Page Text
________________
૨૭
[બીજી આવૃત્તિ - ઈ. સ. ૧૯૩૧] અસાધારણ ઐતિહાસિક સંજોગોમાં અર્થ સાથે જોડણનું કામ જેટલું સંગીન રીતે થયું એટલું આ જોડણીકોશ પ્રસિદ્ધ થાય છે. ગુજરાતી ભાષામાં જ સંગીન કાર્ય અર્થો આપવામાં કરી બતાવવું એવી જોડણીની કાંઈ પણ વ્યવસ્થા ન મળે એ વસ્તુ અમારી મુરાદ હતી. પણ ભારતવર્ષને સદ્ભાગ્યે ગાંધીજીને ખૂબ સાલતી હતી. એક કાગળમાં એમણે સ્વરાજની હિલચાલ જાગી અને વિદ્યાપીઠના અધ્યાપક પિતાનું દુ:ખ નીચેના શબ્દોમાં વ્યક્ત કર્યું હતું તથા વિદ્યાર્થીઓએ એમાં ઝંપલાવ્યું. બીજાં અનેક
શદિપત્ર વિનાને શબ્દકોશ એ ગૂજરાતી કાર્યો સાથે આ કામ પણ સંકેલી લીધું હતું. પણ ભાષાને દેહ આપનારી વસ્તુ છે. અત્યારે તે ગૂજરાતી
ગાંધીજીને ચરણે સાર્થ જોડણીકોશ ધરવાની વિદ્યાપીઠની ભાષાનો આત્મા શરીરની ખામીને લઈને ભૂતની
અભિલાષા ફાવી ગઈ અને કેટલાક ભાઈઓએ લડતમાં માફક ભમ્યા કરે છે અને કયાંય શાંત થઈને બેસી શકતા નથી. એ રિથતિમાંથી એ ભાષાના આત્માને
ઝંપલાવવાનું માંડી વાળવાનો સ્વાર્થત્યાગ બતાવ્યું. ઉગાર અને અવગતે જો બચાવ એ જે
જ્યાં સામ્રાજ્યનું આખું તંત્ર હચમચાવવાને લડત શરૂ તમારું કાર્ય ન હોય તે કાનું હોઈ શકે ?” થઈ ત્યાં કેશ રચવાનું કામ સળંગ તંત્રે કેમ ચાલે? ગૂજરાતી ભાષાની શુદ્ધિમાં રસ ધરાવનારા વિદેહ
કામ જે અટકાવવું ન હોય તો પ્રસંગે પ્રસંગે જુદા તેમ જ વિદ્યમાન લોકોના અભિપ્રાયનું સંકલન કરી
પી જુદા સેવકને હાથે કામ લીધા વગર છૂટકો ન હતો. અને શાસ્ત્રની મર્યાદા તેમ જ આજકાલનું વલણ
જોડણીની બાબતમાં અમુક સળંગસૂત્રતા અમે જાળવી તપાસી જોડણીના નિયમ અમે ઘડી કાઢયા, અને
શકથા, પણ અર્થની બાબતમાં તો અનેક દિશાએ
મતભેદને અવકાશ. શબ્દોના અર્થ નક્કી કરવાનું ધારેલી મુદતની અંદર ગૂજરાતી ભાષાના તેમ જ એ
કામ પીઢ સાહિત્યસેવકોનું છે. એમાં ઐતિહાસિક ભાષામાં સ્થાન પામેલા લગભગ બધા શબ્દોને કેવલ
દૃષ્ટિ હોય તો જ એ કાર્ય સંતોષકારક ગણાય. પણ જોડણીકોશ પ્રજા આગળ મૂકો. તે વખતે ‘નવજીવન’
અમારે એટલી મેટી મહત્ત્વાકાંક્ષા રાખે પાલવે એમ માં (૭-૪-૧૯૨૯) ગાંધીજીએ જે આનંદદગાર કાઢચા છે, તે એમને અસાધારણ ભાષાપ્રેમ સૂચવે
ભાષામ ચલે ન હતું. જે સેવકે જે વખતે ઉપલબ્ધ હોય તેમને છે. એમાં એમણે લખેલું:
હાથે કામ પૂરું કરાવ્યા વગર છૂટકો ન હતો. “ઠીક ઠીક ગૂજરાતી જાણનારા, વ્યાકરણશુદ્ધ
શાંતિના દિવસો હોત તો દરેક શબ્દનો અર્થવિકાસ ગુજરાતી લખવાનો પ્રયત્ન કરનારની કલમેથી જે
તપાસવાનું કામ અમે કર્યું હોત. શબ્દો ભાષામાં જોડણી ઊતરી તે ખરી ગણાય. આ ઘેરી નિયમને અનુસરીને કેશ તૈયાર થયું છે. . . .
કયાં કયાં કયા અર્થમાં વપરાય છે એ શોધી કાઢીને “. . . અંગ્રેજી ભાષાના શબ્દોની જોડણી
થી શબ્દના આજના અર્થો પણ નક્કી કર્યા હતા. જ્યાં ખેતી કરતાં આપણને શરમ લાગે છે. તેના કરતાં શદ ખાટા અર્થમાં વપરાય છે ત્યાં ધ્યાન ખેંચ્યું માતૃભાષાની જોડણીને વધ કરતાં આપણને વધારે
હેત. પારિભાષિક શબ્દોના અર્થો વધારે ચોક્કસ કર્યા શરમ લાગવી જોઈએ. હવે પછી કઈને વેચ્છાએ હોત. ઝીણા ઝીણા અર્થભેદ બતાવવા માટે જૂના જોડણી કરવાનો અધિકાર નથી.”
શબ્દના અર્થો મર્યાદિત કર્યા હોત અથવા નવા શબ્દો લોકોને કેવળ શબ્દ જોડણી પૂરી પાડીને કોશ સૂચવ્યા હોત. શિષ્ટ સાહિત્યના ભાષાંતરમાં ડગલે ને કતાર્થ ન જ થઈ શકે. એટલે જોડણી સાથે શબ્દના પગલે જે મુશ્કેલી ઉત્પન્ન થાય છે તે દૂર કરવા માટે કાંઈ નહિ તો મુખ્ય અર્થો ટૂંકમાં પણ આપવા એ પણ કોશમાં કાંઈક સગવડ કરી હત. અમારો વિચાર આવશ્યક હતું. કેવળ જોડણથી ભાષાપ્રેમીને સંતોષ એવો હતો કે, અત્યાર સુધી ચાલતું આવ્યું છે એમ નહિ થાય એટલા જ ખાતર જોડણીકોશની ફક્ત જૂના કેશ ઉપર પૂર આધાર રાખીને નવો કોશ
(ા નકલા જ કાઢી હતી અને એને માટે અમે તૈયાર ન કરવો, પણ સાહિત્યના અભ્યાસીઓ સ્વતંત્ર ગાંધીજીને ઠપકે પણ વહોરી લીધો હતો. પ્રજાએ એ શોધખળથી જેમ શબ્દોના અર્થ નક્કી કરે છે તે કોશને અમારા ધારવા કરતાં વધુ ઉત્સાહભર્યો આવકાર ઢબે બની શકે તેટલું કામ કરવું. જૂના કોશોને આપે અને એ જોડણી પિતાને માન્ય હેવાની તરછોડવાને વિચાર આમાં ન હતો, પણ શબ્દોના સંમતિઓ પણ આવી.
અર્થ પ્રમાણપુર:સર છે એવી ખાતરી કરી લેવાની
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016105 |
| Book Title | Sarth Gujarati Jodni Kosh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Gujarat Vidyapith Ahmedabad |
| Publisher | Gujarat Vidyapith Ahmedabad |
| Publication Year | 1967 |
| Total Pages | 950 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |