Page Text
________________
૩૨
મરાઠી, હિંદી ભાષા તે ગુજરાતીની બહેન- ત્રણ અર્થોમાં ત્રણ રીતે બોલાય છે. એ ત્રણે ઉચ્ચાર પણીઓ ગણાય. ઘણા શબ્દો, જરાતરા ફેરથી કે તેના નોંધ્યા છે. તેની પદ્ધતિ વિષે “કોશ વાપરનારને તે જ રૂપે, બેઉ જગ્યાએ મળી શકે. તે પરથી તે સૂચનામાં નિર્દેશ કર્યો છે. શબ્દ મરાઠી કે હિંદી ન ગણાય. પણ આજના આ આવૃત્તિમાં એક બીજો ફેરફાર કર્યો છે. તે વધતા જતા આંતરપ્રાંતીય સંસર્ગને કારણે તથા પૂર્વના શબ્દોની ગોઠવણીને છે. ગુજરાતી કોશમાં આવી સંસર્ગોથી પણ કેટલાક શબ્દો આપણા સાહિત્યમાં
જાતને ફેરફાર પહેલવાર થાય છે. આ ફેરફાર તે તે ભાષાઓમાંથી સ્વાભાવિક રીતે ઊતરી આવ્યા
કરવાનું અમને સૂઝયું સ્થળસંકોચ સાધવાની દૃષ્ટિએ. છે. કેશમાં એવા શબ્દોને જ હિંદી કે મરાઠી બતાવી આવૃત્તિ આવૃત્તિએ કદમાં વધતા જતા કોશની કિંમત શકાય. અમે એ દૃષ્ટિએ આ ભાષાઓના શબ્દનો
પણુ વધારવી પડે તો વાચકવર્ગને એ ન ફાવે. એટલે, નિર્દેશ કર્યો છે.
બને ત્યાં સુધી, કોશનું કદ વધતાં છતાં, કિંમત ન ' શબ્દની તત્સમ વ્યુત્પત્તિ બતાવતાં એ ખ્યાલ વધારવી પડે એ પ્રયત્ન કરવાનો વિચાર રાખવામાં આપોઆપ ઊઠે કે, તેને અર્થ પણ તત્સમ છે? કેમ આવ્યું. તે સારુ એક ફેરફાર તે એ કર્યો કે, બીબાં કે, એવું ઘણી વાર બને છે કે, શબ્દનું સ્વરૂપ તત્સમ મળે તેવડાં નાનાં વાપર્યો છે. અવારનવાર જરૂર હોવા છતાં તેના અર્થમાં તત્સમતા ન હોય : તેમાં પ્રમાણે વાપરવાના આકરગ્રંથ માટે નાનાં બીબાં કાંઈક ફેર થયે હોય, લક્ષણાથી ભિન્ન અર્થે નીકળતો મુશ્કેલી ન ગણાય. નાનાં બીબાંથી ઠીક ઠીક જગા હેય, કે વ્યંજનામાં મર્યાદા પણ આવી ગઈ હોય. બચી શકી છે. બીજો ફેરફાર કર્યો તે, કક્કાવારીમાં આ પ્રકારની ઝીણવટમાં અમે ઊતર્યો નથી, ને મૂળ પાસપાસે આવતા સમાન વ્યુત્પત્તિવાળા, સાધિત કે શબ્દના અર્થની સામાન્યતઃ તત્સમતા પરથી તેને સમાસના શબ્દને એક ફકરામાં ગોઠવી દીધા છે. તત્સમ ગયો છે. સામાન્ય ઉપગની શાળાએગી આ ગોઠવણીને અંગેની સૂચનાઓ “કેશ વાપરનારને આવૃત્તિમાં એથી વધુ સૂક્ષ્મતા આવશ્યક પણ ન ગણાય. સૂચના” એ સ્થળે આપી છે. તે જોવાથી આ બેઠ
વ્યુત્પત્તિને અંગે, છેવટમાં, એક વસ્તુ કહેવાની વણની રીત સ્પષ્ટ થશે. રહે છે તે, ક્રિયાપદની વ્યુત્પત્તિ નથી આપી એ. પારિભાષિક શબ્દને અંગે નવે કઈ પ્રયત્ન એટલે ઉપરની શગણનામાં ક્રિયાપદની તત્સમતા કર્યો નથી. એક વસ્તુ સ્વતંત્ર રીતે કહેવી પ્રાપ્ત થાય નથી ગણાઈ.
છે. સરકારી માધ્યમિક કેળવણીમાં ગણિત, વિજ્ઞાન એક મહારાષ્ટ્રી ભાઈએ કહ્યું કે, તમારા કોશમાં વગેરે વિષયો સ્વભાષા મારફત શીખવવાની છૂટ ઉચ્ચારણ નથી, તેથી અમારા જેવાને મુશ્કેલી પડે અપાઈ છે. પરંતુ, એ છૂટને ઉપગ એ છો જ છે; તમારે ઉચ્ચારણ પણ આપવું જોઈએ. આ લેવાય છે, એ વિચિત્ર બીના ગણયું. અને કાંઈક માગણી સાચી છે. કોઈ પણ ભાષાના સારા ગણાઈ પ્રયત્ન થયો છે કે, અમારી જાણ પ્રમાણે, વિજ્ઞાનને શકે એવા કેશમાં શબ્દનું આ અંગ હોવું તો જોઈએ માટે:- કે જેની પરિભાષામાં મુશ્કેલી છે એમ જ નહિ, જ. આપણી લિપિની વિશેષતાને લઈને, ઉચ્ચારણની અરાજક છે, ને કેટલુંક બેહુદાપણું પણ પ્રવર્તે છે. જરૂર અંગ્રેજી જેવી ભાષાના જેટલી ન હોય એ અને ગણિત, કે જેની પરિભાષા નિશ્ચિત છે તથા જે ખરું. છતાં લિપિ સંપૂર્ણ ઉચ્ચારવાહી તો નથી થઈ નાનકડી પુસ્તિકા રૂપે વિદ્યાપીઠ તરફથી પ્રસિદ્ધ થઈ શકતી. આપણે ત્યાં પણ સંવૃત વિવૃત પ્રયત્ન, ચકૃતિ, છે, એને સ્વભાષા મારફત શીખવવાને પ્રયત્ન આરેહતિ, અનુસ્વાર-ભેદ ઇત્યાદિ બાબતો તથા ફારસી ભા નથી. આશા રાખીએ કે, એ આપણી સિદ્ધ વોને પ્રશ્ન તો રહે જ છે. એટલે તે તે ખાસિયતો પરિભાષા હવે થોડાં વર્ષોમાં બધે વપરાતી થઈ જશે. માટે સંકેત યોજીને કોશકારે ઉચ્ચારણ પણ નોંધવું વિજ્ઞાનને અંગે પણ એવી જ પરિભાષા સ્થિર કરઘટે. આ બાબતમાં કર્યું ઉચ્ચારણ શિષ્ટ ગણાય એ વાને પ્રયત્ન હવે આદરવો જોઈએ. એ કામ શિક્ષકપ્રશ્ન પણ રહે છે. એટલે આ કામ મહત્ત્વનું તે છે ગણ તથા વિદ્વાને ઉપાડે તે હવે પછીની કોશની જ, પણ આ આવૃત્તિમાં અમારે માટે તે શક્ય આવૃત્તિમાં જ્ઞાનની તે શાખાના શબ્દો સંઘરવાનું નહોતું. પરંતુ એમાં એક વસ્તુ અંશતઃ અમારે કરવી સહેલું થશે. પડી છે તે એ કે, જે શબ્દની જોડણી એક છે છતાં હવે વિદ્યાપીઠ તરફથી ગુજરાતી ભાષાના બહત ઉચ્ચારા ભિન્ન છે, તેવા શબ્દો ઉચ્ચારનિર્દેશ અમે કાનું કામ ઉપાડવા વિચાર છે. એ કોશમાં ગુજરાતી કર્યો છે. જેમ કે, જીઓ એડ, શેક. તે શબ્દ ભાષાને શબ્દસંગ્રહ પૂરો કરવા માટે, નવા તથા
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016105 |
| Book Title | Sarth Gujarati Jodni Kosh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Gujarat Vidyapith Ahmedabad |
| Publisher | Gujarat Vidyapith Ahmedabad |
| Publication Year | 1967 |
| Total Pages | 950 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |