Sarth Gujarati Jodni Kosh

SR No.: 016105
Original Sutra Author: N/A
Author: Gujarat Vidyapith Ahmedabad
Publisher: Gujarat Vidyapith Ahmedabad
Publication Year: 1967
Total Pages: 950
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 139

આંતા ]
=વચ્ચે પડદો કે પડભીતિયું ઊભું કરવું – ચણી લેવું; જુદું પાડવું. “રાખવા=ભેદભાવ રાખવે!; પરાયું માનીને વર્તવું (૨) મન ખોલીને વાત ન કરવી.]
આંતે! (૦)પું॰ ત્રણ સેરાના દર ભાંગતાં પહેલી બે સેરા ઉમેળવી તે આંત્ર વિ॰ [H.] આંતરડાને લગતું (ર) ન૦ આંતરડું. ॰જ્જર પું॰ આંતરડાના તાવ. ૦રસ પું॰ આંતરડાના રસ આંકૂલમાન વિ॰ [મું. માંદ્ગુરુ]+ચલિત આંદોલ પું॰ [i.] આંદોલન; ડોલન (ર) વિ॰ કંપયુક્ત (સ્વર). ૦ ન॰ હાલવું તે; ઝૂલવું તે (૨) હિલચાલ; ચળવળ; ખળભળાટ (૩) ગતિમાન (પ્રેરક) તત્ત્વ. -લિત વિ॰ આંદોલન પામેલું આંધણ (૦) ન॰ [કા.] જુએ આધણ આંધળિયું (૦) ન॰ જુએ ‘આંધળું’માં આંધળું (0) વિ॰ [સં. અંધ, ત્રા. ઝં, અંધ] અંધ; ન દેખતું (૨) વિચારહીન; જ્ઞાનહીન (૩) અંધારું. [ધળાની લાકડી = આધાર કે આ શ્રય જેવું તે. આંધળાને આરસી =નકામી વસ્તુ. આંધળા પાટા બાંધવા = ભરમાવવું; આંખે પાટા બંધાવવા; છેતરવું. આંધળી ગલી સ્ત્રી॰ જેમાંથી બહાર નીકળવાનો માર્ગ ન હોય એવી ગલી. આંધળી ગાય = નિર્દોષ ગરીબ સ્વભાવના માણ્યું. આંધળું ગૂમડું = છિદ્ર વગરનું – માં ન પડેલું ગૂમડું. આંધળે બહેરું કુંટાવું = આંધળે ને બહેરા – સરખેસરખા અજ્ઞાન કે ગોટાળામાં અથડાવા, ગોટાળા વળી વધવા; ગૂંચમાં પડવું. આંધળા ધંધા = નફાનુકસાનની સૂઝ ન પડે એવા કે મળતર
|
વગરના ધંધે.]—ળિયું ન॰ સાહસ; અવિચારી કર્મ. [આંધળિયાં કરવાં = આંખો મીંચીને સાહસમાં કુદી પડવું; વગર તેયે વિચાર્યે ઝંપલાવવું.]—ળિયા પાટ્ટો પું॰ આંધળે પાટો. –ળી ખિસકોલી
સ્ત્રી એક રમત. ~ળી ચાકણ(~ળ,-ળણ), ચાકટ સ્ત્રી૰ એ મુખવાળા એક સાપ. ધમ,ભીંત વિ॰ છેક આંધળું. −ળા પાટે (–ડા), −ળા પટેલ પું॰ એક બાલરમત; ડાહીનો ઘોડો. -ળા ભેટવા પું॰ એક બાલરમત
આંધી (૦) સ્ત્રી॰ [હિં.] દિશા ધૂળથી પુરાઈ જાય એવું સખત વાવાઝોડું(૨) અંધાપા. [—આવવી,—ચઢવી = વાવાઝોડું થવું.] આંધ્ર પું॰ [સં.] (સં.) તેલુગુ પ્રદેશ; તૈલંગણ [ ઔષધિ આંખટ વિ॰ [F.] અંબટ; ખાટું (૨) સ્ત્રી॰ [ä. માત્રાત] એક આંબલિયા (૦) પું૦ (૫.) જુએ ‘આંબા’માં (૨) (કા.) જીએ
‘આંબલી'માં
આંબલી (૦) સ્ત્રી॰ [ä. મસ્જિા, પ્રા. કે કે. મંવિયિા] આમલી (૨) [કા.] આંબલીના ચૂકો. ~લિયા પું॰ [કા.] કચૂકા,
૦પીપળી સ્ત્રી. એક રમત
ખવું (૦) સક્રિ॰ પહેાંચવું; પકડી પાડવું (૨) [તં. મસ્જી, ત્રા. અંī] અક્રિ॰ અંબાવું; ખટાઈ જવું આંબળું (૦) ન॰, −ળી સ્ત્રી॰ જુએ ‘આમળું’માં આંબળેા (૦)પું॰ જુએ આમળે
આંબાગાળા, આંબામર, આંબાવા↓િયું, આંબાવાડી, આંબાશા(–સા)ખ, આંબાહળદર જુએ ‘આંબે’માં
આંબેલ (૦) સ્ત્રી૦ જનનનાળ; આમળ આંખેલ ન॰ [ત્રા, વિરુ, માયુંવિરુ; સં. બાવાō] એક ટંક અલૂણું જમવાનું વ્રત (જૈન)
૯૪
આંખ (૦) પું॰ [સં. માત્ર, પ્રા. બંન] આમ્રવૃક્ષ; કેરીનું ઝાડ (૨) છેકરાંની એક રમત. [આંબા આંબલી બતાવવાં = લલચાવવું; ઢગવું. આંબા ગોડી નાખવા =આંબા ખાદી નાખવા જેવું – જે સામે કાઈ ઇલાજ પછી ન હોય એવું અસલ નુકસાન કરવું; થઈ શકે એટલું (કાઈ નું) ખરાબ કરવું. આંખે મેર =(આશા બતાવવા માટે, સારા ફળની આશા તરીકે આને પ્રયોગ કહેવતામાં મળે છે.) જેવી કે, ‘આંખે મેર ને વાત કહીશું પાર’; ‘આંખે મેર ને કલાલે લેખું, જતે દહાડે કાંઈ ન દેખ્યું.' -આશા રાખે, ફળી તે ખરી, નહિ તે કાંઈ નહિ, એમ અર્થ બતાવે છે. આંખે લેવા=ફરતા ભમરડાને હથેળીમાં લેવા.] “અલિયા પું॰ બા (૫.) -બાગાળા સું॰ કેરીની મેાસમ. –બામાર પું॰ આંબાના માર (૨) ડાંગરની એક જાત. –બાવાડિયું ન॰,—ખાવાડી સ્ક્રી॰ આંબાનું વન; અમરાઈ. -ખાશા(-સા)ખ સ્ત્રી॰ આંબા ઉપર કુદરતી રીતે પાકેલી કેરી. –બાહળદર સ્ત્રી એક જાતની હળદળ. ળિયું ન॰ કાચી કેરીની સૂકવેલી ચીરી
આંબાઈ (૦)સ્ત્રી ક્રૂટીની નીચેના ભાગમાં અંદરની રગોની ગાંઠ. [-કરાવવી,–ચેાળવી,-બેસાડવી=આંબાઈની જગાએ ચાળી કરીને તેને ઠેકાણે લાવવી. –ખસવી, –ટળવી = આંબાઈની ગાંઠ તેને સ્થાનેથી હડવાનું દરદ થવું.−એસવી, ઠેકાણે આવવી = આંબાઈનું દરદ મટવું..
આંòાસુ (૦) ન॰ સૂકું આલૂ (૨) સૂકી દ્રાક્ષ આંખેાળિયું (૦) ન૦ જુએ ‘આંબે’માં આંશિક વિ॰ [ä.] અંશવાળું; અંશ પૂરતું; અધૂરું
આંસ (૦) પું॰ [સં. અક્ષ] ધરી આંસુ(૦)ન[સં. અશ્રુ, પ્રા. મંત્તુ] અશ્રુ; આંખમાંથી દુઃખ કે હર્ષ વખતે ટપકતાં ટીપાં. [−આવવાં, ખરવાં, પડવાં, વહેવાં= આંસુ નીકળવાં; રડવું. —ઢાળવાં = આંસુ પાડવાં, રડવું.—લૂછવાં, લાહવાં = રડતાને રશાંત પાડવું (૨) સાંત્વન કે દિલાસે આપવે.] ઢાળ વિ॰ આંખમાંથી આંસુ પાડે એવું (૨) સ્ત્રી॰ ઘેાડાની એક ત. ૦પાત પું॰ અશ્રુપાત. લૂછણું ન॰(કોઈનાં ) આંસુ લૂછવાં તે; દિલાસા
આંહીં (૦) અ॰ (ર૧૦) નકાર બતાવતા ઉદ્ગાર; ઊંહુ આંહાંસ (૦) સ્ત્રી॰ હા ના; ઘડભાંગ (?) આંહીં, કણે (૦) અ॰ (કા.) અહીંયાં
[ કાતરી
ઇ સ્ત્રી॰ [સં.] સંસ્કૃત કુટુંબની વર્ણમાલાનો ત્રીજો અક્ષર; એક સ્વર (દીર્ઘ રૂપ ઈ) (૨) અ૦ (ર૧૦) ક્રોધ, નિંદા, દયા, દુઃખ, દાઝ અને વિસ્મયસૂચક ચિત્કાર. કાર પું॰ [i.] ‘ઇં’ અક્ષર કે ઉચ્ચાર, ૦કારાંત વિ॰ અંતે ઇકારવાળું
ઇ ‘ઇત્યાદિ’નું ટૂંકું રૂપ [(૩) (સં.) એક જાણીતા ઉર્દૂ કવિ ઇકબાલ ન॰ [ત્ર.] કિસ્મત; નસીબ (૨) સદ્ભાગ્ય; આખાદી ઇકરાર પું॰ [મ.] હા પાડવી તે; કબૂલાત (ર) કેફિયત; પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક કહેલા અથવા લખાયેલા મજ; એકરાર. નામું ન૦ [7.] પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક કબૂલાતના લેખ; ‘ઍફિડેવિટ’ ઇકાતરી સ્રી૦ ગણિતના સાળ આંકમાંના એક