Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ kama jamati sabhyanA ghara [d6 Ste karazo le/ cake Saff rakaMAla. zaratabAlA hastisvana jenA kAna karI lo che ja
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ IllutiL/U ||| III !IIInAWITT IIInI IliAna[ILITATILIITnI IIInI naIiiillilli In Lifi[TI AIIirilili mAM - GupaDaL DAtA hatA Inflfilliniiliilii'lifilii'liA/nA/nA/nA/nAnA nAge samrATuM saMmati LIThAhAhAhAkAta yAne prAcIna jaina ItihAsanI pramANiktA. nAkA paILILUiT[li IIIIIII IIllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllworlIdliaa nAlivil IIInIfillllllllllllllllllllnI RusthAnAkhyA prApA pA pA pA||||||prA||pradhA[NI][5][]DWIDWI||DWIDWWI spIchaWIT||9|||||DWIDW|| DWIDE lili li [li [li [llllllllllllllllli prathamavRtti 1000 nA prakAzakazA. kheMgArajI hIrAjInI kuAM. thANA. sAyalA (marivADa ). tathA zI, tArAcaMda kasturacaMda-thANuM, leTA (mAravADa) lekhaka: sAhityasevaka, niDara vaktA mUlya rUA. pAMca. maMgaLadAsa trIkamadAsa jhaverI paradeza mATe zIlIMga ATha. munima, zrI thANA jaina derAsara. nA TWITTITI Dallimi - [TUbhyA E sthA || sthA] [chA prasthA1 / 11 /1T1 ||| || IdhA || ||||BsthA | pA| || |||DobhyA? talAkanA lfilllllllllllllllllllllllllli llliaadini | DE UtAllu
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saM. 2466 vikrama saM. 1996 I. sa. 1940. A graMtha svAmItvanA sarva hakaka lekhakane svAdhIna che. mudrakaH zAha gulAbacaMda lallubhAI zrI mahodaya prinTIMga presa dANApITha, bhAvanagara.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAMRAT SAMPRATI OR TRUTHFULNESS OF ANCIENT JAIN HISTORY Vu MANGALDAS TRIKAMDAS ZAVERI Munim, Shree Thana Jain Temple. Price : Inland Rs. 5-0-0 Foreign Sh. Eight
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Wan girA gumphadhAtrI kavIndreSu vANI, caturvarNasaMghadhatuvarNasaMghaH / guruzcAnuzAstA sudhIH zrotRvargoM, jayeyurjagatyAmamI Asamudram // --vividha racanAnI sarjanahAra bhASA, kavIndromAM vANI, cAra varNa vALA caturvidha saMgha, anuzAsaka guru ane buddhimAna zrotRva - --A madhA jagatamAM jyAMsudhI samudra che tyAM sudhI jayavaMta vo.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATuM saprati STS STSTSTSTSTS SHRESH BHURISHISHU MILESTEEMEBESTSELangSFERIENDSHISHSHSEBSISign In NSEYSELDUELE lo L Sii E - - - - Ave che UFFERINGINEER on TU TU TU TO STUDY caramajinapati, AsanopakArI prabhu zrI mahAvIra UcUP TELE LELE LUE keTiza: vaMdana che. UFUESTIMEI no UFISHER zrI mahodaya presa-bhAvanagara.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa samarpaNa * * * :: >> esses Sa000proom ratnAnAmiva rohaNakSitidharaH khaM tArakANAmiva, svargaH kalpamahIruhAmiva saraH paGkeruhANAmiva / pAthodhiH payasAmivendumahasAM sthAnaM guNAnAmasAvityAlocya viracyatAM bhagavataH saGghasya pUjAvidhi // keIpaNa mahAna vyakti karatAM paNa sAdhu-sAdhvI, zrAvakazrAvikArUpa caturvidha zrI saMgha zreSTha che. zrI tIrthaMkara paramAtmA paNa A caturvidha saMghane namaskAra karIne samavasaraNamAM birAje che. AvA pavitra zrI saMghane artharUpe mAruM A laghu pustaka arpaNa karatAM huM kRtakRtyatA anubhavuM chuM. zrI saMgha paNa mArI A alpa sevAne svIkAra karI, mArA A graMthane apanAvI sahAyabhUta thavA sAthe zAsanahitanAM kAryo karavA bhaviSyamAM paNa mane protsAhita kare e ja abhilASApUrvaka AsannapakArI caramajinapati zrI mahAvIra deva sthApita zrI saMghanA punita padAraviMdamAM huM mAruM A laghu pustaka sAdara samarpaNa karuM chuM. oooooooooooooooooooooook 'ni:spRhI samAjasevaka maMgaLadAsa trIkamadAsa jhaverI. - -
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ retamaja mana sAsanama muhIrAjI. 2/27 hiMdu so" hArIja 222" thajI candra, 0 parakama li ti zaetalAla ( Ar) hastisvapna jaina simAM ko samrATa saMprati ItihAsakAra, sAmaMgaladAsa sIkamadAsajIvarI) kApIrAiTa rAjA-mahArAjAone pratibaMdha kare che. rathayAtrAnA bhavya prasaMge sagAsaMmati :
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jju ra NA. i, sa. 1938/39 mAM samrAT saMpratinA astitva saMbaMdhI zaMkA darzAvatA lakhANeA pragaTa thavA lAgyA. bhAratane jaina ma Mdiramaya banAvanAra, savA karoDa jinabiMe karAvanAra, traNa khaMDanA bhAktA saMprati thayA ja nathI tevI jAtanI thatI prarUpaNA mane sUryaprakAzane adhakAra kahevA jevI jaNAi. mArA abhyAsa ane parizIlanane pariNAme mAruM... e maMtavya dRDha thatuM jatuM hatuM ke samrAT saMprati jeTalA jaina dharmanA koipaNa rAjavIe uddAta karyA nathI. AvI bInAne vikRta svarUpamAM rajU karavAmAM Ave ane bheLA-bhadrika varga bhulAvAmAM paDe ta mane mArI jAta mATe paNa asahya lAgyuM. chatI zaktie upekSA karavI e paNa aticAranA eka prakAra che. temAM ya vaLI A tA zAstraviruddhanI prarUpaNAnA pracAra heAvAthI meM te bhrAmaka carcAnA pratikAra karavA lekhAMkA pragaTa karavA mAMDayA, mArA pAMca-cha lekhAMkAe janatAmAM apUrva cetana pragaTAvyuM ane mane peAtAne pazu mArI jahematanA pariNAme saphaLatAnu AzA-kiraNa dekhAvA mAMDayu tevAmAM Adhunika yureApIya yAdavAsthaLIne kAraNe jagyAnA abhAve patrakArAe AvA carcAtmaka lekhA prasiddha karavAnuM baMdha karyuM... eTale nirupAye mAre mArI kalamane nivRtti devI paDI. lekhAMkeA baMdha thayA chatAM, A carcAne vegavaMta banAvavA mArI jhaMkhanA ne bhAvanA teA sadaiva jAgRta rahyA karatI hatI. ekadA 'subai samAcAra 'nA " jaina " carcAkAra zrIyuta sAkaLaca'da mANekacaMda ghaDIyALIne tyAM javAnu thayu. tyAM AgaLa samrAT saMprati saMbadhI ja carcA cAlI rahI hatI. me samrAT sa'pratinA astitvanuM pratipAdana karavA mAMDayuM. dhIme dhIme vArtAlApa AgaLa cAlatAM bhAIzrI nAthAlAla chaganalAle mane jaNAvyuM ke-- jaina samAjanA eka javAbadAra lekhaka tarIke tamAre tamArA maMtavyanI sAbitI karI ApavI paDaze. samrAT saMpratine lagatA tamArA nivedane vartamAna sAhityakArAne amAnya che. geAkaLadAsa nAnajIbhAI gAMdhIdvArA lakhAyelI lekhamALAmAM saMpratinA astitvanI ja
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaMkA uThAvavAmAM AvI che tyAM tamArA prati saMbaMdhIne atizayekitabharyA lakhANe TakI zakaze nahi, mATe tame tamArA lekhake mATe dilagIrI darzAvI tamAruM maMtavya pAchuM kheMcI lyo agara te tamo amArI celeMja svIkArI laI tamArA muddAone pramANabhUta hakIkata sAthe sAbita karo. * * * * " te samaye tarata ja pratyuttaramAM meM jaNAvyuM ke "sUkSama saMzodhana karyA pachI ja meM lekhake bahAra pADyA che ane haju paNa mArI pAse tene lagatI puSkaLa sAmagrI che. huM ApanI celeMjano svIkAra karuM chuM ane banatA prayatna pahelAmAM pahelI take A kArya hAtha para laI huM . Apane samrAT saMpratinA astitvanI sAbitI karI ApIza." mArI bhAvanA temaja jhaMkhanAne A rIte ADaktare Teke maLe ne A vArtAlApanA phaLasvarUpe A pustakanI saMkalana karavI paDI. mArA abhyAsapUrNa lekhAMka dvArA AkarSAyelA munimahArAjee, vidvAna vargo tema ja mitravarge mane preraNA karI ane pustaka pragaTa karavA saMbaMdhI mAre utsAha vadhyo. A pustakanA prakAzana mATe nimittabhUta thaela bhAIzrI nAthAlAlabhAIne huM A sthaLe upakAra mAnuM chuM. zrAvaNu kRSNA ekAdazI ) tA. 29-8-1940 -lekhaka
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra.... stA.... ....nA. A man which takes no pride in the noble achievement of remote Ancesters will never achieve anything worthy to be remembered with pride by remote descendents. - je puruSa potAnA pUrvajonA zreSTha kAryonuM smaraNa karato nathI temaja te mATe abhimAna letA nathI te evuM kaMIpaNa kArya karavA zaktimAna nahIM thAya ke jethI tenI pAchaLanI paraMparA tenuM smaraNa kare. -mekele itihAsa ane sAhitya e be viSayo evA agAdha che ke temAM pratidina navuM jANavAnuM, vicAravAnuM ane anaveSaNa karavAnuM hoya che. jema jema jamAne AgaLa vadhato jAya che tema tema sAyansamAM navAM navAM Inventions (zahe) ane ItihAsamAM navI navI Discoveries (dha) thatI rahe che. Ane pariNAme rUDha banI gayela maMtavyo paNa pheravavA paDe che. dAkhalA tarIke jena dharmane bauddha dharmanI zAkhArUpe athavA to vaidika dharmanA eka phAMTArUpe mAnavAmAM AvatA hatA, paNa pAchaLathI jema jema anveSaNa vadhatuM gayuM tema tema e maMtavya badalAtuM gayuM ane Aje AkhuM ye vizva e nirNaya para AvyuM che ke jaina dharma e maulika svataMtra dharma che; eTaluM ja nahi paraMtu anAdi kALathI cAlyo Avate prAcInatama dharma che. chellA tIthakara zrI mahAvIra svAmI to tenI prarUpaNuM ne pracAra karanArA hatA; sthApaka nahi. AvI ja rIte e paNa siddha thatuM Ave che ke buddhadharmanA pravartaka gautama buddha pahelAM te jena AmnAyanA "buddhakIrti" nAmanA muni hatA ane pAchaLathI teo judA paDyA temaja mAMsAhAra saMbaMdhI nUtana prarUpaNa karI teoe pitAne paMtha pravartAvyo. jaina ane buddha-e ubhaya dharmanA mULatanuM sUkSmatAthI avalehana karavAmAM Avaze to tarata ja mAluma pAze ke te baMnenA siddhAMtemAM keTaluMka sAmya che. A hakIktane amoe amArA A aitihAsika pustakamAM sthAna ApI tenA para bane teTaluM ajavALuM pADavAne prayatna karyo che.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 itihAsanuM kAryaM satya vastusthiti rajU karavAnu che. sAcA itihAsa e ja sAcu' jIvana che. pakSapAta e itihAsaneA kaTTo zatru che. jene jagatamAM sagaurava jIvavu' che, unnati sAdhavI che, pragatinA pa Mthe prayANa karavuM che. tene itihAsanuM jJAna hai|vuM ja joie-tene zRMkhalAbaddha itihAsa sivAya paLavAra paNa cAlI zakavAnu nathI. kAI kaheze ke itihAsa e tA bhUtakALanI vastu che, vaMmAnamAM tenAthI zuM lAbha ? temaja bhUtakALanA itihAsa yAda karavAthI paNa zuM vaLe ? paNa Ama kahenAra bhUlane pAtra che. itihAsathI anabhijJa rahIne kApaNu jAti peAtAnI pUrvAvasthA temaja sAMpratakAlIna vastunA mukAbalA karI zakatI nathI. itihAsanA abhyAsathI vidhavidha dRSTibiMdue samajAya che ane tenA abhyAsaddArA niSpanna thatAM vicArAvaDe raheNIkaheNI ane AcaraNa ghaDAya che. je je jAtie tema ja dhame` peAtAnI unnati sAdhI che tenuM bArIkAIthI pRthakkaraNa karavAmAM Avaze te mAlUma paDaze ke te te jAtie tema ja dhame itihAsaddArA potAnA pUrvAMjonuM sarvAMgrAhI jJAna saMpAdana karI, tenA rAhe cAlI zreSThatA prApta karI che. itihAsanuM jJAna prApta karavAnI jijJAsA haiAvA sAthe zraddhA hAvI e paNa eka ati agatyanI vastu che. zraddhA eka vastu che, itihAsa khIjI vastu che. ubhayane paraspara puSkaLa saMbaMdha che. kharI rIte kahIe te tihAsa e :zraddhAnA dIpaka che. A pustakamAM ubhayane meLa sadhAyA che eTale A graMtha kharI rIte tA vizuddha ane vizeSa AdaraNIya banyA che. vizvabharanA kAIpaNa sAhityanA mukAbale jene sAhitya athAga ane sarvazreSTha che. eka rIte jaina sAhityane sAhityasAgara kahIe te paNa khATuM nathI. jaina sAhitya cAra vibhAgamAM vaheMcAyelu che. ( 1 ) dravyAnuyAga, ( 2 ) caraNakaraNAnuyoga, ( 3 ) gaNitAnuyAga ane ( 4 ) kathAnuyAga. A cAre vibhAge paikI kathAnuyAganuM sAhitya aparimita che. Ama sAhitya tA ghaNuM che paNa Adhunika Dhabe je itihAseA bahAra paDe che ane janatAnI je jAtanI ruci thai che tevuM sAhitya alpa pramANamAM upalabdha thAya che. itihAsanA akADA mujabanuM sAhitya na heAvAne kAraNe ApaNA pratye AkSeA thAya che ane ApaNA siddhAMtA zuM che ? ApaNA jaina rAjavIee kevA kevA dhArmika kAryo ka" che? tenAthI paNa Adhunika AmajanatA ajJAna rahevA pAmI che. A bAbatamAM kAMi paNa upayegI thavAnA hetuthI ja A pustaka-prakAzana karavA meM prayatna karyo che. Ama banavAnuM kAraNa zuM ? e paratve vicAra karatAM mane mAlUma paDayu ke jaina gra MthAnA raciyatA meTe bhAge jaina zramaNA ja che. teo saMsAranI Adhi, vyAdhi ane upAdhithI nirALA ja rahetA ane tethI je je kaMi caritra-guthana teoe karyu che temAM mukhya vyaktionI dhArmika bhAvanA, dhArmika kAryA ane tI yAtrAe sabadhI ja tedha lIdhI che. tenA vyAvahArika ke kauTumbika saMbadhA tarapha upekSAbhAva ja rAkhyA che. tenuM lakSa jagatakalyANunuM heAvAthI temaja bhaviSyakALanI prajA temAMthI aupadezika medha grahaNa kare te ja temaneA uddeza hovAthI sAMsArika saMbadhAnA varNanane abhAva jaNAya te svAbhAvika ane kudaratI ja che. tee eTalA ni:spRha ane khyAtinA mithyA mAhathI vegaLA hatA ke keTalAka pUrvAMkAlina zramaNAe tA pustakanA raciyatA tarIke peAtAnuM nAma paNu darzAvyuM nathI. keTalAka graMthAmAM rAjAonA vRttAMtA ane sAlavArI maLe che te uparathI AMkaDAonA meLa meLavI ApaNe itihAsa zRMkhalAbaddha rIte rajU karI zakIe tema chIe paNa tene mATe athAga prayAsa ane bhAvanA joIe. A dizAmAM amArA prayAsa cAlu hatA ane che, jenA phaLasvarUpe A pustaka pragaTa thavA pAmyuM che.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ vI. ni. ne kALa nizcita karavAne aMge lagabhaga 30 varSothI saMzodhake taraphathI athAga prayAsa thaI rahyA che jemAM munizrI jinavijayajInA kALagaNanAne lagatA lekhoe temaja paTaNanA suprasiddha berIsTara zrI. ke. pI. jAyasvAla, De. haramana jekebI ane mI. jAlaM cArapenTIare temaja anya vidvAnoe aneka jAtanI dalIlo sAthe nivedana bahAra pADyAM che, jene sUkSma abhyAsa amoe karyo che. tevI ja rIte De. zAhanI kALagaNanA paratve sUkSma avalokana karavA chatAM amArA hRdayane saMtoSa thayo nahi. evAmAM muni zrI kalyANavijayajI mahArAja viracita " vIra nirvANu saMvata ane jainakALagaNanA " nAmano graMtha amArA vAMcavAmAM Avyo, temAM varNavela kALagaNanA ane nivedane ghaNuM ja pramANabhUta jaNAyAM, eTale A kALagaNanAne maMjUra rAkhI tenAja AdhAre vastusthitinI rajuAta karavAmAM AvI che. gujarAta vidyApIThanA prinsIpAla paMDita sukhalAlajI temaja aneka vidvAna saMzodhakoe paNa A kALagaNanAne maMjUra rAkhela che. kalikAlasarvajJa zrImadda hemacaMdrAcArye " pariziSTa parva"mAM vI. ni. 155 mAM mauryavaMzI caMdraguptane gAdI maLyAno ullekha karyo che je eka khalana che. A gaNatrInI dRSTie AgaLa vadhatAM puSyamitra, khAravela, gabhIla ane mahArAjA vikramanA rAjya sAthe tene meLa khAtA nathI. sAco AMka vI. ni. 210 no che ane tene satya pUravAra karavA amoe A pustakanA AThamA khaMDamAM prayatna karyo che. A uparAMta gardabhIllonA 152 ke 100? temaja naMdavaMzanA 100 ke 150 ? te bAbata para vivecana karI gaNatrIne matabheda dUra karavA prayatna karyo che. amArI gaNatrIne itihAsavettAone paNa Take che ane A dRSTie vicAratAM kaI sthaLe aTakavAno prasaMge upasthita thato nathI. jema sarovaramAM pheMkela eka nAno kAMkaro asaMkhya vamaLa-kuMDALAo utpanna kare tema A vI. ni. 155 nI saMkhyAe ItihAsasAgaramAM aneka vamaLo utpanna karyA che; paNa A saMbaMdhe mahenata karI ane e pramANabhUta ha thI ame e pramANabhUta hakIkata A pustakamAM Ameja karI che, je vAMcavAthI vAcakane svataH samajAI jaze. AvI ja rIte kAlakAcAryanA nAme je guMcavADAo thavA pAmyA che te mATe paNa amoe kAlakAcAryano jIde jAdo samaya tAravI batAvyo che. kALagaNanAnI AvI bhUlane kAraNe keTalIka vyaktioe evI prarUpaNuM ne pracAra karavA mAMDe ke samA saMprati jevI koI aitihAsika vyakti ja nathI. tenuM jyAre astitva ja na hatuM tyAre temaNe savAkroDa jinabiMba karAvyA, savAlAkha jena maMdira baMdhAvI bhAratane jainamaMdiramaya banAvyuM te kahevuM te mAtra AkAzanA puSpa teDavA jevI hakIkta che. dhIme dhIme A jAtanA pracAre sakriya rU5 lIdhuM ane "muMbaI samAcAra" mAM A saMbaMdhe lekha pragaTa thavA lAgyA. sAmAnya rIte mane itihAsanA abhyAsano zokha che. mArA vAcanane pariNAme mane mAlUma paDayuM ke samAdra saMprati saMbaMdhI je carcA cAlI rahI che te khetI ane janatAne avaLe mArge doranArI che. samADha saMpratinuM astitva siddha na thAya te jaina sAhitya temaja mUrtipUjAnI prAcInatAnI siddhinA ADe eka aMdhAramaya evo te paDado Ubho thAya ke jenA AdhAre mUrtipUjA Adhunika Thare. A vAta mane asahya jaNAI ane meM mArA mitro tathA salAhakAro vacce A vAta carcA. teoe mane satya vastunuM pratipAdana karavA preraNA karI ane pariNAme meM paNa " muMbaI samAcAra " mAM lekhamALA zarU karI. jema jema mArA lekhAMka bahAra paDatA gayA tema tema lekanI jijJAsA vadhatI AvI. A pramANe mArA pAMca-cha lekhAMke bahAra paDyA tevAmAM te vartamAna yuropIya yAdavAsthaLIne kAraNe " muMbaI samAcAra " patre pitAnA
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 pAna ghaTADI nAkhyA ane AvI carcAone sthAne maLavuM durlabha thaI paDayuM. A daramiyAna jaina patrakAree paNa A praznane vadhAvI laI carcA zarU karI dIdhI. jemAM zrI ratilAla bhIkhAbhAIe te A carcAne evA te vikta svarUpamAM rajU karI ke jenA yoge amAre zAsanasthaMbha sUrIzvaronA abhiprAya meLavavAnI jarUra paDI. A bAbatamAM zAsanataMbha jevA gaNAtA sUrIzvarane maLe ane mArA A kAryamAM mane madada ApavA kahyuM. teoe mane pitApitAne abhiprAya Ape je meM A pustakamAM dAkhala karyo che, ane vadhumAM jaNAvyuM ke amArA taraphathI A kAryamAM tamane je jAtanI sahAyatAnI jarUra haze te pUrI pADIzuM. pU. sUrIzvaroe eka vadhu salAha e paNa ApI ke koI paNa patramAM A carcA karavA karatAM pustakarUpe A vastunuM pratipAdana karavuM ke je dIrdhasamaya paryanta jaLavAI rahe. A sUcanA mane ucita jaNAI ane meM tarata ja graMtha lakhavAnI zarUAta karI ane pariNAme ATha daza mAsanI jahemata bAda huM A graMtha prakaTa karavA bhAgyazALI banyo chuM. A pustakane pramANika tema ja pramANabhUta banAvavA aneka graMthono upayoga karyo che jenI sUci judI ApavAmAM AvI che. A yAdImAM ekalA jena graMtha ja nathI paraMtu baiddha graMtha, veda-purANo temaja smRtionI paNa zahAdate levAmAM AvI che. A pustakamAM tarkavAdane sthAna nathI ApyuM. kalpanAnA azva para besI viharavAthI satya vastunuM sphoTana na thAya itihAsa sarjanamAM maraDI-macaDIne rajU karavAnI nIti vighAtaka gaNAya, pakSapAta rahitapaNe amee A graMthane vizuddha banAvavA prayAsa sevyo che. pahelAM te samrATa saMpratine lagato ja ItihAsa ApavAne vicAra hato paraMtu jema jema saMzodhanapUrvaka lekhanakArya AgaLa dhapatuM gayuM tema tema avanavI vastuo maLatI gaI ane Aje lagabhaga 500 pRSThano A daLadAra graMtha bahAra pADavA zaktimAna thayA chIe. itihAsanI sAMkaLa atUTa na rahe te mATe saMprati pachIno ItihAsa dAkhala karI chevaTe zakasaMvatanI zarUAta sudhIne itihAsa rajU karavAmAM Avyo che. mAre hetu hajI paNa vizeSa ItihAsa rajU karavAnuM hatuM paraMtu A graMthanuM kada vadhI javAthI mArI IcchA hAla turata mATe mAre mulatavI rAkhavI paDI che. zAlivAhanathI zarUAta karIne paramahaMta mahArAjA karaNa vAghelA sudhInA ItihAsa mArI pAse mojuda che, je samaya ane anukULatAe pragaTa karavAmAM Avaze. ItihAsanuM kSetra eTaluM vizALa che ke te jema jema kheDAtuM jAya tema tema navI-navIna phAla Utarato jAya che. A pustakamAM paNa ghaNe sthaLe varNanane TuMkAvavuM paDayuM che chatAM bhaviSyanI prajAne, vidyApITha ane pAThazALAonA ziSyavaMdane jaina itihAsanA zikSaNa mATe A pustaka upayogI nIvaDaze agara te vidvAna ItihAsalekhakone bhomiyA tathA dIvAdAMDInI garaja sAraze te paNa mAre prayatna sArthaka thayo gaNAze. A pustakanA sarjanamAM mAro hetu keInuM khaMDana karavAne agara te koIne halakA citaravAne nathI. " sAcuM e ja mAruMe daSTibiMdu rAkhI meM A pustakanuM sarjana karyuM che. AzA rAkhuM
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati A aitihAsika graMthanA AlekhanamAM graMthika purAvAo pUrA pADavAmAM suMdara sAtha ApanAra temaja samrATa saMpratinI carcAmAM vAdI tarIke lekhaka sAthe joDAI prativAdIone suMdara sAmano karI saMpratinuM astitva sAbita karavAmAM sahAyaka bananAra anugAcArya paMnyAsajI zrI prItivijayajI gaNivara. zrI mahodaya presa-bhAvanagara.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 chuM ke jAhera lAIbrerI, vidyApITho, jJAnabhaMDArA vigere saMsthAe mane sakriya madada kare. bhalabhalA anubhavI ane kasAyelA lekhakane hAthe paNa bhUla thaI javAnA saMbhava che teA mArA jevA itihAsa-- graMthanA prathama lekhaka ane chadmathane hAthe zAstrIya avataraNAmAM, bhAvAmAM kayAMya kAIpaNa bhUla kAIpaNa vidvAnane jaNAya tA mane lakhI jaNAve ke jethI A pustakanI dvitIyAvRttimAM sudhArAvadhArA karI zakAya. dmastha AtmA hamezAM bhUlane pAtra che. AbhAraH-- kk "" mAre nivi`vAdapaNe svIkAravu joie ke A graMthanA sarjanamAM itihAsapremI kalyANuvijayajIviracita vIra nirvANu saMvat aura jaina kALagaNanA nAmanuM pustaka atizaya upayegI thaI paDayuM che. te mATe temaneA atre AbhAra mAnuM chuM. A uparAMta panyAsazrI prItivijayajI gaNivara, temaja panyAsazrI kalyANuvijayajIe mane zAstrIya zahAdatA pUrI pADI che te mATe temane paNa huM RNI cheM. A uparAMta mane prAtsAhana ApanAra prakhara vaktA vidyAvijayajI, munirAjazrI jJAnasuMdarajI, munirAjazrI darzanavijayajI ( tripuTI ), sAkSaravarya puNyavijayajI tathA gulAbamuni vigerenA jo huM AbhAra na mAnu tA kRtaghdhI ja lekhAuM. A uparAMta mane sa Mprati sabaMdhe pAtAnA abhiprAyA ApanAra tathA mArA keTakamaya mA'mAM paNa mA dazaka banI AzAnuM kiraNu khatAvanAra zAsanastaMbha sUrIzvarA A. zrI vijayanItisUri, AgamAhAraka A. zrI sAgarAnaMdasUri, A. zrI vijayapremasUri, A. zrI vijayavallabhasUri, vayeAvRddha A. zrI vijmasiddhisUri vigere vigerenA upakAra taLe huM dakhAelo chuM. A uparAMta A. zrI jinaRddhisUrie temaja temanA ziSya zrI gulAmamunijIe mane sArA pramANamAM sAhitya-sAmagrI pUrI pADI prAtsAhana Apyu che te mATe temane paNa AbhAra mAnavAnI A taka huM jatI karI zakatA nathI. tevI ja rIte zrI thANA jaina saMdhanA paNa huM atyaMta AbhArI chuM, kAraNa ke thANA jaina saMdhamAM munima tarIkenI javAbadArIbharI neAkarI karavA chatAM atyaMta kAmanA jarUrI prasaMgeAmAMthI niyamita savArathI apAra sudhIneA vakhata sAhityasevA arthe tathA samAjasevA bajAvavAnA upayogamAM levA chUTa ApI hatI eTaluM ja nahi paNa thANA jJAnabhaMDAranI apUrNa prAcIna kRtione A graMthanA aMge upayoga karavA dIdhe che. A uparAnta joItI dareka jAtanI sahAyatA ApI che te mATe huM zrI thANA jaina saMdhane atyaMta RNI hyuM. mArA A kAryanA prAraMbhathI te aMta sudhI pUrepUrA sahakAra ApavA mATe baMdhu-melaDI zAstrI gajAnaMda Urphe gIjubhAi kRSNArAma tathA jamIetarAma kRSNArAmane teA huM bhUlI zaku tema nathI. teoe rAta ke divasanI gaNatrI karyA vagara mane lekhanakA temaja zAstrIya saMzAdhanamAM madada karI che ane keTaleka sthaLe pAtAnA anubhavaneA paNa upayAga karI mArA mArgomAM madadagAra nIvaDayA che; eTaluM ja nahi paraMtu prAkRta, mAgadhI, aMgrejI tathA saMskRta sAhityane graMdhArUDha karavAmAM temaja bhAvA samajAvavAmAM apUrva sahAyatA ApI che, je badala temane jeTalA AbhAra mAnu teTalA e che. A pustakanA prathamAvRttinA 1000 nakalanA prakAzanamAM Arthika sahAyatA ApanAra zA. kheMgArajI hIrAjInI peDhIvALA bhAizrI pAkharAja kheMgArajI temaja zA. tArAcaMda vanAjInI peDhIvALA bhAIzrI juvAnamalajI kasturacaMdajInA tA huM jeTalA AbhAra mAnu teTalA e ja che; kAraNa ke temanI sahAyatA vinA mAruM A kAma khArabhe paDayu hata. teenI samakSa A bAbata vArtAlApa karatAM vinA vilaMbe teoe mArI mAgaNI svIkArI mane Arthika sahAya ApI che.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahedaya presa-bhAvanagaranA mAlika zA gulAbacaMda lalubhAIne paNa mAre AbhAra mAnavo joIe. teoe mAruM A pustaka alpa samayamAM chApI ApyuM che ane pustakanA geTa-apane khIlavavA mATe paNa pUratI kALajI dharAvI che. samayasara pustaka chApI ApavA badala mane temanA pratye kharekhara mAnanI lAgaNuM uddabhavI che. "jaina" oNphisamAM kAma karatA bhAIzrI narettamadAsa (bAlubhAI) rUganAthe paNa A pustakanA pUpha rIDIMga temaja graMthasudhAraNAmAM pUratI kALajIthI ghaNuM ja sAre sahakAra Apyo che. A uparAnta pustakamAM pragaTa karavA mATe saujanyabhAve phoTA, blekasa vigere pUrA pADanAra temaja maMge sahakAra ApanAra mArA mitravargane ane zubhecchakene paNa huM AbhAra mAnI viramuM chuM. -maMgaLadAsa trikamadAsa jhaverI
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI maheAya presa-bhAvanagara. nIDara lekhaka ane sAhityasevaka, zrI maMgaLadAsa trIkamadAsa jhaverI. samrAT sa prati samrAT sa MpratinI carcAnA vAdI ) jeoe eka vAdI tarike saMpratinuM astitva sAbita karavA prastuta pustakamAM athAga parizrama uDAvI zAstrokta zahAdatA ApI graMthane pramANika ane pramANubhUta banAvyeA che.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya rajamizrita suvaNane zuddha karI alaMkAra banAvavAmAM Ave to te suMdara zobhAne dhAraNa kare che tema veravikhera thayela ItihAsa-pAMkhaDIone saMgrahita karI tene kALagaNanA pramANe guMthavAmAM Ave to te ati upayogI thaI paDe che. zizunAgavaMzI mahArAjA biMbisAra( zreNika )thI prAraMbhI paramahaMta kumArapALa sudhIne ApaNe jAherajalAlIbharyo itihAsa zuMkhalAbaddha nathI. A truTIne dUra karavA mATe meM prayatna karyo che ane mArA prayatnanA pariNAmasvarUpa yugAdinAtha zrI RSabhadevathI mAMDIne vI. ni. 605 eTale ke zAlivAhana zaka sudhInuM saMkSipta itihAsa rajU karavA bhAgyazALI banyo chuM. prAthamika vicAra te samrATra saMpratinA jIvanane lagate itihAsa rajU karavAno hato paNa jema jema te mATenA anveSaNamAM Utarato gayo tema tema vizeSa sAmagrI upalabdha thatI gaI. prathama te AkhA maurya vaMzane itihAsa taiyAra karyo paNa naMda vaMzanA varNana vinA te apUrNa jaNAya. eTale bIjuM kArya naMdavaMzanI vaMzAvaLI saMbaMdhI hAtha dharatAM zizunAga vaMzano ItihAsa paNa AlekhavAnI jarUriyAta UbhI thaI ane ema eka eka pagathiyuM AgaLa vadhatAM chevaTe yugAdinAtha zrI RSabhadevanA jIvana sudhI pahoMcavuM paDyuM ane e rIte pAke pAye thatAM tenA para A itihAsarUpI ImArata UbhI karavAmAM AvI. keTalAka ItihAsa irAdApUrvaka ati saMkSepamAM levo paDayo che, kAraNa ke te saMbaMdhe vistRta varNana karatAM tene mATe eka alaga graMtha ja nirmANa kare joIe ane te ja tene pUrato nyAya ApI zakAya. vAcakavarganI saralatAnI khAtara A pustakane ATha vibhAgamAM vaheMcI nAkhavAmAM AvyuM che. vibhAgavAra TUMkI samaja nIce pramANe che. pahelo vibhAga-8 prakaraNa 7 ) yugAdinAtha zrI RSabhadeva pUrvenI sthiti, zrI RSabhadevano saMkSipta hevAla, pIstALIza AgamonA nAma ane tenI TUMkI samaja, kasaMkhyA vigere, tresaTha zalAkA puruSanAM nAme vigerene lagatuM varNana karavAmAM AvyuM che. bIje vibhAga-(prakaraNa 23) zizunAgavaMzI biMbisAra (mahArAjA zreNika), ajAtazatru (kANika), tathA udayAzvanA jIvana-prasaMgo, abhayakumAranI kuzaLatAnA prasaMgo, caramatIrthapati bhagavAna mahAvIra tathA gautama buddhanI saMkSipta jIvanaprabhA, bauddha dharmanI utpattinuM rahasya, jaina ane bauddha dharma vaccenuM sAmya, pATaliputranI utpatti vagere vigere viSayo carcavAmAM AvyA che. trIje vibhAga- prakaraNa 18 ) naMdavaMzI rAjAonuM TUMkuM khyAna, naMdavaMzanA rAjyomalane 100 nahi paraMtu 150 varSanI sAbitI, magadhane bhayaMkara dukALa tathA bhadrabAhusvAmIne paricaya,
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthUlabhadranuM saMkSipta jIvanacaritra, paradezI AkramaNanI zarUAta, cANakyanuM apamAna ane tenI pratijJA, mauryavaMzI sAmrAjyanI sthApanAnA sUtradhAra cANakyanI jIvanaprabhA, naMdavaMzane aMta ane maurya sAmrAjyanI sthApanA vigere viSayane A vibhAgamAM samAveza karavAmAM Avyo che. cethe vibhAga-(prakaraNa 15) caMdragupta ane bhadrabAhusvAmI saMbaMdhI dakSiNamAM gayAnI je daMtakathA rUDha svarUpa pakaDI rahI che tene nirAsa caMdragupta, biMdusAra tathA azakanA jIvanavRttAMta ane dhArmika kAryonI noMdha, sIkaMdara temaja selyusanI caDhAI, azokaputra kuNAlane aMdhApa, samrA saMpratine janma ane kuNAlanI kunehathI rAjyaprApti vigerene lagatA prakaraNe A vibhAgamAM dAkhala karavAmAM AvyA che. pAMcame vibhAga-(prakaraNa 18) saMpratine rAjyAbhiSeka ane prasthAna, jIvaMtasvAmInI pratimAnuM talasparzI varNana, rathayAtrAno varaghoDo ane saMpratine jAtismaraNujJAna, Arya suhastisUrie kahela pUrvabhava, tene lagatA nizIthacUrNa, kalpadIpikA, kalpasUtra kalpalatA tathA navAMgI TIkAkAra abhayadevasariracita saMmatinI saMskRta kathA vigere zAstrIya zahAdate, svacUliyA, jevA prAcInatama pustakanI sAkSI, saMpratinI tIrthayAtrA ne azokanI saMmati, saMbhogI gocarI saMbaMdhI bhramaNane nirAsa, avaMtIsukamAlanuM vRttAMta, rathayAtrAno apUrva mahotsava ane saMpratine sAmaMta pratye upadeza. jaina dharma pratye acaLa-atUTa zraddhA ane anArya dezomAM karAvela vihAra, hamezAM eka jinamaMdiranA nirmANano abhigraha, pAMcamA ArAnuM svarUpa, magadhAdhipati banyA bAda saMpratina nepALa, khATAne, bhUtAna, aphaghAnIsthAna Adi prAMte para vijya jaina dharmanA pracAra mATe avirata zrama ane zraddhA, mauryavaMzI rAjyakuTuMbamAM AMtarika kaleza ne patana vigere viSayo sacoTa muddAo ane sAbitIo sAthe ardhI samrATra saMpratinuM astitva siddha karavAmAM AvyuM che. chaThTho vibhAga-( prakaraNa 4) atyAra sudhI apragaTa rahela munihaMta " kalaMkI " svarUpa puSyamitranI jIvanarekhA, tenA 35 varSanA rAjyAmala daramiyAna karela nRzaMsa kAryonI seMdha, baudhagraMtha divyAvadAnanI zahAdata, pATaliputranuM patana ane puSyamitrane vinAza A vibhAgamAM levAmAM Avyo che. sAtamo vibhAga- prakaraNa 6 ) mahArAjA khAravelano vRttAMta ane guphAonuM TUMkuM khyAna, khAravelanI magadha para be vAra caDhAI ane suvarNa pratimAnI punaH prApti, gardabhIlla ne kAlakAcAryane saMbaMdha, ratnasaMcaya graMthane pATha rajU karI cAre kAlakAcArya saMbaMdhI cokhavaTa, vikrama saMvatsaranI zarUAta, naravAhana uphe nabhasenanI hakIkata, zAlivAhana zakanI zarUAta vigere viSane lagatI spaSTa bInA A vibhAgamAM AlekhavAmAM AvI che. AThame vibhAga-(prakaraNa 4) mauryavaMza tathA naMdavaMzanI rAjya kALagaNanAmAM kayAM ane kevI rIte bhUla thavA pAmI che tene sphoTa ne Adhunika vidvAnonA matabhedanI paryAlacanA. A AThe vibhAgamAM jyAM jyAM yugapradhAnano saMbaMdha Ave che tyAM tyAM temane lagatI hakIkata paNa dAkhala karavAmAM AvI che. A yugapradhAnanI praNAlikA sthavirAvalI parathI levAmAM AvI che. ATha vibhAgo uparAnta jainAcAryonI sAhitya sevA samajAvavA mATe temaja kayA kyA saMvamAM zuM zuM banyuM tenI saMkSipta samaja mATe pAchaLa cAra pariziSTo umeravAmAM AvyA che. -lekhaka * " nizithacUNa vI. ni. AThamA saikAmAM racAyela che eTale ke Aje tene lagabhaga seLase varSa vyatIta thaI gayA che. + vannaculiyA bhagavAna mahAvIranI pAMcamI pATe Avela zrI yazobhadrasvAmIe racela che. nizIthacUrNa karatAM paNa A graMtha prAcIna manAya che.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ A graMthamAM upayogI nIvaDelAM pustakAnI sUci. 21. zrI praznottara ciMtAmaNi, 22. uttahiMdamAM jainadharmI 23. prAcIna bhAratava 24. jainamata patAkA thANA. 25. jainamata prabhAkara-thANA. 26. zrI jaina satya dhama prakAza (1934) ra7. hAthIguphA zilAlekha. 28. mahArANI celaNA caritra. 29. arlI hIsTarI Apha inDiyA 30. divyAvadAna, ( bauddha ) 31. dunasAra ( ddigaMbara ) 32. dvIpamALA kalpa 1. anuyAgadvAra sUtra 2. avadAna kalpalatA. L 3. vajracalIyA sUtra. 4. AcArAMga sUtra TIkA, 5. AvazyakacI. 6. Avazyaka niyukti. 7. Avazyaka vRtti. 8. uttarAdhyayana niyukti. 9. kathAvalI. 10. kakiraNAvaLI. 11. kapacI. 12. kalpasUtra. 13. zrI kAlakAcAya kathA. 14. kAlasatikA TIkA. 15. jaina sAhitya saMzAdhaka. 16. jaina ropya maheAtsava aMka (1986) 17. phAsa gujarAtI sabhA traimAsika 18. mauvazakA prAcIna ItihAsa. 19. prAcIna mUrtipUjAnI pramANikatA. 20. amarASa. 3 33. dukhamAkAlagaDikAsAra 34. zrI naMdI therAvalI. 35. bRhatkalpa. 36. pariziSTa parva. 37. prabhAvaka caritra. 38. bihAra ane erIsA jarnala. 39. bRhathA kASa. 40 brahmAMDa purANa.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ jA. bhAgavata purANuM. 4ra. matsya purANuM. 43. vAyu purANa. 44. bhAratIya prAcIna lipimALA. 45. nizIthacI, nizItha bhASya. 46. yugapradhAna paTTAvaLI. 47. ratnasaMcaya prakaraNa. 48. vyavahAracI. 49. vikrama prama%0. 50. viSNu purANu. 51. zravaNabelagAla lekhasa'grahu. 18 para. hyuenasa'gakA bhAratabhramaNa, 53. bhAratamAM aMgrejI rAjya. 54. zALASayAgI gujarAtI itihAsa. 55. cANAkyanu athakauTilya. 56. navatattvabhASya vivaraNa saMskRta saMprati kathA. 57. jainasAhityanA sakSipta itihAsa. 58. jainagUrjara kavio bhAga 1 ane 2. 59. gujarAtanA sakSisa itihAsa. 60. tIkSetra lakSmaNI pratiSThA maheAtsava. 61. roDa rAjasthAna. 6ra. triSaSThI zalAkA puruSacaritra.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA. khaMDa 1 le. viSaya, prakaraNa 1 9 : bhAratamAM sAmrAjyanI sthApanA. che2 juMH yugAdi prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva.. , 3 juM: " bharata' nAma kema paDayuM? 4 thuM : Agama rahasya. ... . 5 muM : Agama rahasya (cAlu ) .. 6 : rosaTha zalAkA puruSo ... * 7 muM : gaMgA ne vedanI utpatti, yajJa-yAgane samaya .. khaMDa 2 je. 1 luM. magadha sAmrAjyaH zizunAgavaMza * * * * 2 jI : biMbisAranuM dezATana 3 juM H devakInaMda sArthavAhe khalele bheda ane gopALakumAranAM lagna * * 4 zuM ? magadhane rAjyadUta kumAranA mahele ane magajamAM punarAgamana .. .. 5 muM : mahArAjA zreNika magadhanI rAjyagAdI para magadhamAM bhayaMkara pazuyajJa ... 51 6 muM : mahAtmA gautama buddhanA upadezanI asara : seMkaDe pazuone maLela abhayadAna 53 7 muM : jaina ane sanAtana dharmane mIThe saMbaMdha 8 muM : gautama buddhanI jIvanaprabhA .. 9 : vizvavaMdanIya vibhu mahAvIra .* * * che 10 muM : mahArAjA zreNikane abhayakumAra tathA sunaMdAne samAgama 11 muM : mahArAjA zreNika - * * * 12 muM : jena rAjavIone anya rAjavIo sAthe saMbaMdha
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ v 0 : : : : : : : : : : : 105 107 che. * i ta - che. 172 viSaya prakaraNa 13 muM : kALagaNanA. . . * * , 14 muM : zreNikanA svajananI dIkSA .. .. , 15 muM : siddhAntanuM sAmya * - * * , 16 muM : mahArAjA zreNikane kunehabharyo rAjyavahIvaTa . 17 : zreNikane svargavAsa * * * 18 muM : prabhu mahAvIranuM nirvANa .. .. , 19 muM : paTTadharone paricaya ane jaina dharmanuM anAditya ,, 20 muM : ajAtazatru arthAta kaNikane rAjyAmala + 21 muM : mahArAjA zreNika tathA ajAtazatruno pUrvabhava 22 muM : mahArAjA udayana Uke udayAzva athavA udAI ... , ra3 muM : pATaliputra nagarakalpa . . khaMDa 3 jo. 1 luM : magadha sAmrAjya para naMdavaMza 2 juM naMdavaMzanI vaMzAvalI . . . . 3 juM: mahArAja naMdivardhana ... che 4 muM : naMda bIje Urphe mahAnaMdI ... .. , 5 muM : mahArAjA mahAnaMda Urphe naMda trIjo . 6 huM H mahArAjA naMda pATaliputrane suvarNathI bharapUra banAve che 7 muM : naMda 4 tho Urphe mahArAjA sumAlI , 8 muM : pAMcame naMda bRhaspatimitra * * 9 muM : cho naMda dhananaMda : : magadhamAM bhayaMkara dukALa che 10 muM : mahArAjA bRhadartha ane sudeva athavA naMda 7 tathA 8 mo 11 : navamo naMda mahArAjA mahApadma .. *** 12 muM : pazcima bhAratamAM aMdhAdhuMdhI ... 13 muM : bhAratanI vIra prajAnuM bhayaMkara balidAna . 14 : cANakyanuM apamAna * * 15 muM : cANakyanI jIvanaprabhA 16 muM : parivrAjaka cANakya , 17muM : paMDita cANakya paristhitine lAbha le che. . , 18 muMH pATaliputranuM patana. .. . . khaMDa 4 the. 135 140 147 156 : : : : : : : : : : : : : : : : : : , 170 173 17 182 190 182 1 luM : mahArAjA caMdraguptanAM naMdakumArI sAthe lagna ... ( 2 juM mauryavaMzanI vaMzAvaLI - - - * 196 . 203 -
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa 209 * 017 5 247 251 255 271 75 viSaya prakaraNa 3 : paMDita cANakyanI iMdrajALa 4 yuM jaina munione prabhAva ne biMdusArane janma . .. ,, 5 muM : selyukasa sAthe saMdhI . . . . . .. 6 huM H mahArAjA caMdraguptanI rAjyavyavasthA ne mahAjananI mahattA. ,, 7 muM : mahArAjA biMdusAra. * * 8 muMH mahArAjA azoka, Urphe dharma azaka, Urphe devAnupriya mahArAjA priyadarzana , 9 muM : kuNAla aMdha bane che . . , 10 muM : kara ne je. azokanI kaliMga para caDhAI ... 11 muM : azokanA aitihAsika banAvo * * 12 muM : samrATuM saMpratino janma. .. 13 muM : vaphAdAra dhAvamAtAnI aitihAsika sevA 14 muM : magadha sAmrAjyanI vaheMcaNI ne sImAM , 15 muM : yugapradhAna padAvalIne aMge eka agatyane khulAso khaMDa 5 me. , 1 luM : mahArAjA saMpratine rAjyAbhiSeka ane aitihAsika vijaya 2 : AMdhraprAMtanI chata ne palaTAyeluM mAnasa 3 juM: jIvaMtasvAmInI pratimA -. .. zuM : samrA saMpratine jAtismaraNajJAna 5 muM : zAstrIya zahAdate ... 6 huM H mahArAjA saMpratinI tIrthayAtrA : tIrthone jIrNoddhAra.... 7 muM : avaMtisukamAlane jAtismaraNajJAna * * * 8 muM : mahArAjA saMpratinI prabhAvazALI rathayAtrA 9 mu : saMpratinA mananuM samAdhAna :: paMcama ArAnuM svarUpa ... 10 muM : zrI AryasahastI sUrIzvarajIno svargavAsa , 11 muM : magadha samrATu mahArAjA saMprati . . , 12 muM : samrA saMpratinI nepALa Adi pUrva prAMta para caDhAI .. ka 13 muM : saMprati nAmanA sikkAonuM calaNa... >> , 14 muM : avantI ane rAjaputAnAmAM mUrtinAM kArakhAnAo . , 15 muM : agatyanI che ane zAsanastaMbha sUrIzvaranA abhiprAya - 16 muM : digvijayI samrATuM saMpratine svargavAsa * * , 17 muM : samrA saMpratinI saMskRta kathA ... ... .. 18 muM : saMpratinI sAbitIne dArzanika purAvo : zrI lakSmaNa tIrtha * khaMDa 6 che. , 1 luM: maurya sAmrAjya patananA mArge - - - - ' 0 >> ? 12 317 325 27 330 37 352 361
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNu 2 33 "3 27 ,, "" "" khaDa 7 mA. 1 luM : munihaMta kalaMkI svarUpa rAjA puSyamitra athavA bRhaspatimitra 2 jI': mahArAjA puSyamitra jinamadirAnA vinAza arthe rAjyagRhI tarapha... 3 jI : mahAmedhavAhana kaliMgapati khAravela "" ,, ' 4 thuM : vIranirvANu 405 thI 470 sudhIne saMkSipta itihAsa... 5 muM : mahArAjA balamitra Urphe vikramAditya pahelA 6 kuM : vIranirvANu 470 thI 605 sudhInA sakSipta itihAsa... khaDa 8 mA. 22 "" ,, viSaya : mahArAjA dazarathanA mauya samrAT tarIke rAjyAmala 3 ja : mahArAjA zAlIsuka 4 thuM : chellA traNa rAjA ,, ... ... 22 3 juM: sAlavArImAM zuM banyuM? 4 thu... : prAsagika 29 pariziSTa 1 yuM : vyAkaraNa sAhityamAM jainenI gauravatAbharI sevA 2 jI': jainAcAryAnI suMdara sAhityasevA ... 1 luM : kALagaNunAnI bhUlanuM nirAkaraNa 2 jI': gabhIllAnAM 152 ke 100 ? 3juM : digaMbara saMpradAyanI nirvANunI kALagaNanAmAM samati 4 thuM : vI. ni. kALagaNanAne aMge Adhunika vidyAneAnA matabhedanI paryAlAcanA ... ... ... puNa 369 301 ... 33 ... ... ... 375 381 387 ... 399 ... ... 413 416 ... 419 ... 424 428 ... 430 438 441 *** 444 ... 448 --- ... ... ...
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ tKHtbthbhbhbhbhbhb samrATa saMprati VRUTIFUTUREFERER viIRDESH SEBRITIESTERSFIERSFIFABRRESIDER AbAlabrahmacArI tapasvI paramapUjya bhaTTAraka jainAcArya STER thaTI Bill URBFSFURIERSFIRSFIESTSFSiTITUTIFUTUFGiUESERBFSFEFINITUTIFIFSFSF,FNFNF zrI jinaddhisUrIzvarajI mahArAja tidIkSA-vi. sa. 1948, phAgaNa suda 2 cura ( mAravADa ) saMvegIdIkSA-vi. saM. 1949 aSADa sudi 6 pAlItANA paMnyAsapadra-vi. sa. 196 6 mAgazara sudi 3 gvAlIyara AcArya pada-vi. saM. 1994 phAgaNa sudi pa thANA temanA upaderA ane prakhara prayAso riA Aje zrI thANAnagaranA tIrthoddhAra aitihAsika anyA che. HKHHKHHKHHKHHbvb SFSTEFEFUSESSIFIRST FLUTIFUFIFSFERIFSFSFFNFNFNFLUEURSELFIE UEUEUEUEUEUEUEUE TUESTSTSTSTSTSS LELEUCLEUELEUCLE zrI mahAdaya presa-bhAvanagara,
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAya deva sAthenA mAre paricaya A sAme jenA phATA ApavAmAM AvyA che. te jazaka AcArya devane huM mArA parama upakArI guru tarIke darzAvuM te te taddana vyAjabI gaNAze. vi. saM. 1947 mAM muMbaImAM mArA janma thayA hatA. tyArabAda 1952 thI lagabhaga mArI uMmara 25 varSanI thai tyAM sudhImAM A mahApuruSe mane saMskArI banAvavAmAM muMbaInA temanA cAturmAsa daramiyAna pUratA sAtha ApyA che. kALacakranI gatinA pherAmAM mahArAjA vikrama jevAne paNa ghAMcInI ghANIe besavuM paDayu hatuM e hakIkata prasiddha che, te ja mAphaka gazrImaMtAImAM janmI, eka sAhasika vepArI tarIke lagabhaga 45 varSanuM AyuSya thatAM sudhI janmAMtaranA aMtarAya karmonA ceAge mAre vyApArika kSetramAMthI nivRtti levI paDI. A samaye mArA A upakArI AcArya deva muMbaimAM ja birAjamAna hatA. temaNe mane zuddha cAritravAna, AtmasaMtASI ane dhArmika kSetramAM sevAbhAvI jIvana gujArI, A bhava sAthe parabhavanu ucca koTInuM bhAthuM bAMdhavAnI aNumAla salAha ApI. pariNAme pUrva saMskArI satyeAgAnA kAraNe A upakArI gurudevanI sAnerI zikhAmaNanI mane asara thaI ane meM jIvana satASI ane sevAbhAvI nAkhyuM. saMvat 1992 mAM muMbaImAM zrI AdIzvarajI daherAsaranA eDITa khAtAmAM lagabhaga eka varSa daherAsaranA vahIvaTanI samaja meLavavA khAtara meM jagyA meLavI, jemAM daherAsarajInA TrasTIo temaja sTAphane mArAM eka varSanA kAmakAjathI satASa thayA. A samaye mArA hastaka je kArya hatuM te pUrNa thavA Avyu hatu. daramyAna zrI AdIzvarajInA daherAsare dAdara daherAsarajIne vahIvaTa sabhALavA munImanI jarUra che evI mAMgaNI thai, eTale zrI AdIzvarajInA daherAsarajI taraphathI mane sunIma tarIke dAdara meAkalavAmAM AvyeA. tyAM lagabhaga be varSa meM munIma tarIke sevA bajAvI. tyAM mArI yathAzakti mahenatadvArA pASadhazALA baMdhAvI apUrva pratiSThA mahAtsava prabhAvazALI rIte ujavAyA, temaja mitra
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 ma`DaLa ane pAThazALAnI sthApanA thai. dAdara caturvidha jaina saMghamAM mArA prayAseAthI ekayanuM vAtAvaraNa evu' teA suMdara jAmyu ke jenA ceAge mane Aje dAdara cheDyAne lagabhaga doDha varSa thavA chatAM dAdaranA jaina saMgha mane 'samAjasevaka ' tarIke yAda kare che. A samaye jemanA varada haste dAdara daherAsarajInA pratiSThA maheAtsava apUrva jazavaMtA nIvaDyo hatA te upakArI jinariddhisUri mahArAja ane dAdara jainasaMghanA AtmA tulya gaNAtA rA. sA. zeTha ravajI sAjapAle thANAmAM thatA tIrthoddhAramAM mArA jevA sevAbhAvInI jarUriAta che e pramANenI salAha zrI thANAsa Mdhane ApI. piraNAme thANAsaMghe zrI dAdara saMgha pAse cAra mAsa mATe mArI mAMgaNI karI. ati AnAkAnI vacce zrI dAdaranA saMghe mane mAtra cAra mAsane mATe thANA javA mATe maMjUrI ApI ane hu saMvat 1995nA mahA suda ekamathI thANA ANye. evAmAM saMvata 1995nA vaizAkha mAsamAM mAhIma daherAsaramAM pratiSThAmahAtsava thanAra hatA te nimitte mAhima jainasaMghe thANA jainasaMgha pAse pratiSThA pUratI eka mAsa mATe mArI mAMgaNI karI. mAhImamAM yathAzakti sevA bajAvI kArya pUrNa thatAM huM pAche thANA AnyA. tyArabAda atyAra sudhI A mArA upakArI mahAtmAnA prasAdathI mane yatkiMcit tIrtha sevAnA lAbha maLyA. temaja dAnavIra zrImatA pAse ahIM baMdhAtA daherAsarajInI TIpa mATe jatAM kudaratI anukULatAbharyA saMjogAmAM suMdara sAtha maLatA rahyA che. A pramANe zrI thANA jaina saMghanI apUrva mahenata ane mArI alpa sevAnA yeAge Aje thANA daherAsarajInA tIrthoddhAranuM kAryaM ghaNuM ja suMdara ane AkarSaka banyu che eTaluM ja nahi paraMtu muMbainA parAomAM Aje Adarza prAcIna tIrthanI gaNatrImAM aitihAsika nAmanA meLave evuM apUrva jinAlaya taiyAra thaI javA AvyuM che. A pramANe gata pAMca varSamAM AcArya devanA aheAniza satasamAgamamAM rahetAM saMghasevA sAthe AtmakalyANanA mArga sadhAyeA che. vaLI A " samrAT saMprati yAne prAcIna jaina itihAsanI prAmANikatA " nAme apUrva graMthanI racanA paNu A AcArya devanA ja prabhAva che, ke jemanA mArA bacapaNathI mArA upara eka dharmapitA tarIke hAtha che ane raheze evI parama kRpALu paramAtmA pAse huM nira Mtara prArthanA karuM chuM. AvA upakArI gurudevanuM AyuSya dhama sevA arthe cirakALa panta raheA. paramapUjya upakArI gurudevanA ziSyaratna zrI gulAba munijI mahArAjamAM paNa gurudevanA sadguNAnA vArasA utaryA che ane teo paNa mane gurudeva jeTalA ja premathI cahAya che. A pramANe samAge jIvana vyatIta karatAM mAru' have pachInuM jIvana A rIte ja dharmasevAmAM niSkaMlaka rIte pasAra thAya e ja abhyarthInA ane abhilASA. --lekhaka
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ che te che zrI jinendrAya nama: samrA saMprati yAne prAcIna jaina ItihAsanI pramANiktA khaMDa 1 lo prakaraNa 1 luM bhAratamAM sAmrAjyanI sthApanA A avasarpiNI kALane Aje pAMcame Ara cAle che, jenI zarUAta prabhu mahAvIranA nirvANa pachI cothA varSe thAya che. tene sanAtana dharmakAra kaLiyuganA nAme saMbaMdhe che. atyAre pUrve cAra ArAo pasAra thayA che, jenuM saMkSipta varNana nIce pramANe che - prathama Are suSamasuSama nAme cAra kaDAkaDI sAgaropamavALo hato. bIje Are suSama nAme traNa koDAkoDI sAgaropamavALe hato. trIne Are e keDIkeDI sAgarepamavALe hato, jenuM nAma suSamaduSama hatuM.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrAT saMprati A traNe ArAmAM yugalika tarIke eka puruSa ane eka strI ema sAthe janmatAM hatAM. te baMne vacce daMpatI saMbaMdha thato hato chatAM kaSAya rahitapaNe saMsArasukha bhogavI teo devaloka jatAM hatAM. A ArAnAM manuSyanuM jIvana alpa kaSAyavaMta hovAthI teonA mATe devagati sivAya bIjI gati hatI ja nahI. A ArAnA aMtima kALa sudhImAM daza prakAranAM kalpavRkSo mane vAMcchita phaLane denArAM hatAM. pRthvInI raja zarkarA tulya madhurI hatI tathA nadInAM jaLa amRta tulya mIThAzavALAM hatAM. trIjA ArAnA aMtima kALa lagabhagamAM jyAre kalpavRkSo manavAMchita phaLa ApavAmAM saMkucita thayAM tyAre yugalIyAomAM ApasaApasamAM kheMcatANa thavA lAgI ane kalaha utpanna thayA. temAM bhAgalA paDyA. ekatra eka ja pradezamAM, najadIka najadIkamAM rahenArA yugalIAo dUra dUra rahevA lAgyA. pRthvInI raja je zarkarA tulya hatI temAM taddana phIkAza AvI. jaLAza ane nadIonAM jaLa je madhurAM madhamaya hatAM te nirasa ane svAda rahita thayAM. je maghAMga vRkSo amRta tulya madya denArAM hatAM ane jenA upara yugalIAonuM jIvana hatuM temAM jabarajasta phaTako paDyo. vastro ane AbhUSaNa denArAM kalpavRkSo paNa nirarthaka thayAM. tevI ja rIte suMdara mahela Adi raheThANa denArAM kalpavRkSe saMkucita thayAM. e pramANe ekaMdare devatAI svargIya sAhAbI denArAM daza prakAranA kalpavRkSe kALanA prabhAve phaLa rahita thayAM. trIjA ArAnA aMtima kALamAM yugalIAo mRtyu pAmI svarge jatA hatA temAM paNa AMtaro paDyo ane cAre gatinAM dvAra khullAM thayAM. A kALa sudhI yugalIAonA mRtyudehane mahApakSIo laI jaI samudramAM padharAvatAM hatAM temAM paNa vAMdho AvavA lAgyo. eTale ekaMdare yugalIAenI sthiti bhayaMkara rIte guMcavADAbharI gaMbhIra thaI. vaLI temane pitAnuM jIvana nibhAvavAnAM sAdhano mATe ciMtAo utpanna thaI. vastra ane rahevAnA sthAna rahita thayela yugalIAone, jaMgalanAM vRkSonI chAla ane pAMdaDAMnAM vastro banAvI ardhanagna sthitie jaMgalIpaNe rahevAne duHkhada avasara AvI lAgyA. bhejana Adi je miSTa padArtho maLatA hatA tenA badale kAcuM anAja ane jaMgalanAM pAkelAM vanaphaLo khAI jIvananirvAha karavAne kALa AvI pahoMce. eTale ekaMdare devatAI svargIya sAhAbI bhogavanAra devagatigAmI yugalIAo mATe A kALa e te duHkhada AvI pahoMce ke teonuM rakSaNa karanAra athavA te teone punaruddhAra karanAra yugAdi prathama tIrthaMkara zrI RSabhadevajIno janma na thayo hota to duHkhada kALanA pravAhamAM taNAtA yugalIAono laya evI duHkhada sthitie thAta ke tenuM varNana karavuM azakya thaI paData.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 2 juM yugAdi prathama tIrthakara zrI RSabhadeva A prabhAvazAlI saMskRtivAna jaMbudvIpanA bharata ne aivita kSetramAM saMskArI AryabhUminA pUrvaparaMparAnA tapasvIonA tapa ane puNya prabhAve jyAre jyAre kaniSTa samaya Ave che tyAre tyAre tAraNahAra mahAna vibhUtione janma thAya che, jenA vege duHkhI thayelI pRthvImAtA pitAnAM bALakanI ane pazudhananI pAlaka bane che ane duHkhI thatAM bALakenuM rakSaNa kare che. A kALamAM te ja niyama pramANe avyavasthita thayela yugalIAone potAnA jJAnanA baLe sadRmArge doravA zrI gaSabhadeva jevA tAraNahAranI kudarate jarUrIAta pUrI pADI. A kALamAM traNa jJAna sahita janmela yugAdi prathama tIrthakara RSabhadeva mahArAjane yugalIA tarIke janma nAbhirAjA ane marudevI mAtAnI kukhathI thayA. trIjA ArAnA corAzI lakSa pUrva ane nevAzI pakSa eTale traNa varSa ane sADAATha mAsa bAkI hatA te samaye aSADa mAsanI kRSNa caturthInA divase uttarASADhA nakSatranA caMdragamAM tetrIza sAgaropamanuM devapaNAnuM AyuSa bhegavI, sarvArthasiddha vimAnamAMthI AvI jema mAnasa sarovarathI gaMgAtaTa upara haMsa Utare tevI rIte teo A bharatakSetramAM nAbhI nAmanA sAtamAM kulakara(rAjA)nI zrI marudevInA garbhamAM AvyA. e samaye marudevI mAtAe devatAI cAda mahAsvapna dIThAM. mAsa ane sADAATha divasa vyatIta thayA pachI caitra mAsanA kRSNa pakSanI aSTamIne divase ardharAtre sarve graha ucca sthAne AvatAM uttarASADhA nakSatramAM marudevInI kukhathI yugaladhamI putrapaNe bhAratanA prathama tAraNahArane yugalIyA tarIke janma thayo. A kALe A bharatakSetramAM A prathama tAraNahAra traNa jJAna sahita janmela hovAthI temane janmotsava cosaTha i ane idrANIonI sAthe svagIya sarva devI devatAoe ati harSapUrvaka Uja.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATuM saMprati A kALamAM prathama yugaliyAonI vyavasthA mATe sAta kulakarenI nImaNuka rAjA tarIke thayela hatI ane ahIM sudhI vyavasthApakane kulakara tarIke saMbodhavAmAM AvatA. - jyAre trASabhadevajI ATha varasanA thayA tyAre eka sukAyela tADavRkSanuM phaLa pavananA yege paDavAthI bALakapaNAne yogya paraspara krIDA karatuM keI yugaliyAnuM jeDuM te tADavRkSa nIce hatuM temAMthI devage te yugaliyAmAMnAM bALaka puruSanuM apamRtyu thayuM ane te paMcatva pAmI gayo. A apamRtyune banAva A kALamAM prathama ja hatuM. alpa kaSAyane lIdhe te yugalika bALaka svargamAM gaye, jevI rIte ala5 bhArane lIdhe tulA paNa AkAzamAM jAya che. A kALa sudhI mahApakSIye je yugalIyAnAM mRta zarIrane upADI samudramAM nAkhI detAM hatAM tene nAza thaye hato tethI te kalevara tyAM ja paDI rahyuM. A DAmahelI bAlikA ke jenuM nAma sunaMdA hatuM tene tenA mAtapitAne tyAM rakSaNArthe mUkavAmAM AvI che tyAM thoDA divasa ucharI. yugaliyAmAM evo rivAja hatuM ke pitAnAM jIvananAM aMtima kALamAM yugaliyAe yugalika bALakane janma ApI, te bALako amuka samaye ummara lAyaka thatAM temanA janmadAtA mAbApa eka ja divase kaI paNa jAtanA roga ane vyAdhi rahita samAdhipUrvaka mRtyu pAmI svarge jatAM. tenI mAphaka ahIM paNa evuM banyuM. pelI bAlikAnuM have zuM karavuM ? tenA vicAramAM sarva muMjhAyA. bAlikA atyaMta svarUpavatI ane saMskArI jaNAvAthI AgevAne, teNInAM lagna jarUra tenA jevA ja uttama puruSa sAthe thavAM joIe evA nizcaya upara AvyA, ane temaNe ekatra thaI nAbhi rAjA pAse AvI tene seMpI ane rUSabhadevanI dharmapatnI tarIke A bAlikAno svIkAra karI rUSabhadevane amArA svAmI banAve evI vinaMti karI. A samaye jagatane mArgadarzaka banavA sAdharma avadhijJAnathI A prasaMgane jANe svargamAMthI tyAM brAhmaNa svarUpe AvyA ane temaNe jAte AvI rUSabhadevajIne kahyuM ke-"he prabhu! tamAre hajI trIza lAkha pUrva sudhI karmo daDhapaNe bhegavavAM paDaze ema mane avadhijJAnavaDe dekhAya che. jemAM A avyavasthita jaMgalIpaNAnAM bhAIbahena vacce ekabIjAnAM lagnanI prathA dUra karavA tamAre A bAlikA sAthe lagna karavAM. Apa sukhethI lagna karI sunaMdA ane sumaMgalAnA svAmI bane." aSabhadevajInAM mAtApitAe tarata ja idra mahArAjanI salAha mAnya karI. sAthe yugaliyAonI AjIjIne paNa svIkAra karyo ane sunaMdA sAthe sumaMgalA ke je RSabhadevanI sAthe yugaliyA tarIke janmI hatI tenAM lagna-samAraMbhamAM cesaTha iMdra ane IMdrANIoe ati harSa pUrvaka pitA potAnA devatAI vaibhavazAlI rasAlA sAthe AvIne bhAga lIdho. devIoe be pakSamAM vaheMcAI khUba hezathI gIta gAI manane have pUro karyo. teo mATe paNa
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ yugAdi prathama tIrthaM kara zrI RSabhadeva A mAMgalika avasara prathama hatA. tyArathI lagnaprasaMge hoMzathI khairAMomAM gIta gAvAno paddhati cAlu thai che. X X pa X eka samaye prAta:kALe jema dIpakanu teja haNAI jAya tema kALoSathI sarve kalpavRkSAnA prabhAva tadna haNAI gayA, jethI yugaliyAnA uttaranirvAha arthe jabarajasta kAlAhala thayA. yugaliyAee ekatra thai, rUSabhadevajI pAse AvI, asamaMjasa banatA sarve anAvAnuM temane nivedana karI peAtAnA rAjA thavAnI mAgaNI karI ke- he svAmin! tame amArA rAjA manA, kAraNa ke amArAmAM ApanI saddeza bIjo kAI jJAnI dekhAtA nathI. 9 rUSabhadeve kahyuM: 'tame uttama evA nAbhi kulakara pAse jaI prArthanA karI. te tamane rAjA Apaze. ' teoe te pramANe karyuM. ane nAbhirAjAe rUSabhane rAjA thavAnI AjJA ApI. pachI yugaliyAe ati harSita thaI yugadharmI prathama rAjavI tarIke rUSabhane rAjyAbhiSeka karavA jaLa levA te ja samaye nadI tarapha gayA. A samaye svargamAM iMdranuM siMhAsana kapyuM. avadhijJAnavaDe rUSabhadevanA rAjyAbhiSeka jANI keMdra tarata tyAM AvyeA. pachI te sAdha kalpanA iMdre suvarNanI vedikA banAvI. atipAMDukabalA zilA ke jenA para tIrthaMkarA birAjamAna thAya che tenI jema tenI upara eka siMhAsana racyuM ane pUrva dizAnA adhipati tarIke svastivAcaka gAranI jema teNe lAvelA tI jaLathI rUSabhadevajIne rAjyAbhiSeka karyAM. pachI iMdre nirmaLapaNAthI caMdranA sudara tejomaya divya vastro rUSabhadevajIne dhAraNa karAvyAM ane traNe jagatanA mugaTarUpa svAmInAM aMga upara mugaTa vigere ratnAlaMkAra ceAgya sthAne paherAvyA eTalAmAM te peAtAnA hastapAtramAM jaLa lai yugaliyAe AvI pahoMcyA. tee prabhune vibhUSita ne devatAethI pUjita thatA joi vinayayukta temanI AgaLa UbhA rahyA. divya vastra ane alaMkArathI alaMkRta thayelA prabhunAM mastaka upara jaLa nAkhavuM ghaTe nahI ema vicArI teoe temanAM caraNa upara jaLa kSepavyu, tethI A sarve yugadharmIe sArI rIte vinIta thayA che jANI teone rahevA mATe iMdra mahArAjA, vanItA nAme nagarInIrmANa karavA kuberane AjJA karI svasthAne gayA. . kubere khAra jojana eTale aDatAlIsa gAunI ne nava jojananA vistAravALI kahetAM chatrIsa gAunA gherAvAvALI nagarI racI. tenu acAkhyA evuM bIjuM nAma rAkhyu. nagarInI bahAra uttama evA sUrajakuMDa nAme kuMDa kaoNMbaMdhanA khapAvavA tarata ja manAvI ApyuM. vartamAna kALamAM paNa hajI sudhI A sUrajakuMDa najadIka dara varSe bhAdaravAnA prathama rivavAre suMdara meLA bharAya che, jenA lAbha dUra dUranAM hajAro yAtrALue lai peAtAnAM karma baMdhanA zraddhAthI khapAve che.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrAT saMprati yakSapati mere akSaya evAM vastra, ne pachya ane dhana-dhAnyAthI bharapUra dareka gharanA bhaMDArA bharI te nagarImAM hIrA, iMdranIla maNi ane vaiDu maNuithI alaMkRta UMcI havelIe banAvI te nagarInI lIlA vistArI. nagarInA killA upara mANeka kAMgarAnI zreNI manAvI gharAnAM AMgaNAmAM mAMgalika evA meAtInA sAthiyA pUryA jemAMthI khAlikA pAchaLathI pAcIkAnI ramata ramatI hatI. A pramANe suMdara vaibhavazALI nagarI banAvI yugaliyAone rahevAnI suMdara sagavaDatA kubera bhaMDArIe karI ApI. rAjyAbhiSeka bAda rUSabhadeve puruSanI ahAMtera kaLA ane srIenI cAsaTha kaLAnu zikSaNa yugaliyAne ApyuM. sAthe kAcuM anAja kevI rIte pakavavuM tenA prathama zikSaka rUSabhadeva pAte anyA. A samaye kAcu' anAja kevI rIte pakavavuM tenI mAhitI yugaliyAone na hatI. temaNe rUSabhadevajIne pUchyuM ke- hai svAmin! amAre anAja kaI rIte pakavavuM' te samajAveA.' tyAre pAtAnA jJAnamaLe rUSabhadevajIe eka mATInA pIMDa magAvI, hAthInA kuMbhasthaLa para goThavI tenu vAsaNa banAvyuM, ane te sukAtAM temAM anAja pakavI khAtAM zIkhavyu. khAda kuMbhArAne vAsaNa anAvavAnI prathama kaLA temaNe cakra para karI khatAvI, jethI te mAge yugaliyAnA eka bhAga udyame lAgyA. teo te samayathI kuMbhArANA ( kuMbhArA ) tarIke prasiddhine pAmyA jemane hajI sudhI prathama kaLAkAra tarIkenuM bahumAna lagna ane dhArmika kriyAo prasaMge paNa ApavAmAM Ave che ane zubha prasaMge hAMzathI mahenA mATInI cArI ( mATalAMo ) vidhipUrvaka temanI pAsethI lai temane kuMbhArANA tarIke sahunI sAthe zIkha Ape che, khAdya vastrAlaMkAra kevI rIte banAvavAM tenI samaja ApI, zALA banAvI vasa guMthavAnAM kAryanI zarUAta karI ApI. sAthe sAthe je bahAMtara kaLAe vahevAramAM upayogI thai paDe che tenu zikSaNa potAnA jJAnamaLe ApI vizvane suMdara sthitimaya banAvavAmAM sUtradhAra evA rUSabhadeva prabhue dasa lAkha pUrva sudhI uttama rIte rAjya bhAgavI rAjyasamudAyanA cAra bhedanI racanA karI, jemAM ugra daMDanA adhikArI evA aMgarakSaka puruSAne ugra kulavALA banAvyA, maMtrI vigere rAjyAdhikArIe mATe prabhunI samAna vayanAM mitrAne rAjanya kuLavALA banAvyA, ane mAkInA avazeSa rahelA puruSAne kSatriya banAvyA. evI rIte vahevAra nItinI navIna sthiti racI rAjyalakSmI ne vaibhava rUSabhadeva bhAgavA lAgyA. da'DanAyakA leAkeAne teonA aparAdha pramANe sajA karavA lAgyA jethI gunhAo AchA thavA lAgyA ane pAchI rAjyavyavasthA suMdara rIte jaLavAi rahI. kSetra, udyAna ane gharAnI maryAdAnuM rakSaNa thayuM ane prabhune nyAyadharma cAre dizAye vakhaNAyA. A samaye varSArUtu suMdara rIte amIvRSTi karavA lAgI jethI bharatakSetra gAkuLanI jema pazudhanathI suMdara rIte bharapUra thayuM. A rIte bharatakSetra videhakSetranI jema svagIya bhUmi thaI paDI. rUSabhadeve rAjyAbhiSeka pachI taratamAM ja jJAnamaLe pRthvInA uddhAra karI, tenu suMdara rIte pAlana karI prathama iMnnuvaMzI kuLanI bharatakhaMDa upara sthApanA karI.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ yugAdi prathama tIrthakara zrI RSabhadeva A kALamAM aDatAlIsa gAu lAMbI ane chatrIza gAu pahoLI evI kubera mahArAje banAvela devatAI sAmagrIthI bharapUra vinItA nagarImAM jaMgalamAM vIkharAyela sarve yugaliyAo AvIne vasyA. pitAnA Asa saMbaMdhIo sAthe nAbhirAjA pote eka vibhAgamAM AvIne vasyA je vibhAga rAjyamahelanA vibhAga tarIke prasiddhine pAmyA. bAda najadIkanA eka vibhAgane rAjyavyavasthApaka kacerI vibhAga tarIke judo pADI tyAM rAjyavyavasthApakenI oNphiso banAvI. tyAM nyAyAdhIza tarIke khUda avAranavAra rUSabhadevajI pote daMDanAyaka pAse AvI kevI rIte nyAya cUkavavo tenI rAjyanIti samajAvatA. tevI rIte jelakhAnAMo ane lazkara mATe khAsa alaga vibhAgo banAvavAmAM AvyA hatA. pachI rUSabhadeve jAte hAjara rahI asI kahetAM zastravidyA, yugaliyAnAM eka vibhAgane zIkhavI temane susajjita lazkarI banAvyA. A rIte temaNe luvAranI vidyA paNa cAlu karI. khetIvADInA aMge anAja kevI rIte pakavavuM, tene kaI rIte sApha karavuM tenI rIta jAte yugaliyAone samajAvI eka vibhAgane te mArge vA. (kRSI) yugaliyAne eka vibhAga ke je kAMIka saMskArI ane samaju dekhAya tene vepArI vaNika banAvI, tene dhananA bhaMDArothI bharapUra dukAnadArI soMpI, temAM kaI rIte nyAyI vepArathI dhanasaMcaya thAya te zIkhavI tola tathA mApa vagerenI samaja ApI. (masI) have bAkInA jaDabuddhi vibhAgane upalA traNa vibhAgonI cAkarI ane AjJApAlana karavAnuM kArya saMpI temane sevaka banAvyA. A rIte nirudyAgI yugaliyAone udyame lagADI rUSabhadeve jagatane vyavahAra mArga cAlu karyo. AMkhanA palakArAnI jema devI sahAyatAthI rUSabhadeva dvArA pitAnI thayela unnatine joI yugaliyAo evA to harSAnvita thayA ke jethI teo rUSabhadevane prabhu tulya mAnavA lAgyA ne te samayathI rAjyamAM keI paNa sthaLe TaMTA-bakheDA athavA te yugaliyAonuM jaMgalIpaNuM dekhAyuM nahIM. A samayamAM A yugaliyAo rUSabhadevanI doravaNIthI TUMka samayamAM evA to saMskArI ane suvyavasthita alaMkAravibhUSita udyamI banyA ke jenA ge rUSabhadevanA darabAramAM hAthI, gheDA ane pAyadaLanuM suvyavasthita lazkara evuM to suMdara rIte suzobhita taiyAra thayuM ke jenA pariNAme bhArata ane bAhubaLa jeo rUSabhadeva mahArAjAnA putra hatA temanA vacce bAra-bAra varSa sudhI cAlela ghera saMgrAmamAM A suvyavasthAnI khAtrI jagatane thaI eTaluM ja nahI paraMtu svargIya devI-devatAoe paNa te suvyavasthita yuddhanAM muktakaMThe vakhANa karyA. tyArathI vartamAna kALa sudhI lazkaranI vyavasthA mATenuM prathama mAna rUSabhadevanA jJAnane ane bhAratane ghaTe che.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati je te kALe rUSabhadeva jevA tAraNahAra jenadharmanA prathama tIrthakara na thayA hatA te Aje ahiMsA paramo dharmane prAdhAnya sthAne mAnatuM A bhAratavarSa kaI sthitie heta tene khyAla sujJa vAcake ja karavAnuM che. lagna pachInI priDhAvasthA sudhImAM rUSabhadevane sunaMdAthI bAhubalI ane suMdarInA yugalika ane sumaMgalAthI bharata tathA brAhmI temaja ogaNapacAsa putra-yugaliyAone janma thayo. bharata mahArAjA ke jeo A bharatakSetramAM prathama samrATa thayA teo zrI rUSabhadevanA prathama pATavI tarIke janmyA. rAjyapatro ummara lAyaka thatAM rUSabhadeve jJAnanA baLe pitAne dIkSAMkALa najIka jANuM rAjyaputro temaja kuTuMbIone ekatra karI bharatane saMbaMdhI kahyuM-"he putra !tuM A rAjya grahaNa kara. have ame saMyamarUpI sAmrAjyane grahaNa karIzuM. potAnAM pitAnAM AvAM vacana sAMbhaLI, bharata adhomukha thaI, aMjalI jeDI, namaskAra karI gadugadita thaI gayo ane be-"he pitAzrI ! tamArA caraNakamalanI chAyAmAM je sukha huM anubhavuM chuM te sukha rAjyanI chatrachAyA nIce prApta thavAnuM nathI tethI huM duHkhI thAuM chuM." prabhue kahyuM-"he vatsa! samartha jJAnIo mATe banne mArga niyamita thayelA che te mujaba A saMyama mArgathI AtmasAdhana karI mekSagati prApta karavI e puruSAthI puruSane dharma che, mATe mehAMdha na thatAM tuM tArI pharajane adA karI rAjyagAdI svIkAra." A pramANe kahI tarataja bharatane rAjyasihAsane ati hoMzathI birAjamAna karyo. A samaye iMdra mahArAje jAte padhArI rAjyAbhiSeka karyo ane bharatanA nAmanI ANa tarata ja pukArAI. A samaye bhAratanA mastaka upara iMdra mahArAjAe arpaNa karela ratnamaNimaya mugaTa e to dIpa hato ke jenAM ratnonA tejathI rAjyadarabAra caMdramAnI jema tejomaya banI gaye. bAda bAhubalijI vigere bIjA putrone temanI yogyatA pramANe deze vaheMcI ApyA, jemAM paMjAbanI takSazilA nagarI ke je atyAre samrA saMpratinA aMge prAcIna saMzedhananuM mukhya dhAma thaI paDayuM che te nagarI bAhubalinA rAjyanagara tarIke prasiddhine pAmI. A pramANe rAjyavyavasthA karI, eka varasa sudhI traNa aThyAsI karoDa ane eMsI lAkha suvarNonuM vArSika dAna daI rUSabhadevajIe saMyama svIkAryuM. iMdra mahArAjAe temanA dIkSA-grahaNa pachI tarata ja devakUSya vastra arpaNa karyuM. A dIkSA-svIkArano prasaMga citra mAsanA kRSNapakSanI aSTamIne divase uttarASADhA nakSatramAM caMdra AvyA te samaye thayo. prabhunI sAthe A samaye lagabhaga cAra hajAra rAjyagurue dIkSA lIdhI. A kALa sudhImAM jena muni mahArAjenI gocarIne AcAra koIne mAluma na hovAthI rUSabhadeva prabhune lagabhaga bAra mAsa sudhI nirAhArapaNe vicaravuM paDayuM. jethI temanI sAthe rahela cAra hajAra sAdhuo aMte kaMTALI, temane sAtha choDI, jaMgalanAM pAkelAM phaLo ane kaMdamULa khAI tapazcaryA karavA lAgyA, jeo te divasathI tApasa tarIke oLakhAyA.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ yugAdi prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva te kALathI atyAra sudhImAM jaMgalamAM ane parvatenI guphAomAM aneka prakAre aghera tapazcaryA karanArA tApasanI utpatti thaI che. lagabhaga bAra mahinA sudhI ugra tapazcaryA karatAM rUSabhadevajI anArya dezamAM manapaNe nirAhArIpaNe vicaratA hatA. eka samaye gajapuranagara je bAhubaLajInA putra somaprabha rAjAnI rAjadhAnInuM zahera hatuM tyAM zreyAMsa nAmanA kumAre svanAmAM evuM joyuM ke cAre tarapha kAMIka zyAma raMganA dUdhathI pite suvarNagiri eTale meruparvatane dUdhanA ghaDAthI abhiSeka karyo che. te ja mAphaka subuddhi nAmanA zeThane paNa evuM svapna AvyuM ke zreyAMsakumAre sUryathI vikharAyelA sahasa kiraNe pAchA sUryamAM AropaNa karyA tethI sUrya ati prakAzamAna thayA. somayazA rAjAe evuM svapna joyuM ke ghaNA zatruothI gherAyela kaI rAjAnI pitAnA putra zreyAMse rakSA karI. A pramANe eka ja divase AvelA ati mahatvatAbharyA svapnavRtAMta rAjyadarabAramAM carcAyA chatAM tene koI nirNaya karI zakayuM nahIM, paraMtu te ja avasare bhikSA mATe rUSabhadevajIe nagarapraveza karyo ane nagarInA loka prabhune nIhALI harSaghelA thayA. keIe temanI sanmukha amUlya ratna, vastrAlaMkAre, rAjakanyAo tathA hastI ane ghoDAo sAthe pAkAM AmraphaLa dharI prabhune te svIkAravAnuM kahyuM, paraMtu je tyAgI puruSane A vastuo tyAjya hoya tene tethI zuM ? keIpaNa sthaLe koIpaNa vastu tarapha najara na pheravatAM caMdra jema nakSatre nakSatre phare tema prabhu nirdoSa-kahipata gocarI mATe ghera ghera pharavA lAgyA. nagarajanonA kolAhalano pAra nahoto. kAraNe prabhunAM bAra mAsa sudhInAM nirAhArapaNAne se jANatA hatA. prabhunI kAyAnI durbaLa sthiti joI nagarajano duHkhI thavA lAgyA. A samaye A samAcAra rAjyamahelamAM rahela yuvarAja zreyAMsane tarata ja maLyA. te tarata ja govALa jevI rIte gAya pachavADe jAya tevI rIte pitAnA padane vicAra karyA vinA page cAlato prabhunI pAchaLa doDyo. prabhunA caraNamAM AvI, prapitAmahanA caraNarajane mastake caDhAvI, UThI, prabhune traNa pradakSiNA daI prabhunAM mukhakamaLanuM ja avalokana karavA lAgyuM. A veza meM kyAMka je che?" ema ciMtavatA tene vivekavRkSanA bIjarUpa jAtismaraNa jJAna" tyAM ne tyAM ja utpanna thayuM. pachI teNe jJAnanA baLe pitAne pUrvabhava je. pUrve "pUrva videhakSetramAM bhagavaMta jAnAbha nAme cakravatI hatA tyAre huM tene sArathI hato. te bhAvamAM svAmInAM vajasena nAme pitA hatA tema ja AvA tIrthakaranAM lakSaNavALA joyA hatA. vajAnAbhe vajasena tIrthakaranAM caraNa samIpe dIkSA lIdhI tyAre meM paNa temanI sAthe dIkSA lIdhI hatI. te samaye vajasena arihaMtanA mukhethI meM sAMbhaLyuM hatuM ke "A vajAnAbha bharatakhaMDamAM prathama tIrthakara thaze." svayaMprabhAdikanA bhamAM temanI sAthe gamana karyuM che. teo hAla mArA prapitAmahapaNe varte che tema ja Aje mahAbhAgyodaye temane meM dIThA."
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATuM saMprati A pramANe jANuM teNe prabhune prArthanA karI ke "he prabhu! Apa mArI para anugraha karavA kalipata evI gocarI mATe padhAre. " evAmAM daivayoge keIe AvI ikSu(zeraDIne rasa)thI saMpUrNa bharelA ghaDAo harSapUrvaka zreyAMsakumArane bheTa karyA. jAtismaraNa jJAnathI nirdoSa bhikSA devAnI vidhine jANanAra zreyAMsakumAre prabhune kahyuM ke-"he bhagavaMta! Apa A kapanIya rasa grahaNa karo." prabhue aMjalI jeDI hastarUpI pAtra tenI AgaLa dharyuM eTale ikSurasane ghaDo laIne zreyAMse hastamAM khAlI karavA mAMDyo. bhagavAnanA hastapAtramAM ghaNe rasa samAya paraMtu zreyAMsanAM hadayamAM harSa samAye nahIMprabhue IznarasathI pArANuM karyuM te samaye AkAzamAM devaduMdubhI nAda prabhunAM pAraNAnAM sUcanarUpe thaye, AkAzamAMthI ratnonI vRSTi thaI ane te divasa-vaizAka zuda 3 varasItapanAM pAraNA tarIke eTale akSaya tRtIyA tarIke jagatamAM prasiddhi pAme. te divasathI vaSItapane mahimA Aja sudhI cAlu che ane hajAra jeno dara varSe vaizAka suda 3 nA divase vaSItapanuM pAraNuM zatrujya athavA te vinItA Uke ayodhyA nagarImAM jaI kare che ne AdIzvara dAdAnI bahu vidhipUrvaka pUjA Adi karI mahotsava pUrvaka te divasane mahAna maMgaLakAraka parva tarIke ujave che. je samaye prabhu rUSabhadeve dIkSA lIdhI te samaye nami ane vinami nAme temanA be putro temanI AjJAthI dUra dezamAM gayA hatA tyAMthI pAchA AvatAM teo pitAnA pitAne sAdhu tarIke eka dhayAne tapazcaryA karatA joI ciMtavavA lAgyA ke-"rUSabhanAtha jevA amArA samartha pitA Aje anAthanI peThe A sthitine kema pAmyA? temane paheravAnAM jhINuM vastro kyAM? ane A bhInna lekone yogya valkala vastra kyAM? zarIra para lagADavAne aMgarAga kyAM ? ane A pazune yogya pRthvInI raja kyAM ? hastinuM ArohaNa kyAM ? ane pALAnI jema page cAlavuM kyAM?... AvI rIte ciMtavI, pitAne praNAma karIne sarva hakIkata pUchI paNa pratyuttara na maLatAM teo atyaMta duHkhI thavA lAgyA. teoe pitAnA pitAzrIne atizaya vinaMti karI chatAMye ugra tapazcaryA ane dhyAnamagna rahela rUSabhadevajIe kAMI javAba Ape nahIM. A samaye prabhunA darzanArthe kaccha ane mahAkacha nAmanA be vidyAdharo AvelA temaNe atizaya AjIjI karatAM A be rAjakumArene joI pUchayuM ke-"he rAjakumAro ! Apa keNa che ane ATalI badhI AjIjI kema karo cho?" tyAre temaNe javAba Ape ke-A rUSabhadevajI amArA pitAzrI thAya che ane amo paradeza gayA te arasAmAM rAjyanI vaheMcaNI amArA bIjA bhAIone karI ApI ane TaLavaLatA rAkhyA che jethI amArI sthiti atyAre anAtha jevI thaI che. ame amArA pitAzrIne amane lAyaka deze ApanI araja karIe chIe, chatAMye teo mana dhArI beThA che eTale amane mahAduHkha thAya che. temAM ya amArA samartha nAthane A rIte upavanamAM tapazcaryA karavAnuM
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ yugAdi prathama tIrthakara zrI RSabhadeva 11 kAraNa samajAtuM nathI, te he vidyAdharo! Apa amArA pitAzrIne samajAvI, amene cogya nyAya apAve.' A pramANe teonuM kahevuM sAMbhaLI vidyAdharoe kahyuM ke-"he vatsa prabhu rUSabhadevajI AtmakalyANanA mArge vaLyA che ane teo tamane kadApi kALe rAjya vigere have ApI zake nahI. teo have A ugra tapazcaryAthI TUMka samayamAM kyanAtha padane prApta thavAnA che to tenI pAse sAMsArika AvI tuccha mAgaNIo karavI te tamArA jevA temanA putrane zobhatuM nathI. tamArA jevAoe te temanI sevAmAM rahI AtmakalyANa karavuM joIe tenA badale tamo A rIte mAgaNuM karo e rAjyakuLadIpakane zobhatuM nathI, mATe amArI vinaMti mAnya karI to temane ugra tapazcaryAmAM khalelabhUta na banI AtmakalyANa sAdhavA de. temAM ja tamAruM bhUSaNa che. je tamane rAjyanI IcchA hoya to amo prabhunA eka sevaka tarIke devatAI vaibhavazALI rAjya ApavA samartha chIe tene tame svIkAra kare." ema kahI A vidyAdhara dee banne rAjakumArane aDatAlIsa hajAra gaiArI ane prajJapti pramukha vidyAo arpaNa karI ke jethI A banne rAjyakumAra mahAna vidyAdhara kahevAyA. pachI teo bhagavaMtane namana karI, vidyAnA baLe puSkara nAmanuM vimanA banAvI, temAM ArUDha thaI teo vaitADhya parvate gayA. pachI te parvatanA prAMta bhAgamAM bharatakSetranA uttara ane dakSiNa vibhAganA madhyanI sImAmAM himAlaya parvatanI najadIkamAM gaMgA ane siMdhu nadInA pradeza vacce khaMDaprapAtA ane tamisA nAmanI be mahAna guphAo AvelI che tenI dakSiNa zreNI namirAjAe pacAsa navAM nagaro vidyAnA baLe banAvyAM, jenAM nAma bAhaketu-kuMDarIka-hariketusetaketu-sapariketu-zrIbAhu-zrIgRha-lahArbala-arijayasvargalIlA-vajArgala-vAvikamahIsArapura-jayapura-sukRtamukhI-caturmukhI-bahumukhI-ratA-vIratA-ANaMDalapura-vilAsanipura-aparAjita-kAMcadAma-suvinayanabhApura-kSemaMkara-sahacihnapura-kusumapurI-saMjayaMtizakrapura-jayaMtI-vaijayaMtI-vijayAkSemakarI-caMdrabhAsapura-ravibhAsapura-saNabhUtAvAsa-suvicitramahAdhapura-citrakUTa-trikUTa-vaizravaNakUTa-zazipura ravipura-vimukhIvAhinI-sumukhI-nityodyotinI ane rathanupUracakravAla e pramANe rAkhyAM. A pacAsa nagaranI madhyamAM Avela rathanupUracakavAla nagaramAM namikumAre pitAnuM nivAsasthAna banAvyuM. dharaNaMdranA zAsanathI tevI ja rIte uttara zreNamAM vinamiye nIce pramANe sATha nagara vasAvyAM. arjunI, vAruNa, vairisiMhAriNI, kailAsavAruNa, vighudvIpa, kilikila, cArucUDAmaNi, caMdrabhAbhUSaNa, vaMzavata, kusumarAla, haMsagarbha, meghaka, zaMkara, lakSamIharya, cAmara, vimala, asumatkRta, zivamaMdira, vasumati, sarvasiddhastuta, sarvazatruMjaya, ketumAlAMka, iMdrakAMta, mahAnaMdana, azoka, vItazeka, vizaka, sukhAka, alakatilaka, nabhastilaka, maMdira, kumudakuMda, gaganavallabha, yuvatItilaka, avanItilaka, sagaMdharva, muktAhAra, animiSaviSTapa, agnijavAlA, gurujavAlA, zrIniketapura, nayazrInivAsa, ratnakulisa, vasiSTAzraya, praviNajaya, sabhadraka, bhadrAzayapura, phenazikhara, gelekSIravarazikhara, vairyakSabhazikhara, girizikhara, dharaNI, vAruNI, sudarzanapura, durga, duddhara, mAheMdravijaya, sugaMdhinI, surata, nAgapura ane ratnapura. je nagaravALA
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 samrATuM saMprati prAMtane atyAre madhya prAMta tarIke ApaNe sArI rIte samajI zakIe chIe. A nagaramAMthI gaganavallabha nAmanA nagaramAM dharaNaMdranI AjJAthI vinami nivAsa karyo. A sivAya bIjAM aneka nagara ane zAkhAnagara kahetAM paNa teoe vasAvyAM, ane sthAnanI yogyatA pramANe keTalAkane janapade sthApana karyo. te janapadee tyAM mANasone vasAvyAM ane te te nAmathI tyAM deza gaNAyA. A samaye dharaNe evI maryAdA sthApana karI ke "keIpaNa puruSe jinezvara, jinacaitya, caramazarIrI ane kAyotsarge rahelA koIpaNa munine keIpaNa sthaLe keIe parAbhava kare nahi tema ja ullaMghana karavuM nahI ane je karaze tene tAtkAlika parAbhava karavAmAM Avaze. " A devAjJA manuSya, vidyAdhare ane devatAone sarakhI rIte lAgu paDe che. AvI rItane devaduMdubhIno DhaMDhero dharaNe bharatakSetranI cAre dizAye jAhera karI jaina dharmanI mahattA vadhArI. A kALathI vidyAdharonI sATha jAti thaI jeo vidyAnA mahAna dhuraMdhara banyA ane rUSabhadeva prabhunA mahAna bhakta banI, rUSabhadevanI mUrti pUjA arthe banAvI, teoe tene pitAnA nagaromAM suMdara devAla bAMdhI temAM sthApita karI. A rIte vidyApati devatAoe paNa prabhunuM bahumAna karyuM. A pachI A vidyAre vidyAnA baLe naMdIzvara Adi tIrthomAM zAzvata pratimAne arcana karavA jatA, koI vakhate videhAdi kSetramAM zrI ahaMtanAM samavasaraNanI aMdara jaI prabhunI vANurUpa amRtanuM pAna karatA, keI vakhate cAraNa munio pAse jaI dharmadezanA sAMbhaLatA. A pramANe samacitta ane akSINa bhaMDArane dhAraNa karanAra vidyAdharothI AvRta thaI traNa varga(dharma, artha ane kAma)ne bAdha na Ave tevI rIte rAjya karatA hatA. A pramANe rUSabhadevajInAM dIkSita samayamAM iMdra mahArAje rAjyavyavasthAmAM agrabhAga laI dharmonnati sArI rIte karI. X eka samaye bharata mahArAjA rAjyasiMhAsane beThA che te samaye bharadarabAramAM yamaka ane samaka nAmanA be puruSoe AvI, bharata mahArAjAne praNAma karI vijJapti karI jaNAvyuM ke-"he deva ! Aje purimatAla nagaranAM zakaTAsana udyAnane viSe yugAdinAthane kevaLajJAna utpanna thayuM che. tevI ja rIte samake UMce svare kahyuM ke-"ApaNuM AyudhazALAmAM hamaNAM ja cakraratna utpanna thayuM che. " A sAMbhaLI bharatarAya kSaNavAra vicAramAM paDyA ke prathama mAre kenI arcA karavI? vizvane abhaya ApanAra pitAjI kayAM ane manuSyone ghAta karanAra caka kayAM?" ema vicArI prathama rUSabhasvAmInI vaMdanA mATe mANasone taiyAra thavA AjJA karI. yamaka ane samakane yogya rIte suMdara poSAka ApI vidAya karyo. pachI mAtA marudevA pAse jaI bharata mahArAjAe temane kahyuM ke "he devI ! Ape to mAre rUSabha jaMgalamAM kevuM duHkha pAmate hazevigere kahI raDI raDI AMkhanAM paDa gumAvyAM. Apa hamezAM karuNAkSarathI kahetA hatA ke mAre zikSAhArI ane ekAkI putra duHkhane pAtra che,
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ yugAdi prathama tIrthaM kara zrI RSabhadeva 13 paNa e devI mAtA ! Apa mArI sAthe padhArI ApanA putranu naileAkayasvAmitva najare jIe, tenI saMpatti jue. ' ema kahI mAtAne gajeMdra upara ArUDha karyA. pachI suvarNa - zobhita AbhUSaNavALA gheADA, hAthI, pAyadaLa ane rathA lai rAjyakuTuMba sahita bharata rAjAe prayANa karyuM. sainya sahita cAlatA bharatarAjAe dUrathI uparanA ratnamaya gaDha jocA, eTale bharate marudevA mAtAne kahyuM ke- huM mAtA! jIe A devatAoe prabhunuM samavasaraNa karyuM che. pitAjInAM caraNakamalanI sevAmAM utsavane pAmelA devatAonA A jaya jaya nAda durathI devaduMdubhI tulya madhurA zabdathI AkAzamAM gajita thayeleA saMbhaLAya che. prabhunA danAthe devI, devatAe vimAnamAM besI prabhunAM samavasaraNamAM hArabaMdha AvatAM dekhAya che, jenAM vimAnAnA meATA ghugharIyA avAje AkAzane meghagarjanA jevA karI cUkayeA che. ' A pramANe pANInA pravAhathI jema kAdava dhAvAi jAya tema bharatanuM kathana sAMbhaLavAthI utpanna thayela che AnaMdAzru jene evAM marudevI mAtAnI dRSTimAM vaLelAM paDaLa dhAvAi gayAM eTale pAtAnA putranI atizaya sahita tItha karapaNAnI lakSmI mAtAe pAtAnAM netrAvaDa joi. tenAM darzanathI thayelAM AnaMdavaDe marudevA tanmaya thaI gayA. tatkALa samakALe apUrvakaraNanAM kramathI kSapakazreNimAM ArUDha thai, aSTakane kSINa karI kevaLajJAnane prApta thayAM. te vakhate temanuM AyuSya paNa pUrNa thavAthI aMtakRtakevaLI thai svAminI marudevA hastIskaMdha upara ja meAkSapadane pAmyAM. A avasa`NImAM marudevA prathama siddha thayA. temanA zarIranA satkAra karI devatAoe tene kSIrasamudramAM nikSipta karyuM. tyArathI A leAkamAM mRtaka zarIranI pUjA-pravRtti cAlu thaI, kemake mahAtmAo je kare te AcAra mATe ja kapAya che. pachI rAjyacihnAne tyAga karI pAravAra sahita page cAlatA bharatarAjA uttaradizAnAM dvArathI samavasaraNamAM parivAra sahita pravezyA tyAre devatAethI vIMTaLAi rahelA prabhune bharatezvare joyA. pachI bhagavaMtane traNa pradakSiNA karI aMjalI joDI temaNe prabhunI stuAta karI. prabhue pAtAnI prathama dezanA ahIM ApI jenA pariNAme aneka jAtanA rAjyapuruSAe laghukarma vALA jIvA tarIke aneka jAtanAM vrateA lIdhAM. jemAM bharatanA putra miracIce paNa vrata lIdhuM ke je marIcinA jIva cAthA ArAnA aMtima cAvIzamA tI'kara tarIke ucca keATIne pAmavAnA hatA. A samaye brAhmI ane suMdarI Adi rAjaduhitAee paNa vrata lIdhAM. A rIte prabhunI prathama dezanA phaLadrUpa nIvaDI, jemAM gAmukha nAme yakSa utpanna thatA prabhunI pAse rahenAra adhiSThAyaka banyA. tevI rIte prabhunA tI'mAM temanI pAse rahenArI garuDavAhinI cakrezvarI devI zAsanadevI banI. te devInI cAra bhujAomAM varaprada cihna, mANu, cakra ane pAza hatAM; DAbI bAjunI cAra bhujAeAmAM dhanuSa, vaja ane cakrA hatAM. A pramANe kevaLajJAnI prabhunAM zAsanarakSaka devatAoe peAtAnuM sthAna sabhALI lIdhuM. bAda ceAgyakALe prabhu nirvANapada pAmI, aSTApade meAkSe jai prathama tIrthaMkarapadane prApta thayA. == ..
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3 juM "bharata' nAma kema paDyuM ? cothA ArAmAM kalpavRkSa phaLa rahita banyAM hatAM, pRthvI vikAsa rahita ane nadInAM jaLa nivAdiSTa thayAM hatAM. A Are eka ke2i varSa pramANane pasAra thayuM hatuM, jemAM atima kALamAM bhAratanA prathama IkvAku rAjyakuLamAM janmelA bASabhadeva mahArAjA ke jeo yugAdi prathama tIrthaMkara thaI bhAratane uddhAra karI mokSagAmI banyA hatA temanA putra bharata cakravatIe devatAI cakranA baLe cha khaMDa pRthvIne jItI cakravatI pada dhAraNa karyuM hatuM. temanA rAjyapAnIne mukhya pradeza gaMgAnadInA kAMThe, ApaNe pUrva prakaraNamAM joI gayA te pramANe, IndramahArAjAnI AjJAthI banela ayodhyAne prabhAvazAlI saMskArI dhamIpradeza hato ke jyAMthI bhArata sAmrAjyanI rAjyagAdInI bharatakhaMDa" tarIkenI amara nAmanA sthApana thai. A kALa pUrve bhAratamAM sAmrAjya jevuM kazuM ja hatuM ja nahi. bhAratavarSanuM A kALa pUrvenuM nAma sasasendhava hatuM. gaMgA ane yamUnAnA taTa upara Aryone nivAsa hatuM. A bane nadIo temaja paMjAbanI pAMce nadIo sAthenA pradezamAM bhAratanI prajAnuM nivAsasthAna saMgaThita rIte hovAnA kAraNe A pradezane sainyava tarIke saMbodhAte hate. bAda bharata mahArAjAe saMpUrNa rIte cha khaMDa pRthvIne vijaya karI, sAmrAjyano vistAra vadhArI, cakravatI pada prApta karyuM te kALathI AjasudhI bhAratanI saMskArI AryabhUmi bharatakhaMDa tarIke vakhaNAya che. zrImada bhAgavat purANu jaNAve che ke bharata mahArAjAe yavana, huNa, mAyaDura Adi jAtione jItI potAne svAdhIna karI. parasIyane pUrve sidhu nadIne hiMdu ane saneha tarIke saMbodhatA hatA. bAda zika leke sidhune iDasu nAme saMbodhatA hatA. e uparokta kAraNasara bhAratane InDiyA tarIke saMbe| dhavAnuM cAlu thayuM che. A inDiyA nAma videzIodvArA prApta thayuM che. jevI rIte greTabriTananA eka aMga tarIke briTana oLakhAya che tevI rIte jaMbadvIpanA eka aMga tarIke bharatakSetrane pradeza oLakhAya che. cothA ArAthI pAMcamA ArAnI zarUAta sudhImAM bhAratanI rAjyagAdI upara cakavatI
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ " bharata " nAma kema paDayuM! tulya cha khaMDane jItI samasta bharata upara rAjyagAdI bhegavanAra trezaTha mahApuruSe thaI gayA che. tene pahele vibhAga covIza tIrthakarone samajavo. jemanA kALamAM bAra cakravatIo, nava vAsudeva, nava prativAsudevo ane nava bALade thayA che. A tresaTha mahApuruSoe rASTradharma tarIke jainadharmane amara karI bhAratabhUmine saMskArI banAvI che. nave baLadevenA nava vAsudevo bhAIo thatA hovAthI teo vAsudevanA kALamAM thayelA samajavA. ane prativAsudeva paNa te samayamAM ja hoya che, paNa teo vAsudevanA janma agAu janme che. sarvajJa yugAdi prathama tIrthakara RSabhadevathI lagAvI aMtima tIrthaMkara prabhu mahAvIra AtmajJAnanI eka ja jAtanI dezanA detA. te satya vANIne prabhu zrI mahAvIranA nirvANa bAda sarvajJa kevaLajJAnI gaNadhara mahArAjoe, zrutakevalIoe ane pUrvadhara jJAnIo sAthe yugapradhAna AcAryoe jJAnanA baLe prabhunI vANune satya upadeza graMthamAM zuM che. te upadezathAne jJAnIoe Agama sUtronA nAme 45 (pIstAlIza) sUtro tarIke rahyA che, jemAMthI bhAratanI prAcIna etihAsika samAjane aMge ghaNuM ja mahattvatAbharyuM sAdhana samajavA maLe tema che, jethI ame uparokta 45 Agama graMthe ke je pAMca aMgamAM vaheMcAyela che tenA dareka sUtramAM kaI kaI vastuone samAveza thAya che, tenI sAthe temAM keTalI keTalI gAthAo ane leke sAthe A Agama sUtro kyA kyA samartha AcAryoe banAvyA che tenI neMdha mahAna prayAse meLavI che, jene cethA prakaraNamAM rajU karI ane kRtArtha thaIe chIe. pistALIza mULa sUtronAM nAma nIce pramANe che - (1) zrI naMdisUtra, (2) anuyogadvArasUtra, (3) zrI dazavaikAlikasUtra, (4) zrI uttarAdhyayanasUtra, (5) zrI ghaniryuktisUtra, (6) zrI AvazyakasUtra, (7) zrI nizIthachedasUtra, (8) zrI vyavahArakalapasUtra, (9) zrIdazAzrutaskaMdhasUtra, (10) zrI paMcaka95chedasUtra, (11) zrI jItaka5chedasUtra, (12) zrImahAnizItha chedasUtra, (13) zrI causara IjayasUtra, (14) zrI AurapaccakhANusUtra, (15) zrI bharaparijJAsUtra, (16) zrI saMthArApaIjayasUtra, (17) zrI taMdulayAlIyasUtra, (18) zrI caMdAvijaya paInnayasUtra, (19) zrI devithaI. paInnayasUtra, (20) zrI maraNasamAdhisUtra, (21) zrI mahApaccakakhANusUtra, (22) zrI gaNivijayapaInnayasUtra, (23) zrI AcArAMgasUtra, (24) zrI sUyagaDAMgasUtra, (25) zrI ThAkuMgasUtra, (26) zrI samavAyAMgasUtra, (27) zrI bhagavatIsUtra, (28) zrI jJAtAdharmakathAMgasUtra, (29) zrI upAsakadazAMgasUtra, (30) zrI aMtagaDadazAMgasUtra, (31) zrI aNuttaravavAisUtra, (32) zrI praznavyAkaraNusUtra, (33) zrI vipAkAMgasUtra, (34) zrI uvavAIsUtra, (35) zrI rAyapaNusUtra, (36) zrI jIvAbhigamasUtra, (37) zrI pannavaNAupAMgasUtra, (38) zrI sUrya pannattisUtra, (39) zrI jaMbudvIpapannattisUtra, (40) zrI caMdapannattisUtra, (41) zrI kaSpavaDaMsiyAsUtra, (42) zrI nirayAlIsUtra, (43) zrI puphiyuliyAsUtra, (44) zrI vahiMdazapAMgasUtra, (45) puphiyAupAMgasUtra.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa Agama rahasya pIstAlIza AgamAnAM agA 2 ( [1]] agiyAra aMga sUtro 1. zrI AcArAMgasUtra--jemAM sAdhuonA AcAranu varNana che. temAM adhyayana pacIsa ne mULa leAka pacIzaseA che. tenA upara zrIzIlAMgAcAryanI TIkA 12000 gAthAnI, caNI 8300 leAkanI, tathA zrIbhadrabAhusvAmIkRta niyukti 368 zlAkanI che. tenA upara bhASya ane laghuvRtti racAI nathI. sarve zveAkasaMkhyA 23250. 2. zrIsUyagaDAMgasUtra--A sUtramAM jainetara dharmanAM varNanA, judA judA sAMkhya, Addha Adi danAnI carcA ane upadeza che, jenA adhyayana 23, mULa aAka 2100, zIlAMgAcArya kRta TIkA 12850, cUNI 10000 aAkanI, zrIbhadrabAhukRta niyukti gAthAe 208 ane zlAka 250, AnA upara bhASya nathI. kula aAka 25200. 3. ThANAMga sUtra--A sUtramAM aneka tAAttvaka vAtAnI gaNatarI sAthe tAttvika vyAkhyAnI samaja ApavAmAM AvI che. tenA adhyayana 10 ne mULa kSeAka 3770 che. vi. sa*. 1120 mAM zrI abhayadevasUrie banAvelI TIkA 15250 aAkapramANamAM che. eka dare A graMthamAM 19020 AAkasaMkhyA che. 4. samavAyAMga sUtra--A sUtramAM ThANAMga sUtramAMnI adharI rahela hakIkatenuM vana che paraMtu AmAM 10 uparAMtanI saMkhyAvALI khAkhatAnu varNana che. mULa leAka 1667, TIkA abhayadevasUrinI 3776 aAkapramANa che, caNI pUrvAcArya kRta 400 AAkapramANamAM che, sarva AAkasaMkhyA 5843 che. 5. vivAhapannati ( bhagavatI )--zrIgotamasvAmI gaNadharanA bhinna bhinna viSayAmAM 39000
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAgama rahasya prazno jIvAjIvanAM bhedenAM kAraNe prabhu mahAvIrane pachAelA jene pratyuttara jJAnanA baLe prabhue daI zrI gaNadhara mahArAjane saMtoSa Ape tenuM savistara varNana A sUtramAM che. tenA 41 zataka ne mULa leka 15752 che. TIkA vi. saM. 1128 mAM zrIabhayadevasUrijIe banAvelI che ane zrI droNAcArye AnA upara suMdara jJAnabaLe saMzodhana karI 18616 lekanI bIjI TIkA lakhI che. caNI 4000 lekanI pUrvAcAryoe banAvelI che. kula sekasaMkhyA 38368 che. AnI laghu vRtti vi. saM. 1568 mAM upAdhyAya zrI dAnazikharajInI banAvelI 12000 kapramANamAM che. noMdha-tADapatranI prAcIna sUcimAM lekapramANa 15240 che ane kula kSekasaMkhyA 19010 che. 6. jJAtAdharmakathAMga-A sUtramAM prathama ArAthI pAMcamA ArAnI zarUAta sudhImAM eTale prabhu mahAvIranAM jIvanakALa sudhImAM thayela jena dharmanI mahAna vibhUtio, Adarza satIo ane cAritravAna dharma prabhAvika vIra puruSonuM varNana che. temAM prathama adhyayana 19 che, leka pa500 che, TIkA zrI abhayadevasUrijInI banAvelI 4rapara malekapramANu ne sarva kasaMkhyA 75ra che. 7. upAsakadazAMgasUtra--A sUtramAM AnaMda, kAmadeva Adi 10 zrAvakenAM caritra che. adhyayana 10, mULa loka 812, TIkA zrI abhayadevasUrijInI banAvelI leka 900, kula saMkhyA 1712. 8. aMtagaDadasAMga--A sUtramAM prabhu mahAvIranAM khAsa dIkSita muni mahArAje mokSe gayA temanuM varNana 90 adhyayanamAM che. mULa leka 900, TIkA abhayadevasUrijInI 300 lekanI banAvelI che. kula lekasaMkhyA 1200nI che. noMdha-tADapatra sUcimAM mULa leka 790 jaNAvyA che. 9AyuttarovavAI-A sUtramAM je munimahArAje anuttara vimAnamAM utpanna thayA : tenuM varNana 33 adhyayanamAM che. leka 192, TIkA zrI abhayadevasUrijInI karelI leka 100, kula leka ra92. 10. praznavyAkaraNa-A sUtramAM Azrava ane saMvaranuM varNana 10 adhyayanamAM che. leka 1250, TIkA zrI abhayadevasUrijInI leka 3460, kula lokasaMkhyA 4710. 11. vipAkasUtra--A sUtramAM sukhaduHkha yAne karmaphaLa bhaktAvaLI saMbaMdhamAM adhikAra adhyayana 20, leka 1216, abhayadevasUrijInI banAvelI TIkA kaleka 900, kula kaleka 2116.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati upara pramANe jaNAvela Agama sUtranAM 11 aMganA lekanI saMkhyA 35659, TIkA akanI saMkhyA 73544, caNI kasaMkhyA 22700, niryukti kasaMkhyA 700 maLI kula plekasaMkhyA 13ra603 che. A 11 sUtromAMthI AcArAMga ane sUyagaDAMga sUtranI TIkA zrI zIlAMgAcAryanI banAvelI che, bAkInAM 9 aMganI TIkA zrI abhayadevasUrijIe banAvelI che jethI zrI abhayadevasUrijI navAMgI vRttikAra tarIke jaina samAjamAM prasiddhi pAmyA che. [ ] bAra upAMga sUjhe. 1. uvavAIsUtra-uttara khaMDamAM vAnIya nagaramAM nagaranI bahAra IzAna khUNAmAM eka dvipalAsa nAme cetya hatuM. te vakhate vAnIya gAmane rAjA jItazatru hatA. te samaye te gAmamAM AnaMda nAmane gRhastha vasate hato je samRddha ane sarvazreSTha hato. I. sa. pUrve pa50 nA gALAmAM prabhu mahAvIra te gAme padhAryA eTale lekasamUha sAthe rAjA keNika prabhune upadeza sAMbhaLavA Avye tathA temanI sAthe darzanArthe AvelA rAjA chatazatru paNa upadeza sAMbhaLavA AvyA hatA ane te rAjA prabhunI sevAmAM rahyo hate te vigerenuM A sUtramAM varNana che. ItihAsakAronI noMdha DaoNkaTara harnala ane DaoNkaTara bAraneTa jItazatru rAjAne prabhu mahAvIranA mAmA ceTaka athavA ceDaka tarIkhe oLakhAve che. jItazatrunuM vAnIya e vaizAlI nagarInuM bIjuM nAma hoya athavA to tene keI vibhAga hoya ema samajAya che. A pramANenI neMdha uparanA vidvAna ItihAsakAranI che. 3kaTara harnalanA zabdomAM kahIe te sUrya pakSagatimAM jItazatrune videhanI rAjadhAnI mithulAnA rAjyakartA tarIke jaNAvyA che.ahIM bIjA graMthakAre jItazatrune vA gAma athavA vaizAlInAM rAjakartA tarIke jaNAve che. vaLI rAjA keNika sAthe jItazatrunI tulanA itihAsakAroe karI che te jItazatru bIjo koI nahIM paNa magadhanA rAjA biMbisArane (zreNika) putra anugAmI ajAtazatru che. (keNika mahArAjA tenA pitA zreNika mahArAjAnI jema mahAna jena hatA. Ane aMge prophesara bArane pitAnA saMzodhanamAM suMdara varNana karyuM che). pitA-putra vacceno dhAmika tulanAbaddha saMbaMdha pUrepUre baMdhabesta Ave che. A paristhitimAM rAjA keNika jIvananA aMtimakALa sudhI jena dharma pratye khAsa sahAnubhUti darzAvanAra ane prabhu mahAvIranAM saMsargamAM aneka vakhata Ave che jenA saMbaMdhamAM Aupapatika Sutra mAM nIce pramANe neMdha che.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 Agama rahesa tapaNaM se kuNikarAyA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati baMmasatI / mahArAjA keANikane itihAsakAro Addha dharmAnurAgI tarIke jaNAve che paraMtu jaina graMthAmAM AnA aMge racAyela khAsa vavAi sUtra ke je khAra upAMga sUtrAmAMnuM prathama sUtra che temAM Ane lagatu khAsa vana vistArapUrvaka ApavAmAM AvyuM che jethI itihAsakArAnI aneka jAtanI dhArmika aitihAsika saMdha dharAvanArI zakAnu samAdhAna thaI zake che. prAcIna mA vaMzI itihAsanA lekhake kANika mahArAjA Urphe ajAtazatrune pitRdghAtaka custa bauddhamAgI jaNAve che temanI zaMkAonu nIvAraNu A graMtha vAMcavAthI thaze. A graMthamAM te samayamAM svargamAM kANu ? kayA ? ane kaI rIte ? / utpanna thaI zake che tenuM nIrUpaNa karavAmAM AvyuM che. A sUtra AcArAMga sUtranA upAMga tarIke prasiddhine pAmela che. mULa zlAkasa MkhyA 1200 nI che. zrI abhayadevasUrijIe tenA upara 3125 aAkapramANamAM TIkA karI che. kula AAkasaMkhyA 4325 che. 2. rAyapaseNIya--prabhu mahAvIranA nirvANa pUrva eTale ke i. sa. pUrve lagabhaga 850 nA gALAmAM thayela zrIpArzvanAthanA satAnIya kezIkumAra zramaNe pradezI rAjA ke je nAstika matavALA hatA tene Astika banAvI, jaina dharmanuM rahasya samajAvI tAryA hatA te pradezI rAjA maraNu khAda sUryabha nAme devapaNuM prApta karI prabhu mahAvIra pAse vaMdana karavA AvyeA, tenuM savistara varNana A sUtramAM che. A sUtra suyagaDAMga sUtra sAthe saMbaMdha dharAve che. mULa zlAka 2078, malayagiri TIkA AAka 3700, kula aAkanI saMkhyA 5778 che. 3. jIvAbhigama--temAM jIva ane ajIva saMbaMdhe sUkSma rIte samaja ApelI che. A sUtra ThANAMgasUtra sAthe saMbaMdha dharAve che. mULa zloka 4700, zrImalayagirijI AcAya nI TIkA 14000 zlAkanI, laghuvRtti 11000 zrlAkanI, caNI 1500 leAkanI, kula aAkasakhyA 31200 che. 4. pannavaNAsUtra--AmAM jaina dharmamAnya aneka viSayAnu varNana che. A sUtra samavAcAMgasUtra sAthe saMbaMdha dharAve che. mULa zlAka 7787, zrI malayagirijI AcAryanI TIkA 16000 zlekanI, haribhaddhakRta laghuvRtti 3728 nI, kula AAkasaMkhyA 27515 nI. ( tADapatrIya sUcImAM mULa 7000 leAka che ane TIkA 15000 aAkanI che, kula saMkhyA 25728 nI che. ) 5. ja drIpapannati sUtra--A sUtramAM jamUdrIpanuM bhAgeAlika varNana che jenA saMbaMdha, bhagavatIsUtra sAthe che. mULa zlAka 4146, zrI malayagirijInI TIkA AAka 12000 nI,
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati caNI 1860 zlokanI, kula lakasaMkhyA 18006. A sUtranI tADapatrIya sUcanA saMbaMdhamAM kaI paNa ThekANe TIkAne ulekha nathI. 6. caMdapannatisava-A sUtramAM caMdranI gati tathA graha, nakSatro vigerenuM varNana che. A sUtra jJAtAsUtra sAthe saMbaMdha dharAve che. mULa leka 2200. zrI malayagirijInI TIkA 9411 malekanI, laghuvRtti 1000 lekanI. kula saMkhyA 12611 7. sUryapannati sUtra--(A sUtrane tADapatrIya sUcImAM caMdraprajJapti sUryapatinI mULavRtti tarIke jaNAvela che. mULa leka 4400, vRtti 9000, kula saMkhyA 13400kanI che.) A sUtra jJAtAsUtra sAthe saMbaMdha dharAve che. mULa leka 2200, zrI malayagirijInI TakA leka 9000, caNI leka 1000, kula saMkhyA 12200 lekanI. 8. kampiyA sUtra--dasa rAjakumAre pitAnA oramAna bhAI rAjA keNika sAthe maLI pitAnA dAdA ceTaka (ceDA) sAme yuddhamAM UtaryA te dasa rAjakumAre yuddhamAM mAyI jaI narkagatine pAmyA che jenuM AmAM varNana che. 9. kalpavaDaMsiyA sUtra-A sUtramAM magadha samrATa zreNika ke jeo prabhu mahAvIranA samakALe thayA, teoe rAjIkhuzIthI potAnA rAjakumArone prabhu mahAvIranA dIkSita sAdhu banAvI tAryA ane teo judA judA svargomAM gayA tenuM 12 adhyayanamAM varNana che. 10. puSkiyA sUtra--A sUtramAM svargIya devatAoe svargathI pitAnA vimAna dvArA AvI prabhu mahAvIranI pUjA vividha prakAre karI temanA pUrvajanmanAM vRttAMta 10 adhyayanamAM che. 11. puphalIyA sUtra--A sUtramAM upalA sUtramAM jaNAvyA pramANe devatAonA pUrva janmanA adhikAra sAthe saMbaMdha dharAvatI kathAo A graMthanA 10 adhyayanamAM che. 12. vahidazA sUva-I. sa. pUrve para7 nA gALAmAM prabhu mahAvIra nirvANapada pAmyA. tethI paNa 250 varSa pUrve 23 mA tIrthaMkara zrI pArzvanAtha thayA, tyArapUrve 83750 varSanA gALAmAM zrI neminAthajI nAme bAvIsamA tIrthaMkara thayA hatA. tenA samayamAM sanAtana yuga pUra udayamAM hatuM. te samaye yaduvaMzI rAjAonI rAjyagAdI prAcIna nagara adhyApurImAM hatI. te yaduvaMzI rAjAone pratibadhI jena banAvyA, tene lagatuM savistara varNana 10 adhyayanamAM che. upara pramANe pAMce upagene samudita nAme eka graMtha "nirayAvalI" nAme prasiddha che, jenuM adhyayana bAvana vibhAgamAM che. A graMtha upAsakadazAMgAdi pAMca aMga graMtha sAthe saMbaMdha dharAve che. A pAMce vibhAgonI kula *okasaMkhyA 1109 nI che. A pAMce upara zrIcaMdrasUrijIe 700 lekamAM vRtti banAvI che. kula phaeNkasaMkhyA 1809nI che. 12 upagenI kasaMkhyA mULa 25420, TIkA 67936, laghuTIkA 6828, cUrNa 3307, kulakasaMkhyA 103544 che. (tADapatrIya sUcImAM bAra upAMgenI sarvazlekasaMkhyA kevaLa 90013nI lakhI che.)
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama rahasya = | [ 3 ] daza payagrAsUtra, 1. causaraNa payane-arihaMta, siddha, sAdhu, kevaLIbhASita dharma e cAra zaraNane adhikAra A graMthamAM 63 gAthAmAM che. 2. AUrapaccakakhANa sUtra-aMtasamayamAM abhigraha paccakhANa karAvavAne adhikAra A graMthamAM che, jemAM gAthA 84 che. 3. bhaktaparijJA-A sUtramAM AhArapANa tyAga karavA saMbaMdhI abhigraha vidhi che. jemAM gAthA 172 (tADapatrIya sUcimAM gAthA 170) che. 4. saMthAragapayabro-A sUtramAM aMtasamaye anazana (saMthArA) saMbaMdhI adhikAra che. jeoe anazana karI AtmakalyANa sAdhyuM che temanuM varNana che. leka gAthA 122 ( tADapatrIya sUcimAM gAthA 110 jaNAvela) che. 5. taMduveyAlI paya -A sUtranI gAthA 400. A sUtramAM garbhamAM jIvanI utpatti kaI rIte thAya che ItyAdi sUkSama rIte varNana kareluM che. 6. caMdAvIjagapaya-gAthA 310. A sUtramAM guru ziSyanAM guNa, prayatna vigerenuM varNana che. 7. deviMdathao paInnaya-A sUtramAM svarganAM idranI gaNatrI che. gAthA 200. 8. gaNIvI jenI paInnaya-A sUtranI 100 gAthAmAM jyotiSa saMbaMdhI carcA che. 9. mahApazcakakhANusUtra-A sUtramAM ArAdhanAno adhikAra 134 gAthAmAM che. 10. maraNasamAdhi sUtra-aMta samayamAM zAtipUrvaka maraNa thavuM joIe. tenuM varNana 720 gAthAmAM che. A 10 payannAnI gAthAo 2305 thAya che. darekanuM eka eka adhyayana juduM juduM che. [ 8 ] cha chedasUtra A sUtre vAMcavAno adhikAra mAtra sAdhuo mATe ja niNata thayela che. cheda eTale daMDanItizAsa. jevI rIte rAjyavyavasthAmAM kAyadAo grathita thayA che te ja mAphaka sAdhuonAM doSa yA aparAdha mATe daMDa-prAyazcitta vidhAna ApavAvALA A chedasUtro che. sAdhu samAjanI vyavasthA mATe dharmakAnane A graMthamAM darzAvela che. A graMtha mAphaka vartavAthI caturvidha saMsAdhana yathAsthita rIte cAlu rahI zake che. 1. nizItha-uddezaka 20, prAcIna tADapatrIya sUcimAM 815 mULa leka che. A sUtranuM laghubhASa 7400 zlokanuM che. cUrNa 28000 zlokanI ane moTuM bhASya 12000 lekanuM che. kula kalekasaMkhyA 48215 nI che,
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati 2. mahAnizItha-adhyayana 13, mULa leka 4500, matAMtare tenI traNa prakAranI judI judI vAcanAo che. laghuvAcanA 4200 zlokanI, madhyama vAcanA 4500 lekanI ane meTI vAcanA 11800 lekanI che. 3. baha09pasUtra-uddezaka 34, mULa leka 473, jenI vRtti vi. saM. 1332 mAM bahacchANIya zrIkSemakIrtisUrikRta 42000 zlokanI che. bhASya 12000 leka, laghu bhASya 8000 leka, caNI 1455 ka. kula saMkhyA 76798. tADapatrIya sUcImAM mULa 473 ka, bhASya 8000, sAmAnya cUNI 14000 lekanI, vizeSa caNI 10000 nI, bRhadabhASya 13000, kula saMkhyA 45473 lekanI che. 4 vyavahArasUtra--(4) uddezaka 10, mULa leka 600, zrI malayagirinI TIkA 33625 oNkanI, caNa 10361, bhASya 6000, kula saMkhyA 50586. (tADapatrIya sUcImAM mULa loka 373, bhAgya 6000, cUrNa 10361, vRtti 33000, kula zlokasaMkhyA 49734 nI (ApavAmAM AvI) che. paMcaka95-() adhikAra 16, mULa leka 1133, cUrNa 2130, bhASya 3125, kula lokasaMkhyA 6388, gAthA saMgraha 200 no che. tADapatrIya sUcImAM mULa sthAnamAM niryukti zabda che. cUrNa 3131 nI, bhAgya 3130, kula kasaMkhyA 7394. 5. dazAzrutaskaMdha -jenuM 8muM adhyayana kalpasUtra che. mULa leka 1835 che. tADapatrIya sUcImAM 1821 che. cUNI 224 (tADapatrIya sUcImAM 222) che. kula kasaMkhyA 4248 (tADapatrIya sUcImAM 4223) che. niryukti 168 lekanI. sutranA laeNka kula 4248. 6. jIvakalpa-(4) mULa zleka 108, TIkA 12000, caNI 1000 lekanI, bhASya 3124, kula glaeNkasaMkhyA 16232. tADapatrIya sUcImAM 108 zvekane ullekha nathI. kula kasaMkhyA 16124 batAvela che. anya sthaLe tADapatrIya sUcImAM 100 leka havA joIe e pramANe samajAya che. AnA upara cUrNa vyAkhyAna 1120 lekamAM, laghuvRtti zrIsAdhuratnakRta pa700 tathA tilakAcArya kRta vRtti 1500 zlekanI che. sAdhujItaka95-() mULa leka 375, vRtti zrI dharmaghoSasUrinI banAvelI 2350 kapramANu. [5] cAra mULasUtra 1. Avazyaka sUtra--(a)gAthA 125. A sUtra upara TakA haribhadrasUrinI leka ra2000nI, niryukti bhadrabAhusvAmInI leka 3100nI, caNI leka 18000 tathA Avazyaka vRtti (caturvizatistava) leka 22000, laghuvRtti tilakAcAryakRta 12321 leka, aMcala gacchAcArya kRta dIpikA 12000 ka, bhASya 4000 leka, Avazyaka TIppanna
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama rahasya maladhArI hemacaMdrasUrikRta ka600. sarva lokasaMkhyA 98146. niryuktinI TIkA 22500 lekanI haribhadrasUri mahArAjanI banAvelI che. tADapatrIya sUcImAM vizeSAvasyaka bhASya, pAkSika sUtra ane tenI TIkA Adi meLavI Avazyaka sUtra 128650 pramANu batAvela che. (2) vizeSAvazyaka bhASya A sUtra AvazyakanuM vadhArAnuM bhASya che. jinabhadragaNi kSamAkSamaNukRta mULa bhAga leka 5000 che. laghuvRtti 14000 zlokanI graMthanAM aMtima bhAgamAM koTyAcArya kRta lakhI che, anya sUcImAM deNAcAryanuM nAma darzAvavAmAM AvyuM che. moTI vRtti mAladhArI hemacaMdrakRta 28000 kalekapramANa che. (4) 5khkhI sUtra-mULa leka 36, TIkA vi. saMvata 1180 mAM zrI yazodevasUrijInI banAvelI 4700 kalekanI, caNa 400 lekanI. tADapatrIya sUcImAM pAkSisUtra leka 300, ane vRtti 3000 lekanI jaNAvela che. (4) pratikramaNa sUtravRtti kaleka 600. 3. dazavaikAlikasUtra-A sUtramAM sAdhujIvananA niyamo darzAvavAmAM AvyA che. A sUtra : zathaMbhavasUrie banAvela che. mULa leka 700 (750), adhyanana 10, vRtti talakAcArya kRta leka 7000, bIjI vRtti haribhadrasUrijIkRta 6810 zlokanI tathA malayagirikRta vRtti 7700 lekanI, cUrNa 7500 lekanI, laghuvRtti 3700 lekanI, niryukti gAthA 450 zlokanI, laghuTIkA somasuMdarasUrikRta 4ra00 zlekanI, bIjI TIkA samayasuMdarasUrikRta 2600 lekanI, tADapatrIya sUcImAM dazavaikAlikasUtra mULa 700, niryukti 400, laghuvRtti 2500, bRhadavRtti 7000, caNa 7000 ane sarva kasaMkhyA 17600 kapramANa lakhI che. (a) piMDaniryukti-A sUtra bhadrabAhusvAmIkRta che, jemAM sAdhuo mATe zuddha AhAra-pANI levAno adhikAra samajAvyuM che. mULa leka 700, TIkA malayagirikRta 7000 zlokanI, kaI jagyAe 6600 jaNAvela che. TIkA vi. saMvata 1160 mAM vIragaNukRta 7500 lekanI che. laghuvRtti mahAsurikRta 4400 kinI, kula glaeNkasaMkhyA 15600 che. () oghaniryukti-A graMthamAM sAdhu saMbaMdhI upakarmanuM pramANa vigere adhikAra che. A sUtra bhadrabAhusvAmIe banAveluM che. mULa gAthAo leka 1170 (leka 1450), TIkA doNAcArya kRta leka 7000, bhASya leka 300, caNa leka 7000 nI. kula saMkhyA 18450. tADapatrIya sUcImAM mULa gAthA 1000, vRtti 7000 ane caNa 7000 kalekamamANunI ApelI che.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATuM saMmati uttarAdhyayanasUva-adhyayana 36 che, jemAM sAdhuone saMyamamArgamAM rAkhavAne upadeza svarUpamAM aneka dAMte sAthe suMdara rIte saMvAda ApyA che. mULa leka gAthA 2000, moTI vRtti vAdavetAla zAntisUrikRta leka 18000nI tathA anyatra 17645 kanI che. laghuvRtti vi. saMvata 1129 mAM zrI nemicaMdrasUriye 13600 lepramANe banAvI che, niryukti zrI bhadrabAhasvAmIkRta gAthA 607mAM, leka 700, cUrNa leka 6000, kula kasaMkhyA 40300 che. [6] be cUlikA sUtra 1. naMdIsUtra-A sUtramAM pAMca prakAranAM jJAna jevAM ke matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaparyavajJAna ane kevaLajJAna vigerenuM varNana karavAmAM AvyuM che. (1) matijJAnanAM bheda ane cAra prakAranI buddhi, kRtanizrita matijJAna ane tenA cAra bheda. matijJAnanA 28 bheda ane 28 bhedanA 12 bheda. (2) zrutajJAnanA 14 bheda, zrutajJAnanA 20 bheda, zrutajJAnasvarUpa buddhinA 8 guNa. (3) avadhijJAnanAM 6 bheda. avadhijJAnanuM svarUpa. (4) manaparyavajJAnanA be bheda. (5) kevalajJAna. dareka tIrthakarane janma prathamanA traNa jJAna sahita thAya che. A traNe jJAnanuM svarUpa saMkSiptamAM nIce pramANe che - dareka tIrthakara pitAnI mAtAnA garbhamAM utpanna thAya che tyArathI matijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAnavALA hoya che. AmAMthI prathamanAM mati ane zrata e be jJAne karI tIrthakara mahArAja keInI paNa sahAyatA vinA dareka padArthanuM svarUpa yathArtha svarUpe jANI zake che. tIrthakara je samaye gRhasthavAsano tyAga karI cAritra aMgIkAra kare che te ja vakhate temane cothuM mana:paryavajJAna utpanna thAya che ane jyAre A cAre prakAranAM jJAna sahita tIrthakara mahArAjAnA ghAtakarmane nAza thAya che tyAre temane kevaLajJAna prApta thAya che. A kevaLajJAnane asAdhAraNa jJAna tarIke oLakhAvavAmAM Ave che ane te anaMtakALa sudhI rahe che. kevaLajJAnI dravyathakI rUpI, arUpI save dravya jANe dekhe, kSetrothakI kevaLajJAnI leka ane aleka sarve kSetre jANe dekhe, kALathakI kevaLajJAnI sarva atIta (bhUtakALa ), anAgata (bhaviSyakALa), vartamAnakALa samakALe jANe dekhe ane bhAvathakI kevaLajJAnI sarve jIva, ajIvanA sarve bhAva, guNa, paryAya jANe ane dekhe.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama rahasya 25 A pAMce jJAnanI suMdara rIte sUkSamatAthI samaja A sUtramAM ApI che. devaddhigaNuM kSamAzramaNakRta A sUtra che. mULa leka 700 che, vRtti zrI malayagirinI banAvelI 7735 lekanI che, cUrNa vi. saM. 733 mAM banAvelI loka 2000 nI che. laghuTIkA zrI haribhadrasUrijInI ra31ra lekanI che. kula saMkhyA 12747 ane caMdrasUrikRta TippaNa 3000 lokapramANa che. tADapatrIya sUcImAM naMdIsUtra mULa 700, caNI 2042, laghuvRtti 2312, bRhadavRtti 7000 kalekapramANa batAvI che. kula oNsaMkhyA 12054 nI samajAya che. (2) anuga dvAra-A sUtramAM naya-nikSepAnI carcA ane tenI siddhi batAvavAmAM AvI che. A dravyAnuyeganI carcAne graMtha che. mULa gAthA 16 che, leka 1800, vRtti mAladhArI hemacaMdrasUrikRta 6000, caNa jinadAsa gaNimahattaranI banAvela 3000 lekanI, haribhadrasUrikRta laghuvRtti 3500 lekanI, kula saMkhyA 14300. tADapatrIya sUcImAM anuyeAga dvAra sUtra 189, cUNI 6000, laghuvRtti 3005, bRhadavRtti 7000 kamANanI jaNAvI che. upara pramANe 11 aMga, 12 upAMga, 10 pannA, 6 chedasUtra, 4 mULasUtra, 1 naMdI ane 1 anugadvAra maLI pistALIsa sUtramAM Agama eTale vitarAganI vANI ane vacana mejuda che. Ata vacana che ke-tIrthakara bhagavaMtanA sarve deSa kSaya pAmelA hoya che. temaNe mohane jItelo che tethI te vItarAga kadI paNa asatya vade nahI, kemake temane asatya bolavAnuM kAMI paNa kAraNa astitvamAM hetuM nathI. A sUtramAM Avazyaka, AcArAMga, sUyagaDAMga, dazavaikAlika, uttarAdhyayana tathA kalpasUtra A chae sUtranI niryukti zrI bhadrabAhusvAmInI banAvelI che je labhya thaI zake che. nizithabhASya, bRhatakalpanuM moTuM ane laghubhASya, vyavahArabhASya, jItakalpabhASya, paMcakalpabhAgya ane ghaniryuktibhASya e sAte bhASya prAcIna AcAryonAM banAvelAM che. AcArAMga, sUyagaDAMga, bhagavatI, jabudvIpapannati, Avazyaka, uttarAdhyayana, dazavaikAlika, pakhIsUtra, anuyAgadvAra, naMdI, nizitha, bRhataka9pa, vyavahAra, dasAzrutaskandha, paMcakalpa ane chatakalpa maLI 13 sUtranI cUo prAcIna AcAryoe banAvelI che. amee uparokta AgamasUtranI saMkSipta samaja ApI che jemAM samajaphera rahela hoya te bhUla mATe vAcakoe amene kSamA ApI sudhArI vAMcI samajavA amArI khAsa vijJapti che. Agama sUtronAM pIstAlIsa graMthonuM varNana temAM AvelI vIgate sAthe samajAvela che kAraNa jethI karI ItihAsakAra vidvAnane joIne rasathALa temAMthI prApta thaI zake ane jJAnanAM baLe satya vastusthiti samajI ItihAsamAM teo suMdara parivartana karI zake.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 5 muM. Agama rahasya (cAlu) sujJa vAcaka, trIjA-cothA prakaraNamAM pIstAlIza AgamasUtronAM nAmane hakIkta amo rajU karI gayA chIe. e AgamAM vartamAna upalabdha saMkhyAnA Agamo tarIke vidyamAna che. pUrve vetAMbara saMpradAya taraphathI corAzI AgamonI saMkhyA jaNAvavAmAM AvatI hatI, eTale bAkInA ogaNacAlIza prAcIna sUtro viSe khAsa tapAsanI jarUra che. sAthesAthe A AgamasUtro kaI rIte bhaMDAremAM guMcavAyA che tenA saMzodhananI paNa khAsa jarUrIAta che. sababa A AgamasUtranA pIstAlIza aMgenuM varNana cothA prakaraNamAM darzAvyuM che te jotAM bAkInA ogaNacAlIsa sUtre je upalabdha thAya te jainadarzananAM prAcIna to para ghaNe ja nUtana prakAza paDI zake tema che; mATe amArI jema samAjanA hitasvIone khAsa namratApUrvaka araja che ke teoe A dizAmAM zodhakhoLa cAlu rAkhavI. Agama eTale zuM? mULa zabda ahaMta ( AhaMta) che. A ahaMta zabda jenA tIrthakara, haiddhAnA buddha ane vaiSNavonA viSNu ema trividha artha yukta che, ane A zabda traNe saMpradAyane lAgu paDe che. je Agama sUtrene ddha saMpradAyanA temaja vaiSNava saMpradAyanA ane jenA prAcIna graMtha e artha karIe to kAMI asthAne na gaNAya; parantu jaina saMpradAye pitAnA prAcIna graMthane Agama nAma ApavAthI "Agama" zabda e jenene pAribhASika zabda gaNAya che. bAkI Agama eTale traNe dharmanA prAcIna graMtha A pramANe artha thAya che. mUrtipUjaka vetAMbara saMpradAyanA upalabdha AgamonI saMkhyA 45 nI che, tevI ja rIte sthAnakavAsI ane terApaMthIonA kathanAnusAranI Agama-saMkhyA 32 nI che. '
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama rahasya AgamasUtronAM mULa aMgonI racanA kaI rIte thaI? prabhu zrImahAvIrasvAmInuM prathama samavasaraNa juvAlikA nadInA taTa upara temane kevaLajJAnanI prApti thayA bAda racAyuM hatuM. tyArabAda bIjuM samavasaraNa "appApA" purImAM Avela mahAsena vanamAM racAyuM. tyAM prabhue dezanA ApavA mAMDI evAmAM IndrabhUti (gautama) tyAM AvyA. temaNe pitAnI zaMkAnuM samAdhAna thatAM prabhu pAse dIkSA lIdhI. tyArapachI agnibhUti vigere daza brAhmaNa paMDite AvyA ne temaNe paNa prabhu pAse dIkSA lIdhI. A pramANe agiyAre paMDita dIkSita thatAM temane gaNadhara pada ApavAmAM AvyuM ane teo gaNadhara thayAM. tyArabAda prabhue caturvidha saMghanI sthApanA karI. (sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA). A pramANe tIrthanI sthApanA thayA pachI prabhu mahAvIre agiyAra gaNadharone samagra siddhAMtanI cAvI batAvI, eTale pratyeka gaNudhare muhUrtamAtramAM dvAdazAMgI racI kADhI. A pramANe ekaMdare agiyAra dvAdazAMgI racAI. pachI prabhu mahAvIrane eka niSadyArUpa prazna pUchatAM temaNe agiyAra aMgeno artha kahyo, ane ceda niSavArUpa vaida ne pUchAtAM cida pUrvene artha ko, jenA AdhAre akSara, pada ane vyaMjanayukta sUtra racAyAM. zrI gaNadhara mahArAjAe dIkSA lIdhA pachI trilekanAthane pradakSiNA karI, khamAsamaNa daI "jiM ?" pUchayuM, jeno javAba trilokanAthe koi nA Ape. pachI bIjI pradakSiNA karI pAdapatita thaI bIjI vakhata "tiraM? ema pUchayuM tyAre javAbamAM prabhue vimeda vA kahyuM. trIjI vakhata pradakSiNA karI pAdapatita thaI " taraM?" ema pUchayuM tyAre chuM thA evo javAba Ape. A rIte pUchAelA traNa prako ne uttara prabhu mahAvIranI tripadInI praznottarI niSadyA tarIke jenA graMthamAM prasiddhine pAmyA. A tripadInA AdhAre dvAdazAMgInI racanA karI. zrI gaNadhara mahArAjene gaNadhara nAmakarmanA udaya sAthe utkRSTa mati ane zrutajJAnanI prApti A niSadyAnA AdhAre thaI, jene pariNAme zrI gaNadhara mahArAjAo zrutajJAnI kevaLI tarIke sUtranI racanA karI. prabhu mahAvIrane pitAne nirvANakALa najadIka jaNAtAM temaNe pitAnA agiyAra gaNadhare paikI zrI sudharmAsvAmIne dIrdhAyuSI jANI temane sAdhugaNanA mukhI banAvyA ane yugapradhAnapada arpaNa karyuM. eTale zrI sudharmAsvAmI sivAyanA bAkInA tamAma gaNadharoe pitapotAne sAdhu-samudAya zrI sudharmAsvAmInI suprata karyo. jethI anya gaNadharane vaMza na cAlatAM zrI sudharmAsvAmInI ja vaMza-pATaparaMparA cAlI ane emanI ziSya paraMparA uddabhavI. zrI AvazyakasUtranI cUNI anusAra prabhu mahAvIranA jIvanakALa daramiyAnamAM
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati zrI indrabhUti ane zrI sudharmAsvAmI sivAyanA bAkInA nave gaNadhara kALadharma pAmI gayA hatA. arthAta nirvANapadane pAmyA hatA. prabhu mahAvIranA nirvANa pachI zrI IndrabhUti (autamasvAmI) ATha varSe mokSagAmI thayA, ane bAda zrI sudharmAsvAmI aMtima gaNadhara tarIke mahAvIra saMvata vAsamAM zivapathagAmI banyA. 4 tyArapachI zrI sudharmAsvAmInI pATe temanA ziSya jaMbusvAmI 44 varSa rahyA. tyArapachI zrI prabhavasvAmI 11 varSa rahyA. tyArapachI zrI zayyabhavasvAmI 23 varSa rahyA. tyArapachI vIra nirvANa saMvata 98 mAM zrI yazobhadrasUri yugapradhAnapade AvyA. temanA samayamAM zrI bhadrabAhasvAmIne cAra pUrvane abhyAsa pUro thayuM hatuM. te samaye zrI bhadrabAhasvAmIne zrI agnidatta nAmanA ugra tapasvI ziSyanI prApti thaI hatI. A bane guru-zi zrI yazobhadrasUrIzvarajI pAse jJAnaprApti karatA hatA. eka samaye zrI agnidatta muni upavanamAM ugra tapazcaryA karatA hatA te samaye guTilA(mi)nI TeLI temane ghAta karavAne taiyAra thaI, paraMtu saMjogavazAta A tapasvI munine mAravA deola bAvIsa mitrone muninI najara sAme kUvAmAM paDavAthI ghAta thayo. eTale zrI agnidatta munie potAnA dAdAguru cAdapUrvadhara zrI yazobhadrasUrine Ama thavAnuM kAraNa pUchayuM. tenA javAbamAM jJAnI sarIzvarajIe kahyuM ke: "he munizrI ! bhaviSyamAM A pramANe banavAnuM che. vIra nirvANa pachI mRtanidA ane udaya anukrame thavAnA che. A ghaTanAne saMbaMdha bhaviSya saMkalita hovAthI te kALe zrI agnidatta muni ane zrI yazobhadrasUrIzvarajI vacce banela ghaTanAne ulekha zrI vanacaliyA nAmanA sUtramAM karavAmAM Ave che. zrI agnidatta munie je bhaviSya darzAvyuM che te vanacaliyA nAmanA sUtramAM gAthAnubaddha jovAmAM Ave che jemAMnI pahelI ane bIjI gAthA nIce pramANe - bhaNai jassamaddasUri, suovaogeNa aggidattamuNi / suNasu mahAmAya jahA, suahilaNamaha jahA udao // 1 // mukkhAo vIra pahuNo, dusaehiya eganavaI ahiehi / varisAi saMpai nivo, jiNapaDimArAhao hohI // 2 // vIra nirvANa saMvata ekaso dasa athavA paMdaranA gALAmAM racAyela vanacaliyA sUtranI uparokta gAthAne bhAvArtha nIce mujaba che -
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama rahasya "vara nirvANa ra91 mA varSe jenapratimAne ArAdhaka zrI saMprati nAmane rAjA thaze. tevI ja rIte zrataniMdA ane udaya paNa thavAnA che." X mahArAjA saMprati thavAnA che evuM bhaviSya dapUrvadhara zrI yazobhadrasUrIzvarajIe mahArAjA saMpratinA astitva mATe bhAkhyuM hatuM. A jJAnI pUrvadharanI satya vANI phaLI ane vIra nirvANa 291 mAM magadha sAmrAjyanI gAdI upara mahArAjA saMpratine rAjyAbhiSeka thaze ane temaNe samasta bhAratane jainamaMdiramaya banAvyuM. samrATa saMpratinA ItihAsane tema ja temanI kRtione pramANabhUta banAvavA amoe A graMthanI racanA karI che, jemAM amAre prAcIna jainagraMthe sAthe aitihAsika pramANabhUta graMthane samAveza saMkalitapaNe laI, graMthanI racanA pramANabhUta banAvavA prayAso AdarI, vIra nirvANa 291 mAM mahArAjA saMpratine magadhanI rAjyagAdI kaI rIte prApta thaI ? ane temaNe kaI rIte saMskArI AtmA tarIke bhAratane jainamaMdiramaya banAvyuM ane jenazAsananI geravatA kaI rIte vadhArI? tene pramANabhUta itihAsa A graMthamAM Alekhe che. temAM koIka sthaLe daridaSathI khAmI jaNAya te tene sudhArI vAMcavA (ne amane jaNAvavA) sujha mahApuruSone amArI namratAbharI araja che. * YEAR -
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 6 600 tresaTha zalAkA puruSo mauryavaMzamAM thayela nava rAjAomAMthI traNa rAjAe caMdragupta, azAka ane saMprati jemaNe bhAratanI krAMtimAM jabarajasta pheraphAra karI Adarza dharma-pravartaka rAjavI tarIke- bhAratanAM sAmrAjya para sArvabhAma rAjavI tarIke rAjya bhAgaLyu che. A paikI mahArAjA saMpratie jaina AjavI ane custa dharmAnurAgI samrAT tarIke samasta bhAratamAM cAre dizAe jainamadirA, upAzrayA, pauSadhazALAe, bheAjanAlayA, annakSetro sAthe dharmazALAo ane yAtrALuonI sagavaDatA khAtara rastAnI ane bAjue jhADA rApI, suMdara sarakA banAvI, eTaluM ja nahIM paraMtu bharatakSetramAM teNe peAtAnA guru prabhu mahAvIranAM sAtamA paTTadhara, dazapUrvadhara jJAnI zrI Arya suhastI mahArAjanA pratiAdhathI bhAratamAM amArI paheA vagaDAvI, sarve jIvAne abhayadAna ApyuM hatu. te samartha jaina rAjavInA itihAsa amAre jainagraMthA ane aitihAsika vidvAnAnAM rahasyamaya ullekhA uparathI samajAvavAnA hAvAthI prAcIna kALanAM ati UMDANamAM UtarI amAre itihAsane chaNuvA paDyA che. trIjA ArAnA aMtima kALathI AraMbhI ceAthA ArAnA a Mtima kALa sudhImAM bhArata sAmrAjyanI gAdI upara thayela mahAn 63 puruSA jenA aitihAsika paricaya prAcIna jaina graMthAnA AdhAre kalikALasajJa zrI hemacaMdrasUrIzvare zrI kumArapALa rAjAnI vinaMtithI karyAM hatA te 86000 leAkAnukhaddha " triSaSTIcalAkApuruSa caritra " nAme graMtha daza pa'mAM prasiddha che. tenA AdhAre pramANabhUta itihAsa tarIke 24 tIrthaMkarA, 12 cakravatI A, nava vAsudeva, nava prativAsudevA ane nava baLadevAnA nAmeA nIce mujaba rajU karIe chIe ke jeAnA saMbaMdha bhArata sAmrAjya sAthe sakaLAela che.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ trezaTha zalAkA puruSA cAvIza tIrthakara mahArAjAo: 1) zrI rUSabhadevava 2) zrI ajitanAtha 3) zrI saMbhavanAtha 4) zrI AbhanaMdana 5) zrI sumatinAtha 6) zrI padmaprabhu 7) zrI supArzvanAtha 8) zrI caMdraprabhu bAra cakravatIo:-- 9) zrI suvidhinAtha 10) zro zItaLanAtha 11) zrI zreyAMsasvAmI 12) zrI vAsupUjya 13) zrI vimalanAtha 14) zrI anaMtanAtha 15) zrI dharmanAtha 16) zrI zAntinAtha = khAra cakravatIo jeoe bharatakSetranA chae khaMDa jItI, rASTravidhAtA tarIkenu apUrva mAna meLavI, jainadharmanA custa anuyAyI banI dharma, artha, kAma ane mAkSa sAdhyA hatA tevA samartha mahApuruSAnAM nAma nIce mujaba cheH-- (1) mahArAjA bharata-zrI rUSabhadevanA samayamAM. ( 2 ) zrI sagara--zrI ajitanAthanA kALamAM. (3) maghavA--paMdaramA ane seALamA tIrthaMkaranA vacalA kALamAM. (4) sanatkumAra-sALamA zrI zAntinAthajI pahelAM. (5) zAntinAtha-khUda tIrthaMkarapada meLavI ka khapAvI mekSe gayA. (6) kuMthunAtha-sattaramA tIrthaMkara thayA. (7) aranAtha--aDhAramA tIrthaMkarapadane pAmyA. 17) zrI kuMthunAtha 18) zrI aranAtha 19) zrI mahinAtha 20) zrI munisuvratasvAmI 21) zrI naminAtha 22) zrI neminAtha 23) zrI pArzvanAtha 24) zrI mahAvIrasvAmI (8) subhUma-aDhAramA tIrthaMkara pachI ane egaNIzamA pahelAM. (9) mahApadma-vIzamA jinanA samayamAM. ( 10 ) risena-ekavIzamA zrI naminAthanA samayamAM. ( 11 ) jaya-ekavIza ane khAvIzamA tIrthaMkaranA vacalA gALAmAM. ( 12 ) brahmadatta-mAvIza ane trevIzamA tIrthaMkaranA vacalA samayamAM, nava vAsudevAH-- ( 1 ) tripuSTa vAsudeva-agiyAramA jinezvaranA kALamAM. ) dvipuSTa vAsudevakhAramA jinanA kALamAM. kA
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATa saMmati (3) savayaMbhU-teramA jinanA kALamAM. (4) puruSottama-codamAM jinanA kALamAM. (5) puruSasiMha-paMdaramA jinanA kALamAM. (6) puruSapuMDarIka-aDhAra ane egaNazamA jinanA vacalA kALamAM (7) datta-ogaNIza ane vazamA jinanI vacamAM. (8) lakSamaNa-vazamA pachI ane ekavIzamAM pahelAM. . (9) zrI kRSNa-bAvIzamA jinanA kALamAM. nava prativAsudeva (1) azvagrIva. (2) tAraka. (3) mAraka (4) madhu. (5) nizuMbha. (6) bali. (7) prahUlAda. (8) rAvaNa. (9) jarAsaMdha. upara pramANenA uparokta nava prativAsudeva kramaza: nava vAsudevanA samakAlIna thayA che. nava baLadeva (1) acaLa. (2) vijaya. (3) bhadra. (4) suprabha. (5) sudarzana. (6) AnaMda. (7) naMdana. (8) rAmacaMdra. (9) baLarAma. uparokta nava baLadevAmAMthI pahelA, pAMcamA, chaThThA ane AThamA baLadeva mekSe gayA che. trIjA, cothA ane navamA baLadeva svarge gayA che. teo paNa vAsudevanA peNa baMdhuo hAIne temanA samakAlIna ja jANavA.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 7 muM. gaMgA ne vedanI utpatti, yajJayAgano samaya zrI yugAdi tIrthakara rUSabhadeve yugalika dharmanuM nivAraNa karI vyavahAramArga pravartAvyo. teo bharatakSetramAM prathama rAjA thayA, eTaluM ja nahi paNa Adya dharmapravartaka ne mokSagAmI tIrthakara thayA. temanA putra bharata A avasarpiNImAM prathama cakravatI thayA. prathama tIrthakara mokSe gayA pachI traNa varSa ane sADAATha mAsa bAda ceAtho Aro beTho. e cothA ArAnuM pramANa eka kaDAkoDI sAgaropamathI 42000 varSa nyUna hatuM. bharata cakravatI cethA ArAnI zarUAtamAM thayA che. zrI rUSabhadeva bhagavAnane kevaLajJAna utpanna thayA pachI aMtarmuhUrtamAM mokSamArga zarU thaye. tyAMsudhI yugalika mATe devagati hatI. zrI RSabhadevanI asaMkhyAtI pATaparaMparA sudhI mokSamArga cAlu rahyo. rASTradharma athavA te rAjyadharmanI jene ApaNe upamA ApIe chIe te sarva dharma vyavahAra zrI rUSabhadeva bhagavAne kahela athavA batAvela. prabhu rUSabhadevanA A kALamAM ugra tapazcaryA ane jainadharmanA rahasyane ajJAnatAnA kAraNe na samajanArA tApasa vanaphaLa khAI rahenArA hatA, chatAM teo rUSabhadevane pUjanArA ane temanuM dhyAna dharanArA hatA. cethA ArAnA aMtima kALamAM thayela vIzamAM tIrthaMkara prabhu mahAvIra ke jeonA sattAvIza pUrvabhavenuM samakitadhArI tarIkenuM varNana jJAnanA baLe sarvajJoe batAvyuM che te prabhu mahAvIrane jIva tenA trIjA bhave, eTale prabhu mahAvIranA janmakALathI prAraMbhI covIzamA pUrvabhave prabhu rUSabhadevanA zAsanakALamAM temanA putra bharata cakravatIne tyAM putrarUpe
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 samrATuM saMmati maricI nAmatho utpanna thayela. teNe prabhu rUSabhadeva pAse dIkSA lIdhI, paraMtu kuLamadanA kAraNe garvamAM AvI jaI, jaina sAdhuno veza mUkI tridaMDI svarUpe prasiddha thayA. zarUAtamAM te prabhu rUSabhadevanA zAsananI te prarUpaNa karatA ane jaina sAdhuo pratye prema rAkhatA, paraMtu pAchaLathI temaNe potAnA paMthanI savizeSa prarUpaNuM karI ane pariNAme anaMta saMsAra vadhAryo. prabhu rUSabhadevanI pATaparaMparAmAM vinItAnagarIne viSe bIjA ajitanAtha tIrthakara thayA. temanA kALamAM sagara nAme bIjA cakravatI thayA. teo pitAnA putra ane bahALA kuTuMba parivAra sAthe tIrthayAtrA karatAM aSTApada parvatanI pAse AvyA. aSTApadanI yAtrA karatAM enAM bhavya maMdiro je potAnA pUrvajonI kIrtinuM rakSaNa karavA sagara-putrae aSTApadaparvatanI pharatI daMDa ratnathI khAI karI gaMgA nadInuM pANI te tarapha vALyuM. sagaracakravatInA putronA A kAryathI bhuvanapatinA nAgakumAranA bhuvane mAM pANI paDavAthI khaLabhaLATa thaye ne pariNAme nAgakumAranA Indra (bhuvanenve) pitAnI daSTijavALAthI sagaracakravartInA sarva kumArone bALI bhasma karyA ane gaMgAne pravAha e te khaLabhaLATamaya banAvI mUkyo ke jenA pura-pravAhathI gAme, grAmyajane ane moTAM moTAM nagarane bhayaMkara nukasAna thayuM. AthI sagara rAjAe pitAnA pAtra bhagIrathane bhuvanendrane prasanna karavA, gaMgAtaTe ugra tapazcaryA karavA AjJA karI. teNe ugra tapazcaryAthI bhuvanendrane prasanna karI gaMgAjIne pitAnI pAchaLa pAchaLa lAvI samudra sAthe meLavI daI lokenuM saMkaTa dUra karyuM, temaja potAnA pitA temaja kAkA vigerene punarjIvana prApta karAvyuM. tyArathI gaMgA jAhnavI athavA bhAgIrathInA nAme prasiddhine pAmI. bIjA tIrthakara zrI ajitanAthanA mekSagamana pachI zrI saMbhavanAtha nirvANa ema viza tIrthaMkara paryanta keTalAe kALa cothA ArAne pasAra thaye, jemAM aitihAsika neMdhavA lAyaka AtmaprabhAvika pramANabhUta vastuo ghaNI ya banI gaI jenI sAthe ItihAsane saMbaMdha na hovAthI vazamAM tIrthakaranA samayakALathI ApaNe jenagraMthonA AdhAre itihAsanI nedha nIce pramANe laI zakIe. A vizamA tIrthaMkara zrI munisuvratasvAmI magadhadezanI rAjagRhI nagarImAM utpanna thayA. temanA samayamAM hastinApura nagaramAM padmanAbha rAjA rAjya karatuM hatuM. tene viSaNukumAra ane mahApadya nAme be putro hatA, jemAM mahApadma cha khaMDa pRthvIne jItI navamA cakravartInuM pada prApta karyuM. zrI munisuvratasvAmInA tIrthakALamAM sanAtanadharmapravartaka rAma, lakSamaNa, rAvaNa Adi etihAsika mahApuru thayA che, ke jenA aMge rAmAyaNanI racanA thaI che. vaLI te kALanI rAmarAjya tarIkenA sanAtana yuganI naidha khAsa graMthArUDha thaI che, eTaluM ja nahi paNa A avatArI
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaMgA ane vedanI utpatti, yajJa-yAgano samaya 35 mahApuruSane Aje sanAtanadhamIya kare bhAratavAsIo izvara tarIke pUje che. jaina graMthakAroe paNa A avatArI mahApuruSanI neMdha potAnA graMthamAM laI temanuM mAna sAcavyuM che. zrI munisuvratasvAmInA tIrthamAM AThamA baLadeva, vAsudeva ane prativAsudeva thayA che. tevI ja rIte rAma, lakSamaNanA samayamAM gautama nAmanA mahAna RSi thayA che ke jemaNe nyAyazAsa racyuM che. zrI munisuvratasvAmInA mokSagamana pachI ekavIsamA tIrthakara zrI neminAtha thayA. temanA samayamAM harisena ane jaya nAme dazamA, agiyAramA cakravatIe thayA. temaNe cha khaMDa pRthvIne jItI bhAratanI rAjyagAdI upara rAjya karyuM. naminAthanA mokSagamana pachI bAvIzamAM zrI neminAtha nAme tIrthaMkara thayA, jemanA samayamAM chellA vAsudeva, baLadeva ane prativAsudeva zrI kRSNa, baLabhadra ane jarAsaMdha thayA. jarAsaMdha magadha deza para Adhipatya bhegavate hate. emanA samayamAM vedavyAsa RSi thayA che, jemaNe mahAbhArata Adi graMthanI racanA karI che, je vartamAnakALe sudhArA-vadhArA sAthe pracalita che. A kALathI brAhmaNa bhASyanuM jora vadhavAthI teoe navI navI kRtio racI pitAnI mAnyatA pracalita karI eTale bhAratamAM te samayathI asaMyatanI pUjA kahetAM gRhasthAzramIonI pUjA cAlu thaI, je Aja sudhI sanAtana ane jainetara dharma-matamAM cAle che. navamA tIrthaMkara zrI suvidhinAthajInA kALamAM brAhmaNabhASyanuM jora vadhavAthI jesaMghamAM viccheda paDayo. te pachI dazamA zrI zItalanAthajI tIrthakara thayA jemane satya upadeza brAhamaNabhAe mAnya rAkhyo nahi ane teo khullI rIte jainadharmanA khaMDanamAM UbhA rahyA; eTaluM ja nahi paNa bheLA ane zraddhALu lokone samajAvI pote pUjAvA lAgyA. zrAddha, dAna, vigeremAM pote ja pitAnI jAtane mahatvatA ApI teoe dharma nimitte dhana ekaThuM karavA mAMDyuM. emanI paraMparAe racAyelI navI navI zrutione vyAsa RSie ekaThI karI vedanI racanA karI. bAvIsamA tIrthakara zrI neminAthanA samakALe sanAtana dharmanA mahAna avatArI vAsudeva-zrAkRSNa, baLadeva-baLabhadra ane prAtavAsudeva-jarAsaMdha jevA mahApuruSe thayA. jemanA kALamAM vyAsa RSi jevA mahAna vedAntI kaSie sanAtanadharmanA karelA phelAvAthI ane te kALamAM karavo ane pAnDa vacce thayela mahAna dharmayuddhanA kAraNe zrI kRSNa vAsudeve mahAna dhanurdhArI ajunane dharmarahasya samajAvavA gItA nAmanA khAsa graMthanI racanA karI, rAjya dharma sAthe vedAnikadharma samajAvyuM. te pramANe te ja kALamAM vyAsa kaSie mahAbhArata Adi graMthanI racanA karI. tyArapUrve zrI munisuvratasvAmInA samakALe
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 samrAT saMprati thayela avatArI mahApuruSa zrI rAmaca'drajI jeenuM yuddha rAvaNanI sAthe thayeluM hatuM tenA aMge A mahApuruSa, gaiAtama, vasiSTha ane vizvAmitra jevA sanAtanadharmanA mahAn RSioe sanAtanadharma nA phelAvA karyo ke je cAre dizAmAM vRddhine pAmyA. yugAdi prathama tIrthaMkara zrI rUSabhadevanA kALathI prAraMbhI trevIzamA tIrthaMkara zrI pArzva - nAthanA kALa sudhI sanAtanadharmamAM yajJAnuM baLa vadhavA lAgyuM. sAthesAthe jainadharmane pALanArI prajA sanAtanadharma premI banI. rAjyadharma tarIke A kALa sudhI jainadhame je sudara pragati karI hatI temAM UNapa AvI ane sanAtanadharma vadhu pramANamAM phelAvA lAgyA. zrI kRSNa vAsudeva jevA avatArI mahApuruSanA ja rAjyakuTuMbamAM zrI neminAtha jevA khAvIzamA tIrthaMkare jaina dharmanA DaMkA vagADayeA. tyArabAda paMjAba ane pAMcAla dezanA kAMpilyapura nAmanA nagaramAM brahmadatta nAme bharatakhaMDanA bAramA yAne chellA cakravatI rAjA thayA, je cha mAsamAM cha khaMDa pRthvI tAe karI bharatakSetranA chellA sArvabhAma banyA.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ khaMDa 2 jo prakaraNa 1 luM. magadha sAmrAjya : zizunAga vaMza. 1. mahArAjA zreNika-( biMbisAra) 2. ajAtazatru-(kuNika ) 3. udayAzva. kAzI pradeza para zizunAga vaMzanI sthApanA kAzI dezanA prAcIna ItihAsa tarapha daSTipAta karatAM jaNAya che ke I. sa. pUrve AThamI sadImAM IvAkuvaMzI rAjA azvasenanuM tyAM rAjya hatuM, jeo jenadharmanA trevIsamAM tIrthakara zrI pArzvanAthanA pitA thatA hatA. A pAzvakumAre pitAnA pitAnI hayAtImAM ane temanA ja rAjyakALe saMsAratyAga karI 30 varSanI vaye dIkSA lIdhI hatI, ane 70 varSa sudhI sAdhujIvana gALI 100 varSanI vaye nirvANapadanI prApti prabhu mahAvIra nivaNanAM 250 varSa pUrve karI hatI. prabhu zrI pArzvanAthane janma I. sa. pUrve 877 mAM thayela hatuM ane temanI dIkSA I. sa. pUrve 847 mAM thaI tyAre temanA pitA azvasena kAzInI rAjyagAdI upara hatA, jeonuM mRtyu pArzvanAthanA dIkSA lIdhA pachI thayuM hatuM. zizunAga vaMzanI sthApanA kAzIpradeza upara kaI rIte thaI tenA ItihAsamAM UMDA UtaratAM nIce pramANe hakIkata prApta thAya che.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 samrAT saMprati jyAre mahArAjA azvasenanA svargavAsathI IvAku vaMzane vidhvaMsa thaye te kALe avaMtInA pradeza upara vitIdetrIonI sattA hatI. teoe pitAne mULapradeza je gumAvyuM hatuM te pradeza upara eTale banArasa ane kAzI upara vitIdetrIoe pitAnA putra zizunAgane besADyo. eTale zizunAga rAjA kAzIpati thaye ane teNe zizunAga vaMzanI sthApanA karI kAzI pradeza para pitAne amala cAlu karyo. A ghaTanAne vAyupurANa, matsyapurANa vigere purA paNa puSTikAraka abhiprAya Ape che. keTalAeka kAraNe sara rAjA zizunAgane A kALe magadhanI rAjyadhAnI giribaja javuM paDayuM hatuM, jene pariNAme pitAnI gerahAjarImAM kAzIpati tarIke potAnA putrane te rAjyagAdI upara besADate gaye. eTale zizunAga vaMzI kSatriya rAjAo A rIte kAzIpati banyA. vaLI tene haka magadhanI rAjagAdI upara svIkArAyela hovAthI magadha ane kAzInA pradeza zizunAgavaMzIya rAjAonI sattA nIce AvyA. A zizunAga vaMzanA rAjAo zramajIvI kSatriye hatA, jeonuM mukhya saMsthAna magadha ane videha mukhyatve karI gaNAtAM, paraMtu teo alaga alaga rAjyakAraNene aMge judA judA prAMtamAM cheka pazcima taraphanA siMdhapradeza sudhI jaI vasyA hatA. A samaye azvasena rAjAnI rAjyagAdI para rAjyakuTuMbI, sagetrI tarIke kezalapatine pUrate haka pahoMcatuM hatuM, chatAM kezalavaMzI rAjAnA rAjyahakkane khuMcavI zizunAge rAjyagAdI pacAvI pADavAnAM kAraNe kezalapati ane kAzIpati vacce haMmezAM "biyAM bAramuM rahetuM. kezalapatio avAranavAra magadha ane kAzI pradeza upara caDhI. AvatA, jenA aMge kAzImAnta thoDA kALa sudhI kezalapatinA hAthamAM jaI caDhyo hate. A pramANe magadha ane kezalapati vacce kAzaprAntane aMge vAraMvAra yudhdha thayAM hatAM, paraMtu jyAre magadhanI gAdIe rAjA zreNika AvyuM tyAre kezalapatinI kuMvarI sAthe mahArAjA zreNikano lagnasaMbaMdha joDAtAM A aitihAsika jhaghaDAne aMta AvyuM hatuM, ane bane dezanA bhUpatioe basa varSanA jhaghaDAne bhUmidAha karI chaThThI sadImAM sukhe ane AnaMdathI rAjya karavA lAgyA hatA. bAda rAjA keNikanA rAjyaamala samaye ciNagArI UDavA pAmI hatI ane cakamaka jharI hatI, paraMtu tethI kaMI mahatvatAbharyo pheraphAra thaye na hate. upara darzAvyA pramANe zizunAga vaMza magadhanI rAjyagAdI upara cAlu thaye, jemAM prabhu mahAvIranA samakAlIna rAjA tarIke mahArAjA zreNika rAjyagAdIe virAjatA hatA. temanI pUrve lagabhaga 225 varSa sudhInA amalamAM pAMca rAjAo thayA hatA, jeonAM nAma nIce mujaba che -
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ magadha sAmrAjya: zizunAga vaga 39 (1) zizunAga, ( 2 ) kAkavaNu, (3) kSemavadha na, (4) kSemajIta, ( 5 ) prasenajIta. A paikI pAMcamA mahArAjA prasenajIte lagabhaga 45 varSa sudhI rAjyagAdI bheAgavI hatI ema mAlUma paDe che. khAda mahArAjA biMbisAra Urphe zreNika rAjakumArane magadhanI rAjyagAdI maLI te samaye zreNika kumAranI lagabhaga vIsa varSanI bharayuvAna vaya hatI. A zreNika kumAra mahArAjA prasanechatanA seA rAjakumArAmAMthI pATavI kuMvara hatA. tenI rAjyagAdInI prAptimAM temanI oramAna mAtA ane bhAie taraphathI aneka jAtanA rAjyaprapaMcA racAyA hatA. A prapaMcAnA kAraNabhUta eka evI ghaTanA banI hatI ke je jotAM prAcIna bhAratanA itihAsamAM bhISmapitAmahune bhISmapratijJAnA kAraNabhUta jevI rIte mAchImAranI kanyA satyavatI banI hatI tevI ja rIte ahiM mahArAjA zreNikane rAjyagAdIne badale eka bhijJakanyAnA kAraNe dezavaTo levA paDyA hatA, jenA itihAsa mahattvatAbharyo temaja nAMdhapAtra hovAthI nIce rajU karavAnI taka laIe chIe. mahArAjA eka bhIla kanyA para mAhita thAya che-- ekadA vRddhAvasthAne kinAre AvelA mahArAjA prasenajIta zikAra arthe jaMgaleAmAM gayA hatA. tyAM sAthIothI judA paDatAM saMdhyAkALa thaI javAthI zikAramugdha thayela rAjavIne eka pakSIpati bhillunA gharane Azraya levA paDyo, jenA kuTuMbamAM tilakA nAme eka rUpavatI kanyA hatI. pitA tathA putrIe AMgaNe padhArela pRthvIpatinu suMdara svAgata karI kaMdamULa vigere je kaiMka alpAhAra sAmagrI hatI tenAthI mahArAjAne satAkhyA. je samaye mahArAjAzrIne yuvAna bhilraputrI jamaNuMne rasathALa pIrasI rahI hatI te samaye mahArAjAzrInuM dhyAna rasAinI mIThAza taraph na rahetAM bhijJakanyA tarapha cAMTI rahyuM hatuM: " ahA! zu sAMdarya ? AvuM sAMdarya mArA aMta:puranI eke rANImAM dekhAtu nathI. zuM A amRtamaya sarovaranA kamaLarUpa khIlelA sUrya ane caMdra jevA e ghATIlAM stanAnI zAlA dekhAya che !" mahAmunie paNu kAmadevane " nava gajanA namaskAra kare che tyAre A vilAsI rAjavInI te zI gujAza ? A vayevRddha rAjavI pAtAnI vRddhAvasthAne bhUlI gayA, eTaluM ja nahIM paNa te peAtAnuM prajApAlaka tarIkenuM biruda paNa visarI gayA. teNe turata ja pazcipatI pAse tenI kanyAnA hAthanI mAgaNI karI. ,, sujJa vAcaka, mahArAjA prasenajItanA aMta:puranI racanAnuM ane temAM rahela dezadezanI aneka suMdara yAvanAonuM jo varNa na karavA besIe teA pAnAnAM pAnAM bharAya tema che, chatAM aneka jAtanI ghaTanAone bAjue mUkI ame eTaluM jaNAvIe chIe ke aMta:puranI aneka rANIone bhAgye ja mahArAjA prasenajItanI mulAkAtanA lAbha maLatA.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATuM saMprati alaga alaga rANIothI mahArAjA prasenajItane, je samayanI ApaNe A ghaTanA lakhIe chIe te samaye, lagabhaga navANuM putranI prApti thaI cUkI hatI. pallI patie zaramane tyAga karI potAnI putrInuM mAthuM karanAra mahArAjAzrIne khullA zabdamAM jaNAvyuM ke-"he rAjana ! jenAM pApane pUrepUre udaya thayo hoya tenA ja nasIbamAM pUrvabhavanA pApodaye rAjAnI rANInuM pada prApta thAya che. jene kArAgRhanA uparI hAya, athavA te pazuone haNanAra kasAI hoya evAo potAnA jIvanamAM potAnI samaja zakti pramANe puNya kare che te marIne rAjarANuM thAya che, mATe mahArAjazrI ! Ape mArI putrI tilakAnI mAgaNInI haTha mUkI devI. teNIne eka gRhasthanI patnI thavAmAM jeTaluM sukha maLaze teTaluM sukha tamArA vaibhavazAlI rAjyamahelamAM nahIM maLe, balake suvarNa piMjare purAyela menA jevI tenI sthiti thaze. AnA saMbaMdhamAM pUrve thayela maharSie e paNa kahyuM che ke - prANIH svecchAcchidaH, kruzaH kArAgAraniyoginaH / mRtvA satpAtradAnena, jAyante nRpayoSitaH // pallI patino A javAba sAMbhaLI mahArAjA nirAza thayA hatA. te samaye dUrathI pitAnA sainyane pitAnI zedhamAM AvatuM joI mahArAjAzrIe te vAta paNa paDatI mUkI dIdhI ane vizeSa moDuM thayela hovAthI mahArAjAzrI girivA tarapha prayANa karI gayA.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 2 ju. biMbisAranuM dezATana, kahevAnI jarUriyAta nathI ke tyArabAda prayAsane pariNAme mahArAjAzrInAM lagna cheDA divasemAM bhikSukanyA sAthe thaI gayAM, ane mahArAjAzrInAM aMta:puranA suvarNa pAMjare eka vadhu nirdoSa menA purAI. kALe karI thoDA ja divasamAM tilakAvatI rANIne eka putra thaye, je putranI avasthA rAjyakumAra biMbisAra jeTalI ja samAna hatI. A pramANe mahArAjA prasenajItane barAbara se putra thayA. rAjyagAdI mATe rAjyapanI parIkSA- eka divasa pATavIkuMvara arthe rAjyagAdIne nizcaya pitAnI vRddhAvasthAne aMge mahArAjAzrIe bharasabhAmAM jAhera kIdhe. te ja rAtrie mahArAjAzrInuM citta haranArI tilakAvatIe lagnasamaye pitAne thanArA putrane rAjyagAdInuM ApavAnuM Apela vacana yAda karAvyuM. kaikeyI ane kauzalyA je A prasaMga mahArAjAzrInI najara sAme UbhuM rahe. A samaye raNavAsanI devAMganAo pitAnA bujhAtA AtmadIpaka prasaMge bhayaMkara dAvAnaLa sarakhI mahArAjAzrIne jaNAvA lAgI. A kALanA nRpatio pitAne devAMzI mAnatA hatA ane bhAgyeja vacanabhaMga karatA hatA. mahArAjA harizcaMdra jeTalI vacana-Teka to A kALe nahAtI chatAM devAMzI rAjAe vacanAthe marI phITatA. ahiM paNa temaja banyuM. pATavI kuMvara biMbisArane dezavaTe bIje divase rAjyakumAranI parIkSA nimitte alaga alaga traNa prakAranI bhUharaca
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 samrATuM saMprati nAo racavAmAM AvI, jemAM IrAdApUrvaka mahArAjAzrIe ati khinna hRdaye pATavIkumAra biMbisAranuM apamAna evA kaDaka zabdomAM karyuM ke jenA aMge rAjyakumAre takSaNe rAjyamahela ane rAjyagAdIne badale vanavAsa svIkArI lIdhuM ane pote te ja ghaDIe azvArUDha thaI, nadItaTe jaI tyAMthI upaDatA eka jahAjamAM eka musAphara tarIke pitAnuM gopALakumAra nAma rAkhI, bAhubaLathI bhAgya parIkSAthe sAdhAraNa mAnavInI mAphaka lagabhaga sattara varSanI yuvAvasthAe nIkaLI paDyo. jotajotAmAM pATavIkuMvara biMbisAranA vanavAsanI khabara vijaLIvege magadhamAM phelAI gaI. vayevRddha rAjavIne jagate Thapako Ape, paraMtu vidhinA lekha jyAM nirmANa thayA hoya tene keNa mithyA karI zake? mahArAjAzrIne bhayaMkara pazcAttApa thayo. biMbisAra kumAranI zodha cAre dizAe thaI, paraMtu biMbisAra kumAre sthaLane badale jaLamArgane pravAsa zarU karela hovAthI tene patto maLI zake nahI. biMbisAra eka sAdhAraNa musAphara tarIke bennAtaTa nagare- ame paNa biMbisArane gapALanA upanAmathI saMbaMdhI tene lagate ItihAsa te ja nAme rajU karIzuM. je vahANamAM gopALa beTho hato temAM gaNyAgAMThayAM ja mANaso hatAM. gaMgApravAhamAM thoDA divasa sudhInI musApharI pachI te vahANa bharasamudramAM AvyuM. pachI ekaMdare lagabhaga vIseka divasanI musApharI pachI te vahANa bennAtaTa nagare jaI pahoMcyuM. A nagaranuM bIjuM nAma dhanakaTaka paNa hatuM. A bennAtaTa nagara soLa mahArAjyamAM gaNAtA siMdhavira prAntanI rAjyadhAnInuM nagara hatuM. eTale magadhathI nikaLela gepALa siMdha prAntanA bennAtaTa baMdare Utaryo. A samaye jevI rIte atyAre hiMdustAnamAM muMbaI ane briTanamAM laMDana vepArI baMdara tarIke gaNAya che tevI ja rIte A bennAtaTa nagara te samaye jAhojalAlIthI bharapUra, samRddhivAna ane vANijyamAM agatyatAbharyuM sthAna jogavatuM hatuM. siMdha prAntamAM praveza karatAM A vahANane jaLagheDAnA bhayaMkara upadravamAM sapaDAvuM paDayuM hatuM. A samaye vahANumAM beThela sarve musApharone A gepALakumAre vIratApUrvaka jaLaghoDAne pitAnA bhAlAthI nAza karI bacAva karyo hate. pariNAme te vahANamAM beThela, upakAravaza banela eka zrImaMta zeThane tenA upara saneha baMdhAyo hato. bennAtaTa baMdara upara roja aneka vahANe laMgara nAkhatAM, ThalavAtAM, bharAtAM ane pAchAM saphare upaDI jatAM. ghaNAM vahANe lAMbI saphare arabastAna, eNDana, IjIpta, grIsa ane roma sudhInA pradeza taraphanA hovAthI teone lAMbI musApharIthI AvatAM athavA jatAM A baMdare kharAka, pANI ane vizrAnti arthe temaja keTalAeka deza-paradezanA musApharone A pradeza nihALavAnA athavA te aneka jAtanI mahatvabharI jijJAsAnI tRptinA arthe ahiM lAMgaravAnuM banatuM.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATu samati na para kAma na kara = = = = ta dhanakaTakamAM khodakAma karatAM benAtaTa nagarethI maLI AvelI zrI pArzvanAtha prabhunI prAcIna pratimA. mana kakI karavA dAdA nA - nA rAja zrI mahodaya presa-bhAvanagara,
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 biMbisAranuM dezATana A pramANe deza-paradezanAM mANasanI AvajAne aMge bennAtaTa nagara vaibhavazAlI ane raMgIluM banyuM hatuM. rAzI bajAro ane vividha prajAnA vasavATanuM A baMdara bhAratanA kIrtistaMbha tarIke gaNAtuM. aneka navayuvAne pitAnA bhAgya-parIkSAthe ahiM AvatA. gopALakumAra idradata zeThane tyAM- gepALa ane vRddha vaNika vepArI vahANamAMthI UtaratAM, baMdara kinAre Ubhela Indradatta zreNIe vRddha vepArI sanmukha joI pUchyuM ke-"keNa anarAjacha? kayAMthI? ane kaI tarapha?" vRddha vaNike javAba Ape ke-"giritrajathI AvuM chuM ane hajI AgaLa javuM che." sAthe A yuvAna koNa che?" iMdradatta punaH prazna karyo tyAre vRddha vaNike jaNAvyuM ke -"zreSTivarya! A yuvAna sAthe hatuM eTale ja ame salAmata chIe. zuM tenI vIratA? A yuvAne bhAlAnA ghAthI bhayaMkara jaLagheDAne dariyAnI taLe besADI amAruM rakSaNa karyuM che. ene ame jeTale upakAra mAnIe teTale oche che." Indradatta zeThe yuvAna sanmukha najara karatAM tenI AMkho A musApharImAM rAjyateja nihALatAM DarI gaI, ane tene anarAja zeTha sAthe potAnA mahemAna thavA Agraha karyo. turata ja anarAja ane gopALa iMdradatta zeThane tyAM gayA. X tArAkI jatamAM caMdra chUpe nahi, sUrya chUpe nahi bAdala chAyA, rIDa paDe rajapUta chUpe nahi, dAtA chUpe nahi magana ghara AyA, caMcaLa nArIke nayana chUpe nahi, prIta chUpa nahi pUTha dIkhAyA, kahata "kabIrA suNe zAha akabara, "karma" chUpe nahi bhabhUta lagAyA." Aje A zuM? Indradatta zeThanI dukAna upara ekadama gharAkone dareDe kyAMthI paDavA mAMDayo? iMdradatta zeThe ATalI badhI gharAkI joI A bhAgyAtmAnAM pagalAMne prabhAva gaNI gopALanI teNe suMdara AgatAsvAgatA karavA mAMDI. gopALe. potAnA pravAsanuM kAraNuM "nokarInI zeSa" eTaluM ja jaNAvyuM. tenA vinayayukta ucca keTinA bhAvathI IMdradatta zeTha AkarSAyA ane gapALane sukhethI pitAne tyAM ja rahI putratulya jIvana gALavA jaNAvyuM. iMdradatta zeTha A samaye lagabhaga vRddhAvasthAe pahecelA hatA. tene sunaMdA nAme apsarAnA rUpane paNa bhUlAve tevI rUpaguNasaMpanna eka putrI hatI. A putrIne cosaTha kaLAyukta Adarza gRhiNI gya saMskArIne zikSaNathI vinIta banAvI putranA abhAvanuM duHkha putrIthI satAvyuM hatuM. lagabhaga gopALa be varSa tyAM rahyA haze te samaya daramiyAna tyAM AgaLa devakInaMda nAmanA prasiddha sArthavAhanuM vahANa bennAtaTa nagare tejatarInA jaththAnI kharIdI arthe AvI
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATuM prati caDhayuM. devakInaMda sArthavAhe ratnajaDita suvarNanA bijerAnuM najarANuM mahArAjA samakSa dharI nagarapati pAsethI tejaMturInI mAgaNI karI. rAjasabhAmAM aneka zAha-sodAgare ane vepArIo hatA chatAM keIe hAma bhIDI nahI. bennAtaTa jevA rAzI baMdaranA vAvaTAvALA baMdara upara sArthavAhana mAgela mAla na maLe te joI zAha-sodAgarane Azcarya thayuM. nagarapatie nagaramAM paDaha vagaDAvI Adeza karyo ke "nagarane keIpaNa vepArI zAhasedAgaranI mAgaNI pUrI karaze tene rAjya taraphathI sAruM sanmAna ApavAmAM Avaze." gopAla tejasurInI parIkSA karI zeThane sukhI kare che- nagarapaTala AkhA gAmamAM pharI Indradatta zeThanI dukAna najadIka AvI che ane paDavALAe rAjyAzA saMbhaLAvI. zeThanI dukAna upara beThelA gapALe devakInaMda sArthavAhanI tejaturInI mAgaNI barAbara samajI ane paDaha vagADanAra pAse jaI paDahane janasamudAya samakSa svIkArI tejaturI pUrI pADavA mATenuM bIDuM jhaDapyuM. iMdradatta zeThanA kAne gopALanA sAhasanI vAta AvI ane tenI sudhabuddha UDI gaI. te UMDA vicAramAM garakAva banI gaye ke-"are ! re ! Akhare senAnI charIe peTa kApyuM! AvI jAtanI hAMsIthI rAjA mArAM bALabaccAMone behAla karaze, ane mArA kuLanuM nIkaMdana kADhI nAkhaze, te jaMturI kaMI sAmAnya cIja nathI ke jethI devakInaMda sArthavAhanuM vahANa bharI zakAya." A pramANe iMdradata zeTha AkuLavyAkuLa banyA hatA tevAmAM gepALanuM kaMIka kAraNasara zeTha pAse AvavuM thayuM. zeThe hAMphaLAphAMphaLAM thaI gopALane kahyuM ke "gopALa! tejatarInA aMge rAjyapaTaha svIkArI hAma bhIDI ene artha zo ? tejaturI rastAmAM paDI che?" gopALe kahyuM: "zeTha ! rastAmAM nahI, paNa gharamAM bharI che." A sAMbhaLI zeTha vadhu jijJAsAthI pUchayuM: "gopALa zuM tuM bhAnamAM che yA bebhAna? gharamAM hoya ane tenI mAhitI mane na paDe ane tane paDe tene artha zuM? " bolatAM bolatAM zeThanI jIbhanA cA vaLavA lAgyA. gepALe tene zAntavana ApatAM kahyuM ke: "zeTha, te jaMturI ApaNA gharamAM ja bharapUra ane ThekANAsara paDI che. cAlo tamane te huM batAvuM." zeTha ne gopALa vakhAra tarapha cAlyA. vakhAra dukAnanA pAchalA bhAgamAM AvI hatI, jenI cAre tarapha uMcI dIvAlo vacce moTA moTA bhaMDAro UtArelA hatA. kyA kyA karI ANuM ane kaI kaI vastuone kaI rIte vadhu prakAza, bheja athavA havA joIe te upara saMpUrNa vicAra karI bhaMDAronI goThavaNa karavAmAM AvI hatI. A sivAya keTalAka eraDA paracuraNa cIjo mATe hatA. keTalAeka oraDAo ghaNA varSothI avAvaru paDyA hatA, jene ughADavAnI ke tapAsavAnI zeThane paNa phurasada maLI na hatI. gopALe sevakane e oraDA UghADavAnuM kahyuM tyAre zeThe kahyuM ke: pALa! e te dhaLa ane mATIthI bharelA ane avAvaru che. "emAM ja je joIe te che." eTaluM
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 biMbisAranuM dezATana kahI uparokta oraDAo khulatAM gapALe akhUTa bhaMDAramaya te jaMturInI dhULane khebe bharI lAvI zeThane kahyuM ke: "zeTha! jarA jhINI najarathI pArakho to kharA ke A tejaMturI che ke bIjuM kaMI?" zeThanI banne AMkhe AzcaryathI vikasita thaI gaI. zeThanI kAbela najaramAM thoDI ja paLamAM pitAnA vaDIlonA hAthe bharAyela tejatarIne akhUTa bhaMDAra samajAze. jene mATI samajI ghaNe vakhata pheMkI devA prayatno karelA, paraMtu "saMgharI dhULa paNa keI samaye kAmamAM Ave che." e kahevata pramANe sujJa zeThANInI salAha anusAra zeThe A eAraDAnI dhULane rAkhI mUkI hatI. nepALa A gharane UMdara banela havA sAthe sunaMdAne pUrNa premapAtra ane zeThane vizvAsu banela hovAthI teNe gharanA khUNe khUNAnI mAhitI meLavI lIdhI hatI. eTale teNe samayane lAbha maLatAM baMdha oraDAne khAlI potAnI cakara daSTie dhULane teja turI tarIke pArakhI hatI. - zeThanA harSane pAra rahyo nahIM ane zeThe harSaghelA thaI gepALane ativa zAbAzI ApI. nagaranA anya vepArIo sanmukha iMdradatta zeTha sAdhAraNa sthitinA gaNAtA, eTale teoe zeThanA sAhasa mATe zeThanI mazkarI zarU karI hatI. evAmAM jotajotA zeThamAMne daravAje sArthavAha potAnI poTha laI hAjara thaye ane Azcarya vacce iMdradatta zeThe nagaranA rAjya amaladAro sanmukha devakInaMda sArthavAhane peTapUratI tejaMturI bharI levA jaNAvyuM. nagarajano ane vepArIo te iMdradatta zeThanA A sAhasane ekITase joI rahyA. A pramANe mAtra eka ja divasanA vepAramAM iMdradatta zeTha gopALanI buddhinA kAraNe sAdhAraNa vepArImAMthI zrImaMta vepArI ane rAjyadarabAranA mAnItA banyA. kaIE , - -
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3 ju. devakInaMda sArthavAhe khalele bheda ane nepALakumAranAM lagna. rAtaTa nagaranI vepArIAlama tathA mahArAjAdhirAjanA sAnaMdAzcarya vacce aMdara zeThe rAjadhAnInI sAcavela aNamola AMTanA aMge senA manamAM jabarajasta zaMkA utpanna thaI ke nizcaye A gopALa e kaI sAdhAraNa puruSa nahIM paraMtu magadhAdhipati mahArAjA prasenajItane vanavAse nIkaLela pATavIkuMvara biMbisAra ja che. A vastunuM spaSTIkaraNa mahArAjAzrI tathA iMdradatta zeThane khAnagImAM bolAvI devakInaMda sArthavAhe kareluM. sababa devakInaMda sArthavAhano mahArAjA prasenajIta sAthe nikaTa saMbaMdha hatuM. tene biMbisAra kumAranA rAjyatyAganI hakIkata ane vara rAjaputranA dezavaTAnI saMpUrNa mAhitI hatI tethI mahArAjA prasenajIte dezaparyaTanamAM rAjyakumAranI zodhanuM mahAna kArya paNa tene suprata kareluM hatuM. devakInaMda sArthavAhanA mukhathI kumAra biMbisAranuM vRtAnta sAMbhaLI mahArANAzrIe Idradatta zeThanI hAjarImAM kumAra biMbisAra Urphe gopALane turata ja AmaMtraNa mokalyuM. rAjyaputrane suzobhita evAM vastrAbhUSaNe paherI kumAra gopALa senAdhipati sAthe rAjyamahele gaye. rAjyakhaMDamAM pravezatAM ja devakInaMda sArthavAhane jotAM ja pitAnI pUrva sthitinuM smaraNa thatAM kumAranI cakSuomAMthI azrudhArAo vahevA lAgI, chatAM hadayane kaThaNa karI anubhavI rAjyapuruSanI jema gopALakumAra mahArAjAzrIne yogya namaskAra karI vinayayukta rIte temanI sanmukha Ubho rahyo. mahArAjAzrIe gepALakumAranuM bahumAna karI tene najadIkanA Asana upara besavA kahyuM. sanmAnavidhi pUrI thatAM devakInaMda sArthavAha kumArane saMbodhIne kahyuM keH "he rAjyakumAra ! hajI keTalAM varSa sudhI vRddha pitAzrIne ane magadhanI rAjya prajAne TaLavaLatA rAkhavA che? tamArA vanavAsathI mahArAjazrInA hRdayamAM eTale badhA te AghAta thaye che ke temaNe tamArI aparamAtA tilakA sAthe belavAne paNa vyavahAra baMdha karI
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ devakInaMda sArthavAhe khalela bheda ne gapALakumAranAM lagna dIdhuM che. magadhanI prajAe rAjyagAdIne adhikAra anya kumArane suprata karavAne khullo virodha darzAvI ApanI cAre dizAe zodha calAvI che. ApanI hAjarInI tyAM paLe paLe rAha jovAya che, chatAM te biMbisAra ! Aja babbe varSothI tamArA je magadhane bhAvI nareza A pramANe eka vaNikane tyAM sAdhAraNa rIte dukAnadArImAM majUrI karI nirvAha kare te je kharekhara A mArI vRddha cakSuo paNa azrubhInI thAya che." ATaluM kahetAM ja vRddha devakInaMda sArthavAha gepALane potAnI bAthamAM laI vahetA azrupravAhe premathI bheTI paDyo. javAbamAM rAjyaputre jaNAvyuM ke "pUjya kAkAzrI, jevA vidhinA lekha" eTale ja TUMke ne saMtoSakAraka javAba ApI magadha yuvarAja maina beTho. sArthavAhe turata ja biMbisAra kumArane magadha mokalavA iMdradatta zeThane vinaMti karI. A samaye biMbisAra kumAre vIratApUrvaka jaNAvyuM ke "pUjya kAkAzrI ! Apa jaI magadhanI prajA ane pUjya pitAzrIne kaho ke "tamAre biMbisAra tamane saMtoSakAraka rIte rAjIkhuzIthI jaNAve che ke tamAre mArA laghujAtA(tilakAne putrIne rAjyagAdI suprata karI, mArI aparamAtAnI jijJAsAne tRpta karavI. temAM ja geravatA ane rAjyanI zakti che." biMbisArano A javAba sAMbhaLI devakInaMda sArthavAhe aneka rItanI samajaNa ApI, chatAM TekIlA kumAre koIpaNa rIte magadha javAnI sApha nA pADI. eTale devakIna nirupAye magadha tarapha prayANa karyuM. te ja samaye mahArAjAzrIne iMdradatta zeThe gapALakumAra sAthe pitAnI putrI sunaMdAnA lagnane vicAra darzAvyuM, jene AnAkAnI bAda chevaTe sAnI hAjarImAM svIkAra thayo. A iMdradatta zeTha custa jainadhamI hatA, ane temanI putrI sunaMdA paNa suMdara saMskArI ane dharmAtmA hatI. mahArAjAzrI ne devakInaMda sArthavAhe khAnagImAM masalata karI, A lagnanI saMmati eTalA mATe ApI ke vakhate biMbisAra kumAra vadhu sAhasa karI ahiMthI anya sthaLe jAya nahI. tyArabAda TUMka samayamAM rAjyanA saMpUrNa sahakArathI gopALakumAranAM lagna ati dhAmadhumathI thayAM. mahArAjAzrIe magadhanA pATavIkumAra arthe eka rAjamahela kADhI ApI tenI tahenAtamAM yogya rItane sevavane baMbasta karI eka rAjyakumArane lAyaka dareka jAtanI sagavaDa karI ApI. bhAgyaM phalati sarvatra, na ca vidyA na ca pauruSaM /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 4 thuM. magadhano rAjyata kumAranA mahele ane magadhamAM punarAgamana. devakInaMda sArthavAhe tyAMthI anya sthaLe na jatAM potAnI musApharI magadha tarapha tvarita gatie cAlu karI ane lagabhaga vIsa divasanA jaLamArgane pravAsa da divasamAM tvarita gatie pUrNa karI mahArAjA prasenajItane bheTavA ane kumAra biMbisAranI mAhitI ApavA te rAjyamahele doDI gaye. rAjyamahelamAM pravezatAM ja prasenajIta rAjA mRtyuzagyA para paDelA dekhAyA. navANuM rAjyaputra, rANIo tathA maMtrI, sAmaMta ane anya saradAra, dezadezanA rAjyavedya sAthe mahArAjAzrInI aMtima ghaDIo sudhAravA arthe bhagIratha prayatna karatA hatA. mRtyusamaye paNa mahArAjAnA mukhamAM kumAra biMbisAranAM darzanano ja bakavAda hato: "meM e nirdoSane daMDyAmAre sage hAthe tenA mAthe mugaTa ne chatra bAMdhI jAuM evI mArI aMtima IcchA che." A pramANe mahArAjAzrInI aMtima IcchAnA bakavAde magadha AkhuM biMbisAramaya gheluM banyuM hatuM, ane jyAM tyAM biMbisAra kumAranI zodhanI ja vAte thatI hatI. babbe varSanAM vahANuo vAyAM chatAM na te kumAra biMbasArane paDachAya! na te tenA pavanavege koI paNa sthaLanA sukharUpanA samAcAra magadhane maLyA ! jethI mahArAjA sAthe giritrajanI prajA pitAnA mAnItA pATavI rAjyakumArane A samaye jhaMkhatI hatI. eTalAmAM devakInaMda sArthavAha bheTazuM laI mahArAjAnI sanmukha hAjara thayo. rAjavInI sthiti joI tenuM hRdaya pigaLyuM ane teNe bennAtaTa nagaranI savistara hakIkta sarvanI sanmukha kahI saMbhaLAvI. vaLI rAjayakumAra biMbisAranAM kuzaLa-kSema sAthe tenI vIratAnA samAcAra paNa ApyA. mahArAjA prasenajItanuM paraleka sAthe tAra sAMdhatuM hadaya A harSadAyaka sAMbhaLI harSagheluM banyuM, ane turata ja rAjyAdhikArIone hukama karyo ke "sthaLa mArge vicakSaNa sAMDhaNa svAra ekalI kumAra biMbisArane turata bennAtaTa baMdarethI lAva." jene aMge eka
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ biMbisAranuM dezATana. 9 patra mahArANAzrIe evo te hadayabhedaka zabdomAM lakhI mokalyo ke jenI asara rAjyakumAra zreNika para saTa thaI, ane teNe turta ja magadha tarapha prayANa karavAno nizcaya karI vAje. patine patnIne sadbodha, satIonA dAte pUrNimAnI ajavALI madhya rAtrie bennAtaTa nagaranA rAjyamahelanI eka agAsI upara be navapariNIta paMkhIDAe TUMka divasanA lagnanA AnaMdita AsvAdo bAda thanArA viga mATe azrupravAha vahevarAvI rahyAM hatAM. nAtha! paradezI sAthe prItaDI na bAMdhIe ane lagnathI na joDAIe." e kahevata zuM atyAre Apa siddha karI batAve che A khIlatI kaLInA bagIcAno mALI adazya thatAM te kaLI jhADa upara rahI rahI kaI rIte karamAI jaze tene Ape khyAla karyo che kharo? rAjyakumAra ! Ape naLa ane damayaMtI, satI aMjanA ane parvatakumAra, satI sItA ane rAma tathA satyavAdI rAjA harizcaMdra tathA satI tArAmatInI aitihAsika rAjyakathAo sAMbhaLI haze! naLane viyoga thatAM satI damayaMtIe "e naLa! e naLa!" karI bAra varSa sudhI viga duHkha anubhavyuM hatuM ane jagatane pitAnA satItvanI khAtrI karI ApI hatI. tevI ja rIte tArAmatIe devatAI parIkSAmAM potAnA sAte kuLa-zetrone tAryA hatAM. satIziromaNi aMjanIe mahArAjA parvatakumArane rUmAla ane vIMTInI sAkSI ApI rAjyaputra hanumAna e parvataputra che evI khAtrI karI ApI satItva batAvyuM hatuM tevI ja rIte satI sItAe rAvaNanA chaLa-kapaTano sAmano karI potAnA satItvane bacAva karyo hato. A sAthe bhAratamAM thayela aneka aitihAsika satIziremaNioe strI jAtinI geravatA vadhArI che, eTaluM ja nahI paNa AryatvanI kIrti upara suvarNa kaLaza caDhAvya che. kumAra ! temAMne ja ane te ja jAtane dAkhalo mArA nasIbamAM te nathI lakhAye ne? A kSaNe mArA upara sapUrNa prema dekhADate rAjyaputra bhaviSyamAM magadha nareza thatAM rAjamahelanI ramaNIonA pAzamAM guMthAI pUrvokta satIonI mAphaka mane raTana karatI, ane "nAtha" nAmanI mALA pheravatI jogaNa te nahiM banAve ne ? e patideva! ApaNuM lagnane haju pUrA traNa mAsa thayA nathI, jemAM prabhukRpAe mane garbhanAM kaIka zubha cihno dekhAya che tevAmAM vRkSavelaDIne mRdu jaLa pAnAra tene mALI velaDInA kamanasIbe adrazya thAya che. vAha ! bhAgyavidhAtA tArI akaLa racanA kAMI ora ja che" ATaluM ja kahetAM sunaMdA, zreNikakumAranA khoLAmAM zrAvaNa ane bhAdara vahevarAvatI DhaLI paDI. rAjyakumArane paNa A samaye ghaNuM ja lAgI AvyuM. eka trAjavAmAM pitR ane prajAprema ane bIjA trAjavAmAM patnI prema jokhatAM tene janmadAtAnA
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 samrATuM saMprati pitRprema sAthe prajApremanI kiMmata adhika dekhAI. nehALa pativratA navamugdha bALAne sapUrNa dilAsA sAthe potAnA premanI nizAnImAM pitAnI mudrikA ane rUmAla ApI nepALakumAre jaNAvyuM ke "e satI ! prasaMgopAta jyAre tane mArI yAda thAya tyAre A mudrikA ane rUmAlane mArA AtmAtulya mAnI saMtoSa mAnaje. huM magadha pahoMcatAM ja tane teDAvI magadhanI paTarANI pade sthApIza. e paradezI bALA ! tuM mArA premane paradezI paMkhIDA bhramarAtulya aneka kamaLamAM bhaTakanAre aMdha-rasajJa na mAnatI. ane prabhu upara bharoso rAkhI zAntithI garbhanA bALakanuM rakSaNa karI prajAbhaktimAM kALa nirgamana karaje. je samaya jAya che temAM tuM ema ja mAnaje ke tAre mATe magadhathI teDuM AvyuM che. A pramANe mIThuM AzvAsana ApI, avicaLa premanI nizAnI tarIke potAnI mudrikA ane rUmAla sunaMdAne samarpaNa karyA. A pramANe kumAra biMbisAre AkhI rAta sunaMdAne AzvAsana ApavAmAM pasAra karI. prayANa ne rAjyAbhiSeka bIjA divasanuM prabhAta thatAM vikaTa mArganA rakSaNArthe rAjya taraphathI maLela suMdara lazkarI baLa sAthe sAsu, zvasura ane grAmyajanonA tathA mahArAjAzrI ane rAjya amaladAronI vidAya laI kumAra biMbisAre bennAtaTa nagarathI prayANa karyuM. lagabhaga magadha najadika AvatAM, pallIpati ke je mahArANI tilakAne pitA thato hato tenA AvAsasthAna najadIka oramAna bhAIo sAthe bhayaMkara yuddhathI sAmane thaye. pallIpatinA AgevAnI paNa nIce biMbisAra kumAranA navANuM bhAIo biMbisAra sAmenAM yuddhamAM sAmela thayA. paraspara ahIM bhayaMkara viSedhAtmaka yuddha thayuM jemAM siMdha-savIranI vIra senAnA hAthe navANuM rAjyaputro keda pakaDAyA ane pallI pati zaraNe Avyo. A badhAone kedI banAvI rAjyakumAre tvarita gatie mRtyupathArIe paDela pitRcaraNe jaI zIza namAvyuM. vRddha pitAzrIe kumArane pUchayuM ke:-kumAra! tamee musApharI te nirvidane pasAra karI ne?" jenA javAbamAM biMbisAre baMdIvAna thayela rAjyakumAra sAthe pallI patine hAjara karyo ane kahyuM: "pitAjI! A rahyA mArA svAgatanA karanArA bAMdho ane ApanA sasarAzrI!" dhikkAra ho e kuLakalaMkIone!kahI prasenajIta rAjAe sahune phITakAra Ape. turata ja vizvAsu maMtrIone teDAvI biMbisArane rAjyAbhiSeka karavAnI AjJA ApI. vRddha rAjAe maMtrIo, sAmate, mahAjano ane mukhya nagarajano samakSa pitAne rAjayamugaTa kumAra biMbisArane mAthe mUko ane hAthamAM rAjyadaMDa Ape lazkare salAmI ApI. prajAe hoMzathI bheTa-najarANu karyA. khaMDiyA rAjAoe priya rAjakumArane adhikAra mAnya karyo. A pramANe kumAra biMbisAra magadhano mAlIka banyA ane mahArAjA prasenajIta kumArane rAjyArUDha thayela joI sateSa mAnI potAnA AtmAnA tArane paraleka sAthe sAMdhye arthAt svargavAsI thayA.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 5 muM. mahArAjA zreNika magadhanI rAjyagAdI upara : magadhamAM bhayaMkara pazuyA. parvokta prakaraNamAM vAMcI gayA te pramANe mahArAjA biMbisArane tenI vIsa varSanI yuvAna avasthAe prajApremathI rAjyagAdI maLI. * A kALe magadha prAntamAM pazuyajJanuM jera pUratA pramANamAM hatuM, jenA aMge prAcIna ItihAsakAro jaNAve che keH "jo ke A pazuyajJanI viruddhamAM A kALe prabhu pArzvanAthanA saMtAnIyA tarIke jenadharmane pALanArI prajA ane rAjyakuTuMba taraphathI prabaLa virodha thatuM hatuM. prabhu pArzvanAthanI pAMcamI pATe thayela zrI kezIgaNadhare mahArAjA prasenajItane pratibadhI magadhanA ghaNA vibhAgamAMthI tene dhvaMsa karAvyuM hatuM, chatAM uttara bhAratamAM brAhmaNabhASyanA vadhI paDela yajJapracAraka prabaLa kAryanA aMge pazuyajJa upara joIe teTalA pramANamAM pratibaMdhaka rAjyakAbu Avyo na hate." A samaye rAjyakuTuMbanA purohite pazuyajJanA khAsa himAyatI hatA, jenI khAtrI nIcenA banelA etihAsika banAva uparathI sAbita thAya che. mahArAjA zreNikanA rAjyAbhiSekanI khuzAlImAM rAjyohitae mahArAjAne devIdevatAene prasanna karavA nimitte pazuyajJa karavAnI pharaja pADI hatI, jenA nimitte dezadezanA yajJAdi kriyAkAMDa karanArA vidvAna paMDitene khAsa magadhamAM rAjyagrahI (giritraja) nagare ekatra karavAmAM AvyA hatA. A yajJa-yAganI taiyArIo evI rIte karavAmAM AvI hatI ke jANe mAtA vasuMdharAnuM khappara Aje ghaNu varSe pazuyajJathI saMtoSAtuM na hoya? rAjyasevake pazubali mATe pazu ekaThA karavA upaDyA. pazune bAMdhavA mATe vizALa jagyAne upaga thaye. DIDI khUba kASTha agni gIravI zake tevI vedIo racAvA lAgI.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ para samrATuM saMprati A prasaMge eka evI ghaTanA banI ke jenA aMge pazuyajJamAM nirdoSa avA prANIone je bhega agya rIte devAtuM hatuM temAMthI sadAne mATe nirdoSa prANIone abhayadAna maLyuM. sujJa vAcaka, jagatanA niyama pramANe jyAre jyAre parama pavitra pRthvI mAtA upara bhayaMkaramAM bhayaMkara pApAcaraNe thAya che tyAre tyAre tAraNahAra mahAna vibhUtione avatArI puruSa tarIke janma thAya che. te ja pramANe A kALe mahArAjA zreNikanA rAjyAbhiSeka nimitte devAtA hajAre nirdoSa pazuonA rakSaNa mahAna vibhUti aitamabuddhane rAjyadarabAre aNInA prasaMge eka tyAgI bhikSaka tarIke evI rItanA pratibaMdhaka tarIke kudarate mokalI ApyA ke jenA aMge yajJanI prajavalita thayela agnizikhAone pazuhamane badale vRta, zrIphaLa, AdithI saMteSa pamADI magadhAdhipatine satya jJAnanI prApti karAvI hatI, jenuM vRttAnta have pachInA prakaraNamAM che.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 6 huM. mahAtmA gItamabuddhanAM upadezanI asara # sekaDA pazuone maLeluM abhayadAna. rAjyagRhInI najadikamAM viMdhyAcaLanI pAMca pava tamALAo jevI ke:-(1) vipulAcala,(2) ragiri (3) udayagiri, (4) suvarNagiri, (5) vaibhAragiri ke jyAM prAcIna bhavya devAlaya AvelA hatA ane tenA para adhyAtmasevIonuM nivAsasthAna hatuM. ahIM keTalAka ceAgIo, tapasvIo, jaTAdhArI ane maMtrasAdhakA izvaraciMtana tathA sAdhanA karI rahyA hatA. kAi japamAM, te koi tapamAM mazagUla hatA. A pramANe AkhIe zikharamALAe ceAgI, saMnyAsI, upAsakA ane sAdhakAthI Dagale ane pagale bharAyela dekhAtI. aneka ceAgIrAjo pAse peAtAnAM du:khAnI kathanI kahetA Adarza mumukSA saMsAra jItavAnA prayatna karatA. viMdhyAcaLa parvatanI ratnagiri nAmanI TekarI uparathI prabhAtasamaye eka yuvAna tapasvI jenA sukeAmaLa deha ane tarI AvatA lAvaNya ne zAnta mukhamudrA uparathI te kAI tyAgI rAjyakumAra vairAgyavAsita bhAvanAvaDe saMsAratyAgI banyA hAya tema dekhAi Avatu hatu. A tapasvInA TekarI upara cAlavAnA paricaya na heAvAnA kAraNe tenA pagA asthira rahetA, chatAM agamya kAraNeAsara A AtmAbhimukha mumukSue rAjIkhuzIthI saMsAra tyAga karyA hatA. TekarInA nIcenA DhALAvavALA mArge TekarI uparathI nIce utaratA acAnaka ene kAne pazunA karuNa svare saMbhaLAyA. avAja sAMbhaLI A mumukSunuM hRdaya karuNAmaya banyuM, ane te DuMgarataLeTInI nIcethI jatAM gheTAnAM ToLAMne joi te tarapha doDI gayA. A gheTAMnAM DhALAmAMthI eka laMgaDAtAM gheTAnA maccAMne tenA mAlIka sAra-mArIne paNa AgaLa calAvatA hatA. yuvAne vacamAM paDI gheTAnAM khaccAMne UMcakI, peAtAnA peTasarasA cAMpI tenA pratye putravat prema darzAyeA. nirdoSa gheTAnAM baccAMe peAtAnA tAraNahAranI gAdamAM jatAM ja AkraMda karavuM mUkI daI jJAnI AtmA tarIke abhayadAna mAgatuM na hoya ! tevI rIte nIce DAka nAkhI dai zAnta paDyuM.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 sATu saMprati bhAI ! A gheTAnAM baccAMne enA sthAne pahoMcADavA mATe tuM mane te sapa. te bacuM che eTaluM ja nahI paNa te laMgaDuM che, mATe o dayALu baMdhu! tuM mane ATaluM jIvatadAnanuM kArya karavA de." yuvAna ! A eka baccAnI ja dayA khAdhethI zuM vaLaze? A sAthenA saghaLAM gheTAo Aje rAjagRhI nagarInA pazuyajJamAM homAI jaze. rAjagRhI balidAna mATe gheTAthI ubharAya che te tarapha najara karatAM, e dayALu yuvAna! tane samajAze ke A eka baccAMnAM bacAvavA mAtrathI zuM vaLavAnuM che? tuM tyAM jA ne sarvane bacAva kara. je tArA hRdayamAM pazudayAnI sAcI dhagaza ane prema hoya te Aja kSaNe ahiMthI sIdhe girirAjanA rAjayadarabAre jA ane pazuyajJa baMdha karAva." tapasvI giritraja tarapha ATalA ja protsAhanabharyA zabdae te yuvAnane mArgadarzaka banAvyuM ane jotajetAmAM te yajJamaMDapanA dvAra najadIka jaI UbhuM ke jyAM seMkaDo pazuone deraDAMthI majabUta bAMdhavAmAM AvyAM hatAM. rakhe AkaMda karatuM ekAda pazu bali mATe AnAkAnI kare te paNa te bacavA na pAme evI rItanI pureDite pUrepUrI vyavasthA karI hatI. utsavanI pUrepUrI taiyArIo thaI cUkI hatI. baLivedIne agni moTI moTI rAkSasI javALAo kADhI rahyA hatA. rAjAjI paNa yajJamaMDapamAM AvI birAjamAna thayA hatA ane tarapha uccArAtAM veda-maMtrothI yajJamaMDapa gAjI rahyA hatA. yajJanI taiyArI nimitte vAchatra vAgavA zarU thayAM hatAM ane purahite vAraMvAra uccAra karatA hatA ke "ahA! hA! A ajJAna che svargaprApti mATe kema ATalI AnAkAnI kare che?" kriyA jezapUrvaka cAlI rahI hatI ane basa! purohitanI AjJAnI ja rAha yajJakriyAkAMDa karanArAo joI rahyA hatA. ahA! hA! A ze camatkAra ! khaMbhe gheTAnuM baccuM laI yajJamaMDapamAM A ke cAlyo Ave che? are ! A zuM? khuda rAjAjI UThI tene sanmAvA sAme gayA! A yuvAna yogInuM ATaluM zuM mahatava paNa are! rAjAjIe namaskAra karyA ane temanA khabhethI gheTAnAM baccAMne jAte utAryuM! gIrAja, padhAre. Apane mArA kaTizaH vaMdana che. mahApuruSa! Ape A gheTA. sAthe ahIM padhArI mane AbhArI kIdhuM che. bhagavAna ! ApanuM A samaye ahIM padhAravAnuM prayajana samajAvaze kharA?" zreNike biMbisAre pRcchA karI. taruNa tapasvIne Adarza pratibaMdha rAjana ! jarA mArA zabdone ekacite zravaNa karI tenuM manana kara, ane pachI tArA AtmAne yogya lAge tevI rIte vartaje."
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati - kaated Deboo open thai zake Instagood pase eeeeeeeeeeeeeeee eeeeeeeepad soggesteese seat opposite was seese E gautamabuddha pazuyajJa baMdha karavA mATe Apela pratibaMdhathI mahArAjA zreNikanI stabdha thayela rAjasabhAnuM eka dRzya. bebeseesaa A eeeeee , hahahasage age hoteeeeeee eee eeee e - zrI mahAdaya presa-bhAvanagara
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAtmA gautamabuddhanA upadezanI asara ne seMkaDe pazuone maLeluM abhayadAna 55 "rAjana ! huM ane tame badhA A jagatanAM gheTAe chIe. uparAMta A badhI sabhA gheTAnuM TeLuM che. temAM koI bharavADa nathI, jenA aMge ajJAna sAbhimAnInI jema sone Amatema rakhaDavuM paDe che. jevI rIte A nirdoSa gheTAnAM gaLA upara charI mUkatAM te "beM, beM," karI pitAne bacAva mAge che, evI ja rIte ajJAna manuSyarUpI moTAM gheTAo paNa maraNanI charI nIce raDI-raDI chUTavA prayAsa kare che. rAjana ! tuM ema samajato hoIza ke A avAcaka pazu ajJAnI ane aNasamaju haze. tArI A mAnyatAmAM bhayaMkara bhUla thAya che. jevI rIte rAjavI, eka trIsa varSanI yuvAna vayane puruSa jenA sarve avayava apaMga che eTale tene mukha che chatAM vAcA nathI, be khAMdhA che chatAM banne hasta nathI, banne jAdhe che chatAM paga nathI-AvA kAMtivAna navayuvAnanA zarIra upara game teTalA ghA karavAmAM Ave che te yuvAna samaju ane jJAnI AtmA kadApi kALe nirdayatAthI ghA karanArane rokI zakaze? athavA to te teno virodha karI zakaze khare? mAtra te durbhAgI AtmA pUrvasaMcita karmonAM phaLa tarIke bhayaMkara rIte asahAtAthI vedanAe sahana karI amrapAta karato AjaMdatAthI mRtyune zaraNabhUta thaze ke bIjuM kAMI? zuM mahArAja ! magadhAdhipati! A nirdoSa apaMga puruSa kalevaramAM ane A nirdoSa avAk gheTAomAM tane kaI rIte pharaka dekhAya che? je A gheTAone A rItanA kriyAkAMDathI mokSa maLe che evI rItanI samaja thatI hatI te teo kadApi kALe bacAva arthe ATale AkraMda karata kharAM? rAjana ! jIne ajJAnI samajavA temAM bhayaMkaramAM bhayaMkara bhUla che. ekendriyathI lagAvI paMcendriya sudhInA jIvAtmAo eka ja sarakhA che. paMcendriya jIvAtmAomAM manuSyajanmanI prApti avAk ane nirdoSa jIvonA rakSaNa ane ugra tapazcaryA ane dehadamanathI UMcakeTinuM manuSyajIvana prApta karI mokSagati prApta karavA arthe thayela che. rAjana ! A rItanA kakaLATamaya pazuyajJathI kadApi kALe pApapuMja devAtA ja nathI. jagatanuM vizvagaNita nityakrama pramANe cAle che. jemAM karelI dareke dareka nAnI moTI bhUlane daMDa bharavo ja paDe che. te ja pramANe he rAjavI ! asaMkhyAtA AtmabaLinA cage karI tAre kaI rIte uddhAra thaI zakaze tene te tuM jJAnabaLe kaMIka khyAla kara ! " dayA dharmanuM mULa che ane sarve jIvAtmA upara sarakho prema ane samAna bhAva e ja sAce manuSya dharma che. " tane TUMkamAM ATale ja bodha ApI tArA bhalA athe, magadhanA UdvAra athe, sAcA ahiMsAmaya dharmane samajAvI kahuM chuM ke A yajJa tatkSaNa baMdha kara ane nirdoSa seMkaDo pazuone baMdhanamukta karI temane abhayadAna Apa." gIrAjanA zAnta ane prabhAvazAlI vastRtvanI asara mahArAjA sAthe saMmata sabhA upara sacoTa thaI ane AkhI sabhA A jAdubharyA zabdothI stabdha banI gaI. mAtra yajJakAMDa karanArA purohitenI AMkhanA khUNuM lAla banyA.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 samrATa saMprati seMkaDo pazuone abhayadAna "rAja! zuM vicAra kare che ?" yogIrAjanA ATalA ja zabdo magadhAdhipati narezane prabhuAjJA tulya samajAyA ane teNe gIrAjanI AjJA te prabhu AjJA mAnI pazuone takSaNe baMdhanamukta karavA hukama karyo. khIlAo sAthe baMdhAyela nirdoSa pazuone turata ja mukti maLI, ane krodhe bharAyelA parehitAe A megI para gALAne varasAda varasAvI yajJakuMDamAM pazuyajJanA badale phaLaphaLAdine hema karI, kriyAnI samApti karI. mahArAjazrIe yogIrAjanA prabhutvamaya upadezathI yajJa baMdha kIdhe, ane siMhAsana najadika UbhelA gI-tyAgI-kumArane rAjavIe kahyuM ke -"he tyAgIkumAra Apane keTiza: dhanyavAda che. amane A ja pramANe tamArA jJAnane niraMtara lAbha ApatA raheze." rAjana, mAre hajI paramapada-nirvANanI prApti artha tapa, japa ane pravAsa kheDavAne che. jJAnanI prApti vagara zAnti nathI. jagatanA duHkhamocanane eka ja mArga ugra tapazcaryA ane aMte mekSa che, jenA arthe huM vanamAM jAuM chuM " ATaluM kahetAM tyAgI kumAra gautama rAjyasabhA madhyethI bahAra nIkaLI viMdhyAcaLanI TekarIone oLaMgI vaizAlInA mArge vaLyA.
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 7 muM. jaina ane sanAtana dharmane mATe saMbaMdha. sujJa vAcaka, mahAtmA gatama buddhane prathama paricaya ApaNane mahArAjA zreNikanA darabAramAM magadhadezanI rAjyadhAnI giridhvaja nagare pazuyajJa samaye yajJanA pratibaMdhAthe thAya che. A mahAvibhUtine janma evA kALe thayo hato ke je kALamAM buddhivaMta bhAratanA uttara ane pUrva pradezamAM vicaratA samartha jainAcAryonA sahavAsa ane pratibaMdhathI pazuyajJa upara ghaNuM vibhAgane dhRNA utpanna thaI hatI. "dharmanA nimitte devI-devatAone prasanna karavAnA oThA nIce ayogyatAthI levAtA seMkaDe avAk pazuonAM balidAnathI uttara ane pUrva bhArata kamakamI UDyuM hatuM, jemAM buddhivaMta brAhmaNe ke jeo zAstra ane vedAntanA pAraMgata hatA teoe jenadharmanA tatvajJAnane samartha kevaLajJAnI munimahArAjenA saMsargamAM AvI jainadharmanA ahiMsAnA paramatkRSTa siddhAMtane sUkSamatApUrvaka abhyAsa karI saMpUrNa sAtha Apyo hate. A kALe paNa banArasa-kAzI samasta bhAratamAM vedAntavAdI sanAtanadhamIonI mAtRbhUmi gaNAtI hatI. A pradezamAM khUNekhUNe brAhmaNa paMDita vidvattAnA bhaMDArarUpe vasatA hatA. . bhAratamAM teo prasiddhi pAmyA hatA eTaluM ja nahi paNa potAnI vidvattAnA kAraNe bhAratanA zreSTha paMDitanuM apUrva biruda paNa prApta karI zakayA hatA. " A ja pavitra bhUmimAM geravazALI mahArAjA azvasena jevA prAcIna IkSavAku vaMzanA kIrtivaMta rAjyakuLamAM ahiMsAvAdI jenadharmanA trevIsamA tIrthakara zrI pArzvanAthane janma vira nirvANanA 350 varSa pUrve thaye hate. prabhu mahAvIranA kevaLajJAna bAda gatama Adi 11 gaNadharo ke jeo pazuyajJanA mahAna himAyatI ane vedAntanA pracaMDa paMDita hatA temaja zAsavizArada havA sAthe kriyAkAnDanA karanArA ane 4400 ziSyanA gurusthAne dIpatA
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 samrATuM saMprati hatA, te brAhmaNa paMDitanI jIva ane ajIvanA bhedanI zaMkAnuM dareka rIte nivAraNa karI prabhu mahAvIre dIkSita banAvI temane paTTaziSya banAvyA hatA. prabhu mahAvIranA 14,000 sAdhuomAM A 11 gaNadhara paMDite 4400 ziSya sAthe agrasthAna zobhAvatA hatA. temanA prayAsanA pariNAme ane satya pratibaMdhathI rAjA, mahArAjAoe jainadharma aMgIkAra karI jainadharmane jagatanI UMca keTIe gaja hatuM. A save ziSyasamudAyamAMthI bhAga cAritra aMgIkAra karyo pUrve pazuyajJanA kriyAkAnDane himAyatI ane vedAntavAdI brAhmaNa paMDitene hatuM ke jeo pAchaLathI satya jJAnanA avalaMbanathI custa jenadhamI zramaNo banyA hatA. tyArabAda A mahAna vidvAna vibhUtionA pIThabaLe jenadharme bhAratanI cAre dizAe evI rIte te guMjArava karyo ke bhAratanA khUNe khUNAmAM jyAM jyAM A mahAna vibhUtionAM pagalAM thayAM tyAM tyAM temanI vANanA zravaNa temaja upadezathI dharmanA oThA nIce ayogya rIte thato pazuyajJa ane hiMsA sadaMtara baMdha thayAM. A kALe bhArata parama ahiMsAvAdI banyuM, eTaluM ja nahI paraMtu bhAratamAM rASTradharma tarIke jainadharme prAdhAnya sthAna lIdhuM. A sarvemAM pUrvAvasthAnA sanAtanadharmanA mahAn paMDitane saMpUrNa sAthe hato ema kahIe te khoTuM nathI. Aje paNa devI-devatAonA nAma upara temane prasanna karavA nimitte mahesura ane mahArASTra Adi pradezamAM je pazu, pakSIbali devAya che tene paNa sakhtamAM sakhta rItane virodha samartha sanAtanI AcAryo karI rahyA che. ekaMdare kahevAne bhAvArtha e ja che ke A samayamAM buddhivAdI brAhmaNa samAja paNa pazuyajJano virodhAtmaka banyo che. pUrvakALe bhAratanA soLe prAntanA pratApI mahArAjAoe pazuyajJa-pratibaMdhamAM saMpUrNatAthI sAtha Apyo hate. kSatriya rAjyakuLomAM prabhu pArzvanAtha ane prabhu mahAvIra uparAMta pUrve bAvIza jaina tIrthakarene janma thayA hatA. tevI ja rIte temanA zAsanamAM kevaLajJAnI, zrutajJAnI ane pUrvadharajJAnI tarIke thayela mahAn vibhUtione paNa janma bahudhAe rAjyakuLamAM ja thayela hato. eTale A rIte bhAratanA mahAna soLe prAntanA rAjavIone zArIrika saMbaMdha arasaparasamAM kuTuMbIo tarIke A kALe evI rIte saMkaLAela hato ke jethI jainadharmane te mahAna rAkhyuMnuM kudaratI rIte pIThabaLa maLyuM hatuM ne rAjyakuTuMbe paNa jenadharma pALatA thayAM hatAM. ahiMsAnI uddaghASaNAthI teonI geravatA vadhI, eTaluM ja nahIM paNa temanA karelA ucca koTInA saMskArI aitihAsika kAryonI jagate kiMmata AMkI.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 8 muM. gItama buddhanI jIvanaprabhA. tyAgI rAjakumAra jaina muni ane che-- khaMDa bIjAnA chaThThA prakaraNamAM vAMcI gayA pramANe tyAgI rAjakumAra gaiAtama budhdha zreNika mahArAjanA rAjyadarabAramAM bhayaMkara pazuyajJa baMdha karAvI vaizAlI tarapha prayANa karyuM. A samaye gAtama buddhanA gRhavAsatyAgane mAtra gheADA ja mAsa thayA hatA. eTalA ja alpa samayamAM A tyAgI rAjyakumAranI apUrva tyAgavRttinI mAhitI cAre dizAe pahoMcI hatI. magadha rAjyadarabAre pazuyajJa aMdha karavA samaye zreNikane Apela prAtakhAdhe sAne Azcaya - cita kIdhA eTalu ja nahi paNa sahune bhaktibhAvavALA banAvyA hatA. khuda mahArAjA zreNike tyAgIkumAranA prAtakhAdhathI AkarSAi pazcayajJa aMdha karAtmyA hatA. AthI gAtama buddhanI kIrti cAre dizAe phelAi ane uttara tathA pUrvanA ghaNA bhAga tenA anurAgI manyA. vaizAlI taraph ugra tapazcaryA arthe gayela tyAgI gAtamakumAranA bheTA prabhu pArzvanAthanI pAMcamI pATe birAjatA zrI kezIkumAra nAmanA paTTadhara AcAya, ke je te samaye 500 ziSyanA parivAra sAthe A pradezamAM vicaratA hatA temanI sAthe thayA. A dezIkumAra AcArya peAtAnA gRhasthAvAsamAM ujyanInA rAjA jayasenanA rAjyakumAra thatA hatA. temanI mAtAnuM nAma anatAsuMdarI hatu. A AcArya zrI prabhu pArzvanAthanA cothA paTTadhara zrI A samudrAcArya pAse dIkSA lai prabhu pArzvanAthanA pAMcamA paTTadharanI padavIne dIpAvatA hatA. A AcAryazrI AjIvana brahmacArI hAvAthI temanu mAna cAre dizAe rAjyakuTuMba temaja janasamUhamAM prasiddhi pAmyuM hatuM. AvI ja rIte A samaye zrI pArzvanAthanA saMtAnIA sAdhu tarIke vicaratA kAlIputra, methAlI, Ana MdarakSita, kAzyapa nAme cAra sthavira AcA pAMca seA-pAMca se| ziSyanA
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 samrAT saMprati samudAya sAthe vicaratA hatA. teonA pratimAdhathI vaizAlInA rAjA ceTaka ( mahArAjA zreNikanA sasarA ane celA rANInA pitA), kSatriyakuMDa nagaranA siddhArtha rAjA, temaja rAjA zudhdhAdana je tyAgIkumAra gAtama buddhanA pitA ane kapilavastu nagaranA rAjavI thatA hatA te jainadhamI banyA hatA. tevI rIte trizalAdi kSatriyANIone paNa sama jainAcAryAe jainadharmAnurAgI banAvI hatI. zudhdhAdana rAjAnI rAdhAnI himAlaya parvatanI taLeTInA najadikanA pradezamAM Avela hatI, jeenu rAjyakuTuMba zAkaya jAtinA kSatriya tarIke pa MkAtu hatuM ane jenu' gAtra kAzyapa athavA gautama hatuM. gotama budnuM sukhI jIvana-- mahArAjA zuddhodananI mATI uMmare kumAra siddhArtha(gautama )nA janma i. sa. pUrve 620 nA gALAmAM thayA hatA. A rAjyakumAra mahArAjAzrIne atizaya lADakavAyA hatA eTale tenI saMbhALa mahArAja bahu ja kALajIpUrvaka rAkhatA hatA. kAi du:khI, vRddha yA mRtyudehanu' tene darzana na thAya athavA ekAda kaMgALa bhikSuka tenI dRSTie na paDe tenA khAsa kha dAkhasta karyAM hatA. sababa A rAjyakumAranI janmakuMDalI rAjyapadanA badale cAgIpadane darzAvatI hatI, eTale rakhe tenA lAbha peAtAnA yuvAna lADakavAyA putra le, evI bhIti mahArAjA zudhdhAdanane rahyA karatI hatI. peAtAnI najara sAme te gRhanA tyAga karI vanavAsI-tapasvI ane tevA vicAramAtrathI mahArAjazrIne lAgI AvatuM hatuM. rAjyamahela ane rAjyadhAnInA pradezeAnA adhikArIone mahArAjAzrInI AjJA hatI ke jyAre jyAre rAjyakumAra pharavA nIkaLe tyAre tyAre uparIkta vastu tenI hRSTigocara na thAya tevA pAkA dAkhasta rAkhavA. uMmara lAyaka thatAM kumArane UMca kATInuM rAjyakArabhAra ceAgya zikSaNa ApI tenu yazAdharA nAme kSatriya kanyA sAthe pANigrahaNa karAvyu hatu. pati-patnInA ati sa MtASI sukhI saMsAranA phaLa tarIke rAjyakumArane tenA 29 mA varSe eka putraratnanI prApti thai hatI. jyAre te putra bahu ja nAnI umare pAraNAmAM jhUlatA hatA tyAre rAjyakumAra siddhA ne saMjogAvazAt tiSTAcara thayela eka ati vRddha puruSane lAkaDInA TekAthI jatA joI tathA eka yuvAnanA mRtyudehane agnisa MskAra arthe smazAna tarapha lai jatAM joI peAtAnI paNa aMtasamaye A ja dazA thavAnI che evuM samajI tene sasAra pratye ekadama vairAgya utpanna thayA. te ja divasanI madhya rAtrinA samaye nidrAvaza patnI ane pAraNAmAM jhUlatA rAjyakumAra rAhulane nidrAvasthAmAM mUkI siddhArtha kumAre rAjamahelanA tyAga kIdhA. tyAgIkumAre lIdhela dIkSA kumAranA zarIra upara kIMmatI AbhUSaNa ane vastro hatAM tene prabhAta samaye raste prathama maLela eka musApharane arpaNa karI tenA badalAmAM tenAM sAdAM vasro teNe meLavyAM. A khAda tyAgIkumAra tyAMthI nIkaLI viMdhyAcaLa parvatanI hAramALAmAM Avela pAMca
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ autama buddhanI jIvanaprabhA TekarIo paikI ratnagiri nAmanA parvata upara jaI seMkaDe yegIo, tapasvIo ane upAsaka mumukSAmAM maLI izvaraciMtanamAM mana parovyuM. tyAM thoDo samaya rahyA bAda mahAna yogI ane tapasvIonA satsaMgamAM Avela kumArane tapabaLe kaMIka AtmajJAnane bhAsa tha. bAda ratnagiri parvatanI eka guphAmAMthI nIce UtaratAM tene gheTAnuM TeLuM dekhAyuM ane tenI tapAsa karatAM uparokta gheTAo pazuyajJa arthe jatAM jANyAM, jene teNe suMdara rIte bacAva karyo eTaluM ja nahIM paNa pitAnI kIrti vadhArI. tyAgI rAjyakumAre rAjagRhIne pazuyajJakAMDa baMdha karAvI hajAro nI rakSA karI tyAMthI sIdhA vaizAlI tarapha prayANa karyuM jyAM tene zrIkezIkumAra gaNadhara Adi sAdhuono meLApa thayuM. temanI pAse kumAre dIkSA lIdhI ane dIkSAsamayanuM tenuM nAma "buddhakati" rAkhavAmAM AvyuM. buddhakAti muni dharmabhraSTa bane che, sAdhupaNAne tyAga karI mAMsAhAra kare che- A buddhadartine lagabhaga chathI sAta varSa sudhI jenasAdhu tarIke dIkSA suMdara rIte pALyA pachI, jenasAdhupaNAmAMthI patita thaI pitAne jude mata sthApavAne avasara prApta thaye je nIce mujaba che - eka samaye sarayU nadInA kinArA upara palAsa nAmanA gAmamAM zrIbuddhakIrti sAthe sAdhuo vicaratA hatA. te samaye sarayU nadInAM pANI bahu UMcAM cahyAM hatAM ane seMkaDe marelAM mAchalAMo kinArA-kAMThe taNAI AvyAM jene joI buddhakIrtine gRhasthAvAsamAM karela mAMsAhAra yAda AvyuM ne te tarapha pharIthI mana lalacAyuM. eNe pitAnuM sAdhu tarIkenuM UMca koTInuM sthAna bhUlI manathI nizcaya karyo ke- mAMsAhArI ziSya gurune tyAga kare che - je jIva potAnI meLe marI gayela hoya te jIvanuM mAMsa khAvAmAM pApa nathIjevI rIte phaLa, dUdha, dahiM AdinA piNAmAM pApa nathI. sarva padArtho kSaNika che, mATe pApa ane punyanA kartA ke anya che, tevI ja rIte tene bhaktA paNa ke anya che." A jAtanA siddhAMte cAlu karavAne manathI nizcaya karI, pite aMgIkAra karela pravajyAne tyAga karyo ane mAMsabhakSaNa zarU karyuM. te divasathI kezIkumAra gaNadharathI buddhakIrti judA paDyA. A samaye gotama buddha pAse devadatta nAme eka ziSya hatA teNe bukIrtine mAMsa khAvAmAM mahAnuM pApa che evuM samajAvavA tathA tene durAgraha cheDI dharmanA satya mArge vaLavA aneka jAtanA prayatna kIdhA, chatAM bauddha tenuM kathana mAnyuM nahI ane chevaTe tenAthI kaMTALI devadatte buddhane sAtha choDI dIdho.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati autama buddhanA hAthe baiddhadharmanI thaela sthApanAne lagate itihAsa- gautama buddha pitAnA nIcenA siddhAMto anusAra navA baiddhapaMthanI sthApanA karI hatI. A navA paMthanI sthApanAne aMge ane prAcIna graMthamAMthI nIcenI gAthAo saMzodhana karatAM upalabdha thaI che, jene ame nIce pramANe rajU karIe chIe - siripAsaNAhatitthe, sarayutIre palAsaNayaratthe / pihi Asavassa sIhe, mahA ludo buddhakitti muNI // 1 // timi pUraNA saNeyA, ahi gayapavajA vaU paramamaThe / raktaMbaraM parittA, pavaDDiya teNa eya | 2 | maMsassa natthi jIvo, jahA phale dahi yjuddhskraae| tamhA taM muNittA, marakaMto Natthi pAviTho | 2 | majaNavajaNijaM, davadavaM Uha jalaM taha edN| iti loe ghositA, pavattiyaM saMghasAvajaM | ja || aNmo karedi kamma, aNmo taM muMjadIdi siddhataM / / parikappiUNa gRNaM, vasikiJcANirayamuvavaNmo bauddhadharmanI sthApanAne aMge uparokta pAMca gAthAo digaMbara saMpradAyamAM thaela zrI devasenAcAryaracita darzanasAra nAmanA prAcIna graMthanA AdhAre zrImad vijayAnaMdasUrizrIe "jainadharma viSayika prakAra" nAmanA graMthamAM prattarI 82 nA javAbamAM jaNAvI che. A uparathI vAcakane khAtrI thaze ke buddha kIrti nAme jena sAdhue jene sAdhupaNAne tyAga karI, mAMsAhArI banI, mAMsAhArI siddhAMta anusAra behadharma cAlu karyo hate. bAdazaitama buddha pitAnA sUtra upara nizcayAtmaka banI, A dharmanI prarUpaNA majabUtAIthI cAlu karI. pitAnAM darzane AvatA seMkaDo bhAvike ane rAjA-mahArAjAone potAnA navA paMthane upadeza ApI baddhadharmane uttara ane pUrvahiMdamAM phelAve karyo hato, jenA vege uttara ane pUrvahiMdanAM ghaNAM rASTra buddhanA upadezathI tenA nUtana dharmanA anuyAyI banyA hatA. AgamasUtromAM buddhadharmanI samIkSA- . AdhArabhUta pistAlIsa AgamanA aMgenA alaga alaga graMthamAM maihadharmane aMge mahattvatAbharI samAlocanA maLI Ave che, jenuM saMkSipta vivaraNa nIce pramANe che -
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ gautama buddhanI jIvanaprabhA 63 ,, " sUtrakRtAMga sUtra A sUtramAM auddha ane sAMkhya Adi matAnu divya darzIna ane tenA upara carcA ane upadeza ApavAmAM Avye che. A graMthanA adhyayana 23, mULa aAka 2,100, zIlAMgAcArya kRta TIkA 12,850 aAkanI tathA caNI 1,0000 zlAkanI che. zrI bhadrabAhukRta niyuktinI gAthA 208, zrlAka 250, A graMthanA aMge bhASyanI racanA thai nathI. kula zlAka saMkhyA 25,200 nI che. "" khIjuM " ThANAMga sUtra A sUtramAM aneka tAttvika bAbatAnI samaja bahu ja suMdara rIte samajavAlAyaka mApavAmAM AvI che. tenAM adhyayana 10 che. mULa zlAka 37,070 che. vikrama saMvata 1120 mAM zrIabhayadevasUrinI banAvela TIkA 15,250 zlAkapramANu che. kula AAkasaMkhyA 196020 nI che. ( neTaH--tADapatrIya prAcIna sUcImAM TIkAnuM pramANa 15,240 zlAkanu che, ane kula zlAkasaMkhyA 19,010nI khatAvelI che. ) "" 8 samavAyAMga sUtra A sUtramAM ThANAMga sUtrane maLatuM varNana che, paraMtu A graMthamAM deza uparAMta saMkhyAvALI hakIkatAnuM varNana vizeSa che. mULa zlAka 16,67, TIkA zrIabhayadevasUrinI 3,767 aAkapramANa che, pUrvAcArya kRta cUNI 400 blAkapramANa che. kula zlAkasaMkhyA 5,843 che. ,, vivAhapatti ( bhagavatI ) A sUtramAM zrI gaiAtamasvAmIe 36,000 bhinna bhinna praznAdvArA prabhu mahAvIra pAsethI jainadharmanuM tattvajJAna meLavyuM hatu, jenu varNana prabhu mahAvIranA maLelA uttarA pramANe 41 zatakamAM che. mULa zlAka 15,7para che, TIkA saMvata 1128mAM zrIabhayadevasUrijIe banAvI ane te upara sa MzAdhana zlAka 18,616 pramANu zrI drANAcArye banAvela che. caNI 4,000 zlAkanI pUrvAcArya kRta che. kula saMkhyA 38,368 nI che. AnI laghuvRtti saMvata 1538mAM upAdhyAya zrIdAnazikharajIe 12,000 zlAkanI banAvI che. 66 A graMthA dareka dharma, pathA mATe vAMcavA lAyaka hAvAthI ameA tenI khAsa bhalAmaNu karIe chIe. sanAtanadharmAcAryAne vizeSe karIne A graMtha vAMcavA khAsa amArI bhalAmaNa che. samama ke, A graMtha e jIva, ajIva, pApa ane puNya Adi mahAn nava tattvajJAnanI suMdara rIte samaja ApanArA DAvAnA kAraNe te vAMcavAthI aneka jAtanI zakAnuM nivAraNa thaze. mahAtmA buddha jainadharmanAM siddhAMtAnA paripAlanapUrvaka jainadharmanA sAdhu tarIke TakI rahI, jo mAMsAhArI na banyA hAta teA Aje cIna, tibeTa, jApAna, bhutAna, siMhaladvIpa, raguna ane kharmAnI 59 karoDanI prajA je buddhadharmanI anuyAyI ane mAMsAhArI che temAM kAMika ora ja raMga jAmata ane bhAratanA itihAsamAM gotama budhdhe ahiMsAdhanI suMdaramAM suMdara sevA karI gaNAta, parantu jyAM vidhinA lekha nirmANa thayA hoya tyAM bhAvI pheravavAne khuda paramAtmA paNa samartha nathI.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 9 mu. vizvavaMdanIya vibhu mahAvIra. je kALe mahAtmA buddha, uttara ane pUhiMdamAM potAnA paMthanI puSTi karI rahyA hatA te ja samaye uttara hiMdanA kSatriyakuMDagrAma nagaranA siddhArtha rAjavIne tyAM trizalAdevInI kukSIthI jaina dharmanA cAvIzamA ( aMtima) tIrthaMkara prabhu mahAvIranA janma i. sa. pUrve 59 mAM prathama caitra zudi 13 ne maMgaLavAre, uttara phAlgunanI nakSatranA gatarAtri ghaTikA 15, ne paLa 22, makara lagna caMdra DArAmAM mahAtmA buddhanA janma pachI lagabhaga 21 mA varSe thayA hatA. prabhu zrIvIra janmathI traNa jJAna-mati, zruta ane avadhijJAna-yukta hatA. temanI janmakuMDalI nIce pramANe hatI:-- 12 zuka 3 | budha, ravi * * gu 9 ke A zani caMdra 6 rAhu 3 A kSatriyakuMDagrAma nagara paTanAnI uttare lagabhaga 20 mAila u5ra vaizAlInI nadikamAM Avela che. A mahApuruSanI mAtAnu nAma trizalAdevI ane pitAnuM nAma siddhA hatu. prabhu mahAvIranuM mAtR ane pitRkuTuMba prabhu pArzvanAtha saMtAnIyA jaina rAjavIo tarIke jainadharmane pALanAru hatu ane trizalAdevI videhanI rAjyadhAnI vaizAlInA saradAranI ahana thatA hatA, je magadhanA rAjA khikhisAranA kuTuMbI thatAM hatAM.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 vizvavaMdya vibhu mahAvIra prabhu mahAvIrane naMdIvardhana nAme moTA bhAI ane sudarzanA nAmanI bahena hatAM. mahAvIranuM lagna yazodA nAmanI kauDinya gotranI kanyA sAthe thayuM hatuM. yazadAthI temane eka putrI utpanna thaI hatI, jenuM nAma priyadarzanA hatuM ane tenAM lagna rAjyaputra jamAlI sAthe karavAmAM AvyAM hatAM, ke je pAchaLathI prabhu mahAvIrano ziSya banyuM hatuM. prabhu mahAvIre trIza varSa sudhI gRhasthAvasthAmAM rahI I. sa. pUrve pa60nA gALAmAM pravajyA aMgIkAra karI hatI. A samaye gotama buddhanI vaya lagabhaga bAvana varSanI hatI. je samaye mahAtmA buddha dhisatva nAmanA jJAnanI prApti bAda boddha dharmanA pracArArthe uttara ane pUrva hiMdamAM vicaratA hatA tyAre prabhu mahAvIrane teMtAlIsa varSanI vaye kevaLajJAnanI prApti thaI hatI. A samaye mahArAjA zreNikane rAjyasana para birAjamAna thaye lagabhaga 33 varSo thayAM hatAM, eTale ke A samaye mahArAjA zreNikanI avasthA lagabhaga 53 varSanI hatI. A hisAbe prabhu mahAvIra temanA karatAM lagabhaga daza varSe nAnA hatA. - A kALe meM uttara ane pUrva hiMdamAM pagapesAro karyo hato, jethI buddhanA paMthane anusaranArA aneka dIkSita ziSyanI paNa mahAtmA buddhane prApti thaI hatI. mahArAjA zreNike gautama buddha sAthe paricaya ocho rAkhyA hatA, jenA kAraNabhUta temanI jaina dharmAnuyAyI mahArANI celaNa devI hatI. eka samaye mahArAjA zreNikane zikAra athe jaMgalamAM jatAM anAthI muni (rAjyakumAra) nAme eka yuvAna divya kAntizALI jJAnI jena munine bheTe thayo hato. temaNe mahArAjAzrIne evA sacoTa zabdomAM asarakAraka rIte pratibaMdha Ape ke jenI asarane pariNAme mahArAjA zreNike jainadharma aMgIkAra karyo hato. A ghaTanA prabhu mahAvIranA kevaLajJAna pUrve banI hatI. prabhu mahAvIrane kevaLajJAnanI prApti thayA bAda temaNe trIza varSanA kevaLIparyAyamAM uttara ane pUrva hiMdanA paryaTanamAM lagabhaga ghaNuM cAturmAsa rAjyagRhImAM karelA hovAnA kAraNe rAjyagrahInA rAjyakuTuMba sAthe samasta magadha jaina dharmamaya banyuM hatuM, jemAM mahArAjA zreNika te prabhunA parama anurAgI ane custa zrAvaka banyA hatA.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 10 muM. mahArAjA zreNikane abhayakumAra tathA sunaMdAne samAgama. rANuM sunaMdAne dehale ne putrajanma sujJa vAcaka, ApaNe mahArAjA zreNikanA ItihAsamAM ghaNuM UMDANamAM UtarI gayA, jemAM mahArANI sunaMdAne ulekha kavacit joI zakayA temAM doSa lekhakane nahI paraMtu mahArANIzrInAM nasIbane ja che. mahArAjA zreNikane magadhanI gAdI para Ave lagabhaga 15 varSo vyatIta thaI gayAM hatAM chatAM A paMdara varSomAM koI divasa mahArANI sunaMdAnuM smaraNa mahArAjAzrIne thayuM hoya evuM kaI paNa ThekANe jevAyuM nathI. sababa rAjyagAdI upara AvatAM veMta ja mahArAjAzrInAM lagna mahArANuM dhAriNI sAthe thayAM hatAM. pachI turataja anya rAjyakanyAo sAthe lagna karI mahArAjA zreNike rANIvAsa rANIothI bharapUra banAvyuM hatuM. A rUpavatI rANIo ane temanA putra parivAranA vistAramAM temaja rAjyasAhyabInA eza-ArAmamAM mahArAjA zreNikane pitAnI prathama paraNetara sunaMdA pANInuM vismaraNa thaI gayuM hatuM. mahArANI sunaMdAne mAtra be-traNa mahinAnI garbhavatI tarIke mUkI janAra mahArAjA zreNikane te sunaMdA yAda na AvI, paraMtu saddaguNa ne saMskArI vaNikaputrI sunaMdA mahArAjA zreNika pAchaLa ghelI banI. satI sunaMdAne garbha lagabhaga ATha mAsane thatAM tene evo dehale thayo ke-huM amArI paDaho vagaDAvuM, hAthI upara besI garIbone dAna ApuM ane abhayadAna ApI seMkaDo jIvane bacAvuM. turata ja bIje divase sunaMdAe dehale thayAnI vAta pitAnI mAtAne kahI. mAtAe IMdradatta zeThane kahyuM. iMdradatta zeThe mahArAjAne vAta karI ane siMdha-savIranA mahArAjAe A dehalo UMca koTInA sabhAgyasUcaka samajI
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA zreNine abhayakumAra tathA sunaMdAne samAgama 67 turata ja tene pUrNa karavA rAjyAdhikArIone AjJA karI. samasta rAjamAM eka divasa amArI paDaha vagaDAvavAmAM AvyuM ane alaMkRta sunaMdAne zaNagArelA hAthI upara besADI teNInA hAthe khUba dAna devarAvyuM ane teNInI manavAMchanA pUrNa karI. A pramANe dehalo pUrNa thayA bAda sunaMdAe pUrNa mAsa thatAM suMdara svarUpavAna eka bALakane janma Ape, jenuM nAma dahalAnA AdhAre "abhayakumAra" rAkhavAmAM AvyuM. A abhayakumAra sAta-ATha varSano thatAM tenA vidyAbhyAsa mATe suMdara vyavasthA karavAmAM AvI. A pramANe bALakumAra abhaya lagabhaga paMdara varSano thayo haze tevAmAM eka divasa te potAnA mitro sAthe zetraMjanI ramata ramato hato tyAre tenA eka mitre tene "nabApe" kahI tenuM apamAna karyuM. mitranuM AvuM vacana sAMbhaLI A capaLa rAjyaputrane uparokta zabda tIra-bANa jevA lAgyA ne te hADohADa kaMpI UThyo. turata ja pitAnI mAtA pAse AvI teNe pitAnA apamAnanI hakIkata tene kahI ane pUchayuM ke: "he mAtA! sAcuM kahe, mArA janmadAtA pitA koNa che?" manomaMthananA hajAre sAgare jANe tephAne na caDhyA hoya tevI rIte mAtA putranA A rItanA eciMtA praznathI ekadama hebatAI gaI ane tene gopALakumAra yAda AvyA. pite mahArAjAzrIne jatI samaye saMbhaLAvela sacoTa badhazabda paNa yAda AvyA. te turataja gaLagaLI thaI gaI ne putrane chAtI sAthe dabAvatAM kahyuM: "beTA, tAre ane mAre pitA bIje kaNa hoya? atyAre te phakta Izvarane ja ApaNane sAkSAt AdhAra che. beTA, tuM evA rAjyakuLane kIrtivaMta pATavIkuMvara che ke jene Aje samasta bhArata zira jhUkAve che. tenA badale Aje tAre "nabApA" tarIkenA zabdaprahAro sAMbhaLavA paDe che, ane mahArANI padane lAyaka evI tArI janetA mAne Aje paMdara paMdara varSothI chatAM patie jogaNa banI, tapasvinI tarIke patidevanI mALA ahorAtra pheravI, alaMkAra rahita rahI, mAtra patidevanA dIrdhAyuSyane IchI satI dharmamAM acaLapaNe TekavatI rahevAne samaya Avyo che. beTA abhaya, tArA atyAranA prazna mArI pUrva sthiti smaraNapathamAM AvI che. mAre koIpaNa jAtano doSa na hovA chatAM garbhavatI sthitimAM tArA pitAzrI mane mUkI cAlI gayAne Aja lagabhaga 15 varSo thavA AvyAM chatAM temanA taraphathI ApaNane mAnabhera teDuM paNa nathI. vahAlA abhaya ! tArA pitAzrInA samAcAre mane hamezAM sAMbhaLavA maLe che. teo rANIvAsamAM asaMkhya rANIonA premamAM paDI ApaNane sadaMtara bhUlI vacanabhaMga thayA che. eTaluM ja nahI paraMtu tArA je buddhizALI bALaka paNa temane yAda nathI AvatA. abhaya, AnA karatAM karmanI gatine kaye vicitra prasaMga satI strI mATe parIkSAmaya hoI zake?" "mAtuzrI, Apa je mahArAjAzrInuM varNana karI rahyA che te zuM mahArAjA biMbisAra ke jeo atyAre magadhanI rAjyagAdI dIpAvI rahyA che tene huM putra chuM? vahAlI mAtA,
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 samrATuM saMprati eka samaye dAdA iMdrajIta ane nAnI mAne mahArAjazrInA nAmane aneka vakhata yAda karI tArI ane mArI carcA karIne azupAta sAratAM meM joyA che. pUjya dAdAjIne be prazna pUchatAM teo stabdha thaI mArI vAtane uDAvavA lAgyA. A badhI ghaTanAo vacce je e hakIkta nirvivAda siddha hoya ke huM te ja pratApI puruSano putra chuM te vahAlI mAtA, A ja kSaNe huM atrethI sIdhA mArA pitAnI mulAkAte jaI ApaNA duHkhI jIvanano aMta ANavA ane e duHkhI mA, tane sukhI karavA mArI putra tarIkenI pharaja adA karavA mAguM chuM." putra abhayanA hadayabhedaka zabdoe tapasvInI sunaMdAnAM cakSuo zrAvaNa ane bhAdaravAnI mAphaka AMsuothI UbharAI gayA. azrubhInI AMkhee UbhI thaI, pitAnA kabATamAM sAcavI mUkela mahArAjAzrIne rUmAla ane mudrikA abhayanA hAthamAM mUktAM sunaMdAe kahyuM : "vatsa abhaya, tArA pitAe jatAM jatAM premanI nizAnI tarIke A ISTa vastuo zAMtvana arthe mane suprata karI che. tenI sAthosAtha tArA jevA bhAgyazALI putrane joI huM hadayanuM zAntavana karuM chuM." mAtA, mAtA-pitAnI sevA karI ane paikI eka paNa vyakti duHkhI thatI hoya te tenA duHkhanuM nivAraNa karavuM e sataputranI pharaja che, mATe vahAlI mA, te pharaja adA karavA tuM mane rajA Apa. mArI ummara gya ane kaSTa sahana karavAne pAtra che. huM paNa vIraputra chuM te mArA pitAnI mAphaka bAhubaLe bhAgya parIkSA karavA IcchA dharAvuM chuM." sunaMdAe kahyuM : "abhaya, tane huM eklo javA devA IcchatI nathI. e mArI AMkhanI kIkI, mArI najarathI tane chUTe karavo te mane maraNatulya che, jyAM tuM tyAM huM mATe cAla huM paNa tArI sAthe rAjyagrahIe AvavA IcchuM chuM." tarata ja sunaMdAe pitAnA pitAne abhayanI mAgaNI kahI saMbhaLAvI ane abhaya sAthe pite paNa rAjyagrahI javA Icche che te hakIkata jaNAvI. iMdradatta zeThe ati AnakAnI vacce abhayakumArane hiMmatabharyo haThAgraha joI rajA ApI. mAtA ne putra rAjagRhIe iMdradatta zeThe magadha sudhI javA mATe saMpUrNa sagavaDatA karI ApI ane tyAMthI mAtA-putra zubha zukane ravAnA thayA. lagabhaga vIsa divasanI musApharI bAda magadhanI rAjyadhAnI rAjyagRhI nagarImAM AvI mA-dikarAe eka upavanamAM vAsa karyo. mANasane pitAnI mAtAne suMdara rItane baMdobasta karavAnuM sUcana karI kumAra abhaye rAjyagRhInA eka mahellAmAM praveza karyo. tyAM eka kUvA najadika lekenuM TeLuM ekatrita thayuM hatuM. kAraNa te kUvAmAM mahArAjAzrIe buddhivaMta manuSyanI parIkSA arthe eka vaTI nAkhI
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA zreNikane abhayakumAra tathA sudAnA samAgama hatI. mahArAjA zreNikane buddhiparIkSAnA ghaNA ja dezeAkha hatA ane teo rAjyagRhInA buddhivAnI avAranavAra parIkSA karI buddhizALIenI kadara karatA. mahArAjA zreNikane ghaNA pradhAnA hatA paraMtu peAtAnA suvistRta pradezanA vahIvaTa sabhALI zake tevA mukhya pradhAnanI AvazyakatA mahArAjAne jaNAi ne tevA buddhivaMta puruSanI prApti mATe A prayAga cAjavAmAM AvyA hatA. "" kUvAkAMThe eka DhAla vagADanAra rAjyaDhaDhA kahI saMbhaLAvatA ke : buddhivaMta puruSe kUvAmAM UtaryAM vagara kAMThe rahIne ja A vIMTI kADhavAnI che. keTalAka hasI paDatA, anekA tarka-vitarka karatA ane AmAM kaIka bhayaMkara evu bhAkhI ghara tarapha jatA. buddhiparIkSA-- 69 " bhAio, A sAMbhaLI kAyaDA che samaya prabhAtanA hatA. kUvAkAMThe janasamudAyanI medanI kutuhalatApUrvaka ekatra thai hatI, chatAM vIMTI kADhavAnI kAInI rhiMmata cAlatI nahI. abhayakumAra kUvA najadika jatAM teNe uparyukta hakIkata sAMbhaLI. DhaMDherAmAM tene kai gUDha Azaya jaNAyA. vicAraNAne aMte turata ja tene eka yukti sujhI AvI. teNe rAjyA- dhikArIone jai kahyuM ke " e rAjapuruSA, huM vIMTI kADhI ApavA taiyAra chuM. " kUvAkAMThe UbhelA samudAye A ajANyA bhavya kAMtivAna kumAra avasthAnA musAphara tarapha najara TheravI ane zuM thAya che te Azcaryayukta najare nIhALavA lAgyA. kumAre adhikArIe pAse chANanA pIMDA maMgALyA jene hAthamAM lai teNe vIMTI upara nAkhyA. kumAre bIjI AjJA karI ke agni ne ghAsanA pULA lAveA. kumAre agni AvatAM chANunA piMDAnI AsapAsa ghAsanA pULA verI dIdhA te tene saLagAvyeA, jethI te chANunA pIMDa sUkAi jai chANArUpe banI gayeA ne vIMTI temAM cAMTI gai. bAda rAjyAdhikArIone AjJA karI ke najadikamAM rahela pANInI nikane vALI nikanA pANIthI kUvA bharI devA. jotajotAmAM kUvA pANIthI bharAyeA. sukAela chANu upara tarI AvyuM ane kumAre dhIrethI ene lai aMdara bharAyela vIMTIne kheMcI kADhI AMgaLIe caDhAvI lIdhI. janasamudAye kumAranA buddhivAdanA jayajayakAra melAnyA. rAjyAjJA pramANe A kumArane mahumAnapUrNAMka rAjyadaramAramAM laI javAmAM AvyeA. mahArAjA zreNikane navIna yuvAnanA sAmu eka sarakhI Tase jotAM hRdayamAM kudaratI sa MjogAdvArA premalAgaNI UbharAi. darabAramAM mahArAjAzrI najadika beThela amaladAra vargane kumAranA caherA rAjavaMzI jaNAye ane sau kAi sAnaMdAzcaryamAM paDyA. mahArAjA zreNika abhayakumAra sAthe upavanamAM-- mahArAjAzrIe yuvAna musApharane premathI pUchyu ke "kumAra tame kayAMthI AvA che ? "
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 samrAT saMprati kumAre javAba ApyA : " ennAtaTa nagarathI. " ennAtaTa nagaranuM nAma sAMbhaLI mahArAjA zreNika ekadama vicAramAM UMDA UtarI gayA, ane varSo pUrvenI jUnI smRti temanI najara sAme tarI AvI. gheADIvAramAM sAvadha thai temaNe pUchyuM : " buddhivaMta, tuM kAnA putra che?" abhaye niDaratAthI javAba ApyA ke : " prajApALanA. " zreNike phrI pUchyuM : " tyAMnA iMdradatta zeThane tu ALakhe che ? athavA teA emanA kuTuMbanI tane kaMika mAhitI che? " tr buddhinidhAna kumAra A samaye mahArAjA zreNikanA caherA upara thatA pheraphArA kharAkhara joi zakayA. ATalA ja praznA pUchatAM ja, mahArAjazrInI jIbha sukAtI jatI teNe joI, " huA. emane tathA emanI putrI sunaMdA ane temanA abhaya nAmanA putrane paNa hu sArI rIte oLakhuM chuM. "" sujJa vAcaka, A samaye uparanA prasa`gane maLatI nIcenI ghaTanA yAda Ave che. eka samaye vaRSinA Azrame temanI pALaka rAjyakumArI zakuMtalAnA putra siMhanAM baccAMo sAthe gela karI rahyo hatA te samaye tenA janmadAtA pitA duSyaMtanuM bAra varSa bAda zIkAra nimitte Agamana thatAM, zrApavimAcananA kAraNe kumArane jotAM ja tene pUvRttAnta yAda AvyA ane pariNAme tene patnI ane putraneA meLApa vahetA cakSupravAha vacce thaye.. tevI ja jAtanA kIssA ahIM paNa anyA. kumAra abhayanA sukha sAmuM mahArAjA zreNika ekI Tase joi rahyA bAda pUchyuM ke : vAru ! e putra rUpamAM kevA ane umaramAM kevA che ?" * mahArAjAzrI te kumAra mArA sarakhA rUpALA ane umaralAyaka che. " " tyAre huM kumAra, tAre tenA paricaya kayAMthI ? rAjan, ame banne abhinnahRdaya mitrA chIe. " " tyAre A buddhivaMta kumAra, tu ekalA dezATane zA mATe nIkaLyA ? " 66 66 " mahArAjAzrI mane ekaleA na mAnazeA, mArA hRdayamitra abhaya ne tenI mAtA paNa sAthe AvelAM che ane nagara bahAranA udyAnamAM ame sarve Utaryo chIe. " " jI abhaya ane tenI mAtA atre AvyAM che ? " ATaluM ja khAlatAM mahArAjA zreNika gaLagaLA thaI gayA. teNe kumArane kahyuM ke: " kumAra, cAla huM tArI sAthe A ja kSaNe tyAM AvavA icchuM chuM. " mahArAjAzrInI AjJA mArAthI kema leApAya? " evI rIte caturAIpUrvaka kumAre
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA zreNikane abhayakumAra tathA sunaMdAne samAgama javAba Apyo. ATalA saMvAda bAda rAjyanA bIjA kAryo paDatAM mUkI magadharAja zreNika mahArAja turata ja bALaka abhayakumAranI sAthe udhAnamAM jaI pahoMcyA. mahArANa sunaMdAne meLApa bIjI bAju nagaramAM gayela putranI rAha jotI sunaMdAne putrane pAchA pharatAM vadhAre samaya thavAthI ciMtA thatI hatI eTalAmAM teNue dUrathI mahArAjAzrI sAthe kumArane AvatA dIThe. "zuM mArI AMkha to mane chetaratI to nathI ne?" ATalA zabdo pUrA kare tyAra pahelAM mahArAjA zreNika abhaya sAthe tyAM AvI UbhA rahyA. sunaMdA lAgaNIvaza banI gaI. parijana tathA dAsadAsIonI hAjarI bhUlI mahArANAzrIe paMdara varSe sunaMdAne hAtha jhAlI lIdho ane bannenI AMkhamAMthI azrupravAha sarI paDyA. "keNu sunaMdA?" keNu gopALakumAra?" sunaMdAnA ATalA zabdo ja magadharAjanA mastakane bhramita karavA basa hatA. tene bhUtakALanI mIThI paLo yAda AvI ane tene emaja thayuM ke satI sunaMdAnA premamAM pharIthI gopALa banI, siMhAsananI sattAne bAjue mUkI saddabhAginInA pavitra ane nirmaLa premamAM huM nANuM "vahAlI sarve bhUlI jA. mArA ATalA ja zabdo tane basa che." "nAtha, Apa mArA mAlIka che. e nAtha, Aje paMdara varSe huM mane bhAgyazAlI mAnuM chuM. e mArA Iza! paramAtmA ApanuM sadAya kalyANa kare !" paNa vahAlI, ApaNe putra kyAM ?" zuM tamArI pAchaLa UbhuM che tene tame oLakhI zaktA nathI?" A te mArA putrane mitra ke putra? vahAlA putra abhaya, teM mane atyArasudhI kema chetaryo?" ema kahI mahArAje tenA mukha upara mIThuM cuMbana karyuM. rAjana, meM Apane chetaryA nathI. Ape mane ane mArI vahAlI mAtAne chetaryA che. magadharAja Aje hAthInI aMbADImAM hAle, tyAre tenI satI strI mahArAjAnA nAmanI ahoniza mALA pheravI eka gaNa tarIke tenuM raTana karyA kare! AnA karatAM te kaI jAtanI chetarapIMDIbharI rAjyaramata samajavI? pUjya pitAzrI, paMdara varSamAM amane eka divasa te yAda karavAM hatAM? vahAlA pitA, tamAruM evuM te ame zuM bagADyuM hatuM ke tenA kAraNe
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 samrAT saMprati paMdara paMdara varSa sudhI nabApA karI mane leAkeAnAM maheNAM khAtAM rAkhyA ? bApu, bhaluM thaje te mArA mitranu ke jeNe mane nakhApAnA TANA mArI mane pitAnI bhaktimAM hAjara karyAM. '' ATaluM ja kahetA kumAra abhaya ceAdhAra azrue raDI paDayA. kumAranA nikhAlasatAbharyA mIThA zabda-prahAre mahArAjA zreNikanI AMkhamAMthI paNa caiAdhAra azru sarI paDyAM. zreNika, suna MdA ane putra abhaya rAjyanA zaNagArela hastInI aMbADI upara besI rAjyamahelamAM AvyA. kumAra abhaya jevA buddhizALI pATavIkuMvara dharAvavA mATe magadhanI prajAe kumAranA ane ` mahArANInA ` nagarapravezeAtsava AnaMdathI karyA. mahArAjAzrIe mahArANI suna MdAne alaga rAjyamahela kADhI ApI teNIne paTarANIpade sthApI. A samaye mahArAjAzrInI uMmara lagabhaga 35 varSanI hatI, jyAre mahArANI sunaMdAnI umara lagabhaga 32 varSanI hatI.bAda mahArANI sunaMdAnA sahavAsa ane pratimAdhathI dhIme dhIme mahArAjA jainadharma pratye vizeSa anurAgI manavA lAgyA. P
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnaMda. presa- bhAvanagara. (15 =AX== prabhu mahAvIranA paramabhakata mahArAjA bi'bisAra phe mahArAjA zreNika samrAT sa prati
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 11 muM. mahArAjA zreNika, mahArAjAe taratamAM ja yuvarAja abhayakumAranAM lagna pitAnI bahena surasenAnI putrI sAthe karyA hatAM. bAda yuvarAja abhayane magadhanA mahAn amAtyanuM pada arpaNa karI, magadha sAmrAjyanI vyavasthA mATe pAMca se pradhAnanuM mahAmaMDaLa banAvyuM hatuM tenA agrapade sthApyo, jenA yoge sAmrAjyanI vyavasthA pArlAmenTarI paddhati pramANe barAbara suvyavasthita rIte cAlI zake. yuvarAja abhayanA magadha AvyA pUrve eka vakhata mahArAjA zreNike vaizAlIpati ceTaka mahArAjAnI putrI sujyeSThAnI mAgaNI karI hatI, jenA javAbamAM jaNAvavAmAM AvyuM ke "haiha vaMzanI kanyA tamAre vAhIkuLamAM utpanna thayela rAjA Icche che te agya che. samAna kuLamAM ja vara-kanyAne vivAha thavo joIe." AvA javAbathI mahArAjA zreNikane duHkha thayuM hatuM. A ghaTanAne badale laI pitAnA pitAzrIne vaizAlInI rAjyakanyA paraNAvavAne abhayakumAre nizcaya karyo. citrapatradvArA sujyeSThA kuMvarIne zreNikanuM tailacitra batAvI mugdha karyA bAda yuvarAja abhaye evI yuktithI kAma lIdhuM ke vaizAlInI putrI sujyeSThAnA badale cilaNanuM apaharaNa thayuM ne tenAM lagna mahArAja zreNika sAthe thayAM jene ItihAsa nIce mujaba che - rAjakumAra abhayanI prapaMcajALI- kumAra abhaye citrakArane saMtoSI mahArAjA zreNikanuM citra suMdara rIte citrAvyuM. bAda te citrane laI pote ja vaizAlI gayo ane eka vyApArInA lebAzamAM aMtaHpuranI najadikamAM dukAna rAkhI vyApAra karavA lAge. vaNika-kaLAthI teNe badhI dAsIone pitAne vaza karI lIdhI. rAjyadarabAramAM banatI raNavAsanI khaTapaTamAM hamezAM agrasthAna bhAgavatI dAsIoe A prapaMcamAM-SathaMtramAM bhAga lIdho. eka dAsIe yuktipUrvaka A kArya karavAnuM bIDuM 10
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 samrATuM saMmati jhaDapI teNIe rAjyaputrI suSThAne mahArAjA zreNikanuM citra batAvI mohAMdha karI ane gupta rIte nAzI javAnuM kAvatru racyuM. jyAre nAzI javAno samaya Avyo tyAre rAjyakumArI suSThAnI nAnI bahena cilanA paNa sAthe ja hatI. teNe paNa umaralAyaka hatI. abhayakumAre rAjyakumArI suSThAnA mahelanA oraDA sudhI suraMga khodAvIne te suraMganuM eka dvAra nagarInA nAke Avela eka maMdira najadika evI rIte rAkhyuM ke vakhate dago thAya te tene pahoMcI zakAya. mahArAjA zreNikanA saMteSAthe kumAra abhaye vaizAlInA rAjyamahela sudhI rAja-ramatanI zetraMja barAbara goThavI. gupta suraMganuM kAma taiyAra thatAM mahArAjA zreNike pitAnA nAga nAme vizvAsu rathI ane tenA batrIza prabhAvazAlI kumAro ke jemAM mahArAjAnA khAsa aMgarakSaka devadatta putro hatA temane sAthe laI thayela saMketa mujaba vaizAlImAM gupta veze AvI caDhyA. mahArAjA suraMgane mukhya dvArathI suSThAnA mahelanA dvAra sudhI pahoMcyA, ane aMgarakSake temanA rakSaNa barAbara sAvacetIpUrvaka goThavAyA. suSThAne badale cilaNanuM apaharaNa- mahArAjA zreNikanuM tailIcitra jotAM ane tenuM vRttAnta dAsInA mukhathI sAMbhaLatAM rAjyakumArI suSThAthI adhika rIte rAjyakumArI cilaNa mahArAjA upara mohAMdha thaI hatI, jenI mAhitI paNa tenI moTI bahenane na hatI. ahIM cilaNae barAbara rAjya ramata zarU karI ane pitAnI moTI bahenane AbAda hAthatALI ApI. teNI A kaTokaTInI paLe pitAnI bahenanI sAthe ja pharavA lAgI. suSThAne gupta rIte nAsI javuM hatuM, eTale cilaNanI hAjarI tene khuMcavA lAgI. pote kaI bhUlI gaI che ema bahAnuM kADhI te mahelamAM pAchI pharI tevAmAM jevuM te suraMganuM dvAra saMketa pramANe khulyuM ke turata ja cilanAe sAvadhAnapaNe mahArAjA zreNika pAchaLa cAlavA mAMDyuM ane jotajotAmAM teNI suraMga vaTAvI mahArAjA zreNika sAthe rathamAM jaI beThI. rAjAe sArathIne rathane pavanavege pitAnA nagara tarapha haMkAravA hukama karyo. sujayeSThAe karela zerabakora-- bIjI bAjue sukAne cilaNAnI cAlAkInI mAhitI turata ja maLI jethI teNe rAjyamahelamAM zorabakora karI mUkyo ane "mahArAjA zreNika cilaNAnuM apaharaNa karI gayA" evuM jaNAvyuM. A hakIkta sAMbhaLatAM rAjA ceTaka turata ja yuddha mATe taiyAra thaI suraMga mAraphate tenA mukhadvAre AvI pahoMcyuM ke jyAM mahArAjAnA batrIza aMgarakSako bahAra nikaLavAnI taiyArImAM hatA. A vIra aMgarakSaka potAnA prANanI paravA na karatAM
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA zreNika 75 mahArAjA zreNikanA ratha sukharUpa rAjyagRhIe paheAMcI jAya tenI khAtara samaya vItAvavA AtmabhAga ApavA taiyAra thayA. ahiM suraMganA dvAra najadIka bhayaMkara yuddha thayuM, jemAM khatrIze aMgarakSakA vIratAthI mAryA gayA, ane khIjI khAjI mahArAjA zreNika sukharUpa rAjyagRhIe paheAMcI gayA. tyAM abhayakumAre gAMdharva vivAhathI peAtAnA pitAnuM lagna cilaNA sAthe karAvI ApyuM. lagna pachI turataja mahArAjA zreNika ane abhayakumAre sArathI nAganA ghare jaI tene tathA tenI patnI sulasAne AzvAsana ApI, sateASI, peAtAnI rAjyanaitikapaNAnI *ja adA karI. nAga sArathInA kuTuMbanuM vRttAMta paNa medhadAyaka hAvAthI ame ahIM tene rajU karIe chIe. X X * nAga sArathInuM vRttAMta-- nAga nAmanA mahArAjA zreNikanA rathI hatA. tenI zrI sulasA jainadharmane pALanArI ane custa dharmAtmA hatI. sulasAnI meATI umara thavA chatAM putra na thavAnA kAraNe patipatnI huMmezAM udAsIna rahetAM hatAM. eka samaye kAi devatAe satI sulasAnI dharmadaDhatAnI munirUpe parIkSA karI, jemAM dharma pratyenI tenI amApa DhaDhatA joine deva sa MtuSTa thayA ane varadAna mAgavA kahyuM. te sAMbhaLI sulasAe kahyuM ke: " he deva ! jo tame saMtuSTa thayA hai| te mane putra Ape. e sivAya mArI kaMi paNa anya icchA nathI. '' turata ja deve tene khatrIza TikAe ApI ane tenuM anukrame bhakSaNa karavA kahyuM ke jethI tenA bhakSaNathI khatrIza putrA thAya. devagati vicitra che. haMmezAM putraprAptinA aMge srIenI lAlasA kaMika meATI ummara sudhI eTalI badhI tIvra rahetI haiAya che ke jene aMge teo kAi samaye na karavAnAM kRtya paNa karI bese che. te ja pramANe ahiM thayuM. sulasAe vicAra karyAM ke khatrIza putrA alaga alaga samaye thAya tenA badale khatrIza gaTikA ekI sAthe khAvAthI khatrIzalakSaNNA eka ja putra utpanna thAya te ja sarvottama che. Ama vicArI teNIe pAtAnI buddhinA upayAga karI te atrIze zUTikA ekI sAthe khAi gai. khatrIza trUTikAe khAvAthI tenA udaramAM ekanA badale khatrIza garbhA rahyA. A khatrIza garbhAnA bhAra teNI sahana karI zakI nahIM, eTale teNIe turata ja pelA devanu smaraNa karyuM. satInA satItva ane dharma prabhAve te deva tyAM hAjara thayA ane kahyuM ke: "huM bhadre ! A gUTikAone ekasAthe khAvAmAM te bhayaMkara bhUla karI che. A pramANe thavAthI te khatrIze `putrA sarakhA AyuSavALA thaze. huM mahAbhAgye ! bhavitavyatAnA cege A save banyu che. have
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 samrA saMprati huM tArI garbhapIDA divyazaktidvArA harI lauM chuM, mATe tuM svastha thA." ATaluM kahIne tenI vyathA harIne deva svasthAnake gaye. garbhasamaya pUrNa thatAM sulasAe batrIsa putrane anukrame janma Apyo. A batrIza putra alaga alaga dhAtrIethI lAlita thatA hAthInAM baccAMonI jema majabUta bAMdhAnA ane zobhAyamAna thayA. ummaralAyaka thatAM teone mahArAjA zreNikanA aMgarakSaka tarIke rAkhavAmAM AvyA. ApaNe upara joI gayA te pramANe samAna AyuSavALA batrIza sArathIputranuM mRtyu paNa ekIsAthe vIratApUrvaka mahArAjA zreNikanI vaphAdArIbharI nekarI karatAM thayuM. mahArAjA zreNikanI ummara A samaye lagabhaga cAlIza varSanI hatI. garbhavatI rANune vicitra dehala mahArAjA zreNika sAthenAM lagna pachI rANI cilaNAne turata ja garbha rahyo. garbhamAM AvanAra bALaka mahArAjA zreNikane pUrvajanmane kaI mahArI hevAnA kAraNe te mahArAjAzrIno kaTTo duzmana nIvaDyo. rANa cilaNA upara mahArAjAne prema atyaMta hato ane tenI madhura vANIthI mahArAjA tenA upara prasanna rahetA. garbhamAM bALaka lagabhaga ATha mAsane thatAM rANIne bhayaMkara dehale utpanna thaye ke "mAre patinuM mAMsa khAvuM che." patibhaktine aMge cilaNa te dehalo mahArAjAne kahI zakI nahI, temaja dehalo pUrNa na thavAne aMge zarIre kSINa thavA lAgI. A joI sujJa mahArAjAe kAraNa pUchatAM teNue dehalAnI hakIkata jaNAvI, je sAMbhaLI mahArAjA paNa khedayukta banyA. turata ja mahArAjAe abhayane bolAvI A dehalo kevI rIte pUrNa kare te mATe salAha mAgI. kumAre "sApa mare nahi ane lAkaDI bhAMge nahi? tevI yukti zodhI kADhI. bAda marelA sasalAnuM mAMsa mahArAjA zreNikanA udara upara bAMdhyuM ane tene carmathI AcchAdita karyuM, jenI mAhitI rANIne paDavA dIdhI nahI. pachI mahArAjAne cattA suvADyA. zreNikanI AjJAthI cilaNA rAkSasInI jema ekAMtamAM te mAMsa peTa uparathI taDI teDIne khAvA lAgI. ahIM mahArAjAzrIe e kRtrima pATha bhajavyA ke te joI patinA duHkhanuM ciMtavana karatI cilaNanuM hRdaya kaMpAyamAna thatuM, paraMtu garbhamAM rahela mahArAjAne pUrvajanmane kaTTo verI bALaka mAMsabhakSaNanA kAraNe cilaNane ullAsamAM lAvI pitAnuM kArya siddha karate samajAya. AvI rIte buddhinA prayoge cilaNano dehale pUrNa te thaze paraMtu pachI cilaNa patidevane haNanArI huM mahAna pApiNuM ." ema bolatI belatI bezuddha banI gaI. bAda jyAre mahArAjAzrInA svastha zarIranuM tene darzana karAvavAmAM AvyuM tyAre teNI harSa pAmI.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA zreNika satIne putra karatAM pati vahAlA hoya che-- 77 nava mAsa pUrNa thatAM cilaNAe putrane janma ApyA. turata ja cilaNAe dAsIne AjJA karI ke--" A bALaka tenA pitAnA verI che mATe e pApI putrane kAi paNuM dUra sthaLe lai jaI phUMkI Dho. " dAsIe azAka vananI bhUmikAmAM jai tene mUkayA jyAM tenu AyuSya baLavAna hAvAnA kAraNe te jIvatA rahyA. ,, bALakane mUkIne AvatI dAsInI gabharATavALI sthitine joi rAjAe tene pUchyu ke-'tuM kayAM gai hatI ? ' tyAre teNe jaNAvyuM ke-'huM janmela putrane azAkavanamAM mUkavA gai hatI. ' turata ja rAjA azeAkavanamAM gayA ane putrane ati prItivaDe lai lIdhA. pachI rAjamahele AvI cilaNAne kahyuM-" are e kulIna strI, AvuM akArya te kema karyuM ? ke je kAya caMDALA paNa na kare." cilaNA belI : " he nAtha ! A putrarUpe tamArA verI che; kAraNa ke garbhAmAM AvatAM ja mane mahApApakArI dAhaleA utpanna thayA hatA, tethI ja meM janma thatAM ja tene tyajI dIdhA che. patinuM kuzaLa IcchanArI strIone putra hoya ane te patinA ghAtaka nIvaDe tevA hoya te te putrane satI strIe tajI devA joie. A pramANe satIdharmImAM kaheluM che. he nAtha ! meM ApanI kuzaLatAnI IcchAthI ja AverI putrane tajI dIdhA hatA, ke jene Apa pAchA laI AvyA. ,, mahArAjAe putranA mukhanuM darzana karatAM te caMdranA jevA divya kAntivAna dekhAyA. khALakumAranI TacalI AMgaLI azAkavRkSa nIce kukaDIe karaDI khAdhI hatI tenI asA pIDAthI bALaka rudana karavA lAgyuM tyAre bALakanI rudhirayukta AMgaLIne rAjAe snehavaDe sukhamAM nAkhI bALakane rAtA baMdha karyAM. anukrame te bALakanI AMgaLI divase divase rUjAi gai, paraMtu te AMgaLI khuThI rahI gai jethI te bALakanu nAma kruNika ( muThI AMgaLIvALA ) paDyuM, tenuM sAcuM nAma te mahArAjAe azAcadra rAkhyuM hatuM, kAraNa ke azAkavanamAMthI mahArAjA tene lai AvyA hatA. tyArapachI rANI cilaNAne halla ane vidha nAme khIjA be putrA thayA hatA. A pramANe mahArANI cilaNA traNa putranI mAtA thaI. A traNe putrA bhavya mUrtimAna ane prabhAvazAlI hatA, chatAM rANI cilaNA keANika upara mArikAithI khAsa dhyAna rAkhatI hatI ke rakhene A putra peAtAnA patinA ghAta na kare. kANike yAvanavaya prApta thatAM eka samaye kAzalapati sAmenA yuddhamAM mahArAjA zreNikane teNe vIratApUrvaka suMdara sahAya karI hatI, jenA aMge magadhanI palaTAtI paristhitinA raMga rahyA hatA ane mahArAjA zreNika vijayI banyA hatA. mahArAjA zreNike kAzalapatinI sAthe saMdhi karatAM khAsa dhyAna rAkhI tenA yuvarAjanI putrI padmAvatIne yuvarAja kANika sAthe
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 samrA saMprati paraNAvI hatI ane kezalapatinI putrIne mahArAjA sAthe paraNAvavA keNika samarthavAna thayo hato. A rIte kezalapatine pUrNa rIte parAjita karavAmAM keNike buddhi laDAvI hatI. jenA vege kozalapati je vAreghaDIe magadha sAme mAthuM UMcako hato te, narama paDyo. A pramANenI vIratAnA kAraNe kumAra keNike mahArAjA zreNikane rAjyarakSaNanI khaTapaTamAM saMpUrNa rIte sAtha Ape hato jenA ge tenuM nAma ajAtazatru evuM bIjuM nAma paDayuM hatuM, yuvarANI padmAvatIe TUMka samayamAM eka putrane janma Ape che ke je mahArAjA ajAtazatru pachI magadhanI rAjyagAdI upara AvyuM hatuM. temanuM nAma udAyana rAkhavAmAM AvyuM hatuM. mahArAjA zreNike jevI rIte keNikanAM lagna karI ApyAM hatAM tevI ja rIte halla ane vihallanAM paNa lagne alaga alaga prAntanA rAjAonI rAjyakuMvarIo sAthe karI ApyAM hatAM jenAthI temane paNa putpatti thaI hatI.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 12 muM. jaina rAjavIono anya rAjAo sAthe saMbaMdha. prabhu mahAvIra paNa saMsArI paNAmAM aneka rAjavaMzIo sAthe keTuMbika saMbaMdha dharAvatA hatA. temanA pitA siddhArtha eka mahAna saradAra hatA ane te jJAte kSatriya jAtinA hatA. temanuM nivAsasthAna kuMDagrAma athavA kuDapura hatuM. prabhu mahAvIranA pitA jJAtakSatriya jAtinA (rAjAomAM) mukhI hatA. temanuM rAjya eka svataMtra rAjya tarIke sArI khyAtine pAmyuM hatuM. A jJAta-kSatriya jAtimAM nava jAtio hatI temAMnI keTalIka licchavI, vrajajIvI vigere nAmathI prasiddhi pAmI hatI. A nava licchavI jAtiomAM pAchI nava malIka jAtio kAzI ane kezalanA aDhAra gaNarAjAo sAthe joDAI hatI ke jeomAMnAM ghaNAMkharAM nRpatio jenadharma pALanArA hatA. A jAtio ane kuLe vacce kaI rIte zArIrika saMbaMdha joDAyo hate tenuM savistArapUrvaka varNana nIce pramANe jaNAvIe chIe - - prabhu mahAvIranI mAtA trizalA, vaizAlI nagarInA rAjAnI rAjyaduhitA hatA. I. sa. pUrve chaThThI zatAbdimAM lichavi kSatriya jAti paNa mahAna zaktisaMpanna jAti gaNAtI hatI, jeo jJAtRkenI sAthe mahAvIranA upadezanI asara nIce AvyA hatA ane jena dhamI banyA hatA. prabhu mahAvIranI mAtA trizalA, licchavI jAtinA vaizAlInA rAjA ceTakanI bahena thatA hatA. videhadattA trizalA rAjakumArIne lagna saMbaMdha siddhArtha rAjA sAthe thayo hato ke jeo prabhu mahAvIranA purogAmI zrI pArzvanAthanA anuyAyI hatA. te ja pramANe lichavi rAjyavaMza paNa jaina dharmane pALanAro hate.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAm saMprati mahArAjA ceTakane sAta kanyAo hatI, jemAMthI sauthI nAnI putrI celanA magadhanA mahAbhUpati zizunAga vaMzanA bibiMsAra Urphe preNika mahArAjAne paraNI hatI. teo baMne prabhu mahAvIranAM ananya bhakta hatAM. celanA uparAMta mahArAjA ceTakane bIjI cha kanyAo hatI jeonA nAma prabhAvatI, padmAvatI, mRgAvatI, zivA, ceSTA temaja suSA hatA. dIkSA lenAra rAjakanyAnuM nAma suceSThA hatuM. moTI rAjyakumArI prabhAvatInAM lagna vittabhaya nagaranA rAjA udAyana sAthe thayAM hatAM, ke je sidhAvIranA mahAn pradezanA samrATa gaNAtA hatA. mahArAjA udAyana jena dharmanA mahAna anuyAyI hatA. temaNe avantInA rAjA caMDapradyotane laDAImAM harAvyo hato. caMDapradyota sAthe ceTakarAjAnI cothI putrI zivAne paraNAvI hatI. baMne rAjAo aitihAsika puruSa tarIke prasiddhine pAmyA che. mahArAjA udAyana prabhu mahAvIranA parama bhakta banI, saMsArane tyAga karI prabhu mahAvIranA (rAjarSi) hastadIkSita sAdhu thayA hatA. sAdhupaNuM aMgIkAra karatI veLAe rAjyagAdI upara pitAnA putra alIcine na besADatAM temaNe pitAnA bhANeja kezIkumArane gAdI arpaNa karI; kAraNa ke teo pitAnA putrane paNa saMsAratyAga karAvavA mAgatA hatA. mahArAjA ceTakanI trIjI kanyA padmAvatIne lagnasaMbaMdha eka samayanA jainadharmanA keMdrasthAna tarIke prasiddhine pAmela caMpAnagarInA dadhivAhana rAjA sAthe thayo hato. A daMpatI jenadharmanA mahAn upAsaka hatA. A dadhivAhananuM rAjyakuMTuba cena siddhAntamAM atyaMta rasa lenAruM hatuM. prabhu mahAvIranA prathama sAdhvI tarIke prabhu mahAvIranA kevaLajJAna pachI dIkSA lenAra caMdanabALA te dadhivAhana rAjAnI putrI ja hatI jenuM varNana satI caMdanabALAnA nAmathI ItihAsamAM geravatAne pAtra banyuM che. prabhu mahAvIranA samayamAM teNI sAdhvIsamudAyamAM mukhya hatI. kailAMbInA rAjA zatAnike caMpAnagarI upara hallo karyo tyAre caMdanA zatAnikanA sainikanA hAthathI pakaDAI gaI, chatAM teNIe dharma ane ziyaLanuM rakSaNa suMdara rIte karyuM. pachI tene kauzAMbInA dhanAvaha zekIne tyAM vecavAmAM AvI. thoDo samaya tyAM teNI sukhamaya rahI. dhanAvaha zreNI caMdanabALAnA UMca keTInA saMskArI jIvanathI AkarSAI tenuM putrIvat mamatAthI pAlana karatA hato, je vastu dhanAvahanI patnI mULAne IrSArUpa thaI paDI ane teNI zaMkAnI najare jovA lAgI. eka samaye A irSALu mULAe caMdanAnA vALa utarAvI, teNIne zRMkhalAbaddha karI bheMyarAmAM pUrI. A sthitimAM teNIne prabhu mahAvIranuM aDadanA bAkaLAnuM dAna devAne amUlya lAbha maLe ke jenA vege teNInA satItvanI khAtrI jagatane thaI eTaluM ja nahIM paNa tene prabhu mahAvIranI mukhya sAdhvIpaNAne paNa lAbha maLe. mRgAvatIne lagnasaMbaMdha kezabInA rAjA zatAnikanI sAthe thayo hato. kalpasUtra
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina rAjavIonA anya rAjAo sAthe sabaMdha sumeAdhikAnA TIkAkAra zrI vinayavijayajI gaNI kahe che ke jyAre prabhu mahAvIra kauzAMkhImAM AnyA tyAre te dezanA rAjA zatAnika ane rANI mRgAvatI prabhu mahAvIranA paramabhakta banyAM hatAM. uparIkta rAjyanA mahAn amAtyA ane temanI patnIe paNa jaina dhamI hatAM, jenA ullekha AvazyakasUtranA 222 thI 225 pAnA sudhImAM karavAmAM AvyeA che. tathA kalpasUtra suAdhikAnI TIkAmAM 106 pAne karavAmAM Avye che. zatAnika rAjAne utkrAyana nAme eka putra thayA hatA je biMbisAranA samakALe prasiddhi pAmyA hatA. A samayamAM rAjA hRSivAhana ane zatAnika vacce laDAI thaI hatI. 1 rAjA zatAnikanI bahena jayantI paNa prabhu mahAvIranI anuyAyI hatI. udAyananA zvasura caMDapraghAta rAjA paNa jainadhamI ane pratApazALI rAjavI hatA. temaNe keTalAka pradezA jItyA hatA. avantI, aMga tathA magadhanAM rAjyakuTue sAthe lagnasaMbaMdha bAMdhyA hatA. temanI sAthe ceTakanI ceAthI putrI zivAnAM lagna thayAM hatAM ke jeNIe avaMtI Urphe prAcIna mALavAnI rAjyadhAnI ujajainapatinu paTarANIpada zAbhALyu hatu ane custa rIte jaina dharma pALanArI hatI. rAjA ca'praghAtanI kanyA vAsavadvattA tathA magadhanA rAjA dakanI mahena padmAvatI ane aMgadezanA rAjA deDhavarmAnI putrIe rAjA udyAyananI rANIe thai hatI, jemAM vAsavadattA e udAyananI paTarANI hatI. mahArAjA udAyananA rAjyakuTuMbanA aMgenI kathA jainagraMthAmAM adbhuta ane lAMkhI che, jenA sabaMdha ahiM na letAM eTalu jaNAvavuM ucita che ke mahArAjA udAyana khAdhamAM palaTAvAnA aneka saMjogeA prApta thavA chatAM custa rIte jainadharma pratye bahumAna dharAvanAra hatA. mahArAjA caDapraghAta ane udAyana vacce bhaya'kara veravALAe pragaTI hatI ane paraspara aNumanAva majabUta banatA jatA hatA, chatAM dhArmika kSetramAM banne custa jaina dharmAnurAgI hatA. upara pramANe ceTakanI sAta kanyAemAMnI prabhAvatI, padmAvatI, mRgAvatI, zivA ane celanA e anukrame sAvira, aMga, vatsa ( vaMza ), avantI ane magadhanA rAjAo sAthe paraNI hatI. ceTakanI e kanyAmAMthI jyeSThA prabhu mahAvIranA meATA bhAI kuMDagrAmanA rAjA naMdivardhanane paraNAvI hatI, jyAre sujyeSThA prabhu mahAvIranI ziSyA banI hatI. A uparathI spaSTatAthI tAravI zakAya che ke pUrva bhAratamAM te samaye uccatara gaNAtA rAjAe sAthe vivAhasaMbaMdha joDavAmAM licchavI kSatriya kuLA gauravazALI gaNAtAM hatAM. 11
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 13 muM. kALagaNanA. prabhu mahAvIranA pitA, mAtA, janmasthAna, vaDIla bhAI, bahena, patnI tathA putro Adi kaiTuMbika svajaneAnA saMbaMdhamAM prakaraNa navamAmAM ApaNuM sakSipta vivaraNu karI gayA chIe. have temanI kAlagaNanA tarapha sRSTipAta karI laie. ,, jainasUtrA madhyenA siddhAMtAne prabhu mahAvIre pAtAnAM siddhAMtA tarIke jaNAvyA nathI, parantu " pannattA " arthAt sthApita sanAtana prAcIna satyasiddhAMta tarIke temane jaNAvyA che. kevaLajJAna thayA khAda mahAvIre a tarIke dezanA ApI. dareka tIrthaMkarAnA gaNadharA te ane sUtranA kramamAM guthai eTale amuka tA karAnI apekSAe Adi tarIke siddhAntA jANavAM; parantu arthanI apekSAe siddhAntA anAdi jANavA. A samaye yuddhanI jema jainadharmanA mULa siddhAMtAnA prabhu mahAvIra sthApaka heAta teA jainadharma bhAratamAM suMdara vistAra pAmyA na heAta. X X X gRhatyAga karI prabhu mahAvIre sAdhujIvana gALavA mAMDayu'. varSARtu sivAya ( cAturmAsa sivAya) te khAra varSa karatAM vadhu samaya aviratapaNe vicaryAM. khAra varSa sudhI dehanI mAyA visArI, AtmahitArthe dehadamana karI, meAkSamArga sAdhavA mATe tamAma upasani samabhAve sahana karI tee karmabaMdhanA tADavA samartha thayA. prabhu mahAvIranA jIvanaparyAyane sapUrNa rIte varNavatAM graMthAnA graMthA bharAya. temanA vikAsamaya puruSArtha parAyaNa prayAse jainadharmIne satyasvarUpe samasta vizvamAM phelAvyA che, jenuM saMkSiptamAM saMkSipta rIte pratichAyArUpe varNana ameA cAlu itihAsane anusaratuM laie chIe. sakhatra amArA graMtha bahudhAe karI magadhane lagatA haiAvAnA kAraNe bhAratanA mahAna puruSAnI noMdhamAM A aitihAsika mahAna puruSanI jIvanaprabhAnI noMdha ati sakSipta
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ kALagaNanA rIte levI paDI che. A mahApuruSanuM jIvana caritra samajavA mATe amo jaina graMtho jevA ke "kaparva " dirATTA puSa =" tathA "mahAvIra caritra" vigere graMtho vAMcavAnI bhalAmaNa karIe chIe. prabhu mahAvIranA jIvana paryAyanA samakALe keTalIka mahAna vibhUtione janma pUrva hiMdamAM thayela hatuM, jemAM magadhanareza biMbisAra ( Urphe bhaMsAra) jene jena graMthakAre zreNika mahArAjA tarIke varNave che te tema ja mahAtmA zaitama buddha paNa hatA. vaLI ajAtazatru paNu prabhu mahAvIranA sahavAsamAM AvyuM hatuM. A pramANe A kALe aitihAsika ghaTanAomAM agrasthAna gavatI mahAna vibhUtio magadhamAM janmI hatI. mahArAjA zreNikano janma mahAtmA buddhanA janma pachI lagabhaga 10 varSe eTale I. sa. pUrve lagabhaga 611 mAM thayo hato. mahAtmA buddhane janma I. sa. pUrve 621 mAM thaye jaNAya che. A janmanAM varSo nIcenI kALagaNanA parathI maLI Ave che ke je kALagaNanAnI gaNatrI ItihAsavettA muni zrI kalyANavijayajIe "vIranirvANu saMvata aura kALagaNanA" nAmanA graMthanA pRSTha 17 mAM rajU karI che. tene ame pramANabhUta mAnI tenA AdhAre nIce pramANe varSonI kALagaNanAne hisAba rajU karIe chIe - mahAvIranI janmakALagaNanA. 1. buddha jyAre 22 varSanA thayA tyAre prabhu mahAvIrane janma thayo. I. sa. pUrve 1990 2. budhe 30 varSanI avasthAmAM jyAre pravrajyA grahaNa karI tyAre mahAvIra 8 varSanA thaI pAThazALAmAM adhyayanAthe gayA hatA. mahAvIra janma I. sa. pU 59, maitama buddhane janma I. sa. pUrve 621. 3. 36 varSanI avasthAmAM gautama buddhane dhika (vauvA cauzika) jJAnanI prApti thaI ane temaNe baddhadharmane pracAra zarU karyo e samaye prabhu mahAvIra 14 varSanA hatA. (I. sa. pUrve 585 mAM.) 4. zaitama buddha bAvana varSanA thayA tyAre prabhu mahAvIre dIkSA grahaNa karI hatI. (I. sa. pUrve 569 mAM.) 5. gautama buddha jyAre 65 varSanA thayA tyAre prabhu mahAvIrane kevaLajJAnanI prApti thaI hatI. (I. sa. pUrve 556 mAM.) jyAre buddhane 79 muM varSa cAlatuM hatuM tyAre prabhu mahAvIra pa6 varSa ane 6 mAsanI AsapAsamAM hatA, ane temane kevaLajJAnanI prApti thaye 13 varSa ane 5 mAsa vyatIta thayAM hatAM. eTale I. pUrve 542 ane 5 mAsa thayA hatA. A samayamAM prabhu mahAvIra ane zAlaka vacce kAMIka matabheda paDyo tevI ja rIte tenA
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATuM saMprati pAMca mAsa bAda munizrI jamAlIe matabheda UbhuM kIdhe. zALAe prabhu mahAvIra para telezyA mUkI, jenA vyathAjanita tApathI prabhu mahAvIrane lehIkhaMDane roga thaye ne te vyAdhinI theDA mahinAnI pIDAthI temane paritApa thaye. A samaya I. sa. pUrve 541 ne kALa gaNAya. prabhu mahAvIra nirvANa saMbaMdhI jainetara thae Ubhe karela agya matabheda, - 7. amArI najara sAme rahelA keTalAka aitihAsika graMthamAM prabhu mahAvIra nirvANane kALa, gatama buddhanA nirvANa pUrve jaNAvela che. A viSayanA pRthakkaraNamAM utaratAM ItihAsakAronA vAcanamAM kALagaNanAnA aMge pUratA jainagraMtho upalabdha nahi thayA hoya evuM anumAna thAya che. satya hakIkata e che ke prabhu mahAvIranuM nirvANa gatama buddha pUrve nahi paraMtu gatama buddhanA nirvANa bAda 14 varSa, 5 mAsa ane 15 divasa pachI thayuM hatuM. A hakIkatanA samarthanamAM ame pramANabhUta purAvAo nIce rajU karIe chIe - zaizALAe prabhu mahAvIra upara mUkela tejalezyAthI teo lohIkhaMDanA vyAdhithI sakhata rIte pIDAvA lAgyA. A samaye prabhu mahAvIra kevaLajJAna prAptinA cadamA varSe zrAvatI nagarInA sAlakoNaka nAmanA udyAnamAM vidyamAna hatA ke jyAM temanI sAthe gozALAe nirarthaka jhaghaDo karyo hato ane prabhune bALI bhasma karavA te vezyA mUkI. A telesyAnI asarathI prabhu mahAvIra vyAdhigrasta banyA. AvI asadA bimArIne sahana karatA prabhu mahAvIra vaizAkha mAsamAM meMDhIe gAmamAM sAlakoSTaka nAmanA maMdiramAM AvI pahoMcyA. A samaye eka gaMbhIra ghaTanA banI. prabhu mahAvIranA ziSya jamAlI ke jeo prabhu mahAvIranA gRhasthAvAsanA jamAI thatA hatA teoe A kASTaka caityamAM prabhu mahAvIranA vacananuM utthApana karyuM ane pitAnA ziSya samudAya sAthe, prabhunI rajA meLavyA sivAya, alaga vihAra karI gayA. jena zAstrakAroe jamAlinI utsutrarUpaNAne kAraNe temane "nilaMva" nuM pada arpaNa karyuM. bIjI bAjue je samaye gozALAe prabhu mahAvIrane te jelezyA mUkI hatI te samaye teNe bhaviSya bhAkhyuM hatuM ke "prabhu mahAvIra cha mAsamAM pittavarathI kALa karI jaze." A prasaMgane anusarato bhagavatI sUtramAM nIce mujaba ullekha che - ... "taeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa zarIragaMsI viule rogAyaMke pAunbhUe ujale jAva durahiyAse pittajaraparigayasarIre dAhavakaMtIe yAvihotthA / aviyAi
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ kALagaNanA lohiyavacAI pakarei / cAnuvannaM vAgaraMti evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre gozAlassa maMkhaliputtassa taveNaM teeNaM annAiDhe samANe aMto chaNhaM mAsANaM pittajaraparigayasarIre dAhavakaMtIe chaumatthe ceva kAlaM karessati / " mAvata satra, za0 , 186. zALAne tejalezyA mUke lagabhaga cha mAsa thavA AvyA hatA. prabhu mahAvIra pAvApurImAM sakhata bimAra paDyAnA samAcAra cAre dizAe prasaryA. meMtIe gAmathI thoDA gAu dUra eka udhAnamAM mAlukAka7 nAmanA gAma pAse prabhu mahAvIranA ziSya siMhamuni ugra tapazcaryA karatA hatA. meMDhIe gAmanivAsI prajAjano dvArA prabhu mahAvIranI sakhata bimArInA samAcAra temaNe paNa sAMbhaLyA. siMhamunine prabhu pratye atizaya anurAga hatuM. A samAcAra sAMbhaLatAM ja siMhamuni lAgaNIvaza banI, tapAvana bhUmine tarata ja tyAga karI prabhu mahAvIranA nAmanI mALA japatAM eka nAnAM baccAM mAphaka rUdana karatA pAvApurInA mArga tarapha cAlyA. mAlukAkacha gAmanI prajAe tapasvI siMhamunine "mahAvIra' zabdane mATe svare uccAra karI nAnA bALakanI mAphaka raDatAM ne acAnaka Azramane tyAga karI pAvApurI tarapha jatA joyA. A uparathI mAlukAkacha gAmanI prajAe mAnI lIdhuM ke siMhamuninA rUdanane artha prabhu mahAvIra kALa karI gayA ema jaNAya che eTale te prajAe tarataja aphavA phelAvI ke prabhu mahAvIra kALa karI gayA che ane te samAcAra gautama buddhane paNa tarata ja pahoMcADavAmAM AvyA. pAvApurI meMDhIe gAmanI najadikamAM ja Avela che. * pachI prabhu TUMka samayamAM vyAdhimukta thayA ane tyArabAda tama buddhanuM nirvANa paNa TUMka samayamAM ja thayuM. A hakIkatane lagato ullekha bhagavatIsUtranA 15 mA adhyAyanI gAthA 686 mAM nIce pramANe jaNAvela che. __" teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI sIhe nAmaM aNagAre pagaibhadae jAva viNIe mAluAkacchassa adUrasAmaMte chaTheM chaTeNaM anikkhiteNaM 2 tavo kammeNaM uTaDhaM bAhA jAva viharati / taeNaM tassa sIhassa aNagArassa jhANaMtariyAe vaTTamANassa ayameyAruve jAva samuppajitthA evaM khalu mamaM mmAyariyassa dhammovadesagassa samaNassa bhagavao mahAvIrassa sarIragaMsIviulaM rogAyaMke pAunbhUe lajale jAva chaumatthe ceva kAlaM karissati, vadissaMti ya gaM
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrASTra saMprati aatithiyA chaumatthe ceva kAla gae, imeNaM eyAraveNaM mahayA maNomANasieNaM dukkheNaM abhibhUe samANe AyAvaNabhUmIo paccorubhai AyA. jeNeva mAluyAkacchae teNeva uvA 2 mAluyAkacchagaM aMto 2 aNupavisai mAluyA0 2 mahayA 2 saddeNaM jhAsa pA" mavatI sUtra, 05, 28, 8. 80 varSanI avasthAe mahAtmA buddhano dehAMta vaizAkha zudi 15 ne divase thaye tyAre prabhu mahAvIrane lagabhaga 58muM varSa cAlatuM hatuM. tyArabAda prabhu mahAvIrane svargavAsa 14 varSa 5 mAsa ne 15 divasa pachI Aso vada 0)) nI rAtri (dIvALI)e thaye hato. e hisAbe prabhu mahAvIra nirvANa I. sa. pUrve para7 mAM 72 varSanI avasthAe Ave. A gaNatrIe temane janma I. sa. pUrve 5 mAM caitra suda 13 nA divase thayAnI kALagaNanA saMpUrNa rIte maLatI Ave che. gotama buddhanI janmakAlagaNanA. 1. prabhu mahAvIranA nirvANanA samayathI 14 varSa ane 7 mAsa pUrve caitama buddhanuM nirvANa prabhu mahAvIranI janmakALagaNanA pramANe Ave che, eTale maitama buddhane janma i. sa. pUrve 21 mAM thaye gaNuya. 2. tama buddha 29-30 varSanI avasthAmAM saMsArane tyAga karyo. 3. gRhatyAga karyA pachI tyAgI rAjakumAra tarIke teo giritraja upara mahArAjA zreNikanA rAjyArohaNanI khuzAlImAM thatA bhayaMkara "payajJa"nA pratibaMdhanAthe tyAM gayA hatA, ane te kAryamAM teo saMpUrNa rIte phalibhUta thayA hatA. pariNAme A bhayaMkara pazuvadha baMdha paDyo hato. A samaye zreNika mahArAjAne bharayuvAvasthAe * jaina sAdhu saMpradAye pazuyaza-pratibaMdhanArthe je atula prayAsa karyA che tenI samAlocanA jaina graMthakAroe bhArobhAra samakAlIna itihAsa tarIke suMdara zailImAM varNavI che. ane te bAbata jaina dharmanA janmasiddha hakka tarIke sarvamAnya che, chatAM amoe pazuyajJa-pratibaMdhanArthe jaina graMthamAMthI utAro na letA mahAtmA gautama buddhanA prakaraNamAM pazuya -pratibaMdhane tAdrazya citAra rajU karyo che tenuM kAraNa eTaluM ja che ke mahAtmA gautama buddha je samaye pazuyaza-pratibaMdhanAthe zreNikanA darabAre jaI caDhayA te samaye teo jaina dharmanI suMdara chAyA taLe ucharela hatA temaja jaina dharmanA " ahiMsA" nA ucca ta e temanA hRdayamAM vAsa karyo hato. jenA pramANabhUta purAvAmAM pazuyajJa-pratibaMdhana kAryamAM kAtivaMta jaza meLavI teo sIdhA vaizAlInA vanamAM Adarza gurunI zodhamAM ugra tapazcaryA ane dIkSA arthe gayA hatA. tyAM temane pitAnA kuLoddhAraka gurudeva zrI kezIkumAra gaNadhara jevA samartha AcAryane bheTo thayo ane temaNe temanI pAse jene sAdhupaNuM aMgIkAra karyuM.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ kALagaNanA rAjyagAdInI prApti thaI hatI, je hakIktane "magadharAja" graMthanA kartA "jayabhikSu" tama buddhavALA prakaraNamAM Teko Ape che. A uparathI aitihAsika ghaTanAone Teke maLe che. amoe A graMthamAM zreNika mahArAjAnA rAjyAbhiSekavALA prakaraNamAM paNa mahArAjA zreNikane 20 varSanI yuvAna uMmare rAjyagAdI maLyAnuM jaNAvyuM che. eTale A hisAbe paNa mahArAjA zreNikane janma I. sa. pUrve lagabhaga 611 mAM thayAnuM sAbita thAya ane mahAtmA buddhane janma I. sa. 621 mAM thayo gaNAya che. A gaNatrI mujaba mahArAjA zreNika karatAM gautamabuddha 10 varSa moTA hatA ane prabhu mahAvIra lagabhaga 12 varSa nAnA hatA. 4. prabhu mahAvIrane kevaLajJAnanI prApti temanA 43 mAM varSe thaI te samaye mahArAjA zreNika 55 varSanA hatA. 5. prabhu mahAvIranA nirvANa pahelAM lagabhaga 1 varSe eTale I. sa. pUrve pa28 mAM mahArAjA zreNikano dehAMta thaye te samaye temanI avasthA lagabhaga 82-83 varSanI hatI. A hisAbe lagabhaga para varSa, 6 mAsa sudhI teoe rAjya karyAnuM maLI Ave che, je hakIkatane itihAsakAro paNa Teke Ape che, A gaNatrIe I. sa. pUrve 590 ke 191mAM temano rAjyAbhiSeka, ane I. sa. pUrve pa28mAM dehAMta thayo hato. mahArAjA zreNikano dehAMta I. sa. pUrve pa28 mAM thaye te samaye rAjyaputra kuNika lagabhaga 42 varSanI avasthAe rAjyagAdI para AvyuM hatuM eTale A gaNatrIe rAjaputra ajAtazatru kuNika, mahAtmA gatamabuddha ane prabhu mahAvIranA samAgamamAM AvyAnuM je ItihAsakAro jaNAve che te ghaTanA amArA graMthanI kALagaNanA sAthe maLatI Ave che, je nIce mujaba - mahAtmA buddhanA dhyAnasamaye ajAtazatru lagabhaga 29 varSanA hatA, eTale svAbhAvika che ke teonuM gautamabuddha pAse tatvajJAna zravaNa karavA javAnuM banyuM hoya. prabhu mahAvIrane kevaLajJAnanI prApti I. sa. pUrve 556 mAM thaI. te samaye ( ajAtazatru ) rAjaputra kuNika 14 varSano hato, eTale lagabhaga 20 varSa sudhI prabhu mahAvIranA sahavAsamAM rAjaputra kuNika pUrepUro Avela che. sababa mahArAjA zreNikanuM AkhuM rAjyakuTuMba prabhu mahAvIranuM paramabhakta hatuM, ne mahAtmA buddha sAthe mahArAjA kuNikanI svataMtra mulAkAta teTalA khAtara ja uparokta ghaTanA rajU karI ame sAbita karI ApIe chIe ke mahAtmA buddha na dharmanI saMpUrNa chAyA nIce aMtima kALa sudhI rahyA hatA. mAtra tenI mAMsAhAranI prarUpaNue ja temane custa ahiMsAvAdathI vimukha rAkhyA hatA. teo AhAra ane vihAranA aMge matabhedamAM paDavA hatA ane A eka ja utsavaprarUpaNAnuM pariNAma e AvyuM ke teo alaga paMthanA sthApaka banyA hatA. bAkI temanA sarva siddhAMta jaina dharmanA siddhAMtone bahudhAe maLatA hatA.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATa saMprati nahi thaela te siddha thAya che. prabhu mahAvIranA lagabhaga 10 varSa uparAMta sahavAsamAM AvatAM mahArAjA zreNikanI 65 varSanI avasthA thatAM rAjyakuTuMbamAM vairAgyanI prApti pUrepUrI thaI jemAM ekalA rAjyakuTuMbamAMthI ja lagabhaga 20 uparAMta vyaktioe mahArAjA zreNikanI rajAthI prabhu mahAvIra pAse dIkSA lIdhI hatI, jemAM temanI tera rANIo ane pATavIputra abhayakumArane paNa samAveza thato hate. mahArAjA zreNikanA dehAMta bAda saMsAra para pUrNa vairAgyanI prApti thavAthI rAjyakumAra kuNikanI mAtA cilaNa ane mahArANI dhAriNI tathA anya bIjI 11 rANIoe ane kaMIka rAjyaputra temaja kuTuMbIjanoe prabhu mahAvIra pAse dIkSA lIdhI hatI. A badhI paristhitimAM mahArAjA zreNikanA mRtyu bAda kaNikane rAjyakuTuMbamAM uparAuparI thaela dIkSAnAM kAraNe rAjyamahela ane rAjyagrahI akArAM thaI paDyAM ane teNe saMsAratyAga karavA athavA te AtmahatyAne nizcaya karyo, paraMtu sujJa puruSanA samajAvavAthI ane trikALajJAnI prabhu mahAvIranA upadezathI teNe rAjyagrahathI rAjyagAdI badalavAno nizcaya karyo ane caMpA nAme nagara vasAvavAne hukama Ape. A ja varSamAM prabhu mahAvIranA samAgamamAM rAjA kuNika svataMtra rIte ghaNuM vakhata Avyo jemAM te prabhu mahAvIranA darzanArthe ghaNI vakhata upAzraye gayo hato, jenuM savistara varNana " nAmanA sUtramAM ApavAmAM Avela che. A ujavAI sUtra Agama graMthanAM sUtramAMnAM bAra upAMgasUtro paikInuM prathama sUtra che ke je sUtra AcArAMgapratibaddha upAMga tarike gaNAya che. tenI mULa leka saMkhyA 1200nI che. tADapatrIya sUcImAM mULa kasaMkhyA 1167nI jaNAvI che. te sUtra para zrI abhayadevasUrinI TIkA 3125 zlokapramANa che. kula slekasaMkhyA 43rapanI thAya che, jyAre tADapatrIya sUcinA hisAbe 4ra92 nI thAya che. mahArAjA kuNike rAjyagAdI para AvyA bAda kapilavastu ke je mahAtmAbuddhanI janmabhUmi hatI tene saMpUrNa nAza karyo tevI ja rIte mahAtmA buddhanuM parinirvANa sthAna tarike gaNAtI "zrAvasti" nagarIne jItI tyAM rahela mAMsAhArI baddhasAdhuone tyAMthI dUra karI tyAMnI prajAmAMthI mAMsAhArano tyAga karAvI jainadharmano phelAvo karyo. A paristhiti AdhArabhUta gaNAya che jene ItihAsavettAo ekamate Teke Ape che.
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 14 muM. zreNikanA svajanonI dIkSA. magadha rAjyakuTuMbamAM otaprota thaela jaina dharma - sujJa vAcaka prabhu mahAvIrane kevaLajJAnanI prApti temanA 43 mA varSe thaI te samaye mahArAjA zreNikanI ummara lagabhaga paMcAvana varSanI hatI, ane teone magadhanI rAjyagAdI upara Avye lagabhaga 35 varSo thayAM hatAM. A samaye mahArAjA zreNikane anAthI jaina muni, mahArANI sunaMdA tathA rANI cilaNa Adi jena rANIo temaja prabhu mahAvIra ke jeo sAdhu jIvanamAM ugra tapazcayo karI rahyA hatA temanA tathA zrI pArzvanAthanA saMtAnIyA tarIke vicaratA jaina sAdhuonA samAgame jena dharmAnurAgI banAvyuM hatuM. * prabhu mahAvIre trIsa varSanI yuvAvasthAe svayaM dIkSita banyA bAda nirvANapadanI prApti sudhInAM 42 varSonA cAturmAsonI sthiratA nIcenA gAmamAM karI hatI. 1. asthika grAma, 3. caMpA, 12. vaizAlI ane vANijyagrAma, 14. rAjagRhInagarInA nAlaMdA pADA, 2. bhadrikAmAM, 1. AlaMbikAnagarIe, 1. zrAvastI, 1. vajabhUmi, 1. apApAnagarIe. A pramANenAM 4ra cAturmAsamAM apApAnagarInA cAturmAsamAM temane nirvANapada-mokSasukhanI prApti thaI hatI. prabhu mahAvIrane magadhAdhipati zreNikane saMpUrNa sAthe temanA kevaLajJAna bAda turataja maLyo hato ane tenA be magadhanA pATanagara rAjagRhIne pitAnuM kendrasthAna banAvI jaina dharmano pracAra karyo hato. 12
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati prabhu mahAvIranA samAgamanA kAraNe mahArAjA zreNika ane rAjyakuTuMba jena dharmathI eTalA sudhI otapreta thayuM hatuM ke mahArAjA zreNika suddhAM samakitadhArI paramAt zrAvaka banyA hatA eTaluM ja nahi paraMtu utkRSTa bhAvanAyege teo tIrthaMkaranAmakarma upArjana karavA bhAgyazAlI thayA hatA ke jeo utsarpiNI kALanI AgAmI covIsInA padmanAbha nAme prathama tIrthakara thaze. prabhu mahAvIranA pratibaMdhe ne prabhunA satsamAgama zreNika mahArAjAnI paravAnagIthI nIcenI 13 rANIoe prabhu mahAvIra pAse pravrajyA aMgIkAra karI hatI. te tera rANaenA nAme -(1) sunaMdA, (2) naMdamati, (3) naMdetrA, (4) naMdasenA, (5) mahattA, (6) samuratA, (7) mahAmarutA, (8) marudevA, (9) bhadrA, (10) subhadrA, (11) sujAtA, (12) sumanAnI, (13) bhUdiyA. uparokta 13 rANIoe saMyama ArAdhI, agyAra aMgane abhyAsa karI yathAyogya tapazcaryAthI lagabhaga 20 varSa parvatane dIkSA paryAya pALI mokSagati prApta karI hatI, jene lagatuM varNana aMtagaDadazAMga sUtranA varga sAtamAnA navamAM adhyayanamAM che. te sivAya duTA nAme eka rANIe paNa mahArAjA zreNikanI rajAthI dIkSA lIdhI hatI. bAda zreNikanuM avasAna thayA pachI bIjI daza rANIoe dIkSA lIdhI hatI-jenA nAma A pramANe che: (1) kAlI, (2) sukAlI, (3) mahAkAlI, (4) kRSNa, (5) sukRSNA, (6) mahAkRSNa, (7) vIrakRSNa, (8) rAmakRSNa, (9) pitRsenA, (10) mahAsenakRSNA. uparakta daza rANIonuM varNana vigatavAra upalA sUtranA varga AThamAnA adhyayana dazamAmAM AveluM che. uparokta rANuoe judA judA prakAranuM tapa karI uttama prakAranI bhAvanApUrvaka siddhipadanI prApti karI hatI. mahArAjA zreNikanA nIcenA putroe dIkSA lIdhI hatI:-(1) jAlI, (2) mAlI, (3) uvAlI, (4) puruSasena(5) vArisena, (6) durgadara, (7) laNadaMta, (8) vihag, (9) vehAsa, (10) abhaya. A daza putromAMthI prathamanA ATha putra mahArANI dhAriNInA hatA. navamo putra vehAsa cilaNAne hatuM ane dazame abhaya sunaMdAne putra thato hato. uparokta daze putro vimAnavAsI deva tarIke upajyA hatA. A sivAyanA 13 putra jeo dhAriNInI kukhe janmyA hatA teoe paNa AtmakalyANa arthe dIkSA lIdhI hatI. ane teo paNa vaimAnika devagatine pAmyA hatA, jenuM varNane anusareravAI nAmanA navamAM aMganA pahelA vargamAM ApeluM che. zreNika mahArAjAnA dIkSita thayela 23 putranAM lagna eka karatAM adhika kanyAo sAthe thayAM hatAM. uparokta rANIoe paNa tapa, japa Adi kriyA karI AtmasAdhana karyuM hatuM. tenuM savistara varNana paNa upalA graMthamAM ApeluM che.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreNikanA svajaneAnI dIkSA 1 A sivAya meghakumAra je dhAriNI rANIne prathama kumAra hatA teNe paNa dIkSA aMgIkAra karI hatI. temanuM rasika khAdhadAyaka vRttAnta kalpasUtra tathA triSaSTizalAkApuruSa caritramAM bhagavata mahAvIranA caritrAntargata ApavAmAM AvyuM che. tevI ja rIte zreNika mahArAjAnA nardiSaNa nAmanA putre paNa dIkSA grahaNa karI AtmakalyANa sAdhyuM hatuM. A uparAnta prabhu mahAvIranA upadezathI nIcenA dezAnA rAjAoe jaina dharma aMgIkAra karI peAtAnA prAntAmAM tenA phelAvA karyA hatA, jenAM nAmeA zrImad vijayAnaMdasUrIzvarajI mahArAja " jaina dharma viSayaka panAttarI " nAmanA graMthamAM nIce pramANe darzAve che. teonA jaNAvyA pramANe te rAjAemAMthI ghaNA rAjAe gatama mAddhanA bhakta hatA; parantu pAchaLathI prabhu mahAvIra bhagavatanA upadeza sAMbhaLI jaina dharmamAM AvelA hatA, kemake prabhu mahAvIra bhagavaMta pahelA seALa varSa agAu budhdhe kALa karyA hatA. eTale gAtama buddhanA maraNa pachI zrI mahAvIra kevaLIpaNe vicaryAM hatA ne temanA upadezathI keTalAeka Ada dharmAnurAgI banela rAjAoe jaina dharma aMgIkAra karyAM hatA. A sarve rAjAonAM nAma aMgeApAMgAdi Agama sUtrAmAM nIce pramANe darzAvelAM cheH-( 1 ) rAjyagRhInA rAjA zreNika, ( 2 ) ca'pAnagarInA rAjA ane zreNikanA putra azAkacaMdra jemanuM prasiddha nAma keANika hatuM, ( 3 ) vaizAlInagarInA rAjA ceTaka, ( 4 thI 21) kAzI dezanA nava maThThIka jAtinA rAjA tathA kaiAzala dezanA nava licchivI jAtinA rAjA, ( 22 ) amalakalpAnagarInA zveta nAmanA rAjA, (23) vIttabhayapaTananA udAyana rAjA, (24) kezAMkhikA nagarInA udAyana vatsa rAjA, (25 ) kSatriyakuM'DagrAma nagaranA na Mdivardhana rAjA, (26) ujjainInA capradyota rAjA, (27) himAlaya parvatanI uttara tarapha pRSThacaMpAnA rAjA zALa ane mahAzALa nAmanA e bhAi, ( 28 ) pulAzapuranA vijaya nAmanA rAjA, ( 29 ) pratiSThAnapuranA prasannacaMdra rAjA, ( 30 ) hustizI nagaranA Adinazatru rAjA, ( 31 ) rUSabhapuranA dhanAvaha nAmanA rAjA, (32 ) vIrapuranagaranA vIrakRSNamitra nAme rAjA, ( 33 ) vijayapuranA vAsavadatta rAjA, ( 34 ) sAgadhika nagarInA apratihata nAmanA rAjA, (35) kanakapuranA priyacaMdra rAjA, ( 36 ) mahApuranA maLarAjA ( 37) caMpAnA datta rAjA, (38) sAketapuranA mitranadI rAjA-A uparAnta anya aneka rAjAoe jaina dharma svIkAryAM hatA. prabhu mahAvIranA aMtima samaya sudhImAM teenA upadezathI 1,59,000 jaina dharmamAM custa zrAvakA hatA, tevI ja rIte 318000 sannArIoe jainadharma aMgIkAra karyAM hatA, 14,000 sAdhue temanA ziSya tarike hatA, tevI ja rIte 36,000 sAdhvIe hatI, gAtama Adi 11 ziSyeA temanA mukhya ziSya ane gaNadhara tarike gaNAtA hatA. te gRhasthAzramamAM pazuyajJanA mahAna himAyatI paMDita ane zAstravizArada hatA, jeoe prabhunA pratimAdhathI jaina sAdhupaNuM aMgIkAra karyuM hatuM. uparAkta sAdhu saMpradAyamAM 700 vaikriyalabdhivata temaja 400 vAdIo hatA. tevI ja
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra * samrA saMprati rIte 700 avadhijJAnIo hatA, 700 kevaLajJAnIo hatA, 500 mana:paryavajJAnIo hatA, 300 codapUrvanA jJAtA hatA. mAtaMga yakSane sihAyikA nAme rakSaNa temanA tInI rakSA karatA hatA. sAdhuomAM IndrabhUti (gatama ) gaNadhara mukhya hatA, sAdhvIomAM caMdanabALA sAvI sukha hatA. prabhu mahAvIranA ra7 pUrva ne samajavA lAyaka itihAsa saMpUrNapaNe graMthAra thaela che. prabhunI ni vRSabhanI hatI, gaNamAnavane hate, nirvANa samaye teo pabAsanArUDha hatA, teonuM nirvANa Aso vada 0)) nA divase be upavAsa( chaThTha)nI tapazcaryApUrvaka pAvApurImAM thayuM hatuM. temaNe 30 varSanI avasthAe mAgazara vada 10nA divase zAlavaNa nI kSatriyakuMDagrAma nagaramAM dIkSA lIdhI hatI. teoe sADAbAra varSa ane paMdara divasa sudhI chavAstha avasthAmAM sAdhupaNuM pALI juvAlikA nadInA kAMThe kevaLajJAnanI prApti vaizAkha suda dazamanA divase karI hatI. A samaye temane be upavAsa(chaThTha)nI tapazcaryA hatI. prabhu mahAvIranA zarIrane varNa suvarNa raMgane hatuM, jeo svayaM dIkSita thayA hatA ane bahetera varSanuM AyuSya bhogavI mokSasukhanI prApti karI hatI. upara pramANe prabhu mahAvIranA nirvANa padanI prApti sudhInuM saMkSipta itihAsa prAcIna graMthonA Adha zrI vIrajina stavana vIra prabhu siddha thayA, sakaLa saMdha AdhAra have Aya bharatamAM, keNa karaze upakAra ? nAthaviheNuM sainya puM, vIraviheNe saMdha; sAdhe keNa AdhArathI, paramAnaMda abhaMga, mAtavihANe bAla cuM, araha5raha athaDAya; vIraviheNAM jIvaDAM, AkuLavyAkuLa thAya. saMzayachedaka vireno, viraha kema khamAya? je dIThe sukha upaje, te viNa kema rahevAya? vira thakAM paNa zrutataNe, ho parama AdhAra; have rahyA sUtra AdhAra che, ahAjinamudrA sAra traNa kAle savi jIvane, AgamathI AnaMda; - seve dhyAne lavijane, jinapaDiyA sukhakaMda.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 15 muM. siddhAMtanuM sAmya. prabhu mahAvIra ane gatama buddha vigerene dhArmika satya siddhAMtane nyAyI taphAvata darzAvatA zrI haribhadrasUri mahArAja jaNAve che ke pakSapAto na me vIre, na dveSaH kapilAdiSu / yuktimadacanaM yasya, tasya kAryaH parigrahaH ||-shrii haribhadrasUriH uparokta siddhAMtAnusAra graMthanI pratipAdanazelI rAkhI gautama buddhano itihAsa pUrvanAM prakaraNamAM amAe rajU karyo che, ane have pachI paNa karIzuM. baddha dharmanA nIcenA prAcIna siddhAte bahudhA bhikSuko pALatA hatA ane pALe che ema samajAya che (1) prANuonI hiMsA nahi karavAnuM vrata. (2) asatya nahi balavAnuM bata. (3) cerI nahi karavAnuM vrata. (4) apavitra nahi karavAnuM bata. aunA caturtha vra jaina sAdhuonAM paMca mahAvratane maLatAM che. badhAne prathama niyama jenA prathama mahAvrata "prANAtipAta viramaNa" (hiMsA na karavI) vratane maLatuM che. tevI ja rIte bIjA mahAvrata tarike "mRSAvAda viramaNa" (eTale asatya na belavuM ) gaNAya che temAMthI bIjA niyamanI utpatti dhee lIdhI che. bAnuM trIjuM vrata corI karavI nahi ( ra) te jenenA trIjA "adanAdAna viramaNa" nAmanA mahAvratane maLatuM ja baudhdhAnuM A vrata che. tevI ja
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati rIte brahmacarya dhAraNa karavuM (trArja) A vrata paNa jenenA cethA mahAvata "mithuna viramaNa" tarike prasiddha che, jenuM anukaraNa beddhabhikSuoe karyuM che. A lekanI (hi) varatuo upara mamatva rAkha nahi. jaina sAdhuonuM pAMcamuM mahAvata "parigraha parimANu" che jene prabhu mahAvIre jaina sAdhuo mATe khAsa temanA kevaLajJAnanI prApti bAda utpanna karyuM hatuM. te vatanuM anukaraNa badhee karyuM che. A pAMcamA vatanI gaNatrI pramANe meM pitAnA siddhAMtanI racanA bhikSuo mATe karI che. A uparAnta baudhdhanA bIjA niyama paNa nIce pramANe che - pragati ane saddaguNa baMdha karanArA mAdaka dravyanuM sevana nahi karavAnuM vata. niSiddha samaye bhakSaNa nahi karavAnuM vrata. (rAtribhUjana tyAganuM vata)[A bata bahudhAe vartamAnakALe paLAtuM nathI evuM amArA samajavAmAM che. ] gAyana, nartana, vAdana ane nATya ItyAdikathI dUra rahevAnuM vata. bhUSaNa, alaMkAra, hAra, sugaMdhI dravya vigere vagerenuM sevana na karavAnuM hata. moTI zamyA nahi svIkAravAnuM vrata. suvarNa ane khanuM grahaNa na karavAnuM vrata. tevI ja rIte vAcA, netra, ane kRtinuM niyamana karavuM te vrata. A vratAnusAra baddha bhikSuoe jaina sAdhuo mATenI traNa guptio eTale ke mana, vacana, kAyAnA niyamananuM anukaraNa karyuM che. vRkSa, valI vigerenI zAkhAone teDavI nahi. A pramANene ddhAne eka niyama che ke je niyama "ANumAtra paNa cetanya" na hoya evAM ja phaLa ane vanaspatinuM bhakSaNa karavAnuM jaina dharmanuM je pharamAna che tenuM anukaraNa mAtra che. A uparAMta jainadharmanA aneka tenuM judI judI rIte baddhoe anukaraNa karyuM che. boddha nirvANa pachInA prathama saikAmAM baddha loke paccIsa buddhanI pUjA karatA hatA. eTale prabhu mahAvIra ke jeo cAvIsamA aMtima tIrthaMkara thayA hatA, temanI sAthe maitama buddhane baddhadhamIeAe paccIsamA avatArI tarIke gaNuM paccIsa buddhanI pUjA karavAnuM cAlu karyAnuM samajAya che. kharI rIte boddha dharmanA sthApaka zaitama buddha e prathama puruSa hatA ke jeoe buddha kIrti nAme jaina muni tarIke kezIkumAra AcArya pAse dIkSA lIdhI hatI. pitAnI trIsa varSanI avasthAthI mAMDI sADatrIsa varSa sudhInI avasthA sudhImAM-sAta varSamAM jainadharmanA sUtranuM jJAna prApta karyuM hatuM, jenA pariNAme temane jJAnanI prApti thaI
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhAMtAnuM sAmya kSa hatI ane khAddha dharmonI teoe sthApanA karI hatI, jemAM khAddhadharmIo mATe jaNAvela cAvIsa avatArI puruSA e jainAnA cAvIsa tIrthaMkarA sivAya anya koi paNa saMbhavI zake nahi. Addha dharmanA sthApaka gItama budhdhe jihvA iMdriyane vaza thaI mAMsAhAranI praNAlikA auddhadharma mATe cAlu na karI hAta teA Aje A baddhadhame jainadharma jeTalI ja gAravatA bhAratamAM gavI hAta. X vedAMtavAda samIkSA : vedAMtadhanA mukhya cAra siddhAMtA nIce pramANe cheH-- 1. ahiMsA. 2. satya. 3. asteya, 4. brahmacarya. X 1. prANAtipAta viramaNa vrata. 3. adattAdAna viramaNa vrata. A cAra siddhAMtA jaina dharmanA mahAn pAMca mahAvratA paikI nIcenA cAra mahAvratAne maLatA che-- X 2. mRSAvAra vimaLa vrata. 4. maithuna tyAga trata. sujJa vAcaka, sanAtana dharma ane jaina dharma-A banne dharmarUpI vRkSanAM mULIyAM te pUrva para parAe eka ja khIjamAMthI phUTelAM samajAya che. yugAdi prathama tIrthaM kara zrI RSabhadevanA janma avasarpiNI kALanA trIjA ArAnA aMtima samaye thayA hatA, ke je kALamAM yugalIA evI rItanI adheAgativALI sthitimAM AvI paheAMcyA hatA ke te samaye avatArI mahApuruSanA janmanI, tAraNahAra tarikenI jarUriyAta hatI. prathama tIrthaMkara ane prathama dharmaprarUpaka tarikenuM mAna " yugAdinAtha zrI RSabhadevajI "nA phALe jAya che, jenI samaja amAe prathama khaMDamAM savistara rIte ApI che. X zrI RSabhadevanA samayathI prAraMbhI dazamA tIrthaMkara zrI zItalanAtha sudhI dharma-pratiAdha akhaMDa dhArAe saraLapaNe cAlyA. tyArabAda dharmarUpI jhADanA thaDane zAkhAe phUTavA lAgI. zAkhAo ane pAMdaDAe alaga alaga thayAM. vedAMtadharmanA phAMTAM paNa eTalA vadhI paDyA ke Aje samasta bhAratamAM vedAntane mAnanArI dharmanI pratizAkhAe pAMca seA uparAMta dekhAya che, ke je sarva judI judI rIte vedAMtanA mULane potAnuM dhyeya mAne che. judA judA patAmAMthI nIkaLelI nadIe samudramAM bhegI thAya che tevI ja rIte ante A sarva zAkhAe mULa vedAntane maLe che. jaina dharmamAM paNa kALe karI phAMTAo phUTyA, paraMtu A phAMTAo "adilA po dharma: "nA mukhya siddhAMtane ekImate svIkAre che eTaluM ja nahi paNa jainadharmanA prAcIna siddhAMtA temaja sutrAne paNa apanAve che. * X
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATa saMprati AmavarganA pratibadhAthe anAdi kALathI pratyakSa svarUpe dekhAtI pratimAo jenI aneka dharmapremIo potapotAnI mati anusAra bhakti ane pUjana karI AtmajJAna meLave che te mUrtipUjAnA siddhAMtane sanAtana ane jainadharma ekImate svIkAre che. rAjA-mahArAjAthI mAMDIne eka garIbamAM garIba mumukSune adhikAra devamaMdiramAM samAna che. sAdhu saMpradAya mATe paNa ema ja mAnavAnuM. A bane dharmo eTale sanAtana ane jainadharmanA matritva bhAvanA UMDANabharyA tattvajJAnamAM utaratA A banne mUrtipUjaka sanAtana saMskArI ahiMsAvAdI dhame bhAratanI geravatA vadhAravAmAM sAro sAtha Ape che. viSaSTizalAkA puruSa caritramAM" darzAvela 63 mahApuruSomAM vedAMtika avatArI nIcenI mahAna vibhUtione jainadharmamAM ullekha maLI Ave che. nava vAsudevAnAM nAma, 1 nigTha vAra-jeo 11 mA jinanA samayamAM thayA. 2 gigs kAla-jeo 12 mA jinanA samayamAM thayA. 3 sArtha-jeo 13 mA jinanA samayamAM thayA. 4 pueottama-jeo 14 mA jinanA samayamAM thayA. 5 puhida-jee 15 mA jinanA samayamAM thayA. 6 juhApurI-jeo 18 mA pachI ane 19 mA 7 - jinanI pahelAMnA samayamAM thayA. 8 grAma-20 mA pachI ane 21 mA jinanI pahelAM thayA. (rAmacaMdranA baMdhu.) 9 -jeo 22 mA jinanA samayamAM thayA. nava pativAsudeva 1. alsara. 4. mag 7 kaddAva. ) e nava prativAsudeva 2. tAja pa. nizuM. 8. rASar. | kramaza: nava vAsudevanA 3. mo. 6. . ' 9 kAraMpa. U samakAlIna che. nava baLadevo. 1. acala. 2. vijaya. 3, . 4. suprabha. 5. sudarzana. 6. AnaMda. 7. naMdana. 8. rAmacaMdra. 9. balarAma,
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ sihatinuM sAmya A nave balade nava vAsudevanA bhAIe thatA hovAnA kAraNe teone temanA samakAle thaelA samajavA. nava vAsudevomAM lakSamaNa e rAmanA nAnA bhAI tarIke hovAthI sanAtana dharmanA graMthanI naMdhamAM rAmacaMdrane nava vAsudevamAM ane lakSamaNane nava baLadevamAM gaNyA che. yaduvaMzamAM janmela zrI kRSNa vAsudeva e jainadharmanA bAvIsamA tIrthakara zrI neminAtha prabhunA kuTuMbI baMdha thatA hovAnA kAraNe zrI neminAtha prabhue kevaLajJAnanI prApti bAda temanA samakAle bhAratanA daza yaduvaMzI rAjAone pratibadhI jena banAvyA. A prasaMgane anusarIne bAra upAMga sUtromAMnAM 12 mA "lata" nAmanA upAMgamAM yaduvaMzI daza rAjAone lagato savistara hevAla ApavAmAM Avela che. che .
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 16 muM. mahArAjA zreNikane kunehabharyo rAjyavahIvaTa. mahArAjA zreNikanuM nAma rAjyArUDha thatI vakhate bhaMbhasAra Urphe biMbisAra hatuM. rAjyasana para birAjamAna thayA bAda magadhanA 80,000 gAmomAMthI 100 vahIvaTadAranI cUMTaNI karI temaNe rAjyavahIvaTa prajAsattAka banAvyuM. rAjyavahIvaTa mATe kAunsila banAvI tene pArlAmenTarI paddhatie kapriya banAvyuM hatuM. prasenajita rAjAnA samayamAM rAjyadhAnInuM zahera je DuMgaramAM giridhvaja tarike hatuM tyAMthI tene pheravI vaibhAragirinA pahADanI taLeTInA sapATa pradezamAM suMdara ane vizALa zahera bAMdhI tenuM nAma rAjyagrahI rAkhyuM. rAjyagrahI eTale rAjyAdika gRhasthAne rahevAnuM sthAna. pUrvokta jUnI rAjadhAnInA zaherane badalavAnuM kAraNa eTaluM ja hatuM ke tyAMnA bAMdhelAM prAcIna makAna ane rAjyamahelo lAkaDAnAM ane jUnI paddhatinAM hatAM. tevI ja rIte giritrajanA killAnI dIvAlo lAkaDAnI hatI, jene ge rAdhAnImAM agni upadrava vadhAre pramANamAM thatuM hatuM. A uparAnta magadha sAmrAjya para anya rAjavIonI najara hovAnA kAraNe ane kezalAdhipati uparAMta bIjA aneka rAjAo magadha upara daSTi rAkhatA hovAnA kAraNe bacAva athe majabUta pattharanI dIvAlavALI ane AjubAju khAIvALI racanAtmaka zaheranI jarUriyAta magadha sAmrAjyane hatI. A bAbatane aMge khAsa dhyAna pahoMcADI, bAra jana lAMbuM ane nava jana paheluM evuM suMdara rAjyagRhI nagara mahArAjA zreNike baMdhAvyuM. A nagarInI dakSiNa dizAe thaI gaMgA nadI najadikamAMthI vahetI hatI, temaja tenI traNe dizAe parvatanI lAMbI hAramALA AvelI hatI. mAtra dakSiNa dizAethI pravezadvAra khulyuM hatuM, eTale A zahera suMdara rakSaNAtmaka hatuM ema kahIe te khoTuM nathI. A pradeza vepAranA mukhya kendrasthaLa tarike jAmI gayo hato, jemAM tene
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA zreNikanA kunehabharyAM rAjyavahIvaTa 99 vepAra pajAbanAM takSazIlA nagara sudhI sadhAyA hatA, eTalu ja nahi parantu jaLamArge siMdhasAvira thai ennAtaTathI AgaLa ghaNuM ja lAMbe sudhI lakhAyA hatA. tevI ja rIte khuzkI mAge aphaghAnIstAna Adi pradezeAthI cheka lakhANa sudhI magadhanA vepAra sAdAgarA sAthe joDAyeA hatA. vaLI himAlayanI taLeTIthI mAMDI tibeTa, bhUtAna ane cIna sudhI magadhe vepAra sAMdhyA hatA. cInI vepArIo, musAphrA ane yAtrikA hamezAM rAjyagRhImAM paDyA pAtharyA rahetA. tevI ja rIte jaLamArge thI gagAne kAMThe haMmezAM phattehamArIe rAjyagRhI aMdare potAnA paDAva cAlu rAkhI magadhanI vepArInItinA vadhArA karI rahyA hatA. A kALe magadha e ceAryAsI baMdaranA vAvaTArUpe jagatabharamAM prasiddhi pAmyu hatu. prabhu mahAvIra ane mahAtmA buddha jevI mahAna vibhUtionA janmanA kAraNe magadhanI gaiAravatA samasta vizvamAM vyApI gai hatI. A samaye mahArAjA zreNike rAjyanA rakSaNa sAthe prajAnI salAmatI ane vepAranA rakSaNArthe dIrgha 'STipUrvaka khAsa satASakAraka prajAsattAka rAjya jevI ceAjanA ghaDI. rAjyavahIvaTamAM alaga alaga prAMtAmAM suMdara vyavasthA rahe tene mATe prAMtika samitie banAvI tenA vahIvaTa 8,000 agra prajAjanAnI samitine soMpI tenI upara 499 amAtyA(vahIvaTadArA)nI nimaNUka karI hatI. te sarva amAtyAnA uparI adhikArI tarike buddhizALI abhayakumAranI gAThavaNa karI. 500 vahIvaTadArAthI magadhanuM rAjyama dhAraNa prajAsattAka tarIke evuM tA suMdara gAThavyuM hatu ke jethI sarva prajA saMtASI banI hatI. rAjyavahIvaTane aMge maMtrIzvara abhayakumAre khAsa nItizAstranI racanA karI hatI. mahArAjA zreNike lazkarI vyUharacanAmAM peAtAnI buddhinA suMdara upayoga karI 5,000 uparAMta laDAyaka hastinI pheAja temaja 3,00,000 tu' laDAyaka sainya rAkhyuM hatu, jemAM 8,000 rathIe, 20,000 jeTalA hathiyArabaMdha gheADesvArI tathA khAkInu tiraMdAja ane pAyadaLa hatu. A pramANenI zreNIbaMdha lazkarI vyUharacanAne kAraNe mahArAjA bhabhasAranuM nAma prajAe bhabhasAra badalI zreNika rAkhyuM hatuM. ( arthAt zreNI: eTale paddhatisara rAjyavahIvaTanA calAvanArA. ) A samaye mahArAjA zreNika sAthe vyApArika saMbaMdha vadhAravA tathA maitrI bAMdhavA aneka rASTrA iMtejAra rahetAM hatAM, jene ceAge aneka rAjyAe mahArAjA zreNika tathA tenA kuMvarAne pAtAnI putrIe paraNAvI maherabAnI meLavI hatI. Ane pariNAme mahArAjA zreNikaneA rANIvAsa tenA pitAnI mAphaka rANIothI bharapUra khanyA hatA. mahArAjA zreNikanA kumArAnAM lagnA paNa eka karatAM vadhu kanyAe sAthe thayAM hatAM. ApaNe pAchalA prakaraNamAM vAMcI gayA te pramANe mahArAjA zreNikanI haiyAtImAM ja tenI tera rANIoe dIkSA lIdhI hatI. tevI ja rIte temanA putrAe dIkSA lai AtmakalyANu sAdhyuM hatuM. A pramANe mahArAjA zreNikanA rAjyavahIvaTanI kaMika jhAMkhI amee rajU karI che.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 17 muM. zreNikane svargavAsa, sujJa vAcaka, pUrvabhavanA siddhAMtane mAnanAra jaina ane sanAtana dharma Aje bhAratavarSane badhAe pitAnA siddhAMtamAM mAnatuM karI mUkyo che. manuSyane taravA mATe arthAta janmamaraNanA pherAo TALI akSaya-mokSapadanI prApti arthe rAzI lakSa chavAnInA asaMkhya asahya duHkhemAMthI ane maLa-mUtranA khAbocIyAmAMthI bacavA aneka janmanA prabaLa puNyodaye manuSyajanmanI prApti thAya che. A manuSyajanma pAmatA pUrve A jIva anatI vAra nava greveyaka ane pAMca anuttara vimAna sudhI pahoMcI devatAI sukha, sAhyabI ane vaibhava bheLavI Avyo che. tevI ja rIte narakAdikanA atyaMta dusaha duHkho sahana karavA pachI manuSyajanma pAmyo che. temAM je bhavitavyanA cege pharIthI A jIva mehAMdhapaNAmAM lubdha thaI pitAnuM ISTa kartavya bhUlyA te pAchuM tene te ja gatimAM paribhramaNa karavAnuM rahe che. A paristhitine sArI rIte samajanAra haLukama, saMskArI AtmAo anaMtA janmamAM UMca keTInA saMskAro dvArA AtmajJAnane prApta kare che, eTaluM ja nahi paraMtu sva-sAdhyane sAdhI, UMca keTInuM sAdhujIvana prApta karI, bhavabhIru banI AtmakalyANa sAdhI mokSagatine prApta kare che. mokSapadanI prApti mATe manuSyagati sivAya anya koI sAdhana nathI ane tevA kAraNathI ja sAcA bhavabhIru AtmAo devagati karatAM manuSyagatine sarvathA pasaMda kare che. A janmamAM jene ApaNe mAtra traNa vadhArI, parvatanI guphAomAM rahenAragIo
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreNikane svargavAsa 101 athavA saMnyAsIo kahIe chIe tevI ja rIte jainadharmapAlaka tyAgI AtmAne sAdhu-munimahArAje kahIe chIe. teo dehadamanAthe ugra tapazcaryA kare che. anaMtA janmanAM karmone ugra tapazcaryA athavA dhyAna dvArA kSaya karI zukaladhyAnapUrvaka janma, jarA, mayurahita amarapadamokSapadane prApta kare che. A siddhAMta anusAra mahArAjA zreNikanA rAjyaamala daramiyAna banelI aneka rAjyaghaTanAo prAdhAnya sthAne etihAsika gaNAya che ke jeone saMbaMdha pUrvajanmanA saMskAro sAthe saMkaLAyela hatA. mahArAjA zreNika pAse eka secanaka nAmano hastI hato ke je hastI pUrvajanmanuM jJAna dharAvatuM hatuM. ekadA tophAne caDhela te hastI keInAthI vaza na thatAM mahArAjA zreNikadvArA pALela pazunI jema vaza thayo hato. mahArAjA zreNikanI hastizALAmAM te hAthI sArAmAM sAruM mAna dharAvato hato ane tenuM rakSaNa paNa uttama rIte thatuM hatuM. A hastinA pUrvajanmanuM vRttAMta ghaNuM ja laMbANabharyuM hovAnA kAraNe A aitihAsika graMthamAM tene amo sthAna ApI zaktA nathI. tenuM vRttAMta jANavAnA Irachake "triSaSTizalAkA puruSa caritra" nA 10mA parvamAM jevuM. mahArAjA zreNike prabhu mahAvIranA samAgamamAM lagabhaga 15 varSo gALyA bAda temane 70 varSe cUsta vairAgya prApta thaye hatuM ane teo prabhu mahAvIranA sarasaMgathI sArA jJAnI banyA hatA. jo ke teo A samaye gRhasthAzramI ane sAmrAjyanA adhiSThAtA hatA chatAM teonuM jIvana eka Adarza mumukSu jevuM adhika dharmamaya banyuM hatuM. mahArAjA zreNike prabhu mahAvIranA samAgamamAM Avela (temanA pratibodhadvArA AtmajJAnathI bhIMjAela) pitAnA pATavIkuMvara abhayakumArane tenA AtmakalyANArthe pravajyA aMgIkAra karavAnI rajA ApI hatI ane te sAdhu banyA hatA. tevI ja rIte tenI sAthe ane tyArabAda ApaNe AgalA prakaraNamAM joI gayA te pramANe zreNika mahArAjAnI rajAthI temanI tera rANuoe ane aneka rAjyakumAroe pravajyA svIkArI hatI. eTale rAjyamahela ane rAjyavahIvaTa e mahArAjA zreNikane A avasthAe taddana bhArarUpa jaNAvavAthI te bojo cilaNAnA putra halla ane vihallane ApavAnuM vicAra karyo, paraMtu A baMne rAjyakumArano aMtarAtmA rAjyagAdIne badale saMsAratyAga pratye prerAela jaNAyAthI temaNe secanaka nAmano jJAnI hasti tathA AbhUSaNe tarIke IndramahArAjA dvArA maLela kiMmatI devIratnanA be karNakuMDaLe mAgyAM. A uparAMta zreNike temanA nirvAha jeTalA kharcane baMdobasta karI ApI temane saMkhyA hatA. have rAjyAdhikArane lAyaka rAjyakumAra keNika Urphe ajAtazatru yogya rItane adhikArI rahevAthI mahArAjAe gya samaye tene rAjyArUDha karavA nizcaya karyo. parantu devagati kAMIka vicitra hovAnA kAraNe rAjyakumAra keNikanI siMhAsanAdhipati
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 samrATuM prati thavAnI rAkSasI mahattvAkAMkSAe tenI adhirAI vadhArI mUkI ane teNe aneka rAjyAdhikArIone pheDI, tene pitAnA pakSamAM bheLavI, mahArAjA zreNikane rAjayakedI banAvI pite rAjyavahIvaTa calAvavA lAgyA. mahArAjA keNike baMdIkhAnAmAM nAkhela vRddha pitAne pUrvajanmanA veranA pariNAme herAna karavAmAM jarAe kacAza rAkhI nahi, chatAM mahArAjA zreNike ghaNI ja dhIrajathI ane zAMtipUrvaka pitAne thatI herAnagati bhogavI lIdhI. mahArANI cilaNa mahArAjAzrIne nitya maLavA jatAM. teo mahArAjAzrIne alpAhAra pahoMcADatAM. A pramANe nityakrama cAlu rahe. eka samaye mahArAjA keNikanA putra udAyane pitAnA kAkA haa, vihatane vere rahela rAjyahastI mATe haTha pakaDI, ne mahArANI padmAvatIe mahArAjA keNikane caDhAvyA, eTale te ja divase A madAMdha mahArAjAe halla ane vijJanI pAse hastInI tathA devI kuMDaLanI mAgaNI karI. A samaju rAjyakumAree "ame Apane AvatI kAle pahoMcADIzuM" kahI magadhane tyAga karI potAnA mAtAmaha mahArAjA ceTakane tyAM cAlyA gayA. mahArAjA ceTake temane AdarasatkAra karyo. bIje ja divase keNika mahArAjAne halla, vihala ceTaka mahArAjAne tyAM vaizAlI nagara cAlyA gayAnA samAcAra maLyA tethI teNe tarata ja vaizAlIpatine halla, vihalla tathA tenI pAse rahela secanaka hastI ane devI kuMDaLe suprata karavAne jaNAvyuM, athavA te raNakSetre yuddha karavAnuM AhvAna karyuM. mahArAjA ceTake pitAnA zaraNe AvelA hala, vihalane seMpavAne khullA zabdamAM InkAra karyo eTale tatkALa ceTakarAjA para caDhAI karavAne keNika rAjAe jaya bhaMbhA vagaDAvI. bhaMbhAnAda sAMbhaLI keNikanA sainiko sajaja thayA, jemAM mahArAjA zreNikanA anya daza rAjyakumAroe sAtha Ape ke jeo baLavAna ane puruSAthI gaNAtA hatA. lazkara sAmagrI ghaNuM ja moTA pramANamAM taiyAra karI, keNike vaizAlI nagara para caDhAI karI. bIjI bAjue vaizAlIpati ceTake paNa aparimita sinyathI tene sAmane karyo, jemAM mugaTabaMdha 18 rAjAoe sAtha Ape che. dareka rAjAonAM gajendro, azvo, ratha ane pAyadaLa senAe raNakSetra gajAvI mUkyuM. raNamedAnamAM sainyaracanA sAgarabyuha samI dekhAvA lAgI. rAjA keNikanA sinyanAyaka kALakumAre laDAInI zarUAta karI. savAre savAra, rathIe rathI ane patie patti sAthe yuddha zarU thayuM. bhAlAonAM ghAthI DhaLI paDatAM ghaDAo vaDe pRthvI, parvata ane zilAvALI hoya evI dekhAvA lAgI. rudhiranI vahetI nadIothI jaLa, manuSya ane jaMgalo rudhiramaya dekhAvA lAgyAM. khagothI kapAIne uchaLatA zuravIronA karakamaLo laI mAMsabhakSI pakSIo karNanA AbhUSaNethI kautuka karatA dekhAyA. subhaTenI khadhArAthI judA paDatAM mastake huMkArAvaDe pitAnA dhaDane laDavAnI AjJA na karatA hoya te pramANe jaNAtuM. A pramANe vaizAlInAM raNakSetre bhayaMkara yuddha cAlyuM. eka samaye mahArAjA ceTakanA hAthamAM keNika kumAra AvI caDyo, tyAre temaNe tenA upara bANa calAvavA nizAna tAkayuM, paNa te bANa niSphaLa gayuM.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreNikane svargavAsa 103 ceDA mahArAjA bAra vratadhArI zrAvaka hatA. teo phakta eka ja bANuM mAratAM ane te kadI niSphaLa na ja jatuM. koNika A vRttAMta barAbara jANato hato, eTale teNe pahelethI ja devasAnidhyadvArA vakavaca meLavI lIdhuM hatuM. potAnuM zastra niSphaLa jatAM ceDA mahArAjAne atIva Azcarya thavA sAthe temane temAM bhAvIne gUDha saMketa jaNAya. temaNe pitAnI nagarImAM pAchA pharI nagarInA daravAjA baMdha karAvyA. keNike nagarIne ghero ghAlyo. bAra-bAra varSanAM vahANAM vAvA chatAM vaizAlIne gaDha aDaga ane abhedya rahyo. keNika mUMjhavaNamAM paDyo. chevaTe eka patita sAdhunI sahAyathI vaizAlInA madhya cokamAM rahela zrI munisuvratasvAmIne ratUpa bedI kaDhAvyuM ane te stUpanA dANanI sAthe ja vaizAlInuM patana thayuM. mahArAjA ceTake eka vAvamAM UtarI jaLasamAdhi lIdhI, paNa dharaNe temane jhIlI laI potAnA bhavanamAM laI gayA, jyAM AyuSya pUrNa thatAM teo devalokamAM gayA. keNike vaizAlI nagarIne kabaje lIdho. A laDAIne lagatuM varNana "kapIA" nAmanA AThamA upAMga sUtramAM savistara rIte ApavAmAM AvyuM che, jemAM daza rAjyakumAree potAnA oramAna bhAI keNika sAthe maLI kaI rIte bAra varasa sudhI yuddha karyuM hatuM tathA teo te yuddhamAM kaI rIte mAryA gayA tene lagato vRtAMta paNa che. rAjyakumAra hala ane vizvano bacAva kaI devatAe karyo, bAda teo baMnee prabhu mahAvIra pAse dIkSA laI AtmakalyANa sAdhyuM. A kALe mahArAjA zreNikanA kArAvAsane lagabhaga bAra varSa thaI gayAM hatAM chatAM kaNike temane chUTakAro karyo nahi. mahArANuM cilaNa ke je mahArAjA keNikanI mAtA hatAM teNe tene ghaNI rIte samajAvyA chatAM te mAnyo nahi. eka samaye keNika bhajana karavA beThA hatA tyAre eka bALakumAre ardhajana bAda mahArAjA keNikanI thALImAM mUtratsarga karyo, eTale ghInI dhArAnI jema te mUtradhArA bhajana para paDI. putranA pizAbanA vegane bhaMga na thAya evuM dhArI keNike potAne hAtha paNa halA nahi. pachI mUtrathI Addha thaeluM anna pitAnA hAthe dUra karI bAkInuM anna te ja thALImAMthI te khAvA lAge. putra pratyenA premathI te bhejana paNa tene sukhadAyaka lAgyuM. A samaye tenI mAtA cilaNA pAse beThI hatI. koNike tene pUchayuM keH "he mAtA ! keIne potAne putra A priya che, ke jevo A bAlaka mane priya che?"cilaNa bolI : "are pApI ! rAjakuLAdhama ! tuM tArA pitAne AnA karatAM atyaMta vahAlo hato te zuM tuM nathI jANata? mane duSTa dehada thavAvaDe tuM janmyA hatA ane tethI ja tuM tArA pitAno verI thavAnuM che, evuM jANuM patinA kalyANanI IcchAthI garbhapAta karavA satIdharmAnusAre meM aneka prayatna karyo, aneka jAtanA auSadhono upayoga karyo, chatAM baLavAna puruSone sarve vastuo paththa thAya che tema tAre mATe paNa banyuM. tArA pitAe
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 samrATuM saMprati mAMsAhAranA mArA dehalAne pUrNa karyo, ane tyArapachI ja meM tane janma Ape. tuM janme tyAre tArA pitAne verI dhArI meM tane tajI dIdho hato, paraMtu tArA pitA pitAnA jIvitavyanI jema pAcho laI AvyA. te samaye kukaDIe cAMca mAravAthI tArI eka AMgaLI viMdhAI gaI hatI te pAkI javAthI ane tenI aMdara para utpanna thavAthI tane atyaMta pIDA thatI hatI. te vakhate tArI evI AMgaLIne paNa tArA pitA mukhamAM rAkhatA ane te tyAM sudhI ke jyAM sudhI tane mIThI nidrA Ave. are azubha cAritravALA! AvI rIte tane je pitAe mahAna kaSTa bhogavI lAlitapAlita karyo tenA badalAmAM tene vRddhAvasthAe kArAgrahavAsamAM te nAkhyA. AnA karatAM bIjo kaye apakAra vizeSa gaNanApAtra hoI zake? avicArI! tArA A kRtyane devI devatAo paNa kadApi kALe sAMkhI na le." ATaluM ja kahetAM mahArANI cilaNa raDI paDyAM. bhAgyayoge A zabdo mahArAjA keNikane hadayaspazI thayA ane tarata ja ardhabhejana pUruM na karatAM Acamana laI, dhAtrIne putra saMpI, keNika pitA samIpe jaI, tene baMdhanamukta karI, tenA caraNamAM ziza namAvI, akRtya badala mAphI mAgavA tarata ja kArAgraha tarapha doDayA. mahArAjA zreNika pAse rAkhela paheregIree utAvaLathI AvatA mahArAjA keNikane jeI nizcaya karyo ke mahArAjA keNika jarUra krodhAvezamAM Ave che ane A ja pramANe mahArAjA zreNikanI paNa samaja thaI. mahArAjA zreNike utAvaLathI AvatA putrane joI mAre enA hAthe maravuM tenA karatAM jAte maraNane zaraNa thavuM yeya che ema samajI tAtkAlika tALapuTa nAmanuM viSa jivAnA agrabhAga para mUkI pitAnA prANa tyAga karyo. koNika najadika AvyA tyAM teNe potAnA pitAnuM mRtyu pAmelA joyA. A dazya jotAM ja te atyaMta vilApa karavA lAge ane bolyA: "he pitAjI! mArA jevA pApIe Apane bahu herAna karyA che." teNe atyaMta pazcAttApa karyo paNa thayela vastumAM pheraphAra thavAnuM azakaya hatuM. pitAne ghAtI banavAthI, tene hRdayamAM zalya jevuM duHkha thavA lAgyuM. zekanA ati AvegamAM teNe pote prANatyAga karavAne nizcaya karyo. keNikanA mRtyu pAmavAnA nizcayamAMthI sujJa maMtrIzvaree tene rokyo. bAda rAjayagrahI nagarIne tyAga karI caMpakavRkSanI nIce caMpA nAme nagarI vasAvI tyAM rAjyagAdInI sthApanA karI. A banAva I. sa. pUrve Azare para8 mAM banele samajAya che.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATe saMprati nyAyanidhi zrImad AtmArAmajI (vijayAnaMdasUri) mahArAja. SKAL I/GII jeee praznottara jaina ciMtAmaNi, jena tattvAdaza temaja anya aneka jaina graMtha racI prAcIna ItihAsa upara sudara prakAza pADyo che. haeeeeet, haothakamae eeeeeeee vIranirvANa saMvata aura jena kALagaNanA | Adi graMthanA racayitA paMnyAsazrI kalyANavijayajI mahArAja. jeono kALagaNanAno graMtha ItihAsavettAo mATe AzIrvAda samAna che. na zrI mahodaya presa-bhAvanagara,
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 18 muM. prabhu mahAvIranuM nirvANu. "nirvANu" zabdano artha zrImad AtmArAmajI mahArAja potAnA banAvela "pranettara" nAmanA graMthanA 95 mA praznanA uttaramAM nIce pramANe jaNAve che - jyAre jIvanA sarve zubhAzubha karmo naSTa thaI jAya che tyAre ja jIvana nirvANa padanI prapti thAya che. nirvANa thayA pachI jIvAtmA lokanA agrabhAgamAM-lekAntamAM jAya che ane anaMtakALa sudhI sadA tyAM ja rahe che. karma rahita AtmAno Urdhvagamana karavAno svabhAva che tethI te chevaTanuM zarIra choDI, bhavano aMta karI samazreNie lokAntamAM jAya che. " surAsuree sevelA prabhu mahAvIre pitAnA AyuSyano aMta jANI apApA nagarI tarapha vihAra karyo ke jyAM devoe samavasaraNanI racanA karI hatI. prabhu chellI dezanA ApavA beThA. ampApA (pAvApurI ke je rAjyagRhI nagarI pAse che te) purInA rAjA hastipAla prabhunI dezanA sAMbhaLavA tyAM AvyA. A samaye iMdrAdika deva-devIo paNa prabhune nirvANakALa jANI, aMtima dezanA zravaNa karavA tyAM AvyA. prabhue sarvane samajAya tevI bhASAmAM samAcita egya dezanA ApI, bAda hastipAla rAjAe pitAne Avela ATha svanA khulAsA pUkyA jene prabhue bhAvI zAsanane baMdhabesato yegya khulAso Ape. prabhuno mokSasamaya najadika AvyuM te vakhate jyotiSacakramAM bhasmagraha saMkrAnta thavAno hato, tevAmAM ja je prabhu nirvANa pAme te prabhunI pAchaLa 2,000 varSa sudhI prabhunA zAsananA sAdhu-sAdhvIone te upadravakAraka thaI paDe ema jANuM Indra mahArAje bhagavAnane 14.
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 samrA saMprati vinati karI keH "he prabhu! Apa AyuSyane kSaNavAra TakAvo. eTale e bhasma graha upazAnta thaI jaze, ane pachI kaIne bAdhA-pIDA karaze nahi." prabhue uttara Ape keH "he zakrendra! kSaNa mAtra paNa AyuSya vadhAravAne kaI paNa samartha nathI, chatAM tIrthanAM premathI mohita thaI tame AyuSya vadhAravAnuM kahe che te banavAnuM ja nathI. AgAmI duHSama kALanI pravRttithI ja tIrthane bAdhA thavAnI che temAM bhavitavyatAne anusarI A bhasmagrahano paNa udaya thayA che." A samaye prabhue be upavAsanI tapazcaryA karI hatI. pachI Aso vada 0)) nI pAchalI rAtrie svAti nakSatrane vega Avyo hate te samaye prabhue paMcAvana adhyayana puNyaphaLa vipAka saMbaMdhI ane paMcAvana adhyayana pApaphaLa vipAka saMbaMdhI kahA. bAda 36 adhyayanavALuM praznavyAkaraNa ke jemAM chelluM pradhAna nAme adhyayana che te kahevA lAgyA ne te kahetAM kahetAM prabhu nirvANapada pAmyA. A kathana sadehaviASadhi nAmanI tADapatra para lakhelI prAcIna ka9pasUtranI TIkAmAM che. A samaye padmAsane beThelA prabhue bAdarakAgamAM rahI, bAdaramaneyega ane vacanacAgane rUMdhyA. pachI vANuM tathA mananA sUkSma bhegone paNa rokyA. evI rIte sUkSama kriyAvALuM zukaladhyAna A samaye temaNe prApta kareluM. bAda temaNe sUphamakAne repa karele. A sarve kriyAne ucheda karyA pachI samucchinna kriyA nAmanA zukaladhyAnane prabhue dhAraNa karyuM hatuM. pachI pAMca hasvAkSarane uccAra karIe teTalA kALamAM avyabhicArI evA zukaladhyAnanA cethA pAyAvaDe eraMDanA bIjanI jema karmabaMdhanathI rahita thaela prabhu yathAsvabhAva jugativaDe Urdhvagamana karI mokSe gayA. A samaye bhAvadIpakano uccheda thavAthI prabhu mahAvIranA bhakta seve rAjAoe dravya udyota eTale ke dIvA karyA. tyArathI lekemAM "divALI" parva pravaryuM te adyApi paryata vidyamAna che, ane samasta bhArata A dIpAvalInA parvane ati utsAhathI ujave che. sanAtanadharmapAlaka bhAratavarSe A dIpotsavI ujavavAmAM utsAhathI sAtha Ape. A uparathI A kALe jena ane sanAtana prajAnI keTalI aikayatA haze te samajI zakAya che. sanAtanadharmapAlaka paMDita brAhmaNa bhASyone A kALe jainadharma pratye prabhu mahAvIranA siddhAMtane aMge apUrva prema lAgyuM hatuM. A pramANe viranirvANa I. sa. pUve para7mAM thayuM. te divasathI vIranirvANa saMvanI zarUAta thaI.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati sAMcIno stUpa. A stUpa prAcIna gauravatA temaja ItihAsa upara suMdara prakAza pADe che. tenA daravAjAnI UMcAI jatAM I. sa. pUrve lagabhaga 300 sudhI eTale maurya kALa sudhI manuSyanI UMcAInuM pramANa 9 thI 10 phUTa hatuM te siddha thAya che. zrI mahodaya presa-bhAvanagara.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 19 muM. paTTadharane paricaya ane jaina dharmanuM anAditva. prabhu mahAvIra nirvANanA aMge ItihAsakAra mATe kALagaNanAne prazna mahatvatAbharyo gaNAya. A viSayamAM je ItihAsakAra bhUlathApa khAI jAya te AkhAye ItihAsa para varSonI pherabadalInAM AMkaDAo Ave. jo ke etihAsika banela ghaTanAo kramaza: pramANika AvyA ja kare. autama buddha ane prabhu mahAvIra A baMne mahApuruSa samakAlIna ane pratispadhI samAjanI sAdhusaMsthAnA saMsthApake hatA, e vAta paNa siddha thayela che. kaIka ItihAsakAre maitama buddhanuM nirvANa I. sa. pUrve 477 mAM jaNAve che. evI ja rIte tenI pazcAt lagabhaga 10 varSe prabhu mahAvIranuM nirvANa I. sa. pUrve 467 mAM jaNAve che vaLI kaIka ItihAsakAre I. sa. pUrve 480 jaNAve che. paraMtu A kALagaNanAne jenagraMthe pUrate virodha kare che. temAM je samAjanA prakhara vidvAna pUrvadhara AcAryoe pitAnI zAstrokta dalIle pramANasara rajU karI prabhu mahAvIra nirvANane kALa I. sa. pUrve 480 yA 467 nahIM paraMtu I. sa. pUrve para7 mAM ja nizcayAtmakapaNe jaNAvela che, ane mahAtmA gAtama buddhanuM mRtyu tenA pUrve 14 varSa, 5 mAsa ane 15 divase thaeluM darzAvyuM che. A bAbatane graMthika purAvo ane nIce mujaba rajU karIe chIe. yugapradhAna kALagaNanA Uke "sthavirAvali athavA yugapradhAna paTTAvalI. " prabhu mahAvIra nirvANa pachI 605 varSe zaka saMvatsaranI sthApanA zAlivAhane karI
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 samrAT saMprati hatI, jenuM A aitihAsika graMthanA lakhANa samaye 1861 mu' varSa cAle che, jemAM 605 nA AMka umeratAM vIra nirvANu saMvata 2466 kamaza: maLI rahe che. A saMkhyA yugapradhAna paTTAvalI sAthe meLavatAM kharAkhara maLI rahe che:-- "" " yugapradhAna paTTAvalI " mAM paTTadhara AcArya nA chavibhAge nIce mujaba pADavAmAM AvyA che. prathama vibhAganA AThe AcAryanA AMka vIranirvANu sa Mvat 215 sudhI gaNavAmAM AvyA che, jene aMge nIcenI " sthavirAvalI " ame rajU karIe chIe. prabhu mahAvIranirvANa pachI 215 varSa mAM ATha yugapradhAna AcAryo nIce pramANe thayA che: (1) zrI sudharmAsvAmI 20 varSa, zrI jaMbUsvAmI 44 varSa, zrI prabhavasvAmI 11 varSa, zrI zayyaMbhavasvAmI 23 varSa, zrI yazAbhadrasvAmI 50 varSa, zrI sativijaya 8 varSa, zrI bhadrabAhusvAmI 14 varSa ne zrI sthUlabhadrajI 45 varSa. (2) bIjo AMka nIce mujaba cheH---- zrI A mahAgiri 30 varSa, zrI Aya suhasti 46 varSa, zrI guNasudara 441. A samaye vIranirvANune 335 varSa thayAM hatAM. (3) khAda " nigeADhavyAkhyAtA " zrI ( prathama ) kAlakAcAya 41 varSa, ane zrI zAMDilyAcArya 38 varSa yugapradhAnapade rahyA eTale A kALe vInirvANune 414 varSa pUrAM thayAM. (4) khAda zrI revatImitra 36 varSa, Atha magu 20 varSa sudhI yugapradhAnapade rahyA. ahiM vIranirvANunA 470 varSa pUrAM thayAM. (5) zrI Aya dhama sUri, zrI bhadragupta, zrI vajIsvAmI vagere maLI. cAra AcA 102 varSa sudhI yugapradhAnapade rahyA. ahiM vIranirvANune 572 varSa pUrAM thayA. (6) khAda zrI ArakSita AcAya 13 varSa ane zrI puSpamitra 20 vaSaeN maLI tetrIza varSo umeratAM A samaye vIranirvANu saMvat 105 pUrA thayA. zrI bhadrabAhusvAmI yugapradhAna pade vIranirvANu 156 mAM AvyA ane tenA
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTTadharone paricaya ane jaina dharmanuM anAdita 109 vIranirvANa 170 mAM svargavAsa thayo. A cAda varSonA gALAmAM nIcenI mahatvatAbharI aitihAsika ghaTanAo banI hatI. magadhamAM vI. ni. 155 mAM bAra varSano bhayaMkara dukALa paDatAM bhavabhIru samartha AcAcaeNnuM magajamAMthI bIjA dezamAM javAnuM thayuM. lagabhaga 500 jJAnI sAdhusamudAya sAthe daza pUrvadhara zrIsthUlabhadrajIe pATalIputramAM rahI Agamane" graMthArUDha karyuM. zrI bhadrabAhusvAmI nepAla tarapha bAra varSa sudhI ugra tapazcaryA arthe gayA. A ghaTanA prasaMgacita A graMthamAM anyatra dAkhala karavAmAM AvI che, jene vAMcavAthI khAtrI thaze. naMdavaMzanA vinAzane lagatI etihAsika purAvAo sAthenI ghaTanA rajU karatAM nIcene mahatvatAbharyo ItihAsa maLI Ave che. mahArAjA trIjA naMdanA rAjyAmala daramiyAnamAM tenA maMtrI zakaTAlane bharadarabAre viranirvANa 146 mAM ziraccheda karavAmAM Avyo hato. bAda tenA putra zrIsthalabhadrajIne tenA pitAnuM amAtyapada svIkAravA naMda mahArAjAe kezyAgRhe AmaMtraNa mokalyuM. A maMtrIputrane vicitra prakArano rAjyaprapaMca joI tarata ja vairAgya utpanna thaye ane zrIsaMbhUtivijaya AcArya pAse te ja samaye dIkSA lIdhI. bAda teonA guru daza varasa pachI kALa karI jatAM teoe zrI bhadrabAhasvAmI pAse rahI daza pUrvanuM jJAna prApta karyuM, ane vIranirvANa 170 thI 215 sudhI yugapradhAnapade rahI, uttama rItanuM AtmakalyANa sAdhyuM. temanuM vRttAMta triSaSTizalAkA puruSacaritramAM savistara rIte ApavAmAM AvyuM che. A rItanA aitihAsika pratyakSa purAvAone najara sAme rAkhI amoe vIranirvANanI I. sa. pUrve para7nI sAla nizcayAtmaka karI che. tenA AdhAre ame aitihAsika ghaTanAo barAbara samajapUrvaka goThavela che ane jyAM jyAM samajaphera AMka AvatA haze tenA aMge barAbara samaja ApI AgaLa dhapazuM. jaina dharmanuM anAditya zrI garavI gurjarabhUminA pATanagara vaDodarA mukAme I. sa. 1904 nA sapTembara mAsamAM maLela jena vetAMbara konpharansanA trIjA adhivezananA bIjA divase lekamAnya paMDita bALagaMgAdhara tilakanA jaina dharmanA prAcIna siddhAnta ane tenA anAdiva saMbaMdhamAM vidvatAbharyA bhASaNane eka vibhAga ame temanA ja zabdomAM rajU karIe chIe.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 samrA saMprati mAmA kAkA thanly someone Erl= e eeeeeeeeeeone - :- -: 15 - - - - mAtA - - - brAhmaNadharma para jainadharmanI chApa" zrImAna mahArAjA gAyakavADe pahele divase kenpharansamAM je pramANe kahyuM ke "ahiMsAno dharmaH" e udAra siddhAMte brAhmaNudharma para cirasmaraNIya chApa (mahAra) mArI che. yajJAdikamAM pazuone vadha thaI "cAI hiMsA" AjakAla thatI nathI, e jainadharmo ahiM brAhmaNa dharma upara mahATI chApa mArI che. pUrva kALamAM yajJanA aMge asaMkhya pazuhiMsA thatI hatI, jenuM pramANa meghadUtakAvya tathA bIjA aneka graMthamAM maLe che. rativeda (raMtideva) nAmanA rAjAe yajJa karyo hatuM, jemAM eTalA hada sudhI pazuvadha thaye hatuM ke nadInAM pAchuM khUnathI raktavaNIya thayAM hatAM. e ja samayathI e nadInuM nAma paNa "carmavati"evA abhidhAnathI prasiddhi pAmyuM che. pazuvadhathI svarga maLe che, evA abhimAnathI e viSayamAM uparokta Y. kathA sAkSIbhUta che, paraMtu A aghera hiMsAthI brAhmaNane bacAvavAnuM ? che. zreya (punya) jenene ja hise jAya che. brAhmaNa dharma para jaina A dhameM akSaya chApa mArI jene yaza jaina dharmane mATe ja egya A che che. ahiMsAne siddhAMta jaina dharmamAM prathamathI ja che, ane tenAM to samajavAnI kUTInA kAraNe baiddha dharma pitAnA anuyAyI cInAonA svarUpamAM sarvabhakSI thaI gayela che. brAhmaNa ane hiMdu dharmamAM mAMsabhakSaNa ane madirApAna baMdha paDyA te paNa jaina dharmanA pratApe ja. dayA ane ahiMsA evI vastu che ke jene stutya prItie jaina dharma utpanna karI cira sthira karI ane jenAthI te ciraMjIva tha. A ahiMsA dharmanI chApa jyAre brAhmaNa para paDI ane hiMduone ahiMsAnA pAlananI AvazyakatA samajAI tyAre yajJamAM pahema baMdha karavAmAM A jene aMge mahAvIra svAmInA upadezela dharmatatva sarvamAnya rahA ane ahiMsA dharma brAhmaNa ane jaina dharmane sarakhI rIte lAgu paDe." ItyAdi -lekamAnya tilaka - - : dvArA prakAra SHA gayA hatA ane tamArA pApA 8 Subscribe to BUS Severe - SEE
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 20 muM. ajAtazatru arthAt kaNikane rAjyaamala. I.sa. pUrve para7 thI 45 : 3ra varSa purANAe mahArAjA kuNikane videhIpukhtanA nAmathI saMbe che je vastu aitihAsika daSTie maLatI Ave che, kAraNa ke mahArAjA ceTaka te videhAdhipati hatA ane mahArAjA kuNika temano dauhitra thato hato ke jeNe pitAnA mAtAmahanuM rAjya sara karI tene pitAnA rAjya sAthe bheLavI dIdhuM hatuM. tenI mAtA cilaNa videhAdhipati ceTakanI putrI thatI hatI. mahArAjA kuNike pitAnA pitA zreNika mahArAjAnA mRtyu bAda tarata ja pATanagaranuM sthAna pheravavAne nizcaya karyo. te mATe teNe videha dezanI rAjyadhAnI vaizAlI tarapha najara pahoMcADI, paraMtu tyAM mAtAmaha rAjA ceTakanuM maraNa paNa pitAnA nimitte ja thaela hovAnAM kAraNe ane videha prAMta bAra varSonI laDAImAM chedanabhedana karI nAkhela hovAnAM kAraNe tyAM enuM hadaya na vaLyuM, eTale teNe navuM nagara vasAvavAnI AjJA rAjyAdhikArIone ApI ane caMpA nAme eka nagara aMgadezamAM bAMdhavAne hukama Ape. caMpA pUrve vizALa nagarI hatI, paraMtu kALanI prAbalyatAthI tene nAza thaye hate. pUrve A mahAna nagarI jenadharmanA bAramA tIrthaMkara zrI vAsupUjya svAmInA janma, dIkSA ane kevaLajJAna sAthe mokSabhUmi tarIke prasiddhi pAmI hatI. A nagarI ATalA dIrgha samaya paryanta khaMDiyera sthitimAM paNa UbhI hatI, tene sarvathA nAza tha na hatuM eTale mahArAjA kaNikanI AjJA thatAM tarata ja jIrNoddhAra thayo ane mahArAjA kuNike rAjyagRhImAMthI rAjyagAdI badalI caMpAmAM sthApI. ahIMnI rAjyagAdI para te I. sa. pUrve para3 mAM eTale mahAvIra nirvANa saMvata 4 mAM beThe gaNI zakAya.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 samrA saMprati A samaye prabhu mahAvIranA paTTadhara AcArya tarIke yugapradhAna zrI sudharmAsvAmI vidyamAna hatA ke jeone prabhu mahAvIre dIrdhAyuSI samajI potAnA paTTadhara tarIke sthApyA hatA. teo A nagara-sthApanAnA prathama ja varSe ja vihAra karatA karatA jaMbusvAmI vigere ziSya samudAya sahita caMpAnagarIe padhAryA. nagarInI bahAra udyAnamAM zrI sudharmAsvAmI padhAryAnA samAcAra sAMbhaLI mahArAjA kuNika suMdara vastrAlaMkArAdithI susajjita thaI, bhadrahasti para birAjamAna thaI bahumAnapUrvaka rijano sAthe zrI sudharmAsvAmIne vaMdana karavA gaye. A prasaMganuM varNana jena graMthakAro sutramAM Ape che ane jene aMge khAsa sUtraracanA thaI che. tevI ja rIte kuNika potAnA pitAnA svargavAsa bAda prabhu mahAvIranA darzanArthe gayo hato tenuM varNana paNa bAra upAMga sUtre paikInA prathama "vAra" nAmanA sUtramAM ApavAmAM AvyuM che. A sUtra AcArAMga pratibaddha upAMga che. tenI mULa leka saMkhyA 1,200 nI che. abhayadevasUrikRta TIkA ka 3,125 nI che. kula saMkhyA 4,325 nI che. magadhamAM pUrve pagapesAro karela ddha dharmane badale jenadharma rASTradharma tarIke vadhAre majabUta banyo ane boddha sAdhuo ane bAddhadharmAnuyAyIo bhAgye ja magadhamAM dekhAvA lAgyA. ajAtazatru rAjAe gautama buddhanI janmabhUmi kapilavastu nagarI ane tenI nirvANabhUmi sAvasthi nagarIne jItI lIdhI. baddha sAdhunA mAMsAhArathI te gusse thaye hato ane ahiMnA pradezone kabaje karI teNe boddha dharma para pUrNa pratibaMdha mUkyo temaja kapilavastu nagarIne nAza karyo. ahiMnI prajAne teNe jenadharmAnurAgI banAvI mAMsAhArane tyAga karAvyA. bAda mahArAjA ajAtazatrue vaizAlInA yuddhamAM pitAnI sAme thaela 14 rAjAone jItyA ane teone pitAnA khaMDIA banAvyA. bAda tene cakravatI thavAnI lAlasA thaI AvI, jethI teNe cAre dizAmAM pradeza jItavA jabaradasta yuddha AraMvyuM. A avasarpiNImAM thanArA bAre cakravartIe te thaI gayA hatA eTale keNikanI cakravattI thavAnI lAlasA AkAza-kusumavat hatI. jo ke tene cakravartIpaNuM prApta na thayuM, chatAM teNe ghaNA pradezo jItyA. viMdhyAcaLa parvata najadikanA parvatI rAjAne jItavA jatA tyAM tene ghAta thaye ane te mAryo gaye. A pramANe I. sa. pUrve para7 thI kalma sudhInAM 32 varSa sudhI rAjya karatAM teNe rAjyanI sarahadamAM suMdara rItane vadhAro karyo, eTaluM ja nahi paraMtu jena dharmane purepuro rAjyAzraya Ape. A hakIkatane ItihAsakAro sAthe sUtro paNa Teke Ape che. De. smitha pitAne abhiprAya rajU karatAM jaNAve che ke "mahArAjA ajAtazatrune bauddho bhale baiddhadhamAM jaNAvavA prayAse karatA hoya paraMtu sAcI hakIkata pramANe te te jaina dhamI ja hate. anya samartha ItihAsakAre paNa AvI ja jAtane abhiprAye Ape che.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 21 muM. mahArAjA zreNika tathA ajAtazatrunA pUrvabhava. mahArAjA zreNikane temanI 80 varSanI vRddhAvasthAe kArAgRhavAsanAM 12 varSo bhAgavavAM paDyAM. teee A janmamAM kuNikanu kaMi paNa evuM ahita naheAtuM karyuM ke jenA piraNAme temane khAra varSanA lAM gALA duHkhada sthitie jelamAM bhAgavI, mRtyu paNa AtmahatyApe karavuM paDe. pUrvajanmanA karmAnusaMdhAne mAnanAra sanAtana, veda ane jaina dharma A janmamAM bhAgavAtAM zubhAzubha karmone pUrvajanmA sAthe sabaMdha dharAvanArAM mAne che. mahArAjA zreNikanA aMge paNa te ja pramANe banyuM che, jemAM mahArAjAnA pUrva bhavanA vairI tApase potAnA veranA badalA bIjA janmamAM putra kuNika tarIke janmI, 'mitrazatru ' tarike lIdheA. mahArAjA zreNikanu pUrvajanmanuM vRttAMta nIce mujakha che. eka samaye prabhu mahAvIrane mahArAjA zreNike peAtAnA pUrvajanma saMbaMdhI prazna karyAM, kAraNa ke putra kuNika temane avAranavAra herAna karatA hatA; eTaluM ja nahi paraMtu koI kAi vAra sAme paNa thatA hatA. sarvajJa prabhu mahAvIre zreNikane peAtAnA kevaLajJAnanA khaLe tenA pUrvajanma nIce mujaba kahI saMbhaLAvyeAH-- 66 " pUrve vasaMtapura nagaramAM jitazatru nAme rAjA ane paTarANI amarasuMdarIthI suma'gala nAmanA pATavIkuMvaranA janma thayA hatA. A rAjaputra khAlyAvasthAmAM samavayaska maMtrIputra sainaka sAthe haMmezAM krIDA-ramata karatA. A maMtrIputra sainaka zarIre khudhA ane vAmana avatAra jevA hatA. tenAM save agApAMga apramANita ane avyavasthita hatA. keza pILA, AMkheA mAMjarI, nAka ghuvaDa jevu capaTu, Ai uMTALA ghATa jevA lAMbA, apriya kaThe tathA daradaMDavALu mukha, uMdaranI jema nAnAM karNa, peTa meATu, kALanA jevA TUMkA uru ane sAthaLa, vakra ja dhA ane supaDA 15
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 samA, saMprati jevA paga. A rItanA aMgopAMgavALA pitAnA bALamitra senaka sAthe haMmezAM rAjakumAra ramata karatA hatA, ane viduSakanI jema A vAmana avatArI maMtrIputra senaka tene hasAvI ramADato paraMtu pote te potAnA AvA kadarUpApaNAthI aMta:karaNamAM atIva vyathA anubhavate. yuvAvasthAe pahoMcatA maMtrIputra senakane vairAgyanI prApti thaI ane teNe vasaMtapura choDI zUnya citte tApasI pAse eSTikavrata lIdhuM, ane duSkara tapa karavA lAgyA. vizeSa tapazcaryA karatAM senaka ugra tapasvI bane. A bAju kumAra rAjapade Avyo. jyAre rAjyakumAra sumaMgala rAjyAsane hatA te samaye A tApasa vasaMtapuranA upavanamAM AvI Utaryo. nagarajane tApasa maMtrIputra hovAnAM kAraNe bhaktipUrvaka pUjA karavA lAgyA, ane tenA ugra tapanI prazaMsA karavA lAgyAM. lokoe A maMtrIputra tApasane tenA vairAgyanuM kAraNa pUchatAM teNe hAsyajanaka rIte rAjyaputra sumaMgalanuM nAma jaNAvyuM. A hakIkta rAjAne kAne pahoMcatAM rAjA sumaMgala vaMdana nimitte tyAM AvyuM ane pUrvakRta aparAdhonI kSamA mAgI, ane tenA tapanI prazaMsA karavApUrvaka mAsakSapaNe tapanuM pArAgu potAne tyAM karavAnuM nimaMtraNa karyuM. tApasa senake mahArAjAne AzIvaoNda devApUrvaka nimaMtraNa svIkAryuM. bAda rAjA pitAne kRtakRtya mAnate svasthAne gaye. eka mAsanuM tapa pUruM thatAM tApasa rAjAne tyAM pAraNArthe gaye, paranta bhavitavyatAne aMge te samaye rAjA zarIre asvastha hovAnA kAraNe rAjyakuTuMba vyagra ane cintAkrAntA banyuM hatuM. jyAre tApase rAjamahelamAM praveza karavA mAMDyA te samaye dvArapALoe tene praveza karatAM aTakAvyuM. tApasa tyAMthI tarata pAchA pharyo ane bIjA mAsanuM tapa AraMDyuM. vyAdhimukta thayA bAda rAjAne A vAtanI khabara paDatAM puna: te vaMdana nimitte gayA ane bIjA pAraNuM mATe AmaMtraNa ApyuM paNa tyAga na thayo. A pramANe tApasane cAra mAsanA upavAsa bhavitavyatAnA yege uparAuparI karavA paDyA. dareka pAraNAnA divase rAjA kudaratI saMjogomAM asvastha banate ane tApasa tene tyAM pAraNArthe jato paratu dvArapAle tene mahArAjAnI mAMdagInA kAraNe rokatA. mahArAjAnI tabIata bIje ja divase sudharI jatI ne te tApasa pAse jaI pazcAttApUrvaka pitAnI paristhiti jaNAvata, ane navI svIkArelI tapazcaryAnuM pAraNuM pitAne tyAM karavA vinavato. A pramANe upara jaNAvyA mujaba cAra vakhata banyuM. ane tApasane eka mAsane badale cAra mAsanI ugra tapazcaryA karavI paDI. have cothA mAsanA pAraNAthe rAjAnI vinaMtine mAna ApI rAjyamahele jatAM tApasane dvArapALoe tiraskArapUrvaka kADhI mUko. teonuM evuM ja mAnavuM thayuM ke jyAre jyAre A tApasa pAraNArthe Ave che tyAre tyAre mahArAjA asvastha thaI jAya che. dvArapAlanA tiraskArabharyA apamAnathI tApasa krodhe bharAye ane tenA manamAM e nakkI thaI gayuM ke rAjA haju paNa mArI hAMsI ja karyA kare che."
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA zreNika tathA ajAtazatrune pUrvabhava 115 tatkAla teNe nidAna-"niyANuM" karyuM ke "huM AgAmI bhavamAM tapanA baLe rAjAne vadha karanAre thAuM." tApase tapanA lAbhene "nidAna "nA rUpamAM pheravI nAkhyA. je A tApase "niyANuM" bAMdhyA vagara svargavAsa kIdhe heta te ucca vaimAnika devagatine pAmata evI tenI utkRSTa tapazcaryA hatI, chatAM karmavaza paDela tApase "niyANuM" karyuM ane tapane acinya lAbha gumAvyA. bAda tapazcaryA karatAM karatAM tene svargavAsa thayo. rAjA sumaMgala mRtyu pAmIne magadhanA samrATa zreNika tarIke mArI samakSa beThela rAjavI tame che, ane putra kuNika te pelA tApasa senakano jIva tamAre tyAM putrapaNe verane badale levA utpanna thaye che; mATe potAnA pUrvajanmane samajanAra he rAjavI zreNika ! tAre tArA putranA hAthe aMtima ghaDI sudhI asahA kaSTa bhegavavAM paDaze, ane tAre aMtakALa tenA nimitte ja thaze. tAruM mRtyu evA saMjogomAM thaze ke tane te samaye ucca keTInuM dharmadhyAna nahi sUjhe, ane tArA karmamAM lakhelI prathama nArakI tAre bhegavavI ja paDaze." A pramANe prabhu mahAvIranA mukhathI potAnA pUrvajanma sAthe putra kaNikano saMbaMdha jANI mahArAjA zreNike kArAgrahavAsanA asahya kaSTo zAMtipUrvaka bhegavyAM hatAM, jemAM tene aMta ApaNe pUrvokta prakaraNamAM vAMcyA pramANe duHkhada sthitie the. mahArAjA zreNikanA mRtyu bAda mahArANa cilaNAne apUrva vairAgya prApta thaye, eTale temaNe prabhu mahAvIra pAse dIkSA laI AtmakalyANa sAdhyuM. tevI ja rIte mahArAjazrInI pAchaLa rahelI rANIoe tathA AtmakalyANa IcchanArA rAjyaputrae tarata ja dIkSA lIdhI. A pramANe mahArAjA zreNikanA rAjyakuTuMbamAM eka ja varSamAM banela uparAuparI banAvane aMge kuNikanuM magaja bhramita thayuM ane pitAnuM jIvana have pazcAttApapUrvaka vitAvavuM paDyuM. tene rAjyamahela ane rAjyadhAnInuM zahera rAjyagrahI khAvA dhAtuM hoya evuM lAgyuM eTale teNe tarata ja navuM zahera vasAvavAnI AjJA ApI. A ja arasAmAM prabhu mahAvIranuM paNa nirvANa thayuM, eTale mahArAjA kuNike pitAnA dharmapitA tarIke pitAne sadamArge doranAra mahAna aMtima vibhUti paNa gumAvI ke jeo avAranavAra rAjyakumAra kaNikane sadha ApI pitAnA pitAnA mRtyunA kAraNabhUta , tenA pUrvajanmanAM karmo" jaNAvI tene zAMtvana ApatA hatA. A pramANe prabhu mahAvIranuM nirvANa I. pUrve para7 mAM thayuM jenA aMtargata bAra varSa sudhI kuNike rAjyagAdI bhegavI hatI, paraMtu A rAjyagAdI bhegavavAnAM varSo sUtrakAroe athavA to itihAsakAroe na letAM mahArAjA zreNikanA mRtyu bAda tenA rAjyAsananAM varSonI gaNatrI lIdhI che. eTale teNe 3ra varSa sudhI rAjya bhegavyAnuM jaNAvyuM che, jenI savistara hakIkta have pachInAM prakaraNamAM jaNAvavAmAM Avaze. mahArAjA zreNike etihAsika dRSTie 42 varSa rAjya karyuM, paraMtu vAstavika rIte temanI ANu magadhamAM 52 varSa ne cha mAsa paryanta vartatI hatI.
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 22 muM. mahArAjA uDDayana Urphe uDhDhAyazva athavA utkrAi, vIranirvANa 32 thI 60 sudhI, I. sa. pUrve 45 thI 467 sudhI :: 28 va. mahArAjA ajAtazatrunA svargavAsa pachI peAtAnI 40 varSanI avasthAe mahArAjA udAie ca'pApurInA si'hAsana para besI rAjyaamala zarU karyAM, parantu A mahArAjAne paNa peAtAnA pitAnI mAphaka caMpApurImAM cena paDyuM nahi. tethI teNe paNa rAjya upara AvatAM tarata ja navAM zaheranI sthApanA mATe rAjakama cArIone AjJA karI. A AjJAnusAra sArA nimittiAAne uttama sthAnanI zodha mATe meAkalavAmAM AvyA, je jotAM jotAM gaMgA ane sAma nadInA saMgamataTa para AvyA. tyAM gulAmI phUleAthI khIlela gulAbI raMgavALu " pATalI ( punnAMga ) vRkSa "ne joi tenI zaiAbhAthI Azcarya pAmela nimitti tyAM thADA samaya UbhA rahyA tyAM te te samaye temanI najara DALI para beThelAM UghADAM mukhavALAM cASa nAmanA pakSIo para paDI. " cASa " pakSIonAM khullAM mAMmAM kIDA ApameLe AvI AvIne paDatA hatA. A joi nimittavettA manamAM vicAravA lAgyA ke- * ahA ! jema A cASa pakSIonAM mAMmAM peAtAnI meLe kIDA AvIne paDe che tema A sthAne jo nagara vase tA rAjAne paNa peAtAnI meLe lakSmI prApta thAya. ' (6 ,, teoe e vAta rAjAne jaNAvI. rAjA paNa ghaNA khuzI thayA. evAmAM eka vRddha nimittio khelyA ke--" he rAjAn ! A pATalAvRkSa kai sAmAnya nathI kAraNa ke agnikAputra AcAya nAme eka muninI khoparImAMthI te utpanna thaela che. A pATalAvRkSa pavRitra che ane vizeSamAM tene mULa jIva ekAvatArI hAvAthI khIje bhave meAkSamAM janAra che. " mahArAjAe tenuM vRttAMta te jJAnI nimittiAne pUchyuM, jenA ttimAe peAtAnA jJAnanA maLe ApyA. A prasaMgane lagatA vRttAMta javAba te nimivividhatIrthaMkalpa "
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA udayana UryuM udAya% athavA udAI 117 nAmanA graMthamAM zrI "pATaliputranagarakalpanA adhyAyamAM tenA kartA zrI jinaprabhasUrijIe vistArapUrvaka Apela che, je vAMcavAthI khAtrI thaze. A Akho kalpa laMbANabharyo ne mahattvatAvALo hovAnA kAraNe ame e temane pATaliputrane lagate mahatvatAbharyo zeDo bhAga have pachInA prakaraNamAM rajU karyo che. te kalpa saMpUrNa vAMcI jatAM anya aitihAsika tAtvika bAbate paNa maLI Ave tema che. mahArAjA udAInI AjJA pramANe nimittionA darzAvyA pramANe bAra yojana lAMbu ane nava jana paheluM pATaliputra nAme nagara vasAvavAmAM AvyuM, je nagaranuM bIjuM nAma manahara dekhAtAM khIlelAM kusuma puSponA kAraNe kusumapura paNa paDayuM. A nagaranuM varNana karatAM itihAsakAre jaNAve che ke tenA kilAne 570 minArAo tathA cosaTha daravAjAo hatA ane keTanI bahAra 30 phUTa UMDAInI pahoLI khAI evI rIte khodavAmAM AvI hatI ke game te dumana paNa tene oLaMgI na zake. A pATaliputramAM mahArAjA udAIe eka bhavya jinamaMdira banAvyuM hatuM ne te hamezAM tyAM pUjA karavA jate. A prAcIna maMdiramAMnI keTalIeka mUrtio atyAre kalakattAnA myujhIemanI gelerImAM jevAmAM Ave che. A maMdiramAMnI athavA to anya maMdiromAMthI paTanA zaheranI najadIkamAMthI be adhiSThAyaka yakSanI prAcIna mUrtio maLI AvI che ke je mUrtio mahArAjA udAInA kALanI samajAya che. A hakIktane itihAsavettA jayasvAlajI paNa Teko Ape che. rAjyagAdInI sthApanA bAda A mahArAjAe saurASTranI yAtrA karyAnuM nivedana maLI Ave che. yAtrA karI AvyA bAda teNe pazcima pradeza paryanta karela paryaTananA AdhAre tyAM sudhI pAkI sarahada majabUta karavA ane pitAe jyAMthI jIta meLavavAnuM kArya adhUruM rAkhyuM hatuM tyAMthI AgaLa jIta meLavavAnuM kArya teNe hAthamAM lIdhuM ane dakSiNa prAMtanA aneka vibhAgo teNe sara karyA. A samaye rAjya vadhAravAnI rAkSasI mahatvAkAMkSAe rAjA ajAtazatrunI mAphaka rAjA udAI paNa ghaNA rAjAone apriya thaI paDayo hate. pariNAme , tenuM apamRtyu eka padabhraSTa rAjakumAranA hAthe veSadhArI muninA lebAzamAM vIranirvANanA 6 mA varSe jyAre te piSadhazALAmAM piSadha karato hato te divase rAtanA thayuM hatuM. tenA aMgeno ahevAla pariziSTa parvamAM maLI Ave che je nIce mujaba che - dharmane badhakartA na thAya te pramANe kSAtratejane prasarAvatA udAyI rAjAe badhA rAjAone sAma, dAma, daMDa ane bheda e cAra prakAranI rAjanItithI pitAnA sevako banAvyA hatA. te badhA rAjAo paNa jyAM sudhI udAI rAjA jIve che tyAM sudhI ApaNane rAjyasukha nathI ema mAnI tenI AjJAne mAnya rAkhatA hatA. anyathA eka rAjAne kAMIka aparAdha thatAM udAI rAjAe tenuM rAjya chInavI lIdhuM.
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 samrATu saMpati e rAyaNa thaela rAjA rAjya mUkI maraNa pAmyuM. tene eka putra bhamate bhamate ujajenI nagarIe jaI avaMtipatinI sevA karavA lAgyo. teNe tene pitAne savistara ahevAla saMbhaLAvyuM jethI tenA upara tenI asara thaI. eka vakhata rAjaputra avaMtipatine vinaMti karI keH "he deva! je ApanI AjJA hoya te huM udAI rAjAne vaza karuM, paraMtu tamAre mArA sahAyaka thavuM, kAraNa ke pitAnA prANane tRNu samAna gaNIne vRthA sAhasa keNa kare?" avaMtinAthe te vAta kabula karI eTale te rAjaputra pATalIputra nagare gaye. tyAM te udAI rAjAne sevaka thaI rahyuM ne vyaMtara jema mAMtrikanA chidra jue tema te udAI rAjAnA chidra jevA lAgyuM, paraMtu te durAtmA potAnA prayatnamAM phAvyuM nahi. anyadA parama zrAvaka udAI rAjAnA maMdiramAM sarvadA akhkhalitapaNe gamana karatA evA jaina munione teNe joyA. eTale ja udAI rAjAnA bhuvanamAM praveza karavAno eka mAtra mArga tene sAdhujIvana samajAyuM. pitAnA kAryanI paripUrtinI IcchAthI teNe eka AcArya pAse dIkSA lIdhI ane mAyAthI niraticArapaNe vrata pALatAM teNe munione evI rIte sAdhyA ke jethI teo tene AdhIna thayA. daMbhapradhAna tenuM sAdhupaNuM keInA jANavAmAM na AvyuM, kAraNa ke cAlAkIthI karavAmAM Avela daMbhane bheda brahmA paNa jANe zaktA nathI. udAI rAjA kAyama aSTamI ane caturdazInA divase piSadha karatA hatA ane tene dharmakathA saMbhaLAvavA AcArya te divase tenI pAse rahetA. ekadA jemaNe te mAyAvI rAjaputrane dIkSA ApI hatI te AcArya SidhanA divase vikAsa vakhate rAjyamaMdira tarapha cAlyA. eTale temaNe utAvaLathI pelA ziSyane kahyuM ke: he kSullaka ! tuM upakaraNe laI le, ApaNe rAjyamaMdiramAM jaIe." eTale te mAyAvI bhaktinATaka karatA upakaraNe laIne chaLa meLavavAnI IcchAthI AcAryanI sAthe cAle. udAI rAjAne mAravAnI IcchAthI teNe cirakALathI eka lehanI charI potAnI pAse gopavI rAkhI hatI te paNa teNe gupta rIte sAthe laI lIdhI. A ziSya bAra varSane dIkSita thavAthI ene samabhAva pAraNo haze, ema dhArIne AcArya tene rAjyamaMdiramAM sAthe laI gayA. tyAM dharmagechI karIne AcArya nidrAvaza thayA ane rAjA paNa svAdhyAya karatA kaIka glAni pAmela hovAthI mahItaLane pramAIne sUI gayo, paraMtu te mAyAvI durAtmA te jAte ja rahyA. bAda te mAyAvI zramaNe sUtelA rAjAnA gaLA upara yamanI jIhna samAna te lehanI charI calAvI, eTale kadaLInA sthaMbha samAna rAjAne kemaLa kaMTha kapAI gayuM. pachI te pApiNa te ja vakhate tyAMthI bahAra nIkaLI gayo. tene sAdhu samajI paheregIroe paNa aTakAvyA nahIM. rAjAnA raktathI Addha thayela AcArya acAnaka jAgrata thayA. rAjAnuM chedAyela mastaka levAmAM AvyuM. tapAsa karatAM pelA mAyAvI zramaNane tyAM na jevAthI AcArya vicAravA lAgyA keH pele sAdhu ahIM dekhAtuM nathI, tethI kharekhara teNe ja A duSkarma karyuM jaNAya che. ahA!
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA uDDayana Urphe udAyaSa athavA udAna 119 "" hai pASTi ! teM A thru akRta karyuM? dharmanA AdhArarUpa evA A rAjAnA vinAza karyAM ane zAsananI paNa malinatA karI. meM evA duSTane dIkSA ApI ane mArI sAthe ahIM lAvye tethI A zAsananI malinatA meM ja karI ema ryuM, mATe huM paNu AtmaghAta karIne zAsananI malinatAnuM rakSaNa karuM. pachI rAjA ane guru bannene koIe mArI nAkhyA evI leAkavAyakA bhale thAya. A pramANe vicArIne bhavacarima pratyAkhyAna ( anazana ) karIne te charIne peAtAnA kaTha upara calAvIne AcAya pAte paNa paMcatva pAmyA. prAta:kAla thatAM aMtaHpuranI zayyApAlikAe tyAM AvI ane amagala joIne chAtI phUTatI rAvA lAgI. eTale tatkALa tyAM rAjapuruSA ekaThA thaI gayA. ane sarve vicAra karavA lAgyA ke: 'rAjA ane gurune nizce te kSullake (rAjakumAre ja ) mAryA che. te A mahAn sAhasa karI adrazya thai gayA jaNAya che. tene A apakRtya karatA aTakAvavA AcArya mahArAje prayatna karyo haze eTale tema karatAM tapathI kRza thayela zarIravALA AcArya ne paNa te durAtmAe pRthvI upara pADI dIdhA haze ane narendranI jema te paNa maraNane zaraNa thayA jaNAya che. " bAda rAjAnA vadha karanAra te rAjyakumAra tyAMthI ujjainI gayA, jyAM avaMtipatie tenA tiraskAra karyAM ane AvuM duSTa kRtya karavA mATe atyaMta ThapakA ApyA. tene peAtAnu mukha kALuM karavA kahI rAjAe tene apamAnita karI nagara bahAra kADhI mUkayA. tyArathI ja abhavyazirAmaNa te vasudhA para uThThAinRpamAraka' evA nAmathI prasiddha thayA. " A bAju mahArAjA udAi ekAeka aputra maraNa pAmatAM rAjyamaMtrI ane nagaranA agrajanAe paTTa hasti, pradhAna azva, chatra, kuMbha ane be cAmara, e pAMce divya vastuo rAjyama MdiramAM pheravI. rAjyamaMdiramAM kAinI para pasaMdagI na utaravAthI te divya vastuo rAjyamaMdiranI bahAra nagaramAM pheravavAmAM AvI. ahIM te divase bhAgyadayane lagatA eka apUrva manAva evA banyA ke jenA AdhAre pATaliputra nagaranI zizunAgavaMzanI kSatriya rAjyagAdI zUdravaMzI naMdavazamAM gai ke je navazanA rAjAoe doDhasA varSa sudhI pATaliputra upara vIratAthI rAjya karI rAjyakIrti vadhArI. eTaluM ja nahi paNa peAtAnI vIratAnA khaLe anya sAmrAjyAnA rAjyakuTuMbanI kanyA te meLavavAne bhAgyazALI thayA, jenuM savistara vRttAMta have pachInA khaDamAM rajU karavAmAM Avaze.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 23 muM. - // pATaliputranagarakalpaH // Anamya zrIneminamanekapuratnajanipavitrasya / zrIpATaliputrAhayanagarasya prastumaH kalpam // 1 // pUrva kila zrIzreNikamahArAje'staMgate tadAtmajaH kUNikaH pitRzokAccampApurI nyavIvizat / tasmiMzcAlekhyazeSatAM prayAte tatsanurudrAyinAmadheyazcampAyAM kssonnijaanirjnisstt| so. 'pi svapitustAni tAni sabhAkrIDAzayanAsanAdisthAnAni pazyannastokaM zokamudavahat / tato'mAtyAnumatyA nUtanaM nagaraM nivezayituM naimittikavarAn sthAnagaveSaNAyAdikSat / te'pi sarvatra tAMstAn pradezAn pazyanto gaGgAtaTaM yayuH / tatra kusumapATalaM pATalitaraM prekSya tacchobhAcamatkRtAstacchAkhAyAM niSaNNaM cApaM vyAttavadanaM svayaM nipatatkITakapeTakamAlokya cetasvacintayan-aho ! yathA'sya cApapakSiNo mukhe khayametya kITAH patantaH santi tathAtra sthAne nagare nivezite'sya rAjJaH svayaM zriyaH sameSyanti / taca te rAjJe vyajijJapan / so'pyatIva pramuditaH / tatraiko jaranaimittiko vyAharad-deva ! pATalAtarurayaM na saamaanyH| purA hi jJAninA kathitam pATalAduH pavitro'yaM mahAmunikaroTibhUH / ekAvatAro'sya mUlajIvazceti vizeSataH // 1 // rAjJoktam-katamaH sa mahAmuniH / tadanu jagAda naimittikaH-zrUyatAM dev!| uttaramathurAyAM vAstavyo devadattAkhyo vaNikaputro digyAtrArtha dakSiNamathurAmagamat / tatra tasya jayasiMhanAmnA vaNikputreNa saha sauhRdamabhavat / anyadA tadgRhe bhuJjAno'nikA
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATaliputranagarakalpa 121 nAmnI tAmi sthAle bhojanaM pariveSya vAtavyajanaM kurvantI ramyarUpamAlokya tasyAmanurakto dvitIye'si carakAn preSya jayasiMha tAmayAciSTa / so'bhyadhAd-ahaM tasA eva dade khasvasAraM yo madgRhAire na bhavati / pratyahaM tAM taM ca yathA pazyAmi; yAvadapatyajanma / tAvadyadi madhe sthAtA tadA tasya jAmiM dAsyAmIti / devadatto'pyomityuktvA zubhe'hni tAM paryaNaiSat / tayA saha bhogAn bhuJjatastasyAnyadA pitRbhyAM lekhaH praiSi / taM vAcayatastasya netre varSitumabhUNi pravRtte / tatastayA hetuM pRSTo'pi yAvannAbravIt tAvattayA''dAya lekhaH svayaM vAcitaH / tatra cedaM likhitamAsId gurubhyAm-yadvatsa! AvAM vRddhau nikaTanidhanau, yadi ca nau jIvantau divRkSase tadA drAgAgantavyamiti / tadanu sA patimAzvAsya svabhrAtaraM haThAdapya'nvajijJapat / bharnA saha pratasthe cottaramathurAM prati sagarbhA / kramAnmArge sA sUnumasUta / nAmAsya pitarau kariSyata iti devadattokte parijanastamarbhakamanikAputra ityullApitavAn / krameNa devadatto'pi svapurI praap| pitarau praNamya ca zizu tayorArpayat / sandhIraNetyAkhyAM tau naptuH punazcakrAte,tathApyannikAputra ityeva paprathe'sau / varddhamAnazca prAptatAruNyo'pi bhogAMstRNavadvidhUya jayasiMhAcAryapArzve dIkSAmagrahIt / gItArthIbhUtaH prApadAcAryakam / anyadA viharan sagaccho vArddhake puSpabhadrapuraM gaGgAtaTasthaM prAptaH / tatra puSpaketunRpastaddevI puSpavatI tayoyugmajauM puSpacUlaH puSpacUlA ceti putraH putrI cAbhUtAm / tau ca saha varddhamAnau krIDantau ca parasparaM prItimantau jAtau / rAjA dadhyau-yayeto dArako viyujyate tadA nUnaM na jIvataH; ahamapyanayovirahaM soDhumanIzastasmAdanayoreva vivAha karomIti dhyAtvA matrimitrapaurAMzchalenApRcchad-bho yadratnamantaHpure utpadyate tasya kaH prabhuH? tairvijJaptam-deva ! antaHpurotpannasya kiM vAcyam , yaddezamadhye'pyutpadyate ratnaM tadrAjA yathecchaM viniyukte / ko'tra bAdhaH ? / tacchrutvA svAbhiprAya nivedya devyAM vArayantyAmapi tayoreva sambandhamaghaTayannRpaH / dvau dampatI bhogAn bhutaH sma / rAjJI tu patyapamAne vairAgyAtamAdAya svarge devo'bhUt / anyadA puSpaketau kathAzeSe puSpacUlo rAjA'bhUt / sa ca devaH prayu. ktAvadhistayorakRtyaM jJAtvA svame puSpacUlAyA narakAnadarzayattadduHkhAni ca / sA ca prabuddhA bhItA ca patyuH savemAvedayat / so'pi zAntikamacIkarat / sa ca devaH pratinizaM narakAMstasyA adarzayat / rAjA tu sarvAMstIthikAnAhUya papraccha-kIdRzA narakAH syuriti| kaizcigarbhavAsaH, kaizcana guptivAsaH, kairapi dAridrayam , aparaiH pAratantryamiti tairnarakA aacckssire| rAjJI tu mukhaM moTayitvA tAn visaMvAdivacaso vyasAkSIt / atha nRpo'nnikAputrAcAryamAkArya tadevApAkSIt / tena tu yAdRzAn devyadarzayattAdRzA evoktA nrkaaH| rAjJI proce 16
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1rara samrAT saMprati bhagavan ! bhavadbhirapi kiM svapno dRSTaH 1 / kathamanyathetthaM vittha ? sUrizvadat - bhadre ! jinA - gamAtsarvamavagamyate / puSpacUlA'vocat - bhagavan ! kena karmaNA te prApyante / gururagRNAdbhadre ! mahArambhaparigrahairgurupratyanIkatayA paJcendriyavadhAnmAMsAhArAcca teSvaMginaH patanti / krameNa sa surastasyai svargAnadarzayat svapne / rAjJA tathaiva pAkhaNDinaH pRSTAstAnapi vyabhicArivAco visRjya bhUpastamevAcAryaM svargasvarUpamaprAkSIt / tenApi yathAvattatrodite svargAptikAraNamapRcchadrAjJI / tataH samyaktvamUlau gRhi yatidharmAvAdizanmunIzaH / pratibuddhA ca sA laghukarmmA / nRpamanujJApayati sma pravrajyAyai / so'pyUce - yadi magRha eva bhikSAmAdatse tadA pravraja / tayorIkRte nRpavacasi sA sotsavamabhUttasyAcAryasya ziSyA gItArthA ca / anyadA bhAvidurbhikSaM zrutopayogAt jJAtvA sUrirgacchaM dezAntare praiSIt / svayaM tu parikSINajaGghAbalastatraivAsthAtH bhaktapAnaM ca puSpacUlA'ntaH purAdAnIya gurave'dAt / kramAttasyA guruzuzrUSAbhAvanAprakarSAt kSapakazreNyArohAtkevalajJAnamutpede / tathApi guruvaiyAvRtyAna nivRttA / yAvaddhi guruNA na jJAtaM yadayaM kevalIti tAvat pUrvaprayuktaM vinayaM kevalyapi nAtyeti / sApi yad yadgurorucitaM rucitaM ca tattadannAdi sampAditavatI / anyadA varSatyabde sA piNDamAharad / gurubhirabhihitam - vatse ! zrutajJA'si, kimiti vRSTau tvayA''nItaH piNDaH ? iti / sA'bhANIt-bhagavan ! yatrAdhvani apkAyo'citta evAsIttenaivAyAsiSamaham ; kutaH prAyazcittApattiH 1 / gururAha - chadmasthaH kathametadveda 1 / tayoce kevalaM mamAsti / tato mithyA me duSkRtam ; kevalyAzAtita iti bruvannapRcchattAM gacchAdhipaH - kimahaM setsyAmi na veti ? kevalyUce mA kruDva madhRtim ; gaGgAmuttaratAM vo bhaviSyati kevalam / tato gaGgAmuttarItuM lokaiH saha nAvamArohatsUriH / yatra yatra sa nyaSIdattatra tatra naurmakkumArebhe / tadanu madhyadezAsIne munIne sarvApi naurmaktaM lagnA / tato lokaiH sUrirjale kSiptaH / durbhagIkaraNAvirAdvayA prAgbhavapatnyA vyantarIbhUtayA'ntarjalaM zUle nihitaH / zUlaproto'pyayamapkAyajIvavirAdhanAmevAzocayannA''tmapIDAm / kSapakazreNyArUDho'ntakRtkevalIbhUya siddhaH / AsannaiH suraistasya nirvANamahimA cakre / ata eva tattIrthaM prayAga iti jagati paprathe / prakRSTo yAgaH pUjA atreti prayAga ityanvarthaH / zUlaprotatvagatAnugatikayA cAdyApi parasamayinaH krakacaM svAGge dApayanti tatra / vaTazca tatra kaNazasturuSkaichinno'pi muhurmuhuH prarohati / sUreH karoTiryAdobhistroTyamAnA'pi jalormibhirnadItIraM nItA / itastato lulantI ca zuktivannadItaTe kvApi guptaviSame pradeze vilagya tasthau / tasya ca karoTikarparasyAntaH kadAcitpATalAbIjaM nyapaptat / kramAt karoTikarparaM bhittvA dakSiNahanoH pATalAtarurudgato vizAlazcAyamani / tadatra pATalidroH prabhAvAccApanimittAcca nagaraM nivezyatAm, AzivAzabdaM ca
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 pATaliputranagaraka95 sUtraM dIyatAm / tato rAjJA''diSTA naimittikAH pATalAM pUrvataH kRtvA pazcimAm , tata uttarAm , tataH punaH pUrvAm , tato dakSiNAM zivAzabdA'vadhi gatvA sUtramapAtayan / evaM caturasraH purasya sabhivezo babhUva / tatrAGkita pradeze purmciikrnnRpH| tacca pATalAnAmnA pATaliputraM pattanamAsIt / asamakusumabahulatayA ca kusumapuramityapi rUDham / tanmadhye zrInemicaityaM rAjJAskAri / tatra pure gajAzvarathazAlAprAsAdasaudhaprAkAragopurapaNyazAlAsatrAkArapauSadhAgAraramye ciraM rAjyaM jainadharma caapaalydudaayinrendrH|| ["vividhatIrthakalpa"mAthI uddhRta, kartA zrIjinaprabhasUri, racanA vikrama saMvat 1389 ] bhAvArtha -zrI neminAtha bhagavAnane namaskAra karIne aneka puruSonA janmathI pavitra, zrI pATaliputranagarane kalpa (graMtha) ame kahIe chIe. pahelAM zreNika mahArAjA paralakavAsI thayA tyAre temane putra kaNika pitAnA zekathI caMpApurImAM rahyA. te paNa paralokavAsI thayA tyAre tene putra udAya caMpApurImAM rAjA thayo. te paNa pitAnA pitAnAM sabhAsthAne, kIDAsthAne, zayana ane Asane vigere jete ghaNe zoka karavA lAgyo. tyArapachI pradhAnanI anumatithI navIna nagara vasAvavA mATe sArA nimittione sthAnanI zodha mATe AjJA ApI. teo paNa sarva sthaLe sthAnene jotAM jotAM gaMgAne kAMThe gayA. tyAM phUlethI gulAbI raMgavALuM pATalivRkSa(punnAga vRkSa)ne joIne tenI zobhAthI Azcarya pAmelA, tenI DALI para beThelA UghADA mukhavALA cASapakSInA moDhAmAM potAnI meLe kIDAo paDatA joIne manamAM vicAravA lAgyA: "aho ! jema A cASa pakSInA moDhAmAM potAnI meLe AvIne kIDA paDe che tema A sthAne nagara vase te A rAjAne pitAnI meLe lakSamI AvI maLaze." teoe te vAta rAjAne jaNAvI. rAjA paNa ghaNe khuza thayA. tyAM eka vRddha nimitti bolyoH "he rAjana! A pATalAvRkSa kAMI sAmAnya nathI kAraNa ke pahelAM jJAnIe kahyuM che ke - mahAna muninI kheparamAMthI utpanna thayela A pATalAvRkSa pavitra che, ane vizeSamAM tene mUla jIva ekAvatArI (bIje bhave mokSe janAra) che." rAjAe pUchayuM-te mahAmuni keNu?" tyAre nimittio beH "he deva! sAMbhaLe uttaramathurAmAM rahenAra devadatta nAmane vaNikaputra digyAtrA mATe dakSiNamathurAmAM AvyuM. tyAM tene jayasiMha nAmanA vANIAnA putra sAthe mitratA thaI. eka vakhata tene ghera jamatAM thAlamAM bhejana pIrasIne pavana nAkhatI ane suMdara rUpavALI atrikA nAmanI tenI bahenane joIne, tenA upara nehavALA teNe mANasa mekalIne jayasiMha pAse tenI mAgaNI karI. jayasiMhe kahyuM ke: "huM tene ja mArI bahena ApuM ke je mArA gharathI dUra na thAya. hamezAM teNane ane tenA patine jouM ane jyAMsudhI saMtAna thAya tyAMsudhI teo baMne
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 samrATu saMprati mAre ghera rahe tene mArI bahena ApuM." devadate te kabUla karyuM ane zubha divase tene paraNyo. tenI sAthe bhega bhegavatA tene eka divasa tenA mAbApane patra maLe. tene vAMcatA tenI AMkhamAMthI AMsu vahevA lAgyAM, tethI agnikAe kAraNa pUchavA chatAM te bolyA nahIM tyAre teNue patra laIne vAMcyo. temAM A pramANe tenA mAbApe lakhela hatuM: "he putra! vRddha evA amene tAre jovAnI IcchA hoya te jaladI AvavuM." tyArapachI teNIe patine AzvAsana ApIne haThathI potAnA bhAInI rajA lIdhI, ane dhaNI sAthe sagarbhAvasthAmAM ja uttaramathurA tarapha javA nIkaLI. anukrame mArgamAM teNIe putrano janma Ape. AnuM nAma mAtApitA pADaze ema devadatte kahyuM paNa nokaravarga tene agnikAputra e nAmathI bolAvavA lAge. anukrame devadatta pitAne nagare pahoMce. mAtapitAne namIne te baMnee bAlaka temane Ape. teoe pitranuM nAma saMdhAraNuM pADayuM, paNa A to agnikAputra e nAmathI ja prasiddha thaye. anukrame vadhate taruNa avasthAne pAme chatAM bhegane tRNa mAphaka tyajIne jayasiMha AcArya pAse dIkSA lIdhI. bAda gItArtha thaIne AcArya pada prApta karyuM. gaccha sAthe vicaratA eka vakhata atrikAcArya vRddhAvasthAmAM gaMgAne kAMThe rahelA pupabhadranagaramAM AvyA. te nagaramAM pupaketu rAjA ane tenI rANI puSpAvatI hatI. teone sAthe janmelA pu5cUla ane puchapacUlA e nAmanAM putra-putrI hatAM. sAthe vadhatAM ane sAthe ramatAM te baMne jaNa paraspara snehavALAM thayAM. rAjA vicAravA lAgya: "je A bALakone judAM karIza te nakkI jIvI zakaze nahi. huM paNa te baMnene viraha sahI zakuM tema nathI, tethI e baMneno vivAha karuM.' ema vicArIne pradhAne, mitro ane nagaravAsIone kapaTathI pUchyuM ke: "he leke ! je ratna antaHpuramAM upaje tene mAlIka koNa?" teoe kahyuM: "he deva! aMta:puramAM upajelAnuM te zuM paNa dezamAM je ratna utpanna thAya tene rAjA pitAnI IcchApUrvaka upayoga karI zake che. AmAM zuM bAdha che?" te sAMbhaLIne rAjAe pitAne abhiprAya jaNAvIne rANue nA kahyA chatAM rAjAe te baMnene vivAha saMbaMdha . te baMne jaNa bhegene bhegavavA lAgyAM. rANI te patie apamAna karyuM tethI vairAgya vaDe vrata grahaNa karIne svargamAM devapaNe utpanna thaI. eka vakhata jyAre puSpakatu rAjA maraNa pAmyA tyAre puSpacala rAjA thayA. A bAju deva thayela rANu avadhijJAnathI te baMnenA akRtya(kharAba kArya)ne jANIne puSpacalAne svapnamAM narakanAM duHkha dekhADyAM. te joIne teNe jAgI UThI ane bhayabhIta banI gaI. pachI badhI vAta teNe patine jaNAvI. teNe paNa zAMti kArya karAvyuM, chatAM te deva hamezAM rAtrie teNIne naraka dekhADavA lAgyuM. rAjAe badhA dharmanA agresane bolAvIne pUchayuM: "narake kevA hoya?" keTalAke garbhavAsane, keTalAke gamavAsane, keTalAke daridratAne, keTalAke parataMtratAne naraka kahyuM. rANIe te mukha maraDIne viruddha (pratikULa) bolanArAone rajA ApI. tyArapachI rAjAe agnikAputra AcAryane bolAvIne pUchyuM. temaNe te jevA devIe dekhADyAM hatAM tevAM ja narake kahyAM. rANIe pUchyuM "he bhagavan! tame paNa svapna joyuM che ke zuM? nahi te narakanuM svarUpa AvI rIte kema jANe?"
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATaliputranagaraka5 125 sUrie kahyuM: "he bhadra! jinezvara bhagavAnanA AgamothI sarva jANI zakAya che. pupacalA bolI: "he bhagavan! kevA karmothI te naraka prApta thAya?" gurue kahyuM: "he bhadra! mahAAraMbha ane parigrahavaDe, gurunA virodhI thavAthI, paMceMdriyanA ghAtathI ane mAMsAhArathI che narakamAM jAya che." anukrame devatAe tene svapnamAM svarga paNa batAvyuM. rAjAe pahelAMnI mAphaka anya dhamIone pUchyuM, paNa pratikULa bolanArAone rajA ApIne, rAjAe te AcArya mahArAjane svarganuM svarUpa pUchayuM. temaNe hatuM tevuM ja kahyuM tyAre svarganI prAptinuM kAraNa rANIe pUchayuM, eTale munirAje samyaktva yukta gRhastha dharma ane sAdhudharma ema be dharmone upadeza Ape. hakamI te rANI pratibadha pAmI, ane rAjAnI pAse dIkSA levA mATe rajA mAgI. rAjAe kahyuM: "je mAre gherathI ja bhikSA grahaNa kare te dIkSA le." teNue te vacana aMgIkAra karyuM ne utsavapUrvaka AcAryanI ziSyA thaI ane bhaNune viduSI banI, eka vakhata zratanA upagathI bhaviSyamAM duSkALa paDavAne che ema jANIne gacchane bIjA dezamAM mokalI dIdhA ane agnikAputra AcArya pate vRddha hevAthI tyAM ja rahyA. gocarI pANI puSpacalA antaHpuramAMthI lAvIne Ape che. anukrame teNIne gurusevAnA utkRSTa bhAvathI ane kSapakazreNIvaDe kevalajJAna utpanna thayuM, te paNa gurusevAthI te aTakI nahi. jyAM sudhI A kevalI che ema gurue na jANyuM tyAM sudhI kevalI chatAM paNa pUrvanI jema vinayane ullaMghatI nahi. te paNa gurune gya ane rucikara AhAra-pANI lAvI ApatI. eka vakhata varasAda varasate hatuM ane te AhAra lAvI. gurue kahyuM: "he vatsa! tuM viduSI hovA chatAM varasAdamAM AhAra kema lAvI?" teNue kahyuM: "bhagavad ! je mArgamAM acitta (nirjIva) varasAda hatA te mArgethI huM AvI chuM te prAyazcita kema Ave?" gurue kahyuM: "saMsArI hovA chatAM te te kevI rIte jANyuM?" teNue kahyuM: "mane kevaLajJAna thayuM che." tyAre "mAruM pApa mithyA thAo, meM kevalInI AzAtanA karI" ema bolatAM AcAryo teNune pUchayuM ke: huM mokSa pAmIza ke nahi?" kevalIe kahyuM: "tame adhIrAI na kare. gaMgA utaratAM tamane paNa kevalajJAna thaze." pachI lokonI sAthe gaMgA nadI utaravAne sUri nAvamAM beThA. jyAM jyAM te besatA tyAM tyAM nAva DUbavA lAgI, tyAre sUri nAvanI madhyamAM beThA. te vakhate AkhI nAva DUbavA lAgI tethI lokee sUrine pANImAM pheMkI dIdhA. pUrvabhavamAM apamAnita karelI ane vyaMtarI thayelI strIe jaLamAM paDatAM ja temane zailI upara laI lIdhAM. zailImAM parovAelA paNa A muni potAnA lehInAM TIpAMthI pANInA jIvanI virAdhanAne ja zoka karatA hatA paraMtu potAnI pIDAne zoka nahatA karatA. pachI teo kSapakazeNIe caDIne aMtakRtakevalI thaIne mekSe gayA. najIkamAM temane nirvANa mahotsava karyo. A ja kAraNathI te tIrtha, prayAga e nAmathI jagatamAM prakhyAta thayuM. "vizeSa prakAre pUjAya che jyAM te prayAga " ema vyutpati thAya. zailImAM parevAvuM te paraMparAe hajI sudhI paNa paradazanIe tyAM pitAne
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 samrA saMprati aMge karavata mukAve che. vaLI tyAM eka vaDa che. tenA musalamAnoe kakaDe kakaDA karI nAkhyA chatAM pharIthI Uge che. jalajaMtuovaDe teDAtI sUrinI kheparI pANInA taraMgothI kinAre AvI. Amatema AlaTatI chIpanI jema nadInA koI pradezamAM vaLagIne rahI. te beparamAM kaI vakhate pATalAvRkSanuM bIja paDayuM. anukrame te khepArInA khapparane dakSiNa taraphathI bhedIne pATalAvRkSa UgyuM ane moTuM thayuM. te A pATalAvRkSanA prabhAvathI ane cASa pakSInA nimittathI nagara vasAvo. ziyALano zabda saMbhaLAya teTalA sthAnamAM sUtra viMTALe." tyAre rAjAthI Adeza karAyelA nimittIAe pATalAvRkSane pUrvathI pazcima tarapha karIne, tyAMthI uttara tarapha karIne, tyAMthI pUrva tarapha karIne, ane tyAMthI dakSiNa tarapha karIne ziyALane zabda saMbhaLAya tyAMsudhI jaIne sutra viMTALyuM A pramANe cAra khUNAvALA nagaranI sthApanA thaI. te nizAnI karelA pradezamAM rAjAe nagara vasAvyuM ane pATalAvRkSanA nAmathI te pATaliputra e nAmathI prasiddha thayuM. vaLI phelenI bahaLatAthI tenuM bIjuM nAma kasumapura paNa hatuM. te nagaramAM rAjAe neminAtha bhagavAnanuM daherAsara karAvyuM. hAthIzALA, azvazALA, ratha zALA, maMdire, havelIo, daravAjA, dukAne ane yajJazAlA tathA piSadhazALAe vaDe suMdara te nagaramAM udAyi rAjAe jainadharma ane rAjyane pALyuM. sujJa vAcaka, A kalpa vikrama saMvata 1389mAM prAcIna graMthenA AdhAre lakhAela che. A graMtha lakhAyAne lagabhaga cha uparAnta varSa thaI gayA che. AnI pUrve vIra nirvANa 800nA gALAmAM nizithacaNa nAme graMtha lakhAela che temAM mahArAjA saMprati sudhIno savistara vRttAMta Ave che. tevI ja rIte trIjA khaMDanA aMtamAM vikrama saMvata 1178nA gALAmAM thaela navAMgI TIkAkAra taIpaMcAnana zrI abhayadevasUrizrIne "mairyavaMzane lagate itihAsa"--A aitihAsika graMthanI pramANiktA mATe rajU karIzuM, je vAMcavAthI khAtarI thaI zakaze ke jene gaLe paNa ItihAso karatAM vadhu pramANabhUta hakIkata pUrI pADe che.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ khaMDa 3 jo --> ans -- prakaraNu 1 lu. magadha sAmrAjya para naMdavaMza. A vaMzamAM nava rAjAe thayA che, jeonA rAjyAmala zizunAgavaMzI naMdarAjAe tarIke temanI vIratAne a Mge magadhanI kIrti vadhAranArA ane gAravazALI banyA hatA. A rAjyava'zanI sthApanA zuddha jAtinA rAjAthI thaI hatI. prathama noMda rAjA huMjAma-putra hatA. teneA janma eka guNikAnA uttaradvArA thayA hatA. bhAgyAnuyAge tene magadhanI rAjyagAdI ajakha saMjogAmAM maLI hatI, jenA savistara itihAsa have pachInAM prakaraNamAM rajU karazuM. rAjyakALagaNanA-- nava khAddha, paiArANika ane jaina graMtha pramANe kALagaNanA tapAsatAM naMdavaMzanA rAjAenA rAjyAmalanAM varSonI gaNatrI amesatI thai zakatI nathI, chatAM A naMdavaMzI nava rAjAoe magadhanI rAjyagAdI upara 150 varSa sudhI amala karyAnA itihAsa vidhavidha graMthA parathI sAbita thAya che. bhAratamAM mAvaMzanI rAjyasthApanAnA kALa I. sa. pUrve 322 samAnya rahyo che, ane A kALagaNanAne yunivarsiTi jevI agatyanI saMzAdhaka saMsthAe paNa mAnya rAkhI, tenA AdhAre aitihAsika zikSaNanA kArsa paNa cAlu karyo che. jaina kALagaNanAnI dRSTie gaNatrInA UMDANamAM utaratA kALagaNanAne aMge zrI merutu MgAcAryanAM racelAM cAra prAcIna leAka maLI AvyA che je paikI e leAkamAM teo nIce pramANe jaNAve che:--
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1ra8 samrAT saMprati " je rAtrie tIrthaMkara mahAvIradeva nirvANa pAmyA te ja rAtrie avantI(mALavA)mAM rAjA pAlakanA abhiSeka thayeA hatA. nadAe magadhanI rAjyagAdI upara 150 varSa sudhI rAjya karyuM hatuM. zrImad kalyANuvijayajI mahArAje " vIranirvANu saMvat ane jainakALagaNanA " nAmane graMtha racyA che. temAM pRSTha trIza para " tilthothI patraya ' je pAMcamI sadInI AsapAsamAM pATaliputramAM racavAmAM AvyeA hateA temAMthI kALagaNanAnI gAthAe uSkRta karI che je gAthAo nIce pramANe che. " jaM syaNi siddhigao arahA titthaMkaro mahAvIro / taM syaNimavaMtie abhisitto pAlao rAyA pAlagaraNo saTThI puNa paNNasayaM viyANi NaMdANam / riyANaM saTThiyaM paNatIsA pUsamitANam ( tassa ) balamitta bhANumittA saTTA cattAya hoMti nahaseNo / gaddabhasayamegaM puNa paDivanno to sagorAyA "" // 620 || // 2 // // 622 // paMca ya mAsA paMca ya vAsA chacceva hoMti vAsasayA / parinijuganna'rihato, to dhvajo (ttivano) sorAyA // 622 II" arthAt je rAtrie arhanta mahAvIra tIrthaMkara nirvANu pAmyA te ja divase avantImAM pAlaka rAjAnA rAjyAbhiSeka thayA. 60 varSa pAlakanA, 150 varSI nadAnA, 160 varSa morcAnAM, 35 varSa puSpamitranAM, 60 varSa khalamitra ane bhAnumitranA ane 40 varSa nabhasenanAM, 100 varSa gabhillAnAM vItyA bAda zaka rAjA zAlivAhananuM zAsana cAlyuM hatuM ke jyArathI zaka saMvatanI utpatti thai hatI. ahinta mahAvIranirvANunA 605 varSa ane pAMca mAsa vItyA bAda zaka rAjA utpanna thayA hatA. A aitihAsika graMthanA lakhANa samaye zaka saMvat 1861 cAle che, jemAM 605 umeratAM vIra nirvANu saMvat 2466 thAya che ke je saMvat kALagaNanAnI gaNatrI sAthe barAbara maLatA Ave che. tevI ja rIte atyAre vikrama saMvata 1996 cAlu che, temAM 470 varSa meLavatAM 2466 nI saMkhyA paNa kharAkhara maLatI Ave che. zrI merutuMgAcArya nI rAjyakALagaNanAmAM paNa vIranirvANu ane vikramAdityanA rAjyArAhuNa vacce paNa 470 varSanuM aMtara jaNAveluM che.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ magadha sAmrAjya para na dhruva za zrI yugapradhAna paTTAvalI tevI ja rIte " yugapradhAna kALagaNanA paddhati " mAM saMghastha-vIrapaTTa prApta karanAra 20 mahApuruSA kramaza: thayA che, jenI kALagaNanA " sthavirAvalI ' 66 athavA yugapradhAna paTTAvalI "mAM darzAvavAmAM AvI che. yugapradhAneAnA samayanI sAthe rAjyakALagaNanAnA varSo madhabesatA thAya che. te gaNunA nIce mujaba:-- dd prabhu mahAvIranA nirvANu khAdya sAdhu sa MsthAnA netA yugapradhAna tarIke ATha AcAya paTTadharA vIranirvANunA 215 varSa sudhImAM thayA hatA. teTalA samaya pramANenA prathama AMka samApta karI tyAMthI bIjA AMkanI zarUAta karavAmAM Ave che. enA artha khullI rIte e samajAya che ke vIranirvANu 215 mAM magadhanI rAjyagAdI na dhruvazamAMthI mA vaMzanA hAthamAM gaI hatI. yugapradhAna tarIkenAM varSoMnI gaNatrI nIce mujaba che: 129 (1) 1. zrI sudharmAsvAmInAM 20, 2. jakhasvAmInAM 44, 3. prabhavasvAmInAM 11, 4. zaSyabhavasUrinAM 23, 5. yazAbhadrasUrinAM 50, 6. sabhUtivijayanAM 8, 7. zrI bhadramAhusvAmInAM 14, ane 8. sthUlabhadrajInAM 45-A pramANe 215 varSanA prathama AMka thAya che. ( 2 ) khAda sthavirAvalInA khIjo AMka zrI A mahAgirinAM 30, zrI Arya suhastinAM 46, zrI guNasudarasUrinAM 44 varSa maLI 335 mAM pUrA karavAmAM Avye che. (3) khAda nigeAvyAkhyAtA kAlakAcAryanAM 41 ane zAMDilyanAM 38 gaNI vIranirvANunA trIjo AMka 414 mAM pUrNa karavAmAM Avye che. (4) raivatimitranAM 36, A maganAM 20 maLI 470 sudhImAM ceAtheA AMka pUro thAya che. (5) zrI bhadragupta, zrI gusa, zro vAsvAmInA kALa maLI pAMcamA AMka 584 nA varSa sudhI pahoMce che. 17 (6) khAda ArakSita 13 tathA puSpamitranAM 20 varSa maLI vIranirvANanA chaThThA AMka 605 para pahoMce che. uparanA saMbaMdhane darzAvatI gAthA nIce pramANe che:-- " zi ivIrANa muddabhbho, vIsa 23pattavAsanaMdyumsa | pabhavegArasa si - bhavassa tevIsa vAsANi // pannAsa jasobhadde, saMbhUisa bhaddabAhussa / caudasa ya thUlabhade, paNayAlevaM dupannarasa || ajamahAgiri tIsaM, ajjasuhatthINa varisa chAyAlA / guNasuMdara cauAlA, evaM tisayA paNattIsA ||
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 samrA saMprati tato igacAlIsaM nigoya vakkhAya kaaligaayrio| aTThattIsaM khaMdila ( saMDila ) evaM causaya cauddasa ya // revaimitte chattIsa, aJjamaMgU a vIsa evaM tu / causaya sattari causaya, tipanne kAlago jaao|| cauvIsa aJja dhamme, eguNacAlIsa bhaddagutte a / sirigutti panara vahare, chattIsaM eva paNaculasI // terasa vAsA siriaJjarakkhie vIsa pUsamittassa / itthaya paNahia chasarAsu sAgasaMvaccharuppatto // " upara pramANe rAjyakALagaNanAnA anusaMdhAna yukta yugapradhAna paTTAvalInI racanA karavAmAM AvI che. te parathI nirvivAda siddha thAya che ke prathama aMkamAMnA yugapradhAna AcAryo sAthe naMda vaMzanA rAjyomalane gADha saMbaMdha hato. A vastu mahattvanI ane ItihAsanA UMDANane sparzanArI hevAthI ahIM te viSaya paratve saMkSipta vivecana hAtha dharIe chIe. naMdavaMzanA rAjaamala daramiyAna nIcenI mahatvatAbharI ghaTanAo banI hatI. 1. vIra nirvANa 155 mAM magadhamAM prathama duSkALa paDyo. A samaye zrI bhadrabAhusvAmI 12 vaSa duSkALanA aMge ugra tapazcaryA karavA nepAla gayA, jyAM temanA be zivene svargavAsa thaye. 2. vara nirvANa 160 mAM pATalIputramAM prathama sUtravAcanA thaI. 3. zrI sthUlabhadrajInI vIra nirvANa 146 mAM dIkSA thaI, 170 mAM yugapradhAna padanI prApti thaI ane 215 mAM temano svargavAsa thaye. 4. temanA svargavAsanA pAMca varSa pUrve ItihAsakAronA jaNAvyA mujaba I. sa. pUrve 322 mAM mahArAjA caMdraguptanA hAthe moryavaMzIya rAjya sthApanA thaI, jyAre jaina grAnA jaNAvyA mujaba I. sa. pUrve 317 eTale vIra nirvANa 215 mAM thaI. A gaNatrImAM jena graMtha ane itihAsakAro bane sAcA che. jaina graMthakAre magadha para maurya vaMzanI sthApanA I. sa. pUrve 317 mAM jaNAve che tenI sAthe tenA 5 varSa pUrva parvatI pradezanA rAjA tarike I. sa. 322 mAM maryavaMzI rAjyagAdInI bhAratamAM sthApanA thayAnuM jaNAve che. ahiM yugapradhAna paTTAvalIne prathama AMka A rIte rAjakALagaNanAnI gaNatrI sAthe joDI samApta karavAmAM Ave che. "tirthIgalI paInnaya " mAM paNa prathama aMka A pramANe ja pUro karyo che. vaLI merUtuMgAcArye paNa pitAnA kALagaNanAnA lekane prathama AMka ahiM pUro karyo che.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ magadha sAmrAjya para naMdavaMza 131 bhAratamAM i. sa. pUrve 327 nA gALAmAM pazcima vibhAgamAM grIka zahenazAha zAhu sikaMdara ( alekjhAnDrA Urphe alakAjIra ) sindhathI zarUAta karI paMjAbamAM vIra paurasane jItI, tenI sAthe vIra rAjavI tarIke suleha karI, bhAratanA pazcima vibhAgamAM rAjyasattA jamAvavA phaLibhUta thayA hatA. tenI pAse A kALe lagabhaga 50000 nu suvyavasthita keLavAyela sainya hatuM. ATalA pramaLa sainya chatAM teNe magadha upara caDhAi karavA hiMmata na karI, kAraNa ke magadhanI rAjyagAdI para rahela nada rAjAonI vIra gajanAe tene tevI jAtanuM sAhasa karatAM aTakAvyA. rAjA pArasane nada rAjAonI vIratA temaja vyavasthA aMge pUchatAM paiArasa rAjAe zAha sIkaMdarane nIce mujaba javAba ApyA hatA. " sindhu nadImAM 12 divasa sudhI musApharI karatAM eka vistRta marusthala Ave che. A marusthale............gaMgA nadI vahe che. gaMgAnI pelI bAju preziAi Urphe prAcya ane ga MgeraDI prajA rahe che, jenA rAjA kasandgamasa ( rAjA naMda) che. A rAjA pAse yuddhamedAna arthe 20000 gheADesvAra, 200000 pAyadala, 2000 ratha, 400 hAthI, ( kaTIyasanA mata pramANe 300 ) taiyAra rahe che. " paiArasanA mukhathI A vRttAMta sAMbhaLI zAha sIkaMdara magadha para caDhAi na karatAM peAtAnAM pradeza tarapha i. sa. pUrve 327 pAchA pharyAM. A aitihAsika ghaTanAnA kALa I. sa. pUrve 327 nA sarvAnumate svIkAravAmAM Avye che. bAda pAMca varSa eTale i. sa. pUrve 322 mAM magadhanI rAjyagAdI mA vaMzanA hAthamAM gai. mA vaMzanA mahArAjA caMdraguptanI sAthe grIka saradAre sadhI karI jemAM teNe peAtAnI putrI caMdraguptane paraNAvI. ( A pramANe keTalAka itihAsakArA kahe che paratu amAne e mAmatamAM zaMkA che ) A rItanI aitihAsika ghaTanA I. sa. pUrve 312 mAM banI hatI. i. sa. pUrve 312, 322 ane 327 nA aitihAsika banAvAnAM varSoM prAcIna aitihAsika graMthAmAM najara sAme tarI AvatAM hAvAnAM kAraNe kALagaNanAnAM hisAbe amAre na MdavazanA rAjyAmala 150 varSanA gaNavA paDe che. A pramANenI kALagaNanAnI gaNatrInA AdhAra graMthAmAM maLI Ave che, jene bAjue mUkI 100 varSanI gaNatrIe naMdavaMzanA rAjyAmala magadha upara darzAvatA i. sa. pUrve 37ra nA AMka Ave che, ke je AMka kAi paNa hisAbe pramANabhUta mAnI ameA A graMthamAM saMkalita karI zakatA nathI. hisAbanI gaNatrIe paNa te AMka baMdhabesatA thatA nathI. eTale itihAsanI pramANika ghaTanAonI STie paNa naMdavaMzanA 150 varSa sudhInA rAjyAmala sAcA che ane te sAbita karavAne amAre prayAsa karavA paDyo che. --------- *5
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 2 ju. naMdavaMzanI vaMzAvalI. magadhanI rAjyagAdI upara naMda vaMzanI sthApanA vIra nirvANa saMvatanA 60 mA varSe eTale I. sa. pUrve 467 mAM thaI, je vaMzane ItihAsakAroe "zeNunAgavaMza" nA nAme saMbodhe che. jaina graMthakAre naMda vaMzane rAjakALa 150 varSane jaNAve che, jyAre sanAtana dharma 100 varSane jaNAve che. A banne prAcIna zAstrokta kALagaNanAmAM kayAM aMtara Ave che te tapAsavAnI khAsa jarUriyAta che, ane te vastu atIva agatyanI che. zrImadda bhAgavatanA skaMdha 12 nA adhyAya 1 lAnA leka 5, 6, 7, 8, 9 mAM jaNAvyA pramANe naMda vaMzano rAjyakALa 100 varSano jaNAvavAmAM AvyA che. naMda vaMzanI zarUAta mahAnaMdathI batAvI naMda vaMzanA aMtima rAjA sudhImAM 100 varSane samaya jaNAvavAmAM AvyuM che, jyAre jaina graMthakAro mahArAjA naMdivardhana ane mahAnaMdIne 50 varSano magadha uparano rAjyakALa naMdavaMzIya tarIke gaNI te banne rAjAonAM varSo pirANika gaNane sAthe meLavI naMda vaMzanA 150 varSa gaNe che. zrImada bhAgavata (1) mahArAjA naMdivardhana ane (2) mahArAjA mahAbaMdI banene zizunAga vaMzI jaNAve che, ane mahArAjA mahAnaMda pachInA rAjAomAM mahAnaMdane zizunAga vaMzathI alaga pADI, tyArapachInA naMda vaMzanA rAjAone kSatriyonA virodhI ane parazurAmanAM jevA rAjyakartA jaNAvyA che, jenA aMge zrImad bhAgavatanA 5-6-7-8-9 konuM avataraNa ame nIce pramANe rajU karIe chIe: mahAnaMdIne naMda nAme koI eka putra thaze. te mahAbaLavAna thaze ane dhanane mAlIka thaze. tevI ja rIte mahApadma paNa thaze ane te kSatriyone nAza karaze.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ naMdazanI va'zAvalI 133 naMda rAjA A pRthvI upara ekachatra ( cakravattI ) rAjya karaze. kAi paNa tenI AjJA udbhaghana karaze nahi. mahApadma atula dhananA svAmI thaze ane khIjA parazurAmanI peThe zatruAnA saMhAra karI pRthvInuM pAlana karaze. te naMda ( mahAnaMda) rAjAne sumAlI Adi ATha putrA thaze ane te rAjAe 100 varSa sudhI pRthvI upara rAjya karaze. " ATaluM prAstAvika vivecana rajU karyA pachI jaina zAstrokta graMthAmAM sanmAnya rahe te pramANe ameA zizunAgava'zI nAma 1. na. diva na 2. mahAnadI ane vedAMtika graMthAnA AdhAre banne naMdavaMzanI paTTAvalI gAThavIe chIe. I. sa. pUrve 467 thI 435 435 thI 417 vIra nirvANu saMvat 32 varSa 18 varSa 60 thI 2 92 thI 110 kula 50 varSa A banne mahArAjAee zizunAga vaMzanA nAme rAjya calAvI, zizunAga vazane mAna ApI te ja vaMzanA rAjAe tirake rAjya karyAnuM samajAya che. tyArapachI mahAnadI rAjAne tyAM mahAnaMdanA janma thaela che ke jeNe naMda vaMzIya rAjA tarIke magadhanI rAjyagAdI upara rAjya karela che. mahAnaH ane tenI pachInA rAjAe " na'dava'zI rAjA " tarIke prasiddhi pAmyA ane teoe 100 varSa sudhI rAjya calAvyAnuM samAnya rahe che. A pramANenI kALagaNanAnI gaNatrImAM jaina graMthakArA naMdavaMzanA 150 varSa jaNAve che; jyAre sanAtana graMthakAro ane itihAsakArA naMdavaMzanA 100 varSoM jaNAve che te anna AMka svIkArya che. naMdivardhana ane mahAnandI nAme prathama e rAjAenA rAjyA malanAM 50 varSanI gaNatrI naMdavaMzIya hisAbamAM levAthI khane vaccenA taphAvata dUra thAya che. nIcenA sAta rAjAone pArANika graMthA " naMdavaMzI " rAjA jaNAve che ne temanA amala se| varSa sudhInA magadha para hatA ema jaNAve che. te hisAbe paNa ApaNI kALagaNanA maLI rahe che. paiArANika gaNunA nIce mujaba che-
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ che je # # $ $ $ * 2 ja ba ja che sudeva va samrATa saMprati zizunAga Uke naMdavaMza. nAma I. sa. pUrve vIra nirvANa saMvata mahAnaMda 417 thI 380 110 thI 147 4. sumAlI 380 thI 373 147 thI 154 5. bRhaspati 373 thI 370 154 thI 1pa7 dhananaMda 370 thI 366 157 thI 161 7. brahadatha 366 thI 356 161 thI 171 356 thI 3pa0 171 thI 177 mahApA 350 thI 317 177 thI 210 33. kula varSa 100 zizunAga U naMdavaMzano rAjyaamala 150 varSa magadha para hatuM je samayane lagate yugapradhAna pAvalIne prathama AMka nIce mujaba che-- vira nirvANa saMvata 1. zrI sudharmAsvAmI 1 thI 20 20 varSa 2. zrI jaMbusavAmI 20 thI 64 ja vada 3. zrI prabhavasvAmI 64 thI 75 11 varSa 4. zrI zayyabhavasUri 75 thI 98 5. zrI yazobhadrasUri 98 thI 148 50 varSa 6. zrI saMbhUtivijaya 148 thI 156 8 varSa 7. zrI zrutakevaLI bhadrabAhuvAmI 156 thI 170 14 varSa 8. zrI sthUlabhadrajI 170 thI 215 45 varSa upara pramANe yugapradhAna paTTAvalInA 8 AcAryo paikInA prathamanA yugapradhAna zrI sudharmAsvAmInA 20 varSo ane bIjA yugapradhAna zrI ja basvAmInA 44 mAMthI 40 varSo pasAra thayA bAda vIranirvANa sAThamA varSe naMdavaMzanA hAthamAM magadhanI rAjyagAdI AvI hatI. bAda zrI jabasvAmI cAra varSa pachI svargavAsI thayA hatA. temanA vidyamAnapaNamAM ja magadhanuM rAjya naMdavaMzamAM jatA yugapradhAna paTTAvalInAM AMkanI gaNatrInI zarUAta rAja kALagaNanAne aMge levAmAM AvI hatI te zrI sthaLabhadranA aMtImakALanA pAMca varSo bAkI rahyA hatA tevAmAM magadhanI naMdavaMzIya rAjyagAdI maryavaMzanA hAthamAM jatA bIjA AMkanI zarUAta vIranirvANa saMvat 210 thI karavAmAM AvI che. A pramANenI kALagaNanAne hisAba amee prAcIna graMtha parathI tAravI rajU karyo che, je amArI samajazakti anusAra sarvane svIkArya gaNAya, chatAM paNa te saMbaMdhe ane vadhu mAhitI maLaze athavA te amArI skUlanA jaNAze te ame tene bIjI AvRttimAM dAkhala karIzuM. 23 varSa
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3 juM. mahArAjA naMdivardhana. i. sa. pUrve 467 thI 435, vIra nirvANa 60 thI 9ra 3ra varSa. A nRpatino janma eka mAmulI nApika(hajAma)ne tyAM guNikAnA udarathI thayo hato. A nApikanI sthiti eTalI badhI kaMgALa hatI ke tene pharajIAta hajAmane baMdha karI pitAnuM gujarAna karavuM paDatuM hatuM. guNikAnA peTathI janmela nandane tenI prathama yuvAvasthAmAM svapna paNa khyAla na hato ke mAruM bhAgyacaka mane magadha sAmrAjyanI gAdIe besADaze. strINAM caritraM puruSasya bhAgya, devo na jAnAti kuto manuSyaH ? A kAnusAra A nApika putrane tenA pUrvajanmAMtaranAM ucca koTinA saMskAradvArA magadhanI rAjyagAdI vicitra saMjogomAM prApta thaI. tene rAjagAdInI prApti kevI rIte thaI tene lagatI hakIkta nIce mujaba - je divase rAtre mahArAjA udAInuM apamRtyu jena muninA veSamAM rahela eka padabhraSTa rAjyakumArane hAthe svarvaranA badalA tarIke thayuM te ja rAtrinA prabhAtasamaye A nApika putra naMdane svanAmAM pATaliputra nagara potAnA AMtaraDAthI veSita kahetAM viMTaLAela dekhAyuM. tarata ja nidrAne tyAga karI, nApikaputra nakke potAnA svapnanI vAta najadikamAM rahela svapnazAstranA jANakAra upAdhyAyane karI. upAdhyAye svapnanuM uccakoTinuM phaLa-pariNAma jANI prItipUrvaka A nApikaputrane vastrAbhUSaNethI alaMkRta karyo ane pitAnI putrI te ja samaye paraNAvI. pachI zukanazAstranA jANakAra upAdhyAye svapna-prabhAva jANavA potAnA nUtana jamAI naMdane pAlakhImAM besADI varaghoDArUpe samasta nagaramAM pheravavAnuM zarU karyuM.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 samrATu prati sujJa vAcaka, tiSazAstra anAdi kALathI pramANabhUta zAstra gaNAya che. tenI kALagaNanAne hisAba acUka rIte meLavavAmAM Ave te paLepaLanuM phaLa barobara maLI Ave che, paraMtu vartamAna kALamAM galIe galIe pATIAo lagAvI jotiSanA jANakAra thaI beThelA dhaMdhAdArIomAMthI kALagaNanAne karyo sAro abhyAsI haze? e ja samajavuM durlabha thaI paDela hevAne aMge temaja ApaNe vAraMvAra chetarAtA hovAnA lIdhe ApaNe vizvAsa UThI gayA jevuM bane che. A kAraNathI jyotiSane ApaNe zaMkAnI najare joIe chIe paraMtu bhUgusaMhitA tathA prAcIna pramANabhUta jena jyotiSa graMtha, jevA ke jyotiSakaraMDaka, bhadrabAhusaMhitA ityAdi pustakane yathArtha rIte samajIne tenA UMDANa abhyAsIo pAse je janmakuMDaLI vigere rajU karavAmAM AvI hoya to jarUra tenuM phaLa barAbara maLatuM Ave che. uparokta upAdhyAye paNa pUrvokta graMtho pramANe nizcayapUrvaka svapnanuM phaLa samajI, te para saMpUrNa vizvAsI rahI, pote brAhmaNa hovA chatAM paNa eka nApika putrane potAnI putrI paraNAvI. je samaye nApika putranA lagnano varaghoDo rAjyamArga uparathI pasAra thato hato te samaye nUtana rAjavInI zodhamAM nIkaLela paMca divya vastu sahita 5hati jyAM navaparaNuta naMda zibikA para beThele hato tyAM AvyuM ane naMdakumArane jemAM teNe zaraduRtunA meghanA vani samAna guMjArava karyo. turataja pitAnI suMDha UMcI karI pUrNa kuMbhathI naMdane abhiSeka karyo. A samaye ave paNa harSathI heSArava karyo. turata ja cAmaradhArIoe mahArAjA naMdanA nAmanI jaya bolAvI cAmaro vIMjavA zarU karyA. A banAva joI pradhAna puruSa, nagarajane ane dezavAsI janee naMdane rAjA tarIke svIkAra karyo. turata ja hastinI aMbADI upara tene rAjavI tarIke besADI, rAjyadarabAre laI jaI tene AnaMdapUrvaka rAjyAbhiSeka karyo. mahArAjA naMdane rAjayaamala mahArAjA naMde rAjyagAdI upara AvatAM ja rAjyavistAra vadhAravAmAM khAsa kuneha ane vIratAthI kAma lIdhuM jenA aMge 32 varSanA rAjyAmalamAM tene " nadivardhana " nAmanuM biruda maLyuM. rAjya upara AvatAM ja rAjA nanda sinyanI racanA navesarathI karIne lagabhaga 20 varSo sudhI rAjyanI sarahada vadhAravA tarapha najara pahoMcADI. magadhathI mAMDI cheka dakSiNa bhAratanA nAkA sudhI jIta meLavavAne te bhAgyazALI thaye. tenA rAjyAmala daramyAna pradhAnapade nAgara brAhmaNa jAtine kalapaka nAme amAtya hato ke je brAhmaNa hovA chatAM jainadharmane pALanAro hato. A amAtya kuTuMbe naMda vaMzanI sevA tenA aMtimakALa sudhI vaphAdArIbharI rIte karI hatI. A amAtya kuTuMba upara aneka
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA naMdivardhana 137 vakhate rAjyaprapaMcane lagatA bhayaMkara tahemate AvyA hatA, chatAM nirdoSa ane vaphAdAra A amAtya kuTuMbanI kasoTI ekaniSTha sAbita thaI hatI ne sAthosAtha temanI kIrti paNa prasarI hatI. avanI magadha sAmrAjyamAM sAmela thAya che - magadhanI rAjyagAdI upara vIranirvANa saMvat 60 mAM nandivardhananI sthApanA thaI te ja varSe avanInI rAjyagAdI upara rahela mahArAjA pAlakano svargavAsa thayo. A kALe avantIpatinI hakumatamAM moTA moTA rASTro joDAelA hatA. saurASTra paNa avantInI hakumatamAM hatuM, tevI rIte viMdhyAcaLa parvatanA saghaLA uttara vibhAga para tenI hakumata hatI. madhya hiMdane moTe bhAga paNa tenA tAbAmAM hato. eTale saurASTrathI mAMDI madhya hiMda ane pUrva hiMdane ghaNe bhAga avantInA chatra nIce hato. sindha-savIrapradeze vatsadeza tarike oLakhAtA hatA, ane mALavA Adi pradeza avantInI sarahadamAM gaNatA hatA. eTale vatsa ane avantI e be alaga alaga mahAna pradezo upara mahArAjA pAlakanuM sAmrAjya cAlu hatuM. vIranirvANanA sAThamA varSe avantIpati mahArAjA pAlakanuM mRtyu thatAM pAlakavaMzanI gAdI magadha sAthe joDAI gaI. ItihAsakAronAM jaNAvavA mujaba mahArAjA pAlakane uMmaralAyaka kanyAratna hatuM tene vivAha magadhAdhipati mahArAjAnandivardhana sAthe rAjyAbhiSeka bAda tarata ja karavAmAM Avyo hato. vatsa deza para maNiprabha nAmanA sva. mahArAjAnA eka kuTuMbIe hakumata calAvavA prayatna karyo tevI ja rIte avantInA pradeza upara mahArAjAnA bIjA eka kuTuMbIe potAno hakka darzAvI rAjyagAdI pacAvI pADI. A rIte avantI ane vatsa jevA baLavAna sAmrAjya na-dhaNiyAtA jevA temaja aMdherabharyA vahIvaTavALA dekhAyA. teno lAbha mahArAjA nadivardhane tarata ja uThAvyo ane potAnA vara lazkaranI madadathI uparokta baMne pradeza jItI laI magadha sAmrAjyamAM meLavI dIdhA. mahArAjA nandivardhanane virodha koIe paNa karyo nahi; kAraNa ke mahArAjA nadivardhana avantIpati sva. mahArAjA pAlakano jamAI thato hato temaja te atula baLazALI hato. A pramANe mahArAjA naMdanA hAthamAM pAzcamanI sarahada paranI sorASTra sudhInI bhUmi AvatA tenA pagamAM bevaDuM jera AvyuM, eTale teNe IrAnI sattAnA hAthamAM gayela sintha ane paMjAba tarapha najara doDAvI ane te pradezo paNa vIratAthI jItI laI pitAnA sAmrAjyamAM bheLavI dIdhA. A pramANe uttara hiMda sudhI magadha sAmrAjyanI majabUtAI karI te dakSiNanA pradeza tarapha vaLe. mahArAjA nadivardhana dareka caDhAI vakhate yuddhamedAnamAM hAjara rahe te hevAne kAraNe
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 samrA saMprati tenA lazkaramAM atizaya umaMga ne jusso rahetAM hatAM. pote sAmAnya sthitimAMthI samrATa banela hovAthI bahAdura vIra puruSone te kramaza: ucca hodde caDhAvI, vIratA ane vaphAdArIbharI nekarInuM sAruM InAma bakSate. Ane pariNAme lazkaramAM neza, jema ane kevata utsAhapUrNa rahetAM. vaLI eka sAdhAraNa sainikathI mAMDI ucca keTInA amaladAra sudhInA sinike sAthe te chUTathI bhaLatohaLato ane lazkarane kaI rIte utsAhI rAkhavuM tenI dareka kaLa te sArI rIte samajato ane sone pitA pratye AkarSI rAkhate. A pramANe ucca keTInI lazkarI bhUharacanAthI uttara sarahadanA hiMdanI mAlIkInA pradezane paradezI IrAnI sattAmAMthI choDAvanAra A parAkramI naMda rAjAne pAchA pharatAM rajaputAnA ane avantInA prajAjanoe apUrva mAna ApyuM. tyArabAda teNe dakSiNamAM solApura ane kAravAravALA jillAo sAthe maisura rAjyanA uttara vibhAgano kuntala pradeza je suMdara phaLadrupa hatuM tenA upara teNe potAnI sattA jamAvI. ahiM teNe potAnA bhAyAtane saradAra tarIke goThavyA. teNe dakSiNa kAnaDA, pAMDya, cAla ane pallavene namAvI, AMdhra deza upara thaI bihAra ane madhyaprAntanA raste te te pradeza chatato svadeza tarapha pAcho pharyo. A kALe pAMDya, cala ane pallavanA pradeza kaliMgapati marAjanA Adhipatya nIce hatA, chatAM uparokta pradezamAMthI bahAdurIbharI rIte mahArAjA naMda baLavAna lazkara sahita vijetA rAjavI tarike magadha AvI pahoMce. A samaye magadhamAM ativRSTi thayAnAM samAcAra maLavAthI mahArAjA nanda kaliMgapatinA pradeza jItavAnuM kArya adharuM mUkyuM ane AMdhra temaja madhya prAntanA pradeza para sUbAo mUkI, A prAntanA rAjAone khaMDiyA banAvI magadharAjapatie saMtoSa mAnya. naMda rAjAnA tAbAmAM paMjAbanA cheDA bhAga sAthe kAzmIra tathA dakSiNa hiMdanA kaliMga deza sivAyane bhAratane ghaNekharo bhAga Avyo hato. eTale magadhanI rAjyadhAnI A samaye bhAratamAM mahAt sattAdhIza rAjyadhAnI banI. AnA pariNAme mahArAjA naMdane rAjyanI vRddhi karanAra rAjavI tarikenuM "nandivardhana" biruda prajAe ApyuM. te samayathI mahArAjA naMdanA nAma sAthe "vaddhana" zabda joDAyA ane nandivardhana rAjA tarike te prasiddhi pAme. upara pramANe vIratApUrvaka magadhanI rAjyagAdI upara rAjya calAvI naMda vaMzanI kIrtimAM prathama rAjA tarike teNe suMdara vadhAro karyo. A kALe bhAratamAM rAjyakartA kSatriya rAjAone teNe svavIratA ane talavAranA baLe cakita kya, chatAM A nirabhimAnI rAjAe vinaya sAcavI pitAnA vaMzanI sthApanA "zizunAga" vaMzanA nAme kAyama rAkhI. jenI rAjyagAdI upara pite AvyuM hatuM tenI ja kIti teNe amara karI ane rAjya
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA naMdivardhana 139 kuTuMbamAM paLAtA jaina dharmane pote svIkAra karI jenadhamI bane ane AkhA rAjyakuTuMbamAM jaina dharma paLAye. lagabhaga 20 varSo raNakSetramAM vIratAthI pasAra karyA pachI tene kaMIka zAnti maLI jene sadupayegA mahArAjA nanhe paMjAbanI takSazilAmAM eka bhAratIya vidyApITha sthApI tathA bIjI nAlaMdAmAM sthApI. A pramANe be vidyApIThanI sthApanA karI tyAM vidvAne mAraphata saMskRta, mAgadhI ane pAlI bhASAnA vyAkaraNanA zikSaNa sAthe lipijJAna ApavuM zarU karyuM. arthazAstra sAthe lazkarI tAlIma ApavAnuM vizALa khAtuM khelI A vidyApIThane bhArata sAmrAjyanI ajoDa vidyApITha banAvI, mahArAjAe potAnI pAchaLa amara nAmanA mUkI. upara jaNAvyA pramANe lagabhaga 32 varSo sudhI mahArAjA nandivane pitAnA rAjyAmalamAM bhAratane saMskArI banAvavA prayAsa karyA ne lagabhaga sItera varSanI vayevRddha avasthAe pitA pAchaLa pUrato parivAra ane rAjyavistAra mUkI te maraNa pAmyA.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 4 thu. naMda bIjo Urphe mahAnadI I. sa. pUrve 435 thI 417, vIranirvANa saMvat 92 thI 110; 18 varSI. mahArAjA nadivardhananI pachI tenA mahAnadI nAmanA putrane magadhanI rAjyagAdI maLI. A mahArAjAe 18 varSa sudhI suMdara rIte nirvijJapaNe zAntithI rAjyagAdI bhAgavI. mahArAjA mahAnadIe jItAelA pradezAne sAcavavA arthe kunehabharI rAjyanItinA amala karyo ane rAjyagAdI upara AvatAM ja vIra rAjA tarIke tenA dvAra jAmyA hatA, eTale temanA rAjyakALa daramiyAna koipaNa sthaLe AMtarika phleza athavA tA khaMDa-makheDA thavA pAmyA na hatA. A mahArAjAnA rAjyAmala daramiyAnamAM paNu naMdavavaMzamAM kuLadharma tarIke jainadhama paLAyA hatA, ane sAtheAsAtha rASTradharma tarIke paNa jainadharme sArI suvAsa phelAvI hatI. vIranirvANu saMvat 70 mA varSe mAravADanI eziyA nagarImAM zrImad ratnaprabhasUrIzvarajI mahArAje 1444 gAtranA kSatriya vaMzIone pratimASI jainadhamI banAvyA hatA, jemAM mahArAjA navinanA saMpUrNa paNe sAtha hatA. te kSatriya vaMzajo Aje "ozavALa" nAmathI prasiddha che ane te hajI paNa jainadharmI tarIke oLakhAvavAmAM gaiArava le che. mahArAjA na MdivardhananI mAphaka mahArAjA mahAnadI paNa jainadharmAnurAgI ane custa jainadharmI hatA. caramakevaLI zrI jaMbUsvAmI kevaLajJAnI tarIke mahArAjA nadivardhananA rAjyAmala daramiyAnamAM cAra varSa sudhI haiyAta hatA. A prabhAvazALI mahAt vibhUtinA upadezadvArA mahArAjA nadivane jainadhamI rAjA tarIke dhArmika kAryomAM sArA sAtha ApyA hatA. mahArAjA nadinanA mRtyu bAda temanA vaMzajoe paNa jainadharmane suMdara sAtha ane sahakAra ApyA hatA,
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ naH khIjo Urphe mahAnadI bAda zrI prabhavasvAmIe 11 varSa, zayyaMbhavasvAmIe 23 varSa sudhI yugapradhAnapada bhAgavI magadha ane anya dezeAmAM jainadharmanA suMdara rIte pracAra karyA hatA. 141 zrIzaSya'bhavasUrinA svargavAsa khAda zrIyazAbhadrasUrijI yugapradhAna pada para AvyA hatA. teoe 50 varSa sudhI yugapradhAna pada bhAgaLyu hatu. temanA yugapradhAna padanA samaye mahArAjA navina ane mahAnadInA svargavAsa thayA. A pramANe yugapradhAna paTTAvalInA samartha pAMca AcAryanA sakhaMdha ahiM sudhI saMkalita thAya che. upara pramANe zAntithI dharma parAyaNa pravRttimAM rahI mahArAjA mahAnadIe pAtAnA pitAnI mAphka zizunAgavaMzanI kIrtine vadhArI i. sa. pUrve 417 mAM eTale vIranirvANu saMvat 110 mAM svargavAsa karyAM hatA. khAda tene putra mahAnaMda gAdI upara Avye ke jene lagatu aitihAsika prakaraNa have pachI rajU karavAmAM AvyuM che.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 5 muM. mahArAjA mahAnaMda Urphe naMda trIje. I. sa. pUrve 417 thI 380, vIra nirvANa saMvata 110 thI 147: varSa 37. zrI yazobhadrasUrijInuM 28 muM varSa cAlu zrI yazobhadrasurizrInAM (50 mAMthI 28 bAda jatAM) 22 varSa zrI zrutakevalI bhadrabAhusvAmI 14 varSa zrI sthUlabhadrajInI dIkSAsamaya 1 varSa (vIranirvANa 1) 37 A mahArAjA pitAnI 20-22 varSanI bhara yuvAvasthAe rAjyagAdI para Avela samajAya che. A rAjA tIkSaNa buddhizALI, Tharela svabhAvano ane rAjyavahIvaTamAM khUba saMbhALI pagaluM bharanAro temaja rAjyAdhikArIo sAthe saMpUrNapaNe haLImaLI rahela ane prItipAtra thaela hatuM. A mahArAjAe pitAnA pUrvaja rAjAonA pagale cAlI vIratA ane kunehathI kAma lIdhuM hatuM. A rAjavInA rAjyAmala daramiyAnamAM paMjAbanI sarahade tephAna thatAM tene tyAM jAte jaI baLa dAbI devAne prasaMga prApta thaye. paMjAbanA baLavAnI zAnti bAda teNe takSazilAnI vidyApIThane saMpUrNa rIte sahAyatA ApI. magadhamAM mAgadhI, pANI ane saMskRta bhASAne lipibaddha karI tenA dvArA eka prAMtathI bIjA prAntamAM epIAo mAraphate rAjyakharItAo ekalI dUra dUranA prAMtane rAjyavahIvaTa kharatAo mAraphata calAvavAnuM kArya sauthI prathama cAlu karyuM hatuM. A mahArAjAnA samayamAM "kAkavaMzanA amAtya kuTuMbano zakavAla nAme buddhizAlI amAtya hatuM. te amAtya jaina dharmane pALanAra hatuM ane tenuM AkhuM kuTuMba jenA
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA mahAnaMda Urphana' trIjo 143 dharmI gaNAtu hatu. A mahArAjAnA samayamAM magadhamAM vIranirvANu 146 mAM eka evA rAjakIya banAva banyA hatA ke jenA yeAge magadhanI rAjyagAdInA pAyA hacamacI UThyA. na MdavaMzanA majabUta sthaMbhAne DhIlA karavAmAM te banAva kAraNabhUta banyA hatA. te prasaMgane lagatI hakIkata nIce mujaba che:-- sthUlabhadranu' vRttAMta-- paMjAkha takSazilAnI vidyApIThamAMthI saMskRta Adi dhArmika zikSaNanuM suMdara jJAna meLavI vararuci nAme eka vipra magadhanareza mahAnadanI vidyApriyatA sAMbhaLI, magadha AnyA. magadhanA rAjyadarakhAramAM mahArAjA nandane zubhAzISa dai peAtAnA saMskRta kAvya tathA vyAkaraNa Adi viSayAne paricaya ApyA. mahArAjA nande khuzI thai tene nitya eka navA upadezAtmaka laiAka banAvI rAjya darabAramAM AvI saMbhaLAvavA kahyuM ane tenA badalAmAM haMmezAM eka suvaNu maheAra ApavAnuM vacana Apyu. je kALanI A aitihAsika ghaTanA ApaNe rajU karIe chIe te kALe vInirvANune 145 muM varSa cAlatu hatuM. vararucinA pAMDityathI rAjadarabAramAM tene sAruM sanmAna maLavA lAgyuM, paNa tenA leAbhane mAjhA na rahI. eka eka zlAka dITha eka eka seAnAmaheAra meLavavAnI lAlacamAM te potAnA samayanA svArthAdhapaNAthI durupayeAga karavA lAgyA. te eTalA sudhI ke vararuci paMDita nitya 108 zlAka navA banAvI rAjanI 108 suvaNaeN mahArA meLavavA lAgyA. A praNAlikA sujJa maMtrI zakaDAlane na rucI rAjyahitecchu maMtrI tarIke rAjAnI A knAgIrI temane khaTakavA lAgI. zakaDAlanI sAta putrIe bahu vicakSaNa ne tIvra smaraNuzaktivALI hatI. pahelI putrI kAi eka zlAka sAMbhaLe te sAMbhaLavA mAtrathI ja tene yAda rahI jatA, bIjI putrI e vAra sAMbhaLavAthI yAda rAkhI zakatI tevI rIte sAtamI putrI sAtamI vakhate kAi paNa nUtana zlAka yAda rAkhI zakatI. zakaDAle vararucinA aAka nUtana nathI ema TharAvavA peAtAnI putrIonI vidvattAnA upayoga karavA vicAryuM jyAre jyAre vararuci AvI zlAka khelatA tyAre tyAre zakaDhAla peAtAnI putrIe mAraphata te te zleAkeA khelAvI vararucinI navIna kRtinA parAsta karatA. rAjA naIM paNa navIna aAkA na heAvAne kAraNe vararucine suvaNaeN maheAra apAvatA baMdha thayA. A pramANe suvaNaeN maheAranI prApti baMdha thavAthI vararuci zakaDAla pratye pUrNa dveSI banyA. paMDita vararucie amAtya zakaDAlanI viruddha kAvatru racyuM. pAtAnA kAvatrAmAM vararuci saphaLa thayA ne piraNAme vaphAdAra vAvRddha maMtrIzvara zakaDAlanuM mRtyu thayu maMtrIzvara zakaDAlane zrI sthUlabhadra ane zrIyaka nAmanA be putrA temaja jA, jadizA, bhUtA, bhUtadizA, seNA, veNA ane reNA nAmanI sAta putrIe hatI. mATe putra sthUlabhadra kAzyA nAmanI guNikAne tyAM bAra varSa paryanta gRhavAsa karI rahela hAvAthI
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 samrA saMprati tenuM lagna thaI zakyuM na hatuM. aneka mAgAMo AvavA chatAM sthUlabhadra teno svIkAra karyo na hato. bAda laghuputra zrIyaka, je A samaye lagabhaga sattAvIsa varSanI avasthAe pahoMcela hatA tenAM lagna karavAno niradhAra karI maMtrIzvara zakaDAle tenA lagnotsavane lagatI taiyArI karavA mAMDI. je samaye A lagna levAyAM te samaye amAtyaputra zrIyaka mahAnaMda rAjAnA beMDIgArDa senya(aMgarakSaka)nA mukhyAdhikArInI padavIe pahoMcyA hatA. rAjabhakta, vaphAdAra, amAtya kuTuMbane magadhanI gAdI sAthe amAtya tarIke uttarottara peDhI dara peDhIthI saMbaMdha cAlyo Avato hovAthI rAjyakArabhAra ane vyavasthAmAM jeTalI amAtyakuTuMbane mAhIti hatI teTalI mAhIti khuda rAjyakuTuMbane paNa na hatI. rAjyasiMhAsane birAjatA rAjavIonuM rakSaNa ane pAlana A jaina amAtyakuTuMbe pitAnA putravata karyuM hatuM. . kAcA kAnanA rAjavIo taraphathI amAtyakuTuMbanI rAjyabhaktinI ane vaphAdArInI kaparI kasoTI aneka samaye thaI hatI chatAM pramANikatA, vaphAdArI ane ekaniSTha rAjyabhaktinI acaLa nItie A amAtyakuTuMbanuM rakSaNa karyuM hatuM. zrIyakanAM lagna nimitte zakahAle mahArAjA naMdane nitya rivAja pramANe AmaMtraNa ApyuM. zastrAgAranAM zastro je ghaNA samayathI sApha nahAtAM karyA tene sApha karavAnuM kArya paNa amAtye anya cIjonI sAphasuphInI sAthe luhArone rokI zarU karyuM. jotajotAmAM amAtyane zastrAgArane zawbhaMDAra cakacakita thaI khaNakhaNATa karavA lAgyA. lagnadivasa najadika AvyA. eka bAjue lagnanI taiyArIo thavA lAgI tyAre bIjI bAjue paMDita varacie pitAnA verane badale levA A takane lAbha levA nakkI karyuM. teNe samrATa sAthe ekAnta mulAkAta laI samrATanA kAna bhaMbheryo ke: "mahArAja, ApanA zirachedanuM bhayaMkara kAvatru amAtya zAkaDAla racI rahyA che, te lagnanAM AmaMtraNa nimitte Apane tyAM bolAvI te sthaLe ja ApanuM kAsaLa kADhavAnuM TharAvyuM che. je Apane mArA kathananI khAtrI karavI hoya to ApanA guptacarone amAtyane tyAM mokalI tapAsa karAve." kAcA kAnanA rAjavIe satyAsatyanI gaveSaNA karyA vagara amAtyanA mahelanA khUNekhUNAnI tapAsa karAvI. guptacare tapAsa karI zastrAgAramAM taiyAra thatAM zastronI vAta sAcI che eTaluM ja nizAsApUrvaka jaNAvyuM. bIjI bAjue amAtyajIe AMgaNe Avela lagna dhAmadhumathI karI lIdhAM-jo ke samrATe te prasaMge hAjarI ApI paNa bahu ja sAvaceta rahIne. AzA pAsA ne agana jala, zrImaMta ThAkara ane kalAla, eTalA ne heya ApaNA, strI sarpa ane senAra. cakora amAtya paristhiti barAbara pAmI gaye ane krodhAnvita rAjavInA hAthe avicArIpaNAthI vRddha avasthAe koIpaNa jAtanI zikSAne pAtra thavAya tenA karatAM kIrtivaMta mRtyune pasaMda karavAnuM vicArI lIdhuM.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA mahAnaMda Urphe nada trIjo 145 lagnanI meADI rAtre amAtya zakaDAle priya putra zrIyakane peAtAnA oraDAmAM khelAvye ane rAjAnA bhaMbherAyelA kAnanI ane palaTAyelA vAtAvaraNanI vAta karyAM bAda AkhA kuTuMba upara AvanArI bhayaMkara AphatanI AgAhI karI jaNAvyuM ke : " kAcA kAnanA rAjavI AkhA kuTuMbanI durdazA kare ane kameAte maravuM paDe tenA karatAM AvatI kAle savAranA darabAramAM huM jevA kaMika khelavA UThuM tyAre tAre mane " rAjadrohI " kahI, myAnamAMthI talavAra kADhI mArA ziraccheda karavA. huM vRddha hovAthI mRtyune Are beThelA chuM. Ama karavAthI mArA ekanA bhAge AkhA kuTuMbanuM rakSaNa thaze. " " pitAjI ! zuM huM nirdoSa pitAnA ziracchedanA mahAn pApanA bhAgIdAra khanuM ? he paramAtmA ! A huM zuM sAMbhaLuM chuM ? vAha rAjyaprapaMca ane vAha vicitra rAjya pharaja ! " zrIyake AvuM apakRtya karavAnI AnAkAnI karI, pitR-premanA aMge aneka jAtanI dalIlA rajU karI; paraMtu mutsaddIgIrI ane samayane samajanAra anubhavI amAtye badhI dalIleAne samajapUrvaka tADI. aMte bhAgyAdhIna banI pitAnI AjJAnuM pAlana karavA putrane pharaja paDI ane vahetAM azru-dhArAnA pravAha vacce te peAtAnA eraDAmAM cAlyA gayA. khIje divase savAranA amAtyane tyAM thayela lagnanI khuzAlImAM rAjyadarabAra bharavAmAM AnyA. A mAMgalika prasaMge thanArA mAna-inAmanI vaheMcaNIne aMge darakhAra saMpUrNa bharAi gayA hatA. samrATa mahAnaMda padhAryAnI duhAi chaDIdAre pAkArI ane samrATe dhIme pagale ratnajaDita kiMmatI siMhAsana upara beThaka lIdhI. vArAMganAoe nRtyAthI sabhAsadeone khuza karyo. prAsa Mgika vidhi samApta thatAM vaDApradhAna zakaDAle peAtAnI beThaka uparathI UThI, samrATa sanmukha jaI zAntithI zira namAvyuM ke turata ja samrATanI beThaka pAchaLa taiyAra thaI ( aMgarakSakanA vaDA tarIke ) ubhela zrIyake vIjaLInA jhamakArAnI jema taravArane myAnanI bahAra kheMcI kADhIne " A bevaphA rAjyAhI amAtya, le A tArA rAjyadrAhunA badale " ema kahI eka ja jhaTake amAtyanuM zira dhaDathI juduM karI nAkhyu. rAjyasabhAmAM hAhAkAra macI gayA. sahu keAI Azcarya cakita thayA. putranA hAthe pitAnu bharasabhAmAM karapINu khUna e sahu koine asahya ane nirdaya lAgyu. amAtye rAjyadrAha karyAnI vAta kAinA gaLe utarI nahIM ane sahune AmAM bhayaMkara kAvatrAnI gaMdha AvI. turata ja samrATa mahAnada khulAsA karavA UbhA thayA. amAtyaputre aMgarakSaka tarIke khajAvela apUrva sevAnAM teNe vakhANa karyAM ane amAtyanA zastrAgAranI banela hakIkata varNavI temaNe rAjyadrAhanA khulAsA karyAM. amAtyaputrane zAbAzI ApI tene pitAnI amAtyapadanI gAdI svIkAravA kahyuM. javAbamAM zrIyaka kumAre jaNAvyu` ke: " mArA mATA bhAi skUlabhadra vidyamAna che. tene khelAvI amAtyamudrikA arpaNu karo. " turata ja amAtyaputra 19
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 samrAT saMprati sthUlabhadrane anela banAvanA khabara vArAMganA kAzyAgRhe pahoMcADavAmAM AvyA ane rAjyamudrikA svIkAravA rAjyanuM AmaMtraNa mAkalyuM. te samaye amAtyaputra kAzyA sAthe seAnArUpAnA hiMcake hiMcakatA hatA. pitAnA mRtyu sa MbaMdhI vRttAnta sAMbhaLIne sthUlabhadrane amAtyamudrikA para ane prapaMcI rAjyakArabhAra 52 tiraskAra ALye. rAjyadarabAramAM Avo vicAra karavA samaya mAgyeA. bAda azeAkavana taLe jai vicAra karatAM temanA pUrvasaMskAre jora karyuM ane saMsAranI asAratA samajAi. kAsyA vezyA sAthe baMdhAyela sADAkhAra varSanI ekadhArI prIti ghaDInA chaThThA bhAgamAM tADI nAkhI ane tarataja paMcamuTTI kezanA leAca karyAM. ratnakabalanA taMtuothI roharaNu ( AghA ) banAvI lIdhA. pachI rAjasabhAmAM jaI " meM A AlecyuM" ema kahI, sAdhu khanI rAjAne dharmalAbha ApyA. pachI saMsArarUpI hastIne vidyAravAmAM siMha samAna mahAsattvazAlI evA sthULabhadra muni guphAmAMthI jema kesarIsi'hu nIkaLe ema rAjyasabhAmAMthI bahAra nIkaLyA. sthUlabhadre tyAMthI nIkaLI upavanamAM jaI tyAM birAjatA sabhUtivijaya nAmanA AcArya pAse dIkSA aMgIkAra karI. A samaye tenI trIsa varSanI bharayuvAna avasthA hatI. A sthUlabhadra munie vIranirvANu 160 mA varSe pATalIputranI vAcanAmAM daza pUrvadhara tarIke agra sthAna lai yugapradhAna tarIke apUrva sevA bajAvI. temaNe 45 varSa sudhI prabhu mahAvIranI sAtamI pArTane dIpAvI devalAkapaNuM prApta karyuM hatuM. temanA vistRta vRttAnta mATe sthUlabhadracaritra vAMcavA amArI khAsa bhalAmaNa che. sthUlabhadranA saMsAratyAga bAda naMdarAjAe gIravatApUrNAMka atIva AgrahathI zrIyakane amAtyamudrikA arpaNu karI. thADA divaseA bAda paMDita vararucinA kAvatrAnI mAhitI samrATane maLI. vararucine pakaDavA cAre dizAe sainike chUTyAM, paraMtu irSyAkhAra vararuci vipra kAinA hAthamAM Ave tyAra pahelAM te A phAnI duniyAnA tyAga karI cAlyA gayA. kahevAya che ke jaMgalamAM vAghe tene phADI mArI nAkhyA.
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 6 ThuM mahArAjA naMda pATalIputrane suvarNathI bharapUra banAve che. naMdavaMzanA sthApaka mahArAjA naMdivardhanane tathA mahArAjA naMdane paMjAba ane siMdha sudhInA pradezamAM IrAnI sAmrAjya taraphathI thaela baLavAne dAbI devA baLavAna lazkarI sAmagrI sahita javAnuM thayuM hatuM. sinhAvIra (vatsa) ane avaMtI(mALavA)nI rAjyagAdIne magadha sAmrAjyamAM samAveza thato hato ke jyAM magadhanA sUbAo amAtyapade rahI, samrATanI AjJAnusAra rAjyavahIvaTa calAvatA hatA. sujJa vAcaka, agAunA khaMDamAM jaNAvyA pramANe zreNika gopALakumAranA upanAmathI sindha-saivIranA benAtaTa nagaramAM lagabhaga 3 varSa sudhI idradatta zeThane tyAM rahyo hato ane zeThanA bhaMDAramAM nirupayogI kALI mATI tarIke rahela tejatarInA jaththAthI kariyANAnA sAdhAraNa vepArI IMdradatta zeThane karoDopati banAvyAnuM ane tenI ja putrI sunaMdA sAthe lagna karyAnuM vRttAMta ApaNe vAMcI gayA chIe. tejaMturI eTale siMdha ane paMjAbanI dharatI upara kapAsa Adi vastune pAka lagyA pachI kALI mATIne suvarNane thara dara varSe jamInamAMthI upara tarI Avato te che. A tejasurInI pedAza sindhasavIra ane paMjAba vagere dezomAM A samaye ane tyAra pUrve pUratA pramANamAM thatI hatI. te jaMturI eTale kALI mATIthI mizra thayela suvarNanI bhUkI. A bhUkInuM pRthakkaraNa karavAnA jJAnathI bhAratavAsIo A kALe lagabhaga ajANa hatA, jenA aMge paradezI zAha sodAgarA-sArthavAha vahANenAM vahANe bharI bennAtaTa nagarathI A tejaMturI laI jatA. magadhathI mAMDI sinhAvIra sudhIne vaNika vepArIvarga A suvarNamizrita kALI mATInI pedAzathI zrImaMta ane koTyAdhipatinI gaNatrImAM AvyuM hatuM. garIbamAM garIba
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 samrAT sa`prati vaNika vepArI bhAgyeja lakSAdhipati karatAM nyUna sapattivALA dekhAtA. ajJAna kheDUtA pAsethI teja turInI kharIdI vepArIe peAte Apela karIyANA tathA khI ityAdi gRhasaMsArApaceAgI vastunA badalAmAM karatA. bhale bicArA ajJAna jagadrupakArI kheDUta A mATIne khetI mATe nirupayeAgI mAnI vepArIone ApatA. ane vepArIe A rIte " maganA bhAvamAM marI " meLavatA. A vepArIo pAsethI zAhasADhAgarA athavA sA vAhe teja turIne jaththA kothaLAonA hisAbe ja kharIdI, tene irAna, parziyA, rezama ityAdi sthaLA sudhI lai jaI tyAM tene sArI kiMmatathI vecatA. ane tenA badalAmAM teo tyAMnI banAvaTanA uttama prakAranA ki MmatI gAlIcAo, tejAnA ane sugaMdhita attara, hiMga ityAdi padArtho lAvI tenA kraya-vikraya karatA. mahArAjA nadiva ne teja turInA jaththA ennAtaTa nagara najadika jaMgalamAM paryaMtanI hAramALAnI nava TekarIomAM asaMkhya bhoMyarAMe banAvI temAM bhI, jenA yeAge Aje paNa ennAtaTa nagaranAM jaMgalanI A nava TekarIe suvaNu TekarI"e tarIke paMkAi rahI che. zizunAgavaMzamAM pUrve thaela mahArAjA zreNike teja turInA bhUkAmAMthI suvarNa nA pRthakkaraNanuM kArya cAlu karI, temAMthI nAnA meATA sikkAe banAvI tenuM calaNa cAlu karyuM hatuM. pATalIputramAM khAsa sikkAo mATe TaMkazALa cAlu karI hatI. mahArAjA zreNikanI sthApita TakazALadvArA bhAratamAM teja turInA khadale suvarNanuM calaNa cAlu thayuM hatuM ke jenA cAge prajA ane kheDUtavarga ne sArI rIte rAhata maLI hatI. rAjyanA khajAnAmAM paNa teja turIne badale suvarNa nA jaththA ekaThA thayA hatA. A TaMkazALanA upayAga mahArAjA zreNika pachI vadhu pramANamAM cAlu rahyo hatA, jemAM mahArAjA nadivane sindhusAvIra para peAtAnA kAmU majabUta karatAM tyAM ennAtaTa nagaramAM ja sikkA pADavAnI zAhI TaMkazALa khAlI magadhanI TaMkazALa baMdha karI dIdhI. tyAM magadha nareza ane anya dezanA bIjA rAjAnA sikkAo temanI nizAnI pramANe pADI ApavAmAM AvatA hatA. A kALe seAnA, rUpA ane tAMbAnA sIkkAe cAlu karavAmAM AvyA hatA. A samayathI te turIne badale bhAratamAM sikkAnuM calaNa cAlu thayu. temAM suvarNadInAra( maheAra )thI mAMDI dhIme dhIme tAMbAnI pAi sudhInuM calaNa Aje jagatamAM pracalita banyuM che. te sarvenuM mAna mahArAjA zreNika ane temanA putra abhayakumArane ghaTe che ke je prabhu mahAvIranA custa anuyAyI hatA. prabhu mahAvIranA nirvANu khAda traNa varSa ane AThame marhine ja avasarpiNI kALanA duSasa nAmanA pAMcame ArA beThA hatA ke jene sanAtanadharma paNa kaliyuganA nAmathI sodhe che. satyayuga karatAM kaliyugamAM prajA atyaMta du:khI thavAnI ane uparAchAparI
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA naMda pATaliputrane suvarNathI bharapUra banAve che 149 duSkALa paDavAnA, prajAnI sthiti kaphreDI thavAnI evI bhayaMkara AgAhI prabhu mahAvIre bhAkhI hatI. savA lAkha rUpIyAnA kharcathI eka hAMDalI pramANa khorAka taiyAra thaze ke jemAMthI mAtra eka ja kuTuMba pitAne nirvAha karavA samartha thaze. AvA bhayaMkara dukALane aMge AtmahatyA karavA taiyAra thayela bhAratanA koTyAdhIza gaNAtA zrImaMtavargane Atma-hatyAmAMthI bacAvanAra paNa trikALajJAnI jaina munio ja thaze. teo potAnA jJAnanA baLe bIje ja divase dhAnyane sukALa thaze tema jaNAvaze ane te ja pramANe banaze, jenuM vRttAMta prasaMgopAta jaNAvavAmAM Avaze. prabhu mahAvIranA mukhadvArA pAMcamA ArAne lagatI bhaviSyavANI sAMbhaLIne A paristhitine samajanAra mahArAjA zreNika tathA kumAra abhayakumAre bhAratamAMthI kheMcAI jatAM te jaMturInA kAcA jaththAne saMgrahyA eTaluM ja nahi paNa tenA upara pratibaMdha mUkyo, ane rAjya TaMkazALadvArA nAnA moTA sikkAone baMdobasta karyo, jethI Aje paNa zrImaMta yA te garIbavarga pitapotAnI zakti anusAra kharIdInA badalAmAM sikake ApI pitAnuM gujarAna calAvI zake che. mahArAjA naMdivardhane TaMkazALomAMthI pADela sikkAomAMthI navANuM karoDanI suvarNa - mahoro pATalIputra nagaranA bharabajAramAM pAMca minArAo banAvI temAM bhaMDArI (pUrI) pitAnI kIrti amara karI, jenA aMge " vividha tIrthakalpa "nA kartA zrIjinaprabhasUrijI "pATaliputranagarakalpa "mAM nIce pramANe jaNAve che. " naMda rAjAnuM navvANuM karaDa dravya paNa pATaliputranA pAMca sUpa (mInArAo)mAM hatuM, jyAM dhananI IcchAthI zrI lakSaNAvatIno sUratrANa rAjA te stUpane khodate pitAnA sainyathI ja marAya che." A hakIktane aMge teo nIce pramANe saMskRtagAM rajU kare che:-- tatraiva ca vidyante'ntarnihitanandasatkanavanavatikoTayaH paJcastUpAH, yeSu dhanadhanAyayA zrIlakSaNAvatIsuratrANastAstAnupAkramatopakramAste ca tatsainyopaplavAyaivAkalyanta // 47 // sujJa vAcaka, magadhanI rAjyadhAnI pATaliputranI sthApanAne lagate savistara hevAla amo bIjA khaMDanA aMtima bhAgamAM mULa saMskRta gadya ne tenA gujarAtI avataraNuM sAthe . ApIgayA chIe je vAMcavAthI naMdavaMza ane zizunAgavaMzanA samayamAM magadhanI jAhojalAlI, keTalI hatI tenI khAtrI thaze. A "pATaliputraka95" vikrama saMvata 1389 mAM racAela che. tyArapUrve navAMgI TIkAkAra zrI abhayadevasUri mahArAjazrIe vIrasaMvat 1174 nI sAlamAM aNahilapura pATaNamAM siddharAja jayadevanA rAjya darabAramAM 19 kalekapramANa mahArAjA saMprati sudhInI mairyavaMzanI kathA nizItha bhASyanA pAThane sAkSIbhUta rAkhI racela che, jemAM paNa pATaliputrane lagate hevAla Ave che. A rAjyakathA Urphe maryavaMzane saMkSipta itihAsa ame A khaMDamAM rajU karIe chIe, je vAMcavAthI A aitihAsika graMthanI sacoTa pramANikatAnI jagatane khAtrI thaze.
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 samrA saMprati, mahArAjA mahAnaMda sudhInA traNe rAjavIoe svArthodha na thatAM magadhanI prajAnA kalyANamAM pitAnuM kalyANa mAnI sarvottama rIte dhanasaMcaya karyo hate. uparAchAparI dukALe paDavA chatAM paNa prajA A mahApuruSonA rAjyakALa sudhImAM saMteSI, sukhI ane rAjyane vaphAdAra rahI hatI. A kALane vaNikavarga ke je jenamahAjana tarIke gaNAtuM hatuM te sarva rIte sukhI ane dharmAtmA hovA uparAMta jaina samAjanAM munionuM bahumAna karavAmAM pitAne kiMmatI bhega ApavAmAM jarA paNa pAchI pAnI karatuM na hatuM. rASTradharma tarIke jainadharma bhAratamAM pitAnI kIrti vizeSa vadhArI hatI. . A kALe magadhanA sAmrAjya para rAjya karatA samrATa paNa jainadharmAnurAgI ane cUsta jene kahetAM paramArhat zrAvake banyA hatA, ke jenA TekA ne sahAyathI jainadharma suMdara rIte vistAra pAmyo hato. A pramANe suMdara rItane rAjyavahIvaTa calAvatAM vIranirvANa 110 thI 147 varSa paryantanAM pitAnA 37 varSanA rAjyAmalamAM mahArAjA naMde pitAnI kIrti vIra rAjavI tarIke vadhArI hatI. viranirvANa 146 mAM daza pUrvadhara zrI sthalabhadrajInI dIkSAnA kAraNabhUta A rAjA banyo hate. je ke je thAya che te sArAne ja mATe paraMtu "keI zubhAzubha yoganA kAraNabhUta kArya kartA mATe kIrti saMpAdana karanAruM athavA tene adhogatie laI janAruM bane che. ahiM paNa e ja pramANe banyuM ane naMdavaMzane prabhAvazALI rAjyAmala magadhanI prajAne vaphAdAra, vAvRddha maMtrIzvara zakahAlanA mRtyuthI bhAre akAre thaI paDyo ane prajA ane kArabhArIvarga aMdarakhAnethI khAsa magadhanI rAjyagAdI parathI naMdavaMzane ukheDavAnA prayatno zodhI kADhavA AMtarika maMtraNAo karavA pAchaLa ma. maMtrIzvara zakahAlanA mRtyu bAda mahArAjA naMde lagabhaga darabAramAM hAjarI ApavAnuM baMdha karyuM ane paMDita vararucinA kAvatrAM dvArA nirdoSa amAtyanA pitAnA nimitte thaela avasAnathI tene AtmA atyaMta pazcAttApa karavA lAgyA. bAda mAtra eka ja varSamAM mahArAjA naMda ekadama zeSAI gayA ane tene paNa dehAMta thaye. A samaye vIranirvANanI 147 nI sAla cAlatI hatI, je zrI sthUlabhadrajInI dIkSAnuM prathama varSa hatuM. teonA guru saMbhUtivijaya magadhamAM suMdara rItane jaina dharma pracAra karI rahyA hatA.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 7 muM. naMda 4tho Urphe mahArAjA sumAlI. viranirvANa 147 thI 154, i. sa. pUrve 80 thI 373: 7 varSa. sva. mahArAjA mahAnaMdane putra sumAlI tenI pachI rAjyagAdI upara AvyA hatA. tenAM rAjyAmala daramyAnamAM mahArAjA naMdanA anya putroe pitAno asaMtoSa jAhera karI, rAjyagAdI upara potAno hakka che evuM banAvI teoe baMDa-bakheDA utpanna karavA prayAsa karyo. bAda A vara rAjyaputrae magadhane tyAga karyo. A putro paikI be rAjyaputrone temanA mosALa pakSanA rAjyavaMzIone tathA mahArAjA mahAnaMdanA aMtima rAjyAmala samaye zakalAla maMtrInA agya vadhanA kAraNe rAjyAdhikArI vargane AMtarika sAtha maLe, jenA vege eka bhAIe magadhanA be moTA prAnto kabaje karI lIdhA. bIjA bhAIe AgaLa vadhI Azva pradeza paNa kabaje karyo. pariNAme magadhanA sAmrAjyamAMthI be moTA prAnta madhyaprAMta ane AMdhraprAMta A pramANe chuTA paDyA. bIjA rAjyakumAroe kaI paNa jAtanI vIratA dAkhavyAne ItihAsa graMthane pAne neMdhA nathI. eTale samajavA pramANe bIjA rAjaputra vilAsapriya hovA joIe . upara pramANe sAta varSanA gALA sudhImAM eTale vIranivaNa 147 thI 154 sudhI mahArAjA sumAlIe rAjya bhegavyuM. temanA rAjyAmala daramiyAnamAM yugapradhAna zrI yazobhadrasUrijIne 50 varSa sudhI yugapradhAnapada bhogavI, magadha sAmrAjyamAM jainadharmane suMdara pracAra karI, vIranirvANa 148 mAM svargavAsa thaye. yazobhadrasUrinA svargavAsa bAda tarata ja zrI saMbhUtivijayasUrine caturvidha saMghe yugapradhAnapada arpaNa karyuM. teo A mahArAjAnA aMtima kALa samaye yugapradhAnapade pUrvadhara AcArya tarIke varaprabhunI chaThThI pATe vidyamAna hatA. &FSC
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 8 muM. pAMcame naMda bRhaspatimitra. viranirvANa 154 thI 157 I. sa. pUrve 373 thI 370 3 varSa. zrI sthUlabhadrajIe potAnA gurune svargavAsa thatAM daza pUrvanuM jJAna zrutakevalI zrI bhadrabAhasvAmI pAsethI meLavyuM hatuM. daza pUrva sudhI abhyAsa teoe artha sahita karyo hatuM ane cAra pUrvanI vAMcanA teoe artha rahita meLavI hatI. teone vIranirvANa 170 mAM zrutakevalI zrI bhadrabAhasvAmIne svargavAsa thatAM yugapradhAnapada maLyuM hatuM, ane vIranirvANa 215 sudhI teoe yugapradhAna pade rahI jainadharmane suMdara pracAra karyo hato. mahArAjA bhRhaspatimitrane jainadharma upara bacapaNathI ja atyanta prema hato ema etihAsika banAve parathI siddha thAya che. A rAjavIe rAjyagAdI upara AvatAM ja kaliMganI sarahade majabUta lazkarI vyuharacanA goThavI, kaliMgapati kSemarAjane herAna karavAmAM jarA paNa kacAza rAkhI nahi. A samaye kaliMganuM sAmrAjya paNa bahALA vistAravALuM gaNAtuM hatuM. A pradeza para ekadama caDhAIthI jIta maLe evA saMjoge na hovAnAM kAraNe teNe barobarIyA kSemarAja sarakhA samovaDIyA ane parAkramI rAjA sAthe zetruMjanI rAjyarate kAma lIdhuM. ane eka anubhavI oNDha puruSanI jema A mahArAjA kaliMgapatinI sarahadane yuktipUrvaka prapaMca ane zAma, dAma, daMDa ane bheda nItithI toDavA samartha thayo. mahArAjA bRhaspatie kSemarAjanA ghaNA pradeza para A samaye yukti-prayuktithI jIta meLavI hatI, jenI nizAnI tarIke te kaliMgapatinI rAjyadhAnInA jinamaMdiramAMthI prabhu mahAvIrasvAmInA jIvanakALa samayamAM banAvela alaikika prabhAvazALI pratimAne magadhamAM
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcamA na bRhaspatimitra 153 upADI lAvI, pATaliputra nagaranA rAjinAlayamAM pUjAthe padharAvI hatI, ane pAte tenI nitya pUjA karatA hatA (A pratimA RSabhadeva prabhunI hatI). mahArAjA bRhaspatie A samaye AkhA kaliMga deza tAbe karavA samartha thAya eTalI lazkarI taiyArI karI hatI, parantu kudaratI sogAnusAra samRddha magadha bhayaMkara mAra varSIya dukALanI AkRtamAM sapaDAyuM ane prajAnA rakSaNArthe tema ja magadha sarahadanI killebaMdhI arthe mahArAjA bRhaspatine pATaliputra pAchuM pharavuM paDyuM. kaliMgapatinA pradezamAMthI mahArAjA naMduM zrI RSabhadeva prabhunI je pratimA upADI lAtmyA hatA te ja pratimA mahAmeghavAhana mahArAjA khAravela mA vazI mahArAjA puSyamitrane harAvI kaliMgamAM pAchI lAvyeA hateA ane pAte baMdhAvela jinama MdiramAM vidhipUrvaka pratiSThAthI birAjamAna karI hatI. uparIkta prabhu RSabhadevanI mUrti prabhu mahAvIranA kelIparyAya samayamAM temanA sahavAsamAM Avela mahArAjA zreNike pUjA arthe manAvI, peAtAnA rAjamaMdiramAM padharAvI hatI. te mUrttinI nitya pUjA karatA ane bhAvapUjAmAM akSatanA badale 108 suvarNa javanA sAthIe karatA. metA muninu vRttAnta--(A muni saMsArIpaNAmAM mahArAjA zreNikanA jamAI thatA hatA). mahArAjA zreNikane mATe nitya 108 suvarNa nA java manAvanAra senIne tyAM ekadA metA nAmanA muni gocarI mATe AvI caDyA. seAnI java ghaDI rahyo hatA tevAmAM munine padhArelA joine te bhaktibhAvapUrvaka UbheA thayA ane temane vaheArAvavA mATe padArtha levA gharamAM gayA. A samaye seAnInA ghara najIka kratA eka DhAMcapakSI, seAnInI gerahAjarImAM metA muninA dekhatA, suvarNa nA java peAtAnuM lakSya samajI khAi gayA. seAnIe munine vhArAvyA bAda joyuM teA seAnAnA java maLe nahi. java krAMcapakSI khAi gayA hatA, chatAM sAnIne metA munie A java krAMcapakSI bhakSa karI gayA che evu kahyuM nahi ane te mAna dhArI UbhA rahyA eTale A java upADI munie upADI lIdhA che evI zakA sAnIne upajI. seAnInA krodhanI mAjA na rahI. teNe metA muninA lalATapradeza pharatI lIlI vAdharI bAMdhI tarake UbhA rAkhyA. samatArasamAM lIna evI muni vastusthiti jANutA hatA chatAM kaMI paNa mAlyA nahi. jo kroMcapakSInu nAma lye te seAnI tarata ja tenA vadha kare, eTale ahiMsAnA Adarzane teo custapaNe vaLagI rahyA. lIlI vAdharI sUryanA uc tApamAM sukAvA lAgI ane sakeAcAvA lAgI. pariNAme metA munine asahya du:kha thavA lAgyuM chatAM karma khapAvavA nimitte temaNe te samabhAve sahana karyuM. khAda zubha dhyAna dhyAtAM teo tyAM ne tyAM ja svargavAsI thayA. 20
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 samrAT saMprati A bAju banyuM evuM ke cipakSIe sonAnA java khAdhA hovAthI tenuM peTa bhAre thaI gayuM ne te UDI zakyo nahi eTale pAsenA makAnanA chAparA para jaI beTho. evAmAM koIeka kaThIyArAe AvI pitAnA zira para rahela kAchano bhAre jorathI bhUmi para nAMkhyo ane tenA avAjathI bhayabhIta banelA krAMcapakSIe khAdhela java viSTAdvArA bahAra kADhyA. A dazya joI sonIne atyaMta Azcarya thavA sAthe kheda paNa thayo. potAnA duSkRtya badala tene mahAna pazcAttApa thaye ane tarata ja saMsArano tyAga karI teNe dIkSA lIdhI. bAda karmanI AlocanA karatAM karmo khapAvI teNe paNa ucca gati prApta karI. - A hakIkatane lagate hAthIguphAne zilAlekha nIce pramANe che - ..........mAdhAna = vidhuruM mAM na to thI sunIsa [ 0 ] pathati [5] naMdarAjanItaM ca kAliMgajinaM saMnivezaM.........gaha-ratanAna paDIhAre hI aMga mAgadha vatuM neti [1] A zilAlekha ullekha samartha ItihAsavettAoe I. sa. 1918 mAM mAnya rAkhela che. . thomasa, mejara kI, janarala kaniMgahAma, vinsenTa smItha ane bihAranA gavarnara sara eDavarDa sAheba Adi pAzcAtya purAtattvajJoe tathA bhAratIya itihAsa zrImAna kAzIprasAda jAyasvAla, mI. rakhayAladAsa, benarajI, zrIyut bhagavAnadAsa iMdarajI, tathA purAtatvavizArada zrImAn kezavalAla harSadarAya dhruva vageree A zilAlekhanuM bArIkAIthI pRthakkaraNa karI, I. sa. 1918 mAM siddha karyuM che ke A zilAlekha kaliMgapati mahAmeghavAhana cakravattI mahArAjA khAravelanA samayamAM-khUda emanA vidyamAnapaNAmAM lakhAyela che. A prAcIna zilAlekhanA aMge A vidvAnoe tyAM sudhI kahyuM che ke bhAratIya zilAlekhamAM A zilAlekha ucca keTine, gIravatAbharyo, prabhAvazALI ane prathama paMktino che. mahArAjA khAravela jainadharmopAsaka hovA chatAM sarva dharma upara samAna daSTie jenAra hatA. A uparAnta teo jainadharmanA prakhara pracAraka paNa hatA. mahArAjA khAravele potAnA rAjyAmala daramiyAna vIranirvANa 360 thI 370 nA gALAmAM kumArI parvata upara vairATa sabhA bharI, samartha jainAcAryo ane jaina saMghane AmaMtrita karI ekatrita karyA hatA. temaja aneka dhArmika pravRttinAM kAryo karavA sAthe cesaTha adhyAyavALA "saptati" nAmanA Agama graMthane A samaye pharIthI lakhAvyo hato. A uparathI siddha thAya che ke AMdhra prAMtanA hAthIguphAvALA zilAlekhe mUrtipUjAnI prAcInatA sAbita karanArA ane mahArAjA saMpratinI pUrve lakhAela hatA. A Agama graMthanI racanA aMge ItihAsavettA munizrI guNasuMdarajI "mUrtipUjAnI prAcInatA" vALA graMthamAM Teko Ape che. I. sa. 1820 mAM mi. enjIna ke jeo krizciyana dharmanA pAdarI tarIke dharmo
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcamA naMda bRhaspatimitra 155 padezaka hatA teoe zeAdhAnI dRSTie kaliMganA pahADA para Avela guphAonI aMtargata sUkSmatAthI mUrtinuM avaleAkana karyuM hatuM. teo hastiguphAmAM Avela zilAlekhanA nirIkSaNArthe tyAM gayA hatA ane temane uparAkta zilAlekha eka zyAma pASANa para 15 phUTa lAM ane pAMca phUTa paheALA kAtarAela jaNAyA hatA. te zilAlekha e jAtanI lipinI sattara lAInAmAM kAtarAeleA hatA. A zilAlekhanA keTalAka akSarA kALAMtare ghasAi gaelA hatAM chatAM paNu zeSa lekha prAcIna mUrti pUjAnI sAbitI arthe ghaNuMA ja mahattvatAbha jaNAyA. jo ke A lekhanI bhASA pAlI lipimAM hatI jethI tene te sArI rIte vAMcI zakyA nahi tathApi teee A lekhanI lipinA utArA karI, tene prasiAddhamAM mUkI hiMda ane curApabharamAM jabarajasta AMdolana macAvyuM. temanA A kArya ne upara jaNAvelA purAtattvavettAoe temane saMpUrNa sAtha ApyuM. A zilAlekha parathI purAtattvavettAoe sAkhita karyuM ke bhAratamAM mUrtipUjA e anAdi kALathI para'parAgata cAlu che, ane temAM ya jainadharma prAdhAnya sthAna lAgayuM che.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNu 9 muM. chaThThA naMda dhananaMda magadhamAM bhayaMkara dukALa, vIranirvANa 157 thI 161, i. sa. pUrve 370 thI 366 : 4 varSI. mahArAjA bRhaspatine bhayaMkara dukALanA kAraNe kalaMgathI magadha pAchuM pharavuM paDayuM, jenA ullekha ApaNe uparanA prakaraNamAM karI gayA chIe. magadhamAM AvatAM ja te zrutakevalI zrI bhadrabAhusvAmIne maLyA ane A bhayaMkara dukALanuM bhAvI pUchyuM. temaNe jJAnanA upayAgadvArA jaNAvyuM ke A dukALa 12 varSa sudhI magadhane bhayaMkara AtaMrUpa nIvaDaze. mahArAjA bRhaspAtae tarata ja gaMgA nadInI eka nahera magadha tarapha vALavAnuM kArya hAtha dharI khetIvADI karanAra kheDUtavane rAhata ApI. A naheranuM bAMdhakAma cheka siMdhu nadInA kinArAvALA pradezeA sudhI evI rItanu mahArAjAe hAtha dharyuM ke jethI karI pUthI mAMDI uttarahinda sudhInI prajAnuM temAM kalyANa thAya ane saMkaTa samaye kImatI pazudhananuM rakSaNa thAya. tevI ja rIte saMkaTanivAraNa kArya tarIke magadhamAM saDakAnAM pAkAM AMdhakAma karAvI banne mAjIe chAyA mATe suMdara rItanAM AmravRkSA rApAvyAM. A uparAnta mahArAjAe annakSetrA ane leAjanAlayA gAmeAgAma khAlI peAtAnI prajAnA te Adarza upakArI bhUpati anya; parantu bhAgyayeAge dukALamAM pUrepUrI rAhatarUpa banela mahArAjA bRhaspatinA vIra nirvANu 157mAM acAnaka mAMdagInA ceAge svavAsa thayA. mahArAjA dhananaMda urphe chaThThA naMda-- mAda magadhanI rAjyagAdI upara tarata ja dhananaMda AvyA. A mahArAjA paNu mahArAjA bRhaspatinA jevA custa jainadhamI ane dayALu hatA. temanA samayamAM pATaliputramAM nIcenI aitihAsika ghaTanA banI hatI, jenI noMdha jaina itihAsamAM (graMthAmAM) suvarNAkSare kAtarAI rahI che.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ cho naMda dhananaMda : : magadhamAM bhayaMkara dukALa 157 paTTadhara saMbhUtivijayanA svargavAsa pachI prabhu mahAvIranI pATa upara zrI bhadrabAhusvAmI yugapradhAnapade AvyA hatA. temanA samaya daramiyAnamAM magadha bAra vaSIya bhayaMkara duSkALanI AphatamAM sapaDAyuM hatuM. A bAra vaSIya dukALe pitAne magadhamAM jabarajasta kera vartAvyuM. pariNAme prajAnAM zarIra ane baMdhAraNamAM paNa phera pate gaye. atyArasudhI zrutajJAna (zAstra) tIvra yAdazaktinA AdhAre kaMThastha rahetuM hatuM. temAM paNa kSati thatI AvI, eTale tene TakAvI rAkhavA temaja tene mUrta svarUpa ApavAnuM kArya pATaliputranA jenasagha upADI lIdhuM. pATaliputranI vAcanA * A pUrvenA jamAnAmAM AcAryadeva kaI paNa sUtra eka vakhata bolI jatA te zinvene yAda rahetuM. dIrgha samaya bAda paNa gurudevanI AjJA maLatAM zikhe tene kaDakaDATa besI jatA. paratu kALabaLanA prabhAvathI have A paristhitimAM phera paDavA lAge. vAraMvAra belI javA chatAM paNa sUtra yAda na rahetuM. jJAnalepa ane smaraNazaktimAM A pramANe kALanA prabhAvano paDagho paDatAM temAM nyUnatA AvI, eTale tene TakAvI rAkhavAnI jarUriyAta zramaNa saMghane paNa jaNAI. pATaliputranA jaina saMghe udAratAthI A kAryamAM sAtha Ape, jene lagate vRttAnta pariziSTa parva, tityegAli paInnaya tathA AvazyacUrNi Adi graMthamAM vistArapUrvaka che. jemAMthI atre tigAlI paInnayanuM mULa lakhANa ne teno sArAMza nIce pramANe rajU karIe chIe. A pAThathI samajAze ke mahArAjA nade paNa vAcanAmAM suMdara sahAya ane sahAnubhUti ApI hatI. " sattamato thirabAhu jANuyasIsasupaDicchiya subAhu / nAmeNa bhaddavAhU avihI sAdhamma saddotti (?) || 74 || so viya cosa puvI, bArasavAsAI jogapaDivanno / sutattheNaM nibaMdhai, atthaM ajjhayaNabaMdhassa // 75 . paliyaM (dhaNiyaM) ca aNAvuTThI, taiyA AsI ya majjhadesassa / dubhikkhavippaNaTThA, aNNaM visayaM gatA sAhU che 726 kahavi virAhaNAbhIruehiM, aibhIruehiM kammANam / samaNehiM saMkaliTuM, paJcakkhAyAI bhattAI || 717 veyaTThakaMdarAsu ya, nadIsu seDhIsamuddakUlesu / ihalogaapaDibaddhA ya, tattha jayaNAe vada'ti ne 728 te AgayA sukAle, saggagamaNasesayA tato sAhU / bahuyANaM vAsANaM, magahAvisayaM aNuppattA che 726 |
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 samrAT saMprati te dAIM ekamekkaM, gayamayasesA ciraM sa daTThUNam / paralogagamaNapaccAgaya va maNNaMti appANam te biMti ekamekaM, sajjhAo kassa kittio dharati / di hu ukkANaM ahaM naTTho hu sajjhAto jaM jassa dharaha kaMThe, taM pariyaTTikaNa sabesim / to hiM piMDitAI, tahiyaM ekArasaMgAim te biMti savasArassa, diTThivAyassa natthi paDisAre / kaha gaeNa viNA ya, pavayaNasAraM dharehAmo so vica caudasavI bArasavAsAI jogapaDivano / deja na va dekha vA vAyaNaMti vAhippara tAva saMghADaeNa gaMtUNa, ANito ( Natto ) samaNasaMghavayaNeNaM / so saMghatherapamuhiM, gaNasamuhehiM AbhaTTho taM ajakA liyajiNo, vIrasaMgho taM jAyae savo / pusuyakamma ( kama ) dhAraya puvANaM vAyaNaM dehi so bhaNati eva bhaNie, asiDakiliThThaeNa vayaNeNaM / na hutA ahaM samattho, ihi me vAyaNaM dAuM samaNassa bhaddabAhussa, navari cauhasavi aparisesAI / vAI aNattha ya u, na kahiMNivi ( 0 hiMvi) atthi paDisAro // 724 // appaThThe Auttassa, majjha kiM vAyaNAe kAyavaM / evaM ca bhaNiya mettA, rosassa vasaM gayA sAhU aha viSNaviMti sAhU, haMcevasi ( ? ) pADipucchaNaM amhaM / evaM bhaNatassa tuhaM ko daMDo hoi taM muNasu // 720 // so bhaNati eva bhaNie, avisaMno vIravayaNaniyameNa / vajJeyo suyanhito ( ninhavo ) ti aha sabasAhUhiM taM eva jANamANo, necchasi ne pADipucchayaM dAu | taM ThANaM pattaM te, kahaM taM pAse ThavIhAmo // 721 // // 722 // // 723 // / / 725 / / // 726 // // 727 // // 728 // // 729 // // 730 // // 731 // // 732 //
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1pa9 // 733 // // 734 // // 735 // // 736 // // 737 // / / 738 // cho naMda dhananaMda :: magadhamAM bhayaMkara dukALa bArasavihasaMbhoge, vajae to tayaM samaNasaMgho / jaM ne jAijjato, navi icchasi vAyaNaM dAuM so bhaNati eva bhaNie, jasabharito ayasabhIruto dhIro / ekkeNa kAraNeNaM, icchaM me vAyaNaM dAuM appaTe Autto, paramaTe suTTa dAI ujutto| navihaM vAyariyabo, ahaMpi navi vAharissAmi pAriyakAusaggo, bhattadvito va ahava sejAe / nito va ahaMto vA, evaM me vAyaNa dAhaM bAdati samaNasaMgho, amhe aNuyattimo tuhaM chaMda / dehi ya dhammAvAdaM tumhaM chaMdeNa ghecchAmo je AsI mehAvI, ujjuttA gahaNadhAraNasamatthA / tANaM paMcasamAI, sikkhagasAhUNa gahiyAI veyAvaccagarA se, ekke kasseva uThiyA do do / bhikkhaMmi apaDibaddhA, diyA ya ratiM ca sikkhaMti te ega saMgha sAhU, vAyaNaparipucchaNAe paritaMtA / vAhAraM alahaMtA, tattha ya jaM kiMci asuNaMtA ujjuttA me hAvI, saddhAe vAyaNaM albhmaannaa| aha te thovA thovA, save samaNA vinissariyA eko navari na muMcati, sagaDAlakulassa jasakaro dhIro / nAmeNa thUlabhaddo, avihIsAdhammabhaddotti so navari aparitaMto, payamaddhapayaM ca tattha sikkhNto| anneha bhaddabAhuM, thirabAhuM aTThavarisAI suMdara aThapayAI, ahiM vAsehiM aTThamaM puvaM / miMdati abhiNNahiyato, AmeleuM aha pavatto tassa vidAI samatto; taba niyamo eva bhaddabAhussa / so pAritatavaniyamo, vAhiriuM je aha pavatto // 739 // // 740 // // 741 // // 742 // // 743 // // 744 // // 745 //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 // 746 // // 747 // // 748 // // 749 // // 750 // // 751 // samrATuM saMmati aha bhaNai bhaddabAhU, paDhamaM tA aTThamassa vAsassa / aNagAra na hu kilassasi, bhikkhe sajjhAyajoge ya so aTThamassa vArassa, teNa paDhamilluyaM samAbhaho / kIsa ya paritamIhaM, dhammAvAe ahijato ekkaMtI me pucchaM, kettiyamettaMmi sikkhito hojA / kattiyamettaM ca gayaM, ahiM vAsehiM kiM lakSa maMdaragirissa pAsaMmi, sarisavaM nikkhiveja jo puriso| sarisavamettaM ti gayaM maMdaramettaM ca te sesaM so bhaNai eva bhaNie, bhIto navi tA ahaM samatthomi / appaM ca mahaM Au, bahusuyaM maMdaro seso mA bhAhi nittharIhisi, appataraeNa vIra kAleNaM / majjha niyamo samatto, pucchAhi divA ya rattiM ca so sikkhauM papatto, dachattho sukha diThivAyaMmi / / puvakkhatovasamiyaM, puvagataM puvaniddiThaM saMpatti (1) ekkArasamaM, puvaM ativayati vaNadavo ceva / jhaMtitao bhagiNIto, suThumaNA vaMdaNanimittaM jarakA ya jakkhadiNNA, bhUyA taha havati bhUyadiNNA ya / seNA veNA reNA, bhagiNIto thuulbhddss| eyA satta jaNIo, bahussuyA nANacaraNasaMpaNNA / sagaDAlapANi(bAli) yAto, bhAuM avaloiuM eMti to vaMdiUNa pAesu, bhaddabAhussa dIhabAhussa / pucchaMti bhAuo Ne, katthagato thUlabhaddo. tti aha bhaNai bhaddabAhu, so pariyaTreti sivaghare aMto / vacaha tahiM vidacchiha, sajjhAyajjhANaujjutaM / iyaro viya bhaiNIo, daNaM tattha thuulbhddrisii| ciMtii gAravayAe suyaiDiM tAva dAemi // 752 // // 753 // // 754 // // 755 / / / / 756 // // 757 // // 758 //
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 chaThTho nada dhananaH : magadhamAM bhayaMkara dukALa so dhavalavasamametto, jAto vikkhiNakesarAjaDAlo | ghaNamukasasisariccho, kuMjara kulabhIsaNo sIho taM sIhaM dahUNaM mImAu sivagharA vinissariyA / bhaNitoya gahiM gurU ettha hu sIho atigato ti tatthettha koi sIho, so caiva ya esa bhAuo tubbhaM / DIpatto jAto, suyassa iTTi payaMse taM vamaNaM soUNaM, tAto aMciyataNuruhasarIrA / saMpattiyAu tatto, jatto so thUlabhaddarisI jaha sAgaro va ubelamatigato paDigato sayaM gaNaM / saMpaliyaMkanisaMno, dhaMmajjhANaM puNo jhAi dupaTTamahurakaMTha, so pariyaTTeha tAva pADhamayaM / bhaNiyaM ca nAhiMbhAuga, sIhaM daTThUNa te bhIyA soviya pAgaudaMtaM, daraviyasiyakamalasacchahaM hasiuM / bhai ya gAravayAe, suyaiTThI darisiyA ya mae taM vayaNaM soUNaM, tAto aMciyataNUruhasarIrA / pucchaMti paMjaliyauDA, vAgaraNatthe suNiuNatthe iro vi bhagiNIo, vIsajeUNa thUlabhaddarisI / ucimi dezakAle, sajjhAyamuvaDio kAuM aha bhai bhaddabAhU, aNagAra alAhi ettiyaM tujjhaM / pariyato aTTha (ccha ) su, ettiyamettaM viyattaM me aha bhaNai thUlabhaddo, pacchAyAveNa tAviyasarIro / iTThI gAravayAe, suyavisayaM jeNa avaraddhaM nava tAva majjha maNuM, jaha me Na samAniyAI puvAI | appA hu mae avarAhito, tti pAliyaM khame maNNuM etehiM nAsiyAM, saraviNAvi ( ? ) jaha sAsaNe bhaNiyaM / jaMNa me avaraddhaM eyaM puNa uhati savaMgaM 161 // 759 // // 760 // // 761 // // 762 // // 763 // // 764 // / / 765 / / // 766 // // 767 // / / 768 // // 769 // / / 770 // // 771 //
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 // 772 // // 773 // // 774 // // 775 // // 776 // / // 777 // samrASTra saMprati vocchaMti ya mayaharayA, aNAgatA jeya saMpatI kAle / gAraviyathUlabhadaMmi, nAma naThAI puvAI aha viNNaviMti sAhU, sagacchayA kariya aMjali sIse / bhaddassa tA pasiyaha, imassa ekAvarAhassa rAgeNa va doseNa va, jaM ca pamAeNa kiMci avaraddhaM / taM me sauttaraguNaM, apuNakAraM khamAveti aha surakarikarauvamANabAhuNA bhaddabAhuNA bhaNiyaM / mA gacchaha nichaMtaM ( 1 ), kAraNamegaM nisAmeha rAyakulasarisabhUte, sagaDAlakulammi esa sNbhuuto|| duharAu ceva puNNo, nimmAto sabasatthesu kosA nAmaM gaNiyA, samiddhakosA ya viulakosA va / jIe ghare uvaraTho, ratisaMvesaM vivesaMmi bArasa vAsA ya uttho, kosAe gharaMmi siragharasamaMmi / soUNa ya piumaraNaM, raNNo vayaNaM nigacchI (1) tigicchisarisavaNNaM, kosaM Apucchae tayaM dhaNiyaM / khippaM khu eha sAmiya, ahamaM nahu vAyarAsehaM bhavaNoroha visako. chajjhai caMdo va somgNbhiiro| parimalasiriM vahato, johAnivahaM sasI ceva bhavaNAu niggao so, sAraMge pariyaNeNa kalDiMto / mattavaravAraNagao, iha patto rAulaM hAraM aMteuraM aigato, viNIyaviNao prittsNsaaro| kAUNa ya jayasaddo, sno purato Thito Asi aha bhaNai naMdarAyA, maMtipayaM giNha thalabhadda mahaM / paDivajasu tevaTThAI, tiNNi nagarAgarasamAI rAyakulasarisabhUe, sagaDAlakulaMmi taM si sNbhuuo| satthesu ya nimmAto, giNhasu piusaMtiyaM evaM // 778 // // 779 // // 780 // // 781 // // 782 // // 783 // // 784 //
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 163 // 785 // // 786 // // 787 // // 788 // // 789 // // 790 // cho naMda dhananaMda magadhamAM bhayaMkara dukALa aha bhaNai thUlabhaddo, gaNiyAparimalasamappiyasarIro / sAmI kayasAmattho, puNo a me viNNavesAmi aha bhaNati naMdarAyA, keNa samaM dAI tujjha sAmatthaM / ko aNNo varatarato nimmAto sabasatthesu kaMbalarayaNeNa tato, appANaM suTTha saMvaritANaM / aMsaNi niNhayaMto, asogavaNiyaM aha paviTTho jettiyame diNNaM, tettiyamettaM imami bhUtatti (1) / etto navari paDAmo, sova ( save ) mINAulagharaMmi ANA rajaM bhogA, raNNo pAsaMmi AsaNaM paDhamaM / savatta imaM na khamaM, khamaM tu appakhamaM kAuM kesaM paricitaMto, rAyakulAo ya je parikilese / naraesu ya je kese, tA luMcati appaNa kese taM viya parihiyavatthaM chettUNaM kuNai aggatoAraM / kaMvala raNoya guMThiM, kAuM raNNo ThiyaM purato eyaM me sAmatthaM, bhaNai avaNehi mtthotogtthiN| to NaM kesavihUNaM, kesehiM viNA paloeti aha bhaNai naMdarAyA, lAbho te dhIra natthi rohiyaNaM / bATaM te bhANiUNaM, aha so saMpatthito tatto aha bhaNai naMdarAyA, vaccai gaNiyAgharaM jai kahiMci / to NaM asaccavAdi, tIse purito cithAemi (1) so kulaparisAmiddhi, gaNiyagharasaMtiyaM ca sAmiddhiM / pAeNa paNolleuM, nIti NagarA aNavayakkho jo evaM pavaio, evaM sjjhaayjjhaannujjutto| gAravakaraNeNa hio, sIlabharuvahaNadhoreo jaha jaha ehI kAlo, taha taha appAvarAhasaMraddhA / aNagArA paDaNIte, nisaMsayaM uvavehiti // 791 // // 792 // // 793 // // 794 // // 795 // // 796 // // 797 //
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 samrATuM saMmati uppAyaNIhi avare, keI vijA ya uppaittANaM / viuru vihI vijAhi, dAI kAhiti uDDAhaM 718 | maMtehi ya cunehi ya, kucchiya vijAhiM taha nimitteNa / kAUNa uvagghAyaM, bhamirhiti aNaMtasaMsAre 714 . aha bhaNai thUlabhaddo, aNNaM rUvaM na kiMci kAhAmo / icchAmi jANiuM je, ahamaM cattAri puvAI nAhisi taM pubAI, suyamecAI vibhuggahA hiMti (1) / dasa puNa te aNujANe, jAva paNachAI catvAri ( 80 che eteNa kAraNeNa u purisajuge aThamaMmi vIrassa / sayarAheNa paNachAI, jANa cattAri puvAI || 802 | uparokta zAstrI lakhANane gujarAtI sArAMza nIce mujaba che - sArAMza-"prabhu mahAvIra bAda cAdapUrvadhara zrI bhadrabAhusvAmI sAtamA paTTadhara thayA. A samaye magadha dezamAM bhayaMkara dukALa paDyo jenA kAraNe sAdhuo tyAMthI bIjA dezamAM vihAra karI cAlyA gayA. koI vaitADhya parvatanI guphAomAM, kaI nadItaTee tathA keTalAka samudrataTe jaI pitAnuM jIvana pasAra karavA lAgyA. jyAre keTalAeka sAdhuo ke jeo virAdhanAthI hatA teo khuzIthI anna-jaLane tyAga karI aNuzaNa svIkArI svarge sIdhAvyA. A duSkALanA samayamAM je je sAdhuo magadhamAM sthiratA karI rahyA hatA temAM zrI sthUlabhadra Adi 500 sAdhuo hatA. teo te samayanA samartha vidvAna ne kaMThastha zrutajJAnIo gaNatA hatA. kaMThastha zrutajJAnane sUtrArUDha karavAnI bhAvanAthI pATaliputranA saMghe temane tyAM rokI lIdhA hatA. bAda pATaliputra nagaramAM rahI caturvidha saMghanI sahAyatAthI kaMThastha sUtra graMthArUDha karavA lAgyA. A pramANe lagabhaga be traNa varSa sudhI sUtrArUDha karavAnuM kArya cAlu thaI gayA pachI pAMca varSe agIAra aMgenI racanA karI. bAramuM dRSTivAda aMga bhadrabAhusvAmI sivAya kaI jANatuM nahi, tethI te aMgenI jJAnaprAptinA aMge cAdapUrvadhara bhadrabAhu svAmI pAse javAnuM niNata thayuM. pUrvadhara zrI bhadrabAhusvAmI te samayamAM nepALa dezamAM duSkALa nivAraNArthe bAra varSanI ugra tapazcaryA karI rahyA hatA temane bolAvavA zrI saMghe be munivarone mokalyA. teoe tyAM jaI, aMjalI jeDI, vidhipUrvaka vaMdana karI kahyuM keH "he bhagavaMta! pATaliputra padhAravA mATe zrI saMgha Apane Adeza kare che, kAraNa ke kALanA prabhAve laya thatAM. zrutajJAnane graMthArUDha karavAnuM kArya pATaliputranA saMghe zrI sthalabhadrajInA pramukhapaNuM nIce zarU karyuM che. jemAM ApanI pAsethI bAkI rahetuM jJAna meLavI te graMthArUDha karavAnI AvazyaktA hovAthI pATaliputramAM ekatra thayelA saMgha Apane tyAM padhAravA vinati kare che."
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThTho naMda dhananaMda : magadhamAM bhayaMkara dukALa 165 javAkhamAM bhadrakhAhusvAmIe jaNAvyuM ke: " hamaNAM meM' mahAprANadhyAna AraMbhela che. te bAra varSa pUruM thaze. tyAMsudhI huM AvI zakIza nahI. mahAprANadhyAnanI siddhi thatAM " sarve pUrvenI sUtra ane arthathI eka muhUtta mAtramAM gaNanA thai zake che. " A pramANe temanA uttara meLavI, munioe ugra vihAra karI, pATaliputra pahoMcI zrI saMghane bhadrabAhusvAmInA javAma jAnyA. zrI saMghe tenA upara dI`STie vicAra karI bIjA be sAdhuone pharI Adeza karyAM ke: " tamAre tyAM jai bhadrabAhusvAmIne kahevu ke-- je zrI saMghanI AjJA na mAne tene zI zikSA apAya? te kaheA. ' pachI 'tene saMgha bahAra karavA ' ema teo kahe eTale tamAre AcArya zrIne kahevuM ke-" tame te zikSAne pAtra che, kAraNa ke tame pATaliputranA saMghanI AjJA leApI che. " A pramANe sUcanA meLavI be munioe saMghanA kahevA pramANe bhadrabAhusvAmIne kahyuM, eTale bhadrakhAhusvAmIe jaNAvyuM ke--" zrImAn saMghe ema na karatAM mArA para prasAda karIne buddhimata ziSyAne ahiM mAkalavA. eTale temane huM pratidina sAta vAcanA ApIza. eka vAcanA bhikSAcarcAthI AvatAM ApIza, traNa vAcanA traNa kALa veLAe ApIza, ane sAMjanA pratikramaNa pachI mIjI traNa vAcanA ApIza. A pramANe mArA kAne bAdha na AvatAM zrI saMghanuM kArya paNa pUruM thaze. " te munioe AvI zrI saMghane te hakIkata jaNAvI, eTale zrI saMghe prasanna thaIne sthUlabhadrAdika 500 sAdhuone nepALa dezamAM mAkalyA. AcAryazrI temane vAcanA ApavA lAgyA, paraMtu vAcanA bahu alpa maLe che, ema dhArI udvega pAmI sAdhuo dhIme dhIme cAlyA gayA. chevaTe mAtra ekalA sthUlabhadrajI ja tyAM rahyA. pachI mahAmati sthUlabhadra, bhadramADusvAmI pAse ATha varSamAM ATha pUrva saMpUrNa rIte bhaNyA. bAda AcArya - zrIe temane kahyuM ke: " mAruM dhyAna have lagabhaga pUrNa thavA AvyuM che, tethI have pachI tamane yatheccha vAcanA ApIza." tyAre sthUlabhadre kahyuM ke: " he prabhA ! haju mAre keTaluM bhaNavAnuM bAkI che ? " eTale bhadrabAhusvAmI khelyA ke: " tuM eka biMdu jeTaluM bhaNyA che, ane samudra jeTaluM bAkI che. " pachI mahAprANadhyAna pUrNa thatAM vadhAre vAcanA maLavA lAgI eTale mahAmuni sthUlabhadra daza pUrva jeTaluM bhaNyA. bAda eka evA prasaMga banyA ke jenA piraNAme te saMpUrNa cAdapUrvanu jJAna prApta karI zakayA nahi. ekadA sthUlabhadranI sAte henA temane vAMdavA nimitte AvI. sthUlabhadrajIne peAtAnA jJAnanA prabhAva batAvavAnuM mana thaI AvyuM. ane temaNe siMhanuM rUpa vikavyuM. sthUlabhadranA sthAne siMhane joine bhayabhIta banelI sthUlabhadranI sAte baheneA lagnakhADuM svAmI pAse AvI kahevA lAgI ke: " amArA baMdhu sthUlabhadrane sthAne teA siMha che. " gurune sthUlabhadranI hakIkata samajAi gai ane kahyuM ke : " sthUlabhadre sihanu rUpa karyuM che, tame tyAM jA ne vAMdA. " mAda bhadramAhusvAmIe vicAryuM ke sthUlabhadrane jJAnanuM ajINu thayuM che. temanI bahenAnA javA
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 samrAT sa...prati pachI sthUlabhadrane gurue upAlaMbha ApyA ane mAkInAM cAra pUrva bhaNAvavAnI nA pADI. A hakIkata zrI saMghane kAne AvI. jJAna apUrNa rahe te zrI sa Mghane ceAgya na jaNAyuM eTale temaNe bhadrakhAhusvAmIne bAkInAM cAra pUrva bhaNAvavAnI 'AgrahapUrvaka vinaMti karI tyAre chevaTe bhagnakhADusvAmIe bAkInAM cAra pUrvI mULa mAtra ( a` vinA) ApavAnuM svIkAryuM. sthUlabhadrane cAra pUrvI ( artha rahita ) zIkhavyA bAda te anya sAdhuone zIkhavADavAnI zrI bhadrabAhusvAmIe temane manAi karI ane pariNAme cAra pUrvenI vAcanA baMdha thaI. saMghe A kALe agIAra aMga sUtrane graMthArUDha karyAM te agIAra mukhya sUtrAnAM nAma nIce mujaba cheH-- (1) AcArAMgasUtra. (2) sUyagaDAMgasUtra. (3) ThANAMgasUtra. (4) samavAyAMgasUtra, (5) vivAhapannatisUtra (bhagavatI) (6) jJAtAdharma kathAMgasUtra. (7) upAsakadasAMgasUtra. (8) aMtagaDadasAMgasUtra. (9) anuttarAvavAisUtra. (10) praznavyAkaraNusUtra. (11) vipAkasUtra. A uparAkata agIAra aMga sutrAnI gAthAonI mULa saMkhyA 35,6pa9 che. tenA upara TIkA 73,544 gAthAnI racAI, 22,700 zlAkanI caNI racAI, 700 zlAkanI niyuIkti racAi che-A pramANe kula 132603 zlAkamAM A agIAra aMge TIkA, caNI ane niyukita sAthe racAyAM. A agIAra aMga paikI nava aMganI TIkAonI racanA zrI abhayadevasUrijIe racI che, jenA uparathI zrI abhayadevasUrijInuM nAma jaina sa Mghe " navAMgI vRttikAra " sthApyuM ane tee paNa te nAme prasiddhi pAmyA. A pramANe pATaliputranI vAcanAne vistArapUrvaka jaNAvavAnu kAraNa eTaluM ja che ke magadhanI rAjyagAdI upara A samartha jaina AcArya devAnA sahavAsamAM Avela magadhanI prajA ane magadhanuM naMdavaMzI rAyaku TuMba jaina hatu, jenA ceAge A vAcanAmAM durbhikSanA samayamAM paNa keIpaNa jAtanI khalela pAMcI nathI. mAtra bhayaMkara khAra varSIya duSkALe peAtAnA vikALa paMjAthI magadhanI paristhiti chinnabhinna karavAmAM kacAza na rAkhI. prastuta pATaliputranI vAcanA pUrNa thayA pachI zrutakevaLanI bhadrakhAhusvAmI lagabhaga daza varSa sudhI jIvaMta rahyA hatA, bAda AtmakalyANa sAdhI vIranirvANu 170 varSa samAdhipUrNAMka svastha thayA. ***
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 10 muM. mahArAjA bRhadartha ane sudeva athavA naMda 7me tathA 8 mo. viranirvANa 161 thI 167, I. sa. pUrva 366 thI 360H 6 varSa. zrI bhadrabAhusvAmI yugapradhAnapade vIranirvANa 156 thI 170. zrI sthUlabhadrajI dasa pUrvadhara muni tarike. mahArAjA bRhadartha naMda 7 me mahArAjA dhananaMda athavA chaThThA naMdane putra na hovAthI magadhanI gAdI para mahArAjA pAMcamA naMdane putra bRhadarza gAdIe AvyA hatA. A mahArAjAnA samayamAM naMda vaMzanA be rAjaputroe AMdha ane madhyaprAMtamAM svataMtra rAjyagAdI sthApI hatI. mahArAjA sudeva naMda 8 mo A mahArAjA svargastha mahArAjA bRhadArthane putra thatuM hatuM ke je tenA maraNa pachI tarata ja gAdIe AvyuM. tenAthI A svataMtra thaela prAnto upara hakumata calAvavAnuM athavA temanI sAthe yuddha karI uparokta prAMte jItavAnuM sAhasa thaI zakyuM nahi. magadha sAmrAjyamAMthI be moTA prAMte chUTA paDavAnA kAraNe videha, kAzI, kezala, avantI ane gaMgA uparanA prAMtamAM ja magadhanuM sAmrAjya maryAdita banyuM hatuM. A banne rAjavIo mAtra nAmadhArI rAjA tarIke ja magadha upara rAjya calAvI zakyA hatA, kAraNa ke magadhanA prajAjanenI vaphAdArI A banne rAjavIo uparathI ochI thaI hatI. magadha e prajAsattAka rAjya tarIke rAjA ane prajAnA hitArthe pArlA
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 samrAm saMpati menTarI paddhati pramANe pratinidhio dvArA cAlatuM hovAnA aMge A vilAsI ane madAMdhI rAjavIo sAmrAjyane bhAre thaI paDyA. bAra vaSIya bhayaMkara dukALanA samayamAM rAjya khajAnAne upaga A pUrvenA rAjAoe magadhanI prajAnA rakSaNAthe cAlu karyo hato tenA badale A rAjAoe tene durupayoga karI, prajAkalyANanAM dareka kAryo jevAM ke sadAvrate, bhejanAlaya, annakSetra tathA dharmazALA ane pAkI saDake bAMdhavAnA kAryo baMdha karAvyAM hatAM. AthI temanI lokapriyatA taddana ochI thaI eTaluM ja nahi paNa teone rAjya uparathI pharajIAta uThADI mUkavAnuM sAhasa prajAe karyuM hatuM ema samajAya che. aitihAsika bramaNane nirAsa- sujJa vAcaka A kALamAM eTale vIranirvANa 155 thI 160 sudhImAM bhayaMkara dukALa sivAya naMdavaMzI rAjyasattAmAM parivartana thaI anya graMthakAronA jaNAvyA mujaba mAryavaMzI rAjA caMdraguptanA rAjyanI sthApanA thaI hota, athavA to zrutakevaLI bhadrabAhusvAmI zravaNabelagola (maisura) mukAme bAra hajAra saMgha samudAya sAthe gayA hota to pATaliputranI sUtra vAcanA vI.ni. 160 mAM thavAnuM je sarvAnumate svIkAravAmAM AvyuM che te tema ja nepALamAM mahAprANa dhyAnanI bAra varSanI ugra tapazcaryA kayAMthI thaI hatI ? * jaina kALagaNanA aura vIranirvANu saMvata " graMthanA kartA zrI kalyANa vijayajI mahArAja pitAnA graMthamAM jaNAve che ke zravaNabelagola mukAmanI be pratimAo ane tyAMnI guphAnA zilAlekhano sArAMza nIce pramANe che: zravaNabelagolanA caMdragiri parvatanA eka zilAlekhane aMge vetAmbara jaina sAhityamAM kaI paNa prakArane ullekha nathI, temaja prAcIna digambara jaina sAhityamAM paNa samarthana nathI, chatAM bhadrabAhu ane caMdraguptanA nAmane aMge zilAlekha kerAyelo che jemAM caMdragupta mahArAjA ane bhadrabAhusvAmI zrI caMdragiri parvata para gayAne ulekha sAMpaDe che. A caMdragiri zilAlekha zaka saMvat 572 nA AsapAsa kotarAvela samajAya che. tenuM anumAna samajapUrvaka karavAmAM Ave te vikramanI AThamI sadInA prAraMbhamAM caMdragupta nAmanA rAjA digambara sampradAyanA bhadrabAhu nAmanA muni pAse dIkSita ziSya thayA hatA paraMtu sAthosAtha e paNa bhUlavA jevuM nathI ke A lekhamAM na to bhadrabAhune zrutakevaLI tarIke jaNAvyA che, na te caMdraguptane mairya tarIke jaNavyo che. digaMbara sAhityamAM AnA saMbaMdhamAM prAcIna ullekha harisenakRta "brahatakathAkeza"mAM paNa dekhAya che, ke je graMtha zaka saMvat 853 mAM racAyele samajAya che. temAM zrI bhadrabAhunA mukhathI dubhikSa saMbaMdhI bhaviSyavANa sAMbhaLI ujajainInA rAjA caMdragupta dIkSA lIdhAne ullekha maLe che, jemAM caMdraguptane "dazapUrvadhara vizAkhAcArya" nA nAmathI saMghanA nAyaka banavAne ulekha paNa maLI Ave che.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA bahadarya ne sudeva athavA naMda 7 sAtamo tathA AThamo uparokta kathA uparathI siddha thAya che ke caMdraguptane ujajenInA rAjA tarIke A kathAkAre varNavI A kathAnI vAstavikatAnI sUcanA karI che. bhadrabAhunA dakSiNa dezamAM javA saMbaMdhI ane caMdragupta ujajainInA rAjA havA saMbaMdhI je spaSTa vAta uparokta kathAmAM che te uparathI samajAya che ke te bhadrabAhu, zrutakevaLI bhadrabAhuthI anya hatA ane caMdragupta paNa pATaliputranA mairyavaMzI caMdraguptathI bhinna hato. pArzvanAtha vastImAM lagabhaga zaka saMvata para2nA AsapAsamAM lakhAyela eka zilAlekha maLI Avyo che, jemAM bhadrabAhunI sUcanAthI saMghane dakSiNamAM javAno ullekha che. uparokta lekha uparathI e vAta spaSTa rIte siddha thAya che ke jemanI dubhikSa saMbaMdhI bhaviSyavANuthI jainasaMgha dakSiNa dizAmAM gaye hatA te bhadrabAha zrutakevaLI nahI paraMtu zrutakevaLInI ziSya paraMparAe thayela anya bhadrabAha hatA ke jeo nimittavettA tarIke prasiddhi pAmyA hatA. A zilAlekhane amuka bhAga nIce pramANe che - " mahAvIrasavitari parinirvRte bhagavatparamarSigautamagaNadharasAkSAcchiSyalohArya-jambuviSNudevAparAjita-govarddhana-bhadrabAhu-vizAkha-proSThila-kRttikAya-jayanAma-siddhArtha-dhRtiSaNabuddhilAdi-guru-paramparINAkkra(ka)mAbhyAgatamahApuruSasaMtatisamavadyotitAnvaya-bhadrabAhusvAminA ujjayanyAmaSTAMgamahAnimittatatvajJana traikAlyadarzinA nimittena dvAdazasaMvatsarakAlavaiSamyamupalabhya kathite sarvasaMgha uttarApathAddakSiNApathaM praasthitH|" bhadrabAhucaritrane nimnalikhita pATha paNa juo- avaMtIviDannAtha, vinitAviyA vivekavinayAneka-dhanadhAnyAdisaMpadA | 6 | abhAduJjayinI nAmnA, purI praakaarvessttitaa| zrIjinAgArasAgAra-munisaddharmamaMDitA caMdrAvadAtasatkIrtizcaMdravanmodakarta(kunna)NAm / caMdraguptirnRpastatrA'cakaccAruguNodayaH" -bhaTTAraka ratnAnaMdikRta bhadrabAhucaritra 2 pariccheda / ame AzA rAkhIe chIe ke-A sajajaDa purA vAMcI khAtarI thaze kemaryavaMzanI sthApanA vi. ni 155mAM nahi paNa 210 mAM thaI hatI. pariziSTa parvamAM paNa te hakIkatane nIce pramANe Teke maLe che. juo nimnalikhita ka- Itazca tasmin duSkAle karAle kAlarAtrivat / nirvAhArtha sAdhusaMghastIraM niranidheryayau / - - 22
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 11 muM. navame naMda mahArAjA mahApatra. ( I. sa. pUrve 360 thI 317, vIranirvANa 167 thI ra10 : 43 varSa. zrI bhadrabAhusvAmI 3 varSa rinirvANa 170 sudhI. zrI sthUlabhadrajI viranirvANa 100 thI ra15 sudhI 45 varSa. zrI sthavirAvaLIne bIje AMka ahiM vIranirvANa 210 mAM A mahArAjAnA rAjyAmala daramiyAnamAM magadhanI rAjyagAdI moryavaMzanA hAthamAM jatAM pUro thAya che. maryavaMzI mahArAjA caMdraguptanA rAjyomalanA prathamanA pAMca varSomAM eTale vIranirvANa 210 thI te 215, I. sa. pUrve 317 thI te 312 sudhImAM zrI sthalabhadrajI yugapradhAna tarIke vidyamAna hatA, jenI sAbitI maryavaMzanA rAjyAmalanA ItihAsamAM ame rajU karIzuM. mahArAjA mahApadma athavA "kALA azoka" 23 varSanI bhara yuvAnavaye rAjyagAdIe Avyo hato, chatAM teNe kaI jAtanuM uchAMchaLuM-rAjyane ahitakartA pagaluM bharyuM na hatuM. tenA rAjyAmala pUrve magadhamAM pasAra thaela bhayaMkara duSkALe rAjyataMtrane aMge tene suMdara zikSaNa ApyuM hatuM, jenA vege te prajAne hitasvI ane premI banyo hato. A mahApadyanI pUrve chaThThA, sAtamA ane AThama naMdanA rAjyAmala daramiyAnamAM magadha sAmrAjyanA khaMDIyA saradArone ghaNe bhAga svataMtra ane svacchaMdI banI gayo hatA temane A vIra puruSe pAchA talavAranA baLe magadha sAmrAjyanA AjJAMti banAvI svahakumatataLe ANyA hatA. pote jenadharmane custa anuyAyI hatuM, ane jeo naMdavaMza agara te jainadharmane virodha karatAM temanI sAthe sakhta hAthe kAma lIdhuM. te eTale sudhI ke temanA kSAtratejanuM paNa nizAna rahevA dIdhuM nahi, jenA aMge A mahArAjAnuM
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamA na mahArAjA mahApadma 171 44 nAma kALA azAka " athavA te " mIjA parazurAma " tarIke prasiddhi pAmyuM. A pramANe A mahArAjAe peAtAnA rAjyAmalanA lagabhaga 30 varSa magadha sAmrAjyanA vistAra vadhAravAmAM gALyA. . teNe kAzmIra ane paMjAbanI takSazilA sivAyanA uttara ane pUrva hiMdanA ghaNA bhAgA magadhanI AjJAmAM lAvI, ekacakrI rAjya karavA jevI sthiti karI, magadha sAmrAjyanI pramaLa sattA cAre dizAe jamAvI, A mahArAjAe kaliMga ane AMdhra prAntA je magadhathI svataMtra thaI gayA hatA tene tAbe karavA hilacAla upADI, parantu AMdhrapati mahArAjA zrImukha, ke je temanA kuTukhI ja thatA hatA te kaliMga dezanA rAjAnA sahAyaka banyA hatA, tethI kaliMga athavA Andhra upara caDhAi lai javAmAM banne mitrarAjyAnA ekatra thavAthI bhayaMkara yuddha laDavuM paDe temAM lAbhane badale hAni meLavavAnA jokhamamAM utaravA mATe sAhasa kheDavAnI tene salAha na maLI. ane teNe paNa te mAnya rAkhI ane kauTu Mbika AMtarika kaleza utpanna karavAnu jokhama mAMDI vALyuM. kadAca A samaye yuddha thayu hAta teA AMdhra sAthe saMbaMdha dharAvatI magadhanI prajA ane rAjyakuTubIenA eka ja leAhImAM kArava ane pAMDavA jevu bhayaMkara yuddha phATI nIkaLata ane itihAsa raktabhInA akSaroe lakhAta. vaLI bhAratabhUmi keAi trIjI ja rAjyasattAnA hAthamAM javAnA durghaTa prasaMga paNuM AvI paData; kAraNa ke A kALe bhAratanA pazcimAttara vibhAgamAM siMdha pradezanI pelI mAjI grIsa zahenazAha bhArata upara caDhAI karavAnI bhayaMkara taiyArIo karI rahyo hatA. tenI mahattvAkAMkSA siMdhathI lagAvI himAlaya sudhInA pradezeA sara karavAnI hatI. parantu tenuM dhAryuM karavAmAM mAtra magadha sAmrAjyanA samartha ne pratApI mahArAjA mahApadmane vIratAbharyAM jIssA ane tenI lazkarI vyUharacanA ADe AvatI hatI. magadha sAmrAjyane paNa zAha sIkaMdaranA samAcAro maLI gayA hatA. duzmAne javAba devA teNe magadha, AMdhra ane kaliMga dezeAmAMthI laDAyaka hastikhaLa suMdara rIte ekatrita karavA mAMDayuM hatuM. magadha ane kaliga pradezeA hastinI utpatti mATe kendrasthAna tarike gaNAtA hatA ane laDAi prasaMge je rAjAnA pakSamAM hasti ane azvamaLa adhika rahetu te rAjAonA vijaya thatA. aitihAsika kSetramAM sUkSmatAthI sRSTipAta karatAM jaNAya che ke, magadha sAmrAjya pAse A kALe se'kaDAnI saMkhyAmAM laDAyaka hAthIo taiyAra hatA. tevI ja rIte 20,000 kharAmara che azvasainya hAvA sAthe lagabhaga 20,0000 pAyadaLa taiyAra hatuM. A mahArAjAe sidhaseAvira sudhInA kSatriya rAjAone kANumAM rAkhavA talavAranA khaLe kAma lIdhu hatu, jenAM a Mge te temAM phAvyA hatA ane kSatriya rAjAone paNa A vIra puruSanA puruSArthane kAraNe tenA rAjyAdezanA svIkAra karavA paDyo hatA.
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 samrAT saMprati A pramANe navamA naMde magadha sAmrAjyanI sattA jamAvavAmAM lagabhaga trIza varSa jeTalA samaya gALyA. magadha upara gaNeA athavA tA bhArata upara gaNA athavA te game te rAjasattAnA upara gaNuA, parantu paradezI rAjyasattAnA hAthamAM svataMtra hiMdane parata Mtra thatAM bacAvavA mATe ja tenA prabaLa prayatna ane puruSArtha hatA. A puruSArthI prayAsAmAM jarUra uttara, pazcima ane madhya bhAratanA aneka kSatriya rAjgyAne bhayaMkara rIte sahana karavu paDyuM hatu, ane ghaNAenI nirdayatAthI katala thai hatI; chatAM A rAjavInA vIratAbharyA prayAsAe keTaluM suMdara pariNAma upajAvyu hatu. tenA itihAsamAM jo ApaNuM sUkSmatAthI utaratha teA samajAze ke A mahArAjAe hiMdanA rakSaNArthe ja, paradezI sarImAMthI tene bacAvavA mATe ja ane vidharmI yAhudIenA hAthe saMskArI pavitra A bhUmine apavitra thatI aTakAvavA arthe ja pAtAnA puruSAthI prayAseA karyAM hatA. zAha sIkadare bhArata upara kai rIte AkramaNa karI pazcimeAttara pradezane jItyA hatA, tenA ahevAla A pachInAM prakaraNeAmAM rajU karI, teNe calAvelI amAnuSI tala ane sidhanA vIra puruSAe Apela Adarza balidAnanA itihAsa rajU karI sujJa vAcakone khAtarI karI ApazuM ke mahArAjA navamA naDhe je pradezA jItavAmAM kALA azAka ane parazurAmanu biruda meLavyuM hatu. te videzI sattAnI bhayaMkara katleAma sAthe sarakhAvatAM hitakArI ane alpa niya-hiMsaka hatuM.
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 12 muM. pazcima bhAratamAM aMdhAdhuMdhI. je kALe magadha sAmrAjya uttara, pUrva ane dakSiNa bhAratamAM jabarajasta kAnti phelAvI rahyuM hatuM te kALe pazcima bhAratamAM jabarajasta parivartana thaI rahyuM hatuM. pazcimettara pradezanI rAjyavyavasthAmAM aneka jAtanI uthalapAthala thaI rahI hatI. prasiddha vijetA zAha sIkaMdare paziyana sAmrAjyanA pradeza jevA ke bAphaTTIyA, AkreziyA Adi pradezanA sAmrAjyanI zaktine vinAza karI tyAM besIDenIyana sAmrAjyanI sthApanA karI hatI. vijayanI zarUAtamAM grIka samucita rASTrane parAjaya karI zAha sIkaMdare parazIyana sAmrAjya upara AkramaNa karyuM hatuM. eziyA mAInara, phInIzIyA, IjIpta, bebilanIA Adi pradezane svAdhIna banAvI zAha sIkaMdare bhAratanI pazcima sarahada para hallo karyo. A samaye zAha sIkaMdara pAse lagabhaga 2,000 hajAra sainikonuM suvyavasthita laDAyaka baLa hatuM, jenA vege pazcimabhAratanI rAjyanetika sthitimAM ghaNuM ja parivartana thayuM. A AkramaNamAM aneka ajeya durgone jItate sIkaMdara aTakathI saLa mAIla uttara tarapha UdabhANapura nAme pradeza ke je sidhu nadInI pelI pAra hatuM tyAM sudhI AvI pahoMce. sibdha pradezanA pazcima vibhAganI zaktizALI jAtio(rAjAo)ne jItI, aneka ajeya durgo-killAo upara potAne vAvaTo pharakAvI zAha sIkaMdara sidhunI A pAra AvI pahoMce. bhAratanA durbhAgye kahe yA te kaLikALanA prabhAve kahe athavA te paMcama ArAnA prabhAve kaho paraMtu anAdikALathI bhAratanI svataMtratA sAcavI rahela prabhAvazALI nRpatione paNa zAha sIkaMdara jevA paradezI yavana bAdazAhanA svAmIpaNAne svIkAra karavo paDyo. AmAM bhAratanA prAcIna geravazAlI nAmacIna takSazilA nagarInA rAjA AmalIsa (AmIsa) jevA dezadrohInuM nAma ghaNuM ja zaramazI rIte gavAyuM.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 samrAT sa'prati bhAratanA A evakA kuputra peAtAnA pADAzI paMjAbanareza vIraputra pArasa jevA bahAdura narezanA parAjaya mATe zAha sIkaMdarane dareka jAtanI sahAyatA ApI. teNe ati dhAmadhumathI zAha sIkaMdaranuM svAgata karyu... ane AdhInatAsUcaka aneka jAtanAM najarANAM paNa bheTa dharyAM. vaLI tenI madadanA vacanathI paMjAbanareza pArasane AdhIna thavAnA sa Mdeza zAha sIkaMdare dUta dvArA takSazilAthI mAkalyA. javAbamAM pArase jaNAvyu ke najarANAthI nahi paNa vIratAthI tamAruM svAgata karavA mAru lazkara taiyAra che." zAhe pArasa turataja bahAdurIthI 20,000 susajjita sainya sAthe taiyAra thaI raNakSetre * kezarIyA karavA bahAra paDyA. pArasanuM baLavAna zIkhasainya joI zAha sIka dare yuktithI kAma levAnA nizcaya karyAM, ane peAtAnI senAnA jelama nadInA kinAre paDAva nAkhI tyAM thADA samaya mATe sthiratA karI. jelama nadInA kAMThe thADA mahinA zAntithI cAgya sadhInI rAha jovAmAM ane bahAdura zIkha amaladArAne dagA-prapaMcathI phADavAnA prayatnA karavA pAchaLa gALyA, paraMtu dezabhakta, rAjyabhakta, vaphAdAra zIkha amaladArA ane sainike DhAlavaza thaI zAhanI prapaMca jALamAM lezamAtra sAyA nahI. bahAdura zIkha sainyanA eka paNa amaladAra yA te sainike tenI sAme paNa joyuM nahIM. A pramANe lagabhaga cAra mahinA jeTalA lAMbA kALa jelama nadInA kAMThA upara nIkaLI jatAM zAha sIkaMdara muMjhAyA, paraMtu jyAM bhAratanuM durbhAgya parAdhInatA mATe nirmANa thayeluM DAya tyAM tene kANu aphara karI zake ? varSAtunI zarUAtamAM kRSNapakSanI aMdhakAramaya rAtrinA samaye varasatI bhayaMkara varSAdhArA ane vIjaLInA kaDakaDATamaya samayamAM jelama nadInA caDhatA pANInI paravA na karatAM zAha sIkaMdare A aMdhakAramaya bhayaMkara kALa rAtrinA lAbha levAnA nirNaya karyo. vadhatA jatAM jalapravAhanA pUra vaccethI peAtAnA pracaMDa sanyanA ghaNA bhAgane jelama nadInI pele pAra zAntithI prathama prahara samaye UtAryuM, ne tyAMthI jelamanA seALa mAilanA paTa para pahoMcyAbAda tarata ja dheAra varSamaya aMdhArI rAtrinA lAbha lai paiArasanI aceta ane nidrAdhIna senA para hallo karavA taiyArI karI. pArasane A samAcAra turata pahoMcI gayA. dagAthI digmUDha thayela pArase turata ja peAtAnA putranI saradArI nIce be hajAra caTI kADhela khahAdura laDavaiyAonI prathama TukaDI laDAinA medAnamAM utArI, paraMtu zAha sIkaMdaranA sAvaceta sainye AmAMnAM ghaNA bhAganA nAza karyo ane bAkInAne kedI tarIke pakaDI lIdhA. A yuddhamAM paiArasanA putra vIratAbharyuM parAkrama karI mRtyu pAmyA. A parAjayanA samAcAra tathA peAtAnA putranA bahAdurIpUrvakanA mRtyu samAcAra sAMbhaLI pArasa jAte lazkaranuM AdhipatyapaNuM svIkArI peAtAnI vizALa senA sAthe vIratAthI raNakSetra para AvyA.
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazcima bhAratamAM aMdhAdhuMdhI 175 jelama nadInA vIza mAilanA vizALa retALapaTa upara banne bAjunAM vizALa sainyanuM bhayaMkara yuddha te ja rAtrinA samayathI jAmyuM, je ghaNA samaya sudhI cAlyuM. mane khAjunI laDatI senAnA ghaNA ja vizALa pramANamAM kaccaraghANa nIkaLI gayA. hajArAnI saMkhyAmAM bahAdura vIraputrAnuM balidAna A yuddhamAM levAyuM, paMjAbanA vIra vaphAdAra zIkha sainyanA ekeeka laDavaiyAe yavana sainyanA laDavaiyAne suMdaratApUrvaka sAmaneA karI mukti meLavI. A pramANe lagabhaga traNa bhAganu zIkha sainya haNAyA bAda kaparA sa MjogAmAM zAha sIkaMdaranA hAthe vIra nareza pArasa kennu pakaDAyA. zAha sIkaMdare takSazilAnA kabajo lIdhA ane tyAM peAtAnuM AdhipatyapaNuM jamAvI vijayane daramAra bharyo. A bharadarabAramAM ceAgya nyAya mATe zAha sanmukha vIranRpati paurasane zRMkhalAbaddha UbhA karavAmAM AvyeA. tenA nyAya cUkavatA zAhe pUchyuM ke-- " A kSatriya vIra rAjayo ! tamArI sAthe amAre kai rIte vartavuM te tame ja jaNAve. paiArase paNa nIDaratAthI javAba ApyA ke--" jevI rIte rAjAe AvA prasa`ge eka vIra rAjavI tarIke vartAva kare che tevI rIte. " "" A vIratAbharyA javAbathI zAha sIkaMdara Azcarya cakita thayA. vIra pArasanA A nIDara ane vIratAbharyo javAbathI zAha UlaTA khuzI thaye; ane turata ja baMdhanamukta karI vIrarAjavI tarIke tenuM sanmAna karyuM ane takhta upara peAtAnI bAjumAM ja besADI, tene mitra banAvI paMjAbanuM rAjya pAchuM suprata karyuM; eTaluM ja nahi paNa tenI bahAdurInA badalAmAM jelama, cInAma ane rAvI Adi rAjyA ke je zAhe jItyAM hatAM tene tene sukha anAnyeA. A rIte vIra pArasa sAthe mitrAcArI bAMdhI zAha sIkaMdara tyAMthI AgaLa vadhyeA. A samaye uttara bhAratamAM magadha, kezala, vatsa ane avantInAM cAra sAmrAjyeA prabaLa sattAdhIza rAjyakartA tarIke rAjya karatAM hatAM. magadhanI rAjyadhAnI para na dhruva zanA rAjA mahApadmanA rAjyAmala hatA. kAzalaprAntanI rAjyadhAnI zrAvastI athavA sAvacchImAM hatI; vatsaprAntanI rAyadhAnI kAzAMkhImAM hatI ane avantInI rAjyadhAnI ujjaina hatI. aMga, magadha, kAzI, kAzala, vaijana, matla, cerdi, vatsa, kuru, pAMcAla, surasena, matsya, asaka, avantI, gAMdhAra ane kaeNmeja-A pramANe seALa prAntamAM bhArata vahe cAyelA hatA, ane seALe prAnta upara alaga alaga rAjAonuM Adhipatya hatuM. A badhAmAM magadha, kAzala, vatsa ane avantInI rAjyasattA prabaLa gaNAtI hatI. zAha sIkaMdara pArasa rAjAne peAtAnA parama sahAyaka ane AdhIna mitra banAvI AgaLa vacceA, jenA pariNAme nAnAM nAnAM rAjyAe kAIpaNa jAtanI AnAkAnI karyA vinA sIkaMdaranI hakumatane svIkAra karyA. keTalAka vIra rAjAoe tenI sattA svIkAravAmAM
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 samrATu prati nAnapa samajI tene sAmano karyo, aneka sthaLoe bhayaMkara yuda paNa thayAM, paraMtu dhIre dhIre vijaya karate sIkaMdara khyAsa nadInA taTa sudhI pahoMcI gayo. A samaye bahAdura bhAratIya sainyathI vAA trAhya pikArI gayelA sIkaMdaranA se AgaLa vadhavAne InkAra karyo. sIkaMdare sinyane aneka rIte samajAvavA prayatna karyo, aneka rIte jema utpanna karanArI lAlaco paNa batAvI; chatAM A sanya yuddhathI eTaluM badhuM te thAkI ane trAsI gayuM hatuM ke lazkare keIpaNa prakAre ane jokhame AgaLa vadhavAnI nA pADI. pariNAme sIkaMdarane tyAMthI pAchuM pharavuM paDayuM ane tenA smaraNacihna tarIke vyAsa nadInA taTa upara sIkaMdare pitAnuM smAraka banAvI, deva-devInI pUjA karI, jelama tarapha prasthAna karyuM. keIpaNa jAtanI aDacaNa vagara zAha sIkaMdara jelama pahoMcI gayA. tyAM teNe bhAre darabAra bharI risarAjAne khAsa nadIthI mAMDI jelama nadInA sudhInA pradezone sepa (sU) banAvyuM. jelamathI sidhu nadI sudhInA pradezone siTrapa (sU) abhIsa rAjAne banAvyuM. sindhanA pazcima vibhAganA pradezane siTrapa (sU) pIlIpeza nAmanA senApatine banAvyuM. A pramANe pitAnA jItelA pradezane prabaMdha karI sIkaMdara pitAnA deza tarapha pAcho pharyo, paraMtu pAchA pharavAmAM navA ja mArganuM teNe anusaraNa karyuM. jelama nadInA taTa upara 2,000 jahAjamAM vijetA tarIke meLavela najarANunI lakSamI ane ratnabhaMDAra bharI, lazkarane sAthe laI, bhAratanA pazcima vibhAge pitAnuM sAmrAjya jamAvI zAha sIkaMdare jaLamArge prayANa karyuM.
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 13 muM bhAratanI vIra prajAnuM bhayaMkara balidAna. jelama nadInA vizALa paTadvArA prasthAna karatAM 2,000 lazkarI jahAjanI madhyamAM zAha sIkaMdaranuM jahAja bAdazAhI ThAThathI cAlI rahyuM hatuM. A samaye paMjAbanI pAMca nadIonA madhyate dakSiNa ane bIjA prAntomAM zilaI (zivI), agalAsoI, maleI (mAlava), AkisaDAI ( takSaka) Adi jAtio nivAsa karatI hatI. teonAM nAnAM nAnAM rAjyone prajAsattAka rAjyonI upamA apAtI hatI. A rAjyanI zakti bhAratanA anya rAjya karatAM adhika hatI. - agalAsoI rAjya pAse 40,000 pAyadaLa ane 3,000 azvasenya hatuM. A ja pramANe anya rAjya pAse paNa zUravIra, zaktizALI vIra sainya hatuM. A vIra rAjya ekayatApUrvaka zAha sIkaMdarane sAmano karavA mAgatA hatA, paraMtu zAha sIkaMdare potAnA buddhibaLe temane ekatra thavA na dIdhA, ane teo ekatra thAya tyAre pUrve be rAjyone yuktipUrvaka jItI lIdhAM. pariNAme agalAI prajAsattAka rAjyanA 2,00,00 naranArI ane bALakoe yavana rAjyanI saradArI nIce parataMtra banavA karatAM svabalidAna sarvazreSTha gaNI ekI sAthe bhayaMkara agniprakepa karI kIrtivaMta balidAna dIdhuM. A samayanuM varNana karatAM ItihAsakAre jaNAve che ke A 2,00,00nA sAmudAyika agalAInI vIra prajAmAMthI eka paNa bALaka jIvatuM sIkaMdaranA hAthamAM AvyuM nahi ke jene kedI tarIke pakaDI athavA te tenA upara rAjya karI tene parataMtra banAvavA zAha samartha thAya. bIjI bAju mAlava ane takSaka prajA paNa ekatra thaI na zakI. sababa temAM saMyukta sainyanI saradArInA saMbaMdhamAM AMtarika matabheda Ubhe thaye. pariNAme zAha sIkaMdaranI sAme
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 samrAT saMprati thavAnA badale tenA zasrAne aMdara aMdara laDavAmAM upayoga thayA, jenA lAbha zAha sIkaMdare turata ja uThAvI mAlava rAjya upara AkramaNa karyuM ane dUra dUra sudhI mAlava prajAnA pIche pakaDI temane nasADI mUkayA. A yuddhamAM A vIra laDavaiyAone parAjIta karatAM eka mAlavI vIraputranA hAthe zAha sIkaMdara sakhata rIte ghavAyeA. te samaye te kAtIla ghAnA lIdhe tAtkAlika mRtyu na pAmatAM zAha pAMca varSa sudhI khIchAnAvaza rahyA ane aMte ghAnA pariNAme yuvAnavaye mRtyune vaza thayA. mAlava ane takSaka prajA jo aikayatAnA maLe zAha sIkaMdaraneA sAmanA karavA samartha thai hAta tA itihAsakAro lakhe che ke hR0,000 pAyadaLa sainya, 10,000 gheADezvAra senca ane 600 rathArUDha sainyanA baLe zAha sIka Mdarane harAvavA A vIra prajA jarUra samartha thAt. zAha sIkaMdaranA samayamAM sindhanI rAyadhAnI ahAra nAmanA zaheramAM hatI, jenA rAjAnuM nAma mUsikrenA hatuM. A rAjA prarAkramI, vIra ane zaktivAna hatA. yuddha karyA vinA teNe zAha sIkaMdaranI AdhinatA svIkArI nahI. eTale zAha sIkaMdarane tenA upara caDhAI karavI paDI. bhayaMkara yuddhamAM banne bAjunA sainyaneA ghANa nIkaLyA pachI aMtamAM sindha nareza parAjIta thayA, ane Akhare sindha prAnta paNu zAha sIka MdaranA hAthamAM cAlyA gayA. A pramANe jelama nadIthI sindha prAnta sudhI vijayI banatA zAha sIkaMdara samudra taTa sudhI pahAMcI gayA. samudra kinAre pahoMcyA pachI teNe peAtAnI senAnA e vibhAga karI nyAsa nAmanA senApatine jalamAge irAna pahoMcavAnI AjJA karI, ane svayaM peAte ghAyala thayela hAvA chatAM balucistAna ane makarAnAnA jaMgalAmAM thatA sthaLamAge irAna paheAMcyA. sthaLamAnA rastAmAM zAha ane tenA lazkarane nAnAvidha duHkhA sahana karavAM paDyAM hatAM. irAna pahoMcyA pachI zAha sIkaMdara peAtAnA jItelA bhAratIya pradezane phrIthI jovA na pAmyA, ane lagabhaga i. sa. pUrve 323 mAM mRtyu vaza thayeA. zAha sIkaMdare bhAratanI caDhAImAM vIra rAjavIne chAje tevI rItanuM nItimaya vana ahudhAye dAkhavyuM hatu. tenI sAthe A kALanI bhAratIya prajA paNa bhIru na hatI. mAtra phATaphUTa ane AMtiraka kusa'panA kAraNe ja A samaya bhAratI prajAnI adhogati thai hatI. bhAratIya prajAe aneka sthaLoe sIka Mdara zAhanA vIratApUrvaka sAmanA karyA hatA. khAjapakSInI gatinI jema cAlatAM sIka Mdarane hindukuzathI sindha sudhInA najadika pradezeAmAM jatAM dasa mAsa thayA hatA. sindhathI bhyAsa sudhI seALa mahinA lAgyA hatA. A uparathI bhAratIya vIra prajAnI gaiAravazALI zaktinuM ApaNane bhAna thAya che. yuvAna vijetAnA AkramaNanA kAraNe pazcimettara bhAratanI naitika rAjyasthitimAM sAruM parivartana thayuM hatuM. tevI ja rIte uttararhiMdamAM paNa magadha sAmrAjyanA kheDIA rAjAomAM
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratanI vIra prajAnuM bhayaMkara balidAna 179 paNa kusaMpa phelAyeA hateA. jeemAMthI ghaNA vibhAga magadha jevI prAcIna saMskArI rAjyagAdInA lAktA jaina rAjAonA rAjyAmalanI viruddha manye jatA hatA. magadha rAjyanA khaDIo rAjAe evI taka zeAdhatA hatA ke jethI te yuddha sanAtanadhI kSatriya rAjakuLane magadhanI rAjyagAdI upara sthApI zake. yuddhanA sAmanAnI bhaya`kara taiyArIo-- mahArAjA mahAnaMdanAM 30 varSA magadha sAmrAjyanI sImA vadhAravA pAchaLa raNakSetramAM gayAM tevI ja rIte te pachInAM tera varSe paNa bhayaMkara yuddhasAmagrI taiyAra karavA pAchaLa gayAM; kAraNa ke bhArata upara zAha sIkaMdaranu bhayaMkara AkramaNa zarU thaI gayuM hatu ane pazcima bhAratamAM teNe rAjyanI sthApanA paNa karI hatI. jo A samaye lazkarI vyUharacanA mahArAjA padmanaMde na karI hAta tA jarUra vijetA zAhu sIkaMdara pazcima vibhAgathI uttara ane pUrva sudhI pahoMcI jAta, kAraNa ke teNe pUrva ane pazcimanA pradeze| jItavA 50,000 nA lazkaranI yuddha sAmagrI magadha para caDhAI karavA mATe taiyAra karI hatI, parantu caDhAI karatAM pahelA teNe pAtAnA mitra anela mahArAjA pArasanI salAha mAgI, jenA nakArAtmaka javAba mahArAjA pArase jaNAvyeA. paiArasanA sukha dvArA mahArAjA mahApadmanI vIratAbharI ne prabhAvazALI vyUharacanA sAMbhaLI zAha sIka dare magadha sAmrAjyanA pazcima taraphanA eka paNa prAMtanI cheDatI karavAnuM mAMDI vALyu. kAraNa emAM saMpUrNa jokhama hatu. ane tene dhAstI lAgI ke rakhene peAtAnA hAthe jItelA pradezo paNa pAchA kheMcAi jAya. A saMbaMdhamAM "saiA sAmrAjya "nA itihAsakAra jaNAve che ke-- " ni:sandehabharI hakIkata che ke zAha sIkaMdaranA AkramaNa pahelAM magadha sAmrAjya para rAjyakartA mahApadma nada rAjAe peAtAnI hakumata ghaNA prAMtA upara jamAvI hatI, jemAM purANuAdi graMthAthI paNa amAne samajAya che ke A mahApadma rAjAe ghaNI jAti ane rASTrA para vijaya meLavyeA hatA. ' jue preAphesara maikSamUlaranI hIsTrI oNpha sa MskRta lITareca, alhAbAda eDIsana, pAnu' 143. purANAmAM nadanuM varNana nIce pramANe Ave che:-- mahApadmanaMdastataH zUdrAgarbhodbhavo'tilubdho'tibalo mahApadmananda nAmA parazurAma ivAparo'khilakSatriyAntakArI bhaviSyati / tataH prabhRti zUdrA bhUpAlA bhaviSyanti / sa ca ekacchatrAmanullaMghitazAsano mahApadmaH pRthvIM bhokSyati / viSNupuLa IV; Ch. XXIV.
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 samrA saMprati bhAgavata purANamAM paNa kahyuM che ke - mahAnandI sUto rAjan ! zUdrAgarbhodbhavo balI / mahApaapatiH kazcinnandaH kSatravinAzakRt // tato nRpA bhaviSyantisa ekacchatrAM pRthivImanullaMdhitazAsanaH / zAsiSyati mahApo dvitIya iva bhArgavaH // skandha 12, a0 2, vaLI kaLiyuga rAjavRttAMtamAM jaNAveluM che ke - mahAnandezca zUdrAyAM mahiSyAM klicoditH| utpasyate mahApadmo dhanananda iti zrutaH // atilubdho'tibalo sarvakSatrAntako nRpaH / aikSvAkAMzca pAJcAlAn kauravyAzca haihayAn / kAlakAnekaliGgAzca zUrasenAzca maithIlAna / jitvA cAnyAMzca bhUpAlAn dvitIya iva bhArgavaH // ekarAd sa mahApadmaH ekazchatro bhaviSyati / sa kRtsnAmeva pRthiviimnullNdhitshaasnH|| zAsiSyati mahApayo madhye vindhyhimaalyoH| tataH prabhRti bhaviSyanti zUdrAyAH nRpAH kalau // bhAga 3, adhyAya 2. upara pramANe dhArmika graMthe paNa vIra rAjavI mahApavanI vIratAnI neMdha le che ke je neMdha letAM temane kSatriya rAjAone mahAta karavAmAM tene parazurAma tulya baLa vAparyuM hatuM ane magadha sAmrAjyanI sImA vadhArI hatI ema eka mate uccAravuM paDayuM che. magadha sAmrAjya prAcIna anAdikALanuM sAmrAjya gaNAtuM hatuM ane magadhanI rAjagAdI upara baLavAna kSatriya vIra rAjavIo sanAtanadharmanI geravatA vadhAranArA thayA hatA. tenA badale atyAre jenadhamI vIra rAjAo sanAtanadhamI rAjAone mahAtakartA thaI paDavAthI purANa Adi vedAMtika graMthAe naMdavaMzI vIra rAjAonI zuddha rAjavIo tarIkenA zabdomAM noMdha lIdhI che, te kharekhara dilagIra thavA jevuM che. A badhAnA UMDANamAM utaratAM samajAya che ke mahArAjA naMde nabaLA kSatriya rAjyone jItI eka
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratanI vIra prajAnuM bhayaMkara balidAna 181 chatra taLe karavAmAM sAhasa dAkhavyuM hatuM, kAraNa tene yunAnI AkramaNanI guptacaro mAraphate mAhitI maLI hatI ke je yunAnI prajA bhAratane akhUTa dravyavAna ane saMskArI jANa jItavA guma taiyArIo karatuM hatuM. A rAjyazetraMjanI ramatanI mAhitI magadha sAmrAjya anya rAjyane ApI zake tema hatuM nahi ane anya nAnAM nAnAM rASTrone AnI gati samajAI nahi, paNa jyAre zAha sIkaMdara dvArA bhAratanI pazcimanI prajAne paratanna thayAnI mAhitI temane paDI tyAre temane mahArAjA mahApanI zetraMjanI rAjya ramatanI samaja paDI ane temAM saMteSa dAkhavyuM. sujJa vAcaka! paraMtu jyAM bhAgyavidhAtA ja naMdavaMzanA vinAza mATe prerAela hoya ane "nAma tene nAza" e kahevata pramANe moDA yA vahelA naMdavaMzane nAza thavAnuM lakhAyuM hoya, jemAM kAMIka sabaLa kAraNa maLavuM joIe te ja mAphaka mahArAjA mahApadmanA hAthe paMDita cANakya jevA tridaMDI bhegInuM apamAna thayuM jenA badalAmAM magadhanI prabhAvazALI rAjyagAdI tatpazcAtanAM tera varSomAM kSatriya licchavI vaMzanA mArya kuLamAM janmela caMdraguptanA hAthamAM gaI, jenuM rasika vRttAMta have pachInA prakaraNamAM jaNAvavAmAM Avaze. --
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 14 muM. cANakyanuM apamAna. bhAratanA ItihAsamAM prathama paMktinA arthazAstrI ane tarkazAstrInuM mAna dharAvanAra, ga, maMtra ane samartha vedAMtika paMDita cANakya tridaMDI yegI svarUpe mahArAjA mahApAne zubhAziSa daI saMtoSakAraka dAna meLavavAnI IcchAe eka divasa prabhAtanA samaye mahArAjA mahApadya je oraDAmAM besI Adarza gIonI kadara karI temanI manokAmanA pUrNa karatuM hatuM tyAM jaI caDhyo. cANakya tridaMDI tApasanA veSamAM hatuM, ane tene dekhAva ugra ane prabhAvazALI mahAna rAjagI je hate. je samaye A yogIrAja mahArAjA naMdanA rAjamahele gayA te samaye mahArAjA naMda rAjyavyavasthAnI kaMIka khaTapaTamAM amAtyavarga sAthe guMcavAyela hato, eTale mahArAjAne yogIrAjavALA oraDAmAM AvatAM DhIla thaI. A oraDAmAM alaga alaga AsanavALI beThaka gaThavelI hatI. A beThaka pachI eka ucca Asana mahArAjA mATe hatuM bIjAM Asane AzIrvAda devA padhArela yegIo ane vidvAne mATe hatAM. paMDita yogIrAje oraDAmAM praveza karatAM ja mahArAjA naMda mATe rAkhela Asana upara beThaka lIdhI. tyAM besavAmAM tene Azaya evo hato ke UMcA Asane besI AzIrvAda devAnuM phaLa AzIrvAda lenArane pUrepUruM lAbhadAyaka maLe che, ane tenI samaja paNa ema ja hatI ke A ucca Asana abhyAgata tarIke padhArela mahAna yogIo mATe ja haze. nirdoSa ucca koTInA kalyANakArI bhAvethI padhArela A tridaMDI tApasa pAsethI ucca koTInA AzIrvAda meLavavAnuM, athavA te teno sAtha laI naMdavaMzanI rAjyagAdIne cakravatatulya ekachatra banAvavAnuM naMdavaMzanA nazIbamAM nahi lakhAela hoya, jethI bhavitavyatAnA ge evo aNadhAryo prasaMge upasthita thaye ke AzIrvAda meLavI tapasvI yAgIne prasanna karavAnA badale tene krodhAyamAna agni karate karI naMdavaMza para zrApa varSAvavAnA kAraNabhUta banAvyuM. pariNAme naMdavaMzanI rAjyagAdI TUMka samayamAM A tridaMDI tapasvInA prayAsathI maryavaMzanA hAthamAM gaI.
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ thANuAkayanuM apamAna 193 mahArAjA naMdanA Asana upara beThela A ugra svarUpa jaTAdhArI tApasane joi eka dAsIne tenA pratye gussA caDhyA. teNIe saraLa ane namra bhASAmAM vidvAn tApasane khIjA Asana upara esavAnu kahevAne badale ugra bhASAmAM ane apamAnakAraka zabdemAM yAgIrAjane hADAhADa vyApI jAya tevA tiraskArapUrvaka tyAMthI uThavA kahyuM. eka dAsInu A rItanuM uddhatAibharyuM vartana joI tApasa krodhe bharAyA, ane krodhanA AvezamAM te Asana uparathI uThavAne badale najardikamAM khIjuM Asana khAlI hatuM te upara teNe pAtAnuM kamaMDaLa mUkayuM, ane dAsI karatAM vadhu ugratAthI javAba ApyA ke "ahiM mAruM kamaDaLa raheze. 39 22 dAsI vizeSa bhAna bhUlI, ane " strInI buddhi paganI pAnIe " te ukti pramANe strIsvabhAva mujaba teNI A tapasvI sAthe vadhu uddhata banI. paraspara ugra carcAmAM banne jaNAMe mAjA mUkI. yAgInA krodha mAjA mUkavA lAgyA, ane teNe krodhanA AvezamAM atizaya ugrasvarUpI manI trIjA Asana para pAtAnA daDa, cAthA upara japamALa ane pAMcamA upara janAI mUkI ane bAkI rahela e AsaneA para peAtAnA e paga mUkI rokI lIdhAM. Ama paraspara vAtAvaraNu ugra banatAM zrIsahaja krodha bhabhUkI UThyo. madAMdha thaela dAsIe gussAnA AvezamAM AvI uddhatAIpUrvaka yeAgIrAjanI pITha upara lattA prahAra karyAM. samaye dAsI ceAgIrAjanI pITha upara prahAra karatI hatI tatkSaNe ja mahArAjA naMdanuM tyAM AvavuM thayuM. mahArAjAe bhavitavyatAne kAraNe dAsIne ThapakA na detAM paMDita ceAgIrAjanu vizeSa apamAna karavu zarU karyuM, ane hAjara rahela dAsadAsIone A ceAgIrAjane pakaDI keda karavA pharamAvyuM; parantu krodharUpI agnijvALAthI maLatA, tiraskArathI tapelA, raktamukhI ceAgIrAja cANAkayanA ugra teja sAme koinI hiMmata tene pakaDavAnI thaI nahi. khuda A cAgIrAje ja eThakanA tyAga karI UbhA thatAM ja mahArAjAe karela pAtAnA apamAnane badale| levA sahunI sanmukha nIcenI bhISmapratijJA karI. HH mahAvAyu jema vRkSane mULathI ukheDI nAMkhe tema huM naMdarAjAne ukheDI unmUlan karI nAMkhIza. mahArAjA naMdane mahAta karyAM vagara kadApi kALe A mArA mastakanI zikhA ( cATalI ) chUTavAnI nathI." A pramANe pratijJA karI mAthAnAM kezane khAMdhI, krodhathI tapela cANAkya tarataja nagara cheADI cAlyeA gayA. 66 nagara cheADatAM samaye mAlImANikya samAna cANAkayane pUrvavRtAMtanu smaraNu thayu. 'huM khiMbhAtarita rAjA thavAnA chu " tethI teNe rAjA thavAne lAyaka kAi yAgya puruSanI zeAdhamAM javAnA nizcaya karI pRthvItala para paribhramaNu karavA mAMDayu. sujJa vAcaka, A sthaLe pAMDita cANAyane pUrvavRtAMta rajU karavAnI khAsa AvazyakatA hovAthI ame pa MDita cANAkyanI pUrva jIvanaprabhA have pachInA prakaraNamAM rajU karIe chIe. .........
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 15 mu. cANAkayanI jIvanaprabhA. paMDita cANAkayanA saMbaMdhamAM kalikALasarvajJa zrImad hemacaMdrAcArya pariziSTa pa`nA AThamA samAM jaNAve che ke gAla ( gAMDa ) dezanA caNake nAmanA gAmamAM caNIka nAme brAhmaNa rahetA hatA. tene caNakezvarI nAme bhAryo hatI. caNukezvarIe ekadA dAMta sahita bALakane janma ApyA. janmasamaye cANAkayanA jaDabAmAM dAMtA hatA ane e dAMta teA jaDakhAnI bahAra AvelA hatA. janmatAM ja bALakanuM AvuM vicitra svarUpa nihALI jainadharma pALatA caNIka brAhmaNe najadikanA upAzrayamAM rahelA zrI sAgarasUri nAmanA prakhyAta zrutajJAnI jhainAcAya ne tenuM bhAvIphaLa pUchatAM temaNe jJAnanA upayeAgadvArA darzAvyu ke-- A bALaka bhaviSyamAM cakravatI tulya vaibhava bhogavanAra samrATa thaze. " brAhmaNane tyAM kadApi kALe rAjyagAdI zAle ja nahI ane A mArA putra jo rAjA thaze teA avazya tene narakamAM javuM paDaze, mATe tenI narakagatinuM nivAraNa karuM: ' ema vicArI caNIke kAnasa lai bALakanA AgalA e dAMtA ghasI nAkhyA. pachI turata ja pAchA upAzraye jai mahArAjane pAtAnuM kRtya kahI saMbhaLAvyuM. eTale sUrijIe javAba ApyA ke--" huM caNIka! tArA karelA kRtyathI tArA putranI rAjyagAdI jatI rahI che. tenA adalAmAM tene bhaviSyamAM bhAratanA mahAna amAtyanuM pada sapUrNa sattA sAthe maLaze. he mahAnubhAva ! bhAvInA vidhAnane pheravavAnu jokhama cheADI dai tenA bhAgyAnusAra vartavA de. ' bAda caNIke bALakanI suMdara rIte saMbhALa rAkhI. A caNIka brAhmaNa paNu mahAn athazAstra ne nItizAstranA jANanAra hatA. putranAM lakSaNa pAraNAmAMthI jAya tevI rIte khAra varSanA bALaka thatAM tenAmAM ajaba cAturya joi, tenA vikAsa mATe garIba caNIke mahAmuzIkhatAnA khAjo mAthe sArI, garIba avasthA heAvA chatAM khALakanA udayanI khAtara kanAjathI te paMjAbanI takSazilA nagarIe rahevA gayA. tyAM teNe takSazilAnI mahAna vidyApIThamAM
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ cANakayanI jIvanaprabhA 185 vidyAbhyAsa karavAne mUkyo. te vidyApITha te samaye samasta bhAratanI Adarza saMsthA gaNAtI hatI. A vidyApIThamAM lagabhaga paMdara varSa sudhI akhaMDa brahmacArI tarIke rahI A brahmaputra vinudata Urphe cANaye evI suMdara vidyA prApti karI ke jenA vege bhaviSyamAM te bhAratavarSane mahAna dhuraMdhara nItivettA ane ajoDa arthazAstrI tarIke amara kIrtine pAtra banyuM. | vividha takalapanA kartA zrI jinaprabhasUrIzvarajI "zrI pATaliputrakalpa" nAmanA kalpamAM jaNAve che ke: "bharata, vAtsAyana ane cANakya, e traNa ratna, magadhanI gAdI sAthe saMbaMdha dharAvanArA thayA che. teo maMtra, taMtra ne yaMtravidyAmAM temaja dhAtuvAda, rasavAda, nidhivAda, aMjana, guTikA, pAdapralepa, ratnaparIkSA, vAstuvidyA, puruSa, strI, hAthI, ghoDA ane baLada vigerenA lakSaNenA jANakAra, iMdrajALa vigerenA jJAtA ane graMtho temaja kAvyamAM atyaMta pravINa hatA. A sarve savAramAM nAmasmaraNa karavA lAyaka che." A hakIktane lagatA mULapATha nIce pramANe che - bharata-vAtsAyana-cANAkyalakSaNe ratnatraye maMtra-yaMtra-taMtra-vidyAsu rsvaad-dhaatunidhivAvAjhana-diva-ka-ratnaparIkSA-vAstuvidyA-juM-trI-ASAzva-gupamAhilkssnnendrjaalaadigrNthessu kAvyeSu ca naipuNacaNAste te puruSA pratyUSuH prtyuusskiirtniiynaamdheyaaH|| A uparathI samajI zakAya che ke vikrama saMvata 1389 mAM racAyela uparokta graMthamAM zrI jinaprabhasUri jevA AcArya jyAre cANakayanI muktakaThe prazaMsA kare che tyAre vIsamI sadInA itihAsa ane sAhityakAroe temanI keTalI kIMmata AMkavI te pote ja svayaM vicArI le. paMDita cANakyanAM pitAe potAnA vidvAna putranA UMca kulIna gotranI brAhmaNa kanyA sAthe lagna karI ApyAM. bAda TUMka samayamAM teno svargavAsa thayo. lagna pachInA alpa samayamAM cANakyanI Arthika sthitimAM joIe tevo saMgIna sudhAro thayo nahIM. divase divase tene saMsAranI upAdhimAM bhayaMkara rIte guMcavAvuM paDyuM. eka samaye cANakyanI strI potAnI mAtAne ghera gaI hatI. te samaye tenA bhAIno vivAha mahotsava cAlato hato. A prasaMge tenI anya bahene paNa suMdara vastrAlaMkAro dhAraNa karI AvI hatI. teo - sarve chatra vigerenA vaibhavI vilAsathI suzobhita ane dAsa-dAsIonA parivArayukta hatI. cANakayanI gRhiNI mAtra sAdA ja vastromAM tyAM gayela hatI, ke je vasyA lagnaprasaMge Avela anya strIothI halakAM ne a5 kIMmatanAM hatAM. AvA vastra-paridhAnathI tenI garibAI khullI rIte dekhAI AvatI hatI, chatAM A sujJa strIe anya bahenenI IrSA na lAvatAM saMtoSa mAnI, gharanA kAmakAjamAM mAtAne madadagAra banI, vivAhane samaya samajapUrvaka zAntithI pasAra karyo. pachI te pitAne zvasuragRhe gaI, paNa tyAM gayA pachI tenuM hadaya levAvA lAgyuM. tene pitAnI garibAI sAlavA lAgI. potAnI anya bahenonI zrImaMtAI ane sAhAbInuM smaraNa thatAM te samajI strI ekAntamAM athupAta karavA lAgI. A samaye 24
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 samrAT saMprati paMDita cANakyanuM ociMtuM Agamana thatAM hamezAM hasamukhI, AnaMdI ane saMtoSI strIne azupAta karatAM nIhALI tenuM AgrahapUrvaka kAraNa pUchyuM. sujJa, pativratA ane dakSa strIe mAtra TUMka zabdomAM ja paMDita cANakyane eTaluM ja jaNAvyuM ke "he svAmInAtha ! Apa ApanA bhAgyodayane mATe kAM puruSAthI banatA nathI? ApanI janmakuMDalI anusAra ApanA pitAzrInA kahelA bhaviSya pramANe A5 bhAratavarSanA samartha vaibhavazALI sattAdhIza amAtyapadane zobhAvanAra thavAnA che, chatAM puruSArthane bAjue mUkI daI mAtra besI rahevAthI ApaNuM bhAvI zuM gharakhaNe kadApi kALe sahAya karaze kharuM ke? Apa jevA zAstrapAragata ane vidvAne mATe rAjyAzraya ja hoI zake, mATe te svAmInAtha! mArI Apane namratAbharI araja che ke Apa mahArAjA mahApadmanA darabAre jaI, ApanI vidvattAne tene paricaya ApI, rAjyAzraya prApta karo." sujJa vAcaka, saMsAracakramAM bhAgya paristhitinuM nAva sadAkALa sarakhuM rahetuM ja nathI. caDhatI ane paDatI, bharatI ane eTa athavA te udaya ane asta e sAthe ja pariNamelAM hoya che. karmonusAra je samaye muThIbhara caNa khAI divasa nirgamana karavAne samaya AvI lAgyuM hoya tyAre te mujaba vatI kuTuMbamAM saMtoSa ane saMpUrvaka rahevuM joIe. tevI ja rIte ezaArAmabharI zrImaMtAImAM phulAI na jatAM du:khIonA AzrayadAtA banavAparvaka manuSya janmanI sArthakatA karatA zIkhavuM joIe. saMtoSa ane sujJapaNe cAlavAthI garIbAIbharyA saMsAramAM paNa kevuM saMtoSI jIvana gALI zakAya che tene Adarza male paMDita cANakayanI gRhiNI paro pADe che. tenuM anukaraNa je karavAmAM Ave to jarUra garIbAImAM paNa zrImaMtAI jeTaluM ja sukha anubhavI zakAya. paMDita cANakaye pitAnI patnInA zabdone mArgadarzaka gaNI anya sthaLe na jatAM pitAnuM bhAgya ajamAvavA te sIdhe tyAMthI nIkaLI pATaliputra nagare naMdarAjAnA darabAramAM gayA. ApaNe prakaraNa codamAmAM joI gayA te pramANe mahArAjA naMdane zubhAziSa daI potAnA bhAgyamAM lakhela mahAna amAtyapada meLavavAnI IcchAe paMDita cANakaye naMdanA rAjyamahelamAM praveza karyo. - je A samaye paMDita cANakyanuM apamAna na thayuM hota ane rAjyAzraya maLe hota te suvarNa ane sugaMdhanI jema ekatrita thaela bane samartha vyaktionA hAthe bhAratane itihAsa naMdavaMza mATe evo to geravazALI lakhAta ke je vAMcatA jagatane jarUra geravatA prApta thAta, paraMtu jyAM "nAma tene nAza" thavA ja lakhAela hoya tyAM mahArAjA naMdanA darabAramAM paMDita cANakya jevAne Azraya kayAMthI maLe? apamAnita paMDita cANAkya pATaliputrathI nIkaLI, sIdhA himAlaya parvatanI taLeTIne pradezamAM jaI parivrAjaka kahetAM najImInA veSamAM pitAne madadagAra nIvaDe tevA uttarasAdhaka pAtranI zodha zarU karI. 00000 000
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 16 su. parivrAjaka cANAkya. mayUra nagaramAM mAryAnuM rAjya-- himAlaya parvatanI TekarIonI najadikanA pradezamAM mayUra nAmanu eka rAjyanagara hatuM. tenI cAre khAjue patAnI zreNI, nAcatA mAranA khIlela paTadhArI paMkha jevI hariyALI vRkSarAjI ane ghaTAethI bharapUra hatI. tyAM mayUrAnA kolAhala ane madhura dhvani nitya kanei Ana Mdita karatA hatA, jenA pariNAme A nagarInuM nAma mayUranagarI paDyuM hatuM ane tenA nivAsIe ane satAnA mA prajA tarike prasiddhi pAmyA hatA. i. sa. pUrve 600 sudhImAM maiArya vaMzanI rAjadhAnI mayUranagarI kSatriya phIcchavI vaMzanA rAjAonA hAthamAM hatI. eka samaye A pradeza atyaMta suMdara ane hariyALI bhUmi tarike prakhyAta hatA. prabhu mahAvIranA nirvANu pUrve A rAjyagAdI magadha sAmrAjyamAM bhaLI gaI. eTale tyArapachI paNa A nagaranA rAjakuTuMbIo magadhanA (khaMDIyA ) saradAra tarIke ahiM ja vasatA hatA. je kALanA ApaNe itihAsa lakhIe chIe te samaye A mayUra nagarInA rAjyakuTuMbanI eka bhAgyavatI strI "mA"ne garbha rahyo. A bhAgyAtmA srInA A prathama ja garbha hAvAnA kAraNe teNInA pitRpakSanAM mANase tene peAtAnA nivAsasthAne magadha sarahada najadikanAM gAmamAM prasUti arthe lAvyA hatA. devayeAge eka evA banAva banyA ke jenA yeAge paMDita cANAkayanA bhAgyeAdayanA te garbha nimittabhUta banyA. gamAM Avela khALakanA nasImamAM cakravartItulya sAmrAjyanA bhogavaTA nirmANa thaela hAvAnAM kAraNe mArune cadraSiMkhanuM pAna karavAnA ucca koTInA dAhaleA utpanna thayeA. A zubha dAhalAnI hakIkata khAinA pIyarIAee jANI, temaNe aneka maMtrasAdhakA, yAgIo tathA tridaMDIone khelAvI tenA dolA pUrNa karavA jaNAvyuM,
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 samrA, saMprati chatAM koI paNa te kArya paripUrNa karavAmAM saphaLa nIvaDyuM nahi. divase divase dehalAnI IcchA tIvra banavA lAgI ane tenI pUrNAhutinA abhAvamAM mAru zarIre zeSAvA lAgI. A samaye saMjogavazAta egya pAtranI zodhamAM nIkaLela parivrAjaka cANakyanuM tyAM Agamana thayuM. tenA kAne dahalAnI vAta AvI. teNe dehale pUro karI ApavAnI IcchA te strInA svajanene jaNAvI, eTale parivrAjakane mAnapUrvaka gRhe laI javAmAM AvyuM. parivrAjakanI pUrve anekanA hAthe dahalAnI pUrti na thavAthI cANakyane meM mAgyuM dravya ApI sagarbhA strIne dehalo pUrNa karavA grAmajano temaja kuTuMbIoe vinaMti karI. paMDita cANakyane dhanalobha te hatuM ja nahI. tene bhAratanI rAjyasattA biMbA rahita rAjavI tarIke pratinidhio dvArA calAvavAnI mahatvAkAMkSA sAthe apamAnane badale levAnI tIvra IcchA hatI, eTale teNe sahunA sAnaMdAzcarya vacce dhanabhikSAne badale putrabhikSAnI ja mAgaNI karI. dehalA uparathI bALakanuM zreSTha keTInuM samrATapada lAyakanuM bhAvI samajAvI, maurya rAjyavaMzanI puna: rAjyagAdInI prAptinA kalyANuthe bALakane pitAnA uttarasAdhaka tarIke bhikSAmAM arpaNa karavAnI cANaye mAgaNI mUkI ane tenA kuTuMbIone yuktipUrvaka samajAvyA bAda tenI mAgaNIne svIkAra karavAmAM AvyA. dahalAnA pAna mATe najadikamAM AvatI pUrNimAnI rAtri nakkI karavAmAM AvI. mAne navarAvI svaccha vastro paridhAna karAvI gharanA eka oraDAmAM khATalA upara rAtrinA dvitIya prahare besADavAmAM AvI. bIjI bAjue paMDitajIe sArAmAM sArAM madhura svarovALa vAjIMtranI te samaye goThavaNa karI, ane je samaye A kriyA cAlu thAya te samaye vAjIne sArI rIte vagADavAnI teNe AjJA karI. trIjI bAjue eka uttarasAdhakane taiyAra karI veta (cAMdInI) trAsakamAM maghamadhita masAlAothI bharapUra svAdiSTa dUdha bharavAmAM AvyuM. A samaye paMDita kaI rIte bAInA dehalAnI pUrti kare che te kriyA jevA nagarajane ne kuTuMbIo ekatrita thaI gayA. paMDita cANakya barAbara madhya rAtrinA samaye ThaMDA jaLathI nAhI bhInAM vastra sahita je oraDAmAM bAIne khATalA para besADavAmAM AvI hatI tenA chAparA para caDha ane caMdrabiMba barabara bAInI sanmukha daSTigocara thaI zake evI rIte chAparA paranAM be naLIyAM khaseDI lIdhAM. bAda maMtrazAstranA jANakAra parivrAjaka cANakaye moTA svarAe caMdra-AvAhanane lagatuM maMtrasiddha stotra eka dhyAne bolavuM zarU karyuM ane paMDitajI barobara yogAsana jamAvI chAparA upara dhyAnastha thayA. grAmyajana paMDitajInA UMca keTInA maMtravidhAna-stotrane sAMbhaLI Azcaryacakti thayA. A samaye paMDitajI dhyAnamAM eTalA to tallIna banI gayA hatA ke temanA rakSaNArthe be brAhmaNane ThaMDA pANIe navarAvI tarata ja chAparA para mokalavAmAM AvyA, jenI paMDitajIne khabara paNa paDI nahI. lagabhaga ardhA kalAkamAM te AkAzamAM vijaLInA kaDakaDATo thavA lAgyA ane jota
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ parivrAjaka cANAya 189 jotAmAM caM kiraNa jANe pa MDitajInI AjJAvaza banI uttarasAdhaka tarIke kArya na karatuM hAya ? tevI rIte paMDitajInA karakamaLa upara AvI thayuM. paMDitajIe pAtAnA uttarasAdhakane mArunA hAthamAM dUdhapAtra ApavA AjJA karI. mArue dhapAtrane banne hAthe marAbara pakaDI rAkhyuM, eTale paMDitajIe karakamaLa upara sthaMbhela cadrakiraNane AjJA karI ke--" tAre peAtAnA prakAza pUrNa vikAsathI te pAtramAM mUkavA ke jethI karI te khAIne khAtrI thAya ke meM saMtASathI cadrakhimapAna karyuM. " paMDitajInI AjJAnA turata ja amala thayA ane kiraNe peAtAnI sampUrNa kaLAnA zItaLamaya rIte vikAsa phelAvI mArunA hastakamaLamAM rahela pAtramAM phelAvyA. uparanuM dRzya jotAM ja mAruM harSaghelI banI gai ane caMdrakhi pIvAne dahaleA pUrNa karavA lAgI. khIjI bAjue grAmyajanAe vAjIMtrAnA jorazeArathI evA teA nAdo vagADavA zarU karyA ke madhyarAtrinA samaye jANe maMgaLamaya mahotsava na thai rahyo hAya ? vAtrAnA gaganabhedaka avAjo vacce khAIe caMdrabiMbapAna satASathI karyuM. jyAMsudhI mAIne caMdrabi MbapAna karyAnA sampUrNa paNe. satISa thAya tyAMsudhI paDitajIe cadrakiraNane tyAM sthalAvyuM. mAda paMDitajIe mArune AstethI pUchyuM ke : " bahena, tArA AtmAne caMdgaSi khapAnathI saMtASa thayA ke ?" sagarbhA sannArI mArue "caMdraSikhapAnanA mArA DhohaleA pUrNa thayA." ema jaNAvyuM. eTale paDitajIe khAi pAsethI caMdrakiraNane peAtAnA hastakamaLa upara lAvI sthira karyuM. khAda AvAhana thayela caMdrakiraNane svasthAne javAnI rajA ApI. AMkhanA palakArAmAM gRha AMgaNe thayela divya prakAza dhImeA paDI gayA ane jotajotAmAM caMdrakiraNa caMdramAM samAi gayuM. paMDitajInI ma MtravidyAnI grAmyajanAe muktaka The prazaMsA karI ane paMDitajIne keTalAka kALa te gAmamAM pasAra karavA grAmyajanAe Agraha karyA. paMDitajI Agrahane mAna ApI tyAM sthira thayA. sago sannArI mArue pUrNa mAse cadrakAnti jevA tejasvI, ati svarUpavAna ne majabUta badhAnA bhAgyavAna bALakane janma ApyA. jyAtiSazAstranA jANakAra paMDita cANAkaye khALakanI janmakuM DaLI turataja dorI jemAM tenA graheA samrATapadane lAyaka ceAgya sthAne jaNAtAM te harSita thayA. khALakanuM nAma caMdrapAnanA dehilA uparathI caMdragupta rAkhavAmAM AvyuM. te lagabhaga pAMca varSanA thatAM pAlakapitA tarIke paMDitajIe rAjavaMzI zikSaNanA suMdara dAkhasta karyuM ke tenA jevuM saskArI jJAna bhalabhalA rajavADAmAM paNa bhAgye ja maLI zake. paMDitajI pAse A samaye sArA dhanasaMcaya na heAvAnA kAraNe uttarasAdhaka tarIke eka atrIza lakSaNA puruSane zeAdhI, jaMgalamAM jai pAte meLavela dhAtuvidyAnA maMtranA AdhAre suvarNa siddhi vidyA sAdhavAnI taiyArI karI. ane kALIceAdazanI madhya rAtrie zmazAnamAM jai vidyAnI sAdhanAthI magadha samrATanA sAmanA thai zake teTalI suvarNa siddhi karI..
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 17 muM. paMDita cANakya paristhitine lAbha le che. "bhAgyaM phalati sarvatra, na ca. vidyA na ca pauruSaM // " mauryavaMzI rAjyaputra caMdragaDha bAra varSane thatAM sudhI paMDita cANakayanI IcchAnusAra tene vIra rAjaputrane chAje tevuM zikSaNa maLyuM. rAjyaputra paMDita cANakaya upara potAnA kuTuMbI karatAM paNa adhika prema dharAvato hato ane tenI saMpUrNa AjJAmAM raheto. A ja pramANe paMDita cANakya Urphe viSNudatta tene pitAnA jIvathI paNa adhika rIte saMbhALa ane tene zikSita, saMskArI, vinayI temaja dayALu banAvavA uparAMta tene rAjyanItinuM ucca zikSaNa ApavA sAthe saMskRta, mAgadhI ane pAlI bhASAmAM atyaMta pravINa banAvyA. A uparAnta dareka jAtanAM zastro, azvavidyA, hastipAlana vidyA Adi 72 prakAranI kaLAo zIkhavI paMDita cANakaye tene potAno Adarza ziSya banAvyuM. A pramANe lagabhaga paMdara soLa varSa sudhInI vayamAM paNa rAjyakumAra caMdrane evo te vIra, niDara ane saMskArI banAvyo ke jenA ge tene 20 varSanA vidyAthI jeTaluM jJAna TUMka samayamAM paMDita cANakaya jevA bAhoza arthazAstrI dvArA prApta thayuM. bAda vaphAdAra, vIra, bahAdura yuvaka sainyanI nAnI sarakhI TukaDI sAthe vIra putra caMdraguptane tene senAdhipati banAvI tyAMthI pazcima tarapha prayANa karyuM. A samaye pazcimettara pradezamAM jabarajasta aMdhAdhuMdhI vyApI hatI, kAraNa ke pazcimottara pradezanA vijetA zAha sIkaMdaranA IrAna javA bAda rAjyakhaTapaTane aMge zAha sIkaMdaranA AdhIna eka kSatriya rAjavInA hAthe paMjAba pradezanA vIrakezarI nareza parasanuM khana thayuM hatuM. zAha sIkaMdaranA svAmItvane pazcimottara pradezanA dareka rAjavIo dhikkAratA hatA, paraMtu A baLavAna sattA sAme jhajhumavAnI keInI hiMmata hatI nahi. teone vIra puruSanI AgevAnInI jarUriyAta hatI. paMjAba jevo vIra prAMta sIkaMdara jevA paradezInA tAbAmAM rahe te paMjAbanI bahAdura zIkha komane paNa sAlatuM hatuM. vaLI sIkaMdaranI paradezI rAjyanIti
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita cANakaya paristhitino lAbha le che darekane bhAre thaI paDI, kAraNa temAM prapaMca, droha ane vIra rAjavIonAM jIvananI jokhamadArI samAyelI hatI. tenI sAthe bhAratanI aNamola lakSamI ane vepAra paradezamAM ghasaDAI jatAM. bhArata A rIte casAI jaze to bhaviSyanI prajAnuM zuM thaze te temanI ciMtAne viSaya thaI paDyo. pariNAme paradezI rAjasattAnA tAbAmAM rahevA karatAM bhAratIya vIrasattAnAM khaMDIyA banavAmAM teoe potAnI geravatA mAnI. - paMDita cANakya paMjAbanI tikSazilAnI vizvavidyAlayane prathama paMktine Adarza vidyArthI hato tethI teNe potAnuM bacapaNa paMjAbanI takSazilAnA vatanI tarIke gALyuM hatuM. temaja tyAM te pitAnuM gharabAra jamAvI rahyA hatA, eTale A kALe paNa tenAM gharabAra, tenI patiparAyaNa patnI temaja vayevRddha mAtuzrI paNa tikSazilAmAM ja hatAM. mahArAjA porasa jevA vIra prabhAvazALI rAjAnA dagA phaTakAthI thaela khUnanA aMge tene paNa atyaMta lAgI AvyuM ane pote paMjAba takSazilAmAM AvI vAsa karyo. AvatAMnI sAthe ja pitAnA hetunI pUrti mATe rAjyakhaTapaTamAM guMcavAyo. paMjAba sAthe pazcimottara prAMtamAM teNe vijetA zAha sIkaMdaranA pratinidhi philIsa sAme mAthuM uMcakaryuM ane tenA lazkaramAM ja bhedI vibhUtione mokalI vIra mahArAjA pirasanA khUnano badalo nathI lIdho ane senAdhi. pati phIlIsanuM kaI eka lazkarI sainikanA hAthe I. sa. pUrve 325 mAM khana karAvyuM, eTaluM ja nahi paraMtu zAha sIkaMdaranA be vIra senAdhipatio enTIgensa ane selyuksa vacce teNe yuktipUrvaka droha utpanna karAvyuM. eTale pazcimottara pradezamAM irAnI rAjyasattA nadhaNiyAtA jevI thaI gaI. be bilADIonI laDAImAM jevI rIte vAMdara phAvI jAya tevI ja rIte A senAdhipatio ane lazkaranA drohamAM paMDite yuktipUrvaka gupta jAsusa dvArA sAthe Apo ane lazkarIbaLane chinnabhinna karI mUkayuM. zAha sIkaMdarane A badhI paristhitinI mAhitI bAbIlenamAM tenI maraNapathArIe paDI, ane te bhArata upara vIratAthI pharI caDhI Ave tyAra pUrve tenA AtmAe A phAnI duniyAno tyAga karyo. A vIra meseDonIyana zahenazAhano svargavAsa I. sa. pUrve 3ra3 mAM thaye. A bAju philIpsanA maraNa bAda vIra senApati enTIgonsa ane selyusa vacce I. sa. pUrve 325 thI te 322 sudhImAM bhayaMkara yuddha cAlu thayuM. A laMbANa yudhdha banne saradArane pAyamAla karyo, ane zAha sIkaMdaranA vArasa tarIke gaNAtA yuniesa, je A vakhate hiMdamAM hatuM tene siMdhanI pelI pAra nAsI chUTavuM paDyuM. A paristhitine lAbha paMDita cANukaye tarata ja uThAvyo ane vIra rAjaputra caMdraguptanI saradArI nIce pazcimottara rAjAone netA banI pazcimottara rAjAonI saMpUrNa sahAyatAdvArA IrAnI rAjyasattAne chedanabhedana karavAmAM te saMpUrNa saphaLa thaye. A pramANe pazcimottara bhAganA paMjAba ane tenA sImAprAMta caMdraguptanA adhikAramAM AvyA ane paMjAbanI rAjyagAdI I. sa. pUrve 322 mAM prApta thaI. paMjAba sAthe pazcimottara pradezanA nRpatioe potAnI svataMtratA pAchI apAvanAra caMdraguptanuM Adhipatya rAjIkhuzIthI svIkAryuM.
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 18 muM. pATaliputranuM patana. paMjAbanI takSazilAne pitAnuM kendrasthAna banAvI paMjAba pradezanA khUNe khUNAmAM vIra rAjavI ane tAraNahAra tarike apUrva mAna pAmela caMdragupta dhIme dhIme pUrvanA prAMte para pitAne kAbU meLavavA pradeza chatata jItato gaMgA nadInA paTa upara vanyo ke jyAM AgaLanA pArvAtya pradeza para parvata nAmanA rAjAnuM rAjya hatuM. te parvata rAjAne malayaketu nAme yuvAna rAjaputra rAjyavahIvaTamAM tenA amAtya tarike madada karate. A parvata rAjA paNa bahAdura ane himAlayanA pArvAtya pradezane anubhavI, baLavAna ane parvatonI hAramALAmAMnA rastAone mAhitagAra temaja majabUta lazkara dharAvanAro hatA. uparAMta cunaMdo tIraMdAja hovAnAM kAraNe paMDita cANakaye magadha sara karavAmAM tenI sAthe saMdhI karI ane je pradeza chatAya temAM tene ardhA hissAnI vaheMcaNI karI ApavAnI kabulAta ApI. caMdragupta pAse paNa yavana, kirAta, kAmbeja ane pArasika AdinuM sainyabaLa hatuM. tevI ja rIte A jAtinA lazkaranA senAdhipatio paNa premathI caMdraguptane sahAyaka thayA hatA. A pramANe baLavAna sanyasAmagrI sAthe parvata rAjAnuM sainyabaLa meLavI paMDita cANakaye pATaliputra (magaja) upara caDhAI karI ane pATaliputrane gheravAmAM te baLavAna sainyanI madadathI ane phA. A pramANe paMjAbathI mAMDI pATaliputrane ghere ghAlatAM sudhImAM vira cANakyane lagabhaga traNa varSo lAgyAM. zaktizALI rAjA parvata sAthe tene AdhIna anya rAjAo pitAnAM lazkara sAthe caMdraguptanA sahAyaka banyA hatA. pATaliputrane ghero ghaNu samaya sudhI cAlu rahe. keIpaNa rIte killebaMdhI teDavA tene saphaLatA na maLI tyAre temAM cANakyane kAMIka bheda dekhAye. A bhedanA saMzodhana mATe paMDita cANakaye prabaLa puruSArtha Adaryo
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATaliputranuM patana 193 chatAM AMtarika paristhitinI tene mAhitI na maLI. eTale A mAhitI meLavavA paMDita jAte jokhama kheDavA nizcaya karyo. jarUra mahArAjA mahApadrane koIpaNa jAtanI kuLadevInI sahAyatA hovI joIe tevI daDha mAnyatA tINa buddhizALI paMDita cANakyanI baMdhAI gaI ane veSa parivartana karavAmAM kuzaLa evA paMDita cANakaya, vIra rAjavI caMdragupta ane mahArAjA parvatanI tripuTIe parivrAjakano veSa grahaNa karI ajANyA saMnyAsI tarike guma dvArathI pATaliputra nagaramAM praveza karyo. samaya prabhAtane hate. mahArAjA mahApaddha, amAtya ane amaladAra varga sAthe magadhanI prajAne ghaNe bhAga magadhanI kuLadevInA maMdire ja prArthanAmAM mazagula banyo hato. A samaye traNa mahAna prabhAvazALI jaTAdhArI tApasae maMdira najadika " . graho"nA zabdoccAra sAthe dekhAva dIdho. AMdhaLAne cakSunI jeTalI AvazyakatA rahe che teTalI ja AvazyaktA magadhanI prajAne A samaye sadamArge doranAranI hatI. magadhanI kuLadevInA maMdire ekatrita thaela zraddhALu agragaNya prajAe A tripuTIne kuLadevIe pitAnI sahAya mATe ja mokalI ApyA che evuM mAnI A veSadhArI tApasone mArga batAvavA prArthanA karI. jyAM vidhinA ja lekha naMdavazanA vinAza mATe ja ane maurya sAmrAjyanI punaH sthApanA mATe ja sarjIta thayA hoya tyAM kuLadevI paNa kaI rIte sahAyatA karI zake? paMDita cANAkyanI veSadhArI tripuTIe A samaye parivrAjaka tarIkeno pATha vacanasiddhi mahAtmA tarike barAbara bhajavyuM ane paMDita cANakaye ahiM DhegI yogI tarIkenuM nATaka evuM sarasa bhajavyuM ke jethI te samaye maMdiramAM hAjara rahela dareka vyakti kuLadevInA badale A tripuTIne ja tAraNahAra tarIke mAnavA lAgI. lagabhaga ardho kalAka sudhI aneka prakAranI prApaMcika IndrajALanI vidyAo paMDita cANakye karI batAvyA pachI ekadama gADha dhyAna dazAmAM utarI, samAdhino tyAga karI pitAnA zArIrika avayanA cenacALA, aMgamAM jANe keI mahAna deva nA A hoya tevI rIte karI batAvI dhUNavApUrvaka dhrujatA UMcA ane bulaMda avAje sahune kahyuM ke: "e mUrkha mAnavIo ! A kuLadevI ja tamane A sthitie pahoMcADI rahI che. tene ukheDI ahiMthI nagaranI bahAra taLAvamAM DubAvI de. te kArya karyA bAda tarata ja tamane graha devatA sahAya karaze. daravAjA belI tarata ja raNamedAne paDavAthI tamane jaya maLaze ane tamArA dumane UbhI puchaDIe nAzI jaze. " basa ATalA ja zabdo aMdhazraddhALu devIbhakto mATe puratA thaI paDyA, ane haju te te tripuTI pitAne pATha bhajavI UbhI thAya tyAre pUrve te uddhata yuvAnIoe magadhanI 25
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati saMrakSaka parama pavitra kuLadevIne tenA sthAna uparathI utthApana karI, maMdiranI bahAra lAvI mUkI. A uparAMta maMdiramAM rahela rakSaka devI-devatAonI anya mUrtione svasthAnethI khaseDI nAkhI. pariNAme magadhanA saMrakSaNamAM ADakatarI sahAya karatA magadha saMrakSaka devIdevatAonA adhiSThAyako A jAtanA magadha nareza ane prajAnA apamAnajanaka vartAvathI gusse thayA ane teo potAnuM devatAI baLa saMharI laI svasthAnake cAlyA gayA. A rIte pitAnA vijayamAM ADe AvatI magadharakSaka kuLadevIne pitAnI najara sAme vinAza karAvI, potAne mArga sarala karI paMDita cANakayanI tripuTI tyAMthI tarata ja surakSita rIte koIne paNa zaMkA na paDe ema pAchI pharI. paMDite tarataja raNakSetre pAke baMdobasta karyo ane pATaliputranA daravAjA khulatA ja nagaranuM lazkara bahAra paDe ke tarata ja tene ghAsanI mAphaka kaccaraghANa karatA javo evo sakhta lazkarI hukama Ape. nagarane mukhya daravAjo ke jyAMthI magadhanuM lazkara bahAra paDavAnuM hatuM tyAM teNe pitAnuM lazkarI baLa pUratA pramANamAM jamAvyuM ane tenI saradArI paNa tripuTIe lIdhI. magadhanI prajA ane amaladAra varge A samaye mahArAjAne raNakSetramAM lazkaranuM senAdhipati paNuM svIkAravAnI sApha manA karI. kAraNa kadAca je pariNAma hAramAM Ave to gupta rastethI rAjyakuTuMbano bacAva thaI zake. A pramANe rAjyamahele pUratI kijalebaMdhI karI, magadhano vaphAdAra amaladAra ane sainika varga nagaranAM mukhya daravAjethI medAne paDyo. sAmI bAjue paMDita cANakya te svAgata mATe taiyAra ja hato. tenA hukama pramANe magadha sainyanA Azcarya vacce pATaliputranagaranA daravAje ja bhayaMkara yuddha jAmyuM ane raNakSetre paDela dareka moTA amaladArane bahudhA kaccaraghANa nIkaLI gaye. je kaI bacavA pAmyA teo paMDita cANakyanA hAthe keda pakaDAyA. pATaliputranA mukhya daravAjAno kabbo vijetA tarike paMDita cANakayanA lazkare meLavyA ane pATaliputranagaranuM patana thayuM. bAda mukhya mukhya kacerIo, kaSAdhyakSa ane lazkarano kajo meLavI mArya senAdhipatioe pATaliputranA killA upara mairyavaMzano vijaya dhvaja pharakAvya. A kALe zrI sthUlabhadrajI yugapradhAna tarike vidyamAna hatA. teono devaleka vAsa mahArAjA caMdraguptanA rAjyomalanA pAMcame varSe thayo hato ke je samaye magadha bIjA bAra vaSI bhayaMkara dukALanA jaDabAmAM gherAyuM hatuM. temanA ziSya samudAye A kALe eka evI ghaTanA UbhI karI ke jenI neMdha aitihAsika daSTie ame mahArAjA caMdraguptanA rAjyAmala daramyAnamAM raja
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ FREE. bbt ceAthA khaMDanuM tAraNa GURURURURURUR FRURURUR ceAthA khaMDanuM tAraNu tbHbt - A khaDamAM mAvaMzI rAjayAmalanI hakIkatanI zarUAta thAya che. mAva'zanA prathama rAjavI mahArAjA ca`dragupta i. sa. pUrve 322 thI 317 eTale vIranirvANa 205 thI 210 sudhI pazcimeAttara pradezanA rAjavI hatA. tyArabAda temaNe magadha sAmrAjya hastagata karyuM ane i. sa. pUrve 298 sudhI eTale vIranirvANa 29 sudhI tenA bhogavaTA karyA. temanA rAjyAmala magadha-samrATa tarIke 19 varSanA ane rAjavI tarIkenA 24 varSanA hatA. temanA rAjyAmala daramiyAna vIranirvANa ra15 mAM cugapradhAna zrI sthULabhadrajI svargavAsI thayA. -- mahArAjA caMdraguptanI gAdIe mahArAjA biMdusAra AvyA. temaNe i. sa. pUrve 28 thI 272 eTale vIranirvANa 229 thI 255=26 varSa sudhI rAjya karyuM. temanA rAjyAmala daramiyAna yugapradhAna paTTAvalInA bIjA AMkanA prathama yugapradhAna zrI A mahAgiri vidyamAna hatA. te vIra nirvANa 245 sudhI yugapradhAnapade rahyA. bAda jinakalpInI tulanA karavAnI icchAne kAraNe temaNe peAtAnI pATa zrI Arya suhastisUrine soMpI. 2v2v21 mahArAjA biMdusAranA svargagamana bAda mahArAjA azAka I. sa. pUrve 272, vIranirvANa 255 mAM gAdIe AvyA ane i. sa. pUrve 265, vIranirvANa 22 sudhI eTale ke 37 varSa sudhI rAjyagAdI bhAgavI, temanA samaya daramiyAna yugapradhAna tarIke zrI Aya suhastisUrijI hatA. A samaya daramiyAna samrATa saMpratinA janma thai cUkayA hatA ane temanA pitA kuNAlanA prayatnane pariNAme I. sa. pUrve 257 mAM eTale vIranirvANa ra70 mAM temane avantIpati ane magadhanA cuvarAjanuM sthAna prApta thai cUkayuM hatu. bAda A suhastisUrinA saMsarga vadhatA temane vIranirvANa 287-88 mAM jAtismaraNa jJAnanI prApti thaI hatI ane vIranirvANa 292 mAM mahArAjA aAka svargavAsa pAmatAM temane magadha sAmrAjyanI gAdI prApta thai hatI. btbbtbHbyb LELELELELELELE Hbbbbb 195
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ khaMDa 4 tho. - prakaraNa 1 ku. mahArAjA caMdraguptanAM naMdakumArI sAthe lagna, mahArAjA nadane amaladAronI salAha mujaba kuTuMba ane prajAjaneAnA rakSaNArthe majabUta killebaMdhI karI phrajita rAjyagaDhanA AMtarikSAmAM rahevAnI jarUra paDI. magadha sAmrAjya sara karavAmAM paMDita cANAkaye peAtAnI kuzAgra buddhinA upayAge veSadhArI parivrAjaka tarIkenA pATha bhajavI, magadhanI rAjyarakSaka kuLadevInI pratimAnA vinAza na karAvyA hAta, teA kadApi kALe magadha jItavAmAM A mA vazI mahArAjA caMdragupta vijayI na thAta. pATaliputranA vistAra ghaNA ja vizALa hatA. pATaliputranA killAne UMDI khAithI evA te surakSita banAvela hatA ke A abhedya killAne teADavA athavA teA khAIne eLagavA bhalabhalA duzmanA paNa sama na thaI zakatA. pATaliputra nagara traNe khAjI patAnI hAramALathI AvRtta thatuM. kudaratI rIte ja patA pATaliputranA saMpUrNa rakSaNakartA anyA hatA. vaLI eka bAjuethI vahetI gaMgAnA pravAha jarUranA samaye killAnA rakSaNArthe khAimAM vALI, killAnuM kharekhara rakSaNa thai zake evI rItanI ceAjanA khAsa dhyAnapUrvaka karavAmAM AvI hatI. mAtra dakSiNa vibhAganA ja mukhya daravAjo nagarapravezAthe rAjyamArga tarIke khulllo hatA. te sivAya killAmAM praveza karavA mATe eka paNa mArga khullo na hatA. A pramANe majata rakSaNu dharAvanAra killAmAM keTalAka mahinA sudhI pATaliputranI prajAe rakSaNa meLavyuM ane tee vadhu samaya sudhI rakSaNa meLavI zake eTalI vipula sAmagrI pATaliputramAM hatI. nagaramAM AvavA javAnA
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA caMdraguptanAM naMdakumArI sAthe lagna 197 gupta dvArA evI rItanAM goThavavAmAM AvyAM hatAM ke bhalabhalA duzamane ne tene svapna paNa khyAla AvI zake nahi. kudaratI pratikULa saMjogAnusAra temAMthI eka gupta bArI paMDita cANakayanI najare caDI ane te tripuTIe tApasa veSa dhAraNa karI, kuLadevInuM utthApana karAvavAmAM saphaLatA meLavI, je ApaNe khaMDa trIjAnAM aDhAramA prakaraNamAM joI gayA chIe. maMdiramAMnI kuLadevInuM utthApana karyA bAda rAjyahitecchu puruSemAMnA keTalAka amaladArone majabUta zaMkA uddabhavI ke AmAM avazya do thayo che. tevAmAM eka guptacare Avo, gupta dvArethI nagara choDI jatAM traNa tApaso vacce thaela bhedI masalatanI hakIkata paNa kahI saMbhaLAvI. A badhI rAjyaramata upara dhyAna pahoMcADI amaladAra vage rAjyakuTuMbanA rakSaNArthe killAnA AMtaragaDhamAM rahevAnI mahArAjAne pharaja pADI. nagarane daravAjo khulatAM ja maraNIyA hallAthI tarata ja sujJa amaladAro samajI gayA ke teo bhayaMkara dagAne bhega banyA che ane bhedanI rAjyanIti dvArA naMdavaMzIya rAjasattAnuM patana thayuM che. tarata ja saMdhIne sapheda vAva nagaranA killA upara pharakAvavAmAM AvyuM. rAjyanIti pramANe sapheda vAvaTA pharakatAM ja bhayaMkara yuddha baMdha paDayuM. mahArAjA naMdanI vatI eka dakSa rAjyaEtane mahArAjA caMdraguptanI chAvaNIe saMdhI mATe mokalavAmAM AvyA. mahArAjA caMdraguptanI lazkarI chAvaNa pATaliputra nagarathI 10 mAIla dUra hatI. chAvaNInA rAjyataMbumAM vijetA rAjA caMdragupta, paMDita cANakya, rAjaputra malayaketu ane samasta amAtyavarga aMdaroaMdara masalata calAvI rahyA hatA. dvArapALe AvI saMdhI mATe rAjyaEtanuM Agamana jaNAvyuM. tarata ja tene aMdara AvavAnI rajA ApI ane samrATanA pratinidhitvapaNAne yogya tenuM sanmAna karavAmAM AvyuM. rAjyate mahArAjA naMdanI sAthe kaI rIte vijetA samrATa salAha karavA mAge che tene lagatI kalamo (zarato) jANavA mAgI. mahArAjA caMdraguptanA pratinidhi tarIke paMDita cANakya nIcenI zarate tenI sanmukha rajU karI. saMdhInI zarate - - 1. mahArAjA naMde rAjyamahela athavA te rAjya khajAnAmAMthI pitAnA rathamAM samAI zake teTalI ja dhana sAmagrI laI magadhane tyAga karavo. 2. rAjyarathArUDha thaela mahArAjA naMde vijetA samrATanI chAvaNIe AvI, mahArAjAne zIra namAvI, jIvatadAna mAgavuM. ane tyAMthI tarata ja prasthAna karI, magadha sarahadano tyAga karI anya rAjyamAM jaI rahevuM. eTaluM ja nahi paraMtu kaI paNa divasa magadha viruddha mAthuM uMcakavuM nahi.
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 samrA saMprati amArI A be zarate mAtra mahArAjA pratyenI dayAthe ja che; nahi te mahArAjA sAthe temanA samasta kuTuMbane nAza kare te amArA hAthamAM che. A zaratene amala tarata ja the joIe. je A pramANenA vartanamAM DhIla karavAmAM Avaze te ame tamArA rAjAne kedI banAvI baLAtkAre manaphAvatuM karazuM. dakSa dUte upalI bane zarate barAbara samajI lIdhA bAda nagaramAM jaI amAtyavargane kahI saMbhaLAvI. tarata ja rAjyamahelamAM khAnagI kacerI bharavAmAM AvI ane vayevRddha mahArAjAnA jIvanarakSaNArthe ane rAjyaputranA bhaviSyanA bhalA mATe A zaratene nirupAye svIkAra karavA mahArAjAne samajAvyA. mahArAjAe te zaratomAM jaNAvyA mujaba pitAnA rAjyarathamAM levAya eTale suvarNa ane kIMmatI ratnabhaMDAra bharI prasthAnanI taiyArI karI. mahArAjA naMdane A kALe be rAjaputra tathA be rANIo hatI, jemAMthI eka rANIne durghaTA nAme ati svarUpavAna rAjyakanyA hatI. umaralAyaka te kanyAnAM lagnanI tAtkAlika AvazyakatA hatI, chatAM tene lAyaka gya rAjyakumAra na maLatA hovAnAM kAraNe atyAra sudhI tene avivAhita rAkhavI paDI. mahArAjA nade nagarajanenA premALa vahetAM azrupravAha vacce rAjyakuTuMba sAthe nagarane tyAga karyo. vijaya muhUrve mahArAjAnadanagarano tyAga karyo te ja vijaya muhUrve mahArAjA caMdragupta paNa nagarapravezArthe uttama muhUrta jANuM pitAnI chAvaNIothI rathArUDha thaInIkaLe. pATaliputrathI pAMca mAIlanA aMtare eka suMdara, ghaTAdhArI AmravRkSa nIce mahArAjA caMdragupta lazkarI paDAva nAkhe. mahArAjA naMdane rAjyaratha paNa vijetA samrATanI chAvaNuM najadika AvI dejo. paMDita cANakyanI tIvra daSTie rAjya rathamAM beThela yuvAna rAjakumArIne joI ane lakSaNazAstranA jANakAra paMDitajIne ati suMdara, prabhAvazALI, divya lalATavALI ane mahArANa padane lAyaka evI te rAjyakanyAne nIhALatAM ja ema thayuM ke kudarate ja sarve vastuonI ahiM sAnukULatA karI ApI che. tarata ja mahArAjA caMdraguptanAM lagna pasAra thatAM amRta herAmAM naMdakumArI sAthe karavAM e dRDha nizcaya paNa svayaM karI lIdhuM. paMDitajIe lazkarI salAhakAra sAthe A saMbaMdhamAM tarata ja vATAghATa karI, mahArAjA naMdanuM bahumAna jALavI, tene hadayamAM koI paNa rIte ochuM na Ave te pramANe dabadabAbharI rIte kuTuMba sahita rAjya chAvaNamAM lAvavAne hukama karyo. bAda kAMIka nimitta kADhI paMDita cANakaya mahArAjA caMdraguptane rAjyataMbunI bahAra laI AvyA. ahIMyA mahArAjA caMdraguptanI daSTie rAjyaduhitA durdhaTA paDI ane umara lAyaka rAjyahitAe paNa mahArAjA caMdraguptane barAbara nihALI lIdhe. mahArAjA caMdragupta paNa devIprabhAvazALI ane caMdranI zItaLa prabhA je divya
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA caMdraguptanAM naMdakumArI sAthe lagna 199 kAMtivAna ane majabUta bAMdhAnA vIra yuvAna rAjavI hatA. samrATa pada bhAgavavA athe kAi zrApita iMdrAdika devanu manuSyajanmanuM jIvana pUruM karavA mATe svargathI AvavAnuM na thayu hAya evI tenI prabhAvazALI kAMti DhekhAtI hatI. mahArAjA naMdanAM rAjyakuTuMbane paNa mahArAjA caMdraguptane jotAM ja AvA prabhAvazALI rAjavI sAthe rAjyakuTuMbanA saMbaMdha baMdhAya tA vadhu sAruM ema samajAyuM. rAjyaduhitA duTAnAM vikasita netrAe mahArAjA caMdraguptane jotAM ja praNayanA gUDha tanamanATa anubhavyeA. mahArAjA caMdraguptanA hRdayamAM paNa rAyaduhitA prati na samajAya evI akathya lAgaNI ubharAi, ane banne hRdA paraspara milana mATe Atura banyAM. cakAra paMDita cANAkaye banne bAjunAM netra-saMcalana temaja hAvabhAva uparathI tarata ja jANI lIdhu ke mahArAjA caMdragupta ane rAjyaduhitA durghaTA banne paraspara eka-bIjAne cAhe che ane anne lagnagraMthIthI joDAvA jhaMkhI rahyAM che. cANAkacanI sUcanAnusAra mahArAjA na Mdane AdarasatkArapUrvaka rathamAMthI utArI senAdhi patie vinayayukta vANIthI kahyuM ke--" amArA mahArAjA ApanuM ane samasta rAjya kuTu anu bahumAna sAcavavA Apane rAjyakuTuMba sahita taMbumAM padhAravA AmaMtraNa kare che." eTale rathanI AgalI beThaka parathI rAjyakumArI ane mahArAjA naMda nIce utaryAM. pAchaLanI beThake uparathI banne rANIe rathanA AgalA bhAgamAM AvI sahIsalAmata nIce utarI. rAjyakumArI durghaTA Urphe dhAriNI mahArAjA caMdraguptanA prathama darzone ja mugdha banI gaI hatI tethI teNInA hRdayamAM aneka jAtanA tarka-vitarkanI paraMparA udbhavatI ane adRzya thaI jatI. pariNAme te eTalI khadhI vicAramagna banI gaI hatI ke rathanA AgalA bhAgamAMthI utaravAne badale paDakhenI bArImAMthI rathanA cakra para paga dai utaravA gaI. rAjya khajAnAnA khIcAkhIca bhArathI rAjyaratha gajA uparAMta bharAyela hAvAthI te eTaleA badheA vajanadAra banI gayA hatA ke tenA cakranI dharIe kayA samaye tUTaze tenI sArathIne pazu pratyeka paLe zakA rahyA karatI. khArIethI cakra upara paga daI utaravA jatI rAjakumArI durghaTAne sujJa sArathIe rAkavA prayatna karyA, * parantu jyAM " bhAvInu vidhAna nizcitapaNe kArya karatu hAya tyAM tene pheravavAnA brahmA ke vidhAtA jevI vibhUtio paNu samartha nathI khanatI. ahiM' paNa te ja pramANe banyuM. majabUta bAMdhAnI umaralAyaka rAjyakumArI cakranA ArA upara paga dai nIce utaratAM cakranA ArAo para AkhA zarIranu vajana AvI paDayuM, jenA ceAge cakranI nakhaLI thayela dharI tUTavAnI aNI upara hatI te josabaMdha kaDakaDATa sAthe tarata ja tUTI gaI ane cakranA ATha ArAe judA thai gayA. ratha paNa rAjyakumArInA zarIra upara DhaLI paDavAnI taiyArImAM hatA tyAM teA rathanI paristhitine samajela sArathIe khUba ja samayasUcakatA vAparI dharInA tUTavAnI sAthe ja rAjyakumArIne phUlanA daDAnI jema AbAda jhIlI lai akasmAtamAMthI bacAvI lIdhI. ""
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 samrAT saMprati rathanA tUTavA sAthe rAjyachAvaNImAM vijayatu meAjI zrI vaLyuM ane rAjyapuruSA ratha najIka DhADI AvyA. rAjyakumArI durghaTAnA divya prabhAvazALI mukhAraviMdanA darzana thatAM ja sAnA hRdayamAM ema thayuM ke "jo A rAjyakumArInAM vijetA rAjavI joDe lagna thAya tA paTarANIpadane lAyaka rAjyakanyA maLyAnA sarvane sa MtASa thAya. '' zukanazAstranA jANakAra paDitajIe A banAvane anulakSIne samrATa caMdraguptane sAdhIne kahyuM ke: " e bhAgyazALI rAjavI ! A rathanA cakranA ATha ArA tUTI gayA te ema sUcave che ke- magadhanI rAjyagAdI upara ATha peDhI sudhI maiAvaMzI rAjyasattA suMdara rIte cAlaze ane navamI peDhIe tenA vinAza thaze. ' e bhAgyavidhAtA rAjyakumAra ! A daivI saMketa anusAra A rAjyakanyA sAthe Aja zubha lagna lagnagAMThathI joDAI bhAratanA vijetA samrATa bana. A bAbatamAM dharmapitA tarIkenA mArA tane aMtaranA AzIrvAda che.' mahArAjA naMda ane tenA kuTuMbane mAnabharI rIte rAjyataMbunA eka vibhAgamAM lAvI mesADavAmAM AvyA. bAda sacive mahArAjA naMdane rAjyakumArI sAthe rAjasabhAmAM padhAravA prArthanA karI. bAda mahArAjA naMde rAjasabhAmAM padhAratAM temanuM bahumAna sAcavavA pa MDita cANAkya Adi variSTha rAjya amaladArA tene sAme levA gayA. mahArAjA na Mda ane rAjyakumAre| rAjyAsana najadika AvatAM caMdragupte UbhA thaI, mahArAjA naIM sAthe hastamilana karI, atipremapUrvaka tene peAtAnI bAjunI beThakamAM besADI peAtAnu nirabhimAnIpaNuM ne kulinapaNuM sAbita karI Apyu. A samaye rAjyakavie " ghaNuM jIvA rAjA caMdra " evA AzIrvAda ApyA bAda prasa`gAcita rAjyakanyA durghaTAnAM lagnasUcaka, kuLagaiAravatA sUcavanAruM evuM te rasavatuM kavita gAI saMbhaLAvyuM ke je sAMbhaLatAM ja saiAnA hRdayamAM AnaMda ubhabyA. A rAjyagItamAM nIce pramANenA sArAMza samAyeaA hatAH-- rAjyagItanA mahattvatAbharyAM kuLadaka sArAMza-- mahArAjA naMdanA vaMza te mahU nAmaka kSatriya jAtinA vaMza gaNAya. naMdaeN rAjA te zizunAgavaMzI rAjA zreNikanA pItrAi hAvAnAM kAraNe teo malrajAtinA hatA. jyAre caMdraguptane vaza te mAya nAmaka kSatriya jAtinA ucca kSatriya kuLAtpanna gaNAya. mArya jAti licchavIne eka peTA vibhAga che. A banne rAjakuTue kSatriya gaNAya. 66
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA caMdraguptanAM naMdakumArI sAthe lagna 201 A kSatriya jAtimAM nava madhvajAti ane nava licchavI jAti maLI 18 vibhAgo che jemAMne mArya jAtine eka vibhAgamAM samAveza thAya che. te vaMzanA rAjaputra joDe tArI putrInAM lagna karatAM he naMdarAjA ! naMdavaMza karatAM ucca koTIne, zuddha, geravazALI kSatriyavaMzI saMskArI caMdragupta je jAmAtA meLavavAne tuM bhAgyazALI thAya che te A uttama taka na gumAvatAM tArI umaralAyaka putrIne magadhanI mahArANI banAvI naMdakuLanuM rakSaNa kara. prabhu mahAvIranA pitA siddhArtha rAjA "jJAta jAtinA" kSatriya hatA ane temanA mAmA mahArAjA ceTaka lacchavI jAtinA kSatriya hatA. A jJAta jAti ane lacchavI jAti ane zramajIvI kSatriya zAkhAo gaNAya. temanA putra-putrIo paraspara lagnagraMthIthI joDAI zake. tethI ja rAjA siddhArtha sAthe ceTaka mahArAjAe potAnI bena trizalAnAM lagna karyA hatAM." A kavita sAMbhaLatAM ja sarva Azcaryacakti thayA eTaluM ja nahi paNa saune mahArAjA caMdraguptanA ucca kuLanI paNa khAtrI thaI. paMDita cANakyanA hRdayamAM A samaye eTalo badhe saMtoSa thaye ke teNe je bhagIratha kArya hAtha dharyuM che temAM kudaratane hAtha che-ema tene have spaSTa samajAvA lAgyuM. mahArAjA naMdanA hRdayamAM paNa A kavite suMdara asara karI ne rAjyaduhitAnAM lagna vijetA rAjavI sAthe karI ApavAne mArga tene sujhayo. teNe A suMdara takane lAbha laI cANakyane vinaMti karI ke "rAjyakanyA durghaTane mahArAjA caMdragupta mATe svIkAra karI ane traNamukta kare." paMDitajIe bIchAvela zetraMjanI rAjaramata barobara rIte ramAI cakI ane khada - mahArAjA naMdanA mukhathI ja rAjyaduhitAnAM lagnanI mAMgaNI sAMbhaLI paMDitajIe tene thaDI AnAkAnI vacce svIkAra karI lIdhuM. ane vizeSamAM jaNAvyuM ke -"mahArAjA naMda, Apane have magadhane tyAga karavAnI jarUra nathI. tamArA rAjyaputro, e amArAM ja bALako che. teo temanA bahena-banevInI chatrachAyAmAM rahI naMdavaMzI rAjavIo jeTaluM ja svataMtra mAna bhegavaze. temanI sArasaMbhALa ame amArA jIvanA jokhame karIzuM mATe teone amArI sAthe ja magadha pAchA mokale. tamAre have pachI IcchAnusAra AtmakalyANa sAdhavuM." tarataja rAjyaduhitA durghaTAnAM lagnanI taiyArIo thaI gaI ane paMDitajIe rAjyapurohitanI garaja sArI. AkhI chAvaNImAM AnaMda AnaMda chavAI rahyo. te muhurta ane lagna zreSTha hovAthI vivAhanI pUrNAhUti bAda tarata ja mahArAjA caMdra mahArANI durghaTA sahita nagarapravezAthe prayANa karyuM. A bAju mahArAjA naMda sAthe mahArAjA caMdraguptanI thaela kauTuMbika saMbaMdhanI mAhitI pATaliputra nagare tarata ja pahoMcI gaI ane saMskArI rAjyakumArI durdhaTAnAM yogya vara rAjavI sAthe thayelA lagnanA samAcAra magadhanI prajAne sAnaMdAzcarya mugdha karI mUkI.
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 samrAT sa'prati magadhanI prajAne jAnamAlanA rakSaNanI je kAMi DrIkara hatI te paNa A saMbaMdhathI nirmULa thai eTaluM ja nahi paNa rAjyakumArI durghaTAne mahArANIpada maLatAM saMskArI jainadhamI dayALu rAjyakumArIdvArA A cAlu dukALanA samaye magadhamAM rAjya taraphathI sadAvratA, annakSetre ane saMkaTa nivAraNanAM kAryo jarUra cAlu rahevAnAM, evI sAne khAtrI thai. naMdavaMzI rAjAe jainadharmI hAvAnAM kAraNe magadhamAM rASTradharma tarIke paNa jainadharma ja paLAtA. magadha rAjyakumArI duTAnAM lagna paNa mahArAjA caMdragupta sAthe thavAthI dharmaparivartana nahIM thAya e jAtanuM AzvAsana paNa janasamUhane mana AnaMdanA viSaya thaI paDyo.
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 2 jI. maiAya vaMzanI vaMzAvaLI. sujJa vAcaka, bhAratIya aitihAsika kSetramAM mAvaMza sudhInA itihAsa tenI vaMzAvaLI sAthe maLI Ave che. prAcIna vizvAsapAtra pramANabhUta graMthA jevA ke purANa, dIpa'za, mahAvaza, buddhaghASa ane brahmadezIya janazruti tathA mA vaMzI itihAseA ke je judA judA itihAsavettAoe lakhyA che te; temaja jaina kALagaNanAne lagatA graMthA jevA ke " vIranirvANu saMvat ra jaina kALagaNanA yugapradhAna paTTAvalI " ane tItthAgAlI painnaya " Adi prAcIna jaina graMthAmAM mA vaMzanA rAjAonA rAjyAmalanA prathama vibhAga mahArAjA aAAka sudhI pramANabhUta hakIkatapUrvaka maLI Ave che, jene ameA paNa mAnya rAkhI, te ja praNAlikAne anusarI, mahArAjA saMpratinA janmakALa sudhInA itihAsane ceAthA khaMDamAM ALekhIe chIe. 99 66 66 kula va. 24 25 36 kula varSo 85 nAma. 1. mahArAjA caMdragupta 2. mahArAjA biMdusAra 3. mahArAjA azAka i. sa. pUrve 322 thI 298 298 thI 273 273 thI 237 vIranirvANu saMvat 210 thI 234 234 thI 259 259 thI 295 1. bhAratamAM patIpradezanA rAjA tarIke i. sa. pUrve 322 thI 317, magadha samrATa tarIke I. sa. pUrve 317 thI 298. 2. mahAvaMza tathA yuddhadhAya 28 varSanA rAjyAmala jaNAve che. brahmAdezIya janazruti 27 varSAM jaNAve che. jaina graMthakArA 25 vaSaeN jaNAve che. itihAsakArA jaina graMthakArAnA jaNAvyA mujaba 25 varSanI saMkhyAne mAna Ape che, jene mAnya rAkhI ame pazu biMdusAranAM 25 vaSa~ majUra rAkhIe chIe.; 3. dIpavaMza ane mahAvaza 37 varSAM jaNAve che. budhASa ane brahmadezIya janazruti kASTha pazu jAtanA niNaeNya upara AvI zakayA nathI.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 samrATa saMprati upara pramANe traNa rAjAonAM varSonI gaNatrI mujaba teone rAjyAmala I. sa. pUrve 322 thI 237 eTale vIranirvANa 210 thI 25-85 varSo sudhI bhAratanI bhUmi para hatA. A vaMzAvaLI sAthe yugapradhAna paTTAvalInA yugapradhAna AcAryone saMbaMdha, paTTAvalInA bIjA AMka mujaba nIce pramANe saMkaLAele che 1. zrI sthalabhadrajI prabhu mahAvIranA AThamA paTTadhara tarIke 45 varSa sudhI yugapradhAnapade rahI, 99 varSanI vayevRddha avasthAe viranirvANa 215 mAM svargavAsI thayA. ' vIranirvANa 210 mAM magadhanI rAjyagAdI upara mairyavaMzanI sthApanA thaI, eTale yugapradhAna paTTAvalIne prathama AMka rAjyagAdInA parivartana sAthe 210 mAM badalAye. zrI jaMbusvAmInA melagamana bAda kevaLajJAna viccheda gayuM hatuM, paraMtu temanI paTTaparaMparAe zrutajJAnIo thayA hatA. zrI sthalabhadrajI paNa daza pUrvadhara hatA. temanA athAga jJAna ane apUrva pratibhAe samrA caMdragupta para sArI asara pADI ane te temanA saMsargamAM AvavA lAgyuM. temanA satyapadeza-siMcanathI mahArAjA caMdraguptane jainadharmanuM tattvajJAna samajavAne apUrva lAbha maLe. magadhanI rAjyagAdI moryavaMzamAM badalAvavA chatAM dhArmika parivartana thayuM na hatuM kAraNa ke mahArAjA caMdragupta jenadhamI banyA bAda eTale badho dharmacusta bane ke saiArASTramAM Avela pavitra zatruMjayAdi jaina tIrthonI teNe yAtrA karI, eTaluM ja nahi paraMtu jena muni mahArAjAo ane jainasaMgha pratye apUrva mAna dharAvI pUrvathI cAlI AvatI rAjyanIti pramANe mahAjananuM mAna sAcavyuM. mahArAjA caMdraguptane vIranirvANa 210 mAM magadhanI rAjyagAdI maLI te samaye magadhamAM bhayaMkara dvAdaza-vaSaya dukALanI zarUAta thaI gaI hatI. eTale naMdavaMzIya magadhanareza taraphathI zarU karavAmAM Avela saMkaTanivAraNanAM kAryonI puSTi karavA sAthe annakSetre, bhejanAlaya temaja gupta dAna paNa teNe cAlu rAkhyAM. ThekaThekANe dharmazALAo sthApI. vaLI magadhamAM cAre dizAe kUvAo ane vAvaDIo rAjyanA kharca khodAvavAnuM kArya cAlu rAkhI mahArAjA naMdanA hAthe thaela dareka kAryane teNe apanAvyuM. mahArANI durdhaTAe zarUAtathI ja mahArAjAnI saMpUrNa prIti saMpAdana karI hatI ane mahArAjAne saMskArI banAvavA temaja rASTramAM rAjyadharma tarIke paLAtA jainadharmane akhalitapaNe cAlu rAkhavAmAM A vIra sannArIe suMdara phALo Apyo hato, jenA pariNAme magadha sAmrAjyanI rAjyasattA badalAvavA chatAM rAjyadharma tarIke jainadharma cAlu ja rahyo. mahArAjA caMdragupta jena rAjavI hatA ane teNe aMtakALa sudhI jenadharma pALI jenarAjavI tarIke ja svargavAsa karyo hato. A aitihAsika hakIkatane jagatanA ItihAsakAro ane saMzodhake bahumatie Teke Ape che.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ mauryavaMzanI vaMzAvalI 205 purAtatva zodhaka ItihAsavettA zrI jayasvAlajI kahe che ke "jene graMtha ane te pachInA jena zilAlekhe caMdraguptane jenarAjarSi tarike ulekhe che. mAre abhyAsa, jaina kathananAM etihAsika pramANane mAna ApavAnI mane pharaja pADe che. " 3. samItha paNa A maMtavya svIkArI jaNAve che ke-"A mahAna samrATa biMbisAra (mahArAjA zreNika) jevo ja jaina hatA. je hakIkta na mAnavAne kaMI paNa kAraNa nathI. nadI ane maryonA samayamAM jainadharma magadhamAM pratiSThA bhegavato hate. vidvAna brAhamaNa cANakyanI yuktithI caMdragupta rAjya meLavyAnI vAta, jenadharma rAjyadharma hatuM, te mAnyatA mATe aprAsaMgika nathI." jene pitAnA vidhi-vidhAno mATe paraMparAthI brAhmaNe rokatA AvyA che x x je pahelA naMda ane pachInA nava rAjAnI sevA karI hatI. tenA (rAjAono) khAsa mitra tarIke (salAhakAra ) jaina sAdhu AlekhAyA che. " . simathanA abhiprAyanuM asala lakhANa paNa ahIM ame uddhata karI vAcakonI jANa mATe rajU karIe chIe: Smith's Oxford History of India pp. 75-76. "I am disposed to believe that.........Chandragupta really abdicated and became a Jain ascetic." Smith's Early History of India pp. 154. Hemchandra informs us that Chandragupta EAPTATU ATCE, PER .........Hemchandra op, cit, . 444. "That Chandragupta was a member of the Jain Community is taken by their writers as a matter of course, and treated as a known fact, for which needed neither argument nor demonstration... The testimony of Megasthenes would likewise seem to imply that Chandragupta submitted to the devotional teaching of the Sermanes, as opposed to the doctrines of the Brahmanas." Thomas ( Edward ) op, cit., pp. 23-24. For references to Jainism in the Greek annals see Rice ( Lewis ), op. cit., P. 8.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 samrAT saMprati mahArAjA caMdraguptane zAhu sIkaMdara sAthenI laDAimAM jIta meLavatAM kevA bhayaMkara prasaMgAmAMthI pasAra thavuM paDyuM hatuM. tenA citAra rajU karatAM paTTanA kaeNAlejanA prinsipAla mI. phrInDale, From Pompei Trogi XV: 4 nA bhASAntaramAM nIce pramANe jaNAve che. 1 "Seleucus waged many wars in the east, after the partition of Alexander's Empire among his generals. He first took Babylonia, and then with his forces, augmented by victory, subjugated the Bactrians. He then passed over to India, which after Alexander's death, as if the yoke of servitude had been shaken off from its neck, had put his prefects to death. Sandrocottus had been the leader, who achieved their freedom; but after his victory he had forfeited by his tyranny, all title to the name of liberator: for having ascended the throne, he oppressed with servitude the very people, whom he had emancipated from foreign thraldom. He was born in humble life, but was prompted to aspire to royalty by an omen, significant of an angust destiny. For, when by insolent behaviour he had offended King Nandrus, and was ordered by that king to be put to death, he had sought safety by a speedy flight. When he lay down, overcome with fatigue, and had fallen into a deep sleep, a lion of enormous size, approaching the slumberer, licked with its tongue, the sweet, which oozed profusely from his body; and when he awoke, quietly took his departure. It was this prodigy, which first inspired him, with the hope of winning the throne, and so having collected a band of robbers, he instigated the Indians to overthrow the existing Government. When he was there, after preparing to attack Alexander's prefects, a wild elephant of monstrous size approached him and kneeling submissively like a tame elephant, received him on to its neck and fought vigorously in front of the army. Sandrocottus having thus won the throne, was rejoicing over India when Seleucus was laying the foundation of his future greatness. Seleucus having made a treaty with him and otherwise settled his attains in the east returned home to prosecute the war with Antigonus." [From Pompei Trogi XV. 4: as translated by Mr. Crindle, Principal, Patna College, (see Prof. Hultzsch. Crop. Inser. Indic. Pt I. Pref. xxxiii. )] mahArAjA caMdraguptanA magadhanI rAjagAdI upara rAjyAbhiSeka mahArAjA caMdraguptanA nagarapravezane prajAe ati AnadathI vadhAvI lIdheA; kAraNa ke
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ mauryavaMzanI vaMzAvaLI zi07 mahArAjA caMdragupta kSatriya vaMzanA ucca zreNInA rAjyavaMzamAM janmela ane prabhAvazALI vibhUti hatI. vaLI mahArAjA naMdanI putrI sAthe temanAM lagna thayAM ane sAthe naMdakumAra paNa mahArAjA caMdraguptanI sAthe mAnabhera magadha pAchA phare che, eTaluM ja nahi paNa padabhraSTa thaela mahArAjA naMdane vijetA mahArAjA caMdragupta ane sUtradhAra paMDita cANakaye egya mAna ApI temanuM bahumAna sAcavyAnA samAcAra magadhamAM pharI vaLatAM prajAe harSabhera A saMskArI vibhUtione vadhAvI lIdhI. bAda prajAe mahArAjA caMdraguptano magadhanI rAjyagAdI upara samrATra tarIke rAjyAbhiSeka karyo. A pramANe I. sa. pUrve 317 mAM mahArAjA caMdraguptane sUtradhAra paMDita cANAyadvArA magadhanA samrArSaNanI rAjyagAdI prApta thaI ane pariNAme paMDita cANakyane niraMkuzapaNe pratinidhitvadvArA rAjyasattA calAvavAne lakhAela bhAgyayoga pUrepUro prApta tharyo. teNe magadha sAmrAjyane rAjyavahIvaTa "tAjavagaranA rAjA" tarIke lagabhaga 40 varSa sudhI calAvI, 80 varSanI vayevRddha avasthAe anasanathI AtmakalyANa sAdhyuM. cANakyanA dehatyAgane prasaMga ghaNe ja duHkhada bane che, jenuM savistara vRttAMta mahArAjA biMdusAranA rAjyAmala sAthe saMbaMdha dharAvato hovAthI te sthaLe jaNAvavAmAM Avaze. paDita cANakyanuM arthazAstra paMDita cANaye magadha rAjavahIvaTa calAvavA arthe pitAnA jJAnanA baLe da600 lekapramANa arthazAstra nAmanA graMthanI racanA karI ke je graMthane anuvAda "zrI sayAjavijaya sAhityamALA"nA pustaka 187 tarIke "kaeNTilya ane arthazAstra" nAmanA gujarAtI graMthamAM sukharAya vi. puruSotama jeSipurA, M. A. e karyo che. teo paMDita cANakyanA ane uparokata graMthamAM jaNAve che ke - "Aja sudhImAM jeTaluM saMskRta vAya prakAzamAM AvI zakayuM che temAM arthazAstra saMjJA dharAvanAra je koI paNa graMtha ApaNane prApta thayela hoya te te phakta "koTilya arthazAsa" ja che. arthazAstra saMjJA ApIne rAjyazAstra lakhavAnI pahela kaTiye ja karelI. kaTilya pitAnI A kRtinA AraMbhamAM lakhe che te pramANe pRthvInA lAbha ane pAlana arthe pUrva kALanA je AcAryoe jeTalAM zAstro racelAM che temAMnAM ghaNAkharAMne upaga karI A arthazAstra lakhuM chuM." jaina graMthamAM jaNAvyA pramANe prabhu mahAvIranI dezanAdvArA pAMcamA ArAnuM viSama bhAvI samaja magadha amAtya abhayakumAra, ke jeo mahArAjA zreNikanA pATavIkuMvara thatA hatA temaNe bhAratIya prajAnA rakSaNArthe rAjayavahIvaTane suvyavasthita rAkhavA mATe nItizAstrane
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 samrAT saMprati mahAn graMtha banAvyeA hatA, te graMtha paNa arthazAstrI kauTilyane graMtha lakhavAmAM mahAn upayogI thai paDyA hatA, tevI ja rIte arthazAstrI kATilye zukrAcArya ane bRhaspatinA rAjyanItijJa zAstrane paNa sanmAnelA che. A sivAya koTilye manu, bhAradvAja, vizAlAkSa, parAzara, bAhuEtiputra, pithuna vigere aneka rAjanItijJa zAstrAne lagatA ullekhA uparAkta gra'thamAM karelA che ke je uparathI khAtrI thAya che ke arthazAstranI vikAsamaya racanAmAM kATilye pUrepUrA puruSArtha karyA che. tapasvI kATilye caMdragupta mA rAjA ane teTalA mAtrathI kAryasiddhi mAnI na hatI. sAtheAsAtha dezoddhAranI ane vyavasthita rAjyataMtranI paNa AzA rAkhI hatI. teNe narendrAnA hitArthe 6,600 sa MskRta aAkAnA mahAn rAjyanItijJa graMtha banAvI tenA AdhAre mahArAjA caMdraguptadvArA magadhanI rAjyavyavasthAmAM anukaraNIya sudhArA karyo. A arthazAstranu pariNAma e Avyu ke kSatriyavaMzI mAya sAmrAjya bhAratamAM suMdara kIrti, samRddhi ane gAravatAne prApta thayuM, eTalu' ja nahi paNa tenA rAjyabhaDArA paNa dhanasaMpattithI ubharAi gayA. e A arthazAstrane akabara jevA zahenazAhe paNa rAjyamadhAraNamAM rASTrApakAraka gaNI peAtAnA upayeAgamAM lIdhuM hatuM. tevI ja rIte sADAtraNa karoDa leAkanA koM kalikAlasarvajJa zrImad hemacadrAcArye rAjyasacAlananA aMge lakhela "annIti ' Adi anya nItijJa zAstrAmAM A graMthanA upayeAga karela hatA, jenA cALe mahArAjA kumArapALa ane zahenazAha akabaranA rAjyavahIvaTa jagatamAM paMkAyA hatA. .. bhAratanA A ajoDa arthazAstrI kauTilyanA jIvanavRttAMtanA anusaMdhAnamAM teNe kai rIte magadhanA sAmrAjya upara mArya vaMzanI sthApanA karI tenA itihAsa ApaNe saMkSiptamAM A pUrve` ApI gayA chIe te uparathI paMDita cANAkayanI cANAkabuddhinA ApaNane khyAla Ave che. teNe pAtAnI buddhinA khaLe bhAratanuM rAjyataMtra mA vazI mahArAjA caMdraguptanA ekachatra nIce ANyu hatuM.
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3 jI. paMDita cANAkyanI indrajALa, magadha sAmrAjya upara mahArAjA caMdraguptanA rAjyAmala cAlu thayA mAda lagabhaga eka varSa sudhI mahArAjA parvate thaela sadhI anusAra jItAela pradezamAMthI magadha sAmrAjyanA e vibhAgA karI ApavA aneka vakhata paMDita cANuAkayane samajAye; chatAM paMDita cANAkaye tene dAda na ApI eTale pazcimAttara pradezanA A baLavAna mahArAjA parvate rAjyaputra malayaketu mAraphata naMdavaMzanA lAgatAvaLagatAone uzkerI caMdragupta viruddha khaMDa uThAvyuM. Dupa dezanA rAjA vicitravarmA, malayAdhipati siMhanAda, kAzmirezvara puSkarAkSa, siMdhunA mahArAjA si Mdhusena ane pArasikanA pAlaka meghAkSa-e pAMce rAjAoe mahArAjA parvatanI maDhe rahI khaMDa uThAvavAmAM sahAyatA karI hatI. A rAjavIone peAtAnA dezanA rakSaNArthe magadhanA hAthIo temaja magadhamAM rahela akhUTa khajAnAnI jarUriyAta hatI, eTale teoe svaicchita vastunI prApti mATe paMDita cANAkyane ukheDI pheMkI devA kaTibaddha thai yuddha AraNyuM ane yuddha lAMkhA samaya sudhI cAlyuM, jemAM saralatAthI vijaya maLe tema na hAvAthI paMDita cANAkye A samartha . saMyukta thayela rAjavIene harAvavA cANAkyabuddhi vAparI, zetraMjanI rAjyaramatanI jALa bIchAvI. teNe vizvAsu jAsuse! mAraphate eka tarakaTI rAjyalakhATA lakhAvye ane temAM jaNAvyuM ke--" A pAMce rAjAe maLI, mahArAjA parvata ane malayaketune! nAza karI, magadhanA jItAela sAmrAjya sAthe parvatI pradezanuM rAjya paNa hastagata karavA mAge che. " A prapaMcI rAjyakharIteA gupta jAsusadvArA kharAkhara malayaketunA hAthamAM ja paheAMcADavAmAM AvyeA, jenA ceAge malayaketu ane mahArAjA parvatane peAtAnA sahAyaka rAjAe pratye avizvAsa pedA thayeA ane sArAsAranA vicAra karyA vinA temaNe A tarkaTI rAja 20
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 samrATuM saMmati saMdezane sAce mAnI lazkarI baLanA AdhArastaMbha jevA gaNAtA citravarmAdi pace nRpatiene marAvI nAkhyA. bAda lazkarane baLavAna ane vaphAdAra senAdhipati ke jenA upara A tarkaTI lakhoTAnA AdhAre kaTI gayAne zaka Avyo hato teno paNa teNe ghAta karAvyo. eTale ekaMdare potAno viruddhamAM madada karatAM rAjavIothI mahArAjA parvatane yukti-prayuktithI vikhUTe pADI, paMDita cANakya mahArAjA parvatanA lazkaranI jamaNa ane DAbI pAMkho kApI nAkhI. pariNAme mahArAja parvata ane malayaketu je ke bahArathI baLavAna dekhAtA hatA chatAM aMdarathI narama banI saMdhi karavA tatpara thayA hatA. A takane lAbha laI paMDita cANakaye jANe keIpaNa jAtanI hakIkatathI mAhitagAra na hoya ane saMdhi karavA mATe tatpara thaye che e bahArathI DoLa karI mahArAjA parvatane saMdhi karavA mATe rAjyamahele AvavA AmaMtraNa ApyuM. AmaMtraNAnusAra mahArAjA parvata rAjamahele AvI pahoMce. paDita cANakyanI kuTila nItine mahArAjA parvata bhega bane che paMDita cANakaya Urphe viSNudattanI kauTilyatA gaNe yA te kuTilatA gaNe, game te vastu gaNue te paNa paMDita cANakya je rAjyaprapaMconAM jayaMtrathI bharapUra sUtradhAra bhAratane maLavo muzkela thaI paDaze. teNe Dagale ane pagale potAnI cANakya nItino upayoga karI, pitAnA nAmanI sAthe te nItine jeDI-"cANakya nIti" nAmanuM vAkya amara karyuM che. te nItino upayoga avaLA hAthe karatAM jyAre temAM manuSya phAve che tyAre tenAthI mahAta thanArAo kahe che ke-cANakayanItinA" ame bhega banyA chIe. paMDita cANakaye jenA AdhAra ane madadathI magadhanuM vaibhavazALI amAtyapada prApta karavA sAthe akhUTa dhanasaMpatti meLavI bhAratanA "tAja vinAnA rAjA" tarIkenuM biruda prApta karyuM hatuM, temaja svakAryasiddhimAM zarUAtathI te aMtima ghaDI sudhI madadagAra rahenAra ane aneka prasaMgoe raNakSetromAM pratipakSIonA hAthe mRtyunA mukhamAMthI bacAvanAra upakArI mahArAjA parvatanA upakArano badale saMtoSapUrvaka vALI Apavo joIe te rAjyanItine bhUlI jaI, paMDita cANakaye upakArane badale apakAra karavAmAM vALe. eTale ke mahArAjA parvatane ghAta thaye. mahArAjA parvatane ghAta kaI rIte thaye tene lagatuM vRttAMta nIce pramANe che. sujJa vAcaka, kAma hamezAM durjaya kahevAya che. hajAro sainikone jItanAra subhaTa paNa viSayavAsanAne parAdhIna banI jAya che. rati ane kAmadevanA saMbaMdhamAM Aja pUrve lakhAela asaMkhya vRttAMtamAMthI eTaluM samajavAnuM maLI Ave che ke, vizvAmitra jevA ugra tapasvIe paNa apsarA menakAnA svarUpamAM lubdha thaI, iMdrAsana DelAyamAna karavA sudhI phalibhUta thaela ugra tapazcaryAno kAmavaza thaI eka kSaNa mAtramAM vinAza karyo hate. khuda iMdra mahArAje A
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 211 paMDita cANakyanI IndrajALa rAjya ramatanA sUtradhAra banI, vizvAmitra jevA ugra tapasvInuM dhyAna bhaMga karavA ane tenI tapazcaryAne niSphaLa banAvavA menakAne upayoga karyo hate. te ja mAphaka aneka jAtanA rAjyaprapaMcane lagatA dAkhalAo prAcIna ane arvAcIna ItihAsamAM maLI Ave che, ke jenA yege bhalabhalI rAjasattAo DelAyamAna thaI hatI. Adhunika samayanA dAkhalAmAM iMdaranarezane padabhraSTa karanAra bAvalA khUna kesamAM jANItI thaela mumatAjha nAme eka vezyA ja hatI. sanAtana dharmanA mahAna dharmagurunuM pada dharAvanAra zrInAthadvArAnAM gAdIpati zrI dAmodaralAlajInI sattA DelAyamAna karanAra paNa eka haMsA nAme rUpavaMtI bhAryA ja hatI. kalIopeTrAne praNaya-prasaMga paNa teTale ja prasiddhi pAmela che. strI jAtinA saMdaryamAM ane tenA netromAM eka evI jAtanuM tINamAM tINa viSa hoya che, ke je viSanI asara evI te kAtila bane che ke, te viSanA bhegA thaelA AtmAne tene AdhIna thaye ja chUTake. bhale pachI tenuM pariNAma potAnA dehatyAgamAM Ave, athavA to zaMkhalAbaddha sthitimAM Ave tenI paravA viSayAMdhane hetI nathI. Aja pramANe ahIM paNa banyuM. paMDita cANaye, mahArAjA naMdanA rAjyamahelamAM rahela ati rUpavaMtI ane mRganayanI viSakanyAne upayoga mahArAjA parvatane kaccaraghANa karavAmAM karyo. mahArAjA parvata paMDita cANakya sAthe vATAghATamAM rAjyamahelamAM guMthAela heya te samaye mahArAjA parvatanI najare IrAdApUrvaka caDhe evI rIte A devAMganAtulya rUpavaMtI viSakanyAne kiMmatI ane hRdayanA taMtuo hacamacAvI mUke tevAM AchAM-bArIka vastrothI zaMgAra-vibhUSita karI je oraDAmAM masalata cAlatI hatI te oraDAmAMthI teNIne pasAra thavAne praga goThavyo. dhArela saMkalpane pAra pADavAmAM kuzaLa rAjyadakSa sUtradhAra paMDita cANakya mahArAjA sAthe evI rIte haLImaLI rAjyanA jItAela pradezanI vaheMcaNInI vAta upADI ke jethI mahArAjA parvata saMtoSAya ane tene paMDita cANakya pUrve je saraLa ane bhale hate te ja A samaye dekhAya. barAbara saMdhinI vAtane raMgamAM lAvI paMDita cANakaye viSakanyAne eraDAmAMthI pasAra karavA gupta saMketa karyo. sUcana mujaba viSakanyAe A oraDAmAMthI pasAra thatAM evI rItanA nATyaraMgane raMga ane strIsulabha hAvabhAva darzAvyo ke jenA vege tenA mAthA upara rahela zALune cheDe khasI gaye, ane A madenmatta mAninI parvatarAjanI barAbara najare paDI. bAda pitAnA mastaka paranAM vastrane khasela cheDe vyavasthita karI viSakanyA vIjaLInI jhaDape tyAMthI bIjA oraDAmAM cAlI gaI. paMDita cANakyanA dhAravA mujaba ja tenuM pariNAma AvyuM. mahArAjA parvate cANakayadvArA A kanyA viSe mAhitI meLavavI zarU karI. paMDite yuktipUrvaka A rAjyakanyAne
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 samrAT saMprati aMge evuM varNa na karyuM ke je sAMbhaLatAM mahArAjA parvata gaiADhAvasthAe paheAMcyA hatA chatAM kAmAMdha banyA ane kAmavihvaLa banI teNe paMDita cANAkayane A rUpavatI naMdavaMzI kanyA sAthe kAipaNa prakAre peAtAnAM lagna karI ApavA vinaMti karI. taiyAra thavA Avela tahanAmAnI vAtane bAjue khaseDI, peAtAnI kAryasiddhinu kSetra bhUlI jai te lagna mATe tatpara thayA. paMDita cANAkaye bahArathI ghaNI AnAkAnI karI jaNAvyu` ke--" mahArAjA, Apa caMdraguptanA saMbaMdhI banI, mane khaseDI ApanA paga majabUta karavA cAhA che; chatAM huM te ApanA hatA tevA ja mitra rahI lagna karI ApI upakAranA badalA upakAramAM vALavA ja taiyAra chuM. " cANuAkayanI madhura vANInA mA~ mahArAjA parvata pArakhI zakayeA nahi. lagnaceAghaDIyu' ane lagna e banne jenI muThThImAM ja samAela hatA evA prapaMcI cANAkaye rAjyamahelamAM rAjyaamaladAro ane mahArAjA parvata taraphanA hitastrIonI rUbarU mahArAjA parvatanAM viSakanyA sAthe lagna karI ApyAM. lagna khAda A viSakanyAnA saMgathI viSayAMdha rAjA parvatane peAtAnI bhUlanuM pariNAma samajAyuM. viSakanyAnA saMsargathI tenA zarIramAM ugra dAha utpanna thayA. jagatane atalAvavA aneka jAtanA upacAra karavAmAM AvyA, paNa tene kazA ja phAyadA na thayA. pariNAme mahArAjA parvatanuM A pramANenA dagAthI apamRtyu thayuM. mahArAjA patanA mRtyu khAda paMDita cANAkayanI rAjyaramatane samajI gayela rAjyaputra malayaketu magadhanA chatAela pradezeAnA ardhA bhAga levA tyAM UbheA ja na rahyo. tene peAtAnA jIvananA astitvanI paNa dhAstI lAgI. te lazkara ityAdi sAmagrI sAthe magadhanA tyAga karI peAtAne deza cAlyA gayA. prasthAna karatAM malayaketune cANAkaye damadATI ApI ane magadha sAmuM kadI paNa na jovAnI zarate jIvatadAna ApyuM. A pramANe paMDita cANAkaye peAtAnA rAjyataMtramAM ADakhIlIrUpa banela mahArAjA patanA kAMTA kADhI nira'kuzapaNe magadhanI rAjyagAdInA vahIvaTa saMbhALavA zarU karyo.
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 4 thuM. jaina munione prabhAva ne biMdusArano janma sujJa vAcaka, Adhunika samayamAM ekAda varSa je bhayaMkara dukALa paDyo hoya te gebrAhmaNapratipALa gaNA mahAjana taDaphaDATa macAvI mUke che jyAre A etihAsika kALe magadha jevA pradezamAM babbe vakhata dvAdaza vaSI ya bhayaMkara dukALe pitAne vikarALa paMje bIchAvyo hato chatAM mahAjanavage zAMtithI bane teTalI sahAyatA karI hatI. prathama bAra vaSI dukALa vIranirvANa 155 nA gALAmAM paDyo tyAre pATaliputramAM 500 samartha jaina sAdhuo dvArA kaMThastha Agama sUtronAM 11 aMgo sUtrArUDha thayAM ke jenI gAthAonI saMkhyA 1,32,603 *lekapramANu hatI. TIkAnI gAthA 73,544 kalekapramANa, caNinI gAthA 22,700 lokapramANa tathA niryuktinI gAthAo 700 zlokanI hatI. temaja 11 aMgasUtronI mULa gAthAonI saMkhyA 35,659 nI hatI. nava aMganI TIkAnI racanA pAchaLathI zrI abhayadevasUri mahArAje karI, jenA aMge zrI abhayadevasUrijInuM nAma "navAMgI TIkAkAra" tarIke prasiddhine pAmyuM. A ja navAMgI TIkAkAra zrI abhayadevasUri mahArAje prAcIna aitihAsika ghaTanAonA rakSaNArthe vIranirvANa saMvat 1174 mAM - aNahilapura pATaNamAM mahArAjA siddharAja jayasiMhanA rAjyamAM 19 oNkapramANu mahArAjA saMpratinA sudhI maryavaMzane ItihAsa "nizItha " bhASya tathA anya prAcIna graMthonA AdhAre lakhyuM che tene paNa A pramANika ItihAsamAM sthAna ApavAmAM AvyuM che. magadhamAM paDela bIjI bhayaMkara dukALInA aMge pATaliputra nagaramAM rahela sAdhugaNanA mukhya nAyaka ane yugapradhAna vayevRddha pUrvadhara AcArya zrI sthUlabhadrajIe magadhane tyAga karI anya dezomAM vihAra karavAnI sAdhusamudAyane AjJA pharamAvI. ghaNA sAdhuo guru AjJAnusAra anya dezamAM gayA hatA, paraMtu Arya suhastinA be vidvAn sAdhuo gurudeve nA kahevA chatAM temanI vaiyAvacca athe rahyA hatA.
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 samrATuM saMmati A samaya mahArAjA caMdraguptanA rAjyomalanA prAraMbhanAM ja varSo hatAM. dukALane aMge rAjyanI Avaka baMdha thaI hatI, jethI rAjyakhajAnAmAMthI annakSetre, bhajanazALAo Adi saMkaTanivAraNanAM kAryo cAlu rAkhavAmAM mahArAjA caMdragupta cheDA samaya sudhI AnAkAnI karI, jenA vege sAdhu saMpradAyanA bhavabhIru vage dezatyAga karyo, ane jeo vevRddha ane vihAra karavA asamartha hatA teoe anazana karI AtmakalyANa sAdhyuM. te samaye anAjanI kiMmata eTalI badhI meMghI thaI gaI hatI ke bhalabhalA zrImatene tyAM paNa eka ja vakhata UNaderI jevI rasAI thatI hatI. AvI paristhiti chatAM zraddhALu mahAjane pitAnA alaikika Atmabhege seMkaDonI saMkhyAmAM magadha ane avantImAM vicaratA sAdhusaMpradAyanuM bhaktibhAvapUrvaka Atio karI rakSaNa karyuM hatuM. jyAre mahArAjA caMdragupta taraphathI annakSetra ane bhejanazALAo baMdha karavAmAM AvyAM tyAre zrI AryasuhastinA te be vidvAna zivee dharmaprabhAva batAvavA mAMtrika aMjana banAvI, tene AMkhamAM AMjI, keI na dekhI zake tevI adazya rIte rAjyamahelamAM jaI mahArAjA caMdraguptanI sAthe jamavAnuM zarU karyuM. mahArAjA caMdraguptane pitAnA thALamAMthI koI AhAra upADI jatuM hoya tema jaNAyuM, paraMtu te kaI rIte bane che tenI tene samaja paDI nahi. A pramANe lagabhaga cAra ATha divasa ja cAlyuM haze tevAmAM mahArAjA caMdragupta jiteMdriya tapasvI je kRzazarIrI bhAsavA lAge. pariNAme azakta thaI pathArIvaza thaye; chatAM paNa teNe pitAnI atRptinI A vAta koIne kahI nahi. cakora buddhi cANakye ekAMtamAM mahArAjA caMdraguptane tenI azakta banatI jatI dehAvasthA mATe pRcchA karI eTale caMdragupta kahyuM ke-"he tAta! lajAne lIdhe huM kAMI kahI zakatuM nathI, paNa adRzya rIte ke mAruM bhejana chInavI le che. tame mane pUrNa AhAra karate jANe che, paraMtu mArA bhejanamAMthI ardha paNa jamI zakato nathI. A kaI rIte bane che te bAbatamAM huM kAMI samajI zakto nathI." paMDita cANakaye tene AzvAsana ApatAM dhIraja dharavA kahyuM ane umeryuM ke "AvatI kAle ja ApaNe tene samajapUrvaka teDa lAvIzuM." aMjana guTikAnA jANakAra paMDita cANakaye "prabhAvazALI vidyAdhara jevA jaina munienuM ja A kRtya che," ema vicArI mahArAjA caMdraguptane A vadhumAM vadhu UhApoha na karatAM pite je kAMI upAya kare te zAntithI jevA kahyuM. barAbara bhojanasamaye bhajanagRhamAM ati rasavaMtA mAdaka padArtho banAvI haMmeza karatAM cAragaNuM pIrasavAmAM AvyA. mahArAjAzrInuM lagabhaga adhuM bhejana thayA bAda ane pIrasAela bhejanamAMthI rU bhAga khalAsa thayA pachI paMDita cANakaye bhejanagRhamAM lIMbaDA( nibiDa )ne dhumADo karAvyuM, eTale mahArAjAnI sAthe eka ja thALamAM bhejana karatAM pelA banne munionA netramAMthI azru
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina muninA prabhAva ne biMdusAranA janma 15 jharavA lAgyAM. pariNAme adazya thavAmAM kAraNabhUta evuM temaNe netramAM Ajela ajana khApajaLathI paMkanI jema dUra thaI gayu. aMjana rahita STi thatAM te banne munivarA, paMDita cANAya ane mahArAjA caMdraguptanA jovAmAM AvyA. A samaye mahArAjAzrInA bheAjanagRhamAM mahArAjA ane cANAkaya e banne ja hAjara hatA, eTale paMDita cANAkaye munimahArAjane kahyuM ke huM pUjya ! tamArA jevA jaina sAdhue jyAre A pramANe aMjana gaTikAnA upayAga kare tyAre tamArAmAM ane anya puruSAmAM pharaka ze? A kArya Apa jevA samartha jJAnI munimahArAjone dUSaNa ApanAruM gaNAya; mATe Ape tenA sarvathA tyAga karavA joie. " paMDita cANAkayanA vinayayukta saMbhASaNanA javAbamAM A banne munivareAe jaNAvyu ke--" he mahAnubhAva ! magadhanA sujJa jainadharmAnurAgI rAjavIo jyAre bhayaMkara dukALanA aMge cAlatA annakSetrA ane bhAjanAlaye Adi baMdha kare tyAre amArA jevA UbhuMdarI gAcarI karanAra jainasAdhuonA AvA bhayaMkara dukALa samaye kevA hAla thatA haze tene khyAla ApavA khAtara ja ane jainasAdhuonA vidyAjJAnanA pratyakSa purAvA darzAvavA ame e A yukti ajamAvI hatI. have amArI Apane magadhanA rakSaNArthe eTalI ja AgrahabharI sUcanA che ke magadhanareze baMdha karela annakSetrA, bheAjanAlayA ane sadAvrata cAlu karavA ke jenA dvArA seMkaDA nahi paNa hajArA abhyAgatAnuM rakSaNa thAya. ,, banne sAdhuenA pratibeAdha magadhanI banne mahAna vibhUtione asarakAraka nivaDyA. ane temaNe tarata ja dukALa saMkaTa-nivAraNanAM kAryo ane annakSetrA, bhAjanazALAo, sadAvratA vagere je kAMi leAkeApayeAgI kAryo rAjA naMda taraphathI cAlu hatAM tene tarata ja cAlu karavAnI AjJA kumAvI. paMDita cANAkaye jainAcAryanI kIrtinA rakSaNArthe peAtAnI pAse rahela jana munimahArAjone ApI, temane adRzya rIte rAjyamahelanA tyAga karI svasthAnake javA jaNAvyu'. A pramANe peAtAnu dhArela kArya siddha thaelu jANI, sAdhu sa MpradAyanA rakSaNanuM mahattvatAbharyuM kArya karI ukta banne sAdhue gurusevAmAM upasthita thayA. . uparokta ghaTanAne zrImad hemaca'drasUrijI, zrI jinaprabhasUrijI tathA zrI abhayadevasUri Adi prAcIna jaina graMthakArA paNa TekA Ape che. zrI AcArya Arya suhasti mahArAja pAse jai banne ziSyAe ajanaTikAnA prabhAvavaDe mahArAjA caMdragupta ane cANAkayane yuktipUrvaka dha prabhAva darzAvI magadhamAM baMdha paDela annakSetrA Adi cAlu karAvyAnI hakIkata jaNAvI eTale sAdhugaNanA adhiSThAtA dazapU dhara AcArya sthUlabhadrajIe temane ThapakA ApyA ane kahyuM ke A kArya tamAe doSayukta ane prAyazcittane lAyaka karyuM che, tenI AleAcanA tamAre avazya levI joIe. " mAda guruAjJAne mAnya rAkhI teoe AleAcanAne lagatI ugra tapazcaryA karI prAyazcitta lIdhuM.
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 samrATuM saprati mahArAjA caMdraguptanA bhejanamAM viSaprayoga- - have mahArAjA caMdraguptanA jIvanane bhaya paMDita cANakayane jaNAvA lAge, eTale teNe bhayaMkara nIti ajamAvavAno nizcaya karyo. mahArAjAnA pAkazAstrIne khAnagI sUcanA karI ke-"mahArAjA caMdraguptanI rasoImAM nitya viSane upayoga kare ane pratidina tenuM pramANa vadhAratA javuM. jyAre pote hukama kare tyAre ja te viSaprAga baMdha kare." cANakyanA hukamane amala bIjA ja divasathI niyamita rIte cAlu thaI gaye. mahArANuM durghaTAnuM mRtyu A samaye mahArANI durghaTA (dhAriNI) sagarbhA hatI. teNIne garbhanA dehadAnusAra mahArAjA caMdragupta sAthe eka thALImAM besI jamavAnI IcchA thaI. teNIne lagabhaga sAtame mahine pUrNa thavA Avyo hato. pitAnA dehadanI pUrti mATe jamatA jamatA UThI pite samrATanA bhajanagRhamAM jaI samrATanI sAthe jamavA beThI. bhavitavyatAnA ge samrATa caMdraguptane A samaye pitAnA viSamaya bhajananuM vismaraNa thayuM ane mahArANIne pitAne dehada pUrNa karavA dIdho. jamI UDyA pachI lagabhaga ardhA kalAkamAM mahArANI dhAriNuM evI te akaLAvA lAgI ke teNIe tIvra vedanAthI cIsAcIsa pADI rAjyamahela gajAvI mUko. viSanA kAraNe teNI evI bebhAna thaI gaI ke tenI mRtyu ghaTikAo gaNAvA lAgI. A bAju samrATanI akaLAmaNane pAra rahyo nahi. samrATe karela jIvaleNa bhayaMkara bhUlanA aMge paMDita cANakya paNa mUMjhAye te khare; paraMtu teNe tIkSNa buddhine upaega karI be chone ghAta thavA devA karatAM garbhanA bALakane bacAvavAno nizcaya karI, nAvikane bolAvI rANInuM peTa cIrAvyuM ane bALakane jIvatuM kADhyuM. A asahya vedanAthI paTarANI durghaTA(dhAriNI)nuM mRtyu thayuM. bALakane bacAvavAmAM je vadhu DhIla thaI heta te avazya be jIvane ghAta thAta, kAraNa ke mAtAnA peTamAMthI cIrAI nIkaLela ATha mAsanA aparipakava bALakanA mastaka para viSanA biMduone jaththo ekatrita thaye hatuM chatAM tenuM AyuSya baLavAna hovAthI temaja tenA ane tenA vArasonA hAthe bhAratane saMskArI amara ItihAsa sarjAvAne hovAthI e bALaka bacavA pAmyuM. bacavA pAmela pATavIkuMvaranuM dhAva mAraphate rakSaNa karavAmAM AvyuM. tenA mastaka upara viSabiMduone saMcaya thaela hovAthI temaja koI kaI sthaLe ke na hevAthI biMdusAra evuM nAma pADavAmAM AvyuM. A pramANe A rAjakumAra biMdusArano janma I. sa. pUrve 315 mAM thaye. sujJa vAcaka, mahArAjA caMdraguptanA vArasa mahArAjA biMdusAranA janmane lagatI A aitihAsika ghaTanA amAe jenagraMthonA AdhAre lIdhI che, je jagatanA anya ItihAsakAranA vRttAMta sAthe saMpUrNa maLatI Ave che. womensman
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 5 muM. selyukasa sAthe saMdhI, mahArAjA caMdragupte vizvavijayI sainyanI sahAyatAthI uttara bhAratamAM peAtAnu sAmrAjya sthApyuM hatuM. mahArAjA caMdraguptanI pahelAM naMdavaMzanA mahApadmana rAjAe gaMgA nadIthI mAMDI khaMgALa sudhInA pradezamAM magadhanI ANa vartAvI hatI, jemAM kezala, avatI, vatsa, kAzI ane aMga dezanAM rAjyAnA samAveza thatA hatA. lIcchavI, zAkaya Adi gaNataMtra rAjA para paNa A pUrve magadhanA adhikAra sthApita thayA hatA, parantu gaMgAnI pazcimanA pradeza Aja sudhI magadha sAmrAjyanI bahAra hatA. mahArAjA caMdraguptane rAjyaprApti bAda prathama kArya A pradeza sara karavAnuM hatu. zAha sIkadaranA AkramaNe A pradezeAmAM ghaNI uthalapAthala thaI gaI hatI ane avyavasthA temaja asthiratA vadhI paDavAthI mahArAjA caMdraguptane peAtAnI zaktinA upayAga karavAnA mArkA manyeA. bAda te zAha sIkaMdaranA vidrohI bhAratanA netA banyA ane zAha sIkaMdaranuM Adhipatya naSTa karI pAte ja svayaM samrATa anyA. caMdraguptanA netRtva nIce gaMgAnA patI rAjgyAne svataMtratA maLI hatI, parantu aMtamAM uparAkta rAjyeAe mahArAjA paryaMtane magadha para AkrumaNu lai javAmAM madada karI tethI te te rAjyAne magadha sAmrAjyamAM bheLavI devAmAM AvyAM hatAM. A pramANe pazcimeAttara gagAnA pradeza para peAtAnA amala jyAre mahArAjA caMdragupta jamAvI rahyA hatA tyAre IrAnI rAjyasattAvatI selyukasa nIkeTara pazcima ane madhya eziyAmAM peAtAnI zaktithI rAjyasattA vadhAratA jatA hatA. selyukasanuM bhAratavarSa para AkramaNu e caMdraguptanA rAjyakALanI mukhya ghaTanA banI. zAha sIkaMdaranuM mRtyu zAha sIka Mdaranu ekhIleAna nagaramAM i. sa. pUrve 323mAM mRtyu thayuM. pazcAt mesIDAnIyana sAmrAjyamAM tenA uttarAdhikArI vArasanA saMbaMdhamAM AMtara matabheddA jAgyA. rAjyaprApti mATe 28
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 samrAT saMprati e umedavAro selyukasa ane enTIgeAnsa vacce bhayaMkara yuddha thayuM. A yuddha lagabhaga nava varSa sudhI cAlu rahyuM, jemAM i. sa. pUrve 312 mAM selyukase ebIlena jItyuM ane yuddhanI gati badalAi. selyukase rAjyapadavI prApta karI ne te mesIDAnIyana sAmrAjyanA eziAi bhAganA niraMkuza rAjA banyA. i. sa. pUrve 306mAM tenA meATA samAraMbha sAthe rAjyAbhiSeka thayA ane teNe peAtAnuM nAma " nikeTara " athavA te " vijetA " tarIke rAkhyu. caMdraguptanA rAjyakALe te madhya eziyA ane bhAratanA pazcimAttara pradezanA lagabhaga samrAT tarIke gaNAtA hatA, ane tenA sAmrAjyanI pUrva sImA bhAratavarSa sAthe joDAtI hatI. teNe i. sa. pUrve 305 mAM paMjAba ane sidha sara karavA AgaLa pagaluM bharyuM, jenA sAmane karavA mahArAjA caMdragupta taiyAra ja hatA. mahArAjA caMdraguptanI sAthe tene mahAn bhayaMkara yuddha thayuM. A yuddhamAM selyukasa siMdhu pradezamAM eka DagaluM paNa AgaLa vadhI zakayA nahi ane kevaLa tene siMdhunA kinAre ja raNakSetra banAvI paDI rahevu paDayu hatuM. ante selyukasane bhArata paranuM AkramaNa cheDI dai yunAna tarapha nAsI chUTavuM paDayuM. mahArAjA caMdraguptanI senAe A bhAgatA yunAnIonA pIche| pakaDyo ane pariNAme caMdragupta sAthe selyukasane nIce pramANe pharajIyAta sadhi karavI paDI :-- ( 4 ) caMdragupte selyukasane 500 hAthI ApavA. ( F ) jenA badalAmAM selyukasa siMdhanA pazcima kinArAnA perApenisaDei, eriyA ane AkrozIyA prAMtA mahArAjA caMdraguptane AdhIna kare. A prAMtAnI te samayanI rAjyadhAnIe kramaza: kAbula, hirAta ane kAMdAla hatI. A uparAnta saMpUrNa jADAzIyA athavA temAMne kAMika Ache pUrvA bhAga mahArAjA caMdraguptane selyukase ApavA paDyA ke je tenA hitArthe upayAgI hatA. mahArAjA caMdraguptanI sAthe saMdhi thavAthI selyukasane mahArAjA caMdraguptanI mitra tarIke madada maLI ane jenA baLe te enTigezansane soMpUrNa rIte harAvavA samartha thayA. i. sa. pUrve 301 mAM enTigeAnsa phIjIAnA pradezamAM mAryA gaIM. selyukasa sAthenI saMdhimAM hiMdukuza parvata zreNI jene yunAnI leAka perApeANIsasa athavA teA bhAratIya keAkesasa kahetA hatA te caMdraguptanI pazcima sImA banI. A samaye mahArAjA caMdraguptanA thaela vijayane aMge zrIyuta vI. e. smitha lakhe che ke " e hajAra varSa karatAM adhika kALamAM bhAratanA prathama samrATa candragupte A prakAre vaijJAnika sImA prApta karI hatI, jeTalI sImA seALamI athavA sattaramI zatAbdImAM meAgala samrAToe paNa hastagata karI na hatI. " x X x
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 selyusa sAthe saMdhI A samaye mahArAjA caMdraguptanA sAmrAjyano vistAra eTalo badho vistRta banyo hato ke tenA sAmrAjyanI sImA dakSiNa taraphanA samudrane sparzatI hatI. A hakIkatane aMge vizAkhadatta lakhe che ke-caMdraguptanuM rAjya banne samudranA aMtaragata pradeza sAthe dakSiNavibhAga paryata hatuM. jemAM ochAmAM ocho uttara bhArata, aphaghAni. stAna ane balucistAnanAM rAjyane aMtargata vistAra paNa samAte hate. " A pramANe vizALa rAjyanI prApti karI kAja, sirASTra tathA anya kSatriya rAjya tenA Azrita banyA. lacchavI, vajika, mallaka, majaka, kuMkura, ku, pAMcAla Adi rAjyajAtione jItI pitAne vaza karI. saMkaTanivAraNanAM kAryo-- A pramANe sAmrAjyane chatI mahArAjA caMdragupta aneka jAtanAM lekopayegI kAryo karyA. teNe 1,000 mAIlanI lAMbI nahera khodAvI ke je gaMgAthI lagAvI kAThiyAvADanA giranAra parvata sudhI pahoMcI hatI. A uparAMta giranAra najadika eka vizALa "sudarzana" taLAva khodAvI, DuMgarALa pradezane pravAha te taLAvamAM vALI, AvazyakatA anusAra bhinnabhinna dizAe nAnI nAnI nahero kADhI teNe prajAnA kaNanuM nivAraNa karyuM. mahArAjA caMdraguptanA samayamAM regIonI cikitsAthe vaidya ane auSadhAlayanI vyavasthA rAjya taraphathI karavAmAM AvI, tevI ja rIte davAonAM pRthakkaraNa ane tenAM mizraNe paNa thatAM hatAM jenA aMge vaidakazAstrane paNa A kALe suMdara rAjyAzraya maLe hato. tevI ja rIte dubhikSa, agni Adi kaSTadAyaka prasaMge janatAne rAhata maLe tevAM pagalAMo rAjya bharatuM hatuM. durbhikSanA samaye samucita prabaMdha karavAmAM AvatuM hatuM, jemAM rAjya taraphathI kekAro bolavAmAM AvatA hatA ane annakSetra tarIke hamezAM uparokta koThAramAMthI tene sadupayoga karavAmAM Avato hato. jenA saMbaMdhamAM paMDita cANakaya lakhe che ke - durbhikSe rAjA bIjabhaktopagRhaM kRtvA'nugrahaM kuryAt / kauTilyaarthazAstra 4-3. jevI rIte jaina sAdhusamudAya mATe pATaliputranA mahAjane ucca koTInI bhAvanAothI seMkaDo sAdhumuni mahArAjenuM rakSaNa karyuM hatuM tevI ja rIte rAjya taraphathI annakSetra ane bhejanAlaye khelI sanAtana ane bauddha vigere dharmane sAdhuonuM paNa saMpUrNa rIte rakSaNa karavAmAM AvyuM hatuM. magadhane pradeza cAre dizAonI nahero ane nadIothI lagabhaga hariyALo ane phalakUpa gaNAto hatuM jemAM aneka samaye nadIonAM pANInAM pUra eTalI hada sudhI caDhatA ke nadIkinAre vaselAM gAmanAM gAme taNAI jatAM. A vastusthitinuM barobara dhyAna
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATu saMprati rAkhI pANInA pUrathI bacavAne arthe nAnI nAnI heDIe, tumaDAMo, gAye (tarA) Adi aneka jAtanAM sAdhane grAmyajanene pUrAM pADavAmAM AvyAM hatAM. tevI ja rIte dhArmika kriyAomAM zraddhA dharAvanAra paMDita cANakaya nadIomAM pUra na caDe tene mATe aneka jAtanI dhArmika kriyAo jAte karate ane karAvate. sikkA-calaNa- A uparAMta vyavahAra ane levaDa-devaDa mATe aneka jAtanA sikkA banAvavAmAM AvyA hatA. cAMdInA sikkAmAM cAra bhAga tAMbu, eka bhAga rUpuM, tevI ja rIte temAM sIsuM yA anya kaI dhAtune bhAga meLavavAthI te sikake zuddha cAMdIne gaNAtA hatA. AvA sikkAnuM nAma "rUparUpa" ApavAmAM AvyuM hatuM, tevI ja rIte artho, cAra AnI ane be AnInA sikakA tenA pramANamAM vajanavALA banAvavAmAM AvatA hatA. te sivAya tAMbAnA sikkAonuM calaNa paNa A kALe cAlu karavAmAM AvyuM hatuM. jene "tAmrarUpa" athavA "mAsaka"nuM nAma ApavAmAM AvyuM hatuM. temAM paNa "ardha mAsaka" "kAMkaNI" ( mAsaka) ane "ardha kAMkaNI" ( mAsaka) nA sikkAo banAvavAmAM AvyA hatA. e sivAya senAnA sikkAo paNa TaMkazALamAM pADavAmAM AvatA. sikakAnI nakkala karanArAo temAM phAvI na jAya tevI rItanAM mizraNa karavAmAM AvatAM hatAM, tathA tenA upara khAsa kAyadAnA pratibaMdha rAkhavAmAM AvyA hatA. (A saMbaMdhamAM juo kaTilya arthazAstranA khaMDa bIjAnA khAsa sikakA prakaraNanA adhyAya.) vyApAranI sagavaDatA tevI ja rIte vyApAranI sagavaDatA khAtara vyAjathI nANAM Apa-le karavAno vahevAra chUTathI cAlu karavAmAM AvyuM hatuM ane tene aMge paNa khAsa niyamo ghaDavAmAM AvyA hatA. (juo arthazAstra, khaMDa 3 je, prakaraNa 11 muM.) zarAba Adi vyasane para rAjayane pratibaMdha A uparAMta zarAba, jugAra Adi sAta vyasane upara paNa khAsa pratibaMdha mUkavAmAM AvyA hatA. Ane aMge paMDita cANakaya khAsa lakhe che ke A vyasanamAM zarAbanuM vyasana bhAratanI prajAnuM ahita karanAruM ane adhogatie pahoMcADanAruM hovAthI tenA upara khAsa pratibaMdha rahevo joIe. pariNAme paMDita cANakaye zarAbanA upara kaDakamAM kaDaka pratibaMdha mUkyo hato. megesthinisa ke je mesIDenIyAnA pratinidhi tarIke mahArAjA caMdraguptanA darabAramAM hAjara hatA, te lakhe che ke "bhAratIya prajA A kALe madirApAnathI alaga hatI."
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 6 huM mahArAjA caMdraguptanI rAjyavyavasthA ne mahAjananI mahattA, magadha sAmrAjyamAM aneka rAkhyuM bhaLI gayAM tenI saphaLatAnuM mukhya kAraNa e samajAya che ke A kALe yuddhanI mahattA savizeSa manAtI hatI, ane samasta bhAratamAM magadha sAmrAjya pAse se karatAM vizeSa hastibaLa temaja azvabaLa hatuM. paMDita cANakya AnA saMbaMdhamAM pitAne abhiprAya darzAvatAM lakhe che ke-rAjAone vijaya mukhyatve karI hAthIo para avalaMbI rahelo hoya che. hastipradhAno vijayo rAjJAm / parAnikavyUhadurgaskandhAvArapramardanA ytiprmaannzarIra baLadaLo tina ta o au. artha0 2, 2 uparokta kAraNosara mahArAjA caMdraguptanA rAjyaamalamAM khAsa kaDaka kAyado ghaDavAmAM Avyo hato ke-"stipAtanaM judA . artha0 2, 2 je koI hAthIne vadha karaze tene prANadaMDa devAmAM Avaze." hAthIonuM mukhyatve utpattisthAna kaliMga ane aMga deza gaNAte hate. hinAnA zreSTha rAkhyAti jahAnArA. zAtha gharAntA divAnAM jamA thatA || vau. gAthe 2, 2 uparokta pradeza magadhanI bahu najadika hevAnA kAraNe hAthIonI prApti ahiMthI sugamatAbharI rIte thatI hatI, ke je hastibaLanA ge magadhanI senA anya rAjyanI senAnA hisAbe, adhika zaktizALI gaNatI hatI. mahArAjA caMdraguptanI jItanA aMge paMDita cANakaya lakhe che ke "A kALe magadhamAM
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 samrAT saMprati varasenikanI prApti saphaLatApUrvaka thatI hatI, te ja pramANe prajAne paNa laDAyaka jusso apUrva hatuM. e kAraNe magadhanI senA bhAratamAM vizALa ane prabhAvazALI gaNAtI hatI ke je magadhanA vijayanuM mukhya aMga hatuM.' paMDita cANakaye uparokta kAraNene aMge magadhane sAmrAjya banAvavAmAM saphaLatA meLavI hatI ane gaNa rAjya temaja janataMtra rAjyane naSTa karI pitAne sAmrAjyavAda niSkaTaka rIte cAlu rAkhyuM hatuM. - paMDita cANakaye rAjyaprAptimAM sUtradhAra tarIke bhajavela bahurUpInA pAThamAM tenAM nIce mujaba alaga alaga nAme graMthakAra taraphathI rajU karavAmAM AvyA che. vAtsAyanaH mallinAgaH kuTilazcaNakAtmajaH / drAmilaH pakSilaH svAmI viSNuguptoGgAlazca sH|| jemAM badhAe karI rAjyasaMcAlanamAM arthazAstranI nItinA aMge tenuM nAma cANakya tarIkenuM vizeSa prasiddhi pAmyuM che. I. sa. pUrve 306 mAM magadha sAmrAjyanI satA bhArata para niraMkuza banI tyArathI mAMDI mahArAjA caMdraguptanA jIvanakALa sudhI ane tatpazcAt mahArAjA caMdraguptanA mRtyu bAda paMDita cANakya -lagabhaga vavRddha avasthAe vAnaprastha tarIke hatA tyAM sudhImAM eTale lagabhaga moryavaMzanI rAjya sthApanA bAda lagabhaga 40 varSo sudhI magadha sAmrAjyanI sAme keIe paNa mAthuM uMcakayAne banAva banyo hoya evuM jaNAtuM nathI. mahArAjA biMdusAranA rAjyaamala samaye paMjAba taraphathI hamalAo thayA hatA, tyAre mahArAjA biMdusAranA yuvAna putra azeke pitAnI vIratAnA baLe temAM vijaya meLavI magadha sAmrAjyanI kIrtimAM vadhAro karyo hato. rAjayavyavasthA- paMDita cANakaye rAjyasaMcAlana aMge nIce pramANenI vyavasthA karI hatI:- kendrita sarakAranI sthApanA karI temAM teNe rAjyasaMcAlana aMge traNa vibhAge banAvyA hatA. (1) maMtrImaMDaLa, (2) nagaramahAjana, (3) ane anya adhikArI varga. A pramANenI rAjya vyavasthAnI mukhya aMgaracanAne kAraNe rAjyavyavasthA suMdara rIte sacavAI hatI, ane rAjyavahIvaTamAM kAryasiddhi sArI rIte thaI hatI. rAjyavahIvaTane teNe nIcenA nava vibhAgamAM vibhakta karI nAkhyuM hatuM. (1) Minister of Finance ( artha saciva. ) (2) Home Member (Minister) (gRhasaciva. )
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA caMdraguptanI rAjyavyavasthA ne mahAjananI mahattA, (3) Minister of War-vigraha khAtAne pradhAna (8) Minister of Revenue & Agriculture (udaislai Halld). (5) Minister of Justice & Chief Justice (nyAyAdhIza ane mejIsTreTa.) (6) Minister of Deplomacey (rAjyata kAunsala). (7) President of Council ( pradhAna). (8) Minister of Law (kAnUna sacIva). (8) nagarazeTha athavA nagara mahAjananA pratinidhi. uparokta nava prakAranAM khAtAMonI alaga alaga pratinidhitva dvArA rAjya saMcAlananI vyavasthA paMDita cANakaye zukra ane abhayanA nItizAstra anusAre karI hatI. temAM nagarazeTha athavA nagara mahAjananA pratinidhinI salAha levAmAM AvatI hatI ane mahAjananA pratinidhi tarIke gaNatA nagarazeThanI prajAnA vatI thatI mAgaNIo upara khAsa dhyAna ApavAmAM AvatuM hatuM. prajAsattAka vahIvaTa- A prajAsattAka vahIvaTane aMge lakhatAM paMDita cANakaya jaNAve che ke "nagaramahAjana zabda " e prAcIna sAhityanuM adhyayana che ke mahAjananI sthApanA rAmAyaNanA kALamAM thaI hatI. tenA aMge puSTimAM rAmAyaNano dAkhale nIce mujaba paMDita cANakya Ape che. "jyAre mahArAjA dazarathe rAmane rAjyagAdI ApavAnI IcchA karI, tyAre teNe nagaramahAjanane bolAvI tenA saMbaMdhamAM pUchayuM hatuM." A prasaMgane aMge vAmika RSi kahe che ke - brAhmaNAH balamukhyAzca paurajAnapadaiH saha / upatiSThati rAmasya samagramabhisecanam / paurajAnapadAcApi naigamazca kRtAJjaliH // sujJa vAcaka, mahAjana zabdanI utpatti prAcIna kALathI thaela samajAya che, tene ulekha hastalikhita graMthamAM paNa che. A vastune aMge UMDANabharyA saMzodhanathI jaNAya che ke rAmarAjyanA samaya karatAM adhika prAcInakALe mahArAjA vRSabhadevanA IvAku rAjyavaMzathI mahAjanane saMbaMdha cAlu thayo che ke jenA aMge mahArAjA iSabhadeve bhAratamAM sAmrAjyanI sthApanA karatAM "mahAjana ane tenA pratinidhi nagarazeThanI sthApanA karI, mahAjanane rAjyavahIvaTamAM suMdara sthAna ApyuM hatuM." rAjyavahIvaTamAM pitAne saMpUrNa hakka hovAnA kAraNe mahAjane rAjyavyavasthAmAM saMpUrNa sAtha Apyo hato.
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 samrATu saMprati A saMbaMdhamAM mahArAjA bhejanA samayamAM rAjyakavi kAlidAse raghuvaMza kAvyamAM rijana padane" ullekha karatAM raghuvaMzanI pUrve IkvAku vaMzathI mahAjananI utpatti thaI hatI ema jaNAvyuM che, ke je IvAkuvaMzanA mULa sthApaka zrISabhadeva hatA. tevI ja rIte mahAjanane saMteSI prajAsattAka rAjya banAvavAmAM mahArAjA caMdraguptanI pUrve thaela mahArAjA zreNike saphaLatA meLavI hatI ane magadhanareza biMbisArane zreNikanuM upanAma ApyuM hatuM. manusmRtimAM paNa deza saMgha" ane "grAmya saMghanuM" nIce pramANe varNana Ave che - - "o gAmaleza kAnAM cha satyena saMvidhA visaM vadenaro lobhAttaM rASTrAd vipravAsayet // manu / 8 / 216 // tevI ja rIte kaliMgarAja khAravelanA hAthIguphAvALA zilAlekhamAM paNa Ane ulekha karavAmAM Avyo che, jemAM mahArAjA khAravele "mahAjana"ne suMdara rItanA mahatvatAbharyA adhikAra suprata karyA hatA tenA aMge khAsa ullekha karavAmAM Avyo che. rAjya saMcAlanamAM mahAjananA sahakAranI khAsa jarUriyAta mahArAjA kumArapALanA rAjyAmala daramiyAnamAM zrImadda hemacaMdrAcArye mahAjananI sattA rAjyavahIvaTamAM prabaLa banAvI, gurjarabhUminA vijayI rAjavIonI kIrti vadhArI hatI. A saMbaMdhamAM ajoDa sAhityakAra zrImAna kanaiyAlAla mA. munzIe pATaNanI prabhutA, gujarAtano nAtha ane rAjAdhirAja nAmanA traNa graMtha lakhI mahAjana( kahetAM deza)nA pratinidhio paratve saMpUrNa vizvAsa dharAvI rAjya na calAvI zakAya tyAMsudhI sAmrAjyanA pAyAo sadedita DelAyamAna rahe che ema sAbita karI ApyuM che. bhAratanI mahAsabhA paNa pitAnuM pratinidhitva mAge che - Aje bhAratanI svataMtratAne cAhatI mahAsabhA ke jenuM bIjuM nAma mahAjana athavA dezasaMgha gaNAya teNe paNa prAcInamAM prAcIna rAjyanIti anusAra vartamAna sarakAra pAse rAjyavahIvaTI taMtramAM potAnA hakkAnI mAgaNe rajU karI, ahiMsAvAdane prAdhAnya sthAne rAkhI, mahAjana zabdanI kiMmata ane mahAjananuM baLa jagatabharane batAvI ApyuM che. jagatabharanI rAjyasattAo Ane dhaDo leze kharo ke? A laData uparathI briTiza sAmrAjya jevo rAjyasattAo te zuM paraMtu jagatabharanI rAjyasattAoe nizcayapUrvaka mAnI levuM ke rAjyaaMganI be bAMho samAna che. "jamaNI bAMhya te deza yA mahAjana ane DAbI bAMhA te rAjyAdhikAra." A be paikI eka aMga DhIluM thatAM bIjAM aMgane tenI apaMgatA tarata jaNAI
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA caMdraguptanI rAjyavyavasthA ne mahAjananI mahattA 225 Ave che. eka hAthe kadApi tALI na paDe tevI ja rIte rAjyavahIvaTa dezapratinidhi sabhAne bAjue mUkI kadApi kALe ekahaththu calAvI zakAya ja nahi. ekahaththu vahIvaTanAM pariNAme viparIta Ave che - dhAro ke rAjyAdhikArI varga mahAjanathI vimukha thaI athavA tenA uparavaTa thaI, prajApratinidhitvapaNane virodha karI rAjyAdhikAra calAve to tenuM pariNAma sadA ya kusaMpa ane asaMteSamAM Ave che. jyAre jarUrI kAryaprasaMge yA AkramaNa samaye prajAjananI sahAyatAnI, sainyabaLanI athavA te rAjanItijJa netAonI kiMmatI salAha yA to madadanI jarUra paDe tyAre prajAnI uparavaTa thaI ekahaththu sattA dvArA rAjyavahIvaTa calAvanAra rAjA ane rAjyAdhikArI varganI evI te kaDI sthiti thaI paDe che ke jenA vege sAmrAjyanA pAyA DhIlA ane jarjarita banI, ekAMgI jevA a9pajIvI bane che. A pramANe mahAjananI kiMmatI salAha ane sahakAra na meLavanAra ane tenAthI vimukha rahenAra rAjyasattAonI sthiti kaDhaMgI thaI paDe che. mahArAjA kumArapALanI rAjya prAptimAM mahAjananI saMmati pUrva paraMparAnA bhAratIya itihAsa tarapha daSTipAta karatAM mahArAjA bharata, zreNika, khAravela, kumArapALa, caMdragupta, azoka, saMprati, mahArAjA bheja tathA vikrama Adi prabhAvazALI rAjavIe zuM kamatAkAta, ane eka hAthe dharatIne dhajAvavAmAM pachAta paDe evA hatA ke jemaNe nitya temanA pratinidhio dvArA mahAjananI salAha laI bahumAnapUrvaka mahAjananuM mAna temaja maratabo sAcavI rAjya calAvyuM hatuM. mahArAjA siddharAja jayasiMhanA mRtyu bAda tenA uttarAdhikArI rAjyaputra kumArapALane garavI gujarAtanuM samrATapada arpaNa karatI vakhate rAjyAdhikArIoe zuM mahAjananuM bahumAna ane tenI kiMmatI salAha mAnya nahetI rAkhI? 1. A pramANe rAjyavahIvaTa prajAsattAka banAvavAmAM prAcInamAM prAcIna graMthika purAvAo upara pramANe maLI Ave che, ke jenA vege bhArata pitAnI bhUmine vartamAna kALa sudhI gauravapUrvaka saMskArI bhUmi tarIke gajavI zakI che. prAcIna kALamAM mahAjane saMbhALela sAmrAjayone vahIvaTa je samaye ekavacanI mahArAjA harizca (satya) parIkSAmAM pitAnuM rAjya brAhmaNa svarUpe Avela parIkSA vizvAmitra RSine dAnamAM daI varSane vanavAsa lega te samaye
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 samrAT sa prati paNa mahAjane ja mahArAjA harizcaMdranI gerahAjarImAM ja rAjyasattA ane rAjya saMbhALyuM hatuM; chatAM mahAjananA hAthe kAipaNa jAtanI geravyavasthA thavAnA dAkhalA graMthAnA koipaNa pAne jovAmAM AvyeA nathI. te ja mAphka mahArAjA rAmanA vanavAsa daramiyAna mahAjananA hAthamAM bAra varSa sudhI rahela rAjyavahIvaTamAM mahAjananA hAthe kaipaNa aniSTa thayAnuM kAipaNa ThekANe nAMdhAyuM nathI. tenA badale UlaTI tenA sthaLe mahAjane suMdara rIte rAjyavyavasthA sAcavI rAjyanIti vikasAvI hatI. A pramANenI aitihAsika noMdhA prAcIna itihAsane pAne maLI Ave che. A uparathI spaSTa rIte samajAya che ke mahAjananA hAthamAM (dezanA hAthamAM ) rAjA ane prajAnA saMyukta maLe rAjyavahIvaTa rahetAM, te vahIvaTa cAva--kRtivArI ' yazasvI ane gauravavaka thaI paDe che. '' X X rAjyavahIvaTamAM prAcIna nItizAstranA AdhAre paMDita cANAye peAtAnI tIkSNa buddhinA upayAga karI 6,600 aAkanA arthazAstranA mATe graMtha alaga alaga 24 vibhAgamAM racI rAjyanIti samajAvI hatI. X te ja graMthAnusAra paMDita cANAkye rAjayavahIvaTamAM rAjyanItinA upayoga karI zAma, dAma, daMDa ne bhedanI rAjyanItidvArA magadhasAmrAjyane yAgya baMdhAraNapUrvakanuM anAvyuM ke jetu' anukaraNa karavA dezedezanA pratinidhie pATaliputra AvatA hatA. tenA khaMdhAraNane ceAge bhAratanA vepAra jaLa ane khuzkI mAge jagatabharamAM anusa dhAyA hatA ane bhArata jagatabharanI rAjyavyavasthAmAM agrasthAne gaNAvA lAgyuM hatuM. mahArAjA caMdragupta pAse A kALe sainyabaLa keTaluM hatu tenA saMbaMdhamAM DaoN. smitha jaNAve che ke 60,000 padAti, 30,000 azvArAhI, 8,000 ratha, 750 gajArAhI savArA, tathA 8,000 rathArAhI hatA. DA. smithanA jaNAvyA mujaba dareka ratha ane dareka hAthIo upara traNa traNa kuzaLa dhanurdhArIe besatA hatA. ,, mahArAjA caMdraguptanA rAjyAmalamAM lazkarIkha cAlIza karADa uparAMtanA hatA. tevI ja rIte mahArAjA caMdraguptanA kALamAM dAnanI vyavasthA paNa suMdara rIte karavAmAM AvI hatI, jethI garIba ane apaMga vargane mahArAjA caMdraguptanu rAjya leAkapriya thai paDyuM hatu. kuzaLa kArIgarA ane vijJAnIone rAjyasahAyatA sArA pramANamAM maLatI hatI tenI sAtheAsAtha sArvajanika hitakAryo para paNa suMdara najara rAkhavAmAM AvI hatI. khetIvADInA aMge kheDUtAne sahAyatArUpa gaMgA nadImAMthI alaga alaga naherAnA phAMTAo kADhI cheka sArASTranA giranAra parvata sudhI kheDUtAne rAhata ApI hatI. mahArAjA cadraguptanA dhArmika vizvAsa-- mahArAjA caMdraguptanI dhArmikatAne aMge kalikAlasarvajJa zrImad hemacaMdrAcAya lakhe
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA caMdraguptanI rAjyavyavasthA te mahAjananI mahattA 227 che ke paMDita cANAkaye mahArAjA caMdraguptane dhArmika parIkSAdvArA jaina dharmane pramANabhUta siddha karI batAnyA hatA jene lagatI khInA nIce mujaba che:-- eka divasa mahArAjA caMdraguptanA mahelamAM aMta:pura najadikanA eka vizALa eraDAmAM alaga alaga dharmanA sAdhuene paDita cANAkaye dhama parIkSA arthe khelAvyA hatA. te prasaMge mahAbuddhivAna cANAkaye peAtAnI cANAkayabuddhinA upayAga karI rAjyamahelanA aMta:pura ane A sAdhuonA mesavAnA dIvAnakhAnAnI vacce khullI paDatI agAsIvALI jamIna para cunAnI bhUkInA traNNA thara patharAvyA hatA ke je tharanA upayoga teNe parIkSA ka hatA. aMta:puranA eraDAonI najadika rUpalAvaNya yukta dAsIone evI rIte besADavAmAM AvI hatI ke te dAsIe sAmenA oraDAmAM beThela sAdhuene joi zake, ane sAdhue dAsIone joi zake. A dAsIone AkarSaka vastrAbhUSaNa paherAvI sudara rIte sajja karI hatI ke jethI svAbhAvikatAe manuSyanuM hRdaya caMcaLa banI te tarapha AkarSAya. mahArAjA ane paDita cANAye banne eraDAonI vacamAM eka eraDAmAM evI rIte beThaka lIdhI hatI ke tenI khabara rAjyamahelamAM dharmacarcA padhArela sAdhuone paDe nahi. upara pramANenI vyavasthA karyA bAda dareka paMthanA sAdhuone vArApharatI dha carcA melAvavAmAM AvyA. mahArAjA ane paDita cANAkaya Adi rAjyavage IrAdApUrvaka gerahAjara rahI sAdhuone ekalA ja uparIkta eraDAmAM besADI rAkhyA. A pramANe lagabhaga ekAda kalAka temane rAjyamahelanA eraDAmAM besADI rAkhI temanI hilacAla tarapha sUkSmaSTi rAkhavAmAM AvI. pariNAme jainadharma sivAyanA anya dareka dharmanA sAdhue tyAM vArApharatI AvyA. samaya maLatAM aMta:puranI kutUhalatA taraph sanI STi jatI; ane tee pAtAnA sthAna uparathI UThI agAsI vacce jai aMta:puranI dAsIvarganI ramatIyALa ceSTAe nIhALatA. Ama halana-calanamAM temanI pAdukAe pAtharela cunA upara paDatI ane tethI teonA hRdayanI caMcaLatA samajAI AvatI. AvI rIte dareka dharmanA sAdhuonI parIkSA thayA bAda zvetAMbara jaina munione khelAvavAmAM AvyA. temane rAjAnA khAsa eraDAmAM besADavAmAM AvyA ke je eraDA aMta:puranA raNavAsanI lagAlaga hatA. jaina munie padhAryA bAda temanI parIkSArthe mahArAjA caMdragupta ane paMDita cANAkaya Adi rAjayage guptasthAne beThaka lIdhI. rAjyamahelamAM padhArela mahAmunioe mahArAjA caMdragupta Adi rAjyavarga jyAMsudhI temanA eraDAmAM na Avye tyAMsudhI A jIteMdriya sAdhue mUrtinI peThe sthira besI rahI, svAdhyAya ane zAstragANI taraph dhyAna pahoMcADI Avazyaka kriyAmAM lIna thayA. pachI rAjA ane amaladAravarga tyAM AvatA temane dharmopadeza saMbhaLAvI bhUmi tarapha ja najara rAkhI A jIteMdriya sAdhue peAtAnA sthAne cAlyA gayA.' A pramANe dha parIkSAmAM jainasAdhue mahArAjA caMdraguptane uttamAttama kriyApAtra
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 samrA saMprati ane zuddha saMyamI jaNavAthI te custa jainadhamI bane ane te tyAM sudhI ke jainadharmanI viruddha koIpaNa jAtane pracAra karanAra, jainamaMdiramAM AzAtanA karanAra, temaja tene nukasAna pahoMcADanAra mATe khAsa kaDakamAM kaDaka kAyadAo teNe ghaDyA. De. simatha mahArAjA caMdraguptanA dharmane aMge jaNAve che ke "A mahAna samrATa biMbisAra jevo ja jena hatuM tevuM na mAnavAne kaMI paNa kAraNa nathI. zizunAga, nada ane mairyonA samayamAM jenadharma magadhamAM pratiSThA bhegavatA hatA. vidvAna brAhmaNe cANakayanI yuktithI caMdragupta rAjya meLavyAnI vAta jainadharma rAjyadharma hato te mAnyatA mATe aprAsaMgika nathI. jene pitAnA vidhividhAna mATe paraMparAthI brAhmaNe raktAM AvyA che. naMda ane pachInA nava rAjAnI sevA temanA maMtrIoe jenasAdhuonI sahAyatAthI ja karI che. A kALanA mahAnuM amAtyanA jaina sAdhuo mitra tarIke gaNAtA hatA.' - A pramANe mahArAjA caMdraguptanA rAjyAmala daramiyAnamAM jenadha ucca keTInI janasevA dvArA magadha sAmrAjyane dukALanA ane nadInI rela jevA bhayaMkara AktanA samayamAM paNa tarato rAkhyuM hatuM, je vastu nirvivAda rIte sarvamAnya rahe che. A vastusthitine Da. themsa jevA paNa svIkAra kare che. mahArAjA caMdragupta bharayuvAna avasthAmAM I. sa. pUrve 322 mAM bhAratanI gAdI upara AvyuM hatuM. teNe pAMca varSa sudhI paMjAbanA rAjA tarIke rAjya karyuM hatuM. bAda I. sa. pUrve 317 mAM magadha sAmrAjyanA samrATa tarIke rAjyagAdI meLavI. A pramANe 24 varSa sudhI teNe pitAnuM rAjya niSkaTaka rIte bheLavyuM. bAda I. sa. pUrve 298 mAM 50 varSanI preDhAvasthAe teno svargavAsa thaye.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 7 muM. mahArAjA biMdusAra, I. sa. pUrve ra98 thI 272, vIranirvANa ra29 thI 255 26 varSa A mahArAjAne janma naMdakumArI dhAriNI Urphe durghaTAnI kukhathI I. sa. pUrve 314 athavA 315nA gALAmAM thayo hate. je samaye mahArAjA caMdraguptanuM avasAna thayuM tyAre tenI umara lagabhaga soLa sattara varSanI hatI. A mahArAjAne janma tenI mAtAnI kUkha cIrI AThamA mahine thaela hovAthI tenI zArIrika sthiti nabaLI hatI ane pariNAme te avAranavAra mAMdo raheto. dviIpavaMzamAM mahArAjA biMdusArane biMdusAra tarIke, vAyupurANamAM bhadrasAra tarIke ane anya purANee tene "vArIsAra" evA nAmathI saMbodhela che. De. phalITe A mahArAjAne emiceTsa (Amitrochets) tarIke saMbodhela che. A mahArAjAnA rAjyAmala daramiyAnamAM yugapradhAna tarIke zrI AryamahAgirijI hatA tathA zrI Arya- suhastisUri paNa dIkSita sAdhu tarIke vidyamAna hatA. mahArAja biMdusAre paMDita cANakayanI madadathI soLa sAmrAjya upara pitAnI vijayapatAkA pharakAvI hatI, je vAtane DaoN. simatha paNa Teko Ape che. eTale ke magadha sAmrAjyanI sImA baMgALanA samudrathI mAMDI siMhaladvIpa sudhI pahoMcI gaI hatI. je pradeza jItavAne prAraMbha mahArAjA caMdragupta karyo hato te pradezo biMdusAre paMDita cANakayanI madadathI saMpUrNa jItI lIdhA ane lagabhaga samasta bhArata magadha sAmrAjyanI sattA nIce AvyuM hatuM mahArAjA biMdusArane cahasasAra- mahArAjA biMdusAranAM lagna tenI seLa varSanI umare eka brAhmaNa kanyA sAthe tenI
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 samrA saMprati sarvottama kuMDaLInA AdhAre karavAmAM AvyA hatA. tenI kakhathI ekAda be varSamAM ja bhAratanA mahAna samrATuM azokane janma I. sa. pUrve 295 athavA 26mAM thayela hatuM. bIjI bAjue samrA biMdusAra uparokta lagna bAda eTalo badho viSayAMdha banyuM hatuM ke potAnA nabaLA bAMdhAne vicAra na karatAM bambe varSe navI navI strIo paraNato ja gayo hato ke jenA yoge tene daza bAra putranI utpatti thaI hatI, paraMtu tenuM pariNAma e AvyuM ke lagabhaga 40 varSanI yuvAvasthAmAM I. sa. pUrve ra7ramAM tene pitAnA dehane tyAga kare paDyuM. tenA rAjyAmalamAM banela mukhya ghaTanAonI neMdha nIce mujaba che. mahArAjA biMdusAranA rAjyavahIvaTamAM banela ghaTanAo paMDita cANakaya mahArAjA caMdraguptanA mRtyu bAda lagabhaga 15 varSa sudhI jIvavA pAmyA hatA. naMdavaMzanA kuTuMbIo taraphathI paNa paMDita cANakya viruddha kAvatrAM thayA karatA hatA, jene sAmane paMDita cANakya bahAdurIthI karyA karatA hatA chatAM tenA kAvatrAMne bhega anta paMDita cANakyane banavuM ja paDayuM. A viSayamAM navAMgI TIkAkAra zrImadda abhayadevasUrijI jaNAve che ke - eka divasa naMdarAjAnA subaMdhu nAmanA pradhAne ekAMtamAM biMdusAra rAjAne kahyuM ke"he deva! je ke ame zatru pakSanA chIe ane teTalA khAtara ja ame dUra karAyA chIe; chatAM rAjyane hitakara kAMIka huM Apane jaNAvuM chuM. ApanA mAnane lAyaka paMDita cANakaya halakI pravRttine ane pApakarmamAM pUro che. atyaMta karuNa rIte raDatI tamArI mAtAnuM peTa cIrI te pApIe tene paraloka mokalI. zuM te kArya Apane ayogya lAgatuM nathI ? tamAre paNa tamArA AtmAnuM prayatnapUrvaka rakSaNa karavuM." rAjAe uparokta hakIkta sAMbhaLI potAnI dhAvamAtAne pUchayuM tyAre teNIe bheLA bhAvathI jaNAvyuM ke he putra! subaMdhunI hakIkata satya che. dhAva mAtAnAM uparokta vacana sAMbhaLI mahArAjA biMdusAra krodhe bharAye. paMDita cANakaya A vastune tarata pArakhI gaye ane pitAne ghera AvyuM. sagAMsaMbaMdhIone bolAvI gya zikhAmaNa ApI potAnuM dravya dharmakAryamAM vAparavAnI vyavasthA karI. cANakayanI patnI svargavAsa pAmI hatI, ane tene saMtAnamAM kahyuM hoya evuM mAluma paDatuM nathI. eTale potAnA kuTuMbamAM cANakaya ekale ja hatuM te A uparathI spaSTa samajAya che. dagA kIsakA sagA nahi- pachI tIkSaNa buddhivALA cANakaye gamaMtrAdikathI saMyukta eka prakArane gaMdha banAvI tene likhita bhejapatra sAthe dAbaDAmAM bharyo. pachI te dAbaDAne lAkhathI barAbara baMdha
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA biMdusAra 231 karI piTImAM mUkyo. bAda teNe te piTIne aneka tALAMo daI jANe gharanuM sarvasva temAM na hoya te pramANe tene gharanA aMdaranA bhAgamAM peka karI mUkI rAkhI. bIjI bAjue paMDite pitAnI buddhine upayoga karI dubuddhi subaMdhune tenI kRtinuM barAbara phaLa maLe tene mATe mahArAjAne jaNAvyuM ke huM ati vayevRddha hovAnA kAraNe rAjya saMbhALI zakuM ema nathI. eTale A subaMdhune amAtyapada ApI mane mukta kare, kAraNa ke huM mAruM AtmakalyANa karavA cAhuM chuM. mahArAjAe te mujaba karyuM ane A vAvRddha pradhAna rAjyabhArathI taddana alaga thaya. vayevRddha cANakaye pitAnA gharane tALuM mArI, nagaranI bahAra jaI mRtyune bheTavA taiyArI karI. paMDita cANakyanuM anazana vrata bAda cANakaye anazana grahaNa karI, agnijvAlA prakaTAvI ane temAM praveza karI mRtyu pAmavAne nizcaya karyo. dhAva mAtAe A vAta jANI rAjAne kahyuM ke"he putra! Arya cANakya pradhAna pratye teM A zuM AcaraNa karyuM ? tenI tIkSaNa buddhidvArA tane sAta vibhAgavALa rAjyavistAra prApta thayela che ane A tArI jiMdagI paNa tenI yuktithI bacavA pAmI che. AthI vadhAre tane zuM kahuM? tane jIvADavAnI IcchAvALA paMDite strIdhanA pApane paNa na gaNakAryuM, bhayaMkara lekanA apavAdane paNa na gaNyo ane tane bacA." A pramANe jaNavI dhAva mAtAe pUrvokta sarva hakIkata kahI saMbhaLAvI. eTale mahArAjA biMdusAra tarata ja parivAra sahita paMDita cANakayanI kSamA mAgavAthe gayA, ane cANakyanA pagamAM paDI, praNAma karI, lajajAthI nIcA mukhavALA rAjAe gaLagaLA avAje pitAne aparAdha mApha karI punaH rAjyamaMdiramAM padhAravA prArthanA karI. paMDita cANakya kahyuM ke-"he vatsa! mane koInA para krodha nathI, mATe tuM khuzIthI rAjamahele jA. meM te anazanavrata lIdhuM che." tyArabAda rAjA vaMdana karI tene khamAvI ghera ga. A hakIkata duSTa AzayavALA subaMdhunA jANavAmAM AvatAM teNe A gya avasara A jANI mahArAjAne kapaTabuddhithI jaNAvyuM ke he deva ! paMDita cANakaya A samaye pUjAne lAyaka che; mATe tamArI rajA hoya to huM paNa tenI pUjA karuM." subaMdhue paDita cANakyane bALI mUkya A pramANe te paTabuddhi subaMdhue bIjA mANaso na jue tevI rIte dhUpa karatAM eka aMgAra chANAmAM nAkhI dIdho. A samaye dura subaMdhunA buddhi kAryane joI pratikAra karavAne asamartha e sUrya paNa asta pAme. Ama chANamAM dUdhavAtA agnie aMdhakAramaya rAtrimAM pitAnuM svarUpa prakAzya ane samabhAvavALA pradhAna cANakayane bALavA lAgyA. paMDita cANakya A kALe ciMtavavA lAgyuM ke- he jIva! te pahelAM duHkha upArjana
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 samrAT saMprati kareluM te tane prApta thayuM che, mATe kaiAinA para dveSa na karatAM zAntithI jinezvara bhagavAnanA upadezane vicAra; kAraNa ke A saMsAramAM ghaNA jIvA ghaNI vAra ghaNA kALa panta ghaNA prakAre zatru ane mitrabhAve tane prApta thaelA che; mATe tuM karma zatruone jItavAmAM kAraNubhUta evA mitrasamAna sumantu pradhAna para roSa na kara." A pramANe sa jIvA pratye samabhAvane bhAvatA, paMcaparameSThI namaskArane melatA, leAkAnta rahela siddhonu zaraNu svIkAratA ane tratAne saMbhAratA cANAkaya agnidvArA khaLI gayA ane vizuddha dhyAnathI mRtyu pAmI devaleAkamAM mahaddhikadeva thayA. paMDita cANAkayanA maraNa bAda tenu dhana meLavavAnI icchAe amAtya sukhandhue bindusAra pAse cANAkayanA gharanI mAgaNI karI. rAjAe tenI mAgaNIne anumati ApI eTale subandhu makAnamAM rahevA gayA. dhananA saMzAdhana mATe prayatna karatAM eka eraDAmAM aneka tALAthI baMdha karela pelI peTIsubandhunA jovAmAM AvI teNe save tALAMe teADI temAM rAkhela pelA dAkhaDAne joi vicAyuM ke- kharekhara ! AmAM ratnA bharelAM lAge che. e vinA tenI ATalI badhI saMbhALa hAi zake nahi.'te dAkhaDAne teNe khAlyA eTale temAMthI leAkeAttara (divya) mahAsugaMdhI gaMdha tenI najare paDyA. te gaMdha teNe sUMthyA ane tenA ati sugaMdhapaNAthI teNe ati AnaMda paNa anubhavyeA. eTalAmAM dAkhaDAnI aMdara mUkela bheAjapatra paNa tenA jovAmAM AvyuM jemAM nIce pramANenA zleAka tenA vAMcavAmAM Avye. gaMdhAnAmrAya ya imAna tiSThenmunicaryayA / aMtakasya sa tatkAla - matithitvaM gamiSyati // 66 A gaMdha sudhI pachI je manuSya municaryAmAM ( muninI mAphaka vartana karaze nahi) raheze nahi te tatkAla camanA atithi thaze. " A pramANe vAMcI te atyaMta viSAda pAmyA ane teNe nizcaya karyo ke cANAkayanA A prayAga vRthA na heAya; tathApi bhAjapatramAM lakhela anI khAtrI karavA sukha e kAi puruSane te gaMdha suMghADI tene dibyAhAranuM bhAjana karAvyu' eTale tarata ja te puruSa maraNa pAmyA. A badhI vastue najara sAme banelI joi peAtAnI jiMdagIne rakSavAnI icchAthI te sukha pradhAna paNa tapasvI mAphka rahevA lAgyA. ane vicAravA lAgyA ke- ahA ! paMDita cANAkayanI buddhinI kuzaLatA tA jue ke--jeNe maratAM maratAM paNa mane jIvatA marelA banAnyeA. ' A pramANe abhavyabhAvathI munipaNAmAM rahela te sukha... pradhAna muninA phaLane na pAmyA. tyArabAda peAtAnu jIvana teNe atyaMta pazcAttApapUrvaka prabhubhaktimAM gALyu. X * samrATa biMdusAranA rAjyAmala daramiyAnamAM pazcima eziyAmAM selyukasa nIkeTaranA X
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA biMdusAra 273 uttarAdhikArI tarIke eITikasa seTara rAjya karate hato, ane megesthinIsanI jagyAe tenA pratinidhi tarIke DAyamecarsa pATaliputramAM hate. mahArAjA biMdusAranI mAMdagIne lAbha laI pazcimottara pradezamAM pAchuM kaMIka tophAna thavAnI mAhitI mahArAjA biMdusArane maLI, jenA aMge mahArAjA biMdusAranI rajA laI bharayuvAvasthAe pahoMcela rAjyakumAra azake paMjAba, takSazilA pahoMcI baLavAne zamAvI dIdhe. A samaye paMjAbanI prajAe tene sAro satkAra karyo. jyAre rAjyakumAra takSazilAmAM hatuM tyAre tene tenA pitA bindusAranA mRtyunA samAcAra maLyA ane te tyAMthI tarata pATaliputra AvyA. A saMbaMdhamAM divyAvadAnanAM pRSTha 271 mAM nIce pramANe lakhANa che. ___'atho rAjJo bindusArasya takSazIlAnAmanagaraM viruddham / tatra rAjJA bindusAreNAzoko visarjitaH / gaccha kumAra takSazIlAnagaraM sannAmaya / caturaGgaM balakAyaM dattaM yAnaM praharaNaM ca pratiSiddham / yAvat azokaH kumAraH pATaliputrAnirgacchan bhRtyaiH vijnyaapitH|...shrutvaa takSazilAnivAsInaH paurAH ardhanitIyAni yojanAni mArge zobhAM kRtvA pUrNaghaTaM cAdAya pratyudgatAH / prayugdamya ca kathayati / na vayaM kumArasya viruddhAH nApi rAjJo bindusArasya / api tu duSTAmAtyAH asmAkaM paribhavaM kurvanti / mahatA ca satkAreNa takSaziyAnA pitA ' Edited by Cowell & Nid, P. 371 mahArAjA bindusAra potAnA pitAnI mAphaka jainadharmane pALanAra ane custa na hatuM. A pramANika nivedanane Da themasa vadhu Teko ApatAM jaNAve che ke - 'bindusAra pitAnA pitRdharmane anusaryo hato ane azokane paNa bALapaNamAM te ja dharmanuM zikSaNa maLyuM hatuM.' upara pramANe pitAnA pitA caMdraguptanI mAphaka rAjyanItine anusarI, mahArAjA biMdusAra magadhanI rAjyagAdI para 25 varSa sudhI geravatAbharI rIte rAjya calAvI marya. vaMzanI kIrtine vadhArI hatI, eTaluM ja nahi paNa paMDita cANakayanA sahavAsamAM rahI te dayALu ane mahAjana pratye apUrva mAna dharAvanAra banyo hato. mahAvaMzamAM jaNAvyuM che ke-vacalI sthitinA sanAtana brAhmaNadhamI lagabhaga 60,000 jeTalA brAhmaNa samAjane bhikSAvRtti para nirvAha thate hato. temanuM paNa teNe suMdara rIte rakSaNa karyuM hatuM. eTale A uparathI siddha thAya che ke A mahArAjAe pitAnA pitAnI mAphaka dayALu bhAvanAo rAkhI, rAjyakhajAnAne sadvyaya saMkaTanivAraNa karI potAnI pAchaLa amara kIrti mUkI hatI.
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 8 muM. mahArAjA azeka, Urphe dharma azeka, Urphe devAnupriya mahArAjA priyadarzana, I. sa. pUrve ra7ra thI ra35, vIranirvANa rapapa thI ra9ra H 37 varSa yugapradhAna zrI Arya suhastisUri rinirvANa 24pa thI ra91 sudhI. jinakahapI zrI AryamahAgiri vIra nirvANu 245 mAM yugapradhAnane nikSepa karI vi. ni. 261 sudhI jIvita rahyA hatA. mahArAjA azokane janma I. sa. pUrve 295-96 mAM mahArAjA biMdusAranI brAhmaNa jAtinI mahArANanI kUkhathI thayo hato. aitihAsika graMthonA avakana parathI temaja bauddhagraMthanI samAlocanAdvArA jANavAnuM maLI Ave che ke mahArAjA biMdusArane saLa rANIo hatI. dareka rANIone pUrato vistAra hatA. A sarva rAjyaputromAM mahArAjA azeka e pATavIkuMvara na hatuM, chatAM te ati bahAdura ane vIra hovAthI tene magadhanI gAdI maLI hatI. cauda varSanI uMmare je mahArAjA biMdusAre tene raNaghele rAjaputra banAvI, potAnI pAchaLa rAjyavyavasthA saMbhALavA A vIraputra lAyaka che evuM vicArI tene yuvarAja pada arpaNa karyuM hatuM anya rANInA kumAro azeka karatAM moTI umaranA hatA jethI tenI mAtAoe azoka sAme rAjyakhaTapaTa cAlu karI. rAjaputra susImanI mAtA ane susImanA pakSane prapaMca azoka mATe pUrata bhayajanaka hatuM, chatAM jyAM sudhI mahArAjA biMdusAra vidyamAna rahyA tyAM sudhI anya rANIo ane rAjyaputrothI azakanI viruddhamAM koI paNa jAtanI hilacAla jAhera rIte thaI zakI nahi. rAjyaputra azokanAM lagna tenI soLa varSanI avasthAe esa nagaranI eka vaNika kanyA sAthe karavAmAM AvyAM hatAM, ke jenuM nAma padmAvatI hatuM. padmAvatI temaja tenuM
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA azAka Urphe dharmAM azoka Urphe devAnupriya mahArAjA priyadarzIna 235 pitRkuTuMba jainadharma parAyaNa hatuM. padmAvatInI kUkhathI TUMka samayamAM A aitihAsika graMthanA mULanAyaka samrAT saMpratinA pitA kuNAlanA i. sa. pUrve 277 athavA 278mAM janma thayA hatA. kuNAlanA janma bAda padmAvatI rANInuM mRtyu thayuM. pazcAta rAjyakumAra azAkanAM bIjA lagna magadhanI eka aiddhadhamI atisvarUpavAna tISyarakSitA nAmanI kanyA sAthe I. sa. pUrve 276-277 mAM karavAmAM AvyAM hatAM. A rANInA svarUpamAM azeAka evA tA lubdha thayA ke te tISyarakSitAne lagabhaga AdhIna banI gayA. lagna khAda pAMca varSanA gALAmAM A mahadhamI rANIe eka kuMvara ane eka kuMvarInA janma ApyA, jemAM kuvara mahendrasiMha meATA hatA ane sa`ghamitrA tenA karatAM e varSe nAnI hatI. i. sa. pUrve 275 nA gALAmAM rAjyakumAra susImane temaja azeAkane pajAmamAM jAgela vigraha zAMta karavA mATe vArApharatI javAnuM thayuM. mahArAjA hiMdusAre potAnA moTA putra susImane paMjAba pahelA mAkalyA hatA. A susIma rAjakumAra paMjAba tarapha sArI senA laIne gayA hatA chatAM te paMjAmanA vigraha zAMta karI zakayA nahi. eTale vIra rAjaputra azAkane mahArAjA biMdusAre paMjAbanA vidveAhanI zAMti arthe catura MgI senA sahita mAkalyA. vIra aAAke paMjAba pahAMcI bhujabaLadvArA tyAMnA vidneAhane zAMta karyAM. vidrohanI zAMti thatAM paMjAbanI prajAe A vIra rAjaputrane vadhAvI lIdhA. A bAju mahArAjA bi MdusAra i. sa. pUrve 273 mAM mRtyuzayyAe paDyAnA samAcAra pajAma pahoMcatAM rAjaputra susIma rAjyalAbhane aMge paMjAbathI tarata magadha pALeA karyAM; jyAre rAjaputra azokane pAchA na pharatAM kAzmIranA pradeza sara karavAnI jarUrIyAta jaNAi. kAraNa ke kAzmIra pradezamAM A samaye magadha sAmrAjya viruddha vAtAvaraNa uzkerAtuM hatu, ke je vAtAvaraNa pajAkha pradezanA saMrakSaNArthe magadhanI ADe Avatu hatu. eTale vIra rAjaputra azeAka paMjAbathI pAchA pharatAM pahelAM kAzmIra para peAtAnI vIrasenA sAthe caDhAi laI gayA ane bhayaMkara yuddhamAM kAzmIranarezanA parAjaya karyo. bAda sadhI samaye kAzmIranareze pAtAnI rAjyakuMvarI rAjyaputra azAkane paraNAvI, ane mahArAjA azeAka i. sa. pUrve 272 mAM kAzmIra pradeza jItI magadha pALeA pharyAM. A samaye mahArAjA biMduMsAranA svargavAsa thaI cUkayA hatA. mahArAjA azAthI kAzmIranI rAjyakumArIne eka putranI prApti thai hatI jenu nAma jhAlAka pADavAmAM AvyuM hatuM. A rAjyaputra leAkane kAzmIrapati mahArAjAnI gAdI pAchaLathI svataMtra rAjavI tarIke maLI hatI, ane jhAleAkanA vaMzajoe magadhanA badale kAzmIranA pradeza para pAtAnI rAjasattA jamAvI hatI, ane te kAzmIranA svataMtra mahArAjA tarIke oLakhAtA hatA. tenA vaMzajoe kAzmIranA pradezanA bhAgavaTo karyA hatA jene lagatA itihAsa kAzmIra pradezanA itihAsa rajU karatAM ame vigatavAra jaNuAvazuM.
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 samrA saMprati mahArAjA azoka kAzmIrathI nIkaLI vijayI senA sAthe magadha AvI pahoMcyo. A samaye azakane laghu baMdhu tIkumAra Urphe mAdhavasiMha magadhamAM hAjara hate. teNe magadha padhArela rAjyakumAra azokane magadhanI paristhitithI vAkepha karatAM jaNAvyuM ke-"rAjyagAdInA aMge ahiM jabarajasta prapaMce racAyA che ane anya rAjakumAranA saMbaMdhI pakSoe pATavI kuMvara susImano pakSa laI, tene rAjyagAdI ApavAnI goThavaNa karI che." A hakIkata sAMbhaLatAM ja vIra azoke pitAnA bAhubaLe rAjyanA bahumati vibhAgane pitAnI tarapheNamAM laI, je vijetA lazkaranA baLe teNe paMjAba ane kAzmIra sara karyA hatAM tenA para mustAka rahI teNe pitAnA oramAna bhAIono ghAta karyo. mAtra pitAnA laghubhrAtA tISyane jIvato rAkhe. A ghaTanAne aMge zrAddha aneka jAtanI kathAo rajU karatAM jaNAve che ke azake mahArAjA biMdusAranA 98 putrane ghAta rAjya prApti arthe karyo hato. divyAvadAna putronI saMkhyA jaNAvatuM nathI, chatAM te jaNAve che ke azoka ghaNuM rAjyaputrano ghAta karI gAdI para beTho hato. I. sa. pUrve 272 mAM ja mahArAjA biMdusAranA svargavAsa pachI tarata ja azokanAM nAmanI rAjyAjJA phelAvavAmAM AvI, chatAM vAMdhAmAM paDela rAjyagAdI upara tene rAjyatilaka thaI zakayuM na hatuM. bAda lagabhaga traNa cAra varSe rAjyatilaka thayuM hatuM chatAM ItihAsanA pAne magadhanI rAjyagAdI samrATa azokane I. sa. pUrve 272 mAM maLI e pramANe jaNAvavAmAM AvyuM che. A vIra puruSanA hAthamAM magadhanI rAjyagAdI AvI te samaye tenA hAthamAM magadhanI eTalI badhI bahALI sattA AvI hatI ke jenA aMge bhUgoLanA UMDANamAM utaratAM jaNAya che ke pUrvamAM baMgALanA upasAgarathI mAMDI pazcimamAM hiMdukuza parvata sudhI, uttaramAM himAlayanA gaganacuMbita zikharo sudhI ane dakSiNamAM ghaNuM ja dUradUranA pradezanA vibhAga sudhI magadha sAmrAjyanI ANa vartatI hatI; chatAM magadhanarezanI rAjya vadhAravAnI rAkSasI mahatvAkAMkSAe bhAratamAM raktasaritA vahevarAvavAmAM kacAza rAkhI nathI. mahArAjA azokanI jIvanaprabhAne ardhA vibhAga raNakSetra ane rAjyavyavasthA sAcavavAmAM ja gayo che. tenA rAjyakALamAM rAjyaprapaMcane aMge banela aneka aitihAsika ghaTanAomAMthI rAjyaputra kuNAlanA aMdhApAne lagatI aitihAsika ghaTanAne ahiM saMbaMdha hovAthI ame tene savistara rajU karIe chIe. rAjaputra kuNAla rAjaputra kuNAlano janma I. sa. pUrve 277-78 nA gALAmAM thayo hate. tyArabAda lagabhaga be traNa varSanA gALAmAM tenI mAtAne svargavAsa thatAM A rAjyaputrane tenI dhAvamAtA sunaMdA sAthe avantIthI magadha lAvavAmAM Avyo hato. eTale I. sa. pUrve 272 mAM rAjyaputra kuNAla magadhamAM zikSaNa laI rahyo hato.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 237 4mahArAja azaka Urphe dharma azaka Urphe devAnupriya mahArAjA priyadarzana samrATa azoka rAjyagAdI upara Ave te samaye tenI uMmara 26 varSanA gALAnI hatI. padmAvatInA mRtyu bAda boddhadhamI tISyarakSitAne paTTarANInuM pada maLyuM hatuM. A rANInA premamAM mahArAjA aMdha banela hovAthI teNI svataMtra rIte vartavA lAgI. mahArAjA azokane teNIe eTale sudhI premAMdha banAvyuM hatuM ke mahArAjAne raNavAsamAM tISyarakSitA sivAya kazuM ja dekhAtuM na hatuM. AvA prasaMgane lAbha laI mahArANI tIrtharakSitAe potAnA putra mahendra mATe rAjyanI mAMgaNI karI, jene khullI rIte samrATa azake nakAramAM javAba ApI yuvarAja kuNAlane pakSa kheMcI jaNAvyuM ke-"mAre mArI pharaja yuvarAjane gAdIpati karavAmAM ja adA karavI joIe, kAraNa te vIra, rAjyane lAyaka che. " A samaye rAjyaputra mahendra lagabhaga cAra pAMca varSanI umarano hato jyAre rAjyaputrI saMghamitrA beeka varSanA gALAnI hatI. cAra varSanI uMmarane yuvarAja kuNAla pitAnA majabUta bAMdhA ane kAmaNagArI AMkhethI AkarSita ghATilA caherAvALo ane suMdara svarUpavAna kAMtivALe hate. te janmakALathI kudaratI rIte saMgItane mahAna zekhana ane satAra upara addabhuta kAbU dharAvanAra hatuM. tenA madhura kaMThI avAje mahArAjA azoka temaja anya rAjakuTuMbIonI prIti saMpAdana karI hatI. rAjyatyAga- jyAre azoke pitAnI mAgaNane InkAra karyo tyAre rAjyaputra kuNAlane herAna karavA mATe aneka jAtanA prapaMce racavAmAM mahArANa taththarakSitAe kacAza rAkhI nahiM chatAM teNI temAM phAvI nahi. A prapaMcamAM eka biddha sAdhune hAtha hato e hakIktane dareka graMthakAra svIkAre che. eka samaye jyAre yuvarAja kuNAla satAra upara madhurA kaMThe suMdara AdhyAtmika bhajana gAI rahyo hato tyAre mahArANuM tISyarakSitAe ekAMtane lAbha laI tenI pAse ayogya ane aghaTita evI premanI mAgaNI karI. rAjyaputra kuNAla paNa rANInA prapaMcane barobara samajI gayo ane teNe tarata ja satArane dUra pheMkI daI mahArANI tISyarakSitAnI tuccha mAgaNune tiraskAra karyo. bIjI bAjue mahArANa tIththarakSitA pitAnI dhArela bAjImAM phalibhUta na thavAthI krodhAMdha banI ane kuMvarane dabAvavA aneka prayatna karI joyA paratu vIra kezarI yuvarAja kuNAle nItine bhaMga na karatAM tarata ja rAjyamahelane tyAga karyo ane te ja divase potAnI dhAvamAtA sunaMdA ne rakSako sAthe potAnA kAkA mAdhavasiMha pAse avantI cAlyA gayA. tyAM avantInA vidizA nagaranA vaNika nagarazeThanI dharmaparAyaNa kanyA zaratabALA sAthe tenAM lagna karavAmAM AvyAM. A samaye tenI umara 15 varSanI hatI chatAM bAMdhe ghaNe ja majabUta hatuM. bAda rAjyakumAranA 16mA varSanI varSagAMThanA divase rAjyadarabAra pUra bhabhakAthI bharavAmAM Ave kAraNa ke rAjyAmala daramiyAnamAM A
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 samrATu saMprati varSe ja yuvarAja kuNAlane rAjyAbhiSeka karavAne saMpUrNa yuga dekhAtuM hatuM. kAraNa ke dareka yuvarAjone 16 varSanI uMmare bharadarabAramAM yuvarAjapada arpaNa karavAmAM AvatuM hatuM. rAkhavItAmAM prapaMca- yuvarAja kuNAlanI 16mA varSanI varSagAMThanA samaye bharAtA rAjyadarabAranA prasaMge yuvarAjanA utsAhamAM AnaMdabhUta thaI paDe evI jAtane samayasara pahoMce te pramANene eka rAjyakharIte mahArAjA azoke lakhI taiyAra karI rAkhe, ane rAjyata(khepIyA)ne te patra avantInA rAjyadarabAramAM tAkIdathI pahoMcADavA taiyAra thavA hukama karyo. samaya lagabhaga madhyAhna pUve eka ghaTikAne hate. mahArAjA zrI rAjyanI rAha jotA beThA hatA eTalAmAM bhejana mATe AmaMtraNa AvavAthI mahArAjA jamavA gayA, ane te patra palaMga upara ema ne ema paDI rahe. mahArAjAnI gerahAjarImAM rANuM tIkhyarakSitAnI najare te patra caDhyo ane tene gupta rIte vAMcI laI teNe aTTahAsya karyuM. patra vAMcatAM ja kuNAlane ghATa ghaDavA hadayamAM aneka tarkavitarko karI vALyA. badale levAne gya samaya maLI gayo jANI jaldIthI teNe netrojananI saLI lai, thuMkathI tene bhIMjavI, aMjana yukta karI, patramAM rAjyakumAranA rAjya-zikSaNa arthe lakhAela "ahI" zabdanA akAra para biMdu mUkI hIrA karyo ane jANe kazuM jANatI ja na hoya te pramANe patra tyAM mUkI gupta rIte tIkhyarakSitA khaMDanI bahAra nIkaLI gaI. janathI paravAryA bAda mahArAjAe kuNAlane lakhelo patra utAvaLane aMge tapAsyA vagara peka karI, te upara maherachApa mArI, keTalAeka gya samAcAra mukhathI kahI dUtane te patra ApI ravAnA karyo. strINAM caritraM puruSasya mAgyaM, devo na jAnAti. kuto manuSyA // A caritra ane puruSanuM bhAgya jANavAne deva paNa samartha nathI, te manuSya mAtranI te zI vAta ja karavI ? avantImAM rAjyaputra kuNAlanI varSagAMThanA aMge rAjyadarabAra dabadabApUrvaka bharavAmAM AvyuM hatuM. avantInI prajAne A prabhAvazALI yuvarAja ghaNe ja priya thaI paDyA hate. eTale nagarajanethI Ajane darabAra cIkAra bharAI gayo hato. madhyAhna bAda yuvarAja suMdaramAM suMdara vastrAlaMkArothI susajijata thaI rAjyakarmacArIo sAthe dhanADhya nagarajanone amaladAranI salAmI jhIlate siMhAsana para jaI beTho hate. yuvarAjanI najadikamAM avantInA hAkema, maMtrI Adi beThA hatA. A samaye rAjyakumArane najarANAnI bheTe paNa sArA pramANamAM maLI hatI.
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 9 mu. kuNAla aMdha ane che avantImAM rAjyakumAra kuNAlanI varSagAMTha nimitte bharAyela darabAramAM rAjyasabhA utsAhI tAnamAM tarakheLa khanI hatI. te samaye du:kha, Aphata ke kaleza e zuM vastu kahevAya enI jhAMkhI paNa rkiMgAcara thatI na hatI. AvA AnaMdanA prasaMge pratihAre acAnaka AvI yuvarAja ane saradArane namI magadhanA rAjyanA AgamananI vadhAi ApI. dvArapALanI vANI sAMbhaLI yuvarAja temaja magadhanA sUbA mAdhavisaMha ke je kuNAlanA kAkA thatA hatA te ativa AnaMda pAmyA. khAda dbhuta maMda maMda pagalAM bharatA yuvarAjanI samIpa AvI pahoMcyA ane paMcAMga praNipAta karI, samrATa azAkavananI maheArachApavALA lakhATA yuvarAjanA hAthamAM ApyA. yuvarAje tene mastake caDhAvI mAdhavasiMhane ApyA ane mAdhavasi`huM uparAkta patra maMtrIzvaranA hAthamAM ApI vAMcavA kramAvyuM. rAjya darabAranA vizALa eraDAmAM khIcAkhIca bharAyela mAnavamedanI samrATa azeAkanA putra pratyenA agAdha prema joi AnaMdamAM AvI gaI. maMtrIzvare patrane manamAM vAMcI lIdhe ane tenuM mAM utarI gayuM. tenA netramAM aNubhanI agAhI sUcavAtI hatI. catura mAdhavasiMhaiM ane khIjA saradArA samajI gayA ke " dALamAM kALuM che. " dhaDakate hRdaye ane mahAmuzkelIe teoe pradhAnajIne vigata pUchI. pradhAnanI jillA jakaDAI gaI hatI ane eka paNa zabda khelavA te samartha thai zakayA nahIM. praznanA uttara na maLavAthI AkhI sabhAnI zakA ne AturatAmAM vadhAro thayeA. patrane hAthamAM rAkhI dhrUjatA pradhAnanI vicitra sthiti joi rAjasabhAmAM beThelA prajAjanA para vIjaLI jevI asara thaI, ane saunA hRdayamAM patranI bhayaMkaratA bhAsI. mahArAjAnA mukhathI rAjyaputra mATe khuzInA samAcAra ApavAnA sa Mdeza rAjya te sAMbhaLyeA hatA, ane mahArAjAe svayaM mukhathI rAjyakumArane peAtAnA AzIrvAda ApavA.
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240. samrATuM saMprati kahyA hatA. vaLI A patra paNa ati zubhasUcaka hovAthI rAjyaputranI varSagAMThanA divase darabAranA samaye ja pahoMcI javo ja joIe evuM khAsa mahArAjAzrIe svamukhe ja pitAne pharamAvyuM hatuM. eTale magadhathI Avela dUta A jAtano dekhAva joI Abhe ja banI gayo. teNe kahyuM ke "maMtrIzvarajI ! Apa zA mATe patra vAMcatA aTakAva cho? mahArAja vigere sarva rAjyakuTuMba AnaMdamAM che. patramAM mahArAjAe AnaMda pradarzita karyo che ne mukhathI paNa kuzaLa vartamAna jaNAvavA sUcavyuM che temaja ahIMthI paNa AnaMdanA samAcAra magAvyA che. AvA zubha mAMgalika prasaMganA patramAM bIjuM zuM hoI zake ke jethI Apane acakAvuM paDe che?" . maMtrIzvare na-chUTake te patra mAdhavasiMha tarapha dharyo ane teNe dhrujate hAthe patra laI vAMcatAM ja eka kAramI cIsa pADI kahyuM: ahAhA ! zI bhavitavyatA ! eka kSaNamAM karmagati hasAve che tyAre bIjI kSaNe te codhAra AMsue revarAve che. karmanI prAbalyatA kone choDe che? tarata ja kAgaLane teNe pheMkI dIdho ane tenuM mukha vizeSa glAnithI AcchAdita banI gayuM. A samaye darabAramAM hAjara rahela mALavAnA zrI saradAro ane yoddhAonAM hadaya bhayaMkara yuddha karatAM paNa A patranA bhedI TukaDAe vadhu hacamacAvI mUkyAM ane rAjyasabhA stabdha banI gaI. rAjayasabhAnI AvI sthiti joI yuvarAja kuNAla bolyA ke-"kAkAzrI ! kAgaLamAM pitAzrIe evI zI AjJA pharamAvI che ke A5 Ama AbhA banI gayA che?" nirdoSa, divya, kAMtivAna, prabhAvazALI bhatrIjAnA mukha sanmukha mAdhavasiMha Tagara Tagara jovA lAgyA ane eka zabda paNa bolI zake nahi. tenAM cakSuo paNa azrubhInAM thaI gayAM. jyAre mAdhavasiMhanA mukhamAMthI paNa tenA pratyuttararUpe eka zabda paNa na nIkaLe tyAre hAthInA baccAnI je e yuvarAja siMhAsana parathI nIce utarI te patra levA AgaLa vadhyA. yuvarAjane kAgaLa uMcakata je tarata ja mAdhavasiMha camaka, ane ekadama phALa bharI yuvarAja pAse AvI tene premapUrvaka kahyuM ke "hAlA yuvarAja! A jherI patrane na aDakatAM tene ahiM ja rahevA do. mahArAja pAsethI bIjA satya samAcAra maMgAvIzuM ane pachI te Apane jANavA maLaze." mAdhavasiMhanI AvI vartaNaka jaI yuvarAja vadhu camaka, sabhAnAM haiyAM vizeSa kaMpI UDyAM ane patramAM yuvarAja mATe ja mAThA samAcAra che evuM samajI sabhA te samAcAra jANavA vizeSa Atura banI. rAjyadarabAranA (cakamAM) paDadAmAM beThelI suMdarIonAM caMdravadana paNa vilakhAM thaI gayAM ane yuvarAjanI dhAvamAtA ane anya strIonAM hRdaya khaLabhaLI UThyAM. samAcAra jANyA pUrve ja rAjya ramaNIonAM ghUsakAnA avAje paDadA bhedI bahAra AvavA lAgyA. yuvarAjanI dhAvamAtA ke jeNe yuvarAjane ucherI mATe karyo hate te sunaMdA dhAra AMsue
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuNAla aMdha bane che 241 khullI rIte rUdana karavA lAgI ane pratyeka kSaNe AphatanI zaMkA dekhAvA lAgI. AkhI sabhAnuM vAtAvaraNa viSAdamaya banI gayuM. kAkAzrI ! sabura, game te to paNa te pitAjIne patra che. magadha samrATanuM Apa A rIte apamAna karo cho te ThIka nahi." ema kahI teNe kAgaLa upADI lIdho. yamarAjanA priya mitra samAna e jherI kAgaLa yuvarAje laI vAMcatA khuza samAcArane aMte kumAre viSa evA zabda teNe vAMcyA ane ene bhAvArtha te samajI gaye. samrATa pratye atyaMta pUjya bhaktibhAva dharAvanAra yuvarAje mAdhavasiMhane kahyuM ke"kAkAzrI ! caMdraguptanA vaMzamAM vaDilanI AjJAnuM ullaMghana karanAra keI thayo nathI ane jo huM pATavI kuMvara thaI samrATanI AjJAno lepa karIza to mArA AcarelA mArge anya cAlaze, mATe tame jaladI samrATanI AjJAnuM pAlana karo ane A kamanazIba kuNAlane aMdha kare. " rAjyasabhA citravat sthira thaI gaI. seve eka bIjA sAmuM jovA lAgyA. AmAM sahune kAvatrAnI gaMdha AvI. mAdhavasiMhe kuNAlane kahyuM ke "A ayogya AjJAnuM pAlana A samaye thaI zake ja nahi. samrATane A saMbaMdhamAM pharI pUchAvavuM joIe." kuNAle kAkAnA sUcananI avagaNanA karI kahyuM ke-"nahi, bIlakula nahi. kAgaLa upara mahArAjAnI mahorachApa spaSTa che. akSaro paNa temanA pitAnA ja che mATe temanI AjJAnuM pAlana tarata thavuM ja joIe." atyAra sudhI zekajanaka thayelI dhAvamAtA deDI AvI ane bahAvarI banI yuvarAjane bAjhI paDatAM kahyuM ke-"mahArAjanI AvI AjJA ?' kuNAle tene zAMta pADatAM kahyuM ke- mAtAjI! pitRAjJA e prabhuANA ja gaNAya. tenuM ullaMghana putrathI kadApi thaI zake ja nahi." vahAlA putra! AmAM bhayaMkara tarkaTa che, mATe utAvaLe ema kAMI AMkhe reDAya nahi. arere ! tArI svargastha mAtAne huM zuM javAba ApIza? aMtarIkSe rahela tArI mAtAne. AtmA potAnA nirdoSa bALaka para gujarate sitama kema sAMkhI zakaze ?" rAjaputra kuNAla pitRAjJA pALavA talapApaDa thaI rahyo hato ane tarata ja teNe pratihArIne tapelA garama saLIyA lAvavAnI AjJA karI. kumAranuM ugra svarUpa joI kaI temane samajAvavA zaktivAna thaI zakyuM nahi. tarata ja pratihArI lehanA tapAvela lAlacoLa be saLIyAo laI Avyo ane pitAnA rUpa ane kAmaNagArI ane pazcAttApa karatAM kumAre prArthanApUrvaka kahyuM ke - he paramakRpALu paramAtmA ! teM mane aMdhApA pUrato ja svarUpavAna banAvyo !" ema 31
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 samrAT saMprati kahI pAtAnA pUrvasaMcita karmane doSa detAM ne prabhusmaraNa karatAM kuNAle uparAkta garama saLIyA hAthamAM laI peAtAnI banne AMkhAmAM khAsI dIdhA ane sadAne mATe te adha thayA. A banAva i. sa. pUrve 262-263 mAM banyA. rAjyasabhAmAM harSane sthAne karuNarasa chavAI rahyo, ane AnaMdamAM masta banela avantI A samaye agAdha zAkasamudramAM DUkhI gai. yuvarAjanA adhapaNAnI vAta vIjaLI vege AkhA nagaramAM prasarI gaI. ahA ! zI bhavitavyatA ! A savistara samAcAra mAdhavasiMhe samrATa azoka tarapha tarata ja evI rIte ravAnA karyo ke tenA para zIghra sArI asara thAya. yuvarAja kuNAlanA aMdhApAne aMge alaga alaga graMthAnA abhiprAyaH-- jainagraMthI ane aiddhagraMthA ekImate apara mAtA tISyarakSitAnA dveSanA kAraNe kuNAla aMdha thayAnuM' svIkAre che, parantu te saMbaMdhamAM alaga alaga prakArA darzAve che. mahArAjA azeAke rAjyaputra kuNAlane yuvarAjapada arpaNa karI ujjainInuM zAsana arpaNa karI tyAM mAkalI dIdhA hatA, parantu oramAna mAtAe peAtAnA putra mahendrane rAjyagAdI maLe tevA hetuthI pra5AMcathI adha karAvyA hatA, je vastunuM ApaNe spaSTIkaraNa karI gayA chIe. uparAkta lakhANane " divyAvadAna " ane " avadAna-kalpalatA " nA AdhAra maLe che. jainagraMthAmAM ane khAddhagraMthAmAM kuNAlanI AMkhA phADavAne lagatA prakArabheda darzAvavAmAM AnyA che. 66 hakIkata evI che ke kuNAla umaralAyaka thatAM tenA zikSaNanA prama dhanI azAkane jarUriyAta samajAi ane te matalakhanA banne graMthAmAM adhApAne lagatA prakAro jo ke alaga alaga che chatAM jainagraMthakArAnA kathana upara vizeSa vizvAsa mUkI zakAya; kAraNa yuvarAjanI cakSue phADavI e kai nAnIsUnI vAta na hatI ke tenA upara bIjo kAi baLAtkAra thai zake. aiAddha lekhaka kumAra kuNAlane takSazilAnA zAsaka tarIke jaNAvI tyAM tene aMdha thayAnu jaNAve che, parantu jainagraMthAmAM jaNAvyA pramANe rAjyaputra kuDDAla takSazilAnA nahi parantu avantInA zAsaka hatA ane ujjainImAM ja te svayameva aMdha thayA hatA. - aiAddhonI takSazilA ane jainAnI avantI vAstavikatAmAM bhinna nagarI na hatI kAraNa ke takSazilA zabda badhdhAe avantInA paryAyamAM lakhelA mAlUma paDe che. jo A vastu kharAbara hAya tA auddhagraMthanA lakhANamAM temaja jainagraMthAnA sUcanamAM tAttvika phera paDatA nathI. ema jaNAya che ke prAcIna samayamAM avantInuM takSazilA evuM nAmAMtara paNa thatuM hatuM, je hakIkata " vaijayaMti koSa " mAM nIce lakhelA vAkaya parathI pUravAra thAya che. " avaMtI syAttakSazIlA ,, pRSTha 156. ~_'ja
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 10 muM. kara ne je. azekanI kaliMga para caDhAI, rAjaputra kuNAlane tenA 16 mA varSanI varSagAMThanI khuzAlImAM (I. sa. pUrve ra62-263 mAM) avantInI rAjyagAdI maLavI joIe tenA badale tene pUrva saMcita karmAnusAra aMdhApo maLe. A prasaMgane anusarIne eka kAvarAja lakhe che ke banI banAI bana rahI, ora banavekI rahI; buMda paDaMtA se lIkhA, te te mITatI nahi." rANIne prapaMca phUTe che - ujajenanA darabAre rAjyakharIte laI janAra khepIye tene javAba lehIthI kharaDAelA kAgaLamAM laI Avyo. patranA javAbamAM mahArAjA azokane tenA laghubaMdhu mAdhavasiMhe jaNAvyuM hatuM ke samasta avantImAM priya thaI paDela pATavIkuMvara vIra kuNAlane tenI gya uMmare rAjyagAdI suprata karavAno saMdeza maLavo joIe tene badale kuMvarane aMdha karavAne rAjyakharIto maLavAthI AjJAMkita rAjyaputre maryavaMzanI geravatA amara rahe te khAtara pitRAjJAne mAna ApI aMdhApe svIkArI lIdhuM che. samaja nathI paDatI ke rAjyagAdIne badale yuvarAjane baMdha karavAnuM kAraNa zuM? A rItanA mahArAjAzrInA vartanathI avanto zokamAM DUbI gaI che. adhikArIo ane prajAmAM asaMtoSa vadhI paDyo che. prajAne saMtoSavA gya khulAso pAThavaze ane have rAjyavyavasthA kaI rIte saMbhALavI tathA rAjyagAdI kone arpaNa karavI te paNa jaNAvaze."
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 samrAT saMprati uparokta patra vAMcatAM ja samrATa bezuddha je dimUDha banI gayA. A viSayamAM Ama kema banyuM tenI pahelAM te tene samaja paDI nahIM, paraMtu vizeSa vicAra karatAM samrATane palaMga para paDI rahela patrane khyAla AvyuM, ane sAthosAtha rANa tISarakSitAnuM ja A kAvavuM hovuM joIe evuM anumAna paNa bAMdhI lIdhuM. krodhanA AvezamAM ugra banela samrATe nirdoSa pATavIkuMvaranA aMdhApAne badale levA avicArI kapaTI rANIne jIvatAM ne jIvatAM bALI mUkavAne hukama karyo. rAjyAjJAnuM kaDaka pAlana karatAM karmacArIone dayA AvI ane teoe mahArANI tIkhyarakSitAne rAjamahelamAMthI laI jaI jaMgalamAM eka parNakUTImAM guptapaNe rAkhI tene jIvatadAna ApyuM, jyAM teNInuM pAchaLathI pazcAttApapUrvaka mRtyu thayuM. A ghaTanA banI gayA bAda samrATa eTale badhe te krodhIle ane atyAcArI banya ke teNe potAnA krodhanA samAvezanI khAtara pATaliputramAM "nagAra" banAvyuM. tenA svabhAvamAM eTaluM badhuM parivartana thaI cUkayuM hatuM ke najIvA gunhAne aMge gunhegArone sakhta sajA karate ne narkagAramAM bhayaMkara sajAe bhagavAne mokalI Apato. tyAM evI te bhayaMkaramAM bhayaMkara sajA thatI hatI ke taiyAra rAkhavAmAM Avela telanI garama kaDhAImAM gunhegAra manuSyone jIvatA ne jIvatA taLI nAkhavAmAM AvatA. A saMbaMdhamAM lakhatAM mAryavaMzI itihAsakAra jaNAve che ke-"mahArAjA azoka rAjyagAdInI zarUAtanA varSathI ghaNe ja kUra ane atyAcArI hate. eka vAra pitAnI AjJAnuM ullaMghana karanAra 500 amAtya para te krodhe bharAyo ane pitAnI talavAradvArA svahaste ja pAMcaso amAtyanAM ziro dhaDathI judAM karI nAkhyAM. tevI ja rIte eka samaye krodhAvezamAM aMta:puranI pAMcaso rANIone ghAta A rAjavIe pitAne hAthe karI nAkhyo hato. strI ane puruSone najIvA gunhAne kAraNe jIvatA ne jIvatA banyA hatA. aMte amAtyanI salAha anusAra mahArAjA azeke potAnA hAthe talavAra calAvavAnuM tyajI dIdhuM ne aparAdhIone zikSA karavA mATe caMDakagirika nAmanA eka nirdaya manuSyanI narkAgAranA uparI tarIke nImaNuka karI ke je manuSya bIjAone du:kha devAmAM AnaMda mAnato hato. te nirdaya caMDakagirike pitAnA mAtApitAne pitAne hAthe kSaNa mAtramAM mArI nAkhyAM hatAM. AvI bhayaMkara vyaktinI vadhaghAtaka tarIkenI nImaNuka karI samrATa azoke pATaliputramAM bhayaMkara jelakhAnuM banAvyuM. A narkAgAranuM bAhya svarUpa atizaya suMdara ane mohaka hatuM ane tene bahArathI jotAM aMdara zuM che? te jovAnuM ajANyA musApharane sahaja dila thatuMparantu aMdara pahoMcatAM ja teo atyAcAranA bhaMga thatA ane jIvatA bahAra nIkaLavA pAmatA na hatA. bAlapaMDita nAme eka ajANya baddha bhikSuka ke je kutuhalatAthI jelanA daravAjAnI aMdara jovA gaye tene vadhaghAtake tarata pakaDI lIdho. prabhuprArthanA mATe 7 divasane TAIma ApI tene jelamAM pUryo. sAtame divase telanI garamAgarama kaDhAImAM tene nAkhavAmAM Avyo. kaDhAInA telamAM bhikSukanA paDavA sAthe eka camatkArika banAva banyA. garamAgarama ukaLatuM tela taddana
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara ne je. azokanI kaliMga para caDhAI 245 ThaMDuM thaI gayuM ane bhikSuka telanI kaDhAImAM eka kamaLa upara beThelo jovAmAM AvyuM. tenI cAre tarapha agnijavALAo baLI rahI che, paraMtu te jvALAo AbhikSukane spazI paNa zakatI na hatI. A pramANene dekhAva joI vadhaghAtake mahArAjAzrIne tenA samAcAra pahoMcADayA. mahArAjA tyAM AvyA ane bhikSukanA sacoTa upadezathI vadhasthAna baMdha karavAmAM AMbuM arthAta nagAra bhAMgI nAkhavAmAM AvyuM." (juo "marya sAmrAjyanA ItihAsa" pRSTha 489 thI 44) A kathAnuM kaMIka parivartana karI cinAI musAphara hyuenazAMge potAnA yAtrAnA vRttAMtamAM AnI neMdha pUrepUrI ApI che. yuvarAja kuNAla mATe eka gAmanI bheTa mahArAjA azoke yuvarAja kuNAlanA kharca mATe ujajenI najadikanA eka gAmanI Avaka alaga kADhI ApI ane potAnA dazaratha nAmanA rAjyakumAranI avantInA zAsaka tarIke nImaNuka karI tene avantI mokalI Ape, ke jyAM teNe avantIpati tarIke rAjya calAvyuM. mahArAjA azekanI kaliga upara caDhAI I. sa. pUrve 261 mAM mahArAjA azoke kaliMga upara caDhAI karI. A kALe magadha pAse caturaMgI senAnuM baLa ghaNuM ja sArA pramANamAM hatuM. kaliMga upara caDhAI karavA mATe teTaluM sanyabaLa pUratuM mAnI teNe kaliMga jevA baLavAna sAmrAjya sAme bAtha bhIDavAnuM sAhasa kheDayuM hatuM. kaliMga ane magadhanI sarahada para hamezAM nAnAvidha tephAno thayAM karatAM hatAM. kaliMgane pradeza baMgALanI khADInA taTa upara mahAnadI gaMgA ane godAvarI vacce magadhanA kaThA upara Avela hato ke jene jItavAnI magadhanI khAsa AkAMkSA hatI. kaliMga sAmrAjya paNa mahAna zaktizALI ane anya sAmrAjyamAM ucca koTInuM mAna dharAvatuM hatuM. tenI pAse A samaye lazkarI sAmagrImAM 60,000 nuM pAyadaLa, 10,000 ghoDezvAra ane 700 uparAMtanI hastIsenA vidyamAna hatI. e sivAya laDAyaka sAmagrI paNa ghaNI ja sArA pramANamAM hatI. AvA baLavAna sAmrAjya para tenA karatAM adhika lazkarI sAmagrI sAthe mahArAjA azoke caDhAI karI ane magadhanI sarahade bhayaMkara yuddha jAmyuM. kaliMgapatie paNa vIratAthI yuddhamAM bhAga lIdhe ane bhayaMkara yuddha jAmavAne kAraNe ekalA kaliMga dezanA eka lAkha uparAMta manuSyone kacaDaghANa nIkaLI gayo. bIjI bAjuethI magadhanI pracaMDa senAne paNa kacaDaghANa pUratA pramANamAM nIkaLe. ane A bhayaMkara yuddhamAM kaliMgapatine parAjaya tha ane mahArAjA azokane kaliMgane pradeza hAtha Avyo. == =
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakraNa 11 mu. - azokanA aitihAsika banAve. sujJa vAcaka, mahArAjA azokanA jIvanakALa daramiyAnamAM nIce pramANe aitihAsika banAvo banyA hatA - (1) yuvarAja kuNAlane tenA 16mA varSanI uMmare I. sa. pUrve ra62 mAM rAjya gAdInA badale aMdhApo maLe. (2) aparamAtA tISyarakSitA ke jeNe pitAnA putra mahendrane magadhanuM samrATapaNuM apAvavA yuvarAja kuNAla jevA vIra rAjyaputrane AMdhaLo karavA kAvatru racyuM hatuM tenuM pazcAttApapUrvaka mRtyu thayuM. (3) devAMzI rAjyaputra mahendra rAjyagAdIne badale "saMnyAsa" pasaMda karyo ane raktadUSita rAjyagAdIne tyAga karI AtmakalyANa sAdhavA sAthe amara kIrti prApta karI. (4) samrATa azoka jevA krodhI mahArAjAnA hadayanuM parivartana thayuM. dhI ane krUra azoka ke jeNe rAjyasiMhAsananI prApti arthe potAnA aDDANa bAMdhavonuM khUna karI rAjyasiMhAsana prApta karyuM hatuM tenA AtmAmAM divyajJAnanI ti prakaTI. tyArabAda potAnA hAthe thaela asaMkhya kUra gunhAonA prAyazcitta tarIke dharmaparAyaNa jIvana vItAvyuM. (5) rAjyaputra mahendranA saMnyAsa pachI taratamAM ja rAjyaputrI saMghamitrA ke jeNe taruNa avasthAmAM vidhavA thaI hatI te paNa "baiddha bhikSaNa" banI, ane Atmaka9yANanA mArge vaLI mahArAjA ane dharma ane manuSyajanmanI sArthakatA kevI amUlya vastu che tenuM jJAna tenA vArasoe ja karAvI ApyuM (6) A pramANe uparAcAparI banatA banAvathI jevI rIte mahArANI piMgaLAnA
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkanA atihAsika banAvA 240 apakRtyathI mahArAjA bhartRharinuM jIvana tyAgamaya khanyuM hatuM te ja mAphaka mahArAjA azAkanu jIvana tyAgamaya banyuM. mahArAjAe rAjyavahIvaTamAMthI lagabhaga rAjyasaMnyAsa grahaNa karyA ane rAjyavahIvaTa pArlAmenTarI paddhati pramANe (mahAjana ane amAtyAdvArA) calAnyA. ( 7 )- mahArAjA azeka have dhama azAka anyA; ane teNe kiMmatI vastrAla kAra tathA AbhUSaNlRAnA tyAga karI magadhanI prajA ane magadhamAM dharma pracArArthe Adarza rIte AtmasevAbhAvI, jagatakalyANakara sAdhusamAjanI suvyavasthA ane rakSaNanA mArganA svIkAra karyAM. (8) mahArAjAnA matavyamAM parivartana thayuM ke jIvamAtra samAna che. du:kha ane sukha e pazu-pakSI sAthe manuSyAne paNa samAna rIte AtmA para asara karanArA thAya che." sAdhusamAjanA satsamAgame samrATane A vAtanI pratIti thai, jenA ceAge mahArAjAe ardho ardho gAunA aMtare rastA para kuvAo, vAvaDI, dharmazALAo, manuSya tathA janAvarAne raste AvatAM-jatAM suMdara rItane chAMyaDA maLe tevI rIte rastAnI banne bAjue vizALa AmravRkSA rApAvyAM. eTaluM ja nahi parantu teNe vaTemArgu e mATe ardhA ardhA gAune aMtare pANI pIvAnI parakhe cAlu karI tathA pazue ( janAvarA ) mATe pANInA aveDAe ThekaThekANe badhAvyA. mahArAjAnA annakSetrAnA lAbha brahmabhAjana tarike nitye 60 hajAra brAhmaNeAne maLatA te sAdhu, saMta tathA bhikSukAne tyAMthI bhikSA maLI rahetI. (9) AthI AgaLa vadhI mahArAjAe rAjyalakSmInA sadupayeAga tarIke dareka gAmAgAma dharmazALAe baMdhAvI ane tyAM annakSetra ane bheAjanazALAo sAthe sadAvratA cAlu karyo. jemAM mahArAjAzrIe eTale sudhInI dharmasevA bajAvI ke tenA aMtima kALe teNe cAra karADanuM dAna devAnA karela saMkalpanI pUrNatA arthe rAjyabhUminA eka bhAga dAnamAM devA paDyo hatA. ( 10 ) ATalI hada sudhI hRdayanu parivartana karanAra mahArAjA dharma. azeke peAtAnA dhArmika kAryAnI amaratA khAtara rAjyaamaladArAne temaja vaMza-vArasAne peAtAnA ka byanuM bhAna rahe tenI khAtara teNe magadha sAmrAjyanA lagabhaga 84,000 mukhya zaherAmAM ThekaThekANe stUpo UbhA karI, zilAlekhA keAtarAvI rAjyAjJA sAthe dhArmika sevAnuM bhAna karmAcArIone karAvyuM hatuM. A rIte mahArAjA azoke lagabhaga 96 karoDa rUpiyA sanmArgImAM kharcyA hatA. A pramANe vairAgyayukta banela mahArAjAnA aMge ATaluM niSpakSapAte varNa na karI ame jagatane jaNAvavA mAgIe chIe ke mahArAjA zeAkanA hRdayamAM teNe karela jagatakalyANanAM kAryomAM tathA rAjyakhajAnAnA karelA sadupayogamAM kayAM AgaLa pakSapAtI
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 samrATe saMprati baddhatvapaNuM hatuM te amane batAvaze kharA ke jenA aMge jagatanA ItihAsakAro paikI kaI kaI mahArAjA azakane aMtimakALa sudhI custa bauddhadhamI tarIke jaNAve che. amo A prakaraNa pUruM karatAM mahArAjA azoka, dharma azaka banyA pachI kayA dharma upara adhika premI banyo hato tene aMge jagatanA jANItA itihAsakAronAM pramANe rajU karI khAtrI karI ApavA mAgIe chIe ke mahArAjA azoka e satyadhamI ane mahArAjA caMdraguptanA jainadharmane ja anusaranAre banyo hato. samartha ItihAsavettAonA abhiprAya mahArAjA azokanI dharmabhAvanAne aMge mI. eDavarDa themasa jaNAve che ke - "azoka nAnapaNathI ja potAnA pitAmaha caMdraguptanA dharmathI AkarSAyo hato." AnA TekAmAM kAzmIramAM lakhAela "rAjyataraMgI" nAmanA graMthane AdhAra TAMke che. zahenazAha akabaranA samayamAM maMtrI abulaphajhulanA hAthe lakhAela "AIne akabarImAMnA mahatvatAbharyA traNa muddAo para vivecana karatAM mI. themasa jaNAve che ke azoke pite kAzmIramAM jainadharmane pracAra karyo hate." AnA upara bhArapUrvaka pitAnI dalIla rajU karatAM vidvAna saMzodhaka mI. themasa jaNAve che ke "azake kAzmIramAM jaina dharmane pracAra karyAnI vAta mAtra musalamAnI graMthakartA ja kahetA nathI, paraMtu rAjyataraMgImAM paNa te vAta spaSTa rIte svIkAravAmAM AvI che." A graMtha cekasa svarUpamAM je ke I. sa. pUrve 1148 mAM mUkavAmAM AvyuM che chatAM tenA aitihAsika vibhAgano AdhAra padyamihIra ane chavalAkAra nAmanA prAcIna hastalikhita graMthamAMthI levAmAM Ave che. vadhumAM vidvAna paMDita thomasa mAne che ke "azoka tenI AkhI kArakidI daramiyAna AjIvana jena na hato; nahi te jenee tene pratibhAzALI dharmasaMrakSaka tarIke svIkAryo hota." mI. thomasa AgaLa cAlatAM jaNAve che ke-" azoka sAdhuonA upadezathI je ke pAchaLathI AkarSAye hatuM chatAM te temanA sAMpradAyika vADAmAM na rahetAM, sarva darzanamAnya naitika niyamane ane siddhAMtarUpa dharmane prajAmAM pracAraka banyA hatA." mahAmAnya heresa kahe che ke--jainadharmanA zAzvatA siddhAMtanI asara mahArAjA azoka upara thaI hatI ane te pavitra banyo hato. ahIM amAro kahevAne pramANika bhAvArtha e che ke je ke azoka, mahArASTra tIkhyarakSitAnA lagna bAda baddhadhamI banyA hatA, paraMtu rANu tISyarakSitAnA mRtyu bAda tenuM parivartana thayuM hatuM ke tenA para jaina dharmanA sacoTa siddhAMtonI asara thaI hatI
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ azAkanA aitihAsika banAve 249 ane te pavitra ane naitika niyamAnA pAlaka banyA hatA. pAchaLathI azeAka mAddhadhamI anyA hatA te vAta navI nathI. vasantekapheila, phlITa, meAnhen ane mahAmAnya herAse te kyAranuMye svIkAryuM che ane DA. kAna paNa kahe che ke thADAka apavAda sivAya " tenA zilAlekhAmAM auddone lagatuM khAsa kAMI ja nathI." mahArAjA azAkanA sarva dharma pratyenA premane aMge temanA kAtarAvela eka zilAlekhamAM nIcenA zabdo maLI Ave che:~ samAnaprema-- " sarve manuSyA mArAM khALako che. jema mArA peAtAnAM bALakA mATe huM icchuM ke teone A lAka ane paraleAkanu kalyANa maLe tema sarve manuSyane maLe ema mArI icchA che. e ja daSTie sarve vargo pratye hu lakSya rAkhuM chuM ane judI judI jAtanAM sanmAnathI huM temane saMtApu chuM. " sAdhusaMsthAnI vyavasthA mATe AjJA-- mahArAjA azeAke mAddhA, brAhmaNNA, AjIvikA ane nigraMtha jainamunionI sabhALa mATe khAsa mahAmAtrA nImyA hatA, jene lagatA zilAlekha dIlhInA stUpamAM maLI AvyA che ke jenA ullekha graMthakArAe karyo che. barAbaranI guphAnA zilAlekha-- kharAkharanI guphAnA zilAlekhA mATe DA. smith kahe che ke A badhA zilAlekhA mahattvatAbharyA che ane te e uparathI sAbita thAya che ke dareka dharmane samAna rIte mAna ApavAnI samrATa azeAkanI hArdika AjJA hatI ane te mahArAjA cadragupte svIkArela jainadharma pratye tenA uttarAdhikArI vArasa tarIke jaina dhama nA rAgI banyA hatA je AvA ullekhA uparathI spaSTa samajAya che. hAthIguphAnA zilAlekhanA ullekha-- hAthIguphAnA zilAlekhAnI vigatAnA UMDANabharyA saMzAdhanA mATe guphAnI AsapAsanAM khaDiyerAmAMthI maLelI mAhitI pramANe jillA gejheTIyaramAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke---- mA azeAkanA samayamAM kaliMga dezanI jIta bAda eTale i. sa. pU. 262-63nA gALAmAM keTalAka jaineA ahiM vasyA hatA. kAraNu udayagiri (kumArapaCta) ane khaMDigira (kumArIpata)nA retIyA pattharanI TekarIe aneka rIte vizrAmasthAna tarIke guphAethI gherAyelI hatI ke jemAMnI ghaNIkharI TekarIonI guphAo para mAya samayanI brAhmI lipinA zilAlekhA kAtarAelA 3ra
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 , samrA saMpati maLI Ave che. A zilAlekhe uparathI samajAya che ke A badhI guphAone jenenAM dhArmika kAryo mATe upayoga karAyo hato. kAraNa jaina sAdhuoe aneka saikA sudhI A guphAone upayoga karyo che. (juo uttarahiMdano ItihAsa B. D. G. Pp. 24) kumAraparvata ane kumArI parvatane lagate hevAla sAtamA khaMDamAM savistarapaNe ApavAmAM Avela che. tevI ja rIte "ahUiMsA paramo dharma" nA jIvarakSAnA mahAna kAryomAM, nirdoSa pazupakSIone mahArAjA azoka pUrNa pazcAttApanA kAraNe dharma azaka tarIke mahAna abhayadAtA 'ba hato ke jeNe sAmrAjyanA dareka vibhAgo upara pazu-pakSInAM vadhane sarvathA pratibaMdha mUkyo hato jene pariNAme popaTa, menA, aruNuM, cakara haMsa, nAdimukha, ghelADa, camarI ghaTTa, aMbAra pIlikA, dugdhI, mAchalI, deDakAM, vedavyayaka, gaMgAkukuTaka, saMkucamasya, kAcabA, sAhI, tharNazaza, bArazIMgA, sADa, eka, eraMDa, mRga, kabutara, (sapheda ane zyAma kabutara) ane e sivAya upagamAM na AvanAra copagAM pazunA vadhane teNe niSedha karyo hate. tevI ja rIte dhArmika divasoe jIvahiMsA na karavAne "amArI " paDaha teNe vagaDAvyuM hatuM. A sivAya dareka mahinAnI dhArmika mahAtithio jevI ke paMcamI, aSTamI, caturdazI, amAvAsyA, puSya ane punarvasu nakSatranA divasoe tathA cAturmAsika tahevAronA divasoe baLadanI khAMdha upara guMsarI nAMkhavAnuM teNe baMdha karAvyuM hatuM. te ja pramANe cAturmAsanA tahevAromAM ane dhArmika parvonAM divasomAM teNe gheDA, baLada ane anya prANIonI khasI karavA upara paNa pratibaMdha mUkyo hato. mahArAjA azokane kaliMganI caDhAI uparathI atyaMta vairAgya upa hatuM ane tyArabAda raNakSetranA rata pAtathI te sadaMtara alaga rahyo hato, jene lagate vRttAMta ame pUrvenA prakaraNamAM ApI gayA chIe.
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 12 muM. samrA saMpratine janma. rAjyaputra kuNAlane 16 mA varSanI varSagAMThanA divase rAjyadarabAramAM takhtanazIna thavAne lagate pegAma maLa joIe tene badale aMdhApe maLe te hakIkata ApaNe pUrve jaI gayA chIe. yuvarAja kuNAlanAM lagna zaratabALA nAme guNiyala, patibhakta, saMskArI, jenadhamI bALA sAthe thaelAM hatAM. kuNAlanA aMdhApA bAda patibhakta navAvanAe pAtanA duHkhamAM bhAgIdAra banavAmAM jarAya kacAza rAkhI nahi. patinetrane raMjana karanAra kiMmatI vastrAlaMkAra ane vilAsI jIvanano tyAga karI A bALa zuddha, sAdA vastradhAriNuM Adarza gRhiNuM banI, ane sAthe sAthe patinI sevA-cAkarI karI, temane dilAse ApI kuNAlane ochuM na lAge tevuM suMdara vAtAvaraNa sarjatI. A kALe avantInuM pATanagara ujajaina, prabhu mahAvIranA jIvanakALanI adabhuta prabhAvazALI pratimA ke jenuM nAma jIvitasvAmI hatuM tenA kAraNe yAtrAnuM dhAma banyuM hatuM. uparokta jIvitasvAmInI pratimAnA darzanArthe bhAratanI cAre dizAethI sAdhusaMpradAya ane jenasa temaja yAtrike AvatA hatA, jene sugya baMdobasta avantInI suprakhyAta dharmAtmA bhadrA zeThANa tathA avantInuM mahAjana karatuM hatuM. zrImatI bhadrA zeThANIno vizALa ane vaibhavazALI mahelane "zALA" nAmano eka vibhAga A samaye sAdhuonA nivAsasthAna tarIke vaparAto, ane avantI AvanAra sAdhuo paikI ghaNAkharAne utAre temane tyAM ja rahete. sababa upAzrayanI sagavaDa zaheramAM hatI nahi. prabhu mahAvIranA mokSagamana bAda sAdhugaNanA vaDA tarIke yugapradhAnanI padavI dharAvanAra ekAvatArI cida pUrvadhara munirAje tathA zrutakevaLI ane labdhivaMta jJAnI sAdhuonAM samAgama magadha ane avantI A kALe ahiMsA paramo dharmanA satyAtmaka
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ para samrAT saMprati siddhAMtAnu anukaraNIya ane gauravazALI sthAna banyuM hatuM ane tenI kIrti bhAratamAM cAre dizAe phelAI hatI. mahArAjA miThThusAra athavA teA mahArAjA aAAkanAM rAjyakALa samaye avantIne rAjyavahIvaTanI suMdara vyavasthAne khAtara e bhAgamAM vaheMcI nAkhavAmAM AvyuM hatuM, je e bhAgAnAM nAmA " uttara ane dakSiNa avantI " A pramANe rAkhavAmAM AvyA hatA. uttara avantInuM pATanagara e prAcIna rAjyanagara ujjaina Urphe ati kAyama rahyuM hatuM jyAre dakSiNa avantInuM pATanagara vidizA nagarI banyu hatu ke je purANuM zahera hatu. A vidizA nagara jainadharmanI yAtrAbhUmi tarIke ujjainInA jeTaluM ja prasiddhine pAmyuM hatuM, kAraNa ke ahIM paNa prabhu mahAvIranA jIvanakALanI bhavya pratimAnuM manAhara maMdira AveluM che. prabhu mahAvIra ane tapazcAta thaela jainamuni mahArAjonA aMge tathA mahArAjA azAkanI " dharma azeAka " tarIkenI prasiddhine aMge teNe banAvela stUpAnI hAramALAe ahiM Avela hAvAthI vizeSa khyAti pAmyuM hatuM. kuNAlanI dharmapatnI zaradamALA A ja vidizA nagarInA zreSTha vaNikanI putrI hatI ane teNe patidevane saMskArI anAvavA prabaLa puruSArtha karyo. kudaratI sa MjogAnusAra mAryavaMzI yuvarAja kuNAle pitRAjJAnA Adarza pAlana tarIke potAnI pAchaLa amara itihAsa mUkatAM svahaste bharasabhAmAM aMdhApA lIdhA. ane jagatane sASThita karI ApyuM ke pitRbhakti zrImaMta ane garIbonA mATe sarakhI ja che. rAjyakuTuba peAtAnA janmadAtAonI AjJA e , prabhunA tulya mAthe caDhAve che ane DileAnI sevA prabhutulya kare che. 66 4 yuvarANI zarakrmALA jainasa'pradAyanA Adarza munimahArAjanA satsaMgamAM AvelI eTale teNe pUrvasaMcita karmIne ja doSa dai, bhavitavyatAnAM ceAge pitRbhakta patideve svahaste lIdhela aMdhApAmAM teNI paNa saMpUrNa bhAgIdAra banI, ane peAtAnAM patinAM du:khanA vismaraNa arthe avantI padhAratA jJAnI munimahArAjonA satsaMgamAM peAtAnA patine avAranavAra lAvatI. pUrve banelA mahAna aitihAsika banAvAnI kathAe pratimAdhArthe jJAnI munimahArAjonI pAsethI saMbhaLAvatI. A pramANe teNIe aMdha patidevane sAdhusamAgame evA teA cUsta jainadharmAnurAgI banAvyeA hateA ke yuvarAja kuNAlanuM gAma jainamunimahArAjo ane yAtrALuo mATe evuM teA saMskArI ane AzrayarUpa paNa banyuM hatuM ke jenI kIrti cAre dizAe prasarI gai hatI. AMkhAnA jakhamA rUjhAyA bAda TUMka samayamAM ja rAjaputra kuNAle pAtAnA du:khanuM vismaraNa karyuM. bAda te adhyAtmapremI banyA ane peAtAnA madhura svaradvArA satAranA adbhuta tAranA jhaNakAre AdhyAtmika bhajanA( stavanA )nA te rasika gAyaka banyA ke jenA ceAge tenI kIrti cAre dizAmAM prasarI.
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA, saMpratine janma 253 ekadA rAtrinA pAchalA pahore pitAnAM mukhamAM praveza karatAM hAthInuM svapna zaradUbaLAne dekhAyuM. ucca keTInuM svapna dekhI sujJa sannArI tarata ja jAgRta thaI ane hAthapaga dhoI rAtrinA pAchalA praharane samaya teNIe prabhubhaktimAM gA. jotajotAmAM savAra paDI ane nityakarmathI paravArI gAmanI sImA najadikanA upAzraye padhArela pUrvadhara zrI sAgarasUri nAmanA munivara pAse potAnA pati saha jaI svapnanI hakIkata kahI ne tenuM phaLa pUchayuM. dazapUrvadhara mahArAjazrIe jJAnane upaga mUkI jaNAvyuM ke "he! prabhubhaktiparAyaNa AtmAo! tamAre tyAM bhAgyazALI, kuLazimaNuM, bhavyAtmAne janma thaze, ke jenAM hAthe jainadharmane mahAna udaya thaze, eTaluM ja nahi paNa tenA vege bhArata jaina, maMdiramaya banaze." jJAnI munimahArAjanA mukhathI pitAne tyAM janma lenAra mahAna AtmAnI vAta sAMbhaLI yugalane saMtoSa ne AnaMda thaye. tyArabAda patibhakta zaradabALAe potAnA garbhanuM suMdara rIte pAlana-poSaNa karI garbhAvasthAne kALa sArI rIte pasAra karyo, ane nava mAsa uparAnta keTalAka divasa vyatIta thatAM eka suMdara svarUpavAna putrane I. sa. pUrve 257 mAM pioSa mAsanA zukalapakSamAM janma Apyo. rAjyamahelamAM jyAM seMkaDo dAsadAsIonI sevA-cAkarI ane eSadhopacAro prasUti samaye maLavAM joIe tene badale magadhanA A kIrtivaMta bhAgyAtmAnA janma samaye tenI mAtAnI suzraSAmAM mAtra thoDIka vyaktio, dhAvamAtA sunaMdA ane caMdA nAme dAsI hAjara hatI. magadha ane mALavAnA trIjA dukALanI dha- A samaye magadha ane avantI(mALavA)mAM trIjo bhayaMkara dvAdazavaSIya dukALa cAlu hato, jenA daza varSe te pasAra thaI gayAM hatAM. avantI (mALavA) ane magadhanI prajAnI uparAcAparI dukALanAM aMge eTalI badhI te durdazA thaI hatI ke bhalabhalA zrImaMta zreSThIone tyAM paNa eka TaMkanuM bhajana karakasarathI thatuM hatuM tyAM bicArI garIba raiyatanA te zA hAla samajavA? AvA dubhikSanA samayamAM mAtra aMdha kuNAlanA Azrame ekadhArI prabhubhaktinA pratApe sadAye sukALa dekhAte ane bhajanenI dhUnamAM masta rahenAra AtmahitAthIone tyAM sadAkALa saMtoSakAraka suMdara bhejana maLI rahetuM. kuNAlanI parNakUTIvALuM gAma che dharmabhUmi ane annakSetra tarIke suMdara prasiddhine pAmyuM hatuM jene lAbha sAdhusaMpradAyane paNa sArI rIte maLyA karate. je divase piSa mahinAmAM prabhubhakta suradAsane tyAM A bhAgyavidhAtAne janma thaye te samaye akALe paNa evI rIte suMdara amIvRSTi thaI ke jenA vege samasta avantImAM lIlAlahera thaI ane sAnAM hRdayamAM zAMti sthapAI. A pramANe akALe thayela amIvRSTinA
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 samrATuM saMprati kAraNe sahunA hRdayamAM A bhAgyAtmAne ja janmaprabhAva samajAye. temaja "bhaviSyamAM A AtmA mahAna saMpattine bhaktA ane saMskArI thaze ke je magadha ane mALavAne saMpattithI bharapUra karaze" evI rItanuM bhAvI samajAyuM ane tenA kAraNe A rAjyaputranuM nAma "saMprati " evuM rAkhyuM. rAjyaputranA nAmAbhidhAnanA samaye jyAM seMkaDo darabArI hAthIoe zIra jhukAvI salAma karavI joIe tene badale te divase bhajananI dhUna jAmI ane AnaMdatsavano Akho divasa prabhubhaktimAM ujavAye. kumAra saMprati cha mAsano thaye tevAmAM te ghAsacAro ane dhAnyanI vRddhi eTalI badhI thaI ke sukALanA samaya karatAM paNa tenA bhAva ochA thaI gayA. * che kAkaDI
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 13 muM. vaphAdAra dhAvamAtAnI aitihAsika sevA. bhAratanA mahAna bhAgyavidhAtA saMprati ke jene digaMbara jaina saMpradAya dvitIya caMdragupta temaja ItihAsavettAo jaina azokanA nAme saMbaMdhI tenA karelAM amara kAryonI kadara kare che. purANakAre tene saptatinA nAme oLakhAve che, paraMtu jene te tene saMpatinA nAme ja saMbodhe che. A pramANe A bhAgyavidhAtAnAM nAmanI alaga alaga saMjJAo jevAmAM Ave che. A mahApuruSano janma suradAsa kuNAlanI parNakUTImAM thayo hato, ke je Azrama prabhubhaktinuM avicala dhAma banyuM hatuM sujJa vAcaka, jagatamAM avatArI mahApuruSane janma evAM sthAnamAM thatuM hoya che ke je sthAne jagatamAM evA khaNe-care rahelAM hoya che ke tenI mAhitI jagatane avatArI mahAna puruSonI amara kIrti gavAyA bAda maLe che. rAjyaputra saMpratine mATe keIpaNa jAtane gAdIne vega jaNAto na hato, kAraNa ke. yuvarAja kuNAlanA aMdhApAne aMge tene rAjyahakaka rada karavAmAM Avyo hato. jo ke mahArAjA azokane bIje rAjaputra mahendra kuNAlanI pazcAta gAdIvArasa tarIke yuvarAjapade sthapAya tema hatuM chatAM A saMskArI rAjyaputra baMdhu memane aMge rAjyatakhtane badale saMnyAsa svIkArI Adarza bhikSuka bane ane raktarbhijita rAjya siMhAsananA hakkane teNe tyAga karyo. tatpazcAta mahArAjA azokanA bIjA putro paikI dazarathane magadha sAmrAjyanA gAdIvArasa tarIkene haka maMjUra karavAmAM AvyuM hatuM, ane A rAjyaputrane pATavIkumAra banAvI, avantIne rAjyavahIvaTa tene suprata karyo hato. eTale I. sa. pUrva 262 mAM magadha upara mahArAjA azoka hatA, ane avantI upara yuvarAja kuNAlanA aMdhApA bAda rAjyaputra dazaratha hate.
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ sannAr saMprati 256 rAjyAjJA pramANe yuvarAja dazarathane avantInuM takhta suprata karI rAjyaputra kuNAle avantI nagara( ujajaina)ne tyAga karyo ane I. sa. pUrva ra6ra nI AkharamAM mahArAjAe AjIvikA arthe Apela gAmamAM jaI nivAsa karyo. A pramANe rAjyakAraNamAM thaela parivartana paNAno spaSTa ulalekha karI amo aitihAsika ghaTanAne AgaLa laMbAvIe chIe. rAjyaputra saMprati lagabhaga cha mAsane thatAM dhAvamAtA sunaMdAe suMdara kAMtivAna bALakane aMdha kuNAlanA khoLAmAM ramADavA Apo, ane kahyuM ke: "he yuvarAja! A mahAna bhAgyavidhAtAnuM suMdara vadana nihALavAne prabhue je tamane cakSu ApyAM hota to jarUra AvuM suMdara bALavadana Akhe AgaLathI dUra karavuM paNa tamane gamata nahi. paraMtu devagati kevI vicitra che? he vatsa ! Aje tuM ujajenanA siMhAsana upara heta te A bALakuMvara kevA utsAha ane lADamAM ucharate heta, tene khyAla he kuNAla! tane Ave che kharo ?" dhAvamAtAnAM vacana sAMbhaLI kuNAla, zarabALA tathA A kuTuMbanI sevAmAM hAjara rahela caMdA nAmanI zaradabAbAnI eka samAnavathI sakhIe paNa rAjyakuTuMbanI karuNAjanaka sthitino khyAla lAvI athupAta karyo. gaMbhIra ne gamagIna vAtAvaraNa hatuM tevAmAM cibAvalI caMdAe eka evo muddo Ubho karyo ke jenA aMge tenI nAmanA saMpratinA ItihAsamAM amara thaI. teNIe kahyuM ke-"he sunaMdA bA! A rAjyaputranuM nazIba tenI divya kAMti uparathI mahAna lAge che, to zuM A batrIsa lakSaNayukta bhAgyavAna suMdara rAjyaputra sAmrAjyane mAlIka na thaI zake? je AvA suMdara lakSaNayukta bhAgyavidhAtAnA nazIbamAM rAjyAga na hoya to tene janma kAraNavazAt ahIM thaI ja kema zake? mArI samaja pramANe je A rAjyaputrane aMge rAjya meLavavAnA prayAso karavAmAM Ave te jarUrI temAM saphaLatA maLe tema che." "caMdA ! prabhu IcchA haze te mArI ane rAjyakuTuMbanI IcchA prabhu jarUra pUrNa karaze." ATaluM kahI dhAvamAtA sunaMdAe yuvarAja kuNAla tarapha joI dIrgha ni:zvAsa nAkhe. eTalAmAM yuvarAja kuNAlanA kheALAmAM gela karatAM bALazizu saMpratie uparokta hakIkatane jANe Teke na Apato hoya tevI rIte uparAcAparI zubha zukanadarzaka cAra chIka khAdhI. A chIMke anubhavI dhAvamAtA sunaMdAne atizaya zubhadarzaka dekhANuM ane teNIe tarata ja kahyuM ke "jarUra prabhu ApaNI AzA phaLibhUta karaze, ane rAjaputra saMpratine huM mArI sagI AMkhee rAjyasana para rAjyaamala bhegavato. jevAne bhAgyazALI thaIza. beTA kuNAla! tuM mane vacana Apa ke huM kahuM te pramANe tuM karIza." mAtuzrI ! meM Apane mArI sagI jananI karatAM paNa adhika mAnyAM che. mArI bAlyAvasthAmAM mArI mAtAne svargavAsa thatAM tamArAM dUdhathI poSAI meM mAruM jIvana sudhAyuM
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAdAra dhAvamAtAnI aitihAsika sevA 250 che ane tamAe mArI saMbhALa peAtAnA putra karatAM paNa adhika rAkhI mane putratulya sabhAkhyA che, ane hajI paNa saMbhALeA che, te ApanuM vacana kadApi kALe huM uthApIza kharA ?" A pramANe khelI rAjyaputra kuNAle dhAvamAtA kahe te pramANe karavA vacana ApyuM. ' vatsa ! mArI eka ja mAgaNI che ke tuM ApaNI rAjyadhAnI pATaliputra jA ane suradAsa tarIke AdhyAtmika bhajanAnI saMgItakalAthI magadhapatine prasanna kara. ane temanI pAsethI varadAnamAM " kAkiNI "nI mAgaNI kara. A kAkiNI zabdanA artha evA gUDha che ke tenA artha samajyA vagara mahArAjA tane te ApavA taiyAra thaze tyAre tu tAruM jIvanavRttAMta saMgItadvArA samajAvI, kAkiNInI mAgaNImAM ( rAjaputra saMprati mATe ) rAjyabhikSAnI mAgaNI karaje. ane rAjA jyAre tane pUche ke tuM adharAjaputra rAjyane zuM karIza ? tyAre kaheje ke mAre tyAM rAjyane lAyaka bhAgyavidhAtA saMpratinA janma thaela che, mATe tene rAjyagAdI aNu karI Apela varadAnane pALeA. '' vatsa ! mA va zI samrATA ane rAjyakuTu khIe vacana pALavAmAM evA te samartha che ke vacananI khAtara-te vacananI siddhi arthe rAjyAsananA tyAga karavA paDe te paNa temAM te pAchA paDe tema nathI. vatsa kuNAla ! A bhAgyAtmA bALazizunA bhAgyeAdaya artha zuM tuM suradAsa bhajanakAra tarIke magadha darabAre jai ATalI mArI AzA saphaLa karI na zake ? " Dha dhAvamAtAnI mAgaNIthI kuNAlanI AMkha camakI ane te vicAramAM paDyo. eTalAmAM citrAvalI caDhDhAe samayeAcita TANA mAratAM kahyuM: yuvarAjazrI ! prabhue apa saMgItavidyA Apane je aNu karI che temAM zuM Apane kai rahasya samajAtu nathI ? mATe daiva upara bharAsA rAkhA ane vidhAtA upara vizvAsa lAvI Apa puruSAthI khanA. puruSA vagara phaLa kadApi kALe maLatu nathI mATe Ape zubha prayAse AdaravA evI mArI paNu Apane namra araja che." A rItanA vArtAlApe gaMbhIra rUpa pakaDayuM ane chevaTe rAjyaputra kuNAle dhAvamAtAne AzvAsana ApI jaNAvyuM ke " huM jarUra be cAra divasamAM ja A zubha prayatnA tarapha vaLIza. " adha sItAravALA magadhane mugdha kare che-- magadhanA pATaliputra zaheramAM thADAka divasathI eka aMdha sItAravALAe peAtAnA madhurA kaMThathI pATilaputrane hacamacAvI mUkyuM che. gAMdhI ane kinnarA paNa lajjA pAmI jAya evA suradAsanAM madhurAM bhajane pATilaputrane saMgItaghelu' banAvI mUkyuM che. jyAre jyAre A aMdha suradAsa peAtAnA bhajanAnI dhArA mIThA svare cAlu kare che tyAre tenAM devadurlabha gAna tarapha hajArA mANasA lubdha thai * vAha ! suradAsa ' kahI tenA . 33
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 samrA saMprati upara marI phITe che. magadhanA moTA moTA adhikArI ane umarAvane tyAM A suradAsanAM bhajano thavA lAgyAM ane A aMdha satAravALo paNa AmaMtraNene svIkAra karI addabhuta saMgItakalAthI sahunAM dila raMjita karavA lAgyA. saMgItapremI moTA adhikArIo ane zrImate sArI sArI lAlaca ApI suradAsane potAne tyAM rahevA lalacAve che, paraMtu suradAsa keInA gRhe rahevAnI khullA zabdamAM nA pADe che. bhajananA badalAmAM amIre taraphathI apAtI kiMmatI bheTane paNa asvIkAra karI sAdA bhejana mAtrathI te saMtoSa mAne che. A pramANe vizALa pATaliputramAM A tyAgI suradAsanI khyAti raMkathI mAMDI rAjA sudhI pahoMcI gaI. aneka saradAree A suradAsane nAma, ThAma vigere pUchatAM paraMtu te tenA javAbamAM eTaluM ja jaNAvato ke "huM suradAsa ane satAravALo chuM. A satAra e ja mAruM kuTuMba che, prabhu e ja mArAM mAbApa che ane A lAkaDI e ja mArA jIvanano AdhAra che." eka divasa rAtrinA pAchalA prahare kuLadevIe svapnamAM samrATa azokane darzana dIdhAM ane devIe samrATanA hAthamAM eka bALazizu mUkIne tene magadhanI rAjyagAdI arpaNa karavA AjJA karI. rAjA bIjuM kaMI pUche tevAmAM devI aMtardhAna thaI gaI. samrATa azoke A zubha vananuM phaLa magadhanI rAjyagAdI mATe lAbhadAyaka mAnyuM, ane kaMI paNa navAjUnI banavAnI che e teNe mana sAthe nizcaya karyo. yuvarAja kuNAla jevA vIraputrane aMdhApo maLavAthI ane mahendranA saMnyasta thavA pachI gAdI mATe egya vArasa na hovAthI samrATane atyaMta phIkara rahetI hatI temAM AjanA svapnathI samrATa aMtaramAM harSaghelA thayA ane jarUra kuLadevIne paNa magadhanI phikara che evI tenI khAtrI thaI cUkI. te ja divase samrATa azoke darabAramAM nityakArya karyA pachI rAjyanI navAjunI samajavA maMtrIne nityaniyama pramANe prazna karyo, jenA javAbamAM rAjya maMtrIe kahyuM ke-"mahArAja, hamaNAM thoDA divasathI nagaramAM "eka aMdha gAMdharve potAnA AdhyAtmika bhajanonI dhUnathI pATaliputrane gheluM banAvI mUkyuM che. mahArAja ! chupA vezamAM Avela devatAI gAMdharva sivAya AvuM madhuruM saMgIta ane mITho sUra keInAthI nIkaLI zake nahi. tenuM saMgIta sAMbhaLatAM manuSya sAthe pazupakSI paNa DolAyamAna ane lubdha thAya che, chatAM aphasosanI vAta to e ja che ke A kaLAvaMta puruSane vidhAtAe aMdha banAvyA che. mahArAja te aMdha atyAre ApanA nagaramAM che ane tenA AdhyAtmika bhajana Ape sAMbhaLavAM evI mArI Apane araja che. mahArAja, A kinnara raMka sthitimAM hovA chatAM paNa te keInuM dAna leto nathI eTaluM ja nahi paNa te gariba yA zrImaMta sarva tarapha premadaSTie joI, darekanAM AmaMtraNane mAna ApI prabhu
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaphAdAra dhAvamAtAnI aitihAsika sevA 259 bhaktinAM madhurAM bhajanathI sarvenI AzA paripUrNa kare che. je ApazrInI AjJA heya te huM tene bolAvI lAvavA pratihArIne hukama karuM." rAjAjJA maLatAM pradhAne suradAsane belAvavA pratihArIne ravAnA karyo. samaya divasanA trIjA paherane hate. rAjyadarabAramAM hamezAM samrATa mATe aMdha puruSanAM darzanane pratibaMdha hovAthI samrATa ane sItAravALAnI vacce sapheda cAdarane eka paDade bAMdhavAmAM AvyuM. darabAranA eka vibhAgamAM strIvargane besavAnI zeThavaNa karI tenI ADe caka (paDado) bAMdhavAmAM Avyo. rAjyaAjJA pramANe aMdha sItAravALe AvI pahoMce. pratihArI ene, tene mATe niyata karela jagyAe laI gaye. rAjyasabhA A samaye cikAra bharAela hovA chatAM TAMcaNI paDe te paNa saMbhaLAya tevI zAMti vyApI hatI. suradAsa mATe samaya barAbara paripUrNa kasoTIne hate. pitAnA dhyeyane barAbara samajanAra gAyake rAjyasabhA ane mahArAjane prasanna karavA arthe ucca keTInAM AdhyAtmika bhajananI zarUAta karI. suradAse pitAne priya vAjIMtra sItAranA sure barAbara goThavI saMgItanI lahera cheDI. suradAsanA saMgIte jotajotAmAM rAjyasabhAmAM evuM te suMdara vAtAvaraNa AcchAdita karyuM ke tenA ge rAjyasabhA saMgItanA tAnamAM lubdha thaI DolavA lAgI. eTaluM ja nahi paraMtu khuda samrATu azoka paNa suradAsanI bhajanazailI tathA madhurA kaMTha upara AkarSAI tenA upara atyaMta prasanna thayo, ane teNe suradAsane kahyuM ke "he kinnara! A samaye huM tArA upara prasanna thayo chuM, mATe tuM mAge te ApavA huM tatpara chuM.' rAjyasabhA mahArAjAnA A jAtanA varadAnathI Azcaryacakita thaI ane AnuM pariNAma zuM Ave che te jANavA Atura banI. mahArAjAnuM varadAna sAMbhaLI aMdha sItAravALAe varadAnanI mAgaNImAM mahArAjA pAse "kAkiNI" mAgI. rAjyasabhAmAM hAjara rahela amaladAravarga aMdha sItAravALAnI kAkiNInI mAgaNIthI vicAramAM paDyo ane sabhAmAM hAhAkAra macI gaye. mahArAjAzrIe maMtrIzvarane pUchyuM ke- he maMtrIzvara, Apa tathA anya amaladAravarga kAkiNInI mAgaNImAM kema muMjhAyA che tenI samaja paDatI nathI. jenA javAbamAM sujJa rAjapuruSoe kahyuM ke-"he rAjana ! A sItAravALAe varadAnamAM kAkiNI eTale ApanuM sAmrAjya mAMgyuM che." khUda mahArAjA azoka A rItanI mAgaNIthI muMjhAya ane jene svapane paNa khyAla na hato ke aMdha sItAravALo varadAnamAM sAmrAjyanI mAgaNI karavAnI hiMmata karaze. ati zAMtatA vacce mahArAjAzrIe aMdha sItAravALAne kahyuM ke-"he suradAsa! tane
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 samrATuM saMprati rAjyathI zI nisbata che?" tyAre teNe potAne gUDha bheda khelatAM jaNAvyuM ke-mahArAja, A suradAsa kAkiNInI mAgaNI yogya kAraNasara ja kare che. pratApI mahArAja, mArI mAgaNI yogya che yA nahi tenI khAtrI Apane tyAre ja thaze ke jyAre Apa mArA abhedya bhedane sTreTa samajaze.' rAjyasabhA A samaye eTalI badhI te Azcaryacakita banI hatI ke zuM mahArAjA azokanA varadAnanI parIkSA arthe kaI deva yA te dAnava nathI AvyuM ne? sanA Azcarya vacce suradAse nIcenI paMkti belI senA hRdayane khaLabhaLAvI mUkyuM. AryA-gIti. prabaLa pratApI narapati, miAya vaMzanA Adya puruSa rAje, caMdragupta pRthvIpati, biMdusAra pachI azakazrI gAje; pitu AjJAne mAna ApI, locana arpaNa kIdha anurAge, te kuNAla Aje AvI, pitA pAse kAkiNI mAMge. A gUDha arthasUcaka gIti suradAse pitAnA cakSunAM vahetAM athupravAha vacce evI rIte asarakAraka zabdamAM saMbhaLAvI ke je sAMbhaLatAM ja samrATu sAthe sabhAjanenAM cakSuo paNa azruthI bhiMjAyA. samrATe vahetA azrupravAha vacce raDatAM raDatAM pUchayuM ke "keNa! vahAlo aMdha rAjaputra kuNAla! zuM tane AvI duHkhuda rithatie tAro pitA joI rahyo che !" hA, pUjya pitAjI." tarata ja paDade khaseDI samrATa bharasabhAmAM kuNAlane bheTI paDyo ane pitA putra baMne codhAra azruthI rovA lAgyA. "vahAlA putra kuNAla, tArI aMdha avasthAe rAjyane tuM zuM karIza? meM te tane yuvarAjapade sthApI avantInI gAdI tArA mATe mukarara karI hatI eTaluM ja nahi paNa mAro uttarAdhikArI vArasa banAvI tene magadhane yuvarAja banAvyo hato chatAM tArA bhAgyamAM rAjyagAdInA badale A sthitie aMdhApe nimitta thaye haze tene he vatsa! koNa misyA karI zake ? vidhAtrA sA likhitA lalATe akSaramAlikAH / na tAM mArjayitum svazakyA'pi atipaMDitAH // kuNAle kahyuM ke-"pUjya pitAzrI, Apa je vastu samajAvavA mAge che te huM sArI rIte samajuM chuM. mAtra mAre tyAM janmela bALazizu "saMprati " athe ja kAkiNInI bhikSA
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaphAdAra dhAvamAtAnI aitihAsika sevA 21 me tamArI pAse mAgI che, ane huM rAjyaputranA ceAgya hakka dAvA arthe ja adhabhikSuka anyA chuM. mane AzA che ke mArya samrATa peAtAnA vacanane barAbara pALaze, " rAjyasabhA rAjyaputra kuNAlane tyAM gAdIvArasanA thaela janma sAMbhaLI sAna dAzca pAsI; eTaluM ja nahi paraMtu vIraputra kuNAle anya avasthAnA saMtasamAgama, sadupayoga karI mA vaMzanI kIrtine amara karI tene mATe paNa sabhAe apUrva satASa anubhajyeA. rAjya amaladArA ane khada mahArAjA Apela varadAnanA aMge vicAra karavA tarata ja ekatrita thayA, ane TUMka samayamAM ja tene nirNaya lAvI A sabhAmAM ja jAhera karavAmAM AvyuM ke " mAvaMzI samrAT azAka Aja rAjyasabhAmAM suradAsane Apela varadAna pramANe rAjyaputra kuNAlanA putra saMpratine magadhanu yuvarAjapada aNu kare che. eTaluM ja nahi paNa mahArAjA aAka prasannacitte rAjyaputra kuNAlane thayela aMdhApAnA anyAya dUra karavA avantInI rAjyagAdI upara tenA putra saMpratine sthApita karavA vacana Ape che." samrAT azArka harSaghelA thai rAjasabhAmAM A jAtanA nirNaya jAhera karyA. jo ke A samaye tene lagabhaga cAra rAyaputrA vidyamAna hatA chatAM varadAnanA pAlanArthe ane peAtAnA hAthe rAjyaputrane aMdhApAnA thaela bhayaMkara anyAyanA badaleA ApavA teNe sAmrAjyanI bheTa karI. A ghaTanAne aMge jainagraMthAmAM nIce pramANe ullekha maLI Ave che:---- brahatUkalpacUrNi ane kakiraNAvalImAM nIce mujakha lakhANa che:-- " jyAre kuNAle azAka pAse peAtAnA putra saMprati mATe rAjyanI mAgaNI karI tyAre sapratine rAjya devAmAM AvyuM. ( jue nimnalikhita ullekha. ) 66 patto caMdraguttassa biMdusArassa nattuo / azogasiriNo puttI aMdho jAyaha kAgiNiM // ,, " kiM kAhisi aMdhao rajjeNaM, kuNAlo bhaNati mama puttotthi saMpatI nAma kumAro, vimArAM|" ( vRhat vapapUrNi 22) " + + tasya sutaH kuNAlastanaMdana trikhaMDabhoktA saMpratinAmA bhUpatirabhUt, sa ca jAtamAtra eva pitAmahadattarAjyaH / / " ( hra5jiLAvaNI 261 ) mahArAjA azeAkane A ghaTanAmAM kuLadevInA hAtha che evI khAtrI thaI ane teNe mukhya maMtrIne ujjaina mAkalI rAjyaputra kuNAlanA kuTuMbane atIva mAna sahita teDAvyu:
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra6ra samrAT saMprati ujjainathI yuvarANI zaratakhALA, dhAvamAtA sunadA ane A aitihAsika ghaTanAnu apUrva mAna dharAvanAra zaratazrInI sahacarI caMdA sAthe rAjyapAtra saprati ucca koTInA rAjyama dAkhasta sAthe magadha AvI pahoMcyA. samrATe khALazizune ati harSa thI gADhamAM laI tenA mukhAravindanA lakSaNNA sAthe hastamAM rahela gadA Adi rAjyacihno joyAM. ane divya prabhAvazALI lalATane sUkSmatApUrNAMka nihALI samrATa ane rAjya amaladAravage khAtrI karI ke " A rAjapAtra samrATapadmane kharAkhara lAyaka che." tarata ja samrATe rAjyapAtra sa'pratinA rAjyAbhiSekanI taiyArI karI ane vijayAdazamInA zubha muhUrte daza mahinAnA pAtrane bhAratanA bhAvI samrATa tarIkenuM tilaka karyuM ane tenI magadhanA yuvarAjapade sthApanA karI, eTaluM ja nahi paNa tene avantIneA zAsaka banAvyeA.
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 14 su. magadha sAmrAjyanI vaheMcaNI ne sImA AgalA prakaraNamAM joi gayA te pramANe mahArAjA azAke aMdha yuvarAja kuNAlane Apela vacana ) varadAna pramANe pAtra sa Mpratine avantInuM rAjya arpaNa karavApUrvaka magadha sAmrAjyanA yuvarAjanI padavI arpaNa karI. A aitihAsika banAva I. sa. pUrve 257 nA gALAmAM eTale vIrinarvANu 270 lagabhagamAM banyA hatA. mahArAjAe rAjasabhAmAM yuvarAja kuNAlane thaela anyAya dUra karavA Apela vacana pramANe rAjyAdhikAra arpaNu tA karyAM, paraMtu tapazcAt rAjyakuTu MbamAM jabaradasta AMtarika kalaha utpanna thayeA; kAraNa ke A kALe rAjyavyavasthAne kharAbara saMbhALI zake tevA alaga alaga rANIonA uMmaralAyaka rAjyakuMvarA vidyamAna hatA. tenA haka adha rAjyaputra kuNuAla karatAM rAjyagAdI mATe vizeSa hatA, kAraNa ke yuvarAja kuNAla aMdha thayela hAvAthI tenA ane tenA vArasAnA rAjyagAdI uparanA haka naSTa thayA hatA, paraMtu jyAre mahArAjA azAke varadAnamAM rAjyagAdI rAjasabhAmAM arpaNu karI eTale pitR AjJAMkita mA rAjyaputrAne pharajiyAta zAMti jALavI mA rAjakIrtinuM rakSaNa karavAnI jarUriyAta samajAi. chatAM rAjyakuTuMbamAM A samaye evA mATA AMtarakalaha utpanna thayA ke tenA kAraNe mahArAjAne kalahanI zAMti khAtara, ane rAjyakuTuMbanI aikyatA khAtara magadha sAmrAjyane pharajiyAta cAra vibhAgamAM vaheMcavuM paDayuM, ane uMmaralAyaka cAre rAjaputrAne svataMtra prAMtAnA rAjyavavahIvaTa suprata karavA paDyo. A hakIkatane lagatuM varNana saMkSiptamAM nIce pramANe cheH-- (1) paMjAba ane takSazilA---- mAya sAmrAjyanA rAjyAmala daramiyAnamAM A takSazilA nagarI pazcimettara pradezanu mukhya vyApArika zahera hatuM, jyAM bhAratanI suprasiddha vidyApITha AvelI hatI. A vidyA
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 samrAT saMprati pIThamAMthI arthazAstrI paMDita cANakya, vyAkaraNavizArada paMDita pANini ane saMskRtanA mahAna jJAtA paMDita vararuci (varucI) jevA mahAn rane vidyAdAna maLyuM hatuM. A takSazilAnI vidyApIThamAMthI utpanna thayela mahAna vizArada vidyAthIoe magadha sAmrAjyamAM pAlI, mAgadhI ane saMskRta bhASAne lipibaddha karI hatI. rAjyavyavasthA sAcavavA sAthe prAcIna sUtrajJAna je A kALa sudhI kaMThastha ja raheluM hatuM tene sUtrArUDha karavAmAM lIpinnAne e ucca keTIne phALo Ape ke jenA vege vIranirvANa 160 mAM jaina "Agama sUtra" nAM agiyAra mukhya aMge ane bAramuM daSTivAda aMga lipibaddha graMthArUDha karavA pATaliputrane jenasaMgha samartha thayo hato. tevI ja rIte paMDita cANaye Aja vidyApIThamAM rahI aneka jAtanI vidyAonI prApti karI, mahAna tridaMDI saMnyAsI ane arthazAstrI banI bhAratanI kIrtine jagatamAM caturdizAe prasarAvI hatI. A takSazilA nagarI pazcimottara prAMtanI rAjadhAnInuM nagara hovAthI tenA vahIvaTa upara khAsa dhyAna ApavAmAM AvatuM hatuM. sababa pazcimottara pradezanA aneka rAjavIo pitAnA zaktizALI sinya sAthe A tarapha AkramaNa karatA hatA. morya jevA sabaLa sAmrAjyanA majabUta rAjyAmala daramiyAnamAM paNa niraMtara AkramaNane bhaya A prAMta upara rahetA hatA. AMtarika baLavAo paNa avAranavAra thayA karatA hatA. AvA mahatvatAbharyA prAMta upara mahArAjA azake pitAnA eka putranI nimaNuka karI. (2) suvarNagiri (mahisara)- dakSiNamAM colA, pAMDya Adi pAMca nAnAM rAjanI vidyamAnatA hatI, ke jeo sAmrAjyanA khaMDiA athavA to mitrarAnI gaNatarImAM gaNAtA hatA, chatAM ya A pAMca rAjyo majabUta sthitinA hatA. tenI sAthe dakSiNa prAMta magadha pATaliputrathI ati dUra hovAnA kAraNe A prAMte upara paNa vyavasthAne aMge zaktizALI rAjyaputranA amalanI jarUriyAta hatI. eTale te prAMtane vahIvaTa mahArAjAe potAnA bIjA vIra rAjaputrane suprata karyo. (3) kaliga rAjya mahArAjA azoke bhayaMkara khuvArInA ge, prabaLa Atmabhege, chatela kaliMga pradeza, jenI rAjyadhAnI kanakapuranagaramAM hatI, tenI vyavasthA mATe eka baheza rAjyaputranI jarUriyAta hatI. eTale mahArAjAe A kaliMga pradeza paNa bIjA eka rAjaputrane suprata karyo. A jItAelA navIna pradezamAM vidrohI vAtAvaraNa jabarajasta rIte cAlI rahyuM hatuM, ke jyAMnI jaMgalI ane pahADI jAtio sadA uddhatAibharyuM vartana calAvI rahI hatI. A kanakapuranagara Aje paNa ghelA evA nAme prasiddha che.
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ magadha sAmrAjyanI vaheMcaNI ne sImA 65 (4) saiArASTra tevI ja rIte pazcimottara pradezamAM kAThiyAvADamAM giranAra najadika junAgaDhanI sarahada sudhInA uttara pazcimottara prAMtanA vahIvaTadAra tarIke paNa bIjA eka rAjyaputranI nimazuka karI. A pramANe mahArAjAe kunehabharI rIte magadha sAmrAjyanI cAre dizAethI majabUtAI karI rAjyakumArane paNa gya uMmare svataMtra vahIvaTadAra banAvyA ne dakSa rAjavI tarIke yuktipUrvaka kuTuMbakalaha nAbuda karI magadha sAmrAjyanA pAyA majabUta karyA hatA. magadha sAmrAjyanI sImA- A kALe eTale I. sa. pUrve 257mAM magadha sAmrAjya bhAratamAM nIce pramANe vistAramAM hatuM. enI uttara pUrvanI sImA ghelI najadikamAM purI chalAmAM bhuvanezvara gAma najadika sAta mAIla para AvelI hatI. enI dakSiNanA sImA madrAsanA gaMjAra dalAmAM jaigaDha nAmanA gAma najadikamAM AvelI hatI, ke jyAM jogaDha ane kaliMga rAjanAM aMtargata gAme che. A bane pradeza upara samrATa azokanI ANa pharatI hatI ke jene A dakSiNa pUrva vibhAga gaNAto hato. enI pUrvanI sImA daherAdana jIllAmAM kAlasI gAma najadikamAM hatI. daherAdunathI cakratA tarapha eka saDaka jAya che, tyAMthI thoDeka dUra jatAM jyAMthI yamunA nadI himAlayanI taLeTIthI bahAra paDe che tyAM sudhI A sarahada AvelI hatI. ane abeTAbAdathI paMdara mAIla uttara tarapha hajArA jIllAmAM manaserA nAme sthAna najadika A sarahada kendrasthAna tarIke ekatra thAya che. bIjI sarahadanI sImA pizAvara jIllAnA 40 mAIla uttara ane pUrva tarapha zAhAbAdagaDhI najadika AvelI hatI. pazcimettara pradezamAM kAThiyAvADanA junAgaDha najadika magadha sAmrAjyanI sImA AvelI hatI. tevI ja rIte muMbaIthI 30 mAIla dUra thANA jIllAmAM sopArA nAme gAmamAM magadha sAmrAjyanI sImA AvelI hatI. eTale ThANAnA kekanapaTa para paNa magadhanuM sAmrAjya hatuM. A uparAnta mahisaranA siddhapura, rAmezvara ane brahmagiri nAme sthAne upara paNa magadha sAmrAjyanuM Adhipatya hatuM. dakSiNamAM godAvarI ane kRSNA nadInI vacagALAnA pradezane AMdhraprAMta tarIke saMbaMdha 34
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrAT saMprati vAmAM AvatA hatA. mA kALamAM A AMdhra jAti bahu zaktizALI hatI ke jeoe mA sAmrAjyanA patana bAda vistRta sattA jamAvI hatI, temaja prAcIna itihAsakAronA kathana pramANe A prAMtAnA mukhya zaherAmAM jainasAdhu saMpradAya upara ane jainadhamIe upara atyaMta atyAcAra gujAravAmAM AvyA hatA. A prAMtA paNa mArya sAmrAjyamAM samAelA hatA. A pramANe magadha sAmrAjyanI sImA bhAratavarSamAM cAre dizAe prasarelI hatI. AvA vizALa pradezamAM suMdara vyavasthA jaLavAi rahe ane rAyakalaha utpanna na thAya tevI rIte rAjyakumAreAne rAjyavyavasthA svataMtra rIte suprata karI rAjyakalahanuM nivAraNa karavAmAM AvyuM hatuM. . mAda mahArAjA azeAke vijayAdazamInA divase mahattvatAbharyo aitihAsika rAjyadarakhAra bharI magadha sAmrAjyanA rAjyavahIvaTanI vyavasthAnA bhAra ummaralAyaka rAjyakumArIne upara jaNAvyA pramANe suprata karyAnuM jAhera karyuM ane avantI prAMta ke je magadha sAmrAjyanI rAjadhAnInuM kendrasthAna gaNAtuM hatuM ane je bhAratanuM dvitIya mahattvatAbharyuM vyApArika nagara gaNAtuM hatuM tenI rAjyagAdI rAjyapAtra saMpratine arpaNa karyAnu jAhera karyuM. mahArAjA azeke daza ja mAsanA A khALazizu sa'pratine avantIpati tarIke ane magadha sAmrAjyanA yuvarAja tarIke tilaka karI magadha sAmrAjyanA bhAvI samrATa anAnye. A aitihAsika banAva i. sa. pUrve 257 eTale vIranirvANu 270-71 mAM banyA hatA ane te ja varSe avantI upara mahArAjA saMpratinI ANa pheravavAmAM AvI hatI.
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 15 muM. yugapradhAna paTTAvalIne aMge eka agatyane khulAse. rAjakALagaNanA sAthe saMbaMdha dharAvatI yugapradhAna paTTAvalIne susthAne gya paricaya ApavAnI khAsa jarUriyAta upasthita thavAthI cAlu ItihAsane pramANabhUta darzAvavA khAtara ame yugapradhAna AcAryonA aMge A sthaLe nIcene khulAso rajU karIe chIe - A pUrve vi. ni. 215 mAM zrI sthUlabhadrajIne svargavAsa thatAM temaNe pitAnA bane ziSyo AryamahAgiri ane Arya suhasti mahArAja paikI zrI AryamahAgiri mahArAja vaDila hevAthI zrI labhadrajIe zrI Arya mahAgirijIne yugapradhAnapade sthApyA, ane sAdhugaNane bhAra vaDila AcArya tarIke temane suprata karyo. A samaye yugapradhAnapadanI prApti dharAvanAra zrI AryamahAgiri mahArAja jinakalpI sAdhunI tulanA karatAM uccakeTInI kriyA ane bhAvanAthI rahevA lAgyA. temane sAdhusaMpradAyane bhAra temaja caturvidha jaina saMghanI saMbhALane bhAra AtmahitArthe bAdhAkartA thaI paDyo, eTale temaNe kALa ane saMjoga tapAsI vI. ni. 245 mAM sAdhugaNane bhAra zrI caturvidha saMghanI saMmatithI zrI Arya suhasti mahArAjane suprata karyo ane pote jinakalpInI tulanA mAphaka eka jinakalpI sAdhunA jevA AcArathI AtmahitAthI banyA chatAM zrI Arya suhasti mahArAjanA snehane anusarI teo temanI sAthe ja bahudhAe vicaratA hatA. A kALe bane AcAryadeve varace sanehabhAva ghaNe ja anukaraNIya hato. vI. ni. ra70-71 nA gALAmAM zrI. Aryasuhasti mahArAja (yugapradhAna) ane jinakalpI zrI Arya mahAgiri mahArAja vihAra karatA karatA kezaMkhInagarIe jaI caDhyA. A samaye bhayaMkara dvAdazavaSaya dukALa cAlato hato. jemAM zrImaMta gaNAtA zrAvakene tyAM
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 - samrATuM saMprati paNa "unedarI" kahetAM mAMDa mAMDa pUruM peTa bharAya evI rasoI thatI hatI. temaja eka ja vakhatanA bhojanamAtrathI zrImaMta gaNAtA zrAvakasamudAya paNa saMtoSa mAnato hato. A samaye kezabInagarImAM ziSyasamudAya sAthe vihAra karatA karatA jaI caDhela bane AcAryadevane samrATa saMpratinA pUrvabhavanA "dumaka" nAmanA jIvane dIkSA ApavAnI alabhya taka sAMpaDI, jemAM makane cAritrya aMgIkAra karAvI tenuM raMkamuni nAma rAkhI tene Arya suhasti mahArAjanA ziSya tarIke jAhera karavAmAM AvyA. . mAtra eka ja divasanA dIkSA pAlanamAM A raMkamunie atisAranA daradathI vyAdhigrasta thaI zukaladhyAne kALa karyo. ane eka ja divasanA cAritra-pAlananA prabhAve ane mRtyu samaye caDhela zukaladhyAnanA ge te raMkamuninA jIve tyAMthI kALa karI maryavaMzamAM aMdha pitRbhakta rAjyaputra kuNAlane tyAM vI. ni. ra70-71 mAM mahArAjA saMprati tarIke janma lIdho. ane te ja varSe zrI Arya mahAgiri mahArAje gajAgrapada tIrtha (dazArNa pura) svargavAsa karyo. saMpratine te ja varSamAM daza mAsanI kumaLI avasthAe ja avantInI rAjyagAdI prApta thaI. kALagaNanA pramANe yugapradhAna paTTAvalIne prathama aMka naMdavaMzanA rAjyomalanI samApti thatAM I. sa. pUrve 317 mAM eTale vIranirvANa 210 mAM badalAye. yugapradhAna zrI sthUlabhadrajI magadha sAmrAjya upara maryavaMzanI sthApanA thayA pachI pAMca varSa sudhI jIvavA pAmyA hatA ane temane vIranirvANa 215 kahetAM I. sa. pUrve 312 mAM svargavAsa thayo hato. zrI sthUlabhadrajIe svargavAsa karyA pUrve zrI AryamahAgiri ane AryasuhastI nAmanA be ziSyone dIkSA ApI hatI. temane bAlyAvasthAthI ja yakSA nAmanI AryA(sAdhvI)e mAtAnI jema ucheryA hatA tethI mahAgiri ane suhastI evA temanA nAmanI pUrve "Arya" evuM pada joDavAmAM AvyuM hatuM. teo banne pariSadethI nirbhaya thaIne kharzanI dhArA jevuM tIvra ane niraticAra cAritra pALatA hatA. sthUlabhadrajInA caraNakamaLamAM madhukara samAna ane mahAprajJAvALA, agiyAra aMgasahita dazapUrva bhaNyA. pachI zAMta, dAMta, labdhivaMta, abhyAsI, AyuSyamaMta, vacanakuzaLa ane daDhabhakta evA te banne ziSyone AcAryapada upara sthApI sthalabhadra mahAtmA svargavAsI banyA. jemAMthI zrI AryamahAgiri mahArAja I. sa. pUrve 312 thI 282 sudhI eTale ke vI. ni. 215 thI 245 sudhI 30 varSa sudhI yugapradhAnapade rahyA. bAda yugapradhAnapadane nikSepa karI teo jinakalpI sAdhu tarIke mahArAjA saMpratinA janmakALa sudhI athavA te dumakanA jIvane pratibaMdha pamADyA bAda thoDA samaya sudhI vidyamAna hatA. temanA yugapradhAna samaye mahArAjA caMdragupta ane mahArAjA biMdusAra ane mahArAjA
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ yugapradhAna paTTAvalIne aMge eka agatyanA khulAsA 269 azAka jevA magadha samrATonA saMbaMdha sAdhI bhAratamAM jainadharmane rAjyadharma tarIke banAvavAnA amUlya lAbha temane prApta thayA. jemAM mAvaMzI rAyakuTukha zrI A mahAgirijI tathA zrI Arya suhasti mahArAjanA temaja temanA ziSya samudAyanA nikaTa saMbaMdhamAM rahI jainadharmInA Adarza dharmopAlako anyA hatA. DA. smitha kahe che ke A kALe jainasAdhue bhAratanA rAjyasaMcAlanamAM khAsa salAhakArAnI garaja sAratA hatA ane tenI amUlya salAhathI mA vaMzanI kIrti bhAratamAM garajI hatI.' * jyAre zrI A mahAgiri mahArAje vI. ni. 245 mAM yugapradhAnapadanA nikSepe karyo tyAre temanI pATe yugapradhAna tarIke zrI Arya suhasti mahArAjanI sthApanA thai. te vIra nirvANuM 291 sudhI eTale i. sa. pUrve 236 sudhI vidyamAna hatA ke jeonI chatrachAyAmAM rahI mahArAjA sa`pratie jainamaMdiramaya bhArata banAvyuM. A prasaMgane lagatA savistara vRttAMta have pachInA khaMDamAM rajU karavAmAM Avaze.
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 K pAMcamA khaDanA paricaya. mahArAjA sa'pratinA janma i. sa. pUrve 57 eTale vInirvANa sarvat 20nA pASa mAsamAM thayA hatA. ane te ja varSamAM temane magadha sAmrAjyanA gAdIvArasa tarIke jAhera karavAmAM AvyA. bAda temane i. sa. pUrve` 243 eTale vIranirvANu saMvat 285 mAM ava`tIti tarike abhiSeka karavAmAM AvyA. I. sa. pUrve 240 vIranirvANa saMvat 287-288 mAM mahArAjA saMpratine jAtismaraNajJAna thayu. bAda temaNe avaMtImAM abhUtapUrva rathayAtrAnA varadhADA kADhayo. pachI punIta tItha yAtrAe nIkaLatAM zrI zatruMjaya, zrI giranArajI vigere pavitra tIrthAnI yAtrA karI tyAM nUtana jinama Mdiro karAvyAM ane jIrNa thaelA keTalAya jinamadinA jIrNoddhAra karAvyA. tI yAtrAnA paTanamAM mArgamAM AvatAM gAmAne paNa jinamaMdirathI bhUSita karI jainadharmanI jAheAjalAlI phelAvI. mahArAjA sa'pratinI A tI yAtrAmAM samrAT aAke pUrNa saMmati darzAvI hatI. jinamaMdiranA nirmANa uparAMta samrAT sa'pratie guptadAna, pazurakSA temaja jIvadayAnAM aneka kAryAM karyAM. bAda samrAnT azAkanA svargavAsa thatAM I. sa. pUrve 235 eTale vInirvANa 291-29ra mAM te magadhasamrAT anyA. magadhasamrAT banyA bAda teNe I. sa. pUrve 272 mAM nepALa, tibeTa, khATAna vigere pradezeA para caDhAi karI tene tAbe karyA ane bhArata sAmrAjyanI hada keAI divasa na hatI teTalI vistRta banAvI, teNe anAya dezamAM dharma pracArArthe pahelA upadezakA mAkalyA ane pachIthI sAdhuvihAra paNa karAvyA. teNe anArya dezomAM jinama'rdiza badhAvyAM jenI sAbitI atyAre paNa tyAMthI prApta thatI jinamUtio ApI rahI che. jAtismaraNajJAnamAM nimittabhUta yugapradhAna A suhastI i. sa. pUrve 236 mAM svargavAsI thayA ane temanI pATe AcAya guNasuMdarajI AvyA. teo i. sa. pUrve` 192 eTale vIranirvANa 335 sudhI jIvaMta rahyA. temanI sahAyadvArA paNa sapratie sArA zAsanAdyota karyo. samrAn sapratie peAtAnA sIkkAnA amala cAlu karyA. bAda dharma prabhAvanAnAM asakhya kArya karI I. sa. pUrve 203 eTale vIranirvANu sa Mvat 323 mAM samrAT sa Mprati svargavAsI thayA. IKI B
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ khaMDa pa mo. prakaraNa 1 luM. mahArAjA saMpratinA rAjyAbhiSeka ane aitihAsika vijaya. khaMDa ceAthAnA aMtamAM jaNAvyA mujaLa samrATa azeAke pAtra sa'pratine avantInI rAjyagAdI aNu karatI vakhate magadha sAmrAjyanA vibhAgeA pADIne vaheMcaNI karI ApI ne ummaralAyaka rAjyaputrAne rAjyazAsakA banAvI kuTuMbakalaha nAbUda karyAM. te sarvenA upara magadha sAmrAjyanI sarvoparI sattA tA kAyama hatI ja yuvarAja kuNAla, yuvarAjJI zaratamALA, dhAvamAtA sunaMdA ane caMdAne peAtAnI janmabhUmi avantI anukULatAbharI jAvAthI TUMka samaya pachI A rAjyakuTuMba avantI rahevA cAlyuM gayu. A samaye avantInA rAjyakArabhAra mahArAjA azeAkanA laghubaMdhu mAdhavasiMha ke. jeo rAjaputra kuNAla upara apUrva prema dharAvatA hatA te sabhALatA hatA. teonA Adhipatya nIce avantInA vahIvaTa cAlu rahyA; kAraNa ke yuvarAja kuNAla aMdha hatA temaja pAtra saMprati hajI khALavayane hAvAne lIdhe pharajiyAta rIte mAdhavasiMhane avantInA rAjyakArabhAra saMbhALavA paDyA. aitihAsika kSetranA UMDANamAM UtaratAM samajAya che ke A mAdhavasiMhune je je sa'tAnA thatAM hatAM te turata ja mRtyu pAmatAM hAvAthI mAdhavasiMhanA prema rAjyapautra saMprati upara kuNAla jeTalA avicaLa rahyA hatA. teo rAjyapAtra sa'pratinI ucheramAM ja sASa mAnI, magadha sAmrAjyanA pAte hakadAra hovA chatAM, saMpUrNa tyAgavRtti darzAvI, aMdhakumAra kuNAlanA
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 samrA saMprati kuTuMbanA vaDIla tarIke rakSaka banyA hatA, ane avantInA sUbA tarIke pUrvavat rAjyavahIvaTa saMbhALavo cAlu rAkhyo hato. rAjyaputra saMprati avantInA rAjyamahelamAM rahI suMdara rIte potAnI bAlyAvasthA pasAra karato hate. tevI ja rIte yuvarAja kuNAla paNa prabhubhaktimAM potAno samaya suMdara rIte vyatIta karato hato. saddaguruonA samAgama ane pUrvajanmanA ucca koTIne saMskArI dharmabaLe rAjaputra saMprati paNa saMskArI, dharmAtmA ane vIra rAjyaputra banyuM, eTaluM ja nahi paraMtu te mahArAjA azakavardhananI dharmakaraNa karatAM paNa caDhI jAya tevo dayALu, dhamI ane dAnezvarI banyA. dhIme dhIme bALavaya vaTAvI saMprati cAra varSane thaye. mahArAjA saMpratine avantIpati tarIke rAjyAbhiSeka (I.sa. pU.ra43vI.ni. 285) rAjyapatra saMprati cUda varSanI uMmara thatAM mahArAjA azokane svahaste tene rAjyAbhiSeka karavAnI jijJAsA thaI, ane tethI mahArAjAe avantIthI rAjyakuTuMbane magadha teDAvI lIdhuM. mahArAjAe vaizAkha zudi (akSaya) tRtIyAnA mAMgalika divase khAsa rAjyArohaNanI kriyA mATe rAjyadarabAra bharyo ne rAjyapautra saMpratine avantI pati tarIkeno rAjyAbhiSeka karyo. A samaye moTA moTA rAjAonI rAjyakanyA sAthe tenuM lagna paNa karavAmAM AvyuM. A pramANe mahArAjA azoke rAjyapatra saMpratine avantInuM zAsana suprata karIne tenI tahenAtamAM saMpUrNa lazkarI baLa mUkayuM ne tene atimAnapUrvaka avantI tarapha vidAya ApI. mahArAjA saMpratie bhAgyeja DAka divasa avaMtInA mArge musApharI karI haze eTalAmAM ja paMjAba tarapha bhayaMkara bakheDe utpanna thayAnA samAcAra magadha AvI pahoMcyA. bakheDAnI zAMti mATe saMpratinA senAdhipati paNa nIce tyAM vizALa lazkara mokalavAnI jarUra jaNAI, ane mahArAjA azake avantI tarapha jatA rAjyapetra saMpratine rAjyAjJA mokalI ke rAjyakuTuMbane avantI tarapha mokalI tamAre atrethI mokalAyelA baLavAna lazkaranI saradArI laI baLavAnI zAMti mATe paMjAba tarapha javuM. - "siMhanA bALako siMha ja hoya " ukti pramANe mauryavaMzI rAjyaputranA nazIbamAM yuvAvasthAnI zarUAtamAM ja kesarIsiMhanI mAphaka raNakSetramAM garjanA karavAnuM nirmANa thayeluM hovAne lIdhe, kudarata paNa temane raNakSetramAM utArI maryavaMzIya kIrti upara suvarNakaLaza caDhAvatI hatI. biMdusAranA rAjyAmala daramiyAna samrATa azokane paNa AvI ja rIte paMjAba tarapha baLavAnI zAMti mATe javuM paDayuM hatuM. ahIM paNa te ja hakIktanI punarAvRtti thaI ne mahArAjA saMpratine bharayuvAnavaye raNakSetramAM jhUjhavuM paDyuM. mahArAjA saMpratine apUrva vijayA- samrATa azokanI rAjyajJA maLatAM ja saMpratine atyaMta AnaMda thaze. rAjyajJA
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATa saMmati ( 100, 000 1000 000o 000 che IIM samrA saMpratinuM rAjyakuTuMba ha ete666. haeos eeeeeeeee OSS0000deg zrI mahodaya presa-bhAvanagara.
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 273 mahArAjA saMpratine rAjyAbhiSeka ane aitihAsika vijaya mAthe caDhAvI teNe rAjyakuTuMbane avantI mokalavAne baMdobasta karyo, ne pote vizALa lazkara ane vipula yuddhasAmagrI sAthe paMjAba tarapha kUca karI. paMjAba tarapha jatAM je je rAjyasattAo upara magadhanI ANa pharatI hatI te te rAjyanI rAjavIoe A pratApI puruSane atIva mAna ApyuM, gya satkAra karI tenuM AdhipatyapaNuM svIkAryuM, temaja dareka jAtanI joItI madada pUrI pADI. A rIte magadhathI paMjAbanI sarahada sudhInA pratyeka prAMta upara saMprati pitAne kAbu majabUta kare paMjAbamAM AvI pahoMcyo ke jyAM baLo phATI nIkaLyA hatA. mahArAjA saMpratie kuneha ane saphaLatApUrvaka baLa dAbI dIdho ane magadha sAmrAjyanI jaDa ghaNuM ja majabUta karI. bAda saMprati aphaghAnIsthAnanA pradeza tarapha AgaLa vadhe. aphaghAnIsthAnanA IzAna khuNAnA pradeze ke jyAMthI grIsanA zahenazAha hamezAM hiMda upara humale laI AvatA hatA tene dAbI devA samrATa saMprati atyaMta utsAhapUrvaka AgaLa vadhyA. Aja sudhInA ItihAsamAM hiMda upara hale lAvatAM yavana sainyane sAmane kaI paNa hiMdI rAjavIe samrATa saMpratinI Dhabe karyo na hato. hiMdI rAjavIo sidhu nadInI pelI pAra yavana sainyane hAMkI kADhI sarahadanuM rakSaNa karavA mAtrathI saMtoSa mAnatA. tenuM pariNAma evuM AvatuM ke yavana pAdazAhe pitAnuM sanya puna: ekatrita karI, majabUta yuddhasAmagrI laI hinda para vAraMvAra caDhI AvatA ane pariNAme paMjAbanI sarahade A pramANe yuddho avAranavAra cAlu ja rahetAM. AvI paristhitine sadAne mATe nAbuda karavA A vIra ane yuvAna rAjavIe sidhu nadInI pelI pAra aphaghAnIsthAnanA IzAna khUNAnA pradeza tarapha prabaLa sainya sahita AkramaNa karyuM. aphaghAnIsthAnanI sarahade ane sidhu nadIne sAme kAMThe grIsanA zahenazAhanA baLavAna lazkara sAthe tene sAmane thaye. bhayaMkara laDAI bAda vIratA ane vicakSaNatAthI yuvarAjane aitihAsika jIta maLI, ane yavana lazkara sarva yuddhasAmagrI ane potAno khajAne paDatuM mUkI IrAna tarapha nAsI chuTayuM. nAsatA lazkaranI teNe barAbara pUTha pakaDI ne te IrAna ane bAbaliyana pradeza tarapha AgaLa vadhyA. raNaghelA rajaputanI mAphaka A yuvAna rAjyaputre jAte raNakSetramAM mokhare rahI grIsanI sarahadane barAbara kAbUmAM AvyuM. A jItamAM yavana rAjyanA ghaNA pradezane samAveza thato hate. maryavaMzI pati saMpratinA A rItanA vIratAbharyA vijayathI grIsanA zahenazAhe paNa meMmAM AMgaLI nAMkhI ane A bhAratanA vijetA yuvAna rAjavI sAthe yuddha AraMbhavA karatAM suMdara rItanI mAnabharI saMdhi karI, jene pariNAme magadha sAmrAjyanI hada vistAra pAmIne grIsanI sarahada sudhI poMcI. yuvarAja saMpratine ATalA pradezonI jItathI 35
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 " samrA saMprati saMtoSa na thayo hoya tema te TheTha eziyA mAInora sudhI AgaLa vadhyA. jemAM suejha kenelanI sagIbhUmi sudhInA pradeza upara tene jIta maLI. ahIM sudhInA rAjAone pitAnA khaMDiyA banAvyA ne pitAnA pratinidhione (elacIone) pratyeka rAjyadarabAramAM goThavyA ane sAthosAtha hiMdanA vepArane rAjyamArga ahIM sudhI khullo karyo. A pramANe grIsanI sarahada sudhInA pradezo upara samrATa saMpratie vijaya meLavI bhAratane sadAne mATe yavana humalAothI mukta karyuM eTaluM ja nahi paNa vijetA rAjavI tarIke tene najarANamAM eTalo badho suvarNa bhaMDAra ane rane maLyAM ke jenAthI avantIne rAjyakhajAne ubharAvA lAgyo. uparokta chatAelA pradezamAMthI rAjyanI AmadAnImAM karoDa rUpiyAno vadhAre thaye, eTaluM ja nahi paNuM vyApArika kSetraphaLa paNa vizeSa pramANamAM vadhyuM ane tethI prajAmAM AbAdI ane samRddhi phelAI. grIsathI sindha sudhInI sarahada para pAchA AvatAM samrATe bahu ja takedArI rAkhI hatI kAraNa ke temane AMtarika dagAnI dhAstI rahetI hatI ke jene anubhava sva. mahArAjA caMdraguptane thayA hatA, chatAM A vIra rAjyaputranAM vIratAbharyA AkramaNadvArA tenI jIta apUrva ane eTalI badhI to ajoDa banI ke grIsa zahenazAha jevAne paNa AvA baLavAna sAmrAjya sAthe hRdayanI sAcI mitratA ja rAkhavAmAM lAbha jaNAya. sidhu nadIthI pAchAM pharatAM vijetA saMpratine potAnA pUrvajoe jItelA pradezo jevA ke sArASTra, kaccha, madhya kAThiyAvADa, khaMbhAta ane gujarAta AkhAmAM apUrva mAna maLyuM hatuM. jemAM saurASTranA pharI beThela musalamAna hAkemane yuddhathI tAbe karavo paDyo. tyAMthI mAravADa ane rAjaputAnAnA je rAjya samrATa azokanI sattA mAnya karatA na hatA temane majabUta rIte kAbumAM lAvI samrATa saMprati bhAratane vijetA rAjavI bane. A pazcimottara pradezonI jItamAM agAu yavana bAdazAho dvArA bhAratanI luMTAyela lakSamImAMthI suvarNa, mANeka, motI, pannA, nilama, ucca kArIgIrInA kiMmatI gAlIcAo, suMdara nakIdAra suvarNanAM vAsaNa, temaja uttama prakAranI dhAtuo tathA senA rUpAne mATe saMgraha najarANAmAM punaH prApta karI aDhaLaka dhanasaMpatti sahita, mahArAjA saMprati pitAnA pATanagara ujajainamAM lagabhaga traNa vase AvI pahoMce.
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 2 ju. AMdhra prAMtanI chata ne palaTAyeluM mAnasa mahArAjA saMpratie bhAratanA pazcimottara vibhAgamAM meLavelA aitihAsika vijaya pachI tene dakSiNanA AMdha prAMtanI bhayaMkara laDAImAM utaravAne prasaMga punaH prApta thayA hatA. mahArAjA biMdusAranA samayathI AMdhrapatio bahu ja baLavAna banatA gayA hatA ne mahArAjA azokanA samayamAM paNa potAnI rAjyasarahade majabUta killebaMdhI rAkhavA samartha thayA hatA. A AMdhrarAjyanI sarahada magadhanI dakSiNa sarahadathI lagAvI cheka laMkA sudhI hatI ane Akho ya AMdhra prAMta custa sanAtana-dhamI hate. AMdhrapatioe mahArAjA azokanA pAchaLanA dhamajIvanakALane lAbha laI chaDecaka viruddhatA darzAvavA mAMDI hatI. kAraNa teo samajatA hatA ke mahArAjA azoka laDAImAM utare tema nathI eTale temaNe svataMtra thavA tephAne AdaryA. saMpratie lagabhaga deDhathI be lAkhanI sainya sAmagrI sAthe AMdhra prAMta upara caDhAI karI. AMdhranI sarahade lagabhaga bAra mAsa sudhI bhayaMkara yuddha cAlyuM, ane AMdhranI vIra senAe pitAnA aMtima baLa sudhI sAmane, karyo, chatAM temAM bhAgyadevIe saMpratine ja yArI ApI ane AMdhrapratino parAbhava thaye. chevaTe AMdhrapatie magadhanuM sarvoparIpaNuM svIkArI khaMDaNI ApavAnuM kabUla karyuM. A samaye AMdhranI gAdI upara AvanAra AMdhrapati yuvAvasthAmAM hatuM. saMdhinA pAlana (jAmIna) tarIke teNe pitAnI benanAM lagna vijetA mahArAjA saMprati sAthe karI ApyAM ke jenAthI magadhanA gAdIvArasa putra vRSabhasenane janma thaye. mahArAjA saMpratie pazcimottara pradezanI chatamAM cheka kAThiyAvADa sudhInA pradeza tAbe karyA hatA ane dakSiNettara pradezanI chatamAM AMdhra prAMtathI siMhaladvIpa (laMkA) sudhInA prAMte tAbe karyA. A pramANe A baMne mahattvatAbharyA vijayathI magadha sAmrAjyanI
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 samrATuM saMpati sattA avantI mAraphate A kALe bhAratamAM lagabhaga sArvabhaumapaNAne pAmI cUkI hatI. A mahAna kAThI pradezo tathA dakSiNettara AMdhra prAMtanI jItanA aMge graMthika purAvAo maLI Ave che. nizIthacUrNikAra tathA kalpacUrNikAra nIce pramANe darzAve che - " teNe suraTThavisayo aMdhA damilA yo oyavilA / " nizItha " tAhe teNa saMpaiNA ujeNI AI kAuM dakhkiNAvaho sko| tattha ThiNNa vi aJjAvito" kalpacUrNI mAtAne sabaMdha eka samaye mahArAjA saMprati potAnI mAtA zaradazrI pAse besI dhArmika carcA karatA hatA te samaye mAtAe putrane nIce mujaba hadayaMgama badha Ape -"he vatsa! teM paradezI yavana tathA aneka balI duzmana rAjAone jItI tArA sAmaMta banAvyA che. jo ke jagatanI dRSTie te mAryarAjyakuLa ujajavaLa banAvyuM gaNAya; parantu lAkhe manuSyanI hiMsAnA bhege meLavela jIta prANute paNa kayA rAjavIne hitakara thaI che ke jenA vege lAkho jIne saMhAraka dharmabhAvanAhIna rAjavI svarge jaI zakya hoya? vIra putra, duniyAne jItanAra cakravatI jevA rAjAo paNa dharmahInatAne kAraNe bahudhA karI narkagatine ja pAmyA che. vahAlA tanuja, pRthvI te sadAkALa talavArane ja namatI rahI che. bezaka, vIrapuruSa pRthvI jIte, zastronA baLe zatrune harAve-evuM anAdi kALathI cAlatuM ja AvyuM che. vijetA rAjavInI mAtA kadApi kALe nArAja te na ja thAya, teNe putrane parAkramathI prakullita ja thAya; chatAM samaju ane jJAnI mAtAe potAnA putranI gati sudhAravA jarUra dharma-pratibodha Ape te ja pramANe he vIra putra, te jevI rIte sAmrAjyanI jIta meLavI che te ja pramANe A dhamI tarIke tyAre AtmakalyANa sAdhI te ucca 0 ArAdhaka banIza tyAre ja tuM khare bhAgyAtmA ane pitRkuLane tAranAra thayo gaNAya. vIra putra! raNakSetramAM thaela asaMkhya jIvonA nAzanuM phaLa (zikSA) jarUra bhegavavuM ja paDe, ane tenA yege je teTaluM ja utkRSTa tapa ane dharmasevana vijetA rAjavIthI na thAya te te dharmarahita nRpatinI gati naraka sivAya bIjI na hoI zake mATe mArI tane khAsa bhalAmaNa che ke have raNakSetrathI saMteSa pAma ane dharmabhAvanA tarapha vaLI dhArmika kAryo kara." kharekhara putra-hitasvI mAtAo ja prasaMga Avye putrane sAcA akSaro kahevAmAM pAchI pAnI na ja kare. Ihalekika sukha karatAM pAralekika sukhanI zreSThatA anaMtagaNI che.
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAthA ArAnI prAcIna jaina pratimA zrI maheAya presa-bhAvanagara samrAT sa prati A bhavya pratimA AbU tI upara vimaLavasahImAM daherI naM. 20 mAM sthApita thayela che ke je khAdakAma karatAM bhUgarbhamAMthI maLI AvI hatI.
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ AMdhra prAMtanI chata ne palaTAyeluM mAnasa 277 zaradazrI jevI vIra kSatriyANIo ja sAco mArga darzAvI zake. saMskArI mAtA zarazrInI saceTa ane zAMtavAhinI vANIne pIyUSapAnathI mahArAjA saMprati atIva saMteSa pAmyA ne belyA ke- pUjya mAtuzrI ! ApanA upadezane huM mAthe caDhAvuM chuM, ane AjJAMkti mAryaputra tarIke Apa pharamAve te mujaba dharmakAryothI Apane saMtoSavA taiyAra chuM." mAtAnuM hRdaya putranA suMdara javAbathI atyaMta saMtuSTa thayuM, ane teNIe putrane kahyuM ke-"he vatsa! navAM navAM jinamaMdira baMdhAvI, temaja prAcIna jainamaMdirone jIrNoddhAra karAvI tuM puNyopArjana kare te mane ati harSa thAya ane sAthosAtha tArI gati sudhare, kAraNa ke A saMbaMdhamAM meM pUjya zrI Arya suhastisUrinA mukhadvArA temanI dezanAmAM sAMbhaLyuM che ke kASThAdinAM jinAvAse, yAvaMtaH paramANavaH / tAti varSalakSANi, tatkartA svargabhAg bhavet // jaina maMdira baMdhAvatAM kANa, pASANa vigeremAM jeTalAM paramANuo Ave che teTalA lAkha varSo sudhI maMdirane karAvanAra svargane bhaktA thAya che. tevI ja rIte paramANusvarUpanuM varNana karatAM zrI Aryasuhasti mahArAje jaNAvyuM hatuM ke- jAlAntaragate sUrye, yatsUkSma dRzyate rajam / tasya triMzattamo bhAgaH, paramANuH sa ucyate / / arthAtajALInI aMdarathI paDatA sUryanA tejamAM sUkSama raja dekhAya che tene trIzamo bhAga paramANu kahevAya che hAlA putra! nutana maMdira baMdhAvavA karatAM AThagaNuM puNya jinamaMdirano jIrNoddhAra karavAthI prApta thAya che. tenA aMge paNa zrI Arya suhasti mahArAje prAcIna granthane nIce pramANene leka saMbhaLAvya hato - 'nUtanAIdvAravAse vidhAne yatphalaM bhavet / tasmAdaSTaguNaM puNyaM, jIrNoddhAre vivekinaa|| tevI ja rIte he putra! dhana, agni, pANI, cera, cAraNa, yAcaka, rAjA, jugArI, baMdhu ane rAjyadaMDa vigerethI bacAvIne paNa jainamaMdirAdikamAM dhana vAparyuM hoya tevA puruSane dhanya che. A prasaMgane lagate kaleka zrI AcAryadeve nIce mujaba saMbhaLAvyuM hatuM:
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 samrATu saMprati " jvalanajalacoracAraNanRpakhaladAyAdabaMdi / dhanyo'sau yasya dhanaM jinabhuvanAdau zume lagnam // " he putra! jinabhuvanAdi banAvavAmAM A pramANe dhanane upayoga karavA zAstrakAre ane pUjya AcAryadeve pharamAve che ane tethI narakagatinuM dhana thAya che, te tArA je vIra saMskArI putra mAtAnI AtmasaMtuSTatA karavA sAthe eka gati sAdhavA zuM ughukta nahIM thaI zake ? vaLI he vIraputra! tArA janmakALa pUrve mane garbhAvAsanI zarUAtamAM mukhamAM praveza karatA hastinuM svama Avela. A svamanA aMge tenuM phaLa pUchavA huM avantImAM padhArela zrI sAgarasUri nAmanA pUrvadhara jJAnI mahArAja pAse tArA pUjya aMdha pitAzrIne sAthe laI gaI hatI. jyAre temaNe svapnanuM phaLa darzAvatAM jJAnabaLe jaNAvyuM hatuM ke "tArI kUkhe jainadharmane mahAna uddhAraka evA vIraputrano janma thaze ke jenA hAthe bhAratanA prAcIna jaina maMdirone uddhAra thaze eTaluM ja nahi paNa jaina maMdiramaya bhArata banaze ane sAdhuone sArI rIte rakSaNa maLaze.' A pramANe jJAnI muni mahArAje kahela vANIne phalibhUta thaela huM tyAre mAnuM ke jyAre mAre vIra putra bhAratane maMdiramaya banAve." potAnI mAtAne dhamadha mahArAjA saMpratine e to sacoTa lAge ke teNe pitAnI mAtA pAse tarata ja abhigraha karyo ke " huM te mArge jarUra pravatIza ane "tArI manabhAvanA ane mAgaNI siddha karI ApIza." A samaye hAjara rahela vayevRddha dhAvamAtA sunaMdAe kahyuM ke-"he vatsa! tArA aMdha ane prabhubhakta pitA ke jemane dharma pasAthe tArA je AjJAMkita ane kuLoddhAraka viraputra prApta thayo ane paramAtmAe saunI draSTi ThArI. sAthe rAjyakhajAnAmAM atyAre evo te saMtoSakAraka vadhAre cAle che ke jenA theMge tuM dhAre te cakravatatulya rAjya bhogavI tArI mAtAnI manabhAvanA phalibhUta karI zake, mATe saMskArI he vatsa ! vIraputra! tArI pharaja che ke tArA janmadAtAonA AtmAne saMtuSTa karI AtmakalyANa sAdhavuM." mAtA, putra ane pitAzrInI vayevRddha dhAvamAtA vacce A pramANenI thayela vAtacitanuM pariNAma kaI rIte phalibhUta thAya che te have pachInA prakaraNamAMthI ApaNane jaNAI Avaze.
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3 ju. jIvaMtasvAmInI pratimA. sujJa vAcaka! A prakaraNamAM rajU karavAmAM AvatI daivIzaktinI ghaTanAone saMbaMdha ItihAsa sAthe saMkalita hevAne lIdhe ame tenI neMdha ati saMkSiptamAM nIce pramANe udhakRta karIe chIe. svargIya devIe khAtara anipraveza karate sonI- prabhu mahAvIranA jIvanakALa samayamAM caMpAnagarImAM kamAnaMdI nAme sonI hate. te sonI ati dhanADhya temaja atyaMta viSayAMdha hato. te lagabhaga pAMcaso pAMcaso senaiyA ApIne suMdaramAM suMdara pAMcaso jeTalI strIone paraNyo hatocaMpAnagaramAM eka vaibhavazALI mahela banAvI A sarve strIo sAthe te rAjA-mahArAjA karatAM paNa vizeSa ezaArAma bhagavata hatA. A naMdI sonIne nAgila nAme zrAvaka mitra hato. eka divasa paMcazela kaMpanI adhiSThAyikA hAsA ane prahAsA nAmanI be vyaMtara devIo naMdIzvara dvIpe jatI hatI. mArgamAM ja emane svAmI vinmAlIdeva devapaNAnuM AyuSya pUrNa thavAthI thavI gaye. eTale A vyaMtara devIoe avadhijJAnathI kumAranaMdIne ati viSayAMdha jANe pitAnA svAmI tarIke pasaMda karyo ane tene pitA pratye AkarSavAne banne devIo kumAranaMdI samakSa tenA mahelamAM ekAMte pragaTa thaI. rUpavaMtI devAMganAone sAkSAta svarUpe pitAnA mahelamAM AvelI joI viSayAMdha sonI tene bheTavA Atura thayo ane bolyo ke-"tame koNa cho ane kyAMthI Avo cho?" tenA javAbamAM devIoe bhAvapUrvaka aTTahAsya karatAM kahyuM ke-"e divya kAMtivAna puruSa, ame tAre mATe ja ahIM Avela chIe, paraMtu devAMganAono upabhega karavAno adhikAra deva sivAya bIjA keIne na hovAthI, he kumAranaMdI ! je tane amArI lAlasA hoya
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 samrATuM saMprati te tAre paMcazaila dvIpe AvavuM." paMcazela dvIpe javAnuM kAma sulabha na hatuM; kAraNa ke tyAM javAmAM jIvanuM jokhama hatuM. paDaha vagaDAvI, amuka dravya ApI, kumAranaMdIe eka vRddha nAvika sAthe paMcazaila dvIpa tarapha javA prayANa karyuM. mahAmusIbate paMcazela dvIpa kumAranaMdI pahoMcyA to kharo paNa devIoe tene kahyuM ke manuSyarUpe tuM amAro bhaktA thaI zakaze nahi. tAre paMcazela dvIpanA svAmI thavAnuM niyANuM karI agnipraveza karavo paDaze. tyArabAda te niyANane ge tuM amAro svAmI banaze. amAre svAmI banavAne kAraNe ochAmAM ochA devapaNAnA AyuSyanA dasa hajAra varSa tuM managamatA vilAso bhegavavA bhAgyazALI thaze, ke je bhogavilAsa manuSyanA bhegavilAso karatAM ati ucca koTinA ane manavAMchita haze." bAda kumAranaMdInA kathanathI te devIoe tene tenA nagara caMpApurImAM punaH pahoMcADyo. apsarAonAM darzana thayA bAda kumAranaMdIne pitAnI rUpavaMtI pAMcaso strIo te devIonI apekSAe eka kITa samAna jaNAvA lAgI. devAMganAmAM lubdha thayela tene teonA uparathI neha utarI gaye. rAtadivasa te devIonA nAmanI japamALA pheravavA lAge ane uparokta banne devIo meLavavAnI lAlasAe teNe agnipraveza karavAne paNa vicAra karyo. tenA mitra nAgile tene ghaNuM samajAvyuM, dharmamArgamAM pravartAvavA aneka prayAsa karyA chatAM A viSayAMdha sonI to pitAnA nizcayamAM majabUta rahyo, ane agnicitA khaDakAvI, niyANApUrvaka temAM praveza karI paMcazela dvIpamAM devapaNe utpanna thaI hAsA ne prahAsA apsarAonA bhegavilAsamAM magna banyA. keTalAMka varSo vyatIta thayA bAda eka divasa svarganA devatAo naMdIzvaradvIpa yAtrA karavA jatA hatA, jemAM temanI AjJAthI hAsA ane prahAsAne paNa javAnuM hatuM. teo temanI nAcanArIo saMgItakAra devI hovAthI temaNe potAnA patine kahyuM: "tame Dhela vagADe, ane ame gAIe." kumAranaMdI sonInA jIva vidyummAlI deve ahaMkArathI Dhela vagADavAnI nA kahI eTale karmodayathI e devatAI Dhela ApameLe ene gaLe vaLagI gaye; tethI mahAduHkhI hRdaye DholI tarIke Dhela vagADe te vidyummAlIdeva AgaLa cAlavA lAgyA. A bAju kumAranaMdIne mitra nAgila zrAvaka ucca koTInI dharmakaraNa karI, AyuSya pUrNa karI, mRtyu pAmI bAramA devaleke maheMdra nAme mahaddhika deva thayo. te paNa A yAtrAmAM sAthe Avyo. eNe pitAnA avadhijJAnanA baLe A DhelI-vidyummAlIne pitAnA pUrvabhavanA mitra tarIke oLakhe ane tene pitAnI pAse bolAvI kahyuM ke-"he bhadra! manuSyabhava pAmavA chatAM te nirarthaka bhava hArI gaye. mArI mAphaka je sArI rIte dharmanI ArAdhanA karI hatI te tuM paNa mahaddhikadeva thAta, paraMtu tenA badale viSayane bhegI banI, niyANa bAMdhI, halakI nAcanArI deva jAtimAM tuM utpanna thaye e kharekhara zocanIya che. tAre mATe hajI paNa zreSTha devagati prApta karavAne eka mArga che te huM kahuM te pramANe kara, ane haju paNa AtmakalyANa sAdha.
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvaMtasvAmInI pratimA kuMDagrAmanagaranA pitAnA mahelamAM prabhu mahAvIra gRhasthAvAsamAM kAryotsarga mudrAe dhyAnasthapaNe UbhelA che. temanI pratimA (jIvaMtasvAmI) te ja svarUpe bharAva, ane tenI pUrNabhAvathI bhakti kara tethI tene bodhibIjanI prApti thaze ane tArI gati sudharaze." prabhu mahAvIranA cahasthAvAsa samayanI bhAvamuni tarike banela pratimA- yAtrAnuM kArya samApta thatAM vidyumbhAlIe potAnA devamitranA kathAnusAra temanA rAjamahelamAM kAryotsarga mudrAe UbhA rahela zrI mahAvIra prabhune joyA. tyAra pachI teNe himaparvata upara jaI, gazIrSa caMdana lAvI tenAthI teNe prabhu mahAvIranI gRhasthAvAsa samayanI bhAvamuni tarIkenI sAkSAt pratimA banAvI. uparokta pratimAnI kapila nAmanA kevaLI AcArya pAse vidhisara pratiSThA karAvI. pachI caMdananI eka peTI banAvIne te pratimA temAM mUkI. A arasAmAM siMdhasavIra deza tarapha jatAM eka vepArInuM vahANa je DAmADoLa sthitie caDI DUbavAnI taiyArImAM hatuM tenuM te vizva vidyummAlI deve nivArI uparokta pratibhAvALI peTI te vepArIne ApI ane te pratimAne vItabhayapaNa tarapha laI javAnI AjJA karI. devapratimAnA kAraNe tephAne caDhela samudra zAMta thaye ane thoDA divasamAM A vepArI vItabhayapaTTaNamAM AvI pahoMcyA. ahIMyAM A kALe ziva dharmamAM custa 700 tApasone bhakta udAI nAme rAjA rAjya karatA hatA. A rAjAnI sevAmAM dasa mukuTabaMdha rAjAo hamezAM hAjara rahetA. AvA pratApI rAjavInA pATanagaramAM AvI zAha sodAgara vepArIe nagarakamAM upalI devapratimAvALI peTI rajU karI, ane "A divya pratimAne pUjA arthe grahaNa karo, grahaNa karo" evI rIte uddaghaSaNa karAvI. nagaranA vidhavidha dharmanA puruSo, tApase, saMnyAsIo, nagarajane, rAjya amaladAre tathA khUda mahArAjAe paNa A camatkArika daivI peTI jeI tene ughADavA aneka prayAsa karI joyA. dareke pitApitAnA ISTa devanI stuti karavA mAMDI, paraMtu peTI UghaDI nahi. Akhare mahArAjAnI paTTarANa prabhAvatI ke je ceDA mahArAjanI putrI thatI hatI teNe devAdhidevanI vItarAga paramAtmAnI stuti karI, ane tenA pratApe e peTI tarata ja khulI gaI. teNe e pratimAne ADaMbarapUrvaka laI jaI pitAnA caityagRhamAM sthApana karI ane niraMtara tenI ekacite bhakti ane pUjA karavA lAgI, kAraNa ke A mahArANu custa jenadhamI hatI. prabhubhaktimAM atyaMta zraddhALu evI mahArANuM prabhAvatIe keTalAka samaya pachI rAjAnI AjJA meLavI cAritra aMgIkAra karyuM ane devalekamAM devapaNe utpanna thaI.
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 samrA saMprati prabhAvatInA cAritra aMgIkAra karyA bAda tenI bhalAmaNa pramANe te pratimA(prabhu)nI pUjA tenI devadattA nAmanI dAsI niraMtara karavA lAgI. bIjI bAju prabhAvatIno jIva je deva thaelo teNe rAjAne sanmArge vALavA aneka yuktio dvArA pratibadhI jaina dharmamAM sthira karyo. e arasAmAM devatAI guTikA dharAvanAra gAMdhAra nAme eka zrAvaka gaTikAnA prabhAvathI AkAzamAM UDI A jIvaMtasvAmInI pratimAnAM darzana mATe vItabhayapaTTaNa Avyo. vitabhayapaTTaNa AvyA bAda A jJAnI zrAvakane pitAnuM mRtyu najadika jaNAtAM teNe pitAnI pAse rahela devI guTikA, prabhubhaktimAM nitya masta rahenAra devadattA kunjAne ApI, ane pote saMyama svIkArI Atmahita sAdhyuM. * kadarUpI maTI suvarNa zarIravALA suMdara svarUpane IcchatI kubajA dAsI(devadattA)e daivI guTikA mukhamAM rAkhI ke tarataja tenI kAyA saMdaryasaMpanna apsarA tulya banI gaI. A uparathI mahArAjA udAIe A dAsInuM nAma "suvarNalikA" pADyuM. kujA maTI asarA tuya deha ane lAvaNya dharAvanAra suvarNagalikA dAsIne have pitAne gya patinI jarUra jaNAI. teNIe te guTikAnA adhiSThAyaka devanuM smaraNa karyuM, eTale tenA adhiSThAyaka deve hAjara thaIne tene pUchayuM ke-"bola, tAre mArI zI jarUra paDI che?" teNIe kahyuM ke "avantIpati caMDapradyAta rAjA mAro pati thAya evo baMdobasta karo." adhiSThAyaka deve caMDapradyAta rAjA AgaLa jaI suvarNa galikA dAsInuM atIva suMdara varNana karyuM jethI tenA upara te mohita thaye, ane tene teDI lAvavA pitAnA dUtane meko. dvatanI sAthe suvarNalikAe na jatAM teNe avantIpatine pATaNa belA. rAtrinA samaye avantIpati anilaga nAmanA hAthI upara besI tyAM AvI pahae, ane nagaranI bahAra udyAnamAM baMnene meLApa thaye. avantI patie suvarNa galikAne potAnI sAthe AvavA kahyuM tyAre teNIe jaNAvyuM ke "huM A jinamUrti vagara jIvI zakuM tema nathI mATe enA jevI ja eka mUrti banAvI ahIM lAve eTale A mUrtinA sthAne te mUrtinI sthApanA karyA pachI A mULa pratimAne laI huM tamArI sAthe AvIza." tyArabAda caMDauta rAjAe avantI AvI te mUrtinA jevI bIjI mUrti taiyAra karAvI ane tenI kapila kevaLI pAse pratiSThA karAvI. pachI e mUrtine laI caMDaprota rAjA vItabhayapaTTaNa AvyuM, ane dAsIne nUtana mUrti arpaNa karI. dAsI A navIna mUrti caityamAM sthApI, mULa mUrtine potAnI sAthe laI avantI AvI ane caMDaprota sAthe yatheccha bhega bhegavavA lAgI. bIje divase prAta:kALe udAI rAjA devAlayamAM AvyuM ane pratimAne namI tenI
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvaMtasvAmInI pratimA 283 sanmukha jue che tA koi divasa na karamAya evI puSpamALA karamAyalI dIThI. tene tarata ja mAlUma paDayuM ke "A mUrti mULa pratimA nathI. vaLI prabhubhaktimAM nitya hAjara rahenArI suvarNa zAlakA paNa hAjara nathI. prabhAvazALI mULa pratimAnA adRzya thavAthI mArA hAthInA maDha paNa gaLI gayA dekhAya che, mATe nakkI A kArya avantInA caDapraaAtanuM dekhAya che ke je ahIM AvI, mUrti tathA dAsI banene lai gayA hAya ema jaNAya che. " teNe tarata ja dasa rAjAe sahita vizALa sainya taiyAra karyuM ane avantI upara caDhAi karI. A bAju avantIpati paNa lazkara sahita sAmanA karavA mATe taiyAra hatA eTale baMne vacce bhayaMkara yuddha thayu. yuddhamAM bANAvaLI udAi rAjAe tIkSNa mANeAthI caDapradyota rAjAnA hAthInA cAre pageA bharI dIdhA jethI caMDapradyotanA mAnItA anilavega hAthI pRthvI para DhaLI paDyo. eTale pratApI caDapradyote mRtyuvaza thaela hAthInI aMbADImAMthI kUdakA mArI raNamedAnamAM jha MpalAvyuM. takSaNe udbhAi rAjA paNa kUdake! mArI rathamAMthI bahAra paDyo, ane banne vacce bhayaMkara dvayuddha thayuM. chevaTe avantIpati hAryA ane udAie caDapradyota rAjAne bAMdhI lIdheA. udAI rAjA tarata ja vijetA rAjavI tarIke avantInA rAjyamahelamAM AnyA ane sauthI prathama te teNe mULa pratimAnAM darzana karI AtmasaMteASa meLavyeA. khAda e ja mULa pratimAne vItabhayapaTTaNu lai javAnI taiyArI karI, paNa e prabhAvazALI pratimA tyAMthI eka aMza mAtra calAyamAna thai nahi. aMte rAjAe atizaya stutipUrvaka ekacitte prabhune vinati karavA mAMDI tyAre enA adhiSThAyake pragaTa thaI kahyuM ke- huM rAjan! tAruM nagara gheADA vakhatamAM dhULanA varasAdathI daTAi javAnu che, mATe A prabhAvazALI pratimA tyAM Avaze nahi, te tuM have zAka na kara. " tyArapachI udAi rAjAe pAtAnA krodhanA samAvezane mATe eka lAkhaMDanA saLIyAne khUba tapAvI, enA vaDe caMDapradyota rAjAnA lalATa upara ' dAsIpati ' evA akSara lakhAvyA ane tene piMjAmAM pUryo. khAda te piMjarAne sAthe laI rAjA peAtAnA nagara tarapha ravAnA thayA. svadeze jatAM mArgamAM varSo RtunA-cAturmAsanA divaseA AvyA jethI varSAdhArA sakhata thavA lAgI, eTale rAjAe eka ThekANe chAvaNI nAMkhI mukAma karyA. tyAM AgaLa nagara jevA dekhAva thai rahyo, ane te sthaLanuM nAma " dasArA " evu paDyu. cAturmAsanA paryuSaNanA parvanA divase AvyA. eTale udAyI rAjAe dhArmika kriyA zarU karI. mA avantIpati rAjA pradyota paNa jaina dharmI hatA ne te mahArAjA udAInA sAdgha thatA hatA kAraNa ke mahArAjA ceTakanI ceAthI putrI zivA sAthe tenAM lagna thayAM hatAM jyAre mahArAjA uDDAinAM lagna ceTakanI meATI putrI sAthe thayAM hatAM. udAI rAjA saMvatsarInA divase upavAsa karatA eTale tenA raseAyA caDapradyotane kai jAtanI
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 samrATuM saMprati Aje rasoI karavI che te pUchavA AvyA. caMDapradyotane Azcarya thayuM. koI divasa nahIM ne Aje rasayAo kema pUchavA AvyA che te mATe tenA manamAM vicAra-paraMparA uddabhavI. chevaTe raseyAone kAraNa pUchatAM rasoyAe jaNAvyuM ke "Aje saMvatsarIne parvadina hovAthI udAI rAjAne upavAsa hovAthI tamane pUchavA Avyo chuM." rAjA caMDapradyotane paNa ema thayuM ke kadAca bhejanamAM dago thAya eTale teNe paNa vicAra karI javAbamAM jaNAvyuM ke Aje mAre paNa upavAsa kare che. rAjA udAIne jyAre A vAtanI khabara paDI tyAre te atyaMta rAjI thaye, ane caMDapradyotane pitAno svAmIbhAI jANI vicAryuM ke gunhAhita rAjavI chatAM pitAnA svAmIbhAI sAthe "kSamApanA" karyA sivAya saMvatsarI pratikramaNa sArthaka nahIM thAya ema mAnI temaNe takSaNe caMDaadyatane baMdhanamukta karAvyo ane avantInuM rAjya pAchuM suprata karyuM. bAda pote vItabhayapaTTaNa AvyuM. A ja kAraNe rAjA udAyInI "kSamApanA" Adarza gaNAI che. mahArAjA udAyI chellA rAjarSi bane che- keTalAka samaya gayA bAda udAI rAjAne viraktabhAva vRddhi pAmatAM temaNe prabhu zrI mahAvIra pAse dIkSA lIdhI ne chellA rAjarSi thayA. e rAjarSine karmAnusAre vyAdhi utpanna thaye. koI temane dahIMne AhAra levA sUcanA karavAthI A rAjarSi vItabhayapaTTaNa AvyA. udAInA cAritrasvIkAra bAda avantImAM emano bhANeja kezI rAjA rAjya karate hato. kezIe rAjarSi udAIne pitAne ghera vaharavA bolAvI, maMtrIonA bharamAvyAthI viSamizrita anna vaherAvyuM. devavANunI saphaLatA : vItabhayapaTTaNa para rajavRSTi- rAjarSi udAIe viSavyApta annane AhAra karI, anazana svIkArI ucca koTInA dhyAnapUrvaka traNa divasanI ugra tapazcaryA karIne prAMta kaivalyapada eTale mekSapadavI prApta karI. jaina zAsananA rakSaka adhiSThAyaka devI-devatAoe kezI rAjAnI A jAtanI adhamatA joI kopathI vItabhaya nagarane dhULathI dATI dIdhuM. vitabhayapaTTaNathI avaMtI laI javAyela jIvaMtasvAmInI pratimA avantInA ujjainamAM bhAvika janethI pUjAvA lAgI. kALAMtare te pratimA kALanA prabhAve adazya thaI gaI. vIra prabhunA nirvANa bAda 1969 varSa vyatIta thayA pachI kumArapALa rAjAe e pratimAne prApta karI ane pote tenuM pUjana karI, AtmAnuM kalyANa karyuM hatuM.
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvaMtasvAmInI pratimA 285 avantInA bIjA pATanagaravidizAmAM jIvaMtasvAmInuM bIjuM bhavya maMdira mahArAjA azake evI prAMtanA be vibhAgo pADyA hatAH uttara ane pUrva, uttara vibhAganuM pATanagara ujajenI Urphe avantIpura hatuM, jyAre pUrva taraphanA vibhAganA pATanagaranuM nAma vidizA hatuM. A baMne pATanagaramAM rAjyanI suMdara vyavasthAthe rAjya kacerIo ane rAjamahela bAMdhavAmAM AvyA hatA. mahArAjA azoke A pramANe rAjyavyavasthAnI karela goThavaNa mujaba maryavaMzI rAjyakuTuMbanAM kuTuMbIo temaja saMbaMdhIone bhAratanA alaga alaga prAMtanA sUbAo ane vahIvaTadAre banAvI miryavaMzI rAjyakuTuMba ane miAryavaMzI kSatriya ucca gotrIone evI sarasa rIte uddhAra karyo hato ke jenA vege mAryajAtIya kSatriyanuM eka paNa kuTuMba nirAdhAra athavA te Azrayarahita A kALe na rahyuM. mahArAjAe vidizAnI vyavasthA mATe pitAnA eka kuTuMbane sUbA tarIke banAvI rAjyavyavasthA suMdara rIte sAcavI hatI ke je vidizA prAMta mukhya avantInA tAbA nIce gaNAte hato. A vidizA nagara etihAsika tIrtha tarIke gaNAtuM hatuM ane gaNAya che, ke jyAM prabhu mahAvIra ane tatpazcAtanA nirvANa pAmela pUjya sAdhusaMpradAyanI rakSAne saMgraha karI tenA upara alaga alaga jAtanA kIrtistha UbhA karavAmAM AvyA hatA. tevI ja rIte vidizAmAM rAvata nAme ati prasiddha jainatIrtha A kALe ahIM AveluM hatuM ke jyAM jIvaMtasvAmInI prabhAvazALI pratimAM hatI. te bhavya pratimAnA darzanArthe tIrthapharasanA karatA munimahArAje ane yAtrika saMghe vidizA tIrthanI yAtrAe avazya jatA ane ahIMnI pratimAnA darzanathI AtmakalyANa sAdhatA. A pratimA paNa atyaMta prabhAvazALI hatI. AnA pratipAdanamAM nizIthagraNImAM nIce pramANe mULa pATha che - aNNayA AyariyA vatIdizaM jiyapaDimaM vaMdi AgAttA taththa rahANujjAteraNNo gharaM rahovari acati / te ja pramANe Avazyaka caNImAM nIce mujaba pATha che. xxx do vijaNA vatidisaM gayA tattha jiyapaDimaM vanditA ajjamahAgiri elakacchaM gayAgayaggapaTTavaMdayA tassa elakaccha nAmaM ? taM puvaM dasaNNapura nagaramAsI xxx tAhe dazaNNApurassa elakaccha nAmaM jAyaM / tattha gayaggapayayo pacao xx tattha mahAgIri bhattaM pazcakhkAyaM devattaM gayA, sahastthI vI ujiyi jiyapaDimaM vaMdayA gayA /
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 samrAT sa`prati arthAt-----pATaliputrathI vihAra karatAM zrI A mahAgiri ane zrI Asuha stisUri mahArAja vidizA (vata mAnamAM zisA) gayA, jyAM teo banne mahAtmAoe jIvaMtasvAmInI pratimAne vaMdana karyuM. tyArabAda A mahAgiri mahArAjane peAtAne aMtakALa samIpa jaNAtAM te ekAkSa( kahetAM dazANu pura)nA gajAgrapada tIthaeN vaMdana karavA gayA ane tyAM ja te anazana karI vIra nirvANu 270-271 mAM svargavAsI thayA. tyArabAda zrI Arya suhasti mahArAja vidizAthI vihAra karI ujjainImAM Avela jIvaMtasvAmInI pratimAnA darzanArthe gayA. uparakta Avazyaka zreNInI prAcIna gAthAo uparathI siddha thAya che ke zrI mahAgiri mahArAjanA svargavAsa zrI Arya suhasti mahArAjanA ujjaina gayA pUrve ane zrI saMprati mahArAjane jAtismaraNa jJAnanI utpatti thayA pUrve lagabhaga 17 varSe thayA hatA. zrI Arya - suhasti mahArAja vidizAthI peAtAnA ziSya samudAya sAthe ujjaina jIvitasvAmInI pratimAnA darzane AvyA mAda ahIMnI tI yAtrA karI tee ahIMthI vihAra karI anya sthaLe gayA. A kALe mahArAjA saMprati pAraNAmAM jhulatA hatA. A uparathI sAbita thAya che ke zrI A mahAgiri mahArAja yugapradhAna padanA nikSepA bAda drumakanA jIvane pratidhyA tyAM sudhI jinakalpI tarIke vidyamAna hatA. nizIthImAM zrI A mahAgiri mahArAja ane zrI Arya suhastisUri mahArAjanI sabhAgI gAcarInA je adhikAra Ave che te adhikAranA saMbaMdha mahArAjA saMpratinA samakALe anela banAvane aMge nahi parantu tenA saMbaMdha mahArAjA hiMdusAranA rAjyAmala samayamAM, je samaye yuvarAja azeAka ujjainInA yuvarAjapade sthApita hatA te samayanI anela ghaTanAne aMge hatA ema samajAya che. samama zrI A mahAgiri ane zrI A suhastinA samakALe magadhamAM paDela durbhikSanA aMge mahArAjA hiMdusAre magadha sAmrAjyanA dukALI pradezeAmAM ( jemAM avantInA samAveza thayA hatA ) prAcIna praNAlikA pramANe peAtAnA pUjya pitA caMdraguptane pagale cAlI rAjya taraphathI dAnazALAo khAlI hatI, ke jyAMthI sAdhuone gAcarI temaja brAhmaNAdika bhikSukAne bhikSA ( bheAjana ) maLI rahetI hatI. mahArAjA azAkanA samayamAM paNa A dAnazALAo cAlu hatI, jenA ullekha aiAddhagraMtha " mahAvaza " nA pAMcamA paricchedanA tevIsamA zlAka pramANe nIce mujaba che:-- " pitA sAMDhe sadasAni, gAALe trAviye / bhojesi sA pite yeva, tINi vassAni bhojayi // madAvaMza ve 1 // 23 // " azekanA pitA rAjA hiMdusAra nitya 60,000 brAhmaNeAne leAjana karAvatA, tyArabAda i. sa. pUrve 255 mAM gAdIpati thayA pachI azeAke paNa traNa varSa sudhI eTale i. sa. pUrve 255 thI 258-59 sudhI brAbhAjana karAvyu hatuM.
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ chatasvAmInI pratimA 27 rAjakIya dAnazALAonA AhAra pANI levAnuM jenasAdhu munimahArAjanA AcAra viruddha hovAthI jinakalpI AcAravALA zrI AryamahAgiri mahArAje zrI Arya suhasti mahArAjathI sagI gocarIne saMbaMdha vibhakta karI, sAdhugaNane bhAra ane yugapradhAnapada zrI Arya suhasti mahArAjane I. sa. pUrve 245 mAM arpaNa karI teo temanAthI alaga thaI ekAkI vihArI ane custa jinakalpI banI alaga vicaratA hatA. mahArAjA biMdusAra ane azokanA rAjyakALa daramiyAnamAM dAna zALAnA rasaIAo ane vepArIo mAraphate jenamuni mahArAjane mATe AhAra ane vastrAdikanI gaThavaNa karavAmAM AvI hatI, jemAM vepArIo ane rasaIAone rAjya taraphathI teno badale maLI rahe che. A jAtanI rAjyavyavasthAne rAjyapiMDa tarIke aka9ya gaNI zrI AryamahAgiri mahArAja zrI Aryasuhasti mahArAjathI alaga thayA hatA ane gocarInI vibhaktatA thaI hatI. zrIsaMghe eka vakhata vibhaktagocarIne saMbhegI banAvI hatI, chatAM kALanA prabhAve temAM phera na paDyo eTale aMte yugapradhAnapadane nikSepa karI zrI AryamahAgiri mahArAja jinakalpI tarIke sAdhugaNano bhAra zrI Arya suhasti mahArAjane soMpI alaga thayA hatA. mahArAjA azaka ane biMdusArane prema mahArAja zrI Aryasuhasti ane Arya mahAgiri upara apUrva hato. ane A dAnapravartaka rAjAonA saMbaMdhamAM AvelA zrI Arya mahAgiri mahArAjanA mukhamAMthI nIkaLelA nIcenA zabdo paNa A vastusthitine spaSTa kare che, ke je zabdo graMthamAM nIce mujaba che - "corA mRtyu mAtA" A zabdono artha e thAya che ke "A jAtanI anerI gocarI karatAM mRtyu adhika sAruM" tathA bIjA paNa Ane lagatA zabdo maLI Ave che-- "zo rU! ari sIja" A banne vAke uparokta samayanI viSamatA darzaka hatA. A uparathI jinakalpI zrI Arya mahAgiri mahArAjanI apUrvatA samajAI Ave che. graMthika purAvAne AdhAre amoe uparokta purAvAo rajU karI samajAvyuM che ke zrI Arya mahAgiri mahArAjanA aMge je saMbhegI ane asaMgI gocarInA vRttAMta saMbaMdhamAM jaina graMthamAM matabheda jovAmAM Ave che, temAM amAre mata ame e darzAvyo che. bAkI to sarva jANe mahArAjA saMpratine jAtismaraNujJAna kayAM prApta thayuM hatuM? amArA saMzodhanamAM zrI Arya suhasti mahArAjanA prathama darzane avantI (ujajena) mAM mahArAjA saMpratine jAtismaraNa jJAna prApta thayuM hatuM jenA aMge kalpacUrNane mULa pATha nIce pramANe che -
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 samrAT saMprati itoya ajahatthI ujeNI ' jiyasAmi vaMdao Agao rahANujANe ya hiMDato rAulaM gaNapadeze rannA AloyaNagateNa diTTho, tAhe ranno IhapohaM kareMtassa jAtaM ( jAisaraNaM jAtaM) tahA teNa maNussA bhaNitA - paMDicaraha AyariMe kahiM Thitatti hiM paDicariu kahitaM sivire ThitA / tAhe tattha gatuM dhammo NeNa suo pucchitaM dhammassa kiM phalaM ? bhaNitaM avyaktasya tu sAmAiyassa rAjAti phalaM, so saMmaMto hAni ( hotI ? ) sa bhaNasi ahaM bhe kahiM ciTTiTThe lao, AiriehiM uvaujjitaM diTThe lao ti tAhe so sAvao jAo paMcANuvayadhArI tasa jIva paDikkamao pabhAvao samaNa saMghassa / cr , arthAt zrI Arya suhastI mahArAja jIvaMtasvAmInA vaMdanArthe ujjainI AvyA, ane rathayAtrAmAM mahArAjazrIne nihALatAM jharukhAmAM beThelA saMprati mahArAjAne jAtismaraNajJAnanI utpatti thaI. temaNe peAtAnA pratihArIne kahyuM ke-tapAsa karo ke mahArAjazrI kAM UtaryA che ? pratihArIoe tapAsa karI, nivedana karyuM ke-AcAryazrInA mukAma " zrIghara " mAM che. rAjA temanI pAse gayA ne temane dharmopadeza sAMbhaLyA bAda mahArAjAe prazna karyo ke--dharmanuM phaLa zuM? tyAre AcAryazrIe kahyuM ke " avyakta sAmAyika dharmanuM phaLa rAjyaprApti Adi che, " A pramANe AcArya zrInA mukhathI dharmanu kuLa sAMbhaLIne rAjAne Azcarya thayuM, ane temaNe kahyuM ke " gurudeva, satya che. gurudeva, Apa mane eLakhA che ? " zrutajJAnanA upayoga mUkI AcArya zrIe kahyuM ke "hA, tuM mArA paricita ane pUrva bhavanA ziSya che." A pramANe sAMbhaLI mahArAjA sa`prati pa McANuvratadhArI banyA ne trasa jIvAnI hiMsAnA paNa teNe tyAga karyo ane te zramaNusaMghanA unnati karavAvALA parama zrAvaka thayA. nizIthaNImAM paNa A hakIkatane lagatA matabheda nIce pramANe che:-- aNNA AyariyA vatIdisaM jiyapaDimaM vaMdiyAgatA / tattha rahANu jAte raNNo gharaM rahovara aMcati / / saMpatiraNNA olAyaNagaNNa ajasuhastthi diTTho jAtismaraNaM jAtaM / Agaccho pAyesu paDio pacuTTio viNaoNao // A pAThanA bhAvArtha nIce pramANe che.- " AcArya zrI Arya suhastI vidizAmAM * jIvitasvAmI ' nI pratimAnA darzane 6 gayA. tyAM rathayAtrA nIkaLI. rAjAneA mahela rathamArga para hatA. ratha rAjamahelanI pAse paheAMcyA eTale jharukhAmAM beThelA rAjA sa`pratie varagheADAmAM rahela zrI Arya suhasti mahArAjane dekhyA. jemane jotAM ja temane pUrvabhavanu jJAna thayuM. tarata ja rAjA mahela nIce utarI AcArya zrInA caraNamAM paDyA ane emane prazna karyo ke " bhagavata, Apa mane ALakhA che ?" AcArya zrIe tarataja dhyAna lagAvI joyu ane teo khelyA--" hA. hu' eLakhu chu. tu mArA pUrvabhavanA ziSya che."
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva'tasvAmInI pratimA 28 A pramANe prAcIna ane graMthAmAM sa Mprati mahArAjAne jAtismaraNujJAnanI prApti ujjaina ane vidizAmAM matabheda rIte darzAvI che kAraNu banne sthaLoe jIvatasvAmInI pratimAo vidyamAna hatI. eTale tene viSe A pramANe matabhedaka lakhANeA lakhAyA samajAya che, parantu vAstavikamAM mahArAjA sa'pratine jAtismaraNujJAnanI prApti vidizAmAM nahi parantu avantImAM thaI hatI AvuM spaSTa pramANa maLI Ave che, chatAM vidizAnA ullekha prAcIna graMthAmAM paNa dekhAya che. te ja pramANe graMthakAronI samajamAM mahArAjA saMpratinA janmakALa pUrve paDela dubhikSa najara sAme rahelA haiAvAthI sabhAgI ane vibhakta gocarIne ullekha mahArAjA saMpratinA samakALe lIdhela hAya ema jaNAya che, parantu jyAM zrI AmahAgiri mahArAjanI hasti ja A kALe saMbhavita na hatI tyAM geAcarInI sabhAgikatA ane vibhaktatAnA adhikAra te kayAMthI ja khanela hAya ? te vicAravA jevuM che. chatAM ame alpajJa hovAthI paramapUjya dvitAthI munimahArAjone A hakIkata paratve satya ghaTanAe rajU karavA vina Mti karIe chIe. 37
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 4 chuM. samrAT saMpratine jAtismaraNajJAna, rathayAtrAnA bhavya varagheADA prabhu mahAvIranA sAtamA paTTadhara ane sAdhugaNunA nAyaka zro Arya suhasti mahArAja lagabhaga seALa-sattara varasanA laMbANuM gALA khAdya ujaina AvI pahoMcelA heAvAthI avantInA jaina saMgha taraphathI rathayAtrAnA bhavya varagheADA kADhavAmAM AvyeA hatA, jemAM hajArA jaina zrImatA suMdara vastrAla kArA sAthe jonArane jaina mahAjananI samRddhinA khyAla ApatA hatA. vividha prakArathI suze|bhita vAhanAmAM sAMbelAe varagheADAnI ze|bhAne alaMkRta karatA hatA. rAjya taraphathI vividha prakAranAM vAjiMtrA, lazkarI gheADesvAra temaja pAyadaLa TukaDIe ane lAkhAnI ki MmatanA alaMkArA dharAvanAra kiMmatI turIazvo temaja hastInI hAramALAe varagheADAnI ze|bhAne vadhArI rahela hatA. A uparAnta rAjya amaladAronI hAjarIthI A varaghADA suMdara rIte evA te AkarSaka banyA hatA ke jenA darzanArthe samasta avantI prAMtanA jaina ane jainetara vibhAga ekatrita thayA hatA. rathanI pAchaLa aneka sAdhusamudAyathI paravarelA zrI Arya suhastI mahArAja cAlatA hatA. temanI pAchaLa samudranI laherAnI mAphaka, avantInA zatrugArarUpa mahAjana samudAya cAlatA hatA. tenI pAchaLa sAdhvIe ane zrAvikA samudAya hatA. A pramANe vyavasthA mujaba geAThavAyelA vagheADA rAyagaDha najadika AvI paDecyA. rAjyamahelanAM pratyeka mANasA, koi jharukhAmAMthI, kAi khArIethI tA koi agAzImAMthI varagheADAnI apUrva zeAbhA nihALatA hatA. mahArAjA saMprati paNa A samaye geAkhamAM beThA beThA A varagheADAne nihALavA lAgyA. mahArAjAnI caMcaLa STi aneka mANasanu avaleAkana karI rahI hatI. jIvaMtasvAmInA ratha najare paDatAM temaNe e kara joDI gAkhamAMthI ja pratimAne vadana karyuM.
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrAT sa'pratine jAtismaraNujJAna anukrame emanI draSTi rathanI pAchaLa rahela mAkhare rahela zrI Arya suhastI mahArAjane te 291 sAdhusamudAya para paDI ane sAdhugaNane ekAgracittathI nihALavA lAgyA. sUrimahArAjane jotAM ja mahArAjAnA aMtaramAM pUrva saskArI jJAnadaSTinI divya chAyA pharI vaLI, ane "A zAMta AtmA pavitra munine meM kayAMka joyA che " evu mahArAjAnA dilamAM thayuM. teo temane vAraMvAra nIhALavA lAgyA ane jema jema temane jotA gayA tema tema jANe tee atRpta ja hAya ema jaNAvA lAgyuM. temanA hA atireka paNa vadhavA lAgyA ane harSAvezamAM ne harSAvezamAM tee vicAra-maMthana karavA lAgyA. mahArAjAne ema ja thavA lAgyu ke me A mahApuruSane kathAMka jarUra joyA ja che ! ekacitte dI vicAraNA karatAM karatAM mahArAjA UMDA vicAramAM garakAva thai gayA. mahArAjA sa'prati AMtarika guMcavAyela sthitie lagabhaga eka ne eka ja vicAramAM dIrgha samaya pasAra thavAthI bebhAna jevA thai mUti thai jamIna upara DhaLI paDyA. rAjyamahelamAM kAlAhala macI rahyA ane mahArAjAne mUrchAmAMthI sAvadha karavA vAyu-prakSepa Adi zItApacArA karatAM thADA samaya khAda mahArAjA sAvadha thayA. 46 "" mahArAjAne sAvadha thatAM ja * pUrva sa'cAge karI jAtismaraNujJAna prApta thayuM. ane emaNe potAnA pUrvabhava jJAnakhaLathI joceA. khAda vicAravA lAgyA ke " ahA ! huM pUrve kANu hatA ? ane kai rIte ane zuM karavAthI mane AvA vizALa rAjyanI prApti thai? " mahA saMpUrNa zuddhimAM AvatAM ja mahArAjAe geAkha nIcethI pasAra thatA vagheADAne thAbhAvavAnI AjJA pratihArI mAraphate mahAjanane mAkalAvI, ane kahevarAvyu ke " rAjAzrI sUrIzvarajInA darzane nIce padhAre che mATe varagheADAne jarA ceAbhAvavA. " A samaye jaina mahAjananA harSanA pAra rahyA nahi; kAraNa ke rAjyamahelamAMthI nIce padhArI samasUrIzvarAnA darzananA lAbha meLavavA varadhADAmAM AvavA mATenuM avantIpati mahArAjAnuM A prathama pagaluM hatuM. jotajotAmAM mahArAjA rAjyagaDhanI bahAra vagheADAnI samIpamAM AvyA. emane AvatA joi saghaLAe temane mArga karI ApyA. varADAmAM AvatAM ja mahArAjAe sUrIzvarajI Arya suhastIne namana karI, be hAtha joDI haOpUrNAMka prazna karyo ke " huM bhagavata! Apa mane ALakhA che ? " " Apa mahArAjazrI zAkanA pAtra ane dhI kuNAlanA putra heAvA uparAMta avantInA bhAgyavidhAtA mahArAjA DAvAthI Apane kANu na ALakhe vAruM ? " AcArya zrIe javAba ApyA.
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 samrAT saMprati "huM rAjA tarIke Apane prazna nathI pUchate, paraMtu Apa mane bIjA kAI paNu prakAre oLakhI zake! che ? " mahArAjAnA A jAtanA praznathI Arya suhastisUri vicAramAM paDyA ane temane te prazna pUchavAmAM kAMi gUDhatA hAvI joIe ema lAgyuM. tarata ja temaNe peAtAnA jJAnanA upayAga mUkayA ane jJAnathI mahArAjA saMpratinA pUrvabhavanu vRttAMta jANI lai te olyA ke " huM narezvara ! have meM tane sArI rIte oLakhyA che. tamAruM' vRttAMta atizaya rasika ane mahattvatAbharyuM " hAvAthI ahIM mArgomAM kahI saMbhaLAvavA karatAM upAzrayamAM saMgha samakSa zAMtithI sAMbhaLavAthI tamane ane mahAjanane apUrva lAbha thAya tema hAvAthI Apa mArI sAthe upAzraye padhArA, jyAM tamAruM pUrvajanmanuM vRttAMta kahI saMbhaLAvIza. " sUrizrInA A jAtanA nivedanathI saMghamAM mahArAjA sa'pratinA apUrvatAbharyaM vRttAMtanI mAhitI meLavavA jijJAsA vadhI paDI, ane rathayAtrAnA varagheADA utAvaLI gatie bAkInA mArga pUrA karI mahArAjazrInA upAzraya " zrIdhare " AvI pahoMcyA. ,, mahArAjA samatinA pUrva bhava-- sUrizrIe mahArAjA sa'pratinuM pUjanmavRttAMta saMbhaLAvatA pUrve saMbhaLAvyuM ane tapazcAt mahArAjA saMpratinA pUrvabhava saMbhaLAvavA zarU karyAM. " maMgaLika dd "" 66 A samaye mahArAjA saMpratie banne hAtha joDI . AcArya devane pUchyu ke hai bhagavaMta! ahuta prabhunA jainadharma prApta thavAnuM phaLa zuM ? " sUrIzvarazrIe kahyuM ke "enu supakava phaLa tA meAkSaprApti " che, parantu enuM apakava phaLa rAjyaprApti vigere ghaNuM prakAre jANavu. ' "" mahArAjAe khIjo prazna karyAM ke--"OM bhagavata anyakta sAmAyika cAritranuM phaLa zuM? te samajAveA. " tenA javAbamAM sUrizrIe kahyuM ke-"he rAjana! sAmAyikamAM zrAvaka sAdhu jevA gaNAya che; kAraNa ke bhagavate pharamAvyu che ke sAmAyikamAM " samaLI rUva sAvago havad naddA" teTalA mATeja vAravAra sAmAyika karavA. vaLI avyakta sAmAyikanuM kuLa ( cAritranuM phaLa ) paNa rAjyaprApti thAya che. eka puruSa niyamita hajArA suvarNanuM dAna kare ane bIjo hRdayanA zuddha bhAvathI eka sAmAyika kare teA te sAmAyika karanAranA sAmAyikanuM phaLa dAna ApanAra karatAM vizeSa che. pratidivasa e ghaDI vidhipUrvaka zuddha sAmAyika karanArI zrAvaka puNyanA pratApe 9259 lAkha, 25 hajAra 925, patyeApamathI kaMika adhika devagatinuM AyuSya bAMdhI zake che. ane tenA ja prabhAvathI prAMte mekSagati paNa prApta karI zake che. "
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrAT saMpratine jAtismaraNujJAna 293 sUrizrInA mukhathI A pramANe sAmAyikanuM phaLa sAMbhaLI mahArAjA saMprati atyaMta harSita thayA. vadhumAM temaNe jaNAvyu ke " Apane jotAM ja mane jAtismaraNujJAna ' prApta thayuM che ane tenA prabhAve meM mArA pUrvabhava dIThA che, ke jemAM huM jainadharmanu pratyakSa phaLa ane dharma prabhAva ja mAnuM chuM. jo te samaye A rakanA jIvanA Ape uddhAra na karyAM hAta tA te raMka AtmA huM atyAre apUrva lakSmInA lAkDA cAMthI thAta ? mATe huM pUjya ! pUrvabhavamAM je pramANe Apa mArA tAraka banyA hatA te ja pramANe A bhavamAM paNu Apa mArA guru thAo. ' mahArAjA saMpratinA mukhathI A pramANenA zabdo sAMbhaLI sadha AnaMdamAM AvI gayA ane sUrizrIne mahArAjA sa'pratinA pUrvabhava ( jJAnanA baLe ) saMbhaLAvavA vijJapti karI, eTale daza pUrvadhara zrI Arya suhastI mahArAje caturvidha jaina saMgha samakSa nIce pramANe mahArAjA sa'pratinA pUrvabhava kahI saMbhaLAvyeA -- mahArAjA sa'pratinA pUrva bhava-- "hai mahAnubhAvA ! mahArAjA saMpratinA janma pUrve avantI, rAjaputAnA Adi pradezeAmAM dvAdazavIca bhayaMkara dukALa paDyA hatA. A pramANe uparAcAparI paDela dukALAnA ceAge samRddhivAna gaNAtu avantI evuM teA ghasAi gayuM ke jenA pariNAme sujJa AtmahiMtAthI sAdhusamudAyane paNa A dukALapIDita pradezanA tyAga karavA paDyA hatA. bAda ame ziSyaparivAra sahita tIrthaMksanA karatA kAzammI nagarImAM AvI pahoMcyA, tyAre amArI sAthe svargastha sUrizrI A mahAgiri mahArAja paNa sAthe hatA. samaya kharAbara madhyAhnA hatA. vaizAkha mAsanA sakhata garamInA divase pasAra thatA hatA. ame ugra vihAra karI lagabhaga agiyAra vAgyAnA sumAre kAzakhI nagarIe AvI pahAMcyA hatA. kAzInA sa MghasamudAye amAruM suMdara svAgata karyuM ane amee upAzraye AvI mukAma karyo. ,, bAda aneka zrAvaka bhaktajanadvArA geAcarI mATe padhAravA vina Mti thai. amArA eka ziSyane eka zraddhALu zrImata jaina sAOvAha peAtAne ghera vaheAravA lai gayA. zrImaMta sAvAhanI DelInA daravAje eka kAMtivAna bhikSuka " raMka dumaka alpa bhikSArthe AgrahabharI AjIjI karatA UbhA hatA. DelInA daravAjethI munimahArAja viNakanI gRhapaDazALamAM AvyA. sA vAhanA strIvage bhAvapUrvaka ati AgrahathI suMdara vasANAthI bharapUra kiMmatI mAdakA mahArAjazrIne vaheAravA vinaMti karI. ati AgrahabharI vina Mtine mAna ApI mArA ziSya temAMthI gocarI tarIke tevAmAM temanI najara DelInA daravAje alpAhAra grahaNa karI upAzraya tarapha pAchA vaLyA bhikSA mATe UbhelA " raka drumaka " upara paDI.
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 samrAT saMprati lakSaNuzAstranA jANakAra cakAra munine bhikSukanA bhavya lalATanI rekhAo ane dedIpyamAna dehakAMti jovAthI khAtrI thai ke A drumakanA AtmA prabhAvazALI dekhAya che. DelInA daravAje UbhelA bhikSukane jaina sAdhuonA ghaNI vakhata samAgama thaela hAvAnA kAraNe te jaina sAdhuonA AcAra, vicAra ane vahevArane jANakAra hatA, eTale te A jJAnI munimahArAjanI pAchaLa zAMtithI gayA ne ekAMta maLatAM munimahArAjane teNe potAnA bhUkhyA AtmAnI tRpti mATe alpAhAra ApavA atizaya namratAbharI araja karI. A krumakanI zArIrika duba LatA joi munirAjane anukaMpA teA AvI, parantu zAstrajJA pramANe sAdhu sivAya koIne paNa AhAra ApavAnA niSedha hAvAthI temaNe pAtAnI azakti jaNAvatAM tene kahyuM ke-" he drumaka ! je tu atyAre samayeAcita jaina sAdhupaNuM vratuNu karatA hoya teA alpa teA zuM paNa tArA AtmA sadA saMtuSTa rahe teTalA uttama AhAra pratikrina ApavA ame samartha chIe. " pUrva saMskAranA yAge A samaye te raka AtmAnA kama mAM dIkSAnA yAga hatA tethI teNe dIkSAthe peAtAnI tatparatA darzAvI eTale tarata ja A muni ke jee mArA ziSya hatA te bhAvika drumakane mArI pAse lai AvyA ane mane drumakanI savistara hakIkata jaNAvI. meM jJAnanA upayAga mUkI joyu tA mane ajAyakhI thai ane vicAryuM ke ' ahA ! A kevA amRta yoga ?' AvA AtmAne dIkSA ApavA mATe DhIla thAya kharI ke tarata ja jainamuni tarIke tene dIkSA ApavAmAM AvI ane " rakamuni " evuM nAma rAkhavAmAM AvyuM. bAda upAzrayamAM sahu munimahArAje AhAra mATe mArI pAse AvI beThA ane navadIkSita munirAja sanmukha uttama keATInA miSTa padArtha bhAvapUrvaka mUkyA. ghaNA divase khAda miSTAhAra maLelA DeAvAthI navadIkSita raMka munie zArIrika sthitinA vicAra na karatAM hada uparAMta AhAra karyo, jenA pariNAme te ja divase temane atisAranA bhayaMkara vyAdhi thayA ane jotajotAmAM aneka jAtanA vaidika upacAro karavA chatAM te asAdhya thaI paDyo. meM mahAjananA AgevAnAne melAvyA. temaNe navadIkSita muninI evI sarasa vaiyAvacca karI ke jenI nadIkSita muni para sudara asara thai. pariNAme temane jainadharma 52 atizaya anurAga thayA. temaNe vicAryuM ke- eka divasa pahelAM je zrImaMtA mArI sAmuM paNu jotA na hatA te ja zrImate Aje A mArA sAdhuveSane kAraNe atyaMta bhaktipUrvaka mArI vaiyAvacca kare che, mATe A jainadharmane aneka vAra dhanyavAda che. mAru' mRtyu paNa A dharmanA sevanamAM ja tho ane AgAmI bhave paNa mane A paramapUnita jainadharmanI ja prApti thajo.' A pramANe ucca koTInI bhAvanAodvArA dharma dhyAne caDhI te ja divasanI rAtrinA
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAm saMpratine jAtismaraNajhAna samaye zAMtithI rAjagInI mAphaka zubha dhyAne te raMka munie svargavAsa karyo. jena mahAjane svargavAsI thaela navadIkSita muninA dehano caMdana-kArSathI agnisaMskAra karyo. he mahAnubhAva! saMskArI "dumakanA jIve eka divasanA cAritra-pAlananA prabhAve janmAMtare rAjayoganI prApti karI ane satI saratabALAnI kUkhamAM AvI nava mAsa pUrNa thatAM suradAsanI parNakUTImAM prabhubhaktinAM ucca keTinA saMskArI AMdelanamAM piSa mAsamAM tene janma thaye ke jenuM saMprati nAma rAkhavAmAM AvyuM. te ja A saMprati mahArAjA che ke jene eka divasanA cAritranA ge ane tenA pratyakSa phaLa tarIke cakravartatulya rAjya prApta thayuM che, mATe he mahAnubhAvo! A pramANe jainadharmanI ArAdhanAnuM sAkSAt phaLa jANI dharmamAM pramAda kare nahi ane dharmAnurAgI banI AtmakalyANa sAdhavuM." A pramANe gurudeve saMpratine pUrva bhava ujajainInA jainasaMgha samakSa kahI saMbhaLAvyo. saMgha samakSa potAne pUrvabhava sAMbhaLatAM mahArAjA saMprati paNa atyaMta khuzI thayA ane teNe kahyuM ke-"gurudeva! A rAjya e ApanI kRpAnuM ja phaLa che te he bhagavaMta! Apa tene svIkAra karo ke jethI huM kRtArtha ane RNamukta thAuM." sUrizrIe kahyuM ke-"he rAjana! saMsAramukta tyAgIone to mukti ja ArAdhya hoI zake, mATe tArA rAjyathI amane zuM lAbha? ame ni:spRhIone kAMI paNa spRhA hotI nathI, te ame rAjyane zuM karIe? tamAruM rAja akhaMDa rahe ane tene sukhethI bhagavaTo karI dharmakArya kare." javAbamAM saMpatie kahyuM ke-"he gurudeva, Ape kahelI sarve hakIkata satya che, mATe have Apa pharamAve te pramANe huM dharma-ArAdhana karavA taiyAra chuM." sUrizrIe kahyuM ke-"he rAjI dharma, artha ane kAma e traNe puruSArthanA sAdhana vagara manuSyanuM jIvana pazunI mAphaka niSphaLa jAya che. A sarvemAM dharma puruSArtha prAdhAnya sthAne-zreSTha che. tenA vinA anya puruSArthonI siddhi thatI nathI, mATe he. rAjana ! tAre jenadharmanuM suMdara rIte pAlana karavuM. jyAre tame dharma ArAdhanAnuM sAkSAt phaLa jAtismaraNathI jANyuM che tyAre tethI adhika huM zuM samajAvI zakuM? mATe he rAjana ! svarga ane mokSanI IcchA mATe jenadharmane ughAta-prabhAvanA karI tuM paramahaMta zrAvaka bana, dhArmika kAryothI AtmakalyANa sAdha, jainadharmane udaya karI zAsanasevA bajAva, jyAM jyAM prAcIna jainatIrtho ane maMdira hoya teno jIrNoddhAra kara, eTaluM ja nahi paraMtu jyAM jyAM navAM maMdironI jarUriyAta dekhAya tyAM dravyasahAya karI anaMtagaNuM puNya upArjana kara. sAthosAtha saMghasamudAya sahita tIrthayAtrA karI zAsanaprabhAvanA kara."
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 5 muM. zAstrIya zahAdata zrI mahArAjA saMpratine thaela jAtismaraNajJAnanI sAbitI mATe ame prAcIna sUnI mULa gAthAo A prakaraNamAM rajU karIe chIe. nizIthaNInI hastalikhita pratanA paMcama uddezAnA pRSTha 180, 181 para A vastunI puSTi karavAmAM AvI che. A mULa pATha zrI muMbaI zrI goDIjI mahArAjanA upAzraye birAjatA paMnyAsajI mahArAja zrI prItivijayajI gaNivare A graMthane aMge pUro pADyo che ke je nizIthacaNanI hastalikhita Agama graMthanI pratano utAro zrIyuta zeTha mANekalAla cunIlAla je. pI.nI dravya sahAyatAthI lahIyAo dvArA karAvavAmAM Avyo hato. A hastalikhita prata vIra nirvANanI AThamI sadInI AsapAsanI che, jene pATha nIce pramANe che- - thUlabhadaM jAva sabesi ekasaMbhogo AsI / thUlabhaddajugappahANA do siisaa| ajamahAgirI ajsuhtthiio| ajamahAgirI jeTho ajasuhatthI tassaThi egothUlabhaddasAmiNA ajasuhatthissa juo gaNo dino / tahAvi ajamahAgirI aJjasuhatthipItivaseNa ekato viharanti / annatA do viharantA kosaMbAhAraM gacchA / tattha ya dubhikkhaM te ya AyariyA vasahivaseNa pihaM ThitatANaM egaMmi ya seDikule sAhUrhi modagAdividhAnaM bhattaM ca jAva ti ya bhadraM / taM ego raMko daTTa sAhuM ubhAsati / sAhuhiM bhaNitaM, amhaM AyariyA jaNegAe vasayAmo dAtuM so raMko sAdhupiThato gaMtu ajasuhatthi ubhAsati / bhattaM sAhurhi vithaM amhe vi ete Ni ubhAsiyA AsI / ajasuhatthI uvautto pAsati / pavayaNAdhAro bhavissasi / bhaNito jati NikkhamAhi anbhuvagataM Nikkhato sAmAiyaM kaarvetaa| jAva tiyaM samudANaM dinaM / tadinarAtie ajIraMto kAlagato so avattasAmAito aMdhakuNAlakumAraputto jAva
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrIya zahAdatA 27 tassa uppattI | caMdaguttassa putto bindusAro, tassa putto asogo tassa putto kuNAlo tasya bAlaNe caiva jeNI kumArabhottI dinnA / tAhe se ceriso hUto pADaliputtA asogaranno payatteti | annatA asogarannA ciMtiyaM idANIM kumAro dhaNuveyA kalAdiyANa kalAjaggA tato asogarannA sayameva lehe lihitA idANIM adhIyatA kumAraH kalA iti lihitaM / rannA aNAbhogeNaM kumArassa ya kammodayeNa bhavitavatAe agArassa uvariM biMdU paDito, keti bhaNati rAyalihiuM asaMgatiyaM lihaM motuM pacchA ghare pavittho / pacchaMtare ya mAdisavattIe aNuvAeuM agArassuvariM biMdU katA / rannA pacchAgatena avAettA caiva saMvati / bahiranA nAmaMkitA muddito, ujjeNI nIto lehago, vAetA tohiko thito / kumAreNa sayameva vAito kumAreNa ciMtiyaM, jati rane evaM abhippetaM pItI vA to evaM jati ahayA moriyavaMse apaDihatA ANANAhaM ANaM ko ye mi salAgaMtA vettA sayameva akhkha dinnA / ranno jahA vRttaM kahitaM aMdhikaMtA kiM andhassa rakheNa, ego se gAmo dino / tammigAme aMtassa kuNAlakumArassa so raMko ghare uppae / to nivatte bArasahe saMpatti se nAmaM kataM / ( nizIthasULI ) bhAvArtha :--sthUlabhadrasUrinA sarve sAdhuonI ( AhAra saMbaMdhI ) sabhAgika mAMDalI hatI. zrI. sthUlabhadrane yugapradhAna e ziSyA hatA: A mahAgiri ane Arya suhasti. temAM A mahAgiri meATA hatA. sthUlabhadrasvAmIe A mahAgirine ceAgya jANIne gaNu( sAdhusamudAya )ne soMpyA. A mahAgiri Arya suhastI pratyenI prItinA vazathI sAthe vicaratA hatA. eka vakhate ba Mne vicaratA koza'bI nagarImAM AhArane mATe gayA. tyAM dukALa hatA. te nagarImAM Arya suhastIsUrinA ziSya munine eka zeThane gharethI medakanA AhAra maLyA, tene joine eka bhikSuka, te sAdhu pAse AhAranI mAgaNI kare che. sAdhue kahyuM ame AcArya ne AdhIna chIe eTale na ApI zakIe. bAda te sAdhu Arya suhastIsuri pAse Ave che. "" sAdhue AhAra vigere AcArya mahArAjane batAvyA ane bhikSukanI vAta paNa karI. Arya suhastIne upayAgathI jotAM jaNAyuM ke--" saMdhanA AdhArabhUta A raka thaze. " tethI te bhikSukane kahyuM ke--" jo tuM dIkSA le te A AhAra ApIe. " teNe te aMgIkAra karyuM ane AcArya mahArAje dIkSA ApIne sAmAyika cAritrya uccarAvyuM ane tene AhAra ApyA. vadhAre AhAra khAvAthI te ja rAtrie aNu thavAthI te bhikSuka kALadharma pAmyA. avyakta sAmAyikavALA te aMdha kuNAlakumAranA putra tarIke utpanna thayA. caMdraguptanA putra biMdusAra, biMdusAranA putra azeAka ane tenA putra te kuNAla. te kuNAlane bAlyAvasthAmAM ja 38
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298. samrATuM saMmati ujainI nagarI bhegavaTA mATe ApI. te vakhate azaka rAjA pATaliputramAM hatA. eka vakhata azaka rAjAe ciMtavyuM ke -"hamaNAM kumAre dhanurvidyA vigere kalA zIkhavI joIe" tyArapachI azaka rAjAe pote ja patramAM lakhyuM ke "he, kumAra ! hamaNAM tAre bhaNavuM joIe(adhithas) ema lakhyuM." rAjA bhUlI javAthI ane kumAranA karmodayathI athavA to bhavitavyatAthI akAra upara biMdu paDayuM. caNakAranA samakAlina AcAryomAMthI keTalAka AcAryo kahe che ke rAjAe patra lakhIne bIDyA vinA tyAM mUkIne anya sthaLe gayA. - pachIthI zeka mAtAe vAMcIne akAra upara kAjaLavaDe anusvAra karyuM. (saMdhiyA karyuM.) rAjAe pAchA AvIne vAMcyA vinA ja te patra baMdha karyo. bahArathI rAjAe potAnA nAmathI mahArachApa karI. lekhavAhaka tene ujejenI laI gaye. te vAMcIne sabhA ane lekha vAhaka baMne mauna rahyA kuNAla kumAre pite e lekha vAMcIne ciMtavyuM ke "je rAjAne te ja Ida che te mATe paNa prItipUrvaka karavuM joIe. vaLI maryavaMzanA rAjyaputre vaDIlonI AjJAne avagaNatA nathI, te huM koNa mAtra?" ema vicArIne pite ja loDhAnI saLIvatI AMkho kADhI ApI. lekhavAhake A badhuM vRttAMta rAjAne kahyuM. rAjAe vicAryuM ke "AMdhaLAne rAjyavaDe zuM? arthAta "aMdha kuNAla rAjyane zuM karavAne?" eTale tene eka gAma ApyuM. te gAmamAM vasatA kuNAlane tyAM te bhikSuka sAdhu putrapaNe utpanna thayuM. tyArapachI bAra divase tenuM saMprati evuM nAma rAkhavAmAM AvyuM. kalpasUtradIpikAmAM paNa nizIthane lagato pATha che je AcArya zrI vijayanItisUrinA ziSya paMnyAsa zrI kalyANavijayajI mahArAje amane pUro pADyo che. A pATha zrI saMpratinI carcA samaye "jena jyoti " patramAM paNa pragaTa thayela hatuM. durbhikSe kvA'pi ko'pi dramako mahebhyavezmani sAdhubhyo bhikSAM dIyamAnAM dRSTvA zrIsuhastiziSyebhyo'nnamamArgayat , tairUce gurvAjJAmantareNa vayaM dAtumasamastito'sau gurUnapi tathaiva yAcamAnastaiogya iti pravrAjya kAmitA''hArai jito vizucikayA mRtvA cAritrAnumodanAt candraguptarAjasuta-bindusArabhUpasuta-azokazrInRpasuta-kuNAla kumAragRhe putro jAtaH, sa ca pitAmahAt samprAptarAjyaH sampratinAmA trikhaNDabhoktA zrIsuhastisUrIn daSTvA saJjAtajAtismRtigurUn prapaccha 'avyaktasAmAyikasya kiM phalaM ?' tairUce ' rAjyAdi' punaruktaM- svAmin ! mAmupalakSayatha' tatazyopayogena tatsvarUpe jJAte gurubhiH pratibodhitaH san sapAdakoTIvimba-sapAdalakSanavInaprAsAda-patriMzatsahasrajIrNaprAsAdoddhAra-paJcanavatisahasrapittalamayapratimA'nekasahasrasatrasAlAdibhirvibhUSitAM trikhaNDAmapi vasudhAmakarot // (wvIra)
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ che? = = samrA saMprati $ -10- 9 = - 4 = U 4 8 (3) u =I SS SS =0- = == = paMnyAsa zrI kalyANavijayajI mahArAja teoe samrATa saMpratinI vAdI ane prativAdI svarUpe cAlatI carcAmAM lAgaNIbharyo sAtha ApI jaina ti"mAM "kalpasUtradIpikAne pATha temaja anya gathika purAvAo rajU karI etihAsika sevA bajAvI che. temaja A graMthane pramANabhUta banAvavA mATe zAstrIya zahAdate mATe teozrIne sahakAra amone aMta payaMta maLe che. eTaluM ja nahi paNa che teozrIe A graMtha eka Adarza pramANabhUta Itija hAsa ane te khAtara pUratI kALajI rAkhI che, jenA tuM yoge A graMthane ame pramANabhUta banAvavA bhAgyazALI thayA chIe. VIST==t== $ AnaMda presa-bhAvanagara, $ >$ $ $ $ $ $ s--10--4
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrIya zahAdato 299 bhAvArtha-dubhikSane samayamAM koI eka Dhamaka gRhasthonA ghera sAdhuone zikSA letAM jemAM zrI suhastisUrIzvarajI mahArAjanA ziSyo pAse annanI mAMgaNI kare che. sAdhuoe kahyuM-"guru AjJA vagara anna ame devA asamartha chIe." bAda te dramaka gurunI pAse jAya che. annanI yAcanA kare che. guru jJAnanA baLe upaga mUkI, yogyatAvALe dekhI, dIkSA ApI bhikSA Ape che. te raMkamuni ghaNA divase AhAra maLavAthI khUba khAya che. vizucie karI (te ja rAtrie) maraNa pAme che. cAritradharmanI anumodanAthI te AtmA candragupta rAjAno putra-bindusAra rAjA, tene putra azoka rAjA, tene putra kuNAlakumAra, tene ghera putra tarIke utpanna thAya che. te putra pitAmahanuM rAjya pAmI sammati trikhaMDanA adhipati rAjA tarIke thaye. rathayAtrAmAM nIkaLelA zrI suhastisUrine joIne utpanna thayeluM che jAtismaraNajJAna jene, evo te saMprati rAjA gurune namaskAra karI prazna pUche che. "avyakta sAmAyikanuM phaLa zuM!" guru javAba Ape che-"rAjyAdi." eTale saMprati bIjo prazna kare che-"he svAmina! Apa mane oLakho cho?" guru upayoga mUkI sakala svarUpa jANe che. bAda sUrizrInA upadezanA pratApe savAkroDa biMba, savA lAkha navIna derAsara, chatrIsa hajAra jIrNaderAsarane uddhAra, paMcANuM hajAra pIttalamaya pratimA, A pramANe teozrIe caityamaya pRthvIne banAvyAno keTalAe granthomAM ullekha maLI Ave che. are ! khuda bAra mAse paryuSaNa jevA parvamAM jenuM vAMcana (kalapasUtra) karAya che temAM paNa ullekha dekhAya che. kiraNavalImAM paNa dekhAya che. te uparAMta chAtrAlaya paNa baMdhAvelAM jaNAya che ane teozrIe anArya dezomAM jainadharmane khUba phelAvo karelo hoya tema paNa zAstronA pATho parathI siddha thAya che. kalpasUtrakalpalatA " mAM paNa nIce pramANe ullekha maLI Ave che jethI paNa prastuta vAtane puSTi maLe che. atha zrIAryasuhastisUrisaMbandho yathA anyadA duHkAle jAte dhAnyaM na labhyate, loko duHkhI jAtaH, rAjAno'pi raGkA jaataaH| tathApi zrAvakAH sAdhUnAM vizeSataH dAnaM dduH| eko bhikSuH sAdhUn bahubhikSA pratikRdaM makhAnAM dag mAha-"mo mAM milAM sattA" sApurama ro-"suravo jaannti|" tato gurusamIpe samAgataH / gurubhiHlAbha vibhAvya dIkSAM dattvA yatheccha bhojitaH, paraM viSUcikayA cAritrAnumodanAt mRtvA ujjayinInagare zreNikarAjapade koNikaH 2, tatpade udAyirAjA 3, tatpade navanandAH 12, tatpade candraguptaH 13, tatpade bindusAraH 14, tatpade azokazrI. 15, tasya putraH kuNAlaH 16, tasya putraH saMpratinAmA rAjA abhUt / tasya hi jAtamAtrasyaiva pitA mahArAjyaM mantribhiH dattaM / anukrameNa trikhaNDa
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 samrA saMprati bhoktA jaatH| ekadA rathayAtrArtha AgataM zrIAryasuhastihariM dRSTvA jAtismaraNaM jJAnaM utpanaM / tata Agatya guruNAM pRSTaM-" he svAmin ! avyaktasAmAyikasya kiM phalaM?" tato gurumiH proktaM-" raajyaadikN|" tato vizeSataH pratyayo jaatH| gurumiH api upayogena jJAtaH tasya pUrvabhavaH pratibodhitazca, gRhItaH zrAvakadharmaH / tataH saMpratibhUpena [1,25,000]sapAdalakSanavInaprAsAdA:kAritAH, sapAdakoTibimbAni[1,25,00000] kArayitvA pratiSThApitAni / [13,000 ]* trayodazasahasrAH jIrNoddhArAH kaaritaaH| [95000 ] pazcanavatisahasrapittalapratimAH kAritAH / saptazatAni [700 ] dAnazAlA satrAkArazAlA mnndditaaH| devagRhapratimAdibhiH trikhaNDAmapi pRthivIM maNDitAM akarot / karaM muktvA pUrvasAdhuveSadhArisvavaNThapreSaNAdinA anAryadezAn api sAdhuvihArayogyAn akarot / anAryadezIyabhUpAn jainadharmaratAn akarot / punaH ye vastrapAtraannadadhidugdhaghRtAdikaM prAsukadravyavikrayaM kurvanti, teSAM saMpratibhUpena jJApitaM-" bho ! sAdhUnAM agre sarva DhaukanIyaM, yacca te sAdhavo lAnti tat tebhyo deyameva / bhavatAM ca tanmUlyaM mama koSThagArika0 pracchannaM dAsyati / taiH tathA kRtaM, sAdhubhiH azuddhamapi zuddhabuddhathA gRhItaM / saMpratibhUpaH zrIAryasuhastiharipratibodhita evaMvidho babhUva / evaMvidhAH zrIAryasuhastisUrayaH cAritraM pratipAlya svarga jagmuH 9 // (kalpasUtrakalpalatA) ATTA * pR. 299 upara chatrIsa hajAra jinAlayono jIrNoddhAra karyo tema jaNAvyuM che jyAre ahIM tera hajAra jaNAvela che, te matAMtara jANavo. 36000nI saMkhyA vadhAre gaNanApAtra che.
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 6 huM. mahArAjA saMpratinI tIrthayAtrA tIrthone jIrNoddhAra, mahArAjA saMpratine jAtismaraNajJAnanI prApti thayA pachI tene dhArmika kAryo karavA mATe sAnukULatAbharyA saMjoge upalabdha thayA. mahArAja zrI Arya suhastisUrIzvarajIne prathama samAgame ja mahArAjA saMprati jainadharmAnurAgI banyA ane zrAvakadharma aMgIkAra karyo. tyArapachI mahArAjA saMprati pratidina zrI AryasuhastisUrinA samAgamamAM AvatA, ane pite kaI rIte dhArmika kAryothI zAsana-sevA karI zake te mATe avAranavAra temanI salAha letA. eka samaye mahArAjAe sUrIzvarane kahyuM ke-"he sUrIzvarajI! Apa ja mArA dharma pitA, nAtha ane mAtA che tema ja tamane mArA tAraka che. Ape kahela sAmAyika karavA pratye huM ghaNe AkarSAuM chuM chatAM te mATe asamartha banyo chuM, mATe mAre lAyaka anya kAMI dharmakAryo pharamAve. pachI gurue ene zrAvakadharma samajAvyuM. mahArAjAnI saMghasahita tIrthayAtrA - . A samaye rAjyamAtAnI evI IcchA thaI ke je mahArAjA tIrthayAtrAe nIkaLe te jarUra tethI dareka gAmamAM prAcIna jIrNatIrtho ane maMdirane uddhAra thAya ane jyAM jyAM navAM maMdiranI jarUriyAta hoya tyAM te banAvAya-e rIte tIrthayAtrA zAsanasevArthe ati mahatvatAbharI thaI paDe. dhamI mAtAe potAnI IcchA putrane pradarzita karI. saMskArI mahArAjA saMpratie tene anumodana ApyuM, temaja pitAnI mAtA sAthe upAzraye AvI rAjyakuTuMbanI IcchA sUrIzvarajI samakSa rajU karI. vadhumAM mahArAjAzrIe avantImAM rahela caturvidha saMghanA samudAya sAthe saurASTranA tIrthonI pharasanAthe svecchA
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 samrAT saMprati. pradarzita karatAM jaNAvyuM ke "gurudeva, avantInA pAyatakhta ujajenIthI mAMDI sarASTranA tIrtho sudhInA pAdukA yAtrA( vihAra)ne mArga khullo ne nirbhaya thaele hevAthI atyAre tIrthayAtrA mATe sAnukULatAbharyA saMjogo che tethI Apa caturvidha saMgha sahita padhAre." AcAryazrIe temanI bhAvanAne anumodana ApyuM, eTale mahArAjA saMpratie avanatIna saMghane tIrthayAtrAnI vyavasthAnuM kAma sepyuM ane tIrthayAtrAne lagatA paData avantI ane magadhamAM vagaDAvyA. egya muhUrta vizALa saMghasamudAya sAthe mahArAjA saMprati tIrthayAtrAe nIkaLyA. ' A saMghanI aMdara avantImAM rahela seMkaDe sAdhu, sAdhvIoe temaja avantI ane magadhanA saMghanA moTA bhAge paNa tIrthayAtrAne lAbha lIdhuM hatuM. rAjyakuTuMbane ghaNe bhAga paNa A tIrthayAtrAmAM sAmela thayA hatA. mahArAjAzrIe karela apUrva dAna- avantInA pATanagarethI pAdukAvihAre nIkaLelA A saMghanA pramANamAM je je gAmamAM dharmazALAo, annakSetro, vAvo, upAzraya, piSadhazALAo vigereno abhAva hato te karAvavA sAthe te te gAmanAM prAcIna jinamaMdiranA jIrNoddhAranuM kArya mahArAjazrI dhyAna upara letA, ane te te gAmanA sUbA tathA adhikArIone gAmanA mahAjananI salAha pramANe jenamaMdirane jIrNoddhAra karAvI ApavAmAM, tathA navAM maMdiro banAvI ApavAmAM sahAyaka thavA AjJA karatA. rAjyakhajAnAno chUTathI upayoga karI mAryavaMzanI kIrtine chAje tevI rIte dhArmika kAryo karavA mahAjanane AjJA karatA ane pachI mahArAjA eka gAmathI bIje gAma AgaLa vadhatA. mahArAjAe gusadAnane prabaMdha paNa A ja pramANe rAkhyA hatA. A pramANe mahArAjAe avantIthI nIkaLI giranAranA prAcIna jaina tIrthonAM darzanane lAbha lIdhe, jyAM teNe potAnI tIrthayAtrAnI amara yAdagIrI nimitte traNa bhavya maMdire baMdhAvyA, jemAMnuM eka maMdira giranAra parvata para vastupALa tejapALanI TuMka najadikamAM bhavya kArIgarIthI bharapUra adyApiparyata mojuda che, jeno pheTo ahIM ApavAmAM AvyuM che. A jinAlayamAM saMprati mahArAjanA samayanI purAtana pratimA paNa vidyamAna che. junAgaDha zaheramAM temaNe bIjA be derAsara baMdhAvyAM je maMdire paNa vartamAnakALe samrATa saMpratinI yazagAthA uccArI rahyAM che. A traNe maMdirano ghATa eka sarakho che. tevI ja rIte mahArAjAzrIe potAnA prapitAmaha caMdraguptadvArA temanI tIrthayAtrAnI amara nAmanA tarIke baMdhAela sudarzana taLAvane jIrNoddhAra karyo. A taLAvamAM DuMgaronuM pAchuM ekatrita thatuM hatuM ane tyAMthI samasta saurASTrane nahere dvArA pANI pUruM pADavAmAM AvatuM hatuM. A naheranuM bAMdhakAma magadhamAM paDelA dukALa samaye saMkaTanivAraNanA kArya tarIke hAtha dharavAmAM AvyuM hatuM. te taLAva tathA naheranuM
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATuM saprati samrA saMpratinA jinAlayanuM dRzya, giranAranI yAtrAne aMge samrATa sa pratie : baMdhAvela A jinAlaya vattamAnakALe mahArAjA sa pratinI jIvanaprabhAno tAdA purAvA rajU kare che. ' saMpatinA maMdirano mukhya bhAga. zrI mahAdaya presa-bhAvanagara.
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 307 mahArAjA sapratinI tIthaiyAtrA tI jarNoddhAra rIperakAma mahArAjA azoke pitAnI saiArASTranI tIrthayAtrA samaye hAtha dharyuM hatuM. tyArabAda mahArAjA saMpratie tenuM bAMdhakAma suMdara rIte sudhArI nAmanA amara karI. giranAranI taLeTI najadika tathA junAgaDhamAM sAdhu-saMto mATe mahArAjAe aneka sthaLoe rAjya taraphathI dharmazALAo, kUvAo, annakSetre tathA bhejanAlaye khullAM mUkyAM. mahArAjAe giranAranI taLeTI najadika pitAnI yAtrAnI yAdagIrI nimitte jIvarakSAne lagata stUpa Ubho karyo. mahArAjA azoka A kALe magadhAdhipati samrATa tarIke vidyamAna hatA ane pote tene patra hovAnA aMge maryavaMzanI kIrti ane yazane adhikAra pitAnA dAdAne phALe jevo joIe evI mahArAjA saMpratinI AjJAMkita patra tarIkenI mAnyatA hatI. sababa azeka Urphe pitAmahe pitAnI daza mAsanI alpa vayamAM ja pitAne avantInI rAjyagAdI arpaNa karI hatI, eTaluM ja nahi paNa rAjyanA hakkadAra aneka rAjyaputra vidyamAna hovA chatAM magadha sAmrAjyanA yuvarAja tarIke potAne sAmrAjyane vArasa banAvyA hatA. tenA upakAranA badalAmAM potAnA pitAmahanI marya samrATa azokanI kIrti amara rahe tevI ja IcchA pite rAkhatA hatA. maryavaMzI AjJAMkita rAjya putra tarIke te potAnI pharaja paNa tevI ja samajato hato. eTale pote (mahArAjA saMpratie)pitAnI tIrthayAtrAnI amara nAmanA tarIke karela aitihAsika kAryo pitAnA upakArI pitAmaha azakanA ja phALe seMdhAvyA ane je je zilAlekho ketarAvyA te badhAmAM teNe samrATa azokanuM ja nAma katarAvyuM. A uparathI prajAe mahArAjA saMpratine jaina azoka Urphe dvitIya azokane nAme saMbedhavuM zarU karyuM. mahArAjA saMpratinA rAjyAmala bAda lagabhaga daza varSa uparAMta mahArAjA azoka magadhanI rAjagAdI upara bhAratanA samrATa tarIke vidyamAna hatA, ane A kALe sAdhu samAgamamAM teonuM jIvana eTaluM badhuM te dhamI ane prajAkalyANanAM kAryomAM otaprota thayuM hatuM ke temaNe A tIrthayAtrAmAM mauryavaMzI kIrtine suMdara rIte vadhAravA AcAryadeva zrI Aryasuhasti mahArAja ane caturvidha saMghanI salAha anusAre dareka jAtanAM dhArmika kAryo karavA samrA saMpratine salAha, sahAyatA tema ja saMmati ApI hatI. A pramANe mahArAjA saMpratie junAgaDha ane giranAra parvata para suMdara jinAlaya baMdhAvI tyAMthI zatruMjaya tarapha prayANa karyuM ane tyAM paNa suMdara bhAvapUrvaka yAtrA karI zatruMjaya upara khAsa eka TaMka baMdhAvI, temaja e tIrthano jIrNoddhAra karAvI aDhaLaka lakSamIne vyaya karyo.
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ sannAr saMpati. zatruMjaya-uddhAra saMbaMdhamAM prAcIna pramANe - zatruMjaya tIrthanA uddhArane aMge zrI zatruMjaya kapamAM nIce pramANe ullekha maLI Ave che - saMpa-vika-jAdA -pArjita-sattAvAraM jaM uddharihaMti tayaM sirisatuMjayaM mahAtItthaM // bhAvArtha-saMprati, vikrama, bAhaDa, pAdaliptasUri pratibaMdhita rAjA Ama, pachI datta ane zAtavAhana vigere ghaNA rAjAoe mahAtIrtha zatruMjayane kalikAlamAM uddhAra karAvyo hate. Ane lagate pheTe amoe rajU karyo che jemAM zatruMjaya upara saMprati mahArAjAe baMdhAvela prAcIna maMdira jevA lAyaka che. tevI ja rIte "nAbhinaMdana jIrNoddhAra" graMthanA tRtIya prastAvanA pRSTha 111 mAM nIcenuM vAkya uparanA bhAvArthane lagatuM maLI Ave che. tathA'tra vIranirvANAna smprtinrinaaykH| vikrama-pAdaliptA''madattAH zrIzAtavAhanaH // 200 // bhAvArtha -vIra prabhunA nirvANa pachI saMprati nAmanA rAjA, vikrama, pAdaliptasUrinA upadezathI Ama nAmanA rAjA, datta ane zAlivAhana vigere rAjAoe zrI zatruMjaya tIrthane uddhAra karAvyA hatA. A pramANe mahArAjA saMprati avantIthI cheka giranAra ane zatruMjayanAM tIrthonI yAtrA karI, mAravADamAM AvelAM prAcIna tIrthonAM darzanArthe gayAM. mAravADamAM aneka sthaLoe nUtana jaina maMdiro baMdhAvI ApyAM tema ja prAcIna jaina maMdirano jIrNoddhAra karyo. zrI jainamata patAkA" nAmanA graMthamAM " tavArikhe jaina tIrtha" nAmanA prakaraNamAM tIrtha zrI zatruMjayanA aMge varNana karatA sva. zrI. zAMtivijayajI mahArAja jaNAve che ke -"zrI cAmukhajInI TuMkamAM rAjA saMpratinuM banAvela maMdira badhAthI purANuM che." A cAmukhajInI TuMka UMcAmAM UMcI che ane te zatruMjayanI yAtrA karatAM sauthI prathama dekhAya che tema ja ghaNe ja dUrathI najare paDe che. tavArikhe giranAramAM zrI zAMtivijayajI mahArAja jaNAve che ke - zrI vastupAla tejapAlanI TuMkanI pAse umadA zilpa kArIgarIvALuM, saMgIna pattharonuM banAvela samavasaraNanA AkAravALuM, jenI cAre tarapha sIDIo che evuM, suMdara AkarSita cAmukhajInI cAra pratimAovALuM maMdira che. tenA samavasaraNane AkAra asala prAcInatA najara sAme khaDI kare che. A maMdiranI DAbI bAjumAM meruparvatane AkAra paNa
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA sapratinI tIrthayAtrA : tIrthone jIrNoddhAra 305 suMdara rIte kotarelo che ke je jotAM meruparvatanI yAdI daSTigocara thAya che. A badhAmAM rAjA saMpratinI TuMkavALuM maMdira ghaNuM ja umadA kArIgIrIvALuM vidyamAna che, jene nihALatAM prAcIna jamAnAnI yAda Ave che. A maMdiramAM mULanAyaka tarIke zrI neminAthajInI syAma--raMgI aDhI phuTa UMcAInI mUrti takhtanazIna thaela che. "muke mAravADanI paMcatIthInuM varNana karatAM zrI varakANumAM Avela saMprati mahArAje banAvela prAcIna maMdiranI neMdha Apela che. mAravADamAM Avela rANI sTezanathI vIsa mAIla dUra vakANA nAme prasiddha tIrtha che. tenI najadika aDhI kosa upara nADola nAmanuM paMcatIthInI yAtrAnuM bIjuM tIrthasthAna che, jyAM zrAvakanI AbAdI sArI che. ahIM tIrthakara padmaprabhunuM prAcIna zikharabaMdha maMdira vidyamAna che ke je maMdira tathA temAMnI padmaprabhunI mUrti mahArAjA saMpratinI banAvela che. nADolamAM dharmazALA vigerene prabaMdha ghaNe ja suMdara che. rANakapuramAM saMprati maMdira- rANakapura najadika sAdaDI nAme zahera Ave che. ahiM zrAvakanI AbAdI ghaNI ja sarasa che. ahIM eka AlIzAna jaina zvetAMbara maMdira vidyamAna che, jemAM zrI ciMtAmaNI pArzvanAtha prabhunI deDha hAtha UMcI pratimA takhtanazIna thaela che. jo ke pratimA upara lekha nathI; paraMtu te pratimA saMprati rAjAe banAvela prAcIna mUrtionI nizAnI uparathI temanI ja hovAnI sAbita thAya che. A pramANe mahArAjA saMpratie mAravADanI paMcatIthanI yAtrAnAM sthaLoe banAvela maMdironI daSTigocara thatI noMdha uparathI sAbita thAya che ke mahArAjA saMpratie giranAra ane zatruMjayanI yAtrA karyA bAda mAravADa paMcatIthInAM darzana karI, tyAMthI gujarAta tarapha thaI, tyAMnA saMghone saMtoSI, jinamaMdironAM darzana karI teo avantI tarapha pAchA pharyA hatA.
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 7 muM. avaMtIsukamAlane jAtismaraNajJAna. zrI zatruMjaya giranAra Adi tIrthonI aitihAsika yAtrA karyA bAda zrI AryasuhastI mahArAja ziSyasamudAya sAthe avantIthI vihAra karI anya prAMtamAM gayA. bAda keTalAka samaya pachI tyAMthI vihAra karatAM karatAM TUMka samayamAM pAchA avantI tarapha padhAryA. A kALe zrI AryasahastI mahArAja atizaya vRddhAvasthAe pahoMcyA hatAM. teonuM zrI saMghe apUrva svAgata karyuM ane te svAgatamAM saMpratie paNa pUrNa ullAsathI bhAga lIdhe. sUrizrIe pote "bhadrA" zeThANanI piSadhazALAmAM sthiratA karI. A bhadrA zeThANInuM kuTuMba samasta avantImAM dhArmika kuTuMba tarIke atIva prasiddhi pAmyuM hatuM. dharmAtmA bhadrA zeThANuM niyamita dharmaprabhAvanAnAM suMdara kAryo karatAM ane sAdhujananA Atithya mATe teonuM gRha prathama paMktie gaNAtuM. samasta avantInA mahAjanamAM bhadrA zeThANanuM ghara nagarazeThanA ghara tarIke suprasiddhine pAmela hatuM, eTaluM ja nahi paraMtu zeThANa pAsenA dhanabhaMDAranI gaNatrI thaI zakatI na hatI bhadrA zeThANune kharca rAjA-mahArAjAne paNa nIcuM jovarAve tevo hato ane sAthosAtha dAnavIrapaNuM paNa tevuM ja hatuM. bhadrA zeThANanA putranuM nAma avantIsukumAla hatuM. zeThANIe temanuM lagna devAMganA samAna batrIsa suMdara strIo sAthe karyuM hatuM. avantIsukumAlane dhane pArjana karavAnI ciMtA hatI ja nahi tethI te pitAnI patnIo sAthe deva tulya bhega bhegavate mahelamAM ja rahete. avantI sukamAlane jAtismaraNajJAnanI prApti bhadrA zeThANInI piSadhazALAmAM sthiratA karI rahela surIzvara zrI Arya suhasti mahArAja
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ avaMtIsukumAlane jAtismaraNajJAna eka divasa saMdhyA samaye nalinazulma ( naliNugukSma ) nAmanA vimAnanA ajajhayaraNu( adhyayana )nuM ucca svare parAvartana karI rahyA hatA. sUrizrInA adhyayananA avAja spaSTa rIte sAtamA majalA sudhI paheAMcatA hatA, ane sAtamA majale suvarNa hiDALe jhUlI rahela avantIsukumAla tenuM zravaNa karI rahyo hatA. 307 jema jema adhyayana AgaLa cAlatuM gayuM tema tema avaMtIsukumAlanuM dila tenA kharAkhara zravaNu karavA tarapha AkarSAyuM ane raMgamahelamAMthI nIce UtarI tarata ja te sUrIzvarajI pAse AvI pahoMcyA ane temane vaMdana karI ekadhyAne sAMbhaLavA lAgyA. ekadhyAne adhyayana sAMbhaLatAM tenA AtmAmAM bhAsa thayeA ke " meM AvuM kayAMka joyuM che. " avantIsukumAlanA AtmA AMtiraka sa MzAdhanamAM paDyo ane tene jJAnantyAta prakaTI. vizeSa vicAraNA karatAM tarata ja A nirmAMLa haLukamI AtmAne viveka bIjarUpI jAtismaraNajJAna prApta thayuM ane teNe sUrIzvarajIne tarataja prazna karyAM ke--" he bhagavanta ! Apa zuM te vimAnamAMthI AvA che ?" AcArya zrIe kumAranI sanmukha joi smitamudrAe kahyuM ke " huM vatsa ! e vimAnamAMthI huM nathI mAnyA parantu prabhu mahAvIre je pramANe te vimAnanuM varNana karyuM che tenu huM adhyayana mAtra karuM chuM. " 66 ahA hA ! bhagavaMtanI zI jJAnazakti ? jevI rIte e vimAnanuM varNana adhyayanamAM Apa karA che te ja pramANe te vimAna che. " avaMtIsukumAla khelyA. "te zI rIte jANyuM vatsa ! ? " 66 bhagavanta ! sAtamI bhUmikAe vilAsamagna sthitimAM ApanA adhyayananA zabdo mArA sAMbhaLavAmAM AvyA ane mArA AtmAmAM tanamanATa thai rahyo, kudaratI AkaSa~NudvArA mAruM dila ApanI pAse AvavA kheMcAyuM. ApanI pAse AvI uparAkta vimAnanu adhyayana eka citte sAMbhaLatAM mane jAtismaraNujJAna thayuM che, jethI huM jANI zakayA ke khAramA devalAkanA te vimAnamAMthI cyavI huM ahIM AvyA chuM. he pUjya ! huM huve pAchA tyAM javA icchuM chuM, tA tyAM zI rIte pAchA javAya te mArga Apa mane matAvaze ? ' avantIsukumAlane thaela jAtismaraNujJAnanI vAta sAMbhaLI sUrIzvara Adi sAdhu samudAya Azcaya pAmyA.bAda sUrIzvarajI melyA:- vatsa ! A vimAnanI prApti mATe saMsArane tyAga karI sAdhupaNuM aMgIkAra karavu joie. cAritra-svIkAra sivAya e sthAna prApta thai zakatuM nathI." " upakArI gurudeva ! teA Apa mane cAritra aMgIkAra karAvI te vimAnanA vAsI anAvA. he bhagavaMta! zuM Apa mArA para eTalI kRpA na karI zakA? he deva, e mAruM
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 samrAT saMprati vaibhavazALI vimAna, e mArI devAMganAe, e mArA sevaka devatA, e samRddhi, e vaibhava ne vizvAsa ane iMdratulya sAhyabI AgaLa A mRtyuleAkanI sAhyabI kaipaNa gaNatrImAM nathI. "samagra avantImAM rUpavatI devAMganAomAM prathama sthAne pakAtI mArI batrIsa srIonu rUpa tA vaimAnika devAMganAenA rUpa AgaLa tadna jhAMkhuM dekhAya che. A devAMganAenu smaraNa thayA bAda have mArI e mane lezamAtra gamatI nathI. A vaibhava ane ThakurAI have mane daivika vaibhava joyA pachI gamatAM nathI, mATe he bhagavaMta! huM satvara mArA te sthAnake javA icchuM chuM te Apa temAM madadagAra bane. " '' vatsa ! tArA jevA yuvAna ane vaibhavazALI kumAra ke jene jagatanI mAhitI nathI tevA vilAsIcI sAdhupaNuM paLavu bahu ja duSkara che. paMcamahAvratAnuM pAlana leAhanA caNA cAvavA karatAM adhika che. vatsa ! aticAra rahita vrata pALavu e dAhalu che. lAhanA caNA cAvavA prasaMgeApAta ati sahelA che, parantu cAritranu pAlana talavAranI dhAra para cAlavA karatAM paNa adhika viSama che, ' " bhagavaMta! game tema hA, parantu huM game tevA puruSArthathI tyAM javAne adhIrA thayA chuM, te Apa mane cAritravrata aMgIkAra karAvA ane mArA zIghra uddhAra karo. " " jo tArA te ja pramANe nizcaya ane Agraha hAya te! tuM tArI mAtAnI saMmati meLavyA pachI mArI pAse Ava. "" pratrayA-prApti-- avantIsukumAlanI rAha jotI vilAsapriya ramaNIone AjanA A prasaMgathI atIva ajAyabI utpanna thai. avantIsukumAlane sUrizrI pAse gaela joi batrIsa vahue peAtAnI sAsu pAse jai ekatrita thai beThI. avantIsukumATe peAtAnI mAtA pAse AvI, mAtAnA caraNakamaLamAM mastaka namAvI banne hAtha joDI kahyuM keH " huM mAtuzrI ! sUrIzvarajInA zAsrAdhyayana-zravaNathI mane hamaNAM ja jAtismaraNajJAnanI prApti thai che, ane tenA cAge huM mArA pUrva bhava joi zakayA chuM. nalina zukSma vimAnamAMthI ( devapaNAnuM mAruM AyuSya pUrNa thatAM ) * mAruM ahiM cyavana thaela che. A badhI vastu mane sUrIzvaranA pratApe jaNAi che; teA hai mAtuzrI ! AvA vebhavazALI vaimAnika devapaNAne prApta karavA huM. prabaLa icchA dharAvuM chuM, jethI Apa mane tyAM javA mATe cAritra aMgIkAra karavAnI AjJA Ape." putranAM A jAtanA kathanathI premI mAtAne AdhAta lAgyA. tyAM hAjara rahela khatrIsa strIoe paNa kaMpArI anubhavI ane bhadrA zeThANInA AvAsa A samaye eTale
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ ava'tIsukumAlane jAtismaraNujJAna 309 badhA karuNAjanaka thaI paDyA ke tyAM hAjara rahela dareka vyaktinI cakSumAMthI azrupravAha vahevA lAgyA. mAtAnI rajA meLavavA putre aneka jAtanA prayatnA karyAM, aneka rIte mAtAne samajAvI; chatAM putrapremI mAtA peAtAnI najara sAme rahelI devAMganA tulya vahuone joi vicAramagna khanI gaI ke teNInuM zuM karavuM? khIjI bAju tenI strIoe paNa avatIsukumAlane vinavavAmAM kacAza na rAkhI. na jyAre mAtA ane strIo sAthe svakuTuMbanI rAnA yAga koipaNa eTale A tyAgI kumAre peAtAnA kuTuMbanI dekhatAM ja peAtAnA hAthe ja bAda te ja veSe sUrizrI pAse AvI teNe pacamahAvrata aMgIkAra karyAM (dIkSA lIdhI ). hisAbe na dekhAyA, kezanA leAca karyAM. dIkSA lIdhA khAda gurudevane avantIsukumAle kahyuM ke he bhagavaMta ! cirakAla pata huM vrata pALavAne sarvathA asamartha chuM, mATe mAre nalinIzukSma vimAnanI prApti arthe kai rIte ugra tapazcaryA karavI te mane satvara batAveA. " ' vatsa ! avantInagarInA kathArikA nAmanA vanamAM AvelI smazAnabhUmimAM tuM jA. tyAM anazanavrata aMgIkAra karI dhyAnamAM magna rahIza eTale tArI maneAkAmanA pUrNa thaze. " gurue jJAnanA upayAga karI, tenu bhAvI samajI, tene A pramANe anujJA ApI. gurunI rajA meLavI " avantImuni " anazana vratanI ugra tapazcaryA mATe kathArikAvananI smazAnabhUmi tarapha cAlI nIkaLyA. zarIra atisukeAmaLa hatuM ane jenA page kadApi kALe kAMkarAnA sparza paNa thayA na hatA evA A sukumAra muninA pagamAMthI raste cAlatAM kAMkarAnA sparzIthI rudhira nIkaLavA lAgyuM. chatAM tenI darakAra na karatAM smazAnanI madhyamAM AvI, kAyAtsaga mudrAe dhyAnastha thayA ane anazana svIkArI kAyAne vAsarAvI dIdhI. mArgamAM muninA caraNamAMthI Tapakela rudhiradhArAnI gaMdha smazAnamAM rahelI eka bhUkhI ane taratanI vIMAyelI ziyALaNIne AvI. pAtAnAM khALA sAthe mArgamAM paDelI rudhiradhArAone cATatI cATatIyamanI bahena samI te ziyALaNI khaccAM sahita rudhirabhyAsa muninA caraNane cATavA-khAvA lAgI. rAtrinA prathama ane khIjA prahara sudhImAM A rudhirabhakSiNI ziyALaNIe muninA be pageAnu dhIme dhIme bhakSaNa karyuM" arthAt teNI khanne paga uparanuM mAMsa ane rudhira khAI gaI ane muninA pagAnAM khAlI hADakAMo rahevA dIdhAM. avatIsukumAla tA dhyAnamagna ja hatA. atizaya vedanA thavA chatAM saMsArasvarUpa vicAratAM teo dharmadhyAnanI zreNIe caDavA lAgyA. peAtAnA deha pratyenI mamatA paNu teoe tyajI dIdhI hatI. A pramANe potAnA kuTuMba sahita AhAramAM magna thayelI ziyALaNI ane tenA
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 samrATu saMprati kuTuMbe dhyAnastha muninA banne sAthaLo khalAsa karyA ane trIjA praharanI zarUAta thatAM A mAMsabhUkhI atRta ziyALaNInuM kuTuMba munizrInA udara sudhI pahoMcyuM. zarIrane ati sukomaLa jaNAto udarano bhAga ane AMtaraDAMo evI rIte to cAvI ane karaDI ziyALaNIe pUrNa karyA ke kharekhara A samaye je koI bAhya (saMsArI) vyakti munizrInA dhyAnanI parIkSA karanAra hota to tenI khAtrI thAta ke eka AtmahitAthI dhyAnastha sAdhu AtmakalyANa arthe kaI rIte dehadamana karI uccagati prApta karI zake che tema ja eka muni paripUrNa dharmadhyAne dehanI mAyA visArI kevI rIte AtmakalyANa sAdhI zake che. dhanya che AvA yogIzvarenI zukaladhyAnanI puruSAthI divyazaktine! A pramANe rAtrine ce prahara thatAM sudhImAM muninA karmabaMdhane teDavAmAM upakArI banelI ziyALaNuM dhyAnastha muninA kALajA paryanta pahoMcI. ane kALajAne bhega levAtA zAMtithI akhalitapaNe dhyAna dharatAM mahAsavadhArI te munine zubhadhyAnapUrvaka svargavAsa thayo. pariNAme je nalinI guma vimAnamAMthI teo AvyA hatA tyAM devAMganAo sAthe krIDA karavAne A muni dIkSAnI prathama rAtrie ja cAlyA gayA. mAtA bhadrA ane kuLavadhu kumArane sUrizrI pAse jatAM rokI zakyAM nahi, kAraNa ke sUrizrIne mukAma potAnI paiSadhazALAmAM ja hato. zeThANInA manane khAtrI hatI ke sUrizrI jarUra mArA putrane samajAvI zAMta karaze ane jAtismaraNajJAnanI prAptivALA mArA saMskArI sukomaLa putrane mahArAjA saMpratinI mAphaka gRhasaMsArI rahevA daI jarUra tenA mArgadarzaka banaze. zeThANIe putravadhuone zAMti ApI ane vahuo pitAnA raMgamahelamAM gaI. zeThANIe ahorAtre jAgaraNa kIdhuM ane putranI rAha joI. te ja pramANe putravadhuoe paNa patinI rAha joI chatAM kumAranuM darzana koIne thayuM nahi, eTale prabhAta thatAM mAtA bhadrA pitAnI putravadhuo sAthe gurune vaMdana karavA piSadhazALAmAM AvI. tyAM paNa pitAnA putrane je nahi, tethI temaNe sUrIzvarane pUchayuM ke-"he bhagavaMta! mAro avantIsukumAla kayAM che?" surizrIe tarata ja jJAnane upaga mUke ane jJAnanA baLe muninA vRttAMtane samajI temaNe zeThANane kahyuM ke "he devI! tamAro putra jyAMthI AvyuM hatuM tyAM ja te devapaNe utpanna thaye che." ATaluM kahI temaNe avantImuni saMbaMdhI gatarAtrie banelI hakIktane kahI saMbhaLAvI ane dharmopadeza ApI saune zAMti pamADI. pachI bhadrA zeThANa putravadhuo sahita kaMthArikA vanamAM AvI ane putranA kalevarane joI azru pADatI zeThANI, putravadhu sahita vilApa karavA lAgI. teNIe vilApa karatAM kahyuM ke "amo samajatAM hatAM ke cAritryanI bhAvanAmAM caDela he putra! tuM dIkSA leze eTale tArA cAritramAM aMtarAyarUpa thavA ame tArI pAchaLa na AvyAM. are vatsa !tuM evo te kema
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ avaMtIsukamAlane jAtismaraNagAna 11 nirdaya thayo ke dIkSA laI eka vAra paNa te amAruM AMgaNuM pAvana na karyuM ! he vatsa ! AvA saMjogamAM tArA vijeganuM duHkha amArA mATe evuM asahA banyuM che ke mahela ane vaibhava amane araNyavat zunya lAge che." A pramANe vilApa karatAM bhadrAzeThANuM tathA kuLavadhuone te ja smazAnamAM te samaye je vairAgyanI prApti thaI, ane bhadrAzeThANa tathA kuLavadhuo rudana karavAnuM tyajI daI pratrajyA aMgIkAra karavAno nizcaya karI gRha bhaNI pAchA vaLyA. bIjI bAjue avantInA mahAjana ane Asajanee caMdananA kASTAdikathI avantI. muninA mRtyudehane agnisaMskAra karI, bhadrAzeThANanA kuLane dhanyavAda Ape. A kALe avantIsukumAlanI eka strI garbhavatI hatI tene gharamAM rAkhI ekatrIza kuLavadhuo sahita bhadrAzeThANIe cAritra aMgIkAra karyuM ane AtmakalyANa sAdhyuM. bIjI bAju mahelamAM rahelI strIne yogya samaye putra prApta thaye, jenuM mahAkAla evuM nAma rAkhavAmAM AvyuM. A mahAkAle yuvAnavayamAM AvatAM je sthaLe tenA pitAne svargavAsa thaele tyAM mahAkAla" nAme prAsAda baMdhAvyuM, ane potAnA pitAnA nAmathI avantIpAzva, nAthanI pratimA banAvI te maMdiramAM pratiSThita karI. A avantIpAnAthanI pratimA atyaMta prabhAvazALI thaI paDI, jethI tenI pUjA cAre varSomAM thavA lAgI. kALAMtare avantI ane magadha sAmrAjyamAM brAhmaNanuM jora vadhI paDatAM brAhmaNoe te pratimAne bheMyarAmAM bhaMDArI, tenI upara mahAdevanuM liMga sthApana karyuM. mahAkALezvaranI prakhyAti cAre dizAmAM thaI. mahArAjA vikramanA samayamAM zrI siddhasena divAkara nAme prabhAvika AcArya thayA. temaNe pitAnA jJAnanA baLe mahAdevajInA maMdiramAM rahelI A prabhAvazALI pratimAne joI, ane dhArmika prabhAva batAvavA ane zAsanano prabhAva vadhAravA A sUrIzvare zrI kalyANamaMdira nAmanA stotranI racanA karI. hajAre leka samUha samakSa A staMtrane agyAramo leka uccAratAM ja zivaliMganI jagyAe bheMyarAmAMthI te pratimA upara AvI pragaTa thaI ane A avantI pArzvanAthanI mUrtie hajAro lokone darzana dIdhAM. A aitihAsika ghaTanA mahArAjA saMpratinA samakALe banela banAve sAthe avantInA rAjya itihAsa sAthe saMkaLAela che, ke je ItihAsanI mahArAjA vikramanA samayamAM thaela mahAna AcAryoe, zrI AryasuhastI mahArAjanA samaya daramiyAna khAsa daSTivAda banAva tarIke neMdha lIdhI che. A pratimA ujajainamAM vartamAnakALe paNa atyaMta pratiSThAne pAtra che, eTaluM ja nahi paraMtu A pratimAnAM darzana karatA mahArAjA saMpratinAM prAcIna itihAsanuM smaraNa thavA sAthe upakArI gurudeva zrI AryasuhastI mahArAjanA upakAranI yAda dIrgha samaya paryata smaraNIya rahe che,
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 8 muM. mahArAjA saMpratinI prabhAvazALI rathayAtrA. A prakaraNamAM mahArAjA saMpratie potAnA jIvanakALa daramiyAna bajAvela jenadharmanI sevAnI neMdha "saMprati " nAmanA aitihAsika prAcIna caritrane AdhAre ame rasamaya zailIthI rajU karIe chIe. mahArAjA saMpratinI jIvanaprabhAno ItihAsa vi. saM. 1174 nI sAlamAM aNahIlapurapATaNamAM mahArAjA siddharAja jayasiMhanA rAjyadarabAramAM mahArAjAnI rAjaAjJAnusAra navAMgI TIkAkAra zrImadda abhayadevasUrIzvarajI mahArAje "navatatva prakaraNa nI mULa gAthAo sAthe 156 kalAkamAM rajU karyo che, jemAM viranirvANa 8 mI sadImAM racAyela "nizItha cUrNa " nI gAthAone uddhata karI mahArAjA saMpratinI jIvanaprabhAne pramANabhUta banAvI che. A caritra ane muMbaI goDIjInA upAzraye birAjatA paMnyAsa zrI prItivijayajI mahArAje A graMtha mATe pUruM pADyuM che jenA mATe amo temane AbhAra mAnIe chIe. ujaina(avantI)nAM nagarazeThANI bhadrAdevIe pitAnI ekatrIsa kuLavadhuo sAthe eka ja divase cAritra lIdhuM ane avantIsukumAlane eka ja divasanA cAritrapAlanamAM nalinI gulma nAmanA vimAnamAM devapaNuM prApta thayuM. khuda avanImAM banela A jAtanA aitihAsika banAvathI mahArAjA saMpratinI dhArmika bhAvanAo vizeSa sudaDha banI, ane gata janmanA upakArI zrI Aryasuhasti mahArAjanI hAjarImAM rAjyanA kharce dharmaprabhAva vadhAranAra aDhAI mahetsava karyo. A aDhAI mahatsavanA aMge mahArAjAe magadha sAmrAjyanA dareka khaMDiyA rAjAene khAsa AgrahabharyA AmaMtraNathI dharmavidhi ane kriyA darzAvavA notaryA. tevI ja rIte sAmrAjyanA dareka prAMtanA jainasaMgha upara khAsa AmaMtraNa patrikAo mokalavAmAM AvI. bIjI bAjue mahArAjAzrIe prabhunA rathayAtrAnA varaghoDA nimitte jinezvarano ratha sUryanA ratha
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAnta saMpratinI prabhAvazALI rathayAtrA phA jevA ja tejasvI, uttama kArIgarIvALA, ati mUlyavAna hIrA mANeka Adi navaratnAthI maDhelA, suvarNa ane cAMdIthI yukta evA te AkarSaka banAvye ke je ratha atIva mUlyavAna ane ajoDa anyA hatA. aThThAi maheAsatvanI zarUAtamAM sAmrAjyanA kha'DIyA dareka rAjavIoe pAtAnAM kuTuMba ane rasAlA sAthe mahArAjAnA AmaMtraNane mAna ApI hAjarI ApI. A saMbaMdhamAM aitihAsika noMdhavA lAyaka banAva tA e hatA ke A aThThAi maheAtsavamAM AMdhra, drAviDa ane mahArASTra jevAM sanAtanadhI mitrarAjyAnAM nRpatioe paNa peAtAnA kuTuMba ane rasAlA sAthe hAjarI ApI hatI. A uparAMta mahArAjAnA AmaMtraNane mAna ApI avantI, magadha temaja vidhavidha prAMtAmAMthI caturvidha saMghanA sArA vibhAge A adbhAI maheAtsavamAM hAjarI ApI dhArmika abhimAna darzAvyuM hatu. A adbhuta mahAtsava prasaMge sAdhusaMpradAya ane sAdhvIonI saMkhyA paNu sArA pramANamAM upasthita thaI hatI. A rathayAtrAnA puNyaprasa Mge rAjyamAtA zaratazrInA harSanA teA pAra ja na hatA. sababa A dharmAtmA rAjyamAtAe peAtAnI najara sAme peAtAnA putrane saMskArI ane dharma parAyaNa joI pAtAnA AtmAne sa MtuSTa thaeleA mAnyA hatA. mahArAjAnI dhArmika pravRttimAM rAjyamAtA pratidina prAtsAhana ApatA ane enA ja puNyapratApe mahArAjA saMprati yazasvI ane dharmISTha anyA hatA. rathayAtrAnA varagheADAnA divase prabhAtathI janasamudAyathI avantI ubharAtuM hatuM. mahArAjAe varagheADAnA samayanI ekAda ghaTikA pUrve snAnAdika kriyAthI zuddha thai, rathamAM padharAvavAnI prabhunI pratimA sanmukha snAtra Adi pUjanakriyA vidhipUrvaka karI ane prabhunI prabhAvazALI pratimAne sa'ghanA jayanAda vacce rathamAM padharAvI. rathayAtrAnA varagheADAmAM vividha prakArathI suzaeNAbhita vAhanAmAM kiMmatI alaMkArAthI zaNagArelA sAMbelAMo alaMkRta thayAM hatAM; tevI ja rIte rAjyahastIonI hAramALAo varagheADAne ze|bhAyamAna banAvatI hatI. kiMmatI turI azvavArAnI lazkarI TukaDI, pAyadaLa lazkarAnI zreNIe tathA sAthe lazkarI vAjiMtrAthI varagheADAnI zAbhA alaiAkika dekhAtI hatI. A pramANe lazkarI ane darakhArI ThAThathI suAAbhita evA rAjya rasAlA varagheADAnA agra bhAge hatA. A bhAganI pAchaLa mahArAjAnuM mAnItu rAjyaeDa madhurA avAje leAkeAnAM mana raMjana karatu hatuM. tenI pAchaLa khuda mahArAjA pUjanidhinA pAzAkamAM ja sajja thai prabhunA rathanI AgaLa puSpavRSTi ane jinezvaranu stutigAna karatA cAlatA hatA. emanI pAchaLa anya dezeAnA khaMDiyA rAjA mahArAjAzrInuM AbehUba anukaraNa karatA hatA. A varagheADAnA nAMdhavA lAyaka prasaMga e hatA ke temAM avantInA zrImaMta ane 40
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 714 samrATuM saMprati koTyAdhIza gaNuta mahAjanasamudAya prabhunA rathane azvo joDavAne badale jAte kheMcate hato. rathanI pAchaLanA bhAgamAM aneka sAdhusamudAyathI paravarelA zrI AryasustI mahArAja sAdhugaNanA vaDA tarIke mokhare cAlatA hatA ane temanI pAchaLa Akhe sAdhusamudAya hato. enI pAchaLa avantInA zaNagArarUpa mahAjanavarga cAlato hato. tenI pAchaLa sAdhvIo ane zrAvikAone strI samudAya cAlato hato. A prabhAvazALI varaghoDAne nihALavA avantInAM dareka gharonI aTArIo-agAsIo ane chAparAM upara mAnavamedanI cikAra dekhAtI hatI ane sarIyAma rastAo upara te kyAMya UbhA rahevAnI jarApaNa jagyA nahatI. dareka mahollAmAM pharato A yAtrAne varaghoDo rAjagaDha najadika AvI pahoMcyA ane prabhune ratha rAjyamahelanA daravAjA AgaLa AvI . rAjyamAtA zaratazrI ane rAjamahelanI ramaNueAe prabhune kIMmatI muktAphaLavaDe vadhAvyA. mahArAjA saMpratine sAmane dharmopadeza mahArAjA saMpratie A samaye potAnA khaMDiyA rAjA tathA sAmaMtavargane uddezIne hitopadeza Ape. A upadezanI neMdha "nizIthacaNI " nAmanA prAcIna graMthamAM levAyela che, jene ame ahIM zabdaza: mULa leka ne arthe rajU karIe chIe. "jaha maM jA lAha sAmi samaNANaM paNa mahA suvihiyANaM / daveNa me na kajaM evaM khukayaM piyaM majjha // 1 // visajiyA ya teNa gamaNaM ghoSAyaNaM sarazceSu / sAhUNa suha vihArA jAyA pazcaMtiyA desA // 2 // aNujANe aNujAI puSphAru haNAI ukiraNaM nA pUrva 2 2hayA tevi sara suaifti / rU ." jo tame mane svAmI tarIke mAnatA ho to tamArA rAjyanAM jainamaMdiramAM paNa AvI ja rIte aDhAI mahotsava karAvaje. suvihita sAdhuone namana kare ane jenadharmano svIkAra karo. tamArAM rASTranI prajAne jainadhamI banAvo ane tamArA dezamAM vihAranI sagavaDatA karI Ape. mane tamArA dhanabhaMDAranI jarUra nathI. kAraNa huM AtmasaMtoSI ane prabhubhakta chuM, avantInI Avaka saMtoSakAraka che. jethI A jAtanAM kAryothI mane tame jeTalo khuzI karI zakaze teTale bIjAthI nahi karI zakaze, mane to A ja priya che." A pramANe sAmatane bodha daI teone sUrizrI samakSa laI jaI jaina dharma aMgIkAra karAvyuM ke jenA athe A aThThAI mahotsavanI mahArAjA saMpratie yejanA karI hatI. mahArAjA saMpratine abhigraha - tyArapachI mahArAjAe caturvidha saMgha samakSa sUrizrInA caraNe zIza namAvI e abhigraha lIdhe ke mAre nitya prabhAte eka navA maMdiranA khAtamuhUrtanA samAcAra
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA saMpratinI prabhAvazALI rathayAtrA 315 sAMbhaLyA pachI daMtadhAvana karavuM. A pramANe rathayAtrAnA varaghoDAmAM utsAhI vAtAvaraNa jamAvI mahArAjA saMpratie rathayAtrAnA varaghaDAnuM kArya nirvidane saMghanA ullAsapUrvaka pUrNa karyuM. varaghoDAnI samApti thatAM AMdhra, drAviDa ane mahArASTranA rAjAoe potapotAnA dezamAM jaI jenadharmane pracAra karI, gAmegAma navAM jainamaMdira baMdhAvavA zarU karyA. A pramANe A rAjavIe jenadhamI banyA temaja temanA dezamAM sAdhuvihAranI sagavaDatA teoe karI ApI. eka divasa rAtrinA pAchale pahore sukhethI sUI UThela rAjA saMprAtane kuraNA thaI ke AryadezamAM je sAdhuvihAra che te anArya dezamAM thAya te tyAMnI janatAnuM paNa kalyANa thAya. ema vicArI tene mATe vicAraNA zarU karI. dIrgha vicAraNAne aMte eka yojanA ghaDI kADhI. bAda AMdha Adi anArya dezomAM sAdhuo sukhethI vicarI zake te mATe keTalAka upadezakone je sAdhuonA AcAra-vicArathI paricita karyA. tevI ja rIte anArya dezonA adhikArIone paNa AjJA pharamAvI ke-mArA upadezake (subhaTa) tamArI pAse mAre (rAjya)kara jevI rIte mAge tevI rIte Apaje. teoe ema karavA kabUla karyuM, eTale upadezakane sAdhuvezamAM jena sAdhuonI zailIe vartavAnI AjJA ApI anArya dezomAM gupta rIte mokalyA. A upadezaka sAdhuvezamAM ja anArya dezamAM gayA ane teoe tyAMnI prajA pAse jaI beMtALIza doSarahita sAdhune AhAra, pANI ane vastra Adi kaI rIte kape tene vidhi batAvyo. AdhAkarma vigere deSa sAdhuone kaI rIte lAge te paNa samajAvyuM. A pramANe sAdhuvezadhArI upadezakoe anArya dezomAM evI rIte dharmaprabhAva tathA sAdhusaMpradAyanA AhAra AdinI sagavaDatAne pATha zIkhavADyo ke jenA vege tyAMnI prajA dharmamAM atizaya daDha banI. kALakrame teo AryothI paNa adhika dharmabhAvanAzALI banyA. sAdhu vihAra mATe anArya dezanI bhUmikA yegya banAvyA bAda eka divasa mahArAjAe AcAryadevane kahyuM ke "he bhagavaMta! Apa sAdhusaMpradAyane anArya dezomAM kema mokalatA nathI?sUrizrIe kahyuM ke- anArya dezomAM AhAra-pANInI zuddhatA na jaLavAya." mahArAjA saMpratie kahyuM ke-"sUrizrI eka vAra keTalAka sAdhuone ekalI to juo." rAjAnI IcchAthI sUrivare keTalAka munivarone anArya dezamAM mokalyA. anArya dezamAM gayelA sAdhuo paikI keTalAke pAchA AvIne sUrizrIne kahyuM ke "he. prabho! anAryo te kevaLa nAma mAtranA ja che. vastra, anna, pANI vigere ApavAnA vahevAramAM teo amene AryothI paNa adhika lAge che. he bhagavaMta! saMprati mahArAjAe upadezaka vigere dvArA anArya bhUmine Arya jevI banAvI dIdhI che. " sAdhuonA A pramANenAM vacana sAMbhaLI sUrizrIne saMpratinI samayasUcakatA mATe AnaMda
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 samrAT saMprati thayo ne vizeSa sAdhuone pharIthI tyAM mokalyA. sAdhuonI dezanAthI anAryo saraLa pariNAmI thayA, jenA aMge "nizIthacaNI'mAM paNa khAsa gAthA che ke jene utAre nIce pramANe che. zramaNa subhaTethI (upadezakethI) bhAvita te dezamAM sAdhuo sukhethI vicaratA. tethI teo saraLa pariNAmI thayA.", bAda mahArAjA saMpratie potAnA nagaranA kaMdoIone ekatrita karI AjJA karI ke-"sAdhuene je vastuo khapatI hoya te tamAre ApavI, badalAmAM enI kiMmata huM tamane ApIza." mahArAjAe potAnA pUrvajanmanA "rAMka"paNAne yAda lAvI avantInA cAre daravAjAoe garIbone dAna ApavAnI pravRtti zatru ane mitranA bhedabhAva vinA dAnazALA mAraphate cAlu karI. rAjA pite avAranavAra tyAM jaI vyavasthAnI tapAsa rAkhato. A pramANe eka divasa A dAnazALAnI mulAkAta laI mahArAjAe raseIAne pUchyuM ke "garIbane ApatAM vadhelAM anAja vigerenuM tame zuM kare che?" teoe javAba Ape "he deva! te anAja amArA gharamAM vAparIe chIe." tyAre mahArAjAe kahyuM ke -"mArI AjJAthI te anAja vigere sAdhuone ApavuM ane enA badalAmAM huM tamane Icchita dhana ApIza." mahArAjAnI AjJAnusAra tyArabAda A pramANe thavA lAgyuM. AthI sAdhuone anna, pANI, vastra Adi sukhethI maLavA lAgyAM. A pramANe dhArmika pravRttinA dareka kAryomAM tatpara, prazama vigere guNayukta saMprati nyAya-nItithI rAjyanuM pAlana karavA lAgyA. daramiyAna dharmaprabhAvanA nimitte rathayAtrAnA varaghoDAo avAranavAra nIkaLatA. :ri :
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 9 muM. saMpratinA mananuM samAdhAna : paMcama ArAnu' svarUpa vIranirvANu sa Mvat 291 nI zarUAtamAM A suhastisUri lagabhaga 99 varSanI vRddhIvasthAe pahoMcelA hAvAthI teozrIe peAtAnA svagamananA samaya samIpa jANI temaja jJAnamaLe vIranirvANu 291 nA varSanuM bhAvI samajI sUrizrIe dharma jAgRti mATe potAnA ziSyasamudAya sAthe pATaliputramAM a Mtima cAturmAsa karyuM hatuM. A samaye mahArAjA azAkanI takhiyata paNa atizaya narama rahetI hatI, jethI mahArAjA azeAke peAtAnA aMtima samaye rAjyapAtra sapratine peAtAnI najara sAme rAjyamugaTa arpaNu karavA rAjyakuTuMba sahu magadha khelAvyA hatA. rAjAjJAne mAna ApI mahArAjA saMprati pATaliputramAM hAjara thayA hatA. mahArAjA saMmati ane rAjyakuTuMba nitya prabhAte sUrizrInA vyAkhyAnazravaNArthe rAjyamahela najIkamAM badhAvela pauSadhazALAmAM jatuM hatuM. sUrizrI pAtAnI atyaMta vRddhAvasthA ane lathaDatI takhiyata hAvA chatAM mahArAjA sa MpratinI dareka jAtanI zaMkAonu nivAraNu karatA hatA. sUrizrInI upadezadhArAnuM zravaNu karavA pATaliputranA saMghasamudAya paNa sArA pramANamAM ekatrita thatA hatA. eka divasa mahArAjA sa Mprati devadana, pUjA Adi nityakarmathI nivRtta thai dhArmika medha meLavavA pASadhazALAe AvyA. aneka jAtanI carcAo thayA bAda mahArAjA saMpratie " dIpAvalI " parvanI utpattinA itihAsa pUcho tyAre daza pUrvadhara jJAnI sUrizrIe jJAnamaLe temanA sacATa ane suMdara javAba ApI temanuM samAdhAna karyuM hatuM, je sAMbhaLI caturvidha saMghane paNa atyaMta satASa thayA hatA. sUrizrInA kathananu kAMika avataraNa praznane javAmanA rUpamAM amA nIce pramANe rajU karIe chIe;
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 samrATuM saMprati prazna-he bhagavaMta! divALInA divase asaMkhya dIvA pragaTAvavAmAM Ave che ane ditsava ujavavAmAM Ave che tenuM zuM kAraNa? uttara-he rAjana ! prabhu mahAvIrasvAmI pUrve aSADa suda 6 nA divase devalokathI evelA eTale te divasane prabhunA cyavanakalyANakano divasa gaNavAmAM AvyuM. tevI ja rIte caitra suda 13 nI madhyarAtrie prabhune janma thaye mATe te divasa janmakalyANaka divasa tarIke ujavAya che. tyArabAda trIza varSa sudhI grahavAsamAM rahI mAgasara suda 6 nA divase prabhue cAritra lIdhuM eTale te divasa dIkSAkalyANaka tarIke ujavAya che. duHsaha tapa karatAM bAra varSa pachI vaizAkha suda 10 ne divase zaidehana Asane prabhune kevaLajJAna prApta thayuM eTale te divasa kevaLajJAnakalyANaka tarIke ujavAya che. kAMIka nyuna trIza varSa kevaLaparyAya bheLavIne vIra paramAtmA pitAnuM AyuSya alpa jANa apApA nagarImAM AvyA. tyAM hastipAla rAjAnI piSadhazALAmAM prabhue chelluM cAturmAsa nirgamana karyuM. prabhunuM AyuSya ne tIrthaMkaranAmakarmanA pugaLa adhika hovAthI emaNe chellA soLa prahara sudhI akhaMDa dezanA ApI te karma bhegavI lIdhuM. e dezanAmAM aneka bhavyajananA saMza dUra karyA. prabhu upara atyaMta prema dharAvanAra zrImadda daitamasvAmI gaNadhara ke jeo prabhunA prathama ziSya hatA teonA mohanIyakarmane nAza karavA prabhue bhAvabhAva svarUpa samajI temane najIkanA gAmamAM rahela devazarmA nAmanA brAhmaNane pratibaMdha karavA mokalyA. zrI gautama IMdrabhUti gaNadhara e prabhu mahAvIranA prathama ziSya hatA, temaja prabhu pratye atIva prazasta prema dharAvatA. tyArabAda cauda hajAra AtmahitAthIoe prabhu pAse dIkSA lIdhI hatI, jemAMthI keTalAeka AtmahitAthIone kevaLajJAnanI prApti thaI hatI. Ama chatAM idrabhUti gautamane tenI prApti thaI zakI na hatI, kAraNa ke teone prabhu pratyene moha kAyama rahyo hate. te mohanIyakarma khakhyA bAda kevaLajJAnanI prApti thaI zake tema hatuM. te mehanIyakarmane pazcAttApavaDe nAza karAvavA khAtara prabhue pitAne aMtima samaya jANI temanA hitArthe devazamAM brAhmaNane pratibaMdha karavA nimitte temane alaga karyA hatA. Aso vada amAsanI pAchalI rAtrinA soLa prahara pahelAMthI akhaMDa dhArAe prabhue dezanA devI zarU karI. A samaye prabhu mahAvIra pratye atyaMta prema dharAvanAra jaina dharmAnurAgI kAzI ane kozala dezanA aDhAra rAjavIo temaja ceDA mahArAjanA sAmate paNa hAjara rahyA hatA. uparAMta kSatriya navamallaka ane licchavI jAtinA rAjAo ane ThAkora paNa hAjara rahyA hatA, jeo amAvAsyAne divase khAsa piSadhavrata laI prabhu mahAvIranI aMtima dezanAnuM zravaNa karatA hatA. A samaye apApApurI Urphe pAvApurImAM caturvidha jainasaMgha samudAya sArA pramANamAM ekatrita thayA hatA.
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa'pratinA mananuM samAdhAna : paMcama ArAnuM' svarUpa 319 pAMcamA ArAnuM svarUpa dezanAnI aMtargata paMcama ArAnuM svarUpa samajAvatAM prabhuzrIe jaNuAvyuM ke-" mArI mukti bAda traNa varSa ane sADAATha mAsa pachI pAMcamA ArAnI zarUAta thaze. tenA prabhAve duniyAnI uttamamAM uttama cIjo divase divase AchI AchI thatI jaze. meTAM meTAM zaherA verAna thaze ane nAnAM nAnAM gAmaDAMo AbAda thaze. devI, devatAo manuSyAne pratyakSa rIte dekhAva nahi manuSyA maryAdAnuM ullaMdhana karaze. pUrvakALanI mAphaka ane nakhaLAonu jora vadhI paDaze. parantu svapnamAM dekhAva deze. puruSAthI manuSyA AchA thaze pApAcaraNamAM manuSya hAMziyAra thaze, eTaluM ja nahi parantu potAnAM kAryonI sudhAraNA mATe pArakAnuM aniSTa karavA AghuMpAchu nahi jue. manuSye| puNyakAmamAM ALasu ane pramAdI thaze. gaiA Adi janAvaranA pazuvadha cAlu thaze jemAM dharmanu nAma ke nizAna nahi samajAya. sAcuM khelanArA leAkeA AchA raheze. dharatInI pedAza paNa ochI thaze. kRSNeA pAse dhananA saMcaya thaze tyAre dayALu ane dAtAo pAse taMgI raheze. dharmAtmAe ochA AyuSyavALA thaze tyAre pApIo dIrghAyu thaze vayeAvRddhanA dekhatAM jIvAnIAe ane bALake cAlyA jaze (mRtyu pAmaze ) jyAre vRddho peAtAnu AyuSya du:khI avasthAmAM pUrNa karaze. vaLI-- maMtrataMtrauSadhajJAnaratnavidyAdhanAyuSAM / phalapuSparasAdInAM rUpasaubhAgyasaMpadAM saccasaMhananasthAmnAM yazaH kIrtiguNatriyAM / hAniH krameNa bhAvAnAM bhAvinI paMcamArake || 2 || ( jainamataprabhAkara ) // ? // bhAvArtha :--ma`trAmAM rahela daivI zakita echI thatI jaze. ta MtravidyAnI paNa e ja sthiti thavAnI che. tevI ja rIte ASadhinI mAhitI paNa leAkeAmAM ochI thatI jaze. pUrva kALe manuSyA jevA jJAnIe thatA hatA te pramANe jJAnaprApti karavAnI zaktimAM nyUnatA AvatI jaze. jara, jhaverAta ane dolata pUrvakALa jevI niha rahe, tathA divase divase AyuSyamAM paNu kSINatA thatI jaze. phUleAnI suvAsa pUrvakALa jevI nahi rahe.
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 samrATr saMprati tela, dhRta Adi cIkAzamaya padArthomAM rasa ane kasa raheze nahi, tema ja rUpa ane raMganI sthiti paNa tevI ja thaze, jemAM zarIranI tAkAta divase divase ghaTatI jaze. kIrti ane guNeAmAM paNa hamaNAM karatAM pharaka paDaze. ucca kaiATInuM nasIba dharAvanAra bhAgyAtmA paNa echA thaze. sAdhusaMpradAya lAbhamAM paDI dharma mAnuM ulla Mghana karanAra thaze. putrA mAtApitAnI AjJAnuM udghaghana karaze. kALanA prabhAve evI rItanA rAgacALAo cAlaze ke jemAM kAI koIne dilAsA denAra nahi maLe. gRhasthAzramIe peAtAnuM gujarAna mahAmuzIbate calAvI zakaze. vrata, niyama Adi pALanArA bahu ja thADA nIkaLaze. athavA te jeee lIdhA haze tethI tenuM barAbara pAlana nahi thaI zake. devadravyanA upayega gRhasthA peAtAnA kAmamAM karaze. AtmahitAthI sAdhue AchA thaze ane jagatane daMbha dekhADI kriyA karanArA bahu nIkaLaze. A bhasmagrahanA prabhAve DaheALAtA jaina zAsanamAM aneka gacchA pragaTa thaze, ane dareka gacchAnA AcAryo potapAtAnA matAnI mahattvatA darzAvavA mAruM te sAcuM' 4 kahI bIjAnA matane utthApavA prayatna karaze. ethI gacchAmAM jhagaDA UbhA thaze. mArA nirvANu samaye ja besanAra e hajAra varSanA samagra te maLI kula 2,500 varSa sudhI A graha peAtAnA prabhAve zAsanane jainadharmanA udaya thaze. te pAMcamA ArAnA aMta sudhI--21,000 varSa sudhI cAlaze. jenAM 500 vakrInAM che DAlAvaze. tyArapachI A bhasmagraha utaratAM tenA aMtakALe samAjamAM vikhavAda echA thatA jaze ane yugapradhAnanA trIjo udaya thatAM jainadharmamAM navIna jyAta pragaTa thaze temaja aMdara aMdaranI Aga kaIka zAMta pAmaze. yugapradhAnAnA trIjo udaya vikrama saMvata 1990 mAM thaze. trIjA udayamAM 98 yugapradhAnA thaze, jemAM chellA yugapradhAna "vaizAkha " nAme thaze. 66 ,, evI rIte anukrame A kSatriya rASTradharmanI sthiti vaizyAnA hAthamAM jatAM, cAraNInI mAphaka dharma caLAze. e badhAye bhasma nAmanA grahanA prabhAva jANavA. 2,500 vaSaeN bhasmagraha utaratAM jainadharmamAM aikayatA thaze ane jainadharma jagatamAM peAtAnu sthAna suMdara rIte prApta karaze. " A pramANe prabhunI dezanA akhaMDa dhArAe cAlu hatI teTalAmAM amAsanI pAchalI
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpratinA mananuM samAdhAna paMcama AzanuM svarUpa karI rAtrine zvAti nakSatrane vega AvyuM tyAre chaThThanI tapazcaryAne dhAraNa karanAra prabhu pAchalI rAtrinI cAra ghaDI zeSa rahI tyAre padmAsane beThA. AsanakaMpathI zakre prabhunuM nirvANa jANyuM ane te tyAM Avyo. teNe prabhune vinaMti karI ke-"he bhagavan! Apa eka kSaNa mAtra AyuSyanI vRddhi karo, kAraNa ke ApanA janmasamaye saMkramela bhasmagRha hAlamAM bese che ke je 2000 varSa paryata ApaNA zAsanane herAna karaze ane tIrthanI unnati thavA deze nahi, mATe te ApanI daSTi AgaLa ja udaya pAmI jAya te ApanI daSTinA prabhAvathI ene udaya niSphaLa jAya." prabhue kahyuM-"he zakeMdra, AyuSyakarmanA gaLe pUrvabhavane viSe baMdhAyelA hoya che, tene adhika ke nyana karavAne keInI paNa zakti nathI temaja bhAvibhAva banavAnuM che te avazya banyA ja kare che tene TALavAne paNa keI samartha nathI." bhagavanta A pramANe samajAvI zakeMdrane zAMta karyA pachI mana, karma, vacanane nirodha karI prabhu mainapaNe dhyAnastha rahyA. zelezIkaraNa karI prabhu siddhipadane pAmyA ane temane arUpI AtmA svargathI paNa AgaLa kAntamAM ( siddhazilAe ) jaI AtmasvarUpamAM lIna thaye. te vakhate jenI yatanA na thaI zake evA kuMthuA jIvanI utpatti thavAthI have pachI cAritra paLAvavuM azakaya che dhArI uttama sAdhuoe jIvarakSA nimitte anazana AdaryuM. bhaktimAna rAjAoe jinezvaranA nirvANa kalyANakanI pAchalI rAtrie aMdhakArane nAza karavA divya dIvAo pragaTa karyA. te samaye bhagavaMtane nirvANa mahatsava ujavavA svargamAMthI AvatA deva, devIonA vimAnanA tejomaya prakAzathI rAtri paNa tejomaya dekhAvA lAgI. A samaye aMdhakArane nAza thAya evAM tejomaya rane hAthamAM laI deva devIe prabhunI AratI utAravA lAgyAM. te divasathI prabhunI pratimA samakSa AratI utAravAne rivAja cAlu che ane leke paNa A samaye devatAonuM anukaraNa karavA hAthamAM dIpaka laI "A amArI AratI" kahI bolavA lAgyA. e pramANe sarva sthAnake dIvA thavA lAgyA. eTale mereyAmAM rAtrinI akhaMDa jyota tarIke te divasathI dIvAo karavAnI prathA cAlu thaI. tyArapachI prativarSe dIpAvalInuM parva pRthvI upara e pramANe prasiddhi pAmyuM. tyArabAda prabhunA dehane caMdana kAchavaDe agnisaMskAra karavAmAM AvyuM. prabhunI dADhane iMdra mahArAjA svargamAM laI gayA. bAda deva devIoe tyAMthI naMdIzvara dvIpe jaI prabhunA nirvANa nimitte aThThAI mahotsava karyo. bAda kArataka suda 1 nA divase prabhAtamAM gautamasvAmI devazarmA brAhmaNane pratibadhI pAvApurI nagarImAM AvatAM mArgamAM ja emane prabhu mahAvIranuM nirvANa sAMbhaLI atyaMta kheda thaye. pachI pazcAttApUrvaka anitya bhAvanAe caDhatAM, prabhu pratyenA mehano nAza thatAM 41
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ karaNa satrAr saMprati kSapakazreNI sudhI dhyAne caDhatAM temane paNa kevaLajJAnanI prApti thai. iMdra mahArAje vIra prabhunA nirvANu maheAtsava pachI tarata ja prAtaHkALe gAtamasvAmIneA kevaLajJAna maheAtsava karyAM. A pramANe sUrizrInA dIpAvalI saMbaMdhenA javAbathI saMtuSTa thayelA sa'pratie " bhAIbIja "nI utpatti pUchI eTale sUrizrIe jaNAvyu' ke-- "he rAjan ! bhAIbIja sabaMdhI khulAsA nIce mujakha che. bhagavaMtanA nirvANuthI emanA vaDila adhu noMdivardhana atyaMta kheda pAmyA hatA. e khedamAM emaNe annapANI lIdhA vinA kA. chu. 1 nA divasa bhAinA cekamAM nimana karyA tethI khIjanA divase emanI ena sudanA bhAIne AzvAsana ApavA peAtAne tyAM teDI gai ane emanA zAka sukAvI leAjana karAvyuM tyArathI bhAIbIja jagatamAM prasiddhine pAmI. Aje paNa kArtika zudgha khIjanA divase bahenA bhAIne peAtAne ghera teDI jai jamADe che. A pramANe dIpAvalI parvanuM mahAtmya zrI Arya suhasti mahArAje mahArAjA saMpratine saMbhaLAvyuM hatuM jetu' vRttAMta dIpAvalIpa 'mAM savistara gAthAnuMbahu~ ApavAmAM AvyuM che, je vRttAMtanA aMtamAM nIcenA mahattvatAbhayo aAka daSTigocara thAya che:-- = yata uttamagauDesu pADalipure saMpai rAyA tikhaMDabharahavaI / ahatthi gaNaharaM pucchara paNao paramasaDho || arthAt gADa dezamAM pATaliputra nagaramAM parama bharatakSetranA traNa adhipati saMprati mahArAjAe aMjila joDIne zrI Arya suhasti mahArAjAne prazna karelA. jenA javAba ApatAM sUrizrIe tene uparokta zlokanA aMtima padamAM 'paramasadno' kahetAM cUsta zrAvaka jaNAvyA che. udayanu' vRttAMta-- eka samaye sa Mprati mahArAjAe prabhu mahAvIranuM zAsana kyAM sudhI cAlaze ane bIjA tIrthaMkara A kSetramAM have kayAre thaze tene lagatuM bhAvI zrI Arya suhasti mahArAjane pUcheluM, jenA javAba sUrizrIe jJAnabaLe nIce pramANe ApyA hatA. "huM rAjan! prabhu mahAvIra nirvANa samaye beThela bhasmagraha 2,500 varSo sudhI zAsanane DAlAvaze. pachI jaina dharmInA udaya thaze te pAMcamA ArAnA aMta lagI 2,1000 va panta askhalitapaNe cAlaze. " hAlamAM yugapradhAnAnA trevIsa udayamAMthI pahelA udaya pravarte che. pahelA udayanI zarUAtamAM prathama sudharmAsvAmI thayA ane vIsamA yugapradhAna puSpamitra thaze. prabhu mahAvIra nirvANuthI 617 varSa sudhImAM prathama udaya samApta thaze. pachI vajrasenathI khIjo
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpratinA mananuM samAdhAna : paMcama ArAnuM svarUpa 323 udaya thaze je saMvata 1380 sudhI cAlaze. jemAM bIjA udayamAM trevIsa yugapradhAna thavAnA ema zAstramAM kahyuM che. A bIjo udaya trevIsamA yugapradhAna anmitra khAda samApta thaze. pachI kALAMtare yugapradhAnanA trIjo udaya pADivaya( Adya sUri)thI saMvata 1990 mAM thaze jemAM 98 yugapradhAnA thaze, ane chellA cugapradhAna vaizAkha thaze. A trIjo udaya 1500 varSa panta cAlaze. ceAthA udayamAM prathama harIssahasUri navamA varSe dIkSA grahaNa karanArA thaze ane A udayamAM 78 yugapradhAnA thaze, jemAM chellA satkIrti nAme yugapradhAna thaze. A udaya 1,545 varSa pramANa cAlaze, pAMcamA udaya nadImitrasUrithI zarU thaze, jemAM chellA yugapradhAna thAvarasuta nAme thaze. e pAMcamA udaya 1,900 varSa paryaMnta raheze. chaThThA udayamAM prathama surasenasUri thaze ane aMtamAM rahasuta yugapradhAna thaze. A udaya 1,950 varSa cAlaze. sAtamA uddayamAM ravimitrasUri prathama yugapradhAna thaze ane chellA jayamaMgaLasUri thaze. A udaya 1,770 varSa sudhI cAlaze. AThamA udayamAM zrIprabhu prathama yugapradhAna thaze. A samaye jagavikhyAta kalaMkI rAjA A AThamA udayanI zarUAtamAM arthAt zrIprabhu yugapradhAnanA samayamAM thaze. chelrA siddhA yugapradhAna thaze. pachI e udaya pUrNa thaze. A AThameA udaya 1010 varSa paryaMnta cAlaze. e pramANe trevIsa udayamAM 2004 yugapradhAnA A pAMcamA ArAnA 21,000 varSomAM thaze. A yugapradhAnA ekAvatArI hAvAthI teo je je dezeAmAM ane bhUmimAM vicaraze te te dezeAnI bhUmikAnI cAre dizAmAM aDhI jojana bhUmimAM duSkALa ane hiMsaka thavAnA bhaya nahi rahe. pAMcamA ArAmAM chellA duSpasahasUri nAme yugapradhAna thaze. pachI pAMcamA ArA pUrA thatAM jainadharma naSTa thaze, pachI rAjyadharma naSTa thaze. khAda chaThTho ArA besaze. e ArA paNa 21,000 varSa pantanA raheze ane te pUrA thatAM avasarpiNInA cha ArA pUrA thaI utsarpiNInA pahelA ArA avasarpiNInA chaThThA ArA jevA esaze. A chellA ane pahelA ArA ka, dharma ane vahevAra rahita samajavA. e prathama ArAnA aMtamAM sAta divasa paryaMnta judI judI jAtanA varasAda thatAM pRthvImAM rasAtpatti thaze; ane dhAnya vigere UgI nIkaLaze ane manuSyanAM zarIra, AyuSya paNa dhIme dhIme vRddhi pAmaze. 21000 varSanA e * yugapradhAna pachI devanA bhava karI, manuSyapaNu' prApta karI meAkSe janAra hAvAthI ekAvatArI kahyA che.
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324. samrA saMprati Aro pUro thatAM bIje Are paNa teTalA ja pramANane thaze. e bIjA ArAnI zarUAtamAM manuSyanuM utkRSTa AyuSya 20 varSanuM haze ane UMcAInuM pramANu be hAthanuM haze tema ja pAMca varSanI bAlikA garbha dhAryuM karaze. A jAtanI paristhiti avasarpiNInA pAMcamAM ArAnA aMtamAM paNa banavAnI che te samajI levuM. utsarpiNInA bIjA ArAmAM AyuSyane zarIrapramANa anukrame vRddhi pAmatuM jaze ane tenA aMtamAM sAta hAthanuM zarIra ane 130 varSanuM AyuSya pramANa raheze. bIjA ArAnA keTalAMka varSo zeSa haze tyAre jAtismaraNajJAnavALI vibhUtionA AdhAre prathama pura-nagara vigerenI racanA thaze ane ene vyavasthApaka te pahela kulakara kahevAze. anukrame enA vaMzamAM sAta kulakara thaze. bIjo Aro pUro thatAM trIjAnI zarUAta thaze. te ArAnA sADAtraNa varSa jatAM sAtamA kulakarane tyAM satadvArapura nagaramAM zreNika mahArAjAne jIva prathama nArakInA pahelA pAthaDAmAMthI nIkaLI panAbha nAme tIrthakara thaze ane te prabhu mahAvIra samAna AkRti ane AyuSyavALA thaze. te pachI 250 varSe mahAvIrasvAmInA kAkA zukadevajI nAme bIjA tIrthakara thaze. bAda neminAtha sarakhA trIjA tIrthakara thaze e pramANe cAlu vIzInA UlaTA krame utsarpiNI ArAmAM paNa kALanA prabhAve banavAnuM che. prabhu mahAvIranA kahyA pramANe pAMcamA ArAmAM bhasmagrahanuM vizeSa baLa hevAthI jenazAsana bahu DahoLAze, aneka zatruo enA upara kaTAkSa karaze ane satya ghaTanAone asatya TharAvavA prayatna karaze, pitAnuM khoTuM haze tene satya tarIke sthApaze. kALanA prabhAve lekanAM mana upara asatyamAM satyanI bhAvanA thaze. alpa satvavALA lekenI utpatti thavAthI temaja bahulakamI AtmAo utpanna thavAthI tapa karavuM, AtmahitArthe kaSTa sahana karavuM, dharma ArAdhana karavuM-e emane gamaze nahi ane jillAnA lupI leke khAvApIvAmAM ja Asakta raheze. paMcendriyanA viSayamAM pramatta evA lokone A apUrva tyAga dharma gamaze nahi jethI aneka prakAre ene DahoLavA prayatna cAlu raheze. kALakrame bhasmagraha utaratAM vikhavAda e che thaze ane yugapradhAnene tejodaya thatAM jainadharmamAM navIna joma ane jeza utpanna thaze ane aMdara aMdaranI Aga zAMta thaI eyatA thaze.
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 10 muM. zrI AryasahastI sUrIzvarane svargavAsa prabhu mahAvIranI 11 mI pATe zrI guNasuMdarasUrinI yugapradhAna tarIke pATaliputramAM thayela sthApanA. zrI Aryasuhasti mahArAjanuM aMtima comAsuM pATaliputramAM hatuM, jyAM teoe jJAnanA baLe pitAne aMtima kALa najIka jANI caturvidha saMgha samakSa prabhu mahAvIranI 11 mI pATe yugapradhAna tarIke potAnA 32 varSanA sahacArI ziSya zrI guNasuMdarajIne sthApyA. bAda TUMka samayamAM ja chaThThanI tapazcaryA karI sUrizrIe 100 varSa, 6 mAsa ne 6 divasanuM AyuSya pUrNa karI devagati prApta karI. sUrizrI Arya suhastinA aMge jaina graMthakAroe mahArAjA saMpratine dharmakAryo pUrato ja ItihAsa sAMkaLe che. mahArAjA saMpratine lagate je itihAsa jaina graMthamAM rajU thayo che tene AdhAra amane vIra nirvANanI prathama sadIthI maLatuM AvyuM che. vikrama saMvat 1174 mAM zrI abhayadevasUrijIne lakhele ItihAsa ane A graMthamAM ati upayogI thaI paDayo che tema ja kALagaNanAne aMge munizrI kalyANavijayajIno graMtha paNa amane ati mahatvatAdarzaka samajAve che, jenA AdhAre amoe kALa gaNanano hisAba laI magadha sAmrAjya upara mairyavaMzanI sthApanAne kALa vIra nirvANa 210mAM kahetAM I. sa. pUrve 317 mAM darzAvyuM che. pariziSTa parva Adi graMthamAM maurya sAmrAjyanI sthApanA vIra nirvANa 155 eTale I. sa. pUrve 372 mAM batAvavAmAM AvI che. vaLI zrI Arya suhasti mahArAja ane Arya mahAgiri mahArAjanI saMbhegI gocarIno prasaMga mahArAjA saMpratinA rAjapiMDanA kAraNe alaga thayAnuM darzAvyuM che. paraMtu yugapradhAna paTTAvaLImAM jaNAvela varSonI gaNatrI "tilyagAlI paInnaya " nI rAjakALagaNanA sAthe meLavatAM vIranirvANa 245 mAM ja zrI Arya suhasti yugapradhAna thayA. jyAre mahArAjA saMpratine janma tyArapachI
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 samrATuM saMprati thaela che eTale A banne varatuomAM taphAvata Ave che jene teDa prAcIna graMthanA AdhAre nIce pramANe maLI Ave che ke "zrI AryamahAgiri mahArAje vIranirvANa 245 mAM jinakalpanI tulanA karanAra sAdhu tarIke yugapradhAnapadane nikSepa karI yugapradhAnapada zrI AryasahastI mahArAjane suprata karyuM hatuM. tyArapachI teo vIranirvANa 271 mAM kALadharma pAmyA hatA. eTale vIranirvANa 257 mAM mahArAjA saMpratinA pUrvabhavanA raMka jIvane dIkSA ApI te samaye temanuM astitva hatuM ema sAbita thAya che. zrI Aryasuhasti mahArAja pratye atizaya prema hovAne kAraNe zrI AryamahAgiri mahArAja temanI sAthe ja vicAratA hatA. ' mahArAjA caMdragupta, mahArAjA biMdusAra ane mahArAjA azokanA kALa daramyAnamAM magadhamAM uparAsAparI pala dukALanA aMge rAjapiMDane yoga banela, jenA aMge zrI AryamahAgiri ane zrI Aryasuhasti mahArAja vacce bhegI gocarImAM vibhaktatA thaI paNa zrI saMghe vacce paDI prayAsapUrvaka banne samartha AcAryonI gecarI pharIthI saMyukta karI. uparokta ghaTanA mahArAjA saMpratinA aMge najara sAme rahevAthI anya vidvAno dvArA kAMIka samajaphera lakhANa thayuM samajAya che. A hakIkatane aMge amoe vigatavAra khulAso gata prakaraNamAM rajU karyo che.
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 11 muM. magadha samrATa mahArAjA saMprati rAjyaamala. I. sa. pUrve 235 thI 203. vIra nirvANu ra91 thI 323, ( 32 va ) yugapradhAna zrI guNasuMdarajI vIra nirvANa 241 thI 335. ( 44 varSa) mahArAjA azAka i. sa. pUrve 235 mAM sakhata khImArIthI paTakAI pathArIvaza thatAM temane peAtAnA aMtakALa najIka dekhAyA, eTale samrATa azeke peAtAnA pAtra sa`pratine avantIthI magadha khelAvavA khAsa pratinidhi mAkalyA, ane rAjyAjJA mujaba mahArAjA saMprati potAnA kuTuMba sahita magadha AvI paheAMcyA. samrATe pAtra sa'pratinA darzane atyaMta satASa anubhabyA, ane mAvaMzanI kIrti upara suvarNa kaLaza caDhAvanAra pAtra karela dhArmika kAryonI mahArAjAe prazaMsA karI. TUMka samayamAM mahArAjAnI mAMDhagI asAdhya thaI paDI ane temaNe i. sa. pUrve 235 mAM dehatyAga karyo. azAkanA abhigraha-- mahArAjA azeAkanI mAMdagI samaye rAjyakhAnA upara aMkuza mUkavAnI jarUriyAta yuvarAja tarIke mahArAjA saMpratine jaNAi hatI, kAraNa ke mahArAjA azeAka magadhanA khajAnAnA upayAga baddha bhikSuka kukuTarAmane dAna devAmAM karI rahyA hatA. AnA aMge mAddha graMtha " divyAvadAna " nA 29 mA avadAnamAM nIce pramANenA mahattvatAbharyo ullekha maLI Ave che ke je ullekha mahArAjA sa'pratine mahArAjA azoka pachI rAjyagAdI maLyAnuM pramANabhUta TharAve che. " rAjA aAke mAddha saMghane seA karADa suvaNaeN maheAranu dAna devAnI icchA batAvI ane te mujaba teNe dAna ApavuM zarU karyuM. 36 varSanA rAjyAmala daramiyAnamAM azeke 96 karADa suva Nu mahAranuM dAna tA dai dIdhuM hatuM, te paNu ja karADanuM devuM khAkI hatuM. khAda
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 728 samrATa saMprati azoka bImAra paDyo, ane jiMdagIne bharoso na lAgavAthI A dAnavIra rAjavIe bAkI rahela cAra karoDanuM dAna pUruM karavA arthe khajAnAmAMthI kurkaTarAma bhikSukane dravya mokalavAnI zarUAta karI. A samaye rAjyapAtra saMprati yuvarAjapada upara hato. tene maMtrIoe azokanI dAnavRttinI hakIkata samajAvatAM kahyuM ke-he rAjana ! rAjA azoka have thoDA divasanA atithi che teo kurkaTarAmane vipula dravya mekalI rahyA che te jatuM aTakAvavuM joIe, kAraNa ke rAjyakhajAno e te rAjAonuM baLa che." maMtrIonA sUcanathI yuvarAje khajAnacIne dravya ApavAne niSedha karyo. A uparathI azoka rAjA potAnA suvarNanA jana pAtro kurkaTarAma tarapha mekalavA lAgyA. bAda azekanA janAthe kramaza: zipa, leha ane mATInA vAsaNa AvyAM tene paNa teNe dAnamAM ApI dIdhAM. upara pramANenA aMkuzathI rAjA azokanA hAthe dAna devA arthe aMkuzamAM AvI paDyA tyAre rAjA ghaNe virakta thaye ane mahAjanane ekatra karI teNe pUchayuM ke-"he mahAjana ! tame kaho ke A samaye pRthvI upara sattAdhIza koNa gaNAya?' mahAjane kahyuM ke-Apa ja pRthvI upara IzcarAvatArI rAjA che." tyAre AMkhamAMthI vahetA azrapravAha vacce azoke kahyuM ke-"tame dAkSiNyatA rAkhI jUThuM kema bolo cho ? huM te rAjyabhraSTa rAjA gaNAuM chuM. hamaNAM mAro adhikAra mAtra ardhA mulaka upara gaNAya." Ama kahI teNe pitAnI najIka ubhelA manuSyane bolAvI pitAne arthe mulaka kurkaTarAmane bheTa ApavAnuM jaNAvyuM. bhikSuka saMgha mATe A dAna AkharI dAna hatuM ke je dAna sarve bhikSukoe (AkhA saMghamAM) vaheMcI lIdhuM. mahArAjA azoka pachI magadhanI rAjyagAdI tenA uttarAdhikArI vArasa patra saMpratie prApta karI ke jeNe gAdI upara AvatAM amAtyanI salAha anusAra cAra karoDa suvarNamahora khajAnAmAMthI cUkavI bhikSuka saMghane arpaNa thaela pRthvI choDAvI. bAda tene rAjyAbhiSeka thayo." rAjyaprAptine aMge prAcIna jaina graMthamAMthI paNa nIce pramANe purAvAe maLI Ave che. "bRhatkalapacUNI " jaNAve che ke - kiM kAhisi aMdhao rajeNaM kuNAlo bhaNati / mama puttotthi saMpatti nAma kumAro dinnaM rajaM // bRhatkalpacUrNI / 22 / tevI ja rIte " kalpariNAvaLI " mAM nIce pramANe jaNAve che - tasya sutaH kuNAlastanaMdanastrikhaMDabhoktA saMpratinAmA bhUpatirabhUt jAtamAtra eva pitaamhdttraajyH|| . corriTI / !
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 329 magadha samrATu mahArAjA saMprati te ja pramANe matsyapurANamAM paNa nIce pramANe ullekha maLI Ave che. SatriMzantu samA rAjA bhavitA'zoka eva ca / sappati ( saMprati ) daza varSANi tasya naptA bhaviSyati // masyapurANa kathA, 272! A pramANe jena graMtha, matsyapurANa je pirANika graMtha ane divyAvadAna jevA bauddha graMthamAM jaNAvyA pramANe mahArAjA azoka pachI magadha sAmrAjyanI rAjagAdI mahArAjA saMpratine prApta thaI. saMpatine rAjyAbhiSeka- mahArAjA saMpratine rAjyAbhiSeka atizaya mahatsavapUrvaka ujavAye, kAraNa ke A saMskArI samrATe avantIpati mahArAjA tarIke suMdara kIrti saMpAdana karI hatI, eTaluM ja nahi paNa teNe svargastha sUrIzvara zrI AryasuhatI mahArAjanA upadezAmRtane kAraNe bhAratane jaina maMdiramaya tema ja jaina dharmAnuyAyI banAvavA prabaLa puruSArtha Adaryo hato. temanA A kAryamAM temane cAre dizAethI suMdara sahakAra maLe hate. A prabhAvazALI mahArAjAne bhAratavarSanA sAmrAjyanI prApti thAya ane tenA yoge bhAratavarSanA gAmogAma jainamaMdironI sthApanA karI jenadharmanI vijayapatAkA pharake e sukhada prasaMga jevA zrImadda upakArI Arya suhastisUrIzvarajI vidyamAna rahyA nahi. sUrIzvarajIe potAnA dIkSita ziSya zrI guNasuMdarajIne yugapradhAnapada arpaNa karatAM mahArAjA saMpratinA dharmaprabhAvika kAryo upara dekharekha rAkhavAnI temaja salAha-sUcanA ApavAnI khAsa bhalAmaNa karI hatI. zrI guNasuMdarajI paNa magadha rAjyakuTuMbanA saMbaMdhamAM tema ja khuda samrATuM sAthe gADha paricayamAM Avela hovAthI teo samrA upara potAnA svargastha gurudeva eTale ja dharmaprabhAva pADI zakayA hatA.
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNu 12 su. mahArAjA saMpratinI pUrve thaela mA samrAT sa'pratinI nepALa Adi pU`prAMtA upara caDhAi ( i. sa. pUrve 332) sAmrAjyanA mahArAjA azeAka sudhInA rAjavIoe pUrva pradezeA jItyA na hatA; kAraNa ke A pradezA pahADI hatA. vaLI nepALanI rAjadhAnInuM zahera evA tA DuMgarALa pradezeAnI vacamAM Avela hatu ke jyAM javAmAM jiMdagInuM jokhama hatu. rastA sAMkaDA ane khINNA evI tA UMDI ane bhayAnaka hatI ke te raste jatAM jo ekAda sthaLethI paga lapase te zarIranA sUkSmamAM sUkSma avayavAnA paNu khuDadA thai javAnA bhaya rahetA. A kAraNane aMge kAi paNa rAjyasattAe nepALanA pradeza upara caDhAI karavA najara deADAvelI nahi. A pradeze! eTalA badhA te AbAda ane khajAnAthI bharapUra hatA ke tenA rAjyakhajAnAnI gaNatrI rAjyakuTuMbathI paNa thatI na hatI. AvI paristhitinA aMge Aje pazu A nepALa pradezanuM rAjya ajeya ane rAjyakhajAnAthI bharapUra rahyuM che. tenA ratna ane suvarNa bhaMDArA tA jagavikhyAta banyA che. videzI musAphA Anu varNana karatAM kahe che ke ' nepALanA rAkhajAnA kuberabhaMDArI jevA dhana, ratna ane suvarNa thI bharapUra che. ' vaLI nepALa kastUrI ane akharanI kiMmatI pedAzane kAraNe paNa jagatanI cAre dizAe prasiddhi pAmyu che. A kastUrInI pedAza kastUrImRga nAmanA mRgAnI phruTImAM thAya che ane AvA kastUrImRgA A pradezamAM seMkaDAnI saMkhyAmAM maLI Ave che. bhAratanA vepAra nepALa, tibeTa ane khATAnanA mArge cIna sAmrAjya sAthe jIsakI mAge saMkaLAyela hatA ke jenA lIdhe cInathI mAMDI sindha-sAvIra sudhI pAThA ne pAThe dinapratidina AvatI ne jatI. pUrva prAMtAthI lagAvI pazcimAttara mAMtA sudhI bhAratanA vepAra suMdara rIte vistArane pAmyA hatA. nepALa, tibeTa ane khATAnanA pradeze! jo bhArata sAmrAjyamAM bhaLI jAya tA bhAratanA vepAra pUrva ane pazcima mAge
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalIphonIyA zreSTha che IjIpta un rANA samudra Ist zrI maheAya presa-bhAvanagara, | na khaziyA I. tu stAna aAnistAna ba visana varDastAna khoDAna 13 zI dhubA sAmrAnya samrAT sa pratinuM sAmrAjya darzAvanAro nakaze. jyAM jyAM AMdhrA dekhAya che tyAM tyAM samrAT sapratinI ANu pharatI hatI. samrAT sa prati
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAy saMpratinI nepALa Adi pUrva prAMta upara caDhAI 331 sArI rIte vikAsa pAme ane rAjyanI AvakamAM paNa sArA pramANamAM vRddhi thAya, bhAratanI prajA paNa samRddhivAna bane ane sAthe sAthe jainadharmane phelAve paNa A pradezamAM sArI rIte karI zakAya. A pramANe mahArAjAe dIrdhadaSTithI vicAra karI lazkarI saraMjAma sAthe nepALa upara caDhAI karavA nizcaya karyo. magadha sAmrAjya para potAnA pratinidhI tarIke kAkA dazarathane rAjyavahIvaTa suprata karI, potAnI saradArI nIce nepALa para caDhAI karI. A kALe nepALanI rAjagAdI upara mahArAjA sthake nAme rAjA rAjya karate hate ke je sUrya upAsaka, gabrAhmaNapratipALa ane pazudhanane khAsa rakSaka hate. bhAgyAtma saMpratinA nazIbamAM vijaya ja neMdhAela hovAthI tene nepALa je pahADI pradeza jItavAmAM paNa saphaLatA maLI ke je pahADI pradeza chatA muzkela hate. nepALanareza sthakoe pitAnI hAra kabUlI. saMpatie sthakane mAnapUrvaka gya varSAsana bAMdhI ApyuM ne tene kuTuMba sahita rAjadhAnImAM rahevAnI chUTa ApI pote nepALa pradezane kabajo lIdhe. mahArAjA saMpratinA hAthamAM vijetA rAjavI tarIke nepAlane akhUTa dhanabhaMDAra AvyuM. mahArAjA saMpratie ahIMnA prakhyAta niglIva tathA rUmIDIAI jevA tIrthakSetranI mulAkAta lIdhI, kAraNa ke A bane tIrthakSetra dharmasthAne tarIke prasiddhi pAmyAM hatAM. mahArAjAe mukhya rAjadhAnImAM keTalAMka varSo vahI rAjyavyavasthA saMbhALI ane temaNe pitAnA jamAI devapALanI nepALanA sUbA tarIke nimaNuka karI. A pradeza jItavAmAM mahArAjA saMpratinuM dhyeya dharmapracAranuM hovAthI mahArAjAe surakSita sthaLe navI rAjadhAnI vasAvI tyAM maMdire, upAzraye, dAnazALAo, gazALAo ItyAdi baMdhAvyAM. A rAjadhAnInA navA sthaLane mahArAjAe nepALanA jainadharma pracAranuM kendrasthAna banAvyuM. bAda temaNe avantIthI dharmopadezakane ahIM bolAvyA ane jedharmane pracAra khuba josabhera cAlu karyo. mahArAjA tibeTa ane khATAna tarapha - nepALa para vijaya prApta karyA bAda samrA saMpratie nepALanA pahADI sinyanA baLe tibeTa ane kheTAnanA pahADI pradezo upara caDhAI karI. A pahADI pradezonA tibeTa ane beTAna sudhInA gupta mArgane jANakAra nepALI jhanUnI, kukarIbAja laDavaiyAonA baLe mahArAjA saMmatie tibeTa paNa jItyuM. A tibeTanA rAjavIe paNa mahArAjA saMpratinuM Adhipatya svIkAryuM ane vijetA rAjavI tarIke najarANAmAM kiMmatI ratnabhaMDAra ane rAyakhajAne arpaNa karyo. samrATe
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 samrATuM saMprati. pitAnI sAthe rAkhela dharmapracArakone ahIM paNa goThavyA ane dharmapracAra karI navAM devamaMdire, upAzraye vigere baMdhAvI ApyAM. mahArAjAe tibeTamAM barAbara vyavasthA jALavavA sAmrAjyanA pratinidhione tibeTanA rAjya darabAramAM mUkI, A ja pahADI lazkaranI madadathI khoTAna upara caDhAI karI. ahIM paNa mahArAjAne jIta maLI. kheTAnanA rAjAe samrAT saMpratinI AjJA kabUlI ane saMdhi karI. mahArAjAnA hAthamAM nepALathI lagAvI khaTAna sudhInA pUrva rAjyane kasturI ane aMbarano kimatI bhaMDAra hastagata che. kasUrI ane aMbara e baMne vastuo manuSyane akhUTa zakti ApanArI gaNAya che ane tene vepAra jagatamAM cAre dizAe cAle che. A cIjonI pedAza upara paNa mahArAjAnI sattA AvI. kheTAna sudhInA A pradezanI chatathI magadha sAmrAjyanI AvakamAM ghaNuM ja sAro vadhAro thayo ane vepArano paNa sArA pramANamAM vikAsa thaye. mahArAjAe dharma pracAra arthe khoTAnanA mukhya zaherane dhArmika pracAranuM kendrasthAna banAvI upadezakadvArA tyAMthI dharmapracAranI zarUAta karI. dhArmika daDhatAne mATe nepALa ane tibeTanI jema ahIM paNa devamaMdira ane upAzraye baMdhAvI ApyAM. pUrva hiMdanA A traNe rAjavIe asala kSatriya licchavI jAtimAM ja janmelA hatA ke jenuM mULa vaizAlImAM gaNAtuM hatuM. prabhu mahAvIranA nirvANa pUrve A nepALanuM rAjya mairyavaMzIya pahADI rAjAonA hAthamAM hatuM, e pramANenI noMdha prAcIna graMthomAM maLI Ave che eTale A kALe paNa mahArAjA saMpratie nepALa, tibeTa ne beTAnanAM rAjya jItyA pachI paNa te rAjyanI prajAne tema ja rAjAne jarA paNa herAna karyA na hatA tema ja vadhu paDato rAjyaaMkuza paNa mUkyo na hato. sababa mahArAjA saMprati paNa licchavI jAtinA kSatriya kuLamAM utpanna thaelA rAjavI hatA. A pradezanA licchavI kutpanna rAjavIone mahArAjAe pitAnA kuTuMbI tarIke mAnanI daSTie joI teonuM bahumAna sAcavyuM hatuM. gatamabuddhanA ddhadhane pracAra tenA nirvANa bAda A pahADI pradezanA mArge ja pUrva cIna sudhI pravartamAna thaye hate. cInathI dUra dUra pradezanA dharmAtmAo autamabuddhanI janma ane nirvANabhUminAM darzana mATe yAtrALuo tarIke AvatA hatA. vaLI baddhadharmanA pracAra arthe mAtra pUrva vibhAganI ja sarahada khullI havAne lIdhe ane A pradezanA rAjavIone boddhasAdhuoe brAddhadhamI banAvavAmAM saphaLatA meLavela hovAnA aMge uparokta prAMtamAM bauddhadharmano pracAra sArA pramANamAM cAlu thaye hato. tibeTa, khoTAna ane cInanAM meTAM zaheramAM baddhamaThe ane sAdhuonAM ToLe ToLAM najare paDatAM hatAM. * A hakIkata ame agAunA prakaraNamAM sAbita karI gayA chIe.
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATa saprati Booooooooooo nepALarAjaguru zrI vijayazAMtisUrIzvarajI vartamAna nepALanareze prAcIna itihAsanuM smaraNa karI A sUrIzvarajIne potAnA rAjyagurunI padavI arpaNa karI che. AnaMda premabhAvanagara,
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrAT saMpratinI nepALa Adi pUrva prAMtA para caDhAi 333 ekaMdare kahevAnA sArAMza e che ke A kALe tibeTa ane khATAna pradezanA rUpiye paMdara AnI bhAga tema ja nepALanA rUpiye pAMca AnI bhAga aiddhidhamI banyA hatA, jemAM cIna jevA vizALa vastIvALA pradeze pUrNa sAtha ApyA hatA. eTale A kALe A bhUmine ApaNe auddhadharma bhUmi tarIke varNavIe tA ayeAgya nahi gaNAya. AbunA pahADI pradezeAmAM vicaratA rAjyaguru zrImad zrI zAMtivijayajI mahArAja ke jee bhAratanA aneka rAjA-mahArAjAonuM dharma guru tarIkenu biruda prApta karavA bhAgyazALI thayA che teone vartamAna nepALanareze paNa pAtAnA rAjyanA dharmagurunuM pada arpaNu karyuM che. prAcIna kALathI eTale mahArAjA saMpratinA rAjyAmala daramyAnathI nepALanuM rAjyakuTuMba ane prajA jainadharmane anusaranArI hatI jene aMge vartamAna nareze paNa tevI ja mAnanI dRSTie joi pAtAnA pUrvajonI kIti amara karI che. X cInanI aitihAsika divAla-- mahArAjA saMpratinI khATAna Adi pradezeAnI jItathI gabharAi cIna jevA vizALa dezanA zahenazAha sIghuvAMgane samrAT sa MpratinI cIna upara caDhAinI dhAstI lAgI. pariNAme teNe tibeTanI sarahadathI lagAvI cInanI sarahada sudhInA pradezamAM eka killekha dha majabUta divAla mAMdhavAnuM kAma hAtha dharyuM, jethI tibeTathI cIna AvavAnA rastA upara kudaratI pratibaMdha rahe, A divAlanA AMdhakAma pAchaLa lagabhaga cAra lAkha kArIgaro rAtridivasa kAma upara rIcA hatA. kAma karanArAo upara eTale teA kaDaka rAjyAmala hatA ke temAM vakhate kAi kAma karavAmAM DhIle| dekhAtA tA tene dAkhale besADavA khAtara tyAM ne tyAM ja dehAMta daMDanI sajA karavAmAM AvatI. A pramANe cInanA zahenazAhe lagabhaga traNathI cAra varSanA gALAmAM tibeTathI cIna javAnA khusakImArga sadaMtara ba Mdha karyo. X X X mahArAjA saMpratinI hRdayabhAvanA khATAna sudhInA pradezanI jIta pachI saMtASAi ane teNe cIna upara AkramaNa karavAnuM mAMDI vALyu; kAraNa ke e pradeza bhAratanA pradezothI bhinna jAtanA ane mAMsAhArI hatA. ke X X turkastAnanA pradezA upara caDhAi-- mahArAjA sa'pratine peAtAnA pahADI vijayI lazkaranI madadathI eziyA mAinAramAM Avela turkIstAnanA madhyamAM jyAM tAsakada, samarakaMda ane ma zaherA AvelAM che te pradezeA sudhInA prAMtA jItavAnI icchA thai AvI, kAraNa ke A prAMtA atyaMta phaLadrUpa hatA. mahArAjAe khATAna sudhInA pradezeA upara majabUta rAjyama dAkhasta karI, tyAM peAtAnA pratinidhi rAkhI, pote nepALa AvyA. tyAM thoDA samaya vizrAMti lai lazkarI suMdara khaLa
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 samrAT saMprati sahita mahArAjAe turkastAnanA uparAkta pradezA upara caDhAi karI. ahIM paNa mahArAjAne vijaya maLyo ane ahIM sudhInuM kSetra bhAratanA vepAra ane dharmapracAra arthe khulluM karyuM. mahArAjAe turkastAnanA rAjavI sAthe saMdhI karI ane teNe paNa samrAT saMpratinu Adhipatya kala rAkhyuM. samrAT saMpratine najarANAmAM kiMmatI ratnabhaMDAra ane ghaNI ja sArI rAjyalakSmI prApta thaI. A pramANe pUrvokta pradezeAne chatI mahArAjAe magadha na jatAM avantI tarafe prayANa karyuM sa'pratie pUrva pradezAne jItavA pAchaLa ane tyAMnI vyavasthA sAcavavAmAM lagabhaga pAMceka varSoM e pradezAmAM pasAra karyAM hatA, chatAM rAjyAjJAnuM pAlana rAjyadarakhArethI niyamita cAlu rahetu. AnA aMge khAsa amAtyAnI gAThavaNa paNa karavAmAM AvI hatI. X X X anAya pradezAmAM dhama pracAra jaina dharmanA pracAra mAtra bharatakha'DamAM ja karyAM eTaluM ja nahi paraMtu mahArAjAe yuropa ane amerikA sudhI dharmapracAra karyAM hatA ane tyAM AgaLa paNa jaina maMdirA baMdhAvyAM hatAM, jenA pUrAvAo amA nIce pramANe rajU karIe chIe. "" jainAcAryAM temaja prabhAvika puruSAe pramaLa puruSAthI prayatnAvaDe jagatabharamAM jaina dharmanA pracAra karyA hatA. " zatruMjaya mahAtmya mAM lakhyuM ke vi. saMvat 108 mAM jAvaDazAhe zatrujayanA uddhAra karyo, ane tyAM teNe je pratimA sthApana karI te prAcIna pratimA aphaghAnIsthAnanA yavana pradezamAMthI prApta thaI hatI. bhAgeAlika varNanathI samajAya che ke uparAkta ane dezAnI sarahadanA sabaMdha sa Mkalita hatA. ' aSTApada ' Adi mahAn tI jo ke atyAre ApaNane upalabdha thai zakatAM nathI tA paNa zAadvArA eka evuM anumAna thai zake che ke prAye te mahAn tItha himAlayanA pradezanA aMtargata vibhAgamAM hAvuM joie. ItihAsa tarapha daSTipAta karatAM samajAya che ke sa`prati narezanI vinatithI AcArya zrI Arya suhastisUrie pAtAnA ghaNA ziSya saMpradAyane anArya dezeAmAM jaina dharmanA pracAra arthe mAkalyA hatA. khAda yugapradhAna zrI guNasuMdarajIe paNu mahArAjA sa'pratinI vinatithI te pramANe dharma pracAra cAlu rAkhyA hatA. teoe arabastAna, aghAnIsthAna, turka sthAna, IrAna, tibeTa, cIna, brahmadeza, AsAma, laMkA, AphrikA ane amerikA sudhI upadezakA mAkalI jaina dharmanA pracAra karyAM hatA. balake uparAkta dezeAmAM keTaleka sthaLe jaina maMdira paNa badhAvyAM hatAM. khAsa
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna jaina pratimA. AsTrIyA haMgarInA khudApesTa zaheramAM khAdakAma karatAM maLI Avela A pratimA bahudhAe samrAT sa'pratinA samayanI samajAya che. Le samrAT saMprati relie amerikAmAM khAdakAma karatAM prApta thayela tAMbAne siddhacakrane gaTTo ane kha'Dita pratimAnA avayavA. zrI mahAdya presa-bhAvanagara.
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrAT saMpratinI nepALa Adi pUrva prAnta para caDhAI 5 nedhavA lAyaka bAbata e che ke A kALa sudhI mahamada isA ane mahamada paigambarane janma paNa thayA na hatA. tyAre hatuM zuM? - Arya ane anAryo sarve mUrtipUjAmAM mAnatA hatA. A kALe jaina dharmanuM pAlana karanAranI saMkhyA lagabhaga cAlIsa karoDanI hatI. A samayane dhArmika pracAra eTale saMgIna ane vistRta hatuM ke tenA pariNAmasvarUpa vikamanI cAdamI zatAbdi sudhI yuropamAM paNa mUrtipUjA vidyamAna hatI. osTrIA ane amerikAmAM te bhUminuM khedakAma karatAM atyAre paNa jinamUrtio nIkaLI rahI che. ahIM sAme rajU karavAmAM AveluM citra aMtima tIrthakara zrI mahAvIra svAmInuM che ke je mUrti hamaNAM ja osTrIA aMtargata haMgarI prAMtanA buDApesTa nagara najadika eka bagIcAnuM khedakAma karatAM kheDUtane prApta thaI che. tevI ja rIte amerikAmAM khedakAma karatAM siddhacakranA gaTTAo temaja prAcIna khaMDita mUrtinA avaya prApta thayA che, jenuM citra paNa ahIM dAkhala karavAmAM AvyuM che. te ja pramANe meMgelIyAmAM paNa mUrtipUjA-pracAranA purAvAo prApta thayA che. sIAma dezanA pahADa para atyAre paNa jena maMdira vidyamAna che. uparokta pratyakSa pramANuthI siddha thAya che ke pUrvakALamAM jena dharmane pracAra sArA ke vizvamAM hato. atyAre paNa saMzodhananI pravRtti janApUrvaka vadhAravAmAM Ave te jagavyApI jaina zAsananA saMzodhanamAM alabhya ane anero prakAza paDe. muMbaI samAcAranA tA. 4 thI oNgasTa 1934nA aMkamAM "jenI carcA" nA mathALA nIce eka yuropIya yAtrike potAnuM nivedana rajU karyuM che. amerikA ane mAMgelI A dezomAM eka samaye jenonI vastI hatI, jenuM pramANa Aje paNa tyAM jamInanuM khedakAma karatAM jena mUrtinA khaMDita avaye maLI Ave che te che." vizeSamAM A lekhaka mahAzaya tyAMsudhI jaNAve che ke "mane zaMkA rahe che ke jenuM mahAvideha kSetra A vakhate A bhUmi ta na hoya ke jyAMthI bhAratamAM lekenuM AvavuM thayuM hoya ! " jaina zAsana upara prabhu varanA nirvANa samaye beThela bhasmagrahanA prabhAve 2,500 varSamAM jaina dharma jagabharanA dharmomAM keTale pachAta paDyo che tenA AMkaDAo ame nIce mujaba TAMkI batAvIe chIe. uparokta AMkaDAomAM khUbI te e che ke prabhu mahAvIranA * bAbu kRSNalAla benarajI prAcIna saMzodhanamAM jaNAve che ke pUrve bhAratamAM 40 karoDa jene hatA. A dharma ati prAcIna che. te dharmanA sarve niyamo uttama hovAthI te dvArA dezane atyaMta lAbha thayo che. * mahAvidehakSetra saMbaMdhI AvuM maMtavya te yAtrike jAhera karyuM che. A maMtavyane amo saMmata chIe ema mAnI levAnI jarUra nathI. -lekhaka
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 samrAT saMprati jIvanakALa daramyAnamAM thaela gaeNtama buddha ke jeo ddha dharmanA sthApaka hatA temanA mAMsAhArI siddhAMtane aMge bhArate tene lezamAtra sAtha na Ape paraMtu A dharma mAMsAhArI siddhAMtene aMge tibeTa, boTAna ane cIna tarapha prasaryo hato. te pradezanI prajA bahudhA dariyAkinAre vaselI hovAthI mAMsAhArI hatI. te lekee gautama buddhanA siddhAMte svIkAryA ane tenA be dharma A pradezamAM prasaryo. 2,500 varSamAM tene anuyAyIonI saMkhyA Aje jagatabharanA dharmomAM prathama paMktimAM Ave che, jyAre ahiMsA paramo dharma nA zreSTha koTInA tatvavALA jaina dharmanuM sthAna chelluM Ave che. A prabhAva bhasmagrahane ja gaNI zakAya.' vIranirvANa 2,500 mAM A bhasmagraha vakra gati sAthe asta pAme che. tyArapachI prabhu mahAvIranI bhaviSyavANI pramANe jena dharmamAM akyatA thaze, kusaMpano nAza thaze ane A ekyatAnA baLe dharmaprabhAva suMdara jAmato thaze ane jaina dharma pAMcamA ArAnA aMtima kALa sudhI TakI raheze. kayA dharmanA keTalA anuyAyIo che te nIcenA AMkaDAothI jaNAI Avaze. 1 baiddhamatAnuyAyIo - 58 karoDa. 2 remana ketholika yuropiyane 39 karoDa. 3 romana kethalika grIka ... ... 1 karoDa. 4 enImIsTa 15 karoDa, 32 lAkha. 5 sanAtanI hiMduo (vedAntane mAnanAra)... 27 karoDa. 6 bhinna bhinna mArge mUrtione mAnanAra ... 0 karoDa, ra7 lAkha. 7 jenonI saMkhyA 0 karoDa, 10 lAkha. A daza lAkhanI saMkhyA pachI lagabhaga 4 lAkha sthAnakavAsI che eTale mUrtipUjAne mAnanArI sAcI pramANabhUta saMkhyA mAtra 6 lAkhanI ja gaNAya ane temAM paNa digaMbara ane zvetAMbara ema be vibhAga che. zrI jJAnasuMdarajInA "mUrti pUnA bAvIna tihAsa" nAmanA graMthanA AdhAre uparokta purAvAo ame rajU karyA che ke je amane pramANabhUta lAge che. prAcIna itihAsanA UMDANamAM utaratAM tathA nepALa pradezanI vartamAna dhArmika kriyAo tarapha daSTipAta karatAM vartamAnamAM paNa jaina dharmanI kriyAne maLatI kriyA ane bhakti nepALanA pradezanI jaNAya che. A uparathI paNa samajavA maLe che ke A badhoye prabhAva samrATu saMpratinAM dharmapracArane ja che.
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati che )<>>>>>DijhITIjha>>>>>> >>> rirA n itihAsapremI munizrI jJAnasuMdarajI mahArAja. prAcIna jaina itihAsa upara suMdara prakAza pADanAra " prAcIna mUrtipUjA' tathA * jaina jAti mahodaya' temaja anya aitihAsika graMthanA lekhaka. zrI mahodaya presa-bhAvanagara.
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 13 muM. saMpatinA nAmanA sikkAonuM calaNa prajAnA hitArthe prabhu mahAvIranA jIvanakALa daramyAnamAM magadha sAmrAjyamAM sikkAonuM calaNa suvarNathI mAMDI tAMbAnA dokaDA sudhInuM cAlu karavAmAM AvyuM hatuM. AnA aMge paMjAba-takSazilAmAM TaMkazALa kholavAmAM AvI hatI ke jyAM tejaMturIne jaththo puSkaLa pramANamAM hato. bhAratanA soLe prAMtanA rAjavIoe magadhanuM anukaraNa karyuM ane A kALathI bhAratamAM TaMkazALI sikakAonuM calaNa saghaLe ThekANe cAlu thayuM. Aje dareka prAMtanA prAcIna sikkAonuM saMgrahasthAna muMbaI, kalakattA ane madrAsanA sarakArI myujhIamamAM jovA maLe che. mArya rAjAonA prAcIna sikkAone saMgraha kalakarAnA myujhIemamAM sArA pramANamAM che, jemAM saMprati mahArAjAnA sikkAo vidyamAna che. te siddhAnuM amo nIce pramANe vivecana karIe chIe. saMpratinA sikakAmAM eka bAju upara "saMgI" ane bIjI tarapha svastikanuM cihna che. A svastika upara be TapakAMo che, tenA upara eka trIjuM TapakuM che ane sauthI upara ardha caMdrAkAra AkRti che ane sAthe sAthe morya zabda paNa Apelo che. A jAtanA cihnavALA sikkAnuM aitihAsika daSTie pRthakkaraNa karatAM uparokta sikkAo potAnI dhArmika bhAvanAo jagata samakSa vyakta karavA mahArAjAe paDAvyA hatA ema siddha thAya che. svastika uparanAM be TapakAMo eTale ke jenadarzananA hisAbe jotAM te jJAna ane darzananAM be TapakAMo gaNAya. tenA uparanuM eka TapakuM te cAritranuM gaNAya. sauthI upara ardha caMdrAkArano AkAra te "siddhazilA" sUcave che. jene atyAre paNa Ane maLatA
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 samrA saMprati sAthiAo kare che. temAM svastika upara be TapakAMne badale traNa DhagalI karI upara siddhazilAno AkAra darzAve che. A sikkAo atyAre paNa pATaliputra, takSazilA ane rAmanagara Adi zaheromAM saMzodhana karatAM maLI Ave che. A sikkA uparathI mahArAjA saMpatinA hRdayamAM rahela jainadharma pratyenA Adarane spaSTa rIte bhAsa thAya che. sikkA bAbata aitihAsika pramANe saMzodhaka mi. kanIMgahAme "enasIyanTa keInsa oNpha InDIyA " nAmanA graMthamAM takSazilAnA mahArAjA saMpratine prAcIna sikko pragaTa karI jaNAve che ke enI eka bAjue "saMprati marya" ane bIjI bAjue svastika vigere kerelAM che. A sikkAo pATaliputranA khaMDiyeromAMthI maLI AvelA che ane maLI Ave che." ItihAsavettA mI. jAyasvAle pitAne abhiprAya mahArAjA saMpratinA sikkAne aMge moDane rIvyu" nA 104 nA me mAsanA aMkamAM jaNAvyuM che. vaLI teozrI "TeDa rAjasthAna" nA bhAga pahelAnA aMka cothAmAM pRSTha 721 upara mahArAjA saMpratie karAvela jenavihAranuM suMdara rIte varNana karatAM saMpratinA sikkA upara bhAra mUkI saMmati jena rAjavI hatA ema daDhatApUrvaka jaNAve che. A ja pramANe muni mahArAjazrI darzanavijayajI paNa saMpratinA sikkAonuM "zrI jena satya prakAza" nAmanA mAsikanA sane 1934 nA bhAdaravA mAsanA aMkanA 118 mA pAnA para varNana karatAM tenuM pRthakkaraNa amoe je pramANe karyuM che te ja pramANe teo kare che. A pramANe amArI sikkA prakaraNane lagatI mAhitIne saMpUrNapaNe Teko maLe che. uparokta sikkAo aphaghAnIsthAna ane anya yavana rAjyanA prAMtamAMthI paNa maLI Ave che. te uparathI pUravAra thAya che ke aphaghAnIsthAna, tenI pelI bAjunAM prAMte tathA takSazilA paNa mahArAjA saMpratinA tAbe hatA. morya sAmrAjyanA itihAsakAra zrI satyaketu vidyAlaMkAra mahArAjA saMprati Urphe dvitIya caMdragupta nAmanA prakaraNamAM saMpratine ulekha karI pAnAM 648 thI 5ra sudhImAM jaNAve che ke jenasAhityamAM saMpratinuM sthAna eTaluM badhuM mahatvanuM che ke jeTaluM ddhasAhityamAM azokanuM che. De. smithane paNa abhiprAya uparyukta hakIkatane maLate ja Ave che. uparokta pramANabhUta hakIkto rajU karI ame sAbita karavA mAgIe chIe ke mahArAjA saMprati, mahArAjA azoka pachI maurya sAmrAjyanA rAjyAdhikArI banyA hatA ane temaNe pitAnA nAmanA sikkAo cAlu karyA hatAM. -
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 14 muM avantI ane rAjaputAnAmAM mUrtinAM kArakhAnAM. trikhaMDAdhipatyA''ptisapAdalakSa jainaprAsAda-sapAda kottiijinbiNbnirmaapnnaadyvdaat---z2erAtarazinI, pR. 264. subhagaM zrIsaMpratinRpacaritraM vAcyam // bhAratabhUminI traNa khaMDa jeTalI pRthvIne jItanAra mahArAjA sa'pratie lagabhaga ATha hajAra rAjAene khaMDiyA banAvyA hatA. A khaMDiyA rAjAo ane temanI prajA sAthe mahArAjAe sadAkALa ghaNI sArI mitratA jALavI hatI. avAranavAra dharma pracAra arthe mahArAjA rathayAtrAnA varagheADA kADhatA ane aneka jAtanI dhArmika prabhAvazALI kriyAethI jainadharma nA suMdara pracAra karatA. AvA prasa Mge saMprAta peAtAnA kha`DiyA rAjAne paNa AmaMtraNa ApatA. mahAjAne sAmrAjyanA vahIvaTa mATe magadha karatAM aMti anukULatAbharI lAgavAthI mahArAjAe ujjainane ja sAmrAjyanuM pAyatakhta banAvI pote tyAM rahyA. ahIM rahevAmAM mahArAjAnI dharmabhAvanAo paNa suMdara rIte sacavAtI hatI ane pAte dharmapracAra paNa suMdara rIte karI zakatA hatA. mahArAjAe pAtAnI rAjadhAnInA zahera ujjainamAM, dareka daravAje rAjya taraphathI khAsa leAjanazALAo khAlI hatI ke jyAM bahAragAmathI AvanAra dareka musApharane bheAjana karAvavAmAM AvatuM. tevI ja rIte A bheAjanazALAomAMthI aneka sAdhuone doSa rahita AhAra maLI rahetA, kAraNa temanA kAraNabhUta kAi paNa vastu tyAM khanatI na hatI. mahArAjA jAte A annakSetrAnI mulAkAta letA ane tyAMnI vyavasthA kharAkhara cAle che ke nahi tenI jAte tapAsa rAkhatA. AvI ja jAtanA khaDhAmasta aneka meTAM zaherAmAM paNa karavAmAM Avela hatA, jenA lAbha sArA pramANamAM levAtA.
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 samrATu saMprati mahArAjAe dareka gAmamAM dahIM, dUdhanI dukAna dharAvanArAo upara tema ja vastrAdikanA vepArIone tema ja miThAI Adi vepAra karanArA vepArIo upara khAsa rAjya AjJA mekalAvI hatI ke "teone tyAM koI paNa jenasAdhu kaMI paNa vastu levA Ave te ApavI ne kiMmata rAjyanI tijorImAMthI laI javI." A rAjyaAjJAne amala mahArAjAe anArya deze, jevA ke AMdha, drAviDa, mahArASTra zaka, yavana ane phArasAdi dUra dUranA dezomAM paNa karAvyuM hatuM. je je rAjAoe jainadharma aMgIkAra karyo hato te te rAjAo pAsethI temaNe khaMDaNI mApha karI, ne teone temanA rAjyamAM khaMDaNa jeTalI ja rakamano devamaMdire, upAzraye vigere. bAMdhavAmAM sadupayoga karavAnuM tathA sAdhusaMpradAyanI vyavasthA rAkhavAnuM jaNAvyuM hatuM. jenadharma A kALe lagabhaga bhAratavyApI banyA hatA ane rAjyanA pIThabaLa aMge jainadharma pALanArI vastInI saMkhyA lagabhaga 40 karoDa jeTalI thaI hatI. mahArAjA saMpratie upakArI gurudeva zrI AryasahastI mahArAjanA caraNe zira namAvI caturvidha saMgha samakSa rathayAtrAnA vaDA samaye nitya prabhAte nUtana maMdiranA khAtamuhUrtanA samAcAra sAMbhaLyA pachI ja daMtadhAvana karavAnA lIdhela abhigrahanuM pAlana barAbara rIte karyuM hatuM ane pratidina pratihArI amuka jinAlayane pAye naMkhAyAnAM samAcAra ApI jAya tyArapachIthI ja te daMtadhAvana kriyA karatA. A abhigrahane kAraNe ghaNI vakhata mahArAjAne sAMja sudhIno samaya AhArarahitapaNe pasAra karavo paDato. nUtana jinAlayane pAye nakhAya tyArapachI ja daMtadhAvana karavuM evo abhigraha mahArAjAe vIranirvANa 289 mAM lIdhela samajAya che. tyArabAda mahArAjA vIranirvANa 323 sudhI jIvavA pAmyA. eTale lagabhaga 34 varSa sudhI teo vidyamAna hatA, jemAM eka divasa paNa e khAlI gaya nathI ke je divase mahArAjAvatI navA maMdiranuM khAtamuhUrta thayuM na hoya. navA maMdiramAM joitI pASANanI pratimAo mATe mahArAjAe avantI ane rAjaputAnAmAM Avela jepura (jayapura) ane makarANumAM hajAro kuzaLa kArIgare rokI pratimAo banAvavAnAM kArakhAnAM khelyAM hatA. jyAM makarANAnA ArasanA pattharanI khANe AvelI che tyAM zilpanA Adarza namUnArUpa eka ja jAtanI ghATIlI pratimAo banatI. mahArAjA saMpratinI banAvela pratimAnI nizAnI tarIke hAthanI koNI nIce be TekAo rAkhyA hatA. mahArAjAe giranAra, junAgaDha, mALavA, mAravADa, zatruMjaya tIrtha tema ja bhAratanI cAre dizAe banAvela maMdiranI keraNI rAjyanI kIrti mAphaka sArI banavI joIe tene mATe kALajI rAkhI te mATe sArAmAM sArA zilpIone kyA
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ avantI ane rAjapUtAnAmAM mUrtinAM kArakhAnAMe 341 hatA, jenA ceAge Aje paNa zatrujaya ane giranAra parvatanA saMpratinA devAlaye ane pratimAnI kArIgarI atizaya prazaMsApAtra che; eTalu ja nahi paNa tenA mukta kaThe vakhANu paNa thAya che. ameAe junAgaDhanA prAcIna maMdiranA phoTA zilpanA namUnA tarIke A graMthamAM rajU karyA che je jovAthI khAtrI thaze ke mahArAjA sa`pratie jaina dharmAMnA pracAra arthe keTalA suMdara bhAga ApyA hatA. mahArAjAnI pratijJA anusAre lagabhaga pASANunI adbhuta kArIgarIvALI, eka sarakhI nizAnIevALI savA karoDa mUrtie banI hatI ke jenA upayAga mahArAjAe bhAratanA dareke dareka zaherAmAM suMdara devAlayeA baMdhAvI temAM sthApana karavA arthe karyA hatA ke je devAlayAnI saMkhyA lagabhaga savA lAkha jeTalI thavA jAya che. tevI ja rIte mahArAjAe pAMca dhAtunI lagabhaga paMcANuM hajAra pratimA banAvI nAnA nAnA gAmaDAomAM jainadharmanI daDhatAne aMge pUjA Adi kriyA arthe arpaNa karI hatI. tevI ja rIte mahArAjAe A kALa pUrvenA badhAyelA prAcIna jainama MdiranA uddhAra sArA pramANamAM karAvyA hatA jenI saMkhyA lagabhaga trIza hajAranI thavA jAya che. tevI ja rIte lagabhaga sAtase| jeTalI dAnazALAo khAlI mahArAjAe jainadharmonA prabhAva atyaMta vadhAryAM hatA. mahArAjA sa'pratie anAvela savA karADa pASANanI pratimA tema ja paMcANu hajAra dhAtunI pratimAo upara koi paNa sthaLe zilAlekha jovAmAM AvatA nathI. mAtra hAthanI keANI nIce e TekAe eka sarakhA maLI Ave che, jetu' kAraNa amene nIce mujaba samajAya che. kIrtinI IcchA dhama ne bAdhakartA che;-- pUrvakALanA sAdhu saMpradAya ane AtmahitAthI janA pratimA nIce nAma keAtarAvavAnI pravRttine aniSTa gaNutA hatA. kIrtinI icchA dharmAMnA phaLane khAdha karanArI che. evuM sadA jainadharmImAM manAtu AvyuM che, jenA aMge samrAT saMpratinA upakArI gurudeva zrI Arya suhastIsUri mahArAjanA pratidhathI mahArAjA saMpratie ja ' bhavabhIru ' tarIke banAvela kAi paNa pratimA upara koi paNa sthaLe lekha kAtarAjye ja nathI; mAtra nizAnImAM e samacArasa TekAe mUkayA che. > A kALe stUpA, zilAlekhAnI pravRtti mahArAjA azAke pUra josamAM AdarI hatI. mahArAjA azeAke peAtAnA kIrtista Mbha tarIke bhAratanA cAre dizAnA gAmAmAM nAnA meTA stUpAnI hAramALA nItidarzaka vAkayeAthI kAtarAvI tenA sthApaka tarIke peAtAnI kIrti amara karI che, paraMtu AtmahitAthIe mATe A jAtanI kIrti jainadharmamAM aniSTa manAtI. A uparathI sAbita thAya che ke dareka jAtanA stUpA ane kIrtistha MbheA UbhA karavAnI pravRtti mahArAjA azeAkanI hatI ane nar3i ke samrAT saMpratinI,
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 samrATu saMmati mahArAjA azoke bhAratamAM seMkaDo stUpa nItivAkayathI kotarAvI cAre dizAe kIrti amara karI hatI. te ja mAphaka stUpane badale mahArAjA saMpratie gAmegAma jaina maMdira baMdhAvI, annakSetre khelI, prAcIna devAlayano jIrNoddhAra karI pitAnI nAmanA amara karI hatI. mahArAjA azake eka abaja suvarNa mahAranuM dAna baddha bhikSuke ne dharmapracAra arthe ApyuM hatuM chatAM baddhadharmane phelA mahArAjA azokathI bhAratamAM thaI zake nahi. jyAre hiMsA paramo dharma nA prAcIna siddhAMta anusAre mahArAjA saMprati bhAratane jainadharmamaya banAvI zakyA hatA. eTaluM ja nahi paNa bhAratane khUNe khUNe jainamaMdira baMdhAvI cAlIsa karoDanI prajAmAM jainadharmane phelAvo karyo hate. tema ja sAdhusaMpradAyanA vihAra athe anArya pradezane mArga khule karI ApI jainadhamane vizvavyApI banAvyo hato. auryavaMzI rAjavIomAM eka jAtanI sarasa ane kunehabharI AvaData e hatI ke teo chatara dhamIne lezamAtra paNa duHkhI na karatA. mAryavaMzanA rAjyAmala daramyAnamAM bhAratamAM jena, baddha ane vedAMtika ema traNa dharma pUra jesamAM hatA. sanAtana dharmanA lagabhaga 60000 jeTalA brAhmaNane pUjanika gaNI nitya bhejana ApavAmAM AvatuM ane temanuM mAna rAjyapurahita tarIke sacavAtuM. A prathA mahArAjA azokanA pAMca varSanA rAjya amala sudhI cAlu rahI ane sanAtana dhamIonuM suMdara mAna sacavAyuM. bAda mahArAjA azoka custa baddhadhamI banatAM teNe eka abaja suvarNa mahAranuM khulluM dAna bauddha bhikSukone dIdhuM. e sivAya mahArAjAe dhArmika kAryo ane prajAhitanAM kAryo pAchaLa karaDene suMdara rIte sadupayoga karyo. tyArapachI mahArAjA saMpratie paNa jaina dharmanA phelAvAmAM tana, mana ane dhananI saMpUrNa madada ApI chatAM mahArAjA caMdraguptathI lagAvI mahArAjA saMprati sudhImAM keIpaNa rAjavIe tema ja temanI pAchaLa moryavaMzamAM thanAra anya koI rAjavIe keIpaNa dharma upara jarA paNa aMkuza mUke nathI tema ja keIpaNa dharmapaMthInuM dila dukhAvavA je eka paNa aitihAsika banAva banavA dIdhuM nathI. prabhu mahAvIranA nirvANathI lagAvI vIra nirvANa 3ra3 varSo sudhImAM prAcIna graMthakAronA jaNAvyA mujaba prabhu mahAvIranA upadeze lagabhaga bharatakSetranA sADI pacIza pradezo dharmabhUmi tarIke saMskArI banyA hatA, jemAM AMdhra, drAviDa ane mahArASTra jevA traNa mahAna pradezane samAveza thavAthI bhAratanI vastIne ghaNe bhAga jenadhamI banyo hato. prabhu mahAvIranA samayamAM jainadharmane pALanArA sADIpaccIza dezanI neMdha nIce pramANe che. rAjyadhAnI 1 maga deza (rAjyagrahI) 2 aMgadeza (caMpAnagara) deza
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ avantI ane rAjaputAnAmAM mUrtinAM kArakhAnAo 3 aMgadeza (tAmraliminagara) 4 kaliMgadeza . (kAMcanapuranagara) 5 kAzIdaza (banArasanagara) 6 kezaladeza ( ayodhyA ). 7 kurukSetra (gajapuranagara-hastinApura) 8 kuzAvatadeza (serIpuranagara), 9 pAMcAladeza (kAMpiyapura) 10 jaMgaladeza (ahi chatrAnagarI) 11 saiArASTra (dvArikA) 12 videha (mithilA) 13 vatsadeza (kAzI ) 14 zAMDilyadeza (nadIpura) 15 malayadeza (bhadilapura) 16 matsyadeza (vairATa) 17 varuNadeza (achApurI) 18 dazANa deza (muktikAvatI) 19 cedIza (zaktikAvatInagarI) 20 siMdha-sevira (vItabhayapatana ) 21 surasena (mathurA) 22 aMgadeza (pAvApura) 23 mAladeza ( pUrIvaThThA) 24 kuNAla (sAvasthi) 25 lAdeza (keTIvasa) 26 keBya (arthe)
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNu 15 mu. agatyanI noMdhA ane zAsanatabha sUrIzvarAnA abhiprAyA. diga Mbara sapradAyavALA mahArAjA saMpratine dvitIya cadraguptanA nAme sa Mbadhe che. A saMpradAyanA 'anuzruti' nAmanA graMthamAM mahArAjA sa'pratine lagatA hevAla dvitIya caMdraguptanA nAme ApavAmAM Avela che, jemAM paNa sa'pratinAM dhArmika kAryonI atIva prazaMsA karavAmAM AvI che. tevI ja rIte ' puNyAzravakathAkoSa' nAmanA graMthamAM paNa saMpratinA aMge khAsa varNana karavAmAM AvyuM che. A uparAnta digaMbara saMpradAyanA cadrazekhara nAmanA zAstrIe mahArAjA cadragupta ane cANAkayanA aMge khAsa niSThA lakhyA che. uparokta digabara soMpradAyanA mahattvatAbharyograMthAmAM mahArAjA caMdragupta ane zrutakevaLI zrI bhadrabAhusvAmInA sabaMdha darzAvavAmAM AvyeA nathI, tene pariNAme zro bhadrabAhusvAmI sAthe mahArAjA caMdraguptanA bAravI dukALanA aMge sAdhu tarIke dakSiNunA dezamAM gamananA ullekha paNa nathI. mAya sAmrAjyanA itihAsakAra zrI satyaketu vidyAlaMkAra mahArAjA sa'prativALA prakaraNamAM uparokta digaMbara graMthaiAnA abhiprAya TAMkatAM jaNAve che ke caMdraguptanA aMta magadhanI bhUmimAM ja thayA hatA ane biMdusArane tyArabAda rAjyagAdI maLI hatI. " tevI ja rIte mahArAjA sa'pratie jainadharmanA phelAvA mahArAjA aAAke jeTalA pramANamAM bauddhadharmanA karyo, teTalA ja pramANamAM karyAM hatA. 66 DA. smithanA abhiprAya pazu e ja pramANe maLatA Ave che. muMbaI samAcAramAM mahArAjA sa'pratinI jIvanaprabhAnA itihAsa rajU karavA pUrve tenI pUrvabhUmikA tarIke amee "mA vazI rAjavIoneA bhAratamAM rAjyAmala " e mathALA nIce lekhamALA 1939 mAM cAlu karelI, jemAM lagabhaga pacIseka keAlamA pragaTa thayA pachI 1939 nA sapTembara mAsamAM ja yuropIya cAdavAsthaLI jAgatAM mAMdhavArInA aMge A patra
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati GENIL BRITIFE:INSTIT TIMEINGUISTITURESIDEFINISHINHEIGURESSNEXI][3 AgamodadhAraka AcAryazrI sAgarAnaMdasUrIzvarajI 48KIKSHAKIKNIKKEIKKSAKEIKYOKKAL tA. 24-9-09 nA roja amadAvAda mukAme mahArAjA saMprati saMbaMdhe abhiprAya meLavavA lekhaka teozrIne maLyA hatA jyAre teozrIe potAno abhiprAya nIce pramANe jaNAvyo hato ke-- SEIKSSAKNIKYSEKIKEKESEKKYYETKEIK541KAIKE STARTI bAramI sadI pahelAM gunA bhedabhAvo vadhAre pramANamAM hatA nahi. bAramI sadIthI jayAre gacho vadhAre pramANamAM jUdA paDyA tyAre cAnI mAphaka gacchAnI oLakhANa rahevA mATe mUrtio nIce zilAlekhe lakhavAnI pravRtti vadhAre pramANamAM cAlu thai. - nAma lakhavAnI pravRttimAM ghaNA bhAge kIrti gavAya che ane te kIrtinI IcchA dharmanA phalane bAdha karanArI che evuM sadA jaina dharmamAM gaNAtuM AvyuM che. A pUrve racAyelA seMkaDo jaina graMthamAM kartAonA nAma paNa nathI tevI ja rIte zeTha motIzA, sadAnaMdajI, temaNe pAlItANAmAM TuDe baMdhAvI che, tevI ja rIte zeTha hemAbhAI, zeTha haThIbhAI, tathA zeTha premacaMda rAyacaMda vageree karelA dhArmika kAryonI noMdha graMtho ane stavanomAM levAya che. tevI ja rIte dhanAzA poravADe rANakapuramAM baMdhAyela bhavya derAsarAnA bAMdhanAranI noMdha paNa tenA dhArmika kAryo puratI levAI che. te sivAya temanA kuTuMbIonI tathA temanA vyApArAdinI noMdha graMthakartAoe lIdhI nathI tevIja rIte mahAna saMpratine aMge dhama purato ja itihAsa jaina zAstrAe lIdhA che. aMgI karatAM aMganuM varNana na vadhe te svAbhAvika che. ane graMthakAro mahAna saMpratinA aMge je varNana kare che te mahArAjA saMpratinuM varNana Arya suhasti mahArAjanA aMge ja kare che, paraMtu te svataMtra na hovAthI teNe karela dhArmika kAryo pUrato ja ahevAla jaina granthAe, 2 prasaMgoe jarUriyAta pUrato lIdho che." KEIKY4YAK$$44AK$$$YEKSSYSEIK$$4EIKIR AnaMda presa-bhAvanagara,
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ agatyanI che ane zAsanastaMbha sUrIzvaranA abhiprAya 345 pAnAM ghaTADI dIdhAM ane A lekhamALA baMdha paDI, jenA vege carcApatro dvArA adhUrI lekhamALAnA muddAonI chaNAvaTanuM kArya carcArUpe khUba joramAM AvyuM. pariNAme samrA saMpratinI banAvela pratimAo upara zilAlekha nathI tevI ja rIte samrA saMpratinuM astitva paNa zaMkAspada che e jAtanA muddAo rajU karI carcAkAro e A graMthanA lekhakanI kAramI sthiti karI mUkI, jenA vege pramANabhUta pramANe meLavavA tema ja bhAratanA samartha ane dhuraMdhara zAsanastaMbha sUrIzvaranA abhiprAyo meLavavA amAre musApharI karavI paDI. ame samartha sUrIzvaronA abhiprAya meLavI tene jAherapatra dvArA pragaTa karIe tyAre pahelAM to jenapatroe paNa dhamAla karI mUkI. A UhApohamAM "jena ti" patre uparAchAparI lekhe lakhI carcAne gaMbhIra banAvI mUkI, je saghaLAno javAba amoe "jena ti" patramAM 15 nA Aso suda pUnamanA aMkanA pRSTha 10 upara Ape che. tevI ja rIte "muMbaI samAcAra" dvArA paNa ene javAba amee saMtoSakAraka rIte rajU karyo hato, jene TUMka sArAMza nIce pramANe che - - "amArI pAse samrA saMpratinuM sAhitya saMpUrNa taiyAra che. tenA AdhAre ame dhArIe to divALI sudhImAM graMtha pragaTa karI zakIe, paNa svArthodha thaI saMpratinA mahatvatAbharyA ItihAsane ekataraphI graMthArUDha karI saMpratinA nAma para carI khAvAnI amArI nabaLI manavRtti nathI, jenI jenasamAje khAtrI rAkhavI. ame varSothI UMDANabharyA saMzodhanane aMge sAhitya ekatra karavA arthe sAsa jevA kharcAmAM utaryA chatAM amoe jarA paNa utsAhabhaMga thaI carcAmAM pAchI pAnI bharI nathI temaja koInA upara kharcane be nAMkhe nathI ane nAMkhavA mAgatA paNa nathI. carcApatranA aMge amee meLavela samartha sUrIzvarenA abhiprAye (1) tA. 24-9-39 nA divase AcAryadeva zrI vijayapremasUrIzvara mahArAjane abhiprAya punA mukAmethI ame nIce pramANe meLavI zakyA chIe. AcAryadevazrI jaNAve che ke "jaina graMdhakAra munivaree mahAna saMpratinAM dhArmika kAryo pUratI ja nedha mAM lIdhI che. munivarone saMpratinA sAMsArika kAryo sAthe saMbaMdha na hato eTale teoe temanA kauTuMbika ItihAsanI neMdha graMthamAM lIdhI nathI. bhAratamAM cAre dizAe saMprati mahArAjAe jinAlaya baMdhAvI jenadharmanI apUrva sevA bajAvI che. saMpratinA kALamAM mUrti nIce zilAlekha lakhavAnI prathA hatI nahi, chatAM saMpatie bharAvela jenabiMbamAM khAsa nizAnIo eka sarakhI ja maLI Ave che." (2) tA. ra6-9-39nA divase ame amadAvAda jaI AgamoddhAraka AcArya mahArAja zrImadda sAgarAnaMdasUrIzvarane abhiprAya nIce pramANe meLavI zakyA chIe
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATuM saMprati. bAramI sadI pahelAM gacchanA bhedabhAva vadhAre paDatA hatA nahi. bAramI sadIthI jyAre garjI vadhAre pramANamAM judA paDyA tyAre cityenI mAphaka ganI oLakhANa levA mATe mUrtio nIce zilAlekhe lakhavAnI pravRtti vadhAre pramANamAM cAlu thaI. nAma lakhavAnI prathAmAM ghaNA bhAge kIrti gavAya che ane te kIrtinI IchA sadA jaina dharmanA phaLane bAdha karanArI che evuM jainadharmamAM gaNAtuM AvyuM che. pUrve racAela seMkaDo jenagraMthamAM kartAonAM nAme paNa nathI. tevI ja rIte zeTha motIzA, sadAnaMdajI, jemaNe pAlItANAmAM ke baMdhAvI che. tevI ja rIte zeTha hemAbhAI, zeTha haThIbhAI, tathA zeTha premacaMda rAyacaMda vigeree karelAM dhArmika kAryonI dha graMtha ane stavanamAM levAI che. tevI ja rIte dhanAzA poravADe rANakapuramAM baMdhAvela bhavya derAsaranI neMdha paNa tenA dhArmika kArya pUratI ja levAI che. te sivAya temanA kuTuMbIonI tathA vyApArAdinI neMdha graMthakartAoe lIdhI nathI tevI ja rIte mahAna saMpratine aMge dharmapUrato ja ItihAsa jenazAstroe lIdhe che. aMgI karatAM aMganuM varNana na vadhe e svAbhAvika che. ane graMthakAro mahAna saMpratinA aMge je varNana kare che te mahArAjA saMpratinuM varNana zrI AryasahastI mahArAjanA aMge ja kare che, paraMtu te svataMtra na hovAthI mahArAjAe karela dhArmika kAryo pUrata ja jenagraMthoe prasaMga pUrato ullekha karyo che. triSaSTi zalAkA puruSacaritra'nA dazamA parvamAM mahAna saMpratinA banAvela maMdiranI nedha zrImadda hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAja letAM jaNAve che ke "zrI saMprati mahArAjAe jaMbudvipanA bharatakhaMDamAM sarvatra jainamaMdira baMdhAvI jainadharmanI apUrva sevA bajAvI che." jainadharmane jANanArAomAM zraddhA ane vartana eka sarakhuM ja hoya e niyama nathI e heje samajI zakAya tevuM che. aDhAra pApasthAnane pApasthAna tarIke mAnanAro jene dharmanA prathama pagathie gaNAya che, tyAre aDhAra pApasthAnane choDanAra ucca gatigAmI gaNAya che. " (3) tyArabAda amo vayevRddha AcAryadeva zrImadda vijayasiddhisUrIzvarajI pAse jaI temane abhiprAya nIce pramANe meLavI zakyA hatA. temane zrImadda sAgarAnaMdasUrijInuM nivedana amoe vaMcAvyuM hatuM jethI temaNe ghaNuM ja saMtoSa darzAvyo ane "te barobara che" ema darzAvyA bAda teoe pitAne abhiprAya nIce mujaba jaNAvela che. mahAna saMprati e custa jena rAjavI hatA. temaNe bhAratamAM cAre dizAe jaina maMdira baMdhAvyAM che eTaluM ja nahi paNa anArya dezamAM suvihita evA sAdhuonA vihAranI sagavaDa khAtara vaMTha puruSone (upadezakene) athavA te mahArAjA saMpratie pitAnA subhaTane sAdhuveza paherAvI upadezaka banAvI dharmasevA bajAvI hatI.
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 * ( ooooooo *?l 080P aaaa 1degdegdegdegdeg samrAT saMpratinA aMge nIce pramANe agragaNya sAhityanA mAsikamAM teozrIe peAtAnA abhiprAya rajU karI aNumeAla sevA bajAvI che. kA sa gujarAtI sabhA taraphathI pragaTa thatAM traimAsika"nA ceAthA varSanI ceAthA aka mATe teozrIe tA. 18-10-39nA rAja peAtAnA vidvAna ziSya vIravijayajI dvArA eka lekha mekalela jemAM teozrIe jaNAvyuM --" mAtAnuM vacana sAMbhaLI mahAn saMprati rAjAe ghaNA dezomAM navA dara baMdhAvyA temaja tUTelA khaMDiyera maMdiranA uddhAra karAvyo ane navIna pratimAo vigerethI aneka rIte jaina dharmanI vRddhi karI hatI. meM jAti anubhavathI jANyuM ke nAMdela, giranAra, zatru Mjaya, ratalAma AdinA-temAMye mAravADa prAMtamAM sthAna para mahArAjA saMpratinA banAvela jaina nadirA vidyamAna che." vagere temanuM labAna nivedana A graMthamAM rajU thaela che. AnaMda presa-bhAvanagara. samrAT prati ajJAnatimirataraNI AcArya zrImad vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAja.
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATuM saMprati aa as 82 0 = 0 80000 9099egopaeee san Soos69 ''done Poo(D)ipe Deepossessospeese e 6 0 009 rAhaQra e che )* 90903333333.33 33 34 3 000.COCOCcocerte 5 3, 03593.33 2034 335 GB 2.3 533919925341352 353 3 * * * * * * 0000009 90'.033333333333 33= 250 2093393333333300 0 0 9 33 0 9033399 0 0023330 0 raivatAcala-jIrNoddhAraka suvihita AcAryazrI | vijayanItisUrIzvarajI mahArAja zrImad sUrIzvarajInA hAthe giranAranA prAcIna tIrthano jIrNoddhAra thayelo hovAthI ane teo kAThIyAvADa Adi pradezamAM sArI rIte vicarelA hovAthI teonA darzanIya purA amAne vadhu upayogI thaI paDavAthI teozrInuM nivedana amAe amadAvAdamAM tArIkha 29-9-09 nA roja nIce pramANe meLavyuM che. | * giranAranAM vastupAla tejapAlanI Tuka najIka mAM mahAna saMpratinA samayanuM purAtana derAsara vidyamAna che, jyAM mahAna saMpratanA samayanI purAtana pratabhAe vidyamAna che. tevI ja rIte junAgaDhamAM bIjA e derAsaro saMprati mahArAjanAM ja banAvelAM jyanI pratimAo paNa mahAna saMpratinA samayanI che. upalA traNe derA sarano ghATa eka ja sarakho che te sivAya mevADa, mAravADa, mALavA Adi ghaNA tIrthomAM mahAna saMpratinA samayanI hajAro pratimAo vidyamAna che. mahAna saMpratinA abhigraha pramANe eka divasa paNa evo nahoto gayo ke te divase navA maMdironuM khAtamudata na thayuM hoya. saMprati mahArAjA custa jaina jAtismaraNajJAnavALA rAjavI hatA jeoe bhAratane jinacaitya banAvI mUkayuM hatuM. - gachanA bhedonI zarU Ata dazamA saikAthI thaI che. te pUrve mUrti nIcenA zilAlekhAnI pravRtti baddhA hatI nahi. jemAM saMmatinI mati nA aMge zilAlekhe asaMbhavita che. keTalIka dhAtunI pratimAo upara maLe paNa che." CCCCCCOOCOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOoConfecco com 6000CcOcGOecoce COCCCCCCCCCoco LCCCCCCCCCCCC C)0 oceae page as da aa c 20090 002aa00easonias a00 0ioGo Poe(W)999 degocee(r) hao dioo go o season093 2000a00000000000 AnaMda presa-bhAvanagara.
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ agatyanI noMdhe ane zAsanastabha sUrIzvarAnA abhiprAyA 37 graMthakAra jainAcArya bhavabhIru hAvAthI asatya prarUpaNA kAi paNa kArya mAM na thaI jAya te upara khAsa dhyAna rAkhI dhArmika kAryo pUratA ja ahevAla emaNe mahAn saMpratine aMge lIdheA che. " ( 4 ) khAda AcArya deva zrImad vijayanItisUrIzvarajI mahArAjanA abhiprAya amee nIce pramANe meLavyeA che. " prAcIna tIrthakSetra giranAramAM vastupALa tejapALanI TuMkanI najadikamAM mahAn saMpratinA samayanuM purAtana derAsara vidyamAna che. tyAM mahAn sapratinA samayanI purAtana pratimAe paNa vidyamAna che. tevI ja rIte junAgaDhamAM khIjA be derAsare saMprati mahArAjanAM ja baMdhAvelAM che, jenI pratimAo paNa mahAn saMpratinA samayanI ja che. upalAM traNe derAsarAnA ghATa eka sarakhA ja che. e sivAya zatru Mjaya tIrtha, mevADa, mAravADa, mALavA Adi ghaNAM tIrthomAM mahAn sa pratinA samayanI hajArA pratimAo vidyamAna che. mahAn sa'pratinA abhigraha pramANe eka divasa paNa evA nahAtA gayA ke te divase navAM madirAnu khAtamuhUta na thayuM hAya. saMprati mahArAjA custa jaina jAtismaraNujJAnavALA rAjavI hatA. teoe bhAratane jaina caityamaya banAvI mUkayuM hatu. gacchanA bhedAnI zarUAta dazamA saikAthI thai che. te pUrve mUrti nIcenA zilAlekhAnI pravRtti mahudhA hatI nahi, jethI saMpratinI mUrtinA aMge zilAlekhA asaMbhavita che. " X X X upara pramANe zAsanastaMbha AcArya puMgavAnA abhiprAyAnI e hajAra nakaleA chapAvI tA. 29-9-39 nA divase bhAratanA agragaNya zaherAmAM vaheMcAvI hatI. samakha mahArAjA saMpratinI viruddhanI carcAe divase divase gaMbhIra svarUpa pakaDayuM hatuM. tyArabAda phAsa gujarAtI sabhA taraphathI pragaTa thatAM 'traimAsika'nA ceAthA varSanA cAthA aMkamAM AcArya deva zrImad vijayavalrabhasUrIzvarajInA lekha rAyakATa, paMjAkhathI tA.18-10-39 nA temanA ziSya munizrI vIravijayajI mAraphate pAvela pragaTa thayA che jemAM teozrI jaNAve che ke" mAtAnuM vacana sAMbhaLI mahAn saMprati rAjAe ghaNA dezamAM navAM diza khaMdhAvyAM tema ja tUTelAM Diyara madirAnA uddhAra karAvyeA, ane navIna pratimAe vigerethI aneka rIte jainadharmanI vRddhi karI hatI. meM jAtianubhavathI jANyu che ke, nAMDhAla, giranAra, zatruMjaya, ratalAma AdinA--temAMye mAravADa prAMtamAM vadhAre sthAna upara mahArAjA sa'pratinA banAvela jaina diza vidyamAna che. mahArAjA sa`pratinA samayamAM nAmanI kIrti thai nathI. prAcIna samayamAM tAlekha
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 samrA saMprati khodAvAya e jJAnIone pApakriyA samajAtI hatI, eTale emanA samayanA lekhe upalabdha thayA nathI paNa kAryo upalabdha thAya che. pUrvAcAryonI ghaTanAo jeTalA aMze aitihAsika siddha thatI nathI teTalI ja ghaTanAo ApaNI najara sAme tarI Ave che, ane enA pustakemAM (graMthomAM) saMgrahita thaelI paNa maLI Ave che. AjakAlanI pravRtti te khAlI nAmanI ja dekhAya che. AvI nAmanI kIrtithI AtmAonA kAMI kalyANa thaI zakatAM nathI paNa saMsAranI ja vRddhi thAya che, mATe AtmAthI thaIne nAmanI kIti pAchaLanA prapaMcanuM nirAkaraNa karI jenadharmanI sevAdvArA vRddhi karavI joIe e ja akSayakati che." zrImad AtmArAmajI Urphe vijayAnaMdasUrIzvarajI samrA saMpratinA aMge "jena tasvAdaza, uttarArdha, dvAdaza paricacheda, pRSTha 575" upara potAno abhiprAya TAMkatAM nIce pramANe jaNAve che ke-"zrI sthUlabhadrajI mahArAjanA samayamAM nava naMdoe 155 varSa rAjya karyuM. bAda tene ucheda karI cANakaye caMdragupta rAjAne rAjyasiMhAsana para besADyo. jenamatadhAraka caMdragupta rAjA zrAvaka hatuM, jeonuM vRttAMta "pariziSTa parva " ane uttarAdhyayana vRtti" tathA "AvazyakavRttimAM maLI Ave che. saMprati rAjAnuM rAjya bharatakhaMDa ane gaMgAnI pelI bAju siMdhupAranA aneka dezamAM hatuM. saMprati rAjAe pitAnA nokarane jaina sAdhuone veza paherAvI, potAnA sevaka rAjAe jevA ke zaka, yavana ane phArasAdidezamAM tathA AMdhra, drAviDa ane mahArASTramAM mokalyA. teoe te dezanA rAjAone jenasAdhuonA AhAra, vihAra ane AcArAdi sarve batalAvyA ane samajAvyA. tyArapachI sAdhuone vihAra te dezomAM karAvI tyAMnI prajAne jenadhamI banAvI. saMprati rAjAe jenamaMdirane uddhAra karAvyo. saMprati rAjAnI banAvelI jenapratimAo to ame seMkaDe joI che." pAMcamA paTTadhara cauda pUrvadhara zrI yazobhadrasvAmI ke jeo mahAvIranirvANa pachI pahelI zatAbdI madhye thaI gayA teoe bhaviSyamAM saMprati rAjA jenapratimAone ArAdhaka thaze e pramANenuM bhaviSya "vanaculIyA" nAmanA Agama sUtranuM darzAvyuM hatuM. te graMthanI gAthAo nIce mujaba che - bhaNai jasabhaddasari, suovaogeNa aggidttmunni|| suNasu mahAmAya jahA, sUahilaNamaha jahA udao // 1 // mukhkAo vIrapahuNo, dusaehiya eganavai ahiehiM // varisAi saMpai nivo, jiNapaDImArAhao hohI // 2 //
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityasaMgI sAkSarava munirAja zrI punyavijayajI samrAT sa'prati uSarAkata munivara "uttara hiMdustAnamAM jainadharma" nAmanA pustakanA upeAdghAtamAM jaNAve che ke "mahAvIra pachInA yugamAM mahArAjA kANika, udAyana, nada vazanA rAjAe ane temanA zakaDAla, zrIyaka vigere mahAamAtye temaja maurya vaMzI mahArAjA caMdragupta ane mahAna saMpratirAja vigere rAjAe jana hatA. te sivAya aneka rAjavIee A kALe jaina dharma prati sahAnubhUti dAkhavI hatI. upara|kata sarva rAjAe paikI mahArAjA saMpratinuM sthAna jaina dharmAMnA itihAsamAM ujjavaLa kArakIrdIbharyuM ne ati gauravavatu che. mahAna saprati mAtra peAte ja jaina dhI hatA eTaluM ja niha paNa teNe vaidika saMskRtiprAdhAnya AMtra, drAviDa vigere dezeAmAM jaina dharmanA jhaMDA pharakAvyA hatA. bhagavAna mahAvIranA AjasudhImAM 2500 varasanA itihAsamAM meATA pAyA para jaina dharmanA pracAra ane abhivRddhi karanAra AvI prabhAvazALI vibhUti khIjI eka paNa utpanna thaI nathI ke jene pratApe jaina mutrakArAne peAtAnA maulika rItarivAjomAM parivartana ke umerA karavAnI pharaja paDI hoya.
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ agatyanI che ane zAsanastaMbha sUrIzvaranA abhiprAya 349 zrI yazobhadrasUri mahArAje sUtranA upayogathI agnidatta munine kahyuM ke-"zrutanI niMdA ane udaya jema thavAnA che tema sAMbhaLa. vIra prabhunA nirvANa pachI 291 varSe jaina pratimAone ArAdhaka saMprati (magadhane) rAjA thaze." A bhaviSyavANI zrI mahAvIranirvANa pachI pahelI zatAbdImAM thaI hatI. A aitihAsika ghaTanA prAcInathI paNa prAcIna che. A ghaTanAthI zrI saMprati rAjA jena ja siddha thayA che, mATe sAkSara mahAzayoe AvA zAstrIya pramANe joIne potAne haThAgraha tyajI zrI saMprati jenadhamI rAjA hatA evI satya hakIktane avalaMbavuM joIe. ItihAsavettA zrImada punyavijayajI mahArAja "uttara hiMdustAnamAM jainadharma" nAmanA pustakanA upoddaghAtamAM jaNAve che ke-"mahAvIra pachInA yugamAM mahArAjA koNika, udAyana, naMdavaMzI rAjAo ane temanA zakaDAla, zrIyaka vigere mahAamAtyo temaja mauryavaMzI mahArAjA caMdragupta ane mahAn saMpratirAja vigere rAjAo jaina hatA. te sivAya aneka rAjavIoe A kALe jenadharma prati sahAnubhUti dAkhavI hatI. - uparokta sarve rAjAo paikI mahArAjA saMpratinuM sthAna jainadharmanA itihAsamAM ujajavaLa kArakIdIbharyuM ne ati geravavaMtuM che. mahAna saMprati mAtra pote ja jainadhamI hato eTaluM ja nahi paNa teNe vaidika saMskRti prAdhAnya Adha, drAviDa vigere dezomAM jenadharmano jhaMDe pharakAvyo hato. bhagavAna mahAvIranA Aja sudhInA 2500 varasanA ItihAsamAM moTA pAyA upara jenadharmano pracAra ane abhivRddhi karanAra AvI prabhAvazALI vibhUti bIjI eka paNa utpanna thaI nathI ke jene pratApe jene sUtrakArone pitAnA maulika rItarivAjomAM parivartana ke umero karavAnI pharaja paDI hoya. jene prajAnuM A eka mahAna durbhAgya che ke tene tyAM eka vyaktie zarU karela kAryane sAMgopAMga pAra utAranAra ke poSanAra prANavAna koI pAchaLa nathI hatuM. jevI rIte jainadharmanA pracAranI bAbatamAM mahAna saMpratinI pAchaLa koI enA jevI vibhUti pAkI nathI tevI ja rIte jaina sAhitya, kaLA, zilpa, vijJAna vigerenA vikAsanA kSetramAM je gaNIgAMThI vyaktio ApaNe tyAM janmI che tenA sthAnane zobhAvanAra bIjI vyaktio paNa ApaNe tyAM virala janmI che." AjakAla A bAbatanI vartamAnapatramAM ghaNuM rIte carcA cAlI rahI che. te zraddhA vinA grAhA thaI zakatI nathI, paNa sAthe sAthe temAM vitaMDAvAdano samAsa thato jAya che. sAkSara mahAzaya pUrvadhara puruSanA kathana para UMDI gaveSaNa karaze te mahArAjA saMprati rAjA viSe prAcIna bIne zraddhApUrvaka satya samajAze ane pitAnA jJAnamAM vadhAro karaze. mahArAjA saMpratino janma maryavaMzI kuNAlane ghera thaze. te vakhate emanAM mAtAjI
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 samrAT saMprati zarazrI jaina ja hatAM. A khInA upara dhyAna dai, huMsa jevI buddhi rAkhavI. ciMtAmaNI ratnane pheMkI devA jevI vAtA karavI te kharekhara virAdhAtmaka AtmAo mATe dilagIra thavA jevuM che. upara pramANenA samartha sUrIzvarAnA abhiprAyA mahArAjA saMpratinI aitihAsika ghaTanAmAM rajU karavAmAM ameA samartha thayA chIe ke jenI aNI prasaMge khAsa jarUriyAta hatI. amAne ( mahArAjA saMpratinI carcA aMge) pAtAnA ucca kATInA abhiprAya ApanAra samartha sUrIzvarAnA paNa ame AbhArI chIe. vaLI amA sa'pratinI virodhAtmaka rIte carcA upADanAra vidvAnAnA paNa A sthaLe AbhAra mAnIe chIe, kAraNa ke carcAne ja aMge mahAn saMpratinA itihAsa graMthArUDha karavAnuM amene Aje sadbhAgya prApta thayuM che. jo mahArAjA saMmatinA aMge vAdI prativAdI svarUpe josabaMdha AMdolana jAmyuM na heAta tA sa MpratinA itihAsa Aje je pramANe prAcIna graMthA ane itihAsAmAMthI chaNuAi A graMtha dvArA ane have pachInA graMthA dvArA jainasamAjane samajavA maLaze tevA suMdara prasaMga kadApi kALe upalabdha na thAta.
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 16 muM. digvijayI samrATa saMpratino svargavAsa (I.sa. pUrve. 203-vIranivANa 323.) | bhAratanA ItihAsamAM prabhAvazALI trikhaMDa bhaktA rAjavI tarIke rAjya bhegavanAra maryavaMzI caturtha mahArAjA saMprati avantI ane magadhamAM avAranavAra rahetA hatA. magadha sAmrAjya upara mahArAjA saMprativatI tenA kAkA dazaratha rAjyapratinidhi tarIke vahIvaTa saMbhALatA hatA. avantIno rAjyavahIvaTa mahArAjA saMpratinA laghu baMdhu zAlIsuta saMbhALatA hatA. A banne rAjyapratinidhio upara mahArAjA saMpratinI dekharekha ghaNuM ja suMdara rahetI, tema ja rAjyavyavasthA paNa mahAjananA sahakArathI prajAkIya pArlAmenTarI paddhatie cAlatI hatI, jenA vege koI paNa jAtanI geravyavasthA ke asaMtoSa dekhAtAM nahi. A pramANe mahArAjA saMpratie magadha sAmrAjya upara 32 varSa sudhI rAjya karyuM. bAda magadha-pATaliputramAM rahelA mahArAjanI tabiyata asvastha thaI eTale mahArAjAe magadha sAmrAjyane vahIvaTa saMbhALatAM pitAnA kAkAne ja magadha samrATa tarIke rAjyatilaka karyuM. A pramANe magadha sAmrAjyanI gAdI I. sa. pUrve 203 kahetAM vIranirvAga 3ra3 mAM mahArAjA dazarathanA hAthamAM AvI. mahArAjA dazarathanA rAjyAbhiSeka bAda mahArAjA saMpratinI tabiyata vizeSa asvastha thaI ane teo TUMka samayamAM ja potAnI pAchaLa yuvarAja tarIke vRSabhasena tathA anya rAjakumArane mUkI svargavAsI thayA. mahArAjAnA devalokavAsathI samasta bhAratamAM atizaya zokanI lAgaNI pravartI rahI ane bhAro dharmaprabhAvika zreSTha rAjavI gumAvyuM.
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 17 mu. samrATa saMpratinI saMskRta kathA zrI devANumAcArye navatattva prakaraNa racyuM che. te navatattva prakaraNa para zrImad navAMgI TIkAkAra abhayadevasUrie caiAda gAthAnuM bhASya racyuM che, jyAre vRtti zrImAn yazeAdeva sUrie racI che. abhayadevasUrijI mahArAje A saMpratinI saMskRta kathA lakhI te vi. sa. 1174 mAM aNuhIlapurapATaNamAM zrI siddharAja jayasiMhane arpaNa karI hatI. A kathAnakamAM zloka 156 pachI AThamI ane dazamI zatAbdI vacce racAela nizItha bhASyanI zahAdata ApavAmAM AvI che, jene aMge A kathA pramANabhUta manAya che. A kathAnA saMpUrNa vAcanathI e siddha thaze ke samrAT saMpratinuM astitva hatu ane teee bhAratane jaina maMdiramaya banAvyuM hatuM. zrI saMpratinRpa kathA. ( navataccavivaraNAntargatA ) atraiva bharatakSetre, dakSiNArddhasya maNDane / samasti madhyame khaNDe, puraM pATaliputrakam // 1 // tatrAsIccandraguptAkhyo, rAjA mauryakulottamaH / namatsAmantasaMghAta - maulimAlyAcitakramaH // 2 // nandamutsArya yo rAjye, cANakyena nivezitaH / svAbhimAnasya siddhyarthaM, buddhikauzalazAlinA | 3 | tasyAsIddAkSyadAkSiNya-saujanyapramukhairguNaiH / bhUSitA dhAriNIdevI, svavaMzAkAzakaumudI ||4|| viSayAnsevamAnasya, premasAraM tayA saha / paulomyeva surendrasya, tasya kAlaH sukhaM yayau // 5 // itazca viSasammizraM nRpatestasya bhojanam / dadAti maMtri cANakyo, nityaM tatsAhanAkRte ||6|| anyadA dhAriNIdevI, jAtA garbhabharAlasA / jajJe tadanubhAvena, dohado'syA manoramaH // 7 // ekAsanopaviSTena, svabha bhUbhujA samam / ekasthAlagataM bhojyaM, bhujhe'haM surasaM yathA // 8 // lajjayA na ca sA bhartuH zazAka gadituM tataH / kSIyate'nudinaM rAjJA, pRSTA caivaM kadAcana ||9|| svAdhIne'pi mahInAthe, mayi prANapriye priye, ! / kiM te na pUryate 1 yena, tvamevaM kSIyase vada ||10|| pAbharAvanaprAsyA, sovAca prANanAtha ! me / jAto garbhAnubhAvena, dohadastadvazAdayam // 11 // 1
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrAT saMpratinI saMskRta kathA 353 bhUpatiH prAha kIdRkSastayA'bhANi tvayA saha / ekAsanagatA bhuje, sadbhojyaM tvatkarArpitaM // 12 // kimatra duSkaraM kAnte !, nijagAda nRpastataH / prApte bhojanakAle ca, tAmAhUya nyavIvizat // 13 svakIyArddhAsane citra - maNiratnavirAjite / niviSTaH svakareNAsyai dadau bhojyaM svabhAjanAt | 14 | vismRtaM cAsya tadbhojyaM, yathedaM viSabhAvitam / atrAntare samAyAtazcANAkyastaM dadarza ca // 15 // avAdItsa tato hA hA, na suMdaramidaM kRtaM / yadasyai viSasammizraM bhojanaM pradadau bhavAn // 16 // yato vyApAditAnena, na kevalamiyaM tvayA / saMbhAvya mAnasa lakSmA, garbho'pyasyA vinAzitaH 17 vadataivaivamAkRSya, cANakyena kRpANikAm / vidAryodarametasyA, garbha AcakRSe laghu // 18 // dhRtvA ghRtAdimadhye ca, kiyantyapi dinAnyamum / sa tathA pAlayAmAsa, yathAsau puSTimAgataH / 19 kevalaM yastadA tasya, mastake biMduko'patat / mAturviSAnnakavalAtsa, tenAMkitazIrSakaH // 20 // biMdusArAbhidhaH khyAtiM jagAma guNamandiram / kalAkalApadehAbhyAM vRddhiM prApa krameNa ca / 21 / zrI candragupta rAje ca, devabhUyaM gate'nyadA / rAjA sa eva saMjAto, jAtimAn khyAtavikramaH | 22| ekAnte'bhANi dhAtryA ca, putra ! sarvApyasau tava / rAjya zrIrArya cANakya - prasAdena samAgatA || 23 tasmAdamuSya satataM, gururatnamahodadheH / pravartyaM samyageveti, sa tathaiva pravarttate // 24 // anyadaikAntavaryeSa, nandasatkena maMtriNA / subandhunA'bhyadhAyyevaM deva ! yadyapi te vayaM / / 25 / / vipakSapakSavartitva- sambhAvanavahiSkRtAH / tathA'pyetasya paTTasya, hitaM vijJapayAmahe // 26 // cANakyo yo mahAmaMtrI, bhavatsanmAnabhAjanam / kSudraH prakRtyA khalveSa, niHzUkaH pApakarmaNi 27 tvadIyA jananI yasmAdvikrozantyativisvaram / kukSiM vidArya pApena, preSitA yamamaMdiram // 28 // akRtya kRtyamathavA, tadetasya na vidyate / tasmAdAtmA tvayApyasmAdrakSaNIyaH prayatnataH // 29 // etadazraddadhAnena, tadvacastena bhUbhujA / pRSTA svadhAtrI kiM satyamidamamba ! na vA vacaH // 30 // sAvocanmugdhabhAvena, putra ! satyaM tato ruSA / AgacchantamamuM dRSTvA nRpastasthau parAGmukhaH / 31 / tato vijJAya cANakyo, bhUpaM durjanabhAvitam / drutaM nivarttya tatsthAnA - dAjagAma nijaM gRhaM / 32 / svabAndhavAnsamAhUya, zikSayitvA yathocitaM / devagurvAdikRtyeSu, svadravyaM viniyojya ca / 33 / ekApavarakasyAntarmaJjUSAM vinivezya ca / tanmadhye sthApayamAsa, divyavAsasamudrakaM ||34|| likhitaM patrakaM caikaM, kSitrA tatra svayaM tvasau / pradAya tAlakAnyAzu, nirjagAma tato gRhAt // 35 // Agatya nagaradvAra miMginI maraNodyataH / madhyekArISamAsIno, vihitAnazanakriyaH / / 36 / / jJAtvA vyatikaraM cainaM rAjJo dhAtrI vabhANa tam / putra tvayAryacANakye, ki mIdRzamanuSThitam / 37| yaMta etatprasAdena saptAGgo rAjyavistaraH / sarvamUladhanaM caitajIvitaM tatra varttate // 38 // kizva-- tvajIvitArthinA yena, na pApaM strIvadhotthitaM / gaNitaM na ca lokAnAma-pavAdo'tidAruNaH ||39|| 45
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrAT sa'prati 354 evaM nivedya sarvA'pi kathA pUrvA savistarA / tathA niveditA tasya, pazcAttApaM yathA gataH // 40 // tatastatkSamaNAhetornirjagAma purAdbahiH / parivArayuto rAjA, dRSTvA taM ca tathAsthitaM // 41 // vilagya pAdayoH kRtvA, praNAmaM tasya bhUpatiH / lajjAvanamravadano, babhASe gadgadAkSaram // 42 // kSamyatAmaparAdho'yamekamA gamyatAM gRham | avicAritakAritvaM no vidhAsye'nyadA punaH / 43 / kSamAdhanA mahAtmAno, bhavanti praNate tathA / ata utthIyatAM tAta !, prasAdaH kriyatAM mayi / 44 / cANakyo'pyavadatputra !, na me kopo'dhunA kvacit / taduttiSTha gRhaM yAhi, gRhItAnazano hyaham 45 ityuktvA maunamAsthAya yAvadeSa punaH sthitH| vanditvA kSamayitvA ca tAvadrAjA gRhaM gataH 46 subandhurapi vijJAya taceSTAM kuTilAzayaH / cintayAmAsa yadyeSaH, kathaMcigRhameSyati ||47|| tadAsmadvaMzanAmApi, nUnamucchetsyate'munA / tato vijJapayAmAsa, saprazrayamilApatim ||48 // yathA'yaM deva ! cANakyaH, samabhAvavyavasthitaH / pUjAhavadanumatyA, pUjAmasya karomyataH 49 evaM kurvityanujJAto, bhUpAlenaiSa mAyayA / pUjAM karttumathArebhe puSpagandhAdibhirvaraiH // 50 // dhUpamudrAhayaneva, karISAntarnyapAtayat / tato'sAvekamaGgAra - malakSitamihAparaiH // 51 // atrAntare vilokyeva, durbuddhestasya ceSTitam / pratIkArAsamarthatvAdravirastamupAgataH // 52 // pazyantyA eva me pazya, kIdRgeSa viceSTate / iti roSAruNevAsItsaMdhyA rAgacchalAdalam ||53 || tathA dRSTveva tanmRtyumapratIkAramAgatam / tamazchannA dizo jAtAH, zokenevAndhakAritAH 54 subandhurapi saMtuSTaH, samIhitavidhAnataH / kAJcitkAlakalAM sthitvA jagAma svagRhaM tataH / 55 / vAyuM sahacaraM prApya, karISAtantargato'nalaH / so'pi taM dagdhumArebhe, samabhAvavyavasthitam / 56 / api ca- cANakyazcintayAmAsa, re jIva ! bhavataiva yat / upArjitaM purA duHkhaM tattavaitadupasthitam // 57 // vidveSaM mAgamastasmAtkasyApyupari viklavaH / jainamAgamameveha, cintayasva samAhitaH // 58 // yasmAdamutra saMsAre, sarve jIvA anantazaH / zatrutvaM mitrabhAvaM ca tavApannA anekadhA ||59 || yathaite te tathaiteSAM tvaM caivaM tena mA kRthAH / karmArivijaye sakhyau, subandhusacive ruSam // 60 // evaM sarveSu jIveSu, samabhAvaM vibhAvayan | uccArayannamaskAraM paJcAnAM parameSThinAm // 61 // lokAgratasiddhAnAM dadadAlocanAM tathA / vratAnyanusmaran bhaktayA, dagdho'sau jAtavedasA / 62 vRndArakaH samutpede, devaloke maharddhikaH / vizuddha dhyAnayogena tadAnImastakalmaSaH // 63 // subandhurapi gacchatsu divaseSvatha keSucit / jajJe prasAdasatpAtraM, bindusArasya bhUpateH // 64 // svAvAsArthaM yayAce ca, cANakyagRhamanyadA / bhUpatiH tadanujJAtaH praviveza mudA takat / / 65 / / ekApavarakaM tatra, dRSTvA yatnena tAlitam / lobhAdudghATayAmAsa, maJjUSAM tatra vIkSya ca // 66 //
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 355 samrATuM sapratinI saMskRta kathA aho! pradhAnaratnAni, bhaviSyantyatra nizcitam / iti buddhyA vipATathainAM,dadarzAntaH samudkam67 bIjakAni nidhAnAnAM, santyamutreti vaanychyaa| udghATya vIkSate yAvattAvadgandhAnavaikSata // 68 // likhitaM patrakaM caikaM, tata AghrAya tAnasau / patrakaM vAcayAmAsa, praharSApUrNamAnasaH // 69 // AghrAya ya imAn gandhAn, brhmcryaadisevyaa| na sthAsyati vratIvAzu, sa yAsyati yamAntikaM etatparIkSaNArthaM cA-ghrApya gandhAnimAnnaram / viSayAn bhojayAmAsa, pazcApyekaM smaithunaan||71 tataH parAsutAM prApta, dRSTvA tamacirAdasau / tasthau tapasvivRttyaiva, jIvitavyaM rirakSiSuH / / 72 / / dadhyau ca kauzalaM buddhe-raho caannaakymNtrinnH| mriyamANena yenAhaM, jIvannapi mRtaH kRtaH // 73 // abhavyabhAvatazcaiSa, munivRttAvapi sthitH| na munitvaphalaM lebhe, lapsyate vA na jAtucit / / 74 // itazca bindusArasya, pRthivItilakAbhidhA / abhRt prANapriyA devI, putrastasyA ajAyata // 75 // vilasatpatrasacchAyaH, prdhaansumnohrH| na kevalamazokazrIryo, nAmnA caritena ca // 76 // kalAkauzalazAlI ca, yauvanastho yadAjani / yauvarAjyapade pitrA, tadAsau vinivezitaH // 77 // mRtyuparyavasAnatvAjIvalokasya cAnyadA / pitaryuparate rAjA, saiva mantryAdibhiH kRtH||78|| rAjyaM pAlayatastasya, kuNAlAkhyaH suto'jani / bAlasyaivAsya mAtA ca,mRtA daivaniyogataH .79 sapatnImAtRbhItyA ca, yauvarAjye nivezya tam / pradhAnamaMtrisAmanta-sametaM visasajje sH||8|| kumArabhuktidattAyAmujayinyAM nRpo'sya ca / svahastalikhitAMllekhAn , snehAtpreSayate sdaa||81|| kalAgrahaNayogyaM ca, vijJAyainamathAnyadA / tadIyamaMtriNAmevaM, lilekhAdhyApyatAmasau // 82 // anudvAnAkSaraM lekhamasaMvayaM vimucya ca / tatraiva taM samuttasthau, rAjA svatanuciMtayA // 83 // itaH sapatnamAtrA ca, nRpAntikaniviSTayA / tatrastho dadRze lekho, gRhItvA vAcitazca sH||84|| svaputrasya tato rAjyamicchantyA kajjalaM dRshH|smaadaay nakhAgreNa,kumAro'dhyApyatAM kRtm||85 na ca tallakSitaM rAjJA, kurvatA prativAcanAm / saMvartya preSayAmAsa, taM teSAM tatra bhUpatiH // 86 / / asambhAvyaM tamathaM ca, dRSTvA te tatra mNtrinnH| vilakSavadanAH santazcintayAmAsurIdRzam // 87 // sneha va nu kumAre'sya ? kka caadesho'ymiidRshH| dAruNo'smAkamityevaM, nedaM saGgatimaGgati 88 kizcAparasya kasyApi, khalasyedaM viceSTitam / cintayatsvevameteSu, kumAro lekhamagrahIt // 89 // pravAcya khayamevAmumabravIdidamaJjasA / nAsmAkaM mauryavaMzyAnAmAjJA pratihatA kvacit // 90 // tarika prathamamevAhamAgatAM jAnakImimAm ? AjJAmatikramiSyAmi, svshriiraarthlmpttH||9|| tasmAdaho ! narA zIghraM, jvalajjvalanabhAsurAM / taptAM lohazalAkA me, samarpayata satvaram // 12 // ityuktvA tAM samAnAyya, vArayatsvapi maMtriSu / akSiNI aJjayAmAsa, tayA nirbhymaansH||93|| tatkSaNe ca samuttasthau, haahaarvvimishritH| AkrandaH sarvalokasya, purayaniva rodasI // 94 // jIvalokaM kumAro'pi, ttkssnnaadkssinaashtH| sarvamastaM gataM mene, svAlokarahitatvataH // 95 //
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 samrAT saMprati taM vRttAntaM parijJAya, rAjJA zokapareNa ca / vyacinti cintitaM kAryamanyathA jAtamanyathA // 96 // tadetatsatyameveha, vidvadbhiryaduSyate / kAryasiddhirna cintAtaH, kintu daivaniyogataH // 97 // rAjyasyAyogya evAyaM tadidAnImajAyata / tato'dAyi nRpeNaiko, grAmo'smai tucchjiivnH| 98 || ujjayinI purI dattA, sapatnItanayasya tu / kumArabhuktirAsIdyA, tAM tadA pAlayatyasau // 99 // nijasamprAptisantuSTaH, kuNAlastvaviSaNNadhIH / tasthau tatraiva gandharva - vinodAsaktamAnasaH // 100 // zaracchrInAmikA tasya bhAryA varyakulodbhavA / bhuJjAnasya tayA bhogAn, gataH kAlaH kiyAnapi / / putro'nyadAsamutpede, tasyA daivaniyogataH / tataH kuNAlo nirgatya, grAmAdajJAtacaryayA // 102 // babhrAma nagara grAma - maNDitAM medinImimAm / kAlena kiyatApyApatpuraM pATaliputrakaM // 103 // tatra mantryAdigeheSu, gAyatA tena raJjitaH / tathA janaH samagro'pi yathA'sAvevamAdRtaH // 104 // kiM kinnaro'tha gandharvaH, kizcAyaM suragAyanaH ? / pracchAdya nijamAkArameko gAyati susvaraH / / 105 rAjJaH puro'nyadA lokairevamevoditaM tataH / kautukA kRSTamanasA, nRpeNAhvAyitazca saH // 106 // eSa pravarttito gAtuM dhRtvA yavanikAntare / hInAGgaM yena pazyanti, prANinaM na nRpottamAH // 107 // AvarjitastathA rAjA, gAyatA tena susvaram / vRNISva varamityevaM, babhANa tvarayA yathA // 108 // tato vijJAya rAjAnaM, svagItaparitoSitam / prastAvapAThakaH zlokaM, papATha praNayAdasau // 109 // prapautrazcandraguptasya, bindusArasya pautrakaH / putro'zokazriyo rAjJaH, kAkinIM yAcate'ndhakaH // 110 rAjA tu mama putro'yamiti sAsravilocanaH / utsArtha tiraskariNIM, tamutsaMge nyavIvizat // 111 bhANIcca yathA putra !, kimalpaM yAcitaM tvayA / uditaM matribhirbhUpa / nedamalpaM yata zRNu // 112 // sannyAyopAttavittAnAM, sacca eva sthitAtmanAm / nirvyAjakRtadharmANAM rAjJAM rAjyaM hi kAkinI tatosvAdItpunA rAjA, vatsAndhaH kiM kariSyati ? / tvaM rAjyena sa tUvAca, putro me deva ! vidyate jajalpa nRpatiH putra, udapAdi kadA tava / vinayaprahvazirasA, tenoce tAta ! samprati // 115 // sampratItyeva nAmAsya, tato rAjJA nivezitam / AnAyya zubhalagne ca, rAjye sa sthApito mudA // kAlakrameNa jAtazca, bhUpatizcaNDazAsanaH / sAdhitaM cArddhabharataM nItyA varddhayatA zriyam // 117 // asiddhapUrvAH pUrveSAmunmattAH svIyasaMpadA / anAryAH kila ye lokA, grAhitAste'pi zAsanaM / / 118 anyadA tasya bhUbharturavantipuravAsinaH / prAsAde ramamANasya, svamitraiH saha lIlayA // 119 // jIvatsvAmikAM pratimAM vandituM samupAgatAH / bhramanto rathayAtrAyAM, svagRhAGgaNa varttinaH // 120 yuktAzcaturvidhenApi, zrIsaGkena mahAtmanA / dRSTigocaramAjagmurAcAryArya suhastinaH // 121 // tato'sau cintayAmAsa, smaraNonmukhacetasA / dRSTapUrvA ivAmI me, pratibhAnti munIzvarAH // 122 kka punarvIkSitA ete, itIhApohavarttinaH / mUrcchAgacchadatucchAsya, sarvatastanvatI tamaH // 123 pratyAsannajanenAsau, tatazcAndanavAriNA / prasikto vIjitazcAzu, tAlavRntAnilAdibhiH / / 124
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 357 samrATu saMpratinI saMskRta kathA tato'sau landhacaitanyo, jAtismaraNapUrvakam / utthAya kSaNamAtreNa, sUrINAmantikaM gtH||125 vanditvA bhAvasAraMca,papraccha vinyaantH| bhagavan ! jinadharmasya,sevitasyeha kiM phalam // 126 uvAca sarirmokSo'sya, sucIrNasya phalaM nRpa! / svargovA tadasaMprAptau,tathA coktamidaM vcH||127 " jiNadhammaphalaM mokkho, sAsayasokkho jiNehiM pannatto / narasurasuhAI aNusaMgayAiM, iha kisipalAlaMva" // 1 // bhUyopyabhidadhau rAjA, sAmAyikaphalaM vada / tasyAvyaktasya bho ! raajymityvaadiinmuniishvrH|| saMjAtapratyayo rAjA, prmodbhrnirbhrH| abravIdevamevaitattvaM, yathA''ttha muniprabho ! // 129 // kiJca pratyabhijAnItha, yUyaM mAM kiM na vAdhunA ? / vittha cedbata tatko'haM ? samAdhAyAtha so'bravIt kauzAmbyAM bho! mahApuryAmAsIstvaM dramakaH purA / anyadA tAM vayaM yAtA, viharanto ythaavidhi| anyo'pyasmadgurubhrAtA,jyeSTha aarymhaagiriH| vasatestatra sAGkavyAtpRthagAsIvyavasthitaH132 tato'sadvatino bhikSA nimittaM dhanino gRhe / dhanAkhyasArthavAhasya, praviSTAH zAntacetasaH133 sArthavAhena dRSTAzca, sadbhaktyA pratilAbhitAH / modakAcaivaraiH khAdyairdurbhikSe'pi tadA kil||134 itazca dramakatvena, bhikSArtha tvamupAgataH / tadeva gRhamAlokya, labdhAbhikSAMstathA ytiin||135 yAcayAmAsa tAneva, bhikSApAsaM ta uucire| asmadgurava evAsya, svAmino na punarvayam // 136 tatastatpRSThalagnastvaM, matsamIpaM tadAgataH / yAticavA~zca mAM bhikSAM, sAdhubhizca nyavedi me // 137 asmatsakAzato'pyeSa, pUrva yAcitavAniti / upayujya zrute jJAtvA, zAsanAdhAratAM tava // 138 // abhASyata mayA bhadra! gRhANa tvaM vrataM mama / yenAbhISTaM tavAhAraM, paripUrNa pradApaye // 139 / / pratipane vacasyasmiMstvayA dattaM mayA tadA / sAmAyikaM tavAvyaktaM, dIkSAdAnapurassaram // 140 bhojanaM ca tathAbhISTaM, yAvattRpti vidhApitaH / atyAhArAttato jAtA, tadAnIM te visuucikaa||141 gADhatadvedanAgrastaH, kSINatvAdAyuSo drutam / mRtvotpannaH kuNAlasya, sa tvaM putro nRpottmH||142 tadevameSA tava rAjyasaMpadavyaktasAmAyikabhAvalabhyA / tasmAdamutrAnubhavaprasiddhe, vyakte'pi kuryAH sutarAM prayatnam // 143 // zrutvaitatsUrivacaH praNamya caraNau ca munivarasya nRpH| ___ idamabravItvadIyaH prabho ! prasAdaH samasto me // 144 // yadi nAkariSyata bhavAn , nirvyAjadayAnidhirmayIza ! kRpAm / ___ mRtvA bubhukSayAtastadAhamapatiSyamazubhagatau / // 145 // tadeSA rAjyasampattiH, saptAGgapravirAjitA / sadAjhaizvaryasaMpannA, sarvA me tvatprabhAvataH // 146 // tasmAttvameva me nAtha!,pitA mAtA gatiH ptiH| prakAzadIpa AzvAsadvIpastrANaM ca srvtH||14||
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 samrAT saMprati kintu sAmAyikaM karttuM tvaduktamahamakSamaH / tasmAnmaducitaM kiMciddharmAnuSThAnamAdiza // 148 // tataH zrAvakadharmo'sya, gurubhiH pratipAditaH / tatprabhRtyeva taM kartumAdRto'sAvabhUnnRpaH // 149 // tathA hi vaMda jinabimbAni, pUjAM kRtvASTabhedikAm / kurute saMghasammAnaM, vidhatte jIvarakSaNam // 150 // datte dInAdi dAnaM ca, jinaharmyANi sarvataH / uddhArayati jIrNAni, kArayate navAni ca // 151 // kiMbahunA - tadAsau bhaktisampannaH, svarAjye bhUmimaMDalaM / jinacaityagRhairdivyairvidhApayati bhUSitam // 152 // ye'pi pratyantasAmantAste'pi tena manISiNA / sAdhusannidhimAnIya, grAhitA dharmmamuttamam // 153 // rathayAtrA vicitrAzca, sthAne sthAne pravartitAH / karttuM prabhAvanAM jaina- zAsanasya garIyasIm / / 154 / / yAtrAmahAmahaH pUrvamujjayinyAM yataH puri / kAritastatra militAH, sAmantA bhaNitAstataH / / 155 // svasthAneSu bhavanto'pi, kArayantAM mhaamhN| jinaharmyeSu manyadhvaM bho ! yUyaM yadi mAM prabhum / / 156 tathA coktaM nizIthabhASye-- "" 'jaha maM jANaha sAmiM, samaNANaM paNamahA suvihiyANaM / davveNa me na karja, evaM khu kathaM piyaM majjha // 1 // vIsajiyA ya teNaM, gamaNaM ghosAvaNaM sarajjesu / sAhU suhavihArA, jAyA paccaMtiyA desA " / / 2 // " ghoSaNA mAtoddhoSaNArUpAm " aNujANe aNujAI, pupphAruhaNAI ukiraNagAI | pUyaM ca ceiyANaM, te'vi sarajjesu kArriti || 3 || anuyAnaM rathayAtrA tatrAnuyAti sa rAjA samastasAmantAdiparivRtaH / puSpArohaNAni mAlyAropaNAni ' ukiraNa gAI ' iti rathapurataH puSpavRSTyAdirUpANi / pUjAM ca caityAnAM saparyAM ca jinabimbAnAM rAjA karoti / tacca dRSTvA te'pi pratyantanRpA andhadraviDa mahArASTrAdisvAminaH svarAjyeSu sarva kArriti upalakSaNatvAtkurvanti kArayanti cetyarthaH / rajanyAH pazcime yAme, sukhasuptotthito nRpaH / dharmmajAgarikAM jAgraccintayAmAsa so'nyadA / / 157 pravarttayAmi sAdhUnAM suvihAra vidhitsayA / andhAdyanAryadezeSu, yativeSadharAn bhaTAn // 158 //
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrAT sapratinI saMskRta kathA 359 yena vratisamAcAra-vAsanAvAsito janaH / anAryo'pyannadAnAdau sAdhUnAM varttate sukham // 159 // cintayitvetthamAkAryAnAryAnevamabhASata / bho ! yathA madbhaTA yuSmAn, yAcante mAmakaM karaM / / 160 tathA dadyAta te'pyUcuH kUrma evaM tato nRpaH / tuSTastAn preSayAmAsa, svasthAnaM svabhaTAnapi // 161 // sattapasvisamAcAra-dakSAn kRtvA yathAvidhi / prAhiNonnRpatistatra, bahuMstadveSadhAriNaH // 162 // te ca tatra gatAsteSAM vadantyevaM puraH sthitAH / asmAkamannapAnAdi, pradeyaM vidhinAmunA // 163 // tathA hi dvicatvAriMzatA doSairvizuddhaM yadbhavennahi / tannaiva kalpate'smAkaM, vastrapAtrAdi kiJcana // 164 // AdharmAdayazvAmI, doSA itthaM bhavanti bhoH ! / tacchuddhameva naH sarva, pradeyaM sarvadaiva hi // 165 // na cAtrArthe vayaM bhUyo, bhaNiSyAmaH kimapyaho ! / svabuddhyA svata evoccairyata dhvaM svAmituSTaye // 166 // ityAdibhirvacobhiste, tathA tairvAsitA dRDham / kAlena jajJire'nAryA, adhyAryebhyo yathA'dhikAH 167 anyedyuzca tato rAjJA, sUrayo bhaNitA yathA / sAdhavo'ndhAdidezeSu kiM na vo viharantyamI // 168 // sUrirAha na te sAdhu-samAcAraM vijAnate / rAjJoce dRzyatAM tAvatkIdRzI tatparikriyA || 169 // tato rAjoparodhena, sUribhiH ke'pi sAdhavaH / preSitAsteSu te pUrva, vAsanAvAsitatvataH // 170 // sAdhUnAmannapAnAdi, sarvameva yathocitam / nItyA sampAdayanti sma, darzayanto'tisaMbhramam // 171 // sUrINAmantike'nyedyuH, sAdhavaH samupAgatAH / uktavanto yathA'nAryA, nAmamAtreNa kevalam // 172 // vastrAnnapAnadAnAdi-vyavahAreNa te punaH / Aryebhyo'bhyadhikA eva, pratibhAnti sadaiva naH // 173 // tasmAtsampratirAjenAnAryadezA api prabho ! / vihArayogyatAM yAtAH sarvato'pi tapasvinAm 174 zrutvaivaM sAdhuvacanamAcAryAryasuhastinaH / bhUyo'pi preSayAmAsuranyAnanyAMstapasvinaH || 175 / / tataste bhadrakA jAtAH, sAdhUnAM dezanAzruteH / tatprabhRtyeva te sarve, nizIthe'pi yathoditam / / 176 / / samaNabhaDabhAviesuM, tesuM desesu sAIhiM / sAhU suhaM vihariyA, teNaM te bhaddayA jAyA 19 // 1 // 46 evaM sampratirAjena, yatInAM sampravarttitaH / vihAro'nAryadezeSu, zAsanonnatimicchatA // 177 // kizca svakIyanagare, kAndukAdijanA api / tena rAjJaivamAdiSTAH sAdhudAnapravRttaye // 178 // yadaho ! sAdhu lokasyopakArAya prajAyate / tadeyaM bhavadbhistasmai, mUlyaM dAsyAmyahaM tu vaH // 179 // tathA prAgbhavarakkatvaM, smaratA tena duHsaham / strapurasya pratolISu catasRSvapi kAritam // 180 // avAritadviSamitraM, mahAsatracatuSTayam / pravarttitaM mahAdAnaM, tatra dInAdivAMchayA // 189 // dattazeSaM ca yattatra, mahAnasikasaMhateH / tadAbhAvyaM tato rAjJA, te pRSTA anyadedRzam // 182 // yadatra dattazeSaM bhoH !, tena yUyaM vidhatta kim / ta Ucurdeva ! sarvaM naH svagRheSUpayujyate // 183 // ?
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 samrATu saMprati rAjJoditaM yatibhyastadAtavyamasmadAjJayA / yuSmAkaM tvIpsitaM vittamahaM dAsyAmi ttkRte||184|| tataste sarvameva sma, rAjAdezena kurvate / sAdhUnAmanapAnAdi, suprApaM sarvato'pyataH // 185 // etccaatiprsnggen,vilokyaarymhaagiriH| bho! bho! aneSaNetyevaM, babhANAryasuhastinam // 186 // so'pi ziSyamamatvena, pratyuvAca vidanapi / aneSaNIyavasvAnnAdyAdAnaM sAdhusaMhateH // 187 // * rAjJi dharmiNi dhammiSThAH,pApe pApAH same smaaH| rAjAnamanuvartante,yathA rAjA tathA prajAH 188 tasmAdrAjAnurAgeNa, dhrmpkssaashryaadsau| jano bhaktiparodatte, yatibhyo'neSaNAtra kA // 189 / / tata ekatra saMbhoga, sUrirAryamahAgiriH / AryasuhastinA sAddhaM, tyaktavAn sNsmrnidm||190|| "sirikappe sirichaMde,tullacarite visiTTatarae vA / sAhUhiM saMthavaM kujA,nANIhiM carittajuttehiM / 1 / sirikappe sirichaMde, tullacaritte visidvatarae vA / Apaja bhattapANaM, saeNa lAbheNa vA tusse"2 tata AryasuhastI ca, pshcaattaapmupaagtH| nivRtto'kalpyasevAto, mithyAduSkRtamabravIt // 19 // evaM caikatra sNbhogN,bhuuyo'pyaarymhaagiriH| tasyAnujJAtavAnso'pi,mocayitvAtha bhuuptim||192|| sahAryamahAgiriNA, vijahArAnyatra saMyamI / kurvANo bhavyalokasya, pratibodhaM vishuddhdhiiH||193|| itaH smprtiraajo'pi,dhrmkRtypraaynnH| nItyA tu pAlayan raajyN,prshmaadigunnaanvitH|194| jIrNoddhArarathayAtrA-jinaharmya vidhApanAH / jinabimbapratiSThAzca, kArayannamalAzayaH // 195 // samyaktvasya guNasyaivaM,parAM zuddhimupAnayan / paripAlya ciraM zrAddha-dharmavRtyA smaahitH||196|| parameSThinamaskArAdyArAdhanavidhAnataH / paryantasamaye dhImAnmRtvA prAptaH surAlayam // 197 / / tatazyutaH sumaanussy-sudevtvaadibhaavtH| krameNa lapsyate siddhiM, srvkrmkssyodbhvaam||198|| evaM sampratirAjena, samyaktvaM dhAritaM yathA / zuzrUSAdharmarAgAdyairdhAraNIyaM tathA paraiH // 199 // *zrImada abhayadevasUrIzvararacita A kathAmAM zrI AryamahAgirijI ane zrI AryasahastI mahArAjanI saMbhogI gocarInA aMge je hakIkata ka 186-190 mAM darzAvI che te vIra nirvANa 155 mAM mahArAjA caMdraguptane mauryavaMzanI rAjagAdI prApta thayAnA hisAbe thAya che; jyAre amArI rAjakALagaNanA pramANe mahArAjA caMdraguptane rAjapAla magadha upara vIra nirvANa 210 thI zarU thAya che; nahiM ke vI ni. 155 eTale zrI Arya mahAgiri ane zrI Arya surastInI gocarInI vibhaktatAnA samaye samrATa saMpratino janma paNa thayo na hato, je bInA amo A graMthamAM vAraMvAra jaNAvI gayA chIe. AnA aMge A graMthanA pRSTha 285 thI 289 sudhInI hakIkata vAMcavA ane vAcakane khAsa bhalAmaNa karIe chIe. A saMta kathAnI mAtra ATalI ja hakIkatathI kALagaNanAne aMge ame judA paDIe chIe. bAkInA bhAga amone mAnya che. A matabhedaka kALagaNanAnI samIkSA arthe amAre AThamo khaMDa A graMthamAM dAkhala karavo paDyo che; kAraNa ke kALagaNanAne lagato matabhedaka prazna amArI daSTi bahAra nathI. zrImada hemacaMdrAcArya racita "triSaSThi zalAkA puruSa caritra" ane "pariziSTa parva mAM paNa abhayadevasUrinA lakhANane bhaLatuM ja varNana che. -
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATuM saMmati zrI lakSmaNItIrthanuM traNa majalAvALuM bhavya maMdira, A maMdiramAM birAjamAna karavAmAM Avela prAcIna pratimAo sa. 1991 nA kAttika mAsamAM khetaranuM khedakAma karatAM maLI AvI che. mUrtio manahara ane samrATuM sapratinA samayanI che, je saMgratinA astitvane sAbita karavA mATe ati agatyano dArzanika purAve che. A sthaLa tIrthakSetra tarIke dhIme dhIme prasiddhimAM AvatuM jAya che. lakSmaNItIrtha e purAtana samayanuM lamaNapura manAya che. A sthaLanI AsapAsanA khaDiyAmAM agara te TekarA-TekarIo para khedakAma karavAmAM Ave to prAcIna saMzodhanane lagatAM ghaNA sudara tattva sAMpaDI zake tema che. A tIrthanI yAtrA manane pramAda pragaTAve tevI temaja alAdakAraka nIvaDe tevI che. zrI mahAdaya presa-bhAvanagara.
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 18 mu samrAT saMpratinI sAbitInA dAnika purAvA zrI lakSmaNI tI, alIrAjapura sTeTamAM alIrAjapurathI pAMca mAila dUra lakSmaNI (lakSmaNapura) nAme eka gAma sukhaDe nadInA taTa upara AveluM che. ahIM mAtra 20-25 bhIonA gharanI vastI che. Alu nAmanA bhItu kheDUta vi. saMvat 1991 nA kArataka zuda ekamanA prabhAte haLakheDananu muhUtta karavA sahakuTuba peAtAne khetare gayA. prabhunA nAmanuM smaraNa karI teNe haLane jamIna para mUkI peAtAnA kAmanI zarUAta karI. bhAgye ja A haLa kUvAkAMThethI 15-20 kadama AgaLa vadhyu haze. eTalAmAM teA haLanA dAMtAe pattharanI nakkara cIja sAthe majabUta rIte bheravAI gayA ane huLa AgaLa jai zakyuM nahi. eTle A Astika kheDUte kAMika daivI camatkAra che evuM mAnI tarata ja gAmanA keTalAka kheDUtAne khelAvyA. tyArakhAda teNe A jagyAne akSata kumakumathI vadhAvI ane prabhunu nAmasmaraNu karavApUrvaka sAe maLI haLane bahAra khecI kADhyuM. haLa kheMcatAnI sAthe ja traNa phuTanI eka khaDita pASANanI pratimA haLanA dAMtAmAM bheravAelI bahAra nIkaLI AvI. A pratimA khahAra AvyA khAda te jagyAe khIjI pratimA paNa teone dekhAi. eTale ekatrita thaela bhIla kheDUtAe turata ja khAdakAma baMdha karyuM; ane A hakIkatanA samAcAra teoe alIrAjapura sTeTane tathA tyAMnA mahAjanane pahoMcADayA. alIrAjapuranA dhI nareza mahArAjA sara pratApasi'ThujI ke. sI. esa. AI. rAjya amaladArA, samAcAra maLatAM ja khAdakAma karanArA majUrA sAthe A sthaLe AvI pahoMcyA. mahAjananA agresarA paNa ati utsAhathI AvI pahoMcyA. bahAra nIkaLela uparAkta kha'Dita pratimA prabhu mahAvIranI prAcIna pratimA che ema jaNAyuM'. khAda bIjI pratimAo paNa nIkaLaze evA saMbhava mAnIne ekatrita thaela jainAe apUrva utsAhapUrvaka A khAdakAmanA kAryamAM sAtha ApyA. xt
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 samrA, saprati sonI AzcaryatA vacce vadhu khodakAma karatAM cha phuTanA samacorasa bhU-bhaMDAramAMthI eka pachI eka caMda pASANa pratimAo savA kuTathI cAra phuTa sudhInI UMcAInI prApta thaI, jemAM keTalIka mahArAjA saMpratinI nizAnIvALI hatI. bAda A sthaLe dharmAtmA narezanI sahAyatAthI jaina mahAjane traNa divasane apUrva utsava uja, hajAre bhAvuka mANaso A pratimAonAM darzanArthe UtarI paDayAM ane A khetara eka tIrthabhUmi tulya banyuM. rAjyanA sahakArathI jaina mahAjane A pratimAo alIrAjapuranA devamaMdire rAkhavAnuM TharAvyuM, ane te mujaba pratimAone saMbhALapUrvaka laI javAnI taiyArI karavAmAM AvI. uparokta pratimAomAMthI agiyAra pratimAo te sahelAIthI uMcakavAmAM AvI, paraMtu moTAmAM moTI bIjI trANa pratimAo uMcakavA anekavidha prayAso karyA chatAM UMcakI zakAI nahi. devI zakti taraphathI tenuM rokANa thatuM hoya tema dekhAyuM eTale dharmAtmA nareza ane jaina mahAjane TharAva karyo ke ahIM ja nUtana maMdira bAMdhI A pratimAone temAM padharAvIzuM ane tIrthoddhAra karIzuM. A pramANe TharAva thayA pachI traNe pratimAone tyAM rAkhavAnI vidhisaranI gAMThavaNa karavAmAM AvyA bAda bhAvapUrvaka uparokta traNe pratimAo uMcakI te turata ja te pratimAo phUlanA daDAnI mAphaka uMcakAI ane tene egya sthaLe mUkavAmAM AvI. bAkInI agiyAra pratimAone alIrAjapuranA jaina maMdire laI javAmAM AvI. Aje cha varSanA gALAmAM zrI alIrAjapuranuM mahAjana caturvidhi jaina saMghanI sahAyatAthI lakSamaNImAM prAcIna bAMdhakAma upara traNa bhavya maMdiro bAMdhavA samartha thayuM che, jyAM alIrAjapuramAM rAkhela uparokta agiyAra pratimAone pAchI lAvI, vidhipUrvaka pratiSThA karI A traNa pratimAo sAthe tyAM birAjamAna karavAmAM AvI che. Aje A tIrtha prAcIna tIrthonI gaNatarImAM AvyuM che. hajAro jenee dUra dUranA dezomAMthI AvI darzanano lAbha lIdho che ane le che. ame paNa A prAcIna tIrthanA darzanane lAbha levA khAsa bhalAmaNa karIe chIe. A pramANe mahArAjA saMpratinA samayanuM mALavAnA eka prAcIna tIrthanuM saMzodhana cAlu ItihAsane puSTi Ape che. sababa ahIMnI pratimAo mahArAjA saMpratinI nizAnIovALI che, je saMpratinA astitvanA dArzanika purAvArUpa che. saMvata 191 mAM amene (lekhakane) prAcIna aitihAsika saMzodhananA aMge zrI alIrAjapura saMghanuM AmaMtraNa maLavAthI amAre tyAM traNa-cAra vakhata javuM paDayuM hatuM. jemAM amArA saMzodhanane pariNAme A tIrtha lagabhaga traNa hajAra varSo pUrvanuM prAcIna dekhAyuM. lagabhaga aDhI mAIlanA gherAvAmAM maMdironA khaMDiyere dekhAyAM. keTalAka khaMDiyere.
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrAT sa'pratinI sAbitInA dAnika purAvA : zrI lakSmaNI tIrthaM 363 upara mAgadhI ane pAlI bhASAnA zilAlekhA kAtarelA dekhAyA, temaja bAvana jinAlayanA khaMDiyeranI khurasIo paNu dekhAi. A sthaLe prAcIna kALamAM eka bhavya zahera hAya evu amAne kha'DicerA uparathI dekhAyuM. A uparAMta sanAtana dharmanI keTalIka prAcIna kha'Dita pratimAo paNa amArI najare caDhI, jemAM zrI hanumAnajInI eka bhavya kha'Dita pratimA tathA rAdhAkRSNanI paNa eka pASANumAM kAtarelI pratimA hatI. e sivAya eka vAvamAM uttama nakazIkAmavALu bheAMyaruM' amAne dekhAyuM ke je bhoMyarAnAM sa MzodhananI khAsa jarUriyAta che. tevI ja rIte ahIM eka bIjI UMDI vAva mATIvaDe pUrelI dekhAi. A sivAya ahIMnA bhIllo pAse tapAsa karatAM jaNAyuM ke AvI prAcIna mUrti tA AkhAye mALavAnA khetarAmAMthI maLI Ave tema che. temAMnA vRddhoe ameAne jaNAvyuM ke amArI mAhitI pramANe muslIma rAjyAmala agAu mALavAmAM te pAMca pAMca gAunA atare AvAM maMdirAnI hAramALA hatI. A tIrthanA sa Mzodhanane aMge ameAe alIrAjapura zaheramAM paNa bhramaNa karyuM. tyAMthI amAne mAhitI maLI ke A zahera A sthaLe lagabhaga 150 varSa thI mahAdevanA maMdiranA kAraNe vasyuM che. alIrAjapura narezanA pUrvajo ahIM nitya mahAdevanAM darzane AvatA hatA. temaNe daivI AjJA pramANe Ajanu alIrAjapura zahera vasAvyuM che ke jyAM pUrve phkta jaMgala ane mahAdevanu maMdira hatuM. A zahera ane rAjyamahela AdinA bAMdhakAmamAM lakSmaNInA khaMDiyerAnA pattharAnA chUTathI upayoga karavAmAM AvyeA hatA. seMkaDA ghareAmAM A kAraNIvALA patthara tyAMsudhI vaparAyA ke tenI mAtra nizAnIe ja khaDiyera tarIke kAyama rahI. A pramANe lakSmaNInA vaparAelA pattharA amAne batAvavAmAM AvyA, je uparathI amArI mAnyatA vadhu dRDha thaI ke A tIrtha saiA rAjakALa daramiyAna pUrNa udayane pAmeluM, samRddhivAna ane vizALa gherAvAvALuM hAvu joie, ke jyAM echAmAM ochAM sA madiza hAvAM joIe. tevI ja rIte ahIMnI ( mALavAnI ) bhUminA khAMDiyera dekhAtA maMdirAnI najadikamAM athavA teA khetImAM kUvAkAMThe maMdiranI pratimA temaja kiMmatI khajAnA laDArelA hAvA joIe. Ane lagatA amArA sa MzAdhanane lagatA TUMkA riporTa mukhai samAcAra ane anya patrakadvArA ghaNI vakhata bahAra paDyA che, jenA aMge Aje A tIrtha eka Adaza tIrtha banyu che. A tIrthane a Mge aitihAsika purAvAo-- "6 nAmanA graMthanA AThamA taraMgamAM A tIrthane lagatI nIce pramANe nAMdha maLI Ave che. A graMtha ratnama'Dana gaNInA racelA che. ,, sukRta sAgara vikrama saMvat 1340 nA mahA suda pAMcamanA divase AMjhaNa kumAre AcArya zrI dharmaghASasUrinA upadezathI mAMDavagaDhathI eka saMgha kADhela, je saMgha kumAranA meAsALa khAlapura thai
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 samrATuM saMprati. citeDagaDha giranAra, siddhAcala (zatruMjaya), pAlaNapura, prabhAsapATaNa, karNAvatI, traMbAvatI ane godharA thaI "lakSamaNapura" (lakSamaNa) Avela. ahIMnA jaina saMghe tenuM suMdara svAgata karyuM hatuM. A saMgha ahIMthI pAcho mAMDavagaDha gayo hato. A jhAMjhaNa kumArane janma alIrAjapura sTeTanA nAnapura gAmanA dedAzA nAme esavALanA putra pethaDakumArane tyAM thayA hatA. pAchaLathI pethaDakumAra mAMDavagaDhanA maMtrI banyA hatA. A saMghamAM lagabhaga aDhI lAkha yAtrALuo hatA. saMghanI nimaMtraNa patrikAo dezadezAvaramAM mokalavAmAM AvI hatI. saMghamAM bAra daherAsare, bAra hajAra gADAM ane bAra saMghapatio hatA. pacAsa hajAra piThIyAo hatA. taMbuo vigere sAmAna upADavA mATe 1200 khaccara tathA UMTe hatAM. saMghanI rakSA mATe mAMDavagaDhanA rAjAe "khela' nAmanA maMtrIne tathA "sIdhana" nAmanA senApatine be hajAra gheDesvAra ane eka hajAra sainiko sAthe mokalyA hatA. je samaye ati dhAmadhumapUrvaka A saMgha lakSamaNInI yAtrAe AvI pahoMce te samaye temAM sAta lAkha mANasa hatA. A pramANe AvA moTA saMghanI suMdara vyavasthA lakSamaNInA saMghe karelI. sujJa vAcaka, uparokta lakhANamAM lakSamaNInA mahAjane vi.saM. 1347mAM yAtrAe Avela saMghanI vyavasthA karyAnI hakIkata jANa chatAM te samaye ahIM zrAvakonAM ghara keTalAM hatAM, devamaMdire keTalAM hatAM, A zahera kevuM hatuM vigere saMzodhananI jarUriAta jaNAI. jenA aMge tapAsa karatAM munizrI jayAnaMdaracita "nimADa pravAsa gItikA" nAmanA graMthamAM vi. saM. 14ra7 nI sAlane eka lekha lakSamaNanI yAtrAnI neMdhane lagate maLI AvyuM. jemAM jaNAvyuM che ke "vikrama saMvata 14ra7 mAM mAgasara vada trIjanA divase meM ahIMnI yAtrA karI che. te vakhate lakSamaNIpuramAM 101 derAsaro hatAM, be hajAra zrAvakonAM gharo hatAM ke je zrAvako zrama pAsaka, dhanadhAnya ane kanakanA bhaMDArothI bharapUra ane samRddhizALI hatA." pithaDakumAre lakSamaNa tIrthamAM eka deharAsara baMdhAveluM che ke je deharAsara eNe mALavAmAM baMdhAvela coryAsI deharAsaro paikInuM eka che. A pramANe vikrama saMvata 147 sudhI mALavAnI prAcIna tIrthabhUmi temaja tIrtha maMdiro AbAdImAM hatAM nAma tene nAza -- paMdaramI sadIthI sattaramI sadI sudhImAM muslIma rAjyakartAonA dharmajhanunane laI dilhIthI-gujarAta ane kAThiyAvADa sudhInA devAla temaja pratimAonAM khaMDana thayelAM jemAM dharmabhUmi mALavAnuM evI rIte te chedana (nAza) thayuM che ke tyAMnA dharmapremI mahAjane lehInAM chevaTanAM TIpAM sudhI dharmanuM rakSaNa karI, prabhAvazALI pratimAone bhUmimAM bhaMDArI dharmanI geravatA sAcavI hatI.
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ , samrAT saMpatinI sAbitIne dArzanika purAvo zrI lakSmaNI tIrtha 365 AnA aMge vartamAna purAtatvazedhaka saMsthAone ame bhArapUrvaka jaNAvIe chIe ke teo pitAnA saMzodhakone lakSamaNItIrtha mekale. temanA saMzodhanamAM samasta mALavAmAM prAcIna kALe dharmavaibhava kevo hatuM tenI khAtarI thaze eTaluM ja nahi paraMtu mahArAjA saMpratinA samayanI seMkaDe nahi paraMtu hajAro pratimAo bhUbhaMDAramAMthI prApta thaze. samrATa saMprati saMbaMdhI jena graMthomAM ghaNuM ullekha che te paikI keTalAka amo rajU karI gayA chIe. eka vadhu purAvo A rahyo. mahArAjA saMpratinI gati temaja dharmapracArane aMge " zrI saMprati nRpati caritram " nAme manI samAti 42ti si or : dAnapAtraM ca tasyApi, shraavkshraavikaajnH| svAminAsyAyi tadvatsa!, gaccha tvamapi tatpatham // 1 // anuzAsti gurostAM sa, nivRtteH padavImiva / AdAya paramAnanda-mano dharmamapAlayat // 2 // AryAnAryeSu dezeSu, hRdayasthAnake nRNAm / svAmAjJAmiva samyaktva-muvApAvarddhayacca saH // 3 // zrIsaMpratiH kSitipatirjinarAjadharma, samyaktvamUlamamalaM paripAlya samyak / bhUtvA divaH zriyamathAnupamAmanayAM, mukti gamiSyati zubhaikamatiH krameNa // 4 // samyaktvaratnaM tadidaM vizuddha-mAsAdya yuSmAbhirapIha bhvyaaH| svaputravanirmalacittaraGgaiH, pAlyaM sadA nivRtimAptukAmaH // 5 // pIyUSodarasodarairjalabharaiH puSNantu vArdA dharAM / nityaM nItiparAyaNA nRpatayo bhUmImimAM vibhratAm / / dhAtrI dhAnyavatI bhavatvanudinaM lakSmIrjanAnAM gRhe / / zreyaH zreNiniketanaM vijayatAM zrIjainadharmaH sadA // 1 // sUryAcandramasau pradakSiNayato yAvat suvarNAcalaM / yAvajchIjinacaityamaNDanavatI sarvasahA rAjate / tAvat saMpratibhUpatervijayatAM samyaktvapUtAtmanaH / samyaktvapratibodhakAri bhavinAmetacaritraM kSitau // 2 // -
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ khaMDa 6 ThTho. prakaraNa 1 luM. aurya sAmrAjya patananA mArge. I. sa. pUrve ra03 thI 156, vIra nirvANa 3ra3 thI 390 sudhI 47 varSane maurya sAmrAjyane saMkSipta itihAsa. mArya mahArAjAo mahArAjA dazaratha I. sa. pUrve 203 thI 188H 15 varSa. mahArAja zAhIsuka I. sa. pUrve 188 thI 179 : 9 varSa. mahArAjA vivarmA I. sa. pUrve 179 thI 171 : 8 varSa. mahArAjA zatadhanuSya I. sa. pUrve 171 thI 163: 8 varSa. mahArAjA hadatha I. sa. pUrve 10 thI 15 7 varSa yugapradhAna AcAryo zrI guNasuMdarajI mahArAja vIranirvANa 201 thI 35 (4 varSa) . niga vyAkhyAtA zrI kAlakAvArtha vi. ni. 375 thI 37(1 varSa) . A baMne AcAryo paikI zrI kAlakAcAryanA samayamAM eTale vIranirvANa 370 mAM maurya sAmrAjayano aMta AvyuM. jena kALagaNanA pramANe maurya vaze 160 varSa magadhanI rAjyagAdI upara rAjya karyuM. tenA chellA rAjA bRhadaIne tenA senApati puSyamitre mArI magadha sAmrAjyanI rAjyagAdI hastagata karI, jeno ullekha "ticeMgAlI pAya"nI nIcenI gAthAmAM mAluma paDe che.
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ marya sAmrAjya patanA mArge jaM ravaNi siddhigao, arahA titthaMkaro mahAvIro / taM syaNimavaMtIe, abhisitto pAlayo rAyA // pAlagaraNNo saDi, puNa puNNasayaM viyANi gaMdANam / muriyANaM sasiyaM, paNatIsA pUsamittANam( tassa ) // prabhu mahAvIranA nirvANanA divase pAlaka rAjAne rAjyAbhiSeka thaye. pAlaka rAjA 60 varSa, nandavaMza 150 varSa. maryavaMza 160 varSa. bAda puSyamitre magadhanI rAjyagAdI prApta karI ane 35 varSa sudhI rAjya bhogavyuM. mahArAjA dazarathane jagatanA ItihAsakAro samrA azokanA putra tarIke varNave che. che ke te bAbatamAM amane zaMkA rahe che. tenA aMge be mata hovA chatAM jyAre bahumati samrATa azokanA putra tarIke ane samrAT saMpratinA kAkA tarIke tenI tarapheNamAM jAya che tyAre amAre paNa e ja vastu grahaNa karI bahumatine mAnya rAkhavAnI jarUriyAta upasthita thAya che. A mahArAjA dazarathe mArya sAmrAjyanI rAjyagAdI, mahArAjA azokanA jIvanakALa daramiyAnamAM paNa magadhanA sUbA tarIke I. sa. pUrve 257 thI bhegavavI zarU karI hatI. . sa. pUrve 235 mAM mahArAjA azokane svargavAsa thatAM mahArAjA saMpratine rAjyagAdI maLI chatAM paNa mahArAjA saMpratinA svargavAsa paryata samrA saMpratinA pratinidhi tarIke temaNe ja svataMtrapaNe magadhanI gAdI bhegavI. tyArabAda samrA saMpratine svargavAsa thatAM I. sa. pUrve ra03 thI 188 sudhI temaNe magadha samrATa tarIke gAdI bhegavI. eTale magadhanI rAjyagAdI bhegavavAne 69 varSa jeTalA dIrgha samaya sudhI kaI paNa bhAgyazALI thayuM hoya te te mahArAjA dazaratha ja hatA. - I. sa. pUrve 203 mAM jyAre mahArAjA dazarathane rAjyagAdI maLI tyAre te vRddha avasthAmAM hatA chatAM temanA rAjyahakkane mAna ApavA khAtara ja rAjyagAdI temane suprata karavAmAM AvI hatI. kharI rIte te rAjyavahIvaTa anya rAjyaputre ja saMbhALatA hatA. mahArAjA saMpratinI AjJAthI avantInI gAdI zAlIsuka saMbhALatA hatA. mahArAjA saMpatinA svargavAsa pachI saMprati mahArAjAnA yuvarAja kumAra vRSabhasenane avantInI rAjyagAdI prApta thaI. zAlIsuka sAthe vRSabhasenane aNabanAva rahevA lAge, jenA ge yuvarAja vRSabhasena, mahArAjA saMpratinA svargavAsa pachI pazcimottara prAMtamAM baLa jAgatAM tyAM jabarajasta sainya laI
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati baLavAnI zAMti arthe gayo ane te zAMtinAM eThAM nIce paMjAbamAM ja savataMtra rAjya jamAvI tyAM rahyA. bAda I. sa. pUrve 188 mAM mahArAjA dazarathanuM ati vayovRddha avasthAe mRtyu thatAM zAlIsukane magadhanI rAjyagAdI prApta thaI eTale samrA saMpratino yuvarAja vRSabhasena paMjAbathI avantI pAcho pharyo ane avanIpati tarIke avantInI gAdI saMbhALI lIdhI. - A pramANe magadha sAmrAjyamAM rAjavIpadane aMge kalaha uddabhavavA ane zamavA lAgyA paNa tenuM sAruM pariNAma na ja AvyuM. A AMtarika kaleza, kusaMpa ane nirbaLatAnI mAhitI pazcimettara pradeza sudhI pahoMcI, jene lAbha paradezI rAjyasattAoe levA mAMDyo. magadha sAmrAjyane tAbe rahetA keTalAka khaMDiyA rAjAo paNa svataMtra banyA, ane tyAM jenuM jera phAvyuM tyAMnA mulake lazkarI baLe ane zAma, dAma ane bhedanI rAjanItie pacAvatA gayA. AvI rIte phAlela-phUlela magadha sAmrAjyano samrA saMpratinA svargavAsa bAda mAtra 47 varSamAM ja e te karuNa aMta Avyo ke tenA chellA mahArAjA bRhadArthanuM tenA senApati puSyamitre dharmajhanUna ane rAjyabhathI prerAI khUna karyuM ane rAjyagAdI prApta karI. " nAma tene nAza" e kahevata anusAra magadha sAmrAjyano karuNa aMta Avye. patanane lagata ItihAsa ame have pachInA prakaraNamAM rajU karIe chIe.
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 2 ju. mahArAjA dazarathane mairyasamrATa tarIke rAjyAmala. I. sa. pUrve 203 thI 188 15 varSa. magadha sAmrAjyanI gAdI upara pAMcamA samrA tarIke vayovRddha mahArAjA dazaratha AvyA ke jeNe magadhanA pratinidhi tarIke magadha sAmrAjayane vahIvaTa 54 varSa sudhI te bhegA hate. samrA saMpratine svargavAsa thatAM rAjyanA hakadAra tarIke temane magadha sAmrAjyanI gAdI maLI hatI. A mahArAjAnI vayevRddhAvasthAne lAbha laI kaliMga jevo baLavAna prAMta cetarAja nAme kaliMgapati( tenA rAjyAmala daramiyAnamAM )nI kunehathI svataMtra thayo ane kaliMga prAMte punaH svataMtratA prApta karI. A hakIktanI agene eka zilAlekha hAthIguphAmAMthI nIce pramANe maLI Ave che - "namo arahantAnam / namo savasidhAnam / airena mahArAjena mahAmeghavAhanena vetarAjavasavadhanena pasatha-subhalakhanena caturaMtaluThitaguNopahitena kaliMgAdhipatinA siri / hena ? " (paMDita sukhalAlajIdvArA saMdhita zilAlekha, paMkti 1.) kaliMganI gAdI upara tyArapachI trIje mahAbaLavAna khAravela nAme rAjA thayo ke je jainadharmano mahAna upAsaka hato. teNe kaliMganI hAthIguphAnI TekarIomAM zilAlekha ketarAvanAra rAjavI tarIke sArI prasiddhi prApta karI che. kaliMga dezamAM Avela khaMDagiri ane udayagirinI prAcIna aitihAsika guphAonA prAcIna zilAlekhonI hAramALAonuM ItihAsavettAoe saMzodhana karI khAtrIlAyaka
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATuM saMprati. pramANabhUta abhiprAya darzAve che ke bhAratavarSamAM A kALa pUrve mUrtipUjA vidyamAna hatI ane jainadharme bhAratamAM suMdara sthAna prApta karyuM hatuM. A hakIktane aMge savistara varNana ame puSyamitranA rAjyAmala daramiyAnamAM rajU karIzuM. | mahArAjA dazarathanA amala daramiyAnamAM vaizAlInAM rAje svataMtra thayAM tevI ja rIte mairya sAmrAjya upara pazcimottara pradezadvArA grIkee paNa AkramaNa zarU karyuM, paraMtu vIra rAjaputra jhalake tene sAmane karyo. jhAleke mirya mahArAjA azokane kAzamIrI rANInA udarathI utpanna thayela rAjakuMvara hatuM, ke jene mahArAjA azokanA jIvanakALa daramyAnamAM je kAzmIranA rAjA aputra marI javAthI tenA dohitra tarIke kAzmIranI rAjyagAdI maLI hatI. - A rAjaputra jhAleke magadha sAmrAjya upara caDhI AvatA grIkallAne bahAdurIpUrvaka kAzamIranI sarahada para rokI daI grIka senApatine parAjIta karyo, ane magadha sAmrAjya upara talapI rahela yavanarAjavIonI nema UMdhI vALI. je A kALe yavana rAjasattAne vara rAjaputra jhAleke kAzmIramAM mahAta na karI hota te magadha sAmrAjyano aMta jaladI Avata; kAraNa ke yavana senApatinuM baLavAna lazkara vizeSa pramANamAM ane susajijata hatuM. rAjyasattAnA AMtarika khaTapaTanA bhAga tarIke AMdha Adi mahAbaLavAna prAte paNa svataMtra thaI gayA. AMdhra prAMtanI svataMtratA prApta karanAra zrImukha nAme zUravIra AMdhrapati rAjA hatA. tevI ja rIte bIjA aneka prAMtae potapotAnI svataMtratA prApta karavA prayAso karyA ane temAM teone saphaLatA maLI. mahArAjA dazarathe pitAnI amara nAmanA tarIke nAgArjunanI pahADI guphAo AjIvikene raheThANa tarIke dAnamAM ApI dIdhI, temaja AjIvikene temaNe sArA pramANamAM dAna karyuM hatuM, jene zilAlekha nAgArjunanI pahADI guphAo upara vartamAna kALamAM daSTibecara thAya che ke je mahArAjA dazarathanA astitvanI ane dAnavIrapaNAnI mUgI sAkSI pUre che. mahArAjA dazarathanA A pramANe 15 varSanA rAjyAmala daramiyAnamAM magadha sAmrAjya patananA mArge vaLyuM. temane svargavAsa thatAM magadhanI rAjyagAdI mahArAjA saMpratinA putra zAlIsukane maLI. []))
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3 ju. mahArAjA zAlIsuka (I. sa. pUrve 188 thI 179 9 varSa) mahArAjA zAlIsuka samrA saMpratinA putra thatA hatA. jo ke magadha sAmrAjyanI gAdI upara yuvarAja vRSabhasenane saMpUrNapaNe adhikAra hatuM chatAM kuTuMbakalezanI zAMti arthe vRSabhasene zAlIsukane magadhanI rAjyagAdIne haka suprata karyo ane pote avantIpati tarIke avantImAM rAjya karavA lAgyA. eka aMgreja ItihAsakAra jaNAve che ke A zAlIsuke pitAnA vaDIla baMdhunuM khUna karI magadhanI rAjyagAdI prApta karI hatI jene lagato ullekha nIce pramANe che - " ijAtaraM tAjuM teti (? daravAri?) kathid Th"_Bern Brihatsamhita, rAjyabhanA aMge mAryo rAjavIonI AMtarika sthiti ghaNI ja zocanIya thaI paDI ane tene pariNAme miryasamrAjyanA pAyAmAM lU lAgavA mAMDyo hato. kAzmIrapradeza magadha sAmrAjyathI azokanA samayamAM ja jude paDI gayo hate. kAzamIrapati jhAlake grIka sinyane magadha upara caDhI AvatuM rokI dIdhuM kharuM, paraMtu ekalA kAzmIrapati mATe A kArya atizaya jokhamadArIbharyuM hovAthI teNe kAzamIranI sarahadanI majabUtAI karI magadha upara thatI caDhAI aTakAvI, paraMtu te paMjAba sudhI jaI baLavAnI zAMti karI zakyo nahi. Ane pariNAme A kALe siMdhu nadInI sAmI pAranA pradeza jevA ke aphaghAnIsthAna, kaMdahAra ane IrAna Adi aneka pradeza svataMtra thaI gayA. avantIthI paMjAba sudhInI sarahada upara kAbU meLavavA vRSabhasene himmata karI ane temAM te phALe. * A ItihAsakAra bhale Ama jaNAvatA hoya chatAM amAro A bAbatamAM matabheda che. ame temanA maMtavya sAthe sahamata thaI zaktA nathI. phekhaka,
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 samrAT saMprati A kALe kAzmIrapati mahArAjA jhAleAke AMtarika kuTuMmakalahanA lAbha lai kAnsakubja prAMta upara caDhAI karI temAM te vijayI thatAM kAnyakubjane kAzmIra sAthe joDI dIdhuM. A pramANe A prAMta paNa magadhathI svataMtra thayA. mahArAjA zAlIsuke jainadharmanA pracAra arthe puSkaLa prayatnA jArI rAkhyA hatA, chatAM temAM tene jaza maLye nahi. A rAjAnA samayamAM yavanA, mlecche ane grIka leAkeAe pharIthI AkramaNa karyuM. zrIka senAdhipati eiTayeAkasa dhI greTe peAtAnI zaktizALI grIka senAnI sahAyathI hiMdukuza parvatane oLaMgI bhArata upara AkramaNa karyuM. jemAM gAMdhAranA rAjA subhAgasena sAthe bhayaMkara yuddha thayu' ane pariNAme banne jaNAe saMdhI karI. A sadhIne pariNAme grIka senAdhipatine lagabhaga doDhasA hAthIonI saMkhyA prApta thaI. tyArakhAda A vIra senAdhipatie sakhInI paravA na karatAM dUra dUranA prAMtA suSI AkramaNa karyuM hatuM. 'gAgya sahitA 'nA kathanAnusAre sAketa, pAMcAla tathA mathurA teNe hastagata karyAM. eTaluM ja nahi paNa magadhasAmrAjyanI rAjadhAnI pATaliputra athavA kusumapura upara paNa teNe pAtAnA vAvaTA pharakAvyA hatA. paraMtu A grIka senApatinI hakumata vadhu vakhata TakI zakI nahi. temAM paraspara AMtarika kalaha jAgatAM tene yuddhamAM utaravuM paDayuM, ane tenA piraNAme grIka leAkeAne turatAturata bhAratanA tyAga karI javA paDyo. " maLyuMleze na sthAnti, patranA yuddhadumelaH | teSAmanyonyasaMbhAvA ( 1 ) bhaviSyanti na saMzayaH // AtmacakrotthitaM ghoraM yuddhaM paramavALayuM " || || " tato. yuvazomAM, pavananAM pakSiye / saMte ( ? ) sasarAnAno,maviSyanti na saMzaya: " || 2 || A grIka leAkA jo ke AMtarika khaTapaTane aMge A samaye bhAratanA tyAga karI cAlyA gayA; paraMtu tenA AkramaNudvArA bhAratasAmrAjyanuM. siMhAsana DAlAyamAna thayuM. khAdI AkramaNunA cage rAjyanI vyavasthA anyasthita thaI paDI. vaLI gAMdhAra, kAzmIra, kaliMga ane AMdhra jevA cAra khalIi rAjya mA sAmrAjyathI judAM paDI tadna svataMtra thaI javAthI magadhasAmrAjyanA pAyA hacamacI gayA. mahArAjA zAlIsukanA 9 varSa sudhInA rAjyAmala daramiyAna mArya sAmrAjyanA sAMdhA vizeSa DhIlA thaI gayA.
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 4 chuM. chellA traNa rAjAe ( 1 ) mahArAjA devavAMnA rAjyAmala ( i. sa. pUrve` 179 thI 171 : 8 va ) A mahArAjAnA kauTuMbika saMbaMdhanI saMpUrNa mAhitI maLatI nathI chatAM teo magadhanI gAdInA hakadAra rAjyaputra hatA evI mAhitI maLe che. enAM nAmA judA judA graMthakArA nIce pramANe rajU kare che: devadharmAM, sAmadhAM ane sAmavamAM.' 6 A mahArAjAnA amala daramiyAnamAM cavanAnu`I AkramaNa pUrajosamAM thayu. ekaTrIyAnA rAjA DemeTrIyase bhArata upara AkramaNa karyuM, jene pariNAme teNe pazcimeAttara bhAratanA ghaNA prAMtA hastagata karyA. A mahArAjAnA 8 vaSaeNnA rAjyAmala daramiyAnamAM pazcimeAttara prAMta sivAya koipaNa rAjyasattAe svataMtratA prApta karyAnA itihAsa maLatA nathI; tema ja AMtarika kalaha ke maLavAnI noMdha paNa itihAsane pAne noMdhAI nathI. A pramANe 8 varSa rAjya bhAgavI emanA svargavAsa thatAM magadhanI rAjyagAdI upara zatadhanuSya nAme rAjA rAjyArUDha thaye X X X ( 2 ) mahArAjA zatadhanuSya ( I. sa. pUrve 171 thI 163 7 8 va ) A mahArAjAnA rAjyAmala daramiyAnamAM pazcimAttara bhArata upara grIka lIkAe peAtAnuM zAsana sArI rIte jamAvyuM. DemeTrIyase paNa pAtAnA aDDo ThIka jamAnye hatA. A rumeTrIyasa ghaNuA pratApazALI rAjA hatA. teNe akbAnIsthAna ane bhAratamAM pAtAnA nAmathI aneka nagaro sthApita karyA. prAcIna AkreAzIyAmAM * DemeTrIyasa peAlIsa ' * nu smIthanA ' arlI hIsTrI oNph inDIyA ' pU. 237,
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 samrATa saMprati. nAme eka nagara hatuM. pataMjalita "mahAbhASya" anusAra vIra dezamAM paNa dAtAmitrI" nAme eka nagarano ullekha maLe che ke je dAtAmitrI DemeTrIyasanA nAmane apAMza zabda che. A pataMjali muni "zaMgavaMzIya puSyamitra" nA samakAlIna hatA. A pramANe grIkalekAe bhAratanA pazcimottara prAMte upara pitAno adhikAra sudaDha rIte sthApyo. tevI ja rIte vidarbha deza paNa A kALe svataMtra thaye. A uparAnta aneka prajAtaMtrI rAe paNa pitAnI svataMtratA punaH prApta karI. ( A pramANe mahArAjA zatadhanuSyanA amala daramiyAna magadha sAmrAjyanuM dinaparadina patana thatuM gayuM. (3) chellA samrATa mahArAjA bRhadartha ( I. sa. pUrve 13 thI 150 varSa) mahArAjA bahadartha zatadhanuSyanA bhAI thatA hatA. teo maryavaMzanA chelA samrATuM hatA. emanA kALamAM morya sAmrAjyanuM patana cAlu ja rahyuM jene teo rokI zakyA nahi. aMtamAM A mahArAjAnA senAdhipati puSyamitre mahArAjA bRhadarthanuM dharmajhanUna ane rAjyagAdInA lebhe khUna karyuM ane pote rAjyArUDha thayA. magadhanI zaktizALI senA upara puSyamitranuM saMpUrNa Adhipatya hatuM ane tethI ja te phALe. A rIte magadha sAmrAjyano I. sa. pUrve 156 kahetAM vIranirvANa 370 mAM, 16 varSanA rAjyAmala bAda aMta Avyo. A pramANe puSyamitra rAjyArUDha thavAthI mairyavaMzanI rAjyagAdI IMgavaMzamAM gaI. jagatanA ItihAsakAro zRMgavaMzanA rAjA puSyamitrano ItihAsa vizALa nathI ema jaNAve che, paraMtu jainagraMthakAree A puSyamitra rAjana munihaMta rAjA tarIke ItihAsa savistarapaNe Alekhelo che je ame have pachInA khaMDamAM rajU karIe chIe, juo "polITikala hIsTrI epha ensanTa inDIyA " kartA rAyacaudharI, pU. 25. .
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ ugatI vAna prajA 6 vI. A na NakAro zrI maheAdaya presa-bhAvanagara. kAzmira sAmA jya morca khAM sAmrAjya sA prA kya ye sAmrAjya nI paDatI svAtaM tra prajA samrAT saMprati vIra nirvANa 400 nA gALAmAM mo` sAmrAjya paDatI darzAvanArA nakaze.
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ khaMDa7 mo. prakaraNa 1 luM. munita kala'kIsvarUpI rAjA puSyamitra athavA bRhaspatimitra, i. sa. pUrve 156 thI 121, vIranirvANa 370 thI 405 : 35 va I. sa. pUrve trIjA saikAthI prAraMbhI AThamA saikA sudhI bhAratavarSa jainadharmanI saMpUrNa asara nIce hatuM. tyArapUrva bhAratamAM yajJAdi kriyAkAMDa karanAra brAhmaNa bhASyAnu vizeSa jora hatu. A kALane 'sanAtana yuga ' tarIke sa MbedhavAmAM AvatA hatA. A samaye yajJAdi kriyAkAMDAnuM jora ( jemAM pazukhali-pazuhiMsA paNa thatI) vadhI paDayuM hatu. AvA pazuyajJA rAjayajJA tarIke sanAtana dharmI rAjAonA rAjadarabAramAM khUba josathI pracalita thayA hatA. jemAM dharmane nAme, deva-devIone prasanna karavA arthe seMkaDA avAk pazu-prANIonu balidAna apAtuM hatuM. A viSayane lagatuM varNana ame agAunA khaDAmAM karI gayA chIe. trevIsamA tIrthaMkara zrI pArzvanAtha ke jeo I. sa. pUrve 800 nA gALAmAM thayA hatA temanA dharmaprabhAve tema ja tyArapachI temanI pATe thaelA jJAnI munimahArAjanA puruSAthI pracAsAdvArA jainadharma rASTradharma tarIke pharIthI pagabhara thayA. prabhu mahAvIranA samayamAM jainadharmanuM tattvajJAna vedAnta sAthe sarakhAvatAM sarvottama puravAra thayuM ane vedAntI manuyAyIo paNa jainadharma pratye AkarSAyA. mahAvIranA prathama ziSyapadanuM mAna prApta karanAra IMdrabhUti gaNadhara ( gautamasvAmI ) ane tyArapachI bIjA dasa paMDitA pazu dvija jAtinA hatA. teoe vedAnta dharmanA tyAga karI jainadharma nA svIkAra karyAM hatA
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati ane sAthosAtha pitAnA 4,400 jeTalA yajJapAraMgata karmakAMDI ziSyane jenaSamAM sAdhuo banAvyA hatA. tyArabAda prabhu mahAvIranA vihAra ane vIratAbharela upadezane pariNAme 14000 sAdhue jenadharmanI goravatA vadhAranAra thayA jemAMne ghaNe moTe bhAga paNa vedAMtavAdI paMDitene ja hate. prabhu mahAvIranI pUrve jainadharmamAM dIkSA lenAra buddhakIrti nAme jainamuni ke jeo pAchaLathI baddha dharmanA sthApaka banyA hatA teoe paNa A yajJAdi kriyA para jhuMbeza uThAvI hatI. pAchaLathI teoe mAMsAhArI dharma(beha dharma)nI sthApanA karI hatI ane mAMsAhArane aMge "marelAM prANIonuM mAMsa khAvAmAM pApa nathI" e siddhAMta prarUpe hate. bAkInAM mahAtra jenadharmane maLatAM ja hatAM ane teone pratibaMdha paNa te ja pramANe hate. gRhatyAga karyA pachI maitamabuddhanuM prathama yazasvI kArya e hatuM ke " tyAgI rAjakumAra tarIke temaNe rAjagRhInI rAjyagAdI upara birAjamAna thaela rAjA biMbisAra uke zreNika mahArAjAnA darabAramAM jaI, rAjyAbhiSeka nimitte thatA bhayaMkara payajJane virodha karI, yuktipUrvaka upadeza ApI te bhayaMkara rAjayajha baMdha karAvyo hato. tyArabAda bhAratanA rAjavIo prabhu mahAvIra ane tatpazcAtanA jainaprabhAvika saccAritrazIla sUrIzvaranA upadeza ane samAgamathI jainadharmAnurAgI banyA ane jenadharma bhAratamAM rASTradharma tarIke potAne vijayadhvaja pharakAvya. jagatamAM "caDhatI ane paDatI" nI ghaTanA darekanA mATe nirmANa thaelI vastu che te pramANe A samaye paNa banyuM. magadha sAmrAjyanA rAjavIonA keTuMbika kalezane lAbha vedAMtavADhI samAje lIdhe ane sanAtana dharmanA punaruddhAra mATe zAma, dAma ane bhedanI rAjyanItine Azare lIdhe. rAjyadarabAramAM rAjyapurahita tarIke sAruM mAna dharAvatA "puSyadhAma" nAme purohitane chANAsamAje vedAMta dharmanA pracAranuM kArya jesabhera karavA ane A AvelI takane lAbha levA sUcavyuM. pariNAme gupta yUharacanAo cAre dizAe cAlu thaI. mukhyadharma purehitano putra "puSyamitra" magadhanA lazkarane mukhya senAdhipati hate eTale tenA kAbUmAM AkhuM lazakara hatuM. purohita puSyadharmAnA kuTuMbamAM thatI dhArmika carcAnI asara tenA putranI rageragamAM vyApelI ja hatI, jethI tene dharmajhanana pragaTayuM. eka to e pate zaravIra hatuM ane bIjuM samasta lazkara enA tAbAmAM hatuM tethI taka joI
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahita kalakIpa rAjA puSpamitra athavA bRhaspatimitra eNe dharmajhananathI prerAI rAjA bRhadArthanuM khUna karyuM ane magadhanI rAjyagAdI hastagata karI. A ghaTanA I. sa. pUrve 156 eTale vIra nirvANa saMvata 370 mAM banI hatI. - A kALa sudhI je ke bhAratamAM jainadharme pitAnuM sAmrAjya jamAvyuM hatuM chatAM sanAtanI maMdiro tathA sAdhu-saMtene jarA paNa herAnagati pahoMcADI hatI nahiM; kAraNa ke janasAdhuo AtmaparAyaNa hovAthI dharmajhanunathI dUra ja rahyA hatA. mairya rAjAo jene hovA chatAM sATha hajAra brAhmaNone niyamita bhejana ApatA hatA. A brahmajananI zarUAta mahArAjA caMdraguptanA rAjyakALathI ja paMDita cANuye cAlu karAvI hatI ane te samrATuM azakanI rAjyakALa sudhI cAlu rahI. je ke mahArAjA caMdragupta custa jaina hatuM chatAM te praNAlikA teNe piSI hatI. A saMbaMdhamAM paMDita cANakya potAnA arthazAstramAM jaNAve che ke "maurya caMdragupta kaTTara jena hatuM ane jenamaMdire tarapha enI akhUTa bhakti hatI. 80 karoDa sonaiyAnA kharcathI eNe devamaMdire bAMdhyAM hatAM. enA samayamAM koI zakha devamaMdiranI AzAtanA to zuM paNa tenI viruddhamAM kaTu zabda bolato to te bolanAra daMDane pAtra thatuM ane tene sajA paNa thatI." juo, A vAkaya-gorAvaraityAnAM samaraMmati (kauTilya artha zAstra, khaMDa 3 je, prakaraNa 18 muM.) A pramANe jina dharmanA custa maryavaMzI rAjavIoe paNa brAhmaNabhASya samAja paratve ucca keTInuM mAna dharAvI niyamita brahyAjananA aMge gAmegAma annakSetra cAlu karyA hatAM ke jene 60,000 brAhmaNe lAbha letA hatA. brahmajananA annakSetranI utpattinuM rahasya - A brahmajananA rahasya viSe vicAra karatAM jANavA maLe che ke prabhu zrI mahAvIranA samayamAM dIkSita thaela sAdhuone 14,000 ne saMpradAya hato, jemAMthI lagabhaga 9,000 uparAMtanI saMkhyA dvija jAtinI hatI. vedAntavAdI brAhmaNabhAnI saMkhyA lagabhaga 60,000 jeTalI hatI ke jeone nirvAha rAjyAzrayathI, bhikSAvRttithI yA dharmopadeza karavAthI thato hate. jainadharma rASTradharma banavAthI ane AtmahitAthI vedAMtavAdI paMDita uparAuparI jenadharmamAM dIkSita thavAthI anya vedAMtI paMDitene jainadharmanA pracArane aMge Azraya maLe lagabhaga baMdha thaye, jethI teoe potAnI sthitinuM spaSTIkaraNa paMDita cANakaya samakSa karyuM. paMDita cANakaye A brAhmaNavidvAnene AzvAsana ApI teo mATe rAjya taraphathI annakSetra cAlu karAvyAM, ke jeno lAbha teo vinAsaMkece levA lAgyA. A pramANe A annakSetro mahArAjA caMdraguptathI mahArAjA azokanA samaya sudhI 48
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrAT sa prati cAlu rahyAM. jemAM mahArAjA azAkanA rAjyArUDha thayA bAda, lagabhaga cAra pAMca varSa bAda, tene baddha dharmanA mAha lAgyA ane tethI te bauddhadharmI banavAthI A annakSetrA aMdha karAvyAM. eTale ahIM sudhI brAhmaNa paMDitAne rAjyAzraya maLatA hatA te madha paDyo, eTale vidvAna vedAMtavAdI paDitAne rAjyAzraya vinA peAtAnA nibhAva karavA bhAre thaI paDyo ane te muzkelImAM AvI paDyA. "7 samrAT azAka pachI samrAT saMprati magadhanI gAdIe AvyA, jemaNe jainadharmanA cAre dizAmAM sArAmAM sArA pracAra karyAM. peAtAnA pUrvajanmanuM "kapaNuM yAda lAvI pATaliputra ane ujjainanA cAre daravAje bhAjanazALAe khAlI. zrImata ane garImAnA bhedabhAva vinA AMtarika du:khI dareka kuTuMbane bheAjanazALAnA lAbha maLatA, jenA ceAge mahArAjA sa MpratinA rAjyavahIvaTa ati leAkapriya thai paDyo ane samasta bhAratamAM cAre dizAe mahArAjAnI kIrti gavAi rahI. mahArAjA saMpratinA svargavAsa khAda magadhanA rAjyakuTuMbamAM kaleze bhayaMkara svarUpa pakaDayuM, jenA lAbha vedAntavAdI samAje lIdhA. anya rASTrA ke jyAM sanAtana dharma paLAtA hatA te rASTrAe sanAtana dharma pracArane arthe ahIM gupta rIte pramaLa hIlacAla zarU karI; ane rAjyaramata ramAvA lAgI. A prapa McanI AgevAnI sanAtana dharma rAjyapurAhita 66 ' puSpadharmA " ne ApI, kAraNa ke puSpadharmAM rAjyapurAhita hatA eTaluM ja nahui paNa rAjyakuTuMbamAM tenu mAna paNa sAruM' hatuM. dd vedAntavAdI samAje rAjyapurAhita puSpadharmAne peAtAnA pakSamAM bheLavI tenA putra senAdhipati puSyamitra mAraphate taka sAdhI, mahArAjA bRhadanuM khUna karavAnuM TharAvyuM ne teNe dharmajhanUnathI prerAi mahArAjA bRhadanuM khUna karyuM. A khUnathI magadhamAM cAre dizAe hAhAkAra macI gayA. maddha ane jainadhamI prajAne tenA aMge ghaNuM ja sahana karavuM paDayuM. zrI saMghane paNa sAdhu-saMpradAya tema ja jainamaMdiranI kaI rIte rakSA karavI te ciMtAnA viSaya thaI paDyo. 66 rAjA puSyamitra rAjyagAdI upara AvatAM ja rAjyadarabAra bharI peAtAnA maMtrIone pUchyu ke " evA kayA upAya che ke jethI mAruM nAma amara thAya ? " maMtrIoe kahyuM: mahArAja, ApanI pUrva rAjA azAka thai gayA, temaNe 84,000 dharmarAjIkA sthApita karI avicaLa nAmanA meLavI che, ja mAphka Apa paNa evuM kArya karI ke jethI ApanI nAmanA amara thAya. " puSyamitre kahyuM: " rAjA azAka tA mATeA mANasa hatA, tene huM... paheAMcI nahi zakuM, mAre mATe kAMi khIjo upAya che ? " A prazna sAMbhaLI eka brAhmaNe kahyuM: " he deva ! e kAraNeAthI nAma amara thAya, eka nUtana sarjana karavAthI ane bIjI sarjita thayela vastunA vinAza karavAthI. ' ,,
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 379 munihaMta kalaMkIsvarUpa rAjA puSyamitra athavA bRhaspatimitra bAda caturaMgI senAne sajaja karI, baddhazAsanane nAza karavA te kurkaTarAmanA bauddhamaTha tarapha gaye, paNa bauddhanA mahAmaThanA dvAra AgaLa pahoMcatAM ja eka bhayaMkara siMhanAda thaye, jethI bhayabhIta thaI pAche te pATaliputra cAlyA gayA. bIjI ane trIjI vakhata paNa AvI rIte ja banyuM aMtamAM bhikSukasaMghanA khAsa pratinidhi sAdhuone teNe pitAnI pAse bolAvI kahyuM ke: huM bauddhazAsanane nAza karavA mAguM chuM, to tame zuM cAho che? stUpa yA saMghArAma?" A sAMbhaLI baddhabhikSuke bhayabhIta thayA ane bhikSukasamudAyane ghaNe moTo bhAga stUpone laI magadhane tyAga karI pUrva tarapha eTale nepALanA mArge thaI cIna tarapha cAlyA gaye. thoDA ghaNA baddhabhikSuko jeo hiMmatathI maThonuM rakSaNa karI rahyA hatA teone tathA maThane puSyamitra nAza kare cheka paMjAba, sIAlakoTa sudhI jaI pahoMce. mUrtienuM khaMDana ane zramaNane ziraccheda paMjAba, sIAlakeTa sudhI pahoMcI tyAMnA bauddhabhikSukAnA moTA samUhano nAza karI, teNe ugheSaNa karAvI ke "je ke mane zramaNa(sAdhu)nuM mastaka lAvI Apaze tene huM ekaso suvarNa mahAra ApIza." ahIMthI teNe arihaMta jenapratimAo khaMDana karavAnuM kArya zarU karyuM. rAjyaDhaMDherAne aMge bhI-lAlacu jana zramaNa kahetAM jaina sAdhuo temaja baddha sAdhuonAM mastaka kApI kApIne puSyamitra pAse lAvavA lAgyA. dharmajhanUnamAM prerAI mAnavI kayAM sudhI patita thAya che tenuM puSyamitra javalaMta daSTAMta che. AvA prakAranAM tenA AcaraNathI cAre tarapha hAhAkAra macI gayo. divyAvadAna' nAmane pramANabhUta baddhagraMtha ramA avadAnamAM uparanI hakIktane pRSTi Ape che. pRSTha 430 thI 434 sudhI hadayabhedaka zabdomAM je neMdha levAI che te nedha ame nIce pramANe rajU karIe chIe: "xxx puSyadharmaNaH puSyamitraH, so'mAtyAnAmaMtrayate kA upAyaH syAd yad asmAkaM nAma ciraM tiSThate / tairabhihitaM devasya ca vaMzAdazoko nAmnA rAjA babhUveti, tena caturazItidharmarAjikAsahasraM pratiSThApitaM yAvad bhagavacchAsanaM prApyate tAvadasya yazaH sthAsyati, devo'pi caturazItidharmarAjikA sahasraM pratiSThApayatu / rAjAha / mahezAkhyo rAjA'zoko babhUva, anyaH kazcidupAya iti / tasya brAhmaNa purohitaH pRthagja * A kurkaTarAmane mahArAjA aze ke eka karoDa suvarNa maheranuM dAna ApyuM hatuM te ApaNe agAunA prakaraNamAM jai gayA chIe.
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 samrAT sa'prati nobhrAddha:, tenAbhihitaM deva ! dvAbhyAM kAraNAbhyAM nAma ciraM sthAsyati XXX yAvadrAjA puSyamitraH caturaMgabalakAyaM saMnAhayitvA bhagavacchAsanaM vinAzayiSyAmIti kurkuTArAmaM nirgataH / dvAre ca siMhanAdo muktaH, yAvatsa rAjA bhItaH pATaliputraM praviSTaH, evaM dvirapi trirapi yAvad bhikSuzca saMghamAhUya kathayati bhagavacchAsanaM nAzayiSyAmIti / kimicchatha stUpaM saMghArAmAn vA 1 bhikSubhiH parigRhItA yAvara puSyamitro yAvatsaMghArAmaM bhikSUzca praghAtayan prasthitaH sa yAvat zAkalamanuprAptaH / tenAbhihitaM yo me bhramaNaziro dAsyati tasyA'haM dInArazataM dAsyAmi / dharmarAjikA bArhadvRddhyA ziro dAtumArabdhaM zrutvA ca rAjA'rhat praghAtayitumArabdhaH, sa ca nirodhaM saMpannaH, tasya paropakramo na kramate, sa yatnamutsRjya yAvat koSThakaM gataH, daMSTrAvinAzI yakSazcintayati idaM bhagavacchAsanaM vinazyati, ahaM ca zikSAM dhArayAmi na mayA zakyaM kasyacidapriyaM kartu, tasya duhitA kamisenayakSeNa yAcyate na cAnuparyacchati tvaM pApakarmakArIti, yAvatsA duhitA kRmisenasya dattA, bhagavacchAsanaparitrANArthaM parigrahaparipAlanArthaM ca puSyami - trasya rAjJa : pRSThataH yakSo mahAn pramANe yUyaM ( 2 ) tasyAnubhAvAt sa rAjA na pratihanyate yAvad daMSTrAvinAzI yakSastaM puSyamitrAnubandhayakSaM grahAya parvatacarye'carat yAvadakSiNa mahAsamudraM gataH, kRmisenena ca yakSeNa mahAntaM parvataM AnayitvA puSyamitro rAjA sabalavAhanosvaSTabdhaH, tasya 'munihata' iti saMjJA vyavasthApitA / yadA puSyamitro rAjA praghAti - tastadA mauryavaMzaH samucchinnaH / " jaina graMthA tA puSyamitrane aMge aitihAsika purAvA rajU kare che, pazu upara jaNAvyA pramANe baddha graMthA paNa nA graMthaine maLatAM ja pramANeA rajU kare che, chatAM Azcarya jevo vAta tA e che ke saiA vazI itihAsakAroe A ghaTanA rajU karavAmAM irAdApUrvaka upekSA sevI che agara teA peAtAnI ajJAnatA darzAvI che.
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 2 ju. mahArAjA puSyamitra jinamaMdiranA vivAra arthe rAjyagrahI tarapha A samaye magadha sAmrAjyanI piTagAdI tarIke rAjyagRhI nagarI upara mairyavaMzI dharmagupta nAme rAjA rAjya karato hato. A nagarI jainamaMdiro mATe, jenadharmanA prAcIna dharmasthAna tarIke, temaja sAdhu saMpradAyanA nivAsasthAna mATe atizaya prasiddhine pAmI hatI. A nagarIne prabhu mahAvIre dharmapracAranuM kendrasthAna banAvI tyAM ceda cAturmAsa kya hatA. tevI ja rIte gautamabuddha paNa ahIMthI ja bauddha dharmanA pracArane pagabhara karyo hate. A rAjagRhInA jagavikhyAta jainamaMdirono nAza karavA tema ja tenI rAjyagAdI hastagata karavA puSyamitre rAjyagrahI upara caDhAI karI, ane dharmagupta rAjA je jainadharma pALate hate tene teNe vinAza karyo ane dharmajhanunanI khUba dhUna macAvI. bAda dharmajhanUnI puSyamitra devamaMdiromAMnI mUrtionuM khaMDana karavA lAge eTaluM ja nahi paNa sAdhu munimahArAjene paNa atizaya vina karavA lAgyo. eka samaye zramaNa saMghanA eka samudAyane teNe ekatrita karI eka mahelamAM pUrI dIdhA ane temanI pAsethI dravyanI mAgaNI karI tyAre sAdhuoe kahyuM ke "amo tyAgIo suvarNa rahita chIe, tethI amArI kaI cIja tamane kAma AvI zake? ame kaI rIte daMDa ApI zakIe?" ATaluM kahevA chatAM rAjAe teone choDyA nahi ane ghaNA divasa sudhI teone bhUkhyA ane tarasyA pUrI rAkhyA. AvuM tenuM kukarma joI nagaradevatAe pragaTa thaIne kahyuM ke "rAjana ! sAdhusaMghane herAna karI tenA pariNAme tArA maraNanI jaldI taiyArI tuM zA mATe kare che? jarA dhIraja dhara, tArI anItinuM pariNAma tArA mATe taiyAra ja che." nagaradevatAnI A jAtanI dhamakInI rAjAne asara thaI ane teNe zramaNasaMgha sanmukha jaI vaMdana karI kahyuM: "he bhagavaMta! devakapanI zAMti arthe huM ApanI kRpA yAcuM chuM."
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 , samrATa saMprati ATaluM kahI sAdhusaMdhane teNe mukta karyo ane te sAdhusaMgha paNa rAjagRhIne tyAga karI turata ja anya deza tarapha cAlyA gayA. mahArAjA puSyamitrane devI madada- mahArAjA puSyamitre sanAtana dharmanA mULa majabUta karavA mATe boddha ane jainazAsananA vinAza arthe temaja zAsanarakSaka devI devatAonI zaktine parAjaya karavA eka balATaya yakSanI sAdhanA karI, jenA ge te rAjagRhImAM mahArAjA dharmagurUnuM khUna karyA bAda jenasAdhuone hada uparAMta herAna karavA lAgyA. vaLI maMdiranI prAcIna jainapratimAonuM khaMDana karavAnuM zarU karyuM. eka divasa eka maMdiramAM rahela pratimAnuM khaMDana karavA jatAM tyAM tene bhayaMkara rIte AghAta pahoMcavAthI A kArya tene manuSyazaktinI bahAranuM jaNAyuM. eTale teNe pitAnA sAdhela yakSane tenuM kAraNa pUchyuM. eNe paNa pitAnI azakti darzAvI koika dezamAM rahetA baLavAna, zaktizALI dRSTavinAzI yakSanI sAdhanA karavA tene kahyuM. eTale daMSTrAvinAzI yakSanI sAdhanA arthe te koika deza tarapha gaye. tyAM jaI teNe mahAmuzIbate yakSane prasanna karyo ane pitAnA kAryamAM madada karavA kahyuM. te samaye A daMSTrAvinAzI yakSe vicAra karyo ke "A rAjavI bhagavAnanA zAsanano nAza karavA mArI madada mAMgI rahyo che, paraMtu mAruM te khAsa "paNa" che ke mArAthI koInuM paNa ahita na thaI zake te AvuM vinAzaka kArya mArAthI zI rIte thaI zake?" A yakSa prabhuzAsananI rakSAmAM mAna dharAvatA hovAne aMge teNe pitAnuM baLa majabUta karavA mATe A samaye kumIsena nAmanA eka baLavAna yakSane pitAnI putrI paraNAvI pitAne pakSa sudaDha karyo ane puSyamitrane dAda ApI nahi. mahArAjA puSyamitra munihaMta bane che- purANamAM bhAkhela nIcenI bhaviSyavANI A kALe puSyamitra rAjAne aMge siddha thatI mAluma paDe che. purANakAro kahe che ke " kalika pAkhaMDIo kahetAM anya darzanika sAdhuone nAza karaze." jene paNa kahe che ke "kalika jabarajastIthI sAdhuone veza utarAvI leze ane sAdhuone pIDAkAraka thaze." te ja pramANe baddhoe paNa pikArIne kahyuM che ke puSyamitre baddhadharmane naSTa karavAno saMkalpa karI boddhamaTho tathA sAdhuone nAza karyo hato." A hakIktane lagate divyAvadAnane pATha ame rajU karI gayA chIe. A traNe matanuM bhinna bhinna paraMtu eka ja vastunuM pratipAdana karanAruM varNana joI temaja mahArAjA puSyamitre vedAMta dharmanA pracAra arthe Adarela rAjyanItinuM pRthakkaraNa karatAM spaSTa rIte samajAI Ave che ke zrAddha ane jainadharmane A kALe atizaya kaccha sahana karavuM paDayuM hatuM.
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA puSpamitra jinamaMdironA vinAzAthe rAjyagrahI tarapha 38. mahArAjA puSyamitrane bhagavAnanA zAsananA vi cheda athe eka baLavAna yakSanI madada maLavAthI te khuba dharmajhananI banyuM hatuM. kurkuTarAmanA mahAna maThane nAza karyA bAda magadhathI lagAvI paMjAba sudhInA seMkaDe baddhavihArano nAza karI baiddhabhikSuke ane bAhadharmAnuyAyIone pUrvahiMdanA mArge cIna sudhI dezavaTe ApavAmAM te samartha thaye. bAda teNe paDo vagaDAvI AkhA sAmrAjyamAM jAhera karyuM ke "je koI zramaNa kahetAM sAdhunuM mastaka mane lAvI Apaze tene huM eka se suvarNa maheranuM InAma ApIza." sAthosAtha teNe magadhamAM azvamedha yajJa karavAnI paNa jAherAta karI. suvarNamahAranA lobhathI lalacAI rAjyadarabAre seMkaDo zramaNonAM mastake AvavA cAlu thayAM. Ama thavAthI sAdhuone zAsanarakSAnI phikara thaI paDI ane magadhanA jenasaMghe ekatrita thaI A bhayaMkara apakRtyathI chaMcheDAI zAsanarakSA arthe temaja muni mahArAjonI jIvanarakSA athe magadhanI sarahada najadika mathurA upara caDhI Avela mahArAjA khAravela ke je custa jainadhamI hatuM tene jenadharmanI rakSA karavA ane pitAne madada karavA AgrahabharI vinaMti karI. pariNAme kaliMgapati vIra khAravele mathurAne ghere upADI laI magadha upara caDhAI karI ane mahArAjA puSyamitrane harAvI jenadharma ane sAdhuonI rakSA karI. A hakIkatane nIcenA zilAlekha dvArA paNa puSTi maLI rahe che. ___"aThame ca vase mahatA senA....mIradhagiri-ghAtApayitA rAjagahaM upapIDApayati / etinaM ca,-kaMmApadAna-saMnAdena saMvita-senavAhano vipamuMcitu mathuraM aphyAto yavanarAja likhitA...." bhAvArtha -rAjyAbhiSekanA AThamA varSe mairya rAjA dharmagupta( brahadartha )ne mArI puSyamitre rAjyagRhamAM tephAna macAvyuM hatuM. e hakIkata sAMbhaLI senAthI gherela mathurAne choDI rAjA khAravela bRhaspati(puSya)mitrane zikSA devA arthe rAjagRhI upara caDhI Avyo." A laDAImAM puSyamitra hAryo ane keda pakaDAyo. pachI pitAnA rAjyanI salAmatI khAtara teNe pharajiyAta saMdhI karI. saMdhInI zaratamAM mahArAjA khAravele lakhAvI lIdhuM ke "havethI dharmaSanA aMge jenamUrtionuM khaMDana teNe karavuM nahi temaja jenasAdhuone jarA paNa herAnagati pahoMcADavI nahi. eTaluM ja nahi paraMtu jaina dharmapAlaka prajAne teNe jarA paNa kanaDagata karavI nahi. temaja jainamaMdironA rakSaNArthe maLato rAjyAzraya kAyama rAkha." A pramANenI saMdhI karI mahArAjA khAravela hAla nRpati puSyamitrane gAdI uparathI uThADI na mUkatAM tenI pAsethI puSkaLa dhana, sAmagrI laI karliMga tarapha pAcho pharyo. bhAgye ja thoDAMka varSo zAMtimAM gayAM haze tevAmAM te mahArAjA puSyamitre puH jesAdhuonA ghAtanuM kArya hAtha dharyuM, ane jainapratimAonuM khaMDana kArya cAlu karavA teNe
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 samrAT saMprati pharIthI rAjyAnA pharamAvI. A samAcArA jainasaMghe mahArAjA khAravelane mAratI sAMDhaNIye kaliMga pahAMcADyA. mahArAjA khAravelanI magadha upara trIjI caDhAI-- mahArAjA khAravele A samAcAra maLatAM puSkaLa hastI sainya sahita jainadharmanA rakSaNArthe kaliMgathI uttara hiMdanA pradeza mAge praveza karI, himAlayanI taLeTI sudhI paheAMcI, ekAeka gagA nadInI uttarethI magadha upara caDhAi karI. A samaye asaMkhya hastI senAthI kali`garAje gaMgA nadI oLaMgI pATaliputrane gherI lIdhuM. jenA cAge puSyamitra vivaza thaI rAjA khAravela sAthe sadhI karavA taiyAra thayA. khAravele A jainadharma dveSI rAjAne baMdhanayukta karI peAtAnAM caraNAmAM namALyA ane sadhImAM ratnasahita dhanabhaMDAra lai krIthI AvA upadrava na karavAnI prathama mujabanI zarate sa MdhI karI ane jo tenA have bhaMga karavAmAM Avaze teA dehAMtadaMDanI dhamakI ApI. bAda mahArAjA naMdanA samayamAM ahIM Avela suvarNa jainaprAtamAne lai te peAtAnA deza tarapha pAche . Ane aMge hAthIguphAnI bAramI paraMktimAM khAsa nAMdha che: vasame ja vase.......sadane hi vitAsAta utarAya rAnAno......magadhAnuM ca vipulabhayaM janeto hatthI sugaMgIya pAyayati / mAgadhaM ca rAjAnaM bahasaddimitaM pAde vaMdApayati naMdarAgaharatanAna paDihArehi aMgamAgadha vasu ca neyAti // '' arthAt khAramA varase hajArA uttarApathanA rAjAone bhayabhIta karI magadhavAsIone bhayabhIta karatA peAtAnA hAthIne sugaMgIya kahetAM rAjamahela sudhI laI gayA. jyAM magadharAjane keda karI peAtAnA pagamAM nAMkhyA tathA rAjA naMdanA kALamAM Avela kaliMganI jainapratimA tathA gRharatnAnA bhaMDAra pratihArA dvArA meLavI magadhanI akhUTa rAjalakSmI kaliMga taraph vALI, mahArAjA khAravelanA rAjyakALa mAtra kaliMganI gAdI upara 13 varSa cAlyA hatA chatAM tenA dhArmika kAryoMnI gaNatarI eka avatArI mahAn puruSa tarIke itihAsane pAne amara thai gai. mahArAjA mAravelanA svaga vAsa-- mahArAjA khAravelanA A jIta khAda kaliMga gayA pachI svargavAsa thayeA, jethI puSyamitra nirakuza thayA ane teNe jaina tathA khAddhadharma upara pharIthI AkramaNa karyuM. pariNAme prabhu mahAvIranA jIvanakALathI lagAvI 400 varSa sudhImAM jaina dharmAMthI raMgAyelI bhUmi sanAtana dharmanI asara nIce javA lAgI. hajArA jainasAdhue A paricita bhUminA tyAga karI cAre dizAe nIkaLI paDyA. eTaluM sAruM thayuM hatuM ke mahArAjA saMpratinA rAjyakALa daramyAnamAM ja madhya, pazcima ane dakSiNa pradezeAmAM jainazramaNAnA vihAra cAlu thaI
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA puSyamitra jinamaMdironA vinAzAthe rAjayagrahI tarapha 785 javAthI ane te pradezanuM kSetraphaLa ghaNuM ja vizALa havA sAthe prajA paNa saMskArI ane zraddhALu banela hovAthI hajAronI saMkhyAmAM jaina sAdhuoe uparokta bhUmimAM vihAra karyo ane sukhapUrvaka dharma sAdhana karI zakyA. A jaina-dharmasaMrakSaka kaliMgapati mahArAjA khAravelano ItihAsa A pachInA prakaraNamAM rajU karIzuM. mahArAjA puSyamitra pharIthI dharmajhanUnI bane che- mahArAjA puSyamitrane pharIthI dharmajhanuna vyAkhyuM ane teNe potAnI haThanA pAlanAthe pharIthI pracaMDa dAvAnaLa saLagAvyuM. teNe naMdakAlIna pATaliputranA pAMca kIrtistUpone nAza karyo ane temAMnuM akhUTa dravya hastagata karyuM tevI ja rIte aneka jaina sAdhuonA vene jabarajastIthI utarAvI levA lAge eTaluM ja nahi paNa temanI hatyA karavAmAM paNa te pAchA haTha nahi. A kALe radyAsahyA baddhabhikSukAnI paNa teNe behada satAmaNI karI. A samayanA atyAcAronuM varNana jainagraMthakAra kalaMkI rAjAnA varNana jeTaluM ja krUra batAve che ke je kalaMkI rAjA vedAnta dharmanA uddhArane ane anya dhamIone nAza karavAvALo banavAne che. zrImad bhagavaddagItAmAM Ane lagate nIce pramANe leka che - " kalkinA vyAhatAH sarve, mlecchA yAsyanti saMkSayam / adhArmikAzca ye'tyartha, pAkhaNDAzcaiva srvshH||" mahArAjA puSyamitra kaliMgapati khAravelanA svargavAsa bAda taddana niraMkuza thayA pachI teNe lagabhaga ghaNAM varSa rAjya karyuM, jemAM teNe be azvamedha yajJo karyAnI naidha graMthomAMthI maLI Ave che. pATaliputramAM daivI ke - nagaradevatAe A nirdaya rAjA puSyamitrane zramaNasaMghane atyaMta herAna karato je tyAre tenA AkharI pariNAma athe teNe daMSTrAvinAzI yakSanI madada mAgI. A yakSa, puSyamitra eka samaye jyAre devamaMdironA vinAza athe bahAra nIkaLe tyAre tenA madadagAra yakSane kAMIka bahAnuM kADhI anya bAjue pharavA laI gaye. A samaye kRmIsena nAmane baLavAna yakSa ke je A nagaradevatAne madadagAra banyo hato teNe baLavAna lazkaranA rokANa arthe pitAnI agAdha zaktinA ge eka pahADa najadika puSyamitrane lazkara sahita rokI didhe, ane pariNAme baLavihIna puSyamitranuM A cakSanA kAraNe ja mRtyu thayuM.
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ 389 sAm saMprati eka bAjue munihaMta mahArAjA puSyamitranuM mRtyu thayuM tyAre bIjI bAju pATaliputramAM niraMtara bhayaMkara vRSTi thavA lAgI, jenA ge gaMgAnadImAM pUra AvyuM ane ramaNiya pATaliputra nagarano nAza thaye. A samaye moTI moTI havelIo pUramAM taNAvA lAgI. nagarajanonI evI te durdazA thaI ke jemAM bhAgye ja koI bacavA pAmyuM hoya. Adhunika samayamAM prAcIna pATaliputranA dRSTigocara thatAM avaze vartamAnamAM pATaliputranA saMzodhanane aMge aneka vakhata khedakAmo thayAM che, chatAM tenA aMge jeTalA pramANamAM prAcIna avaze prApta thavA joIe teTalA thayA nathI. je kAMI sAhitya prApta thayuM che te uparathI purAtatvavettAo pATaliputranA saMzodhanane aMge garavatA le che. purAtatva zodhaka De. spanara pATaliputranA saMzodhanane aMge jaNAve che ke prAcIna pATaliputra nagara vartamAna samayamAM gaMgA ane zeNa nadIonA vistRta paTanI nIce dabAela che ke je daTAela nagara uparathI uparokta nadIo vahe che. bAMkIpura sTezananI AsapAsanA gAmomAM paNa A prAcIna nagarane ghaNekhare bhAga jamInamAM daTAyelo samajAya che jemAMthI khodakAma karatAM kAMIka avazeSo maLI Ave che. temaja kumarAhara gAmanI samIpamAM prAcIna samayanAM vividha prakAranA avazeSo daSTigocara thAya che. A gAmanI nIce ghaNuM rAjyaprAsAda daTAelA che ema nizcayapUrvaka samajAya che. uparokta gAmanI uttare kalu ane camana nAmanA taLAvonI vacce akakAlina thaMbhanA ghaNA avaze prApta thAya che. A pramANe aneka kRtio tathA avaze ahIM vidyamAna che, jenA AdhAre pramANikatAthI nizcaya thaI zake che ke A sthAne prAcIna maryasamrATenA rAjyaprAsAde hatA ema mAnI zakAya che." prAcIna pATaliputrane aMge saMzodhananuM kArya je cIvaTapUrvaka hAtha dharavAmAM Ave te khodakAma karatAM hajI paNa mahatvatAbharI kRtio maLI Ave e saMpUrNa yuga che. kALagaNanAne cUMtho AMka pUre thAya che. A kALe jainAcAryo pATaliputranA vinAza sAthe rAjyakALagaNanAne AMka badale che ane kALagaNanAnI saMkhyAno cotho AMka ahIM pUre karI have pachInA pAMcamA AMkanI zarUAta bharuca kahetAM bhRgukaccha ke jyAM rAjA balamitrane rAjyAbhiSeka thayA hatA tenA aMge zarU kare che.
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3 jI. mahAmedhavAhana kaliMgapati khAravela (I. sa. pUrvedeg 165 thI 152.) mahArAjA khAravela ane tenA pUja-- maurya sAmrAjya mahArAjA bRhadatha sudhI paheAMcyA bAda puSyamitra sAryavazIya atima rAjavI bRhadanuM dharmajhanUnathI prerAI khUna karI rAjyagAdInI prApti karI tene lagatA ullekha paNa hAthIguphAnA zilAlekhAmAMthI maLI Ave che. jainadharmAnurAgI mahArAjA khAravela ane tenA pUrvajonA A sthaLe saMzAdhanapUrvaka paricaya ApavA te asthAne na gaNAya ema mAnI nIce pramANe rajU karIe chIe:-- hAthIzukAnA zilAlekhA uparathI ghaNA vidvAnA mahArAjA khAravelane caitravaMzIya mAne che, jyAre kAi kAi tene cedIvazIya rAjA mAne che. amArA sazAdhana mujaba mahArAjA khAravela na tA caitravaMzIya che, na tA cedIvaMzIya che; paraMtu te ceTavaMzIya hatA; kAraNa ke e vaizAlInA prasiddha rAjA ceTakanA putra kaliMgarAja zAlanarAyanI vaMzapara'parAmAM thaela hatA. ajAtazatru ( kANika ) sAthenI laDAimAM mahArAjA ceTakanA maraNa bAda tenA putra zeAlanarAya vaizAlIthI nAsI kaliMgarAja pAse gayA ane te kaliMgAdhipati thayA. sthavirA valImAM tene lagatu vRttAMta nIce pramANe che. vidvAnA temaja sazASakA jarUra A pUrva ghaTanA upara dhyAna pahoMcADaze. 6 vaizAlInA rAjA ceTaka tIthaMkara mahAvIranA utkRSTa zramaNeApAsaka hatA. caMpAnagarInA adhipati rAjA kANika vaizAlI upara caDhI AvyA ane teNe ceTakane harAjyeA. khAda annajaLanA tyAga karI mahArAjA ceTaka svargavAsI thayA." " ceTakanA grAbhanarAya nAmanA putra tyAMthI nAsI pAtAnA zvasura kaliMgapati suleAcanane zaraNe gayA. suleAcanane putra na hAvAthI peAtAnA jamAI zeAbhanarAyane kaliMga dezanu
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 samrATuM saMprati rAjya arpaNa karI te paraphekavAsI thaye. zobhanarAyane kaliMganI rAjadhAnI kanakapuramAM rAjyAbhiSeka thaye. e jaina dharmane mahAna upAsaka hatA. teNe kaliMga dezanA tIrthasvarUpa kumAraparvatanI yAtrA karI ke jyAM zrI RSabhadevanI suvarNapratibhAvALuM jaina maMdira Avela hatuM ane te zreSTha zrAvaka bane." "zobhanarAyanA vaMzamAM pAMcamI peDhIe caMdarAya nAme rAjA thaze. zebharAyanI AThamI peDhIe kSemarAja nAme rAjA thaye, jeno ullekha khAravelanA zilAlekhanI 16mI paMktimAM khemarAjanA nAme maLI Ave che. tyArabAda teno putra vRddharAja kaliMgane rAjA thaye ke je jaina dharmane mahAna upAsaka hate. enA aMge hAthIguphAvALA zilAlekhamAM ulekha karavAmAM AvyuM che. tyArabAda tene putra bhIkhurAya nAme kaliMgapati rAjA thaye, jenAM traNa nAme prasiddhine pAmyAM che." nirgatha sAdhuonI bhakti karavAvALo hovAne lIdhe tenuM nAma "bhIkhurAya" tarIke prasiddhi pAmyuM che. pUrva paraMparAgata pramANe "mahAmegha" nAmanA hAthI upara te niyamita besato hovAnA kAraNe tenuM bIjuM nAma "mahAmeghavAna" hatuM. tenI rAjadhAnI samudrakinAre hovAthI tenuM trIjuM nAma "khAravelAdhipati " paDayuM." bhIkhurAya (mahAmeghavAna, khAravela) atizaya parAkramI hatuM. tenI pAse hastI AdinI senA sArA pramANamAM hovAthI te cAre dizAe vijayI banyuM hatuM. teNe magadha dezanA rAjA puSyamitra-bRhaspatimitrane harAvI pitAnI rAjyAjJA magadha upara paNa pheravI. naMda rAjA, jhASabhadeva bhagavAnanI suvarNa pratimA kaliMgathI uThAvI laI gayA hatA te A vIra rAjavI khAravela pATaliputra nagarathI potAnI rAjyadhAnImAM pAcho laI Avyo ane kumAragiri tIrtha upara zreNika mahArAjAe baMdhAvela jaina maMdirane punaruddhAra karAvI zrI Arya suhastinA ziSya supratibaddha nAmanA AcAryanA haste e suvarNa pratimAne pratiSThita karAvI uparokta maMdiramAM sthApita karI. A hakIkatane lagate ulekha hAthIguphAnA zilAlekhamAM maLI Ave che." pUrve bAravaNI dukALanA kAraNe zrI AryamahAgiri ane zrI AryasuhastinA aneka zikhyA zuddha AhAra na maLavAnA kAraNe kumAragiri nAmanA parvata upara anazana karI svargavAsa pAmyA hatA. e dukALanA prabhAve tIrthakaronA gaNadharo dvArA prarUpita ghaNA siddhAMta paNa naSTa thaI gayA hatA e jANa bhIkhurAye jenasiddhAMtenA saMgraha athe, jainadharmano vistAra karavA athe zrI saMprati rAjAnA samayanA zramaNa nirgatha tathA nigraMthIonI eka sabhA kumAragiri upara ekatra karI. A samudAyamAM zrI AryamahAgirinI paraMparAnA zrI balirUha, badhiliMga, devAcArya, dharmasenAcArya, nakSatrAcArya Adi base jeTalA jinakapanI tulanA karavAvALA sAdhuo tathA Arya susthita, Aryasupratibaddha, umAsvAtI, zyAmAcArya Adi traNaso jeTalA nigraMtha sAdhue paNa ekatra thayA hatA.
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAmedhavAhana liMgapati khAravela 389 A paNa Adi traNa jeTalI nigraMtha sAdhvIo paNa A sabhAmAM ekatra thaI hatI. - bhIkhurAya, savaMda, cUrNaka, selaka Adi sAta zramapAsaka ane bhIkhurAyanI zrI pUrNamitrA Adi sAtase zrAvikAo paNa A sabhAmAM hAjara rahI hatI. putra, pitra ane rANuonA parivArathI suzobhita evA bhIkhurAye nirtha ane nircathIone namaskAra karIne kahyuM ke "he mahAnubhAvo! Apa have zrI vardhamAna tIrthaMkaraprarUpita jainadharmanI unnati ane vistAra karavA arthe sarve zaktione udyamavaMta kare ane Apa sarve udyamavaMta bane." bhIkhurAyanA uparokta prastAva upara sarve nirgatha ane nirgathiyuMoe pitAnI saMmati darzAvI. bAda bhIkhurAyathI pUjita, saMskRta ane sanmAnita nirgatha ane nirgathiNIe magadha, mathurA, baMga Adi dezamAM tIrthaMkarapraNIta jaina dharmanI unnati arthe tyAMthI vihAra karI gayA. tyArabAda bhIkhurAye kumAragiri ane kumArIgiri nAmanA parvata upara suzobhita aneka guphAo kotarAvI. jinakalpanI tulanA karavAvALA nigraMtha varSARtumAM A guphAomAM rahetA hatA, tema ja vikalpI nirgathe paNa A parvatanI guphAmAM rahetA hatA. A pramANe nithAnA aMge bhIkhurAye vibhinna vyavasthA karI hatI. uparokta sarve jAtanI vyavasthAthI kRtArtha thaela bhIkhurAye balirUha, umAsvAtI, zyAmAcArya Adi vine namaskAra karI jena AgamonA mugaTatulya "dRSTivAda aMga"nA saMgrahanA arthe prArthanA karI. bhIkhurAyanI preraNAthI uparokta AcAryoe avaziSTa praSTivAda aMgane zramaNa saMghasamudAdvArA thoDA thoDA bhejapatra ekatrita karI tADapatra ane vakala para akSarothI lipibaddha karI bhIkhurAyane mane ratha pUrNa karyo. A pramANe zrI AryasudharmAracita "dvAdazAMgI" saMrakSita thaI. uparokata prasaMga upara zrI zyAmAcAryo nigraMtha sAdhu sAdhvIonA sukhabadhAthe pannavaNu" (prajJApanA) sutranI paNa racanA karI, je sUtra vartamAna kALe paNa vidyamAna che. vira zrI umAsvAtIjIe paNa uparokta upadeza anusAre niryukti sahita tatvArtha " sUtranI racanA karI. A sUtra paNa vartamAnakALe upalabdha che. sthavira zrI Aryabalisa vidyApravAda pUrvamAMthI aMgavidyA" Adi zAstronI
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 samrAT saMprati pazu racanA karI.uparAta 'aMgavidyA' 9,000 zleAkapramANu prAkRta ane gala tathA padyamAM lakhAyela che je sAmudrika vidyAnA zreSTha keATinA graMtha tarIke Aje paNa prakhyAti pAmela che. A pramANe jainazAsananI unnati karavAvALA bhImmurAya anekavidha dharma kAryo karI svargavAsI thayA. bhImmurAyanI pachI tenA putra vakrarAya kaliMganA rAjA thayA. te paNa jainadhamI hatA. vakrarAyanA khAda viharAya kaliMganA rAjA thayA. te paNa jainadharmI hatA. i. sa. pUrve khIjA saikAmAM brAhmaNa, Addha ane jaina A traNe dharmAM kaliMgamAM vidyamAna hatA. jainAnI mATI saMkhyA hatI tema ja jainasAdhue paNa meATA pramANamAM vicaratA hatA. rASTradharma tarIke paNa jainadharma ahIM sArAmAM sAruM sthAna prApta karyuM hatuM. kaliMga kyAM AvyuM ? magadha sarahadanI lagolaga Avela telIgAnanI uttaranA pUghATa ane baMgALa vaccenA kinArAnA pradezane kaliMganI hada TharAvavI te jo ke aceAkkasa che, chatAM gADhAvarInI uttare patharAtA ane baMgALa upasAgarane sparzatA bhUmipradeza A kALe kaliMga nAme ALakhAtA, - jenuM hAlamAM bhUgALamAM erIsA ane gaMjAma pradeza tarIke varNana karavAmAM Ave che. A pradezamAM hiMdI prajAnA gAravanA akhaMDa smArakasvarUpa ane aitihAsika sabaMdhadaka banArasa ( kAzI ) ane jagannAthapurI e e yAtrAdhAme AvelAM che, jenA aMge A pradezane dharma bhUminI upamA ApIe teA khATuM na kahevAya. jagannAthapurInA kAraNe erIsAnA pradeza hiMdu dharmanA khAsa bagIcArUpa che. AvA mahAn aitihAsika pradezanI prAcIna aitihAsika mAhitI niSpakSapAtapaNe prasaMgAnusAra ApavI te graMthanI mahattvatA vadhAranArI thai paDaze. prAcIna jaina guphAonI hAramAlA-- A pradezamAM (kumAragiri) udayagiri ane (kumArIgiri) kha`giri nAmanI e aitihAsika TekarIo para zuphAo Avela che, tema ja prAcIna jaina dharmanA avazeSarUpa jINu madirA paNu ahIM dekhAya che. uparAkta ane TekarIo bhuvanezvaranI uttara pazcime pAMca mAIla dUra che. ane TekarIe judI judI dizAomAM AvelI che, jyAM javAnA " uttarahiMdamAM jaina dharma e nAmanA pustakanA lekhaka zrI cImanalAla je. zAhe kAne lagatAM citrA temaja nAMdhA peAtAnA graMthamAMthI A graMtha mATe levAnI amAne paravAnagI ApI che te badala ame temanA AbhAra mAnIe chIe. A graMthakAre uttarahiMdanA pramANabhUta itihAsa rajU karavA karela stutya prayAsanA ameA muktakaMThe vakhANu karIe chIe.
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saprati Reh samaya che. je.ke. ra8 kale che, je che . * ** .. * t te the kheDagiri uparanI jaina guphA. [ zrI mitranA saujanyathI ] zrI mahAdaya presa-bhAvanagara,
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAmedhavAhana kaliMgapati khAravela mArga bhuvanezvarathI paNa alaga che. tyAM aneka jAtione hAlamAM vasavATa che ke jenuM sthAna halakI jAtiomAM paNa utaratuM che. jene prAcIna zAstrIya graMthamAM "aMga" ane "upAMganA nAme te jAtionuM varNana maLe che. teonI bhASA jaMgalI, mleccha jevI jaNAya che. nIlagiri parvatanI guphA- tevI ja rIte A pradezamAM nIlagiri nAme eka parvata paNa Ave che ke je parvata paNa sArI jevI aitihAsika mAhitI pUrI pADe che. udayagirimAM 44, aMDagirimAM 19 ane nIlagirimAM 3 maLI kula 66 guphAo A girimALAmAM AvelI che. A guphAo prAcIna suMdara kotarakAmanA lIdhe pUrva hiMdamAM ItihAsavettAonuM khAsa dhyAna kheMce che. prAcIna kALamAM bauddha ane jaina sAdhuo A guphAomAM rahetA hatA. kaLAvidhAnanI daSTie paNa A guphAo atisuMdara ane manahara che. A guphAo I. sa. pUrve bIjA ane trIjA sekAmAM ketarAelI jaNAya che, jemAMnA prAcIna zilAlekhono ghaNe bhAga mahArAjA khAravela ane tenI dharmapatnInA aMge kotarAelA dekhAya che. mahArAjA khAravelane saMbaMdha moryavaMzanA patana pachI rAjyagAdI upara AvanAra mahArAjA puSyamitranI sAthe saMkaLAelo che. mahArAjA khAravelanA rAjyAmala daramyAna kaliMga rAjya saMpUrNa svataMtra banyuM hatuM, kAraNa ke magadhanI aMdhAdhuMdhIne teNe lAbha lIdhuM hatuM ane puSyamitranA amala daramiyAna be vAra magadha para caDhAI karI tene parAjita karyo hato. A mahArAjA khAravela kaliMganI gAdI upara I. sa. pUrve lagabhaga 165 mAM Avyo hatuM. bAda teNe mAtra 13 varSa sudhI rAjyagAdI bhegavyAne ItihAsa maLI Ave che. A samayanI tenI kArakIdI mukhyatve karIne hAthI guphAnA sattara zilAlekhodvArA suMdara rIte samajavA maLe che. A zilAlekho prAcIna mUrtipUjAnA ItihAsane pramANabhUta karAvavA vartamAnakALe eka agatyanuM sAdhana che. tenA zilAlekhene sArAMza bahudhAe dhArmika tothI bharapUra che. uparokta zilAlekhene utAre zrImAna paMDita sukhalAlajIe prAkRta mULa pATho sAthe lIdhelo che, jene ame A prakaraNanA aMtamAM rajU karIe chIe. A zilAlekhonA vAMcanathI ItihAsa premI janatAne temaja prAcIna kALamAM bhAratamAM mUrtipUjA hatI ke nahi evI zaMkA dharAvanAra vyaktine mUrtipUjAnI sacoTa khAtrI thAya ema dhArIne amo A zilAlekhanA mULa pATho pragaTa karavAnuM ucita dhArIe chIe. A aitihAsika graMthanI racanA paNa amee mUrtipUjAnI pramANikatAnA aMge ja karI che. A zilAlekha paNa amArI mAnyatAne puSTa banAve che. hAthIguphAnA zilAlekhanI samaja- hAthIguphAvALe zilAlekha e anya zilAlekhamAM pahele ane sauthI moTo che ke je jenapaddhati anusAra "mAMgalika" cihnathI zarU thAya che. A zilAlekha aMtima tIrthakara
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 092 samrA saMprati prabhu mahAvIranA nirvANa pachI so varSe orIsAmAM jainadharma dAkhala thaye hatuM ane pachI te . rASTradharma banyA hatA tema sUcave che. tevI ja rIte A guphAnA AgaLanA bhAga upara aitihAsika kotarakAma che ke je I. sa. pUrve bIjA sakAnI neMdha upara rozanI pheMke che. puSyamitre maryavaMzanI gAdI pacAvI rAjya karavA mAMDyuM te samaye dakSiNa hiMdanA AMdha lekee uttara tarapha dhasI jaI mALavA sudhInA pradeza sara karyA hatA, tema ja kaliMganA vijayanI neMdha A guphAnA zikhara upara jovAmAM Ave che. tevI ja rIte svarga purIguphA uparano zilAlekha ke je mahArAjA khAravelanI paTarANIe ketarAvyuM hatuM temAM zramaNe mATe eka maMdira ane guphAo baMdhAvyAne ulekha che. guphAonI mAhitI hAthIguphAnA zilAlekhanI vigatamAM utaratAM pUrve tenI AsapAsanAM khaMDiyero zuM mAhitI pUrI pADe che te paNa tapAsIe. "jalA gejheTIyara mAM jaNAvyA anusAra mArya samrA azokanA samayamAM jaina sAdhuo ahIM vasyA hatA e cokkasa che. kAraNa udayagiri ane khaMDagirinI retIyA patharanI TekarIo, aneka vizrAmasthAnarUpa guphAothI gherAelI che ke je ghaNIkharI maurya samayanI brAhmI lipinA zilAlekho dharAve che. te badhI jenA dhArmika upayoga mATe baMdhAyelI jaNAya che, kAraNake aneka sikAo sudhI jena sAdhuoe tene upayoga karyo che. orIsAnI kalAvidhAna pragatimAM jaina ane bauddhonA aMge A guphAo khAsa dhyAna kheMce che. khaMDagirinI keTalIka guphAo "rANIguphA" ane anaMtaguphA nI mAphaka baddha-vRkSa, boddha trizULa, stUpa ane lAkSaNika svastika Adi nizAnIo mATe prasiddha che. khaMDagirinI guphAmAM (1) sandara athavA sabamra (2) navamuni ane (3) anaMta e traNa agatyanI guphAo che. temAM prathamanI be guphAo upara spaSTa rIte jenA cihno che, jyAre chellI upara baddhadharmanAM cihyo che. A guphAonI pAchalI bhIMta upara svastika ane trizaLa cItarelAM che. pahelImAM svastikanI nIce eka nAnI UbhI khaMDita pratimA che ke je jI lA gejheTIyaranI noMdha pramANe trevIsamA tIrthaMkara zrI pArzvanAthane maLatI Ave che. te guphAnI hada TekarInA uttara taraphanA bhAgathI sarakhI karI levAmAM AvI che, jemAM jaina sAdhuo tathA tIrthakaronI pratimAo che. te uparAMta kotarakAmanI dareka kamAna nAganI be pheNanI vacamAM Ave che ke je phaNAnuM cihna zrI pArzvanAthanA lAMchana tarIke gaNAya che. guphAnI bAjunI bhIMto temaja kamAna vaccenI jagyA potAnA hAthamAM artha laI jatA vidyAdharothI pUrAI che. satvara ne navamuninI gupha satvaranI guphA dakSiNa bAjunA aMdaranA khaMDamAM beThavelI che jemAM lAMchana sahita
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrAr saMprati llllllllllllll|| l/lllllllllllll3||||llll|E3 'IES ER khaMDagiri uparanuM jaina maMdira. | [ zrI mitranA saujanyathI ] Bllllll|||| |||||E3I||||||IE3II|| Sa][3]|||||3||||||||||||3|||||||||||||| zrI mahodaya presa-bhAvanagara. ak
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAmedhavAhana liMgapati khAravela 37 tIrthakarenI AkRtio che. jyAre navamuni yA navasaMtanI guphA eka saLaMga paDasALavALI paraMtu be khaMDanI eka sAdI guphA che. eka phUTa UMcI sAdA kotarakAmavALI, zAsanadevI sahita dasa tIrthakaronI pratimAo temAM che. A pratimAo paikI pArzvanAthanI pratimAo nAgaphaNAne laI turata ja oLakhI zakAya che. zrI pArzvanAthanI pratimAM vadhAre pUjanika manAya che. ane tethI ahIM paNa pArzvanAthanI be pratimAo ketarAelI dekhAya che. A uparAMta A guphAmAM be prakhyAta zilAlekho che. temAM eka prakhyAta udyokesarIdevanA pragatimAna ane vijayI rAjakALanA aDhAramA varSane che. baMne zilAlekhamAM nIcene ulekha daSTigocara thAya che -"Arya saMghanA gRhakuLanA dezIgaNa zAkhAnA AcArya kulacaMdranA ziSya zubhacaMdranuM nAma dharAve che. " A bane zilAlekha eka ja tArIkhanA ketarAelA samajAya che ke je I. sa. nA dasamAM sakAmAM hovAne saMbhava che. bArabhujI guphA- A guphAnI pelI bAju "bArabhujI arthAta bAra hAthavALI" guphA Ave che. temAM paDasALanI DAbI bAju upara bAra hAthavALI eka strInI pratikRti che. AmAM paNa zAsanadevI sahita padmAsane beThela tIrthakaranI pratimAo che. tenI pAchalI bhIMta upara sAta phaNAvALA pArzvanAthanI UbhI pratimA che. tevI ja rIte lAMchanavALI tIrthakaronI dareka pratimAo sarakhI rIte AThathI sADAnava iMcanI che jyAre pArzvanAthanI pratimA sADIekatrIsa iMcanI che ke je suMdara ane darzanIya che. trizULa guphA dakSiNamAM "trizuLa" nAme guphA che, jenI aMdaranA bhAganI beThako khAsa dhyAna kheMce tevI che ke jenI upara sAtaphaNA pArzvanAtha ane mahAvIra Adi covIsa tIrthakaronI hAramALA AvelI che. A hAramALAmAM paNa zrI pArzvanAthane prabhu mahAvIranI pAchaLanI bhIMtamAM madhyamAM besADI temane khAsa mahattvatA apAI che. tevI ja rIte paMdaramAM tIrtha. karanI pratimA nIceno bhAga pagathI upara karelI beThakathI DhaMkAI gayela che ke je beThaka upara AdinAthanI kotarelI traNa suMdara pratimAo che. A hAramALAnI pratimAonI racanA bAjunI guphAo karatAM vadhu sUkama dekhAya che. navamuni guphAnI lagabhaga tArIkhano lekha lAla-Du-kesarInI guphA yA siMhadvAra para temaja uta-kesarInI guphA paranA lekhonI tArIkha sAthe maLato Ave che. jIllA gejheTIyaranA jaNAvavA mujaba nRpati lAla-teDu-kesarI parathI tenuM tevuM nAmAbhidhAna thayela che. te be mALanI guphA che. tenA pahelA mALanA oraDAmAM tIrthakaranI pratimAo kotarAelI che, jemAM zrI pArzvanAthanI mukhya che. guphAnA taLIyAMthI 30 thI 40 phuTa UMce tenI pAchaLanI bhIMte pratimAonI hAramALAo kotarAelI che. 50
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ 794 samrATa saMmati uparokta guphAnA lekhanI barAbara rakSA na thavAthI tenI chellI lITInA thoDAka zabdo tUTelA che chatAM te nIce pramANe vaMcAya che. "prakhyAta udyatU-kesarInA vijayI rAjyanA pAMcamA varSamAM prakhyAta kumAraparvata para jIrNa taLAva tathA maMdirano punaruddhAra thaye hatA ane tyAM ja vIsa tIrthaMkaranI pratimAo besADI hatI. pArzvanAthanI pratiSThA karatI vakhate ja sanandi " uparokta lekhamAM udyo-kesarIne ullekha jovAmAM Ave che chatAM etihAsika zodhakheALanA AdhAre udya-kesarIne lagatI pUrepUrI mAhIti maLI zakatI nathI, kAraNa ke I. sa. 200 thI lagAvI I. sa. nA sAtamA saikA sudhIne AMdha ane erIsAno ItihAsa zodhakhoLanA abhAve aMdhArAmAM rahyo che, chatAM Adhunika saMzodhana parathI samajAya che ke A udyo-kesarI jaina saMpradAyane mAnanAra jainadhamAM rAjA hatA. udayagirinI guphA- udayagirinI guphA tarapha daSTipAta karatAM jaNAya che ke kalAvidhAna ane zilpanI daSTie A guphA orIsAnI badhI guphAomAM agatyanI che. rANInara yA rANIguphA vizeSa prakhyAta che ke jemAM manuSyanI vividha kriyAonAM dazya tenA bhavya kevALamAMhenA kotarakAmamAM samAelA che. AmAM paNa kevALamAMnA zilpanA traNe namUnAo tathA nakazIkAma khAsa AkarSaka che. jIllA gejheTIyaranA riporTa mujaba A nakazIkAmano ghaNe aMze kaIka dhArmika prasaMge zaheramAM pasAra thatI keI sAdhupuruSanI svArI jevo dekhAvA lAge che. temAM loko potAnAM gharomAMthI emanAM darzana karI rahyA che. ghoDAone doravAmAM AvyA che. hAthI para svArI karavAmAM AvI che. rakSake pahero bhare che. prajAjanemAM puruSo ane strIo joDelA hAthe saMtanI pAchaLa cAle che ane strIo thALamAM phaLa tathA AhArane artha tarIke dharI AzIrvAda mAge che. uparanI pAMkhanuM 60 phuTa lAMbA dekhAvanuM netarakAma khAsa bedhadAyaka che. hiMdI guphAomAM A guphAnI mAphaka bIjI koIe paNa zilpazAstramAM ATalI carcA UbhI karI nathI. A dekhAvane aneka rIte samajAvavAmAM Ave che, jenI TUMkI AvRtti gaNezaguphAmAM thaela che. AmAM pArzvanAtha anya tIrthakara karatAM vadhu mAnya dekhAya che. temano saMbaMdha hiMdanI bhUmimAM pUrve kaliMga sAthe saMkalita hatA evuM je anumAna derIe te te asthAne nahi gaNAya. kAraNuM hAthIvALa dekhAva prabhu pArzvanAthanAM bhAvI patnI prabhAvatIne tenAM sagAM tathA pArtharakSaka sahita rajU kare che. pachIne dekhAva kaliMganA rAjAthI tenuM karAtuM haraNa batAve che. trIjo dekhAva jaMgalamAM zikAra karatA pArzvanAtha dvArA tenI thatI rakSA rajU kare che. cothe dekhAva lagnotsavamAM jamaNuM AdinA upabhegane darzAve che. pachI dekhAva lagnakriyA batAve che. nIcenI pAMkha parano dekhAva tIrthakara tarIke prabhu pArzvanAtha vihAra ane temane maLatA vividha mAnane sUcaka che.
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ FREE ucigara uparanI gaNeza guphAmAMnI kevALanA namUnA, zrI maheAya presa-bhAvanagara. samrAT saMprati [ zrI mitranA saujanyathI ] BEEE udayagira uparanI gaNeza guphAnA uparanA bhAgamAMnA kevALane namUneA. [ zrI mitranA saujanyathI
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAmeghavAhana kaliMgapati khAravela 395 zrI gaNezaguphA A guphAnuM kotarakAma rANIguphAnI mAphaka ja che. A guphA aMge jIllA gejheTIyara anumAna dore che ke A dekhAva madhyakAlIna kathA anusAre kaliMganA yavana nAmanA rAjA dvArA thatA prabhAvatInA haraNane bacAva jenenA trevIsamA tIrthakara zrI pArzvanAtha prabhu dvArA thayo hato te hakIktane anusarato che. A hakIkatane zrImada hemacaMdrAcArya paNa Teke Ape che. teo zrI kaliMganI guphAnuM varNana lakhatAM lakhe che ke:-"cavano nAma sutA " Hemchandra Op. and Loc. cit. B. D. G. P. Op and Loc. cit." This scene frieze appears to be the early story of that developed in the upper storey in the Rani Gumpha"-Chakravarti (Mon Mohan ), op, cit; p. 16. A prAMtanA kiTa sipAIo A kALe paradezI tarIke oLakhAtA hatA ke jeo ghaNe bhAge yavana jAtinA hatA. A uparathI paNa rAjakuMvarInI prAcIna kathAne maLatI hakIkata guphAnA kotarakAma uparathI dekhAI Ave che. jaya, vijaya, svargapurI, vyAvra ane sarSa guphAo A guphAomAM svargapurInI guphA sivAya koI paNa guphA aitihAsika draSTie agatyatA dharAvatI nathI. vyAdhra upara eka baddha lekha che. vyAdhra ane sarSa guphAo A TekarI uparanI jUnAmAM jUnI guphAo che. sarSa guphA hAthI guphAnI pazcime che. tenI paDasALanI kAraNe sarpanA mastakanA traNa khaNa jevI dekhAya che. A guphAmAM traNa zilAlekha che, jemAM samrA khAravelanI patnIno zilAlekha pahelo che. ItihAsanA UMDANamAM UtaratAM samajAya che ke mahArAjA khAravelanI dharmapatnI jenadharmapAlaka rAjA lAlAkanI putrI hatI ke jeNe pote guphA ane maMdira baMdhAvyAM hatAM. ene ulekha A zilAlekhavALI guphA sAthe joDAela che. kALacakranA pherA pramANe A guphAnA anukrame traNa nAmo paDayAM che, je nIce pramANe che -(1) svargapurI, (2) vaikuMTha guphA ane (3) vaikuMThapurI. A be mALanI guphA tathA bAjunI pAMkhavALI guphAne upalo bhAga sArI hAlatamAM che, jene leke uparokta alaga alaga nAmathI oLakhe che. A guphAnA zilAlekhanI eka lITI spaSTa dekhAya che ke je zilAlekha mAtra traNa ja lITIne che. "kaliMganA zrama mATe eka guphA tathA arihaMtanuM eka maMdira hastisAhasanA patra lAlAkanI putrI ane khAravelanI paTarANIe banAvyAM che." bIjI be ne A guphAomAM dekhAya che, je paikI eka neMdha kaliMganA niyaMtA rAjA kuDezmIrI ane bIjI beMdha yuvarAja vaDukhane lagatI che. A traNe zilAlekhonI lipi khAravelanA hAthIguphAnA zilAlekha pachI thoDA vakhatanI che. A badhIye guphAonA zilAlekhano sArAMza jene rAjyavaMzanI hastInI sAbitI che.
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati A jainadhamI rAjyavaMza kayAM sudhI cAle ane tyArapachI ka vaMza rAjyagAdI upara AvyuM tenI tapAsa karatAM paNa cokkasa mAhIti maLI zaktI nathI, jenA aMge jIlalA gejheTIyaranI noMdha upara saMtoSa mAnyA vinA chUTake ja nathI. A seMdha pramANe erIsA ane kaliMga. I. sa. nA bIjA sakAmAM AMdhavaMzanA Adhipatya nIce hatA, jyAM baddhadharme I. sa. 200 mAM praveza karyo hate. tibeTanA hevAla anusAra levAyela noMdha e che ke AMdha darabAramAM I. sa. 200 mAM thaelA nAgArjune rIsAnA rAjAne eka hajAra prajAjano sahita baddhadhamI karyo hato ane ahIMnA prajAjanemAM dharma parivartana rAjAnA dAkhalAthI sahelAIthI thayuM hatuM. - A pramANe zilAlekhe ane guphAonA katarakAmane AdhAre kaliMga pradeza mirya vaMzanA aMtima mahArAjAnA samayamAM jainadharmapAlaka ane unnatinI Toca upara hato. tema ja tyAMno rAjA ceTavaMzI khAravela atizaya prabhAvazALI ane vIra puruSa hato ema sAbita thaI zake che. kaliMgAdhipati mahAmeghavAhana cakravartI mahArAjA khAravela ke prAcIna zilAlekha kI "nakala" [prAkRta kA mUlapATha ] (paMkti 1 lI ) namo arAhaMtAnaM (1) namo savasidhAnaM ( / ) airena mahArAjena mahAmeghavAhanena cetirAjavasavaghanena pasatha-subhalakhanena caturaMtaluThitagunopahitena kaliMgAdhipatinA siri khAravelena 1. __ (paMkti 2 rI ) paMdarasavasAni siri-kaDAra-sarIravatA kIDitA kumArakIDikA ( / ) tato lekharUpagaNanA-vavahAra / vidhi-visAradena savavijAvadAtena navavasAni yovarajaM pasAsitaM (1) saMpuNa-catu-vIsati-vaso tadAni vadhamAnasesayo venAbhivijayo tatiye 2. (paMkti 3 rI ) kaliMgarAjavaMsa-purisayuge mahArAjAbhisecanaM pApunAti (1) abhisitamato ca padhame vase vAtavihata-gopura-pAkAra-nivesanaM paTisaMkhArayati ( / ) kaliMganagari khavIra-isi-tAla-taDAga-pADi yo ca baMdhApayati (1) savuyAna paTi saMThapanaM ca 3. (paMkti 4 thI) kArayati (1) panatI sAhi satasahasehipakatiyo ca raMjayati (1)
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhananuM udayagiri uparanI sva purInI guphA. maheAdaya presa-bhAvanagara. samrAT sa prati [ zrI mitranA saujanyathI ] uddayagira uparanI rANI guphAnA uparanA bhAgamAMnI kevALane namUne. [ zrI mitranA saujanyathI ] *************<<<<<<
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAmedhavAhana kaliMgapati khAravela 387 dutiye ca base acitayitA sAtakaMNi pachimadisaM haya-gaja-nara-radhabahulaM daMDaM paThApayati (1) kanhavenAM gatAya ca senAya vitAsitaM musikanagaraM ( / ) tatiye puna vase 4. (paMkti 5 vI ) gaMdhava-vedabuddho daMpa-nata-gItAvAdita saMdasanAhi usava-samAja kArApanAhi ca kIDApayati nagariM (1) tathA cavuthe vase vijAdharAdhivAsaM ahatapuvaM kaliMga yuvarAja-nivesitaM...vitagha-makusa bilamaDhite ca nikhita chata 5. (paMkti 6 ThI) bhiMgAre hita-ratana-sApateye savaraThika bhojake pAde vaMdApayati (1) paMcame ca dAnI vase nandarAja-ti-basa-sata-oghATitaM tanasuliya-vATA-panADiM nagaraM pavesa(ya)ti ( / ) so...bhisito ca rAjasuya saMdasa-yaMto sava-kara-vaNaM 6. (paMkti 7 vIM) anugaha-anekAni satasahasAni visajati poraM jAnapadaM (1) satamaM ca vasaM pasAsato vaji ragharava-ti-ghusita-gharinIsa ( matukapada-puMnA) (ti 1 kumaar......(|) aThame ca vase mahatA senA...goradhagiri 7. (paMkti 8 vIM ) ghAtApAyitA rAjagahaM upapIDApayati (1) etinaM ca kaMmApadAna-saMnAdena saMvita-sena-vAhano vipamuMcitu madhuraM apayAto yavanarAjaDimita... (mo 1) yachati (vi)....palava 8. (paMkti 9 vIM) kaparukhe haya-gaja-radha-saha-yaMte savagharA-vAsa-parivasane saagiNaThiyA (1) savagahanaM ca kArayituM bamhaNAnaM jAti parihAraM dadAti ( 1 ) arahato... va...na...giya 9. (paMkti 10 vIM)... (kA).. mAna (ti) rA(ja)saMnivAsaM mahAvijayaM pAsAdaM kArayati aThatisAyasatasahasehi ( 1 ) dasame ca vase daMDa-saMdhI-sAmamayomaradha-vasa-paThAnaM mahi-jayanaM...ti kArApayati...(niritaya uyAtAnaM ca maniratanA(ni) upalabhate 10. (paMkti 11 vIM)....maMDaM ca avarAjanivesitaM pIthuDagadabha-naMgalena kAsayati (f) janasa daMbhAvanaM ca terasavasa-satika (')-tu bhidati tamaradeha-saMghAtaM (1) bArasame ca vase...hasa...ke. ja. sabasehi-vitAsayati utarApatha-rAjAno... (paMkti 12 vIM)...magadhAnaM ca vipulaM bhayaM janeto hathI sugaMgIya (') pApayati (1) mAgadhaM ca rAjAnaM vahasatimitaM pAde vaMdApayati (1) naMdarAja-nItaM ca kaliMgajinaM saMnivesaM......gaha-ratanAna paDihArehi aMgamAgadha-vasuM ca neyAti ( / ) 12
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 samrASTra saMprati (paMkti 13 vIM)...tu (') jaTharalikhila-carAni-siharAni nIvesayati satavesikanaM parihArena (1) abhutamachariyaM ca dRthi-nAvana parIpuraM savadena haya-hathI-ratanA(mA)nikaM paMDarAjA cedAni anekAni mutamaNi ratanAni aharApayati idha sato 13. (paMkti 14 vIM)...sino vasI karoti (1) terasame ca vase supavata-vijayacakakumArIpavate arihate ( ya ?) pa-khoNa saMsatehi kAyanisIdIyAya yApanAva kehi rAjabhitini cinavatAni vasAsitAni ( / ) pUjAya rata-uvAsa-khAravelaM-sirinA jIvadehasirikaparikhitA (1) 14. (paMkti 15 vIM)...(su)katisamaNasuvihitAnaM (nu-1) ca sata disAnaM (d) AninaM tapasi-isinaM saMdhiyanaM (?) (B) arahata-nisIdiyA samIpe pamAre varAkarasamuthapitAhi anekayojanAhitAhi pa. si. o......silAha siMhapatharAnisi-( . ) dhuDAya nisayAni 15. (paMkti 16 vIM)..ghaMTAlaco catare ca vedUriya game-thaMbhe patiThApayati (,) pAnatariyA satasahasehi (,) muriya-kAla vochinaM ca coyaThi aMga-satikaM turiyaM upAdayati (1) khemarAjA sa vaDharAjA sa bhikhurAjA dhamarAjA pasaMto sunaMto anubhavaMto kalANAni 16. (paMkti 17 vIM)......guNa-visesa-kusalo savapAMsaDapUjako sava-devAyatanasaMkArakArako (a) patihata cakivAhinibalo cakadhuro gutacako pavata-cakorAjasivasa-kulavinisito mahA-vijayo rAjA khAravela-siri 17.
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 4 chuM. vIranirvANu 405 thI 470 sudhInA saMkSipta itihAsa, rAjakALagaNanA sAthe sabaMdha dharAvatA sama rAjavIonA sakSipta hevAla. yugapradhAna paTTAvaLInA AcAryA. vIra nirvANu nigeAda vyAkhyAtA zrI kAlakAcAya zrI zAMDilyamUri zrI revatImitrasUri. zrI ACmaMgusUri. puSyamitra `Nu ane 2 gabhIla "" x . "" x 95 99 53 X mALavAnI gAdI upara A kALe thaela rAjavIonI noMdha. "" 335 thI 376-41 varSI. 376 thI 414-38 va vIra nirvANa 370 thI 405-35 varSI 405 thI 453-48 va 414 thI 450-36 va 450 thI 400-20 varSa * 23 "" zaka rAjA kSatrapa. mahArAjA vikrama. mahArAjA puSyamitranA rAjyanA karuNa aMta-- vIranirvANu 370 mAM mahArAjA bRhadanuM khUna karI magadhanI rAjagAdI zRgIvaMzI puSyamitra hAthamAM lIdhI. teNe 35 varSa sudhI amala karyo. daramiyAna dharmajhanUnI khanI eka sanAtanI rAjA tarIke aitihAsika pATaliputra nagaranA devakApe vinAza karAye; ane sAtheAsAtha peAtAnA paNu vinAza vaheArI lIdhA. ( vIranirvANu 405 ). 99 453 thI 457-4 va 457 thI 470-13 va "9 A sAthe bhAratanA itihAsamAM mATu parivarttana thayuM ane rAjakALagaNanAnA ceAtheA AMka pATaliputranA patana sAthe kALagaNutrIne aMge pUrA thayA. pATilaputranA vinAza
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 samrAm saMprati. bAda magadha sAmrAjyanuM madhyastha rAjadhAnInuM nagara ujajaina ke je mAlava dezanuM mukhya nagara gaNAtuM hatuM tenA upara darpaNa nAme paradezI rAjAe pitAnI sattA jamAvI.* gaIbhallanuM pApI kRtya-- A darpaNa rAjA ane tenA yuvarAja gaI bhIle vIranirvANa 405 thI vIranirvANa 453 sudhI avantInI rAjyagAdI upara rAjya karyuM. darpaNa nRpatine gardabha nAme eka rAjaputra hato. A yuvarAjanuM nAma gardabha paDavAnuM kAraNa e hatuM ke teNe "gaIbhI" nAme devInI sAdhanA karI hatI ke je devI zatruno nAza karavAnI zakti dharAvatI hatI. A devInI sAdhanAmAM phalibhUta thayA pachI A yuvarAjanuM nAma "gadaMbhIla" tarIke prasiddhine pAmyuM. ' A yuvarAjane samavayaska aDeliyA nAme eka bahena hatI ke je atizaya suMdara ane rUpasaMpanna hatI. potAnI ja bahenanA saMdarya upara mohita thaI jagatanA nIti ane vyavahArazAstranuM bhAna bhUlI gabhIla pitAnI ja bahenano upabhegI banya. yuvarAjanI A pApaghaTanA jagavikhyAta banI. pariNAme yuvarAja gardabhIla samasta mALavAmAM dhikkArane pAtra thaze. rAjyanA sujJa maMtrIe yuvarAjane ghaNuM ja Thapako Ape ane rAjyaputrI aDoliyAne rAjyamahelanA sAtamA bhuvana upara kaDaka baMdobasta sahita mUkI, chatAM AnuM kAMI zubha pariNAma AvyuM nahi. A uddhata ane viSayAMdha yuvarAja sAtamI bhUmie pahoMcI pApakrIDAmAM masta rahevA lAgyo. yugapradhAna paTTAvalInI kALagaNanA ane saMvatsaranI zarUAta- vIranirvANa 376 mAM yugapradhAna paTTAvaLInA nigedavyAkhyAtA zrI kAlakAcAryane devalokavAsa thavAthI zrI zAMDilya nAme AcAryane yugapradhAnapadanI prApti thaI hatI. bAda 38 varSa sudhI temaNe yugapradhAnapada bhagavatAM yugapradhAna paTTAvalInA aMge vIranirvANune AMka 414 pahoMcyuM hatuM. tyArabAda zrI revatI mitrane yugapradhAnapada maLyuM hatuM. emaNe 36 varSa yugapradhAna pada bhagavyuM ane vIranirvANane AMka 450 sudhI pahoMcyo. * ahIMnI rAjyagAdI darpaNa rAjAnA hAthamAM kevI rIte gaI tene lagato ItihAsa laMbANabharyo hovAthI amo A graMthanA bIjA bhAgamAM te jaNAvIzuM. Ane lagatuM pramANabhUta saMzodhana cAlu che. atyAre amArI najara sAme je saMzodhana dekhAya che te amane zaMkAspada samajAtuM hovAthI ahIM rajU karela nathI. -lekhaka,
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati jaOOOOO000 .... ooooooooo ooooooooo 00000000 DOOM00000000000 00000 A Guernet " Wirelevafa . E.Holtzsch P& Faldagor Prom.Neba! FBolborn Filippi CH. Krause Hertel. Sten Konow T . NIKAYADHRM SURI u ws von Negeein w The Sylvan Levi Rertold. 1 ooooo0 00000000 jagatabharanA itihAsavettAo ane vaijJAnika sAthe saMbaMdha dharAvanAra AcAryadeva zrI vijayadharmasUri ane itihAsavettAonuM samuccaya dRzya. ooooo DOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOx - we a reeee zrI mahodaya presa-bhAvanagara.
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ viranivaNa 405 thI 470 sudhI saMkSipta itihAsa bAda zrI AryamaMgu nAme AcAryanI yugapradhAnapade sthApanA thaI, jeoe 20 varSa sudhI A pada bhagavyuM. ahIM viranirvANa 470 sudhIne kALa thayuM. A varSamAM (70 mAM) mALavAnI rAjyagAdI upara mahArAjA vikrama urphe balamitranA saMvatsaranI zarUAta thaI, eTale rAjakALagaNanAne AMka rAjyasattAnA parivartanane laI badalAya. ratnasaMcaya graMtha zuM kahe che? A parivartanamAM nimittavettA zrI kAlakAcArya (bIjA) nAme eka samartha AcArya vIranirvANa 455 mAM prasiddhine pAmyA jenA aMge itihAsanuM parivartana thayuM. varanirvANa 453 mAM thaela bIjA kAlakAcAryanA aMge eka ja jAtanA nAmane aMge je geTALo thaye che te saMbaMdhamAM "ratnasaMcaya" nAmanA prAcIna graMthamAM tenA aMge nIce pramANenI gAthAo rajU karI spaSTIkaraNa karI graMthakAra AcAryadeve batAvI ApyuM che ke vIranirvANa 335-453-720 ane 993 mAM thaela kAlakAcAryo e bhinna bhinna vyaktio hatI, ke jemanA aMge temanA samayano ItihAsa deratAM samakAlina graMthakartA AcAryoe alaga alaga dha lIdhI che. " sirivIrAo gaesu, paNatisahiesu tisaya varisesu / paDhamo kAlagasurI, jAo sAmajanA mutti | | pas / causayati panavarise, kAlagaguruNA sarassarI gahio / causayasattari varise, vIrAo vikkamo jAo // 56 // paMceva ya varisasae, siddhaseNo divAyaro jaao| sattasayavIsa ahie, kAligaguru sakkasaMdhuNio // 57 // navasayateNa uehiM, samaikkatehiM bddhmaanno| pajosavaNa cautthI, kAlikasurI hiMto ThaviA // 58 / / ratnasaMcaya prakaraNa patra 32 nimittavettA zrI kAlakAcAryanA aMge jaina jagatane bhinna bhinna matabheda samajAyA che chatAM kALagaNanAne aMge tene nizcaya karavA samartha sUrIzvaroe joIe teTale bhagIratha prayatna karavA utsAha darzAve nahi tyAre jaina sAhityanA zokhIna ane prAcIna saMzodhanamAM agrasthAna bhogavatA amerikAnA vijJAnazAstrIone temAM saMzodhananI jarUriyAta jaNAI ane amerikAe zrI kAlakAcAryanA saMzodhanane aMge ja khAsa pA
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 samrAT sa'prati pratinidhi tarIke vidvAna DaoN. brAunane zivapurI Azrame zrI vidyAvijayajI mahArAja pAse mAkalyA. zivapurI AzramanA sthApaka muni mahArAja zrI vidyAvijayajI, sahAyaka munirAja zrI jayaMtavijayajI tathA vIratattva prakAzaka maMDaLanA suparinTenDanTa mi. satyanArAyaNa paDacAe DaoNkaTara brAunane zrI kAlakAcAryanA aMge zivapurInA vijayalakSmI jJAnabhaMDAramAM rahela saMkhyAbaMdha prAcIna pratA ekaThI karI batAvI ane jJAnabhaDAramAMthI sa MzAdhananu suMdara rIte dAThuna karyAM khAda teoe zrI kAlakAcAryanA aMge eka aitihAsika lekha jagata samakSa rajU karyo ke je lekha 'jaina 'patranA savata 1986nA rogya mahotsava aMkamAM pAnAM 210 thI 215 sudhImAM rajU thaela che. ane tenA lekhaka sAhityarasika munizrI vidyAvijayajI mahArAja che. A jAtanA sa MzAdhanathI satASa mAnI DaoN. brAuna amerikA gayA ane tyAMnA agragaNya peparAmAM temaNe uparAkata lekha aMgrejI bhASAmAM pragaTa karAvye, je lekha prAcIna jaina itihAsa upara sArI rItanA prakAza pADanArA nIvaDyo. bAda te jarmana peparAmAM paNa pragaTa thayA. uparAkata lekhamAM mALavAnI rAjyagAdI upara vInirvANu 470 mAM mahArAjA vikrame kai rIte saMvatsara cAlu karyo tenA pramANabhUta purAvAo hatA. Ane lagatA sArAMza kALagaNanAne a Mge amArA graMthane majabUta banAvavA ameA saMkSiptamAM rajU karIe chIe. " A prabhAvazALI kAlakAcAryanuM nAma itihAsamAM suprasiddha che. temanI kathAne tema ja banela ghaTanAone evI rIte tA seLaseLa karavAmAM AvI che ke graMthAmAM varNa vela kAlakAcA keTalA ane kayAre thayA ? temAM kaNe kaNe kayuM kayuM kAma karyuM ane kayA kayA rAjAnA kALamAM thayA ? enA nirNaya karavA itihAsakArA mATe durlabha thai paDayA. "" A cAre alaga alaga AcArcomAMthI ApaNA saMbaMdha gaI bhIlanA kALa sAthe saMbaMdha dharAvatA kAlakAcArya sAthe hAvAthI temanA viSenI mAhitI saMkalita rIte rajU karIe chIe. zrI kAlakAcAya nA aitihAsika paricaya vInirvANu 453nA gALAmAM aitihAsika kAryothI peAtAnI nAmanA amara karanAra A AcArya nA janma magadhanA dhArAvAsa nAme nagaramAM rAjyakuLamAM thayA hatA. temanA pitA vRjasiMha dhArAvAsanA rAjA hatA. tenI mAtAnuM nAma surasuMdarI hatu. surasuMdarIne anukrame e saMtAneA thayAM. jemAM ekanuM nAma kAlakakumAra ane khIjAtu (putrInuM) nAma sarasvatI hatuM. kAlakakumAra sarva lakSaNlRAthI bharapUra, rUpavAna ane janavallabha hatA. ATha varSanI umare kAlakakumArane kalAcA pAse zIkhavA mUkayA. khAsa karIne azvaparIkSA ane mANuvidyAmAM A kumAre sArI nipuNatA meLavI. eka vakhata vrajasena rAjAne kheArAsana dezathI ghaNAM gheADAMe leTamAM AvyAM eTale tenI parIkSAnuM kAma rAjAe kAlakakumArane sAMpyuM.
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ ELELE ILE LCLCL HbKHtb Pin URURULIBR Pin Pin prakhara vaktA sAhityarasika munizrI vidyAvijayajI. SURURURURURU ETUFFL zrI kAlakAcA te aMge apUrva saMzodhana rajU karI amerikA jevA pAzcAtya pradezamAM jaina itihAsanI prAcIna pramANikatA siddha karI batAvanAra DA. brAunanA saMzodhanamAM mukhya sahAyaka zrI maheAya presa-bhAvanagara. samrAT saMprati Pin UR FUTURE LURURURURUL NURTURFURURURU URURURURU UTURE. Pin Pin
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ viranirvANa 405 thI 400 sudhIno saMkSipta itihAsa 403 rAjyaputra kAlaka 500 sevaka sAthe laI vanamAM ghoDAM pheravavAne gayo. ghoDAone khuba khelAvI jeyA ane tene parizramathI thAka lAgyo. A thAka ocho karavA te AmravRkSanI chAyA nIce besI gayo. je arazyamAM rAjakumAra azvaparIkSA karI thAkI ArAma lete hato tenI najadikamAM zrI guNakarasUri nAme eka AcArya aneka sAdhugaNa sahita birAjelA hatA. dUra dUra beThAM AcAryanA vyAkhyAnane madhura dhvani kAlakakumArane kocara thayo. teNe UThIne AcArya samIpe jaI temane vaMdana karI temane upadeza zravaNa karyo. AcAryo AgaMtuka rAjyaputrane uddezI lakSmI, rAjyavaibhava, zarIra vigerenI anityatAne upadeza karyo. vaLI sAdhunA vAstavika sukha ane paMca mahAvratanuM svarUpa samajAvyuM, jenI asara pUrvasaMkArika gabaLe rAjyaputra upara sacoTa thaI. AcAryazrIno upadeza zravaNa karI kAlakakumAre kahyuM ke "he bhagavaMta, ApanA upadezathI mane vairAgya thayo che. huM mAtApitAnI AjJA laI pAchA nahi AvuM tyAM sudhI Apa ahI birAjaze evI mArI vinaMti che." kAlakakumAre ghera jaI mAtApatAne potAnI dIkSA levAnI IcchA jaNAvI. pitAnA putramAM saMpUrNa vairAgyavRtti joI rAjA vRjasiMhe moTA utsavapUrvaka pitAnA putrane dIkSA apAvI. pitAnA bhAIne utkRSTa vairAgya jemAM tenI bena sarasvatIe paNa dIkSA lIdhI. mAtApitAe kAlakakumArane tenI benanA rakSaNano bhAra pUrepUre suprata karyo ane sAdhvI sarasvatI kAlakAcAryanA rakSaNa nIce rahI. navadIkSita sAdhunuM nAma kAlakakumAra AcAryazrIe kAyama rAkhyuM hatuM. A kAlakakumAra vyAkaraNa, nyAya, sAhitya, alaMkAra, chaMda, jyotiSa ane maMtra, taMtra vidyAmAM sArA nipuNa banyA, yegya jJAnaprApti thayA bAda gurue temanI AcAryapade sthApanA karI ane tyArabAda teo kAlakAcArya tarIke prasiddhine pAmyA. sarasvatI sAdhvInuM apaharaNa- aneka sAdhuethI parivRtta thaelA kAlakAcArya ekadA ujajenanI bahAra udyAnamAM AvI rahyA. A samaye bIjI aneka sAdhvIo sAthe sarasvatI sAdhvI ujajaina zaheramAM AvI zaheranA upAzrayamAM utarI hatI. te roja bahAranA udyAnamAM AcAryazrInuM vyAkhyAna sAMbhaLavA jatI hatI. A samaye viSayAMdha gabhIla pitAne svargavAsa thavAthI mAlavapati tarIke rAjyagAdI para birAjamAna thaeluM hatuM. A atyAcArI rAjAnI najare eka vakhata svarUpavaMtI bALabrahmacAriNI sAdhvI sarasvatI paDI. ene jotAM ja te tenA pratye rAgI
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 samrATuM saMprati. ba, ane koI paNa jAtanA vicAra vinA pitAnA sevako dvArA tene upADI lAvIne aMta:puramAM laI gaye. te samaye sarasvatIe kAramI cIsa pADI ane rUdana zarU karyuM. tenI sAthenI bIjI sAdhvIo ekadama kAlakAcAryanI pAse gaI ane sarasvatI upara AvI paDela bhayaMkara saMkaTanuM temane nivedana karyuM A hakIkata zravaNa karatAM ja kAlakAcAryane gussa utpanna thaye ane rAjyadarabAre gayA. tyAM jaI zAMta cittathI rAjAne khUba samajAvyuM chatAM te Dage nahi. eTale kAlakAcArya upAzraye AvI saMghane ekatrita karI savistara hakIkata jaNAvI. saMdha ghaNuM jeTaluM laI rAjA pAse gayo ane vinayapUrvaka sAdhvIne choDI devA rAjAne vinavya, chatAM saMghanuM vacana paNa rAjAe mAnya na rAkhyuM. AthI kAlakAcAryanA romerome kedha vyAkhyA ane temaNe saMghasamakSa pratijJA karI ke " gaIlIla rAjAne rAjya uparathI ukheDI na nAMkhuM te huM kAlakAcArya nahi. kAlakAcArya eka tyAgI, saMsArathI virakta sAdhu hatA chatAM eka duSTa rAjAne ene pApane badale ApavA teo medAne paDyA. temane uddeza prajA para atyAcAra dUra karAvavAne hate. lIdhela pratijJAnA pAlana athe teoe eka bhramita sAdhunI mAphaka aneka jAtanA bakavAda karatA gAmamAM pharavuM zarU karyuM. A hakIkata rAjAnA kAne pahoMcI, chatAM nirdaya rAjAnA hRdayamAM dayAnA aMkura utpanna na thayAM. Akhare kAlakAcAryane pitAnI pratijJAnA pAlana arthe deza choDavo ja paDyo. ane temaNe pitAnA gacchano bhAra eka "gItArthane seM. bAda pote ujajenanI baLavAna rAjyasattA sAme laDI zake evA baLavAna rAjavInI zodhamAM nIkaLyA. A kALe bhegukaccha kahetAM bharucanI gAdI upara temanA bhANeja baLamitra ane bhAnumitranuM rAja hatuM. teo bharucanI rAjyagAdI upara 47 varSathI rAjya karI rahyA hatA. sUrIzvare ahIM AvI potAnI bena sAdhvI sarasvatInI savistara hakIkata kahI ane tenI rakSA athe madadanI mAgaNI karI, paraMtu ujajenanA baLavAna rAjya sAme mAthuM uMcakavAnuM sAhasa kheDavA A rAjavIoe AnAkAnI karI, eTale aMte kAlakAcAye samudramA baLavAna sattAnI zodhamAM paradezagamana karyuM ane pote sidhu nadInA tIre pAzvakuLa nAmanA dezamAM gayA ke je dezanA badhA rAjAo "sAkhInA nAmathI prasiddha hatA. prAkRtamAM A rAjAone sagakula" tarIke oLakhAvyA che jyAre saMskRtamAM "sAkhI" tarIke ja oLakhAvyA che. sAkhI athavA zAhI e nAma hiMdu athavA pAzcAtya ItihAsakAre kayAMya ApyuM hoya ema dekhAtuM nathI, paraMtu "zaka" nAmano ullekha sarvatra dekhAya che. manusmRti'mAM paNa "zaka" rAjAone ullekha nIce pramANe Ape che. pika, ADe, kaviDa, kaMboja,
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIranirvANu 405 thI 470 sudhInA sa MkSipta itihAsa 405 yavana, pArada, pahalava, cIna, kirAta, darada, khasa, e badhA bhraSTa thaelA kSatriya rAjavIe che. ane je dezamAM tee rahetA te dezanuM nAma temaNe jAti tarIke rAkhyu' (juo manusmRti. 19-44. prAkRtamAM 'sahaja' (zakakula) ane te ja vastu kharAkhara che.) "" paradezI itihAsakAra phrAnaglAsanape " Truara jainIsa cusa nAmanA jaina graMthamAM sithiyana leAkAnA nAyaka tarIke zaka rAjAne zahenazAha darzAvI temanI pAse kAlakAcA gayA hatA evA ullekha karyA che. (jue uparokta graMthanu pRSTha 43.) A pArzva kuLa dezanA rAjya amala 'zAka' nAme zahenazAhanA hAthamAM hatA. temanA rAjya darabAramAM zrI kAlakAcArye jainAcArya tarIke javAnuM zarU karyuM ane vakhata jatAM temaNe peAtAnA prabhAva rAjyasattA upara suMdara rIte jamAbyA, jyAM jyAtiSa nimitta Adi vidyAethI zrI kAlakAcA rAjAne camatkAra batAvavA lAgyA. Ama ghaNA divaseA vyatIta thayA. eka divasa zAhI rAjA pAse eka dUte AvI eka kacALu, eka charI ane eka lekha ( patra ) mUkayA. rAjA patra vAMcI stabdha banyA ane enuM mukha zyAma thaI gayuM. rAjAnI A sthiti joi tyAM beThela zrI kAlakAcArye kahyuM ke: " he rAjan! tamArA svAmInu bheTachuM AvyuM che tene joi haSa thavA joie tenA badale stabdha ane udAsa kema thayA che ? " rAjAe kahyuM ke: "he mahApuruSa ! Aje maraNarUpa mahAbhayanuM kAraNa mane upasthita thayuM che. " kAlakAcArye pUchyuM " kema vAru ? " rAjAe kahyuM: " amArA vRddha svAmIe krodhita thai hukama lakhyA che ke A charIthI tamAruM mastaka kApI kaceALAmAM mUkI jaldI atre meAkalajo. jo tema nahi karavAmAM Avaze te kuTuMba sahita tamArA nAza karavAmAM Avaze." A pramANe mane ja nahi paraMtu mArA jevA bIjA badhA " sAkhI " rAjAne jaNAvavAmAM AvyuM che. ,, " kAlakAcAryane dhArela kAryaOsiddhi mATe A suyega jaNAyA, ane teNe rAjAne hiMmata ApI kahyu ke " tame badhA ekatrita thai mArI sAthe cAlA. hiMdu dezamAM jai, ujjainInA rAjA gaI bhIlanA uccheda karI te rAjyanA vibhAga karI tamAne soMpIza. ' sUrizrInAM vacana upara vizvAsa rAkhI A rAjAe bIjA 95 rAjAone teDAvyA ane save e sAthe maLI prayANa karyuM. sindhu utarI AgaLa AvatAM teo sArASTramAM AvyA. ahIM AvatAM varSAkALa AvI pahoMcyA. eTale kAlakAcA nA kathana pramANe sAe potapotAnA paDAva ahIM nAMkhyA ane cAmAsu pUruM thatAM sA AgaLa vadhyA. A samaye Dhagiri najadika AvatAM dravya khUTI gayuM. eTale zAsanadevInI sahAyatAthI AcArya zrIe suvarNa - siddhinA prayAga sAdhyA ane dravyane lagatI aDacaNa dUra karI. tyAMthI jalamArge te lATa dezamAM AvyA, ane khalamitra tathA bhAnumitrane sAthe lai teo mALavA upara caDhAi lai gayA. X X X
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATuM saMprati bIjI tarapha gardabhIlane pitAnI upara humale Ave che ema khabara maLatAM ja teNe paNa sAmuM lazkara taiyAra karI gya sthAna jeI paDAva nAMkhe. yuddha karavA pUrve paNa eka dUtane mokalAvI AcAryazrIe kahevaDAvyuM keH "he rAjana, hajI paNa te sarasvatIne mukta kara, temAM ja tAruM zreya che." A dUtanuM apamAna karI teNe kADhI mUko. pariNAme baMne sainya vacce bhayaMkara yuddha jAmyuM. jemAM sAkhI sainya sAruM jora batAvyuM. gadaMbhIlanuM sanya nAsabhAga karavA lAgyuM ane gardabhIla pite paNa nagaranA daravAjA baMdha karAvI gaDhamAM pesI gayo ane kAlakAcAryanuM sainya nagara pharate ghero kAyama rAkhI tyAM ja paDayuM. gadaMbhI vidyAnI sAdhanA- ujajenanA kilAmAM gherAela gardabhIlanI senAno eka paNa mANasa ghaNA samaya sudhI kiTalA upara dekhAya nahi ane rAjyagaDhanuM vAtAvaraNa taddana zAMta samajAvA lAgyuM. AvA bhayaMkara gherAnA samaye A jAtanI zAMtimAM kAMIka bhayaMkara kAvatrAnI gaMdha sAkhI rAjAone dekhAI, jethI teoe A raNayuddhanA sUtradhAra zrI AcAryadevane tenuM kAraNa pUchyuM. zrI kAlakAcA jJAnanA upayogathI jANI jaNAvyuM ke "gabhIla rAjA killAnA eka bhAga para khaDe page, meM phADI gardabhI devInI sAdhanA karI rahyo che. je tene vidyAnI siddhi thaze to te "gadaMbhI' zabda devI madadathI moTethI bolavA mAMDaze. e zabdo rAjAnA je je zatruo sAMbhaLaze temane lohInI ulaTI thaze ane teo jamIna para paDI mRtyune zaraNa thaze." - AcAryazrIne A pramANene khulAso sAMbhaLI sAkhI rAjAe gabharATamAM paDayA. AcAryadeva zrI kAlakAcArye teone zAMti ApI ane sainyane paDAva tyAMthI upaDAvI ujajenathI pAMca kosa dUra naMkhAvyo. A pramANe vyavasthA karyA bAda sainyamAMnA 108 sArAmAM sArA bANAvaLI ene AcAryadeve potAnI pAse rAkhyA. bAda teoe gabhIla rAjAne meM phADela mukhe killAnA eka bhAgamAM tapazcaryA karate zodhI kADhyo ane gardabhIla rAjA kaye samaye zabda-uccAra kare che tenI taka jatA teo UbhA rahyA. kilAnA bahAranA bhAgamAM kilAthI paNa UMce mAMcaDo evI rItano bAMdhe ke jyAMthI bANAvaLInAM bANe barAbara gardabhIla rAjAnA meMmAM zabdoccAra karatAM ja pahoMcI zake ane tenAthI eka paNa zabdanuM uccAraNa thaI zake nahi. A jAtanI 108 zabdavedhI bANAvaLInI goThavaNa karI zrI kAlakAcArya jAte moracA upara jaI barAbara takasAdhaka tarIke nirIkSaNa karavA lAgyA.
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIranirvANa 405 thI 470 sudhI saMkSipta itihAsa 9. tihAsa 407 gadaMbhIllAnI tapazcaryA niSphaLa bane che- TUMka samayamAM ja gabhIlanI ugra tapazcaryAne aMge devI prasanna thaI. ane A prasanna thaela devIe gardabhIlane UMcethI zabdoccAra karavA kahyuM. A ja samaye devInI AjJAnusAre gardabhIla eka paNa zabda uccAre te pahelAM ja tenuM mukha bANenA varasAdathI evI rIte to bharAI gayuM ke tenA vege te ardha mRtyuvaza thaI jamIna para DhaLI paDaye. ane tenAthI zabdoccAra to zuM paNa devInI sanmukha joI paNa zakAyuM nahi. pariNAme prasanna thaela devI gardabhIla rAjA upara kopAyamAna thaI, tenA mastaka upara viSTA karI, tene lAto mArI AkAzamArge cAlI gaI. zrI kAlakAcAryane zaraNe gardabhIla sAkhI rAjAnA subhaToe ane sainya A ja samaye killAnI divAlano eka bhAga te ke je bhAga upara gabhIla tapazcaryA karI rahyo hate. uparokata bhAgane toDI lazkare killAmAM praveza karyo ane praveza karatAM sAthe ja gardabhIla rAjAne rAjyasubhaToe kedI banAvyuM, ane tene bAMdhI kAlakAcArya pAse lAvI rajU karyo. AcAryadevane jotAM ja gabhIla rAjA zaramAI gaye. AcAryadeve A samaye paNa zAMtithI gabhIla rAjAne kahyuM ke, "he atyAcArI rAjavI, eka satI sAdhvInA cAritranA bhaMganA prAyazcita-svarUpa A te eka puSpa mAtra che. hajI to tenuM phaLa tane bhaviSyamAM-paralekamAM maLaze. A ghara pApathI taravA mATe, tArA mATe, haju paNa, Atmazuddhi arthe saMsAratyAgane yoga che," paraMtu A upadeza vyartha ga. sababa "mAra rAtattina malinatvaM na munycti|" zAMti dharI beThela sAkhI rAjAonI dhIraja have khUTI, ane teoe gardabhIlane dehAMtadaMDanI sajA karavA IcchA karI, paraMtu AcAryadeve "vpena cate " e siddhAMta anusAre tene jIvatadAna apAvyuM ane tenI pAse dezatyAga karAvyuM sarasvatI sAdhvIne tarata ja mAnabhera AcAryadeva pAse lAvavAmAM AvI, ane anya sAdhvIoe temane gacchamAM lIdhI. sarasvatI sAdhvIe lAgela pApanI tapazcaryAthI AlocanA karI. mALavAnA vibhAga bAda AcAryadeve mALavA rAjyanA 96vibhAge buddhipUrvaka pADyA. jemAMthI zaka rAjA sAthe rahela 5 rAjAone ujajenavALe moTe vibhAga vaheMcI Ape ane tene samrA banAvyuM.
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati balamitra(vikrama)ne vidizAne vibhAga suprata karyo ane tene zaka rAvane paDiyA banAvyuM. A pramANe mALavAnA eka prAntanA rAjavI tarIke balamitrano rAjyAmala vi. ni. 453 mAM cAlu thaye. jo ke te samaye te bhacane svataMtra rAjavI te have ja. zakavaMzanI sthApanA (vIra nirvANa 453) A samaye ujajenanI rAjagAdI upara zAhI rAjAnA mukhya rAjavI ke jenuM nAma bhUmakakSaharAta Udde kSatrapa hatuM teNe "zaka" vaMzanI sthApanA karI. A vaMzane A kALe hiMduo mleccha vaMza tarIke gaNatA hatA chatAM tene pUrva ItihAsa tapAsatAM teo dharmabhraSTa thaela bhAratanA kSatriyavaMzI Aryo hatA. A kALe zaka rAjasattA sthApaka zrI kAlakAcAryane vinaMtipUrvaka temanA dharmaguru banavA vinaMti karI, temane ujajainamAM rokI lIdhA. mALavAnI gAdI upara balamitra uphe vikramAdityane rAjyAbhiSeka mALavAnI gAdI upara Avela zaka rAjavIo hiMdanA AcAra vahevArathI A kALe ajANa hovAne lIdhe tathA teo bhAratanI prajAthI dareka rIte alaga paDatA hovAne lIdhe temane rAjyAdhikAra TakI zake nahi; ane te mALavAnI prajA mATe apriya thaI paDe. pariNAme rAjyasattA upara Avela zakarAjAnI sattA nabaLI paDI ane mALavAnA rAjyAdhikArI amaladAravarga ane prajAe yAMtrika goThavaNa karI evI jAtane beTho baLavo jagAvyuM ke jethI zakarAjAne mAtra cAra ja varSanA rAjyaamala bAda padabhraSTa karI avantInI rAjyagAdI kAlakAcAryanA bhANeja balamitra ane bhAnumitrane vIranirvANa 457 mAM arpaNa karI. - ahIMnA rAjyasiMhAsana upara balamitra kahetAM mahArAjA vikramAdityane vIranirvANa 457 mAM rAjyAbhiSeka karavAmAM Avyo ke je kAlakAcArya mahArAjAnI najara sAme zrAvaka thayo. vIranirvANa 453 mAM mALavAnI gAdI upara zakavaMzanI sthApanA thaI te samaye balamitra ane bhAnumitranA rAjyaamalanuM 43muM varSa hatuM. cAra varSa bAda A bane bhAIone avantInuM rAjya maLyuM eTale temane rAjyAmala 47 varSane thaye. A banAva pachIthI mahArAjA vikrame mALavAthI dUra Avela bharuca prAMtanI gAdI tenA pitarAI bhAI naravAhana(nabhasena)ne suprata karI ane tene mALavAna maMDalika rAjA banAvyo. rAjA nabhasene bharucano vahivaTa suvyavasthita rIte calAvavA mAMDe. teNe pitAnA nAmathI "naHpAna" rAjA tarIke sikkAo cAlu karyA. ujajenImAM balamitra ane bhAnumitranA rAjyAmala jamAvye thoDA ja varSa thayAM
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIranirvANuM 405 thI 470 sudhInA sakSipta ItihAsa 409 haze eTalAmAM paradezI zake rAjyasattAe baLavAna sainya sAthe mALavA upara hallA karyAM, jenA mALavI lazkare vIratAthI sAmanA karyA ane mALavAnI jIta thaI. A jItanI kAyamI yAdagIrI tarIke mALavAnI prajAe mAlava saMvat nAme sa Mvat saranI zarUAta karI ke je saMvat pAchaLathI 'vikrama saMvat 'nA nAme prasiddhine pAmyA A saMvatsaranI zarUAta vIranirvANu 470 mAM khalamitranA svargavAsa thatAM ja thai hatI. tene aMge aneka prAcIna graMthA tema ja zilAlekhAmAM aneka sthaLeAe ullekha maLI Ave che. A ullekhAmAM kAi paNa sthaLe vikramanA nAmanA nirdeza nathI, chatAM A saMvat vikrama saMvat tarIke ja prasiddhine pAmyA che. * mahArAjA vikrama Urphe balamitra zrI kAlakAcAryanA sa`sArI avasthAnA bhANeja thatA hatA. mALavAnI rAjyagAdI prApta karAvavAmAM pAte agrasthAne hAvAthI tema ja aneka jAtanI vidyAnA jJAtA heAvAne lIdhe ' suvarNasiddhi ' vidyAnI sAdhanAdvArA jagatane jainadharmInA prabhAva batAvavA kAlakAcArye mALavAnA khajAnA bharapUra banAvyA, ane te khajAnAnI sahAyathI mahArAjA vikrame janatAne anRNI banAvI, jene lagatuM savistRta vRttAMta have pachInA prakaraNamAM rajU karazuM. X X A prakaraNamAM rajU thatI ghaTanAone aMge prAcIna jaina graMthAnA purAvAo-- zrI bRhatkalpa bhASyamAM rAjA gardabha peAtAnI benanI sAthe saMbaMdha rAkhatA hatA tenI nIce pramANe noMdha che: " ujajainI nagarImAM aNuilaputra yatra nAmanA rAjA ane tene putra gabha yuvarAja hatA. gabhane aDAliyA nAme bena hatI. aDAliyAne cAvana prApta thatAM tenuM rUpa ane sauMdarya joI yuvarAja gardabha enA para mAhita thayA ane duSTAcaraNa karavA lAgyA. A pApAcAranI vAta sarvene mAlUma paDI ane aDAliyAne rAjyamaMtrIe sAtamI bhUmikA upara mUkI chatAM gabha tenI pAse javA lAgyA. .. X bRhatkalpa 'cI 'mAM paNa uparokta pAne maLatI ja gAthA " sAdhvI sarasvatInuM apaharaNa karanAra gaI bhIllR te khIje kAI nahi bahena aDAliyA sAthe anAcAra sevanAra A ja gaI bhIlu hatA. ,, zAhI rAjAnA kuLanA aMge zAhI ' ane ' sAkhI ' zabdAnA ullekha ( ,, "nizItha cUNI " Adi prAcIna graMthA para zaka " vaMzane saga 6 9 najare paDe che. paraMtu peAtAnI theAe karela che. athavA ' sAhI '
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 samrA saMprati zabdathI ulekhe che. saMskRta graMthakAra AcArya zrI hemacaMdrasUri Adi jaNAve che ke sAhInuM anuvAda "sAkhI" thaI zake che. A "sAhI" athavA "sapha" leke sithiAna jAtinA hatA. temanuM nivAsasthAna IrAna athavA balakha hatuM. AcArya kAlake 96 sahAyaka rAjavIone laI kAThiyAvADa mukAma karyo ane tyAM varSARtu vitAvI lATa (bharuca)ne rAjA balamitra-bhAnumitrane sAthe laI ujajaina upara caDhAI karI. A hakIkatane aMge kathAvalImAM nIcene ulekha najare paDe che. " tAhe je gaddabhilla nAva mANiyA lADarAyANo aNNeya te miliu savvehi ji diyA koLI ! kathAvalI 2, 285 " surIjappAsi Dhio AsIso'vaMti sAmio sesA / tasse vagA ya jAyA, tao paUto a sgvNso||" hilavAI jA. isa prakArakA ullekha nizItha ke 10 veM uddeza kI cUrNI meM bhI hai " kAlagajo samallINo so tattha rAyA adhivo| rAyA Dhavito tAhe sagavaMso uppnno||" viranirvANa 453 mAM gaIbhIlanA pachI zaka rAjAne mALavAnI gAdI maLI ane tyArabAda cothe ja varSe balamitre ujajenIne kabaje karyo tenA aMge rAjakALagaNanA rajU karanAra zrI merUtuMgAcArya eka gAthAmAM jaNAve che ke "rAhya " arthAt ujajainamAM zakanuM rAjya cAra varSa sudhI rahyuM. zrI kAlakAcArya kathAmAM paNa nIce pramANe nedha che: " balamitta bhAnumittA, AsI avaMtIi rAya juvraayaa| niya mANijjatti tayA, tattha gao kaalgaayrio"|| anya darzanIya graMtha zuM kahe che ? viSNupurANanA kathana pramANe "abhira', "gabhIla", "zaka", "yavana', ane vAhalika" vigere leke ane enA rAjAo hiMdustAnamAM samrATa thayA. gardabhIla rAjA hiMdustAnane nahiM paNa paradezathI Avela rAjA hato. manusmRti mAM "sAkhI " ke "sAhI" e nAma hiMdu rAjAonuM kaI paNa ThekANe darzAvyuM nathI. jo ke "zaka'ne ulekha sarvatra maLe che. vizeSamAM "manusmRtimAM kahyuM che ke "ka", "paika', "AMdra', "draviDa, " kaja',
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIranirvANa 405 thI 400 sudhInuM saMkSipta itihAsa 411 "yavana", "pArada', "pallava" "cIna', "kirAtuM", "darada', ane "khAsa" e badhA bhraSTa thaelA kSatriyo che ane je dezamAM teo rahetA hatA te dezanuM nAma temaNe pitAnI jAti uparathI rAkhyuM hatuM. prAkRtamAM "sagakula' (zakakula) kahevAmAM AvyuM che te ja barAbara che. phezana glAsanape "deara jenIsa yujha" nAmanA jarmana pustakamAM pRSTha 43 upara zAhI rAjAo viSe lakhatAM jaNAvyuM che ke "zAhanazAhI" ke jeo zika athavA sithiyana lekanA nAyaka hatA temanI pAse zrI kAlikAcAryA gayA hatA. tevI ja rIte sidhu nadI oLaMgI sairASTramAM AvyAnI hakIkata paNa nIcenI prAkRta paMkti parathI mAluma paDe che. "kALio hiMpunara mena sImaMDa paro." tevI ja rIte DhakkagirimAM dravya khUTI jatAM suvarNa siddhine prayoga karavo paDyo hato tene ulekha paNa prAkRta graMthamAM che. mALavA pahoMcyA pachI sarasvatI sAdhvIne mukta karavA gabhInna rAjAne samajAvavA dUtane mokalele tene lagate saMskRtamAM gAthAnubaMdha leka maLI Ave che. A badhI hakIkate amArA maMtavyane puSTa karavA mATe pUratI che. bhAratanA jena sAhityakAro sAthe jANItA itihAsakAro paNa A samayanA yugane aMge eTale zrImad kAlakAcAryane hAthe mahArAjA vikramAditya(prathama)ne mALavAnI rAjagAdI vIra nirvANa 457 mAM prApta thaI tyAMsudhInA prAcIna jaina ItihAsane aMge pitApitAnA abhiprAyo nIcenA zabdamAM rajU kare che. "upalabdha jaina vADmayanuM sUkSama nirIkSaNa karatAM jaNAya che ke mahArAjA vikramanA samayamAM thaelA AcAryazrI siddhasena divAkara pahelA jaina darzanamAM tarkazAstra saMbaMdhI kaI svataMtra siddhAMta pracalita hato nahi. tenI pUrve pramANuzAstra saMbaMdhI vAta kevaLa Agama" mAM ja saMkalita hatI. siddhasenasUri pahelAne jamAne tarkapradhAna na hatA paraMtu AgamapradhAna hatA. tyAM sudhI mAtra Asa (mahAna ) puruSanAM vacana sarvathA zirodhArya svIkArAtA..." "jena dharmanA sahacara brAhmaNa ane haiddha dharmanI paNa e avasthA hatI, paraMtu maharSi tamanA nyAyasUtranA saMkalana pachI dhIme dhIme tarkanuM jora vadhavA lAgyuM ane judAjudA darzanenA vicAronuM samarthana karavA mATe svataMtra siddhAMtanI racanA thavA lAgI. tAki brAhmaNe thayA ane temanI sAme boddhomAMthI nAgArjuna nAmanA buddhizALI mahAzamaNe madhyamAvatAra' racyuM. brAhmaNa ane ddha vidvAnomAM tarkazAstrIya yuddha vadhatuM gayuM."
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 samrATa saMprati A vAyuddhanI zabdadhvani niraMjana vanamAM dhUmanAra jena ni nA kAna sudhI pahoMcI. dhyAnamagna nice A vanine artha samajavAno prayatna karI kahyA hatA. eTalAmAM temane kAne bhagavAna mahAvIranA mokSamArgane upahAsa karanArA zabada paNa askuTa rIte sAMbhaLavAmAM AvyA. AthI kSapaNuka (jena zramaNa yA nigraMtha) paNa pitAnI zAsanarakSAnA upAyo zodhavA lAgyA..." A nimAMthI prathama AcAryazrI umAsvAtIjIe "tatvArthAdhigama' sUtra (mekSazAsa)nI racanA karI ane samagra jaina tane ekatra rIte saMgrahita karI, te sUtrakAre potAnA jIvanamAM te kAryane pUrNa karI, pAchaLanA prabhAvazALI vidvAne mATe sUcanA karI che ke AmAM saMgrahita jena tatvane artha, pramANa ane nayadvArA nirNaya karavo joIe..." e pramANane nayanI vyavasthA karavA mATe navIna zAstra racavAnuM kArya tyArapachInA AcAryoe upADI lIdhuM temAM prathama agraNI zrI siddhasena hatA. temaNe sauthI pahelAM nyAyAvatAra' nAmanA tarkaprakaraNanI saMskRtamAM racanA karI ane jenA pramANane pAye sthira karyo." A pramANenI uparanI dha amoe zrI mohanalAla desAIkRta "jaina sAhityane saMkSipta itihAsa" nAmanA graMthamAMthI lIdhI che. sujJa vAcaka, A uparathI sArI rIte samajI zakAze mahArAjA vikramane mALavAnI rAjyagAddha prApta thaI tyAMsudhInA jaina sAhityamAM koI paNa sthaLe tarkavAdane upaga thaye ja nathI eTale prAcIna sUtranI zahAdato sAthe aitihAsika lakhANene meLavI amee A graMtha rajU karyo che ke je pramANabhUta aitihAsika graMtha tarIke mAnanIya thaze evI saMpUrNa AzA che.
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 5 muM. mahArAjA balamitra Urphe vikramAditya pahele. viranirvANa 457 thI 470 ( 13 varSa) yugapradhAna zrI AryaaMgusUri vi. ni. 450 thI 470 nimittavettA zrI kAlakAcAryo mALavAnI rAjagAdI upara rahela atyAcArI rAjA gardabhIlane harAvavA zaka rAjAo sAthe bhegukaracha kahetAM bharucanA rAjavI balamitrabhAnumitrane sAtha lIdhA hatA. temanI sahAyatAthI zrI kAlakAcArya gardabhIlane padabhraSTa karI sAdhvI sarasvatIne mukta karavA samartha thayA hatA ane Apela vacana pramANe sarve sahAyaka zaka rAjAone mALavAnA 99 vibhAgo pADI vaheMcI ApyA hatA, jemAMthI mukhya rAjAne ujajenanI rAjagAdI suprata karI hatI. A zaka rAjavIe vIranirvANa 453 thI 457 sudhI rAjagAdI bhegavI, paraMtu A rAjavI hiMdanA AcAra-vahevArathI ajANa hevAthI tene rAjyAmala mALavA upara TakI zako nahi ane mALavAnI prajAne te apriya thaI paDayo. eTale mALavAnI prajAe zrI kAlakAcArya temaja rAjyAdhikArI varganI saMmatithI zakarAjAne padabhraSTa karI vI.ni. 457 mAM balamitra(vikrama)ne avantIpati tarIke rAjyAbhiSeka karyo. Ane lagatuM vRttAMta amo agAunA prakaraNamAM jaNAvI gayA chIe. mahArAjA vikramanA amala daramyAnamAM zrI AryamaMgu, zrI vRddhavAdI, zrI siddhasena divAkara ane zrI pAdaliptasUri thayAnI paraMparA che. A paikI zrI siddhasena divAkara "mahAna tarkazAstrI" thayA. teo jAte mULa brAhmaNa hatA. temaNe vikrama rAjAne pratibadhI zatruMjaya( pAlItANA )ne saMgha kADhyo hato ane e tIrthano uddhAra karyo hatuM, jene lagato leka amo A ja graMthamAM pRSTha 304 upara kajU rahI gayA chIe,
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 samrA saMprati - zrI pAdaliptasUrie A saMgha kADhavAmAM agrabhAga bhajavyo hato. teo AkAzamAM UDavAnI zakti dharAvatA hatA eTaluM ja nahi paraMtu teo suvarNasiddhinA jANakAra hovAthI ane vidyAonA prabhAve A kALe siddhakSetra zatruMjaya je taddana jIrNa thayuM hatuM tene pitAnI zaktionA prabhAve eka maMdiramaya zahera banAvI dIdhuM. tenI taLATImAM eka nagara vasyuM je Aje pAlItANA evA nAmathI prasiddhi pAmyuM che. A pAdaliptasUri mahArASTrIya kavi nRpati sAtavAhananA rAjyaguru banyA hatA, temaja temaNe "tim karaMDaka' (pannA) para prAkRta TIkA lakhI hatI. zrI siddhasena divAkare asaMkhya janasamUha samakSa jainadharmane prabhAva batAvavA mahAkAla maMdiramAM jaI, tyAM " kalyANumaMdira" nAmanA stotranI racanA karatAM uparokta tetrane agiyAramo leka uccAratAMnI sAthe ja zivaliMganI jagyAe bhUgarbhamAMthI mahArAjA saMmatinA samayanI zrI avaMtI pArzvanAthanI prAcIna pratimA upara AvI ane pragaTa thaI jenA darzana hajAro lekee karyA. A pratimA vartamAnakALe paNa ujajainanA jinamaMdiramAM mojuda che. mahArAjA vikramanA rAjyadarabAramAM nava rAjyaratno hatAM, je paikI siddhasena divAkara paNa eka hatA e pramANe 3. satIzacaMdra kahe che. A hakIkatane lagate leka nIce mujaba che. ___"dhanvantariH kSapaNako'marasiMhazaMku-betAlabhaTTa-ghaTakharparakAlida saaH| khyAto varAhamihiro nRpateH sabhAyAM, ratnAni vai vararucirnava vikramasya // " | vikrama mahArAjAne ane ItihAsakAro jaNAve che ke A hiMdu rAjA Arthara jevo Adarza rAjavI hatA. rAjAomAM Adarza nRpati tarIke jaina ane brAhmaNa sAhitya rAjA vikramane mAna Ape che. tenA pazcAt ujajenanI rAjagAdI upara thaela aneka rAjavIoe potAne "vikrama" tarIke oLakhAvavAmAM geravatA mAnelI che, jenA aMge samAna nAmane kAraNe ItihAsamAM thoDI ghaNI guMcavaNa UbhI thavA pAmI che, chatAM samajapUrvaka saMzodhanamAM A guMcavaNane ukela sahelAIthI nIkaLI zake che. ekaMdare mahArAjA vikrame avantInI gAdI upara mAtra 13 varSa amala karyo ane vI.ni. 470 mAM tene svargavAsa thatAM tenI yAdagIrI mATe tenA nAmane saMvata mALavAnI prajAe cAlu karyo, ke je saMvatsaranuM Aje 16 muM varSa cAle che. A saMvatsaranI zarUAta I. sa. pUrve 56 mAM thaela che, eTale Aje I. sa. nuM 1940 muM varSa cAle che temAM pa6 umeratAM saMvata 16 maLI rahe che. tevI ja rIte 196 mAM vIra nirvANanA 470 varSa umeratAM Aje vIranirvANa saMvat 2466 satya sAbita thAya che. jyAM sudhI vikrama saMvatsara bhAratamAM vidyamAna haze tyAM sudhI A pratApI mahArAjAnuM nAma ane ItihAsa amara raheze.
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA balamitra cha vikramAdiya pahelo 415 dholapuramAM caihANa caMdane zilAlekha vikrama saMvata 898, I. sa. 841 no maLI AvyuM che. uparokta zilAlekhamAM vikramanuM nAma joDavAmAM AvyuM che. " vasunava[ aSTau varSAgatasya kAlasya vikramAkhyasya / vaizAlA sItANA(vAM ) vavAyutaditIvAyA che" -bhAratIya prAcIna lipimAlA. ahIM rAjyakALagaNanA temaja vIranirvANa paTTAvaLIne saMyukta AMka badalAye ane yugapradhAna zrI AryamaMgusUrine svargavAsa thatAM zrI AryadharmasUri mahArAjanI yugapradhAna pade sthApanA thaI.
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNuM 6 huM. vIranivaNa 470 thI 65 sudhInuM saMkSipta itihAsa, yugapradhAna paTTAvALAnA AcAryo. zrI AryadharmasUri... ... vIranirvANa. 470 thI 45 (25 varSa) zrI bhadragumasuri ... vIranirvANa. 45 thI 531 (eka varSa) zrI guptari . - vIranirvANu. 531 thI 57 (16 varSa) zrI vajasvAmI ... ... vIranirvANu. 57 thI 184 (37 varSa) upara pramANe cAra AcAryo viranirvANa 470 pachInA kALamAM zrI AryamaMgusUrinA nirvANa bAda kramazaH yugapradhAnapade AvyA ane viranirvANa 584 sudhI kALagaNanAne AMka pahoMce. zrI vajIsvAmInA samayamAM jAvaDazA mAraphata zatruMjayane tera uddhAra vi. saM. 108 mAM thayo. tyArabAda zrI AryarakSitasUri vIranirvANa 584 thI 57 ane zrI puSamitrasUri vi. ni. 597 thI 17 yugapradhAnapade rahA. vIranirvANa saM. 605 mAM zAlivAhana zakanI zarUAta thaI. zAlivAhana saMvatanI zarUAta thayA bAda paNa zrI puSpamitrasUri 12 varSa sudhI yugapradhAnapade vidyamAna hatA. mALavAnI rAjagAdI upara A kALa daramiyAna thaela rAjavIonI noMdha mahArAjA nabhasena viranirvANa 470 thI 505 (35 varSa), gardabha vaMzanI pharIthI sthApanA ane amala, viranirvANa 505 thI 605 (100 varSa) ane tyArathI ja (605) zAlivAhana zakanI zarUAta thaI.
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIranirvANa 470 thI 605 sudhInA saMkSipta itihAsa 417 mahArAjA naravAhananuM vRttAMta A naravAhana rAjA avantInA mahArAjA vikrama Urphe balamitrane pitarAI thato hate. bharucanI rAjyasattA nIce te samaya (457) agAu eka maMDalika rAjA tarIke te sAruM mAna ane saMgIna sainyabaLa dharAvatuM hatuM. mahArAjA vikramane mALavAnI rAjya gAdI maLyA pachIthI mALavAthI dUra Avela bharucane vahIvaTa saMbhALa kaThina thaI paDyo; kAraNa ke A kALe mALavAne amala bhAratamAM temaja paradeza upara sArA pramANamAM jAmela hato. enI tAbA nIcenI prajAnI gaNatrI pa6 karoDanI hatI eTale mahArAjA vikrame pitAnA pitarAI naravAhanane bharucanI gAdI suprata karI tene mALavAne khaMDiyA rAjA banAvyo ane pote mALavAmAM ja rahI rAjyavyavasthA calAvavAnuM zarU karyuM. karmavazAt pratApI mahArAjA vikrama urphe balamitra A pradeza upara pitAno amala lAMbA kALa sudhI calAvI zakyA nahi ane vIranirvANa 470mAM teone svargavAsa thayo. jagatanI kahevata pramANe hamezAM "dIpaka pAchaLa aMdhAruM hoya che te ja pramANe A samaye paNa banyuM ane mALavAnI rAjagAdI mahArAjA vikramanA pitarAI naravAhananA hAthamAM gaI. teNe mALavAnI gAdI upara nabhasena nAma dhAraNa karI 35 varSa sudhI rAjyAmala calAvyo. mahArAjA vikrame nyAyI, dhamI ane dAnavIra rAjA tarIke je prajAprema saMpAdana karyo hato tenAM mIThAM phaLa cAkhavAno avasara mahArAjA nabhasenane maLe. mahArAjA vikramano svargavAsa thatAM ja mALavAnI prajAe tenA pitarAI nabhasenane mAlavapati tarIke maMjUra rAkhyo ane teNe 35 varSa sudhI kaI paNa jAtanA kalaha ke aMtarAya sivAya saMtoSapUrvaka rAjya karyuM. | nabhasenanA amalane aMta AvatAM rAjakALagaNanAnI zRMkhalAno chaThTho AMka pUro thayo ke je samaye vIranirvANunuM 505 muM varSa pUruM thayuM hatuM. A ja varSe gardabhIlanA vaMzajoe pharIthI mALavAnI rAjyagAdI hastagata karI. vI.ni. 505 thI 605 sudhI gardabhIla vaMzane mALavA para punaH amala mahArAjA nabhasenanA rAjyAmala daramiyAna gardabhIla rAjAnA vaMzajo mALavAmAM vasatA hatA. teoe pharIthI A kALe rAjyagAdI hastagata karI, ane gardabhIla vaMza amala cAlu karyo. jaina graMthakAra kALagaNanAne aMge A pramANe rAjyaparivartananI sthiti jaNAve che. kyA saMjogomAM A rAjyagAdI upara parivartana thayuM tenI amone saMzodhana karavA chatAM paNa saMpUrNa mAhitI maLI zakI nathI, eTale A pramANe kALagaNanAne AdhAre ja amee ItihAsamAM uparokta bInA saMkalita karI che. pI
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka samrAT saMprati A mALavAnI gAdI upara gaI bhIllR vaMzanI rAjyasattA 100 varSa eTale vInivANu 501 thI 605 sudhI rahI. je daramyAnamAM mALavAmAM rAjya-parivartanane aMge kAMi mahattvatAdaka noMdha maLI zakatI nathI. zaka saMvatsaranI zarUAta ( vIranirvANu 605)-- pUrve vIranirvANu 453 thI 457 sudhI bhAratamAM rAjya karI gaela zaka zahenazAhe e hiMdamAM ja rahI bhAratavarSanI nIti, sabhyatA ane vyavahAranuM sapUrNa jJAna prApta karyuM, ane dhIme dhIme bhAratanI prajAthI haLamaLIne teo rAjya karI zake tevuM baLa keLavyuM. A samaye sindhu nadInI pelI bAjunA pradezeA upara zakavazanA zAlivAhana nAme rAjA rAjya karatA hatA. teNe tenA pUrvajo sAthe haLImaLIne sindhu nadI oLaMgI, kAThayAvADanA mArge pharIthI mALavA upara caDhAi karI. A AkramaNu mALavAnI khalADhya senAthI paNu rAkI zakAyuM nahi. piraNAme A varSe gaI bhIla vaMzanI sattAnA aMta AvyeA; ane mALavAnI gAdI upara mahArAjA zAlivAhane zakavaMzanI sthApanA karI, temaja sa`pUrNa adhikAra hastagata karI rAjyavahIvaTa sabhALI lIdheA. A mahattvatAbharyo vijayanA aMge teoe zAlivAhana nAmanA zakanI (605 mAM ) zarUAta karI ke je zaka vartamAna kALe paNa bhAratamAM cAlu che. A zakanI zarUAta caitra sudi 1 nA dinathI thAya che. ujjainanI rAjyagAdI upara zAlivAhananA rAjyAmalane aMge itihAsakAra vInsanTa e, smItha petAnA * ali hIsTarI opha inDiyA 'mAM jaNAve che ke " zaka kALanI zarUAta I. sa. pUrve 78 mAM thaI hatI. ke jenA sthApaka zAlivAhana nAme rAjA hatA. bhUmakSa rAhata nAmanA rAjAe A pUrve zaka vaMzanI sthApanA karI hatI. jagatabharanA jaMjALI sa'badhA sAthe jaina munivarezane sabaMdha na heAvAthI muni mahArAjAee tenI noMdha jainagraMthAmAM lIdhI nathI jethI karI vartamAna itihAsakArA aitihAsika svarUpamAM tenI noMdha, temanA kuTuMbaparavAra ane rAjyavahIvaTa vigere mAge che te jaNAvavA jaina graMthA azakta che, chatAM A mahAn rAjAenAM varSoMnA teoe prAsa Mgika karyA che. " nizitha cUNI " ane zrI abhayadevasUrijI mahArAjanAM aitihAsika lakhANA tathA anya graMthAmAMthI tevA sakSisa utArAo lai amee ahIM sudhInA itihAsa rajU karyAM che. prAcIna kALamAM samartha mahAna vibhUtionAM ciratAnuvAdo ane kathAe itihAsa tarIke ja jJAnI AtmAonAM mukhanI vANIne satya mAnI pramANabhUta gaNAtA ane te ja pramANe jaina ane sanAtana graMthAe peAtAnA pUrvAcAryAnA samakALe thaela rAjA, mahArAjAonI nAMdhA lIdhI che ne te pramANabhUta manAya che.
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ khaMDa 8 mo. prakaraNa 1 luM kALagaNanAnI bhUlanuM nirAkaraNa sujJa vAcaka, amee prAcIna ItihAsane lagatA mahatvatAbharyA sAta khaDe rajU karyA che, jemAM vIranirvANa 605 sudhIne ItihAsa ghaNuM ja sUkSamatAthI ane pramANika rIte rajU karyo che. A saMkalanAmAM pAlakanA 60 varSa, naMda vaMzanA 150, mairya vaMzanA 160, puSyamitranAM 35, balamitrabhAnumitranA 60, nabhasenanAM 40 ane gardabhIllAnA 100 varSa amee rajU karyA che. amArI najara sAme anya graMthamAM pAlakanA 60, naMdanA 155, mAyonA 108, puSyamitranA 30, gardabhIlaeNnA 152 ane vikramAdityanA saMvatasaranI zarUAta vIranirvANa 470nA badale 483 dekhAvAthI amoe darzAvela kALagaNanAmAM A pramANenAM varSone AMtare kaI rIte ane kayAMthI utpanna thaye ne temAM kaI rIte matabheda paDyo te tapAsavAnI jarUriyAta amene jaNAvAthI amee ghaNuM pustakonuM avalokana karyuM ane tenA navanItarUpe je amArI samajamAM AvyuM tenI TUMkI rUparekhA ahIM darzAvAmAM AvI che. naMdavaMzanA 150nA badale 155 kaI rIte thayo? aitihAsika gaNatarI pramANe naMdavaMzano 150 varSane rAjyAmala pramANabhUta Thare che, jemAM cirakAlIna pAMca varSanI azuddhi nIce pramANe thaela dekhAya che -
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 - samrATuM saMprati rAjakALagaNanAne aMge naMdenI saMkhyA darzAvatI gAthAmAM "puw gurNa' A vAkyAM. zamAMnA "gr" zabdanuM azuddha svarUpa "" thayuM; ane "gusaranI sAthe te saMdhimAM maLI javAthI "pachAtInA pUrvanirara' vAkya banyuM che. A vAkayanA khaMDanA paMcavAcaka paLa zabdanuM kuLa thaI temAMne tArA zabda pAchaLa javAthI baMne jagyAe pAMca varSane e chovatta adhikAra thaI gaye che, paraMtu chevaTanI saMkhyA barAbara maLatI AvI. A pAMca varSanI azuddha cirakAlIna bhUlane aMge naMdavaMzanA 150nA badale 155 varSapracalita thayAM che, paraMtu aitihAsika pramANe anusAra 150 varSano rAjyAmala kALagaNanAmAM - baMdhabesata thAya che, jene lagato spaSTa itihAsa A pustakanA trIjA khaMDamAM ApavAmAM Avyo che. manAM 160 ke 108 ? morya rAjayavaMzane lagatA jenagraMthanA ghaNA bhAgomAM miravaMzanA 160 varSane badale 108 varSanI saMkhyA jaNAvavAmAM AvI che. vartamAne marya-kALasUcaka gAthAomAM "ajhurgha murivALa" A zabda moTe bhAge dekhAya che temaja "tigAlI pannaya sUtramAM paNa A gAthA nIce pramANe che - "marA(kuriyA)i gagNA ' A pATha paNa azuddha samajAya che, paraMtu A azuddhine lagatI bhUla sahelAIthI pakaDAI zake tema che. vastusthiti e che ke guNA apanI jagyAe kuriyA dila no mULa pATha hastalikhita prAcIna graMthamAM che. kudaratI saMjogomAM gaNe yA to bhavitavyatAne ge gaNe, uparokta mULa gAthA sariNA dilamAM sanA sthAne lIAnI bhUlathI ma thaI gaye. kAlAMtare A eka ja bhUlanuM pariNAma saMzodhako mATe evuM to matabhedaka AvyuM ke tyAra pachInA lekhakoe dilanA badale madira zabda cAlu karyo ke jene artha 108 varSa thAya che. 5 ane 6 ne ardha uccAraka gaNa laI te samayanA vyAkaraNakAroe uparokta zabdane nIce pramANe vALa kaTTara banAvyuM. A zabda vaikalpika saMdhithI kuriyAmadRzaM e pramANe pracalita thaye. eTale aMzedhaka vyAkaraNakAroe A zabdamAMthI koI paNa sthaLethI mAtrA ghaTI na jAya tenI khAtara A zabdanI pAchaLathI tarkavAde kAyApalaTa karI muAiLamadAI nA badale adUra murivAje zabda pracalita karyo. Ane pariNAme ghaNA vakhata sudhI kALagaNanAne aMge mAryavaMzanA 160 nA badale 108 varSe aneka graMthamAM dAkhala thayAM, je vartamAnakALa sudhI matabhedaka rIte najare paDe che. A kALagaNanA mujaba thaela bAvana varSanI bhUlanuM pariNAma evuM viparIta AvyuM che ke jenA vege jena
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ kALagaNanAnI bhUlanuM nirAkaraNa 421 ItihAsane zaMkAzIla banAvyuM che. A bhUla AjakAlanI banelI nathI paraMtu cadamI sadI pUrve thaela mAlUma paDe che. mArya rAjakALagaNanAnA 160 varSanA badale 108 varSa cidamI sadI paryanta pracalita hatAM. A azuddha kALagaNanAnuM svarUpa AcAryadeva zrI meratuMgAcAye cAdamI sadImAM bhUla tarIke pakaDI pADayuM. ane tyArabAda rAjakALagaNanAnA aMge temaNe vicAra " nAmano graMtha race. A graMthamAM teoe rAjakALagaNanAnuM zuddha svarUpa rajU karatAM jaNAvyuM che ke-naMdanAM 150, mAryonAM 160, ane puSyamitranAM 35 varSa nizcayAtmaka che. teozrInA jaNAvyA pramANe A bhUla lahiAnA hAthe sAtamI sadIthI cAlu thaela che. maryavaMzanA itihAsanA aMge bAvana varSanI thaela A bhUlanI AkhA ItihAsa upara kevI rIte asara thaI che te tapAsIe. prabhAvaka caritra " ane tyArapUrvenA prAcIna prabaMdhomAM lakhyuM che ke khapuTAcArya jyAre bharucamAM vicaratA hatA tyAre tyAM zrIkAlakAcAryanA bhANeja balamitrabhAnumitra rAjya karatA hatA. bhUlabharela kALagaNanA anusAra balamitra-bhAnumitrane rAjyAmala viranirvANa saMvat 353 thI 413 sudhI Ave che, jyAre vAstavika rIte khapuTAcAryane svargavAsa vIranirvANa 484 mAM thayela che. A hakIkatane lagatI prabhAvaka caritranI 79 mI gAthA nIce mujaba che - zrIvIramuktitaH zatacatuSTaye caturazItisaMyukte / varSANAM samajAyata, zrImAnAcAryakhapaTaguruH // 79 // -prabhAvaka caritra sujJa vAcaka, kha,TAcAryane svargavAsa vIranirvANa 484 mAM thaye ema prabhAvaka caritrakAra jaNAve che tyAre teo balamitranA rAjyAmala daramiyAnamAM vicaratA hatA e vastu kaI rIte baMdhabesatI thaI zake? paTTAvaLIo ane prabaMdha dvArA samajAya che ke zrI kAlakAcArya vIranirvANa 453 mAM vidyamAna hatA. tevI ja rIte temanA bhANeja balamitrabhAnumitra paNa bharucamAM rAjya karatA hatA, jenA aMge prabhAvaka caritramAM ja nIce pramANe 94 mo leka maLI Ave che. itavAsti puraM lATalalATatilakaprabham / bhRgukacchaM nRpastatra balamitro'bhidhAnataH // 94 // balamitrabhAnumitrano rAjyAmala bhUlabharelI AMkanI daSTie vIranirvANa 353 thI 412 sudhInuM mAnIe te prabhAvaka caritranI gAthAo pramANe zrI kAlakAcArya ane
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ karara samrAT saMprati madyamitra-bhAnumitranA saMbaMdha samAna kALe kai rIte AvI zake ? A bAbatamAM UDI gaveSaNA thatAM khalamitra--bhAnumitra temaja nimittavettA dvitIya kAlakAcA nA kALa ( samaya ) vIranirvANa 453 aitihAsika pramANeAdvArA majUra rahyo che. mahattvatAbharI noMdha-- A pramANe aneka jAtanI asaMgata bhUleAnA kAraNe itihAsanI paristhiti guMcavADAbharelI banI gaI ke je paristhiti aitihAsika sUkSmAvaleAkanamAM tarI AvavAthI sthiratApUrvaka TakI zakatI nathI. A jAtanI ajaba saMjogAmAM thaelI bhUleAnA sa MzAdhana mATe kevaLa tarkavAdI kalpanA dADAvavAthI hetu sare tema nathI. jagatane satya sAkhitIpUrNa khAtarI karI ApavAmAM na Ave tyAMsudhI te pramANika saMzAdhana kahI zakAya nahi. 'tistheAgAlI painnaya 'nA lakhANamAM paNa gaNunA viSayaka gAthAomAM sUkSma bhUla praviSTa thaela dekhAya che. A bhUlane AdhAre vIranirvANuthI zakasa Mvatsara sudhInA rAjAonA rAjakALa 553 varSa sudhI Ave che, paraMtu pramANika ne sAcI rIte teA zaka savatasaranA kALa vI. ni. 605 joie. hindI gAthAonI joDaNI pramANe kALagaNatrInI gAthAonu pramANa vIranirvANuthI zaka saMvatsara sudhInA 605 varSe 5 mAsa barAbara maLI Ave che. A uparathI nizcita thAya che ke vamAna sUtrAnI gAthAomAM duinaya nA sthAnake maThThiyaM zabda thavAthI bAvana varSanA taphAvata rahyo ane mA vaMzanI gaNanAmAM paNa 160 ne badale vikRta 108 nI saMkhyA nizcita thaI gaI. pUrva kALe lahImanI bhUlathI la nA ThekANe meM titthAgAlI painnayamAM aneka ThekANe lakhAyA che, jenI khAtrIne mATe ame nIcenA keTalAka udAharaNA rajU karI vAcakavargane karI nAkhe che. * nIcenA udAharaNAdvArA mAlUma paDaze ke lahIAe kevI kevI bhUlA 6 ne badale ma lakhAI gayAnA dAkhalA. azuddha pAs murA rAkhayavAme. nimube ya majatA pRSTha gAthA caraNa 9 | 208-2 | 13 | 316-ra | 23 | 910-2 | 26 | 680-2 munisillA | 30 | 809-4 ... ... ... ... zuddha pATha surA rAkhayavAse. nisbhe ya. sajatA. suyanisilee.
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ kALagaNanAnI bhUlanuM nirAkaraNa 23 batAvI ApavA mAMgIe chIe ke hita ne badale madira zabdanI bhUla lahIAone hAthe ja thaelI che. A bhUlane pariNAme moryavaMzanA ItihAsanI mahatvatAbharI ghaTanAo zaMkAspada banI ane 190 ne badale 108 nA aMke sthAna jamAvyuM. vartamAnakALamAM paNa kAThiyAvADa ane mAravADamAM aneka sthaLoe "ra" nA badale "" ane "ra" nA badale sa" pracalita che. AvuM bolavAmAM temaja lakhANamAM paNa ghaNI vakhata amArA sAMbhaLavAmAM temaja vAMcavAmAM Avela che. eTale svAbhAvika che ke manA sthAne ra ane sanA ThekANe * lahiyAonA hAthe lakhAyA hoya. muyAyaNa | 2 | 849-4 * * * suyarayaNuM. maMkiNuM | 4 | 912-4- . saMkiraNuM. bhamuDiya | 76 | 950-1 .. - * bhasuMDiya. muNividdo | 45 / 1199-4 * * * * suNividdo. "' nA sthAne "ra" thayAnAM udAharaNa:parIsANuM | 1 | 13-4 * parImANuM. suhakamalA | 11 | 270-4 * .. *** muhakamalA. dhaNiyasujaMtA | 25 | 667-2 * * * dhaNiyamunjatA. suvatio | 29 ] 768-6 .. * * muvadio. sutihiMti | 35 | 975-2 * * mutihiti. surUra | | 35 | 937-2-4 ... ... ... mummara. ahIM to thoDAka dAkhalAo udhUta karyA che. AvA to ghaNAya udAharaNa ApI zakAya tema che.
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 2 jI gaI bhIllAnA 152 ke 100 o soya-kALanI gaNatrImAM para varSanI thayela bhUla ApaNe uparokta prakaraNamAM joi gayA. A bAvana varSane gaI bhIlonA zAsanakALamAM umerI dai eTale gaI bhIlonA 100 nA badale 1para varSa mAnI lai vIra nirvANuthI zaka saMvatsara sudhI 605 varSa ne 5 mAsanu AMtaruM darzAvI gayA chIe, Ane aMge zrI merutugAcAya nIce pramANe jaNAve che:-- " vikkamarajjANaMtarasatarasavAsehiM vaccharapavittI / " sesaM puNa paNatIsasayaM, vikkamakAlammi ya paviTThe // uparanA leAkanI vyAkhyA saMskRtamAM nIce pramANe upalabdha thAya che:-- saptadazavarSairvikramarAjyAnaMtaraM vatsarapravRttiH / ko'rthaH 1, nabhovAhanarAjyAt 17 varSairvikramAdityasya rAjyam / rAjyAnaMtaraM ca tadaiva vatsarapravRttiH / tato dvipaMcAzadadhikazata (152 ) madhyAt 17 varSeSu gateSu zeSaM paMcatriMzadadhikazataM ( 135 ) vikramakAle praviSTam // bhAvArtha:--vikrama rAjAnA 17 varSanA rAjyAmala pachI saMvatsara cAlu thayA. eTale 152 mAMthI 17 varSa kALagaNanAne aMge vyatIta thayAM hatAM eTale zaka rAjA ane vikramAdityanI vacce 135 varSanA gALA paDyo. (vikramanA aMta 470+135=605) A pramANe gabhIgnA rAjyAraMbhathI te zaka saMvatsara sudhI 152 varSa Ave che. gaI bhIlonA 1pa2 varSa siddha karavA arthe zrI meruttu MgAcAryane A pramANe drAviDI prANAyAma karavA paDyo; kAraNa ke kAI paNa hisAbe tene vIra nirvANu 605 mAM zAlivAhana zakanI utpatti madhabesatI karavAnI hatI.
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ gadaMbhIllonA 152 ke 100 425 have A saMbaMdhamAM vAcakavargo uparokta gAthAomAMthI sUkSamatAthI nIceno artha tAravo paDaze ke-gAthAne pUrvAdha artha A pramANe nIkaLe che ke "vikrama rAjyAmalanA sattaramA varSe saMvatsaranI utpatti thaI." A graMthanA balamitra-bhAnumitranA prakaraNamAM zrI kAlakAcAryanA haste vIra nirvANa saMvat 453 mAM balamitra Urpha vikramAdityane mALavAnA eka prAMtanI rAjyagAdI prApta thaI tenuM spaSTIkaraNa amo karI gayA chIe. tevI ja rIte vIra nirvANa 470 mAM mAlava saMvatsaranI pravRtti thayAnuM paNa amo jaNAvI gayA chIe. eTale temAMthI paNa kALagaNanAne aMge 17 varSanuM AMtaruM maLI Ave che. ( A pramANe uparokta gAthAone pUrvArdha bhAgane saMbaMdha kALagaNanA sAthe maLI rahe che, paraMtu bhavitavyatAne cage mArya rAjakALagaNanAmAMthI bAvana chUTI javAnA kAraNe zrI mehatuMgAcArya jevA samartha saMzodhaka AcAryane paNa A pramANe drAviDI prANAyAma karavAnI pharaja paDI evuM amAruM maMtavya che. gabhIlonA 100 varSa saMbaMdhe zAstrokta pramANe masya, brahmAMDa ane vAyu purANamAM kula sAta gabhIla rAjAo thayAnuM lakhyuM che. "tilyagAlI paIzvaya"mAM gardabhIlono rAjyakALa 100 varSa pramANu batAvavAmAM AvyuM che ane amee paNa e pramANa mAnya rAkhI 100 varSane amala rajU karyo che. purANamAM gardabhIla rAjAonAM nIce pramANe nAme maLI Ave che - darpaNa, balamitra, bhAnumitra, nabhasena, bhAIla, nAIla ane nAhaDa. jagatamAM mahAna vibhUtio paNa kaMIka samaye bhUlathApamAM AvI jAya che tenA aneka dAkhalAo ItihAsanA pAne neMdhAelA maLI Ave che. zrI merUtuMgAcArya jevA samartha AcAryanI paNa kALagaNanAmAM bhUla thaI temAM temane deSa nathI, paraMtu temanI najara sAme rahela maurya vaMzane lagatA bAvana varSanA AMtarAnuM ja e pariNAma samajAya che. bAkI teo te pitAnI kALagaNanA barAbara pramANabhUta rIte karI gayA che. A bhUla kaI rIte thaI tene khulAso ame nIce mujaba rajU karIe chIe. - zrI merUtuMgAcArya gabhIlanA 17, vikramAdityanA 60, dharmAdityanA 40, bhAIlanA 11, nAIlanA 14, ane nAhaDanA 10 varSaA pramANe 15ra varSa jaNAve che. vAstavikatAe zrI merUtuMgAcAye jaNAvela vikramAditya ane dharmAditya e baMne balamitra ane nabhasenathI bhinna vyaktio nathI, mAtra nAmano ja pheraphAra thayo dekhAya che. cAlu kALagaNanAmAM balamitranAM 60 varSa ane nabhasenanAM 40 varSe ame paNa darzAvI gayA chIe. 54
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 sAm saMprati gabhIlonA 100 varSane ujajenanI gAdI uparanA amala bAda balamitra ane bhAnumitre 12 varSa rAjya karyuM hatuM. tyArabAda nabhasene 40 varSa sudhI rAjaya karyuM hatuM. te nabhasena balamitrane vaMzaja ke putra hato ke kema? tenI cokkasa mAhitI maLI zakatI nathI chatAM te tene najadikane kuTuMbI hate e siddha thAya che. A pramANe gardabhInA 100 varSamAM uparokta baMne rAjAonA bAra ane cALIza (1ra440) varSa gabhIlI vaMzamAM ja gaNI letAM gaI bhInA 15ra varSa jaNAvavAmAM AvyA che. gaI bhIlanA rAjyAmalanA 100 varSanA badale 15ra varSa darzAvavA lekhake e upara pramANe prayAsa karI zuddha kALagaNanAne vikRta svarUpa ApyuM, jenA pariNAme maurya vaMzanA mahatvatAbharyA ItihAsa ane aitihAsika prabhAvI ne pratApI vibhUtionA astitva saMbaMdhamAM zaMkAo uddabhavavA pAmI. pariNAme jagata samakSa matabhedaka kALagaNanAne aMge pramANabhUta jena ItihAsa asaMgata dekhAvA lAgyA. vIranirvANa saMvata aura jena kALagaNanA'nA lekhaka sAhityaratna zrI kalyANuvijayajI jevA samartha saMzodhaka munirAje A saMbaMdhamAM prAcIna graMthonA AdhAre je pramANika saMzodhana na karyuM heta te Aje A bhUlanI paraMparA cAlu ja raheta. jagatabharanA ItihAsavettAo mATe ItihAsanuM saMzodhana madhyAhe pahoMcyuM che tyAre jene ItihAsakAro mATe arudaya paNa na ja dekhAya, tenuM kAraNa mAtra prAcIna graMthanuM apUrNa saMzodhana che. vaLI jaina samAjanA durbhAgye prAcIna jaina graMthabhaMDAro jeonA hAthamAM che teo jAte tene pUrate lAbha laI zakatA nathI temaja lAbha lenAra utsuka vyaktine tenAM darzanane paNa lAbha ApatA nathI te temAM rahela prAcIna hastalikhita prato te najare jovA paNa kayAMthI ja maLe? A bAbatane kaDavo anubhava amone A graMthanI racanA vakhate thaye che. mahArAjA vikramanA 13 varSanA matabhedanuM rahasya sujJa vAcaka, A cAlu khaMDanA be prakaraNamAM aitihAsika kSetramAM thaelI bhUlanuM pariNAma kevuM matabhedaka AvyuM che te ApaNe joI gayA chIe. have mahArAjA vikramanA aMge 13 varSanI kALagaNanAmAM kaI rIte matabheda paDyo tene khulAso paNa ame nIce mujaba rajU karavo ucita mAnIe chIe. mAtharIsUtra vAcanA"nI gaNanA temaja "vallabhIsUtra vAcanA"nI gaNanA marya vaMzanA 160 varSanA hisAbe gaNavAthI athavA to 108 varSanA hisAbe paNa levAthI vIranirvANa saMvata ane zaka saMvatanA AMtarAmAM pheraphAra AvatuM nathI, ane 605 varSanuM AMtaruM barAbara maLatuM Ave che. A uparathI e nizcata thAya che ke jyAre zaka saMvatsaranI pravRtti thaI tyAre jemAM
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ gajIllAnA 15ra ke 100 ? 4ra7 mahAvIra nirvANa saMvat saMbaMdhamAM koI paNa jAtane matabheda hatuM nahi, paraMtu pUrve varNavela bAvana varSane ja ahIMtahIM vacagALe pheraphAra thaye hate. game tema hoya paraMtu e vastu nizcita che ke pAchalA samayamAM jainasaMghamAM eka eve samudAya hato ke je vIranirvANa ane vikrama saMvat vacce judA judA varSonuM AMtaruM mAnate hatuM ane te mAnyatAnuM kAraNa mArya vaMzanA bAvana varSa chUTI javAnuM ja pariNAma hatuM. " sevAsetu vacharapavitta "--uparokta vAkayanA vAstavika arthanuM vismaraNa thaI javAthI vartamAna kAlpanika arthanI utpati thaI dekhAya che. pariNAme "vallabhI vAcanA" nI gaNatrImAM 13 varSa adhika Ave che. prabhAvaka caritranA kartA AcArya zrI prabhAcaMdrasUri chavadevasUrinA prabaMdhamAM lakhatA jaNAve che ke -"je samaye AcArya chavadevasUri vATa nagaramAM hatA te samaye vikramAditya avaMtI eTale ujenImAM rAjya karato hate. saMvatsara pravartAvavA nimitte pRthvInuM traNa cUkavavA arthe vikrama rAjAe pitAnA maMtrI lIMbAne vAyeTa nagare mokalya, jyAM teNe prabhu zrI mahAvIranuM prasiddha jinAlaya ati jIrNa sthitimAM joyuM. maMtrIe tene jIrNoddhAra karAvyuM. bAda vikrama saMvat 7 mAM zrI jIvadevasUrinA haste dhvajadaMDa ane pratiSThA karAvI." A hakIkatane lagatI mULa gAthAo nIce pramANe che "ttara kavirAtviA, jAvaMta nAviSaT anRNAM pRthivIM kurvan , pravarNayati vatsaram // vAyaTe preSito'mAtyo limbAkhyastena bhUbhujA / janAnRNyAya jIrNa cA'-pazyacchIvIradhAma tat // uddadhAra svavaMzena, nijena saha maMdiram / arhatastatra sauvarNa-kuMbhadaMDadhvajAlibhRt // saMvatsare pravRtte sa, SaTsu varSeSu pUrvataH / gateSu saptamasyAMtaH, pratiSThAM dhvjkuNbhyoH|| zrIjIvadevasaribhyaste-bhyastatra vyadhApayat / adyA'pyabhaGgastattIrtha-mabhUddagbhiH pratiSThitam // " -AmAvatri , 98 rU.
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3 juM digaMbara saMpradAyanI nivaNanI kALagaNanAmAM saMmati. zvetAMbara jainasUtronA AdhAre kALagaNanAne aMge vIranirvANa 605 ane 5 mAsa bAda zaka rAjA thayo hate evuM ApaNe darzAvI gayA chIe. A kALagaNanAnA saMbaMdhamAM digaMbara jainAcAryonI kaI rIte saMmati che te paNa ApaNe tapAsI laIe. pramANika digaMbara AcAryone mata kALagaNanAne aMge paNa tigAlI paIya" sUtranA jevo ja che. digaMbara jainAcArya yati vRSabhajIracita "topatti' nAmanA graMthamAM tema ja siddhAMtacakravatI AcArya nemicaMdra banAvela " tilA " nAmanA graMthamAM kALagaNanAne lagatI gAthAo upalabdha thAya che. "tirogapati' graMthanI gAthA nIce pramANe che - "NibvANe vIrajINe, chavyAsasadeSu paMcavariseSu / vmANenuM kazuM na saLago thavA II" 04 | arthAt vIra nirvANa 605 varSa ane 5 mAsa bAda zaka rAjA thaye. uparokta gAthAne maLatI gAthA "tichokarA' graMthamAM nIce pramANe che - " paNa chassayavassapaNamAsajudaM gamiya vIraNivvuido sagarAjo / to zI ti] vahuvatimahilAnA" arthAt vIranirvANa 605 varSa ane 5 mAsa vyatIta thayA bAda zaka rAjA thaye. uparokta gAthAmAM zaka rAjA uparAMta vIranirvANanA 1000 varSa bAda kalaMkI
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ digabara saMpradAyanI nirvANanI kALagaNanAmAM saMmati 4ra9 avatAra thaze e pramANene Azaya maLI Ave che. te ja pramANe dara hajAra varSe eka eka kalaMkI thavAna. tatpazcAt 21 me jalamaMthana nAmane kalaMkI thaze ke je sanmArganuM maMthana karavAvALe samajAze. zaka saMvata 394 varSa, 7 mAsa thayA bAda prathama kalaMkI thavAne ulekha che, je uparathI paNa siddha thAya che ke vIranirvANa ane zaka saMvatsara vacce batAvavAmAM Avela 605 varSa ane 5 mAsanA aMtaranI mAnyatA digaMbara jainAcAryo paNa siddhAMtAnusAra mAne che. vartamAnakAlIna digaMbara saMpradAye uparokata banne AcAryonA kathana anusAre zaka rAjA ane vIra nirvANa vacce 605 varSa ane 5 mAsanuM AMtaruM mAnya rAkhyuM che. A uparathI sujJa vAcakavarga samajI zakaze ke jainasaMpradAyanA banne mukhya vibhAgo A viSayamAM te ekamata ja che. = = =
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 4 thuM. vI. ni. kALagaNanAne aMge Adhunika vidvAnonA matabhedenI pAcanA. DaoN. haramana jekebIe jenAcArya zrI hemacaMdrajInA eka ullekhanA AdhAre mahAvIra nirvANanA pracalita saMvatanI satyatA saMbaMdhI saMdeha darzAvyo che. teNe A viSayamAM pitAne jude ja mata rajU karyo che, jenA pariNAme A viSaya vizeSa samAlocanAne pAtra bane che. 3. haramana jekebI ane temanA mata samarthaka hai. jAlaM cArapenTIyara pracalita viranirvANa saMvamAMthI 60 varSa bAda karI I. sa. pUrve 467 varSa upara prabhu mahAvIranuM nirvANa thayuM hatuM e pramANe darzAve che. temaNe AnA samarthanamAM kalpasUtra ane Second books of the East nAmanA pustaka 22 nI prastAvanAmAM A viSaya upara carcA rajU karI vIranirvANu saMvat I. sa. pUrve 467mAM laI javA prayatna karyo che. uparokta dalIlo anusAra Do. jAlaM cArapenTIyare vistRta nibaMdha lakhI prophesara jekebInA matanuM samarthana karyuM che. uparokta lekha kALagaNanAnAM viSayamAM pazcimottara vidvAnee lakhelA lekhamAM adhika vistRta che. uparokta vidvAne pitAnA matanI puSTimAM nIce mujaba dalIle rajU kare che - ( 1 ) je gAthAonA AdhAra upara viranirvANa samaya pratipAdana karavAmAM AvyuM che temAM darzAvavAmAM Avela rAjAonAM sthAnene saMbaMdha aitihAsika ghaTanAo sAthe baMdhabesate na thavAnA kAraNe temanA sattAsamayanA AdhAra para gaNavAmAM Avela nirvANa samayanI gaNanA satya karI zakatI nathI. ( 2 ) mahAvIranirvANa bAda 471 varSe vikrama saMvat mAnya rAkhI vIranirvANa saMvata gaNavAmAM Ave che te paNa baMdhabesata thatuM nathI.. sababa e samaye saMvatsara pravartaka vikama nAme kaI vyaktinuM astitva ItihAsamAM dekhAtuM nathI, te tenA nAmathI
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ vI. ni. kALagaNanAne aMge Adhunika vidvAnonA matabhedenI paryAlacanA 431 pracalita saMvatsaranA AdhAra upara nirvANa saMvatnI gaNanA karavI e kaI rIte baMdhabesatuM thaI zakatuM nathI. (3) baddha sAhityanA AdhAre baddha ane mahAvIranI samakAlinatA siddha thAya che, jemAM baddhanirvANa I. sa. pUrve 477 mAM thayuM e vastu te nizcita kare che. have je mahAvIranirvANa pracalita paraMparA anusAra I. sa. pUrve para7 varSe mAnIe te prabhu mahAvIranA nirvANu samayamAM buddhanI avasthA zIpha 30 varSanI Ave che, je samayamAM temane "bAdhijJAnanI prApti paNe thaI na hatI, te A kALe teo mahAvIranA samakAlina dharmapravartaka kaI rIte karI zake che? uparokta traNa dalIle De. jekebI ane De. jAuM cArapenTIyaranA matabhedaka muddAonA sArarUpa che. tenA javAbarUpe A Akho ya graMtha kALagaNanAnA hisAbe prAcIna sutronA AdhAra uparathI racI ane siddha karI ApyuM che ke vIranirvANa I. sa. pUrve para7mAM gaNavAmAM Ave che te pramANabhUta che. te ja mAphaka mahAtmA gatama buddhanuM nirvANa mahAvIrasvAmInA nirvANa pUrve 14 varSa 7 mAsa ane 15 divasa agAu thayuM hatuM te paNa pramANabhUta che, je amo darzAvI gayA chIe. amArA AkhA ya graMthane sAra uparokta vidvAnonI dalIlanA javAba rUpe nIce pramANe TuMkANamAM rajU karIe chIe-- prathama dalIlane javAba e che ke-jaina sAdhu kaI paNa rAjavaMza athavA te rAjasthAnano garAsa bhegavI kIrtigAyaka thA nathI ke je pramANe teo bhATacAraNanI mAphaka eka ja sthaLe rahI te rAjAnI vaMzakathA lakhyA kare. teo pitAnA dhArmika niyama pramANe dezaparadezamAM paribhramaNa karavAvALA apratibaddha vihArI sAdhuo hatA. eTale je samaye teo jyAM jaI caDhatA te samaye tyAMnA adhika prasiddha rAjAnA rAjatvanI kALagaNanAne upayoga potAnI kALagaNanAthI saMbaMdhita karI kALagaNanA rajU karatA hatA. A uparathI ema nathI karI zakatuM ke vIranirvANa kALagaNanAnA saMbaMdhamAM kaI paNa ThekANe bhUla AvI jAya. A rItanI kALagaNanAne lagatI mahatvatAbharI ne najara sAme tarI AvatI hoya chatAM temAM zaMkA darzAvavI te kharekhara agya ane dilagIra thavA jevuM che. bIjI dalIlane javAba e che ke-balamitra-bhAnumitra ane kAlakAcAryanA samayane ane paraspara kALagaNanA maLatI na thavAnI je dalIle rajU karavAmAM AvI che te vicAra karavA jevI che. tenA upara amAe paNa bhAra mUkI, sAtamA khaMDamAM zrI kAlakAcAryanA ane khAsa alaga prakaraNa rajU karI mahArAjA (balamitra) vikramanA aMge vIranirvANanA
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 samrATuM saMpati 470mA varSe vikrama saMvatnI utpatti thaI hatI te siddha karI gayA chIe, kALagaNanAmAM je kAMI goTALo thayo che te nigodavyAkhyAtA prathama kAlakAcArya ane nimittaverA dvitIya kAlakAcAryane aMge ja che. balamitra-bhAnumitrane nAme nimittavettA kAlakAcAryane pramANabhUta ItihAsa maLI Ave che ke je balamitra-bhAnumitrA mahArAjA vikramane nAme prasiddhine pAmyA hatA te ja che. purAtatvavettAonA kathana anusAre I. sa. nA pa7 varSa pachI je saMvatsara pracalita thayela che tenI sAthe vikrama saMvatane vAstavika rIte kaI paNa jAtane saMbaMdha nathI." . zilAlekha, sikakA Adi koI paNa evuM pramANa nathI maLI AvatuM ke A saMvatsara pravRttinA samayamAM vikrama nAme vyaktinuM astitva paNa teo sAbita karI zake. pahelAM vikramAdityane ulekha dvitIya caMdragupta nAmanA rAjA sAthe maLatuM Ave che. tyArapUrve keIpaNa rAjAnI upAdhi (Title) vikramAditya tarIke hatI tevAM pramANa maLatAM nathI. pracalita saMvatsaranI sAthe vikramanuM nAma ghaNAM varSo pAchaLathI joDavAmAM AvyuM che. navamI sadI pUrve koI paNa lekhapatramAM saMvanI sAthe vikrama zabda lakhAele dekhAtuM nathI. A uparathI vikrama nAmadhArI koI rAjA thaye nathI ke jeNe pitAnA nAmathI saMvatsara cAlu karyo hoya. athavA te A nAmadhArI ke vyakti thaI hoya te tenI sAthe A saMvatsaranI pravRttine saMbaMdha baMdhabesato thato nathI. - "varanirvANa saMvata ane jena kALagaNanA' nAmanA graMthanA lekhaka ItihAsavetA munizrI kalyANavijayajI tema ja amoe paNa A graMtha racanAmAM kIdhela sUkSama saMzodhanamAM jaNAvyuM che ke uparokta saMvatsara vikramAditya nAme kaI paNa vyaktie calAvyo nathI, chatAM e samayanA gALAmAM vikrama nAme vyaktinuM astitva dhAre ke mAnI laIe te paNa kALagaNanAne aMge kaI paNa Apatti AvI zakatI nathI. tilyagAlI paUtrayanI kALagaNanAmAM darzAvela balamitrane ja vAstaviktAe vikramAditya mAnI laIe to beTuM nathI. emaNe ujajonImAM rAjya sthApanA karI. temanA svargavAsa bAda mAlavaprajAe saMvatsarane prAraMbha karyo. (vi. ni. 470 mAM ) mAlava saMvatanI sAthe vikramanuM nAma kayArathI joDavAmAM AvyuM che tene nizcaya the muzkela che, kAraNa ke navamI zatAbdI pUrve uparokta saMvata sAthe vikrama zabda lakhAyela maLatuM nathI, paraMtu ema mAnI zakAya ke tyArapUrve e mAlavasaMvat vikrama saMvata nAme prasiddha thaI cUkyo hato. je pramANe zaka saMvata purANakALamAM kevaLa saMvatanA nAme lakhAtuM hatuM, paraMtu kALAMtare zaka saMvat lakhAvA lAge e ja mAphaka saMvatanI pUrva vikramanuM nAma joDavAmAM
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI. ni. kALagaNunAne aMge Adhunika vidyAnAnA matabhedanI paryAlAcanA 433 AvyuM. ve ekalA saMvat lakhAyA karatA hatA, paraMtu jyArathI zaka saMvat, gupta saMvat Adi aneka saMvatA vizeSanAmeAdvArA pracAra pAmyA tyArathI A mAlava saMvat paNu mAlavAnA suprasiddha rAjA vikramAdityanA nAmanI sAthe pracalita thayA. vikramanI dazamI sadImAM AcArya devasena dvArA lakhAela danasAra graMthamAM saMvatnI sAthe vikrama nAma joDAela dekhAya che. * . trIjI dalIlane javAba e che ke AddhanirvANunA sabaMdhamAM Aje nahi paNa hajArA varSathI nirvANukALa saMzayAtmaka banyA che. amArA kathananA TekAmAM ameA nIcenI dalIle rajU karIe chIe:-- (1) i. sa. 400mAM cInI yAtrI hinda Avela hatA. teNe lakhyu che ke A samaya sudhI muhanirvANunA 1497 varSa thaI gayAM hatAM. A uparathI nirvANu samaya i. sa. pUrve 1097 nI AsapAsa Ave che. (2) i. sa. 630 mAM prasiddha cInI yAtrI hyuenasAMge bhAratayAtrA karI hatI. teNe yAtrAnA varNanamAM lakhyuM che ke " buddhadeva 80 varSa sudhI jIvatA rahyA. jenI nirvANatithi saMbaMdhamAM ghaNuA ja matabheda koi matavALA vezAkha zudi 15 nA divase temanI nirvANatithi mAne che, sarvAstivAdI kArtika zuddhi 15 nuM nirvANu mAne che, kAi matavALA kahe che ke buddhanirvANune 1,200 varSa thai gayAM, kAi kahe che ke 1,500 varSa thaI gayAM, koI kahe che ke 900 varSathI kAMika adhika kALa buddhanirvANune thayA che. A uparathI samajAya che ke hyuenasAMganA samayamAM paNa khuddhanirvANunA nirvANukALane aMge traNa jAtanI mAnyatA hatI. eka paMthanI mAnyatA anusAre buddhanirvANu i. sa. pUrve 570 varSa, khIjA mata anusAre i. sa. pUrve 870 varSa ane trIjAnI mAnyatA pramANe tyArapUrve ra70 varSa gaNAtAM hatAM. boddhonA pAlIgratha azeAkanA rAjyAbhiSeka pUrve buddhanirvANu pratipAdana kare che, jyAre divyAvadAna pramukha uttarIya khAddhagraMthA azokanA 100 varSa pUrve auddhanirvANu khatAve che. cIna deza i. sa. pUrve 638 buddhanirvANunA kALa mAne che. sIleAna, brahmadeza ane sIAma i. sa. pUrve 544 mAM auddhanirvANu mAne che. te ja pramANenI mAnyatA AsAmanA rAjyaguruonI paNa che. AddhanirvANunI kALagaNanAmAM aiAddhasapradAyamAM paNa bhinna bhinna matA dekhAya che. * jIo bhAratIya prAcIna lipimALA. 15
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 samrAT saMprati kAMi kAi sthaLe satyaparaMparA paNa 8 mahAvaAAkta ' nirvANasamaya gaNunAnA yathAsthita rajU karavAmAM AvyA che. ' ane mAjIda che, jenA AdhAre buddhaghASa ' samaMtapAsAdika 'mAM saMzAdhanapUrvaka nirvANusamaya sIleAna, brahmadeza Adi pradezeAmAM vartamAnakALamAM buddhanirvANu samaya je mAnanIya Tho che te ' buddhaghASa ' nA sazaiASita ane pramANika samajAya che. vamAna saMzAdhake pazu buddhanirvANune aMge ekamata thaI zakatA nathI. dareka saMzAdhaka potapotAnA abhiprAya bhinna bhinna rIte rajU kare che. DA. khulluranA mata pramANe buddhanirvANu saMvat i. sa. pUrve 483, 2 mAsa athavA 472, 1 mAsanA vacamAM Ave che. prAfesara kanA mata pramANe i. sa. pUrve 388 Ave che. mejara phargyusana I. sa. pUrve 481 jaNAve che. janarala kani'gahAma temaja mekasamUlara ane benarajI i. sa. pUrve 478 ane 477 jaNAve che. paMDita bhagavAnalAla iMdarajI i. sa. pUrve 638 jaNAve che. mI. phlITa i. sa. pUrve 482 jaNAve che. OMA. veleAra tathA tukArAma kRSNe lADa i. sa. pUrve 483 jaNAve che. DA. vI. e. smItha peAtAnA prathama saMzodhanamAM i. sa. pUrve 543, ane pAchaLanA saMzAdhanamAM i. sa. pUrve 487 jaNAve che. X A pramANe echAmAM ochI paMdara jAtanI mAnyatAo baddhanirvANane age che. Ane pariNAme nizcita rUpe kAipaNa saMkhyA mAnI zakAtI nathI ke buddhanirvANu i. sa. pUrve 477 mAM ja thayuM ke jenA AdhAre vamAna itihAsamAM buddhanirvANunu varSa 477 pratipAdana karavAmAM AvyuM che. X X vIra nirvANane aMge paNa matabheda-- prabhu mahAvIranirvANunA samayanA aMge bhAratIya vidvAneAmAM sAthI pahelAM vivecanapUrvaka vicAra karavAvALA zrI ke. pI. jAyasvAla che. temaNe 8 pATaliputra vihAra ', '* erisA patrikA ' Adi hiMdI ane aMgrejI patrAmAM vIranirvANu saMbaMdhamAM aneka lekhA lakhI
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ vI. ni. kALagaNanAne aMge Adhunika vidvAnonA matabhedanI paryAcanA. 435 pitAnI mAnyatA siddha karI che ke vIranirvANa I. sa. pUrve para7 athavA 467 mAM nahi paraMtu I. sa. pUrve 545mAM thayuM hatuM. teo potAnA maMtavyane aMge nIcenI dalIla rajU kare che - (1) zAyabhUminA zAmagAmamAM rahela buddhane jJAtaputra(mahAvIra)nuM pAvApurImAM mokSagamana thaela samajAyuM. A uparathI mahAvIranirvANa buddhanirvANa pUrve thayuM hatuM e siddha thAya che. (2) jenagaNanAmAM vIranirvANa saMvata ane vikrama saMvatanI vacce 470 varSanuM AMtaruM mAnavAmAM Ave che, jemAM "sarasvatI gaccha" paTTAvaLInA lakhANa anusAra vIranivANa ane vikrama janma vacce uparokta 470 varSane AMtare che. | vikramane 18 mA varSe rAjyAbhiSeka thayo ane te ja varSathI saMvata pracalita thaye. A pramANe vIranirvANathI (470+18) 488 varSa upara vikrama saMvatanI pravRtti thaI. jenagaNanAmAMthI uparokta 18 varSa chUTI javAthI vIranirvANathI 470 varSe vikrama saMvatsara manAya che temAM mAre matabheda che. (3) brAdeza ane sIlena Adi dezonI daMtakathAonA AdhAra upara budvanirvANa I. sa. pUrve 544 mAM thayuM e siddha manAya che. eTale vIranirvANa paNa tyArapUrve eTale I. sa. pUrve 545 mAM mAnavuM yukta lekhAya. uparokta traNe dalIne javAba saMkSiptamAM nIce pramANe che - pahelI dalIlane javAba amo gatimabuddha ne prabhu mahAvIranI kALagaNanAne aMge jaNAvI gayA chIe. (juo khaMDa bIjAnuM prakaraNa 13 muM) te pramANe gatamabuddha jyAre 22 varSanA thayA tyAre prabhu mahAvIrane janma (I. sa. pUrve 59 mAM) thaye hato te batAvI gayA chIe. jyAre gautamabuddha 80 varSanA thaI I. sa. pUrve 542-43mAM parinirvANa pAmyA te samaye prabhu mahAvIrane 58 muM varSa cAlatuM hatuM. tyArabAda 14 varSa, 5 mAsa ane 15 divasa pachI eTale ke I. sa. pUrve para7 mAM azvina vada 30 nI rAtrinA pAchalA pahere prabhu mahAvIra nirvANapadane pAmyA e ame siddha karI gayA chIe. A uparathI siddha thAya che ke 72 varSanI avasthAe nivANapadane prApta karanAra prabhu mahAvIrane nirvANakALa I. sa. pUrve para7 thI agAu kaI paNa hisAbe AvI zakto nathI. dalIla bIjAnA javAbamAM vikrama ane vIranirvANanA AMtarA aMge je 18 varSane taphAvata darzAvavAmAM AvyuM che tenA javAbamAM jaNAvavAnuM ke vIranirvANu kALagaNanAne saMbaMdha zaka saMvatsaranI sAthe saMkalita thayo che, nahi ke vikrama saMvat sAthe vIranirvANa ane zakanuM 605 varSanuM AMtaruM je prAcIna samayamAM hatuM te ja pramANe vartamAne paNa cAlu
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 samrATa saMprati che. vIranirvANa bAda 470 mA varSe vikramane janma, ATha varSa sudhI bALakrIDA, 16 varSa sudhI dezabhramaNa, 25 varSa sudhI mithyAdharmayukta rAjya ane 40 varSa sudhI jainadharma yukta rAjya karI, vikramanI svargagati batAvavAvALI sarasvatIga7 paTTAvaLInI je gAthA zrI jayasvAlajI rajU kare che te taddana navIna ane daMtakathA AdhAre racAela che. AvI apramANika nUtana gAthAonA AdhAre cira-pracalita, vyavasthita kALagaNanAne amAnya rAkhavI ane tenA upara zaMkA darzAvavI e kharekhara zocanIya che. uparokta sarasvatIga7 paTTAvaLI. bIlakula arvAcIna ane azuddha che. tenI racanA vikrama saMvat 16 yA 17mI sadImAM thaela samajAya che, athavA te tyArapUrve kaMIka samaya agAu thaI hoya tema jaNAya che. vidvAnonA avalokanAthe uparokta gAthAnuM avataraNa nIce pramANe rajU karIe chIe. jemAM vikramanA janmakALamAM bhinnabhinna varSonI vaheMcaNI karavAmAM AvI che - sattara varasa juttA(te), ti(ni) vimo no. aTTavarasa bAlalIlA, soDasavAsehi(sAI) bhmmnndso(sN)|| varasa paNavIsA rajja, kuNati micchovadesa sNjutto| cAlIsa varasa jiNavara-dhamma pAliya surapahaM lahiyaM // " vetAMbara saMpradAyanI mAphaka digaMbara saMpradAyamAM paNa vikrama saMvatno pracAra thaela che, jemAM paNa aneka jAtanI bhUlanI paraMparA thaI che. keI vikramanA janmathI saMvatsaranI zarUAta mAnatA hatA, koI tenA rAjyAbhiSekathI te ke tenA mRtyakALathI saMvanI zarUAta gaNutA hatA. A pramANe A viSayamAM matabheda hato paNa kaI mAnyatA yogya che ane kaI mAnyatA agya che te viSayaka carcA karavAnI ahIM jarUriAta nathI, kAraNa ke amArA graMthanI kALagaNanAne maryAdita samaya zakasaMvatanA samaya sAthe keIpaNa rIte matabhedaka thaI zako nathI. sIlena, brahmadeza tathA sIAma ane AsAmamAM baddha rAjagurue buddhanirvANanA samaya aMge ekamatavALA che. jyAre buddhanirvANane aMge A pramANe vipula samudAyanI bahumati nizcayAtmaka hoya tyAre mahAvIranirvANa buddhanirvANa pahelAM kaI rIte saMbhavI zake? amoe A graMthamAM sAbita karI ApyuM che ke prabhu mahAvIra zaitamabuddhanA nivANa bAda lagabhaga 15 varSe kALa karI gayA che. vallabhIvAcanAnAM jaina sUtro ane bauddha graMthano nirvANa-kALa amArI kALagaNanA sAthe maLatuM Ave che.
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ vI. ni. kALagaNanAne aMge Adhunika vidvAneAnA matabhedeAnI paryAlAcanA. 430 zaka 60bda varSa ane vikrama saMvata 571 varSa pUrve vIranivANu laie tA e hisAbe I. sa. pUrve 528 nA oNkaTobara-navembara mAsa vIranirvANana Ave che. mahAvIranirvANu pUrve 14 varSa ane pAA mAsa para buddhanuM parinirvANa thayuM te anusAre buddhanirvANu i. sa. pUrve 54ra nA me mAsamAM Ave che. silAna Adi Addha dhI pradezAnI gaNanA pramANe i. sa. pUrve 544 cA 543 mAM nirvANu manAya che. A pramANe jaina ane khAddha kALagaNanA vacce mAtra eka ja varasanA pharaka paDe che je kaMi atigaNanApAtra matabheda na kahevAya. upara pramANe alaga alaga vidvAnAnA zeAdhaneAnu matabhedaka paryAaAcana ApaNe savistara karI gayA. amAe amArAthI banyA. teTalA khulAsA niSpakSapAtapaNe tathA pramANika rIte karyo, chatAM AnA upara vadhu saMzodhana maLI Avaze teA ameA bIjI AvRttimAM rajU karIzu. AzA che ke vidvAna purAtattvazASakA ane itihAsakAro A saMbaMdhamAM peAtAnA abhiprAya darzAve. A pramANe ATha khaMDamAM A graMtha pUrA karatAM tenA sAta khaMDamAM lagabhaga 1,000 varSanA chItahAsanI samAaAcanA amee pramANikapaNe karI che. A AThamA khaMDanI samApta bAda pariziSTo umeravAmAM AvyAM che. jo ke samrAT sa'pratinI hakIkata sAthe tene vizeSa sa MbaMdha nathI, paNa jaina sAhitya-sarjana mATe je keTalAka vidvAnA bhramaNA sevI rahyA che tenA tethI nirAsa thaze ema mAnI dAkhala karyo che.
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 1 luM. vyAkaraNa sAhityamAM jainenI geravatAbharI sevA, jaina samAje sAhityanA rakSaNAthe vyAkaraNazAstranI evI te suMdara sevA bajAvI che ke jenI neMdha letAM ane harSa thAya che. jagatanA vartamAna sAhityakAra, vijJAnazAstrIo, itihAsakAro ane kAvyakAro Adhunika samayane jenasamAja mATe adayane kALa samajAve che tenI sAthe ame sahamata thaI zakatA nathI. AvI jAtanI teonI kalpanA adhUrA saMzodhananuM pariNAma che. jenasAhitya-sevIoe kevI amUlya sevA bajAvI che tene lagatuM TUMka khyAna pahelA tathA bIjA pariziSTomAM darzAvavAmAM AvyuM che. je ke sAhityamaya jagatanI vIsamI sadInA pramANamAM jainasAhityane pracAra paNa ja a5 che, chatAM je kaMI prAcIna hastalikhita sAhitya upalabdha che tenA AdhAra jesAhityane pUratA pramANamAM pracAra karavAmAM Ave to jainasAhitya keTaluM pramANabhUta, pramANika, atula ane Azcaryacakita kare tevuM che tenuM vizvane digadarzana thaI zake. A dizAmAM amArA prayAso cAlu che. nIcenA vetAMbara vyAkaraNazAstrIoe jagata samakSa temanI kRtio raju karI jene ItihAsane amara karavA sAthe e paNa darzAvyuM che ke je jaina sAhityasevIonI A kRtione sAhitya vibhAgamAMthI alaga karavAmAM Ave te pAchaLa nahIM jevuM ja sAhitya bAkI rahevA pAme che. kRti tathA kartAonI saMkSipta yAdI nIce mujaba che. tAMbarAcArye racelAM vyAkaraNanI nedha- 1. jagaprasiddha zAkaTayana vyAkaraNanA kartA zAkaTAyana ni hatA. 2. zrImadda hemacaMdrAcArya eka prakhara vyAkaraNI hatA.
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ khyAkaraNa sAhityamAM tenonI gauravatAbharI sevA 3. zrI caMdraketI nAmanA sUrie sArasvata vyAkaraNa upara caMdraketI nAmanI TIkA lakhelI che. 4. naMdavaMzanI zarUAtamAM "pANinI e vyAkaraNa racyuM hatuM, jenA upara kAzIkA nAme jainAcArye TIkA lakhelI che. 5. kAtaMtra nAmanA vyAkaraNa upara prabodhasUrie TIkA lakhelI che. 6. zrI buddhisAgara vyAkaraNaleka 8,000 pramANanA kartA zrImad buddhisAgarajI jaina hatA. 7. zabdapratibheda vyAkaraNanI racanA jJAnavimaLasUrie karI che. 8. zrI hemacaMdrAcAryanI nAmAvaLInI TIkA uparathI durgama prabodha nAmanA vyAkaraNanI racanA zrImad valabhasUrie karI che. 9. sihasAvita vyAkaraNa devAnaMdasUrinuM banAveluM che. 10. zabdasiddhi vyAkaraNa dharmaghoSasUrinuM banAveluM che. 11. bheja vyAkaraNa acaLagacchanA eka AcArye raceluM che. digaMbara vyAkaraNazAstrIoe racelAM vyAkaraNanI noMdha- 1. vyAkaraNa kaumudI (vAsavasena gRhasthAcArya) 2. prakriyAbaddha jenendra vyAkaraNa (vijayaprabha yati) 3. zAkTAcana kriyA saMgraha-ka 6,000 (abhayacaMdrasUri) 4. kAtaMtrarUpa mAlAvRtti (sakalakIrti ane bIjAo) 5. ciMtAmaNi vyAkaraNa TippaNa (samatabhadra bhaTTArka) 6. jine vyAkaraNanI zabdArNava caMdrikA (somadeva) 7. zabdamaNi nAma vyAkaraNa (kezavarAja nAme gRhastha) 8. ciMtAmaNi vyAkaraNa, leka 6,000 (ciMtAmaNi kavi) 9. komAra vyAkaraNa (cUDAmaNi paMDita) 10. maMtra bhUtAmRta vyAkaraNa (cUDAmaNi paMDita) 11. trivikramanAnI vyAkaraNa vRtti, leka 3pa00 (trivikamadeva kavi)
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMpati 12. paMcavastu TIkA (devanadI) 13. jinendra vyAkaraNa sama (devanandI) 14. ciMtAmaNi vyAkaraNamya TippaNa (prabhAcaMdra bhaTTArka) 15. amegha vRtti nyAsa (prabhAcaMdra bhaTTArka) 16. maneramAM vyAkaraNa (bhAvasena bhaTTArka). 17. vizvatatvaprakAza (bhAvasena kavi) 18. kamavRtti vyAkaraNa, leka 6,000 (bhAvasena kavi) 19. kAtaMtra vyAkaraNa vRtti, leka 2,000 (bhAvasana kavi) 20. ciMtAmaNi nAma vyAkaraNa TIkA (bhAvane kavi) 21. jinendra vyAkaraNAbdhi (devasagIya nAgakuMjasvAmI) 22. paMcAMga TIkA vyAkaraNa ( , , , , 23. vRha jene vyAkaraNa, leka 18,000 (abhayanandI trIjA) 24. zabdamaNi darpaNamya TIkA (kezavarAja ) 25. pANinI vyAkaraNa sUtra vRtti, leka 3,000 (jinendra svAmI) 26. ciMtAmaNI laghu vyAkaraNa (zubhacaMdra bhaTTArka) 27. gaNaratna mahodadhi padya svapajJa TIkA (vardhamAna kavi). 28. rUpasiddhi (zATAyana)
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 juM. jainAcAryonI suMdara sAhityasevA. pUrva kALe racAela sAhityanA graMthane aMge bahudhAe ema manAya che ke vaidika paMDitoe sAhityasevA bajAvavAmAM sArAmAM sAre phALo Ape che. A bInAmAM ame eTale umere karavA IcchIe ke samartha jainAcAryoe paNa sAhitya-sarjanamAM eTale badhe parizrama uThAvyA che ke tenI barAbarI karavA bhAgyeja kaI hiMmata karI zake. jainAcAryonI sAhitya-sevAnA aMge vistRta vivecana karavA besIe te eka bIje daLadAra graMtha taiyAra thAya paNa saMkSipta nedhadvArA amo e pratibhAvaMta vidvAnanI kRti atre jaNAvIe chIe. jema jema saMzodhana AgaLa vadhatuM jAya che tema tema Itara darzanIya paMDite paNa kabUla kare che ke jainadharmanA sAhityane alaga rAkhavAmAM Ave te pachI sAhityane nAme gerava levA jevuM bahu ja aha5 he. keTalIka kRtio nIce mujaba che - 1. vi. saMvat 1278 mAM thaela "vAdasiMha" birudadhAraka vetAMbarAcArya zrImada abhayadevasUrinuM banAvela "jaya vijaya" mahAkAvya e ati addabhuta ane suMdaramAM suMdara rasika kAvya che. 2. pavAnaMda mahAkAvya, 3. bAla mahAbhArata kAvya, 4. kavizikSAvRtti nAmaka TIkA sahita kAvya, 5. kalpalatA sAhityazAstra, 6. chandaracanAvalI, 7. kalAkalApa-A chae che teramA saikAmAM thaela AvetAMbara jainAcArya zrI amaracaMdrasUrinA banAvelA che. 8. dharmAsyudaya mahAkAvya, ane 9 AraMbhasiddhi evetAMbara jainAcArya zrI udayaprasUrie teramA saikAmAM lakhelA che. 10. raghuvaMza TakA guNavijayasUrie vi. saM. 1590 mAM lakhI che.
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 samrAT saMprati 11. raghuvaMza upara ziSyahitaSiNI TIkA kharataragacchIya cAruva nasUrie lakhelI che. 12. jaina kumArasaMbhava kAvya, 13. prAdha ciMtAmaNi, 14. upadeza ciMtAmaNI, 15. dhammila caritra-A cAre graMthAnA koM kavicaDhavI jayazekharasUri hatA. 16. naiSadhika kAvya upara jinarAjI TIkAnA kartA jinarAjasUri hatA. 17. jaina naiSadhika kAvyanA karto rAjagacchamAM thaela jinezvarasUri hatA. 18. pAMDava caritra mahAkAvya ane 19 mRgAvatI caritranA koM maladhArI devaprabhasUri che. 20. caMdraprabha caritranA kartA nAgendra gacchanA devendrAcArya hatA. 21. dhanajaya nAmamALA, 22. dvisaMdhAnamahAkAvya, A banne graMthA dhanaMjaya nAmanA kivae saMvat 884 mAM lakhyA hatA. 23. RSabhapaMcAzikA ane 24. tilakamajarI-A khanne graMthA siddhasArasvata kavIzvaranA nAmathI prakhyAti pAmela zrI dhanapAla mahAkavie lakhelA che. 25. zAbhana stutinA katta' zAlanAcArya hatA. 26. kAcAlaMkAra upara TIppaNakartA jaina sAdhu hatA. 27. hamIra mahAkAvya, 28, 2bhAmajarI TIkA-A banne graMthA nayacaMdrasUrinA lakhelAM che. 29. murArikaviracita anaI rAdhava nAmanA nATaka upara haOsUrie TIkA lakhI che. 30. alaMkAramahAddhi ane 32. kAkusthakelI-A banne graMthA nareMdraprabhasUri (ve.) e lakhelA che. 31. dhanAbhyudaya mahAkAvya ( ve. ) padmasUrie lakhelu che. 32. rAyamalrAbhyudaya mahAkAvya tathA 33. pArzvanAtha kAvya akabara bAdazAhanA samayamAM tapagacchanI nAgapurIya zAkhAmAM thayela padmasUrie lakhela che. 34. pArzvanAtha caritra, 35. kAvyaprakAzasaMketa, 36. nalAyana yAne kubera purANa-A traNe kRtio keATikagaNanI vajI zAkhAmAM thayela mANikayacaMdrasUrinI lakhelI che. 37. zrI hemacaMdrAcArya praNIta zabdAnuzAsana upara caMdraprabhA TIkA lakhanAra meghavijaya ( ve. ) uSAdhyAya hatA. 38. meghadUtanI TIkAnA kartA maituMgasUri hatA.
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainAcAryonI suMdara sAhityasevA 443 39. nirbhaya bhIma vyAyega, 40. raghuvilAsa nATaka, 41. vihArazataka, 42. dravyAlaMkAra, 43. rAghavAkyudaya mahAkAvya, 44 yAdavAkyudaya mahAkAvya, 45. navavilAsa mahAkAvya-A sAte graMtha zrI hemacaMdrasUrinA prakhyAta ziSya rAmacaMdrajIe banAvyA che. A uparAMta temaNe se alaga alaga graMtha racelA che jethI karIne temane "prabaMdhazataka" nuM biruda maLyuM hatuM. 49. kumAra vihAra prazasti kAvyanA kartA vardhamAnagaNa hatA. 47. mahAkalpa ane 48. vAsudeva hinDInA kartA saMghadAsa kSamAkSamaNa hatA. 49. upamitibhavaprapaMca kathAnA kartA zrI siddharSi hatA. 50. zrI rASabhadeva ane zrI neminAtha caritra upara dvisaMdhAna kAvya lakhanAra hemacaMdrAcArya hatA. temanA anya graMtho paNa ati prasiddhine pAmyA che. je paikI keTalAka nIce pramANe che. (1) anekArtha kevuM. (2) abhidhAna ciMtAmaNi. (3) kAvyAnuzAsana (4) chaMdenuzAsana vRtti (5) dezIya nAmamALA. (6) dvayAzraya kAvya TIkA sahita. (7) saTIka dhAtupATha. (8) saTIka dhAtupArAyaNa. (9) dhAtumALA. (10) nAmamAlA zeSa. (11) liMgAnuzAsana. (12) zabdAnuzAsana, ItyAdi ItyAdi. zrI hemacaMdrAcAryajIracita lekenI saMkhyA sADAtraNa karoDa jeTalI samajAya che. A saMbaMdhamAM vistArathI jovAnI jijJAsAvALAe zrI jena vetAMbara kenpharaMsa dvArA prakAzita "jaina graMthAvalI " jevI. 6800 2006 088 t 8600
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 3 ju. sAlavArImAM zuM banyuM? vIranirvANa 376 mAM Arya zyAmAcAryo kApanAra banAvyuM. vIranirvANa 470 mAM zrI siddhasena divAkara ujajonImAM vAcALamaMdira stotra banAvI tIrthakara zrI pArzvanAtha mahArAjanI pratimA pragaTa karI ke je pratimA avantIpA. nAthanA nAme mahArAjA saMpratinA kALamAM prasiddhine pAmI hatI. bAda A sthaLe mahAkALa nAmanA mahAdevanuM maMdira baMdhAyuM hatuM. A kALe mahArAjA vikrama (balamitra) ujajenanI gAdIe rAjya karato hato. saMmati tada nAmano graMtha siddhasena divAkare banAvyuM che ke je nyAyane uttama graMtha pUravAra thayo che. vIranirvANa pa70( matAMtare 578)mAM zrI jAvaDazAnI mAraphate zatruMjaya tIrthane vAsvAmIe uddhAra karAvyo. vIranirvANa 609 mAM zrI zivabhUti munie digaMbara matanI sthApanA karI ane vetAMbara saMpradAyamAMthI digaMbara saMpradAyanI utpatti thaI. viranirvANa 616 bAda zrI durbalikA puSamitra nAmanA jainAcArya thayA. temanA samayamAM sADAnava pUrvanuM jJAna hatuM. tIrthakara mahAvIra prabhunA nirvANa bAda 684 varSa pachI zrI gaMdhahastI nAme jenAcArya thayA, jemaNe paNa zAsanasevA sArI bajAvI hatI. vIranirvANanA 770 pachI vIrAcArya nAme AcArya thayA jemanA hAthe jena dharmanI sArI unnati thaI che. vIranirvANa 980 varSa pachI vallabhIpuramAM 500 samartha jainAcAryoe ekatrita thaI perAmiNamANamAnA Adhipatya nIce je Agama graMthe kaMThAra hatA tene pustakArUDha karyA.
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ salavArImAM zuM banyuM? 45 vi. ni. 993 nA varSa pachI zrI cethA kAlakAcArya thayA, jeoe bhAdaravA suda cothanI saMvatsarI zarU karI. tyArapUrve saMvatsarI parva pAMcamane divase paLAtuM hatuM. vIra nirvANa 1008 pachI jaina munio gAmamAM rahevA lAgyA. tyArapUrve vana ane udyAnamAM rahevAnI praNAlikA hatI. je je pramANe manuSyanI tAkAta ochI thatI gaI te pramANe dharmakriyAmAM paNa zithilatA AvavA lAgI, jethI teo vana ane udyAna cheDI gAma ane zaheramAM rahevA lAgyA. vIra nirvANa 1055 pachI jainAcArya zrI haribhadrasUrijIne svargavAsa thaye. temaNe seMkaDo jaina graMtha banAvyA. prabhu mahAvIranA nirvANa 1125 varSa pachI zrI jinabhadvagaNi kSamAzramaNane svargavAsa tha: jeoe ghaNuM jaina graMtha para bhASya lakhyAM. " vikrama saMvata 700 mAM zrI zIlAMkAcArya thayA. teoe AcArAMga ane sUtrakRtAMga nAmanA sUtra para pahelavahelI TIkA banAvI. vikrama saMvata 470 varSa pUrve zrI mahAvIrasvAmI nirvANa padane pAmyA. tyArapachI vikrama saMvata 700 mAM uparokta TIkA lakhAI che. e sAtamAM cAra sIttera meLavatAM mahAvIra nivaNa bAda 1170 mAM zIlAMkAcArya thayA. A hakIkata vIra nirvANanI sAla sAthe pramANabhUtapaNe maLatI Ave che. vikrama saMvatamAM 470 varSa umeratAM vIra nirvANa saMvata thAya che. | vikrama saMvata 1096 mAM vAdavetAla zrI zAMtisUri mahArAja svargavAsI thayA. teoe uttarAdhyayana sUtra para vRtti racI. che. vikrama saMvata 1120 mAM aighaniryuktinI TIkA karanAra zrI dvANAcArya thayA. vikrama saMvata 1135(matAMtare 1139)mAM zrI abhayadevasUri mahArAja svargavAsI thayA. teo mahArAjA siddharAja jayasiMhanA samakAlIna hatA. teoe sthAnAMga vigere nava aMga graMtha para TIkA banAvI tathA mahArAjA siddharAja jayadevanI AjJAthI 19 pramANa zrI saMprati mahArAjanuM caritra banAvI mahArAjA siddharAjane aNahilapura pATaNamAM arpaNa karyuM. te caritramAM zrI nizItha Adi prAcIna sUrone AdhAra mahArAjA saMpratinA ItihAsanA sAkSIbhUta aMga tarIke darzAvyuM hatuM. * A saMpatinI kathA amAe A graMthanA pAMcamA khaMDamAM dAkhala karI che, je vAMcavAthI saMmatinA astitva saMbaMdhI zaMkA nirmULa thaI jaze. vikrama saMvata 1226 mAM zrI vAdI devasUri mahArAjano dehAMta thayA. jeoe
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATa saMprati. syAdavAdarasnAkara nAmane apUrva graMtha banAvyo hato. A graMtha vartamAne saMpUrNa upalabdha thaI zakta nathI. vikrama 1229 mAM zrI kalikAlasarvajJa hemacaMdrasUrino svargavAsa thaye. teoe mahArAjA kumArapALane pratibadhI jena banAvyuM hatuM ke je mahArAjAe jaina dharmane custapaNe pALI paramahaMta zrAvaka tarIke pitAnA aDhAre dezamAM janamaMdira banAvyA eTaluM ja nahi paNa amArI paDahadvArA lAkhe chanA teo abhayadAtA banyA. A uparAMta garavI gujarAtamAMthI teoe madirA, jugaTuM, vyabhicAra Adi sAta durvyasanane dUra karI gurjarabhUmine saMskArI banAvI. temanA samakALe zrI malayagiri AcArya thayA jeoe aneka jainagraMtha para TIkA banAvI. bAda zrI municaMdrasUrijI, zrI ajitadevasUrijI thayA, jeoe paNa che banAvyA che. tyArapachI zrI somaprabhAcArya thayA, jeoe zrI siMdUraprakaratava banAvyuM. - tyArapachI zrI deveMdrasUri thayA jeoe karmagraMthanI racanA karI. tyArabAda saMmatilakasUri, devasuMdarasUri, semasuMdarasUri, munisuMdarasUri vigere prabhAvika paTTadhara thayA. bAda ratnazekharasUri thayA, jeoe zrAddhavidhi graMtha banAvyuM. tyArapachI zrI hemavimalasUrijI thayA jeoe kyapakAza nAme tiSa graMtha banAvyuM. tyArabAda jainAcArya AnaMdavimalasUri thayA. jemaNe krioddhAra karyo. bAda vijayadAnasUrijI thayA, teoe paNa sArI zAsana-sevA bajAvI. tyArapachI zahenazAha akabaranA samayamAM jagadaguru zrI hIravijayajI thayA, jemaNe akabara zahenazAhane pratibadhI jIvadayAnA pharamAne sAthe tIrtharakSAnA pharamAna meLavyA hatA. tyArapachI vijayasenasUri, pachI vijayasiMhasUri, pachI paMnyAsa zrI satyavijayajI gaNI ane upAdhyAya zrI yazovijayajI thayA, jeoe sArA pramANamAM jaina graMtha banAvyA. bAda paMnyAsajI karavijayajI gaNI, paMnyAsajI kSamAvijayajI gaNI, paMnyAsajI jinavijayajI gaNI, panyAsajI uttamavijayajI gaNI, paMnyAjI pavijayajI gaNI, paMnyAsajI rUpavijayajI gaNI, paMnyAsa kIrtivijayajI gaNI, paMnyAsa zrI kastUravijayajI gaNa, paMnyAsa zrI maNivijayajI dAdA, zrI buddhivijayajI agara burAyajI mahArAja thayA. atyArane sAdhusamudAyane mATe bhAga budderAyajI mahArAjanA parivArane gaNI zakAya. paM. rUpavijayajI gaNithI bIjI paNa eka zAkhA nIkaLI hatI temAM rUpavijayajI pachI paM. amIvijayajI gaNI, paM. sabhAgyavijayajI, paMnyAsa zrI ratnavijayajI gaNa, paMnyAsa zrI bhAvavijayajI gaNa ane tenI pATe vartamAnAcArya zrI vijayanItisUrIzvara thayelA che,
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAlavArImAM zuM banyuM ? 447 buDhivijayajI muni tarIke hatA. paMnyAsapada ke gaNipada svIkArela nahIM. temanuM bIjuM nAma bukerAyajI mahArAja hatuM jeo paMnyAsa karavijayajInI dazamI pATe thayA teo paMjAbanA rahevAsI hatA. teoe DhaMDhaka paMthane tyAga karI amadAvAdamAM pacAsa maNivijayajI (dAdA) mahArAja pAse dIkSA lIdhI. temanA ziSya paikI nyAyAMnidhi vijayAnaMdasUrIzvarajI apanAma AtmArAmajI mahArAja samartha hatA. teoe paNa TuMka matano tyAga karI gujarAta(amadAvAda)mAM AvI muni buddhivijayajI mahArAja pAse mUrtipUjaka saMvegI sAdhu tarIke dIkSA lIdhI. gujarAta, mAravADa ane paMjAba Adi pradezamAM tIrthapharasanA karatA zrI AtmArAmajI mahArAje hajAronI saMkhyAmAM mUrtipUjaka jene banAvyA. zrI vijyAnaMdasUrIzvarajInI pATa upara vartamAne paNa samartha kriyApremI AcAryo dhArmika prabhAvanA karI rahyA che.
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 4 thuM. prAsaMgika (1) [ jyAre eka jAtano pravAha cAle che tyAre bhalabhalA vidvAne paNa te pravAhamAM kheMcAI jAya che. te ja pramANe mahArAjA saMpratinI carcA samaye banyuM. amArI sAthe carcAsamaye madadamAM rahela zrI geDIjI upAzraye birAjatA paM. zrI prItivijayajI mahArAja gaNivaryAne paNa prativAdIonA pratinidhi tarIke zrI ratilAla bhIkhAbhAI tathA bIjAone sAmane karavAnI puruSArtha jijJAsA utpanna thaI. jemAM amArI mAphaka teozrIe mahArAjA saMpratine lagatA sAhityanA AdhAre jANItA jaina sAkSara zrI mehanalAla dalIcaMda dezAI eDavokeTa ane zrI mohanalAla bhagavAnadAsa solIsITara sAthe salAha karI. mahArAjA saMpratine lagate eka alaga maMtha bahAra pADavA nizcaya karyo, je hakIkata teozrIe henDabIla dvArA jAhera karI. amArI najare caDhela jaina sAhitya paikI zrI mohanalAla desAI kRta "jaina sAhityane saMkSipta itihAsa" nAmano 1200 pAnAno graMtha vAMcatAM, temAM mAtra eka ja pAnAmAM mauya rAjavIone lagate ItihAsa maLI Ave che. jemAM mahAna saMpratine aMge teonuM nivedana amArA saMzodhanane puSTi ApanAruM samajAyAthI ame tene nIce pramANe rajU karIe chIe.] ddha pramANe lekamAM dadIone osaDa ApatA, pazu-pakSInA rogonI cIkitsA paNa karatA, vidyArthIone vidyAdAna paNa detA, du:khI dilane sahAya paNa karatA, temaja Arogya saMbaMdhI sahAya karavA teo cUkatA na hatA. AnI asara jona upara thaI hoya ema saMbhavita che." x samrATu azokanA putra kuNAla ne tenA putra rAjA saMpratinA samayamAM zrI Arya. suhastIe sthaviraka95mAM rahI saMpratine pratibaLe. saMpratie savA lAkha navA jinAlaye,
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAsaMgika 449 tera hajAra chaNu maMdiranA uddhAra, sAtasA dAnazALAe karAvI tathA anArya dezAmAM paNa dharmopadezake mAkalI dharma unnati karI. suhasti vIrAt 291(vI. sa. pUrve 179 )mAM svastha thayA. A saMprati ujjainImAM rAjya karatA hatA ane ujjainI jainAnu kendrasthAna hatu....." x X X " kuNAlane sthAne purANAmAM ' suyazA " nAma maLe che te tenu biruda hAvuM joIe...." 8 moddhonA divyAvadAna ' graMthamAM tathA jeneAnA ' pariziSTa parva', tathA ' tIrthaMkalpa ' uparathI jaNAya che ke kuNuAlanA putra sa Mprati hatA...." vicArazreNI ' * X " saMprAtanI rAjadhAnI kayAMka pATaliputra ane kayAMka ujjainamAM lakhela che. rajaputAnA, mALavA, gujarAta ane kAThiyAvADa e pradeze| upara saMpratinuM rAjya hatu ke jeNe keTalAeka jaina ma Naai dhAvyAM hatAM. ' tIrthaMkalpa 'mAM e paNa lakhyuM che ke paramAt sa'pratie anArya dezeAmAM paNa vihAra ( maMdira ) baMdhAvyAM hatAM....' X * ' X X " jaina lekhakonA e mata che ke rAjA sa'prati ke je azAkanA vaMzaja hatA teNe jaina dharmanI unnati karI, ane rajaputAnA temaja tenI AsapAsanA pradezeAmAM paNa teNe keTalA eka jaina maMdire khaMdhAvyA hatAM. " -- jaina sAhityanA sakSipta itihAsa ' pR. 94-96. X X A uparathI spaSTa rIte samajAya che ke vIra nirvANu 605 pahelAMnA itihAsa e suvarNa yuga kahetAM AgamapradhAna yuganA gaNAya. te samaya pUrvadhara jJAnI sAdhu saMpradAyanA hatA. A jJAnI mahAtmAoe ' bhavabhIru ' tarIke graMthArUDha karela sUkSmamAM sUkSma hakIkata paNa satya hAvA uparAMta te ta rahita che. temAM mahArAjA saMpratikAlina itihAsa ke jenA kALa vI. ni. 470 pUrvenA che, ane je pUrvAcAryAMnA hAthe ja pramANabhUta rIte rajU thaela che temAM kai rIte zaMkA lAvI zakAya tenI amAne samaja paDatI nathI. X sujJa vAcaka, jaina sAhityakArAmAM zrI. meAhanalAla dezAinu nAma suprasiddha che. temanI kRtio mATe amane paNa mAna che. mahAn sapratinA astitvane age tema ja tenI * Ane lagatuM lakhANu ame A pustakanA pRSTha 411-12 mAM rajU karI gayA che. 5
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 saMgrA saMprati, kRtyenA aMge temaNe je uparokta saMkSiptamAM saMkSipta nedha lIdhI che te uparathI paNa spaSTa rIte sAbita thAya che ke vI. ni. 291 mAM zrI AryasahastI mahArAjane svargavAsa thaye te samaye mahArAjA saMprati vidyamAna hatA. temaja saMprati mahArAjAe jena maMdiramaya bhArata banAvyuM hatuM te hakIkatane paNa teo puSTi Ape che. amAre A graMtha pragaTa thayA pachI TUMka samayamAM ja samrATa saMpratine aMge zrI. mohanalAla dalIcaMda dezAI eDakeTa, zrI. mehanalAla bhagavAnadAsa solisITara ane paM. zrI prItivijayajI mahArAja eka graMtha bahAra pADavAnA che. pragaTa thanAra A nUtana graMthamAM samrA saMpratinA aMge vizeSa ajavALuM paDaze ane amo IcchIe chIe ke zizunAga, naMda ane maryavaMzI rAjavIo temaja puSyamitra, khAravela ane mahArAjA vikramathI zaka saMvatsara sudhInA apragaTa sAhitya para vizeSa saMzodhana karI teo jagatane ItihAsanA kSetramAM navuM dizAsUcana karaze. amArA prayatnane pariNAme samrA saMpratinA saMbaMdhamAM sAkSarene prema dhImedhIme vadhatA Ave che te amAre mATe harSadAyaka prasaMga che. IchIe ke uparokta traNe vyaktie potAnuM prakAzana saveLA pragaTa kare. (2) mArA A graMtha-prakAzanamAM sahAyaka thanAra paMnyAsa zrI prItivijayajI mahArAje pAzcAtya vidvAnane eka purAvo mane pUro pADyo che. te purA "okasapharDa hIsTrI opha InDIyA "mAMthI udbhUta kare che. te graMthanA lekhaka che jANItA vidvAna vI. e. smItha. teo pitAnA abhiprAyamAM jaNAve che ke-"rajaputAnAmAM ajamerathI mAMDI kAThiyAvADamAM Avela zatruMjaya sudhI anekavidha sthAnika gAmomAM saMpratinuM nAma pracalita che. zatruMjayanA devAlayamAM te ati prAcIna maMdirakalApa teNe baMdhAvyuM hatuM. jodhapuramAM nAgalAI khAte eka maMdira temaja ajamerathI budI mArge jatAM jahAja purane killo teNe ( saMpratie ) baMdhAvyo hato ema kahevAya che. bauddha saMpradAyanA pracAramAM je utsAha rAjA azeke batAvyo hato te ja utsAha mahArAjA saMpratie jaina saMpradAyanA pracAramAM dAkhavyo hato. ane tenI khyAti paNa teTalA ja pramANamAM hatI." (3) A pustakanA pR. 35 paranA chellA pArAmAM jaNAvyuM che ke bAvIsamA tIrthaMkara zrI neminAthanA samakALe sanAtana dharmanA mahAna avatArI puruSo vAsudeva-zrI kRSNa, baLadevabaLabhadra ane prativAsudeva-jarAsaMdha jevA mahApuruSa thayA-AvI jAtanuM maMtavya vaidika dharmavALAonuM che. jena dharmazAstramAM uparokta vibhUtione aMge je varNana maLe che temAM jaNAvavAmAM AvyuM che. zrI kRSNa ane balabhadra baMne bhagavAna neminAthanA parama upAsaka hatA eTaluM ja nahi paraMtu teo pItarAI bhAIo thatA hatA. neminAthanA sacAritra
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAsaMgika 451 temaja atula maLanI te para UMDI chApa paDI hatI ane tenI upAsanA karavAmAM peAtAnuM kalyANu mAnatA. peAtAnI atizaya bhaktine kAraNe zrI kRSNe teA tIrthaMkaranAmakaryuM upArjana karela che ane AgAmI cAvIzImAM tIrthaMkara thavAnA che. kRSNa vAsudevanA mRtyubAda khaLabhadre pratrajyA svIkArI ane atyaMta ugra tapa karI, niraticAra cAritra pALI pAMcamA brahma devaleAka gayA che. vistRta hakIkata jANavAnA icchuke kalikAlasarvaijJa zrImad hemacaMdrAcArya racita 8 zrI triSaSThizalAkA puruSacaritra ' vAMcavuM. (4) [ samrAT sa'pratie bhAratane jaina maMdiramaya banAvyAnA ullekhane puSTa karatI dhaNI devakulikAo Aje paNa vidyamAna che. A saMbaMdhamAM parizramapUrvaka saMzAdhana karavAmAM Ave teA dhaNA jaina maMdiza samrAT sa pratie banAvyAnA sAbita thai zake. ] apeAdhyAjI : : sa'pratinA haste jIrNoddhAra thayela eka prAcInatama maMdira-- aAdhyAjInA rAjamArga para eka prAcIna maMdira Avela che. te mandiramAM pAMca tIrthaMkarAnA AgaNIsa kalyANakAnI pAdukAo deharIe Avela che, jenu khAMdhakAma atizaya ramaNIya, maneAhara ane zilpanA zreSTha namUnArUpa hAi, A devAlayanA dekhAva ativa ramya lAge che. A jinamadirAnA aNudhdhiAra samrAT sa'pratie karAvela che. A maMdiranA [ddhAra saMpratinA haste ja thayA che tenI khAtrI mATe prabhunI pAdukAovALI iMTAnuM sarakArI pRthakkaraNa khAtAe pRthakkaraNa karI sAbita karI ApyuM che ke A IMTA ati prAcIna che ane te samrATa saMpratinA samayanI IMTAne maLatI che. sa mA sa
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUravaNI zrI siddhacaka ArAdhaka zrIpAla mahArAja ane mayaNAsuMdarInA smaraNuMthe thANumAM baMdhAtA aitihAsika maMdirane lagate TUMka paricaya. - bhAratane jenasamAja citra ane Azvina mAsamAM zrI navapadajInI ArAdhanA nimitte kriyA sahita oLI karI zrI zrIpAla mahArAjanA rAsanuM nava divasa sudhI niyamita zravaNa karI, navanidhi ane aSTa mahAsiddhi prApta kare che, tema ja sAthesAtha karmanirjarA karI AtmakalyANa sAdhe che. A zrIpAla mahArAjA ane mayaNAsuMdarInA nAmathI jaina samAjanuM nAnAmAM nAnuM bALaka paNa paricita che. eTale AkhAye caritrane A sthaLe na varNavatAM koMkaNa kinAre Avela zrI thANunagaranI sAthe temano saMbaMdha ahIM ati saMkSepamAM jaNAvavAmAM Avyo che. vartamAnakALe mAgadhI, saMskRta tema ja gujarAtI bhASAmAM zrIpAla mahArAjAnuM caritra jJAnabhaMDAramAMthI maLI Ave che, jemAM zrI vinayavijayajI mahArAja viracita zrI zrIpAla mahArAjane kAvyamaya rAsa jenasamAjamAM ghareghare vaMcAya che. A rAsanI racanA prAcInamAM prAcIna graMthonA AdhAre upakArI munivare karI che. te rAsanA trIjA khaMDamAM zrI thANu nagarI sAthe zrIpAla mahArAjanA caritrane saMbaMdha nIce mujaba daSTigocara thAya che. zrI navapadajInI sarvazreSTha ArAdhanAthI navame bhave mokSa meLavanAra zrIpAla mahArAjane Dagale ane pagale aneka prakAranI trAddhi prApta thatI jaI tenA jevuM puNyakArya karavAne badale A upakArI AtmA upara atyaMta IrSA dharAvanAra dhavala zeThe ratnadvIpathI pitAnI sAthe vahANamAM musApharI karatAM zrIpAla mahArAjAne vizvAsaghAtathI samudramAM nAMkhI dIdhA.
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrA saMprati navapadArAdhaka mahArAjA zrIpAla tathA mayaNAsuMdarInA samaraNArthe baMdhAtuM kakakaka; ATa grISa nirbha che. Bakhya narmanI ka ka ts - HEVAL yayayaya 1 thANI nagaranuM adbhuta zi95maya bhavya jinamaMdira zrI maheAdaya presa-bhAvanagara,
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ thANunA aitihAsika maMdirane saMkSipta paricaya 453 ahoniza navapadajInuM ekAgra citte smaraNa karanAra zrIpAla mahArAjane gadvArA prApta thayela "jalataraNIya auSadhInA prabhAve teo moTA magaramacchanI pITha upara ArUDha thaI jIvananuM rakSaNa karI zakyA. bIje ja divase magarama che kudaratI saMjogomAM teone zrI thANA nagaranI samIpe samudrane kAMThe lAvI mUkyA. samaya madhyAhane hate. unALAnA divaso hatA. AvA garamInA divasamAM samudrataraNanA ati parizramathI zramita thaela zrIpAlakumAra samudranI bahAra nIkaLatAM ja kinArA najadika Avela eka caMpAvRkSanI chAyA taLe vizrAMti levA mATe beThA, ane atizaya thAkane laI temane tarata ja nidrA AvI gaI. A mahApuruSanA puNyaprabhAvane aMge caMpA vRkSanI chAyAe muddala halana-calana na karatAM sthira rahI jyAM sudhI teo nidrAdhIna rahyA tyAMsudhI chAyArUpe Azraya Ape. thaMDA prahare zrIpAla mahArAjAnI AMkha UghaDI jatAM teonI AzcaryatA vacce eka uttama azva sahita keTalAka rAjasubhaTane pitAnI najadikamAM UbhelA joyA. A mANase mahArAjA vasupAlanA subhaTa hatA. teoe zrIpAla mahArAjane namratAthI jaNAvyuM ke : mahArAja ! A azvaratna Apane mATe taiyAra che. ahIMnA rAjAnA hakamathI amo rAjyAdhikArIo Apane ati mAnabhera teDavA AvyA chIe, te Apa azvArUDha thaI amArI sAthe nagaramAM padhAre." A pramANenA subhaTonA AmaMtraNane mAnya rAkhI zrIpAla mahArAje azvArUDha thaI subhaTo sahita nagara tarapha prayANa karyuM. rAjadUte jaladI jaI nagaranareza vasupAlane banelI ghaTanAnA samAcAra ApyA, jenA AdhAre ati utsAha ane ThAThamAThathI A rAjavIe puNyAtmA kumArane mahotsavapUrvaka nagarapraveza karAvyuM ane te ja divase zubha muhUrte potAnI madanamaMjarI nAmanI rAjakanyA paraNAvI ne darabAramAM sthagIdharanI padavIe zrIpAlakumArane sthApita karyA. sujJa vAcaka, A sthaLe A apUrNa vAMcanathI jarUra prazna utpanna thaze ke A vasupAla mahArAjAne zrIpAlakumAranA samudrakAMThA paranA AgamananI kevI rIte khabara paDI? A zaMkAnA nirasana mATe jaNAvavAnuM ke-mahArAjA vasupAlanI rAjakanyA madanamaMjarI umaralAyaka thatAM teNe nimittIone bolAvI rAjakanyAnA lagnane lagatA prazna pUchayo hato. sadara praznane javAba ApatAM nimittazAstranA jANakAra paMDite jaNAvyuM ke "divase madhyAhnasamaya vyatIta thayA bAda samudrakinAre caMpAvRkSanI nIce tenI sthira chAyAmAM sUtela bhAgyazALI vyaktine mAnabhera lAvIne te ja divase tenI sAthe garaja ghaDIyAnA samaye kumArI madanamaMjarInAM lagna karavAM, A mahApuruSa aneka mAtaMgane dhaNI haze. " A pramANenA nimittavettAnA
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ thANAnA aitihAsika maMdiranA sakSipta paricaya kathanAnusAre mahArAjA vasupAle zrIpAla mahArAjA sAthe tenu kuLa tema ja gAtranI pUchaparacha karyA sivAya rAjakumArInAM kevI rIte lagna karyAM te ApaNe upara joi gayA chIe. X 454 X keTalAka divase| vyatIta thayA bAda pelA irSyALu ane leAbhI dhavala zeTha daivayeAge thANA khadare AvI pahoMcyA, ane rAjadarabAramAM AvI rAjA sanmukha bheTachu' mUkyuM. A samaye zrIpAla mahArAjAne rAjyadarabAramAM beThelA joi tenI irSyAmAM vadhAro thaye.. A irSALu dhavala zeThe ahIMthI paNa zrIpAla mahArAjanu yuktipUrvaka kATaluM kADhavA vicAra karyA. A samaya daramiyAna thANA nagarImAM nIca jAtimAM gaNAtA keTalAka " DUkSma " jAtinAM mANasA Avela hatAM. dhavala zeThe temanA nAyakane peAtAnI pAse khelAvI kahyuM ke- tamA rAjyadaramAramAM jai tamArI naTa vidyAnA evA prabhAva batAvA ke jenA AdhAre rAjA tamArA upara prasanna thaI peAtAnA jamAI zrIpAlanA hAthe tamAne pAnanuM bIDu apAve. je samaye rAjakumAra zrIpAla tamAne khIDuM' ApavA Ave te ja samaye tamA tene tamArI kuTuMbI jaNAvI, khAvAi gayela putra tarIke evI rIte vaLagI paDA ke rAjyasabhA ane khUda mahArAjA tene tamArI " DUmsa " jAtine mAnI le, ' zd dhavala zeThe geAThavela zetarajanI ramata mujakha rAjyadaramAramAM jai A naTa leAkeAe teonu kArya kharAbara pAra utAryuM . rAjA prasanna thatAM ja dhavala zeThanI zikhavaNI pramANe karyuM eTale vasupAla rAjAne zrIpAla kumAranA kuLa viSe zaMkA utpanna thai. tene peAtAnuM nirmaLa kuLa dUSita karyAnA pazcAttApa thayA. eTale tarata ja je nimittazAstrIe kuMvarInAM lagnane lagatA joza joI ApyA hatA tene khelAvI kahyuM ke : " huM naimittika ! tame mane sAnyA. tame kahyuM hatuM ke mAtaMga eTale hAthIonA te dhaNI thaze. tenA badale A mAtaMga eTale "hUkSma " jAtine nAyaka jaNAya che. " javAkhamAM nimittazAstrIe jaNAvyuM ke--" he rAjan! utAvaLA na thAo. bhaviSyavettA tarIke praznakuMDaLIne AdhAre me je jaNAvyuM che te satya che. ane te jhUkSma jAtinA nahi paraMtu mAta Mga kahetAM hAthIonA ja dhaNI thaze." nimittavettAnA khulAsAthI rAjAne saMtASa na thatAM te uzkerAyA ane gussAnA AvezamAM ja zrIpAla kumArane tathA nimittazAstrIjIne ThAra karavA teNe subhaTAne khelAvyA. rAjyadaramAra ane raNavAsamAM paNa hAhAkAra macI rahyo. A samAcAra sAMbhaLI madanamajarI tarata darabAramAM doDI AvI pitAjIne vinavavA lAgI ke--" huM pitAjI ! kuLa tA AcArathI ja oLakhAi Ave che, chatAM Apa AvI vAta sAMbhaLI UMDI tapAsa karyAM pachI ja kAI paNu kArya karo ke jethI pAchaLathI pastAvAnA samaya na Ave. eTale rAjAe zrIpAlakumArane tenA kuLa mAkhata pRcchA karatAM kuMvare javAba ApyA ke
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ 455 thANAnA aitihAsika maMdirane saMkSipta paricaya sainya tamAruM sajaja kare, muja kara gho talavAra; tava muja kuLI pragaTa thaze, TaLaze tama zaMkAya. mAthuM muMDAvyA pachI, pUche nakSatra ane vAra; e ukhANe tame sAcajo, bhalI karI bhUpALa." chatAM paNa he bhUpALA vadhu khAtrI karavA mAgatA ho to samudrakAMThe nAMgarela A ja dhavalazeThanA vahANamAM mArI paraNelI be strIo che temane teDAvI tame tamArI zaMkAnuM samAdhAna karI zako cho. bhUpALe tarata ja pradhAnane baMdara upara karyo ane bane strIone mAnapUrvaka rAjyadarabAre bolAvI. pitAnI banne strIone joI zrIpAlakumArane saMtoSa thayo. bAda vidyAdharanI putrI madanamaMjUSAe rAjA taraphathI pUchAela praznano javAba e te saMtoSakAraka rIte Apyo ke je sAMbhaLatAM rAjA to Azcaryamugdha banI gaye eTaluM ja nahi paraMtu A rANInA mukhathI sAMbhaLela vRttAMtathI tene khAtrI thaI ke zrIpAlakumAra tenI bahenane ja dIkaro che. A pramANenA kauTuMbika saMbaMdhathI rAjyasabhA tathA prajAjane AnaMdamAM AvI gayAM. rAjAe tarata ja karaDI najara karI hUmba nAyaka tarapha joyuM to teo sarve tharatharatA hatA. DUa-nAyake javAba ApatAM kahyuM ke-"A sarva dhavalazeThane ja prapaMca che. ame eka lAkha suvarNa mahAranI lAlace ja A pramANe kapaTajALa racI hatI, mATe amo garIba upara dayA karo." rAjAe tarata ja dhavalazeThane muzkeTATa baMdhAvyA ane tene tathA DUonA TeLAMone ThAra karavA AjJA pharamAvI mArAone svAdhIna karyA. eTale udAra dilanA zrIpAlakumAre apakAra upara upakAra karI " teone bacAvI lIdhA. mahArAjAe nimittavettAne suMdara zirapAva ApI ravAnA karyo. sujJa vAcaka, jagatanA tamAma khanIja khajAnAo karatAM vidyArUpI khajAne mahAna akhaTa, amUlya ane alabhya che jenI khAtrI uparanA vRttAMtanA vAcanathI thaze ke nimittavettAe nimittazAstranA jJAnanA baLe kevuM sapramANa bhaviSya bhAkhyuM hatuM. sva pUre nAgA vijJAna sarvatra pU. bAda zrIpAlakuMvara navapadajInuM dhyAna dharatA traNe rANIo sahita ahIM AnaMdapUrvaka rahevA lAgyA. IrSAgnimAM baLI rahela dhavalazeThanI nIcatA na chUTI ane te vicAravA lAgyuM ke "meM babbe vakhata kuMvarane haNavA prayAsa karyo chatAM A banne vakhata mArA hAtha heThA paDyA ane kAryasiddhi thaI nahi, mATe have to eka ja nizcaya ke "pI na zakuM te DhaLI te nAkhavuM" eTale mAre hAtha lakSamI te bhale na AvI paNa ene to bhegavavA nahi ja dauM. basa mArA hAthe ja ene ThAra karI nAMkhyuM eTale badhI paMcAta maTI jAya." A pramANe nizcaya karI eka rAtrinA samaye sAtame majale jyAM zrIpAlakuMvara sukhazakhyAmAM poDhela che te samaye
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 thANAnA aitihAsika maMdiranA saMkSipta paricaya pANIdAra kaTArI hAthamAM rAkhI, caMdanane rezamanI derI bAMdhI zeThe sAtame majale pheMkI. ghe bhIte eMTI gaI ane zeThe upara caDhavA mAMDayuM, paraMtu ati pApano ghaDo phUTavAnI taiyArImAM hoya tema zeThane paga lapasI gaye ane te deraDe laTakI paDyo rezamanI derI tUTI gaI ne te bheya upara paDyo ane paDatAMnI sAthe ja hAthamAMnI khullI kaTArI "kara ane je" e kahevata pramANe zeThanA peTamAM pesI gaI ane dhavalazeTha mRtyu pAmyo. savAramAM kuMvarane dhavalazeThanA mRtyunA samAcAra maLatAM te tenA guNe saMbhArI tenA zaba pAse besI vilApa karavA lAge. lokoe tene zAMtvana ApyuM. vasupAla rAjAe dhavalazeThanA pAMcaso vahANe zrIpAla mahArAjAne svAdhIna karyA, ane A rIte te aDhaLaka lakSamIne svAmI banyo. bAda ahIMthI kuMvara anya anya sthaLoe digvijaya karavA mATe AgaLa vadhyA. A pramANe thANA nagara sAthe zrIpAla mahArAjanA caritrane lagate saMbaMdha prAcIna kALathI eTale vIsamA tIrthaMkara zrI munisuvratasvAmInA samayathI joDAela che. thANunI prAcInatA siddha karatuM amAruM apUrva saMzodhana hAlamAM vartamAna thANuM nagaranI taddana najIkamAM vaDavalI nAme khADInuM sthAna che. jenI nIcenA bhAgamAM "remanDa vulanamIlanAme mIla AvelI che. vartamAnakALe ahIM porTugIjha carca paNa che. nIcenA DhaLAvamAM jharamarI mAtAnuM maMdira che. A sthaLa purAtana thANuM tarIke lekhAya che. A maMdiranI bAjumAM siddhAcaLa nAme taLAva che. Ane aMge evI prAcIna daMtakathA pracalita che ke pUrva kALe ahIM 99 maMdironI hAramALA hatI. jemAM jena ane sanAtana dharmanA maMdirane samAveza thato hato. eTale pUrvakALe A lagabhaga cha mAIlanA gherAvAmAM eka bhavya ane prabhAvazALI nagara hatuM ema samajAya che. purAtatvazodhako ane jaina prAcIna sadhanamAM utsAha dharAvanArAo je sUkSamatAthI A dizAmAM prayAsa kare to hajAro varSanA kALAMtare ujajaDa thaela AvAM sthAnamAM seMkaDo bhavya pratimAo temaja avazeSa prApta thavA saMpUrNa saMbhava che. mahArAjA azoke rAjyapatra saMpratine tenA janma kALanA varSe ja eTale I. sa. pUrve 257 mAM rAjya suprata karatI vakhate rAjyanA pADelA vibhAgamAM magadhanI dakSiNa vibhAganI rAjya sarahada kekaNa kAMThe thANAthI AgaLa nAlAsopArA sudhI laMbAela hatI te ame saMprativALA prakaraNamAM jaNAvI gayA chIe. mahArAjA saMpratie vI. ni 287 mAM nitya eka maMdira bAMdhavAnI lIdhela pratijJAnA aMge samasta bhAratamAM baMdhAela savAlAkha jinAlayomAM ahIM paNa maMdira ane
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ thANAnA aitihAsika madiranA sakSipta paricaya 457 dAnazALAo bAMdhI hatI, paraMtu kALacakranI gatinA AdhAre prAcIna tIrthaM lakSmaNInA jevA ja thANAnA prAcIna tIrthanA hAla thayA. ATaluM chatAM aitihAsika kSetra purAtattva vastuo rajU karatu vidyamAna che. A sthaLe siddhAcala talAva najadika lagabhaga cha mAilanA gherAvAmAM purAtattva avazeSA maLI Ave che teA jJAnI munimahArAjo temaja tI-sazASake jo A dizAe prayAse kare teA mahArAjA sa'pratikAlina temaja tapUnA ghaNA prAcInakAlina prAcIna pratimA temaja avazeSa vigerenA sa MzAdhanamAM phaLibhUta thAya tema che. X ** X zrI thANA jainasaMghanA tIrthATTArane age apUrva prayAsaH-- A uparathI sujJa vAcaka, zrI thANAnagaranI prAcInatA tema ja atihAsika gaiAravatA sArI rIte samajI zakAze. jaina jagatamAM prAcInamAM prAcIna aitihAsika gAravatA sAcavanAra je keTalAka aitihAsika nagarI ane tIrthakSetrA che temAM zrI thANAnuM tIrtha kSetra paNu eka che. A prAcIna tIrtha kSetra vattamAnakALe paNa pAtAnI prAcIna gaiAravatA sAcavI rahyuM che. zrIpAla mahArAjanA rAsa sAthe saMbaMdha dharAvanAra thANAmAM eka prAcIna taLAva che ke je siddhAcaLa taLAva'nA nAmathI oLakhAya che. tevI ja rIte amArA sAMbhaLavAmAM AvyA mujaba thANA najadikanA eka gAmanA eka khetaramAMthI eka kheDUtane kheAdakAma karatAM prAcIna jainadhArmika avazeSAvALI vastuo prApta thai hatI. paraMtu durbhAgye A a MdhazraddhALu kheDUte te vastuo jyAMthI nIkaLI hatI tyAM ja dATI dIdhI; kAraNa ke tenI evI mAnyatA hatI jUnA deva bhUmAM ja rahe " temAM ja AbAdI che. " tevI ja rIte nAlAseApArA ke je kAMkaNanI sarahadamAM gaNAya che tyAMthI jamInamAM khAdyakAma karatAM dhArmika avazeSAvALI purAtattva vastuo A ja varasamAM prApta thai che ke je vastuo atyaMta purANI ane zrIpAla mahArAjanA itihAsane puSTi ApanArI che. A nIkaLela vastuo muMbainA myujhiyamamAM mojuda che. Ane aMge 'muMbai samAcAra ' Adi patrAmAM ghaNuM lakhANa AvI gayu che. tevIja rIte purAtattvazAdhaka zrI bhAizrI nAthAlAla chaganalAla pAse nAlAseApArAnA bhUvibhAgamAMthI nIkaLela prAcIna siddhacakra Adi vastuonA saMgraha che ke jenA AdhAre teo zrI zrIpAla mahArAjane lagatI kAMkaNu pradezanI ghaTanAone sASita karI ApI zake tema che, teA mArI teone araja che ke te pAtA pAse saMgrahita sAmagrI jaladI prakAzamAM mUkI kRtArtha thAya. 58
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 thANAnA aitihAsika maMdirane saMkSipta paricaya A pramANe etihAsika prAcIna nagara thANAmAM prAcIna geravatAnuM rakSaNa thAya tenI khAtara zrI thANAnA jainasaMghe vartamAna daherAsaranI sanmukhamAM I. sa. 1977 mAM lagabhaga 3,500 vArano eka jamInano TukaDe zrI siddhacakrane maMdira athe musalamAno pAsethI kharIda karyo hate. A samaye thANAmAM sva. zrI zAMtivijyajI (relavihArI) mahArAja vidyamAna hatA. teone jJAnanA baLe A bhUmi saMskArI lAgI ane temaNe A bhUmimAM maMdira bAMdhavAnI sUcanA karI. tema ja barAbara dhyAna pahoMcADI daherAsaranI jamaNI bAjue temaNe caMpAvRkSanuM AropaNa evI rIte karAvyuM ke je vRkSa prAcIna aitihAsika agatyatA prApta karI zake. A samaye (177mAM) temanA upadezathI maMdira bAMdhavAnuM kAma zrI thANa saMghe hAtha dharyuM, jemAM lagabhaga rUA. 15,000) kharcAyA. bAda zrI zAMtivijayajI mahArAjane svargavAsa thatAM saMjogavazAta A kAma saMvata 194 sudhI adhUruM rahyuM. vi.saMvata 1994 mAM A tIrthane pUrNa udaya tha niNIta haze tenA yoge zrI thANA jainasaMghanI AgrahabharI vinaMtithI 1008 AcAryadeva zrI jinariddhisUrijInuM thANAmAM cAturmAsa thayuM. temanA tathA temanA ziSyaratna zrI gulAbamunijInA tathA svargastha zrI mahAdaya munimahArAjanA sadupadeze ane prakhara prayAsoe zrI thANAnA jainasaMghamAM A prAcIna tIrthanA tIrthoddhAranA kArya mATe pUrNa utsAha vyApe. A samaye pharIthI TIpa cAlu thaI, jemAM muMbaI temaja parAMvAsIoe suMdara phALe Ape. dAnavIra zrImatIe pitAne udAra hAtha laMbAvyo. AvI udAra sahAyatAthI Aje A maMdiranuM bAMdhakAma prAcIna tIrthane lAyaka evuM to suMdara ane geravatAyukta banyuM che ke jenA mATe samasta hiMdane jainasaMgha saurava abhimAna laI zake. jagatabharanA vijJAnazAstrIone tema ja yAtrALuone maMdiranAM darzana mAtrathI ja zrI zrIpAla caritranI aitihAsika ghaTanAnI saMpUrNa mAhitI maLe e pramANe zAstrokta daSTie bhItamAM evI rItanuM citrakAma ketarAya che ke jemAM zrIpAla mahArAjanA caritranA cAra khaMDanA rAsano samAveza 48 citromAM thaI zake. A citro raMgamaMDapanI bhIMtamAM ja UMDANamAM bAhoza ziSazAstrInA hAthe evI rIte kotarAya che ke tenuM rakSaNa seMkaDo varSa sudhI abAdhita rahI zake. zrI siddhacakranA ArAdhake mATe zrI siddhacakranuM mAMDaluM (samavasaraNa) 46 ArasanuM A raMgamaMDapamAM evI rIte goThavAze ke je caitra ane Aso mAsanI oLInA divasomAM kriyA sahita eLI karanArAo mATe tema ja navapadajInI pUjA bhaNAvanArAo mATe khAsa mahatvatAvALuM thaI paDaze.
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ thANAnA aitihAsika maMdiranA saMkSipta paricaya 459 bIjo raMgamaMDapa 22'x22' nA caityavaMdana AdithI bhakti karanArAo mATe, temaja meATI pUjAe samaye zrI saMgha samudAya sArI rIte chUTathI besI zake te mATe taiyAra karavAmAM AvyA che. ane maMDapamAM maLI 500 mANusa ghaNI chUTathI A maMdiramAM kriyA ane pUjAnA lAbha lai zake e pramANe vyavasthA karavAmAM AvI che. A uparAMta A maMdiranA mULa gabhArAmAM vIsamA tIrthaMkara zrI munisuvratasvAmInI bhavya ane prabhAvazALI pratimAvALuM trigaDuM birAjamAna thaze ke jemanA kALamAM zrI zrIpAlamahArAja ane mayaNAsuMdarI thayAM hatAM. X X X A mahAna tIrthAlhAranA kAryamAM sAtha ApavA jainasa`gha dvega apIlaH A pramANe A daherAsaranuM bAMdhakAma atyAra sudhImAM lagabhaga rUpIe khAra AnA taiyAra thayuM che. lagabhaga rUA. 45,000 nA kharce thayA che, jemAM lagabhaga rUA. 28,000 thI 30,000 TIpamAM bharAyA che. hajI lagabhaga rUpIyA 25,000 nI jarUriyAta daherAsarajI pUrNa thatAM sudhImAM che. jenA aMge zrI saMgha taraphathI evI ceAjanA ghaDavAmAM AvI che ke bhIMta upara kAtarAtA zrIpAla caritranA rA'x2' nA phoTAo upara dAnavIrAnAM nAmanI amara takatI lagAvavI ane mAtra rUA. 151) levA. tevI ja rIte meATI sAijhanAM lagabhaga bAra citrA dareka tIrthAne lagatAM bhIMtamAM suMdara rIte kAtarAya che ke jenI sAijha lagabhaga ATha phuTanA gALAnI raheze. tenA upara takatI lagAvavAne aMge rUA. 301) nI yAjanA rAkhavAmAM AvI che. tevI ja rIte mAMDalAnA yaMtrane aMge rUA. 35,00 nA kharce thavA saMbhava che. tenA aMge A rakama ApanAra dAnavIranuM nAma amara thai zakaze. A pramANenI nAnI meATIyeAjanAethI eka paMtha ane TvA kAja 'sare e pramANe thANAnA jaina sa Mghe ma MdiranuM kAma ati utsAhathI pUrNa karavA dhAryuM che. dAnavIreza taraphathI suMdara sAtha A ceAjanAne aMge maLatA rahyo che, tA amArI samasta bhAratanA dAnavIreza joga namratAbharI araja che ke Ape ApanA udAra hAtha A tarapha lakhAvI jaina samAjanI gAravatArUpa A prAcIna tIrthaM kSetranA tIrthoddhAra karavAmAM sahAyaka thai, prabhu mahAvIranA vIra putra tarIke peAtAnI pharaja adA karavI. ma'gaLadAsa trIkamadAsa averI
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ USLSLSLSLSLSLSLSLSLSLSLSLSLSLSLA454646464646464645454545454545 TUMka samayamAM bahAra paDaze "zrI siddhacakra ArAdhaka zrI zrIpAlakumAra caritra" (lagabhaga pa citrayukta sacitra graMtha) lekhakaH maMgaLadAsa grIkamadAsa jhaverI naanshshshS546454645454545454545LSUELEUEUEUEUEUEUPON zrI siddhacaka ArAdhaka zrIpAla mahArAja ane mayaNAsuMdarInA rAsanA thI AdhAre tema ja prAcIna saMzodhanane AdhAre "zrI siddhacaka ArAdhaka zrI zrIpAlakumAra caritra" nAmane gujarAtI sacitra graMtha A ja lekhaka pitAnI rasamaya paNa e lakhANa zailIthI evI rIte rajU karanAra che ke je vAMcatA akhaMDita rasadhArA vaheze che eTaluM ja nahi paraMtu vAraMvAra A apUrva aitihAsika dharmakathA vAMcavA dila paNa AkarSAze. A graMthanI viziSTatA e che ke zrIpAla caritranA 48 aDatALIza citra che ke je adyApi keI paNa graMthamAM pragaTa thayAM nathI te ApavAmAM Avaze. tevA to citronA paricayathI ja AkhAye rAsanI samaja paDe evI rIte citramAM suMdara UR AkarSaka ghaTanAo cItaravAmAM AvI che. A mahAna aitihAsika ane dhArmika graMtha dareka jainakuTuMbamAM, dhArmika Rii saMsthAo tema ja muni mahArAjAe pAse avazya dharmamitra tarIke hevo joIe. TUMkamAM ane tenI prazaMsA karIe te pUrve Apa A graMthanA grAhaka tarIke ApanuM nAma ve che neMdhAvI ane utsAhita karaze. kImata rU. 3-0-0 (pisTeja juduM) prakAzaka: prAcIna sAhitya saMzodhana kAryAlaya, saMsthApaka: maMgaLadAsa trIkamadAsa jhaverI, thANuM. tKHtbtKHHKHHKHHKHHKHHKHHKHHKHHKHHKHHKHHKHHKHtKHvKHtKHtbtltltlhbtKHtbtbbKHtbtKHtbtm
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
_