંદર મુખવાળી સુપાત્ર વિ૦ [.] ચ; લાયક. ૦તા સ્ત્રી
સુમુખી સ્ત્રી [i.] ગાંધાર ગામની એક મૂચ્છના (૨) વિ૦ સ્ત્રી, સુપારી સ્ત્રી [સર૦ હિં, મ.] (પ.) જુઓ સેપારી
સુમુહૂર્ત ન [સં.] સારું -શુભ મુહુર્ત સુપુત્ર પું[સં.] સપૂત
સુમૂર્ત વિ. [સં.] સુંદર; સુશોભિત
[પવન; સિમ્મ સુપુષ્ટ વિ. [સં] સારી પેઠે પુષ્ટ - જાડું કે ભરાવદાર
સુમ ૫૦ [.. સમૂમ (અરબસ્તાનમાં) રણમાં વાતે ગરમ સુપેરે અ૦ સારી પેરે – પ્રકારે
સુમેધ,ધાવી વિ. [સં.] સારી મેધા – બુદ્ધિવાળું [(ગ.) સુપ્ત વિ૦ [j.] સૂતેલું; ઊંધેલું. ૦માનસશાસ્ત્ર નવ સુપ્ત કે ગુપ્ત સુમેય વિ. [સં.] બરબર માપી શકાય એવું (૨) “કેમેસ્યુરેબલ મન વિષેનું માનસશાસ્ત્ર; સાઈકો-એલિસિસ
સુમેરુ પું[ä.](સં.).મેરુ; સેનાને પર્વત. જાતિ સ્ત્રી ધ્રુવસુપ્તિ સ્ત્રી[8] ઘોર નિદ્રા (૨) ઘેન
પ્રદેશમાં દેખાતે અમુક પ્રકાશ; ‘રેરા બેરિયેલિસ” (પ.વિ.) સુપ્રકાશિત વિ. [સં.] સારી પેઠે પ્રકાશવાળું
સુમેળ ! (સ + મેળ] સારે મેળ બનાવ (૨) સારું સુભગ સુપ્રતિષ્ઠિત વિ૦ [.] સારી પ્રતિષ્ઠાવાળું; આબરૂદાર (૨) સારી મિશ્રણ કે મેળવણી પેઠે જામી ગયેલું; સુસ્થિર [તે; સુપ્રતિષ્ઠિતતા સુયશ ૫૦ [4.] સારી કે ઘણી કીતિ
[દાઈ સુપ્રતિષ્ઠા સ્ત્રી [સં] સારી પ્રતિષ્ઠા (૨) સારી રીતે પ્રતિષ્ઠિત થવું સુયાણી સ્ત્રી [પ્રા. સૂર્ણા (સં. સૂતિ)] પ્રસવ કરાવનારી સ્ત્રી; સુપ્રભ વિ૦ [સં.] સુંદર પ્રભાવાળું
સુયુત વિ૦ [.] બરાબર – સારી રીતે જોડાયેલું સુપ્રસન્ન વિ. [4] ઘણું પ્રસન્ન
સુગ પું[.] શુભ – સારે કે યોગ્ય અવસર સુપ્રસંગ કું. [સં. શુભ પ્રસંગ
સુ ગ્ય વિ૦ કિં.] સારી રીતે કે પેઠે ચુકે લાયક. ૦તા સ્ત્રી

Page #906

સુધન]
૮૬૧
[સુલભ
સુધન પું[] (સં.) દુર્યોધનનું એક શુભ નામ
સુરલેક પું[સં] સ્વ સુર પં. [૪] દેવ
[અસર પામેલું; પ્રભાવિત | સુરવધૂ સ્ત્રી [i.] સુરની સ્ત્રી દેવી (૨) અસરા સુરત વેટ [.] સારી પેઠે, બરોબર રક્ત- રાતું કે રંગાયેલું કે સુરવાલ –ળ) પું; સ્ત્રી. [f. સુન્ધાર; સર૦ મ. સુરવાર, હિં.] સુરક્ષિત વિ૦ સિં] સારી રીતે રક્ષાયેલું. તે સ્ત્રી
પાચનમે; ચરણે સુરખ વિ. [1. સુર્વ; સર૦ ëિ.] લાલ; રાતું. –ખી સ્ત્રી [...] સુરસ વિ૦ [ā] સારા – સુંદર રસવાળું. છતા સ્ત્રી, લાલી (૨) [સર૦ હિં.] ઈટને ભૂકે; ઝિકાળ (૩) [લા.] અસર સુરસદન ન૦ કિં.] સ્વગે; દેવલોક સુરગંગા સ્ત્રી [૪] આકાશગંગા
સુરસરિત, તા) સ્ત્રી [સં.] સુરનદી - ગંગા સુરગિરિ પુંઠ [સં.] (સં.) મેરુ પર્વત
સુરસાલ (સં.), –ળ વિ૦ ઘણું રસાળ (૨) ઘણું મજાનું સુરગુરુ છું. [સં.] (સં.) દેવના ગુરુ; બૃહસ્પતિ
સુરંગ વિ૦ [] સુંદર રંગનું (૨) સુંદર (૩) ૫૦ સુંદર રંગ (૪) સુરચાપ ન. [.] ઇદ્રધનુષ્ય
( [ સત (સુ.). (રંગ અનુસાર) એ નામની જાતને ઘડો (૫) સ્ત્રી જમીનમાં સુરણિયું વિ. [‘સૂરણ” ઉપરથી 8] ચળવાળું (૨) લેલુપ; અત્યા- કરેલું ભોયરું (૬) (જમીનમાં ખાડો ખોદી ખડક તોડવા કે સુરત ન૦ [ā] કામક્રીડા; સંભેળ (૨)વિ૦ બરેબર રત કે રમ્ય શત્રુને નાશ કરવા વપરાતી) દારૂગોળાની એક યુક્તિ કે તે સુરત ન૦ (સં.) (ગુજરાતનું) તે નામનું શહેર
માટેની બનાવટ. [-કાઢવી = ડુંગર કેડીને નીચેથી રસ્તો કરવો. સુરતણ સ્ત્રી, સુરતી – સુરતની વતની સ્ત્રી
-કેવી]. -ગી વિ૦ સારા - સુશોભિત રંગનું (૨) લહેરી; સુરત ન૦ [.] વર્ગનું એક ઝાડ (૨) કપમ
રંગીલું (૩) નારંગી સુરતવાર વિ૦ [સં. સુરત + શર) કામક્રીડામાં શુ; કોડીલું કામ- | સુરા સ્ત્રી [] મ દેરા; દારૂ. ૦પાન ન૦ દારૂ પીવો તે ણગારું (કચ્છ) [યાદ; સૂધ (૪) [સં.] દેવત્વ; સુરપણું | સુરાઈ (હી) સ્ત્રી [મ. સુરાહી] કુજાના ઘાટનું (સાંકડા ગળાનું) સુરતા સ્ત્રી [સં. સુરતિ; સર૦ હિં.] લગની (ર) ધ્યાન (૩) | એક વાસણ સુરત સ્ત્રી [સં.] ખૂબ આનંદ અને સુખ
સુરા(–લા)ખ સ્ત્રી [. સૂરાખ] કાણું; બાંકેરું સુરતી વિ૦ [“સુરત” ઉપરથી]સુરત શહેરનું કે તે તરફનું (૨) સ્ત્રી | સુરાજ્ય ન૦ [સં] સારું – સારી રીતે ચાલતું રાજ્ય સુરત તરફની બેલી (૩) ૫૦ સુરતને કે તે તરફ વતની. સુરાત્મા સ્ત્રી [સં] સુરની આ મજા-પુત્રી; દેવકન્યા; દિવ્ય સ્ત્રી F–ભાઈ= કહેવાતા ભાઈ. –લાલા =લહેરી લાલા; ફાંકડેરાવ. | સુરોધીશ ૫૦ [.] સુરપતિ; ઇદ્રા –સગાઈ = ઉપર ઉપરની પ્રીત.] [સાધુ કે માણસ | સુરાપી વિ૦ [સં.] દારૂ પીનારું સુરદાસ પં. (સં.) પ્રસિદ્ધ અંધ ભક્ત કવિ (૨)[લા.] આંધળો સુરારિ પં. [સં.] દેવોને દુશ્મન; રાક્ષસ સુરેમ ન૦ [સં.] કલ્પવૃક્ષ
સુરાવટ સ્ત્રી સૂર મિલાવવા તે (૨) સુરેલ દવાને સુરધન નવ [i] મેઘધનુષ્ય
સુરાણા સ્ત્રી [i] ફટકડી (૨) ગોપીચંદન સુરધામ ન૦ [.] ; દેવલોક
સુરાહી સ્ત્રી [.] જુઓ સુરાઈ સુરધુનિ, –ની સ્ત્રી. [] (સં.) ગંગા નદી
સુરાંગના સ્ત્રી [સં] દેવાંગના; અસરા સુરધેનુ સ્ત્રી [સં. સુર + વેનુ કામધેનુ
સુરીતિ સ્ત્રી [સં] સારી રીતિ
[સુરેલ સુરેનદી સ્ત્રી [સં.] (સં.) ગંગા
સુરીલું વિ૦ [‘સૂર’ ઉપરથી] મધુર કે બરાબર મળેલા સૂરવાળું; સુરનંદિની સ્ત્રી [સં.] જુઓ સુરધેનુ
સુરચિ સ્ત્રી [સં.] સારી ચ. ૦મંગ . સુચિને -શિષ્ટ સુરનાયક [સં.] (સં.) ઇદ, સુરપતિ
રસતાને ભંગ. ૦૨ વિ. સારી પેઠે રુચિર સુરપઢિમા સ્ત્રી [સુર + ગ્રા.પરિમા (સં.પ્રતિમ)] +દેવની પ્રતિમા સુરૂપ [સં.3, -પી વિ૦ સુંદર રૂપવાળું; ખૂબસૂરત. તે સ્ત્રી સુરેપણું ન૦ સુરતા; દેવ
સુરેખ વિ૦ [ā] પ્રમાણસર, ઘાટીલું; સુંદર (૨) “કિટલિનિયર’ સુરપતિ પું[સં.] (સં.) ઇદ્રરાજા
(ગ.). કંસ જુઓ રેખાકંસ, ૦તા સ્ત્રી૦. ૦૫દી પુત્ર સુરપથ પું. [સં.] આકાશ
‘લિનિયર એપ્રેશન” ગ.). ૦સમીકરણ ન. “લિનિયર ઈસુરપદ ન [સં.] સુર –દેવનું પદ કે સ્થાન; સ્વગ [ તાલ | વેશન” (ગ.). –ખા સ્ત્રી સીધી લીટી (ગ) સુરત–લ)ફાક [હિં. સુરí મ. સુરો] સંગીતને એક | સુરેન્દ્ર ૫૦ [૪] જુઓ સુરેંદ્ર સુરભિ –ભી) વિ. [સં] સુવાસિત (૨) સ્ત્રી, કામધેનુ ગાય (૩) સુરેલ વિ. [‘સૂર’ ઉપરથી] સુરીલું સુમધુર ગાય. કંદર પં. [સં.] (સં.) એક પર્વત ગૌરીશંકર) સુરેશ, સુરેદ્ર પું[ā] (સં.) ઇદ્ર સુરમણિ પં[સં.] કલ્પવૃક્ષ જેવો સ્વર્ગનો એક મણિ સુલક્ષણ(–ણું) વિ૦ [સં.] સારાં લક્ષણવાળું [પ્રેરક) સુરમો ૫૦ [1] એક ખનિજ પદાર્થ કે તેનું બનતું આંખનું એક | સુલટાવું સક્રિ. [‘સૂલટું ઉપરથી] સૂલટું કરવું (“સૂલટાવું'નું અંજન –આંજવો)
સુલતાન . [..] બાદશાહ; મુસલમાની રાજા. –ના સ્ત્રીસુરમ્ય વિ૦ [.] અત્યંત રમણીય
બેગમ; રાણી. –ની વિ૦ સુલતાનનું, –ને લગતું (૨) સ્ત્રી, સુરયુવતી સ્ત્રી [સં.] અસરા
સુલતાનને અમલ (૩)[લા. રાજાની આપખુદી કે જુલમ સુરરાજ સિં], – પં. ઇદ્ર
સુલફાક પુંછ જુઓ સુરફાક સુરરિપુ છું. [4] દેને શત્રુ અસુર રાક્ષસ
સુલભ વિ૦ [૪] સહેલાઈથી મળે એવું. [-ચલણ ૧૦ સુલભ

Page #907

સુલભતા ]
૮૬૨
[અસંબદ્ધ
ચલણી નાણું, “સૈફટ કરંસી'.] છતા સ્ત્રી
સુવાહક વિ૦ [ā] (ગરમી, વીજળી ઇ૦) સારી રીતે વહી જનારું, સુલલિત વિ. [.] અત્યંત સુંદર (૨) સુકુમાર
ગુડ કંડકટર”
[ ‘સેટ” સુલાખ સ્ત્રી, જુઓ સુરાખ
સુવાંગ વિ૦ . સર્વ ?] આખું ને આખું (૨) નિરપેક્ષ, સુલેખન ન૦ [ā] સારા અક્ષર લખવા તે; સુંદર લેખન સુવિખ્યાત વિ૦ [સં.] સારી પેઠે વિખ્યાત; બહુ જાણીતું સુલેહ સ્ત્રી [મ. સુહૃ; સર. fé, મ. સુw] સલાહશાંતિ, ઝઘડા | સુવિજ્ઞાત, સુવિદિત વિ૦ [સં] સારી રીતે જાણેલું કે લડાઈના અભાવ (૨) સમાધાની; સંધિ. ૦નામું ન. સુલેહનું | સુવિદ્યા સ્ત્રી [સં] સારી કે શુભ વિદ્યા
ખતપત્ર – કરારનામું. શાંતિ સ્ત્રી સુલેહ અને શાંતિ સુવિધા સ્ત્રી [8. સર૦ હિં] સગવડ; અનુકૂળતા સુલોચન વિ૦ [] સુંદર લોચનવાળું (૨) ન૦ સુંદર લોચન, –ના | સુવિનીત વિ. [ā] ઘણું વિનીત, વિનયી વિ. સ્ત્રી(૨) સી. સીનું એક વિશેષ નામ
સુવિસ્તૃત વિ. [8.] સારી પેઠે વિસ્તૃત – ફેલાયેલું સુલ પું. [ઈ. સુI]+વગર તવે કે કેરી તમાકુ ભરેલી ચલમ | સુવિહિત વિ૦ [.] સારી કે પૂરી રીતે વિહિત (૨) સારી રીતે સુવચન ન. [૪] સારું -શુભ કે હિતકર વચન; સુભાષિત થયેલું કે કરાયેલું સુવઢ(-)વવું સક્રિ. “સુવાડવું’, ‘સૂવું’નું પ્રેરક
સુખે અ [સ + વેશે ] + સારી રીતે [સારી પેઠે વ્યવસ્થિત સુવર્ણ વિ. [io] સુંદર રંગનું (૨) નટ સેનું, કાર પુંછ સેની. | સુવ્યવસ્થા સ્ત્રી. [] સારી વ્યવસ્થા. -સ્થિત વિ૦ કિં.] ૦ચંદ્રક પુસેનાના ચાંદ. ૦જયંતી સ્ત્રીજુઓ સુવર્ણ મહેસવ. સુત્રત વિ. [સં] સારાં વ્રતવાળું સગુણી (૨) ન૦ સારું વ્રત
તક સ્ત્રી ઉત્તત્તમ તક. ૦તા સ્ત્રી સુંદર રંગવાળું હોવું તે | સુશાસન ન. [.] સારું શાસન – અમલ કે વહીવટ વ્યવસ્થા (૨) સુવર્ણ – સેનાને ગુણ કે ભાવ (૩) સરસ અક્ષરવાળું હોવું | સુશિક્ષણ પં. [ā] સારું શિક્ષણ તે. તુલા વિધિ સેના વડે તળવાને – એમ સમાન | સુશિક્ષિત વિ. [i] સારી રીતે શિક્ષિત. –તા વિ૦ સ્ત્રી, કરવાનો વિધિ. નિયમ ૫૦ સુવર્ણ જે ઉત્તમ કીમતી નિયમ. | સુશીલ વિ. સં.] ઉત્તમ શીલવાળું; સચ્ચરિત (૨)વિવેકી; વિનયી ૦૫દક ન જુએ સુવર્ણચંદ્રક. ૦ભસ્મ સ્ત્રીત્ર સેનાની ભસ્મ; (૩) સરળ; સીધું. છતા , એક દવા. ૦મહત્સવ j૦ પચાસ વર્ષે ઉજવાતી જયંતી. સુશોભન ન. [૪] સુશોભિત કે તેવું કરવું તે ૦મંદિર ન૦ (સ.) અમૃતસરનું (સુવર્ણથી મઢેલું) શીખ મંદિર. | સુશોભિત વિ. [ā] ઘણું શોભતું ૦માક્ષિક . એક ધાતુ; આપીત. ૦માર્ગ ૫૦ શ્રેષ્ઠ માર્ગ. સુશ્રી વિ. [ā] ખૂબ શ્રીમાન (૨) સ્ત્રી સારી સુંદર શ્રી – શેભા. ૦મૃગ ૫૦ સેનેરી માયા-મૃગ (સીતા જેથી લેભામાં તે) (૨) | સુશ્રુત વિ૦ [4.] બહુત; વિદ્વાન (૨)૫૦ (સં.) એક પ્રસિદ્ધ વૈદ્ય (લા.] તેવી આકર્ષક લાલચ. યુગ પુત્ર સારામાં સારે યુગ; | સુશ્લિષ્ટ વિ૦ [ā] સારી રીતે જોડેલું કે બેસાડેલું. છતા સ્ત્રી, સત્યયુગ. –ણ વિ. સી. (૨) સ્ત્રી સુંદર વર્ણવાળી સ્ત્રી. | સુષમ વિ. [૪] સારી રીતે સમાન; સપ્રમાણ (૨) સુંદર. -ભા -Íગર વિ૦ +સેનીને ધંધે કરનારું. –ણું વિ૦ સુંદર વર્ણવાળું | સ્ત્રી, અતિ સુંદરતા; સંદર્ય સુવર્ધમાન વિ. [ā] સારી રીતે વર્ધમાન
સુષિર વિ. [4.] કાણાંવાળું (૨) ન૦, ૦વાઘ ન૦ [] પવન સુવા ! (જુઓ સવા] એક વનસ્પતિ; તેનાં બીજ. [-નું પાણી ભરીને વગાડવાનું (કાણાંવાળું) વાઘ ન૦ સુવાને અર્ક; “ડીલ”.]
સુષુપ્ત વિ[સં.] સૂતેલું; ઊંધતું (૨) અપ્રગટ; અંદર રહેલું; “લેટન્ટ” સુવાક્ય ન [i] શુભ વાકય સુવચન
સુષુપ્તિ સ્ત્રી [ā] ગાઢ નિદ્રા સુવાવું સક્રિ. “સૂવું'નું પ્રેરક; સુવડાવવું
સુષમણ, સુપુણા [સં.] સ્ત્રીયોગશાસ્ત્ર પ્રમાણે ત્રણ પ્રધાન સુવાણુ સ્ત્રી, જુઓ સવાણ
[એક રેગ નાડીઓમાંની વચલી (જુઓ ઈડા) સુવારગ [. ભૂમા (. સૂતિ) + રેગ] સુવાવડમાંથી થતો સુહુ અ૭ [] સારી રીતે ઉત્તમ રીતે સુવાર્તા સ્ત્રી [. સુ+ વાર્તા] સારી - પવિત્ર વાર્તા; “
શૈ લ”. સુસજજ વિ૦ [સં.] સારી પેઠે કે રીતે સજજ ઉદા૦ ઈશુની સુવાર્તા
સુસવાટા–ટ) [રવ; સર૦ મ. સુતટ,-રા] સૂસવવાને - સુવાવ૮ સ્ત્રી. [પ્રા. સૂમ (. જૂતિ) +. વરિણા (ઉં. વૃત્તિતા) $] | વહેતા કે વાંધાતા પવનને કે તેને મળતો અવાજ (માર) બાળકને જન્મ આપવાને અને તે પછીની માંદગીને સમય; | સુસવાટ (-,-ળ) સ્ત્રી, એક જાતને મગર ખાટલો. [-આવવી =પ્રસૂતિને સમય .-કરવી = સુવાવડ સુસવાટ !૦ જુઓ સુસવાટ દરમિયાન સેવાચાકરી કરવી.] ૦ખાનું ન૦ સુવાવડ કરવાનું સુસવાય સ્ત્રી૦ જુઓ સુસવાટ, –ળ દવાખાનું, પ્રસૂતિગૃહ. -ડી વિ. સ્ત્રી(૨) સ્ત્રી. સુવાવડમાં સુસવાવવું સક્રિ. “સૂસવવું નું પ્રેરક હેય એવી રજી
સુસવાળી સ્ત્રી જુઓ સુસવાટ, –ડ સુવાવું અક્રિ. ‘સૂવું'નું ભાવે રૂપ
સુસંગત વિ૦ [સં.] બરાબર સંગત –બંધબેસતું. ૦બહુકેણ, સુવાસ સ્ત્રી. [ā] સારી વાસ; સુગંધી
બહુભુજ ૫૦ રેગ્યુલર પેલિગેન” (ગ.). ૦તા, -તિ સ્ત્રી સુવાસણ(ત્રણ), સુવાસિણી સ્ત્રી[જુએ સુવાસિની; સર૦ | સુસંગતપણું મ. સુવાળ] સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી
સુસંગઠિત વિ૦ સારી રીતે સંગઠિત સુવાસિત વિ. [ā] ખુશબેદાર
સુસંપી વિ૦ (+ સં૫] સારા સંપવાળું સુવાસિની સ્ત્રી [સં.] જુઓ સુવાસણ
સુસંબદ્ધ વિ. [૪] આગળપાછળ બરાબર સંબંધવાળું; સુસંગત

Page #908

સુસંસ્કારી ]
સુસંસ્કારી વિ૦ [ä.] સારા સંસ્કારવાળું. રિતા સ્ક્રી સુસંસ્કૃત વિ॰ [સં.] સારી સંસ્કૃતિવાળું (૨) સુસંસ્કારી સુસ્ત વિ॰ [[.] આળસુ (૨) મંદ; ધીમું. “સ્તી સ્ક્રી॰ આળસ; ઊંધનું ઘેન (૨)મંદતા. [ઉઢાડી દેવી, કાઢી નાખવી = શિક્ષાથી પાંસરું કરવું. –ઊઢવી = સુસ્તી જતી રહેવી; જાગ્રત થયું. –કરવી, રાખવી =આળસુ થયું. –લાગવી = આળસ આવવું.] સુસ્થ વિ॰ [સં] સુસ્થિત (૨) સ્વસ્થ; સાજુંતાનું સુસ્થાપિત વિ॰ [i.] સારી રીતે સ્થાપિત – સ્થપાયેલું સુસ્થિત વિ॰ [i.] સારી રીતે સ્થિત; દૃઢ (૨)સારી સ્થિતિવાળું (૩) બરાબર ગાડવાયેલું, –તિ સ્ત્રી॰ સુસ્થિતતા
સુહાણુ સ્ત્રી॰ [સર॰ પ્રા. સુહાવળ (સં. મુદ્દાન)] શાંતિ;સમાધાન સુહાવન વિ॰ [જીએ સુહાવું; સર॰ f.] સેહામણું; શાલીતું સુહાવવું સક્રિ॰ ‘સુહાવું’નું પ્રેરક, શાભાવવું
સુહાવું અક્રિ॰ [ત્રા, સુદ્ઘ (સં. શુ); અથવા પ્રા. સુહા (સં. સુ+મા); સર॰ હિં. સુહાના] શેલવું; સેાહાવું સુહાસિની વિ॰ સ્ક્રી॰ [i.] સુંદર હાસ્યવાળી સુહૃદ પું [i.] મિત્ર
સું અ॰ [સર॰ હિં. (ત્રા. નુંનો પ્રત્યય)] (૫.) સાથે; શું સુંદર વિ॰ [સં.] રૂપાળું; સુશોભિત; મજેનું. તા સ્ત્રી. –રી શ્રી॰ સુંદર સ્ત્રી(૨) એક છંદ; વૈતાલીય(૩)શરણાઈ જેવું એક વાઘ સુંવાળપ શ્રી॰ સુંવાળાપણું
સુસ્પષ્ટ વિ॰ [i] ખૂબ સ્પષ્ટ
સુસ્વર વિ॰ [i.] ઉત્તમ સ્વરવાળું (૨) પું॰ ઉત્તમ સ્વર સુસ્વા૫ પું॰ [સં.] સારી ઊંધ
|
સુહાગ પું॰ [ત્રા. સોહા (સં. સૌમા); સર૦ હિઁ.] સૌભાગ્ય. ૦ણ વિ॰ સ્ત્રી સૌભાગ્યવંતી (૨) પતિની માનીતી. ગિયું, –ગી વિ॰ સુભાગી; સુખી
સુંવાળા (૦) પુંખ૦૧૦ [‘સુંવાળું’ ન૦] દશમાની ક્રિયા સુંવાળી (૦) સ્ત્રી॰ પૂરી જેવી નાસ્તાની એક વાની સુંવાળું (૦) વિ॰ [[. સુકમાર* (સં. સુકુમારમ્)] લીસું અને નરમ (૨) સ્વભાવનું નરમ; મૃદુ (૩) ન૦ [જીએ વરધસુંવાળું]
બાળકના જન્મનું સૂતક
રસૂક સ્ત્રી॰ [‘સૂકું’ ઉપરથી] ભીનાશનેા અભાવ; સૂકાપણું કગણું ન॰ [સુકું + ગળું ?] એક બાળરોગ; સુકતાન; રિકેટ્સ' સૂકર પું; નવ [સં.] શકર; ભંડ; સ્વર સૂકલ, “શું વિ૰ સુકાયેલું; કુશ
કવવું સક્રિ॰ જીએ સુકાવવું. [સૂકવાનું અક્રિ॰ (કર્મણિ).] સૂકવું અક્રિ॰ (૫.) જીએ સુકાવું
સુકું વિ॰ [ત્રા. સુ; છું. શુ] શુષ્ક; ભીનાશ વિનાનું (૨) ફ઼ા; દૂબળું. [પાપ જેવું=સુકલકડી. -શૈલી જવું = કશી અસર ન થવી; કારું રહેવું. સૂકા કાળ = વરસાદને અભાવે પડેલા દુકાળ. સૂકા દમ=ખાલી દમદાટી; ધમકી. સૂકા પ્રદેશ=જે ભાગમાં દારૂ વગેરે નશાની બંધી હોય તે.] ૦ભ(-સ)ટ વિરુ સાવ સૂ કું
સૂકા પું॰ [‘સૂ કું’ પરથી ? સર૰ f. પૂર્ણા, મ. મુદ્દા] તમાકુના કા; જરદો. [–પીવા, ભરવા = ચલમમાં તમાકુ ભરવી (ફૂંકવા માટે).]
[સૂડલા
સૂક્ત વિ॰ [સં.] સારી રીતે કહેવાયેલું (૨) ન૦ વેદમંત્રો કે ઋચાઓને સહ
|
સૂક્તિ સ્ત્રી॰ [i.] ઉત્તમ ઉક્તિ કે કથન

૮૬૩
સૂક્ષ્મ વિ॰ [i.] અણુ; ઝીણું; ખારીક (૨) ન॰ બ્રહ્મ (૩) પું૦ કાવ્યમાં એક અલંકાર, છતા શ્રી॰, જ્ન્મ ન. દર્શક વિ૦ ખારીક વસ્તુને મોટી દેખાડનારું (૩) ન૦ સૂક્ષ્મદર્શક યંત્ર. દર્શક યંત્ર ન૦ ખારીક વસ્તુ માટી દેખાડનારું એક સાધન. દર્શી વિ૦ સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિવાળું (૨) ન૦ જીએ સૂક્ષ્મદર્શક યંત્ર. ષ્ટિ સ્ત્રી સૂક્ષ્મ વસ્તુએ જાણી કે સમજીશકે એવી છે. દેહ પું॰ દેતુથી છૂટો પડેલા જીવ જેના આશ્રય કરી રહે છે તે શરીર (પાંચ પ્રાણ, પાંચ જ્ઞાનેંદ્રિય, પાંચ સૂક્ષ્મજ્તા, મન અને બુદ્ધિ એ સત્તર વસ્તુનું બનેલું શરીર). ૦દેહી વિ॰ સૂક્ષ્મ દેહવાળું. યંત્ર ન૦ સૂક્ષ્મદર્શક યંત્ર. શરીર ન॰ સૂક્ષ્મ દેહ [યંત્ર; ‘માઇક્રોફેશન’ સૂક્ષ્માકર્ણક ન॰ [ä.] સૂક્ષ્મ દૂરનું સાંભળવાનું કે તે સંભળાવતું સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ વિ॰ [સં.] અતિ સૂક્ષ્મ; સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ સૂક્ષ્મક્ષિકા સ્ત્રી॰ [i.] સૂમ છે
સૂગ સ્રી [સં. સુા=વિષ્ટા ઉપરથી] અતિશય અણગમા; ધૃણા; ચીતરી [–આવવી, ચઢવી] [કે તે જગાડતું સૂચક વિ॰ [i.] સૂચવે એવું; સૂચવનારું (૨) ગર્ભિત સૂચનાવાળું સૂચન ન॰ [i.] સૂચવવું તે કે જે સૂચવાય તે. –ના સ્ત્રી૦ સૂચવવું તે; ઇશારા; ચેતવણી. -નાત્મક વિ॰ સૂચનાવાળું; સૂચવતું. નાપત્ર પું૦; ન૦ સૂચના આપતા – તેને પત્ર સૂચવવું સક્રિ॰ [સં. સૂ] સૂચના કરવી; ધ્યાન ઉપર લાવવું; જણાવવું. [સૂચવાવવું સ॰ ક્રિ॰ (પ્રેરક). સૂચવાયું અ॰ ક્રિ (કર્મણિ).] [સાય. ૦પ(૦૩) ન॰ સૂચિ; યાદી સૂચિ(–ચા) શ્રી॰ [i.] યાદી; સાંકળિયું; ક્રમાનુસારી ટીપ (૨) સૂચિત વિ॰ [i.] સૂચવાયેલું કે સૂચવેલું
સૂચી સ્રી॰ [ä.] જુએ સૂચિ (૨)‘પેનસિલ’(ગ.) (૩)પિરામિડ જેવી આકૃતિ(ગ.). ૦ખં પું॰ સૂચી આકૃતિનેા ખંડ; ‘ક્રુસ્ટ્રમ’ (ગ.). ૦પત્ર(ક) ન૦ જુએ સૂચિપત્રક સૂય્ય વિ॰ [i.] સૂચવવા યોગ્ય
સૂજ સ્ત્રી [સૂજવું પરથી; સર૦ હિં. જૂન; મેં.] સેજો સૂજની સ્ત્રી॰ [ા. સેજની] રજાઈ
| જવું અક્રિ॰ [સર૦ મ. મુનનીે; fä. સૂનના] (દરદથી ચામડી વગેરેનું) ઊપસવું; ફૂલવું; સેજો ચડવા
સૂઝ સ્ત્રી॰ [‘સૂઝવું' ઉપરથી; સર૦ Ēિ.] સૂઝવું તે; સમજ; ગમ; પહેાંચ. ૰કા પું॰ (કા.)સઝ; સમજ; પહોંચ. તું ન॰ પેાતાને ગમતું – સમજાતું. ઉદા॰ તમે તમારું સૂઝતું કરો છે! એ ચાલે ? દાર વિ॰ સૂઝવાળું. બુદ્ધિ સ્ત્રી॰ સૂઝ કે ગમવાળી બુદ્ધિ સૂઝવું અક્રિ૦ [સર॰ પ્રા. સુષ્કૃત (સં. દથમાન); સર૦ મ. મુશળે; હિં. સૂચના] દેખાવું; નજરે પડવું (૨) સમજાયું; ગમ પડવી; અક્કલ પહેાંચવી [આવી જાય એવી) નાની બેંગ કે પેટી સૂટ ન॰ [.]કોટ પાટન ઇ॰ લૂગડાંના સટ. કેસન॰[ ](સૂટ સૂઢ વિ॰ [જીએ સૂવું] સામટું અને સાદું (ન્યા) (૨) પું॰; ન॰ (કા.) મૂળ (૩) ન॰ આગલા વાવેતરનાં મૂળ ઠંડાં વગેરે ખાદી -ખાળી સફાઈ કરવી તે (−કરવું) [સૂડી સાલા પું॰ [જુએ સૂડો] એક જાતના પોપટ (૨) સૂડો; મેટી

Page #909

સૂડ1
८९४
સુર
સૂવું સક્રિ. [પ્રા. શૂટ (. મન્ન કે સૂત્ ) = ભાંગવું -વિનાશ | એક સૂત્રમાં ગાં ઠેલું (૨) સૂત્રરૂપે ગોઠવેલું (૩) વ્યવસ્થિત કરેલું કર (૨) મૂળમાંથી ખાદી નાખવું (૩) ઝૂડીને સાફ કરવું (૪) સૂથ સ્ટ્રીટ (પ.) સુખ; સરળતા [સર૦ મ. સૂર; (સં. ૬ ?)] બદલો લેવ; વેર વાળવું સૂથરું વિ૦ ચેખું; સાફ, સુઘડ ને સ્વચ્છ સૂકવ્યાજ ન [સૂડ+ વ્યાજ] રૂપિયા રહ્યા હોય તેટલા વખતનું સૂધ સ્ત્રી. [જુઓ શુદ્ધિ; સર૦ હિં.] ભાન (૨) ભાળ; ખબર. સામટું સાદું વ્યાજ
[-આવવી,વળવી=ભાન આવવું.] ખૂધ,૦સાન સ્ત્રી[+ ] સૂડી સ્ત્રી[. સૂર =ભાંગવું ઉપરથી? સર૦ મ. સુરા) સેપારી ભાન; અક્કલ; હોશ. [-ઊડી જવી = ભાન ન રહેવું હશશ કાતરવાનું સાધન (૨) [જુઓ સૂડો (૨)] સૂડા (પિપટ)ની માદા. ઊડી જવા.](ર) બ૦૧૦ (સં.)એ નામની ગણપતિની બે પત્નીએ [-વચ્ચે સેપારી= કફેડી કે લાચાર સ્થિતિ.]
-શુદ્ધિ અને બુદ્ધિ
[ નિષ્કપટી સૂડે ૫૦ [જુઓ સૂડી (૧)] મોટી સૂડી (૨) (અથાણાની કેરી | સૂવું વિ૦ [સર૦ fહું. (સં. શુદ્ધ)] પાધરું સીધું (૨) સરળ; કાપવાને) મેટી સૂડી જેવું સાધન (૩) [સર૦ fહું. સૂરો, સં. શુ ?] | સૂન વિ૦ [4. સુન્ન (સં. રાવ; સર૦ હિં] શૂન્ય. કાર પું એક જાતને પિપટ
જુઓ શૂનકાર, શૂન્યકાર. ૦મૂન(-નું) વિ૦ જુએ શૂનમુન સૂઢમૂઢ વિ૦ જુઓ શુઢમૂઢ, સૂનમૂન
સૂનકું ન૦ (કા.) ધૂન; વળું સૂણવું અક્રિ. [ar.મૂળ (સં.રૂન)] સૂજવું (“સુણવું' = સાંભળવું x) | સૂનમૂન, –નું વિ૦ જુઓ “સૂન”માં સૂત પું[સં.] સારથિ, રથ હાંકનાર (૨) ક્ષત્રિયથી બ્રાહ્મણીને | સૂનાની ડું [સં. જૂન +ની] કસાઈ ખાટકી (૫) પેટે થયેલો પુત્ર (૩) ચારણ; ભાટ- છડી પકારનાર (૪) (સં.) સૂનું છું. [સં.] પુત્ર વ્યાસને એક શિષ્ય. ૦પુત્ર છું. (સં.) કર્ણ
સૂનું વિ૦ [જુએ સૂન; પ્રા. મુન્નાં (સં. ); સર૦ હૈિં. જૂના] સૂતક ન [.] સગાંસંબંધીમાં જન્મ અને મરણ વગેરેથી પાળવામાં | નિર્જન, ઉજજડ; વસતી કે સહવાસ વિનાનું (૨) સંભાળ કે રક્ષણ આવતી આભડછેટ (૨) જુએ કવૉરેન્ટીન. [-આવવું, લાગવું વિનાનું. [-પઢવું = ખાલી રહેવું (૨) સહવાસ વિનાનું રહેવું. = સૂતકને યોગ્ય સગપણ હેવું. –ઉતારવું =વિધિપૂર્વક સૂતકની -મૂકવું =એકવું – સહવાસવિનાનું મૂકવું.] સટવિ૦ સાવ સૂનું અશુદ્ધિ દૂર કરવી. ૫હવું = સૂતકની આભડછેટ લાગવી. સૂઝત વિ. [સં] સત્ય અને પ્રિય (૨) નટ તેવી વાણી -પાળવું = સૂતકની આભડછેટ સાચવવી.]–કી વિ. સૂતકવાળું સૂપ ન. [સં.] ભડકી; રાબ (૨) એક પ્રકારનું શાકનું ઓસામણ સૂતપુત્ર છું. (સં.) જુઓ “સૂત'માં
સૂપડી સ્ત્રી[વા. મુગ્ધ (સં. સૂË) + ડું નાનું સૂપડું (ર) હાથસૂતર ન૦ [સં. સૂત્ર] કાંતીને કાઢેલો તાર. [-ને તાંતણે બંધાયેલું પીંજણના છેડે આવતો ત્રિકેણ ભાગ -ડું ન૦ અનાજ ઝાટકવાનું = પ્રેમના બળથી બંધાયેલું – વશ થયેલું. –ને તાંતણે સ્વરાજ = સાધન. [સૂપડે આવવું ઋતુમાં આવવું (૨) પહેલે એણે રેંટિયા અને ખાદીના રચનાત્મક કાર્યક્રમને બળે સ્વરાજ મળવું તે.] સાસરે આવવું, કરકરિયાવર લઈ સાસરે આવવું. સૂપડે ને સૂતરફેણી () સ્ત્રી, એક જાતની મીઠાઈ
ટોપલે = પુષ્કળ, અતિશય.] સૂતરશાળ સ્ત્રી [સૂતર + શાળ] એક જાતની ડાંગર
સૂપતી સ્ત્રી [સર૦ મ.] સલાટની હથોડી સૂતળવું સક્રિ[. સૂત્ર ઉપરથી] ગાંઠવું; જોડવું, સાંકળવું. | સૂપશાસ્ત્ર ન. [૪] પાકશાસ્ત્ર [પ્રાચીન ચલા-વેરે [સૂતળાવું અક્રિ. (કર્મણિ).].
સૂપેશાણું છું. [સં] પ્રત્યેક ચૂલા પર એક “શાણને વેરે; એક સૂતળી સ્ત્રી [સં. સૂત્ર ઉપરથી] શણની પાતળી દોરી
સૂફ ન [.] બકરાંના વાળ (૨) તેનું વસ્ત્ર (૩) ઊનનું વસ્ત્ર સૂતિકા સ્ત્રી [.] સુવાવડી સ્ત્રી. ગૃહ ન૦ સુવાવડખાનું સૂફી વિ૦ [. “ફ” પરથી] બકરાંના વાળનું; ઊનનું (વસ્ત્ર) (૨) સૂત્કાર !૦ [રવ૦; સં.] સૂ સૂ અવાજ, –ની વિ૦ ગાતી વખતે સૂફી મત સંબંધી (૩) પવિત્ર, નિર્દોષ (૪) પુસૂફી મતને સૂકાર કરનાર
અનુયાયી. ભૂત,૦વાદ ઇસ્લામને એક સંપ્રદાય સૂત્ર ન[સં.] દરે; તાંતણે (૨) સૂતર (૩) નિયમ; વ્યવસ્થા (૪) સૂબાગીરી સ્ત્રી [૫] સૂબાનું પદ પ્રાચીન શાસ્ત્રકારોએ રચેલાં મૂળ સંક્ષિપ્ત વાકય કે તેને ગ્રંથ(૫) | સૂબેદાર સ્ત્રી [.] સિપાઈઓની નાની ટુકડીને અમલદાર (૨) દયેય તરીકે સ્વીકારેલું ટૂંકું વાકય (૬) “ફોર્મ્યુલા” (ગ.) (૭) પ્રાંતને વડો હાકેમ. -રી સ્ત્રી, સૂબેદારનું પદ [ સૂબેદાર પ્રેપિઝિશન” (ગ.). ૦કાર પં. મૂળ સૂત્ર રચનાર. ૦ગ્રંથ પુ. | સૂબે પં[૧] ઈલાકે; પ્રાંત (૨) ઈલાકા કે પ્રાંતને હાકેમ – સૂત્રમાં લખાયેલા ગ્રંથ (જેમ કે, કેટલાક હિંદુ ધર્મગ્રંથ). વતંતુ | સૂમ વિ. (૨) પં[૫. ; સર૦ હિં, મ.] કંજસ; બીલ ૫૦ સૂતરને તાંતણે. ૦ધાર પુત્ર નાટકમાં પ્રધાન નટ, જે નાંદી સૂમ વિ. [સં. રા] શૂન્ય (૨) મૂછ; જડ (૩)[સર૦ હિં.] કંજૂસ તેમ જ પ્રસ્તાવના ભજવે છે (૨) સુતાર. ૦પાત પુત્ર પ્રારંભ કૃપણ; લોભી. [–જેવું = બૅત જેવું; બાઘા જેવું. મારી જવું શરૂઆત. બદ્ધવિ૦ સૂત્ર રૂપે શબ્દબદ્ધ થયેલું; સૂત્રમાં મુકાયેલું; | (માથું, મગજ)= ખાલી – અંધારાં આવી ગયાં હોય તેવું થયું.] સૂત્રિત. [વતા સ્ત્રી૦.) ૦મય વિ. સૂત્રાત્મક સૂત્રોથી ભરેલું. સૂમટું વિ૦ (સુ.) કેકરવરણું (પાણી) ૦૧ નયજ્ઞ રૂપે કાંતવું તે; કાંતવાને યજ્ઞ. વ્યંત્ર નવ વણકરને
સૂમડું વિ૦ સૂમ, મૂછ; જડ કાંઠલે; તૂરી (૨) સૂતર કાંતવાનું યા વણવાનું યંત્ર; મિલ. વાક્ય સૂમસામ વિ૦ [જુએ સૂમ, સર૦ મ.સુમસામ] અવાજ કે હિલચાલ નક ટૂંકું – સૂત્ર જેવું કે સૂત્ર રૂપે (વાકય). -ત્રાત્મક વિ. [+ વિનાનું (૨) ન૦ શૂન્યકાર; સૂનકાર આત્મક] સૂનું બનેલું; સૂત્રમય સૂત્રરૂપ. -ત્રાત્મા પુ(મણિમાં | સૂયણ સ્ત્રી, જુઓ સુયાણી સત્ર પિડે) સર્વમાં ઓતપ્રોત એ પરમાત્મા. -ત્રિત વિ૦ [i] [ સૂર પું[i] (૫) સૂર્ય (૨) વિદ્વાન
પાક સારા

Page #910

સર ]
સૂર પુ॰ [સં. સ્વર; સર૦ મ.] અવાજ; કંઠ; સ્વર (સંગીત). [—આપવા = ગાયકને જોઈતા સ્વર વાદ્ય ઉપર ઉપજાવવે. કાઢવા = સ્વર ગળામાંથી કાઢવા. –પૂરવા = મદદરૂપે સાથે ગાવા લાગવું કે વાદ્ય વગાડવું (૨) [લા.] ટેકો આપવા,] સૂરજ પં॰ [ત્રા. મુઘ્ન (સં. સૂર્વે); સર૦ હિઁ.]સૂર્ય.[-ચઢતી કળાએ હાવા, ચઢતા હોવા = ઉન્નતિના સમય હોવા; આખાદીમાં હોવું. -છાપરે આવવા = ઘણા દિવસ ચડી જવા. –તપતા હોવા= ચડતી થતી હોવી. –પશ્ચિમમાં ઊગવા = અશકય વાત સંભવવી. –મધ્યાહ્નના હોવા =પૂર્ણ આબાદી હોવી. –માથે આવવા =અપાર થવા (૨) પૂર્ણ આખાદી થવી.] ૦ફૂલ ન॰ સૂર્યમુખી ફૂલ. સુખી ન૰ એક ફૂલઝાડ કે તેનું ફૂલ. ભુખું વિ॰ સૂરજ જેવા તેજસ્વી મુખવાળું
સૂરણ ન॰[ä.] એક કં. [—ના સ્વાદ થવા = સારું સારું ખાવાનું મન થવું (૨) મોટા મેાટા ફાયદા તકાસવા.]
સૂરત સ્ત્રી॰ [મ.] ચહેરા; મુખાકૃતિ. ૦પરસ્તી સ્ત્રી॰ (ચહેરાની) સાંદર્યની પૂન. મૂરત સ્ત્રી શિકલ; ચહેરા સૂરત(–તી) સ્ત્રી॰ જીએ સુરતા
[સ્વરપેટી
સૂરપેટી શ્રી॰ [સૂર + પેટી] સૂર પૂરવાનું પેટી આકારનું વાદ્ય;
૮૬૫
જો-૫૫

|
|
|
|
[ સંથિયું
– પૂજા. –ોપાસક વિ૦-(૨)પું॰ [+ ૩વાસ] સૂર્યના ઉપાસક, [પાસના સ્ક્રી॰ [+૩વાલના] સૂર્યની ઉપાસના કે પૂજા સૂલ ન॰ [મ. સુä] હિસાબ અથવા ઝઘડાના નિકાલ; સમાધાન (૨) વિ॰ સીધું; પાંશ
સૂલટાનું અ૰ફ્રિ॰ [સૂલટું પરથી] સૂલટું થવું કે કરાવું સૂલટું વિ॰ [સર॰ હિં., મેં. સુટા] ચત્તું; સવળું(૨) અનુકૂળ સૂત્રર પું॰; ન॰ [ત્રા. સૂમર (નં. ૨)] ભૂંડ; ડુક્કર સૂવું અ॰ [પ્રા. સુવ (સં. સ્વદ્); મવ. સુત્રા (સં. શી)] આડા પડવું (૨) ઊંધવું. [સૂઈ જવું = શાંત થવું; બંધ પડવું (૨) ખર્ચના માર્યાં ખરાબ થઈ જવું (૩) હિંમત હારી જવું; નબળું પડવું (૪) ચગતા કનકવાનું નીચા નમી છાપરા વગેરે પર પડવું. સૂતું જાગવું = અણધારી અડચણ આવી પડવી. સૂતું મૂકવું = અવગણના કરવી. સૂતું વેચવું = છેતરી જવું. સૂતેલા સાપ જગાડવા = શાંત પડી ગયેલું વેર જગાડવું (૨) જાણી જોઈ ને ોખમ વહેારવું. સૂતેલા સિંહ જગાડવા = વિકરાળ કે પરાક્રમી પુરુષને ઉશ્કેરવે.] સૂરથી સ્ત્રી॰ [સર॰ હિં. સૂતી; મેં. સુશી] એક જાતનું કાપડ સૂસવવું અક્રિ॰ [વ॰] સ્સ્ અવાજ કરવા
/
|
સુરા શ્રી॰ [મ.] કુરાનના અધ્યાય
સૂ સૂ અ॰ [રવ૦] પવનના સત્કારને અવાજ સહવવું સક્રિ॰ [જીએ સુહાવું] (૫.) સુહાવવું સૂળ, −ળી જુએ શૂળ, -ળી
સૂરિ(–રી) પું॰ [i.] વિદ્વાન; પંડિત; આચાર્ય; કવિ (જૈન આચાર્યાના નામ પાછળ લગાડવામાં આવે છે). –રીશ્વર પૂં [ + ફૈશ્વર્] જૈન સાધુઓને વડો
સૂંખળું ન॰ [કે. તુ ં] ઊંબી ઉપરના સેાય જેવા રેસે સૂંઘણી શ્ર॰ [‘સૂંધવું’ ઉપરથી] છીકણી; બજર
સૂંઘવું સક્રિ॰ [દ્દે. સુંઘ; સર૦ પ્રા. સિંઘ (સં. ાિવ્)] સેાડવું; વાસ લેવી (૨) નાકના શ્વાસથી અંદર ખેંચવી (છીકણી). [સૂંઘાઢવું (પ્રેરક). સૂંઘાવું (કર્મણિ)]
|
=
સૂંઠ સ્ત્રી॰ [કા. તુંઢી(સં. સુષ્ઠી); સર૦ મ.મુ, Ēિ.]સૂકવેલું આદું. [–ના સ્વાદ ચખાડવા =માર મારવા; મારી મારીને ઢીલું કરી નાખવું. ફૂં કવી = કાન ભંભેરવા (૨) ગાય ભેંસ દૂધ ન દેતાં હોય ત્યારે,અથવા ટીપેટીપું દૂધ કાઢી લેવા, તેની ચેાનિમાં સૂંઢ ઉરાડવી. (–ની માએ શેર) સૂંઠ ખાધી હાવી= તાકાત ધરાવવી, મગદૂર હોવી. સુંવાળી સૂંઠ કે સૂંઠનું=નાજુક (૨)નરમ સ્વભાવનું.] સૂંડલી સ્ત્રી૦ નાના સંડલા. –લા પું॰ ટોપલા સૂંડ પું॰ (કા.) સંડલે; ટોપલા
|
|
સૂરિયા પું॰ (વહાણવટામાં) અગ્નિખૂણાને પવન સૂરી, ॰શ્વર જુએ ‘સૂરિ’માં [જાતને ક્ષાર સૂરોખાર પું [ા. શૂદ્ઘ + સં. ક્ષાર; સર૦ મ. મુરાવાર] એક સૂર્ય પું॰ [i.] પૃથ્વીને પ્રકાશ ગરમી ઇ॰ આપતા આકાશીય ગાળા; સૂરજ. ૦૪ન્યા સ્રી (સં.) યમુના નદી. ૦૩મલ(−ળ) ન॰ એક ફૂલઝાડ, કલંક ન૦ સૂર્ય પર દેખાતું કાળું ચિહ્ન; સનસ્પોટ'. ૦કાંત પું॰ એક કાલ્પનિક મણિ, જેના પર સૂર્યનાં કિરણ પડતાં અગ્નિ ઉત્પન્ન થાય છે એમ મનાય છે. ૦કાંતિ સ્રી સૂર્યનું તેજ. ગ્રહણ ન૦ ચંદ્ર આડે આવવાથી સૂર્યબિંબનું ઢંકાવું – ગ્રહણ થવું તે. નમસ્કાર પું॰ સૂર્યને નમન (૨) (તે સાથે કરાતી) એક પ્રકારની કસરત. નાડી સ્ક્રી૰ પિંગલા. નારાયણ પુંસૂયૅદેવ.૦પૂજા સ્ત્રી॰ સૂર્યદેવની પૂજા – ઉપાસના. બિખ ન॰ સૂર્યનું ખિમ. ॰મંડલ(−ળ) ન૦ સૂર્યમાળા (૨) સૂર્યબિંબ, ॰મંદિર ન૦ સૂર્યદેવનું મંદિર, માલા(-ળા) સ્રી॰ સૂર્ય અને તેની આસપાસ ફરનારા ગ્રહોના સમહ. મુખી ન૦ એક ફૂલઝાડ કે તેનું ફૂલ, યંત્ર ન૦ ઉપાસના માટેનું સૂર્યનું યંત્ર (જીએ યંત્ર) (૨) સૂર્યનું નિરીક્ષણ કરવામાં વપરાતું એક યંત્ર. બ્લેક પું॰ સૂર્યના લેાક. ૦વંશ પું॰ ક્ષત્રિયાના એ પ્રધાન વંશમાંના એક (ચંદ્રવંશ અને સૂર્યવંશ). ૰વંશી વિ॰ સૂર્યવંશમાં જન્મેલું (૨) [લા.] સૂર્ય ઊગ્યા પછી માડું ઊઠતું. શક્તિ સ્ત્રી॰ સૂર્યના તાપમાંથી મળતી – મેળવી શકાતી શક્તિ. સંક્રાંતિસ્ક્રી સૂર્યનું એક રાશિમાંથી બીજીમાં જવું તે. ૦સ્નાન ન૦ સૂર્યના તાપ ખાવા – શરીર પર લેવા તે; એક નૈસર્ગિક ઉપચાર. –ોસ્ત પું [+મસ્ત] સૂરજનું આથમવું તે. -ૌંદય પું॰ [+3zi] સૂર્યનું ઊગવું તે. –ોપસ્થાન ન॰ [+ સ્થાન] સૂર્યની ઉપાસના
|
|
સૂંઢ સ્ત્રી [સં. શુ ંઢ] હાથીતેા લાંબા નાકવાળા અવયવ સૂંઢણ ન૦ [‘સંઢવું’ ઉપરથી] સંઢવું તે; તૈયારી સૂંઢલ (લ,) સ્ત્રી॰ (બળદ કે મજૂરીની) સામસામી મદદ. [–રાખવી =સંહલના સંબંધ બાંધવા.] ~લિયા પું॰ સૂંઢલ રાખનાર માણસ સૂંઢનું અ૰ક્રિ॰ [ä. કુડ્ ?] સજ્જ થયું. [સૂંઢ઼ાઢવું સક્રિ॰ સજ કરવું. સંઢાવું (ભાવે), -વવું (પ્રેરક).]
|
|
સૂંઢાળું વિ॰ [‘સૂંઢ ઉપરથી] સૂંઢવાળું
|
સૂંઢિયું વિ॰ [‘સૂંઢ’ ઉપરથી] સૂંઢવાળું; સૂંઢના આકારના (કાસ) (૨)ન૦ [સર૦ Ēિ. સુ ધિા] એક જાતની હલકી જીવાર (૩) [‘સંઢવું’ પરથી?] ઊંટ કે ઘેાડાની પીઠ પર ઘસારા ન લાગે એ માટે પલાણ નીચે નખાતું કપડું કે ગાદી
|
સૂંથણી સ્ત્રી[સર॰ fĒ. સૂર્યની] નાનું ઘણું; ચારણી; લેંધી.-ર્યું ન૦ પાયજામેા; સુરવાળ; લેંધેા. –ોા પું॰ ચારણેા; પાયજામા સૂંથિયું ન‘ગ્રંથા’ઉપરથી] ચીંથરાં, દારડી વગેરેની ઘાસની મેટી
|

Page #911

સંદણ]
[સેરવાયું
સંદર્ય
ઈબ્રેણી (૨) [લા.] ઢંગધડા વિનાની કે જાની પાઘડી કે ટેપી | નિકા ૫૦ [>. તેfણમા, સં. નિમાં; સર૦ હિં.] એક છંદ જીંદણ સ્ત્રી ; ન૦ (ભાવસારની) લૂગડાં ખારવાળાં કરવાની કંડી- | સેનેટ સ્ત્રી [.] યુનિવર્સિટીનું નિયામક મંડળ (૨) (સં.) વાળી ચાખંડી જગા
(અમેરિકાની) રાજ્યસભા. ૦૨ મું સેનેટ સભ્ય સુજન ન૦ (૫) સૃષ્ટિનું સરજન (શુદ્ધ સર્જન)
સેનેટેરિયમ ન [$.] દરદીઓને માટેનું સારાં હવાપાણીવાળું સજવું સક્રિ. [સં. ] સરજવું. [સુજાવું અક્રિ. (કર્મણિ), ઉપચારનું મથક – આરેગ્યભવન –વવું સક્રિ . (પ્રેરક).].
સેને પુત્ર [$. એક જાતનું કાપડ સૃણિ (–ણી) સ્ત્રી. [] હાથીનું અંકુશ
સેન્ટ ૫૦ [$.] એક અમેરિકન નાણું (૨) ન૦ અત્તર સૃષ્ટિ સ્ત્રી [.] સર્જેલું તે; વિશ્વ; જગત. ૦કર્તા (ર્તા) ૫૦ | સેન્ટર નટ [છું.] કેન્દ્ર, મધ્યબિંદુ (૨) મથક સૃષ્ટિને બનાવનાર; પરમેશ્વર. ૦ક્રમ . સુષ્ટિને ક્રમ – નિયમ. | સેન્ટાઈમ પં. [{.] ક્રેક સિક્કાને ૧૦૦ મા ભાગને સિક્કો જ્ઞાન ન. સૃષ્ટિનું જ્ઞાન, વિજ્ઞાન. ૦દેહિની વિ૦ સ્ત્રી(૫.) | સેન્ટિ- [છું.] ૧૦૦મા ભાગનું એ અર્થ બતાવતો પૂર્વગ. (દશાંશ સૃષ્ટિના સાર-દોહનરૂપ અતિ સુંદર. ૦રચના સ્ત્રી સૃષ્ટિની રચના. | પદ્ધતિના તેલ માપમાં). જેમ કે, ગ્રામ, કમિટર, લિટર ઈ૦ વિજ્ઞાન નવ સૃષ્ટિની રચના વગેરેનું શાસ્ત્ર. સેંદર્ય ન કુદરતનું | સેન્સર ! [.] ટપાલ, સિનેમા ઈડ તપાસી તેમાં ખરાબ કે
[આપ; મદદગાર નીવડવું] | વાંધાભર્યું રોકનાર કે દયાન પર લેનાર સરકારી અધિકારી સે (ઍ) સ્ત્રી (રે. સë = સહાય કરનાર] મદદ. [-પૂરવી = ટેકે સેન્સસ ૧૦ [૬] વસતીની ગણતરી કે વસતીપત્રક. [-લેવું= સેકટો પુત્ર [પ્રા. રિા (સં. રિાગ્ર); મ. રો] જુઓ સરગવો | વસતીની ગણતરી કરવી.] સેકંઠ સ્ત્રી[] મિનિટને કે ખૂણાને અંશને સાઠમો ભાગ (૨) | એપ ન. (જુઓ સેબ) સફરજન વિ૦ બીજું. જેમ કે, “સેકંડ કલાસ”, “સેકન્ડ હેન્ડ [– ખાંડ સેપટાં નબ૦૧૦ [સર૦મ. લોટ = છાબ; પો; ડાં] ચામડાના
કેરીન ન૦; સ્ત્રી. [છું. કેલસામાંથી બનતો) એક ગળે પદાર્થ સાટકાની પટીઓ – શકતાં. [ કાઢી નાખવાં મારી મારીને) સેક્રેટરી ૫૦ [૬.]-મંત્રી; સચિવ
છોડાં નીકળી જાય ત્યાં સુધી ખૂબ મારવું.] સેક્રેટેરિયેટ નવ[ફં.]સરકારનાં મુખ્ય ખાતાનું સૌથી મોટું કાર્યાલય | સેપટી સ્ત્રી, (જુઓ સેપટાં] ચામડાના સાટકાની પાતળી પટી કે કચેરી, સચિવાલય; મંત્રાલય
સેપ્ટિક વિ. [છું.] જંતુને ચેપ લાગેલું; સડવાથી થતા ઝરવાળું. એગરે ૫૦ [સર૦ મ. શેકાર] જુઓ સીગરે
ટેન્ક ન મળમૂત્ર વગેરેનું ગંદું પાણી ભેગું થઈ નીતરી સાફ સેચન ૧૦ [] જુઓ સિંચન [ લડી સ્ત્રી (૫)સેજ થાય તે માટે કરેલો એક પ્રકારને બાંધેલો ખાળક કે કુંડ જેવી સેજ (સે સ્ત્ર (કા. સેન (ઉં. રાજી; સર હિં. .] પથારી. ૦૬, રચના
[અસ્ત્રો એજળ ન [સં. સરિત્ર] નદીનું પાણી (ર) વિ. વરસાદના | સેફટી રેઝર ૫૦ [ફં.] ધાર વાગી ન શકે એ એક વિલાયતી પાણીથી થતું (ઘઉં) [થોડે ભાગ સેબ ન [T.] સેપ; સફરજન
[નુકસાન કરવું તે સેજાર ન. [પ્રા. લિંકન (ઉં. સ્વિ) ઉપરથી] વરાળ (૨) અંશ; | બટેજ ન[છું.] (વિધ કે વાંધો દર્શાવવા) ભાંગફોડ કરી સેજિયું (ઍ) ન[‘સહજ’ ઉપરથી] ૮ કેર વગરનું ધોતિયું; પંચિયું સેમર, – પં[હિં.] જુઓ શીમળો સેજુ (સે') ન. [સં. સ€ન ઉપરથી] સ્વભાવકે ગુણનું મળતાપણું; સેમિટિક વિ૦ [૬] “સેમાઈટ' નામની પ્રાચીન પ્રજાને લગતું સેજ (૨) બાંધે; હાડ
આસીરિયા, અરબસ્તાન ને તેની આસપાસના પ્રદેશનું કે તેને સેટ કું. [.] જુઓ સટ
લગતું
[ પરિસંવાદ સભા. [–કરવી સેટર્ફ વિ. ચારટું [શેડ. ૦૮ વિ૦ જુઓ શેડકઠું | સેમિનાર ન૦; સ્ત્રી[છું.] ચર્ચા વિચાર માટેનું નાનું અભ્યાસમંડળ સેઠ (ડ) સ્ત્રી [બા. તેઢી (સં. એળી)] પક્ષ વગ (૨) જોર, યુદ્ધ(૩) | સેમ્પલ પું[.] નમૂને; વાનગી. [-સરવે =કોઈ મેટા વિશાળ સેડવવું સક્રિ. (જુઓ સડવું] સડી જાય તેમ કરવું
કદ વિસ્તારની તપાસ માટે તેને નમના રૂપ નાનો અંશ લઈ: સેતાન, –નિયત, –ની જુઓ શેતાન,-નિયત, –ની
થતું સરવે કે તપાસનું કામ; નમૂના પરથી થતું તપાસકામ.] સેતુ ૫૦ [] પુલ. ૦બંધ j૦ પુલ બાંધો તે (૨) (સં.) રામે | સેર (ઍ) સ્ત્રી. [W.] હવા ખાવી તે; સહેલ લંકા જવા બાંધેલો પુલ
સેર (ઍ) સ્ત્રી [સે. સરી] જે દેરામાં મોતી, મણકા વગેરે પરોવ્ય સેતૂર ન જુઓ શેતૂર
હોય તે; તેવી માળા; સર (૨) [સર૦ સે. સરી; સર૦ પ્રા. તે સેતિ પુંએ નામની એક મુસલમાન જાતને માણસ
(સં. સૂ)] ઘાસનું ચપટું પાન કે સળી (૩) ધાર; ધારા (૪) શિરા સેન ન. [2. સેન્ન(સં. સૈ] સૈન્ય(૨) સ્ત્રી (જુઓ સાન] આંખને નસ (૫)+j૦ માર્ગ. [-આવવી =ધારા કે પ્રવાહ નીકળવા ચાળે સાન (૩) j૦ [. સેળ (સં. રૂન)] + યેન, બાજ -છૂટવી = કુવારાબંધ ધારા ચાલવી.-૫વવી = માળાનો રે સેન ! [સર૦ મ. શેળવી] જુઓ શેણ
પરવ; દરે પરેવી માળા કે હાર બનાવો. -સાંધવી સેના ન૦ [સં. સંના] બખ્તર
હુકમ માનવો. સેરે આવવું = ભૂતપ્રેત વળગવું (૨) દુ:ખી કરવું સેના સ્ત્રી [i] લશ્કર, કુંજ, ધિપત્ય ન૦ [+માયિ] | સેરડે ! જુઓ શેરડી સેનાધિપતિપણું. અધિપતિ, નાયક, ની, ૦૫તિપું લકરને સેરમાઈ સ્ત્રી [સર૦ હિં. તેર] એક જાતની માછલી વડે. ૦વાદ ૫૦ (સમાજને રાજ્યમાં) સેનાબળ સૌથી મુખ્ય છે. સેરવવું સક્રિ. [સં. સુ ઉપરથી] સરકાવવું; ધીમે રહી ખસેડવું એવું માનતે વાદ; “મિલિરિઝમ”
[સેરવવું (કર્મણિ), –વવું પ્રેરક).]
Jતર

Page #912

સેરો]
૮૬૭
[સડણ
.
સેર પુંછ.શોર્ય, સર૦ મોરવા]માં ઉકાળીને બનાવેલ રસ | સેવિત વે. [.] સેવેલું; સેવાયેલું [ચાલતી બૅન્ક સેરિયું (ઍ) ન૦-[‘સેર' ઉપરથી] એક ઘરેણું
સેવિંગ્સ બેન્ક સ્ત્રી [.] બચતનાં નાણાં મૂકવાની પિસ્ટ ખાતામાં સેરિયું (સે') ૧૦ જુઓ શેરિયું; ભીડીની જાતના એક છોડનું બી | સે સ્ત્રી બ૦ ૧૦ ખાવાની સેવ સેલ ઘેલું વિ૦ [સર૦ અહલડ + ઘેલું] હલેતું; મુગ્ધાવસ્થાના સેવ્ય વિ. [j] સેવવા યોગ્ય (૨)૫ શેઠ; માલિક. ૦સેવકભાવ આનંદમાં ઘેલા જેવું લાગતું
પં. શેઠનેકરને ભાવ - તે સંબંધ સેલડું(૨) નટ કુંવારનું ફૂલ
સેશન સ્ત્રી. [.] ધારાસભા જેવા મંડળની બેઠકને એકસાથે સેલ ન. [સર૦ મ. ] એક ખાવાની વાની (૨) જુઓ સેલડું | ચાલુ કામને સમય કે ગાળે; સત્ર (૨) સેશન કોર્ટ. [-ચાલવી= સેલારી સ્ત્રી [સેલું પરથી] કસબી કેર અને પાલવવાળી એક | તેની બેઠકનું કામ ચાલુ હેવું કે થવું.].
જાતની સાડી [ લીટીઓવાળું ગરભસુતરાઉ કપડું; શેલા સાડી સેશન કેર્ટ, સેશન્સ સ્ત્રી[૬] જિલાની વરિ કેજદારી સેલાસાડી સ્ત્રી, સેિલું + સાડી] સ્ત્રીઓને પહેરવાનું રાતી પીળી | કેટે. [માં જવું = ફરિયાદ – ગુનાની તપાસ માટે કે છેલ્લી સેલી સ્ત્રી, શેલી; રાખેડી (૨) [ફે. સ્ત્રિ; સર૦ હિં, મ.] સજા માટે વરિષ્ઠ કોર્ટમાં કેસ જો કે લઈ જવો.] ડેકમાં નંખાતી કાળા દોરાની આંટી (કબીરપંથી સાધુ તથા | સેશન(સ) જજ છું[.] સેશન કેર્ટને જજ ફકીરે રાખે છે)
સેશ્વર(~રી) વિ. [ä. ઈશ્વરવાળું; આસ્તિક સેલું ન૦ [સર૦ હિં. સેરા] જુઓ શેલું
સેસ પું[$.] અમુક જાતને એક કર (જેમ કે, મહેસૂલ સાથે સેલેનિયમ ન [.] એક મૂળતત્વ (ર. વિ.)
ભરવાને લકલ બેડ માટે) સેલે પૃજુઓ શેલે
સેસ સ્ટ્રીટ [ત્રા. (. )] વરકન્યા અને અઘરણિયાત સ્ત્રીને સેવ સ્ત્રી (૫.) સેવા; ચાકરી
બામાં અપાતાં નાળિયેર, પાન સેપારી અને રૂપિયે (૨) સેવ સ્ત્રી, ગાંઠિયા, મમરા (સર૦ હિં. સેવૈકું] જુઓ “વ”માં | વિવાહાદિક શુભ અવસરે અપાતી ભેટ.[–ભરવી = પિશ ભરવી.] સેવક ૫૦ [ā] સેવા કરનારે; ચાકર (૨) ઉપાસક; ભક્ત. –કાઈ | સેસલ ન૦ [પ્રા. તીસ (સં. રીર્ષ) + કુલ; સર૦ મ. સ ;હિં.
સ્ત્રી [સર, હિં] સેવકપણું (૨) સેવકનું કાર્યક્ષેત્ર કે મહેનતાણું. | સીસ) વેણીમાં કે સેંથા આગળ પહેરવાનું સ્ત્રીઓનું એક ઘરેણું –કી સ્ત્રી સ્ત્રી-સેવક; ભક્તાણ (૨) જુઓ સેવકાઈ.-કી જળ | સેળભેળ વિ. (૨) ન૦ જુઓ ભેળસેળ. –ળિયું વિ૦ સેળભેળ નવ ઠાકરજીના સેવકેના ઉપયોગનું જળ
થઈ ગયેલું; સેળભેળવાળું સેવડી સ્ત્રીfજુઓ શેવડી, ચેવડો] જૈન સાધવી [ (૨) જાદુગર | મેં (ઍ૦) પૃ[. 3 (સં. રાત); સર૦ હિં. સે, મ, ] ‘એક’ સેવડે ૫૦ [સર. હિંસેવા]માથે વાળ વધારનાર જૈન સાધુ; જતિ | સિવાયના સંખ્યાવાચક વિ૦ સાથે વપરાતું “સે'નું રૂપ. ઉદા. સેવતી સ્ત્રી [i] એક ફૂલઝાડ; ગુલદાવરી
બર્સે, ચારમેં સેવન ન [] સેવવું તે. -ના સ્ત્રી- સેવવું કે સેવા કરવી તે | સેંકડે (ઍ૦) પું[જુઓ ર્સ; સર૦ મ. રૈના , હિં. સૈવડી] સંવર્ધન(–ની) વિ. [સર૦ મ. Fરાવર્ધની કીવર્ધન ગામમાં થતી)] [ ની સંખ્યા; સેને સમૂહ (૨) સેકે (૩) વિ૦ અનેક સે. એ નામની જાતની; સેવંનું સેપારી)
જેમ કે, સેંકડો માણસે. –ડે અ૦ સેંકડાને હિસાબે સેવવું સક્રિ [સં. સેવસેવા કરવી; ભજવું (૨) ખુબ સંગ કરે; | સેંટર ન [$.] જુઓ સેન્ટર ઉપયોગમાં લેવું (૩) (પંખીઓ ઉપર બેસી) હંફ આપવી (ઈડાને) | સં(થ)તક,૦નું (ઍ૦) વિ. [સં. સંહા {] પુષ્કળ; ઘણું સેવંત્ર વિ. જુઓ સેવર્ધન
સંત(–થ)લે (ઍ૦) પં. [સં. સંહતિ ઉપરથી ?] ઝરડા ઉપાડવાનું સેવા સ્ત્રી [] ચાકરી; નેકરી (૨)પૂજા, આરાધના (૩) સારવાર; બે પાંખિયાંવાળું લાકડું, શેટલે બરદાસ્ત (૪) નિષ્કામ ભાવથી પારકાનું કામ કરવું તે. ચાકરી સંથક, નું વિ૦ જુઓ “સેતકમાં સ્ત્રી સેવા; ચાકરી; સારવાર. દળ ન૦ (સેવાકામ માટે તાલીમ- | સેંથી (ઍ) j૦ [જુઓ સેંથો] માથાના વાળને બે ભાગમાં બદ્ધ) સ્વયંસેવકેનું દળ કે મંડળ. દાસી સ્ત્રી (બાવા કે સાધુએ) | એળતાં વચ્ચે પડતી લીટી (-પાઠવી).– . [ä. સીમંત5] સેવા માટે રાખેલ દાસી (રખાત). ૦ધર્મ પુરા સેવારૂપી - સેવા | જુઓ સેંથી (૨) માથાનું એક ઘરેણું. (પારો). કરવાને ધર્મ. ઇનિષ્ઠ વેટ સેવામાં નિષ્ઠાવાળું, સેવાભાવી. નિષ્ઠા | સેંદ્રિય વિ. [સં.] ઇદ્રિયવાળું; સજીવ સ્ત્રી સેવામાં નિષ્ઠા સેવાભાવ.૦પૂજા સ્ત્રી સેવાને પૂજા. ૦ભાવ | સૈકું ન., કે ૫૦ કિં. રાત; સર૦ હિં. સૈ] સેંકડે ને પં. સેવાને ભાવ; સેવા કરવાની વૃત્તિ કે ભાવના. ભાવી વિ. જો (૨) સે વર્ષને સમય
[તેવી ગાંઠ સેવાભાવવાળું. ભાર્ગ છુંસેવાને માર્ગ. થ વે[+] | સેટકાગાંઠ સ્ત્રીસિડ + ગાંઠે] એક છેડો ખેંચવાથી ટી જાય સેવાના ઉદ્દેશવાળું(૨)માનદ, ઑનરરી’. અસેવાના હેતુથી; | ઐકિયું ન સૈડકું સૈડકાગાંઠ (૨) કરાંની એક રમત માનદ રીતે. શ્રમ પું;ન[+ આશ્રમ]સેવાકાર્ય માટે આશ્રમ | | સૈકું ન [સરવે સરકવું] સડકિયું (ગાંઠ) (૨) સૈડકે - તે માટેનું મથક. ૦સદન ન. સેવાશ્રમ
સેંકે [૨૦૦; સર૦ ૫. ] સરડકે; નાક દ્વારા કે પ્રવાહી સેવાવું અક્રિક, વવું સક્રિટ સેવવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક ખાતાં પીતાં શ્વાસ પાછા ખેંચવાથી થતો અવાજ. [-ભરો] સેવાશ્રમ, સેવાસદન જુઓ સેવામાં
(૨) સાલાના છાતી ઉપરના પાલવને જે છેડો સામી બાજુની સેવાળ, ૦વું,-ળિયું જુઓ શેવાળ, ૦વું, –ળિયું
કખમાં ખેંચીને ખસાય છે તે સેવિકા સ્ત્રી, હિં] સ્ત્રી-સેવક
સેંટણ ન [સેડવું” ઉપરથી] છાપરાની વળીઓ ઉપર નખાતાં

Page #913

સૈડણમાળણ]
८६८
[સેથ
કામઠાં, ચીપ વગેરે (૨) તેમને બાંધવાની દેરી. ૦માળણુ ન૦ સેગાનું વિ૦ [‘સેગ” ઉપરથી] (કા.) શોકસૂચક (વસ્ત્ર; સેગિયું) છાપરું સેડવામાં કે માળવામાં વપરાતી વસ્તુઓ
સેગિયું વિ૦ [‘સેગ”ઉપરથી] શોકવાળું (૨)નટ શેકદર્શક વસ્ત્ર, સૈવું સક્રિ[જુએ શીડવું] સંડણ પાથરીને તેને બાંધવું(૨)આંટી | શોકિયું દઈ બે ચીજોને ભેગી બાંધવી.[ સંહાવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક)] | સેજ પું૦ [.] ; દરદ (૨) [લા.] બળતરા; લાગણી સુંદર વેરે; માથાવેરે
સેજ ૫૦ [જુઓ સેજું] ઠાવકા૫ણું (૨) સૌજન્ય; સદવર્તન (૩) સૈદ્ધાંતિકવિ. [i] સિદ્ધાન્તને લગતું; સિદ્ધાન્તવાળું [માણસ ચાલ, ઢબછબ (૪) વિ. (૫) સેજું સૈનિક વિ. [૩] સેન્યનું, –ને લગતું (૨) પં. લડવે; લશ્કરને જવણુ ( ણ,) સ્ત્રી વસ્તાર; પરિવાર સૈન્ય ન [i] લકર, જિ. ૦સત્તાક વિ૦ સેન્યની સત્તાવાળું, | સેજી સ્ત્રી [સર૦ મ; હિં. જૂની] મેં દે લશ્કરશાહી રાજ્યતંત્ર)
સેલું વિ૦ [સર૦ સેજું] સારાં લક્ષણનું; મળતાવડા સ્વભાવનું સૈય-૮)પુંબ૦૧૦ બળિયા; શીતળા [માન ને નાગરમાં) સેજું વિ૦ [માસુ (સં. રાય) ઉપરથી; સર૦ ૬િ. રો]સારું; સૈયદ મું. [] મહંમદ પયગંબરને વંશજ (૨) એક અટક (મુસલ- ઉત્તમ (૨) સ્વચ્છ સેરંધી સ્ત્રી [ā] રણવાસની દાસી (૨) (સં.) વિરાટરાજાને ત્યાં જે [જુએ સૂજવું] લોહીને જમાવ થઈ ચામડી ઉપસી દાસી તરીકે રહેલી દ્રોપદી [ (૩) ઘોડો (૪) એક રાગ આવવી તે (-આવ, ઊતરે, ચ, બેસ) સંધવ વિ. [í.] સિંધુનું,-ને લગતું (૨) પં. સિંધવ, એક ક્ષાર | સે ટકા (ઍ) વિ. પૂરેપૂરું સંપૂર્ણ સે (ઍ) ૫૦ [સર૦ દિ. (ઉં. રાત)] “૧૦૦’. [-ગળણે સેટી સ્ત્રી. [‘સટ’ રવ.? સર૦ હિં. સટાફમ. ] નેતર અથવા ગાળીને = ઘણું જ સંભાળથી–ટચનું સેનું = ઉત્તમોત્તમ સેનું. ઝાડની પાતળી લાકડી (ચલાવવી, મારવી, લગાવવી). – -ના સાઠ કરવા = ખેટ ખાવી; ઊંધો ધંધો કરવો. –મણુરૂની ૫૦ મેટી જાડી સેટી; ડંગોરે (–માર,લગાવ).[–ચલાતળાઈએ સૂવું =નિશ્ચિતતા –સુખચેન હોવાં. - વર્ષ પૂરા વ = માર મારવા (૨) સત્તા ચલાવવી.] થવાં આવી બનવું; મૃત્યુની તૈયારી થવી. -મું ઓસ, મે | સેટ (ઍડ,) સ્ત્રી (સ + . ૩વટ્ટ (સં. ૩ +વૃત) = પડખું ફેરવવું] ઉપાય = મૃત્યુ સામે ઉપાય કે દવા (એ નથી એમ બતાવવા). | પાસું બાજુ (૨) સ્ટ્રીટ લાજ કાઢવામાં કે સૂતેલું માણસ મેં -સગાનું સગું =બહાળા સગપણવાળું.]
ઢાંકવા કપડું મેઢા પર લે છે તે (૩) સેડવણ. [-ઘાલવી = સેઈ (સૌ) પં. [વા. સૂઈ (ë. સૂવી)] મેટ સેય; સો સેડવણ રાખવું. -તાણવી, તાણીને સૂવું = પગથી માથા સુધી સેઈ સ્ત્રી [સર૦ મ.] સગવડ; વ્યવસ્થા
ઓઢવું (૨) નિરાંતે સૂવું (૩) આળસુ થઈ પડ્યા રહેવું (૪) સેપું [ઝા, ભૂમિ, સં. સૂવિઝ સઈ દરજી
રિસાઈને સૂવું (૫) મરી જવું. –માં ભરાવું =–ને પડખે-આશ્રયે સેક(ગ)ટા(78)બાજી સ્ત્રી [સેકટું + બાજી] સેકટ વડે | જવું] ૦વણ ન ઓઢવાન વસ્ત્ર કે રજાઈ વગેરે સાથે નીચે રમવાની એક રમત કે તેનું સાધન - સરંજામ
રખાતું સુંવાળું વસ્ત્ર સેક(ગ)ટી(ડી) સ્ત્રી, ઠં ડું) ન૦ [સર૦ મ. (સં. સારી સેર (ડ) પું; સ્ત્રી [સેડવું ઉપરથી] સેડવું તે; વાસ (૨) બે;
+લાઇ)] સેકટાબાજીનું મહોરું. [-ઉઠાવવી = ઍકટાબાજીની ગંધ. (-૨)મ સ્ત્રી [પ્રા. ફોરમ (સં. સૌરમ)] વાસ; પરિમળ, ગંધ રમતમાં સામાની સેગટીને બાજુમાંથી રદ કરવી (૨) પ્રપંચ ઉઘાડે | સેકણ (સે) સ્ત્રી, -ણિયું નવ જુઓ સેડવણ (સુ.) પાડી દેવા. –ભરવી = દાણું પડવા હોય તે પ્રમાણે ઘર ગણી સેઠવણ ન જુએ “સેડ સ્ત્રીમાં [ હોવી કે આવવી સોગટી બાજુમાં બેસાડવી (૨) જય મેળવ; ફાયદે લે. | સેહવું (ડ) સક્રિટ સંઘવું (૨) અક્રિટ ગંધાવું; સેડાવું, ગંધ -મારવી =સામાના મહોરાને બાજીમાંથી ઉડાવવું (૨) ચાટ | સેઠા પું. [૪] એક ખાર(ખાવા ને ઘેવાના કામને). લેમન લગાવવી (૩) કામ સાધી લેવું; જય મેળવવા. –વાગવી = યુક્તિ | નબ૦૨૦ સેડા, લેમન ઈ પીણાં. વોટર નવ સેડાનું પીણું ફળવી; હેતુ પાર પડવો. સેગ હું ઉઠાવી દેવું =ત્તાલકું તેડી | સેઢાડવું (ડા') સક્રિ. [‘સેડવું’નું પ્રેરક] સંઘાડવું નાખવું; માથું ઉડાવી દેવું.].
સેહવું (ડા') અક્રિ. [“સેડવું’નું કર્મણિ] સેડવું; વાસ આવવી સૉક્રેટિસ પું[$.] (સં.) મહાન ગ્રીક ફિલસૂફ ને સત્યાગ્રહી સેરિયમ ન [છું.] એક મૂળતત્વ (ર.વિ.) સેખમાવું અક્રિ. [પ્રા. સોવેવ (સં. શુષ્ક)] (કા.) સંકેચાવું, સેરિયું (ઍ) ન૦ [જુઓ સેડ સ્ત્રી ] સ્ત્રીએ પહેરેલા લુગડાને સંકેચ લાગવો. –વવું સક્રિ. (પ્રેરક)
ડાબી બાજુને માથાથી કમર સુધીને ઝૂલતે ભાગ (–વાળવું) સેગ પું[પ્રા. (. રોજ)] (૫.) શેક
સેડે (ઍડે') અ [જુઓ સેડ સ્ત્રી૦] પડખે નજીક (૨) પ્રમાણે સેગટા(ઠા)બાજી સ્ત્રી, જુઓ સેકટાબાજી
રીતે
[મદદગાર સેગટી(–ઠી), ટું(હું) જુએ “સેકટીમાં
સેડે (ઍ) ૫૦ જુઓ “સેડ સ્ત્રી” ૨ અર્થ. [-તાણવો](૨) સેગન સિર૦ હિં.], સેગંદ [1](ઍ) મુંબ૦૧૦ સમ; કસમ; સેણુ ; સ્ત્રી. [. સળિ= હાથીનું અંકુશ] ફાચર; ખીલી શપથ. [-ઉપર =સેગનપૂર્વક.-આપવા, ખવડાવવા = સોગન | સેણું ન૦ [ફે. તોવળ] સ્વપ્ન. –ણલું ન૦ સેણું (લાલિત્યવાચક) લેવડાવવા. ખાવા, લેવા રસમ ખાવા; પ્રતિજ્ઞા કરવી.-ઘાલવા સેત(–) (સે) અ૦ [સં. સહિત] સુદ્ધાં =અમુક ન કરે તો તમને ફલાણાના સમ છે એમ કહેવું.] નામું સેન્કંઠ વિ. [] ઉત્કંઠાવાળું (૨) અ૭ ઉત્કંઠા સાથ; ઉત્કંઠાપૂર્વક ન ગન પર કરેલો એકરાર; “ઑફિડેવિટ
સેત્સાહ અ૦ [ā] ઉત્સાહપૂર્વક ગાત (સે) સ્ત્રી [1] નજરાણાની ચીજ
સાથે ૫૦ (વખાઈ ચંથાઈને, થયેલ)

Page #914

સંદર]
૮૬૯
[સેમેશ્વર
સદર ૫૦ [ā] સહોદર; સગો ભાઈ
પાધિ, ૦૭ વિ. [ā] ઉપાધિવાળું સેદારી સ્ત્રી સેધરી; ધરપત; સંતેષ; તૃપ્તિ (-વળવી) સે પાન ન. [ā] સીડી; દાદર (૨) પગથિયું સેદાઈ સ્ત્રી, જુઓ સ૬] સાદાપણું
સેપારા ૫૦ [4. સિપાર] અધ્યાય. [–ાણવા, ગણી જવા સેદાગર છું. [T] મટે વેપારી; કીમતી માલને વેપારી = નાસી જવું.] (૨) (સં.) [ä. રા ] મુંબઈ પાસેનું એક ગામ સાદાગ-ગી)રી સ્ત્રી, [T] મેટી કિમતના માલને વિપાર (૨) | સોપારી સ્ત્રી૦; નવેસર૦ હિ; મ. સુપIS] મુખવાસમાં વપરાતું સેદાગરપણું [ વ્યભિચારી (૨) ઠગ; ધૂર્ત. દઈ સ્ત્રી | એક ફળ; ફળ ૬ (સો) વિ. [. સયા સર૦ હિં. સૌરા; મ.તો] લુચ્ચું; |
ર૦ Tહ્યું. સવા; મ. સો] લુચ્ચું | સેપે ૫૦ [. સુu (સં. વ) પરથી] રાત્રીના પહેલા પહોરમાં સેદો (ઍ) ૫[1] વેચવાને ધંધે; વેપાર (૨) [લા.] ખરીદી | પ્રાણીઓ નિદ્રાવશ થતાં વળતો જંપ કે શાંતિ કે તે કરવાનો સંકેત કે વાયદો (૩) વેપારી સાહસ. [-પાક સેફ સ્ત્રી[. રો] સે (૨) ભયને ધ્રાસકે = સદામાં સફળ થવું; બરાબર સેદે થ (૨) વાયદે પૂરે | સેફવા ૫૦ [ä. + વા] શરીર ફૂલી જાય તેવા વાયુને રેગ થ, તેને સમય થવો.]
સેફા પું[૬.] ગાદીવાળી ખુરશીઘાટની એક બેઠક (એકથી વધુ સેધરી સ્ત્રી [સુ + ધરાવું?] સાદરી; ધરપત; તૃપ્તિ; સંતેષ બેસે એવી) સેનકાર ડું [સેનું + કાર] + સેની
સેબત (સૌ) સ્ત્રી [મ. યુવત;સર૦ હિં. ઘવત; મ.]સાથ મેત્રી; સેનચંપો ૫૦ સેિનું + ચંપો] પીળો ચંપ
સંગ[બતે ચઢવું = સંગ કરો.]. –તી પુંસાથી મિત્ર સેનલ વિ. [સેનું પરથી] સેનેરી
[ કીમતી તે | સંભ ન. [સં. સુમ] સૌભાગ્યનું ગીત (વરકન્યા પરણી ઉઠયા સેનાકણી સ્ત્રી [સેનું + કણી] સેનાની કણી કે તેના જેવું પછી ગવાતું) નાગેરું છું. [સેનું + ગેરુ] એક જાતની લાલ માટી
ભાગ j૦ જુઓ સૌભાગ્ય (૨) સુવાસણનું ચિહ્ન સહાગ સેનાપાણી ન [સેનું + પાણી] જેમાં સોનું બન્યું હોય તે પાણી (સુ.). [-ઉતરાવ, લેવડાવ =(વિધવાએ) ચાટલો વગેરે સેનાપુર ન૦ [લા.] (મુંબઈમાં એક સ્મશાનના સ્થાનના પરથી) કઢાવી નાખવાં. રાખવા = વૈધવ્ય હોવા છતાં હેવાતણનાં ચિહ્ન સ્મશાન
હિતકર કે સુંદર.] | કાયમ રાખવાં.] પાંચમ સ્ત્રી, જુઓ સૌભાગ્ય પંચમી. ૦વંતી સેનામહોર સ્ત્રી સેનાને સિક્કો. [–જેવું = અત્યંત કીમતી – | વિ૦ જુઓ સૌભાગ્યવંતી સેનામુખી સ્ત્રી, એક રેચક વનસ્પતિ (૨) જુઓ સુવર્ણમાક્ષિક | ભાગવન. [સં. હૈમાવ?] બારસાખ ઉપરનું આ ડું લાકડું સેનાર પું[પ્રા. સુન્નાર, સં. સુવાર; સર૦ હિં, મ.]સેની. | સેભાનઅહલા, ૦૯ [મ. સુવાના] “ભલા ભગવાન!” જેવો ૦ણ સ્ત્ર સેનાની સ્ત્રી
એક આશ્ચર્યને ઉગાર સેનાસળી સ્ત્રી, એક જાતનું કસબી કાપડ [ કામ કરનાર | સેમ ૫૦ [ā] સામવલ્લી; તેને રસ (૨) ચંદ્રમા (૩) સેમવાર સેની, ૦મહાજન ૫૦ [સેનું પરથી સોનારૂપાના ઘાટ ઘડવાનું (૪) સંગીતમાં એક અલંકાર. [–નાહ્યા = સેમિયાગમાં સેનું ન. [5. oM(સં. સુવર્ણ)]સુનું; પીળા રંગની એક કીમતી પૂર્ણાહુતિનું સ્નાન કરવું (૨) “છૂટ્યા, નિરાંત થઈ એવા અર્થને ધાતુ. [સેનાનાં નળિયાં કરવાં= ખૂબ કમાવું; બહુ ધનવાન થવું. ઉદગાર.] નાથ ૫૦ (સં.) (સૌરાષ્ટ્રને દરિયાકિનારે આવેલું) સેનાની ગારથી લપવું = ઘણું જ સુશોભિત કરવું. સેનાની પુરાણ-પ્રસિદ્ધ શિવલિંગ – મહાદેવનાથ પાટણ ન૦ (સં.) તક, પળ = ફરી ફરી ન આવે તેવી સારી તક; અમૂલ્ય અવસર. સેમિનાથનું તીર્થસ્થાન. ૦પાન ન૦ સેમરસ પીવો તે. પ્રદોષ સેનાની થાળીમાં લોઢાની મેખ= ચંદ્રમાં કલંક પેઠે, બધી | સેમવારે એક ટંક ખાવાનું વ્રત. વ્યજ્ઞ, વ્યાગ કું. જેમાં વાતે સારામાં એક અપલક્ષણ હેવું તેવી ખરાબી. સેનાની સેમરસ પીવામાં આવતો તે એક યજ્ઞ.૦રસપુંસેમવાલીને લંકા લુંટાવી = ઘણી કીમતી વસ્તુનું ગુમ થયું કે કંટાવું. સેનાને | માદક રસ, રોગ પં૦ (પ્રમેહ પ્રદર)) એક રોગ. ૦વતી વિ૦
ઘરે રમવું, પારણે ઝૂલવું ગર્ભશ્રીમંતાઈમાં ઊછરવું. સેનાને સ્ત્રી- સેમવારે આવતી (અમાસ). [-અમાસ ને શુક્રવાર = કેળિયે = મેંઘામાં મેઘ ખેરાક. સેનાને વરસાદ વરસ તદ્દન અશક્ય વાત.] વદની વિ. શ્રી ચંદ્રવદની. ૦૧લી, = પુષ્કળ કમાણી થવી. સેનાને સૂરજ ઊગ = ખૂબ સુખ| પેલી સ્ત્રી, વેદકાળમાં પ્રસિદ્ધ એક લતા, જેનાં પાનના રસને ને આબાદીને સમય આવ. સેનેથી દાંત ઘસવા = ધનની | યમાં ઉપયોગ થતો. ૦વાર પું(સં.) અઠવાડિયાને એક મેજ માણવી (૨) ધનાઢય તેવું]
દિવસ, ૦વારિયું ન૦ (ચ) કાણકાણ (સેમવારે સામાન્યપણે સેનેરી વિ. [સેનું પરથી] સેના જેવા પીળા રંગનું (૨) સેનાનું થતું હોવાથી). ૦વાર વિ૦ સેમવારનું; સેમવારે આવતું કે શરૂ (૩) સેનાને ઢાળ ચડાવેલું (૪) [લા.]ઉત્તમ, ધ્યાનમાં લેવા જેવું | થતું. ૦વેલી સ્ત્રી, જુઓ સેમવહલી
[અટક (નિયમ, કાયદે ઈ૦). [-કેળું =એક સારી જાતનું કેળું. –ોળી | સેમપુરા પુંએ નામની એક બ્રાહ્મણ જાતિને માણસ (૨)એક = દગાબાજીનાં કામો ચાલાકીથી કરતી બદમાશોની ટેળી] | સેમ- પ્રદોષ, વ્યા, ત્યાગ, હરસ, રેગ જુઓ “એમ”માં એનૈયા ૫૦ [સેનું પરથી] સેનાને સિક્કો. [Fકે રૂપૈયા = એક | સેમલ પં; ન૦ [મ. સમુWIS] એક ઉપધાતુ કે પથ્થર; એક બાળરમત.]
અત્યંત ઝેરી પદાર્થ. ૦ખાર પુંઠ વાળો મલ, શંખિ સેમલ સોનેટ ન૦ [.] અંગ્રેજી કાવ્યને એક પ્રકાર
સેમ- વતી, ૦૧દની, વલ્લી, વાર, વારિયું, વારું, સેપટ અ [સર શેપટ] સીધેસીધું; પાધરું
હવેલી જુઓ “મમાં ૫૫ત્તિક વિ. [ä.] ઉપપત્તિ- પ્રમાણયુક્ત
સોમેશ્વર [] (સં.) એક પ્રસિદ્ધ શિવલિંગ

Page #915

સોય].
૮૭૦
[સોહિણ(ની)
સેય (ઍ) સ્ત્રી [. સૂઈ (ઉં. મૂવી)] સીવવાનું નાકવાળું, | સેલ્લાસ વિ. [.] ઉલ્લાસવાળું (૨) અવ ઉલ્લાસ સાથે, પાતળું અણુદાર સાધન
ઉલ્લાસપૂર્વક સેય સ૦ [. 1 +ga] (પ.) તે
કરવા માટેનું) | સેવા(રા)વવું સક્રિ. “એવું”, “સેવાવું'નું પ્રેરક સેયણ સ્ત્રી [સેહવું' ઉપરથી] મચીનું ઓજાર (ચામડું સાફ | એ વસા અ૦ [+વસે] લગભગ નક્કી; ખાતરીપૂર્વક સોયા–હિરાણી સ્ત્રી [સર૦ હિં. હિની (કા. તો, રોમન)] | વાટ ૫૦ [સેવાવું પરથી] સેવાવું તે એક રાગિણુ (સંગીત)
સેવાવું સો').અ ક્રિ[પ્રા. લોઢ (ટ્સ. રાધ0] અહીં તહીં ફાંફાં સેયાબીન સ્ત્રી [$.] એ નામની ફળી કે દાણે (વટાણા જેવો) મારવાં; મુશ્કેલીમાંથી છૂટવા આમ તેમ બેફામ જેમ દેડવું (૨) સે (ઍ) પં[જુઓ સેય સ્ત્રી ] મટી ચ; સેઇ સેવુંનું કર્મણ
( [ સૌભાગ્યવતી સેરટી સ્ત્રી [છું. સોટિંરાન] ઘણા જણની રકમ ભેગી કરી અમુક | સેવા(ન્હા)સણ(–ણી) સ્ત્રી [પ્રા. સોવલિળી (સં. સુવાસિની)] હિસ્સે રાખી બાકીનામાંથી ચિઠ્ઠી નાખી જેનું નામ આવે તેને 1 સેવિયેટ ન. [૪] ગ્રામપંચાયત જેવું સ્વસત્તાક (રશિયામાં નિયત ઈનામ આપવું તે; “લેટરી’
કિસાન તથા કામદારનું) મંડળ [તેમ ફેરવીને ઝાટકવું સેરઠ પં. [પ્રા. સેરટ્ટ (. સૌરાષ્ટ)] (સં.) કાઠિયાવાડને એક | એવું સક્રિ. [પ્રા. રોહ (. રોયલ્O] સૂપડામાં નાખી આમ ભાગ; સૌરાષ્ટ્ર (૨) એક રાગ. -ઠિયાણી સ્ત્રી સેરડી સ્ત્રી. | સેત્રણ ન૦ + જુઓ સુવર્ણ. ૦કાર ૫૦ સેની -નડિયે સેરઠમાં થતો એક જાતને ઘોડો. –ઠી વિ. સેરઠ સેસ પું. [વા. (સં. રાષ)] અતિશય તરસ; ગળે પડતી સૂક દેશનું, -ને લગતું. – પં. એક છંદ
[સેરવું તે (૨) [લા.) તીવ્ર ઈરછા (૩) ફિકર; ચિંતા. [-૫ = અત્યંત સેરણ (સૌ) સ્ત્રી ; ન [સેરવું” ઉપરથી] વિયેગથી થતું રણ; | તરસ લાગવી; ગળું સુકાવું] ને સ્ત્રી સેસ સેમ સ્ત્રી, જુઓ સેડમ
સવાવું અશકે[સેસવું પરથી રસનું સુકાઈ જવું(૨)શરીર સેરવવું અક્રિ. (સુ + રમવું] ગમવું; ગોઠવું; ચેન પડવું સુકાવું (ચિંતાથી)
[સક્રિ. શેષવું, ચુસી લેવું સેરવું (સે”) સક્રિ. [. સુર] ઉઝરડી કે આછું બોલી કે | સેસવું અ૦િ [2. સોસ (સં. શુષ, રાઘ)] રસહન કરવું (૨)
ખાંપાખંડી કાઢી સાફ કરવું (૨) [લા.] ખૂબ પિસા પડાવવા | સસલું વિ૦ ભુલકણું; વીસરભેળું (૨) સૂનું; સંભાળ વિનાનું, (૩) ભાંડવું; છોલાટવું
-ળાઈ સ્ત્રી સેસળાપણું; બેફામપણું સેરવું (સૌ) અક્રિઢ વિયોગથી ઝરવું
સાયટી સ્ત્રી[$.] મંડળી (૨) સમાજ (૩) ભેગા મળી બાંધેલાં સેરંગ વિ૦ + જુઓ સુરંગ
મકાનેને નવ વસવાટ; “હાઉસિંગ સોસાયટી’ સેરંગી સ્ત્રી, સુ+રંગ] એક વનસ્પતિ (જેને લાલ રંગ | સોસાવું અ૦િ જુઓ સેવાવું ૨) “સેસવું'નું કર્માણ. –વવું બને છે). ૦લાલ ૫૦ ફક્કડ પુરષ
સક્રિટ સેસવું'નું પ્રેરક
[ સેહે એમ કરાવવું સેરંભ સ્ત્રી [. (સં. સૌરમ)]+ જુઓ સૌરભ
સેહડા –રા)વવું સક્રિ. [“હાવવું’નું પ્રેરક] (૫) ભાવવું; સેરેસેરા (સે' સે) સ્ત્રી, જુઓ સેરાસેર
સેહણી સ્ત્રી [સેહવું પરથી] + સેહવું તે; શેભા સેરાટવું (સે') સક્રિ. [‘સેરવું” પરથી] સેર સેર કરવું | સેહણું (હ,) નટ (પ.) આનંદ ઉત્સવમાં હેતથી ભેટવું મળવું તે. ખૂબ છોલવું (૨) [લા] ખૂબ ભાંડવું
[સેહણાં લેવાં = હેત પ્રીતે ભેટવું; ઓવારણાં લેવાં.] સેરામણ (સૌ) સ્ત્રી, જુઓ સેરણ
સેહરાવવું સક્રેટ જુઓ સેહડાવવું સેરાવટ (સો) સ્ત્રી [સેરવું” ઉપરથી] સેસ
સોહવું અક્રિ. [પ્રા. સોહે (સં. શુમ)] શોભવું; સેહાવું સેરાવું ”)અશ્કેિટ, –વવું સક્રેિટ “સેરવું’નું કર્માણને પ્રેરક | સેહ, હમ્ શ પ્ર. (.) તે (બ્રહ્મ કે ઈશ્વર) હું છું' એવું એક સેરાસેર (સે' સે') સ્ત્રી [સેરવું” ઉપરથી] છેલા છેલ; મહાવાકય
[ સેહાગી; શોભતું સેમેરા
[શોધ; બાળા ખોળ સેહા સ્ત્રી [પ્રા. (સં. રામ)] (૫) ભા. ૦ગ વિ૦ (૫) સેરાસેર સ્ત્રી[. રાોર પરથી] શોરબકોર (૨) [] શોધા- સેહાગ j૦ [.. તો (લે. સમા)] હેવાતન (૨) રૂડું સેરી સ્ત્રી[જુઓ સેરવવું] સેરવવું –ગમવું તે (૨) કરસણના ભાગ્ય (૩) હેવાતનનું કેઈ પણ ચિન (જેમ કે, ચૂડી, એટલે,
સાંઠાને સુકાવા ઊભા મૂકવા તે. [-વળવી = નિરાંત અનુભવવી.] ચાંલ્લો ઈ૦ (૪)વિ૦ જુઓ “સેહા'માં [–ઉતરાવ,લેવરાવ સેર અ૦ [5. સોગર (સં. સોઢા) ઉપરથી?] લગીમાં; સુધીમાં =હેવાતનનાં ચિહ્ન કઢાવી નાખવાં. –રાખવો = વિધવા થયા સૉર્ટર ૫૦ [છું.] ટપાલના કાગળો લત્તાવાર છૂટા પાડવાનું કામ છતાં સૌભાગ્યવતીનાં ચિન કાયમ રાખવાં.] ૦ણ વિ૦ સ્ત્રી, કરનાર – પિસ્ટ ઑફિસને કામદાર
સૌભાગ્યવંતી
[સુખી (૩) આનંદી સોટિંગ ન૦ [$.] સેર્ટરનું કામ
હાગી વિ. જુિએ સુહાગ] સુશોભિત (૨) સારા ભાગ્યવાળું; સેલ એજન્ટ ૫૦ [છું.] (કુલ કામ કે સ્થાનને) મુખ્ય કે | સેહામણું, સેહાવનું + વ [જુઓ સેહવું; સર૦ મ. સુહાવના, એકલો એજન્ટ કે પ્રતિનિધિ [ધારાશાસ્ત્રી | હિં. સોહાવના સુશોભિત
કરવું સોલિસિટર ૫૦ [$.] અસીલો સાથે સંબંધ રાખતો એક | હાવવું સક્રિ. [‘સેહ–હા)નું નું પ્રેરક] ભાવવું; સેહે એમ સેલે પૃ. [$.] પત્તાંની એક રમત (૨) [લા.] તરંગ; તુક્કો | સેહાવું અક્રિટ જુઓ સેહવું સેજર ડું [૨] સૈનિક (૨)ગોરે સૈનિક.-રી સ્ત્રી સેજરનું | સેહાસણ(–ણી) સ્ત્રી જુઓ વાસણ] હાગણ કામકાજ; સિપાહીગીરી
સેહિણી(ની) સ્ત્રી, જુઓ સાયણ] એક રાગિણી (૨)+

Page #916

સોહર ].
૮૭૧
[સ્કંધ
સ્વરૂપવતી સ્ત્રી
સેફ (સે.) સ્ત્રી [સર. હિં. તૌંદ (સં. રાતપુષ્પા, પ્રા. હમ + સેહેર પું[જુઓ શેર] + ઘંઘાટ; શોરબકોર
પુHD] વરિયાળી સેહ્ય વિ૦ [જુઓ સેહવું]+ સુંદર; સેહતું
સેંસરવું, સેંસરું (ઍ૦) વિ૦ (૨) અ [સં. સં કે સુ-] સેહલું વિ૦ [સેહવું' ઉપરથી] સહામણું(૨)સહેલું(૩)સુખદાયક | આરપાર. [-નીકળવું, પવું =સેંસરું જવું (૨) ન પચવું.] (૪) ૦ મનગમતી શંગારચેષ્ટા કે રમત. – પં. ભભકે, રેફ | સૌ વિ. [૫. સ૩, પ્રા. સદ્ય (ઉં. સર્વ)] સઘળું; સર્વ; સહુ (૨) (૨) આનંદને ઉછાળો; ઉત્સવ (૩) સૌભાગ્યનું અભિમાન અવ પણ સુધ્ધાં; વળી. ઉદા... તું સૌ હૈ) આવજે સેળ (સે) પં, -ળું ન. (જુઓ સળ] (સેટી વગેરેના) મારનો | સૌકર્ય ન૦ [.] સુકરતા; સહેલાઈ શરીર પર પડત લિટે કે અકે. [-ઊડવા, પડવા, શેળાં | સૌકુમાર્ય ન૦ [ā] સુકુમારતા; નાજુકતા; મૃદુતા ઊઠવાં જુઓ “સળ”માં.]
સૌખ્ય ન૦ [ā] સુખ, આરોગ્ય, પ્રદ વિ. સૌખ્ય આપે એવું સેળ વિ૦ કિ. રોસ (ઉં. વોરાન)] “૧૬”. -મી ઘડી જવી સાગત(–તિક) પૃ. [ā] સુગત - બુદ્ધને અનુયાયી; બૌદ્ધ ધમાં = ગભરાઈ જવું; આફત આવી પડવી. -વાલ ને એક રતી = | સૈગંધ સ્ત્રી[ā] સુગંધ બરાબર; સાચું ન્યાયપુર:સર. ઍળશ ને મક્કરવારે = કદી | સૌજન્ય ન [સં.] સુજનતા; ભલાઈ, મિત્રભાવ જ નહીં. સેળે કળા= પૂરેપૂરું; પૂર્ણ ચંદ્રની ૧૬ કળા ઉપરથી). | મૈત્રામણ એક કેફી પીણું (૨) [સં. સત્રામળી] એક યજ્ઞ સેળે શણગાર સજીને = પૂરેપૂરો ઠાઠ કરીને (સેળ શણગાર | મેંદામ(મિ)ની સ્ત્રી. [.] વીજળી [(૨) નટ લગ્નની ભેટ છે તે ઉપરથી). સેળે સંસ્કાર થઈ ચૂક્યા = બધાં સુખદુઃખ સૈદાયક વિ. કન્યાને સગાં તરફથી ભેટ તરીકે અપાતી (વસ્તુ) વીતી ચૂકવાં સંસ્કાર સેળ છે તે ઉપરથી). સેળે સેકટી કાચી | સધપું[] મહેલ કે તેની અગાસી [બળરામ હોવી = બધું જ કરવાનું બાકી હોવું. સોળે પારા ભણવા= | સનંદ ન૦ બળરામનું શસ્ત્ર –હળ કે મુશળ. –દી પું(સં.) બધી રીતે હોશિયાર થવું (સેળ અધ્યાય ઉપરથી). સેળ કે | સંભક, નૈકેય [સં.] (સં.) સુભદ્રાને પુત્ર - અભિમન્યુ સેળે સેળ આની =જોઈએ તેવું; બરાબર.] કૂકી–ટી) સ્ત્રી, સૌભાગ્ય ન [] સારું ભાગ્ય (૨) સુખ; આનંદ; કલ્યાણ (૩) સેળ કૂકીથી રમાતી એક બાજી. ૦૫ વિ૦ [+ છું. પેન = પૃ8] સધવાવસ્થા (૪) ઐશ્વર્ય (૫) સૌન્દર્ય (૬) જતિષમાં એક ગ. (છાપવામાં) સેળ પૃષ્ઠ થાય એવા કદનું. ૦ભનું ન. [પ્ર. મત્તયું ! ચિનન-સૌભાગ્યાવસ્થા સૂચવનારાં સ્ત્રીનાં આભૂષણ(ચાં, (સં. મત્ત)] સેળ ટંક ઉપવાસનું વ્રત જન). સ્વ રા ક્રમમાં | કેશ વગેરે). દ્રવ્ય ન હળદર, કંકુ, અક્ષત વગેરે માંગલિક પંદર પછીનું (૨) ન. એ દિવસે થતું કારજ – શ્રાદ્ધ ઈ૦. ૦ વસ્તુઓ. ૦૫ચમી સ્ત્રી કાર્તિક સુદિ પાંચમ. (–વંતી
સ્ત્રી. પક્ષને ૧૬ મે દિન – કઈ જ દિન નહીં એવી તિથિ | વિસ્ત્રી સધવા; સુવાસિની.૦વર્ધ(ક) વિ. સૌભાગ્ય વધારનાર સેલું વિ૦ (ત્રા. તોહ (સં. શોષ) ઉપરથી; સર૦ મ. હોવઝા] | ઍબ્રાત્ર ન [સં.] સગાઈ કે પ્રેમ સંબંધ જોઈને અલગ રાખેલું (૨) ન [સર૦ મ. સોવે] અબોટિયું (૩) સૈમનસ્ય ન૦ [ā] પ્રસન્નતા મરાદ. [ળામાં લેવું = અબોટિયું પહેર્યું હોવું; કોઈને ન | સૈમિત્ર–ત્રિ) પં[] (સં.) સુમિત્રાને પુત્ર - લક્ષ્મણ
અડાય તેવી શુદ્ધ સ્થિતિમાં હેવું.] (૩) (ઍ) જુઓ સેળ ઐમ્ય વિ. સં.] સુશીલ; શાંત (૨) મનહર; સુંદર, તમ વિ. સેળયે મું. [‘સેળ” વિ૦ ઉપરથી] સેળ ફૂટ લાંબે વળો | સૌથી સૌમ્ય. છતર વિ. વધારે સૌમ્ય. છતા સ્ત્રી સે (સે.) સ્ત્રી [સં. સંજ્ઞા] ભાન; શુદ્ધિ (૨) સમજણ; અક્કલ | સૌર વિ. સં.] સૂર્ય સંબંધી. ૦માસ ૫૦ એક રાશિમાં એટલે (૩) રૂર્તિ, તેજી [(૨) ઢંગ.[-ધર, લે = વેશ લેવા.]. કાળ સૂર્ય રહે તેટલે કાળ. વષ ન૦ એક મેષસંક્રાંતિથી માંડીને સેંગ (ઍ) ૫જુઓ સ્વાંગ] નાટકમાંને વેશ; કૃત્રિમ દેખાવ ૧૨ રાશિ કરીને પાછા મેષ રાશિમાં આવતાં સૂર્યને જેટલો સેંઘ, ૦વારી,-ઘાઈ (ઍ૦) સ્ત્રી, -ઘારત(થ) સ્ત્રી ; ન૦ કાળ જાય તેટલો કાળ; સુર્યની ગતિ પરથી ગણાતું વર્ષ [જુઓ સેધું] સસ્તાપણું; છત
સૌરભ ન૦ [.] સુગંધ સંધુ (ઑ૦) વિ. સં. સ્વર્ય] ઓછા ભાવનું સસ્તું. [-મધું | સૌરાષ્ટ્ર ૫૦; ન [ā] (સં.) સોરઠ દેશ; કાઠિયાવાડ. -બ્દી થવું =માન માગવું]. ૦સફરું ન૦ સાવ સે શું
વિ. સૌરાષ્ટ્રનું (૨) પું. ત્યાં વતની (૩) સ્ત્રી ઉત્તર ગુજરાતની સેડવું () સક્રિ. [૧ઠાંસવું ને વ્યત્યય ?] આપવું (૨) ગરજ જૂની પ્રાકૃત ભાષા હોય ત્યારે ઇરછા ન હોય તો પણ આપવું
સૌવર્ણ વિ. [ā] સુવર્ણનું; સેનેરી સેંઢવું () અક્રિ. [જુઓ સંઢવું] તૈયાર થવું (૨) સાંઢવું; સૌવીર પું[ā] (સં.) સિંધુ નદીની આસપાસને એક પ્રાચીન જવું. [સંતાડવું સક્રિો પ્રેરક)]
[પદાર્થ સૌવીરી સ્ત્રીહિં] મધ્યમ ગ્રામની એક અચ્છના સે (સૌ.) ૫૦ [4. સોફંધિ (ઉં. સાષિ)] એક સુગંધીદાર સૌશલ્ય ન૦ [ā] સુશીલતા; સદ્વર્તન સેપણ, –ણી સૅક) સ્ત્રી [સેપવું” ઉપરથી] સુપરત; ભાળવણી | સૌષ્ઠવ ન૦ [] ઉત્કૃષ્ટપણું (૨) સુંદરતા (૩) ચપળતા; લાઘવ. સેપેલું કે સેપવું તે
પ્રિય વિ. સૌષ્ઠવ જેને પ્રિય છે તેવું સેંપરત (ઑ૦) સ્ત્રી જુઓ સુપરત
સૌહાર્દ(ર્ધ) ન૦ [ā] સુહૃદતા; મિત્રતા પવું (ઍ) સક્રિક äિ. સમ; સર૦ ૫. તપ, હિં. તજનાઓ | સૌંદર્ય ન. .1 સંદરતા; રૂપાળાપણું; મનહરતા કેઈના કબજામાં સાચવવા આપવું ભાળવવું. [પાવું અ૦િ || સ્કંદ પું. [ā] (સં.) કાર્તિકેય [સમુદાય (૬) વિભાગ; પ્રકરણ (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક)].
| સકંધ પું[સં.] ખભે (૨) ડાળી (૩) થડ (૪)સૈન્યને (૫)
[દેશ

Page #917

અંધાવા૨]
૮૭૨
[સ્તોત્ર
અંધાવાર પું[વં] સૈન્ય (૨) છાવણી; સેનાને પડાવ | સ્ટોક ૫૦ વેપાર-વણજની વસ્તુ કે માલને જથો (૨) કંપનીના સ્કાઉટ પું[૬.] મુખ્યતવે છે કરાંઓની તાલીમ માટે રચાયેલા, શેરનું ભંડોળ કે ભરણું. [-લે =સ્ટક હિસાબે બરાબર છે એ નામના એક સંઘનું માણસ
કે નહિ તે તપાસવું.] સ્કૂટર ન [૬.] મેટર-સાઇકલ જેવું એક વાહન [સ્થાપક મંડળ | સ્ટૉપ પ્રેસ ન૦ [.] છાપું છપાવવા માંડે તે પછી, મેડેથી તેમાં સ્કુલ સ્ત્રી[૬] શાળા; નિશાળ. ૦૮ ૧૦ શાળાઓનું વ્યવ- મુકાતા કે અપાતા સમાચાર કે તેનું છાપામાં સ્થાન કેલ ન૦; પું[$.] પગારનું ક્રમિક ઘોરણ (૨) માપનું પ્રમાણ | પર સ્ત્રી[$.] બારીબારણું બંધ કરવા માટેની અકડી સ્કોલર [ડું.] વિદ્વાન; વિદ્યોપાસક (૨) શિષ્યવૃત્તિ મેળવનાર. | સ્ટોર પું[.] સરસામાન કે તેની વખાર (૨) દુકાન. ૦કીપર શિપ સ્ત્રી. [૬.] શિષ્યવૃત્તિ
૫૦ હેર સંભાળનાર. ૦રૂમ ન૦ સ્ટોર રાખવાની જગા છું. [$.] પેચવાળો ખીલે. (-ઘાલ, નાંખવે, ફેરવે, | સ્ટોલ પં; સ્ત્રી, ફિં.] દુકાન (સ્ટેશન પર છાપાં ચા ઈરાની) માર, લગાવ). [-ઢીલે હે = મગજ અસ્થિર હેવું.] | સ્ટ્રાઈકર ! [{.] કૅરેમની રમતમાં કુટીને મારવા માટેની ચકતી ધૂાઇવર ન૦ ક્રૂ ફેરવવાનું સાધન
સ્ટેચર ન૦; સ્ત્રી. [છું.] (માંદા, ઘાયલ ઈવેને લઈ જવા માટેની) ખલન ન [] ભૂલ ચૂક (૨) સન્માર્ગથી ચૂત થવું તે (૩) | ડેળી જેવું સાધન ટપકવું, ઝરવું કે પડવું તે (૪) ઠોકર (૫) તેતડાવું તે. વશીલ | સ્ટેન્શિયમ ન [$.] એક મૂળતત્વ- ધાતુ (ર. વિ.) વિ, વારંવાર ખલન કર્યા કરનાર
સ્તન ન૦ [ā] થાન; ધાઈ૦૫ાન ન ધાવવું તે. -બંધય વિ. ખલિત વિ. હિં] ખલન પામેલું
(૨) ન૦ (સં.ધાવણું બાળક). –નાંશુકન. [+અંશુક] કાંચળી; સ્ટમ્પ [૬] ક્રિકેટનું ખલવું
કાપડું. -ની વિ૦ સ્તનવાળું સસ્તન, –ન્ય ન૦ [સં.] દૂધ સ્ટલિંગ ૫૦ [છું.] પાઉન્ડ સિકકો કે નાણું
સ્તબક [.] કુલને ગુર (૨) પરિચ્છેદ; અધ્યાય સ્ટવ છું. [૬.] ઘાસતેલથી બળતો એક જાતને ચેલે
સ્તબ્ધ વિ. સં.] આશ્ચર્યચકિત દેમૂઢ (૨) ડ; નિર્ણ; અં૫૫. [૬] જુઓ સ્ટમ્પ
[ સેવકોને સમહ
[ સેવકોને સમૂહ | ખંભિત. તે સ્ત્રીસ્ટાફ j૦ ડુિં.] કેઈ કાર્યાલય કે કચેરીમાં કામ કરતા બધા સ્તર ૫૦ [ā] થર; પડ સ્ટાર્ચ j૦ [$.] (વનસ્પતિમાં મળ) એક પદાર્થ; મંડ (ર. વિ) | સ્તવ પું, ન ન૦ લિં] સ્તુતિ. ૦નીય વિ૦ સ્તુત્ય; સ્તવ્ય સ્ટાપ (૧) પું, જુઓ સ્ટેમ્પ. [-પર લખી આપવું = કાનુની સ્તવવું સક્રિ. [૩. સ્ત] સ્તુતિ કરવી ચેકસાઈ કે જવાબદારીથી લખાણ કરવું; પાકું લખી આપવું.] | સ્તબ્ધ વિ. [.] સ્તુતિ કરવા ગ્ય; સ્તવનીય સ્ટીમર સ્ત્રી [.] આગબેટ
તંબ ૫૦ [ā] મખું, દંડ સ્ટીલ ન૦ [છું.] પિલાદ
[માટે ખંડ | સ્તંભ ૫૦ [ā] થાંભલે ટેકે (૨) જડતા; નિશ્રેષ્ઠતા (૩) પ્રતિબંધ સ્કૃદ્ધિ પું. [$] કઈ કલાકારની કામ કરવાની જગા; અભ્યાસ રુકાવટ; નિયમન (૪) કાવ્યના અષ્ટભાવમાંને એક. ૦તીર્થ ન સ્ટલ ન. [૬] નાના ટેબલ જેવું બેસવાનું) એક આસન (સં.) ખંભાતનું પ્રાચીન નામ. વન ન થોભાવવું, અટકાવવું કે સ્ટેજ ન [.] મંચ; વ્યાસપીઠ (સભા, નાટક ઈ૦ નું)
રેકવું તે (૨) સહારે; ટેકે (૩) જડ કે નિશ્રેષ્ટ કરી દેવું તે (મંત્ર સ્ટેડિયમ ન [.] (રમતગમત માટેનું) ખાસ વ્યવસ્થિત સ્થાન કે પ્રયોગથી)
પ્રેરક]. -મેદાન
[તે નળીનું સાધન | સ્તંભવું અક્રિ. [. તેમ] થોભવું. [ખંભાલું (ભાવ), વિવું સ્ટે પ ન [.] (દરદીને તપાસવા માટે) દાક્તર વાપરે છે | ખંભિત વિ૦ [ā] થોભાવેલું (૨) ટેકવેલું (૩) સ્તબ્ધ
સ્ટેનલેસ સ્ટીલ ન૦ કાટ ન ચડે એવા ખંડની એક મિશ્ર ધાતુ -સ્તાન ન. [૪] સ્થાન” એ અર્થમાં નામને લાગે છે. ઉદા. સ્ટેને, ૦ગ્રાફર છું. [૨] લઘુલિપિમાં લખી જાણનાર હિંદુસ્તાન, પાકિસ્તાન, -ની વિ૦ (૨) પું સ્ટેજ પું. [૨] (વાહને) થોભે; ઊભા રહેવાની જગા (૨) | સ્તુતિ સ્ત્રી [સં] ગુણગાન; તારીફ વખાણ (૨) દેવદેવીની મૂકવાની ઘોડી-ઘોડે ઈ૦
સ્તુતિ – પ્રાર્થના. ૦૫ાઠ સ્તુતિ ગાવી તે. ૦પાઠક ! સ્ટેન્સિલ પેપર પું[.] જેના પર એક ખાસ કલમથી લખીને, ભાટ; ચારણ, ૦પાત્ર વિ૦ પ્રશંસા કરવા યોગ્ય. પ્રિય વિ. ઉપર શાહી ચેપડી ઘણી નકલ કાઢી શકાય તે એક કાગળ | પિતાની સ્તુતિ ગમે તેવું તે સાંભળવાનું શોખી. વચન, વાક્ય સ્ટેશ્ય પું. [૬] સિક્કો કે તેની છાપ (૨) (ખદસ્તાવેજની) ન, સ્તુતિનું વચન કે વાકય ટિકિટ કે એને સરકારી કાગળ (૩) [લા.] ખત, દાવા વગેરે સ્તુત્ય વિ. [સં.] સ્તુતિપાત્ર; વખાણવા જેવું [ કહેવું તે અંગે આપવો પડતો સરકારી વેરો કે તેને ખર્ચ. ઉદા. કેટલો સ્તુત્યર્થ વાદ ૫૦ [G] (વ્યા.) મૂળ વાદમાં વધારે કરી વિશેષ ૫ આપવો પડશો?
સ્કૂ૫ ૫૦ [8.] રાશિ; ઢગલે (૨) ઘુમ્મટ જેવું એક પ્રાચીન સ્ટેશન ન. [૬.] આગગાડીને થોભવાનું મથક (૨) કોઈ મથક. બાંધકામ (બુદ્ધના અવશેષ ઉપર) જેમ કે, પિલીસ સ્ટેશન. ૦માસ્તરj૦ સ્ટેશનને વડે અમલદાર | સ્તન ૫૦ કિં.] ચાર. ૧ ૦ [સં.) ચેરી સ્ટેશનરી સ્ત્રી [.] લેખનસાહિત્ય લખવાના કામને માટે જરૂરી | સ્તે અ૦ (પદની પછી આવતાં) ‘જ તો' નો અર્થ બતાવે છે. બધી સાધનસામગ્રી
જેમ કે, તે વિચારે છે સ્તો સ્ટેઈક વિ. (૨) પં. [છું.] ઝીને નામે એક ગ્રીક તત્વજ્ઞાનીની | સ્નેતા ૫૦ [i.] સ્તુતિ કરનાર ફિલસૂફીને લગતું કે તેને માનનારું, બૈર્ચ અને સમબુદ્ધિવાળું સ્તોત્ર ને [ā] (દેવ વગેરેની) છંદેબદ્ધ સ્તુતિ

Page #918

તેમ]
८७३
[સ્થાયીભાવ
સ્લેમ છે [ā] સ્તુતિ; સ્તવન (૨) યજ્ઞ (૩) સમૂહ
૦૫ઘ ન સ્થલકમલ (૨) બિલાડીને ટેપ (!). ૦૫થ, માર્ગ ત્યાન ન [ā] સ્થૂળતા; જડપણ (૨) ગમ) પ્રમાદ, ઇન્દ્રિયની | . જમીન પર થઈને જતો ખુશકી માર્ગ. ૦૫રિચય પું, જુઓ જડતા કે અશક્તિ
સ્થલવિદ્યા. વાચક વિ. સ્થળને બાધ કરનારું (વ્યા.). વિદ્યા ઢિયારાજ ન... જુઓ વિયારાજ્ય
[સ્ત્રીઘેલું | સ્ત્રી, ભૂગોળવિદ્યાને, સ્થળો વિશેની વિગતવાર માહિતીને ભાગ; સ્ત્રિયાળ –ળું) વિ. સ્ત્રી જેવા સ્વભાવનું; પિચું અને વેવલું (૨) | ‘ટ પોગ્રાફી”. લાં(–ળાં)તર ન૦ [+ અંત અન્ય સ્થળ (૨) સ્ત્રી સ્ત્રી [ā] બૈરી (૨) પત્ની (૩)નામ પૂર્વે આવતાં સ્ત્રી-વાચક ઠામબદલો; સ્થળની ફેરબદલી; સ્થળફેર. –લી(–ળી) સ્ત્રી[] નારીજાતિ બતાવે છે. જેમ કે, સ્ત્રી-કવિ; સ્ત્રી-પ્રમુખ. [-કરવી = જગ; પ્રદેશ પરણવું; નાતરું કરવું. –માં આવવું, –વેશમાં આવવું =ઋતુમાં વિકા સ્ત્રી (ઉં.]વેલી ( [ સાધુ. –રો સ્ત્રી ડોસી આવવું; ઉમર લાયક થવું.] કેસર ન૦કુલને માદા બીજવાળ | સ્થવિર વિ. [ā] વૃદ્ધ (૨) ૫૦ ડોસે (૩) દશ વર્ષ જૂને બૌદ્ધ રેસે. કેળવણી સ્ત્રી સ્ત્રીઓની કેળવણી. કેળવણીકાર | સ્થળ, ૦કમલ,૦કમલિની,શ્વર, જ, દેવતા,૦૫ઘ,૦૫થ, j૦; સ્ત્રી કેળવણીકાર સ્ત્રી. ૦ઘેલછા સ્ત્રી સ્ત્રી – પત્ની | ૦૫રિચય, માર્ગ, વાચક, વિદ્યા, -ળાંતર, –ળી જુઓ માટે ઘેલછા; ઢિયાળપણું. ૦ઘેલું વિત્ર સ્ત્રી – પત્ની પાછળ ઘેલું. | સ્થલ”માં
ચરિત(–) નવ સ્ત્રીની વર્તણક – ચતુરાઈ. વજન ૧૦ બાઈ | સ્વૈદિલ ન૦ [ā] યજ્ઞ માટે તૈયાર કરેલી જમીન (૨) એટલી માણસ; બૈરું. જાતિ સ્ત્રી અને સ્ત્રીવર્ગ. અજિત વિ. નાર- સ્થાણુ વિ. [ā] સ્થિર; અચલ (૨) પુંઠ ડાળ પાંખળાં વિનાનું જિત; બૈરીને વશ બૈરીના કહ્યામાં રહેનાર, ત્વન૦. દાક્ષિણ્ય થડ; ઠંડું (૩) (સં.) મહાદેવ. ૦ખનનન્યાય પુંથાંભલો રેપીને ન, સ્ત્રી તરફ માનભરી વર્તણ ક; “શિવહરી'. ૦ધન ન. સ્ત્રીની તેને તપાસી જેવા હલાવી જુએ છે તેમ, વસ્તુ કર્યા પછી તેને પિતાની જ માલકીનું ધન. ૦ધર્મ પુસ્ત્રીને ધર્મ – તેનાં ખાસ તપાસી જેવી તે. –ણવીશ્વર ન૦ [+ ઈશ્વર] (સં.) થાણેશ્વર ગામ ગુણલક્ષણ વગેરે કે કર્તવ્યાદિ (૨) રજોદર્શન. ૦૫ાત્ર નવ કથા સ્થાન ન. [ā] જગા; ઠેકાણું; સ્થળ (૨) રહેઠાણ (૩) પદ; પદવી. નાટય વગેરેનું નારીપાત્ર. ૦પુરુષ નબ૦૧૦ પુરુષ અને સ્ત્રી ૦ક ન૦ સ્થાન; રહેઠાણ (૨) બેઠક; આસન (૩) પદવી; દરજજો.” (૨) પતિપની. ૦પુરુષસંબંધ ૫૦ સ્ત્રી અને પુરુષ વચ્ચે ૦કવાસી છું(૨) વિ. જેને એક સંપ્રદાય; તેનું કે તેને જાતીય સંસર્ગ, સંબંધ, કે વ્યવહાર. ૦પુંસાકર્ષણ ન. સ્ત્રીપુરુષનું લગતું. ફેર, ભેદ ૫૦ જુઓ સ્થાનાંતર, સ્થળાંતર, ભ્રષ્ટવિટ જાતીય આકર્ષણ; કામ. પ્રસંગ પુંસ્ત્રી સાથે પુરુષને કામ- પિતાના સ્થાનથી ભ્રષ્ટ થયેલું (૨) પદભ્રષ્ટ; હોદા ઉપરથી કાઢી પ્રસંગ; સંજોગ. બહુમાને ન૦ સ્ત્રીઓ પ્રત્યેનું આદરમાન; મુકેલું (૨) ગાવામાં ત્રણે સપ્તકમાં ન પહોંચી શકનાર, ૦મૂલ્ય સ્ત્રીદાક્ષિણ્ય. ૦બુદ્ધિ સ્ત્રી સ્ત્રીની બુદ્ધિ (૨) સ્ત્રીની સલાહ. | ન૦ અંકમાં આંકડાના (દશક ક્રમે) સ્થાન પરથી દર્શાવાતું મુક્ય; ૦મતાધિકાર ૫૦ મતને સ્ત્રીને અધિકાર. ૦રત્ન ન. સ્ત્રીઓમાં પ્લેસ-વેધુ” (ગ.). ૦વત વિ૦ અમુક સ્થાને કે ત્યાંના લોકમાં રરૂપ – ઉત્તમ સ્ત્રી. રેગ સ્ત્રીને થતા તેને ખાસ) રેગ. | હતું કે થતું; “એન્ડેમિક'. જેમ કે, રેગ. -નાપન્ન વિ૦ [+ લિંગ નવ નારી જાતિ (વ્યા.). ૦વર્ગ j૦ સ્ત્રીઓ; સ્ત્રી જાતિ. આપન] સ્થાન પર પહોંચેલું પ્રતિષ્ઠિત –નાંતર ન [+ યંત] વશ વિ. સ્ત્રીને વશ હોય એવું. વાચક વિ૦ નારી જાતિનું; જુઓ સ્થાનભેદ; સ્થલાંતર સ્ત્રીલિંગી. શક્તિ સ્ત્રી સ્ત્રી જાતિની – સ્ત્રીમાં રહેલી શક્તિ. સ્થાનિક વિ૦ કિં.] અમુક મર્યાદિત સ્થાનનું, કે તેને લગતું. શિક્ષક ૫૦; સ્ત્રી શિક્ષિકા. શિક્ષણ ન૦ સ્ત્રી કેળવણી. | સ્વરાજ-જ્ય) ન૦ સુધરાઈ જેવાં જાહેર કામે સ્થાનિક લેકે
સંગ કુંસ્ત્રીને પુરુષ સાથે સંગ; કામસંબંધ. સ્વભાવ | ચલાવે તેવી વ્યવસ્થા; કલ સેફ-ગવર્નમેન્ટ ૫૦ સ્ત્રીને સ્વભાવ. સ્વાતંત્ર્ય ન૦ સ્ત્રીઓની સ્વતંત્રતા. હઠ સ્થાને અ૦ [.]–ની જગાએ કે બદલે (૨) રેગ્ય સ્થાને સ્ત્રી સ્ત્રીની હઠ (૨) [લા.] ભારે, જબરી હઠ. હત્યા સ્ત્રી
(અસ્થાનેથી ઊલટું; બરોબર કે પ્રસ્તુત હોય એમ સ્ત્રીની હત્યા કે તેને માર્યાનું પાપ
સ્થાપક વિ૦ (૨) પં. [ä.] સ્થાપન કરનાર [ઇમારત, બાંધકામ ઐણ વિ. [ā] સ્ત્રી જેવું (૨) બીકણ અને વિવલું નામ (૩) સ્થાપત્ય ન૦ (ઉં.] સ્થપતિનું કામ કે વિદ્યા; શિલ્પશાસ્ત્ર (૨) ન, સ્ત્ર-૧ (૪) નામર્દાઈ. ૦તા સ્ત્રી, ૦૫ણું ન૦, ભાવ ૫૦, | સ્થાપન ન૦, –ના સ્ત્રી. [ā] સ્થાપવું - સ્થાપિત કરવું તે વૃત્તિ સ્ત્રી,
[ ઉદાકંઠસ્થ; માર્ગસ્થ | સ્થાપવું સક્રિ. [ઉં. સ્થાપ] પ્રતિષ્ઠા કરવી; નિર્માણ કરવું (૨) - અ. [સં.] “રહેનારું', “રહેલું” એ અર્થમાં સમાસને અંતે. || જગા પર મુકરર કરવું (૩) પ્રમાણપૂર્વક સાબિત કરવું સ્થિગિત વિ૦ [ā] થંભી ગયેલું; રેકાયેલું (૨) રોકી દીધેલું; | સ્થાપિત વિ૦ (સં.સ્થાપેલું કે સ્થપાયેલું (૨)જામેલું સ્થાનાપન ખસેડાય કે વપરાય નહીં તેમ ઠરાવેલું – કરેલું. ૦તા સ્ત્રી, થયેલું; “વેસ્ટેડ (ઈટરેસ્ટ) સ્થપતિ મું. [ā] શિપી; સ્થાપત્ય જાણનાર
સ્થાય પં. [] આધાર; પાત્ર (૨) સામર્થ્ય (૩) સ્થાન; મુકામ સ્થપાવું અ૦િ , વલું સક્રિટ સ્થાપવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક | (૪) રાગને એક અવયવ (સંગીત). ૦ભંજની સ્ત્રી સ્થાયનું સ્થલ(–ળ) ન૦ [] જગા; સ્થાન (૨) જમીન. ૦કમલ ન૦ ભંજન કરતો આલાપ જમીન પર થતું કમળ કે તેને છેડ. ૦કમલિની સ્ત્રી, કમળ સ્થાયિતા સ્ત્રી, -ત્વ ન[ā] સ્થાયીપણું જેવા કુલની (જમીન પર થતી) એક પલ. વ્યર વિજમીન સ્થાયી વિ. [ā] ઘણી વાર ટેસવું; ટકા (ર) સ્થિર; કાયમી. ઉપર કરનારું કે રહેનારું. ૦જ વિ. સ્થળ - જમીન પર થતું. | ભાવ ૫૦ જે ભાવે ચિત્તમાં સંસ્કાર રૂપે હમેશાં વર્તમાન હોય દેવતા છુંબ૦ ૧૦; સ્ત્રીઅમુક સ્થળની પાલકદેવી કે દેવ. છે અને વિભાવ આદિથી અભિવ્યક્ત થઈ રસપણાને પામે છે

Page #919

સ્થાયી સમિતિ]
८७४
[સ્પિરિટ
તે (રતિ, હાસ્ય, શેક, ક્રોધ, ઉત્સાહ, ભય, નિંદા, વિસ્મય સ્નાયવિક વિ. [ā] સ્નાયુ સંબંધી અને નિર્વેદ) [કા. શા.]. ૦સમિતિ સ્ત્રી કેઈમંડળનાં સામાન્ય સ્નાયુ પૃ૦ [.] માંસના તંતુ, જેનાથી અવયવ હલાવી કરી શકાય બધાં કામે કરતી રહેનારી નાની તેની કાયમી સમિતિ | છે. તંત્ર નવ શરીરમાં સ્નાયુઓની વ્યવસ્થા. ૦બદ્ધ નવ સ્ટેન્ડિંગ કમિટી”
બંધાયેલા મજબૂત સ્નાયુઓવાળું સ્થાલી સ્ત્રી, સિં.] થાળી; કથરેટ; ખમ. ૦પુલાકન્યાય ૫૦ | સ્નિગ્ધ વિ. [ā] લીસું, કમળ (૨) ચીકણું. છતા સ્ત્રી, વાસણમાંથી એક ચાખાને દાણે દબાવી જઈ ને બધા ચિખા | નુષા સ્ત્રી. [ä.] દીકરાની વહુ ચડ્યા છે કે કાચા છે તે નક્કી કરવામાં આવે છે તેમ, વસ્તુને સ્નેહ પં. [] પ્રેમ; પ્રીતિ; વહાલ (૨) ચીકણો પદાર્થ; તેલ. એક અંશ જાણી સમગ્રની કહપના કરવી તે (ન્યા.)
ગાંઠ સ્ત્રી નેહકે પ્રેમની ગાંડ - સંબંધ. લગ્ન ન૦ એકબીજાના સ્થાવર વિ૦ કિં.] અચલ; સ્થિર (૨) ખસી શકે નહિ તેવું | નેહથી ખેંચાઈને કરેલું લગ્ન. સંમેલન ન. સ્નેહીઓને (જંગમથી ઊલટું) (૩) ૫. પર્વત. છતા સ્ત્રી,
મેળાવડો; “સોશિયલ ગેધરિંગ'. હત્યા સ્ત્રી પ્રેમની હત્યા; સ્થિત વિ૦ [સં.] રહેલું; નિવાસી (૨) અચલ; સ્થિર. ૦ધી, | પ્રેમનો ભંગ કર્યાને દોષ. –હાકર્ષણ ન૦ [+ સાકર્ષT] સ્નેહનું
પ્રજ્ઞ વિ. [સં.] જેની બુદ્ધિ સ્થિર છે એવું જ્ઞાની. પ્રતા આકર્ષણ. -હાધીન વિ૦ [ + અધીન] સનેહને વશ; નેહાંકિત. સ્ત્રી, પ્રજ્ઞત્વ ન૦
-હાર્દ વિ[+આદ્ર] નેહથી ભાવભીનું, નેહાળ. -હાળ સ્થિતિ સ્ત્રી [૪] એક સ્થાન કે અવસ્થામાં સ્થિર રહેવું તે | વિ. હેતાળ; નેહવાળું. -હાંકિત વિ૦ [+ઠંમત] સનેહી; (૨) નિવાસ (૩) અવસ્થા; દશા (૪) પદ; દરજજો (૫) મર્યાદા. | સ્નેહથી શેભા પામેલું (પત્રમાં પ્રાયઃ લખાય છે). -હી વિ. ચુસ્ત વિ. “
કેન્ઝર્વેટિવ'. શક્તિ સ્ત્રી પદાર્થની અમુક | નેહવાળું; પ્રેમી (૨) પં. મિત્ર; પ્રિયજન સ્થિતિને કારણે તેમાં રહેલી કાર્યશક્તિ; પિટેશિયલ એનર્જી સ્પર્ધક વિ૦ [ā] સ્પર્ધા કરતું; સ્પર્ધતું; હરીફ (૫. વિ.). શાસ્ત્ર ન પદાર્થની સ્થિતિ અંગેનું ગણિતશાસ્ત્ર; | સ્પર્ધવું અક્રિ. (સં. સ્પર્ધ] સ્પર્ધા – હરીફાઈ કરવી
સ્ટેટિક” (ગ.). સ્થાપક વિ૦ અસલ સ્થિતિને વળગી | સ્પર્ધા સ્ત્રી [સં.] સરસાઈ, હરીફાઈ (૨) ઈર્ષા, દ્વેષ. સ્પર્ધા રહેનારું (૨) રબર પડે, વાળીએ તે વળે પણ છોડી દઈ એ કે સ્ત્રી હરીફાઈ, ચડસાચડસી તરત પિતાની મૂળ સ્થિતિએ ચાલ્યુ જાય તેવું. સ્થાપકતા સ્ત્રી, | સ્પર્ધાળુ વિ૦ ચડસીલું (૨) અદેખું; હેલું સ્થાપકત્વ ન
સ્પર્શ ૫૦ [ā] સ્પર્શવું - અડવું તે (૨) સંસર્ગ (૩) સ્પર્શેનિદ્રયથી સ્થિત્યંતર ન [ā] બીજી – નવી સ્થિતિ, સ્થિતિમાં ફેર થ તે | થતું જ્ઞાન (૪) [લા.] લવ; લેશ (૫) અસર (સંસર્ગ કે સ્પર્શની) સ્થિર વિ. [i] હાલતું ચાલતું ન હોય તેવું (૨) દઢ; અટલ (૩) (૬) (વ્યા.) જુઓ સ્પર્શવ્યંજન. ૦૩ મું ટેન્શન્ટ’ (ગ.). ૦કાલ
સ્થાયી; નિત્ય (૪) નિશ્ચિત. ચિત્ત વિ. સ્થિર ચિત્તવાળું. છતા (-ળ) ગ્રહણ શરૂ થાય તે વખત. ૦ણ ૫૦ ઇન્િઝેક સ્ત્રી, ૦ત્વ ન. ૦બુદ્ધિ વિ૦ સ્થિતપ્રજ્ઞ. વીર્યવે. જેનું વીર્ય ઍન્ગલ” (ગ.) કે “એન્ગલ કૉન્ટેકટ’ (૫. વિ.). ૦જન્ય અચલિત છે એવું; બ્રહ્મચારી. –રા સ્ત્રી પૃથ્વી. -રાસન ન વિ૦ સ્પર્શથી થતું. ૦જીવા સ્ત્રી, જુઓ સંપર્કજીવા. ૦તા સ્ત્રી [+ આસન] એક પેગાસન; સ્થિર – અડગ આસન
સ્પર્શ હેવો તે; અસર કે સંસર્ગ, ન નવ સ્પર્શ, સ્પર્શવું તે. સ્કૂલ(ળ) વિ૦ [i] જાડું; મેટું (૨) મૂર્ખ, જડ (૩) સૂક્ષ્મ બિંદુ નવ પેઈન્ટ ઑફ કોન્ટેકટ(ગ.). ૦મણિ ૧૦ પારસનહિ તેવું; સામાન્ય ઇદ્રિ તેમ જ બુદ્ધિથી ગ્રહણ કરી શકાય મણિ. ૦રેખા સ્ત્રી, જુઓ સ્પર્શક તેવું. [-ષ્ટિ=ઉપર ઉપરની તપાસ, નજર, વિચાર.] છતા સ્ત્રી.. | સ્પર્શવું સક્રિ[. સ્વરા] અડવું; સ્પર્શ કરવો
દેહ ૫૦, શરીર નર પંચભૂતાત્મક શરીર. -લેદાર વિ. સ્પર્શવ્યંજન, સ્પર્શાક્ષર [] (વ્યા.) ક થી મ પર્યંતના ૨૫ [+ ઉદર] મેટા પેટવાળું (૨) પું(સં.) ગણપતિ
વ્યંજન; તે વ્યંજનમાં દરેક સ્વૈર્ય નટ [] સ્થિરતા
પર્શાવું અ૦િ , વિવું સક્રેટ સ્પર્શવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક ઔપિત વિ૦ [.] નવડાવેલું
સ્પર્શાસ્પર્શ ૫૦ [સં.] સ્પર્શ અને અસ્પર્શ અડવું ન અડવું તે સ્નાત વિ૦ [ā] નાહેઠું (૨) અભ્યાસ પૂરો કરીને આવેલું હોઈ ] (૨) આભડછેટ. –શ સ્ત્રી આભડછેટ [ અંશ કે ભાગ સમાવર્તન સંસ્કાર કર્યો હોય તેવું (૩) તે આદમી | સ્પર્શશ છું. [સં.](વ્યા.) સ્પર્શવ્યંજનને (અર્ધસ્વર ય,૨,લ, વમાં) સ્નાતક [] જુઓ સ્નાત (૨) વિદ્યાપીઠની પદવીવાળા | પશી વિ૦ [ā] સ્પર્શતું; –ને લગતું ગૅજ્યુએટ. -કોત્તર વિ૦ [+ઉત્તર] સ્નાતક કક્ષા પછીનું અનુ- સ્પર્શેન્દ્રિય સ્ત્રી) [.] સ્પર્શની ઇન્દ્રિય; ત્વચિંદ્રિય; ચામડી સ્નાતક; પોસ્ટ-ગ્રેજયુએટ
સ્પશ j૦ [ä.] જાસૂસ; દૂત સ્નાતિકા સ્ત્રી સ્ત્રી-સ્નાતક
સ્પષ્ટ વિ. [ā] સહેલાઈથી દેખી કે સમજી શકાય તેવું; ખુલ્લું; સ્નાન ન[.] નાહવું તે; નાવણ (૨) મરણ નિમિત્તે નાહવું તે; | સ્કુટ, છતા સ્ત્રી૦. ૦ભાષી વિ૦ સ્પષ્ટ બેલનાર. ૧ભાષિતા સનાન. [-આવવું,-લાગવું = સગાના મરણ નિમિતે નાહવાનું સ્ત્રી. વક્તા ૫૦ ખરાબલે; ચિખેચાનું કહી દેનારે. થવું. –કરવું =નાહવું (૨) [લા.] ભરેલું ગણવું; સંબંધ તોડી –ષ્ટીકરણ ન. [સં.] સ્પષ્ટ કરવું તે; ખુલાસે. –ક્તિ સ્ત્રી, નાખ. માંડવું = કાણ માંડવી.] ગૃહ, –નાગાર [+આગા૨] [+વિત] સાફ – સ્પષ્ટ કહેવું તે નવ નાહવાની ઓરડી. શુદ્ધ વિ૦ નાહીને શુદ્ધ થયેલું; નાહેલું. | સ્પંદ ૫૦, વન ન૦ [4] થડકે; કુરણ; કંપ; પલકાર સૂતક ન- સનાનકેસૂતક; તે લાગે એવો નાતે કે સંબંધ | સ્પિરિટ છું[$.] દારૂ (૨) બાળવાને દારૂ (૩) જુસે; જેમ

Page #920

સ્પીકર ]
સ્પીકર પું॰ [.] પાર્લમેન્ટ, ધારાસભા, લેાકસભા ૭૦ના અધ્યક્ષ (ર) વક્તા [માપતું યંત્ર સ્પીડોમિટર ન૦ [.] (મેાટર ઇ॰ જેવાં) વાહનના વેગ કે ગતિ સ્પૃશ્ય વિ॰ [É.] અડકવા યોગ્ય. શ્યાપુણ્યવિ॰ [+અસ્પૃશ્ય] સ્પૃશ્ય અને અસ્પૃશ્ય (૨)સ્પર્શાસ્પર્શની આભડછેટવાળું કે તેને લગતું. [તા સ્ત્રી આભડછેટ.] [(વાણીના પ્રયત્ન) પૃષ્ટ વિ॰ [ä.] સ્પર્શાયેલું (૨) [વ્યા.] સ્પર્શવ્યંજનને અંગેના સ્પૃહણીય વિ૦ [સં.] સ્પૃહા કરવા યોગ્ય પૃહા સ્ત્રી [સં.] ઇચ્છા; તૃષ્ણા (૨) દરકાર; પરવા સ્પેનિશ સ્ર॰ [.] સ્પેન દેશની ભાષા (૨) વિ॰ સ્પેન દેશને લગતું (૨) પું॰ ત્યાંના વતની
સ્પેશિયલ વિ॰ [.] ખાસ(૨)પું॰ ખાસ બનાવેલી ચાના પ્યાલા
(૩) સ્ત્રી॰ ખાસ ક્રેાડાવાતી આગગાડી
સ્પેાર પું [.] બીજ જેવા – નવસર્જન કરી શકતા કાશ (વ. વિ.). રાશય ન૦ [+ આશય] સ્પેાર પેદા કરી સંઘરતું અંગ; સ્પોન્ગિયમ’ [ગોળ ગંળું સ્પ્રિંગ સ્ત્રી॰ [...] સ્થિતિસ્થાપકતાવાળી પેાલાદી કમાન કેવાળાનું સ્ફટિક પું॰ [ä.] એક જાતના સફેદ કીમતી પથ્થર કે રત્ન. ૦ણિ હું એક મણિ
સ્ફાટિક વિ॰ [i.] સ્ફટિકનું (૨) પું॰ સ્ફટિક
સ્ફુટ વિ॰ [સં.] ઊઘડેલું; વિકસિત (૨) સ્પષ્ટ; ઉધાડું. છતા સ્ત્રી. -ટિત વિ॰ [ä.] ખીલેલું; ઊઘડેલું (૨) ખુલ્લું થયેલું સ્ફુરણ ન॰, “ણા સ્ત્રી॰ [ä.] સ્ફુરવું તે (ર) સ્ફૂર્તિ સ્ફુરવું અક્રિ॰ [સં. રઘુર] કંપનું; ફરકવું (૨) એકાએક દેખાવું કે સૂઝવું (જેમ કે, ચળકાટ, વિચાર) (૩) અંકુર ફૂટવા સ્કુરાયમાન વિ॰ [જી સ્ફુરવું] સ્ફુરતું; સ્ફૂર્તિલું સ્ફુરાવવું સક્રિ॰ ‘સ્ફુરવું’નું પ્રેરક સ્ફુરિત વિ॰ [i.] સ્ફુરેલું સ્ફુલિંગ પું॰ [સં.] તણખા સ્કૃતિ(−ત્તિ) સ્ક્રી॰ [સં.] જાગૃતિ; તેજી; ચંચળાઈ (૨) સ્ફુરણ. દાયી વિ॰ સ્ફૂર્તિ આપે એવું. હું વિ॰ સ્ફૂર્તિવાળું સ્ફેટ પું॰ [સં.] (ઉપરનું આવરણ તેાડીને) જોરથી ફૂટવું તે (૨) ખુલાસે; ચાખ્ખો નિવેડો (૩) કેાલ્લા (૪) વર્ણ સાંભળતાંવેંત મનમાં ઊડતા વિચાર – શબ્દાર્થના બાધ (વ્યા.). ૦કવિ૦ ફૂટ− સ્ફોટ થાય એવું. ૰ન ન॰ કેાડવું તે (૨) પ્રગટ કરવું તે (૩) શબ્દ; અવાજ
|
સ્ફુરણ ન૦ [i.] સ્ફુરણ
સ્મર પું [i.] (સં.) કામદેવ. ૰હર પું॰ (સં.) શિવ સ્મરણુ ન॰ [É.] મરવું કે સ્મરણમાં આવે તે; સંસ્મરણ (૨) યાદ; સ્મૃતિ (૩) વારંવાર યાદ કરવું તે (૪) (પ્રભુનું) નામ જપવું તે. ચિહ્ન ન૦ સ્મારક; યાદ આવે તે માટેનું ચિહ્ન. નિથિ પું॰ મહાન પુરુષનું સ્મરણ કરવાની તિથિ; જયંતી. ૦પાથી સ્ત્રી૰ નોંધપાથી. શક્તિ સ્ક્રી૰ યાદદાસ્ત; યાદશક્તિ. સ્તંભ પું॰ સ્મારક તરીકે સ્તંભ; કીર્તિસ્તંભ, “ણા સ્ત્રી૦ સ્મરણ; સ્મૃતિ. ણિકા સ્ત્રી॰ (યાદ રાખવાનું ટપકાવી લેવા માટેની) નોંધપાથી; ‘Àાટ બુક’. -ણી સ્ત્રી॰ જપ કરવાની માળા. -ણીય વિ॰ [સં.] ચાદ કરવા યોગ્ય

૮૭૫
[સ્વગત
સ્મરવું સક્રિ॰ [સું. સ્મૃ] યાદ કરવું; સમરવું (૨) (પ્રભુનું નામ) જપવું. [મરાણું (કર્મણ), –વવું (પ્રેરક).] સ્મશાન, ભૂમિ(–મી), વૈરાગ્ય જીએ શ્મશાન'માં સ્મારક વિ॰ [સં.] યાદ કરાવનારું (૨) ન૦ સંભારણ; યાદગીરી કે તે અર્થે કરેલું કાર્ય, બાવલું, ઇમારત વગેરે. ૦ક્તિ સ્ત્રી૰ સ્મારકરૂપ અવશેષની ભક્તિ સ્માર્તં(—ત્ત્ત) વિ॰ [સં.] સ્મૃતિ સંબંધી (૨) સ્મૃતિ પ્રમાણે સર્વ કર્મો કરનારું (૩) સ્મૃતિશાસ્ત્રનું જાણનાર (૪) પું॰ સ્મૃતિના પંડિત કે તેને અનુસરનાર
સ્મિત ન૦
[સં.] મંદ હાસ્ય; જરા મલકાવું તે
સ્મૃતિ સ્ત્રી [સં.] સ્મરણ; યાદ (૨) હિંદુઓનાં ધર્મશાસ્ત્રમાંનું દરેક (જેમ કે, મનુસ્મૃતિ)(૩)(બૌદ્ધ) વિવેક ને જાગૃતિ, કાર પું॰ સ્મૃતિ રચનાર. ૰ગ્રંથ પું॰ સ્મૃતિ ધર્મશાસ્ત્રના ગ્રંથ (૨) કોઈની સ્મૃતિમાં પ્રસિદ્ધ કરાતા ગ્રંથ. ૰ચિત્ર ન૰ અનુસ્મરણાલેખન; ‘મેમરી ડ્રાઇંગ’. દોષ પું॰ સ્મરણને દોષ; સરતચુક પ્રોક્ત વિ૦ સ્મૃતિમાં કહેલું. ભિન્ન વિ॰ સ્મૃતિની આજ્ઞાથી ઊલટું; અધર્યું. ૰ભ્રંશ પું॰ સ્મૃતિના ભ્રંશ; યાદશક્તિને નાશ. ૦માન વિ॰ અપ્રમાદી ને વિવેકયુક્ત [બૌદ્ધ]. ૰વચન, વાકથ ન॰ સ્મૃતિ શાસ્ત્રનું – સ્મૃતિપ્રેાક્ત વચન કે વાકય સ્મેર વિ॰ [સં.] હસતું (૨) ખીલેલું; પ્રફુલ
સ્પંદન પું॰ [સં.] લડાઈ ના રથ (૨) ન૦ ટપકવું તે (૩) વહેવું તે સ્યાદ્વાદ ન॰ [ä.] અનેકાંતવાદ, દરેક વસ્તુને એકથી વધારે બાજી હોય અને બધી તે તે દ્રષ્ટિએ ખરી હોય તેવા (જૈન દર્શનને) વાદ. –દી વિ॰ (૨) પું॰ સ્યાદ્વાદનું કે તેને લગતું કે તેમાં માનનાર સ્મૃત વિ॰ [ä.] સીવેલું; જોડી દીધેલું; જોડાયેલું
સ્ત્રગ્ધરા વિ॰ સ્ત્રી॰ [સં.] માળા ધારણ કરનારી (૨)પું॰ એક છંદ સ્ત્રવિણી પું॰ [i.] એક છંદ
સ્ત્રજ સ્ત્રી [સં.] માળા; ફૂલના હાર
સ્રવણ ન૦ [i.] અવવું તે
સવવું અક્રિ॰ [ä. હ્યુ] ઝરવું; નીતરવું
સ્રષ્ટા પું॰ [ä.] બનાવનાર; રચનાર (૨) દુનિયાનેા સ્રષ્ટા; ઈશ્વર. -ટ્રી સ્ત્રી॰ [i.] સ્રષ્ટાનું સ્ત્રી
સ્રસ્ત વિ॰ [i.] ઊતરી, ખસી કે પડી ગયેલું
સ્ત્રાવ પું॰ [i.] અવવું – ઝરવું ચૂવું કે ટપકવું .તે (૨) વહી જવું
કે ઘસાઈ જવું તે; તેમ નીકળેલી કે વહી જતી વસ્તુ સુચ સ્ક્રી॰ [સં.] ધી હોમવાનું લાકડાનું કડછી જેવું સાધન; સુવ સુવ(-વા)પું॰[ä.] ચાટવા, શરવા (યજ્ઞના) [[સં.] નદી સ્ત્રોત પું॰.[સં.] ઝરા; ઝરણ(૨) પ્રવાહ. ૦સ્વતી, હસ્ત્રિની સ્ત્રી સ્લીપર પું॰ [.] એક જાતના જોડા (૨) રેલવેના પાટા નીચે નંખાતી (લાકડાની) પાટડી; સલેપાટ [અને પેન
|
સ્લેટ (૦પાટી) સ્ક્રી॰ [.] પથ્થરપાટી. ૦પેન ન૦:૦૧૦ સ્લેટ ૧૦ વિ॰ ‘સ્વર્ગસ્થ’નું ટૂંકું રૂપ
સ્વ સ॰ [i.] પોતાનું; પોતીકું (૨) ન૦ ધનદોલત, સંપત્તિ. જેમ કે, સર્વસ્વ. ૦કર્મ ન૰ પેાતાનું કર્મ..૰કપિતવિ॰ પાતે ક ંપેલું કે મારેલું. કાર્ય ન॰ પેાતાનું કાર્ય. કીય વિ પેાતાનું (૨) પોતાના કુટુંબનું. કીયા સ્ત્રી પાતાની સ્ત્રી (નાયિકાના બે પ્રકારમાંના એક, બીજી પરકીયા), ગત વિ

Page #921

સ્વચ્છ ]
જાતને જ લાગુ પડતું; મનમાં કહેલું (૨) અ॰ પેાતાની સાથે જ; મનમાં (બેલાતું હોય તેમ)
સ્વચ્છ વિ॰ [i.] ચેાખું; સાફ. તા સ્ત્રી સ્વચ્છંદ પું॰ [સં.] પેાતાની જ મરજી પ્રમાણે વર્તવું તે. તા, –દિતા સ્ત્રી. –દી વિ॰ સ્વચ્છંદ કરનારું; સ્વેચ્છાચારી સ્વજન પું૦; ન૦ [સં.] સગું; સંબંધી; પેાતાનું માણસ સ્વાતિ સ્ત્રી॰[Ä.] પેાતાની જાતિ કે વર્ગ. -તીય વિ૰ પેાતાની જ જાતિ કે વર્ગનું. —તીયતા સ્ત્રી
સ્વતઃ અ॰ [ä.] આપેાઆપ; પેાતાની મેળે; બીજાની મદદ વિના પ્રમાણ, સિદ્ધ વિ॰ જાતે જ પ્રમાણરૂપ – આપે આપ સિદ્ધ હોય એવું (જેને બીજું પ્રમાણની જરૂર નથી).૰સિદ્ધતા, સિદ્ધિ શ્રી સ્વતઃસિદ્ધ હોવું તે
८७९
સ્વતંત્ર વિ૰ [ä.] સ્વાધીન; કોઈના તાબામાં નહિ તેવું. [—પુસ્તક = પેાતાની અક્કલથી લખેલું પુસ્તક (૨) એક ખાસ વિષય ઉપર લખાયેલું અલાયદું પુસ્તક.] ૰તા સ્ત્રી, ૦પણું ન૦ સ્વત્વ ન॰ [સં.] પે તાપણું; સ્વમાન (૨) પેાતાની વિશિષ્ટતા (3) પેાતાનું હાવાના ભાવ;પેાતાની સંપન્નતા;માલિકી. ાધિકાર પું॰[+ અધિકાર] માલકીહક. -ાધિકારી વિ॰[+અધિકારી] માલકીહક ધરાવતું
સ્વદેશ પું॰ [સં.] પેાતાના દેશ; જન્મભૂમિ. –શાભિમાન ન૦ [ + અમિમાī] સ્વદેશનું અભિમાન –ગૌરવ માનવું તે. શાભિમાની વિ॰ સ્વદેશાભિમાનવાળું. શી વિ॰ પેાતાના દેશનું (૨)ન૦ પેાતાના દેશનું માણસ; દેશભાઈ (૩)સ્વદેશની લાગણી કે ભાવના (૪) સ્વદેશના માલ વાપરવાની વૃત્તિ. -શી ધર્મ | પું સ્વદેશીના ધર્મ; પેાતાની પડોશની પરિસ્થિતિની સેવા કરવા મારફત જગતની સેવા થાય છે એવી ભાવના, “શીયતા સ્ત્રી સ્વદેશીપણું; સ્વદેશીભાવના
સ્વધર્મ પું॰ [i.] પેાતાનેા કે પેાતાના સ્વભાવ કે વર્ણાશ્રમ પ્રમાણેના ધર્મ. –ર્મી વિ॰ પેાતાના ધર્મનું (૨)પું॰ પોતાના ધર્મનું
માણસ
સ્વધા અ॰ [ä.] પિતૃઓને બલિ આપતાં કરાતા ઉદ્ગાર (૨) સ્ત્રી પિતૃઓના અલિ. ૦કાર પું॰ સ્વધાના ઉચ્ચાર સ્વધામ ન૦ [ä.] પેાતાનું વતન (૨) સ્વર્ગ. [−જવું, પહેાંચવું =ગુજરી જવું.]
સ્વન પું॰ [ä.] અવાજ
સ્વનિયમન ન૦ [i.] સંયમ; આત્મનિયમન સ્વનિયંત્રિત વિ॰ [ä.] કુદરતી રીતે – આપમેળે નિયંત્રણમાં હોય કે નિયંત્રત થાય એવું [જ કરેલી નિમણુક નિર્માણ ન॰ [ä.] જાતે જ કરેલું – પેાતાનું નિર્માણ (૨) જાતે સ્વપક્ષ પું॰ [i.] પેાતાના પક્ષ. –ક્ષીવિ॰ પેાતાના પક્ષનું (૨) પું॰ પેાતાના પક્ષને માસ [લાગણી સ્વપરભાવ સ્ર॰ [i.] પાતે અને બીજા એવી જુદાઈની સ્વપર્યાસ વિ॰ [સં.] પેાતામાં જ સમાપ્ત થતું; સંકુચિત; પેાતા પૂરતું મર્યાદિત. ~પ્તિ સ્ક્રી॰ [i.] સ્વપર્યાસ હોવું તે સ્વ× ૧૦ [સં.] ઊંઘમાં ભાસતા દેખાવ; સમણું. દર્શન ન૦ સ્વપ્ન દેખાવું તે. દર્શી વિ॰ સ્વપ્નાં જોયા કરનારું; કલ્પિત સૃષ્ટિમાં વિહરનારું દોષ પું૦ સ્વપ્નમાં થતા વીર્યપાત. દ્રા
[ સ્વયંસેવા
પું સ્વપ્ન જોનાર; ભવિષ્યની કલ્પના કરનાર. ૰વત્ અ સ્વપ્નની પેઠે; ક્ષણિક, શીલ વિ॰ સ્વપ્નાં સેવ્યા કરનારું. સૃષ્ટિ સ્ત્રી॰ સ્વપ્નમાં દેખાતી સૃષ્ટિ; કલ્પિત સૃષ્ટિ; મિથ્યા સ્ટે. સેવન ન૦ સ્વપ્ન સેવવું તે. -માલુ(-g) વિ॰ [i.] સ્વપ્નવાળું (૨) ઊંઘણશી. –પાલ(-ળુ)તા સ્ત્રી. “પ્રાવસ્થા સ્ત્રી॰ [+અવસ્થા]સ્વપ્નની અવસ્થા;ચિત્તની ત્રણ (જાગ્રત,સ્વપ્ન, સુષુપ્ત)માંની એક અવસ્થા (૨)[લા.]સ્વપ્નદોષ. –પ્રાંતર ન૦ [+અંતર] + સ્વપ્નદશા, –નું ન॰ સપનું; સ્વપ્ન સ્વપ્રકાશ વિ૦ [સં.] પેાતાના તેજ કે જ્ઞાનથી પ્રકાશનાર; સ્વયંપ્રકાશ (૨) પું૦ પેાતાનેા નિજી પ્રકાશ સ્વભાન ન૦ [i.] સ્વત્વનું ભાન – અસ્મિતા; સ્વમાન સ્વભાવ પું॰ [i.] કુદરતથી જ મળેલા ગુણ(૨) પ્રકૃતિ; તાસીર (૩) ટેવ; આદત. [–પવા = પ્રકૃતિ બનવી; ખાસ ગુણ થઈ જવા (૨) ટેવ પડવી.] ૦૪(૰ન્ય) વિ॰ સ્વાભાવિક, સિદ્ધવિ સહજ; કુદરતી. –ત્રાનુસાર અ॰ [+અનુસાર] સ્વભાવ પ્રમાણે. –વૈક્તિ સ્ત્રી॰ [ + રતિ] જેમાં કાઈ વસ્તુના સ્વભાવનું યથાવત્ વર્ણન કર્યું હોય તેવા અલંકાર .(કા. શા.). વાચિત વિ [+ઊંચત] સ્વભાવને યાચ; સ્વભાવ પ્રમાણેનું; સ્વાભાવિક સ્વભાષા સ્ક્રી॰ [i.] પેાતાની ભાષા; માતૃભાષા. પ્રેમ પું, ભિમાન ન॰[+ મિમાન]સ્વભાષા માટે પ્રેમ કે તેનું અભિમાન; તે માટેની માનભરી લાગણી, પ્રેમી, ભિમાની વિ॰ સ્વભાષાભિમાનવાળું, ૦સન્માન ન૦ સ્વભાષાનાં આદરમાન; તે પ્રત્યે ઉચિત માના ભાવ
સ્વભૂમિ(-મી) સ્ત્રી॰ [i.] જન્મભૂમિ; સ્વદેશ [સ્વમાનવાળું સ્વમાન ૧૦ [સં.] પેાતાનું માન; પેાતાની ઇજ્જત. –ની વિ સ્વયમેવ અ॰ [i.] જાતે જ; આપમેળે જ સ્વયં અ॰ [સં.] પેાતાની મેળે; આપેાઆપ. જાગૃતિ શ્રી સ્વયં – જાતે જાગ્રત હોવું કે થવું તે. દત્ત વિ॰ પેાતાની મેળે જ અર્પિત થયેલું (૨) પું॰ દત્તક લેનાર માતપિતાને દત્તક લેવાવા માટે પેાતાની મેળે જ અર્પિત થયેલેા પુત્ર. ૦પાક પું॰ જાતે – હાથે રાંધવું તે. ૦પાકી વિ॰ સ્વયંપાક કરી લેનારું, ૦પૂર્ણવિ બીજાના આધારની અપેક્ષા ન રાખનાર. પ્રકાશવિ॰ પેાતાના તેજથી જ પ્રકાશિત. પ્રેરણા સ્ત્રી॰ કુદરતી – સહજ પ્રેરણા. પ્રેરિત વિ॰ પેાતાની મેળે પ્રેરાયેલું. ૰ભુ વિ॰ પાતાની મેળે જ ઉત્પન્ન થયેલું (૨) પું॰ (સં.) બ્રહ્મા (૩) ઈશ્વર. ૦૧ર પું કન્યાએ પેાતે વર પસંદ કરવે તે (૨) તે માટેના સમારંભ, વિકાસ પું॰ પોતાની મેળે –બહારની પ્રેરણા વિના થતા વિકાસ. શક્તિ શ્રી પાતાની મેળે જાગતી કે કામ કરતી સ્વયંસ્ફુરિત શક્તિ. શાસિત વિ॰ તે આપમેળે પેાતાનું શાસન – નિયમન કરે એવું; સંયમી. શિક્ષક પેાતાની મેળે શીખનાર (૨) પેાતાની મેળે જે વડે શીખી શકાય એવું પુસ્તક. શિક્ષણ ન॰ પાતે પેાતાને શિક્ષણ આપવું તે. શિક્ષિકા સ્ત્રીજીએ સ્વયંશિક્ષક ૨. ૦સત્તાકવિ૦ બીન્તને આધારે નહિ, પેાતે પાતા થકી જ સત્તાવાળું; ‘સાવરેન’. સિદ્ધ વિ॰ બીજી સિદ્ધિની જરૂર વિનાનું -આપેઆપ સિદ્ધ. ૦સુધારક વિ આપમેળે સુધરી શકે એવું. સેવક પું॰ પેાતાની મેળે સેવા કરવા તૈયાર થયેલા માણસ; ‘વૅનાલંટિયર’. ૦સેવા સ્ત્રી પોતાની

Page #922

સ્વયંસેવિકા]
૮૭૭
[સ્વસ્થાન
હશથી કરાતી સેવા. સેવિકા સ્ત્રી સ્ત્રી-સ્વયંસેવક. ૦રુકુરિત | સ્વર્ગ ન [.] દેવોને લોકો માં વું, સ્વર્ગે જવું= મરી વિ. પિતાની મેળે કુરેલું. ૦રૂતિ (-ત્તિ) સ્ત્રી સ્વાભાવિક | જવું. સ્વર્ગને રસ્તો લે =સારી કીર્તિ મુકી મરી જવું. -બે કુરણ પોતાની મેળે જ થયેલી કુરણ
આંગળ બાકી હેવું = ખૂબ મગરૂરીમાં હેવું. –માં ધા રેપવી સ્વર ૫૦ કિં.] અવાજ; સૂર; વનિ (૨) [વ્યા.] જેને પૂર્ણ = મોટું પરાક્રમ કરી યશ મેળવવો.] ગતિ સ્ત્રી સ્વર્ગપ્રાપ્તિ ઉરચાર કોઈની મદદ વિના થઈ શકે તેવો વણે (૩) સંગીતના સ્વર્ગલોકને પામવું તે. ગંગા સ્ત્રી સ્વર્ગગા; આકાશગંગા. સાત સૂરમાં દરેક (સા, રે, ગ, મ, ૫, ધ, નિ)
દ્વાર ન૦ સ્વર્ગનું દ્વાર. ૦૫થ, ૦માર્ગ . સ્વર્ગને માર્ગ (૨) સરકાર પં[] સંગીતના સ્વર યોજનાર – ગાનાર
આકાશમાર્ગ. લેક પુંડ સ્વર્ગ. ૦વાસ ડું સ્વર્ગમાં વાસ (૨) સ્વરક્ષણન, સ્વરક્ષા સ્ત્રી [i.] પિતાનું રક્ષણ; આત્મરક્ષણ [લા.] મત્યુ. ૦વાસિની વિ૦ સ્ત્રી૦, ૦વાસી વિ. સ્વર્ગમાં સ્વર- ૦ગ્રામ પં. સંગીતનું સ્વરસપ્તક. ૦ગ્રાહક પુત્ર સંગીતમાં | વસનાર (૨) [લા.] મૃત; મરહૂમ (૩) દેવ. વાંછા સ્ત્રી, એક અલંકાર. ૦ષ પુ. સ્વરને ઘોષ –મટે વનિ; ઘોંઘાટ.. સ્વર્ગપ્રાપ્તિની વાંછા – ઈચછા. સદન નવ સ્વર્ગ રૂપી કે તેના ચિન ન. સ્વરસંજ્ઞા. જ્ઞાન ન૦, ૦૫રીક્ષા સ્ત્રી- સંગીતના જેનું સદન –સ્થાન કે રહેઠાણ. સુખ નવ સ્વર્ગનું કે સ્વર્ગ
સ્વરોની ઓળખ. ૦પેટી સ્ત્રી, જુઓ સૂરપેટી (૨) ગળાનો | સમાન સુખ. ૦સ્થ વિ. જુઓ સ્વર્ગવાસી (ટૂંકમાં સ્વ૦) બેલવા માટેને અવયવ; ‘લૅરિક્ષ'. ભક્તિ જી. અમુક સ્વર્ગ સ્ત્રીકિં.] આકાશગંગા શબ્દોમાં ૨ કેલના ઉચ્ચારણમાં કરાતે વધારાને સ્વરને ઉચ્ચાર. સ્વર્ગાદશી વિ૦ [i.] સ્વર્ગપ્રાપ્તિને આદર્શ માનતું [એક પર્વ
ભંગ કું. રાગ બેસી જવો તે (૨) અષ્ટભાવમાંને એક (કા. સ્વર્ગારોહણ ન [.] સ્વર્ગમાં જવું તે (૨) (સં.) મહાભારતનું શા.). ભાર . (ઉચ્ચારણમાં) અમુક સ્વર ઉપર દેવાત ભાર. સ્વર્ગાથી વિ૦ (૨) પં. [ā] સ્વર્ગની કામના કે હેતુવાળું ૦મંડલ(ળ) નવ સ્વરેને સમૂહ. મેળ ૫૦ (વાઘના) સ્વરેને સ્વર્ગાશ્રમ પું[i] (સં.) હૃષિકેશનું એક સ્થાન મેળ (સંગીત). લિપિ સ્ત્રી, જુઓ સંગીતલિપિ. વાચન પગ વિ. [] જુઓ સ્વર્ગીય (૨) સ્વર્ગવાસી (૩) પં દેવ નવ સ્વરલિપિ વાંચવી તે. વાઘ ને સ્વર પ્રકટ કરી શકતું વગાય વિ. [j] સ્વર્ગનું (૨) અલોકિક; દિવ્ય વાઘ. વિરોધ પુત્ર સ્વરેની પરસ્પર વિરુદ્ધતા (સંગીત). | સ્વર્ગેશ પં. [] (સં.) ઇદ્ર
વ્યત્યય પુંસ્વરનો વ્યયય (વ્યા.). ૦શન્ય સ્ત્રી સ્વરેના | સ્વર્ગોપગ ડું સ્વર્ગને ઉપભોગ; સ્વર્ગસુખ ઠેકાણા વિનાનું સંગીત). શ્રેઢી સ્ત્રી“હાર્મોનિકલ પ્રેગ્રેશન” | સ્વર્યુ વિ. [સં.] સ્વર્ગીય
પરિપૂર્ણ સુવર્ણરૂપ (ગ.). ૦શ્રેણી સ્ત્રી, ‘હાર્મોનિકલ સીરીઝ” (ગ.). સપ્તકન | સ્વર્ણ ન. [સં.] સુવર્ણ. કાર . ની. ૦મય વિ. સેનાથી સંગીતના સાત સ્વરેને સમૂહ. સંક્રમ પુત્ર સ્વરેને સંક્રમ | સ્વધુની સ્ત્રી [] ગંગા નદી (સંગીત). સંજ્ઞા ટીસ્વર લખવાનું ચિહ્ન (ા, 1િ, ઈ૦). વેર્લોક પુત્ર [.] સ્વર્ગ
સંધિ છું; સ્ત્રી સ્વરેની સંધિ (વ્યા.). ૦સંગ પે સ્વરેને સ્વ૯૫ વિ૦ [.] થોડું કિંચિત સંગ (૨) અવાજ; બેલ. ૦સંવાદ પુત્ર સ્વરેને પરસ્પર | સ્વવશ વિ. [૪] સ્વાધીન. ૦તા સ્ત્રી સ્વાધીનતા મેળ ખા તે સંગીત)
સ્વવાચકવિ. [i] (વ્યા.) પિતાને બોધ કરતું (સર્વનામ) સ્વરાજ, -જ્ય ન૦ [i] પિતાનું સ્વતંત્ર – પ્રજાસત્તાક રાજ્ય સ્વાશ્રમ પું. [સં.] પિતાને અમ; જાતમહેનત (૨) પિતા ઉપર કાબૂ હોવો તે. ૦૬ નનાગરિકને પિતા પર વલાઘા સ્ત્રી [સં.] આત્મશ્લાઘા; આપવખાણ કાબૂ હોવાને લઈને રાજ્યસંસ્થાની ગરજ ન રહે એવી સુવ્ય- સ્વસત્તાક વિ૦ [ā] પિતાની જ સત્તાને આધીન; સ્વાધીન વસ્થા; “ફિલેસીફિકલ એનાક
વસંયમન ન [.] આત્મસંયમ કરવો તે સ્વરાન્ત વિ૦ [ā] જુઓ સ્વરાંત
સ્વસંવિત, – સ્ત્રી [.] આત્મભાન વરાભિધાન ન૨ (.] સ્વરની પારખ (સંગીત)
સ્વસંવેદ્ય વિ૦ [i] પિતાની મેળે અનુભવી શકાય એવું સ્વરાંત વિ. [સં.] અંતે સ્વરવાળું
સ્વસા સ્ત્રી [સં.] બહેન સ્વરિત વિ. [8] સ્વરયુક્ત (૨) સુરીલું (૩) પં. સ્વરના ત્રણ સ્વસાધ્ય વિ. [.] પિતાથી સાધી શકાય એવું વિભાગમાં એક, જેમાં ઉદાત્ત અને અનુદાત્ત બન્નેનાં લક્ષણ | વસિદ્ધ વિ. [સં.] સ્વતઃસિદ્ધ. -દ્ધિ સ્ત્રી સ્વતઃસિદ્ધિ હોય છે.હત્વ નવ સ્વરભાર. બિંદુ ન હાર્મોનિક પેઈન્ટ” | વસ્તિ અ૦ [8] “કલ્યાણ થાઓ' એ આશીર્વાદાત્મક (ગ). સૂચી સ્ત્રી, હાર્મોનિક પેનસિલ” (ગ.)
ઉચ્ચાર. ૦૩ પુત્ર સાથિયે. વાચન ન. મંગળ કાર્યોના સ્વરૂપ ન. [૪] ઘાટ; આકાર (૨) દેખાવ; વર્ણ (૩) સુંદરતા આરંભમાં કરાતે એક ધાર્મિક વિધિ (૨)શુભેરછા કે આશીર્વાદ (૪) લક્ષણ; સ્વભાવ (૫) પિતાનું મૂળ રૂપ; આત્મભાવ. ૦તઃ | સહિત આપેલી કુલ વગેરેની ભેટ. શ્રી શ૦ઝ૦ કાગળ લખતાં અ૦ વસ્તુતઃ સ્વરૂપની દષ્ટિએ. ૦વતી વિ૦ સ્ત્રી સુંદર સ્ત્રી). શરૂઆતમાં લખાતું મંગલસૂચક પદ. -ત્યયન ન. [મન] હવાન વિ. સુંદર દેખાવડું. સિદ્ધિ સ્ત્રી, આત્મસિદ્ધિ; શાંતિ માટેનું એક અનુષ્ઠાન (લગ્ન, જનેઈ વગેરે પ્રસંગે કરાતું) આત્મસાક્ષાત્કાર
સ્વસ્ત્રીસંગ કું. [] પિતાની સ્ત્રી – પત્નીને સંગ; તેની સાથે સ્વરૈક ન. [ā] સ્વરેની પરસ્પર એકતા (સંગીત)
સંગ
[શાંત; સાવધાન. ૦તા સ્ત્રી સ્વદય પં. [í.] ડાબા કે જમણું નાકમાંથી નીકળતા શ્વાસ | સ્થસ્થ વિ. [ā] નરેગી; તંદુરસ્ત (૨) ગભરાટ કે ઉગ વિનાનું; ઉપરથી શુભ કે અશુભ ફળ કહેવાની એક વિદ્યા
સ્વસ્થાન ન. [ā] પિતાનું રહેઠાણ

Page #923

સ્વહસ્ત ]
८७८
[સ્વીકરણ
સ્વહસ્ત મું. [૪] પિતાને હાથ. ૦૭ વિ. પોતાના હાથનું – વાચક વિ૦ (વ્યા.) સ્વામિ-વને બંધ કરો (પ્રત્યય) કબજાનું. – અ૦ પિતાને હાથે; જાતે પોતે
સ્વામિની સ્ત્રી [.] શેઠાણી, ધણિયાણી સ્વહિત ૧૦ [સં.] પિતાનું હિત. -તાવહ વિ. પોતાના હિતનું સ્વામી j૦ [ā] પતિ (૨) માલિક (૩) રાજા (૪) સાધુસંતને સ્વાગત ન૦ [.] આવકાર; સકાર. ૦કારી વિ. સ્વાગત બેલાવતાં વપરાતું સંબંધન. દ્રોહ પુપિતાના માલિક કે રાજા કરનારું. પ્રમુખ પુત્ર સ્વાગત સમિતિના પ્રમુખ. ૦મંડળ ન પ્રયે બેવફાઈ દ્વોહી વિ૦ (૨)પું. સ્વામીદ્રોહ કરનાર. નાથ સ્વાગતકારી મંડળ,૦મંત્રી પુસ્વાગત સમિતિના મંત્રી,૦સમિતિ j૦ સ્વામી કે નાથ. નારાયણ !(સં.) એ નામથી ચાલતા સ્ત્રી સ્વાગતનું કામ કરનારી સમિતિ. –તા સ્ત્રીઆવકાર; ધાર્મિક સંપ્રદાયના પ્રવર્તક. નારાયણ વિ. પુંસ્વામીઅભિનંદન (૨) પં. એક છંદ. –તાધ્યક્ષ ડું[+મધ્યક્ષ] નારાયણ સંપ્રદાયને અનુયાયી (જરા તુરછકારમાં). નારાયણ સ્વાગત-પ્રમુખ
વિ. સ્વામીનારાયણનું, –ને લગતું. કનિષ્ઠ વિ૦ સ્વામીનિષ્ઠાવાળું. સ્વાતંત્ર્ય ન [ā] સ્વતંત્રતા. કનિષ્ઠ વિ. સ્વતંત્રતામાં નિષ્ઠાવાળું. | નિષ્ઠા ૫. પિતાના સ્વામી પ્રત્યે વફાદારી પ્રિય, પ્રેમી વિ૦ સ્વાતંત્ર્ય જેને પ્રિય છે તેવું. યુદ્ધ ને૦ સ્વાયત્ત વિ૦ [.] સ્વાધીન. ૦તા સ્ત્રી પોતાની હકૂમત સ્વતંત્રતા મેળવવા માટેનું કે તેની રક્ષા માટેનું યુદ્ધ. વાદી | સ્વાયંભુવ વિ૦ [ā] બ્રહ્મ સંબંધી; બ્રહ્મનું (૨) પં. સ્વયંભૂ ૫૦ સ્વાતંત્ર્યમાં માનનાર
બ્રહ્મના પુત્ર - પ્રથમ મનુ સ્વાતિ –તી) સ્ત્રી [i] પંદરમું નક્ષત્ર. બિંદુ, બુંદ ન૦ | સ્વારસ્ય ન૦ [.] સ્વાભાવિક રસ કે ઉત્તમતા (૨) મર્મ ખૂબી સ્વાતિમાં પડતું વરસાદનું ટીપું (મોતીની માછલીના પેટમાં જઈ | સ્વારાજ્ય ન. [i] સ્વર્ગનું રાજ્ય (૨) બ્રહ્મ સાથે અભેદ જે મેતી બને એમ કહેવાય છે)
સ્વાર્થ છું[સં.] પિતાની મતલબ; પિતાનું હિત. [-નું સગું = સ્વાત્મા ૫૦ [.] પિતાને આત્મા કે અંતઃકરણ
સ્વાર્થ પૂરતું શું સંબંધી; સ્વાર્થી.] ૦ક વિ૦ [ā] (વ્યા.). સ્વાત્માનુભવ કું.] પિતાને થયેલા અનુભવ (૨) પોતાના | પિતાને – એને એ અર્થ જ બતાવતા –કોઈ વિશેષ અર્થ ન આત્માને ઓળખવો તે
બતાવતે (પ્રત્યય). ત્યાગ કું. સ્વાર્થને ત્યાગ; આપભેગ. સ્વાત્માર્પણ ન [.] આત્મસમર્પણ; આત્મભેગ
૦ષ્ટિ સ્ત્રી સ્વાર્થની નજર. ૦૫૭ વિ. સ્વાર્થની બાબતમાં સ્વાદ [.] રસનેંદ્રિયથી થતો અનુભવ (૨) રસ; આનંદ (૩) | પાકું, ચાલાક, સ્વાર્થ સાધુ. ૦૫રાયણ વિ. સ્વાર્થને જ વિચાર ચાખવું તે (૪) રસ; મજા (૫) મહ; શોખ. [-
ક ચાખવું કરનાર; સ્વાથ. ૦૫રાયણતા સ્ત્રી.. પ્રિય વિ. સ્વાથ (૨) સ્વાદીલું થવું. –ચખાડ = સ્વાદ કરાવવો (૨) અનુભવ બુદ્ધિ સ્ત્રી સ્વાર્થષ્ટિ. ૦વૃત્તિ સ્ત્રી સ્વાર્થની વૃત્તિ. સાધક, કરાવવા (૩) મારવું-ચાખ, જે =ચાખવું.અનુભવ લે. સાધુ વિ. પોતાને સ્વાર્થ સાધનારું. -ર્વાનુમાન ન -૫ =રુચિકર થવું; ગમવું; રસ આવ. -લે = જુઓ [+ અનુમાન] પિતાને માટે, પંચાવયવ વાકયના પ્રયોગ વિના સ્વાદ ચાખ.] ૦ પુત્ર સ્વાદ પર કાબૂ સ્વાદ જીત કરેલું અનુમાન –ર્થાન્ત,-થધવિ[+અંધ] સ્વાર્થથી આંધળું; તે. -દિયણ વિ. સ્ત્રી , –દિયું વિ૦ સ્વાદુ ખાવા ટેવાયેલું; અતિ સ્વાર્થ. [વતા સ્ત્રી.. –ર્થિક વિ૦ સ્વાર્થવાચક. –થી,
સ્વાદીલું (૨) સ્વાદિષ્ટ–દિષ્ટ(૪) વિ. સ્વાદુરોચક સ્વાદવાળું. –થવું વિ. સ્વાર્થવાળું; આપમતલબી; એકલપેટું -દિષ્ટ(છ) તા. -દીલું વિ૦ સ્વાદિયું; સ્વાદુ વસ્તુઓ ખાવાની | સ્વાર્પણ ન. [ä.] જુઓ સ્વાસ્માર્પણ ટેવવાળું. -૬ વિ૦ સ્વાદિષ્ટ. –દકિય સ્ત્રી) [+દ્રિ] જીભ સ્વાવલંબને ન૦ [.] સ્વાશ્રય. સ્વાવલંબી વિ. સ્વાશ્રયી સ્વાધિકાર પં. [ā] પિતાને અધિકાર (૨) પોતાની ફરજ સ્વાશ્રય ન૦ [સં.] પિતાની પર આધાર રાખવો તે. -પી વિ. સ્વાધીન વિ. સં.] પિતે પિતાને નિયમમાં રાખનાર (૨) પિતાના | પિતા પર જ આધાર રાખનાર કાબૂ કે વશનું (૩) સ્વતંત્ર. [-કરવું=સેંપવું.] છતા સ્ત્રી૦. સ્વાધ્ય ન [ā] સ્વસ્થતા (૨) તંદુરસ્તી. ૦કર, ૦કારક, ૦૫તિકા સ્ત્રી પતિને સ્વાધીન રાખનારી સ્ત્રી. ૦૫તિપણું નવ દાયક વિ. સ્વાશ્ય આપે– સ્વસ્થ કરે એવું પતિ પત્નીને સ્વાધીન હોય તે
સ્વાહા સ્ત્રી [સં.] (સં.) અગ્નિની સ્ત્રી (૨) અ૦ અગ્નિમાં આહુતિ સ્વાધ્યાય વિ. [ā] વેદ (૨) વેદને નિયમિત પાઠ (૩) અધ્યયન આપતાં બોલાતે શબ્દ. [-કરવું = ખાઈ જવું. –થવું =બળી સ્વાનંદ પું[સં.] જુઓ નિજાનંદ
જવું; પાયમાલ થઈ જવું (૨) ખવાઈ જવું.] .કારે ૫૦ “સ્વાહા” સ્વાનુભવ પં[] પિતાને અનુભવ. ૦રસિક વિ૦ અમલક્ષી; એમ બેલવું તે. ૦૫તિ મું. (સં.) અગ્નિ સબજેકિંટવ'.-વીવિ. પિતાના અનુભવનું (૨) સ્વાનુભવરસિક સ્વાંગ ૫૦ [સર૦ હિં. સ્વા; મ. I] સેગ; બનાવટી વેશ સ્વાનુભૂતિ સ્ત્રી [.] સ્વાનુભવ, સ્વાન્ત ૦ [.] જુઓ સ્વાંત સ્વાંત ન [સં.] અંતઃકરણ (૨) પિતાને અંત સ્વા૫ ૫૦ સિં] ઊંઘ (૨) જડતા; અજ્ઞાન
સ્વાંત(તી)(૦) સ્ત્રી, જુઓ સ્વાતિ. બુંદન જુઓ સ્વાતિબુંદ સ્થાનિક વિ૦ [ā] સ્વપ્નનું કે તેને લગતું
સ્વિચ સ્ત્રી. [૬.] વીજળી ચાલુ કે બંધ કરવાની ચાંપ કે કળ સ્વાભાવિક વિ. [ā] કુદરતી; અકૃત્રિમ. તા સ્ત્રી, ૦ત્વ ન. | સ્વિડિશ વિ. [$.] સ્વિડન દેશને લગતું (૨)પુંતે દેશના વતની સ્વાભિમાન ન. [સં.] પોતાને માટેનું અભિમાન; સ્વમાન. –ની | (૩) સ્ત્રી તેની ભાષા
[વતની વિ. સ્વાભિમાનવાળું
સ્વિસ વિ૦ [છું.] સ્વિટઝર્લેન્ડ દેશને લગતું (૨) પુંતે દેશને સ્વામ પં(૫.) જુઓ સ્વામી. ની સ્ત્રી (પ.) જુઓ સ્વામિની | વીકરણ ન. [ā] સ્વીકારવું તે (૨) પચાવીને પિતાનું કરવું તે સ્વામિતા સ્ત્રી, સ્વામિત્વ ન૦ [ā] ધણીપણું; માલિકી. | ઍસિમિલેશન'

Page #924

સ્વીકાર]
૮૭૯
[હચમચાવવું
સ્વીકાર ૫૦ કિં.] સ્વીકારવું તે. ૦૭ વિસ્વીકાર કરનારું હકબક અ૦ સિર૦ હિં] અર્થ સમજ્યા વગર, બકતું હોય એમ સ્વીકારવું સક્રિ. [.સ્વીર ] અંગીકાર કરવો; કબૂલ કરવું. હકભાગ ૫૦ જુઓ હકમાં [સ્વીકારવું અક્રિ. (કર્મણિ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] હકસાઈ સ્ત્રી [મ. સૂર્ય + રાહી 1] હકનું લવાજમ; દસ્તૂરી સ્વીકાર્ય વિ૦ કિં.] સ્વીકારવા યોગ્ય
હકહિ ! જુઓ “હકમાં સ્વીકૃત વિ૦ [ā] સ્વીકારેલું. -તિ સ્ત્રી [સં.] સ્વીકાર હકાર j૦ [] હ અક્ષર કે તેનો ઉચ્ચાર (૨) હા કહેવી કે સ્વીય વિ. [૪] પિતાનું. –ચા . પિતાની સ્ત્રી; સ્વકીયા પાડવી તે. [–ભણ = હા કહેવી; કબૂલવું] દશી વિ. હા
છા સ્ત્રી [૪] પિતાની ઇરછા. ૦ચરણ ૧૦, ૦ચાર પુત્ર કહેતું; હકારાત્મક. ૦૬ સક્રિ. હા કહેવી; સ્વીકારવું. શ્રુતિ [+બાવા] પિતાની મરજી પ્રમાણે વર્તવું તે. ચારિણી વિ૦ સ્ત્રી હશ્રુતિ; ઉચ્ચારણમાં હકાર સંભળાવો તે. –રાત્મક વિ.
સ્ત્રી, ૦ચારી વિ૦ સ્વેચ્છાચાર કરનારું. ૦વીકાર ૫૦ - [+ આત્મક] હકારવાળું; હા કહેતું; “ૉઝિટિવ'. –રાન્ત, –રાંત ૨છાથી સ્વીકારવું તે. –છિત વિ. પિતે ઈચ્છેલું; મનપસંદ વિ૦ [+ અંત] અંતે હકારવાળું સ્વેટર નટ [છું.] ગુંથીને કરાતું એક બદન કે ગંજીફરાક જેવું વસ્ત્ર હકારવું સક્રિ. [AT. હૃAIR; સર૦ મ. હૃાાર, હિં. ઈંજારના] સ્વેદ પું. [.] પરસે (૨) તાપ; ગરમી (૩) (કા. શા.) અષ્ટ- હોંકારે કે હાકલ કરીને કહેવું (૨) જુઓ ‘હકાર”માં. [હકારાવું ભાવમાંને એક. ૦થ સ્ત્રી સ્વેદ ઝરતી નાડીની ગ્રંથિ. ૦જ. (કર્મણ), –વવું પ્રેરક).] વિ. પરસેવામાંથી થયેલું (૨)નો સ્વદજ જીવ કે જંતુ, જલન : હકાર શ્રુતિ, રાત્મક, રાત, –રાંત જુઓ ‘હકારમાં પરસે – તેનું પાણી. ન ન. પરસેવે (૨) પરસેવ લાવવો તે | હકારું ન૦ [જુઓ હકારવું] હાક મારીને બોલાવવું તે; તેડું (૩) તેવું ઔષધ. પિંઠ ૫૦ વેદગ્રંથિ. બિંદુ ન. પરસેવાનું | હકારે [જુઓ હકારનું હાક મારીને બેલાવનારે; નોતરિ ટીપું. –દાંબુ ૦ [ + અંબુ ] વેદજલ; પરસેવો
(૨) હોકારે [–કરે,-ભારે =હેકારે કરીને બોલાવવું.] વૈછિક વિ. [] વેરછા પ્રમાણેનું મરજિયાત
હકાલપટ્ટી સ્ત્રી [સર૦ મ.] હકાલી કાઢવું તે સ્વર વિ૦ [i] મરજીમાં આવે તેમ વર્તનારું; સ્વછંદી; નિરંકુશ. હકાલવું સક્રિ. [સર૦ હકારવું, સર૦ મ. હૃઢળ] હાંકી કાઢવું છતા સ્ત્રી૦. વિહાર પુત્ર મરજી મુજબ વિહરવું તે, વિહારી (૨)હાંકવું; ચલાવવું(૩)હાંક મારીને બેલાવવું; હકારવું. [હકાલાવું વિ.-રાચારે [+ માવાર] મરજી મુજબનું આચરણ.—રિણું (કર્મણિ), –વવું પ્રેરક).] સ્ત્રી સ્વછંદી - વ્યભિચારિણી સ્ત્રી
હકીકત સ્ત્રી [.] ખરે અહેવાલ કે બીના (૨) ખરી ખબર કે ન્નતિ સ્ત્રી [.] પિતાની ઉન્નતિ આ ન્નતિ
બાતમી (૩)બીને; ખબર (૪) સત્ય. ૦ષ j૦ હકીકત – બીના પકારી વિ. [ā] પિતાને જ ઉપકારક કે લાભદાયી કે બાતમીને અંગેને દેવ-તેની ભૂલ. ફેર પં. બીજીકે ફરકવાળી સ્વપજ્ઞ વિ. [i] પિતે (નવું કે પહેલું મેળવેલું કે શેધેલું હકીકત હેવી તે. -તી વિહકીકતવાળું (૨) વાસ્તવિક; સાચું પાર્જિત વિ. [સં.] પિતે જાતે રળેલું – મેળવેલું, આપકમાઈનું | હકીકી વિ૦ [..] હકીકતી; સાચું (૨) ઈશ્વરી
હકીમ મું. [.] યુનાની વ૬ કરનારે; મુસલમાન વદ, -મી
સ્ત્રી, હકીમપણું; હકીમનું કામ ધંધે. -મું ન, યુનાની વૈદું
| હકીર વિ. [..] તુર૭; ક્ષુદ્ર; અલ્પ હ ૫૦ [] ચેાથો ઊભાક્ષર. શ્રુતિ સ્ત્રી, જુઓ હકારશ્રુતિ | હકૂમત સ્ત્રી [મ. ટુકૂમત] સત્તા; અધિકાર (-ચલાવવી, હઈશ જુઓ “હશે 'માં
ભેગવવી). –તી વિ૦ હકુમત સંબંધી હક(ક) j૦ [મહક્ક] દાવે; અધિકાર (૩) દસ્તુરી; લાગે (૩) | હક્ક છું[મ.] જુઓ હક કર્તવ્ય; ફરજ (૪) સત્ય; ન્યાય (૫) ઈશ્વર; પરમાત્મા (૬) વિ. હક્કડ વિ. એક વાજબી; સાચું; સત્ય. [-અદા કરે = ફરજ બજાવવી. -કરે | હક્કાર ૫૦ મિ. (સં. હAIR)] “ચલ” એ ઉદગાર (૨) આહવાન =અધિકાર -માલની દાખવવાં. –ચાલ = અધિકારનો અમલ | હક્કાહકી સ્ત્રી (હક્ક પરથી] હક અંગે કે તે માટે અહમહેમિકા થ. –થવું = મરણ પામવું. –થ=અધિકાર થવો.–દબાવ, | કે ખેંચાખેંચી માર =રીત અનુસાર જે જેને મળવું જોઈએ તે તેનું પડાવી હગબગ સ્ત્રી [સર૦ હિં. દવાવઝ] એકીટસે; ટગર ટગર. ૦૬ લેવું. -પહોંચ=અધિકાર કે હકદારી હોવી. –માં તરફેણમાં અરક્રિટ એકીટસે જોઈ રહેવું (૨) ભયથી ડઘાઈ જવું પક્ષમાં; લાભમાં.] તલફી સ્ત્રી [.] કેઈને હક ડુબાવ હગ મર ૫ર ન [‘હિંગ, મરી, ટોપરાં પરથી] કાનામાતરના તે; અન્યાય. તાલા ૫૦ [+મ.-તમાા ] પરમેશ્વર; ખુદાતાલા. | ઠેકાણા વગરનું લેખન કે તે કરવા જેટલું (અપ) ભણતર ૦દાર વિ૦ હક ધરાવનારું (૨) વાજબી. ૦દારણ વિ. સ્ત્રી | હગવું અક્રિ. [સં. ; સર૦ હિં. દાના; મ. દા] (કા.) જેનો હક પહોંચતો હોય એવી (સ્ત્રી). ૦દારી સ્ત્રી, હકદારપણું. જુઓ અથવું ૦ના(હ), અ વગર કારણે; નાહક. ૦નામું ન૦, ૦૫ત્ર હગાર સ્ત્રી, જુઓ અઘાર ન; ૫૦ હક દર્શાવતું લખાણુ; હકને દસ્તાવેજ, ભાગ, હગાવું અક્રિટ, –વવું સક્રિટ “હગjનું ભાવે ને પ્રેરક હિસ્સો પુત્ર હકનો ભાગ
હચમચ સ્ત્રી, જુઓ હચમચાટ. ૦૬ અક્રિ. [‘હચ” (ર૦)ને હકડેઠઠ વિ. ખીચખીચ; ચિકાર [૦૫ત્ર જુઓ ‘હક”માં | દ્વિર્ભાવ; સર૦ હિં. હૃના] ડગમગવું, પાયામાંથી કે સાંધામાંથી હક તલફી, તાલ,દાર, દારણ,૦દારી,૦ના (૦૯)ક,૦નામું, | હાલી જવું. –ચાટ ૫૦ હચમચાવવું તે. –ચાવવું સક્રિ.
S

Page #925

ચાકા
‘હચમચવું'નું પ્રેરક હચાકો પું॰ જીએ હિંચા
હજ સ્ત્રી॰ [મ. ક્રૂf] જાત્રા (મક્કાની) હજમ વિ॰ [મ. મેં; સર૦ હિં.] પચેલું; જરેલું (૨) [લા.] ઉચાપત કરેલું –મિયત સ્ત્રી પાચનક્રિયા; પાચન
હજરત પું॰ [મ.] માલિક; સ્વામી; શ્રીમાન (૨) (મુસલમાનેામાં) મેટા કે પૂન્ય માણસને લગાડાતા માનવાચક શબ્દ (૩) સ્ક્રી૦ મેટા માણસેાની સભા. [–ભરવી=મેટા માણસેાની મંડળી ખેલાવવી (૨) એક યોગ-પ્રયોગ કરવા જે વડે માટા માણસેાની સભા ભરેલી બતાવાય છે.]
८८०
હજરલઅસ્જદ પું॰ [.] કાખામાંતા કાળા પથ્થર હામ પું॰ [મ. ક્રૂનામ] વાળંદ. [−નું કરવું = હામના ધંધા કરવા; માથું મંડવું (૨) [લા.] ભણ્યાગણ્યા વિના અણુકમા ધંધા કરવા.] ૦ડી સ્ક્રી૰ વાળંદણ; હામની સ્ત્રી (તુચ્છકારમાં). ॰ત શ્રી મુંડન; વાળ કાપવા કે ખેડવા તે (૨) [લા.] નકામી નિરર્થંક મહેનત (૩) કડક ટીકા કરવી કે ઊધડું લઈ નાંખવું તે. ૦પટ્ટી સ્રી હન્તમતનું કામ (તિરસ્કારમાં). [-કરવી = નવરા બેસી રહેવું; નકામા કામ પાછળ કાળ બગાડવા,] હુન્નર વિ॰ [ī.] ‘૧૦૦૦.' [~ગાઢાં=પુષ્કળ, -બંટીના લેટ ખાવા= ત્રણે અનુભવ હોવા; ઘણી મુસાફરી કરી હોવી. -હાથના ધણી = પરમેશ્વર. – =અનેક; બહુ. ] હેનરી વિ૦ [હજાર પરથી] હારની ઊપજવાળું (૨) હજાર ભાગ કે અવયવવાળું (૩)ી૦એક ફૂલઝાડ. ૦ગેટે પું,હજારીનું કુલ હજી(જી) અ॰ [તં. માત્તિ; સર૦ મ. મનુન] અત્યાર લગી (૨) હવે પણ [નામનાનું કામ (કટાક્ષમાં) હજીરા પું॰ [Ā.] મિનારાઓવાળા સુંદર રેજો (૨) [લા.] મેટી હજી સ્ક્રી૰ જીએ હજી
|
હજાર સ્ક્રી॰ [મ. કુતૂ] આપ’ અર્થના દરબારી કે મુસલમાની વિવેકમાં વપરાતા ઉદ્દગાર(૨) હાજરી; તહેનાત (૩) અ॰ સમક્ષ; સામે.[–ભરવી = તહેનાતમાં રહેવું.]−રાત વિ૰ મેાટા માણસની કે રાજાની તહેનાતમાં રહેનાર (અંગરક્ષક) (૨) શ્રી॰ [સર૦ મ. ફુરાત] હારની ખડી કેાજ; અંગરક્ષક સેના. –રિયણ સ્ત્રી સ્ત્રી-હારિયા. –રિયા પું॰ તહેનાતમાં રહેનારા નાકર કે સેવક (૨) અંગૂઢ; રૂમાલ, –રી પું॰ હજૂરિયા (૨) સ્ત્રી તહેનાત; [ કારના) ઉદ્ગાર હટ અ॰ [જીએ હઠવું] ‘દૂર ખસ' એ અર્થના (છણકા કે તુચ્છહૅટખટ સ્ત્રી॰ [હટ + ખટ(ખટકવું)] મનમાં ખટકવું તે હટવાડા પં॰ હાટડી; દુકાન
સેવાચાકરી
હટાણું ન [સં., પ્રા. હટ્ટ] બજારકામ; ખરીદકામ (૨) ખરીદવા વેચવાના ધંધા. [ કરવું = ખરીદવાના કે વેચવાના ધંધા કરવા (૨) ખારકામ કરવું; ખરીદકામ કરવું.] હટારિયું ન॰ [સં., પ્રા. સઁટ્ટ ઉપરથી] હાટિયું
/
હઠ પું॰;સ્ત્રી[સં.]Đ;ખાટો આગ્રહ.[ઉપર આવવું, –પઢવી, –માં આવવું, –લેવી, હકે ચઢવું, ભરાવું = હઠ કરવી.] યાગ પું૦.આસન, પ્રાણાયામ વગેરે ક્રિયા દ્વારા સધાતા યોગના એક પ્રકાર. વિદ્યા સ્ત્રી૦ હઠયોગની વિદ્યા. વું સ॰ ક્રિ॰ [સર॰ હિં. ફૂટના] હઠ કરવી. –ઠાગ્રહ પું॰ [+માપ્રā] હઠપૂર્વક આગ્રહ.

[હડફાયું
હાળું, –ડિયું વિ॰ હઠીલું; જિદ્દી. –ઠીલાઈ સ્ત્રી॰ હઠીલાપણું. –ડીકું વિ॰ હઠવાળું; જિદ્દી (ર) હેઠે નહિ તેવું; મટે નહિ તેવું. [હઠીલા હનુમાન = હનુમાન જેવા હઠીલા – આગ્રહી માણસ.] –ડેઢ સ્રી॰ આગ્રહ; આજીજી. −ઠ્ઠી વિ॰ છેઠીલું હઠવું અ૰કિ॰ [.િ ટના; સર૦ મ. ફૂટળ] આછું જવું; ખસવું (૨) પાછા પડવું; ઊતરવું (૩) ફ્લુએ ‘હઠ’માં હઠામત પું॰ જુએ ‘હ’માં
હઠાવું અ॰ ક્રિ॰, –વવું સ॰ ક્રિ॰ ‘હઠવું’નું ભાવે તે કર્મણિ હઠાળું, દડિયું, હઠીલું(લાઈ) હેઠેઠ, હડ્ડી જુઓ હડ’માં હઢ(−3) ૦ [૧૦; સર હટ] જુએ હડે હડકવા પું॰ [સં. અ (હડકાયેલા કૂતરા) +વા (સં. વાત)] કૂતરાં, શિયાળવાં વગેરેને થતા એક રોગ જેથી તે જેને તેને કરડવા ધાય છે (૨) [લા.] તેના જેવા ગાંડા આવેગ. થિા, લાગવા = હડકવાના રોગ થવા; હડકાયું થયું (૨) તેના જેવા ગાંડા આવેગને વશ વર્તતા થવું.—હાલા – ભારે હડકાવ લાગવા.] યું વિ॰ જુઓ હડકાયું
ઉંડાઈ સ્રી॰ [જીએ હડકવા] હડકાયું હોવું તે; હડકું હડકાયું, “યેલું વિ॰ [જુએ હડકવા] જેને હડકવા થયા હોય એવું હડકું(-ખું) ન૦ જુએ હડકવા
હડતગર સ્ત્રી॰ [હડ + તગડ] જ્યાંત્યાંથી હડે હડે થવું તે હડતાલ શ્રી॰ [જુએ હરતાલ; સર૦ fŕ.] એક ઉપધાતુ, [–મારવી – લખેલું છેકી નાખવું; રદ કરવું (પહેલાં હડતાલ વડે શાહીના રંગ ઉડાવતા તે ઉપરથી.)] હડતાલ(−ળ) સ્ક્રી૦ [ઉંડ (નં. 7ટ્ટ = દુકાન) + તાલ (તાળું); સર૦ f×.] બજાર કામધંધા ઇ॰ બંધ થવાં તે (શેક કે વિરોધ ઇ૦ ખતાવવા.) [તૂટવી= હડતાલમાં ભંગાણ પડવું. -પઢવી= બજાર કામધંધા બંધ થવાં.] લિ-ળિ)યા પું॰ હડતાળમાં ભળેલે (ર) હડતાળ પડાવવામાં આગેવાની લેનાર [ચવી હઢતાનું અગ્નિ॰ (કા.) બજારમાં મળતું બંધ થવું; મેાસમ પૂરી હડતાળ સ્ત્રી, ળિયા પું॰ જુએ ‘હડતાલ’માં હાદા, લેા પું [‘હડ’ઉપરથી; સર॰ મેં. હવા] (કા.) ડસેલા [(ર) વિ૰ ચારે બાજુથી તિરસ્કાર પામેલું હબૂત સ્રી• [હડે+ધુતકારવું] ચારે બાજુથી હડતગડ થવી તે હરપ શ્રી જુઓ અડપ; આગ્રહ (૨)અ૦ [૧; સર૦ Ēિ.; મેં.] એકદમ ને ત્વરાથી; હડફ. [−કરવું, કરી જવું = એકદમ ગળે ઉતારી દેવું (૨) [લા.] અન્યાયી રીતે પડાવવું – હુંજમ કરવું.
સાઈ ને – એકદમ ને ત્વરાથી.]વું સક્રિ॰ગળી જવું;હડપ કરવું હ¢પચી શ્રી॰ [તું. હનુ + સં. પટ્ટી; સર મ. હળવટી] જ્યાં દાઢી ઊગે છે તે નીચલા જડબાને ભાગ [ (પ્રેરક).]
હપણું સક્રિ॰ જીએ ‘હડપ’માં. [દ્ધ પાવું (કર્મણિ), – હ¢ફ અ॰ જુએ હડપ. ॰વું સક્રિ॰ (ચ.) ફેંકવું; છૂ નાખવું; ફગાવવું (હફી દેવું)
હડફ (–રે)ટ સ્ત્રી॰ જુએ ‘અડફટ’. [−માં આવવું, અટે ચડવું =જી અડફેટમાં આવવું.] હડફવું સક્રિ॰ જીએ! ‘હડફ’માં
હફાટવું સક્રિ॰ ઉપરાઉપરી કે ઝેરથી હડકવું; ફેંકવું હઢરાવું અક્રિ॰, “વું સક્રિ॰ હડફવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક

Page #926

હડફેટ ]
હડફેટ શ્રી॰ જુઓ હડફેટ
|
[પ્રેરક
હડા પું॰ [ત્ર. માજીવતä = રખડેલ; અજાણ્યા] જડસેા; ખે (૨) પૈા; હડસેલા (૩)[ફે. ફૂડ; સર૦ મ. ફૂટવા, ા. હડવ] ઇસ્કોતરા [(૨) ગભરાવું હઢ(ર)ખડવું અક્રિ॰ [સર૦ હિં. હવટના] નાહિંમત થઈ જવું હ(–૨)બઢાટ પું૦ [હડખડવું પરથી] ગભરાટ હડ(-ર)બઢાવું અક્રિ॰, “લવું સક્રિ॰ હડબડવું'નું ભાવે તે હસાંકળ શ્રી॰ [વે. ડિ (હેડ)+ સાંકળ] સ્ત્રીઓના પગનું એક ઘરેણું (૨) પુ॰ [જીએ હાડસાંકળ] એક જાતના વેલે, જેનું દૂધ ને પાન દવામાં વપરાય છે હડસેલવું સક્રિ॰ [‘હડસેલેા’ પરથી] હડસેલા મારવા; ધકેલવું. [હંસેલાવું અક્રિ॰ (કર્મણિ), “વું સ૰ક્રિ॰ (પ્રેરક)] હડસેલે પું॰ [સર૦ હૈ. યશ્ચિત્ર, સં. હસ્તાવનાતિમ્] ધક્કો હરહર અ॰ [૧૦; સર૦ ૩.=એક રવ (૨) તાપ] સડ સડ (ઊકળવાના અવાજ) (૨) જીએ હડે હડે, તું વિ॰ ઊકળતું (૨) [લા.] ચુસ્ત; પાકું; પૂરેપૂરું. વું અ॰િ હેડ હેડ અવાજ સાથે ઊકળવું કે તપવું. –ઢાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક) હઢાકા પું॰ [રવ૦] પડઘેા (૨)[‘હાડ’ ઉપરથી ] મેળ (હિસાબના) હડાહડ, હઢિયાદેટ, હડિયાપાટી સ્ક્રી॰ આમ તેમ ઢોડાદોડ; ટાડધામ; હડીએ કાઢવી તે
હડી સ્ત્રી॰ [જીએ હ ુડ્ડ] દાટ. [−કાઢવી, મેલવી = દોડવું,] હડુ(−3)દ્રાટ, હડુડુ અ॰ [૧૦] જોરથી હડી કાઢવાના કે ધસવાના અવાજ
હડુડાવું અક્રિ॰, –વવું સક્રિ॰ ‘હડૂડવું’નું ભાવે તે પ્રેરક હડૂડવું અક્રિ॰ [રવ૦] હડુ કરવું
હડે અ॰ [જુએ હડ] કૂતરાને હાંકવાતા ઉદ્ગાર હડેડાટ અ॰ જુઓ હ ુડાટ
[અવગણના હડે હડે સ્ત્રી॰ હડે હડે કરવું તે (૨) [લા.] આવકારતા અભાવ; હુડો પું॰ [સર૦ મ. ફૂટચા] જુએ અડો
હણવું સ૰ક્રિ॰ [ત્રા. {ળ (સં. હૂઁન્દ્)] મારી નાખવું; જીવ લેવા; નાશ કરવા (૨) [ત્રા. સંળા (સં. સંજ્ઞા)] + સમજવું (૩) (ચ.) સુણવું; સાંભળવું
હણહણ સ્ત્રી॰ [૧૦] જુએ હણહણાટ. વું અક્રિ॰ (ઘેાડો નાકમાંથી કરે છેતે અવાજ). [−ણાવું (ભાવે), -ણાવવું (પ્રેરક).] “ણાટ પું, –ણાટી સ્રી॰ હણહણવું તે
હણાવું અક્રિ॰, -વવું સક્રિ॰ ‘હવું’નું કર્મણ ને પ્રેરક હણિયું ન॰ [ત્રા. (સં. હૂઁનુ)] ગાડી હાંકનારને બેસવાની પાટલી (૨) [હણવું પરથી] આડું
હત અ॰ [૧૦] પશુ વગેરેને હાંકી કાઢતાં ખેાલાતા ઉદ્ગાર (૨) સ્ત્રી॰ (બાળભાષામાં) મારવું તે (–કરવી.)[-તારી, “તારીનું = અવગણના અચિ કે તુચ્છકારના ભાવ બતાવતા ઉાર.] હત વિ॰ [સં.] હણાયેલું; મરાયેલું; ઘવાયેલું (ર) નિકૃષ્ટ; હલકું. પ્રભ વિ॰ નિસ્તેજ; તેએવધ પામેલું. બુદ્ધિ વિ॰ જેની અગ્નિ મારી ગઈ હોય એવું. ભાગિની વિ॰ સ્રી, ભાગી વિ॰ કમનસીબ; અભાગિયું. ભાગ્ય ન૦ કમનસીબ; દુર્ભાગ્ય. ॰વીયૅ વિ॰ મળરહિત; શક્તિહીન. ૰વું સક્રિ૦ + હણવું. -તાર્થ વિ॰ + [ર્ય] નિષ્ફળ; ‘કૃતાર્થ’થી ઊલટું. “તાશ વિ॰ [+ માĪ]
જો-૫૬

૮૮૧
[હદીસ
નિરારા; નાસીપાસ, “તાશતા શ્રી. -તેાત્સાહ વિ॰ [+SHIā] જેનેા ઉત્સાહ કે ઉમંગ નાશ પામ્યા હોય એવું
હતું(−તી સ્ત્રી,-તે પું॰) [સર॰ ત્રા. ક્રુત્ત (સં. મૂત)] ‘હાવું”નું ભૂ કા. [નહેતું થઈ જવું = ધરમૂળથી નાશ પામવું; નામશેષ થઈ જવું. હતા હતી = ધણીણિયાણી. હતા હતી હતું = ધણી ધણિયાણી ને છેકરું.]
હતાત્સાહ વિ॰ [i.] જુએ ‘હત’માં
હત્યા સ્ત્રી॰ [ä.] ઘાત; વધ; જીવ લેવા તે (ર) પ્રાણીને મારવાથી લાગતા દોષ. [–ચાટવી =હિંસાથી થતા દોષ લાગવા. –લેવી, વહેારથી = વધ કરવા, તથા તે કારણે ચાટતા ઢાષના ભાગી થયું.] કાંડ પું॰ ભારે હત્યા કે સંહારનેા બનાવ. ૦ૐ વિ॰ [ä. હૈંસ્થા + hlh; સર૦ મ., હિઁ. હથારા] હત્યા કરનારું; ઘાતકી હત્તારી, તું જુએ ‘હત’માં ‘હત તારી(નું)' હથરીટ(–ટા) પું॰ હાથનું એક ઘરેણું હથરાટી સ્રી જી હત્યાટી [એવી ટેવાયેલી (ગાયભેંસ) હથવાર વિ॰ સ્રી. અમુક એક માણસને (હાયને) જ દાહવા દે હથિયાર ન॰ [રૂ. હચિયા] શસ્ત્ર; આયુધ (ર) સાધન (૩) એજાર. [—ઊંચકવાં, ઉગામાં, પકડવાં, લેવાં, સજવાં = યુદ્ધ માટે તત્પર થવું.] ૦બંધવિ૦ સશસ્ર. ૰બંધી સ્ત્રી॰ હથિયાર રાખવાની બંધી – મના હથેલી(–0) સ્ક્રી॰ [સં. હસ્ત+ત કે ચરુ ઉપરથી; સર૦ હિં.] છતા પંજાનેા સપાટ ભાગ. [–દેખાવી = કાંઈ મળશે નહીં એમ સૂચવવું; 'કાંઈ ન આપવું. –માં નચાવવું =તદ્દન પોતાને વશ – રમકડા જેવું બનાવી દેવું. માં પૃથ્વી આવી જવી= ભારે સંકટ આવી પડવું, –માં પૃથ્વી જોવી = પૂર્ણ ચડતીમાં હોવું. –માં સ્વર્ગ બતાવવું, હીરા બતાવવા=મેટી મેટી આશાએ આપી રમાડવું – ઠગવું.]
હથેવાળા પું॰ [કે. ચળવ] જીએ હાથેવાળા; પાણિગ્રહણ હથેળી સ્ત્રી જી હથેલી [(૨) મહાવર;ટેવ[–પવી] હથેાટી સ્ત્રી[હાથ ઉપરથી; સર૰.િચૌટા]હાથના કસબ,આવડત હથાડી સ્ક્રી॰ [હાથ ઉપરથી; સર૦ મ. હાતોષા, હિઁ. ચૌકા] ટીપવાનું કે ઠાકવાનું મેગરી જેવું સાધન. [ને ચીપિયા લઈ ને મંઢવું = ખંતપૂર્વક કામમાં લાગવું.] – પું॰ મેટી હથોડી; ઘણ -હથ્થું વિ॰ [હાથ ઉપરથી] (સમાસમાં) હાથના માપનું. ઉદા ૦ અઢીહથ્થું (૨) હસ્તક; હાથનું. ઉદા॰ એકહથ્થું
|
હદ સ્ત્રી॰ [મ. હ૬] મર્યાદા; સીમા; અવધ (૨) અંત; છેડા. [–આવવી, થવી=પરાકાષ્ટાએ પહોંચવું; અતિશય થયું, “આળગવી, વટાવવી = મર્યાદા બહાર જવું. – કરવી, વાળવી=આડો આંક વાળી દેવા; પરાકાષ્ઠાએ પહોંચાડવું “મળવીએ સીમાએ એકઠી થવી.] નિશાન ન૦ હદ બતાવનારું નિશાન. ૦પારે અ મર્યાદા વિના; અતિશય(૨)હદની બહાર, ૰પારી સ્ત્રી॰ હદપાર કે હદ બહાર થવું તે
હૃદિયા પું॰ [મ. વિ]નજરાણું; ભેટ; ઇનામ (૨)(કા.) બહારગામથી ઘેર આવતી વખતે ખાળકો કે બીજાં માટે પ્રેમપૂર્વક આણેલી ચીજ
હદીસ સ્ક્રી॰ [Ā.] પયગંબર સાહેબનાં પ્રસંગાપાત્ત કહેલાં વચને કે કુરમાનાના સંગ્રહ; મુસલમાનાના સ્મૃતિગ્રંથ

Page #927

હદ]
૮૮૨
[હર(–રિ)તાલ(ળ)
હદ્દ સ્ત્રી [..] ચતુઃસીમા; ચારેય તરફની હદ
હમાચે પું[સર૦ મ. મવા] (ક.) મુસાફરીની બચકી (1) હનકન સ્ત્રી હા + ને; સર૦ આનાકાની] હા ના; આનાકાની હમામ ન [. સ્મા] નાહવાની જગા. ૦ખાનું ન૦ સ્નાનગૃહ, હનન ન. [] હણવું -જીવ લેવો તે
ગુસલખાનું
[ખાંડણીને દસ્ત; પરાઈ હનરવું સક્રિટ કનડવું
હમામદસ્ત ડું [f. હૃવસ્તહ, સર૦ મ.] ખાંડણપરાઈ (૨) હનુ(–નૂ) સ્ત્રી [.] હડપચી. ૦માન પું(સં.) મારુતિ; રામના | હમાલ પું[૪. હૃમ્ભા] બોજો ઉપાડનાર; મજુર. –લી સ્ત્રી, પ્રખ્યાત વાનર ભક્ત. [–હડી કાઢે છે (ધરમાં) = કશી માલ- હમાલનું કામ; હિમાલપણું કે તેનું મળતર – મજારી મત્તા ન હેવી.] ૦માન-કૂદકે પુત્ર હનુમાનના જે લાંબો | હમિયાણી સ્ત્રી[FT. હૃષ્ણાન; સર૦ મ. હૃમાળt] (રૂપિયા ભરકદકે; ‘લૅગ જંપ”. ૦વટી સ્ત્રી, જુઓ હડપચી
વાની) કથળી (૨) (લા.) ધન; દોલત હને પું[સર૦ મ. શુળા] (કા.) ઘોડીને પલાણ ઉપર નાખવાને | હમી, ૦દાર, ૦દારી જુઓ હામી, ૦દાર, ૦દારી
ખડિ (૨) (નં. ; a[. jiા] (એ.) સ્મૃતિ કે સંભારણું | હમીર ૫૦ [સર૦ હિં, મ.] કલ્યાણ રાગને એક પ્રકાર આપવું. (-આપ લાગવે, લગાડ)
હમેલ ૫૦ [. હૃ] ગર્ભ (૨) સ્ત્રી [બ. féમારૂ] ચપરાસ; હ૫(૫) અ [૨૧૦] એવા અવાજ સાથે (ખાવું). [-કરવું, | પટે; પટા પરની તખ્તી. [-૨હે =સગર્ભા થવું.] . કરી જવું = ખાઈ જવું, હડપ કરી જવું.].
હમે( મે)શ અ [..] હંમેશ; રોજ; નિત્ય. ૦ગી સ્ત્રી [.] હપતે, હફતે [; સં. તHI] S૦ સપ્તાહ; અઠવાડિયું (૨) | અવિરછતા; નિરંતરતા (૨)અનંતપણું.–શાંઅ હમેશ હંમેશાં થોડે થોડે પૈસા ભરવા ઠેલી મુદત, તે તે મુદતે ભરવાની હય ૫૦ [૪] ઘેડો; અશ્વ. શ્રીવ j૦ (સં.) વિષ્ણુ. ૦ગ્રીવા રકમ, -િકરે, બાંધ = ભરણું ભરપાઈ કરવા માટે હપતા | સ્ત્રી (સં.) દુર્ગા. ૦૬ળ નવે ઘોડેસવાર લશ્કર. મેધ પંચ અશ્વનક્કી કરવા. -૧ = ઠરાવેલી મુદતે નક્કી કરેલી રકમ કે મેધ. ૦શાલા(–ળા) સ્ત્રીઅશ્વશાળા; ઘોડાર ભાગ ન ભરાવો. –ભર = ઠરાવેલ હપતા પ્રમાણે નાણાં કે હયબત સ્ત્રી [..] જુઓ હેબત ભાગ ભરપાઈ કરવો.] –તાવાર અ૦ હપતા પ્રમાણે હમેધ, હયશાલા(-ળા) જુઓ હયમાં [(૨)અસ્તિત્વ હબક સ્ત્રી (જુઓ હેબક, સર૦ મ] સખત બીક; ફાળ; ! હયાત વિ૦ [.] જીવતું; વિદ્યમાન. –તી સ્ત્રી, હયાતપણું; જિંદગી (-ખાવી, –લાગવી). ૦૬ અક્રિ. ફાળ પડવી; એકવું. હર પૃ૦ [.] શંકર; મહાદેવ (૨) વિ. હરનાર; લેનાર (સમાસને [-કાવવું સક્રિ. (પ્રેરક). -કાવું અક્રિ. (ભાવે).] છેડે). ઉદા. મનહર. [-હર મહાદેવ (તેના ક્રમમાં જુઓ)] હબી (ન્સી) [.] આફ્રિકાને વતની. [–ને, –ભાઈને હર વિ૦ [fil] દરેક પ્રક; હરેક (પ્રાયઃ સમાસમાં) હાબે કાન = સીધી વાતને નાહક લંબાવવી.] -સણ સ્ત્રી હરકત સ્ત્રી [] અડચણ નડતર(૨)વધે. [-આવવી, નવી, હબસીની કે હબસી સ્ત્રી
પડવી = હરકત થવી. (–કરવી, નાંખવી)] –તી વિ૦ હરકત હબશી (–સી) મઠ સ્ત્રી [સર૦ મ. = કેદ +] છેડી છૂટે | કરનાર નહિ એવી મઠ (૨) [લા.) ખેટ મતાગ્રહ કે હઠ
હરકોઈ વિ. [હર + કેઈ] હરેક; દરેક; ગમે તે કોઈ હબસી, -સણ જુઓ “હબશી'માં
હરખ [જુઓ હર્ષ, સર૦ હિં, મ.] આનંદ, ઘેલું વિ. હબહબ અ૦ [૧૦] (નળમાંથી પાણી જોરથી નીકળવાને અતિશય હર્ષથી ઘેલું બનેલું. ૦ચમક સ્ત્રીઅતિ હરખથી અવાજ). –બાટ ૫૦ હુબહબ અવાજ (૨) ઘંઘાટ
મગજનું સમતોલપણું જતું રહેવું તે. ૦૫દૂ ૧૦ અતિ ઉત્સાહી. હબૂકળી સ્ત્રી એક બાળરમત
મેર અ૦ હરખ સાથે. હવા પુ. ઘણા જ આનંદથી થયેલી હમ- [1] ફારસી ઉપસર્ગ, નામને લાગતાં, તેની બરાબરનું, ઘેલછા, (–ખા) અક્રિ. [૩. હૃપ ; સર૦ હિં. હૃહનાખુશ
સાર્થોનું એ ભાવ બતાવતું વિ૦ થાય છે. જેમ કે, હમદીન થવું, આનંદમાં આવવું. [-ખાવવું (પ્રેરક).] સનેપાત ૫૦ હમચી, –ચડી સ્ત્રી તાનમાં ઊછળીને લીધેલી ફુદડી - ઘુમરડી હરખને સનેપાત – ગાંડપણ અતિ હરખ (જેમ કેદેવી આગળ ધુણતાં કે કુદતાં). [-ખૂંદવો]
હરગિજ(–સ) અ૦ [.] કદી પણ નહિ); બિલકુલ હમજાત વિ૦ [fi] પિતાની જાતિનું
હરઘડી અ૦ [હર + ઘડી] દરેક ઘડીએ; વારંવાર હમડી સ્ત્રી [સં. મમ્ પરથી] મગરૂરી; હુંપદ
હરજી મું. [હરિ + ] (સં.) પરમેશ્વર હમ(–વ)ણ અ૦ જુઓ હવણાં; હાલ
હરડાં નબ૦૧૦ જુિઓ હરડી] હરડીનાં નાનાં અધકચરાં ફળ. હમદદ સ્ત્રી[[.] સમભાવ; દિલસેજી
-ડી સ્ત્રી[વા. હૃ૨ (સં. હરીત)] હરડાનું ઝાડ. -ડે સ્ત્રી હમદિલ વિ. [1] એક દિલનું; મિત્ર
હરડી નામના ઝાડનું ફળ; હરીતકી હમદીન વિ. [.] એક ધર્મનું
હરણ ન. [સં.] હરવું, હરી જવું – ઉપાડી જવું તે હમરાહી સ્ત્રી [. Wrg; સર૦ મ. માફ] બત; સંગાત | હરણ ન [જુઓ હરિણ; સર૦ મ.] મૃગ. -ણિયું ન૦, 4ણ હમવતન, –ની વિ૦ [Kા. હૃમવતન] એક જ મૂળવતનવાળું એક | પૃ૦ મૃગશીર્ષ. –ણી સ્ત્રી, હરણની માદા (૨) (પ.) મૃગશીર્ષ જ જન્મભૂમિ કે દેશનું
–ણું નવ મૃગલું; હરણ હમશીર વિ. [.] સહોદર; એક ધાવણનું (૨) સ્ત્રી બહેન. | હરણ પત્ર ન૦ એક વનસ્પતિ -ર સ્ત્રી હમશીર
[-મેટું માણસ | હરણિયું(–), હરણી, હરણું જુએ “હરણ”માં હમશે ! [1. માથ? સર૦ મે. દુમરા] મેટા કાઠાનું | હર(–રિ)તાલ(-ળ) સ્ત્રી- [જુઓ હરતાલ એક ઉપધાતુ

Page #928

હરતું ફરતું].
૮૮૩
[હરિબળ
હરતું ફરતું વિ૦ [જુઓ હરવું ફરવું] હાલી ચાલી શકે એવું કે એટલું; = હરાજ થવું હરાજીમાં વેચાવું.] સાજું સમું; સાજું થયેલું
હરાડું–ચું) વિ૦ જુઓ હરાયું હરદમ અ૦ [.] હરેક ક્ષ ; મેશ
[કરનાર હરામ વિ૦ [મ.] કુરાનમાં મન કરેલું હોય એવું; નિષિદ્ધ અધર્મ હર–રિ)દાસ પું [હરિ દાસ; સર૦ ૫.]એક પ્રકારને હરિકથા (૨) વગર હકનું; અઘટિત (૩) સુસ્ત; બેઠાખાઉ. [-ના પૈસા, હર(–રિદ્વાર ન [સં. ઢિાર) (સં.) હિન્દુઓનું એક તીર્થસ્થળ -ને માલ = પારકાને અન્યાયથી મેળવેલ માલ કે પૈસા. -ની હરનિશ અ૦ જુઓ અહર્નિશ
ઓલાદ, -નું ળિયું = હરામખોર શઠ માણસ (ગાળ), –નું હરફ પું[મ, Ê] બોલ; શબ્દ (૨) અક્ષર
ખાવું = પારકી મહેનત ઉપર જીવવું; વગરહકનું ખાવું(૨) આળસુ હરફર સ્ત્રી હિરવું ફરવું] વારંવાર આવવું જવું તે
પડી રહેવું. –હાડકાંનું =કામચેાર; આળસુ.) ૦ર વિ૦ હરામનું હરબ(–ભોડવું અક્રિ. [સર૦ મ. ટુવર] જુઓ હડબડવું ખાવા ઈચ્છનારું (૨) કૃતધ્રી (૩) બદમાસ. ૦ખેરી સ્ત્રી, હરામહરબ(–ભ)ડાટ કું[હરબડવું પરથી] હડબડાટ; ગભરાટ ખેરપણું. ચસકે ૫૦ હરામનું લેવાખાવાને ચસકે. જાદુ હરબ(ભ)ડાવવું સક્રિટ હરબા-ભોડવું'નું પ્રેરક
વિ૦ [+ . ઝા] વ્યભિચારથી જન્મેલું. –મી વિ. હરામખાર; હરભઠવું, હરભડાટ, હરભડાવવું જુઓ ‘હરબડવું” વગેરે કૃતધ્ર; બદમાશ (૨) સ્ત્રી હરામખેરી હરમ સ્ત્રી [.] લડી; હુરમ
હરામનિયા ન૦ એક પંખી હરમવું અકૅિ૦ [જુઓ હરબડવું; સર૦મ. દરમઋગભરાવું; હરામી વિ૦ (૨) સ્ત્રી, જુઓ “હરામ'માં હરમડાટ ડું [હરમડવું પરથી] ગભરાટ; રઘવાટ
હરાયું વિ૦ [સર૦ હિં. રિમાના = તાજુંમાનું] રખડતું; છૂટું હરમત સ્ત્રી [.. દૃરમત] પ્રતિષ્ઠા; આબરૂ
ફરતું (૨) અંકુશ વગરનું; માતેલું. [-ઠેર =નધણિયાતું – રખડતું હરમર સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
ઢેર (૨) [લા.] તેના જેવું અમર્યાદ માણસ.] – ૫૦ નિયમ હરમું વિ૦ સિર૦ મ. હિરા (સં. હરિત)] હળદરના સ્વાદનું વિના ગમે તે બેલી હસાવનાર ભવે હરમ પુત્ર એક જાતનું ઘાસ
હરાર અ૦ .) ધરાર; નક્કી; અવશ્ય (૨) (ચ.) હંમેશાં; ઠેઠ સુધી હરજ અ૦ [1.] દરરોજ
હરાવવું સક્ર,હરાવું અક્રિટ હરવું’, ‘હારવું'નું અનુક્રમે પ્રેરક હરવખત અ [હર + વખત] દરેક વખતે
ને કર્મણિ હરવણ ન૦ શાલચાદર જેવું ઓઢવાનું (કાનમ)
હરાવે ! (હારવું પરથી] હારી જવાપણું, ગેરફાયદે; બેટ હરવર સ્ત્રી [સર પ્રા. હરળ = સ્મરણ] સ્મરણ; યાદ હરિ છું[.] (સં.) વિષ્ણુ; કૃષ્ણ” (૨) ઘોડો (૩) સિંહ (૪) હરવવું સક્રિ. (પ.) જુઓ હરાવવું
વાંદરે (૫) ચંદ્ર (૬) દેડકે. [–ને લાલ = ભક્ત; ઈશ્વરપ્રેરણાથી હરવાયું વિ૦ [4. હરાવ ] સુસ્ત; કાયર, હારી ગયેલું ચાલતો પુરુષ (૨) સખી – દાતા ગૃહસ્થ.] ૦કથા સ્ત્રીભગહરવું વિ. [પ્રા. હેમિ (કું. રિત)] લીલું (૨) તાજું
વાનની કથા. ૦કીર્ત–ર્તન ન. સંગીત સાથે પરમેશ્વરનાં હરવું સક્રિ. [3II. હર (સં. )] બળાત્કારથી ઉપાડી જવું (સ્ત્રીને) ગુણગાન. ૦કેતન પં. (સં.) અર્જુન, કપિધ્વજ. ૦ગત સ્ત્રી, (૨) ઝૂંટવી લેવું (૩) લઈ લેવું. ફરવું અ૦િ [વિહરવું ફરવું]. [ગતિ] વીતક; આપવીતી. ૦ગીત મું. એક છંદ. ૦ગીતિયું વિ૦ આમ તેમ મેજથી ફરવું. (હરીફરીને = આમ કે તેમ પ્રયત્ન કર્યો હરિગીત જેવા સહેલા છંદ બનાવી શકનાર; લેભાગુ. ૦ગુણ ૫૦ કે જોતાં કરતાં છતાં, આઘાપાછા થઈને પણ; છેવટે માત્ર આ હરિના ગુણ; ઈશ્વરનું સ્તવન -સ્તુતિ. ૦ચંદન ન૦ કેસર (૨) એક છે', એવો અર્થ બતાવવા).]
જાતને સુખડ (૩) ચાંદની (૪) વર્ગનાં પાંચ વૃક્ષમાંનું એક હરશે કે વિ૦ (ચ) કરવાયું; હશે
(બાકીનાં – પારિજાત, મંદાર, સંતાન અને કહ૫). વજન પં. હરસ છું. [ä. મ] ગુદામાં થતો એક રેગ. —િઝવા =હરસથી ! હરિન - વિષ્ણુને માણસ; દેવદૂત(૨) હરિને ભક્ત (૩) અંત્યજ. લોહી પડવું.] ૦મસા . બ૦ ૧૦ હરસ અને મસા
જનેતર વિ[+રૂતર] અંત્યજ સિવાયનું બીજું (૨) પં. તે હરસાલ વિ. [1] દરેક વર્ષે વર્ષોવર્ષ (એ પ્રસન્ન હતી) | માણસ; સવર્ણ હરસિદ્ધ સ્ત્રી [સં. દરિલિઢિ] (સં.) એક દેવી (વિક્રમ રાજા પર | હરિણ પું; ન [.] હરણ; મૃગ. –ણાક્ષી વિ. સ્ત્રી. [ä.] હરસી, ૦લા સ્ત્રી [સર પ્રા. રિલિઝ (સં. ઈંર્ષિત), પ્રા. રિક્ષા હરિણ જેવાં સુંદર નયનવાળી. –ણજિન ન૦ [+નન] હરણનું (. દુર્વવત)] પ્રેમી સ્ત્રી
ચામડું. –ણી સ્ત્રી હરણી; મૃગલી (૨) પં. એક છંદ હરહમેશ અ૦ હરરેજ; હમેશ
હરિત વિ. સં.] લીલું (૨) પીળું હર હર મહાદેવ શ પ્ર. [ä સર૦ પ્રા. દાહરઘ = હર હર | હરિતાલ સ્ત્રી. [સં.] જુઓ હરતાલ
અવાજ] જમણના પ્રારંભને મંગળ ઉગાર(૨)ક્ષત્રિયોની રણહાક | હરિતલી સ્ત્રી [4.] દૂર્વા (૨) અકાશમાંની રેખા (મેઘ વગેરેની) હરહુનર [હર + હુન્નર; સર૦ મ] સર્વ કળા કૌશલ્ય. -રી | હરિદાસ [] જુઓ હરદાસ વિ. બધા હુન્નર જાણનાર
હરિકા સ્ત્રી [સં.] હળદર હરાક–ખ) સ્ત્રી [સર, તુર્કી હરા) ઘેડો બાંધવાને દેર હરિદ્વાર ન૦ [i] (સં.) જુઓ હરદ્વાર હરાજ વિ. મ. ] લિલામથી વેચેલું. -જી સ્ત્રી, લિલામ | હરિપદક ન૦ [i] હરિનાં ચરણનું પવિત્ર જળ
જાહેરમાં કિંમત બોલાવરાવી વધારેમાં વધારે કિંમત આપનારને | હરિબંદો પુત્ર (૫) હરિને બંદે - હરિને ભક્ત વિચવું તે. [-બેલાવવી = હરાજી કરવી; હરાજ કરવું. -માં જવું | હરિબાળ ૫૦ સિહનું બચ્ચું

Page #929

હરિભક્ત]
८८४
[હલવું
હરિભક્ત છું. [] હરિને ભક્ત હરિજન. –ક્તિ સ્ત્રી | [+અમ] હર્ષ અને ક્રોધ કે ઈ. –ષશ્રન [+મશ્ર] હરખનું હરિભજન ન [i] હરિનું ભજન પ્રભુનું ભજનકીર્તનહરિભકિત | આંસુ –ર્ષિત ૧૦ [i] હર્ષ પામેલું [કરો.] હરિમુખી વિન્ની [] જુઓ હરિવદની
હલ ૫૦ [૫] નિર્ણય; ઉકેલ. [-કરવું = ઉકેલ લાવ; ફેંસલે હરિયાળી સ્ત્રી . હૃરિમી (. ઘરિત)] લીલોતરી કે તેની | હલ(ળ) ન૦ [i] જમીન ખેડવાનું ઓજાર શભા. ળું વિ૦ લીલું
[-ભરપૂર જામેલું | હલક સ્ત્રી [મ. હૃ] કંઠ; સૂર; સ્વર (૨) શોભા, રેનક (૩) હરિરસ j૦ [.] હરિભક્તિનો રસ, ૦માતું વિ. હરિરસથી માતું પળ; ક્ષણ, ૦દાર વિ૦ હલકવાળું હરિલંકી વિ૦ સ્ત્રી[હરિ લંક] સિંહ જેવી લંક -કટિવાળી | હલકટ વિ. [જુઓ હલકું] નીચ; આછકલા સ્વભાવનું હરિલીલ સ્ત્રી[ā] હરિની લીલા; પ્રભુનું ચરિત્ર ()એક છંદ. | હલકદાર વિ૦ જુઓ હલકમાં
મૃત ન [+અમૃત] હરિલીલા રૂપી અમૃત (૨)(સં.) તે નામે | હલકવું અક્રિ [. ; સર૦ હિં. ના]હેલારા મારવા (૨) એક ધર્મગ્રંથ
ધમાલ મચાવવી (ભીડથી); ઊમટયું [હલકું હોવું તે હરિવત્રી, હરિવદની વિસ્ત્ર. સં.જુએ ચંદ્રવદની હલકાઈ સ્ત્રી [જુઓ હલકું] હલકટપણું; નીચતા. -પણું ન હરિવર ૫૦ [હરિ + સં. વર] ઉત્તમ એવા હરિ-પ્રભુ
હલકાર છું. [પ્ર. દવFIR] હલકારવું તે. ૦૬ સક્રિટ મેટેથી હરિવલ્લભ વિ. [ā] હરિ-પ્રભુને પ્રિય એવું; હરિનું લાલ બૂમ પાડવી (૨) બૂમ પાડી હાંકવું; ડચકારવું (૩) હાંકવું, ચલાવવું. હરિલાસર પુંઠ [સં.] એકાદશી
[-રાવવું (પ્રેરક), રાવું (કર્મણિ).] હરિ વાહન પું[સં.] (સં.) ગરુડ
હલકારક જુઓ હલકાર
[વવું (પ્રેરક)] હરિશ્ચંદ્ર પું [] (સં.) પ્રસિદ્ધ સત્યવાદી રાજા; ત્રિશંકુને પુત્ર | હલકારવું સક્રિ૦ જુઓ હલકારમાં. [હલકારાવું (કર્મણિ), હરિહર પં. [] હરિ અને હર; વિષ્ણુને શિવ
હલકારે છું. [. દ્ર ] ખેપિયે; કાસદ (૨) જાસૂસ; દૂત હરી વિ. [સં. રિત =લીલું ઉપરથી {] કવાના પાણીથી પકવેલું હલકાવું અક્રિ, વિવું સક્રિ. “હલકવેનું ભાવે ને પ્રેરક (૨) સ્ત્રી તે- કુવાના પાણીથી કરેલ (ઉનાળા) પાક હલકાશ સ્ત્રી [‘હલકું ઉપરથી] હલકાપણું; હલકાઈ હરીતકી સ્ત્રી [સં.] હરડે
હલકા હેલ [રવ૦; સર૦ હે. હૃ ] કોલાહલ; ઘેઘાટ હરીફ છું. [..] પ્રતિસ્પર્ધી; સામાવાળિયે (૨)વિરેધી, દુમન. હલકું વિ. [પ્રા. હૃદુ (. વુક્ષ)] ઓછા વજનનું (૨) ઓછા -ફાઈ -ફી સ્ત્રી સરસાઈ; સ્પર્ધા (૨) શત્રુતા
સ્લનું (૩) ઝટ પચે તેવું (૪) ઘેરું, અસહ્ય કે મુશ્કેલ નહી તેવું હરીરે ! [.. હરીરહ જુઓ ગળમાણું
(૫) પ્રફુલ્લ; તાજું; ચિંતા વગરનું, ઉલ્લાસભર્યું (૬) ઊતરતી કોટીનું હરીશ્વર ! [ā] વાનરેને રાજા
[મિષ્ટાન્ન (૭) ઓછી મહેનતનું (૮) નીચું; ખરાબ; અઘટિત (૯) હલકટ. હરીસે યું. [પ્રા. લિ (સં. ર્ષ) ઉપરથી {](કા.) એક પ્રકારનું [હલકા પેટનું =મનમાં રાખવા જેવી વાત કહી દે તેવું (૨) હરુભ અ૦ રૂબરૂ (ચ)
[સ્વાદનું (૩) અ. અહીં સાંકડા –અનુદાર મનવાળું (૩) નીચ કુળનું. હલકું કરવું = હરું વિ૦ [પ્રા. હરિત્ર (ઉં. હરિત) લીલું (૨) રુચિ પેદા કરે તેવા વજનમાં ઓછું કરવું (૨) માર મારીને અશક્ત કરવું, મદ ઉતારવો. હરેક વિ૦ [હર +એક] દરેક; પ્રત્યેક
–થવું =વજનમાં ઓછું થવું (૨) જુએ હલકું પડવું. –પવું હરે(૩) વિ. પં. બહુ ભારે; અઠંગ (વ્યસની)
=અપમાનિત થવું; કલંકિત થવું. કુલ=ફલ જેવું હલકું; ઘણું હરેડી(~રી) સ્ત્રી પુંઠ પકડવી તે
હલકું. લોહી= ઊતરતો દરજજો કે જાત; અપ્રતિષ્ઠિતતા.] હરેડુ વિ. પું. જુઓ હરેડ
હલચે ૫૦ [ રે. = હાલવું; કંપવું] (કા.) ઘસારે; નુકસાન હરેડું ન... જુઓ હરાયું
હલ(ળ)ધર ડું [સં.] (સં.) બળરામ, વીર પું. (સં.) શ્રીકૃષ્ણ હરવું અક્રિ. મૂછ ઊઠવું; ત્રાસવું, ગભરાઈ જવું
હલનચલન ન. [ä.] હાલવું ચાલવું તે હરેરી સ્ત્રી, જુઓ હરેડી (૨) મરણિયા કિકિયારી કરીને ધસવું તે | હલ(–ળ)પતિ મું. [ä. હૃઢ + પતિ] ખેતમજૂર; દૂબળે હરે નવ હરેરાનું ફળ. – પં. એક ઝાડ
હલફ j૦ મિ. હૃ] સેગંદ; કસમ હરેવા ન૦ એક પંખી
હલકુલ સ્ત્રી[રે હ૪He; સર૦ ફિં.] ધમાલ; હલમલ. ૦૬ હરલ(ળ) સ્ત્રી [તુ ; સર૦ ëિ.,મ.] લશ્કરને પાછો અક્રિટ ખળભળવું; ઉશ્કેરવું. [-લાવવું (પ્રેરક).]
ભાગ (૨) હાર; એળ (૩) બરાબરી; જેડ. [-માં આવવું, ઊભું] હલબલ સ્ત્રી. (જુઓ હલકુલ સર૦ હિં.] ગભરાટથી કરેલી રહેવું, બેસવું બરાબરી કે સ્પર્ધા કરવી.]
હેહા; મામ હર્તા(ર્તા) વિ. [.]‘હરનાર'; “હણનાર” (પ્રાયઃ સમાસને છેડે] ! હલમલ સ્ત્રી- [જુએ હલકુલ] ધાંધલ ધમાલ; ખળભળાટ. ૦૬ ઉદા. દુઃખહર્તા (૨) પંચાર; લુંટારુ.
અક્રિ. હાલવું; ડોલવું (૨) [લા.] ભાવમગ્ન થવું. [–લાવવું હર્પ ન૦ [ā] મોટું સુંદર મકાન મહેલ
સક્રિ. (પ્રેરક), –લાવું અક્રિ. (ભાવ).] હર્ષ પં. [.] હરખ, આનંદ (૨) (સં.) એક ચક્રવતરાજા; હર્ષ | હલવા સ્ત્રી [સર૦ મ.] એક માછલી વર્ધન. ૦કાલીન વિ. હર્ષ રાજાના સમયનું -તેને લગતું. ૦ઘેલું | હલવાઈ પું[..] સુખડિયે; કંદેઈ વિ. જુઓ હરખઘેલું. ૦જન્ય વિ૦ હર્ષમાંથી પેદા થતું. ૦૬ | હલવાન ન. [જુ અલવાન; સર૦ ૧.] કાંબળ; કેર વિનાની વિ૦ હર્ષ આપે તેવું. નાદ પુંહર્ષથી પોકારવું તે; હર્ષની બમ. શાલ (૨) [..] બકરીનું ધાવણું બન્યું વર્ષણ ન હઈ રૂપી વૃgિ; અતિહ થવો તે. –ષમર્ષ ૫૦ | હલવું અક્રિ. [૨. ધ8] જુઓ હાલવું

Page #930

હલવો]
૮૮૫
[હવારી
હલ પં. [.] એક મીઠાઈ
હલે પૃ. [ફે. = હાલવું કે મ. હૃહૂ (હુમલો) પરથી {] હલ પું[હલવું ઉપરથી {] જોરથી દમ ચાલો તે (૨) હલેસું ધસાર; હુમલે (૨) [લા.] ધક્કો; નુકસાન (૩) [લા.] કામધંધે; હલહલ સ્ત્રી. [૨], લાટ પુત્ર ધાંધલકલાહલ; ઉતાવળ ઉદ્યોગ; રેજગાર હલંત વિ. [ā] વ્યંજનાંત (વ્યા.)
હસંધિ છું; સ્ત્રી[] વ્યંજનની સંધિ (વ્યા.) હલા અ૦ .] સખીને બેલાવતાં વપરાતું સાધન
હવકવ સ્ત્રી, જુઓ હવ્યકવ્ય (૨) દાવપેચ; યુક્તિપ્રયુક્તિ હલાક વિ. [] હેરાન; અથડામણથી કંટાળેલું (૨) કંગાલ. | હવ૮ વિ. [જુઓ અવડ) અવાવરું
ત, -કી સ્ત્રી હેરાનગતિ; અથડામણ; આપદા (૨) તંગી; હવઠાં(–ડે) અ૦ + જુએ હવણાં કંગાલિયત
[તેથી ટુકડે ટુકડે ખેડવું તે | હવણ (ણ) સ્ત્રી [જુએ સવાણ] સાથ; સેબતની હંફ (૨)સહેલા હલાણું ન [‘હલ” પરથી ] મેટા ખેતરને સળંગ ખેડતાં ન ફાવે હવણ અ [વા. માઈir (સં. મધુન)] હાલમાં અત્યારે; હમણું . હલાલ સ્ત્રી- [જુએ હલકુલ] (કા.) દોડાદડી; આમથી તેમ | હવન કું. [સં.] હેમ; યજ્ઞ (૨) ન૦ યજ્ઞમાં આહુતિ હેમવી તે.
અને તેમથી આમ ઘુમવું તે (૨) પિતાની મેટાઈ બતાવવા. [–માં પવું = બેટી મહેનત કે પંચાતમાં પડવું વ્યર્થ ભેગ આમ તેમ ફરાફર કરવી તે [(૨) માથાફેડ, પંચાત આપો. -માં હાકું નાખવું = શુભમાં અશુભ કરવું; સારા હલામણ સ્ત્રી[હાલવું કે સાલવું ઉપરથી] અથડામણુ; હેરાનગતિ કામમાં દખલ કરવી.] ૦૫ડી સ્ત્રી હવનમાં વપરાતી સામાન્ય હલાયુધ ૫૦ [] (સં.) હળધર; બલરામ
ચીજોનું પડીકું હલાલ વિ. [] (ઈસ્લામી) ધર્મમાં જેની રજા છે એવું; વિહિત | હવસ ૫૦ મિ.] વાસના (૨) કામવાસના (૩) ભલલુતા. ૦ર, કાયદેસર; વાજબી. [-કરવું = (ઇસ્લામી) વિધિ પ્રમાણે મારવું | -સી વિ. વિષયી; કામુક. ૦ખેરી સ્ત્રી, (૨) (નિમકને) વફાદાર રહેવું.) ખેર મું. [સર૦ હિં.] ભંગિયો | હવા સ્ત્રી [..] પવન; વાયુ (૨) વાતાવરણ (૩) ભેજ (૪) [લા.] (૨) ખાટકી; કસાઈ (૩) બરાબર કામ કરીને બદલે મેળવનારે. વાતચીત, ખબરઅંતર, વગેરેની સ્થિતિ કે તેનું વાતાવરણ. –લી સ્ત્રી વફાદારી; એકનિષ્ઠા (૨) વિ૦ હલાલ થયેલું જેમ [(ગામમાં) હવા કેવી છે?=ગામમાં શી વાતચીત-ચર્ચા ચાલે કે, ચામડું).
છે? (૨) ગામમાં વાતાવરણ કેવું છે?(૩)ગામમાં સુખાકારી કેવી હલાવવું સક્રિ. હલવું, હાલવું’નું પ્રેરક (૨) ઊંચુંનીચુ કરી છે? -ખાવી = હવાફેર કરવા સ્થળાંતર કરવું કે મન બહલાવવા (કેઈ કામ, વાત, વિચાર ઈવને ગતિ કે ચાલના આપવી; ખુલ્લામાં ફરવું (૨) કાંઈ ન મળવું; અંતરિયાળ વચ્ચે રહી જવું ચળવળ, ખળભળાટ, પ્રવૃત્તિ પ્રેરે એમ કરવું (૩) બીજા નામ (૩) ગુમ થવું. ખાવા જવું = હવાફેર માટે આરોગ્યપ્રદ સ્થળે સાથે વપરાતાં તે તે વસ્તુ દ્વારા કાંઈ કરવું, એવો અર્થ થાય છે. રહેવું અથવા ફરવું (૨) નકામું આથડ્યા કરવું કે પડી યા બેસી [જેમ કે, જીભ હલાવવી = બાલવું (૨) લાભમાં બેલવું; ભલામણ રહેવું. ખાવાનું સ્થળ= સારી હવાવાળું - આરોગ્યપ્રદ સ્થળ. કરવી. ડેયે હલાવરવચમાં પથરે નાખો; દખલ કરવી. -થઈ જવું =હવામાં ઊડી જવું (૨) (ઘેડાએ) પવનવેગે દોડવું. માથું હલાવવું =હા કહેવું (૨) ને પાડવી. લલી હલાવવી = -પકડવી = (પતંગ કે નાવના સઢમાં) હવા ભરાઈને ખેંચ શરૂ જુઓ જીભ હલાવવી. હાથ હલાવવા =મહેનત કરવી; કામ થવી. -પૂરવી, ભરવી =પંપ વગેરે સાધનથી (ટયુબ વગેરેમાં) કરવું.] [ચાલી શકાયું; કાંઈ ક્રિયા થઈ શકવી
હવા ઠાંસવી.-ભરાવી મગજમાં ધમંડ વધ;અભિમાન આવવું. હલાવુંઅ ક્રિ. હલવું, હાલવું’નું ભાવે.ચલાવું અ૦િ હાલી –માં ઊડી જવું = અદશ્ય થવું (૨) વ્યર્થ જવું. -માં કિલા હલાસન ન [.] એક પેગાસન
બાંધવા=અસંભવિત મને રથ કરવા. –માં બાચકા ભરવા = હલ(-ળાહલ(–ી) વિ. [૪] અતિ તીવ્ર; અતિશય (૨) ન૦ મિથ્યા પ્રયાસ કરે.-માં બાર કર = ચેતવણી આપવા કે કાળક્ટ વિષ (સમુદ્રમંથન કરતાં નીકળેલું)
બિવડાવવા ઊંચે ગોળીબાર કર. -માં મારવું =મારવાને હલતું વિ[જુએ એલેતું] દુનિયાદારીથી અણવાકેફ (૨)ધીમું; ધીરું અમથો દેખાવ કરવા (૨) મિથ્યા પ્રયાસ કરવો. –માં હીંચકા હલેલ ન૦ [જુઓ હલામણ] (૨) લફરું
ખાવા = અધ્ધર લટકવું (૨) કામધંધા વિનાનું રહેવું. –માં હવું= હલેસવું અ૦ ક્રિ[હલેસું પરથી] હલેસાં મારવાં (૨) સ ક્રિ અધર અંતરિયાળ દશામાં હોવું (૨) વાતાવરણમાં અસર હોવી. હલેસાં મારી ચલાવવું
લાગવી =હવા કે ભેજની અસર થવી (૨) વાતાવરણ વગેરેની હલેસાદાર પુંઠ (ડી) હલેસનાર; હલેસાવાળો
અસર થવી.-લેવી હવા ખાવી(૨) કાણાને કારણે હવા ચુસાવી.] હલેસાવું અ૦િ–વવું સક્રિટ હલેસવુંનું કમણિ અને પ્રેરક અજવાળું ન૦ મકાનમાં હવા અને પ્રકાશને અવરજવર. હલેસું ન [સર૦ €િ. સ્ત્રી છે(સં. દીવા) હળને દાડે – ઈવિત્ર હવાનું, –ને લગતું (૨) હવામાં ઊડનારું (૩) [લા.] હાથ )] હેડી ચલાવવાને ચાટ. હિલેસાં મારવાં (હેડી કાલ્પનિક તરંગી (૪) સ્ત્રી, એક દારૂખાનું. [-કિલા બાંધવા ચલાવવા) હલેસાંથી મથવું; હલેસવું.]
= જુઓ હવામાં કિલ્લા બાંધવા. - છટવી હવાઈ ઉડવી (૨) હલે પૃ. ઠાઠમાઠ; ભપકે
ગપ ચાલવી.] ઈ છત્રી શ્રી વિમાનમાંથી નીચે આવવાના કામની હલાલ વિ. સિર૦ હલેતું] (ચ) મંદ બુદ્ધિનું; બધું
છત્રી; “પૅરેટ’.૦ઈજહાજ ન. [સર૦ Éિ.]વિમાન; “ઍ પ્લેન'. હલખેર વિ. હલ કરે એવું; આક્રમક.-રી સ્ત્રી,
કઈ હાક સ્ત્રીવિમાનથી જતી આવતી ટપાલ; “ઍરે-મેલી. ૦ઈ હલીશ(–સ), ન. [સં.] એક પ્રકારનું નૃત્ય (રાસ ગરબા જેવું) | દળ ન૦ વિમાનમાં –હવામાં લડનારી સેના; “ઍફેર્સ. ખેર હલું ન૦ +હલે
વિ૦ હવા ખાવાની – ફરવા જવાની ટેવવાળું. ખેરી સ્ત્રી..

Page #931

હવાગાડી ]
૮૮૬
[હસ્તચેષ્ટા
ગાડી સ્ત્રી મેટરગાડી. ૦૦ ૫૦ હવાયાની અસર; ભેજ. ત્રી[સં] જુઓ હકારશ્રુતિ (જુઓ “હમાં) (–કીડી જ, લાગ.) ૦દાર વિ હવા આવજા કરે એવી | હસકે તકે અ૭ વારંવાર; રહી રહીને (૨) સહેજ સહેજમાં મોકળાશવાળું, વેન્ટિલેટેડ'. ૦દારી સ્ત્રી, વેન્ટિલેશન”.૦પાણી | હસણી સ્ત્રી [‘હસવું ઉપરથી] હસવું તે (૨) હસવાની રીત નબ૦૧૦(જગાની) આહવા,ફેર પંતબિયતને કારણે હવા | (૩)હાંસી
હાંસી - સ્થળ બદલવું તે. ૦બંધ વિ૦ હવા ન પેસી શકે એવું પાકું બંધ; | હસણું વિ૦ [‘હસવું' ઉપરથી] હસતું (૨) મકરીખેર (૩) નવ
ઍરટાઈટ’. ૦માનન-હવાના દબાણ વગેરે અંગેની સ્થિતિનું માપ હસતું વિ૦ ‘હસવુંનું ૧૦ કૃ૦. [હસતા લાડુ = થોડા ઘીવાળા, હવા(–) j૦ (સં. મહાવ] ઢેરને પાણી પીવા (કુવા પર) અને હાથ અડકતા ભાગી જાય તેવા લાડુ. હસતાં હાડ ભાંગવા કુંડ. [(કુ) હવાડે કર = બી મરવું.].
= વ્યંગમાં બેલ મારવા (૨) ખબર ન પડે તેવી રીતે નુકસાન કરવું. હવાણ સ્ત્રીજુઓ હવણ; સવાણ [= ફાંફાં મારવાં.] હસતું પંખી, પક્ષી =હસતા મેઢાવાળું માણસ (૨) કાંગારું. હવાતિયું નવ વલખું; મિથ્યા પ્રયત્ન; ફાંફાં. [હવાતિયાં મારવાં હસતે ભીલ = મીઠું બોલી દગો દેનાર માણસ. હસતે માર હવા- ૦દાર,દારી,૦પાણી,૦ફેર, બંધ,૦માન જુઓ “હવામાં = કરચર માર, બહારથી નિશાન દેખાય નહીં તે માર.] હવાલ ! [4. અવા] અવસ્થા; હાલત (૨) અહેવાલ હસદ શ્રી. [A] અદેખાઈફ ઈ; ક. ૦ર વિ૦ અદેખ; હવાલદાર ૫૦ [હવાલે +1. ઢાર] પટેલતલાટીનો સિપાઈ; કીનાર. ૦રી સ્ત્રી, પટાવાળે (૨) સિપાઈઓની કે પિલીસની નાની ટુકડીના નાયક. હસન ન. [.] હસવું તે
[ તે સ્ત્રી --રી સ્ત્રી, હવાલદારનું કામ કે પદ
હસનીય વિ. [i] હસવા ; હસી કાઢવા જેવું, હાંસી-પાત્ર. હવાલે પૃ૦ [..] કબજે; તાબો (૨) સુપરત; ભાળવણ (૩) હસમુખું વિ. [હસવું + મુખ] હસતા મુખવાળું; આનંદી
અખત્યાર; સત્તા (૪) ઝીણી ચાળણી (૫) સામસામે ખાતે જમા- હસરત સ્ત્રી[] દિલગીરી; શેક ઉધાર કરવું તે. હવાલે કરવું = કબજામાં લેવું કે મૂકવું. હવાલે હસવું અક્રિ. [૩. હૃણ ] દાંત કાઢવા (૨)ગમત ખાતર બલવું આપ =જામીન થવું (૨) સેપવું. નખ =સામસામે રકમ (૩) સક્રિટ હાંસી કરવી (૪) નેટ હાસ્ય (૫) મશ્કરી; મજાક. હિસાબના ખાતામાં જમાઉધાર કરવી.].
હિસવામાંથી ખસવું થવું = મજાક કરવા જતાં ભંડું પરિણામ હવાવું અક્રેટ [‘હવા” ઉપરથી] હવા લાગવી; ભેજ લાગ આવવું, હસવું ને લેટ ફાક = એકસાથે પરસ્પર-
વિધી કરવું હવાં અ૦ જુઓ હવડાં (પ.) હવે; હમણાં
કે આચરવું. હસી કાઢવું = મશ્કરીમાં ગણું કાઢવુંલેખામાં ન હવિ ૫૦; ન૦ સં. વિ] બળિ; હેમવાનું તે (૨) ધી. ભૈજ્ઞ લેવું, હસી નાખવું = હસી પડવું (૨)હસી કાઢવું—પઢવું એકદમ
પું [સં. હવિ+જજ્ઞ] ધી હેમીને (પશુઈ નહિ) થતા સાદે યજ્ઞ હસવું. ખડખડ હસવું; દાંત કાઢીને, પેટ પકડીને હસવું = હવિષ્ય ન૦ [ā] હેમવા ગ્ય દ્રવ્ય. -ળ્યાન્ન ન [+ અન] | ખૂબ હસવું. હસી હસીને ઊબકા (ઊંધા) થઈ જવું = યજ્ઞ કે ઉપવાસના દિવસે માં ખાઈ શકાય તેવું અના
(ગબડી પડાય તેવું) ખૂબ હસવું.] હવું સ્ત્રી, હવા, હ) [‘હેવું’નું અનિયમિત ભર કાનું હસંતી સ્ત્રી [સં.] સગડી રૂપ] (૫.) થયું; બન્યું [ અત્યાર પછી; અગળ પર હસાગર ૫૦ [હાસ્ય + ગ૫ ?] + હાસ્યવિનોદ હવે અ૦ [જુઓ હવાં] અમુક પછી; અત્યારે; હમણાં (૨) હસામણું વિહસાવવું પરથી] હસાવે એવું [મશ્કરીનું કારણ હવેજ ૫૦ હળદરને લેટ
હસારત(–થ) સ્ત્રી૦; ન૦ [હસવું પરથી] હાંસી; માક (૨) હવે પુંજુઓ હવાડો
હસાવવું સક્રિ “હસવું’નું પ્રેરક. લેક હસાવવા = લેકમાં હવેથી અ૦ [હવે થી] અત્યાર પછીથી. -નું વિ૦ અત્યાર ફજેતી કરવી કે થવા દેવી.] હવે વિ૦ [જુઓ હાવરું] (સુ.) બાવરું; ગભરાયેલું
હસાવું અક્રિટ હસવું’નું ભાવે; હસવાની ક્રિયા થવી વ્હેલી સ્ત્રી [.] મેટું ને સુંદર બાંધણીનું મકાન (૨) (સં.) હસાહસ, સી સ્ત્રી અનેક જણે ખૂબ હસવું તે (૨)ઠઠ્ઠામશ્કરી પુષ્ટિમાર્ગીય મંદિર. ૦ધર્મ ૫૦ પુષ્ટિમાર્ગી વિષ્ણવ ધર્મ હસિત વિ. [ā] હસેલું (૨) હાંસી પામેલું (૩) ન... હાસ્ય (૪) હવૈહું નજુઓ બગડિયું; એક જાતની રાંપડી
મશ્કરી (૫) ૫એક સંગીતાલંકાર હવ્ય વિ. [.] હેમવા ગ્ય (૨) ન હોમવાની સામગ્રી (દેવને | હસી સ્ત્રી, ૦કલું, -નું ન૦ [. હ પરથી; સર૦ હિં. ઈંસી]
માટે). ૦કલ્પ ન. [ā] દેવ અને પિતૃને આપવાને બળિ હસવું તે (૨) હાંસી; મફકરી હશમ ૫૦ મિ.] કરચાકર (૨) સિપાઈ સૈનિક
હસીન વિ૦ [..] સુંદર; રૂપાળું (૨) દઢ; સ્થિર હશર શ્રી. સૂ8] કયામત
હસું ન૦ જુઓ હસી'માં હશે (જુઓ હવું] “હેવું’નું બીજા પુરુષ એવ૦નું તથા ત્રીજા | હસ્ત ૫૦ .]હાથ(૨) તેરમું નક્ષત્ર. ૦ઉદ્યોગ ૫૦ બહુધા હાથથી
પુરુષનું ભટકાનું રૂપ (૨) અ૦ [લા.] ખેર, કંઈ ચિંતા નહિ. | કરાતો (યંત્રથી નહીં) ઉઘોગ. ૦૫ વિ૦ (૨) અ૦ હાથે; મારફતે ૦ષ્ટ સ્ત્રી, “હશેના ભાવની (સહિષ્ણુ કે ઉદાર) દૃષ્ટિ. -ઈશ | (૩) હવાલે; તાબે. ૦કમલ(–ી)નકમળ જેવા હાથ. ૦કલા(બ૦ ૧૦ હઈશું) હોવું’નું પહેલું પુરુષ ભ૦ કાનું એ ૧૦ | (–ળા) સ્ત્રી, હાથની કારીગરી. કેશલ–ત્ય) ન૦ (કાંઈ રૂપ. -શે “હશે? બીજે પુરુષ એવ૦)નું બ૦૧૦ રૂપ
કરવામાં) હાથની કુશળતા. ૦ક્રિયા સ્ત્રી, હાથની કારીગરી (૨) હશે કે વિ. સિ+ શેક] હરશેકું નવશેકું સહેજસાજ ગરમ હસ્તદોષ ૨ જુઓ. ૦ક્ષેપ ૫૦ વરચે હાથ નાખવો – દખલ કરવી હશે જુઓ ‘હમાં
તે. ગત વિ૦ હાથમાં આવેલું; પ્રાપ્ત. ૦ચેષ્ટા સ્ત્રીહાથને

Page #932

હસ્તક]
૮૮૭
[હંતવ્ય
અભિનય –એનું હલનચલન કે હાવભાવ, તલ ન૦ હથેળી, દોષ | હળદર ૫૦ (સં. હરિદ્ર*] એક ઝાડ (૨) [‘હળદર ઉપરથી] પું હાથને -લખાણને દોષ (૨) હાથે કરેલ વીર્યપાત. ધૂનન | (ચ.) ડાંગર બાવાને રોગ ન મળતી વેળા હાથ મિલાવીને હલાવવાનો વિલાયતી ચાલ. | હળદરિયું, હળદિયું, હળદી વિ. જુઓ “હળદ'માં પ્રક્ષાલન નહાથ ધોવા તે. પ્રક્ષે૫૫૦ હસ્તક્ષેપ;દખલ. પ્રત હળ ૦ઘર, પતિ, પૂણી જુઓ હળીમાં સ્ત્રી (હાથે લખેલી) કેઈ લખાણની મૂળ પ્રત; “મૅન્યુકિટ’. હળલવું અ૦ ક્રિ. જુઓ હલલવું] + હાંફળું થવું, ગભરાવું મેળાપ, મેળે ૫૦ હાથમાં હાથ મેળવે તે (લગ્ન વખતે.). હળભળિયું વિટ હળભળે એવું; મળતાવડું મૈથુન ન હસ્તદોષ (૨) જુઓ. ૦રેખા સ્ત્રીહથેલીમાં હતી હળમી સ્ત્રી, [હળવું + મળવું] હળવું મળવું તે; મેળ; સંબંધ (૨) લીટીઓ (જેના પરથી ભવિષ્ય ભાખે છે), લાઘવ નવ જુઓ | અવ [જુઓ હલમલ] ખળભળી કે ઉશ્કેરાઈ ગયું હોય તેમ. ૦૬ હસ્તકૌશલ્ય લિખિત વિ. હાથનું લખેલું (૨) નવ હાથપ્રત અક્રિટ હલમલવું ખળભળવું. –ળાવવું સત્ર ક્રિ. (પ્રેરક) (૩)હાથે લખીનેકઢાતું માસિક લિપિ સ્ત્રી હસ્તલેખન કરવા હળખળ ન એક હથિયાર; મેખળ માટેની અંધ માટે) લિપિ. લેખ ૫૦ જુઓ હાથપ્રત. ૦ ળી | હળવટ સ્ત્રી [સં. હૃ+ વૃત્તિ] ખેતી સ્ત્રી હથેળી. –સ્તાક્ષર [ + અક્ષર] હાથે લખેલા અક્ષર (૨) હળવાશ સ્ત્રી, [હળવું ઉપરથી] હળવાપણું સહી. -સ્તામલક ન૦ [ + મામ*] હાથમાંનું આમળું. હળવું વિ૦ [. હુક (સં. સ્ત્રધુ)] હલકું ધીમું; નરમ (૨) -સ્તામલકવત્ અવે હાથમાંના આમળાની પેઠે (સહેલાઈથી કે | [લા.] અપ્રતિષ્ઠિત (૩) +પાપમાં હલકું, નિર્મળ. “હળવાં કર્મને
સ્પષ્ટ રીતે). –સ્તાલેખન ન[+ માવન] (અંધ -બધિર માટે) હું નરસૈયો” હાથ પર સંજ્ઞાથી કહેવું તે (૨) “કી હેન્ડ ડ્રોઇગ.” –સ્તાંજલિ | હળવું અજિ. [ä. fહ ; સર૦ હિં. હિના] જીવ મળવો;
સ્ત્રી) [ + અંજલિ હાથ જોડવા તે; હાથની અંજલિ. -તે અ૦ ગોઠવું ગમી જવું (૩) અનુરક્ત થવું; આડો સંબંધ બંધાવો હાથ; મારફત; દ્વારા. [-પતે = પિતે જાતે કર્યું છે એમ સૂચવે (પરસ્ત્રી સાથે) (૪) [. (સં. ૪)] ફળવું (૫) સક્રેિટ છે (પ્રાયઃ હિસાબ કે લેવડદેવડમાં વપરાય છે.)] -ઑદક ન૦ [. હૃ] બબ્બે ચાસની વચ્ચે હળ ફેરવવું. ભળવું સક્રેિટ [ + ઉદક] પ્રસાદ રૂપે હાથમાં અપાતું ચરણામૃત
સર૦ હિં. હિનામના] પરસ્પર મળવું – ગોઠડી કરવી (૨) હસ્તિનાપુર ૫૦ [.] (સં.) પાંડેની રાજધાની (અત્યારના સલાહસંપથી ચાલવું. (હળીમળીને = સલાહસંપથી.] દિલ્લીથી પ૦ માઈલ ઈશાન કેણમાં)
હળવે, ૦થી ૮૦ જુઓ હળવું વિ૦] ધીમેથી; આસ્તે. [–રહીને, હસ્તિની સ્ત્રી[સં.] હાથણી (૨) કામશાસ્ત્રમાં વર્ણવેલી ચાર | હળવે = ધીરેથી; કાળજીપૂર્વક.]
[અને પ્રેરક પ્રકારની સ્ત્રીઓમાંની એક (જુએ “શંખિનીમાં)
હળાવું અ ક્રિટ, –વવું સત્ર ક્રિ‘હળવુંનું ભાવે (કે કર્મણ) હસ્તી સ્ત્રી, [1.] હયાતી; અસ્તિત્વ
હળાહળ વિ૦ (૨) ન૦ જુઓ હલાહલ [ હળખેડુ હસ્તી ૫સં.] હાથી. ૦ચર્મ નવ હાથીનું ચામડું. ૦દંત પુત્ર | હળિયું ન [હળ પરથી] નાનું હળ. – પં. હળ હાંકનાર માણસ; હાથીદાંત. નખ ૫૦ હાથીને નખ. ૦મદ ૫૦ હાથીના ગંડ- | હળુ કમ વિ૦ હળવાં – નિર્મળ કર્મવાળું; નિષ્પાપ સ્થળમાંથી ઝરતો એક પદાર્થ. ૦વર ૫૦ ઉત્તમ કે જબરો મેટ | હળુ હજુ અ૦ [સર૦ મ. હળવે હળવે ધીમે ધીમે હાથી. વિજ્ઞાન ન૦, વેદ ૫૦ હાથી વિશેનું શાસ્ત્ર. ૦શાલા- | હળતર ન૦ [હળ ઉપરથી] જમીનને પ્રથમ વરસાદે ખેડવી તે (7) સ્ત્રી હાથીખાનું
હિં (૧) અ૦ [સં. ૨૦૦] આશ્ચર્યે, તુચ્છકાર, ધમકી, હકાર, હસ્તે અ૦ જુઓ ‘હુરતમાં
હાનિ કે ઉત્સાહદર્શક ઉગાર હસ્તાદક ન૦ .] જુઓ ‘હસ્ત'માં
હિં (૧) અ [૧૦] જુઓ હં; હા હત્યારોહ ૫૦ સિં.] મહાવત
હંકાવું અક્રિ૦, –વવું સક્રિ. “હંકારવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક હતા અ૦ [ā] અહો ! અરે ! (એ ઉદગાર)
હંકાઈ (મણી) સ્ત્રી, [હાંકવું પરથી] હાંકવાનું મહેનતાણું હહે પુત્ર હ અક્ષર; હકાર
હંકાર ૫૦ (૫) અહંકાર. -રી વિ. અહંકારી હળ ૧૦ જુઓ હલ] જમીન ખેડવાનું એજર [-ખેહવું, | હંકારવું સક્રિ. [. હજાર, સર૦ મ. હજાર] હાંકવું; નાખવું, ફેરવવું = (ખેતરને) હળથી ખેડવું. હળે જોડાવું =હળ | ચલાવવું. હિંકારવું (કર્મણિ, વિવું પ્રેરક).] સાથે જોતરાવું (૨) સતત અને સખત કામમાં જોડાવું. હળેથી | હંકાવું અદ્રિ, –વવું સક્રિ. “હાંકવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક છૂટવું = સંસરીમાંથી છૂટવું (૨) સતત ને સખત કામમાંથી છૂટવું.] | પંખારવું સક્રિ. [સં. સંક્ષર, પ્રા. હું + ઉર પરથી] સ્વરછ
ખેડ સ્ત્રી, હળથી (હાથે) ખેડવું તે. ખેડુ વિ. હળ ખેડનાર. | કરવું, ગાળવું. [ોંખારાવું (કણિ ), -નવું પ્રેરક).] ૦ધર ૫૦ (સં.) જુએ હલધર. ૦૫તિ ૫૦ હલપતિ; (સુરત હંખારે છું. [જુઓ હંખારવું] ગાળતાં રહેલ કચરે બાજુ) દૂબળા કહેવાતી એક જતિને માણસ. પૂણી સ્ત્રી | હંગામ પં. [.] અવસર; મેસમ (૨) જુએ હંગામે. -મી હળના ચવડામાં ઘાલવાની કેશ
વિ. મસમ પૂરતું; થોડા વખત માટેનું કામચલાઉ હળવું અક્રિ. [૩. હૃ] ઝૂલવું, હાલવું
હંગામે ૫૦ [f. હંગામહ ] ધમાચકડી; ધમાલ (૨) તોફાન; હળખેઠ, -ડુ જુઓ “હળ”માં
હુલ્લડ (૩) જુએ હંગામ હળદ, ૦૨ સ્ત્રી [સં. હરિદ્રા] એક ગાંઠાદાર મળ કે તેને ભૂકે; | હંડરવેટ પું[છું. હૃદયેટ] ટનને વીસમે ભાગ એક મસાલે. કરિયું, -દિયું, –દી વિ. હળદના રંગનું, પીળું હંતવ્ય વિ. [.] હણવા ગ્ય

Page #933

હંતા ]
૮૮૮
[હા જી હા
હંતા વિ૦ (૨) પં. [] હણનાર; ખૂન કરનારે [પ્રેરક ઊંચે અવાજે - ધમકાવીને બેસવું; હાકટવું હિંફાવું અક્રિડ, –વવું સક્રિ“હાંફવું’નું અનુક્રમે કર્મણિ ને | હાકવું સક્રિ[૩. હવે; સર૦ મ. દા; હિં. દૈવના] હાંકવું હંભા અ૦ [ā] ગાયના બાંઘડવાને અવાજ. ૦રવ ૫૦ હંભા | ચલાવવું (૨) હાક મારીને કાઢી મૂકવું એવો અવાજ
હાકાર છું[હા + કાર] હકાર; હા કહેવું તે હિંમેશ(–શાં) અ [જુઓ હમેશ] રેજ; નિત્ય
હાકિની સ્ત્રી [સં.] એક જાતની ભૂતડી – એક મેલી દેવી હિંસ પું[૪] એક પક્ષી (૨) જીવ; આત્મા (૩) જુઓ | હાકિ(કે)મ પં. [..] જુઓ હાકેમ
એકદંડી. ક્ષીરન્યાય ! જુઓ નીરક્ષીર ન્યાય. ગતિ સ્ત્રી, હાકે—કે) હું સક્રિ. જુઓ હાકટવું હંસના જેવી ધીમી મેહક ચાલ. ગામિની વિ૦ સ્ત્રી હંસ- | હાકે-કે) ૫૦ મેટ ઘટે; બમ ગતિથી ચાલનારી. ૦ણી સ્ત્રી હંસની માદા, તુલા (લિકા) | હાકેમ ૫૦ મિ. હા]િ સૂબે; રાજ્યકર્તા અમલદાર. ૦રેસ સ્ત્રી. [] હંસનાં પીંછાં કે તેની તળાઈ. ૦૫દ ન હંસનું પગલું | વિ. [+HT. રીન] હાકેમ સાથે ઓળખાણવાળું, મી વિ૦ (૨) લખાણમાં ઉમેરે દર્શાવવા માટે કરવામાં આવતું (_) આવું! હાકેમ સંબંધી (૨) સ્ત્રી હકૂમત; અમલ; કારકિર્દી ચિહ્ન (૩) બે કાકપદ જેટલો સમય (સંગીત). મંડળ ન૦ એ | હાકે પું[સર૦મ. ] હાક વાગવી તે, ધાક (૨) શિકારને નામનું આકાશનું એક તારામંડળ. ૦માલા, માળ(–ળા) સ્ત્રી, બહાર લાવવા) હાક મારવી - બુમરાણ ઈ૦ કરવું તે; તેમ કરી હંસ પક્ષીઓની પંકિત -હારમાળા. ૦રાજપુંહંસરાજ (૨) શિકારને ઘેરવો તે. [-તૂટ = હાકામાંથી શિકાર નાસી જ.] એક જાતની વનસ્પતિ. લે પૃ. (૫.) હંસ જવ; આત્મા. | હાકેટલું સક્રિટ જુઓ હાકટવું વાહન પું. (સં.) બ્રહ્મા. ૦વાહની, વાહિની સ્ત્રી (સં.) | હાકેટો જુઓ હાકે
[ભમરી સરસ્વતી દેવી. ૦વૃત્તિ સ્ત્રી હંસ જેવી – નીરક્ષીરન્યાયી | હાપાડેર, ૦૭ી, હાખાઓડી સ્ત્રી() એક જાતની (પીળી) વિવેકવાળી વૃત્તિ. –સા પં. એક છંદ (૨) સ્ત્રી હંસ.-સિકા, | હાજત સ્ત્રી [મ.] જરૂરિયાત; આવશ્યકતા (૨) ઝાડા-પેશાબની -સિણી, -સી સ્ત્રી હંસણી
શંકા (૩) કાચી જેલ; “લેક-અપ'. [-થવી, લાગવી = ઝાડાહા અ૦ કિં.] અરે! અહા !
પિશાબની ઇરછા થવી. -પઢવી = આદત પડવી. હાજતે જવું = હા અ૦ (સં. મામ;મ, હિં. હૈં] સંમતિસૂચક ઉદ્દગાર (૨) સ્ત્રી, ઝાડ કે પેશાબ કરવા જવું.] ૦ખાનું ન૦ હાજતે જવાની જગા;
હા કહેવી તે; સ્વીકાર. [-પાઠવી =હા કહેવું; માનવું] જાજરૂ કે પેશાબખાનું હાઈડ્રોકાર્બન ન. [૬] કાર્બન ને હાઈડ્રોજનને બનેલો એક હાજર વિ. [મ. હાઝિર] સમક્ષ; માદ કે તેયાર હોય તેવું.
પદાર્થ (૨. વિ.) [ડ્રોજનવાળું કરવું; “હાઈડ્રોજનેટ’ [‘-કરે' અરજી =કોર્ટમાં આરોપીને હાજર કરાવવા માટેની હાઈડેજન પું[૬.] એક પ્રકારને વાયુ. ૦૬ સક્રિટ, હાઈ- અરજી; હેબિયસ કોર્પસ'. “ક” હુકમ= હાજર કરે’ – હાઈ મિટર પું. [છું.] પ્રવાહીની ઘનતા માપવાનું સાધન અરજીને અંગે કે હુકમ.] કબાલે પુતરત માલ આપવાને હાઇફન સ્ત્રી; ન૦ [.] બે શબ્દો કે શબદના બે ભાગને સાંધતું કબાલો કે સેદા. કિંમત સ્ત્રી હાજર માલ મળે તો આપવાની આવું (૯) ચિહ્ન
[રાષ્ટ્રને એક અધિકારી કિંમત; “સ્પેટ પ્રાઈસ'. જવાબ ૫૦ જુઓ હાજરજવાબી. હાઈ કમિશનર ૫૦ [૬] પરદેશમાં પ્રતિનિધિ તરીકે રખાતે જવાબી વિ. સમયાનુસાર ગ્ય જવાબ તરત આપી શકે હાઈ કેર્ટ સ્ત્રી[$.] ઇલાકાની સૌથી વડી અદાલત
તેવું (૨) સ્ત્રી તેની આવડ. ૦જામિ(મી)ના ૫૦ ગુનેગારને હાઈસ્કૂલ સ્ત્રી [.] મૅટ્રિક સુધીની, માધ્યમિક શિક્ષણની નિશાળ; હાજર કરવા માટેને જામીન, નાજર વિ૦ [+નાઝિર] હાજર વિનયમંદિર
અને નજરે દેખતું; હાજરાહજાર. ૦બાશી સ્ત્રી [.] હાજર હાઉ ૫૦ રિવ૦; સર૦ હિં, મ] બાળકને ભય ઉપજાવનારે હેવું તે કાલ્પનિક બિહામણે જીવ (૨) ન૦ જુઓ એરું ૧, ૨ હાજરાત સ્ત્રી [મ. હાજિરાત] જંતરમંતરની એક ક્રિયા હાઉસ ન [૬] ઘર; મકાન (૨) ધારાસભા જેવી સભા કે સંસ્થાનું | હાજરાહજૂર વિ. [હાજર + હજાર] હજારમાં તૈયાર હોય એવું
સ્થાન (૩) નાટયશાળાને પ્રેક્ષકગણ કે તેની હાજરી કે તેમની | (૨) સાક્ષાત્ ; પ્રત્યક્ષ ફીની કુલ આવક
હાજરી સ્ત્રી, [હાજર પરથી]હાજર હેવું તે (૨)નાસ્તો. [-ભરવી, હાઉ હાઉ અ૦ [૧૦] કૂતરાના ભસવાનો અવાજ
પૂરવી= હાજર છે એવું (પત્રકમાં) નેધવું. -લેવી = હાજર હાક સ્ત્રી (રે. વિI] હાંક, હોકારે; બૂમ (૨) દર; પ્રતાપ; છે એ તપાસવું (૨) ઝાટકણી કાઢવી; સપડાવવું ખબર લેવી.] છાપ. [-દેખાડવી, દેવી =ધાક દેખાડ; ડરાવવું. -ધરાવવી, ૦૫ત્રક ન૦ હાજરી નેંધવાનું પત્રક [દેવું = કામ કરવા દેવું.] માનવી ડરતા રહેવું; આજ્ઞાધીન રહેવું. -મારવી = મોટેથી હાજવું અક્રિસર૦ હાજત] અડડ્યા રહેવું; મંડ્યા રહેવું.[હાજવા બોલાવવું; બૂમ મારવી. -રાખવી ધાક રાખવી. -વાગવી = હાજિબ પું[..] દરવાન પ્રતાપની અસર પડવી; ધાક રહે.] [(૨) ધમકાવવું | હાજિયાણી સ્ત્રી (હાજી ઉપરથી] હજ કરી આવેલી મુસલમાન સ્ત્રી હાકા-કે-કે)ટવું સત્ર ક્રિ. [‘હાક” ઉપરથી] મેટેથી બેલવું | હાજિયા [‘હા જી' ઉપરથી] હા -હાજી કહેવું તે; હાકાર (૨) હાકણ સ્ત્રી, જુઓ હાકિની
ખુશામતિ; સઘળી વાતની હા કહેનારો. [-પૂર =હા કહેવું.] હાકલ સ્ત્રી[હાક ઉપરથી] હાક; બોલાવવા માટે પાડેલી મેટી બૂમ | હાજી ! [.] હજ કરી આવેલો મુસલમાન; મકાને જાત્રાળુ હાકલવું સત્ર ક્રિ૦ [જુઓ હાકલ] હાંક મારીને બોલાવવું (૨) [ હા જી અ૦ જી હા હા સાહેબ. હા સ્ત્રી ખુશામત (૨) અ ૦

Page #934

હાટ]
૮૮૯
[હાથ
ભારપૂર્વક હાકાર દર્શાવતો એક ખુશામતિયો ઉગાર
સાંધામાંથી હાડકું ખસી જવું..-ચઢાવવું, બેસાડવું=સાંધામાંથી હાટ સ્ત્રી; ન૦ [. દટ્ટ] દુકાન (૨) ગુજરી; બજાર. [-માંડવું ઊતરી ગયેલ હાડકાને તેને ઠેકાણે બરાબર ગોઠવવું. –નમાવવું
=દુકાન ખોલવી. હટે બેસવું = દુકાને બેસવું–ઉમેદવારી કરવી.] | = નીચા નમીને કે તન દઈને કામ કરવું.] હાટક વિ. [] સેનાનું; સેનેરી (૨) નટ સેનું
હાચર, રિયું જુઓ “હાડમાં હાટકવું સક્રિટ[રવ૦] ગર્જના કરવી; હેકારે કરો (૨)ધમકાવવું | હાછે સ્ત્રી[હડ(–ડે) + છેડ] તિરસ્કાર; તરછોડવું તે હાટકેશ્વર પું. [i] (સં.) મહાદેવ
હાડ જવર, ૦ઘગી, પિંજર, ૦મહેનત જુઓ “હાડ'માં હાટડી સ્ત્રી, જુઓ હાટ. [-વધાવવી = દુકાન બંધ કરવી.] હાડમાર વિ. [હાડ(-ડે) + માર] હડે હડે થયેલું; તુરછકારાયેલું હાટિયાણું ન, જુઓ હટાણું
(૨) સ્ત્રી હાડ+માર] હેરાનગતિ, મુશ્કેલી. –રી સ્ત્રી, તિરસ્કાર; હાટિયું ન [હાટ' પરથી] ભીંતમાંનું બારણાવાળું તાકું ધુકાર (૨) જુએ હાડમાર હાટુ અ [જુઓ સાટું] (કા.) વાસ્તકાજે
હાટમાળી સ્ત્રી, જુઓ “હાડમાં હાટડી સ્ત્રી, [હાટ ઉપરથી] (કા.) દુકાને દુકાને ફરીને બાવા | હાવું અક્રિ. ઢોર ચારવા જેવું ફકીર વગેરે માગે છે તે ભીખ
હાઇ ૦ર, વેરી, વૈદ, સાંકળ જુઓ “હાડમાં હા ન૦ [જુઓ હાટ] કપાસનાં ડોડવાં ભરી રાખવાનો વાડે | હાદિયાકરણ ૫૦; ન ચોમાસામાં થતો એક છેડ હાડ ન. [રે. હૃ] હાડકું (૨) બાંધે; કાઠું (૩) અ૦ (શ૦૦મા) | હાદિયાહૂંડું ન [હાડિયે + ] એક જાતની છોકરાંની રમત; છેલી હદે; એક જ (૪) ઘણું જ. [-આવવું = છેક કંટાળી – | ઘંટીખલડા ત્રાસી જવું (૨) ખુબ દુર્બળ થઈ જવું. -ગળવું =શરીર દુબળું હાદિયું વિ. [હાડ” ઉપરથી] હાડ સંબંધી; હાડમાં પહોંચેલું કે પડવું. -ગળવું, દૂઝવું =હાડકામાં સળે થે.-જવું=ખરું રૂપ રહેતું. [હાડિયે તાવ= ઝીણે તાવ; લાંબા વખતને તાવ.] પ્રકાશવું (૨) વંઠી જવું; છેલ્લે પાટલે બેસવું (૩) પૈસેટકે છેક | હાદિયે ૫૦ [જુઓ હાડો] કાગડો દુર્બળ થઈ જવું. –ને તાવ=જીર્ણ જવર, –ને રાંક ગરીબ સ્વ- | હાડી વિ. [હાડ ઉપરથી] મજબૂત હાડનું; મહેનતુ; ખડતલ (૨) ભાવને. –માંગવાં= સખત માર મારવો (૨)શરીરે અશક્ત કરવું | હાડ જેવું કઠણ; મજબૂત (૩) હઠીલું; મમતી (૪) હાડિયું (૫) (૩) તન દઈને મહેનત કરવી. -વળવું=શરીર સુધરવું. –હસે | પુત્ર મડદાંનાં હાડકાંની મદદથી ખેલે કરનાર જાદુગર [મેલ ને લેહી તપ = સણું હોય તેને લાગણી થાય.] ૦ચર સ્ત્રી | હાડીમેલ ડું [હાડ + મેલ](કા. લુગડાને બાફએ જ નીકળે એવો શરીરમાં રહેતો ઝીણો તાવ. ૦ચરિયું વિ૦ હાડમાં રહેતે ઝીણે હાડે, વિ. મેટા હાડવાળું; કદાવર (તાવ). ૦જવર ૫૦, ૦ધગી સ્ત્રીઝીણે તાવ; જીર્ણજવર. | હાડે(–)હાડ અ [‘હાડ” ઉપરથી] છેક હાડકાં સુધી; હાડકે પિંજર નવ શરીરનું હાડકાંનું ખું. ૦મહેનત સ્ત્રી તનતોડ હાડકે ઘણે ઊંડે સુધી. [-વ્યાપી જવું, લાગી જવું = મહેનત; સખત શ્રમ. ૦માળા સ્ત્રી, હાડકાંની માળા. ૦ર ન (ગુસ્સાની) ઊંડી – ભારે લાગણી થવી.]. પાકું વેર. વેરી મું. કદ્દો વેરી વૈદ(ઘ) પં. હાડકાં | હાડે ૫૦ [સર૦ હિં.દાઢિ (ä. મારિ, મારી વિન)] કાગડે; હાડિયો બેસાડનારે કે જેડનારે વિદ્ય. સાંકળ સ્ત્રી એક વેલ | હાહાહ અ૦ જુઓ “હાડેહાડ હારકી સ્ત્રી નાનું અને પિચું હાડકુ
હાણ(ણ,) સ્ત્રી [સં. હનિ, પ્રા. હાળિ] નુકસાન; હાનિ હાડકું નજુઓ હાડ] અસ્થિ. [હાડકાં ખરાં કરવાં = માર | હાતિમ, તાઈ પું. ] એક પ્રખ્યાત સખાવતી આરબ મારો; અધમૂ કરવું. હાડકાં ચાલવાં = કામ કરવાની શક્તિ | હાથ પં. [AT. હૃથ (સં. હરત)] હસ્ત (૨) કોણીથી વચલી હેવી. હાડકાંની હડી કરવી = સખત મહેનત મજારી કરવી. આંગળીના છેડા સુધીની લંબાઈનું મા૫(૩) પત્તાની રમતમાં) એક હાટકનું આખું, ભાગલું, આખાં હાડકાંનું, હાડકાંનું હરામ = ભાગે જિતાયેલો દાવ (૪)-રેલવેનું સિગ્નલ (૫Yલા.]હાથને કસબ કામ કર ચોર; આળસુહાડકાંને ખરે = કામાર નહીં એ; (૬) સામેલગીરી; મદદ; પ્રેરણા. ઉદા. એ કામમાં મારે હાથ મહેનતુ. હાહકોને માળા=હાડપિંજર. હાડકાં પધરાવવાં નથી (૭) કુપા; રહેમ. ઉદા. તેના ઉપર મારા બન્ને હાથ છે (૮) મરી ગયેલા માણસનાં હાડકાંના અવશેષ - કુલ કઈ તીર્થમાં | (રંગવા વગેરેમાં) એકેક વારની એકેક ક્રિયા,ઉદા રંગના બેહાથ નાખવાની વિધિ કરવી. હાટક પાંસળાં ગણવાં શરીર ખૂબ દીધા (૯) લગ્નસંબંધ; પાણિગ્રહણ. ઉદા. તેના હાથની માગણી દુર્બળ -લેહીમાંસ વિનાનું હોવું. હાડકાં ભારે થવાં= માર ખાવા | કરી (૧૦) સત્તા; તાબે; અખત્યાર; શકિત. ઉદા. મારા હાથની
ગ્ય થવું; આડા થવું. હાડકાં ભાંગવાં તન દઈને મહેનત વાત નથી. (૧૧) હાથવાળી બાજુ – પાસું. ઉદા. ડાબે હાથે તેનું કરવી (૨) સખત માર માર. હાડકાં રઝળાવવાં, રંગવાં = | ઘર છે. [-અઢકા , અઢા =હાથથી સ્પર્શ કરે (૨) ખૂબ માર માર (૨) અતિશય નુકસાન કરવું. હાડકાં વળવાં મદદ કરવી; કામ કરવા લાગવું. -આપ = મદદ કરવી; સાથ =શરીરને બાંધે સારે થ (૨) કસરતથી શરીર બંધાવું. હાડકાં જોડાવું (૨) ગંજીફાની રમતમાં દાવ જવાદે. -આવવું = મળવું; વાળવાં = કસરત કરવી (૨) મહેનત કરવી. હાડકાં શેકવાં= જડવું (૨) કબજામાં આવવું. –ઉગામ = હાથ વડે મારવા તૈયાર દુઃખ દેવુંસંતાપ કરાવ. હાડકાં શેનાં છે? =હરામ હાડકાં- થવું. -ઉઠાવો =હાથ ઉગામ (૨) કબજે કે હક છોડ. વાળાને કે મજબૂત બાંધાવાળાને તિરસ્કાર કે પ્રશંસા અર્થે પુછીય –ઉપર લેવું =વશ કરવું (૨) કરવાનું શરૂ કરવું. –ઉપાડ = છે. હાડકાં હરામ કરવાં આળસુ થઈ કામ ન કરવું. હાડકાં મારવું. ઊતરી જ =હાથનું સાંધાનું હાડકું એને સ્થાનેથી હલાવવાંક તન દઈને કામ કરવું. હાકું ઊતરવું, ઊતરી જવું= | ખસી જવું. -ઉપ =હાથ વડે મારવું.-ઊંચે રહે = અંદર

Page #935

હાથ]
[ હાથ
સંડેવાઈ દેશમાં ન લદાઈ જવાય તેમ છૂટા રહેવું (૨) આજ્ઞા લણવાનું થયું. –ની ચળ ઉતારવી =મારવાની ઈચ્છા પૂરી કરવી; કરનારા રહેવું. –કરવું = કબજે કરવું. –કર = પત્તાની રમતમાં વગર કારણે મારવું. –ની માગણી કરવી = કન્યાનું માથું કરવું. દાવ જીત (૨) નિશાની કરવી. -કલમ કરવા =હાથ કાંડા -નીચે= તાબામાં (૨) આશ્રયમાં (૩) દેખરેખમાં. -નીચેનું આગળથી કાપી નાખવા. -કાપી આપવા = સહી, કબૂલત = તાબાનું, –ની વાત = શક્તિની વાત; અધિકારની વાત. –નું વગેરેથી બંધાઈ જવું; કાંડાં કાપી આપવાં. -કાળા કરવા = કર્યું = જાતે કરેલું. -નું ચેvખું = પ્રમાણિક -નું ચેર = અકલંકિત કામમાં સામેલ થવું; કલંક વહોરવું (૨) લાંચ લેવી. પ્રમાણિક નું છૂટું = ઉડાઉ, હાથમાં આવે તે ખરચી નાખનારું -ખંખેરવા = જોખમદારી કાઢી નાખવી; કામમાંથી ફારેગ થવું (૨) મારવાની ટેવવાળું, –નું જૂઠું = ચાર; અપ્રમાણિક, -નું (૨) આશા છોડવી. -ખેંચી ઝાલ, ખેંચી પકડ = ખંચાવું ટાતું, ઠંડું, ધીમું કામ કરવામાં ધીમું કે આળસુ-નું પેલું= (૨) ખર્ચ પર અંકુશ રાખકરકસર કરવી. -વસવા = પસ્તાવો ઉડાઉ, –નું મેલું = હાથનું જૂઠું, અપ્રમાણિક-નું મેકનું ઉદાર. કરવે; બળાપો કરે (૨) હારી જવું; થાકી જવું. -ઘાલ = -નું સાચું = પ્રમાણિક, –ને મેલ = તુચ્છ વસ્તુ - જેને આપી દરમિયાનગીરી કરવી; સામેલ થવું. –ચવું = (કામ) આવડવું | દેતાં આંચકે ન લાગે. - રસ ઉતારે = હાથની ચળ ભાંગવી. (૨) ભેટો થો; સામનો થે. –ચલાવે =કામ કરવું, ઝપાટા- -પકડ = જુઓ હાથ ઝાલ. -પગ = હાથ અને પગ (૨) બંધ કામ કરવું (૨) હાથ વડે મારવું (૩) ઝપાટાબંધ ખાવા મંડવું મુખ્ય આધાર (૩) મુદ્દો; આધાર. –પગ ગળી જવા= જુઓ (૪) (લખાણમાં સુધારાવધારો કરે. –ચળવળવા =હાથ વડે હાથપગ ભાગી જવા. પગ જોડીને બેસી રહેવું = કાંઈ પણ મારવાની ચળ થવી. –ચાટ = (ખાવામાં ખરડાતો) હાથ મેંમાં કામધંધો ન કરવાં; આળસુ થઈ પડી રહેવું. -પગ ધોઈને = ઘાલી ચાટ (૨) [લા.] ફાંફાં મારવાં, વેવલાં વીણવાં. –ચાલ ખાઈ ખસીને. –પગ ભાગી જવા= સાવ અશક્ત બની જવું =હાથ વડે મારવું (૨) (કામમાં) ઝપાટે થવે (૩) હાથ વડે (૨) હેશકશ ઊડી જવા; હિંમત હારી બેસવું. –પગ હલાવવા કામ થયું. -ચે ખે ન હ = સ્ત્રીને અડકાવ આવેલો છે = કાંઈ પણ ઉદ્યોગ કરવો.—પછાડવા = ગુસે કરો (૨) કઢાપ (૨) પ્રમાણિકતા ન હોવી. - હવે =પ્રમાણિક છે ! કરે; તીવ્ર શક થ.-પ -રેલગાડીને હાથ નીચે નમ. નિષ્કલંકેત હેવું (૨) (સ્ત્રીએ) અભડાયેલ ન હોવું. -પઠ પર લેવું = જુઓ હાથ ઉપર લેવું. –પીળા કરવા, પીળવા = લાંચ આપવી; રાજી કરવું. –ળવા = ગુમાવ્યા પછી બળાપ = લગ્ન લઈ પીઠી ચોળવાનો લહાવો લેવો. –ફર = ચોરી થવી કરો. - છરી બલા = પથરે કે એવી કઈ હાથમાં લઈ છુટી ! (૨) સુધારે વધારે થવો (લખાણ વગેરેમાં). -ફેર = હાથ મરાતી વસ્તુ. – છૂટ હે = ઉદાર કે ખરચાળ હોવું (૨) માર વડે ચોપડવું; રંગવું (૨) વરવું (૩) સુધારે વધારે કરે. મારવાની ટેવ હેવી. –જવા = ટેકે – આધાર ૪ (૨) હિંમત -ફેરવી જવું =ચારી જવું. –કે હે =સપાટાબંધ કામ કરે હારવી (૩) હાથે કામ કરવાની શક્તિ જવી. –જેઠવા =નમસ્કાર એવું હેવું. -બતાવે = જુઓ હાથ દેખાડ (૨) સંજ્ઞા કરવી. કરવા (૨) વિનંતી કરવી; પ્રાર્થના કરવી (૩) થાકવું; કંટાળવું; -બાળવા = જાતે રાંધવું (૨) પિતાનું કામ પોતે જ કરી લેવું હારવું (૪) તોબા પિકારવી; માફી માગવી. – = સામર્થ્યને (૩) આગળથી સહી કરી બંધાઈ જવું. બાંધવા = કરતું અટકી પર જેવો (૫) હસ્તરેખા જોઈ ભવિષ્ય ભાખવું. -ઝાલ = જાય એવી વ્યવસ્થા કરવી. બેસ = અનુભવથી આવડવું; હાથ પકડો (૨) રોકવું; અટકાવવું (૩) મદદ કરવી (૪) પત્ની | કુશળતા આવવી.–ભરાવા = પિસા મળવા; લાંચ મળવી. ભીઠતરીકે સ્વીકારવું; પરણવું. -ટાઢા કરવા = કરવા જેવું કયાંને માં હે= પૈસાની મુશ્કેલી કે તંગી હોવી.-મારવા (તરવામાં) સંતોષ મેળવો. -ટાઢે કર=દાન આપી સંતોષ મેળવ. વામિયાં ભરવાં. –માર=ચારી કરવી; અપ્રમાણિકપણે મેળવવું –કર = અનુભવથી આવડવું; ટેવાવું. -= હાથ ઠેકીને (૨)રંગરોગાન ઈ, પ્રવાહી ચોપડવું (૩)વામિયાં ભરવાં (તરવામાં) ભાવ ઠરાવ; સેદે કરવો. –તર છેડ = ઈન્કારવું, ના પાડવી. (૪) દાબીને ખાવું; ઝાપટવું. –માં અડધર રાખવું = બહુ લાડ –તાળી દેવી = સફાઈથી છટકી જવું (૨) છેતરી જવું. –થી લડાવવાં. –માં આવવું = જુઓ હાથ આવવું. –માં કાછડી જવું = કાબુમાંથી જવું (૨) વંઠી જવું, બહેકી જવું. –દાઝવા= | ઝાલીને દોડવું = હાંફળાફાંફળા દોડવું. –માં ચાંપવું, દાબવું માઠે કે કડવો અનુભવ થ; પાછું પડવું. –દાબ = ઝાલી = લાંચ આપવી. –માં પડવું = વશમાં જવું; કાબૂમાં આવવું. રાખવું, વારવું (૨) લાંચ આપવી (૩) છૂપો ઇશારે કરે. –માં રહેવું = કબજામાં રહેવું. –માં લેવું =જુએ હાથ ઉપર -દેખાડ તાકાતનો પરચો આપ (૨) આવડત બતાવવી લેવું. –માં હાથ આપ = વચન આપવું (૨) પરણવું. -માં (૩) ભવિષ્ય જેવડાવવા હાથ ધરે. –દેવે =કે આપ (૨) હેવું = કબજામાં હોવું; પિતાને આધીન છે. -મિલાવ ચાપડવું, હાથ માર (૩) રોકવું, અટકાવવું. -ધરવું = આદરવું; = હસ્તમેળાપ કરવો (૨) ભાઈબંધી કરવી (૩) સંપ કર. હાથ ઉપર લેવું. –ધર =માગવું. -જોઈ નાખવા = આશા -મક = ગુરુ કે વડીલ તરીકે આશીર્વાદ આપવા; માથે હાથ મૂકવી (૨) દેવાળું કાઢવું (૩) જોખમદારીમાંથી કે કામમાંથી છટા મુકનારના ગુણધર્મ આવવા. ઉદા. મામાએ હાથ મૂક્યો છે (૨) થવું (૪) તે કામને) પરાકાષ્ટાએ પહોંચાડી, તેમાંથી હંમેશને અડવું, સ્પર્શવું; –માં દાખલ થવું. ઉદા. એની વાતમાં હાથ મુકવા માટે અલગ થવું. -જોઈને =જુઓ હાથપગ ધોઈને. –નાપાક દેતો નથી. –મેળવવા = હસ્તમેલાપ થ; લગ્ન થવું (૨) હાથોહોવા = અડકાવને લીધે સ્ત્રીના હાથ ચેખા ન દેવા. –નાખવે હાથની લડાઈ કરવી. -રસ ઉતાર, લે = હાથની ચળ = હાથ મુકો (૨) ઝડપ મારવી; લુંટવું (૩) હાથ વડે પકડવું. ભાંગવી. –રાખવું = કબજે રાખવું. –ાખ = સામેલ રહેવું. -નાં કર્યા હૈયે વાગવાં = કર્યા કર્મ ભોગવવાં પડવાં, વાવ્યું તેવું ! –રાખીને = કરકસરથી. -લગાઢ = હાથ અડકાવ (૨) મદદ

Page #936

હાથઉછીનું ]
૮૯૧
[હાથ
કરવી. લંબાવ = મદદ માગવી (૨) ભીખ માગવી (૩) મદદ ખેલમાં), છઠ સ્ત્રી (યંત્રથી નહિ) હાથથી ડવું તે. જેમ કે, કરવી. લાગવું = મળવું; જડવું. –લાગ = પહોંચવું (૨) ફાવવું હાથછડના ચેખા. ૦૮ વિ. ઉડાઉ ખર્ચ કરે એવું (૨) ઝટ (મેળવવામાં).–લાંબે કર = જુઓ હાથ લંબાવ. -લે = મારી બેસે એવું. ૦ , ૦ ૫૦ (૫) હાથ. ૦તળી સ્ત્રી, જુઓ હાથ કર. -વળ =હાથ કર; ટેવાવું. -વળ હાથની તાળી. [-આપવી.= બનાવી દે છેતરી છટકી જવું.] ૦૮ કર = ફરી પરણાવવું; ઠામ બેસાડવું. –વાગ =ચારી કે લેટમાં સ્ત્રી, હાથ તોડવા તે; હાથની મહેનત. ઘેણું ન૦ [“ધેવું મળી જવું, અણધાર્યો લાભ થઈ જવો; હાથ મરે. –વાવડું = ઉપરથી અતિસાર; ઝાડા. ૦૫ગ મુંબ૦૧૦ હાથ અને પગ ચારી જાય એવું. સારે હવે = આવડત – કુશળતા હોવી (૨) [લા.] મુખ્ય મદદ કે અધાર. [-હલાવવા =મહેનત કરવી; (૨) જશ અપાવે તેવું હોવું (૩) પ્રમાણિક હોવું (૪) અભડાયેલું કામ કરવું.]. ૦૫હોંચિયું નવ હાથના પહોંચાનું એક ઘરેણું. ન હોવું (સ્ત્રીએ). –સાંકડમાં હે =જુઓ હાથ ભીડમાં હે. ૦પાકીટ ન. હાથમાં રાખવાનું પાકીટ. પ્રત સ્ત્રી મૂલપ્રત; --હલકે હે = હાથથી કામ કરતાં જ કે બગાડ ન થાય મૅન્યુસ્ક્રિપ્ટ. ફેર, બદલે ૫૦ એક હાથમાંથી બીજા હાથમાં તેવી રીતે હાથ વાપરતાં આવડવું. -હલાવતા આવવું = ખાલી જવું તે; મહેમાંહે ફેરબદલે. બેડી સ્ત્રી, હાથકડી. ૦મહેનત હાથે પાછું ફરવું; કાયે સિદ્ધ કર્યા વિના પાછું આવવું. –હલાવવા = સ્ત્રી, હાથથી કરાતી મહેનત. મુચરકા બ૦ ૧૦ જાતના ઉદ્યમ કરો. -હાંલાં લેવાં = ઉઠાંતરી કરવી; ચાલ્યા જવું. જામીન [=પર છોડવું]. મેળા ૫૦ હસ્તમેળાપ. મેજ -હેકે પડવા = કોઈ ઉપાય ન રહે; નિરાશા મળવી; હિંમત ૧૦ હાથે પહેરવાનું મેનું યંત્ર ન૦ હાથે ચલાવાય એવું યંત્ર હારવી, -હે= સામેલગીરી હેવી. હાથે અ૦ હાથ વડે (૨) ૦રેસ હાથથી કરેલે વીર્યપાત. ૦રૂમાલ પુત્ર હાથને રૂમાલ. જાતે; પિતે. હાથે આંબલીના બંધ હવા = પૈસે ન છટ; લાકડી સ્ત્રી, હાથમાં ઝાલવાની લાકડી () (લા.) આધાર; કંજુસ હોવું. હાથે કરીને = રછાથી; ઇરાદાપૂર્વક. હાથે ટેકે. લે વિપુત્ર હાથના જેવા ફાફડાવાળો (થોર) (૨) ૫૦ ચડવું = જુએ હાથ ચડવું. હાથે ચૂડી પહેરવી = નારદ રેલવેને હાથ; “સિડનલ”. વણાટ ન. હાથે કે હાથસાળથી કાયર કે બાયલું હોવું. હાથેથી જવું = જુએ હાથથી જવું. વણવું તે; હાથનું વણાટ, વૈત(માં) અર બહુ નજીક સાવ હાથે પગે પડવું, લાગવું = કાલાવાલા કરવા. હાથે પગે પાસે; હાથ આવવાની તૈયારીમાં. સર વિ. અજ્ઞાંકિત. થવું = સાવ સાધન સમૃદ્ધિ વિનાનું, અસહાય -નિર્ધન થવું. સાળ સ્ત્રી, હાથે ચલાવાતી સાળસિલક સ્ત્રી, હાથ પર હાથે બેસવું = આવડવું. હાથે મેંદી મૂકવી = હાથ રંગવા સિલક હોય તે; રેકડ સિલક
[[લા.] પુસ્ત હાથમાં મેંદી લગાડવી (૨) નિષ્ક્રિય થવું. હાથે હાથ મેળ- | હાથણી સ્ત્રી [સં. હસ્તિની પ્રા. ]િ હાથીની માદા (૨) વો =સેદે કરે; કરાર કરે (૨) પરણવું. હાથે હાથ | હાથતાળીથી હાથસિલક જુઓ હાથમાં મિલાવ = જુઓ હાથ મિલાવ. હાથે હાથ ઊપડી જવું હાથાવેરણ ન એક જાતનું તોરણ = ચપ ચપ વેચાઈ જવું. આડે હાથે જમવું =ભૂખાળવાની હાથિણી સ્ત્રી, જુઓ હાથણી જેમ જમવું. આડે હાથે દેવું = ખૂબ ધીબવું; મારવું. આડે હાથ હાથિયે ૫૦ [. હૃત્ય (ઉં. હસ્ત)] ૧૩મું નક્ષત્ર (૨) (જુઓ દે, ધર, રાખ = ખાળવું; અટકાવવું. કેડે હાથ દેવા = | હાથી] મલપતો મેટ હાથી (૩) [હાથ પરથી] ખરેરે (૪) થાકી જવું. ચારે હાથ હેઠા પડવા = સંપૂર્ણપણે નિરુપાય બની હાથ ઘર જવું. માથે હાથ દેવા = હતાશ થવું. માથે હાથ ફેરવ = હાથી ડું [પ્રા. હત્યિ (. સ્તન ] હસ્તી; ગજ. [-ઝૂલવા મમતા કે વહાલ બતાવવું (૨) આશીર્વાદ આપે; પિતાને (આંગણે) = ઘણા પૈસાદાર હોવું. -ને અંકુશ =તડામાર કામ ખાસ સ્વભાવ બીજામાં ઉતરે એમ થવું. માથે હાથ મૂક = લે એ વડીલ કે ઉપરી, ઘેળો હાથી બાંધે = ગજા ઉપરાંતના આશીર્વાદ આપ (૨) પિતાને ગુણસ્વભાવ બીજામાં ઊતરે ખર્ચમાં ઊતરી પડાય એવું કરવું.] ૦ખાનું, થાન ન૨ હાથી એમ કરવું. માથે હાથ હે = ઓથ હોવી (૨) આશીર્વાદ | રાખવાનો તબેલે. દાંત હાથીને જંતુશળ. ૦૫ણું વિટ હે. મેઢે હાથ દે= બાલવા ન દેવું. હજાર હાથનો રેગથી ફલેલા પગવાળું (૨) મેટા પગવાળું. ૦૫ગે ૫૦ હાથીધણી = પરમેશ્વર. (–ના) હાથનાં કેઈ બે બેર પણ ન લે = પગાને રેગ; “ફિલેરિયા”. સુંઠું ન એક વનસ્પતિ નર વગરનું કંગાળ માણસ.] ૦ઉછીનું વિ૦ ચોપડામાં ઉધાર્યા | હાથે અ૦ (તેના શપ્રહ સાથે) જુએ “હાથમાં વિના ડી વાર પછી આપી દેવાની શરતે લીધેલું કે આપેલું. | હાથેવાળે પં. [. હૃથક્કેa] વરકન્યાને હસ્તમેળાપ ૦કડી સ્ત્રી, હાથની બેડી. [ કરવી = બેડી પહેરાવવી.]. ૦કસબ હાથેળી સ્ત્રી, જુઓ હથેળી ૫૦ હાથની કારીગરી; હસ્તકળા. ૦કંતામણુ નવ હાથે કંતાવવું | હાથે પું[‘હા’ ઉપરથી] હથિયાર કે એજાર જ્યાંથી પકડાય તે. ૦કાગળ પુત્ર હાથે બનેલે (યંત્રથી નહિ) કાગળ. ૦કામ ન | તે ભાગ; મઠ કે દસ્તો (૨) સહાય; મદદ (૩) પક્ષ (૪) કંકુવાળા હાથનું કામ. ૦કારીગરી સ્ત્રી હાથકસબ; હાથની કારીગરી. | હાથની છાપ (૫)વેપારીઓ આંગળીઓની નિશાનીથી ભાવ કરાવવા ૦કાંતણ નવ હાથે કાંતવું તે. ૦ખરચી સ્ત્રી છુટક કે પરચૂરણ પિતાને હાથ કપડા નીચે ઢાંકીને આપે છે તે. [-ઠેક = કશા સારુ ખર્ચવાની રકમ કે ખર્ચવું તે. ગરણું ન૦ લમ વખત હાથ ઠેક; સાટું નક્કી કરવું (૨) કંકુવાળા હાથને થાપ વધા - રૂપિયા આપે છે તે, ગાડી સ્ત્રી, હાથે ખેંચવાની કે માર, કુહાડાના હાથા બનવું = પેટા કામમાં બીજના ધકેલવાની ગાડી. ૦ઘસ સ્ત્રી૦, ૦ઘસામણ ન૦ મહેનત-મજાવી; | હથિયારરૂપ બનવું. માતાને હાથ હે = માતાની ખાસ નકામાં હાથ ધરવા તે. ૦ચાલાકી સ્ત્રી, હાથની ચાલાકી (જાદુના | કૃપા હોવી.]

Page #937

હાથોહાથ]
૮૯૨
[ હાલહવાલ
હાથે હાથ અ૦ [હાથ + હાથ] જેને આપવાનું હોય તેના જ | હારસિંગાર ન [સર૦ હિં.] પારિજાતક હાથમાં, જાતજાત (૨) એકના હાથમાંથી બીજાના હાથમાં એમ; | હારંવારા સ્ત્રી, જુઓ હારહાર
એકબીજાની મદદથી. [-ઊપડી જવું, વેચાઈ જવું = જલદી હારાદોર અ [જુએ હારદેર] હારબંધ વિચાઈ જવું.].
| હારોહાર (૨,) સ્ત્રી, [હાર પરથી] હાસંહારા; વારંવાર હારવું તે હાન સ્ત્રી [સં. સંજ્ઞા ?] બાધા; માનતા (૨) [જુઓ હાનિ] હાણ હારિણ&ા સ્ત્રી, સિં.] મધ્યમ ગ્રામની એક મચ્છના (સંગીત) હા ના સ્ત્રી, હકાર ને નકાર; હા ને ના કરવી તે; આનાકાની | હારિયલ ન૦ જુઓ હારીલ હાનિ સ્ત્રી [સં.] નુકસાન (૨) પાયમાલી; નાશ. ૦કર, ૦કર્તા- | હારિયું વિ૦ [હાર = પંક્તિ પરથી] સમોવડિયું; એક જ પંક્તિનું (૨) (-ર્તા), ૦કારક વિ૦ હાનિ કરનારું નુકસાનકારક
એક જ રાહનું (પદ) (૩) સમકાલીન હાગ્યા અ૦ [૧૦] હપ. [ કરવું, કરી જવું =કેળિયે કરી જવું; | હારી વિ. [ā] હરનારું (સમાસને છેડે). ઉદા. દુઃખહારી ખાઈ જવું (બાળભાષા).].
હારી ૫૦ [. હારિ; સર૦ ëિ. હારી] એક છંદ (૨) [સર૦ હાફકેટ કું[] અડધે સુધી આવતે એક જાતને કોટ હાળી] ખેતી માટે રાખેલે મદદનીશ માણસ; સાથી હાફિજપું [.] આખું કુરાન જેને મેઢે હોય એ માણસ(૨) | હારીલ ન [સર હિં. હારિ] એક પંખી (જન્મતી વખતે તે જે રાખણહાર, રક્ષક. જેમ કે, ખુદા હાફિજ (૩) (સં.) ઈરાનને એક લાકડું પકડી લે છે તે મરતા સુધી છોડતું નથી એમ મનાય છે) એક પ્રખ્યાત કવિ
-હારું વિ૦ જુઓ ‘-હાર” પ્રત્યય
[(૨) તુલનામાં હામ સ્ત્રી હિંમત. [-ભીડવી = હિંમત કરવી.]
હારે અ૦ [હાર = પંક્તિ ઉપરથી; સર૦ મ. હારી) ડે; સાથે હાલવું અક્રિટ હિંમત હારી જવું
હારેડું વિ. [જુઓ આરેડું; સર૦ હરાયું] તોફાની; મસ્તાના હામાં ન એક જાતનું પક્ષી
હારે વિ. [જુઓ આરે) છ મણનું વજન હામી પું[..]હામીદાર (૨) સ્ત્રી જામીન બાંયધરી. [–ભરવી હાડી સ્ત્રી (જુઓ હાર] એળ = જામીન થવું; બાંયધરી આપવી.] ૦દાર ૫૦ જામીન. ૦દારી | હારે હાર અ૦ [હાર ઉપરથી] જુઓ હારદાર [થવું.] સ્ત્રી જામીન થવું તે; બાંયધરી
હાર્ટ ન. [૬] હૃદય. [-ફેલ થવું = હૃદય બંધ પડવું; તેથી મરણ હાય અ૦ દુઃખ, ત્રાસ કે અફસોસને ઉગાર (૨) સ્ત્રીઅંતરના | હાર્દ ન૦ [સં.] હૃદય (૨) મર્મનું રહસ્ય (૩) ભાવાર્થ. ૦૪ વિ૦ ઊંડા દુઃખની બદદુવા; શાપ. [-પકારવી, લેવી = આંતરડી | હાર્દ જાણનારં; હાર્દ પામેલું. -દિક વિ. [સં.] ખરા અંતરનું કકળાવવી; નિસાસે લેવો.] ૦કારે ૫૦ હાય હાય કરવું તે. હાર્મોનિયમ ન૦ [.] એક વિદેશી વાદ્ય; પેટી પિટારે ૫૦, ૦પીટ સ્ત્રી, હાયપીટ કરવી તે; રેકટ. ૦વરાળ હાલ મુંબ૦૧૦ [4] દશા; સ્થિતિ (૨) અવદશા (૩) અ૦ સ્ત્રી, શેક; અફસેસ, ૦વલાળા પં.બ૦૧૦ શોક કે અફસેસના હમણાં; અત્યારે (૪) સ્ત્રી (હાલવું પરથી) (કા.) ચાલ; હીંડછા. ઉગારે. ૦ય સ્ત્રી, શેક; અફસોસ; ચિંતા (૨) અ૦ ૦નું વિ૦ હમણાંનું. ૦માં અ૦ હમણાં શકને એ ઉદ્ગાર. હાય, હેય સ્ત્રી; અ૦ જુઓ હાય- હાલક એક છંદ (૨) [.] પીળાશ પડતા રંગને ઘોડે વિચ (૨) કટવું તે
હાલકડોલક,હાલકલાલ અ [હાલવું + ડેલિવું] ખળભળી ઊડ્યું હાર પું[ā] કુલની મેટી માળા (૨) ગળામાં પહેરવાનું એવું ઘરેણું | હોય એમ; ડગમગતું હાર (૨,) સ્ત્રી [સં., . હારિ] પરાજય (૨) ઓળ; પંક્તિ. | હાલ હુલક ન૦ [સર૦ સે. મહિં. હાદૂ] અવ્યવસ્થા; [-ખાવી =હારવું. –માં રહેવું=પંક્તિમાં રહેવું (૨)[લા.] સરસાઈ તોફાન (૨) વિ૦ તેફાની
[રીતભાત કરવી; હરીફાઈમાં કામ કરવું.].
હાલચાલ સ્ત્રી (હાલવું + ચાલવું] હાલવુંચાલવું તે; હરફર (૨) -હાર(-) વિ. [. મારમ (ઉં. કારH)] “કરનારએ અર્થને હાલમુડેલણ વિ. [હાલવું ; ડોલવું] ડગમગતું; સાલપોલિયું કર્તુત્વવાચક પ્રત્યય. ઉદા. સર્જનહાર; રાખણહારે
હાલત સ્ત્રી [..] અવસ્થા; સ્થિતિ (૨) ટેવ હારક વિ૦ (૨) પં. [i] હરે એવું; હરનાર
હાલપલ–લિયું) વિ૦ જુઓ સાવલિયું હારકતાર અ૦ [હાર + કતાર] હારબંધ
હાલબકાલ સ્ત્રી. [૩. હૃવો] જુઓ હલમલ હારજીત સ્ત્રી હાર અને જીત
હાલમડેલમ વિ. જુઓ હાલણડોલણ [ જુઓ હાલ]ટોળું હાડે ૫૦ [હાર ઉપરથી] મેટો હાર (૨) ખાંડનાં ચકતાંને હાર | હાલરડું ન [જુઓ હાલા] બાળકને ઝુલાવતાં ગવાતું ગીત (૨) હારણ વિ. [હારવું ઉપરથી] હારેલા મન કે સ્વભાવનું; “ડિફિટિસ્ટ’ | હાલરું ન [‘હાર' ઉપરથી] બાળકને નજર ન લાગે એવી ચીજોની (૨) અધીરું (૩) સ્ત્રી હારણ હોવું તે. –ણું વિ૦ હારણ માળા (૨) જુથ; ટેળું (૩) કણસલામાંના કણ છૂટા પાડવા ખળીમાં હારતોરા મુંબ૦૦ હાર ને તારા (૨) [લા.] માન; આદર | બળદ ફેરવે છે તે (૪) [સર૦ હિં. હાT] હાલરડું હાર(–)દેર અ૦ [હાર +૨] એક હારમાં; હારબંધ હાલવું અક્રિ૦ [ફે. (. ઘન); સર૦ હિં. હારુના, મ. દા] હારબંધ અ [હાર +બાંધવું] હારદેર; ઓળબંધ
ખસવું; ડોલવું, ચળવું (૨)[ફે હ8] (કા.) જવું, ચાલવું. [-ચાલવું હારેમાલા(–ળા) સ્ત્રી હાર કે હારની માળા (પંક્તિ, ફુલમાળા =હાલવું; હલનચલન કરવું. હાલતાં ચાલતાં = જરા જરામાં; ૪૦) (૨) (સં.) નરસિંહ મહેતાનું એક આખ્યાન
જ્યારે ત્યારે.] હરવું અક્રિ. [હાર પરથી] પરાજિત થવું (૨) કાયર થવું; થાકવું | હાલસે ૫૦ [મ. હાઢિસટ્ટ] હરકત; હાનિ (૩) સક્રિટ રમતમાં શરત તરીકે મુકેલી વસ્તુ ગુમાવવી હાલહવાલ પુંબ૦૧૦ [હાલ ઉપરથી; સર૦ ૫.] દુદશા; ખરાબી

Page #938

હાલ હાલ]
૮૯૩
[હાંફ -
પાયમાલી () વિ૦ દુર્દશામાં પડેલું
હાહાકાર j૦ [] હા ! હા ! એવો શેક કે ત્રાસને ઉગાર; હાલ હાલ અ. [હાલ ઉપરથી] હમણાં જ; અબઘડી
સર્વત્ર શોક અને ત્રાસની લાગણી ફેલાઈ જવી તે [-થ, હાલંદુ વિ. [હાલવું ઉપરથી] હાલતું
[તે | વર્ત]
[હાસ્યવિને; ઠઠ્ઠામશ્કરી હાલંહાલા સ્ત્રી (હાલવું ઉપરથી] વારંવાર હાલવું -હાલ હાલ કરવું | હાહાહીતી અ૦ [૨૦] હાસ્યવિનોદને એ ઉદ્ગાર (૨) સ્ત્રી, હાલ અ૦ (૨) સ્ત્રી [૨૫૦ ? ‘હાલવું’ પરથી ] જુઓ હાલો. હાહે સ્ત્રી [૨૦] હાહા; હેકાર; બુમરાણ (૨) ધામધૂમ; ધમાલ [ કરવી =હાલામાં ઝુલાવીને સુવાડવું (૨) સૂઈ જવું (બાળભાષા). | હાળી છું. [ä. હાથી] હળ વડે ખેડનાર; ખેડૂત (૨) ખેતીકામમાં –ગાવી = હાલરડું ગાવું]
મદદગારકર; હારી. [હાળિયે હિસાબ= નિશાની વડે અભણ હાલાહાલ સ્ત્રી, જુઓ હાલંહાલા [તે સંબંધી | હાળી રાખે તે રીતનો હિસાબ.]
[(૩) મરદ હાલાર પં; ન૦. (સં.) સૌરાષ્ટ્રને એક વિભાગ. –રી વિ. હાલારનું; હાળે ! [. શાળિ; . હા૪િ] હળ ખેડનારો (૨) પતિ હાલી સ્ત્રી, [હાલા ઉપરથી] બાળકને સુવાડવાની ઝોળી; એયું. હાં (૧) અ [રવ૦; સર૦ હિં. ; જુઓ હા] ભાર, અનુરોધ ગેરી સ્ત્રી, હાલરડું
[ રે છપેજી માણસ કે વિનવણીને ઉગાર. ઉદા. તમે એમ કરજે, હાં (૨) ચાલુ હાલીમવાલી પુંડ [4. મહા + મવાલી ] હલકા દરજ્જાને - | વાતમાં વચ્ચે વચ્ચે હોકારે દેવાને ઉદ્ગાર (૩) સામે હોકારે – હાલે ન૦, રે j૦ + જુઓ હાલરડું
પડકાર કરવાને ઉદગાર (૪) + હા; હાકારસૂચક ઉદગાર. ૦ હાલે અ૦ [૨૧૦] બાળકને હીંચતાં વપરાતે ઉદ્ગાર (૨) પું અ. હાં, બસ, કે અવે હાં ૧ જુઓ તે ભાવ સવિશેષે બતાવે એયું; પારણું બાળભાષામાં) (૩) હાલરડું. [-કરે = જુઓ | છે.). ૦૨ અ. કેટલાંક ગીતમાં હુલાવનારે પ્રારંભક-ઉદગાર; હાં હાલા કરવી (૨) હાલો સાંભળતાં સાંભળતાં સૂઈ જવું (બાળભાષા). | અ“જુએ” “સંભાળો' એ ખમા કે અરેરાટીબતાવતે ઉદગાર –ગા = જુઓ હાલા ગાવી.]
હાંક (૨) સ્ત્રી જુઓ હાક] બેલાવવા માટેની બૂમ હાલચાલે ! [હાલવું ચાલવું] હરવું ફરવું તે; હાલેડેલ | હાંકણી (૦) સ્ત્રી, [હાંકવું ઉપરથી] હાંકવાની રીત. –ણિયે પું હાલેપેલે . [હાલવું + ડોલવું] (કા.) હરવું ફરવું તે (૨) બને | હાંકનારે; હાંકેતુ તેટલું, થોડુંઘણું કામકાજ કરવું તે (૩) શરીરની નબળાઈને લીધે | હાંકવું (૦) સક્રિ. (જુઓ હાકવું] પશુ, વાહન, વહાણ, ગાડી થોડીઘણી હરફર થાય તે
વગેરેને ઇચ્છિત માર્ગે ચલાવવું (૨) [લા.] ગપ મારવી. [હાંક હાવ પું[] શૃંગારયુક્ત ચેષ્ટા કે ચાળ (સ્ત્રીને) (૨) [સર૦ | રાખવું = ગમે તેમ ચલાવે જવું (૨) ગપાં ઠકથા કરવાં.]
] ઇરછો; હવસ. ભાવ મુંબ૦૧૦ શૃંગારયુક્ત ચેષ્ટા; નખરાં | હાંકાટવું (૦) સક્રિય બરાબર જોરથી હાંકવું; હાંક રાખવું હાવરું વિ૦ [હાવ= ઈરછા ઉપરથી; સર૦ મ. ઘાવI] અતિલોભી; હાંકા (૦) ૫૦ [હાં + કાર] ‘હા’ એવો (સંમતિ કે હા સૂચવતો) અસંતોષી (૨) બાવ. બાવરું વિ૦ [સર૦ હિં. શ્રાવાવાવ) અવાજ; હકાર. (-દે, પૂરો) વ્યાકુળ; ગભરાયેલું ગાંડા જેવું
હાંકે અ૦ જુઓ ‘હા’માં હાવરે . માવાન] જાવકની ખાતાવાર નેધ (૨) [હાવ= | હાંકેડુ () પં. [હાંકવું ઉપરથી] હાંકનાર; ગાડીત
ઈરછા ઉપરથી; સર૦ મ. હાર્વર] તાવ ગયા પછી ઊઘડતી ભૂખ | હાંજા (૦) મુંબ૦૧૦ [રાર૦ હિં. હાં; સે. હૃહ્ન =સેગન હાવલાં નબ૦૧૦ ફાંફાં વલખાં
ઉપરથી 8)] શરીરના સાંધા (3) (૨) [લા.] હિંમત; શક્તિ. [-ગગડી હાવસેઈ, ૦ઝાવસેઈ સ્ત્રી, જુઓ ઝાવાઈ
જવા, છૂટી જવા = નાહિંમત થઈ જવું; ઢીલા થઈ જવું.]. હાવળ સ્ત્રી ઘોડાને હણહણાટ
હાંજી (૨) અ૦ +હા જી; માન સાથે જવાબ દેવાને એક ઉદગાર. હાવાં, નવું, - અ [જુએ હવે] (પ.) હમણાં
[-કરવું = હાજી બેલવું; આજ્ઞા ઉઠાવવી.]. હાશ અ૦ [૨૦] જંપ, સંતોષ કે નિવૃત્તિને ઉદગાર (૨) સ્ત્રી ! હાંડલી (૯) સ્ત્રી. જુઓ હાંડી] નાનું હાંડલું; હાંલી. -લું ન નિરાંત; જંપ; શાંતિ. [–કરવી = જંપવું; નિરાંત વાળવી.] પહોળા મેનું માટીનું એક વાસણ.[(ધરમાં) હાલાં કુસ્તી કરે છે હાશીશ સ્ત્રી [4. હરીરા] એક માદક વનસ્પતિ
= ખાવાના સાંસા છે.]– પં. એક વાની. [-મૂક =હાંડે હાસ પું(સં.હાસ્ય; હસવું તે (૨) (રતિ, હાસ, શોક, ક્રોધ, રાંધવા મૂકો.] ઉત્સાહ, ભય, જુગુપ્સા, વિરમય - એ) આઠમાંને એક સ્થાયી હાંડી (૦) સ્ત્રી [સં. ઇંઢિા, હા]િ હાંલી (૨) ધાતુનું તેવું ભાવ (કા. શા.)
વાસણ (૩) લટકતો દીવો મૂકવાનું કાચનું વાસણ. ૦ધેય હાસિલ વિ૦ (૨) ન૦ [.] જુઓ હાંસિલ
રાંધવાનાં વાસણ માંજનારો. – પં. માટે દેગડે (૨) હાંડવો; હાસ્ત અ૦ [હા +જ ત] હા જ તે; જરૂર હા
એક વાની (૩) [લા.] મૂર્ખ, ૮ હાસ્ય ન૦ [સં.] હસવું તે. ૦૭ વિ૦ (૨) પુંહાસ્ય ઉપજાવે | હાંફ (૯) પું;સ્ત્રી૦, ૦ણ સ્ત્રી [8. grfil; સર૦ મ. ટ્ટપા;
એવું હાસ્યજનક, ચિત્ર ૧૦ ટેળ કરવા દરેલું હાસ્યજનક | હિં. ઈંt ,હૌંદી] ઉતાવળે શ્વાસ ચાલો તે (૨) તેથી થતી ચિત્ર; “કૅરિકેચર'. જનકવિ હાસ્ય ઉપજાવે એવું. (૦તા સ્ત્રી..) છાતીની રૂંધામણ; અમંઝણ.[-ઊતર = હાંફ બેસો.–ચ
દોષ ૫૦ દેષવાળું હાસ્ય (જેન). ૦રેસ પું(કા. શા. માં) = ઉતાવળે અને તકલીફથી શ્વાસે શ્વાસ ચાલ કે લેવો પડે. નવ રામાં એક (જુઓ રસ). ૦રસાળ, ૦૨સિક વિ. -બેસ =હાંફ મટીને થાસોશ્વાસ જોઈએ તે થઈ જવો; હાસ્યરસવાળું. વિનેદ પું, હાસ્ય અને વિવેદ –સ્યાસ્પદ હાંફ ઊતર.] ૦ળું વિ૦ વ્યાકુળ; બાવરું. ૦ળુંફાંફાળું વિ૦ વિ૦ [+ મારૂ] હસવા ગ્ય; હસવું આવે એવું
ગભરાયેલું; બેબાકળું; બાવરું

Page #939

હાંફવું]
૮૯૪
[ હિમાચલ પ્રદેશ
હાંફવું અક્રિટ સિર૦ હિં. હદના] હાંફ ચડવી
હિજરી વિ. (૨) પં. [..] મહમદ પેગંબર મક્કા છોડી મદીને હાંફળું, ફાંફાળું () જુઓ ‘હાફમાં
ગયા ત્યારથી ગણાતો સંવત. હિજ પું [..] વિયેગ; જુદાઈ હાં રે અ૦ જુઓ “હાં'માં
હિટલર ૫ [.] (સં.) જર્મનીને સરમુખત્યાર બીજા વિશ્વયુદ્ધ હોલી () સ્ત્રી , –લું ન જુએ હાંડલી, - લું. [હાંલાં કુસ્તી સમયે). શાહી સ્ત્રી, હિટલર જેવી સરમુખત્યારી કે એવી - કરે (ધરમાં) = અત્યંત ગરીબાઈ હોવી. હાંલ્લાં ખખડવાંગ એકહથ્થી હકમત, જહાંગીરી બોલાચાલી થવી. હાંહલાં ખંખેરી કાઢવાં = ઘર ખાલી કરાવવું. | હિડિંબા સ્ત્રી [.] (સં.) ભીમની રાક્ષસ પત્ની હાલાં કેવાં = કજિયે કરવા; ઘર બદલવું (૨) કોઈ એક હિણવું અક્રિ , –વવું સક્રિ. ‘હીણનું કર્મણ ને પ્રેરક કામને ન વળગી રહેવું. હાંલું કેહવું = પેટ કડવું (૨) આજી- હિત ન૦ [i] કલ્યાણ; શ્રેય (૨) લાભ; ફાયદ. ૦કર, કારક, વિકાનાં સાધનને નાશ કરવા. -ફેડી નાખવું = નુકસાન કરવું, કારિણી વિ.સ્ત્રી૦, ૦કારી વિ૦ હિત કરે તેવું. કારિતા સ્ત્રી.. પાયમાલ કરવું (૨) માથું ઊડવું (૩) મારવું. -ફૂટવું = આજી- કર્તા(ર્તા) વિ૦ (૨) ૫૦ હિત કરનાર. ચિંતકવિ. (૨) પું વિકાને નાશ થવો (૨) રહસ્ય ખુલ્લું પડી જવું.]
હિત ઈરછનાર.: ૦વાદ પુત્ર હિતકારી વાદ (૨) સ્વહિતને વાદ; હાંસડી (૯) સ્ત્રી [સર૦ મ. દtત્રી, હિં. હંસી (સં. બંત ઉપરથી)]. સ્વાર્થ મતલબ, ૦વાદી વિ૦ (૨) પં. હિતવાદવાળું. વિરોધ પં. ગળા આગળનું એક હાડકું (૨) ગળાનું એક ઘરેણું (૩) લેટાને હિતમાં આડ; હિતમાં વિધ્રરૂપ હોવું તે. ૦શત્ર પુત્ર મૂર્ખતાથી કે તેવા વાસણને ઊંચકવા કરેલો ગાળે (૪) ઘોડાને ગળે પહેરાવ- હિત કરવા જતાં પરિણામે હાનિ કરનાર મિત્ર (૨) હિતમાં આડે વાના સામાનને એક ભાગ(૫) કેસનું લોઢાનું ચકરડું (૬) પૈડાંના આવનાર. સંબંધ પુંડ ભવું (૨) સ્વાર્થ. સ્વી વિ૦ [હિતૈષી માં પરનો લેટાને ગાળે
પરથી ?] હેતેચ્છ. -તાધિકારી વિ૦ [+અધિકારી] હેત ધરાવતું; હાંસલસિલ (૦) વિ૦ [. હૃાસિ] મળેલું; પ્રાપ્ત (૨) ૦ હિતના હકવાળું; “બેનિફિશિયરી. તાર્થ(~ર્થે) અ [+ અર્થ દાણ; જકાત: કર (૩) ફાયદે; લાભ (૪) ઉત્પા, પેદાશ (૫) હિત માટે. –તાથી વિ૦ ભલું ઇરછનારું. -તાવહ ૦િ [+સં. પરિણામ
સાવહ] હિતકારક; શ્રેયસ્કર.—તાહિત ન [+ મહિત] હિત અને હાંસો (0) ડું કોદાળી; ખોદવાનું એક ઓજાર
અહિત. -તુ સિર૦ હિં.], તેછુ [.] વિ. હિત ઈરછનાર. હાંસિયું (૦) વિ[સર૦ મ. હાંરે 1¢] ઊંચી જાતના સફેદ (ઘઉ) –તેશરી વિ. જુઓ હિતવી. -તૈષિણી વિ૦ શ્રી[.] હિતિથી હાંસિ (૦) પં. [મ. હાઈફાળ] કાગળની કેરી રખાતી, સામા- (સ્ત્રી). -તૈષિતા સ્ત્રી, હિતેષીપણું. -તૈષી વિ. [સં.] હિતેચ્છુ.
ન્યતઃ ડાબા હાથ પરની પટ્ટી [-છોડ, પાક, મક, -પદેશ j૦ [+ ૩પરેરા] હિતની શિખામણ (૨) (સં.) એક રાખો]
જાણીતો સંસ્કૃત ગ્રંથ હાસિલ (૯) વિ. જુઓ હાંસલ
હિદાયત સ્ત્રી [..] રસ્તો દેખાડવો તેનું માર્ગદર્શન; શિખામણ હસી (૦) સ્ત્રી [સર fહું. (સં. હાસ)] મજાક મશ્કરી (૨) ફજેતી. હિદેલા નવ એક પંખી
૦ખેલ ૫૦ મજાક માટે કરેલું કે ખેલ જેવું કામ, મકરી | હિના સ્ત્રી [૧] મેંદી. – પં. મેંદી (૨) હિમ હાં હાં અ૦ (ર૦) જુએ ‘હાં' માં (૨) હા, હા, – એ ઉદ્ગાર | હિપોપોટેમસ ન [$.] એક મેટું જળચર; દરિયાઈ ઘોડો હિ અ૦ [.] (૫.) જ
હિફાજત સ્ત્રી [મ.] જાળવણી; સંભાળ હિકમત સ્ત્રી [..] યુક્તિ; કરામત. -તી વિ૦ હિકમતવાળું હિબકાવવું સાવ ‘હીબકવું'નું પ્રેરક હિરાણ ન૦ [સર૦ સે. વિક્રમ] કકલાણ; રોકકળ (૨) ઘાંઘાટ; હિબ્રૂ સ્ત્રી [૪.] યહૂદીઓની મૂળ – એક પ્રાચીન ભાષા બુમરાણ; કળાહળ
હિમ ન૦ [i] બરફ (૨) ઘણે સખત ઠાર (૩) અતિશય ઠંડી હિમાયત સ્ત્રી [મ.] વાર્તા; કહાણી; કિસ્સે
[-પવું. (૪) (સં.) ૫. હિમાલય. ૦૩ણ પુંહિમને કણ; હિક વિ૦ [સર૦ સં. દિવસ=બૌદ્ધ ભિક્ષને દંડ ? કેવું. હવે | “ફલેક’. ગંગા સ્ત્રી (સં.) હિમાલયમાં વહેતી (તે પ્રદેશની) ગંગા.
= ઈજા કરવી ?] લાગણી વગરનું; કઠેર (૨) કોઈની જોડે ન ભળતું ગિરિ ૫૦ હિમાલય. હજ સ્ત્રી (સં.) ગંગા નદી (૨) પાર્વતી. હિકળ ન[. દિવ = ઈજા કરવી ઉપરથી ?] વરસાદથી થતી ૦નદી, સરિતા સ્ત્રી બરફની નદી; “પ્લેશિયર'. ૦૫ર્વત ૫૦ અતિશય ઠંડી
બરફને પહાડ જે મેટે કટકે (દરિયામાં તરતો); “આઇસબર્ગ'. હિકા સ્ત્રી [સં.] હેડકી. નાદ ૫૦ હેડકી (૨) પડો (૩) પ્રદેશ પં. શીતકટિબંધમાં આવેલો કે એના જેવી આબોહવાઅવ્યક્ત ઇવનિ
[નીચ; હીન વાળા પ્રદેશ, પ્રપાત પં. બરફને ધ; ‘વેલેશ.” યુગ હિચકારું વિ. [જુઓ હીચકારું] કાયર, બાયલું (૨) અધમ; ૫૦ એક પ્રાચીન યુગ જ્યારે ઉત્તર ગોળાર્ધ પૃથ્વી ઘણી હિમાહિચકાવવું સક્રિઢ “હીચકવું'નું પ્રેરક
રછાદિત રહેતી; “આઇસ એજ'. ૦૨મિ પં. (સં.) ચંદ્ર. ૦વર્ષો હિચાકે પું[હિચાવું ઉપરથી] ભીડ; ભીડને ધક્કો
સ્ત્રી હિમને -બરફને વરસાદ. ૦રેખા સ્ત્રી હિમાચ્છાદિત હિચાવવું સક્રિ, હિચાવું અક્રિ. ‘હીચવું’નું અનુક્રમે પ્રેરક પર્વતની એ રેખા, જેની ઉપર બરફ કાયમ રહેતો હોય; “સ્ને ને ભાવે
[હિજરત કરનારું લાઇન”. શિખર ૧૦ હિમાચ્છાદિત પર્વતનું શિખર.શૈલ પું હિજરત સ્ત્રી [મ.] વતનથી છુટા પડવું કે છેડવું તે. -તી વિ૦ (સં.) હિમાલય. સુતા સ્ત્રી (સં.) પાર્વતી. -ભાચલ–ળ) ૫૦ હિજરાવું અક્રિ. [મ. હિન્ન = જુદાઈ ઉપરથી] ઝૂરવું; બન્યા [+બ] હિમાલય. -માચલ પ્રદેશ પું(સં.) હિમાલયની કરવું. –વવું સક્રિ. (પ્રેરક)
તળેટીમાં આવેલા રાજાને સમહ ભારતને એક પ્રદેશ.

Page #940

[ હિંદી
વિસાત (પ) રીત; ઢંગ; મર્યાદા; નિયમ. [—આપવા જવું (ખુદાને ઘેર) = મરી જવું. - કરવા = દાખલે ગણવા (૨) લેણદેણ કે નામું જોઈ ને તેને આંકડા કાઢવા નક્કી કરવા. –ચાખ્ખ કરવા = ખરેખર હિસાબ કરીને તે ચૂકતે કરવા – પતવવા. –ગણવા = ગણતરી કે દાખલેા કરવેા (ર) મહત્ત્વ માનવું; ગણતરીમાં લેવું. –ચૂકવવા = માગતું લેણું પતાવવું. –જોવે – આવકખર્ચનું નામું તપાસવું. -બેસવા=દાખલા બરાબર ગણાવે કે આવડવા (૨) હિસાબનું જમાઉધાર સિલક ઇ॰ ચેાપડે ખરેખર થવું; મળવું.-રહેવા= નામું લખાવું(ર)મર્યાદા – મહત્ત્વ જળવાવાં. –રાખવા =નામું લખવું (૨) મર્યાદા જાળવી. –લઈ નાખવા= ઝડતી લેવી(૨) ધમકાવવું. –લખવેશ = નામું લખવું (૨) દાખલા લખવે. –લેવા =આવક ખર્ચ વગેરે માગીને જોવું – તપાસવું.] નિકિતાબ પું૦ લેવડદેવડના ચાપડા (૨) લેણદેણના હિસાબ. ચાકસી પું૦ હિસાબ તપાસનાર; ‘ઍડિટર’. નીશ(–સ) પું॰ હિસાબ રાખનાર. -બી વિ॰ હિસાબને લગતું (૨) હિસાબ રાખનારું; હિસાબ રાખવામાં કે કરવામાં કુશળ (૩)ગણીને નક્કી કરેલું; ચેાસ (૪) પું॰ હિસાબ રાખનાર મહેતા, “એ અ૰ હિસાબથી જોતાં કે ગણતાં (૨) રીતે; ગણતરીથી હિસારા, –રવ [સં.] પું॰ એવા અવાજ (ગાય કે ઘેાડાનેા) હિસાવવું સક્રિ॰, હિંસાવું અ॰ ક્રિ॰ ‘હીસનું’નું પ્રેરક ને ભાવે હિસ્ટીરિયા પું [.] મૂર્છા આતો વાયુને એક રો[–આવવા] હિસ્સે પું॰ [મ.] ભાગ; ફળે. -સ્સેદાર વિ૦ (૨) પું॰ ભાગીદાર (–રી સ્ત્રી૦) હિંકાર પું॰ [સં.] ‘હિં’ એવા અવાજ
|
હિંગ સ્રી॰[જીએ હિંગુ] એક ઝાડના ઉગ્ર વાસવાળા રસ;વઘારણી. ડો પું॰ હલકી ાતની હંગ. તેનું વિ॰ [+તેાળવું] હિંગ વગેરે તાળી ખાય એટલી જ બુદ્ધિનું (તુચ્છકારમાં), –ગાષ્ટક ન૦ [+ ભ્રષ્ટTM] હિંગ વગેરે આઢ વસ્તુઓનું ચૂર્ણ -એક ઔષધિ હિંગળાજ સ્ત્રી [સં. હિંગુાના; સર૦ હિં. હિઁનાન] (સં.) એક દેવી કે તેનું સ્થાનક (સિંધ બલુચિસ્તાનમાં તે છે.) હિંગળા, ॰ક પું॰ [સં. હિન્દૂ; પ્રા. હિંચુğ] ગંધક અને પારાની મેળવણીવાળા એક લાલ પદાર્થ. ૰કિયું ન॰ હિંગળેાક રાખવાની દાખડી (૨) વિ॰ હિંગળાકના રંગનું હિંગાષ્ટક ન॰ [સં.] જુએ ‘હિંગ’માં હિંગુ પું; ન॰ [É.] હિંગ
|
હિંગોરું ન॰, – પું॰ [સં. કુંડુઢી; સર૦ હિઁ. વિષ્ણુવત્ર, શોટ; મ. હિંાળી] એક ફળ. –રી સ્ત્રી॰ તેનું ઝાડ હિંડોલ(ળ) પું॰ [ત્રા. (સં. હિંદ્દો)] જીએ હિંદાલ હિંડોળાખાટ સ્રી॰ [ હિંડોળા + ખાટ ] ખાટલાના હિંડોળા હિંડોળેા પું॰ [ત્રા. વિંટોળ] કઠેરાવાળા મોટો હીંચકા; ગ્લા. [હિંડોળે ચડાવવું =નિકાલ ન થવા દેવા; ધક્કે ચડાવવું. હિંડોળા ખાવા = હીંચકા ખાવા (૨) [લા.] અધ્ધર લટકતું.“ચઢાવવા = મોટા હીંચકા નાખવા. નાખયા = હીંચકા ચલાવવા – હલાવવા.] હિંદ પું; સ્ત્રી; ન૦ [ા. (સં. સિઁધુ; સિંધુ)] (સં.) હિંદુસ્તાન. ૦વાણી સ્ત્રી॰ હિંદુસ્તાનની કૅહિંદુ સ્ત્રી. ૰વીવિ॰ [[.] હિંદનું, –ને લગતું. “દી વિ૦ હિંદનું (૨) સ્ક્રી॰ (સં.) ઉત્તર હિંદુસ્તાનમાં બેલાતી એક ભાષા (૩) (સં.) હિંદની રાષ્ટ્રભાષા (૪) પું૦
|
હિશે। અ॰ [રવ૦] ઊંચકીને જોરથી નીચે ફેંકતી વખતે કરાતા ઉદ્ગાર. [–એ હિશેંા = હિા હશે! કરવું તે (૨) ગમે તેમ લગાવ્યે રાખવું તે; ધમાધમી કરી મૂકવી તે.] હિસાબ પું [મ.] ગણના; ગણતરી (૨) દાખલા (ગ.) (૩) લેણદેણ; આવકખર્ચ વગેરેની ગણતરી કે તેનું નામું (૪) લેખું;
હિમાચ્છાદિત ]
“માચ્છાદિત વિ॰ [+આચ્છાદિત] બરફથી ઢંકાયેલું, “માની સ્ત્રી [સં.] હિમનેા સમૂહ; બરફના ઢગલા હિમાત સ્ત્રી, –તી વિ॰ +(૫.) જીએ હિમાયત, —તી હિમાતી પું॰ [મ. હાતિમ] હાતિમનાઈ (?) (૨) [લા.] સખી,
ધનવાન માણસ
હિમાની સ્ત્રી॰ જુએ ‘હિમ’માં
હિમાયત સ્ત્રી॰ [મ.] પક્ષ લેવા તે; તરફદારી (૨) સમર્થન કરવું તે (૩) [લા.] વિદ્યાટીના કરમાં વધારો, –તી વિ॰ (૨) પું॰ હિમાયત કરનાર [ પર્વત હિમાલય પું॰ [i.] (સં.) હિંદુસ્તાનની ઉત્તરે આવેલો પ્રસિદ્ધ હિમાનું અક્રિ॰ [હિમ ઉપરથી] હિમથી બળી જવું (૨) મનમાં બળ્યા કરવું (૩) સુકાવું; કૃશ થવું (શરીરે). –વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક) હિમાળું વિ॰ [હેમ ઉપરથી] હિમવાળું; હિમ જેવું ઠંડું. -ળાપુ [મં. હિમાz] (સં.) હિમાલય.[–ગાળવા = હિમાલય ઉપર ચડીને બરફમાં દેહ પાડવા.]
હિમાંશુ પું॰ [સં.] ચંદ્ર હિમ્મત સ્રી નુએ હિંમત’
૮૯૫
|
[ હૃદય હિય, ૦રા ન૦ [કા. હિંદ્ર, ૦૩, ૦થ; સં. થ; સર૦ હિં.](૫.) હિરમય વિ॰ [સં.] સુવર્ણમય; સેનાનું બનેલું; સેતેરી હિરણ્ય ન॰ [i] સેાનું. કશિપુ પું॰ (સં.) પ્રહ્લાદના પિતા. ગર્ભ પુ॰ (સં.) બ્રહ્વા (૨) (સં.) વિષ્ણુ (૩) સૂક્ષ્મ શરીરયુક્ત આત્મા. ૦મય વિ॰ નુએ હિરણ્મય. –ણ્યાક્ષ પું॰ [સં.]સ.) હિરણ્યકશિપુને ભાઈ [એક જાત હિરવણી પું॰[સર૦ મ. હેિવા, હિઁવંદ્યા=લીલા રંગનું ? ]કપાસની હિરામલ પું; ન૦ [સર૦ Ēિ. ëીરામન = સોનેરી કલ્પિત પેપટ] એક જાતનું પંખી [ચળવળ હિલચાલ સ્ત્રી॰ [હાલવું + ચાલવું] હાલવું ચાલવું તે.(૨) પ્રવૃત્તિ; હિલામા પું॰ [હાલવુ’ ઉપરથી] મજબૂત પ્રયત્ન (૨) ખંડ હિલાયું અક્રે, −વવું સર્કિ‘હીલવું’તું ભાવે ને પ્રેરક હિલિયમ ન॰ [.] એક વાયુ રૂપી મળ તત્ત્વ (૨. વિ.) હિલેાળવું સક્રિ॰ [જીએ હિલોળે; સર૦ હિં. fહોરના]હિલેાળે ચડાવવું; ખૂબ હીચાળવું.[ હિલેાળાવું (કર્મણ), વવું (પ્રેરક).] હિલેાળા પુંજીએ હિલ્લેલ; સર૦ હિં. ોિર,-Ī] તરંગના ઉછાળા (૨) હીંચવામાં તેવા લાંબા ઝાલા (૩) ગમ્મત; ખુશાલી. [-ખાવેશ =લવું; ઝોલે ચડવું. -મારવ=તરંગા ઉછાળા આવવા; ઊછળવું (૨) ઝોલા ખાવા. હિલેાળે ચઢવું-હિલેાળા ખાવા (૨) તેાફાને – મસ્તીએ ચડવું.] હિલે પું॰ [હીલનું ઉપરથી] જુએ હીલા હિલેાલ(−n) પું॰ [સં.] મેળું; તરંગ (૨) મનનેા તરંગ. ॰વું સક્રિ॰ હિલ્લોળે ચડાવવું હિલેાલા(-ળા)વું અક્રિ॰, “વવું સક્રિ॰ હેલ્લોલ(−ળ)વું’નું કર્મણ તે પ્રેરક
|

Page #941

હિંદી-હિંદુસ્તાની ]
Tહીં ચકવું
હિંદને વતની. –દી-હિંદુસ્તાની સ્ત્રી, (સં.) હિંદની રાષ્ટ્રભાષા. મૂગું (૨) હીન – ખાટું, અધુરું, વિરોધી જેવું કહેનારું.-નેપમા -દુ વિ૦ (૨)[હિદ ઉપરથી; સં ] હિંદુ ધર્મના અનુયાયી. સ્ત્રી) [ + ઉપમા] હીન કે ઉતરતા સાથે સરખાવવું તે; હીન -દુત્વ ન. -દુસ્તાન [], -દુસ્થાન !૦; ન૦ [+સ્થાન]. ઉપમાનવાળી ઉપમા (કા. શા.) (સં.) ભારતવર્ષ. –દુસ્તાની વિ. હિંદુસ્તાનનું, –ને લગતુ (૨) | હીબકવું અક્રિ. [જુઓ હેબક] હબકવું, હેબતાવું (૨) (જુઓ
૫ઉત્તર હિંદનો રહેવાસી (૩) સ્ત્રી, જુઓ હિંદી-હિંદુસ્તાની - હીબકું] ડૂસકાં ખાવાં (૩) (કા.) લેછલ ભરાવું; છલકાવું હિંદોલ પં. [] હીંચકે; હિંડોળો (૨) હિંડોળ; એક રાગ હીબકેન [રવ૦ સર૦ હેબક] (કા.) સકું. [–ભરવું હીબકવું.] હિંદોળવું સક્રિ. [૩. હિંઢો] હિંદેળા કે પારણામાં ઝુલાવવું; હીમજ સ્ત્રી નાની હરહે. – હરડે સ્ત્રી નાની કાચી સૂકી હરડે હીંચાળવું. [હિંદળાવું (કર્મણિ), –વવું પ્રેરક).]
હીમરું ન એક જાતનું રેશમી કાપડ હિંમત સ્ત્રી. [1] બહાદુરી; હામ, સાહસશક્તિ (૨) ધૈર્યબળ. | હીર પું[સં.] એક છંદ (૨) ન૦ [, પ્રા. હીર = પાતળી નસ [-આપવી =નાહિંમત થતું અટકાવવું. –કરવી, ચલાવવી, -રેસે ઉપરથી 8] રેશમ (૩) [. વી, ફ્રેર? સર૦મ, હિં. કે દાખવવી, ધરવી, બતાવવી, ભીડવી, રાખવી. –છૂટવી, સં. હીર= હીરે ઉપરથી ] તેજ; કાંતિ (૪) સત્ત્વ, દૈવત (૫)
ન રહેવી, –હારવી =નાહિંમત થઈ જવું.] બાજ, ૦વાન પ્રેમ; પ્યાર (૬) હિમત. [-ગુમાવવું = નર ગુમાવવું. –હારવું વિ. હિંમતવાળું; બહાદુર
શાખ જવી.] કેરી વિ૦ રેશમી કોર – કિનારવાળું. ૦ચીર હિંસક વિ૦ [ā] હિંસા કરનારુ, ન નવ હિંસા કરવી તે ન૦ કીમતી વસ્ત્ર, નીર ન૦ હિંમત; પાણી બળ હિંસા સ્ત્રી [સં.] કઈ પણ જીવને હણ કે પીડવા તે. ૦કર્મ હીરક પું[ā] હીરે. જયંતી સ્ત્રી, ૦મહત્સવ, -કેત્સવ ન, હિંસાનું કર્મ.૦ત્મક વિ૦ [ગ્રામ] હિંસાયુક્ત હિંસાવાળું. j[+૩] ૬૦ વર્ષ પૂરાં થયાની ખુશાલીમાં કરવામાં આવતા ૦રત વિ. હિંસામાં રત; હિંસક વૃત્તિવાળું. ૦રી વિ૦ [. જયંતી મહોત્સવ હિસીર ઉપરથી] હિસ્સ; માંસાહારી. ૦૦ ૫૦ [] હિસ્ર પશુ હીર ૦કેરી, ૦ચીર જુઓ “હીર”માં [નહીં એ માણસ (૨) વાઘ. સ્ત્ર વિ. [સં.] હિંસક ઘાતક; ક્રૂર
હીરજી ગેપાળ ૫૦ કેડીની કમાઈ નહીં, અને ઘડીની ફુરસદ હીક સ્ત્રી [સં. હૈિl] હેડકી; વાધણી (૨) સણકો; શૂળ (૩) | હીરનીર ન૦ જુએ “હીર”માં તાકીદ; ઉતાવળ (૪) દમ
હીરવા ન૦ એક પંખી હીકી ન... જુઓ હિકળ
હીરહારી વિ૦ [હીર + હારવું] હીર ગુમાવી બેઠેલું હીકા સ્ત્રી- જુઓ હિકા (૨) તાણ; આચકા (મરતી વેળાના) હીરાકણી સ્ત્રી, હિર + કણી] હીરાની કણી – કરચ હીય સ્ત્રી [હીચવું પરથી] હીચવાની ક્રિયા; હીંચકે
હીરાકશી(સી) સ્ત્રી [સર૦ હિં. હીરાવાસ; સં. કાસીસ, મ. હીચકવું અક્રિ. જુઓ હીંચકવું
હિરાજa] શાહી તથા રંગ દવા વગેરેમાં વપરાતો એક પદાર્થ હીચકારું વિ૦ [.] જુઓ હિચકારું
હીરાકંઠી સ્ત્રી, [હીર + કંઠી] પાસાદાર મણકાની કંઠી હીચકાવું અક્રિ. ‘હીચકવું’નું ભાવે (૨) ટિચાવું
હીરગળ વિ. [હીર ઉપરથી] રેશમી હીચવું અક્રિ. જુઓ હીંચવું (૨) ગિલ્લી દંડામાં મેઈ ગેબી | હીરાજહિત વિ૦ [હીરે + જડિત] હીરા જડેલું (આભૂષણ) પર ગોઠવી તેને દંડાને છેડેથી ઉડાડવી; હીલવું
હીરાદખણ સ્ત્રી એક વસાણું હીજ, વડે પૃ૦ [ગ. હીન] નપુંસક, રાંડ; બાયલ
હીરપટો પુત્ર કેડને હીરાજડિત પટે કે કંદરે હીટ(–૨) ન૦ જુઓ હરિ
હીરાબળ ૫૦ [હીર + બળ?] એક જાતને ગુંદર હીટર કું. [.] (વીજળીથી) ગરમ કરવાનું એક સાધન હીરાધ વિ. હિીરે વધવું] હીરે વધે એવું (૨) [લા.]) હીણ વિ. [પ્રા. (સં. દીન)] અધમ; નીચ (૨) હલકું; ઊતરતું હોશિયાર; ચાલાક (૩) ભેગવાળું (૪) વગરનું; વિનાનું; ઓછું; કમ. કચું વિ૦ | હીરાસાંકળી સ્ત્રી, [હીરે + સાંકળી] ગળાનું એક ઘરે [+કાચું) અધકચરું, કાચું પાકું. ૦કમાઉ વિ૦ કમાણી વિનાનું | હીરાળું વિ. હિરે ઉપરથી] હીરાનું નિઘમી. ૦કર્મ ન૦ નીચ કર્મ. ટુકમાં વિ૦ (૨) ૫૦ નીચ હીરો પં. [સં. હીર, ૦] એક કીમતી પથ્થર, ઘેળા રંગનું રત્ન કર્મ કરનાર. છેકસ વિ. હલકા કસનું કે કસ વિનાનું. ૦૫ત(–દ) (૨) (સં.) એક વિશેષનામ. [-ઘોઘે જઈ આ = અકલ સ્ત્રી; ૧૦ હીણપણું; હલકાઈ લાંછન. ૦ભાગી, ભાગ્ય વિના મૂર્ખ જેમ વર્તવું.]
[ (કર્મણિ).] વિ૦ ભાગ્યહીન, કમનસીબ. ૦વર પુકન્યાના મુકાબલામાં | હીલવવું સક્રિઢ હીલે એમ કરવું; હિલાવવું.[ીલવાવું અક્રિય નાને કે ઊતરતી કક્ષાને વર. ૦વ ન૦ [જુઓ હીણવર] હીલવું અક્રિ. [જુઓ હાલવું; સર૦ હિં. હિના, ૫. હિ૪] કજોડું [પાડવું; હલકું ગણવું ડેલવું (૨) જુએ હીચવું અર્થ ૨
[ નુકસાન હીણવું સક્રિ. [હીણ ઉપરથી] ધિકકારવું; નિંદવું (૨) ઉતારી હીલ પું. [જુઓ હીલવું; સં. હિરો] હેલે; ધક્કો (૨) તહરક હીણું વિ૦ જુઓ હણ
હસવું અક્રિ. [હસવું ઉપરથી; . હર્ષ) (૫) હસવું (૨) આતુર હીન વિ. [.] તજી દીધેલું (૨) વગરનું; વિનાનું (સમાસમાં). | થવું (૩) હર્ષ પામવું (૪) [જુઓ હિસારવ] જુઓ હીંસારવું ઉદા. શક્તિહીન (૩) જુઓ હીણું. તા સ્ત્રી, ૦ત્વ ન૦. | હીહી અ૦ [.] [રવ૦] હસવાને અવાજ [ જુઓ હીંચકો વ્યાન ૫૦ (સં.) બૌદ્ધધર્મને એક સંપ્રદાય (બીજો તે મહાયાન). | | હીંચ સ્ત્રી [જુઓ હીંચવું] એક તાલવાળો ઠેકે. ૦કડે મુંબ(પ.) વ્યાની વિ૦ હીનયાનને લગતું કે તેમાં માનનારું. ૦વાદી વિ૦ | હીંચકવું અકેિ હીંચવું; હીંચકે ખાવો

Page #942

હીંચકાવવું].
૮૯૭
Tહુલડી
હીંચકાવું અક્રિ., -વવું સક્રિય હીંચકવુંનું ભાવે ને પ્રેરક | કારવું. [હુકારાવું (કર્મણિ), –વવું પ્રેરક).] હાચકે ૫૦ [હીંચવું પરથી] હીંચવા માટે મંગાવેલું સાધન (૨) | હુઠતાવવું સક્રિ. તુચ્છકારવું; તરછોડવું (૨) ધમકાવવું. [હુતેનું કે તેવું દેલન–ઝેલો.[-ખા=હીંચવું.–ચ =હીંચકે | તાવાવું અ૦િ (કમૅણિ); હડતાવડાવવું સક્રિ. (પ્રેરક)].
ખૂબ ઊંચે જવો, જોરથી ચાલ. –નાંખો = હીંચકાવવું.] | હુડદંગે ૫૦ (પ.) [સર૦ હિં. દુäI] અખાડાબાજ નાગે હીંચવવું સક્રિ. જુઓ હીંચાવવું. [હીંચવાળું (કર્મણિ), –વવું | બા; એક જાતને (અડબંગ જેવી બા (પ્રેરક).]
હુડ પું[૩] એક જાતનું ઢેલ કે નગાર હચવું અક્રિ. [સર૦ સે. હિંવમ = એક પગથી ઝૂલતા ચાલવું હુંડ અ૦ [૨૦] ધસારે કે પડાપડીને રવ
al; હીંચકે ખાવ. [ચાવું (ભાવ),-વવું (પ્રેરક).] | હુડયુદ્ધ ન. સિં] ઘેટાંની લડાઈ હીંચાવવું સક્રિઢ [‘હોંચવું નું પ્રેરક] હીંચોળવું; હીંચકો નાંખ હુણાવું અદ્ધિ, વિવું સક્રિ. ‘હુણવું’નું અનુક્રમે કર્મણિને પ્રેરક કે નંખાવ. [ હીંચાવડાવવું (પ્રેરક).]
હુત વિ૦ (સં.) હોમેલું; બલિરૂપ આપેલું (૨) ન૦ બલિ. દ્રવ્ય હ ળવું સક્રિટ [હીંચવું ઉપરથી] ઝુલાવવું; હીંચકા નાંખવા. ન હોમવાની વસ્તુ; બલિ. ભુજ, વહ ૫૦ (સં.) અગ્નિ. [હ ળવું (કર્માણ), –વવું પ્રેરક).]
-તાગ્નિ [અગ્નિ] જેમાં હત અપાયું છે તે અગ્નિ-તાત્મા છું હીંચોળાખાટ સ્ત્રી, [હીંચોળે + ખાટ] + હિંડોળાખાટ
[+ મામા] શહીદ; હુત થયેલે માણસ. તાશ(૦) ૫૦ [સં.] હીંચાળ પંઢ જુઓ હીંચકો
[+ મારા, માન] (સં.) અગ્નિ. -તાશની સ્ત્રી, સિં] હોળી હીંછા સ્ત્રી [હીંડવું ઉપરથી] હીંડવાની રીત; ચાલ
હુતુતુતુ ન૦ [૧૦] એક રમત કે તેમાં કરાતો એ ઉદ્દગાર હઠણ ન હીંડવું તે. ગાડી સ્ત્રી, ચાલગાડી
હુન્નર છું. [મ. દુનર] કારીગરી; કસબ. ૦ઉદ્યોગ j૦ હુન્નર હવું અક્રિ. [સં. હિંp , પ્રા. હિં] ચાલવું
અને ઉદ્યોગ. કળા સ્ત્રી કારીગરી; કસબ. ૦ખાન ૫૦ (સં.) હતાડ(વ)વું સક્રેિટ હીંડવું’નું પ્રેરક
હુન્નરકળા માટે પુરુષવાચક ઉપનામ. જેમ કે, હુન્નરખાનની હતાવું અકિં. “હીંડવુંનું ભાવે
ચડાઈ. ૦શાળા સ્ત્રી, હુન્નર શીખવવાની શાળા; કળાભવન. હડેલ(–), –ળાખાટ જુઓ હિંડળ,-ળાખાટ
-રી વિ. હુન્નર અંગેનું (૨) હુઘારવાળું; કસબી, કરામતી; નિપુણ હયાં અ૦ (૫) જુએ અહીંયાં, હાં
હુબડકી સ્ત્રી, (કા.) ધમકી; ડરાવવું તે હસ સ્ત્રી. [રવ૦] (કા.) અગ્નિની દૂરથી લાગતી આંચ | હુબવતન ને, [T.] વતન પ્રત્યેનો પ્રેમ, દેશપ્રેમ હીસારવ j૦ જુઓ હિસારવ. –વું અક્રિ. હિસારવ કરે ! હુમલે ૫૦ [મ. હૃઋ6] આક્રમણ; ધસારે; છાપે. -લાખેર હુએ(–) [. દુક (સં. મૂત)] (પ.) હવા; થયે (હેવું’નું | વિ૦ હુમલો કરવાની આદતવાળું. -લારી સ્ત્રી, ભૂકાનું કાલગ્રસ્ત રંપ)
હુમા ન૦ [[.] એક પૌરાણિક પંખી. યુ ન૦ જુઓ હુમ હુકમ કું. [મ. સુવમ] આજ્ઞા; ફરમાન (૨) (પ્રાયઃ બ૦૧૦માં) | (૨) પં. (સં.) બીજો મેગલ બાદશાહ ગંજીફાની એક રમતમાં અમુક ભાતનાં પાન ઊંચાં ગણવાં તે કે | હુરમ સ્ત્રી. [જુઓ હરમ] લડી; દાસી તે પાન; સર. [-આપ કરે, છ = આજ્ઞા કરવી. | હુરમત સ્ત્રી. [] શાખ; આબરૂ. [હારવી =શાખ વી.] -ઉઠાવ = આજ્ઞા પાળવી. -તર = હુકમનું પાનું ઊતરવું. | હુરિયે ૫૦; સ્ત્રી૦ [૨૫૦; સર૦ . દુર૪ફજેતો; ભવાડો -કાઢ = હુકમ જાહેર કરે (૨) હુકમનું પાનું કાઢવું–છૂટ, (૨) મજાક ઉડાવવી તે (૩) અ. ઉશ્કેરણીને, મજાક કે તુચ્છનીકળ =હુકમ જાહેર થા. - નાંખવે = હુકમ ઊતરે. | કારને એ ઉદ્ગાર. [બલા =હુરિ કરવું.] -પટ = પત્તાંની રમતમાં સર શેના તે નક્કી થયું. -બહાર | હુલકાવવું સક્રિ. ‘હલકવું’નું પ્રેરક પ = હુકમ નીકળ.] ઇનામું નઇ કે લેખી ચુકાદ. | તુલરાવવું સક્રિ૦ [જુઓ હુલાવવું; અથવા સર૦ હે. હિજરી=
સર ૫૦ હુકમ ૨ જુઓ (૨) અo હુકમથી; હુકમ મુજબ | મેજું; તરંગ] ‘લરવું’નું પ્રેરક; હિલ્લોળવું; (બાળકને) ઉછાળીને હકળાવવું સક્રિ “હુકળવું” નું પ્રેરક
રમાડવું; લડાવવું હુકાવું અક્રિ૦, –વવું સક્રિ. “હુકવું'નું ભાવે ને પ્રેરક હુલ વાવવું સક્રિ. “હલવવું” નું પ્રેરક હુક્કાપાણી નબ૦૧૦ જુએ “હુકોમાં
હુલામણું ન૦ [હલાવવું પરથી] હુલાવવું – હલરાવવું તે. –ણું ન હુકો છું. [. દુI] હુકે; તમાકુ પીવાનું એક સાધન [-ગગઢ- | હુલામણ (૨) વિ૦ લાડમાં પાડેલું; લાડીલું (નામ)
વ, તાણ, પી = હુક્કાથી તમાકુ પીવી. -ભર=ગડાકુ, હુલામે ૫૦ [સર૦ હુલામણ] ઉછાળા (૨) [લા.] ધમાલ દેવતા વગેરે મૂકીને હુક્કો પીવા માટે તૈયાર કરે.] (—કા)- હુલાવવું સત્ર ક્રિ. [AT. દુઠ્ઠ (સં. ૬૪)] જુઓ હુલાવવું (૨) પાણી નબ૦૧૦ હુ કો પાણી વગેરે પીવાં તે (૨) [લા.] બેઠક ઉછાળવું (૩) હલાવવું; ચારે કેર ફેરવવું (૪) “હુલાવું, “હુલવું”નું ઉડકને કે સામાજિક સંબંધ. [-કરવાં. -બંધ કરવાં= સાથે પ્રેરક (૫) [સર૦ હિં. દુહાના] હુલાવીને ભેકવું. જેમ કે, કટાર બેસી હુક્કાપાણી કરવાને કે સામાજિક સંબંધ તોડ.] હુલાવી દીધી હજરે ! [.] કેટડી (૨) મસીદમાંની મુલ્લાંને રહેવાની કોટડી | હુલાવું અશ્ચિ૦ [‘લવું’નું ભા] મકલાવું હજજત સ્ત્રી [..] હઠ, જીદ (૨) તકરાર. ખેર, તી વિ૦ | હુલઢ ન૦ [સર૦ હિં.] હલે; તોફાન; બખેડે; બંડ, ૦ર હઠીલું (૨) તકરારી સ્વભાવનું
વિ૦ (૨) પં. બંડખેર; તોફાની. –ડાઈ સ્ત્રી હુલ્લડવેર હુકારવું સક્રિ. [૨૧૦; સર૦ મ. સુરકa] હુડતાવવું; તુરછ| વર્તન; બંડખેરપણું. –દિયું, -ડી વિ. જુઓ હુલ્લડખર
જે-૫૭

Page #943

હુસવું]
૮૯૮
હૃધ્યદ્રાવક
હુલ(લા)સવું અક્રિ. [સર ફિં. દુરુક્ષના નં. ૩ઢ] જુઓ | હલવવું સક્રિટ જુઓ હુલરાવવું. હૂિલવાવું અક્રિટ કર્મણિ] ઉલ્લસવું. [હુલચાવવું સક્રિ. (પ્રેરક).]
હલવું અક્રિ. [જુઓ હુલાવવું; સર૦ હિં. દૂરના] જુએ ઊલવું હુલસિત વિ૦ જુઓ ઉલ્લસિત હુલ્લાસેલું
(૨) આનંદમાં આવવું હુલાસવું અક્રિ. જુઓ હુલ્લુસવું (૨) સર ક્રિટ “હુલ્લુસવુંનું હૂંક સ્ત્રી (કા.) સિંહની) ગર્જના હિંકાવવું સક્રિ. (પ્રેરક)) પ્રેરક; હુલાવવું
હંકવું અક્રિ. તલપી રહેવું, ટમટમવું (૨) જલદીથી પૂરું કરવું. હવે (૫) જુએ હુએ હવે
હંછી વિ. [સર૦ ëિ. દૂર =સ્પર્ધા તોફાની (૨) અપશુકનિયાળ. હુસકારવું સક્રિ. કુતરાને હુસ હુસ કરવું, કરડવા ઉશ્કેરવું. ઘેડે ૫૦ હંછી – તેફાની ઘેડે (૨) [લા.] અપશુકનિયાળ [હુસકારાવવું (પ્રેરક), હુસકારાવું (કમૅણિ)].
માણસ હુસન ન. [જુઓ હુસ્ન] સૂરત; કાંતિ (૨) ખૂબસૂરતી
છું ન [રસર૦ રૂં છું, છું છું ઘાસનું ફમતું; છેડાનાં છાં(૨) છછું; માં હસ હુસ અ. [૧૦] ઉતાવળમાં (૨) કરડતા, કૂતરાને ઉશ્કેર- | હૂંડિયામણ ન હિંડી પરથી] હંડીના વટાવને દર (૨) ઠંડીથી વાને - હુસકારવાને ઉગાર
આયાત નિકાસમાં થતું મળતર હસેન ! [4. દુસૈન] (સં.) જેમને નિમિત્તે તાબૂત નીકળે છે. ઠંડી સ્ત્રી [સં. હુંડી, સર૦ હિં, મ.] દેશ-પરદેશમાં નાણાંની
તે ભાઈ ઓ માંને એક બીજે હસન) [રૂપનું આશક | આપલે કરવા માટે ચલાવવામાં આવતી શાહુકારી ચિઠ્ઠી.[–દેખાહુસ્ન ન. [મ.] જુઓ હસન. ૦૫રસ્ત વિ૦ રૂપ પર મેહતું; | કવી, બતાવવી = જેના ઉપર હૂંડી લખી હોય, તેને ત્યાં તે હું (૦) સ૦ [ સં. મમ્] (પ્રથમ પુરુષ એ૦૧૦). ૦પણું, નોંધાવવી (પછીને દિવસે તેના પૈસા મળે), -નું બેખું =હંડી ૦૫ (–૬) ૧૦ અહંતા; અભિમાન. ભાવ ૫૦ અહંભાવ; સ્વીકાર્યા પછી કાગળ. --પાકવી =હુંડીનાં નાણાં આપવા
અહંકાર. ૦૫દી, ભાવી વિ. હુંપદવાળું અહંકારી,હું ભાવવાળું લેવાની મુદત થવી. -ભરવી =હંડીના પૈસા ભરવા. –લખવી = હું અ૦ [પ્રા. ૬ (સં. સુમ્)] ખાંખારે, ગુસ્સો, વિરોધ, ગર્જના નાણાં આપવાની ચિઠ્ઠી કરવી. -શિકારવી, સ્વીકારવી ઠંડીમાં ઈને ઉગાર. ૦કાર(-) (૯) પં. [સં. દુર] “હાં, સાંભળું જણાવ્યા પ્રમાણે નાણાં ચૂકવવાં.] ૦૫ત્રી સ્ત્રી હંડી વગેરે છું' એવા અર્થને ઉદગાર; હાંકારા (૨) ખંખારીને બેસવું તે; કાગળ. વહી સ્ત્રી હૂંડીની આપલે નેધવાને ચેપો હેકારે ૩) “હું” એ અવાજ; સિંહનાદ, ૦કૃતિ સ્ત્રી [સં.] | હંડે અ૦ હંડામાં; એકજ છે. –ડે ૫૦ કુલ કે આ જથો; સમૂહ હુંકાર (૨) પંસંગીતમાં એક અલંકાર [સમાં ! હૃદલ (લ) સ્ત્રી (જુઓ સંઢલ) સહિયારું . હું ૦૫ણું, ૦૫દ(૬), ૦૫દી, ૦ભાવ, ભાવી જુઓ “! હંફ સ્ત્રી [સં. ૩મૂન ?] ગરમાવો (૨) [લા.] સહાયતા; આશ્રય. હુંસાતુશ(–શી,-સી) (૦,૦) સ્ત્રી [સર૦ સે. હિલિસા = [-વળવી =ગરમાવો લાગ.] -ફાવું અ૦િ હંફ વળવી. ચડસાચડસી] (હું અને તું વચ્ચે) સ્પર્ધા, ચડસાચડસી; રકઝક; [-ફાવલું સક્રિ. (પ્રેરક).]–ફાળ(–ળું) વિ. હંફવાળું ખેંચાખેંચી; અહમહસિકો
હંશ સ્ત્રી + [જુઓ હોંશ] હાંશ, ઉમંગ, ઉત્સાહ (૨) જોર. -શી હુક છું. [૬] આંકડે છેડેથી વાળેલો ખીલો (૨) [રવ૦] ! વિ. હંશવાળું વાંદરે; હુપ (બાળભાષામાં) (૨) સ્ત્રીઆંકડી; ચંક
હુશેટ અ૦ (ચ) સેસરું; વચ્ચે થઈને સીધું હુકલી સ્ત્રી, જુઓ “હૂકમાં
હત વિ૦ [ā] હરાયેલું; છીનવી લીધેલું હકવું અક્રિ. [હુક” રવ૦ પરથી] વાંદરે બાલવું (૨) બરાડો પાડવો ! દત્પન્ન ન૦ [સં. હૃ+FH] હૃદયકમળ હુકળ ૫૦ [સર૦ હુકવું] બેલાચાલી કે કજિયાને કોલાહલ, ૦૬ હદ ન૦ [સં. ટૂ] હૃદય
અક્રિટ હુકળ કર. [–ળાવું અક્રિ. (ભાવે).]. હદય ન૦ [i] જ્યાંથી લોહી શરીરમાં ધકેલાય છે તે અવયવ હુકાહક સ્ત્રી. [૨૦] વાંદરાના હકારા
(૨) [લા.] છાતી (૩) દિલ; હૈયું; અંતઃકરણ (૪) કમળ ભાવ હકે ૫૦ જુઓ હુક્કો. -કલી સ્ત્રી, નાને હુકે [ઉદ્ગાર કે લાગણી – પ્રેમ, દયા, સમભાવ વગેરે (૫) મર્મનું રહસ્ય. હા અ૦ [૨૫૦; સર૦ . દૂર જવું; મ.] તિરસ્કારને એવો [–પીગળવું = દયા આવવી; લાગણી થવી. -બંધ પડી જવું= હૃહદ મું. [જુઓ હડ) મશ્કરી; મજાક [ સૂચવતા રવ એકદમ હૃદય કામ કરતું બંધ થવાથી મૃત્યુ થયું. –ભરાઈ આવવું હુડહુડ અ૦ [૨૫૦; જુઓ હૃ] ઉતાવળ કે ઝપાટાબંધ ગતિ = શોકની લાગણીથી ડર્મ ભરાવો. -ભેદવું = હૃદય પિગળાવી હુણયું[] એક પ્રાચીન મેગેલ જાતિને માણસ
નાખવું (૨) મર્મમાં વાગવું – અસર કરવી.] ૦કમી ન૦ હૃદય હૂણવું સક્રિટ કૂટવું (છાતી)
રૂપી કમળ, કંપ ૫ હૃદયને કંપ. કુંજ સ્ત્રી, હૃદય રૂપી હુને ન [.]+ એક સિક્કો; મહેર (૨) ૫૦ જુઓ હુણ કુંજ – મંડપ. ૦ણ છું. હદયનું – ભાવનાનું વલણ કે દિશા. હ૫ ૦ [૧૦] વાંદરાને એ અવાજ (૨) ૫૦ બઢ, મોટો ક્ષેભ ૫૦ હૃદયમાં થતો ભ – ખળભળાટ. ૦ગતવિ હૃદયમાં વાંદરે (બાળભાષામાં). ૦કાર ૫૦ પ એ અવાજ. -પાહુપ રહેલું. ૦રામ્ય વિ. તર્કથી નહિ પણ લાગણીથી કે ભાવનાથી અ૦ જુઓ હુકાહક (૨) સ્ત્રી ખૂબ હુપ હૂપ થાય તે
હૃદયમાં સમજાય તેવું. ગ્રંથિ સ્ત્રી હૃદયમાં (ભાવ, વિચાર, વાસના હુબહુ વિ. [..] તાદશ; આબેહૂબ
ઈની) વળેલી ગાંડ (૨) હૃદય રૂપી ગ્રંથિ. ૦થાલી વિ. મનને હૂર, –ની સ્ત્રી, [1.] સ્વર્ગની સુંદરી; અસરા
વશ કરી લે એવું; મનને ગમતું. ૦ચક્ષુ ન હૃદય રૂપી ચક્ષુ. હલકવું અ૦િ (૫) જુઓ હુકવું. [લકાવું (ભાવે).] ૦ચુંબકવિ હૃદયને સ્પર્શે કે આકર્ષે એવું. દુર્બલ(–ળ) વિ૦ હુલકું ન૦ [સર૦ હલકવું] ઓચિંતો ગભરાટ
દુર્બળ હૃદયનું. દૌર્બલ્ય નવ હૃદયની દુર્બળતા, દ્રાવક વિ.

Page #944

હૃદયનાથ]
૮૯૯
[ હેતુમતું
હૃદય પિગળાવે એવું. ૦નાથ ૫૦ અંતર્યામી; ઈશ્વર. ૦૫ર ૫૦, ભાગ. હું વિ૦ હેઠળનું, તળેનું. ૦વાશ(–સ) અ૦ (કા.) પવન ૦૫ટલ ન૦ હૃદય રૂપી પડદે. ૦૫રિવર્તન ન૦, ૦૫લટે પુંડ | કે પાણીના વહનની દિશામાં નીચલે ભાગે (૨) નીચેલે માળે. ૦ળ દિલનું - આંતરિક લાગણીઓનું કે હૃદયણનું બદલાવું તે.પ્રીતિ | અવનીચે; તળે. –ઠાણ(–ણું) ન૦ નીચાણવાળી જગા (૨)વિ૦ સ્ત્રી, ખરા હૃદયની પ્રીતિ; ઊંડો પ્રેમ. બળ નવ હૃદયનું બળ. હલકું નીચું; હેઠું બિલર પુત્ર હૃદય રૂપી બિલોર, ભંગ કું. હૃદયને ભંગ; | હેઠાસવું સ૦િ (કા.) સૂપડાથી ચાળણ (કાંકરા ઈ૦) નીચે પાડવું (લાગણીથી) હૃદય ભાંગવું-નિરાશ થવું તે.oભેદપુર હૃદયના ભાવે- | હેઠા પુત્ર (ક.) હેઠાસવું તે માં ભેદ કે તફાવત, હદયની જુદાઈ. ભેદક, ભેદી વિ૦ હૃદયને હે વિ૦ જુઓ હેઠાણું (૨) અ૦ હેઠે, નીચે. –ડે અ. જુઓ ભેદી નાખે તેવું; હૃદય ઉપર ખૂબ અસર કરે તેવું. ૦મા-મંથન હેઠ. [-બેસવું = તળિયે જામવું (૨) કંટાળીને કેહારી થાકીને કઈ નવ હૃદયમાં થતું મંથન. ૦માન્ય વિ. હૃદયથી – ખરા દિલથી | પ્રવૃત્તિ કે કામ છોડી દેવું; જંપવું (૩) પાયમાલ થવું.]
સ્વીકારેલું. ૦રાજ પુત્ર હૃદયને રાજ –ધણી; પતિ કે પ્રભુ. | હેઠ (ડ) સ્ત્રી [i. ) ગુનેગારને પગ જકડી રાખવાને કરેલું ૦રાણી સ્ત્રી, હૃદયની રાણી; પત્ની. ૦વતી વિ૦ હૃદયમાં રહેલું. | મેટું ભારે લાકડું (૨) તોફાની ગાયભેંસના ગળામાં પગ વચ્ચે વિહીન વિ૦ હૃદયશૂન્ય; લાગણી વિનાનું. ૦વીણ સ્ત્રી | રહે એમ બંધાતું લાંબું લાકડું; ડેરે (૩) સગર્ભા સ્ત્રીને નિયમિત હૃદયરૂપી વીણા. વૃદ્ધિ સ્ત્રી એક હૃદયરેગ. હવેધક, વેધી- થતી અમુક શારીરિક પીડા. જેમ કે, ઊલટીની હેડ (૪) [. દેT (-ધુ) વિ૦ જુઓ હૃદયભેદક, [ધિતા સ્ત્રી..] શલ્ય નવ = સમહ; સર૦ મ.] વેચવાના બળદને કાફલો (૫) [લા.) જેલ; હૃદયની પીડા. ૦ાન્ય વિ૦ જુઓ હૃદયવિહીન. ૦શન્યતા કેદ, [-કેરડે વાગવે = શિરજોરી કે સત્તા ચાલવાં] બેડી સ્ત્રી૦. સૂઝ સ્ત્રી હૃદયમાં ફરતી સૂઝ. સૂત્ર નવ હૃદયનું સૂત્ર | સ્ત્રીહેડને બેડી; જકડતું બંધન હૃદયને પકડવાની દેરી. ૦સ્થ વિ. જુઓ હૃદયવ. ૦પશી | હેડ વિ. [૪.] મુખ્ય; ઉપરી. ઓફિસ સ્ત્રીમુખ્ય કેવડી કચેરી, વિ૦ હૃદયને સ્પર્શે – અસર કરે એવું. સ્વામી પુત્ર પ્રીતમ (૨) | કાર્યાલય. કેસ્ટેબલ પુંપોલીસટુકડીને વડે; જમાદાર.
સ્વામી; પતિ. વહીન, હીણું વિ હૃદયવિહીન, હીનતા સ્ત્રી૦. ૦લાર્કÉવડો કારકુન, અવલકારકુન. ક્વાર્ટર્સન (બ૦૧૦) -યંગમ વિ. [સં.] હૃદયસ્પર્શ. –ચાકાશ ન. [+આકાશ) [૬] કામકાજ કે નેકરીનું મુખ્ય મથક. ૦માસ્તર ૫૦ [છું. હૃદયરૂપી આકાશ; હૃદય. –ચાફાટ અ૦ જુઓ હૈયાફાટ.—યેશ- દેટમાટર વડે – મુખ્ય શિક્ષક. ૦મિસ્ટેસ સ્ત્રીવડી - મુખ્ય (-થર) પું[+, -૧૨] જુઓ હૃદયસ્વામી. -કેશ્વરી | શિક્ષિકા સ્ત્રી પ્રિયા; વહાલી સ્ત્રી (૨) પત્ની. – ગાર . [+કાર] | હેડકી સ્ત્રી. [ä. f4%I] ભારે શ્વાસનું ડચકું (૨) વાધણી હૃદયને ઉગાર; અંતરને અવાજ
(-આવવી,ઊપઢવી).-કિયે લાડુ ૫૦ મૂએલા નિમિત્તે થયેલે દિયું, હદે ન૦ + જુઓ હદય વિચાર કે ભાવ |
[ બહેડ [છું.]”માં હગત વિ. [i] હૃદયમાં રહેલું; આંતરિક (૨) ન૦ આંતરિક હેડ- કંસ્ટેબલ, ક્વાર્ટર્સ, ભાસ્તર, મિસ જુઓ હદ્દેશ પુત્ર [સં.] હૃદયને ભાગ; હૃદય-સ્થાન
હેડંબા સ્ત્રી (સં.) જુઓ હિડિંબા ઘ વિ૦ કિં.] પ્રિય; ગમે તેવું ગમતું. છતા સ્ત્રી
હેયિારે ૫૦ હિડી ઉપરથી] ધમાલ
[ વાછરડે દરેગ કું[સં.] હૃદયને રોગ
હેડિ વિ. [જુઓ હેડ (૪)] બળદની હેડવાળા (૨)૫૦ હેડમાં દુલાસ્ય ન૦ [ä. હૃદ+ લાસ્ય] હૃદયનું લાસ્ય – થનગનાટ | હેડી સી. જુઓ હેડ (૪); સર૦ હિં.] વેચવાના બળદને કાફલો દુષિત વિ૦ [ā] હર્ષિત હરખાયેલું
| (૨) સમાનતા; બરાબરી
[યાર; આસક્તિ હૃષીક ન૦ [ā] ઇન્દ્રિય
[ એક તીર્થસ્થાન | હે
હે પુત્ર [ઝા. હિત્રઢ (સં. દૃઢ ઉપરથી કે જુઓ એડો] અતિશય
પંઢ Tur હૃષીકેશ ૫૦ [i.] (સં.) શ્રીકૃષ્ણ (૨) વિષ્ણુ (૩) (હિમાલયમાં) હેણ (હે) સ્ત્રી [સં. રાન?] તળાઈ, બિછાનું દષ્ટ વિ. [ä.] ખુશ; પ્રસન્ન. ૦૫ષ્ટ વિ૦ (શરીર) ખબ જાડું ! હેત અ૦ [હિત પરથી?] +(૫) માટે; ને લીધે માતેલું. પુષ્ટતા સ્ત્રી,
હેત ન૦ [પ્રા. હિત (સં. દૃઢ) ઉપરથી] પ્રીતિ; ભાવ; નેહ, હૃધ્યકા સ્ત્રી [સં.] મધ્યમ ગ્રામની એક મચ્છના (સંગીત) [–લાવવું =ભાવ કે લાગણી પેદા કરવી; ચાહવું. વરસવું= બહુ હે (હે) સ્ત્રી (જુઓ સે] ધીરજ, હિમત. [-પૂરવી = સંતુષ્ટ થવું | ભાવ થે.] પ્રીત સ્ત્રી વહાલ; કૃપા. ૦મ હું વિ૦ હેત-માયા (૨) મદદ કરવી.]
વિનાનું. ૦રસ પુત્ર હેત રૂપી રસ; પ્રેમરસ. ૦૯ ડું ન (પ.) હેત. હે અ૦ [૩] સંબોધન કરવાને ઉદગાર
સ્વી વિ૦ કિં. હિતૈષી હિતેચ્છું; શુભેરછક. -તારથ પું૦+ હેકઠા(–)ઠઠ વિ૦ (કા.) જુઓ હકડેઠઠ
હેતની લાગણું. --તાળ(–ળુ) વિ૦ હેતવાળું; માયાળુ હક્કા સ્ત્રી[સં.] હેડકી
હેતકનું નવ (કા.) માલ ભરવાનું ગાડું [ જુઓ “હેત નવમાં હેક્ટ- વિ૦ [૬.] (સમાસમાં પૂર્વપદે) “સ” સંખ્યા બતાવતો | હેત-પ્રીત,૦મઠું, રસ, લડું, સ્વી,–તારથ,-તાળ(–) (દશાંશ પદ્ધતિનાં માપનલમાં પૂર્વગ.જેમ કે હેક-ગ્રામ, લિટર, હેતુ ૫૦ [.] ઉદ્દેશ; આશય (૨) સબબ; કારણ (૩) પંચાવયવ -મિટર
[ઉમળકે (૫.) વાકયમાં સબબ બતાવનારું કથન કે વાક (ન્યા.). કર્તા પુત્ર હેજપું [ભેજ પરથી ?] ભેજ, ભીનાશ (૨) હિત પરથી ] મહેત; (વ્યા.) પ્રેરકરચનાને કર્તા. ગર્ભવિ૦ (અંદર) હેતુવાળું. ચિહન હેટ સ્ત્રી. [૬.] વિલાયતી ટોપી
ન હેતુ બતાવતું ('.') આવું ચિહન (ગ.). ૦તા સ્ત્રી૦, ૦૦ હેઠ અ [વા. દે] (પ.)નીચે; હેઠે; હેઠળ. ૦લાણ ન૦ હેઠલે | ન હેતુ હોવો તે; હેતમત્તા. ૦મત્ વિ૦ હેતુ –પ્રોજનવાળું;
લાડુ

Page #945

હેતુમત્તા ].
[ હેવાલ
કાર્યકારણભાવવાળું (ન્યા... ભત્તા સ્ત્રી૦. વાદ પુંતર્કવિદ્યા ! હેરાન (હું) વિ. [મ.] હેરાનગતિ પામેલું; કંટાળેલું. ગત(-તિ) તર્કશાસ્ત્ર (૨) કુતર્ક; નાસ્તિકતા, વાદી વિ૦ તાર્કિક (૨) | સ્ત્રી મુશ્કેલી; પીડા; પજવણી કુતર્ક નાસ્તિક. વિદ્યા સ્ત્રી તર્કવિદ્યા
હેરાવવું સક્રેટ હેર નું પ્રેરક હેત્વાભાસ પું[સં.] દુષ્ટ – હેતુ; હેતુને આભાસ(ન્યા.). | હેરિયું ન હિરવું ઉપરથી] છાનુંમાનું એવું તે (૨) બાકામાંથી ૦વાદ પુંદુષ્ટ હેતુવાળો – દેખવા માત્ર હેતુવાદ; “સેફિસ્ટ્રી'. | પડતું સૂર્યનું કિરણ (૩) [જુઓ હેલો] ઝે કું, ઝેલું (૪) હેડીને ૦વાદી વિ૦ (૨) પં. સુફિયાણું; “સેફિસ્ટ'. -સી વિ૦ હેવા- પવન હોય તેમ ફેરવવી તે. (હેરિયાં ખાવાં હોડીમાં બેસી ભાસવાળું
પવનની લહેર માણવી. હેરિયાં હેરવાં = છાનુંમાનું જોવું (૨) હેદળ ન૦ + જુઓ હયદળ
બીજાનાં છિદ્ર જેવાં.] હેગર નટ [છું.] જુઓ હંગર
હેરુ – પં. [જુઓ હેરક] જાસૂસ બાતમીદાર. –૪ નવ જુઓ હેન્ડલ ૫૦ [છું.] હાથો; દસ્ત
હેરિયું ૧, ૨ (૨) જુઓ “હેર સ્ત્રીમાં હેબક, -ત (હે) સ્ત્રી [મ. દૈવત] હબક; ધાસ્તી. [-ખાવી = | હેરફેર પું[હેરવું + કેરે] અફેરે; જવું આવવું તે (૨)
હેબકાવું] (-કા)વું, –તાવું અક્રિ૦ જુઓ હબકવું ફેરફાંટ ખાવા જેવું થોડું કામકાજ (ખા) હેબિયસ કેપેસન (લેટિન) રું.] કેરીને બરાબર કાયદેસર પકડવો | હેલ (લ,) સ્ત્રી [સર૦ મ.] બો; ભાર (૨) વેચવા સારુ ગાડામાં
છે કે કેમ, તેની તપાસ કરવા માટે, અદાલત કેદીને પિતાની ભરેલાં લાકડાં છાણાં વગેરે કે તેનું ગાડું (૩) માથે લીધેલું કે લેવાનું - રૂબરૂ હાજર કરવા હુકમ કાઢે છે તે [પું. (સં.) મેરુ | બેડું (૪) ઊંચકવાની મજૂરી (૫) હેલકરીનું કામ. કરણ સ્ત્રી
હેમ ન [i.]નું. કાર સેની. ગિરિ, -માદ્રિ [+અદ્રિ] સ્ત્રી-હેલકરી. ૦કરી મું. [સર૦ મ.; J. હું મજાર; વિતરે હેમક (હું) વિ૦ [.. અમh] મખે; બેવકુફ (૨)બીકણ; ડરપોક હેલકારે પુત્ર હિલ પરથી] હેલારે; હેલો (–મારે, વાગ) હમક્ષેત-એમ વિ. [મ દ્વિભ] કુશળ; સહીસલામત હેલક વિ૦ (૫.) અલ્લડ; નાદાન હેમગિરિ પું[i] જુઓ હેમમાં
હેલણ, –ન [.] ૧૦ હેલા; ગેલગમત; ખેલ હેમચંદ્ર ૫૦ .](સં.) એક પ્રસિદ્ધ જૈન આચાર્ય
હેલના સ્ત્રી [i] અવહેલના, તિરસ્કાર; તરછોડવું તે હેમત સ્ત્રી સોનેરી ત– તેજ કે પ્રકાશ
હેલપટો [હેલ +પટ્ટી] નકામો કેરે; અટે હેમદં વિ4 સોનાના હાથાવાળું
હેલવવું સક્રિ(૫.) જુઓ હેળવવું. [હેલવાવું અક્રિ હેમપઘ ન [.] સોનેરી કમળ
(
કણ), –વવું સ૦િ (પ્રેરક).]. હેમપુ૫ ૦ [i] ચપે
હેલવું અ૦િ [જુઓ હેલા] હેરવું; હળવું (૨) સક્રિ. [સં. હેમમાલી વિ. [ā] હેમ – બકુલનાં ફલની માળાવાળું
] અવગણવું; હેલના કરવી હેમર પું, એક જાતને ઘડે કે હાથી
હેલા સ્ત્રી [સં.] ખેલ; ક્રીડા (૨) રતિક્રીડા (૩) તીવ્ર સંગેચ્છા હેમલતા સ્ત્રી [સં.] એક વેલ
(૪) તે વ્યક્ત કરતી ચેષ્ટા (૫) ક્ષણ, સહેજ વાર હેમવતી સ્ત્રી [.] સંગી માં એક થાટ
હેલારે ૫૦ [જુઓ હેલો] હેલકારે; ધક્કો હેમવર્ણ, વરણું વિ૦ સોનેરી વર્ણનું ( હેમંત સંબંધી હેલાલી ન [ગ. ]િ મુસલમાની ૩૫૪ દિવરાનું વર્ષ હેમંત સ્ત્રી [સં.] માગશર ને પિષ મહિનાની ઋતુ. –તી વિ૦ | હેલાવું અ૦િ , –વવું સત્ર કે “હેલનું કર્માણ ને પ્રેરક હેમાદ્રિ પું. [4] જુઓ “હેમમાં
હેલાડેલ સ્ત્રી(પ.) હેડલા પર છેલ્લા વાગવા તે; હાલાહાલ હેમિયું, હેમી વિ. [હેમ ઉપરથી] સેનાનું
હેલિકોપ્ટર ન [.] સીધું ચડી ઊતરી શકે એવું એક જાતનું હેય વિ૦ કિં.] ત્યાજ્ય. છતા સ્ત્રી
નાનું વિમાન હેર સ્ત્રી, (કા.) મદદ; સહાય. - વિ૦ મદદગાર
હેલી સ્ત્રી[૩. મા]િ સતત વરસાદ (૨) [ગ. સ્ત્ર (સં. હેર,૦૫૦ [જુઓ હેરવું] બાતમીદાર; જાસૂસ; હેરનાર, ૦| è = સખીને સંબોધન)] અલી; સાહેલી(૩) [સર પ્ર. મરા ] j૦, ૦ણું ન જુઓ હેરિયું ૧
ગીતની એક દેશી (૪) [] બગલ (૫) રાખ (મુડદાની) (૬) હેરત (હે) સ્ત્રી [.] નવાઈ આશ્ચર્ય [-પામવું, પમાડવું]. [જુઓ હેલા ૫] ક્ષણ ૦મંદ વિ૦ આશ્ચર્યચકિત
હેલો(–લે) ૫૦ (જુઓ હીલ; સર૦ સે. ૪] હેલાર; આંચકે; હેરફેર વિ. [ફેરને કિર્ભાવ; અથવા હેરવું ફેરવવું; સર૦ મ., હિં]. ધક્કો (૨) ઝપાટે (૩) હરકત; નુકસાન (૪) ખાડાટેકરાવાળી બદલેલું; ફેરફારવાળું (૨) અદલાબદલી થયેલું (૨) પં. હેરફેર જમીન ઉપર વાહનનું ઊછળવું તે; તેથી બેસનારને લાગતો ધક્કો. થવું તે (૩) તફાવત; ફેરફ ફરક. –ી સ્ત્રી હેરફેર કરવું તે | ૦રે હેલો; હેલારે
[મહાવરો હેરવવું સક્રિ. [સેરવવું? હું. દેત્ર = તિરસ્કારથી ધકેલી કાઢવું | હેવા (હે) મુંબ૦૧૦ [જુઓ સહવાસ] પરિચય (૨) આદત;
પરથી?] રોજ મુલતવી રાખવું. [હેરવાવું (કર્મણિ) –વવું પ્રેરક)]. હેવાતણુ(–ન) (હે) ન [બા. વહુવા (સં. મવિધવા) ઉપરથી?] હેરવું સક્રિ. [રે. દે; સર૦ સં. =િ જાસૂસ] ધારીને કે છૂપી | સૌભાગ્યવસ્થા
[સ્ત્રી, પશુપણું પાશવતા રીતે જોવું; નિહાળવું (૨) [3] લલકારવું; ઉશ્કેરવું (૩) અકિં. હેવાન (હું) વિ. [મ.] ઢેર જેવું (૨) નટ પશુ; ઢાર. –નિયત [સં. હે = ક્રીડા કરવી]+હળવું; હથવાર થવું
હેવાયું (હે) વિ. [હેવા ઉપરથી] હેવાયેલું; હળેલું (૨) હેરંબ ! [.] (સં.) ગણપતિ
હેવાલ (હે) [જુઓ અહેવાલ] વૃત્તાંત

Page #946

હેવાવવું ]
[ કાટવું
હેવાવું (હું) અક્રિ. (હેવા પરથી] હેવા થવા; હળવું. [વવું હૈયું કબૂલ કરતું નથી = વિશ્વાસ બેસતા નથી (૨) હિંમત સક્રિ. (પ્રેરક).]
ચાલતી નથી. હૈયું કહ્યું ના કરે એવું = ન મનાય એવું; ખૂબ હેષવું અક્રિ. (સં. ] હેવા કરવી; હણહણવું
આશ્ચર્યકારક, ખાલી કરવું,-ખેલવું = મનના ઊભરા કાઢવા; હષા સ્ત્રી, ૦રવ પું[ ] ઘોડાને હણહણાટ
મનની બળતરા કેઈ ને કહી સંભળાવીને કે રડીને શાંત કરવી. હેષાવું અક્રિ૦, વવું સક્રિટ “હેવ'નું ભાવે ને પ્રેરક
-ટાઢું હિમ લેવું = નિરાંત હેવી. -કાલવવું = જુઓ હૈયું હેસિયત (હું) સ્ત્રી [મ. દૈતિકત] સામર્થ્ય, શક્તિ (૨) વકર; ખાલી કરવું; બળતરા બહાર કાઢવી. -ફાટવું = દિલને સખત
પ્રતિષ્ઠા (૩) યોગ્યતા; લાયકાત. ૦દાર વિ૦ હેસિયતવાળું આઘાત લાગ. -ફટી જવું =અક્કલ બહેર મારી જવી; ગમ ન હળ સ્ત્રી, [હળવું ઉપરથી] હેવા; મહાવા (૨)જુઓ હેડ અર્થ ૨ | પડવી. બાળ્યા કરતાં હાથ બાળવા સારા = બીજાને હાથે હળવણી સ્ત્રી હેળવવું તે
કરાવતાં નુકસાન થતું જોઈ દિલમાં બળવું, તેના કરતાં જાતે કરવા હેળવવું સક્રિ. [સર૦ હેરવું ૩] હળે એમ કરવું; મન મેળવવું માંડવું સારું. –ભરાઈ આવવું =દુઃખ કે લાગણીથી રડું રડું થઈ
(૨)કેળવવું; પાળવું (પશુને). [હેળવવું (કર્મણ) –વિવું પ્રેરક).] જવાવું. -હાથ રાખવું = દિલની સ્વસ્થતા જાળવવી; ઉકળાટ હે (૦) ૦ [૧૦] એ વિસ્મય, ધમકી વગેરે બતાવનારો ન કરો. હૈયે તેવું છેકે = જેવું મનમાં તેવું વાણીમાં, હૈયે ઉદગાર (૨) ફરીથી કે રહીને પ્રશ્ન કરતી વેળાને ઉગાર. ઉદા. દાબવું = છાતીએ ચાંપવું. હૈયે ધરવું = મનમાં ઉતારવું; બરાબર હું, શાસ્ત્રની વાત સાચી ? હે, શું કહ્યું?
લક્ષમાં લેવું. હૈયે હાથ રહે ધીરજ રહેવી.હૈયે હાથ મુકાવે, હંકવું (હૈ૦) અકિં. [હું ર૧] તંગીમાં હોવું. [ હંકાવવું પ્રેરક).] રખો = હિંમત રાખવાનું કહેવું. હૈયે હાથ રાખ = ધીરજ હંગર ન [૬.] કપડું ટીંગાવવા માટેનું એક સાધન
રાખવી. આટલું તે હૈયે ઘાલશે કે કેટે? = આટલું શું ઓછું હે દલડુંજુઓ હેન્ડલ
છે? (૨) આટલા થોડાને શું કરશે ? શી રીતે પૂરતું થશે ?]. હૈસુ (હૈ૦) સ્ત્રી + સુવાસણ
[કરવી તે (ચ.) -વાઉકલત સ્ત્રી બુદ્ધિ. ચાકુટ સ્ત્રી અતિ શેકને લીધે છાતી હૈ સ્ત્રી [૨૫૦; સર૦ હડફડ, હલકુલ] આમ તેમ જોરથી ઘમઘમ કરવી તે (૨) મેટી ચિંતા. ચાળ પં. ચિંતાથી હૈયામાં હેલું ન૦ (૫.) હેઠું; હૈયું
થત ચંથરે. –ચાટવું અક્રિક નાહિંમત થવું. વાતે વિ. હદયે પું[કે. હg = હાડકું ઉપરથી?] ગળાની ઘાંટી; ગળાને છાતી તૂટી જાય એવી મહેનતવાળું (૨) સ્ત્રી હૈયાકટ. - દુબળું બહાર તરતો દેખાતે ભાગ. [-નીકળવે, ટ પુખ્ત ઉમરે વિ૦ મનનું દૂબળું, પાણી વગરનું. ત્યાધરપત, યાધારણ સ્ત્રી, આવવું.] -યારે સ્ત્રી, મુસલમાની રાજને એક કર
સંત; સમાધાન (૨) ખાતરી. –ચાફાટ વિ૦ છાતી ફાટી જાય હૈડિબેય પં[.] (સં.) હિડિંબાને પુત્ર – ઘટકચ
એવું (૨) અ૦ છાતી ફાટી જાય એમ (રડવું). “-વાછૂટું વિક હૈડું ન જુએ હૈયું (૨) [સર હેરવું અ૦િ ] (ચ) પૈધું; ટેવ. મઢ; બેવક ફ; ગમ વિનાનું. ચાબળાપે ૫૦, જાબાળ સ્ત્રી [-પડવું = ટેવાવું; ફાવતું થયું.]
[સ્ત્રી હૈયું બળવું તે; હૈયાને ઉકળાટ. –વાભાવ છું. હૈયાનો ભાવ; હૈતુક વિ૦ [.] હેતુવાળું; કઈ હેતુ કે ઉદ્દેશથી કરેલું.–કી વિ. હેત. પામેલું વિ૦ હૈયામાં એલરાખતું; મેલા હૈયાનું; હયારમું. હૈદેસ સ્ટ્રીટ [હાય + દસ્ત; સર૦ ૫.] દુઃખની અરેરાટી-સ્કૂટવી) -પારખી સ્ત્રી છાતીપૂર ચણેલી ભીત.-ચાર વિ૦ હૈયામેલું; હમ વિ[ā] હિમ સંબંધી; બરફનું કે બરફ જેટલું ઠંડું (૨) મનને મેલ કે ભેદ ન જાણવા દે તેવું. -વારી સ્ત્રી હિંમત સેનાનું કે સેના જેવા રંગનું. ૦વત વિ. હિમાલયનું; હિમાલય ધીરજ હૈયાધારણ. -યાવરાળ સ્ત્રી, હૈયાની વરાળ - ઉકળાટ સંબંધી (૨) હિમાલયમાં રહેનારું કે હિમાલયમાં ઉત્પન્ન થયેલું. કે કઢાપ, દુઃખ ઈ0; હેયાબળાપ. –ચાશ(–સ)ગડી સ્ત્રી, હૈયા ૦વતી સ્ત્રી (સં.) પાર્વતી
ઉપર મુકેલી સગડીની પેઠે દુઃખ દેનારું. યાશલ્ય નવ હૈયાનું હૈયંગવ, -વીન ન. [સં] તાજું માખણ કે ધી
દુ:ખ. -વાશેક પં. ઊંડા શોક. વાસ્ નું વિ૦ હૈયાફ ટું; હૈયા-કૂટ થી હૈયાળું સુધીના શબ્દો જુઓ હૈયું’ શબ્દમાં છેવટે | મઢ (૨) નિષ્ફર; નિર્દય. વાહાર વિ૦ હૈયાના હાર જેવું પ્રિય. હૈયું ન [2ા. હિંમદ (સં. દૃઢ)] હૃદય; દિલ; અંતઃકરણ. [ ચાહે છે ૫૦ ખબ હેડ. ચાહેળી સ્ત્રી, દિલમાં ભારે સંતાપ ઉપર રાખવું = ખૂબ સંભાળ લેવી; વહાલથી પાળવું. હૈયાના | કરાવનારું જે તે. -વાળું વિ. પ્રેમાળ લાળા = અંતરની બળતરા. હૈયાની હેળી = અંતરનું દુઃખ. | હે અ૦ [ā] [૨૦] ખાતરી અથવા સંમતિદર્શક ઉગાર; હાં હૈયાનું ફટવું, ટેલું = બુદ્ધિાન્ય; હૈયાફ ૮. હૈયાનું મેલું, ચાર | (૨) કાવ્યના કેટલાક ઢાળોમાં હલકાર માટે વપરાતા ઉદ્ગાર (૩) = મનને મર્મ કે ભેદન જાણવા જેવું.હૈયાને હાર = અતિપ્રિય. એ; હે (સંબંધનને ઉગાર) હૈયાનું સૂનું = જુઓ હૈયાસૂનું. હૈયામાં અંગારા ઊઠવા = | હઈયાં અ૦ [૨૦] ઓડકાર કે તૃપ્તિને ઉગાર; ઓહિયાં. અંતરમાં તીવ્ર વેદના થવી; કાળજું બળવું.હૈયામાં કોતરી રાખવું | [કરવું = પચાવી પાડવું, ગળી જવું. ] = જુઓ હૈયામાં લખી રાખવું. હૈયામાં ગજની કાતી હોવી | હેશ () હોવું’નું ભ૦કાનું રૂપ (પહેલે પુરુષ એકવ૦) = છપું વેર ધરાવવું; હૈયામાં ભારે કપટ હેવું. હૈયામાં ગેખ | હેઈશું (હ) હેશનું બ૦૧૦નું રૂપ (જુઓ ઈશ) હવે = પી વાત બહાર ન પડવા દેવાને ગુણ છે. હૈયામાં | હેકલી (હો) સી. [જુઓ હુક્કો] હકલીફ ના હો લખી રાખવું = બરાબર યાદ રાખવું. હૈયામાં હાથ મૂકે તે હેકા, યંત્ર ન૦ [મ. દુર્દ =દાબડો] દરિયામાં દિશા જાણવાનું કેરે કટ નીકળે =જાણે પિટમાં કશું કપટ જ નથી – છેક નિર્દોષ | સાધન
[હોકારો કરીને કહેવું કે અજાણ છે ! (વક્રોક્તિ). હૈયામાં હળી = અંતરમાં બળાપ. | હેકાટવું (હે) સક્રિઢ [જુઓ હકાર] ઠપકે દેવે; ભાંડવું (૨)

Page #947

હેકાટો]
૯૦૨
[ોંશિયાર
હેકાટો (હો) j૦ બમબરાડો; હકાટવું તે
કે ફજેતી (૨) [જુઓ એબાળ] ઊંધિયા પર મુકેલું તાપનું ભડકું હેકાયંત્ર ન૦ જુઓ હકા
હોમ ૫૦ [સં] હવન, યજ્ઞ. ૦૬૮ ૦ યજ્ઞને કુંડ. દ્રવ્ય ન હેકાર (હ) પં. રિવ૦) બુમાટ; બરાડો
હોમવાનું દ્રવ્ય; બલિ માટે પદાર્થ હેકારે (હ) પં. “હું', ‘હા’ કહેવું તે; સંમતિસૂચક અવાજ (૨) | હેમ રૂલ ન [.] સ્વરાજ [જુઓ હકાર] બમ; બરાડે; ધમકામણીભરી બમ. [-કર | હેમવું સ૦િ [હામ પરથી] યજ્ઞમાં આહુતિ આપવી; હેમ =બરાડો પાડવો. -દે = હકારે કરવો (૨) સામે કાર | કરો (૨) [લા.] બલિદાન આપવું; અર્પવું (૩) ઝઘડામાં નાંખવું કર (૩) હકારે પૂર, પૂર = “હ’, ‘આગળ ચાલો’ | હેમશાલા(–ળા) ૦ [ ] હોમ હવન કરવા માટે એરડો
એવું સૂચવવું.] વેબકારે, હકીરે () બુમાટે; બરાડો | કે તેનું સ્થાન હેકી સ્ત્રી. [૬.] ગેડીદડાને મળતી એક વિલાયતી રમત હેમાગ્નિ પં. [૪] હેમ - હવનના અગ્નિ હેકે (હ) [જુઓ હુક્કો] હક (૨) જુએ હોકાયંત્ર | હેમાવું અ૦િ , –વવું સ૦િ “હેમવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક હેજ (હ) પં[..] પાણીને કુંડ
હેમિપથી સ્ત્રી [$.] રોગોપચારની એક વિલાયતી પદ્ધતિ હજટ (હે) સ્ત્રી જુઓ એઝટ. [-મારવી, લગાવવી = તમારો | હેય (હું) “હેવું’નું વિધ્યર્થ (૨) અ૦ હશે ! ખેર ! લગાવ; ઝપટમાં લેવું. –માં આવવું, ભરાવું = ભતની ઝપટમાં | હેરવું (હો) સક્રિ. (૨) જુએ વહેરવું સપડાવું.] (૨) [. દુvid] જમીનદાર અને ખેડત વચન | હેર સ્ત્રી [સં.] અદી ઘડી; કલાક (૨) એક રાશિ કે લગ્નને વાર્ષિક હિસાબ
[ પેટ (તિરકારમાં) | અર્ધો ભાગ (૩) જન્મકુંડળી કે તે પરથી ભવિષ્ય ભાખવાની વિદ્યા હાજરી આર (રે. મોરારીએઝરી; જઠર, પિટ. -રું ન એઝરં; | હેરાવું અક્રિ૦, –વવું સહ૦િ (ચ.) “હોરવું’નું કર્મણિ ને પ્રેરક હટલ (હ), હોટેલ [$.] સ્ત્રી, ચાપાણી ઈ૦ નાસ્તાની દુકાન હોરી સ્ત્રી [સર૦ છુિં.] (સંગીતમાં) એક તાલ (૨) હેળીને (૨) યુરેપી ઢબની વીશી ને ઉતારે 3માં અા વાર ન ઉતારી
[આદમી દિવસમાં ગવાતું એક ગાયન હોટેટોટ ૫૦ [ડચ; રું.] દક્ષિણ આકાની મૂળ વતની જાતને | હેરી (') સ્ત્રી (૨) વહોરી. - j૦ જુઓ વહારે હેટેલ સ્ત્રી. [૬] જુઓ હટલ
હેરે ૫૦ (કા.) ઉમંગ, ઉત્સાહ (૨) હઠ; જક હેઠ j૦ જુઓ એઠ. [-ફફા = બબડવું. -માં ને હેઠમાં | હરે (હે) j૦ (ચ.) હતુઓ હારીમાં =ઈ સાંભળે નહીં એમ; ધીમેથી. –હલાવવા = બાલવું. હેઠે હોર્ન ન. [$.] ભૂંગળું; મેટરનું ભંગણું. [-મારવું =હેર્ન વગાડવું] આવી રહેવું = બોલવાની તૈયારીમાં હોવું.] વાચન ન૦ હેઠનાં || હોલ પં. [છું.] મેટે એરડે; ખંડ હલનચલનને જોઈ કે સ્પશને સામાનું બેલવું જણવું તે (અંધ- | હેલવણ ન હોલાઈ જવું તે; હાલાણ બહેરાનું). સિએટી સ્ત્રી, હોઠ વડે વગાડાતી સિટી હેલવવું સક્રેટ જુઓ ઓલવવું હેઠ સી. [ફે. દો] શરત [-માં ઊતરવું, -બકવી, મારવી] | હોલવવું અ૦િ , વવું સ૦િ ‘હોલવવું’નું કર્મણ ને પ્રેરક હેડકું, –લું ન૦, –લી સ્ત્રી[ä. હો] નાની હેડી હેલાણ ન જુએ હોલવણ (૨) (*) જુઓ એલાણ (કવાનું) હેડી સ્ત્રી [સં. હોટ] મછવો; મનાઈ [ મેટી હેડી હોલાવું અક્રિટ લાવું; હેલવાવું; બુઝાવું [ઉસવ; હોળી હેડ કું. [જુઓ એઢો] ઢાંકણું (૨) [સર૦ ઘોડો] મેજું (૩) | હેલિકા સ્ત્રી [.] હળી. -કેત્સવ ૬૦ [+ ઉસવ] હેળીને હેણ ન૦ હેવું કે થવું કે નીવડવું તે; બરકત. ૦હાર વિ૦ જુઓ ! હેલી સ્ત્રી, જુઓ હેલે] હેલાની માદા (૨) [ā] વસ્તુઓ હોનહાર
હેલિકા
[–લી સ્ત્રી હોલેદિલખાણું હેત (હો) “હેવું’નું ભટકા, વિધ્યર્થ. (હેયનું ભટકાઇ.)
હેલેદિલ વિ. [4] અસ્થિર કે ચસકેલા ચિત્તવાળું (૨) ભેળું. હેતા ! [i] યજ્ઞમાં મંત્ર ભણી આહુતિ હોમનાર હેલું ન૦, હાલે મું. [૩. દોઢ] એક પંખી હતું (હે) હોવું' પરથી તેનું વકત કે ભ૦કા રૂપ). “હમેશ | હેડર ન૦ [છું.] વિલાયતી ઢબની ટાંકવાળી કલમ હોયા કરતું' એ અર્થ બતાવવા માટે વપરાય છે. જેમ કે, | હેલઢોલ ન૦ [૬.] મુસાફરીમાં બિસ્તરે ૪૦ લપેટી લઈ જવાની કે ત્યાં હોતું નથી. એવું હતું હશે ?
એક ખેળ જેવી બનાવટ હેત્ર ન. [સં.) હવન કુંડ. -ત્રી પું- હેત્રમાં હવન કરનાર વાટ ૫૦ જુઓ હોવાવું] ગભરાટની દોડાદોડ (ચ.) હોદેદાર વિ૦ (૨) પું, -ની સ્ત્રી, જુઓ બહેદોમાં હોવાપણું (હો) ૧૦ વુિં ઉપરથી] અસ્તિત્વ હોદ્દો ૫૦ [. ; સર૦ હિં. હા] અંબાડી
હોવાવું અક્રિ. [‘હા’, ‘હો” રવ૦ ] (કશા માટે) ગભરાટમાં હેદો ! [5. ૩૦] એધે; પદવી; અધિકાર. –દેદાર વિ. આમ તેમ દોડવું; સેવાવું. [વવું (પ્રેરક)] [આવવું (૨) j૦ હો ધરાવનાર; અમલદાર. -દેદારી સ્ત્રી હેદ્દાવાળા | હેવું (હે) અક્રિ. [Hr. દુ, હવૈ (સં. મૂ)] થવું; બનવું; હયાતીમાં હેવું તે; અમલદારી
[ એક સેનાને સિક્કો | હવે અ૦ [૨૦] હા હેન પું[વાની હોનસેનાનાણું; સર૦ મ.] શિવાજીના વખતને હેશ પં. [.] ભાન; શુદ્ધિ (૨) શનિ; રામ, [-ઊડી જવા = હેનહાર વિ૦ [સર૦ હિં.] હોનાર; થનાર (૨) નીવડે એવું આશાપ્રદ સાનસધ જતી રહેવી બીક કે આફતથી). –માં આવવું = હેનાર, – (હો) વિ૦ થનાર; બનનાર (‘હેવું'નું ભ5) મચ્છમાંથી જાગ્રત થવું; ભાન આવવું.] ૦કેશ પં. બ૦ ૧૦ હેનારત સ્ત્રી[હોવું-હેનાર]બનનાર બનાવ; ભવિષ્ય(૨)અકસ્માત | ભાન; હિંમત; ચેતના
બાળે પં. [જુઓ ઉબાળ = હાહા] લોકોમાં જાહેરાત, ચર્ચા | હેશિયાર વિ૦ [T.] ચાલાક, કુશળ; નિપુણ (૨) સાવધ;

Page #948

હોશિયારી]
૯૦૩
શ મારવી. –રાખવી રસાકસા ) ઉતારે. | હ્યસ્ત
... દિ.] અહીંયાં
સાવચેત; ખબરદાર (૩) સમજુ બુદ્ધિશાળી. [-રહેવું = સાવધ -સી(હું) વિ. હોંશવાળું રહેવું]-રી સ્ત્રી હોશિયારપણું. [–કરવી,દાખવવી,બતાવવી, હોંશા(સા)શી(–સી) (હોતૈ) સ્ત્રી, જુઓ હુંસાતુંશી
મારવી = ડંફાશ મારવી. –રાખવી = સાવધ કે ખબરદાર રહેવું.] | હો અ૦ સ; સુધા હોસ્ટેલ સ્ટ્રીટ [છું.] છાત્રાલય (૨) (અમુક લોક માને) ઉતારે. હસ્તન વિ૦ [4] ગઈ કાલનું
જેમ કે, ધારાસભ્યની હોસ્પિટલ સ્ત્રી [.] જુઓ ઇસ્પિતાલ
હૂદ પું[.] પાણીને ઊંડે ખાડે; ધરે હેહા, હે સ્ત્રી. [રવ૦] ગડબડ, ઘાંઘાટ; ધમાલ (૨) જાહેરાત | હૂર્વ વિ૦ [સં.] લધુ; ટૂંકા અવાજનું. –ાક્ષર ૫૦ [+અક્ષર] કે ચર્ચા (૩) ગભરાટ; ખળભળાટ (૪) અવે એ અવાજ, કાર | હ્રસ્વ સ્વરવાળો અક્ષર મુંહેહા; ગભરાટ; ત્રાસ
હાસ પું. [સં.] ક્ષય; ઘટાડે; નાશ હે હો સ્ત્રી (૨) અ૦ જુઓ કહેવામાં
હી સ્ત્રી [i] લાજશરમ, મર્યાદા હળવું સ૦િ [જુઓ ઓળવું એાળ = પંક્તિ; અથવા પ્રા. હીંમ્ અ [i] લક્ષ્મીને બીજમંત્ર દુકસાફ કરવું; કે પ્રા. હોરું = ભીનું કરવું ?] કાંસકીથી વાળ | હીયમાણ વિ. [સં.] હરાતું; લઈ જવાતું ઠીક કરવા. [હેળાવું અ%િ૦ (કર્માણ), –વવું સક્રિ. (પ્રેરક).] | હલાદ ૫૦ સિં.] આનંદ, ૦માન પુત્ર સંગીતને એક અલંકાર હળી સ્ત્રી [પ્ર. દોઝિા (સં. હોરિના)] ફાગણ પૂર્ણિમાને તહેવાર; તે દિવસે લાકડાં વગેરેને ઢગલે સળગાવવામાં આવે
tી છે તે (૨) તેમ કોઈ વસ્તુને ઢગલો કરી સળગાવવું તે (જેમ કે, વિદેશી કાપડની હેળી) (૩) [લા ] ચિતાની બળતરા; અજંપે.
A j૦ [સર૦ મ.] છેલે ગુજરાતી વ્યંજન (એનાથી શરૂ થતો [Fકરવી = હળી પેઠે સળગાવવું; બાળવું (૨) હોળી નિમિત્તે |
એક શબ્દ નથી. ઘણા શબ્દમાં આવતા “લના વિકલ્પ તરીકે ઉપવાસ કરવો (૩) હળીનું પર્વ મનાવવું. -દિવાળી વચે= |
ળ” વપરાય છે. જેમ કે, કલા, –ળા; આવલી, -ળી ઈ૦. કાર કદી નહીં; જ્યારે ગણે ત્યારે. –નું નાળિયેર = આફત કે
૫૦ ળ અક્ષર અને ઉચ્ચાર જોખમના કામમાં ધરતી જનાર. (-બનાવવું = આફતમે જોખમમાં ત્રાહિતને સંડવો - સપડાવ.) –ભૂખ્યા રહેવું = હેળી પ્રગટે ત્યાં સુધી ઉપવાસ કરવો. –રમવી = હેળીના તહેવારની ખુશાલીમાં પરસ્પર રંગ -ગુલાલ છાંટવાં -વાળવી = ખરાબી કરવી.] –ૌયું ન૦ [હળી ઉપરથી] હળીમાં નાખવાનું નાનું
ક્ષ છું. [સર૦ મ.] ગુજરાતી વ્યંજનમાળામાં “ળ” પછી બોલાય છાણું (૨) ન હોળો કરે
છે. ખરેખર તે ક + ને જોડાક્ષર છે. તેનાથી શરૂ થતા શબ્દો હળ જુઓ ઓળાયો એળ ઉપરથી)] (રકમની) પૂર્ણતા
ક” માં તેના ક્રમમાં જુઓ સૂચક અર્ધચંદ્રાકાર ચિહન, ઉદા. ૧૦. (૨) હેળી ખેલનાર; ઘેર; ફાગ ગાનાર છેકરો હેકાર હો૦) ૫૦ જુઓ હકાર. - j૦ જુઓ હકાર હોંચી, વહેચી (હૈ૦) અ૦ (ર૦) ગધેડાના ભંકવાનો અવાજ | [સર૦ મ.] ગુજરાતી વ્યંજનમાળામાં ‘ક્ષ' પછી બેલાય હશ(–સ) (હ૦) સ્ત્રી [5. ; જુઓ હંશ ઊલટ; ઉમંગ. | છે. ખરેખર તે જ+બ ને જોડાક્ષર છે. તેનાથી શરૂ થતા શબ્દો [માં આવવું, પૂરી થવી, ભાગી જવી] -શી(લું), | ‘જ' માં તેના ક્રમમાં જુઓ
શુદ્ધિપત્રક
પૃષ્ટ કૅલમ લીટી ૪ ૧ ૧૭
પદ્ધતિ
અણવટ પું. શાસ્ત્ર અનાવિદ્ધ વિ. આવવું
બદ્ધ
અગર
૬ ૭
૧ ૨
૧૮ ૨૪
અશુ પદ્ધતિ બદ્ધ અગરું ગ્રંથી (૨) ઇરાન નિશ્વય સિદ્ધિ
૧૬ ૨૪ ૨૭ ૩૨ ૪૪ ૪પ ૫૧ ૫૪ ૫૫
૨ ૧ ૧ ૨ ૧ ૨ ૧ ૨ ૧
૨૧ ૩૪
૪ ૨૦ ૧૧ ૩૦ ૧૮ ૧૯ ૯
અણવટ શાસ્ત્ર અનાવિદ્ધ આપવું अचूं ફાલતું અવાળું કાવ્યશાસ્ત્ર -છાંગ
अर्च ફાલતુ
૧૦ ૧૩ ૧૬
૧ ૨ ૧
૩૦ ૪૭ ૩૧
(૨) ઈરાન નિશ્ચય સિદ્ધિ
અવા કાવ્યશાસ્ત્ર -છાંગ

Page #949

૯૦૪
પદાથ
- વિ૦
ચુંબક રણત ચડાડવું ' સારું. સાડવું
પદાર્થ -હું વિ૦
ચુંબક રમત ચડાવવું સારુ પાડવું કચડો
૩૪
o
જ
આર્સેનિક
ઢ.
o
अंबर
2
|
0
સ્વધ
نی
o S
ભલે
نی
o S
نی
o છે
نی
* ?
૧૨૫
ઝઘડો
ગ્રંથી ગ્રંથિ
૩૧૨ ૨ ૨૪ ઈમારતી ઇમારતી ૩૧૬ ૧ ૪૧ થાયેલું
ગંથાયેલું ૩૧૭ ૨ ૪૨ ૭૫ ૧ ૫ પિતમાં પિતામાં ૩૨૭ ૧ ૨૦ ૭૫ ૨ ૩૧
૩૭૮ ૭૭ ૧ ૪૨ અડધી ' અડધી ૭૮ ૨ ૪ સ્થાર્થ
સ્વાર્થ
૩૮૩ ૧ ૪૭ ૮૪ ૧ ૩૪
આર્સેનિક ૩૯૨ ૧ ૨૬ ૮૯ ૧ ૧૨ ઔધે ઔષધિ ૩૯૯ ૧ ૬ ૨ ૨૭ કાડ
કાઢો ૪૪૨ ૨ ૪૫ ૧ ૩૮ ઈજન ૮ ઈજને નવ ૪૮૩ ૨૫ ૨ ૪૫ स्क
૪૮૬
૮ ૧૦૦ ૧ ૨૩ આછાં
આશા
૫૧૩ ૨ ૪૭ ૧ ૧૫
વૈરાગી વરાગી ૫૧૪ ૨ ૪૭ ૨ ૪૭ ઉઝંખલ ઉખલ ૫૧૮ ૨ ૧૬ ૧ ૪૩
મહેતત મહેનત પ૨૬ ૧ ૨૯
ઊજમ ઊજમ પં ૫૪૬ ૨ - ૫ ૧૨૧ અધ્યાહર અધ્યાહાર ૫૫૧ ૨
- ૩૪ ઝગડો
૧૦૨ ૨ ૪ ૧૩૧ ૨ ૧૪ સૂ |
સૂકલા ૬૨૮ ૧ ૪૭ ૧૩૯ ૧ ૫ નુકશાન
નુકસાન ૬૩૪ ૨ ૩૨ ૧૩૯ ૧ ૧૨ ઉમરા
ઉમરા | ૬૪૫ ૧ ૩૬ ૧૩૯ ૧ ૪૬ મહેણું
૬૮૯ ૧૪૧ દરણું
૭૧૫ ૨૨ ૧૪૨ ૧ ૯ ઓવરટાઈમ ઓવરટાઈમ | ૭૨૬ ૨ ૪૦ ૧૪૮
ઉટર ઉદર
૭૩૩ ૨ ૧ ૧૬૩ ૧ ૩૮ કલમ કલમ સ્ત્રી ૭૪૮ ૨ ૩૪ ૧૬૫ ૨ ૪૪ અટકવાને અટકાવને ૭૪૯ ૨ ૧૮૩ - ૧ ૩૯ જીરું
જી. ૭૫૮ ૧
૧૪ ૨૧૨ ૧૪૩ કૌવત કૌવત નવ ૨૧૯ ૨ ૪૭ કામ કામળે ૭૭૩ ૧ ૧૭ ૨૩૦ ૧ ૧૩ ૦૫
૭૭૪ ૨ ૨ ૨૫૫ ૧ ૧૬
ગાજર ૭૮૩ ૧ ૪૭ ૨૫૭ ૧
ગાવડેલ ગાવડેલ પુ. | ૭૯૩ ૨ ૨૫ ૨૫૮ ૧ ૩૨ गांडीवधन्धा गांडीवधन्वा ८०३ १ २१ ૨૫૯
જુઓ જુઓ જુઓ ૨૬૭ ૨ ૩ એક લાલ અને (રદ કરે) ૮૧૧ ૨૬૭ ૨ ૪ સુંવાળું એક લાલ અને સુંવાળું | ૮૩૪ ૨ ૧૫ ૨૯૦ ૧ ૪૭
૮૩૬ ૨ ૨૩ ૨૯૨ ૨ ૩
(૨ =૧૬) (૨૪ = ૧૬). ૨૯૫ ૨ ૪૫
અર્કાજ અવાજ
૮૩૬ ૨ ૪૧ ૩૦૦ ૧ ૧૨
ફુર્તિ
૮૫૯ ૧ ૧૬. ૩૦૪ ૨ ૨
નુકશાન
નુકસાન ૮૭૭ ૨ ૧૭
अंवर નિરભિમભાનપણું નિરભિમાનપણું નાશી
નાસી
સ્વધર્મ ભલે પારશીલન પરિશીલન પાળવું પંપાળવું ખબસૂરત ' ખૂબસૂરત ઉમત
ઉન્મત્ત બુધવારે
બુધવારે બદાયું
દબાવું
भूक મનોવૃતિ મનોવૃત્તિ અરિછક શસ્ત્રવેદ શસ્ત્રવેદ -બાવું છયાં છોકરાંને છેયાં છોકરાંને પ્રસંદ
પસંદ અધિષ્ટાતા અધિષ્ઠાતા મેમાં
માંમાં પ્રસંશા
પ્રશંસા શાસ્ત્રજ્ઞા
શાસ્ત્રજ્ઞા ભવ ષલ
વૃષલ
મહેણું
એચ્છિક
દળણું
વૈભવ
ઈવ
4
ધ્રુવ
શ્રીકૃષ્ણ
શ્રીકૃષ્ણ
નવેદ્ય વિધાનને બદ્ધ
ચટક
વિધાનનો બૌદ્ધ
જન
જન
ગુપ્ત
કુર્તિ
ભીક્ષા
ભિક્ષા
હૃષિકેશનું
હૃષીકેશનું

Page #950
Jans Education International For Personal & private use only www.elne orary ang