Book Title: Katharatnakar
Author(s): Hemhans Gani, Munisundarsuri
Publisher: Omkar Sahityanidhi Banaskantha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001835/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paM. zrI hemavijayagaNiracitaH kathAratnAkara [258 kathAtmakaH] : saMpAdaka : A. zrImad vijaya municandrasUriH Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paM. zrI hemavijayagaNiracitaH (kathAratnAkara [258 kathAtmakaH ] : saMpAdaka : A. zrImad vijaya municandrasUriH : prakAzaka : OMkArasAhitya nidhi vijayabhadra ceriTebalaTrasTa, pArzvabhaktinagara, dharmazAlA, hAive, bhIlaDIyAjI. ji. banAsakAMThA, Pin : 385530 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KATHA RATANAKAR Panyas Hemavijay Gani Edited by Achary Vijay Munichandra Soori vi. saM. 2053 mUlya 150 I. sana. 1997 : prAptisthAna : OMkArasAhitya nidhi pArzvabhaktinagara dharmazAlA, bhIlaDIyAjI, ji. ba.kAM. 385530. ___ phona : 02744-33129 sarasvatI pustaka bhaMDAra hAthIkhAnA, ratanapoLa, amadAvAda-308 001. : mudraka : kirITa grAphIksa, 208, AnaMda zopIMga senTara, ratanapoLa. ahamadAbAda-380 001. phona : 5352602 For Priate & Personal Use Only | Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa. pU. A. zrI bhadrasUrIzvarajI mahArAjA pa. pU.A. zrI municaMdrasUri ma. sA. pU. munirAjazrI vilAsavijayajI mahArAja " pU. munirAjazrI jinacaMdravijayajI ma. sA. pU. A. zrI DhaMkArasUrIzvarajI mahArAjA pU. A. bha. zrI siddhisUri ma.sA. (bApajI ma.sA.) pU. pravartaka munirAjazrI jayAnaMdavijayajI ma. sA. pa. pU. A. zrI araviMdasUrIzvarajI mahArAja pa. pU. A. zrI yazovijayasUrIzvarajI mahArAjA Jain Education Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI siddhi-vinaya-bhadra-vilAsa-OMkAra-bhadraMkara-araviMda-yazovijayasUribhyo namaH : prakAzakIya : pUjyapAda saMgha ekatA zilpI A. bha. zrImadvijaya OMOMkArasUrIzvarajI mahArAjanA pavitra nAma sAthe saMkaLAyelI amArI saMsthA 'OMkArasAhityanidhi' parama pUjya prazAMtamUrti A. bha. zrImadvijaya araviMdasUrIzvarajI mahArAjA ane pUjyapAda madhurabhASI A. bha. zrI yazovijayasUrIzvarajI mahArAjAnA AzIrvAda ane preraNAnA baLe satata pragati karI rahI che. pU. A. bha. zrI municandrasUri ma.sA. dvArA saMzodhita-saMpAdita 'thAratAkara' graMthanuM prakAzana karatAM ghaNo harSa thAya che. A graMthanA prakAzana mATe 'zrI vardhamAna zvetAMbara mUrti pUjaka saMgha' (katAragAma daravAjA, sUrata) nA jJAnadravyamAMthI sArI rakama maLI che. A mATe zrIsaMghano ame AbhAra mAnIe chIe. prastuta graMthano abhyAsa karI abhyAsIo Atma kalyANane vare e ja abhilASA 3 TrasTI gaNa OMkAra sAhityanidhi Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya nama: zrI bhIlaDIyAjI pArzvanAthAya nama: vAvamaMDana zrI ajitanAtha-goDI pArzvanAthebhyo namaH jhIMjhuvADAmaMDana zrI zAMtinAthAya nama: zrI siddhi-vinaya-bhadra-vilAsa-OMkAra-bhadraMkara-araviMda-yazovijaya-jinacaMdravijayebhyo nama: saMpAdakIya Azu kavi paM. hemavijayajI gaNivara racita "zrI kathArasAkara' graMthanuM aneka prAcIna hastalikhita pratonA AdhAre saMzodhana saMpAdana karI kathApremI jagata samakSa rajU karatAM AnaMda thAya che. ghaNAM varSo pUrve vi.saM. 1968 (i.sa. 1911) mAM paM. hIrAlAla haMsarAje A graMtha chapAvyo hato. varSothI durlabha banelo A graMtha aneka sudhArA-vadhArA pariziSTothI samalaMkRta thaIne prakAzita thai rahyo che. A graMthanA keTalAka taraMgonuM pro. harTelae kareluM jarmana bhASAMtara Meisterwerke Orientilishchere Literature (485)mAM MunchenthI prasiddha thayela che. kathAsAhityanuM mahatva kathAnuM mahattva jainazAstrakArone prAraMbhathI ja samajAI gayuM hatuM. cAra anuyogamAM kathAnuyoganuM sthAna che ja. gaNadhara bhagavaMtoe racelI dvAdazAMgImAM upAsakadasA, vipAkasUtra vagere graMtho kathAnI pradhAnatAvALA che. "jJAtAdharmakathA' AgamanuM nAma sAMbhaLatA ja samajAI jAya ke A dharma-kathAno graMtha che. DaoN jagadIzacaMdra jaina "naina kathAsAhitya'' pR. 135mAM lakhe che ke sAhityanI anya vidhAomAM kathA-sAhitya sarvAdhika lokapriya rahyuM che. je vAta ApaNe anya vidhAonA mAdhyamathI kahevAmAM kadAca asamartha rahIe chIe, te kathA-vArtAnA mAdhyamathI rocaka rUpamAM kahI zakhAya che. kathA-vArtAo dvArA ApaNane nItizAstra jANavA maLe che, loka-vyavahAranI jANakArI prApta thAya che, dhUtArAo ane luccAothI sAvadhAna banIe chIe. Ama kathA-vArtA eka evuM sazakta mAdhyama che je ApaNane jIvanamAM agresara thavA utsAhita kare che. ane samAja pratye niSThAvAna banAve che." jena-kathA-sAhityA pro. harTalae jaina-kathA-sAhityanuM uMDu adhyayana karyA pachI 'On the Letadrature of Swetamber of Gujarat' (lAIsiMga i.sa. 1922) mAM lakhyuM che ke "jaina kathA sAhitya mAtra saMskRta ane bhAratIya bhASAonA adhyayana mATe ja upayogI che evuM nathI, paraMtu, bhAratIya sabhyatAnA itihAsa upara AnAthI mahattvapUrNa prakAza paDe che. madhyakAlanA prAraMbhathI Aja sudhI jainavidvAno ja labdhapratiSTha kathAkAra rahyA che. A vizAla kathA-sAhityamAM je sAmagrI samAviSTa che te lokavArtAnuM adhyayana karanAra vidyArthIo mATe atyaMta upayogI che. A vidvAnoe ApaNane keTalIye evI anupama bhAratIya-kathAono paricaya karAvyo che, je ApaNane bIjA koI paNa strotamAMthI prApta nathI thatI." A DaoN. jyoti prasAda jaina muni hajArImala smRtigraMtha pR. 865mAM lakhe che ke- "jaina kathA sAhityanAM adhyayanathI eTaluM spaSTa thaI jAya che ke A sAhityanA adhyayanathI eTaluM spaSTa thai jAya che ke A sAhitya akhila bhAratIya saMskRti sAthe ghaniSTa rIte saMbaMdha dharAve che. ane eTale vibhinna kALa ane pradezanA janajIvananuM jevuM pratibiMba A jaina kathAomAM maLe che tevuM anyatra durlabha che." 1 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B ''suprasiddha yuropIya vidvAna zrI sI. ema. Tone e potAnA graMtha 'TrejharI opha sTorija''nI bhUmikAmAM spaSTa rUpathI svIkAryuM che ke- jainonA kathAkoSamAM saMgRhIta kathAo ane yuropIya kathAomAM nikaTanuM sAmya che.' C 'pro. zrIcaMdra jaina ukta graMthanA pR. 884mAM jaNAve che ke- bhAratIya lokakathAomAM jaina kathAonuM viziSTa sthAna che. kathAonI saMkhyA paNa paryApta che ane enA viSaya vivecanamAM paNa viziSTa maulikatA che. vizvanA samasta anubhavone potAnA AMcalamAM chupAvatI A kathAoe virakti ane sadAcArane vizeSa rIte pratiphalita karyA che.'' granthakAra granthakArazrIe potAnI guruparaMparAnuM varNana prazastimAM A pramANe karyuM che. -cAndrakulamAM tapagacchamAM A. hemavimalasUri-A. AnandavimalasUri-A. vijayadAnasUri- A. zrI hIravijayasUri- A. vijayasenasUri nA AjJAvartI paM. amaravijayajInA ziSya paM. kamalavijaya gaNInA ziSya paM. hemavijayagaNI. granthakArazrInA gurudevano paricaya ApatAM tripuTI mahArAja lakhe che ke- "paM. kamalavijayagaNI(saM. 1610-1661) mAravADanA droNADA (nAlA) gAmanA zeTha goviMda chAjaDa osavAlanI patnI gomaladevIe kolharAjane janma Apyo. tene paM. amaravijayajIe dIkSA ApI, tenuM nAma muni kamalavijaya rAkhyuM. temane (57mAM) A. vijayadAnasUrie saM. 1614mAM paMnyAsapada ApyuM. paM. kamalavijayagaNI A. hIravijayasUrinA rAjyamAM saM. 1633 mahAsuda 13nA zukravAre 'sau' gAmamAM hatA tyAre temanA ziSya paM. satyavijayagaNIe jIrAvalA pArzvanAtha stavana racyuM. paM. kamalavijayagaNI ugnavihArI moTAtapasvI ane asarakAraka upadezaka hatA. temaNe saM. 1661mAM A. vijayasenasUrinI AjJAthI mahesANAmAM comAsuM karyuM ane saM. 1661mAM Aso vide 12nA roja mahesANAmAM kALadharma pAmyA. temanA ziSya Azukavi paM. hemavijayagaNie mahesANAmAM comAsAmAM ja 'paM kamalavijayarAsa' racyo.' (jaina paraMparAno itihAsa bhA. 3 pR. 501) graMthakArano paricaya ApatAM tripuTI mahArAja jaNAve che ke- ''paM. hemavijaya gaNivara paM. kamalavijaya gaNivaranA bIjA ziSya hatA. udbhaTa vidvAna ane zIghrakavi hatA. jagadguru A. hIravijayasUri saM. 1639mAM (jeTha vada 12nA) phattepurasikrI padhAryA tyAre paM. hemavijaya gaNivara paNa temanI sAthe hatA. AcAryazrI ane samrATa akabaranI phattepurasIkrImAM pahelI mulAkAta thai tyAre paM. hemavijaya gaNivara paNa tyAM hAjara hatA. teo saM. 1687mAM iDaramAM kALadharma pAmyA. graMtho paM. hemavijaya gaNivare ghaNA graMtho racelA che. tenA nAma A pramANe maLe che. 13pArzvanAthacaritra-mahAkAvya' graM. 3160 saM. 1632 2 'anyokti-muktA-mahodadhi' (racanA vi.saM. 1656) 1. ''munisuMdararAjyamAM thayelA lakSmIbhadranI zAkhAmAM zubhavimala, amaravijaya, kamalavijayanA ziSyahemavijaya.'' jaina sAhityano saMkSipta itihAsa perA 959. jaina saMskRta sA. no iti. bhAga-1 pR. 254. 2. jainagUrjara-kavio bhA. 3 pR. 2 mujaba aSADhavada 12nA kALadharma thayo che. 3. AnuM prakAzana yazovijayagraMthamALAmAM thayuM che, ane punarmudraNa jinazAsana ArAdhanA TrasTa taraphathI vi.sa. 2045mAM karavAmAM AvyuM che. 5 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 "RSabhazataka' saM. 16pa6 4 "sUkta-rAvalI' (vi.saM.1650) 5 "sadbhAva-zataka' saM. 1634 (athavA bhAva-zataka) 6 "stuti-tridaza-taraMgiNI' 7 "kasturI-prakara' zlo. 182 8 3paDaza-kamaLabaMdhamaya-caturvizati-jinastuti' glo. 120 saM. 1651 9 "kIrtikallolinI' khaMDakAvya zloka 207 (AmAM vijayasenasUrijInI prazasti che.) 10 'zatruMjaya-AdIzvara-jinalAya-prazasti' zloka 68 saM. 1650 [sonI tejapAla khaMbhAtavALAe zatruMjaya-mahAtIrtha upara "naMdivardhana' jinaprAsAda baMdhAvyo tenI jagadguru A. hIravijayasUrijIe saM. 1650 nA prathama caitramAM pratiSThA karI e sabaMdhI (68 zlokanI) prazasti. A prazastine 5. jayasAgare zilA upara lakhI ane zilpI mAdhave utkIrNa karI hatI. praka. 4pa, pR. 342] 11 'cintAmaNi-pArzvanAtha-jinAlaya-prazasti' glo. 72 | zeTha rAjiyA-vAjiyA zrImAlIe khaMbhAtamAM baMdhAvelA ane A. vijayasenasUrie pratiSThA karelA zrI ciMtAmaNi-pArzvanAtha-jinAlayanI saM. 164panA jeTha sudi 12ne somavAranI (7ra zlokanI) prazasti, jenuM paM. lAbhavijayagaNie saMzodhana karyuM hatuM. maho. vinayavijayagaNinA gurubhAi paM. kAMtivijaye zilA upara lakhI hatI ane zilpI zrIdhare tene utkIrNa karI hatI. pra 6.45 pR. 348] 12 "bUdIvapannatti-TIkA-prazasti' (ja. gu. A. hIravijayasUrie "jaMbUdIva pannatti' upara TIkA racI che. tenI saM. 1639mAM prazasti racI.] 13 "kalpa-kiraNAvalI-prazasti[maho. dharmasAgara gaNiIe kalpasUtra upara kiraNAvalI nAmanI TIkA racI tenI saM. 1639 mAM prazasti racI. praka. 55] 14 kamalavijayagaNi-rAsa" saM. 1661 mahesANA 15 kathAranAkara" (1657) 16 "vijaya-prazasti-mahAkAvya' sarga 16 saM. 1667 iDara 17 hiMdI bhASAmAM (1) "neminAthastuti savaiyA' (2) "A. hIravijayasUri savaiyA' 4 ane A. vijaya senasUri savaiyA 10 banAvyA hatA. 1. AnI racanA khaMbhAtamAM ane saMzodhana lAbhavijaya gaNidvArA thayela che. juo jaina saMskRta sAhityano itihAsa bhA. 2 pR. 267, jinaratakoza pR. 58. Ana upara svapajJa TIkA che. vi. saM. 1658mAM racAyelI A kRti I.sa. 1908mAM bhImazI mANekadvArA prakAzita che. 3. saMskRta TippaNa sAthe AnuM prakAzana jaina-stotra-samuccaya'mAM pR. 267 thI 284 mAM thayuM che. AnA upara svapajJa avacUri racAyAnuM "jainagraMthAvalI' pR. 277 mAM jaNAvyuM che. 4. A kRti che. lAbhasAgarajI dvArA saMpAdita thai mudrita thai che. kRtinA racayitA upA. dharmasAgara batAvyA che. 6. AnuM prakAzana aitihAsika-rAsa-saMgraha bhA. 3mAM thayuM che. AnuM yazovijayagraMthamALAmAM 21 sarga-saTInuM saMpUrNa prakAzana thayuM che ane enuM punarmudraNa vi.saM. 2045mAM jinazAsana ArAdhanA TrasTa dvArA thayuM che. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stotra-camatkAra 'soLa kamaLabaMdhavALuM caturviMzati-jinastotra zloka 120. A azukavi paM. hemavijayagaNivaranI camatkArI racanA che, jemAM covIsa tIrthaMkaronI stutio che. dareka stutimAM prathama cAra cAra zloka ane soLa soLa caraNo che ane chello pAMcamo zloka A prakAre che : iti muditamanasko muurdhgaa''caarynaamaa'kSara-matta-nivadhaivag: saMstuto ya:| kamalavijaya saMkhyAvadvine yANure Nau, sa bhavatu naya tevo vattadaSTi: satuSTi: " '' jaina paraMparAno itihAsa bhA 3. graMthakArazrI mahAkavi tarIke vikhyAta hatA. kavi RSabhadAse potAnA samakAlIna kavionA nAma lakhatAM zrIhemavijayajIne paNa yAda karyA che. graMthakArazrInA aMtima apUrNa graMthane pUrNakaranAra emanA gurubhAi vidyAvijayanA ziSya zrIguNavijayajI zrIhemavijayajIno paricaya A pramANe Ape che : ' zrI hemasukavestasya, hemasUrerivA'bhavat vAglAlityaM tathA deve, gurau bhaktizca bhUyasI // yadiyA kavitA kAntA, na keSAM kautukAvAhA / vinA'pi hi rajo yasmin yazaH sUtamasUta yA // kavizrI hemavijayajInI vANImAM kalikAlasarvajJa hemacandrasUrijI jevuM lAlitya hatuM. deva-guru pratyenI bhakti paNa atisuMdara hatI. emanI kavitAne kAntAnI upamA ApIe to e kavitA-kAMtAe bhAre kautuka sarjyuM che. A kavitA-kAMtA raja-vinAnI hovA chatAM 'yaza' rUpI putrane janma ApanArI banI che. granthakArazrIe bAlyavayamAM dIkSA lIdhI che ane uMDu adhyayana karyuM che. bALavayamAM ja vi.saM. 1632mAM pArzvanAthacaritranI racanA karI ne graMtha sarjanano AraMbha karyo che ane gujarAtI, hindI ane saMskRtamAM gadya, padya, khaMDakAvya, mahAkAvya, rAsa, saraiyA, caMdrAulA, graMthaprazasti, pratiSThA-prazasti, citrakAvya ema vividha viSayo upara emanI kalama aTakayA vinA jIvananA aMta sudhI cAlI che. vaDIlo pratye emanI bhakti ghaNI hatI. potAnA guru ma.nI sAthe ja varSo sudhI vicaryA haze. gura ma.nA aMtima comAsAmAM mahesANAmAM paNa teo sAthe ja hatA. ane pakhavADIyAmAM emaNe 'kamalavijayarAsa' paNa racyo. jagadguru hIravijayasUrIzvarajInA paNa teo prItipAtra rahyA che. bAdazAha akabarane maLavA 1. A uparAMta paNa paM. hemavijayajInA anya-graMthonA ullekha maLe che : 'vi.saM. 1655 AsapAsamAM hemavijaye 'nemijinacandrAulA' 44 kaDImAM racela che.' jaina sA.saM. itihAsa perA 959, jaina gUrjarakavio bha. 3 pR. 2. ane kalyANamaMdira stotra upara TIkA racyAno nirdeza hIrAlAla 2. kApADiyAe jaina saM.sA.no iti. bhA. 2 pR. 97mAM karyo che. vijaya-prazasti ane pArzvanAthacaritranI prastAvana mAM enA saMpAdakoe 'vijayastuti' ane 'vijayaprakAza'nI racanA karyAno ullekha karyo che. jainagUrjara kavio bhA. 3 pR. 395 anusAra 'teoe hiMdImAM paNa kavitAo racI che.' hIravijayasUri aSTaka paNa racyuM che. munizrI mahAbodhivijayajI dvArA saMpAdita hIrasvAdhyAyamAM A aSTakanuM prakAzana TuMkamAM thanAra che. 7 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ potAnA seMkaDo ziSya-praziSyomAMthI je thoDAkane cUMTIne sAthe lIdhA temA e. hemavijayajInuM nAma che te. Ano bolato pUrAvo che. eka vidvAna tarIke paNa teoe samudAyamAM pratiSThA prApta karI hatI. ane eTale jagadguru ke A. senasUrIzvarajI nA varadahaste thayela pratiSThA prasaMganI prazastio racavAnuM ane jagadguru ane upA. dharmasAgarajInA graMthonI prazasti racavAnuM kAma paNa emane soMpavAmAM AveluM. A kathAratnAkara prastuta kathAranAkaranI racanA vi.saM. 1657mAM amadAvAdamAM pUrNa thai che. jo ke, A graMtharacanAno prAraMbha emaNe pAMca-sAta varSa pUrve karI dIdho haze. ane A graMtha vyAkhyAkAra-munione ghaNo upayogI hoI enI nakalo paNa cAlu thaI gaI haze. eTale 78 kathAonI vi.saM. 16paramAM lakhelI prata paNa maLe che. vizeSa mATe R saMjJaka hastalikhita pratanuM vivecana juo. pR.) kathArasAkara nAma ane taraMgAtmaka vibhAgo banAvavAnI preraNA maladhArIgacchanA A. naracaMdrasUrie vi.saM. 1319 pUrve racela kathAranAkara ke kathAratasAgara nAmanA graMthamAMthI maLI hoya e banavA joga che. A. naracaMdrasUrinI kRti 15 taraMgomAM vaheMcAyelI che. ane emAM dAna-zIla-tapa-bhAva Adi viSayonI kathAo che. zrI uttamarSie racela 209 kathAone pAMca hajAra zlokapramANa graMthAgravALo kathAranAkara' graMtha paNa maLe che. enI racanA kyAre thai te jANavA maLyuM nathI. ratnAkara eTale sAgara. sAgaramAM taraMgo hoya tema A kathAravAkaramAM dasa taraMgo che. eka eka taraMga lagabhaga 25-25 kathA-jalathI bharela che. badhuM maLIne 258 kathAono 7400 zlokapramANa graMthAgramAM samAveza karAyo che. maMgalAcaraNamAM (zlo.) graMthakArazrIe jAte ja kahyuM che ke- A graMtha-racanAnA hetu vyAkhyAtAone vividha viSayo upara kathAo ane upadezaka padyo ApavAno ane potAnI smRti jALavavAno che. prazastimAM graMthakAre abhilASA vyakta karatAM kahyuM che ke- parSadAnA citta-kamaLane khIlavavA mATe sUrya jevA A graMtha-sAgaramAMthI vAdaLa jevA kathAkAro kSitisamA zrotAo upara kathA-jala varSAve. A grantha-zelI : vidvAnavaktAone upayogI banAvavAno udeza hovAthI ochA zabdomAM kathAnI vadhumAM vadhu ghaTanAonuM Alekhana karyuM che. A mATe sabaMdhaka bhUtakRdaMtano pracUra paNe upaga karyo che. udAharaNa tarIke ane A kAraNe 7400 zloka-pramANa graMthamAM 258 kathAonI gUMthaNI karI zakyA che. sarerAsa 25 zloka pramANa gadyamAM eka kathA pUrI thaI jAya che. sAthe sAthe vyAkhyAtAone te te viSayanA subhASito, upadezakAdyo, kahevato vagere ApavAno juo hiMI nainasAhitya vRda tihAra vaMde 2 pR. 177. ane jaina saM. sA.no iti. bhA-2 pR. 128. zrI guNavijayajI paNa "vijayaprazasti'mAM lakhe che ke cakre vakretaro yena, kathAratnAkaraH sphuran / vyAkhyA-pIyUSa-lubdhAnAM, vibudhAnAM mano haran / 3. zrI hemavijayajInA kathAratAkaranA AdhAre koike "kathA chatrIsI' nAme graMtha racyo che. enuM muni vAtsalyadIpa dvArA saMpAdana ane vAtsalyadIpa phAunDezana dvArA prakAzana I.sa. 1994mAM thayuM che. 8 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa udeza hovAthI subhASito muktakonI chuTA hAthe lhANI karI che. ahIM AThasothI vadhu AvA padyo ApavAmAM AvyA che. A padyomAM paNa ghaNuM vaividhya che. saMskRta-prAkRta-apabhraMsa-jUnIgujarAtI ema vividha bhASAonA prasiddha ane coTadAra padyo kathAratAkaranI zobhAmAM cAra cAMda lagAve che. kathAnA ghaTanA-nirupaNamAM zabda zabdanI karakasara karanAra graMthakAranI jarUra paDye vistRta varNano ane alaMkArika upamAo ApIne sarasa majAnA zabdacitro rajU kare che. AvA prasaMge emanuM zabdalAlitya vividha-vidyAo, vividha-dharmo viSenuM uMDu jJAna chatuM thAya che. juo. pR. 48, 49, 50, 55, 86, 131 kathA dareka kathAnA prAraMbhamAM kathAmAM carca viSayanuM mahattva TuMkamAM darzAvI ene lagatAM eka be subhASita padho TAMke che ane pachI prastuta kathAmAM AvatA pAtro ke ghaTanAno nirdeza karatuM padya muke che. cAlu kathAmAM paNa prasaMgane anurUpa padya emanI kalamamAMthI utarI Ave che. "sukta-rasAvalI' vagere subhASitonA svataMtra graMtho racanAra graMthakArazrI pAse subhASitonuM bahu moTuM bhaMDoLa che evuM aneka sthaLe najare caDe che. eka padArtha vadhUvAra rajU karavAno Ave tyAre vAcakanuM jJAna vadhAravA enA judA judA paryAyo mukyA che. juo pR. 77-78. zleSanA namunA mATe juo. pR. 100 zlo 3 kyAreka avanavI bAbato paNa kathAdvArA jANavA maLe che. juo pR. 129 vAtArtAnAM nAme patrarvanA na sarata | sakalAut stotrano pAThabheda : ahIM pR. 278 glo. 22mAM tevone.. padya che. AmAM pApapvIpanino pATha che. bhagavAna pApanA dIvAne olavavA pavana samA che. A artha vadhu saMgata lAge che. kathAo kathAo mukhyatve gadyamAM che. mAtra kathA-kramAMka 209, 214 ane 217 A traNa kathAo ja padyamAM che. AmAM 209mI traNamitranI kathA pariziSTaparvamAMthI lIdhelI jaNAya che. 214mI kathA vijaya-zeTha vijayA zeThANInI che. sAmAnya rIte graMthakAra potAnuM nAma dareka taraMgane aMte gadyamAM Ape che paNa ahIM taraMga pUro thato na hovA chatAM padyamAM potAnuM nAma jaNAvyuM che. eTale graMthakArazrIe potAnI svataMtra kRti anyatrathI uddhata karIne ahIM mukI hoya tema jaNAya che. 217mI kathA mAtra ATha padyo banelI che. A prANI-kathAnuM mULa hitopadeza ke paMcataMtra jevA graMthamAM hovAnI saMbhAvanA che. ahIM evI paNa ghaNI kathAo che jeno dharma sAthe kazo sIdho saMbaMdha na hoya. AvI strI-caritranI ke caturAinI kathAo paNa zrotAone AkarSIne dharma mArge lai javAmAM upayogI banatI hoi kathAratnAkaramAM emano samAveza karavAmAM Avyo che. A udyotanasUrijI kuvalayamALAmAM A ja vAta kahe che tenA vivi kAmasatthasaMbaddhaM pi maNNihii taM ca mA NiratthayaM pi gaNejjA / kiMtu dhammapaDivattikAraNaM / potAnI kathAonA strota bAbata graMthakArazrI maMgalAcaraNanA 17mA zlokamAM jaNAve che ke, 'keTalIka kathAo kyAMkathI sAMbhaLelI che, keTalIka sva-matithI taiyAra karI che, keTalIka kyAMkathI cUMTelI che, keTalIka zAstramAMthI meLavI che." maMgalAcaraNanA soLamAM padyamAM graMthakArazrI jaNAve che ke "A kathAomAM anyatra maLatI kathAo karatAM pheraphAra ke visaMvAda jaNAya to mAro vAMka na kADhatAM. meM to jyAMthI jevuM sAMbhaLyuM tevuM lakhyuM che." 9 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , graMtha-vAMcananuM prayojana batAvatAM ane sAgara joDe graMthanI sarakhAmaNI karatAM graMthakArazrI jaNAve che ke- "jo tamArI IcchA vairAgyanA raMge raMgAvAnI hoya, athavA jo tamArI bhAvanA subhASito rUpI motIne gotI levAnI hoya, ke pachI tamArI lAgaNI vRMgAra-murArI sAthe saMgama karavAnI hoya, ke tamAre cAturInI vAto jANavI hoya, Azcarya janaka kathAo mANavI hoya, ke tamArI vakatRtva zakti khIlavavI hoya to A kathArasAkaranuM yata pUrvaka sevana karo." (maMgaLAcaraNa zlo.18) saMpAdanamAM upayukta hastalikhitapratio : H athavA P : hemacandrAcArya jaina jJAnamaMdira (pATaNa) sthita zrI saMghano jaina jJAnabhaMDAra'nI DA. 7pa kramAMka 1774nI A pratimAM 203 patro che. patra 11, 12 nathI. patra 176 aMkanA be patro che. lekhana saMvat anumAnataH 17mo saiko patranI banne bAju 13, 13 paMktio che. dareka paMktimAM lagabhaga 45 akSaro che. AkAra 25 se.mI.x10 se.mI. pratama chaTo. sva-gurubandhuracitaM pustakametaccitkoze satyavijayagaNinA muktamasti, pattananagare // A pramANe lakhANa che. A prata kyAreka | kyAreka ne ane kyAreka HP saMjJAthI darzAvI che. A sUrata sthita "zrI jainAnaMda pustakAlaya'nI A pratimAM 233 patro che. patra 185muM nathI. patranI banne bAju 13, 13 paMktio ane dareka paMktimAM lagabhaga 40 akSaro che. lekhana saMvat anumAnataH aDharamo saiko. R jodhapura sthita "rAjasthAna purAtattvapratiSThAna'nA bikAnera kalekzananI A prata acalagacchIya munirAjazrI kamalaprabhasAgarajInA prayAsathI maLI che. A pratamAM mAtra 78 kathAo ja che. patra saMkhyA 62, patranI banne bAju paMktio 15, 15, dareka paMktimAM akSaro lagabhaga 43. AkAra 25 seM.mI.x10 se.mI. pratanA cheDe A pramANe lakhANa che. iti kathAkozaH sampUrNaH, likhitaM saMvad dvi-bANa-muni-canda (1652) nabhasimAse kRSNapakSe kuhaukarmavAdyaM gurudinAnvite sampUrNa pustakaM kRtam / vA0 zrIvinayavijayagaNi va zrInayavijayagaNi mu.satyavijaya muni caturavijayakenAzu kathAkozaM lipIkRtaM zrImaNauMdanagare cAturmAsikasthitaH // zrIdharmajinaprAsAdAt / pustakayatnaM kAryaM // zrI hemavijayajIe vi.saM. 1657mAM kathAratnAkara pUrNa karyo che paNa eno prAraMbha pAMca-sAta varSa pUrve karyo haze. eTale vi.sa. 165ramAM racAyelI 78 kathAonA saMgrahane kathAkoza nAma ApI emanA ziSyoe enI nakala karI hoya ema jaNAya che. D junADIsA sthita munizrI dhuraMdharavijayajI ma.sA.nA hastalikhita saMgrahanI A prata munirAjazrInA saujanyathI maLI che. munizrI taraphathI saMzodhanamAM paNa madada maLI che. patra saMkhyA 184, patranI banne bAju 14, 14 paMktio. dareka paMktimAM lagabhaga 44 akSaro. AkAra 25 se.mI.x10 se.mI. lekhana saMvat anumAnataH sattarano seko. prAMte A pramANe lakhANa che. zrIsthaMbhatIrthe muniguNavijayena lipikRtaM // 10 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B punAsthita bhAMDArakara isTITyuTanI kramAMka 12670nI A prati 220 patranI che. patranI banne bAju 13, 13 paMktio, dareka paMktimAM 48 lagabhaga akSaro. lekhana saMvat anumAnataH sattaramo saiko. AkAra 25 se.mI.x10 se.mI. zAha navInacaMdra phojAlAla junADIsAvALAnA prayatnothI A prata maLI che. c DabhAisthita zrIraMgavijaya zAstrasaMgrahanI A prata pU. A. vijaya zrI zIlacandrasUrIzvarajI ma.sA. nA prayAsathI prApta thaI che. patra saMkhyA 198, patranI banne bAju 13, 13 paMktio, dareka paMktimAM lagabhaga 50 akSaro. lekhana saMvat anumAnataH aDhAramo saiko. AkAra 25 seM.mI.x10 se.mI. mu. hIrAlAla haMsarAja prakAzita mudita kathAranAkaranA pAThabheda mu. saMjJAthI batAvyA che. s A prata paNa pU. A. bha. zrImadvijaya zIlacaMdrasUri ma.sA. pAsethI maLI che ane ghaNuM karIne khaMbhAtanA jJAnabhaMDAranI che. Ano ame kvacita ja upayoga karyo che. prastuta-saMpAdana 1. kathAranAkaranA prathama saMskaraNanuM saMpAdana paM. hIrAlAla haMsarAje karyuM che. paM. hIrAlAlabhAie jaina-sAhityanA ghaNA graMtho chapAvyA che. paMDitajIe saMpAdanamAM vAcakonI saraLatAne dhyAnamAM laine mULa-pAThamAM yatheSTa seMkaDo sudhArA-vadhArA karyA che. kaThIna zabdanA sthaLe saraLa zabda mukyA che. juo pR. 48 Ti. 1 juo pR. 7 Ti. 1 pR. 145 Ti. 1 ame hastalikhita-pratane anusaryA chIe. paMDitajInA sudhArAono thoDAka apavAda sivAya TippaNamAM paNa ullekha karyo nathI. 2. ha. li. pratomAM jo judA judA pAThabhedo maLatAM hoya tyAre ame svIkArela pATha je pratano hoya tenI saMjJA TippaNamAM prAraMbhamAM mukI pachI anya pAThabheda ane te je pratinA hoya te pratanI saMjJA mukI che. ane pUrva saMskaraNano pAThabheda mu. saMjJAthI banAvyo che. udAharaNa tarIke- pR. 1 Ti. 2 -pATha RHAS pratomAM che. gukhadhu-pATha mu. eTale hI.haM. dvArA mudrita kathAranAkaramAM pATha che. 3. kyAMka mu. no pATha rAkhyo che tyAM ha. pra.nA pATha TippaNamAM AvyA che. juo pR. 10 Ti. 1 4. kathAo ati saMkSipta zailimAM lakhAyelI hovAthI paM. hIrAlAle ghaNA sthaLe umerA karyA che. vAcakanI sugamanA mATe amane je rAkhavA jevA lAgyA che tene [ ] caurasa kausamAM ApyA che. juo pR. 21 5. 4, 21 pR. 64 5 6-7 pR. 70, 77 5. hastalikhita pratanA pATha karatAM bhinnapATha Apavo jarUrI jaNAyo tyAM () AvA goLa kasamAM mukyo che. pR. 98 prAkRta-apabhraMza-ane gujarAtI subhASita Adi padyone bolDa-TAipamAM mudrita karavAmAM AvyA che. ahIM apAyelA padyo joDe graMthAtaramAM pATha bheda maLato hoya to te paNa TippaNamAM batAvyo che. pR. 4 Ti, 2, pR. 5 Ti. 2 1, yakSanA arthamAM ahIM vaTavAsana codhavAsina jevA zabdo anekavAra Ave che. paM. hIrAlAle AvA sthaLe seva jevA zabdo umeryA che. juo pR. 229-230 TippaNa. 3parezAtkAra (pra. yazovijayajI graMthamALA nI prastAvanA paNa jovI.) 11 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArdastotramAMmAM Avato zloka revone (pR. 278 zlo. 22)mAM pApapravIpanino evA pATha maLe che. (pApa rUpI dIvAne mATe pavana samA) arthanI dRSTie A pATha vadhu saMgata jaNAya che. kathAratAkaramAM AvatI kathAonuM sAmya anya graMthomAM jovAmAM AvyuM che tyAM tyAM TippaNamAM tulanA ApI che. juo pR. 4 Ti. 2, pR. 5 Ti. 2, (saMpAdanopayuktagraMthasUci) pUrva saMskaraNamAM keTalAka zrloko chuTI gayA che ke choDI devAmAM AvyA che. AmAMnA ghaNA kharA apabhraMza ke junI gujarAtInA hovAthI artha na samajAvAnA kAraNe choDI dIdhA che. zloka kramAMka jotA paNa vacce zloka chuTI gayAno khyAla Ave che. chuTI gayelA zloko A saMskAraNamAM lai levAmAM AvyA che. tenA kramAMka A pramANe che. kathA 187 zlo. 4 192/5-6, 200/5,7 202/1,4 211/1,2 213/3, 217/2, 218/2, 2194, 2206, 2211, 2241, 248/2, 2535. pariziSTo kathAratAkaramAM AvatAM tamAma padyonI akArAdi sUci pariziSTa...mAM ApavAmAM AvI che. kathAratAkaramAM AvatAM tamAma vizeSanAmonI akArAdi sUci pariziSTa...mAM apAi che. kathAratAkaramAM AvatAM bhASAzAstranI dRSTie viziSTatA dharAvatAM zabdo ane dhAtuonuM pariziSTa aMgrejI paryAya Adi sAthe zrI harivallabhabhAi bhAyANIe banAvI ApyuM che te pariziSTa...mAM ApyuM che. NasvIkAra-AbhAra-dhanyavAda parama upakArI yugamaharSi A.bha. zrImadvijaya bhadrasUrIzvarajI mahArAjA, saMgha ekatAzilpi pU. A. bha. zrImadvijaya OMkArasUrIzvarajI mahArAjA AdinA divyaAzISa ane pU. vardhamAna taponidhi A. bha. zrImadvijaya bhadraMkarasUrIzvarajI mahArAjA, pU. A. bha. zrImadvijaya araviMdasUrIzvarajI mahArAjA, pU. A. bha. zrImadvijaya yazovijayasUrIzvarajI mahArAjA, pU. pra. zrI zrutasthavira munirAjazrI jaMbUvijayajI ma. sA. ane pU. gurudeva munirAjazrI jinacaMdravijayajI ma. sA. AdinA zubha-AzISanA baLe A saMpAdana-kArya thai zakyuM che. pUjyonA caraNomAM anekazaH vaMdanA. suhRrya A. vijaya rAjazekharasUri ma. ane munirAjazrI rAjapadmavi.ma. vagere e (kalikuMDatIrthoddhAraka pU.A.bha.zrIvijaya rAjendrasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyo) pAThabhedo noMdhavAmAM sahAya karI che. vidvarya munirAjazrI harSatilaka vi.ma. pa.pU. tapasvI samrAT A.bha.zrIvijaya rAjatilakasUri ma.sA.nA ziSyarata) e prupho jovAmAM sahAya karI che. bhinna bhinna samudAyanA sAdhvIjIbha. oe paNa prupho joi ApyA che. pro. zrI harivallabha bhAyANIe graMthamAM AvatAM tamAma prAkRta-apabhraMza ke junIgujarAtInA padyone tapAsI ApyA che. chaMdo aMge mArgadarzana ApyuM che. graMthamAM AvatAM bhASAzAstranI dRSTie agatya dharavAtA zabdo dhAtuonuM aMgrejImAM vivecana sAthe pariziSTa taiyAra karI ApyuM che. ane aMgrejImAM vidvadbhogya prastAvanA lakhI ApI che. DaoN. praveza bhAradvAjae hiMdImAM prastAvanA lakhI ApI che. vividha jJAnabhaMDAranA saMcAlakoe hastalikhita prata ke enI jherokSa nakala saMzodhana mATe ApI che. 12 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A badhAnA ane atyaMta AbhArI chIe. kathAranAkaranuM adhyayana karI sahu vairAgyane pAme eja abhilASA. jinAjJA-viruddha lakhAyuM hoya to micchAmi dukkaDe. zubha sthaLa zrI AdinAtha jaina moTA derAsara, zrI katAragAma AdinAtha tapAgaccha jaina je. mU. saMgha, jaina upAzraya, katAragAma, sUtara-395 004 aSADha vada - 8, vi. saM. 2053 pU. A. bha. zrImadvijaya bhadrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyarata pU. munirAjazrI jinacandravijayajI ma.sA.nA ziSyANa A. vijaya municandrasUri Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA lekhaka : DaoN. praveza bhAradvAja prAcIna kAla se hI bhArata meM loka kathAoM kI lumAvanI paramparA surakSita rahI hai / sAhitya kI isa vidhA para bhAsa ke bAda to svataMtratApUrvaka lekhanI clii| saMskRta, prAkRta, apabhraMza Adi sabhI sAhityo meM isako sunahale dhAgoM se piroyA gayA / jAtaka kathAoM tathA guNADhya kI 'bRhatkathA' ko aise kathA sAhitya kA janaka mAnA jAtA hai / kAlAntara meM somadevakRta 'kathAsaritsAgara' (1063 I0), kSemendrakRta 'bRhatkathAmaJjarI', 'paJcatantra', 'vetAla paJcaviMzAtikA', kSemaGkarakRta 'siMhAsanadvAtriMzikA' tathA 'zukasaptAti' adhika lokapriya huI | I ' eka samaya thA jaba vizva bhara kI loka kathAoM kA mUla bhArata mAnA jAtA thA / yahIM se calakara ve vizvabhara meM phailii| ina kathAoM kI vizva yAtrA ke mArga meM gujarAta bhI paDA / yahA~ ke jaino ne kathAtmaka sAhitya ko abhUtapUrva DhaMga se sampanna kiyA / ina pUrvavartI kathAoM se preraNA grahaNa karake kAvyoM taka kI racanA kI kyoMki unameM lokakathAoM kI atyAdhika prasiddhi huI vastutaH adhikAMza jaina Agama aura dharmetara sAhitya ina janapriya kathAoM se samalaMkRta hai| jaina kaviyoM aura sAhityakAro meM kathA - sRjana kI rujhAna atyadhika rahI hai| unhoMne sAhityakI isa vidhA kA saMrakSaNa karake agaNita kathAoM ko surakSita rakkhA haiM / aGgoM niyuktiyA~, bhASyoM, cUrNiyA~ Adi meM bhI kucha kathAe~ prApta hotI haiM / sagara-putroM, gaGgAvataraNa aura kRSNa kI paurANika kathAe~ devendrakRta 'uttaraJjhayaNa' meM upalabdha hai / 'nAyAdhamma - kahAo' meM draupadI va usake pA~ca patiyoM kI kathAe~ saGgrahIta haiN| A. zrIharibhadrasUri zrIzIlAGkAcArya A. zAntisUri, Adi ne bhI kathA - sAhitya kA poSaNa kiyA hai| ye kathA-sAhitya apekSAkRta adhika lokapriya hai jo eka ora dhArmika uddezya pUrNa karate haiM tathA dUsarI ora svastha mnorNjn| isameM tapAgaccha ke somasundarasUri ke ziSya jinakIrti (15vIM (zatAbdI) kI 'kAlakAcAryakathAnaka', 'uttama (kumAra) caritra kathAnaka' (1476 I0), 'campaka zreSThikathAnaka', aura 'pAlagopAlakathA' tathA jayavijaya ke ziSya mAnavijayakRta 'pApabuddhidharmabuddhikathA' (kAmaghaTakathA) kI gaNanA kI jA sakatI hai| bhAvadevasUrikRta 'kAlikAcAryakathA 'bhI prasiddha hai jo 102 prAkRta padyoM meM nibaddha hai aura jisameM kathAkAra svayaM apane ko kAlikAcArya kA uttarAdhikArI varNita karatA hai / paravartI meM jainoM ne kathAoM kA anUThA saGgraha karanA zuru kiyA jaise 'smyktvkaumudii'| ise e. vebara ne 1889 I. meM prakAzita kiyA thA aura 'arebiyana nAiTsa' se isakI tulanA kI thii| sI. eca. TaoNnI dvArA 1895 I0 meM aMgrejI meM anUdita 27 kathAoM kA 'kathAkoza' (ajJAtakartRka) tathA zubhazIlagaNikRta 'kathAkoza', jInezvarakRta 239 prAkRta gAthAoM kA 'kathAnakakoza', rAjazekharasUrikRta nItiparaka kathAoM kA gadyAtmaka 'antarakathAsaGgraha ' ( vinodakathAsaGgraha) tathA somacandragaNikRta 'kathAmahodadhi' (1448 I0) atyanta prasiddha haiM / tapAgacchIya ratnazekharasUri ke ziSya somacandra ne 157 14 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'hemavijayagaNikRta' kathAratnAkara :- hemavijayagaNikRta 'kathAratnAkara' dasa taraMgoM meM vibhAjita 258 kathAoM kA sundara saMgraha hai| ise tapAgaccha ke kamalavijayagaNi ke ziSya hemavijayagaNi ne 1600 I0 meM racA tathA jisakA mUlapATha hIrAlAla haMsarAja jAmanagara se 1911 I0 meM prakAzita huA thaa| 'kathAratnAkara' prAJjala saMskRta gadya meM likhA huA hai jisakI mUla pratiyA~ baDaudA Adi bhaNDAro meM surakSita hai| grantha ke mahattva se AkRSTa hokara je. harTela ne 1920 I0 meM isa grantha kA jarmana bhASA meM anuvAda kithA thaa| granthAgata taraMgo kA saMkSipta paricaya :- samUcA graMtha dasa taraMgoM meM vibhAjita haiN| prathama taraMga meM zreNika, uddhavavipra, daMDinAmaka pratihAra, yudhiSThira, amarasuMdarI, sapatnIkathA, mitrAviSaye kathA, hemAcArya, bhojarAja, zIlavatI, gaMgadatta dvija, mukundapatnI, zRgAla aura, sarpa kathAe~ dI huI hai| tathA dvitIya taraMga meM daupradI-nArada, vararuci, surasena, yogItraya, vikramAditya, mUrkha, dAna, satsaMga, jJAna, vASavayogi. rANika tailika, kapi, catarmitra, dhata-vyasana, sAgara zreSThi, gheghAmeghA Adi kthaaeN| tRtIyataraMga 49vI kathA se prAraMbha hokara 75 vI kathA para samApta hotI hai jisameM rAmavasiSTa, mUrkhadvija, sAdhavavipra, rAjA bhartRhari, vezyA-praNaya, gaMgA, nIlakaMThavipra, kuTTinI, kamalAvI vipra,vezyAkathA, cauradvaya, vipra, guNAsuMdarI, muSikA mitradatta, vikramAditya, mRgImRgayu, puNyasuMdarI, gajarAja vANik, vasudatta, rAMkAzreSTi, kAlidAsa, puNaSottama, kI kathAe~ samAviSTa hai| caturthataraMgameM kAkaghUka , ghUkahaMsa, AbhIraputrI, bhAravAhika, vikramAditya, caura, zreNika, haMsakAkasAkSi, priyagaMgA, saMkula, rAjJI, dhUrta, prItimatI, paMDita, sUtradhAra, bhAnumaMtrI tathA nApita strI kI kathAe~ anusyUta hai| priyAnaMdarI, yUkA, dhanazrI, vipra, priyAdAminI, trivikramabhaTTapriyA premavatI, hemacandrasUri, siddhadevI, vikramAditya, kezava bhaTTa, dAmodara vipra, kuSumazrIzreSThinI, daMbhamaMtri, rUpasenA, zRgAla, suradatta, caMdanazrI, kolika, zvAnacaura, tApasatraya Adi kathAe~ paMcama taraMga meM haiN| SaSTha taraMga kAMdAvika kalalakolika, vAsaNacaura, priyaMgu, vaiSNavI brAhmaNI, saraNa suvarNakAre, madhumathana, bhUpavAnara, saMbharacaura, zobhanamuni dhanapAlapaMDita, muMjabhoja, zeSanAga, matizekharamaMtri, sAraMga taraMgavAla, brAhmaNI, karmakara haMsamUSaka, zazaka, siMha zRgAla, jInadattazreSThi kI kathAoM se AveSThita haiN| saptama taraMga meM devasIvaNika, lAkhaNa, yogI maunavatI kI cAra kathAe~ vikramAditya, caMDazreSThi, dhUrtacaritra, kalasI, maNimati, nAgiNI vRddhA, ekalavya bhilla, vastupAla maMtri, DAmara dUta, durdhara, puSpavatI, mahAbala, zreSThipatnI vaNik strI, azokazrI AdikIsathoM ko tathA aSTamataraMga meM gaNikA, goviMda sArthavAha, vikramAditya rUpazrI, mRgAMkabhUpa, surUpA, kamala zreSThi, makuMdavipra, bhojarAja, sudarzana, naradatta, naMdamaNi, aMdhakubjAtrIstatI rAjaputrI caMDacUDarAjakumAra, zrIkaMThadvija, vasubhUti, dhanazrI, vipraputra kanakasenArAjJI, suvarNakAra, dAmodaravipra Adi kI kathAoM ko sthAna diyA gayA hai| hemavijayagaNine navama taraMga meM vaijIkuTuMbinI, sAradAnadaM, zekhara survaNakAra, rUpacaDaM, rUpasena, caMDazekhara, guNaratna, khema, vipraputrI, maMtri, vijayAvijaya, cAMDAlaputra, mitra, vetAla bhaTTa, kuzala dvija, kuMDala zobhana-kAmamaMjarI vezyA, vikramAditya bhImamaMtri bhAryA Adi kI tathA dazama aura aMtima taraMga meM mUrkha kathAe~, caturvipra, vikramAditya, ravicaMDa kavi, phUlaDI, ratnasAra zreSThi, pitR-putra-patnI, 15 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAoM kA saGgraha kiyA thA jo hariSeNa ke 'karpUraprakara' para AdhArita hai| isI zrRMkhalA meM hemavijayagaNi ne 'kathAratnAkara' kA sRjana kiyaa| hemavijayagaNi kI sAhityika racanAe~ :- hemavijaya gaNi ne sAhitya kI vividha vidhAoM para lekhanI calAyI thii| unakI racanAoM kA vargIkaraNa tIna zreNiyoM meM kiyA jA sakatA hai :(1) caritrakathA (2) kAvya aura (3) prakIrNaka kRtiyaaN| caritra-kathA ke antargata do pramukha racanAe~ hai- 'pArzvanAthacaritra' aura 'kthaartnaakr'| 'pArzvanAthacaritra' kI racanA hemavijayagaNi ne 1575 I0 meM kI thii| parantu 'vijayaprazAstikAvya' 1624 I0 meM rcaa| yaha kAvya 21 sargoM meM hai| 16 sarga paryanta hemavijayagaNi ne racanA kI hai| aMtima 5 sarga TIkAkAra guNavijaya dvArA joDe gaye haiN| yaha kAvya tapAgaccha ke hIravijaya, vijayasena aura vijayadeva sUriyoM ke viSaya meM sUcanA detA hai| mUlapATha aura TIkA donoM hI yazovijaya jaina graMthamAlA (saM. 23) meM bhAvanagara dvArA prakAzita haiN| ataH isa kAvya-graMtha ke aMtima pA~ca sargo kI racanA aura isa sampUrNa grantha para pRthaka TIkA hemavijayagaNi ke gurubhAI vidyA vijaya ke ziSya guNavijaya ne kii| TIkI kA nAma 'vijayadIpikA' (1631 I0) hai| ___ 'RSabhazataka' kI racanA hemavijayagaNi ne 1588 I0 meM kI thI jise lAbhAvijaya paNDita ne zuddha kiyA thaa| tapAgaccha ke vijayasenasUri kA Anidhana 1614 I0 meM huA thaa| unakI prazaMsA meM hemavijaya ne 'kIrtikallolinI' rcaa| 'sUktiratnAvalI' ke sRjana kA zreya bhI hemavijayagaNi ko hai| isakA varNana vijaya prazastikAvya para likhI gayI vRtti kI prazasti meM hai| phattehacanda belAnI ne 'caturvizatistuti' nAmaka graMtha-racanA kA zreya hemavijaya gaNiko diyA hai| kintu na to yaha mujhe upalabdha ho sakI hai aura na hI anyatra isakA varNana milA hai| hA~, 'caturviMzatijinastava' nAma ke kaI graMtha prApta hote haiM jinameM se eka hemavijayagaNi ke garu kamalavijayagaNi dvArA racita batAyA jAtA hai, na ki hemavijayagaNi dvArA / isI prakAra-hemavijaya gaNikRta 'stutitridazataraGgiNI' bahucarcita hai| vastutaH 'tapAgacchapaTTAvali' ko 'bRhattapAgacchagurvAvali' aura 'tridazataraGgiNI' bhI kahate hai| yahI 'tridazataraGgiNI' A. somasundarasUri ke ziSya A. munisundarakRta gurvAvali hai jo 1408 I0 meM racI gayI thii| yaha yazovijaya jaina granthamAlA (saM.8) banArasa se 1904 I0 meM prakAzita kI gayI hai| ho zakatA hai ki isI tridazataraGgiNI kI stuti meM hI hemavijaya gaNi ne 'stutitridazataraGgiNI' racI ho| 'kastUrI prakaraNa' nAma ke cAra bhinna lekhakoM dvArA race cAra grantha sAmane Aye haiM yathA zrIsomasandara upAdhyAya, zrIsaMvegasandara, zrIhemavimalagaNi tathA zrIhemavimalagaNi dvaaraa| aMtima do nAmoM meM dhvanyAtmaka sAmya hone se saMzaya utpanna hotA hai ki kahIM hemavijayagaNi ke kastUrIprakaraNa' kA racanAkara hemavijayagaNi hI to nahIM hai| kintu yaha satyApita hai ki hemavijayagaNi ne kastUrIprakaraNa' nAmaka grantha hIravijayasUri ke zAsana meM racA thA aura isameM 182 kArikAe~ parantu hemavijayagaNi kI ina sAhityika racanAoM meM 'kathAratnAkara' sarvAdhika mahattvapUrNa hai| isakA savistara varNana Age kiyA jaaeNgaa| 1. jinaratnakoza eca. DI. velaNakarakRta, pR. 66 / 2. kRSNamacArI: hirTarI oNpha saMskRta liTarecara, pR. 387 / 3. belAnI: jaina grantha aura granthakAra, pR. 47 / 16 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajApAla nRpa, sarasvatI kuTuMba, sumati kumAra, abhaya maMtri kArita zvetazyAma caitya, siddhasena sUri, madirA vezyA, bhIma (pattanAdhIza), kurucAMDAla, sumatimaMtri, mUSaka, ghRtacarmavyApArI, vaikuMTha vipra, surUpA zreSThivadhU, sauvarNika, vikramAditya, khema, bhAvinIrAjJI, sItAsatI Adi kI kathaoM ko samAhata kiyA hai| ___'kathAratnAkara' meM Aye huye kathAnakoM para dRSTipAta karane se yaha pratIta hotA hai ki apane pUrvavartI vidyAmAna katipaya srotoM ko bhI AdhAra mAnakara hemavijayagaNi ne grantha kA kalevara taiyAra kiyA hogaa| jaba kathA kI vidhA para zAstrIya prabhAva kama hone lage taba kathA sAhitya para se dhArmika prabhAva ghaTane se dharmanirapekSa sAhitya kA sRjana hone lgaa| 'paMcatantra' kI taraha 'kathAratnAkara' bhI gadyabaddha hai| ata: yaha kahA jA sakatA hai ki hemavijayagaNi kA 'kathAratnAkara' aise dharmanirapekSa kathA-sAhitya kA pratinidhi-grantha hai| _ 'kathAratnAkara' meM saGgrahIta kathAoM se mugalakAlIna bhArata ke jIvana ko jhAMkI milatI hai| na to ina kathAoM meM anyokti haiM aura na hI upadezAtmaka tattva hI mAnavIya tattvoM ko gauNa kara seka haiN| ye kathAe~ vizuddha naitika aura sarala haiN| kahIM-kahIM camatkArika tattva, AkAzagAminI vidyA, bahurUpiNI, parakAyApraveza vidyA ke ekAdha ullekha Ate haiN| 'bRhatkathA' aura 'paJcatantra' kI pazu-kathAoM kA anukaraNa karate huye 'kathAratnAkara' kI katipaya kathAoM kI racanA huii| isa grantha meM zRgAla, sarpa, kapi, gheghA-meghA, mUSikA, mRgImRgayu, kAkakAkI, ghUkahaMsa, haMsakAkasAkSi Adi kI kathAe~ AkarSaka DhaMga se prApta hotI haiN| unake alAvA bhI aneka pazu-kathAe~ aura grathita hai| sAhasika abhiyAnoM, yAtrAoM. sAmadrika yAtrAoM, vyApArika kriyA-kalApoM Adi ke bhI varNana Ate haiN| taskarI, corI, apaharaNa, vezyAvRtti Adi ke prakaraNa bhI Ate haiN| ina kathAoM ne svataMtra samAja kA citra kiyA hai jo usa yuga ko ajJAta thaa| isameM saha-zikSA, lalita kathAoM meM pAraMgata nAriyoM ke varNana tathA uccastarIya susaMskRta janoM ke ullekha Ate haiN| premadAna aura praNaya kI kathAe~ bhI haiN| praNayadAna aura praNayatiraskAra kathA ko NAvanAtmaka stara taka uThA dete haiN| eka kathA kA nAyaka dUsarI kathAmeM bhI praveza pAtA hai| yahI hAla nAyikA kA bhI hotA hai| aisA hI hazra rAjA aura prajA kA bhI hotA hai| ekAdha udAharaNa aise bhI haiN| jahA~ eka hI viSaya kI tIna-tIna yA cAra-cAra kathAe~ kramaza: kahI gaI haiN| ataH saMkSepa meM yaha kahA jA sakatA hai ki hemavijayagaNi ne granthArambha meM spaSTataH sUcita kiyA hai ki unakeM 'kathAratnAkara' grantha ke do pramukha srota haiM :(1) zruti (sunI huyI kathAe~) aura (2) svamati (svayaM apanI buddhi se racI huI kathAe~) 1. 'ko'pi devo vyomamArgeNotpatya kvApi yyau| tat zrutvA vismitena rAjJA bhagavAn pRSTaH / '- kathAratnAkara, pR. 12 2. kathAratnAkara, dvitIya taraMga, pR............ 3. de. kathAratnAkara kI kathA saM. 121, 136, 140, 148, 149, 249, aadi| 4. vahI pR. 195 5. 'zrutAH kAzcit kAzcit svamatiracitAzcitraracanA:'- kathAratnAkara, pR. 3 grantha kA racanA - samaya :- granthAnta meM zIla viSayaka sItAsati kathA kA samApana karane 17 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke uparAnta hemavijayagaNi khte| he ki unhoMne 'kathAratnAkara' kI racanA samApti vi. saM. 1657 kI zrAvaNa sudI caturdazI ke dina (tadanusAra 1600 I0 meM) kI thii| yaha kRti hemavijayagaNi kI prauDhAvasthA meM racI huI pratIta hotI hai kyoMkI unhoMne apanI yuvAvasthA (1575 I0) meM 'pArzvanAthacaritra' sarajA thaa| granthA kA nAmAbhidhAna :- isa grantha kA nAma 'kathAratnAkara' grantha ke Adi aura anta ke alAvA sabhI taraMgo ke anta meM bhI sUcita kiyA gayA hai| saMskRta meM isa nAma ke tIna grantha aba taka prakAza meM Aye haiN| eka uttamarSi dvArA racita hai jise 'dharmakathAratnAkaroddhAra' yA 'kathAratnAkaroddhAra' bhI kahete hai jo do adhyAyoM meM vibhAjita haiN| 'kathAratnAkara' nAmaka eka dUsare grantha kA racayitA ajJAta hai| kintu isa nAma ke eka tIsare grantha kA racayitA tapAgaccha ke suprasiddha AcArya kamalavijayagaNi ke ziSya hemavijayagaNi hai| 'kathAratnAkara' zabda se granthakAra kA eka viziSTa abhiprAya udRiSTa hai| sAmAnya artha meM to 'kathAratnAkara' kA tAtparya kathA kA yA kathA rUpI samudra hI vivakSita hotA hai| prastuta grantha aise sAgara ke sadRza hai jahA~ vividha taraGga liye kathA rUpI nAnA nadiyA~ Akara milatI haiN| kintu vizeSa artha meM bhAratIya janaparamArA meM jo kathAe~ va jIvaniyAM prasiddha thI unheM 'kathAratnAkara' meM gUMthA gayA hai| inameM se adhikAMza kathAe~ ati lokapriya hai| kathAoM kI varNana-zailI meM kucha antara ho sakatA hai jo deza-kAla kI dRSTise svAbhAvika bhI hai| isaliye granthakAra ne spaSTava rUpa se isakA nAmakaraNa 'kathAratnAkara' kiyA hai jisase kisI ko kucha bhrAnti na ho| isake alAvA hemavijayagaNi ne granthArambha me yaha sUcita kiyA hai ki yaha 'kathAratnAkara' eka zAstra-nidhi hai aura kyoM isa grantha kA nAma esA varaNa kiyA hai? ata eva prastuta grantha kA yaha 'kathAratnAkara' nAma sarvathA sundara, susaMgata aura vastusUcaka hai| grantha-racanA kA uddezya :- punIta paramparAnusAra 'kathAratnAkara' ke prArambha meM jinadeva ko namaskAra kareka hemavijayagaNi apane grantha kA Arambha karate haiM aura batalAte hai ki vividha rasarahasya kyA hai ? pramoda, vAGmaya, lok-klyaann| ye hI isa grantha-racanA ke udezya haiN| sabake liye yaha kalyANakArI ho - cAhe jaina ho, bauddha ho, brAhmaNa ho, vaiSNava ho yA shiv-bhkt| saba dharmavAloM ko isase lAbha ho| isa grantha ke paThana-pAThana se dharma, artha aura kAma jaise puruSArthoM kI prApti ho, esA hemavijayagaNi kI grantha-racanA kA uddezya hai| grantha kI viziSTatAe~ :- jJAtavya ho ki isa grantha kI sarvaprathama vizeSatA yaha hai ki isakI racanA gadyabaddha, dasa taraMgo meM tathA 258 kathAoM meM hai| yoM to hemavijayagaNi kI aneka kRtiyA~ haiM parantu una sabameM unakI caritra-kathAtmaka ye do kRtiyA~-'pArzvanAthacaritra' aura 'kathAratnAkara' 1. 'nibadhyante nAnAvidharasakathAH kautukavazAdimA:'- kathAratnAkara, pR. 3 2. iha sakalakalyANakAraNaM sarvajJopajJa eva dharmaH, yataH dhanado dhanamicchUnAM, kAmadaH srvkaaminaam|| dharma evApavargasya, pAraMparyeNa sAdhakaH // 20 // - vahI, pR. 4 sarvAdhika mahattva kI haiN| 'pArzvanAthacaritra' 1575 I. meM racA gayA aura 1815 I. meM bambaI kI cunIlAla 18 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthamAlA meM zrImatI bhIkhIbAI pannAlAla ne prakAzita kiyA thaa| parantu 'kathAratnAkara' grantha kaise mahattva kA zAstra hai isakA paricaya to jo kathAzAstra ke jijJAsu aura marmajJa haiM unako isakA avalokana aura adhyayana karane se hI ThIka-ThIka jJAta ho sakatA hai| isake mahattva ko hI samajakara jarmana vidvAna harTela ne isa grantha ko jarmana bhASA meM anUdita kiyA thA / 'kathAratnAkara' kI eka advitIya vizeSatA yaha hai ki prAyaH pratyeka kathA ke Arambha meM hI hemavijayagaNi ne zrotA aura pAThako ko eka upadeza dene kI navIna paripATI calAyI hai| ve kathArambha meM hI upadeza de dete hai yathA 'mitravinA duHsvAdhyamapi kAryaM kaH karoti ?' 'mitraM jayati sarvadA / " aura bhI avalokanIya hai jaise 'yazaH sukhakAraNaM hi jJAnaM / 2 mitra viSayaka kathA ke bIca meM purAnI hindI ke darzana hote hai yathA : 'balihArI usa mitra kii| jisake mitra bayalla // beTA huA na beTaDI / hAMke bela bayalla // 3 'kathAratnAkara' kI kathAoM ke madhya meM apabhraMza yA purAnI gujarAtI ke bhI udAharaNa prApta hote hai jaise : : 'zrIdhara bole suNaho rAjan / na jANo to kara dekho // 4 Age bhI dekhiye jisI kaNaka tiso rottlo| jiso bApa tiso beTaDo // jiso ghaDo tisI ThIkarI / jisI mAtA tisI dIkarI // vijayagaNi ne nItivAkyAmRta aura subhASita vacanoM ke bhI yatra-tatra prayoga kiye haiM jinameM se adhikAMza saMskRta sAhitya se grahaNa liye gaye hai / ekadhaudAharaNa dekhiye vidvatvaM ca nRpatvaM ca / naiva tulyaM kadAyana // svadeze pUjyate rAjA / vidvAn sarvatra pUjyate // AhAra nidrA bhaya maithunAni / tulyAni sArdhaM pazubhirnarANAM // jJAnaM vizeSaH khalu mAnuSAnAM / jJAnena hInAH pazavo manuSyAH // vidyA nAma narasya rUpamadhikaM pracchanna guptaM dhanaM // vidyA bhogakarI yazaH sukhakarI vidyA gurUNAM gurU // vidyA baMdhujano videza gamane vidyAM paraM daivatAM // vidyA rAjasu pUjyate na hi dhanaM vidyAvihInaH pazu // smartavya ho ki prathama aura SaSTha taraMgo ko chor3akara sabhI taraMgoM meM vikramAditya kI kathA kA samAveza kiyA gayA hai jo tadviSayaka vikramAditya kI agAdha lokapriyatA kA dyotaka hai| yaha bhI 'kathAratnAkara' kI apUrva vizeSatA hai| yadyapi yaha grantha gadyabaddha hai tathApi usakI pratyeka kathA ke Arambha meM upadezAtmaka padyoM yA subhASitoM kA alaMkaraNa prApta hotA hai / jaise madhyakAlIna : 1. kathAratnAkara, pR. 40 va 42, 2 . vahI, pR. 124, 3. vahI, pR. 41, 4. vahI pR. 42, 5. vahI pR. 60 va 75, 6. vahI, dvitIya taraMga, pR. 111, 7 vahI pR. 124 yUropa meM abhijAtavargIya zAstrIya paramparA aura rUDhivAdI bhASA ke viruddha natotthita paNyajIvI 19 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyavarga ne vidroha kiyA jaise hI saMskRta sAhitya meM bhI huA / phalasvarUpa bauddha aura jaina sAhitya va kalA meM vaNik varga, sAmAnya jana-jIvana tathA bolacAla kI sarala bhASA ke prati samAdara dikhAI paDane lgaa| 'kathAratnAkara' meM rAjAoM- rAjavaMzo kI kathAo athavA yuddha kI ghaTanAo kA utanA varNana nahIM hai jitanA vaNikoM, viproM, sAmAnyavarga kI striyoM, zreSThiyoM, vyApAriyoM, dyUtavyasaniyoM, ghUrta caritroM, taskUroM aura coroM, vezyAoM Adi kA / to isaliye 'kathAratnAkara' ko niHsandeha madhyavarga kA grantha kahanA samIcIna hogaa| jisa prakAra jaina sAhitya meM isa prakAra kI madhyavargIya kathAvastu aura pAtro para AdhArita padyabaddha romAMsika kathAe~ bahutAyata se racI gaI haiM usI prakAra 'kathAratnAkara' meM aneka praNaya nivedana aura praNayatiraskAra kI kathAe~ gadya meM gUMthI gayI haiM / ye kathAe~ kisI bhI prakAra kI dhArmika santuSTi se sambandha nahIM rkhtii| ateta dharmanirapekSa sAhitya kI isa vidhA kA jo citraNa huA hai vaha nizcaya hI Aja ke pariprekSya meM samAjazAstrIya zodha kA viSaya ho sakatA hai| yadyapi aitihAsika mahattva kI apekSA 'kathAratnAkara' kA sAhityika mahattva adhika hai aura yadyapi kathAoM ko na to viSayAnusAra saMjoyA gayA hai aura na unameM kramabaddhatA hai tathApi ina kathAoM ke avalokana aura zravaNa se jaina zrAvakoM tathA anya sabhI sAmAnya janoM kA hita-saMvarddhana hogA aura bauddhika vikAsa ke sAtha-sAtha Aja ke vyasta jIvana meM svastha manoraMjana bhI hogaa| 1. de. 'kathAratnAkara', kathA saM. 151, 174, 177, 189, 233, 251 Adi 2 . vahI 2, 14, 98, 109, 115, 120, 194, 196, 197, 201, 211,229, 252 Adi 3. vahI 5, 6, 13, 19, 92, 94, 102, 107, 110, 117, 130, 131, 143, 160, 161, 163, 170, 179, 190, 198, 202, 234, 238, 257 Adi 4. vahI 91, 99, 106, 122, 150, 158, 172, 173, 183, 188, 205, 02, 08, 222, 236, 241, 253 tathA anya aneka 5. vahI 132, 200, 204, 210, 212 Adi, 6. vahI 124, 128, 147, Adi, 7 vahI 101, 218, 247 Adi, 8 vahI 93, 103, 159 Adi, 9 vahI 125, 129, 137 Adi, 10 vahI 53, 60, 176, 223, 244 Adi OM kArasAhityanidhi dvArA jaina paramparA se sambaddha sAhitya ko navIna AvazyakatAoM ke anurUpa taiyAra va prakAzita karanA eka stutya kArya huA hai / vArANasI 15-3-1996 I. 20 praveza bhAradvAja pravara pravaktA, itihAsa vibhAga DI. e. vI. DigrI kaoNleja banArasa hindU yUnivarsiTI Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FOREWORD Hemavijaya's TUTTIT (KR.) (1600 A.C.), first published in 1911 by Hiralal Hamsaraj, was since long out of print. Acharya Shri Vijayamunicandra-suri therefore deserves credit for the present new edition, which is based on five Manuscripts and which makes available a much better text. J. Hertel's German translation (1920 A.C.) made known to the modern researchers and readers the host of its interesting stories (258 stories distributed over 10 reys ). More than 800 Forforas and hundreds of non-standard words, expressions etc. are a few other aspects of KR. which make it important for students of later Indian narrative literature in Sanskrit. Hemavijaya has clearly stated that his stories are mostly derived from earlier works (affera:) and from the oral tradition (7). A few he himself composed (svamativiracita). Similarly he has made explicit the aims of his work with regard to the interests of its reader (or listeners) : renunciation of worldly interests - (vairAgya), taste for epigrams (sukti-ruci), for stories of love (zRMgAra), cleverness (cAturI), for purely marrative interest as such (kathA-kutUhala) or for skill in oratory (i.e. delivering sermons : Tarra). He has freely appropriated, whatever he felt to be useful or interesting, from earlier literary traditiona like many Jain religious instuctors that preceded or were contremporary. The editor has given in his Introduction necessary information about the Mss. used, the author, and the nature, style and importance of the triicht. In the two Appendices a complete list of the first line of all the verses and that of personal names are given. To trace and discuss earlier and later versions of all the stories of KR. from literary and oral sources would require several volumes. In what follows I have given a rough and ready classification of the stories of KR. just for the convenience of reference. Besides I have also drawn attention quite casually to a number of well-known stories with regard to some earlier versions or the related tale-type or tale-molif in a general way. In a few cases currency of some of these stories in the oral tradition of Gujarat is 1. J. Hertel's 'Katharatnakara : Eine Sammlung indischer Erzahlungen von Hemavijaya's (Vol. 1, 1920) is not accessible to me. 2. Stories from Titi's fasthofa (1434 A.C.), Terasate (1465 A.C.), CATET (=d a f gfe) (1453 A.C.), Tutan's farigeHUE (14h Cent.), yhhafa etc. have been freely borrowed. 21 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ also noted. Two indices, one relating to the Old Gujarati and Hindi subhASitas and aother relating to select non-standard Sanskrit words are also compiled. Classification Against the serial story number of KR. is given some stort of reference to the well-known traditional story collections. 1. Stories of the paJcatantra Tradition : 42 ASADhabhUti and devazarman 123 nirdhane sati snehAbhAvaH 44 kIlotpATI vAnara 124 strImati-karaNe anartha-prApti: 58 siMhakAraka 128 viSNurUpadhArI kaulika 59 viprasuta and sarpa 136 mUrkhAnucara vAnara 65 mUSikA-vivAha 146 haMsa and mUSaka 74 vAyasadaMpatI and kanakasUtra 147 zatabuddhi and sahasrabuddhi 76 vAyasolUka-vaira 148 siMha and zazaka 77 haMsa and ulUka 149 siMha and zRgAla 83 haMsa and kAka 167 zyAma-mastako na vizvAsyaH 90 haMsa and kAka 169 saraTa and gardabha 120 rahasya-kathane anartha: 173 manda-visarpiNI yUkA 121 nIlI-bhANDa-patita zRgAla 196 mUrkha tArkika, naimittika, vaiyAkaraNa and vaidya 122 sarva-saMgrahe saMpattiH 197 mUrkha paNDita 2. Stories which derive form the yahhafa tradition and those with the theme of strIcaritra : No. 6, 9, 22, 41, 62, 63, 70, 84, 88, 91, 92, 101, 102, 106, 107, 143, 164, 181, 191, 236, 239. 3. Stories which derive from the FETHatifi fit tradition (the main strand of the vikramAditya cycle): No. 25, 26, 35, 52, 67, 80, 110, 111, 153-156, 164, 178, 220, 224, 230. 4. Stories which derive from the vetAlapaJcaviMzatikA tradition : No. 141, 153-156, 190, 206, 207, 208, 213. 5. LegendaryBhoja-caritraas found in theBhojaprabandhas of ballAla, rAjavallabha 9780 and in the Jain Prandhas also are interesting repositories of stories. bhoja and muJja, Bhoja's munificence and love of literature (vidvadgoSThI, samasyApUrti etc.), Bhoja and kAlidAsa etc. are the main themes. The stories deriving from this tradition : No. 43, 53, 72, 73, 139, 186, 232, 240. 6. There is a long tradition of popular legends connected with the famous epic and Puranic characters like the pANDavas, kauravas, kRSNa, rAma, viSNu, ziva, nArada etc. The following stories derive from that tradition: 22 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ No. 5, 11, 21, 27, 28, 49, 56, 76, 163. 7. Anecdotes Connected with Historical characters : No. 12 kumArapAla and hemacaMdra 165 vastupAlamaMtrI 92 kumArapAla 166 DAmaramaMtrI 95 zerasiMha pAtazAha and mAdhava 176 abhayamaMtrI 108 hemacaMdrAcArya 231 Muslim ruler (Sultan) of Ahmedabad. 8. It is but natural that numerous stories in the collection are such that they are specific to or known only from the Jain tradition. To point out just a few : No. 37 niyamapAlane nIlakaNTha-vipra-kathA 85 AcAre durgaMdhArAjJI-kathA 38 dAne bhImalA-vaNikkathA 138 dhanapAla-zobhana-caritra 39 satsaMge paTu-baTu-khaTu-kathA 162-163 madhurabhASaNe maNimatI-kathA; kaTu-bhASaNe 40 jJAne bhIma-vaNikkathA nAginI-kathA 78 chale AbhIraputrI-kathA 171 daivabale mahAbala-kathA 81 jinavANIzravaNe rauhiNeya-cora-kathA 183 niyama-pAlane kamala-zreSThi-kathA 9. The following stories are obviously from the oral tradition. Some of the we find in the folk-tales in the oral tradition of Gujarat. No. 17, 19, 24, 32, 34, 38, 41, 48, 50, 68, 71, 84, 113, 122, 123, 124, 139, 159, 168,170, 174, 218, 219, 222, 241. 10. Riddles and Proverbs: NO. 29, 30, 234, 235. Besides these No. 72, 219, 256 and 257 form a separate class. Comparativte Notes and Observations Story No. ___Theme : Parallels 5. kalikAla-svarUpe yudhiSThira-kathA Kaliyuga appearing before the pANDava putting the mixed dress of a brAhmaNa and a yavana, bhIma going in the eastem direction found a twelve-mouthed buffalow grazing and still remaining famished (= king exacting twelve types of taxes and still the royal treasury remaining empty), 3rf found in the sourthrn direction a cow itself sucking its new-born calf (C.= parents living on daughter's wealth), Tohre found in the eastern direction in a cage swans serving a crow (= noble persons serving a wicked king); Hada going in the northern direction found two lakes splashing their waters towards each other without allowing a drop to fall in the lake that lay between them (= supporting in-laws but neglecting family relatives of one's own side). Thereafter that stranger showed to ferfor a man with his boots tyed on his head and trying to fill six pitcher's by means of well-water drawn just-once with one pitcher only, but that one pitcher remaining empty, eventhough water of six pitchers were poured into it Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (= a wife dominating her husband and a father, who supported six sons, remaing uncared for by the latter). 6. The source may be chafa story no. 21. It occurs also in 71494's. kumArapAlapratibodha. 16. PIC1641. There is also the motif of getting the head cut with a saw at Varmasi to get some unfulfilled wish fulfilled in the nixt birth. See Hezcaleta DETTI, p. 355. 17. Possibly based on the story of querulous plot occuring as an illustra tive tale in ratnacUDa-rAsa (pp. 31-34). 21. The original source is the AraNyaka-parva of the mahAbhArata; one of the yakSaprazna answered by ferfor. 22. Yatafa, story 25. 24. The story is found also in afaransi, 140518-metai (1596 A.C.). For the version current in the present day oral tradition of Gujarat see gijubhAI, alcaldiz1, part-9, p. 2-3. Corresponding to the pompous, high-sounding agnivajrAgni there is the term raNabhaMjana and to AgavarajAla there is daLabhaMjana. 25. The snake lodged in the altruist king's stomach. 26. A stone-slab floating on water: offering as sacrifice a person with 32 auspicious marks; aquiring four magic powers from the dais called AkAzagAminI, bahurUpiNI, kAmitapradA and parakAyApravezinI. 27. stuat's Frien ell. It is given also by yupiict in the usyrityater and was also known earlier to Amradevasuri who has cited one of the verses from sucts confession (raho nAsti kSaNo nAsti etc.) (AkhyAnakamaNikozavRtti, p. 330, v. 27). 28. Afstalci-4469. 30. The sign language. 31. f40811. For another version see T49sta's fash4af9. 32. -if-. Corresponding to the miraculous goat whose presence protects from cold, in the stooy of the rogue autor there is magic blanket claimed to possess such a quality. See gefan's TURATCHET p. 259 262: alaFI T@ 37 Joco, p.80-81. 34. Thrusting one's head between a bull's horns to test the fancy whether it can get in. The story is currents in the present-day oral tradition of Gujarat, with regard to a foolish preson. 35. fallery meets 778711, Prant, Folfd and 37171. He greets the last. 41. From the folk-tale source. 24 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43. bhoja and gAMgA telI. See P. K. Gode 'The Story of king Bhoja and Gamga Teli in Sanskrit and its relation to a proverb current in Marathi language' ('Poona Orientalist', 10, 1-2, 61-68, 1945; also H. C. Bhayani 'Sodh ane Svadhyaya' (in Gujarati), 1965, 248-257 (reprinted in 377 kuLa, p. 91-98.) 43. This is based on fa, story no. 33. 45. Four magic finger-rings : sarvaviSApahAriNI, bhUtAdi doSApahAriNI, agnibhayApahAriNI, caurabhayApahAriNI. Compare the stories in the paMcadaMDa - kathA tradition, paMcadaMDachatrakathA in zubhazIla; the fifth story in Samla's siMhAsanabatrIsI and the note in the madhyakAlIna gujarAtI kathAkoza p. 357. 47. Compare the version we get in vIravajiya's candrazikharano rAsa ( madhyakAlIna kathAkoza, pp. 64-65.) 48. This story is current in the oral tradition of Gujarat. 49. dhanamahattva rAmakathA. rAma when going to live in the forest paid wisit to vasiSTha who just ignored him, but when he returned victorions was warmly welcomed by the latter. 50. The Silence Wager Motif. For information about some versions see ratnacUDa - rAsa, Introduction, p. 18. 52. bhartRhari kathA. 53. kAlidAsa and gaNikA. 56. sUrya and chAyA. 57. The Magic Bird-heart motif. See among others Indological Studies: I, p. 321-341. 63.fa Story 12. Adulteress asking a boon from us to blind her husband, who, hidden behind the image, says (as if spoken by the goddess) to feed him generously with Ghee. One earlier wersion is in ' doghaTTIvRtti on the upadezamAlA ( pp. 169-177 ). A later version is found in the caMdrazikharano rAsa, See madhyakAlIna gujarAtI kathA koza, p. 58-59. 67. The Birth of fashfa, subduing the ad, acquisition of kingship. Motifs (1): the Oedipus complex motif. King fas of 3 used to kill that one among his queens which became pregnant, fearing to be murdered by a new-borne son. One pregnant queen secretly escaped and gave birth to a son, who was named vikramAditya He became king of ujjayinI after fa's death, after subduing a al who used to kill every newly chosen king. (2) There is also the motif of understanding the meaning of vixen's cries. For the first see Bhayani, 'Some Ancient Indian Ver 25 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sions of Oedipus", Jainism and Prakrit, p. 151-161. The second motif is also used in paruft's MRH GRI-rem. See ZAIIA TRICT ihti, p. 302. 68. In the present-day oral tradition of Gujarat we have a similar story with the cow substituted for the doe. It is also known in a versified version which begins as follows: gAya re gAya, tuM morI mAya, nita nita DUMgare caravA jAya / carI karIne, pAchI vaLI, sAme maLiyA vAgha ne siMha // 69. A clever courtesan uses a trick to restore to the owner a precious gem which was deposited with a dishonest merchant who tried to defalcate it. 70. Taufufas. 72. Anecdotes about formerly illiterate poet Heart, HE etc. 73. The 44fufo relating to the verse Met 7984: etc. is known also from the k efia in the Jain Prabandhas. 80.GA 86. For several versions of the Impersonation motif see sil 21T11 31 phos, b. 114-120. 82. One of the earliest version we get in Haribhadra's 3469146. There are several later versions in the Jain tradition. We have also one version in the 10th story of data in the perfer, See Tawny and Penzer, vol. 7, p. 5 ff.; observations on other versions, p. 199 ff. 84. Ychwafa, story 35. 96. This has quite obviously the folk-tale character. 98. Anecdote current during the time of Hemavijaya, the author. 93. The cleverness motif of 'tit for tat' - or paying back in the same coin. ____For some versions see lokakathAnAM mULa ane kuLa, p. 158-159. 100. With the verse yoq-ur-CAT quia ant ! sA picchai tassa vayaNaM, jogI paNa nAhi-maMDalaM tIe / compare bhicchaaro pecchai NAhi-maMDalaM sA-vi tassa muhayaMdaM / j ai fac cua-Fa F.1371 factofa II (Emin ETH, P, EP) 102. Compare 4 startadt, story 19. It is the same as the story of the fif teenth night in the Arabian Nights : The woman who made her husband sift dust. According to Burton it is from the lost Sindabadanama. (Tawny and Penzer). 26 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106. Compare, Yuhafa, Story 14. LEICH 4, 9. Compare also the next story. 107. This is a late version of lAvaNyasundarI, the ninth story in bhoja's zRMgAramaMjarIkathA. 113. The ignorant rustics brand the imag-ema-narrator to cure him of sup posed possession by a ghost. Similar stories are current in the oral tradition of Gujarat. 129. The art of theiving. The clever thief, known also from the present-day oral tradition of Gujarat. 139. muMja and bhoja. Also in the bhojaprabandha and in the Jain Prabandhas. There was, it seems, an Old Gjuarati version of the story, besides those in Sanskrit. 110. Ef eite, For a detailed history see Tawny and Penzer, vol. 5, pp. 245ff. (The origin of the story of ghaTa and khapara.) 111. HEH. Tauf-y - H. 115. A sin committed rankles in the mind of the pious. Compare vihava-bala-vinaDiehi jAiM kIraMti jovvaNa-maeNa / vaya-pariNAme sariyA, tAI hiae khuDukkaMti // (pitcig, 34rig-aft, y. 84) kIraMti jAI jovvaNa-vaseNa aviyAriUNa kajjAiM / vaya-pariNAme saMbhariyAI (bhariyAI tAI?)hiyae khuDukkaMti // (TERATUITA, 802; THIAMIESIET, 33 ) 118. Several versions are known from Prakrit and Old Gujarati as the story of HIFI and H . See 782 CGI TERIT TEATRI, 204-205, p. 366. 119. For the motif of clever counsels, in the form of precious aphorisms, which are often bought (Types 910 A and B), see Thompson, Folktale, p. 163. The motif in which the trick that counteracts the vioeiation of the fifth advice is attested in the 40th story of the chTHA. 123. The story is current in the present-day oral tradition of Gujarat. 141. The riddle of complex family relationship. 143. The learned paNDita sent away to learn strIcaritra. 153. The Silent Princess. First emboxed tale: The Transposed Heads. 91146t's Hartott story no 6 presents a version. 154. Four suitors, one bride (the second tale). 155. Four creators, one girl. 156. Four fathers, one stes-offering. 159. Current in the present-day oral tradition of Gujarat. See Tita, atoaraf311, part 5, 10th story. 161-162 The sweet-tongued and bitter-tongued old women. The quarrel 27 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ among the Seasons. These are also given in the AUTHT Chel, p. 35-41; Introduction, p. 6. 163. Tohoto and Stua. 164. Firafa. Gla . From an oral folk-tale. The emboxed tale is a CCT. The foolish husnand divides the betel-roll into four and feeds his two bul locks thinking it to be a fodder-leaf. 170. A later version we get in the story of 376 in GTARTs 31as-FEITETS Try and at cita's 1467-74. See ehita Tri 91040191, p. 26-27, 154. 178. T. 186. Another version of No. 43. 190. The blind, the lame and the hunchback girl. 191. The motif of the wite throwing a big stone in the well to deceive the husband in believing that she has attempted to commit suicide occurs also in the 14th story of sUDAbahoterI. See madhyakAlIna gujarAtI kathAkoza, p. 63. Compare no. 22. 199. zaiva ascetic bharaTaka. This is the same as vinodakathA-saMgraha No. 18. 206. Taigh1. 207. 47696. 208. Tieger 220. vetAlabhaTTa. The same as siMhAsanadvAtriMzikA no. 29; siMhAsanabatrIzI no. 9. 224. FHETT-Gufifia no. 3 (invitation to the Sea-god) 230. uf917, afs . 231. Anecdote current during the time of Hemavijaya, the author. 232. Bhoja's generous appreciation of a poet. 236. From it's fast af. 238. The motif of three boons which ultimately result in the preservation of the status quo is current also in the presentday oral tradition of Gujarat. 240. Known also from the Jain Prabandha literature. 241. Current in the present-day oral tradition of Gujarat. A special type of riddle is to make out from a meaningless group of letters a verse each of the four feets of which begin with a letter of that word in order. With JP spoken by the illiterate alegre (No. 72) and the minister's daughter solving the riddle of riu (No. 94), compare farafat in the first story of the FETH1fifgroht. The incident of Bhoja's daughter ridiculing mAgha with the mango fruit derives from the mRladeva's story in the kathAsaritsAgara. 28 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Some stories are closely connected with proverbs: Words spoken by some character or in some key incident in the story become proverbial. But in the following cases it seems the story is manufactured because the common names of the proverb are turned there in into proper names of the characters. No. 219 216-443 HT3TB. No. 256 ja ae TR3 . ___The latter story is also given as an illustrative anecdote in vIravijaya's sfire-T TH: See Terita Torint elt21, p. 35, 354. The proverb is current in the present-day Gujarati. No. 257 - ofta. There are Medieval Gujarati poems with this title. But here fait and ofta are made into names of the characters of the story as in the case of cia and He in story no. 219 and ga and 36TR3 in story no. 256 note above. There are of course numerous stories in KR. which are better known than those which are commented upon here and several versions of which are known from the long narrative tradition. What has been said here is just illustrative. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Reference Works AkhyAnakamaNikoza-vRtti of AmedavasUri. upadezapada of haribhadrasUri.. upadezamAlA-doghaTTIvRtti of ratnaprabha. kathAkoza - bharatezvarabAhubali-vRtti of zubhazIlagaNi. kumArapAlapratibodha of somaprabha (saMpA. jinavijaya muni, punarmudrita 1995). gAhArayaNakosa (saMpA. a. bhojaka, na. zAha 1975). caMdrazikharano rAsa by vIravijaya. paJcazatI-prabodha/prabandha/sambandha of zubhazIlagaNi (saMpA. mRgendra muni). paJcAkhyAnaka to pUrNabhadra. bALavArtAo. gijubhAI (Second Edition 1989). madhyakAlIna gujarAtI kathAkoza - (saMpA. ha. bhAyANI 1991). ratnacUDa-rAsa (saMpA. ha. bhAyANI 1977). lokakathAnAM mULa ane kuLa (ha. bhAyANI 1990). vikramacaritra of zubhazIlagaNi. vinodakathAsaMgraha of rAjazekharasUri. vetAlapaJcaviMzatikA. zukasaptati. maNoramA - kahA of vardhamAnasUri (saMpA. rUpeMdrakumAra pagAriyA 1983) zRGgAramaJjarI - kathA of bhoja (saMpA. kalpalatA munazI 1959) zodha ane svAdhyAya (ha. bhAyANI 1965) siMhAsanabatrIsI zAmala bhaTTa (punarmudrita 1994-1996) sUDAbahoterI of zAmala bhaTTa (saMpA. sAkaralAla bulAkhIdAsa 1903) Folk-tale by Stith Thompson 1946. Indological Studies-I by H. C. Bhayani 1993. Jainism and Prakrit ed. N. N. Bhattacharyya 1994. Kathasaritsagara. Translated by Tawnly and Penzer. 1968 Reprint. Vikrama's Advhentuves. Trans. F. Edgerton. 1926 (= siMhAsanadvAtriMzikA of kSemaGkara). 30 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A Glossary of Rare and non-standard Sanskrit words of The Katha ratnakara of Meghvijayagni (1600 A.C.)* ahaphena 271 G aphINa Opium (Sanskritized back-fromation with popular etmology) ADaka 298 G. ADo haTha 'obstinate insistance or demancl ityaharaec atratya ucchAl 61 G. uchALavuM' 'to throw up' utphAlita 105 'taken a jump', G. ukALa 'effervescnce'. see phAla utpATay 223 G. upADavuM 'to lift ' uddhAraka 100, 112 G. udhAra 'purchsing on credit' upalakS 247 G. oLakhavuM 'to recognize' UrmikA 113 'ring' auciti 76 aucitya kakkara 948. kAMkaro 'pebble' kaGkaloha 153 'steel' kaccolaka 26 G. kacoLu '(glass) bowl' kaTola 281 (?) karapatra 87 G. karavata 'saw' kapATa 31 G. kamADa 'door' karkoTaka 265 G. kaMkoDA 'a kind of vegetable' kalye 114 G. kAle 'tomorrow' kAkatuNDa 9 'charcoal' kAJjika 34 G. kAMjI 'sour gruel' kAsara 276 (?) kuTumbinI 181 G. kaNabaNa 'peasant woman' kulharikA 157 G. kulera 'a preparation of wheat flour, molasses and ghee' kekarAkSa 220 'cross-eyed' koTTapAla 129 G. koTavALa 'town-guard' kSipracaTikA 265 G. khIcaDI 'a preparation of rice and pulse ( Sanskritized back formation with a popular etymlogy.) See khiccaDikA kSullikA 152 female disciple' khaTvA 59 C. khATa 'charpai' 31 H. C. Bhayani Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khadabada 220 G. khadabada 'boiling sound of the water in which rice etc. is being cooked' khATka 141 G. khaTakavuM 'to rankle' khAtikA 190, 299 8. khAI 'ditch ' khArikA 64 G. khAreka 'dry date' khiccaDikA 220 G. khIcaDI 'khicri' khoraka 26 'bowl' mantrI 103 G. gADI 'cart' galla 260 G. gAla 'cheek' gRhagodhaka 218 G. gharoLI 'house lizard' godhA 155 G. gho lizard, iguana'. grahila 243 G. gheluM 'mad, possessed' ghaTTa 148 G. ghATa 'a landing place, steps leading to the river water. ' gharaTTa 52 araghaTTa. G. raheMTa 'Persian wheel' ghara 90 G. ghaMTI 'grind-stone' caT 272 G. caDavuM 'to climb ' candrodaya 281 G. caMdaravo 'canopy' cArabI 65 ' some kind of dry fruit' cArulI 64 G. cAroLI 'a kind of dry fruit' cipaTAkSa 220 'having eyes with gummy secretion'. ( Compare G. cIpaDA) cipaTa 188 'flat-nosed'. G. capaTuM 'flatened, flat' cirbhaTI 147 G. cIbhaDI 'sort of cucumber' cUrimaka 55 285 8. cUramuM 'a sweet dish prepared by pulverizing baked wheat flour '. caityaparipATI 198 caitya pravADI 'taking a round of places of pilgrimage' choTana 32 G. choDavuM 'to untie' jaTita - zrRMkhala 31 'with the door chain attached (for closing the door ) ( G. sAMkaLa jaDIne) jAhaka 145 hedgehog' jotkAra 289 H. jokAra 'greeting' jhar 114 G. jhakhuM 'to treacle, drip, scatter' jhArI 'water-pot with snout' jhImiNI 206 name of a folk dance, the accompanying song and is metre. The word occurs as feiffer in Old Gujarati. It may be a forerunner of the Gindoli song current in the present-day Rajasthan. 32 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TallikA 209 G. TAla 'baldness' Dambha 9 G. DAma (Dambhyate, 139, dambhana 8) 'burning, cauterizing ' Dhauk 291, 293 'to bring to, to offer as present' turuSka 226 G. turka, tarakaDo 'A Muslim' dantadhAvana 146 G. dAtaNa karavuM 'cleansing the teeth' davaraka 157 G. doro, doraDI, doraDuM 'cord' 'rope' dAdha 133 G. dAgha 'burning' dhanika 84, 118, 126, 189, 273G. dhaNI 'husband, owner' ghATI 192, 248 G. dhADa 'decoity' dhautika 269 8. dhotiyuM 'loin cloth' nakra 23, 27, 60, 126 etc. G. nAka 'nose' ( Sanskritized) naTita 45 ' overwhelmed, effected' (Pk. naD) nirdhanikaM 293 G. nadhaNiyAtuM 'without an owner' (see dhanika ) niHzUka 141 'merciless' nIraGgI 205 ' veil' (DN. 4.31) paTakuTi 18 'tent' paTTakUla 298 G. paToLaM 'a silk sari prepared by the tie-dye technique' parpaTa 295 G. pApaDa 'thin cake of pulse' pastikA 65 G. pastA 'pistachio' pAtasAhi 126 G. pAtazAha, bAdazAha 'A Muslim ruler' pAparddhi 93 G. pAradhI 'hunting' pApavAn 289 G. pApI ' sinner' pAlanaka 267 G. pALaNuM 'cradle' pAlI 265 Sixteen different meanings are noted, a large part of which are from Gujarati puTa 58, 158 G. paDa 'fold, layer ' puttalaka 158, 260 G. pUtaLaM 'effigy', 'statue' puSpadantau 105 ' sun and moon' pUpikA 285 G. pUDI pRSTivAha 27 G. poThiyo 'bull as a beast of burden', 'pack-bull' peTI 200 G. peTI 'box' prasevaka 65 'pouch. Marathi pizavI 'hand-bag'. Pk. pasevaya prAtivezmika 528. pADozI 'neighbour' prArabdha 24 G. pAdharuM 'straight' prAbhRta 168 'gift' 33 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phAla 285 G. phALa 'jump' phullagalla 259 G. phulela gAla 'swollen cheeks' badAma 65 'almond' bappa 285 G. bApa lit. father' (term of endearing address to a male child) bITakaM 196, 256 G. bIDaM 'betel roll' buD 88 G. bUDavU bUciko 189 G. bUco 'crop-eared, earless' bhaGkikA 271 G. bhAMga 'bhang' bhaTTa 287 G. bhATa 'bard' bharaDaka 123 'a saiva monk' bharaTaka 224 bhATaka 86 G. bhADu 'rent' bhojanavAraka 235 bhojanavAra 'feast' (cf. G. jamaNavAra) maThikA 98 G. maDhI 'monastery, cell' maNikAraka 213 G. maNiyAra jeweller' mandAkSa 52, maMdAkSya 280 'shame'. Pk. maMtakkha (DN. 6.141) mahAgha 289 G. moMdhU mAndya 134, 152 G. maMdavADa 'sickness' (G. mAMduM 'sick') mArgaNa 75, 'asking, begging' (G. mAgaNuM) mudgala 251 G. mogala a Muslim ruling dynasty'. Here kind of spirit, like ghost, goblin etc.' muSTi-jaDita 153 G. mUTha jaDelI 'joined with hilt' moTa 112, 253 H. moDanA, G. maroDavU 'to turn, to wrench, to bend' yavanikA 274 'curtain' rakS 103, 204 G. rAkhaq 'to keep in reserve' rakSA (davarakarakSA) 211 G. rAkhaDI (thread tied as) amulet' rakSA 189 G. rAkha 'ashes' rajastrANa 9 "mosquito courtain' randhanakAri 289 G. rAMdhaNa 'female cook' rabbA G. rAba 'gruel' rAjapATI 20 G. rajavADI 'royal procession' rATi 289 G. rADa quarrel' riDDa G. rIkhavU 'to crawl' lapanazrI 245 G. lApazI 'a sweet dish prepared from wheat flour or groats' (Sanskritized back-fromation with popular etymology) vakSAraka 22G. vakhAra 'store room' ___ 34 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasA 126 G. bApA 'father' ( Sanskritized with a popular etmology ) vAgurika 146 G. vAgharI 'bird-catcher' vAtUlapUla 298 'a gust of strong wind ?' vAsinikA 236 'pouch', G. vAMsaLI 'a pouch for money etc. usually tied on the waist' vigop 110, 148, 281 'to harass, to publicly censure'. G. vagovavuM virUpa 181 G. burUM 'ili' vibhAta 122, 138 vahANuM 'morning' vIkSA 24 'understanding. grasping' vaikAlika 285 G. vALu, H. vyAlU 'evening meal' vyavahArI 274 G. vepArI 'trader' = vyAghuT H. bAhuranA 'to return' ( vyAjughoTa 11, 256) zaraTa 209, 210 G. saraDo 'chameleon' zuddhi 192 'news' zRGgArita 168 G. zaNagAryu 'decorated, adorned' zrIphala 284 G. zrIphaLa 'cocoanut' saGghATaka 163 G. saMghADo 'a company, a body' sajja 283 G. sAjuM 'restored to health after illness, recovered' saJcala 131 G. saMcaLa 'stirring, slow movement' satyApay 155, 253 'to prove truthful, to vouch' samargha 281 G. soMghuM 'cheap' sambhalA 52 vezyA 'unchaste woman' sarvarasaM 239 G. sabarasa 'salt' sAdi 152 'horseman' sAdhu 155, 247 G. zAha, H. sAhu 'merchant' sAraNI 63 G. sAraNa 'canal' sAhi 126 G. zAha 'A Muslim ruler' sUtrakaNTha 80 brAhmaNa sUtradhAra 124 G. suthAra 'carpenter' hakti 139 G. hAkyo 'challanged' haNDikA 190 G. hAMDI 'pot' hambhArava 141 G. bhAMbharavuM 'belowing' haragRha 121 smazAna hasantI 9 'a portable fire-place (G. sagaDI) 35 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM pariziSTam 'kathAratnAkaragranthAntargatAnAm prAkRtAdipadyAnAm akArAdisUciH / chAsI chamako chAMhaDI jaM kira vihiNA lihiyaM jayasirivaMchiyasuhae jalamajjhe macchapayaM jaha guNaThANaM nANaM jaha jaNaNI bAlANaM, jaha lohasilA akkhANa rasaNI kammANa guNaguNa aNNaM ramai nirikkhai aNNaM annaM ramai nirikkhai annaM rammai nirikkhai arathane Adara che aliyaM jaMpei jaNo avaloaNe sahassaM Adara etha apAra udaMrathI Ughasai kAni upabhuMjiraM na ANei ura aMtara vAhaNa kappAsahasAricchaDA kara kaMpAvara sira dhuNai kavaDANaM kelikulaM kahi kima kukkarasamavaDii kAlI kAThI kUtarA kAlo kaMbala ane kuMkuma kajjala kevaDo kukaTTha ane kuhADi koho pIiM paNAsei kyuM re vezyA bappaDI khAMDuM khetI khIcaDI gaMgAe nAvio naMdo giruA sahajai guNakarai guruNApi samaM hAsyaM gohu gorasa goraDI ghaNamUlaM vAvAro 155 49 57 271 17 67 128 276 54 31 9 292 34 5 71 jAikaliyaM na icchasi jAI vijjA rUvaM jiNa dina rAvaNa jiNa dIThe munimana cale jiNabhavaNabiMba jimauM nAgalA jisakA kAma tisekuM chAje jisI kaNaka tisyau roTalo 150 276 276 277 28 70 143 277 219 225 208 276 222 ghari sUrA maDhi paMDiA 138 ghArI ghevarI ghIarasa 276 dhaNamiva citaM dhammaM cuDo camarI cundaDI 276 dhaNamiva citai dhammaM 1. idamatra jJeyam-atranirdiSTapRSThAGka saGkhyAmadhye oka - dvi- hAnivRddhirapi sambhAvyate / kuhahiNaM je kulIna ke kAMNa jasa lagai sahAvaDA jo kuNai hiaM kajjaM DibhANaravo taM cariaM daTThU tAvaiaM cia jaMyaha tikkama tiya navi tiNi mukhi avAja tucchAvi ramaNIjAI tuha jaNao maha piuNo tehija akSara teja paya dANaM sohaggakaraM daiva vilaggo jehane 277 236 268 12 221 88 172 247 286 273 204 174 149 191 27 223 239 56 140 284 128 249 135 250 241 26 76 254 191 245 52 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 165 217 140 276 186 205 288 185 147 88 241 262 250 284 83 44 216 301 72 45 256 276 281 171 241 217 na dharaNI dharaNIdharasyu navi taM kuNai amitto navi mArIyeM nahapAraM jalahijala nANaM niyamaggahaNaM nAteM neha na hoya nAvI setaMbara sonAra niajaNathI bAhira niadeso niaveso nimmahiyasayalahIlaM paMDitasarasI goThaDI pajjalio vihu paNDitasarasI goThaDI paNNasuvaNNa rayaNa pannamavalaMbiaM taha paraloevi hu suranara pahilu mANasa dIsaj pAvaM kammaM vihiaM pAvayaNI dhammakahI pAsA vesA asijala piuNo lacchI bhaiNI piyaM mahilAmuhakamalaM balihArI usa mittakI balihArI kaviaNataNI balihArI kaviaNataNI balihArI paMDitataNI bAi baMbhaNa bArahaTa bAlaka baMbhaNa bArahaTa bhUkha bhalappaNa bhAvatuM majjha maNaM gahiUNaM mahiyalimAhi bhamaMtaDAM mahilAkUDacarittaM baMbha mA vahau koi gavvaM mATho dhorI ThoTha guru mATho dhorI ThoTha guru mATho dhorI ThoTha gurU mukhamaMDaNa sAcuM meru tiNaMva dharaNI rAgabApa khuMkhAra bhaNijeM lUNA dhUNA kumANasaM leheNAkI jaDa mAMgaNA vakkhANe rAyaAtthANe vacanacchalio balirAya vaDapaNi pUta pUtamani vANIvihuNo vANIo vijjAmUlaM viNao vijjo rAyA maMtI, viraho vasaMtamAso viraho vasaMtamAso viSa bAli raMDApaNaM visaharakhaMDa khaMDahAlAhala vihalaM jo avalaMba saMtehiM asaMtehiM parassa satI re satI ama ghara savvagahANaM pabhavo sasi na kiu nikalaMka sA picchai tassa vayaNaM sAta samudra lIlA tara sApaNiDAINiyamuhA sAhasiyAM lacchI milai sihalaMkaharI gaihaMsahaharI sIlaM uttamavittaM sIlaM dhammanihANaM sIlaM dhammanihANaM saM AjakAli disau na huM jogI jA gi acchauM he chAye ! vada re'tamaH 184 141 125 226 62 196 128 284 19 28 263 216 277 214 277 128 196 31 196 128 25 228 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vardhamAna je. mU. pU. saMgha katAragAma daravAjA vi. saM. 2042mAM pU. A. bha. zrI OMkArasUrIzvarajI mahArAjAnA pAvana pagalAM sUrata katAragAma daravAjA vistAramAM thayA tyAre ahIM zrAvakonA gharo bahu thoDAM hatAM. pU. A. bha. zrInA sAMnidhyamAM zrI vardhamAna zvetAMbara mUrtipUjaka saMghanI sthApanA thai. ane pUjya AcArya bhagavaMtazrInI preraNA ane mArgadarzana maLatAM dhAtunA bhagavAnane ane 2047mAM pASANanA zrI mahAvIrasvAmi prabhune saMdhanA jinAlayamAM birAjamAna karavA bhAgyazALI banyA. vi. saM. 2043mAM A. bha. zrI vijayabhadrasUri pAThazALAnI sthApanA thaI. A pAThazALA sAthe vAva nivAsI dozI rIkhavacaMda tribhovanadAsa parivAranuM nAma joDavAmAM AvyuM che. upAzraya nirmANano lAbha paNa dozI rIkhavacaMda tribhovanadAsa parivAra taraphathI sva. dozI choTAlAla rIkhavacaMdabhAinA zreyArthe levAmAM Avyo che. pUjyazrInA samagra samudAyano AmArA zrIsaMgha upara haMmezA vAtsalyabhAva varSo rahyo che. pU. A. bha. zrI araviMdasUri ma.sA. ane pU. A. bha. zrI yazovijayasUri ma.sA. e vi. saM. 2051mAM pU. A. bha. zrI municandrasUri ma.sA.ne (tyAre paMnyAsa) ane vi.saM. 2053mAM pU. munizrI mokSezavijayajI ma. ane pU. munizrI kalpajJavijayajI ma. sA.ne paryuSaNanI ArAdhanA karavA mokalatAM zrIsaMghamAM ArAdhanA ullAsabhera thayela. - pUjya AcArya bhagavaMtazrInI divyaAzISanA baLe amAro zrIsaMgha satata vikAsa karI rahyo che. aneka gAmomAMthI AvIne vaselA zrAvako eka rAge ArAdhanA karI rahyA che. upAzrayanI jagyA nAnI paDatI hovAthI pU. gurudevonI preraNAthI ame vizALa jagyA levA bhAgyazALI banyA chIe. prastuta graMthanA prakAzanano lAbha amane ApavA mATe pUjyazrInA ame RNI chIe. amArA zrIsaMghanA sthApanA bAda prathama paryuSaNaparvanI ArAdhanApU.mu.zrI jayAnaMdavijayajI ma.sA. e karAvI che. TrasTI gaNa zrI vardhamAna je. mU. pU. saMgha katAragAma daravAjA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 21 m 15 viSayAnukramaH kathAkramAGka viSaya patrAGka prakAzakIya maMpAdakiya pramnAvanA FOREWORD pariziSTa - 1 granthagataprAkRtAtha padyasUci 36 kathAkramAGka viSaya patrAGka kathAkramAGka viSaya patrAGka 1-25 1 taraGgaH prathamaH 30. maitrIviSaye surUpa-rUpasenakathA maGgalAcaraNam 31. upadezamahimAyAM yogitrayakathA 1. dharmadRDhatAyAM zrIdhanapAlapaNDitakathA 4 32. vizvAsatyAge zreSThikathA 2. samyaktvadRDhatAyAM zrIzreNikakathA 33. kAmaviDambanAyAM kuberadattakathA 3. bhAgye uddhavakathA 34. vimRzyakaraNe mUrkhakathA 4. tatkAlamatau daNDikathA 35. AzAprAdhAnye vikramakathA 5. kalikAlasvarUpe zrIyudhiSThirakathA 36. matsare baTukathA 6. strIcaritre zreSThinIkathA 37. niyamapAlane nIlakaNThakathA 7. vairagrahaNe amarasundarIkathA 38. dAne bhImalAvaNikkathA 8. duSTacintane vinItAsapatnIkathA 39. satsaGge paTu-baTu-khaTu kathA 9. strIcaritrodvigna-jitazatrukathA 40. jJAne bhImavaNikkathA 10. niyamapAlane zrIkaraNakathA 17 41. strIcaritre vAsavayogikathA 11. mitramatikauzalye zrIdharakathA 42. mUrkhatve devazarmAkathA 12. zAstrAbhyAse zrIhemacandrAcAryakathA 43. daivA'nukulye rANikatailikakathA 13. dAnaviSaye zrIbhojakathA 44. anucitakArye nRpa-kapikathA 14. zIlapAlane zIlavatIkathA 45. sattve caturmitrakathA 15. duSTacintane viprakathA 46. dyUte purandarakathA 16. kauzalyena zIlapAlane zIlavatIkathA 23 47. lobhe sAgarazreSThikathA 17. kalikalAviSaye soDhIkathA 48. dhanamahattve gheghA-meghAkathA 18. matikauzalye mantrikathA 49-75 3 tRtIyastaraGgaH 68-101 19. strIparAbhave gaGgadattakathA 49. dhanamahattve zrIrAmakathA 68 20. dAne aGkarAjakathA 50. mUrkhatve khetA-khImAkathA 21. satyavacane zrIyudhiSThirakathA 51. lobhe sAdhavaviprakathA 22. strIcaritre mukundakathA 52. vairAgye zrIbhartRharikathA 23. mitradrohe zRgAlakathA 53. vezyAtyAge kavi kAlidAsakathA 24. mativiSaye zRgAlakathA 54. mUrkhatve bharamakathA 25. marmakathane sarpakathA 55. sapatnImAtsarye gaGgAdevIkathA 26-48 2 taraGgaH dvitIyaH 35-67 56. kavikalAyAM nIlakaNThakathA 26. sattvaviSaye dharanRpakathA 57. lobhavi'mbanAyAM kuTTinIkathA 27. satyavacane draupadIkathA 58. matikauzalye kamalAdharakathA 79 28. kalikAlaviSaye bhUdharakathA 37 59. bhagne citte na prIti: ityarthe sarpa-viprakathA80 29. rAtrau mantraNAtyAge vararucikathA 60. lobhe lohArgalavezyAkathA mSWW000 6 . 35 77 81 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 97 98 139 kathAkramAGka viSaya patrAGka 61. caurakalAyAM siddhisuta-muzalakathA 62. strIcaritre guNinIkathA 63. matikauzalye cakrapANikathA 64. zIle guNasundarIkathA 65. jAtirAge mUSikAkathA 66. satsaGgalAbhe mitradattakathA 67. sAhase vikramAdityakathA 68. asatyatyAge mRgI-mRgayukathA 69. matikauzalye smarasundarIkathA 70. bhAgye gajarAjakathA 71. bhAgye rAGkAzreSThikathA 72. bhAgye kavikAlidAsakathA 73. avasarocitavacane zrIbhojakathA 74. mAyAviSaye kAkIkathA 75. matikauzalye vasudattakathA 100 76-101 4 caturthastaraGgaH 102-129 76. vairivizvAsatyAge kAka-ghUkakathA 102 77. kumitrasevA tyAge ghUka-haMsakathA 102 78. kapaTe AbhIrIkathA 103 79. niyamapAlane karaNakathA 104 80. dayAyAM zrIvikramakathA 105 81. jinavANIzravaNe rauhiNeyacorakathA 106 82. vinaye zrIzreNikakathA 108 83. anyAye haMsa-kAkasAkSikathA 110 84. strIcaritre gaGgAkathA 111 85. AcAre durgandhArAjJIkathA 112 86. kRpaNatAyAM saGkalakathA 113 87. dharmapatnI priyAkathA 114 88. strIcaritre gaNAvalIkathA 89. strIviyoge purandarakathA 117 90. kusaGgatyAge haMsakathA 118 91. marmakathane puNyasArakathA 92. strIcaritre kumArapAlakathA 120 93. dhUrtatAyAM dhUsarakathA 94. matikauzalye prItimatIkathA 95. upadezadAne paNDitakathA 123 96. vijJAnakalAyAM manorathakathA 124 97. lobhe vAsudevakathA 124 98. pitRdoSe mAdhavakathA 125 kathAkramAGka viSaya patrAGka 99. pUrvajadoSe candanAkathA 126 100. jIvatAM kalyANe bhAnumantrikathA 127 101. atulazaktau nApita-mAlikastrIkathA 128 102-126 5 paJcamastaraGgaH 130-151 102. strIcaritre nandarIkathA 130 103. kusaGge yUkA-matkuNakathA 130 104. sAhase dhanazrIkathA 131 105. lobhe viprakathA 132 106. strIvizvAsatyAge dAminIkathA 107. strIrAgatyAge premavatIkathA 134 108. uttarapradAnakauzalye zrIhemacandrAcAryakathA135 109. avasarocitabhASaNe bhUkuNDakathA 136 110. duSTebhyaH devabhaye kharpara caurakathA 111. sAhase zrIvikramAdityakathA 138 112. cAturye karINIkathA 113. mUryopadeza tyAge kezavakathA 139 114. mUryopadezatyAge suranAthakathA 140 115. nirdhvaMsapariNAme dAmodarakathA 141 116. atilobhe siddhivRddhAkathA 142 117. dhanamahimAyAM kusumazrIkathA 142 118. dhRtiviSaye dambhamantrikathA 143 119. rUpavatInAM duSTebhyo bhaye rUpasenAkathA 145 120. strINAM rahasyA'kathane vizAlakathA 146 121. svavarga tyAge zRgAlakathA 122. sarvasaGgrahaguNe suradattakathA 148 123. nirdhane dhanamAhatmye snehAbhAve candanazrIkathA 148 124. strImatikaraNe mantharakaulikakathA 149 125. kRtajJa-kRtaghna viSaye zvA-caurakathA 150 126. maune tApasatrayakathA 151 127-150 6 taraGgaH 152-174 127. dambhakauzalye dharaNakathA 152 128. kapaTakauzalye kalalakathA 153 129. cauryakalAyAM caturakathA 154 130. andhavizvAse priyaGgakathA 155 131. satyottare vaiSNavIkathA 156 132. kauzalye saraNakathA 157 133. vaJcanakauzalye bhImabhANDakathA 158 134. buddhikauzalye vRddhAkathA 159 40 147 115 119 121 3 3 3 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAkramAGka viSaya 135. kauzalye vidurakIrakathA 136. mUrkhavizvAse bhUpavAnarakathA 137. paropakAre sambharacaurakathA 138. satsaGge dhanapAla zebhanakathA 139. rAjyalobhe muJjabhojakathA 140. strINAM rahasyA kathane zeSanAgakathA 141. matikauzalye matizekharakathA 142. bhAgye sAraGgakathA 143. strIcaritre hariNokathA 144. andhavizvAse 500 andhakathA 145. cAtuyeM kUraNakathA 146. nIcopakAre haMsamUSakakathA - 7 saptamaH taraGgaH 151. ajJAnakriyAtyAge devasIkathA 152. mUrkhatve mUraNakathA 153. kauzalye ekAkathA 154. kauzalye dvitIyA kathA 155. kauzalye tRtIyA kathA 156. kauzalye caturthIkathA 157. dAne zrIvikramakathA 158. puNyamahattve candrazreSThikathA 159. dhUrtatve garuDadharaNakathA 160. paradrohe kalazIkathA 161. madhurabhASaNe maNimatIkathA 162. kaTubhASAyAM nAgiNIkathA 163. vinaye arjunabhillakathA 164. strIcaritre zrIvikramapatnIkathA 165. bhAgye zrIvastupAlamantrikathA 166. vacanakauzalye zrIDAmarakathA patrAGga 167 168 169 170 170 147. upadravamayasthAnatyAge bheka-makarakathA 171 172 148. buddhikauzalye zazakakathA 149. kugurutyAge siMhabhRgAlakathA 150. jinabhaktau jinadatta zreSThikathA 172 173 160 161 161 162 164 165 166 175 175 176 177 178 179 179 180 1.80 181 182 184 184 186 187 188 167. zyAmamastakAnAmavizvAse kesarikathA 189 190 168. bhAgye suradAsakathA 169. anukaraNe saraTarAsabhakathA 170. durdeve puSpavatIkathA 191 191 192 171. daivabale mahAbalakathA 172. vidhibale candrazreSThikathA 194 41 173. paradrohatyAge sukhamAkathA 174. zIle vAsInIkathA 175. viparitasambandhe azoka zrIkathA 176-8 aSTamaH taraGgaH 197-226 176. vaJcane abhayamantri kAmapatAkAkathA 197 177. snAne govindakathA 198 178. dAne zrIvikramAdityakathA 199 179. zIle rUpazrIkathA 200 180 satye mRgAGganRpakathA 201 181. mUrkhatve savalasUtradhArakathA 203 182. svArthe surUpAkathA 204 205 209 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 225 226 183. niyame kamala zreSThikathA 184. lokAnugatikatve mukundakathA 185. kalahe tApasakathA 186. matikauzalye zrIbhojakathA 187. bhAgye sudarzanakathA 188. sukate naradatta zreSThikathA 189. guNajJatAyAM nandakathA 190. bhAgye andhAdikathA 191. vairAgye candracUDakathA 192. subhASite zrIkaNThakathA 193. rAge kamalazrI vasubhUtikathA 194. kSamAyAM yugandharamunikathA 195. duSTacintane dhanazrIkathA 196. vyavahAravaikalye viprakathA 197. vyavahArAkauzalye brAhmaNakathA 198. abhyAsaprAdhAnye kanakasenAkathA 199. mUrkhatve bharaTakakathA 200 kRtaghnatAyAM suvarNakArakathA 201. bhAgye dAmodarakathA 202-225 9 navamaH taraGgaH 202. strIparAbhave vaijIkathA 203. vizvAsaghAtatyAge zAradAnandanakathA 204. kapaTe zekharasuvarNakArakathA 205. hayaparIkSAjJAne rupacandrakathA 206. bhAjanajJAne rUpasenakathA 207. zayanavijJAne candrasenakathA 208. manuSyaguNajJAne guNaratnakathA 209. dharmodyame mitratrayakathA 194 195 196 228-256 228 229 231 231 232 233 233 234 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 kathAkramAGka viSaya patrAGka kathAkramAGka viSaya patrAGka 210. mitramatikauzalye khemAkathA 235 235. 3 prazAnAM samAnottare zArdUlakathA 266 211. vidhilekhe vipraputrIkathA 236 236. nyAyanaipuNye ratnasArakathA 267 212. matikauzalye mantrikathA 237 237. dharmamahattve sarUpAkathA 268 213. buddhikauzalye laghUkakathA 238 238. abhAgye brAhmaNaparivArakathA 269 214. zIlapAlane zrIvijaya 239. saGgaprAdhAnye prajApAlakathA 270 vijayAkathA (padya) 240 240. pANDitye sarasvatIkuTumbakathA 272 215. buddhicAturye vRddhamantrikathA .243 | 241. bAlacAturye sumatikathA 274 216. niyamapAlane kSemalAkathA 245 242. abhayamantrikArita zveta zyAmacaityakathA274 217. durbhAgye sarpa-gaja-''kheTaka-zRgAlakathA246 243. nispRhatve siddhasenasUri-vikramakathA 275 218. matikauzalye cANDAlaputrakathA 247 244. kaitave madirAvezyAkathA 279 219. buddhikauzalye mitrakathA 247 | 245. kalAkauzale dharmazAkunikakathA 220. vacanapAlane vetAlabhaTTakathA 249 246. puNyaprabhAve zrIbhImanRpakathA 282 221. kugurutyAge mUrkhadvijakathA 250 247. satsaGge kurucANDAlakathA / 222. satkArye vilambatyAge kuNDalazreSThikathA251 248. bAlahaThe sumatimantrikathA 284 223. jAtisvabhAve zobhana zreSThikathA 253 249. dhanabale mUSakakathA 285 224. audArye zrIvikramAdityakathA 254 250. snehe johaNakathA 286 225. vicakSaNatAyAM bhImamantripatnIkathA 255 251. mana:pariNAme ghRta-carmavyApArikathA288 226- 10 dazamastaraGgaH 257 252. vacagamAdhurye vaikuNThajyotiSikathA 290 226. prathamA mUrkhakathA 253. zIlapAlane sarUpAkathA 257 291 227. dvitIyA mUrkhakathA 254. zIlamAhAtmye sAdhusaMgrAmakathA 292 258 228. tRtIyA mUrkhakathA 255. paropakAre zrIvikramAdityakathA 293 258 229. caturthI mUrkhakathA 256. mUrkhaceSTite khemAkuTumbIkathA 259 295 230. pratijJApAlane zrIvikramAdityakathA 260 257. niyativiSaye bhAvinI-karmarekhakathA297 231. sadbuddhau laghuka-mahimandakathA / 262 258. zIlamahattve zrIsItAtIkathA 299 232. kavikalayAM ravicandrakathA 263 granthakRtprazastiH 233. mantrazaktau caTuvaNikkathA pariziSTa - 2 viziSTa dhAtu-zabdAdInAM sUciH 307 234. 15 prazrAnAMmekaivottare phulaDIkathA 265 | pariziSTa - 3 granthagatavizeSanAmnAM sUciH 319 283 301 264 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||aiN namaH // ||shriishNkheshvrpaarshvnaathaaynmH // ||sdgurudevshriibhdr-vilaas-AUMkaar-arviNd-yshovijysuuribhyo namaH // zrImad hemavijaya-gaNivara-racitaH zrIkathAratnAkaraH jayati rajaniratna-sthAnaratnAratna-dyutiparaparabhAgaM jyotiruddyotitA''zam / karatalanihitevA'zeSavizvavyavasthA samajani samavRtteoginAM yatprasatteH // 1 // tridazapatipurandhrIdhoraNIgItakIrti-rbhavatu subhagamUrtistraizaleyaH zriye vaH / vividharasarahasyA prAdurAsItkathAnAM, tatiraghahatirabdhervIcivIthIva yasmAt // 2 // [mAlinIvRttam] zrI gautamasvAmimukhA gaNezAH, yacchantu vaH zaM zaminAmadhIzAH / asthAtkathAsvarhadudIritAsu, yeSAM mano'lIva mRNAlinISu // 3 // [indravajrA] mAtarbhArati! mAmananyazaraNaM kAruNyakelispRzA / pazya premadRzA sudhaughasadRzA kUrmIva sauvArbhakam / yanmUrddhA subhagIkRtastava dRzAM dakSaiH kaTAkSekSitaistairevAtizayena kovidakulAlaGkArahIrAyate // 4 // [zArdUlavikrIDitam] vAcAmadhIzvari ! karaM kuru tAvakaM manmaulau bhavaccaraNareNukaNaiH sacitre (pvitre)| -etAH kathAH kathayataH pariSat pramodAnniryAnti yanmama mukhAdvacasAM vilAsAH // 5 // _ [vasantatilakA] vizvavizvasarasIruhasUryA-ste jayanti guravo guNidhuryAH / yAnapAtramiva jADyapayodheH, 'pAramApamahamApya yaduktim // 6 // te santu santo mayi dhImatAM mahA-hAsyAspade dattadRzaH kaNIyasi / sUryAMzubhiH padma ivAlinAM nRNAM: sevyaH kaNIyAnapi yairurIkRtaH // 7 // dadmaH paropakRtikarmasu karmaThAnAM, pAdAravindamiha mUrddhani sajjanAnAm / ye prINayanti bhuvanAni vacovilAsai-rvArAmbharairjaladharA iva kAnanAni // 8 // [vasantatilakA] 1. AHRI pramodAnni mu. // 2. ARSI guNa dhuryAH mu. // 3. RHASI pAramApamahamAzu yadUkteH mu.|| 4. RS| santaH zrutazAlino -HA mu.|| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite asmAbhiraJjaliralaM khalu durjanebhyastebhyaH kRtaH paravikatthanakovidebhyaH / yeSAmadhAd guNalavopi na vAsamaGge'nAptAvakAza iva doSacayairniruddhe // 9 // lolaiH khalaiH skhalitamapyudayaprayAtaiH kiM sadbhirAdRtamidaM na hi zAstraratnam ? / kiM zoSyamANamapi no vaDavAnalena vArAnnidhiM nayati vRddhimanuSNarociH // 10 // tatpravarttakanivarttakavArttA - bandhabandhuramahaM vidadhAmi I vAGmayaM rasamayaM samasabhyalokakokakulakokavayasyam // 11 // kvacitpravRttiM kvacidapravRttiM zRNvantu caitAsu kathAsu sabhyAH | sthitiH zrutApi dvividhA vizuddhA - 'vizuddhayoH kiM na pathoH zivAya ? // 12 // gItAGganAkanakasUktikathA'zanAni SaT zobhanAni vibudhA'vibudheSvamUni / vAllabhyameSu samupaiti samaM sameSAM yaccittavRttiralinIva saroruheSu // 13 // kathAratnAkaraM kurve kathAratnaughabandhuram 1 AdIyante satAM stomai - ratnAnIva yataH kathAH 11 28 11 kathAratnAkaro bhAvI, samIcIno'yamatra yat / doSAkarakaraiH spRzya-mAnaH saundaryameSyati // 15 || kutrApyetAsu pAThe syA- dvisaMvAda: kathAsu cet / na doSastanmadIyo yad yathA''karNitakAriNi // 16 // 3 zrutAH kAzcit kAzcit svamatiracitAzcitraracanAH / cayA''kIrNAH kAzcit punaradhigatAH zAstranidhitaH / nibadhyante nAnAvidharasakathAH kautukavazA dimAH sabhyasvAntasthitisurasaricchaGkarazirAH // 17 // [ zikhariNI] cedvairAgyataraGgaraGganiratizcetsUktimuktAspRhA / cecchRGgAramurArisaGgamarucizceccAturivAridhIH / cedAzcaryakathAprathAmRtadhRtizcedvaktRtAzrIrati stadyatnena niSevyatAM kila kathAratnAkaro'yaM janAH // 18 // zriye'stu zrImahAvIraH kAmitArthasuradrumaH / yadgIrgaurIva gaurAGgI jajJe sarvajJaharSakRt // iha hi sakalakalyANakAraNaM sarvajJopajJa eva dharma:, yataH - 1. HRS I pAThaiH A mu. // 2. doSastanmadIyo yadyathA RS // 3 zrutAH kAzcillokAt sva-para viSayA citraracanA ca yAkIrNA: SRH II 4. RHSI cAturIcArudhI: mu. // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 1/maGgalAcaraNam dhanado dhanamicchUnAM, kAmadaH sarvakAminAM / dharma evApavargasya, pAramparyeNa sAdhakaH // 20 // [dharmabindau 1/2] dharmAdeva madAndhasindhuraghaTAsaGghaTTisampattayo, dharmAdeva mRgAGkamaNDalagalatpIyUSapuNyaM yshH| dharmAdeva kalAkalApakalanA lIlAvatIsaGgamo, dharmAdeva samastazastasubhagasvargA'pavargodayaH // 21 // dAnaM ca zIlaM ca tapazca bhAvo, dharmazcaturddhati jinairavAdi / / caturgatiprasthitirodhayodhaH, satAmazaqa nirapAya eSaH // 22 // caturvidho'pyeSa samyagArAdhito dharmo'vazyameva zivasukhaM vidhatte, yataH dAnaM supAtre vizadaM ca zIlaM, tapo vicitraM zubhabhAvanA ca / bhavArNavottAraNayAnapAtraM, dharmazcaturddhA munayo vadanti // 23 // sa ca samyak samyaktvamUla evA'tulakalyANakalitasArvabhaumasvargApavargazriyaM vizrANayati / yata:mUlaM dharmataroH, sthUlaM, samyaktvaM jagade jinaiH |nR-dev-shivsmpttiH, patra-puSpa-phalAni ca / / 24 // tena svargApavargAdyanargalasukhakAMkSibhirbhavyaistatra prapaJcitaprauDhaprayatnairbhAvyamiti, tacca samyaktvaM devagurudharmasamyagzraddhAnarUpaM, yata:yA deve devatAbuddhi-gurau ca gurutAmatiH / dharme ca dharmadhI: zuddhA, samyaktvamidamucyate // 25 // devAdilakSaNaM cedaM - sarvajJo jitarAgAdi-doSastrailokyapUjitaH / yathAsthitArthavAdI ca, devo'rhan paramezvaraH // 26 // mahAvratadharA dhIrA bhaikSyamAtropajIvinaH / sAmAyikasthA dharmopadezakA guravo matAH // 27 // durgatiprapatatprANi-dhAraNAddharma ucyate / saMyamAdirdazavidhaH, sarvajJokto vimuktaye // 28 // [yogazAstre 2/2,4,8,11] ityetatsamyaktvena vikalaMsakalamapi sukRtakalAkalApakauzalaMpalAlapUlAyate / yata:dhyAnaM duHkhanidhAnameva tapasAM santApamAnaM phalaM, svAdhyAyo'pi hi vandhya eva kudhiyAM te'bhigrahAH kugrahAH / azlIlA khalu dAnazIlatulanA tIrthAdiyAtrA vRthA, samyaktvena vihInamanyadapi yattatsarvamantargaDu // 29 // [zArdUlavikrIDitam] kiJcaitanmuhUrttamAtramapi svIkRtamanantaduHkhavyAlolakallolamAlAkarAlasaMsArArNavapAraM prANiparamparAM prApayati yataH antamuhUrtamapi yaH samupAsya jantuH, samyaktvaratnamamalaM vijahAti sadyaH / bambhramyate bhavapathe suciraM na so'pi, tadvibhratazcirataraM kimudIrayAmaH // 30 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 1 // taraGgaH prathamaH // // 1 // dharmadRDhatAyAM zrI dhanapAlapaNDitakathA // tenaitad durantaduritakAriduritaprazaMsAdyanekadUSaNairadUSitameva jIvitA'vadhi svIkaraNIyaM, dhanapAlapaNDitavat, tatkathA yathA na zuddhasiddhAntaviruddhavAkyaM, prANapraNAze'pi vadanti santaH / jJAtvApi bhUpAdbhayamujjagAra, yathA na dhImAn dhanapAlavipraH // 1 // laghukAzmIrA'paranAmadhAriNi dhArAnagare nyAyamArgA'karAlamarAlabAlAmbhojaH zrIbhojaH prajAM pAlayati / asti ca paramArhacchiroratnadhurINaH sakalazAstrapArINaH zrIdhanapAlapaNDitaH purohitaH, anyadA dhanapAlAdyanekakavikulakalitaH prabhUtabhUpAlaparivAritaH zrIbhojo mRgayArthamaraNye bhramanekAM saga mRgIM nividhyA'parasmin pArzve patitaM svaM zaraM nirIkSya jAtasvadorbalaprabalagarvaH kavirAjakavimuddizyeti padadvayIM pratipAditavAn / yathA " kiM kAraNaM tu kavirAja ! mRgA yadete / vyomnyutpatanti vilikhanti bhuvaM varAhA: ? / " so'pi ca rAjacittacamatkAri cakArottarArddha "deva! tvadastracakitAH zrayituM svajAti-meke mRgAGkamRgamAdivarAhamanye" // 2 // etaccAturIcamatkRtacittaH zrIbhojo dhanapAlamiti smAha, "he vidvan ! varNaya madbhujAbalaM " dhanapAlo'pi jinavacanaraJjitamanAH kRtapApaprazaMsApratyAkhyAno rAjabhayamavajJAya dhanakuTumbamamatvaM ca vimucyetyUce, yathA " rasAtalaM yAtu tadatra pauruSaM, 'kunItireSA zaraNo hyadoSavAn / nihanyate yadbalinApi durbalo, hahA mahAkaSTamarAjakaM jagat" // 3 // idaM kAvyamAkarNya rAjA dadhyau - aho madbhujAbalavarNanaM tu dUre'stu, arAjakaM jagaditi padenAhaM sannapyanena durAtmanA svAmidrohiNA cA'san kRtaH, iti kruddho dhanapAlajihvAchedanaM manasi nidhAya gUDhakopaH pazcAdvalamAnaH svakAritasarastIramAgataH zrIbhojaH sarovarNanAya kavirAjamAha, so'pi varNitavAn / yathA "haMsairlabdhaprazaMsaistaralitakamalaiH rnI rairantargabhIraizcaTulabakakulagrAsalInaizca pAlIrUDhadrumAlItalasukhazayitastrIpraNItaizca rbhAti prakrIDanAbhiH kSitipa! tava calaccakravAkastaTAkaH 11 8 11 tadanu sarovarNanAya rAjJA prokto dhanapAlaH prAha, yathA " eSA taTAkamiSato varadAnazAlA, matsyAdayo rasavatIpraguNA babhUvuH / pAtrANi yatra baka-sArasa-cakravAkAH, puNyaM kiyadbhavati tatra vayaM na vidmaH " // 5 // 1 AHRSI ca-mu. // 2 kvanIti0 iti prabhAvakacaritre pR. 143, yogazAstravRttau 2 / 24 // prAptaraGgaistaraGgaimInaiH / gItai ?? Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 1/kathA 1 idamAkarNya dhanapAlanetraniSkAsanaM manasi nizcityAntarnihitaroSo rAjA puraM pratyacAlIt, mArge gacchan yajJamaNDape yajJastambhe baddhAnAM chAgAnAM giraM nizamya rAjA kavirAjamityUce, "bhoH kiM vadantyamI?" sa prAha "asmAn ghnanti pade pade balikRte dagdhaizca jagdhaistRNairasmatkukSiradakSadakSamanujairnA mocyate pazviti // ambAjAmikalatrabhedavikalAH sakSutpipAsA vayaM / tenAsmAnaya deva! devasadanaM zaMsantyajAstvAmiti // 6 // ' [zArdUlavi0] iti zrutvA punarapi kopamantarnidhAya dhanapAlamAlalApa zrI bhojaH, "kiM kathayantyamI? sa prAha- 'prabho ! pRcchAmyetAnityabhidhAya tadabhyaNe gatvA rAjasamIpamAgatyAvagaNitajIvitavyo dharmarakSAM kakSIkRtya dhanapAlaH prAha 'deva! chAgo vijJapayatIti nAhaM svargaphalopabhogatRSito nAbhyarthitastvaM mayA / santuSTastRNabhakSaNena satataM sAdho! na yuktaM tava // svargaM yAnti yadi tvayA vinihatA yAge dhruvaM prANino / yajJaM kiM na karoSi mAtRpitRbhiH putraistathA bAndhavaiH ? // 7 // [dhanapAlakAvye 7/13] idamapyAkarNya bhRzaM ruSTo rAjA dhanapAlakulanAzaM nizcitya purIM pravizan gopurapurastAtkaralagnabAlikAM kampamAnamastakAmekAM vRddhAM striyamAlokya kavirAjamuddizyeti pUrvArddhamabhidhatte sma "kara kaMpAvai sira dhuNai' buDDI kAhu kahei ? / " so'pItyuttarArddhamavadat- 'hakkAraMtaha jamabhaDaha, naM naMkAra karei // 8 // [doho] tadanu kiM vaktyeSA vRddhA? iti dhanapAlaM proce / tadeGgitAkArAnusAreNAvagatajihvAnetrakuTumbocchedanaparAyaNabhUpAbhiprAyaH samutpannAnRpamanastoSaNopAyazca dhanapAla: svapratijJApAlanapurassaramidamAha- "he svAminiyaM laghIyasI bAlikA devapAdAnopalakSayati, tena sA vRddhAM pRcchati he mAta: ! sakalaizvaryavaryaH ko'yamiti bahuzaH pratyuttaraM dAtumazaktA mastaka-dhUnanenaiSA niSedhaM kurvANAsti, "tatkathamiti" bhUpapRSTo dhanapAlo vyAjahAra, yathA "kiM nandI kiM murAri: kimu ratiramaNaH kiM nalaH kiM kuberaH / kiM vA vidyAdharo'sau kimuta surapatiH kiM vidhuH kiM vidhAtA // nAyaM nAyaM na cAyaM na khalu na hi na vA nApi nAsau na caiSaH / krIDAM kartuM pravRttaH svayamapi ca hale ! bhUpatirbhojadevaH // 9 // [sragdharA] iti cittacamatkArakArakaM kAvyamAkarNya gatakopo bhUpaH bhUyo bhUyaH prAha "kathaya kathaM murArebhagavataH sAdRzyaM mama?'' punarapi kavicAturIcaJcuH kaviravAdIt, 1. stAdbAlikAkaralagnAM kaAHDRS // 2. haMkAraMtA yama maNai-upadezaprAsAde vyA. 23 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite "he deva! zRNu- abhyuddhRtA vasumatI dalitaM ripUraH, kroDIkRtA balavatA bliraajlkssmiiH| ekatra janmani kRtaM bhavatA tadatra, janmatraye yadakarot puruSaH purANaH" // 10 // etadAkarNya bhRzaM tuSTaH pArthivaH prAha-"he dhanapAla ! yathAruci varaM vRNu, sa smAha "he deva! yadi tuSTo'si tarhi jIvitaM dehi" iti yAcito nRpaH provAca "tattu tavAstyeva, kenApyAdattaM nAsti," tatastenoce "deva dravyato vidyate, paraM bhAvatastu devapAdairAdattamevAsti' tadanu rAjA'vAdIt, "kopAnusArivacAMsyabruvANasyApi mama mAnasiko bhAvaH kathamajJAyi?" so'vadat "svAmin ! yuSmadiGgitAkAreNAbhiprAyo buddhaH, yabuddheH phalaM prenggitjnyaanmev| yataH udIrito'rthaH pazunApi gRhyate / hayAzca nAgAzca vahanti noditAH // anuktamapyUhati paNDito janaH / pareGgitajJAnaphalA hi buddhayaH // 11 // kiJca- AkArairiGgitairgatyA, ceSTayA bhASaNena ca / netravaktravikAraizca, jJAyate'ntargataM manaH // 12 // ityAdicAturItuSTena rAjJA vasana-dhana-dhAnya-maNi-mauktika-kari-turaga-grAmAdidAnaivizeSataH prasAdaM vidhAya visRSTo dhanapAlaH svamAlayaM sametya tatprabhRti vizeSeNa zrIjainadharmamArAdhitavAn iti dhanapAlapaNDitakathAnakam // 1 // ||2||smyktvdaaddhye zrIzreNikakathA // ekatra kaJciccalitaM vilokya, sarvatra tulyA na bhavanti santaH // vIkSyarSimekaM kukRtiM na jajJe, sarveSu tulyo magadhAdhirAjaH // 1 // kiJca samyaktvasahitairekatra sAdhusAdhvIzrAvakazrAvikAdau kiJcidvirUpAcaritaM vilokya sarveSu sadRzairna bhAvyaM zreNikavat / tathA hi- anyadA rAjagRhodyAne samavasRtaM zrImahAvIraM praNamyopaviSTeSu zreNikAdiSu ekaH ko'pi kuSThI svakuSTharasena bhagavatpAdayorlepaM kurvANo'bhUt / tadanucitaM vIkSya zreNiko dadhyAvaho ! asya pApino duSTatA! iti dhyAtvA tanmAraNAya tena preritaH svasevakastatkArye niSphalIbhUya pazcAdAgatya rAjAnaM vijJapayAmAsa, "he svAmin ! yadasau ko'pi devo vyomamArgeNotpatya kvApi yayau, vayaM na vidmH'| tadanu rAjJA bhagavAn pRSTaH "he svAmin ! ko'yaM ? keyamasyAsamaJjasatA ceti ?' bhagavAnAha- "nAsau kuSThI nApyasyeyamasamaJjasatA, kintu maharddhiko'sau dardurAGkanAmA devaH zrIkhaNDenA'smatpUjAM sRjannabhUditi / " kathamasau devo'janIti rAjJA pRSTo bhagavAnUce kauzAmbyAM puri seDuko nAma vipraH, patnIpreritaH zatAnIkaM rAjAnaM sevitvaan| anyadA tuSTena bhUpena tasya sakale'pi pure pratigRhaM sadinAraM bhojanaM dApitam / dinAralobhena vAntvA vAntvA bhuJjan sa kuSThI jAtaH, jJAtavyatikareNa rAjJA ca sa sabhAyAmAgacchaniSiddhaH / 1. tulA- triSaSTizalAkA pu. ca. 10/9/59 taH, upadezaprAsAde vyA. 4 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 1/kathA 1/2 sa tadanu putrAdInAM rAjasanmAnaM, putrAdibhiH kRtaM svApamAnaM ca 1 *vijJAya svotsRSTabhojanena saJjAta-kuSThachAgA''miSeNa sarvamapi svakuTumbaM kuSThaduSTaM vidhAya seDuko nizi gRhAnniryayau / vane bhraman nAnauSadhimUladhAvanapAnIyapAnena praguNIbhUto gRhamAgatya proce vipraH putrAn- 'pazyantu mamApamAnaphalamidam kuSThaM,' jJAtodantaiH saporairabhANi- * re! pApiSThadvijAdhama ! tvAM dhigastu yena tvaM svakulamapyevaM kalaGkitavAn / ' iti sa paurairbhartsato rAjagRhamAgatya pratolIdeze sthitaH / tadA cAtra samavasRtAnasmAn vanditumutsuko dvArapAlaH seDukaM tatra vimucya samavasaraNamagAt / itaH kSudhita:* seDuko'pi tadaiva puradevIpuro DhaukitaM prabhUtamannapakvAnnAdi AkaNThaM bhuktvA rAtrau tRSito jaladhyAnena mRto bheko'bhUt / anyeyuH punarapyasmadvandanautsukyabhAjAM pAnIyahAriNInAM mukhAdasmadAgamanavArtAkarNanena jAtajAtismRtirasmadvandanArthaM bahirniHsRtya pathi plavamAnaH sa dardurastava turaGgapadaprahato'smannamaskArAbhiprAyeNa mRto dardurAGkAbhidho devo'bhvt| so'yaM dardurAGkadevo'nanyasAdhAraNAM saudharmAdhipatikRtAM tava samyaktvaprazaMsAmazraddadhAnastvatparIkSArthaM kuSThirUpaM vidhAyAtrAyayau, tena ca kuSTharasavyAjena gozIrSeNA'smadbhaktiH kurvaanno'bhuut|' iti nizamya purIM prati calan rAjA kaivarttakakarmakAriNamekaM munimudIkSyaivamaprAkSIt kanthAcAryazUthA te? nanu zapharavadhe jAlama'' zAsi matsyAMste'mI madyopadaMzAH pibasi madhu? samaM vezyayA, yAsi vezyAm ? // dattvA'rINAM gale'hI kimu tava ripavo? yena granthiM chinadmi / caurastvaM ? dyUtahetoH kitava iti kathaM yena dAsIsuto'smi // 2 // evaM saptavyasanAviSkaraNaparAyaNamasya vacanamAkarNya rAjA vyAjahAra, bho bhikSo! muJcedaM durgatikAraNaM kukarmetyuktaH sa smAha, he rAjannAhamevaitAdRzaH, kiMtu sarve'pi gautamAdyAH zrIvIravineyA etAdRzA eva / idaM nizamya tavaivAbhAgyaM, te tu sarve'pi gaGgApravAhA iva puNyasvarUpA iti taM nirbhaya' purIM pravizan zreNiko yAvakarasaraJjitacaraNAM yathaucityaM kaNThAdyavayaveSu nivezitAbharaNAM 1. AHR I * *cihnadvayamadhyavartipAThasthAne mu. madhye idRzaH pAThaH dRzyate-vijJAya saJjAteAkulahRdayaH svocchiSTabhojanena chAgamekaM paripoSya svaputrAnpratyekadA kathayAmAsa, bho putrA ayaM chAgo hatvA kuTuMbena bhakSaNIya ityuktvA sa seDuko gRhAttIrthayAtrAmiSeNa niryyau| pazcAdbhakSitacchAgamAMsaM sarvamapi tatkuTumbaM kuSThaduSTaM snyjaatN| atha sa seDuko vane bhraman kvacinnAnAvidhauSadhImUladhAvanapAnIyapAnena naSTakuSThaH praguNIbhUto hRSTaHsvagRhamAgatya kuSThapluSTagAtrAn putrAdIn kathayAmAsa "re duSTA atha pazyata mmaapmaanphlm|" evaM jJAtodantaiH saporaiH putrairabhANi re pApiSTha dvijAdhama! tvAM dhigastu, yena svakulamapyevaM kalaGkitaM, iti tai zaM nirbharttito'sau rAjagRhanagaramAgatya pratolIdeze sthitaH / itastatra vayaM samavasRtA Asan, tadAsmAn vaMditumutsuko dvArapAlo nagaradvArarakSAyai taM seDukaM tatra vimucya samavasaraNamAgAt, itaH kSudhita:- mu.|| Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite kajjalakalitanetrAM tAmbUlapUritavaktrAM parihitavividhavarNavasanAM prapaJcitapaJceSusmayakArihasanAM puSpapUritadhammillAM sagava sagarbhA zramaNIveSadhAriNImekAM ramaNImadrAkSIt 'kA tvaM ?' ' sAdhvyahamasmi' ' kA sthitiriyaM ? veSetarAsaGgatA / puMsA garbhavatI babhUva yadayaM mArgo'smadIyo nRpaH !' // 'dhik tvAM pApini! yattvameva caritairetAdRzairdUSitA' / tAmuktvetyagamat gRhe vizadadRk zrIzreNikaH zreNikaH // 3 !! 'he bhadre ko'yaM tava veSaH ? kimidaM viruddhAcaraNaM zramaNImArgavyabhicAri cetyuktA soce- 'rAjannAhamIdRzI, kiM tu sarvA api zramaNya etAdRzya eva santi, yato'haM sarvamidaM prakaTaM sRjantyasmi, tAstu vijane viruddhamAcaranti' ityukte rAjAvAdIt- 'are pApini ! tavaivAbhAgyaM yenedRzaM viruddhaM brUSe kuruSe ca' iti nirbhartsya puratazcalantaM zreNikaM calatkuNDalAbharaNabhUSitaH suparvA praNamya proce- 'he magadhAdhipa ! dhanyastvaM, yasya samyaktvaprazaMsAM zakraH svayaM kurute, mayA tu tadvaco'zraddadhatA tvaM parIkSito'pi svasImAnaM jaladhiriva nAmuJca' iti taM saMstutya hAraM mRnmayagolakadvayaM ca vitIrya so'marastirodadhe / rAjApi taddinAdvizeSataH svadarzanaM prabhAvayAmAsa // iti zrI zreNikakathA // 2 // // 3 // bhAgyaviSaye uddhavakathA // yairbhogAntarAyakarma saMnikAcitaM teSAM kRpaNAnAM svayamupArjitasyApi vibhavasya bhogo na syAt kintu pANisparzarUpa eva tadbhoga:, yataH na dAtuM nopabhoktuM ca, zakroti kRpaNaH zriyam / kintu spRzati hastena, napuMsaka iva striyam // 1 // tena balenApi dattA bhuktA ca teSAmanarthAyaiva zrI: syAdudbhavavipravat / yeSAM na bhogyo vibhavo narANAM tadbhogataste syuranarthabhAjaH / vipraH purAntaM vilasannavApa, bhAlasthale dambhanamuddhavo yat // 2 // tathAhi-maNDapAcaladurgaparisare brahmapurIpuryAmuddhavAkhyo dvijo vasati, sa cAtIvakRpaNatvAnmaNi-mauktika - suvarNa rajata- dhana-dhAnyAdirUpe satyapi bhUyasi vibhave bhuGge kadannaM, paridhatte ca pIvaraM cIvaraM, zete ca bhane maJcake, na datte bhikSAcarANAM sikthamapi, na vidhatte yAcakeSvapi vyayaM evamatIvaduH sthita iva dinAni nayan anyadA zIta maNDapAcaladurgavAstavyalaghuzAlibhadrabirudadhAribhogapurandarasAdhujAvaDadhAmani vyAjavarddhitadhanamArgaNAyA''yAto davIyasIM svapurIM matvA rAtrau tatraivoSitaH / tadA ca maNimaNDitakuTTimatale pralambitaprabalamuktAmaNijAlapaTale upariprapaJcitavividhavarNavitAne saurabhyabhramadbhramarajhaGkAra 8 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 1/ kathA 2/3 [mano]hAripuSpapratAne dagdhAgarumRgamadakarpUrapUrasundare zayanamandire dukUlalalitAyAM puSpaprakara-- kalitAyAM gaNDopadhAnazIrSopadhAnarajastrANaracitAyAM bhogijanocitAyAM zayyAyAM sa jAvaDaH sukhaM sussvaap| tasya cobhayapArzvayoH kAkatuNDakhaNDaiH saGkalA nidhUmajvaladaGgArollasantI hasantI samasti / yataH kavimatiriva bahulohA, sughaTitacakrA prabhAtaveleva / haramUrttiriva hasantI, bhAti vidhUmA'nalopetA // 3 // tasyAM cAGgArazakaTyAM jAvaDazreSThino dukUlatUlikAJcalaM jvalantamekA kApi divyAmbarAbharaNabhUSitA divyarUpA kAmino vidhyApayantyAsIt / [arthatatsarvaM] tatraikasmin koNake suptenoddhavenA'darzi / tadoddhavo'pi sahasotthAya tAM pANau dhRtvA pRcchati sma, kA tvamityuktA sA'vAdIt- 'kamalAhaM sakalasuvarNamaNimauktikasvAminI adhunA tvasya jAvaDazreSThina: kiGkarIbhAvena sthitA'smi / tena cedAnIM mama bhogo'syaiva sukRtazAlino'sti tena cAsyAhaM karmakarocitaM karma kromi|' [tat zrutvA] so'vAdIt- 'are ! kamale ! mamApi gRhe sadAvasthitatvAttvaM mamApi dAsyasi, tena ca tava bhoge'hamapi sajjo'smIti' kathite sA smAha'are dvija ! puNyairvinA mama bhogo na syAt, yataH upa jiuM na yANei, riddhiM patto vi puNNaparihINo / bhariaMmi jaleNa sare maMDalo [ puNa] lihai jihAe // 1 // tena cenmAM tvaM vilasasi tadA bhavadbhAlasthale DambhaM dAsyAmItyukte so'vocattadAhamapi bhavantIM prAtarbalimiva gRhe gRhe nikSipAmItyukte sAvAdIttadAhamapi svavaco'vazyaM vidhAsyAmItyudIrya sA tiro'bhUt / so'pi prAtargRhamAgataH prAtaH kAyAnukUlapaTTakulahiraNyayajJopavitamudrikAdisundaraM veSaM vidhAya dAnabhogAdinA zriyaM vilalAsa / tadA ca bhaktamAdAyAgatAbhyaH svavadhUbhyo jJAtapitRvRttAntaiH kSetrasthaiH putrairacinti, yadaho pitA maNDapAcalAdAgacchan pathibhUtAdinA gRhIto grahilo'bhUt, tena yadyasau zIghra Dambhyate tadA sa grahilatAM muJcati, na cedasau grahilo [nUnaM] gRhaM sampadrahitaM drutaM kariSyati / iti vicintya tairgRhamAgatya [sa] bhAle DambhitaH, tadA so'pi dadhyAvaho zriyA svoktaM kRtaM, tenaiSA nUnaM na mama bhogyeti matvA so'bravIt 'are! putrA! kimidamanucitaM dukulAdiveSo mayi, iti AkarNya-putrairayaM sajjo'bhUditi pitA mumuce // ityuddhavaviprakathA // 3 // 1. anyapakSe bahulA UhA yasyAM, sughaTitAni cakrANi-cakravAkAni yasyAM sA, (hasantI zakaTI), vidhu+UmA analopetA 2. zakaTyAMsAH (sAP) jA AHSD // 3. sare (nihi S) hio maM* PDB || Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAranAkare zrI hemavijayaracite // 4 // tatkAlamatau daNDikathA // dhUrttAnAM caritaM vaktumazakyaM, yatastairjagadapi vaJcyate / yataH 'kakSe kiM?' nanu pustakaM 'galati kiM?' kAvyasya sAro rasaH / 'pucchaM kiM?' nanu tADapatraracanA 'rekhAH kathaM ?' patayaH // 'gandhaH kiM?' nanu yuddhabaddharacanA rAmAyaNI bhAratI / ityevaM nanu gauDadezapuruSaidhUrterjagadvaJcyate // 1 // tato manujA dUre tiSThantu, kapaTalampaTaiH pazavo'pi hi vaJcyante, daNDinAmadvA:sthavat / yata:pazavo'pi pratAryante / sphuTaM kapaTalampaTaiH / purA taptapayaHpAnA-nmArjAro'vaJci daNDinA // 2 // tathAhi-vasantapure arimardano nAma rAjA, tasya cAtIvanipuNastAtkAlikamatimAn daNDinAmA dvArapAlo'sti, tasya matikauzalakathA rAjJaH purastAtkenApyakAri, yathA he deva! tava vetriNo daNDino matirvarIyasI, yenAsau kvApi viSame'pi kArye na muhyatItyAkarNya tanmatikauzalavilokanAya jAtakautukena bhUpena sa daNDI sabhAyAmAkAritaH, proktaM ca- 'he daNDin ! gRhANemAM mama mahiSIm, asyAH payazcAmuSya mArjArasya pratyahaM pAyanIyam' ityukte daNDyapi sadyaH prasUtAM sadyaskAM kuNDodhnI prabhUtapayaHpradAM laghIyasIM raktalocanAmatIvaramyAM tAM mahiSI taM ca biDAlamAdAya gRhamAgataH, saptadinAni bhUpAnuzAsanamanuSThitavAn / prApte'thASTame'hani daNDinA bhAryA'bhANi,- 'priye ! pazya rAjJo mativaikalyaM! yadamRtopamametatpayo biDAlasya pAyyate / atha vilokaya manmatimityudIrya bhRzamuSNIkRtya tatpayo mArjArapuro DhaukitaM, biDAlo'pyatitaptena tena payasA dagdhavadano'nazyat, AnIyamAno'pi dagdhatvAnnati sma / evaM katiciddivasAnAnIyate, 'paraM dagdhavadano nAyAti / evaM sa tathA bhIto yathA zIte'pi payasi Dhaukite nA''yAti / daNDinA ca tanmahiSIkSIraM svayamanudinaM vyApAryate, mArjArAya cocchiSTamannatakrAdi dIyate / evaM ca kiyatsu divaseSu gateSu rAjJA daNDI pRSTaH- 'bho daNDin ! madAjJAM tvaM karoSi vA na?' daNDinoce 'deva ! sa biDAlaH payo na pibati, tena jAne tasya kimapi rogAdi jAtamityukto rAjA svayaM biDAlasvarUpamAlokya jAtavismayo daNDinamAha- 'bho daNDin ! ahaM tuSTo'smi, pradattaiSA [mayA te] mahiSI, paraM satyaM vada, kuto'yamotuH payo na pibatI'tyukte daNDyapi svamatikalpitaM biDAlavyatikaraM kathitavAn / tatastannaipuNyaprItena bhUpatinApi grAmAdidAnena sanmAnAspadaM vidhAya visRSTo daNDI svadhAma jgaam| iti daNDinAmapratihArakathA // 4 // 1. punar - HRDAB || 2. tulA- ekaTA chalA gonU jhA 28 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 1/ kathA 4/5 ||5||klikaalviruddhaacrnne yudhisstthirkthaa|| prAyaH kaliyuge sarvApi lokasthitiviruddhA, yataH dharmaH parvagatastapaH pracalitaM satyaM ca dUre gataM, pRthvI mandaphalA nRpAzca kuTilA meghAstathA nirjalAH // loka: strISu rataH striyo'ticapalA laulyaM gatA brAhmaNAH / sAdhuH sIdati durjano vilasati prAyaH praviSTe kalau // 1 // atrArthe ca purANoktA yudhiSThiranRpakathA yathAprAyo viruddhAcaraNaM kalau yuge tttaakgokaaklulaaykuupgm| svarUpamAlokya yudhiSThiro'nyathA-vratAzayo'bhUt zrutivAg yadidRzI // 2 // tathAhi-anyadA sarvatra viruddhAcaraNakAraNaM svAgamaM jJApayituM vihitaviprayavanarUpa: kalikAlo bhImArjunanakulasahadevaiH sahodaraiH sahodyAne krIDato dharmamayamUrtidharmaputrasya svasvarUpamadIdRzat / taM ca dRSTvA jAtavismayo rAjA dadhyAvaho kimidaM citraM ! yadasau pumAn vipraveSaM yavanaveSaM ca bibharti! iti saMzayAnaM rAjAnaM so'vAdIt- 'he rAjan ! kimanena mamAnucitaveSaracanAdarzanenAzcaryaM manyase? cedAzcaryaM didRkSurasi tadA caturdhvapi digdezeSu svasahodarAn preSayetyukto rAjA'pi svayaM tatraivopavizya taduktaM kRtavAn / tato bhImaH pUrvasyAM dizi vrajan sAndradarbhaharitatRNAGkaravihitollAse nimnagApradeze dvAdazabhirmukhairniraGkazaM tRNadarbhAdi carantaM mahiSamudIkSya dadhyAvaho evaM dvAdazabhirmukhaizcarato'pyamuSya mahiSasya jaTharapUrttina jAyate ! mahaccitramidamiti manyamAno bhImaH pazcAdvavale / tathA arjuno'pi dakSiNasyAM dizi gacchan sadya:prasUtAyAH svavatsikAyAH stanebhyaH stanyaM dhayantImekAM gAM vilokyeti cintitavAn-aho! yad eSA gauH svavatsikAyA api stanAn dhayatIti mahAntaM vismayaM manasi vahan vyAjughoTa / nakulo'pi pazcimAyAM dizi calannekasminnazokataruzAkhApralambite kanakazilAkAmaNimuktAdisundare paJjare kalahaMsaiH sevyamAnavAyasaM vilokyeti dhyAtavAnaho pakSicANDAlamapi kAkaM rAjahaMsAH sevante, ityadbhutaM vibhAvayan pazcAdvalitaH / sa tathA ca sahadevo'pi kauberyAM dizi paryaTannekasmin pradeze gatastatra cobhayapArzva-yostaTAkadvayaM, madhye caikaM taTAkam / atha dUrasthayorapi pArzvasthayostayoIyostaTAkayorapi taraGgA: parasparaM tayoreva madhye patanti sma, madhyasthe sarasi ca bindumAtramapi jalaM na patatIti nirIkSya sa dadhyau, dUrasthayorapyetayoH sarasostaraGgAH samIpagamapi saro vimucya tayoreva madhye patantIti mahadAzcaryaM cintayan sa calitaH / tadA te sarve'pi yugapadyudhiSThirapArzvamAjagmuH, teSu ca svasvadRSTamuktavatsu sa pumAn punarapyAha- 'he rAjannAgaccha ito'pyadhikaM citraM darzayAmI'tyukto 1. tulA-upadezasAre // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare 12 zrI hemavijayaracite rAjA tena sahaikamupakaNThamuktasaptakumbhaM kUpaM prAptaH / mUrddhAbaddhapAdatrANaM kaNTakaviddhacaraNamekaM naraM niravarNayat / upakUpAgatena tena ekakumbhaniSkAsitavAriNA anye SaDapi kumbhA bhRtAH paraM taiH SaDbhirapi kumbhaiH sa eko'pi kumbho na bhRtaH / iti vilokya vismayavantaM taM rAjAnaM saMhRtakUpAdirUpo divyasvarUpaH ko'pi devaH prakaTIbhUya praNamya procivAn- " rAjannahaM kalikAlaH, sarvaM cedaM yuSmAkaM mayaiva darzitaM zRNu caitaccitrasvarUpaM - dvAdazamukhamahiSadarzanAdataH paraM dvAdazadhA daNDairdravyamAdadAnAnAmapi rAjJAM gRhe bubhukSaiva / godarzanAtsutAdravyaM pitarAvanujIviSyataH / kanakapaJjare kAkadarzanAnnIcakulotpannAn bhUpAnuttamAH seviSyanti, taTAkadarzanAdanAsannasthamapi patnIpakSaM vittAdibhistoSayiSyanti lokAH, na cAsannasthamapi bAndhavAdiparivAraM, mastakabaddhapadatrANadarzanAtpatya zirasi caTiSyanti, kumbhadarzanAdekenApi pitrA SaNNAM saptAnAmaSTAnAM navAnAma-dhikAnAM vA sutAnAM bharaNaM poSaNaM vidhAsyate, [paraM] na tai: sarvairapi pitu:, iti viruddhAcArAdikAraNamahaM kalikAlaH samAgAM, tena puNyamUrtterdharmaputrasya tava pAparasamaye mama samaye sthAtuM nocitamiti vijJapya tasmiMstirohite yudhiSThiro gRhitavrataH svArthamasAdhayaditi // iti kalikAlaviruddhAcaraNe yudhiSThiranRpakathA // 5 // // 6 // strIcaritre zreSThinIkathA // avagatakalAkalApairapi puruSairnitambinInAM hRdayaM na jJAyate, yataH - jalamajjhe macchapayaM, AgAse paMkhiANa payapaMtI 1 mahilA hiayamaggo, tiNNivi dukkheNa lakkhati // 1 // [ gAthA ] sadapyAtmano dUSaNaM ramaNyaH kSaNena nirAkurvanti, yataH - duzcintyaM caritaM strINAM yathA zreSThipriyA vyadhAt / tato'haM jAgRtetyukti yuktyAtmAnamadUSaNam // 2 || tathAhi -kSititilake pure guNasundaro bhUpatirasti, sa ca madhye prayuktaviSajJAnArthamAdau bhojanaM mayUrAya darzayati, pazcAcca svayaM bhuGkte, yato mayUrAdyupAyenAnnAdiSu viSamavagamyate / uktaM caviSaduSTAzanasvAdAt, kAkaH kSAmasvaro bhavet / lIyate makSikA nAtra, vilInA ca vipadyate // 3 // annaM saviSamAghrAya, bhRGgaH kUjati cAdhikam / sArikA saviSe'nne tu, vikrozati tathA zukaH // 4 // viSAnnadarzanAnnetre, cakorasya virajyataH | mriyate kokilo mattaH krauJca mAdyati tatkSaNAt // 5 // 1hArdaM -RSH // 2 tulA- upadezaprAsAda 2/vyA. 23 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ taraGga 1/ kathA 5/7 nakulo hRSTalomA syA-nmayUrazca pramodate / / asya cA''lokamAtreNa, viSaM mandAyate kSaNAt // 6 // udvegaM yAti mAjAraH, puriSaM kurute kapiH / gatiH skhalati haMsasya, tAmracUDo virauti ca // 7 // tena tasya rAjJaH sa kalApI kanakazRGkhalAmaNDitagalacaraNastatra svairaM bhramati / anyadA tatra nivAsino dhanazreSThina: priyA gurviNI saJjAtatanmayUrA''miSabhakSaNadohadA taM mayUraM vipAdya rahasi bhakSitavatI / tena ca rAjJA bhojanA'vasare bahuvilokanAdapyalabdhe tasmin kalApini tacchuddhyai vAdyamAnaM paTahaM 'saptadinairahaM tacchuddhiM kariSyAmI'ti vAdinI nApitapriyA pasparza / atha sA pure bhramantI dhanazreSThigRhe gatA, mAyayA ca tAM pRcchati sma 'he putri ! tavA''dhAnamasti, tena te ko dohado jAtaH?' sA'pi dohadotpattimayUrAmiSabhakSaNAvadhisvavRttAntamacIkathat / tayA nApitapriyayA tacchuddhau niveditAyAM rAjA smAha- 'nA'hamidaM manye, zreSThipriyaitadakRtyaM na karoti, kiJca yadyahaM svayaM zRNomi tadA manye,' iti vAdinaM rAjAnamAdAya sApi tatra gatA / rAjAnaM ca bhittipazcAdvimucya madhye gatvA sA tAM prAha- 'he putri ! kathaM tvayA sa mayUro'mArI'tyuktA zreSThinyabhASiSTa- 'ghaNTikAzRGkhalAdyuttArya grIvAM bhaktvA tanmAMsamabhakSayaM, tatpiccha-caJcucaraNA'sthIni ca bhUmau nikSiptAni' iti vAdinyAM tasyAM nApitapriyA rAjAnamuddi-zyetyavAdIta, 'zRNu re bhitte ! bhATkRtimiti nizamya cakitA zreSThinI dadhyau, nUnamanayA ko'pi saGketaH kRtaH, tena svadoSamapAkartumutpannadhIstadanu kimiti tayA pRSTA sA'bhASiSTa-'tato'haM jaagRtaa'| tadanu sAvadat 'tarhi kimasau svapnaH?' tadA zreSThinI brUte 'he mAtaretadakRtyaM kiM vayaM kurmaH?' iti tayA svadoSe nirAkRte rAjA gRhamAgatya nApitapriyAM nakracchedAdipurassaraM viDambya purAnniSkAsitavAn // iti strIcaritre zreSThinIkathA // 6 // // 7 // vairagrahaNe amarasundarIkathA // dambhena hi yAdRzaM vairamAdIyate na tAdRzaM vairaM prabalairapi balaiH, zreSThisutAvat / yataHvairamAdIyate prAya-zchalairna prabalairbalaiH / yathA zreSThisutA hAra-vairaM dattvA hayau lalau // 1 // tathAhi-bhUbhUSaNe pure ratnasArazreSThino guNasAra: suto'sti / sa ca gurusamIpAdAkarNitasvairiNIduHzIlavilasitaH pitRbhyAM prerito'pi pANigrahaNaM na karoti / yataH durjanadUSitamanasAM, puMsAM svajane'pi nAsti vishvaasH| bAlaH payasA dagdho, dadhyapi phUtkRtya khalu pibati // 2 // tato vihitabADhanirbandhAbhyAM pitRbhyAM ratnapuravAsino'maradattasya zreSThinaH putrImamarasundarIkanyAM pariNAyitaH svputrH'| paraM sa tasyA AnayanArthamukto vakti- he tAta! ahaM tAM parIkSyaivAne''SyAmIti kRtasArthavAharUpo gRhitavividhabhANDo ratnapuramAgatya zvasurApaNAbhyarNe Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite gRhItATTastasthau / tatra ca sa purandarapurAgatenaikena manmathasaMjJena sArthavAhena sauhArdamakarot / athAnyadA piturAkAraNavazAdAgatAmamarasundarIM nibhAlya smarapIDito'yaM manmatha: sArthavAho guNasAraM babhASe 'he mitra ! keyamamarIva varIyasI kumArI?' so'pyavAdIdasya zreSThinaH sA sutAstItyudite sa punaH prAha, 'he mitra ! tvameva me vizrambhabhAjanaM, yataHzokArAtiparitrANaM, prItivizrambhabhAjanam / kena ratnamidaM sRSTaM, mitramityakSaradvayam // 3 // tena tvAM vacmi, yadIyaM mAmIhate tadA dvAtriMzanmaNimayamimaM ratnAvalinAmAnaM hAramasyai ycchaami| so'pi varamanenopAyenAsyAH parIkSA bhaviteti hRdi dhyAtvA kRtakAryAntaradambhastadgRhaM gatvA tasyai yaduktamuktavAn / sApi zIlarakSApurassaraM hAragrahaNopAyaM manasi nizcityoce 'taduktaM vidhAsye, paramekavArameva milissyaami|' atha guNasAroditAM tAM tatpratijJAmaGgIkRtya sArthavAho'pi saGketadine vihitavasanAbharaNADambarastAmbUlasurabhitamukhaH sAyaM tatrAgAt / sApyAtmAnukArivayovasanAbharaNarUpasvarUpAmekAM nijAmanucarImAdau tvayA ratnAvalIhAro gRhItavyastadanu ca tena saha sambhogo vidheyaH, kRtasambhogayA ca tvayA tato drutaM nivarttanIyamiti zikSAM dattvA tatpArzve preSIt / atha so'pi smarAndhastAmamarasundarImeva mene / yataH divA pazyati nolUkaH, kAko naktaM na pazyati / apUrvaH ko'pi kAmAndho, divA naktaM na pazyati // 4 // sApyAdattahArA vividhavilAsaistena saha rantvA tato drutaM niryayau / etadvyatikaraM sarvamapi guNasAraH pracchannavRttyA sthito vilokya dadhyAvaho asyA dhIH ! yadanayA svazIlamarakSi, hAro'pyAdAyIti / taccAturIcamatkRtaH saMhRtavyApAro'sau nijagRhamAgAt / tato'sau gRhAnItayA tayA saha bhogAn bhuJjan dinAnyanaiSIt / anyadaikatra zayane suptena tena svakareNa tasmin hAre samAkRSTe sati sA smAha 'he prANeza hAramimaM mA karSa truTiSyatyasau mahAmUlyo hAraH' ityAkarNya so'vadat 'he subhra ! hArA bhUyAMsaH ! yena anyaH ko'pi dAsyAdyupAyena muSaNIyaH' iti zrutvA sA dadhyAvaho kimasau tanmadvilasitaM dRSTavAn ? uta kenApyuktamasya purastAt ? athavA bhavatvetat, parametanmarmaprakAzanavairaM chalenAdAsye / iti nizcitya drutaM prArabdhavArtAntareNa tAM rAtriM nirgamayyAnyedyustamApRchya sA nijapiturgRhamagAt / tato'sau kRtapuruSaveSA bahUn hayAnAdAya svapatipuramAgatA, tatra ca turagAn vikrIya tannANakaparAvarttanAya svazvasurahaTTe samAgatA / tatropaviSTena svapatinA soce- 'bhoH subhaga! tvayA kiM vikrItaM?' tayoce 'hayA' iti / 'atha santi turagAH?' iti guNasAreNokte sA'vAdIt mahAmUlyamazvadvayamadhunApyasti / tato guNasArastadazvavilokanAya tatpaTakuTimAgatya samastazastalakSaNA-vuccaiHzravaHsodarAvivAtIvasundarau tAvazvau Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 1/kathA 7/8 dRSTvA mUlyena yAcitavAn / sAha-'anayormUlyamidameva, yaH kazcitsvamukhe thUtkartuM dAsyati tasmai etau hayau dAsyAmIti nizcitam, kiM cedaM guhyamahaM kasyApi puro na vakSye, atrArthe ca pitrAdInAM zapathaH / ' atha tatturagalubdhena tenApi tatkAritam / tato gRhItahayo guNasAraH svagRhaM jagAma, sA ca pitRniketanaM, punaH zvasuragRhamAgatA / athAnyadA troTitabandhanayostayorazvayorbandhanAya nizIthe zayanAduttiSThantaM svapatima'bhASiSTa he prANeza kimuttiSThasi?' so'vAdIt 'troTitabandhanAvimau me hayau mudhA mariSyataH,' iti nizamya soce- 'he priya! mriyetAmimau turaGgau, hayA bhUyAMso, yenAnyaH kazcinmukhe thUtkariSyati sa punasturagau dAsyatIti / tatastrapAvanamrAnanaM svanAthaM sA puna: proce-'he priya! tvaM hAravRttAntaM kathaM jAnAsi?' tatastena svavilasite kathite sati sApi svaceSTitaM spaSTamabhASiSTa / guNasAro'pi priyAprAvINyaprINitamanAstayA saha bhuktabhogaH prAnte puNyapathamArAdhitavAn // iti chalena svavairagrahaNe'marasundarIkathA // 7 // ||8||dussttcintne vinItAsapatnIkathA // apakAriNyapi nare sudhIH pApaM na cintayet, apakartAro hi svayameva svakRtamitradrohAdiphalaM labhante / yataHapakAriSu mA'pAyaM cintayasva kadAcana / svayameva patiSyanti, tIrajAtA iva drumAH // 1 // atrArthe ca catuHsapatnIkathA yathA anyasmai cintitaM pApaM niptennijmuurddhni| viSamodakadAtryo ya-tsapatnyaH paJcatAmagaH // 2 // tathA-dhanyapuranAmapure dhanasAra: zreSThI vasati sma, sa ca bhUritaravibhavamadonmAdAdanukrameNa pariNitacatuSpatnIdaurbhAgyodvignaH paradezamagAt / tatra cAmararamaNImiva surUpAM, gaGgAmApagAmiva vimalasvarUpAM, ratimiva pramuditakandarpA, zriyamiva prINitapuruSottamadarpA, gaurImiva manoharAM, bhAratImiva caturacittavittapazyatoharAM, sarvalakSaNalakSitAM vinItAM vinItAnAmnI dhanadattazreSThisutAM pariNIya svadhAmAjagAma / tatra ca catasRNAmapi tAsAM daurbhAgyabhAjAM purAtanapanInAM pRthak pRthak gRhabhojanavasanAdicintAM vidhAya tAmiti zikSitavAn, 'he bhadre! imAstava sapatnyaH pApIyasyaH santi, tenaitAbhirdattamannapakvAnna-kSIranIraphalapuSpapatrAdi bhavatyA nAdanIyaM, tvayA caitAsAM deyamiti' patizikSAvicakSaNaikAkinyeva svapatinA samaM sA yauvanasukhamanvabhUt / anyadA sapatnImAtsaryanighnAbhistAbhistanmAraNAya svasvaukasi parasparamakathayitvaiva viSamodakAzcakrire / atha tAsu ca vRddhA sapatnI gRhitaviSamodakA vinItAdhAmAgatya mAyayA madhurairvAkyaistAmUce, 'he bhagini! gRhANainaM matpitRgRhAdAgataM manomodakaM modakam / tat zrutvA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tayApyAsanAbhyutthAnAdipratipattipUrvakaM modako gRhItaH, evaM tayA modake gRhIte sati sA svAvAsamAvizat / atha dvitIyayApi sapatnyA tathaivodIrya dattaM modakamAdAyaiSA vRddhasapatnIdattaM tasyai dadau / sApi tamAdAya hRSTamanAH svasadmani gatA / tatastRtIyayA caturthyApi tathaiva kRte eSApi dvitIyAdattaM tRtIyasyai, tRtIyAdattaM ca catuyeM dattavatI / tato'sau caturthyA dattaM modakamAdAya vRddhasapatnIgRhe gatvA madhurairvacobhizca tAM toSayitvA modakaM ca dattvA svagRhamAgatA / atha tAH sarvA apyajJAtamitha:svarUpA modakabhakSaNena svayameva paJcatAM prApuH / vinItApi jJAtasapatnImaraNasvarUpA pApaparAGmukhA vizeSataH patipratipattiparAyaNA dharmamArAdhya sugatibhAg babhUva // iti parasmai pApaM na cintanIyamityarthe vinItAsapatnIkathA // 8 // ||9||striicritrodvignjitshtrnupkthaa|| bhAvibhadrAH ke'pi pumAMsa: sundarINAM caritaM nirIkSya gRhavAsodvignAH puNyaparAH syuH, ye ca jJAtaduHzIlAM mahilAM na tyajanti te'vazyaM sukhaistyajyante / yataH mitraM zAThyarataM kalatramasatIM putraM kuladhvaMsinaM / mUrkha mantriNamutsukaM narapatiM vaidyaM pramAdAspadam // devaM rAgayutaM guruM viSayiNaM dharmaM dayAvarjitaM / yo naiva tyajati pramohavazagaH sa tyajyate zreyasA // 1 // tena jJAtastrIcaritraiH puruSairavazyaM viratairbhAvyam / atrArthe kathA yathA nirIkSya caritaM strINAM, dhanyAH syurvirtaashyaaH| yathA zreSThisutAnakaM, caurAsye vIkSya pArthivaH // 2 // tathAhi-varasAlanAmanagare ratnasArasya zreSThino guNAkaranAmA putraH, sa ca lokavyavahArA'kuzalaH pazurivAvarddhiSTa / anyadA tametAdRzameva dhanasparddhitadhanadaH pitA ratnapuravAsino dattAkhyasya nagara zreSThino rambhAmivAtirUpavatI rUpavatInAmakanyAM vivAhitavAn / tato'sau pitRbhyAM prerito'pi lokasthitivikala: palyA''nayanArthaM na yAti / tadA ca sa atIva mugdhaH pitrA prAvINyAya prItisundarIpaNyAGganAyA gRhe muktaH / yataH dezATanaM paNDitamitratA ca, paNyAGganA rAjasabhApravezaH / anekazAstrArthavicAraNaM ca, cAturyamUlAni bhavanti paJca // 1 // tatra cAsau zikSitacAturikaH pitrAjJayaikena subuddhinA subuddhinAmamitreNa saha ratnapura yayau, tatra ca dattena zreSThinA abhiyAna-snAnA'-zana-vasanAdinA sa nijajAmAtA sanmAnita: / sa caitAvantaM kAlaM pitRgRhe sthitA matpatnI kiM zIlaM pAlitavatI na veti pazyAmyasya viceSTitamiti dhyAtvA vAsabhavane dambhanidrayA yAvat svapiti / tAvat sajjitazRGgArA sA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 1/ kathA 9/10 rUpavatyapi vAsagRhamAgatA, taM ca suptaM nibhAlya muditA satI tato drutaM niragAt, tatpRSTe ca so'pi / [atha sA] dUtImukhAt svajAraM cauraM zUlAdhiropitaM matvA tdbhyrnnmaagaat| tadA kiJcijjIvan sa taskarastAmAlokya proce, he priye! mukhamudaJcaya karomi tavA'dharacumbanaM, yena sukhena matprANA yAntItyabhihitA sA taduktaM kartumudyatA / yadA ca tanmukhe tasyA nakramAyAtaM tadaiva sa praannairmumuce| tadA ca tIkSNataratadIyadazanakhaNDitaM tasyA nakraM cauramukhe evAsthAt / tadAcaitatvarUpamAlokyetastatpatiH zanairnirvRtya svAspadamAgatya tathaiva suptaH / sA'pi svairiNIziromaNiH zravadrudhirA mukhaM pidhAya gRhAgatA svadoSamapAkA pUccakre, dhAvata dhAvata re janA! anena matpatinA pApinA madanAgamanAtkupitena mannAsA chinnA, kiM karomyabalAhamekAkinI? iti satyasvarUpavilokanena kruddhastatpitA jitazatrunRpajJApanapurassaraM svajAmAtaraM zUlAdhiropAya smaadisht| jJAtatatprabandhaH subuddhirapi tatra sametya svamitramabhASata, 'he mitra! kimidaM ?' so'pi bADhaM baddhahasto'zeSaM rAtrivRttAntaM mitrAyAvAdIt / tataH subuddhinA vijJapto jitazatrurapi taskaramukhAnnirgataM tannakraM vilokya dadhyAvaho strIcaritraM! yataH annaM ramai nirikkhai, annaM ciMtei bhAsae annaM / annassa dei dosaM, kavaDakuDI kAmiNI viaDA // 4 // tena dhigastu nitambinIM, yataH-- nitambinyaH patiM putraM, pitaraM bhrAtaraM kSaNAt / AropayantyakArye'pi, durvRttAH prANasaMzaye // 5 // [yogazAstre 2 / 86] ityAdistrIdauHzIlyodviHgno guNAkaraM bandhanAdvimocya sutAya dattarAjyamAro dattazreSThiguNAkarasubuddhipramukhairlokaiH saha gRhItadIkSo rAjA mokSamArgamasAdhayat // iti strIcaritrodvignajitazatrunRpakathA // 9 // // 10 // niyamapAlane zrIkaraNakathA // prANAnte'pi santaH svamaryAdAM na muJcanti, yataHnindantu nItinipuNA yadi vA stuvantu, lakSmIH samAvizatu gacchatu vA yatheSTam / adyaiva vA maraNamastu yugAntare vA, nyAyyAtpathaH pravicalanti padaM na dhIrAH // 1 // atrArthe zreSThiputrakathA yathA santo niyamamaryAdAM, tyajanti na hi jAtucit / hitvArhantaM yathA devaM, nAnaMsIdanyamibhyabhUH // 2 // zrImandire pure zrIdatta zreSThinaH zrIkaraNanAmA suto'sti, sa ca zaizave'pyekadA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite gurusannidhAvarhadguNazravaNasamutpannapramodo'rhantaM devaM vihAyAnyaM devaM na namasyAmIti niyamamagrahIt / tasya cainaM niyamaM sabhAyAM surendreNa bhUyo bhUyaH prazaMsitama zraddadhAnaH ko'pi nAkI jvarazUlaziro'rtti - zvAsAdIn mahArogAMstasya zarIre vikRtya kRtaviprarUpastatrAgatya tatpitaraM procivaan| zrIdatto'pi tamaprAkSIdaho naimittika ! jyotiSaM vilokaya kathaya matputrasya kimasti ? so'pi tadvidadhe sa tadeva vetti / yataH - 1 vaidyA vadanti kaphapittamarudvikAraM, jyotirvido grahagaNAdinimittadoSam bhUtopasargamatha mantravido vadanti karmeti zuddhamatayo yatayo gRNanti // 3 // tena sa kSaNaM vimRzya prAha he ' zreSThinnAmI svabhAvotpannA rogAH, kiMtu bahirgacchatAnena virAdhitaH kSetrapAlo'muM pIDayati, tena yadi pUjopahAranamaskArAdinA tamasAvArAdhayati tadAsya pIDopazAntiH, anyathA prANapraNAzaH / ' 18 idaM tadvacaH pitroktamAkarNya zrIkaraNaH smAha ' he tAta! cetprANA yAnti tadAdyaiva yAnti paramarhantaM vihAyAnyasmai devAya manasApi na namasyAmi, pUjAdinAM kA kathA ?' ititasminvadati tadaiva, ekena duSTena sarpeNa daSTaH kumAro mumUrcha / vipro'pi tadgRhAnnirgatya gRhItasarpakaNDo yogirUpeNAgatyAbhyadhAdaho zeSanAgavaMzotpanno'yaM madbhujaGgo'zeSAnAmayAMzca hanti, tena vndytaamsaaviti| atha labdhasaMjJAya putrAya pitroktaM, putraH proce ' he tAtaitadvaco mama na rocate, tena yathAkarma bhavatu' iti bruvANaM taM zrIkaraNaM dRDhapratijJaM vijJAya indrakRtaprazaMsAM ca nivedya dattamahAmUlyahAro praNamya sa suraH suralokamagAt / zrIkaraNo'pi svaM niyamamArAdhya prAnte svIkRtacAritro nirvANasukhaM bheje // iti niyamapAlane zrIkaraNakathA // 10 // // 11 // mitramativiSaye zrIdharakathA || mitraM vinA duHsAdhyamapi kAryaM kaH karoti ? buddhimantaM suhRdaM vinA sukhAvAptirna syAt / yataH kutastasyAstu rAjyazrIH, kutastasya mRgekSaNA / yasya zUraM vinItaM ca, mitraM nAsti vicakSaNam // 1 // tena suhRdo hi duHsAdhyAni kRtyAni sRjanti, atrArthe vaNikkathA yathAbhaktibhuktimahAsatraM, mitraM jayati sarvadA suhRdabuddhayA sukhaM bheje, viprapatnI yathA vaNik // 2 // tathAhi - [ zrIpuranivAsinaM ] mAtRmukhamukhyaM zrIdharanAmAnaM dvijanmAnaM pitRgRhAtsvapreyasImAdAya svagRhe gacchantaM mArge kAvapi svarNakAravaNijau taruNau suhRdAvapazyatAm / tayoreko vaNik saundaryabhRGgArAM sajjitazRGgArAM jAtarAgAM tatpriyAM prekSya manmathamathitamanAH svamitramabhaNat, 'he mitremAM mama melaye'tyukte [svarNakAro ] 'nyena pathA [tena saha ] tadrathAgrato bhUtvA tatpathyevaikasyAH Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 1 / kathA 10/12 prapAyA madhye vaNijamupAvezya svayaM ca svarNakAro hastavinyastakapolazcaraNollikhitabhUtalo'tIvadurmanA vilakSastadbahistasthau / tadA sApi dhanikena sArathinA preryamANaM rathamArUDhA tameva vaNijaM dhyAyantI tatrAyayau, jJAtopAyayA tayA [svarNakAro] vailakSyanidAnaM pRSTaH, sa proce ' he subhru ! ahamapi bhavatImiva subhagAmApannasatvAM svapriyAmAdAya svagRhe gacchannabhavaM kiJcAsannaprasavA sA me patnI jAtaprasavapIDA'syAM prapAyAM suptAsti, kiJcAnyA kApi nArI nAsti, yA'syAH prasavapraticaryAM karoti, kiJcAsmin kSaNe strINAM praticaryA striyaiva vidhIyate, tenAhaM vIkSApanno'smi kiM karomi varAko'hamiti / ' ahaM vidhAsye tatpraticaryAmatra kA cintetyabhidhAya sA prapAM pravizya tena vaNijA saha vividhabhaGgayA vihitasambhogAM punA rathArUDhAM tAM tatpatiH prAha 'he priye ! tasyAH kiM jAtaM ? sutaH sutA vA ? sA smAha balihArI usa mittakI, jIsake mitta chayalla // beTA huvA na beTaDI, hAMke bela bayalla // 1 11 'beTA huvA' iti padAtsutaM manyamAnaH zrIdharastAmAdAya gRhamAgAt, tAvapi ca svadhAma gatA // iti mitramativiSaye kathA // 11 // // 12 // zAstrAbhyAse zrI hemAcAryakathA // svazAstrA'bhyAsohi puruSajanmanaH phalaM, yataH - nAbhyastA bhuvi vAdivRndadamanI vidyA vinItocitA / khaDgAgraiH karikumbhapIThadalanairnAkaM na nItaM yazaH // kAntAkomalapallavAdhararasaH pIto na candrodaye / janmaitadgatameva niSphalamaho zUnyAlaye dIpavat // 1 // tenAstAmAtmIyaH zAstrAbhyAsaH, pareSAmapi bauddha- naiyAyika-sAMkhyAdInAmapi zAstrasaMgrahaH zubhaH / atrArthe zrImAcAryakathA yathA- 19 parazAstragraho'pi syAt, zubho yatsiddhabhUpatiH / atra droNeti bhaNanA - ttoSito hemasUribhiH // 2 // ' tathAhi - aNahillapurapattane zrIsiddharAjajayasiMhe rAjyaM kurvatyanyadAkalikAlasarvajJaiH zrIhemacandrAcAryairvAcyamAnaM pANDavacaritramAkarNya durmukhaistrimukhairvijJapto rAjA, 'he deva! paJcApi pANDavA himAlaye siddhimaguriti vedavyAsavAkyamasau hemAcAryaH zatruJjaye siddhAste iti kathanena duussytiitysmnyjsm'| 1. tulyAprAyam-upadezaprAsAde vyA0 265 / prabhAvakacaritre pR. 188 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tato rAjJAhUtAH zrIhemasUrayo bhUpasabhAM prApuH, he bhagavannadhunA vaNijAM puraH kiM vyAkhyAyate?' iti pRSTAH pANDavacaritramiti procivAMso'nUcAnaH / tatra ca pANDavAH kathaM kva siddhA iti punaH pRSTAH procurguravaH svIkRtajainacAritrAstaptadustapaso'nazanena siddhAdrau siddhA iti| [tat zrutvA rAjJA kathitaM] he sUre! pANDavAstu himAcale himena siddhA iti vyAsavAkyaprAmANyAdbhavadvAkyamaprAmANamitIritA guravaH procire he rAjendra! zRNu bhAratI bhAratI, tathAhi-samarabhUmau pArthazaradhoraNIviddhaM bhUminipatitamAjanmazIlitadAnazIlaM karNanarendraM dRSTvA tadAtRtvaparIkSArthaM kiMciddehIti vadannupatasthe kRtaviprarUpo vishvruupH| zrIkarNo'pyanyatki JcinnAstIti vicintya yAvatsvayamAdattena pASANena svarNarekhAJcitAn svadantAn pAtayitumudyatastAvattuSTo'smIti vadan prAdurAsItpuruSottamaH [ yataH yAcakArthe dhanaM kSipta, svadArAgatayauvanam / svAmikArye gatAH prANA, ante dRSTA hi sAdhavaH // 1 // taM dRSTvA karNaH prAha ] he paramezvara! tava darzanena siddho'smi, paraM yadi tuSTo'si tadA yatra ko'pi na dagdhastatra mAM jvAlayeriti vAdinaM mRtaM zrIkarNamAdAyAnyatra tAdRzaM sthAnamalabhamAno hariH payodhau stambhopamasya gireH zRMgaM tAdRzaM matvA yAvatkarNacitAM kartumudyatastAvaditi gaganavANI jAtA atra droNazataM dagdhaM, pANDavAnAM zatatrayam / duryodhanasahasraM ca, karNasaMkhyA na vidyate // 3 // tena yadi pANDavAnAM zatatrayI tatra dagdhA, tadAsmAkamapi paJca pANDavAH zatruJjaye siddhAH, zrImatAmapi paJca pANDavA himAlaye siddhA iti kimasamaJjasamityuktvA tuSTena rAjJA visRSTAH sUrayaH pratizrayamaguH // iti parazAstrAbhyAse hemAcAryakathA // 12 // // 13 // dAnaviSaye zrI bhojakathA // viduravAgvilAsaiH pramuditamanasaH kiM na yacchanti dAnazauNDAH? atrArthe bhojarAjakathA pANDityapInaM vacanaM nizamya, na dIyate kiM kila dAnazauNDaiH / lakSatrayaM dvau kariNau dazAzvAn, datte sma bhojaH zrutajAnudadhnaH // 1 // tathAhi-sakalabhUpAlamAlAmAlito rAjapATyAM vrajan dhArAdhipaH zrIbhojarAjo nadImuttIryAyAntaM mUrdhAropitadArubhAraM jIrNavastramekaM dvijanmAnaM prati nadIjalamuddizyeti vyAjahAra"kiyanmAtraM jalaM vipra?' so'vAdIt-'jAnudadhnaM narAdhipa !' // bhUpo'vadat 'tadA keyamavasthA te'| so'vocat- 'na sarvatra bhavAdRzAH' // 2 // jAnudadhnamityadbhutaprayogacamatkRtena bhUpenAsmai lakSamekaM kozAdhipaterdApitaM, tadanAptito durmanAH sumanAH punaretya rAjadAnaguNamAtmanazcAbhAgyena tadanAptiM bibhaNiSuriti babhANa Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 taraGga 1 / kathA 12/14 'rAjan kanakadhArAbhi-stvayi varSati vAride / abhAgyacchatrasaJchanne, mayi nAyAnti bindavaH // 3 // rAjJApi punariti zrutvA lakSadvayaM dApitaM, tadapyaprApnuvan punastathaivAbhidhatte sma - -- tvayi varSati parjanye, sarve pallavitA drumAH / asmAkaMmarkavRkSANAM pUrvapatre'pi saMzayaH // 4 // rAjJA punastathaiva lakSatrayaM dApitaM / [ paraM tadanAptitaH ] sa punastathaitya kozAdhipateH kArpaNyaM rAjJazcaudAryaM darzayanniti nyagadat- ekakasya paramekamudyamaM, nistrapatvamaparasya caM stumaH / nityamuSNamahasA nirasyate, nityamandhatamasaM pradhAvati // 5 // iti tatkavitvakalAkauzalena sakarNaziromaNerbhojasya cittaM camaccakre / yataH - kavIzvarANAM vacasAM vinodai- dravanti vidyAnidhayo na cAnye / candropalA eva karairhimAMzo - dravanti nUnaM dRSado na cAnye // 6 // tenAtIvatuSTaH zrIbhojastasmai kavaye svayamevaitad vitIrNavAn, tadyathA-- lakSaM lakSaM punarlakSaM, dvau gajau daza vAjinaH / dattaM zrIbhojarAjena, jAnudadhnaprabhASiNe // 7 // iti kavikalAyAM dAnaviSaye zrIbhojarAjakathA // 13 // // 14 // zIlapAlane zIlavatI kathA // patipravAsAdivyasane strINAM zIlaM duSpAlanIyaM / yataHmAturgRhe' he'vasthitivastrArthaM rajakopasarpaNamatho saccarcikAmelikA // sthAnabhraMzasakhIvivAhagamanaM bhartuH pravAsAdayo / yAtrAjAgaradUranIrabharaNaM vyApArAH khalu zIlajIvitaharAH prAyaH satInAmapi // 1 // [ tena dhanyatamAstAH kAzcinmRgIdRzo yA rAjAmAtyAdikadAgrahadurvyasane patitA api svazIlaM zIlayanti / ] atrArthe zIlavatIkathA dhanyAH striyo durvyasane'pi sauvaM, rakSanti zIlaM khalu zIlavatyA // dvijAtisenApatimantribhUpAn, prakSipya peTyAmavitaM svazIlam // 2 || tathAhi - zrInivAse pure pRthivIrAje rAjJi rAjyaM kurvati tannivAsI samudradatta zreSThI zIlavatIM svapriyAM gRhe vimucya somabhUtinA vipreNa suhRdA paradezamagAt / tataH svapurotsukasya dvijasya haste zreSThI sAlaGkAraM lekhaM panyai prAhiNot / atha svapatimitraM somabhUtimAgatamAkarNya zIlavatyapi priyodantaM praSTum tadgRhaM gatA / so'pi rahasi samAgatAM tAM vilokya smarAturasta 1 markapatrANAM - RS // 2 vA AHRS // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tpatikSemapravRttimabhidhAyetyabhaNat, 'he kRzodari sundari ! adhunA tAvanmayA [saha] ramasva pazcAttvatpatilekhAdyamarpayAmI'tIritA sA svazIlaM rakSituM saJjAtabuddhirvibhAvarIprathame yAme madaukasi samAgaccheriti tamudIrya senAdhipatimagAt / he deva ! matpatidattalekhAdikamasau vipro nArpayatI'tyuktaH so'pi tadavalokanAtsmaravAMstAmavAdIt, 'he subhra! tAvanmaduktaM kuru, pazcAttaddApayiSyAmI'tyuktA sA tasmai dvitIyaM yAmaM procya mantriNamagAt / tathaivoktavate tasmai api tRtIyapraharamabhidhAya vAsabhavane sthitAya bhUpAya sA viprAdInAM ceSTitaM gatvAbhASiSTa / tathaiva prArthayate bhUpAya turyaM yAmaM nivedya 'turye yAme'hamAkAraNIyA' iti patimAtrA saGketaM vidhAya rikte svAvAse sAyaM sA tsthau| tadaiva prathamaprahare samAyAntaM vipraM snAnAdinopacarantyAM tasyAM senApatirAyayau / Agate cAsmiMzcakitaM vipraM sA maMjUSAvakSArake cikSepa, senApatimantriNAvapi caivam / tathaiva patimAtrAhUtA sA bhUpaM tatra nikSipya prabhAte rudantI kuTumbenetyavAdi, kiM rodisi? sApyAha kalye madbharturakSemavArtAgatA, iti zrutvA tatsvajanai rAjAmAtyasenApatIn svasvageheSvalabhamAnairvijJapto rAjaputraH, deva samudradattazreSThI aputraH paradeze mRtastena tadvibhavo gRhyatAm!' so'pi tatra gato'nyatkimapyapazyan dRDhadattatAlakAM tAM maMjUSAmAdAya saudhAntastasyAmudghATitAyAM rAjAdayazcatvAro'pi niryayuH / tato'narthamUlaM taM vipraM zIlavatIgirA jIvantaM dezAnniSkAsya kAzyapIpatiH zIlavatIziroratnaM tAM zIlavatIM svasAramivAbharaNAdibhiH satkRtya subahumAnAspadaM kRtavAn // iti zIlavatIkathA // 14 // // 15 // duSTacintane viprakathA // parasmiMzcintitaM pApamAtmani samupaiti / atrArthe zrIdharA'GgaviprakathA yathA cintitaM duritamanyajane syA-dvajravadviSamamAtmani nUnam / zrIdhare vidhRtabADhavirodhaH, karNakarttanamavApa yadaGgaH // 1 // tathAhi-varuNagrAme'tIvamUrkhamatIvaduHsthaM zrIdharAkhyaM dvijamanyadA taddayitAvAdIt, he nAtha! rAjasevAM vidhehi, tAM vinA dau:sthyaM na yAti, yata: ikSukSetraM samudrazva, pASANayonireva ca / prasAdo bhUbhujAM caiva, kSaNAt ghnanti daridratAm // 1 // so'vadatpriye ! tatrA'haM kiM vacmi? sA'vocaditi brUyA: dharme jaya pApe kSaya, e vAtano syo lekho| zrIdhara bole suNa ho rAjan na jANo to kari dekho // 1 // atha pratyahamityuktavate zrIdharAyAnyadA tuSTo rAjA pratyahamekaM dinAraM dadau, kathitavAMzca tasmai amI varNAH sabhAyAmAgatya tvayA nityaM matkaNe vaacyaaH| evamuktaH so'pyaharnizaM tatrA1. RSP | zca yonipoSaNameva ca - mu.|| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 1/ kathA 14/16 gatya nRpakarNe tAn varNAn vadati sma / atha tasmai matsaravAnagAhvo'paro dvijanmeti viruddhaM ddhyau| aho! viduSi mayi satyapi rAjaprasAdamayaM mUryo bhunakti, tena tatkurve yenAyaM sabhAyAmapi naiti / iti matvA catuSpathe gacchantaM zrIdharaM prati aGgo jagau, he vidvan ! rAjakarNe vadatA bhavatA mukhaM vastreNa bhRzaM pidheyaM, yatastava zvAse lagne rAjA roSaM yAsyatIti vipratArito viprastathaiva vidadhe / anyadA aGgo bhUpaM babhASe, he devAsau zrIdharo madyaM pibati, tena ca yuSmatkaNe vadan sa svavadanaM pidadhAti / dvitIyasmin divase tathaiva sRjate tasmai dhRtakopo bhUpo vastrAbharaNasuvarNAdinA satkRtyaikaM mudritaM patraM pradAya jagau, etadantarlikhitaM matsUnuste daasytiiti| athaivaM vastrAbharaNabhUSitasya gacchataH zrIdharasya mArge sa aGgomilito jagau 'ko'yamadyADambaraH?' zrIdharo'vAdIdbhavatprasAdA-tsaJjAto'sau vizeSato rAjaprasAdaH / tat zrutvA tenoktaM tarhi tu mamApi kiMcidvitaretivAdine aGgAya tatpatraM vitIrya zrIdharaH svagRhamagAt / atha aGgAnItaM tatpatraM vilokya rAjaputreNAntarlikhitatvAtsadyaH kRtanakrakarNacchedoM'gaH svagRhaM yayau / athAnyedhustathaivaitya vadantaM zrIdharaM vilokya bhUpo'prAkSIt, he vipra ! kva tatpatraM ? so'vAdIt he deva ! mArge militAyAMgAya taddattam / ityAkarNya rAjJAkArito'ga: pRSTazca, so'pi pihitAnanaH svaceSTitaM pApaM kathitavAn, tato rAjA zrIdharaM vizeSeNa prasAdAspadaM vihitavAn // iti paradroho na karaNIya ityarthe viprakathA // 15 // // 16 // buddhiviSaye zIlavatIkathA // vyasanavAridhau majjatAM vapuSmatAM nistArAya taraNI dhIreva, yataH buddhirbhUpasabhAprasiddhijananI buddhirvipaddhAriNI / buddhi: zilpakalAkalApakuzalA buddhiryaza:sAriNI // buddhirdurghaTamAnakRtyakaraNI buddhirguNAdhAriNI / buddhirmuktipadaprayANapadavI buddhiH prathAkAriNI // 1 // tena kAzcit striyo'pi dhiyA svazIlasampadaM rakSanti, atrArthe zIlavatIkathA yathA vipadambhodhinistAra-kAriNI kathitA matiH // buddhyA zIlaM ca vittaM cArakSat zIlavatI yataH // 2 // tathAhi-mathurApuryAM guNasAgarazreSThinaH saubhAgyaparAbhUtamanmatho manmathAbhidhaputro rAjagRhavAsino lakSmIsArazreSThinaH zIlavatInAmaputrIM pariNItavAn / anyadA paradezaM yiyAsurasau nizi svapriyAmiti proce-'priye mayi prasthite yadi tava kiJciddhanaM vilokyate tadA matparyaGkAdhastAt suvarNamaNirajatakumbhAH santi, tanmadhyAdAdAya svairaM vilasanIyamiti / atha tadaiva Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tatrAgataH karako nAma ko'pi taskarastatsarvaM zRNvan zIlavatIrUpalubdhazcintitavAn aho yadi sadhanAmenAM dhiyAhamAdAsye tadA varam / atha vasantapure prAptasya manmathasya pArzvAttatsvabhAvarucirUpavarNavyavasAyAdikamadhigamya sa cauraH katicidahobhiH kUTalekhamAdAya guNasAgaragRhamagAt / kathitavAMzca he zreSThinnahaM manmathasyAnucaro'smi tena cAyaM lekhaH preSito'sti, svapatnI cAhUtAstIti procya rahasi paryaGkAdho nidhirastItyabhijJAnapUrvakaM zIlavatImUce, 'he bhadre ! sarvaM nidhyAdikamAdAya tvaM preyasAkAritAsi' / atha putravarNasavarNalekhAttatsarvaM satyaM manvAnena tatpitrA prahitAM ratnAdinidhiyutAM karabhArUDhAM tAM lAtvA rAtrAvanyasmin pathi calantaM taskaraM sAvAdIt, 'vasantapuraM tUttarasyAM dizyasti, asau ca panthA yAmyAyAM dizi yAti, tena naiSa tanmArgaH ' / ' bhadre ! prAdhvare'dhvani caurabhItirasti, tena tadvartmaparAvarttaM vidhAya tatra yAsyAmI 'ti bruvANe caure praatrbhuut| atha karabhAttAmuttArya cauro'vocat he sundari ! nAhaM tava patyuranucaraH, kintu cauro'smi, tena tvAM hRtvA svapallIM yAsyAmItyAkarNya zIlarakSAdakSA sAvAdIt, he subhaga ! dhanastrIlubdhaH pallIzastvAM nihatya mAmidaM ca dhanamAdAsyati tena vrajAnyatra kvApi vare pure, yatra svairaM sukhamanubhavAva iti tayA prerito'yaM rAjagRhamAyayau / sApi nagara zreSThimiSAtsvapitaraM lakSmIsAgaraM pRcchantI karabhArUDhA pratolImAgatA / sodaraiH pitrA ca pRSTA tvaM zvasurAlayAdanAkAritA caikAkinI kimAgateti cakitaistairAliGganya saudhAntarnItA sAvocat he 'tAta ! karabhasthAM dravyagoNImAdAya bahiHstho madanucaro'nnAdinA santoSya visRjyatAm' muSito'hamanayeti vIkSApanne tasmin gate sA yathAjAtaM svodantamabhidhAya svapreyAMsaM manasi smarantI sukhena pitRgRhe sthitA / atha manmatho'pi gRhAgato'vagatasvapriyAvRttAntaH pitarAvanApRcchya tayA vinA kiM prANairityudvignaH krakacamocanAya gaGgAmAgataH, tatsvAminA vilambaya SaNmAsamityuktvA sa rakSitastatra tasthau / itastathaiva tatrAgatena caureNa svaduHkhanidAne kathite sa dadhyAvaho mama striyo'pi matiryayA zIlaM vittaM ca rakSitam / tato gaGgAsvAmine svavRttAntaM nivedya caureNa yuto'sau rAjagRhamAgataH, tato'sau dhanAdinA taM cauraM sanmAnya visarpya ca svapriyAmAdAya svapuramAyayau, snuSAmatimuditau svapitarau ca pramodyArAdhitadharmaH sa sadgatimAsasAda // iti buddhiviSaye zIlavatIkathA // 16 // // 17 // kalahakauzale puNyasAra zreSThisnuSAkathA // zrutavibhavabalAdau kvApi puruSairgarvo na vidheyaH, yataH - dhanibhyo dhaninaH santi, vAdibhyaH santi vAdinaH / balibhyo balinaH santi, tasmAddarpaM tyajed budhaH // 1 // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 1 / kathA 17/18 kalahakaraNazaktirUpo'pi smayo na vidheyaH, atrArthe soDhi - zreSThisnuSAkathA, yathAna garvaH sarvathA kArya:, kvApi kenApi dhImatA / yat zreSThisnuSayA jigye, soDhiH kalahakAriNI // 1 // tathAhi-vRddhanagaranivAsinI soDhinAmnI nAgarabrAhmaNI kalikalayA sarvatra labdhaprasiddhiH kalahabalena nagara-pura-grAmAdiSu sarvatra lokaM jayantI vAdivRndadarpasarpagAruDaratne zrImati pattane sametya ciraM jayetyAzIrvAdapurassaraM siddharAjamidamavAdIt, 'he narendra ! yuSmatpure ko'pyasti naro vA nArI vA ? yo mayA saha kaliM karoti, na cettadA mama digvijayaprazastikAyAmidaM nagaramahamajaiSamiti likhitvArpaya ?' tat zrutvA rAjJoktaM- 'he bhadre ! sthirA bhava, kaliM kArayiSyAmi' iti tAM procya rAjJA svapuMra tatpratijJApaTuM paTahaM vAdyamAnaM zrImatinAmasvasnuSAjJayA puNyasArazreSThI spRzati sma / [ paTahavAdakairvijJapto rAjAzreSThinamAkArya tadviSaye pRSTavAn ], 'snuSA''jJayA'haM paTahamasprAkSam' iti zreSThinA vijJapte rAjJA samAhUtA yAnasthitA zrImatyapi upabhUpamupetya yathAsthAnasthitA soDhimUce, 'he soDhe ! yadi kaliM karoSi tadA kalerjanakaH kaH ?' kalezca bhedA: katIti vada, tataH sA'pi [ cintayati ] aho ! iyantaM kAlaM tu kenApyadaH pRSTaM nAsti, kiJca ahaM tu vAgbhireva kaliM karomi, kalerjanaka prakArAMzca na vedmi, iyaM tu vetti, tenaiSA maniSiNIti vicintyA'nayAhaM jiteti vadantI sA zrImatyAH pAdau prANamat, [ Aha ca]' he dhImati ! tvaM madgurusthAne, tena vadasvoktanirNayamityuktA zrImatI prAha rAgabApa khuMkhAra bhaNIjeM, kathAbApa huMkAra suNIje prItibApa jIkAra kahIjeM, kalahabApa tuMkAra bhaNIjeM // 1 // [ medAntaramapi ] bhedAntaramapi leheNAkI jaDa mAMgaNA, rogoM kI jaDa khAMsI // dAlidakI jaDa khAMuM khAuM, laDAikI jaDa hAMsI // 2 // sa ca kaliH SaDvidhaH, dvaighaTikaH, prAharikaH, daivasikaH, cAturmAsikaH, vArSikaH, Ajanmikazca / tathAhi - ekasthAlyAM bhuJjAnAnAmAdyaH, ekasmin paryaGke zayAnAnAM dvitIyaH, bhATakenaikasmin zakaTe sthitvA gacchatAM tRtIyaH, mithaH sambhUya vihitavArSikakRSINAM turIyaH, sambhUyavihitobhayakRSINAM paJcamaH dampatInAM ca SaSTha iti / taduktiraJjitA soDhistatpAdau praNamya tyaktagarvA svapuraM yayau, vastrAbharaNAdinA bhUpena sanmAnitA zrImatyapi svaukasi samAgAt // iti kalahakauzale puNyasArazreSThisnuSAkathA // 17 // // 18 // buddhiviSaye mantrikathA // adhItazAstrairapi puruSairvidyAyAH smayo na vidheyaH, yataH - mA vahau koi gavvaM, ittha jaye paMDio ahaM ceva / AsavaNNu maIo, taratamajogeNa mativihavA // 1 11 25 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tenAdhikataravidyA-bala-vibhavaizvaryavarye vizve ko'bhimAnaH? atrArthe tApasIkathA vizve sahasrazaH santi, dhIdhanebhyo'pi dhIdhanAH / yatastAM tApasI buddhyA, dhImatI sacivo'jayat // 2 // tathAhi-stambhatIrthavAsino bhUdharadvijasya rUpaparAbhUtakamalA kamalAnAmaduhitA bAlatve eva vidhvaabhuut| sA caikazaH zrutadhAriNI saJjAtavidyA'kharvagarvA karagRhItakanakakaccolakA tApasI bbhuuv| kiJca yo mamA zrutaM zrAvayati tasyemaM kaccolakaM dadAmi, yadi ca zrutaM zrAvayati tadaitanmitaM svarNaM tatpAd igRhNAmIti vadantI sarvatra babhrAma / athAnyadaikazaH zrutAvadhAriNI bhUrijanAnAM sadyaskakavInAmapi jayenopArjitena vibhavenArthi-dIna-bhikSAcarAdIn prINayantI vihitavastrAdyADambarAM vAdigarvApahAriNi pattane catuSpathAdiSu bhramantIM tAM nirIkSya zrIkarNarAjo mantriNaM keyamiti pRcchati sma / svacarAd vijJAya tAdRzaM tApasIsvarUpaM vadantaM taM bhUpaH punarUce 'he mantrinnasti ko'pyupAyo'syA garvasarvasvApahArI ?' tato rAjJaH purastAd omityabhidhAya tAmAkArya sacivaH proce, 'he bhadre! kiM tava sarvaM zAstramAyAti?' svamatisaundaryotpannagarvA sApyavocadomiti / tatastadgarvaparvatapavinibhayA dhiyaikAM gAthAM sacivaH prAha 'tuha jaNao maha piuNo, dhArei aNUNagaM sayasahassaM / aha jANasu tA dijau, ahavA mama khorayaM desu // 3 // yadIyaM gAthA tavAyAti tarhi tvameva sAkSiNI, tena suvarNaTaGkAnAmekaM lakSaM dehi, no cetkaccolakaM muJca' ityukte ito vyAghra itastaTIti saGkaTe patitA sA khorakaM (kaccolakaM) mantripuro vimucyoce he svAminnasau dambho mayAtha kadApi na vidheyaH,' [tat zrutvopAlambhapUrvakaM] paurasAkSikaM mantriNA pratyarpitaM svakhorakamAdAya muktasmayA sA kvApi tIrthe kRtatapA svArtha sAdhitavatI // iti mativiSaye mantrikathA // 18 // // 19 // strIparAbhave gaGgadattakathA // strIparigraho hi narANAM klezAya, yena tadAdhIna eva naro rAjasevana-paradezagamanaraNapravizanadurAcAraracana-parayAcanapramukhaparAbhavAn sahate / yataH dAnAdAnarataiH sadaiva zizukairAkRSTajIrNAmbarA / krozadbhiH kSudhitainarairna vidhurA dRzyeta cedrohinI // yAcJAbhaGgabhayena gadgadagalattruTyadvilInAkSaraM / ko dehIti vadetsvakIyajaTharasyArthe manasvI pumAn // 1 // 1. parAbhavaM - AHRST Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 1/kathA 18/19 tena tadA dUre tiSThantu narAH, tiryaJco'pi strIparAbhavaM soDhumazaktAH, atrArthe gaGgadattotthApitavRSabhakathA yathAprocyate strIparAbhUti-stirazcAmapi dusshaa| vivAhaM kArayiSyAmi, zrutvetyuttasthivAn vRSaH // 2 // tathAhi- dhanasundare pure ni:zeSodArasundaraH sundaraH kSamApatiH paradezAdAgatAya pratyahamaSTottarazatanavyakAvyaiH stuvate gaGgadattAya kavaye tuSTamanA dInArANAmaSTotarazatamanizaM yacchati sm| etadvyatikaraM cAvalokya matsariNastatpuravAsinaH kavayaH kupitAH, yadaho asmAsu satsvasau sadA rAjadAnamApnoti, tena sUtryatAM ko'pyupAyo yenAsau kalAvikalo bhavediti cintayatsu teSvekaH zrIdattadvijo'vocat, yadasAvapariNItastena cedasya duzcAriNI kali-kAriNI vAcATA gehinI syAttadA tayodvignasyAsya kalA vilIyate, tena yasyA mAtA kalikAriNI syAt sA duhitA vilokyatAM, mAtRsadRzyeva sutA / yataH jisI kaNaka tisyau roTalo, jisau bApa tisau bettddo| jisau ghaDau tisI ThikarI, jisI mAtA tisI dIkarI // 3 // ityAlocya taiH kasyAzcitkuThArabrAhmaNyAH sutAM tAdRzIM vilokya gaGgadatto vijJaptaH, 'he dvijottama! gehinIM vinA na sutaH, yataH grAmo nAsti kutaH sImA ? dharmo nAsti kutaH sukham ? dAnaM nAsti kutaH kIrtti - rbhAryA nAsti kutaH sutaH ? // 4 // putraM vinA ca na svargAdyavAptiH, yataH-- aputrasya gatirnAsti, svargo naiva ca naiva c| tasmAtputramukhaM dRSTvA, svargaM gacchanti mAnavAH // 5 // kiJcahApi majana-bhojana-zayanAdyupabhogo'pi striyaM vinA nocitaH, tenAmuSmikasukhAya dhanayauvanasaphalIkAraM pANigrahaNaM vidhehi ?' iti bADhakadAgrahAdasau tairanicchannapi tAM pariNAyitaH / tato gRhanirvAhacintayA tayA ca kalikaraNena vyAkulasya tasya kavikalA zyAmapakSeNa zazikaleva dine dine hIyate sma / krameNa niSkalo'sau duHstho jAtaH / tato nirvAhAya pRSTivAhaM vRSabhamAdAya dhAnyAdivikrayaM kurvANasya tasyaikadA durdamakame catuSpathe'sau galirbalivardo nyapatat / tadA ca sa duSTavRSaH pucchacarbaNa-nakrabandhana-pASANahanana-yaSTitADana-kazAmAraNAdibhirbhUyobhirapyupAyairyadA nottiSThati tadA svastrIcaritrodvignaH sa dvijo vRSabhakarNe iti kathitavAn 'he vRSabha! ceduttiSThasi tadottiSTha, na cettavApi matpatnItulyAyAH striyaH pANigrahaNaM kaaryissyaami| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite iti kathite kAkatAlIya-ghRNAkSarIya-'jAkapANIyanyAyenotthitaM balivaIM vilokya vAtAyanasthaH sundaro dadhyau, aho! kadarthito'pyasau vRSabho nodasthAt, kintu karNajapte(lpe)na mantreNottasthau, tena kApyasya mantrazaktirastIti vicArya vipramAkArya proce- 'he vipra! yatpIDito'pyasau vRSabho notthitaH, zravaNajapte(lpe)na ca yena mantreNotthitaH, taM mantraM matpuro bhnn'| dauHsthyena saJjAtaduravasthAvazena rAjAdibhiranupalakSitastrapAnamrAnanaH sa sarvaM vRSabhotthApanAntaM svavRttAntaM nivedya racitasvastrIcaritraM lokabhASAnugamidamekaM chando bhaNati sma kukaTTha ane kUhADi paDi pApaNIja ghore, jUThA sama je kare dahiM dekhatAM core| gharamAMhe gharaghare prIta paragharasuM mAMDe, chorune AchoTe pahora pAchale khaaNdde| vATeM kAM nadIeM ghaNuM bole visa viMTAe / gaMgadatta kaviaNa kahe eha rAMDathI kima chuTAyeM // 6 // iti nizamya samyagupalakSitaM taM sukhAspadaM vidhAya strIparAbhavodvigno rAjA svArthaM vidhatte sma // iti strIparAbhave gaGgadattadvijakathA // 19 // // 20 // dAnaviSaye akurAjakathA // ciraM jayanti kavayo, yeSAM vAkkAmagavIva sadarthasArthaM prasUte / yataH balihArI kaviaNataNI, jasa mukha amIa jharaMta / / jiNa pIdhe hayaDaM Thare, zravaNe amIya zravaMta // 1 // tena kavikalAprINitA dAnazauNDAH kiM na prayacchanti? atrArthe sumukh-dvijaa'ngghraajkthaa| yathA yacchanti kiM na dAtAra-stuSTA vAgbhirmanasvinAm / deva! tvaditi kAvyena nA'kuH kiM kavaye dadau // 2 // tathAhi- ujjayinIpuryAM kavikalAkauzalenA'dharIkRtakaviH sumukho nAma trayImukho vasati sm| sa cAtIvaduHsthito vRddhanagare svaudAryaguNakaThinakuThAraniSkanditakarNaguNAGkuramarAjaM yAcanArthamAyayau / tatra jIrNazIrNavastrapadatrANAdyanarhaveSaH sa rAjadarzanamalabhamAno'rddhadugdhA'rddhavAribhRtamekaM kumbhamAdAya paTTarAjJIdAsInAM pAnIyAharaNavartmani tasthau / . ___ athA''yAntIbhirdAsIbhirghaTe kimidamiti pRSTe kSIrodadhinIramiti so'vadat / tataH svayaM tannIraM nirIkSya tAH procuH 'he vipra! kiM bhavAMstatra gato'bhUt ?' omiti tenokte tAH svasvAminyai taM vRttaantmciikthn| rAjyA'pi bhojanArthamAyAto rAjA vijJaptaH, 'he deva ! ko'pi vipraH kSIrasamudrAnnIramAdAyehAgato'sti, sa cedatrAyAti tadA pRchyate tatra suptayoH kamalA-kamalAdhIzayo: kuzalam / tato bhojanAnantaramAsthAnIsthito rAjA tataH sthAnAttaM dvijamajUhavat / so'pi Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 taraGga 1 / kathA 19/21 ziraH sthitaghaTo jIrNapaTo dattAzIrvAdaH sametyAntaH sabhaM tasthau / 'kutaH samAgA ?' iti rAjJA pRSTaH kSIranIradheriti so'bhyadhAt / 'tatra sakalatrasya bhagavatazcakrapANerasti kuzalami' tIritaH sa punaH prAha - 'he rAjendra tatra svajanakavinAzavidhurAM svapreyasImevaM puruSottamaH pramodayatideva ! tvadvaravAjirAjicaraNaprotsarpitaiH pAMsubhiH / pUrNasya svapiturvinAzavidhurAmUce murAriH priyAm // gantAGkoH karavAlakAlakavalakroDIkRtA'ripriyA pratyuta vRddhimambudhirayaM mA tAmya mugdhe ! mudhA // 3 // iti tatkavikalAkauzalena camatkRto'GkuzcintitavAn, aho asAvekenApi kAvyena mama sainyAdhikyaM zauryaM vairivinAzaM ca varNitavAn tenAsyAdbhutA kavizaktiriti dhyAtvA rAjA tamAha 'he kavikulakoTIrahIra ! asmin kAvye kati varNAH ?' sa uce 'he rAjendra ! zArdUlavikrIDitamidaM chanda:, tena tatra ssttspttirkssraanni|' tato yathA mama senAdhikyaM bhavatAvarNi tathA tavApyastu, ityabhidhAya rAjAbahurajata - kanaka- maNi- mauktikA - ''bharaNa - paTTakulAdidAnapUrvaM kAvyavarNamitavAji-gaja-grAmAdhipatyamasmai vitIrNavAn / sumukho'pi rAjamAnito'yamiti poraiH pUjitaH pratiSThAspadaM babhUva // iti dAnaviSaye aGkurAjakathA // 20 // // 21 // satyaprazre yudhiSThira kathA // AsatAM manujAH, manazcintite'rthe kathite devA api prAptatoSAH pratyakSIbhUya varaM prayacchanti / atrArthe purANoktayudhiSThiranRpakathA, yathA-- pratyuttare satyatare pradatte, bhavanti devA api toSabhAjaH / yudhiSThireNoktavati svarUpe, satye drutaM tatsahajA jijIvuH // 1 // tathAhi - dyUtena hAritarAjyo dvAdazAbdIvanavAsamaGgIkRtya saudarairmAtrA palyAca saha dharmaputro hastinAgapurAnniryayau / sa ca vikaTAmaTavImaTan utkaTapipAsAvyAkulo bhImamabhaNat 'he kirmIraniSUdana ! ahaM tRSito'smi tena pAnIyamAnIyatAm / ' vRkodaro'pi svasahodarasya bhUyasIM pipAsAmajAnanniti narmAkarot 'vaktrAmbhoje sarasvatyadhivasati sadA zoNa evAdharaste, kAkusthavIryasmRtikaraNapaTurdakSiNaste bAhuH samudraH / vAhinyaH pArzvametAH kathamapi bhavato naiva muJcantyajasraM, svacchentarmAnase'smin kathamavanipate ! tembupAnAbhilASaH ? ' // 2 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite iti zrutvA narmaNA'lamiti yudhiSThireNa prerito bhImo'pi zabdapAtisAyaka iva sArasakokakulakreGkAramanugacchan kvApi pradeze zItalajalapUrNAM kUpikAmetya yAvatpadminIpatrapuTena pAnIyamAdAtumudhukto'bhUttAvattatra varNacatuSTayAtmako'yaM dhvaniH prAdurAsIt- 'ko modate' ? anutpannapratyuttaro vRkodaro mUrcchayA channacaitanyastannIratIre nyptt| bhImasya kiM bhUyAn vilambo'bhUditi sAzaGkaH kapidhvajastatpadapaddhatyanusAreNAgacchan bhImaM tathAvasthamapazyat / Adau jyAyAMsaM bhrAtAramambhasA prINayAmi, pazcAdasya mUrchAvigamopAyaM vidhAsye iti dhyAtvA yAvajjalAyodyato'jani tAvatpunarapi caturvarNAtmako'sau dhvanirAvirAsIt 'kimAzcaryam'? iti / evamarjune'pi tathaiva patite parayorapi sahodarayorAgatayoH satoranukramato'mI varNAH prakaTIbabhUvuH, 'kA vArtA? kaH pathaH smRtaH?' tayorapi patitayoH satoH sarveSAM sodarANAmanAgamanAdatIvakhinne yudhiSThire'pi tatpadAnusRtyA tatrAgatya tasthuSi pUrNo'pyasau zokaH prAdurabhUt ko modate? kimAzcaryaM ? kA vAta? kaH pathaH smRtaH ? | brUhi tvaM dharmarAjendra! mRtA jIvanti bAndhavAH // 3 // iti zrutvA sa dadhyau nUnametatpratyuttare'nutpanne'mI matsahodarA: kenacijalacareNa sureNa pAtitAH, tenaitatprativaco vidhAyotthApayAmi svasahodarAniti matvA caturNAmapi praznAnAM prativaco dharmaputro'bhidadhau 'paJcame'hani SaSThe vA, zAkaM pacati svagRhe / anRNI cA'pravAsI ca, sa vAricara! modate // 4 // aharnizaM hi bhUtAni, nIyante yamavezmani / zeSAH sthAtuM samIhante kimAzcaryamataH param ? // 5 // asmin mahAmohamaye kaTAhe, sUryA'gninA rAtridinendhanena / pakSAdidarvIparighaTTanena, bhUtAni kAlaH pacatIti vArtA // 6 // tarko'pratiSThaH zrutayo'pi bhinnA, nAsAvRSiryasya vaco na bhinnm| dharmasya tattvaM nihitaM guhAyAM, mahAjano yena gataH sa panthAH // 7 // ' yudhiSThireNetyuktavati zokAnukramato'khileSu bhImAdiSu sudhAsikteSvivotthiteSu prAptasvapraznasatyottaraH so'pi kautukI devo 'viSame [saGkaTe] 'haM smarttavya' iti varamasmai rAjJe vitIrya tirodadhe / rAjApi sasodaraH samAgatya svajananIkramau prANamat // iti satyapraznaviSaye purANoktA yudhiSThiranRpakathA // 21 // // 22 // strIcaritre mukundakathA // vihitavedo'pi bhagavAMzcaturmukho'pi strIcaritraM jJAtumasamarthaH, yataH Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 taraGga 1/ kathA 21/22 mahilAkUDacarittaM, baMbha puNa pAra na joDai / dini Darapai doraDai, rayaNi visaharaphaNa moDai // 1 // uMdarathI Udhasai, kAni dhari kesari sAhai / uMbari caDhatI aDavaDai, caDhai DuMgari aNiAlai // 2 // sAta samudda lIlA tarai, sukkI naI buDDavi marai / rAmakavIsara ima kavai, strIvisAsa mata ko karai // 3 // atrArthe mukundazreSThi-patnIkathA yathA duzcintyaM caritaM strINAM, yataH zreSThipriyA purA / kUpe nikSipya pASANaM, svadoSaM dhanike nyadhAt // 4 // tathAhi- bodaragrAme kezavamukundanAmAnau dvau sodarau zreSThinau vasataH sm| tayozca laghIyaso mukundasya surUpA nAma jAyA, aparasya ca rUpiNInAmagRhiNI stH| tathA ca mukundaH svagRhAdAsannavarttini svahaTTe zete, tatpriyApi ca gRhakRtyaM vidhAya rAtrau zayanAya tatraiva haTTe pratyahaM yAti / paraM svairiNI sA surUpA pradoSe eva pativipaNizayanadambhena gRhAnnirgatya svairaM niraGkuzena svAbhimatopapatinA ciraM ratvA kadAcitprathame kadApi dvitIye kadApi tRtIye yAminI yAme tatra samAyAti / [atha mukundastAmAha-] 'he priye! kiM tava bhUyAn vilambo'harnizaM jAyate?' iti pRSTA sAbhASiSTa- 'he priyatama! kiM karomi? jyeSThajAyA jyAyasI, ahaM tu laghIyasI, tena sA sarvamapi gRhakRtyaM kartuM mAmeva prerayati, tataH khaNDana-peSaNa-dalana-catuSpadabandhanAdIni bhUrINi kRtyAni kurvatyA mama vilambo bhavati, tato'nyedhurmukundo vijane bhrAtRjAyAmUce 'he rUpiNi! gRhakRtyAni sRjantyA mama palyA yo'tra vilambo bhavati sa vilambastvayA vAraNIyaH, drutaM ca tatra pressyaa|' soce- 'he subhaga! ahaM tvimAM sAyameva pressyaami'| so'vocadevaM tadA'dyA'syA: svairiNyAH zikSAM dAsyAmIti nirNIya bhRzaM jaTitazRMkhalo haTTA'ntaH zete sm| tadA ca tathaiva nizi sametA sA puMzcalI kapATamudghATayeti mukundamavAdIt, yadA ca jAgRdapi sa ruSito na vakti tadA madvaco'nena nA''karNitamiti matvA tayA punastathaivokto mukundo'vadat, 'he kulaTe! sarvaM ciramAcaritaM [tava caritaM] jJAtaM, tenAdya bahireva tiSTha, prAtastvatpitR-bandhusamakSaM tvAM viDambya gRhAnniSkAsya cAnyAM prinnessyaami'| 'he nAtha! iyantaM kAlaM kRtaM mamAparAdhaM sahasva, ata:paraM na kariSye,' iti punastayokte'pyasau mUryo yadA kapATaM nodghATayati, tadA svadoSamapAkartumutpannamatiH sA 'kUpe patAmI ti bADhamabhidhAya haTTapurovartini kUpe mahAntamekaM pASANaM nikSipya svayaM ca haTTabhittau makSikeva nilIya tsthau| tadA tadbhATkRtiM zrutvA sa dadhyau nUnameSA kUpe patitA, tena prAtarasmAkaM rAjadaNDo bhaviteti cakitAtmA yAvad haTTAnnirgatya kUpamabhidhAvati, tAvatsA svaraiNI haTTAntaH pravizya kapATaM pidadhe / haTTAntargatAM tAM vijJAya tenAgatya kapATamudghATayetyuktA sA proce- 'he zaTha! Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite svairaM rantvA'dhunA samAgato'si ? tena prAtarbhavaccaritraM sarvalokAnAM puraH prakaTIkariSyAmi' iti strIcaritrasaGkaTe patitaH so'vadat- 'priye! tava viruddhaM kimapyahaM na vakSye, ityarthe bhUyAMsaH zapathAH'! tatastayodaghATite kapATe so'ntaH praviveza / tataH paraM sA surUpApi muktasvairavihArA bhartari dhRtadRDhasnehA gRhavAsamapAlayat // iti strIcaritre mukundapatnIkathA // 22 // // 23 // mitradrohe zRgAlakathA // kRtaghnaM [naraM] dhigastu yaH zuno'pi tulAM na labhate / yataHazanamAtrakRtajJatayA guro-rna pizuno'pi zuno labhate tulaam| api bahUpakRte sakhitA khale, na khalu khelati khe latikA yathA // 1 // [drutavilambitam] tena svamitrAdyupakAramavamatya mitraparAGmukhAya khalAya 'daivamapi vaiparItyaM bhajate, atrArthe paJcAkhyAnakathA, yathA hitAya yo hito naiva, tasmAddevaM praangmukhm| mRgAya prahitaM zastraM, gomAyormastake'patat // 2 // tathAhi- zAligrAmAdAsannavarttini purANanAmavane zRgAla-hariNa-kAkAstrayo'mI suhRdo vasanti sma / teSu ca svasvabhakSyasthAnakathanena mithaHkRtabhaktiSvekadA kAkena nivedite yavakSetre yavAMzcarituM hariNo yayau / hariNabhakSitAn yavAn vijJAya dvitIye'hani kSetrapatipraguNitapAze yavAMzcarituM gacchan mRgo nyapatat / tadA ca tadanveSaNAyAgataH kAkastaM tathAvasthaM vilokya mitrapIDApIDitaH svamitraM gomAyumupetyeti pratipAditavAn- 'he mitra! pAzAnta:patitamAvayomitrameNaM tIkSNataraiH svadantAgraiH pAzaM chitvA kssttaanmocy'| [tat zrutvA] mitradrohI sa dadhyAvaho hariNaH kasya mitraM? kiM kRtyaM ca mamAsya mocanena? mRtasyAsya pizitena dinadvayaM trayaM vA tRptirbhavitA matvA zRgAlo'vocat 'he kAka! vArddhakyena jarjaradazano'haM pAzaM chettuM naa'lm| tenetyukte vAyasaH kuraGgAbhyarNamupetya smAha- 'he mitra! kSetrapatAvupete zvAsaM niruddhaya pAzacchoTanAntaM yAvattvaM mRta iva bhUyAH, yadA ca choTitabandhanaM tvAM hitvA sa dUre yAti, tadA zanairutthAya bhRzaM tvarethA' iti zikSA pradAyaikasminnAsannatarAvupaviSTe dvike prAtarAzAya gRhItabhaktoM'sasthitakuThAra: kSetrAdhipatirAgAt, taM ca mRgaM mRtaM vijJAyaikasminnazmani bhaktaM vimucya tadvandhanAni shnairpaakaarssiit| tadA ca sarvathA chinnapAzaM taM kuraGgaM jJAtvA sa vAyasastadbhaktopariSTAdupAvizat / atha sarvathA nirjIvaM taM mRgaM matvA yAvatsa dvikoDDAyanAya yAti, tAvattaM dUragaM matvA hariNaH phAlAM dattvA dadhAve, dhAvate ca tasmai hariNAya kupitena hAlikena prahitena tena pazunA svamitramRgamAMsalubdhasyAntarAlajAlAnta:sthitasya mitradrohiNaH zRgAlasya zira: pusphoTa, sphuTitazirAzca parAsurabhUt / tau ca kAkahariNau svAspadaM prAptau mitho bhaktiM kurvANau sukhinau babhUvatuH // iti mitradrohe zRgAlakathA // 23 // 1. daivo'pi - AHS // 2. "daivaH padeg AHS // 3. prAta:kAle bhojanAya // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 1/ kathA 23/24 // 24 // mativiSaye zRgAlakathA svaparArthaparamparAprapaJcane paTIyasI pezalaprajJaiva / yata : zriyaM prasUte vipadaM ruNaddhi, svaM pApapujairmalinaM pramArTi / saMskArayogAcca paraM punIte, zuddhA hi buddhiH kila kAmadhenuH // 1 // tena balavatAM koTibhirapi svabalena yatkRtyaM na vidhIyate, tadekenApi dhImatA svadhiyA vidhIyate / atrArthe paJcAkhyAnakathA yathA balato mahatI buddhi-statkAlaM jAyate yadi / vigopitau kapivyAghrau, zRMgAlena balaM vinA // 2 // tathAhi- atibhImanAmAraNye kuraNTAhvaH zRgAla AsIt / taM ca kuraNTA nAma tatpatnI garbhiNI satyavAdIt- 'he svAminnahaM garbhiNyasmi, tena prasUtaye sthAnaM vilokaya' so'bhnndvilokynnsmi| ___athaikadA sA svapatinA sahAraNye bhramantI vyAghraguhAntikaM prAptA / sA patiM prAha- 'he svAminnAgataprasavasamayA'hamitaH padamapi gantuM na zaknomi,' so'vadadasyAM guhAyAM prasUSva, tayA ca tathaiva vihite zRgAlastAmazikSayat, --'he kuraNTe! mannAma raNabhaJjaneti vAcyaM, tvannAma cArivajrAgniriti vakSyeH / vyAghra cAgate zizU ruditau kaaryo| rodananidAnaM ca pRSTA kSudhitau sta iti vdeH'| iti tAmanuzAsya bahiHsthaH sa pucchAcchoTanena pATitabhUpIThaM vyAghramAyAntamAlokya kuraNTAmavadat- 'he arivajrAgne! kathaM rudata: zizukau ?' sA smAha- 'he raNabhaJjana ! bAlakau kSudhitau stH|' sa prAha- 'tarhi maunaM kAraya samAgacchan bhAvI vyAghraH, tatpizitenemAvarbhako toSayiSyAmIti zrutvA vyAghro dadhyau yadasau ko'pi mahAn zvApado jJAyate, yato'nayorabhidhe api dussahe, tato nAstyanayA guhayA kRtyamiti matvA sa drutaM pshcaadvvle| sarvamapyetadvyatikaraM vilokyaika: kapistaroruttIrya pRSTato gatvA vyAghramUce,- 'he zArdUla! mA yAhi, pazcAdvalasva, nAsau ko'pyanyaH zvApadaH, kintvetau zRgAlau dampatI staH, anena dhUrtazRgAlena dhiyA tvaM vaJcito'si' / vyAghro vyAjahAra, nAhameSyAmi, bhavAnapi ko'pi tadIyo'nucaro'sti, tena mAM mArayitvA tvaM praNazya yAsyasi / tadA kapiH proce tAvayoH kaNThAvekena pAzena niyantrya tatra gamiSyAva:, zArdUlenApi ttprtipnnm| tatazcaikena pAzena kIlitagalAvevAyAntau vilokya zRgAlo dadhyau, nUnaM dRSTamacceSTitena durAtmanA kapinA'yamA''nIta iti vicArya tathaiva kuraNTAM prAha, tayApi tathaivokte so'vadanmaunaM vidhehi, prANapriyo mama mitraM vanaukA vyAghramAdAyAdhunaivAgacchan bhaviSyatIti zrutvA zArdUlo jIvagrAhaM prANazat, tadgalakIlitaH kapirapi kaNTakajAlAntarbhagnavapurasukhAspadaM jajJe / tataH sa kuraNTo'pi niSkaNTakatvena tasyAmeva guhAyAM bAlakau prapAlya svAzrayamAsasAda // iti mativiSaye zRgAlakathA // 24 // 1. tulA- balathI buddhi AgalI, jo upajai tatkAla / vAnarasiMha vigoviyA, eNi ekalaDai Aja // iti prItivimalagaNikRta campakazreSThikathAyAM pR. 16 // 2. cA'gnivazrA AHR || Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite ||25||mrmkthne valmikodarasarpakathA // te dhanyA ye paramarmANi pidadhati, yataH kappAsaha sAricchaDA, viralA jaNaNI jaNaMti / niaaMgaha kaDDevi guNa, paragujjhaha DhaMkaMti // 1 // paramarmaprakAzane hi tena virodhaH, yataH saMtehiM asaMtehiM, parassa kiM jaMpiehiM dosehiM / appA paDai kilese, so hu amitto kao hoi // 2 // tenA''stAM paramarmaprakAzanaM, svajAtIyAnAmapi marmakathane'narthaparamparA / atrArthe paJcAkhyAna-kathA yathAye parasparamarmANi, pravadanti narAdhamAH / te svayaM nidhanaM yAnti valmikodarasarpavat // 3 // tathAhi- pratiSThAnapure zauryasundaranAmarAjA, sundarInAmnI ca tasya rAjJI, durvinItenA'zvenA'nyedhuraraNye rAjA ninye, tatraikasya taroradhaH zramavazAnirbharaM prasuptasya tasya mukhe manuSya[ mukha]vAsi--jAtisambhavo bhujagaH prAvizat / tataH pazcAdAgatena kaTakena rAjA svaukasyAnIto jaTharasthA'hisambhavayA pIDayA zauryasaubhAgyodyamanAzapurassaraM dine dine kSAma: samajani / mahAvaidyopadiSTairbahubhirapyupa-cArairajAtasamAdhiH svajIvitodvignaH saparijanaH sa rAjA karapatramocanAya gaGgAmadhigacchan vartmanyekasya vaTasyAdhastAtsuSvApa / tadA caikAnte nirbharaM nidrANe tasmin pavanabhakSaNAya mukhe nirgatamahiM nikaTavarttivalmikAnnirgato bhujaGgo babhASe- 're pApiSTha sAdhama! mA vinAzayainaM paJcamalokapAlaM, nirgaccha tasyodarAt, kiM karomi? sakAJjikena kaTukacirbhaTImUlena bhavadvinAzopAyaM jAnannasmi, paraM sa ko'pi nAsti yatpuro vdaami|' iti zrutvodarasarpastamavAdIt 're pApiSTha! kiM karomyahamapi bilakSiptenoSNatailena bhavantaM nihatya bhavannikaTavarttino nidherAdAnaM vidannasmi, paraM sa ko'pi nikaTavartI nAsti yatpuraH kthyaami'| evamanayoH parasparaM vadatormarma nizamya nRpanikaTavartinI rAjJI tenaiva vidhinodarasadhaiM nihatya rAjAnaM nIrujaM vidadhe, tenaiva ca vidhinA valmikaphaNinaM vinAzya ca nidhAnamAdade // iti marmakathane valmikodarasarpakathA // 25 // iti paM0 zrIkamalavijayagaNiziSya zrIhemavijayagaNiviracite kathAratnAkare prathamastaraGgaH samAptaH // zrIrastu // 1 vAlmi0 AHRS evamagre'pi // 2 AHRSD I madhyamalo mu.|| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 // 2 // dvitIyastaraGgaH // // 26 // sattvaviSaye dhrnupkthaa|| sahajaM sAhasaM vahadbhiH puruSairviSamamapi kRtyaM kriyate / yataHghaTo janmasthAnaM mRgaparijano bhUrjavasanaM, vane vAsaH kandairazanamatiduHsthaM vpurpi| itIdRkSo'gastyo yadapibadapAraM jalanidhiM, kriyAsiddhiH sattve vasati mahatAM nopakaraNe // 1 // tena svArthasiddhimabhilaSatA nareNa sattvavataiva bhAvyam / atrArthe dharanRpakathA yathA duHsAdhyamapyAzu sameti siddhiM, kAryaM kSaNAtsattvavatAM nraannaam| baliM sRjanAtmaziro dharo'bhU-na kiM catuHsiddhidhurAdhurINaH ? // 2 // tathAhi- kSitiratnapure ni:zeSasattvavatAM zekharo dharo nAmA'vanipatiH, sa caikadA khalUrikAyAM turagAn vAhayitvaikasyA'zokataroradhaH sthito jIrNavastrapadatrANaM karakRtadRtimekamanekadezadarzinaM sandezahArakaM puro yAntaM [naraM] vilokya 'kutaH samAgA?' iti aprAkSIt / sa uvAca- 'he deva nabha:kulinIkUlavarttino'nukUlanagarAdAgAM / ' 'kimapyAzcaryam apazya' iti vyAhRtaH sa punaH proce 'he rAjendra! tatra dRSTamadbhutamAkarNaya, tatra ca gaGgAyA ekasmiMstIre pratirAkamekoparilikhitacatuHsurIrUpA surUpA zilA jalatalAjalopariSTAdAyAti, tathaivaikayAmaM jalopari sthitvAdhastAd gacchati / tadA ca jalAdevaM dhvanirAvirbhavati, yaH kazcid dvAtriMzallakSaNo naro'tra svazirobaliM karoti sa imAM zilAmApnoti / kazcinnarastaraMstAmAdAtuM yAti so'ntareva stambhita iva tisstthti'| imaM vyatikaraM ca vilokya lokazcintayati ko nirakSaro dRSatkhaNDAyA''tmAnaM baliM karoti? iti matvA khinnA janA yAnti, navInAzcAyAntIti zrutvA dharo dadhyau sattvena siddhiH, yata: sAhasiyAM lacchI milai, na hu kaayrpurisaahN| kAnahiM kuMDala raNajhaNai, kajjala puNa nayaNAhaM // 3 // kiJca divyo'sau prabhAvaH, taM vinA dRSattaraNasya jalAcca vyaktadhvaninissaraNasyAnupapatteH, tena tatra gatvA pazyAmi tadadbhutamiti matvA taM dUtaM visRjya sAhasasahAyaH sa rAjA anukUlapure yyau| tatra ca tadAzcaryaM nirIkSya sa rAjA 'asyAH zilAyAH kRte svaM baliM kurvannasmI'tyabhidhAya yAvatkaNThe karavAlaM kSipati tAvadAkAzagAminI bahurUpiNI kAmitArthadAyinI parakAyapravezinI ceti devIcatuSTayaM prakaTIbhUya svasvaguNoktipUrvaM tamuvAca,-' he rAjendra ! sAhasaM mA vidhehi, tuSTAH smastava sttvgunneneti'| tAbhiH siddhibhiH sAdhitasarvasamIhito dharo nAma rAjA gRhamAgatya ciraM pAlitarAjyaH prAnte sugatimApa // iti sattvaviSaye dharanRpakathA // 26 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite // 27 // satyavacane purANoktA draupdiikthaa|| sukhaiSiNaH prANAnte'pi mRSA na bhASante, yataH rAjyaM yAtu zriyo yAntu, yAntu prANA vinazvarAH / yA mayA svamukhenoktA, vAcA mA yAtu zAzvatI // 1 // kiM cAsatyavacanAlloke'pyavizvAsaH, yataH asatyamapratyayamUlakAraNaM, kuvAsanAsadma smRddhivaarnnm| vipannidAnaM paravaJcanorjitaM, kRtAparAdhaM kRtibhirvivarjitam // 2 // tena samIcInavacanamuccaratAM vizvAsakIrttikaumudi dhavalayati vizvodaram / yataH vizvAsAyatanaM vipattidalanaM devaiH kRtArAdhanaM / mukteH pathyadanaM jalAgnizamanaM vyAghroragastambhanam // zreya:saMvananaM samRddhijananaM saujanyasaJjIvanaM / kIrteH kelivanaM prabhAvabhavanaM satyaM vacaH pAvanam // 3 // satyavAdinAM vA'cintyo mahimA, atrArthe purANoktA mahAsatI draupadIkathA yathA acintyamAhAtmyakaraM mahAnto, vacaH smiiciinmudiirynti| yallokavAk pANDusutapriyAyAM, satyaM vadantyAM phalati sma cUtaH // 4 // tathAhi hastinAgapure bhImAdibhiH sahodaraiH sva-svavArake mahAsatIdraupadyA ca sArddha sukhaM sevamAnaiH saha rAjyaM pAlayati yudhiSThiranRpe bhogAnanubhavati sati ekadA mAghamAse tIrthayAtrAyai gaganamArge gacchanto'STAzItisahasrANi munayo hastinAgapurodhAnamavAtaran / vanapAlAdavagatatadAgamanena rAjJA pAraNArthamabhyarthitAste RSayo babhASire, - 'he dharmaputra! adyadinasambhavaiH sahakAraphalaizcetpAraNaM kArayasi tadA tavaukasi pArayAmo naanytheti'| rAjAbhidadhe- he sAdhavaH ! samayaM vinA durlabhAni rasAlaphalAni, tenAnyena paramAnnA''dinA svarucitena bhojanena pArayata' tasminneva kSaNe svairaM bhraman kautukapriyo nAradamuniretya rAjAnaM vyAjahAra,- 'he rAjendra ! yadi bhavatpaTTarAjJI satIziroratraM draupadI paurapUrNAyAM parSadi paJca satyAnyabhidhatte tadA samayaM vinApyAmraphalAni praadurbhvnti'| rAjJApi tadaGgIkRte'ntaHsabhAM sametAM draupadI nArado'vAdIt paJcatuSTiH satItvaM ca, sambandhe cAtizuddhatA / patyau prema manastuSTiH, satyapaJcakamucyatAm // 5 // ityukte mRSoktibhIrudraupadI satI duSprakAzyamapi svacaritraM paurapura: prakaTayantI zokapaJcakenapaJcApi satyAni vadati sma, tadyathA1. tulA- vikramacaritre zubhazIlagaNikRte sarga 11 // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 2 / kathA 27/28 surUpAH paJca yoddhAraH, pANDavAH patayo mama / // tathApi kurute vAJchAM, manaH SaSThe'pi nArada! // 6 // raho nAsti kSaNo nAsti, nAsti prArthayitA naraH / tena nArada! nArINAM satItvamupajAyate // 7 surUpaM puruSaM dRSTvA pitaraM bhrAtaraM sutam / yoniH klidyati nArINA-mAmapAtramivAmbhasA // 8 // varSA kaSTataraH kAlo, jIvanAhetuvallabhaH / tena nArada! nArINAM / bharttA bharteti vallabhaH // 9 // nA'gnistRpyati kASThAnAM, nA''pagAnAM mahodadhiH / nAntakaH sarvabhUtAnAM na puMsAM vAmalocanA // 10 // tasyAmitthaM vadantyAM prathame satye aGkuro dvitIye patrANi, tRtIye zAkhAH, caturthe maJjarya:, paJcame ca pacelimAni cUtaphalAni prAdurabhUvan / tadA punarapi strIpuMsormithaH saGge doSaM darzayantI draupadI provAca agnikuNDasamA nArI, ghRtakumbhasamo naraH / tena nArada! nArINAM saMsargaM parivarjayet // 11 // sarve paurAstadAkarNya svadhAmAnyaguH / RSayo'pi tairAmrairyathArucivihitapAraNAH svasthAnaM jagmuH / rAjA'pi tena yathArucikAritena pAraNenA''tmAnaM dhanyaM manyamAnazciraM rAjyamanvazAt // iti satyavacane draupadIkathA // 27 // // 28 // kalikAlaviSaye bhUdharadvijakathA // prakaTitapApamArge kaliyuge sarvaM viparItaM / yataH "" sIdanti santo vilasantyasantaH putrA mriyante janakazcirAyu: / pareSu toSaH svajaneSu roSaH, pazyantu lokAH ! kalikautukAni // 1 // viSamataragrISma iva dussaho hi kaliH, yataH - vidhatte yattoSaM jaDaparicitergo: patikarAH / kaThorA jAyante kathamapi na tRSNA viramati // mude doSArambho bhuvi bhavati vairasya ghaTanA / kimeSa grISmaH kimuta kalikAlaH prasarati ? // 2 // 1 - strIpuMsayormi - AHRS II 37 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tena sukRtaM kRtavatAmapi kaliranarthAya bhavati / atrArthe dvijakathA yathAkalau nItipravRttAnAM, prAyo'narthaparamparA / duHkhyabhUccirbhaTImUle, dravyamoktA yathA dvijaH // 3 // tathAhi -- kalikAle mathurApurIto mAhezvarasaGgho dvArikAyA yAtrArthaM niryayau / mArge cATato yAtrikA ratnapuraparisare 'nirdhanikebhyaH kSetrebhyo yatheSTaM zAkAdyarthaM patrANi phalAni puSpANi cA''dadire / I 38 tazca tathAkurvato vilokya nItimArgadharasya bhUdharasya dvijasya sArathiH svAminaM smAha'he devA'hamapi yAtrikaloka iva cirbhaTIphalAnyAdade, bhUdharo'bhidadhe svAmyadattaM bhavatA kimapi phalAdi nA''deyaM, cedAditsustadA cirbhaTIphalamUlyaM mUle baddhvA samAdatsva' tena ca tathaiva kRte purAsanne ekasmin pradeze saGkhe cottIrNe yAvatsa sArathirannaM pacati tAvadbhUdharastAni phalAni chettumupckrme| itastayA kSurikayA kRttakaNThaM zravadraktaM svakarasthaM sadyaH prasUtamekamarbhakaM, purastAdekAM ca ramaNIM sa dvijo'pazyat / tadA muktakezA hRdayasthalamAghnAnA vilApaparAyaNA bASpAyitalocanA sA sulocanA taM dvijamuvAca - 're pApiSTha ! re karmacANDAla ! cANDAlAnAmapyakRtyamidaM bAlahatyAkarma tvamakArSIH, kiMca nirAgaso mamainaM zizuM nihatyedAnIM kva yAsyasIti vilapantyA kupitayA tayA vijJaptasya rAjJaH puruSairyaSTimuSTyAdibhirnihatya bADhaM baddhvA kaNThabandhitabAlaM taM dvijaM purastAdAnItaM vilokya kupito rAjA provAca, zUlAyAM nivezyatAmasau karmacANDAlaH, iti zrutvA'pi sa dvijaH vihita smitaH ajani, taM vipraM kRtasmitaM vIkSya matinidhinA mantriNA cintita sarvo'pi maraNAdvibheti, asau tu kiM hRSyatIti matvA 'vada smitahetumi 'ti mantriproktaH sa dvijo yathAjAtaM svavRttAntaM sarvamacIkathat / yAvat rAjA cirbhaTImUlAttaddhanamAdAya tatsarvamapi viproktaM pratyeti tAvanna bAlaM na cAbalAM, paraM kaNThabaddhaphalaM taM dvijaM purastAccaikaM devamapazyat / kimetaditi vismayavantaM taM nRpaM sa devo'vAdIt, he devAhaM pApamUrttiH kalikAlaH tena puNyavantaM nyAyavantaM pIDayAmi, amunA cAtIvaviruddhAcaraNanikAye madrAjye vasatA madvairiNaH kRtayugasya kRtyamakAri, tatazca kupitena mayAyaM pIDitaH / uktaM ca kaliyugamadhyotpannAH, kRtayugamadhyAnusAriNaH kasmAt / iti kopAdiva kalinA pIDyante sAdhavaH satatam // 4 // ityAkarNya rAjJA visRSTo bhUdharaH svadhAma jagAma // iti kalikAle bhUdharadvijakathA // 28 // 1. 'na dhaNIyAtA' iti gUrjarabhASAyAm // 2. RSI nirAgasamenaM me zizuM - mu. // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 2/ kathA 28/29 // 29 // rAtrau mantraNAtyAge zrIvararucidvijakathA // mantraNasthAnaM bahudvArAdidoSarahitameva varIyastaraM, yataHmantrasthAnamanAkAza-mekadvAramasaGkaTam / niHzaMkAdi ca karttavyaM, dUrasaMsthairayAmikam // 1 // mantrasthAne bahustambhe kadAcillIyate paraH / sagavAkSe pratidhvAna-zrutiH syAtpratibhittike // 2 // zUnyAdhobhUmike sthAne, gatvA vA kaannaantre| mantrayetsammukhaM sArddha, mantribhiH paJcabhistribhiH // 3 // tenedRze'pi mantrasthAne divaiva vilokya mantro vidheyo, rAtrau tu sarvathA na karttavyaH / atrArthe vararucikathA, divA nirIkSya vaktavyaM, rAtrau naiva ca naiva c| saJcaranti mahAdhUrtA, vaTe vararuciryathA // 4 // ___ tathAhi- ghaTakagrAmavAsino'calazreSThino vimalanAmA suto'tIvanipuNo nApitAnucareNa yuto dhanopArjanAya paradezamagAt / sa ca vimalo bhAgyodayenopArjitaprabhUtavitto gRhaM praticalannekasminnaraNye prAptaH / tadA cirapoSito'pi nApitastaddhanalubdhastanmAraNopAyaM cintitvaan| pApamUlaM lobhaM dhigastu / yataH mUlaM mohaviSadrumasya sukRtAmbhorAzikumbhodbhavaH / krodhAgneraraNiH pratApataraNipracchAdane toyadaH / / krIDAsadma kalevivekazazinaH svarbhANurApannadI sindhuH kIrtilatAkalApakalabho lobhaH parAbhUyatAm // 5 // tathaikadA lobhAbhibhUto'sau pApinApitastasyaikasya taroradha: suptasya kezapAzaM pAdenA''kramya mAraNAya hRdayopari tasthau / tadA prabuddho vimalastaM tathodyatamUce- 'he bhadra! sarvamidaM dhanAdi gRhANa, mAM ca mA mAraya', tato nApitaH prAha- 'ahaM bhavantamavazyaM haniSyAmi, tenAnyakimapi vada' tato 'yadyevaM tarhi matpituH 'aprazikheti' varNacatuSTayaM deyami'tyudIrya sthitaM taM nihatya tadvibhavamAdAya gRhAgatastatpitrA putrodantaM pRSTaH sa nApito'bhASiSTa- 'he zreSThin ! pathi taskaraistava suto'mAri, kaNThagatajIvitena tena tubhyam 'aprazikha' iti varNacatuSTayI dttaasti'| acalo'pi tAnyakSarANyAdAya gRhAgataH kRtaputrordhvadehika: kovidairvicAryamANamapi yadA tadarthaM nA'jJAsIttadA putramaraNavArtAkathanapurassaraM rAjAnaM vyajJapayat / rAjApi grAmadAnAdinA mAnitAn svAn paJcazatapaNDitAn babhASe- 'bhoH paNDitAzcet SaNmAsAntare tadartho bhavadbhirnAbhidhAsyate, tadA sakuTumbAnAM yuSmAkaM nigrahaM vidhAsyAmi / tataste'pi 1. tulA- bhojaprabandhe - adhikAraH pU // 2. tathodyataM tamUce RS || Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite vidvAMsastadarthamajAnanto'nyatra nagarAdau tadarthA'vagamArthaM sarvAsvapi dikSu jagmuH / teSveko vararucinAmA dvijo bahudinAni sarvatra bhrAntvA svagrAmamAgacchannekasya vaTasya koTare nizi tsthau| tadA tadvaTAdhiSThAyakavaTavAsinaM [vyantaraM tatpatnI] vaTavAsinI prAha- 'he nAtha! kathaya caikAM kathAM', so'vAdIt priye ghaTakagrAme 'sugamamapi aprazikhe' tyakSarANAmarthaM vidvAMso na vidanti / tena kupito rAjA sarvAnapi tAnekIkRtyoSasi haniSyati / tatra tatputra-kalatramitrAdInAM rudana-karuNasvaravilApAdikautukAni bhvissynti| tena ca prAtastatra gmissyaami'| sA smAha- 'he nAtha ! ko'rthasteSAmakSarANAM?' 'rAtrau na vaktavyamiti nAbhidhAsye', tenetyukte parito vilokya bADhaM nirbandhena pRSTastayA so'bhASiSTa / 'a' iti anena tava putrasya, 'pra' iti, prasuptasya vnaantre| ___ 'zi' iti, zikhAmAkramya pAdena, 'kha iti' khaDgena nihataM ziraH // 1 // iti tadarthaM tatrastho vararucirazrauSIt / tataH svapuramAgatya zreSThinaM taM ca nApitamAhUya rAjAgre tamarthaM sa kathitavAn / sa rAjApi tamarthaM satyaM vijJAya taM divAkIrtiM nyagrahIt / acalo'pi tatsarvaM putradhanamAdAya svdhaamaajgaam| // iti rAtrau mantro na karttavya ityarthe vararucidvijakathA // 29 // // 30 // maitrIviSaye surUpa-surasenakathA // prabhUtairapi puNyaiH sanmitraM duSprApyaM, yataH yena tena sukRtena karmaNA, bhUtale hi sulabhA vibhUtayaH / durlabhAni sukRtAni tAni yai-rlabhyate puruSaratnamuttamam // 1 // yataH sanmitraprasAdato rAjyabhogAdisAmagrI sukarA, yataH sampattiprakarastadIyasadanA''kAze ptnggaayte| cAturyaM ca tadIyadehaviTapiprAnte vihaGgAyate // bhogastatkarakelipaGkaruhiNIkroDe ca bhRnggaayte| mitraM dakSatamaM yadIyanikaTAraNye kuraGgAyate // 2 // atrArthe mitradvayakathA siddhyanti tasya kAryANi, sahRdo yasya dhIdhanAH / bheje rAjasuto mitrAt, phophalazreSThinaH snuSAm // 3 // tathAhi- ramyamandire pure rUpaseno nAma rAjA, suraseno nAma ca tatputro vasati sma / tatpuravAsino mallazreSThinaH sUnuH surUpo nAma rAjasutena maitrImasUtrayat / atha tau zayanabhojanamajjanayAnopavezanAdi sarvaM sahaiva sRjantau kAlaM gamayAmAsatuH / mitraM vinA prANAn dhartumakSama 1A suraseno nAma. mu. P. // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 taraGga 2 / kathA 29 / 30 matvA rAjJA preSitaM surasenamAdAya pitrA preritaH surUpo yAnapAtramAruhya ratnadvIpaM pratyacAlIt / tadA ca payodhAvAgacchatpravahaNoparisthitAmekAM suravadhUmiva ramaNIyAM ramaNImAlokya rAjasUnuH smrvaanbhuut| sA'pi tamAlokya kAmakadarthitA satI cApamuktabANavegajitvare yAnapAtre sthitA valitagrIvaM pazyantI tasmai svaveNIM ca darzayantI svasthAnaM yayau / , surUpo'pi svepsitapadaM prApya vyApAreNa dhanamarjayan dine dine kSIyamAnaM svamitraM daurbalyanidAnamaprAkSIt / tenApi svasvarUpe kathite surUpaH punarapyabhANIt - 'he mitra ! tayA yAntyA yaduktaM kRtaM ceSTAdikaM tadvada sa smAha- 'anyat kimapi na jAne, paraM sA svaveNImadIdRzat' / [tat zrutvA tenoktaM ] - 'he bandho ! tayA veNIdarzanena veNIpurapattanamiti svapuramajJApi tena svastho bhava avazyaM tubhyaM tAM melayiSyAmi / surUpo'pi veNIpurapattane gatvA tadnehazuddhayai nagaradevatApUjAvasare svamitraM devakule nyavIvizat / so'pi tatrasthastatrAyAntIrbahvIH kuraGgIdRzIH pazyan kramAgatAM tAmapazyat / sApi tamupalakSya tadagre nAgavallidalAni tadupari ca kramukaM vimucya gRhamagAt / surasenenaitya tatsvarUpe kathite surUpaH proce - 'tAmbUlikapATake phophalazreSThinaH snuSA'smIti tayA jJApitam / tena he suhRt ! tvaM svastho bhava, adhunA tayA saha tava drutaM saGgamo bhaviSyati'iti nivedya surUpaH svabuddhiM vidhAya phophalazreSThinA saha vyApArasambandhaM vydhaat| tato'nyadA rAjasuto bhojanAya zreSThino gRhe gato gRhavilokanavyAjena gRhAntarbhramannekAM pihitakapATAmapavarikAM vilokya tannikaTasthAmekAM kAminIM kapATapidhAnapravRttimaprAkSIt / zreSThinaH snuSA patipravAse parapuruSamapazyantI vijane sthitA'stIti tayokte sa kautukavyAjena dvAramudghATya tAM nibhAlyopalakSayati sma / sA'pi smarasodaramenamAgataM nirIkSya mumude / tataH so'pyetatsvarUpaM surUpAya nirUpitavAn / surUpo'pi kUTalekhadarzanapurassaraM zreSThinamabhASiSTa, zreSThinnahaM kaSThi svabandhuM sahasotpannakAryavazAtparadvIpaM preSayannasmi, tenAsya laghIyaso bandhorgRhiNI yadi mannikaTe tiSThettadA mama zobhA na syAt, tena yuSmAkamokasi tAvadeSA tiSThatu yAvanmadbandhureti, zreSThinApyadaH pratipannam / tataH surUpo'pi pradoSe kRtastrIveSaM surasenaM zreSThisnuSAsamIpe mumoca / tatastanmitracAturIcamatkRtA sApi caJcalAkSI sUryodayama- [ya]jAnAnA tena saha svairaM bhogAn bhuJjAnA kAlamanaiSIt / evaM ca satyekadA ekapade tatpatirAgataH strIveSaM tamavalokya kAmAturo rAtrau tadbhogecchayA svavazAM vyAjahAra / soce- 'he prANezA'sau surUpazreSThino bandhudayitAsti, kiM caiSApyahamivAnyaM pumAMsaM nehate, tenAtrArthe bhavatA kadAgraho na vidheyH'|, so'vAdIt-- 'yadIyamidaM maduktaM na vidhAsyati tadA balAtkAreNApImAmahaM bhokSye', iti tannirNayaM matvA sA ito vyAghra itastaTIti saGkaTe patitA tasmai taduktamuktavatI / so'pi proce - 'he subhru ! yadi tvannivArito'sau na tiSThati tadA samAyAtu, samayocitaM vidhAsye', ityudIrya rAjasUH praguNIbhUya tasthau / sa zreSThisuto'pi yAvannikaTe sameti tAvattena Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite rakSitayA kSurikayA taM vyApAdya tadgRhiNyabhANi - 'he subhru ! tvatpatirasau davarakeNa baddhvA gavAkSeNAdhastAnmucyate, pazcAdahamapi tathaivottariSyAmi / prAtazca parijanena pRSTeti bhaNeryanmatpatiH surUpazreSThibandhupatnImAdAya nizyevAnazyat / tatastathaiva vihite kvApyandhakUpe taM nikSipya rAtrAveva surUpasamIpaM sametya yathAjAtaM rAtrivRttAntamabhaNat / atha surUpo'pi phophalazreSThinaM prAtarAgatya nyagadat - 'he zreSThinnadya nizi madbandhurAgatastena snuSAM preSyatAM zreSThyapi svasnuSAmukhAdavagatasvaputrapravRttimabhijJAyA'bhidhatte sma - 'kiJcaitatsvarUpamahaM vedmi tathA ca tvameva vetsi, tathA ca yadyanyaH ko'pi jJAsyati tadAvayordvayorapi rAjadaNDaH, tena rahovRttyaiva bhavatsnuSAsthAne matsnuSAM gRhyatAmityudIrya bahusvarNavitaraNapUrvaM tena dattAM snuSAmAdAya surUpaH svamitreNa yutaH svapuramagAt / suraseno'pi tayA saha sAMsArikaM sukhamanubhUya prAnte surUpeNa svapanyA ca sahito dIkSAmAdAyA''locitaduSkarmA sugatimAsasAda // iti maitrye surUpasurasenakathA // 30 // 42 // 31 // upadezamahimAyAM yogitrayakathA // kathAM nizamya pApaparAyaNAnAmapi dharmabuddhiH syAt / [yataH- ] zItAMzorapi zItalA gatamalA dugdhAbdhiphenAdapi / zrIkhaNDAdapi pANDurA'timadhurA pIyUSapUrAdapi // gAGgeyAdapi toSakRt pramadakRt satsaGgaraGgAdapi / syAnnaiva pratibodhakRt zrutimatAM keSAM kathAnAM prathA // 1 // nAnA''zcaryasannivezaM janitAnyabhAvanirdezaM sadupadezaM nizamya prAyo jighAMsUnAmapi priitirutpdyte| atrArthe gaNikayA mAryamANena mANavakena dvijena kathitA yogitrayakathA yathAprAyaH syuH satkathAM zrutvA 'santaH pApaparAGmukhAH / yogitrayakathAM zrutvA, vezyayA mumuce dvijaH // 2 // tathAhi -- candrapuravAsI dAmodaro nAma dvijo rohaNAcalasvAmino rAjJaH pArzvAdratnapaJcakamAdAya svorudeze nidhAya ca pathi gacchanmahApuryAM kAmasenAyAM vezyAyAmAsakto'bhUt / sapAdakoTikanakamUlyamekaM maNi ca vikrIya, tena dhanena bhogAnanubhavan varSadvayAnte dhanakAraNaM pRSTastayA sa dvijo yathAjAtamavAdIt / athaikadA prasuptasya tasya hRdi samAruhya tanmaNijighRkSayA zastreNa mArayitumudyatAM tAM pApAM 'maduktAmekAM kathAM zRNu, tadanu svarucitaM kuryA' ityadhaH sthito dvijaH kathAM kathayati, tathAhi - vasantapurAdhipasya vijayasenasya rAjJazcandrasenaH sUnuranyedyurudyAne vAhAn vAhayitvA sahakArataroradhaH sthitaH, 'kva kva kiM kimadbhutaM dRSTavAn ? iti kamapi bahudezadarzinaM vrajantam pathi pathikamaprAkSIt, so'pi narendrasUnuM praNamya purastAdupavizya mauktikairiva taM kumAraM vardhApayan yathA'valokitaM kautukaM kathayati sma / he deva! devapurapure purandarasya rAjJo Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 taraGga 2/ kathA 30/31 ratiriva ratidAyinI ratisundarI kanyA, smara iva saubhAgyavAMzca bhavAn, iti vividhaviSayadarzinA mayA dvayamadbhutaM dadRze / kiM ca bhavaducitAM tAM gandhapurasvAminaH sUkaro nAma sUnuradyataH saptame'hani sa kurUpANAM ziromaNistAM pariNeSyatIti khedaM vahannasmi, tena tvaM yathocitaM kuru'| ityabhISTArthavAdine tasmai prItidAnaM vitIrya tasyAmeva nizi bhUridhanayutaM turaGgamadvaya-mAdAya pitrAdyairajJAto gRhAnnirgatya ca devapurAdhipamantripatnImahaM tava bhrAteti vadanmantrigRhaM yyau| atha ca rahasi yathAjAtaM svarUpamuktavatA tena- 'he bhagini! tAM bhUpaputrImekazo mama darzayetyabhihitA mantripatnI bhojanArthamAhUtAM ratisundarI tasmai darzayAmAsa / ahaM tavArthamAgato'smItivAdinaM smaraprativAdinaM taM nibhAlya smarAturA satI lagnAvasare sAyaM puragopure gRhItavAjinA bhavatA stheyamiti saGketaM dattvA sA kanyA svabhavanamabhyeti sm| so'pi lagnadine tathaiva tiSThan vilambaM jAyamAnamavalokya dvAvapi vAjinau balAhakasya dvA:sthasya pArzve vimucya pure praavisht| tasmiMzca kumAre'nyena pathA purAMtaH praviSTe satyanyena pathA sametA sA kanyA tamasi samyak tatsvarUpamajAnAnA tatra sthitaM balAhakaM kumAradhiyA 'sajjo bhava itaH sadyo yAva' ityabhyadhAt / tadA ca tayetyukto balAhako'pi hatamukho maunapara evaikasmin vAjini, ekasmiMzca vAjini kanyA cAruhya dvAvapi kasyAMciddizi calataH sm| atha ca jAte prabhAte balAhakamAlokya sA kanyA paramaM viSAdamApannA strIjanAnucitaM dhairyamAlambya bhojanasAmagrayarthamekasminnagare balAhakaM preSya, svayaM ca puruSaveSamAdhAyaikAkinI turagayutA dhanavAsapuraM prAptA tatsvAminaH sevAM vidhatte sma / atha ratisundarakumAra iti nAmabhAk sA kanyA [rAjJA] 'haThena dattAM devadattAnAmarAjakanyAM pariNIya paJcAbdI me bhoganiSedho'stItyabhidhAya ca satrAgArAdhikAraM karoti sm| tadA ca kanyA naSTeti pariNetumAgataH sUkaraH, balAhakena samaM gateti candrasenaH purAdAgatastAmanAlokya ca dvA:sthaH, evaM te trayo'pi khedamApannA yogino jAtA: paryaTantaste dhanavAsapure satrAgAre bhojnaarthmupaavishn| atha ca pariveSaNArthamAgatayA tayA tAnupalakSya svasvavairAgyakAraNaM pRSTaistaiH svasvasvarUpe kathite sati rahasi candrasenamAkArya svaM svarUpaM prkttiickre| mAM pariNetumayamAgata iti dhiyA svayaM pariNItAM rAjaputrI sUkarAya, anena sahaikAmapi rajanImadhvani calitA'smIti dhiyA tasya rAjJo dvA:sthasya sutAM balAhakAya dApayitvA, svayaM ca candrasenasya gRhiNI babhUva / dvAvapi tau dampatI prAnte dharmamArAdhya sdgtibhaajaavbhuutaamiti| tena he priye ! yena sahaikAmapi rAtrimuSitA tasyApi sA kanyA toSaM cakAra, ahaM tu tvayA saha varSadvayamuSitavAMstanmAM kathaM mArayasIti tadvacanaiH prabuddhayA vezyayA mukto dvijaH svsthaanmgaat| iti kathAyAM yogitrykthaa||31|| 1 caikasmin - RP || Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare // 32 // yogivizvAsakaraNe zreSThikathA // zriyAM mUlamavizvAsaH, yataH - vijjAmUlaM viNao, lacchImUlaM tahA avIsAso / bhavamUlaM mahilAo, dANamUlaM ca kittIo // 1 // tena nirjitacandanadravaliptacandramUrttikIrtiM vizvavizvavismayakaraNaikapaTIyasIM haripreyasIM vAJchadbhiH puruSairavizvAsaparairbhAvyaM, yataH - zriyaM jagaccittavitIrNacitrAM kIrttiM digantapratigAminIM ca / samIhamAnairbhavitavyamuccai rdakSairavizvAsarasAvadhAnaiH // 2 // vizeSatazca pAkhaNDika-parivrAjaka - pAradArika- dyUtakAraka - yoginAM bhogi- vyAghra-siMhAdizvApadAnAM ca vizvAso na karaNIyaH yogivizvAsakaraNe hi zreSThI parAsurabhUt / yataH - vizvAso nocito duSTa - yoginAM bhoginAmiva / yogidattAmajAM lAtvA, yatpitA mAritaH sutaiH // 3 // tathAhi-- suvarNazRGkhalAkhye nagare mahebhyo dhanAvahanAmA zreSThI dhanadatta - dhanadevAbhyAM tatsutAbhyAM sahito dhanada ivA'gAravAsocitaM sukhamanvabhUt / anyadA jAtavArddhakaM taM zreSThinaM mAghamAse zItenAtIvakampamAnamA''lokya tatsutau garbhAgArazayanatUlikA-tailamardana- tAmbUla-tApanAdIn bahUn zItApanayanopacArAMzcakratuH, tathApi bhRzaM zItenAbhibhUyamAnaM pavanAhatacalapatrapatramiva divAnizaM kampamAnaM janakamAlokya pitRpIDApIDitau tau khedaM dadhatuH / ekadA vipaNimadhyasthitamapi garbhAgArasthitamiva, digambaramapi parihitapIvaracIvaramiva kevalAkAzasthAyinamapi tUlikAntaH sthAyinamiva, karAle'pi zItakAle pASANaghaTitamiva niSkampaM bhakSitavijayA - 'hiphena - kanakabIjAdibahubaliSThadravyaM vihitavAruNipAnaM, zoNanayanaM, jAtayAmamapi vayaHsthamivopacitazarIraM, girikUTamiva sthUlaM, tAlamiva tuGga, mahiSamiva mAMsalaM, nikaTanibaddhagalastanIniSevitaM, kauTilyakalAvijitabhoginamekaM yoginamAlokya tAvUcatuH - 'he yogin ! kathamasmin zItata zItArttistvAM nAbhibhavati' iti triH prokte sa smAha - 'he bAlau ! mama haritatRNamiva ceyamajA sarvaM zItaM carati, tena vivasane'pi mayi na zItaparAbhUtireti' / evaM tadvacanaprapaJcapizAcacchalitahRdayau bAlakatvena ca tanmArgitasuvarNazatadvayamUlyaM dattvA tAM galastanImAdAya vrajatostayoH sa yogIti vacanamUce - 'ahamiva yaH kevalAkAze bahuvAtasthAne caikavasanaH zete tadIyaM zItamiyamattIti' / atha taduktavidheranusArataH saptabhUmisaudhoparibhUmikAyAM pituH palyaGkaM nidhAya tatpAde ca tAmajAM nibadhya caikamacchaM vastramupari cAcchAdya tau zreSThisutau zreSThinaM saMvezayAmAsatuH / zreSThyapi supta eva taMtra tena dAruNena zItenAbhibhUtaH parAsurbabhUva // iti yogivizvAsakaraNe zreSThikathA // 32 // 1. AHP | jaraThamapi - mu. // 2. ahikena aphINa 44 = - zrI hemavijayaracite Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 2/ kathA 32/33 ||33||kaamviddmbnaayaaN kuberadattakathA // svasvavarNocitArcanavidhinopazAntaniraGkazebhyaH sUryAdibhyaH sarvagrahebhyo'pi pIta-raktazveta-nIla-zyAmavarNapUjAvidhinA prakaTitaprAbalya: kAmagrahaH krUrataraH, yadAgamaH savvagahANaM pabhavo, mahAgaho svvdospaavddddii| kAmaggaho durappA, jeNabhibhUaM jagaM savvaM // 1 // tena zAkinIDAkinIbhUtapretapizAcavetAlAdiparAbhUtAnAmasti pratikriyA, na tu smaravairiviGambitAnAm / yata: sAiNiDAiNipamuhA, dosA nassaMti mNttNtehiN| na hu visamAuhadoso, nassai bahumaMtataMtehi // 2 // yato'sau saGkalpayoniH surAsuranarakinnaravidyAdharapurandarAnapi viDambayati, yataH vikalayati kalAkuzalaM, hasati zuciM paNDitaM viddmbyti| adharayati dhIrapuruSa, kSaNena makaradhvajo devaH // 3 // tenAnaGganaTitA nipuNA api narAH pizAcagRhitA iva vizveSAM vismayakarIM nAnAvidhAM ceSTAM kurvanti / yataH kandarpadarpavazato mahatAmapi syA-d graahilymndhitvivekvilocnaabjm| svarNa gRhANa vada nAtha! tayA kimuktaM, yAntyetyabhIkSNamavadadvaNijastanUjaH // 4 // tathAhi- kuberapure kuberasyeva nalakUbara: kuberadattasya vyavahAriNaH kuberacandrasUnurnavoDhAM kamalAmiva prItikAriNI kamalazriyaM preyasImokasi vimucya pitRbhyAmanujJAtaH prabhUtazakaTavRSabha-karabha-turagA-'zvatara-khara-kAsarAdibahusArthayutaH sUrasenAM nagarI prAptaH, tatrApi bhUpena bahumAnito bahUn vyApArAn vidhAya svapriyAvirahavidhuro dIpAvalikAparvopari svapuraM prtycaaliit| navasnehe hi viraho'gniriva dahati / yata: 'viraho vasaMtamAso, navaneho pddhmjuvvnnaarNbho| paMcamagIassa jhUNI, paMcaggI ko jaNo sahai // 5 // atha dIpAvalikAparva bhRzamAsannaM, bhUzca bhUyasI, tena sArthasArthe svapuraM prati gamanaM duSkaraM vibhAvya sa zreSThisuta ekAkyeva turagArUDhaH sArthAgratazcalannantarAlA''gatagandhavatyAM puryAM bahiHsthite devIprAsAde niSaNNastasminnevAhani dIpAlikAM vijJAya svapuraM ca davIyastaraM matvA tAM rAtriM ttraivossitvaan| itazca tadvAsirUpasenazreSThisnuSA rUpaparAjitarambhAdirUpA ratisvarUpA rUpazrIstasminneva devakule devImarcayituM gRhItapUjopahArA vihitasakalazRGgArA karakalita-kanakabhRGgArA varjitAnyaparivArA svakulAcArAya nizIthe tatrAbhyeti sm| kumArAvalokanena saJjAtasmarasmaya1. tulA-mAdhavAnalakAmakandalAprabandhe / / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite smeranayanAM tAM sunayanAM nibhAlya kumAro vismRtasvakalatravirahaH prakaTitaprabala - premAGkurayA caturayA tayA samaM nirvraDamakSakrIDAmakarot / zAripAzakamaNDanapaNDitayA tayA tathA krIDitaM, yathA parasparAjitayostayoH krIDatoreva prAtarajani / tadA ca vibhAtaM jAtaM vibhAvya svaukasi gantumutsukAM tAM sa smAha- 'he subhage ! kadA punarAvayoH saGgama iti ? ' dIpAvalikAyAmiti pratipAdya gatAyAM tasyAM smarApasmArapizAcagRhItaH sa zreSThisutaH kadA dIpAlikA kadA dIpAliketi bhUyobhUyaH kathayan grahilo'bhUt / kastvamiti pRcchatAM janAnAM kadA dIpAliketi vadatastatraiva parisare paryaTato vismRtazayanA - 'zana-pAnasya bhUtArttasyevetastato gacchatastasya sa sArtho'pi katipayadinaistatrA''yayau / sArtha-lokairapi tairupalakSito he svAmin ! kathamiha sthito'sIti pRSTaH kadA dIpAliketi vadan pizAcagRhIto'yamiti matvA haThena rathAntarnidhAya paricareNa sa gRhaM nItaH - 'he putra ! samAdhirasti ?' iti pitRbhyAmapyabhihitaH kadA dIpAliketi vadati sma / tadanu bhUtAdicchalita iti vijJAya pitRbhyAM mantrayantratantrAdibhirupa - caritamapi tathAvidhameva svapatiM jJAtvA tatstriyA kamalazriyA patipitA proce - 'he tAta! kiM jAtaM yuSmatsutasyeti proktaH sa sarvaM vyatikaraM vyAkarot / catuHSaSTikalAlabdhalakSA pratijananayanaparIkSAdakSA sA'pi zritasmarazocane hariNAhaGkAramocane priyalocane vilokya naiSa bhUtAdidoSaH kintu dIpAlikAyAmAvayoH saGgama iti sadAmapi dattapramadayA kayApi pramadayA kRtasaGketAM dIpAlikAM sarveSAmayaM pRcchatIti kAmonmattaM svapatiM nizcitya proce - 'he prANapriya ! kimidamabhUditi, tadA kadA dIpAliketi tenoktaM, prAtadIpAlikAparveti sA smA''ha / iti mantrAkSaramiva tadvacanamAkarNya sajjIbhUtaH sa priyApuro yathAjAtamazeSamudantamuktavAn / he priye! ahamadhunaiva tatra yAmIti tenokte sA'bhidadhau he subhaga ! na dIpAlikA nedIyasI, kiM tvekAdaza mAsA antarAle santIti pratibodhitastayA samaM bhogAn bubhuje / jAtapATavaM kumAramAlokya sarvo'pi parivAraH snuSAyAM tutoSa / athA'nyadA samupeyuSi dIpAlikAparvaNi suvarNaTaGkAnAM sahasrapaJcakamAdAya turagArUDha ekAkI san gandhavatyAM gatvA nizItho davIyAniti sa zreSThitaH sAyamekasmin devakule zete sma / mArgazrAntasya tasya nirbharaM nidrA'bhyeti sma, tadA nizIthe taddinakRtasaGketA samAgatA sA taM tatrA'pazyantI satI, 'sA sametA'bhUditi mamAgamanaM pRcchate narAya tvayA nivedanIyamiti tatrasthitamekaM yoginaM pratipAdya svaM dhAma jagAma / itazca gatanidraH sa kumAro nizIthaM vyatItaM vibhAvya tatra devIgRhe gatvA - 'he yoginniha kApi kAminI kiM sametA'bhUt ?' iti tatra sthitaM tameva yoginaM vyAjahAra / sa yogyapi tayoddiSTaM tam matvA brUte sma - 'ihaikA sundarI nizIthe samAgatA caikasya yUnaH panthAnamAlokya ciraM ceha mama cetyAdizya Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga2/ kathA 33/34 47 svavezma gtvtii'| iti yoginAbhihitamAkarNya tadasaGgamAtparamakhedamApannaH saJjAtasmarAveza itImaM thokaM paThati sm| tathAhi sauvarNakaM gRhANaikaM, yogin ! yogajuSAM vara / / tayA yAntyAyadAdiSTaM tadvada smarazAsanam // 1 // bhUyo bhUyazcamaM zokaM paThan pratiyokaM ca yogipuraH suvarNaTakaM ca muJcan sa kumAro bhUtAta iva grhilo'jni| tadA ca suvarNazatamekaM lAtvA gate'pi tasmin yogini tathaiva kurvati tasmin puraH suvarNarAziM ca vilokya vismitapUjakAd jJAtavyatikarAstatra rAjAdayaH sarve'pi paurA: samAgatAH, sa tu tameva thokaM bhaNan puraH suvarNaM ca muJcastatrAgatAn rAjAdipaurAnapi kAmAndhatvAnnApazyat / yataH divA pazyati nolUko, naktaM kAko na pshyti| apUrvaH ko'pi kAmAndho, divA-naktaM na pazyati // 2 // tadA ca tatrAgatena subuddhinAmA'tyena matyA smaravihitopadravaM tasmin vijJAyeti rAjJaH puraH proce- 'he deva! nUnamasau kayApi striyA dattasaGketaH kamapi yoginamatra sthitaM tadAgatisvarUpaM pRcchati / tena sarvo'pi paurIvargo yadyenamekaikatayA pazyati, tadAsau tanmadhyAtsvAbhimatAM tAM vanitAmudIkSya svastho bhvediti'| atha rAjJA tathaiva kArite krameNa tatrAgatAmekAkinI tAM nibhAlya punarlabdhasaGketasaMjJaH sa sakalamapi svaM vyatikaraM tasyai smaah| sA'pi pezalAlA''pAdibhistaM sukhayitvAbhyadhAt- 'he subhaga! keyaM dharmArthadhvaMsakAriNI kAmakadarthanA! iti tasyAH sudhAbandhurairgirAM bharaireva paramaM saMvegamudvahaMstatraiva guroH samIpe tapasyAmAdAya taptadustapatapAH siddhaH // iti kAmaviDambanAyAM kuberadattakathA // 33 // // 34 ||avibhRshykaaritaayaaN mUrkhakathA // sarvatrApi pratIkAraM kurvatApi bhagavatA kamalayoninA mUrkhacittasamAdhAnapratIkAro na vidadhe, yataH zakyo vArayituM jalena hutabhuk chatreNa sUryAtapo / nAgendro nizitAGkazena samado daNDena go-gardabhau // vyAdhirbheSajasaMgrahaizca vividhairmantraprayogairviSaM / sarvasyauSadhamasti zAstravihitaM mUrkhasya nAstyauSadham // 1 // bahubhirvArito'pi hi ciraM vimRzyA'pi mUrkhaH sarvatrA'samaJjasameva karoti / atrArthe caikasya jaTinastApasasya sambandhaH, yata:-- Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 zrI kyAratnAkare zrI hemavijayaracite mUrkhazciraM vimRzyA'pi, vidadhAtyasamaJjasam / dhuryavakraviSANAnta-jaTinA'kSepi mastakam // 1 // tathAhi vaTavAsagrAme mahebhyasyaikasya gRhadvArakuTIre varSAsamaye sthito bodhizarmA nAma jaTI, pratidinaM vRjinaviSANaM vRSabhaM gRhAnnirgacchantaM gRhAntazca pravizantaM vilokya iti dadhyau, kimasya zRGgAntarmama ziro mAti na veti pratidinaM cintayatA tenaikadA varSA'vasAne caraNAya gacchatastasya vRSabhasya zRGgAntarmUrddhA niddhe| tadA tatparAbhUto madonmattaH so'pi vRSabhastathocchalito yathA'muSya jaTinaH pANi-pAda-zravaNa-nAsA-netrAdi bhRzaM bhagnaM, kiM bahunA? jIvazeSaH sa jaTI bhUmau patitaH, proktaJca lokairdhigimaM mandamatimavimRzyakAriNamiti / tadA ca mAtRmukhamukhyaH so'pi paurAniti pratyUce- 'bhoH paurAzcaturo'pi mAsAn vimRzya mayaitatkRtyamakAri, tadA kathamahamavimRzyakArIti? // ityavimRzyakAritAyAM mUrkhakathA // 34 // // 35 // AzAyAH prAdhAnye vikramAdityakathA // loko hi yathA''zayA jIvati na tathA zrI-sarasvatI-kIrtibhogasammatavastusaMyogAdibhiH / yataH vizvAzcaryanibandhanairna hi dhanairnA'nindyayA vidyayA / nA'nAlasyasabhAjanaiH parijanaiH prAjyena rAjyena na / kAmaM kAmasukhodayairna viSayairnA narttibhiH kIrtibhiH / loko yAti yathA sukhaM khalu tathA satsaMzayA cA''zayA // 1 // tena sarvatrApyA''zAyA eva prAdhAnyam, atrArthe zrIvikramAdityanamaskRtAyA AzAyA: kathA AzAmuzanti sudhiyaH, zobhanAM sarvavRttiSu / zriyaM vAcaM ca kIrtiM ca, hitvA''zAM vikramo'namat // 2 // tathAhi- ekadA paraduHkhakAtaraH paranArIsahodaraH zrIvikramAdityapRthivIpatiH zuklAzvApahRto'raNyaM prAptaH, tatra ca sa sahakArataroradhaH sthitaH, atha triyAmAyAH prathame yAme purato gacchatIzcatasraH sahasrapatranetrA: prekSya matsvasAra etA iti samutthAya tAsAmekam jotkAramaka rot sAdhAraNenaikena jotkAreNa jotkAro'yaM mameti mameti mitho vivadamAnAstAH samAgatya zrIvikramAdityamityavocan- 'subhaga! kasyA asau jotkArastvayA'kArItyuktena rAjJA kA 1 RS / mUrkhaziromaNiH - mu. // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 taraGga 2/ kathA 34/35 yUyamiti pRSTe tanmadhyAdekA kAJcanIyakuNDala-kaTaka-keyUra-kaGkaNa-kaTIsUtra-tulAkoTitilakAdiramaNIyA''bharaNA kanakakAntikAntakaraNA masRNaghusRNasaMgatazrIkhaNDamaNDalamaNDitastanAdidehadezA smitacampakapuSpaprakarapezalakezA tapanIyatantusyUtakaJcukacIvarottarIyAdivaryavasanazAlinI karakalitakanaka-kalazazAlinI mattamattaGgagajagAminI kAminI sametya mauktikairikha dantadyutisandohairbhUpatiM vardhApayantI satI brUte sma- 'he subhaga! surAsureSu vizrutA sAgarasutA lakSmIrahaM, mayAdhiSThite puMsi doSA api guNAH syuH, yataH AlasyaM sthiratAmupaiti bhajate cApalyamudyogitAM, mUkatvaM mitabhASitAM vitanute mauDhyaM bhvedaarjvm| pAtrApAtravicAraNaikaviraho yacchatyudArAtmatA, mAtarlakSmi tava prasAdavazato doSA api syurguNAH // 3 // kiMca mayA vilokita eva pumAn guNarahito'pi guNasahita: syAt / yataHaguNamavi guNadraM niMdaNijjaMpi pajaM, jaDamavi maimaMtaM maMdasattaMpi sUraM / akulamavi kulINaM rUvahINaMpi rammaM, navakamaladalacchI jaM paloei lacchI // 4 // kiM bahunA? mayi satyAmeva sarvaM sAMsArikaM sukhaM, yataH tAvatkarNarasAyanaM sukhayati zrotre kavInAM vacastAvanmugdhamRgIdRzAM smitarasazcetaH samAkarSati // tAvatpaJcamakAkaliM kalayituM kaNThaH samutkaNThate / lakSmIryAvadavekSate kSaNamapi premormiNA cakSuSA // 5 // tena jagaduttamAyA mamaivAyaM jotkAro nA'nyAsAmiti / tayA'bhihite rAjA vyAjahAra, sadaiva jagatyahRdyanindyaparijanAyA durjanAyA nA'yaM bhavatyA jotkAraH, yataH vaptA te jaDadhI rasakSayakarazcaurvAnalaH sodaraH / sthAnaM kaNTakakUTakoTikamalaM mitraM ca hAlAhalaM / gopendraH praNayI suta zcayutatanu-jyeSTho'pi madyapriya stattvaM kena guNena sAgarasute! jotkArayogyA mm|| 6 // ityAdyasaGkhyadoSoddhATaneneti tiraskRtAyAM maunamupetAyAM tasyAM dvitIyA dhavalAlaGkAravastravilepanahAriNI kundakumudakarpUrakamanIyakAyadhAriNI vINApustakamaNDitakarA kamaNDaludharA rAjahaMsagAminI bhAminI bhUpatimabhidhatte sma- 'he subhaga! sakalajagajIvahitA'haM vidherduhitA sarasvatI, mayA sevitaH pumAn bhUpAdapi samadhikamAnyaH syAt, yataH Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 zrI kathAratnAkare vidvattvaM ca nRpatvaM ca naiva tulye kadAcana / svadeze pUjyate rAjA, vidvAn sarvatra pUjyate // 7 // mayA muktAH pumAMsaH pazava eva, yataH AhAra-nidrA-bhaya-maithunAni, tulyAni sArdhaM pazubhirnarANAm / jJAnaM vizeSaH khalu mAnuSANAm, jJAnena hInAH pazavo manuSyAH // 8 // kiM bahunA ? mayA niSevitA'niSevitAnAmayaM vizeSa:-- nAnAzAstrasubhASitA'mRtarasaiH zrotrotsavaM kurvatAM, yeSAM yAnti dinAni pnndditjnvyaayaamkhinnaatmnaam| teSAM janma ca jIvitaM ca saphalaM taireva bhUrbhUSitA, zeSaiH kiM pazuvadvivekavikalairbhUbhArabhUtairnaraiH // 9 11 tenA'' bAlagopAlAdInAmapi mAnyAyA mamaivAyaM jotkAro, nAnyAsAmiti tayA kathite bhUpo'bhidadhe, yataH - zrI hemavijayaracite ibhyAliM na samIhase'rkakalikAM rolambamAleva yA / yAntI yAsi himAhateva nalinI pakSatrayA'nantaram / dhatse darzanizaiva zItarucinA vairaM ca saukhyena yA / sA tvaM kena guNena sAttvikasute, jotkArayogyA mama // 10 // ityAdisadbhUtaprabhUtadoSadUSitAyAm mudritamukhAyAM tasyAM tRtIyA tathaiva bhAratIsannibhAbharaNAdibhUSitA vizvatrayIvyApidehA [ kIrttinAmabhAminI] rAjAnamajalpat- 'he subhaga ! jagadAnandanI dAnasya nandanI kIrttirahaM mama varNanamAtreNa prINitAH santo dAnazauNDA vAcAmagocaraM yacchanti / yataH - tvatkIrttyA dhavalIkRte suraripau sauvAspadabhraMsabhAk / kRSNatvaM ripurAjarAjivadanakroDe'karotkrIDanam // zubhratvAttadanAptibhAk tvayi punastasthau sutA toyadherno cettatra kathaM tadatra ca kathaM sA sarvadAzcaryakRt // 11 // itthaM vAgdevIdattavareNa kaviralena kavinA kRtaM vRttamAkarNya cArUttaracamatkRtacetAH zAtavAhano bhUpatirvarNapramitatvena SaTsaptatilakSAn suvarNaTaGkAn dadau kiM bahunA ? ekAkinyapyahaM tribhuvane bhramantyapi na bibhemi / yataH - grAha jalamatikrAmatyanAlambane / vyomni bhrAmyati santataM kSitibhRtAM prAgbhAramArohati // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 2/ kathA 35/36 vyAptaM yAti viSAkulairahikulaiH pAtAlamekAkinI, kIrtiste madanAbhirAma! kRtakaM jAne bhayaM yoSitAm // 12 // tenA'zeSalokagamanazIlAyA mamaivAyaM jotkAro nAnyAsAmiti tayA kathite pRthivIpatiravAdIt, yataH vizveSAM vadanAni cumbasi sumastomAnivAlipriyA / sarveSAM sadanodareSu tanuSe vezyeva vAsasthitim // vAtyeva prakaroSi vizvavalaye svecchAvihAraM ca yA / sA tvaM kena guNena kIrttivanite! jotkArayogyA mama? // 13 // ityAdyabhivAdineva ca dUSitAyAM tUSNIM gatAyAM tasyAM caturthyapi tathaiva nIlavasanAbharaNAbhirAmA saMsAdhitAnekakAmA rAjAnamabravIt- 'he subhaga! sakalasurasaMvAsA'hamAzA, mamaiva prasAdena sarvo'pi jano jIvati, yataH vizvAzcaryanibandhanairna hi dhanairnA'nindyayA vidyayA / nAnAlAsyasubhojanaiH parijanaiH prAjyena rAjyena na // kAmaM kAmasukhodayairna viSayairnA narttibhiH kIrtibhi rloko yAti yathA sukhaM khalu tathA sacchaMsayA cA''zayA // 14 // tena niHzeSajagajjIvAtormamaivAyaM jotkAro, nAnyASAmiti tadvacanaM samIcInaM ciraM cetasi vicintya caturacUDAmaNiH sa naraziromaNistAmidaM jagAda niSputrAn varaputralabdhividhibhini:svAMzca vittodyamaibhUyo bheSajabhakSaNaizca sarujAn mntrpryogairjddaan| lokAn yA svarasairvanAvaniruhAn kulyeva saJjIvaye dAze! 'nena guNena jIvitajagajjotkArayogyA mama // 15 // iti satyavAdinaM medinInAthaM praNamya prakaTitasurIrUpAstAzcatasro'pItyavadan, he deva ! zrI-gI:-kIrtyAzAbhidhAnA vayaM catasro'pi devavadhvaH, svasvotkarSanibandhano'yamasmAkaM vAdo'dya bhavatA nirNitasteneyamAzA zeSANAmasmAkamapi mAnyetyabhidhAya tAmAzAM puraskRtya rAjAnaM ca puSpA-5'bharaNAdibhiH satkRtya svargaM gatAsu tAsu rAjApi prabhAte svapuramalaJcakAra // ityAzAyAH prAdhAnye kathA // 35 // // 36 // matsare baTukathA // aihikA-''muSmikA'rthakAraNaM guNagaNaM vanamiva vahnirmatsaro bhasmasAtkaroti, yataH sauhArdai nikRtistanuM gadagaNaH prajJAM pramAdodayaH, sampattiM kalaha: kalAmavinayaH zIlaM vazAsaGgamaH / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite mandAkSaM madanaH prabhutvamanayaH kAmitvamarthakSati rhanti svaM vyasanaM tapo'nupazamaH sarvAn guNAn matsaraH // 1 // tena matsarijanaH svayamanyeSAM cAnarthanidAnam, atrArthe baTunAmadvijanidarzanaM, yataH - bhavanti prAyazaH pApA:, sarvatra zritamatsarAH / vyadhAdandhaM baTuH prAti-vezmikaM matsarI dvijaH // 2 // tathAhi-- ghanagharaTTanAmni grAme matsariNAmavadhiH daurgatyasya sevadhiH pApakarmasu paTurbaTunAmA dvijo'nyadA bhujaGgameneva nai:svyena parAbhUtaH sambhalAM svamahilAmanujJApya dhanAbhilASukaH san TIlAkhye bhUyasAM yoginAM sthAne gatvA sUranAthanAmAnamekaM yoginamArAdhitavAn / majjanabhojana - zayanA - ''sana-saMvAhanAdinA samyag vinayena toSito dvAdazavarSAnte sa yogyAha 'he bAla ! tava kiM vilokyate ?' iti bruvANaM yoginaM sa vakti sma / he svAminnabhadrANAM bhavanaM, vyasanAnAM vanaM, cintAyAH kAraNaM sakalasukhavAraNaM mama daurgatyamapAkuruSveti proktena yoginA dIyamAnAmekAM mUlikAmAlokya sa dvijastanmahimAnamaprAkSIt, vidhinA pUjitA suralateveyaM mUlikA kAmitaM datte, dviguNaM ca prAtivezmikasyetyabhidhAya dadAnaM dvijo jagau, he nAtha ! prAtivezmikavezmani zriyaM draSTuM na zaknomi tenA'nayA mamAlamanyAM yacchetyuktaH sUranAthaH kathitavAn / tava bhAgyeneyamevA'rhatItyabhihitastAM vimucya sa svaukasi gataH, tatra ca svapriyAyAH sarvaM mUlikAvRttAntamavak / he priya ! yathA tava tuSTirbhavitA tathA kariSyAmIti tayA preritaH sa citrakavallImiva tAmAnIya tasyai dadau / tayA tatpriyayA vidhinA pUjitayA tayauSadhyA maNisuvarNAdivibhUtibhAsure saptabhUmikasaudhe kArite sati prAtivezmikasya sarvaM dviguNaM nirvarNya matsarimukhyaM taM brAhmaNAdhamaM kaNThapAzena marttumudyamaM kurvANaM sA sambhalA babhANa - he nAtha ! svastho bhava tava rucitaM karomItyudIrya sA brAhmaNI svaukasi paJcAzat mahAndhakUpAn parivAraM caikenAkSNA kANaM tayauSadhyA vidhApayAmAsa / tatprabhAvAcca prAtivezmikasya dviguNe jAte tasya sarvamapi parivAramandhatvAt kUpAntaH patanena duHkhinaM vilokya sa dvijastuSTaH, kliSTakarmaNA tenopArjita - ta- prabhUtapAtakaH sa kAlaM kRtvA narake yayau // iti matsare dvijakathA // 36 // // 37 // niyamapAlane nIlakaNThakathA // jIvitAdapyadhikatvena pAlito niyamo'punarbhavAya bhavet, yataH - dhamiva ciMtai dhammaM, jIviamiva jo vayAI rakkhei / suratarumiva sugurupayaM, ArAhai taM varai siddhI ? // 1 // stoko'pi niyamaH svayaM kRto mahAnubhAvaiH pAlyate, yataH pAlyate niyamaH sadbhi-rmanasA'pi kRtaH svayam / prAvrAjIdrAjaputro'yaM yadvazAt zabarIyutaH // 2 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 2/ kathA 37/38 tathAhi- sAgarodaranAmnyaraNye kAlakUTasya kirAtasya kinnarIva kamanIyAGgI saGgInAmanandinI svairaM bhramantI satyanyadA zaradi sarvajJapratimAkAratayA pariNatamadabhramAlokya mUrcchitA jAtimasmArSIt / tathAhi harSapure nIlakaNThasya viprasya sutA bAlavidhavA yatinInAmabhyarNe pravrajya brAhmaNatvena pANipAdamukhAdyavayavadhAvanaprazaMsayA malamalinazarIrasicayatvena ca yatidharmasya nindayA nIcairgotrakarmopAW bhillasutA'hamabhUvamiti / atha ca SaSThaSaSThena pAraNaM, pAraNake ca prAsukapatrapuSpaphalakandAdyamAharaNIyaM, patrAdipatanapariNataM pAnIyaM pAnIyaM, jIvitAvadhi ca zIlaM pAlanIyaM, prAsukenApi payasA na snAnaM karaNIyamityabhigRhya pUrvAdhItazrutavatI sA bhillasutaikAkinI svaM kuTumbaM vimucya tato davIyaso girerekasya kandarAyAM sthitA svAM pratijJAmapAlayat / itazcAnyadA vijayasenanagarasvAmino vijayacandrasya rAjJo vijayasiMhaH suto mRgayArthaM tasminnaraNye bhraman guhAntastasthuSIM smarasaJjIvanauSadhImiva tAmapazyat / tathA ca vaktraM candravilAsi paGkajaparihAsakSame locane / varNaH svarNamapAkariSNuralinIjiSNuH kacAnAM cayaH // vakSojAvibhaku mbhavibhramaharau gurvI nitambasthalI / vAcAM hAri ca mArdavaM yuvatiSu svAbhAvikaM maNDanam // 3 // ityAdistrIjanocitasvAbhAvikamaNDanamaNDitA jAtismRtismRtapUrvAdhItazrutapaNDitA bhUrjatvacAracitadukUlA karNakRtatAratADaGkAnukulAM maJjuguJjAphalagrathitahArihArA kalApikalApaprakarA latAtantusaMyamitakezahastA gairikaraJjitahastA sA'pi ratiprItisahAyinaM madanamiva samAyAntaM taM pazyati sm| tadA ca ratimiva kAmaprItikAriNI kamalAmiva puruSottamamanohAriNIM zacImiva jayavAhinIM bhavAnImiva sarvajJamano'vagAhinI vanadevImiva sumana: sametAmetAmudIkSyA'kRtadArakarmA kumAro'pyasmin janmani iyaM gRhiNI zIlaM vA pAlanIyamiti manasi niyamaM vidhAya tasyAH svarUpamapRcchat / tayA ca yathAsthitaM kathitaM zrutvA tenA'pi svaniyamamaryAdAyAM niveditAyAM sA vyaahrt| he subhaga ! mAM svanagaraM naya yathA'haM yatinI bhavAmi, tvaM ca yathocitaM kuryA iti taduktaH kumAro'pyavAdIt, he subhage ! mamA'pi gArhasthye zIlanirvAho duSkara ityabhidhAya tau dvAvapi rAjagRhe nagare dharmaghoSasUrINAmabhyarNe gRhItavratau siddhau // iti niyamapAlane kathA // 37 // ||38||daane bhImalAvaNikathA // dAtAro duSprApAH, yataH arthalubdhakRtapraznau, sulabhau tau gRhe gRhe / dAtA cottaradAtA ca, durlabhau puruSAvubhau // 1 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 zrI kathAratnAkare tena zIlAdidharmaparAyaNA bhUyAMsaH, dAtArastu stokAH, yataH - ye zIlaM parizIlayanti lalitaM te santi bhUyastarAstapyante nanu ye sudustapatapaste santi cAnekazaH // te santi pracurAzca bhAsurataraM ye bhAvamAbibhrate / ye dAnaM vitaranti bhUri karivatte kecidevA'vanau // 2 // kiJca dAtaiva dAtumalaM, yataH - yaistu dAnAni dattAni, punardAtuM hi te kSamAH / ko'pi hi nadImArgaH, khanyate salilArthibhiH // 3 // AstAmanyA kIrtisphUrtimUrtiH stutiH, dAtAro hi svanAmazravaNenA'pi tuSTA santaH saMtA: samIhitaM yacchanti, yataH - santoSaM yAnti dAtAraH, svAkhyAmAtra zruterapi / bhImaleti nijAhvAna - zruteH surastutoSa yat // 4 // tathAhi-mAlavadeze maNDapAcalAsannasenapuravAsinau netA bhImalAnAmAnau pitRputrau cAraNa mArgaNArthaM dezAntare bhramantAvanyadA madhyAhne madhyamagrAme prAptau / tadA ca taTAkapAlIpippalAdhastAtsutaM vimucya pitA bhojanasAmagrIkRte puraM prAvizat, tadA ca velAvizeSeNa pauraiH samAdhipRcchApUrvakaM sanmAnito'pyayamakRtabhojana eva samAgatya putrapurastatkAlakRtamekaM dodhakamabhANIt / tathAhi-- Adara etha apAra, nagaramAMhi ne to bhAI / kuNahi na kIdhI sAra, bhojanavelA bhImalA // 5 // [ soraThA ] cAraNikena chandasA varyayA ca zabdaracanayA raJjitena sutena bhUyo bhaNeti preritaH pitA taM dodhakaM trirapAThIt / itazca tannagaranivAsI AgatagatayatiyogiyAcakAbhyAgatabhikSAcarANAM bhaktizaktikRpAbhistoSako bhImalAnAmA vaNik zubhadhyAnena mRtaH suratvamApannastatra pippale sthitaH svanAmAGkitaM punaH punaH paThyamAnaM caM dodhakamAkarNyati dadhyau, aho ! sakale'pi pure paurairabhojito'sau cAraNa: kathaJcinmamAvAsamekaM kRSNAvAsamavagamya matpuro bhUyo bhUyo vijJapayati, tenA'yaM mayA toSaNIya iti dhyAtvA prakaTitasvarUpaH sa suraH sapAdakoTikanakamUlyaM maNiM ca tasmai dattvA tirodadhe // iti dAne bhImalAnAma vaNikkathA // 38 // // 39 // satsaGgaviSaye paTubaTukhaTu kathA // tAni sukRtAni durlabhAni yaiH satsaGgalabdhiH, yataH - zrI hemavijayaracite bhUtale hi sulabhA vibhUtayo, yena tena sukRtena karmaNA / durlabhAni sukRtAni tAni yai - rlabhyate puruSaratnamuttamam // 1 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 taraGga 2/ kathA 38/39 tAni ca puruSaratnAni jagati kiyantyeva / yataHmanasi vacasi kAye puNyapIyUSapUrNA-stribhuvanamupakAra zreNibhiH prINayantaH / paraguNaparamANuM parvatIkRtya nityaM, nijahadi vikasantaH santi santaH kiyantaH? // 2 // teSAM satAM saGgatiH kiM kiM na yacchati ? yataH jADyaM dhiyo harati siJcati vAci satyaM, mAnonnatiM dizati pApamapAkaroti / cetaH prasAdayati dikSu tanoti kIrti, satsaGgatiH kathaya kiM na karoti puMsAm // 3 // kiM bahunA? maraNAdapi satsaGgatiH pAti / yataH satsaGgasuravRkSasya vibhuutirbhuvnaadbhutaa| abhUtsukhI paTuH prApya rAtribhuktivrataM muneH // 4 // __ tathAhi-sukhAsanagrAme paTubaTukhaTunAmAnaH kuTumbinastrayo bhrAtaro bhRzaM parasparaM prItibhAjo vasanti sma / teSu ca paTunAmA jyeSTho bhrAtA yatiyogivipratApasakavibhaTTArakAdisatsaGgaraGgaraGgitamanAH kSetrAdikarSaNakRSIvalavyApAraparAyaNo'nyadA varSAsu svakSetrAntarvartikuTIre sthito meghopadrutamekaM mUrtimantaM dharmamiva muniM kuTire rakSitavAn / svasthIbhUtaH sa ca sAdhuH satsaGgasurasAlasya phalamiva rAtri-bhojananiyamaM tasmai paTave dattvA'nyatra vijahAra / ___itazca tasyAmeva nizi tasya vezmani parvadivasatvAnniSpannaM cUrimakaM [niSpAditamAsIt / atha] rAtribhojane kRtaniyamatvena jyeSThaM bhrAtaraM tamabhuJjAnaM vilokya mithaHprItiparAyaNatvena tatsodareSvabhuktavatsu satsu teSAM trayANAM gRhiNyo'pyabhuktA eva tasthuH / atha coSasi bhoktumupaviSTAste trayo'pi sahodarA rAtritamasi bhRzoSNapUpikAnAmupari patanena pracaNDamuzalaprahAraizcodUkhalAntaHkhaNDIbhUtasya sarpasya mukhadantadaMSTrAtvagasthipucchAdi cUrimakAntarudIkSyetyUcuH, hA dhigastu rAtriMcarAniva rAtribhuktiparAn, yaistu mahadapyetannarakakUpapAtakaM pAtakaM pratidinamanuSThIyate / baTukhaTunAmAnau dvau bhrAtarau jyAyAMsaM bhrAtaramityabhidadhuH, he bandho! tava prasAdena sarvo'pi parivAro jijIva, yato jagdhacUrimakANAmasmAkaM kva jIvitamiti bhUyobhUyastamabhiSTutya tau dharmAbhimukhatvaM jagmatuH, paTurapi satsaGgaphalamatIvapezalaM manyamAnastasyaiva munedarzanamIhamAnazcAnyadA pathi gacchantaM suradrumamiva taM munimudIkSya sa sarvamapyAtmano vyatikaraM vyAkarot / atha ca saparivAro'pi satsaGgasevApaTuH paTustasya munerantike samyaktvamUlaM dvAdazavratAtmakaM gRhidharmamaGgIkRtya samyak prapAlya cAnalpa-- sampadamacyutakalpaM yayau // iti satsaGgaviSaye kathA // 39 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite ||40||jnyaane bhImavaNikathA // yaza:sukhakAraNaM hi jJAnaM, yataH vidyA nAma narasya rUpamadhikaM pracchannaguptaM dhanaM / vidyA bhogakarI yaza:sukhakarI vidyA gurUNAM guruH // vidyA bandhujano videzagamane vidyA paraM daivataM / vidyA rAjasu pUjyate na hi dhanaM vidyAvihInaH pazuH // 1 // tena jJAnA'bhyAsaparANAM svargAdivicArA: suvicArAH / yataH tRNaM brahmavidaH svarga-stRNaM zUrasya jIvitam / viraktasya tRNaM nArI, niHspRhasya tRNaM jagat // 2 // kiM bahunA? stokAdapi jJAnAdanAH payodharAjjagattApA iva satvaraM vilayaM yAnti / yata: jJAnaikasurasAlasya saurabhaM kimu vrnnyte| viSA'nnajJAtamAtreNa, bhrAtA bhImena rakSitaH // 3 // tathAhi- zaGkaranAmni grAme dhanadAviva dhanezvarau, svarvaidyAviva sundarau, madanavasantAviva bhRzaM mithaH prItimantAvubhau bhImAsImAnAmAnau bhraatraavbhuutaam| tayozca jyAyAn jJAnArthI san pratyahaM paNDitaparicayaparAyaNo'bhUt / paNDitAnAM hi vArtA'pi sakalazAstramUlaM, yataH paricayitavyAH santo yadyapi kathayanti naikamapi vAkyam / yAsteSAM svairakathA-stA eva bhavanti zAstrANi // 4 // api capaMDitasarasI goThaDI, muja mani pari sohAi / AliI jai bolAvIeM, mANika ApI jAya // 5 // [dohA ] laghIyAn bhrAtA tu parivAravArito'pi nIcasaGgaM na muJcati, svabhAvo hi dustyAjya:, yataH je jasa lagai sahAvaDA, te phITTai mrnnenn| suNahA vaMkI pUMchaDI, samI na kIjeM keNa // 6 // athA'nyadA prabhUtairmantratantrAdibhiH prapaJcitacamatkAreNa bahudRSTapratyayena mAyAmandireNa sundara-nAmayoginA sImAhvo laghubhrAtA maitrImasUtrayat / ekadA ca bhogineva kuTilagatinA tena yoginA bahubhirbahumUlyaiH suvarNamaNibhUSaNairbhUSitaH so'bhANi, he bAla! mUlikAmimAM gRhANa yenA'syAM nikaTasthAyAM yA yuvatI tvAM pazyati, sA tvAM lohamayaskAntamaNiriva na muJcati / asyAzcA''dAnavidhirasauyatsamAdAnAvasare guruNA sahaikatra bhAjane bhojanaM vidhIyate / tadanu ca gRhItA'sau siddhikarItyabhidhAya sa yogI zyAmacaturdazyAM nizi saGketaM kRtvaan| itazca tadbhrAtA bhImAhvo'pi paNDitAnAM pArzve nAnAsubhASitazravaNena kAlaM gamayati sm| yataH Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 2 / kathA 40 / 41 gItazAstravinodena, kAlo gacchati dhImatAm / vyasanena hi mUrkhANAm, nidrayA kalahena vA // 7 // ekadA buddhisAgaragurUNAmabhyarNe sa iti saviSAnnajJAnamazRNot / yataHdRSTvA'nnaM saviSaM cakoravihago dhatte virAgaM dRzo saH kUjati sArikA ca vamati krozatyajasraM zukaH // kAkaH kSAmasvarastathA parabhRtaH prApnoti mRtyuM kSaNAt / krauJca mAdyati harSavAMzca nakulaH kuryAtpurISaM kapiH // 8 // idaM jJAnaM varyamiti [ dhyAtvA sa] manasi rakSitavAn / itazca tasmin saGkete ekaM saviSamekaM ca nirviSamevaM modakadvayaM vidhAya tena sImAhvena saha bhoktumupaviSTasya tasya yogino maThikAntarbhrAtaraM vilokayan kutazcidavagatatatsvarUpo bhImAhvastadvyatikaraM tatsamIpasthaM ca tadaiva vihitapurISaM ca kapiM pazyati sma / tadA ca sa viSA'nnavicAraviduraH sa bhImastasminmodake viSaM vijJAya yoginaM jagau, 'he yogin ! kimidaM vidhIyate ?' [ yogyAha ] kenaciddattaM modakadvayaM bhujyate iti vadan sa yogI [ bhImena ] pAnIyaprayogeNa tasmin modake viSaM darzayitvA muSTiyaSTyAdibhirbADhaM nihatya grAmAnniSkAsito, bhrAtA ca maraNAdrakSitaH, tatastena bhImena tadanantaraM vizeSeNa jJAnA'bhyAsapareNa jAtamiti // iti jJAne bhImavaNikkathA // 40 // // 41 // strIcaritre vAsavayogikathA // striyo'pi hi kapaTalampaTacittavRttayaH syuH, yataH - aNNaM ramai nirikkhar3a, aNNaM ciMtei bhAsae aNNaM / aNNassa dei doso, kavaDakuDI kAmiNI viaDA // 1 // api ca duritavanaghanAliH zokakAsArapAliH, bhavakamalamarAlI pApatoyapraNAlI / vikaTakapaTapeTI mohabhUpAlaceTI, viSayaviSabhujaGgI duHkhasArA kRzAGgI // 2 // tenaitAsAM duzcaritaM jJAtvA ke'pi santaH saMsArAdviraktAH syuH, yataH - jJAtastrIcaritAH santo, viraktAH ke'pi tatkSaNAt / yathA'bhUdvirato yogI, jJAtastrIcaritasthitiH // 3 // 57 tathAhi kuJjarAsananagaranikaTavarttikoTikUTagirivAsI vAsavo nAma yogI dvipatha - tripathacatuSpatha-rAjapatha-mahApathAdiSu bhraman 'satI re satI ama ghari satI' iti padaM punaH punarbhaNan pratigRhaM pratihaTTaM bhikSAM yAcate / ekadA tannagarAdhipateH siMhasenasya rAjJaH sUreNa mantriNA tatpadaM 1. santaH ke'pi viraktA kSaNAt - PD // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite paThan sa bhojanArthamAkArito, jJAtaM ca tadvacananayaneGgitAdinA taccaritamiti, nUnamasya striirsti| tAM ca cetasi satImiti manyamAno'yaM mUDho'navasitastrIcaritrastatpadaM paThan bhikSArthaM bhramati / tena tAmudIkSyaitasya svakalatrasatItvAhaGkAramahaM nirAkaromIti dhyAtvA sa mantrI taM yoginaM sasatkAraM visRjya pracchannatayA svacareNa tatsthAnanirNayaM vidhAyA'nyadA tatpRSThe gacchaMstadguhAdvAraM tadudghATanavidhiM ca jJAtvAnyedyu-rvastrAlaGkAravibhUSitaH gate tasmin yogini yoginaH saMjJayaiva tatpriyodghATite guhAdvAre guhAntaH pravizya ca tAmiti jagau / __ he bhadre ! kA tvaM? kathaM kuto vA'nena yoginA gRhItA ceti pRSTA sA spaSTamAcaSTe, he subhaga ! na jAne kA'haM, kutazca kathamanena cA''nIteti / kiMcainamevApazyaM, tena jAnAmIyaM guhaiva sthAnamayameva ca naro'hameva ca nArIti jagat / kiMcA'dyaitAdRzaM tvAM vilokya jagatyanyatsthAnamanye ca puMmAMso'nyAzca striyaH santIti [jAne evaM] pezalAlApaparayostayoH samayocitaM sukhamanubhavato: sa yogI guhAdvAre sametya pUrvapraNItayA guhodghATanasaMjJayAtmAnamAgatamajJApayat / tamAgataM matvA sthiro bhaveti ca mantriNamabhidhAya tatkAlotpannastrIcaritracaturA sA yoginI pUtkAramakarot / kimabhUditi yoginA pRSTA sA smA''ha, he priye! mamodaraM bhRzaM tudati, tena vaktumutthAtuM dvAramudghATayituM ca naahmlm| kiM cA'dya nizi svapnAntardevatayA mametyabhANi, he putri! tavodare- 'dya mahatI pIDA bhaviSyati [ataH] saptapuTapaTTakena bADhaM baddhanayana: pANiprapaJcitavipaJcika: kalasvaraM praguNitagAnazca tava bharttA yonAM guhAM sapta pradakSiNAM dadAti, tadaiSA pIDA zAntiM yAsyati tena tathA vidheyaM yathA'haM sajjA satI dvArodghATanaM karomItyabhihite yogini taduktaM kurvati sati mantriNi ca sukhena gRhaM gate sati tayodghATite dvAre ca sa yogI tayA saha pUrvavatsukhamanvabhUt / anyadA vividhavarNA''kIrNakanthAzAlI jaTAmukuTamAlI mRgazRGgazobhitanigaraNaH suvarNamudrAmaNDitazravaNaH vINAvAdanaviduraH prabhUtabhasmAbhyaGgabhAsuro daNDamaNDitakarakamalaH pAdukApezalapadayamalaH sa yogI 'satI re satI ama ghara satI' iti padaM paThan purAntardhamaMzca tena mantriNA samAhUya kiM paThasIti pRSTo'vAdIt 'satI re satI [ama ghara satI]' tatastadahaGkAranirAkaraNAya mantriNA'bhANi 'tumha ghara satI te amha ghara hatI' etadvacanacamatkRto yogI jagau 'amhe vasuM arnnye| vane tihAM tumhe kihAM' tataH punamantrI brUte sma 'AMkhi pATA kinnara vAtA / tyAri amheM tihAM' etannizamya vajrAhata iva yogI bhUmau patito labdhasaMjJazceti dhyAtavAn / aho dhigAsAM mRganayanAnAM vilasitam! yA bAlyAdapi yatnenaivaM rakSitA sA'pi cedIdRzI jAtA tadA'nyAsAM kA gatiriti strISu vizeSeNa vairAgyavAn sa yogI kaSTAnuSThAnaM vidhAya devo'jani / // iti strIcaritre vAsavayogikathA // 41 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 2 / kathA 41 / 42 // 42 // mUrkhatve devazarmAtApasakathA // mUrkhe hi doSA eva syuH, yataH paNDiteSu guNAH sarve, mUrkhe doSAstu kevalam / tasmAnmUrkhasahasreNa, prAjJa eko na labhyate // 1 // tena mUrkhAH svayaM vihitaireva doSairasukhabhAjo bhavanti / yataH - keSAmAtmakRtairdoSairmUrkhANAmasukhodayaH / taddevazarmagomAyu-kuTTinInAmivAjani // 2 // yathA - rAmasenagrAme paThitamUrkhANAmagraNIH prabhUtavittavAn devazarmmA nAmA tApasaH taM ca ASADhabhUtinAmaikaH kitavaH kaitavena taddhanaM lipsurantevAsIbhUya sevitavAn / anyadA grAmAntaraM gacchannASADhabhUtinA sahito devazarmmA'ntarAle ziSyasyAntikeM mAtrAM vimucya zarIracintArthaM gataH / tatazca nivRttaH sannantarAle yuddhaM kurvANayorhaNDayormithaH prahAreNa bhagnabhAlayorantarAlagalitazoNitabindupAnecchayA madhye sthitaM jambUkaM huDuziraH prahAreNa mRtamavalokya sa devazarmeti padaM cakre / 'jambUko huNDuyuddhena' itazca tAM mAtrAmAdAya kAkanAzaM naSTaM taM dhUrtamASADhabhUtimapazyannitastatastaM ca vilokya paramaM viSAdamApannaH sa punarapIdaM padaM vihitavAn 'vayaM cASADhabhUtinA / ' tatazcA'gre gacchantaM taM mArge militaH kuberanAmaika: kolika:, [ so'pi kolikastaM ] namaskRtya sArdhaM vidyamAnAyAH svapriyAyAstasyA'bhyAgatasya bhaktiM karttumAdizya svayaM ca nikaTavarttini nagare gataH, atha sApi khandhilAnAma tanmahilA svairiNI [ satI ] dhanikasyA'nyatra gamanaM cAtmano gehe gamanamutsavaM manyamAnA taM devazarmANamAdAya gRhaM gatA / tadA tamatithiM devazarmANaM zayanAsanabhojanamajjanA''dibhirupacarya, pareNa puMsA kRtasaGketAM tatra gamanAya ca yathocitaracitaveSA''bharaNAM tAM vezmasametastatpatiravalokya proce, he svairiNi ! he raNDe! mAmanyatra gataM matvA jAreNa rantuM yAsi tena pazyaitasya svairA''cArasya phalamiti tAM pAdaprahAramuSTiyaSTibhirbADhaM nihatya khaTvApAde ca nibadhya vihitavAruNipAnaH sa kolikaH zete sm| tadA ca saJjAta saGketa cAreNa jAreNa tatra preSitA nApitapatnI khandhilAsthAne svaM nibadhya khandhilAJca jArA'bhyarNe prAhiNot / tadA cAkasmAtsaJjAtapramIlApralayaH prakupitaH surApAnavivazazca sa koliko bhUyo'pi patnIdhiyA tAM nihatya nakracchedena ca viDambya suptaH / itazca rAtrazcaturo'pi yAmAnniraGkuzatayA svairAcArocitaM sukhaM tenopapatinA samamanubhUya [nizAzeSe] AgatA sA khandhilA nApitapanyoktA, he sakhi ! durAtmanAnena tava priyeNAhaM nakracchedanapurassaramitthamatyarthaM kadarthitA, 1 AHRPD / "ntike nijavittagranthiM vimucya mu. // 2 nApitayA pratyapAdi he sakhi ! BD I 59 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tena mAmapi dhigastu, yA'hamidamasamIkSitamakArSamiti svaM nindantI nApitapatnI tayA khandhilayA kiJcitsaJcArikocitaM vitIrya visRSTA satI mukhaM pidhAya zanaiH zanaiH svagRhaM gatvA sve zayanIye zete sm| athotthitaH kolikaH svastriyaM prati prAha, re raNDe! yadi punarapyevaM cedvidhAsyasi tadAvazyaM te zirazchetsyAmi / atha prabhAte he sUryadeva ! he bhagavan! he lokapAlA! he digIzA! yadyahaM satI bhavAmi tadA mama nAsA sajjA bhavatvitivAdinI pura:sthitAM sajjanakrAM tAmAlokya satIyamiti manyamAnaH koliko lokasAkSikaM tAM svAM patnI stauti sma / svakIyaM ca nizAnirmitamavaguNaM prAdurakarot / atha sA nApitavadhUrapi prabhAte samutthitena mithyAkalahakaraNakupitena nApitena darpaNena hatA satI kRttanakaM raktaM ca svamambaraM prAduSkRtya pUtkurvANA sarvAnapi paurAnamelayat / dhigenaM pApinaM nApitaM yeneyamabalA niraparAdhA ca nakracchedena kalaGkiteti vAdinaH pAdapANiprahAraistaM nApitaM nighnataH paurAn vilokya sacintatvena gatanidro samyagjJAtakolikanApitastrIkarmA devazarmA sametyetyabravIt jambUko huDuyuddhena, vayaM cA''SADhabhUtinA / / dUtikA parakAryeNa, trayo doSAH svayaM kRtAH // 3 // imaM zlokaM paThitvA rAtrivRttAntamazeSaM yathAjAtamacIkathat / etadvacanaM samIcInamiti manyamAnairjanaiste kolikanApitapriye purAnniSkAsite, pUjitazca devazarmA svasthAnamagamat // // iti mUrkhadevazarmatApasakathA // 42 // // 43 // daivAnukUlye rANikatailikakathA // kimAkulatvena? janitazubhAzubhavidhau vidhau hyanukUle sarvaM sundaraM, yataH bhagnA''zasya karaNDapiNDitatanogrlAnendriyasya kSudhA, kRtvA''khurvivaraM svayaM nipatito naktaM mukhe bhoginaH / tRptastatpizitena satvaramasau tenaiva yAtaH pathA, svasthAstiSThata daivameva hi nRNAM vRddhau kSaye vyAkulam // 1 // tena mUrkheNA'nucitamapi kRtaM karmocitameva syAt / yataH anukUle vidhau sarvaM, sundaraM cAkrikeNa yat / / ekapaJcAGgalIdarzI, jito bhaTTo dvimuSTitaH // 2 // tathAhi- laghukAzmIrabirudadhAriNIdhArAyAM nagaryAmekadA sarasvatIkaNThAbharaNo'yamiti birudavAn bhuvanAbharaNo bhaTTo bhojabhUpaM paJcavargaparihAraiH paJcazatakAvyairabhiSTutya paJcazatapaNDitamaNDitAM sbhaambhuussyt| tatpANDityaM jijJAsunA rAjJA caikA samasyA pRSTA, 'kAkaH kiM vA kramelakaH' sadyaHkavikalAkuzalena tenA'pi drutameva sA'pUri / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 2 / kathA 43/44 yenA''gacchan samAkhyAto, yenA''nItazca me patiH / prathamaM sakhi ! kaH pUjyaH, kAkaH kiM vA kramelakaH ? // 3 // tadA ca bhRzaM tuSTena rAjJA zataturaga karitraya - lakSatrayakanakadAnena toSito bhuvanAbharaNo raajdttbhvnmaabhrnniickaar| ekadA pArthivapaNDitaiH saha vAdaM cikirSaNA tena pArthivo'bhyarthitaH, AtmapaNDiteSu tena saha vAdaM karttuM samarthamapazyan rAjA rahasi mantriNamityabhANIt / he mantrin ! ko'pi daivAnukUlyavAn puruSo gaveSyatAM yo'munA vAde jayediti prerito mantrI purAntabhraman dUrAducchAlya tailaM tailapAtre kSipantaM kANaM rANikanAmacAkrikamapazyat / nUnamasau daivAnukUlyavAniti matvA mantriNA sa rAjJo'bhyarNe nItaH kathitazca tasya vRttAntaH, aGgIkRtavAdazaktau divyadukUlakanakA''bharaNA''dinA vihitavipraveSe tasmin parSadi tasthuSi sa bhaTTo'pi vAdavidhitsayA sametya rANikAbhimukhaM sthitvA svAmekAmaGgulImadarzayat / tenApyaGgulidvaye darzite bhaTTo'pi capeTA''kAratayA paJcApyaGgulIrdarzitavAn / tatastenA'pi muSTau darzite cA'nena jitaM mayA ca hAritamasau mahAn paNDitazceti bhaNan bhaTTastaM praNamya svA''vAsaM yayau / kimAbhyAmabhihitamiti saMzItimatA rAjJA kiM tvayA pRSTaM ? tena ca kimuttaramadAyIti pRSTo bhaTTo'bhASiSTa, mayaikAmaGguliM darzayatA ekaivAtmeti pRSTam, aGgulidvayadarzanena tena ca dvAvAtmAnau, eka: siddhAtmA dvitIyaH sAMsArikazceti jJApitam / paJcAGgulidarzanena mayA paJca bhUtAni jagatIti jJApitaM, muSTiM darzayatA tena ca tairekIbhUtaireva bhUtairarthasiddhiriti niveditaM tena he rAjan ! tava paNDito mama vacanatiraskAritvena mAM jitavAn / mama manobhAvavettRtvena ayaM ca mahAn paNDito namaskArArha iti bhaNan bhaTTo bhUpenAbhyarcito nijanagaramagamat / anyadA rAjJA sa rANikatailI pRSTaH, kiM tena pRSTaM kiM ca tvayottaritamiti / sa smAha he deva! ekAmaGguliM darzayatA tena jJApitaM yattavaikaM nayanamasti tadapyahaM sphoTayiSyAmi, tato'Ggulidvayadarzanena mayA jJApitaM yattavA'haM nayanadvayaM sphoTayiSyAmIti / tatastena capeTAM darzayatA jJApitaM yadahaM tvAM capeTayA haniSyAmi, tato muSTiM darzayatA mayA jJApitaM yadahaM tvA muSTinA haniSyAmIti nizamya daivAnukUlyameva sarvatra siddhikaramiti manyamAnena rAjJA rANiko bahumAnabhAjanaM cakre // iti daivAnukUlyeM rANikatailikakathA // 43 // // 44 // anucitakarmArambhakaraNe kapikathA // anucitakarmanirmANaM hi na zreyase, yataH - vizvAsazcalacakSuSAM paricayaH paNyAGganAnAM punazcauryAcAravatAM sahA'nusaraNaM maitrI ca mUDhAtmanAm / sneho dyUtakRtAM ratirduratInAM prItiH surApAyinAM, saMvAsaH paripanthinAmanucitA''rambhazca na zreyase // 1 // 61 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite ___ tenA''tmano'nucitaM vyApAraM kurvato jantoranA''gama: syAt / yataH avyApAreSu vyApAraM, yaH pumAn kartumicchati / sa eva nidhanaM yAti, kIlotpATIva vAnaraH // 2 // tathAhi-ghorAvAse'raNye paJcazatavAnarIpatiH pavanaputro nAmA vAnaraH / anyadA tasminnaraNye jitazatruNA rAjJA preSitaiH sUtradhArairmahatastarorekasya mahatI zAkhA kRttA / dvidhA vidhAtumArabdhAyAstasyA vivare mahAntamekaM kolakaM nidhAya te sUtradhArA bhojanArthamaguH / tadvivaraM ca kIlake nihite vyAttameva tasthau / itazca tArAbhiriva tArApatirvAnarIbhiH samaM svairaM ramamANaH sa pavanaputranAmA vAnarastatra sthAne samAgataH, dvidhAkaraNAya kalpitAyAM bhUmau patitAyAM tasyAM shaakhaayaamupvissttshc| tadA cApalyavazatastena kapinA tasmin kIlake karSite tadvivare taduparisthitasya tasya vRSaNadvayaM pucchaM ca praviSTaM, militaM ca sampuTaM, vRSaNadvayapucchakarSaNAya tena kapinA bale vihite sarvaM truTitaM, tayA vyathayA kadarthitaH sa kapiH parAsurajani / tasya parivAro'pi taM mRtamavalokyA'nyatra yayau // ityanucitakarmArambhakaraNe pavanaputranAmakapikathA // 44 // // 45 ||sttve caturbhitrakathA // sattvazevadhInAM puNyavatAmavadhInAM puMsAM sarvaM syAt, yataH asthiSvAH sukhaM mAMse, tvaci bhogAH striyo'kSiSu / / svareSvAjJA gatau yAnaM, sarvaM sattve pratiSThitam // 1 // tena sampadi satyAmapi sattvavatAM pade pade sampadaH syuH, yataH sampattyupari sampattiH, sattvata: punnyshaalinaam| jAyate guNapUrNAnAM, caturNAM suhRdAmiva // 2 // tathAhi-ghanArAme grAme RSabhadatta-RSabhadAsa-jinadatta-jinadAsanAmAnaH zrAvakA mahebhyasUnavazcatvAraH sahajAtAH sahavarddhitAH sahapAMsukrIDitAH puruSArthA iva nRpopAyA iva parasparaM prItibhAjaH suhRdaH pitRbhiH pariNAyitAH svArthasAdhanatatparA ekadA saMbhUya rahasIti mantrayAmAsuH, yadA''tmabhirjanakopArjitaM vittaM bhujyate tadasmAkaM nocitaM, yataH _ piuNo lacchI bhaiNI, paralacchI taha ya hoi paradArA / teNaM sappurisANaM, na hu jujjai tANa saMbhogo // 3 // tenA'nyeSu viSayeSu gatvA yadi dhanamAnIya bhujyate tadA yuktamiti mantrayitvA te catvAro'pi svAM svAM patnImanujJApya svaiH svaiH pitRmukhyaparivArairajJAtA eva sukRtameva zambalamiti zarIraparihitavasanazeSAzcaraNacAriNaH kauberIdizamuddizya svasvagRhAnniryayuH / yAmadvayena bhUyasIM bhuvaM 1. tulA-kathAsaritsAgare taraGga 60/oka 28 taH, paJcAkhyAnabAlAvabodhe ghaTaka 2/1 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 2/ kathA 45/46 jagmuSAM teSAM raverudaye mahAneka: sArthavAhasArtho militaH, tadA cA'zokataroradhaH sthitAMstAMstatra krIDantyazcatasraH sArthapateH putryaH prekSya pitaramiti jaguH, he pitaH ! asmin janmani tvasmAkamamI eva varA iti tadAgraheNa teSAM rUpasvarUpamAlokya prakAmaM pramuditena tena sArthapatinA tAsteSAM vivAhitAH, tAbhyo'dhigatagRhabhedAnAM teSAM karamocanakSaNe sarvaviSa-bhUtAdidoSA-'gnibhaya caurabhayA'pahAriNIzcatasro mudrikAH sArthezena dattAH / kiyantaM ca kAlaM tAbhiH sukhamanubhUya tAbhirapyanujJAtAste tathaiva prasthitA lAbhapurapuraM prApya tasyodyAne caitye zrIneminAthamAnamya sahakAratarostale sthiteSu teSu himadagdhakamalamiva divoditamindubimbamiva mlAnAna''naM dadhAnastatrA''rAmikaH smaiti, tairmukhamlAnikAraNaM pRSTaH so'bravIt he puruSottamA ! eka eva mama suto'sti, sa ca bhUtena gRhItaH, tena cA'haM dUno'smi, dayayA mudrikAprabhAveNa tatputraM nirdoSaM vidhAya purazcaliSNUnAM teSAM sa mAliko ripurAjijayakAriNImekAM vaMzayaSTiM datte sm| krameNa zAladurgaprAptaistairmahasenasya rAjJo durgarodhakarANi bhUrINyapi ripukaTakAni tasyA yaSTeH prabhAveNa jitAni / tenopakAreNa tuSTaH kRtajJaziromaNimahaseno'pi surUpAzcatasraH svasutA rAjyArdhaM ca teSAM dadau / atha ca tatrAgatena kevalinA [kathitaM] 'durgatatvena dattamunidAnanidAnamidaM sampattijRmbhitam iti AtmanAM pUrvabhavAnAkarNya' yathecchaM sukhamanubhavantaste bahukarituragarathapattiparikaritAzcatvAro'pi suhRdaH svapuraM prAptAH zrAvakadharmaM ca ciraM paripAlya prAnte gRhItadIkSA mokSamaguH // iti sattve caturmitrakathA // 45 // // 46 // chUte purndrpaarthivkthaa|| sarveSAM doSANAM khani: kitavakarma, yataHbhaktiM bhanakti vinayaM vinihanti tRSNAM, puSNAti tarjayati varyamajaryavIryam / pUjAM parAbhavati nItimapAkaroti, dyUtaM vidUrayati tad vyasanAdhvasUtam // 1 // kiM bahunA? dyUtakRtAM hi pade pade vipadaH syuH, yataH sarpakrIDAmivA'vrIDAM, dyUtakrIDAM karoti kaH / yadvazAtpArthivaH prApa, vipado hi pade pade // 2 // tathAhi-siddhapure pure purandaro nAma pArthivaH sa cA'nyadA sundareNa laghIyasA sodareNa dUrodarakrIDAM kurvan sAriNyA devyA'mRtasAraNyA vANyA vAritaH / he nAtha! dyUtAnnalapANDavAdayo'pi bhUyAMso bhUpAH pade pade parAbhavaM nindAM ca prApuH, yato dyUtakriyA sarveSAM vyasanAnAM mUlaM, yataH sthAnaM zUnyagRhaM viTAH sahacarA: snigdhazca vezyAjanaH / pArSadyAH paramoSiNaH parijanAH kAdambarIpAyinaH // 1. AHBI krIDA mu.| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite vyApArazca parapriyAparicayaH khyAtizca vittavyayo / yeSAM dyUtakRtAM kathAmapi kathaM kuryAtsamaM taiH sudhIH // 3 // tena nirmokaM bhujaGgama iva muJcedaM dUrodaram ityAdivacanaistayA rAjJyA mantripramukhaizca lokairvArito'pi purandaraH zazAGkaH kalaGkamiva dyUtaM na jahau / anyadA jitarAjyena tenA'nujena purAnniSkAsitastayA sAriNyA devyA guNacandreNa putreNa ca yutaH sa rAjA pathi vrajan kvA'pyaraNye [ svapriyAyutamekaM bhillaM dadarza / tena sArdhaM ] svaM zirastasya ca priyAM paNIkRtya dyUte jitAM kajjalairjanitAmiva zyAmalAM, daurbhAgyairnirmitAmiva kurUpAM, zunImiva paruSabhASiNIM, kaThorapAdapANiM, kupANinAmabhillabhAminIM mUrttimatIM vipadamivAdAya puraH prasthitaH, atha kvAsau sapatnI vairiNIti vicintya jalagrahaNamiSeNa tAM sAriNIM kUpAntaH prakSipya kenApyanyena saha sA gateti sA kupANiH purandarAya jagau / so'pItastatastAM vilokya sAkSAdalakSmyeva tayA bhillyA sutena ca sahito'dhvani gacchannekAM mahatIM nimnagAM prApya tAM bhillIM sutaM ca yugapattArayitumazaktaH sa rAjA iti Adau bhillImAdAya nadIM praviSTo makareNa galito, bhillI ca jalAnta: patanena mRtA / puruSabhAreNa plavitumasamarthaH sa makarastaTe lagnaH dhIvaraizca vidArite tasyodare nirgataH zItavAtaizca labdhasaMjJaH sa rAjA dhIvarairdAsIkRtya gRhe rakSito dhIvarakarmANi cakre / anyadA mInagrahaNadhiyA nadIM praviSTaH sa purandaro nadIpUreNa plAvito mRtvA narakaM gataH / itazca jalagrahaNArthamAgataiH sArthezanarairniSkAsitA lalitazIlajalasAriNI sA sAriNI rAjJI sArthezena pRSTA satI yathAjAtasvacaritravAdinI bhaginIva samIpe rakSitA / itazca smarasyeva tasya saubhAgyena mohitayA vyomni vrajantyaikayA vidyAdharapriyayA sa guNacandro vaitADhye nItaH, bahuvidyAdAnapurassaraM surasundarInAmasvasutAM ca dattvA krameNa sundaraM tasya pitRvyaM niSkAsya rAjye nyadhAyi / anyadA tatrA''gatena gRhItaprabhUtaprAbhRtena rAjJo milanAya vrajatA tena sArthezena saha svapuraM vijJAya puruSaveSadhAriNI sA sAriNI bhUpasabhAM praviSTA satI rAjAnaM svsutmuplkssyaamaas| bhUriSu sabhyeSu satsvapi jananIrAgeNa tanmukhaM pazyatA bhUpena ko'yamiti pRSTena sArthezena rahasi satye kathite sati satyamiyaM mama mAteti mudito rAjA pazyatAmapi pArSadyAnAM puraH samutthAya tatpAdau praNamya procivAn, he mAtaH ! prakaTaya svarUpaM sukhaya ca mAmarbhakamityabhihitayA netrAmbubhirnirjitasAriNyA tayA sAriNyA svarUpamAviSkRtya sutamUrdhAnamuccumbya azeSe svavRttAnte kathite sati rAjA'pyAtmanaH pituzca yathAjAtaM sarvavyatikaraM nivedya sutaM ca rAjye nivezya Adattatapasyo muktimagAt // iti dyUte purandarapArthivakathA // 46 // 64 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 2 / kathA 46/47 // 47 // lobhaviSaye sAgarazreSThikathA // AstAmanyeSAM guNAnAM vistAraH, parAbhUtapIyUSamayUkhamahasAmapi yazasAM nAzaM karoti lobhaH / yataH nAzaM yo yazasAM karoti rajasAM vrAto'nilAnAmiva / trAsaM yo mahatAM tanoti vayasAM pAtaH zarANAmiva // zobhAM yo vacasAM hinasti payasAM vRSTirghanAnAmiva / tyaktvA kRtyakarIndrakumbhazarabhaM lobhaM zubhaMyurbhava // 1 // kiM bahunA ? sarveSAM doSANAM khanirlobha eva / yataH - " AkaraH sarvadoSANAM guNagrasanarAkSasaH / kando vyasanavallInAM, lobhaH sarvArthabAdhakaH // 2 // tena lobhAdevAnarthasArthaH samabhyeti / yataH - pumAnanarthamApnoti, lobhakSobhitamAnasaH / yato lobhaparAbhUtaH, sAgaraH sAgare'patat // 3 // tathAhi --sAgaratIravarttini dhanasAgaranAmni nagare bahudhanadhAnyalakSmIsAgaraH sAgaranAmA zreSThI, tasya ca dhanadatta - dhanadeva- dhanasAra - dhanakA'bhidhAnAnAM caturNAM putrANAM dhanazrI dhanadevIdhanasurI - dhanavatIsaMjJAzcatasraH snuSAH / 65 kRpANa iva subaddhamuSTiH, kRtAnta iva krUradRSTiH, kitava iva vihitavizvavaJcanaH, kAka iva kaThoravacanaH, sarpa iva kuTilagatiH, pAmara iva kalahamatiH, sajvara iva prakAmA'nupazAntatRSNAtirekaH, kAmuka iva dUrIkRtaviveko, pratidinaM ninditanikhilanAgaraH sa sAgaraH kRpaNatvena putrAdiparivArasyApi vizvAsamakurvANaH, pIvaracIvaraveSambibhrANaH, sajjitazRGkhalA'rgalA'JcitakapATaprakAre vezmadvAre nikhAtasthANuriva tatrasthaH svayamAdattadaNDo yama ivAharnizaM tiSThati / kA vArttA bhikSAcarANAM ? kAkAdibhirapi tatyaje tasya dvAram / ekadA nabhasi vrajantyekA mantratantrayantrauSadhAdikalAkuzalA kuzalAnAmayoginI gavAkSe tasthuSIH zvasurAvAse sukharahitA mlAnamukhAstasya snuSA avalokya kautukena tAsAM purastAduttIrNA tAbhizca vitIrNA''sanA gotradevIva vanditA sA samAdhipraznapUrvakaM bhavatInAmavaidhavyaM bhUyAdityAziSaM dadau / tataH pitRgRhasatkaiH svasvaprasevakamadhyasthitairevailA- surakusuma - kramuka - karpUra- kastUrI-kuGkuma-kakkolAditAmbUla -kharjUrakhArika- cArulI - cArabI - badAma-pastikAdimevAjAti-zarkarA - modakAdipakvAnnaistAbhirbhRzaM toSitA sA yoginI pAThasiddhaM nabhogati-vidyAmantraM dattvA pakSiNIvA''kAzamutpapAta / ekadA nizi patyAdiSu supteSu tAH snuSAstena mantravidhinA'dhivAsite kASThe'dhiruhya ratnadvIpaM svairaM ca tatra kRtakrIDA nizAyAmeva sametya svasvasthAne zerate sma / evaM pratyahamanyeSvapi gatAH, Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite dvIpavanazailAdiSu gatvA samAgatavatISu tAsvekadA pazucAraNAdigRhakarmakaro dAmalAhvaH kiGkaraH zItena parAbhUtastasya kASThasya vivare praviSTaH / atha tA api mantrA'dhivAsite tasminneva kASThe'dhiruhya suvarNadvIpaM gatAH tatra krIDantISu tAsu kASThato nirgataH sa dAmalo'pi suvarNadvIpaM vilokya tuSTaH suvarNasyaikAmiSTikAmAdAya tathaiva tatra suptaH, tA api kASThAdhirUDhAH sametya suptA: / atha prabhAte tasya kanakasya lAbhena mattaM pazucAraNAdikarma tamakurvANaM sAgaraH smA''ha, he putra ! kathaM na karoSi svaM karma ? atha svasvarUpamakathayatA tena bhavyabhojanAdilo - bhitena snuSAvRttAnte kathite zarIrAntaH prasRtatRSNAkRSNAhigaraH sa sAgarastasmin kASThe suptaH atha tatraiva kASThe'dhirUDhAstA ratnadvIpaM gatvA gRhamAgatAH, sAgaro'pi bahUni ratnAnyAdAya kASThAntaH praviSTaH kSemeNa gRhmaagtH| anyedyurantaH praviSTasAgare tasmin kASThe'dhirUDhAstAH suvarNadvIpaM gatAH, lobhasAgaraH sAgaro'pi prabhUtasuvarNena kASThaM bhRtavAn / saGkIrNatayA duHkhena svayamapi tatra praviSTavAn / atha tAH kASThAdhirUDhAH svapuramAgacchantyaH sAgaropari sametAH, tadA dhanazrIranyAH pratyuvAca, he sakhyaH ! kathamadya kASThaM drutaM na calati ? tAH smAhuH he bhagini ! bahubhirvAsarairetatkASThaM jIrNaM jAtamasti, tenaitatsAgarAntarmucyatAmanyaccAdIyatAmiti, tayApi tathetyaGgIkRte sAgaraH smAha he snuSA ! ahamatrAsmi, tat zrutvauSadhairvinA'yaM vyAdhirgacchatIti matvA tAH sasAgaraM tatkASThaM sAgarAntaH prakSipyAnyasmin kASThe cAdhirUDhAH svA''vAse sametAH, sAgarAntaH patitaH sAgaro'pi dvidhApi nIcairyayau // iti lobhaviSaye sAgarazreSThikathA // 47 // 66 // 48 // dhanavatAM mAne gheghA - meghAkathA // viziSTakulajAtAnAmapi puMsAM dhanaireva mahattvaM yataH - dhanaireva kulInAnA-mapi mAnasamAgamaH na hemapuSpapuSpeSu, prItiH paryuSiteSu yat // 1 // kiMbahunA ? zriyaM vinA pumAMso na zobhante, yataH - || sarovaramivA'vAri, niSpatra iva pAdapaH / nirdevamiva devauko, naro nA''bhAti nirdhanaH // 2 // tena sambandhe'pi dhanAdergauravaM, yataH -. samAne'pi hi sambandhe, mAnaM dhanavatAM punaH / gheghA-meghAkhyayoH svasrA, bhedo'kAri haviH kSaNe // 3 // tathAhi--acalagrAme gheghAmeghAnAmAnau dvau sahodarau, jyAyAn gheghAkhyaH pUrvakRtasukRtairvaizramaNa iva zrImAn, laghIyAn meghAhvastu pUrvakRtaduSkRtaiH zramaNa ivAkiJcanaH / anyadA meghAIsaMjJayA tayoH svasrA svadArakasya dArakarmaNyAkAritau svau sodarau / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 2 / kathA 48 atha suvarNamaNibhUSaNabharapravaracIvarAdibhUSitaH svabhaginI - bhAgineyI - bhaginIpatInAmucitamAbharaNavasananepathyapramukhaM prabhUtaM mAtulIyamAdAya gheghAkhyastatrA''yayau / durgatatvena sundaretaraveSaH zarIrazeSa eva meghAkhyo'pi tatrAgataH / atha gheghAkhyena tatrAgatena sarve'pi mAtulIye datte sati bhojanA'vasare tayordvayorapi sodarayornikaTasthayoH pRthakpRthaksthAlasthayozca meghAI pariveSayitumAgatA satI jyAyaso laghIyasazca sthAle pakvA'nnakUrAdibhedaM vidhAya ghRtasyApi bhedaM cakre / tadA'grajasya sthAle prabhUtaM ghRtamAtmanazca sthAle bhRzamalpamavalokya meghAkhyo bhrAtA mUrddhani svaM sthAlaM nidhAya samutthAya caikaM dodhakamabhyadhAt / arathane Adara che ghaNo, avara ma kAraNa jor3a / gheghA ghalahala nAmIyeM, meghA TIpa na hoi // 4 // iti nizamya lokairninditA meghAI / tau sodarau svapuraM gatau // iti dhanavatAM mAna ityarthe gheghAmeghAkathA // 48 // iti paM0 zrIkamalavijayagaNiziSya paM0 zrIhemavijayagaNiviracite zrI kathAratnAkare dvitIyastaraGgaH samAptaH // zrIrastu // 67 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 zrI kathAravAkare // 3 // tRtIyastaraGgaH // // 49 // dhanamahattve zrI rAmakathA // saubhAgyAdiguNabhUSito'pi dhanikatvenaiva pUjyaH syAt, yataH - guNagaNaiH sahito'pi hi nirdhano, bhavati bhUriparAbhavabhAjanam / luThati kiM virasA na rasAtale, sragatiramyasumA suguNA'pi hi // 1 // kiM bahunA ? zriyameva sarvaguNAH zrayanti / yataH - yasyAsti vittaM sa naraH kulInaH, sa paNDitaH sa zrutavAn guNajJaH / sa eva vaktA sa ca darzanIyaH, sarve guNAH kAJcanamAzrayanti // 2 // [ bhartRharizatake ] tenottamavaMzasambhavAnAmapi puMsAM vibhavaireva gauravam / atrA'rthe lokoktA zrIrAmakathA yathAkulaM ca zIlaM ca balaM ca tAdRg, mAnyaM na yAdRg vibhavo hi mAnyaH / zrIrAmacandre'pi vane yiyAso naivAtitheyaM gururapyakArSIt // 3 tathAhi--ayodhyAyAM kaikeyIprArthitavaravinAzitamanorathasya dazarathasya nirdezena sItAlakSmaNayutaH zrIrAmacandro vanavAsamaGgIkRtya nagarIto nirgacchan lakSmaNamabhANIt, he bandho ! gurupAdau praNamya puro gamyate, lakSmaNaH smA''ha, he pUjyapAdAH ! zarIrasaGgatasicayamAtra -dhAriNAM kevalaM caraNacAriNAM pratizrutavanavAsAnAM vimuktavinItAvAsavasaptabhUmikasaMnivAsAnAM nA''tmanAmayaM gurupAdapraNAmAvasara iti vAritamapi rAmamAgacchantamAkarNya gururiti dadhyau / nUnameSa vanaM vrajannakiJcanatvena kiJcid yiyAciSurivA'bhyeti / tenAdhunAmunA milanaM na zreya iti matvA kAyamAnAntaH - kuTIraM lInakAya eva vasiSTho gururdhyAnaM kurvannastIti svaziSyaistatrA''gatAya rAmAyA'jJApayat / rAmo'pi lakSmaNavacanaM samIcInaM jAnaMstato vanaM pratyacAlIt / bahukAlavanavAsamanubhUya priyatamA'pahAraprakaTitaprabhUtA'parAdhakAraNaM nikhilakSmApAlakIrttikumudinIpronmUlanaikavAraNaM pracaNDadordaNDalIlAtulitakailAsaM prabalapracuraparAkramaM parAstapaulomIpramukhA'psarovilAsam apArapArAvAraparikhAparikaritalaGkAdurgAdhinAthaM sarvatrasUtritasaJcarannaktaJcarasaJcayasanAthaM surAsuranAthanikaraniSevitakArAsadanaM dazavadanaM vairiNaM nihatya svakIrttistambhamiva vibhISaNaM tatra rAjye nidhAya ca anekA'nekapamadapAnIyapravAhaplAvitapathaH svairavihArihayaheSAravavyAkulitatArApathaH pracaladrathacItkAracalitadigdantAbalaH plavamAnAnuplavapattiprakarapadaprahArajarjaritabhujaGgamakulaH prabhUtavaryatUryaravapUritarodasIkandaraH surAsuravidyAdharanarakinnaraparikarasundaraH samAkrAntA'khiladigmaNDalaH zrI hemavijayaracite || Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 3 / kathA 49/50 praNataprabhUtA''khaNDalaH nihatanikhilavairivanitAvarganayananIraniSiktapratApapAdapamUlaH sajjanajananayanAnukUlo jaya zrIbhujAbhAsurakaNThadezaH sakalasAmrAjyakamalAkelisannivezo nItikairaviNIcandraH zrIrAmacandraH svapuramAgacchan vasiSThA'' zramamAsannaM vijJAya savinayaM saumitriNA vijJaptaH, deva ! gurozcaraNAravindavandanAya sAmpratamayamavasaraH / he tatrAgataH zrIrAmo'pi pradhAnA''sanadAnA''dinA bhUyasIM pratipattiM kurvANaM guruM pratyavAdItsa eva tvaM sa evA''haM sa evAyaM tvadA'' zramaH / pUrvaM nirAdaro'bhUstvaM, sAmprataM kimu sAdaraH ? // 4 // rAmeNetyukte prabhuNA satyaM vaktavyamiti nItinipuNo vasiSTho'pyabhASiSTasa eva tvaM sa evA'haM sa evA'yaM madA'' zramaH / pUrvaM tu nirdhano'bhUstvaM, sAmprataM hi purandaraH // 5 // tena he pRthivIpurandara! punarapi zRNu - dhanamarjaya kAkustha !, dhanamUlamidaM jagat / antaraM naiva pazyAmi, nirdhanasya mRtasya ca // 6 // iti gurorvacanaM samyagmanyamAnaH zrIrAmo'pi svAM purImalaJcakAra // iti mAnakAraNaM dhanamityarthe laukikoktA zrIrAmakathA // 49 // // 50 // mUrkhadvijakathA // mUrkhA kAryAkAryavivekavikalAH syuH, yataH - mUrkhatvaM hi sakhe! mamApi rucitaM yasmin yadaSTau guNA / nizcinto bahubhojano'trapamanA naktaMdivA zAyakaH // kAryAkAryavicAraNAndhabadhiro mAnApamAne samaH / prAyeNA''mayavarjito dRDhavapurmUrkhaH sukhaM jIvati // 1 // tena mUrkhANAM caritrANi hAsyakArINi / yataH 69 hAsyakRccaritaM nUnaM, bAlizAnAmaharnizam / pUpikArthaM zritavato - maraNaM dvijayoriva // 2 // tathAhi--boDAsaNagrAmavAsinau khetAkhyakhImAkhyau mUrkho trayImukhau sumukhagrAme bhikSArthaM tau / tatra pUpikApaJcakaM vidhAya mitho bhAgaM vidhAtumasamarthau santau tau yaH prathamaM brUte tasya pUpikAdvayamanyasya trayaM ceti paNaM vidhAya prasAritapANipAdau vyAttavadananayanau niruddhaniHzvAsocchvAsau bhUmisuptau tau tathA''vasthau vilokya grAmINairlokairhA varAkAvimau mRtAvityavadhAryaikasyAmeva trikASThikAyAM nidhAya bADhaM ca nibadhya balavadbhizcaturbhirAbhIrairutpATya purassareNaikenAgnidhareNa saha smazAne nItau, vivasanau tau citAntaH prakSipya tairagnijvalitaH / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tadA cA'tulajvalanatApavihvalau yathAjAtAvudghATitamastakau sAkSAtpizAcAviva citAmadhyAdutthitau tau dRSTvA te paJcA'pi purato naSTAH, pRSThatazca dvayaM tava trayaM mameti vAdinau tAvapi purAbhimukhaM dhAvitau / grAmyairapi yaSTimuSTiprahAraiH prakAmaM nihatau svavRttAntaM kathitavantau, dhigmUrkhaceSTitamiti lokairninditau kRpayA ca dattavastrau tau svasthAnaM gatau // iti mUrkhadvijakathA // 50 // ||51||lobhe sAdhvaviprakathA // vinayapratipattiprItivinAzakAraNaM hi lobha eva, yataH koho pIiM paNAsei, mANo viNayanAsaNo / mAyA mittANi nAsei, loho savvaviNAsaNo // 1 // [dasavai0 8/38] tena lobhaparAbhUtacittA hi kiM kiM na kurvanti ? yataH yad durgAmaTavImaTanti vikaTa krAmanti dezAntaraM / gAhante gahanaM samudramatanuklezAM kRSi kurvate // sevante kRpaNaM patiM gajaghaTAsaGghaTTaduHsaJcaraM / sarpanti pradhanaM dhanAndhitadhiyastallobhavisphUrjitam // 2 // kiM bahunA? lobhavatAmeva klezaH / yataH ke na yAnti dhnlobhpishaac-grstcittshishvo'sukhmuccaiH| tAmrarUpyakanakAni vihAya, brAhmaNo'sukhamavApadatuSTaH // 3 // tathAhi-surasundaragrAmavAsinaH sarvadA nirdhanA mAdhavakezavarAghavasAdhavanAmAnazcatvAraH suhRdo dvijanmAnaH pizAceneva daurgatyena paribhUtAH santo gRhAnnirgatya bhuvi bhramantaH sapAdalakSazailamUlanivAsinaM siddhanAthanAmAnaM yoginamArAdhayAmAsuH / ___ dvAdazavarSAnte teSAM vinayapratipattyA raJjitena yoginA mUlikA dattAH, yatraitAH patanti tatra khananIyamityabhidhAya teSAmekaikA siddhimUlikA dattA / siddhimUlikApANiSu teSu kauberI dizaM vrajatsu kutrApi bhUmipradeze mAdhavasya hastAtsiddhimUlikA patati sma / tatra ca tena khanite nirgataM tAnaM, taM ca mAdhavaM vimucya purazcaliteSu teSu kezavasya hastAtsiddhimUlikA patitA / tatra tenA'pi khanite nirgataM rUpyaM, tacca kezavaM ca hitvA'gratazcalitayordvayo rAghavasya karAt siddhimUlikA ppaat| tatrA'pi tena khanite nirgataM kanakaM vilokya rAghavo mAdhavakezavasAdhavAnAkArya trInapi proce, yathecchametatkanakaM gRhyatAmanugRhyatAmayaM ca svasuhRd mAdhavakezavau tu tyaktatAmrarUpyau tadvAcamaGgIcakratuH, [paraM sAdhavastadapyagRhItvA'gratazcacAla] / tairvAritasyA'pi prabhUtalobhA'bhibhUtasya maNimANikyahIrA''dibahumUlyavastuvAJchayA puraHprasthitasya mAhezvara Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 3 / kathA 51/52 maNDalAntaH patitasya tasya sAdhavasya mUrdhni sahasrabhAramayaM mAhezvaraM cakramapatat / tena cakrabhAreNa ca bhRzaM pIDitaH sAdhavo - 'horAtreNa parAsurabhUt / te trayo'pi suhRdo gRhItaprabhUtahemabhArAH svapuramAgatya sukhino babhUvuH // iti lobhe sAdhavaviprakathA // 51 // // 52 // strIcaritraM vibhAvya vairAgyaM karttavyam ityarthe bhartRharinRpakathA // yoSito hi kapaTapaTIyasyaH, yataH - kavaDANaM kelikulaM, khANi kheANa mUlamasuhANaM / pAvANaM paTTaNayaM, mahilaM ahilasai ko mUDho // 1 // tenaitAsAM cittavRttiM jJAtuM na ko'pyalaM, yataH - payodhipAraM surazailAbhAraM, dambholisAraM pavamAnacAram / jJAtuM bhaveyurbahavaH samarthAH sulocanAnAM na ca cittavRttim // 2 // tathA'pi strINAM caritraM svadhiyA samyag vijJAya ke'pi sudhIziromaNayo viraktAH syuH, yataH - 71 eNIdRzAM vIkSya viceSTitAni bhavanti ke naiva viraktacitA: ? / vilokya bhUyaH svakamAtuliGga yogaM dadhau bhrtRhrirnrendrH|| 3 // tathAhi -- zrImatyAmavantyAM nagaryAM sakalazAstrapArINaH puNyavatAM dhurINaH zrIbhartRhari - narendraH / sa ca mahAntamapyanyamavarodhaM hitvA saubhAgyaparAbhUtakamalayA kamalayA devyA sukhamanubhavati sma / itazca tannagaranivAsI kavikalAbhArgavo bhArgavanAmA dvijanmA janmadurgato dhanA'bhilASI samalaGkRtasiprAtaTaM siddhavaTaM nityamastavIt / anyadA tatstutiraJjitayA tadvaTavAsinyA devyA vaTavAsI svaramaNo'bhANi, he prANanAtha ! stutikartRtvena vipratvena ca dvidhApyasau mAnyaH ityuktaH sa vaTavAsI jarAdyupadravacUrakamekaM bIjapUrakaM tasmai dattvA tirodadhe / bhArgavo'pi tamAdAya gRhamAgatya ca taM bhoktumupaviSTo dau yadajarasya sajarasya vA mama bhikSaiva zaraNaM, tenemaM dharmavatAmavadhaye nyAyasevadhaye prajAjanakAya bhartRharaye bhUmipataye dadAmi yato nItimati bhUmipatau sati prajA sukhinI / yataH , varSA nadInAmRturAT tarUNA - martho narANAM patiraGganAnAm / nyAyapradhAnazca nRpaH prajAnAM gataM gataM yauvanamAnayanti // 4 // iti matvA sa taM mAtuliGgaM rAjJe dattvA tadguNaM gaditavAn / rAjApyamRtaphalasyeva tasya tuSTa jIvita kanakadAnapUrvaM bhArgavaM visRjyeti cintitavAn / rAjJAM hi jarA bhUSaNaM, yataHvijjo rAyA maMtI, samaNA paNaM ca Asavo maggo / devo satthaM daMDI, ee arahaMta jarajuttA // 5 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 kiJca strINAM ca jarA viDambinI, yataH - zrI kathAratnAkare candre lAJchanatA himaM himagirau kSAraM jalaM sAgare / ruddhAzcandanapAdapA viSadhairarambhoruhaM kaNTakaiH / strIratneSu jarA kuceSu patanaM vidvatsu dAridratA / sarvaM ratnamupadraveNa sahitaM durvedhasA nirmitam // 6 || tenA'nena bhakSitena mama kiM ? strINAM cA'tIvasaubhAgyadamiti matvA tena rAjJA prANebhyo'pyabhimatAyA: kamalAyA devyAstatphalamadAyi, tayA'pi svAbhimatAya mahAmAtrAya tasmin phale datte sa dadhyau alaGkaroti hi jarA rAjAmAtyabhiSagyatIn / viDambayati paNyastrI-mallagAyakasevakAn // 7 // tenaitatphalaM jarAvinAzitvena mamA'bhimatAyA: kAmasenAyA vezyAyA mahopakArakRditi tena mahAmAtreNa dattaM tatphalaM prApya sA'pi vezyeti dadhyau, kimanena jagdhena sadaiva pAtakakAriNyA mama ? kintu vizvopakArarasikasya bhartRharibhUpasyaitadyacchAmIti sA suvarNasthAlasthitaM pravarapaTTakUlapihitaM paNyAGganApaGkiprauDhagIyamAnA'tulamaGgalaM tatphalaM rAjJaH puraH prAbhRtIcakAra / tatphalaM samyagupalakSya paNastrIparamparayA ca tasya sarvaM vRttAntaM vijJAya saJjAtAbhaGgavairAgyaraGgaraJjitahRdayaH sahRdayaH sa rAjA sabhyAnAM purastAdidamavAdIt / yataH yAM cintayAmi satataM mayi sA viraktA, sApyanyamicchati janaM sa jano'nyasaktaH / asmatkRte ca parikhidyati kAcidanyA, dhik tAM ca taM ca madanaM ca imAM ca mAM ca // 8 // ityabhidhAya bIjapUravRttAntaM ca sarvaM sabhyAnAM nivedya dvinavatilakSagrAmamaNDitamAlavAdhipatyaM ca tRNamiva vimucya bhartRhariryogamaGgIcakAra // iti strIcaritraM vibhAvya vairAgyaM karttavyamityarthe bhartRharinRpakathA // 52 // 1. bhIruvargo AH I zrI hemavijayaracite // 53 // vezyAsaGgatyAge kAlidAsakathA // khalalekhAsviva niHsnehAsu vezyAsu kaH praNayaH ? yataH - kaH kopaH kaH praNayo, naTaviTahatamastakAsu vezyAsu / rajakazilAtalasadRzaM, yAsAM jaghanaM ca vadanaM ca // 1 // etA hi zrIlobhavihvalAH kuSThibhirapi svairaM ramante, yataH - ratyevAsamasAyakaH pazupatiH putryeva bhUmibhRtaH / zacyevApsarasAM patirmuraripuH putryeva pAthonidheH / . Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 3 / kathA 52/53 rohiNyeva sudhAmarIciravaneH putryeva paulastyajidvAhubhyAM parirabhya gaNikayA vittehayA kuSTyapi // 2 // kiMbahunA ? premaparAGmukhAH paNyastriyaH svArthakRte nararatnamapi vinAzayanti / yataH - puNyapAthojazastrISu paNyastrISu rameta kaH 1 yatsvagarvakRte vezyA, kAlidAsamamArayat // 3 // tathAhi --dhArAdhIzaH zrIbhojadharAdhIzo'nyadA rAjapATikAyAM krIDAM karttuM vrajannekasmin pavanenA'nAhatapayasi sarasi haMsacakravAkabakAdidvipadAbhAve'pi kampamAnamekamambujamAlokyaikaM zlokaM vidhAya vihitavividhavinodaH svapuraM pravizya cAsthAnIM sthito mAghAdInAM svakIyAnAM paJcazatapaNDitAnAM purastAttaM lokamapAThIt / yataH - anilasyAgamo nAsti, dvipadaM naiva dRzyate // 73 vArimadhye sthitaM padma, kampate kena hetunA ? // 4 // bhoH paNDitAH pUryantAmasau samasyeti pRSTAste tAM samasyAM nAnAbhAvaiH pUrayanti sma / tathApi kavikalAkamalamarAlImaNDitamano'mbhojo bhojo na camaccakre / vihitA'horAtrA'vadhiSu teSu svasvagRhANi gateSu rAjApi saudhAntaramagAt / taM vRttAntaM samyagavadhArya paThitasamasyAzlokA rAjacAmaradhAriNI kAmalatAnAmapaNAGganA gRhaM gatA satI gRhAntastasthuSe labdhavAgdevIvarAya kavipravarAya manobhAvasUcakavAgvilAsAya kAlidAsAya tAM samasyAM jagau / sarasvatIprasAdena kAlidAsenA'pi tatkAlameva kRtaM samasyApUrakazlokamadhItyA'pare'hani rAjasabhAM vrajantI vezyA dadhyau / yada lokaM kAlidAsakRtaM rAjA jJAsyati tadA prasAdamasya vidhAsyati, na mameti matvA sA pApA kAlidAsaM nihatya bhuvo'ntarnidhAya sabhAyAM gatA / samasyAmapUrayatsu teSu paNDiteSu sA smAha, he deva ! samasyAmimAmahaM pUrayAmIti vAdinIM tAM pUrayeti bhUpo'bhyadhAt / sA'vadatpAvakocchiSTavarNo'yaM zarvarIkRtabandhanaH / mokSaM na labhate kAnte ! kampate tena hetunA // 5 // iti camatkAriNIM mano'bhiprAyAnusAriNI samasyAM jJAtvA varNapramitatvena dvAtriMzallakSasuvarNadAnodyataM rAjAnamapare paNDitAH procire, he deva! naiSA samasyA'nayA niramAyi, tatkathamiti rAjJokte 'kAnte' iti sambodhanaM priyatamAyAH, tenAsyAH samasyAyAH karttA ko'pi pumAniti teSAM vacanena svanarairgaveSayitvA tasyA gehAntarAnnirgataM mRtaM kAlidAsaM vilokya rAjJA hA pApini ! puruSaratnavinAzini ! raNDe ! ityAdivacanairnindayitvA rAjJA sA nagarAnniSkAsitA / tena dhanena ca kAlidAsasyordhvadaihikaM vidhAya rAjA taccitAsthAne caityaM tatra ca suvarNamayIM kAlidAsapratimAmacIkarat // iti vezyAsaGgastyAjya ityarthe kAlidAsakathA // 53 // 1. tulA - prabandhacintAmaNibhASAntare pR. 11 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 zrI kathAratnAkare // 54 // mUrkhaceSTite kathA // aihikAmuSmikazriyo hi mUrkhANAM na syuH, yataH - bhRGgAH puSpamivAgandhaM saraH zuSkamivANDajAH / mRgA iva vanaM dagdhaM mUrkha muJcanti sampadaH // 1 // teSAM mUrkhANAM ceSTitaM hAsyahetureva, yataH - mariSyasi mRto'bhUvaM jIvannasi ca jIvitaH / bhaTTenokta iti smAhA - S'bhIro dhig mUrkhaceSTitam // 2 // tathAhi - jaDodare grAme bharamo nAmA''bhIro mUrkhamukhyaH sa caikadA vaTazAkhAyAmaparasmin bhAge sthitvA tanmUlaM chindan tatsamIpe gacchataikena bhaTTenAbhANi, he bhadra! zAkhAyAM kRttAyAM satyAM patiSyasi patitazca mariSyasi cetyabhidhAya gate bhaTTe kRttA zAkhA, patitazca sa dadhyau, aho sa jJAnI, taduktaM satyamabhUt / tena patito'hamatha mRto bhavAmIti dhyAtvA vyAttavadananayanaM niruddhazvAsaM prasAritapANipAdaM taM mRtamiti matvA tatsambandhino vallavAstaM smazAne nItvA citAbhyarNe snAnaM kArayanti sma / tadA ca daivAttatrAgatena tenaiva bhaTTena kiM jAtamasyetyabhihite mRto'sAviti te cAbhIrA babhASire, ceSTayA'vasitajIvitacihnena tena bhaTTenAyaM jIvannastIti kathite samutthitaH sa tairabhASi, he kiM jAtaM taveti, tadA bharamo'pyabhaNat, anenaivoktaM zAkhAtaH patiSyasi patitazca mariSyasi, tena patito mRtazca, anenaivoktamayaM jIvannastIti jIvito'smi, nAnyatkimapi jAtamiti nizamya dhig tvAM mUrkhamityabhidhAya te sarve'pi svasthAnamaguH // iti mUrkhaceSTite kathA // 54 // // 55 // sapatnI nAma zravaNe'pi roSe gaGgAkathA // yoSitAM hi sapatnIsambandhe paramamasukhaM, yataH - AjJAbhaGgo narendrANAM gurUNAM mAnamardanam / pRthak zayyA ca nArINA - mazastravadha ucyate // 1 // kiM ca sapatnyo nAmnaiva bhaginyo na cArthataH, yataH zrI hemavijayaracite bhaume maGgalanAma vRSTikaraNe bhadrA kaNAnAM kSaye, vRddhiH zItaliketi tIvrapiTake rAjA raja: parvaNi / miSTatvaM lavaNe viSe madhuratA jAmyaM sapatnIjane, pAtratvaM ca paNAGganAsu ruciraM nAmnaiva naivArthataH // 2 // , Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 3/ kathA 54/55 kiM bahunA? sapatnInAM nAmA'pi zrutaM na prItaye, yataH sapatnIdarzanaM dUre zrutaM naamaapysaukhydm| gaGgA viprAya no tuSTA zrutaM zailasuteti yat // 3 // tathAhi-gaGgopakaNThavarttini brAhmaNAbhirAme brAhmaNapuragrAme caturbhujo nAma dvijo bahuzAstravizArado'pi nirdhanatvena vidhuro dharAyAM dharAdhIzAmAtyasenApatisArthavAhazreSThisImAdhIzAdInAM vihitamArgaNo'pi durdaivvshenaapraaptdhnleshcintyaanyckre| kimarthahInAnAM jIvitena? yato daurgatyAnmaraNaM zreyaH, yataH uttiSTha kSaNamekamudvaha sakhe! daurgatyabhAraM mm| zrAntastAvadahaM cirAnmaraNajaM seve tvadIyaM sukham / ityukte dhanavarjitena sudhiyA gatvA zmazAne zabo / daurgatyAnmaraNaM varaM varamiti dhyAtvaiva tUSNIM sthitaH // 4 // tena maraNamapi tIrthe'nuSThitaM paratrAmutra zarmakRditi dhyAtvA gaGgAyamunayoH saMgamaH paramaM tIrthamiti sa tatra gatvA gAGgaiH payobhiH kRtamajjano vimuktabhojano gaGgAdhyAnaikalIno gaGgArpitanayano yAvattiSThati, tAvattattapo'nubhAvena zubhrAbharaNavasanavilepanahAriNI kamanIyakanakakamaNDaludhAriNI surAsuravRndavanditakramakamalA kundendukumudakarpUrapUradhavalA sahAyAtasUryasutA jahnasutA prAdurAsIt caturbhujo'pi sAkSAnmahAnandazriyamiva mandAkinImavalokya mukulitakarakamala: zira:zruiSTasarvaMsahAtala: sadyo vihitamekaM svAnuSThitArthagarbha kAvyamapAThIt mAta: ! zailasutAsapatni! vasudhAzRGgArahArAvali! / svargArohaNavaijayanti! bhavatIM bhAgIrathI prArthaye / tvattIre vasatastvadambupibatastvadvIciSu preGkhata stvannAma smaratastvadarpitadRzaH syAnme zarIravyayaH // 5 // idaM kAvyamAkarNya bhagavatI bhAgIrathI dadhyau, aho mayyamuSya mahIyasI bhaktiH, yat sakalArthasAdhanasAdhIyasImapi mAmAlokyApi mattaTe maraNamevAyamIhate, nAnyatkimapIti matvA sA tamAha, he bhadra ! yathecchaM varaM vRNu, tadA ca yAvatsa vakti tAvattadabhAgyapreritA tatra sthitA kalindakanyA jahnakanyAmUce he paramezvari! bhAgIrathi! kathamasmai pApAtmane varaM datse? he bhagavati! yadasau mayi bhRzaM bhakto matstutikartA ceti dvijanmano'sya varaM vitarAmIti vAdinI nabhovAhinIM raviduhitA'bhihitavatI Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite he bhagavati ! kimanayA stutyA? yatra vairiNyAH sapatnyA nAma zailasuteti, tenAsya pApasya mukhamapi vIkSituM naucitImaJcatIti yamunayoktA gaGgApi zailasuteti sapatnInAma zravaNAtsaJjAtakopA dhigiti taM vidhAya svAspadamalaJcakAra // iti sapatnInAmazravaNe'pi roSa ityarthe gaGgAkathA // 55 // // 56 // kavikalAyAM nIlakaNThaviprakathA // akSarANi padAni kavimukhAni ca tAnyeva, kintu kavivizeSaprAptAni sundarANi,yataH tehija akSara te ja paya, jaNa jaNa te hi cavaMti / kuNahika kaviyaNa kelavaNa, amiyarasAyaNa huMti // 1 // tena kavayo hi prabhAvabhAjaH, yataHpAvayaNI dhammakahI, vAI nemitio tavassI ya // vijA siddho a kaI, adveva pabhAvagA bhaNiA // 2 // [ pravacanasAroddhAre] kiM bahunA? sarveSAM hi mAnyA eva kavayaH, yataH vAcAM cayaizcUrNitacandrikANAM na vandate kaH kramaNau kavInAm / yannIlakaNThaH kavirIhitArthaM, chAyeti kAvyAtprasareravApa // 3 // tathAhi-sindhudeze pravare paJcapaTTaNe nagare prabalapratApaparAbhUtataruNataraNiH prasarinAmabhUpatirAsIt sa cAnyadA vidhau vidhuntuda iva pUrvadeze kupito, vanaM vanagaja iva pUrvadezaM dhvaMsamAnaH samAnakanagaraM rurodha, tatra ca bahucaityAnAmupAzrayANAM saGghasya ca vinAzaM vilokya kRtamithyAdRkstutiniyamo'pi saGghoparodhena kavikalAkuzalaH zaktimAn vAdivRndabhujaGganIlakaNThanAmA viprazrAvako nagarAnnirgatya prasarirAjJaH samIpamabhyAgAt / viprabhaktatvena prasarirapi tamAsanadAnAdinA'tIva satkRtya svAgatapraznapUrvakaM prANamat / zrIsarvamaGgalAliGgI jaTAmukuTamaNDitaH / bhavatAM bhUtaye bhUyA-nmahAdevo vRSadhvajaH // 4 // iti zuiSTArthenA''zIrvAdena stutimastutiM ca darzanazuddhaye vidhAyopaviSTaM taM prasariH prAha, he paNDita ! kutaH samAgAH? mArtaNDamaNDalAditi tenokte tatra kimastIti prasariraprAkSIt, he deva! zyAmAGgI chAyA gaurAGgI kAntizceti sUryasya dve bhArye, ekadA samIpasthitAM kAntiM zrImAn sahasrarazmirabhyadhAt he chAye ! vada re'tamaH kathaya kiM raNDe'smi gharmadyutibUMSe nAma kuto ripostvamapi me kAnteH sapatnI kutH| kiM zyAmAsyupagRhitAsmi balata:kaiH pUrvadikpArthivaiH, zyAmAGgaiH prasareH pratApazikhinA pluSTairvajadbhirdivam // 5 // . Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 3 / kathA 56/57 iti caturacittacamatkAriNA navyena kAvyena raJjitamanA yathecchaM varaM vRNu iti taM prasariH prAha / he deva ! pUrvadezopadravaM vimucya svadezaM vrajetyabhihitaH sa rAjA bahukarituragamaNikanakapaTTakulAdinA taM satkRtya svadezamAgAt / gRhamAgato nIlakaNTho'pi prakAmopakAritvena rAjJA paurairjanapadaizca dhanAdibhiH pUjitazcintayAJcakre, yanmayA mithyAdRzaH stutirakAri tadAlocanAkRte vratAdAnameva [ zreya ] iti [ dhyAtvA ] sa nIlakaNTha : svIkRtavrato vihitatapA mAhendradevendratAmAsasAda // iti kavikalAyAM nIlakaNThaviprakathA // 56 // // 57 // lobhAbhibhUte viDambanAyAM kuTTinIkathA // lobhe sati dhyAnamaunAdi sarvamantargaDu eva, yataH - kiM dhyAnairmukhasadmapadmazazibhiH kiM cendriyANAM jayaiH / ruddhecchaistapasAM punaH pratapanaiH kiM medasAM zoSaNaiH / kiM vAcAM janitazramaiH paricayaiH kiM klezajAtairvratai / zcellobho'khiladoSapoSaNapaTu-rjAgartti citte'rttibhUH // 1 // kiM ca sarveSAM pApAnAM mUlaM lobha eva, yataH - snehamUlAni duHkhAni rasamUlAzca vyAdhayaH 1 lobhamUlAni pApAni trINi tyaktvA sukhI bhava // 2 // tenehApi lobhavazAdanarthaparaMparA'bhyeti, yataH 77 lobhAbhibhUtAn prabhavanti bhUtAn duHkhAnyasaMkhyAni pade pade'pi / AghrAya mUlaM khalu zaGkukarNA yatkuTTinI lobhavazAd babhUva // 3 // tathAhi-- lohAkare nagare dhanadatta : sArthapatiH, tasya ca saubhAgyajitarambhA rambhAnAmapreyasI / tatkukSiprabhavau ca guNacandra - rUpacandranAmAnau nandanau, anyadA priye paradeze gate sati sA rambhA saubhAgyasundareNa kasyApi sArthapateH putreNopapatinA niraGkuzaM viSayasukhaM siSeve / kA tadgRhamAgatenaikena muninA tadIyameva carantaM caraNAyudhamAlokya svAntevAsI bhaNitaH, he vatsa ! yo'muSya tAmracUDasya cUDAmatti, tasya saptame'hani rAjyaM, yazcAsya kAkalakaM bhuGge tanmukhAtpratiprabhAte sapAdakoTikanakamUlyo maNiH patati / iti taduditaM sarvaM bhittyantare sthitaH sa jArastatraiva sthitA susthitAbhidhA dAsI cA' zRNot / atha sa jAro rambhAM rahasi smAha, he sundari ! yadi tava mayA saha kRtyaM, tadainaM nizAvedinaM nihatya mAM bhojaya tadrAgasAgArAntarnimaggrA sApi taduktaM pratizrutyaikAnte taM caraNAyudhaM vinAzya ghRtAdibhistanmAMsaM ca saMskRtya saubhAgyasundarasyAgamamIkSamANA prAtivezmikavezmani samiyAya / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite itazcAdhItya bhojanavelAyAM gRhamAgatau tatsutau mAtaramapazyaMtAvanyadbhojanaM cAlabhamAnau tasyaivAmiSasya lezaM bhuktvA svairaM cikrIDatuH / samAgate ca tasmin jAre mAtrA prahitau tau paThanArthaM jagmatuH / bhoktumupaviSTaH so'pi tasyAmiSasya madhye tau cUDA-kAkalakAvadRSTvA sutAbhyAM ca jagdhAviti vijJAya vihitaparirambhAM rambhAM jagAda, he vilAsini ! tavAhaM, mama ca tvamityAvayoH prema, tena yadi mama prANaistava kRtyaM, tadA tvatsutayorAmiSaM mAM bhojaya na cetprANAMstyakSyAmi / kiJca mayi jIvati te bahavaH sUnavaH, paraM mRto'haM kveti tannirbandhabaddhA kAmaM kAmAndhitA sA tadapyakRtyamaGgIcakAra / tadA ca bhittyantare sthitA susthitA tayorimamAlApamazRNot / tasya muneruktaM tayozca tamAlApaM sA drutaM kalAcAryazAlAyAM sthitayostatsutayoravak / tAvapi ca tata eva jIvitamAdAya naSTau gatau ca krameNa bhUyasIM bhuvam / tadA ca prabhAte svamukhAtpatitaM maNimAlokya guNacandro laghIyasi bhrAtari saptame'hani rAjyaM nizcitya krameNA'vantIvanamAzizrAya / zarIracintArthaM gato guNacandro niSputrasya mRtasyAvantipate rAjyaM bhrAtuH zrutvA svayaM rUpasenAyA rUpajIvAyA vezmani gatvA mukhAtpatitamaNiprabhAveNa sampUritasamIhitastayA saha sukhaM bubhuje / ekadA rAjasevAdivyApArairvinA svairaM sukhamanubhavantaM taM vIkSya kuTTinyA preritayA rUpasenayA so'bhANi, he nAtha! kathaM nirvyApAraH san sukhamanubhavasItyAdinA tasyA bADhanirbandhena tena maNivyatikare kathite sati sA kuTTinI receNa taM kAkalakamAdAya taM gRhAnniSkiAsayAmAsa / so'pi vanaM bhramannekatra mRtasyaikasya yoginazcaturaH ziSyAn vivadamAnAnudIkSya vivAdakAraNamaprAkSIt / te'pi procira nabhogAmipAdukAyugaM, kAmitabhojanadAyipAtraM, pratidinaM lakSasuvarNadAyinI kanthA, ripuvijayakArI caiSa daNDaH, iti mRtasyAsmadguroretadvastucatuSTayamasti / tena mitho vibhaktumazaktAnAmasmAkamimaM vivAdaM tvaM bhindhi evaM teSAM vacanaM nizamya samutpannamati: sa smAha yo mayA mukta bANaM prathamamAnayati tasyaite pAduke, tadanu tasya caitatpAtraM, tadanu tasya caiSA kanthA, tadanu tasya caiSa daNDa iti paNaM vidhAya tanmuktAn bANAnAnetuM yugapaddhAviteSu teSu sa pAduke paridhAya nabhogatyotpatyA'vantyAM tasyA eva rUpasenAyA vezmani sameti sm| punarapi tathaiva pAdukAnAM vyatikare kathite sati tayA kuTTinyA dUrataragiriguhAgatagaurIdevInamaskAradambhena mohitastayA kuTTinyA sahitaH pAdukArUDhastannamaskaraNAya tatra girau gataH, tatrApyAdau devakulAntastasmin praviSTe sA kuTTinI pAdukArUDhA nabhogatyA svsthaanmaagaat| guNacandro'pi tato nirgatastAmavilokyA'dhanatvena tatraiva vane bhramannekadA nizAyAmekasya vaTasya zirasi tasthau / tadA ca tatrAgatAnAM teSAmeva yoginAmekatamo yogI kenApyekena yoginA saheti kiMvadantIM kurvannabhUt / yadanena mUlenA''ghrAtena pumAn kharaH syAt, anena cA''ghrAtena . Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 taraGga 3/ kathA 57/58 punaH pumAneva syAt, ityAkarNitaprabhAvaM mUladvayamAdAya punarapi guNacandro rUpasenAvezmani gataH / tanmUlaprayogeNa ca lobhAbhibhUtAM tAM kuTTinI rAsabhI vidhAya pRSThAropitabahubhArAM pracaNDadaNDena nirdayaM tAM tADayan gRhAllAtvA niryayau / mAtRzuddhividhitsayA samAgatAM rUpasenAM sa smAha, he subhage ! yadanayA raNDayA'haM bhRzamabhibhUtaH, kiM ca yadanayA madIyaM gRhItamasti tatsarvaM dehi, tadanu cainAM muJcAmIti vivadamAnau tau rAjanarai rAjJaH puro nItau / rAjApi jyAyAMsaM svasahodaraM vilokya sahasA siMhAsanAdutthAya tatpAdau ca praNamya tamAtmasthAne nyavezayat / rUpasenApi tathAvasthaM tamavalokya lajjitA tadIyaM sarvaM dattvA ca kRpayA tena muktayA svamAtrA sahitA svaM dhAma jagAma / tAvapi sahodarau cirakAlAnmithaH saGgamena kathitasvasvakarmANau cirAnubhUtarAjyazarmANau yathAvihitadharmamarmANau kalitasugatiyuvatinirmANau babhUvatuH // iti lobhAbhibhUtAmihApi viDambanetyarthe kuTTinIkathA // 57 // // 58 // mativiSaye kamalAdharaviprakathA // buddhimAneva naro naraH procyate, yataH sudhIH zAstre balI yuddhe vAgmI dautye kSamI tape // dAnI vitte dRDhaH kRtye vazI gehe pumAn pumAn // 1 // kiM cA'dhItairapi zAstrairamatInAM nArthasiddhiH, yataH yasya prajJA svayaM nAsti zAstraM tasya karoti kim ? / . locanAbhyAM vihInasya mukuraH prakaroti kim ? // 2 // tena paThitairapi zAstrairnirbuddhitvena jaDAH santo janA anarthabhAjaH syuH / yataH - varaM buddhirna sA vidyA vidyAto buddhiruttamA // buddhihInAH kSayaM prApu-ryathA te siMhakArakAH // 3 // tathAhi-pRthivIbhUSaNe pure gadAdharazrIdharagaGgAdharalakSmIdharakamalAdharanAmAno dvijanmAno mithaH prakAmaM prItibhAjaH paJca suhRdaH / teSu catvAro'dhItazAstrA api pimatayaH, paJcamastu kamalAdharAbhidho'nadhItazAstraH, paraM matimAn / ekadA te paJcApi sambhUya paradeze prasthitAH, krameNa mahatImaraNyAnIM prAptAH parasparamiti jaguH / AtmAnaH catvAraH paNDitAH, ayaM tu mUrkhastena kanakAdilAbhe'pi nAsya bhAga iti taM pRthag vidhAya purato gacchantaste kvApi pradeze svayaM mRtasya siMhasya kaGkAlaM vilokya svasvavidyAmAhAtmyavilokanArthamiti procuH / tadA cAdimaH smAha mRtasyAsya siMhasyemAnyasthIni yathAsthAnaM nivezayAmIti mama zaktiH, tato dvitIyo'vocat tathAvidhasya siMhasya carma sUtrayAmIti mama zaktiH, tatastRtIyaH smAha tAdRzasya siMhasya mAMsarudhirAdidhAtUn vidadhAmIti mama zaktiH, 1. tulA- bRhatkathAkoze pR. 102-103, bhagavatI A. 1125, prabaMdhapaMcazatI pR. 223 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tatazcaturthaH procivAn ahamenaM siMha saJjIvayAmIti mama zaktiH / ityabhidhAya paThitabAlizaistaistribhiH svasvokte kRte sati svoktaM kartumudyataM paThitamUrkha caturthaM vilokya matimAn paJcamaH prAha, he suhRdo ! mRtamenaM paJcAnanaM mA saJjIvayantu kiM cAsau jIvito nA''tmAnaM zivaMkara ityAtmamitroktamakurvatsu teSu matimanmukhyaH sa nikaTavarttinamekaM tarumAruroha / tataH saJjIvitaH sa kesarI tAn vinAzya vane vijahAra / kamalAdharo'pi tataH samuttIrya dezAntare svamatiraJjitebhyo rAjAdibhyo dhanaM prApya kSemeNA'gAramAgamat // iti mativiSaye kamalAdharaviprakathA // 58 // // 59 // bhanne citte na prItirityarthe sarpa-viprakathA // avajJAto gatA hi prItiH puna:ti, yataH __ avajJAtruTitaM prema navaM kartuM ka IzvaraH / sandhiM na yAti sphuTitaM jatulepena mauktikam // 1 // tena yathA kathaJcidavajJAto bhagnA prItirna punarbhavati / yataH __bhagnacitte punaH puMsAM na bhavetprItiruttamA // pucchaccheda-sutadhvaMsa-bhujaGgadvijayoriva // 2 // tathAhi-vaikuNThAvAse nagare vaikuNTho nAma sUtrakaNThaH / sa ca prabhAte bhAgavataM sAyaM ca bhArataM tathA madhurasvareNa vAcayati, yathA lokeSu vyAkhyAnaM zRNvatsu satsu tatsvaramAdhuryamohitaH saMmohananAmaikaH bhujaGgamastavyAkhyAnamAkarNya tasya puraH suvarNaTaGkadvayaM vimucya yAti / evaM pratyahaM suvarNaTaGkadvayalAbhena vaikuNTho'pi vaikuNTha iva zrImAnabhUt / ekadA ca grAmAntaraM gate vaikuNThe mahAdevAbhidhAne tatsute vyAkhyAnaM vidadhati saMmohano'pi pUrvaprItyA tathaivAgatya suvarNaTaGkadvayaM vimucya yAti ekadA ca tatsuto dadhyau, yadamuM bhujaGgamaM nihatyAsya bilAtsarvaM suvarNaM gRhNAmi tadA ca tathaiva suvarNaM vimucya gacchantaM tamahimavalokya tanmAraNAya tena vaikuNThaputreNa vihito yaSTiprahAraH zIghrataragatestasya sarpasya pucchacchedamakarot / tatastasyAmeva nizi tena vaireNa kRtAnteneva kupitena sarpaNa daSTo mahAdevaH pnyctvmaap| atha gRhamAgato vaikuNTho'pi putramRtyunA duHkhitaH putrapretyakriyAM vidhAya tathaiva vyAkhyAnaM kurvan sametaM taM phaNinaM nirvarNya saJjAtaputramaraNasmaraNaH kSAmasvaro'jani / tadA ca taM vaikuNThaM tAdRzaM nidhyAya suvarNaTaGkaM cA'vimucya vrajan bhujago jagau, he vaikaNTha ! tava putrasya maraNaM smarati, mama cAsau pucchacchedaH smarati / tenAtha bhanabhAvayorAvayoH kA prItiH ? yata:1. AHR zRNvAneSu / . Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 3 / kathA 59/60 viraktacitteSu ratiM na kuryAd, bhagnA hi zAkhA na vilambanIyA / gantavyamanyatra vicakSaNena, pUrNA mahI sundarasundareNa // 3 // api ca snehe'vajJA kSayaH kAye, kArye mAndyaM ripau sthitiH / gAne kAsaH pathi zvAsaH, kAlakUTacchaTA imAH // 4 // ityudIrya sammohano'pi nijaM sthAnamagamat // iti bhagne citte na prItirityarthe sarpaviprakathA // 59 // // 60 // atilobhata ihApyanarthe lohArgalavezyA -kathA // puNyanaipuNyalAvaNyAdayo hi guNA lobhAtpralIyante yataH - mUlaM mohaviSadrumasya sukRtAmbhorAzikumbhodbhavaH / krodhAneraraNiH pratApataraNipracchAdane toyadaH // krIDAsadma kalervivekazazinaH svarbhANurApannadI / sindhuH kIrttilatAkalApakalabho lobhaH parAbhUyatAm // 1 // kiJca lobhavantaM svAminaM sevakA iva sarvadoSAH svayamAyAnti / yataH - lobhazcedaguNena kiM ? pizunatA yadyasti kiM pAtakaiH ? / satyaM cettapasApi kiM ? zuci mano yadyasti tIrthena kim ? / saujanyaM yadi kiM nijaizca ? mahimA yadyasti kiM maNDanaiH ? / sadvidyA yadi kiM dhanairapayazo yadyasti kiM mRtyunA ? // 2 // tena lobhabhAjAM vipattayaH, yataH - 81 tRSNA hi kRSNAhivadhUrivogrA nihanti caitanyamazeSamAzu / lAtvA zazau lobhavazena vezyA, lohArgalA jAtavatI daridrA // 3 // tathAhi-sAgarAbhyarNavarttini kanakasAgare nagare guNasArasya zreSThinaH puNyasAraH suto dvAdazakanakakoTimAdAya paJcapravahaNayutaH prabhUtavaNikputraparivArayuto jaladhau jaTiladvIpe zAlinIM nagarIM gataH, tatra ca saubhAgyabharAbhibhUtamadhusutAbAlayA lohArgalayA paNyamahilayA saha sa hi yauvanasAraH puNyasAraH svairaM tayA sukhamanubhavati sma / yataHyauvanaM dhanasampattiH, prabhutvamavivekitA / ekaikamapyanarthAya, kiM punastaccatuSTayam ? // 4 // evaM viSayAn sevamAno'sau grISmakAle jalamiva tatsarvaM dvAdazakanakakoTidhanaM nidhanasAdvidhAya jAta iva jAtaH, tadA ca niHsnehayA tayA saMmArjanIrajaH prayogeNa gRhAnniSkAsitaH, tataH sa puNyasAraH svaparivArayutaH puramAgato dhananidhanena lajjitaH pitrA taruNAnAmidamarhatIti Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite vAgbhirAzvAsito gRhe tasthau, tena zreSThinApi mUlyena zazazizudvayamAdAya zaizavAdapi tathA zikSitaM yathA nizi mukhAntarnihitaM kanakarajatAdinANakaM tatprabhAte prayacchati / tathAvidhau tau dvAvapi zazAvAdAya sa zreSThI sutayuto yAnapAtreNa jaTiladvIpe zAlinIM nagarIM gatvA svayaM ca vaNik putraveSamAdAya yadA vezyA zazau yAcate tadAhaM pRSTavya iti zikSAM ca dattvA putraM vezyAvezmani prAhiNot atha ca dhanArthamAgatAnAM tasyAH kiGkarINAM pazyantInAM satInAM purastAbhyAM zazAbhyAM mukhAdvitIrNaM suvarNAdidhanaM sa zreSThiputro vitarati sma / tAbhyo'vagatazazakavRttAntA sA paNyakAntA niHsnehairapi sasnehairiva nIrAgairapi sarAgairiva vacanaistaM mohayantI smAha, he nAtha! yau zazakau tava kanakAdidhanaM yacchatastau mama yacchetyukte sa jJAsyate ityabhidhAya svasthAne gatvA piturabhyadhAt, pitApIti zikSAM dadau, he vatsa ! zazAvatyAgraheNa yAcamAnAyA vezyAyAstvayeti vAcyaM, yadA mayA tvayA saha sarvaM dhanaM bhuktaM tadA gRhaM gatena niH zrIkeNa mayA svagotrajA devI vidhinArAdhitA, tayA ca tau pratyakSatridazau zazau dattau, tenAtyantanirdhanasyaiva vezmanImau tiSThato nAnyasyeti [ pitrA zikSitaM ] vadantaM taM sA smAha, he prANapriya ! tadA madIyaM sarvamAdAya tau mama dehItyabhidhAya dattamaNimauktikakanakarajatatAmrAdisarvasvAM tRSNAkRSNAhidaSTAM tAM duSTAM sa punarapi proce, he priye ! zarIralagnamAbharaNAdyapi dattvA sarvathA nirdhanA bhava / yathemau tavaukasi tiSThata ityuktA santoSamuktA sA tadapi dattvA gItatUryAdyADambarapurassaraM tena dattau tau zazakau gRhamanaiSIt puNyasAro'pi prAksajjitapravahaNaiH sarvaM tadIyaM dhanamAdAya svagRhamagAt / itazca lohArgalA'pi tena zreSThinA prAkvadanAntarnihitaM dhanaM zazAbhyAM dattaM prApya kAmaM / tato dvitIyasminnahani yAcitau tau kimapyadadAnau vIkSya hA dhUrttApyahaM tena dhUrtena mUSitAsmIti vilapantI duHkhinI jAtA. puNyasAro'pi prAptapitRpadaH puNyaM vidhAya sadgatibhAgabhUt / atilobhAdihApyanartha ityarthe lohArgalAvezyAkathA // 60 // 82 // 61 // khalAnAM kauzale khalA eva vijJA ityarthe cauradvayakathA // khalAnAM vilasitamavasituM hi khalA evAskhalitakauzalAH, yataHna sUriH surANAM gururnA'surANAM purANAM ripurnApi nApi svayambhUH / khalAnAM caritre khalA eva vijJA, bhujaGgaprayAtaM bhujaGgA vidanti // 1 // api ca khalAnAmeva vaidagdhyaM, khalAnAM carite khalu / caureNa nihitAM sthAlIM, taTAkAccaura Adade // 2 // tathAhi - vaMzAgare nagare taskarakalAkalApakalitaprasiddhiH siddhisuto nAma taskaraH, tasya cAnyedyureko'nekamalimlucacAturyakuzalo muzalo nAma cauro'bhyAgato'bhyeti sma / muzalo'pi . Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 taraGga 3/ kathA 61/62 tasyaukasi vikAle vaikAlikaM kurvannitastato vyApAryamANamekaM suvarNasthAlaM vilokya lAtumanA ajani. siddhisuto'pi sthAlopari calitacittaM taM ceSTayA vijJAya khaTvopari sikkake pAnIyenAtIvabhRtaM sthAlaM vimucyAdhastAtsvayaM sukhaM sussvaap| athAntarvivarayA vaMzanalikayo vazvAsena tatpAnIyaM nipIya pAnIyariktaM tatsthAlaM sukhenAdAya grAmaparisare sarontarnidhAya ca prakAmaM prasupte tasmin muzale jAtanidrAntaH siddhisuto'pi tatra sthAlamanAlokya madhye zItAbhyAM tadupAnadbhayAM jalAntarnimagnatvena zItalAbhyAM tatpAdAbhyAM ca jalAntarnihitaM sthAlaM vijJAya tatpadAnusAreNa tasmAttaTAkAttatsthAlamAnIya sa punarapi sukhaM zete sma / atha prabhAte svapure gantumudyato'pi balena prAtarazanAya rakSito muzalo bhojanAvasare tadeva sthAlamagre muktamavalokyetyacintayat / yadetatsthAlaM tadevAnyadveti punaH punazcintayantaM taM siddhisuto'bhyadhAt, he mitra ! bhojanaM vidhehi, tadevedaM sthAlaM, tadA ca vismitau tau mitho'nyonyamatikauzalaM kathayataH sm| atha sa siddhisuto'bhyadhAt, he mitra! AtmanAM matirevArthasiddhikarI, nirbuddhayo hi caurA nArthabhAjo bhavanti / yataH vANIvihUNau vANIo, buddhivihuNo cora / / caritavihUNI kAmiNI, triNei mANasa Dhora // 3 // iti mitho vArtA vidhAya tanmatimohito muzalaH svasthAnamagAt // iti khalAnAM kauzale khalA eva vijJA ityarthe cauradvayakathA // 61 // ||62||strii caritre viprpriyaakthaa|| mRgIdRzo hi dambhAnAM gehaM, yataH nayaraM ca nAyarANaM, jalANa jalahi vaNaM ca vnnyaannN| uDumaggo uDuANa, kavaDANaM kAmiNI ThANaM // 1 // tenaiva tAsAM caritamavasituM na zakyate / yataH kalA kalayituM keSAM, caritraM calacakSuSAm / Anantyena jitaM yena, salilaM salilaukasAm // 2 // kiM bahunA ? saMvAsino'pi strINAM caritrajJAne nAlaM, yataH sutaM vimucya grahaNe surAlaye tvadvandanAya pratimAmihAnayam // ityuktiyuktayA svamadUSaNaM vyadhA-dviprapriyAho ! caritaM mRgIdRzAm // 3 // tathAhi- harivAse nagare nAgarajAtIyo nArAyaNanAmA dvijanmA, tasya ca kulaTA kapaTakoTikeligRhaM guNinInAmagehinI / tasmin dvijanmani dezAntaraM gate tatpriyA kenApi yunA ratA svairAcArocitaM sukhamanvabhUt / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite ekadA bahubhirvatsarairgRhamAgatasya tasya priyasya majjanabhojanAdibhirbahvIM bhaktiM vidhAya vikAlavelAyAM pitRgRhagamanamiSeNa pUrvasaGketitena tenopapatinA saha rantumutsukA satI svakaTau svamarbhakamAropya kvApi devakule sA gatA / atha sA sutaM bhuvi vimucya tena jAreNa saha sambhogaM vidhAya gRhamAgacchantI kAmAndhatvenAtyautsukyena ca tatra muktasya sutasya sthAne devapratimAmAdAya gRhamAgatA, kva sutaH ? keyaM ca pratimeti tena patyA pRSTA sA svairiNI tatkAlasamutpannayA matyeti pratyuttaraM dadau, he nAtha yadA tvaM prayANe prasthitastadA mayAsya devasya purastAditi pratyapAdi / yadA mama prANapatireSyati tadA tadyutAhaM tvAM praNamya pUjAM ca vidhAya tena saha sambhogaM kariSyAmIti mayA niyamaH kRto'bhUt / tenotsuratvAttavAgamanaM tatra ca davIyasi devaukasi nArhatIti pUjakasyAbhyarNe sutaM graha vimucyemA pratimAmahamAnayaM tenemAM pratimAM praNamya drutaM pUjaya, yathemAM tUrNaM pazcAddattvA sutamAnayAmIti tayAbhihitena tenApi drutameva priyokte vihite sati tvaramANA sA svairiNI devaukasi tAM pratimAM vimucya sutaM ca lAtvA gRhamagamat / aho mayi bhaktimatIyamiti manyamAno nArAyaNastayA saha gRhavAsamapAlayat // iti strIcarite viprapriyAkathA // 62 // 84 // 63 // dambho'pi zreyAna ityarthe ghRtAndhaviprakathA // kapaTalampaTAH santo ye dharmamaitrImicchanti te mUrkhA eva / yataH - dambhena maitrI - kapaTena dharmaM, sukhena vidyAM paruSeNa nArIm / paropatApena samRddhibhAvaM, vAJchanti ye vyaktamapaNDitAste // 1 // kiMcaitAdRzo'pi dambhaH svArthAya vihitaH zreyAn / yataH siddhaye nijakAryANAM bhaveddambho'pi sundaraH / jAraM vyApAdayAmAsa, ghRtAndho brAhmaNo yathA // 2 // I tathAhi vaTArAgrAme cakrapANinAmA'grajanmA, tasya sehanInAmagehinI, sA ca svairiNI vijayasaubhAgyena mantrisUnunA''saktA jalagrahaNamiSeNa gatA satI grAmaparisarasarasIpAlisthitacaityamaNDitAM zuNDAnAmacAmuNDAM kamalairabhyarcchati pratyahamarthayAJcakre / he mAtazvAmuNDe ! mama dhanikamandhayeti prArthanayA pUjayA ca nityaM vilambamAnAM tAM matvA tatpatistatkAraNaM gaveSayan pRSThato gacchaMzrva tAM caitye pravizantImavalokyA'nyadA prabhAte tatprathamata eva gatvA cAmuNDApRSThe saMlIyA'tiSThat / tadA ca tatrAgatya tathaiva tadeva prArthayantIM tAM cAmuNDApRSThasthaH sa cAmuNDevAvak he sehani ! tava bhaktipUjAvinayairahaM tuSTAsmi, yathecchaM varaM vRNuSveti nizamya sApi tadevaicchaMta / devI smAha he putra ! yathecchaM taM ghRtaM bhojaya, bhUyasA bhuktena ghRtena sa tava patiH sadya evAndho , Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 taraGga 3/ kathA 63/64 bhaviSyati / atha sehanyapi gRhamAgatya jAreNa ghRtamAnIya patiM bhojayati / cakrapANirapi yathecchaM ghRtaM bhuJjAnaH san he priye ! adya dvAraM na pazyAmi, adya kapATaM na pazyAmi, adya bhittiM na pazyAmi, adya stambhaM na pazyAmi, adya ca he priye ! tava mukhamapyahaM na pazyAmIti vadan jArAnItaM bhUrighRtaM ca bhuJjan mahAbalayuto'tIvamAMsalo jAtaH, saJjAtapratyayayA tayA bhRzaM prabhUtena ghRtena bhojyate / bhuktena ghRtenAtIvamAMsala: so'pi pazyannapi dambhena kramAt kiyadbhirapi dinaiH sampUrNondho'janiSTa / sApi taM dvArastambhabhittiprabhRtibhiH pade pade hanyamAnaM samyagandhamajJAsIt / anyadA'ndhatvena vihitavizvAse tasmin dvAradeze tasthuSyeva sa vijayasaubhAgyastasyaukasi sametaH, tayA saha ca svairaM niraGkuzatayA viSayAnanubhUya nirgacchan sa daNDapANineva tena cakrapANinA'tyarthaM nihataH parAsurabhUt / taM ca tathAvidhaM vidhAya cakrapANistAM svairiNIM [kezeSvAkRSya capeTAdibhiH samyak pUjayitvA] smAha re raNDe pazyainaM tavopapatiM yadyatha punarapi svairaM vicarasi tadA tvAmapyenamiva yamavezmani neSyAmIti vAritA sApi tataH prabhRti sundaratvena tasthau / cakrapANirapi tatprabhRti loke ghRtAndha iti vizrutaH // iti dambho'pi zreyAnityarthe ghRtAndhaviprakathA // 63 // ||64||shiile guNasundarI kathA // sampattayo hi zIlAdeva bhavanti / yataH zIlAdeva bhavanti mAnavamarutsampattayaH pattayaH, zIlAdeva bhuvi bhramanti zazabhRdvisphurtayaH kIrtayaH / zIlAdeva namanti pAdapurataH sadyuktayaH zaktayaH, zIlAdeva punanti pANipuTakaM sarvarddhayaH siddhayaH // 1 // kiM bahunA? zivasImantinyapi zIlavatAM svayaMvarA'bhyeti, yataH vAllabhyaM vitanoti yacchati yaza: puSNAti puNyaprathAM, saundaryaM sRjati prabhAM prathayati zreya:zriyaM siJcati / prINAti prabhutAM dhinoti ca dhRtiM sUte suraukaH sthiti, kaivalyaM karasAtkaroti lalitaM zIlaM nRNAM zIlitam // 2 // kiM cedaM brahmavrataM dhanyAH kAzcinmRgIdRzo vyasane'pi patitAH pAlayanti / yataHkaSTe'pi dhanyatamadhairyanikAyamabja-netrA bhavanti parizIlitazIlalIlAH / sArtheza-kiGkara-malimlucasaGkaTe'pi, pAti sma zIlamanaghaM guNasundarI yat // 3 // tathAhi-zrIvAse nagare zrIpatiriva zrImAn zrIdatto nAma nagara zreSThI tasya ca zrImatI kukSisambhavo guNasundaro nAma nandanaH, kRtadvAsaptatikalAbhyAso dvAdazavArSikazca so'nyadA pitari bhojanArthaM gRhe gate sati vipaNisthito madhyAhne Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite 'rAndhyo bhAtaja je hoye te kima rAkhyo jAya' / iti padadvayaM punaH punaH paThantaM puro gacchantamekaM yoginamAlokya tatpRSThe dadhAve / puratastadeva padadvayaM paThan sa yogI, pRSThatazca sa kumAraH evaM gacchatostayoH sa yogI kvApi tirodadhe / taM yoginamapazyaMstatpadadvayaM manasyavadhArya vipaNAvAgatya bahu dhanamAdAya ca pitrAdyairajJAta eva purAnnirgatya vihitayogiveSaH sa ekAkyeva yayau. galAliGgItamRgazRGgAbharaNaH pAdukApezalacaraNaH karakalitatuGgatrizUla: zironibaddhavividhamUlaH prabhUtabhUtidhArI vividhavarNakanthAhArI sphaTikamudrAmaNDitazravaNastatpadadvayapaThanapravaNaH sa kumArayogI pratinagaraM pratipuraM pratigrAma pratigRhaM pratihaTTaM ca bhikSArthaM bbhraam| tatpitApi grAmArAmAdau putraM gaveSayan tatpravRttimapyaprApya sazoko gRhe tsthau| athaivaM bhramaMstatpadadvayaM ca bhaNan sa kumAro'nyadA ratnapure pure purandarasya zreSThino gRhaM gataH / tadA bhikSAdAnArthaM bahirAgatA rUpajitasurasundarI guNasuMdarInAma tasya putrI tatpadadvayaM bhaNantaM taM yoginamavalokyAgretanaM padadvayamabhANIt manahAthI kuzalAMkuze Apo Apa rakhAi // 1 // iti tayoktaM tatpadadvayamAkarNya sa iti dadhyau, nUnamimAmeva pariNIya tatpitagRhe eva muJcAmi, tadA ca kathamiyaM svamakhaNDitaM rakSayiSyatIti matvA muktayogiveSaM taM gRhamAgataM vilokya sAmpratameva putro jAta iti manyamAnAbhyAmiva pitRbhyAM mahAn maho nirmme| tato guNasundaro'pi piturAjJayA tAmeva pariNIya tatpitRgRhe eva vimucya katibhirahobhiH sArthayutaH sUtritasArthavAhaveSo ratnapuraM yyau| tatra ca daivAtsaJjAtadaurgatyasya svazvazurasya bhATakagRhIte haTTe tiSThan san sa tatra pUrvamAgatena mahAnandena sArthavAhena saha maitriimsuutryt| athaikadA svapiturAkAraNArthamAgatAM jAtayauvanAM smarasundarImiva guNasundarImavalokya mahAnando'naGgavazaH san gunnsundrmbhaanniit| he mitra! yadyasya vaNijastanUjA mama milati, tadAsyAH pitA yadIhate tatprayacchAmIti bhaNito guNasundarastaduktaM tasyAH piturvoct| so'pi tadAkarNya vajrAhata iva mlAnamukho gRhaM gato daurmanasyakAraNaM bADhaM nirbandhena sutayA pRSTastaduktaM vakti sm| [tat zrutvA sA jagau] he tAta ! daurmanasyaM jahi vidhehi mduktm| vihitAkiJcanyanidhanaM dhanaM lakSatrayasuvarNamitamAdau gRhANa kiJcAhamapi tava kulasya mandAkSaradakSaM kRtyaM na kariSye; iti nizamya dhanadatto'pi putrI satImatallikAM manyamAnastaduktaM pratizrutya tato lakSatrayasuvarNaTaGkAnAdAya tena saha sAyaM saGketaM dadau / mahAnando'pi vihitasphArazRGgAra: sAyaM tdgRhmaagtH| zreSThisutayApyAsanamajjanabhojanAdinA bADhamupacarya jalasthAne jalakAntaM madyaM pAyitaH, tato madyavivazaM taM sApi varacIvareNa granthau nibaddhaya gomayamiva bhirkssipt| mahAnando'pi krameNottIrNamadyastatsukhAtsuvarNAcca prabhraSTaH prakAmaM viraktaH san yogiveSamaMgIkRtya karapatramocanArthaM gaGgAyamunAsaGgame gatastattIrthasvAminA SaNmAsI vilambitastatraiva tiSThati sm| . Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 3 / kathA 64 87 sundaro'pi pracchannatayA tatra sthitastatsarvaM vilokya tAM sItAmiva satIM jAnAna: svapuraM gata:, tataH svajanakamApRchya tadAnayanArthaM sIkareNa kiGkareNa yuto vegvtiinaamkrbhiimaaruuddhsttraagtH| krameNa jAtadhanena dhanadattena dattabahuvastrAbharaNAM tAM svapreyasImAdAya sa nizIthe svapurampratyacAlIt / gavyUtidvamite pathi gatA sA patiM smAha, he nAtha ! kanakAvalinAmA mahAmUlyo mama hAra: palyaGkapAde mayA vismRtaH / atha taM hAramAhartuM purAntargate guNasundare tadrUpamohitaH sIkaro'pi tAM karabhImArUDho guNasundarIyutaH purato'calat / guNasundaro'pi hAraM lAtvA tatrAgatastatra kimapyapazyan nUnaM sIkara : priyAmAdAya gata iti nizcitya mahAnandavadakArSIt / atha prabhAte vaTanikaTasthitayA tayA prahite sIkare kamapi grAmaM praviSTe sati tAmekAkinIM kAminIM dhanabhRtAM tAM karabhIM cAlokya vaToparisthito maskaro nAma taskaro vaTAduttIrya tAM karabhImArUDhAM lAtvA puraH pratasthe / grAmAdAgataH sIkaro'pi tatra tAmanAlokya mahAnanda ivAkarot / atha pathi gacchantI sA daivagatimacintyasvarUpAM manyamAnA svazIlarakSaNArthaM taM taskaraM smAha, he subhaga ! varamidamAsIt, yatsa mama patirgataH, tvaM ca deva iva sundaro daivena datta:, tenAvAM zrIvAse nagare gatvA tatra sukhena sthAsyAva ityuktena tena zrIvAsanagarAdhvani nIyamAnA sA karabhI drutameva tatparisaramabhyeti sma / atha sA tatra patigotrajA'marIcaitye svayaM sthitvA bhojyakRte ca taM punaH prAhiNot / gate ca tasmin sA tAM karabhImArUDhA zvazuravezmani gatA / tatra sA zvazurasya mArgodantaM sarvaM nivedya sukhena tatra tasthau / athAgatastaskarastAmadaSTvA mahAnanda iva vyadhAt / atha te catvAro'pi tatra saGgatAH santaH parasparaM pRSTAzca svasvavairAgyakAraNaM jaguH / mahAnandAdibhistaistribhiH svasvavRttAnte kathite sati tAM kuzalenAtmaukasi prAptAM matvA guNasundarastAn jagau / he suhRdo ! vadatAtha kathaM karapatramocanaM yogiveSaM ca vimuJcatha / atha yadi tAM pazyAmastadA bhavadabhimataM kurma iti vadadbhistaistribhiryogibhiryutaH so'pi yogiveSo bhuvi bhraman krameNa zrIvAsanagaraM sametya svapituraGgaNe sthitastatpadadvayaM paThan kenApi dIyamAnAM bhikSAM na jagrAha / atha taM vRttAntaM samyagavagamya bahirAgatA sApi svapatimupalakSyAgretanaM tatpadadvayaM ca bhaNitvA gRhAntargatA patipitaraM prAha, he tAta ! yuSmAkaM suto bahiH sthito'sti, tayetyuktaH zrIdatto'pi svaputraM gRhAntaranaiSIt / atha guNasundaro'pi vihitavaryaveSastayA pariveSitena bhojanena bhojayitvA vastrAlaGkAraiH kRtasatkArAn svasvasthAnAya vyasrAkSIt / atha pitari paralokamupeyuSi guNasundaro'pi gRhabhAraM svIkRtya tayA saha sukhamanubhavannanyadA tatra samavasRtaM kevalinaM praNamyAprAkSIt / [ he bhagavan !] kathamasyAM guNasundaryAM teSAM trayANAM rAgaH ? Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare 88 zrI hemavijayaracite tatpadadvayaM ca kenAbhANIti pRSTaH kevalI smAha- vasantapure kasyApi vaNijo dhanavatI sutA, sA ca mAtRpitRbhrAtRmAtulaiH pRthak pRthak varebhyo dattA / te cA'jJAtamithaH samAgamAstAM pariNetuM yugapadAyayuH / pitrA dattA kanyA pramANamiti tAmekaH pariNItavAn / sA ca dhanavatIyaM guNasuMdarI, tatpatistvamihApi tatpatirabhUH, ye'nye cAsyAM rAgavanto mRtAste mahAnandaprabhRtayastrayo'trApi rAgiNo'bhUvan / tava pUrvabhavamitreNa kenApi vaTavAsinA devena tatpadadvayamabhANi / iti pUrvasambandhaM nizamya saJjAtavairAgyo'sau guNasundarIkukSijanmani tanujanmani gRhabhAramAropya guNasundarIyutastasyaiva kevalino'bhyarNe parivrajya zivamavrAjIt // iti zIle guNasundarIkathA // 64 // // 65 // jAtirAgo baliyAn ityarthe bhUSikAkathA // svakIyA jAtistu sarveSAmabhimatA, yataH niadeso niaveso, niajAI niapaho niyaM satthaM / nimittaM niavittaM, sattavi savvassa iTThAI // 1 // tatrApi jAtistu jIvAnAM vizeSAtpreyasI, yataH - jaha jaNaNI bAlANaM, bappIhANaM jahA ya ghaNamAlA / bhamarANaM jaha naliNI, jAI jIvANa taha iTThA // 2 // api ca sUryaM bharttAramutsRjya, jImUtaM mArutaM girim / svayoniM mUSikA prAptA, svajAtirduratikramA // 3 // tathAhi - gatabhrame tApasAzrame saJjAtabahulabdhirbodhizarmAbhidhastApaso vasati sma / sa cAnyedyurabhyarNavarttinIM varttinInAmanadIM snAnArthaM gataH, tatra ghanataranIravAhe tatpravAhe bruDantImekAM mUSikAM vilokya kRpayA bahirniSkAsayAmAsa / zItena kampamAnAM tAmudIkSya taruNIbhUtakaruNaH sa kva muJcAmyenAM varAkIM ? kiM ca mayaiva maraNAdiyaM trAtA, teneyaM me duhiteti matvA tAM labdhivizeSavazena sa tApasaH kanyAM cakAra / yataHkarNAntAyatalocanA zazimukhI mattebhakumbhastanI, bimboSThI mRgarAjapezalakaTI gAGgeyagauradyutiH / zroNIbhAraghanA marAlagamanA kundAvadAtadvijA, tanvI pezalapANipAdayugalA kanyA na keSAM matA ? // 4 // IdRzIM tAmaGgulyA samAdAya bodhizarmA svamuTajamAgatya tadvivAhacintAghUrNitacetAstadvarArthaM sarvadevavaryaM zrIsUryaM smRtavAn / tatsmaraNataH sametaM sUryamuddizya he putri ! bhagavantaM bhAnumAlinamenaM varaM vRNuSveti tenAbhihitA sA smAha - he tAta ! asau paGgustApakaraH kaThorakaraH paryaTanazIlaH sAyamastAbhilASI vAruNIsakta : sametaravAha ityAdibahudoSairdUSitaH, kiM cAsya chAyA kAntizceti patnIdvayaM tenAsya patnI bhUtvA sapatnIdvayasaGkaTe na patiSyAmIti tayA niSiddhaM vrajantaM sUryaM tApasaH . Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 3 / kathA 65 89 smAha, he rave ! asti tvatto'pi ko'pi mahAn ? iti pRSTe sa jagAda, yo mAM pidhatte sa dhano matto'pi mahAniti pratipAdya gate sUrye smRtimAtreNopeyivAMsa meghamuddizya sa prAha yatra svarmaNibhiH praghUrNitamalaM dagdhaM ca devadrumaiH, zIrNaM siddhibhirastamAptamanaghairmantrairamartyairmRtam kAmaM kAmaghaTairvinaSTamaTitaM dUre dyusacchreNibhistvaM tasmin samaye samastamanujAdhAro'si dhArAdhara ! // 5 // he duhitaH ! ityAdyanekaguNamaNDitasyAsya meghasya pANigrahaNaM kuruSvetyuktA sA vakti sma / yataH - haMsA dUraniva sino vasumatI prAdurbhavatkandalA / padmAnAM nidhanaM jaDaiH paricayaH paGkAtirekaH pathi // jAtAH svairavihAriNo dvirasanAH zUrapratApakSayaH / prAvRTkAlakarAlakelikalitastanmUrttibhAjAmabhUt // 6 // he pitaH ! ityAdidUSaNairdUSitasyA'sya saudAminI kAminI, tenAsya patnI bhUtvA sapatnIpIDApAtraM na bhaviSyAmIti tayA nirAkRtaM pazcAd vrajantaM sa jImUtamUce / " he dhArAdhara ! tvattopi ko'pi prabhuH ?" yo mAM kSaNAdvinAzayati sa samIro matto'pi tarasvIti pratipAdya ghane gate sati smaraNAdeva sametaM samIraNamuddizya he sute ! jagatAmapi jIvAtorasya samIraNasya sahacAriNI bhavetyabhihitA soce, he tAta! sadaivAyamanavasthito zarIradurgataH sarvarasazoSakaH samastadvijihvapoSakaH / kiM cAyaM mAtarizvA tenAmuSya gRhiNI na bhavitA'smIti tayA dUrite tasmin 'mayApyakampyaH parvato matto'pi mahAni' tyabhidhAya ca gate pavane smRtyaiva samupeyivAMsaM girimuddizya he tanuje ! asya parvatasya preyasI bhaveti preritA sA'vak, he tAtA'yaM prabhUtapASANasaGgamaH sadaivA'jaGgamaH puSkalakandaraH kSitidharaH, kiM ca nAmnApyayaM grAvA, tenAmuM na variSyAmIti tayA parihRte tasmin yo mAM khanitvA khaNDazaH karoti sa mUSako matto'pi balavAnityudIrya gate girau praNidhAnAdAgataM dambholidazanaM gaNAdhipavAhanaM mattasaurabheyalocanaM vRSalocanaM vilokya tatkAlaM pulakitA'GgI smitamukhI sambhramAt samutthAya taM pANinA jagrAha, jagAda ca bodhizarmANaM, he tAta! mamA'yamevA'bhimataH prANapriya ityabhihitaH so'pi balIyAn jAtisneha iti vicArya tAM punarapi mUSikAM nirmAya tena mUSakeNa saha prAhiNot // iti jAtirAgo balIyAnityarthe mUSikAkathA // 65 // // 66 // sadbhiH saha vArtA'pi varIyasItyarthe mitradattakathA // guNinAM saMsargaH sarvaM yacchati, yataH - kIrttiM kandalayatyaghaM dalayati prahlAdamAhlAdayatyAyAsaM niruNaddhi buddhivibhavaM sUte'tizete ripUn / 1 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 zrI kathAratnAkare . zrI hemavijayaracite zreyaH saJcinute ca bandhuradhiyaM dhatte pidhatte bhayaM, kiM kiM nA'maramedinIruha ivA''saGgaH satAM yacchati // 1 // kiM bahunA? ye guNA mahatAM saGgatAstAn vaktuM na ko'pyalaM, yata : datte cedrasanAH patiH phaNabhRtAmAyuzca pAthojabhUH / syairyaM nirjarabhUdharaH suragururgo kauza kauzalaM pezalam / sarvajJatvamumApatizca rajanIrAjaH kalAH sngklaaH| stotuM tAMstadayaM kSameta mahatAM ye saGgatAH syurguNAH // 2 // api ca mahadbhiH saha vArtA'pi vihitA zreyasI, yata :mahadbhiH saha vArtApi kriyamANA sukhAvahA / kaNapeSaNakRt zreSThI, mAnyo'bhUdbhapasaMstavAt // 3 // tathAhi-- kamalAkare nagare janArdana iva zrImAn janArdano rAjA, tatra ca mitradattanAmA zreSThI, sa ca daivata: saJjAtadaurgatyo nizi rahasi parakIyakaNapeSaNaM vidhAya tanmUlyena dhanena rajakagRhAdbhATakenA''dattAni varyavastrANi paridhAya ca pratyahaM sAyaM janArdanabhUpasabhAmabhyeti sma / taM ca tAdRgveSaM kimapyabruvANaM ca vilokya ko'sau ? kimarthamihA'harnizaM sametIti rAjA'pi ddhyau| ekadA rAtrau rAtricaryAyAM bhraman bhUpastadgRhamAgatastaM ca kaNapeSaNaM kurvANaM vilokyopalakSya ca svsaudhmaayyau| dvitIye'hani cA''sthAnI sthito rAjA tathaivA''gataM taM nibhAlya tasya pazyato gharaTTabhrAmaNarItyA svahastamabhrAmayat / so'pi zira:kampanena rAjJoktamaGgIkRtya svadhAma jagAma / tatra sthitAH sacivAdayaH sabhyAH kimAbhyAM zreSThibhUpAbhyAM mithaH sUcitamiti saMzItimanto jAtAH / dvitIyasminnahanyapi tathaivA''yAtasya tasya bhuupo'ngglitrymdiidRsht| zirasA bhUpA'bhihitaM svIkRtya gate tasmin tayostayA saMjJayA vismitA bhItAzca bahavo dhanavantaH paurA gRhaM gatvA taM zreSThinamapRcchan, he zreSThin ! rAjJA kiM pRSTaM? bhavatA ca kimasUci ? atha so'kathayannapi bADhanirbandhena tairekAnte pRSTaH prAha, prathame'hani tathA karaM bhrAmayatA rAjJA samastamapi nagaraM daNDayAmItyahaM pRSTaH, mayApi ziraHsaMjJayaiva raajnyoktmurriikRtm| dvitIye'hani cAGgalItrayadarzanena rAjJA lakSatrayasuvarNamAdadAmIti mamApRcchi, ahamapi zira:kampanena tthetybhidhaam| iti taduktamAkAho ayaM mahAtmA''tmanAmajJAto rAjJazcAtIvamAnA''spadamiti matvA- he zreSThinmannAni stokaM maNDanIyaM, he zreSThinmannAmni stokaM maNDanIyamiti vadantaH sarve'pi paurAH suvarNamaNimauktikarajatavasanavAhanAdibhUritaraM dhanaM pRthak pRthak tasyaukasi Dhokayanti sm| so'pi tatkAlameva tena dhanena dhanI smjni| atha tathaivA''gatasya tasya rAjJA'Ggalitraye darzite tenA'GgalIdvayaM darzitaM, lokAnAM ca lakSatrayasthAne lakSadvayamityUce / __ punarapi rAjJAGgalIdvaye darzite tenAGgalirekA darzitA, lokAnAM ca lakSamekamuktaM, iti lokA api tathA tathA tadgRhaM dhanaiH pUrayanti sm| punarapi rAjJA'GgalirekA darzitA, tenA'pi zira: . Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 3/ kathA 66/67 kampena na kimapItyukte tatkathamiti punarbhUpenokte so'bravIt, he devA''gamyatAM mamA''vAse, yathA sarvaM darzayAmi vacmi ceti rAjA tadgRhaM gataH, tenApyAsanadAnAdinA bahu satkRtya rAjJaH puraH svavijRmbhitaM pauravijRmbhitaM cA'bhyadhAyi, tanmatikauzalena raJjito rAjA taM sacivaM cakAra / evaM mitradatto'pi sacivatvaM prApya vihitadharmAH sugtibhaagbhuut| // iti sadbhiH saha vArtApi varIyasItyarthe mitradattakathA // 66 // // 67 ||saahse vikramAdityakathA // sattvAdeva puruSArthasiddhiH, yataHdharmaH sattvavatAM dharma-dhAriNAM vibhvaagmH| kAmo dhanavatAM tena, sattvameva vayaM zritAH // 1 // kiM ca vyApArAdiguNavimukho'pi puruSaH kevalAtsattvAdeva sAMsArikaM ca mauktikaM ca sukhaM prApnoti / yataH vyApArAdvibhavaH sukhaM dhRtiguNAtpathyAdvapuHpATavaM / saujanyAtpraNayodayo vinayato vidyA jayaH shaurytH|| vaidagdhyaM budhasaMstavAdvitaraNAtkIrttirvivekAdguNaH / saMvegAtpadamavyayaM ca sakalaM saMjAyate sattvataH // 2 // kiM bahunA? sattvavato vairiNo'pi dAsAH syuH, yata :yAnti sattvavatAM puMsAM vairiNo'pi hi dAsatAm / kiGkaro vikramasyAbhU-dvetAlo vairavAnapi // 3 // tathAhi-ujjayinyAM nagaryAM zrImAn vikramaseno nRpaH, sa ca suto jAto mAM mArayiSyatIti dhiyA yAM svapatnImApannasattvAM vetti tAM maaryti|| ___ athaikA dhAriNInAmnI tatsahacAriNI garbhiNI satI mAraNabhayAtpraNazyA'bhyarNavartini vaTAvAse grAme bhUpatisaMjJasya cAraNasyaukasi gatA, tenA'pi svaseva rakSitA sA zubhalagnamuhUrtadinavelAyAM merumahI mandAramiva sutamasUta, vikramasenasya suta Adityodaye jAtazceti mAtrA vikramAditya ityabhidadhe lokaizca vikrama ityabhyadhAyi / atha zaizave'pi ramamANena tena kuTTitAnAM DimbhAnAM pitRbhirupAlabdhayA tayA dhAriNyA hakkitaH sa vikramaH kodaNDapANistataH purAnnirgatastatraivoSitasya dhanadevasArthavAhasya pattirbhUtvA krameNa tenaiva sArthezena samamavantyA-mIyivAn / tatra ca nizi dhanadeva devaH puro purohitena sahA'kSakrIDAM kurvan zivAzabdamAkarNya tamUce, he purohita ! kimiyaM vaktIti pRSTe sa smAha, he svAmin ! siprAyAM nadyAM paJcaratnayutaH zabo vahamAno yaati| tato ratnAnyAdAya mama bhakSyaM dIyatAmitIyaM sUcayatIti tayorAlApaM bhittyantare sthito vikramo nizamya cApapANistatra gatvA tAni ratnAnyA''dAya zabaM ca bahirnikSipya tatraivA''gatya tasthau / tadA ca punarapi zivAzabdaM nizamya tenoktaH purodhA abhyadhAt , ratnAnAmA''dAtA mama 1.rAlApaM tatropakAryA pArzvasthito bhiO AHR || Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite dAtA prAtarasyAmavantyAM rAjA bhAvIti zivA vadati / vArtAmimAM tAM ca krIDAM vidhAya tayoH suptayorvikramo dadhyau, yadaho ratnazabajJAnamasya purohitasya satyamabhUt / tadedamapi satyaM bhAvIti matvA prabhAte sArthezaM vimucya vizAlAyAM kumbhakArasya gRhaM gato vikramo mlAnamukhIM tanmAtaramavalokya viSAdahetumaprAkSIt / sA jagau he vatsa! asyAH puryAH patirvikramaseno niSputraH parAsurabhUt, tasya ca rAjyaM lokAnAmabhAgyena kenA'pi duSTena devenA'dhiSThitaM, tena ya: ko'pyatra navIno rAjA sthApyate taM sa devo mArayati, yadi ca rAjA na vidhIyate tadA sa bahUn paurAn vinAzayatIti bhItaiH sacivAdyaiH pauraiH sambhUya sarvasya pauravargasya nAmA'GkitAH patrikAH kRtvA kumbhe nikSiptAH santi, tena vArakeNa nirgatapatriko matputro'dya rAjye nidhAsyate, nizi ca tena devena vinAzayiSyate ceti mama viSAdaH, iti tayokte vikramaH smA''ha he mAtaH ! yo rAjA bhavati tasyA''jJAM kiM sRjanti sarve'pi paurAH? / tatheti tayokte tatsutaM niSedhya tatsthAne gato rAjye'bhiSiktazca vikramo nagaragopurapAlakAnAkArya proce, bho dvArapAlakAH! kasyAM pratolyAM sa devo'bhyeti? dakSiNasyAmiti tairukte sarvapaurebhyaH sarvasukhabhakSikApuSpavAsAdibhirbhUtaM tadvartma kArayitvA vAsagehAntaHsthaparyale svasthAne mahadekaM tUlikApihitaM dArudalaM nidhAya ca vikramaH svayaM kRpANapANirdIpacchAyAyAM bhittau nilIya tasthau / tadA ca pradoSe tatrA''gacchan sukhabhakSikAdibhiH pramanAH ko'pi bhavyo bhUpo'dya rAjye sthApita iti cintayan vAsagehaM sametya sa devo yAvatparyaGkasthaM tatkASThaM pANinA spRzati, tAvadvikrameNa hakkitaH, re duSTa ! bahavo varAkAstvayA hatAH, tatprAyazcittaM yacchAmyasinA'neneti vadantaM taM hantuM yAvatsa dhAvati tAvadvikramastamAha, he deva.! mama kiyadAyurastIti yamaM pRSTvA samAgaccha, varSazatamAyurityAgatya tenokte punarvikramo'vak zUnyaM na sundaramityekenA'dhikaM nyUnaM vA kArayitvA samAgaccha, punaH sa smAha - tena yamenA'dhikaM nyUnaM vA na bhavati / iti tenAbhihite karavAlakarAlo vikramo vakti sma- re varAka ! tena yamenA'pi yadi nyUnA''dhikyaM kartuM na zakyate tadA bhikSAcareNa tvayA kathamahaM mArayitumalam? iti zrutvA devo'vAdIt he puruSottama! tava matikauzalena sAhasena ca tubhyaM tuSTo'smi, yAcasva kiJcidityuktaH sphuradvikramo vikramo'vadat, smRtastvaM samAgaccherityabhidhAya visRSTo vetAlo'hamiti svaM nAma pratipAdya ca svasthAnaM gate tasmin tena vihitasAnnidhyo vikramAdityo rAjyaM cakAra // iti sAhase vikramAdityakathA // 67 // // 68 // satyaM pRcchatAm asatyakathane mahatpApam ityarthe mRgI-bhUgayukathA // asatyavacanAdbahavo doSAH, yataHasatyavacanAdvaira-viSAdA'pratyayAdayaH / prAduSpanti na ke doSA, kupathyAyAdhayo yathA // 1 // [yogazAstre 2/58] , Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 3 / kathA 68/69 tadasatyAdeva guNAnAM nAzaH syAt, yataH kIrtau kajjalakUrcakaM halamukhaM vizvAsavizvAtale / nAnA'narthakadarthanAvanaghanaM kaulInakelIgRham / premaprauDhapayodapUgapavanaM sanmAnamustAGkure / 'kolaM ko'lamamartyamartyabhayakRnmithyA vaco jalpitum // kiMca sanmatiM pRcchatAmasatyavacanakathane mahatpAtakaM, yataH - 93 azuddhakathane zuddhaM pRcchatAM pAtakaM mahat / yato mRgyApi nA''dAyi, paapmettsvmuurddhni|| 3 // tathAhi - thorAvAse pure zaGkaro nAma mRgayuH, sa caikadA cApapANiH pAparddhiH pAparddhikRte vane bhramannekAM kuraGgIM zaragocarIkRtya yAvat zaraM muJcati, tAvatsA tamUce, he bhadra! navaprasUtAyA mama laghavo zizavo vinA mAtaraM mRtiM yAsyanti / mAritAyAM mayi ca strIhatyA bAlahatyA ceti mahatpAtakaM tava bhAvi, tena mAM muJca / tataH sa jagau, he hariNi ! pAtakaM bhavatu mA vA, paraM vinA mAMsaM sakalamapi mama kuTumbaM mriyate, tenA'vazyaM tvAM mArayiSyAmIti tenokte sA'bhaNat, ekazo mAM muJca yathA teSAmarbhakANAM stanyaM dattvA mUrdhAnaM coccumbya samemIti tayokte so'vAdIt-vinA zapathaM tvAM na muJcAmi yataH pazUnAM vacasi ko vizvAsaH ? atha ca sA jagAda, yadi nA''gacchAmi tadA brahmastrIbAlagohatyApAtakaM mama mUrdhanIti tayAbhihite zaGkaro vyAkarot, etatpAtakamahaM na manye, satyaM pRcchatAmasatyakathane yatpAtakaM syAttatpAtakaM yadi svIkaroSi tadA vraja, nijeSTaM ca vidhehi / sA tadapi mahatpAtakamaGgIkRtya gatvA svoktaM ca vidhAya samAgatA satI zaGkaraM jagauhe bhadra! satyaM vada, kenopAyenA'haM jIvantI vrajAmIti taduktamAkarNya sa dadhyau, yadaho tirazcayA'pyanayA tatpAtakaM nA''dAyi, kiM ca satyaM pRcchantyA asyA yadA'hamasatyaM vakSye, tadA porapyasyA ahaM pazuriti vimRzya sa tAM jagau he hariNi ! mama vAmato gatA tvaM jIviSyasIti sApi tathaiva vidhAya zivavatI satI nijA''spadamAsasAda // iti satyaM pRcchatAmasatyakathane mahatpApamityarthe mRgImRgayukathA // 68 // // 69 // matau smarasundarI-paNyasundarI - kathA // paNDitAnAmapyagamyamapaThito'pi matimAn vetti, yataH - koTizaH zAstravettAra - stanna jAnanti paNDitAH / vetti vettA yadeko'pi matikauzalapezalaH // 1 // tena yatkAryaM karttuM balajJAnavijJAnavanto na zaknuvanti tatkAryaM matimAn helayA karoti, yataH I na jJAnairna ca vijJAnai-rna balairna chalairapi / ke'pi kurvanti yatkAryaM, tatkecana dhiyaikayA // 2 // 1. kolaM kola sadAzayo drutamati bhASInaiva bhAsate AHR I Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite kiM bahunA? sarvatra matireva varIyasI, yataH yogyA''dattAni yatpaNya-vadhUH paJcA'pyadApayat / buddhyA dvijAya ratnAni, tadaho buddhiruttamA // 3 // tathAhi-AsApATakavAsI gaGgadatto dvijo rohaNAcalataH paJca ratnAnyAdAya svapuramAgacchannantarAle dambhapuraM puraM prApyeti dadhyau, yadetAni ratnAni kasyApyokasi vimucya tuGgagirizRGgasthitabaladevamUrtiM praNamya kSemeNa gRhaM yAmIti matvA kasyA'pi vaNijo haTTe tasmin sthite kApi dAsI ghRtArthamAgatA, tenApi vaNijA paradezinastasya vizvAsArthamadhikaM dattaM ghRtamAdAya gehamAgatAM tAM tatsvAminI smA''ha, he putri! yenA'dhikaM ghRtamadAyi, tena nUnaM tasya haTTe ko'pi paradezI sthito'sti / tena adhikaM ghRtaM vayaM nA''dAsyAma ityabhidhAya ghRtamidamadhikaM pratyarpayetyuktayA tayA tasmiMstasthuSyeva pratyarpitaM ghRtaM vilokyaitasyA vyavahArazuddhirasti, ato'syA gehe ratnAni muJcAmIti vicArya tatpRSThalagno gaGgadattastadagAramAjagAma / tatra tasmin sthite bhikSArthamAgatAyaikasya yoginaH ziSyAya tayA tadvizvAsAya bhUyasI bhikSA dttaa| ziSyeNA''nItAmadhikAM bhikSAmudIkSya gururdadhyau, dhruvaM tadokasi ko'pi paradezI sthito'sti, tenA'dhikAM bhikSAM vayaM nA''dAsyAma ityudIrya pratyarpitAM bhikSAM vilokya bhojye'pi nirIhasya asya yogino dhAmani ratnAni muJcAmIti matvA tatra ca gatvA, mudhaiva na neti vadato'pyasya yogino balena ratnAni dattvA yAtrAM ca kRtvA sameto yoginaM ratnAni yayAce / ko'haM ? kastvaM? kAni ratnAni? iti jalpatA yoginA nirAkRtaH sa muSito'haM muSito'hamiti bruvANaH purAntardhaman ratnA''dAnaprajJApaTIyasI smarasundarI nAma paNyasundarIM zrutvA tadA''vAsaM yayau / taduktaM svamasukhaM nizamya paravaJcanacaturA sA tamabhANIt, he subhaga ! yogimaThikAyAM sthitAyAM mayi tvayA svAni ratnAni mArgaNIyAnIti tamanuziSya karkarakapUritaM dattatAlakaM bhRzaM zobhanaM ca peTIpaJcakamAdAya svIkRtakulakAminIvaranepathyA sA tatra gatvA yoginaM jagau, he nAtha! madIyAni pravahaNAni payonidhau bhagnAnIti vArtA'dya samAgatA, kiJca bhUribhiradhamaNairidaM mama sarvaM dhanamAdAsyate, tena kiyadvAsarANIdaM mama peTIpaJcakaM svamaThikAyAM nidhIyatAmiti vArtI vidadhatyAmeva tasyAM pUrvasaGketitaH sa dvijo'pyAgatya ratnAni yayAce / yoginA cintitamavizvAseneyamidaM ghanaM dhanamAdAya pazcAnmA yAtviti dhiyA tena yoginA'pi satvarameva tasmai ratnAni dattAni, tadaiva pUrvasaGketitakA tadIyA dAsI tatrA''gatya tAmiti bhaNati sma- he svAmini ! AtmanAM vAhanAni kuzalenA'dhunA samAgatAni, tadAkarNya sA nanarta, tAM nRtyantIM vilokya gaGgadatto'pi nRtyati sm| tadA smitA''nanaM taM yoginamapi nRtyantaM nirvarNya sA varavarNinI babhANa, vAhanAnAmAgamanAdahaM, ratnAnAM lAbhAccA'yaM, [iti] yadAvAM . Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 3 / kathA 69/70 95 nRtyAvastatsamaJjasaM, paraM he nAtha ! kathaM tvaM nRtyasItyukto yogI jagau, he vezye! mayaiSA matirnAvalabdheti nRtyAmi / gaGgadatto'pi mahopakAritvena smarasundarIM bahusatkArabhAjanaM nirmAya svaM dhAma jagAma // iti matau smarasundarIpaNyasundarIkathA // 69 // // 70 // bhAgyopari gajarAjavaNikkathA // viSamamapi karma kurvatAM bhAgyavatAM svArthasiddhiH yataH - gahanavanamagAraM zastramambhojapuJjaM, viSamamRtaM phaNIndro mAlyamabdhiH sthalaM ca / hutavahatatirApaH kesarI sArameyaH, pradhanamanaghakelirjAyate bhAgyabhAjAm // 1 // bhAgyAdeva sarvaM samaJjasaM, yata : viruddhaM sRjatAM pusAM, bhAgyAdbhavati zobhanam / prasphoTayan ziraH prApa, svarNasiddhiM yathA vaNik // 2 // tathAhi - gajapure pure gajarAjo vaNik, lobhA'bhibhUto sa ca dhAturvAdena sarvaM dhanaM nidhanaM nItvA suvarNasiddhimIhamAna: svapurAnnirgatya bhuvi bhraman bhUmibhUSaNe pure suvarNasiddhayA prasiddhAmekAM madanamaJjarIgaNikAmAkarNya tadgRhakarmANi kurvaMstasyAH kiGkaratvaM karoti / sA tukasyApi vizvAsamakurvANA tasya paradezinastu vizeSato vizvAsaM na vidadhe / gajarAjo'pi suvarNasiddhimicchurvizeSato vinayapratipattiparo bhavaMstAM tathA vazIcakAra, yathA zanaiH zanaiH sA kimapi tasya vizrambhaM vyadhAt / tathA'pi sampUrNaM vizvAsamakurvANAM tAM matvA so'nyedyustatparijanaM jagau yadahamadya bhittiM na pazyAmi, staMbhaM na pazyAmi, dvAraM na pazyAmi kasyA'pi mukhaM na pazyAmi, svaM pANiM cA'pi na pazyAmIti vadan gajarAjo dambhena kramAttathAvidhAM ceSTAM cakAra, yathA sA tatparijanazca stambhabhittyAdau hanyamAnaM taM prakAmamandhamajJAsIt / andhatvAdvizvastaH so'pi krameNa suvarNasiddhikAraNyauSadhAni tadvidhiM ca viveda / mA'sau pazyan bhUyAditi dhUrttayA tayA bhoktumupaviSTasya tasya sthAle purISe mukte sati mA pazyantaM mAmiyaM jAnAtviti vyaMsakavizeSakaH so'pi sukhabhakSikAyAmiva tasmin purISe dakSiNaM pANimakSipat / tathA kurvannasAvandha iti tayA vizvastaH, evaM tadvidhiM sarvaM samyagavagamya sa svapuramAgatastenaiva vidhinA suvarNaM kurvANaH suvarNamapUrNaniSpannaM nidhyAyA'ho ! me mandabhAgyamiti khedAtpASANenA'' sphAlitAdbhAlAtsuvarNarasopari nipatitena zoNitabindunA sampUrNaM suvarNaM jAtaM nirIkSya sa dadhyau, aho asmin karmaNi kartrA svarudhireNa baliH karaNIyaH, sa tvadhunA mama svabhAvapatitena rudhireNAjanIti / atha tathaiva suvarNaM kurvANaM tamAkarNya sA vezyA dadhyau, aho tena vyaMsakena muSitAhaM, kiM ca gurubhAgo mayA rakSito'sti, tena vinA ca sa kathaM kanakaM kurvannastIti dhyAtvA tatra sametAyAstasyAH sarvaM svavihitaM nivedya, gurutvena tena satkRtA Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite sA svA''spadamAsadat / so'pi tena kanakena jinacaityAdiSu mahotsavakaraNena kRtasukRtaH svArthamasAdhayat // iti bhAgyopari gajarAjavaNikkathA // 70 // // 71 // bhAgye rAGkAzeSThikathA // samAne'pyudyame bhAgyameva phaladaM, yataHudyamaM kurvatAM puMsAM, bhAgyaM sarvatra kAraNam / samudramathanAllebhe, harirlakSmI haro viSam // 1 // kiM ca yena kenApi saJcitA sampattirbhAgyavatAmeva bhogAya jAyate, yataHkITikAsaJcitaM dhAnyaM, makSikAsaJcitaM madhu / kRpaNaiH saJcitaM vitt-mnyairevopbhujyte||2|| api ca bhogyA bhAgyavatAM sampad, bhRGgANAmiva padminI / jaTyA''nItarasaM prApa, yato rAGkA'bhidho vaNik // 3 // tathAhi- dhanyapure pure zivazarmanAmA jaTI, tasya ceti pAramparyeNA''gato rasakalpo'sti, tathAhi- puNyAkare parvate pUrvasyAM dizyekA guhA'sti, tasyA mukha-madhya-paryanteSu copavAsatrayakaraNena tatra rasakUpikA prApyate / tumbikAgRhItasya tasya rasasyaikena bindunA kSiptena tapto lohabhAro jAtyaM jAtarUpaM syAditi / anyeAranena kalpoktena vidhinA tailapakkamahiSIpucchapradIpena dRSTavA zivazarmA tasyAH kUpikAyAstumbikAyAM rasamAdadAno rasamadhyAt 'bhara rAGkAne nAmeM' iti nirgataM zabdamazRNot / kiM mama bhAgye'sau raso likhito nAstIti matvA tena sa rasastatraiva nikSiptaH, kSaNaM vihitavilambaH punarapi rasamAdadAnaH sa tathaiva zabdaM zuzrAva / evaM ca saptazastadeva zabdaM zrutvA sa punastatraiva rasaM nicikSepa / atha ca vastunaH svabhAvo'yamiti matvA tumbikAyAM rasamAdAya svapuramAgacchan sa vartmani prApte vallabhIgrAme kasyApi vaNijo gRhe tumbikAM vimucya prabhAsatIrthe yAtrAM kartuM gatavAn / tena vaNijA'pi cullikopari tumbikAyAM nibaddhAyAM adhastAnnirgatadhUmena taptatumbikAtaH patitenaikena rasabindunAdhastAtsthitacullikoparisthitaM lohataptikApAtraM kanakamayaM jAtaM vilokya sa vaNig dadhyau-nUnaM tumbikA'ntaH siddharaso'sti / iti matvA svaM gRhaM bhasmasAdvidhAya tumbikAM cAdAyAnyasmin gRhe tasthuSi tasmin vaNiji gRhe sametaH sa jaTI tasya gRhaM tatrA'pazyan janairdarzite tasya vaNijo dhAma sametya tumbikAM yyaace| gRhe dagdhe te tumbikA'pi dagdheti tenA'bhihitaM nizamya sa jaTI vaNijamabhANIt- he zreSThin ! kiM tava nAma? rAGkA''khyo'hamiti tena vaNijA nigaditamAkarNya rasato nirgato dhvaniH samIcIno'janIti matvA rAGkA''khyasya taM sarvaM vRttAntaM nivedya tena satkRtaH sa jaTI svapuramagAt / rAGkA''khyaH zreSThyapi rasaniSpannaM kanakaM saptakSetryAmuptvA sadgatimIyivAn // iti bhAgye rAGkAkhyazreSThikathA // 71 // 1. AHR puNyAkare / 2. AHR bhari rAGkAne nAmi / 3. AHR punaH / . Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 3/ kathA 71/72 // 72 // bhAgye mahAkavikAlidAsakathA // bhAgyabhAjAM hi sarvamasambhAvyamapi bhavati, yataH bhAgyAtsampadyate puMsA-masambhAvyamapi 'kSitau / terurmerusamAH zailAH kiM na rAmasya vAridhau ? // 1 // yadrAmo ghaTayAmbabhUva jaladhau setuM dharitrIdharairyatkumbhaprabhavazcakAra culukaM caikaM patiM paathsaam| yatpuSpairjitavAn jagattrayamasau saGkalpayoniH kSaNA dvidmaH sundari ! vizvavismayakaraM tadbhAgyavisphUrjitam // 2 // api ca tadbhavedbhAgyataH puMsAM, yacca vAcAmagocaram / yenA''bhIratanUjo'pi, kAlidAso'bhavatkaviH // 3 // tathAhi- dhArAnagaryAM zrIbhojarAjasya vyAkaraNAdisamastazAstranipuNA pratyakSA sarasvatIva kAlIsarasvatInAma sutA, sA caikadA gavAkSasthitA'dhastAd gacchantaM mAghapaNDitaM proce, he tAta! pakvAnyAmrANi gRhANa! tenA'pyuttarIyA'Jcale maNDite sati, zItAnyazItAni vA''mrANi yacchAmIti vAdinIM so'vocat / he putri ! zItAni bahUni bahuzo bhuktAni, tenA'dyA'zItAni dehIti kathite tayA bhUmau nikSiptAnyA''mrANi reNubhirdigdhatvena phUtkRtyAdadAnaM mAgha sA'vak, he tAta ! kimA''mrANi bhRzamuSNAni? yena bhUyobhUya: phUtkaroSIti hasito mAgho dadhyau, yadahaM gururapyanayA hasitastadasyA nirakSareNa vareNa saMyogaM janayiSyAmIti dhyAtvA sa svadhAma jagAma / athaikadA rAjaputraM vaNikputraM vallavaputraM vA paNDitaM putrIkRte varamAnayeti bhojenokto mAgho bahumUrkhe marudeze bhraman sIrasaragrAmA'bhyarNe pippalasya zAkhAyAmaparabhAge sthitvA mUlatacchindantamekamAbhIramAlokyeti jagau- he bhadra ! kRttAyAM zAkhAyAmadhaH patiSyasIti tasminnabhidadhati sati tathaiva patitaH sa mAghaM prAha, he vipra ! tava jJAnaM satyam, mAgho dhyAtavAn, yadyasau varastasyAH syAt tadA mama hAsyaphalaM sA labheteti mAghastamAdAya gRhamAgatya ca SaNmAsI yAvadrahodeze tamAzIrvAdamadhyApayati sma / SaNmAsA'nte vipro varaH samAnIto'stIti rAjJo nivedya kAritavipraveSaM bhRzamAMsalaM taM rAjasabhAM nItvA bhUpAyA''zIrvAdaM vadeti mAghenoktaH sabhyAnAM kSobhamasahamAno vismRtapUrvAdhItapadaH sa AzIrvAdasthAne 'uzaraTa' iti jagau / ko'yamAzIrvAda? iti rAjJokte mAgha: smA''ha he! svAminnasyA''zIrvAdasyAyamartha:1. B | kSaNAt -R || 2. tulA- prabandhacintAmaNau vikramArkaprabandhe // 3. HRB | dvijaputraM-mu // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite uMmayA sahitaH zambhuH zarvarIkarabhUSaNaH // rakSAM karotu vaH kurvan TaNatkArakaraM yazaH // 4 // ityarthacAturIto mahAn paNDito'yamiti jAnatA rAjJA dattAM tAM putrIM sa zubhe'hani mahotsavaiH pariNItavAn / pariNItA ca sA pativaizyajijJAsayA tasmai zodhanopakaraNayutaM zodhanArthamekaM likhitaM patraM dAsIkaraNa prjighaay| mUrkhazekharaH so'pi mAtrAdibhistarekhA viSamAH prekSya, smRtapUrvA''caritasIra-sItArekhAkAro haritAlena dUrIkRtabindumAtraM tatpatraM tayaiva dAsyA saha preSayati sm| sA'pi tatpatraM tAdRzaM vilokyAtimAtramAtRmukhamukhyo'yaM mama mUrddhani bhagnaH, atha kathamanena sahA'haM gRhamedhitAM pAlayiSyAmi? yataH sakRjjalpanti rAjAnaH, sakRjjalpanti sAdhavaH / sakRtkanyAH pradIyante, trINyetAni sakRt sakRt // 5 // ekadA kiJjAtIyo'yamiti jijJAsayA citritavividhacitre saudhamadhye tamekAkinamAsayitvA viSAdavatI sA makSikeva bhittyantare tsthau| tAni citrANi pazyannekatra vividhavarNAzcitritA ajAzcarantIracitritA iva nibhAlya smRtAtmagalastanIvargaH so'pi pUrvAbhyAsavazAttAH pratyekaM nAmagrAhamAjuhAva / taM ca tathA bruvANaM vibhAvya vallavo'yamiti tayA niSiddhA''vAsapravezo bAlizo'hamityanayA priyayA tyakta iti khedAtkAlIdevIsaMjJAyAH sarasvatyAH prAsAdaM pravizya pASANapANiH sa iti jagau, he devi ! Adau bhavatIM pazcAdAtmAnamanena pASANena khaNDaza: kariSye, na cenmama vidyAdAyinI bhaveti vadatastasya bhAgyaprAgbhAraistuSTayA tayA devyA mama tava ca vacasi na bheda iti dattavaro anta:samAgatabhAratIprasAdatejA: sa saudhA'dhastAd gacchan gavAkSasthayA kAlIsarasvatyA'bhANi, he nAtha ! asti kazcidvAgvilAsaH, iti nizamya so'pi tatrasthita eva vAgdevIvareNa astItyanusAreNa 'astyuttarasyA'miti kumArasambhavanAmakAvyaM, kazcidityanusAreNa 'kazcitkAnteti meghadUtanAmakAvyaM, vAgityanusAreNa 'vAgarthAvive'ti raghuvaMzanAmakAvyaM, vilAsa ityanusAreNa 'vilAsavacasAM bIja'miti SaDRtuvarNanaM nAma RtuvilAsa ( saMhAra) kAvyaM ceti mahAkAvyacatuSTayaM vidhAya kAlidAso'hamiti svaM nAma prathayana kAlidAso mahAkavirajani // iti bhAgye mahAkavikAlidAsakathA // 72 // // 73 // avasaravacane dAne ca puruSottamavipra-zrIbhojakathA // viruddhAcAravatAmapi kavInAM vacanaiH santuSTA dAtArasteSAM kiM kiM na yacchanti ? yataHyacchanti haSTahRdayA na hi kiM vadAnyA, lakSAzcaturdaza vizAradataskarAya / sammIlane nayanayona hi kiJcidastI-tyuktvA prahRSTavadano vitatAra bhojaH // 1 // 1. umayA sahito rudraH, zaGkaraH zUlapANiyuk / rakSatu tava rAjendra !, TaNatkArakaraM yazaH // 1 // iti vikramacarite zubhazIlagaNiracite // 2. sIra-hala, sItA-halarekhA // . Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 3 / kathA 72/74 99 tathAhi-dhArAnagaranikaTavarttini zaGkuraNAgrAme mahIdharaviprasya puruSottamanAmA putro mahAkavirapi sa ca pUrvakarmavazena dyUtAdivyasanI, prakAmaM priyayA ratisundarIsaMjJayA vezyayA prahitazcauryArthaM nizIthe bhojarAjasaudhe pravizya zrIbhojaM jAgrantaM vibhAvya paryaGkAdho nilIya tasthau / tadA ca jAtapramaulAntaH svasampadutkarSaharSaprakarSamanAH sumanAH zrIbhojarAja iti padatrayaM cakAra, yataH - cetoharA yuvatayaH svajano'nukUlaH / sadbAndhavAH praNayagarbhagirazca bhRtyaaH| garjanti dntinivhaastrlaasturnggaaH| punaH punaridaM padatrayaM paThan zayane cetastato luThan yAvaditi svasampadi prakAmotkarSavAn bhojabhUminAtha AsIt, tAvatparyaGkAdhaHsthaH sa dadhyau, rAjA mAM mArayatu muJcatu vA, paramavasaro gato naiSyatIti rAjJastasmin darpasarpe mantrAkSaramiva so'gretanaM caturthaM caraNamabhANIt / 'sammIlane nayanayorna hi kiMcidasti // 1 // ' zrutenAnena padena bhujaGgamadarzanena pradIpa ivopazAntagarvo bhojo babhANa kastvamiti, so'pyAtmanaH sarvaM vyatikaraM vyAkarot / atha bhojo'bhyadhAt, he puruSottama ! vaidagdhyetaraH ko'yaM tava vyApAraH ? he deva ! nAtaH paramahamidamanucitaM vidhAsye, iti vadatA tena saha zAstravinodaiH zeSAM zarvarIM gamayitvA prabhAte zrIbhojaH svakRtaM padatrayaM tatkRtaM caikaM padaM svapaNDitAnAM nivedya vasantatilakAchanda:padavarNapramitatvena caturdazalakSasuvarNadAnapurassaraM vastrAdinA satkRtya puruSottamaM svapurAya prAhiNot / so'pi teSAM sabhAsadAM samakSaM niSiddhavyasanadoSaH svavezmanyeti // ityavasara - vacane dAne ca puruSottamavipra zrIbhojakathA // 73 // // 74 // mAyayA svakAryakaraNe kAkIkathA // mAyA hi vizvAsasauhArdA''dibuhuguNAnAM nAzaM karoti, yataH - vizrambhaM bhujagIva jIvitatanuM vyAhanti yA dehinAM yA sauhArdamapAkaroti zucitAM sparzo'zucInAmiva // yA kauTilyakalAM kalAmiva vidhoH puSNAti pakSaH sitastAM nirmokamivorago hi vibudho mAyAM na ko muJcati ? // 1 // kiJca mAyAvanto mahAnto'pyasevanIyAH syuH, yataH - umAyA iva mAyAyAH, samparkaM muJca muJca re / Izvaro'pi naro nUnaM, yatsaGgAdbhImatAM bhajet // 2 // 1. tulA - bhojaprabandhe adhikAraH 4 // ARB | zaGkaragrA mu. // / 2. pramIlA - tandrA // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 zrI kathAratnAko zrI hemavijayaracite IdRzyapi mAyA svArthAya vihitA nUnamanarthaM nirAkaroti, yataH mAyAbhiH kriyate yattat, kriyate na tarasvibhiH / kAkyA kanakasUtreNa, kRSNasarpo nipAtitaH // 3 // tathAhi- atigahananAmavane pippale tuGgatuNDAnAma kAkI vasati sma / tadabhyarNaM mahodaradaravAsI kAkodarastasmin pippale'dhiruhya prativarSaM tasyAH kAkyA apatyAnyatti sm| svA'patyavinAzinaMtameva vijJAya tadvilajijJAsayA''tmavairijighRkSayA cakapaTena tasyopacaryAM cakAra / atha tayA bilAntarnikSiptaM jIvantaM mUSakaM bhekaM caTakaM vA prApya 'kenedaM mama bhojyaM dattamiti tena sarpeNoktA sA smA''ha, he nAtha ! varAkI yuSmAkaM kiGkarI tuGgatuNDAnAmakAkyasmIti dambhena sA taM svamayaM nirmame / strINAM jAtAvapi dambha eva vRttiH / yataH jIvanti sudhiyaH zAstrai-rvyApArairvaNijAM vrajAH / karairvizvambharAdhIzAH, kapaTaiH kamalekSaNAH // 4 // anyadA mAyayA mohitaM tamahiM vijJAya dhUrtA sA ratnasArapurAdhipasyArisiMhasya rAjJo majjanAya sajjayA saubhAgyasundaryA devyA nikaTe muktaM kanakasUtrasaMjJaM hAraM lAtvA tasya sarpasya bilAntarnikSipya ca svayaM tasminneva parisare tasthau / tayA tatra nikSiptaM hAramAlokya tadanusAreNAgataistasya rAjJo narairiniSkAsanArthaM tadvilaM khanadbhiH prathamato nirgataM taM sarpa nihatya tadvilaparyante patitaM taM hAramAdAya ca svasvAmino DuDhauke / evaM mRte tasmin sarpa sA tuGgatuNDA svAnyapatyAni sukhaM pAlitavatI // iti mAyayA svakAryakaraNe kAkIkathA // 74 // // 75 // mativiSaye vasudatta shresstthikthaa|| vyApArAdau sarvatrA'pi matimAneva mAnyaH, yataH-- vyApAre vAGmaye vAde, vijJAne vinaye vrate / SaTsvamISu vakAreSu, dhImAneva purassaraH // 1 // tena viSamamapi karma medhAvI lIlayA karoti, yataH duHsAdhyamapi kurvanti, kAryaM kiM kiM na dhIdhanAH ? // muktAvapanabuddhyA yat, zreSThinA sacivo hataH // 2 // tathAhi- medinImaNDane nagare jayabhadrasya bhUpasya mantrasAro mantrI, sa caikadA vipaNIpathe vrajan vasudattasya zreSThino vasusAraM sutaM zarkarAmAdadAnaM vilokya tAM zarkarAmuddhArakeNa vasusAraM svadAsenA'mArgayat / vittaM vinA tenA'vitIrNAM tAM jJAtvA tadvaireNa kAritakulavadhUveSAM svadAsImekAM kramukaphalazrIphalajAtiphalalavaGgAdivastugrahaNArthaM tadvipaNau preSya tayA samaM vArtI vidadhAnaM vasusAraM carairAkalayya tatrA''gato mantrI smA''ha1. RDB | taM prati svamAyAM nirmame / strINAM dambhapravRttistu sahajaiva / yataH -mu. // . Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 3/kathA 74/75 101 re pApa ! re durAcAra ! paJca gRhANi tu zAkinyapi muJcati, tvaM tu vittamatto'smanmAnuSairapi paricayaM na tyajasIti paurasamakSaM bADhaM santarpya rAjA''dezena mantrI taM vadhArthamAdizat / atha jJAtodanto vasudatta: sabhAmAgatya bhUpamiti jagau-he deva ! suto'nena karmaNA mAryamANo na duHkhaM karoti, paraM tenaiva jJAto muktAphalavapanavidhinidhanaM yAtIti mahAn khedo'stIti zrutvA rAjA taM pazcAdAnAyya kiM vetsi muktAphalavapanavidhimityaprAkSIt / tadA tatra svaM pitaraM vilokya ko'pyayaM pituH prapaJca iti matvA tatheti vadantaM taM bandhanAdvimocyA''sane cA''sayitvA, kathaM mauktikAnyudgacchantIti bhUpo'pRcchat / he svAminnimaM vidhiM pustakalikhitaM vAcayitvA prAtardevapAdAnAM puro vakSye, iti nivedya rAjJA muktaH sa gRhamAgatya pitrA dattAM zikSAM cA'vadhArya prabhAte gatvA bhUpamabhyadhAt-'OM namo mahezvarAya zaGkarAya sarvajJAya zambhave mahAdevAya mahAdevIdayitAya muktAphalAnyudyAntu udyAntu svAhA,' anena mantreNAbhimantritAni svAtisalilasiktAni pavitrabhUmAvuptAnyaviddhAni mauktikAni nuunmudgcchntiiti| kiM cAnyaM vidhiM pazcAtkathayiSyAmIti nizamya lobhA'bhibhUtena bhUpena bahudraviNaM dattvA tAmraparNInadItaTe sa praiSi / so'pi tataH zuddhAnyaviddhAni mauktikAnyAdAya svpurmaagtH| samAgate ca svAtinakSatre muktoptiyogyAM bhuvaM ghrANena jighran grAmAdbahirmadhye ca tAmalabhamAno'sau mantriNo gRhamAgatyeyaM bhUryogyeti bhUpamabhANIt / imAM gRhANeti rAjJAdiSTaH sa sacivasaudhAni tAni mUlataH pAtayitvA lAGgalena ca tAM bhuvaM samIkRtya tatra kedArAn vidhAya ca rahasi rAjAnaM vyAjahe, he deva! yena janmA'vadhi paradArANAM saGgaH kRto na syAttasyaiva karoptAni mauktikAni prarohanti, kiM ca vayaM tu naitAdRzAH, tenA'nyAyavato mama nigrahakArI zrImatAM mantrI mantrasAro'trArthe preryatAmityabhihito bhUpo mantriNaM tamAhUya taduktaM vakti sma / nAhametAdRzo'smIti vadantaM mantriNaM sa smAha, he saciva ! yadi svayamanAcAravAnasi tadA kathamAcAraparANAM pareSAM nigrahaM karoSIti taduktimAkarNya rAjJA pRSTaH sa rAjA'gre sarvamAtmano vyatikaraM jagau, aho mayi satyapyayamityanItiM vidhatte ! iti kupitena bhUpena taM mantriNaM nihatya mantripade vasudatto nyadhAyi, vasudatto'pi mantripadaM prApya matimatAM pradhAnatvena lokAnAM rAjJaH svIyaM cArthaM sAdhayitvA prAnte vihitasukRtaH sugatimApa // iti mativiSaye vasudattazreSThikathA // 75 // iti paM0 zrIkamalavijayagaNiziSya paM. hemavijayagaNiviracite kathAratnAkare tRtIyastaraGgaH samApta : ||shriirstu // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 4 // caturthastaraGgaH // // 76 // vairiNAM vizvAso na vidheya ityartha kAkadhUkakathA // sarvathA'pyakaraNIyo'pi vizvAso vihitavirodhAnAM virodhinAM vizeSato na karaNIyaH, yataH kAvau dhehI kulakalaha, vairIsu vIsAsa / koTilUNArau nayanijala strIni teSa viNAsa // 1 // api ca vizvAso naiva kartavyaH, kadAcitpUrvavairiNAm / / kAkaiH prajvAlitA ghUkA, mAyayA mitratAM gataiH // 2 // tathAhi- gambhIragiregambhIrAyAM guhAyAM caNDatuNDAdayo bahavo ghUkA: te ca samIpavarttino vaTakUTasya grAmasya sImni sthitasya mahAzAkhasya vaTasya zAkhAsumaNDitanIDAn kAkAMsteSAM pAkAMzca nizi vinAzayanti, ityAtmanAM vinAzamAlokyaikadA kaTusvarAdayaH kAkAH sambhUyeti dadhyuH aho ete cA''tmanAM ripavo rAtriJcarAH, tadA ca rAtrau vayaM na pazyAmaH, tenaiSAmahani samyag sthAnaM nirNIya kapaTenaiteSUnmUliteSvevA''tmanAM zreya iti matvA te dhUrtA ahanyapazyatAM guhAntastasthuSAM teSAM guhAdvAre sthitvA bhUrIstadbhojyAn kITakAMstuNDairAdAya guhAntarmumucuH, kenedaM nikSiptamazanamiti tairukte kAkAH procire-kaTusvarAdayo vayaM bhavatAM dAsAH, atha nizi caiteSu caraNArthaM nirgateSu te kAkA itastata: patitazIrNavastrArkatRlatRNakASThakhaNDA-dibhisteSAM kRte zayanaM racayanti / AgataistairuktaM kairidaM zayanIyamakAri? dArIrasmAbhiriti taidhUrtaste bhRzaM vaJcitAH, yataH pakSiNAM vAyaso dhUrtaH, zvApadAnAM ca jambUkaH / narANAM nApito dhUrto, nArINAM gaNikA matA // 3 // kiM bahunA? tatkapaTaiste mohitAH santastAnAtmanAM bhaktimata: kiMkarAn vidaanyckruH| AtmanAM vizvAsaM bhUyAMsamamI kurvantIti dhyAtvaikadA vAsare sakuTumbeSu teSu guhAntaHsthiteSu tadvAraM kaNTakaiH pidhAya taiH kAkaistuNDai: kuto'pyAnIya kSiptena vahninA te sarve'pi ghUkAH pralayaM nItAH, tataste kAkAH kalyANavanto jAtAH // iti vairiNAM vizvAso na vidheya ityarthe kAkaghUkakathA // 76 // // 77 // kubhitrasevA na kAryetyarthe dhUka-haMsa-kathA // zreyo'rthinA hi nIcaparicayaH parihartavyaH, yataHhimati mahimAmbhoje cnnddaaniltyudyaambude| dviradati damArAme kSemakSamAbhRti vjrti| samidhati kumatyagnau kandatyanItilatAsu yaH / kimabhilaSatAM zreyaH zreyaH sa nirguNasaGgama: ? // 1 // 1. pAka-zizu / / . Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 4/ kathA 76/78 103 tenA'guNinAM saGgamena satAmudvegaH, yataH huM tuhi vAruM sAdhujaNa, dujaNasaMga nivAra / harai ghaDI jala jhallarI, matthai paDai prahAra // 2 // nIcasarisa ju kIjai saMga, caDhai kalaMka hoi jasa bhaMga / hAtheM aMgAra grahai jo koi, kaMiMdAjhai kaMI kAlo hoi // 3 // tena kumitrasevA sarvathA tyAjyA, yataH akAlacaryA viSamA ca goSThI, kumitrasevA na kadA'pi kAryA / / bANA''hataM pazya marAlabAlaM, ya kasaGgAnnizi nIDasaMstham // 4 // tathAhi- kelitilako nAma marAlo mAnasaM vrajan sAyaM ghUkA''graheNaikasmin vaTe vizrAmaM vidhatte sma / tadA ca mitrA'nudayamIhamAnena pratyakSanizAcareNeva nizA'TanenA''nItaM kITakAdibhojyaM tena samaM pravRttiM vidhAya ca tena darzite nIDe sa haMsaH zete sma / atha tasyAmeva nizi nizATo dakSiNataH zabdAyamAnastatra pradeze gacchatAmadhvaninAmapazakunaM vidhAya svayaM vaTakoTare tasthau / aho prasthitAnAM naH prathamaM vAmetara: kAkAridhvanirazakunamiti manyamAnAnAM teSAmekatamena zabdavedhinA pAnthena muktena bANena tasmin ghUke koTarAntaH praviSTe sati tatpaGktisthanIDasthitaH sa haMso viddhaH // iti kumitrasevA viSamAvasthitirna kAryetyarthe ghUkahaMsakathA // 77 // // 78 ||chle AbhIraputrI-kathA // paravaJcanArthaM vihitA mAyA svArthamavazyaM vinAzayati, yataH vidhAya mAyAM vividhairupAyaiH parasya ye vaJcanamAcaranti / te vaJcayante tridivApavarga-sukhAnmahAmohasakhAH svameva // 1 // idRzenApi cchalena yA'rthasiddhiH sA na dhanabalAdinA, yataH chalenApi nijaM kAryaM, sRjanti kRtinaH khalu / gantrIvairaM lalau putrI, muSTitailacchalena yat // 2 // tathAhi- bhambhalAvAsagrAme phAmaNonAmAbhIraH, tasya ca pUrvapuNyaprAgbhAraprakaTitaprabhUtadhiSaNA siSaNAnAma putrii| sa caikadA kASThabhRtaM varavRSabhayutaM zakaTamAdAya samIpavartini nagare kASThavikrayAya yayau / tathA'vasthayA catuSpathe sthitaM tameko dhUrtaziromaNiH somaNo nAgarika: kimasya zakaTasya mUlyamityaprAkSIt / mUrkheNa tena tasya zakaTasya ynmuulymbhydhaayi| paurAn sAkSiNo vidhAya tanmUlyaM vitIrya ca sakASThavRSabhe zakaTe tena rakSite sati vikSApanna: phAmaNo gRhamAgataH putrIpuro yathAjAtaM vRttAntamuditavAMzca / he tAta ! dhIro bhavetyabhidhAya tathaiva zakaTamAdAya catuSpathe sthitAM tAM sa eva dhUrtastathaivA'pRcchat / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tayA'bhihitaM tilamuSTyabhyadhikaM mUlyaM dattvA tilamuSTiM yacchatastasya karaM sA jagrAha / jagAda ca he dhUrta ! zakaTanyAyena maNibandhatazcchittvA tava pANimAdAsye / atha tathA vivadamAnau tau rAjJaH puro gatau, rAjA'pi zakaTanyAyena maNibandhataH paraH pANirasyA evetyabhidhAya tayA mArgitaM dhanaM, purA gRhItaM ca savRSabhaM zakaTaM dApayitvA'ho dhImatI bAlikeyamiti vasanAdinA satkRtA sA svavezmani gatA // iti cchale AbhIraputrI - kathA // 78 // 104 // 79 // niyamanivahi karaNAhna bhAravAhaka kathA // ye svIkRtaM niyamaM na muJcanti te stavanIyAH, yataH - api ca udayaM padminIbandhoH, sImAnaM ca saritpateH I jayanti niyamA yeSAM kurmastAn stavanA'tithIn // 1 // prApyA'pi bhogasAmagrIM, santaH sImAM tyajanti na / yathenduM vIkSya gaNikA - mamuJcadbhAravAhikaH // 2 // tathAhi-- kanakAvatyAM nagaryAM hariSeNo nAma rAjA, tatra ca karaNAhnaH kASThabhAravAhakaH, sa caikadA kASThAnyAhartuM vane gataH, tatrA'zokasya tale mUrtaM dharmamiva sthitamekaM munimAlokyA'yaM mahAtmeti tadabhyarNaM tasthau / paropakAriNA tena muninopadiSTaM zIladharmaM sampUrNamaGgIkartumasamarthaH sa rAkAnizi zIlaM pAlanIyamiti niyamaM cintAmaNimivAdAya svapuraM praviSTaH, anyadA madhyandine kASThabhAraM lAtvA gacchkasyAM saudhasya bhittau bhAraM nidhAya sthitaH / sa tatra vAtAyane tasthuSIM kAmakAminImiva surUpAM surUpAnAmagaNikAM vilokyeti dadhyau, aho svodarabharaNe'pyakSamaH sarvadA bhAravAhakaH strImAtrasambhogarahitazcAhamapi pumAn, ye ca lakSambharayaH santo'nayA samaM ramante, te'pi pumAMsaH, tena sarvadA dhanasthAnasAmagrIrahitaM mAM dhig / kiJca - no dharmAya yato na tatra niratA nA'rthAya yenedRzAH / kAmo'pyarthavatAM bhavetsa ca kuto mokSaH kutaH kasyacit / tatke nAma vayaM kimatra ghaTitA jJAtaM punaH kAraNaM / jIvanto'pi mRtA iti pravadatAM zabdArthasaMsiddhaye // 3 11 [ jIvanto'pi mRtAH paJca, vyAsena parikIrttitAH / daridro vyAdhito mUrkhaH, pravAsI nityasevakaH // 4 // ] 1. vallava AH | 2. zroko nAsti DHA I Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 4/ kathA 79/80 105 tena ca ye jIvanto'pi mRtAsteSAmekatamo'smIti viSAdavAnabhUt / ekadA prAvRSi kASThArthaM vane gacchan saritpUre vahamAnamekaM kASThakhaNDamAlokya kuThAreNa chittvA tatkhaNDabhAraM lAtvA pure pravizan sa saugandhikena jinadAsena zrAvakeNa vilokitaH, vyavahArazuddhimatA tenedaM zrIkhaNDamityabhidhAya dattaM sahasrasuvarNamUlyamAdAya tasyAH surUpAyA vezyAyA vezmani gatvA tadgRhe vAsArthaM tatkanakaM tasyai dadau / atha dhanalAbhato muditA sA snAnavilepanabhUSaNAdinA tamalaGkRtya vAtAyane vAsayitvA svayaM ca zRGgArakaraNArthaM yayau / tatra sthitaH so'pi tasya munervacasA puSpadantayorudayA'stamanAbhyAM tAM pUrNimAyAminImavagamya smRtasvaniyamastatsvadhanaM tadIyaM ca vastrAdi tatra vimucya svakIyaM veSamAdAya ca dehacintAmiSeNa tato nirgatya kvA'pi haTTe zete sma / taM ca gataM jJAtvA mA mAM ko'pi rAjanaro'nyo vA kapaTI kaSTe pAtayatviti sA vezyA tadaiva rAjJo'gre gatvA tAM kiMvadantIM vadati sma / athoSasi hariSeNena rAjJA sarveSu bhArahAreSu meliteSu surUpayopalakSitaH sa tatsvarUpaM pRSTaH san munigrAhitaniyamAdArabhya sarvaM vRttAntamuditavAn / tadAkarNya rAjA'pi dhanyo'haM yasya purA'ntarIdRzo vyavahAravAn vaNig vasatIti taM jinadAsamAkArya nagarazreSThinaM vidhAya, bahuvittadAnapurassaraM tAM gaNikAM ca tasmai karaNakASThahArAya dadau / aho ! niyamaprabhAvo'yamiti manyamAnaH karaNo'pi tayA samaM sukhamanubhavan krameNa tatra samAgatasya tasyaiva muneH samIpe pravrajya siddhaH // iti niyamanirvAhe karaNAhvabhAravAhikakathA // 79 // // 80 // dayAyAM vikramAdityakathA // dayA hi sAkSAdamaragavI, yataH - nAnAmauktikahemavidrumamaNighUmnAhvayaM gomayaM / dugdhaM dugdhasamudrahArilaharIzubhraM yazaHsaJcayam / vatsaM vizvajanehanIyamahasaM svargApavargodayaM / yA deyAdavatAM dayA'maragavI sA rakSyatAmakSayam // 1 // karuNAM kespi satpuruSAH svadehavyayenA'pi pAlayanti sma / yataH - svadehadAnavidhinA, parAn rakSanti sattamAH / svAGgaM dattvApi siMhasya, vikramo gAM rarakSa yat // 2 // tathAhi - ekadA zItata duSTenA'vinItena vAjinA'pahato vikramAdityo vane gataH, mRte ca tasmin vAjini rAjA rAtrAvekasya tarostale sAvadhAnatayA tasthau / tadA ca tadvanavAsyeko vaTavAsidevo vikramAdityo'yaM paraduHkhakAtara iti khyAtiM vahannasti, tenA'sya parIkSAM karomIti dadhyau / tadaiva jaratIM bhRzaM kRzAGgIM zItena kampamAnAM tatrA''gatAmekAM gAM rAjA'pazyat / aho zIyaM varAkI gauranena zItena mariSyatIti dhyAtvA svapaTena tAM pidhAya, kRpANapANau tasmin rAjani tAM gAM rakSati satyekaH karAlaH kesarI tatrA''yayau, tAM cA''hantumutphAlitaM taM rAjoce1. tulA - siMhAsanabatrIsI kathA 22 / madhyakAlIna gujarAtI kathAkoza khaNDa 1 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite are! mayi goptari kathamenAM hantuM tvaM prabhaviSyasItyukte siMhaH smAha dAruNA'nena zIteneyaM gauravazyaM mariSyati, saptadinabhavakSudhayA ca mAMsA'zanalubdho'hamapi mariSyAmi / tenemAM dattvA mAM jIvaya! itthaM ca tava paropakAritvaM samIcInaM bhaviSyati / tat zrutvA rAjJoktaM- he siMha ! mriyatAM jIvatu veyaM gauH, paraM tava na dAsye, kiM ca yadi tavA''miSaM vilokyate, tadedaM madvapurbhavatsAdastIti vadantaM taM siMhaH smAha- he bhUpa! tvaM paJcamo lokapAlaH, tena jIvanna'pi tvaM prajAnAM hitaM kariSyasi, ato lokAntargamanatatparAM mamemAM gAM dattvA hitaM kuruSvetyukte matkAyenaiva tava hitaM bhUyAdityabhidhAya rAjJA tasmai svaM vapuDhauMkitam / hantumAgate ca tasminnadhomukhasya rAjJaH zirasi puSpavRSTirabhUt / tadA ca rAjA na tAM gAM, na ca taM siMhamapazyat / itastatra prakaTita: sa suro'pi svaM svarUpaM nivedya rAjAnaM ca pure nItvA tiroddhe| rAjA'pi prabhAte vismitaH san sacivAdInAM tadvanavRttAntaM nivedya sukhamanubhavati sma // iti dayAyAM vikramAdityakathA // 80 // // 81 ||arhdvcnaa''krnnne rauhinneycaurkthaa|| samyagdevagurudharmAdisvarUpaM jinavacanavikalA na vidanti / yataHna devaM nA'devaM na gurumakalaGka na kuguruM / na dharmaM nA'dharmaM na guNapariNaddhaM na viguNam / na kRtyaM nA'kRtyaM na hitamahitaM nA'pi nipuNaM / vilokante lokA jinavacanacakSurvirahitAH // 1 // kiM bahunA? svalpamapi sarvajJoditamAkarNitaM sukhAya, yataHarhadvAcAM lavo'pi syAt zruto nirvANazarmaNe / rauhiNeyaH sukhaM nApad gAthayA hi kimekayA? // 2 // tathAhi- rAjagRhe nagare zrIzreNiko nAma rAjA, tasyA'bhayo mantrI, tatra ca sumahattare 'vaibhAragirikandare vasan prAntakAle lohakhureNa pitrA vIravacaH zravaNe kAritaniSedho rauhiNeyA'bhidhastaskaro rAjagRhaM svairaM mumoSa / ekadA cauryaM vidhAya svapuramAgacchan rauhiNeyo'ntarAle bhagavataH samavasaraNaM matveti dadhyau, asmin pathi gacchato mama vIravAkzravaNena piturAjJAbhaGgaH, kiM cA'nyaH ko'pi panthA nAsti, tena tasminneva pathi pANibhyAM karNau pidhAya gacchatastasya pAde kaNTako bhagnaH, tadA cautsukyena pAdAtkaNTakaM niSkAsayituM, kaNTake ca sati kramamapi calitumazaktaH sa yAvadekena pANinA caraNAtkaNTakaM niSkAsayati tAvadyojanavistAriNI sarvajIvabhASAnukAriNI paJcatriMzadguNa-hAriNI bhAgavatI vANI tasya karNe nyapatat / yathA aNimisanayaNA maNakajja-sAhaNA pupphadAmaamilANA / cauraMguleNa bhUmiM, na chibaMti surA jiNA biMti // 3 // 1. tulA - upadezaprAsAde vyA0 80 // . Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 taraGga 4/ kathA 80/81 hA mayedaM bahu zrutamiti mAM dhig / kRtapaThitavismAraNopAyenA'pyavismRtabhagavadvacasA tena sadA bADhaM muSitai garairvijJaptena rAjJA daNDapAzika: sAkSepamuktaH smAha- he deva! mArga nirudhya sthiteSvapyasmAsu vAyuriva rauhiNeyastaskaro yAti, tena taM dhartumahaM nA'lam / iti tenokte'bhayo mantrI taM daNDapAzikaM proce-caturaGgiNyA senayA bahistAt pihitagopuraM puraM veSTayitvA sthitena tvayA vapramutplavamAnaH sa cauro grAhyaH iti preritena tena nagararakSakeNa tadA ca tena tathaiva sthitena purIrodhamajAnAnastathaiva gacchan rauhiNeyo dhRtvA rAjJo'gre nItaH, nihanyatAmayaM caura iti rAjJA''diSTe'bhayaH proce- he svAminnalopto'yaM na nigrahamarhati / tena vicAryA'sya nigrahaH karttavyaH, kastvamiti rAjJokte so'vocata- he deva ! zAligrAmavAsI durgacaNDAhvo'haM kuTambikaH, kAryeNA'trA''gataH purIrodhe sati bhayabhIrurahaM vapraM lavayitvA vrajannArakSakaibhRtaH, nA'haM cauro, niraparAdho'smIti vAdI sa rAjJA kArAyAM nikSipya tatra caraH praiSi, caro'pi tatra gatvA janAMstaM vRttAntaM pRcchati sma / caureNa pUrvasaGketitaistadgrAmavAsibhiH proce- yadatra durgacaNDo vasati, sa ca kAryeNa grAmaM gto'stiiti| tataH sametya careNoktamAkarNya dambhavijRmbhitaM dustaramiti manyamAnenA'bhayena vimAnapratimAne saptabhUmike saudhe devIbhiriva ramaNIyAbhI ramaNIbhiH parivRte palyaGke pAyitamadyaH paridhApitacInAMzukaH sa zAyitaH krameNottIrNamadyastAM divyarddhimavalokya vismitaH so'bhayA''diSTainarairjayajayanandeti maGgalAni bhaNadbhirabhANi-he deva! atra vimAne tvaM suro'bhUrete vayaM ca tava dAsAH, etAzcA'psarasastava patnyaH, tenA'smAnA'dezenA'nugrahANa, imAbhirapsarobhiH saha ramasva / idaM sarvaM bhavata: puNyaiaukitaM, yAvatte saGgItakaM kurvanti, tAvadekena suvarNadaNDabhRtA dvA:sthenA''gatyA'bhidadhe- deva ! prekSaNakaM pazcAdavalokanIyamAdau svargasthitiriyaM vidhIyatAM, tathAhi yo'tra devaH saJjAyate sa cAdau prAktane sukRtA'sukRte vadati, tadanu ca bhogAnanubhavati, tena tathA kuruSvetyabhihito rauhiNeyo dadhyau, lohakhurAtmajo rohiNIprabhavo rauhiNeya evAhaM, na cA'haM mRtaH, tena nUnamabhayenA'yaM mAM dhartuM prapaJco racito'stIti smRtapUrvA''karNitagAthA'rthena mahImilitacaraNAn svedamalinakaraNAn mlAnamAlyAn sanimeSekSaNamAlAMstAn vilokya kapaTo'yamiti jJAtvA proce-mayA pUrvasmin janmani saptakSetryAM dhanamavApi, dAna-zIla-tapobhAvarUpo dharmo niramAyi, zatruJjayAdimahAtIrthayAtrA vyadhAyIti vadan sa punastairUce, he svAminnidaM satyaM, kintu cauryapAradArikAdi ca svaM duzcaritramapi kathaya / sa jagau sAdhusaGgavatA mayA taccauryAdi kimapi kRtaM nAstIti taduktaM te mantriNo jaguH, IdRzenA'pi dambhena yo na gRhyate sa cauro'pi mocanIya iti nItipareNa mantriNA vijJaptena rAjJA sa mumuce / dhig piturAdezaM, yeneyantaM kAlaM sudhApAnAdiva bhagavadvacanAdvaJcito'smi, yenehAM vinApyekazaH zrutena zrIvIravacanena taraNDena samudramivA'bhayamantrimatisaritpatimuttIrNavAnasmi / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 zrI kathAranAre zrI hemavijayaracite kiMcA'tha samyag bhagavaduktamAkarNya svajanuH saphalaM karomIti dhyAtvA rauhiNeyaH zreNikasya puraH svaM nAmavaMzakarmAdi nivedya girikandarAdiSu nihitaM paurANAM dhanaM dattvA zrIvIrAntike pravrajya ca divaM yayau ||ityrhdvcnaa''krnnne rauhiNeyacaurakathA // 81 // // 82 // vinaye zrIzreNikakathA // sarveSAM guNAnAmAspadaM vinaya eva, yata : dhiSNyAnAM gaganaM payonidhirapAmambhojabandhustviSAM / devAnAM tridivaM nRNAM vasumatI vindhyAcalaH kumbhinAm // ArAmaH pRthivIruhAM kumudinIpreyAn kalAnAM yathA / kAsAra: sarasIruhAM ca vinayaH sthAnaM guNAnAM tathA // 1 // kiJca vinayAdeva deva-dAnavAdayastuSTAH syuH, yataH vinaya deva raMjii, vinaya mAnava raMjii / vinaya svAmi suprasanna, vinaya para saMpatti khajjai // 2 // vinaya nAga niravisa, vinaya paradesi na pihaDai / vinaya vaira vIsamai, vinaya ko mitra na vihaDai // 3 // guNasAra vinaya lahi hIi kahi, viNaya aNAthi vihaMDii / erisaha vinaya AThaha puhara, catura kima hi na vi chaMDii // 4 // kiJca vinayenaivA'dattA vidyA phaladA syAt, yataH mAtaGgasUnorvaraviSTarasthAdvidyA gRhItA phalati sma zIghram / zrIzreNikasyeha yathA tathA syAt, saprazrayazAstramadhItamRddhyai // 5 // siMhAsaNe nisaNNaM, sovAgaM seNio naravarido / vijaM maggai payao, ia sAhujaNassa suaviNao // 6 // tathAhi- rAjagRhe nagare zrIzreNiko nAma rAjA, tenA'nyadA svadevyAzcillaNAyA vizeSato mAnamicchataikastambhaprAsAdaniSpAdanArthamAdiSTo'bhayo dArugrahaNAya vane vArdhakiM praahinnot| tadyogyaM kASThaM vilokayan so'pyekatra lakSaNopetaM mahAntamekaM tarumAlokyeti dadhyau, yadIdRzaM sthAnaM vinA'dhiSThAyakaM na syAditi / tadArAdhanAya gandhAdibhistamabhyarcya kRtopavAse tasmiMstadvAsI devaH svasthAnabhraMzabhIrurabhayametyA'bhANIt, sarvadA sarva puSpaphalazAlizAlasundaramekastambhaM prAsAdamahameva kariSye, tena mamA''spadacchedinaM vArdhakiM vanAdAkArayeti / tenokte svaM kRtyaM siddhamiti vadatA'bhayenA''kArite tasmin sUtradhAre, tena sureNa kRte tAdRze prAsAde vasantI puSpaphalAdibhiH zreNikena samaM ramamANA cillaNA sukhamanubhavati sma / tadA tatpuravAsI zvapacapatirAmraphalabhakSaNe jAtadohadayA pramadayA tadA''nayanArthaM bhaNitaH, samayaM vinA tAni kvaityavAdIt / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 4/ kathA 81/83 109 cillaNodyAne, tayA darziteSu teSu so'pi tatra gatvA dUrAdevAvanAminyA vidyayA nizi tAnyAmrANi jagrAha / prAtaH phalarahitaM tamAnaM vilokya viSaNNayA cillaNayA vijJaptaH zreNikastaskaragaveSaNA'rthamabhayamabhyadhAt, he deva! taM taskaraM drutamevAnayAmIti pratizrutya pratidinaM purAntardhamannabhayo nizyekatra bahudyUtakAraka-pAradArika-taskara-mAMsalubdhakajanaiH kArite saGgItake gatvA naTA''gamaM yAvatteSAM vilokayaMsteSAM purastAdekAM kathAM kathayati / tathAhi- vasantapure nirdhanasya jIrNazreSThino vRddhakumArI zrImatInAmnI sutA varavaraNArthaM cauryeNAnItaiH kusumaiH satataM smrdevmaanrc|| ___anyadA puSpacauragrahaNArthaM raha:sthitenA''rAmikeNa puSpANyAdadAnA sA gRhItA sambhogAya . cA'bhyarthitA'bhyadhAt- he bhadra ! kumAryahaM puruSasparza nA'rhAmi, tenoktaM yadi pariNItA satI prathamaM mAmeva samIhase tadA tvAM muJcAmIti taduktamaGgIkRtyA''gatA pariNItA sA prathame'hani rahasi svAM pratijJAM tAM svapateravAdIt / aho satyasandhA iyamiti patyA'numatA maNi-mauktikakanakA-''bharaNa-varavastravibhUSitA vezmato vrajantI sA pathi pAripanthikai ruddhA tAn svapratijJA jagau, tena he bhrAtaraH! tato nivRttAhaM bhavadabhihitaM vidhAsyAmIti tairmuktA puro yAntI sA kSudhAkSAmodarasyaikasya rAkSasasya tathaiva nivedyodyAne gatvA'hamAgatA'smIti tamArAmikamAha / aho iyaM mahAsatIti manyamAnena tena puSpa-phala-patrAdibhi: svaseva sanmAnya visRSTA sA tatraiva sthitasya rAkSasasya taM mAlikavyatikaraM yathAjAtaM jagau / yadImAmadmi tadA mAlikAdapi mandasattvo'hamiti matvA mAlikeneva rakSasA visRSTA sA tadvartma pazyatAM tatraiva tasthuSAM teSAM caurANAM mAlikarAkSasavRttAntaM vakti sma / yadyasyA bhUSaNAdikamAdAsyAmastadA mAlikarAkSasAbhyAmapi vayamadhamA iti tairapi sanmAnya muktA sA svapatesteSAM vRttAntaM nivedya sukhamanubhavantI svAminA gRhasvAminI ckre| atha tAn janAnabhayo'bhyadhAt, paticaurarAkSasamAlikAnAM madhye ko duSkarakArakaH? navoDhA svapatnyapi yenAnyapuruSakRte prahitA, sa tatpatiduSkarakAraka iti kairapIAlabhiH kathite sati, kSudhitenApi yena sA na bhakSitA sa rAkSasa: sattvavAniti kairapi kSudhAturairukte sati, yena svayamAgatA nizi na bhuktA sa mAliko'dhika iti kairapi jArairabhihite sati, yai ratnAdyAbharaNA sA navoDhA muktA te taskarAH zUghyA iti tena caureNodite sati ca tamevA''mracauraM vijJAya kathamAmrANi tvayA gRhItAnIti tamabhayo'pRcchat / tenApi grahaNopAye pratipAdite sati cauro'yamityabhayena rAjJo jJApitaM, tadvadhamAdizan kupitaH kSamApatirmantriNA tadvidyAgrahaNArthaM preritaH, pura:sthitena tena pAThite apyavanAmanyunnAmanyau vidye yadA siMhAsanasthasya rAjJo manasi na saGkrAnte, tadA kUTaM pAThayasIti taM tarjayantaM rAjAnamabhayaH smAha, he svAminnenaM svasthAne nivezya svayaM ca bhUmau sthitvA paThite vidye phalade bhaviSyato, nA'nyatheti / tadA tathaiva vihite sati te vidye samyag samAyAte, tato vidyAgurutvena mantriNA mocitaH so'pi svasthAnaM yyau| // iti vinaye zrIzreNikakathA // 82 // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite // 83 // svArthaM vinApyanItikAriNAM haMsakAkasAkSiNAM grAmyANAM kathA // mudhaiva parArthaM vinAzayanti te pApIyastarAH, yata : ete satpuruSAH parArthaghaTakAH svArthaM parityajya ye / sAmAnyAstu parArthamudyamabhRtaH svArthAvirodhena ye / mI mAnuSarAkSasAH parahitaM svArthAya nighnanti ye / ye tu ghnanti nirarthakaM parahitaM te ke na jAnImahe | 1 | api ca 110 alpIyase nijA'rthAya parArthaM ghnanti pApinaH / kAkAdbhItA hi kAkAya grAmyA haMsImadApayan // 2 // tathAhi-- akarAlo nAma marAlo marAlIyuto maNimaNDite sarasi vasati / sa cA'nyadA varSAssan kaluSaM saronIraM matvA sastrIko mAnasaM vrajannantarAle kaTakuTe vaTe vizazrAma | tadA tadvAsinA kAkena svAgatapUrvaM kva yAsIti pRSTo haMso'bhASiSTa, sarvatra kaluSitanIraM martyalokaM vihAya sadA svacchA'mbhasi devasarasi gacchannasmIti tenokte kAkaH smAha - he pakSipuGgava ! satataM nirmalajalA protphullakamalA mAnasaduhiteveyamiha vaTanikaTavartinI vApI vartate, tenA'smin vaTe vasaMstasyAM ca vApyAM krIDan sasukhamimaM varSArAtramihaiva tiSTha / haMso'pi tattathaiva vidan sukhaM tatra sthitvA varSA'tyaye'nyatra vrajan vAyasenA'bhANi - he haMsa ! yadi tvaM yAsi tadA yAhi paraM madIyAmimAM ramaNIyAM ramaNImAdAya kathaM yAsItyukte so'vak - re mUDha ! mameyaM marAlImahilA, mahiSaviSANairiva ghaTitasya kIlasya tavedRzI priyA kutaH ? 'he haMsa ! balena rakSito mamaivopakAriNaH priyApahArarUpamapakAraM kathaM karoSi ? kiJca zyAmAnAM patInAM gaurAGganyaH praNayinyaH kiM na syuH ? mAM mama priyatamAM vimucya tvaM yathecchaM yAhi,' evaM vivadamAnAbhyAM tAbhyAmabhyarNagrAmalokA SS pramANamiti nirNItam / tadA ca kenA'pi kapaTena tena kAkenapuratastatra grAme gatvA grAmyA babhASire - re grAmyA! yadi haMsIM mama na dApayiSyatha tadA bhavatAM DimbhAnAM catuSpadAnAM ca netrakarSaNaM kariSye, kiMcA'nyamapi bhUyAMsamupadravaM vidhAsye, iti bhItaistairgrAmyaistadvacane pratipanne sati te trayo'pi tatrA''gatAH, teSAM puraH svaM svaM duHkhamUcAnayo [stayorhaMsavAyasayorvacAMsi ] mitho vimRzya te pApino grAmyA babhASire, nArAyaNAdInAmiva zyAmAnAM patInAM kamalAdaya iva gaurAGgayaH priyAH sambhaveyuH, iti iyaM dhavalA haMsI kAkasyA'sya patnIti tairdApitAyAM tasyAM triSvapi teSu yugapadrudatsu eka: pravayA vAyasastatrA''gato'vadat, svapativirahA''turAyA haMsyAH, svapatnIviyogA''rtasya haMsasya ca vilApaH samaJjasaH paraM he kAka! prAptamarAlikastvaM kathaM rodiSItyukte so'vAdIt, iyaM haMsI haMsasya patnIti jAnAnairamIbhiH svArthAyA'nItikAribhiryadasau dApitA, tenA'mISAM pApavatAM rodimIti tAn sarvatra vigopya [ haMsIM ca haMsAya samarpayAmAsa, tataH ] te sarve'pi svaM svaM sthAnaM jagmuH // iti svArthaM vinApyanItikAriNAM haMsakAkasAkSiNAM grAmyANAM kathA // 83 // 1. zyAmasya ityarthaH // . Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 4/ kathA 83/84 // 84 // strIcaritre puruSottamarAjaputrapriyA-gaGgAkathA // kapaTo hi yuvatIjAtAveva, yataH___ strIjAtau dAmbhikatA, bhIrukatA bhUyasI vaNig jAtau / roSaH kSAtriyajAto, dvijAtijAtau punrlobhH||1|| tenaitAsAM kauTilyaM na kenApi jJAtumalaM, yataH zakyaM na kauTilyakalAkulAnAM, boddhaM caritraM capalekSaNAnAm // adyeti kalye kathamityudIrya, vyadhAdadoSau kulaTA hi jArau // 2 // tathAhi bahulAvAse pure puruSottamarAjaputrasya gaGgAnAmagehinI svairinnii| sA priye paradezaM gate tadvAsinoH zrImitra-zrIdattanAmnoH pitR-putrayorvaNijorvipaNito vastra-dhAnya-ghRta-tailaguDAdIni bhUrINi vastUnyuddhArakeNa jgraah| ekadA tanmUlyadhanA''dAnArthaM gRhamAgatena zrImitreNa pitrA rUpayauvanazAlinI sA dhanamarthitA deyaM dhanaM dAtumakSamA puMzcalI vizikhairiva sarAganirIkSaNairmArayantI krameNa tamAtmasAtkRtya smarAtureNa tena jAreNa saha navanavaiH sambhogai reme| so'pi tadAsaktatvena svaM dhanaM mArgayituM lajamAno dhanagrahaNArthaM tadgRhe zrIdattaM svaM putraM praahinnot| tatrA''gataH zrIdatto'pi hAvabhAvaivazIkRtaH piteva niraGkuzatayA tayA saha bhogAn bubhuje| ekadA putre madhyavartini dvAre sametaM zrImitraM matvA sA zrIdattaM maJjUSAyAM nikSipya madhyamA''gatena tena saha sambhogaM vyadhAt / tadA ca tadgRhAntarvidyamAnayostayorakasmAtpuruSottamo'pi dvAre sametya kpaattkhaattkRtimkrot| tadAgamanena vyAkulaM zrImitraM sA smAha- re mUDha ! tvaM na vetsi, yattava putro'pyatra mnyjuussaayaamsti| putramapi tatraiva nirIkSya puruSottamAdbhayaM ca vijJAya sasutamapi kampataM zrImitraM sA punarabhANIt-yadi deyaM dhanaM na mArgayasi tadA'mumaparAdhaM nirAkRtya pitRputrau dvAvapi sukhena vezmani prhinnomi| bhayabhIruNA tenA'pi tatheti tadvacasyaGgIkRte svairiNInAM ziromaNirmatimatI sA yaSTimekAM tatpANau dattvA 'Aje ima to kAle kima' iti bhUyobhUyo bhaNanapUrvamitastato bhramaNIyamiti ca taM zikSayitvA kpaattmudghaattyaamaas| tAdRgA''kAradhAriNaM taM vilokya gRhAntarAgatena puruSottamena pRSTA gaGgA jagau, he nAtha! kimapyaparAdhaM vidhAyeha maJjUSAyAM praviSTaM svaM putramasau vakti, yadi aoha zaraNaM zritastarhi kalye kathaM kariSyasIti vadanayaM vaNigA''tmavezmAntardhamannAste, priyAvacanaM samIcInaM manyamAnena tena tau dvAvapi mitha: prItibhAjau vidhAya vezmani prahitau // iti strIcaritre puruSottamarAjaputrapriyAgaGgAkathA // 84 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 zrI kathAratnAko zrI hemavijayaracite // 85 // caritreNa kulajhAnam ityarthaM durgandhArAzIkathA // yena tenA'pi prItikaraNe vilambo varaM, na cautsukyaM, yataH joI lIjai jAti, varivari sAsau paDiSii / paDai paTolai bhAti, phATai paNa phITai nahI // 1 // kiMca anabhijAto hi svacaritraireva svakulaM vyanakti, yataH kulaM svakRtyairakulaprasUtaH, sanmAnito'pi prakaTIkaroti / zrIzreNikAMse nidadhe yadaMhri-rdurgandhayA paNyavadhUdbhavatvAt // 2 // tathAhi-rAjagRhe nagare zreNikaH pArthivaH ekadA tatra samavasRtaM bhagavantaM zrIvIraM vandituM sarvarddhayA gacchan sa rAjA durgandhaparAbhavAdvastrAJcalairghANAni pidadhAnAn sainikAnavalokya kimetaditi kamapi svaM sevakamaprAkSIt / asya durgandhasya nidAnamadhvani jAtamAtraikA bAlikA patitA'stIti tenokte pudgalAnAM pariNAma eSa iti sugandhe durgandhe vA samAnabhAvataH sa narakAdAgataM nArakamiva tathArUpAM tAM vartmani patitAM vilokya samavasaraNe gatvA zrIvIraM praNamya cA'vasare tasyAH praakcritrmpRccht| ___ bhagavAnabhANIt-paryantadeze zAligrAme dhanamitrasya zreSThino dhanazrI: sutA, ekadA grISmau tasyA vivAhe prArabdhe tasyaukasi viharaNAya sAdhavaH sametAH, tadA pitrAdiSTA sA tAn pratilAbhayituM sasajja / tadA cA'pratikarmitazarIriNAM teSAM mahAtmanAM mahAmunInAM svedamaladurgandhena moTitamukhakamalA jAtayauvanA bAlA sarvAbharaNazAlinI paTTakulamAlinI manoharA'GgarAgatAmbUlahAriNI sarvazrIbhRGgAradhAriNI sA dhanazrIrdadhyau aho niSpApe zrIjinamArge sthitA amI sAdhavo yadi prAsukenApi vAriNA snAnti tadA ko doSa ? iti jugupsAbhavaM karmA'nAlocya mRtA sA'tra rAjagRhe gaNikodare sutAtvenotpannA, tena duSkarmaNA ca sA garbhasthitApi mAtu shmrtimkrot| tena garbheNodvignA sA vezyA garbhapAtanauSadhAni vidadhAnA'pi samaye prasUtAM tAM durgandhAM viSTAmiva bahiratyajat / atha kA'syA gatiriti pRSTaH prabhuH prAha- he rAjannanayA sa munijugupsAbhavakarmavipAka: sarvo'pi bhuktaH / ___ atha supAtradAnopArjitabhogaphalaiSA mRgamada-karpUra-zrIkhaNDAdibhyo'pyadhikasugandhizarIrA aSTau varSANi tavA'gramahiSI bhaviSyati, tadabhijJAnaM cA'kSakrIDAyAM jitasya tava pRSTe'dhirohaNaM sA vidhAsyatIti nizamya kathameSA mama priyA bhaviteti vismayaM vahana rAjA jinaM praNamya gRhamagamat / itazca nirjaritadaurgandhyakarmA sA'napatyayaikayA gopastriyA gRhItA suteva pAlitA krameNa yauvanaM prpede| ekadA samprApte kaumudyutsave nagarodyAne ramamANaramaNIzreNinivarNanAya gato'bhayena yutaH zreNikaH1. akulIna // . Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 taraGga 4/ kathA 85-86 zyAmAM yauvanazAlinoM suvacanAM saubhAgyabhAgyodayAM / karNAntA''yatalocanAM kRzakaTIM prAgalbhyagarvA'nvitAm / ramyAM bAlamarAlamantharagatiM mattebhakumbhastanIM / bimboSThI paripUrNacandravadanIM bhRGgA''linIlA'lakAm // 3 // tAM gopasutAmavalokya saJjAtakAmarAgo'naGgasatyaGkAramiva nijanAmA'GkitAmUrmikAM taduttarIyA'Jcale nibadhya tadanveSaNArthaM mama mudrikA kenA'pi hRteti dambhavacAMsi vdnbhymaadisht| saralA''tmA'bhayo'pi piturvacanaM satyaM vidan sarvANyapi vanadvArANi nirudhyaikena dvAreNa nirgacchantInAM mukhapANipaTAJcalAnyavalokayan krameNA''gatAyAstasyA uttarIyA'Jcale nibaddhAM tAM mudrikAmudIkSya kutastvayA gRhIteyamUrmiketi pRcchati sm| karNau pidhAya kimapi nA'haM jAnAmIti vAdinIM tAM lakSaNairacauryaparAM matvA, nUnameSA na cauryakAriNI, kintu jAtarAgeNa tAtenaivaiSA mudrikA'syAH paTA'Jcale baddheti manyamAnastAmAdAya rAjA'ntikamAgatyoce he deva ! anayA bhavatAM cittamacauri, tena mudrikAkathayA paryAptaM, sasmitaH zreNiko'pyevameveti nivedya tAM ca pariNIyA'gramahiSIM cakAra / anyadA jitasya pRSThe jayinA'dhirohaNIyamiti paNaM vidhAyA' kSaiH krIDato jitasya rAjJaH pRSThe kulotpannA anyA rAjyaH paNasUcakaM vastramAtraM nyadhuH, jitasya rAjJaH pRSThe vezyAsutAtvena kaThinA''zayAyAM tasyAM nizaGkamadhirUDhAyAM smRtavIravacanaH zreNikaH smitamakarot / sA'pi tatkAlameva pRSThAduttIryA'kAraNahAsyakAraNamaprAkSIt / tadA pUrvabhavAdArabhya hAsyaparyantaM svAminA''khyAtaM svavRttAntaM rAjJoditamAkarNya jAtavairAgyA sA zrIvIrapAdAntike prAvrAjIt // iti caritreNa kulajJAnamityarthe durgndhaaraajnyiikthaa||85|| // 86 // kArpaNyaviSaye saGkalakathA // dhanavAnapi kRpaNo yAcakaistyajyate, yataH bhRGgaiH puSpamivA'rasaM gataphalo vRkSo vihaGgairiva / preSyairnAtha ivA'dhana: zritajarA nArI vayaHsthairiva / toyairbhUmirivonnatA'timalinaM nIraM marAlairiva / tyAgaprItiparAGmukho'rthinivahai: santyajyate saddhanaH // 1 // tena kRpaNaH zrIdAnaM vidhAtuM nA'laM, yataH na dAtuM nopabhoktuM ca, zaknoti kRpaNaH zriyam / kintu spRzati hastena, napuMsaka iva striyam // 2 // tena kArpaNyamamuJcatAmanAH syuH, yataH Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare kArpaNyaM kudhiyAM paNyaM, vimuJca caturA''zaya ! / anarthA yadvazAjjAtAH, saGkulazreSThinaH purA // 3 // tathAhi-- dhArAvAsanagare mahebhyaH saGkulaH zreSThI, paramatyantabaddhamuSTiH so'nyadaikena punnA''khyena baTunA dhanamarthitaH, kalye dAsye iti vadan pratyahaM yAcamAnaM taM baTuM viprtaaryaamaas| tadA ca bhRzaM ruSTaH so'pi baTurbhUribhaktituSTAdekasmAdvaTavAsino devAt[labdha]kAmitarUpasiddhiH purAntare gate tasmin zreSThini tadrUpamAdhAya tadgRhe prAvizat / prAha ca dvArapAlaM adya pure bhUrayo dAmbhikA rUpaparAvRttikAriNaH sametAH santi, tena yadi madrUpavAn ko'pi pumAn sameti tadA sa bhRzaM kuTTanIya:, iti zikSAM dattvA tatkAminIstatsaMpattiM ca sa svairaM bubhuje / itazca grAmAdAgato gRhaM pravizan saGkulo dvAHsthena pRSTaH kastvamiti proktazcA'haM gRhasvAmI saGkulaH iti vadantaM matsvAmikathitaM satyamAsIditi lapan sa dvAHsthaH - re pApa ! tvaM kapaTI matsvAmirUpaM kRtvA gRhaM pravizasItyabhidhAya kAmaM kadarthanApurassaraM hanti sma / ityatyarthaM kadarthitaH saGkulo'nyamupAyamalabhamAnaH svasvAminaM kanakarathanAmAnaM rAjAnaM svaM svarUpamabhyadhAt / rAjA''diSTena ziSTanAmnA mantriNA''kAritau tau dvAvapi pariSadaM prAptau / mitho vivadamAnau tau vilokya sadyaH saJjAtamatinA tena mantriNA rahasi gRhavyApArAdisvarUpaM pRSTaM tadA saGkulo yathA'vasthitaM spaSTamAcaSTe / tathaiva rahasi pRSTo dAmbhiko'pi yakSaprabhAveNa saGkulavatsarvaM gRhasvarUpaM jagau / evaM tayordvayorbhedamalabhamAnena mantriNA rAjasamakSaM tau dvAvapyevamabhihitau, yo jhArikAmukhe pravizya nAlakena, niryAti sa gRhasvAmIti kathite zakterabhAvAt saGkulo viSaNNaH / sa ca dambhavAn drutameva makSikArUpeNa mantriNA'bhihitaM kurvan mantriNA kareNa dhRta uktazca tvaM kapaTI, gRhasvAmI cA'sau / tadaiva sa nijaM baTurUpamAviSkRtya tadIyaM svarUpaM ca pratipAdya saGkulamuddizyaikaM shlokmpaatthiit| yataH dAtavyaM bhoktavyaM sati vibhave saJcayo na karttavyaH // 114 yadi saJcayaM kariSyasi saGkula ! punarAgamiSyAmi // 4 // tadA rAjJA mantriNA sabhyaizca proce, naitasya baTorayaM doSaH / tatastau dvAvapi svaM svaM sthAnaM jagmatuH // iti kArpaNyaviSaye saGkulakathA // 86 // // 87 // priyayA patiH pApAda vAritaH ityarthe kathA // kAzcitkuraGgIdRzo'pi nijajIvitezaM durAcArAnnivArayanti, yataH - utpathaM yAntamAtmezaM dhanyA rakSanti subhruvaH / yatkRtvA'nyavadhUrUpaM svapriyo'rakSi dhanyayA // 1 // tathAhi - kanakapure pure dhanada iva dhanavAn, kAma iva rUpavAn, bRhaspatiriva buddhimAn, dhanadattaH zreSThI, tasya ca rUpalAvaNyasaubhAgyasampatparAbhUtapuruhUtanitambinI dhanyA nAmanitambinI / zrI hemavijayaracite . Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 4/ kathA 86/87 115 sa ca jainamatamRNAlinIkulamadhuvrataH svIkRtasvadArasaMtoSavratastayA samaM bhogAn bubhuje| sa cA'nyadA svagRhamAgatAM sakalasaubhAgyasaGgatAM tAruNyahAriNI vividhazRGgAradhAriNIM yathaucityanyastasamastA''bharaNAM smerasaroruhasamAnakaracaraNAM candramukhInAmasvastrIsakhIM vilokya vismRtavratamaryAdaH smarA''turastasyAM raagvaanjni| smarAturANAmucitAnucitA'vicAro hi na syAt / yataHkimu kuvalayanetrAH santi no nAkinArya-stridazapatirahalyAM tApasI yatsiSeve / hRdayatRNakuTIre dIpyamAne smarA'gnA-vucitamanucitaM vA vetti kaH paNDito'pi ? // 2 // __ atha tatsaGgamakarmakarmaThamanyamupAyamapazyan sa svapriyAM procivAn- he subhage! yadi mama prANaiH prayojanaM tadA candramukhIM tava sakhIM mama melayeti vivazaM samprAptasmarAntyadazaM svaprANezaM vilokya sA'pi dhImatI taduktaM prtishushraav| ___atha sA miSA'ntareNa sakhIgRhe gatvA svapriyavilokanasamayavihitaM tadveSaM mArgayitvA gRhA''gatA patiM proce- he subhaga! sA sAyamadya sameSyati, so'pi prapaJcitasphArazRGgArastadAgatiM pazyannekAnte tsthau| atha sA dhanyA vihitavayasyAveSavacanavibhramavilAsavinodahAvabhAvA, vidhyApitapradIpe zayanIyadhAmni tena samaM reme| tasyAM gatAyAM so'pi pUritatadbhogA'bhilASaH svasthIbhUtamanAH smRtasvaniyamo niyamabhaGgapApena pIDitaH prANatyAgaparAyaNo yAvadAsIt, tAvat svIkRtasvaveSA dhanyA''gatya prAha- he nAtha! kimetaditi? so'vocat khaNDitavratasya mama kiM jIviteneti tasyA''grahaM matvA sA sarvaM svsuutritmuktvtii| tathA'pi sa hA mayA pApamAcaritamiti vairAgyavAn sapriyaH pravrajyA''locitaduritakarmA nirvANamAsadat // iti priyayA pati: pApAdvArita ityarthe kathA // 87 // // 88 // strIcaritre gAvalI-kathA // strIcaritrajJAne samarthaM kauzalaM keSAmapi nA'sti, yataH .na sA kalA na tad jJAnaM, na sA buddhirna tadbalam / jJAyate yadvazAlloke, caritraM calacakSuSAm // 1 // vibudhAnAmapi strIcaritreSvapATavaM, yataH vAmadhruvAmadbhutakauzalAnAM, ko vetti dhImAnapi ceSTitAni? / yaddarzito'pi svakareNa rAjyA, nA'jJAyi rAjJA gRhago'pi bhaTTaH // 2 // tathAhi- dhanavAse nagare mahAmithyAdRSTernagarAjasya rAjJo jIvAditattvajJA''hatI guNAvalInAmnI rAjJI, tatra caikadA paJcazatacchAtraparivRtaH paJcazatavRSabhavAhitapustaka: prabhUtA'bhimAnacihrAGkazakuThArakuddAlajAlaniH zreNicchatracAmaravihitADambaraH sarvavidyAkharvagarvaparvatA'dhirUDhaH karituragAdisamastasampattidharo gadAdharo nAma bhaTTaH sametaH, tadbhaktena rAjJA'pi vastrA''dinA sa bahu stkaaritH| Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite atha tasyainamADambaraM nirIkSya rAjJI 'strIcaritraM vetsi?' iti svadAsyA tamaprAkSIt / madvAmapAdAGgalinakhAgre samastaM strIcaritramastIti tadvaco nizamya tadrvanirAkaraNAya rAjJI rAjAnaM vyAjahAra- he nAtha ! yuSmadguroH pArzve'haM bhAgavataM shrotumicchaami| iyamapi bhAgavatazravaNAt zaivadharmakarmaThA bhUyAditi bhUpenA''kArito bhaTTo'ntaHpurapurastAdbhAgavataM vaacyti| sA rAjyapi tatpura:sthA tamAlokya dambhena smarAturaramaNIcihnamakarot tathAhi strI kAntaM vIkSya nAbhiM prakaTayati muhurnikSipantI kaTAkSAn / dormUlaM darzayantI racayati kusumApIDamutkSipya pANim / niHzvAsasvedajRmbhAH zrayati kucataTasraMsi vastraM vidhatte / sotkaNThaM vakti nIvI zithilayati dazatyoSThamaGga bhanakti // 3 // so'pi tAmetAdRzIM dRSTvA tasyAM rAgavAnAsIt / smarA''rtAnAM kutaH kauzalaM, yataH vikalayati kalAkuzalaM, hasati zuciM paNDitaM viDambayati / adharayati dhIrapuruSa, kSaNena makaradhvajo devaH // 4 // athA''tmani gADharAgiNaM taM nibhAlya kalye mama saudhe sametavyamiti tayA dattasaGketo bhttttstdaa''vaasmgaat| atha tadaivaikAM bAlikA bahiH sthApayitvA dattakapATA rAjJI bhaTTayutA saudhaantrgtaa| itastadaiva dvAri samAgatena rAjJA kathaM kapATaM dattamiti proktA sA bAlikA madhye bhaTTo'stIti bhaNati sm| tannizamya kAmaM kupitena rAjJA kapATamudghATayeti kathite bhRzaM cakitaM taM bhaTTa maJjUSAyAM nikSipya tanmukhe ca tAlakaM dattvA rAjyA drutamudghATite dvAre'ntaH sametena rAjJA bhaTTaH kvAstIti rAjJI proce| sA'vadanmaJjUSAyAM nikSipto'sti bhaTTaH, tattAlakakuJcikA'pi cehA'stIti taduktasthAnAt kuJcikAmAdAya maJjUSAmprati calite rAjJi, sA hastA''sphAlanapUrvakaM bADhaM smitmkrot| kathaM hasitA'sIti rAjJoktA sA smAha, he nAtha ! tvAdRzo mUryo na mayA'smin janmani dRSTo na ca zrutaH, tatkathamiti tenokte sA punaH prAha, he svAminnIdRzamakRtyaM mayA sarvathA na kriyate, yadi ca kriyate tadA kathaM kuJcikAsthAnadarzanAdi sarvaM satyamucyate? tattu sarvaM maduktaM tvayA satyamajJAyi, tena bhavanmUrkhatApreritA hasitA'smIti taduktaM satyaM jJAtvA kSaNaM ca tatra sthitvA rAjA raajsbhaamgaat| atha maJjUSAto niSkAsitaM bhaTTa sA prAha- bho bhaTTa ! strIcaritraM bhavadvAmapAdA'GgalinakhA'gre'sti tatsarvaM dRSTaM na vetyAkarNya bhaTTo'pi tatpAdau praNamya procehe devi! vRthaivaitAvAn garvo mayA nirmame, ahaM mUrkhastvaM ca paNDitA itibhUyo bhUyastAmastavIt / atha tayoktaM hitaM vacaH sarvajJoktaM ca tattvamAdAya muktavidyAgarvaH sa bhaTTaH svaM sthAnamagAt / sA rAjyapi satyaM tadbhaTTaceSTitaM nivedya rAjAnaM ca zrAvakIkRtya svamarthamasAdhayat // iti strIcarite guNAvalIrAjJIkathA // 88 // . Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 4/ kathA 88-89 117 // 89 // strIviyogo dussaha ityarthe purandarazeSThikathA // pitRmAtAputrAdibhyo'pi strIsnehaH puMsAM mahIyAn, yataH guru gurutaroa aiguru, piumaaiavccpiajnnsinneho| ciMtijamANa guvilo, catto aIdhammatisiehiM // 1 // tena strIparAbhUtau hi laghIyasAmapi du:khaM, yataH jAyate strIparAbhUti-laghUnAmapi dussahA / pakSiNo'pi prakurvanti, svakalatrakRte kalim // 2 // kiM bahunA ? patnIparAbhave yadazarma tasya svarUpaM vaktuM na ko'pyalaM, yataH yAdRgvyathA syAddayitAviyoge, tAdRg na mAtRsvasRbandhunAze / yattadvyathAniHzvasitena bhartuH, karoTikAsampuTamApa sandhim // 3 // tathAhi- zrIsundaranAmanagare mahebhyasya sundara zreSThinaH purandaraH putraH, sa ca pitrA rUpasaubhAgyavatIM dhanavatInAmakanyAmudvAhitaH / jalakrIDAtatparasya tasya zirasi bhekI smutpnnaa| tavyathayA dine dine tannetratejo hIyate, ziro'rtizca bhUyasI bhvti| kiM bahunA ? maraNAvasthA nikttvrtiniivaa'jni| atha tatpitrA kAriteSvapi bhUriSUpacAreSu vyathAzAntirnA''sIt / athaikadA tatra pure vaidyakalAkuzalaH kuzalo nAma vaidyaH sametaH, zreSThinA darzite sute jalakrIDAvazAdasya mUrddhani bhekI samutpannA'stIti, tena ca tasya netravyathA zirovyathA caa'stiiti| yataH mASAranAla-tilataila-jalAvagAha-kaTvamlazAka-dadhiphANita-dhUmatApaiH / / sUkSmAkSarekSaNa-divAzayanAcca puMsAM, cakSuH kSayaM vrajati dhAmapatau ca dRSTe // 4 // iti tena satyanidAne'bhihite zreSThI tamabhASiSTa, he vaidyarAja! yadi me sutaH sajjaH syAttadA sutatulitaM kanakaM ratnajAtaM vA yacchAmIti tadukta: sa smAha-kanakAdinA na mama kRtyaM, yadyasya patnI dIyate tadainaM sajjayAmi nA'nyatheti taduktaH sa dadhyau, aho kathamidamakRtyaM bhAvi? itaH sutamaraNamitaH paraputryAH snuSAyAzca dAnamiti vyAghrataTInyAya: sampannaH, tathA'pi tena rahasi vaidyoktaM snuSA pRSTA'vAdIt, he tAta! pRcchayatAmasau bhiSak, yanmAM putrItvena patnItvena vA sa rakSayiSyatIti? tathaiva cokte zreSThinA so'vocat-mama dhAgni sutAtvenaiSA sthAsyatIti taduktamAkarNya sA dadhyau yanmama bhartari jIvati sadhavA'haM tilaka-tAmbUla-kusumakuGkama-kaGkaNa-kaJcuka-kajjalazAlinI bhaviSyAmi, piturivAsya vezmani zIlapAlanaM ca bhaviteti tayA vaidyagRhA'vasthitau svIkRtAyAM zreSThI snuSApitR-nagarazreSThi-mantri-rAjasammatipUrvakaM snussaadaanmnggiickaar| atha vaidyo'pi tannetrayoH paTabandhaM vidhAya nizitena zastreNa tatkaroTikAmutpATayAJcakre / tadA ca sA bhekI karoTikArandhreNa sajalanavyamRttikAgandhena bahirapatat / atha Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite yadyayaM dhaniko nijAM patnI svayaM datte, tadA'hamenAM karoTikAM tatsthAne muJcAmIti vaidyenokte muktadRgbandhanaH sa purandaraH pura: sthitAM sakalazRGgArasundarI sundarI nirIkSya priyAviyogajanitena duHkhena prakAmaM niHzvAsaM vyadhAt, duHkhAnAM hi cihnamidaM bahu dukkha haulI viNuM jai nisAsa na huMti / hiyaDu rAna talAva jima phATI yahada sijaMti // 5 // tadA tena bADhaM niHzvasitena preritA sA karoTikA drutmdhstaadupvissttaa| atha sa vaidyo dhanavatyAH pAdau praNamya zreSThinamAha-he zreSThin ! bahuduHkhArthamidaM mayA niramAyi, priyAviyogaM vinA'sya bahuduHkhaM na syAt, tadabhAve ca bADhaniHzvAso na syAt tadabhAve caiSA karoTikA sthAne nopavizatIti vaidyoktamAkarNya svaM sutaM ca nIrogaM vijJAya tena zreSThinA bahuvastramaNikanakadhanAdinA satkRtaH sa vaidyaH svasthAne yyau| purandaro'pi nIrogaH san gRhasthatAM pratipAlya prAnte dharmamArAdhya sadgatimasAdhayat // iti strIviyogo dussaha ityarthe purandarazreSThikathA // 89 // // 90 // nIcasaGgAdanAdhigama ityarthe haMsakathA // yAdRzAM saGgatistAdRzA eva guNAH, yataH santaptA'yasi saMsthitasya payaso nAmA'pi na jJAyate / muktA''kAratayA tadeva nalinIpatrasthitaM rAjate / svAtau sAgarazuktisampuTagataM tajjAyate mauktikaM / prAyeNA'dhama-madhyamottamaguNaH saMvAsato jAyate // 1 // tena nIcasaGgAdavazyamanarthAH syuH yataH nIcasaGgaprasaGgena, mRtyureva na saMzayaH / haMsaH pakSivataMso'pi, kAkasaGgAnmRtiM yayau // 2 // tathAhi- atighananAmavane nagarakaNTho nAma kAko mahatyekasmin vaTe vasati / tatra vaTe caikadA mAnasaM prati gacchan mraalststhau| daivAttasya tena nagarakaNThena saha sakhyamAsIt / tasyoparodhena saralA''tmA sa haMsastatraiva divAnaktaM tisstthti| anyadA tatraiva vane mRgayArthaM bhraman jitAri: pArthiva: zramA'panodAyA'tucchacchAyAsaGkaTe tatraiva vaTe vishshraam| vizrAnte ca tasmin rAjani nIcasvabhAvaH sa vAyasastanmastake vissttaamkrot| etadanarthamUlaM taM vAyasaM hantaM tena rAjJA'pi mArgaNo vymoci| tathAvidhaM cA'sya bhUpasya vyApAraM vilokya kvApi gate tasmin vihagadhUrte dhvAkSe tatsamIpasthitaH saralA''tmA sa marAlo bANaviddho yamadhAma jagAma // iti nIcasaGgAdanA'dhigama ityarthe haMsakathA // 90 // 1. tulA "dhyAnanizvasabahulaM liGgA kAmazvare smRtam" carakasaMhitAyAm // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 4/ kathA 89-91 119 // 91 // marmakathane'nartha ityarthe puNyasArazreSThikathA // kathite hi marmaNyavazyamanarthA'vAptiH, yataH marmavAg dAsavizvAsaH, svaiH kaliH khalasaGgatiH / virodho balibhizcA'mI, paJcA'narthaprapaJcakAH // 1 // api ca marmavAkyaM na vaktavyaM, kadAcidapi dhIdhanaiH / . ___yanmarmakathanAjajJe, duHkhabhAk strImRtervaNik // 2 // tathAhi- varaNanAmanagare puNyasAraH zreSThI, sa caikadA pitRgRhAdvIrazrInAmasvapriyAmAnetuM tatra gataH, patigRhe samAgamanamanIhamAnAM tAM haThAdAdAya vartmani vrajastayA kUpAtpayaH pratikarSan sa nijapatiH kUpe kSiptaH, svayaM ca sA praNazya pitRgRhe gtaa| kimidamabhUditi pitrA pRSTA sA'bhASiSTa-yatpathi caurailuMNTito matpatistato naMSTvA jIvan kvA'pi gato mRto'thaveti nA'vagamyate, ahaM ceha samAgAM, evaM tadvacaH satyaM manyamAnena pitrA rakSitA gRhe sA svairaM tsthau| puNyasAro'pi daivAtkUpavedikAyAM patito jalArthaM sametaiH pAnthairmANan sa kUpAtkarSito nijaa'gaarmgaat| pRSTazca parijanaiH patnIvadabhidhAya gRhe tiSThati sm|| punarapi kiyatA kAlena sa zvazuraukasi gataH pRSTo'yaM ca pathasvarUpaM taistamavocat, tadA'haM pathi gRhItasarvasAraistaskaraiH puNyaprabhAvAjjIvanmukta iti marmapidhAnena patyau prakAmaM muditAM tAmAdAya sa svagRhaM smetH| tato lakSmI-lakSmInAthayoriva prabhUtaprItiprasaktayostayorviSayAnanubhavatoH sutaH smjni| ekadA bhuJjAnasya tasya bhojanabhAjane vAtUlollAlitaM rajaH patattayA nijottarIyAJcalena nyvaari| tadA ca smRtapUrvacaritraH sa manAk smitamakarot / tadA nikaTasthena sthAvarA''khyena tatsutena vijane janaka: smitakAraNaM pRSTaH, akathayannapi sa putrahaThAdyathAjAtaM priyAcaritraM putrapura: procivaan| ekadA svajAtigarvaparvatA'dhirUDhAyAM svapriyAyAM rahasi sthAvaraH svamAtuzcaritraM patnIpuro nivedya smAha-dhigbhavatInAM jAti, yatkupitA bhavantyaH sambandhinyapyanarthaM prkurvnti| yataH nitambinyaH patiM putraM, pitaraM bhrAtaraM kSaNAt / AropayantyakArye'pi, durvRttAH prANasaMzaye // 3 // [yogazAstre 286] tena svAbhAvikA'zeSadoSavatISu bhavatISu kaH premAvatAraH? yataHvaJcakatvaM nRzaMsatvaM, caJcalatvaM kuzIlatA / iti naisargikA doSA, yAsAM tAsu rameta kaH? // 4 // [yogazAstre 2/86] 1. pitRgRhAdvIrazriyaM nAma svadeg PBD // 2 .BDI pRSTazva pathasvarUpaM tathaivA'vocat mu.|| Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite iti lajjitA maunamAdhAya sA sthitA / anyadA vIrazriyA saha kalahe jAyamAne tatpUrvacaritraprakAzanapUrvaM tAM prabhUtastrIsamakSaM sA snuSA viddmbyaamaas| atha pavipAtena nihateva duHkhitA vIrazrIrdadhyau, yadaho iyantaM kAlaM patyA manmarma manasi rakSitam, atha tu prakaTitaM, tenA'laM mama prANairiti sA kaNThapAzena prANAn jhau| ramaNImaraNataH puNyasAro'pi vArddhake bhRzamazarmabhAk lokaiH pRSTaH pralapati 'bhAsiAo abhAsiaM varaM' iti sarvatra sarvadA pralapan kAlamanaiSIt // iti marmakathane'nartha ityarthe puNyasArazreSThikathA // 91 // // 92 // strIcaritre vasudattaviprapriyAkathA // sarvatropAyanirmitau caturo'pi caturA''nanaH strIcaritre nirudyamaH, yataH tApeSvAtapavAraNaM jalanidhau yAnaM tamaHsaGgame / dIpaM sarpabhayeSu mantramanaghaM stamberameSvaGkazam / pAkeSu jvalanaM maleSu salilaM rogavrajeSvauSadhaM / brahmopAyamasUtrayanmRgadRzAM vRtte ca so'nudyamaH // 1 // tenAbdherapAM pAro na tu yoSiccaritrANAM, yataH-- lAmpaTyakauTilyakalAkulAnA-maho caritraM capalekSaNAnAm / yatsvairiNIstrI purato janAnAM, kalaGkayAmAsa kumArapAlam // 2 // tathAhi- kalikAlasarvajJe zrIhemacandrAcArye dvAtriMzaddazanazuddhaye svayaM nirmitAn dvAtriMzatprakAzAn zrIkumArapAlabhUpAlaM pAThayati sati krameNa gRhasthaturyavratAdhikArastha: prAptuM pAramapArasya, pArAvArasya pAryate / strINAM prakRtivakrANAM, duzcaritrasya no punaH // 3 // [yogazAstre 2/85] asau zlokaH smaagtH| arthatazcainaM zlokamadhItya rAjA gurumAha- he bhagavan ! yatkavayo meruM kakkara, kakkaraM ca merumiti kavayanti ttstymaasiit| yataH kaviyaNa kimahi na cheDii jau hoi hiyaDai saan| meru TAlai kakkara karai kakkara merusamAna // 4 // tenaitAsAmabalAnAM svabhAvabhIrUNAM caritreSu bhagavadbhiritthaM yA duHkhabodhatA'bhyadhAyi sA sarvathA kavikalAkauzalarUpaiveti kadAgrahaparaM pArthivaM gururAha- he rAjannatrArthe bhUrayaH pUrvasUrayaH pramANaM, yataH jalamajjhe macchapayaM, AgAse paMkhiyANa payapaMtI / jANaMti buddhimaMtA, mahilAcariaM na yANaMti // 5 // . Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 4/ kathA 92/93 121 tenA'trArthe mA nirbandhaM vidhehi, yadi ca vArito'pi nirbandhaM na jahAsi, tadA'dya sAyaM mRtasya vasudattasya viprasya jvAlanArthaM gatAyAstatpriyAyAzcaritraM haragRhe (zmazAne) gatvA nibhaaly| __ guruNA vArito'pi haThato naktaM mRtakadAho na syAditi haraukasi patimastakamutsaGge nidhAya sthitAyAstasyA yoSitazcaritraM rAjA pracchannastho draSTuM lagnaH / atha svairiNInAM ziromaNiH sA'pi tatra sthitenaikena madhurasvaragAnapareNa paGganareNa mohitA satI tena saha sambhogaM vydhaat| rAjA'pi tasyA etaddhRzamanucitaM caritaM nirIkSya dhanyA gurava iti dhyAyannuSasi gRhaM yyau| athodite ravau rAjJA citAM praveSTumudyatAM 'naktaM taccaritramadhunA caivaM karoSi' iti karNe pravizya uktA sA rAjAnaM dUrIkRtya lokasamakSamAha---bho lokAH ! yadasau kumArapAla: paramA''rhataH paramadhArmikazca tanmithyA, yatkarNe pravizya mAmiti vakti, he sundari ! mA tvamagnau praviza madantaHpuramalaGkaru ! tvAmahamagramahiSIM kariSye, iti bADhasvareNa janAnAM puraH pratipAdya sA citAM praavisht| dhidhigiti lokairnindito aJjanadigdhamiva nijaM zyAmaM mukhaM pidhAya vajrAhata iva hRdi pIDitaH pArthivo nagarAntarAgatya saudhaM prvissttH| jvalanodyatAmimAM mahAsatImasau rAjA bhRzamanucitamUce iti catvarA''diSu lokairvidhIyamAneyaM vArtA salile tailabinduriva sakale'pi pure prathitA; athainamudantamAkarNya guravo'pi saudhe gatvA rAjAnamUcire, he rAjan ! dRSTaM strIcaritram ? ityukte rAjovAca- he bhagavan! bhavadAjJAbhaGgaphalaM labdham, atha sakalaGkasya mama kiM prANaiH? ato'nazanaM kRtvA prANAMstyakSAmIti vadantaM taM gururAha- he rAjannalaM khedena, paGgadvArA kalaGkamimaM nirAkariSye, ityabhidhAya lokasamakSaM paGgamAkArya guruNA pRSTaH sa rAtrijAtaM tatstrIcaritraM yathAjAtaM jagau, loko'pIti taduktaM nizamya dhik dhik tAM svairiNImiti tannindAM vidhAya rAjAnamastavIt // iti strIcaritre vasudattaviprapriyAkathA // 92 // // 93 // dhUrtacaritraviSaye dhUsarA''bhIrakathA // dhUrtAnAM caritraM duravabodhaM, yataH mannetrayostvayA'kAri, tuSTistvatkarNayormayA // AbhIreNa naTo'vaJcI-tyuktyA dhUrtA hi duSkarAH // 1 // tathAhi- nAgasAre nagare bahava vallavA: vasanti / tatra caiko mahAdhUrto dhUsarAhvo vallavaH / tatraikadA naTakalAkalApapezala: pezalo nAma naTarAjo rAjAdilokAnAM purastAdbahubhirveSavizeSainRtyamatanot / tatkalAmAlokya rAjA''dayo lokA vastradhanakanakadAnastaM toSayAmAsuH / atha te cA''bhIrA api go-vRSabha-mahiSIpramukhacatuSpadapradAnena taM prINayanti sm| atha tatra sthitaH 1. pravizitum-PBD || Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite sa dhUsaro'pi rAmacandrasItAdiveSe samAnIte taM naTamAha-prabhAte mahiSImekAmahaM te dAsye, harizcandraveSe cAnIte navaprasUtAmekAM gAmuSasi vitariSyAmi, umAmahezaveSe copasthite mahAntamekaM vRSabhaM vibhAte dAsyAmIti vadati tasmin pezalo'pi vizeSatastamuddizya nRtyaM vydhaat| atha prabhAte visRSTe ca nATye sarveSvapi lokeSu nijAspadaM gateSu sa naTo'pi vihitadantadhAvanAdiprabhAtakRtyaH saparikaro dhUsaradhAmani gatavAn, yAcitazca naktoktaM, sa dhUsarastamAha, he naTa ! bhavatA yathA mama dRzostuSTirakAri, tathA mayA'pi tava karNayostoSo nirmame, iti vaJcitaH sa naTa: svasthAnaM yayau // iti dhUrtacaritraviSaye dhUsarA''bhIrakathA // 93 // // 94 ||mtivissye prItimatIkathA // sarvatra sarvathA sarveSAM matimAneva prItihetuH, yata: na bhrAtari na ca mAtari na ca, netari nApi pitari na svasari / na ca dAtari na ca gAtari sA, prItiryA ca bodhari nari syAt // 1 // tena matimatAM na kimapi duravabodhaM, yata:prajJAprabhAvaviditA'khilaceSTitAnAM, cetasvinAM kimavabodhamupaiti naiva / / kanyAcatuSTayavivAdamabodhi rAmaM-puzre iti cchalamayaM sacivA''tmajA yat // 2 // tathAhi- zrInandipure nagare maNizekharo nAma rAjA, subuddhimantrI, priitimtiinaammntriputrii| tatra ca pure kamalA-ramA-lakSmI-padmAbhidhAnAzcatasraH zreSThisutAH kumArikAH, tAsu caikA vAsudevaM, dvitIyA zrIdevI, tRtIyA mahezvaraM, caturthI bhavAnI ceti varArthinyastA ArAdhayAmAsuH / kusumakuGkamakarpUrakAlAguru zrIkhaNDabalibhiranizaM pUjitAste'mI devAstadbhaktibharavazIkRtA anyadA pratyakSIbhUya varaM yAcyatAmiti tAH prati procire| asmAkamucitavaravAJchAM pUryatAmiti tAbhiruktAste pratyekaM 'rAmaMpuzre' iti varNacatuSTayaM dattvA tiroddhire| athaiteSAM varNAnAmarthamajAnAnAstA:svasvapitRn procuH / tatpitaro'pi svayamanyapaNDitebhyazca tadanirNayaM matvA rAjJe vijJapayanti sm| rAjApi svAn paJcazatapaNDitAn subuddhiM ca mantriNamabhaNat- bho paNDitA! etannirNayaH kriyatAM, na cenmadAjJAviSayo viSayo mucyatAmiti saptadinasImAnamaGgIkRtya gateSu teSu subuddhirapi zyAmamukhaH svaM dhAma jgaam| cintAkAraNaM pRSTaH saH sarvaM prItimatyai jgau| sadyo'vagatatadarthA sA buddhimatI drutamevaitannirNayaM kariSye iti pitaraM prAha / atha prabhAte pramuditena pitrA samaM bhUpaparSadi gatvA sA laghIyasI prItimatI tessaamkssraannaamrthmciiktht| 'rA' iti rAjJaH sutaH proktaH, 'maM' iti mantrinandanaH, pu iti purodhasaH putraH, zre iti zreSThino'GgajaH, evaM samyagarthakathanatastuSTena rAjJA vastrA''bharaNAdinA sA satkRtA, aho ! matikauzalamasyA iti 1. naktamuktaM - P / naktayuktaM - BD // 2. puzreti-AHPBD | . Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taGga 4/ kathA 94-95 123 ca lokaiH prazaMsitA sA prItimatI gRhaM gtaa| kaH ko varaH kasyai kasyai rocate? iti pitRbhiH pRSTAsu tAsu cA''dyA kamalA jagau sarvalokebhyo rAjasuto vilAsI, ataH sa eva mama vivoDhA bhuuyaaditi| rAjasutAdapi mantriputro vizeSataH sambhogasaubhAgyavAniti sa eva mama patirastu iti dvitIyA rmaa'brviit| mantriputrAdapi mantratantrazaktibhirvazIkRtarAjAdilokamanAH sumanAH purodhasastanayastena sa evAstu mama ramaNa iti tRtIyA lkssmiirjgaad| purohitaputrAdapi sarvadA deva iva vividhavilAsazAlI zreSThinandanastena sa eva mama priyatamo bhavatAditi caturthI padmA prAha- atha pitRbhiryathArucitavarAn vivAhitAstAH sukhapadaM babhUvuH // iti mativiSaye prItimatIkathA // 94 // // 95 // yathA tathApi pratibodho deya ityarthe paNDitakathA // paropakArAya phalanti vRkSAH, paropakArAya vahanti nadyaH / paropakArAya duhanti gAvaH, paropakArAya satAM pravRttiH // 1 // tena paropakAraikarasikA yena tenaapyupaayenopkurvnti| ytH| yo yathAtra samupaiti vibodhaM, taM tathaiva hi nayeta vibodham / yatkakhetivacanAd dvikabhakSI, bodhitastathadadheti na vAkyAt ? // 2 // tathAhi- dhanasAre grAme'tIvamUrkhA bahavo bharaDakA vsnti| AtmanAM madhye ko'pi paNDito nAstIti matvA tairazeSaiH sambhUyaikasya bharaDaMkasya nandako nAma nandanaH kasyApi paNDitasya pArzve ptthnaarthmmoci| jAtivizeSeNa bhRzaM bAlizaH so'pi nandako varSatrayeNa maatRkaapaatthmevaapaatthiit| vedamAtA'nenAdhIteti pratipAdya tena paNDitena sa teSAM bharaDakANAM pratyarpitaH / mahAjaDaistairapi vedamAtA'nena paThiteti mahApaNDitadhiyAsau mene| kiM bahunA? yadayaM vakti tattadvitarkarahitAH santaste sRjnti| ekadA rAtrau pradIpanena samagre'pi grAme dagdhe kvApyekasya taroradho dagdhAn kAkAn patitAn vilokya tairUce- he nandaka ! kimamI dagdhAH kAkA bhakSyA uta na veti ? tadukto'sau jagAdavedamAtari 'ka' iti kAkAH, 'kha' iti khAdyAstena sadyo'mI bhujyantAmiti taduktAste sarve'pi tathaiva kartumudyatA: kenApi vaidezikena paNDitenAvalokitAH, pRSTAzca te tasmai nndkoktmuucire| aho mahAmUrkhA amIti matvA tenApyabhANi, bho viprAH ! zrUyatAM vedamAtRvAkyaM, ka iti kAkA:, kha iti khAdyAH, tatha iti tathaiva, satyamiti yAvat, paraM dadha iti dagdhAH kAkAH, na iti na bhakSaNIyAH, iti tadvacanena tadakRtyAnivRttAste sarve'pi taM vaidezikaM paNDitamapUjayan // iti yathA tathApi pratibodho deya ityarthe paNDitakathA // 95 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite // 96 // vijJAnaprAdhAnyaviSaye manorathasUtradhArakathA // vidyAdibhyo'pi vijJAnamevA'vinazvaraM, yataH vidyA vismarati pramAdavazato vittAni vaDhyAdinA / nAzaM yAnti jarArujAdibhiralaM rUpaprathA hiiyte| lobhAtsauhRdamastamaJcati yazo'nAcArataH kssiiyte| vijJAnaM ca vadanti zAzvatamidaM sarvatra mitropamam // 1 // tena vijJAnaM hi nidhireva, yataH nidhAnameva vijJAna-mAmananti manasvinaH / rathakArasutaH prApa, zriyaM yatkASThakauzalAt // 2 // tathAhi- girisAre nagare veNidAsasUtradhArasya manorathaH sutaH, sa ca pitrA zubhe'hani kalAcAryasya samIpe paThanArthaM mukto lakSamitaM vAstuzAstramadhIte sm| yauvanonmukhazca sa pitrA mathurAvAsino gadAdharasya sUtradhArasya padminInAmaputrI pariNAyitaH / krameNa pitari paJcatvaM prApte lakSaNopetakASThA'lAbhAtsvaM karmodyamamakurvan daurgatyaparAbhUto mathurAmetya zvazuragRhe tsthau| tatrApi zyAlAdibhirhasito'pyasau sallakSaNaM kASThaM vinA sarvadA svavyApAravimukho'sukhamazrute sm| ekadA prAvRSi yamunApravAhe vahamAnamekaM zAstroktalakSaNopetaM dArudalaM vilokya drutaM tadAdAya gRhaM gataH, tasmAtsa svopakaraNena dhAnyamAnocitaM pAtraM nirmAya, lakSasuvarNamUlyaM vinA na kasyApi deyamiti zikSAM dattvA prabhAte svapriyAM catuSpathe praahinnot| catuSpathe sthitA sApi janaiH pAtramUlyaM pRSTA tadevAha, tena kenApi sarvasminnapyahani tannAdAyi, paraM lokaiH sA bahu hasitApi pativAkyA'nulavanAtsAyaM yAvattatraiva tasthau / tadA ca haTTAd gRhaM gacchatA jinacandreNa zreSThinA sA dRSTA, pRSTA ca pAtramUlyaM tadevoce, mahAzayena tenApi tenaiva mUlyena tatpAtramAdAya tayA samaM tadaukasi gatena tanmahimAnaM pRSTastatpatiH prAha- he zreSThin ! tava bhAgyaM bhUyo yena yadvastu cAsmin pAtre nidhIyate, tanna kadApi truTatIti nizamya cintAmaNimiva tatpAtraM manyamAnaH sa svasthAnaM yyau| tato manoratho'pyavaziSTena kASThena dvitIyaM pAtraM nirmAya nikSipya ca tatra taddhanaM kubera iva zrImAnajani // iti vijJAnaprAdhAnyaviSaye manorathasUtradhArakathA // 96 // // 97 // lobhaviSaye vAsudevaviprakathA // lobho hi sarveSAM guNAnAM nidhane dhurINaH, yataH kiM dhyAnairmukhapadmamudraNacaNaiH kiJcendriyANAM jayai1. sadma padma zazibhiH mu. atraiva 57 tamakathAyAmapi // . Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 4/ kathA 96-97 125 ruddhecchaistapasAM punaH pratapanaiH kiM medasAM zoSaNaiH / kiM vAcAM janitazramaiH paricayaiH kiM klezajAtaivratai zcellobho'khiladoSapoSaNapaTurjAgarti citte'rtibhUH // 1 // tena lobhAdanAH pratipadaM praapynte| yataH ekaM dRSTvA zataM dRSTvA, dRSTvA saptazatAni ca / ati lobhAbhibhUtasya, cakraM bhramati mastake // 2 // tathAhi- acalapuravAsI vAsavo nAma dvijanmA dAridryopadruto nizIthe gRhAnnirgatya kuJjarAvartaM mahAraNyaM prAptaH, tatra ca nAlikerakadalIdADimAdIni phalAnyupabhujyaikasmin sarasi sarasaM zItalaM salilaM ca nipIya tatpAlyAM vtttrordhstaatsussvaap| supte ca tasmin vipre parihitAzeSA''bharaNasambhArA vihitasphArazRGgArA yauvanazAlinI rUpasaubhAgyamAlinI gajagAminI bhAminI sametya saMvAhya ca tatpAdau kamalakomalAbhyAM karAbhyAM tamutthApayAmAsa / unnidrazcA'sau tathAvidhAM tAM nirIkSya nirIkSitasvapnamivAtmAnaM manyamAnastayA'bhANi, svAminnita uttiSTha, so'pi tayAnugato vrajannagre saptabhUmikaM vimAnamiva ramyamekaM prAsAdaM praviSTaH, upaviSTazca zastatUlike paryaGke, atha zobhanA''sanazayanAdibhirupacarya sAdaraM sA taM prAha- 'he svAminniyaM dAsIkRtazakravadhUrahaM tava dAsI, ramyamidaM ca saudhaM, sarvA cA'sau sAmagrI vasanA''bharaNAdirUpA, tena kimataH paramanyadvilokyate?' 'devavilAsalalitamiva sarvaM subhagamidaM mayA labdhaM, tena nAnyatkimapi vilokyate,' iti tenokte sA'vAdIt- he deva ! kvApi mayi gatAyAM bhavato yadi rimsA syAttadA pUrvottarapazcimadvAreSu nirgatya tatrasthodyAneSu krIDA vidheyA, na ca yAmyadvAre, ityuktastayA samaM bhogAn bhuJjAno'nyedyustasyAM kvApi gatAyAM dakSiNadvAre nirgataH sa tayeva kAminIzatena caturdazabhUmike saudhe ninye, tayeva vizeSatastAbhirupacarya sa tathaivoktaH / anyadA kvA'pi gatAsu tAsu purAvallobhAdadhikamicchunA tena tathaiva yAmyadvAre nirgatena tAdRzyeva strIsaptazatI labdhA, tAbhirapyekaviMzatibhUmike prAsAde samprApya vizeSAdupacarya tathaivoktaH so'pyatilobhAdadhikataramIhamAnastathaiva viddhe| atilobhAbhibhUtasya dakSiNadvAre nirgatamAtrasyaiva tasya mastake sahasrabhAralohamayaM cakraM nabhastalato nyapatat, tayA vyathayA pIDitaH sa mRtvA narakaM yayau // iti lobhaviSaye vAsavaviprakathA // 97 // // 98 // putracaritrAtyitRdoSajJAnamityarthe mAdhavaviprakathA // apatyacaritraireva pitRdoSo nirNIyate, yataH aGkarairiva bIjamuptamavanau vAjIva heSAravai vaudhairiva pAvakazca taTinIpUrairivAmbhodharaH / 1. klezayuktai -HP || Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite saukhyaiH pUrvakRteva puNyaghaTanA pUSeva padmasmitaiH, sampannaM pitRdUSaNaM tanuruhAM ceSTAbhirunmIyate // 1 // api ca caritraireva putrANAM, vapturdoSo'vasIyate / vipro'pUtapayaHpAnA-jjArajo'jJAyi bhUbhujA. // 2 // tathAhi- dillIpuryAM vAtAyanasthena zerasiMhena pAtasAhinA prAtarevA'galitaM jalaM pibanmAdhavAkhyo dvijanmA dRSTo nijanarairAkArya pRSTazca, bho vipra ! prAtarevA'vihitadantazuddhi: kathamagalitaM payaH pItavAn ? ityuktaH so'vadat, he deva ! naktamuSNamannaM bhuktaM, tena pipAsA bhUyasI samabhUt, tadvazAdautsukyenApUtameva payaH pItaM mayeti tadukte sAhirAha- bho vipra ! yadi sUnRtaM vadasi tadA satkariSye, na cenmArayiSye, iti kupitaM pAtasAhimAlokyA'jAmiSamahamadya rAtrau bhuktavAn, iti taduktamAkarNya mAMsavikretA''kArya sAhinA pRSTaH, so'pyAha he devAyaM vipraH pratyahaM mama haTTAdajAmiSamAdatte, adya tannAbhUttena tatsthAne gomAMsamahamadAmiti nizamya yavanAnAM gomAMsamucitaM, na tu tadanyeSAmiti kruddhena sAhinA sa mAMsavikretA htH| ___atha vipramAtaramAkArya sAhinA rahasi pRSTaM, he bhagini! satyaM vada, kasyAyaM sutaH? satyaM vadasi yadi tadA tvAM pUjApAtraM kariSye, na cennakrakarNacchedanapurassaraM viDambya purAnniSkAzayiSyAmIti sAhinA'bhihitA sA'bhidadhe, he svAmin ! madoka:samIpavAsinaikena turuSkeNa rajasvalA'haM balAdbhuktA, tadAyaM madgarbhe samutpannaH, iti satyavAdinIM tAM bhaginImiva vastrAdinA sutasahitAM tAM sAhi satkRtya visasarja // iti putracaritrAtpitRdoSajJAnamityarthe mAdhavaviprakathA // 98 // // 99 // pUrvajadoSaH pautrAdiSvapi syAdityarthe zreSThisnuSAcandanAkthA // atraivArthe kathAntaraM-- purAtanaiH kRtaM kRtyaM, prAyo'patye'pi jAyate / mRtA mAtAmahI pAzA-ttathaiva naptRkodyatA // 1 // tathAhi- zaGkhapure pure kanakadevasya zreSThinaH kanakazrIrgehinI, kAmacandrazca sutaH tasya ca prAtivezmikasya dhanadevasya dhanazrIkukSijAtA cndnaanaamnndnaa| anyadoddAmayauvanayutAyAH svasutAyAH pANigrahaNArthaM dhanazriyA kAmacandramAzritya kanakazrIrUce / tayApyasminnudante svapaternivedite so'vAdIt, he priye ! atrA'rthe tvayA na nirbandhI vidheyaH, 1. AHPBD / jAlmajo-mu. / 2. A / vadiSyasi - H / vakSyasi - mu. / . Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 4/ kathA 98-100 127 iti patiniSedhAnmaunamAdhAya sthitAyAM tasyAM kiyatsu dineSu gateSu punarapi dhanazriyA tathaiva knkshriirbhihitaa| punarapi tayA pRSTaH ptistthaivaah| anyadA ca dhanike kvApi purAntaraM gate kanyArUpamohitayA kanakazriyA patyAjJAmullaGghya svsutshcndnaamudvaahitH| gRhamAgatazca kanakadevaH sutavivAhasvarUpamavagamya maunaM kRtvA tsthivaan| anyadA svaniSedhaphalavijJApanAya bhojanavelAmatikramya gRhamAgataH zreSThI priyAM prAha- he priye ! adhunaikasyA'dhamarNasya prabhUtaM vittaM deyamasti, tenaikaM tavAbharaNamekaM ca snuSAbharaNaM dIyatAmityukte priyayA bhumuulymekmaabhrnnmdaayi| tadA ca snuSayA'bhyadhAyi, yadi madAbharaNamAdAsyate tadA'haM kaNThapAzena prANatyAgaM vidhAsye, ityukte zreSThI priyAM procivAn- he preyasi ! yadasyAH snuSAyA mAtAmahI kaNThapAzena parAsurabhUttenA'syAmapi sa doSo bhaviteti vivAhArthaM tvAmahaM nissiddhvaan| atha kanakazrIrapi svasvAmimatiM varIyasI manyamAnA patyA saha bhogAnupabhujya kAle patyA saha dharmaparAyaNA satI sanmArgamArAdhitavatI // iti pUrvajadoSaH pautrAdiSvapi syAdityarthe zreSThisnuSAcandanAkathA // 99 // // 100 // jIvatAM kalyANAgama ityarthe bhAnumantrikathA / jIvatAM prAyeNa vipattipraNAza: syAt, yataH jIvaiH prAyeNa jIvadbhi-vipattirabhibhUyate / kSINabhAvo nirAkAri, na kiM kumudabandhunA ? // 1 // tenAvazyameva jIvantaH pumAMsaH kalyANabhAjo bhavanti / yataH bhAnuzca mantrI dayitA sarasvatI, mRtiM gatA sA nRpakaitavena / ___ gaGgAM gatastAM punareva lebhe, jIvannaro bhadrazatAni pazyati // 2 // tathAhi- turagade nagare nararAjasya rAjJo bhAnormantriNaH sarasvatIpriyA, rohiNIrohiNIprANezayoriva parasparaM prItiprahvayormantripriyayoH prayAnti vaasraaH| anyadA'nayomithaH prabhUtapremavArtAkarNanavismitena mRgayAM gatena rAjJA kautukenA'nyajIvarudhirA'Gkitavastrasahito mantrituraGgamaH puramprati prahitaH / svapriyaM vinA raktA'GkitasvanAthavastrayutaM tamazvamAyAntaM vilokya hA mRgayAM gato mama prANezaH kenA'pi siMhAdinA duSTazvApadena hata iti dhyAyantI sarasvatI vajrAhateva bhUmau patitA mRtA c| jJAtatanmaraNena hA hAsyasthAne viSAdaH sampanna iti khedAttena rAjJA jJAtasvapriyAmaraNo mantrI prakAmopAyena rakSitaH, paramanyakalatravimukhastadasthInyAdAya svIkRtayogiveSo gaGgAM prati gacchan mantrI dvAdazAbdairgaGgopakaNThasthitaM mahArathapuraM prAptaH, tatra ca zataratho rAjA, tasya ca bhAratIsutA, tatraiva ca mahAsenazreSThinaH zrImatI sutA, rAjasutA zreSThisutA ceti mithaH sauhArdazAlinyau staH / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 zrI kyAratnAkare zrI hemavijayaracite anyadA sa yogI tatra pure bhikSArthaM bhraman rAjamandiraM gato bhAratyA dRSTaH, atha tasya bhikSAM dAtumupasthitAyAstaddarzanAllikhitAyA iva sthitAyAstasyAH pANisthaM kUraM kAkA aaddire| sa yogyapi tAM pazyaMzcitrita iva tsthau| etadvyatikaraM gavAkSasthA zrImatI vilokyedamabhaNat sA picchai tassa vayaNaM, jogI puNa nAhimaMDalaM tIe / puvvabhavaMtaraneho, kAgA a cuNaMti takkUraM // 2 // iti matvA yAvatsA sameti, tAvatsa yogI tAM tathaiva hitvA kvApi gataH / athA''vayorayameva patiriti tAbhyAM sakhIbhyAM saGketo nirmme| atha jJAtatatpratijJaH sa rAjA tAbhyAM vijJapta: aliyaM japer3a jaNo, rAyA corANa niggahasamattho / amhaM ciya maNaharaNo, so coro NayaramajhaMmi // 3 // atha rAjJApyupAyena sarvasminnapi yogisamudAye melite tadantaHsthaH sa yogI tAbhyAM dRSTa uplkssitshc| bhAratyA cA'bhANi __majjha maNaM gahiUNaM, naTTho sahasatti tammi samayammi / ahuNA mahakara caDhio, kaha vaccasi kahasu taM nAha ! // 4 // yogyapi jagausihalaMkaharI gaihaMsahaharI, A nayaNakuraMgIvaMsaharI / sasaharabiMba harevA vallI, kisa huM cora kisi tuM bhallI ? // 5 // huM jogI jagi acchauM niraMjaNa, meM navi hariuM che tuma manna / suNa suMdari kuNa jhagaDo ApaNa, puvvabhavaMtara lAgI khaNakhaNa // 6 // pUrva bhavAntaramiti yoginodite jAtajAtismRtirbhAratI nikhilaM pUrvacaritraM jagau, rAjApi mudito yoginaM jagau, he yogin muJcemaM yogiveSaM, imAM zrImatIyutAM mama putrIM ca pariNayetyukte sa yogI tasyAM saJjAtatIvrarAgo yogiveSaM vimucya taamupyeme| taM cariaM daTTaNaM, rAyA duNhaMpi dei AvAsaM / vasiUNa vIsa vAsaM, puNovi duNhapi veraggaM // 7 // iti jIvatAM kalyANAgama ityarthe bhAnumantrikathA // 100 // // 101 // strIzaktiviSaye nApita-mAlikastrIkathA // strINAM zaktiratulA, yataH yallabdhanistulaphalairna balainarendrA, yadvidyayA viditaviSTapayA na vijJAH / 1. AH anAyaNa kuraMgIvaMsaha / 2. achai AH / . Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 taraGga 4/ kathA 100/101 vittairna sasRjurakRtyakarairyadADhyA-stallIlayaiva khalu loladRzaH sRjanti // 1 // api ca anekakautUhalalInacetasA-meNIdRzAM pazyata zaktimadbhutAm / yannApitastrI gaganaM vyadAraya-dyanmAlikA ca praguNIcakAra tat // 2 // tathAhi- ravipure pure pUNAhvA nApitastrI, lakSaNAkhyA ca mAlAkArastrI, dve api kapaTapaTIyasyau staH, ekadA parasparaM prItivArtAprahvayostayoH pUNAM lakSaNA'bhyadhAt- he sakhi! kiyatI tava zaktiH? atha sA'vAdIt- yadahaM gaganaM sphoTayAmIti pUNayA kathite'nyA nyagadat- tadA tadahaM sajjayAmIti mithaH svAM svAM zaktimudgIrya svaM svaM sthAnaM gte| ___ ekadA puramadhye vyavahAriNAM gRheSu bhramantI pUNA proSitabhartRkAM bhAnumatInAmazreSThisutAM rahasi smAha- he subhage ! vane prasUnamiva, zUnyavezmani vezmamaNiriva tava yauvanaM, yenA'sminnavasare tava pativipralambhaH, ityuktA sA tadvacane jAtaruciriva yadA jajJe, tadA sA pUNA punarbabhANa, he subhage ! tvaducitenaikena yUnA samaM tava saGgamaM kArayiSyAmIti vAdinIM tAM saa'numene| atha sA pUNA yUnA bhAnucandreNa zreSThiputreNa sahaikasmiMzcaNDikaukasi tAM bhAnumatI saMsthApya koTTapAlamiti jagau, he svAminnatra caNDikaukasi kA'pi svairiNI jAreNa saha praviSTA'stIti nizamya sa rAtrAveva svanaraistaddevakulaM vessttyaamaas| atha gaganaM sphATitamastIti sarvaM lakSaNAyA nivedya sA pUNA svagRhaM gtaa| atha sA lakSaNApi bhAnucandragRhametya tAM sarvAM vArtA ttpiturvaadiit| tenA'numatA sA'pi paJcastrIyutAM bhAnucandrapriyAmAdAya vAdyapurassaraM caNDikAgRhaM gatvA tatrasthAn tAn narAnAha- bho bhadrA! yadasmAkaM caNDikAdarzanaM vinA bhoktuM na kalpate, tenA'tra pravezo dIyatAmiti / atha te procuryadatra ko'pi sastrIkaH pumAn praviSTo'stIti pravezo na daasyte| ___ atha sA smAha yAvatInAmasmAkamiha pravezastAvatInAmeva nirgamo deya iti pratipAdya teSAM sarveSAM pratyekamekaikaM suvarNaTaGgaM ca dattvA'ntaHpravizya ca bhAnumatIsthAne tatpriyAM vimucya bhAnumatIM cA''dAya sA lakSaNA svAM pratijJAmapUrayat, gaganaM sandhitamastIti pUNAyAzca jgau| atha prAtarudghATite kapATe tau dampatI nirgatau vilokya te koTTapAlapuruSA lajjitAstaM vRttAntaM svasvAmine jaguH // iti strIzaktiviSaye nApita-mAlikastrIkathA // 101 // iti paM. zrIkamalavijayagaNiziSya paM. zrIhemavijayagaNiviracite kathAratnAkare caturthastaraGga samAptaH // zrIrastu // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 // 5 // paJcamastaraGgaH // // 102 // strIcaritre mheshviprpriyaa-nndriikthaa|| caladRzAM caritraM hi duzcintyaM, yataH yuvAnamanyaM hRdaye vahanti, pazyanti dRgbhiH subhagAbhiranyam / krIDanti cA'nyena samaM samantA-daho! caritraM capalekSaNAnAm // 1 // tenaitAsAmeva mAnase bhUyaH kapaTaM, yata: dhUliH kimeSA? dayitena pRSTe, prAha priyaivaM patati sma pANeH / dravyaM tadanveSTumiyaM gRhItA, mayetyaho ! kaitavamaGganAnAm // 2 // tathAhi- gaJjaNapure pure mahezasya viprasya nandarInAmasundarI, anyadA paradezaM gate bhartari sA nandarI kenA'pi puMsA svairaM viSayAn sisseve| atha bhUyobhirahobhiragAramAgate maheze jalArthaM nadIM vrajantI sA tena yUnA jagade- he subhra ! yadyadya samete'pi preyasi mayA miliSyasi tadA''vayoH prItiriti tatheti pratizrutya svaM dhAma gatA sA vizeSataH snAnAdinA bharturupacaryAM viddhe| atha mahezena godhUmacUrNa-taNDulAdyAnetuM dravyaM dattvA vipaNau prahitA sA dhyAtavatI, asAvevA'vasarastena preyasA rantumiti matvA haTTasthamekaM vaNijamAha- bhadra ! gRhANaitannANakaM etAvadgodhUmacUrNametAvantazca taNDulAH sarvametadvastragranthau nibadhyA'tra mocyaM, kRtA'nyakRtyA'hamAgacchantI smaadaasye| tasyAM gatAyAM sa vaNig dadhyau, nUnamiyaM svairiNI kenApi rantumutsukA yAti, tenA'syAM granthau godhUmacUrNAdisthAne dhUliM baddhvA muJcAmi, yenA''gatA'sau prakAmautsukyena dhUliranyadveti na vilokayiSyatIti tenaivameva kRte sametA satvarA sA tAM dhUligranthIM lAtvA gRhamAyayau, atha patyA grantheranta: pAMsumAlokya kimetaditi pRSTA samutpannasadya:pratibhA sA'bhASiSTa, he kAnta ! bhavatA dattaM nANakaM matpANe: patitaM, tadvilokanAya bhUyAn vilamba saJjAtaH, tadanAptau ca tatsthAnarathyArajaHpuJjamAdAya sametA'smIti tayoktaH so'nyena dravyeNa sarvakRtyamasAdhayanmene ca tAM mahAsatIm // iti strIcaritre mahezaviprapriyAnandarIkathA // 102 // // 103 // kumAnuSasaGge'nartha ityarthe mandavisarpiNI-yUkAkathA // kusaGgAd vyAdhyAdayo varAH, yataH varaM vAhI varaM maccU, varaM dAriddasaMgamo / varaM araNNavAso a, mA kumittANa saMgamo // 1 // yena nIco hi saGgatAnAmanarthahetuH, yataH lUNA-ghUNA-kumANasAM, triNe ekasahAva / jihAM jihAM karai nivAsaDo, tihAM tihAM pheDai ThAva // 2 // . Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 taraGga 5/ kathA 102/104 api cana tvavijJAtazIlAya, pradAtavyaH pratizrayaH / yUkA matkUNasaGgena, hatA mandavisarpiNI // 3 // tathAhi- bANapure pure jitaraNasya bhUpasyA'tisvacchadukUlamayyAM tUlikAyAM mandavisarpiNInAmayUkA sarvadA vasati sm| anyadA tatra vajramukho nAma matkuNaH prAghUrNaH sametastAM jagau- he mAtRsvasa:! samAdhibhAgasIti ? sA'vAdIt- he bhAgineya! bhavataH svasti samasti? iti mithaH svAgataprazrapUrvaM prItau tau kSaNaM tasthatuH / atha yAtumutsuke tasmin matkuNe yUkA jagau, bho bhadra ! adya tvaM mamA'tithirbhava yena tava bhaktiM kromi| kA bhaktiriti tenoditA sA''ha- yato'syAM tUlikAyAM pInAGgaH pArthivaH svpiti| supte ca tasmin pIyUSAdapyatimadhuraM tasya rudhiraM nipIya gaccheriti tannirbandhena sthite tasmin sAyaM sa rAjA tasyAM tUlikAyAM suSvApa, supte ca tasmin rAjani tena matkuNena zanaiH zanairnirgatya sa pRSThe daSTa :, kenA'pi madvapurdaSTamiti punaH punarjalpan raajottsthau| etadavagatya tatparijano'pi dIpena tAM tUlikAM shodhyaanyckre| jJAtasaJcalaH sa matkuNaH kAkanAzaM naSTaH, tatparivAreNa ca zodhitAyAM tUlikAyAM varAkI sA yUkA dRSTA, aho anayA pApayA'smatsvAmizarIraM jagdhaM, dhigimAM pApinImityuktvA sA marditA, prApa cA'jJAtA''cArasaMvAsajaM maraNarUpaM phalam // iti kumAnuSasaGge'nartha ityarthe mandavisarpiNIyUkAkathA // 103 // // 104 // sAhase dhanazrIkathA // nirlakSaNo'pi pumAn sattvataH siddhibhaagbhvti| yataH asthiSvarthAH sukhaM mAMse, tvaci bhogAH striyo'kSiSu / gatau yAnaM svare cA''jJA, sarvaM sattve pratiSThitam // 1 // api cabilezayabile kssipt-paannirvaannijvrnninii| sattvato railatAM prApa-daho sattvasya vaibhavam // 2 // __tathAhi-dhavalapure pure dhanasya vaNijo dhanazrIH kAminI, dAnapuNyaparayoranayodampatyorambhasi tailabinduriva sarvatrA'pi kIrttiH pprthe| ekadA zrIzatruJjayamahAtIrthaM vrajan bhUyAn saGghastatrottIrNaH / tamAlokya tatpuravAsimaharddhikaikasuvarNakArasya purInAmnI putrI tatsakhI iti jagau, he sakhi ! imaM saGgha ko'tra bhojayiSyatItyAkarNya paraguNamatsariNI sA purI mahAdAtA dhanazcainaM saGgaM bhojayiSyatIti hAsyena svasakhIM yadAha, tatsarvaM daivAttatpRSThagA dhanazrIrAkarNya svapaterabhANIt / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite so'pyAha he priye ! kiM kriyate? yadAtmana etAvatI sampatti sti, yayA'sau sarvo'pi saGgho bhojayituM shkyte| ityukte sA smAha- he nAtha! tvaM saGgha nimantraya! ahaM ca sasapeMDasmin dare karaM kSepsyAmi, tatastaddaSTAyAM mayi mRtAyAmAtmaukasi saGgho naiSyatyAtmakIrtizca bhaviteti dhanena saGke nimantrite svIkRtaprabhUtasattvayA tayA darAntaH kSipte kare tatsAhasasantuSTayA zAsanadevyA sa sarpaH kanakalatA''khyo hAro nirmme| tatkaralagnaM taM hAraM nibhAlya tuSTena dhanyena tasyaiva tulAkArasya gRhe taM hAraM vimucya tasya dravyeNa sarvo'pi zrIsaGgho vastrAdisatkArapUrvaM bhojitaH / atha dvitIyadine tasya gRhe gatvA dhanastamAha, bhavallekhaka vidhIyatAM mama hAro dIyatAM, AdIyatAM ca bhavato dravyam, ityuktaH sa suvarNakAro hAraM lAtuM yAvanmaJjUSAyAM karaM nikSipati, tAvattatra mahAntamahimAlokya sa pUtkurvannaSTaH, etadvyatikaraM nirIkSya dhano dadhyau, yatsa sarpa eva puNyaprabhAvato hAro bhUtvA punarapi sarpaH samajani, tenA'sya kiM dUSaNamiti matvA sa tamAhabho suvarNakAra ! bhavadvittaM gataM, mama ca sa hAro gata ityAvayorna deyA''dervivAda iti tenA'pyaGgIkRte dhano gRhe gatvA svapriyAyAH sarvamidaM nivedya samaye svamarthaM vidadhe // iti sAhase dhanazrIkathA // 104 // // 105 // lobhAdanartha ityarthe viprkthaa| lobhAdeva hi puruSaH puruSArthabhraMzabhAgbhavati / yataH AkaraH sarvadoSANAM, gunngrsnroksssH| kando vyasanavallInAM, lobha: sarvArthabAdhakaH // 1 // [yogazAstre 4/18] kiM bahunA ? lobhAbhibhUtaH pumAn svamapyarthaM hArayet, yataH___lobho mUlamanarthAnA-marthAnAM hAnikAraNam / bhuktaye dhAvito vipro, yadgRhA''jyamahArayat // 2 // tathAhi- pAligrAme janmadurgataH kRSNAkhyo dvijaH sa cA'nyadA patnIpreritaH kuThAramAdAya kASThArthaM kapilayakSA''yatanAlaGkRtaM vanamagAt / tatra cendhanocitamaparaM kASThamalabhamAnaH sa yAvatkASThamayIM yakSamUrtiM kuThAreNa khaNDazaH kartumudyatastAvattatprAcyapuNyAtsa puNyajana: pratyakSIbhUya tamabhyadhAt- he bhadra! mA mAM vikhaNDaya, kiJca yadvilokyate tanmArgayetyukte pratyahaM gRhamAnuSocitaM yatheSTaM miSTamazanaM madokasi pUrayeti taM so'vadat / tatheti pratizrutya tirohite yakSe gRhamAgato vipro gRhakoNe svagRhanirvAhocitaM vittaM prApya sa privaarnirvaahmkrot| atha tatpriyAto jJAtaitadvArttayA tatprAtivezmikapatnyA preritastatpatirapi * vane gatvA yAvattathaiva karoti, tAvatkupito'sau yakSastamUrdhvapANiM vyAttavadanaM stambhitapadaM prakaTitanetrodarA''divyathaM vyadhAya sA''kSepamavocat- re pApa! madavajJAphalaM pazya, yattvAmadhunaiva yamadhAni nayAmIti kathite'sau 1.AH | tulAvartinaH D / suvarNakArasya-mu. // 2. PBD I rAkSasAM-AH | rakSasAM-mu. // 3. AHPBD | ykss:-mu.|| , Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 5/ kathA 104/106 133 bhramannetraH kampamAnavapuravAdIt, he deva ! yadvadasi tatkaromi, muJca mAmiti vadantaM taM yakSo jagau, tvadgRhaghRtaM nityaM kRSNavipraukasi prApayerityabhidhAya yakSastaM sajjIkRtya yyau| so'pi tathaiva cakAra // iti lobhAdanartha ityarthe viprakathA // 105 // // 106 // yuvatI nAtbhIyetyarthe zreSThipriyAdAminIkathA // utsaGgajuSAmapi calacakSuSAM na vizvAsaH, yataHzAstraM sunizcitadhiyA paricintanIya-mArAdhito'pi nRpatiH parizaGkanIyaH / aGkasthitA'pi yuvatiH parirakSaNIyA, zAstre nRpe ca yuvatau ca kutaH sthiratvam? // 1 // api ca svIyAH sulocanA etA, matirmithyA vapuSmatAm / AyurdAnAjjIvitA'pi, zreSThinI yatpatiM jahau // 2 // tathAhi- hastipure nagare suradattazreSThinaH putrasya zobhanasya dAminInAmakAminI, ratiratinAthAviva tau dampatI mithaH prItibhAjau, ekadA zobhana: svapriyAM jagau, he priye ! mRte mayi tvaM kiM kariSyasItyabhihitA sA'vadat, he nAthA'vazyamagnau pravizya tvAmanugamiSyAmIti pratipannayA tayA pRSTaH so'pyevamevA'vAdIt / athaikadA daivAdahidaMzAdAptamUrchA sA mRtevAbhUt / atha mitrapitrAdibhirvArito'pi tyaktatrapaH sa smazAnaM nIyamAnayA tayA saha jvalayituM smazAnaM yAvadeti tAvattaraNirastamitaH, naktaM na dArgha iti tanmastakamutsaGge nidhAyA'kRtapradIpe smazAnaukasi sa tsthivaan| tadA nabhasi gacchan sastrIkaH ko'pi vidyAdharastatrA''gatastajjIvanAya striyA vijJaptaH kimetaditi tamaprAkSIt / tenA'pi yathAjAte svavRttAnte kathite so'vadat, he subhaga! yadi svamAyurasyai dIyate tadAhamenAM jIvayAmIti tenokte tenApi svA''yuSo dazasu varSeSu datteSu vidyAbalena tAmujjIvya gate tasminnutthitAyAstasyA utsaGge ziro nidhAya tatraiva supte zobhane tadadhvanA vrajatA kenApi mantriputreNa tatrA''gatya sA'bhANi- he subhra ! manmandiramalaGkaru, tvAmahamantaHpurapradhAnAM kariSye iti, sA svotsaGgasthAne kASThe patiziro nidhAya tadrUpamohitAyAM tena samaM gatAyAM tasyAM sa prAtarudasthAt, atha sa tAM gatAM matvA gRhamAgataH, pRSTazca pitrAdibhiH sA sureNa jahe ityAha, paraM manasi viSAdamudvahanniti dadhyau, yatsA svairiNI madA''yurAdAya gateti mAM dunoti| atha sArthavAhaveSeNa sara:saridvApIkUpAdiSu strIvRndaM pazyannidhisAre pure sarasi jalakrIDAparAM tAmudIkSyopalakSya ca tadbharturgrahAdisvarUpaM janAdavagatya sa rAjJe vyajJapayat / he deva! tava mantriputreNa mama priyA hRtaastiiti| rAjJApyAkArya pRSTA sA'bhASiSTa, nA'yaM mama bhartA, nA'syA'haM gehinIti vivAde jAyamAne rAjJA pRSTena zobhanena sarvaM vRttAntaM nivedyoce- he deva! 1. AHPD | daah-mu.|| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 zrI kathAratnAkare __ zrI hemavijayaracite yadyasau mama gehinI nA'sti tadaivamastu, paraM matpANau pAnIyaM nidhAya madA''yuranayA dIyatAmiti tenokte rAjJA''diSTA sA dhRSTA tathaiva vyadhAt / atha tadA kAkatAlIyanyAyena nabhasi vrajan sa eva vidyAdharastaM vRttAntaM nibhAlya ruSTo vidyAbalena vyomastha eva tAM nihatya svasthAnaM yayau, lokairninditA sA dvidhApyadhastAdapatat / dhanyo'sau mahAtmeti lokaiH stutaH zobhana: svaM dhAma gatvA svamarthaM samarthayAmAsa // iti yuvatI nA''tmIyetyarthe zreSThipriyAdAminIkathA // 106 // // 107 // yoSito nAtbhIyA ityarthe trivikrmbhpriyaapremvtiikthaa|| strINAM vizrambhakaraNe maraNaM, yataH anucitakarmArambhaH, svajanavirodho balIyasA spardhA / pramadAjanavizvAso, mRtyudvArANi catvAri // 1 // api ca vizvAso nocitaH strINAM, prauDhaprItijuSAmapi / yatpIyUSarasaM prApya, bhaTTa bhaTTapriyA'tyajat // 2 // tathAhi- koraNTakUTapure makaradhvajasya bhUpasya trivikramo nAma bhaTTaH, sa ca bhaTTo mRtAyAM svabhAryAyAmekAM mRtabhartRkAM rUpayauvanavatIM premavatInAmabhaTTabhAminI svaukasyanayat / sA ca vizeSatastasmin rAgavatI jaataa| kiM bahunA ? pariNItayoriva tayordampatyormithaH prema kaammvrdhisstt| sa ca bhaTTaH sarvatra bhojanamajjanazayanAdau tasyA vizvAsa vyadhAt / ekadA bhUpaparSadi svapriyAyAH prazaMsAM kurvan sa rAjJoce- he trivikrama! pariNItAnAmapi strINAM vizrambho nocitaH, kiM punaH paragRhAdAgatAnAmiti? yataH nArINAM ca nadInAM ca, vizvAso nocitaH sakhe ! / mUlataH pAtayantyekA, narAnanyAzca pAdapAn // 3 // tathApi- tanmaya iva sa tatprazaMsAM nA'muJcat / ekadA mAndyamiSeNa kiyadvAsarAnantaHpure sthitvA bahizcA''gatya rAjJA sa bhaTTo'bhANi, he trivikrama! sAmprataM mdvpushcaartmaasiit| tenAdya bhaTTabhAminyA ekayA karAGgalyA gotradevyAH pUjA nirmitA vilokyte| kiM cA'smin sarvasminnapi pure tavaiva priyA kathitakAriNI vartate, tatastadvidhehi [ekAmaGgalimAnaya? tat zrutvA cintArto'sau] atha gRhamAgatazcintArttaH sa nirbandhena tayA pRSTaH paarthivoktmuktvaan| tayA'pi sadya eva churikayA cheditvA dattAM karAGgaliM nRpAgre vimucya sa iti jagau, he rAjan! pazya vinItAyA mama priyAyAH praNayamiti, tathApi tadazraddadhAno rAjA yoSitAM citteSu na sthairyamityAha / yataH . Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 5 / kathA 106 / 108 karikarNeSu na sthairyaM, na sthairyaM kuzavAriSu / vidyullatAsu na sthairyaM, na sthairyaM hRtsu yoSitAm // 4 // ityAkarNya so'vocat, he deva! naiSA tAdRzI, athAnyadA sa punarapi tathaiva taM jagau, he trivikrama ! bhaTTabhAminyAH zirasAdya gotrajApUjA kRtA vilokyate, ttstdaa''ny| tat zrutvA'tIvacintAturamAgataM taM pRSTvA sApyasinA svaM mUrddhAnaM cicched| so'pi rudan dukUlena pidhAya tanmUrddhAnaM rAjJo'gre vimucya tatkAlaM tatkAyaM zrIkhaNDakhaNDairadIdahat / tasyA rAgeNa cA'parakalatramakurvANasya tasya pratibodhAya rAjaikamamRtapAtraM tasmai dattveti brUte sma, anenAmRtena citAsthAnaM siJcaya yathA sA jIvati, tenApi drutameva tathaiva vihite jIvitA sA bhaTTamukhAdamRtamahimAnaM jJAtveti dhyAtavatI, yadyahaM daivavazenAdya jIvitA, kadApi na jIvitA tadA kA gatirmameti matvA sA tenAmRtena mUlapaticitAsthAnamabhiSicya taM ca jIvayitvA tadamRtapAtraM cAssdAya nizIthe tena samaM paradezaM yayau / tayA tathA nirmitaM jJAtvA bhUpo bhaTTamabhaNattikkama tI navi dhIrIyeM, jao sira kaTTI deI / 'nadIkinAreM rukkhaDAM kabahi samUlAM lei // 6 // ityAkarNya sa bhaTTo'pi strISu sarvathA virakto bhavati sma // iti yoSito nA''tmIyA ityarthe trivikramabhaTTapriyApremavatIkathA // 107 // // 108 // pratyuttarapradAnaviSaye zrIhemacandrasUrikathA // vaktAro hi gaganakusumamiva durlabhAH, yataH - zateSu jAyate zUraH sahasreSu ca paNDitaH / vaktA zatasahasreSu, dAtA bhavati vA na vA // 1 // tena vaktAraM vinA pArthivAdInAM sabhAsu na ko'pyanyaH prativaco dAtumalaM yataH - pratyuttaraM kaH pradadAti samyag vihAya vidyAsadanaM vedAnyAn / siMho balItthaM kathayan dvijAnAM, zrIhemacandraH pidadhe mukhAni // 2 // tathAhi-- pattane'nyadA bhUrimahebhyasabhAyAM kalikAlasarvajJaiH zrIhemacandrAcAryairvAcyamAnaM zrIsthUlabhadramahAmunezcaritramAkarNya jaina zramaNadveSibhirdvijanmabhiH siddharAjajayasiMhadevo bhUpo vijJaptaH, he devA'sminnagare nAgarANAM purastAdeko vratika iti kathAM kathayati pATalIpure zakaDAlasacivasUnuH sthUlabhadraH parivrajya pUrvaparicitAyA vezyAyA vezmani caturmAsImAsInastatra SaDrasA1. nadi kirADai HDI 2. AHPDI samartham - mu. // 135 - Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite ''hAraparAyaNaH sa zIlaM pAlitavAniti bhvsmnyjsm| rAjApyevameva manyamAno gurUnAhUyeti jagau- bho ! bhaTTArakAH! sAmprataM vaNijAmagre kiM vAcyamAnamasti? zrIsthUlabhadracaritramiti gurubhirabhihite tatra kA kathetyuktA guravo'bhidadhire vezyA rAgavatI sadA tadanugA SaDbhI rasairbhojanaM, ramyaM dhAma manoharaM vapuraho navyo vayaHsaGgamaH / kAlo'yaM jaladAvilastadapi yaH kAmaM jigAyA''darA ttaM vande yuvatIprabodhakuzalaM zrIsthUlabhadraM munim // 3 // etadAkarNya mudhAmatsariNo bhUpAbhyarNabhAjo dvijanmAno'bhyadhuH vizvAmitraparAsaraprabhRtayo ye cAmbupatrAzinaste'pi strImukhapaGkajaM sulalitaM dRSTvaiva mohaM gatAH / AhAraM saghRtaM payodadhiyutaM bhuJjanti ye mAnavA steSAmindriyanigrahaH kathamaho ! dambhaH samA''lokyatAm // 4 // etatpaizunyajJAnapaTavaH prativacazcaJcavaH zrIguravaH procire, he narazArdUla! zIlapAlanA'pAlane nA''hArA'nAhArau kAraNaM, kintu manovRttireva / yataH siMho balI dviradasUkaramAMsabhojI, saMvatsare ratimupaiti kilaikavAram / pArApataH kharazilAkaNamAtrabhojI, kAmI bhavatyanudinaM nanu ko'tra hetuH? // 5 // etadAkarNya muSitasarvasvA iva mukhaM zyAmaM kRtvA sarve'pi tetrayImukhAH jagmuH, rAjJA mAnitA: zrIguravo'pi svaM sthAnamalaJcakruH ||iti pratyuttarapradAnaviSaye zrIhemacaMdrasUrikathA // 108 // // 109 // prastAvocitavacane bhUkaNDaviprakathA // avasarocitavaktA hi paNDitaH, yataH prastAvasadRzaM vAkyaM, sadbhAvasadRzIM zriyam / AtmazaktisamaM kopaM, yo vetti sa hi paNDitaH // 1 // prastAvocitavacanAdApatsthAne'pi sampadaH syuH, yata: prastAvocitavAkyaM kiM, bhUriNe zarmaNe na hi / bhaTTinaSTeti bhaNanA-ccaureNA'raJji yannRpaH // 2 // tathAhi- kAzmIradezamadhyavartini mahAnandipure nAnAzAstranipuNaH paNDitapriyo bhUdhavo nAma pArthivo'janiSTa, tadabhyarNapuravAsI kavikalAkuzalo durdaivavazena lagnacauryavyasano bhUrkaNDanAmadvijanmA tatra pure caurikArthaM bhramannizi koTTapAlapuruSaidhRto baddhvA''nItazca nRpAgre, taskarA 1. saMvatsareNa ratimeti - upadezaprA. vyA. 32 // . Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 taraGga 5/ kathA 108/110 vadhyA iti nItivacaH smaran sa bhUpastaM vadhAyA'dizat, vadhabhUmau nItazca sa nRpanarAnAha bho bhadrA ekazo mAM narendrapurato nayata brAhmaNo'sAviti tadvijJaptimavadhArya tairvijJaptena bhUpatinA samAhUtaH sa bhUpasabhAmetya bhUpatimityavocat bhaTTirnaSTo bhArgavazcApi naSTo, bhikSurnaSTo bhImaseno'pi naSTaH / bhUrkaNDo'haM bhUdhavastvaM ca rAjan, bhAnAM paGktau sampraviSTaH kRtAntaH // 3 // caturacittacamatkArikAvyamidamAkarNya tuSTena sakarNena rAjJA'taH paraM cauryaM na vidheyamityabhidhAya bhUrikanakavasanAdinA mAnito bhUrkaNDo nijadhAma jagAma // iti prastAvocitavacane bhUrkaNDaviprakathA // 109 // // 110 ||niicebhyo devA api bhayaM yAnti ityarthe kharparacaura-harasiddhadevIkathA // nIco hi jagatAmapi trAsakAraNaM, yata: vyAghraughAdiva gogaNaH phaNabhRtAM mAlA mayUrAdiva / svarvAsiprakarAdivA'suratatiH siMhAdivebhavrajaH / otUnAM nikarAdivA''khunivahaH saptirjulAyAdiva / stomAdasthibhujAmivaiNanicayo nIcAjjagadbhItibhAk // 1 // AstAM manujAH, danujArayo'pi nIcato bhayabhAjo bhavanti, yataH nIcAdvibheti devo'pi, yatkharparamalimlucAt / harasiddhasurI jihvAM, tuNDAntardaritA nyadhAt // 2 // tathAhi-mAlavadeze zobhAdAyinyAmujjayinyAM puryAM kharparo nAma mahAtaskaro vasati, ekadA dyUtAdivyasanavAnasau smazAnAGgAraiH polikA vidhAya siprAtaTasthasiddhavaTAdhastAt sthitaharasiddhadevImUrteH skandhayornihitapAdo yAvaddhRzordadhvasthitataddIpatailena saha tAH polikA atti, tAvattadbhApanAya tayA svamukhAjjihvA bahirniSkAsitA, tathAvidhAM tajjihvAM vilokya he devi! tvamapi kiM kSudhitAsItyabhidhAya svamukhAdekamucchiSTaM kavalaM tajjihvAyAM vimucya zeSaM ca bhuktvA so'nyatra yyau| manuSyocchiSTA'nnadigdhAM jihvAM kathamahaM mukhAntarnidadhAmIti bahiHsthajihvAM harasiddhadevImAlokya ko'pi devIkopa iti cakitairlokaiH kusumakarpUrakuGkamakAkatuNDapUjAbalibhirArAdhitA'pi sA devI tathaivA'sthAt / aho ! devI ruSTA paurANAM mahAntamupadravaM kariSyatIti lokamukhAtprathitAM vArtAM nizamyopakAriNA vikramAdityena rAjJeti purAntaH paTaho vAditaH, yaH kazciddevImimAM toSayiSyati tasmai rAjA vasuzataM dadAtIti bhramantaM paTahaM sa kharparataskaro'spAkSIt / atha rAjAjJayA sa devIgRhAntargatvA kapATaM dattvA devImiti jagau, he raNDe ! 1. A / bhUkaNDa - HP / bhUkuNDa - mu. evaM kathAyAmanyatrA'pi // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite jihvAM mukhAntarnidhehi, na cedanena pASANena khaNDazaH kariSyAmIti tasya duSTasya vacanairbhItA sA devI svAM rasanAM sadya eva mukhAntarnyadhAt / aho ! asya mantrazaktiriti lokaiH stutasya tasya rAjJA pratipannaM kanakamadAyi // iti nIcebhyo devA api bhayaM yAntItyarthe kharparacauraharasiddhadevIkathA // 110 // // 111 // sAhase vikramAdityabhUpakathA // sattvavatAM vaiSamye'pyaviSamatA, yataH - meru tiNaMva dharaNI-gharaM chagaNagaNaMva chappayaM gayaNaM / vahiliavva samuddo, sAhasavaMtANa purisANaM // 1 // api ca siddhiH sattvavatAM puMsAM, nUnaM syAdanivAritA / vikramaH sattvataH prApa, rainaraM zreSThigehagam // 2 // tathAhi - ujjayinyAM nagaryAM mahebhyo vittadattanAmA zreSThI, sa caikadA puSyA'rkayoge janitaM gRhaM siddhidaM syAditi jyotirvinmukhAdazRNot / puSye vihitaM kRtyaM siddhimeti, yataH - kAryaM vitArendubale'pi puSye, dIkSAM vivAhaM ca vinA vidadhyAt / puSyaH pareSAM hi balaM hinasti, balaM tu puSyasya na hanyuranye // 3 // iti ca mahiyAMsaM puSyamahimAnamavagamya navInaiH pradhAnaiH kASThAdibhirvAstuvidyAvidagdhaiH sUtradhAraiH prabhUtavittavyayena sa saudhaM niSpAdya zubhatithi-nakSatra - karaNa-vAra- lagnayoge mahAmahaistatra pravizya ca paryaGke suptaH patannasmIti vacanamAkarNitavAn / saudhapatanabhayAdbhItastadaivotthAya so'nyatra suSvApa / dvitIyasminnapyahani tathaiva jAte saudhaniSpAdanodantajJApanapurassaraM sarvaM rAtrivRttAntaM sarvajagadupakArarasikasya sAhasaikazekharasya vikramAdityasya rAjJo vibhAte sazreSThI vijnypyaamaas| savyAjaM tallanaM vittaM tasmai dattvA tadgRhaM cA''tmasAtkRtvA rAtrau tatraiva suptena bhUpena tathaiva zabdamAkarNya paryaGkaM hitvA patetyukte sArvabhaumA'nubhavanIyo bhUribhAgyalabhyastejaHpuJjamayaH suvarNapuruSo nyapatat / jJAtodantena tena zreSThinA'nyajanena cAho vikramAdityasya sattvamiti stutastaM suvarNanaramAdAya prabhUtaM kanakadAnaM yacchan mahAmahaiH pArthivaH svaM dhAmA'gamat / // iti sAhase vikramAdityabhUpakathA // 111 // // 112 // zUrA api parahakkitAH kAryaM yAntItyarthe balasAranUpakathA // svasvaukasi sahasrazaH zUrAH, yataH - ghara sUrA maDhi paNDiA, gAmi gamArahagoThI / sabhAmAMhi bolAvIi, dhUjI vichUTai hoThi // 1 // . Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 5 / kathA 110 / 113 tena parairhakkitAnAM keSAJcideva subhaTatvaM syAt, yataH - ye na nazyanti te vIrA, bhUribhirhakkitAH paraiH // yadbhUpo nA'cchinadvarma, strIhakkAravakAtaraH // 2 // tathAhi - tilakapure pure balasAro rAjA, tatra ca dhUraNAkhyo lohakArastasya ca kariNI priyA / athaikadA karAlakaravAlakuntakuThArAdikakaThoraprahArairacchedyakavacakalAkauzalArthaM rAjJA prahito dhUraNa: paradezaM yayau / kAlena tatkalAmAdAya gRhamAgataH sa bahubhirahobhiratidRDhaM lohamayaM kavacaM kRtvA bhUpAya dadau, bhUpo'pi tatparIkSArthaM taM kavacaM stambhe nibadhya svayaM muktenA'sinA dvidhA vyadhAt / evaM tena punaH punarnirmitaM kavacaM rAjJA khaMDazaH kRtam ! atha viSAdamApannaH priyApRSTaH sa sarvaM kavacanirmANacchedanAdivRttAntaM nyavedayat sA prAha- he svAminnathaikaM kavacaM kuru / kiM ca tadAdAya vrajatA bhavatA samamahamapi bhUpasabhAmeSyAmIti / athaikaM kavacaM kRtvA tadAdAya ca pArthivaparSadi gacchatA'nena samaM sA'pi tatrA''gatya patipaGktau tasthau / bhUpastadapi kavacaM stambhe nibadhyA'siprahAraM yAvatA muJcati, tAvatA tayA ca kariNyA svakakSAntarAlAdekaM taDitsakhaM khaDgamAviSkRtya kathamatrA''gacchasIti bADhasvareNa hakkitena rAjJA mukte'pyasiprahAre tatkavacamakhaNDitamevA'sthAt / atha sA'vAdIt - he deva ! tvaM mUrkho'si, tatkathamiti pRSTe sA'bhASiSTa - he deva ! yaH kazcididaM kavacaM paridhAya yudhi sameSyati, sa stambho na bhavitA, kiM tu sa kopATopalocano vIrA'graNIrbhAvI, tenA'balAyA mama hakkArabhIruNA bhavatA yadidaM na chinnaM, tadA kathaM tasya vIrA'vataMsasya vapuSi tvayA prahAro'pi moktuM zakyaH ? iti vicAramakurvato bhavato mUrkhatvamiti tanmatituSTena tena rAjJA sA svaseva vastrA''dinA satkRtya visRSTA patiyutA gRhaM yayau // iti zUrA api parahakkitAH kAtaryaM yAntItyarthe balasAranRpakathA // 112 // // 113 // mUrkhANAmupadezenA'narthA ityarthe kezavabhaTTakathA // ye mUrkhANAM purataH sadupadezaM sRjanti ta eva mUrkhAH, yataH - taiH karpUralavA sudhAMzusadRzAH kSiptAH zunAmAnane; tairnyastA vadanodare hutbhujaammbhoruhaamngkraaH| tairdugdhaM nidadhe sudhApriyasakhaM tuNDe punarbhoginAM, mUrkhANAM purato'bhyadhAyi sukRtaM yaimUrkhamukhyaiH sakhe! // 1 // kiJca mUrkhANAM puraH paNDitA api sadupadezenA'narthabhAjaH syuH / yataHkalAvilAso mUrkhANAM, puro'nrthnibndhnm| bhaTTaH kSeNaM sRjan grAmyai, raktAkSa iva DambhitaH // 2 // mu.|| 1. HD I sakhai: - A / zloko'yaM mu. nAsti // 2. AHDI kathAM vadan 139 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tathAhi- dhanavAse pure bahavo gopAlA vasanti sma, tatra ca bahudhanadhAnyAdisamRddhasya suraNasya gopasyA'timUrkhA suramAnAmajananI, ekadA varSAkAle suramAyAH puraH prabhUtazAstravettA kezavo nAma bhaTTaH prabhAtAdArabhya prathamaM yAmaM yAvadbADhasvareNa bhAgavataM vAcayati sma, paraM sA jaDA kimapi na vetti, na ca tuSyati, na ca kimapi tasya prayacchati, kiJcaikadA sA svasutasyeti vakti, he suta! yadasya bhaTTasya ko'pi mahAn rogo jAto'sti, yenA'yaM prabhAtAdArabhyA''dyapraharaM yAvad bADhasvareNa pUtkarotIti taduktamAkarNya sa dadhyau, mamA'pi puraiko mahiSa evameva prakurvannabhUt, Dambhitazca sa samAdhimAnAsIt, tenA'syApi saiva pratikriyA ghaTate, iti svapuruSaistaM pAdAdiSu grAhayitvA tena dazamadvArAdyavayaveSu mahiSa iva DambhitaH, mukto'tha bhaTTo dadhyau, hA mayA labdhamadya dehadAhalakSaNaM mUrkhANAmupadezajaM phalamiti svaM dhAma so'gAt // iti mUrkhANAmupadezenA'narthA ityarthe kezavabhaTTakathA // 113 // // 114 // mUrkhANAM hitakAryakathaneSyanarthA ityarthe suurnaathyogikthaa|| nirakSarANAM hi kRtyakaraNe kAryakarturevA'narthAH, yataH jo kuNai hiaMkajjaM, maNuANaM ai ayaannmaannaannN| so a aNatthaM pAvai, di(c)to ittha phaliatarU // 1 // api ca bAlizAnAM puro vAcyaM, na hitaM hitamicchubhiH / hitavAkkathanAdyogI, saro'ntarnidadhe janaiH // 2 // tathAhi- pUraNe grAme lokA: kSAreNodakena kAmamudvejitAH, yataH mAThau dhorI ThoTha gurU, kui te khAUM niir| gAmi kuThAkura ghari kugharaNI, paMcai dahai zarIra // 3 // iti hetostadvAsibhiH saMbhUya bhUrivittavyayena kArite'pi manohare sarovare marubhUmAviva tatra nIraM nA'tiSThat / bhRzamudvijAnA nAgarA api balinaivedyavidhAnapurassaraM sarodevImarcayanti sma, tathApi guhyamivA'sajjanamanasi tatra sarasi vAri naa'sthaat| athaikadA mantratantrayantrabhUtArAdhakAdIn bahUn vizAradAn pRcchadbhiH paurairekatra mahAntamekaM sUranAthanAmAnaM yoginaM vilokya pRSTaM tasmi~staTAke nIrAnavasthAnarUpaM svmshrm| dvAtriMzallakSaNadharo naro jIvanatra sarontarnidhIyate tadAtra pAnIyaM tiSThediti nizamya dvAtriMzallakSaNadharo'yamevAsti, kiJca ni:svAmikazca iti matvA bhUyobhistaiH sambhUya sa eva yogI jIvaMstatra sarontarnidadhe, labdhaM ca tena yoginA mUrkhANAM hitakRtyakathanajaM nijamaraNalakSaNaM phalamiti / evaM sa yogI mRtvA narake yyau| // iti mUrkhANAM hitakAryakathane'pyanarthA ityarthe sUranAthayogikathA // 114 // 1.bhUyo AHPD I . Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 taraGga 5/ kathA 113/115 // 115 // satAM manasi pAtakaM khAkarotItyarthe dAmodaraviprakathA // ajJAtAdapi vihitaM duritaM satAM mano dunoti, nA'satAM jJAtvA'pi kRtaM duSkRtaM, yataH pAvaM kammaM vihiraM, hiae sallUvva hoi dhnnnnaannN| taM cia puNa aNNesiM, piaM amayaM va tuTThIkaraM // 1 // tathA ca pApaM zalyamiva svAnte, satAM tannA'satAM punH| nidarzanamiha spaSTaM vANije grAmarakSake // 2 // tathAhi- vaTapadre nagare puNyaraGgasya rAjJo mitreNA''bhIreNaikA kAmadhenuputrIva ramyA vatsikA prAbhRtIkRtA, rAjJA'pi zAradazazidhavalA sA suteva dugdhAdinA pratipAlya yaH ko'pyenAM daNDAdinA haniSyati sa rAjJA daNDya iti sakale'pi pure ghoSaNAM kRtvA pure svairaM bhramantI mumuce| ekadA gaGgAdAsasya vaNijo haTTe kaNabhakSaNaparA sA sahasAtkAreNa tena vaNijA daNDena marmaNi hatA mRtimaap| atha rAjJA pRSTenA'nena yathAsthitamukte ko'sya doSa iti rAjJA visRSTa: sa satyavAdI tAM gohatyAM punaH punaH smaran gRhe gatvA yAvatsvapiti tAvat tadgohatyApAtakaM tejjaTharAntahambhAravaM karoti, evaM ca yadA sa svapiti, tadA tathaiva hambhArave jAyamAne gatanidraH sa tadgohatyApApaM dAtuM devakapattane prabhAsatIrthavAsino dAmodarasya viprasya suvarNasahasraM dattvA tatkare jalakSepapUrvaM tatpApaM ddau| gate ca tasminnatha tathaivodare hambhArave jAyamAne dAmodaro'pyadhikaM tatsuvarNasahasraM daNDe vitIrya rAjJA'dhomukhaM baddhaM kantharA''khyaM grAmA''rakSakamaGgIkRtatatpAtakaM tadvandhanAdamUmucat / atha dinasyA'lpatvena sa vipraH kantharasya gRhe gatvA tatkhaTvAnikaTe suptaH, paraM nidrAmakurvANaM taM kantharaH prAha, he vipra! kathaM tvaM nidrAM na karoSIti pRSTe so'vAdIt, yathA mamodarAntaridaM vaNijo gohatyApAtakaM pUtkaroti tathA'sya viprasya udare kariSyati na veti jJAtuM mayA gatanidreNa sthIyate'dhuneti kathite so'vadat, he vipra ! tavodare hatyApAtakamanyannAsti, tenaikAkinI sA gohatyA grAmapazuvat khATkRtiM ckaar| atha mamodare tu tA bhUyasyastena tAbhiH saGgataiSA svajAtimilitA grAmagauriva maunamAdhAya sthitavatItyAkarNya ni:zUkAnAM manasi hatyAdibhItirna syAditi nizcitya sa vipro gRhaM gataH // iti satAM manasi pAtakaM khATkarotItyarthe dAmodaraviprakathA // 115 // 1. tajjaTharAntare haMbhAravaM - D || 2. PDI tathA tavA'pi kariSyati - mu.|| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite // 116 // atilobhe siddhikathA // lobhAdevAnarthaH, yataH satyaM cettapasAsti kiM ? zuci mano yadyasti tIrthena kiM?, sadvidyA yadi kiM dhanaiH? sumahimA yadyasti kiM bhUSaNaiH? / lobhazcedaguNena kiM ? pizunatA yadyasti kiM pAtakaiH?, saujanyaM yadi kiM ? nijairapayazo yadyasti kiM mRtyunA? // 1 // ttraa'pytilobhaadshmev, yataH lobhAbhibhUtabhUtAnAM, syAdanarthaparamparA / adhikAdhikamicchantI, siddhirandhAbhavadyathA // 2 // tathAhi- zrAvastyAM nagaryAM buddhisiddhisaMjJe vRddhe dve nA? mithaH prItimatyau dau:sthyaduHkhite skhyaavaastaam| tatra ca kAmaghaTa iva lokAnAM kAmitapUrako bholAko nAma yakSaH / ekadA caityapramArjanalimpanadhavalanamaNDanacitraNabalikusumapatraphalAdibhUribhaktitoSitaH tuSTaH sa yakSo buddhimAha- he buddhe ! yAcasva svaM samIhitamityuktayA tayA yAcitamekaM suvarNa pratidinaM sa yakSastasyai dadau / tena ca krameNa tadgRhe dhanadhAnyAdisAmagrIM bhUyasI vilokya siddhyA pRSTayA buddhyA sarvaM ythaajaatmuktm| atha siddhirapi taM yakSaM tathaivArA''dhya buddhito dvigunnmyaacisstt| tatsvarUpaM jJAtvA buddhyA'pi triguNe mArgite siddhishcturgunnmyaact| evaM parasparaM spardhayA dazaguNaM yAvattAbhyAM yAcitaM yakSeNA'pi ca dattam / athaikadA paradrohabuddhidhurINA buddhirekAM mama dRSTimandhayeti yAcito yakSastathaivAkarot / atha buddhyArAdhitena yakSeNa kimapi tasyAH prabhUtamarpitamityAkarNya lobhAbhibhUtA siddhirbuddhito mama dviguNaM dehItI yAcito yakSastasyA dve api dRzau draagaandhyt| evaM prApa ca sA'tilobhaphalamandhatvam // ityatilobhe siddhikathA // 116 // // 117 // vittanAze nijA apyasnehA ityarthe kusubhazrIzreSThinIkathA // rUpAdiguNagaNaH zrIreva, yata: rUpaM vismitavizvavizvahRdayaM vidyA vinodA''spadaM / saubhAgyaM sakalaM balaM ripuvadhUvaidhavyadIkSAguruH / jAti: saMstavanIyakIrtiranizaM vaMzaH prazaMsAgRhaM / sarvasvAntaniyantraNaikavidurA zrIreva saGgIyate // 1 // tena sampattau satyAM sambandhinAmapi prItiH, yataH . Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 taraGga 5/ kathA 116/118 sambandhino'pi praNayaM sRjanti, satyAM sutaayaamuddhernijessu| adhautamevAmucadaGganApi, pAdaM priyasya zrutavittanAzA // 2 // tathAhi- balabhadrAvAse nagare kusumazreSThI, tasya ca kusumshriirgehinii| ekadA sa zreSThI bahuvittayutaH paradezaM gataH, paramalAbhakarmodayavazAnmUlavittamapi vinAzya bahubhirahobhiguMhamAgataH / atha kimapi vastrA''bharaNAdi madarthaM priyeNA''nItaM bhAvIti muditacittA tatpriyApi bahudinairAgatasya svapriyasya snAnAdinA vizeSataH praticaryAM kRtvA yAvatsvayamISaduSNena vAriNA caraNadhAvanaM vidhatte tAvattasya candradattAkhyena mitreNA''gatya svAgataprazrapUrvaM vyavasAyalAbhAdikodantaM pRSTaH so'bhASiSTa, he mitra ! tatra dezAntare rajatamahArajatamuktAphalamaNimANikyAdivastuvyApArAnmama vittahAnirevA'jani, na tu lAbhalezo'pi, tena mUladhanavinAzAttatra vilambito'pyahamabhAgyato rikta eva samAgAmiti patikathitamAkarNya, hA madarthaM matpreyasA kimapi nA''nItamiti vinaSTacittayA tayA caikazcaraNastu cArutayA kSAlitaH / __dvitIyasmistu caraNe'dhaute eva mukte sa dadhyau, dhigdhanaM, yena vinA pariNItAH kulInA api preyasya: preyasyapi snehamujjhantIti strISu viraktacitto mitramuddizyaikaM dodhakaM svkRtmpaatthiit| kyure vezyA bappaDI, jUThau kaMkaNa ThAya / dravyavinA kulavaMtIe, heThau melyau pAya // 1 // iti gRhasthA''vAsAdviraktaH sa saMyama jagrAha // iti vittanAze nijA apyasnehA ityarthe kusumazrIzreSThinIkathA // 117 // // 118 // vilambe'vazyaM kalyANamityarthe dambhamantrikathA // azubhe karmaNi puMsAM vilambo varIyAn, yataH kSaNena labhyate yAmo, yAmena labhyate dinam / dinena labhyate kAlaH, kAla: kAlo bhaviSyati // 1 // api ca sthairyaM kvA'pi bhavetpuMsAM, prAyaH puuritvaanychitm| tenA'bhUnmantriNaH putrI, putrastIrthaprabhAvataH // 2 // tathAhi- dhanavatyAM puryAmazokacandro rAjA, tasya ca azokazrIrAjJI, dambho mantrI, dambhavatI ca mantripatnI, rAjapriyA mantripriyA ca te dve api mithaH sakhyAvApannasattve, ekadaikAnte te Avayoryadi putraputryau bhaviSyatastadA tayoreva vivAhaM kArayiSyAvaH, yathAvayo1. lAbhAdi kiM vadanti (ntI P) / udanto pRSTaH - AHP 1 2. mitrAmutra - PDI Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 zrI kathAratnAko zrI hemavijayaracite mithaH sambandhena prItiravinazvarI syAditi nirNayaM vidhAya svasvabhartuH kathayataH sma / muditAbhyAM tAbhyAmapyetasminnanumate'nyadA zubhe dine rAjapatnI putrImasUta, mahAmahai: kRtaM ca rAjJA kamalamAleti tannAma / etadAkarNya sArthakanAmA mantripatnI rahasi vizvastena parijanena vRtA putrIM sUtvA putro jAta iti ca bahirvArtAmakathayat / rAjasabhA''sInena mantriNA dAsImukhAtputrajanma nizamya vastrA''bharaNAdinA dAsI sanmAnitA, jAmAturjanmAkarNanAnmuditena rAjJApi sA dAsI bahu stkRtaa|| atha gRhamAgato mantrI priyAyAstadviruddhaM ceSTitamavagatya tAmUce- he 'pApini ! dhik tvAM, ko'yaM bhRzadustaraH kapaTavistaraH' ? 'sthairyaM bhaja ! kAtaryaM tyaja ! kuru vilambaM ! notsuko bhava ! sarvaM bhavyaM bhAvI' iti dhRSTayA tayoktaH so'pi vizeSata: putrajanmotsavaM vidhAya kamalakeliriti tasya nAma nirmame, ekadA ca mantriNA rAjJe kathitaM, he svAminnadya nizi madgotradevyeti proktaM, yad dvAdazAbdI yAvatkasyApi tvayA svaputro na darzanIyaH, anyathA cettadAhamenamavazyaM lAsyAmi, he deva ! tena devapAdAnAM jAmAturdarzane'ntarAyaH sampannaH, yatnena me jAmAtA gRhAnte rakSaNIya iti rAjJokto mantrI svamativiracitaM patnyai nivedya rahasyeva tasyAH purussklaa'bhyaasmkaaryt| atha tasyai svavilasitaM nivedya jAtadvAdazAbdI tAM kAritapuMveSAM sa rAjJo'gre ninAya, rAjApi prathame jAmAturdarzane tasmai gajaturagAdi bahu datte sma / rAjyapi jAmAtaraM tathaiva stkaaryaamaas| athaikadA tayA-tvayyArUDhAyAM yatrAyaM hayo yAti, tvayA'pi tatraiva gantavyaM na punarihAgantavyamiti zikSitayA''sanne vivAhavAsare pitrA viparItazikSite haye'dhyAropitayA puruSaveSadhAriNyA tayA kazAhataH sa hayo vanaM pratyacAlIt, hA jAmAtaraM lAtvA pApo'yaM hayaH kvApi gata iti rAjA rAjJI ca bhRzaM sazokau jaatau| sutArUpA'smadgRhAdalakSmIrgatA, atha yadi sA sameSyati tadA rAjJaH purastAdityabhidhAsyAvo yatkenA'pi pApinA devena chalito'smatputraH putrI babhUveti bADhaM muditau mantrI mantripriyA ca / atha mahAraNyaM gataiSaikasmi~stIrthe mahAhUde patitA vAnoM vAnarA jAtA iti tIrthamahimAnamAlokya, sA'pi vastrasahitaiva tatra patitA pumAnAsIt; tameva hayamAruhya ca gRhamAgatA, hA pApini ! tvayA kathaM mukhaM darzitaM? yAhi yamadhAmeti pitropAlabdhA sA pituH svaM rUpamadIdRzat, jagAda ca tiirthprbhaavm| jAmAtaramAgatamAkarNya rAjApi shrsso'jni| vilambena zreyaHsaGgatiriti mantriNA ca sviikRtm| rAjasutAM pariNIya mantriputro'pi viSayAn sisseve|| iti vilambe'vazyaM kalyANamityarthe dambhamantrikathA // 118 // Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 taraGga 5/ kathA 118/119 // 119 // duSTadRSTo guNo'pyanartha-heturityarthe-dvijasutA rUpasenAkathA // guNAdeva hi kvA'pyanarthaH, yataH-- mAMsaM mRgANAM dazanA gajAnAM, mRgadviSAM carma phalaM truunnaam| artho narANAM vapuraGganAnAM, guNA'dhikA vairakarA bhavanti // 1 // tatrApi duSTaidRSTo guNo vizeSato'naya, yataH duSTaidRSTo guNo'pi syAt, prAyo'narthanibandhanam / sA'narthA'jani rUpeNa, rUpasenA dvijA'GgajA // 2 // tathAhi- dhanArAme grAme lIlAdharadvijasya rUpasenA sutA, anyadA yauvanazAlinI tAM vilokya devadattA''khya eko dyUtakRt smarAturo bhaktituSTenaikena yoginA dattena mantreNa mohitAM tAM lAtvA nizi puraabhirgaat| agrataH saH, pRSThatazca sA evaM gacchatostayornizi vanA'hinA daSTaH sa dyuutkRtpraasuraasiit| mRtaM taM vimucya digmUDhA sA tatraivetastato yUthabhraSTA mRgIva bhramantI mRgayArthamAgatena rUpasenena rAjasUnunA dRSTA, kA tvamasIti pRSTA ca mAtulagRhAnmAtrA sArdhaM piturgRhaM vrajantI sArthabhraSTA'hamihaiva bhramantyasmi / vaktraM candravilAsi paGkajaparihAsakSame locane / varNaH svarNamapAkariSNuralinIjiSNuH kacAnAM cayaH / vakSojAvibhakumbhavibhramaharau gurvI nitambasthalI / vAcAM hAri ca mArdavaM yuvatiSu svAbhAvikaM maNDanam // 3 // iti svAbhAvikastrIsaptamaNDanamaNDitaM tadaGgamAlokya, lakSaNaizcAnUDheyamiti nizcitya ca mama paTTarAjJIyaM bhAvinIti matvA, ni:svAmikaM ratnaM rAjJAmiti ca dhyAtvA sa tAM pure ninaay| antaHpurA'ntaH sametAM tAM vilokya yadIyaM rAjJI bhavitA tadAsmAkaM bharturapamAna eveti matvA'nyAbhiH kumArastrIbhiH kuto'pyAnIya tasyAstUlikA'ntarmukta: sarpo nizi suptAM taamdsht| viSamUrcchitAM tAM mRtAM matvA nimbapatraiH samaM maJjUSA'ntarnidhAya rAjasutaH sAyaM saritpravAhe mumoc| tarantI sA maJjUSA prabhAte sindhugrAmaparisare dehacintArthamAgatena candrabhAgena zreSThisUnunA vilokitA karSitA ca bahiH, tadantaHsthAM kanyAmahidaSTAM matvA svA'GgalIyamaNijalasecanena saJjIvya ca pariNayanavAJchayA sa tAM nijaukasi nayati sm| tatrApi rAjasutastrIvat tatstrIbhirapi tathaiva vicintya vinodena kUpataTe nItvA he zubhe! kUpaM pazyeti dambhena sA kUpe kSiptA, kUpavedikAyAM ca patitA sA jalArthamAgatayA kAmasenAvezyAyA dAsyA bahiSkarSitA, samarpitA ca svasvAminyai, madokasi nidhAnamidamAgatamiti muditayA tayA sA svapade nyadhAyi, 1. AHD | rAjasutena sA dRSTA, tayApi rAjasuto dRSTaH, mitho rAgaH saJjAtaH, tadvyatikaro jJAtaH zreSThisutena, tatastena krIDAmiSeNa sA vane nItvA kUpavilokanadambhena sA kUpe kSiptA - mu. // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite sarvavezyAsvAminI ca cakre, sApi tatra tatkulocitaM karma cakre, athaikadA bhuvi bhraman sa tatpitA taM grAmamAgataH, sAyaM ca tad gRhamAgatya nizi tayA saha viSayasukhamanvabhUt / tadrUpavinayaucityapratipattitoSeNa kathitAdapyadhikadAnAccamatkRtacittayA tayA tadgrAmAdi pRSTaH sa sarvaM svaM svarUpaM ythaasthitmvdt| kazca bhavatAM parivAra iti punarapi cakitayA tayA pRSTaH sa svasutAyA nAmanAzAdi svaM duHkhamapi patadbASpabinduravAdIt / / atha hA mayA pApayA mahApApahetuH pituH saMyogo vyadhAyIti muhurmuhurAtmAnaM nindantI bASpAvilalocanA sA yathAjAtaM svaM sarvaM vyatikaraM tasmai vyAkarot / atha tau dvAvapi pRthak pRthak vezyAvezmato nirgatau pravrajyA'locitasvasvaduSkarmavipAko sadgatibhAjau babhUvatuH // iti duSTairdRSTo guNo'pyanarthaheturityarthe dvijasutArUpasenAkathA // 119 // // 120 // strINAM rahasyakathane'nartha ityarthe vizAlaviprakathA // hitaiSiNA hi strIbhiH saha sarvathA mRSaiva bhASA bhaassnniiyaa| yata: satyaM mitrairmRSA strIbhiralIkamadhuraM dvissaa| anukUlaJca satyaJca vaktavyaM svAminA samam // 1 // tena strINAM puraH kathitaM rahasyamanarthameva sUte, yataH na guhyamuttAnamana:sthitInAM, nivedanIyaM purato vdhuunaam| vipraH priyA'gre kathayannavApa, yacirbhaTIbIjakathAmanartham // 2 // tathAhi- saGgare nagare vizAlasya viprasya dharaNI gRhINI, sa caikadA paradeze gatvA ghanaM dhanamupAya' ca svapuramAgacchan pathi kusumapure sundarazreSThipArdhAtsuvarNasahasravyayena catasro buddhiirjgraah| tAsvekA pathyekAkinA na gantavyaM, dvitIyA nadyAdighaTTe dantadhAvanAdi na vidheyaM, tRtIyA viruddhamapi kRtyaM mahAjanoktaM kartavyaM, caturthI ca paradezAdAgatena bubhukSitena pure na praveSTavyamiti buddhicatuSTayadAne bahuvittaprAptyA tuSTena tena zreSThinA strINAM rahasyaM nA'bhidheyamiti paJcamyapi buddhirdttaa| athA''dattabuddhicatuSTayaH sa vipro'pyanyasArthA'prAptau vAgurikAnmUlyenaikaM jAhakamAdAya vartmani calan vizrAmA'rthaM vaTasyA'dhaH suptaH, utthitazca jAhakena mAritamahimavalokyA'ho! tasya dhI: ! sarpamaraNAjjIvatA mayA tasya dattaM sarvaM suvarNaM labdhamiti pramanAH sa sarighaTTe jalaM pItvA purazcalitaH, tatra vismRtaM svadhanaM pratyAgataH prApa, vizeSAnmudaM caa''p| agratazcalanekasmin pure vizrAntaH, tatraikamanyamadhvanyamahidaMzAnnizi mRtaM mahAjanavacanAbahiH kSipastadgranthau ratnapaJcakaM sa praap| punarapi puro gacchataH svapuraparisare bhoktuM sthitasya tasya pUrvasuhRdeko yogI . Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 taraGga 5/ kathA 119/121 militaH, bhojanena bhRzaM tena toSitaH sa yogI tatkAlamuptAni prarohanti phalanti ca yAni cirbhaTIbIjAni tAnyasmai ddau| tAnyAdAya puraM pravizan mAturmaraNamAkA'ho tasya dhI: ! sarvaM sundaramabhUditi dhyAyan mAtuH zokena rudaMzca gRhamAgataH / tanmatikaraNata: zubhaM phalaM labdhamatha tadakaraNe kiM syAditi tena nizi svastrIpurazcirbhaTIbIjaprabhAvo'bhihitaH, atha tatsvairiNIstrIto jJAtacirbhaTIbIjasvarUpo grAmA'dhipastAmAdAtumanAstena vipreNeti paNaM cakre, yadImAni bIjAni prarohanti, tadA'haM tubhyaM yathecchaM vAJchitaM dAsye, na cettadA dvAbhyAM karAbhyAM tvadgRhasthaM vastu yatkiJcidAdAvevAdAsye tanmadIyameva, ityabhidhAya tatpreritayA viprapatnyA tAni bIjAni bhraSTAni, atha caikadoptAni tAni yadA na prarUDhAni, tadA'dyataH saptame'hani madokasi samAgatya yathecchaM vastu tvayA grAhyamityavadhiM vidhAya digmUDhaH sa sundarazreSThipArzve gataH, kathitavAMzca sarvaM tadvyatikaraM, dhiyA jJAtatatpatnIcaritra: sundaro'pi tanmandiramAgatya maNimauktikAdi sarvaM dhanaM pRthakpRthak bahirvimucya tatpatnI coparitanabhUmisthAM vidhAya grAmA'dhIzamAkArya yathecchaM gRhANeti kthitvaan| so'pi tAmuparisthAM vilokya tAmuttArayituM dvAbhyAM pANibhyAM niHzreNiM jgraah| darzite ca sundareNa paNapatre sa zyAmamukho gRhamagAt / tasyAzcaritraM ca tatpuro nivedya sundaraH svamandiraM gataH // iti strINAM rahasyakathane'nartha ityarthe vizAlaviprakathA // 120 // // 121 // AtmavargaparityAge'nA ityarthe ghorAkArazUgAlakathA // AtmaparivAraparihAre hi kleza eva, yataH niajaNathI bAhira paDyau, kauNa na pAme dukkh| saMkha samuddaha vIchaDyau, ghari ghari mAMgai bhIkha // 1 // api caAtmavargaM parityajya, paravargeSu ye rtaaH| te narA nidhanaM yAnti, yathA rAjA kukardamaH // 2 // tathAhi- ghorAraNyavAsI ghorAkAro nAma zRgAlaH, sa caikadA mAMsArthI kIrapuraparisare sAyaM bhramannekasminmahati nilIkuNDe patitaH, kajjalairghaTita iva sarvA'vayaveSu zyAmatamaH smjni| prabhAte vanaM gatastAdRzaH sa kastvamiti zvApadaiH pRSTo'bhASiSTa, bhoH ! zvApadAH surANAM zakra iva, nakSatrANAM candra iva, grahANAM raviriva, sarveSAM bhavatAmahaM svAmIti tenokte'bhinavaghorAkAraM taM vilokya zarabhasiMhasindhurazArdUlasAraGgAdayaH sarve'pi vanajIvAstaM vidhivat sissevire| asau nIca iti zRgAlaughamAtmavargaM dUrato hitvA'mIbhiH zvApadaireva parivRto'nyadA dUrAdapi nizi zRgAleSu raTatsu jAtisvabhAvAtsthAtumazaktaH sa bADhamaraTat, tasya raTitaM cA''kAho pApinAnena Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite zvApadA'dhamena zRgAlena vayaM vigopitA vaJcitAzceti kruddhastaiH sa hataH, prApa cA''tmavargaparityAgajaM maraNarUpaM phalam // ityAtmavargaparityAge'narthA ityarthe ghorAkArazRgAlakathA // 121 // // 122 // sarvasaMgrahe'pi saMpattirityarthe suradatta zreSThikathA // kAle'nucitasyApi vastunaH saMgrahAtphalalabdhiH, yata: kRto hi saGgraho loke, kAle syaatphldaaykH| mRtasarpasaGgraheNa, lebhe hAraM vaNik purA // 1 // tathAhi- vardhanapure suradattaH zreSThI, yadvastu yenA''nIyate tadvastu bharatyayamiti tasya prasiddhiH sarvatra prthitaa| ekadA tatparIkSArthamekena dhUrtena mRtaH sarpastaddhaTe samAnItaH, tenA'pi yathocitena mUlyenA''dAya nivopari mocitaH, tadaiva snAtuM sthitAyA bhUpapriyAyAH kanakAvalihAraM bhujagadhiyA gRhItvA nabhasi bhramantyAH zakunikAyA mukhAtsa hArastannivopari patitaH, sA zakunikA'pi hArasthAne taM mRtamahimAdAya nbhsyuddddiitaa| prAtarutthitaH sa zreSThI mRtasarpasthAne taM mahAmUlyaM hAraM prApya zrImAnAsIt // iti sarvasaGgrahe'pi sampattirityarthe suradattazreSThikathA // 122 // // 123 // dhane satyeva svajanAnAM premetyarthe candana zrIkathA // zriyo dRzi sarvaM sukhAyate, yataH tAvatpaJcamakAkaliM kalayituM kaNThaH smutknntthte| tAvadvAkyarasAyanaM sukhayati zrotre kavInAM luThat / tAvanmugdhamRgIdRzIsmitarasazcetaH smaakrsste| lakSmIryAvadavekSate kSaNamapi premormiNA cakSuSA // 1 // tena sambandhino'pi sampattAveva nijaM gauravA''spadaM sRjanti, yataH astu dhig vibhavamujjhati yadvazaH, sauhRdaM praNayavAnapi satvaram / yatsvasAramapi bandhuramAnaya-nAdhanAM dhanavatImAnarca yat // 2 // tathAhi-makarAvAse nagare dharaNasya zreSThinazcandanazrIH svasA, sA ca patigRhe dauHsthye samupasthite vastrA''bharaNAdiveSA''DambararahitA svasodarasya sutavivAhe pitRgRhamAgatA, tatra 1. sarva saMgraha karttavyaH / kaH kAle phaladAyaka: AHD / 2. AD 1 zriyA dRzA sarvaM sukhaayte-H| zriyAM dRSTAyAM satyAM sarvaM sukhAyate-mu. / . Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 taraGga 5/ kathA 121/124 cA'tulabhUSaNabhUSitAnAM vibhavavatInAmanyAsAM saubhAgyavatInAM gauravamAtmanazca bhRzaM lAghavaM nirIkSya dhigdhanamiti dhyAyantI bhrAtrApyamAnitaiva patigRhaM gtaa| anyadA ca daivavazAdgate daurgatye sA tUttarottarIyadukUladharA kanakakaGkaNakalitakarA tAmbUlapUritavadanA sarvA'vayavaliptacandanA nUpuramaNDitacaraNA yathaucityaracitamaNimauktikAbharaNA kusumapUrapUritazirojA dukUlakaJcukagADhabaddhorojA tathaivA'parabhrAtRvyavivAhe samAgatA sahodareNa bhojanA''dinA bahumAnitA caikaM dodhakamabhaNat jimauM nAgalA ! khITalAM!, jima ghaDi! jimare ciir!| ima Adara tumhanaiM karai, eha mAro vIra // 1 // iti bhUyo bhUyo bhaNantI sA sukhabhakSikA-vyaJjana-kUrA''dikavalAn kuNDalakaGkaNAdibhUSaNAnAmupari mumoca / iti viparItaM vidadhatI sA parijanena pRSTA sarvaM pUrvamAdhunikaM ca vRttAntaM jagau / tat zrutvA lokaidghatA ninditaH, sA ca saMstutA patigRhamagAt // iti dhane satyeva nijAnAM premetyarthe candanazrIkathA // 123 // // 124 // strImatikaraNe'nartha evetyarthe bhnthrkolikkthaa|| mitrA''diSu satsvapi kAravo hi strIpradhAnAH, yataH mantripradhAnA rAjAno, dhIpradhAnAzca mantriNaH / vittapradhAnA vaNijaH, strIpradhAnAzca kAravaH // 1 // strIdhiyA pravRttipravRttAnAM teSAmevA'narthaH, yata: yasya nAsti svayaM buddhi-rmitrANAM na karoti yH| sa svayaM nidhanaM yAti, yathA mantharakolikaH // 2 // tathAhi- dhaNapallIgrAme mantharo nAma kolikaH, sa caikadA patnIprerito nizitaM kuThAramAdAyendhanArthaM vane paryaTannanyakASThamaprApnuvan vanasthasya zaGkarasya yakSasya dArumayIM mUrti khaNDayitumudyato yakSeNA'bhANi- bho bhadra ! mAM mA vikhaNDaya yAcasva ca yathepsitaM varamityukto grAme gatvA''gatya ca varaM variSyAmItyabhidhAya sa nirbuddhidhurINaH pure sameto mitrANAM puro yakSavRttAntaM jagau, maNisuvarNAdi yAcasveti tairukte'pi sa svapriyAmaprAkSIt / dhanAdibhiH samRddho'sau prathamaM mAmeva tyakSyati, yataH-- pravardhamAnaH puruss-stryaannaamupghaatkH|| pUrvopArjitamitrasya, kalatrasya ca vezmanaH // 3 // 1. mu.-madhye etatsthAne anya zroko'sti yathA - dhana che tumane maahraaN| he AbhUSaNa ciir| Adara to tumaneM kre| ehija mAro vIra // 1 // 2. satsveva - PD || Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite iti matvA sA'vAdIt- he nAtha ! yathA''tmanAM yugapatpadadvayaM niSpanIpadyate tathA tvadIyaM yAcasveti strIpradhAnaH sa mUrkhamukhyo vane gatvA yakSaM tathaiva yaacitvaan| evaM bhUyAditi pratipadya tirohite yakSe sa yathA purastAttathA pRSTe babhUva, catuSkarazcatuzcaraNo dvimukhazcaitAdRgrUpaM pure pravizantaM taM vilokyA'ho ! pure ko'pyupadravakArI pizAcaH pravizatIti kruddhairlokaH sambhUya yaSTimuSTipAdaprahArairnihataH sa prApa strIbuddhikaraNato jAtaM maraNalakSaNaM phalam // iti strImatikaraNe'nartha evetyarthe mantharakolikakathA // 124 // // 125 // zuno'pi nIco nindya ityarthe zvAna-caurakathA // upakRto'pi durjanaH zuno'pi tulAM naiti, yataH azanamAtrakRtajJatayA guro-rna pizuno'pi zuno labhate tulaam| api bahUpakRte sakhitA khale, na khalu khelati khe latikA yathA // 1 // api ca zvA kRtajJatulAM yAti, yAti tAM naiva durjanaH / vaidyopacaritau zvAna-caurAviha nidarzanam // 2 // tathAhi- zaGkaranAmagrAme kuntalo nAma vaidyaH, sa ca sarvatropakRtikRtabhanA ekadA kandhareNa putreNA'bhANi, he tAta! yAdRze sthAne upakRtirvidhIyate tAdRzameva phalaM labhyate, yataH varasyau varasyau ambuhara, varasIaDAM phala joi / dhattUrai visa nIpaje, ikkhu amIarasa hoi // 3 // putreNeti kathite so'kathayat- he putra ! dharmazAstre paropakArAdaparo dharmo nAsti, yataH zrIkArddhana pravakSyAmi, yaduktaM granthakoTibhiH / paropakAraH puNyAya, pApAya parapIDanam // 4 // ityabhidhAya sarvatropakAratayaiva tasthuSastasyaikadaikena bhaTTenA'yaM dodhako'bhANi kahi kima kukkara-samavaDii, dujaNa jaNa tolAya / ika pAlyau dhana jAlavai, ika pAlyau lii jAi // 5 // tathApi yogyA'yogyayorapyupakAradhIstena nA'moci / athaikadA rogA''rtasya zunaH praticaryAM sRjatastasyaukasyeko rogAturo dAsIsuto nIcaH sametaH, putrAdibhirniSiddho'pi kuntalastamauSadhapathyA''dinA praticarati sma / jAtapATavaH sa dAsIsutastadvittAdi vilokyA'nyatra gatvA ca nizyekadA cauryArthaM tadnehamAgataH, tatra sthito nIrogaH sa zvA taM vilokya taM prati dhAvitastena bANena hataH, nazyan sa cauro nizi sarpaNa daSTa: purAbahiH patito mRtazca, bANA''hataH sa zvA'pi mRtaH / atha . Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 prAtaH pazyatsu lokeSu sa mRtaH zvA tataH samutthAya patitasya tasya caurasya mukhAntarupavizya tatraiva patitaH, aho mRto'pyasau zvA kathamutthitaH? kathaM cauramukhe ca patitaH? iti savismayaM cintayatsu lokeSu tatraiva sa kuntalaH sametaH, svopalakSitaM mRtaM taM cauraM, tasya mukhe ca patitaM mRtaM zvAnaM vilokya kimidamaho iti kuntale dhyAyati svAmikRtajJatvajAtena zubhadhyAnena mRtvA vyantarIbhUyaH sa zvajIvo devo'mbarastho'sya caurasyA''tmanazca kathAM pratipAdya svazarIraM candanairadahat, caurazarIraM viDambya kuntalaM ca pUjayitvA sa devaH svasthAnaM gataH / kuntalo'pi putroktaM cAraNoktaM ca manasyavadhArya sthAne kRtopakAraH sugatimagAt // iti zuno'pi nIco nindya ityarthe zvAnacaurakathA // 125 // // 126 // maunaM hitamityarthe tApasatrayakathA // keSAJcinmaunaM hi hitArthaM, yataH svAyattamekAntahitaM vidhAtrA, vinirmitaM chAdanamajJatAyAH / vizeSataH sarvavidAM samAje, vibhUSaNaM maunamapaNDitAnAm // 1 // kvA'pi paNDitAnAmapi maunaM zreyase, yataH muJca muJca patatyeko mA muJca patito ydi| ubhau tau patitau dRSTvA maunaM sarvArthasAdhanam // 2 // tathAhi- viSNupure pure zivazarma-devazarma-harizarmanAmAnastrayastApasA dustapaM tapastapante sm| teSAM trayANAmapi tapaHprabhAvAtparidhAnapaTA nabhasyAtape tiSThantIti prasiddhiH / ekadA snAnArthaM sarasi gatAste trayo'pi svasvaparidhAnapaTAzca nabhasyAtape dhRtA yAvattiSThanti tAvattatra sarasyekena bakenA''dattaM matsyamAlokya hA ! akAryamidaM yadanena pApinA niraparAdho'yaM matsyo gRhIta iti muJca muJceti vadato matsye samutpannakRpasya bake ca nirdayasya zivazarmaNastasyaikaH paTo gaganAdadhastAdapatat / patitaM ca paTaM prekSya mA muJca muJceti bruvANasya kSudhito'sau varAko mariSyatIti tasmin bake jAtakAruNyasya matsye ca niSkRpasya devazarmaNo'pi paTo dvitIyastadaivA'patat / iti tau dvAvapi patitau paTau vilokya bake matsye ca niSkaruNatvameva paTapatananidAnamiti maunamupeyuSastasya harizarmaNastRtIyaH paTo nabhasyeva tasthivAn // iti maunaM hitamityarthe tApasatrayakathA // 126 // iti paM. zrIkamalavijayagaNiziSya paM. zrIhemavijayagaNiviracite zrIkathAratnAkare paJcamastaraGgaH samApta: ||shriirstu // 1. DI degdhakaM- AHP || Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 zrI kathAratnAkare // 8 // atha SaSThastaraGgaH // // 127 // dambhanirmANe dharaNakAndavikakathA // dambhaM hi jJAtuM na vidhAtApyalaM, yataH - dambhasaMrambhiNAM dambhaM, garjitaM ca pyomucaam| na kvApi bhavati jJAtuM caturazcaturAnanaH // 1 // api ca aho aho dambhavijRmbhitaM yatprabhAvataH siddhimupaityasAdhyam / sitopalAyA kSurike jaghAsa, lohacchalAdyajjayasiMhabhUpaH // 2 // tathAhi - zrIpattane nagare siddharAjajayasiMhadeve rAjJi sabhAyAM sthite'nyadA zaGkhakuNDalakaGkaNakeyUrakoTIrahArahAriNyau siddhibuddhisaMjJe dve yoginyau pauraiH savismayaM vIkSyamANaiH samaM rAjasabhAmetya rAjJa ityAzIrvAdaM dadatuH - zrIkarNabhUpAla - kulAkAzanabhomaNe ! / rAjan ciraM jIva ciraM nanda ciraM pAlaya medinIm // 1 // zrI hemavijayaracite AgamanakAraNaM pRSTe ca te rAjAnamiti vadataH sma / sapAdalakSazaile siddhanAthanAmA'smadgururyogipuGgavaH siddharAja iti tvannAmAkarNya mayi siddhanAthe sati ko'sau siddharAja iti kupitaH, yo lohamatti sa siddharAja iti pattane gatvA siddharAjabhUpaM vadatamiti zikSAM dattvA sa svakSullike AvAmiha prAhiNot / tato he rAjan ! yadi svakhyAtirakSaNe te vAJchA, tadA lohamaye kaTake ime tvaM bhakSaya, na cetsiddharAja iti khyAtiM jahi / iti taduktamAkarNya kathaM kariSyAmItyantaH khedaM vahan bhavaduktanirNayamuSasi vidhAsyAmItyabhidhAya bhUpo'ntaHpuramalaJcakre, yoginyAvapi rAjA''diSTaM sthAnaM gate / rAjApi taccintAturo nizi vihitazyAmaveSaH pauracaryAM vilokayan dharaNAkhyasya kAndavikasya dvAre tasthau / tadA ca yoginIbhyAmabhihitAM vismayakarIM vArtAM strIpuraH kathayan sa kAndavikastayA'bhANi, he svAminniyamAtmasvAmibhUsvAminazcintA kathaM yAtIti tayokte'hamatrArthe'lamasmIti vadati tasmin kapATamudghATya mudito medinIzastadgRhA'ntaH prAvizat / kAndaviko'pi rAjAnamupalakSya satkRtya ca prAJjaliH puraH sthito rAjJoce - he bhadra ! matkhyAtirakSaNopAyaM vidhehItyabhihitaH so'vocat -- he deva ! sAdinAM paJcazataM paJcAzatsahasrasuvarNaTaGkAzca mama dattvA SaNmAsaM yAvadantaHpure stheyaM, tayozca darzanaM na deyaM, pazcAtsarvaM bhavyaM bhaviteti vadatastasya rAjJA tadeva sarvamadAyi, svayaM ca mAndyamiSeNAntaH pure tasthau / atha . Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 6.kathA 127/128 153 so'pi madhyadeze kAlapInagare gatvA sitopalAmayyau kaGkalohamayamuSTijaTite dve kSurike svakauzalena nirmme| lohArike iva te api kSurike mRdulalohAdisarvavastucchedanasamarthe samAdAya taiH sAdibhirvRtaH sa SaNmAsAnte madhyadezAdhIzamantrI siddharAjasyA'rthe prAbhRtamAdAyAgato'stIti khyApayan pattane praviSTaH / atha pUrvasaGketite tasmin dine parSadi sthite bhUpe te yoginyAvapi tatrAgatya bahavo vAsarA jAtAstenAdyAsmadvArtAnirNayaM vidhehIti rAjAnaM jalpataH sm| sa dharaNo'pi tadaiva te kSurike puro vimucya praNamya ca kSurikAsvarUpagarbhitalekhaM rAjakare dattvA prAJjalistasthau / bhavaduktanirNayamadya vidadhadasmIti tayoryoginyorabhidhAya savismayaM sarveSu sabhyeSu pazyatsu rAjA te dve api kSurike muSTiskandhau yAvadatti tAvattayodve api muSTI dharaNena rAjapura:sthitapayaHpAtrAntaH kSipte, tallanazarkarAleze ca jalAntargate tanmuSTidvayaM yoginyordatvaitadbhakSaNaM vidhIyatAM yadi bhavantyau yoginyau staH, iti vadantaM taM te UcatuH, kaGkalohabhakSaNAt siddhAdadhika: siddho'sau rAjA, yenA''vayormudulohA'dane zaktivartate, paraM ca nA'sminnityabhidhAya rAjAnaM ca praNamya te yoginyau svA''spadaM jagmatuH, dharaNaM ca nagaramukhyaM vidhAya rAjApi rAjyamapAlayat // iti dambhanirmANe dharaNA''khyakAndavikakathA // 127 // - // 128 // kapaTavijRmbhitaM jJAtuM na koyalamityarthe kalalakolikakathA // asminnevArthe dvitIyA kathA atiguptasya dambhasya / brahmA'pyantaM na gcchti| koliko viSNurUpeNa / bheje rAjasutAM yathA // 1 // tathAhi- makarandapure pure zakrasya rAjJaH kanakamaJjarI putrI, ekadA hezayAtrAyAM yAntI smararamaNImiva sarvA'vayavA'navadyAM tAM vilokya pathi sthitaH kalalo nAma kolikaH svamitraM kuzalaM nAma sUtradhAramavAdIt- he mitra ! yAtrAM gatena mayA'dya kanakamaJjarI bhUpasutA dadRze, tena tatsaGga vinA nA'haM prANAn dhartumalam, atastadupAyaM ghaTayetyabhihitaH so'vadat, mannirmitaM kIlikAsaJcAracAriNaM garuDapakSiNamAruhya viSNuveSeNa tasyAH prAsAde gatvA viSNurahaM tava rUpamohito'tra samAgAmityudIrya gAndharvavidhinA ca tAM pariNIya tayA samaM sukhamanubhaviSyasi, naa'nytheti| atha tatkRtagaruDA''rUDhaH karadhRtagadAcakrazaGkhazAGgaH parihitapItAmbaraH zrIvatsalAJchanaH kajjalazyAmalaH sa nizIthe gavAkSeNa tanmandiramabhyagAt / sA'pi sAkSAdviSNuM tamAgataM vilokya praNamya prA'JjaliH sthitetyastavIt gopAGganAvadanacumbanalAlasAya, bhaktoddhRtau pratikalaM vigatA''lasAya / devendracandrabhujagendrajanottamAya, bhUyAnnamo bhagavate puruSottamAya // 2 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 zrI kyAratnAkare zrI hemavijayaracite jaya payodhisutAstanavArija-stabakakelikalo madhusUdana ! / jaya surAsurakAmavatImukhAM-bujamRgAGka ! vibho ! puruSottama ! // 3 // iti stutiparAM tAM pariNIya tayA samaM tAM rajanIM tatrA'tivAhya gate tasmin rAtrerudantaH sarvo'pi prAtaH pitroH purstyaa'bhaanni| tAbhyAmapi dvitIyanizi jAlAntare sthitvA tathaivA''gataM taM sAkSAnnArAyaNaM nirIkSya dhanyamAvayoH kulaM, yatreyaM straiNaziromaNiH sutA jAtA, pariNItA ca bhagavatA puruSottameneti mene| atha tathaivAgatya sa pratyahaM tayA samaM sukhamanubhUya svasthAnaM gcchti| athAnyadA tadgrAmopari parA'nIkamAgacchannizamya balahInena rAjJA sutA jagade- he sute! svapatimiti vada, yadabalasya matpiturupari ripusainyaM sameti, atastannivAraNAyodyamaM kriyatAmiti tayoktaM so'pynggiickaar| atha yathA yathA tabalaM nikaTameti tathA tathA sA vakti-he nAtha ! ripubalamAsannamati, kSaNena vArayiSyAmIti so'pyanizaM jgau| atha kiyatsu dineSu gateSu tasyAM ripusenAyAM purarodhaM vidhAya sthitAyAM tayoktaH sattvazAlI sa viSNurUpadharo garuDArUDho'mbare sthito'haM pItAmbaraH kSaNenemAM ripudalarAjI dalayiSyAmIti yAvadvadati tAvat kSIranIranidhizAyinAM viSNunA madAkAradhAriNyasmiJjite'hameva jito'smi, hate cA'hameva hata iti matvA tadvapurantarAtmAnaM nidhAya tadripukaTakaM jitam / te zatravo'pi sAkSAjagannAthaM praNamya gatAH, zakro'pi praNamya stutvA ca svaM dhanyaM manyamAnaH svraajymvtism| so'pi kolikastayA samaM ni:zaGkha bhogAn bubhuje // iti kapaTavijRmbhitaM jJAtuM na ko'pyalamityarthe kalalakolikakathA // 128 // // 129 // khalakalAjAne khalA evA'lamityarthe caturavAsaNacaurakathA // pizunacaritrAvagame'pi pizunA eva kSamAH, yataH na sUriH surANAM gururnA'surANAM, purANAM ripurnA'pi nA'pi svayambhUH / khalAnAM caritre khalA eva vijJA, bhujaGgaprayAtaM bhujaGgA vidanti // 1 // api ca___ kalAH khalAnAM kapaTA''kulAnAM, jJAtuM khalA eva bhvntydhiishaaH| raibarhiNaM yannihitaM zmazAne, jagrAha cauraH zrutamudvilApaH // 2 // tathAhi-kezavapure puruSadattanAmA rAjA zivabhaktaH svayaM kAritazivacaityazikhare'rdhabhArakanakamayaM mayUraM nyviivisht| tatraiva pure caurA''cAracaturazcaturo nAma cauro vsti| ekadA balapuravAsI vAsaNanAmA taskarastatrA''gatastaM mayUraM nirIkSya calitacitto mRtakamekamarbhakamAdAya karacaraNagrIvodarajaGghAnibaddhadRDhapaTTako dInavacanaH sAyaM tatra caityaparisare 1.AH kalA / 2. nA vAridhizAyinA madA DP | , Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 6/kathA 128/130 155 yAmikAnAmekasmin pradeze dambhanidrayA niddrau| nidrANeSu ca yAmikeSu godhAprayogeNa tatrAruhya ghaTIvAdanaprahAraiH saha TaGkakaprahAraistaM barhiNaM chittvA uttirya ca karagRhItamRtArbhako hA vRddhasyaikAkino mama putro mRto, hA! daiva! hA daiveti punaH punarvadan bADhasvareNa sa puutkrotism| athonidrairyAmikairito yAhi yAhIti hakkite tasmiMstathaiva vilapati gacchati ca rUpasenAvazyaukasi suptena ca tena catureNa caureNa sA'bhANi, he sundari ! yadidamasya mAnavasya ruditaM tatpramodajanitaM, na ca zokasamutthamityabhidhAya tatsvoktaM satyApayituM tasya pRSTa eva tato nirgatya smazAne prabhUtapatitamRtakAntaH sa ptitH|| ___tatra bhuvontastaM kalApinaM nidadhadvAsaNo'pi zivAruditaM nizamya ko'pi pazyatIti nirNIya kSaNaM sthitvA ca tathaiva kurvaMstathaiva zivAzabdazravaNAjjIvanmAnuSA''zaGkI samutthAya tatra patitAnAM zabAnAM karacaraNagrIvodarA''dyavayaveSu mRtA'mRtaparIkSAyai sa zastrIprahArAn dadau / karatalatanmuktaprahArazcaturo mRtaka iva tadvyathArahitastatra sthitvA raibahiNaM tatra nidhAya gate ca tasmiMstamAdAya tasyA vezyAyA dattvA ca sa svaM satyApayati sm| prAtastaM mayUramanirIkSya viSaNNaM rAjAnaM zmazAnanihitamayUrA'prAptezcintAturo vAsaNo mayUramahamAviSkariSyAmIti vyajJapayat / ghAtA''rtAnAM nAgalatApatrairvinA na saratIti samutpannadhiyA tena rAjA''jJayA tAni patrANi bhRzaM maharSANi vidhApya tadaTTanikaTe sAdhuveSeNa sthite tasmin tasyA vezyAyA dAsI maharghANyapi patrANyAdAya yAntI vilokya tadgRhaM ca jJAtvA nUnamatra sa cauro'stIti tena rAjJe vijnyptm| atha gaNikAgehaveSTanapurassaraM gRhItena tena yathAjAte sarvavRttAnte kathite aho! dvAvapImau matimantAviti taskarakarma vimocya tau bhUpenA''sannasevako kRtau, rAjamAnyau ca babhUvatuH // iti khalakalAjJAne khalA evA'lamityarthe caturavAsaNacaurakathA // 129 // // 130 // mohakaraNe'nartha ityarthe priyaGgaviprapriyA kathA // mohAndhaM jagatkimapi na pazyati, yataH Adityasya gatAgatairaharahaH saGghIyate jIvitaM, vyApArairbahukarmabhAragurubhiH kAlo na vijJAyate / dRSTvA janmajarAvipattimaraNaM trAsazca notpadyate, pItvA mohamayIM pramAdamadirAmunmattabhUtaM jagat // 1 // tena mohajaya evA'zeSakarmabhyo viSamataraH, yataH akkhANarasaNI kammANa, mohaNI taha vayANa bNbhvyN| guttINa ya maNaguttI, cauro dukkheNa jippaMti // 2 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 api ca zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite viprasya mohamUDhAtmA, mRtAyA duhituH kRte / alaGkArAn dadau vRddhA, dhigmohaM drohakAriNam // 3 // tathAhi- kamalapure pure govindaviprasya priyaGguH praNayinI, tatkukSiprabhavA yamunA sutA, anyadA cintAmaNiriva surateva ca prANebhyo'pyatipreyasI sA pitRbhyAM maNipuravAsi zrIdharaviprasuta zrIpateH pariNAyitA / laghIyasyeva daivayogena sA parAsurabhUt / sutAzokamanasi bhRzaM ca kurvANA priyaGguranyadAnyadaikena vizvavaJcanAcaJcacaJcanAmnA dhUrtena kutaH sameto'sIti mohamUDhayA tayA pRSTeneti jagade, he priyaGgo ! svargAdahamihAgamaM, he putra ! tatra yamunA mannandanA kiM karoti ? kimatti ? sukhinI duHkhinI veti kathaya, ityabhihitaH so'vadat asti svasti yamunAyAste tanayAyAH, svapitrorgovindapriyaGgunAmnoH kSemA''lApapUrvaM samAdhirmanmukhena pRSTAsti, anyeSAM svajanAnAM ca nAmagrAhaM kuzalaM pRSTamasti / paraM svarge pradIpane lagne tadgRhAntaHsthaM sarvaM vastrA''bharaNAdyamajvalat / tena veSA'laGkArarahitA nAhaM rAjAmIti ca manmukhena sA tavA'jJApayat / ityukte mohArtayA tayA dattaM sarvamAdAya gate tasmin gRhAgato govindo'pi taM vRttAntamAkarNya karabhA''rUDhastatpRSTe dhAvitaH / tamAyAntaM dRSTvA mahati mArgavaTe'dhirUDhe tasmin dhUrte vaTeskandhe bhUtvA so'pi vaTe'dhirUDhaH tadA ca sa dhUrto vaTazAkhayottIrya karabhaM cAdhiruhya drutamacalat / karabhArUDhaM gacchantaM taM vilokyobhayabhraSTo govindo bAhuyugamUddharvIkRtya - he bhadra ! karabho'pi yamunAyai deya ityabhidhAya manasyatIvakhinno vavale / dhUrto'pi tatsarvaM gRhItvA gRhe gataH // iti mohakaraNe'nartha ityarthe priyaGguviprapriyA-kathA // 130 // // 131 // satyapratyuttare kupitAdapi phalamityarthe vaiSNavIbrAhmaNIkathA // tAtkAlikadhiyA yaH praznottaraM datte sa zriyaM labhate, yataH - zriyaM prativacazcaJcaH prApnoti kupitAdapi / vaiSNavI viSNutaH prApa, sadyo dattottarA phalam // 1 // tathAhi - govindapuranagaraM, tatra ca grAmAdbahirmuralImanoharAnAmnI sA'dhiSThAyikA viSNumUrtiH, tatra caikadA devazayanaikAdazyA devotthAnaikAdazIM yAvatkApyekAzanaM, kA'pi phalA'zanaM, kApi siroptadhAnyanirAkaraNaM, kApi brahmavrataM, kApi bhUmizayanaM, kApi rAtribhojanapratyAkhyAnaM, kApi dugdhA''hArakaraNaM ceti niyamAnaGgIkurvantISu bahvISu brAhmaNISvekA buddhimatI vaiSNavInAmaviprI he viSNo! tava zayanAdutthAnaM yAvannA'haM bhokSye evaM prAJjalirajalpat / svaM svaM sthAnaM gatvA'nyAsu 1. PDI sutAzokaM manisa bhRzaM - mu. // . Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 6/ kathA 130/132 157 viprISu svasvaniyamAn pAlayantISu satISu sA vaiSNavI rAtrau rahasi kullarimodakamatti sm| prabhAte ca yathA sarvA apyanyAH svasvaniyamAn viSNumUrteH purastAtsmArayanti, tathA sApi svaM niyamaM smArayati / evaM cA'nizaM jAyamAne tadvacanazravaNAjjAteA sA viSNumUrtistAM vaiSNavImevamAha- he pApini ! he mRSAbhASiNi ! tvAM dhik / ___ kathamahaM mRSAbhASiNIti tayokte viSNurabhANIt, naktaM kullarikAmaznAsi prabhAte cAhamupoSitAsmIti matpuro vadasIti mRSAbhASiNI bhvtii| atha sAvadat, he muralImanohara! he puruSottama ! yAdRzAH svAminastAdRzaiH sevakairbhAvyamiti nItiH, tena yAdRzastvaM mRSAvAdI tAdRgahamapi mRSAvAdinIti ko mama doSaH? kathamahaM mRSAvAdItyabhihite sA smAha, caturo'pi mAsAnahaM supto'smIti lokAntaH khyAtiM dhatse, paraM naktaM mamaukasi sametya maccaritraM pazyasIti tvaM mRSAbhASIti satye pratyuttare datte tuSTo viSNustasyai mahAphalaM sAkSAtsvadarzanaM dattvA tirodadhe // iti satyapratyuttare kupitAdapi phalamityarthe vaiSNavIbrAhmaNIkathA // 131 // // 132 // mativiSaye saraNasuvarNakArakathA // buddhimAn svaM viSamamapi kAryaM sAdhayati, yataH kAryaM kiM kiM na kurvanti, duHsAdhyamapi dhIdhanAH / hastikRtsvarNakRtstambhA-duttatAra dhiyAM nidhiH // 1 // tathAhi- vasudattapure devarAjo rAjA, tatra suvarNakArakalAkalApazaraNaM saraNo nAma svarNakAraH, tasya ca matikauzalaM vilokya lokairmaticandra ityaparaM nirmitaM nAma nizamya rAjJA tatparIkSAyai tatpArzve zatabhArakanakamayaH karI kAritaH / sakalakalAkuzalena tenApi nRpadattasuvarNacaturthAM'zenA'ntaHzuSiraH sIsakenA'ntarbhUtaH karI kRto dattazca rAjJaH / svadattasvarNabhArAdadhikaM taM kanakakariNaM vilokya vismitena rAjJAdiSTA mantripriyA tadgRhe gatvA maitrImiSeNa tatpriyAto jJAtatatkapaTA dviradodaranihitasIsakAdisvarUpaM rAjJe jagau / tad jJAtvA rAjJA kRtatApena karijaTharadambhaM vilokya punastena tasyAtikauzalavilokanAya triMzathastapramANe dArudaNDe zironihitadazahastapRthulaphalake kathamitaH samuttaratIti rAtrau so'dhyArohitaH / mitho granthidAnasandhitasvakezaistena davarako'dho muktaH, tena davarakeNa ca svastriyA dattAM dRDhAM rajjumAdAya tadrajjuprayogeNa ca tato daNDAduttIrya kvA'pi gate tasmin rAjA tanmatimahimAnamuddizya camaccakre / punarmilitaM taM matimatAM mukhyaM nagarasuvarNakAramahattaraM rAjA cakAra // iti mativiSaye saraNasuvarNakArakathA // 132 // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite // 133 // svArthe lubdhA viruddhamapi kRtyaM kurvantItyarthe madhumathananRpakathA // svArthA'bhibhUtA hi mRSAvAdinaH, yataH - vaNik paNyAGganA dasyu - dyUtakRtpAradArikaH / svArthasAdhaka-nidrAlU saptA'satyasya mandiram // 1 // tena svArthalAlasA avAcyaM vadanti, akRtyaM kurvanti, adhyeyaM dhyAyanti ca / yataH - dhAtrInarezamahiSIsacivA vivastrA, bhANDena sArdhamagaman pihitAkSimArgAH / svarlokalabdhitaralAstadaho nijArtha-vyagrAH sRjanti manujAH sudhiyo'pyavazyam // 2 // tathAhi - mathurAyAM puryAM madhumathanasya bhUpasya vasumatI rAjJI, dhIdhano mantrI yazodA ca dhAtrI / tatraiva rAjabahumAnapAtraM jagadvaJcako bhImo nAma bhANDo'nyadA yadi mAM vaJcayasi tadAhaM tava lakSaprasAdaM karomIti rAjJA bhaNito maunavAn gRhaM yayau / ekadA mAndyena bhImo mRta iti pUrvasaGketitAstadjJAtijAstatputtalakaM citAyAM dahanti sma / hA ! guNapAtraM bhImo mRta iti bhUpena khedazcakre / atha kiyatsu dineSu gateSu bhUmigRhAnnirgatya carmanirmitabhujagAbharaNabhUSitaH svacchAbhrakakRtatRtIyanetraH trizUlazAlipANipuTaH prapaJcitavipaJcikaH kAmodbaddhajaTAjUTamukuTaH zyAmakambalaracitagajacarmavibhramaH prabhUtabhasmAbhyaktazarIrayaSTiH kapAlamAlAmaNDitakaNThapITha ekazRGgavRSabhArUDhaH sarvathA vihitamahAdevaveSaH sa bhImo nizIthe zivabhaktAyA bhUpadhAtryA gRhamAgAt / sApi sAkSAnmahezamAlokyA''tmAnaM dhanyaM manyamAnA''sanAdinA bhaktiM vidhAya prAJjaliH puraH sthitA tamavocat / he bhagavan ! paramezvara ! tava darzanenAhamadya kRtArthAbhUvaM kiJca pratidinamAgamanena svadAsI pavitrIkaraNIyAhamiti bhaNitaH so'nizaM tadokasi gamanaM kurvannekadA punastayA'bhANi he nAtha ! mAmanAthAM jIvantImeva divaM nayeti tayA bhaNite saptame'hani surendramApRcchya tvAM divaM neSyAmIti bhaNitvA gate tasmin sarvo'pi rAtrivRttAntastayA nRpAgre kathitaH / atha rAjAdiSTayA tayA punarAgatAya tasmai rAjApi jIvanneva divamAyiyAsurastIti nivedite tathaivAbhidhAya gate tasmiMstad jJAtvA rAjJApi sarvaM rAjJyai jJApitaM, rAjAvadrAjJImantriNAvapi divaM gantumutkaNThitau tayA sametasya tasya niveditau / atha bADhAgraheNa so'pi tathaiva saGketaM dattvA'nyatra gatvA saGketadine cAgatya tAM bhUpadhAtrImado jagau / he yazode ! bhavatI rAjA rAjJI mantrI ca sarve'pyamI vastrarahitAH saptapuTavastrabADhabaddhanayanA mayA samamAyAntu yathA yuSmAnahaM suralokaM nayAmIti te'pi svarlokalabdhilubdhAstathaiva bhUtvA tadvRSabhapucchalagnA nizIthe tatpRSThata eva gRhato nirgatAH / yAminIyAmadvayaM yAvattAn sarvAnapi tataH sakale'pi pure bhrAmayitvA prabhAte purAdbahistaTAkapAlImadhiruhya ca sa smAha, yUyamiha svargadvAre tiSThata, surendrasyAjJayA sarvAnapi yuSmAn svarge pravezayiSyAmIti bhaNitvA sa svagRhaM gataH / prabhAte tAn sarvAMstathAvasthitAn . Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 6/ kathA 133/134 159 vilokya kimidaM kimidamiti paurANAM vAgbhiH svapuramevedamiti nizcitya muktanetrabandhapaTTakAste sarve'pi lajjitA mukhAni pidhAya raajlokaa'ntrupaagtaaH| atha kiyatsu dineSu gateSu parihitanavInavasanaH sa bhImanAmA bhANDo jayazabdapurassaramAzIrvAda bhaNan rAjasabhAmAgataH / re bhIma ! bhavAn mRto'bhavat, kathamihA''gata iti bhaNito rAjJA so'bhaNat, he deva ! yAdRzA yUyaM devalokaM gatAstAdRzo'haM mRto'bhUvamityAkA'ho! anena bhANDena vaJcito'smIti svapratijJAM manasi nizcitya svapratijJAM ca lokAnAM puro nivedya ca rAjJA sapAdalakSaprasAdastasmai kRtaH // iti svArthe lubdhA viruddhamapi kRtyakAriNa ityarthe madhumathananRpakathA // 133 // // 134 // buddhiviSaye vRddhAkathA // api paGgurgatAkSo'pi, vAmano'pyadhano'pi ca / apyabAlazca bAlo'pi, mukhyaH sarvatra buddhimAn // 1 // dhImAn hi viSameSvapi kAryeSu nirvAhakRt / yataH duHsAdhyakRtyakalloke, buddhireva vijRmbhte| zaziketi dhiyAmoci, vaNiktrI vyAdhato'kkayA // 2 // tathAhi-rambhe pure'tIvajaDo bharaDo nAma vaNik / sa caikadA zvazuragRhe bhAminInAmasvakAminImAnetuM gataH, tatra zvazurAdibhiH satkRto'yaM tAmAdAya mArge gacchan 'badarIjAlake'sminnasti kiM zazaka?' iti mArgamilitena karamaNAhvenaikena mRgayuNA bhaNite nAstIti so'vadat / __ vyAdhena svazirastena ca svakalatramiti paNaM kRtvA zodhitAttasmAjjAlakAt zazake nirgate tatkalatramAdAya gacchato vyAdhasya pRSTe rudan gacchan sa vaNik akkAnAmaikayA vRddhayA striyA pRSTaH sarvaM vRttAntamavAdIt / kathamasya patnI gRhItvA yAsIti tayoktaH sa vyAdho mithaH kathitaM paNaM bhUriSu lokeSu zRNvatsu tasyAH puro jgau| atha sA smAha- re mUDha mRgayo ! tajjAlakAbhyaNe madIyA bhUrasti, tena tasmin jAlake zazikA vasatItyahaM vedmi, na ca tatra zazako vasati, na cettAmAnaya yathA tannirNayaH kriyte| ityuktaH sa vyAdhastatpatnI vimucya zyAmamukhaH svasthAnaM yyau| atha bharaDo'pi svastriyA samaM tAmakkAM mAtaramiva vittavasanAdinA satkRtya svaM gRhaM jagAma // iti buddhiviSaye vRddhAkathA // 134 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite // 135 // viruddhaM kurvatAM viruddhakaraNe na doSa ityarthe vidurakIrakathA // kRte pratikRtaM kurvatAM na nItinAzaH, yataHkRte pratikRtaM kuryA-nItireSA vpussmtaam| pakSotpATanavairaM yat-kIro'lAnmuNDamuNDanAt // 1 // __ tathAhi- devabhadrapure bhadrasenasya zreSThina: kAvyazlokagAthAgItAdividurasya suvarNapaJjarasthitasya kanakakiGkiNIzRGkhalAdyAbharaNabhUSitasya vidurasaMjJasya kIrasya kAvyAdibhaNanavinodaiH sukhamayA iva yAnti sma vAsarAH / anyadA rUpayauvanaramyAyAH kAmahAyA gaNikAyA gRhaM gataH / tatastallubdhaH sa tAruNyalAvaNyonmattaH zreSThI sadA tadokasi yyau| kadApi sApi tdgRhmaayyau| evaM tayoH saMstavaM jJAtvA zuka: zreSThinamabhASiSTa / he nAtha ! etAH paNyAGganA niHsnehA ucchiSTA bahubhojyAzca / yata: yadvaktraM viTakoTivaktranipatanniSThIvanAnAM ghaTI / yadvakSazca janaGgamA''dijanatApANiprahArAspadam // yadgAtraM bahubAhudaNDanibiDakroDIkRtibhraMzitaM / premaitAsudadhAti dhAvakizilAtulyAsuvezyAsu kaH? // 2 // api ca - ratyevA'samasAyaka: pazupatiH putryeva bhUmibhRtaH / zacyevApsarasAM patirmuraripuH putryeva pAthonidheH / rohiNyeva sudhAmarIciravaneH putryeva paulastyaji dvAhubhyAM parirabhyate gaNikayA vittehayA kuSTyapi // 3 // evaM kIraniSiddhasyApi tasyAH paricayamatyajatastasyaikadA vilambe jAte tayoktaH sa kIrapratibodhavArtA tatpuro jgau|| asau pApo matsukhe'ntarAyakRdevetyekadA'hamapyenaM krIDayAmIti mAyayA zreSThipAttiM zukamAdAya gRhamAgatya tatpakSAvutpATya ca mAraNArthaM kSurikAmAdAtuM yAvad gRhAntaH sA pravizati, tAvatsa dhIraH kIraH zanaiH zanaistadgRhAGgaNagatatarukoTare nilIya tasthau / bahirAgatA sA kenApi sa pApo jagdha iti niHzaGkA zreSThinA ca kIrodantapRSTA kvApyaDDIya gataH sa iti pratyuttarati sm| katicidvAsareSu punaH prarUDhapakSaH sa svavairamAditsurekadA tadgotrajAyAzcaNDikAyAH pRSThe vezyA''gamanakSaNe pravizya praNamantIM tAM 'he putri! tava bhaktyAhaM tuSTAsmi, varaM vRNu' iti spaSTamAcakhyau / he mAta:! zazvadyauvanAM saubhAgyapAvanAM bahudhanAM vazIkRtAzeSajanAM ca mAM vidhehIti tayokte devIpRSThasthaH zukaH smAha, mUla zrIvyayaM kRtvA trapukAcAbharaNAni paridhAya 1. rajakazilA // www.jainelibrary:org Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 taraGga 6/ kathA 135/137 sarvathA nirdhanIbhUya ziro muNDayitvA gardabhamadhiruhya kAhalAdiduHsvaravAdyapurassaraM catvaramahApatharAjapathAdiSu ca bhrAntvA parihitapIvaranIlIcIvarA matpurastiSTha, yathA tavoktaM sarvaM kurve / atha lobhA'bhibhUtayA tayA sadya eva tathaiva vidhAya kautukottAnanayanajanairAkule tatra devakule yAvatsthIyate, tAvat sa kIrastatra tarormUrdhani sthitvaivamapAThItkRte pratikRtaM kuryA-nyAyamArgo'yamIritaH / bhavatyotpATitau pakSau, mayA muNDApitaM ziraH // 4 // ___ iti bhaNindA tatrA''gatalokAnAM purastasyAH svasya ca vRttAntaM nivedya yathAsthAnaM gate zuke lokairninditA sA vezyAnyatra pure yayau / iti viruddhaM kurvatAM viruddhakaraNe na doSa ityarthe vidurakIrakathA // 135 // // 136 // mUryo bhaktimAnapyanarthaheturityarthe bhUpa-vAnarakathA / paNDitairvirodho'pi varaM, na ca muurkhmaitrii| yataHpaNDito'pi varaM zatru-rmA mUl hitakArakaH / vAnareNa hato rAjA, viprAzcaureNa rakSitAH // 1 // atra kathAdvayaM, tathAhi-gajadharapure ripudamano nAma rAjA'nyadA viparItazikSitena turageNAraNyaM nItaH / mRte ca tasminnazve tRSA''" rAjA jalArthamitastato bhramannekena vAnareNekSitaH / zuSkatAlvoSTharasanA''nanaM taM tRSitaM vijJAya tena kapinA zItalajalamaJjulaphalapuSpapatrAdibhiH tathA praticaritaM, yathA sa rAjA taM kapi mitraputrakalatrAdibhyo'pyadhikaM premapAtraM mene| atha pRSThataH sametasya svaparivArasya kapivRttAntaM nivedya devamUrtimiva taM ca sukhA''sane nivezya svapuramAnIya ca varavasanA''bharaNabhUSitaM taM bhojanamajjanazayanAdiSu svakRtyeSu rAjAdhikAriNaM vyadhAt / anyadA dolAkhaTvAyAM suptasya bhUpasyodaropari patitaM pannagaM vilokyA'ho ayamanarthaheturiti sasambhramaNa bhaktimatA'pi nirvivekena tena yAmikena kapinA pANisthanizitakaravAlaH sarpopari muktaH, tenAsinA sa sarpastadadhastAt sthitazca sa rAjA, evaM tau dvAvapi khaNDIkRtau mRtau c| // iti mUryo bhaktimAnapyanarthaheturityarthe bhUpa-vAnarakathA // 136 // // 137 // zatrurapi paNDito varamityarthe sambharacaurakathA // atha dvitIyA kathA, tathAhi- madhyadezabhUSaNe surasenanAmanagare lIlAdhara-lakSmIdhara-gadAdhara-bhUdharanAmAno janmadurgatAzcatvAro dvijanmAno vasanti / maraNAdapi daurgatyamadhikamiti tairmene / yataH uttiSTha kSaNamekamudvaha sakhe! daurgatyabhAraM mm| zrAntastAvadahaM cirAnmaraNajaM seve tvadIyaM sukhm| Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 zrI kathAratnAkare ityukto dhanavarjitena sudhiyA gatvA zmazAne zavo / daurgatyAnmaraNaM varaM varamiti dhyAtveva tUSNiMsthitaH // 1 // daurgatyena ca tadgRheSu bhUyAn kalaho jRmbhate / yataHambA tuSyati na mayA na snuSayA sA'pi nA'mbayA na mayA / ahamapi na tayA na tayA vada rAjan kasya doSo'yam // 2 // iti daurgatyena bhUyaH parAbhUtAste svapurato nirgatya grAmA''karAdiSu bhramanto rohaNA'calanAthaM naracandranAmanaranAthaM siSevire / anyadA'mI dvijA iti bhaktimantazceti prINitena tuSTena rAjJA dattAmekAM hastamitAM rohaNAcalabhUmiM khanitvA tato nirgataM sapAdalakSasuvarNamUlyamekaikaM ratnamAdAya ca te svapuraM prati calanto'raNyaM prAptAH / itaH panthA viSama iti bhiyA svaM svaM ratnamudarAntargilitavatastAn dRSTvA sambharo nAma taskaro'mUn kvApi viSame sthAne hatvA ratnAnyAdAsye, iti matvA pathiko'hamiti jalpaMstaiH sArdhaM paJcamaH so'pi vanaM praviSTaH / atha tAnAgacchato vilokya vaTasthaH vakIronAma kIro'dya paJcalakSasuvarNametIti bhillAnAha / tairapi zodhayitvA mukteSu teSu paJcasvagrato gacchatsu sa kIraH punastathaivoktavAn / punarapi pAdatrANavastraveNImukhakarNAdiSu zodhayitvA mukteSu teSu [gacchatsu punarapi kIra Aha, udarasthapaJcalakSasuvarNametIti ] cAmISAM paJcAnAmapyudarANi vilokayiSyAma iti bhillasvAminA te paJcA'pi rAtrimekatra gRhAntaH kSiptAH / atha sa cauro dadhyau yadamISAmekatamasyApyudare vidArite'vazyaM mama maraNaM, mamodare ca vidArite'mISAM jIvanamiti matvA prabhAte tadudaravidAraNasajjo bhillabhartA sambhareNAbhANi, he ! svAminnAdau mamodare vidArite yadi vittaM nissarati tadAmISAmapyeSaiva gatiriti tenokte bhillapatinA tathaiva kRte tadudaraM riktaM vilokya satkArapUrvakaM muktAste catvAro'pi taskaropakAraM manasi smaranto dvijAH svaM svaM sthAnaM jagmuH / iti zatrurapi paNDito varamityarthe sambharacaurakathA // 137 // zrI hemavijayaracite // 138 // mahadbhiH virodho'pyarthasiddhiheturityarthe zobhanamuni - dhanapAlapaNDita kathA // paNDitaiH saha virodho'pi paratra zarmaNe, yataH - sadbhiH saha virodho'pi bhavedAyatisundaraH / zobhane kRtahAsyo'pi dhanapAlaH prabuddhavAn // 1 // tathAhi-- dhArAnagaryAM nAgaragotrIyo vaikuNTho nAma sUtrakaNThaH, tasya cA''tIvamatimantau dhanapAlazobhananAmAnau tanujanmAnau, ekadA gRhamadhyasthaM bahudhanaM nidhAnamalabhamAnena tena 1. tulanA - prabhAvakacaritre | . Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 6 / kathA 137/138 naSTa nidhAnajJAnavizAradA bahavaH pRSTAstathApi tadaprAptyA vIkSApannena tena tatrA''gatAH zrIyazobhadrasUrayaH pRSTA yadyekaM putramasmAkaM dadAsi tadA tava nidhiM darzayAmastairityukte tenApi ca tatheti pratipanne gurupAdairahivalayacakrA''mnAyena nidhiH sadyo darzitaH / daivAdantyA'vasthAM prAptena tena vipreNa svapratijJA zobhanAya jJApitA, pratijJAbhaGgena bhRzaM khedaM kurvANaM pitaraM prati bhavatpratijJAmahaM saphalIkariSyAmIti tenokte tasmiMzca mRte parivAramanApRcchyaiva sa gurubhiH sArdhaM gato dIkSitazca taiH, yadi ko'pi jaina zramaNo mAlave sthAsyati tadA taM madbhrAtA haniSyatIti tenokte gurubhirdvinavatilakSamite mAlave svayativihAro niSiddhaH / dhanapAlo'pi svasahodarasyA'mumudantamAkarNya jainayatiSu yama iva kruddho jainadarzanasparzanakIrtane'pi mahatpApamiti mithyAtvavAsitacetAstiSThati / 163 ito dvAdazAbdaiH zobhano'pi zobhanavinayapratipattyA vyAkaraNa - nAmamAlA - sAhityAdi sarvaM zAstramadhIte sma / ekadA'nena dIkSitena mAlavadeze vihArahAnirajanIti saGghATakaspardhayA''hAragrahaNArthaM gataH zobhano 'bhavyA'mbhoja' iti caturviMzatijinastutikaraNAya vyagramanAH pAtrasthAne dRSatkhaNDamevAdAyopAzrayamupAgatastatspardhAkAribhirhasito'ho asya lAbhodaya ! iti ca zobhano'pi mAlavavihAramahaM kariSyAmIti gurUn vijJapyaikAkyeva dhArApurIM pravizan bahirAgacchatA dhanapAleneti vitarkaNAvacanaM bhaNatA namazcakre - 'gardabhadanta ! bhadanta ! namaste ruSTo'pyasau bhrAtA kiM kariSyatIti nirbhayo munirapi namaskArA'nusAriNamevA''zIrvAdamAha 'markaTikAsya ! vayasya ! sukhaM te' iti namaskArapadA'nukAripadamAkarNya paNDito'yamiti camatkRtena vismRtapUrvamunivaireNa dhanapAlena kasyA'tithirityuktaH sa munirbhavatAmevA'hamatithiriti jagau / atha tadokasi sthite munau dhanapAlo'pi rantvA gRhamAgatya vihitadevArcanazca yAvadbhoktumupavizati tAvat sa muniH smRto'zanArthamAkAritazca / atha tasminnevAhani kenApi vairiNA dhanapAlasya modakAntarviSaM dattam, tasminneva modake dIyamAne saviSo'yamiti dhyAtvA muninApi tasminniSiddhe kimantarviSamastIti nA'yamAdIyate ? iti dhanapAlenokte viSamastIti munirAha / kathaM jJAyate ? iti tenokte muninApi tadjJApanAyoSNodake modakakhaNDe nikSipte zukapicchopamaM tannIraM nirIkSya vismito dhanapAlo'ho ! adyA'nena mahAtmanA'haM jIvita iti vizeSatastasmi~stuSTaH kathamiha viSaM bhavatA jJAtamiti tamavocat, zobhano munirAha - dRSTvA'nnaM saviSaM cakoravihago dhatte virAgaM dRzohaMsaH kUjati sArikA ca vamati krozatyajatraM viSTAM muJcati markaTaH parabhRtaH prApnoti mRtyuM krauJco mAdyati harSavAMzca nakulaH prItiM ca dhatte dvikaH // 2 // zukaH / kSaNAt / 1. tulA - upadezaprasAde vyA. 23 // , Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 zrI kyAratnAkare zrI hemavijayaracite tenemaM modakaM vilokya paJjarastho'yaM cakoro nayane nyamIlayat, nikaTastho'yaM markaTo'pi viSTAM cakAra, iti lakSaNairmayA vissmjnyaayi| iti nizamya vismitaH sa tasminnahani munigRhItamevA'nnaM bhuktvA goSThI vidhAtuM munipArzve gatvA ca, zobhano mabhrAtA kvA'pi dRSTa iti tmpraakssiit| sa samIpa evAstIti muninokte samyak taM svasahodaramupalakSya bAhubhyAM parirabhya ca puraH sthito muninopadiSTamArgamazRNot, sa mahAtmA munirapi tAM caturmAsIM tatraiva sthitvA taM ca kanakA'calamiva nizcalaM zrAvakaM kRtvA'nyatra vijahAra // iti mahadbhirvirodho'pyarthasiddhiheturityarthe zobhanamuni-dhanapAlapaNDitakathA // 138 // // 139 ||raajylubdhaanaamnrthkrnne na japetyarthe muJja-bhojakathA // parigraho'sau kalahAdipAtakabIjaM, yataH pradveSabandhuH kalahaikasindhuH, pramAdapInaH kumatA'dhvanInaH / auddhatyahetu tidhUmaketuH, parigraho'yaM duritA'dbhuto'yam // 1 // tena parigrahagrastAnAM hi na pitrA''diSu snehaH, yataH pitrorupAstiM sukRtAnuzAstiM, prAjJaiH prasaGgaM guNavatsu rnggm| parigrahapreritacittavRtti-jahAti caitanyamiva pramItaH // 2 // tatrApi rAjyaparigrahaH pAtakAnAM padaM, yataH rAjyalubdhena muJjena, mAraNAya nijainaraiH / bhrAtRvyo'pi praiSi bhojo, dhig rAjyaM padamaMhasAm // 3 // tathAhi- dhArAnagaryAM sAkSAtsarasvatIzrImAn muJjarAjo'nyadA vizvajananayanA''nandanaM sahodaranandanaM zrIbhojakumAramutsaGge nidhAya sabhAsthitaH padmacUlanAmanimittajJaM kIdRzo'yaM bhojo bhvitetypraakssiit| paJcAzatpaJcavarSANi, paJca mAsAn dintrym| __ bhojarAjena bhoktavyaM, sagauDaM dakSiNApatham // 4 // iti tena kathitamAkarNya hA bhoje jIvati mamAtmajo na bhaavii| yadi cemaM mArayAmi tadA'vazyaM mama sutaH syAditi pAtakavRttirAjyalubdhena tena rahasi bhojamAraNAyanijasevakasyA''diSTam / parAdhInaH so'pi nizi bhojamAdAya turagA''rUDho mahATavIM prApyaikasya vaTasya tale bhojaM vimucya bhuupoktmuktvaan| mattAtAdiSTaM satvaraM vidhIyatAmiti bhojenokte, kathayasi kimapi muJjasyeti tena bhaNite ca netrajitasmerAmbhojo bhojo vaTapatre'rkadugdhenetyalikhat mAndhAtA ca mahIpatiH kRtayugAlaGkArabhUto gataH / seturyena mahodadhau viracitaH kvAsau dshaasyaantkH| 1. tulA- prabandhacintAmaNau muJjarAjaprabandhe // . Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 6 / kathA 138 / 140 anye cA'pi yudhiSThiraprabhRtayo yAvadbhavAn bhUpatiH / naikenApi samaM gatA vasumatI manye tvayA yAsyati // 5 // na dharaNI dharaNIdhara - syuM gaI, na nalabhUpati bhU sarasIlaI / khayagayA kurupaMDavajagadhaNI, vasumatI kima kahiyai ApaNI ? // 6 // iti likhitaM patramAdAya sa bhojamavocat, he bhoja ! sAkSAtpApapuJjena muJjenedaM pAtakaM kAritaM, paramahaM na karomIti bhaNitvA bhojaM svagRhe vimucya sadyo mAritamRganetre cA''dAya, 'bhojo mAritastanetre ceme' iti sa muJjaM jagau / 4 hanyamAnena bhojena kimuktamiti rAjJA pRSTaH sa tatpatramadIdRzat / muJjo'pi tatpatraM vAcayitvA bASpitanetro dadhyau, hA mayA pApinA rAjyalubdhena nararalaM bhojo mArito'nenAghena ghore narake'pi mama sthAnaM na bhAvIti punaH punarbhaNan bhojamukhAmbhojadarzanaM vinA mama nAhAra iti svaM nirNayaM tasya sevakasya so'vAdIt / atha saptabhirapyahorAtrairakRtAhArasya muJjasya sevake yathAsthitamuktavati mudito muJjo bhojaM tadgRhAdAnAyya tasminnevAhani zubhe muhUrte rAjye nyadhAt // iti rAjyalubdhAnAmanarthakaraNe na trapetyarthe muJjabhojakathA // 139 // // 140 // strINAM rahasyakathane avazyamanartha ityarthe zeSanAgakathA // hariNIdRzAM manasi rahasyaM na tiSThati, yataH - 165 strINAM guhyaM na vaktavyaM, prANaiH kaNThagatairapi / yannItaH pakSirAjena, yadvazAdbhujagezvaraH // 1 // tathAhi - ekadA bhUyobhirbhujagairupadrutena manuSyalokena vijJaptena devendreNA''diSTo garuDo bhujagAnAmaSTau kulAni mUlato vinAzya navamaM kulaM hantumudyataH / prabhUtaM tasya bhayaM jJAtvA nAgalokAtpraNaSTaH pannagezvaro vANArasIpurImetya viprarUpeNa bahUni chAtrANi pAThayannekAM surUpAnAmadvijasutAM pariNIya ca devazaktayA pUritasarvasamIhitaH sukhena tatraikasmin rahogRhe tsthivaan| he prANAdhinAtha ! rAjA'mAtyAdivRttiM vinA tvaM yatsakalaM samIhitaM sukhamanubhavasi tatkutaH kathamiti bhUyasA nirbandhena surUpayA pRSTaH sa svaM svarUpaM jagau / vainateyo'pi caTakarUpeNa taM gaveSayan gaGgAparisare jalArthamAgatAyAH surUpAyA ghaTopari niSaNNastayA samaM vrtmnyclt| tadA ca he sakhi ! tava bhartA'sau rAjasevAdivRttiM vinA kathamanudinamidamanupamaM sukhamanubhavatIti ratnAvalyA sakhyA pRSTA surUpA nijapatisvarUpaM ythaasthitmbhnnt| vainateyo'pi tadAkarNya tathaiva tadgRhamAgatyA''tmavairiNaM nAgarAjaM kezeSu gRhItvA prakaTitasvarUpo gaganamutpapAta / gatvA ca gahane vane hantumudyataM taM jAtatAtkAlikadhIH sarpA'dhirAjo jagau -- Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 zrI kathAratnAkare strINAM guhyaM na vaktavyaM, prANaiH kaNThagatairapi / hanyate pakSirAjena, nAgarAjaphaNI yataH // 2 // tathApi hantumeva pravRttaM taM punaH so'vocat-- sma / mayA tu tubhyamekaH zloko dattastena yathocitaM kuru ? sauparNeyo'pi mamA'yaM gurutvena pUjya iti taM satkRtya mumoca // iti strINAM rahasyakathane'vazyamanartha ityarthe zeSa nAgakathA // 140 // ekAkSarapradAtAraM, yo guruM naiva manyate / zvAnayonizataM gatvA, yAti cANDAlayoniSu // 3 // zrI hemavijayaracite // 141 // buddhiviSaye matizekharamantrikathA // buddhimaddhiramarA api vaJcayante, yataH - mAtuH sutAyAH pitR[tA]putrayozca kathAprapaJcAdamaro'pyavaJci / svabuddhibandhAtsacivena cauryaM kRtvApyaho dhIpariNAma eSaH // 1 // 1 tathAhi - dattapure narasiMhasya rAjJo matizekharanAmA mantrI / ekadA kiyatyaH kalAstvayA paThitAH santIti rAjJA pRSTo mantrI kalAnAM trisaptatimahamadhIto'smItyavocat / kaiSA kalAdhiketi bhUpena bhaNite'vasare darzayiSyAmIti bhaNitvA mantrI gRhaM gataH / anyadA mantriNA majjanaM sRjantyAH paTTarAjJyA hAramAdAya svadAsyAH paridhApitaH / rAjA'tha samyagupalakSya mamA'sau hAro bhavatA corita iti mantriNamatarjayat / mama pUrvajAnAmasau hAro na tu devapAdAnAmiti tenokte rAjoce yadItthaM tadA kuberayakSagRhapravezarUpaM divyaM kuru sa ca yakSaH svagRhapraviSTamasatyavAdinaM hanti, satyavAdinaM ca pUjayatIti prasiddhiH / sacivo'pi sAhasaM dhRtvA sAyaM paurasamakSaM yakSagRhaM praviSTaH / ayamasatyavAdI pApAtmA mamaukasi praviSTo'stIti kruddho jvalanajvAlAM vaman bhuvamAndolayan lohamudgaraM ca kare vahan sAkSAdyama iva sa yakSaH praadurbhuut| re pApa ! asatyavAdinaM tvAmadya mudrareNa khaNDazaH karomIti vAdinaM taM mantrI proce, he yakSarAja ! prathamamAjanmabhavaM mamainaM saMzayaM chindhi tadanu yathAruci kuryA iti tenokte vada taM saMzayamiti yakSeNa bhaNite sa smAha tathAhi - phaDAvAsagrAme dharaNakaraNanAmnoH kuTumbinoH pitRputrayoH patnyau mRte / anye patnyau vidhAtukAmau tau manoramaM puraM prasthitau puro gacchantyordvayoH striyoH padAni pazyataH sma / te striyau mAtRsute abhUtAm / tatra mAtA vAmanA, tena tatpadAni laghUni, sutA ca pralambA, tena tatpadAni gurUNi / iti tatpadavyavasthAM vilokya dharaNo'bhaNat, he putra ! yadi daivavazAdime striyAvAvAmaGgIkariSyatastadA gurupadA mama gRhiNI, laghupadA ca taveti tau mithaH pratizRNutaH . Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 6/ kathA 140/142 167 atha militAbhyAM strIbhyAM tadvacane svIkRte pitRputrAbhyAM te ubhe api pratipannarItyA kalatratvena rkssite| atha teSAM caturNAmapi jAtAnAmapatyAnAM mitha: ka: sambandha iti mamorasi sNshyo'sti| tasmin saMzayA''varte patitasya kiM vacmIti cintayataH kuberayakSasya praatrbhuut| prabhAte ca taM mantriNaM tathaiva vimucya tirohite yakSe mantrI satya iti pUjakena vijJapte vismito rAjA mantriNaM satkRtya vysraakssiit| atha kiyatsu dineSu gateSu mantrI taM hAraM rAjJe dattvA hAracoraNayakSavaJcanAdikamAviSkRtya svapratipanne samadhikakalAbhaNane'bhihite tuSTo rAjA taM vizeSato bahvamanyata // iti buddhiviSaye matizekharamantrikathA // 141 // // 142 // bhAgye sAraGgaturaGgapAlakathA // kuJjakandarAdiSu praviSTamapi puNyavantaM zrIranusarati, yataH yadyapi kRtasukRtAdaraH, pravizati girikandarodareSu nrH| karakalitadIpakalikA, tathApi lakSmIstamanusarati // 1 // api ca puMsAM ziromaNIyante, dharmArjanaparA nraaH| AzrIyante ca sampadbhi-latAbhiriva pAdapAH // 2 // tena puNyaprAgbhAramAhAtmyaM vilokya kaH puNye sthiro na syAt ? yata: bhUpaviprasacivAzvapAlakAn, rUpazAstramatibhAgyabhAsurAn / zrotravartmani vidhAya nAbhavatkasyaH dhIH sukRtavarmani sthirA? // 3 // tathAhi-- kUrmagrAme rUpacandrasya rAjJo buddhidhanaH purohitaH, subuddhiH sacivaH sAraGgAhvazca turaGgapAlaka: ekadA catvAro'pyamI svasvagRhabhAraM svasvaputreSu nivezya svasvaguNaparIkSArthaM svapurato nirgatyottarAM dizamadhizrayanti sma / atha prathamataH samete siMhAsane pure he svAminadya vyayocitaM dhanaM puratastvamAnayetyanyaistribhiruktasya puraM praviSTasya bhUpasya rUpavismitairlokai rajatazataM dattam / tasminnahani tena dhanena vRttiM vidhAya puratazcaliteSu teSu ratnarathe pure prApteSu, he purohita! adya vyayocitaM vittaM puratastvamAnayetyanyairabhihitaH sa purA'ntaH praviSTaH / tadA ca tatra siMharAjasya sabhAyAM pratiSThAnapurAdAgatena balabhadreNa kavinaiSA samasyA pRSTA ambhodhirjaladhiH payodhirudadhirAMnidhirvAridhiH / paNDitapaJcazatenA'syAmapUritAyAM viSAdavidhure ca rAjJi sa purodhAH sdystaampuuryt| ambA kupyati tAta! mUrdhni nihitA gaGgeyamutsRjyatAM / vidvan ! SaNmukha! kA gatirvada cirAdasyAH sthitAyA ih| Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare roSotkarSavazAdazeSavadanaiH pratyuttaraM dattavAnambhodhirjaladhiH payodhirudadhirvArAMnidhirvAridhiH // 4 // cittacamatkArakArakakAvyabandhena vizeSatastuSTena rAjJA rajatadvizataM tasmai purodhase dattam / atha tatra tena dhanena vRttiM kRtvA'grataH prasthiteSu teSu sambhalapuraM ca gateSu tathaivAnyairabhihito mantrI puraM prA'vizat / tatrApi vairisiMhasya rAjJo vairibhUpaistolanAya hastI prahito'bhUt, atrArthe kiGkartavyamUDhasya rAjJaH parSadi sa mantrI prApto hastitolanaM pratipede / athA'dhyArohitagaje pote nadIjalA'ntarnIte yAvati pote jalaM lagnaM tAvati pote rekhAM vidhAya hastisthAne dRSadbhirbhRtai rekhAM yAvajjalAntargate pote dRSanmAnena hastimAnaM kRtvA rAjJaH kathite tenApi tasmai rajatatrizataM dttm| tathaiva tena prANavRttiM vidhAya puro gacchadbhirbhojapuraM prAptaistaistathaivokto'zvapAlastatpuraM pravizaMstatsvAmino guNasenasya rAjJo'putriNo mRtasya zRGgAritamAsIt paJcadivyaM, hastinyA ca kumbhenAbhiSiktaH sa turaGgapAlakaH, tasminneva bhAgyalabdharAjye rAjani siMhAsanasthite prAbhRtapANayaH paurA api taM prANaman / atha tadanAgamAdviSAdamAptAste rAjAdayo'pi lokebhyo'vagatasamAcArAstatsamIpe'bhyaguH, tenApyutthAya teSAM yathocitamAdare kRte'vasarakRtapraNayaH purohitaH zlokamekamapAThIt-- 168 rUpeNaikazataM prAptaM, vidyayA dvizataM matam I budvayA ca trizataM prAptaM, bhAgye saGkhyA na vidyate // 5 // atha te trayo'pi tena satkRtA bhAgyameva balavattaraM manyamAnAH svasthAnaM yayuH // iti bhAgye sAraGgaturaGgapAlakathA // 142 // // 143 // strIcaritre hariNInAmabrAhmaNIkathA // hariNIdRzo hi kapaTaniketanaM, yataH zrI hemavijayaracite duritavanaghanA''lI pApatoyapraNAlI, bhavakamalamarAlI zokakAsArapAlI / vikaTakapaTapeTI mohabhUpAlaceTI, viSayaviSabhujaGgI duHkhasArA kRzAGgI // 1 // api ca subhruvAM kuTilaceSTitaukasAM manmahe kapaTakelimadbhutAm / strIcaritrapaThanAya paryaTana, pratyabodhi hariNIdRzA dvijaH // 2 // tathAhi -- nAradapuryAmuddhavAhvo vipraH, tasya ca svairiNInAM ziromaNirbharaNInAmagRhiNI, sa ca vyAkaraNa-tarkAdizAstrANi bhaNito'pi lokavyavahAravikalatvena paThitamUrkho'yamiti loke prasiddhaH / yataH kAvyaM karoti parijalpati saMskRtaM vA, sarvAH kalAH samadhigacchati vAcyamAnAH / lokasthitiM yadi na vetti jagatprasiddhAM, sarvasya mUrkhanikarasya sa cakravartI // 3 // . Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 6./ kathA 142/144 169 ekadA vijanagRhe sukhena svairA''cAraH syAditi matvA, he nAtha! mUryo'yamiti tvAM loko hasatIti striyokte sa vANArasIpurIM gatvA vizeSataH paThitvA gRhmaagtH| ' aho punarayaM mama sambhogasukhe pratyUharUpaH sameta iti kulaTayA tayA sa punarUce, he nAtha ! tvayA kiM paThitaM strIcaritraM ? neti tenokte jIvaM vinA vapuriva, nayanaM vinA mukhamiva, tadvinA paThitamapi sakalaM zAstraM mudheti punastayA preritaH sa nirakSarastadarthaM paryaTanmahezvarapure prApto jalA'rthaM vrajantI hariNInAmadvijagRhiNImatra pure strIcaritraM kiM ko'pi paatthytiitypraakssiit| kayA'pi svairiNyA striyAvazyamayaM mUDho vaJcito'stIti matvA'hameva tvAM tatpAThayiSyAmItyA-''hUtaH sa tayA saha tadgRhamAyayau / tayA'pi matsahodaro'yamAgata iti svapatiprabhRtInAM nivedya majjanabhojanAdibhiH satkRtaH sa nizi garbhagRhe suptH| sambhogArthamarthitazca tvaM mama svaseti tena niSiddhe tayA dvAraM pidhAya 'kaNThe lagna' ityabhIkSNaM bhaNitvA dhAvata dhAvateti bADhaM pUtkRte sati sarvo'pi tatparivAro dvAramAyAtaH, he sundari! tvaduktamahamavazyaM vidhAsyAmi, mAM varAkamitaH saGkaTAnmocayeti tenokte tadbhuktocchiSTA'nnapUrNamekaM pAtraM bhuvi loThayitvodghATite dvAre'ntarAgata: parivArastayoce, mama bhrAturvisUcikAyAM jAyamAnAyAM kaNThe grAso lagnastena ca kaNThe lagna iti bhaNantyA mayA dhAvata dhAvateti pUccakre / iti nizamya gateSu teSu kiM strIcaritramadhItamiti sA tamAha / neti tenokte tadgRhiNIsvarUpe ca tayA kathite so'pi gRhamAgataH svastrIcaritraM nirIkSya vairAgyeNa tApaso'jani // iti strIcaritre hariNInAmabrAhmaNI kathA // 143 // // 144 // kugurubhrAmitAnAM na sadguruvacasi vizvAsa ityarthe paJcazata-gatAkSakathA // kugurubhrAmitAnAM puMsAM suguruvacaneSu vizvAso na syAt, yataH unmArge pAtitAH pApaiH, satsu sanmArgadarziSu / pazyatA bhrAmitA andhA, iva kupyanti dehinaH // 1 // tathAhi-nAlAkacche pure surasenanAmA rAjA badhira-paGga-mUkA''dInAmAjIvikA sukarA, paramandhAnAM ca duSkareti matvA sa paTahavAdanapUrvamandhAnAM paJcazatIM melayitvA teSAmazanavasanAdi yadvilokyate tatprayacchati / bhUpamAnitatvena paurairapi te sarve'pyandhA bhUpavatsatkriyante sma / itastato gacchatAmAtmanAM duSkaramiti dhyAtvA krameNa sadhanaistairekaH pazyan pumAn sevakatvena rakSitaH / rAjasenapurA'dhIzo rAjacandro rAjA gatAkSANAM bhojanAdi pratyahaM pratyekaM caikaM suvarNaM datte, ataH sarve'pi bhavantastenA''kAritAH santIti tena dhUrtenA'nyadA kUTalekhavAcanapurassaraM vnycitaaH| dvidhApyandhAste'pyenaM puraskRtya tatkaradattavittA rAjasenapuraM pratyacalan / athA'raNyaM prAptAste tenocire| ito bhRzaM viSame pathi bhojanAdi na labhyate, tena Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 zrI kathAratnAko zrI hemavijayaracite bhavatAM kRte yAvatpAtheyamAnayAmi tAvadbhavanto'smin sarale pathi calantu, yadi ca ko'pi vakti bhavanto mArgabhraSTAstadA sa taskaraH prastarairiNIya iti zikSAM dattvA, tatra caikasya gireH paritaH pradakSiNA''vRttyA paryaTatastAn kRtvA ca gate tasmin dhUrte tathaiva bhramantaste yUyaM mArgabhraSTA iti kenApi pathikenoktAste cauro'yamiti taM pASANairdhnanti sm| evamanyenApi kenApyabhihitAstaM praharantaste kSutpipAsApIDitA mRtvA narakaM yyuH|| iti kugurubhrAmitAnAM na sadguruvacasi vizvAsa ityarthe paJcazata-gatA'kSakathA // 144 // // 145 // buddhiviSaye kUraNA''bhIrakarbhakarakathA // mantumanto'pi matimanto na gRhyante yataH prAyaH kRtAparAdho'pi, buddhimAnaiva gRhAte / modakAn jagdhvApyAbhIraH, satyo'bhUdbhANDabhaJjanAt // 1 // tathAhi-saNAsaNagrAme balAhakasya kuTumbino buddhimAnAbhIrakulodbhavaH kUraNA''hvaH karmakaraH / ekadA sa kUraNaH svasvAmisnuSAmAnetuM rathastho rathavartini pure tatpitRgRhaM gtH| sutAyA AkAraNArthamAgato'yamiti tadambayA jAmAtRvadbhojanAdinA sa satkRtastatra kiyanti dinAnyasthAt / atha cArukalikA-karpUra-kesara-kola-jAtiphalaM-kastUrikA-kharjUrA-'kSoTakalaviGlAdimadakAridravyamizrANAM modakAnAmaSTottarazatamekasmin mRdbhANDe nidhAya tanmukhe ca mudrAMvidhAya tatsaGkhyAsUcakaMca lekhaM kUraNakaredattvAsA susthApitAM svasutAM tena saha saNAsaNagrAme prAhiNot / so'pi tadbhANDaM rathamukhe nibadhya rathasthastAmAdAya pathi calan dadhyau, svagRhaM gatasya mamA'mISAM modakAnAM lezo'pi naiSyati, tenA'dhunaivaitAnIti matvA zokena mukhaM pidhAya suptAyAM tasyAM sa kiyato modakAnatti sm| lekhAd jJAtapramANo matsvAmI mamopAlambhaM dAsyatIti dhyAtvA tadbhANDaM ca bhaktvA sadyaskAnAM teSAM modakAnAM kSodaM taM ca lekhaM lAtvA gRhaM gataH sa svasvAmine dadau / vAcitalekhaH so'pi taM modakakSodaM vilokya tatkapaTamajAna~stasmin prItiparo'bhavat / // iti buddhiviSaye kUraNA''bhIrakarmakarakathA // 145 // // 146 // nIcAnAmupakArakaraNenA'nartha ityarthe haMsa-mUSakakathA // pApA''tmasUpakRtamapi pratyutA'narthAya syAt, yataHanarthAya bhavennIce-dhUpakAraH satAmapi / pakSA'ntA'rakSito haMsa-mAkhuH zIghramamArayat // 1 // 1. jAtikoza AHPDI . Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 6 / kathA 145 / 147 171 tathAhi-manoramAnAmakulaGkaSAyAH kule marAlI - marAlau dampatI vasataH sma / anyedyustatkule krIDantau tau tatpravAhe vahamAnamekaM mUSakaM pazyataH sma / tadA ca tatpayo bharairitastato hanyamAnaM bruDantaM taM vilokya jAtakaruNena saralA''tmanA haMsenAhamenamito niSkAsayAmIti bhaNitA haMsI vyAharat - he nAthA'mI dvidhApi vajradazanAH pApA''tmano nIcAzca tenAmISAmupakArakaraNena nA''tmanAM kalyANamiti niSiddho'pi dvidhApi dhavalAtmA sa jale majjantaM zItena kampamAnaM ca taM mukhenA''dAya pakSAntarAle rarakSa / nirvAte tatra sthitaH sa pApAtmA sajjIbhUto vajrakaThinaiH svadazanaistatpakSAMzcakarta / haMso'pi kSaNAntareNa taM sukhinaM jAtaM matvA taM mukhenAdAya nabhasyutpatan kRttapakSo nadIpravAhe patito mRtazca sa mUSako'pi tathaiva mRtvA narake yayau / // iti nIcAnAmupakArakaraNenA'nartha ityarthe haMsa - mUSakakathA // 146 // // 147 // sApAyasthAnAda gamane zreya ityarthe karkarabheka-baraNa-varaNamakarakathA // vyasanA''game hi paratra gamanaM zreyaH, yataH - vyAdhimAlinyadaurgatyA-pamAnavyasanA''game / paradezaM vinA na syA- diha zreyo manasvinAm // 1 // tena vyasanavati sthAne sthitAnAmakalyANaM, tato naSTAnAM ca kalyANaM, yataH - samAyAteSvartheSu, yo nazyati sa jIvati / nidarzanamiha spaSTaM, bhekazca makarAvapi // 2 // tathAhi-- padmAkaranAmanyekasmin mahati drahe karkaro nAmaiko bheko, baraNa-varaNanAmAna karau trayopyamI suhRdaH, ekadA tasmin hrade sametAn kaivartAn vilokyaiko bheko makarau prati jagau - he bhrAtarAvidaM sthAnaM sA'pAyaM, tenA''tmanAmihA'vasthAne na bhadramiti tenokte tAvUcatuH mama dhiyAM zataM mama ca dhiyAM sahasramityanukrameNa tAbhyAmabhihite bheko'bhaNat-- he suhRdau ! dhiyAM zataM sahasraM ca yuvayoH pratyekamasti tathApi teSvAtmavairiSvAgateSu naikApi dhIH sphuriSyati, kiM ca mamaikaiva dhIrasti, yadvairivAse na zreyaH, yataH - viSa bAli raMDApaNuM, viSa gAyana naI khAsa / viSa dAlidrI goThaDI, viSa vairinau vAsa // 3 // he bheka ! bhavAn bhIrurastIti tAbhyAM bhaNite nizi tato nirgatya saparivAro bheko'dhIvarA''game'gAdhe kvA'pi jalA''zaye sukhaM tasthivAn / ito'nyadA tatrAgataiH kaivartakaistato jAlena tAvAkarNya makarau hatvaikaH zirastho dvitIyazca kareNa pralambita iti tau nIyamAnau vilokya tena bhekena bhadrAnAmmrI svamahilA'bhANi Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite zatabuddhiH ziraHsthAyI, sahasradhIH pralambitaH / ekabuddhirahaM bhadre!, krIDAmi vimale jale // 4 // iti tayA svapatermatiratizAyinI mene // iti sA'pAyasthAnAd gamane zreya ityarthe karkarabheka-baraNa-varaNamakarakathA // 147 // // 148 // buddhiviSaye balakanAmazazakakathA // matimAn yattanoti tanna vittabalaparivArarAjyapANDityavAn / yata:yatkuryAnmatimAnnUnaM, tatkuryAnna parAkramI / vane siMho madonmattaH, zazakena nipAtitaH // 1 // ___ tathAhi- zvApadazaraNA'bhidhe mahatyaraNye durdharo nAma kesarI, tatraiva ca matimAn balako nAma zazakaH, anyadA tasya mRgArestrAsamasahiSNubhiH sindhura-zUkara-zArdUla-sAraGgazambara-zRgAlAdibhiH zvApadaistadvadhAya balako vijJaptaH, matimAn so'pi tadvadhaM pratizrutyaikadA mAyayA zanaiH zanairgacchan- he mAtula! jotkAraM kurvannasmIti ca bhUyo bhUyo bhaNan kandarodare suptasya tasya pArzve yyau| pratyahaM tatraiva tiSThannekadA kastvamiti tenokte sa smAha- he mRgAdhirAja! bhavadbhayena sarve'pi zvApadAH praNaSTAH, paramahaM tu devapAdapreSyatvena nirbhayo'tra sthito'smIti tena bhaNite siMhenApi taduktamaGgIcakre / evaM mAyayA tamAtmasAdvidhAyaikadA balakastaM jagau, he devA'sminnaraNye bhavatAM pratibhaTaH ko'pi smaagto'sti| sa kvA'stIti tenokte zazakaH proce- AgamyatAM devapAdA ! yathA tamahaM darzayAmIti bhaNitvA purastAdbalakaH pRSTe ca durdhara evamekasya kUpasya samIpe tau dvAvapi praaptau| tadA ca balakenoktaM-he svAmin ! pazyA'smin kUpe bhavatpratibhaTo'sti / durdharo'pi tatkUpajalA'ntaH svapratibimbe saJjAtapratibhaTabuddhiH svaM vairiNaM hanmIti dhiyA tadupari kUpe patito mRtazca / atha zazakena tanmaraNe jJApite sarve'pi zvApadAH sukhabhAjo babhUvuH / // iti buddhiviSaye balakanAmazazakakathA // 148 // // 149 // guru-kuguruviSaye siMha-zRgAlakathA // sugururhi svamanyAMzca tArayet yataH avadyamukte pathi yaH pravartate, pravartayatyanyajanaM ca ni:spRhaH / sa sevitavyaH svahitaiSiNA guruH, svayaM taraMstArayituM kSamaH param // 1 // kugurustu ubhAvapi majjayet, yataH jaha loha-silA appaM pi, bolae taha vilagga-purisaM pi / ia sAraMbho a gurU, paramappANaM ca bolei // 2 // api ca1. AHP kandarodare / 2. AHP su x 3. AHP svayaM taraMstArayituM kSamaH paraM |s sevitavyaH svahitaiSiNA guruH // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 6 / kathA 148 / 150 svaM parAMzca gururuddharedbhavA netarazca bahuduHkhasaGkulAt / yannidarzanamihaiNanAyakaH, pherukazca zazikarSaNotsukau // 3 // tathAhi - bhUribhISaNanAmni vane kRzodaranAmakesariNaM sindhura- zUkara- zRgAlAdayaH sarve'pi zvApadAH sevakA iva siSevire / ekadA'tIvavizade kUpodake rAkAnizi zazinaM saGkrAntaM vilokya zRgAlAH kRzodarAyeti vyajJapayan- he nAtha ! sAmprataM gaganodaraM sphuTitaM tena zazI varAkaH kUpAntaH patito brUDan bhayena bhRzaM kampate / darzayatAM kasminnandhau patito'sti zazadharaH, yathA tamahaM niSkAsayAmIti bhaNitvA puraH zRgAlAH, pRSThatazca sa siMhaH, evaM sarve'pyamI tatkUpopakaNThamAgatA: / atha tairdarzitaM zazinaM tatrA'lokyA ho mUrkhA ete, jale saGkrAntaminduM brUDitamiti yadvadantIti matvA sa tAnAha - mama lAGgUlaM lagitvA kUpe praviSTena bhavatAmekatamena tatpayasi viloDite zazI niHsariSyatIti tenokte teSAmekatamena tathaiva vihite zazinaM kUpAntaradRSTvA nabhasi ca daSTvA aho asmatsvAmibuddhayA kUpAtsamuddhRtaH zazItyamanyanta / siMhenApi svabalena pucchalagne tasmin kUpAtkarSite te sarve'pi svasthAnaM gatAH / atha punarapyekadA tathaiva zazinaM vilokya, kiM svAmivijJaptyA ! vayamevainamindumito niSkAsayiSyAma iti matvA teSvekatamasya pralambitaM pucchamAlambyaikaH zRgAlo yAvatkUpe pravizati, tAvattadbhAramasahiSNuH pralambitapuccho gRhItapucchazca dvAvapi tau zRgAlau tatra kUpe patitau mRtau ca / evaM sugurukugurU siMhazRgAlAviva bhavakUpottArakA' // ii sugurukuguruviSaye siMha- zRgAlakathA // 149 // // 150 // jinabhaktiviSaye jinadatta zreSThikathA // saubhAgyA''diguNagaNaH pUjyapUjAvidhAyinamanudhAvati, yataH - 173 jyotirjAlamivAbjinIpriyatamaM prItirna taM muJcati / zreyaH zrIrbhavatIha tatsahacarI jyotsnA sudhAMzoriva / saubhAgyaM tamupaiti nAthamavaneH seneva taM kAGkSati / svarnirvANasukhaM vazeva taruNaM yo'ca vidhatte'rhatAm // 1 // santApA''didoSA api jina[ bhakti ]juSAM na syuH, yataH - upasargAH kSayaM yAnti, chidyante vighnavallayaH / manaH prasannatAmeti, pUjyamAne jinezvare // 2 // [ laghuzAntau - 18 ] api ca devAdhidevasya yathoktarItyA, bhaktiM sRjan ko na labheta lakSmIm ? / jAmeyatAmApya surazcakAra, zrIzAntibhaktervaNijo'rthasiddhim // 3 // 1. AHPD / kasmin kUpe mu.|| Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tathAhi - karaNAsaragrAme jinadattasya zreSThinaH kamalazrI: kAminI, zyAmalikazca sutH| jiNabhavaNabiMbaputthaya-saMghasarUvesu sattakhittesu / vaviaMdhaNaMpi jAyai, sivaphalayamaho aNaMtaguNaM // 3 // ityAdisugurUpadezamAkarNya bahuvittavyayena sa zreSThI zrIzAntinAthasya prAsAdaM pratimAM ca kArayitvA pratyahaM pUjAM vidhatte sma / atha tatstriyA kiyati vitte jAreNa sArdhaM vinAzite, kiyati cAtmasAdvihite sa zreSThI krameNa nirdhanaH svapurA''sanne nandisare pure kRSIbalatvenAjIvikAM vidadhAti sm| itaH svasvAmisevakasya daurgatyena kampitA''sano garuDayakSo jAmeyarUpavAn kSetrasthaM taM zreSThinamabhyagAt / so'pi bhAgineyaM bAhubhyAM parirabhya svAgatamaprAkSIt / / devo'pi tasya bahudinakRtyamekaghaTikayA kRtvA tatkaNasa-bhAramutpATya ca gRhAgato mAtulAnI praNamya mAtulena saha bhoktumupAvizat / tayApyakasmAt sajAmeye priye samete vezmasthaM jAraM gamANimadhye nikSipya jArakRte kRtaM paramAnnapakvAnnAdi varyabhojyamekAnte pidhAya kadanne pariveSite devo'vadat, he mAtulAni ! pihitaM bhojyamAnayeti bhaNite sA dadhyau, nUnamasau DAkinikaH, kathamanyathA raho vihitaM vettIti tayA pariveSitaM paramAnnAdi bhuktvotthito jAmeyaH kaNasa-bhAraM jAropari nikSipya kaNAMstRNebhyaH pRthak pRthak kRtvA taM jAraM jarjarIkRtyaikAnte sthitaH zyAmalikavivAhamAzritya zreSThinamabhASiSTa / he mahAnubhAva! dhanaM vinA vivAhavArtA duHsAdhyeti tenokte, tena ca tayA bhuvi nihite sarvasmin vitte darzite sa putrvivaahmmnnddyt| tayA''hUtaH sa jAro bhojanArthamAgantumazaknuvan strIveSeNa strImadhye bhoktumupaviSTo dRSTazca deven| atha devena mokapariveSaNasamaye gamANimadhye tvamAsIriti bhaNite neti ca tenokte, aho asyA modakA na kalpyante, evamanyapakvAnnaparamAnnAdiSvapi tena devena tathaiva bhaNite, sa jArastayA svairiNyA muktAn dazamodakAnAdAya gacchan devenAvasitaH, atha devena maNDapadvAre sthitena gacchatInAM tAsAM strINAM maNDapavardhApanArthamukte'nukrameNa tathaiva kurvatISu tAsu tatkakSAntarAlAtpatiteSu teSu modakeSu taM jAraM lokasamakSaM bADhaM nihatya svarUpaM ca prakaTIkRtya kamalazriyaH zikSAM dattvA svA''spadaM gataH / sa zreSThI tato devasAMnidhyAdvittavAn bhUtvA samaye devo'bhavat / // iti jinabhaktiviSaye jinadattazreSThikathA // 150 // iti paM0 zrIkamalavijayagaNi paM0 zrIhemavijayagaNiviracite zrIkathAratnAkare SaSThastaraGgaH samAptaH / // zrIrastu // . Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 // 7 // saptamastaraGgaH // // 151 // ajJAnataH kriyAyAM hAsyAspadamityarthe devasIvaNikathA // ajJAnataH kriyAparo'pi hAsyaM yAti, yataH ajJAnena kriyAM kurvan, hAsyasthAnaM bhavenna kim / khImasIvaNijA sArdhaM, devasIva vaNik purA // 1 // tathAhi- madhyame pure khImasI-devasInAmAnau dvau vaNijau zrAvakau suhRdau vasataH sm| sa ca devasI sAdhuzrAvakasaMstavAbhAvAdupAsakakriyAsvakuzalatvena sarvathA vismRtssddaa''vshykvidhirjni| ekadA pratikramaNaM kartuM gacchatA khImasinA haThenA''kAritena tena mama kimapi nAyAtIti bhaNite so'vocat, yathAhaM karomi bhaNAmi tiSThAmyupavizAmi ca, tathA tvayApi kartavyamiti bhaNitaH sa tena samamupAzrayamAgatya tathaiva vyadhAt / atha krameNa daivasikapratikramaNasthApanA'vasare 'devasiyapaDikkamaNaM ThAuM' iti khImasinA'bhihite devasI dadhyau, asminnavasare'hamanena pRSTastadAhamapyenaM pRcchAmIti matvA 'khImasIa ! paDikkamaNaM ThAuM' iti tena devasinA bhaNite sarve'pi tatrasthAH zrAvakA: sAdhavazca jahasuH / // ityajJAnataH kriyAyAM hAsyA''spadamityarthe devasIvaNikkathA // 151 // // 152 // ajJAtavaktU-zrotaviSaye kuTumbikamUraNa-lAkhaNakathA // atrArthe dvitIyA kathA-bUsANAgrAme atIvamUryo mUraNo nAma kuTumbikaH, sa caikadA mUlyena lAkhaNanAmAnamekamatIvamUrkha karmakaramatIvapuSTaM kSetrasIni khalaM nirmAtumAkAritavAn / mama kimapi nA''yAtIti lAkhaNenokte'pi yathAhaM karomi tathA tvayApi vidheyamiti zikSitasya tasya zirasi payaHpUrNaM kumbhaM dattvA svazirasi ca nihitagomayena tena khalocitapradeze gatvorddhava sthitenaiva gomaye bhuvi kSipte sa taM kumbhamapi tathaiva nyakSipat / AH pApa ! kimidamakAri? tenApyevameva bhaNitaM, mUraNastaM nihantumudyataH, lAkhaNo'pi taM hantumevodyate purato mUraNa: pRSThatazca lAkhaNa evaM dhAvamAnayostayormUraNasya paridhAnavastre kaNTake lagne mUraNaM nagnaM vilokya lAkhaNo'pi ngno'bhuut| tayornagrayostathaiva dhAvamAnayoratha jalArthaM purAbahiryAntyAH svapalyA uttarIyavastramAdAya mUraNena parihite lAkhaNo'pi tasyAH paridhAnavastraM balAtkAreNA'pyAdAya parihitavAn / atha tAM nagnAM tau ca dhAvamAnau vilokya savismayairlokaiH pRSTe lAkhaNena yathAsthitamabhihite aho aho mUrkhAvimAvityabhidhAya lokeSu gateSu te'pi svasthAnaM gatavantaH // ityajJAtavaktR-zrotRviSaye kuTumbikamUraNa-lAkhaNakathA // 152 // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 zrI kathAratnAkare // 153 // kauzalye ekA kathA // dAnazauNDAnAmarthisaGgamaH pramodAya syAt, yataH - I saJjAtAtmajasambhavAdiva mahAsiddhiprasAdAdiva, prAptaizvaryapadAdiva sthiratara zrI bhogayogAdirva / labdhasvarNarasAyanAdiva sadA saGgAdiva preyasAM, dehItyakSarakarNanAdapi bhaveddAtAvadAtAnanaH // 1 // tena dAninAM kimapyadeyaM na syAt, yataH kaSTAtprAptAmapi prIto, vikramazcitrakAriNe | avAdinIM dadau kanyAM, kimadeyaM hi dAninAm // 2 // etatkathAnakAntargataM kathAcatuSTayaM vartate, tathAhi -- ujjayinyAM nagaryAM paraduHkhakAtaraH parastrIsahodaraH zrImAn zrIvikramAdityabhUpatirekadA rAjapATikAyAM vrajannekaM zIrNAmbaraM truTitacaraNatrANaM dUradezAdAgataM dUtaM vilokya kutastvaM samAgA evamaprAkSIt / kanakasArapurAdahaM samAgAmiti tenokte tatra kimapyAzcaryaM tvayA dRSTamiti nRpeNa bhaNite sa smAha- deva zrUyatAM tatratyamadbhutaM, tatra kanakasundarasya rAjJaH straiNaziromaNistilaka zrIH sutA / zrI hemavijayaracite anyadA pitRbhyAM vivAhArthaM bhaNitA sA kathAmakathayat, rAtrau caturo vArAn yo mAM jalpayiSyati sa mama svAmI, na cetsa mama kiGkara iti tannirNayavArtAM sarvatra prathitAmAkarNya bahavo rAjA'mAtyazreSThisArthavAhasenAnIprabhRtisUnavastadarthamAgatAstAmajitvA tadaukasi muNDita - muNDA malinatuNDA nigaDitacaraNAH strIveSA''bharaNAH pratyahaM pAnIyaM vahantIti tatratyamadbhutamahamadrAkSam, ityadbhutanivedini tasmin satkArapUrvakaM visRSTe teSAM rAjAdiputrANAM duHkhaM tasyAzcA'bhimAnaM nirAkariSyAmIti rAjA vaitAlikaM svakiGkaraM suraM manasi kRtvA tatpuramagAt / tatra ca yogiveSeNa bhraman rAjA rAjadvAre niHsvAne prahAramakarot / asmatsvAminIM jetuM ko'pyAgata iti tatrAgatAbhistacceTIbhiH sa yogI vilokitaH kathitaM ca tatsvarUpaM svasvAminyai, tayA''kAritaH so'pyantargatvA dIpakaramye vAsaharmye yogiveSeNaiva viSTare sthito viSTarasthAyAH sakalAlaGkArazobhitAyAstasyAH kathAM kathayitumudyataH smAha- he dIpaka ! iyamazmato'pyatikaThinA huMkAramapi na datte, tena yadi tvaM huMkAraM datse tadA kiMcitkathAnakaM vacmi, tadA ca dIpAntaH sthitena vaitAlikena tatheti pratipanne rAjA kathAM kathayati sma / tathAhikalAsaragrAmavAsI nArAyaNo nAma vipraH kamalAnAmasvagRhiNImAnetuM saptavArAn zvazuraukasi gataH paraM sA kenApi kAraNena naiti sma / athA'STamaM vAraM tAmAnetuM gacchatA kezavA''hvamitrayutena pathi prApte mRtyuJjayanAni tIrthe mahezvarasya purastAdityabhANi, he deva ! asmin vAre yadyahaM svapriyAmAdAyA''gamiSyAmi tadA tava kamalapUjAM kariSyAmIti bhaNitvA 1. prakaTita prauDha pramodAdiva / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 taraGga 7/ kathA 153/154 sa tAmAdAya devakulapuraH sameto mitramavocat / he mitra! mahAdevaM praNamya yAvadAgacchAmi tAvadbhavatA'traiva stheyamiti madhye gatvA karavAlakRttasvazira:kamalena mahezvarasya pUjAM vidhAya mRte tasmiMstatraiva patite vilambaM vilokya madhye sameta: kezavastaM tathAvidhaM vilokya dadhyau, yadyahamenAmAdAya gRhe gacchAmi, tadA'vazyamasyAM lubdhenA'nena mitradrohiNA pApinA svasuhRnnihata iti mama kalaGko bhaviteti tasminnapi tathaiva patite, dvayorapi vilambana bhRzaM bhItA madhye gatA sA tayorimAmavasthAM vilokya dadhyau, yadyahaM zvazurasya piturvA gRhamekAkinI yAmi, tadA svairiNyA'nayA patidevarau hatAviti kalaGkaH syAttena mamApyanayoriva yuktamiti tenaivA'sinA svaM zirazchettumudyatAM tAM pratyakSIbhUto bhUtezaH strIhatyApAtakaM nA''dade'hamiti vadan tatkarAdasimapanayati sm| kalaGkakalitAyAH patirahitAyAzca mama jIvitena kiM? tena yadImau jIvayiSyasi tadA mama prANA nAnyatheti tannirNayaM jJAtvA, mama prakSAlanavAriNAbhiSiktau dvAvapImau jIviSyata iti bhagavatA zambhunA bhaNitamAkarNya tayApyautsukyena viparItatayA sandhitamastakau tathaivA'bhiSiktau tau jiivitau| he dIpa! tadarthaM mithaH kalahAyamAnayostayoH kasyeyaM gRhINIti yoginA pRSTe tAM jalpayitumutsukena dIpAntaHsthena vaitAlena patimukhasya patnItyasamaJjasaM bhaNitamAkarNya jAtakopA''TopA vismRtasvanirNayA sA- re pApadIpa ! mA mRSA brUhIti bADhasvareNA'bhaNat / rAjakanyaikazo jalpiteti niHsvAne prahAramadApayat / he yogIndra ! kasyeyaM patnIti dIpena pratipAdite mitramukhasyeti yoginA'bhihite kathamiti dIpa: punaraprAkSIt / vivAhAvasare hi dakSiNaH karo dIyate, sa tu kabandhagata eva syAditi yoginA bhaNite ekazo'nenA'haM jalpitA trayo vArAzcAvaziSyante, tena vizeSato maunavatI sA tasthau / ityekA kathA // 153 // // 154 // kauzalye dvitIyA kathA // atha punarapi dIpavatkanyAkuNDalamAbhASya yogI kathAM kathayati sma / tathAhi- dhanarathe nagare baladattazreSThino dvidhA rUpavatI sutA, sA ca pitRmAtRbhrAtRmAtulaiH pRthakpRthakvarebhyo dttaa| atha vivAhArthamAgatAMzcaturo'pi mitho vivadamAnAn vilokya madarthamaho mahAn kalaha iti sA jIvantyeva vahnau pravizya bhasmasAdAsIt / tadA teSAmekastayA samamagnau praviSTaH, dvitIyastu smazAne bhUmigRhaM kRtvA tasthau / tRtIyastu bhikSAcaro bhUtvA bhikSayA labdhasyAM'zaM citopari vimucya zeSaM svayamatti sma / caturthastu tadasthInyAdAya gaGgAM gacchan pathi prApte mahAnandipure bhikSArthaM praviSTo mAnadatta zreSThino gRhaM gataH / tadA ca pativratAM kamalazrInAmnIM tadaGganAM bhikSAdAne'ntarAyaM kurvANaM bhRzaM rudantaM svaM bAlaM culhIvahnau prakSipya bhikSAM dAtumupasthitAM so'vocat / he mAtarmadarthaM bAlahatyA jAtA, tenemAM bhikSAmahaM na lAsyAmIti niSidhya pratinivRtte Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tasmin sA'mRtasekena taM bAlamujjIvya punastasmai bhikSAM dAtumupasthitA tena jagade- he mAtaretasyA'mRtasyAM'zaM vitaretyabhyarthitayA tayA dattenA'mRtena samaM jvalitena tena saha tatra gata: sa tAM jIvayAmAsa / atha he kuNDala! tasyAM jIvitAyAM tadarthaM mithazcaturNAmapi teSAM kalahAyamAnAnAM madhye kasyeyaM patnI? iti yoginAbhihite tAM jalpayitumutsukena kuNDalAnta:sthitena vaitAlena jIvayituH patnIti bhRzamasamaJjasaM bhaNitamAkarNya kAmaM saJjAteA vismRtasvapratijJAkramA rAjaputrI- re pApakuNDala! mA mRSA vadeti bADhasvareNa jajalpa / dvitIyavAraM rAjasutA jalpiteti sa yogI ni:svAne prahAramadApayat / he yogIndra ! kasyeyaM patnI ? tadanyaizca kaH sambandha ? iti kuNDalenokte sa yogI jagau, amRtena jIvayitA pitA, citAmadhyAtsahotthito bhrAtA, citAsthAnarakSitA dAsaH, bhikSAlabdhAM'zena bhojanavasanAdidAtA patiH / vastrAlaGkArabhojanAdidAnaM hi priyatamA''dhInamiti yoginA gadite dvivAramahametena samaM jalpitA, vAradvayaM cA'vaziSyate, iti sA vizeSato maunamAdhAya sthitavatI // iti dvitIyA kathA // 154 // // 155 // kauzalye tRtIyA kathA // atha punarapi dIpavatkanyAhAramuddizya yogI kathAM kathayati, tathAhi-narasAre nagare narapAlasya bhUpAlasya puNyapAlanAmA sutaH, tatraiva purohitasUtradhArasvarNakArakuvindAnAM buddhisAra-guNasAra-rUpasAra-dhanasAranAmAnaH sUnavo rAjaputrasya suhRdaH / ekadA piturnidezena dezatyAgaM cikIrSuNA puNyapAlena catvAro'pi te suhRdaH pRSTAH procire- vayaM dehacchAyeva tvAM na tyajAmaH, iti tairanvitaH sa svapurato nirgato gahanaM vanaM prAptaH / tatra teSu caturpu krameNa yAmikeSu rAjasutaH suSvApa / prathame prahare guNasAra: zrIkhaNDakhaNDamayIM sarvA'vayavazobhitAM suraramaNIva ramaNIyAmekAM putrikAM nirmAya prasupte dvitIye prahare dhanasAra udasthAt / tasminnapi yathocitacIvarottarIyAdidukUlAni tasyAH zarIre paridhApya supte tRtIyaprahare rUpasAra udasthAt / tasminnapi maNisuvarNAdyA''bharaNaistAmalaGkRtya supte caturthe prahare buddhisAra udasthAt / tenApi mantrA''kRSTasya bhagavato bhAnumAlinaH prayogeNa jIvitAyAM tasyAM prAtarabhUt / he hAra! tAM vilokya svaM svaM kRtyaM puNyapAlapurato nivedya tadarthaM mithaH kaliM kurvatAM teSAM madhye kasyeyaM patnI? iti yoginA bhaNite tAM jalpayitumutsukena hArAntaHsthitena vaitAlena jIvayituH patnIti kAmamasamaJjasaM kathitaM nizamya jAtA'sUyA bhUyo vismRtasvanirNayA rAjA'GgajA- re pApahAra! mA mRSA bhASasveti baaddhsvrennaabhnnt| tRtIyavAraM rAjasutA jalpiteti yogI ni:svAne prahAramadApayat / he yogIndra! kasyeyaM gRhiNI? tasyAstaizca ka: sambandha ? iti hAreNodite yogI jagau jIvayitA pitA, ghaTayitA mAtA, bhUSaNadAtA mAtulaH, vasanadAtA preyAn, yato nagnAM ramaNIM patireva pidhatte / iti yoginA'bhihite trivAramahamanena jalpitA, vAkyaM cA'vaziSyate, iti sA vizeSato maunaparA tiSThati sma // iti tRtIyA kathA // 155 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 7/ kathA 154 / 157 // 156 // kauzalye caturthI kathA // atha punarapi dIpavatkanyAkaJcukamuddizya yogI kathAM kathayati / tathAhi - haricandrapure hariSeNanAmA rAjA, tenaikadA zaGkaro nAma viprastaskaratvena gRhItvA vadhyamAno'bravIt, he narendra ! kumArasya viprasya maraNe'pi na svargagatiriti zrutiH, tena mama jaGghAtargataratnapaJcakaM vitIrya kayAcidvipraputryA mAmudvAhya pazcAnmArayeti tadvijJatena ratnapaJcakadAnapUrvakamekasya dvijasya priyamatInAmakanyAmudvAhya sa hataH / atha mRte bhartari svairiNI saJjAtA [sA] kasmAdapi puruSAjjAtaM sutaM svanAmamudrA'nvitaM kRtvA purabahiraujjhat / atha dharmAkhyena kumbhakAreNa sa bAlaH putratvena vardhitaH, anyadA sAyaM mRttikAkhAnisamIpe rUparamaNIyo'yamekAkI bhraman hariSeNanRpeNa dadRze / nirdhaniko'yaM mama putro bhUyAditi lAtvA rAjJA rAjyai samarpitaH / mRte ca rAjJi sa raNasiMho nAma rAjA'jani / anyadA zrAddhA'vasare gaGgAM gatvA pituH piNDadAtumudyate tasmiMstIrthaprabhAvAccatvAraH karA yugapatpiNDagrahaNAya gaGgAjalato bahirnissaranti sma / etatkautukaM vilokya vismitena tena zapathapUrvaM pRSTA rAjJI yathAjAtaM jagau / atha mRttikAkhAnito jJAtasamyaktatsvarUpeNa rAjJA mRtapatikA sA kumbhakArapatnI pRSTA yathAjAtaM nivedya nAmA'GkitAM tAM mudrAM dadau / mudrA'kSarato'vagatatadvArtAmUlena rAjJA bhaNitayA tayA brAhmaNyApi satye'bhihite rAjA gaGgAM gatvA mama catvAraH pitaraH, tatra yaH piNDaM prApnoti sa karaM dharatu / itthamakathayat / tadA he kaJcuka ! teSAM madhye kasya karaH piNDArthaM praguNo'bhUditi yoginA bhaNite tAM jalpayitumutsukena kaJcakAntaH sthitena vaitAlena jArasya karaH piNDaM prApnoti, tadvIjajanitatvAt, itthamatyarthamaghaTamAnaM bhaNitamAkarNya jAtaroSA vismRtasvapratijJAkramA sA pArthivaputrI - re pApakaJcuka ! mA mRSA kathayeti bADhasvareNA'bhaNat / caturthavAraM rAjaputrI jalpiteti yogI niHsvAne prahAramadApayat / he yogIndra ! kasya karaH piNDaM labhate ? iti kaJcukenodite yogI jagau kSetrAdhipa ! zaGkaracauraviprasya karaH piNDaM prApnoti, tasminneva mRte sA brAhmaNI raNDA'janiSTa // iti caturthI kathA // 156 // 179 // 157 // dAnaviSaye vikramAdityakathA // atha prabhAte he yoginnahaM tava kiGkarI, bhavAMzca me svAmIti vadantyAM tasyAM jJAtodantastatpitA tatrAgatya taM yoginaM praNamya purastasthau / vikramAdityo'pi svaM svarUpaM prakaTIkRtya yathAsthitaM ca nivedya tAMzca rAjAdiputrAn mocayitvA'nUDhayA tayA yutaH svAM purImAyau / atha rAjJi bhittyantare sthite rAjasabhAM citrayantaM citrakalAgarvadharamekaM citrakaramaparazcitrakaraH prAha, he mitra ! kiM citrakalAhaGkAraM karoSi ? kiM citrakalAraJjito rAjA tubhyamadyA''nItAmavAdinIM kanyAM dAsyati ? ityAkarNya dAnazauNDo vikramArkastAmetasmai citrakAriNe dattvA taM citrakaraM dezASdhIzaM cakAra // iti dAnaviSaye vikramAdityakathA // 157 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 zrI kathAratnAkare // 158 // puNyAdevA'rthasiddhirityarthe candrazreSThikathA // puNyodaye hi sakalaM phalajanakaM, yataH yAvaccandrabalaM tato grahabalaM tArAbalaM bhUbalaM / tAvatsidhyati vAJchitA'rthamakhilaM tAvajjanaH sajjanaH / vidyAgAruDamantrayantraviSayaistAvatkRtaM pauruSaM 1 yAvatpuNyamidaM nRNAM vijayate puNyakSaye kSIyate // 1 // kiMbahunA ? puNye sati viruddhaM kurvatAM jalpatAM cA'pi siddhiH, yataHyattadvA vadatAM puMsAM, siddhirbhavati puNyataH I kaDuA baDuA sohI - tyAlApe candra zreSThivat // 2 // tathAhi - 'sArapadre grAme candrazreSThI, tena cA'putriNA sohInAmA kSetradevatA'bhyarthitA, he devi ! yadi mama putro bhavitA tadA tavaikamahiSaM suvarNatilakaM kuNDalayugalaM ca dAsyAmIti / atha putre jAte devyA bhAle tilakaM karNayoH kuNDale ca vinyasyaiko madonmatto mahiSastaccaraNe nibaddhaH, balinaivedyapuSpAdipurassaraM pUjayitveti sa jagau he devi ! tilakaM putrasya zeSA, kuNDale ca mama patnyAH zeSeti bhaNitvA tatsarvaM pazcAdAdAya vAditeSu vAditreSu devIpAdabaddhaH sa mahiSo bhATcakre / mahiSA''karSitAyA devImUrteH kara- caraNAdi bhUyo bhagnam | atha zreSThini gRhaM gate sA ruSTaikAkinI tasya virUpaM vidhAtumazaktA kaDuAbaDuAsaMjJayoH svamitrayoH kSetrapAlayorbohisaMjJAyAH kSetradevyAzca taM vyatikaraM jagau / zrI hemavijayaracite atha caturSvapi teSu tatsutA''dAnAya sAyaM taddvAranivropari devazaktyA tirohitAtmasu sthiteSu bubhukSito'smIti mAtaraM sutaH smAha, he putra ! gRhakoNasthitAMstilAn bhuGkSvetimAtrA'bhihite kaTukAnimAn kathamadmIti laghunA svareNa bAlaH punaravocat / 'kaDuA baDuA sohI bohI' imAn bhakSayeti bADhasvareNa tanmAtrA bhaNite catvAro'pi dadhyuH, aho tirohitA''tmAno vayamiha sthitAH kathamanayA jJAtAH ? Atmabhyo'pIyaM balIyasI, tasyAstanayo'vazyamasmAn bhakSayiSyatIti te sarve'pi tataH kAkanAzaM nazyanti sma // iti puNyAdevA'rthasiddhirityarthe candrazreSThikathA // 158 // // 159 // dhUrttacaritre dharaNadvijakathA // avaJcito'pi dhUrto vaJcanAM tanute, kiM punarvaJcitaH ? yataH - dhUrtena vaJcito dhUrto, vaJcanAM tanute kSaNAt / dampatIbhyAM dvijo'vaJci, tena tAvapi vaJcitau // 1 // . Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 taraGga 7 / kathA 158 / 160 tathAhi - lohAgaranagare garuDAhvo dvijo vasumatI ca tatkalatraM, dvAvapImau dampatI dhUrtakalAkuzalau, ekadA bhojanavelAyAM niSpannAyAM rasavatyAmakasmAdeko dhUrtadhurINo dharaNanAmA dvijAtistadgRhe prAghUrNo'bhyeti sma / taM vilokyAho imAM ramyAM rasavatImasau pApAtmA bhokSyatIti dhUrtAbhyAM tAbhyAM mudhaiva mithaH kalahe vidhIyamAne vasumatI ruSTA pitRgRhaM gatA / atha kiyadvelAM vilambya sarvAmapi tAM rasavatIM vaMzamayabRhadaliJjarasyA'dhastAdvimucya kalatrA''kAraNamiSeNa garuDo'pi gRhato niryayau / atha gatayostayorahametAbhyAM vaJcito'smIti dhyAtvA dharaNo'pi tAM ramyAM rasavatIM bhuktvA tasyaivA'liJjarasyAdhastasthau / atha velA'tikramaM kRtvA svagRhamAgataiHhe priya ! pazya mama kalAM ? yadAgatopi prAghUrNako rATimiSeNa pitRgRhaM gatayA mayA vaJcitaH, he priye ! mudhaiva tava kalA tava pRSThameva nirgacchatA mayaiva sa prAghUrNako vaJcitaH, iti svAM svAM vaJcanacAturIM stuvatostayoraliJjarasyA'dhastAtprakaTitaH sa dharaNo'bhyadhAt, bho dampatyau ! mamApi kalAM pazyata, yanmayaikAkinApi bhavantau vaJcitau / taM tathAsthitamavalokya tau zyAmamukhau jAtau // iti dhUrtacaritre kathA // 159 // // 160 // paradrohaviSaye kalasInAmakuTumbinIkathA // mahatsu drohakaraNe'nartha eva, yataH - pUjyadrohAdavazyaM syA- dAtmano jIvitakSatiH / manobhUrbhasmasAdAsI - dyadIzaM hantumudyataH // 1 // api ca AtmanaH kuzalA''kAGkSI, paradrohaM na cintayet / vRddhAyai vihito droho, vadhUmUrmyapatadyathA // 2 11 tathAhi - vanapallIgrAme dattayA kuTumbinyA zyAmalo nAma svaputraH kalasInAmakanyAM pariNAyitaH / atha yadA sA snuSAyAH zikSAM datte, tadA sA tasyAM vairaM vahate / ekadA tayA dattayA jaratyA kASThAn godhUmAn yAcitA snuSA patiM prAha, he nAtha ! bhavanmAtA jaratI jAtA kASThAni yAcate, ityAkarNya tatkAraNaM pRSTA sA dattA dadhyau / mayA snuSA zikSitaiva virUpaM cintayati, tena sA viSAdiprayogeNA'vazyaM mAM mArayiSyati, tena svayamevA'grau praveza: zreyAniti kAmamabhyarthitaH sutastadarthaM pratyazRNot / atha cintite'hani dArusahitAmambAM smazAne lAtvA citA'ntastAmupavizya vismRtamagnimAdAtuM purA'ntargate putre kiM mudhA maraNeneti matvA dattA nikaTavaTamAruroha / tadA cA''gataH sa vahninA citAM dagdhvA rudan gRhaM gataH / atha tasminneva grAme nizi steyaM vidhAya tasyaiva vaTasyA'dho loptrasya bhAgAn kurvANAzcatvArazcaurA iti vadanti sma / yo loptrasya bhAge lobhaM kariSyati tanmastake khaTkhaTiti zabdaM kurvANA vaTavAsinI Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite devatA patiSyatItyAkarNya dattA tathaiva rATipUrvaM teSAmupari nyapatat / loptraM hitvA naSTeSu teSu karacaraNakaNThahRdayAdiSu tAnyAbharaNAni paridhAya surastrIva ramyaveSA sA prabhAte gRhamAgatA / kimetaditi tAbhyAM pRSTA sA'bhASiSTa, he putra ! svayamanAkAritA calitvA yamarAjaukasi gatA'haM, tena mayi vizeSatastuSTena tenaitadAbharaNAdi dattvA mAnitA visRSTA'hamihA''gAM, tat zrutvA he mAtaranyo'pi yaH ko'pi yamAbhyarNaM yAti tasya sa kiM karotIti snuSayokte he putra ! matto'pi vizeSatastasmiMstuSTaH sa bahumAnaM datte / atha lobhA'bhibhUtA sA tathaiva citA'ntaH praviSTA, nihite ca vahnau prApa pUjyasya drohaphalaM maraNamiti, atha kiyatsu vAsareSu vyatIteSu zyAmalo mAtaramAha he ambA'dyApi tava snuSA kathaM nA''yAtA ? he putra ! he devAnAMpriya ! pAvake praviSTAnAM na punarAgatiH, ityuktvA svaM sarvaM vyatikaraM tasmai kathayitvaikAM suvaMzajAM sundarA''kArAM kanyAM pariNAyito dattayA putra: svaM dharmamapAlayat // iti paradrohaviSaye kalasInAmakuTumbinIkathA // 160 // // 161 // madhura bhASaNenAtrApi sampattirityarthe maNimatIkathA // madhurabhASiNI jihvA sudhAkhaNDameva, yataH sudhAkhaNDA hi sA jihvA, yA jAnAti subhASitam / manye rAhubhayAnnaSTA praviSTA vadanA'ntaram // 1 11 kiJca madhuravacanAnAmihaiva sampattiryataH - vAgbhiH sudhAdIdhitisodarAbhiH zItoSNavarSAsamayAH samAnAH / kRtA daduH kAmaghaTaM jaratyai, tadatra vAcAM vibhavo'tiramyaH // 2 // tathAhi - maNisAre nagare maNicUlo vaNik, tasya maNimatI mAtA, maNiharI ca gehinI / ekadA maNimatyA sudhAdhanyAbhirapi vAgbhiH zikSitAyAH priyAyA vacanaiH prerito maNicUlo mAtaraM nizi gahane vane'muJcat / tatra karaNasAgarA''hvasarasastIre svayaM nirmitatRNaukasi tasthuSI sA tRNendhanahAribhirdattAzanA sukhena vAsarAn gamayati sma / ekadA tridazauki zItoSNavarSAkAlAH svasvotkarSeNa vivadamAnA mAnuSalokamAgatA maNimatIsannidhau sametya svaM svaM guNamUcire / tathAhi strigdhaM bhojyamanargalaM mRgadRzAmAliGganaM nirbharaM I kauzeyaM vasanaM dyutirdyutipatervAtojjhitaM mandiram / tailodvartanamannamuSNamuSasi prollAsikA tUlikA I tAmbUlaM ca sukhAya zItasamaye lIlAmaye bhoginAm // 3 // 1. tulA - dharmaratnakaraNDake patra 385 // . Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 taraGga 7/ kathA 160/161 vAsaH svacchatamaM vane vicaraNaM dhArAgRhe'vasthitiH / krIDAsmerasarojabhAsi sarasi zrIkhaNDakhaNDadvaiH / ambhaH zItataraM laghiSThamazanaM saurabhyaramyAH srajo / jyotsnaughAzca sukhAya dharmasamaye bhogAGgasampanmaye // 4 // AhAro laghurambareSvaruNimA ramyeSu dhUpavrajaistoyaistoyamucAM patadbhiranaghe vAtAyane'vasthitiH / kAntAyAM haritAGkarairvanabhuvi svairaM vihArakramaH / kekAH kekibhirIritAH sumadhurA harSAya varSAsvalam // 5 // he mAtarasmAkaM svasvaguNotkarSamayaM surAsuranAthairapyabhagnamimaM vivAdamadya tvamavasAnaM ny| he putrA! yuSmAkaM guNA ekayA jihvayA vaktuM na zakyante, yataH tUlikAtailatAmbUla - taruNItaraNitviSaH / taptA'nna hutabhuktApaH zIte sapta sukhA''vahAH // 6 // yatpuMskokilakUjite madhurimA puSpeSu yatsaurabhaM / yanmAkandamahIruhe phalatatI ramyA ratiryadvane / yadvAllabhyamagharmarazmiruciSu prItiryadambhobhare / yatkAmotsavakRd dhvanirmadhulihAM tadgrISmavisphUrjitam // 7 / / yatra svarmaNibhiH praghUrNitamalaM dagdhaM ca devadrumaiH / zIrNaM siddhibhirastamAptamanadhairmantrairamatyairmRtam / kAmaM kAmaghaTairvinaSTamaTitaM dUre dyusaddhetubhi stvaM tasmin samaye samastavasudhA''dhAro'si dhArAdhara! // 8 // api ca samprati na kalpataravo, na siddhayo nApi devatA varadAH / jalada ! tvayi vizrAmyati, sRSTiriyaM bhuvanakozasya // 9 // kiJca samyagjJAnadarzanacAritrairmuktiriva, svargamartyapAtAlalokaizca jagadiva, bhavadbhireva saMvatsaraH, tena trayo'pi bhavanto mAnyAH pUjyAH samAnasampattayazceti tayA teSAM vivAde nirNIte te trayo'pi vizeSataH santuSTAstasyai kAmakumbhamekaM dattvA tirodadhire / athA'nyadA pAnthAdijanamukhAdavagatamAtRsvarUpeNa putreNa sA mahotsavapurassaraM svamagAramAnItA pauraiH pRSTA yathAjAtaM kathayati sm| paurairatha maJjuvAdinIyamiti bhaNitA sA maJjavAdinIti cAparaM nAma lebhe| kAmaghaTaprasAdAcca sA sukhinI samajani // iti madhurabhASaNenA'trApi sampattirityarthe maNimatIkathA // 161 // 1. AHPD / meghavajaiH - mu. // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite // 162 // kaTubhASiNAmihaivA''padityarthe nAgiNIvRddhAkathA // durjanAnAmeva jihvA viSavinirmitA, yataHvisaharakhaMDa khaMDahAlAhala, vijalikhaMDa khaMDa dAvAnala / eccArai melavi samabhAyaha, dujaNa jIhaghaDI vihirAyaha // 1 // teSAM kaTubhASiNAM durjanAnAmihaivA'narthaH, yataH zItoSNavarSAkAlAnAM, yugapatkaTubhASaNAt / duHkhabhAgjaratI jajJe, dhigastu kaTubhASitAm // 2 // tathAhi- tatraiva nagare maNimatyAH prAtivezmikI nAgiNInAmajaratI nArI taM maNimatIprabhAvaM vilokya tatsparddhayA tatra taTAkatIre tasthuSI, ekadA zItoSNavarSAsamayA: svasvotkarSeNa vivadamAnA mAnuSaM lokamAgatAstatraiva nAgiNIsamIpe sametya svasvaguNAnUcire, 'snigdhbhojymi'tyaadipuurvvt| iti teSAM vacanAnyAkarNya svabhAvena zunIva kaTubhASiNI sA'bhASiSTa, re durmukhA ! re vizvaviDambakAH pApapuJjamUrteH kalikAlasya ca bhavatAM ca na ko'pi vizeSaH tathAhi nirdagdhAH kamalAkarA: sumanaso mamluH kalAvAnapi / prItyai no kila klRptavarmasu janaH prAyeNa baddhAdaraH / jADyenollasitaM jagatsu mahite mitre'pi yanmandatA / tannUnaM kalireSa duHsahatayA zItartunA spardhate // 3 // vidhatte yattoSaM jddpricitergo:ptikraaH| kaThorA jAyante kathamapi na tRSNA viramati / mude doSArambho bhuvi bhavati vairasya ghttnaa| kimeSa grISmartuH kimuta kalikAlaH prasarati ? // 4 // sarvatrodgatakandalA vasumatI vRddhirjaDAnAM parA / jAtaM niSkamalaM jagatsu malinairlabdhA ghanairunnatiH / sarpanti pratimandiraM dvirasanAH santyaktamArgo jano / varSANAM ca kalezca samprati jayatyekaiva mArgasthitiH // 5 // tena vizveSAM duHsthitA'duHsthitapaNDitApaNDitataruNAtaruNAdijanAnAM duHkhahetUn yuSmAn dhigastu / iti svabhAvena kaTubhASiNyA bhartsitAste trayo'pi ruSTAstasyai vipattighaTaM dattvA tiroddhire| atha sApi tasya ghaTasya lAbhAttuSTA satI vasanA'zanAdiprAptaye taM ghttmyaacisstt| so'pi vipattighaTastAM yaSTimuSTimudgaralatA''dinA bADhaM jaghAna / tena hatA sA mRtA narakaM yayau // iti kaTubhASiNAmihaivA''padityarthe nAgiNIvRddhAkathA // 162 // // 163 // vinayopari bhillakathA // AstAmanyo guNagaNaH ekena vinayenaiva pumAMso guNabhAjo bhavanti, yataH Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 7/ kathA 162/163 185 anyairguNairalamalaGkaraNA'nurUpai-rapyasti cedvinayamaNDanamekamaGge AyAnti nAyakamiva dhvajinIjanA yat-sarve guNAH svayamidaM hRdaye vahantam // 1 // premapAtraM prajAyante vinItAH pazavo'pi hi / tasmAdvinaya evAyaM svIkAryaH kAryakovidaiH // 2 // kiM bahunA? vinayena pASANamayAdapi devAdipratibimbAt sAkSAtsthitAdivA'rthasiddhiH, yataH vinayaM vidadhadvidyAM, droNAcAryAdavAptavAn / mRnmayAdapi yadbhillo, vinayastadaho! guNaH // 3 // tathAhi- hastinAgapure dhanurvidyAmahodadheH kumbhodbhavapratimasya droNAcAryasya samIpe sakalAmapi dhanurvidyAmadhItya droNAcAryasyA'parA mUrtiriva bhUtvA bahumaNimauktikakanakakarituragAdibhirarjunena bhRzaM sanmAnito vidyAgurustamAha, he pArtha ! varaM vRNu / he bhagavan! yadi tuSTo'si tadA mAM vinA'nyaH ko'pyetAdRzIM dhanurvidyAM nA'dhyApanIya iti, mahatAM gurUNAM vacanaM nA'nyatheti droNAcAryo'pi taduktamaGgIcakAra / ekadA 'pArtha eva dhanurdharastadvidyAmUlaM ca droNAcArya' ityAkarNya karNATanikaTagaGgAtaTavAsI bhImalo nAma bhillastadarthamAgatya droNAcAryamace / tenA'pi svapratijJAyAM kathitAyAM sa svasthAnaM gatvA manmayIM droNAcAryamUrtiM vidhAya puSpacandanAdinA tAmabhyarcya 'he droNAcArya ! mama dhanurvidyAprado bhUyA' ityabhidhAya tadane dhanurvidyA'bhyAsaM vydhaat| tadbhaktibhAvanirbharamanA bhillaH kiyatA kAlena dvitIyaH pArtha ivaa'bhvt| ___ ekadA gaGgAyAM snAnaM vidhAya puramAgacchantaM droNAcAryamanugacchannarjunaH svaM zvAnamekamaviddhA'dharoSThatAlurasanAdazanaiH zaraiH pUrNamukhamAlokya mAM vinA na ko'pyetAdRzIM zaktiM bibhartIti vismitaH svazvamukhabANA'nusAreNa gacchan purastAttaM bhImalaM bhillaM vilokya pRSTavAn-kenA'mI mArgaNAH zuno mukhe nihitA:? mayeti tenokte kaste gururiti cA'rjunenA'bhihite droNAcAryo mama gururiti bhillo babhANa / tannizamyA'rjuno droNAcAryAya taduktaM nivedyeti proce, he svAmin ! yadi yuSmAdRzA vacanasImAnamullaGghayanti tadA ke vayaM varAkAH? kathamiti guruNokte pArtho bhilloktamuktavAn / atha droNAcAryeNa tatra gatvA kvA''ste tava gururiti bhaNito bhilla: svanirmitAM tAM mUrtimadIdRzat proce ca svavyatikaram / 'he pArtha! madbhaktirevA'sya phalite 'ti nizamya dhUrtaH pArthastamAha- yataH nAvI setaMbara sonAra, dhAdhaka cora anaiM jUAra / nagaraloka vesA vANiA, e AThai dhUrata jANiA // 4 // 'he bhilla! rabhasA'smAnmilitAnAmeSAM droNAcAryANAM svadakSiNakarAGgaSThena pUjAM Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI he mavijayaracite vidhehI ti bhaNitena tena tathaiva sadyo vihite 'hA pArtha ! nagaravAsinA dhUrtena bhavatA vanecaro'sau saralA''tmA vaJcitaH / atha matprasAdAdeteSAmaGgaSThena vinApi bANamuktirbhUyAditi gurustaM bhillaM prasAdapAtrIkRtya svaM sthAnamagAt / tato'dyApi bhillastarjanImadhyamAbhyAmeva bANAnmuJcati iti vinayopari bhillakathA // 163 // // 164 // strI caritre zrIvikramAdityastrI-tilaka zrIkathA // strIcaritraM sudhiyAmapyagamyaM, yataH nahapAraM jalahijala-jalaharapAraM ca puhavIpAraM ca / jANaMti kevi niuNA, na hu hiayaM hariNanayaNANaM // 1 // tena yatnarakSitApi mahilA svAbhAvikI svairatAM na jahAti / yata: vikramapriyatamA'pi yadeka-stambhasaudhamuSitA kulaTA'bhUt / strIjanastadavito'pyatiyatnAt, svairatAM na vijahAtyatilolaH // 2 // tathAhi-ujjayinyAM parakAyapravezA'dibahuzaktizAlinaM zrIvikramAdityaM bhUpaM sabhAsthita''mAgatya ko'pi kovida idaM padyamekamapAThIt azvaplutaM mAdhavagarjitaM ca, strINAM caritraM bhavitavyatAM ca / avarSaNaM vApyativarSaNaM ca, devA na jAnanti kuto manuSyAH ? // 3 // ___ idamAkarNya sakarNo rAjA jagau, he vidvan ! sarve'pyanye'rthAH satyAH paraM strIcaritramidaM na sarvathA zraddadhAmIti bhUpoktaM nizamya so'vocat he rAjannidamapi padaM sAgaraH sImAnamiva samIcInatAM na jahAtIti zrutvA'sya padasya parIkSAM vidhAya tubhyaM dAnaM dAsyAmIti visRSTe tasmin rAjA nizi nizAcaryAM vilokayannekasya saudhasyA'dhastAt sthitayoH kanakadhItilakazrIsaMjJayordvayorbAlikayorvArtAmazrauSIt / tadA tilakazriyA kanakazrI: pRSTA, he sakhi ! pariNItA patigRhaM gatA tvaM kiM kariSyasIti sA smAha zayyotpATanagehamArjanapayaHpAvitryaculhIkriyA, --sthAlIkSAlanadhAnyapeSaNabhido godohatanmanthane / pAkaistatpariveSaNaiH samuditairbhANDAdizaucakriyAM, bhartRzvazrUnanAndRdevRvinayaiH kaSTaM vadhUrjIvati // 4 // kiM ca paticittA'nugAminyahaM sarvaM bhavyaM vidhAsyAmi / atha ca kanakazriyA'bhihitA sA smAha- he sakhi ! tvaduktamahaM sarvaM sarvadA'nyathA kariSye, iti tayoH parasparamabhihitaM vacanaM zrutvA pArthivaH prabhAte tAM tilakazriyaM pariNIya 'strINAM caritramiti padasya' parIkSAM kartumekastambhe tAM vimucya svayameva vaitAlikaprayogeNA'nnapAnAdikAM taccintAM cakAra / atha sA saudhAdhastAduttIrNa kAmanandasArthavAhaM vilokya smarA'turA'jani, so'pi tAmudIkSya kaamaarto'bhuut| Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 7 kathA 164/165 187 suraGgayA sametena tena samaM sA rAjJi ca gate bhogAn bubhuje / ekadA sabhAsthito rAjA 'saba jaga bhInA ekaja korI' iti padaM vAraMvAraM bhaNantaM bhikSArthaM ca catvarAdiSu bhramantaM dhanyAnAthanAmayoginaM vilokyeti, dadhyau / nUnamasau svAM patnImevaikAM satIM manyamAna iti bhaNan bhramati, tenA'sya svarUpaM pazyAmIti makSikAntaH pravizya sAyaM sa rAjA tasya yoginaH pRSThe lagnaH / yoginyapi kusumatAmbUlapakkAnnAdi lAtvA purAvahirgatvA siddhavaTasyA'dhastAdekAM mahatI zilAmutpATya tadadha:sthite bhUmigRhe praviSTe rAjA'pi makSikArUpeNa tatra prAvizat / atha tasmin yogini svajaTAmadhyagatasamudgakA'ntargatabhasmataH prakaTitayA yauvanAdhirUDhayA striyA saha rantvA supte sati sA strI svakaNThasthitasamudga-kAntargatabhasmataH prakaTitenaikena yUnA samaM ciraM cikriidd| yogijAgarA'vasare tayA sa yuvA punarbhasmarUpo nirmame / gatanidreNa tenApi sA kanyA bhasmarUpA vihitA / etaccaritraM vilokya cakito rAjA prabhAte kIrarUpeNa tilaka zrIkaramalaJcakAra / atha sA taM zukaM paJjare nidhAya zRGkhalAcAlanataH sametena kAmanandena saha sambhogA''divinodaM vyadhAt / ciraM tacceSTitaM dRSTvA satyaM tatkovidakathitaM padamiti manyamAno rAjakIrastataH samuDDIya svasthAnaM gatvA kIrazarIraM hitvA ca rAjasabhAyAM rAjA tasthau / atha taM yoginaM tathaiva pure bhramantaM bhojanArthaM nimantrya tilakazrIgRhe gatvA rAjA SaDAsanAni bhojanArthaM maNDayitvA proce, he yogin ! prakaTaya svAM patnI, na cedasinA tvAM haniSyAmIti bhUpenokte yoginA tathaiva prakaTitA sA'pi tathaiva bhaNitA taM yuvAnamAvizcakAra / kAmanandamA''kArayeti tathaiva rAjJA preritayA tayA zRGkhalAcAlanataH sametaH kAmanando rAjAdIMstAnavalokya pazcAdvalamAno rAjJA proce, he kAmananda ! mA yAhi, samAgaccha iheti rAjJo vacanena tasminnAgate te sarve'pi bubhujire| atha sa yogI tAM kanyAM tasmai yUne dattvA svayaM satyo yogI jAtaH, rAjApi kAmanandAya tilakazriyaM dattvA taM paNDitaM maNimauktikasvarNakarituragAdibhiH satkRtya visasarja // iti strIcaritre zrIvikramAdityastrI-tilakazrIkathA // 164 // // 165 // bhAgyopari vastupAlamantrikathA / bhAgyabhare jAgaruke puMsAmasambhAvyamapi bhavati / yataH bhAgyAtsampadyate puMsA-masambhAvyamapi kSaNAt / vastupAlasyAvirAsI-cchirazchAyAkSitau nidhiH // 1 // tathAhi- dhavalake nagare vIradhavalasya rAjJo vastupAlanAmA mahAmantrI, ekadA zirazchAyAdharAyAM nidhirAvirbhavatIti tadvitaraNamukharaiArgaNairbhUyobhUyo bhaNitaM vastupAlasyedaM birudaM zrutvA durbalakarNena rAjJA mantrI bhaNitaH, he mantrin ! ghRta-taila-hiGga-lavaNAdivyavasAyaparANAM bhavatAmiyaM khyAti!citA yat zirazchAyAkSitau nidhiH prAdurbhavatIti / tena vAryatAmasau mArgaNagaNaH, mantriNA niSiddhA api mArgaNAstAM khyAtiM rAjasabhAyAM sametasya mantriNaH procire| Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 zrI kathAratnAkare zrI he mavijayaracite tadA ca rAjJA bhaNito mantrI, he mantrin! prAtarenAM parIkSAM vidhAsye, yadA satyaM tadA tava khyAtirastu, na cettadA mArgaNAnAM jihvocchedaM kariSye, bhavatazca sarvasvadaNDaH, iti kathite gate ca mantriNi rAjJA mantrizirazchAyAsthAne nizyekA mahatI zilA nidadhe / prAtazcA''gate mantriNi khanitAyAM tasyAM bhuvi zilA nirgatA, tadA rAjJA mantrI proce, he saciva ! tava bhAgyaM bhUri, yadidaM dRSatkhaNDa nirgataM, tadA ca sacivabhAgyanunnena kenApi sabhyenA'bhANi, he rAjanniyaM zilA bhajyatAM, ko vetti yadetadantargataM nidhAnaM bhviteti|| tadA ca bhAjitAyAM tasyAM madhyato nirgatamahimavalokya sarve'pi sabhAsado nezuH, aho mantriNo bhAgya! yatpASANAdapi sarpo nirgataH, iti bhaNatA rAjJA proce, he mantrin! gRhANedaM nidhAnaM bhavadbhAgyato nirgataM, mantrI tu taM sapAdakoTikanakamUlyaM dvAtriMzanmaNimayaM hAraM pshyti| mantriNA ca namaskArasmaraNapUrvaM tadupari haste nyaste tadadhiSThAyakasure ca naSTe sarve'pi taM hAraM pazyanti sm| atha mantrI taM hAraM kaNThe nidhAya sabhAyAM tsthivaan| satyaM mantriNo birudamiti bhUyo bhUyo bhaNan bhUpatistAn mArgaNAn satkRtya mantriNaM bahumAnapAtraM cakre // iti bhAgye vastupAlamantrikathA // 165 // // 166 // vacanakalAyAM DAmaradUtakathA // kurUpANAmapi vacanakalAkalitAnAM sarvatra sampattiH yataHkAmaM kAmadughAdhenu-kkilA kathitA budhaiH / yadvazADDAmaro jajJe, mAnyo bhUmibhujAmapi // 1 // tathAhi- pattane zrIbhImasya bhUpasya vAggmI samayajJaH kurUpo vipro DAmaro nAma dUtaH, ekadA mAlavA'dhipasya bhojasyA'bhyarNe taM dUtaM preSayitumanA bhImo bhUyasI zikSA ddau| tataH sthAnAdutthAnA'vasare vastraprAntaM dhUnayan sa dUtaH kimetaditi bhImenA'bhANi, he deva! bhavatA dattA zikSA ihaiva tiSThatu, kiJcAhaM tu tatra samayocitaM vakSye, yena vayaM dUtAH sarvatra vacanakalayaiva sukhamanubhavAmaH, iti zrutvA gUDhakopena rAjJA tanmAraNaM manasi vidhAya dukUlaveSTitaM madhyanihitabhasmasaJcayaM kanakasamudgakaM bhojaprAbhRtAya tasya kare dattvA preSitaH sa dUto dhArAdhIzazrIbhojarAjasabhAM prAptaH / tadA ca zyAmalaM danturaM tundilaM cipaTA'kSaM piGgakezaM sphuTitanakhaM kubjaM bhRzaM kurUpaM ca taM vilokya bhojo'bhyadhAt yauSmAkA'dhipasandhivigrahapade dUtAH kiyanto dvija! / tvAdRkSA bahavo'pi mAlavapate! te santi tatra tridhaa| preSyante'dhamamadhyamottamadhiyaH preSyAnurUpakramA ttenA'ntaHsmitamuttaraM vidadhatA dhArAdhipo raJjitaH // 2 // tadvacanakalayA tuSTena bhojena svAgatapraznAlApamAlApitaH sa taM samudgakaM praabhRtiickre| Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 7/ kathA 165/167 189 asmin suvarNasamudgake kiM bhAvIti samutsukeSu sabhyeSu tanmukhe conmudrite madhyato nirgatAM rakSAM vIkSya vIkSApanne kimidamiti dhyAyati bhoje dUto dadhyau, nUnaM pApinA mama svAminA manmAraNopAyo'yaM vyadhAyIti cintayan sa keyaM rakSeti rAjJA jgde| he deva! mama svAminA turaGgamedho mahAn yAgo vyadhAyi, tasyeyaM rakSA vartamAnasarvA''mayaharI, SaNmAsaM cA'syAH prabhAveNa ko'pi rogo notpadyate, tenA'syA lavo'pi deva-dAnava-mAnavAnAmapi durlbho'sti| tuSTena bhojena sA rakSA AtmaparivArasya dattA, tenA'pi svamastake nidadhe / atha maNikanakaturagAdidAnena satkRtaH sa DAmaraH pattane bhImasabhAsameto rAjJA pRSTaH sarvaM yathAjAtaM jgau| ekadA smayaM sRjantaM taM bhImo'bhASiSTa, re mUDha! kiM svakalAgarvaM karoSi? matprasattereva jiivsi| he deva! vAcAM kalayA vayaM dUtAH sarvatra zriyaM labhAmahe / atha bhUyo bhImena mudritalekhaM dattvA preSito DAmaraH snAtumupaviSTasya bhojasya pArzve gataH, bhojenApi svAgataprazrapUrvaM proce, he dUta! tava svAmI bhImaDo nAma pattanavAsI nApitaH kiM karoti? he bhoja ! bhUribhUpazirasAM muNDanavyApAraprahvatvena jalaklinnazirasastava ziromuNDanaM kartuM sa vArakaM na labhate / iti camatkAriNA vacanena raJjito bhojo lekhAntastanmAraNaM likhitaM jJAtvA kimetaditi bhaNan lekhasvarUpaM tasyA'gre jgaad| dhUrtadhurINo DAmaro'pi jagau, he deva! vidhIyatAmetatkRtyaM, yato jJAtaitkAraNena bhavatA naitatkRtyaM vidhAsyate, tenA'tra karmaNi kSaNamapi na vilmbniiym| atha ca bADhanirbandhato bhojena bhaNitaH so'bhaNat, he deva! mama janmapatrikAyAM likhitamasti yadasya paJcAzattame varSe ghAto'sti, yatra cA'sya maraNaM tatra dvAdazAbdikaM durbhikSamiti tena tava vairiNA matsvAminA'hamatra preSito'smi, tena matsvAmilokopakAraparasya mama maraNamihaivAstu, ityuditvA yAvadasau dUto'sinA svaziraH svayaM chinatti, tAvadbhojena kare dhRtvA niSiddhaH / he deva! kathamahaM maraNAnniSiddha: ? avazyaM yAtAraH prANA yadi svAmikArye yAnti tadA'vazyaM svarga iti niSedhaM mA vidhehi / tadA ca bhojena sadya eva sahasrasuvarNaM paJcAzatturagAdi bhUyo dhanaM ca dattvA sa svadezasImato bhirkaari| so'pi mahA''DambareNA''gatya praNamya ca rAjJA pRSTaH sarvaM yathAjAtaM jgau| taddivasAdvizeSato DAmaro bhImAdibhUribhUpAnAM mAnyaH khyaatimaaNshcaa'bhuut| // iti vacanakalAyAM DAmaradUtakathA // 166 // // 167 // zyAmamastakAnAM vizvAso na kArya ityarthe durdhara-kesarikathA / siMhAdibhyaH sabalasattvebhyo manujA ojasvinaH, yataH ojasvino'pi pazavaH, zaktimantaH surA api| narainUnaM nibadhyante, narA hi balavattarAH // 1 // 1. astyAvalikA, yatra- AHDR || Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 zrI kathAratnAkare api ca siMho vArdhakinA'kSepi, paJjare balavAnapi / vizvAso nocitaH zyAma- mastakAnAM kadApi tat // 2 // tathAhi-- bhayaGkare nAma vane ariNyAH kesariNyA durdharanAmA kesarI sutaH, sa ca yauvanaM prApto mAtrA'bhANi, he putra ! zyAmamastakAnAM vizvAso nocitaH, tava ta eva ripavaH, iti zrutvA vanaM bhramatA tena zRgAla- zambara - zazaka - sAraGga- zArdUlAdayaH zvApadAH zyAmamastakastvaM? zyAmamastakastvam ? iti ca pratyekaM pRSTAste svaM svaM ziro darzayitvA na zyAmamastakA vayamiti ca bhaNitvA svaM svaM sthAnamaguH / ekadA tarucchedanaparAyaNamekaM sUtradhAraM tvaM zyAmamastaka: ? iti sa pRcchati sma / tasya tvaM kiM kariSyasIti tenokte sa smAha, mama mAtrA sa eva me mUrdhani ripurudito'sti, tena taM nihatya niSkaNTakaH sukhabhAg bhavAmIti taM gaveSayannasmIti / [ sUtradhAreNoktaM yadi ] maduktaM karoSi tadA'haM taM darzayAmIti tadvacanaM pratipanne siMhe sUtradhAreNa sadyaH kaThinaM kASThapaJjaraM ghaTitaM kathitaM ca siMhasya atra tvaM praviza, yathA te darzayAmi / balavatyapi pazau tasmin siMhe tatra praviSTe tena bhRzaM karkazAM lohakIlikAM paJjaramukhe nidhAya zyAmamastako'hamiti paJjaracchidreNa svaM ziro darzayitvA sa svasthAnaM gataH / atha so'pi siMhastatra paJjare sthito mRtvA narakaM yyau| // iti zyAmamastakAnAM vizvAso na kArya ityarthe durdharakesarikathA // 167 // // 168 // bhAgye suradAsakathA // sampado hi puNyaireva syuH, yataH - zrI hemavijayaracite ArogyaM saubhAgyaM, dhanADhyatA nAyakatvamAnandaH / kRtapuNyasya syAdiha, bhavAntare vAJchitA'vAptiH // 1 // kiM bahunA ? vipado'pi sampadaH syurbhAgyabhAjAM yataHvipadyapi bhavetpuMsAM, puNyataH sarvamIpsitam / khAtikAyAM dvijo lebhe, zriyaM zrIphalabhaJjanAt // 2 // tathAhi - dhaNAsaNe pure suradAsanAmA dvijaH, tasya ca durmukhA caNDA kopanazIlA kAlinInAmagehinI / ekadA naktaM bhuJjAnena tena nirlavaNAM rabbAM jJAtvA gADhatarjanAto jAtakopaprAgbhArayA tayA kopaprAgbhAreNa sA rabbAhaNDikA tanmastake bhagnA / atha dvitIyAmapi haNDikAM tasya zirasi bhaJjayitumudyatAM tAM vilokya bhRzaM bhItaH sa tadaivArdhabhukta eva naSTaH, purajalamArgeNa nirgatya ca prakhAtikAyAM patitaH / tadA ca tasminneva pure caurAzcauryaM vidhAya tasyAM khAtikAyAmupavizya loptrasya bhAgAn vidadhire / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 7/ kathA 167/170 191 tadA ca lopnamadhyAnnirgatamekaM nAlikeraM vilokyaikena caureNa muNDite tasya dvijasya muNDe pASANadhiyA sa nAlikeraH sphoTitaH, tena dvijena punarAgatA mama gehinI mama mastake haNDiko bhanaktIti manyamAnena 'khAuM re khAuM re' iti bADhasvareNa jalpitamAkarNya ko'pi bhUtaH prAdurbhUta iti matvA te taskarAstatsarvaM lopnaM tatraiva vimucya kAkanAzaM neshuH| atha dvijo'pi prabhAte tatsarvaM maNimauktikakanakarajatAdi bhUridhanaM vilokya lAtvA cA'nyatra pure gato'nyAM striyaM pariNIya sukhbhaagbhuut| // iti bhAgye suradAsakathA // 168 // . // 169 // AtmA'nucita-kRtya-karaNe'nartha ityarthe saraTa-rAsabhakathA // zubhamazubhaM vA''tmano'nucitaM kRtyaM kurvannaro'narthabhAg bhavati / yata:kRtyaM yadyasya tattasya, ucitaM netarasya tt| zunaH kSaNe raTannuccai, rajakena hataH kharaH // 1 // jisakA kAma tisekuM chAjai, aura kare 'to lAThI vaaji| kukaraThoDe gaddaha pokAre lAThI lei karI dhobI mAre // 2 // tathAhi- parvatasare pure bhUraNo nAma rajakaH, tasya ca bUciko nAma zvAnaH / saraTo nAma raasbhshc| ekadA tasyaukasi nizi taskarairhRiyamANaM vastradhanAdikamAlokya saraTo bUcikamUce, he bhadra! AtmasvAmigRhaM taskarai HSyate, tena tvaM taskarA'bhimukhaM zabdaM kurvan dhAvasva, yathA''tmasvAmI jAgarti, tasmiMzcotthite caurA: praNazyanti, bhavatazca svAmibhaktiH saphalA bhavati / iti nizamya bUcikaH proce he saraTa! rajako'yamidAnIM mama bhaktAdi na datte, tenAtrArthe nAhamAtmavIryaM sajjayAmIti niSedhapare tasmin zuni saraTo dhanikaprabodhAya bADhasvareNAraTat / tadA ca tasmin raTati jAgaritaM dhanikaM jJAtvA taskarAH prANazyan / rajako'pi kharazabdena prAtarabhUditi vidan vasanadhAvanArthamutthitastArakitamambaramAlokya nizAM ca bhUyasIM matvA mama nidrAntarAyo'vasaraM vinA raTatAnena pApinA svareNa nirmita iti kAmaM kupitaH sthUlayaSTimuSTiprahAraistaM saraTaM hanti sm| tena rajakena bADhatarabahuprahAranihataM bhagnakaTitaTaM saraTaM bUcikaH proce, 'jisakA0' // ityAtmAnucitakRtyakaraNe'nartha ityarthe saraTa-rAsabhakathA // 169 // // 170 // vipadvatAmeva vipadityarthe puSyavatIkathA // yadviSaye ruSTo daivastaM bhRzaM khedayati, yataH daiva vilaggau jehanaiM, puMThi na mukai tAsa / pitA-maraNa sItA-haraNa rAma bhame vanavAsa // 1 // api calagnA pRSThe yadIye taM, vipannojjhati jAtucit / atra puSpavatI zreSThi-priyA spaSTaM nidarzanam // 2 // 1.tau (tu D)DIMgA vAjai- P || Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tathAhi- vArAsaNe grAme dhanadattasya zreSThinaH puSpavatI priyA, tasyAH kukSibhavaH kuberasenazca putrH| ekadA tatra nagare siMhazUrasya pallIpaterdhATI samAgatA, tadA ca puSpavatI pallIpatinA gRhItA, strItvena rakSitA ca / atha dhanadattastasyAH zuddhiM kurvaMstAM pallImAgatya nApitaukasi sthitvA svapriyAM ca tatra jJAtvA nApitapriyAM tadabhyarNaM praahinnot| sApi patimAgataM jJAtvA kAlikAdevIgRhe caturdazIrAtrAvahamAgamiSyAmIti saGketaM nApitapriyayA svpterjnyaapyt| mama mahatI vyathA nivRttAstIti kAlikAyAH pUjAM caturdazIrAtrau kariSyAmIti dambhena pallIpatiyutA sA tatrAgatA pallIpatimasinA nihatya devakulaM praviSTA / tatra svapatiM daivadoSeNa ca sarpadaSTaM matvA tatturagamArUDhA rAtrAveva tato niryayau / prabhAte ca pathi cauraiH lAtvA khaNTAyaNanagare sA kAmarUpAyA vezyAyA vikriitaa| ekadA rUpayauvanavatI sA vezyAkarma kurvantI tatrA''gatena kuberasenena svasUnunA saha sambhogaM vyadhAt / rahasi tayA pRSTena tena mAtR-pitR-grAma-nAmAdisvavRttAnte kathite hA pApayA mayA sutasaGgo vihita iti viSaNNA sA vezyAvRndena vAryamANApi jIvantyeva citAM prvissttaa| tadA ca daivavazataH samAgatenoparitanena nadIpUreNa sA citA vaahitaa| atha mahati kASThe sthitA tarantI yAntI sA sAraNenA''bhIreNa niSkAsya strItvena rakSitA / ekadA gopakulocitakambalaveSavatI sA tarka vikretuM mathurAyAM nagaryAM gtaa| tatra vipaNau rAjaputravAjinA hatA sA ppaat| athotthitA sA bhagnabhANDA patite'pi takre vizeSataH smitamukhA tadanupalakSaNapareNaikena puMsA he sundari! patitamapi takraM na zocayasi tatkimiti jgde| tamanupalakSamANA sA nijaM svarUpaM jagauhatvA nRpaM patimavekSya bhujaGgadaSTaM, dezAntare vidhivazAgaNikAsmi jaataa| putrasya saGgamadhigamya citAM praviSTA, zocAmi gopagRhiNI kathamadya takram // 3 // iti zrutvA svasvarUpaM ca nivedya tenApi kuberasenena tatputreNa saMyatInAM pArzve nItA tapasyAM jagrAha / AlocitA'zubhakarmavipAkA sA kRtavividhatapAH sugtibhaagbbhuuv| // iti vipadvatAmeva vipadityarthe puSpavatIkathA // 170 // // 171 // daivo balavAnityarthe mahAbalakathA // sarvatra vidhireva balavAn, yataH haripituH subhagaikaziromaNeH, zritanabhazcarabhUcarasampadaH / dahanato mRtirAnakadundubhe-vidhiraho balavAniti me matiH // 1 // 1. Anakadundubhi-vasudeva // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 taraGga 7/ kathA 170/171 narapateH subhaTAntimacakriNo, guNavazIkRtasarvamahIbhujaH / nayanapaGkajahAnirabhUttamAM, vidhiraho balavAniti me matiH // 2 // nijabhujArjitasarvamahIbhujaH, samarakoTisamarjitasampadaH / yadi zareNa harerabhavanmRti-rvidhiraho balavAniti me matiH // 3 // na yogena na bhUpena, rakSyate ca kadApi hi / nibaddho vaTazAkhAyAM, karmaNA hi mahAbalaH // 4 // tathAhi- tilakapure pure tilakasAro nAma rAjA, tasya ca tilakazrI rAjJI, ekadA dolAparyaGke rAjJIyute rAjJi supte tannagaravAsino dhanabalasya zreSThino mahAbalanAmA putrazcauryArthaM nizi bhUpasaudhaM praviSTaH / tadA ca paryazRGkhalayottIryaikaH sarpo rAjJI daSTvA gavAkSeNa gacchan mahAbalena dRSTaH / mahAbalo'pi tasya pRSThe drutamevottIrya purato vRSabhaM puratazca naraM taM nirIkSya vismitaH kare dhRtvA kimidamakArIti tamaprAkSIt / ayaM rAjA mama pUrvabhavavairI, tenAsya priyA mayA devena sarparUpeNa dssttaa| he surottama! kathaya kathaM me mRtiriti tenokte'muSya vaTasya zAkhAyAM lambitasya tava maraNamiti bhaNitvA sa surstiro'jni| devavacanamanyathA kartumudyataH sa tApaso bhUtvA vijane vane tasthau / ekadA ekena caureNa tilakapure cauryaM kRtvA naSTaH, tasya pRSThe ca rAjanarA lgnaaH| atha sAyaM rAjanarAnAgatAn jJAtvA sa tallopnaM mahAbalasyaukasi nidhAya kvA'pi sussvaap| prAtazca lopnaM kuTIre vilokya cauro'yamiti taiH sa mahAbalo rAjJo'gre ninye| nihanyatAmayamityAdiSTe'pi smitamukhaM taM rAjA smitkaarnnmpraakssiit| so'pi rAjJImaraNataH prArabhyA''tmakathAM sarvAM nivedyeti proce, he deva! devoktaM yadA satyaM bhavati, tadA kaH zoka: iti mama smitam / sarvakAryadhurINe mayi sati varAkANAM surANAM vAg mithyA bhUyAdityabhidhAya sutamiva taM rakSantaM rAjAnaM so'voct| he deva! ramyavasanA-'zana-zayana-vAhanAdibhirbhavatA lAlito'pyahamimaM vaTaM pazyan sazalya iva khedaM prApnuvannasmi, tenemaM vaTaM chindhi mAM cA'nyatra prahiNu, rAjJoktaM he putra! yadi tvaduktaM karomi tadA devavAk satyaiva / tena vaTe satyapi tvamihaiva vasan yadi kSemabhAk bhavasi tadaiva mama pauruSam, evaM gacchatsu dineSvekadA mahAbalayuto rAjA mRgayArthaM vane gato gRhAntarvismRtaM svamasimAnetuM mahAbalaM prAhiNot / so'pyasiM lAtvA drutamAgacchaMstasya vaTasyA'dhaH prAptasturaGgamaM kazayA jghaan| pRSThapadAbhyAM collalite tasmin vAjini kaNThasthAmalakamitamauktikahAramadhyastharajjurvaTazAkhAyAM praviSTaH, atha padAntarAlato nirgate turage mahAbalo vaTazAkhAyAM lambito rajjupAzitakaNTho mRtimaap| enamudantaM nizamya devAdibhyo'pi vidhireva balavattaraM iti rAjA nishcikaay| // iti daivo balavAnityarthe mahAbalakathA // 171 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite // 172 // bhAlalikhitAkSaranirNaye candrazeSThikathA // lalATapaTTasthA varNA nAnyathA syuH, yataH Arohatu girizikharaM, samudramullaGghaya yAtu pAtAlam / vidhilikhitAkSaramAlaM, phalati kapAlaM na bhUpo'lam // 1 // api cayame nAkasadAM nAthe, kubere varuNe tathA / citraguptagRhaM prApte, candra zreSThI mariSyati // 2 // tathAhi- sAvarAyAM nagaryAM dhanada iva dhanI candra zreSThI, sa caikadA hari-hara-surapurandara-skanda-vinAyaka-durgAdidevArAdhanaparaM pauravargaM vilokya dadhyau, dhigimaM pauravargaM yadetAn varAkAn devAnArAdhayati, yatastuSTA apyamI maraNato na rakSanti, tena kimamIbhirgalastanIgalastanatulyairmudhAprayatnaiH? jIvitamaraNadAnazauNDaM yamamevA'hamArAdhayAmIti matvA sa svapurIto dakSiNasyAM dizi yamacaityaM vidhAya tatra mahiSA'dhirUDhAM daNDamaNDitakarAM dhUmorNA'dhyAsitotsaGgAM zyAmalAM mahAkrUrAM yamamUrti nyviivisht| atha bali-puSpAdibhirupavaiNavaM pUjayantaM taM tuSTo yamo varaM yAcasveti proce| tenoktaM he dharmarAja! he sUranandana! he kAlindIsodara! yadi mama tuSTo'si tadA mAmakSayajIvitaM kuru, ityarthitaH sa smAha mayaikAkinaitatkRtyaM na bhavati, tena tavoparodhena tribhiranyairlokapAlaiH sArdhaM sambhUyaitatkRtyaM kariSye, atha gama-surendra-kubera-varuNAzcatvAro'pyamI krameNa sambhUya tamAdAya yamalekhakasya citraguptasyaukasi gatAH, tatraikasmin deze candra zreSThini sthite sati te citraguptamUcuH, he bhadra ! candra zreSThino nAma bhavato lekhakAnnirAkRtyainaM ciraM jIvinaM kuru / asmin prastAve yatra sa candra zreSThI sthito'bhUt, tadgRhabhArapaTTe bhagne tadgRhaM candra zreSThizirasi ppaat| gRhapatanAnmRte ca tasmin citraguptalekhA'ntaridaM likhitaM nirgaat|| yame nAkasadAM nAthe, kubere varuNe tathA / citraguptagRhaM prApte, candra zreSThI mariSyati // 3 // // iti bhAlalikhitA'kSaranirNaye candrazreSThikathA // 172 // // 173 // paradrohakRtAmanarthA'vAbhirityarthe suravamAnAma-zreSThipatnIkathA // pApakAriNo hi svayameva nidhanaM yAnti, yata:apakAriSu mA'pAyaM, cintaya tvaM kadAcana / svayameva patiSyanti, tIrajAtA iva drumAH // 1 // api capAtakaM sRjatAM puMsAM, na syAtkalyANasaGgamaH / sapatnyai pApakRjjajJe, sapatnIdvayamandhalam // 2 // __ tathAhi- lakSmInivAse nagare madanazreSThinA krameNa sukhamA-suramA-suravamAnAmAnastisraH patnyaH prinniitaaH| tatra laghutvena patimAnapAtre suravamAyAmanye dve patnyau dveSaM vhtHsm| yataH1. dhUmorNA yamapatnI // 2. upavaiNavaM = trisandhyA 3. paratre - RP || Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa taraGga 7/ kathA 172/174 AjJAbhaGgo narendrANAM, gurUNAM mAnamardanam / pRthak zayyA ca nArINA-mazastro vadha ucyate // 3 // ekadA svasvavezmasthitAbhyAM tAbhyAM pRthak pRthak paramAna-zarkarA-ghRtAdibhiH pAtrapUraNatastoSitau mantra-yantrAdikuTilakarmakarmaThau kamaTha-zamaThanAmAnau dvau yoginau suravamAnAmA'smatsapatnI gatalocanA kriyatAmiti praarthitau| tadA kamaThena suravameti sapatnInAma yantrA'ntarlikhanA'vasare autsukyavazena rakAra-vakArayormitha: ziraHsandhAnena sukhameti tadIyameva nAma yantre likhitvA yantrassamarpitaH, kathitaM ca jvAlite'smin yantre sA netrahInA bhviteti| zamaThenApi tathaivotsukyavazena vakAravismaraNataH surameti tannAma likhitvA yantro dattaH, proktaM ca tthaiv| atha yoginorgatayostAbhyAM khadirA'GgAraistayoryantrayoH pRthak pRthak dagdhayoH satoH sadyaH svayameva locanarahite te bbhuuvtuH| // iti paradrohakRtAmanarthA'vAptirityarthe suravamAnAmazreSThipatnIkathA // 173 // // 174 // zIlaviSaye vaasiniinaam-vnnikstriikthaa|| zIlaM hi pAlitaM nirvANasampattiM sRjti| yataH vAllabhyaM vitanoti yacchati yazaH puSNAti puNyaprathAM, saundaryaM sRjati prabhAM prathayati zreyaHzriyaM siJcati / prINAti prabhutAM dhinoti ca dhRtiM sUte surauka:sthitiM, kaivalyaM karasAtkaroti subhagaM zIlaM nRNAM zIlitam // 1 // tenopAyairapi zIlaM pAlanIyameva / yataH rakSantyupAyairapi kAzcidAryAH, svazIlamunmIlitavaryazauryAH / yadrUpavatyA kaNapeSaNAya, dvijaM niyojyA'vitamAtmazIlam // 2 // tathAhi- zrInivAse nagare vAsavadattasya vaNijo vAsinInAmohinI, tayozca sundaranAmA sutaH, ekadA rUpasaubhAgyajitaratirUpA sA nArAyaNasya viprasya lekhazAlAyAM paThataH svasutasyA''kAraNArthaM gtaa| nArAyaNo'pi tAM vilokya smraa''turo'jni| atha tatsutAkAraNamiSeNa pratyahaM tadgRhamAgacchatA tena vipreNa tatsaMstavo nirmme| vizeSatastatsutaM pAThayatA pAlayatA ca tenAnyadA'bhyarthitA zIlavatI / sA kAryAntaradambhamuddIzyA'dya vA kalye veti bhaNantI tmvnycyt| atha bADhAbhyarthanaparasya tasya zikSArthaM madhyarAtrAvAgantavyamiti tayA saGketitaH sa puSpAdisAmagrImAdAya sAyaM tadgRhaM yyau| rahasi sthite tasmin zvazrUdattakaNapeSaNaparAyAM tasyAM ca dvAre ttptiraayyau| 1. yantrantarlikhatautsukyavazena0 AHD | Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite [ tadA tayA nArAyaNaM prati proktaM- bho nArAyaNa ! tvaM ] strIveSamAdhAya tAvatkaNapeSaNaM kuru? yAvadayaM mama bhartA mayA saha rantvA zete / supte cA'smin AvAbhyAM svairaM rahaH krIDA krissyte| atha tasmiMstathaiva kurvati madhye sametena patyA keyaM kaNapeSaNaM karotIti pRSTe prAtivezmikavadhUriti tayA cokte sukhena tayoH krIDatoH sarvApi zarvarI vyaticakrAma / prabhAte zreSThini bahirgate nArAyaNo'pi tatsukhA'nAptyA kaNapeSaNena ca bhRzaM khedamApanno gRhaM gataH athaikadA pathi militaH sa dvijastayA'bhANi - 196 suM AjakAli dIsau na pIsau, so'vocat - su pahilu pIsau saghalUM ghaTiuM, tadA ca bAlyamitreNoktaH sa svacaritramUce - bhuMDii kIdhUM, na karAviDaM sArI rAti dalAviDaM kAja na kevara mAlIna saha rAmadevau // iti zIlaviSaye vAsinInAma-vaNikstrIkathA // 174 // // 175 // asadRzayoge azoka zrIkathA // daivo hi parasparamaghaTamAnameva sambandhaM vidhatte yataH - deva dohilu doSa bujhe, chetaravA chayalla 1 jasa ghari nArI padaminI, tasa ghari puruSa bayalla // 1 // mahiyali mAhi bhamaMtaDAM, amhaM accheruM diTTha / jasa ghari puruSa puraMdaru, tasa ghari nArI kukaTTha // 2 // api ca sasi na kiu nikalaMka, kAya na diTThI mayaNaha; suhaDAM ghari dAlidda, lAchI lii AlI kRpaNaha / loaNa dIdha kuraMga, hINa-loaNa kia nArI; nAgavela ki niphala, saphala tuMbiNI dhArI // 3 // parimala - hINa sovaNa kiya, amuka-mani eha vibhrama huu / hA hA daiva ja daiva, kAraNa kimu, ThAmi ThAmi bhUlavi gau // 4 // cAritaM dayitayA samAhataM, bITakaM vRSabhayorjaDAtmanA 1 dhi vidhiM pravidadhAtyanIdRzaM yaH sadA tanumatAmiti sthitiH // 5 // tathAhi-- purasthale grAme nandanasya zreSThino'zokazrIzcatuHSaSTikalApAtraM putrI, nirdhanatvena tena sA bUrasthale grAme grAmINasya mUrkhasya dhanadevasya dattA / tatra grAme tasyaukasi tasthuSI sA kAkakaNThe kanakamAleva na zuzubhe / tathApi pativratA sA tena sArdhaM viSayasukhamanubhavati sma / nAgarI sA nagarocitA'zana- maNDana-vacana- gamana-zayana-gAnAdikRtyaM vidadhatI sarveSAM grAmalokAnAM manAMsi raJjayAmAsa / anyadA sA kSetrahalakarSaNaM kurvANasya svapateH kRte bhaktamAdAya gacchantI piturgRhAdAgatamahilatAdalabITakaM bhaktabhojanAntarnidhAya kSetraM yayau / Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 7/ kathA 175 197 atha jalA''nayanArthaM kUpe gatAyAM tasyAM tadbITakaM vilokya sa dadhyau, aho! caturA'sau vRSabhayorapi kRte ghaasgraasmaaninye| atha tena mUrkhaNa karAbhyAM tad bITakaM dvidhA vidhAya yugpttyorblivrdyormukhaantrnikssiptm| atha tatrAgatA sA vRSabhA''nane rakte vilokya viSAdavatI patimudRizya jagau hala hakvaMtA jamma gau, nAha na hUu chayalla / viNa-sIMgi viNa-pUMchaDI, vihi-nimmiu bayalla // 5 // sahI-suhANI-mAMhi taMi, bhalI lajAvI kaMta / dekhii daiva nA dUhavyA, baladaha rattA daMta // 6 // ityabhidhAya asadRzasaGgaghaTanapaTIyAMsaM vidhiM nindantI sA gRhaM yyau| // ityasadRzayoge azokazrIkathA // 175 // iti paM0 zrIkamalavijayagaNiziSya paM0 zrIhemavijayagaNiviracite kathAratnAkare saptamastaraGgaH samAptaH // shriirstu|| ' Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 zrI kathAranAre zrI hemavijayaracite ||8||assttbhstrnggH // // 176 // abhayamantrivaJcane kAmapAkAgaNikAkathA // lolekSaNAnAM matiprapaJco hi sudhiyAmapyagamyaH, yataH tajjanairna parivArarAjibhi-stabalairna hi vizAmadhIzvarAH / taddhanairapi na vittazAlino, yaddhiyA viracayanti subhravaH // 1 // api ca dhiyAM prapaJcazcapalekSaNAnAM, na vaJcayetkAMzcaturAnapIha / / pradyotabhUpAya paNAGganAbhi-rAnIya datto hyabhayo'pi mantrI // 2 // tathAhi- avantyAM puryAM caNDapradyoto bhUpaH, taM caikadA sabalavAhanaM rAjagRhapuropari samAyAntamAkarNya bhRzaM bhItaH zreNikaH-kathaM kariSyate? itybhymntrinnmaah| dhiyAM nidhirabhayo'pi sainyottaraNasthAneSvAdAveva bhUri kanakAdidhanaM nidhAya tatrottIrNaM caNDapradyotaM nizi dUteneti vyjnyaapyt| mama mAtRsvasuH zivAyAH patirbhavAn mama piteva, tena tava hitaM jJApayannasmi, yadbhavataH sarve'pi sainikAH zreNikena bhedaM nItAH snti| te ca bhavantaM nibadhya zreNikAya dAsyanti, tannizcayakaraNArthaM bhavatsainikapaTakuTImadhyabhuvi gataM zreNikanAmA'GkitaM dhanaM vilokya tvayA yathAruci vidheyamiti zrutvA caNDapradyoto'pi tattathaiva nirIkSyA'bhayoktaM satyaM ca matvA rAtrAveva praNazya svpuriimgaat|| pRSThataH sametasvasainikamukhAdavagatAbhayamantriprapaJcazcaNDapradyoto'ntaHsabhamityabhaNat, asti ko'pi yaH zreNikaputramabhayamantriNaM baddhvA'trA''nayediti / tadA ca taccAmaradhAriNI kAmapatAkAnAmagaNikA tadvacanamaGgIkRtya rUpasampannAbhyAmanyAbhyAM dvAbhyAM gaNikAbhyAM sahitA sAdhvIsamIpe zrAvikAsAmAcArImadhItya bahuparivArayutA yAtrAmiSeNa zrAvikArUpadhAriNI rAjagRhe pure yyau| atha bhuvanatrayavaJcanodyatAyA mAyAyAstisraH mUrttaya iva tAH sakale'pi pure yativandanapurassaraM caityaparipATI vidhAya rAjalokamadhyasthite caitye dazatrikAdi samyagvidhinA jinAn pUjayantyastatrAgatenA'bhayena ddRshire| tadA ca vizeSatastAH kapaTena devabhaktiM vyadhuH / abhayo'pi tathA'vasthA'vasthitAstA vilokya dhanyA imA dharmAtmAnaH zrAvikA iti ddhyau| atha tA api vidhinA devAn pUjayitvA stutvA ca bahirAgatAH, svAgataprazrAdipUrvamabhayenA Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 8/ kathA 176/177 199 'bhidadhire, tadA ca kAmapatAkA mukhaM pANinA pidhAya savinaya-madhuravacanairUce, he dharmabAndhava! kauzAmbIvAsinI zramaNopAsikAhaM zrImatInAmavANijI, ime ca matsnuSe, anayoH patirmatsutaH paradeze mRtaH, tena saMsAravAsAdvirakte ime tapasyAmAdAtumanasau mAmUcatuH, mayA cokte- he putryau ! tIrthayAtrA-saGghavAtsalya-jinabhuvanAdiSu dhanavyayaM vidhAyA'hamapi bhavatIbhyAM saha tapasyAmAdAsyAmIti tIrthayAtrAM vidhAtumahamihAgatA'smIti zrutvA'bhayo'pi balAtkAreNa bhojanArthamAtmadhAmani tA Anayati sm| atha tAbhirbhoktumupaviSTAbhiH sacittavastu-vikRti-guDaniSpannavastu-haritazAkAdipratyAkhyAnena caturdazaniyamavivekena ca raJjito mantrI tadbhojanena svaM kRtArthaM mene / tA api bhojanArthaM mantriNaM nimantrya svottaraNasthAnaM yyuH| saralAtmA sacivo'pi bhojanavelAyAM tatra jgaam| tAbhirbhojanaprAnte dadhisthAne candrahAsamadirAM bhojito mantrI madirAmUrcchito bADhaM baddhvA rathe nidhAya stokaireva dinaizcaNDapradyotAya dttH| // iti strImativiSaye'bhayamantrivaJcanAcaturakAmapatAkAgaNikAkathA // 176 // // 177 // jalasnAnainantiro malo yAtItyarthe govindasArthavAhakathA // tapobhirevA''tmA nairmalyabhAgbhavati, yataHkSArairivA'mbaramapAM prakarairivAGgaM, zANairivA'stramanalairiva jAtarUpam / bhUrgomayairiva ca netramivA'Jjanaizca, nairmalyamAvahati tIvratapobhirAtmA // 1 // tena jalasnAnenA'ntarAtmA kAluSyaM nojjhti| yataHna bAhyazaucairamalIbhavanti, jIvA durantairduritaiH praliptAH / miSTA sutIrthe strapitA'pi mAtu-rvAgbhistanUjena na tumbikA''sIt // 2 // tathAhi- viSNusthale paramazrAvikA gomatI sArthavAhI, tasyAzca paramamithyAdRSTiovindaH sutaH, mAtrA jaina dharmaM pratibodhito'pi putrazcandraH kalaGkamiva mithyAtvaM naa'tyaakssiit| ekadA tIrthayAtrAyAM yAtumudyataM taM mAtA smAha, he vatsa! laukikatIrthayAtrayA janmanaH phalaM nA''pyate, kintu dhanavyayAdikleza ev| kiJca gaGgA-godAvarI-sarasvatIyamunAtriveNIsaGgame jala-darbha-mRttikAdisnAnenA''tmanaH prANAtipAta-mRSAvAdAdisambhavamAlinyaM na yAtIti bahu zikSito'pyasau yadA na nyavartata, tadA tatpratibodhanA'bhiprAyeNa sA caikAM kaTukAM tumbikAM tatkare dttvaivmuuce| he putra! yatra yatra tIrthe yena yena vidhinA tvayA snAnaM 1. hAsyA AHI "hAsya - D // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite vidhIyate tatra tatra tIrthe tena tena vidhinA asyAstumbikAyA [api] snAnaM kAraNIyamiti maduktaM vidheyamiti mAtroktamaGgIkRtya yathAruciteSu tIrtheSu ca gatvA mAtroktaM vidhAya ca muNDitamuNDaH prabhUtamudrA'GkitabAhudaNDaH sa mahotsavapurassaraM svpurmaagaat| gaGgAdibhyo'pi sarvatIrthebhyo jananI-janako paramaM tIrthamiti dhvAtvA vinayena sa mAtuH pAdau praNamya yathA'bhihitavihitatumbikAvyatikaraM cA'bhidhAya bhoktumupaviSTasya tasya sthAle tasyAstumbikAyAH zAkaM vidhAya mAtA pryvessyt| so'pi taM zAkamAsvAdya- aho! akhAdyaM viSabhataM ceti vadantaM ca taM mAtA babhANa, he putra! tvamitthaM mA vAdIH, yA tumbikA bhavatA tIrthajalaiH snapitA, tasyA api zAke kaTukatvaM kutaH? tenoktaM he mAtarjalairmajjitAyA api tumbikAyA antaraGga kaTukatvaM kathaM yAti ?, mAtroktaM- he vatsa! jalaiH snapitAyA apyasyAH kaTukatvadoSo na gatastadA hiMsA-mRSAvAda-steya-maithunAdijanitamAntaramAtmani lagnamaghajAlaM jalasnAnena kathaM yAtIti mAtroktaM satyaM matvA govindo mAtrA saha dharmadhoSaguroH pArzve zrAvakadharmamaGgIkRtya prapAlya ca dvAdaze devaloke suraH smjni| // iti jalasnAnairnA''ntaro malo yAtItyarthe govindasArthavAhakathA // 177 // // 178 // dAnaviSaye zrIvikramAdityakathA // zUra-paNDitebhyo'pi dAtA durlabhaH yataHzateSu labhyate zUraH, sahasreSu ca paNDitaH / vaktA zatasahasreSu, dAtA bhavati vA na vA // 1 // dAtAro hi sarvaM yacchanti yata: khAtra-svarA-'ntaHsthitavastu-nAda-vidAM caturNAmapi taskarANAm / zrIvikramo'dAnmuditaH svapeTI-ryacchanti tatkiM na hi dAnavIrAH // 2 // tathAhi- avantyAM nagaryAmanyadA cauraiH prakAmamabhibhUtaH pauravargaH sabhA''sInaM zrIvikramAdityametyeti purIsvarUpaM jgau| rAjJA'pi sAkSepaM hakkitAstalArakSA AcakhyuH, he deva! pavanaghaTitA iva taskarA asmAbhirgRhItuM na zakyante, atha bhavatAM bhavyaM bhavitetyabhidhAya pauravargaM ca visRjya nizi cauraveSadhArI rAjA yAvaccatvare tiSThati, tAvat zyAmA'mbaradhAriNo'GgIkRtacauropakaraNAzcatvAraH zrIcandra-guNacandra-bhUricandra-dhIracandranAmAnazcaurAH samAgatAH / atha taistaskarasaMjJayA''kArito rAjApi cauro'hamiti jalpastatpArzve sametya kaH kaH zrImatAM guNo'stIti vakti sm| teSvekena khAtravidhau vizArado'smIti kathite dvitIyaH prAha, sarveSAM vihagAdInAM svarajJAnataH zakuneSu mama vaidagdhyamastItitenokte tRtIyaH smAha, peTImaJjUSAdimadhyasthaM vastu ghrANena vedmIti tenAbhihite caturthaH provAca, yasya kasyApi puruSAderdivA-naktaM vApyekazaH zabdaH zruto bhavati [tat] zabdA'nusAreNa varSazataprAnte'pi Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 taraGga 8/ kathA 178/179 tmuplkssyaamiiti| atha kastava guNaH ? kiMnAmA ca tvamiti taiH pRSTe rAjoce, yatra cauravRnde'haM bhavAmi teSAM cauradaNDena na maraNaM, vikramazca mama naameti| atha te paJcA'pi rAjamandire gatAH, tatra ca khAtradAnanipuNena khAtre dIyamAne zivAzabdaM zrutvA kimeSA vaktIti krameNa pRSTaH zAkunika: smAha, dhaniko jAgarti dhaniko jAgartItyasau vkti| aho! zakunakalA'sya ! iti dhyAyatA tena ca punarckazabdamAkarNya kimayaM vedayatIti pRSTaH sa prAha- dhanikaH pazyatItyayaM bruute| atha saudhAntaH praviSTeSu teSu purato nibaddhasyaikasya zunaH zabdaM nizamya vikrameNa pRSTaH sa punaravocat, atra mA pravizantu mA pravizantu ityayaM vdti| tadaiva ca tannikaTasthasya dvitIyasya zunaH zabdamAkarNya kimayamapi vadatIti pRSTaH sa punaravAdIt, pArzvasthaM vadantaM zvAnagayamiti vakti, he mitra! maunabhAgbhava, AtmanAM dhaniko'bhyetIti / etaduktamAkarNya vismito vikramo'sya kalA varIyasIti ddhyau| atha purato gatvA peTISaTkaM prApya kimAsAM madhye'stIti pRSTastRtIyo jgau| sarvAsu SaTsu cemAsu peTISu maNi-ratna-rajata-kanaka-mANikyAdi bhUri vastu vrtte| athaikAM peTI khAtramukhe vimucyaikaikAM cAdAya te paJcApi mANikyacatuSke zveta-rakta-zyAma-nIlapItavastrANAmAtmanAM saGgama iti saGketaM kRtvA svaM svaM sthAnaM gatAH / atha prAtaraho adya rAjJi rakSitari rAjaukasi khAtraM patitamiti vadan koTTapAlastAM peTI svagRhe vimucya khAtrasvarUpaM rAjJo vyjnypyt| adya rAtrau cauragrahaNamahaM kariSyAmIti bhaNitvA sabhAsthito rAjA rAtrisaGketitaveSacihnena tAMzcaturo'pi nibadhya svpurussairaanyt| nihanyatAmamI caurA iti vadantaM rAjAnaM caturthaH smAha, he deva! rAtrAvasmAkaM paJcamastvamamilaH, tenA'smaduktamamilat, bhavaduktaM tu mudhA bhavatIti vadantaM taM svarajJAnanipuNaM matvA teSAM caturNAmapi tAH peTIdattvA rAjA tAn svasevakatvenA'rakSat / tAM peTI ca lAtvA koTTapAlaM svdeshaannirvaasyt| te zrIcandrAdayo'pi vimuktacauryavyasanA rAjamAnyAH snyjjnyire| // iti dAnaviSaye zrIvikramAdityakathA // 178 // // 179 // zIlaviSaye rUpazrIzreSThinIkathA // mRgIdRzo hi zIlenaiva zobhante, yataH nAgo bhAti madena kaM jalaruhaiH pUrNendunA shrvrii| zIlena pramadA javena turago nityotsavairmandiram / vANI vyAkaraNena haMsamithunairnadyaH sabhA paNDitaiH / satputreNa kulaM vanAni kusumairnItyA prabhutvaM yathA // 1 // dhanyAH striyaH kapaTenA'pi zIlaM pAlayanti, yataHrakSantyupAyairapi kAzcidAryAH, svaM zIlamunmIlitavaryazauryAH / yat zreSThi-nAryA kapaTena jAraM, peTyAM nidhAyAvitamAtmazIlam // 2 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tathAhi - vaNasthale nagare ratnasenasya zreSThino rUpasaubhAgyazAlinI rUpavatI gehinI / ekadA tasyA bhartari dezAntaraM gate raNamallA'bhidhaH kazcidyuvA jArastAM prArthayAJcakre / zIlarakSAvicakSaNA sApi kalye tavepsitaM vidhAsyAmIti vilambena kAlakSepaM cakAra / so'pi manojJavasanA' ' bharaNa- kusuma - tAmbUlA''di tadgRhe prAhiNot / dhImatI sA'pi tatprahitaM samastamarakSat / atha bhartari gRhamAgate rAtreH prathame yAme'dya tvayA''gantavyamiti tayA saGketitaH sa kAmI tathA vyadhAt / vAsagRhadvAraM pidhAya tena saha dambhena premA''lApaprahvAyAM tasyAM pUrvadattasaGketastasyAH patirdvAre sameti sma / yAvadasau mama patirmayA rantvA zete tAvadbhavAnasyAM maJjUSAyAM pravizatu, ityabhidhAya vivastraM taM maJjUSAntarnidhAya tanmukhena ca bRhattAlakaM dattvA patyA saha sambhogaM vidhAya ca sA nirbharaM zete sma / atha daivayogena dezAntarAdAgatasyA'sya gRhe bhUri dhanaM bhAvIti dhiyA tasyAmeva nizi taskaraistasyaukasi khAtraM pAtitam / anyadvastu gRhAntaranirIkSya dattabRhattAlakA sA maJjUSA taizcauraiH svagRhaM nItA / atha prabhAte hA! hA ! maJjUSA gateti bhRzaM khedaM vidadhataM patiM sA sakautukamavak / 202 na karatA te kIdhu, kIdhu te core lIdhu / mudha uThai ihAM je ghAsai, siMhA sAtapAMca milasasai hasasai hAtha ghasasai // 1 // ityabhidhAya sarvamudantaM sA vistarato jagau / athodghATitAyAM tasyAM maJjUSAyAM nagraM muktakezaM ca taM nirgataM vilokya te caurAstAlavAdanapurassaraM jahasustamAm / // iti zIlaviSaye rUpazrIzreSThipriyAkathA // 179 // // 180 // asatyaviratau mRgAGkabhUpakathA // asatyavacanairbhUrayo doSAH syuH, yataH - asatyavacanAdvaira - viSAdA'pratyayAdayaH / prAduHSanti na ke doSAH / kupathyAd vyAdhayo yathA // 1 // [ yogazAstre 2/58 ] tadasatyaM dhanyA eva ke'pi vimuJcanti yataH - miSTAni mAMsa-madhu-jAra- mRSA - vacAMsi zrutvA kathAmiti caturvarakanyakotthAm / nA'satyamArgaviratA iha ke bhavanti, rAjeva paNyaramaNIracitaprapaJcaH // 2 11 tathAhi - zrIpure nagare mRgAGko rAjA, tatra ca zreSThi- purohita - mantri - vezyAputryaH kanaka zrI - yamunA - zrImatI - kAmasenAsaMjJAzcatasraH kanyakA mithaH sauhArdabhAjo vasanti / ekadA rAtrAvekatra mAMsa-madirA- pAradArikatva - mRSAvacanAni manoharANItyanukrameNa mithaH pRSTAnAM tAsAM raha:kathAM rAtricaryAyAM bhraman bhUpo nizamya dadhyau / aho vaNig - vipra-mantrakulAnucitaM mAMsa - surA - jAratvacArutvaM kathametA bAlikA api vidanti ? kathaM caiSA bAlA'pi vezyAsutA mRSAvAdasauSThavaM vettIti matvA rAjA gRhamAgatya Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 8/ kathA 180 203 prabhAte saudhA'ntaH zreSThisutAmAkArya kathaM mAMsaM miSTamityaprAkSIt / he svAminnekadA svairaM ramamANA'hamekasya dvAre patitasya mAMsamizrasyA'sthikhaNDasyopari kITikA-kAka-zvAna-zakunikA-zyenA''dIn bhUrIn jIvAn militaandraakssm| tadA ca mayA cintitaM prathamaM dhanikenA''miSamupabhujyaitadasthikhaNDaM bahiH kSiptaM? tallagnasyA''miSalezasya kRte kITikAdayo'mI jIvA bhramanti, mithaH kalahAyante ceti mAMsameva missttmityhmbhnnm| satkRtya visRSTAyAM tasyAM rAjA tathaiva purohitaputrImAhUya kathaM mahyaM miSTamityapRcchat / he svAminnekadA surApAnaparANAM bhavatsevakAnAM mitho bhUyAn kalirabhUt / tadA caikena surAmattena janenA'sinA ko'pi mahAn bhavatsevako hataH / tadvairApanodAya ca tena hantrA hatasya sutAya svasutAM dattvA punaH prItikRte goSThIsthAne surApAnameva sambhUya vyadhAyi, tathA ca mayA dhyAtaM yadvazena mAnuSamaraNamAsIt, tadeva ca surApAnaM yadi prItikRte vidhIyate tadA madyameva missttmityhmvocm| atha tasyAM gatAyAM tathaivA''kArya rAjA kathaM jAratvaM ramyamiti mntriputriimpRccht| tayoktaM he tAta! atraiva pure dhanadatto yuvA dhanazriyaM zreSThipriyAM sevamAno bhavatpuruSaitiH kharA''rohaNapurassaraM bahu viDambya dhanaM lAtvA ca mumuce, sa punarapi tAM kAmayan mayA dadRze, tadA ca mayA dhyAtaM, yadayameva viDambito daNDito'pi ca yadi jAratvaM nojjhati tadA pAradArikatvameva rmymityhmkthym| tasyAmapi gatAyAM rAjA kathaM mRSA vacanamiSTamiti pRSTA vezyAsutA saptadinamaryAdAM kRtvA gRhaM gtaa| atha rAjJA pRSTaM sutAmukhAdAkarNya kAmapatAkayA tanmAtrA saptadinaM sA bhUmigRhe niddhe| saptame'hani rAjJA samAhUtAyAH sutAyAH sthAne tanmAtA rAjasabhAM gatvA rAjAnaM jagau, he deva! matsutA nityaM zakrapuro nRtyaM kartuM yAti, yadA ca sa zakrastAM visRjati, tadA sA gRhameti, tena sapta vAsarA jAtAH, sA'dyA'pi gRhamAgatA nA'stIti zrutvA vismito rAjA yadA sA gRhaM sameti tadA drutamevA'tra preSyetyabhidhAya tAM vyasrAkSIt / athaikadA tato nirgatA vizeSato vasanA''bharaNabhUSitA sA rAjasabhAyAM gatA, rAjJA'pi sA bahumAnamUce, he putri! tvamindrasya vizeSato mAnyA tena yathA surendrasya darzanamasmAkaM syAttathA vidhehi ? tayoktaM he deva! devendraM pRSTvA nirNayaM vkssye| atha punarapi saptadinAni gRhAntaH sthitvA sabhAmAgatya ca rAjAnamavak, he deva! bADhA''graheNa pitRpakSazuddhAnAM mama darzanaM bhaviteti vadatA zakreNa madvaco mAnitamasti, tenaikaM caturaM vimAnopamaM ramyaM bhUSitaM gRhaM kAraya, tatrA''gatya surendradarzanaM tava bhaviteti bhaNitvA sA gRhmgaat| atha rAjA rAjJI mantrI purohitazcA'mI catvAro'pi surarAjadarzanotsukAstayoktavAsare tatra gRhe prAbhRtapANayaH sAvadhAnAstasthuH / atha cAmara-cchatrazobhitasya nAnAmaNiramyasya sapAdapIThasya gRhamadhyamaNDitasya siMhAsanasya pArzve zRGgArazAlinI sA tsthau| atha he dambholipANe! he surarAja ! he purandara ! manoharamidamAsanamalaGkriyatAmalaGkriyatAmiti vAdinI sA kSaNAntare smuttsthau| Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite cAlitacAmarAyAM tasyAM rAjA prAbhRtaM puro vimucya praannmt| rAjJImukhyA anye'pi tathaiva vyadhuH atha kSaNAntare surarAjA vrajatIti vAdinI sA punruttsthau| he rAjan ! dRSTo devendraH? iti taduktaM zrutvA rAjA dadhyau, yadi na vilokitaH svarlokanAtha iti vakSye, tadeSA mama pitRdoSaM jJAsyatIti matvA sa tAmavocat, he putri! tava prasAdAtsurendro mayA dadRze, rAjJIpramukhA anye'pyevameva procuH asminnavasare pArzvastho nRpasevako dharaNo nAma rAjAnaM jagau, he deva! mama piturdvayaM catuSTayaM vA bhUyAt, paraM mayA surarAjo nekSitaH,etadAkarNya smitamukho rAjA'pi jagAda, he dharaNa! mayA'pi zakro nekSitaH, anyeSu rAjJImukhyeSvapi tathaiva vadatsu sA kAmasenA rAjAnamavak, he svAminnavagatamasatyacArutvaM? yadi bhavAdRzA api medhAvino maduktamasatyataramapi satyataraM vidanti, tadAnyeSAM svalpamatInAM kA vArtA ? he svAminnato'hamevamasatyaM missttmtybhnnm| eSA mama pratibodhadAyinIti matvA satkArapUrvaM tAM visRjya rAjA vizeSato'satyAdviramati sm| // ityasatyaviratau mRgAGkabhUpakathA // 180 // // 181 // mUrkhacaritre sabalasUtradhArakathA // avagatAparAdhA api mUrkhAstoSabhAjo bhavanti, yataHsAkSAd dRSTA'parAdho'pi, toSaM yAti nirakSaraH / rathakAro dadhatskandhe, bhAryAM jAraM ca harSabhAk // 1 // tathAhi- dhanAvAse grAme dhanavAn sabalo nAma sUtradhAraH, tasya krameNa pariNItAH sapta priyAH sarpa-zUla-viSa-visUcikAdinopadraveNa mRtAH, dhanavatA tena vArdhake'pyaSTamI pariNItA, atha vRddhatvena tenA'nIhitA sA svairaM parapuruSaiH samaM reme| yataH - anabhyAse viSaM zAstra-majIrNe bhojanaM viSam / / viSaM goSThI daridrANAM, vRddhasya taruNI viSam // 2 // anyedyuH svairaM ramamANAM tAM vilokya parivAra: sabalasya tdvilsitmuuce| yAvatsvadRzA na pazyAmi tAvadahaM na pratyemIti bhaNitvA sa mUoM grAmAntaragamanamiSeNa gRhAtsAyaM niryyau| atha patiM gataM matvA sA svairiNI sAyamevA'bhimatamekaM yuvAnamAkArya vihitavastrA''bharaNazRGgArA paryaGke tena saha tsthau| atha pRSThadvAreNa gRhAntarAgatya paryAdhaH sthitaM patiM daivayogAd jJAtvA pInastanama lavakSaHsthale pANiM nidadhantaM taM sA provAca, 'he subhaga! mA mAM spRza' he zaThe ! kimarthamahamAkAritaH? kimarthaM ca vArayasIti bhaNitA sA'vocat, he subhaga! caNDikAM devImanizamahamArAdhayAmi, ekadA tu tuSTAM tAM mama bharturAyurvarSazatamitaM vidhehIti prArthayantIM mAM sA'vAdIt, tava patiradyataH saptame dine mariSyati, tena kathamahaM tasyA''yuH prabhUtaM karomIti vAdinI devImahamavocaM, he mAtaryadi tuSTA'si tadainameva mamA'bhimataM yaccha, tayoktaM he putri! yadIdameva vAJchasi tadA'nyena yUnA puMsA samamekatra zayane tvayA Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 taraGga 8/ kathA 181/182 sthitvA vakSaHsthalaM spRzan sa vAraNIyaH, tato bhavatyAH patirvarSazatamitajIvitA bhaviteti devIgirAhamidamakArSam / etadAkarNya vizeSAdeSA mayi bhaktimatIti manyamAnaH pramuditaH sUtradhAro dvayoH skandhayostAvAropya nnrt| // iti mUrkhacaritre sabalasUtradhArakathA // 181 // // 182 // dhanalubdhAnAM prema mudhetyarthe surUpAnAma-dvijapatnIkathA // dhanena sarvo'pi vshmupaiti| yataH jiNa dITThai munimana calai, taruNI pasArai hattha / 'kanaka eka vazIkAraNa, avara savi akayattha // 1 // tena dhanalubdhAH purAtanamapi prema tyjnti| yataHviprapriyA draviNalobhavazAdvimucya, premaikapAtramapi jIvitavallabhaM svam / dagdhvA ca dhAma niragAdvaNijA sahA'ho!, asthairyamambujadRzAM manasAM mahIyaH // 2 // tathAhi- kezavAvAse grAme zaGkaranAmA dvijaH, surUpAnAmnI ca tasya patnI, ekadA nizi tau dampatI mitho vArtAmiti kurutaH sma / vipro jagau- he priye! tvayi mRtAyAmahamanyAM patnI na pariNeSyAmi, he priya ! tvayi ca mRte'vazyamevA'hamagnau pravezaM vidhAsyAmIti mithaH snehena zapathapUrvaM tayorvArtA zrutvA gRhadvAre suptaH puNyAvAsavAsI devA'bhidho vaNig dadhyau, nityotsane sthitA api striyo nA''tmIyAH, yataH zAstraM sunizcitadhiyA paricintanIya-mArAdhito'pi nRpatiH parizaGkanIyaH / aGkasthitApi yuvatiH parirakSaNIyA, zAstre nRpe ca yuvatau ca kutaH sthiratvam ? // 3 // ayaM ca mUo'syAH prema dRr3hataraM manyate, tenaitatparIkSAM kariSyAmIti matvA sa gRhmgaat| anyadA zaGkaraM grAmAntaragataM matvA vicchAyamukho bhUtvA sa dhAnyAntaH kanakarajatAdi nANakaM nidhAya tdgRhmaagtH| dhAnyamAdadAnA sA madhye nANakaM vilokya kimidamiti taM jagau, tenoktaM madokasi dhanasya bhUyastvena nANakaM dhAnyeSvapi tiSThati, tena pAzcAtyanizi dhAnyamAdAyA'trA''gacchato mama dhAnyamadhye nANakamAgataM, etadAkA'ho dhanavAneSa iti dhyAtvA sA vicchaayvdnnidaanmpRccht| matpatnI mRtA tena sacinto'smIti tena bhaNite sA smAha yadi mAmIhase tadA tvatpatnI bhavAmi, tava pati vannasti, tena kathametatkariSyasIti tena bhaNite sA avocat tathA kariSye yathA ko'pi madvilasitaM na jJAsyati, tadA sa jagau- he zubhe! tathA kuru, yathA'haM tvAM gRhasvAminI krissye| atheyamAtmanaH sthAne mRtAmekAM striyaM, turagIsthAne ca mRtAmekAM rAsabhI gRhAntarnidhAya gRhaM dagdhvA nizi tena samaM [turagyArUDhA] yyau| gRhaM gataH sa svapriyAM prAha, he priye! svananAndaraimimAmAliGga pAdayozca praNAmaM kuru, etadAkarNya kimidamasamaJjasamasau vaktIti dhyAyantI surUpA tenoce, he bhagini! mamaukasi tiSTha, yathAruci ca sukhamanubhaveti bhaNitA sA vihitavidhavAveSA tadokasi tsthau| 1. kaMtA - DS || 2 nanandara - D | Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite atha prabhAte dagdhe tadokasi dagdhAM tAM striyaM rAsabhIM ca vilokya khedavAMstatparijanaH surUpAM turagIM ca dagdhe matvA tatpretakriyAM vyadhAt / gRhA''gataH zaGkaro'pi gRhodantaM nizamya svavAgnirvAhaparo yogI bhUtvA tato niryayau / athaikasmin grAme militaH sa yogI tena vaNijA'bhihito yathAjAtaM svavRttAntamavak, atItaM paNDitA na zocanti, tena muJca yogino veSaM, vidhavAM mama bhaginIM caikAM turagIM tubhyaM yacchAmItyA''graheNa sa vaNik sAyaM muktayogiveSaM taM svagRhaM ninAya / zaGkaro'pi tadgRhe tAM vAjinImudIkSya kiM madIyaiSA syAnna veti saMzayaM gato yAvaccintayati, tAvadvaNigapi muhUrtA'vasare vasanAlaGkArazAlinIM nIraGgIpihitamukhIM surUpAmAdAyopasthitaH, sA'pi svacchavastrAntastaM nirIkSya dadhyau, mama patireva mAmAdAtumAgato'sti, atha jalpanenA'lamiti dhyAyantI sA tena pariNItA / atha tena vaNijA dattAM bahudhanayutAM tAM turagImAdAya tayA saha rAtrAveva calitaH sa prAtastAM vilokya svapatnIM ca matvA vismitaH pUrvavRttAntamaprAkSIt / sA'pi yathAjAtaM svaceSTitamabhidhAya patimabhidadhe - he svAminnatha maunamevocitaM, kiJcA''tmagrAme gamanaM nocitamiti matvA tau dampatI anyatra gatvA gRhavAsaM pAlayataH sma / // iti dhanalubdhAnAM prema mudhetyarthe surUpAnAmadvijapatnIkathA // 182 // // 183 // niyamapAlane kamalazreSThikathA // niyamanirvAhavatAM nirvANazarmANi sulabhAni, yataH - 206 nANaM niyamaggahaNaM, navakAro nayaruI ya niTThA ya / paMcanayabhUsiANaM, na dulahA saggaI hoI // 1 11 api ca alpIyAnapi niyamaH, sukhAya samyakprapAlito bhavati / ghaTakRTTAlyA'valokana - rUpaH kamalAbhidhasyeva Il 2 || tathAhi - zrIpure nagare zrIpati zreSThinaH sundarIjAtaH kamalAbhidhaH sutaH, samyaktvamUladvAdazavratavatA pitrA pratibodhito'pi putro makSikANAM candanamiva dharmaM naicchat / ekadA hitena pitrA tatrA''gatAnAM zIlandharA''cAryANAmabhyarNe sa nItaH, asmanmukhamevA'valokanIyamityabhidhAya dharmopadezadAnA'nantaraM tvayA kimapyavagatamiti gurubhiH pRSTaH sa prAha, aSTottarazatavAraM jalpatAM bhavatAM kaNThamaNiracalat kiJcautsukyena sa bahu: calitastadahaM tu na jJAtavAn, iti gurUNAM hAsaM kurvan pitrA'yamayogya ityupekSitaH / anyadA punarapi pitrA tatrA''gataguNasAgaragurUNAM samIpe sa nItaH, zrutapUrvodantairgurubhiradhastAdevA - 'valokanIyamityabhidhAya dharmakathAprAnte tathaivodIritaH so'vocat, ito vivarAdaSTottaraM zataM kITikAnAM nirgatamiti hAsyaparaH so'nyazrAddhai rhkkitH| anyadA ca tatrA''gatajJAnasAgarasUrayaH pUrvavRttAntamAkarNya tatprabodhAya tamAkArayAmAsuH / purastasthuSi tasmin dharmaM kathayadbhirgurubhiH pRSTaH sa he kamala ! vetsi kAmabhUpasya sainyaM ? neti tenokte tairUce / yataH - 1. tulA upadezaprAsAde vyA. 26 // Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 8/ kathA 183 207 parijanapade bhRGgazreNiH pIkAH paTubandino, himakarasitacchatraM mattadvipo malayAnilaH / kRzatanudhanurvallI lIlAkaTAkSazarAvali-manasijamahAvIrasyoccairjayanti jagajjitaH // 3 // iti zrutvA paNDitA amI gurava iti dhyAyan sa gRhaM yyau| atha dvitIyadine punarapi anAkArita eva tasminnAgate tathaiva gurubhirUce, he kamala! strINAM bhedAn jAnAsi ? neti tenokte tairUce padminI tadanu citriNIM tataH, zaGkhinI tadanu hastinIM viduH / uttamA prathamabhASitA tato, hIyate yuvatiruttarottarA // 4 // kamalamukulamRdvI phullarAjIvagandhA, suratapayasi yasyAH saurabhaM divyamaGge / cakitamRgagAbhe prAntarakte ca netre, stanayugalamanayaM zrIphala zrIviDambi // 5 // tilakusumasamAnAM bibhratI nAsikAM yA, dvijagurusurapUjAM zraddadhAnA sadaiva / kuvalayadalakAntiH kA'pi cAmpeyagaurI, vikacakamalakozA''kArakAmA''tapatrA // 6 // vrajati mRdu salIlaM rAjahaMsIva tanvI, trivali-valitamadhyA haMsavANI suveSA / / mRdu zuci laghu bhuGkte mAninI gADhalajjA, dhavalakusumavAsA vallabhA padminI syAt // 7 // ___ iti padminIlakSaNaM, evaM tRtIye'hani citriNIsvarUpaM sUrayo jaguHsugatiranatidIrghA nA'tikharvA kRzAGgI, stanajaghanavizAlA kAkajanonnatoSThI / madhusurabhiratAmbuH kambukaNThI ca kAka-svaravacanavibhAgA gItanRtyA''dyabhijJA // 8 // madanasadanamasyA vaitulocchUnamanta-pRdu madanajalADhyaM lomabhirnA'tisAndram / prakRticapaladRSTirbAhyasambhogaraktA, ramayati madhuroktizcitriNI citraraktA // 9 // iti citriNI, evaM caturthe dine zaGkhinIlakSaNamAhuHtanuratanurapi syAddIrghadehAM'himaghyA-pyaruNakusumAsa:kAkSiNI kopazIlA / anibhRtasiramaGgaM dIrghaninaM vahantI, smaragRhamatilomakSAragandhismarAmbu // 10 // sRjati bahunakhAGkaM samprayoge laghIyaH- smarasalilapRSatkA kiJciduttaptagAtrI / na laghu naca bahu syAtprAyazaH pittalAsyA, pizunamalinacittA zaGkhinI rAsabhoktiH // 11 // iti shngkhinii| evaM paJcame divase hastinIsvarUpaM jaguHalalitagatiruccaiH sthUlapAdA'GgalIkaM, vahati caraNayugmaM kandharAM husvapInAm / kvathitakacakalApA krUraceSTA'tigAtrI, dviradamadavigandhiH svAGgake'naGgake ca // 12 // dviguNakaTukaSAyaprAyabhug vItalajA, caladativipuloSThI duHkhasAdhyA prayoge / bahirapi ca virukSA'tyantamantarvizAlaM, vahati jaghanarandhra hastiMnI gadgadoktiH // 13 // 1. gandhI-AH| 2. matyarthaM-AH | 3. CD u. pra. / vartulaM lambama mu. // 4. vAsA:-AH || Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite iti hstiniisvruupm| ityAkarNya zAstrajJA amI sUraya iti manyamAnaH sa gRhaM yayau / evaM SaSThe'hani kAsu tithiSvetAH padminyAdayaH sevitAH prItimatyo bhavantIti gurubhiH pRSTo na jAnAmIti sa smAha / atha sUrayo'bhyadhuH nayana 2 yuga 4 zara 5 rtu 6 budhra 12 dig 10 nAga 8 saMkhyAstithaya iha ra syuH prIta citriNInAM I graha 9 tithi 15 bhuvanAkhyA 14 dvIpayuktAH kariNyAstaditarA 'tithayastu zaGkhinInAM catasraH II 14 etAsAmeSa vazavidhiH morvAkandarasena jAtiphalakaM kuryAdvazAM citriNIM, pakSau mAkSikasaMyutau ca kariNIM pAtAMpatabhrAmarau / zeGkhinyAmazakRcca gandhatagaraM mUlAnvitaM zrIphalaM, tAmbUlena saha pradattamacirAnmantrairamIbhiH kramAt // 15 // mantrA yathA-- OM paca paca vihaGga vihaGga kAmadevAya svAhA, anena mantreNa citriNI / OM dhiridhiri vazyaM kuru kuru svAhA, anena mantreNa hastinI / OM hara hara paca paca kAmadevAya svAhA, anena mantreNa zaGkhinI / he kamala ! strINAmaGgeSu smarAvasthitiM zRNuaGguSThe pada-gulpha-jAnu- jaghane nAbhau ca vakSaHsthale / kakSA-kaNTha-kapola-danta - vasane netre'like mUrdhani // zuklA - zuklavibhAgato mRgadRzAmaGgeSvanaGgasthitimUrdhvA'dhogamanena vAmapadagAM pakSadvaye lakSayet // 16 11 smarasthAne marditA mRgalocanAH sadyo vazyA syuH / punarhe kamala ! vayovibhAgato bAlAdistrINAM vazavidhirayameva bAlA tAmbUlamAlAphalabharasarasA''hArasanmAnahAryA, mugdhA'laGkArahArapramukhavitaraNai rajyate yauvanasthA / sadbhAvA ramyagADhodbhavaratasukhitA madhyamatvena laghvI, mRdvAlApaiH prahRSTA bhavati gatavayA gauraveNAtidUram // 17 // punarhe kamala ! raktaviraktastrIlakSaNaM zRNu strI kAntaM vIkSya nAbhiM prakaTayati muhurvikSipantI kaTAkSAn, dormUlaM darzayantI racayati kusumApIDamutkSipya pANim / 1. DP mu.| pArApata-AH // 2. CD / zaGkhinyA vazakRcca -- mu. / 3. netre'lake - iti upadezaprAsAde || 208 11 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 taraGga 8/ kathA 183 romAJcasvedajRmbhAn zrayati kucataTasraMsi vastraM vidhatte, sotkaNThaM vakti nIvI zithilayati dazatyoSThamaGgaM bhanakti // 18 // nezaM pazyati nA'bhinandati muhurmitraiH prtiiksthitaa| yoge sIdati duSyatIha virahe yAtyA''nanaM cumbitA / nA'smAdicchati maanmiiyeti rate pratyuttaraM nA''zrayet / sparzAdudvijate svapatyupagatA zayyAM viraktA satI // 19 // AkAraiH katicid girA kuTilayA kAzcit kiyantyaH smitaiH, svairiNyaH prathayanti manmathazaravyApAravazyaM manaH / kAsAMcitpunaraGgakeSu masRNacchAyeSu garbhasthito, bhAvaH kAcaghaTISu puSkaramiva pravyaktamutprekSyate // 20 // evamanizaM zRGgArasundarANi guruvacAMsi zRNvAnaH kamalo gururaagvaanaasiit| mayi bhaktibhAgayamiti guravo'pi prathamaM zRGgArarasamabhidhAya vairAgyamabhyadhuH, yataH zRGgArA'GgArAn yadi, nAdAvuddIpayanti vibudhjnaaH| zAntarasarasavatIyaM, kathaya kathaM pAkamAyAti // 21 // vairAgyaM yathAbhavAraNyaM bhImaM tanugRhamidaM chidrabahulaM, balI kAlazcauro niyatamasitA moharajanI / gRhItvA dhyAnA'siM viratiphalakaM zIlakavacaM, samAdhAnaM kRtvA sthirataradRzo jAgRta janAH // 22 // anyadA tatazcalanA'vasare'nuyAtaH sa gurubhirUce, he kamala! kiJcitpratyAkhyAnaM kuru, hAsyarucinA tenoce martavyaM bata necchayA ca vitathaM varSe dvipakSI vinA / pakSenA'kSatanAlikeravadanakSepo na kAryo mayA // pakvA'nneSu ca vellukAni mihirasnuhyAdidugdhAni ca / dugdheSu chagaNaM gaNIndra ! hariteSvA''hAraNIyaM na me // 23 // asmAbhirapi saha hAsyamiti bhaNitaH so'bhaNatguruNA'pi samaM hAsyaM, kartavyaM kuTilaM vinaa| parihAsavihInasya, jantorjanma nirarthakam // 24 // punarguruNA bhaNitaH so'pyavocat madgRhapuro vasataH sImAhvasya kumbhakArasya TallikAmavalokya bhokSye, iti pratyAkhyAnamaGgIkurvannasmIti tenokte lAbhA'lAbhajJA gurava evaM bhUyAdityabhidhAyA'nyatra viharanti sm|| 1. vakSye - C / vakSe - AHD // 2. mihira-stuhi = vRddha thora // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgara 210 zrI kathAranAre zrI hemavijayaracite so'pi pratidinaM gRhamAgacchan pura:sthitasya tasya TallikA prayAsaM vinaivA''lokya bhuJjAnastaM niymmpaalyt| athaikadA sa kulAlo mRttikAmAdAtuM khAnau gataH, tadA gRhamAgacchatA tena tasya TallikAmavilokyaiva bhoktumupavizatA smRtanijaniyamena mAtA'bhANi, he mAtarmayA'dya TallikA vilokitA nA'sti, tenaitatkRtyaM kRtvA bhokssye| ityabhidhAya kulAlasya ca zuddhiM vidhAya sa tasyAM khAnau yyau| tadA ca sa kulAlastatra svarNa-maNibhRtAmekAM kaTAhikAM labdhAmitastato gopynnbhuut|| so'pi tasya TallikAmeva dUrato vilokya dRSTA dRSTeti ca bhaNan calamAnastenA'bhANi, re bhadra! samAgaccha, ardhA tava ardhAM ca mameti tadvacanamAkarNya valitaH sa tadardhabhAgena bahusvarNamaNidhanaM lAtvA gRhaM gtH| aho! dhanyaM jinazAsanaM, yatredaM stokamapi pratyAkhyAnaM bahuphaladaM jAtamiti cintayan so'nyadA tatrA''gatAnAM teSAmeva gurUNAmabhyarNe zrAvako'bhUt / krameNa niraticAraM zrAvakadharmamArAdhya sa dvAdaze kalpe suraH smjni| // iti niyamapAlane kamalazreSThikathA // 183 // // 184 // lokA'nugatiko loka ityarthe mukundaviprakathA // jano hi janA'nugata eva prAyaH paramArthavandhyamevA'nutiSThati, yata: lokA'nugatikA loko, na lokaH pAramArthikaH / ___ rajaHpuJje mukundena, kRte sarvo'pi tadvyadhAt // 1 // tathAhi- zubhavAsagrAmavAsI mukundo nAma paNDitadvijanmA tIrthayAtrAM kurvannekadA gaGgAM gataH, tatra ca snAtumudyataH sa svaM tAmrapAtraM vAlukAntarnidhAya tatsthAnopalakSaNArthamupari rajaHpurja vidhAya tadupari caikaM tRNaM nidhAya snAnaM vyadhAt / tena paNDitena vipreNa tathA nirmitaM nirIkSya snAnArthamAgatairanyairlokaizcintitaM, yadasau paNDito'pi mahAnapi viprazceditthaM vidhatte, tadA cA'smiMstIrtha evaM karaNe mahAn lAbha iti matvA snAnAdarvAk sarvairapi lokaistathA ckre| snAnaM vidhAya nirgataH sa mukundaH sarvato bahuni rajaHpuJjAni vilokya svaM puJjamalakSyamANaH svaM pAtraM haaritvaan| // iti lokA'nugatiko loka ityarthe mukundaviprakathA // 184 // // 185 // klahe tApasakathA // kalaho hi vipattimUlaM, yataHna pUjyA yatra pUjyante, yatra nIteratikramaH / yatra vAkkalaho nityaM, zriyastatra vasanti na // 1 // kiM bahunA ? kalahAzritAnAM pArzve sthitirapi na zreyasI, yataH na stheyaM jAtucitsadbhiH, pArzve kalahakAriNA / nA''puH kiM kalitaH klezaM, zaraTAnAM tapodhanAH ? // 2 // Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 taraGga 8/ kathA 184/186 tathAhi- bhUramaNIye nAmavane devazarmAdayo bahavastApasA vasanti sm| tatra caikadA kaliM kurvataH zaraTAn dRSTvA devazarmA''hvena tApasapatinA'nye tApasAH procire, atra vane yatra tatrApi zaraTAnAM yuddhaM dRzyate, tenA'smin vane AtmanAM sthitirna zreyasIti pratidinaM bhaNitA api ke'pi tApasA mattA mataGgajA aGkazamiva tadvacanamavajAnanti sm| __ ke'pi tApasAstadvanaM hitvA'nyatra gacchatA devazarmaNA samamitaravanaM gatvA bhadrabhAjo babhUvuH / anyedhurekasmin sarasi pAnIyaM pibatsu mattamAtaGgeSu tatpAlirUDhakarkandhumUrdhani kaliM kurvANaM zaraTadvayaM tato'dhastAnipatattaTAka-toyamAdAyo/kRtAyAmekasya kariNaH zuNDAyAM ppaat| zuNDAvivareNa tat zaraTayugmaM tasya gajasya kumbhasthale praaptm| atha tavyathayA bADhaM vyAkulIbhUto bhUtArta iva sa dviradastAMstApasAnnihatya tamAzramaM mUlAdunmUlya mRtaH // iti kalahe tApasakathA // 185 // // 186 // mativiSaye bhojarAjakathA // sudhiyo hi saMjJAmAtreNa paramano vidnti| yataHvidanti mUrkhA api kAryamIritaM, hayAzca nAgAzca vahanti noditAH / anuktamapyUhati paNDito janaH, pareGgitajJAnaphalA hi buddhayaH // 1 // api cavidanti hRdayaM saMjJA-mAtreNa matizAlinaH / mRnmayau golako vIkSya, dAnaM datte sma bhUpatiH // 2 // tathAhi- dhArAyAM nagaryAM bhojarAjA rAjyaM karoti sm| itastatparisare sAraNagrAme mahAmo govindanAmA dvijo nirvyApArastiSThan puNyazriyA patnyA proce, he nAtha! nirvyApArANAmAtmanAM gRhanirvAho duSkaraH, tenA''tmakulocitaM rAjasevA-paurajanayAcanAdi vidhehIti bhaNitaH so'bhaNat, he priye! nirakSaro'haM kimapi vaktuM kartuM ca na vedmi, tena rAjasevA''di kathaM karomi? atha dhImatI sA'vAdIt he svAminnimau mRnmayau golako lAtvA dhArAnagaryAM gaccha, tatra ca sabhAsInasya bhavatsaMmukhaM pazyato bhojarAjasyaiko'yaM golako darzanIyaH, tadA ca yadi sa kimapi na brUte na ca datte tadA dvitIyo darzanIyaH, iti zikSitena tena tatra gatvA tathaiva vihite bhojena spaadlksssvrnnmdaayi| tadA ca saJjAteAbharairanyaiH paNDitaiH proce, he deva! yadIdRzasyA'pi jaDasyaitAvatkanakaM tvayA vitIrNaM, tadA kA bhavato guNajJatA vidagdhatA ceti bhaNito dAnazauNDo rAjA provAca, bhoH paNDitA ! anena yatsUcitaM tadbhavadbhiH kimavagataM? neti taiH pratipAdite punarbhojo babhANa, ekaM golakaM darzayatAmunaitadasUci, yadahaM golakatulyo nirdhano nirakSarazcA'smi, tathA'pi mayi kiJcidapyadadAne punardvitIyaM golakaM darzayatA'neneti jJApitaM, yathA'hameko golakastathA bhavAnapi dvitIya iti| atha yadi nA'sya dAnaM dadAmi tadA'hamasmAdapi mUrkhatamo bhavAmIti mayA'smai vizeSato dattamiti paNDitAnniruttarIkRtya vizeSato mAnito'sau dvijo gRhaM gataH sukhvaanaasiit| // iti mativiSaye bhojarAjakathA // 186 // | Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 zrI kathAratnAkare // 187 // daivaviSaye sudarzanakathA // bhAvi bhavedeva, yataH gamitavyaM gamatyeva, gajabhuktakapitthavat / bhavitavyaM bhavatyeva, nAlikeraphalA'mbuvat // 1 // api ca zrI hemavijayaracite avazyaM bhAvino bhAvA-nna rodhdhuM vAsavo'pyalam / sarpIbhUto'pi padmAM strIM pariNinye sudarzanaH // 2 // tathAhi - vittasAre nagare narasiMhasya rAjJo dAnazauNDaH sudarzanaH sutaH, taM caikadA prabhAte dAnazAlAyAM dAnaM dadataM vilokya paThanArthaM vrajantI padmA'bhidhA nandizreSThisutA rAgAturA'jani / so'pi ratimiva ramyAM tAmudIkSya viSamazarazaraiH piiddito'jnisstt| athottaradiDnagaradvArapurovarttino vaTasyA'dhastAdAvayoH sAyaM saGgama iti karapallavyA tasmai jJApayitvA sA svaM sthAnaM gatA / karapallavI yathA-- ahiphaNa kamala cakra TaMkAla, tega pANi yovana siravAla / aGguli akSara cipaTImAta, sItA bhaNai suNau piu vAta // 3 // ahiphaNa avargaH, kamalaM kavarga:, cakraM cavarga:, TaMkAla TavargaH, tega tavarga:, pANi pavargaH, yovana yavargaH, siravAla savargaH / atha SoDazazRGgArazAlinyAM tasyAM tatra sthitAyAM caturacUDAmaNiH so'pi tasyA abhiprAyaM jJAtvA sAyaM saGketitasthAnamagAt / atha prahelikApraznottaragUDhA'rthavRttairmitho vArtAparayostayoH patitottarIyAyAH padmAyA veNIbandhe saJjAtA'parapannagabhramo vaTakoTaravAsI sarpoM dazamadvAre tAM dazati sma / zanaiH zanaiH prasarpatA sarpaviSeNa mUrcchitAM patitAM mRtAM ca tAM matvA prakAmamakAryamabhUditi khedavAn sa citArthamitastato dArUNi saMgra tAM citAntarnidhAya nizIthe davIyAMsaM vahniM vilokya tatra yayau / tena vahniM yAcito nikaTastho yogI taM vilokya dvAtriMzallakSaNo'sau vahnau hUtaH svarNanaraH syAditi matvA taM jagau, he bhadra! ayamapUtaH smazAnasya vahniH, ato'tropaviza, anyato'nyamagnimAnIya tubhyaM yacchAmi, kiJceha tiSThatastavopasargo bhAvI, tena tannivAraNArthamimAM davarakarakSAM bhavatkaNThe nibadhnAmIti tenA'pi tadukte svIkRte yoginA'pi ca zyAmadavarake tatkaNThe baddhe sa sarpaH saJjAtaH, atha pASANapihite bhUmigate ghaTe taM sarpaM nidhAya rAtrAveva tasya homArthamauSadhIrmaThAntarvilokayan sa yogI sarpeNa daSTo mRtaH / tadA ca tasmin pure zAkinInAmupadraveNa bAlakA mriyante sma / tannigrahaNArthaM rAjapuruSAzcatvarA''diSu bhramanti sma / aho adya rAjA'GgajaH kvApi gataH kenA'pi hRto veti vizeSato rAjJA niyuktAH subhaTA paryaTanti sma / tadA ca daivavazatazcitAmadhyagatanAgadamanIkhaNDayogena gataviSA sA taM kumAraM ca tatrA'dRSTvA nagarajalanirgamadvAreNa nagaraM pravizantI rAjanarairdRSTA baddhA ca kArAyAM kSiptA / . Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 8 / kathA 187 / 188 213 atha prabhAte netrapaTTabandhaM kRtvA tAM rAjJaH purastairAnIya kathitaM, he svAminneSA mahAzAkinI pauravargavinAzinI rAtrAvasmAbhirjagRhe / sundarA''kAraveSadhAriNI naiSA zAkinIti nizcitya rAjJA pRSTA muktanetrabandhA sA'vAdIt / he deva! nA'haM zAkinI, kiJca vaNiksutA kAryavazena jaGgahirgatvA madhye pravizantI bhavatpuruSairvidhRtA / yadi ca bhavataH saMzayastadA jvalana-jala-bhujaGgamAssdiduHsAdhyamapi divyaM karomi / sarpadivyamuddizya rAjaprahitairnaraiH kAkatAlIyanyAyena tasminneva sarpe samAnIte'bhISTadevatAnAmasmRtikAriNyA tayA paureSu pazyatsu karaH sarpaghaTe nidadhe / puSpamAlAyA iva kare gRhItasya tasya sarpasya phaNA'bhyarNe taM davarakaM vilokya cakitA sA nirAkarot / tadA cA'bhrapaTalAnnirgatamindumaNDalamiva ramyA''kAraM vibhUSitaM sudarzanaM rAjaputraM vilokya sarve'pi rAjA''dayo vismitAH atha rAjJA pRSTau tau svaM svaM vRttAntamUcatuH / atha rAjA dadhyaugajabhujaGgavihaGgamabandhanaM, zazidivAkarayorgrahahINDanam I matimatAM ca nirIkSya daridratAM, vidhiraho balavAniti me matiH // 3 // aghaTitaghaTitAni ghaTayati, sughaTitaghaTitAni jarjarIkurute / vidhireva tAni ghaTayati, yAni pumAnnaiva cintayati // 4 // atha pramuditAH pitarastayoH pANigrahaNaM kArayAmAsuH // iti daivaviSaye sudarzanakathA // 187 // // 188 // sukRte naradattazreSThikathA // sukRteSu prAyeNa pramAdo na zreyAn yataH - bhojye nirjararAja bhojyamadhure hAlAhalo'kSepi taiH / dugdhe snigdharase rasena nidadhe tairAlanAlaM jalam // kSiptA taiH kapikacchUracchazizire zrIkhaNDakhaNDadrave / yairdharme'navadhAnatA pravidadhe svargApavargaprade // 1 // tenA'navaratasukRtakaraNAdeva kAryasiddhiH, yataHnAnAvidhaM vidadhatAM sukRtaM narANAM, mokSocitaM kvacidupaiti tadAtmakRtyam / yat pippale kavalayan vRSabhastRNAni, divyauSadhIM samadhigamya pumAn babhUva // 2 // tathAhi - bhojapure pure naradattazreSThino bhAnumatI zrImatIsaMjJe dve priye / tatra laghIyasyA rUpayauvanavatyA zrImatyA saha bhRzamAsaktaM patiM vilokya saJjAterSyA bhAnumatI tayorvirUpakaraNArthaM mantra- yantrAdikauTilyaM gaveSayAmAsa / anyadA gRhamAgato bandhunAthanAmA yogI tayA paramA'nnA''dipAtrapUraNato bhRzaM toSitaH / atha mantra - mUlAdividyAvizAradena gADhaM prItena tena 1. D - kSiptaughaiH zizire ca candanarase tairAtmaguptAjaDai: AH // 2. kapikacchU = kuveca // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite yathAruci yAcasveti bhaNitA sA svmbhipraaymbhnnt| he putri! gRhANa mUlamidaM, asmiMzca ghrAte naraH pazu vitetyabhidhAya tanmUlaM ca dattvA gate tasmin yogini zrImatyAM ca kvA'pi gatAyAmavasaraM prApya puro nItaM tanmUlamAghrAya sa zreSThI vRSabho bbhuuv| parivAreNa tadbhAnumatIvilasitaM matvA sA dhikcakre, he pApini! pativairiNi ! gRhANemaM vRSabhaM pAlaya ceti bhaNitA khedavatI sA pratidinaM taM vRSabhaM svayaM caaryaamaas| anyadaikasya pippalasyA'dhastaM vRSabhaM cArayantIM rudantIM ca tAM jJAtvA tatra pippale sthitA vaTavAsinI nikaTasthaM svapatiM provaac| he nAtha! kimiyamabalA bhRzaM vilapatIti pRSTo'sau tacceSTitaM samastaM jgau| he nAtha ! yenopAyenA'smin vRSabhe puruSIbhUte'muSyAH zarma syAttamupAyaM vadeti priyAyAH kAmAgraheNa prerito yakSo jagau, he priye! madhyAhne yAvatI bhuvamasya taroracchAyA vyApnoti tadantarAle caikA divyauSadhirasti, tAM ca yadi vRSabho'yamatti tadA sa pumAn syAdityabhidhAya svairavihAriNostayorgatayoH zrutatadvArtA bhAnumatI dadhyau, kathaM sauSadhirupalakSayiSyate, kathaM caiSa priyaH pumAn bhAvIti? athavA kiM vikalpaiH? madhyAhnacchAyA'lakRtabhuvi rUDhaM sarvaM cArayAmi, tadantaH sA divyauSadhirapyeSyatIti matvA madhyAhnacchAyA'nvitAyAM tatpippalA'dhobhuvi rUDheSu tRNa-latA-kASTha-darbhAdiSu sarveSvapyanukrameNa sayatnaM tayA cAriteSu tadantaHsthayA bhakSitayA tayA divyauSadhyA sa vRSabha: sadyaH pumaanaasiit| evaM dAna-zIla-tapo-bhAveSu sukRteSvanuSThIyamAneSu kvA'pi kadA'pi kuto'pi kathamapi ca mokSocitaM sukRtmuplbhyte| // iti sukRte naradattazreSThikathA // 188 // // 189 // guNajJAnAdevA''dara ityarthe nandamaNiparIkSakakathA // guNavAn hi guNajJaireva mAnyate, yataHdRSadeSeti dambhena, nandena mnniraadde| yo jAnAti guNAn yasya, sa tatrA''darabhAgbhavet // 1 // tathAhi- dillyAM mahAnagaryAM nandanAmA maNiparIkSakaH, tasya zivadatta-rAmadattau putrau, daivayogena nandasya bhAryA mRtA, daurgatyaM ca jAtam, anyadA strImaraNaduHkhena pIDitaH snuSAvacanadagdhaH putrAyattavibhavazca sa paradezamagamat / yataHvRddhasya mRtabhAryasya, putrA''dhInadhanasya ca / snuSAvacanadagdhasya, jIvitAnmaraNaM varam // 2 // tatra ca grAmAdau maNikAravyApAraparAyaNo bhramansa ekatra pure kasyA'pi gRhe dadhi krINaMstatpatnIkaNThe kAcamaNimadhye sthitaM sapAdakoTimUlyaM mahAmaNimAlokya tamAditsustAM svasAramiva manyamAnastadokasi tsthau| tAmbUla-kusuma-kuGkama-sindUra-mRdvikA''didAnena tAmAtmasAtkurvANaH so'nyadA tatpuraH kUTalekhaM vAcayAmAsa, yat zivadatta-rAmadattAbhyAM likhitam, he tAta! asmadaparamAtuH sImantotsavaH kRto'stIti / atha he bhagini! yadi tava Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 8/ kathA 189/190 215 bhrAtRjAyAyAH sutaH syAttadA AtmanaH bhaginyAH kaNThAdetadalpataramUlyaM kAcabhUSaNamapAkRtya rajatazRGkhalAM paridhApya gRhe yAmIti mAyayA bhRzaM madhuraM bhaNan so'nyadA tathaiva kUTalekhaprayogeNa suto jAta ityuktvA muditamukhakamalaH sa nandastatkaNThAttatkAcA''bharaNamuttArya tatsthAne rajatazRGkhalAM ca nidhAya tanmahAmaNihAraM cA''dAya gRhe sametaH / tatastaddhanena kRtapANigrahaNo bhRzaM smRddhimaanaasiit| // iti guNajJAnAdevA''dara ityarthe nandamaNiparIkSakakathA // 189 // // 190 // bhAgye andha-kubja-tristanIrAjaputrIkathA // yathA bhUyasA bhAgyena sarvaM samIhitaM sampadyate, na tathA vidyA-mantra-yantrauSadha-pauruSasaundaryA''dibhiranekairapi guNaiH, yataH naivA''kRtiH phalati naiva kulaM na zIlaM, vidyA na cA'pi bahuyatnakRtA na sevA / bhAgyAni pUrvatapasA kila saJcitAni, kAle phalanti puruSasya yathA hi vRkSAH // 1 // apica andhazca kubjazca sutA ca rAjJo, bhAgyairbabhUvuH paTavastrayo'mI / anyAyavRttAvapi saktacitrA, aho! aho! bhAgyavijRmbhitaM tat // 2 // tathAhi- bhUbhUSaNe nagare nagarAjasya rAjJaH sulocanA'bhidhA sutA, krameNa vRddhiM prAptAM prAdurbhUtaprottuGgastanatrayAM tAmAlokya cakitena rAjJA pRSTA aSTAGganimittajJA naimittikA mahadamaGgalamiti jaguH / atha kiM kartavyamiti rAjJA pRSTAste caivamabhyadhuH, he deva! sutAyA mAraNamapariNItAyAzca tyAga etatsatAmanucitaM / yataH bAlaka baMbhaNa bArahaTa, beTI baMdhu bailla / jiNa mUrakkha e cha haNyA, niMde tAsa chayalla // 3 // he svAmiMstena yena kenA'pyudvAyaiSA tyajyatAmiti preritena rAjJA kenacidandhena bahusuvarNadAnapurassaraM sA prinnaayitaa| atha tanmitreNa kubjena sahita: so'ndhaH sA ca tristanI rAjasutA, evaM trayo'pyamI tena rAjJA davIyasi paradeze prApitAH, tatrA'mI tena dhanena samRddhAH sukhino jaataaH| atha sA sulocanA smaravazavartinI tena kubjena sAkaM lubdhA pratyUhabhUtaM tamandhapatiM mArayitumIhate sm| yataH nitambinyaH patiM putraM, pitaraM bhrAtaraM kSaNAt / AropayantyakArye'pi, durvRttAH prANasaMzaye // 4 // [yogazAstre 2/86] athaikadA tanmAraNadhiyA vividhamupAyaM dhyAyantI sA bhramantI kvA'pi patitaM mRtamahimavalokya pidhAya ca gRhe'naissiit| atha bahuzaH khaNDIkRtamahiM pAtrA'ntarnidhAya matsyA''miSamidaM pacyamAnamastItyabhidhAya matsyA''miSalubdhaM tamandhapatiM tatsamIpe saMsthApya Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite ca sA svairiNI tena kubjena saha surataM vidhAtuM prvRttaa| atha daivA''nukUlyato vahninA pacyamAnasya tasya sarpasya dhUmena dhvastanetratimiro'sau tayorduzceSTitaM vilokya cukop| atha tathaivA'ndhavatkapaTenotthAya balavatA tena bADhaM muzalena hatasya tasya kubjasya zirasaH prahAreNa vakSasi nihatAyAstasyAstRtIyo vakSoruho nyptt| marmaNi lagnena tena prahAreNa kubjo'pyakubjatAM bheje| evaM daivena zubhadRzA dRSTAste trayo'pi paTavo bbhuuvuH| // iti bhAgye andha-kubjatristanIrAjaputrIkathA // 190 // // 191 // strIcaritrAvalokanAda vairAgyamityarthe candracUDarAjakumArakathA // hAva-bhAva-vilAsa-vibhramaceSTAvizeSairapi kevalaM kamalalocanAH saMsArabandhanameva, yataHsmitena hAvena ca lajjayA'bhitaH, praangmukhairrdhkttaakssviikssitaiH| vacobhirIAkalahena lIlayA, samastapAzaiH khalu bandhanaM striyaH // 1 // tenaitAsAM caritrairmahAzayA viraktAH syuH, yata: dambhAtsuraGgA' 'gatamantripatnI-svarUpamudbhAvya viraktacittaH / / jagrAha dIkSAM nRpatestanUjo, na ke viraktAH sudRzAM caritraiH // 2 // tathAhi- candrapure pure candrasenasya rAjJazcandracUDaH sutaH, so'nyadodyAne gataH, tatra ca jalakrIDAM kurvANAM suvarNA''bharaNayuktAM suvarNavarNAM svacchadukUlakalitAM lalitAnAmalalitalocanAM mantripatnIM nirIkSya sa smarA''turo jjnye| sA'pi zrInandanamivA''nandadAyinaM taM rAjanandanaM vilokya kAmapIDitA kRtajalakrIDA valitakandharaM taM pazyantI puraa'bhimukhmclt| so'pi kutazcijanAdavagatatadgehanAmA''disvarUpaH svagRhaM gtH| tadaiva tena dUtImukhena tasyai svamanovilasite jJApite sati satItarA sA'pi dUtImukhena tasmai jagau- he subhaga! tava gRhe'tyantamAgantumanA asmi, paraM tathA sameSyAmi, yathA ko'pi na mAM na ca bhavantaM nindayiSyatIti, tena bhavatA bhavatsaudhasyA'dhovartinIM vApI yAvatsuraGgA deyA, tadanantaramAvayormanorathaH phalegrahirbhavitetyabhihitayA dUtyA tadabhihite sa raajaa'nggjstthaivaa'krot| atha sA svairiNI prANapatinA saha mudhA kaliM kRtvA nizi tasyAM vApyAmAdau pASANakhaNDamekaM nikSipya svayaM ca tayA suraGgayA rAjaputraukasi gatvA tena saha bhogAn bubhuje| prabhAte ca mantripatnI vApyAM patiteti tatpitRbhyAM rAjJo'jJApi / he svAmin ! vinA'parAdhamanena caNDena pApinA mantriNA hatA'smatsutA vApyAM patiteti nItividA kupitena rAjJA prahitaiH svapuruSaiH sarvasvaharaNapurassaraM sa mantrI bADhaM viDambya yaSTimuSTi-padaprahArairhanyamAno baddhazcatuSpathe nIyamAnazca rAjaputrapArzve sthitayA gavAkSagatayA dadRze, Uce ca he prANanAtha! pazyaitanmama kalAkauzalyam ! asau matpatiH pArthivapattibhirbADhaM Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 8 / kathA 191 / 192 217 viDambyate, ahaM bhavAMzca dvAvapi niSkalaGkau sukhamanubhavAvaH / ityA''karNya sakarNaH sa dadhyau, dhigmAmanA - cAranaraziromaNiM, yadvazenA'yamadoSo'pi mantrI klezamApannaH, iti dhyAyan sa tasminmantriNi tathaiva rAjJaH purastAttairAnIte tatrA''gatya rAjAnamUce, he tAta! nA'yaM nigrahamarhati, kiM tvahameva nigrahocita ityabhidhAya sarvaM svakIyaM tasyAzca caritaM so'bravIt / tatsarvaM yathAjAtaM manasi dhyAtvA rAjA rAjAGgajo mantrI ca sarve'pi vairAgyeNa tapasyAmAdAya siddhAH / // iti strIcaritrA'valokanAd vairAgyamityarthe candracUDarAjakumArakathA // 191 // // 192 // paNDitavacane zrIkaNThadvijakathA // ekameva vacanaM vadanto medhAvinaH sarvaM svasamIhitaM sAdhayanti, yataH - medhAvinAmekamapi prabhUtA- narthAn spRzedvAkyamanAkulAnAm I AsAM tisRNAM ramaNo bhaveya-mevaM vadan vipra ihA'sti vAcyaH // 1 // tathAhi - dillIdurge sarvathA dauHsthyabhAjo bhRzaM pravayaso niSparivArAH paragRhakarmabhiH kRtanirvAhavyApArA nArAyaNI - vaiSNavI pArvatInAmyastisro viprayoSito vasanti sm| ekadA sarvathA nirAdhArA etA duHkhA'gnidagdhadehAH puNyabuddhyA himAlaye galanArthaM svasvagRhAtpRthak pRthak nirgatAH prAptAzca tatra / tatra praveSTumudyatAstAstadrakSA'dhikArinarairbabhASire, he mAtaro ! himAlayasvAminarezanirdezaM vinA bhavatInAmatra pravezaM kartuM na dAsyAma iti / athaitA rAjJaH samIpaM gatvA tadA''jJApatramAdAya teSAmArpayan / tadA himAlayagalanajAtapuNyena kA kA yuSmAkamIhA ? iti tairbhaNite nArAyaNI babhANa, mama patiH sarvathA nirakSaro'bhUt, tena patimauryyaduHkhenA'haM bhRzamudviggrA, tato'nena puNyena mama paNDitaH patirbhUyAditi, sarvathA paNDita eva lokAnAM priyaH, yataHpaMDitasarasI goThaDI, muja mana kharI suhAya / cAlI jaI bolAvIyeM, mANika ApI jAya // 2 // balihArI paMDitataNI, jasa mukha amIya jharaMta / jAsa vacana zravaNeM suNI, mana rati atiha karaMta // 3 // tathaiva- vaiSNavI proce, mama patiratIvadurgato'bhUt tena pannageneva patidaurgatyena jagdhA'hamasukhabhAgabhUvam / tato mama zrIpatiH patirastu yato dhanavAneva bahujaneSu mAnyaH, yataHvaMza vilAsa vinoda vidhi, vidyA vinaya viveka / 1. AlaijaMi - veSa vaDApaNa vAtaDI, dhana viNa bhaluM na eka // 4 // bhAmiNi bhoga bhalappaNa, bhalibhUmi bhaDavAya I bhujabala bhoyaNa bhAvatu, jasa ghari lacchI - pasAya // 5 // AHT Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tataH pArvatI prAha mama daurgatyamUrtiriva kurUpaH patirAsIt, tena patidaurbhAgyena nitarAmahamatimatyabhavam, tataH smara iva saubhAgyavAn mama bhartA bhUyAt, prathamaM hi rUpameva sarvatra mAnyate, yataHpahilamANasadIsaNuM, bIjumANasavauNa |triijumaannsbolj, cauthumANasakauNa // 6 // rUpeM rAmA rAcIyeM, rUpe raMje bhuup| rUpeM rasIyA raMjIyeM, teha thI ruDUM rUpa // 7 // atha tasminnaivA'vasare lAbhapuravAsI zrIkaNThanAmaikaH pravayA dvijanmA tathaiva tatrA''gataH, tairapi tathaiva so'bhANi, he vipra! ekenaiva vacasA tvamapi svasamIhitaM sukhaM yaacsveti| himAlayagalanajanyasukRtenaitAsAmeva patirahaM bhUyAsamiti vadatA tena pANDityaM dhanitvaM saubhAgyaM ca yaacitmiti| // iti paNDitavacane zrIkaNThadvijakathA // 192 // ||193||raagvissye kamalazrI-vasubhUtikathA // rAgo hi yatkaroti, na tatsamartho'pi ripuvargaH, yataH navi taM kuNai amitto, suTTa vi suvirAhio samatthovi / jaM dovi aNiggahiA, karaMti rAgo a doso a // 1 // kiJcaikapakSavihito'pi rAgo dvayoranaya, yata:bhrAtRvadhvA'ditaH patyu-rdhAtA janmasu bhuurissu| rAgodayAdarAgo'pi, rAgastadvailavattaraH // 2 // tathAhi-vasantapure pure zivabhUti-vasubhUtinAmAnau dvau bhraatrau| anyadA jyeSThasya bhrAturjAyA kamalazrI: smarasodaraM patisodaraM nirIkSya raagaatsmbhogaarthmyaact| sambandhe'pi vadhUnAM na manaHzuddhiH, yataHsurUpaM pitaraM dRSTvA, bhrAtaraM devaraM tthaa| yoniH klidyati nArINA-mAmapAtramivA'mbhasA // 3 // unmattAH premasaMrambhA-dArabhante ydnggnaaH| tatra pratyUhamAdhAtuM, brahmA'pi khalu kAtaraH // 4 // vasubhUtirapi tasyA rAgaM balIyastaraM nirIkSya jyeSThabhrAturjAyA mAteti vicintya gRhAnnirgatya ytirbhuut| yataH apasara sakhe! duuraadsmaatkttaakssvissaa'nlaat| prakRtiviSamAdyoSitsarpAdvilAsalasatphaNAt / itaraphaNinA daSTaH zakyazcikitsitumauSadhai zcaTulavanitAbhogigrastaM tyajanti hi mantriNaH // 5 // iti vanitAsaGgamaM viSamiva viSamaM vicintya sa mahAtmA sarvathAmuktamAninIsaMstavo vijhaar| kamalazrIrapi taM pravrajitaM nizamya rAgodayAnmRtvA ca kvA'pi grAme shuniitvenotpnnaa| 1. rAgo'pitad0 - AHI Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 8/ kathA 193/194 219 tatrA'pi gocaryAmaTantaM taM munimudIkSya pUrvabhavA'bhyastarAgavazAtsA zunI kAyacchAyeva taM naa'munyct| sarvadA sarvatra ca tAM pRSThe lagnAM vilokya lokaiH sa zunIpatirityabhidhAyi / tAdRzairjanavacanairlajjamAno muniH kathaJcidapi tasyA dRzaM vaJcayitvA naSTaH, atha tatra tamapazyantI sA''rtadhyAnena vipadya kvA'pi vaanriitvenotpnnaa| tatrA'pi kadAcitpathi viharantaM taM dRSTvA zunIvattasya pRSThe lgaa| tAM ca tathA'vasthAM vilokya lokaiH sa munirvAnarIpatiriti kathyate zunImivemAmapi hitvA kvA'pi gate munau sA mRtvA kvA'pi jalAzaye hNsiitvenodpdyt| tatra zItaparISahasahanArthaM jalA'bhyarNe pratimayA sthitaM taM dRSTvA bhujAbhyAM bhAminIva jalabhRtAbhyAM pkssaabhyaamaalilingg| tasminmunau cA'nyatra gate tamapazyantI tanmanAH sA haMsI mRtvA vyantarI jaataa| avadhinA ca tasyA''tmanazca sarvaM vRttAntaM vijJAya tena mama devareNa madbhaNitaM nAkArIti kupitA sA taM hantumupasthitA'pi tattapasA hantuM na zaknoti sm| krameNa kalitakevalaH sa munirlokAnAM purastAdAtmanastasyAzca pUrvasambandhamabhidhAya siddhaH // iti rAgaviSaye kamalazrI-vasubhUtikathA // 193 // // 194 // dveSa nandanAvika-yugandhamunikathA // sarvathA'narthakaraNatatparo hi dveSa eva, yataH yaH kIrtiM vinihanti dantitilako vIthIM vanAnAmiva / jJAnA'bhyAsamapAkaroti mudirastomaM nabhasvAniva // saubhAgyaM pidadhAti paGkajasuhRdvimbaM taDitvAniva / tyAjya: puNyaparamparApralayakRd dveSaH sa doSaikabhUH // 1 // kiJcaikasminnapi janmani vihito'pi pApIyAn dveSo'yamanekajanmasu klezahetuH syAt yata: amAri jIvaH khalu nAvikasya, dveSaM sRjan dveSavazaM gatena / mumukSuNA yadbahuzastadeti, dveSo'subhAjaH parajanmaklRptaH // 2 // tathAhi- tejolezyA''dyanekalabdhidharo yugandharanAmA mahAmunirdISmasamaye nAvA gaGgAmuttIryA'nyatra gacchan bhATakA) nandena nAvikena ruddhastamAha, he bhadra! vayamakiJcanAH sAdhavaH, tena mama pArzve kimapi dhanaM nAstItyabhihitaH so'bhyadhAt, dhanaM bhavatu mA vA, tathA'pi bhATakaM vinA tvAmahaM na mokSye, ityuktvA tena nandena bAda kadarthito dagdhapAdazcoSNataraiH pAMsupUraiH, santaptazarIrazcoSNarazmirazmibhiH prakAmaM prakupitaH sa munistaM tejolezyayA bhasmasAtkRtvA'nyatra gatavAn / nando'pi dveSajanitenA''rtadhyAnena vipadya kvA'pi sabhAyAM gRhagodhako'bhUt / tatrA'pi taM munimAgataM vIkSya pUrvabhavAbhyastadveSavazena sa gRhagodhakastasya munervastrapAtrabhojanopari rajaH kssipti| muninA tathaiva bhasmasAtkRto mRto gaGgAtIre haMsaH smbhuut| tatrA'pi pakSadvayenA''nItena pAnIyena tasya munerupasargaM kurvan sa haMso muninA tathaiva dagdho'Jjanagirau siMho jAtaH / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tatrA'pi hantumudyato muninA tathaiva dagdho vArANasyAM baTuko'bhavat / tatrA'pi bADhamupasarga kurvan muninA jvAlitastatraiva raajaa'jnisstt| ekadA sa rAjodyAne vicaran kamapi munimudIkSyaitAdRzaM veSaM kvA'pyapazyamiti dhyAyan mUrcchayA jAtajAtismRtiH pUrvabhavavRttAntaM vidannidaM dadhyau, aho! etAdRzA mahAtmAnaH kopitA na zreyase, tena yadi kathaJcitsa munirmilati, tadA taM kSAmayAmIti matvA padaSaTkamidaM vidhAyeti sarvatra ghoSaNAM ckre| yataHgaMgAe nAvio naMdo, sabhAe ghrkoilo| haMsovi gaMgatIre ya, siMho aMjaNapavvae // 3 // vANarasIe bdduo| rAyA ittheva aasiio| ___ eteSAM SaTpadAnAmagretanaM padadvayaM yo vakti tasmai rAjyA'rddhaM yacchAmIti ghoSaNAmAkarNya bahavaH paNDitA rAjyArthino navyaM navyaM padadvayaM vidhAya rAjJo'gre vadanti, paraM svamanISitapadadvayakathanA'bhAvena rAjJA'vajJAtAste sarve yathA''gataM yaanti| tatazcedaM padaSaTkaM paThantaH sarve'pi lokAH pryttnti| asminnavasare sa munistatrodyAne sthita ekena gopena paThyamAnamidaM SaTpadamAkaryeti dadhyau- aho! idaM sarvaM madvilasitaM kathamasau vetti? he bhadra! kenaitatpadaSaTkamakArIti muninokto gopo'pi purasvAminA kRtamidamityabhidhAya sarvaM vRttAntaM jgau| atha muninA nirmitamagretanaM padadvayamadhItya sa rAjJo'gre papATha-- eesiM ghAyago jo u, so hu ittha samAgao // 4 // vane sthitena muninA kRtamiti gopoktaM zrutvA rAjA satkRtena gopena darzitaM vanaM prtycaaliit| calapatramiva bhayena kampamAnaM tamAyAntaM munirAha, he rAjan ! mAksaMyamibhyo mA bhaissiiH| atha praNamyopaviSTe rAjJi sarvaM dveSaphalamiti ca muninA bhaNite, rAjyamidaM gRhANA'nugrahANa ca mAM varAkamiti rAjJA vyAhRte munirAjo bbhaasse| he rAjan! muktasaGgAnAmasmAkaM kiM tRNatulyena rAjyena? kiJcA'narthavanavIthIghanAghano'sau dveSaH sarvathA na karaNIya eveti tamupadizya munirapi pApamAlocya sugtimaasdt| rAjA'pi ciraM pAlitarAjyo'nte tapo vidhAya sdgtibhaagbhuut| // iti dveSa nandanAvika-yugandharamunikathA // 194 // // 195 // pareSAM kRtamahitaM svayaM labhyate, ityarthe dhanazrIkathA // Atmano hitamicchatA janena parasminnahitaM na cintanIyaM, yataH-- yo yAdRzaM karma karotyavazyaM, pumAnavApnoti phalaM sa tAdRk / yadyogino'dAdviSamodakau yA, sutau tadIyau mRtimApatuzca // 1 // tathAhi-AdhoraNapure pure dhanyazreSThino dhanazrIsaJjAtau kanakaratha-kanakabAhunAmAnau dvau sutAvabhUtAm / tatra caiko dhavalanAthanAmA yogI 'jo jayasA kare so tesA pAve' iti bhUyo bhUyo bhaNan rAjamArga-catuSpatha-catvara-vaNigvIthI-devakulAdau bhikSArthaM divAnizaM bhramati / ekadA Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 8 / kathA 195 / 196 221 dhanazriyA yogivacanaM zrutvA kimasya kathitaM satyaM na veti dhyAtvA tIvrataraviSamizrau modakau yogine dattau / sa yogyapi tau modakAvanyAM ca bhUyasIM bhikSAM lAtvA purAdbahiH sarastIre gatvA jana hastamukhAdi prakSAlya yAvadbhoktumupavizati, tAvattAvubhau dhanazrIsutau tatra krIDArthamAgatau / atha surUpau sukumAlau tau dvau vinItau bAlau vilokya prAptapramodena tena yoginA tau modaka tayordattau / tAvapi tau modakau jagdhvA jalaM ca pItvA tatraivaikasya tarostale sutau viSA''ghrAtau ca mRtau| sa yogI tu svaM sthAnamagAt / dhanazrIrapi sutau mRtau jJAtvA sarpAdiprayogeNa tayormaraNaM nizcitya kAlena gatazokA jAtA / athaikadA punarapi taM yoginaM tathaiva bhaNantaM bhramantaM ca nirIkSya cakitA dhanazrIH kiM tau modakAvanena na jagdhAviti saMzayamApannA tamAha, he yogin ! he nAtha! tau modakau bhavatA kiM jagdhau kSiptau vA kasyA'pi dattau ? iti pRSTo'sau svayaM kRtaM taM vRttAntaM jagau / sA'pi tannizamya tadvacasi jAtanirNayA sarvaM svavRttAntamabhidhAya yoginaM ca visRjya dharmaparA jAtA / // iti pareSAM kRtamahitaM svayaM labhyate, ityarthe dhanazrIkathA // 195 // // 196 // lokavyavahAravaikalye caturNAM viprANAM kathA // adhItazAstrA api lokavyavahAravikalA nijA'rthabhraMzabhAjo bhaveyuH, yataH - zAstraM bhaNitvA'pi nijArthameke, vinAzayanti prasabhaM vivarNAH / catuSTayaM naSTahavirvRSAnna - zAkaM yathA hAsyamiyAya maitram // 1 11 tathAhi - haristhale grAme adhItatarka- jyotiSa - lakSaNa - vaidyakazAstrA api lokavyavahAravivekavikalAzcatvAro dvijanmatanavaH suhRdo vasanti sma / anyadA te catvAro'pi svasvavidyAgarvabhAjaH paradezaM kautukA'valokanAya svapuratazcalanti sma / kvA'pi ca pure bhojanArthaM tasthivAMsaH / atha te tArkika naimittika-lAkSaNika - vaidyAH krameNa ghRtA''nayana-balivardacAraNA'nnapAcana-zAkagrahaNarUpeSu svasvakAryeSu pravRttAH, teSu caikastArkiko ghRtamAdAyAdhvanyAgacchanniti dadhyau, kaM ghRtAdhAraM pAtraM vA pAtrAdhAraM ghRtam ? iti vitarkyaM tadghRtapAtramadhomukhamakarot tena tad ghRtaM ca bhuvi nyapatat / atha dvitIyo balivardacArako balivardeSu haritatRNAGkurotkaracaraNavazAdatidUraM gateSu jyotiHzAstraM pazyati sma, mamA'mI vRSA andhe vA kekarAkSe vA cipaTAkSe vA divyacakSuSi vA nakSatre gatAH ? care vA sthire vA lagne gatAH ? iti yAvaccintayati tAvatte vRSabhA davIyAMso'bhavan / tRtIyo vaiyAkaraNo'nnapacanakSaNe 'khadkhad' iti zabdaM kurvANAM khiccaDikAM nibhAyeti dadhyau, aho ! asau zabdaH kasmin vyAkaraNe kena sUtreNa niSpannaH ? iti dhyAyatyeva tasmi - nnapi sA khiccaDikA dagdhA / atha caturtho'pi zAkagrahaNArthaM gacchaMzcatuSpathe rambhAphalA''mra 1. AH - matvA / Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite phala-trapuSI-karkaTikA-sarSapa-jIvantI-tibukAdIn bahUn zAkAdIn dRSTveti cintayAJcakre, aho! amIbhirvAta-pitta-kapha-zreSma-tridoSAdimahAroganibandhanaiH zAkairalam / nimbo vAtahara: kalau surataru: zAkhAprazAkhAkulaH / pittaghnaH kRminAzanaH kaphaharo durgandhanirnAzanaH / kuSThavyAdhiviSApaho vraNaharo drAkpAcanaH shodhno| bAlAnAM hitakArako vijayate nimbAya tasmai namaH // 2 // iti vaidykshaastraa'bhihitbhugunnnimbtrushaakmaadaayaa''yyau| evamadhItazAstrA api lokavyavahAravikalAzcatvAro'pi te svasvA'rthabhraMzabhAjo bbhuuvuH| // iti lokavyavahAravaikalye caturNAM viprANAM kathA // 196 // // 197 // lokavyavahAravaikalye dvitIyA vipraputrakathA // atrA'rthe punarapyekA kathA, yataH adhItazAstrA api lokarIti--hInA na ke'narthamavApnuvanti / mahAjano yena gateti vAkyaiH, kArya sRjantAviva vipraputrau // 1 // tathAhi- dhArAvAsanagare zrIkaNTha-vaikuNThanAmAnau dvau vipraputrau vasataH sm| paThitanAnAvAGmayAvapi pUrvA'parazAstrA'rthasambandhavidhurau lokanIti-rItibaTharau tau dvAvanyadA cintayAJcakratuH / paradezaparibhramaNaM vinA prasiddhirna syAt, yataH jaha guNaThANaM nANaM, nANaTThANaM ca hoi jaha viNao / viNayassa vibuhasaMgo, tassa ThANaM ca paribbhamaNaM // 2 // iti nizcitya paradezayiyAsayA svapuraparisare sametya purataH pratiSThA''zayA subhASitAni smarataH sm| tadA caikaM kamapi mRtaM naraM mahAjanaiH zmazAnabhUmau nIyamAnaM nirIkSya 'mahAjano yena gataH sa panthA' iti padaM ca smRtvA teSAM pRSThatazcalitau tau, tanmRtakaM ca dagdhvA svasthAnaM gateSu lokeSu tau paThitamUoM tatraiva sthitau punarapi subhASitAni cintayata: sm| tadA caikaM rAsabhaM tatra sthitaM vilokya 'rAjadvAre zmazAne ca, yastiSThati sa bAndhavaH' iti padyaM ca smRtvA''vayoriha sthitatvAdayaM bandhuriti taM rAsabhamAdAya tau purazcelatuH / agre ca bhRzaM satvaramAyAntamekaM karabhaM dRSTvA 'dharmasya tvaritA gatiH' iti taM karabhaM dharmaM manyete sm| 'iSTaM dharme niyojayet' iti ca subhASitaM smRtveti tau cintayataH sma, bAndhavatvAdasau khara iSTaH, satvaragatitvAdayaM karabhazca dharmaH, teneSTaM dharme niyojayediti taM kharaM dharmarUpe karabhakaNThe baddhvA purshceltuH| madhyAhne ca kSudhitau tau kvA'pi grAme kasyA'pi dvijasyaukasi tatpitR zrAddhabhojane bhoktumupaviSTau / Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 taraGga 8/ kathA 197/198 tatra ca bhoktuM pariveSitAnatimanoharAn sacchidrAn vaTakAn dRSTvA 'chidreSvanarthA bahavo bhavanti' iti padAnusAratastAn vaTakAn hitvA tathaiva kSudhA''ttau tau puraH prsthitau| agre ca payaHpUraplAvitatarustomA mahatImekAM nadIM tau prvissttau| tatra ca pUre vahamAnaM yAntaM zrIkaNThaM vilokya vaikuNTho dadhyau, harihari iti bhUyo bhUyo bruvANasya-sahajasubhagavayA mama savayAayaM vahan yAtIti cintayatastasyaiSa zoko'smArSIt sarvanAze samutpanne, ardhaM tyajati paNDitaH / ___ ardhena kurute kArya, sarvanAzo hi dussahaH // 3 // iti paThitamAtRmukhamukhyo vaikuNTho'kuNThenA'sinA taM zrIkaNThaM dvidhAkRtya tadardhamAdAya ca nadyA bhiraayyau| evametau dvAvapi klezabhAjau jaatau| // iti lokavyavahAravaikalye dvitIyA vipraputrakathA // 197 // // 198 // abhyAsaprAdhAnyArthe kanakasenArAjJIkathA // sakalaM gItanRtyacitrakRttvAdinAnAkalAkalApakauzalamabhyAsavazAtsulabhaM syaat| kiM bahunA ? sarvAsAmapi vidyAnAM mUlamabhyAsa eva, yataH dhaNamUlaM vAvAro, mUlaM rUvassa juvvaNaM bhaNiaM / mUlaM guNANa viNao, vijAmUlaM ca abbhAso // 1 // kiJcA'bhyAsavazAnaro duHsAdhyamapi kAryaM sAdhayati, yataH duHsAdhyamabhyAsavazAtsusAdhyaM, jAyeta puMsAM vihitodyamAnAm / kSmApena bANairnihatA nizATAH, rAjyA svayaM pIlurudaJcitazca // 2 // tathAhi- rAmapure nAma pure durgezo nAma rAjA, kanakasenAbhidhA ca tasya rAjJI, tasya rAjJaH sarvAsvapi kalAsu prAvINye satyapi pArthasyeva vizeSato dhanu:kalAkauzalamAsIt / ekadA sukhasuptayA rAjyA prathame yAminIyAme karNakoTare viSamiva kaTu nizATaraTitamAkarNayA'haM bibhemIti raajnyo'bhaanni| zabdavedhibANakalAkuzalo rAjA'pi tacchabdAnusAreNa bANaM mumoc| tasminneva sthAne tathaiva punarapi dvitIye yAme ghUkaghUtkAramAkarNya rAjJI rAjAnamavocat he nAtha! va gatA tava zabdavedhinI sAyakakalA? sarvaM jJAtaM, yadahaM zabdavedhItyayamADambaraH zAradInaghanagarjitamiva mudhaiva tvayA loke vidhIyate, yato'sau ghUko jIvannasti, bhUyazca rtttiiti| rAjA'pi tadvacanaM nizamya manAgmandAkSamando'bhUt, tathA punarapi ca rAjA nizATaraTitamAzritya mArgaNaM mumoca, punarapi tathaiva tRtIye caturthe ca yAme tatraiva tarau kauzikakvaNitamAkarNya rAjyA sasmitamavanIpatirabhANi, tadvacobhirlajjitena rAjJA tathaiva bANau mumucaate| atha prabhAte bANAnAnetuM Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite rAjJA preSitAH preSyAzcaturo'pi mRtAnulUkAn sabANAnAdAya sametAH, zabdhavedhitayA mayA hatAnmRtAn ghUkAn pazyeti rAjJImabhidhAya svayaM svakalAkauzalamabhIkSNamastavIt / evaM bhRzaM smayaM kurvantaM rAjAnaM rAjJI smAha, he nAtha! vanAnAM vanavahnimiva guNAnAM nAzaM kurvANamahaGkAraM muJca, mudhA garva mA vidhehi, yataH digpAlAMzcandramaulirvahati ravirayaM vAhavaiSamyakaSTaM, rAhoH sAtaGkamindurvicarati garuDAnnAgavargo bibheti // ratnAnAM dhAma sindhustridazapatigirau svarNamadyA'pi yasmAt / kiM dattaM rakSitaM vA kimuta jagatyarjitaM yena garvaH // 3 // kiJca he svAminnabhyAsena sarvamapi duHsAdhyaM susAdhyaM bhavatItyabhidhAya bADhaM baddhaparikarA sA rAjJI taddinaprasUtamekaM kribaalmutpaattyaamaas| evaM pratidinaM tayA rAjyotpATyamAnaH sa karizAvaH SoDazAbdika: smjni| tAdRzaM ca taM hastinaM yAntaM nirIkSya rAjJI rAjAnamUce, he svAminnasti kazcidetAdRzo bhavadrAjye ya enaM hastinaM svymutpaattyti| nAstIti rAjJodite sannaddhabaddhakakSayA tayA rAjyA taddinaprasUta iva sa karI svymudpaatti| athA'dhikataraM tatkalAkauzalamAlokya bhRzaM vismayamApannasya rAjJo rAjJI svmbhyaasvytikrmbrviid| evaM tadvacanauSadhena garvagadamapahRtya rAjA'pi sarvatrA'bhyAsameva mukhyaM manyamAno medinImavati sm| // ityabhyAsaprAdhAnyArthe kanakasenArAjJIkathA // 198 // // 199 // mUrkhacaritre bharaTakanAmaviprakathA // nirakSarA hi nopadezA'rhAH, yataHupadezo hi mUrkhANAM, prakopAya na shaantye| payaHpAnaM bhujaGgAnAM, kevalaM viSavRddhaye // 1 // api ca je kuggahagahiANaM, mUDhANaM dei dhammauvaesaM / so cammAsiakukkara-vayaNami khavei kappUraM // 2 // kizca bAlizavilasite na kA'pi pratikriyA, yata: zakyo vArayituM jalena hutabhuk chatreNa sUryA''tapo, nAgendro nizitA'Gkazena mahatA daNDena go-grdbhau| vyAdhirbheSajasaMgrahaizca vividhairmantraprayogairviSaM, sarvasyauSadhamasti zAstravihitaM mUrkhasya nAstyauSadham // 3 // ayazasAM bhAjanaM hi mUrkhAH svayaM rahasi vinirmitamanAcaraNaM svayameva prakaTayanti, yataH Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 8 / kathA 199 randhrANi nIrandhrajaDatvabhAjaH, prakAzayanti svayameva mUrkhAH / yathAbravIllokapuraH karambhaM bhuktaM dvijanmaukasi dhAvakasya // 4 // tathAhi -- dhaNasAragrAme bharaTakanAmA vipraH putrakalatrAdirahito durbhikSe bhikSArthaM pratigRhaM bhraman dhUsarasya rajakasyaukasi sAyaM karambhaM bhuktavAn / anyadA svagrAmato nirgatya sarvatra grAma nagarapurAdau paryaTan zubhabhAgyodayavazataH kSitipratiSThita purasvAmino naracandrasya rAjJaH purohito jAtaH, govinda iti nAmAntareNa svaM nAma prakaTIkRtya sa bharaTako naracandrasya rAjJaH prakAmaM prasAdapAtramAsIt / kiM bahunA tatkRtaM sarvamapyasamaJjasaM samaJjasaM ca rAjA pramANameva manyate sma / puMsAM hi bhAgyaM sthAnAntaritaM yataH - gantavyaM nagarazataM, vijJAnazatAni zikSitavyAni / narapatizataM ca sevyaM, sthAnAntaritAni bhAgyAni // 5 // athAnyadA tatra pure gIta-saGgIta-nRtya- naTAdikalAkuzalaH kuzalo nAma naTaH samAgAt / sa ca rAjJaH puraH surANAmapi vismayakarIM nijakalAM darzayAmAsa / paraM tatkalAmapazyanniva rAjA tasmai kimapi dAnaM na datte sma / tadA caikena kenApi madhyasthena puMsA naTasyetyabhidadhe / he naTottama ! uttaramArutaM vinA ghanAghana iva rAjA purohitadRzaM vinA tubhyaM dAnaM na dAsyati, tena tanmanoraJjanAya tasya puraH svakalAM darzaya, yena tadvacobhirbhUpastubhyaM prabhUtaM dAnaM yacchatIti zrutvA purohitagRhe ca gatvA sa kuzalaH sakalalokapUritAyAM tasya parSadi vizeSato vismayakAriNIM nAnAveSahAriNIM nAnApurAtanapuruSacaritravistAriNIM pUrvazAstrA'nusAriNIM svakalAmadarzayat, paraM citralikhita iva govindaH kimapi na viveda, na tutoSa, na jaharSa ca / sa naTo'pi caturthe yAminIyAme nRtyaM kurvan khinnaH sannIzvaraveSeNa nRtyaM cikIrSurupatasthe / karakalitanarakapAlaH, kara-karNa-kaNTha-kaTI - pramukhAvayaveSu yathocitanyastabhujaGgabhUSaNakarAlaH, kaNThakandalapralambitaruNDamAlaH, sphurattejastRtIyalocanalalitabhAlaH, kroDIkRtakAtyAyanIkAyaH, prakaTitamahAmAyaH, kSaradrudhirabindukarambitakaricarmoddAmapracuratarabhasma bharAbhirAmaH, piGgataravikaTajaTAmukuTa, ripukula-pratikUla - trizUlapramukhazastrazreNiprakAmotkaTaH, zirodhRtasurasaritpravAhaH, zArIratejaH parAbhUtasaptavAhaH, prottuGgazRGgavaravRSabhamadhyAsitaH, karpUrapUrakunda-kumudacandra-candanasUtritamahAnaTaveSaH sa naTo mahAnaTabhaktasya tasya purohitasya manastuSTyai 225 idamabhaNat-- 'atha bharaDayacariaM pavakkhAmi' iti zrutvA mA'sau pApo rajakagRhabhuktakarambhakarUpaM maccaritaM vadatu, iti ca matvA sa tadavasarabhaJjanArthaM prabhUtaM jAtarUpAdidAnaM tasmai dadau / taddAnaM dRSTvA so'stoko'pi sabhAloko bahudhanAdi vavarSa / idaM dAnaM prApya sa iti dadhyau, aho ! bharaTakasya 1. tulA bharaTaka dvAtriMzikA kathA 9 // 2. kAtyAyanI pArvatI // = Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite bhagavato mahAdevasya caritraprAdurbhAvaprArambhe'pi yadIdRzaM dAnamasau dadau tadA pUrNacaritrakathane'yaM kiM dAnaM dAsyatIti dhyAtvA sa dvitIyasminnahani tathaivA''gatya tadevA'bIbhaNat / tamapyavasaraM purohito dAnena bhanakti sma / tRtIyasminnapyahani tathaiva jalpanotsukaM taM mahAmUrkhamukhyaH sa idamavAdIt-re ! re ! pApiSTha ! duSTa ! tvaM kiM kathayiSyasi ? yathecchaM brUhi yAhi, mayA rajakaukasi karambho bhukto'sti, astyanyadapi kimapi tava kathanIyam ? atheti taduktamAkarNya sarve'pi taM prakAmaM dhikcakruH / hA hA! anena durAcAreNa sarve'pi vayamucchiSTAH kRtAH, tadAkarNya rAjJApi viDambya purAnniSkAsitaH svakIyamUrkhatAdoSeNa sarvatra duHkhabhAgAsIt / // iti mUrkhacaritre bharaTakanAmaviprakathA // 199 // // 200 // kRtaghnaviSaye suvarNakArakathA // ye kRtamupakAraM manyante te stokA eva, yataH - na taM pazyAmi saumitre!, kRte pratikaroti yaH / sarvasyApi kRtArthasya, matiranyA hi jAyate // 1 // api ca na hi me parvatA bhArA, na me bhArAzca sAgarAH / kRtaghnAzca mahAbhArA, bhArA vizvAsaghAtakAH // 2 // kiJca pazubhyo'pi te narA adhamA ye paropakRtaM na manyante, yataH - vidmaH pazubhyo'pyadhamAnnarAMstAn yairmanyate naiva paropakAraH sanmAnito vyAghra - kapi-dvijihvairnIto dvijaH svarNakRtA hyavasthAm // 3 // I tathAhi - bahalasaragrAmavAsI saralA''tmA sArako nAma duHstho dvijaH svodarapUraNArthama-kSamo bhikSArthaM nagarAdau bhramannaraNye yamamukharUpe kvApi kUpe patitAn vyAghrakapi sarpa - narAn vIkSayAmAsa zuzrAva ca teSAmiti giraM, he narazekhara ! he puruSapuNDarIka ! asmAnasyAH klezavipattitaH samuddhara vasudhAbharaNabhUtAnAM puMsAmayamadhvA, yataH - vihalaM jo avalaMbai, AvaipaDiaM ca jo samuddhara / saraNAgayaM ca rakkhar3a, tehiM tehiM alaMkiyA puhavI // 4 // giruA sahajai guNa karar3a, kAraNa kiMpi ma jANa / karasaNa sIMcai sara bharai, meha na maggai dANa // 5 // iti teSAM karuNasvaramAkarNya sa tAnuddhartuM kUpopakaNThamAyayau / santo hi paropakAraprahnAH svayameva syuH, yataH - kasyAdezAtkSapayati tamaH saptasaptiH prajAnAmabhyarthyante navajalamucaH kena vA vRSTihetoH / . Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 taraGga 8/ kathA 200/201 chAyAM kartuM pathi viTapinAmaJjaliH kena baddho, jAtyaivaite parahitavidhau sAdhavo baddhakakSAH // 6 // atha paropakArapuNyAtmA sa latA-tarutvakprabhRtibhirvinirmita-mahArajjUpAyena vyAghrAdIstrInanukrameNoddhRtya caturthaM suvarNakAramuddidhiryurayaM kapinA proce, he narottama! asau suvarNakArastena kRtaghsyopakAro nocitaH, ayaM hi nA''tmIyaH, yataH akSa agni asapati asidhAra, vezyA vanitA salila sunAra / ihano navi kIjai vIsAsa, soe varase nahi sahavAsa // 7 // pAsA vesA asi jala, Thaga Thakkura sonAra / etA na hoe ApaNA, maMkaDa baTua biDAla // 8 // evaM tena vAritopi paropakAra-rasiko'sau suvrnnkaarmpyudddhaar| he upakArakArin ! tvaM kAdambarI purImAgaccherityabhidhAya te svaM svaM sthAnaM jgmuH| atha kAdambarIpurIparisare samAyAtaM taM sArakamupalakSya vyAghraH pratyupacikIrSustatra ramamANaM rAjatanujanmAnaM nihatya bahumUlyAni tadAbharaNAni tasmai dattvA''tmAnaM cA'nRNIkRtya svayaM kAnane yyau| evamupalakSya bahuphalapuSpa-patrAdinA kapinApi satkRto'sau kAdambarIpurI prAvizat / tatra ca tena suvarNakAreNa sa upalakSito nivezitazca svhtttte| tatastena vipreNa rAjaputrA-bharaNAni vikrayAya tasmai dattAni / tataH suvarNakRtApi rAjanAmA'GkitAni tAni bhUSaNAni rAjaputrasya jJAtvA rAjJo drshitaani| rAjJApi putrahantA'sau pApA''tmA vadhArthaM mAtaGgAnAmarpito vadhabhUmau nIyamAno'sAvadhvani gacchan kRtajJena tena bhujaGgena ddRshe| aho! mamopakAriNo'muSya puNyA''tmano durdazA patitAsti, tenAsmai pratyupakAraM kRtvAhamanRNIbhavAmIti matvA tatra pArzve krIDantI rAjaduhitA tenA'hinA dssttaa| nAga-mantraprayogato'syA rAjaduhiturmukhe'vatIrNo'sau sarpa ityavAdIt, yadasau dvijanmainAM jIvApayiSyati nA'nya iti, tasya pANisparzamAtreNa sA jiivitaa| atipriyAyAH svaputryA jIvAtumiva jIvitapradaM vipraM rAjA scckaar| kiJcemaM vRttAntaM mUlataH zrutvA kupito bhUpastaM suvarNakAraM deshtyaagmkaaryt| // iti kRtaghnaviSaye suvarNakArakathA // 200 // ||201 // bhAgye dAmodaraviprakathA / deva-dAnava-mAnavebhyo'pi daivaM balavattaraM, yataH vaidehIdayite'pi duSTahRdayaH paarthe'pynrthprdo| 'jImUte'pi yathocitavyavahRtiH karNe'pi karNejapaH / bhImo bhImasutApaMtAvapi harizcandre'pi raudrAzayaH / zakre'pi zritavakrimA hatavidhiryastasya ke'mI vayam ? // 1 // 1. vizeSArthaM draSTavyaM nAgAnanda nATakam // 2. PD | "pitA" mu.| bhImasutApati = nalarAjA // Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2288 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite kiJca cintyate'nyadeva, daivaM tvanyadeva vidhatte, yataH puMsAM phalanti bhAgyAni, na devA na ca pArthivAH / yadanyasmai dadau rAjA, kuSmANDaM cetaro'labhat // 2 // tathA hi- saNakacchapure purandaranAmA rAjA, zubhA'zubhaM sarvaM svakRtameva bhavatIti svacittacintitonnatimAnaso daiva-deva-dAnava-mAnavapuNyAdi sarvaM tRNamiva mnyte| tasya ca dAmodara-sundaranAmAnau dvau dvijanmAnau nityaM parSadi tiSThataH, paraM tayoreko dAmodaro rAjJo vaco na manyate, vakti ca- zubhA'zubhaM sarvaM puMsAM prAkkRtaiH sukRtaireva syAt, yataH naivAkRtiH phalati naiva kulaM na zIlaM, vidyA'pi naiva na ca janmakRtA'pi sevA / karmANi pUrva tapasA kila saJcitAni, kAle phalanti puruSasya yatheha vRkSAH // 3 // api caudyamaM kurvatAM puMsAM, bhAgyaM sarvatra kAraNam / samudramathanAllebhe, harirlakSmI haro viSam // 4 // apara: sundarastu zubhA-'zubhaM sarvaM rAjJA kRtaM syAditi nityaM rAjAnameva stautIti svastutikartAraM rAjA yAdRk taM sundaraM bahu manyate, na tathA cetaramiti / ekadA kRtavAdi-puNyavAdinostayorviprayorvivAdabhaJjanArthaM svamatasthApanArthaM ca rAjA sundarANyAmAtravasanAni dvyorddau|| kintu sabhAnAM pazyatAmekaM kuSmANDamadhikaM sa sundarasya datte sma / strIvazaH sa sundaro''pi striyA preritastatkuSmANDaphalaM sadya eva zAkApaNe vikriitvaan|daamodro'pi sarvamAmAtrAdi rAjadattaM svastriyai darzitavAn, kathitavAMzca kuSmANDA'ntaram / atha so'pi strIgirA kuSmANDA''dAnAya zAkA''paNe prApto daivavazAttadeva kuSmANDaphalaM lAtvA gRhaM prAptaH, tato rahasi sthitvA yAvattatkuSmANDaM sa vidArayati, tAvattanmadhyAnnirgataM maNi-mauktika-kanakAdyAbharaNAdi dhanaM pazyati sma / bubodha ca rAjadattaM tadeva phalamidamiti rAjJA kRtamidamantaraM, paraM madbhAgyena sundaraM jaatm| __ atha dvitIyA'hni dAmodara iva dAmodarastadvaravasanA'laGkArAdi paridhAyA''zIrvAdaM vadan raajsbhaayaamuptsthe| sundarastu zIrNa-malinavastro niralaGkArazca parSadi praaptH| atha rAjApi sA'laGkAraM dAmodaraM, sundaraM cA'sundaraM dRSTvA pRSTvA ca tayostatkAraNaM svavRttamakhilamajAgalastanatulyaM pUrvapuNyakRtaM ca sarvaM samIcInaM manyamAnaH sabhyasamakSaM samastaM svavilasitamabhidhAya puNyameva pratyahaM nirmme| // iti bhAgye dAmodaraviprakathA // 201 // iti paM0 zrIkamalavijayagaNiziSya paM0 zrIhemavijayagaNiviracite kathAratnAkare'STamastaraGgaH samAptaH // shriirstu|| Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 9 // navamastaraGgaH // // 202 // strIparAbhave vaijIkuTumbinIkathA // kalatrakRtakalahaparAbhavo hi puMsAM bhRzodveganidAnaM yataH - mATho dhorI ThoTha guru, kUr3a te khAruM nIra / grAmi kuThAkura ghari kugharA NI ] paMcai dahai sarIra // 1 // kiM bahunA ? prAtivezmIbhUtabhUtAnAmapi strIkalahabhayaM bhUri bhavati, yataH - kustrI kaleH parAbhUtiH, surANAmapi dussahA / - nazya re bhUta sA''yAtA, vaijItyAkarNya so'gamat // 2 // tathAhi - bhANabhATake grAme jayatAbhidhaH kuTumbikaH, tasya ca kAmaM kaThorA, vyAghrIva ghorA, kurUpA duSTasvarUpA kalahakAriNI durAcAriNI kulakalaGkadAyinI satataM mAyAvinI dhanikAdyasnehinI vaijItinAmagehinI / sA parivAreNa patyA ca samaM kAmaM kalahAyate / kiM bahunA ? patistu tAM kalikandalaM matvA prANAnapi parijihirSurAsIt / yataH AH kiM sundari ! sundaraM na kuruSe kiM no karoSi svayaM, hA pApe ! pratijalpasi pratidinaM pApastvadIyaH pitA / dhik tvAM kopamukhImalIkamukharastvatto'pi kaH kopano ?, dampatyoriti nityadantakalahaH klezArthino: kiM sukham ? // 3 // itthamaharnizaM mitho marma-zaMsanairvirUpazaMsanaiH kAmaM kalahAyamAnayoranayoH karNazUlatulyairvacanairudvejitaH nikaTanyagrodhavAsI tataH praNazyA'nyatra puraparisare taTAka-taTataru zAkhAmadhitasthau / itazca jayato'pi tayodvejito nizi vezmato niryayau / yataH - 229 lukhu bhoaNa dhUa dhaNa raMgaha viNa ghrvaas| mANasa nimAyA vAue cihuM kehI Asa // 4 // atha bhraman sa tatraiva taTAkataTatarostale tasthau / atha sa bhUto'pi tamupalakSya prAtivezmikaprItyA prAdurbhUya ca yathocitasvAgataprazrapUrvamupacarati sma / atha kastvamiti jayatenoktaH sa smAha, he mitra ! tvannikaTanivAsI bhUto'haM tvatkalatrakalivacanairudvejito'tra vasAmi tvAM ca tena satkurvannasmIti / kiJcA'tra ramamANAM rAjaputrImahaM gRhNannasmi, sA ca tvatkarasparzamAtreNa sajjIbhaviSyati, tuSTazca rAjA tava bhUri dhanaM dAsyatItyabhidhAya sa surastatra krIDantIM rAjaputrIM jagrAha / yo rAjasutAM sajjIkaroti sa kAmitaM dhanaM prApnotIti paTahaM spRSTvA tathaiva ca tAM sajjIkRtya nRpadattaM ghanaM dhanaM ca prApya jayataH sukhI jAtaH / anyadA tatraiva pradeze ramamANaM ramaNIyarUpaM surUpanAmasArthavAhasutaM tenaiva bhUtena gRhItaM jJAtvA tathaiva paTUkartumAgataM jayataM [prati bhUto brUte, asyA'haM na mokSyAmIti, tena ] kimarthamatra 1. nyagrodhavAsI = yakSaH // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tvamAgato'sIti karNe pravizya sa bhuutstmbhiddhe| atha sadyaH samutpannamatirjayata ityabravIt, re bhUta ! re mitra! nazya! sA vaijI mama strI samAgatAstIti mitrasya kthyitumihaagto'smiiti| tadvacanaM zrutvA sa bhUtaH kaaknaashmnshyt| jayato'pi sArthavAhAdbhari dhanaM lebhe // iti strIparAbhave vaijIkuTumbinIkathA // 202 // // 203 // yathAsthitakathane zAradAnandapurohitakathA // mUrkhANAM prabhUNAmapi puro yathAsthitaM na vAcyaM, yathAsthitakathanenA'pi mUrkhAH pApA eva syuH, yataH ajJaH sukhamArAdhyaH, sukhataramArAdhyate vizeSajJaH / jJAnalavadurvidagdhaM, brahmApi naraM na raJjayati // 1 // api ca yathAsthitaM naiva nivedanIyaM, puro jaDAnAM svahitaiSimukhyaiH / tilaM vadan bhAnumatIbhagasthaM, purohito'narthamavApa yena // 2 // tathAhi- vizAlAyAM nagaryAM nando rAjA, vijayapAlaH putraH, bahuzrutanAmA mantrI, zAradAnandaH purohitaH, bhAnumatI ca raajnyii| rAjA tasyAM bhRzamAsaktaH sabhAyAmapi tAmabhyarNe sthaapyti| kiM bahunA ? Asane zayane yAne, majane jlpne'shne| gAne pAne'rjanasthAne, nA'muJcanmahiSIM nRpaH // 3 // vaidyo guruzca mantrI ca, yasya rAjJaH priyaMvadAH / zarIra-dharma-kozebhyaH, kSipraM sa parihIyate // 4 // iti matvA svasvAmihitaiSI mantrI proce, he deva! devyAH sarvadA sarvatrA'ntike'vasthAnamanucitaM, yataHatyAsannA vinAzAya, dUrasthA na phalapradAH / sevyA madhyamabhAvena, rAja-vahni-guru-striyaH // 5 // ato rAjJIrUpaM citrasthaM kAraya tacca sabhAyAM pArzve sthApayeti zrutvA rAjApi citrasthaM rAjJIrUpaM kArayitvA purohitasya drshyaamaas| zAradAnandapurohito'pi vismRtanItivacAH svajJAnakauzalajJApanArthaM proce, he vasumatInAtha! rAjhyA vAmorupradeze tilako vismRtaH, imaM tilakamahaM vedmi rAjJI vA, kathamayam? nUnaM rAzyA samamasya sambandho'stIti kuvikalpenA'sau rAjA mantriNamAha, purohito mAraNIya iti, mantrI dadhyau sahasA vidadhIta na kriyA-mavivekaH paramApadAM padam / vRNute hi vimRzyakAriNaM, guNalubdhAH svayameva sampadaH // 6 // 1. tulA-upadezaprAsAde vyA. 130 / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 9/ kathA 203 231 ___ iti nItizAstraM matvA mantriNA sa purohitaH svagRhe rahasi rakSitaH anyadA rAjasutaH pAparddhayai zUkaramanuvrajan dUramaraNyaM gataH / sAyaM sarasi jalaM pItvA nizi vyAghrabhiyA tarorupari tasthau; atha tadvAsinA vaMTavAsinA gRhItena kapinA'sau rAjasUH pUrvaM svotsaGge zAyitaH, pazcAttasyotsaGge sa kapiH zete sm| daivAttatrA''gatasya kSudhAtasya vyAghrasya vacasA sa kapi: kumAreNA'dho muktaH vyAghramukhe patitaH rAjasutasyA'samaJjasaM caritraM vIkSya hasitvA vyAghrasya mukhAnirgatya rudan sa vyAgheNa pRSTaH prAhanijajAtiM parityajya, parajAtiSu ye ratAH / tAnahaM rodimi vyAghra!, kathaM te bhAvino jaDAH // 7 // __ atha lajjitaH kumArastena vaTavAsinA'dhiSThito grahilo jAtaH, sarvatra 'visemirA' ityakSaracatuSTayaM paThan turaGgapadAnusAreNa [taM vanagataM] jJAtvA rAjJA gRhamAnItaH, prabhUtairmantrayantra-tantraprayogairguNamajJAtvA rAjJA sa zAradAnandaH smRtaH, sakalakalAsu kuzalo'nanyasAmAnyasaujanyayutaH purohitaH kveti khedaM bibhratA bhUbhRtA yaH ko'pi matsutaM samAdhibhAjaM karoti, tasmai rAjyArdhaM dadAmi iti paTahodghoSaNaM kAritaM zrutvA mantriNoktaM, he devA'trArthe mama sutA nipuNA'sti, tat zrutvA sasuto rAjA mantrigRhaM prAptaH, tatra ca javanikA'ntaritaH sarvakalAvizArada zAradAnando bAlastrIsvareNa jagauvizvAsapratipannAnAM, vaJcane kA vidagdhatA ? / aGkamAruhya suptAnAM, hantuH kiM nAma pauruSam ? // 8 // ityAkarNya kumAreNA''dyA'kSaraM mumuce| setuM gatvA samudrasya, gnggaasaagrsnggme| brahmahA mucyate pApai-mitradrohI na mucyate // 9 // iti zrutvA tena dvitIyamakSaraM muktm|| mitradrohI kRtaghrazca, steyI vizvAsaghAtakaH / catvAro narakaM yAnti, yaavccndr-divaakrau|| 10 // iti nizamya sa tRtIyamakSaraM mumoc| rAjaMstvaM rAjaputrasya, yadi klyaannmicchsi| dehi dAnaM supAtrebhyo, gRhI dAnena zudhyati // 11 // iti zrutvA sa turyamakSaramatyajat / vijayapAlo'tha sustho'jani, Uce ca vanasambhavaM vyAghrAdivilasitam / tadanantaraM rAjA smAhagrAme vasasi he bAle!, vanasthaM caritaM khalu / kapi-vyAghra-manuSyANAM, kathaM jAnAsi putrike !? // 12 // atha purohitaH svakIyenaiva svareNa rAjJaH svAntaHzalyamuddidhIrSurUcedevagurvoH prasAdena, jihvAgre me srsvtii| tenAhaM nRpa jAnAmi, bhAnumatyAstilaM yathA // 13 // ___ tataH purohita-rAjAnau militau mithaH santuSTau ca // iti yathAsthitakathane'pi kasyApyanarthaH syAdityarthe zAradAnandapurohitakathA // 203 // 1. yakSeNa // 2. bhAnumatItilakaM yathA AHD // Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite // 204 // kapaTe zekharasuvarNakArakathA // sudhiyAM dambhasya pAraM na ko'pi yAti, yataH yAn vaJcayanti dhImantaH, sA'parAdhAn sRjanti tAn / yatsvarNakRllalau hAraM, bhUpo'bhUccA'parAdhavAn // 1 // tathAhi- saGkalasaragrAme mahaseno nRpaH, tatra ca paTu-kapaTapaTIyAn sudhIzekharaH zekharo nAma suvrnnkaarH| ekadA rAjJA bahumUlya-manojJamaNimayo hATaka-jaTito hArastenaiva suvarNakAreNa kaaryitumaarbdh| sa zekharo divA rAjJo'gratastaM hAraM ghaTayati, naktaM ca kAcakRtrimamaNimayaM bhArakuTajaTitaM hAraM svaukasi kroti| rAjJo hAraghaTanA'vasare dambhavAn sa suvarNakArazchalAnnIve mAMsaM mumoca, tanmAMsapiNDaM ca pratyahaM zakunikA jgraah| evaM tatra rAjahAraH svaukasi svahArazca, dvAvapi sadRzau hArau SaNmAsaiH pUrNau babhUvatuH / prAnte'hani ca payaHpUrNe ghaTe svahAraM nidhAya taM ghaTaM cA''dAya svarNakRd bhUpA''laye prAptaH, atha rAjJo hAraM gairikeNa raktaM kRtvA, tatra ghaTe ca muktvA suvarNakRttatsthAne svahAraM ca niSkAsya rAjJaH pazyato mAMsasthAne nIro mumoc| atha sA zakunikApi pUrvavanmAMsalampaTA mAMsapiNDamiva taM rAjahAraM lAtvoDDIya cA''kAze davIyasA yyau| atha suvarNakRdapi dUraM gatAM tAM vilokya kapaTena bhUrINyazrUNi muJcan svamUrdhAnaM medinyAmAhanti sma, uvAca ca he deva! he deva! prabhUtaprayAsalabhyaM mama hAraghaTanamUlyaM tuSTidAnaM cA'pi niSphalIbhUtamiti vilapan muhurmuhurbhUmau ppaat| taM ca tAdRzaM khedaM kurvANaM ranirvaNya bhUpaH prAha, he bhadra! khedaM mA kuru, mamaivAyamaparAdhaH, yadasau hAro mayaiva sAdhu na rakSitaH, mamaiva cA''lasyaM yadIdRzaM ratnavastu matkarAdanazyat / ityAdhuktvA rAjJA dattaM hAraghaTanamUlyaM taM ca sahAraM ghaTamAdAya sa zekharo nijaM gRhaM gataH // iti kapaTe zekharasuvarNakArakathA // 204 // // 205 // hayaparIkSAjJAne rUpacandrakathA // jJAnaM hi sarvazriyAM mUlaM, yataHjJAnaM syAtkumatAndhakArataraNirjJAnaM jagallocanaM, jJAnaM nItitaraGgiNIkulagirirjJAnaM kssaayaaphm| jJAnaM nirvRtivazyamantramamalaM jJAnaM mana:pAvanaM, jJAnaM svargagatiprayANapaTaho jJAnaM nidAnaM zriyAm // 1 // kiM bahunA ? svalpamapi jJAnaM mahattvaM yacchati, yataH suzikSito'lpo'pi kalAvilAsaH, puMsAM pradatte mhimaanmuccaiH| na kiM caturNAM haya-bhukti-zayyA-nRjJAnabhAjAmajaniSTa mAnaH // 2 // tathAhi- sundarapure nagare narasundarasya rAjJaH sabhAyAM rUpacandra-rUpasena-candrasenaguNaratnanAmAnazcatvAraH sundarAkArA narA AzIrvAda [dattvA] sevArthino vayamiti ca vadantaH 1. D / mArakatadeg P / pittala' mu. // 2. PD / nivArya - mu. // Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 taraGga 9/ kathA 205/206 smupeyivaaNsH| kasyAM kalAyAM yuSmAkaM kauzalamiti vyAhRtAste procire, he deva! krameNa turaGgama-bhojana-zayana-narajJAnabhAjo vayamiti brUvANAste rAjJA sevakatvena rakSitAH / ekadA teSvekaM hayajJAninaM rAjA vyAjahAra, he bhadra! mama mandurAyAmamI sundarA balavattarajanakajAtAH kulInAH samAnapoSitAH sahajA iva samAnavayaso'piH kecidvAjinaH paJcasvapi dhArAmukhyAsu gatiSu mandAyante, kecicca na mandAyate, kimatra nidAnamiti pRSTaH so'bhASiSTa, he deva! tAvat tAnahaM pazyAmi, tadanu ca kAraNaM vkssye| teSu vIkSiteSu so'vocat, he deva! teSu kaizcitturaGgamairmahiSINAM dugdhaM pItamasti, kaizcicca gavAmiti tatkRto'yamamISAM gativizeSaH / kathaM tad jJAyate ? iti pRSTaH so'vAdIt, bhRzaM bhrAmayitvA bhrAmayitvA jalapAnArthaM taTAke mocyAH, yathA'mISAM vyaktiM vidadhAmIti zrutvA rAjJA tathaiva vihitm| __ he deva! ye hayAH payaH pItvA tatraiva payasi patanti sma, taiH zaizave mAhiSaM kSIraM pItaM, ye ca jalaM pItvA tvaritaM bahirAyayustairgavAM payaH piitm| rAjApi mUlata: kizoraparicArakebhyo'muM vRttAntaM jJAtvA taM ca hayalakSaNavicakSaNaM matbA bADhaM bahumanyate sm| // iti hayaparIkSAjJAne rUpacandrakathA // 205 // // 206 // bhojanazAne rUpasenakathA // anyedhurdvitIyasya rUpasenasya bhuktikauzalaM dikSuH mApastaM bhojanArthamupavezya kanakapaTTe saratnakaccolake maNisthAle satailAM kodravakSudradhAnyapUpikAM patrazAkaM ca pariveSayAmAsa / rUpaseno'pyAsanasthAlA'nucitaM bhojanaM vIkSya tAM pUpikAM pANau nidhAyotkaTikIbhUya bubhuje| tasyaitatkauzalaM vIkSya camatkRto rAjApi tamityaprAkSIt, he bhadra! abhyarNavartinaH zAligrAmasya zAlitaNDulAnAzaizavAdadyayAvad bhuJjAnasya mamA'jIrNa-pitta-vAta-nairbalya-kArya prabhRtirogalezo'pi nAsIt, asmin varSe tu tAneva taNDulAn bhuJjAnasya mama bhUyAMso rogAH saJjAtAH, tatra kiM kAraNam ? / __ityAkarNya so'vocat, tAMstaNDulAn jagdhvA tannidAnaM vakSye, dvitIye'hani yogyasthale pariveSitAMstAMstaNDulAn bhoktuM hastenA''dAyA'bhukta evodasthAt / pRSTazca so'bhASiSTa, he rAjan! yatra kSetre'mI taNDulA niSpannAstatra grISme pAnIyamadhye caikaH karabho mRto'sti, tenA'mI taNDulA rogahetavo jAtAH, rAjApi kSetrasvAmino mUlatastaNDulavapanakSetrasvarUpaM samyag jJAtvA taccAturIcamatkRto bhojanakalAdakSaM taM vizeSataH prasAdapAtraM vydhaat| // iti bhojanajJAne rUpasenakathA // 206 // 1. kanakADaNikAyAM AHDP // 2. - tandu AHDP evmgre'pi|| Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite // 207 // zayana vijJAne candrasenakathA // __ athA'nyedyustRtIyasya candrasenasya zayyAkauzalaM jijJAsu pastamAha, he bhadra ! asmin palyaGke'syAM ca tUlikAyAM supto'haM zobhanaM nidrAsukhaM na labhe, vapurapATavaM ca bahu prApnomi, duHsvapnAMzca bhUri pazyAmIti kiM kAraNam? iti pRSTaH sa proce, he deva! tAvadahamatra zaye, pazcAttatkAraNaM kthyissyaami| rAjJA tathA kRte sa tasmAtparyaGkAtsadya evotthAya bahirAgatya rAjAnamUce, he svAminnasmin palyaGke kASThadoSo'sti, kASThadoSo yathA khaTvAM jIvAkulAM hrasvAM, bhagnakASThAM malImasAm / / pratipAdAGkitAM vahni-dArujAtAM ca santyajet // 1 // zayanAsanayoH kASTha-mAcaturyogataH zubham / paJcakASThAdiyoge tu, nAzaH svasya kulasya ca // 2 // asyAM tUlikAyAM ca zUkaravAlo'sti, tenA'tra zayane sukhaM na syAt, kiM bahunA? mamApyasyAM tUlikAyAM suptasya kupitakAminIva kSaNamAtramapi nidrA naiti sm| ___ kathamanena kASThadoSaH sUkSmatamakarpAsapakSmapezalAyAM tUlikAyAM ca vAlo jJAta:? iti dhyAtvA sUtradhArato dArunirNayaM tUlikArUtatazca zUkaracikuranirNayaM kRtvA, aho! asya zayanakauzalamiti vismitena guNajJena rAjJA ayamapi satkRtaH kAmaM prsiddho'bhuut| // iti zayanavijJAne candrasenakathA // 207 // // 208 // manuSyaguNajJAne guNaratnakathA // athaikadA manuSyANAmantarbahirguNajJAnavijJasya guNaratnasya vaidagdhyamavagantumanAH sa rAjA tamAha, he bhadra! bhRzaM subhagA'sau mama subhagAnAmarAjJI prANebhyo'pyativallabhA prativarSaprasavinI tena mama sambhogasukhA'ntarAyo astIti kiM kAraNaM ? iti zrutvA sa jagAda, he deva! tvaM mama janakaH, iyaM tava rAjJI ca me jananI, kiJcaikazo'sau snAnA-'Jjana-vasana-tAmbUla-kusumakanakabhUSaNAdibhUSitA nizi rahasi mamAbhyarNe'bhyeti tadAhamasyA: svarUpaM samyag vacmi / kautukinA rAjJA tathAkRte tAmAgacchantImAlokya so'pi bhujaGgyA iva tasyAstrastastvaritaM bahiretya rAjAnamavAdIt, he devA'syA: zaizave mAtA mRtA, tato'sAvajAdugdhena vRddhiM nItA, tenaiSA prativarSa prsvinii| kiJcA'syAH zarIramukhajAtena vAtena soDhumazakyena sarvataH prasAriNA durAmodena jJAtaM, yadbAlye bADhamajApayo'nayA pItam / rAjA'pi paTTarAjJIpitRgRhAd bAlye mAtRmaraNamajApayaHpAnaM ca samyagavagamya vizeSatastuSTo naraparIkSAparIkSakamukhyasya asya vizeSataH prasAdaM vihitavAn // iti manuSyaguNajJAne guNaratnakathA // 208 // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 taraGga 9/ kathA 209 // 209 // dharmodyame mitratyakathA // sarvatra dharma eva hi puMsAM sarvasampattinidAnaM, yataHdharmAjjanma kule zarIrapaTutA saubhAgyamAyurbalaM, dharmeNaiva bhavanti nirmlysho-vidyaa-rthsmpttyH| kAntArAcca mahAbhayAcca satataM dharmaH paritrAyate, dharmaH samyagupAsito bhavati hi svargA'pavargapradaH // 1 // tena mitra-kalatra-putra-zarIra-parivAra-dhana-dhAnyAdimohaM hitvA sudhIH satataM dharmameva karoti yataH bhUpAparAdhabhayabhIrunarapraNItAM, nityotsavapraNatimitrakathAM nizamya / / kaH kIrtimAMstanukuTumbaratiM vihAya, dharmaM na sArazivazarmakaraM karoti ? // 2 // tathAhikSitipratiSThitapure, jitazatrormahIpateH / purodhAH somadatto'bhUt, sarvatrA'pyadhikArakRt // 3 // tasya mitramabhUdekaM, nityamitrA'bhidhAnataH / sarvatra militaH pAna-khAdanAdibhiraikyavAn // 4 // parvamitro'bhidhAnena, tasyAbhUdaparaH suhRt / AgateSUtsaveSveva, sanmAnyo nA'nyadA punaH // 5 // praNAmamitranAmAbhUt, suhRttasya tRtiiykH| yathAdarzanamAlApa-mAtropakRtibhAjanam // 6 // purodhaso'nyadA tasya, kvApyA''gasi samAgate / kupitastaM nyajighRkSad, bhUpatizcaNDazAsanaH // 7 // vijJAya tadabhiprAya, rAtrAveva purohitH| mitrasya nityamitrasya, sadane dainyabhAg yayau // 8 // mamA'dya ruSTo rAjeti, kathayitvA purohitaH / tamUce tvadgRhe mitra!, gamayAmyazubhAM dazAm // 9 // he mitra! jJAyate mitra-mApatkAle hypsthite| svagRhe gopayitvA mAM, tanmaitrIM caritArthaya // 10 // nityamitro jagAdaivaM, maitrI samprati nA''vayoH / tAvadevA''vayomaitrI, yAvadrAjabhayaM na hi // 11 // tvaM mamApyApade rAja-dUSito madgRhe vasan / UrNAyuM jvaladUrNaM hi, kSipetko nAma vezmani ? // 12 // tavaikasya kRte nAha-mAtmAnaM sakuTumbakam / anarthe pAtayiSyAmi, vrajA'nyatrA'stu te zivam // 13 // evaM ca nityamitreNa, somadatto'pamAnitaH / parvamitrasya mitrasya, tvaritaM sadanaM yayau // 14 // rAjA'prasAdavRttAntaM, parvamitrasya sa dvijaH / tathaiva kathayAmAsa, tadAzrayakRtA''zayaH // 15 // parvamitro'pi tatparva-maitryA nisskrykaamyyaa| mahatyA pratipattyA taM, dadarzedamuvAca ca // 16 // tvayA parvasvanekeSu, taistaiH sambhASaNAdibhiH / snehaprakArairmatprANA, api krItAH sakhe ! dhruvam // 17 // na bhavAmi tava bhrAta-ryadi vysnbhaaghm| kaulInaM me kulInasya, tadAnImupatiSThate // 18 // kintu tvatprItivivazo-'narthamapyAtmanaH sahe / kuTumbamapi me'narthaM, gacchediti sudussaham // 19 // kuTumbamapi me preyaH, preyAMstvamapi he sakhe! / kiM karomi dvidhAcitta, ito vyAghra itastaTI // 20 // DimbharUpairahaM hyasmi, sakITakapalAzavat / tasmAttebhyo'nukampasva, svasti te'nyatra gamyatAm // 21 // satkRtyApi hi tenaivaM, purodhAH sa nirAkRtaH / niryayau tadgRhAdaive, duSTe putro'pi duSyati // 22 // 1. tulyaprAyaM pariziSTaparvaNi sarga 3, patra 107 // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite AcatvaraM cA'nugamya, parva mitre gate sati / dadhyau purodhA duSprApa-rodhA vyasanavAridheH // 23 // mayA yayorupakRtaM, prinnaamstyorym| tadbhavAmyadhunA dInaH, kasyA'haM pAripArzvakaH // 24 // atha praNAmamitrasya, yAmi mitrasya sannidhau / tatrApi nAsti pratyAzA, prItistasmiMzca vAGmayI // 25 // yadvA vikalpaiH paryApta-mApta: sopyasti me manAk / prekSe tamapi kasyApi, ko'pi syAdupakArakRt // 26 // iti praNAmamitrasya, mitrasya sadanaM yyau| so'thAbhyAgatamAtraM ta-mabhyudasthAtkRtAJjaliH // 27 // uvAca ca svAgataM vaH, kimavasthA tvedRshii| prayojanaM mayA kiM vo, brUtha yatkaravANyaham // 28 // mA bhaiSIreSa te pRSThi-rakSo'haM mayi jIvati / na kazcidIzvaraH kartuM tvadromNo'pi hi vipriyam // 29 // pRsstthottNsittuunniiro-'dhijyiikRtshraasnH| praNAmamitro'gre cakre, niHzaGkastaM purohitam // 30 // yayau purohitastena, saha sthAnaM smiihitm| anvabhUcca nirAzaGka-statra vaiSayikaM sukham // 31 // atra copanayo jIvaH, somadattasya sannibhaH / nityamitrasya mitrasya, tulyo bhavati vigrahaH // 32 // vigraho'yaM karmarAja-kRtAyAM mrnnaapdi| satkRto'pi hi jIvena, saha naiti manAgapi // 33 // parvamitrasamAnAzca, sarve svajanabAndhavAH / zmazAnacatvaraM gatvA, nivartante hi te'khilAH // 34 // praNAmamitrasadRzo, dharmaH zarmanibandhanam / yaH paratrA'pi jIvena, gacchatA saha gacchati // 35 // // iti dharmodyame mitratrayakathA // 209 // // 210 // mitramativiSaye suvarNakArakhemAkathA // ApadvAridhau patitasya prANino mitrameva taraNDAyate, yataHpApAnnivArayati yojayate hitAya, guhyaM nigUhati guNAn prakaTIkaroti / ApadgataM ca na jahAti dadAti kAle, sanmitralakSaNamidaM pravadanti santaH // 1 // api ca sanmitradhImitramapAstaduHkhaM, karoti kiM kalpalateva naiva / / yatsvarNakRtkalpitakUTanANa-prapaJcataH zreSThyajaniSTa tuSTaH // 2 // tathAhi-vasantapure dhanasya zreSThinaH zrImatIkukSijanmAnaH sUra-pUra-dhIra-vIranAmAnazcatvArastanujanmAnaH / anyadA zrImatyAM divaM gatAyAM te catvAro'pi sakalatrAH putrAH pRthag jAtAH / dhana-dhAnya-suvarNa-rUpya-dvipadAdi sarvaM gRhaparigrahaM vibhajya samAdadAnaistaiH pituH svasvagRhe bhojanavAraka: pratiSThitaH / putrAdhInadhanaH sa dhano'pi vArdhake'nayA rItyA bhuJjAnaH parasparamIAparAbhiH snuSAbhiH sAdhAraNatvenA'nupacarito majjana-bhojanA-''sana-zayanAdisauSThavarahitaH zreSThI kAmamasukhavAnAsIt / evaM ca tamasukhinamAkarNya zaizavasuhRtkhemAkhyaH suvarNakRttasya samAdhi praSTuM tad gRhaM sametaH / jJAtaveSThisarvavRttAntaH sa suvarNakRttamAha, he suhattvayA sundaraM Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 9/ kathA 210/211 237 nA'kAri, yanmAmanApRcchaya sarvaM dhanaM sutAdhInaM vydhaayi| zreSThI brUte sma, he mitra! dhanaM sarvaM sutAyattaM, snuSA api kaTukabhASiNyaH, tena mRtakalatrasya mama maraNameva zreyaH, yata:vRddhasya mRtabhAryasya, putrA''dhInadhanasya c| snuSAvacanadagdhasya, jIvitAnmaraNaM varam // 3 // ityAkarNya suhRdazarmavArtayA durmanAH suvarNakRdavAdIt, he mitra! matkRtaiH kUTairArakUTadInAraistadupari caikena kanakadInAreNa bhRtAmekAmenAM vAsinIkAM gRhANa yA snuSA manAgapi tvayi bhaktimatI syAttasyAM pazyantyAmekaM kanakadInAraM vAsinikAto niSkAsya, matkRte modakAdi sarvaM sundaramazanAdi vidheyamityabhidhAya, sa dInArastasyAH smrpnniiyH| tanmativinirmitaM tadavitathaM manyamAnena tena zreSThinA'pi tathaiva vihitm| tayA'pi sa dInAro rahasi svapatyurdarzitaH, so'pi tallobhalAlasaH piturantike ca suvarNadInArabhRtAM vAsinIkAM nizamya zayanA''sanabhojanamajjanA''cchAdanAdinA vizeSataH pratyahaM tasya paricaryAM cakAra / krameNa taddInAravAsinIkAvArtA nizamyA'nye'pi putrAsteSAM snuSAzca tatpremapAtrIbhavituM tasya jairaThasyAhaMpUrvikayA bhojanAdibhaktiM kA lagnAH, zreSThyapyevaM putra-snuSAdibhirupacaritaH kalpalatayeva tayA suhRbuddhyA bhRzaM sukhI jaatH| // iti mitramativiSaye khemA'bhidhAnasuvarNakArakathA // 210 // // 211 // vidhinA likhitamanyathA na syAdityarthe vipraputrIkathA / jaladapaTalImiva mArutavRndaM puMsAM vilasitaM vidhirvighaTayati : aghaTitaghaTitAni ghaTayati sughaTitaghaTitAni jarjarIkurute / vidhireva tAni ghaTayati, yAni pumAnnaiva cintayati // 1 // jaM kira vihiNA lihiyaM, taM cia pariNamai sayalaloANaM / iya jANiUNa dhIrA, vihure vi na kAyarA huMti // 2 // lalATe likhitAnyakSarANi nAnyathA bhavanti / yataHzakyate nAnyathA kartuM, dhImadbhi vaidhasIlipiH / vipraputryAH zubhaM lagnaM, ghaTIrodhe'nyathAbhavat // 3 // tathAhi-vAlAsaragrAmavAsinaH zabdAnuzAsana-sAhitya-chandaHprabhRtiprabhUtavidyA'navadyasya vidyAnandasya viprasya vizeSato jyotiHzAstre vaidgdhymaasiit| tasya ca vArddhake yamunAkalatrakukSijA sutA jaataa| atha pravayAH sa vipraH svayaM tasyAH sutAyA janmapatrikAM vidadhAnaH parisaMjJasya saptamasthAnasya nirNayaM cintayan pANigrahaNAntaraM SaSThe mAse ptimrnnmjnyaasiit| aho! mama sutAyAH zaizave vaidhvymsti| kiMca nUnaM janmapatrIsthitA hi grahA: prAktanaM daivaM sUcayanti, daivaM hi sarvatra balavattaram / yataH yadbhagnaM dhanurIzvarasya zizunA yajjAmadagnyo jita styaktA yena gurogirA vasumatI baddho yadambhonidhiH / 1. AH | kUTaiH pittaladInAraibhRtAmekAM vAsinIkAM tvaM gRhANa, tasyA uparibhAge caikaM kanakadInArastvayA rakSaNIyaH, tato yA snuSA - mu. // 2. jaraTha - vRddha // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite ekaikaM dazakandharasya bhayakRdrAmasya kiM varNyate / daivaM varNaya yena so'pi sahasA nItaH kathAzeSatAm // 4 // tasya daivasya purastAt kaiSA varAkI mAmakInA sutA? ko'haM ca nRNAM tRNamiti matvA sukhena chAtrANAM zAstrANi pAThayatastasya sutA vivAhocitA jaataa| athaikadA jyotiHzAstraM pAThayan vidyAnando'smin lagne vivAhitA kanyA'vazyaM vaidhavyaM nA''pnotIti lagnaM nirNIya cintayAJcakre, aho! matsutAyAH SaSThe mAse'vazyaM vaidhavyam, idaM lagnaM cedRzaM, yadatra pariNItA kanyA'vazyaM vidhavA na syAt, tena vilokayAmi, dvayormadhye kiM balattaramiti nirNIya pitrA kasmaicidibhyAya dvijanmasUnave sutA vitIrNA, athA'STAdazadoSarahite ghaTikAsAdhye tasminneva lagne putrI vivaahyitumaarbdhaa| vizeSato niHzeSajyotiHzAstrakuzalo vinirmitakuGkama-taNDulatilakaH sa vipraHdazatAmrapalAvarta-pAtre vRttIkRte sti| ghaTikAyAM samutsedho, vidhAtavyaH SaDaGgalaH // 5 // viSkambhaM tatra kurvIta, pramANAd dvAdazAGgalam / SaSThAmbhaHpalapUreNa, ghaTikA sadbhiriSyate // 6 // ityAdiparipUrNapramANopetaM ghaTikApAtraM svacchanIrabhRte kuNDe bhagavato bhAnorastagamanasamaye mumoc| 'mA kAMte pakSasyAnte parvAkAze svApsI:' ityAdi palavRttapaThanato manaso duHsAvadhAnatayA putrIpANigrahaNotsavautsukyena vArddhakena ca ghaTikApAtraM paya:kuNDe muJcatastasyA'likatilakAtpatannekastaNDulo ghaTikArandhre rurodh| ruddha ca ghaTikArandhre sA lAgnikI velA vytickraam| tena vipreNA'pi ghaTikAbharaNavilambana taNDulajanitaM ghaTikArodhaM jJAtveti cintitam, aho jyotiHzAstraM satyaM, yato'muSmin lagne'syAH pANigraho nA'bhavat, vaidhavyasyA'vazyaM bhAvitvAt, iti dhyAtvA tena gate'pi lagne putrI pariNAyitA, SaNmAsAntare ca dandazUkadaMzAnmRte bhartari sA vidhavA jaataa| // iti vidhinA likhitamanyathA na syAdityarthe vipraputrIkathA // 211 // // 212 // mativiSaye mantrikathA // mantriNAM matireva rAjJAM rAjyA'vaSTambhakAriNI, yataH ihAstIti caturbhaGgayA, vezya-rSi-zreSThi-bhikSukAn / preSya pratyuttaro'dAyi, mantriNA dhIstato'dbhutA // 1 // tathAhi-vasantapure pure purandaranAmA rAjA, anyadA sahasaiva mRte rAjJi laghureva tasya sUnurmantriNA rAjye niddhe| tasminnavasare taM laghIyAMsaM rAjAnamAkarNya tadariH kacchadezAdhipaH pArasikanAmA rAjA tamupadrotumAgacchan vasantapuraparisare prApto mantriNA'bhANi, he svAmin ! stambhena mandiramivAsya rAjyaM mantriNAM dhiyaiva susthitaM varttate, tena yadi rAjyajIvitavyAdisukhA'bhilASaH syAttadA vilokyate'sya ko'pi pravayAH sacivo'sti nA'sti veti, tadanusAreNA'smin gamanaM vidhaasyte| 1. chAtrANi AHDP I Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 9 / kathA 212/213 iti nizamya rAjJA'bhANi tadatrArthe satvaramudyamo vidhIyatAM, mantriNApi tanmantriparIkSAnimittaM tatra salekha eko vAgmI dUtaH prahitaH, rAjApi dUtenA'rpitaM lekhmvaacyt| tadyathA-- ihA'sti tatra nA'sti tatrAsti iha nAsti, tatrApyasti ihApyasti, ihApi nAsti tatrApi nAstItIdRzaM preSyamiti / etaduttaramajAnan rAjA kiM- kartavyajaDatvena bhRzaM vilakSo'janiSTa | atha sadasi sametena vRddhena subuddhinA mantriNA vailakSyanidAnaM pRSTo'sau pratipakSalekhasvarUpamabhASata / he deva! kA cintA'trArthe, ahamuttaraM dAsyAmItyuktvA gRhe gatvA nizi vimRzya prabhAte sAnvarthanAmaikA rUpasundarI vezyA, mUrtimAnmunidharma ivaiko jainamunizca satyA'bhidhaH, kuberanAmA caikaH zreSThI, zIrNaikA'mbaro bhagnaghaTakapAladharo durbharodaro bhikSAcaro bhikSurekazca, evaM sarve'pyamI saMmelya tena dUtena sArdhaM prahitAH / tenApi pratipakSamantriNApi vezyAdIMstAnavalokya svasvAmino'bhyadhAyi, he svAminnasya rAjyA''zA na kAryA, yato'sau mantrI dhiyA durjeyaH, rAjA smA''ha bhavatA kiM pRSTaM tanmantriNA ca kimuttaramadAyItyabhihito mantrI jagau, he svAminnihA'stIti caturbhaGgI mayA mArgitA, tadarthaM ca vezyAdayazcatvAro'mI tena prahitAH santi / tadarthazcA'yaM ihA'smin janmanyasyA vezyAyA: svepsitapuruSasambhogasAmagrIjanitaM sukhamasti tatra parasmin janmani narakagatitvena sukhaM nAstItyeko bhaGgaH 1 / tatra parasmin janmanyasya sAdhoH svargA'pavargapadaprAptijanitaM zarmA'sti, ihA'smin janmani ca nIrasabhaikSyabhojanaM snAnarAhityaM kezaluJcanaM bhUmizayanaM ca tena sukhaM nAstIti dvitIyo bhaGgaH 2 / tatrA'pIti parasminnapi janmanyasya zreSThinaH zrAvakatvena svargAdisukhasAmagrIbhavaM sukhamasti ihApyasminnapi janmani samRddhatvena viSayAdisakalasAmagrIjanitaM sukhamastIti tRtIyo bhaGgaH 3 / ihApyasminnapi janmani bhikSAcaratvenAsya bhikSukasya sukhaM nAsti, tatrApi parasminnapi janmanyakRtadharmatvena narakagatitvena sukhaM nAstIti caturtho bhaGgaH 4 / ityarthaM samyagavagamya aho ! asya mantriNo matiratizAyinIti camatkRto rAjA pazcAdbalitvA svasthAnaM yayau // iti mativiSaye mantrikathA // 212 // // 213 // buddhikauzalye laghukakathA // sarvatra matireva mahiyasI, yataH - -- 239 SaTpadaH puSpamadhyasthaM, yathA sAraM samuddharet / tathA sarveSu kAryeSu, sAraM gRhNAti buddhimAn // 1 // kiMbahunA ? viSameSvapi prazreSu buddhimAneva purassaro bhavati, yataH-- keSAMcideti matirunnatimaGgabhAjAM prazne prakAzamitarAvagamairagamye agre yato laghuka eva cakAra sarva - bIjAdinirNayamalaM mahimundazAheH // 2 // I Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tathAhi-gurjaramaNDalamaNDane zrIcAmpAneradurge begaDo vRddhazAhizrImahimundanAmArAjA, tasya ca laghukanAmA vipro bhRzaM mAnyaH matimAn prasAdapAtraM vyAso'janiSTa / taM ca laghukaM sarvatra zAhinA mAnyamudIkSya kAji-mullA-zekhamukhyaiH sarvairapi mukhyairyavanaiH sa zAhirvijJaptaH, he svAminnAtmanAM kurANe hindUnAM prabhAte darzanaM dojakhanibandhanaM, tenAsya laghukasyoSasi darzanaM na vidheym| zAhinApi teSAM purataH kathitaM, yadahametadviSaye tasya kthyissyaami| atha yadA laghukaH samAgatastadA zAhinoktaM he laghuka! prAtastvayA mama puro nAgantavyamityabhihite laghuko bhUrikhedamApannaH yataH je kulIna kekANa, gAli dIi ati ucchalai / joI jou jANa, te kima sahasiI tAjaNA // 3 // atha-sa svasthAnAnnirgatya kaTigrAme tsthau| atha taM laghukaM vinA bhRzaM khinnena zAhinApi tadAkAraNArthaM miSamAdhAya teSAM mullA-kAji-zekhAdinAM puraH praznacatuSTayaM pRSTaM, sarvabIjaM, sarvarasaH, kRtajJaH, kRtaghnazceti catvAri catvAri vastUni kAnIti kathite te mUrkhamukhyA avidantaH santaH svaM svaM sthAnaM yayuH / atha dvitIyasminnapi dine tathaiva pRSTAste vayaM na vidma ityvocn| laghuko'ticaturaH, taM vinA cA'smAkaM na vinoda iti teSAM pratyayAya bahumAnapurassaraM kaTigrAmato laghukamAhUya zAhinA teSAM pazyatAmeva tathaiva pRSTam / so'pi prAtarabhidhAsyAmItyabhidhAya gRhaM gataH / athoSasi zAhisabhocitaveSaNAdbhutazrIka: so'pi pAnIyaM, lavaNakhaNDaM, zvAnaM, jAmAtaraM cA''dAya parSadi yayau, kathitavAMzca he svAmin! sarvabIjaM jalaM, sarvarasaM lavaNaM, kRtajJazca zvA, kRtaghnazca jaamaataa| yataHdrutamAnaya pAnIyaM, pAnIyaM paGkajAnane ! / pAnIyena vinA sarvaM, sadyaH zuSyati dagdhavat // 4 // prAthamyamudadhiSvAsIt, satyaM te lvnnoddhe!| yadrasena vinA sarvo, raso na svAdamarhati // 5 // azanamAtrakRtajJayA guro-rna pizuno'pi zuno labhate tulaam| api bahUpakRte sakhitA khale, na khalu khelati khe latikA yathA // 6 // kSaNaM ruSTaH kSaNaM tuSTo, nAnApUjAM ca vAJchati / kanyArAzisthito nityaM, jAmAtA dazamo grahaH // 7 // jAmAtA kRSNasarpazca, nApito durjnstthaa| upakArairna gRhyante, paJcamo bhAgineyakaH // 8 // iti sarvapraznArthaM samyagavagamya teSAM sarveSAM puro bahumAnapurassaraM taM suvarNa-turaGgamadAnAdinA vizeSataH prasAdapAtraM vidhAya zrImahimundazAhirladhukaM prItibhAjanaM ckaar| // iti buddhiviSaye laghukavyAsakathA // 213 // 1. dojaga AHPD | 2. = kayakAna pradezanA ghoDA // 3. = cAbuka / ma. gu. koza // . 4. laghUka - D pratau sarvatra // Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 9/ kathA 214 241 // 214 // zIlapAlane vijaya-vijayA kathA // praNamya harivaMzAbdhi-zazinaM neminaM jinm| bravImi brahmamAhAtmya-kathAM kautukakAriNIm // 1 // mauktikAnAmivAmbhodhiH, saraH pngkeruhaamiv| saubhAgyasampadAM nityaM, nidAnaM zIlameva hi // 2 // yata:dAnaM dahati daurgatyaM, zIlaM sRjati smpdm| tapastanoti tejAMsi, bhAvo bhavati bhUtaye // 3 // sIlaM dhammanihANaM, sIlaM pAvANa khaMDaNaM bhaNiaM / / sIlaM jaMtUNa jae, akittimaM maMDaNaM paramaM // 4 // pAlyate niyamaH kazcid, bAlye'pyAta uttamaiH / dampatIbhyAmiva brahma, shuklaashuklsvpkssyoH| kacchadezaziroratna-mAsIdratnapuraM puram yatra nityaM sthitA lakSmI, ratnAkara ivA'bhavat // 6 // siMhaH siMha ivaujasvI, tatrAbhUdbhUmivallabhaH / pluSTA yasya pratApena, dviSo'bhUvan rasojjhitAH // 7 // tasyAsIt zrImatInAma-mahiSI shriirivaangginii| AdarzeSveva sAdRzyaM, jajJe yadrUpasampadaH // 8 // abhavannagara zreSThI, tatra satramiva zriyAm / arhaddAsa iti khyAtaH, sadaivArhatsu bhaktibhAk // 9 // satIjanaziroratnaM, jAyA maayaavivrjitaa| tasyAsIdAhatInAma-padmA padmApateriva // 10 // rUpazrIjitacetobhU-rabhavattanayastayoH / jayadatta ivendrANI-vajriNovijayAbhidhaH // 11 // adhIte sma guroH pArzve, sa kalAH sakalAH kramAt |vRddhiNcklyaamaas, zazIva priyadarzanaH // 12 // krameNa bibharAmAsa, yauvanaM pAvanaM ca saH / kAminIhakkuraGgANAM, so'bhUtpAza iva vrajan // 13 // kalAbhiH kaumudIkAnto, rUpeNa makaradhvajaH / pANDityena surAcArya, aizvaryeNa mahezvaraH // 14 // gAmbhIryeNa sarinnAthaH, saubhAgyena surAdhipaH / vitanvan vizvavAllabhyaM, vijayo vRddhimIyivAn // 15 // yugmm| yata: dAnaM duritanAzAya, zIlaM saubhAgyakAraNam / tapaH karmavinAzAya, bhAvanA bhavanAzinI // 16 // tatrApi brahmamAhAtmyaM, vizeSAd guruNeritam / sa cAtaka ivAmbhoda-pAnIyaM nipapau sudhIH // 17 // sIlaM uttamavittaM, sIlaM jIvANa maMgalaM pavaraM / / sIlaM dohaggaharaM, sIlaM sukkhANa kulabhavaNaM // 18 // jljvlnrogaa'hi-krikesrismbhvaa| bhItiH kSIyeta zIlena, meghamAleva vAyunA // 19 // aGgIkurvanti ye nityaM, salIlaM zIlamaGginaH / avazyaM vazyamAyAnti, teSAM mantrAdisiddhayaH // 20 // amarA: kiGkarAyante, siddhayaH sahasaGgatAH / samIpasthAyinI sampat, zIlAlaGkArazAlinAm // 21 // evaM samyak samAkarNya, shiilmaahaatmymuttmm| mumude vijayaH kAmaM, kalApIva ghanadhvanim // 22 // pAlanIyaM mayA pakSe-'valakSe zIlamuttamam / amUDho'nUDha evAya-mityabhigrahamagrahIt // 23 // jIvitavyamivAnanta-guNAnAM sevadhiM sudhIH / pAlayan zIlamamalaM, gamayAmAsa vAsarAn // 24 // itastatraiva nagare, bhavati sma dhnaavhH| mahebhyaH zrImatAM mukhya-stArANAmiva candramAH // 25 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite dhanazrIkukSisambhUtA, duhitA hitdaayinii| abhavattasya pAthodheH, padmeva premapezalA // 26 // pitRbhyAM vijayetyasyA, nAma dhAma sukhazriyAm / cakre gaurIti menA'dri-rAjAbhyAM duhituryathA // 27 // sA kalAH kalayAmAsa, candralekheva bAlikA / pitroH prItiM sRjantI ca, krameNa prApa yauvanam // 28 // yuvaghariNIpAzaM, kaamkunyjrkaannm| tAM nirIkSyorvazIrUpa-vIkSA''zA'pAsarannRNAm // 29 // mahimAnamasImAna-manyadeSApi shiilgm| zuzrAva zrutizarmANaM, zramaNIjanasannidhau // 30 // 'nimmahiyasayalahIlaM, duhavallImUlaukkhaNaNakIlaM / kayasivasuhasaMmIlaM, pAlaya niccaM vimalasIlaM // 31 // lacchI jasaM payAvo, mAhappamarogayA guNasamiddhI / sayalasamIhiyasiddhI, sIlAu iha bhave vi bhave // 32 // paraloevi hu suranara-samiddhimuva jiUNa sIladharA / tihuaNapaNamiacaraNA, aNUNaM pAvaMti siddhisuhaM // 33 // prANabhUtaM caritrasya, prbrhmaikkaarnnm| samAcaran brahmacarya, pUjitairapi pUjyate // 34 // cirAyuSaH susaMsthAnA, dRDhasaMhananA nraaH| tejasvino mahAvIryA, bhaveyurbrahmacaryataH // 35 // [yogazAstre 2/104-5] yAminInAmivAkhaNDa-maNDalaM tuhinadyuteH / zIlaM hi hariNAkSINA-macaNDaM maNDanaM matam // 36 // yata: nAgo bhAti madena kaM jalaruhai: pUrNendunA zarvarI / zIlena pramadA javena turago nityotsavairmandiram / vANI vyAkaraNena haMsamithunainadyaH sabhA paNDitaiH / satputreNa kulaM vanAni kusumairnItyA prabhutvaM tathA // 37 // tucchAvi ramaNIjAI, pasaMsaNijjA surA'suranarANAM / vihiA mahAsaIhiM, kAhiMcia vimalasIlAhiM // 38 // _jJAtvaivaM sApi vijayA, jayantIva manoramA / kRSNe pakSe bhaviSyAmi, zIlinIti vrataM lalau // 39 // ghUNAkSaranayAdeva, suutritstulyruupyoH| tayoreva vivAho'bhU-llakSmI-lakSmIzayoriva // 40 // sAtha sajjitazRGgArA, nvynepthyshaalinii| bibhratI gatilAvaNya-mamarIva mahImitA // 41 // prathame yAminIyAme, yaamikiibhuutmnmthe| dIprapradIpakoddIpaM, pativAsagRhaM yayau // 42 // yugmaM // svrnnmauktikmaanniky-bhvyaabhrnnbhuussitaam| vijayo vyAjahAraiva-mAgatAM tAM sulocanAm // 43 // sevanIyaM dhruvaM zIlaM, zukla pakSe mayeti yaH / pUrvaM gurUNAmabhyarNe, gRhIto niyamaH zubhe! // 44 / / niyamasyAvaziSyante, tasyAtha divasAstrayaH / lIlAmanubhaviSyAva-stataH sambhogasambhavAm // 45 // 1. AHDP / nimmiyaasaittahIlaM - mu.|| Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 taraGga 9/ kathA 214 zrutveti sA bhRzaM mamlau, himapluSTeva pdminii| tanmlAnikAraNaM tena, pRSTAbhASiSTa sAtha tam // 46 // asti me'pi kRSNapakSa-viSayo niyamaH param / tatkhedAdasmi mlAnAha-mindulekheva vAsarAt // 47 // tadAkarNya bhRzaM vIkSA-pannaM vIkSyAtha vallabham / brUte sma vijayA svIya-zIlarakSAvicakSaNA // 48 / / nAtha bhubhava sukhaM bhogAn, pariNIyA'parAM priyAm / __ puMsAM priyAH prabhUtAH syuH, zItAMzoriva dakSajAH // 49 / / vacanaM brahmaracanaM, tasyAH shrutvaivmbrviit| vijayo'naGgasaMsarga-sudhAdhAmavidhuntudaH // 50 // priye! prAgapi dIkSAyA-mabhavanme manorathaH / prasahyA'haM paraM mAtA-pitRbhyAM pariNAyitaH // 51 // kintu saMsArakArAsu, dArAsu vigataspRhaH / sukhaM viSayajaM manye, mUlaM saMsAravIrudhaH // 52 // bhavasya bIjaM naraka-dvAramArgasya diipikaa| zucAM kandaH kalermUlaM, duHkhAnAM khaniraGganA // 53 // [yogazAstre 2/87] khalasneha iva kleza-kAraNaM durgtiprdH| tadayaM viSayagrAmaH, priye! mama na rocate // 54 // viSasya viSayANAM syA-dihaiva mhdntrm| upabhuktaM viSaM hanti, viSayAH smaraNAdapi // 55 // yata: kuraGga-mAtaGga-pataGga-bhRGgA, mInA hatAH paJcabhireva paJca / eka: pramAdI sa kathaM na duHkhI, yaH sevate paJcabhireva paJca // 56 // ApAtaramyairbhoktuzca, bhojanairiva srvthaa| tena me sakalakleza-viSayairviSayairalam // 57 // manovAkkAyasallIlaM, zIlamAjanma sundari ! gAGgeyasyeva gAGgeya-pAvanaM me'stu nityazaH // 58 // jJApanIyaM hi keSAMci-tpitrAdInAM na karhicit / svarUpamidamAvAbhyAM, rahasyamiva hRdgatam // 59 // ko'pi jJAsyati vRttAnta-mimaM cennau vicintitam / AdAsyAvastadA'vazyaM, tapasyAM muktidUtikAm // 60 // itthaM nizcayamAdhAya, dampatI tau smaahitau| pAlayAmAsatuH zIlaM, jIvitavyamivA'nizam // 61 // ekatra zayane rAtrau, dampatyoH suptayostayoH / nA'bhavanmadanonmAdI, madazcitritayoriva // 62 // tayorevaM parivArA-'parijJAtasvarUpayoH / surUpayoH prayAnti sma, vAsarA brahmacAriNoH // 63 // api vezmasthayorbrahma-vatoH sadvayasostayoH / prazaMsanIyamabhavat, zIlaM svargasadAmapi // 64 // yata:sampattau niyamaH zaktau, sahanaM yauvane vrtm| dAridrye dAnamatyalpa-mapi lAbhAya bhUyase // 65 // dampatyoranayorevaM, bhaavcaaritrpaatryoH| samayo vyaticakrAma, lIlAlalitazIlayoH // 66 // asminnavasare campA-nagaryAM smvaasrt| udyAne kevalI sAdhu-vimalo vimalAzayaH // 67 // dezanAnte tamaprAkSI-jinadAso gRhI sudhIH / bhAlaM tilakayaMstasya, pAdapAthojapAMsubhiH // 68 // bhagavaMzcaturazIti-sahasrANAmahaM mudaa| kArayAmi zramaNAnAM, pAraNaM puNyakAraNam // 69 // manomanorathazcAru-reSa hallekhino mm| phalegrahiH kadA bhAvI, jalaiH sikta iva drumaH // 70 // 1. cedvAM - PD || Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite I evaM pRSTo'munA zrAddha-jinadAsena gehinA / athA'yamabhidhatte sma, vimalaH kevalI muniH // 71 // etAvatAM mumukSUNAM yugapatsaGgamaH katham / bhavitA te marusthasya, surAvaniruhAmiva // 72 // iyatsu karhiciddaivA-nmiliteSvapi sAdhuSu / zuddhA'nnapAnasAmagrI, durlabhA'mbarapuSpavat // 73 // pAtradAnA'bhilASo'yaM, bhavyabhAvena bhUSitaH / kAJcanI mudrikA ratna - khaciteva vibhAtu te // 74 // paraM zrIkacchadezastha - bhAvacAritriNoH satoH / vijayA - vijayazreSThi- dampatyoH zAlizIlayoH // 75 // azanairvasanai ramyai - ralaGkAraizca bhAvi te / bhaktiM kRtavato bhUri, puNyaM puNyamate ! tayoH // 76 // yugmaM // zrutvaivaM vismayasmera-manAH sa zrAvakottamaH / muneH kevalinaH prItyA, pRSTavAn saMzayamidam // 77 // gRhasthayorapi svAmiM-stayoH ko'yaM guNodayaH / zazinevAmbudhiryena, puNyamullAsabhAg bhavet // 78 // zRNvatAmibhyasabhyAnAM, pRSTasteneti kautukAt / tad vRttAntaM yathAjAta-mavocatkevalI muniH // 79 // zrutvaivaM jinadAso'pi, kacchadezamupetya ca / dampatyoranayozcakre, bhaktiM vAcAmagocarAm // 80 // tamAlokya prakurvANaM, tadbhaktimatizAyinIm / apRcchannAgarAH sarve, bhakteratizayaM tayoH // 81 // tenApi kevaliprokte kathite carite tayoH / tuSTibhAk tatparivAraH, pItA'mRta ivA'bhavat // 82 // pUrNapratijJau tau vijJau, dampatI sAdhusannidhau / dIkSAmAdAya mukti zrI - bhogabhAjau babhUvatuH // 83 // zrIkamalavijayakovida - zizunA vibudhena hemavijayena / vihitA katheyamanaghA, zIlaguNa zreNimaNijaladhiH // 84 iti zIlaviSaye vijaya-vijayAkathA // 214 // , // 215 // mativiSaye vRddhamantrikathA || viSameSvapi kAryeSu purassarA hi buddhireva, yataH - caraiH pazyanti rAjAnaH, pazavo ghrANadarzinaH / pazyanti paNDitA buddhyA, cakSurbhyAmitare janAH // 1 // kiMcA''pannistAriNI dhIreva, yataH - || na gUDhamapyAzayamaGgabhAjAM vidanti kaM kaM vadatAM vareNyAH / mUlyaM trayANAmapi putrakANAM mantrI jarIyAnapi yaccakAra // 2 // tathAhi--mandAkinIkallolavyAlolalIlodyAnasundare sundare pure mahAsenanAmA rAjA, tasmiMzca sahasaiva visUcikayA mRte tatputro narasenaH paitRkaM padaM prApya laghuvayA rUpayauvanarAjyazrImadonmatto nijAn vRddhAn kulakramA''yAtAn bahUn mantriNo'vajJAspadaM vidhatte sma / aho! kiMmamI bAlakA iva lAlAH pibanti, badhirA iva na zRNvanti, gatAkSA iva na pazyanti, mUkA iva pRSTA api na jalpanti, kiM bahunA ? grahilA ivA'mI vikalAH santi, tena kimamIbhirgalastanIgalastanairiva kAryahInaiH, paryuSitapuSpairiva saurabharahitairiti tena te tiraskRtAH / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 taraGga 9/ kathA 215 pravardhamAnaH puruSa-strayANAmupaghAtakaH / pUrvopArjitamitrasya, kalatrasya ca vezmanaH // 3 // athAmI vRddhA mantriNo vArdhakaphalalipsavaH svasvatIrtheSu gatvA vizeSatastIrthasevAM cakrire atha ca taM mahAsenanRpaM mRtamAkarNya tatpratipakSAH sindhudezavAsino jitazatrupramukhAH paJca paJcAnanA iva balotkaTAH pArthivAH sudhIdhIsakharahitaM tadrAjyamAditsavastaddezasImAnaM rurudhuH| tadA ca teSAmeko vRddho mantrI provAca, he svAmino! yadyasya rAjye ko'pi pravayA mantrI sthito bhaviSyati tadA''tmanAM svarAjyAdisampattisukhaM jIvitaM ca kuzAgragatajalabinduriva kSaNanazvaratAbhAgbhAvIti nizamya samyak parIkSAM kRtvaivA'tra deze pravezanIyamiti zrutvA tairanumataH sa mantrI tadarthaM surUpaM sadalaGkArabhAsuraM puttalakatrayaM dattvA svamekaM vAgminaM dUtaM praahinnot| tatrAgatya sa dUto'pi brUte sma, he rAjan ! sindhudezavAsibhirjitazatrumukhyaistava dezasImAnamAgataiH paJcabhirbhUpaiH prahitAnAmamISAM trayANAM puttalAnAM mUlyaM vidhiiytaam| imaM vRttAntamajAnanto nikhilA api laghIyAMso'nye mantriNo'hni tArA iva tadA tiroddhire| rAjJA'pi teSAM trayANAmapi puttalAnAM rUpaM nibhAlitaM, paraM vastrA'laGkArajanitaH ko'pi vizeSo na dadRze, tadA ca divAkarakarazliSTarAjeva rAjA mlAnimApannaH, kiM bahunA? tasminnavasare sarvA sabhApi himadagdhapadminIva mmlau| etatsvarUpaM samyagavagamya dhAriNInAmarAjajananI khinnA gRhAgataM rAjAnamAha, he putra! yadyeko'pi ko'pi mantrI iha sthito bhaviSyati tadA sarvaM sundaramevetyabhihitena tena rAjJA bhUmigRhe sthitaH subuddhinAmaiko mantrI bADhA''graheNa pRSTAt tatputrAdavagataH, pRssttshcaa'brviit| he nAtha ! prAtaH sarvaM samIcInameva bhAvItyabhihito rAjA svasthAnaM yyau| tena mantriNA nizi pArzve sthitAnAM vastrA'laGkArAdinA samAnatvena teSAM puttalAnAM tulyameva mUlyaM jAnatA''ntarasvarUpajijJAsayA gADhadRDhadavarakaprAnta ekasya puttalasya nayanA-''nananAsikAdicchidreSu nihitaH, tatrA'pyapravizan sa prAntastena tasya karNarandhre nikSiptaH sannekasmin karNe pravizyA'parataH karNAniryayau / labdhopAyena mantriNA tasyA'GgalagnamaNisvarNAdimUlyaM nirnniitm| tathaiva dvitIyasya karNe'pi sa prAnto na prAvizat, tena tasya tu zarIralanavastUnyapi mudheti mantriNA'sya puttalasya kimapi mUlyaM neti nirnniitm| tRtIyasya karNarandhre pravezito'pi sa prAntastasya kukSAvuttatAra, evaM praviSTaH sa sarvo'pi dvrkstsyodre| ___ etAdRzaM taM puttalaM nirIkSyA'ho'sau puttalo mahAnamUlyazceti tena nirNItam / atha prabhAte pANau nibaddhapatrikAMstAMstrInapi puttalAn dattvA sa dUtastatsvAmipArzve prahitaH, uktaM caiteSAM mUlyaM karabaddhapatrikAH kthyissynti| sa dUto'tha tAn puttalAn svsvaaminaamrpyaamaas| 1. sarUparUpa AH / 2. putraka' PD / evamagre'pi // 3. rAjA = candraH // Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tatastaiH pRSTaH svasacivo'pi tatsvarUpamAha, he svAminaH ! etatputtalakatulyAstrayaH puruSAH yasyaikasmin karNe pravizyA'parataH karNAddavarako nirgataH sa gurUktaM zRNvan zubhaM manyate, paraM tatkimapi na kroti| yasya caikasminnapi karNe davarako na praviSTaH sa tu gurUktaM zRNotyapi n| yasya ca karNe pravizyodare davarakaH praviSTaH sa gurUktaM zrutvA tatsarvaM samyak kroti| ayameSAM puttalAnAM vibhAgaH, tenA'sya mantriNo buddhyA''tmanAmasya jayo duSprApaH, ityAkarNya te paJcA'pi pArthivAH svasvasthAnaM yAnti sm| naraseno'pi tanmantridhiyA svarAjyaM ciraM pAti sm| // iti mativiSaye vRddhamantrikathA // 215 // // 216 // niyamapAlane kSemalA''hvabhillakathA // svalpo'pi niyamaH samyak pAlito'narthaM nihanti, yataH dhaNamiva ciMtai dhamma, jIviamiva jo vayAiM rakkhei / suratarumiva sugurupayaM, ArAhai taM varai siddhI // 1 // api ca alpIyAnapi niyamaH, sukhAya samyakprapAlito bhavati / vRSasahitazakaTabhakSaNa-rUpaH kSemAbhidhasyeva // 2 // tathAhi-gahane'raNye bhISaNAbhidhAyAM pallayAM bhImo nAma pallIpatiH, tatra ca yamakiGkarA iva krUrAH, zarvarIcarA iva kAmaM kaThorA bahavazcaurA vasanti sm| anyadA bhRzaM raudrAM tAmaTavIM bhramatAmamISAmeko mahAtmA munirmilitaH, tena ca teSAmanugrahArthaM dharmo'bhihitaH, mAMsA'zanarAtribhojana-surApAna-parastrIgamana-dyUtakrIDA prihaaraadinaanaaniymaastaishcaurairaaddire| tanmadhyAdeka: kSemalAbhidho bhillo hAsyavacanairmunimUce, balivardasUtasahitaM zakaTamahaM na bhokSye, iti mamApi niyamo'stu / tat zrutvA jJAninA tena muninA samyak pAlanIyo'yaM niyamaH ityabhidhAya tasmai so'pi niyamo grAhItaH / athA'nyedyuH kamapi grAmaM luNTayitvA prabhUtaM suvarNa-maNi-rajatAdidhanamAdAya vrajantaste taskarA bhAskarodaye ghUkA iva kvApi vanapradeze nilIya tasthivAMsaH / itastato bhramadbhiH kSudhAta'stairdurgAdevIkule lapanazriyA nirmitaM vRSabhasArathiyuktaM kenApi DhaukitaM zakaTaM dRSTaM / bhuktA ca sA lapanazrIH svaniyamabhaGgabhIruNaikena kSemalena vinA sarvairapi taistaskaraiH / tataH kSaNena tAn sarvAnapi mRtAnavalokya tannikaTavartini golakagrAme tacchuddhiM gaveSayan sa yyau| tatra ca kenApi dvijena putropayAcitanimittaM sakalapurajanabhojanArthaM nizi nirmitAM madhye nipatitasarpaviSamizrAM tAM lapanazriyaM jJAtvA dvijaparivArayutaH sarvo'pi pauravargaH prANapradAnanidAnaM taM kSemalaM matvA vastrAlaGkAradAnena vizeSato bahumAnapAtraM vidhatte sma / so'pi svaniyamA'nubhAvena lokAnAmAtmanazca jIvitalAbhaM jJAtvA vizeSato mAMsAzana-surApAnAdiSu bahuSu niyameSu dRDho'janiSTa // iti niyamapAlane kSemalA''habhillakathA // 216 // Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 9/ kathA 217 // 217 // daivavilasite sarpagajA''kheTakazRgAlakathA // sarvatra daivameva balavattaraM, yataH dhik pauruSaM kulamapi praguNAn guNAMzca, daivaM balIya iti muJca sakhe ! viSAdam / paJcAnano giriguhAgahanapravAsI, vAsAlaye vasati bhUmibhujAM biDAla: lokA apyetadeva daivacaritraM pratipAdayanti / yataH - // 1 // tRNati vajra vajrati tRNa koTiMba bUDa ugAha tarai / asapati mArisasi saTavai sirio nahanake chatra dharai // rIte bharai bhare grahi Dhorai, jo cAhai to buhaDi bharai / alahadaho alahakI karaNI uhu karaMti uhu kayAna karai // 2 // daivaM hi manazcintitamanyathA kSaNena karoti, yataH - acintyamAhAtmyamayaM samebhyo, daivaM balIyo balavattarebhyaH / sarpadvipA''kheTakajambukAnAM, yanmRtyureSAM yugapad babhUva // 3 // tathAhi - eteSAM kathAnakaM caitebhyaH kAvyebhyo'vaseyam / sthitvA randhramukhe sukhena nikhilAn zItAn sugandhIn mRdUn, vAyUn pAnapathe vidhAya vidhinA tuSTiM vidhAsye bhRzam / itthaM svArthamanorathaprathitadhIH sarvaMsahAsundarIveNIdaNDa ivA'sitaH svadarataH kAkodaro niryayau // 4 // utkSiptaiH kariNIkaraiH sukhakarai revAjalaiH zItalaiH, snAtvA tattaTayoH kareNubhirahaM krIDAM kariSye ciram / dhyAtvaivaM madagandhalubdhamadhupairbhrAmyadbhirudbhrAjito, bhrAtA vindhyagirerivonnatavapurvindhyAtkarI niryayau || 411 hatvA mattamataGgajaM kamapi tatkumbhasthalA''sphAlanAdAdattairvaramauktikairnijakulaM neSyAmi toSaM kSaNAt / evaM lobhabharA'bhibhUtahRdayaH pANau dadhAno dhanurvyAdhastAmaTavImaTan karaTinaM dRSTvaiva hRSTaH sphuTam // 6 // niSprANaM kariNaM tathaiva hariNaM kroDaM tathA kAsaram, labdhvA tatpizitairjalAJjalimahaM dAsye kSudhAmAtmanaH / ityAzAvazavaMzaviddhahRdayaH sarvatra dRSTikriyAM, kurvANo girigarbhagahvaragRhAd gomAyurAgAdvanam // 7 // daSTastena bhujaGgamena mRgayustenApi sa bhrasyatA / sarpo'mAri sasaMbhramaM tadiSuNA tenApi hastI hataH / sa vyApAdi gajena tena patatA pherustadevaM yayu-zcatvAro'pi niketanaM pitRpatezcitraM vidhezceSTitam // 8 // iti daivavilasite sarpagajA''kheTaka zRgAlakathA // 297 // 247 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite // 218 // mativiSaye punAnAmacANDAlaputrakathA // samIhitamarthaM kAmadhenuriva tAtkAlikI dhIreva sUte, yata: jAtena cANDAlakulodbhavena, dattaM hriyA yadyavanasya vittam / pazcAllalau tattanayaH svabuddhyA, tAtkAlikI dhI: sukhakRnnarANAm // 1 // tathAhi-gurjaradharitrIto maNDapAcalaM gacchatA kenApi turuSkeNa cAmpAneradurgamArgAntarAlamaNDapAcalAntarAlapallIvAsI punA'bhidhazcANDAlo veSTyA gRhItaH, bhArodvAhakatvena bhRzaM tuSTena tena yavanena mArge sa cANDAla: sukhI kRtaH, maNDapAcalaM prAptena tena ca kiMcidvittaM dattvA muktaH / tena vittena zAkavyApAraM kurvan vasati sm| tena vyApAreNa dhanamupArjayan dhAnyahaTeM ca maNDayan bhAgyodayena prakAmamADhyo jAtaH / kastvamiti pRcchatAM lokAnAM puro vaNijo'hamiti bruvan vaNigveSadhArI sa punaH sAdhuriti khyAtiM lebhe| evaM sa jAtihIno'pi lkssmiimaanaasiit| prAyo hi zrIrjAtirahitAnAM vezmani vrdhte| yataH jAi-kaliyaM na icchasi, kamalaggaM cayasi akkamArUDhA / vivarIya-sarUva-lacchi, bhamari taM vaMdaNijjAsi // 2 // sAdhupunaH sAdhupuna iti paurairbhaNyamAnaH sa kasyA'pi vaNijo duhitaramudvahati sma / jAtazca tasya putraputrIsambandhipramukho bhUyAn parivAraH / ekadA sa eva yavanastaM haTTasthitamupalakSayati sm| yAcitaM ca tena yavanena dhAnya-ghRta-tailAdi, tena punenA'pi hriyA tasmai vizeSataH sundaraM prabhUtaM ca dhAnyAdi vitIrNam / evaM pratidinaM yacchato'sya mAsacatuSTayaM jaatm| ekadA putreNoktaM he tAta! yadayaM yavano'harnizaM dhAnyaghRtAdi gRhNAti, paraM kimapi dhanaM nA'rpayati tatkim ? iti pRSTaH sa yathAjAtaM svavyatikaraM putrAne jgau| buddhimatA tenApi prabhAte punarapi dhAnyAdigrahaNArthamAgataH sa yavano'bhidadhe, he svAminnasmAkaM mAsacatuSTayena gRhItasya dhAnyAdevyaM dehi, no cettavAjJAsti zAherityuktaH so'vocat, kiM na jAnItha? sarvaM lokAnAM puro vakSye / sa smA''ha yattava kathanIyaM tatkathaya, yadi tvayA saha vyApAro vyadhAyi tadA vayaM naikazaH zvapacAH kintu zatazaH, paramasmAkaM dravyaM dehIti dhiyA niyantritaH sa yavanaH sarvaM dhanaM dattvA svasthAnaM yyau| // iti mativiSaye punAhvacANDAlaputrakathA // 218 // // 219 // mativiSaye bhitrakathA // mAyArahito hi sakhA sarvatra sukhakRdbhavati, yataH mitraM zAThyarataM kalatramasatIM putraM kuladhvaMsinaM, mUrkha mantriNamutsukaM narapatiM vaidyaM pramAdAspadam / devaM rAgayutaM guruM viSayiNaM dharmaM dayAvarjitaM, yo naiva tyajati pramAdavazataH sa tyajyate zreyasA // 1 // Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 taraGga 9/ kathA 218/219 sanmitraM hi durlabhaM, yataH yena tena sukRtena karmaNA, bhUtale hi sulabhA vibhUtayaH / durlabhAni sukRtAni tAni yai-rlabhyate puruSaratnamuttamam // 2 // mitradhiyA viSamamapi kArya sAdhayanti narAH, yataHyasya mitraM dhiyAM dhAma, sa kiM kAryaM na sAdhayet / priyAmuSTradvayopetAM, suhRbuddhyA''nayadvaNik // 3 // tathAhi-zrAvaNanagaravAsino dhanadattasya vinayavatI rUpasaubhAgyazAlinI dhanazrIbhAryA / dhATImAdAya gatena bharamAhvena pallIpatinA gRhItA kRtA ca svabhAryA / tadviyogAtsarvamapi sAMsArikaM sukhaM tRNamiva manyamAnena dhanadattena gRhasthavAso'pi narakAvAsa iva vidaanyckre| caMdo caMdana pavana jala, cyArai jau vi milaMti / tau piyamANasabAhirA, nizcaya tApa karaMti // 4 // bahubhirupAyaistasyAH zuddhiM vidhAya tAmAdAtumekaM vyavahAriNaM sahAyaM kRtvA calitaH sa tatparIkSArthamekaM sthUlamekaM ca kRzaM dantadhAvanaM tadane mumoc| tenApi sthUle tasminnAdatte nA'sau lobhI matkRtyakarteti taM hitvA'nyaM kamapyekaM naraM sahacaraM kRtvA sa punaracalat, tasyA'pyagre dhanadatto dvayaM laghu dvayaM ca mahaditi kramukasya dalacatuSTayaM mumoc| tenApi lobhavazAnmahati daladvaye gRhIte'sAvapi na madarthakRd yataH-- AkaraH sarvadoSANAM, guNagrasanarAkSasaH / kando vyasanavallInAM, lobhaH sarvArthabAdhakaH // 5 // [yogazAstre 4/18] iti enamapi saMtyajyA'paraM naraM parIkSya sahAyaM sahAdAya sa tAM pallI praaptH| kApAlikaveSeNa tatra bhraman nApitapriyayA''tmAnamAgataM tasyai jJApayAmAsa / atha sa kRSNacaturdazImahAnizAyAM dattasaGketAM tAmAdAya yiyAsurekaghaTikayA yojanagAminI TAkanAmnImuSTrI mUlyena Adatte sm| saGketitavaTasyA'dhastAdAgatAM tAM gRhItvA karabhImAruhya mitrayutaH sa ccaal| atha sa pallIzastAM gatAM jJAtvA ghaTikayA dviyojanayAyinaM saJcAbhidhAnaM karabhamAruhya tatpadAnusAratastatpRSThato niryyau| tamAyAntaM nirIkSya sA patiM prAha, he nAthAyamuSTro'syA uSTyA dviguNagAmI, tenAyaM bhilla AtmanAM satvarameva miliSyatItyabhihitaH sa mitramAha, he mitra! kimatha kartavyam ? atha tamAsannamAgataM dRSTvA trayo'pi karabhIta uttIrNAH / matimAn sa savayAH pAdayoH paTTakaM nibadhya, pASANAdinA ca rudhiraM niSkAsya mRto'haM mRto'haM ceti jalpannupaviSTAyAH karabhyAH pArzve tsthau| tau dampatI tu samIpavartini bADhaM sAndre badarIjAlake tirobabhUvatuH / uSTrIpArzvamAgatena tena pallIzena re varAka! tau varAko kva gatAviti pRSTaH sa tadAzritaM jAlakaM vihAyA'paraM jAlakaM 1. PD / parIkSya yogyaM ca vijJAya sahAdAya - mu.|| Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite tasyA'darzayat / Uce ca patitaM bhagnazarIraM ca mAmihaiva muktvA bhavato bhItyA tau varAko jIvamAdAya naSTau / athA'nyasmin jAlake tasminpraviSTe drutameva tato nirgatau dampatI ttaakaa''hvaamussttriimaaruuddhau| sa savayAstu taM saJcAhvAnamuSTamArUDha iti te trayo'pi celuH / atha tAn yAto'valokya sa pallIpatiH prAha- aho'mISAM ko milati yadimau TAkasaJcau militau| tenAyamA''bhANaka: sarvatra prathitaH 'TAkasaJco miliyo' evaM sa dhanadattaH karabhadvayopetAM svapriyAmAdAya sukhena svasthAnamAyAtaH // iti mativiSaye mitrakathA // 219 // // 220 // vacanapAlane vetAlabhaTTakathA // satAM vacanaM hi zailotkIrNavarNavadanazvarameva, yataHprANA yAntu zriyo yAntu, yAtu rAjyaM vinazvaram / ekA tu svamukhenoktA, vAcA mA yAtu zAzvatI // 1 // yeSAM vAco mukhAnirgatA anyathA bhavanti te jIvanto'pi mRtA ev| yata: tAvaiaM cia jaMpaha, jAvaya bhaNiassa hoi nivvAho / vAyA muANa nAsai, mA jIaMtA mayA hoha // 2 // svavacanapAlanArthamavasare satpuruSAH sarvasvamapi yacchanti, yataH adeyaM dAnazauNDAnAM, kiM camatkRtacetasAm / vetAlasya dadau pANDya-daNDaM yadvikramo'khilam / 3 / tathAhi-kAzIdezavAsI daityAcArya iva kavikalAkuzalaH, surAcArya iva vibudhavRndaparivRtaH, sarasvatIva sarvakalAkalApapAtraM, vetAlAbhidho bhaTTaH sarvatra bhraman amarAvatImiva suparvapezalAM, bhogAvatImiva bhogibharabhAsurAM, alakAmiva vaizramaNaramaNIyAM pArvatImiva mahAvratimanoharAM, dvArikAmiva puruSottamamanoramAM, sarasImiva kamalAbhirAmAM, mAlavamaNDalamaNDanamavantInAmanagarI pravizanmadanamaJjarIvezyAvAsaM praavisht| tasyA dvAre sthitaM mahAni:svAnaM vAdayan sa dAsyA svAminyagre kathitaH, madanamaJjaryA ca kathitaM sahasradinAradAnena nareNa madAvAse nizi sthiiyte| athA'yamavAdIt he sundari! yAcitaH san yad vikramArko mama dAsyati tatsarvaM tubhyaM daasyaami| tayApi tadukte'GgIkRte tasyAM rAtrau tayA saha sambhogasukhamanubhUyoSasi zubhavAdamAzIrvAdaM dattvA vibudhavRndazobhanAyAmindrasabhAyAmiva vikramAditya parSadi sa tsthau| tadA ca rAjJA paaniiypaayino'bhyrnnaatpaaniiymyaaci| svacchaM sajjanacittavallaghutaraM dInArthivacchItalaM, bAlAliGganavatprakAmamadhuraM tasyaiva saJjalpavat / eloSIralavaGgacandanalasatkarpUrakastUrikA-ketakyutpalapATalAsurabhitaM pAnIyamAnIyatAm // 1 // etadAkarNya sakarNaziromaNiravasarajJo vetAlo'pi caturacittacamatkArakArikAvyamidamapAThIt Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 taraGga 9/ kathA 220/221 vaktrAmbhoje sarasvatyadhivasati sadA zoNa evAdharaste / vAhinyaH pArzvametAH kathamapi bhavato naiva muJcantyajasram / bAhuH kAkusthavIryaH smRtikaraNapaTurdakSiNaste samudraH / svacchantAnase'smin kathamavanipate! te'mbupAnAbhilASaH ? // 2 // sudhArazminA'mbhonidhirivAnena kAvyena prakAmollAsinA rAjJA'smai pANDyanRpeNa Dhaukito'sau sarvo'pi daNDo dattaH / tadyathA aSTau hATakakoTayastrinavatirmuktA phalAnAM tulAH / paJcAzanmadagandhalubdhamadhupakrodhodhurAH sindhurAH / azvAnAmayutaM prapaJcacaturaM vArAGganAnAM zataM / daNDe pANDyanRpeNa DhaukitamidaM vetAlikasyA'rpitam // 3 // sakalamimaM vibhavamAdAya vrajan vetAla: parijanenA'bhANi, he svAmin ! he vizAradavRndazArdUla ! bhUyAnayaM vibhavo'syai vezyAyai kathaM dIyate? yato vezyAH sarvathA nindyAH yataH ka: kopaH kaH praNayo, naTaviTahatamastakAsu vezyAsu / rajakazilAtalasadRzaM, yAsAM jaghanaM ca vadanaM ca // 4 // api pradattasarvasvAn, kAmukAn kSINasaMpadaH / vAso'pyAcchettumicchanti, gacchataH paNyayoSitaH // 5 // [yogazAstre 2/9] etadAkarNya vetAlaH prAha svavacanasImAnaM pAlayadbhiH satpuruSaiH kiM kiM na dattaM kiM kiM ca na kRtaM ? yataH vacanacchalio balirAya, vacana kaurava kula khoyovacana karaNa dio kavaca, vacana pAMDava vana sevyo / vacana-lagiM haricaMda nIca ghari nIra samappau vacanalagi zrIrAma laMkA ju bibhISaNa gheppau // tiNi mukhi avAja vetAla kahi, kara gahi jIha ja kahiuM jali jAku lacchi vikramataNI, buhiDana vacana pala dihiu // 6 // iti matvA svavacanarakSAvicakSaNo vetAlaH sakalo'pyasau daNDaH vezyAyai vitIrNavAn / // iti vacanapAlane vetAlabhaTTakathA // 220 // // 221 // kugurusArthe na gantavyamityarthe'kuzaladvijakathA // nirakSaro hi gururanarthahetureva, yataH mATho dhorI-ThoTha gurU, kui te khArUM nIra / grAmi kuThAkura ghari kughari[Ni ] paMcai dahai zarIra // 1 // api ca Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite hitArthibhirmudritamAnasAnAM, pRSThe na gantavyamanakSarANAm / divaM vrajanto nyapatan dvijAste, yanmodakonmApakaviprapRSTe // 2 // tathAhi-surasaritsamIpavartini nandIsaragrAme lokavyavahArA'kuzalaH kuzalAbhidhaH pAThako dvijaH, anyadA tena svayamuptayavakSetre svargAduttIrya yavAzcarantI suragavI nizi dadRze / athaikasminnahani divaM vrajantyAstasyAH pucchaM pANibhyAM dRDhamavalambya sa divaM gataH / tatra ca vAsava mukhyAn devAn, paulomIpramukhA apsarasaH, pArijAtaprabhRtIn kalpabhUruhAn, nandanamudyAnaM, nandIsarasaraH, uccaiHzravasaM hayaM, airAvaNaM dantinaM, sudharmA sabhAM, sudhAbhojyaM, bhUrINi maNisvarNamaNDitAni ca vimAnAnIti sarvAM yathAzAstraM svarlokasamRddhiM samIkSya sa vismayamApa / ___aho! dhanyA'sau gau ryayA'haM jIvan divamAnItaH, ityAtmAnaM dhanyaM manyamAnamenaM dvijanmAnamAgatamAlokya sarvo'pi svarlokalokaH kautukena vastrAlaGkArasatkAreNa bahumanyate sm| atha manuSyalokamAgantumanaso'sya devalokAgamanA'bhijJAnArthaM paulomyA pIyUSamodakA dttaaH| tadAnIM tAn modakAnAsvAdya devalokadidRkSustanmodakasvAdalubdhazca tatparivArastatra gmnopaaympraakssiit| AdAvahaM gopucchaM pANibhyAM gADhaM gRhNAmi, tato matpAdAvanyaH, tatpAdau cA'paraH, evaM sukhena svarlokaM yAsyAma iti mUrkhamukhyasyA'sya dhiyA divaM gacchadbhistatparijanaiH kiyanmitA modakA [iti] sa pRSTaH, nirakSarazekhareNa tenApi suragavIpucchaM hitvA svau bAhU ca vitatya modakapramANe darzite te sarve'pyuparyupari patitA mRtaashc| // iti kugurusArthe na gantavyamityarthe'kuzala-dvijakathA // 221 // // 222 // prAgeva puNyaM kAryamityarthe kuNDalazreSThikathA // zarIrAdisamAdhau puMsA svahitaM kArya, yataHyAvaccharIrapaTutA, yAvajjarA na cendriyaglAniH / tAvannareNa tUrNaM, svahitaM pratyudyamaH kAryaH // 1 // prAnte tu svahitaM kartumazakyameva, yataH yuvaiva kurvIta naro hitaM svaM, prAnte tu tatkartumazakyameva / yatkuNDalaH kAJcanazRGkhalAdi-yAJcAparo'vaJci mahelayA'nte // 2 // tathAhi-citrAvAsanagare dhanada iva zrImAn kuNDala: zreSThI, kanakA ca tatpriyA / taM cA''kasmikarogavazAdRzaM mandamavalokya prAntAvasthocitapuNyakSetradhanavyayavidhApanArthaM ttprijnstmaah| mAndhAtkAmaM kSAmasvaro manasA sAvadhAnazca kuNDalaH kAJcanIyAM zRGkhalAmAnayeti priyAM prAha / zreSThI kiM vaktIti parijanena pRSTA sA dambhavatI brUte sma, adhunA bhavatsu sthiteSu mama saGkIrNatA na rocte| sAMkaDu iti lokabhASayA / Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 9/ kathA 222/223 253 aho! dhUrteSA iti jAnan kuNDala: punastAmAha, he priye! aGgaSThamudrikAmAnayeti, aMguThI lAva iti lokbhaassyaa| punarapi parivAreNa tathaiva pRSTA sA'bhASiSTa, ekasmin pArzve suptasya mamAGga jvalati, tena madaGgamudvarttaya, aMgu Tholoi iti lokbhaassyaa| punaH sa smA''ha 'nidhAnamAnaya,' 'dhAnyaM yAcate- 'iti tayA kathite punaH so'vocat, laharIkaM suvarNA''bharaNavizeSa-mAnaya, laharI-mUrchA mamAyAtIti tayokte, suvarNamAnayeti, tenokte punaH sA smAha-mayi gate sarvaM zUnyamityete vadantIti tayA'nyasminnanyasminnuttaraM datte zreSThI dadhyau-aho! iyaM dhUrtA svArthasAdhakatayA bahu mRSA bhaasste| yataHvaNikpaNyAGganAdasyu-dyUtakRtpAradArikAH / svArthasAdhakanidrAlU, saptA'satyasya mandiram // 1 // dhigmAM yatprAgevA'haM strIsAtsarvaM dhnmkaarssm| tena yadyasmAnmAndyAdadhunA mama mokSo bhAvI, tadAhamAtmahitaM vidhAsye, iti dhyAyatastasya puNyabhAvanayA rAtryAM sarve rogAH kSayaM gatAH / atha zanaiH zanaiH sajjIbhUtaH sa svastriyamAha, he priye! asminmAndye mamA''tmA bhRzaM vyAkulIbhUtaH, tena ca mayA kiM jAtaM? kiM jalpitaM? kiM ca bhuktaM ? iti kimapi na jJAtaM, tayA'pi pUrvasambandhI sarvo'pi vRttAntaH kthitH| atha sa dhImAn vyApArakapaTena tAM vipratArya sarvaM dhanamAdAya ca davIyasi deze gatvA dhanaM puNyakSetre uptvA suguroH pArzve tpsyaamaadde| gItArthaH san viharan svanagare samAgatyA''tmaparijanAdipauravargasya puro dharmaM kathayan sa svamAndyAdArabhya dIkSA'vasAnaM ca nijaM sarvaM caritraM jgau| tadA cA'vasthAntaraM gatAMstAn gurUnanupalakSyamANA sA kanaketi dadhyau, aho amI guravo jJAnabalena mama gUDhamapi caritraM vidanti, tena dezA'ntaragatasya mama patyuH svarUpaM pRcchAmIti svapatisvarUpamaprAkSIt / / guravo'bhidadhire he bhadre! tava patiM vayaM vidmo, yatastava patyA sahA'smAkaM bhedo naasti| sa vAstIti tayokte nikaTe'stIti gurUktaM nizamya pUrvA'bhijJAnena lakSaNaizca gurUnupalakSya pRSTe sati gurubhirapi yathAjAtavyatikare kathite sati sA pratibuddhA praavraajiit| // iti prAgeva puNyaM kAryamityarthe kuNDalazreSThikathA // 222 // // 223 // svabhAve zobhana zreSThi-kAmamaJjarIvezyAkathA / na zikSito'pi prakRti, nIco muJcati jAtucit |raajsevypi mArjAro, dIpaM hitvA''khumagrahIt // 1 // tathAhi-kSitipratiSThite pure jitazatrunAno rAjJo'timAnyo matimAn rUpasaubhAgyabhAgyasampattizobhanaH zobhana: kumAro nagara zreSThI, kAmamaJjarInAmagaNikA ca caamrdhaarinnii| ekadA parSadi tasthuSi nagara zreSThini sA gaNikA smA''ha, suzikSitAH prANino nijAM prakRtiM hitvA samIcInavRttayaH syuH, etadaghaTamAnamanuvAramAkarNya jaateyeH zreSThyabhASata, yataH1. laharIyau - [strIonA kaMThanu] eka AbhUSaNa - madhyakAlIna gujarAtI koza / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite yadyapi na bhavati hAniH, parakIyAM carati rAsabhe drAkSAm / asamaJjasaM tu dRSTvA, tathApi parikhidyate cetaH // 2 // he bhadre! bahuzikSito'pi nIcaH svabhAvaM na munycti| yataH yasya na sahajo bodhaH, purataH kiM tasya bhASitairbahubhiH / nalikAdhRtamapi satataM, na bhavati saralaM zunaH puccham // 3 // evaM cA'nudinaM tayorvivAde jAyamAne'nyedyuH pArthivena sA gaNikA'bhANi, he cAmaradhAriNi ! svavacanasatyApanArthaM kimapi tAdRzaM darzaya, yena tavoktaM samIcInamahaM manye, anyathA zreSThI satyavAdI, tvaM tu mRSAvAdinI, ityabhihitA sA caikaM mArjArabAlaM shikssyaamaas| zaizavAdapi suzikSitaH sa otuzizuH sunipuNasevaka iva tAmbUladAna-dIpadharaNa-cAmaravIjanapAnIyapAna-vastraparidhApanAdIni sarvANyapi rAjazarIrakRtyAni karoti sm| evaM sarvaM kurvANaM biDAlamAlokya rAjA tAM vezyAM prazaMsayAmAsa, aho! asyA uktaM satyaM, yadasau zikSito mArjAraH pazurapi caturanara iva sarvaM samIcInatayA viddhte| iti varNitA sA vAravarNinI mukhamoTanakaM kRtvA rAjAnaM vyAjahAra, he svAmin ! hiGga-lavaNa-tailAdivikrayakAriNo'mI varAkA vaNijaH kiM vidanti ? yato'smAkameva kulaM caaturiimuulm| yaduktaM dezATanaM paNDitamitratA ca, paNyAGganA rAjasabhApravezaH / anekazAstrA'rthavicAraNaM ca, cAturyamUlAni bhavanti paJca // 4 // athaikadA nizi dyUtakrIDAM kurvANe rAjJi dIpaM gRhItvA ca tasthuSi tasminmArjAre zobhana: sahasaiva caikamA tatra mumoc| taM mUSakaM dRSTvA sa mArjAraH satvarameva dIpaM nikSipya taM muusskmgrhiit| patite ca dIpe tailena rAjJo vayavastrANi vinaSTAni, jvalitaM siMhAsanaM, krIDA ca nihatA, rAjJo bhRzamazarma jAtam / atha zobhanagirA zobhano'bhASata, he svAmin ! suzikSito'pi nIco'pyayamiva svAM prakRtiM na tyajati, pazyedaM mArjAravilasitaM ? yato'nayormArjAramUSakayorvairaM svabhAvajanitaM, svabhAvo hi dustyAjyaH, yata: yadyapi mRgamada-candana-karpUraprabhRtivAsito lazunaH / tadapi na muJcati gandhaM, prakRtiguNAjjAtidoSeNa // 5 // tena gIta-nRtya-jJAna-vijJAnAdikalAkauzalaM sarvaM zikSitamAyAti, paraM svabhAvo na yAti, iti jJAtvA rAjJA vezyA'pamAnitA, zreSThI ca bahu manyate sma // iti svabhAve zobhanazreSThikAmamaJjarIvezyAkathA // 223 // Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 taraGga 9/ kathA 224 // 224 // dAnaviSaye zrIvikramAdityanUpakathA // dAnaM hi sarveSAM guNAnAM gRhaM, yataH dANaM sohaggakaraM, dANaM AruggakAraNaM paramaM / dANaM bhoganihANaM, dANaM ThANaM guNagaNANaM // 1 // kiJca zriyaH phalaM hi vitaraNameva, yataH lakSmIH sarpati nIcamarNavapayaHsaGgAdivAmbhojinIsaMsargAdiva kaNTakAkulapadA na kvApi dhatte padam / caitanyaM viSasaMnidheriva nRNA-mudbhAsayatyaJjasA, dharmasthAnaniyojanena viduSA, grAhyaM tadasyAH phalam // 2 // dAnaM hi keSAJcideva priyaM, yataH abhimukhA''gatamArgaNadhoraNI - dhvanitapallavitA'mbaragahvare / vitaraNe ca raNe ca samudyate, bhavati ko'pi pumAn viralaH puraH // 3 // dAnino hi kimapyadeyaM nAsti, yata: zrIbhojyasainyA''bharaNapradAni, ratnAni catvAri vitIrya cakre / yadvikramo viprakulaM saharSa, yacchanti santaH kimu nA'nyatuSTayai // 4 // tathAhi-dvinavatilakSagrAmA'bhirAme zrImanmAlavadeze zrIujjayinyAM zrIvikramAdityarAjA rAjyaM karoti sm| anyadA saubhAgyamaJjaryAH svaduhiturudvAhe surendra-yama-varuNavaizravaNAnAM caturNAM lokapAlAnAmAkAraNArthaM pratyekaM caturo viprAn praahinnot|| ekaM ca zrIkaNThanAmAnaM dvijanmAnaM sakalakSmAmaNDalasya prAkAratayA sthitatvena mahopakAriNo mahodadherAkAraNArthaM preSayati sm| zrIkaNTho'pi pazcimA'mbhodhirodhasi gatvA dhUpa-kusuma-candana-zrIphalAdinA'mbhodhimabhyarcya samudramantrajApAdipurassaramuvAca, mantro yathA OM samudro'si ratnAkaro'si makarAkaro'si nadIpatirasi varuNAlayo'si yAdaHpatirasi salilanilayo'si pArAvAro'si sAgaro'si sAkSAd bhava bhava svaahaa| zrIduhitaraM pANau dadhAno ratnanikaraprAbhRtaM bibhrad amRtakumbhaM kalayaMzca samudraH praaduraasiit| AyAtaM ca samudradevaM natvA zrIkaNTho rAjJaH zAsanamabravIt / bhoH zrIkaNTha! mayi samAgate jagatpralayastenAhaM sthAnasthita eva zobhanaH / kiJca madbhAtuH zrIvikramAdityasya mama namaskAro vAcyaH, deyAni cemAni kAmitazrI-bhojya-sainyA-''bharaNapradAni catvAri ratnAni, iti prAbhRtaM dattvA samudre tirohite zrIkaNThastAni ratnAnyAdAya sametya ca gRhe nizi suta-snuSA-patnInAM puro rtnmhimaanmbrviit| etadAkarNya patiM patnI prAha, he prANanAtha! prAtazcettuSTo bhUpatistavaikaM dAsyati tadA tvaM kaM ratnamAdAsyasi ? tenoktaM daurgatyAdaparaM duHkhaM nAsti, yataH Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite nirdravyo hriyameti hIparigataH prabhrasyate tejasA, nistejAH paribhUyate paribhavAnnirvedamAgacchati / nirviNNaH zucameti zokakalito buddhaH paribhrasyate, prabhraSTaH kSayametyaho'pyadhanatA sarvA''padAmAspadam // 5 // jagatpUjyatvanibandhanaM zrIreva, yataHzriyaH paraH paro mantro, nAsti kArmaNakarmaNi / yadvizvarUpagopo'pi, pUjyate zrIyuto janaiH // 6 // tena daurgatyasapatnaratnaM zrIpradameva ratnamahamAdAsye, tataH sA smAha, he nAtha! yadyevaM tadA tvayA saha mama gRhavAso nAsti, yato'haM khaNDana-dalana-peSaNa-randhanAdikriyayA divAnizaM dagdhAsmi, tenAmarabhojyapradaM ratnaM yAcanIyaM, yenAhamamarIva svairaM sukhmnubhvaami| evamanayorvacanamAkarNya suto'vadat, he tAta! sainyapradameva ratnamAdeyaM, yenAhaM caturaGgacamUyuto rAjeva lIlAmanubhavAmi, yadyevaM na tadA''vayoH pRthgbhaavH| ___atha snuSA babhASe-he tAtA'mIbhistribhirapi ratnairalaM, kiM tvAbharaNapradameva ratnamAdeyaM, yenAhaM maNi-svarNa-mauktikAdyAbharaNairalaGkRtA mUrtimatI zrIriva liilaamnubhvaami| iti cetra tadA yuSmAkaM gRhaM hitvA'haM piturgRhaM yaasyaamiiti| evaM tasyAM nizi teSAM mitho mahAn vivAdo'bhUt / atha prabhAte zrIkaNTha AzIrvAdapUrvakaM ratnamAhAtmyakathanapurassaraM ratnAni dattvA rAjJaH puro rAtrivyatikaramavAdIt / etadAkarNya paraduHkhakAtara ityAtmano birudaM manasi bibhrat sAkSAccintAmaNiH zrIvikramAdityastAni catvAryapi ratnAni zrIkaNThAya ddau| // iti dAnaviSaye zrIvikramAdityanapakathA // 224 // // 225 // gRhamaNDanaM strI ityarthe bhImamantrIbhAryA-kathA // dAnaM hi kvA'pi niSphalaM na syAt, yataHpAtre dharmanibandhanaM taditare prodyaddayAkhyApakaM, mitre prItivivardhanaM narapatau snmaansmpaadkm| bhRtye bhaktibharAvahaM ripujane vairApahArakSama, bhaTTAdau ca yazaskaraM vitaraNaM na kvApyaho niSphalam // 1 // tena dAnaM vinA kIrtirna bhavati, yataH- ' abhyAsakAriNI vidyA, lakSmI: puNyAnusAriNI / dAnAnusAriNI kIrti-buddhiH karmAnusAriNI // 2 // api cakuNDaladvayadAnena, patyuH kiirtimvrdht| bhImabhAryA tataH satyaM, striyo maNDanamokasaH // 3 // tathAhi-gurjaradharitrImaNDane zrImatpattane mahAnagare tyAgatiraskRtakarNaH karNaH kSamApaH, tasya ca vaNigvargA'vataMso nItiprItipArvatIbhImo bhImanAmA mahAmantrI, asya ca dAnAtizaya1. zokaniyato -- PD // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 9/ kathA 225 257 sUtritajagadvismayAM kIrtimAkarNya bhImAddAnamicchuH kAzIvAsI balabhadrAbhidho bhaTTaH kavirgurjaradharAmAgataH / turaga-ratha-padAtipramukhabahuparivArayuto balabhadraH pattanopavane sahasraliGgataTAkataTe bhojnaarthmuttiirnnH| itazcA'kasmAt kasmiMzcidAgasi samupasthite bhImo mantrI zrIkarNena nigaDitaH, etAM vArtA balabhadraH shushraav| atha tasya mahAtyAgino bhImasya mukhA'valokanameva mahAzreya iti spRhayA balabhadro bhImagRhamAgato bhImaladevInAmnI bhImabhAryAM coplokyaamaas| mArgaNA''gamanamutsavamiva manyamAnA sApi sUryoDhAtithitulyapratipattyA taM kaammmnyt| so'pi tasyAstAM pratipattiM prApya tAM mUrtimatIM zriyaM mene| atha prabhAte mantriNo'bhyarNe vrajantyA surUpayA dAsyA saha gatvA sa mantriNamAziSA stauti sm| tathAhiciraM jIva ciraM nanda, ciraM pAlaya mediniim| niHsImA'bhImabhAgyazrIH, zrIbhImasacivottama! // 4 // karpUrotkarapezalAsu mahasAM pUraiH pradhAnAsu na, chidrANi pratibhAnti bhAgyabhavana ! tvatkIrtimuktAsu na / hArIkRtya kathaM vahanti tadimA hRdyAspadaM zreyasAM, pAtAle dharaNItale'marakule caitAH kuraGgIdRzaH // 5 // anenAzIrvAdena kIrtivarNanAtirekeNa bhRzaM camatkRtacetA: zrIbhImo valamAnAM dAsI prati smaah| he surUpe ! tAmbUlabITakaM dattvA'mI visarjanIyAH, sA'pi svAmivacanaM svasvAminyai nivedayAmAsa / atha bhImaladevyapi svayaM vyajanadhAriNI satI kalpadrumadattairiva mnormaibhojnaistN bhojayitvA viDambitamArtaNDamaNDalaM svaM vAmakarNakuNDalaM tasmai ddau| tatkuNDalamAdAya drutaM calite tasmin rAhugrastendumaNDalamiva vicchAyamekakuNDalaM svamukhaM dRSTvA sA dadhyau, madbhartA tu sadya eva sadyaskamaparaM kuNDalaM kArayiSyati, paramasya mArgaNasya patyAH paraM kuNDalaM kveti matvA sA turagayugyarathamAruhya ttpRsstthitstvritmcaaliit| tAmAyAntIM vIkSya rakSitaratho balabhadro'pi tadvitIrNaM dakSiNakarNakuNDalaM prApya prakAmaM pramanA idamavAdIt paNNasuvaNNa rayaNa kiyacuNNaha, muttAhala aru phophalavaNNaha / ara rAya ju mAguM solaha, toya na pUge bhIma-taMbolaha // 6 // iti kAmaM sphUrtimatIM patikIrtimAkarNya bhRzaM tuSTA sA'nyadapi kanakAdi tasmai dattvA svgRhmlnyckaar| // iti gRhamaNDanaM strI ityarthe bhImanAmamantribhAryAkathA // 225 // iti paNDitazrIkamalavijayagaNiziSya-zrIpaNDitahemavijayagaNiviracite zrIkathAratnAkare navamastaraGgaH samAptaH // zrIrastu // Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite // 10 // dshmstrnggH| // 226 // prathama-mUrkhakathA // mUrkhatvAdaparaM kaSTaM nAsti, yataHmUrkhatvaM khalu kaSTaM, kaSTaM khalu yauvane'pi daaridrym| kaSTAdapi kaSTataraM, paragRhavAsa: pravAsazca // 1 // kiJca mUrkhANAM pratikriyA nAsti, yataH zakyo vArayituM jalena hutabhuk chatreNa sUryA''tapo, nAgendro nizitA'Gkuzena ca mahAdaNDena go-gardabhau / vyAdhirbheSajasaMgrahaizca vividhairmantraprayogairviSaM, sarvasyauSadhamasti zAstravihitaM mUrkhasya nAstyauSadham // 2 // mUrkhA hi vivekavikalAH svArthabhraMzabhAjo bhaveyuH, yataH svArthaM jananyAyavihInacittA, mUrkhAH prakAmaM nidhanaM nayanti / nidarzanaM sAdhuvitIrNadharmA-''zIrvAdavAdA iha te vivarNAH // 3 // tathAhi-svairaM vicarantazcatvAro mahAmUrkhAH kvApi vanadeze mUrtimantamanagAraM dharmamiva mahAtmAnamekaM zramaNamadrAkSuH / so'pi sAdhusteSAM caturNAmapi dharmalAbhaM ddau| atha purato vrajantaste catvAro'pi dharmalAbho mama datto mama datta iti vivadamAnA mitha: spardhayA'dhikamatsarA: punarAgatya kasya dharmalAbho dattaH? iti taM bhikssuhrykssmpraakssuH| apANDityapInaM tadvacanaM zrutvA sAdhustAnAha bhavatAM madhye yo mUrkhastasmai mama dharmalAbhA''zIrvAdaH / tathA'pyahaM jaDo'haM jaDa iti vivadamAnAMstAnmUrkhAn punaH muniH smAha, bho bhadra! kvApi pattane gatvA''tmavAdo nirNIyatAmityabhihitAste ratnapuranAmanagare gatvA paurAn prAhuH, bhoH paurA asmAkaM madhye ko mUrkhaH? iti vivAdo nirNIyatAM, tairuktaM svaM svaM mUrkhatvaM kathyatAmitIritAste svaM svaM mUrkhatvamAkhyAnti sm| teSveka UcivAn kSitipratiSThite pure mama kurUpastraiNaziromaNI dve ramaNyau, te dve api mama samAnamAne prANebhyo'pi vllbhe| ekadA nizi dvayoH pArzvayoH suptayostayoH pInastane vakSaHsthale karadvayaM nidhAyA'ntarAle prasuptasya mama vAmanetropari patitayA dIpavartikayA netraM dagdhaM, paramekasminnapi kare'pasArite mA bhUdekasyA api premabhaGga iti jvalannetramupekSitaM mayA, na punaH pANinaikena vartikA vidhyApitA / tato dagdhaikalocanasya mama viSamekSaNa [kANo] iti nAma prathitaM, tenA'haM mUrkha iti, yataH strIbhiyA''tmano'narthakRtA mayA tulyaH ko'pyasti kimanyo mUrkhaH? iti lokakautukakAriNI svAM jaDimA''DambaradhAriNI kathAmabhidhAya sa vaidheyo vyrNsiit| // iti prathamamUrkhakathA // 226 // 1. tulA- dharmaparIkSA amitagatikRtA // 2. haryakSaH = siMhaH // 3. vaidheyaH = mUrkhaH // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 taraGga 10/ kathA 226/228 // 227 // dvitIya-mUrkhakathA // athA'paraH prAha-pRthivItilake pure mama pApasvarUpe prakAmaM kurUpe sarvadA svairasaJcAre durAcAre bhISaNabhAle kAlarAtrikarAle dve striyau| ekA rAsabhIva nikAmaM kaTusvarA, dvitIyA ca kajjalairghaTiteva bhazaM zyAmA, tena sakalairapi lokairAdyA kharI dvitIyA ca Rkssiitybhidhaabhyaambhihite| te dve api pANipAdAdi sarvaM madvapurdakSiNa-vAmato dhAvana-saMvAhanAdizuzrUSayA vibhajya jagRhatuH / rati-prItibhyAM smarasyeva tAbhyAM samaM ramamANasya mama vAsarAH prayAnti sm| athaikadA kharI mama kharIsAtkRtaM dakSiNaM caraNaM prakSAlya vAmapAdopari mumoca, tadA ca svasAtkRtavAmapAdopari muktaM dakSiNacaraNaM nirIkSya RkSI kharyai cukop| he pApe! he durAcAre! matsAtkRte vAme caraNe kathaM tvatsAtkRtaH pAdastvayA mumuce? pazyA'syA'parAdhasya pracaNDadaNDaM phalaM, madAyattasya pAdasya yadi tvayA'parapAdamocanajanitA vyathA vyadhAyi, tadA'hamapi tvadA''dhInasya pAdasya pIDAM vidhAsyAmItyabhidhAya rAkSasyeva duSTayA tayA RkSyA muzalena me dakSiNoM'hrirabhaJji, athA''tmasAtkRtaM dakSiNaM caraNaM bhRzaM bhagaM vIkSyA'tIva kupitA kharyapi pASANamudreNa tatsAtkRtaM me vAmamaMkhri bbhnyj| bhagnapAdasya ca mama kUTahaMsagatiriti nAma sakalairapi lokairabhidadhe, mA bhUdekasyA api prItibhraMza iti pAdabhaJjanaM gADhaprahArapIDAM caa'hmupekssitvaan| tena mayA sadRzaH ko'pyanyo nAsti mUrkha iti nirNIyatAmityAtmano nikhilalokakautuhalakAriNI kathAM kathayitvA virarAma // iti dvitIyamUrkhakathA // 227 // // 228 // tRtIya-mUrkhakathA // atha tRtIyaH prAha-mUrkhacaritraM hi sarveSAM hAsyahetuH yata:kAvyaM karotu parijalpatu saMskRtaM vA, sarvAH kalAH samadhigacchatu vAcyamAnAH / lokasthitiM yadi na vetti yathA'nurUpAM, sarvasya mUrkhanikarasya sa cakravartI // 1 // tathAhi-vasudhAbhUSaNe pure'haM vasAmi, ekadA patnIpitRgRhe gatvA'haM patnImAnItavAn / anyasmin dine nizi zayane sukhasupto'haM striyamabhyadhAM, he subhage! Avayormadhye yaH ko'pi prAg brUte, tenA'nyasmai guDaghRtamizrA daza pUpA deyAH, iti paNamAdhAya dvAvapi dampatI jAgRtAveva nidrAmudritalocanAviva suptau| tadA ca gRhA'ntaH pravizya sarvasvamAdadAnaM cauraM vilokyA'pi nA''vAbhyAM pnnbhnggbhyaajjlpitm| tadA ca gRhasarvasvamAdAyApyatRptena tena stenena matstrIparidhAnavastramAkarSitam / tadA paridhAnA''karSaNAtprakAmaM kupitayA tayA matpatyA'hamuktaH, re zaTha! re nistrapa! pApinA'nena Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite caureNa matparidhAnavastrA''karSaNenA'haM bhRzamabhibhUtA, tvaM cA'bhyaNe supto'pi taskaramenamupekSase tena mUrkhamukhyaM tvAM dhigastu / re mUrkha ! tvayi pazyatyapyahamanena caureNeti parAbhUtA, tathApi tvayA na pauruSaM prakaTitaM, tena tava jIvitaM dhigiti tayoktamAkarNya mayA'bhihitaM, he priye! tvayA hAritaM, mayA ca jitaM, tena daza pUpAn mama dehi ? bhoH paurA idaM mama maur2yA pazyantu, yena mayA sarvamapi gRhavittaM gmitm| tadA ca sakalairapi lokairvodanda iti mama nAma nirmame, he lokA! asti ko'pi mama sadRzo hAsyakRccaritro mUrkhaH? evaM svacaritramabhidhAya virate tasmiMzcaturthaH prAha // iti tRtIyamUrkhakathA // 228 // // 229 // mUrkhacaritre caturthaviprakathA // paNDiteSu guNAH sarve, mUrkhe doSAstu kevalam / tasmAnmUrkhasahasreNa, prAjJa eko na labhyate // 1 // tataH prAjJa-mUrkha-dhani-nirdhana-svAmi-dAsa-strI-puruSa-bAla-vRddha-nRpa-bhikSAcaraprabhRtInAM sarveSAM mUrkhacaritraM hAsyanidAnaM, tathAhi-vasumatItilake nagare nagarAjanAmA dvijo'haM vasAmi, ekadA pitRgRhAtpatnImAnetuM zvazuragRhe'haM gataH, tadA ca patnImAtrA bhavyamapi pariveSitamazanaM lajamAno nA'haM bhuktvaan| evaM dvitIye tRtIye divase'pi mAmavalokanArthamAgatAnAM grAmyastrINAM trapA'bhibhUto nA'haM bhojanamakArSam / atha caturthe'hani bhRzaM kssudhaa''rto'hmbhvm| tena nizi zayanIye supto'danArthamitastato'valokayan paryaGkA'dhastAttaNDulabhRtamekaM sthAlamapazyaM, tadA ca kSudhArtena mayA taistaNDulairyAvanmukhaM bhRtaM, tAvadakasmAttatrAgatAM prANapriyAmAlokya lajjayA taNDulabhRtamukha eva phullagallo'hamasthAM, tadA praphullagallaM vidIrNalocanaM ca mAmAlokya nirNItamahArogapIDA sA matpriyA svamAtaramabravIt, he amba! tvajjAmAturAkasmika: ko'pi prANAntarogo jaato'sti| samAgatA sApi mAmIdRzaM dRSTvA-hA daiva! hA daiveti bruvANA bADhasvareNa pUccakre / tatpUtkAraM zrutvA sarvo'pi grAmINavadhUvargo drutamAgatya zAkinI-DAkinIkarAlavetAla-mudgala-bhUta-preta-pizAca-gotradevI-kSetrapAla-yakSa-yakSiNIpramukhaduSTadevatAdidoSaM zaGkamAno'samAnaM kolAhalamakarot / sarvAbhirapi tAbhirmatpriyAmAtrA ca sambhUyaikaH ko'pi vaidyavara aakaaritH| so'pi kaThinatarau prakAmaM phullau madgallau dRSTvA hastasparzena madabhyarNasthitagrAmyavadhUjanapraznena nADyavalokanena ca mAM rogarahitaM matvA taNDulabhRtamukhaM maamjnyaasiit| tato mahAdhUrtaH sa vaidyo'pi jagAda, bhUridravyamekAM navaprasUtAM mahiSImekamaGgulIyamekaM ca zIrSaveSTanaM yadi me dIyante, tadA'hamenaM satvarameva nIrogaM kromi| Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 10/ kathA 229/230 261 tAbhirapi tadukte cA'GgIkRte sa vaidyaH zastreNa madgallau vidArya rudhiraraktAMstAMstaNDulAn kITakakUTena darzayitvA taNDulIyo'yaM mahArogo mayA nirAkRta iti pratipannaM sarvaM me diiytaamityvdt| tato bhasmani nihiteSu teSu taNDuleSu tuSTAbhistAbhirdattaM tatsarvaM lAtvA sa vaidyo yyau| mayA ca bADhaM gallapIDA soDhA, zvazuragRhasatkabhUridhanavyayazca kAritaH, tena bho lokA! mattulyo mUrkhaH kvApi ko'pi bhavadbhiH kiM dRSTaH? iti kAmaM kautukakAriNIM bAlagopAlAdilokahAsyakAriNI svakathAmabhidhAya virate tasmiMstaiH pauraiste caturo'pyabhidadhire, bho bhadrAH ! sAgarasyeva yuSmanmUrkhatvasya pAraM prAptuM na vayamalaM, tena sa eva sAdhuretadviSaye bhavadbhiH pRssttvyH| tataste catvAro'pi mUrkhAH sAdhuto'pi samyak pratyuttaramalabhamAnAH svaM svaM sthAnaM yayuH // iti mUrkhacaritre caturthamUrkhaviprakathA // 229 // // 230 // svIkRtapratijJApAlane zrIvikramAdityakathA // aGgIkRteSu hi mahatAM guNadoSavicAro na syAt, yataHcandraH kSayI prakRtivakratanurjaDAtmA, doSAkaraH sphurati mitravipattikAle / mUrdhni tathA'pi vidhRtaH paramezvareNa, na hyAzriteSu mahatAM guNadoSacintA // 1 // api ca mahezvareNeva kalaGyapIndu-raGgIkRtaM mucyata uttamaina / na dauHsthyakRtputtalakaM mumoca, yadvikramaH sattvamanojJamUrtiH // 2 // tathAhi-mAlavadezaziromaNizrIujjayinInagare dvinavatilakSagrAmAdhipatiH saMvatsarapravartakaH saprasAdavetAlAdibahudevasevitaH sakalalokA'tizAyisattvazevadhiH zrIvikramAdityo rAjyaM karoti sm| ekadA sa yanmaNi-mauktika-loha-suvarNa-rajata-trapu-lAkSa-ghRta-tailAdi varyamavaryaM vA kenApi nA''dIyate, tanmayA'vazyamA''deyamiti sarvatra nagare paTahodghoSaNApUrvaM sa rAjA prajAM pAlayati / sarvatra ca paprathaiSA vArtA / yataH vArtA ca kautukavatI vizadA ca vidyA, lokottaraH parimalazca kuraGganAbheH / tailasya binduriva vAriNi durnivAra-metat trayaM prasaratIti kimatra citram ? // 2 // imAM vArtA zrutvA candrapuravAsI candradatta zreSThI tatparIkSArthaM dAridryaputtalo'yamiti lalATAkSarayutaM lohamayaM puttalakaM vidhApya gRhItvA cojjayinyAM samAgatya vipaNimArge tsthau| daurgatyamUrtireSA trilakSa-kanakamUlyaM cA'syA iti pRcchatAM lokAnAM puro vadan sa sthitH| nagaravAsinA kenA'pyanAdatte tasmin puttale sAyaM rAjanarai rAjJo'gre tadvyatikaro vijJaptaH / 1. tulA- siMhAsanadvAtriMzikA kathA 32 // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite rAjyaM yAtu zriyo yAntu, yAntu prANA vinazvarAH / ekA tu svamukhenoktA, vAcA mA yAtu zAzvatI // 3 // iti dhyAtvA rAjJA taduktaM mUlyaM dattvA sa lohanaro jgRhe| tamAdattaM vilokya parijanaiH paurajanaizca sarvairapi rAjA ninditaH, aho! nipuNenA'pyanena rAjJA zobhanaM nA'kAri, yadasau daurgatyanibandhanaM lohanaro jgRhe| iti lokA'pavAdamasahamAnaH sAhasaikanidhiH sa rAjA rajanyAH prathame yAme taM dAridyUnaramAdAya nagarAd bahirekasya vaTataroradhastasthau / tadA ca kApi kAminI purastAnnyastalohanaraM narezvaramAzIrvAdapurassaramavAdItciraM jIva ciraM nanda, ciraM pAlaya mediniim| zrIvikramamahInAtha!, sttvrtnmhaanidhe!|| 4 // pItAmbarA''bharaNazAlinIM tAM mAninI rAjA vyAjahAra, he sundari! kAsi tvaM? zrIrahaM daurgatyanarayutasya tava gRhe nA'haM sthAsyAmItyAkarNya yAhIti rAjJA'bhihitA sA tiro'bhuut| atha dvitIyasminnapi yAme tathaiva zvetA'mbarabhUSaNabhUSitA kApi kuraGgA'kSI raajaanmaashiirvaadmbhnnt| rAjJA pRSTA sApi sarasvatItyabhidhAya tiroddhe| evameva tRtIye'pi yAme raktA'mbarA''bharaNadhAriNI kA'pi kAminI maapmaashiirvaadmbhnnt| rAjJA'bhihitA sApi vizvavallabhatAdAyinI saubhAgyazrIrahamiti kathayitvA tathaiva tasyAM tirohitAyAM caturthe yAme marakataratnarazmizobhanaturagamArUDho mahAnIlavasana-vibhUSaNadharaH zukapicchavarNatiraskArizarIradyutipezalaH ko'pi puruSaH praaduraasiit| ko'si tvamiti pRSTo'yamapi bhUpamabhASiSTa, sakalaguNagrAmavanapallavanavanavAho'haM sattvanaraH, kiM tu sarvApadAM nidAnaM hi daurgatyaM, yataHnirdravyo hriyameti hIparigataH prabhrasyate tejasA, nistejAH paribhUyate pribhvaannirvedmaagcchti| nirviNNaH zucametizokasahitobuddhyAparibhrasyate, prabhraSTaH kSayametyahonidhanatAsarvApadAmAspadam // tena dAridyvatastavA'bhyarNe sthAtuM nA'hamalaM, tubhyamastu svasti yAmyahamanyatretyudIrya sadyaH prasthAtumunmukhe tasmin rAjA'bravIt, bho bhadra! tava mama ca sahaiva sambhavaH sahaiva ca vRddhiH, tato'si mama tvaM sahodaraH, kiMbahunA ? tvAM vinA kSaNamapyahaM prANAn dhartuM nA'lamityabhidhAya yAvatkSurikayA rAjA svamudaraM vidArayati tAvadakasmAdamararUpa: so'vniiptimvaadiit| he narazArdUla! dhanyastvaM yena tvayA nijavacanapAlanAyedaM viSamamapi pratipannamityabhidhAya tasmiMstasthuSi rAjJaH puraH sthitaH sa lohaputtalakaH kAJcanapuruSaH sampannaH / [sattvaM ca tatra sthitaM vijJAya tA lakSmyAdyA api punarAgatya rAjAnaM praNamya sevakIbhUya sthitAH / ] aho! sattvamaho! sattvamiti prazaMsito rAjA svpraasaadmaasdt| // iti svIkRtapratijJApAlane zrIvikramAdityakathA // 230 // Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 10 / kathA 231 // 231 // matimadvacane laghUka vyAsakathA // sarvatra medhAvinAmeva mAhAtmyamanargalaM, yataH - *----- vakkhANe rAya - AtthANe, bhAsaNe guru-sAsaNe / nANe sohaNa - vinnANe, mehAvI mANamaMcai // 1 // kiJca matimanto hi viSameSvapi prazreSu na muhyanti / yataH - kyA balA Agi lAgIti-vAkyAdAkUtamagrahIt / laghUko mahimundasya, kimajJeyaM hi dhImatAm ? // tathAhi-nikhilamedinImaNDalatilakopame zrIahimmadAvAde akamapurAparanAmni mahAnagare sakalakSmAmaNDalA''khaNDalasya zrImahimundazAhinarapurandarasya sarasvatIlabdhaprasAdacaturdazavidyAvizArado laghUko nAma vyAso dvijanmA premapAtramajani / ekadA grISmata gopurazirasthe gavAkSe sthitaH sa zrIzAhirekAM varaturagasanAthe rathe sthitAM sahakAraphalalambhanikAM kartuM trigopurapathe svairaM vrajantIM jayantInAmnIM nagara zreSThinaH snuSAM pazyati sma / tAM ca maNi-mauktika- mANikya- kanakA''bharaNAM yAvakarasaraJjitakaracaraNAM tAmbUlapUrNavadanAM ghanA'JjanamaJjulanayanAM svacchataravaradukUlA'mbaradhAriNIM sindUrapUrapUritasImantahAriNIM ratimiva ramyarUpAM sarasvatImiva sundarasvarUpAM rohiNImiva rAjamanazcamatkArakAriNIM lakSmImiva puruSottamA'bhiprAyA'nusAriNIM smarasaJjIvanauSadhImiva sundarAkArAM subhagatarasmitakaTAkSavilAsaprapaJcitapaJceSuvikArAM pazyataH prAdurbhUtamadhusUnuprabhUtavikArajanitacittopadravasya tasya zrImahi - mundazAhermukhataH 'kyA balA Agi lAgI' iti paJcadazA'kSarapramANAyA mAlinIvRttajAterantyasaptA'kSarANi nirgatAni / tasyAM ca zreSThisnuSAyAM svasthAnaM gatAyAM zAhe : svA'ntaH svasthIbhUtaM, paramamI saptA'pi varNAH punaH punaH paThanapATavena mukhe sthitAH / itazca sAyaM praNAmArthaM laghUkaH sameto'bhihitazca bhUbhujA, bho laghUka! 'kyA balA Agi lAgI ' iti saptAkSarAnusAreNAsmamanovijRmbhitA'rthasanAthAM yavanavacanamayIM saMskRtabhASAmayIM cemAM samasyAM pUrayeti tadvacaH prabhAte kathayiSyAmIti cA'bhidhAya laghUko nizi svagRhaM yayau / 263 atha pArthivamanovilasitA'rtharamyAM mAlinIvRttena samasyAM vidhAyoSasi sabhAyAM gatvA ca laghUko maGgalamayamAzIrvAdaM ca dattvopaviSTaH, pRSTazca abhASiSTa hara- nayana - hutAza - jvAlayA ho jalAyA, rati- rudita - jalaughaiH khAkhabAkI bahAyAM / tadapi dahati ceto mAmakaM bhIdurogI, madanazirasi bhUyaH kyA balA Agi lAgI // 3 // iti caturanaracittacamatkArakAriNIM svamanovikalpitA'rthAnusAriNImenAM samasyAmAkarNya kAmaM santuSTaH zAhiH kari turaga - kanaka-dhana- vasanadAnAdinA vizeSato laghUkaM prasAdapAtraM vidhatte sma / // iti matimadvacane laghUkavyAsakathA // 239 // 1. AHPD / baNAyA mu. // Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite // 232 // mativiSaye ravicandranAmaka vikathA // kavikalAkalApakauzalA'vahelitasuragurUNAM prajJAgurUNAM kavInAM vacAMsi sarveSAM prItaye bhavanti, yataH - balihArI kaviaNa-taNI, jasa mukha amiya jharaMta / nayaNa mileM manaDUM Thare, zravaNe amIya jharaMta // 1 // api ca yajjAhnavImevamudIritena, jagrAha dAnaM dviguNaM ravInduH / taccAturIcoritacittakarNA-dAzcaryakRtkAvyamaho kavInAm ! // 2 // tathAhi-- mAlavadezaziro'vataMsamaNDapAcalasamIpavartidhArAnagaradharAdhIzabhojarAjasyaudAryaguNakIrtiH sarvatra prathitA, itazca dhArAdhipaH zrIbhojarAjaH kavikalAcamatkRtacetA eka eva dAnaM datte, na punariti vArANasIvAsI ravicandranAmA dvijanmA zrutvA dadhyau, nA'sau rAjJo doSa:, kintu kavInAmeveti matvA ravicandro'pyanukrameNa bhojasabhAM sametyA''zIrvAdaM cA'dattvA sthito rAjJA'bhidadhe, he kave ! kathamAzIrvAdo nA'dAyi ? tenoktaM he deva ! sakalakSmApAlaziroratnaM kIrtikaumudIvizadIkRtA'khilalokaM ca tvAM vIkSya cintAcUrNitacittasya mamA''zIrvAdo vismRtaH, saMzayadvayaM ca naSTam / kathamidaM saMzayadvayamiti rAjJA'bhihitaH so'bhidadhe, nirAlambane gaganA'GgaNe kathameSA surasarit ? zyAmaleSvapi niHzeSeSu zaileSu kathamayaM kailAso dhavala saMzayadvayamAjanmavarti mama samajani / atha kathaM naSTaM tatsaMzayadvayamiti rAjJA pRSTaH so'bravIt - dhArAsdhIzadharAdhinAthagaNane kautUhalI yAmayaM, vedhAstadgaNanAccakAra khaTikAkhaNDena rekhAM divi / sA ceyaM tridazA'pagA samabhavattvattulyabhUmIdhavA - 'bhAvAttattyajati sma so'yamavanIpIThe tuSArA'calaH // 1 // atha zrIbhojo'pyaticamatkArakAriNA'nena kAvyena prakAmaM pramanAH kAvyavarNasaGkhyayA suvarNa-karituraga-ratha-nagara- kanakalakSadAnena taM sadakarot / atha ravicandro'pi bhojAttadaiva punarapyadhikaM dAnamAditsustatkAlasamutpannanavInArthagarbhitaM kAvyaM bibhaNiSuH svasamIpe puraH pRSThe vAmato dakSiNatazca pazyan kiM pazyasIti bhUpena bhaNitaH punaravAdIt, he deva! tava parSadi sametasya mama samIpe manmitraM mayA samamAgatamabhUt, sa mama suhRnna dRzyate, kaH suhRditi rAjJAbhihite, sa smAha yo gaGgAmatarattathaiva yamunAM yo narmadAM zarmadAM / kA vArtA saridambulaGghanavidhau yazcA'rNavaM tIrNavAn / 1. kAvyavarNasAkarNyakari P | kAvyavarNasarvakari DI Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 10/ kathA 232 / 233 so'smAkaM naranAtha ! mastakamaNedaurgatyanAmA suhRt tvaddAnA'mbunidhipravAhalaharImagno'dya sambhAvyate // 2 // vadAryaguNahAriNA'nena kAvyena kAmaM santuSTo rAjA prAgdattadAnamitaM dAnaM punarapi tasmai dadau / ravicandro'pi vizeSato labdharAjasanmAno nijaM sthAnamAsasAda / // iti mativiSaye ravicandranAmakavikathA // 232 // // 233 // mantrazaktau mantrAdiparIkSakacaTuvaNikathA // maNi - mantra - yantra-tantrauSadhyAdInAM mAhAtmyamacintyaM, yataH - 265 amantramakSaraM nAsti, nAsti mUlamanauSadham / nirdhanA pRthivI nAsti, AmnAyAH khalu durlabhAH // 1 // kiM bahunA ? mRtAnAmapi mantrazaktiH sphUrtimatI bhavati, yataH - mAntrikA Atmano vairaM, mRtA api tyajanti na / yanmRto'pi caTuzcakre, bhasmasAt zAkinIdvayam // 2 // tathAhi - mAlavadezavartini vIcIvATAkhyaviSaye guJjAlagrAme vIracandro nAma rAjA, tatra ca grAme caTunAmA [ mantra - yantrAdi ] parIkSako vaNik vasati / tatra ca zAkinInAmupadravaM bhUyAMsaM vilokyA'nyadA mantra - yantra-tantrauSadhAdiprabalazaktimAn sa caTuparIkSako rAjJA'bhyadhAyi, bho caTo ! zAkinIbhiratra bhUyAn lokaH parAbhUtastena tannigrahaM kuru, atrArthe ca yathAtathA nigrahaM kurvatastava ko'pi kimapi na kathayiSyati / nikhilopadravavidhuvidhuntudo mama hastastava mastake'sti / atha caTurapyacintyamantrazaktibhirnirAkRtA'nekadoSo rAjA''jJayA tadgrAmasImAnamulya caturSvapi dikSu kIlikA nidhApya dakSiNasyAM dizi mahAntamekaM lohamayamAvAsaM kArayAmAsa / atha sa caTustatrA''gAre pravizya jvaladaGgArabhAsurAyAM mahatyAM gartAyAM svaM vAmamaMhiM vimucya vahnimuddIpayAmAsa / yathA yathA tatpAdo jvalati, tathA tathA tadgrAmavAsI sarvo'pi zAkinIvargo jvaladahiH kAmovI'kRtaparidhAnavastro muktakezaH prakAmaM pUtkurvaMstadgRhadvAre sthitastamUce, he caTo ! vayaM yAmo'smAnmuJcetyabhihitaH sa smA''ha, asya grAmasya sImAnamullaGghya gatAsu bhavatISu vahnito'haM pAdaM niSkAsayiSyAmIti taduktamAkarNya gatAsu tAsu caTurgataH pAdaM niSkAsya dugdhena prakSAlya ca svaM sthAnamAyayau / atha kasyacinmAtA, kasyacitsutA, kasyacidbhaginI, kasyacitpatnI, kasyacinmAtRSvasA, kasyacitpitRSvasA ceti sarvA api tAH zAkinyaH prAdurbhUtAH sarvatra nindA''spadaM babhUvuH / atha tAsAM sarvAsAM madhye bhRzamutkaTaM zAkinIdvayaM caTumAdAtuM mantraM vidhAya zanidine snAtvA prabhAte tasthivAMsaM taM caTuM prAha, he caTo ! mayA dhAnyaM vikrItaM tannANakamidamAdadAmi vilokya smrpy| so'pi tathaivodghATitamUrdhAM tAmAha, he subhage ! zuddhamidaM nANakaM gRhANa / evaM tena trirukte caikA zAkinI taM gRhItvA yayau / Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite evaM dvitIyasyAmapi zAkinyAM gatAyAM tasyodare mahatI pIDA jAtA / atha bar3ha prAdurbhUtodarapIDazcaTurdadhyau, yuvAM gRhNIta ceti madvacasaivA'haM zAkinIbhyAM gRhIta:, tena mama jIvitavyaM sarvathA nAstIti matvA divasA'vazeSe sa caturo'pi nijAn putrAn prAha, bhoH putrA ! adyA'rdharAtre mRtiriti mama citAyAM manuSyatrayadahananimittaM kASThaM nidheyaM, manmantritAzcA'mI mASA ardhajvalite mayi maccitA'ntaH kSepyA ityabhidhAya mRte ca tasmiMstatsutaistathaiva vihite vikarAlA''kAradhAriNyau prakAmaM pUtkArakAriNyau te zAkinyau taccitA'ntaH patataH sma / aho ! asya mantrazaktiriti lokairapyabhidadhire / // iti mantrazaktau mantrAdiparIkSakacaTuvaNikkathA // 233 // 266 // 234 // ekenaivottareNa bahUnAM saMzayAnAM nirAkaraNe phUlaDIkathA // ekamapyarhadvacanaM jIvA -'jIva- puNyA-'puNyehaloka - paraloka-svargA-'pavarga-sukhaduHkhAdinAnAsaMzayAn sarveSAM narA - 'mara - tirazcAM yugapannirAkaroti / yataH - apyekamarhadvacanaM jahAra, yatsaMzayA''liM yugapajjanAnAm 1 zrutvA kathAM vallavavallabhAyA, bhillasya ca syAt kimu tatra citram ? // 1 // tathAhi--saMgadharagrAme go-mahiSI - vRSabhAdibahupazu zrImAn bUDhaNAhva AbhIraH, tasya ca phUlaDIpramukhAH paJcadaza kalatrANi, tAsAM sarvAsAM parasparaM bhUyasI prIti:, tenaitAH sarvA api phUlaDImeva bahumanyante, sarvatra tasyA eva vacanametAH sarvAH pramANIkurvate / bUDhaNopi phUlaDImeva pratidinaM bahumanyate / ekadA zaratkAle gozcArayituM gato bUDhaNaH, tadA sarvA api tA vanavinodavilokanotsukAstadarthaM bhaktamAdAya puraparisare patipArzve jagmuH / tadA ca bhojanaM kurvatA bUDhaNena phUlaDIpramukhAstAH sarvA apyanukrameNA'bhidadhire / kathamadya kSipracaTikA bhUyasI rAddhA ? 1, kathamadya takre madhurimA stokaH ? 2, sA prAtivezmikI sazmazruH strI gRhe vartate ? 3, atha tava samAdhirasti ? 4, kathamadya karkoTakazAko'yamakSataH pAcitaH ? 5, kathamiyaM zunI vyAjughoTa ? 6, sA mahiSI garbhavatI jAtA ? 7, tvamadya mArge zrAntA'si na veti ? 8, atha satrAgAre bhojanaM dIyate ? 9, kathamadyA'nena vAhena payaH pracurameveti ? 10, tava dhammilaH sajjIkRto'sti ? 11, karNayoH kuNDaladvayaM parahitaM ? 12, tasya divAkIrtergRhaM jJAtaM ? 13, gRhANA'mUni phalAni 14, etA ajA gaNitAH ? 15, iti krameNa pRSTAnAM sarvAsAmAsAM bhRzaM mAnanIyavacanA phUlaDI sarveSAmamISAM praznAnAmuttaraM yugapadekena zabdena datte sma / 'pAlI natthi iti' tathAhi tadvyaktArthastvayaM kathaM kSipracaTikA bahvI rAddhA ityatra tanmAnaviSayiNI pAlI nAsti, mApakapAtravizeSa: pAlI iti loke gIyate ityekapraznottaraM 1, takre madhurimA kathaM stoka ityatra badarIbabbulAdipatrabhavastiryagbhakSyavizeSaH pAliriti sA nAsti iti dvitIya0 2, sazmazrukAstrI pAliriti tena sA Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 10/ kathA 234/235 267 gRhe nA'stIti tRtIya0 3, adya tava samAdhirastItyatra velaikAntarAdijvaravAraka: pAlI iti tenAdya pAlircaravArako nAstIti caturtha0 4, karkoTakazAkaviSaye kSurikA pAliriti pAli sti, tena vinA cA'mI karkoTakA akSatAH pAcitA iti paJcama0 5, kathaM zunI vyAjughoTetyatra pAliriti poSitA lokabhASayA, tenaiSA zunI poSitA nAstIti SaSTha0 6, mahiSI garbhavatIti gomahiSyAdigarbhakAla: pAliriti loke, tenA'dhunA samayo nAstIti saptama0 7, mArge zrAntA'sItyarthe rathAdivAhanaM vinA vrajantI strI pAli iti loke, tenaiSA pAlirnAstIti rathamArUDhA samAgatA'stItyaSTama0 8, satrAgAre bhojanamityarthe satravezmani yatkalpitaM bhojanaM dIyate tatpAliriti tena pAlirnAstIti navama0 9, kathaM payaH pracurametItyarthe pAliH seturiti, tena pAliH seturatra nAstIti dazama0 10, dhammillaH sajjIkRta ityatra mama mastake pAliyUkA nA'stIti matkezapAza: praguNa evAstItyaikAdaza0 11, karNayoH kuNDalaparidhAnamityatra pAliH karNalatikA, tena pAlirnAsti, tAM vinA ca karNabhUSaNaparidhAnaM neti dvAdaza0 12, divAkIrtegRhaM jJAtamityatra pAlizcihna, tena tadgRhe pAlizcihnaM nAstIti trayodaza0 13, gRhANA'mUni phalAnItyatra pAlirutsaGgavastraM nA'stIti caturdaza0 14, etA ajA gaNitA ityatra pAliH prAntaH, tenaitAsAM bhUyasInAmajAnAM pAliH prAnto nA'stIti paJcadazapraznottaram 15, iti tadabhihitamekenaiva zabdena svapraznottaraM samyagavagamya mumude bUDhaNaH / ityekenaivottareNa bahUnAM saMzayAnAM nirAkaraNe phUlaDInAmA''bhIrabhAryAkathA // 234 // // 235 // ekottareNa zaMsayatyanAze zArdUlakathA / 'atrA'rthe dvitIyA'pi bhillakathA, tathAhi-mAlavadezavAgaDadezayorantarAlavartini hevaDAkhyaparvataparisare pUraNagrAme pArtha iva kodaNDakalAkuzalaH kaMsAririva zyAmala: kAlindisodara iva prakAmaM krUraH, kalikAla iva pronmUlitapuNyAGkaraH kIcakArAtiriva sadaiva pracaNDa:, cANUra iva bhRzamuddaNDa: zArdUlanAmA bhillo vasati sma / tasya ca vIramatI-dhIramatIzrImatInAmnyastisraH striyaH, sarvadA tAzca parasparaM prItiparAyaNAH / ekadA mRgayAvyApArakhinnasya prANanAthasya pArzve sthitAstA mahAnizIthe krameNaivamUcire, he nAtha! mama manovinodakaraNapra gAnaM vidhehItyekA, he svAminnahaM bADhaM kSudhArtA'smIti navInamAmiSamAnaya, yatastadbhojanecchA mama mahIyasyastIti dvitIyA, he svAmin! mama prakAmaM pipAsA lagnA'sti, tataH sajjanasvAntamiva nirmalaM, bAlAliGganamiva zItalaM, dhUlidhUsarazizuvacanamiva madhuraM, cakitamRgalocanAlocanA'valokanamiva bandhuraM salilaM mama pAyayeti premapalvalabhUdArodArANAM teSAM dArANAM krameNa pRthak pRthak vacanamAkarNya 'saro natthi' ityekenaiva vacasA sa zArdUlaH sarvAsA tAsAmuttaraM vittaar| 1. tulA - upadezaprAsAde lyA. 1 // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite 'saro natthIti' svaro nA'sti, svareNa vinA gAnamavigAnaM na syAt, yataH mUrkhasya kAvyakaraNaM, gItamakaNThasya lalitamadhanasya / vRddhasya viSayavAJchA, parihAsyapadAni catvAri // 1 // ityAdyAyA uttrm| zaro bANo nAsti, tena vinA ca hariNa-sUkarAdizvApadahananaM na syAditi dvitIyasyAH prtyuttrH| sara: padmAkaro nAsti, tena vinA ca nIrA''nayanaM duSkaramiti tRtIyasyAH prativacaH / iti yugapadekenaiva vacanena svaM svamuttaramupalabhya tAstisro'pi mumudire| // iti pUrvoktArthe dvitIyA kathA // 235 // // 236 // nyAyanipuNatAyAM rtnsaarshresstthikthaa|| nyAyo hi prasiddhinibandhanaM, yata: sambandhI praNayaiH saraH kuvalayaiH senA ca raGgaddhayaiH strIbAhuH valayaiH purI ca nilayairnRtyaM ca nAnA-layaiH / gandharvazca rayaiH sabhA sahRdayairAttavratA vAGmayaiH ziSyaugho vinayaiH kulaM ca tanayairAbhAti bhUpo nayaiH // 1 // nyAyeSu hi keSAmeva prAgalbhyaM, yataHviSameSvapi nyAyeSu, na muhyanti manISiNaH / atra zreSThI ratnasAro, nidarzanamajAyata // 2 // tathAhi-purANapure pure jitArirAjasya vizeSato bahumAnabhAjanaM ratnasAraH zreSThI, taM ca kanyA-go-bhUmyalIkanyAsAdiSu sarvatra vivAde nyAyaM vidadhAnaM vilokya dhanavasunA putreNA'bhANi ___ he tAta! nyAyaM kurvANasya kvacidyadi vaiSamyaM syAttadA vANijAnAmAtmanAM dhana-kuTumbagRha-parivArAdihAniH syAt, tenA''tmanAmidaM nA'rhati, kiMca na hi sarvaM samameva syAt, kvApi prema-rAja-mAna-bhaya-pAravazyAdinA vaiSamyamapi syAt, tena mucyatAM sarvatra nyAyakaraNam / iti bADhamabhihito'pi pitA taduktaM naa'nggiickaar| tadA roSavazAd gRhAnnirgatya paradezaM yiyAsurnizi nikaTavartini sUraNagrAme puNyasAravyavahAriNo gRhe zete sm| tasya ca vyavahAriNa: patnIdvayamasti, ekA vRddhA puNyavatI sundarA''cArA, dvitIyA ca dhanavatI svairiNI durAcArA / patyau ca dezAntaraM gate sA dhanavatI tasyAmeva nizi laghu svamarbhakaM pAlanake suptaM vimucya kenA'pyupapatinA saha reme| tadA ca mAtaraM vinA bADhaM rudantaM taM bAlaM zrutvA tAM jAro vyAjahAra, he subhage! bAle rudati nA''vayoH sambhogaH zreyAn tenAhamito vrjnnsmi| tenetyabhihitA sA pApA putraM vyApAdyA''gatya ca bhUyo rantuM prvRttaa| tayA pApayA bAlaM hataM jJAtvA dhik tvAM bAlahatyAvidhAyinImiti bhUyo bhUyo vadan sa niryyau| athobhayabhraSTA sA svairiNI savilApamidamUce, bho! bho! lokA! dhAvata dhAvata, anayA pApayA satataM vairiNyA mama Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 taraGga 10/ kathA 236/237 sapalyA prANapriyo devakumAratulyo mama suto nijaghne, ityAkA''gatA lokA dhik tvAmadharmakarmakAriNI bAlamAriNI satatadurAcAriNI kulakalaGkavistAriNImiti tAM puNyavatIM tarjayanti sm| tathA tathA svairiNyapi svAM strIcaritrakalAM maJjulAM manyamAnA'tizAyirodanA''krandana-nipatana-vilapana-mUrcchana-daivopAlambhadAnA''diprabhUtaduHkhaceSTAM kurvANA svaM mUrdhAnaM hRdayaM ca pANibhyAM yugpnnijdhaan| atha ca te ubhe api mithaH kalahaM kurvANe prAtaH purANapure ratnasArasya zreSThino gRhmaagte| samyagavagatataccaritro dhanavasurapi svapituAyakaraNakauzalaM jijJAsuH svgRhmaayyau| ___ tadA ca bADhaM vivadamAnayoranayorduravabodhaM vivAdaM pazyati paurava , putre'pi ca purastasthuSi zreSThyabhASiSTa - he bhadre! yuvayormadhyAdyA kAcidvastrANi hitvA yathAjAtA bhUtvA mahAntamenaM nyagrodhapAdapaM tri:pradakSiNIkaroti sA nirdoSA, anyA ca sadoSA bAlahatyAvidhAyinI, iti zreSThivacaH zrutvA puNyavatI prAha, he tAta! bAlahatyApAtakaM mamA'stu, ahaM pApinI, mayA durAcAriNyA mahadakRtyametadakAri, tenA'haM nigrahamarhAmi, mama ca rAjadaNDo vidhIyatAm, etatsarvamastu paramahaM strINAM bhRzamanucitametatkarma na kariSyAmItyabhidhAya sthitAyAM tasyAM dvitIyA kaitavena vilApaM kRtavatI dhanavatI smA''ha, he tAta! triHpradakSiNApradAnamAstAM kintvekaviMzatizo nyagrodhamimamahaM pradakSiNIkaromi, kA bhItinirdoSAyA mameti pratipAdya sadya eva tathaiva vidhAtumudyatAM tAmiyameva zizuvadhavidhAyinIti zreSThI niraNaiSIt / dhanavasurapi yathAbhUtaM sadbhUtamenaM nyAyaM kurvANaM pitaraM nirIkSya mudmdhaat| // iti nyAyanipuNatAyAM ratnasArazreSThikathA // 236 // // 237 // dharmato jayAdhigame suruupaashresstthiniikthaa|| dharmAdeva jayaH, sadA yataH jayasirivaMchiyasuhae, aNiTThaharaNe tivaggasAraMmi / ihaparalogahiyaDhe, sammaM dhammami ujamaha // 1 // api caprAyaH puNyavatAmeva, jaya: kIrtimayaH skhe!| tailAnta:patitasphAra-ratnahArakathA yathA // 2 // tathAhi-samiANadurgaparisare mahevAnanagare suratrANazreSThino dhanazrIgehinI, surUpA nAma ca tasyA vysyaa| anyadA sarvadA sukRtasvarUpAyAM tasyAM surUpAyAM dhanazrIvezmani sakhIsnehA''lApArthaM sametAyAM bhittikIlake lambito'dhastAt sthitatailapAtraH sapAdalakSakanakamUlyo dvAtriMzadranairnirmito hAro balinA mahatA''khunA kRttastattailA'ntaya'patat / nirvikalpA surUpA svagRhamagAt / dhanazrIrapi tatra taM hAramapazyantIti dadhyau, nUnaM madIyaM hAraM surUpA jgraah| Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite yato mAM surUpAM ca vinA'nyaH ko'pi madgRhe'dhunA sameto nAstIti mahatA dhananAzavyasanena himena dagdhA padminIva sA bhRzaM mlAnamukhI bbhuuv| atha dhanazriyA bhoktumAgatasya svabharturhAravyatikaro'bhidadhe, tenA'pi surUpAyAH patyuH, tadaiva sukRtavatI surUpApi svapatisamIpato hArasvarUpaM jJAtvA bhRzaM khedaM dadhau, etatpatirapi nirdoSAM svayoSAM matvA rahasi suratrANazreSThinamabhASiSTa, he mitra! tava hAro mama striyA gRhIto nAsti, tvaccetasi ca yadi satyamasti yannUnamanayA hAro jagRhe, tadA tatsamAnamUlyo mama hAro'yamAdIyatAmityabhidhAya tena svastrIhArastasmai dattaH, tenApi ca sa gRhItaH, sarvo'pyasau vyatikaro rahasi smpnnH| atha krameNa tasmiMstaile vikrIte, tailamalA'pakarSaNe [kRte] hAre ca nirgate suratrANazreSThI bhRzaM shushoc| aho! pApinA durmatinA mayA sA sAdhvI mudhA kalaGkitA, hAraM cA''dadAnena mayA zvapacakulocitaM vyadhAyi, yataH[sadAcArapravRttAnAM, syuH samIhitasiddhayaH / asampadaH sampadaH syuH, puMsAM satyaprabhAvataH // 3 // ] sadA sadAcArayoranayorabhyAkhyAnadoSo mayA vinirmme| atha ca pratyahaM puNyapuNyayoranayoH pAdapAthojapraNamanapurassaraM taddhAraM pratyarpayAmIti matvA suratrANastathaiva viddhe| puNyavatI surUpApi hAraprAptito nijadUSaNanirAkaraNaM cintAmaNimiva bahuguNaM manyamAnA patiyutA tapasyAmAdAya vihitadustapatapA divaM yyau| // iti dharmato jayA'dhigame suruupaashresstthiniikthaa| // 237 // // 238 // lalATalikhitAdadhikaM jIvo nApnotItyarthe pitAputrapatnIkathA // bhAlalikhitaM hi kenA'pyanyathA kartuM na zakyate, yataH Arohatu girizikharaM, samudramullaGgya yAtu pAtAlam / vidhilikhitA'kSaramAlaM, phalati kapAlaM na bhUpAlaH // 1 // prAproti tuSTadevo'pi, na daivAdadhikaM pumAn / zrUyatAM hi kathAtrArthe, piturmAtuH sutasya ca // 2 // tathAhi--ekasmin vijane vane pita! mAtA sutazceti vipratrayaM prakAmaM durgataM vasati, bhRzaM bhagavadbhaktikurvANAste trayo'pi vAsarAn gmynti| anyadaikaM puruSottamanAmAnaM dvijanmAnaM puro gacchantaM te trayo'pi procire, he puruSaratna! tvaM kva yAsi? bhagavato'bhyarNaM yAmIti tenokte punarapi te'bhidadhire, he dvija! vayaM bhagavadbhaktiM kurvANA: sya, paraM trayANAmapyasmAkamekameva dhautikamasti, tena ca vayaM tAdRzI paramezvaraparyupAstiM kartumazaktAH, tenA'smadvacanaM zrIbhagavato vAcyaM, yathA sa bhagavAnasmAkamaparaM dhautikadvayaM datte / atha tatrA''gatena vipreNa vijJapto bhagavAnAha- he puruSottama! teSAmekamapyambaramahaM lAsyAmi, yatastadbhAle'dhikaM likhitaM nAstIti bhagavaduktaM tena teSAM kathitaM, tadAkarNya te trayo'pi khedamApannAH / athA'nyadA punarapi teSAM vijJaptistena bhagavataH puro vihitA, bhagavAnUcivAn he puruSottama! teSAmekamevA'mbaraM ghaTate, yatasteSAM tadevocitaM, yataH Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 10/ kathA 238/239 271 yaddhAtrA nijabhAlapaTTalikhitaM stokaM mahadvA dhanaM, tatprApnoti marusthale'pi nitarAM merau ca nA'to'dhikam / taddhIro bhava vittavatsu kRpaNAM vRttiM vRthA mA kRthAH, kUpe pazya payonidhAvapi ghaTo gRhNAti tulyaM jalam // 3 // tena puruSottamena punaH punaH kathanena tuSTo bhagavAMsteSAM pratyekamekaikaM varamiti varatrayaM vitiirnnvaan| atha sA viprapatnI zyAmA sthUlodarI danturA lamboSThI bahupatitapayodharA kAkakaTusvarA viSamamukhI duHsparzakarA kalikAlabhUpAlasya paTTarAjJIva prakAmaM kurUpeti rUpaduHkhena parAbhUtA svenaikena vareNa paramezvarasya puro rUpasaubhAgyamayAciSTa / __ atha tatkAlameva bhagavataH prasAdAtsA surUpA jaataa| varIyastaravasanAM pakvadADimabIjopamadazanAM prottuGgapInapayodharAM pratyagrapravAlajitvarA'dharAM prakAmottuGganAsAvaMzAM zravaNayugaladhRSTAM'sadezAM smerasarojamaJjulakaracaraNAM divyA''bharaNAM kalakaNThakamanIyasvarAM sarvAvayavabandhurAM pUrNapArvaNenduvadanAM cakitamRgazAvanayanAM taptacArucAmIkaravapurvarNAM jihvAparAbhUtanavInacUtaparNA lakSmImiva puruSottamapriyAM, paulomImiva vibudhA'dhirAjavallabhAM, pArvatImiva sadaiva sarvajJapraNayinI, ratimiva kAmAnandavidhAyinI, sAvitrImiva prItalokezAM, rohiNImiva dvijezasukhadAyinI, ratnAdevImiva mitrapramodapaTIyasI, rambhAmiva sumanovilAsinIM tAM vilokya mRgayArthaM vane bhraman ko'pi rAjaputrastAM jhe| tadviyogAtau tau pitAputrau bhRzamazarma labhete sma / atha sa dvijastAM tAdRzIM rAjasUnunA saha ramamANAmAlokya kupitaH svArthadhvaMsavidhAyinI tAM svenaikena vareNa grAmasUkarI ckaar| atha sA pratyahaM paurapurISapUrapUrNavadanA bASpapaTalakaImitabhUbhAgA bhRzaM zokA''kulA svaputrAgre sametya rudati sm| so'pi prakAmaM pIDAturAM sakalalokanindAsamudbhUtA'zarmakAtarAM svAM mAtaraM vilokya svenaikena vareNa pUrvasvarUpAM kurUpAmeva tAM vinirmme| iti te trayo'pi tAdRzA eva tsthivaaNsH| // iti lalATalikhitAdadhikaM jIvo nA''pnotItyarthe pitAputrapatnIkathA // 238 // // 239 // saGgaprAdhAnye prjaapaalnuupkthaa|| . saMvAsAdeva hi nRNAmadhama-madhyamottamaguNAH saJjAyante, yataHsantaptA'yasi saMsthitasya payaso nAmApi na jJAyate, muktAkAratayA tadeva nalinIpatrasthitaM raajte| svAtau sAgarazuktisampuTagataM tajjAyate mauktikaM, prAyeNAdhamamadhyamottamaguNaH saMvAsato jAyate // 1 // api cayAdRzaiH kriyate vAsa-stAdRzo'bhyAsasaGgamaH / saMvasan sudRzA sArdhaM, yogI yatsmaravAnabhUt // 2 // tathAhi- ratnapure pure prajApAlanAmA rAjA, sa caikadA durvinItaturagA'pahato gahane vane bhramannekaM mahanmaThAntarniviSTaM bhUribhasmabharA'bhyaGgabhAsuraM zUthakanthAliGgitagalakandalaM mRgazRGga1. svAtyAM sAgarazuktimadhyapatitaM sanmauktikaM jAyate- iti bhartRharizatake // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 zrI kathAratnAkare zrI vijayaracite zobhitakaNThaM kAmotkaTakapaTakApaTikaveSaviSamamUrti dhyAnanimIlitalocanaM trilocanamiva bhairavAkAraM yoginaM nirIkSya paJcAGgaspRSTabhUpITho namati sma, brUte sma ca- * he nAtha! saGgo balavAn jJAnayogo vA ? jJAnaM balavattaramiti jJAnapakSe tena yoginA'GgIkRte rAjA saGgo balIti pratizuzrAva / he nAtha! kimajAgalastanatulitena varAkeNa jJAnena ? saGgo hi balavattaraH, yataH - uttamajaNasaMsaggo, sIladariddapi kuNai sIlaDDuM / jaha merugirivilaggaM, taNaMpi kaNagattaNamuveI // 3 // api ca karNAruntudamantareNa raNitaM gAhasva kAkastva I mAkandaM makarandasundarataraM tvAM kokilaM manmahe / zobhante sthitisauSThavena katicidvastUni kastUrikAM / nepAlakSitipAlabhAlaphalake paGkena zaGketa kaH || 8 11 iti saGgaM balIyAMsaM matvA sadyaH samAgate svakaTake gatvA sa rAjA ratimiva rUpavatIM svAmekAM dAsIM yogino'bhyarNe prAhiNot / tvamiti yoginA pRSTA sA'bhASiSTa, matpitRgRhAnmAmAdAya matpatiH svagRhaM vrajanmArge taskarabhayAnmAM hitvA kAkanAzamanazyat / tena zreSThivadhUrahamekAkinI mRgIva vane bhramantI tvatsamIpe sametA'smIti pratipAdya sA tanmaThe tasthau / atha sAyaM divyanepathyadhAriNI smaravikArakAriNI sA mAyayA taM yoginaM mohayati sma / strINAM hi mAyAprapaJcaH sulabhaH, yataH - annaM ramai nirikkhar3a, annaM ciMtei bhAsae annaM / annassa dei dosaM, kavaDakuDI kAmiNI viaDA // 5 // atha sa yogyapi sandhyAsamaye rahodeze rUpayauvanavatIM smarasaJjIvanajIvAtumivainAM dRSTvA krameNa kandarpapIDitaH samajani / atha sA svasamIpAdbhRGgikAmahiphenaM kanakabIjAni cetyAdi madanamadoddIpakaM vastu tasmai datte sma / sa yogI ca teSAM vastUnAM bhakSaNAttasyAH karasparzAdrahodezAcca smarAturaH kAmaceSTAM prAdurakarot / taM ca bhRzamanaGgasaGgavihvalaM vilokya sA naSTA tasya maThasya parito bhramati, tasyAH pRSTha sa yogyapi / atha sA taM prakAmaM kAmAturaM nirIkSya maThA'ntaH pravizya taddvAraM pidhAya zRGkhalAM ca dattvA madhye tasthau / atha sa yogI tanmaThAntaH pravezamalabhamAnaH SaTpadaH padminImiva tAmIhamAnazca maThopariSTAccaTati sma / tato maThopari ca chidraM kRtvA'dhastAnnipatan sa tIkSNataratadvaMzakoTividdhakaTItaTo'ntarAla eva kussmaannddphlvllmbmaanststhivaan| avazyA'zarmavidhAyinIM smarasya dazamIM dazAM prApta iva sa yogI caturo'pi yAminIyAmAnevameva 1. bhRGgikA ativiSanI kalI / ahiphena aphINa Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 taraGga 10/ kathA 239/240 gamayati sm| atha prabhAte sa rAjA tatra samAgatya tAdRgavasthaM taM yoginaM prAha, he yogin ! kiM tvaduktaM maduktaM vA samIcInamiti zrutvA sa yogyapi rAjJaH pkssmnggiickaar| // iti saGgaprAdhAnye prajApAlarAjakathA // 239 // // 240 // paNDitpANDitye srsvtiikuttumbkthaa|| vizAradai rhi tadabhiprAyaprAduSkaraNena surA api toSaM nIyante, yataHsuraiH kRtA api prazAH, prottIryante vizAradaiH / strIpuMvacceti nirNItaM, purA brahmakulena yat // 1 // tathAhi-gauDadezavAsino mAtA-pitA-putra-snuSAzcatvAro'pi medhAvina: sarasvatIkuTumbakamiti prasiddhibhAjo laghukAzmIrabirudadhAriNyAM dhArAnagaryAM rAjyaM kurvANaM zrIbhojarAja didRkSavaH smupeyivaaNsH| te'tha catvAro'pi bhojarAjamiti stuvanti sm| catvAraH puruSottamasya niyatAH svaHsadgurordvAdaza / dvi:paGktipramitA nizAcarapate noH sahasraM karAH / naiSaH koTisahasralakSaniyamaH svAmin ! pratApasya te / niHsaGkhyArimahIbhujAM hi yugapadyaH zrIkarAnagrahIt // 2 // zazvadvairijanA'bhimAnasamidhAM sambhArasampUritaH / siktastatkamalekSaNekSaNapatadbASpaikatailotkaraiH / haSyadbandivinodivAkyavisarasphArA'nilaiH phUtkRtaH / kAmaM sphAtimupaiti piGgalamahA yuSmatpratApA'nalaH // 3 // aurvo yAti samunnatiM jalanidhernIrandhranIre vasan / vidyud vRddhimupaiti jIvanamucaH pAthaH pravAhai: plutaa| asti dveSivadhUvilocanajalaiH pluSTaH pratApazca te / tenaiSAM paTureka eva hi kalAcAryastrayANAmabhUt // 4 // yussmtprtaapmaahaatmy-msmdvaacaamgocrH| asvaprAzcakrire yena, jIvanto'pi hi vairiNaH // 5 // iti kavikalAkaumudIsamullAsitasvAntasAgaraH kSoNiramaNaH smA''ha, ke yUyaM? kutaH samAgatAH?, tairuktaM he rAjan ! gauDadezavAsino vayaM sarasvatIkuTumbamiti prasiddhibhRtastvannagarI didRkSavaH sametAH smaH / sakalapaurapANDityaM darzayituM tatkuTumbadhanikamAdAya rAtricaryocitaracitaveSaH zrIbhojo nijanagaryAM sAyaM bbhraam| tatrA''dau kApi gamanenA'vagatabhUpasvarUpA rUpAjIvA jagauzrImanmuJjakulapradIpa! nikhilkssmaapaalcuuddaamnne!| yuktaM saJcaraNaM tavA'tra nagare cchatreNa rAtrAvapi / mA bhUnmadvadanAvalokanavazAd vrIDAvilakSa: shshii| mA bhUcceyamarundhatI bhagavatI duHzIlatAbhAjanam // 6 // purato yAntaM dhurandharagamanena jJAtaM rAjAnaM prati mRgayuvadhUrAha deva! tvaM jaya kA'si lubdhakavadhUrhaste kimetatpalaM / kSAmaM kiM sahajaM bravImi nRpate! yadyasti te kautukam / gAyanti tvadaripriyA' zrutaTinItIreSu siddhAGganAH / gItAndhA na caranti bhoja! hariNAstenAmiSaM durbalam // 1. naSTacaryocita PDF Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite atha jaTilayogivarocitA''zIrvAdena tatkAlaprAptavaidhavyAyAH kasyAzcitkuvindadayitAyA gRhe gatvA zrIbhojo bhikssaamyaacisstt| yata: "bhikSA meM pathikAya dehi subhage!' 'hA hA giro nissphlaaH|' 'kasmAd brUhi zubhe!' 'prasUtakamabhUt' 'kAlaH kiyAn vrtte?'| 'mAsaH zuddhirabhUnna zudhyati vibho! jAtasya mRtyuM vinaa|' 'ko jAto ?' 'mama sarvavittaharaNo dAridynAmA sutaH' // 8 // punaH puro gacchan zrIbhojaH sAndre tamasi svairaM vrajantIM kAMcitsvairiNImabhaNat, yataH'kva prasthitA'si karabhoru! ghane nizIthe,' 'prANA'dhipo vasati yatra mana:priyo me|' 'ekAkinI vada kathaM na bibheSi bAle!' 'nanvasti puMkhitazaro madana: sahAyaH' // 9 // __ itthaM lohakAra-kumbhakAra-citrakAra-rajakaprabhRtiprabhUtapaurapANDityA'vagamaprAptavismayaM sarasvatIkuTumbadhanikaM sahA''dAya svAmAsthAnImAgatya zrIbhoja: smA''ha, he puruSottama! he paNDitottama! evaM sakalavizAradalokaiH pUrNAyAM mannagaryAM bhavadavasthAnocitaM sthAnaM nAsti, tena bhavatAM vAsaH kva mayA dIyate? atha tatpANDityadarzanArthaM sakalakovidaramyAyAM sabhAyAM bhUpaH punarenAM smsyaampraakssiit| 'kiNi mukhi pAuM nIra' sadya evainAM samasyAM paNDitaH pUritavAn jaNi dini rAvaNa janamIo, dasamukha eka zarIra / tasa jaNaNI saMzaya paDI, kiNi mukhi pAuM nIra ? // 10 // aho etAvantaM kAlameSA samasyA kenApi na pUritA, anena tu sapadyevA'pUri, tadasau mahAn kaviH, iti camatkRtena zrIbhojena vizeSataH satkRte tasmin paNDite prakAmaM spardhAM dadhAnaH sarvaiH purapaNDitaiH kupitadevamAritabahuvizAradopadravakalite kasmiMzcitsaudhe vAso dApitaH / anyeSu prasupteSu dhanike ca yAmikatvaM vidadhati sati prathame prahare tatsaudhAdhipasuraH pUrvaM prabhUtairapi paNDitairapUritAmiti samasyAmaprAkSIt 'strIpuMvacceti' paNDitastu satvarameva tatpadapUrtiM vidhatte sma['strI puMvacca] prabhavati yadA taddhi gehaM vinssttm|| bhRzaM santuSTaH sa devo drutaM tiro'bhuut| atha tathaiva dvitIyasmin prahare'pi sa devaH 'vRddho yUneti' samasyAM tatputraM prati pRcchati sm| asAvapi sadya eva [vRddho yUnA] saha paricayAttyajyate kAminIbhiH' itypuuryt|| tathaiva tRtIye'pi yAme sa 'eko gotre' iti samasyAM ttptniimpRccht| sA'pi tAM tvaritameva pativatpUrayati sma, ["eko gotre] sa bhavati pumAn yaH kuTumbaM bibhrti|' atha caturthe'pi yAme 'sarvasya dve' iti samasyAM tatsnuSAM pprcch| sApi zIghrameva pUrayAmAsa, ['sarvasya dve] sumatikumatI pUrvakarmA-nucIrNe' kAdambinyA mayUra ivA'nayA samasyApUrtyA bhRzaM pramanAH sa sumanA: kusuma-kanaka-vasana-dhanadAnAdinA tAn sarvAnapi satkRtya tiroddhe| atha rAjApi rAtrivyatikaraM jJAtvA tena devena satkRtAMstAMzca dRSTvA kanaka-kari-turaga-nagarAdibahusampattidAnabahumAnaiH prasAdapAtraM kRtvA svasminneva nagare vAsayAmAsa // iti paNDitapANDitye sarasvatIkuTumbakathA // 240 // 1. tulA - prabhAvakacarite bappabhaTTisUricaritamadhye zlo. 856, pR. 98 // . Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 10 / kathA 240 / 242 // 241 // kadAcid bAlasyApi kauzalamityarthe zreSThisumatikumArakathA // avasare vaNikputra-putrapatnI - preSyAdayo'pi pratibodhAya bhavanti, yataH - ghIyAMso'pi bodhAya bhavanti mahatAmapi / pitravajJAparo vaptA, sUnunA bodhito yataH // 1 // tathAhi--kamboDagrAme guNA''hvo vaNigvaro vyavahArI, tasya zrImatIkukSisambhavaH surAkhyo'GgajanmA, sa ca bhAgyodayataH zrImAnAsIt paraM pitari prItimAnna / tasya ca sumatinAmA putraH, sa ca bAlyAdapi yathArthanAmA vinItaH saubhAgyavAMzca / ekadA kalikAla iva karAle zItakAle prasarpati zItenA''rto guNazreSThI putraM prati zItatrANapaTamayAciSTa, he putra ! zItena mamA'savo yAnti tena tattrANArthaM mama vastraM prayaccha / anAkarNitamiva pitRvacanaM tanvan sa bahu bahu tena vRddhena pitrA bhaNitaH svasutaM sumatimUce, he putra! svapitAmahasya sA jIrNayavanikA deyA, etadAkarNya matimAn sumatirdadhyau, aho ! dhik pituH kauzalaM, yaH svapitaryapi na praNayI, tena mama pitaraM pratibodhayAmIti matvA pitAmahAya tadarthaM dadau tadarthaM ca rakSitavAn / tadarthenA'hRtazItaH sa zreSThI punarapi vastrArthaM putraM prAha, he putra ! vRddhaM mAM zItamatizayena bAdhate, ityabhihitaH sa punarapi putraM proce, he sumate ! kiM tvayA pitAmahAya vastraM na dattaM ? yena so'bhIkSNamambaramIhate / atha sumatirAha - he tAta! yavanikA'rthaM mayA tasmai dattamasti, tarhi ardhaM tvayA kimarthaM rakSitamastIti bhaNitaH sumatibrUte sma he tAta! agre vArdhakavatAM bhavatAM kRte tadarthaM mayA rakSitamasti yato yAdRzI svapiturbhaktirbhavadbhiH kriyate tAdRzI bhavatAmapi mayA vidhAsyate, yataH - 275 upyate yAdRzaM bIjaM, lUyate tAdRzaM phalam / sarvatra kRSikarmAdau, spaSTametannidarzanam // 1 // aho ! laghunApi sUnunA sArathinA ratha ivAhamunmArgaM vrajanmArgaM nIta iti matvA sarvatra bhojana-vasana-snAna-pAnAdau piturupacaryAM vidhAya sa suro vratamAdAya ca divaM yayau // iti kadAcid bAlasyApi kauzalamityarthe zreSThisumatikumArakathA // 249 // // 242 // abhayamantrikArita-zvetazyAmacaityakathA // prAyo hi jagati pApinAmeva bAhulyaM, yataH sarvatrApyadhigamyante, pApino netare janAH / bhUyAMso vAyasAH santi, stokA yaccASapakSiNaH // 1 // api ca dharmibhyaH santi bhUyAMsaH, prAyazaH pApino narAH / atrA'bhayakRta zveta-zyAmacaityakathA sphuTam // 2 // tathAhi--zrIrAjagRhe nagare zreNikarAjA, mantrI cA'bhayakumAraH / ekadA zreSThi-senApatisArthavAha - dUta-dauvArika-rAja- yuvarAjA - 'mAtya - mahAmAtya - kiGkaraprabhRtisakalalokasanAthAyAM zrI zreNikarAjaparSadi dharmiNaH pApino vA bahava ityekadA dharmA - 'dharmavivAde jAyamAne sarvairapi sabhAsadbhiH pApino bahavo, dharmiNazca svalpA ityabhihite sanirbandhaM rAjJA pRSTo'bhayo mantrI bhaNati sma / Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite he deva! bahavo dharmiNaH pApino'lpIyAMsazca, kathametaditi gADhamAgraheNa bhaNito mantrI zvetaM zyAmaM ceti caityadvayaM puraabhirciikrt| dharmavadbhirdhavale prAsAde, pApavadbhizca zyAmale prAsAde samAgantavyamiti paDahodghoSaNAM sakale'pi pure trika-catvara-rAjamArga-mahApathAdiSvabhayo mantrI kArayati sm| atha svasvasampadanusAreNa vihitaveSA azeSA api paurA dhavalaM prAsAdamupeyivAMsaH, dvau mAtula-bhAgineyau tu zyAmalaM prAsAdaM smetau| atha svaparivAraparivRto'bhayena mantriNA'nugamyamAno rAjA tatra prAsAdapArzve prAptaH, sakalamapi pauravargaM dhavale prAsAde dRSTvA'bhASiSTa, bhoH paurA: ! kathaM sarve'pi yUyaM zvete caitye prAptAH ? atha te'bhyadhuH, he rAjendra ! svasvakulakramAgatA''cArakaraNena vayaM samyagdharmiNaH, tena cA'tra prAsAde sametAH smH| aho! prANAtipAta-mRSAvAdA-'dattAdAnaparadArAgamana-dyUtAdisaptavyasanAdyazeSadoSakhAnayaH sarve'pyamI dhrmvntH| __evaM ca samIcInamevA'jani vacanamabhayasya mantriNa iti matvA rAjA zyAmaprAsAde prAptaH, tatra ca tau dvAveva mAtula-bhAgineyau dRSTau pRSTau ca, kathaM yuvAmatra caitye prAptau? tAbhyAmuktaM he svAminnA''vAbhyAM purA zrIsudharmasvAmino'bhyaNe surAyA mAMsasya ceti pRthak pRthak niyamAvaGgIkRtau, kiMtvAvayostayorniyamayorbhaGgo'bhUta, tenA''vAM mahApApinau, yataH 1 [varamaggiMmi paveso, varaM visuddheNa kammuNA maraNaM / mA gahiyavvayabhaMgo, sayA akhaMDiyasIlassa // 1 // ] vratalopI mahApApI ataH kAraNAdAvAmiha prAsAde prvissttau| athA'bhayo babhASe, he deva! paramArthatastu dharmiNaH stokA imau mAtula-bhAgineyAviveti mantrivacanaM samIcInaM manyamAnAH sarve'pi paurA rAjA ca svaM svaM sthAnaM yAnti sm| // ityabhayamantrikAritazveta-zyAmacaityakathA // 242 // // 243 // gurunirIhatve zrIsiddhasenasUri-zrIvikramAdityabhUpatikathA // santoSo hi narA'marAdisaMvananauSadhaM, yataHsannidhau nidhayastasya, kaamgvynugaaminii| amarA: kiGkarAyante, santoSo yasya bhUSaNam // 1 // [yogazAstre 2/115] kiM bahunA? santoSajuSAM sarvaM samIcInameva, yataHvahnistasya jalAyate jalanidhiH kulyAyate tatkSaNAt, meru: svalpazilAyate mRgapatiH sadyaH kurnggaayte| vyAlo mAlyaguNAyate viSarasaH pIyUSavarSAyate, yatsvAnte'khilalokavallabhatamaH santoSapoSa: sakhe ! // 2 // santoSavatAM santoSo'nyeSAmapi dharmaprAptihetuH, yataHnirIhatA saMyaminAM prakAmaM, dharmAptihetuH kila kasya na syAt ? / zrAddho'bhavadvikramarAD nirIhaM, nirIkSya rAjye'pi hi siddhasenam // 3 // tathAhi vidyAdharagacche zrIpAdaliptAcAryasantAne zrIskandilAcAryapArzve gRhItadIkSo vRddho mukundAbhidho vipro bADhasvareNa rAtrau bhaNan guruNeti niSiddhaH, he vatsa! AtmanAM rAtrau bADhasvareNa bhaNanaM nocitm| atha sa divase'pi bADhasvareNa bhaNan zrAvakairabhANi, kimasau pravayAH paThitvA 1. tulA - prabhAvakacaritre, pR. 54, prabandhakoze pR. 15 prabandhacintAmaNau vikramArkaprabandhe // Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 10 / kathA 243 muzalaM puSpApayiSyati ? iti zrAvakopahAsena bhRzaM khedamApanno mukundo munirjenaukasi bahubhistapobhiH sarasvatImArarAdha / santuSTA sA sakalavidyAstasmai dattvA tirodadhe / labdhavidyAvaraH so'pi saGghasAkSikaM gurorabhyarNe [samAgatyedaM zlokamapAThIt-] asmAdRzA api jaDA, bhArati ! tvatprasAdataH / bhaveyurvAdinaH prAjJA, muzalaM puSpyatAM tadA // 4 // iti zlokamantreNa sa muzalaM puSpApayAmAsa / skandhasthena tenaiva muzalena sa sarvatra grAmAdau bhramati bhaNati ceti pannamavalaMbiaM taha, jo jaMpai phullae na musalamiha / tamahaM nirAkaritA, phullai musalaM ti ThAvemi // 5 // madgoH zRGgaM zakrayaSTipramANaM, zIto vahnirmAruto niSprakampaH / yasmai yadvA rocate tanna kiJcid, vRddho vAdI bhASate kaH kimAha // 6 // apratimallo vAdI sa vRddhavAdI zrIskandilAcAryapUjyaiH svapade sthApitaH / itazcojjayinyAMavaloaNe sahassaM, AlAve ceva dasasahassAiM / hasiUNa dei lakkhaM, pariose vikkamo koDiM // 7 // 277 iti khyAtadAnaguNasya vikramAdityasya rAjye kAtyAyanagotrA'vataMsasya zrIdevarSiviprasya devasikAkukSisambhavaH siddhasenaH putraH, surAcAryasyeva tasya prajJA vizvA'tizAyinI, satAM pratibhAyAH pramANaM nA'sti yataH - mitA bhUH patyApAM sa ca patirapAM yojanazataM sadA pAnthaH pUSA gaganaparimANaM kalayati / iti prAyo bhAvAH sphuradavadhimudrAmukulitAH, satAM prajJonmeSaH punarayamasImA vijayate // 8 // yo mAM vAde jayettasyA'hamanucaraH ziSyo bhaviSyAmIti pratijJAM vahan siddhaseno vAde sarvatrA'pyapratihatAn zrIvRddhavAdisUrInAkarNya tatsaMmukhaM dhAvati sma / krameNa zvetA''tapatrachatropazobhitaH sukhAsanA''rUDhaH sa bhRgupuraGgato vAdArthaM vRddhavAdisUrInUce, evamastu paraM cA'tra ke sabhyA ? iti sUribhirabhihite siddhasenastatraiva nagaragocare gopadArakAn sabhyAn vidhAya karkazataratarkavAdenA'nalpaM jalpaM kurute sma / tataH krameNA'smin sthite gopairabhANi aho ! asau vAcATaH kimapi na vetti, kevalaM kAsara iva pUtkAraM kurvANaH karNau pIDayati, tenemaM dhig dhig / he vRddha ! tvaM brUhi, sukhayA'smAkaM karNau, athA'vasarajJaH zrIvRddhavAdisUriH kacchAM dRDhAM baddhavA jhImiNIchandasA paThati nRtyati ca, tathAhi navi mArIyeM navi corIyeM, paradAragamaNa nivArIyeM / thovuM thovuM deiyeM, Tagamaga sarageM jAieM // 9 // kAlo kaMbala anunI cATu, chAsihiM bhario deva pATu / aivaDa paDIo nIlai jhADI, avara kisara gaha siMgu nilADI // 10 // gahu~ gora goraDI, gaja guNiaNa ne gAMna / chae gagA jo ihAM male, to kyuM saragavimAna // 11 // unnu ! anna ne ghRta ghaNuM, sAruM sarasa pshaak| jImaMtAM joI karI, saraga namADuM nAka // 12 // kAlI kAThI kUtarA, kaamnniikuuckpaas| kUTyA pIDyA AhaNyA, pIlyA pIMjyA khAsa // 13 // cUDo camarI cuMdaDI, colI caraNuM cIra / cha cacceM sohe sadA, sohavi-taNuM zarIra // 14 // 1. chAsihiM khAlaDDu bhariu ni pATu iti pravandhakoze pR. 16 // Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite ghArI ghevara ghIarasa, ghola ghaNe hoy| gharagharaNI chAMdA kare, saraga na vAMche koya // 15 // chAsI chamako chAMhaDI, chAMdAbolI naarii|chaayloddhnnii chatra sira, echae puNya vicAri // 16 // kuMkuma kajjala kevaDo, kaMcana kUra kpuur|koml kappaDa kavvarasa, ehi ja puNyaaMkUra // 17 // bhUkha bhalappaNa bhAvatuM, bhaDavIra bhalo ja bhAya / / bhAmiNI bhoyaNa bhogabhara, e nava puNyapasAya // 18 // bAI baMbhaNa bArahaTa, boDA bahirA baal| chae babA to je ghare, tiNa ghara baMdhu ja cAla // 19 // khAMDaM khetI khIcaDI, khaDakI khAreka khiir|tuuttho tuM tatakhiNa dIe, e chae vIThala vIra // 20 // evamAdikaM dodhakazataM vRddhavAdipaThitaM zrutvA hRSTA gopAlA lapanti sma, aho! asau vRddho vAdI sarvajJaH, yato'sau zrutisukhamavasarocitaM ca paThati, siddhasenastvasArakaH, tenA'nena vRddhavAdinA'sau siddhaseno jitaH, iti tairninditaH siddhasenaH smAha, he bhagavan ! pUrNapratijJaM mAM pravrAjaya, tava ziSyo'haM bhavAmItyAgrahaparo'sau sUribhistadaiva dIkSitaH, kumudacandra iti cAsyAbhidhA vyadhAyi, krameNa siddhasenadivAkara iti nAmavidhAnapurassaraM ca sUribhiH sUripade sthaapitH| ekadA sakalamapyAgamaM saMskRtaM karomIti vacanenA'nantatIrthaMkara-gaNadhara-pUrvadharANAmAzAtanAsaJjAtapAtakaparaH paraM pArAJcitanAmamahAprAyazcittamaGgIkRtyasuguptamukhavastrikArajoharaNAdisAdhusvarUpa: prakaTitA'vadhUtarUpazcariSyAmItyabhigrahavAn sa siddhaseno gacchacintAM hitvA grAmAdiSu viharan dvAdaze varSe zrImadujjayinyAM mhaakaalsNjnymheshvrpraasaadmdhitsthau| tatrApi mahatkautukadikSA'rthamAgatasya pauravargasya sAkSikaM zrIkalyANamandiramahAstotravidhApanena prAdurbhUtaM zrIpArzvanAthabimbamAlokya vismito'rhan devaH satya iti manyamAnaH zrIvikramAdityabhUpaH zrIsiddhasenagurorabhyarNe devatattvazuddhiM vidhatte sm| atha mukulitakarakamalo rAjA'rhantamiti stauti smaprazamarasanimagnaM dRSTiyugmaM prasanna, vadanakamalamaGkaH kAminIsaGgazUnyaH / karayugamapi yatte zastrasambandhavandhyaM, tadasi jagati devo vItarAgastvameva // 21 / / devo'nekabhavArjitorjitamahApApapradIpA'nilo, devaH siddhivadhUvizAlahRdayA'laGkArahAropamaH / devo'STAdazadoSasindhuraghaTAnirbhedapaJcAnano, bhavyAnAM vidadhAtu vAJchitaphalaM zrIpArzvanAthazciram // 22 / / mUrtiste jagatAM mahArttizamanI mUrtirjanAnandinI, mUrtirvAJchitadAnakalpalatikA mUrtiH sudhaasyndinii|| saMsArAmbunidhiM tarItumanasAM mUrtirdRDhA nauriyaM, mUrtirnetrapathaM gatA jinapate! kiM kiM na kartuM kSamA // 23 // ye mUrtiM tava pazyata: zubhamayIM te locane locane, yA te vakti guNAvaliM nirupamAM sA bhAratI bhaartii|| yA te nyaJcati pAdayorvaradayoH sA kandharA kandharA / yatte dhyAyati nAtha vRttamanaghaM tanmAnasaM mAnasam // 24 // yakSmAdhugrarujAM vikAranikaradhvaMsaikadhanvantariH, phullabAlatamAlatAlaphalinInIlotpalazyAmalaH / asti svastimanomanorathamahAdAnaikadevadrumaH, pratyagraH prathitaH priyaH prakaTitaH pArzvaprabhuH pAtu vaH // 25 / / darzanAd duritadhvaMsI, vndnaadvaanychitprdH| pUjanAtpUrakaH zrINAM, jinaH sAkSAtsuradrumaH // 26 // 1. PD / pAnalo-mu. sakalArhatstotre ca // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 taraGga 10/ kathA 243 evamatyantamanojJa-sphArArthairaSTottarazatanamaskAraiH zrIpArzvanAthamabhiSTatya pratyahaM bhagavadbhaktibhAvitamanAH pramanAH zrIvikramAdityo rAjA'rhatpUjA-tIrthayAtrA-rathayAtrAdidharmakarmakarmaThazciraM kSoNI pAti sm| itazca kavitvazakticamatkRtena rAjJA'tIvasaMstutAH zrIsiddhasenasUrayo'pi pArAJcitaprAyazcittAnte dvAdazavarSAnte nijagacchabhAramaGgIkRtya mauktikaiH kAminIkucasthalamiva svacaraNareNubhiH kSoNItalaM bhUSayanto mAlaveSvoGkAraM nagaraM praapuH| ___ tatrA'rhadbhaktaiH zrAvakaiH sUrirvijJaptaH, he bhagavan ! vayamatra vasAmaH, paramihA''rhataM caityaM nAsti, yato gADhamithyAtvamUDhA bharaTakA ihA'rhatprAsAdaM kartumasmAkaM na prycchnti| ArhatamanomanorathalatAvitAnasecanakadhArAdharastvamevAtrA'rthe balavattaraH, tena tathA kuru? yathA'tratyatanmahezaprAsAdataH prottuGgajinacaityaM kurmhe| iti teSAM vijJaptimavadhArya sa sarvajJazAsanonnatipadminIpadminIprANanAthaH sUrIndrazcatuHzlokI nirmAya zrImadujjayinImAgatya sakalakSmAmaNDalA''khaNDalasya zrIvikramarAjasya sabhAdvArametya ca dvA:sthena rAjAnamacIkathat / tena dvA:sthenApi sUridatto'yaM zloko rAjJe vitIrNaH, tathAhididRkSurbhikSurAyAta-stiSThati dvAri vAritaH / hastanyastacatuHzloko, yadvAgacchati gacchati ? // 27 // imaM zlokamavagamya tadbandhacArutva-zabdacArutvacamatkRto rAjeti pratizlokamacIkathat, tathAhidIyatAM dazalakSANi, zAsanAni cturdsh| hastanyastacatuHzloko, yadvAgacchatu gacchatu // 28 // sUriNApyasya pratizlokasyArthaM jJAtvA dvA:sthadvAreNa punarabhANi, bhikSuH kSamApadarzanameva samIhate, nA'rthamiti / tato rAjJA''hUtAH sAmodAM sarojinIM rAjahaMsA iva sUrayo rAjasabhAM bhUSayanti sm| atha rAjJopalakSyoktAzca te sUrayaH, he pUjyA: ! kathamahamadya cireNa svadRzA sambhAvitaH? kAryavazAdityabhidhAya zlokacatuSTayaM zRNu ceti rAjAnamabhidadhire sUrayaH / atha rAjJi zRNvati pUrvAdInAM catasRNAM dizAmanukrameNa rAjJaH puro bhUtvA sUrayazcaturo'pi zlokAn paThanti sma / tathAhiapUrveyaM dhanurvidyA, bhavatA zikSitA kutaH / mArgaNaughaH samabhyeti, guNo yAti digantaram // 29 // sarasvatI sthitA vaktre, lakSmI: karasaroruhe / kIrtiH kiM kupitA rAjan, yena dezAntare gatA ? // 30 // kIrtiste jAtajADyeva, cturmbhodhimjjnaat| AtapAya dharAnAtha, gatA mArtaNDamaNDalam // 31 // athavA pAThAntareNA'trAsau zloka:Ahate tava ni:svAne, sphuTitaM ripuhRdghaTaiH / galitaM tatpriyAnetrai, rAjaMzcitramidaM mahat // 32 // sarvadA sarvado'sIti, mithyA saMstUyase janaiH / nA'rayo lebhire pRSThiM, na vakSaH parayoSitaH // 33 // iti zrutvA prakAmaM muditena rAjakaikena zlokenaikaikasyA dizo rAjye dIyamAne guravo'bhyadhuHzayImahi mahIpIThe, jIrNavAso vsiimhi| bhuJjImahi vayaM bhaikSyaM, kurvImahi kimIzvarIm // 34 // Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite evamamISAM gurUNAM nirIhatvaM nirIkSya bhRzaM santuSTo rAjA vyAjahAra, aho ! ama akhaNDitacAritrA mahAnubhAvAH, yadamI kari turaga - kanaka- kAminI-kAnanAdikelikalite-'pi rAjye vigataspRhAH, tenAmI eva guravo natvanye / yataH - mahAvratadharA dhIrA, bhaikSyamAtropajIvinaH / sAmAyikasthA dharmopadezakA guravo matAH // 35 // [ yoga zAstre - 2 / 8 ] 280 dharmo'pyetadabhihita eva karaNIyaH, iti tannirIhatvena samyagdeva-guru- dharmarUpAM muktimArgapradIpikAM ratnatrayImAdRtya rAjA teSAM sUrINAmupadezenauGkArapure nagare prottuGgamarhaccaityaM kArayitvA taireva gurubhisttprtisstthaamciikrt| guravo'pyevamarhatpravacanaprabhAvanAM kRtvA'nazanena divamalaJcakruH // iti gurunirIhatve zrIsiddhasenasUrizrIvikramAdityabhUpatikathA // 243 // // 244 // kaitave madirAvezyAkathA // sadaiva sUtritapApAssvezAsu vezyAsu prItiH satAM nocitA, kaH kopaH kaH praNayo naTaviTahatamastakAsu vezyAsu / rajakazIlAtalasadRzaM yAsAM jaghanaM ca vadanaM ca // 1 // api ca manasyanyad vacasyanyat, kriyAyAmanyadeva hi / yAsAM sAdhAraNastrINAM tAH kathaM sukhahetave ? // [ yogazAstre 2 / 88 ] kiM bahunA ? gaNikAnAM dambho hi duruttaraH / yataH svIkRtya dambhamatiduSTamariSTaniSThA, dhUrtA: parAn paramatInapi vaJcayanti / yanmRtyudambhamadhigamya vilAsavadhvA, nIto vazaM madirayA makarandanAmA // 3 // tathAhi - harSapure nagare bahudhana-dhAnyAdiparigraheNa prAptaparamAnandasya zrImadAnandasya zreSThano makarandanAmA putraH, ekadA tena zreSThinA kanakasenA vRddhA kuTTinI bhaNitA, he subhage ! mama putraM strINAM caritre kalAsu ca nipuNaM kuru - he zreSThin ! bhavataH sutaM sarvatra strIcaritre vidagdhaM vidhAsyAmi, paraM jIvantInAM tAsAM bhedamasau jJAsyati, kintu maraNadambhena tAH striyo yadvaJcanaM kariSyanti tannAhaM vedmi tena maraNadambhena kRtaM kaitavakauzalamayaM na jJAsyatIti pratipAdya sA taM makarandaM dvAdazA'bdaiH sarvatra strIcaritre caturaM cakAra / paNyAGganAnAM gRheSu hi cAturyamiti nItivacanaM, yataH - dezATanaM paNDitamitratA ca, paNyAGganA rAjasabhApravezaH / anekazAstrA'rthavicAraNaM ca cAturyamUlAni bhavanti paJca // 4 // zreSThA'pi tasyai bahukanakAdidhanadAnamadAyi / yadi tava putraH kvApi strINAM maraNakaitavaM vinA kapaTasaGkaTe patito'narthabhAk syAt tadA bhavaddattaM dhanaM savyAjaM pratyarpayiSyAmIti pratijJAM kRtvA sA svaM sthAnaM yayau / atha makarando'pi ghanaM suvarNAdidhanamAdAya vyApAraM vidhitsuH sopArakapattanaM prAptaH tatra ca svasaubhAgyaprAgbhAraparAbhUtapuruhUtanitambinyaH prabhUtAH paNyanitambinyo vasanti sma / tatra caitA brAhmaNa-kSatriya-vaizya - zUdrAdInAM caturNAmapi varNAnAM svasvavarNavartitvena bhogyAH, kiMca Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 10 / kathA 244 yA uccavarNA paNyavarNinI dhanalobhena yadi nIcavarNaM naraM sevate, tadA sA sarvasvaharaNalakSaNaM rAjadaNDamarhati, yadi ca yaH proccavarNaH kAmI pumAn ramyarUpa - lAvaNya - tAruNyAdiguNamUDhamanA nIcavarNAM gaNikAM bhajate, tadA so'pi tAdRzameva rAjadaNDamarhatItyeSA cirakAlInA vyavasthA'sti / tatra cA'sti sakalagANikyamANikyaM madirA nAma paNyamadirekSaNA, ratiriva kAmAnandavidhAyinI sA vasana- kanaka- mauktikAdivastugrahaNArthaM makarandasya haTTe samAyAntI tena saha paricayaM praNayati sma / kiMcAsyA anirvarNyavarNa - lAvaNya- tAruNya-rUpa-ra - saubhAgyAdiguNagaNaM jJAtvApi sa makarando munirivaitasyAM vikRtamanA manAgapi nAsIt / atha caiSA dadhyau, aho'haM manmathasya sarvasvaM yataH - yataH - IrSyA kulastrISu ca nAyakasya, niHzaGkakelirna parAGganAsu / vezyAsu caitad dvitayaM prarUDhaM, sarvasvametAstadaho smarasya // 5 // kiJca madavalokana- jalpana - saMstavana- hasana - gamanairakAmAH sAdhavo'pi smarAturAH syuH, 281 kupyatpinAkinetrAgni-jvAlAbhasmIkRtaH purA / ujjIvitaH punaH kAmo, manye vezyAvilokitaH // 6 // asau tu sAmodAM campakakalikAM madhukara iva mAM manasApi nehate, tadAhamevA''dAvenaM prArthayAmi, kiJca prathamaprArthanAyAmasmAkaM na mandAkSyamiti matvA sAnyedyuHstrI kAntaM vIkSya nAbhiM prakaTayati muhurvikSipantI kaTAkSAn, dormUlaM darzayantI racayati kusumApIDamutkSipya pANim / niHzvAsasvedajRmbhAH zrayati kucataTassraMsi vastraM vidhatte, sotkaNThaM vakti nIvIM zithilayati dazatyoSThamaGgaM bhanakti // 7 // iti kAmazAstroktaraktastrIcihnaM sRjantI sA taM prArthayAJcakre / tayetyabhyarthito'sau cintayAJcakAra dhigetAH, yataH Anandayanti yuktyA tAH, sevitA ghnanti cAnyathA / durvijJeyAH prakRtyaiva, tasmAdvezyA viSopamAH // 8 // vezyAsau madanajvAlA, rUpendhanasamanvitA / kAmibhiryatra hUyante, yauvanAni dhanAni ca // 9 // kuSThino'pi smarasamAn pazyantIM dhanakAGkSayA / tanvantIM kRtrimasnehaM, niHsnehAM gaNikAM tyajet // 10 // [ yogazAstre 2 / 92] evaM vezyAsu sarvathA viraktacittaM taM matvA kapaTapaTIyasI sA tamAha sma, he prANanAtha ! yadi tvaM mAM nA'GgIkariSyasi tadA'hamavazyamagnau pravezaM kariSyAmItyabhidhAya mAyAprapaJcacaturA makarandaprabhRtipaurasAkSikaM mAmasau makarando na bhajate, tenAhamevaM sAhasaM vidadhAmItyabhidhAya jvAlApaTalamAlini jvalane pravizya sA madhye vihitasuraGgAprayogeNa svagRhametya bhUmigRhe sukhenA'sthAt / dhigenaM strIhatyAkAriNaM durantaduritadhAriNamiti nAgarairnindito makarando'pi svasthAnametyeta dadhyau, hA! mayA pApinA zobhanaM nA'kAri, yataH strIhatyApAtakamalinAtmano mamAvazyamadhogatau Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite gamanaM, tena yadi cA'tha madirA milati tadAhamavazyaM tadvacaH kromiiti| atha yadA madirApremapUrNamanAH sa tadvezmani sameti tadA niSkRtikRttinI tadambA rodti| yataH prakaTayati hRdayadAhaM, puruSaH prAyeNa sajjane milite / grAvA dagdhaH salile, patitaH punarudvamatyagnim // 11 // so'pIti bravIti, he amba! yadi kathaJcanApi mama madirA milati, tadA'hamavazyaM tayA saha viSayasukhamanubhavAmIti puna: punastadvacaH zrutvA'vagatasamyaktannizcayA sA smAha, he svAmin ! svayamAgatAyAM matsutAyAM yamadevo vizeSatastutoSa, tenAdya kalye vA mama putrI sameSyatIti kenApi mahAnimittajJena kthitmstiiti| atha dvAdaze'hani gRhamAgataM makarandaM prati kuTTinI smAha, he subhaga ! madirA samAgatA, kvAsti vAstIti vAdini tasmin yathocitaracitaSoDazazRGgArA pArvatIva mahezvarapriyA rambheva vibudhA'dhIzatuSTidAyinI padmeva puruSottamavallabhA abhrAdvidyudiva sA bhUmigRhAdAvirAsIt / he svAmin ! svayamAgatAM mAM dharmarAjo nijAM duhitaramiva bahu manyate sma, tenaitAni kanaka-maNimayAni AbharaNAni, divyAni etAni ca vasanAni vitIrNAnIti vAdinI sA bhUyo bhUyastatpAdau prANamat / so'pi sadyaH prAdurbhUtanUtananibiDatarasnehapAzakIlita iva premadRzA pazyan ratyA smara iva tayA samaM ramate sm| yataH viraho vasantamAso, navaneho paDhamajuvvaNAraMbho / paMcamagIyassa jhUNI, paMcaggI ko jaNo sahai // 12 // krameNa mAyayA tanmayeva sA tadIyaM dhana-vasanAdi sarvaM jgraah| tataH sarvathAgRhItasarvasvo'sau tayA gRhAniSkAsitaH svgRhmaayyau| avagataputrasvarUpeNa pitrA sA kanakasenA kuTTinI bhRzamupAlabdhA provAca, he zreSThin ! maraNakaitavena tayA'sau vaJcitaH, tena maduktaM tvaM smara, kiM karomi? strINAM maraNadambhavilasitaM duravabodhaM, tathApi tava lajjayA tava dhanaM tasyAH pArvAdAneSyAmIti pratipadya sA kiJcitstokaM dhanaM dattvA makarandaM purata eva sopArake prAhiNot / tadana cANDAlaveSau karagahItakaTolatAlau cANDAlabhASayA ca gAnaM sajantau tau dvAvapi dampatIva mitho vinayena gacchantau prabhAte madirAdvAre dantadhAvanaM vidadhato makarandasya purastasthatuH / so'pi mama pitarau sametAviti punaH punarvadan sahasotthAya tayoH pariSvaGgaM vidhatte sm| vidyutpAtAdiva tatpariSvaGgavilokanAdbhItA madirA dadhyau, hA! hA! pApinA'munA'haM bhRzaM vigopitA, atha yadi rAjA jJAsyati tadA sarvasvaharaNadaNDena viDambya mAM saMmavartino'bhyAgatA kariSyatIti matvA sA tAvaprAkSIt, kau yuvAmayaM ca kaH? tadA sadya eva prAkkRtasaGketo makarando'bhidadhe, etau mama mAtA-pitarAvahaM cAnayoraGgaja ityAkarNya bhRzaM bhItAM tAM pitarAviva makarandamAtApitarau kare gRhItvocatuH, he pItayauvanonmAdamadire madire! yadyAtmanaH kalyANamIhase tadA'smatputrasatkaM pUrvagRhItaM dhanAdikaM satvaramarpaya, na cettadA rAjJaH purastAtsarvamenaM vyatikaraM vyAkariSyAvaH, iti nizamya sarvasvanAzavidhurA madirA drutamuddhArake gRhItamiva savyAjaM tasya dhanaM vitarati sm| atha 1. kaTola-cANDAla / tAlakAMsyavAdya / 2. yamasyAbhyAgatA-mu. // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 10/ kathA 244/246 283 sasutaH zreSThI svasthAnamAgatya tAM ca kanakasenAM kuTTinI dhanAdinA satkRtya sukhbhaagbbhuuv| // iti kaitave madirAvezyAkathA // 244 // // 245 // kalAkauzale dhrmaabhidhshaakunikthaa|| ekA'pi sadabhyastA kalA puMsAM zrIdAyinI bhavati, yataHkimekApi kalA puMsAM, sadabhyastA sukhAya n| zakunAnmuSTimuktAjJo, rAjJA'mAni dhanairyataH // 1 // tathA hi-dhanoragrAme sumatirAjasya dharmAbhidho vRddho'tIvAvagatazakunazAstraH shaakunikH| sa ca rAjJaH prasAdapAtraM, ekadA subuddhinA mantriNA rAjJe'bhANi, he devA'yaM pravayAH zAkuniko bhavatAM bhUrigrAmAdidhanaM bhuGkte, tenA'sya zakunaviSaye kalAkauzalaM vilokyte| yadi cAsya zakunavijJAnamAtmanAM manasi camatkArakAri syAttadA'sya dAnaM ramyaM, na cetkimasya dAnena ? iti vimRzyaikadA rAjJA muSTimudrAM vidhAya sa dharmo'bhyadhAyi, he zAkunikaziromaNe! kimasti mama muSTimadhye ? zakunaM vilokya vakSye ityabhidhAya mudritamuSTiM rAjAnaM praNamya sa sabhAto bhiryyau| atha zakunajJAnato nirNItakSitinAthamuSTimadhyavastusvarUpaH sa samAgatya rAjAnamabhaNat, he deva! yuSmanmuSTimadhye mauktikAni santItyabhihite rAjA punarUce, kiM tAni mauktikAni viddhAnyathavA tAnyaviddhAni santItyA''karNya sa punarbahirgatvA''gatya cA'viddhAni santIti raajaanmvaadiit| kathamavagatametaditi rAjJA pRSTaH so'bhASiSTa, he svAminito bahirgacchatA mayA purataH prathamameva gRhoparibhUmau majjanaM vidhAyotthitAyAH kasyAzcinmRgIdRzaH kezebhyaH patantaH zvetatarAH payobindavo vIkSAJcakrire, tena mayA mauktikAni jnyaataani| viddhatvA'viddhatvanirNayazca kathaM vydhaayi?| sA sAraGgazAvAkSI pariNItA nAstIti punastatsvarUpajJAnenaitAni mauktikAnyaviddhAni santIti tannirNayamahamakArSam / aho! asya pravayaso'pi zakunajJAnam ! aho! asya buddhidhanam ! aho! asya kauzalamityabhIkSNamabhinanditaH sa rAjJA, kiM bahunA? taddivasato vizeSeNa sa rAjJA dhana-kanakagrAmAdidAnena pratidinaM sdkaari| // iti kalAkauzale dharmA'bhidhazAkunikakathA // 245 // // 246 // puNyaprabhAve pttnaa'dhiishbhiimnuupkthaa|| puNyAdeva hi puMsAmIpsitArthasiddhiH, yataHdharmAjanma kule zarIrapaTutA saubhAgyamAyurbalaM, dharmeNaiva bhavanti nirmalayazovidyArthasampattayaH / kAntArAcca mahAbhayAcca satataM dharmaH paritrAyate, dharmaH samyagupAsito bhavati hi svargA'pavargapradaH // 1 // mantra-yantra-tantrauSadhAdInAmapi siddhiH puNyaireva syAt, yataH vaidyairanuktAdapi bheSajAtsyA-drogakSayaH puNyavazena puMsAm / yanmartukAmasya mahIbhujo'bhU-dIkSordalenA'pi rujo vimuktiH // 2 // tathAhi-saptadazasahasragrAmamaNDitazrIgurjarAtradezAdhirAjaH zrIbhImanAmA mahIpatiH pattane rAjyaM karoti sm| tasya ca pUrvopArjitakarmavazena mahAn kurogaH praaduraasiit| sa ca rogaH prabhUtairapi mantra-yantra-tantrauSadhairupacarito'pi na zAntimeti sm| tena rogeNa rAtrau uparomamUlaM kRmayaH syuH, tatpIDitasya rAjJaH sarvathA nizi nidrA naiti| kiM bahunA? tena rogeNa parAbhUtaH sa rAjA kaalkuutt-knntthpaash-shstrghaat-kuuppaataadibhirmrnnopaayaimumurghrjni| anyedhustasya rAjJaH parSadIti kiMvadantI bhavati sma, citrakUTadurge karaNasiMhasya rAjJaH prasAdapAtraM govindasaMjJo mahAvaidyo'sti / jIvAturiva sa bhiSagvareNya AyuSaH sandhAnaM vinA sakalAnapi Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite mahato rogAnnirAkarotIti janazrutiM zrutvA sa bahumAnaM bhImena rAjJA samAhUtaH, karaNasiMhena rAjJA preSitazca sa govindaH sukhAsanA''rUDhaH pattanaM praap| tena bhiSajA rAjJaH svarUpaM prAtaH sAyaM ca vilokya kathitaM, he rAjannasya mahArogasya kSayo nAsti, tena tubhyamastu svasti, ahaM ca gacchannasmi svasthAnamityabhidhAya sa nijanagaramAgatya karaNasiMharAjasya puro bhImarAjasya rogasvarUpaM jgau| atha bhImabhUpo'pi zakrA'zanineva tena mahArogeNa parAbhUtaH kanaka-dhana-dhAnya-karituragAdivitaraNena sakalamapi lokaM santoSya siddhapuraparisaravAhinIM sarasvatI nadI mahAtIrthaM matvA tattIre martukAma: pattanato niryyau|ashraantmshrubindukrdmitaa'khilaa'claatlen sakalenA'ntaHpuraparivArapradhAnapauraparamparA-pramukheNa lokenAnugamyamAno rAjA vartmani mhdekmiikssushkttmaagcchdiikssaanyckre| saJjAtekSubhakSaNeccha: sa rAjA mahatImekAmIkSuyaSTiM mUlyenA''dAya tatkhaNDamekamatti sm| pIyUSapAnAdiva tasya rasasvAdAdevarAjJo roga: kSIyate sma / kiMbahunA?bahubhirahobhistasyAmeva nizi rAjJo nidraasukhmjaayt| atha prabhAte rAjA sarvathA''tmAnaM nIrujaM matvA suvarNAdi bahu dhanaM vitaran tataH pshcaadvyaajughott| mahotsavapurassaraM pUritapuSpaprakaraM nAnAvarNadhvajadhoraNItoraNaramaNIyaM pattanaM mahAnagaraM pravizyA'dya labdhA'vatAra iva rAjA mahAntamutsavamasUtrayat |ath mitha: sauhArdahRdyahRdayaH zrIbhImabhUpaH svasuhRdazcitrakUTA'dhipasya karaNasiMhasya rAjJaH svasamAdhisUcakaM lekhaM kari-turagAdivardhApanikAM ca pressyaamaas| lekhAdavasitabhImasamAdhinA tena sa govindavaidya ityupAlabdhaH, re govinda ! re vaidyA'dhama! bhavatA matpurastAdityabhANi yaddhImasyA''rogyaM na bhavitA, aho! etAdRzena vaidyakalAkauzalenA'smadIyaM grAmAdidhanaM bhavatA bhujyate? aho! rAjavaidyatvaM tvadIyaM ! yena tvayA tasya rogo'pi nA'jJAyi, [tarhi ] kutaH pratikriyA? atha sa vaidyo vadati sma, he deva! bhavatA mudhaivA'hamupAlabdhaH, yato'hamihA'smi, sa rogastu tatra zAntiM gataH, tenAtra sthito'pi kiMcinmahatkautukaM vacmi zRNu, nUnaM tasya rogasya zAntirIkSobhakSaNena jaataasti| kiM tadA tatrekSoH prApti sIditi punaH svAminA'bhihite sa smAha, 'yasyekSormUle bhujaGgI prasUtA bhavati, tasyekSo rasAsvAdena sa roga: zAmyati / paramasambhAvyaM na vaktavyamiti nItivacanaM jAnatA mayA tadbheSajaM nA'bhyadhAyi, yadbheSajamAkAzakusumamiva kharaviSANamiva ca durlabhaM, tadbheSajakathanena bhiSajAM mahatI trapA syAt, atha ca bhavatAM vinodastarhi tasya zuddhirvidhIyatAmiti zrutvA karaNasiMhena rAjJApi yasmin grAme yasmin kSetre yasmiMzca kedAre sa IkSurutpannastasya zuddhiM gaveSaNApurassaraM tat samyagavagamya govindo vizeSato bhumene| // iti puNyaprabhAve pattanAdhIzabhImanRpakathA // 246 // // 247 // mahadbhiH saha paricaye'pi hitA'vAptirityarthe kurunaamcaannddaalkthaa|| api viruddhavacanaM vadatAM mahatAM saMstavo'vazyaM zreyase, yataHdveSoktirapi mahatAM, dhruvaM bhavati siddhaye / yaddhIroktArkadugdhena, cakSuH sajjamabhUtkuroH // 1 / / tathAhi- devakulagrAme paramArhataH puNyavAn vaidyavijJAnavijJo vizeSato netracikitsAnipuNaH zrImAn dhIrAhvaH zrAvakaH / tatraiva grAme pApakarmakarmaThaH kurunAmA cANDAlaH, sa caikena cakSuSA janmato'ndhaH, dvitIyamapi tasya cakSuH pUrvakarmanirmitena rogeNa nistejo'jnisstt| tataH sa putrapANilagnaH pratyahaM sametya dhIravaidyamevaM vakti, he mahAnubhAva! madIyamekaM cakSuH sajjaM vidhehItyabhIkSNaM vadati 1. tulA- 'ikSugaNDikAM vA bhakSayet kRSNasarpaNa daMzayitvA, vallIphalAni vA, mUlakaM vA / ' iti ASTAGgasaGgrahe adhyAya 17 / carakasaMhitA ci. adhya. 13. api draSTavyA / / Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 taraGga 10/ kathA 246/248 tasmin dhIro dadhyau, etAdRzAH pApino gatAkSA eva varaM, tena jAnanapyasya dRgbheSajaM na vakSye / pApinAM hi badhiratvA-'ndhatva-mUkatva-paGgatvAdidoSAH parApavAda-parastrImukhAvalokana-parAvarNavarNanaparadhana-haraNAdyanarthahetavo na iti matvA sa bheSajaM pRcchatastasya pratyuttaramapi na dtte|| tathA dRgbheSajaM brUhi dRgbheSajaM brUhIti pratidinaM kuroH kathanena atimathanena candanAdvahniriva kupitasya tasya dhIrasya mukhAd yAhi yAhi tvaccakSuSyarkatarordugdhaM nikSipeti kaThinaM vacanaM niryyau| zrAvakatvena satyavAdinastasya vacanaM samIcInaM manyamAnaH sa satvaraM tato gatvA svagRhapRSThasthasya gurorarkatarordugdhaM svacakSuSi nikSipati sm| sudhA'Jjaneneva tena dugdhenA'JjitaM tannayanaM nirmltrmjni| kiM bahunA ? naktamapi diveva pazyan sa smjnisstt| athaikadA sa kurucANDAlaH suvarNAdinANakaM yugmaM ca varavasanayoH zrIphaladazakaM ca prAbhRte dhIrAhvasya zrAvakasya puro mumoc| kimarthamidaM madagre prAbhRtIkriyate ? iti tvaduktena bheSajena mannetraM niSpaTalamabhUdityanRNatvAya mayaitadupadIkriyate, tat zrutvA yadi cA'rkadugdhena cakSuH sphuTati, tadA kathamasya cakSuH sajjamAsIditi matvA tena netracikitsAzAstrapustakamIkSitaM, dharAntarnihite nibhRtaghRtabhRte mRdbhAjane prarUDhasyA'rkatarordugdhena cakSuHpaTalaM sapadi prayAtIti samyag jJAtvA dhIreNa cANDAlapATake tadgRhapRSThe tatrA'rkatarorazca gatvA tattathaiva niraNAyi, uktazca kururiti, he bhadra ! tavAnena prAbhRtenAlametatpazcAd gRhANa, kiMtvadyaprabhRti tvayA dayA pAlanIyeti hitopadezaiH sa zrAvakastaM sarvathA prANA'tipAtavirataM vidhatte sma // iti mahadbhiH saha paricaye'pi hitA'vAptirityarthe kurunAmacANDAlakathA // 247 // // 248 // bAlAH svakadAgrahaM na tyajantItyarthe sumtimntrikthaa|| yasya tasyApi kadAgraho mocayitumazakyaH, tatra ca bAlAnAM kadAgrahastu vizeSato mocayitumazakyaH, yataH-- nArINAmiva bAlAnAM, duruttAraH kadAgrahaH / yannodatAri bhUpena, so'rbhIbhUtasya mantriNaH // 1 // tathAhi-balAja pure purandarasya rAjJaH paramparAgataH pravayAH sumatinAmA'mAtyaH, tasya mantriNo vArdhakye putro jAtaH, sa ca sUnurvArdhakye jAtatvena pituH prANebhyo'pi preyAn, yataH vaDapaNi pUtapUtamani mAyaudbhAla iva varataru aracchAya tarasyAnIra mora manimeha pragaTA pAMcai vallabha eha // 2 // tena tallAlanapAlanakhelanajanitavyagrayavazato rAjasevAvasaramatikramyA'tikramya sa mantrI sabhAyAmAyAti / itthaM mantriNo'vasarA'tikrameNa rAjakAryANi sIdanti sm| sacivo'pi sutalAlanalIlAvilAsena svajanma saphalaM vidan dine dine bahu bahu vilambaM viddhe| yataH piyaM mahilAmuhakamalaM, bAlamuhaM dhUlidhUsaracchAyaM / sAmimuhaM supasannaM, na huMti thovehiM punnehiM // 3 // DiMbhANa ravo turiyANa, saddo maggaNajaNANa karapasaro / guhiraviloaNasaddo, dhannANa ghare samucchalai // 4 // 1. tulA- arkaJca mUlamApoyya, muhUrtaM vAriNi nyaset / etadAvyotanaM dRSTaM nayanAmayanAzanam / iti vaGgasene netrarogAdhikAre Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kathAratnAkare zrI hemavijayaracite athaikadA tena purandareNa rAjJA mantrI proce, kathaM tvayA rAjasabhAyAmavasare nA''gamyate ? he deva! devapAdaprasAdAdadhunA vArdhake tanujo jAto'sti, sa ca stanandhaya ADakaM maNDayati rodati ca, sukhabhakSikA - kamanIyakrIDanakAdike bahuvastuni datte'pyADakaM sa na muJcati, kaTau kroDe skandhe mUrdhani cAdhyAropito'pi na manyate, tena bhUyAn vilambo bhavatIti kiM karomi ? he saciva ! zizuryadyAcate tadvitIryate, tadA kiM duSkaraM DimbhAnAmADakasya bhaJjanam ? iti zrutvA hasitvA ca sacivo'vocat, he deva ! zizurahaM bhavantazca vaptAra:, tena zizormamI''DakaM bhaJjayatu tAta ityabhihite varamiti rAjA smAha / atha so'pi zizuriva lAlAM muJcan bASpabindUnujjharan riGkhan gADhaM gAlIrdadaddhUlIrucchAlayaMzca zmazru- kacAkarSaNaM kRtvA manmayairvacanairevamUce, ppa ! sampUrNobhayakoTimaJjularAjabhogyataNDulaiH pakvaM, nistuSamudgadAlIsAraM, gavInanavInaghRtadhAraM, mASaparpaTapezalaM, susaMskRtazAkA'viralaM, puNyAGkuraM kUraM bhokSye / kiM ca nAnAmaNikaccolakasanAthAyAM suvarNasthAlyAM sakalazAka - parpaTa- ghRtagarbhitakUra - dAlIkavalaM kRtvA svayaM hastena mAM bhojayeti bhUpo'pi sakalaM tattathaiva sUpakAreNa satvaramacIkarat / tataH svayaM ca tAdRzaM kavalaM tanmukhe muJcannarbhIbhUtena mantriNA bhUmau nipatya rodanapurassaraM rAjA vyAjahe, he bappa! kUraM ghRtaM zAkaM parpaTaM dAlIM ca pRthak pRthak kuru, cUrNitaM zAkAdimizramahaM grAsaM na bhokSye, ityabhidhAya mukhamudraNaM ca vidhAya bhUmau nipatya sa bADhaM ruroda / atha pArthivaH prAha - he mantrin ! sunRtaM bAlAnAmADakaH zakreNApi bhaGkaM na zakyate, sacivavacanaM samIcInamiti bruvan rAjA taM mantriNaH putraM svaputravallAlayati sm| // iti bAlAH svakadAgrahaM na tyajantItyarthe sumatimantrikathA // 248 // 286 // 249 // dhanabale mUSakakathA / / puMsAM sarvA'kharvagarvavanakulyAtulyaM hi dhanameva, yataH - varSA nadInAM RturAT tarUNA - martho narANAM patiraGganAnAm / nyAyapradhAnazca nRpaH prajAnAM gataM gataM yauvanamAnayanti // 1 // sampattirhi manujAnAmunmAdAya syAt, yataH -- yauvanaM dhanasampattiH, prabhutvamavivekitA / ekaikamapyanarthAya kiM punastaccatuSTayam ? // 2 // pumAnAstAM, pazurapi dhanenonmAdaM dhatte, yataH - pazUnAmapi darpAya, jAyate sampadAM bharaH / dattaphAla: kSiterAdat, yadAkhurapi cUrimam // 3 // tathAhi-vaghoTakagrAme devazarmA tApasaH, sa ca svabhaktalokebhyo yAcitairgodhUmaigRhItaghRta-guDena godhUmapUpikAcUrimaM vidhAyA'rthaM vaikAlikArthaM sikkake vimucya tadarthaM ca prAtaratti / tasmiMstApase ca godhUmamArgaNArthaM kSetra - khalAdau kvApi samupeyuSi sikkakopari vimuktama cUrimaM vistAriNA gandhodgAreNa jJAtvA mahAneko mUSakaH kSiteH phAlaM dattvA nityamatti sma / 1. ADaka = haTha // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 10/ kathA 249/250 287 devazarmApyAgatazcUrimamadRSTvA khinnazceti dadhyau, aho! niruddhapravezanirgamadvAraM vihitamasti, tadA kena mama cUrimaM jagdhamiti matvA niruddhazarIravyApAraH sa dvArarandhreNa tathaiva vidadhAnamAkhumAlokyeti cintayAJcakAra, yadayaM mUSaka: kSiteH phAlaM dattvA puruSada-mUrvasikkakatazcUrimamatti, tannUnamasya bilAntarnihitaM kimapi suvarNAdi bhUri dhanamasti, tasya dhanasya balenAyamAkhurmama cuurimmtti| tataH pravezanirgamena tadvilanirNayaM vidhAya sa tApasastadvilataH kanakAdi dhanaM ghanamAdatte sma / tasmin dhane ca gRhIte sa vajradazano bhagnakaTiriva phAlaM dAtumalaM naa'bhuut| // iti dhanabale mUSakakathA // 249 // // 250 // snehe johnncaarnnkthaa| prItirhi cittA'nurAgajAtA zastA, na punaH sambandhasambhavA, yataH prema syAnna hi sambandhAt, kintu cittA'nurAgataH / jIvatyambA gate putre, mahamallA ca saMsthitA // 1 // tathAhi-saurASTradezamaNDane vAmanasthalIgrAme paumalasya cAraNasya prItimatIbhAryAkukSisambhavo johaNasaMjJaH putraH, sa ca dvAsaptatikalAkuzalo vizeSato bharatapiGgalazAstre nipuNo yauvanamApannaH pitrA kacchadezavAsinaH karaNadattasya cAraNasya jayantImiva rUpasaubhAgyavatIM jayantInAmakanyAM pariNAyitaH, rohiNyA himarazmiriva tayA bhRzamAsaktaH sa gRhakAryavimukho vAsarANi gamayati sm| prakAmaM kAmA''saktaM putramekadA janako jagau, he putra! kAme bhRzamAsaktasya puMsaH sarvapuruSArthasArthapAthoruhabhAskaro'rtharUpaH puruSArthaH kSayaM yAti, tasmiMzca kSINe sarvaM vinssttmev| asmiMzca satyasanto'pi guNAH praadurbhvnti| yataH yasyA'sti vittaM sa naraH kulInaH, sa paNDita: sa zrutavAn guNajJaH / sa eva vaktA sa ca darzanIyaH, sarve guNAH kAJcanamAzrayante // 2 // jAI vijjA rUvaM, tiNNivi hiMDaMtu kaMdare kuhare / atthucciya pADucco, jeNa guNA pAyaDA huMti // 3 // priyatamApremapAzanibaddho'pIti pitrA zikSita: sa pitarAvanApRcchya svastriyaM cA'nujJApya nizyekAkI gRhAnirgataH krameNa citrkuuttmaayyau| tatra madanasiMharAjasyA''zIrvAda vadanevamavAdItAttaH zatruparamparAvadhakRte khaDgaH pratApAya te, zazvattIvratarAya tena tanute raajnnupaalmbhnm| taile toyamivAtra yatprasaritA nItA: kathAzeSatAM, sarve'pi tvayakA'rayastadanRNo bharturbhaveyaM katham // 4 // iti tatkAvyakalAkauzalacamatkRtacetAH sa rAjA taM kari-turaga-kanaka-grAmA''dibhirbahu satkRtya bhrAtaramiva premadRzA pazyannaharnizaM bahu mene / Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 kyAratnAkozrI hemavijayaracite vizeSatastasya saGgItagItakalAkalApena prItasvAnto rAjA taM bhojanA-''cchAdana-zayanA''sana-gamanAdiSu sakaleSvapi kRtyeSu sahabhAginaM kurute sm| tasya ca rAjJo mahamalleti pAtraM, sA corvazIva nRtyakalAkuzalA, ratiriva rUpasaubhAgyapezalA, lakSmIriva puruSottamacittahAriNI, pArvatIva mahezvarasvAntavazakAriNI, rohiNIva rAjamanaHprasAdinI, vasanta zrIriva kAmonmAdinI, johaNena samamantaHpurAntastasthuSo rAjJo'gre nityaM nRtyaM karoti / johaNo'pyA''hArya-vAcikA''Ggika-sAtvikaprabhRticaturvidhAbhinayasUcitAzeSavastuvistAraM grAmatrayAbhirAmaSaDjAdiSaTsvarapezalAlApaprapaJcitAzeSasvAntacamatkAraM tata-ghana-zuzirA-naddhAdicaturvidhAtodyahRdyaM gItAnekapurAtanapuruSapradhAnaprabandhapadyaM vihitApsarojanakalAhAsyaM lAsyaM vidadhAnaM mahamallAbhidhAnaM bhUpapAtraM vIkSya johaNo'pi prAptaparamAnanda iva mudA medasvI babhUva / mahamallApi tANDavADambaraguNajJaM taM matvA vizeSato nijnRtyvijnyaanmdiidRsht| kiM bahunA ? sA pAtraM, pAtraguNajJazca sa ityetau dvAvapi mitho manasA dRzA ca snggtau| anyedhustayoH kauzalena pramanA: pArthiva: pArvatImahezayoriva tayoH parasparaM prabhUtaM prema matvA, yAvadiha tvaM tiSThasi tAvadiyaM tava kalatramityabhidhAya tAM tasmai dadau, athaitau nizaGkaM remAte / rambhayA samaM jambhAreriva tayA saha kAmabhogAn bhuJjAnasya tasya kaleva dvAdazAbdI vytickraam| itazca patizuddhimalabhamAnA sA jayantI zvazuramAha, he tAta! saubhAgyaparAbhUtazrIsutasya tava sutasya zuddhirnAsti, tenAhaM varAkI kathaM bhavAmIti snuSAvacanairujjAgaritaprabalazokAGkaraH sa snuSAM babhASe, he putri! adyaprabhRti putrasyAvazyaM zuddhiM kariSyAmItyabhidhAya tasthuSastasyaikadA citrakUTAdAgataH ko'pi bhaTTa militaH, tvaM kutaH samAgA iti pRSTo'sAvabhASiSTa citrakUTAditi tenokte, tatra kimasti kautukamiti pRSTaH sa punarabhyadhAtnATyapAtraM mahAmallA, johaNazcAraNo gunnii| citrakUTagirIndrasya, dRgyugmamidamadbhutam // 5 // iti tadvacasA putrazuddhiM prApya snuSAM patnI ca pRSTvA krameNa sa citrkuuttmaayyau| pitaramAgatamudIkSya johaNo'pyutthAnasnAnabhojanAdinA bahu sadakarot / vastrAbharaNAdibhirgotradevamiva pitaraM saMtoSya sa piturAgamanaM rAjJaH puro jgau| rAjApi tatpitaraM tamiva kAmaM manyate sm| piturAgraheNa tato nijagRhaM yiyAsuH sa rAjAnamaprAkSIt, he deva! ciravirahite mama patnImAtarau khedaM kurutaH, tena yadi yuSmadAdezaH syAttadAhaM nijaM puraM vrajAmIti bhaNitasya rAjJaH sanirbandhanidezena svagRhagamanotsuko nizi mahamallAmAha sma, he sundari! yadi tvaM manyase tadAhaM svamAturmilanAya yaami| pavipAteneva tadvacanena hRdi hatA sA vacanA-''kAreGgitaiH sarvathA svapuragamanotsukaM taM matvA'bravIt pAdhore paMtheM jajo, vehelerA vljo| DuMgarajIvI jIvajo, uMbara jima phalajo // 6 // 1. prItimatI zva0 PD IN . Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 10 / kathA 250 / 251 289 iti priyaprayANAvasarocitavacanaistamabhinandya sA smAha, he prANanAtha ! kiM sopacAreNa bahukathanena ? kadAcidapyahaM varAkI smRtigocaraM neyeti / atha sa vastrAbharaNAdinA tAM bahumAnaviSayIkRtya tadvitIrNamaNimauktikAdyapi svAGgasaGge kRtArthIkRtya ca rAjJA sanmAnitaH sa svasthAnamAgatya mahamallAmAha 'smartavyA vayamindusundaramukhi ! prastAvato'pi tvayA, ' 'syAdevaM yadi nAtha dAsyati vidhirjAtismRtiM me puna: I' 'ekasminnapi janmani priyatame ! jAtismRtiH sA kuta: ?, ' 'prANAH pAntha ! samaM tvayaiva calitAH kutrAsti janmaikatA ?' // 7 // iti tadvacanacArutaracAturIcamatkRtacetAzcaraNacArI sa caraNacAriNyA tayA mahamallayA saMpreSaNArthamanugamyamAnazcitrakUTAduttIrNastAmAha, he subhru ! nadItIre gavAM goSThe, kSIravRkSe jalAzaye / ArAme kUpakaNThAdA - viSTabandhUn visarjayet // 8 // iti hetoratra vaTAdhastiSTheti tenA'bhihitA nItizAstrajJA sA tatra vaTAdhastasthau / vaTavAsivadhUmiva tatra vaTatarutale tasthuSIM tAM sumukhIM valitakandharaM pazyan so'pi purataH prtsthe| atha yathA yathA sa dRkpathAdaticakrAma tathA tathA sA taM vaTamAruhyoparyupari caTati sma / kiM bahunA ? tamIkSamANA sA pakSiNIva vaTasyoparizikhAmAruroha / yadA sa dRgmArgAdatikrAntastadA sA prANairmumuce / so'pi parAvartitagrIvaM celAJcalacAlanAt prahvAM tAM pazyan purazcalaMzca nizcalAM tAM vilokya cakito vyAjughoTa / mAmAlokya sadaivotthAnAdi pratipattimeSA kRtinI kRtavatI, sAmprataM tu kiM vaTAnnottaratIti kAmamAkulaH sa taM vaTamAruroha / jIvantImiva tAM pANinA spRzan sa mRtAmajJAsIt / asyAM mRtAyAmahaM jIvannasmIti trapaiSA mama bhUyasIti cintayan so'pi tatkSaNameva parAsurAsIt / tadA ca tau dvAvapi sahaiva vaTasyAdhastAtpatitau / atha putrasyAnAgamanAd bhRzaM cakita: pitAnyaM parivAraM puratazcalantaM kRtvA svayaM tasya vaTasyAdhastAdAgatastau ca tatra mRtau patitau prekSya patan rudan vilapan mUrcchan proccairidamapAThItnAteM neha na hoya, prIteM to paumala bhaNe / ika johnaNa na joya, mA jIve mahallA mareM // 9 // iti dodhakaM vidhAya tayoH saMskAraM kRtvA ca sa svasthAnaM yayau / // iti snehe johlaNacAraNakathA // 250 // // 251 // manaHpariNAme ghRtacarmavyApArakArivaNikkathA // karmabandhastvabhiprAyavazAt, na tu vyApAradarzanAt, yataH mana eva manuSyANAM, kAraNaM bandhamokSayoH / tenaivAliGgayate kAntA, tenaivAliGgayate sutA // 1 // Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 kathAratnAkozrI hemavijayaracite tathA ca shriimunisundrsuuripaadaaHprsnncndrraajrsse-mnHprsrsNvrau| narakasya zivasyApi, hetU bhUtau kSaNAdapi // 2 // api caabhiprAyavazAtpApa-dhyAnaM no vastudarzanAt / vAcyAtra viduSAM mukhyai-ghRtacarmavaNikkathA // 3 // 'tathAhi-mahAnagare nagare ghRtacarmavyApArakAriNau dvau vaNijau vasataH sm| ekadA tau dvAvapyASADhamAse svasvavyApAracikIrSayA grAmAntarayiyAsU svanagarAnnirgatau, mahApattanaM puraM ca prvissttau| tatra ca dhanavatyA randhanakAriNyAH zrAvikAyA gRhe'nnapAkaM kArayitumanasau praaptau| kRtajotkArau tau kau yuvAM? kiMkiM vyApAravidhAyinAviti tayA pRSTau tAvUcatuH / __he mAtaH ! zrAvakAvAvAM, kiMcaiko ghRtavyApArakArI dvitIyazca carmavyApArakArIti samyak tadabhihitamAkarNya dhImatI sA dadhyau, nUnaM yo ghRtavyApAraM cikIrSuH sa puNyavAn, yato meghA varSanti, tRNAnyudgacchanti, tadbhakSaNena gAvo mahiSyazca prabhUtadugdhadAyinyaH syuH tadA ca ghRtAni samarghANi sulabhAni bhUyAMsi bhavantItyasya dhyAnaM shreystrmiti| yo hi carmavyApAracikIrSuH sa hi paapvaan| yato ghanAghanA na varSanti, tadA tRNAni nodgacchanti tadaprAptyA ca bahavaH pazavo mriyante, tadA ca carmANi samarghANi sulabhAni bhavantItyasya ca mana:pariNAmo na zreyAnityasau pApavAniti ca matvA sA zrAvikAmatallikA sarpivyApAracikIrSorAsanaM gRhamadhye cndrodyaadhstaadmnnddyt| dvitIyasya cAsanaM gRhAbahirAkAze ca / atha tau svaM svaM yathocitamannaM bhuktvA svasvasamIhitaM grAmaM ca gatvA nijaM nijaM vyApAraM kRtvA ca valamAnau tatra nagare tasyA eva zrAvikAyA gRhe bhojanArthaM praaptau| __ kRtajjotkArau tayA pRSTasukhavyApArau bhuteravasare vyatyayena nivezitau ca tau tAM pRthak pRthak kathayati sm| he mAtApArArthaM gacchatorAvayostvayocitamakAri, yato ghRtavyApAro hi sarvavyApArebhyaH zreyAn, tena tatkAriNo mama gRhAntarAsanamaNDanAdipratipattiH zubhA vyadhAyi, athAnyaH prAha carmavyApAro hi sarvatra satAmatinindanIyaH, sarvavyApArebhyo'dhamatamazca, tena tadvidhAyino mama bahirAsanamaNDanAdiduHpratipattirucitA vyrci| sAmprataM yadAvayorAsanamaNDanAdiSu vaiparItyaM tatkiM kAraNam? atha sA svayaM prAcintitamabhidhAyA'dhunA vihitasya vaiparItyasya kAraNamAha, he putrau! zRNuta, ghRtavyavasAyino hi svAntavRttiridAnImazubhA, yato'yaM ghRtaM mahArghamIhate, ghRte mahArghatA hi pazUnAmupadraveNaiva syAt, meghA'bhAvena tRNAnAmanudgamaH, tRNA'nAptyA hi pazuparAsutA, kiM bahunA? evaM cintyamAne hi jagato'pi drohH| atha carmavyApArakAriNo hi manovRttiradhunA zreyasI, yato'yamadhunA carmANi mahA_Ni samIhate, 1. tulA- upadezaprAsAde vyA. 153 // phalamAha-PD || Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 10 / kathA 251 / 252 carmaNAM mahArghatA hi pazUnAmArogyena bAhulyena ca syAt, meghA varSanti, tRNAnyudgacchanti tadA ca pazUnAmArogyaM bAhulyaM ca, evaM hi jagato'pi kalyANam / he bhadrau ! tenaiSA yuvayoH pratipattiviparItatA, yato'haM zrAvikA, jaM jaM samayaM jIvo, Avissai jeNa jeNa bhAveNa / so taMmi taMmi samae, suhAsuhaM baMdhae kammaM // 4 // [ upadezamAlA ] iti tIrthaMkaravacanAni jAnAnA'smi / yAdRzI yasya manovRttistasya tAdRzI pratipattirmayA vidhIyate / iti nizamyaitatsarvamucitaM manyamAnau tau svasthAnaM jagmatuH // iti manaH pariNAme ghRtacarmavyApArakArivaNikkathA // 259 // // 252 // vacanamAdhurye vaikuNThaviprakathA // vidhuritasudhAmadhurimA vacasAM vilAso hi keSAJcideva, yataH - 291 1 vAGmAdhuryaM sudhAdhuryaM keSAJcitsyAdvapuSmatAm / zreSThisvapnaphalaM duSTa-mapi ziSTaM jagau dvijaH // 1 // tathAhi -- svazrIsaJcayasambhUSitA'mbhodhitaTe bennAtaTe nagare puNyabhadra zreSThI, sa. caikadA''dhi-vyAdhi-malamUtrAdipIDArahitaH sukhasuptasturIye yAminIyAme'niSTaphalasUcakaM svapnamadrAkSIt / sadyaH prabuddhena medhAvinA teneti cintayAJcakre, aho ! ayamatyantAnarthaduSTaphalaH svapno mayA dadRze / nUnamanena duSTasvaprena mamA'cireNa kimapyaniSTaM bhaviteti matvA prabhAte duSTasva prazAntisajjaM majjanaM kRtvA kRtakautukamaGgalaH puSpa - phala - taNDulAdiparipUrNapANipuTaH sa zreSThI zrIkaNThanAmnodvijanmano gRhaM yayau / yataH - riktapANistu no pazye- drAjAnaM daivataM gurum / naimittikaM vizeSeNa, phalena phalamAdizet // 2 // puraH prAbhRtIkRtaphalAdinA zreSThinA svapraphalaM pRSTaH sa dvijo dadhyau, nUnamanena duSTaH svapro dRSTaH - duSTasvapraiH prakRtigai - durnimittaizca durgrahaiH / haMsacArAnyathAtvena jJeyo mRtyuH samIpagaH // 3 // ato'nena duHsvapnenAsya mRtyuH samIpavartI jAto'stIti matvA so'vocat / vyAkaraNAdisakalazAstrakuzalo'pi sa kaTukabhASI svapnasyA'sya satyaM phalaM babhASe / he zreSThin ! putra - kalatra - mitrAdisarvaparivArAtprathamameva tava maraNamiti pavipAtAdapi kaThinatareNA'nena vacanena kAmaM dUnaH so'cintayat, aho'nena durAtmanA kaTutarabhASiNA bhRzaM duSTamabhANi, tenA'lamanena pApinA paruSabhASiNA, pRcchAmyanyaM kamapi kovidamasya svaprasya phalamiti matvA gRhamAgatya ca gRhItapuSpa - phalAdipUrNapANiH sa punarvaikuNThanAmno dvijanmano gRhaM yayau / Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 kyAratnArezrI hemavijayaracite sarvazAstravizArado madhuratarabhASI ca sa dvijo vinayavatA'nena phalAdiDhaukanapUrvaM pRSTaH svapraphalaM, duSTo'yaM svapna ityasya maraNamAsannaM jJAtvApi madhurabhASitvena sa dvijo madhurataraM babhASe, he zreSThin ! svapno'sau zobhanatamaH, tena tvaM tvatputra-kalatra-mitra-mAtR-pitRprabhRtinikhilaparicchadayutazca duHkhabhAg na bhaviSyasIti zrutvA muditamanaskaH sa zreSThI yathocitaM vidhatte sm| iti vacanamAdhurye vaikuNThaviprakathA // 252 // // 253 // zIlapAlane surUpAnAmazreSThivadhUkathA // zIlaM hi sarveSAmapi bhUSaNaM, yataH aizvaryasya vibhUSaNaM sujanatA zauryasya vAksaMyamo / jJAnasyopazamaH kulasya vinayo vittasya pAtre vyayaH / akrodhastapasaH kSamA prabhaviturdharmasya nirvyAjatA / sarveSAmapi kIrtikAraNamidaM zIlaM paraM bhUSaNam // 1 // api ca mukhamaMDaNa sAcuM vayaNa, viNa taMbolaha raMga / zIla zarIrai AbharaNa, sonai bhariuM aMga // 2 // kiM bahunA ? svargApavargAdisukhaM zIlAdeva, yata: vyAghra-vyAla-jalA--'nalAdivipadasteSAM vrajanti kSayaM, kalyANAni samullasanti vibudhAH sAnnidhyamadhyAsate / kIrtiH sphUrtimiyarti yAtyupacayaM dharmaH praNazyatyaghaM, svarnirvANasukhAni sannidadhate ye zIlamAbibhrate // 3 // tena ye ke'pi puNyabhAjaH svazIlamupAyai rakSanti te dhanyAH, yataHrakSantyupAyaiH svazIlaM, dhanyA kAzcit sulocanAH / pakSipreSaNato'rakSi, yatsvazIlaM surUpayA // 4 // tathAhi-dhArAvAse nagare maNizUrasya rAjJo dhanacandro nagarazreSThI, tasya ca vIracandraH putraH, tasya ca maNisAreNa rAjasUnunA samaM maitrii| ekadA vIracandre grAmAntaraM gate dvidhA surUpAmamuSya vIracandrasya gRhiNIM gavAkSasthAM raajputro'pshyt|| indukalAmiva niSkalaGkAM tAmAlokya samullasitarAgasAgaraH sa sarvatra saJcAriNyA: svasaJcAriNyA hastena tAmbUla-kanaka-kaGkaNa-kusuma-cInacelAdi zobhanaM vastu tadgRhe praahinnot| satInAM parapuruSaprahitatAmbUlAdyamarakSaNIyamapi sA matpatimitramayamiti dhiyA tatsarvaM prtijgraah| iti dUtIkaraNa prahitaM tatsarvamAdadAnAyAstasyAH pakSadvayI vytickraam| subhagaziromaNirmaNisAraH kSamApakumArastvatsambhogamIhate iti dUtyaikadAbhihite zIlAlaGkArazAlinI sA surUpA bhUpasUno: zikSAM dAtumanAH kapaTeneti tAmAha, itaH saptame'hani mamaukasi Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 10 / kathA 253 / 254 bhavatAgantavyamiti taduktena saGketena sa sAyaM tatrA''gataH, satImatallikayA tayA bhojitavaTaka: sa toyasthAne svacchAM madirAM papau / atha madyamadamudritadRzaM taM muNDitamastakamukhaM kRtvA gADhakambalagranthau nibadhya ca sA grAmAd bahizcikSepa / atha nizIthe gatamadyabalaH pihitamukhamastakaH sa svagRhamAgatya prANapriyaM purohitaputraM svamitramAhUya proce, he mitra ! mayedamanuSThitaM pazya mama svarUpamityabhihitaH sa suhRd nijadhiyA duHsAdhyarogamiSeNa taM gADhaM pUtkurvantaM kArayitvA tasya zirasi mukhe ca ghusRNamasRNa zrIkhaNDadravalepaM kRtvA imaM kalaGkaM nirAkarot / katicidvAsaraiH punaH prarUDhamukhamastakacikuraH satAM smaran svasaJcAriNIM tadabhyarNe prAhiNot / aho ! ke ke puruSAH kAmena na viDambitA: ! yataH 293 -- ura aMtara-vAhaNae thaNa-pavvaya - romarAya vaNagahaNe / sura-nara-gaNa- gaMdhavva, naggaviA mayaNa coreNa // 5 // vikalayati kalAkuzalaM, hasati zuciM paNDitaM viDambayati / adharayati dhIrapuruSaM, kSaNena makaradhvajo devaH 11 6 11 punarAgatAyAstasyA dUtyAH kare sA sAdhvI tairmastakamukhakezaiH sahite paJjare pakSiNamekaM nikSipya preSayAmAsa, smAha ca he bhadre ! vAcyaM svabharturiti, paJjarasthavastUni kAmaM rahasi vilokya vastuno'nusAratastvayA vidheyam / athA'nayA tathaivAbhihite so'pi sadyaH tathaiva nirmimIte sma / paJjarAntaH pakSiNaM kezAMstAMzca vilokya sa dadhyau, aho ! tayA dhImatyA mama kiM jJApitamiti tasyAzcetazcintitamavidan sa svaM tanmitramAkArya tadvastudarzanapurassaramavocat, madIyaistaiH kezaiH kalitamimaM pakSiNaM preSayantyA tayA paNDitayA kiM mama jJApitam ? kezAstvAgatAstava mukhamastakayoH prarUDhatvAt yato muNDitAnAmamISAM punarudgamaH, iti kezapreSaNAbhiprAyaH, pakSiNastvaNDajAH, aNDajAnAM ca paJcendriyatve'pi na keSAJcidapi karNa - prANA''kRtirdRzyate, tenaitattulyaM karNaghrANarahitaM tvAM kariSyAmIti pakSiNaM preSayantyA tayA sUcitamasti, tena yathA''yatisundaraM bhavati tadvidhehIti mitravacanamavadhArya sa rAjasUnurAkAzakusumamiva tadaGgabhogaM durlabhaM matvA tasyA viSaye nIrAgo'janiSTa / // iti zIlapAlane surUpAnAmazreSThivadhUkathA // 253 // // 254 // zIlamAhAtmye sAdhuzrIsaMgrAmasauvarNikakathA // zIlaprabhAvato hi devadAnavA api dAsyabhAjo bhavanti, yataH - harati kulakalaGkaM lumpate pApapaGkaM sukRtamupacinoti zrAghyatAmAtanoti / namayati suravargaM hanti durgopasargaM, racayati zuci zIlaM svargamokSau salIlam // 1 // api ca Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 kyAratnAkarezrI hemavijayaracite kiM vizvavizvatrayacAruzIlaM, zIlasya mAhAtmyamudIrayAmaH / saGgrAmasAdhoH sa hi saGgamApya, vandhyo'pi sadyaH phalati sma cUtaH // 2 // tathAhi-sakalamAlavamaNDalalakSmIlatAmaNDape zrImaNDapAcale zrIgyAsudInapAtazAhirAjye Ananda iva zrAvakazreNigrAmaNI: zreSThizrIsudarzana iva zIlavanmastakamaNiH sAdhuzrIsaMgrAmasuvarNakAra: sarvarAjyAdhikAryAsIt / sa ca devapUjA-dayA-dAna-jinazAsanaprabhAvanAdisarvadharmakarmasu karmaThaH zuddha zrAvakatvaM paalyti| ekadA kAnanazrIlAsyalIlAvitAnotAle puSpakAle samupeyuSi tena sAdhuzrIsaMgrAmAdiparivAreNa parivRtaH zrIgyAsudInapAtazAhirvasanta ivodyAnabhUmyAbharaNIbabhUva |ttrc kAmamaviraladalapaTalapezalaM grISma-zIta-prAvRTa-kAlopadravanirAkaraNakuzalaM sakalalokA'mandA''nandarasarasavatIsUpakAraM mahAntamekaM sahakAraM vilokya chAyAmicchuH sa zAhistasya tale samupavizan parivAreNA'bhANi, he deva! vandhyasyA'sya sahakArasyAdhastAtpArthivAnAmavasthAnaM na sthAne, iti nizamya zAhirAha, aho! kimanenA'vakezinA vanA'vanivinAzavidhAyineti smuulo'ymunmuulytaamiti| karNakaTu tadvacaH zrutvA paramArhataH sa saMgrAmasauvarNiko dadhyau, amI mlecchA niSkaruNAH, ato'sau zAhistvenaM mahAtarumavazyamunmUlayiSyati, ata enaM tarumahaM rakSAmIti matvA sa taM zAhimAha, he svAminnatha phaliSyati na veti gatvAhaM pRcchAmyenakamAnaM, zAhinApi pratizrute sa sahakAratale sametya svapANinA taM spRzannevamavocat, yadi mama zIlaM samyaktvaM ca samyak syAt, tadAsau sahakAraH phalegrahI bhUyAdityuktvA nijapANinA spRSTvA drutamAgatya zAhimabravIt / he deva! ayamAmro manmukhenaitadvijJapayati yadahamAgAmini varSe phaliSyAmi, na cettadA zAhinA yathAruci vidheyamiti zrutvA bhUpaH svsthaanmupeyivaan|| ___ atha sauvarNikenApi dvitIyasminnahani tatra tarumUle gatvA dugdhenA''lavAlaM pUrayitvedamavAdi - he mAkandamahAtaro! mayA tvaM rakSito'si, tvayApi yathA madvacaH samIcInaM bhavati tathA vidheyamiti, kathitaM mAlAkArANAM ca phalite'smin sahakAre mama vardhApanikA deyeti| athopeyuSi varSe prakAmaM phalitaM tamAmamudIkSya mAlAkArairvardhApitaH sauvarNikaH, so'pi tasya pezalaiH phalaiH kanakasthAlaM bhRtvA zAhipuraH prAbhRtIkRtavAn Uce he svAmiMstenAmeNaitAni phalAni DhaukitAni santIti zAhinApi svapuruSaistannirNayaM vidhAya tataH prabhRti sa saMgrAmasauvarNiko vizeSeNa bhumene| // iti zIlamAhAtmye sAdhuzrIsaMgrAmasauvarNikakathA // 254 // // 255 // paropakArakaraNe zrIvikramAdityanUpakathA // santo hi sarvadA paropakArakaraNaparAyaNAH syuH, yataH kasyAdezAt kSapayati tamaH saptasaptiH prajAnAM ?, chAyAM kartuM pathi viTapinAmaJjaliH kena baddhaH ? / 1. tasya talottiSThAsuH parivAremA PD || Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 10 / kathA 254 / 255 abhyarthyante navajalamucaH kena vA vRSTihetorjAtyaivaite parahitavidhau sAdhavo baddhakakSAH // 1 // 1 kiM bahunA ? paropakAraprahvA hi vizvamapi svairupakAraistoSayanti / yataHmanasi vacasi kAye puNyapIyUSapUrNA - stribhuvanamupakAra zreNibhiH prINayantaH paraguNaparamANUn parvatIkRtya nityaM nijahRdi vikasantaH santi santaH kiyantaH ? // 2 // I api ca paropakArAya payodharANA - miva pravRttirmahatAmiha syAt / hasan rudan viprasuto hyatoSi kanyApradAnAnnRpavikrameNa // 3 // tathAhi - ekadA mAlavAdhirAjaH paraduHkhakAtaraH paranArIsahodaraH zrIvikramAdityo rAjA nizi nijasaudhAntaH sukhasupto nizIthe hasantaM tasminneva kSaNe ca tameva rudantamekaM nrmjnyaasiit| aho ! prakAzAndhakArayoriva hasanarodanayormitho mahAn virodhaH, tadA kathamekasminneva kSaNe hasanaM rudanaM ca kurvannaraH zrUyate ? iti matvA satvarameva sa sattvazevadhiH karavAlakaraH svasaudhato nirgatya zabdAnusAreNa tadabhyarNamAgatastathaiva hasana - rodanaparaM naraM vilokya sa rAjA harSa - zokasUcakaM hasana - rodanakAraNamaprAkSIt / atha so'bravIt, he puruSottama ! mama harSa - zokanidAnaM vaktumazakyaM, tathApi mahApuruSasya tava puraH kiJcidvacmi / tathA cehatyo'haM dvijaputraH puNDarIkanAmA bhramannatra kAnane prauDhamimaM prAsAdamadrAkSam / kautukotkaNThitamanA ahaM tadantaH pravizan dvAramukhabaddhena mahAvRSabheNa bhaNito mA yAhi puraH kintu prathamaM mAmAroha yathA tavAkhilamapi karasthA''malakamiva pAtAlalokaM darzayAmIti tenA'bhihito'haM tamArUDho ghaTikAmAtreNa sakalamapi pAtAlalokamAlokya tatpRSThasthastatraivAgato'haM tasmAdavaruhya prathamAM bhUmiM cAruhya dvitIyAM bhUmikAM caTaMstatra dvArasthena turageNA'hamabhihitaH, he narottama! mAmAroha yathAhaM tava sarvamapi manuSyalokaM svapANistharekhApaTalamiva darzayAmIti zrutvA mayA tathaiva vihite so'pi mama nikhilamapi manuSyalokamadIdRzat / ahamapi tathaiva tRtIyabhUmikAM caTaMstatra baddhena mahAgajenA'bhidadhe - he narazArdUla! kiM mamA'vajJayA purastAd vrajasi ? tena matpRSThamAroha, yathAhaM tava mukurasaGkrAntasvamukhamiva nikhilamapi tridazalokaM darzayAmIti taduktena mayA satvarameva vihite tamArUDho'haM sarvamapyamaralokamadrAkSam / 295 tathaiva tatazcaturthIbhuvAmArUDho'hamamarImiva ramaNIyarUpAM bhRzaM subhagasvarUpAM lakSmImiva maNimauktikasuvarNAdimahArghabhUSaNabhUSitAM pANipAdAdisarvazarIrA'vayavairadUSitAM kanakasiMhAsanasthAM vayaHsthAmekAM kanyAmapazyam / atha tayA saha sarAgapremAlApAdividhitsayA tadabhyarNe gacchannahaM tatsiMhAsanavAmapAdabaddhenaikena kharasvareNa [ khareNa ] bhaNita, he nara ! mAmAroha, yathAhaM tava Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAratnAkare zrI hemavijayaracite yugapatsakalAmapi trilokIM drutaM darzayAmIti / tathaiva tamArUDho'haM tena pApinA khareNa gavAkSadvAreNa svapRSThataH kAmamullAlya gomayapiNDamivAtra kaThinapradeze pAtitaH, tathoccaistaragavAkSadvArata: patato mama bhraSTaparpaTavadasthIni bhagnAnIti / tena svarga - martya- pAtAlatrayIdarzanakutUhalena saJjAtaharSeNa hasannasmi, kiM ca yadahaM sAkSAtpAtakanibhena tena gardabhena pAtitastatpIDayA ca rudannasmIti nizamya rAjJA so'bhidadhe, he bhadra! satyanne bubhukSeva satyambhasi pipAseva paraduHkhakAtare mayi sati kimidaM rodanam ? iti muJca bahuduHkhamUlaM rodanam / atha so'vadat he puruSottama ! yadi saubhAgyazriyA tarjitA'mararamaNIjAtayA tayA saha mama vivAhaH syAttadA vilApaM tyajAmi, nA'nyatheti / 296 atha tattuSTaye rAjA saudhaM praviveza, tathaiva ca vRSabha - turaga - gajAnAruhya pAtAla - martyasvargalokAnAlokya kanyAsamIpaM vrajan khareNa bhaNitaH sa smAha, he vAhanAdhama ! dhik tvAM, yazca tvAmArohati tamapi dhik| yataH gardabhayAnamasaMskRtavANI, bAlasakhitvamakAraNahAsyam I strISu vivAdamasajjanasevA, SaTsu naro laghutAmupayAti // 4 // kiM tena trilokyavalokanena ? yattvAmAruhya vidhIyate ! kiM tena pAyasena ? yaccANDAlagRhe bhujyate ! kiM tena payasA ? yad bhaSaNenArdhapItaM pIyate ! iti bADhaM bhartsite tasmin khare tathaiva tasthuSi, vidyutpuJja iva tejasA sphuranmaNikuNDalAdyanekAbharaNabhUSitaH puraH ko'pi suraH prAdurAsIt, smAha ca, he rAjannahamasyAH pitA dvijanmA mRtvA ca suro'bhUvaM, asyA mAtApi parAsurabhUt / tenAhaM nibiDanigaDasadRzena snehena asyAH sukhAya patiparIkSArthaM saudhAdi sarvamidaM vydhaam| paraM tvAM vinA'trA''gatAH sarve'pi kharA''rohaNaM vidadhire, tena te sarve'pi gavAkSadvAreNa bahiH kSiptAH, athAsyA mama sutAyAzcintAkArastvameva, atastvadutsaGge mayeyaM nyadhAyIti pratipAdya tirohitasaudhAdisarvavistAraH sa suraH kanakAdinA rAjAnaM putrIM ca satkRtya tiro'bhUt / atha rAjJA manaH kAmakAmitAM tAM kanyAM sa dvijaputraH pariNAyitaH, dattaM khAnadezasya rAjyaM c| // iti paropakArakaraNe zrIvikramAdityanRpakathA // 255 // // 256 // mUrkhaceSTite khemAkhyakuTumbikathA // mUrkhA hi nijaireva duzceSTitairazarmabhAjo bhavanti / yataH kAryairnijaireva bhavanti mUrkhAH, pade pade duHkhazatAbhibhUtAH / vikrIya nidrAM jagRhe jaDena, nojjAgaraH kAmitamicchunA kim ? // 1 // tathAhi-- paTolagrAme khetasIti rAjaputraH, tasya caiko hayaH, sa ca turagaH sadaiva navInatvena heSAravameva kurvannAste / tena svAminA ca tasya 'ujjAgara' iti nAma nirmame, sarvo'pi grAmalokastaM turagamujjAgarameva bhaNati / itazca tatraiva grAme khemA''khyasya kuTumbino Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 10/ kathA 255/256 297 mahiSI, sA ca laghvI zyAmavarNA prabhUtapayaHpradA bhAdrapadakAdambinIva priitidaayinii| kiM ceyaM mahiSI tRNa-khala-karpAsAdikaM bhakSyaM bhUri bhuGkte, tena ca sA nityaM nidrAmudritanetraiva tiSThati / tena dhanikena 'uMgha' iti tasyA nAma nirmme| tataH sarvo'pi grAmalokastAM mahiSI uMgha iti kthyti| tasyAH prasAdena bahudugdha-dadhi-ghRtalAbhamApya sa kuTumbI sadaiva sukhmshrute| itazcA'sya grAmasya parisarasImani taskarA bahuvRSabha-mahiSa-mahiSImizraM govargamAdAya yAntIti nizamya tamevojAgaranAmAnaM turagamAruhya sa khetasI rAjaputrasteSAM pRSThe dhAvati sm| hayArUDhaM tamAyAntaM nirIkSya trastAste taskarAH svaM govargaM tatraiva hitvA kAkanAzamanazyan / nirdhanikaM taM govargamAdAya sa khetasI svaM graammaayyau| atha sarvo'pi sa govargastena sarveSAmapi grAmalokAnAM vibhajya dttH| 'yo hi datte sa deva' iti dhiyA sarvairapi grAmalokairayamabhyutthAnA''sanamaNDanA''zIrvAdAdinA pratyahaM satkriyate sm| iti sakalairlokaiH pade pade pUjyamAnaM taM nirIkSya khemAkhyaH sa kuTumbIti dadhyau, yadasau rAjaputraH sarvatra pauraiH pUjyate sanmAnyate ca devateva, tannUnamasya hayasya mahimA, turagaprasAdAdeva tenA'sau govargo'pi samAnItaH, tadimAM mahiSImenaM dattvA taM vAjinamAdadAmIti matvA, mahiSImimAmAdAya turaGgamo'yaM dIyatAmiti sa kuTumbI taM rAjaputraM jgau| sa rAjaputro'pi tadabhihitaM pratizrutya tamujjAgaraM turagaM dattvA tAM uMghAbhidhAnAM mahiSImAdatte sm| atha tasya rAjaputrasya vezmani tasyA mahiSyA bhUriNA dugdhadadhi-ghRta-takrAdigorasena nityaM diipaalikaamhotsvo'jni| kiM bahunA? sarvo'pi tasya paricchadaH kalitasvarlokA'vatAra iva sukhbhaagbbhuuv| yadgRhe takrabindurapi nAsIt tadgRhe tu pracurapaya:pradAyinI sA mahiSI dugdhakAdambinI babhUva, atastanmandiraM nityotsavamayaM jAtam / __ atha tasya khemAkhyasya kuTumbino vezmani tatturaGgamacchalAnmUrta daurgatyamavatIrNaM, tenA''stAM dugdha-dadhi-ghRtAdigorasasvAdaH, takrArthaM tadgRhiNI hi pratigRhaM paryaTanaM cakAra / tasya zizavo hi dugdha-dadhirahitAH kAmamasukhabhAjo'bhavan / svayaM ca tasya turagasya caraNArthaM mahattRNabhArA''nayanAdivyasanajanyaviDambanAM sahamAno bhRshmsukhmnubhvti| athaikadA madhyAhne mahAntaM tRNabhAraM mUrdhani dadhAnaM jvalatpAvakeneva pluSTe pathi vrajantaM taM ko'pi tatsambandhijano'bhidadhe / he bhrAtaH ! asi sukhIti tenA'bhihitaH sa smAha, kutaH sukhaM mama? yena durmatinA mayA kAmadhenurUpA sA uMghamahiSI vikrItA, ayamujjAgaraH pApamUlaM turagazca jagRhe / 'uMgha veMcI ujAgaro lIdhau' ityabhIkSNaM bhaNan sa bASpaplAvitalocano jAtaH / tato loke 'uMgha veMcI ujAgaro liidhu'| ityasAvAbhANakaH prathitaH srvtr| // iti mUrkhaceSTite khemA''khyakuTumbikathA // 256 // 1. tulA- candrazekhararAse / madhyakAlIna gu. kathAkoze ca // Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAratnAkare zrI // 257 // avazyabhAviviSaye bhAvinIrAjJIkarmare kharAjakathA daiva-deva- pArthiva-parivArAdisAmagrIbalAtkarma balavattaraM, yataH - brahmA yena kulAlavanniyamito brahmANDabhANDodare, viSNuryena dazAvatAragahane kSipto mahAsaGkaTe / rudro yena kapAlapANipuTake bhikSATanaM kAritaH, sUryo bhrAmyati nityameva gagane tasmai namaH karmaNe // 1 // tena purAtanaprauDhapaNDitairdaivavidhIn vimucya karmabhya eva namaskArazcakre / yataH - namasyAmo devAn nanu hatavidheste'pi vazagA, vidhirvandyaH so'pi pratiniyatakarmaikaphaladaH / phalaM karmAyattaM yadi kimamaraiH kiJca vidhinA, namastatkarmabhyo vidhirapi na yebhyaH prabhavati // 2 // api ca daivavazyaM vRthA kAryaM, vidhAtuM zaknuvanti ke / daivAdeva hi saGgo'bhU-dbhAvinI - karmarekhayoH // 3 // tathAhi-- manorame nagare ripumardananAmA rAjA, aputriNastasya bhAvinInAmaputrI, sA ca pituH prANebhyo'pi preyasI, tenaitasyAH snAnabhojanamajjanAdiprahvAyAmeva rAjA snAna- - bhojanamajjanAdi karoti / kiM bahunA ? tanmukhAvalokanameva paramaM puNyaM manyamAnaH sa prajApatiH / sA bhAvinI puNyadattasya kalAcAryasya samIpe catuHSaSTikalAbhyAsaM karoti sma / itazca atraiva nagare sarvathA nirdhanasya dhanadattasya zreSThinaH saptaputropari jAtaH karmarekhAkhyaH putraH, sa ca laghIyastvena pituH prakAmaM priyaH, so'pi tasyaiva guroH pArzve kalAbhyAsaM vidhatte / adhItakalAjAtayA tayA caikadA karmarekhe pArzve sthite sa gururapRcchi, he tAta! mama ko varo bhAvI ? iti / tenApi lagnamavalokya karmarekho'yaM bhavatyA bhartA bhaviSyatIti zrutvA vajrahateva khedamApannA seti dadhyau, hA hA! asau varAko daurgatyaputrako mama patistadA mama mRtireva zreyasI, kiMcA'smin saMsthite nUnamanyo mama bhartA na bhaviteti vicintya kopagRhaM gatvA niHzvAsatrastalohakArabhastrA bASpapUraplAvitakaJcukA sA svaM mukhaM pidhAya suSvApa / atha bhojanA'vasare kva gatA bhAvinIti rAjJA gaveSitA, kvApyokasi suptAM tAM vijJAya tatrA''gatastAdRzIM bhAvinImutsaGgasaGginIM kRtvA rAjA duHkhanidAnamaprAkSIt / svacintite tayAbhihite rAjJA kiGkartavyamiti sarve'pi svasacivAH pRSTAH, te procurhe manujAdhirAja ! niSkAraNaM manujamAraNaM tu rAjJAM nocitaM, tenA'sya pitaivA''kAraNIyaH, yathA tasyaiva kiJcidvitIrya sa tatsuto gRhyate, pazcAtsvamIpsitaM vidhAsyate, tathA ca nA''tmanAmanItiriti zrutvA rAjJA sa dhanadattaH samAhUtaH pRSTazcA''tmacintitaM pavipAtAdapi kaThinatararacanaM tadvacanaM zrutvA sA'zrulocano dhanadatto'bhidhatte sma / he deva ! ke sutAH ? kA strI ? kazcA'hamiti sakalo'pi matparivArastAvakIna evAstIti yathAruci vidhIyatAm / rAjApi ito vyAghra itastaTIti nyAye 1. tulA upadezaprAsAde vyA. 231 // C pratau pArzvabhAge ayaM zlokaH dRzyate 298 udayati yadi bhAnuH pazcimAyAM dizAyAM, pracalayati yadi meruH zItatAM yAti vahniH / vikasati yadi padmaM parvatA'grezilAyAM, na calati vidhivizeSaM, bhAvinI - karmarekhaH // hemavijayaracite Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 299 taraGga 10 / kathA 257 patitaH karmarekhamAdAya vadhAya sAyaM cANDAlAnAM dadau / bAlahatyA nA'smAkamuciteti dhyAtvA te'pi tatsthAne mRtakaM karmarekhasadRzaM bAlaM zUlAyAM nidhAya taM mumucire / jJAtabhUpAbhiprAyaH so'pi sAyaM zRgAlanAzamanazyat / itazca zrIpure pure zrIdattaH zreSThI, aputrasya tasya caikA zrImatIsaMjJA sutA, taM zreSThinaM nizi tadgotradevI svapnAntariti bravIti sma, prabhAte grAmAdbahiruttarasyAM dizi vartmani suptasya yasya bAlasya pArzve tava kRSNA gaustiSThati, tasmai gRha zrIyutA zrImatI deyeti / atha sa karmarekho'pi sarvasyAmapi nizi calanAnnikAmaM zrAntaH purAsannamAgatya zete sm| zrIdattenApi gotradevIvacanena tattathaiva vIkSya svagRhamAnIya sa svasutAM pariNAyitaH, vitIrNA ca karamocanA'vasare sarvApi gRhazrIH / tatra ca tenApi karmarekheNa ratnacandra iti svaM nAma prakaTitam / ekadA sa zrIdattAjJayA yAnapAtreNA'bdhau jagAma / tatra copArjitabhUrivitto vartmani samAgacchan bhagne pravahaNe'mbhonidhau nipatito galitazca mInena mahatA / taTe patitasya tasya mInasyodaraM vidArya dhIvarairgRhItvA sa bhRgupurapateH prAbhRtIcakre / tenApyaputreNa rAjJA putratvena sa rakSitaH pariNAyitazca kuNDinapurasvAminaH kanakazriyaM sutAm / rambhayA jambhArAtiriva tayA samaM sukhamanubhavan sa kAlaM gamayati sma / itazca ripumardanena tena rAjJA bhAvinyAH svasutAyAH svayaMvaramaNDapamahotsave bahavo rAjAno rAjaputrA mantriNo mantriputrAH zreSThinaH zreSThiputrAH sArthavAhAH sArthavAhaputrAzca samAhUtAH / tadA ca bhRgupurasvAminaH sUnU ratnacandro'pi caturaGgiNIsenayA parivRtaH purandara iva sarvazrIsundarastaM svayaMvaramaNDapamalaJcakAra / krameNa sakalarAjamaNDalamatikramya rohiNyA zazIva tayA bhAvinyA sa eva vRtaH, ripumardanarAjenApi kanakakarituragAdikaM dattvA visRSTaH sa tAM bhAvinIM bhAminImAdAya svapuramAyayau / ratiprItibhyAM manmathasyeva tAbhyAM kanaka zrIbhAvinIbhyAM vilasatastasya sukhena kAlo yAti sma / athaikasminnahani suvarNasthAle svarbhojyamiva ramyamannaM bhuJjAnasyA'sya vAtUlapUlena preritAn reNUnannamadhye patato vilokya tAlavRntapANiH puraHsthitA bhAvinI tadbhojanaM svena navInapaTTakUlA'Jcalena sadyaH pidhatte sma / iti nirIkSya ratnacandro dadhyau, ekaH so'yamavasaro yatrA'hamanayA zUlAyAmAropAyitaH ekazcA'yamavasaro yatraiSeti vetti mA prANapaterasya zarIre'pi pAMzusparzo bhUyAditi vismayaM manyamAnaH sa iSatsmitaM cakAra / tadA nipuNA sA bhAvinI cakitA cintayati sma, yatsmitaM tu mAdRzAM mRgIdRzAM ghaTate, na tvetAdRzAM puMsAM, kiJca kAraNaM vinA naitAdRzAH santaH pumAMso hAsyaM sRjantIti dhyAtvA sA tatsmitakAraNaM tamapRcchat / kAntAkaThoratarakadAgrahapatitaH so'vocat - he sundari ! mAmupalakSayasi tvaM ? atha sA vakti sma - omiti yattvaM me prANapatirahaM ca tvatpreyasI / tenoktaM he priye'yaM sambandhastu vizvasminnapi vizve prasiddhaH, paramanyaH ko'pi sambandho'stIti tvaM na vetsi / kiM na vedmIti tayA'bhihite so'vAdIt, he Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 kathAralAkare zrI hemavijayaracite subhra! yo'haM sa eva karmarekhAkhyo dhanadattazreSThinaH sutaH, saiva tvaM bhAvinIti pUrvajAtamanyadapi rahasyaM taduktaM zrutvA sA prakAmaM trapA'dhomukhI jaataa| athainAM premavacanairAzvAsya so'bravIttrapAyAH padmapatrAkSi !, tannAstyavasaro'dhunA / lokoktirapi yadviprai-rnA'tItA vAcyate tithi: // 4 // iti nItivacanaistyaktatrapAM tAmAdAya krameNa manorame nagare samAgatya ripumardanasya rAjJo'pyevaM vRttAntamabhidhAya sa svajanakasya pAdau praNamati sm| atha zrIpuranagarataH zrImatI patnyapi tena smaaniitaa| evaM zrImatI-kanakazrI-bhAvinIbhistisRbhiH patnIbhiH sa vaiSayikaM sukhaM bhute sm| aputriNA ripumardanena rAjJApi svarAjyaM jAmAtureva dattam / karmarekho rAjApi prAnte parivrajya sugtibhaagbbhuuv| // ityavazyabhAviviSaye bhAvinIrAjJI-karmarekharAjakathA // 257 // // 258 // zrIzIlaviSaye sItA-satIkathA // zIlaM hi sarveSAM dharmANAM mUlaM, yataH sIlaM dhammanihANaM, sIlaM pAvANa khaMDaNaM bhaNiaM / sIlaM jaMtUNa jae, akittimaM maMDaNaM paramaM // 1 // tena zIlavAn hi vipattisthAne'pi smpttimaapnoti| yataH toyatyagnirapi srajatyahirapi vyAghro'pi sAraGgati, vyAlo'pyazvati parvato'pyupalati kSveDo'pi pIyUSati / vighno'pyutsavati priyatyarirapi krIDAtaDAgatyapAM nAtho'pi svagRhatyaTavyapi nRNAM zIlaprabhAvAd dhruvam // 2 // api ca jAyate zIlamAhAtmyA-dasambhAvyamapi dhruvam / / nAsId drahaH kiM sItAyA, jvaladaGgArakhAtikA // 3 // tathAhi-akharvagarvaparvatA'dhirUDhatvena sadaivonnatakandharaM dazakandharaM nihatya nijaprANapriyAmAdAya ca zrIrAmo'yodhyAM pravizati sm| anyadA prAdurbhUtaprabhUtasadbhUtaspardhAbhiH sapatnIbhiH kapaTena kAritarAvaNacaraNA'rcanadarzanata udIritA''marSadoSavazatazca kupitaH zrIrAmo'STApadatIrthayAtrAyAmutpannadohadAM gurviNI satImapi sItAM kRtAntavadanasArathinA tIrthayAtrAkaraNamiSeNa mahAbhImAyAM siNhnaadyutaayaamttvyaammuumuct| sA sAdhvI akasmAdvidyutpAtAdapi maraNAdapi caitaduHkhaM dussahataraM manyamAnA mUrchitA zItalatamavanavAtaizca labdhasaMjJA gADhaM rurod| tadA ca tatra gajagrahaNAya samAgataH zrAvakaH puNDarIkapurAdhIzo vajrajaGghAbhidho rAjA gADhaM tasyA AkrandanamAkarNya svasevakAniti vadati sm| yadiyaM rAjapatnI rAjaputrI satI garbhavatI kApi vilAsavatI roditi, kiJcA'syA udare dArakadvayamastIti kiJca rAjasutA, kiJca kasyApi jAvata . Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraGga 10 / kathA 258 301 mahArAjasya preyasI, kiJca AsannaprasavA sulocanA bhRzamazarmadadhatI roditi iti svasvAminAbhihitasvarUpAM tAM didRkSUnAgacchatAM (ta) statsevakAnnirIkSya sA satImatallikA mA mAmamI spRzantviti dhiyA prAgevAbharaNAni tyajantI mA bhaiSIriti tairabhASi / teSu tatsevakeSvevaM vadatsu vajrajaGgho'pi tatra sapadyeva samupeyivAn / I he bhagini ! zrAvako'haM tena madagre vada, kA'si tvaM ? kasyA''tmajA ? kasya priyatamA ceti / teneti pRSTA sA rahasi kasyApi purastvayA na vAcyamityabhidhAya yathAjAtaM sarvamAtmanaH svarUpaM jgaad| svasRtvena tenA'GgIkRtA tadvezmani sametA sA zubhe'hani madanAGkuzalavaNAGkuzanAmAnau dvau sutau prasUte sma / athaitau siddhArthanAmnaH siddhaputrasya samIpe dvAsaptatikalAH kalayataH sma / krameNa tau kAmakelivanaM yauvanaM prAptau / AdyaH zrIvajrajaGgha- rAjasya sutAH prinniitvaan| ajJAtavaMzasya putrI na deyeti nAradena kopitasya, rAmasuto'yamiti ca nAradenaiva toSitasya pRthoH kSmApasya sutA aparaH paryaNaiSIt / atha tau balaprabalabalau digvijayaM vidadhAna krameNA'yodhyAM rAjadhAnIM rurudhatuH / rAma-lakSmaNAvapi tAbhyAM samaM saMgrAmaM cakratuH / etau sItAprasUtau zrIrAmasutAviti nAradena bhedaM nItA vibhISaNa- bhAmaNDalAdaya udAsInA evaa'vtsthire| tadA ca hala-muzala-cakreSu zastreSu mudhA jAteSu kiM vAsudeva - baladevAvimAviti viSAdamApannaM zrIrAmametau bhavatsutau ko harSasthAne viSAda iti nArado jagAda / atha tau dvau bhrAtarau pitR-pitRvyAbhyAM saGgatau / sarve'pyamI saGgatAH parAM prItimApuH / asminnavasare tatra sthitA satI sItApIti dRSTvA svayaM puNDarIkapuraM yayau / lokottareNa divyena sakalalokasAkSikaM zuddhAmeva sItAmahamaGgIkariSyAmIti prabalapratijJApareNa rAmeNa prahitA bibhISaNabhAmaNDalAdayo vihitadivyaivAhamayodhyAmeSyAmItidRDhaniyamaprahvAM tAmayodhyAmAnayanti sma / suprapaJcAM paJcazatakodaNDadIrghA sArdhadvizatadhanurvistArAM sArdhadvicApanimnAM suvikasitakiMzuka-zukamukha-guJjArdha - japApuSpa- hiGgulapaTalatiraskArakAribhiraGgAraiH paritaH pUrNAM khAtikAmavagAhayitumudyatA sA sItA satI tadabhyarNamAgatyedamavAdIt-- manasi vacasi kAye jAgare svapnamArge, yadi mama patibhAvo rAghavAdanyapuMsi / tadiha daha zarIraM mAmakaM pAvakedaM sukRtavikRtibhAjAM prANinAM tvaM hi sAkSI // 4 // tadA cotpannakevalajJAnasyAnantavIryasya sAdhoH kevalamahimotsavakaraNArthaM gacchatA purandareNa preSitasya hariNaigameSiNaH sAhAyyena sItA tAM khAtikAM puSkarapUrNAM puSkariNImivA'vagAhate sma / tadA ca tridazaistasyAH zirasi puSpaprakaravRSTiM vidhAyeti bADhamUciredattastena jagatyakIrtipaTaho gotre maSIkUrcakajalAJjalirguNagaNArAmasya zcAritrasya dAvAnalaH / Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 kathAratnAkare zrI saGketaH sakalApadAM zivapuradvAre kapATo dRDhaH, zIlaM yena nijaM viluptamakhilaM trailokyacintAmaNiH // 6 // vyAghravyAlajalAnalAdivipadasteSAM vrajanti kSayaM, kalyANAni samullasanti vibudhAH sAnnidhyamadhyAsa / kIrtiH sphurtimiyarti yAtyupacayaM dharmaH praNazyatyaghaM, svarnirvANasukhAni sannidadhate ye zIlamAbibhrate // 7 // harati kulakalaGkaM lumpate pApapaGkaM sukRtamupacinoti zrAghyatAmAtanoti / namayati suravargaM hanti durgopasargaM racayati zucizIlaM svargamokSau salIlam // 8 // pajjaliovi hu jalaNo, sIlapabhAveNa pANiaM havai / sA jayau jae sIA, jIse payaDA jasapaDAyA // 9 // niasIlamahAmaMteNa, pabalaM jalaNaM jalaM kuNaMtIe / sIlugghosaNapaDaho, ajjavi raNajhaNai sIAe // 10 // iti devairvanditA pUjitA saMstutA sItA rAmacandraM bhaNati, he svAmin ! yadi niSkalaGkApyahaM lokApavAdabhIruNA tvayA sarpeNa nirmoka iva tyaktA, tadA dUrantakarmakAtarayA mayApi devapAdA mumucire / iti prANapatimabhidhAya janakAtmajA satvarameva prAvrAjIt / // iti zrIzIlaviSaye sItAsatI kathA // 258 // hemavijayaracite iti samastasuvihitAvataMsapaNDitakoTIrahIrapaM0 zrIkamalavijayagaNiziSya paM0 zrIhemavijayagaNiviracite zrIkathAratnAkare dazamastaraMgaH samAptaH Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazastiH jinezvaraH / AsIdvIro jitAnaGgavIro vIro surasArthaM pupoSoccaiH, svargavIvat yadIyagIH // 1 // tatpadapadminIpadmabandhuH sindhuH shubhaambhsaam| // 2 || zrIsudharmmA'bhavaddharmAdhikArIgaNabhRdvaraH tatkrameNA'bhavadvajri - nato vajrarSisUrirAT / janako vajrazAkhAyAH, padmAyA vIcimAniva // 3 // tatpaTTA'mbambaradinamaNi- ruditaH zrIvajrasenagururAsIt / nAgendra-candra-nivRtti - vidyAdhara saMjJakAzca tatziSyAH 11 8 11 svasvanAmasamAnAni, tebhyazcatvAri jajJire / kulAni kAmameteSu, kulaM cAndraM tu didyute // 5 // bhAskarA iva timiraM, harantaH khyAtibhAjanam / bhUrayaH sUrayastatra, jajJire jagatAM matA: 11 6 // babhuvuH kramatastatra, zrIjagaccandrasUrayaH / yaistapA birudaM lebhe, bANa - siddhayarka 1285 vatsare // 7 // sUrayo'bhavan / || 8 // - krameNA'smin gaNe hema - vimalA: tatpaTTe sUrayo'bhUva - nnAnandavimalA'bhidhAH sAdhvAcAravidhiH pathaH zithilataH, samyak zriyAM dhAma yairuddadhre stana-siddhi-sAyaka-sudhAroci 1582 rmite vatsare / jImUtairiva yairjagatpunaridaM paM haradbhirbhRzaM sazrIkaM vidadhe gavAM zucitamaiH stomai rasollAsibhiH // 9 // tatpadakaraTikaraTasthalaikasindUrasadRzasaubhAgyAH / zrIvijayadAnasUrIzvarA abhUvan mahAvibhavAH // 10 // 303 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 hemavijayaracite kathAratnAkare zrI saubhAgyaM harisarvvagarvaharaNaM, rUpaM ca rambhApatizrIjaitraM zatapatramitramahasAM, cauraM pratApaM punaH / yeSAM vIkSya sanAtanaM madhuripu-svaHsvAmi-ghazivaH jAtA: kAmamapatrapAbharabhRto gopatvamAptAstrayaH // 11 // tatpaTTapUrvaparvatapa--yojinI prANavallabhapratimAH zrIhIravijayasUri-prabhavaH zrIdhAmasaJjAtAH // 12 // ye zrIphattepuraM prAptAH, shriiakbbrshaahinaa| AhUtA vatsare nandA-'nalartuzazabhR 1639 nmite // 13 // nijadezeSu dezeSu, zAhinA tena ghoSitaH / SANmAsiko yaduktyauTu-ramAripaTahaH paTuH // 14 // sa zrIzAhiH svakIyeSu mnnddlessvkhilessvpi| mRta-svaM jIjiAkhyaM ca, karaM yadvacanai hau // 15 // dustyajaM taM karaM hitvA, tIrthaM shtrunyjyaabhidhm| jainasAd yadgirA cakre, mAzakreNA'munA punaH // 16 // RSi zrImeghajImukhyA, lumpAkA matamAtmanaH / / hitvA yaccaraNadvandva, bhejurbhuGgA ivAmbujam // 17 // tatpaddazaGkarazirastilakopamAnAH, satkAntayovijayasenamunIndracandrAH / durvAdivRndavadanAmbujamudraNotka, vidyA jayantyanaghasaGghapayodhihadyAH // 18 // sundarAdaramAhUtAH zrIakabbarazAhinA, drAg yairalaGkRtaM lAbhapuraM padmamivA'libhiH // 19 // zrIakabbarabhUpasya sabhAsImantinIhRdi, yatkIrti mauktikIbhUtA, vAdivRndajayA'bdhijA // 20 // jitvA viprAn puraH zAhe:, kailAsa iva mUrtimAn / yairudicyAM yaza:stambhaH svo nicakhne sudhojvalaH // 21 // 1. hari-indra-sUryA gopazabdavAcyAH santi // . Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : taraGga 6 / kathA 142 / 144 zrIvijayadevayatipativAcakamukhyarSisaGgha saukhyajuSAM teSAM rAjye vijayini jaladhAviva bahalatamakamale // 22 // 1 ajani janitapuNyaprItipInaprabhAvAnamaravijayavidvAn varya vairAgya raGgaH suvihitahitavRttiM yaH sma dhatte svacitte bhramara iva rasAbjAmabjinI mukta mudrAm // 23 // zriyamayati tadaMhi dhurya kamala vijaya dhImad dhoraNI alamamalatamAnAM yadguNAnAM bhavati bhujagamuktA naiva saMkhyAmasaMkhyA // mUrtiM medhAvino guroH zamamayIM samudIkSya yasya vidadhati cetasi citrameva eSekSyate pratipadaM samitipravRttA yallokalocanadvayasya mudAM nidAnam // 25 // teSAM bahuvineyauSi sevitAMhisaroruhAM vidyante bhUrayaH ziSyA vAkpateriva nAkinaH // 26 // pArzvanAthacaritrAdi, bahuzAstrakRtizramaH / teSu ziSyeSvaNurhemavijayaH paNDitaH kaviH // 27 // yugmam tatpAdapaGkajaSaDaMhriridaMvyadhatta dvirephaH / uccaiH / vidhAtuM 24 11 zAstraM sudhIjanavitAnamanovinodam / harSeNa hemavijayaH kaviriddhasiddha, nAnAkathAnakamayaM smRtaye nijasya || 28 11 1. ajani janitapuNyaprItipInaprabhAvAnamaravijayividvAnosavaMzAvataMsaH / taraNiriva tamAMsi dhvaMsamAnobjapANi: zriyamanizamadhAdya: klRptapadmAvabodhaH // 22 // DBJ II 2. tatpaTTakamalakamalapraNayI zrIkamalavijayavaraviduraH / rAjati kamalezvara iva kamalAdyaH kamaladaladRSTiH // 24 // DB | 305 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazastiH ahimannagaradraGge varSe'zveSurasA'vanau 1657 / mUlamArtaNDasaMyoge caturdazyAM zucau zuce // 29 // grantho'yaM pariSaccittavRttivArijinIraviH vAsarasyA''dime yAme samAptiM samupeyivAn // 30 // yugmm| sASTapaJcAzadadhikazatadvayakathAmbubhRtaH 'satzuktizaktijaiH pUrNaH, kathAratnAkaro'bhavat // 31 // nAnAkathAmaNIpUrNaH kavirAjanibhAlanAt / kathAratnAkarAhvo'yaM granthaH saubhAgyamazrutAm // 32 // asmAtkathAjaladhitaH sukathAjalaughaM, saMgRhyasAratarakAvyamaNiprapUrNAt ambhodharA iva sabhAjanarhituSTyai, __ vyAkhyAsRjaH kSititalaM sukhayantu santaH // 33 // yadi cAru cetAMsi sabhyAnAM vazIkartu spRhA'sti cet / / hRdi dhAryA tadA caitacchAstrasaMvananauSadhi // 34 // nAnAsUktikathAmuktA AdAtuM cittamasti vaH vigAhyantAmbudhA eSa kathAratnAkarastadA // 35 // jyotistatipratihatapracurAndhakArau, yAvatsadAkRtibhRtAviha pussp-dntau| vyomazriyaH kalayataH kila kuNDalatvaM, tAvacciraM jayati zAstramidaM manojJam // 36 // saMjajJire sahasrANi saptaspaSTamanuSTabhAm / tathA zatAni catvAri sarvasaGkhyAtra vAGmaye // 37 // iti zrIkathAratnAkara grantha prazasti // graMthAgraM 7400 // // zrI zubhaMbhavatu // yAdRzaM pustake dRSTavA tAdRzaM likhitaM mayA / yadi zuddhama zuddhaM vA mama doSo na diyatAm / zrI sthammatIrthe muni guNavijayena lipikRtam // Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 125 217 159 250 239 27 278 . 265 254 294 255 175 26deg dvitIyaM pariziSTam 'kathAratnAkaragranthAntargatAnAm saMskRtapadyAnAm akArAdisUciH / pRSThAGke ___ apakAriSu mA'pAyaM a apasara sakhe dUrA 'a' iti anena tava putrasya 40 api paGgurgatAkSo'pi aGkarai bIjamuptamavanau api pradattasarvasvAn akSa agni asapati 226 api bahUpakRte agnikuMDasamA nArI 37 aputrasya gati sti aghaTitaghaTitAni 212 apUrvaiyaM dhanurvidyA aghaTitaghaTitAni ghaTayati 236 apyekamarhadvacanaM jahAra aGguSThe padagulphajAnu 207 abhimukhAgatamArgaNa acintyamAhAtmyakaraM mahAnto abhyarthyante nava acintyamAhAtmyamayaM 246 abhyAsakAriNI vidyA ajJaH sukhamArAdhyaH 229 abhyuddhRtA vasumatI dalitaM ajJAnena kriyAM amantramakSaraM nAsti atiguptasya dambhasya 153 amAri jIvaH khalu atyAsannA vinAzAya 229 ambA kupyati tAta ! atra droNazataM dagdhaM ambA tuSyati na mayA adeyaM dAnazauNDAnAM 249 ambhodhirjaladhiH payodhi adhItazAstrA api 221 arthalubdhakRtaprazrau anabhyAse viSaM 203 alaGkaroti hi jarA anarthAya bhavennIce 170 alalitagatiruccaiH anilasyAgamo nAsti alpIyAnapi niyamaH anukUle vidhau sarvaM 60 alpIyAnapi niyamaH anucitakarmArambhaH avajJAtruTitaM prema anekakautUhalalInacetasA avadyamukte pathi yaH antarmuhUrttamapi avazyaM bhAvino bhAvA andhazca kubjazca sutA 214 avyApAreSu vyApAraM yaH annaM saviSamAghrAya 12 azanamAtrakRjJatayA guro anye cApi yudhiSThira 165 azanamAtrakRtajJatayA guro apakAriSu mA'pAyaM 194 azanamAtrakRtajJatayA guro 1. idamatra jJeyam-anidiSTapRSThAGka saGkhyAmadhye aka-dvi-hAnivRddhirapi sambhAvyate / 218 20 167 162 167 53 72 206 205 134 129 172 3 211 62 239 32 150 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azvaplutaM mAdhavagarjitaM aSTau hATakakoTayastrina asatyamapratyayamUlakAraNaM asatyavacanAdvaira astu dhig vibhavamujjheti asthiSvarthAH sukhaM mAMse asthiSvarthAH sukhaM mAMse asmAdRzA api jaDA asmAn ghnanti pade pade asmin mahAmohamaye kaTAhe aharnizaM hi bhUtAni ahiphala kamala cakra aho aho dambhavijRmbhitaM AH kiM sundari ! AkaraH sarvadoSA AkaraH sarvadoSANAM AkaraH sarvadoSANAM AkAraiH katicid AkArairiGgitairgatyA AjJAbhaGgo nareMdrANAM AjJAbhaGgo narendrANAM AttaH zatruparamparA AtmanaH kuzalAkAGkSI Adityasya gatAgatairaharahaH Anandayanti niyuktyAtAH AyAnti nAyakamiva ArogyaM saubhAgyaM Arohatu girizikharaM Arohatu girizikharaM AlasyaM sthiratAmupaiti AzAmuzanti sudhiyaH Asane zayane yAne A 186 250 36 201 148 62 131 276 5 30 30 211 152 228 132 65 248 208 6 195 74 286 181 155 280 185 190 194 269 49 48 229 Ahate tava niHsvAne AhAranidrAbhayamaithunAni AhAro laghurambareSvaruNimA ityukto dhanavarjitena ibhyAli na samIhase ihAstIti caturbhaGgayA IkSukSetraM samudra IrSyA kulastrISu ugragrAhamudanvato jalamati uttamajaNasaMsaggo unmArge' pAtitAH upadezo hi mUrkhANAM upasargAH kSayaM yAnti i uttiSTha kSaNameka mudvaha sakhe uttiSTha kSaNamekamudvaha sakhe ! udIrito'rthaH pazunApi gRhyato udyamaM kurvatAM puMsAM udvegaM yAti mArjAraH unmattAM premasaMrambhA upyate yAdRzaM bIjaM uSNa anna ne ghRtaghaNuM u e ekaM dRSTvA zataM dRSTvA ekakasya paramekamudyamaM ekatra kaJciccalitaM vilokya ekAkSarapradAtAraM eNIdRzAM vIkSya viceSTitAni 278 50 183 162 50 237 22 280 50 271 75 161 6 227 13 217 169 223 173 274 276 125 21 6 166 71 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 138 aizvaryasya vibhU eSA taTAkamiSato 295 o 168 258 ojasvino'pi pazavaH au aurvo yAti samunnati ka 293 282 278 250 279 255 280 242 206 kAryaM kiM kiM na kurvanti kAryaM vitArendubale'pi kAryainijaireva kAvyaM karoti parijalpati kAvyaM karotu parijalpatu kiM kAraNaM tu kavirAja ki dhyAnairmukhapadmamudraNacaNaiH kiM dhyAnairmukhasadma kiM nandI kiMmurAriH ki vizvavizva kimekApi kalA puMsAM kIrtiste jAtajADyeva kuNDaladvayadAnena kutastasyAstu rAjyazrIH kupyatpinAkinetrAgni kuraGgamAtaGga kulaM ca zIlaM ca balaM kuSThino'pi smarasamAn kustrI kale parAbhUtiH kRte pratikRtaM kuryA kRte pratikRtaM kRto hi saGgraho loke kRtyaM yadyasya tattasya ke na yAnti dhanalobhapizAca keSAMcideti matirunnati ko modate ? kimAzcaryaM ? koSAmAtmakRtairdoSai kyA balA Agi lAgI krIDAsadma kaleviveka kva prasthitAsi kSaNaM tuSTaH kSaNaM ruSTo kSaNena labhyate yAmo kSArairivAmbarapapAM prakarai 135 280 271 228 kaMthAcAryazlathA te ? nanu kaH kopaH kaH praNayo kaH kopaH kaH praNayo kaH kopa: ka: praNayo kakSe kiM ? nanu pustakaM kandarpadarpavazato mahatAmapi kamalamukulamRdvI karikarNeSu na sthairya karNAruntudamantareNa karpUrotkarapezalAsu kalA kalayituM keSAM, kalAH khalAnAM kapaTAkalAnAM kalAvilAso mUrkhANAM kaliyugamadhyotpannAH kalau nItipravRttAnAM kavimatiriva bahulohA kavIzvarANAM vacasAM vinodai - kaSTAtprAptAmapi prIto kaSTe'pi dhanyatamadhairyanikAya kasyAdezAtkSapayati tamaH kasyAdezAt kSapa kA tvaM?' 'sAdhvyahamasmi' kAmaM kAmadudhA 256 154 161 148 10 191 238 21 176 85 262 39 273 239 143 188 198 . Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 10 57 jAyate zIlamA jIvaiH prAyeNa jIvadibha jJAtastrIcaritAH santo jJAnaM syAtkumatAndhakAra jJAnaikasurasAlasya jyotirjAlamivAbjinI 231 56 173 kha khaTvAM jIvAkulAM khalAnAmeva vaidagdhyaM khAtrasvarAntaH sthitavastunAda ga gajabhujaGgavihaGga gantavyaM nagarazataM gamitavyaM gamatyeva gardabhayAnamasaMskRta gItazAstravinodena guNaguNaiH sahito'pi gopAGganAvadanacumbanalAlasAya grAme vasasi he bAle ! grAmo nAsti kutaH sImA ? 212 224 211 197 295 206 57 68 153 230 148 206 183 tajjanairna parivArarAji tanuratanurapi syA tarko'pratiSThaH zrutayo'pi tAvatkarNarasAyanaM sukhayati tAvatpaJcamakAkaliM kalayituM tilakusumasamatvaM tUlikAtailatAmbUla tRNaM brahmavidaH svarga tRNati vajra vajrati tRSNA hi kRSNAhivadhUrivogrA tai karpUralavA sudhAMzu toyatyagnirapi tvatkIrtyA dhavalIkRte tvayi varSati parjanye 56 ghaTo janmasthAnaM mRgaparijano 246 ca 139 299 272 248 260 50 72 catvAraH puruSottamasya cando candana pavana jala candraH kSayI prakRti candre lAJchanatA himaM caritraireva putrANAM caraiH pazyanti rAjAnaH cAritaM dayitayA samAhRtaM cintitaM duritamanyajane ciraM jIva ciraM nanda ciraM jIva ciraM nanda 126 243 196 22 152 301 215 84 277 237 256 daMbhasaMrambhiNAM daMbhaM dattastena jagatya dambhAtsuraGgAgatamantri dambhena maMtrI kapaTena dharmaH darzanAd duritadhvaMsI dazatAmrapalAvarta dAnaM ca zIlaM ca dAnaM duritanAzAya dAnaM supAtre vizadaM dAnAdAnarataiH sadaiva zizukai digvAlAzcandramaulirvahati 261 3 jaM jaM samayaM jambUko huDuyuddhana jADyaM dhiyo harati siJcati jAtena cANDAlakulo jAmAtA kRSNasarpazca 247 239 223 . Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 39 14 47 278 159 35 222 168 57 282 234 dhanado dhanamicchUnAM dhanamarjaya kAkustha dhanibhyo dhaninaH santi dhanaireva kulInAnA dharmaH parvagatastapaH pracalitaM dharmAjjanma kule zarIra dharmAjjanma kule zarIrapaTutA dharmAdeva madAndha dharmibhyaH santi bhUyAMsaH dharme jaya pApe kSaya dhAtrInarezamahiSIsacivA vivastrA dhArAdhIzadharAdhinAthagaNane dhik pauruSaM kulamapi dhiyAM prapaJcazcapalekSaNAnAM dhUrtena vaJcito dhUrto dhUliH kimeSA ? dayitena dhyAnaM duHkhanidhAnameva 274 22 158 263 12 31 290 246 197 145 dRdikSubhirbharAyAtasti divA nirIkSya vaktavyaM divA pazyati nolUkaH divA pazyati nolUko dIyatAM dazalakSANi duHsAdhyakRtyakRlloke duHsAdhyamapyAzu sameti duHsAdhyamabhyAsavazAt duritavanaghanAlI pApatoyapraNAlI duritavanadhanAliH zokakAsAra durgatiprapatatprANi durjanadUSitamana duzcintyaM caritaM strINAM duzcintyaM caritraM strINAM duSTasvapneH prakRti duSTairdRSTo guNo'pi syAt dRSadeSeti dambhena dRSTvAnnaM saviSaM cakora dRSTvAnnaM saviSaM cakoravihago deva tvaM jaya kAsi deva tvadvaravAjirAji deva dohilu doSa buje devagurvoH prasAdena devAdhidevasya devo'nekabhavArjito dezATanaM paNDitamitratA dezATanaM paNDitamitratA dezATanaM paNDitamitratA daivavazyaM vRthA drutamAnaya pAnIyaM dviguNakaTukaSAyaprAyabhug dveSoktirapi mahatAM ov 213 0 W W0 0 163 57 272 201 24 146 243 173 225 198 na karatA te kIdhu na garvaH sarvathA kArya: na guhyamuttAnamanaH na gUDhamapyAzayama na taM pazyAmi saumitre ! na taM bAhyazaucairamalIbhavanti na tvavijJAtazIlAya na dAtuM nopabhoktuM ca na pUjyA yatra pUjyante na bhrAtari na ca mAtari na yogena na bhUpena na zikSito'pi prakRti na zuddhasiddhAnta na sUriH surANAM guru surANA 277 16 253 279 297 131 209 122 193 252 239 206 283 154 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 naivAkRtiH phalati naiva kulaM 227 209 225 36 13 m 207 m 161 193 200 206 15 241 9 1 206 150 294 123 134 284 10 285 na sUriH surANAM gururnA'surA na stheyaM jAtuci na hi me parvatA bhArA nakulo hRSTalomA nayana yugazara nayaraM ca nAyarANaM narapateH subhaTAMtimacakriNo nAgo bhAti madena kaM nAgo bhAti madena kaM nAgnistRpyati kASThAnAM nAnAvidhaM vidadhatAM nAnAzAstrasubhASitAmRtarasaiH nAbhyastA bhuvi vAdivRnda nArINAM ca. nadInAM nArINAmiva bAlAnAM nAzaM yo yazasAM karoti nAhaM svargaphalopabhogatRSito nijajAti parityajya nijabhujArjitasarvamahIbhujaH nitambinyaH pati putraM nitambinyaH pati putraM nidhAnameva vijJAna nindantu nItinipuNA yadi nimbo vAtaharaH kalau nirIkSya caritaM strINAM nirIhatA saMyaminAM nirdagdhAH kamalAka nirdravyo hiyameti nirdravyo hriyameti niSputrAn varaputralabdhividhi nIcAdvibheti devo'pi nezaM pazyati nAbhi naivAkRtiH phalati naiva 20 paJcatuSTiH satItvaM ca paNDiteSu guNAH sarve paNDiteSu guNAH sarve paNDito'pi varaM zatru padmini tadanu citriNI payodhipAraM surazailabhAraM parazAstragraho'pi syAt paricitavyAH santo yadyapi parijanapade bhRGgazreNiH paropakAraH puNyAya paropakArAya payo paropakArAya phalanti vRkSAH pazavo'pi pratAryante pazUnAmapi darpAya pAMDityapInaM vacanaM nizamya pAtakaM sRjatAM puMsAM pAtre dharmanibandhanaM pApaM zalyamiva svAnte pApAnnivArayati yojayate pAlyate niyamaH sadbhiH pAvakocchiSTavarNo'yaM pitrorupAsti sukRtAnuzAsti puMsAM phalanti bhAgyAni puMsAM ziromaNIyante puNyapAthojazastrISu pumAnanarthamApnoti purAtanaiH kRtaM kRtyaM pUjyadrohAdavazyaM syA prakaTayati hRdayadAhaM prajJAprabhAvaviditAkhila praNamya harivaMzAbja 193 194 255 141 235 214 124 WW 221 164 16 227 275 184 255 261 ilmililili 167 73 65 126 181 137 208 281 214 122 240 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 29 137 52 pratyuttaraM kaH pradadAti pratyuttare satyatare pradatte pradveSabandhuH kalahaikasindhuM pravardhamAnaH puruSa pravardhamAnaH puruSa prazanarasanimagnaM dRSTiyugma prasannacandrarAja prastAvasadRzaM vAkyaM prastAvocitavAkyaM prANA yAntu zriyo yAntu prAthamyamudadhiSvAsIt prApnoti tuSTadevo'pi prAyaH kRtAparAdho'pi prAyaH pujyavatAmeva prAyaH syuH satkathAM zrutvA prAyo viruddhAcaraNaM kalau yuge prema syAnna hi sambandhAt premapAtraM prajAyante procyate strIparAbhUti paJcame'hani SaSThe vA paJcAzatpaJcavarSANi 164 244 149 236 289 136 136 249 239 269 170 268 42 '11 286 185 bhaktibhuktimahAsatraM bhagnacitte punaH puMsAM bhagnAzasya karaNDa bhaTTinaSTo bhArgavazcApi naSTa bhavanti prAyazaH pApAH bhavAraNyaM bhImaM tanu bhAgyAtsampadyate puMsA bhAnuzca mantrI dayitA sarasvatI bhAmiNi bhoga bhalappaNa bhikSA me pathikAya bhUtale hi sulabhA vibhUtayo bhUpaviprasacivAzvapAlakAn bhRGgAH puSpamivAgandhaM bhojye nirjararAja bhaume maGgalanAma vRSTikaraNe bhrAtRvadhvAditaH patyu 208 187 127 216 273 54 167 74 212 74 217 ma 26 30 206 276 288 164 pha phalaM karmAyattaM 297 33 207 madanasadanamasyA vartulaM madgoH zRGga zakrayaSTi mana eva manu manasi vacasi kAye manasi vacasi kAye manasyanyad vacasyanyat mantrasthAnamanAkAza mantrasthAne bahustambhe mantrikA Atmano vairaM mantripradhAnA rAjAno mannetrayostvayAkAri mariSyasi mRto'bhUvaM martavyaM bata necchayA mahAvratadharA dhIrA mahAvratadharA dhIrA mahimAnamasImAna balato mahatI buddhiH bAlA tAmbUlamAlA bAlizAnAM puro vAcyaM bilezayabile kSipta buddhirbhUpasabhAprasiddha jananI brahmA yena kulAla 300 279 39 39 264 149 121 74 208 140 131 297 bha 279 bhakti bhanakti vinayaM 241 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 145 236 253 253 160 75 166 235 164 276 247 167 16 194 128 230 253 mahezvareNeva kalayapIndu mAMsaM mRgANAM dazanA mAtaH zailasutAsapatnI mAtuH sutAyAH pitRputrayozca mAndhAtA ca mahIpatiH mitA bhUH patyApAM mitraM zAThyarataM mitraM zAThyarataM kalatra mitradrohI kRtaghnazca miSTAni mAMsamadhujAra muJca muJca patatyeko mUrkhatvaM khalu kaSTaM mUrkhatvaM hi sakhe mamApi mUrkhazciraM vimRzyApi mUrkhasya kAvyakaraNaM mUrtiste jagatAM mUlaM dharmataroH sthUlaM mUlaM mohaviSadrumasya mUlaM mohaviSadrumasya medhAvinAmekamapi prabhUtA morvAkandarasena mauktikAnAmivAmbhodhi 201 151 257 149 79 248 48 68 267 286 233 2 m 9 moon ov yadbhagnaM dhanurIzvarasya zizunA yadyapi na bhavati hAniH yadyapi mRgamadacandana yadvaktraM viTakoTivaktra nipata yadvA vikalpaiH paryApta mAptaH yad durgAmaTavImaTanti vikaTaM yadyapi kRtasukRtAdaraH yame nAkasadAM nAthe yallabdhanistulaphalairna yasya na sahajo bodhaH yasya nAsti svayaM buddhi yasya prajJA svayaM nAsti yasya mitraM dhiyAM dhAma yasyAsti vittaM sa naraH yasyAsti vittaM sa naraH yA deve devatAbuddhi yAM cintayAmi satataM mayi yAcakArthe dhanaM kSiptaM yAtrAjAgaradUranIrabharaNaM yAdRzaiH kriyate vAsa yAn vaJcayanti dhImantaH yAvaccandrabalaM tato grahabalaM yAvaccharIrapaTutA yuvadRgrahariNIpAzaM yuvAnamanyaM hRdaye vahanti yuvaiva kurvIta naro hitaM yuSmatpratApamAhAtmya ye na nazyanti te vIrA ye parasparamarmANi ye mUrti tava pazyataH ye zIlaM parizIlayanti lalitaM yena tena sukRtena yena tena sukRtena karmaNA 81 216 207 270 231 180 240 251 218 277 241 130 251 272 yaH kIrti vinihanti yakSyAdhugrarujAM vikAra yacchanti kiM na dAtAra yajjAhnavImevamudIritena yatkuryAnmatimAnnUnaM yattadvA vadatAM puMsAM yatpuMskokilakUjite yatra svarmaNibhiH yathAsthitaM naiva nivedanIyaM yaddhAtrA nijabhAlapaTTa 28 263 172 180 183 139 34 277 183 54 248 229 270 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 11 yeSAM na bhogyo yaistu dAnAni dattAni yo gaGgAmatarattathaiva yo yathAtra samupaiti yo yAdRzaM karma yauvanaM dhanasaMpattiH yauvanaM dhanasampattiH yauSmAkA'dhipasandhi 263 123 219 lAbhobhibhUtabhUtAnAM lokaH strISu rataH striyo lokAnugatiko loko lobhazcedaguNena kiM pizunatA lobhAbhibhUtAn prabhavanti lobho mUlamanarthAnA 19 216 53 145 29 250 200 195 160 224 158 252 79 37 230 20 275 152 150 37 rakSantyupAyaiH rakSantyupAyairapi kazcidAryAH rakSantyupAyairapi kAzcidAryA ratyevAsamasAyaka: pazupatiH randhrANi nIrandhrajaDatvabhAja rasAtalaM yAtu tadatra pauruSaM raho nAsti kSaNo nAsti rAjaMstvaM rAjaputrasya rAjan kanakadhArAbhi rAjan zrIkarNabhUpAla rAjyaM yAtu zriyo yAntu rAjyaM yAttu zriyo yAntu rAjyalubdhena mulena rAndhyo bhAtaja je hoye te riktapANistu rUpaM vismitavizva rUpe rAmA rAcIyeM rUpeNaikazataM prApta rohiNyeva sudhAmarIciM la lakSaM lakSaM punarlakSaM lakSmIH sarpati nIcam lagnA pRSTe yadIye taM lacchI jasaM payAvo 261 36 164 vaMza vilAsa vinoda vidhi vaktraM candravilAsi vaktraM candravilAsi paGkaja vaktrAmbhoje sarasvatya vaktrAmbhoje sarasvatya vaNika paNyAGganA dasyu vaNikapaNAGganAdasyu vaptA te jaDadhI rasakSayakara varaM buddhirna sA vidyA varaM vAhi varaM maccU varamaggimi paveso varasyau varasyau ambuhara varSA kaSTatara: kAlo varSA nadInAM RturAT varSA nadInAmRturAT taruNA vahnistasya jalAyate vAgbhiH sudhAdIdhitisodarA vAcAM cayaizcUrNitacaMdrikANAM vArtA ca kautukavatI vAllabhyaM vitanoti vAllabhyaM vitanoti yacchati vAsaH svacchatamaM vane vikalayati kalAkuzalaM vidanti mUrkhA api vidanti hRdayaM saMjJA vidmaH pazubhyo'pyadhamAnnarAM 285 275 290 142 217 168 73 182 *76 260 195 183 21 254 210 191 241 210 225 | Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyA nAma narasya vidyA vismarati pramAda vidvatvaM ca nRpatvaM vidhatte yattoSaM jaDaparicitergoH vinayaM vidadhAdvidyAM vipadaM bhodhinistAra vipadyapi bhavetpuMsAM viprapriyA draviNalobha viprasya mohamUDhAtmA viraktacitteSu ratiM na kuryAd vizvAmitraparAsaraprabhRtayo vizvAzcaryanibandhanairna hi vizvAzcaryanibandhanairna hi vizvAsapratipannAnAM vizvAsazcalacakSuSAM paricayaH vizvAsAyatanaM vipattidalanaM vizvAso nocitaH vizvAso nocito duSTa vizve sahasrazaH santi vizveSAM vadanAni cumbasi viSameSvaSi nyAyeSu viSayaduSTAzanasvAdAt viSAnnadarzanAnnetre viSkambhaM tatra kurvIta vRddhasya mRtabhAryasya vRddhasya mRtabhAryasya vezyA rAgavatI sadA vezyAsau madanajvAlA vaidehIdayite'pi duSTa vaidyA vadanti kaphapittamaru vaidyairanuktAdapi bheSajAtsyA vaidyo guruzca mantrI ca vairamAdIyate prAya 56 124 50 37 185 23 190 204 156 81 136 48 51 230 61 36 134 44 25 51 267 12 12 237 236 213 136 280 226 18 282 229 13 vyAghraughAdiva gogaNaH vyAdhimAlinya vyAghravyAlajalA vyAghravyAlajalA vrajati mRdu salIlaM zakyate nAnyathA kartuM zakyo vArayituM zakyo vArayituM jalena zakyo vArayituM jalena hutabhuk zatabuddhiH ziraH sthAyI zateSu jAyate zUraH zateSu labhyate zUraH zayImahi mahIpIThe zayyotpATana gehamArjanapayaH zazvadvairijanAbhimAnasamidhAM zAstraM bhaNitvApi zAstraM sunizcitadhiyA zAstraM sunizcitadhiyA zItAMzorapi zItalA gatamalA zItoSNavarSAkAlAnAM zIlAdeva bhavanti mAnavamara zUnyAdhobhUmike sthAne zokArAtiparitrANaM za zriyaM jagaccittavitIrNacitrAM zriyaM prativacazcaJcaH zriyaM prasUte vipadaM ruNaddhi zriyaH paraH paro mantro zrI bhojyasainyAbharaNapradAni zrImanmuJjakulapradIpa zrIsarvamaGgalAliDgI zRGgArAGgarAgAn yadi zvA kRtajJatulAM yAti 137 171 291 301 206 236 257 223 47 172 135 199 278 186 272 220 133 204 42 184 85 39 14 44 156 33 255 254 272 76 208 150 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTpadaH puSpamadhyasthaM sa eva tvaM sa evAhaM saMtaptAyasi saMsthitasya sajjanacittavallaghutaraM satyaM cettapasAsti satyaM mitrairmRSA strIbhi satsaGgasuravRkSasya sadAcArapravRttAnAM sadbhiH saha virodho'pi santo niyamamaryAdAM santoSaM yAnti dAtAraH sannidhau nidhayastasya sanmitra dhIrmitramapAstaduHkhaM sapatnIdarzanaM dUre zrutaM samAne'pi hi sambandhe samAyAteSvarthe sampatiprakarastadIyasadanA sampattau niyamaH sampattyupari sampatti: samprati na kalpataravo sambandhino'pi praNayaM sambandhI praNayaiH saraH sarasvatI sthitA sarovaramivA'vAri sarpakrIDAmivAvrIDAM sa sarvajJo jitarAgAdi sarvatrApyadhigamyante sarvatrodgatakandalA vasumatI sarvadA sarvado'sIti sarvanAze samutpanne 238 69 270 249 142 146 55 269 162 17 54 275 235 75 66 171 40 242 62 183 143 267 278 66 63 3 274 184 278 222 sahasA vidadhIta na kriyA sA kalAH kalayAmAsa sA kalAH kalayAmAsa sAkSAd dRSTAparAdho'pi siMho balI dviradasUkaramAMsabhojI siMho vArdhakinA'kSepi siddhyanti tasya kAryANi siddhaye nijakAryANAM, siddhiH sattvavatAM puMsAM sIdanti santo vilasantyasantaH sugatiranatidIrghA sutaM vimucya grahaNe surAlaye sudhAkhaNDA hi sA jihvo sudhIH zAstre balI yuddhe subhruvAM kuTilaceSTitauka surUpaM pitaraM dRSTvA surUpaM puruSaM dRSTvA surUpAH paJca yoddhAraH suraiH kRtA api praznAH suzikSito'lpo'pi sUryaM bharttAramutsRjya sRjati bahunakhAGkaM setuM gatvA samudrasya sohArdaM nikRtistanuM gadagaNaH sauvarNakaM gRhANaikaM strI kAntaM vIkSya strI kAntaM vIkSya nAbhi strI puMvacca prabhavati strINAM guhyaM na vaktavyaM strINAM guhyaM na vaktavyaM sthAnaM zUnyagRhaM viyaH sthairyaM kvApi bhavetpuMsAM 229 241 241 203 136 190 40 84 138 37 206 83 182 79 168 217 37 37 272 231 88 206 230 51 47 207 280 273 165 166 63' 143 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 77 192 292 288 301 262 215 snigdhaM bhojyamanargalaM snehamUlAni duHkhAni snehe'vajJA kSayaH kAye, smartavyA vayami smitena hAvena svaM parAMzca gururuddhare svAyattamekAntahitaM vidhAtrA svArthaM jananyAya svIkRtyadambhamati svIyAH sulocanA etA 173 hatvA nRpaM patimavekSya harati kulakalaGka harati kulakulaGka haranayanahutAzajvAlayA haripituH subhagaika hasairlabdhaprazaMsaistaralitakamala hAsyakRccaritaM nUnaM hitAya yo hito naiva hitArthibhirmudrita mAnasAnAM 151 257 32 279 251 133 . Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 137 138 176 186 avantI 78 254 260 276 8 168 109 tRtiyaM pariziSTam kathAratnAkarAntargatavizepanAmnAm akArAdisUciH / ' nAma pRSThe nAma pRSThe nAma arjuna 30 ujjayinI arjuna . 185 ujjayinI akabbara 303 arhaddAsa 240 ujjayinI akamapurA 262 alakA 249 ujjayinI akarAla 110 avanAmanI 109 ujjayinI akkA 159 71 ujjayinI aGkarAja 28 avantI ujjayinI aGga 23 avantI ujjayinI acala 39 avantI 197 ujjayinI acala 66 avantI 199 uddhava acalapura 125 avantI 249 uddhava aNahillapura 19 azokacandra 143 unnAmanI atigahana 100 azokazrI 143 atighana 117 azokazrI 196 anukUla 35 ahammadAvAda 262 RkSI abhaya 106 ahalyA 115 RtuvilAsa abhaya ahimannagara 301 RSabhadatta abhaya 197 ahivalayacakrAmnAya 163 RSabhadAsa abhaya 274 (A) amaradatta 13 AdhoraNa 219 airAvaNa amarasundarI 279 amarAvatI 249 Anandavimala 302 ayodhyA ArhatI 240 oGkAra ayodhyA AzA arimardana 10 ASADhabhUti arivajrAgni kaccha AsApATaka arisiMha 100 kaccha arjuna kacchadeza 11 uccaizravas 1 idaM tu dhyeyam - atra nirdiSTapRSThAGkeSu ekAdivRddhi-hAnirapi sambhAvyate / / 258 98 108 51 13 Ananda 278 300 240 286 237 251 kaTakuTa Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaTi kaDuA kathAratnAkara kanakadeva kanakapura kanakabAhu kanakamaJjarI kanakaratha kanakaratha kanaka zrI kanaka zrI kanaka zrI kanaka zrI kanakasAgara kanakasundara kanakasenA kanakasenA kanakA kanakAvatI kanakAvalI kanakAvalI kantharA kandhara kapidhvaja kamaTha kamalakeli kamalapura kamalamAlA kamalavijaya gaNi kamala zrI kamala zrI kamala zrI kamala zrI 239 180 2 kamalA kamalA kamalA 126 kamalA 114 kamalA 219 kamalA 153 kamalA 114 kamalAkAra 219 kamalAdhara 126 kamboDA 186 karaka 201 karaNa 298 karaNa 81 karaNa 176 karaNadatta 222 karaNasAgara 279 karaNasiMha 251 karaNAsara 104 karamaNa 87 kariNI karkara 148 141 karNa 150 karNa 30 karNa 194 karNATa 144 karmarekha 155 kalala 144 kalasI 34 kalAsara 45 kAka 174 kAkodara 177 kAji 217 kAtyAyana 9 kAtyAyanI 25 kAdambarI 71 kAnti 122 kAnti 176 kAmadhenu 205 kAmacandra 249 kAmananda 90 kAmapatAkA 79 kAmapatAkA 274 kAmamaJjarI 23 kAmarUpA 17 kAmazAstra 104 kAmasenA 166 kAmasenA 286 kAmasenA 182 kAlakUTa 282 kAlapI 174 kAlikA 159 kAlidAsa 139 kAlIsarasvatI 171 kAzI 20 kAzIdeza 26 kAzmIra 255 kIrapura 185 kIrti 297 kuJjarAvarta 153 kuJjarAsana 181 kuTTinI 176 kuNDala 118 kuNDinapura 100 kuntala 239 kupANi 276 kubera 190 226 76 88 141 126 186 197 202 252 192 280 42 72 201 53 152 192 72 97 256 249 136 147 50 125 57 77 251 298 149 64 59 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kubera 79 161 kubera JI 0. 88 kuberacandra kuberadatta kuberapura kuberapura kuberasena kumArapAla kumArasaMbhava kumudacandra 166 kezavAvAsa 238 kaikeyI 45 koTikUTa 45 koraNTakUTa 45 kauzAmbI 45 kauzAmbI 192 kSititilaka 120 kSitipratiSThita 98 kSitipratiSThita 277 kSitipratiSThita 33 kSitipratiSThitapura 283 kSitiratna 270 kSemala 204 gaGgAdhara 68 gajadhara 57 gajapura 134 gajarAja 198 gaJjaNa 6 gatabhrama 12 gadAdhara 224 gadAdhara 252 gadAdhara 257 gadAdhara 234 gandhapura 35 gandhavatI 244 gambhIra garuDa garuDa girisAra 124 161 43 kuraNyA kuru karUpA 117 rava 101 174 181 124 khaTu kuzala kuzala kuzala kuzala kuzalA kusuma kusumazrI SmCM gIH 51 264 274 142 khaNTAyaNa khandhalA kharI kharpara khImasI khImA khetasI khetA 64 143 77 kusumazrI kUTahaMsagati kUraNa 258 199 231 or 23 khema 167 kUrANa kUrmagrAma kRzodara kelitilaka kezava kezava kezava kezava kezava 81 guJjAla guNa guNacandra guNacandra guNacandra guNaratna guNasAgara guNasAra guNasAra guNasAra 27 guNasundara 94 guNasundara 74 guNasundarI 111 guNasena 165 guNasena 141 guNAkara khemA 173 103 31 gaGgadatta 70 gaGgadatta 139 gaGgA 176 gaGgA 177 gaGgA 154 gaGgAdAsa 178 12 85 85 168 168 kezavapura aja Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNAvalI guNinI 228 262 286 100 gurjara 131 gurjara gurjaramaNDala gurjarAtra gomatI gorambha golaka govinda 17 62 244 252 115 candanazrI 83 candanA 247 candra 255 candra 239 candracUDa 282 candradatta 198 candradatta 159 candrapura 245 candrapura 155 candrapura 198 candramukhI 210 candra zreSThI 282 candrasena 156 candrasena 164 candrasena 272 campA 1 cAndra 7 cAmuNDA 293 cAmpAnera cAmpAnera citrakUTa govinda govinda 118 148 jayata 126 jayantI 180 jayantI 302 jayabhadra 215 jAvaDa 143 jitaraNa 260 jitazatru 42 jitazatru 215 jitazatru 260 jitazatru 115 jitAri 194 jitArirAja 42 jinacandra 215 jinadatta 231 jinadatta 242 jinadAsa 302 jinadAsa 84 jinadAsa 239 jIjiA 247 jIrNa zreSThI 282 johaNa 286 jJAnasAgara 267 124 174 govinda govindapura gauDa gauDa gautama gautama gyAsuddIna 62 105 242 303 . (gha) 109 286 205 ghaTakagrAma ghanArAma citrakUTa m W0 m ww gheghA Ta citrAvAsa cillaNA 62 TAka 248 ghorAvAsa ghorAvAsa 93 TIlA DAmara 188 cakrapANi caTu caNDatuNDa caNDapradyota catura caturbhuja chAyA chAyA 84 264 102 jagaccandra 197 jaTila dvIpa 154 jaDodara 75 janArdana 302 tAmbUlika (pATaka) tAmraparNI 101 . Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilaka tilakapura tilakapura tilaka zrI tilaka zrI tilaka zrI tilakasAra tuGgatuNDA turagada turaGgamedha trimukha trivikrama dakSiNApatha daNDI datta datta dattapura dattA dambha dambhapura dambhavatI dardurAGka dazaratha dAnasUri dAmala dAminI dAmodara dAmodara dillI dillI dillIdurga da 259 dIpAvalikA 139 durgacaNDa 193 durgAdevI 176 durgeza 186 durdhara 193 durdharaH 193 duryodhana 100 devakapattana 127 devakula 189 devadatta 19 devadattA 134 devapura devabhadra devarAja devazarman devazarman devazarman devazarman devI 164 10 16 17 166 181 daityAcArya 143 droNa 94 droNAcArya 143 draupadI 6 dvArikA 68 dvArikA 302 66 133 dhaNapallI 141 dhaNasAra dhaNAsaNa 227 126 dhana 213 dhana 216 dhana dha 46 dhanaka 106 dhanagharaTTa 245 dhanacandra 222 dhanadatta 190 dhanadatta 172 dhanadatta 20 dhanadatta 141 dhanadatta 283 dhanadatta 145 dhanadatta 43 dhanadatta 4 3 dhanadatta 160 dhanadatta 157 dhanadeva 59 dhanadeva 151 dhanadeva 210 dhanadeva 285 dhanadeva 175 dhanadevI 249 dhanapAla 20 dhanapAla 185 dhanabala 36 dhanamitra 38 dhanaratha 249 dhanavatI dhanavatI dhanavatI dhanavatI dhanavatI 149 224 190 13 131 235 dhanavasu dhanavAsa dhanavAsa dhanavAsapura 65 52 291 15 44 65 77 86 114 192 202 248 297 44 65 91 126 196 65 4 162 193 112 177 65 88 117 267 289 267 115 140 43 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 dharmaghoSasUri 112 dharmaghoSasUri 126 dhavalaka 202 dhavalanAtha 219 dhavalapura 241 dhArA 248 dhArA 268 dhArA 268 dhArA 65 dhArA 115 259 213 218 229 123 196 251 15 dhArA 11 Web dhanazrI dhanazrI dhanazrI dhanazrI dhanazrI dhanazrI dhanazrI dhanazrI dhanazrI dhanasAgara dhanasAra dhanasAra dhanasAra dhanasAra dhanasundara dhanasurI dhanArAma dhanAvaha dhanAvaha dhanurAgrAma dhanya dhanyapura dhanyapura dhanyA dhanyAnAtha dharaNa dharaNa dharaNa 53 nagarAja 199 nagarAja 187 nanda 219 nanda nanda nandaka 20 nandana 60 nandana 73 nandarI 97 nandipura 99 nandisara 162 nandIsara 163 nandIsara 210 naracandra 263 naradatta 272 narapAla 114 nararAja 221 narasAra 291 narasiMha 91 narasiMha 244 narasundara '103 narasena 158 nala 235 nala 283 nAgasAra 199 nAgiNI 266 nAgendra 139 nArada 121 nArada 147 nAradapurI nAradapurI 11 nArAyaNa 118 nArAyaNa 65 dhArA 123 dhArA 178 dhArA 27 dhArA 65 dhArA 145 dhArAvAsa 44 dhArAvAsa 240 dhArAvAsa 282 dhAriNI 219 dhAriNI 15 dhiSaNA 96 dhIdhana 114 dhIra 187 dhIra 148 dhIracandra 152 dhIramatI 166 dhUraNa 181 dhUsara 203 dhorAkAra 35 179 nakula 282 nagarakaNTha 251 251 162 212 178 127 178 166 211 231 243 164 121 184 302 dharaNa 300 dharaNa dharanRpa dharma 168 168 83 153 dharma . Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArAyaNa nArAyaNa nArAyaNI nAlAkaccha nityamitra nidhisAra nivRtti nIlakaNTha nIlakaNTha 267 154 20 99 111 249 269 191 267 128 235 266 258 netA 176 pavanaputra 195 pATalIpura 216 pANDya 169 pANDava 234 pANDava 133 pAdaliptAcArya 302 pArasaki 52 pArvatI 76 pArvatI 54 pArzvanAtha 240 puNDarIka 19 puNyapAla puNyabhadra puNyaraGga puNyavatI puNyazrI puNyasAra puNyasAra 295 puNyasAra puNyAkara nemijina naiyAyika 79 62 purANapura 135 puruSadatta 250 puruSottama 19 puruSottama 63 puruSottama 275 puruSottama 237 puruSottama 216 puSpavatI 249 pUjyasAra 277 pUNA 299 pUra 178 pUraNa 290 pRthivItilaka 141 pRthivIbhUSaNa 267 pRthivIrAja 210 paulomI 25 prajApAla 81 praNAmamitra 119 pratiSThAnapura 96 pratiSThAnapura 247 prabhAsa 140 prabhAsatIrtha 14 prasari 43 priyaGga 63 priyamatI 86 prItimitI 117 prItimatI 227 prItisundarI 237 paumala paJcapaTTaNa paJcAkhyAna 21 251 270 paTu 54 paTola pattana pattana 234 34 167 punA 141 pattana pattana pattana padmacUla puraNa purandara purandara 164 purandara purandara purandara 171 parandara 155 179 122 padmA 122 286 purandara pha padmA padmAkara padminI parijAta paryantadeza parvatasara parvamitra purandara purasthala purANa purANa phaDAvAsa phattepura phAgaNa 166 303 103 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phulaDI phophala baTu baTu baTuka baDuA bandhunAtha balaka baladatta balapura balabhadra balabhadrAvAsa balasAra balAhaka balAhaka balAhaka bahalasaragrAma bahulAvAsa bahuzruta bAjapura buddhi buddhi buddhidhana buddhisAgara buddhisAra bUcika bUDhaNa bUrasthala bUsANA benAtaTa boDAsaNa ba 265 bodaragrAma 41 bodhizarman bodhizarman bohI bauddhaH brahmapurI brAhmaNapura 51 54 219 180 212 172 bhadrasena 177 bhadrA 154 bhambhalA 256 bhayaGkara 143 bharaTaka 169 284 138 bharaDa 43 bharaNI bharaNI bharata 225 bharabha 111 bharama 229 bhartRhari 131 bhavAnI 142 bhAgavata 152 bhANa bhATaka 167 bhAnu 57 bhAnucandra 178 bhAnumatI 191 bhAnumatI 265 bhAnumatI 196 bhAmaNDala 175 bhAminI 290 bhAratI 69 bhAratI bha 31 bhAratI 48 bhArgava 88 bhAvinI 180 bhIdhava 19 bhIma 8 bhIma bhIma bhIma bhIma 160 bhIma 171 bhIma 103 bhIma 190 bhIma 224 bhIma 159 168 168 286 74 75 248 71 122 116 228 127 128 128 212 229 300 159 % 20 bhImala bhImala bhImalA bhISaNa bhuvanAbharaNa bhUdhara bhUdharadvija bhUpati bhUbhUSaNa bhUbhUSaNa bhUmibhUSaNa bhUramaNIya bhUricandra bhUribhISaNa bhUrkaNDa bhogAvatI bhoja bhoja bhoja 127 71 297 136 11 29 33 36 56 158 188 245 255 282 185 256 53 245 60 161 37 91 13 214 95 210 199 173 136 249 4 20 60 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhoja bhoja bhoja bhoja bhoja bhoja bhoja bhoja bhojapura bhojapura bhojapura bholAka makaradhvaja makarandapura makarAvAsa magadha maNicUDa maNipura maNimatI maNizUra maNizekhara maNisAra maNisAra maNiharI maNDapAcala maNDapAcala maNDapAcala maticandra pratinidhi matizekhara durga (gha) 73 mathurA 97 mathurA 99 mathurA 164 mathurApurI 188 madana 210 madanamaJjarI 263 madanamaJjarI 272 madanasiMha 168 madanAMkuza 168 madirA 212 madhumathana 142 madhyadeza madhyadeza 134 153 148 6 182 156 182 mandavisarpiNI 291 122 182 291 182 54 247 263 8 madhyama manoratha manorama manorama manoramA mantrasAra manthara 157 38 166 mandira manmatha manmatha maru malla maskara mahasena mahasena mahAdeva mahAnagara mahAnanda mahAnandi 23 124 mahAbala 192 mahAmallA mahAnandipura 38 mahAratha 194 mahAvIra 95 mahAvIra 249 mahAsena 286 mahAsena 300 mahimunda 280 mahevAsa 158 maheza 152 mahezvara 161 mahezvara 175 mahezvara 124 mahodara 166 mAkaranda 297 mAgha 170 mAgha 100 mANavaka 149 mAthurA 131 mAdhava 17 mAdhava 14 mAnadatta 23 mAlava mAlava mAlava 87 mAlava 63 mAlava mAlava mAlava mAlava mAlavadeza 97 40 231 80 289 86 136 mAlavamaNDala 177 193 287 127 2 6 127 243 262 268 130 122 169 176 100 279 73 97 42 158 70 126 177 137 163 188 260 263 264 278 294 54 249 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s m 23 98 201 179 mAhezvara mitradatta mukunda mukunda mukunda muJja muralImanohara mullA muzala mUraNa mRgAMka mRtyuJjaya meghajI rAjagRha rAjagRha rAjagRha rAjagRha rAjagRha rAjagRha rAjagRha rAjacandro rAjasena rANika 53 53 106 108 112 197 274 169 169 60 299 68 122 175 3 s da raghuvaMza raNabhaJjana 209 raNamalla 275 raNasiMha 164 ratisundarI 156 ratisundarI 239 ratnacandra 82 ratnadvIpa ratnapura ratnapura 176 ratnapura ratnapura ratnapura ratnapura ratnapura ratnaratha ratnasAra 254 ratnasAra 281 ratnasAra ratnasAra ratnasena 124 ratnAvalI 38 303 86 . 213 meghadUta meghA 240 Pur 222 257 meghAI medinImaNDana 270 59 161 297 128 77 100 167 75 267 201 14 231 rAmacandra rAmacandra rAmadatta rAmapura rAmasena ripudamana ripumardana rivapura rUpacandra rUpacandra rUpacandra rUpavatI rUpavatI rUpavatI rUpazrI rUpasAra rUpasundarI rUpasena rUpasena rUpasena rUpasenA rUpasenA 155 165 yama yamadeva yamunA yamunA yamunA yamunA yamunA yazodA yazobhadrasUri yugandhara yudhiSThira yudhiSThira yudhiSThira yudhiSThira 170 201 ratnAvalI 236 rathavartina 158 ramA 163 rambhA 218 rambhA 177 201 45 178 238 122 77 10 ramyamandira . W 29 ravIndra 36 rAghava 45 231 . 78 m 164 rAjagRha 145 . Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpasenA rUpiNI rohaNa rohaNAcala rohaNAcala rohiNeya lakSaNA lakSmaNa lakSmI lakSmI lakSmIdhara lakSmIdhara lakSmInivAsa lakSmIsAgara laghUka laghuka lalitA lavaNAGkuza lAkhaNa lAbhapura lAbhapura lIlAdhara lIlAdhara lumpAka lohakhura lohAkara lohAgara lohArgalA vaMzAgara vaijI (hi va 154 vakIra 31 vaghoTaka 94 vajrajaGgha 42 vajramukha 162 vajrarSi 106 vajrasena 128 68 49 122 79 161 vartanI 194 vanapallI 23 239 262 215 300 175 63 217 145 161 303 106 77 181 81 vaTakUTa vaTavAsa vaTavAsinI 228 vaTArA vaTAvAsa vaDapadra vaNasthala varaNa vararuci varasAla varuNa varuNa vardhana vallabhI vasantapura vasantapura vasantapura vasantapura vasantapura vasantapura vasantapura vasantapura vasiSTha 82 vasudatta vasudatta 162 vasudhAbhUSaNa 285 vasubhUti 299 vasumatI 131 vasumatI 302 vasusAra 302 vastupAla 102 vAgaDa 48 vANArasI 213 vANArasI 84 vANArasI 91 vANArasI 141 vAmanasthalI 201 vArAsaNa 88 vAlAsara 181 vAlmikodarasarpa 119 vAsaNa 39 vAsava 16 vAsava 22 vAsavadatta 254 vAsavayogI 148 vAsinI 96 vAsudeva 10 23 vikramAditya 42 vikramAditya 88 vikramAditya 109 vikramAditya 217 vikramAditya 235 vikramAditya 237 vikramAditya 68 vikramAditya 100 vikramAditya 157 vikramAditya vikramasena 258 217 158 181 100 187 266 165 169 219 263 286 192 236 34 154 125 251 195 57 195 122 91 48 91 105 137 138 176 179 186 199 254 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 zakaDAla 112 zakra 135 153 56 235 meM 4 meM 149 150 179 204 99 126 127 vikramAditya vikramAditya vikramAditya vikramArka vijaya vijayacandra . vijayadeva vijayapAla vijayasiMha vijayasena vijayasena vijayasena vijayasaubhAgya vijayA vittadatta vittasAra vidura vidyAdhara vidyAdharagaccha vidyAnanda vinItA vibhISaNa vimala vimala vizAlA vizAlA vizvarUpa 260 vIra 276 vIra 294 vIra 249 vIra 240 vIracandra 53 vIracandra 304 vIradhavala 229 vIramatI 53 vIrazrI 42 vRkodara 53 vRddhanagara 303 vRddhanagara 84 vRddhavAdisUri 241 vegavatI 138 veNidAsa 211 veNIpura 160 vetAla 302 vedavyAsa 275 vaikuNTha 236 vaikuNTha 15 vaikuNTha 68 vaikuNThAvAsa 39 vaitADhya 242 vaitAla vaitAlika 229 vaibhAragiri 20 vairisiMha 153 vairisiMha 151 vaizramaNa 156 vaiSNavI 198 vaiSNavI 264 vodanda 300 106 195 177 50 264 zaGkara 291 zaGkara zaGkara 266 zaGkara 119 zaGkara 29 zaGkaraNa 24 zaGkhapura 28 zataratha 276 zatAnIka 87 zatruJjaya 124 zatruJjaya 41 zamaTha 249 zambhu 19 zAtavAhana 80. zAntinAtha 162 zAradAnanda 221 zArdUla 80 zArdUlavikrIDita 64 zAligrAma 177 zAligrAma 176 zAligrAma 106 zAlinI 168 zivadatta 168 zivabhUti 254 zivazarman 156 zivazarman 216 ziSTa 259 zIlandharAcArya zIlavatI 174 229 266 32 106 112 81 213 viSNu 217 151 viSNupura viSNumUrti viSNusthala vIcIvATa vIbhISaNa . Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuNDA zubhavAsa zekha zekha zekhara zerasiMha zailasutA zobhana zobhana zobhana zauryasundara zyAmala zyAmalika 85 zrIpati 209 zrIpati 239 zrIpura 239 zrIpura 231 zrIpura 126 zrIpura zrImatI 133 zrImatI 162 zrImatI 252 zrImatI 34 zrImatI zrImatI 174 zrImatI zrImatI 142 zrImatI zrImatI 217 zrImatI 221 zrImatI 254 zrImatI 290 zrImahimunda zrImitra 114 53 248 227 238 152 203 76 268 21 162 168 76 181 168 52 248 zrAvaNa zrAvastI 191 157 51 156 saGkula 205 saGgI 18 saJcA 201 saNakacchapura 205 satya 298 sapAdalakSa 25 sabala samAnaka 85 samiANadurga 109 samudradatta 127 sambhara 198 sambhala 201 sambhala 212 sambhalA 235 saraTa 240 saraNa 266 sarasvatI 274 sarasvatI 298 sarasvatI 239 sarasvatI 111 sarasvatI 85 sarasvatI 6 sahadeva 106 sahasraliGga 108 sAMkhya 197 sAgara 274 sAgarodara 172 sANAsaNa sAdhava 265 293 sAraGga 80 sAraNa 231 sAraNa 127 249 261 276 283 zrIvAsa zrIkaNTha zrIkaNTha zrIkaNTha zrIkaNTha zrIcandra zrIdatta zrIdatta zrIdatta zrIdatta zrIdevI zrIdhara zrIdhara zrIdhara zrIdhara zrInivAsa zrInivAsa zrIneminAtha 256 zreNika zreNika zreNika zreNika zreNika zvApadazaraNa 156 18 saMgadhAra 21 saMgrAma 195 saMmohana 63 saGkalasara 70 sAraka 225 167 192 210 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAraNI 140 194 194 70 64 40 161 169 249 41 228 sArapadra sAriNI sAvarA siMha siMharAja siMhasUra siMhasena siMhAsana sitopalA siddhanAtha siddhapura siddhapura siddharAja siddharAjajayasiMha siddharAjajayasiMha siddharAjajayasiMha siddhi siddhisuta siddhavaTa siddhasena siddhi sindhu sindhudeza siprA siSaNA sIkara sItA sItA sIma 63 sukhAsana 180 sudarzana 190 sudharman 194 sudharman 240 sundara 167 sundara 192 sundara 57 sundara 167 sundara 152 sundara 152 sundara 63 sundarazreSThi 283 sundarI 25 sundarI - 19 subuddhi 135 subuddhi 152 subuddhi 152 subuddhi 82 subuddhi 187 subuddhi 276 subuddhi 142 subhagA 76 sumati 244 sumati 91 sumati 103 sumukha 87 sumukha 68 sura 299 suraNa 56 suratrANa 208 suradatta 97 suradAsa 194 suranAtha 55 suramA 211 suramA 302 suravamA 251 surasundara 27 surasundarI 56 surasena 63 surasena 195 surasena 227 surAcArya 231 surUpa 243 surUpa 117 surUpA 34 surUpA 205 surUpA 47 surUpA 167 surUpA 238 surUpA 244 surUpA 282 surendra 16 sulocanA 122 suvarNadvIpa 233 suvarNazRGkhalA 274 susthitA 282 sUkara 284 sUtrakaNTha 28 sUra 69 sUra 274 sUraNagrAma 140 sUranAtha 268 sUrasenA 148 seDuka 190 senapura 140 sehanI 104 165 204 256 268 291 254 214 66 oC 6 w 162 57 235 267 sIma sIrasara sukhamA 84 . Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so sopAraka somaNa somadatta somabhUti sohI saubhAgyamaJjarI saubhAgyavatI saubhAgyasundara saubhAgyasundarI saumitrI saurASTra skandilAcArya stambhanatIrtha 24 sthAvara 279 sthUlabhadra 103 smarasundarI 234 21 180 harasiddha 254 hari 261 haricandra 77 hariNI 100 harivAsa 69 harizarman 286 harizcandra 275 hariSeNa 25 hariSeNa ha 119 haristhala 135 harSapura 94 harSapura 137 20 179 169 83 151 122 104 179 hastinApura hastinApura hastinApura himAlaya hemacandra hemacandrAcArya hemavijaya vimala mAcArya hevaDa 220 53 279 29 36 185 19 135 120 34 302 19 266 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'OMkArasAhityanidhi' nA agatyanA prakAzano. > vasaMtalAla kAMtilAlanA 10+8 pustakonA saMpuTa 1-2 > prakaraNatrayI (saMbodhasittarI, indriyaparAjayazataka ane bhavavairAgyazataka artha sAthe) > dasavaikAlikasUtra (pU.A.bha.zrI bhadraMkarasUrIzvarajInA vivecana sAthe) > paNi pIyUSa payasvinI (zobhanastuti TIkA ane artha sAthe) saMpA. ramyareNu > karmavipAka (prathamakarmagraMtha-sacitra vizada vivecana le. sA.zrI harSaguNA zrI (mUlya:75-00) > karmastava (dvitIya karmagraMtha- sacitra saraLa vivecana le.sA.zrI harSaguNAzrIjI) mUlya:75-00 > baMdhasvAmitva (trIjAkarmagraMtha- vivecana,) > ajita OMkAra stavanAvalI > prasaMga sudhA > prasaMga zikhara pU. AcArya bhagavaMtazrI OMkArasUrIzvarajI mahArAjAnAM mananIya pustako > jJAnasAra pravacano bhAga 1-2 > zrAvakanA chatrIsa karttavyo pU. A. bha. zrI yazovijayasUrIzvarajI ma.sA.nI vAcanAo > sAdhanA........astitvabhaNInI yAtrA > darisana tarasIo bhAga - 1 > darisana tarasIo bhAga - 2 AcAryazrI municandrasUri ma. sA. dvArA saMpAdita-saMkalita pustako > dhAtupArAyaNam > vyAzraya mahAkAvyam bhAga 1-2 > pravacanasAroddhAra bhAga 1-2 (pratAkAra) (AcAryazrI siddhasenasUrikRta TIkA sAthe) > dharmasaMgraha bhAga 1-2-3 (pratAkAra) > dasa sAvagacariyaM (zrIzubhavardhana gaNi kRta) > upadezamALA (heyopAdeya TIkA ane A. vardhamAna sUrinA prAkRta kathAnako sAthe) > dharmaratna karaMDaka (A. vardhamAna sUri kRta svopajJa TIkA sAthe) > uttarAdhyayana sUtra (lakSmIvallabhIyA vRtti saha) (saMpAdaka : munizrI bhAgyezavijayajI ma.) Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : mudraka: kirITa grAphIksa 208/ AnaMda zopIMga senTara ratanapoLa, ahamadAbAda-1. phona : 5352602