Book Title: Avashyak Niryukti Part 04
Author(s): Aryarakshitvijay
Publisher: Vijay Premsuri Sanskrit Pathshala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005756/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI Agyaniyukita (ATIka gurjarAnuvAdaiDhata) racayitA zrImad bhadrabAhuravAnI TIkAkAra zrImad haribhadrasUri bhASAMtara karyA munizrI AryarakSitRvajaya Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH | / zrImad vijayaprema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-candrazekhara-jitarakSitagurubhyo namaH // zrImad bhadrabAhusvAmIpraNIta zrImad haribhadrasUriracitaziSyahitAvRttiyukta thI Avazvaniyukita (saTIka gurjarAnuvAda sahita) bhAga-4 (ni. 880 thI 1055) bhASAMta2 rtA : zAsanaprabhAvaka pUjyapAda paM. zrI candrazekharavijayajI ma. sAhebanA ziSyaratna saraLasvabhAvI pU.paM.zrI jitarakSitavijayajI ma. sAhebanA ziSyaratna muni AryarakSitavijaya saMzodhaka pa.pU.A.bha. ratnasuMdarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna munizrI bhavyasuMdaravijayajI ma. sAheba, prakAzaka zrImavijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA amadAvAda - tapovana Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _divyakRpA T siddhAntamahodadhi zrImadvijaya premasUrIzvarajI ma. sAheba vardhamAna taponidhi zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma. sAheba ( zAsanaprabhAvaka pUjyapAda paM. zrI candrazekharavijayajI ma. sAheba *zubhAziSa ( siddhAntadivAkara zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI ma. sAheba ) sukRtAjumodanA pU. paM. zrI candrazekhara vi. ma. sAhebanA upakAronI smRtyarthe pa. pU. A. bha. yazoratnasUrIzvarajI ma. sAhebanI preraNAthI umarA zvetAMbara mUrtipUjaka jainasaMdha umarA-surata ApazrIe jJAnakhAtAnI upajamAMthI bhASAMtara sahita A graMthanA cothA bhAganA { prakAzanano saMpUrNa lAbha lIdhela che. ApanI A zrutabhaktinI ame hArdika anumodanA karIe chIe. prathama prakAzana : vi. saM. 2067 bhuvanabhAnusUri janma zatAbdI varSa tA. 1-10-2011 nakala : 600 mUlya : rU. 225/ prAptisthAna zrImadvijayapremasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA tapovana saMskArapITha, mu. amiyApura, po.sugaDa, tA.jI. gAMdhInagara - 382424 phona : (079) 29289738, 3251 2648 dIkSita Ara. zAha bhAgyavaMtabhAI saMghavI sImaMdhara meDikala sTora Co. vardhamAna saMskAra dhAma, 2, vrajaplAjhA komlekSa, 1-2, vItarAgaTAvara, 60 phUTa roDa, utsava resToranTanI sAme, pAlaDI-bhaTTA, bAvana jinAlayanI sAme, bhAyaMdara (vesTa) thANA, amadAvAda. phona : 079-266 2061 (phona : 28041866 mo : 9819169719, mudraka H zrI rAmAnaMda ophaseTa, amadAvAda. mo. : 98240 53772 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura samarpayAmi mi dhA jemaNe seMkaDone agAramAMthI aNagAra banAvyA, hajArone aviratamAMthI dezavirata banAvyA, lAkhone zetAnamAMthI InsAna banAvyA. jemanA nAmathakI zAsana premIonA hRdayo guMjI rahyA che, zAsana zatruonA hRdayo kaMpI rahyA che. jemanI vANI thakI keTakeTalAyanA hRdayomAM bhagavadAjJAnurAga vadhyo, | to keTakeTalAyanA hRdayomAM doSAnurAga ghasyo. jemanA AzIrvacane mArA jevA maMda mativALAone kaparAkAryo karavAmAM samartha banAvyA. evA mArA vhAlA gurudevazrI pUjyapAda paMnyAsa pravarazrI candrazekhara vi. ma. sAhebanA karakamalomAM sAdara samarpaNa. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | | OM hrIM ahaM namaH //. jJAna kriyAbhyAM mokSaH jJAnasya phalaM viratiH samyajJAna ApatI, dhArmika adhyApakone taiyAra karatI ane bhAvipeDhIne ujjavala karatI zeThazrI kAMtilAla lalubhAI jhaverI saMskRtI pracAraka TrasTa saMcAlita, AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA preraNAdAtA : zAsana prabhAvaka pa.pU. paMnyAsa zrI caMdrazekhara vijayajI mahArAja sAheba saMyojaka : pU. paMnyAsazrI jitarakSita vijayajI ma. sAheba saujanya : sva.mAtuzrI subhadrAbena kAMtilAla pratApazI ha. praphullabhAI pAThazALAnI vizeSa vizeSatAo * 3 thI 5 varSano Thosa abhyAsa, viziSTa abhyAsa sAthe viziSTa skolarazIpa * abhyAsuone viziSTa skolarazIpa tathA InAmo * mumukSaone suMdara tAlIma * nyAya-vyAkaraNano abhyAsa karanArane pratimAsa viziSTa ziSyavRtti 9 dhArmika abhyAsa sAthe English, kayUTara, saMgItano abhyAsa * paryuSaNa parvamAM dezavidezamAM ArAdhanA * rahevuM, jamavuM saMpUrNa phrI (niHzulka) bhAra vinAnA bhaNatara sAthe samyam jJAna sahitanuM ghaDatara eTale 'tapovana gRhadIpaka vidhAlaya 2. dho. 5 thI 12 sudhInuM skUlanuM DIgrIlakSI bhAra vinAnuM bhaNatara * saMskRta-tattvajJAna Adino viziSTa abhyAsa 9 dhoraNa 10 ane 12nI borDanI parIkSA zALAmAM gayA vinA anubhavI zikSako pAse abhyAsa ApazrInA parIcitomAMthI A baMne yojanAmAM bALakone mUkIne Apa nizcita bano. Apano bALaka bhaviSyamAM jinazAsanano sevaka tathA mAtApitAno bhakta banaze. saMparka sthaLa : zrImavijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA tapovana saMskArapITha, amIyApura, posTa-sughaDa, ji. gAMdhInagara gujarAta, phona (079) 32512648, 29289738 mo.- 9328681145 web site - www.tapovanpathshala.com Email : tapovanpathshala@gmail.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manomaMthana mo niyatine salAma' A zabdo pUjyapAda gurudevazrI pAse ghaNIvAra sAMbhaLavA maLyo. paraMtu kyAreya vicAryuM nahotu ke A zabdo gurudevazrI kadAca mArI mATe ja bolI rahyA che. 'bhAga-4 gurudevazrInA karakamalomAM samarpaNa karavAnI tIvra bhAvanA hatI. eka bAju prastuta bhAganuM kArya zaruM thayuM, to bIjI bAju acAnaka samAcAra maLyA ke gurudevazrInI tabiyata nAjuka banatI jAya che. mArA manamAM phALa paDI. vicAryuM game te thAya gurudevazrI vidAya thAya te pahelAM A bhAga emanA karakamaLamAM mukavo che. paraMtu vAraMvAra sAMbhaLelA 'niyatine salAma' e zabdo tyAre mArA sarva Atmapradezone vaLagI gayA jayAre "gurudevazrIno kALadharma thayo' e zabdo mArA karNakoTaramAM pravezyA. mArI bhAvanA mArA aMtaHkaraNamAM punaH UMDAImAM UtarI gaI. mArA mukhamAMthI te zabdo sarI paDyA - 'niyatine salAma. khera have te bhAgane sAkSAt samarpaNa karI zakyo nathI. paraMtu o gurumA ! ApazrI jaya ho tyAM A bhAga ApazrIne samarpaNa karuM chuM. - A prastuta cothA bhAgamAM azuddhisthaLo ghaNA jovA maLyA. jenI zuddhi pU. puNyavijayajI dvArA saMzodhita pratinA AdhAre karI che. A samaye pU. jaMbUvijaya vi. ma. sAhebanA ziSyaratna pa.pU. paM. puMDarikavijayajI ma. sAhebano khAsa-khAsa AbhAra mAnuM chuM. jemanA thakI pU. puNyavijayajI dvArA saMzodhita prati prApta thaI. A pratine mukhya rAkhI zrI kailAsasAgarasUrI jJAnamaMdira (kobA-amadAvAda) taraphathI prApta thayela bIjI anya pAMca-sAta alaga-alaga hastalikhita prationI sahAyathI prastuta graMthamAM azuddhione dUra karavAno prayatna karyo che. e ja rIte prastuta bhAgamAM jyAM jyAM pANinI vyAkaraNanA niyamo AvyA tyAM tyAM badhe tene anusaranArA siddhahemavyAkaraNanA niyamonuM saMkalana karI ApanArA pU. hitaruci vi. ma. sAhebanA ziSyaratna-hAlamAM pU. 5. jitarakSita viDanA AjJAvartI evA mu. tejasakAma vi.ne paNa khUba-khUba dhanyavAda. prathama bhAgathI laIne atyAra sudhInI A yAtrAmAM sahAya karanArA mArA vidyArthI paMDitavarya priyaMkabhAI (diyodaravALA)ne paNa A samaye huM khAsa yAda karuM chuM. tene paNa mArA khUba-khUba dhanyavAda. aMtamAM prathama traNa bhAgane je rIte zramaNasaMghamAM saphaLatA maLI che e ja rIte A cothA bhAgane paNa zramaNa saMgha svIkAre ane chabasthapaNAne kAraNe je kaMI paNa bhUlo dekhAya te bhUlonuM darzana karAvavA dvArA mArA bhramAtmaka jJAnane dUra kare tevI zramaNa saMghanA vidvadharyone vinaMtI sAthe ... gurupAdapaghareNa ' mu. AryarakSita vi. bhA.su. 10 gurudevazrInI prathama mAsika tithi Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNika pRSTha 952 gAthI viSaya kramAMka 880 | sUtranuM lakSaNa, 881-886| sUtranA doSo ane guNo sUtrAnugamAdinuM prayojana * namaskAraniryukti * 887 namaskAranI vaktavyatAsaMbaMdhI dvAragAthA 888-889) utpattikAra ane namaskAranI utpattinA kAraNo 890 namaskAranA nikSepAdi dvArA 891-902 namaskAra zuM che? kono che? kevI rIte prApta thAya? kyAM hoya? | keTalA kALa sudhI hoya? keTalA prakArano hoya? e rUpa cha prakAranI prarUpaNA, bIjI rIte nava ane pAMca prakAre prarUpaNAdvAra 903 arihaMtAdine namaskAra karavAnA mAgadazakAdi kAraNo 904-918 arihaMtanA guNo nayone AzrayIne krodhAdino rAga-dveSamAM samAveza bAvIsa pariSahonI bhAvanA upasargonA prakAra 919-922] ahaMtu zabdano nirukti-artha 923-926| arihaMtanamaskAranuM phala karma vigere siddhonA nikSepa 928-929] karmasiddha ane tenuM daSTAnta 930 zilpasiddha ane tenuM dRSTAnta 931-932 vidyAsiddha - khapuTAcArya maMtrasiddha 934 yogasiddha - samitAcArya 935 Agama-arthasiddha pRSTha) gAthA viSaya kramAMkakramAMka kramAMka 1/ 936-937| yAtrA-abhiprAya(buddhi) siddha | 123 2938-939| autpattikI vigere buddhinA cAra prakAro,autpattikIbuddhinuM svarUpa | 125 940-942] autpattikIbuddhinA dRSTAnto | 126 943-945 vaiyikIbuddhinuM svarUpa ane deSTAnto 150 946-947 | kArmikIbuddhinuM svarUpa ane daSTAnto163. 948 pAriNAmikIbuddhinuM lakSaNa. 166 949-951| pAriNAmikIbuddhinA dRSTAnto | 168 tapa:siddha 195 953 karmakSayasiddhanuM svarUpa 197 954 samuddhAtamAM saMpUrNa karmakSaya 955 samuddhAtanuM svarUpa 956 samuddhAtamAM viziSTakarmakSaya mATenI yukti 957 tuMbaDA vigerenI jema siddhonI svAbhAvika Urdhvagati 958-977 | siddhonuM sthAna, siddhazilAnuM sthAna, svarUpa ane pramANa, siddhonI avagAhanAnuM sthAna, siddhono AkAra, siddhonI avagAhanAnuM pramANa, jyAM eka siddha tyAM anaMtA siddho, siddhonuM svarUpa 210 106 978-992 kevalajJAna-darzananI saMpUrNa 107 viSayatA, kevaline eka sAthe be upayogano niSedha, siddhonA sukhanuM 114 svarUpa, siddhanA paryAyavAcI zabdo, 117 siddhanamaskAranuM phala 118 | 993 AcAryanA nikSepa 229 120 | 994-995 lokottara bhAvAcAryanuM svarUpa 230 che 8 8 208 9 $ $ $ 102 109 ra 20 933 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA kramAMka 996-999 1000 1001-05 1006-07 1008-11 1012 1013-14 1015-16 bhA. 174 1017-19 1020-23 viSaya upAdhyAyanikSepAo, upAdhyAyazabdano artha, 1024-26 1027 sAdhunikSepAo dravya-bhAvasAdhunuM svarUpa ane namaskAra paMcavidhanamaskAra mATe bhA. 151-612 nAmakaraNAdinuM svarUpa, audArika zarIrAdinuM uttarakaraNa 1028-29 zaMkA-samAdhAna arihaMtAdino krama, bhA. 162-73 audArikAdizarIrane AzrayI saMghAtAdinuM kAlamAna jIvaprayoganiSpanna caturvidhakaraNa kSetrAdikaraNonuM svarUpa bava, bAlavAdi karaNone jANavAno upAya prayojana, phala namaskAranA Ika-paraloka draSTAno * sAmAyikasUtra * sUtramaMgala ane saMbaMdha pRSTha gAthA kramAMka kramAMka 232 234 kRtAkRtAdi kAro karemi bhaMte ! sUtranA kakArano lAbha kevI rIte thAya ? 234 236 249 karemi bhaMte !.... sUtrano artha | 251 sUtrasparzakaniyukti ane karaNAdi pado 240 243 256 256 263 274 276 279 baddha-abadghazruta, pAMcaso Adezo paikI amuka Adezo 281 nozrutakaraNAdi 286 sAmAyikane AzrayI. 289 305 1030-31 1032 1033 1034-36 1037 1038-41 1042 1043-44 1045 1046 1047 1048 1049-50 1051 1052 1053-54 1055 viSaya sAmAyikadvAra 310 bhAvasAmAdinuM svarUpa 311 sAmAyikanA paryAyavAcI zabdo 312 sAmAyikanA kadi 313 320 sarvazabdanuM nirUpaNa sAvaghAdizabdonuM nirUpaNa 324 'nAvakhtIvA' zabdanuM nirUpaNa |328 328 daza prakAranA jIvana 'trividha - trividhana' zabdanuM nirUpaNa gRhasthapaccakkhANanA bhAMgAo zrAvakane paNa trividha trividha paccakkhANa karemi bhaMte ! sUtramAM traNe kAlanuM grahaNa "hamma maMte ! paddhivi 56no artha 'vardhana' zabda vadhArAno nathI. dravya ane bhAvathI mithyA duSkRta ane tenA udAharaNo niMdA-gaI zabdonuM nirUpaNa 'bociyApi' = vyutsarganuM = nirUpaNa prasannacaMdrarAjarSinuM dRSTAnta sAmAyikanA kartAnuM svarUpa jJAna ane IyAnaya pRSTha kramAMka sthitapaNa = pramANanaya ma. hemacandrasUrikRta TIppaNI pariziSTa-1 uddhRtakathA pariziSTa-2 bhAga-1,2, 3nI dRSTAntAnukramaNikA pariziSTa-3 335 147 335 336 342 343 344 346 350 353 353 356 357 362 364 399 405 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 kramAMka 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. viSaya arihaMtanA mArgadazakatvaguNa upara aTavInuM dRSTAnta rAgane vize arhanmitra dveSa upara naMdanAvika krodha upara jamadagni mAna upara subhUmacakravartI mAyA upara maMDarA mAyA upara sarvAMgasuMdarI mAyA upara popaTa lobha upara naMdazreSThi duSTAntAnukramaNikA pRSTha kramAMka kramAMka zrotrendriya-puSpazAla cakSu-Indriya-zreSThiputra durlabha arthonI prAptijinadattasArthavAha ghrANendriya-kumAra rasanendriya-sodAsarAjA sparzendriya-sukumAlikA karmasiddha-sahmagirika zilpasiddha - kokAza vidyAsiddha - khapuTAcArya maMtrasiddhanuM dRSTAnta yogasiddha - samitAcArya arthasiddha - mammaNazeTha yAtrAsiddha - tuMDika autpattikIbuddhinA dRSTAnto vainayikIbuddhinA dRSTAnto 36 47 50 TTa " " " za 77 26 81 86 87 88 108 110 114 118 119 121 123 127 152 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. viSaya kArmikIbuddhinA dRSTAnto pAriNAmikIbuddhinA deSTAnto tapa:siddha-dRDhaprahArI * namaskAranA udAharaNo * AlokamAM-tridaMDI * AlokamAM - devanuM sAnidhya * AlokamAM - bIjorAnuM vana * paralokamAM - caMDapiMgala 0 paralokamAM - huMDikayakSa kuruTa - utkruruTa be bhAIo pratyAkhyAna upa2 - rAjaputrInuM dRSTAnta 'micchA mi dukkaDaM' - kuMbhAra 'micchA mi dukkaDaM'-mUMgAvatIjI kAyotsarga - prasannacaMdrarAjarSI * niyuktigAthAonuM vargIkaraNa bhAga - 1 1-185 bhAga-2 | bhAga - 3 | bhAga- 4 186-641 642-879 880-1055 pRSTha kramAMka zeSa bhaviSyamAM 164 168 195 243 244 245 247 248 284 327. 346 347 353 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtranA lakSaNo (ni. 880) 1 ___ atha sUtrasparzikaniyuktyavasaraH, sA ca prAptAvasarA'pi nocyate, yasmAdasati sUtre kasyAsAviti, tatazca sUtrAnugame vakSyAmaH / Aha-yadyevaM kimiti tasyAH khalvihopanyAsaH ?, ucyate, niyuktimAtrasAmAnyAt, evaM sUtrAnugamo'pyavasaraprApta eva, tatra ca sUtramuccAraNIyaM, tacca kimbhUtaM ? tatra lakSaNagAthA - appaggaMthamahatthaM battIsAdosavirahiyaM jaM ca / lakkhaNajuttaM suttaM aTThahi ya guNehiM uvaveyaM // 880 // vyAkhyA : alpagranthaM ca mahArthaM ceti vigrahaH, 'utpAdavyayadhrauvyayuktaM sadi'tyAdivat, adhikRtasAmAyikasUtravadvA, dvAtriMzaddoSavirahitaM yacca, ka ete dvAtriMzaddoSAH ?, ucyante avataraNikA : have sUtrasparzikaniryuktino avasara che. alabatta teno avasara hovA chatAM 30 te kahevAze nahi, kAraNa ke sUtra ja na hoya to konuM varNana sUtrasparzikaniyuktimAM karavuM. (Azaya e che ke - sUtrasparzikaniyuktimAM sUtranA dareka padonuM varNana karavAnuM hoya che ane te sUtra hoya to ja saMbhavI zake che. sUtra ja na hoya to konuM varNana karavuM?) tethI jyAre sUtrAnugAmano avasara Avaze tyAre sUtrasparzikaniyukti ame kahIzuM. zaMkA : jo teno avasara ahIM na hoya to teno upanyAsa ahIM zA mATe karyo ? samAdhAna - niryuktino ja eka prakAra hovAthI teno ahIM upanyAsa karela che. (arthAt 15 niryuktinA prakAra jaNAvavAnA hatA eTale bhego Ano paNa samAveza karI lIdho.) A rIte have sUtrAnugamano avasara prApta thayo che. (arthAt anuyoganA cAra prakAra - upakrama, nikSepa, anugama ane naya. temAM upakrama ane nikSepa dvAra kahyA. tyAra pachI anugAmano avasara Avyo. te anugama be prakAre - 1. niryuktianugama ane 2. sUtronugama. temAM paNa niryuktianugama traNa prakAre - 1. nikSepaniyuktianugama je nikSepadvAramAM kahI gayA. ra 20 "upodgataniyukti - je hamaNAM ja pUrNa thaI. 3. sUtrasparzikaniyukti - jeno avasara pachI Avaze. Ama have sUtrAnugAmano avasara prApta thayo che.) temAM prathama sUtranuM uccAraNa karavA yogya che. paraMtu te sUtra kevA prakAranuM hoya ? (arthAt sUtranA lakSaNo kayA kayA hoya ?) te jaNAvavA lakSaNagAthAne kahe che ke gAthArtha - je alpa akSaro ane mahAna arthavALuM hoya, batrIsa doSothI rahita hoya (te 25 sUtra kahevAya che.) tathA ATha guNothI yukta evuM sUtra lakSaNayukta kahevAya che. TIkArtha : "alpa akSaro ane mahAnArthavALuM hoya' e pramANe samAsavigraha jANavo. jema ke, "utpAda, vyaya ane provyathI je yukta hoya te sat kahevAya' vagere sUtro athavA prastuta sAmAyikanuM sUtra jema alpa akSarovALuM ane mahAna arthavALuM che. tathA je batrIza doSothI rahita hoya (te sUtra kahevAya.) II880nA A batrIzadoSo kayA che ? te kahevAya che ke 30 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) aliyamuvaghAtajaNayaM niratthayamavatthayaM chalaM duhilaM / nissAramadhiyamUNaM puNaruttaM vAhayamajuttaM // 881 // kamabhiNNavayaNabhiNNaM vibhattibhinnaM ca liMgabhinnaM ca / aNabhihiyamapayameva ya sabhAvahINaM vavahiyaM ca // 882 // kAlajaticchavidosA samayaviruddhaM ca vayaNamittaM ca / atthAvattIdoso ya hoi asamAsadoso ya // 883 // uvamArUvagadosA'niddesa padatthasaMdhidoso ya / / ete u suttadosA battIsaM hoMti NAyavvA // 884 // vyAkhyA : tatra 'anRtam' abhUtodbhAvanaM bhUtanihnavazca, abhUtodbhAvanaM-pradhAnaM kAraNa10 mityAdi, bhUtanihavaH-nAstyAtmetyAdi 1, 'upaghAtajanakaM' sattvopaghAtajanakaM, yathA vedavihitA hiMsA dharmAyetyAdi 2, varNakramanirdezavat nirarthakamArAdesAdivat DitthAdivadvA 3, gAthArtha : alIka, upaghAtajanaka, nirarthaka, apArthaka, chaLa, dRhila, nissAra, adhika, hIna, punarukta, vyAhata, ayuta. gAthArtha kramabhinna, vacanabhina, vibhakti ane liMgabhinna, anabhihita, apada, svabhAvahIna, 15 vyavahita. gAthArtha H kALadoSa, yatidoSa, alaMkAradoSa, samayaviruddha, vacanamAtra, arthapattidoSa ane asamAsadoSa. gAthArthaH upamAdoSa, rUpakadoSa, anirdezadoSa, padArthadoSa ane saMdhidoSa A pramANe sUtranA batrIza doSo jANavA yogya che. 20 TIkArtha: (1) alIka - eTale ke khoTuM, arthAt je sUtramAM asabhUta padArthanuM kathana karyuM hoya ke sadbhUta padArthane chupAvavAmAM AvyA hoya (te sUtra AlIkadoSathI duSTa kahevAya che.) temAM asaddabhUtanuM kathana A pramANe - "pradhAna (sAMkhyoe mAneluM eka tattva) e jagatanuM kAraNa che. (arthAt jagatanI utpatti pradhAnanAmanA tattvamAMthI thaI che.) bhUtanuM chUpAvavuM, te A pramANe - AtmA nathI vagere. 25 (2) upaghAtajanaka - jIvonA upaghAta karanAruM hoya, jema ke - "vedamAM kahevAyelI hiMsA dharma mATe che.' vagere. (3) nirarthaka - vargonA kramanirdezanI jema je artha vinAnuM eTale ke nirarthaka hoya jema ke, Aru, Adu, es vigere. (arthAt bA, tuM, par vagere Adezo che. A AdezomAM varNono kramanirdeza ja che paraMtu koI abhidheya = artha A AdezothI jaNAto nathI. tethI AvA prakAranuM sUtra 30 nirarthaka kahevAya che.) athavA DityAdi vacanonI jema nirarthaka jANavuM. | (H) A padArtha pariziSTa-1mAM Apela TippaNamAM che. * ata: paraM mudrita tivartI 'mAmAt m' ityAdi pATho hastAdarzeSu nAstItyasmAbhirapi nAdRtaH / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtranA doSo (ni. 881) paurvAparyAyogAdapratisambandhArthamapArthakaM, yathA daza dADimAni SaDapUpAH kuNDamajAjinaM palalapiNDaH tvara kITake ! dizamudIcIM, sparzanakasya pitA pratisIna ityAdi 4, vacana-vighAto'rthavikalpopapattyA chalaM vAkchalAdi, yathA navakambalo devadatta ityAdi 5, drohasvabhAvaM druhilaM, ythaayasya buddhitta nighyeta, hatvA samita nAt / AjAzAmila paTTuna, nAsau pApena mukhyate ph||'' kaluSaM vA guhilaM, yena puNyapApayoH samatA''pAdyate, yathA-' etAvAneva loko'yaM, yAvAnindriyagocaraH' ityAdi 6, 'niHsAraM' pariphalgu vedavacanavat 7, varNAdibhirabhyadhikam adhikaM 8, taireva hInam - Unam 9, athavA hetUdAharaNAdhikamadhikaM yathA'nityaH zabdaH kRtakatvaprayatnAnantarIyakatvAbhyAM ghaTapaTavadityAdi, etAbhyAmeva hInam UnaM yathA - anityaH zabdo ghaTavat anityaH zabdaH kRtakatvAdityAdi 8- 9, zabdArthayoH punarvacanaM punaruktam anyatrAnuvAdAt, 10 (4) apArthaka.- AgaLa--pAchaLano koI saMbaMdha na hovAthI saMbaMdha vinAnA arthavALuM je sUtra te apArthaka kahevAya, jema ke - dasa dADamo, cha pUDalA, (pANI vagereno) kuMDa, bakarAnuM cAmaDuM, mAMsano piMDa, he kIDI ! uttara dizA tarapha utAvaLe jA, sparzanakanA pitA, pratisIna (ahIM ApelA zabdono paraspara koI ja saMbaMdha nathI tethI AvuM sUtra apArthaka kahevAya che.) (5) chaLa - judA judA artho kADhIne vacanano nAza karavo te chaLa arthAt vAchaLa vagere. 15 jema ke - navakaMbaLavALo devadatta (ahIM navI kaMbaLa athavA nava (saMkhyA) kAMbaLa ema baMne artho nIkaLatA hovAthI A vAkya chaLadoSathI duSTa che.) (6) druhila - drohanA svabhAvavALuM je hoya te. jema ke "A sarva jagatane haNIne paMkavaDe AkAzanI jema jenI buddhi lepAtI nathI, tene pApano baMdha thato nathI |1||" athavA je kaluSita hoya te duhila, arthAt jenAvaDe puNya ane pApamAM samAnatAnI buddhi thAya. jema ke jeTalo indriyathI dekhAya che teTalo ja loka che (paraloka jevuM kazuM nathI,) vagere. 20 = (7) nissAra - vedanA vacanonI jema je nakAmuM hoya sAra vinAnuM hoya. (8) adhika - varNAdivaDe je sUtra adhika hoya te. (9) hIna - varNAdivaDe ja je hIna hoya (te hInadoSathI duSTa kahevAya) athavA hetuudAharaNa jemAM vadhAre hoya te adhika. jema ke kArya hovAthI tathA prayatnajanya hovAthI 25 zabda anitya che. jema ke ghaTa--paTa. (ahIM kArya hovAthI athavA prayatnajanya hovAthI ema bemAMthI eka kAraNa ApavAthI ja potAnI vAta siddha thaI zake che, e mATe be--be hetuo ApavAnI jarUra nathI. e ja pramANe 'ghaTa--paTa' udAharaNamAM paNa be mAMthI eka ja paryApta hovA chatAM adhika udAharaNa ApavuM ke adhika hetu Apavo e adhika doSa che.) hetu udAharaNavaDe ja hIna sUtra e hIna doSavALuM kahevAya. jema ke - zabda ghaTanI jema anitya 30 che. (ahIM kAraNa ApavAmAM AvyuM nathI. tethI A vAkya hetuhIna hovAthI duSTa che), kArya hovAthI anitya che. (ahIM udAharaNa nathI.) vagere. - zabda 3 - - 5 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) arthAdApannasya svazabdena punarvacanaM, tatra zabdapunaruktam-indra indra iti, arthapunaruktam-indraH zakra iti, arthAdApannasya svazabdena punarvacanaM, yathA-pIno devadatto divA na bhuGkte balavAn paTvindriyazca, arthAdApannaM rAtrau bhuGkta iti, tatra yo brUyAt-divA na bhuGkte rAtrau bhuGkta iti sa punaruktamAha 10, vyAhataM' yatra pUrveNa paraM vihanyate, yathA-'karma cAsti phalaM cAsti, kartA nAsti ca karmaNA'5 matyAdri 22, "gayum' anupAtti, yathA- "teSAM kaTataTabhraSTaigajAnAM mdbindubhiH| prAvartata nadI ghorA, hastyazvarathavAhinI // 1 // " ityAdi 12, 'kramabhinnaM' yatra yathAsaGkhyamanudezo na kriyate, yathA 'sparzanarasanaghrANacakSaHzrotrANAmAH sparzarasagandhavarNazabdA' iti vaktavye sparzarUpazabdagandharasA iti brayAta 10 rUtyAdri rU, "vAminna' vanavyatyaya:, yathA vRkSAveta puSyitA: rUlyAdri 24, 'vimanifmatra' (10) punarukata doSa - anuvAda sivAya zabda athavA arthanuM pharI kathana karavuM. te punarukta doSa kahevAya che. (anuvAdamAM pharIvAra arthAdinuM kathana karavA chatAM A doSa Avato nathI.) (athavA) - arthapattithI prApta thayela arthanuM potAnA zabdathI pharI kathana karavuM te punarukta doSa kahevAya, jema ke - zabdanuM punarukta A pramANe - indra, indra (ahIM "indra' zabda be vAra 15 Avato hovAthI punarukta doSa Ave che.) arthanuM punaraphata A pramANe - indra, zakra (ahIM indra ane zakra baMneno artha eka hovAthI arthanuM punarukta thayuM che.) arthapattithI prApta thayela arthanuM svazabdavaDe punaH kathana A pramANe - zULa, baLavAna ane paTu indriyavALo devadatta divase khAto nathI. ahIM arthapattithI jaNAya che ke te rAtre khAya che. (anyathA dhULa, baLavAna kevI rIte thAya ?) tethI ahIM koI ema kahe ke - 'divase khAto nathI, rAtrIe khAya che. A rIte bolanAra 20 punarukta doSane kahe che. (kAraNa ke divase khAto nathI ane hRSTapuSTa che. enAthI jaNAya che ke rAtrIe khAya che chatAM "rAtrIe khAya che' e pramANe zabdathI kahevuM te punarukta che.) (11) vyAhata - jemAM pUrva kathana dvArA pachInuM kathana haNAtuM hoya jema ke- (pahelA kahyuM ken) karma che, ane tenuM phaLa paNa che. (pachI ema kahyuM ke) karmono kartA nathI. (ahIM jo kartA - na hoya to tenuM karma thAya ja zI rIte ? ane karma na hoya to phaLanI vAta ja kyAM rahI.) 25 (12) ayukta - yuktiyukta na hovuM te. jema ke - te hAthIonA gaMDasthaLathI nIkaLelA madanA biMduovaDe jemAM hAthI, ghoDA, ratha taNAya evI ghora nadI vahevA lAgI. 1ii vagere. (13) kramabhinna - jemAM krama sAcavavAmAM Avyo na hoya te. jema ke - sparzana, rasana, ghANa, cakSu, zrotrendriyanA viSayo sparza-rasa-gaMdha-varNa ane zabda e pramANe krama batAvavAne badale sparza--rUpa-zabda-gaMdha-rasa e pramANe krama vinA bole te kramabhinna doSaduSTa jANavuM. 30 (14) vacanabhinna - vacanane badalavuM. jema ke - "vRkSAvetI puSitA:' ahIM vRkSa zabdane dvivacana che jyAre "puSpitAH' zabda bahuvacanamAM che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtranA doSo (ni. 882-883) 5 vibhaktivyatyayaH, yathaiSa vRkSa iti vaktavye eSa vRkSamityAha 15, liGgabhinnaM liGgavyatyayaH, yatheyaM strIti vaktavye'yaM strItyAha 16, 'anabhihitam' anupadiSTaM svasiddhAnte, yathA saptamaH padArtho dazamaM dravyaM vA vaizeSikasya, pradhAnapuruSAbhyAmabhyadhikaM sAGkhyasya, catuHsatyAtiriktaM zAkyasyetyAdi 17, apadaM padyavidhau padye vidhAtavye'nyacchandAdhikAre'nyacchando'bhidhAnaM, yathA''ryApade vaitAlIyapadAbhidhAnaM, 18, 'svabhAvahInaM' yadvastunaH svabhAvato'nyathAvacanaM, yathA zIto'gnirmUrtimadAkAza- 5 mityAdi 19, vyavahitam' antarhitaM, yatra prakRtamutsRjyAprakRtaM vyAsato'bhidhAya punaH prakRtamabhidhIyate, yathA hetukathanamadhikRtya suptiGantapadalakSaNaprapaJcamarthazAstraM vA'bhidhAya punarhetuvacanamityAdi 20, kAladoSaH atItAdikAlavyatyayaH, yathA rAmo vanaM prAvizaditi vaktavye vizatItyAha 21, yatidoSaH-asthAnavicchedaH tadakaraNaM vA 22, chaviH' alaGkAravizeSastena zUnyamiti 23, 'samayaviruddhaM (15) vibhaktibhina - vibhakti badalavI. jema ke "Ipa vRkSa:' A pramANe kahevAne badale 10 'vRkSa' kahevuM. (ahIM vRkSa zabdane dvitIyA karI che mATe vibhaktibhinna doSa che.) (16) liMgabhinna - liMga badalavuM. jema ke - "yaM strI' kahevAne badale 'maye strI' kahevuM. (17) anabhihita - eTale potAnA siddhAntamAM kaheluM na hoya te. jema ke vaizeSiko che padArtha ane 9 dravyo mAne che. tenI sAme koI sAtamo padArtha ane dazamuM dravya kahe to vaizeSiko mATe A kathana anaMbhihita kahevAya che. e ja rIte sAMkhyo mATe pradhAna ane puruSa sivAyanA 151 tattvanuM kathana, bauddho mATe cAra satyothI vadhAre satyonuM kathana. (18) apada - (ahIM pada eTale chaMda jANavo.) kAvya racatI vakhate anya chaMdano adhikAra hoya arthAtu anya chaMdamAM kahevAnuM hoya tenI badale bIjA chaMdamAM kahevuM te amadadoSaduSTa sUtra jANavuM. jema ke AryAchaMdamAM kahevAne badale vaitAlIyachaMdamAM kathana karavuM. (19) svabhAvahIna - vastunA vAstavika svabhAvane badale anya svabhAva kahevo te. jema 20 ke - uSNa agnine zIta kahevo (arthAtu agni zIta che ema kahevuM.) AkAza mUrti che vagere. - ' (20) vyavahita - eTale aMtara pADavuM, arthAt jemAM prastuta vAtane choDIne aprastuta vAtanuM vistArathI varNana karIne pharI prastuta kahevAya che. jema ke - prastuta evI hetunI vyAkhyAne choDIne aprastuta evA supu aMtavALA pado (arthAt prathama, dvitIyAdi vibhakti aMtavALA pado) ane tinta padonA arthAt mi, vasa, masa vagere pratyayAnta padonA) lakSaNano vistAra kahIne 25 athavA arthazAstrane kahIne pharI hetusaMbaMdhI kathana karavuM vagere. * (21) kALadoSa - bhUtakALAdine badalavA, jema ke - "rAma vanamAM pravezyA' ema kahevAne " badale "rAma vanamAM praveze che' ema kahevuM. (22) yatidoSa - (zlokamAM vacce-vacce virAmasthAno Ave tene yati kahevAya che. tethI) asthAne aTakavuM athavA virAma na levo e yatidoSa che. 30 (23) chavi - eka prakArano alaMkAra. je sUtramAM alaMkAra na hoya te sUtra chavi doSathI * 'macachantAdhavAre' parva mudritapratau nAstA Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 6 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) ca' svasiddhAntaviruddhaM yathA sAGkhyasyAsat kAraNe kAryaM sad vaizeSikasyetyAdi 24, vacanamAtraM nirhetukaM yatheSTabhUdeze lokamadhyAbhidhAnavat 25, arthApattidoSaH' yatrArthAdaniSTApattiH, yathA 'brAhmaNo na hantavya' iti, arthAdabrAhmaNaghAtApattiH 26, 'asamAsadoSaH' samAsavyatyayaH, yatra vA samAsavidhau satyasamAsavacanaM, yathA rAjapuruSo'yamityatra tatpuruSa samAse karttavye vizeSaNasamAsakaraNaM bahuvrIhisamAsakaraNaM yadivA asamAsakaraNaM rAjJaH puruSo'yamityAdi 27, 'upamAdoSaH' hInAdhikopamAnAbhidhAnaM, yathA merU: sarSapopamaH, sarSapo merusamo, binduH samudropama ityAdi 28, rUpakadoSaH svarUpAvayavavyatyayaH, yathA parvatarUpAvayavAnAM parvatenAnabhidhAnaM, samudrAvayavAnAM cAbhidhAnamityAdi 29, 'anirdezadoSaH' yatroddezyapadAnAmekavAkyabhAvo na kriyate, yatheha devadattaH duSTa jANavuM. (24) samayaviruddha eTale potAnA siddhAntathI viruddha. jema ke, sAMkhya loko kAraNamAM kAryanI vidyamAnatA mAne che. (arthAt temanA mate mATIrUpa kAraNamAM ghaTarUpa kAryanI ekAnta vidyamAnatA rahelI ja che, kAraNa ke mATImAMthI ja ghaTa utpanna thAya che, paNa paTa banato nathI. tethI nakkI thAya che ke mATImAM pahelethI ja ghaTa rahelo che. tethI koI kAraNamAM jo kArya asat kahe to sAMkhyamate samayaviruddha kahevAya. e ja rIte vaizeSiko kAraNamAM kAryane asat mAne che. koI jo sat kahe 15 to temanA mate samayaviruddha kahevAya. (25) vacanamAtra - yudhivinAnuM hoya-jema ke, koI vyakti potAne ISTa evA bhUmipradezane lokanA madhyabhAga tarIke jaNAve to te vacanamAtra ja che. temAM koI yukti na hoya. (26) arthapatti doSa - jemAM arthapattithI aniSTanI Apatti thatI hoya. jema ke, brAhmaNone haNavA nahi' A vacanathI brAhmaNa vinAnA lokono ghAta karavAnI aniSTa Apatti 20 Ave. (27) asamAsa doSa - viparIta samAsa karavo athavA samAsa na karavo te. jema ke - A rAjapuruSa che." ahIM "rAjapuruSa' zabdano tapuruSa samAsa karavAne badale vizeSaNa samAsa karavo (rAjA evo puruSa) athavA bahuvrIhi samAsa karavo (rAjA e che puruSa jeno) athavA samAsa na karavo- "A rAjAno puruSa che" vagere. 25 (28) upamA doSa - hInAdhika upamA kahevI. jema ke - merune sarasavanI upamA ApavI. sarasavane merusamAna kahevo. biMdune samudranI upamA, vagere. (29) rUpaka doSa - svarUpanA avayavone badalavA. jema ke- parvata zabdavaDe parvatanA avayavonuM kathana karavAne badale samudranA avayavonuM kathana karavuM, vagere. (30) anirdeza doSa- jemAM uddezya padonI ekavAkyatA na hoya, jema ke-devadatta thALImAM 30 bhAta rAMdhe che AvuM kahevAne badale "rAMdhe che' zabdanuM kathana na kare. eTale 'devadatta' ane "thALImAM bhAta" ema be judA vAkyo rahe. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtranA ATha guNo (ni. 885) 7 sthAlyAmodanaM pacatIti vaktavye pacatizabdAnabhidhAnaM 30, 'padArthadoSaH' yatra vastuparyAyavAcinaH padasyArthAntaraparikalpanA''zrIyate, yatheha dravyaparyAyavAcinAM sattAdInAM dravyAdarthAntaraparikalpanamulUkasya 31, 'sandhidoSaH' vizliSTasaMhitatvaM vyatyayo veti 32 / ebhirvimuktaM dvAtriMzaddoSarahitaM lakSaNayuktaM sUtraM taditi vAkyazeSaH, 'dvAtriMzaddoSarahitaM yacca' iti vacanAttacchabdanirdezo gmyte|| aSTAbhizca guNairupetaM yat tallakSaNayuktamiti vartate, te ceme guNAH - nidosaM sAravantaM ca heujuttamalaMkiyaM / uvaNIyaM sovayAraM ca miyaM mahurameva ya // 885 // vyAkhyA : 'nirdoSa' doSamuktaM 'sAravat' bahuparyAyaM, gozabdavatsAmAyikavadvA, anvayavyatirekalakSaNA hetavastadyuktam, 'alaGkatam' upamAdibhirupetam, 'upanItam' upanayopasaMhRtaM, sopavAram' mamrAImathAnuM, 'mita' vapafviniyata parimA"madhura" zravaUAmanodaram 10 athavAce sUtramuOT - - (31) padArtha doSa - jemAM vastunA paryAyavAcI padanA arthAtaranI kalpanA karavI. jema ke - dravyanA paryAyavAcI evA sattA vagerene ulUkamata dravyathI judo padArtha mAne che. tethI temanuM te kathana padArthadoSathI duSTa che.) . (32) saMdhei doSa - jyAM saMdhi karavAnI nathI tyAM saMdhi karavI athavA jyAM karavAnI che 15 tyAM na karavI te saMdhidoSa. . A badhA doSothI mukta ane lakSaNayukta je hoya te sUtra kahevAya che. mULagAthAnA "je batrIzadoSathI rahita hoya" A vAkyamAM yadra zabdano prayoga hovAthI tat zabdano nirdeza jaNAya che. (arthAt je batrIza doSothI rahita hoya te sUtra kahevAya che ema vat sAthe tad no saMbaMdha na che.) l881-884 20 avataraNikA : ATha guNothI je yukta hoya te lakSaNayukta sUtra kahevAya che. te guNo A pramANe che ke gAthArtha : nirdoSa, sArayukta, hetuyukta, alaMkRta, upanIta, sopacAra, mita ane madhura. TIkArtha : (1) doSamukta hoya (2) "go' zabdanI jema athavA sAmAyikanI jema sUtra ghaNA paryAyovALuM = ghaNA arthovALuM hovuM joIe. ('go' zabdanA artho - dizA, daSTi, vANI, jaLa, bhUmi, svarga, vaja, kiraNa ane pazu. A rIte sUtra paNa judA judA arthovALuM hovuM joIe.) 2 : (3) anvaya ane vyatireka che lakSaNa jenuM, evA hetuothI yukta sUtra hoya. (4) alaMkRta eTale ke upamAdithI yukta hoya (5) upanIta eTale upanaya ghaTADyo hoya. (6) sopacAra eTale jemAM gAmaThI bhASA na hoya. (7) mita eTale varNAdinI cokkasa saMkhyA jemAM hoya, (8) madhura eTale ke sAMbhaLavAmAM je manohara lAgatuM hoya. 88pAI avataraNikA : athavA bIjA (AgaLa kahevAtA) sUtraguNo jANavA ke (H) A padArtha pariziSTa-1nI TippaNImAM Apela che. 30 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 mI Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) appakkharamasaMdiddhaM sAravaM vissaomuhaM / atthobhamaNavajjaM ca suttaM savvaNNubhAsiyaM // 886 // ___ vyAkhyA : 'alpAkSaraM' mitAkSaraM, sAmAyikAbhidhAnavat, 'asaMdigdhaM' saindhavazabdavaidyallavaNaghoTakAdyanekArthasaMzayakAri na bhavati, 'sAravat' bahuparyAyaM, 'vizvatomukham' anekamukhaM 5 pratisUtramanuyogacatuSTayAbhidhAnAt pratimukhamanekArthAbhidhAyakaM vA sAravat, 'astobhakaM' vaihihakArAdipadacchidrapUraNastobhakazUnyaM, stobhakA:-nipAtAH, 'anavadyam' agaDhUM, na hiMsAbhidhAyakaM "SaT zatAni niyujyante, pazUnAM madhyame'hani / azvameghasya vacanAnnyUnAni pazubhistribhiH // 1 // " ityAdivacanavat, evaMbhUtaM sUtraM sarvajJabhASitamiti / tatazca sUtrAnugamAt sUtre'nugate'navadyamiti 10 nizcite padacchedAnantaraM sUtrapadanikSepalakSaNa: sUtrAlApakanyAsaH, tataH sUtrasparzaniyuktizvaramAnuyogadvAravihitA nayAzca bhavanti, samakaM caitadanugacchatIti, Aha ca bhASyakAra: gAthArtha : alpAkSara, asaMdigdha, sAravALuM, vizvatomukha, nipAto vinAnuM, anavadya, AvA prakAranuM sUtra sarvajJoe kahyuM che. TIkArthaH sAmAyikanI jema alpa = mita akSarovALuM sUtra hoya., asaMdigdha hoya arthAta 15 saindhavazabda jema lavaNa-ghoDo vagere aneka arthano saMzaya karAvanAruM che tenA jevuM ja na hoya. sAravALuM eTale ke ghaNAM arthovALuM hoya, vizvatomukha eTale dareka sUtramAM cAra anuyoganuM kathana karela hovAthI aneka mukhavALuM hoya, athavA (pratimuramane thafmadhAya vA sAravamAM rahela vA zabda ahIM joDavo ti TIppaNa) vizvatomukha eTale dareka sUtra anekArthanuM abhidhAyaka hovAthI sAravALuM che. (pUrvanI vyAkhyAmAM "sAravatuM" ane "vizvatomukha' A baMne svataMtra judA judA sUtranA vizeSaNa 20 kahyA ane athavA karIne je bIjI vyAkhyA karI temAM A baMne eka karI eka ja vizeSaNa kahyuM.) astobhaka eTale jemAM vai-hi-hakAra vagere padonA chidrapUraNarUpa stobhaka na hoya te. stobhaka eTale nipAto. (Azaya e che ke vai-hi-ha- vagere nipAtone stobhaka kahevAmAM Ave che ane te pAdapUrti mATe hoya che. AvA nipAto jemAM na hoya te astobhaka kahevAya.) anavadya - agahyuM eTale ke hiMsAne kahenAruM na hoya jema ke, (vedamAM kahyuM che ke) - vedanA vacanathI 25 azvameghayajJanA divase madhyAhna samaye traNa pazuo ochA evA chaso (arthAt 197) pazuonI bali ApavI. ./1 vagere vacanonI jema hiMsAne kahenAra na hoya. AvA prakAranuM sUtra sarvajJoe kahyuM che (arthAt sarvajJoe je sUtra AvA prakAranA lakSaNothI yukta hoya tene sUtra kahyuM che. A rIte sUtra kone kahevAya ? tenI vyAkhyA karI. tyAra pachI padacchedasahita sUtranuM uccAraNa karavuM e sUtrAnugama che.) A sUtrAnugamathI sUtra jaNAye chate arthAtu A sUtra nirdoSa che e pramANe 30 nizcita thatAM padaccheda pachI sUtronA padonA nikSeparUpa sutrAlApakono vAsa thAya che. tyAra pachI * va70 rUti mu i. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 sUtrAnugamAdinuM prayojana (ni. 886) nA 9 "suttaM suttANugamo suttAlAvagakao ya nikkhevo / suttapphAsiyanijjuttI NayA ya samagaM tu vaccaMti // 1 // " sUtrAnugamAdInAM cAyaM viSayaH-sapadacchedaM sUtramabhidhAya avasitaprayojano bhavati sUtrAnugamaH, sUtrAlApakanyAso'pi nAmAdinikSepamAtramevAbhidhAya, sUtrasparzaniyuktistu padArthavigrahavicAra pratyavasthAnAdyabhidhAyeti, tacca prAyo naigamAdinayamataviSayamiti vastutastadantarbhAvina eva nayA 5 iti, na caitat svamanISikayocyate, yata Aha bhASyakAra: ____ "hoi kayattho vottuM sapayaccheyaM suyaM suyANugamo / suttAlAvayanAso nAmAiNNAsaviNiogaM // 1 // suttaphAsiyanijjuttiviniogo sesao pytthaaii|| pAyaM so cciya negamaNayAimayagoyaro hoI // 2 // " moda-ghevamutramato nikSepAre vimiti sUtrAtApanyAsIfmahita ?; te, sUtrasparzikaniyukti ane chellA anuyogadvAramAM tanayadvAramAM) kahelA nayo hoya che. A badhuM sAthe cAle che. TUMkamAM eka eka padone chUTA pADI sUtra uccAraNa karavAthI A sUtra batrIza doSothI rahita che evuM jaNAya che. te jaNAyA pachI sUtranA dareka padonA nikSepo karavAmAM Ave che jene sUtrAlApakanyAsa kahevAya che. tyAra pachI dareka padone sparzatI sUtrasparzika-niyukti ane naya 15 kahevAnA hoya che. A badhAnuM bheguM nirUpaNa cAle che.) A ja vAta bhASyakAra jaNAve che - sUtra, sUtronugama, sUtrAlApakakRta nikSepa tathA sUtrasparzikaniyukti ane naya bhegA cAle che. 1" sUtronugamAdino A viSaya (prayojana) che - padacchedasahita sUtrane kahIne sUtrAnugama pUrNaprayojanavALo thAya che (arthAt sUtrAnugAmanuM prayojana pUrNa thAya che.) sUtrAlApakanyAsa paNa nAmAdinikSepone kahIne pUrNa thAya che. sUtrasparzikaniyukti dareka padonA arthone, padonA 20 samAsavigrahane, prazno (vivAra =rAtanA ti TipULa) ane uttarone kahIne pUrNa thAya che. A padArthodinuM varNana prAyaH naigamAdinayamatane AzrayI hovAthI prazna--uttaramAM ja vastutaH nayono samAveza thaI jAya che. A vAta potAnI buddhithI kahI nathI, kAraNa ke bhASyakAra paNa A vAtane ja kahe che - "sUtrAnugama padacchedasahita sUtrane kahIne kRtArtha thAya che. sUtrAlApakanyAsa nAmAdinyAsanA (nAmAdi nipAnA) anuyogane kahIne kRtArtha thAya che. jenA sUtrasparzikaniyuktino 25 vistAra zeSa padAryAdine kahIne kRtArtha thAya che. prAya, A padArthAdi zeSa ja naigamanayAdimatano viSaya che. ro" zaMkA - jo A rItano krama hoya, arthAta sUtrAnugama pachI sUtrAlApakanikSepano krama hoya to tame utkrame (eTale ke sUtrAnugama pahelAnA) nikSepaDhAramAM sUtrAlApakanikSepa kema kahyo ? samAdhAna - pUrve nikSepasAmAnyathI lAghava mATe kahyo hato (arthAta nikSepanA prakAromAM 30 sUtrolApakanikSepano paNa samAveza thato hato, tethI sAmAnyathI tyAM nirdeza karyo hato.) vadhu prAsaMgika Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 nI Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) nikSepasAmAnyAllAghavArthamityalaM prasaGgena / evaM vineyajanAnugrahAyAnugamAdInAM prasaGgato viSayavibhAgaH pradarzitaH, adhunA prakRtaM prastumaH, tatra sUtraM sUtrAnugame satyuccAraNIyaM, tacca paJcanamaskArapUrvakaM, tasyAzeSazrutaskandhAntargatatvAt, ato'sAveva sUtrAdau vyAkhyeyaH, sarvasUtrAditvAt, sarvasammata sUtrAdivat, sUtrAditvaM cAsya sUtrAdau vyAkhyAyamAnatvAt, niyuktikRtopanyastatvAd, anye tu 5 vyAcakSate-maGgalatvAdevAyaM sUtrAdau vyAkhyAyata iti, tathAhi-trividhaM maGgalam - Adau madhye'vasAne ca, tatrA''dimaGgalArthaM nandI vyAkhyAtA, madhyamaGgalArthaM tu tIrthakarAdiguNAbhidhAyakaH 'titthakare' ityAdi gAthAsamUhaH, namaskArastvavasAnamaGgalArthaM iti, etaccAyuktaM, zAstrasyAparisamAptatvAdavasAnatvAnupapatteH, na cA''dimaGgalatvamapyasya yujyate, tasya kRtatvAt, kRtakaraNe cAnavasthAprasaGgAt, alaM vA parabaddhimAndyapradarzanena, naiSa satAM nyAyaH. sarvathA garuvacanAda yathA'vadhAritaM tattvArthameva 10 vAtothI saryuM. A pramANe ziSyasamUha upara upakAra karavA mATe anugamAdino prasaMgathI viSayavibhAga batAvyo. have prastuta vicAraNA karIe. temAM sUtrAnugamamAM sUtra uccAraNa karavA yogya che. te sUtra paMcanamaskArapUrvaka uccAravuM joIe, kAraNa ke paMcanamaskAra sarva zrutaskaMdhomAM samAyelo che. tethI sUtronI zarUAta paMcanamaskAranuM ja vyAkhyAna karavA yogya che. tenuM paNa kAraNa e che ke A 15 paMcanamaskAra sarva sUtronI zarUAta che, tethI jema sarva saMmata sUtranuM vyAkhyAna prathama karAya che, tema namaskAranI vyAkhyA paNa zarUAtamAM karavI joIe. vaLI sarva sUtromAM te prathama che. tenuM kAraNa e che ke te sUtranI zarUAtamAM vyAkhyAna karAya che. tenuM paNa kAraNa e che ke - niryuktikAre paMcanamaskAra sUtranI zarUAtamAM rAkhyo che. ahIM keTalAka AcAryo ema kahe che ke - "paMcanamaskAra e maMgaLa hovAthI sUtranI zarUAtamAM vyAkhyAna karAya che. te A pramANe - traNa prakAranA maMgaLa 20 che zarUAtamAM, madhyamAM ane aMtamAM. temAM prathama maMgaLa mATe naMdInuM vyAkhyAna karyuM. madhyama maMgaLa mATe tIrthakarAdinA guNone kahenAro "titthare mAvaMte' gA. 80 vagere gAthAono samUha kahyo. tathA aMtima maMgala mATe namaskAra kahevAya che. (Ama e maMgalarUpa hovAthI sUtranI zarUAtamAM kahevAI rahyo che.) TIkAkAra : tamArI A vAta ayukta che, kAraNa ke zAstra haju samApta ja thayuM nathI to 25 zAstrano aMta ja kyAMthI Avyo? (ke jethI tame kaho cho ke aMtima maMgaLa mATe namaskAra che.) (anyAcArya : to ema karo ahIMthI sUtranI zarUAta thatI hovAthI A prathama maMgaLa mATe che ema jANo. paraMtu namaskAra e maMgaLa mATe che e to nakkI che.) TIkAkAra : paMcanamaskAra AdimaMgaLarUpa paNa nathI, kAraNa ke te to niryuktikAre graMthanI zarUAtamAM ja naMdInA vyAkhyAnarUpe karI dIdhuM che. vaLI karelAne ja jo karavAnuM hoya to anavasthAno 30 prasaMga Ave. (tethI e vAta nakkI thAya che, namaskAra maMgaLarUpa che mATe nahi paNa niryuktikAre teno prathama upanyAsa karela hovAthI te sUtranI zarUAtamAM vyAkhyAna karavA yogya che.) . athavA bIjAnI buddhinI maMdatAne dekhADavAthI saryuM. sajajanone A ucita nathI. sarvathA Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAraniryukti (ni. 887) za 11 pratipAdayAmaH / sUtrAdizca namaskAraH, atastameva prAg vyAkhyAya sUtraM vyAkhyAsyAmaH, sa cotpattyAdyanuyogadvArAnusArato vyAkhyeyaH, tatra namaskAraniyuktiprastAvinImimAmAha gAthAM niyuktikAra: uppattI 1 nikkhevo 2 payaM 3 payattho 4 parUvaNA 5 vatthu 6 akkhe 7 pasiddhi 8 kamo 9 paoyaNa 10 phalaM 11 namokkAro // 887 // vyAkhyA : utpAdanam utpattiH, prasUtiH utpAda ityarthaH, so'sya namaskArasya nayAnusAratazcintyaH, 5 tathA nikSepaNaM nikSepo nyAsa ityarthaH, sa cAsya kAryaH, padyate'neneti padaM tacca nAmikAdi, tathvIrya vacce, tathA "pArtha:' pArtha: pArtha , sa ca vAgya, tabdha 2 nirveza: sadAdyanuyogadvAraviSayatvAt, prakarSeNa rUpaNA-prarUpaNA kAryeti, vasantyasmin guNA iti vastu tadarha vAcyam, AkSepaNam AkSepaH AzaGketyarthaH, sA ca kAryA, prasiddhiH tatparihArarUpA vAcyeti, kramaH ahaMdAdirabhidheyaH, 'prayojanaM' tadviSayameva, athavA yena prayuktaH pravartate tatprayojanam- 10 apavargAkhyaM, tathA 'phalaM' tacca kriyA'nantarabhAvi svargAdikam, anye tu vyatyayena prayojanaphalayorarthaM pratipAdayanti, namaskAraH ( 9500 granthAgraM) khalvebhiraizcintya iti gAthAsamudAyArthaH // 887 // gurumukhethI je rIte avadhAraNa kareluM hoya te rIte ja tatvArthanuM pratipAdana ame (TIkAkArAdi) karIe chIe. sUtranI zarUAtamAM namaskAra che. tethI namaskAranuM ja prathama vyAkhyAna karIne sUtranuM vyAkhyAna ame karIzuM. te namaskAra utpatti vagere anuyogadvAranA anusAra vyAkhyAna karavA yogya 15 che. temAM niryuktikAra prathama namaskAraniryuktino AraMbha karatI A gAthAne kahe che ke - gAthArtha utpatti, nikSepa, pada, padArtha, prarUpaNA, vastu, AzaMkA, samAdhAna, krama, prayojana ane phaLa (A dhArovaDe) namaskAra (vicAravo.) TIkArtha : (1) utpattidvAramAM namaskAranI utpatti nayone anusAre vicAravA yogya che. (2) namaskAranA nikSepo kahevA. (3) jenA vaDe jaNAya te pada, ane te pada tarIke nAmikapadAdi 20 jANavA. namaskAranA nAmikAdi pado kahevA. (4) padano artha te padArtha, te kahevA yogya che, ane padArthano nirdeza paNa sat vagere anuyogano viSaya hovAthI kahevA yogya che. (5) prakarSavaDe je kathana karavuM te prarUpaNA kahevAya, te karavI. (A ane uparokta vyAkhyAono bhAvArtha te te dvAramAM spaSTa thaI jaze.) (6) jemAM guNo vase= rahe te vastu. namaskArane yogya vastu kahevI. (7) AkSepa eTale zaMkA (arthAt prazna), te karavI. (8) prasiddhi eTale uttara kahevo. 25 *(9) kramamAM arihaMtAdi arthono krama kahevo. (10) prayojanadvAramAM arihaMtAdinA kramanuM prayojana jaNAvavuM. athavA jene meLavavA jIva (namaskAranI) pravRtti kare che te prayojana ane te prayojana tarIke mokSa jANavo. (11) phaLa tarIke kriyA pachI tarata thanAruM svargAdi phaLa jANavuM. keTalAka AcAryo prayojana ane phaLano artha adalabadala kare che. (arthAt svargAdine prayojana ane mokSane phaLa kahe che.) A agiyAra vArovaDe namaskAra vicAravA yogya che. A pramANe 30 gAthAno samudAyArtha (saMkSepArtha) kahyo. 887 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 mI Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyamAzrityotpattidvAranirUpaNAyA''ha niyuktikAra: - uppannA'Nuppanno ittha nayA''inigamassa'Nuppanno / sesANaM uppanno jai katto ?, tivihasAmittA // 888 // vyAkhyA : utpannazca saH anutpannazca sa iti samAnAdhikaraNaH, ktena naviziSTenAnaJ ( pA5 2-1-60) kRtAkRtAdivadutpannAnutpannaH, syAdvAdina eva evaMprakAraH samAso yujyate, nAnyasyaikAntavAdinaH, ekatraikadA parasparaviruddhadharmAnabhyupagamAt, Aha-syAdvAdino'pi kathamekatraikadA parasparaviruddhadharmAdhyAsa iti, ucyate, 'ettha Naya'tti atra nayAH pravartante, te ca naigamAdayaH sapta, naigamo'pi dvibhedaH-sarvasaGgrAhI dezasaGgrAhI ca, tatrAdinaigamasya sAmAnyamAtrAvalambitvAt tasya cotpAdavyayarahitatvAnnamaskArasyApi tadantargatatvAdanutpannaH, 'sesANaM uppaNNo 'tti zeSA:10 vizeSagrAhiNasteSAM zeSANAM vizeSagrAhitvAt tasya cotpAdavyayavattvAt utpAdavyayazUnyasya : vAnthyeyAdivadavastutvAt namaskArasya ca vastutvAdutpanna iti, Aha-zeSAH saGgrahAdayaH, saGgrahasya avataraNikA : "je kramathI dvAronuM nirUpaNa karyuM te dhAro te ja krame jaNAvavA joIe e nyAyane AzrayI prathama utpattidvAranuM nirUpaNa karavA mATe niryuktikAra kahe che ke gAthArtha : namaskAra utpanna che, ane anutpanna paNa che. A viSayamAM nayonI vicAraNA 15 che. temAM prathama naigamanayanA mate namaskAra anutpanna che ane zeSa nayonA mate namaskAra utpanna che. jo utpanna che to zemAMthI ?-traNa prakAranA kAraNamAMthI (namaskAra utpanna thAya che.) TIkArtha : namaskAra utpanna che, anutpanna paNa che. tena naviziSTatAna" (pA. 2--60), | niSedha jaNAvanAra nagna thI viziSTa evA ta (bhUtakRdaMtano pratyaya) sAthe nagna vinAno samAsa thAya. ahIM A sUtrathI kRtAkRtanI jema utpanAnutpanna samAsa thayo che. syAdvAdIone ja AvA 20 prakArano samAsa karavo ghaTe che. paraMtu ekAntavAdIone nahi kAraNa ke teo eka ja vastumAM eka ja samaye paraspara viruddhadharmo svIkAratA nathI. zaMkA : syAdvAdIonA mate paNa eka ja vastumAM eka ja samaye paraspara viruddhadharmo kevI rIte rahI zake? samAdhAnaH A viSayamAM nayothI vicAra karAya che ane te naigamAdi sAta nayo che. naigamanaya 25 be prakAre che. - 1 sarvano saMgraha karanAra ane 2. dezano saMgraha karanAra. temAM prathama sarvasaMgraha karanAra naigamanaya sAmAnyamAtrane ja grahaNa karanAra che ane sAmAnya e utpAda-vyayathI rahita che. naigamanA mate namaskArano paNa sAmAnyamAM ja samAveza thato hovAthI namaskAra anutpanna che. jyAre vizeSagrAhI evA zeSa nayonA mate namaskAra utpanna = utpattivALo che. te A rIte - zeSa nayo vizeSagrAhI che ane vizeSa e utpAda-vyayavALo che. je utpAda-vyayathI zUnya 30 che, te vaMdhyAputrAdinI jema avastu che ane namaskAra e to vastusvarUpe che, avastu nathI mATe utpanna che. + 0RAsAva0 rUtti mukitaprata * vakta nalimi(sima - -2-201) Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 namaskAranA traNa kAraNo (ni. 889) 13 ca vizeSagrAhitvaM nAstIti, ucyate, tasyAdinaigama evAntarbhAvAnna doSa iti, ataH zeSANAmutpannaH, 'jai katto'tti yadyutpannaH, kuta ? iti, Aha-'tivihasAmittA' trividhaM ca tat svAmitvaM ceti samAsaH, tasmAtrividhasvAmitvAt-trividhasvAmibhAvAt trividhakAraNAdityarthaH / AhaevamapyekatraikadA parasparaviruddhadharmAdhyAsadoSastadavastha eva, na, azeSavastuna eva tattvataH sAmAnyavizeSAtmakatvAt, sAmAnyadharmaiH sattvAdibhiranutpAdAd vizeSadharmaiH saMsthAnAnupU- 5 AdibhirutpAdAda, vijRmbhitaM cAtra bhASyakRtA tattu nocyate granthavistarabhayAd, gamanikAmAtramevaitaditi gAthArthaH // 888 // yaduf- trivithasvAmitvAdri ti, tat triviyasvAmitvamupahavayatradi- samuTThANa 1 vAyaNA 2 laddhio 3 ya paDhame nayattie tivihaM / zaMkA : zeSa nayo tarIke saMgrahAdi gayo che ane saMgrahanaya to sAmAnyagrAhI hovAthI tenuM 10 ' vizeSagrAhIpaNuM che ja nahi (tethI tenA mate namaskAra utpanna kevI rIte kahevAya ?). samAdhAnaH saMgrahanayano Adi(sarvasaMgrAhI)naigamanayamAM ja samAveza thaI jato hovAthI koI prazna raheto nathI. Ama, zeSa nayonA mate namaskAra utpanna che. jo namaskAra utpanna che to tenI utpatti zemAMthI ? te jaNAve che ke - traNa prakAranA svAmItvathI arthAt traNa prakAranA kAraNamAMthI namaskAra utpanna thayo che. zaMkA nayathI vicAraNA karavA chatAM paNa eka ja vastumAM eka ja samaye paraspara viruddhadharmono samAvezarUpa doSa to Ubho ja che tenuM zuM ? - samAdhAnaH nA, te doSa raheto nathI, kAraNa ke dareka vastu vAstavika rIte sAmAnya-vizeSarUpa che. sattvAdi sAmAnyadharmovaDe vastunI anutpatti hovAthI ane saMsthAna-AnupUrvI vagere vizeSadharmovaDe vastunI utpatti thatI hovAthI eka ja vastumAM eka ja samaye paraspara viruddhadharmono samAveza 20 thaI ja zake che. (bhAvArtha e che ke - dareka kSaNe vastu vidyamAna che ja. tethI dareka kSaNe te vastumAM 'vidyamAnatA.= sattA nAmano sAmAnyadharma to rahela che ja. tethI vidyamAnatArUpa sAmAnyadharmane laIne joIe to vastu kyAreya navI utpanna thatI nathI. jyAre dareka samaye vastumAM pudgalono cayApacaya cAlu hovAthI dareka kSaNe vastunA saMsthAnamAM = AkAramAM sAmAnyathI thoDo-thoDo pheraphAra thayA ja karato hoya che. mATe ja prathama kSaNe vastuno je AkAra hoya tenA karatA bIjI kSaNe 25 thoDo AkAra badalAya. tethI AkAranI apekSAe dareka kSaNe vastunI utpatti thaI ema kahevAya che.) A viSayamAM bhASyakAre (vi.A.bhA.gA. 2808 vageremAM) vistAra karyo che je graMthavistAranA bhayathI ahIM kahevAto nathI, kAraNa ke amArA A prayAsa saMkSeparUpa che. 1888. avataraNikA : pUrve kahyuM ke namaskAra traNa kAraNomAMthI utpanna thayo che. te traNa kAraNone batAvatA niyuktikAra kahe che ke 30 gAthArtha samutthAna, vAcanA ane labdhi A traNa kAraNo prathama traNa nayo mAne che. RjusUtra Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) ujjusuya paDhamavajjaM sesanayA laddhimicchaMti // 889 // vyAkhyA : samutthAnato vAcanAto labdhitazca namaskAraH samutpadyate iti vAkyazeSaH, samyak saGgataM prazastaM votthAnaM samutthAnaM tannimittaM namaskArasya, kasya samutthAnam ?, anyasyAzrutatvAttadAdhArabhUtatvAt pratyAsannatvAd dehasyaiva gRhyate iti, yuktaM ca dehasamutthAnaM 5 namaskArakAraNaM, tadbhAvabhAvitvAnyathA'nupapatteriti, ataH samutthAnataH 1, vAcanaM vAcanA-parataH zravaNam, adhigama upadeza ityanarthAntaraM, sA ca namaskArakAraNaM, tadbhAvabhAvitvAdeveti, ato vAcanAtaH 2, labdhiH-tadAvaraNakarmakSayopazamalakSaNA, sA ca kAraNaM, tadbhAvabhAvitvAdeva, ato labdhitazca 3, padAntaprayuktazcazabdo nayApekSayA trayANAmapi prAdhAnyakhyApanArthaH / ata evAha 'paDhame Nayattie tivihaMti prathame nayatrike'zuddhanaigamasaGgrahavyavahArAkhye vicArye samutthAnAdi 10 trividhaM namaskArakAraNamiti, Aha-prathame nayatrike'zuddhanaigamasaGgrahau kathaM trividhaM kAraNamicchataH?, prathama sivAyanA be kAraNone ane zeSa nayo labdhine kAraNarUpe Icche che. TIkArtha : samutthAnathI, vAcanAthI ane labdhithI namaskAra utpanna thAya che e pramANe vAkyazeSa jANavo. (1) samutthAna : temAM samyak eTale saMgata athavA prazasta evuM je utthAna te samutthAna. A samutthAna e namaskAranuM kAraNa che. konuM samutthAna namaskAranuM kAraNa che ? 15 te kahe che ke (1) bIjA koInuM samutthAna saMbhaLAtuM na hovAthI (2) deha namaskAranA AdhArabhUta hovAthI ane (3) atyaMta najIka hovAthI dehanuM ja samutthAna grahaNa karAya che. vaLI dehanuM samutthAna e namaskAranuM kAraNa che e vAta yuktiyukta paNa che kAraNa ke dehanA samutthAna vinA namaskAranI utpatti ghaTatI nathI. (paMktino artha A pramANe tAve (dahanuM samutthAna hoya to ja) bhAvi (namaskAra che, tethI namaskAra e tAvamavi kehavAya. temAM tAvamAMvitva AvyuM. namaskAramAM 20 rahela A tatvamavitva kathA = dehanA samutthAna vinA ghaTI zakatuM nathI.) AthI samutthAnathI namaskAranI utpatti e paheluM kAraNa kahyuM. (2) vAcanA : bIjA pAsethI sAMbhaLavuM te vAcanA. vAcanA, adhigama ke upadeza badhA samAnArthI zabdo che. A vAcanA e namaskAranuM kAraNa che, kAraNa ke vAcanA hoya to ja namaskAranI utpatti che. AthI vAcanA e bIjuM kAraNa kahyuM. (3) labdhi : namaskAranA AvaraNabhUta karmonA kSayopazamarUpa labdhi. AvI labdhi hoya to ja namaskAranI utpatti thatI hovAthI te trIjuM kAraNa kahyuM. (bhAvArtha e che ke - 'jIva pAse deha hoya, guru pAsethI vAcanA grahaNa kare ane potAne karmano kSayopazama thAya to potAnAmAM namaskAranI utpatti thAya che.) mULagAthAmAM 'samudrANavAyArnAiddhino ya' ahIM traNe pado pachI prayoga karela "gha' zabda traNe kAraNo nayanI apekSAe pradhAna che evuM jaNAve che. AthI ja kahyuM che 30 ke - azuddhanaigama, zuddhasaMgraha ane vyavahAra nAmanA prathama traNa navo samutthAnAdi traNane namaskAranA kAraNa mAne che. 25 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dravyanamaskAranuM svarUpa (ni. 890) mA 15 tayoH sAmAMnyamAtrAvalambitvAd, ucyate, 'Adinegamassa'Nuppanna' ityatraiva prathamanayatrikAt tayorutkalitatvAnna doSaH, 'ujjusuyapaDhamavajjaMti' RjusUtraH prathamavarja-samutthAnAkhyakAraNazUnyaM kAraNadvayamevecchati, samutthAnasya vyabhicAritvAt, tadbhAve'pi vAcanAlabdhizUnyasyAsambhavAt, 'sesa nayA laddhimicchaMti'tti zeSanayA:-zabdAdayo labdhimeva ekA kAraNamicchanti, vAcanAyA api vyabhicAritvAt, tathAhi-satyAmapi vAcanAyAM labdhirahitasya gurukarmaNo'bhavyasya vA naivotpadyate 5 namaskAraH, tasyAM satyAmevotpadyate, tato'sAdhAraNatvAtmaiva kAraNamiti gAthArthaH // 889 // dvAram 1 // idAnIM nikSepaH, sa ca caturdhAnAmanamaskAraH sthApanAnamaskAraH dravyanamaskAraH bhAvanamaskArazca, nAmasthApane sugame, jJabhavyazarIrAtiriktadravyanamaskArAbhidhitsayA''ha nihAi davva bhAvovauttu jaM kujja saMmadiTThI u / (mUladAraM 2) nevAiaM payaM (mU03) davvabhAvasaMkoaNapayattho (mU04) // 890 // zaMkA prathama traNa nayomAM azuddhanagama ane saMgraha A baMne no sAmAnya mAtrane grahaNa karanArA hovAthI temanA mate traNa kAraNa kevI rIte ghaTe ? (arthAt A baMne nayo to traNeno eka samAveza karI eka ja kAraNane IcchatAM hovA joIe.) te samAdhAna : "AdinaigamanA mate namaskAra anutpanna che' ema gA. 888mAM ame kahI gayA hovAthI azuddhanaigama ane zuddhasaMgrahanaya nayatrikamAMthI nIkaLI jatA hovAthI koI doSa raheto 15 nathI. (ahIM traNa nayo tarIke dezasaMgrahI evo naigama, azuddhasaMgrahanaya ane vyavahAra jANavA. saMgrahanayanA zuddha-azuddha ema be bheda pADyA vinA natrika ghaTatA nathI, kAraNa ke pUrve kahyuM ke prathama traNa no traNa prakAranA kAraNo icche che. pachI temAMthI azuddhanaigama ane saMgrahanayanI sAmAnyamAtragrAhI hovAthI bAdabAkI karIe to prathama traNa naya tarIke kayA nayo levAnA ? e prazna AvIne Ubho rahe che. tethI samAdhAnarUpe saMgrahanayanA zuddha - azuddha ema be bhAga pADavA 20 evuM jaNAya che.) . RjusUtranaya samutthAna sivAyanA be kAraNone icche che, kAraNa ke samutthAna hovA chatAM vAcanA ane labdhi vinAnA jIvane namaskAranI utpatti thatI nathI. zeSa zabdavagere no eka mAtra labdhine ja kAraNa tarIke mAne che, kAraNa ke samutthAnanI jema vAcanA paNa ekAnta phaLa Ape evuM nathI. te A pramANe ke vAcanA hovA chatAM labdhirahitanA evA bhArekarmI jIvane 25 ke abhavyane namaskAranI utpatti thatI nathI. labdhi hoya to ja namaskAra utpanna thAya che. tethI asAdhAraNa hovAthI labdhi ja kAraNarUpe che. ll889mAM avataraNikA: have nikSepa kahevAya che. te cAra prakAre che - nAmanamaskAra, sthApanAnamaskAra, dravyanamaskAra ane bhAvanamaskAra, nAma ane sthApanAnamaskAra sugama ja che. dravyanamaskAramAM jJa- bhavya zarIrathI aMtirikta dravyanamaskArane kahevAnI icchAthI AgaLa jaNAve che ke 30 gAthArtha - dravyamAM nidvavAdino namaskAra jANavo ane upayukta evo samyagdaSTi jIva je (zabdakriyAdine) kare te bhAvanamaskAra jANavo. naipAtika (namaH e) pada che. dravya-bhAvanuM Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) vyAkhyA : nihnavAdivyanamaskAraH, namaskAranamaskAravatoravyatirekAt, AdizabdAt dravyArtho vA yo mantradevatAdyArAdhanAdAviti, ettha davvanamokkAre udAharaNaM-vasaMtapure Nayare jiyasattU rAyA, dhAriNIsahio oloyaNaM karei, damagapAsaNaM, aNukaMpAe naisarisA rAyANotti bhaNai devI, raNNA ANAvio, kayAlaMkAro diNNavattho tehiM uvaNIo, so ya kacchUe gahielao, bhAsuraM 5 olaggAvijjai, kAlaMtareNa rAyANae se rajjaM diNNaM, pecchai daMDabhaDabhoie devayAyayaNapUyAo karemANe, so ciMtei-ahaM kassa karemi ?, raNNo AyayaNaM karemi, teNa deulaM kayaM, tattha raNNo devIe ya paDimA kayA, paDimApavese ANIyANi pucchaMti, sAhai, tuTTho rAyA sakkArei, so tisaMjhaM saMkocana e padArtha che. TIkArtha : nidvavAdi e dravyanamaskAra che. ahIM namaskAra ane namaskAravALAno abheda 10 hovAthI nitavone dravyanamaskAra kahyA che. (anyathA nihnavono namaskAra dravyanamaskAra jANavo.) Adi zabdathI dhana mATe maMtradevatAdinI ArAdhanAmAM karAto je namaskAra te dravyanamaskAra jANavo. ahIM dravyanamaskAramAM udAharaNa A pramANe - vasaMtapura nagaramAM jitazatru rAjA hato. dhAriNIdevI sahita (gavAkSamAM Ubhelo) rAjA cArebAju avalokana kare che. temAM eka bhikhArIne jue che. anukaMpAthI devI kahe che ke - nadIsadaza 15 rAjA hoya che. (arthAtu nadI jema pANIthI bharelA samudrane ja pANIthI bhare che tema rAjAo paNa aizvaryathI yukta vyaktine ja dhanAdi Ape che, paNa AvA bhikhArIone dhanAdi ApatA nathI, e pramANe devI rAjAne Thapako Ape che.) rAjAe bhikhArIne bolAvaDAvyo. alaMkArovastro ApI rAjA-rANIe tene potAnI pAse rAkhI lIdho. te bhikhArIne paNa ghaNI AvatI hatI. tethI te sUryadevatAnI sevA karato. kALAMtare rAjAe tene rAjya ApyuM. ekavAra te devatAnI 20 pUjA karatA evA daMDa-bhaTa-bhojikone jue che. tethI te vicAre che ke huM konI pUjA karuM ? ema vicArI te rAjAnuM maMdira banAvaDAve che. temAM rAjA ane rANInI pratimA mUke che. pratimAnA pravezane divase AvelA rAjA-rANI pUche che (ke A konI pratimA che?) bhikhArI javAba Ape che. potAnI pratimA che ema sAMbhaLI) khuza thayela rAjA tene satkAre che. bhikhArI pratimAone trisaMdhyA pUje che ane rAjAnI khUba sevA 25 kare che. tethI prasanna thayelA rAjAe bhikhArIne sarvasthAnomAM agresara banAvyo. 1. atra dravyanamaskAre udAharaNam-vasantapure nagare jitazatrU rAjA, dhAraNIsahito'valokanaM karoti, dramakadarzanam, anukampayA nadIsadRzA rAjAna iti bhaNati devI, rAjJA''nItaH, kRtAlaGkAro dattavastrastaiH upanItaH, sa ca kacchvA gRhItaH, bhAsvaramavalagyate, kAlAntareNa rAjJA tasmai rAjyaM dattaM, daNDabhaTabhojikAn devatAyatanapUjAH kuvata: prekSata, sacintayati-ahaM kasya karomi, yajJa AyatanaM karomi, tena devakulaM 30 kRtaM, tatra rAjJo devyAzca pratimA kRtA, pratimApraveze AnIte pRcchataH, kathayati, tuSTo rAjA satkArayati, sa risacca- * neTuM yoT Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyanamaskAra upara dRSTAnta (ni. 890) 17 accei, paDiyaraNaM, tuDheNa rAiNA se savvaTThANagANi diNNANi, annayA rAyA daMDayattAe gao taM savvaMteuraTThANesu ThaveUNaM, tattha ya aMteuriyAo nirohaM asahamANio taM ceva uvacaraMti, so necchai, tAhe tAo bhattagaM necchaMti, pacchA saNiyaM paviTTho, viTTAlio ya, rAyA Agao, siddhe viNAsio / rAyatthANIo titthayaro, aMteuratthANIyA chakkAyA, ahavA Na chakkAyA kiMtu saMkAdao padA, mA seNiyAdINavi davvanamokkAro bhavissai, damagatthANiyA sAhU, kacchUlatthANIyaM micchattaM, 5 bhAsuratthANIyaM sammattaM, DaMDo vinivAo saMsAre, esa davvanamokkAro / 'bhAvovauttu jaM kujja sammaTThiI u' noAgamato bhAvanamaskAra: 'yat kuryAt' yat karoti zabdakriyAdi samyagdRSTireveti, ekavAra rAjA sarvaaMtaHpurasthAnamAM te bhikhArIne sthApI pote daMDayAtrA mATe nIkaLyo. A bAju aMtaHpuramAM rANIo nirodhane sahana nahi karatI bhikhArIne ja nimaMtraNa kare che. paraMtu bhikhArI icchato nathI. tene kAraNe rANIo jamavA icchatI nathI. tethI dhIre rahIne 10 te bhikhArI aMtaHpuramAM pravezyo. rANIo sAthe akArya karavAthI nAza pAmyo. rAjA Avyo. rAjAne vAta karatA rAjAe bhikhArIne mArI naMkhAvyo. rAjAnA sthAne tIrthakaro che, rANIonA sthAne pakAya jIvo cheathavA pakAya nahi paraMtu zaMkAdi pado jANavA anyathA zreNikAdino paNa dravyanamaskAra mAnavo paDe. . . (Azaya e che ke rAjAe potAnI rANIonuM rakSaNa karavAnuM kArya bhikhArIne soMpyuM paraMtu 15. te rakSaNa karI zakyo nahi ane rAjAe tene daMDa karyo. bhikhArIe karela rAjAne namaskArAdi dravyathI namaskArAdi thayA. tema rANIonA sthAne jo SaTkAya laIe to tIrthakaronI AjJA SakAyanuM rakSaNa karavAnI che, te AjJAnuM pAlana zreNikAdi karI zakyA nathI. tethI temano namaskAra dravyathI mAnavo paDe paraMtu zreNikAdi kSAyika samyaktvanA mAlika che. tethI temano namaskAra dravyathI nahi paraMtu bhAvathI gaNAya, kAraNa ke AgaLa kaheze ke samyatvIno namaskAra bhAvanamaskAra kahevAya. 20 mATe aMtaHpurasthAne pakAyanI badale zaMkA-kAMkSAdi pado jaNAvyA che je zreNikAdimAM na hatA. dramaka sthAne sAdhuo jANavA. khaNajanA sthAne mithyAtva, sUryasthAne samyakta ane daMDasthAne saMsAramAM patana. A dravyanamaskAranI vAta thaI. upayukta evo samyagRSTi jIva je zabdakriyAdine kare che te noAgamathI bhAvanamaskAra jANavo. (arthAt namaskArakriyA pUrvaka je namaskArasUcaka zabdo bole te bhAvanamaskAra jANavo.) ahIM nAmAdinikSepamAM je naya je nikSepAne mAne che, 25 ... 2. marcayati, praticaraNaM, tuSTena rAjJA tasmai sarvasthAnAni dattAni, anyadA rAjA daNDayAtrAyai gataH taM sarveSvantaHpurasthAneSu sthApayitvA, tatra cAntaHpuryaH nirodhamasahamAnAstamevopacaranti, sa necchati, tadA tA bhaktaM necchanti, pazcAt zanaiH praviSTaH, vinaSTazca, rAjA AgataH, ziSTe vinAzitaH / rAjasthAnIyastIrthakaraH, antaHpurasthAnIyAH SaT kAyAH, athavA na SaT kAyAH kiM tu zaGkAdIni padAni, mA zreNikAdInAmapi dravyanamaskAro bhUda, dramakasthAnIyAH sAdhavaH, kacchUsthAnIyaM mithyAtvaM, bhAsvarasthAnIyaM samyaktvaM, daNDo 30 vinipAtaH saMsAre, eSa dravyanamaskAraH / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 mA Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) atra ca nAmAdinikSepANAM yo nayo yaM nikSepamicchati tadetadvizeSAvazyakAdAzaGkAparihArasahitaM vijJeyam, iha tu granthavistarabhayAdalpamativineyajanAnugrahArthaM ca noktamiti // dvAraM // padadvAramadhunApadyate'neneti padaM, tacca paJcadhA-nAmikaM naipAtikam aupasargikam AkhyAtikaM mizraM ceti, tatrAzva iti nAmikaM, khalviti naipAtikaM, parItyaupasargikaM, dhAvatItyAkhyAtikaM, saMyata iti mizra, evaM 5 nAmikAdipaJcaprakArapadasambhave satyAha-'nevAiyaM payaM' ti nipatatyarhadAdipadAdiparyanteSviti nipAtaH, nipAtAdAgataM tena vA nirvRttaM sa eva vA svArthikapratyayavidhAnAt naipAtikamiti, tatra 'nama' iti naipAtikaM padaM // dvAram // padArthadvAramadhunA-tatra gAthAvayavaH 'davvabhAvasaMkoyaNapayattho' tti nama ityetat pUjArthaM 'Nama prahRtve' dhAtuH 'uNAdayo bahula' (pA0 3-3-1) mityasun, namo'rhadbhayaH, sa ca dravyabhAvasaGkocanalakSaNa iti, tatra dravyasaMkocanaM karaziraHpAdAdisaGkocaH, bhAvasaGkocanaM 10 vizuddhasya manaso niyogaH, dravyabhAvasaGkocanapradhAnaH padArtho dravyabhAvasaGkocanapadArthaH, zAkapArthivAderAkRtigaNatvAt pradhAnapadalopaH, atra ca bhaGgacatuSTayaM-dravyasaGkoco na bhAvasaGkoca te badhuM praznottarI sahita vizeSAvazyakabhASya (gA. 2847 vagere gAthAo)mAMthI jANI levuM. ahIM te badhuM graMthavistAranA bhayathI ane alpabuddhivALA ziSyo upara upakAra karavA kahetA nathI. have padadvAra kahe che - jenAvaDe (artha) jaNAya te pada kahevAya che. te pAMca prakAre che - 15 1. nAmika 2. naipAtika 3. aupasargika 4. AkhyAtika ane 5. mizra. temAM 'zva' e nAmikapada che. (je nAma parathI bane.) "vasu' e naipAtika pada che. "ri e aupasargika pada che. "dhAvati' e AkhyAtika pada che. (je dhAtu parathI bane.) "saMyata' e mizra (upasarga + dhAtu hovAthI) pada che. A pramANe nAmikAdi pAMca prakAranA padono saMbhava hovAthI mULagAthAmAM kahyuM che ke - " (nama: e) naipAtika pada che. arihaMtAdi padonA AdimAM ke aMtamAM je mUkAya te nipAta. 20 A nipAtathI AveluM hoya athavA nipAtathI baneluM hoya te naipAtika athavA nipAta pote ja svArthika pratyaya lagADatA (svArthamAM pratyaya lagADatA) naipAtika. ahIM namaH e ("namo arihaMtANaM" ahIM arihaMta padanI pUrve "nama:'no nipAta thato hovAthI) naipAtika pada che. have padArthadvArane kahe che - dravya ane bhAvanuM saMkocana e padArtha kahevAya che. 'ma prahatve' dhAtupAThathI "nam' dhAtu pUjAnA arthamAM vaparAya che, ane 3yo vadurta niyamathI nam dhAtune 25 (siddhahema. pramANe gaNanA 952mAM "mam' sUtrathI) am pratyaya lAgatA "nama:' rUpa thAya che. "namoDarNayaH' A namaskAra dravya-bhAvasaMkocanarUpa che. temAM dravyasaMkocana eTale hAtha-pagamastakAdinuM saMkocana ane bhAvasaMkocana eTale vizuddhamanane joDavuM. A dravya-bhAvasaMkocanapradhAna evo je padArtha te dravyabhAvasaMkocanapadArtha. ahIM zapathiva AkRtigaNamAM Ano samAveza thato hovAthI pradhAnapadano lopa karela che. (TUMkamAM "nama:' padano artha e padArtha tarIke levAno 30 che. dravya ane bhAvanuM saMkocana e "nama:' padano artha che.) ahIM cAra bhAMgA thAya che. temAM pAlaka (kRSNano abhavya putra - juo guruvaMdana bhASya)nI jema dravyasaMkocana hoya, bhAvasaMkocana * 3UtiyaH (siddhahema0 1-2-13) . Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prarUpaNAdvAra (ni. 891) 19 ityekaH, yathA pAlakasya, bhAvasaGkoco na dravyasaGkoca ityanuttaradevAnAM dvitIyaH, dravyabhAvayoH saGkoca iti zAmbasya tRtIyaH, na dravyasaGkoco na bhAvasaGkoca iti zUnyaH / iha ca bhAvasaGkocaH pradhAno dravyasaGkoco'pi tacchuddhinimitta iti gAthArthaH // 890 // dvAraM // prarUpaNAdvArapratipAdanAyA''ha duvihA parUvaNA chappayA ya 1 navahA ya 2 chappayA imo / kiM 1 kassa 2 keNa va 3 kahiM 4 kicciraM 5 kaiviho va 6 bhave // 899 // vyAkhyA : 'dvividhA' dviprakArA prakRSTA - pradhAnA pragatA vA rUpaNA-varNanA prarUpaNeti, dvaividhyaM darzayati-SaTpadA ca navadhA ca navaprakArA navapadA cetyarthaH, cazabdAt paJcapadA ca, tatra 'chappayA phaLamo' SaTdbhaveva SavA havAnI vA, vijra ? stha ? vena vA ? vava vA ? yi--iAM ? katividho vA bhavennamaskAra iti gAthAsamudAyArthaH // 891 // tatrA''dyadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha kiM ? jIvo tatpariNao ( dA0 1 ) puvvapaDivannao u jIvANaM / 5 10 na hoya te prathama bhAMgo. anuttaravAsI devonI jema bhAvasaMkoca hoya, dravyasaMkoca na hoya te bIjo bhAMgo. (anuttara devo hAtha vi. joDatAM nathI mATe dravyasaMkoca nathI, paNa samakitI che mATe bhAvasaMkoca che.) zAMbakumAranI jema dravyabhAvano saMkoca e trIjo bhAMgo, ane dravyasaMkoca 15 na hoya ke bhAvasaMkoca paNa na hoya te cotho bhAMgo. A bhAMgo zUnya jANavo. ahIM bhAvasaMkoca e mukhya che, tathA dravyasaMkoca paNa bhAvasaMkocanI zuddhinuM kAraNa banato hoya, to mukhya che. (nimitta banato na hoya to niSphaLa che.) 5890aa che avataraNikA: prarUpaNAdvAranuM pratipAdana karavA mATe kahe che gAthArtha : be prakAre prarUpaNA che. SaTkadaprarUpaNA ane navapada prarUpaNA. temAM Sapada prarUpaNA 20 A pramANe che namaskAra zuM che ? namaskAra kono che ? athavA kayA sAdhanavaDe namaskAra sadhAya ? athavA kyAM che ? athavA keTalA kALa sudhI che ? athavA keTalA prakArano namaskAra che ? TIkArtha : pradhAna athavA saMgata evuM je varNana te prarUpaNA kahevAya che. te be prakAre che. prarUpaNAnA ja be prakAro batAve che - Sapada = cha prakAranI ane navapada = navaprakAranI prarUpaNA. '' zabdathI pAMca prakAranI prarUpaNA paNa jANavI. temAM cha prakAranI prarUpaNA A pramANe che. 25 namaskAra zuM ? namaskAra kone che ? kayA sAdhanavaDe namaskAra sadhAya che ? zemAM namaskAra rahelo che ? athavA keTalA kALa sudhI namaskAra rahe che ? athavA keTalA prakArano namaskAra che ? A pramANe gAthAno saMkSepArtha kahyo. // 891|| avataraNikA : have prathama dvArarUpa avayavArthane (vistArArthane) kahevAnI icchAthI kahe 30 gAthArtha : namaskAra zuM che ? jIva (athavA) namaskAramAM pariNata jIva (namaskAra che. have Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) jIvassa va jIvANa va paDucca paDivajjamANaM tu (dA02) // 892 // vyAkhyA : kiMzabdaH kSepapraznanapuMsakavyAkaraNeSu, tatreha prazne, ayaM ca prAkRte'liGgaH sarvanAmanapuMsakanirdezaH sarvaliGgaiH saha yathAyogamabhisambadhyate, kiM sAmAyikaM ? ko namaskAraH ?, tatra naigamAdyazuddhanayamatamadhikRtyAjIvAdivyudAsenAha-jIvo nAjIvaH, sa ca saGgrahanayApekSayA 5 mA bhUdaviziSTaH skandhaH, yathA''hustanmatAvalambina:-'puruSa evedaM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvyam, utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohatI'tyAdi, tathA tannayavizeSApekSayaiva mA bhUdavizeSo grAma ityato noskandho nogrAma iti vAkyazeSaH, sarvAstikAyamayaH skandhaH, taddezo jIvaH, sa caikadezatvAt skandho na bhavati, anekaskandhApatteH, askandho'pi na bhavati, skandhAbhAvaprasaGgAda, anabhilApyo'pi te kone che? te kahe che) pUrvapratipatrane AzrayI ghaNAM jIvone hoya che. pratipadyamAnakane AzrayI 10 eka jIvane athavA ghaNAM jIvone hoya che. TIkArthaH "viM' zabda "AkSepa-praznanapuMsaka ane vyAkaraNa' ATalA arthomAM vaparAya che. temAM ahIM praznanA arthamAM "viM' zabda che. A zabda prAkRtamAM liMga vinAno che. sarvanAma ane napuMsaka nirdezavALo zabda sarva liMgo sAthe yathAyogya rIte joDAya che. (bhAva e che ke - namaskRR: : pUchavuM joIe, tenA badale kiM kema ? to kahe che - sarvanAma napuMsaka arthavALo 15 fh sarva liMgomAM Ave, kAraNa ke te prAkRtamAM aliMga che.) jema ke sAmayikaM vi ? ko namaskAra: ?, A namaskAra koNa che? tenA uttara mATe naigamAdi azuddhanayamatane AzrayI ajavAdinI bAdabAkI karavA mATe kahe che ke - jIva e namaskAra che, paNa ajIva e namaskAra nathI ane te jIva saMgrahanayanI apekSAe aviziSTa skaMdharUpa nathI (paNa noskaMdharUpa che.) saMgrahanayamatane anusaranArA (sAMkhyo) kahe che ke - "je A vartamAnamAM pratyakSa dekhAya 20 che, je kaMI bhUtakALamAM hatuM ane je kaMI bhaviSyamAM haze te sarva AtmA ja che. vaLI je amaraNabhAvano svAmI che te paNa AtmA ja che. vaLI je annavaDe vRddhi pAme che vagere te sarva AtmA ja che. (Ama, A vacana dvArA lokamAM je kaMI che te AtmA ja che evuM teo mAne che. vaLI lokamAM rahela sarva vastu skaMdhAtmaka che tethI teo jIvane skaMdharUpe mAne che.) tathA vizeSa prakAranA saMgrahanayanA mate A jIva aviziSTa evo grAmarUpa na thAo te mATe A jIva noskaMdha 25 ane nogrAmarUpa che ema vAkyazeSa joDI devo. (TUMkamAM jIva e namaskAra che ane saMgrahanaya jIvane skaMdharUpa mAne che tathA saMgrahanayano ja eka peTAbheda jIvane jhAmarUpa mAne che je yuktiyukta nathI, tethI skaMdha ane grAmarUpa jIva namaskAra che evuM koI samajI na le te mATe TIkAkAre khulAso karyo ke noskaMdha ane nogrAmarUpa jIva namaskAra che. have jIva e noskaMdha ane nogrAmarUpa kevI rIte che? te kahe che.) skaMdha e 30 sarvAstikAyamaya che. jIva e skaMdhano eka deza che, ane eka deza hovAthI ja jIva skaMdharUpa nathI. anyathA jIvo aneka hovAthI aneka skaMdho mAnavAnI Apatti Ave. tathA jIva askaMdha paNa nathI Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayonI apekSAe namaskAranuM svarUpa (ni. 892) 21 na bhavati, vastuvizeSatvAt, tasmAnnoskandhaH, skandhaikadeza ityarthaH, skandhadezavizeSArthadyotako nozabdaH, evaM nogrAmo'pi bhAvanIyaH, navaraM grAmaH-caturdazabhUtagrAmasamudAyaH, yathoktam tri sumirajI briyarapatyiA britivajha / pajjattApajjattA bhedeNaM cohasaggAmA // 1 // " alaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH-sAmAnyenAzuddhanayAnAM jIvastajjJAnalabdhiyukto yogyo vA 5 namaskAraH, zabdAdizuddhanayamataM tvadhikRtyAha-'tappariNao' jIva iti vartate, sa hi namaskArapariNAmapariNata eva namaskAro nApariNata ityarthaH / ekatvAnekatvacintAyAM tu naigamasya saGgrahavyavahArAntargatatvAt saGgrahAdibhireva vicAraH, tatra saGgrahasya namaskAra jAtimAtrApekSatvAdeko namaskAraH, vyavahArasya vyavahAraparatvAd bahavo namaskArAH, RjusUtrAdInAM vartamAnamAtragrAhitvAd anyathA skaMdhano sarvathA abhAva thavAno ja prasaMga Ave. e ja rIte jIva e vastuvizeSa hovAthI 10 anabhilApya paNa nathI. tethI jIva e noskaMdharUpa che, arthAt skaMdhano eka deza che, kAraNa ke ahIM nozabda skaMdhanA eka dezane jaNAvanAra che. A ja pramANe nogrAma paNa vicAravuM. ahIM grAma eTale caudaprakAranA jIvono samudAya. (dareka jIva A samudAyano eka deza che mATe jIva grAmarUpa nathI, tathA agrAma paNa nathI anyathA jIvano ja abhAva thaI jAya. vastuvizeSa hovAthI anabhilApya paNa nathI mATe jIva e nogrAma che, arthAt grAmano eka deza che.) caudaprakAranA 15 jIvono samudAya A pramANe che -"sUkSma ane bAdara ema be prakAre ekendriya, beindriya, te indriya ane caundriya ema traNa tathA saMjJI-asaMjJI paMcendriya ema kula maLI sAta bhedo. A sAtabhedonA paryApta ane aparyApta (ema) be prakAra pADatA cauda prakAranA grAmo che. pA" prAsaMgika carcAthI saryuM. prastuta vicAraNA karIe - sAmAnyathI naigamAdi azuddhanayonA mate namaskAranA jJAnanI labdhithI yukta athavA te 20 labdhine yogya evo jIva namaskAra che. jyAre zabdAdi zuddhanayonA mata pramANe have kahe che - namaskAranA pariNAmamAM pariNata evo ja jIva namaskAra che, nahIM ke apariNata jIva. (zaMkA : jIvane namaskAra kahyo. jIvo ghaNA che tethI prazna thAya ke namaskAra eka che ke aneka che?) namaskAra eka che ke aneka che enI vicAraNA naigamana saMgraha-vyavahAranayamAM samAI jato hovAthI saMgrahAdi nayovaDe ja karAya che. temAM saMgrahanaya namaskAranI jAtimAtranI apekSAvALo 25 hovAthI (arthAt saMgrahanaya badhAM namaskArane eka jAti rUpa ja mAnato hovAthI) tenA mate eka ja namaskAra che. vyavahAranaya vyavahAramAM tatpara hovAthI ghaNA badhAM namaskAra mAne che. (arthAt jIva e namaskAra che ane lokamAM "ghaNA badhAM jIvo che e pramANe vyavahAra karAya che. tethI A mata pramANe ghaNA badhAM namaskAro che.) RjusUtrAdi navo vartamAna mAtrane ja svIkAratA hovAthI vartamAnamAM namaskAranA pariNAmamAM upayukta evA ghaNA jIvo hovAthI ghaNA namaskAra mAne che. 30 3. ekendriyAH sUkSmetarAH saMjJItarAH paJcendriyAH sadvitricatuSkAH / paryAptAparyAptabhedena caturdaza grAmAH // 1 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) bahava evopayuktAzceti samAsArthaH, vyAsArtho vizeSAvazyakAdavaseyaH, kimitidvAraM gataM / sAmprataM kasya ? iti dvAram, iha ca prAkpratipannapratipadyamAnakAGgIkaraNato'bhISTamarthaM nirUpayannAha'puvvapaDivannao u jIvANaM' ityAdi, prakRtacintAyAmiha pUrvapratipanna eva yadA'dhikriyate tadA vyavahAranayamatamAzritya jIvAnAM jIvasvAmika ityarthaH, pratipadyamAnaM tu pratItya jIvasya jIvAnAM 5 (vA) ityakSaragamanikA, bhAvArthastu nayaizcintyate-yasmAnnamaskAryanamaskartadvayAdhInaM namaskArakaraNaM, tatra naigamavyavahAramataM namaskAryasya namaskAraH, na kartuH, yadyapi namaskArakriyAniSpAdakaH kartA tathA'pi nAsau tasya, svayamanupayujyamAnatvAt, yatibhikSAvat, tathAhi-na dAturbhikSA niSpAdakasya, api tu bhikSobhikSeti pratItam, atra ca sambandhavizeSApekSAvazaprApitA aSTau bhaGgA bhavanti, tadyathA-jIvasya 1 ajIvasya 2 jIvAnAM 3 ajIvAnAM 4 jIvasya cAjIvasya ca 5 jIvasya 10 cAjIvAnAM ca 6 jIvAnAmajIvasya ca 7 jIvAnAmajIvAnAM ca 8, atrodAharaNAni - A pramANe saMkSepArtha kahyo. vistAra artha vizeSAvazyakabhASyamAMthI (gA. 2866 vageremAMthI) athavA svaracita bRhaTIkAmAMthI jANI levo. ahIM "' e dvAra pUrNa thayuM. have "namaskAra kono che ?' e dvAra kahe che - ahIM pUrvapratipanna ane pratipadyamAnakane AzrayI "namaskAra kono che?' e icchita arthanuM nirUpaNa karatAM niryuktikAra kahe che - pUrvapratipannanI vAta karIe 15 to vyavahAranayanI apekSAe ghaNA badhAM jIvone namaskAra che, arthAt ghaNA badhAM jIvo namaskAranA svAmI che. pratipadyamAnakane AzrayI vicArIe to eka jIvane athavA ghaNA badhA jIvone namaskAra hoya che. A pramANe akSarArtha thayo. bhAvArtha namovaDe vicArAya che, kAraNa ke namaskArya ane namaskartAne namaskAra AdhIna che. (arthAtu namaskAra A baMnene adhIna hovAthI kono? e vicAraNA naya vinA=judI judI apekSA sivAya thaI zake tema nathI, tethI nayothI vicAravAnuM 20 kahyuM che.) temAM naigama ane vyavahAranA mate namaskAra namaskArya evA arihaMtAdino che paNa kartAno nathI. jo ke namaskAranI kriyAno niSpAdaka kartA che, chatAM namaskAra kartAno nathI kAraNa ke kartA pote svarya namaskArano upabhoga karato nathI. (paraMtu namaskArya ja namaskArano upabhoga kare che.) jema ke, sAdhunI bhikSA, arthAt jema bhikSAnA niSpAdaka dAtAnI bhikSA kahevAtI 25 nathI paraMtu te bhikSA sAdhunI kahevAya che e vAta prasiddha ja che tema prastutamAM paNa jANavuM. ahIM (namaskArano namaskAryanI sAthe) saMbaMdhavizeSanI apekSAnA vazathI ATha bhAMgA prApta thAya che. te A pramANe - (1) jIvano namaskAra, (2) e pramANe ajIvano, (3) jIvono, (4) ajIvono, (5) jIva ane ajIvano, (6) jIva ane ajIvono, (7) jIvo ane ajIvano, . (8) jIvo ane ajIvono. 30 ahIM udAharaNa A pramANe (vizeSa. A.bhA.gA. 2874 vagere) (1) jIvano= jinano te namaskAra che, (2) ajIvano = jinapratimAno, (3) jIvono = yatIono, (4) ajIvono * kSavivakSAvizao yo | Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra kono ? te upara nayonI vicAraNA (ni. 892) 23 "jIvassa so jiNassa va ajjIvassa u jiNiMdapaDimAe / jIvANa jatINaM piva ajjIvANaM tu paDimANaM // 1 // jIvassAjIvassa ya jaiNo biMbassa cegao samayaM / jIvassAjIvANa ya jaiNo paDimANa cegatthaM // 2 // jIvANamajIvassa ya jaINa biMbassa cegao samayaM / jIvANamajIvANa ya jaINa paDimANa cegatthaM // 3 // " saGgrahamataM tu namaHsAmAnyamAnaM tatsvAmimAtrasya ca vastuno jIvo nama iti ca tulyAdhikaraNam, abhedaparamArthatvAt tasya, kazcittu zuddhataraH pUjyajIvapUjakajIvasambandhAjjIvasyaiva namaskAra ityeka = pratimAono, (5) jIva ane ajIvano = eka sAthe eka sAdhu ane eka pratimAne karAto namaskAra, (6) jIva ane ajIvono = eka yatine ane aneka pratimAone eka sAthe karAto 10 namaskAra, (7) jIvo ane ajIvano = aneka yatio ane eka pratimAne eka sAthe karAto namaskAra, () jIvo ane ajIvono = aneka sAdhuo ane aneka pratimAone eka sAthe karAto namaskAra. (TUMkamAM jinane ane yatine je namaskAra karavAmAM Ave te jIvano, ane pratimAne karavAmAM Ave te ajIvano ema badhAM bhAMgAmAM samajavuM.) saMgrahanaya nama:sAmAnyamAtrane ja icche che. (arthAt jIvano namaskAra judo - ajIvano 15 namaskAra judo ema judA judA namaskArane icchato nathI, paNa A badhA eka ja namaskAra che ema te mAne che.) tathA A namaskAra tenA svAmImAtra vastuno ja che. (arthAt uparokta nayanI jema jIva ane ajIvarUpa be svAmI mAnato nathI paNa svAmItva jAtine laI jIva ane ajIva baMneno eka svAmI tarIke ja ullekha karI svAmIno ja namaskAra kahe che pachI bhale te svAmI tarIke jIva hoya ke ajIva hoya.). 20 tathA A naya namaskAra ane namaskArya vacce abhedanI vivakSAvALo hovAthI jIva ane namaskAra vacce tulyAdhikaraNa mAne che. (arthAt jIva e dharmI che ane namaskAra e dharma che, ema dharmI--dharmano bheda svIkAravAne badale jIva ane namaskAra vacce abheda mAnI baMnenI tulyAdhikaraNatA = samAnatA A naya mAne che. eTale ke "jIvano namaskAra' ema namaskArano jIvathI bheda mAnato nathI paraMtu "jIva e namaskAra che' ema mAne che.) koIka zuddhatara saMgrahanaya pUjya = namaskArya 25 paNa jIva hovAthI ane pUjaka = namaskartA paNa jIva hovAthI tathA A baMne sAthe namaskArano saMbaMdha hovAthI "jIvano ja namaskAra' e pramANeno prathama bhAMgo ja mAne che, zeSa bhAMgAo A naya mAnato nathI. 4. jIvasya sa jinasyaiva ajIvasya tu jinendrapratimAyAH / jIvAnAM yatInAmapi ajIvAnAM tu pratimAnAm // 1 // jIvasyAjIvasya ca yaterbimbasya caikataH samakam / jIvasyAjIvAnAM ca yateH pratimAnAM 30 caikatra ||2||jiivaanaamjiivsy ca yatInAM bimbasya caikataH samakama / jIvAnAmajIvAnAM ca yatInAM pratimAnAM daivajJa pArA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) bhaGgaM pratipadyate, RjusUtramataM tu namaskArasya jJAnakriyAzabdarUpatvAt teSAM ca karturanantaratvAt kartRsvAmika eva, zabdAdimatamapIdameva, kevalamupayuktakartRsvAmiko'sau, tasya jJAnamAtratvAt jJAnamAtratA cAsyopayogAdeva phalaprApteH, zabdakriyAvyabhicArAt, ekatvAnekatvavicArastu naigamAdinayApekSayA pUrvavadAyojanIya iti gAthArthaH // 892 // 5 vati taM, vena ? nirUdhyate-vena sAthane sAdhyate namaskAra: ?, tatreyaM gAthA nANAvaraNijjassa ya daMsaNamohassa taha khaovasame / (dA03) jIvamajIve aTThasu bhaMgesu u hoi savvattha (dA04) // 893 // vyAkhyA : 'jJAnAvaraNIyasya' iti sAmAnyazabde'pi matizrutajJAnAvaraNIyaM gRhyate, matizrutajJAnAntargatatvAt tasya, tathA samyagdarzanasAhacaryAjjJAnasya darzanamohanIyasya ca kSayopazamena sAdhyate, 10 prAkRtazailyA tRtIyAnirdezo draSTavyaH, tasya cAvaraNasya dvividhAni spardhakAni bhavanti-sarvopaghAtIni dezopaghAtIni ca, tatra sarveSu sarvaghAtiSUdghAtiteSu dezopaghAtinAM ca pratisamayaM vizuddhayaprekSaM RjusUtranayanA mate namaskAra e jJAna-kriyA ane zabdarUpa che ane A jJAna-kriyA-zabda e kartAnI sAthe abhedarUpe rahelA hovAthI kartAno namaskAra mAne che. (paNa namaskAryano namaskAra A naya mAnato nathI.) zabdAdinayonI paNa A ja mAnyatA che, paraMtu teo "upayukta evA 15 kartAno namaskAra" mAne che, kAraNa ke A namo namaskArane jJAnamAtra eTalA mATe mAne che ke namaskAranA upayogathI ja iSTaphaLanI prApti thAya che. jyAre zabda ane kriyA e nizcita phaLa Ape ja evuM nathI. (TUMkamAM namaskAranA zabdo ane kriyA hovA chatAM jo jJAna = upayoga nA hoya to phaLa prApta thatuM nathI. ethI UlaTuM zabda-kriyA na hoya chatAM jo jJAna=upayoga hoya to phaLa prApta thAya che. Ama upayogathI ja namaskAranA phaLanI prApti thatI hovAthI A nayo 20 namaskArane jJAnarUpa mAne che.) namaskAra eka jIvano ke aneka jIvono vagere ekatva-anekatvano vicAra naigamAdinayonI apekSAe pUrvanI jema jANI levA yogya che. 89rA. avataraNikA: "sya' e dvAra pUrNa thayuM. have "na" arthAt kayA sAdhanavaDe namaskAra saMdhAya che ? e vAtanuM nirUpaNa kare che. temAM A gAthA che gAthArtha jJAnAvaraNIya ane darzanamohanIyanA kSayopazamathI (namaskAra prApta thAya che.) jIvane 25 vize, ajIvana vize vagere ATha bhAMgAomAM namaskArnI vidyamAnatA che. TIkArtha: "jJAnAvaraNIya' e pramANe ahIM sAmAnyathI zabdaprayoga karavA chatAM jJAnAvaraNIyathI mati-zrutajJAnAvaraNIya grahaNa karAya che, kAraNa ke namaskArano mati-zrutijJAnamAM samAveza thAya che. vaLI jJAna e samyagudarzana sAthe ja rahenAruM hovAthI mati-zrutajJAnAvaraNIya ane darzanamohanIyanA kSayopazamathI namaskAranI prApti thAya che. mULagAthAmAM prAkRtazailIne kAraNe "vagovasa' e pramANe 30 saptamI karelI che. paraMtu tRtIyA vibhakti jANavAnI che. A jJAnAvaraNIya ane mohanIyanA be prakAranA spardhako (karmonA jaththA) che 1. sarvopaghAtI (guNano saMpUrNa ghAta karanAra) ane 2. dezopaghAtI (guNano dezathI ghAta karanAra). temAM sarvaghAtI spardhakono saMpUrNa ghAta thayA pachI ane Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 namaskAranA adhikaraNanI vicAraNA (ni. 893) 25 bhAgairanantaiH kSayamapagacchaddhirvimacyamAnaH krameNa prathamamakSaraM labhate, evamekaikavarNaprAptyA samastanamaskAramiti, kSayopazamasvarUpaM pUrvavad / gataM keneti dvAraM, kasminnityadhunA, tatra kasminniti saptamyadhikaraNe, adhikaraNaM cAdhAraH, sa ca caturbhedaH, tadyathA-vyApakaH aupazleSikaH sAmIpyako vaiSayikazca, tatra vyApakaH tileSu tailam, aupazleSikaH-kaTe Aste, sAmIpyakaH-gaGgAyAM ghoSaH, vaiSayikaH-rUpe cakSuH, tatrAdyo'bhyantaraH, zeSA bAhyAH, tatra naigamavyavahArau bAhyamicchataH, tanmatAnuvAdi 5 ca sAkSAdidaM gAthAzakalaM-'jIvamajIvetyAdi' jIvamajIva iti prAkRtazailyA'nusvArasyAbhUtasyaivAgamaH, tattvatastu jIve ajIve ityAdyaSTasu bhaGgeSu bhavati sarvatreti bhAvanA, namaskAro hi jIvaguNatvAjjIvaH, sa ca yadA gajendrAdau tadA jIve, yadA kaTAdau tadA'jIve, yadobhayA''tmake tadA jIvAjIvayoH, dezopaghAtI spardhakonA pratisamaye vizuddhinI apekSAe kSayane pAmatA anaMtabhAgovaDe mUkAto jIva (arthAt je jIvanI dareka samaye vizuddhi vadhatI jAya che ane mATe ja dareka samaye dezopaghAtI 10 spardhakonA anaMtabhAgo je jIvanA kSaya pAmatA jAya che te jIva) krame karIne (namaskArano = navakArano) prathama akSara prApta kare che, ane A pramANe eka-eka varSanI prAptivaDe samasta namaskArane pAme che. kSayopazamanuM svarUpa pUrvanI jema jANI levuM. (arthAt udayAvalikAmAM pravezelA karmono kSaya ane zeSa karmono upazama e kSayopazama kahevAya che, kahyuM che ke - "vINamunna se yamuvasaMta mitra vagovasamo. '') "phena' dvAra pUrNa thayuM. have namaskAra zemAM hoya che?' e dvAra kahe che. temAM "zmina' ahIM saptamI vibhakti adhikaraNa arthamAM che ane adhikaraNa eTale AdhAra. te cAra prakAranA che. te A pramANe - 1. vyApaka adhikaraNa=jema ke-tela mATe tala e vyApaka adhikaraNa che. 2. aupazleSika = jema ke caTAi upara vyakti bese tyAre caTAI e aupazleSika AdhAra kahevAya. (aupazleSika = jemAM vastu amuka aMze vyApIne rahe te AdhAra.) 3. sAmIpyaka = jema ke gaMgA kinAre rahela gAyono 20 vADo. 4. vaiSayika=jema ke rUpane vize cakSu. A cAre adhikaraNamAM prathama AdhAra atyaMtara che ane zeSa bAhya che. - A cAra AdhArImAMthI naigama ane vyavahAra bAhya AdhArane icche che. A matano ja sAkSAta mULagAthAmAM anuvAda karanAra gAthAno TukaDo A pramANe che "jIvananI.....' vagere. ahIM na hovA chatAM "jano Agama prAkRtane kAraNe che. tethI vAstavika rIte A pramANe artha karavo ke 25 jIvane vize, ajIvane vize A pramANe AThe bhAMgAmAM badhe namaskAra rahelo che. te A pramANe - namaskAra e jIvano guNa hovAthI (ane guNano jIva sAthe abheda hovAthI) jIvarUpa che. te jIva jyAre hAthI vagere upara beTho hoya tyAre namaskAra jIva upara che ema kahevAya che. jayAre jIva caTAI vagere upara hoya tyAre namaskAra ajIva upara kahevAya, jayAre ubhayAtmaka AdhAra (mizra evA alaMkAra yukta ghoDA vi.) upara beTho hoya tyAre jIva ane ajIva upara namaskAra 30 che ema kahevAya. A rIte ekavacana ane bahuvacananA bhedathI pUrve (gA. 892mAM) kahevAyelA Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) evamekavacanabahuvacanabhedAdaSTau bhaGgAH prAguktA eva yojyAH / Aha-pUjyasya namaskAra iti naigamavyavahArau, sa eva ca kimityAdhAro na bhavati ? yena pRthagiSyate, ucyate, nAvazyaM svena svAtmanyeva bhavitavyam, anyatrApi bhAvAt, yathA devadattasya dhAnyaM kSetra iti, tuzabdAccheSanayAkSepaH kRtaH, saMkSepato dayate-tatra saGgraho'bhedaparamArthatvAt kazcidvastumAtre abhIcchati, kazcittaddharmatvAjjIva 5 iti, RjusUtrastu jIvaguNatvAjjIva eva manyate, Aha-RjusUtro'nyAdhAramapIcchatyeva, 'AkAze vasatI' ti vacanAda, ucyate, dravyavivakSAyAmevaM na guNavivakSAyAmiti, zabdAdayastUpayukta jJAnarUpe jIva evecchanti nAnyatra, na vA zabdakriyArUpamiti gAthArthaH // 893 // ATha bhAMgA joDavA. zaMkA : naigama ane vyavahAra "pUjyano namaskAra' e pramANe mAne che. to te pUjya ja 10 zA mATe AdhAra na kahevAya ? ke jethI tame judA evA pUjakane AdhAra tarIke kaho cho. samAdhAna : pote potAnAmAM ja hovo joIe evo koI niyama nathI. (arthAt jenuM je , hoya teno te ja AdhAra hoya evo niyama nathI) bIje paNa hoI zake che. jema ke, devadattanuM dhAnya khetaramAM raheluM jovAya che. (ahIM dhAnya devadattanuM hovA chatAM devadattathI judA evA khetaramAM raheluM dekhAya che, e pramANe namaskAra pUjyano hovA chatAM pUjakamAM rahe temAM koI virodha nathI.) 15 mULagAthAmAM rahela "tu' zabdathI zeSa nayo levAnA che. je saMkSepathI dekhADe che - saMgrahanAM abhedane (arthAt dharma = namaskAra ane dharmI = jIva vacce abhedane) mAnato hovAthI koIka saMgrahanaya vastumAtramAM (jIvAjIva rUpa vastumAtramAM) namaskAra icche che. koIka saMgraha namaskAra e jIvano dharma hovAthI jIvana vize icche che. RjusUtranaya namaskAra e jIvano guNa hovAthI jIvamAM ja mAne che. 20 zaMkA: "AkAzamAM vase che' A vacanathI jaNAya che ke RjusUtra jIva sivAya anya AdhArane paNa icche che. to tame zA mATe mAtra jIvane ja AdhAra mAno cho? (Azaya e che ke anuyogadvAramAM vava vasati nA javAbamAM RjusUtranayanA mate mAtra AtmAmAM rahe che e pramANe nathI mAnyuM, paNa AkAzamAM rahe che e paNa mAnyuM che.). samAdhAna : tamArI vAta sAcI che, paraMtu jyAre dravyanI vivakSA karavAnI hoya arthAta 25 jIvarUpa dravyanI jayAre vivakSA karIne pUchIe ke jIva kyAM vase che? tyAre A naya kahe ke AkAzamAM vase che arthAtu anya AdhAra mAne, paraMtu guNanI vivekSA hoya tyAre A naya mAtra jIvane - dravyane ja AdhAra tarIke mAne che. anya ne nahIM. (bhAvArtha e che ke dravyane AzrayI pRcchA thatI hoya to anya AdhAra paNa mAne, paraMtu namaskAra e guNa che ane tethI guNane AzrayI AdhAranI pRcchA thAya tyAre A naya jIvarUpa AdhAra ja mAne che paNa anya AdhAra mAnato nathI.) | zabdAdino upayukta evA jJAnarUpa jIvamAM ja namaskAra icche che. (kAraNa ke teonA mate namaskAra e jJAnarUpa che, zabda-kriyArUpa nathI, mATe jJAnarUpa jIvamAM ja icche che) paNa te sivAya anupayukta jIvamAM ke zabda-kriyArUpa namaskArane icchatA nathI. 893 // 30 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 namaskAranI sthitikAla (ni. 894) 27 kasminniti dvAramuktaM, sAmprataM kiyacciramasau bhavatIti nirUpyate, tatreyaM gAthA uvaoga paDuccaMtomuhutta laddhIi hoi u jahanno / ukosaTii chAvaTThisAgarA (dA05) 'rihAi paMcaviho // 894 // vyAkhyA : upayogaM pratItya antarmuhUrta sthitiriti sambadhyate jaghanyataH utkRSTazca, 'laddhIe hoi u jahanno' labdhezca kSayopazamasya ca bhavati tu jaghanyA sthitirantarmuhUrta eva, utkRSTasthitilabdheH 5 SaTSaSTisAgaropamANi, samyaktvakAla ityarthaH, ekaM jIvaM pratItyaiSA, nAnAjIvAn punaradhikRtyopayogApekSayA jaghanyenotkRSTatazca sa eva, labdhitazca sarvakAlamiti // dvAram // katividho vA? ityasya praznasya nirvacanArtho gAthAvayava:-'arihAi paMcaviho 'tti arhatsiddhAcAryopAdhyAyasAdhupadAdisannipAtAt paJcavidhArthasambandhAt arhadAdipaJcavidha ityanena cArthAntareNa vastusthityA namaHpadasyAbhisambandhamAheti gAthArthaH // 894 // dvAram // gatA SaTpadaprarUpaNeti, sAmprataM navapadAyA avasaraH, tatreyaM gAthA__ saMtapayaparUvaNayA 1 davvapamANaM ca 2 khitta 3 phusaNA ya 4 / avataraNikA : "zmina' dvAra pUrNa thayuM. have keTalA kALa sudhI namaskAra hoya che ? te kahevAya che. temAM A gAthA che . gAthArtha : upayogane AzrayI aMtarmuhUrta sthiti che. labdhine AzrayI jaghanyathI aMtarmuhUrta 15 ane utkRSTathI 66 sAgaropamanI sthiti che. A namaskAra arihaMtAdi pAMca prakArano che. TIkArtha : upayogane AzrayI jaghanyathI ane utkRSTathI aMtarmuhUrtanI sthiti che. labdhine = kSayopazamane AzrayI aMtarmuhUrtanI jaghanya sthiti ane utkRSTathI 66 sAgaropamanI sthiti samyakatvakALamAM jANavI. A eka jIvane AzrayIne sthiti kahI. judA judA jIvone AzrayIne upayoganI apekSAe jaghanya ane utkRSTathI aMtarmuhUrta ja ane labdhithI sarvakALanI sthiti jANavI. 20 A pramANe " zivaraM dvAra pUrNa thayuM. . have "namaskAra keTalA prakArano che ?' e praznanA uttarane jaNAvato mULagAthAno avayava A pramANe che ke arihaMta - siddha - AcArya - upAdhyAya - ane sAdhu padanI zarUAtamAM namaskArano sannipAta thato hovAthI (arthAtu nama: artha:, nama: siddha: vagere) arihaMtAdi pAMca prakAranA artho sAthe namaskArano saMbaMdha thAya che ane tethI arihaMtAdi pAMca prakArano namaskAra 25. che. ahIM "namaskAra pAMca prakArano che" evuM je kahyuM. tenAthI arihaMtAdi arthAntaronI sAthe - paramArthathI "nama' padano saMbaMdha kahyo. (arthAta "nama:' pada naipAtika che tethI tenA pAMca prakAra paDe tema nathI, paraMtu arihaMtAdi arthAntaronI sAthe teno AdimAM saMbaMdha thavAthI pAMca prakAra paDe che.) l894ll avataraNikA : padaprarUpaNA pUrNa thaI che. have navaprakAranI prarUpaNAno avasara che temAM 30 A gAthA jANavI che gAthArtha: (1) satpada prarUpaNA (2) dravyapramANa (3) kSetra (4) sparzanA (5) kALa (6) Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) kAlo a 5 aMtaraM 6 bhAga 7 bhAva 8 appAbahuM ceva 9 // 895 // vyAkhyA : sat iti sadbhUtaM vidyamAnArthamityarthaH, sacca tatpadaM ca satpadaM tasya prarUpaNA satpadaprarUpaNA, kAryeti vAkyazeSaH, yatazca namaskAro jIvadravyAdabhinna ityato dravyapramANaM ca vacce, zikti tamAravatti nIvavyALi ?, tathA "kSetram' rUti sthiti kSetre nama: ?, evaM sparzanA ca kAlazca antaraM ca vaktavyaM, tathA bhAga iti namaskAravantaH zeSajIvAnAM katithe bhAge vartanta iti, bhAve' tti kasmin bhAve ? 'appAbahuM ceva' tti alpabahutvaM ca vaktavyaM, . prAkpratipannapratipadyamAnakApekSayeti samAsArthaH, vyAsArthastu pratidvAraM vakSyate // 895 // tatrAdyadvArAbhidhitsayA''ha saMtapayaM paDivanne paDivajjaMte amaggaNaM gaisuM 1 / 10 iMdia 2 kAe 3 vee 4 joe a5 kasAya 6 lesAsu 7 // 896 // sammatta 8 nANa 9 daMsaNa 10 saMjaya 11 uvaogao a 12 AhAre 13 / bhAsaga14 paritta 15 pajjatta 16 suhume 17 sannI a18 bhava19 carame 20 (dA.1) // 897 // vyAkhyA : idaM gAthAdvayaM pIThikAyAM vyAkhyAtatvAnna viviyate / dvAram / anuktadvAratrayAvayavArthapratipAdanAyAha15 aMtara (7) bhAga (8) bhAva ane (9) alpabadutva. TIkArthaH (1) sat eTale sadbhuta, arthAt vidyamAna arthavALuM evuM je pada te satpada, tenI je prarUpaNA te satpadaprarUpaNA. A satpadaprarUpaNA karavA yogya che e pramANe vAkyazeSa jANavuM. (2) je kAraNathI namaskAra jIvadravyathI abhinna che te kAraNe dravyanuM pramANa kahevA yogya che, arthAt namaskAravALA keTalA jIvadravyo che ? te kahevuM. (3) kSetradvAramAM keTalA kSetramAM namaskAra che? te 20 kahevuM. (4-5-6) A pramANe sparzanA, kALa ane aMtara kahevA yogya che. (7) tathA bhAgadvAramAM namaskAravALA jIvo zeSajIvonA keTalAmAM bhAge rahelA che te kahevuM. (8) bhAvAramAM kyA bhAvamAM namaskAravALA jIvo varte che te kahevuM. (9) pUrvapratipanna ane pratipadyamAnanI apekSAe jIvonuM alpabadutva kahevuM. A pramANe saMkSepArtha kahyo. vistArArtha dareka dvAramAM AgaLa kahevAze. II895 avataraNikA : temAM prathama dvArane kahevAnI icchAthI kahe che ? gAthArthaH satpadanA pUrvapratipanna ane pratipadyamAnakane AzrayI gati vagere dvAromAM gaveSaNA karavI. (te dvArA A pramANe) gati, indriya, kAya, veda, yoga, kaSAya, vezyA, samyakatva, jJAna, darzana, saMyata, upayoga, AhAra, bhASaka, paritta, paryApta, sukSma, saMjJI, bhava ane carama. TIkArya : A baMne gAthAo pIThikAmAM (gA. 14/15mAM) kahevAI gayelI hovAthI ahIM teonuM vivaraNa karAtuM nathI. (arthAt matijJAnanuM nirUpaNa je karyuM, te ja namaskAranuM jANavuM.) 30 | 896-897 | avataraNikA : (pUrve gA. 14/15mAM satpadaprarUpaNAdvAra mATe vistArathI vAta karI 25. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyapramANAdi dvAro (ni. 898-899) nI 29 paliAsaMkhijjaime paDivanno hujja (dA02) khittalogassa / sattasu caudasabhAgesu hujja (dA03) phusaNAvi emeva (dA04) // 898 // vyAkhyA : 'paliyAsaMkhejjaime paDivanno hojja' tti iyaM bhAvanA-sUkSmakSetrapalyopamasyAsaGkhyeyatame bhAge yAvantaH pradezA etAvanto namaskArapratipannA iti // dvAram // 'khittalogassa sattasu coddasabhAgesu hojja' tti gatArthaM, navaramadholoke paJcasviti // dvAram // 'phusaNAvi emeva' 5 tti navaraM paryantavartino'pi pradezAn spRzatIti bhedenAbhidhAnamiti gAthArthaH // 898 // dvAraM // kAladvArAvayavArthavyAcikhyAsayA''ha egaM paDucca hiTThA taheva nANAjiANa savvaddhA (dvAraM 5) / aMtara paDucca egaM jahannamaMtomuhuttaM tu // 899 // vyAkhyA : ekaM jIvaM pratItyAdhastAt SaTpadaprarUpaNAyAM yathA kAla uktastathaiva jJAtavyaH, 10 nAnAjIvAnapyadhikRtya tathaiva, yata Aha-'taheva nANAjIvANa savvaddhA bhANiyavvA' kAkvA nIyate ||dvaarm // 'aMtara paDucca egaM jahannamantomuhuttaM tu' kaNThyaM, navaraM pratItyazabdasya vyavahito yogaH, hatI paNa te vakhate dravyapramANAdi dvArA niyuktikAre kahyA nahotA. tethI te samaye) nahIM kahevAyelA dravyapramANAdi traNa dvArAnA vistArArthane pratipAdana karavA mATe (niryuktikAra sAkSAtu) kahe che : gAthArtha palyopamano asaMkhyAtamo bhAga pramANa pUrvapratipanna jIvo che. kSetralokanA sAta evA cauda bhAgomAM namaskAra che. sparzanA paNa A ja pramANe jANavI. TIkArtha : sUkSma kSetrapalyopamanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM jeTalA AkAza pradezo che, teTalI saMkhyA namaskAranA pUrvapratipanna jIvonI che. kSetralokamAM (urdhvalokane AzrayI) sAta evA cauda bhAgomAM namaskAra che. (arthAt manuSyalokamAMthI anuttaradevamAM ilikAgatithI namaskAra sahita 20 janAra jIva lokanA sAta evA cauda bhAgone vyApe che.) adholokamAM pAMcabhAgone vyApe che. sparzanA paNa A ja pramANe jANavI. paraMtu sparzanAmAM jIva lokanA paryantavartI AkAzapradezone paNa sparze che. jyAre kSetramAM-jeTalA kSetramAM vyApe che teTaluM ja kSetra kahevAya che. Ama kSetra karatA sparzanA adhika hovAthI) sparzanAnuM kSetrathI juduM kathana karyuM che. ll898 avataraNikA : have kALadvAranA avayavArthanI vyAkhyA karavAnI icchAthI kahe che ke 25 gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : eka jIvane AzrayIne pUrve padaprarUpaNAmAM je kALa kahyo teTalo ahIM jANavo. judA judA jIvane AzrayIne paNa pUrve kahyo teTalo ja kALa = sarvakALa jANavo, kAraNa ke kahyuM che ke - "nAnA jIvone AzrayI sarvakALa kahevA yogya che." A vacanathI arthApattithI jaNAya che ke gA. 894mAM je kALa kahyo te ahIM paNa jANavAno che. have aMtara kahe che - eka jIvane AzrayIne jaghanyathI aMtarmuhUrta kALanuM aMtara jANavuM. 15. 30 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) ekaM pratItyaivamiti gAthArthaH // 899 // ukkoseNaM ceyaM addhApariaTTao u desUNo / bALAnIve sthi 3 (dvAraM 6) bhAve ya mave svaovasame (dvAra 8) 600 vyAkhyA : ukkoseNaM ceyaM, tameva darzayati- ' addhApariyaTTao u desUNo NANAjIve Natthi 5 u' nAnAjIvAn pratItya nAstyantaraM sadA'vyavacchinnatvAt tasya // dvAraM // ' bhAve ya bhave khaovasame' tti, prAcuryamaGgIkRtyaitaduktam, anyathA kSAyikaupazamikayorapyeke vadanti, kSAyike yathAzreNikAdInAm, aupazamike zreNyantargatAnAmiti, yathAsaGkhyaM ca bhAgadvArAvayavArthAnabhidhAnamadoSAyaiva, vicitratvAt sUtragateriti gAthArthaH // 900 // dvAraM // bhAgadvAraM vyAcikhyAsurAha jIvANa'NaMtabhAgo paDivaNNo sesagA anaMtaguNA (dvAraM 7) / vatthaM ta'rihaMtAi paJca bhave tesimo heU // 901 // vyAkhyA : jIvANa'NantabhAgo paDivaNNe sesagA apaDivannagA aNaMtaguNatti // dvAram // je spaSTa che. gAthAmAM rahela pratItya (paDunna) zabdane 'i' nI pachI samajavo. 5899 / gAthArtha : utkRSTathI dezona ardhapudgalaparAvartakALa aMtara jANavuM, judA judA jIvone AzrayI 15 aMtara nathI. kSayopazamabhAvamAM namaskAra che. TIkArtha - utkRSTathI A aMtarakALa jANavo, te ja batAve che - (eka jIvane AzrayI) dezona ardhapudgalaparAvartakALa. judA judA jIvone AzrayI aMtara nathI kAraNa ke namaskArano koI kALamAM viccheda = nAza thato nathI. (have bhAvadvAra kahe che.) namaskAra kSayopazamikabhAvamAM varte che. bahulatAne AzrayI A vAta kahI che. (kAraNa ke namaskArane pAmanArA ghaNA kharA jIvo 20 kSAyopazamikabhAvamAM vartatA hoya che. tethI AvA jIvonI bahulatAne AzrayI A vAta karI che.) bAkI keTalAka AcAryonA mate namaskAra kSAyika ane aupamikabhAvamAM paNa varte che. 10 (jo ke A matamAM TIkAkArane aruci che kAraNa ke namaskAra e mati-zrutajJAnamAM samAveza pAme che. ema pUrve kahyuM che ane mati-zrutajJAna kSAyopazamika bhAvamAM ja hoya che. tethI TIkAkAranA mate namaskAra kSAyopazamikabhAvamAM varte che.) temAM kSAyika mATe zreNikanuM dRSTAnta che ane 25 aupamikamAM upazamazreNimAM rahelA jIvonuM dRSTAnta jANavuM. alabatta kramazaH varNana karatA aMtaradvAra pachI bhAgadvAra Ave chatAM tene choDI niryuktikAre bhAvadvAranuM varNana karyuM te doSa mATe nathI, kAraNa ke sUtraracanA vicitra prakAranI hoya che. II900aa avataraNikA : have bhAgadvArane vyAkhyAna karavAnI icchAvALA niryuktikAra kahe che gAthArtha : jIvono anaMtamo bhAga namaskArane pratipanna che, zeSa jIvo anaMtaguNA che. 30 arihaMtAdi pAMca vastu che. tenuM kAraNa A che. (je AgaLanI gAthAmAM kahevAze.) TIkArtha : sarva jIvarAzino anaMtamo bhAga namaskArane pAmelo che. zeSa = namaskArane nahIM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcaprakAranI prarUpaNA (ni. 902) 31 alpabahutvadvAraM yathA pIThikAyAM matijJAnAdhikAra iti / sAmprataM cazabdAkSiptaM paJcavidhaprarUpaNAmanabhidhAya pazcArdhena vastudvAranirUpaNAyedamAha - 'vastu' iti vastu dravyaM dalikaM yogyamarhamityanarthAntaraM, vastu namaskArArhA arhadAdayaH paJcaiva bhavanti, teSAM vastutvena namaskArArhatve'yaM hetu:-vazvamAAnakSaLa kRti gAthArtha: // 10 // adhunA cazabdasUcitAM paJcavidhAM prarUpaNAM pratipAdayannAha ArovaNA ya bhayaNA pucchA taha dAyaNA ya nijjavaNA / 5 munakkAre noAijue va navahA vA 51025 vyAkhyA : AropaNA ca bhajanA pRcchA tathA 'dAyanA' darzanA dApanA vA, niryApanA, 1 tatra kiM jIva eva namaskAra ? AhosvinnamaskAra eva jIvaH ? ityevaM parasparAvadhAraNam AropaNA, 2 tathA jIva eva namaskAra ityuttarapadAvadhAraNam ajIvAdvayavacchidya jIva eva namaskAro'vadhAryate, jIvastvanavadhAritaH, namaskAro vA syAdanamaskAro vA eSA ekapadavyabhicArAdbhajanA, 3 itthaM pAmelA jIvo (pratipatra jIvo karatAM) anaMtaguNA che. alpabahutvAra je rIte pIThikAmAM (gA. 14/15) matijJAnanA adhikAramAM kahyuM, te rIte ahIM paNa jANI levuM. have 'ca' zabdathI Avela pAMca prakAranI prarUpaNAne kahyA vinA gAthAnA pAchalA bhAgavaDe (gA. 887mAM batAvela) vastuhAranuM nirUpaNa karavA mATe kahe che. - 'vaDyuM......ityAdi.' ahIM vastu, dravya, dalika, yogya, arha 15 A badhA samAnArthI zabdo che. tethI vastu eTale ke namaskArane yogya arihaMtAdi pAMca ja che. arihaMtAdi pAMce vastu hovAthI namaskArane yogya hovAmAM AgaLanI gAthA (903)mAM kahevAtuM kAraNa jANavuM. 9015 avataraNikA : have 'ca' zabdathI sUcita evI pAMca prakAranI prarUpaNAnuM pratipAdana karatAM kahe che : gAthArtha : AropaNA, bhajanA, pRcchA, darzanA ane niryApanA. (A pAMca prakAranI prarUpaNA che) namaskAra, anamaskAra athavA noAdi yukta athavA nava prakAranI prarUpaNA jANavI. (gAthArthano bhAvArtha TIkArtha uparathI spaSTa thaI jaze.) 10 20 TIkArtha : AropaNA, bhajanA, pRcchA, darzanA athavA dApanA ane niryApanA (A pAMca prakAranI prarUpaNA jANavI.) (1) temAM 'zuM jIva ja namaskAra che ? ke namaskAra ja jIva che ? 25 e pramANe paraspara 'ja' kArapUrvaka pUchavuM te AropaNA kahevAya che. (2) tathA jIva ja namaskAra che. e pramANe uttarapadanuM avadhAraNa karavuM e bhajanA che. (uttarapadanuM avadhAraNa kevI rIte ? te kahe che ke) ajIvano vyavaccheda karIne namaskAra tarIke jIva ja avadhAraNa karAya che. (ahIM jIva e pUrvapadamAM che ane namaskAra e uttarapadamAM che. tethI 'jIva ja namaskAra che' AvuM kahevAthI namaskAra e jIva ja che, ajIva nathI e pramANe namaskArarUpa uttarapadanuM ja avadhAraNa thAya 30 che.) jyAre jIvanuM avadhAraNa to bAkI ja che. (arthAt jIva pote zuM che namaskAra che ke anamaskAra che ? enuM avadhAraNa karavAnuM bAkI ja che. teno have javAba Ape che ke) jIva namaskAra paNa Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 nI Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) bhajanAyAM kiMviziSTo jIvo namaskAraH ? kiMviziSTastvanamaskAra iti pRcchA, 4 atra prativyAkaraNaM dApanA-namaskArapariNataH jIvo namaskAroM nApariNata iti, 5 niryApanA tveSa eva namaskAraparyAyapariNato jIvo namaskAraH, namaskAro'pi jIvapariNAma eva nAjIvapariNAma iti, etaduktaM bhavati-dApanA praznArthavyAkhyAnaM niryApanA tu tasyaiva nigamanamiti, athaveyamanyA caturvidhA prarUpaNeti, yata Aha- . 'namokkAra'namokkAreNoAdijue vaNavadhA vA' tatra prakRtyakAranokArobhayaniSedhasamAzrayAccAturvidhyaM, prakRtiH-svabhAvaH zuddhatA yathA namaskAra iti, sa eva nA sambandhAdakArayuktaH anamaskAraH, sa eva nozabdopapade nonamaskAraH, ubhayaniSedhAttu noanamaskAra iti, tatra namaskArastatpariNato jIvaH, anamaskArastvapariNato labdhizUnyaH anyo vA, 'noAijue vatti noAdiyukto vA namaskAraH anamaskArazca, anena bhaGgakadvayAkSepo veditavyaH, nozabdenA''diryukto yasya namaskArasyetarasya 10 hoI zake che athavA anamaskAra paNa hoI zake che. ahIM ekapadavyabhicAra hovAthI bhajanA jANavI. - (arthAt jIva namaskAra che ke namaskAra jIva che ? e praznamAM jIva ane namaskAra ema be pada che. temAM namaskAra tarIke to jIva ja che e vAta nakkI che. mATe ahIM vyabhicAra nathI. paraMtu jIva e namaskAra paNa hoI zake, anamaskAra paNa hoI zake che. ema jIvarUpa padamAM namaskAra anamaskAra baMne vikalpo AvatA hovAthI ekapadavyabhicAra che ane mATe ja bhajanA che.) (3) 15 A rIte bhajanA hovAthI kevA prakArano jIva namaskAra che ? tathA kevA prakArano jIva anamaskAra che? e pRcchA jANavI. (4) namaskAramAM pariNata jIva namaskAra che paNa apariNata jIva namaskAra nathI e pramANe je uttara Apavo e dApanA. (5) tathA A je namaskAranA paryAyamAM pariNata (arthAt namaskArabhAvamAM upayogavALo) jIva namaskAra che, ane namaskAra paNa jIvano ja pariNAma che paNa ajIvano pariNAma nathI, e pramANe uttara Apavo e niryApanA kahevAya che.' 20 ahIM eTaluM ja jANavuM ke dApanA eTale praznano javAba Apavo ane niyaMpanA eTale javAbanuM ja nigamana karavuM. (arthAta chello niSkarSa Apavo e niryApanA.) athavA bIjI cAra prakAranI prarUpaNA jANavI, kAraNa ke mULagAthAmAM kahyuM che ke - "napura...... ityAdi'. temAM (1) prakRti, (2) "akAra, (3) "no'kAra ane (4) ubhaya ("e" kAra - "no' kAra ubhaya)no niSedha. A cAra padone svIkAravA dvArA cAra prakAranI prarUpaNA thAya che. (1) prakRti eTale svabhAva 25 arthAt zuddhatA. (eTale ke jemAM "ga' kAra, "no' kAra vagere eka paNa zabda na hoya tevuM zuddha pada) jema ke, namaskAra. (2) A ja namaskAra sAthe (niSedhArthaka) "ga' kArano saMbaMdha karatA anamaskAra. (3) A ja namaskAranI zarUAtamAM no zabda mUkatA nonamaskAra. (4) ane ubhayano niSedha karavAthI noanamaskAra. - temAM (1) namaskAra tarIke namaskAramAM pariNata jIva jANavo. (2) anamaskAra tarIke 30 apariNata eTale ke namaskAranI labdhithI zUnya athavA labdhithI yukta paNa namaskAramAM apariNata jIva (arthAt upayoga vinAno jIva.) athavA noAdiyukta evo namaskAra ane anamaskAra jANavo. AnAvaDe (chellA) be bhAMgA jaNAvelA jANavA. te A pramANe-no zabdathI yukta che Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arihaMtAdine namaskAra karavAnA kAraNo (ni. 903) cetyakSaragamanikA, tatra nonamaskAro vivakSayA namaskAradeza: anamaskAro vA, dezasarvaniSedhaparatvAnnozabdasya, noanamaskAro'pi anamaskAradezo vA namaskAro vA, dezasarvaniSedhatvAdeva, eSA caturvidhA, naigamAdinayAbhyupagamastvasyAH pUrvoktAnusAreNa pradarzanIyaH, 'navadhA ve 'ti prAguktA paJcavidhA iyaM caturvidhA ca saGkalitA satI navavidhA prarUpaNA prakArAntarato draSTavyeti gAthArthaH // 902 // prarUpaNAdvAraM gatam, idAnIM niHzeSamiti, sAmprataM 'vatthaM tarahaMtAI paMca bhave tesimo heu' 5 tti gAthAzakalopanyastamavasarAyAtaM ca vastudvAraM vistarato vyAkhyAyata iti, tatrAntaroktaM gAthAzakalaM vyAkhyAtameva, navaraM tatra yaduktaM 'teSAM vastutve'yaM hetu' riti, sa khalvidAnIM heturucyate, tatreyaM gAthA 33 magge 1 avippaNAso 2 AyAre 3 viNayayA 4 sahAyattaM 5 / paMcavihanamukkAraM karemi eehiM heUhiM // 903 // 10 zarUAta jenI (arthAt jenI zarUAtamAM no zabda hoya) evo namaskAra ane anamaskAra A pramANe akSarArtha jANavo. (ahIM mULagAthAmAM namaskAra ane anamaskAra rUpa be bhAMgA sAkSAt batAvyA che. jyAre 'noAdiyukta' zabdathI zeSa be bhAMgA - nonamaskAra ane noanamaskAra jaNAvyA che ema jANavuM.) (3) nonamaskAra tarIke amuka vivakSAe namaskArano eka deza (arthAt namaskAramAM pariNata 15 jIvano eka deza) athavA anamaskAra jANavo, kAraNa ke 'no' zabda deza ane sarvaniSedhane jaNAvanAra che. (4) noanamaskAra tarIke paNa anamaskArano eka deza (arthAt namaskAramAM apariNata evA mithyArdaSTi jIvano eka deza) athavA namaskAra jANavo, kAraNa ke ahIM paNa 'no' zabda dezasarvaniSedhane jaNAvanAro che. (no--a be niSedha thavAthI mULa vastu prApta thAya.) A cAra prakAranI prarUpaNA kahI. A cAra bhAMgAmAM naigamAdi kayo naya kayA bhAMgAne icche che te pUrve kahela pramANe 20 jANavuM. (te A pramANe - zabdAdi traNa nayo dezathI rahita akhaMDa vastune svIkAratA hovAthI namaskAra-anamaskArarUpa prathama be bhAMgA ja icche che. jyAre naigamAdi cAra nayo vastunA dezane paNa mAnatA hovAthI cAre bhAMgA icche che.) athavA bIjI rIte nava prakAranI, arthAt pUrve kahelI pAMca prakAranI ane atyAre kahI te cAra prakAranI ema baMne maLI navaprakAranI prarUpaNA jANavI. 19025 25 avataraNikA : prarUpaNAdvAra pUrNa thayuM. (TIkAmAM havAnI niHzeSamiti pada vadhArAnuM lAge che.) have 'vastuM.. e pramANe gA. 901mAM kahevAyela ane avasarathI prApta thayela vastudhAranuM vistArathI vyAkhyAna karAya che. 'vastuM.....' e gAthAno pazcAe vyAkhyAna karI dIdho ja che, paraMtu te samaye je kahyuM hatuM ke 'arihaMtAdi namaskArayogya hovAmAM A kAraNa che' te kAraNa have kahevAya che. tenI gAthA A pramANe che 30 gAthArtha : mArga, avipranAza, AcAra, vinayatA ane sahAyapaNuM, A kAraNone laIne huM pAMcaprakArano namaskAra karuM chuM. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 mAM Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) ___ vyAkhyA : mArgaH avipraNAzaH AcAraH vinayatA sahAyatvam arhadAdInAM namaskArArhatve ete hetavaH, yadAha-paJcavidhanamaskAraM karomi ebhirhetubhiriti gAthAsamAsArthaH // iyamatra bhAvanA-arhatAM namaskArArhatve mArgaH-samyagdarzanAdilakSaNo hetuH, yasmAdasau taiH pradarzitastasmAcca muktiH, tatazca pAramparyeNa muktihetutvAt pUjyAsta iti / siddhAnAM tu namaskArArhatve'vipraNAza-zAzvatatvaM hetuH, 5 tathAhi-tadavipraNAzamavagamya prANinaH saMsAravaimukhyena mokSAya ghaTante / AcAryANAM tu namaskArArhatve AcAra eva hetuH, tathAhi-tAnAcAravata AcArakhyApakAMzca prApya prANina AcAraparijJAnAnuSThAnAya bhavanti / upAdhyAyAnAM tu namaskArArhatve vinayo hetuH, yatastAn svayaM vinItAn prApya karmavinayanasamarthavinayavanto bhavanti dehina iti / sAdhUnAM tu namaskArArhatve sahAyatvaM hetuH, yataste siddhivadhUsaGgamaikaniSThAnAM tadavAptikriyAsAhAyyamanutiSThantIti gAthArthaH // 903 // 10 evaM tAvatsamAsenArhadAdInAM namaskArArhatvadvAreNa mArgapraNayanAdayo guNA uktAH, sAmprataM prapaJcenArhatAM guNAnupadarzayannAha TIkArcaH mArga, avipranAza, AcAra, vinayatA ane sahAyapaNuM arihaMtAdi namaskArayogya hovAmAM A kAraNo che. tethI ja niyuktikAre kahyuM che ke- A kAraNone kAraNe huM pAMca prakArano namaskAra karuM chuM. ahIM bhAvArtha e che ke (1) arihaMto namaskArane yogya hovAmAM samyagadarzanAdirUpa mArga kAraNa che, kAraNa ke A mArga arihaMtoe batAvyo che ane te mArgathI muktipadanI prApti thAya che. tethI paraMparAe arihaMto muktinA kAraNa hovAthI pUjya = namaskArane ryogya che. (2) siddho namaskArane yogya hovAmAM temano avipranAla eTale ke zAzvatapaNuM kAraNa che. te A pramANe - siddhonAM zAzvatapaNAne jANIne jIvo saMsArathI vimukha banI mokSa mATe prayatna kare che. (Ama 20 zAzvatapaNuM paNa mokSanuM kAraNa banatuM hovAthI siddho namaskArane yogya che.) (3) AcAryo namaskAra mATe yogya hovAmAM temano AcAra ja kAraNa che. te A pramANeAcAravALA ane AcAranuM nirUpaNa karanArA evA AcAryone pAmIne jIvo AcAranuM jJAna meLavavA ane te pramANe AcaraNa karavA mATe yatnavALA thAya che. (4) upAdhyAya namaskArane yogya hovAmAM vinaya kAraNa che, kAraNa ke svayaM vinayavALA te upAdhyAyone pAmIne jIvo karmano 25 nAza karavAmAM samartha evA vinayavALA thAya che. (5) sAdhuo namaskArane yogya hovAmAM temanuM sahAyapaNuM kAraNa che, kAraNa ke te sAdhuo siddhirUpa vadhU sAthe saMga karavAmAM ekamAtra prayatnavALA evA anya sAdhu vagerene mokSa prAptinI kriyAmAM sahAya kare che. 903ll avataraNikA : A pramANe saMkSepathI arihaMtAdi namaskArane yogya che evuM batAvavA dvArA arihaMtAdinA mArgadarzanAdi guNo kahyA. have vistArathI arihaMtAdinA guNone batAvatA 30 niryuktikArazrI kahe che ke Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 arihaMtonA guNo (ni. 904-906) nI 35 aDavIi desiattaM 1 taheva nijjAmayA samuiMmi 2 / chakkAyarakkhaNaTThA mahagovA teNa vuccaMti 3 // 904 // vyAkhyA : aTavyAM dezakatvaM kRtamarhadbhiH, tathaiva niryAmakAH samudre, bhagavanta eva SaTkAyarakSaNArthaM yataH prayatnaM cakru : mahAgopAstenocyanta iti gAthAsamAsArthaH avayavArthaM tu pratidvAraM vati, 204 tatra (Adya)dvArAvayavArtho'bhidhIyate aDaviM sapaccavAyaM volittA desiovaeseNaM / pAvaMti jahiTThapuraM bhavADavipI tahA jIvA // 905 // pAvaMti nivvuipuraM jiNovaiTeNa ceva maggeNaM / / aDavIi desiattaM evaM ne jiNiMdANaM // 906 // vyAkhyA : 'aTavI' pratItAM 'sapratyapAyAm' iti vyAghrAdipratyapAyabahulA 'voletta' tti ullaGghaya 'dezikopadezena' nipuNamArgajJopadezena prApnuvanti yathA 'iSTapuram' iSTapattanaM, bhavATavImapyullaGghayeti vartate, tathA jIvAH kiM prApnuvanti ?-'nirvRtipuraM' siddhipuraM jinopadiSTenaiva mArgeNa, nAnyopadiSTena, tatazcATavyAM dezikatvamevaM 'jJeyaM' jJAtavyaM, keSAM ?-jinendrANAmiti gAthAdvayasamAsArthaH // 905-906 // vyAsArthastu kathAnakAdavaseyaH, gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArthaH bhavarUpI aTavImAM arihaMtoe mArga dekhADyo che. tathA bhavarUpI samudramAM niryAmaka = khalAsI banyA che. tathA je kAraNathI arihaMtoe ja pakAyanuM rakSaNa karavA mATe prayatna karyo hato, te kAraNathI teo mahAgopa kahevAya che. A gAthAno saMkSepArtha kahyo. vistArathI artha dareka 20 dvArAmAM AgaLa kaheze. ll904o. avataraNikA : temAM prathama dvArano vistArArtha kahevAya che . * ' gAthArtha : jIvo jema mArgadazakanA upadezathI muzkelIothI bharapUra evA jaMgalane pasAra karI icchita evA nagarane pAme che, tema jinopadiSTa mArgavaDe saMsArarUpa jaMgalane pasAra karI nivRttipurane pAme che. A pramANe jinendronuM jaMgalamAM dezakapaNuM jANavA yogya che. TIkArtha : vAghAdithI thanArI muzkelIothI bharapUra evI aTavIne (aTavI zabdano artha 25 prasiddha ja hovAthI TIkAmAM "pratItA' zabda lakhyo che. ullaMghIne nipuNa rIte mArgane jANanArAnA 'upadezavaDe, pAme che jema icchita zaherane, te rIte bhavATavIne paNa, ahIM ullaMghIne' zabda joDI devo. tethI bhavATavIne paNa ullaMghIne jIvo zuM pAme che? siddhipurane, jinopadiSTa evA ja mArgavaDe, paNa anyavaDe batADelA mArgavaDe nahIM, tethI aTavImAM dezikapaNuM A pramANe jANavA yogya che. konuM? te kahe che - jinendronuM. (TIkArthano anvaya mULagAthArtha pramANe karavo.) A pramANe baMne 30 gAthAono saMkSepArtha jANavo. // 905-906 II vistArArtha kathAnakathI jANavA yogya che te kathAnaka, A pramANe che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) taccedam-aitthaM aDavI duvihA-davvADavI bhAvADavI ya, tattha davvADavIe tAva udAharaNaMvasaMtapuraM NayaraM, dhaNo satthavAho, so puraMtaraM gaMtukAmo ghosaNaM kArei jahA NaMdiphalaNAe, tao tattha bahave taDigakappaDigAdayo saMpiDiyA, so tesiM miliyANaM paMthaguNe kahei-ego paMtho ujjuo ego vaMko, jo so vaMko teNa maNAgaM suhaMsuheNa gammai, bahuNA ya kAleNa icchiyapuraM pAvijjai, 5 avasANe sovi ujjugaM ceva oyarai, jo puNa ujjugo teNa lahuM gammai, kiccheNa ya, kahaM ?, so aIva visamo saNho ya, tattha otAre ceva duve mahAghorA vagghasiMhA parivasaMti, te tao pAe cceva laggati, amuyaMtANa ya pahaM na pahavaMti, avasANaM ca jAva aNuvaTuMti, rukkhA ya ettha ege maNoharA, tesiM puNa chAyAsu na vIsamiyavvaM, mAraNappiyA khu sA chAyA, parisaDiyapaMDupattANaM ahIM aTavI be prakAre che. 1. dravyATavI ane 2. bhAvATavI. temAM prathama dravya-aTavIne 10 vize 48329 cha. saMtapura nAme nagara tuM. tyAM dhana nAme sArthavAhato. te anya nabhai. . javAnI icchAvALo ghoSaNA karAve che ke - ahIM naMdIphaLanA dRSTAntamAM (jJAtAdharmakathAmAM 15mAM dRSTAntamAM) je rIte ghoSaNA karAvI te rIte jANI levI. te sthAne ghaNA badhAM taTika, kApeTikAdi (judI judI jAtanA bhikSAcaro) bhegA thayA. bhegA thayelA teone sArthavAha mArganA guNadoSane kahe che - eka mArga saraLa che ane bIjo mArga vakra che. je vakra che te mArge sukhethI jaI zakAya 15 che, paraMtu ghaNA kALa pachI icchitanagaramAM pahoMcAya che. aMte to te vakramArga paNa saraLamArgane bhego thaI jAya che. je vaLI saraLamArga che te mArgethI khUba jaldIthI icchitanagare pahoMcAya che, paraMtu duHkhethI e mArge javAya che kevI rIte ? te kahe che ke - je saraLamArga che te atyaMta viSama ane sAMkaDo che. jevA te mArga upara utaro ke tyAM mahAbhayaMkara siMha ane vAgha beThelA che. zarUAtathI ja 20 teo baMne pAchaLa paDI jAya che ane pIcho nahIM choDatAM teo AgaLa javA detAM nathI, baMne aMta sudhI pAchaLa-pAchaLa Ave che. mArgamAM amuka vRkSo paNa manohara che, paraMtu te vRkSonI chAyAmAM vizrAma karavo nahIM, kAraNa ke te chAyA vizrAma karanArane mArI nAMkhanArI che. tethI jenAM pAMdaDAM pILA paDI gayA che, kharI paDyA che, evA vRkSo nIce muhUrtamAtra vizrAma karavA yogya che. tathA 5. atrATavI dvividhA-dravyATavI bhAvATavI ca, tatra dravyATavyAM tAvadudAharaNam-vasantapuraM nagaraM, dhanaH 25 sArthavAhaH, sa purAntaraM gantukAmo ghoSaNAM kArayati-yathA nandIphalajJAte, tatastatra bahavastaTikakArpaTikAdayaH saMpiNDitAH, sa tebhyo militebhyaH pathiguNAn kathayati-ekaH panthAH Rjureko vakraH, yaH sa vakrastena manAk sukhaMsukhena gamyate, bahunA ca kAlena IpsitapuraM prApyate, avasAne so'pi RjumevAvatarati, yaH punaH Rjustena laghu gamyate, kRcchreNa ca, kathaM ?, so'tIva viSamaH zlakSNazca, tatrAvatAra eva dvau mahAghorau vyAghrasiMhau parivasataH, tau tataH pAdayoreva lagataH, amuJcatozca panthAnaM na prabhavanti, avasAnaM ca 30 yAvadanuvartete, vRkSAzcAtraike manoharAH, teSAM punazchAyAsu na vizramitavyaM, mAraNapriyaiva sA chAyA, parizaTitapANDupatrANA Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyavATavInuM daSTAnta (ni. 906) loka 37 puNa aho muhattagaM vIsamiyavvaM, maNohararUvadhAriNo mahuravayaNeNaM ettha maggaMtaraTThiyA bahave purisA hakkAreMti, tesiM vayaNaM na soyavvaM, satthigA khaNaMpi Na mottavvA, egAgiNo niyamA bhayaM, duraMto ya ghoro davaggI appamattehiM ulaveyavvo, aNolhavijjaMto ya niyameNa Dahai, puNo ya dugguccapavvao uvauttehiM ceva laMgheyavvo, alaMghaNe niyamA marijjaMti, puNo mahatI aiguvilagavvarA vaMsakuDaMgI sigdhaM laMghiyavvA, taMmi ThiyANaM bahU dosA, tao ya 5 lahugo khaDDo, tassa samIve maNoraho NAma baMbhaNo NiccaM saNNihio acchai, so bhaNaimaNAgaM pUrehi eyaMti, tassa na soyavvaM, so Na pUreyavvo, so khu pUrijjamANo mahallataro bhavai paMthAo ya bhajjijjai, phalANi ya ettha divvANi paMcappayArANi NettAisuhaMkarANi kiMpAgANaM na pekkhiyavvANi Na bhottavvANi, bAvIsaM ca NaM ettha ghorA mahAkarAlA manohara rUpane dhAraNa karanArA mArga vacce rahelA ghaNA puruSo madhura vacanovaDe tamane bolAvaze, 10 paraMtu temanuM vacana tamAre sAMbhaLavA yogya nathI. sArthane kSaNavAra mATe paNa tamAre choDavA yogya nathI, kAraNa ke ekAkI evA tamane cokkasa bhaya utpanna thaze. duHkhethI aMta karI zakAya evo bhayaMkara dAvAgni apramatta rahevAvaDe tamAre olavavA yogya che. jo te dAvAgni olavAyo nahIM to te tamane bALaze. tathA duHkhethI caDhI zakAya evo UMco parvata atyaMta upayogapUrvaka oLaMgavA yogya che. jo na oLaMgo to avazya marazo. (arthAt jo barAbara upayoga nahIM rAkho to nIce 15 paDI maraNa pAmazo.) vaLI moTI ane atyaMtagIca evI vAMsonI jhADI zIdhra vaTAvavA yogya che, kAraNa ke temAM rahenArAone ghaNA doSo thAya che. tyAra pachI nAno khADo che tenI bAjumAM manoratha nAme brAhmaNa haMmezA tyAM ja rahe che. te kaheze - "A khADAne thoDo pUro." paraMtu tenuM vacana sAMbhaLavA yogya nathI. te khADo paNa pUravo nahIM. jo tene pUrazo to te khADo vadhu moTo thaze bhane 2sto tUTI.ze. 20 - ' A mArgamAM pAMca prakAranA netrAdine sukha ApanArA, divya evA kiMpAgavRkSanA phaLo che, je jovA yogya nathI ke khAvA yogya paNa nathI. tathA A mArgamAM bhayaMkara ane mahAvikarALa svarUpavALA bAvIsa pizAco kSaNe kSaNe upadrava kare che te paNa gaNakAravA nahIM. A mArgamAM bhakta 6. madho muhUrta vizramitavyaM, manohararUpadhAriNazca bahavo madhuravacanenAtra mArgAntarasthitAH puruSA AkArayantiH, teSAM vacanaM na zrotavyaM, sArthikAH kSaNamapi na moktavyAH, ekAkino niyamAdbhayaM, duranto 25 ghorazca davAgnirapramattairvidhyApayitavyaH, avidhyApitazca niyamena dahati, punazca durgoccaparvata upayuktaireva layitavyaH, anullaGghane ca niyamAt mriyate, punarmahatI atigupilagahvarA vaMzakuDaGgI zIghraM lavayitavyA, tasyAM sthitAnAM bahavo doSAH, tatazca laghurgataH tasya samIpe manoratho nAma brAhmaNo nityaM sannihitastiSThati, sa bhaNati-manAk pUrayainamiti, tasya na zrotavyaM, sa na pUrayitavyaH sa hi pUryamANo mahattaro bhavati panthAnazca bhajyante, phalAni cAtra divyAni paJcaprakArANi netrAdisukhakarANi kimpAkAnAM na prekSayitavyAni na 30 bhoktavyAni, dvAviMzatizcAtra ghorA mahAkarAlAH Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti *sabhASAMtara (bhAga-4) pisAyA khaNaM khaNamabhiddavaMti te'vi NaM Na gaNeyavvA, bhattapANaM ca tattha vibhAgao virasaM dullabhaM catti, appayANayaM ca Na kAyavvaM, aNavarayaM ca gaMtavvaM, rattIe vi doNNi jAmA suviyavvaM, sesadge ya gaMtavvameva, evaM ca gacchaMtehiM devANuppiyA ! khippameva aDavI laMghijjai, laMghittA ya tamegaMtadogaccavajjiyaM pasatthaM sivapuraM pAvijjai, tattha ya puNo Na hoMti kei kilestti| tao tattha kei teNa samaM payaTTA je ujjugeNa padhAviyA, aNNe puNa iyareNa, tao so pasatthe divase uccalio, purao vaccaMto maggaM AhaNai, silAisu ya paMthassa dosaguNapisuNagANi akkharANi lihai, ettiyaM gayamettiyaM sesaMti vibhAsA, evaM je tassa niddese vaTTiyA te teNa samaM acireNa taM puraM pattA, je'vi lihiyANusAreNa saMmaM gacchaMti te'vi pAvaMti, je na vaTTiyA na vA vaTuMti chAyAdisu paDiseviNo te na pattA na yAvi pAvaMti, evaM davvADavIdesigaNAyaM / 10 pAna 59 vimAthI cha ('arthAt amu pradezamA cha, abhumA nathI.) virasa (svA2lita) ne durlabha che. kyAMya aTakavA yogya nathI, paraMtu satata gamana karavA yogya che. rAtrine vize paNa be prahara ja sUvA yogya che. zeSa be praharamAM gamana ja karavA yogya che. he devAnupriyo! A pramANe jatA tame khUba ja jhaDapathI aTavInA pArane pAmazo ane pArane pAmIne ekAtte duHkha rahita evA prazasta zivapurane prApta karazo, tyAM koI klezo paNa nathI. sArthavAhanI A vAta sAMbhaLyA pachI keTalAka loko tenI sAthe RjumArge javA taiyAra thayA ane keTalAka loko vakra mArge javA taiyAra thayA. tyAra pachI sArA divase sArthavAhe prayANa karyuM. AgaLa jatAM sArthavAha mArgane eka sarakho karyo (arthAta khADA-TekarA vagere dUra karyA.) zilA vagere upara mArganA guNa-doSane jaNAvanArA akSaro lakhe che. ATaluM cAlyA ATaluM bAkI vagere lakhe che. A pramANe jeo sArthavAhanA batAvavA pramANe cAlyA, teo tenI sAthe TUMka samayamAM 20 te nagarane pAmyA. je vaLI lakhyA anusAra pAchaLa AvatA hatA teo paNa nagarane pAme che. jeo nirdeza pramANe varyA nahIM ke lakhyA pramANamAM cAlyA nahIM ane UlaTuM chAyA vagerene sevyA teo nagarane pAmyA nahIM ke (lakhyAnusAre na vartavAne kAraNe) pAmatA paNa nathI. A pramANe dravyaaTavIdezakanuM daSTAnta jANavuM. 7. pizAcAH kSaNaM kSaNamabhidravanti te'pi na gaNayitavyAH, bhaktapAnaM ca tatra vibhAgato virasaM durlabhaM 25 ceti, aprayANaM ca na karttavyam, anavarataM ca gantavyaM, rAtrAvapi dvau yAmau svaptavyaM zeSadvike ca gantavyameva, evaM gacchadbhireva devAnupriyAH ! kSipramevATavI laGghayate, lavayitvA ca tadekAntadaurgatyavarjitaM prazastaM zivapuraM prApyate, tatra ca punarna bhavanti kecitklezA iti / tatastatra kecittena samaM pravRttA ye RjunA pradhAvitAH, anye punaritareNa, tataH sa prazaste divase uccalitaH, purato vrajan mArga Ahanti (samIkaroti), zilAdisu ca patho guNadoSapizunAnyakSarANi likhati, etAvadgatametAvaccheSamiti vibhASA, evaM ye tasya nirdeze vRttAste 30 tena samamacireNa tatpuraM prAptAH, ye'pi likhitAnusAreNa samyaggacchanti te'pi prApnuvanti, ye na vRttA na vA varttante chAyAdiSu pratisevinaste na prAptA na cApi prApnuvanti, evaM dravyATavIdezikajJAtam / 15 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAva2vIbhai 64naya (ni. 807) . 38 iyANi bhAvADavIdesigaNAe joijjai-satthavAhatthANIyA arahaMtA, ugghosaNAthANIyA dhammakahAtaDigAithANIyA jIvA, aDavItthANIo saMsAro, ujjugo sAhumaggo, vaMko ya sAvagamaggo, pappapuratthANIo mokkho, vagghasiMghatullA rAgaddosA, maNohararukkhacchAyAthANIyA itthigAisaMsattavasahIo, parisaDiyAitthANIAo aNavajjavasahIo, maggataDatthahakkAraNapurisathANagA pAsatthAI akallANamittA, satthigAthANIyA sAhU, davaggAithANiyA kohAdao kasAyA, phalathANIyA 5 visayA, pisAyathANIyA bAvIsaM parIsahA bhattapANANi esaNijjANi, apayANagathANIo niccu(ru)jjamo, jAmaduge sajjhAo, purapattANaM ca NaM mokkhasuhaMti / ettha ya taM puraM gaMtukAmo jaNo uvaesadANAiNA uvagArI satthavAhotti namasati, evaM mokkhatthIhivi bhagavaM pnnmiyvvo|| tathA cAha - jaha tamiha satthavAhaM namai jaNo taM puraM tu gaMtumaNo / paramuvagArittaNao nivigghatthaM ca bhatIe // 907 // - have A daSTAntane) bhAva-aTavInA dezaka daSTAnta sAthe joDe che - sArthavAhanA sthAne arihaMto jANavA. udghoSaNAnA sthAne dharmakathA, taTika-kApeTikAdinA sthAne jIvo, aTavInA sthAne saMsAra, Rju eTale sAdhu mArga ane vakra sthAne zrAvaka mArga jANavo, prAptavya nagaranA sthAne mokSa, vAgha ane siMha samAna rAga-dveSa, manoharavRkSonI chAyA samAna strI vagerethI saMsata 15 vasatio, paDelA pILA pAMdaDAvALA vRkSonI chAyA samAna niravadya (strI vagerenI saMsaktithI rahita) vasatio, mArganA kinAre rahelA ane bolAvatA puruSo samAna akalyANamitra evA pArthasthAdi jANavA. sAthe samAna sAdhuo, dAvAgni vagere samAna krodhAdi kaSAyo, kiMpAkaphaLa samAna viSayo, pizAca samAna bAvIsa pariSaho, bhaktapAna samAna eSaNIya AhAra-pANI, / 20 aprayANa samAna nirudyama, be praharano svAdhyAya ane nagarane prApta karavuM eTale mokSasukhane prApta karavuM. ahIM jema te nagarane prApta karavAnI icchAvALo loka "upadeza-dAnAdivaDe A upakArI che ema mAnI sArthavAhane namaskAra kare che. e ja pramANe mokSArthI jIvoe paNa bhagavAnane namaskAra karavA yogya che. A ja vAtane kahe che. gAthArtha : jema te nagaramAM javAnI icchAvALo loka paramopakArI hovAthI ane nirvidana 25 8. idAnIM bhAvATavIdezikajJAte yojyate-sArthavAhasthAnIyA arhantaH, udghoSaNAsthAnIyA dharmakathA, taTikAdisthAnIyA jIvAH, aTavIsthAnIyaH saMsAraH, RjuH sAdhumArgaH, vakrazca zrAvakamArgaH, prApyapurasthAnIyo mokSaH, vyAghrasiMhatulyau rAgadveSau, manoharavRkSacchAyAsthAnIyAH stryAdisaMsaktavasatayaH, parizaTitAdisthAnIyA anavadyavasatayaH, mArgataTasthAhvAyakapuruSasthAnIyAH pArzvasthAdayo'kalyANamitrANi, sArthikasthAnIyAH sAdhavaH, davAgnyAdisthAnIyAH krodhAdayaH kaSAyAH, phalasthAnIyA viSayAH, pizAcasthAnIyA dvAviMzatiH parISahAH, 30 bhaktapAnAnyeSaNIyAni, aprayANasthAnIyo nityo(ru)dyamaH, yAmadvike svAdhyAyaH, puraprAptAnAM ca moksssukhmiti| atra ca tatpuraM gantukAmo jana upadezadAnAdinopakArI sArthavAha iti namasyati, evaM mokSArthibhirapi bhagavAn praNantavyaH / * nirujjamo iti malayagirivRttau / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 no Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) ariho u namukkArassa bhAvao khINarAgamayamoho mukkhatthINaMpi jiNo taheva jamhA ao arihA // 908 // gAthAdvayaM nigadasiddhaM, navaraM madazabdena dveSo'bhidhIyate iti // saMsArAaDavIe micchatta'nnANamohiapahAe / jehiM kaya desiattaM te arihaMte paNivayAmi // 909 // vyAkhyA : saMsArATavyAM, kiMviziSTAyAM ?-'mithyAtvAjJAnamohitapathAyAM' tatra mithyAtvAjJAnAbhyAM mohitaH panthA yasyAmiti vigrahaH, tasyAM, yaiH kRtaM dezikatvaM tAnarhataH 'praNaumi' abhyarthayAmIti mAthArtha: II601 ___ dRSTvA jJAtvA ca samyak panthAnamAsevya ca kRtaM nAnyathA, tathA cA''ha sammaiMsaNadivo nANeNa ya suTTa tehiM uvaladdho / caraNakaraNeNa pahao nivvANapaho jiNidehiM // 910 // vyAkhyA : 'samyagdarzanena' aviparItadarzanena dRSTaH, jJAnena ca 'suSTha' yathA'vasthitaH tairarhadbhirjAtaH, caraNaM ca karaNaM cetyekavadbhAvastena 'prahataH' AsevitaH 'nirvANapathaH' mokSamArgo jinendraiH / tatra vratAdi caraNaM, piNDavizuddhayAdi ca karaNaM, yathoktam - 15 pAra pAmavA mATe bhaktithI te sArthavAhane namaskAra kare che. gAthArtha : te ja rIte bhAvathI rAga-dveSa ane moha vinAnA jino mokSArthI jIvone paNa namaskArane yogya che, ane je kAraNathI namaskArane yogya che te kAraNathI jino artha = ahetuM kahevAya che. TIkArtha: baMne gAthAono artha spaSTa ja che. mAtra mada zabdano dveSa artha karavo. 907-908 20 gAthArthaH mithyAtva ane ajJAnathI mohita thayA che. mArgo jemAM evI saMsArarUpa aTavImAM jeo mArgadazaka banyA che, te arihaMtone huM namaskAra karuM chuM. TIkArtha: saMsArarUpI aTavImAM, kevA prakAranI che A aTavI? - mithyAtva ane ajJAnavaDe viparItapaNAne pAmelA che mArgo jemAM evI A saMsAraaTavImAM jeovaDe mArgadazikapaNuM karAyuM che, te arihaMtone huM namaskAra karuM chuM. meM 909 ! ' 25 avataraNikA : A mArgadazakatva arihaMtoe joIne, jANIne ane te mArgane samyaka rIte sevIne karyuM che, paNa joyA, jANyA ke sevyA vinA karyuM nathI, e vAtane kahe che ke . gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : aviparItadarzanarUpa samyagdarzanavaDe arihaMtoe A mArga joyo che, jJAnavaDe arihaMtoe te mArga yathAvasthita jANyo che. caraNasittarI ane karaNasittarIvaDe jinendroe A 30 nirvANa mArga sevyo che. ahIM "caraNa ane karaNa' samAhAra dvandrasamAsathI ekavacana karela jANavuM. ahIM caraNasittarI tarIke vratAdi jANavA ane karaNasittarI tarIke piMDavizuddhi vagere jANavuM. kahyuM *arthayAmi y. I Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 un caraNa-karaNasittarInuM svarUpa (ni. 910-911) 41 "vayaM sarmaNadhamma sarjama veyaryAvaccaM ca bNrbhguttiio| gaNAditiyaM tava kauvaniggahAI caraNameyaM // 1 // piMDavisohI samiI bhAvaNa paMDaiimA ya iMdinirIho / paDileMhaNaguttIo arbhiggahA ceva karaNaM tu // 2 // " iti gAthArthaH // 910 // na kevalaM prahata eva, kintu te khalvanena pathA nirvRtipurameva prAptA iti, Aha ca siddhivasahimuvagayA nivvANasuhaM ca te aNuppattA / - sAsayamavvAbAhaM pattA ayarAmaraM ThANaM // 911 // vyAkhyA : 'siddhivasatiM' mokSAlayam 'upagatAH' sAmIpyena-karmavigamalakSaNena prAptA iti, anenaikendriyavyavacchedamAha, keSAJcit sukhaduHkharahitA eva te tatra tiSThantIti darzanam, ata Aha- 10 'nirvANasukhaM ca te'nuprAptA' niratizayasukhaM prAptA ityarthaH, te ca keSAJciddarzanaparibhavAdinehA''gacchantIti darzanaM, tannivRttyarthamAha-'zAzvataM' nityam 'avyAbAdhaM' vyAbAdhArahitaM che- "pAMca vrato, daza zramaNadharma, sattara prakAranA saMyama, dazaprakAre vaiyAvacca, nava brahmacaryanutio jJAnAditrika, bAra prakArano tapa ane krodhAdi cArano nigraha A pramANe caraNasittari jANavI. |1|| vastra-pAtra-AhAra-pANInI zuddhi, pAMca samiti, bAra bhAvanAo, bAra pratimA, pAMca 15. indriyono nigraha, paccIsa prakAre paDilehaNA, traNa gupti ane dravyAdi cAra abhigraha e pramANe karaNasittarI jANavI. rA" a91oo. - avataraNikA : arihaMtoe A mArga mAtra sevyo ja nathI paraMtu A mArgavaDe nivRtipurane pAmyA paNa che. e vAtane kahe che ke gAthArtha siddhivasatine najIkathI pAmyA, nirvANa sukhane pAmyA ane zAzvata, avyAbAdha 20 evA ajarAmara sthAnane arihaMto pAmyA che. 1 TIkArthaH siddhirUpI vasatine eTale ke mokSAlayane karmane nAza karavA dvArA najIkathI pAmyA che. A "35 tA:' vizeSaNavaDe ekendriya jIvonI bAdabAkI kahIM (arthAt ekendriya jIvo paNa jo ke siddhazilAne pAmelA che. chatAM teo karmanA nAzavaDe pAmyA nathI. tethI A vizeSaNa dvArA temanI bAdabAkI thAya che.) keTalAka lokono e mata che ke - "mokSAlayane pAmelA jIvo tyAM 25. sukha-duHkhathI rahita che." A matanuM khaMDana karavA kahe che ke - " niratizayasukhane teo pAmyA che." (arthAt mokSamAM sukhano abhAva nathI paNa nirUpama sukha che.) vaLI, keTalAka darzano evuM mAne che ke - "mokSane pAmelA jIvo potAnA tIrthano parAbhava thato joIne A dharatI upara potAnA tIrthanA zatruono nAza karavA punaH avatAra le che." (paritrANAya sAdhUnAM vinAzAya re sutAM. dharmasaMsthA nAtha saMbhavAmi yuge yuge II) AvA mithyAdarzanonuM khaMDana karavA kahe che ke - "mokSamAM 30 gayelA jIvo zAzvata eTale ke nitya ane bAdhA vinAnA evA jarA-maraNathI rahita sthAna pAmelA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) prAptAH 'ajarAmaraM sthAnaM' jarAmaraNarahitaM sthAnamiti gAthArthaH // 911 // dvAraM 1 // sAmprataM dvitIyadvAravyAcikhyAsayA''ha pAvaMti jahA pAraM saMmaM nijjAmayA samuddassa / bhavajalahissa jiNiMdA taheva jamhA ao arihA // 912 // 5 vyAkhyA : 'prApayanti' nayanti 'yathA' yena prakAreNa 'pAraM' paryantaM 'samyak' zobhanena vidhinA 'niryAmakAH' pratItAH, kasya ?-samudrasya, bhavajaladheH' bhavasamudrasya jinendrAstathaiva pAraM prApayantIti vartate, yasmAdevamataste'rhAH, namaskArasyeti gamyate, ayaM saMkSepArthaH // 912 // bhAvattho puNa ettha nijjAmayA duvihA, taMjahA-davvanijjAmayA bhAvanijjAmayA ya, davvanijjAmae udAharaNaM taheva ghosaNagaM vibhAsA / ettha aTThavAyA vaNNeyavvA, taMjahA-pAINaM vAe paDINaM vAe oINaM vAe 10 dAhiNaM vAe, jo uttarapurathimeNa so sattAsuo, dAhiNapuvveNaM tuMgAro, avaradAhiNeNaM bIAo, avaruttareNa gajjabho, evete aTTha vAyA, annevi disAsuM aTTha ceva, tattha uttarapuvveNaM donni, taMjahAuttarasattAsuo purathimasattAsuo ya iyarIe vi donnivi purathimatuMgAro dAhiNatuMgAro ya, dAhiNavIyAvo cha. // 11 // avataraNikA : have bIjA nirdhAmakarUpa dvArane vyAkhyAna karavAnI icchAthI kahe che ke 15 thArtha : TIartha pramANa vo. TIkArtha jema mukhya khalAsI samyapha rIte samudranA pArane pamADe che. tema jinendro saMsArasamudranA pArane pamADe che ane je kAraNathI teo pArane pamADe che te kAraNathI teo namaskArane aI = yogya che. mULagAthAmAM "namaskArane' zabda Apyo nathI. te ahIM sAmarthyathI jANI levo. II91ro, A saMkSepArtha kahyo. bhAvArtha ahIM (kathAnakathI jANavo.) niryAmako = mukhya khalAsI be prakAre 20 hoya che. dravyanirdhAmaka ane bhAvaniryAmaka. dravyanirdhAmakanA udAharaNamAM pUrvanI jema ja ghoSaNA vagere varNana jANavuM. (samudramAM vAhano laI jatAM anukULa ane pratikULa pavano vAtA hoya che. tenAM nAmo TIkAkArazrI have jaNAve che.) ahIM ATha pavano kahevA yogya che - pUrva dizAno pavana, pazcima dizAno pavana, uttara dizAno pavana, dakSiNa dizAno pavana, izAna khUNAthI je pavana vAya che te saktAsuka nAme oLakhAya che. agni khUNAno tuMgAra pavana, naiRtya khUNAno 25 bIjApa, ane vAyavya khUNAno garjabha. A pramANe dizA-vidizAnA ATha pavano che. A ja pramANe dizAmAM (arthAt dizA-vidizAnA vaccenA sthAnamAM) anya ATha pavano jANavA. temAM izAnakhUNA saMbaMdhI be pavano, te A pramANe - uttarasaktAsuka (arthAt izAna ane uttara dizA 9. bhAvArthaH punaratra niryAmakA dvividhAH, tadyathA-dravyaniryAmakA bhAvaniryAmakAca, dravyaniryAmake udAharaNaM tathaiva ghoSaNaM vibhASA / atrASTau vAtA varNayitavyAH, tadyathA-prAcInavAtaH pratIcInavAtaH udIcInavAto 30 dAkSiNAtyavAtaH, ya uttarapaurastyaH sa saktAsukaH dakSiNapUrvasyAM tuGgAraH, aparadakSiNasyAM bIjApa: aparottarasyAM garjabhaH, evamete'STavAtAH, anye'pi dizvaSTaiva, tatrottarapUrvasyAM dvau, tadyathA-uttarasaktAsukaH pUrvasaktAsukazca, itarasyAmapi dvAveva-pUrvatuGgAro dakSiNatuGgArazca, dakSiNabIjApo * vibhAvo, vijaao| Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arihaMtarUpI nirdhAmakano upakAra (ni. 913) nA 43 avaravIyAvo ya, avaragajjabho uttaragajjabho ya, ee solasa vAyA / tattha jahA jalihimi kAliyAvAyarahie gajjahANukUlavAe niuNanijjAmagasahiyA nicchiDDupotA jahiTThiyaM paTTaNaM pAveMti, evaM ca micchattakAliyAvAyavirahie sammattagajjabhapavAe / egasamaeNa pattA siddhivasahipaTTaNaM poyA // 913 // vyAkhyA : mithyAtvameva kAlikAvAtaH tena virahite bhavAmbhodhau tathA samyaktvagarjabhapravAte, kAlikAvAto hyasAdhyaH gajabhastvanukUlaH, ekasamayena prAptAH siddhivasatipattanaM 'potA:' jIvabohitthAH, tanniryAmakopakArAditi bhAvanA // tatazca yathA sAMyAtrikasArthaH prasiddhaM niryAmakaM ciragatamapi yAtrAsiddhyarthaM pUjayati, evaM granthakAro'pi siddhipattanaM prati prasthito'bhISTayAtrAsiddhaye niryAmakaratnebhyastIrthakadbhayaH stavacikIrSayedamAha 10 vaccenA sthAnathI vAto pavana) ane bIjo pUrvasaktAsuka (arthAt IzAna ane pUrva dizA vaccenA sthAnathI vAto pavana.) A ja pramANe agnikhUNA saMbaMdhI be pavano - eka pUrvatuMgAra ane bIjo dikSiNatuMgAra, naiRtyakhUNA saMbaMdhI be pavano - eka dakSiNabIjApa ane bIjo pazcimabIjApa, vAyavya saMbaMdhI be pavano- eka pazcimagarlabha ane bIjo uttaragarjabha. A pramANe soLa pavano thAya che. (A soLa pavanomAM je pavana vAhanone pratikULa hoya te kAlikAvAta nAme oLakhAya 15 che ane je anukULa hoya te garjabha nAme oLakhAya che - rati TIkhaLa) jema kAlikAvAtathI rahita ane garlabha nAmanA anukULa pavanavALA samudramAM nipuNa khalAsI sahitanA, chidra vinAnA vAhano icchita nagarane prApta kare che. e pramANe - gAthArtha : mithyAtvarUpa kAlikAvAtathI rahita ane samyakta rUpa garjabha pavanavALA (saMsAra samudramAM) jIvarUpa vAhano siddhivasatirUpa nagarane eka samaye pAmyA. TIkArtha : mithyAtvarUpa kAlikAvAtathI rahita tathA samyaktarUpa garjabhapavanavALA bhavarUpa samudramAM, kAlikAvAta e asAdhya che ane garlabha e anukULa pavana che. evA A bhavasamudramAM eka samaye siddhivasatirUpa nagarane jIvarUpa vAhano pAmyA che. kevI rIte pAmyA che ?) jIvarUpa vAhanonA niryAmakasamAna evA tIrthakaronA upakArathI (teo pAmyA che.) 1917ll tethI jema samudranI musApharI karanArAono samUha ghaNA varSo pahelA mRtyu pAmelA evA 25 prasiddha niryAmakane potAnI yAtrAnI siddhi mATe pUje che. e pramANe mokSa mATe prayANa karI cUkelA evA graMthakAra paNa potAne icchita yAtrAnI siddhi mATe nirNAyakomAM ratnasamAna evA tIrthakaronI stavanA karavAnI icchAthI AgaLa kahe che ke 10. 'parabIjApazca, aparagarjabha uttaragarjabhazca, ete SoDaza vAtAH / tatra yathA jaladhau kAlikAvAtarahite garjabhAnukUlavAte nipuNaniryAmakasahitA nizchidrapotA yathepsitaM pattanaM prApnuvanti / 20 30 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 44 mI Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) nijjAmagarayaNANaM amUDhanANamaikaNNadhArANaM / vaMdAmi viNayapaNao tiviheNa tidaMDavirayANaM // 914 // vyAkhyA : 'niryAmakaratnebhyaH' arhadbhayaH 'amUDhajJAnA' yathAvasthitajJAnA mananaM matiH-saMvideva saiva karNadhAro yeSAM te tathAvidhAstebhyo vandAmi vinayapraNatastrividhena tridaNDaviratebhya iti thAI: 624 tA 2 | sAmprataM tRtIyadvAravyAcikhyAsayA''ha pAlaMti jahA gAvo govA ahisAvayAiduggehiM / paurataNapANiANi a vaNANi pAvaMti taha ceva // 915 // jIvanikAyA gAvo jaM te pAlaMti te mahAgovA / maraNAibhayA u jiNA nivvANavaNaM ca pAvaMti // 916 // to uvagArittaNao namo'rihA bhviajiivlogss| savvasseha jiNiMdA loguttamabhAvao taha ya // 917 // vyAkhyA : gAthAtrayaM nigadasiddhameva // dvAram 3 // evaM tAvaduktena prakAreNa namo'rhatvahetave guNAH pratipAditAH, sAmprataM prakArAntareNa gAthArtha : niryAmakomAM ratnasamAna, yathAvasthita jJAnavALI matirUpa khalAsIvALA, ane traNadaMDathI virata evA (arihaMta bhagavaMtone) vinayathI namra evo huM mana-vacana kAyAthI vaMdana ' vI | 15 TIkArtha - niryAmakomAM ratnasamAna evA arihaMtone, yathAvasthitajJAnavALI mati e ja che khalAsI jeonA evA (arihaMtone), vaMdana karuM chuM. vinayathI namelo evo huM, mana-vacana20 kAyArUpa trividha prakAravaDe, traNa daMDathI virata evA arihaMtone. (TIkArthano anvaya gAthArtha pramANe jANavo.) al914ll avataraNikA : have trIjuM mahAgopa nAmanA dvAranuM vyAkhyAna karavAnI icchAthI kahe che ke gAthArtha : jema govALiyAo sApa-vAghAdiyukta evA sthAnothI gAyonuM rakSaNa kare che ane pracura tRNa-pANIvALA vano sudhI gAyone pahoMcADe che. 25 gAthArtha: te ja rIte jinezvara bhagavaMto SajIvanikAyarUpa gAyonuM maraNAdi bhayothI rakSaNa kare che ane nirvANarUpa vana sudhI pahoMcADe che, tethI mahAgopa che. gAthArtha : tethI upakArIpaNAthI ane lokottama hovAthI ahIM jinezvarabhagavaMto sarva bhavyajIvalokane namaskAra yogya che. TIkArtha : traNe gAthAono artha spaSTa ja che. te 91pa-917 // 30 avataraNikA A pramANe ukta prakAravaDe arihaMtonA guNo namaskAranI yogyatAnA kAraNa tarIke kahyA. have bIjI rIte namaskAranI yogyatAmAM kAraNabhUta guNone kahevAnI icchAthI kahe Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyaprakAre arihaMtonI namaskArayogyatAnA kAraNo (ni. 918) rAgaddosakasAe iMdiANi a paMcavi / parIsa uvasagge, nAmayaMtA namo'rihA // 918 // vyAkhyA : rAgadveSakaSAyendriyANi ca paJcApi parISahAnupasargAnnAmayanto namo'rhA iti / 'raJja rAge' rajyate anena asmin vA raJjanaM vA rAgaH, sa ca nAmAdizcaturvidhaH, tatra nAmasthApane sugame, 5 dravyarAgo dvedhA-Agamato noAgamatazca, Agamato rAgapadArthajJastatrAnupayuktaH, noAgamo jJazarIrabhavyazarIratadvyatiriktabhedastrividhaH, vyatirikto'pi karmadravyarAgo nokarmadravyArAgazca, karmadravyarAgazcaturvidhaH- rAgavedanIyapudgalA yogyAH 1 badhyamAnakA 2 baddhAH 3 udIraNAvalikAprAptAzca 4. bandhapariNAmAbhimukhA yogyAH, bandhapariNAmaprAptA badhyamAnakAH, nirvRttabandhapariNAmAH satkarmatayA sthitA jIvenA''tmasAtkRtA baddhAH, udIraNAkaraNenA''kRSyodIraNAvalikAmAnItAzcaramA iti, 10 nokarmadravyarAgastu karmarAgaikadezastadanyo vA, tadanyo dvividhaH - prAyogiko vaizrasikazca prAyogika kusumbharAgAdiH vaizrasikAH sandhyAbhrarAgAdiH, bhAvarAgo'pyAgametarabhedAd dvidhaiva, Agamato rAgapadArthajJa upayuktaH, noAgamato rAgavedanIyakarmodayaprabhavaH pariNAmavizeSaH, sa ca dvedhA - prazasto prazastazca, che chuM namo'rhatvahetuguNAbhidhitsayA''ha 45 gAthArtha : rAga, dveSa, kaSAya, pAMca indriyo, pariSaho ane upasargone dUra karatAM hovAthI 15 (arihaMto) namaskArane yogya che. TIkArtha : rAga, dveSa, kaSAya, pAMca indriyo, pariSado ane upasargone dUra karatAM hovAthI (arihaMto) namaskArane yogya che. temAM raMja dhAtu rAganA arthamAM vaparAya che, arthAt jenAvaDe raMgAya athavA je hote chate raMgAya athavA raMgavuM te rAga. A rAga nAmAdi cAra prakAre che. temAM nAma--sthApanA sugama ja che. dravya rAga be prakAre che--AgamathI ane noAgamathI. 20 AgamathI dravyarAga eTale rAgapadanA arthane jANanAro evo paNa te arthamAM anupayukta jIva. noAgamathI dravyarAga, jJazarIra--bhavyazarIra ane tayatirikta ema traNa prakArano che. temAM tadyutirikta paNa karmadravyarAga ane nokarmadravyarAga ema be prakArano che. karmadravyarAga eTale ke rAgavedanIya (ratimohanIyAdi) pudgala cAra prakAre che. (1) yogya--baMdhapariNAmane abhimukha. (2) badhyamAnaka baMdhapariNAmane prApta karatA (3) baddha = baMdhapariNAmane pAmI sattAne pAmelA 25 eTale ke jIvavaDe AtmasAt karAyelA (4) udIraNAvalikAmAM praviSTa = udIraNA karaNavaDe kheMcIne udayAvalikAmAM lAvelA. = nokarmadravyarAga A pramANe-karmadravyarAgano eka deza athavA karmadravyarAgathI anya. karmadravyarAgathI anya be prakAre - prAyogika ane vaizrasika. temAM kasuMbAno raMga e prAyogika che ane saMdhyAno AkAzaraMga e vaizrasika (kudaratI) che. 30 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 46 eka Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) aprazastastrividhaH-dRSTirAgo viSayarAgaH sneharAgazca tatra trayANAM triSaSThyadhikAnAM prAvAdukazatAnAmAtmIyAtmIyadarzanAnurAgo dRSTirAgaH, yathoktam 25 "asiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINamAhu culasII / annANiya sattaTThI veNaiyANaM ca battIsA // 1 // jiNavayaNabAhiramaI mUDhA NiyadaMsaNANurAeNa / savvaNNukahiyamete mokkhapahaM na u pavajjaMti // 2 // " yogya badhyamAna AgamathI jJazarIra ' bana dravyarAga + bhavyazarIra pharmadravyarAga + noAgamathI | prApta tatirikta + nokarmadravyarAga tadekadeza athavA tadanya + vaizrasika saMdhyAkALano raMga bhAvarAga paNa AgamanoAgamathI ema be prakAre che. AgamathI rAgapadanA arthane jANanAro ane te arthamAM upayukta jIva. noAgamathI bhAvarAga eTale rAgavedanIkarmanA (ratimohanIyAdi karmanA) udayathI utpanna thayela pariNAmavizeSa. A pariNAmavizeSa e prazasta ane aprazasta ema be prakAre che. aprazasta pariNAma traNa prakAre - dRSTirAga, viSayarAga, ane sneharAga, temAM traNaso tresaTha vAdIono potapotAnA darzana uparano je rAga te dRSTirAga kahevAya 20 che. kahyuM che "ekaso eMzI kriyAvAdIo, coryAzI akriyAvAdIo, saDasaTha ajJAnavAdIo, ane batrIza vinayavAdIo / 1 / / jinavacanathI bAhyamativALA ane mATe ja mUDha evA A mato potapotAnA darzananA anurAgathI sarvajJakathita mokSamArgane svIkAratA nathI. 2' zabdAdi pAMca viSayo pratyeno rAga e viSayarAga kahevAya che. tathA viSayAdinimitta vinAno prAyogika + kasuMbharaMga 11. azItaM zataM kriyAvAdinAmakriyAvAdinAmAhuzcaturazItim / ajJAnikAnAM saptaSaSTiM vainayikAnAM ca dvAtriMzataM // 1 // jinavacanabAhyamatayo mUDhA nijadarzanAnurAgeNa / sarvajJakathitamete mokSapathaM naiva prapadyante rA Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAgane vize ahanmitranuM daSTAnta (ni. 918) 47 viSayarAgastu zabdAdiviSayagocaraH, sneharAgastu viSayAdinimittavikalo'vinIteSvapyapatyAdiSu yo bhavati, tatreha rAge udAharaNam-khiMtipatiTThiyaM NayaraM, tattha do bhAugA-arahannao arahamitto ya, mahaMtassa bhAriyA khuDalae rattA, so necchai, bahuso uvasaggei, bhaNiyA ya aNeNa-kiM na pecchasi bhAugaMti ?, bhattAro mArio, sA pacchA bhaNai iyANi pi na icchasi ?, so teNa nivveeNa pavvaio, sAhU jAo, sAvi aTThavasaTTA mayA suNiyA jAyA, sAhuNo ya taM gAmaM gayA, suNiyAe 5 diTTho, laggA maiggamaggi, uvasaggotti naTTho rattIe / tatthavi mayA makkaDI jAyA aDavIe, te'vi kammadhammasaMjogeNa tIse aDavIe majjheNaM vaccaMti, tIe diTTho laggA kaMThe, tatthavi kileseNa palAo, tatthavi mayA jakkhiNI jAyA, ohiNA pecchA, chidANi maggai, so'vi appamatto, sA chidaM avinIta evA paNa putrAdi uparano je rAga te sneharAga kahevAya che. ahIM rAgamAM udAharaNa A pramANe che - 10 # rAgane vize aInmitranuM dRSTAnta re; kSitipratiSThita nagara hatuM. temAM be bhAIo hatA-annaka (moTo) ane ahanmitra (nAno.) moTAbhAInI patnI nAnAbhAI upara kAmarAgavALI thaI che. paNa nAnobhAI icchato nathI. ghaNIvAra bhAbhI diyarane upasarga kare che. diyare bhAbhIne kahyuM-moTAbhAIne kema jatA nathI ? (arthAt moTAbhAI hovA chatAM tame AvuM zA mATe karo cho?) bhAbhIe moTAbhAIne mArI nAMkhyA. bhAbhI 15 diyarane kahe che ke-"have paNa kema tame icchatAM nathI?' diyare bhAbhInA AvA vartanathI nirveda pAmIne dIkSA lIdhI, sAdhu thayo. bhAbhI paNa ArtadhyAnane vaza thayelI marIne kUtarI thaI. sAdhuo vihAra karIne te gAmamAM AvyA, jyAM te kUtarIrUpe janmI hatI.) kUtarIe sAdhune joyo. tenI pAchaLa paDI (arthAt sAdhu pAse AvIne vAraMvAra potAno pati na hoya tevuM vartana karavA lAgI.) A gAmamAM mane upasarga che ema vicArI sAdhu rAtrie vihAra karIne anya sthAne gayo. bhAbhIno jIva marIne jaMgalamAM 20 vAMdarIrUpe utpanna thayo. sAdhuo paNa karmadharmanA saMyoga (karmavaze) te ja jaMgalamAMthI pasAra thAya che. vAMdarIe sAdhune joyo. tyAM paNa te vAMdarI tenI pAchaLa lAgI. tyAMthI paNa mahAmusIbate sAdhu bhAgyo. tyAMthI mArIne te jIva yakSiNIrUpe janmyo. avadhivaDe te sAdhune jue che. (sAdhunI apramattadazAnA prabhAve yakSiNI kazuM karI zakatI nathI tethI) sAdhunA chidro zodhe che. (arthAtu kyAre pramAda kare ane huM tene mArI nAkhuM ema vicArI sAdhunA pramAdo zodhe che.) paraMtu te sAdhu paNa apramatta 25 12. kSitipratiSThitaM nagaraM, tatra dvau bhrAtarau-arahannako'rhanmitrazca, mahato bhAryA kSulake raktA, sa necchati, bahuza upasargayati, bhaNitA cAnena-kiM na pazyasi bhrAtaramiti ?, bhartA mAritaH, sA pazcAdbhaNati-idAnImapi necchasi ?, sa tena nirvedena pravrajitaH, sAdhurjAtaH, sA'pi ArttavazArtA mRtA zunI jAtA, sAdhavazca taM grAma gatAH, zunyA dRSTaH, lagnA pRSThataH pRSThataH, upasarga iti naSTo rAtrau / tatrApi mRtA markaTI jAtA aTavyAM, te'pi karmadharmasaMyogena tasyA aTavyA madhyena vrajanti, tayA dRSTaH, lagnA kaNThe, tatrApi klezena palAyitaH tatrApi 30 mRtA yakSiNI jAtA'vadhinA prekSate, chidrANi mArgayati, so'pyapramattaH, sA chidraM * tadaivA''gatya sAzleSaM muhurturivAkarot / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 . Avazyaniyuti * rimadrIyavRtti * samASAMtara (Hun-4) ne lahai, sA ya savvAdareNaM tassa chidaM maggei, evaM ca jAi kAlo, teNa kira je samavayA samaNA te taM bhaNaMti-hasiUNa taruNasamaNA bhaNaMti dhanno'si arahamitta ! tumaM / jaMsi pio suNiyANaM vayaMsa ! girimakkaDINaM ca // 1 // aNNayA so sAhU viyarayaM uttaraha, tattha ya pAyavikkhaMbhaM pANiyaM, teNa pAdo pasArio gaibheeNa, tattha ya tAe chidaM lahiUNa Uruo chinno, micchAmi dukkaDaMti5 paDio mAhaM AukkAe paDio hojjatti, sammaddiTThiyAe sA dhADiyA, taheva sappaeso lAio rUDho ya devayappahAveNaM, anne bhaNaMti-so bhikkhassa gao annagAme, tattha tAe vANamaMtarIe tassa rUvaM chAettA tassa rUveNaM paMthe talAe NhAi, annehiM diTTho, siTuM gurUNaM, Avassae Aloei, gurUhiM bhaNiyaM-savvaM Aloehi ajjo !, so uvautto muhaNaMtagamAi, bhaNai-na saMbharAmi khamAsamaNA !, hato. yakSiNI sAdhunA eka paNa chidra pAmatI nathI. tethI vadhu prayatnavaDe tenA chidro zodhe che. 10 A pramANe kALa pasAra thAya che. A joIne je samAnavayavALA evA taruNa sAdhuo hatA te ahanmitrane hasatA hasatA kahe che ke - "he anmitra ! tuM dhanya che, kAraNa ke tuM kUtarIone priya cha, he mitra ! vaNI parvatAnA zamIne tuM priya che. // 1 // ekavAra te sAdhu khADAne oLaMge che. te khADAmAM paganI pahoLAI jeTaluM pANI hatuM. (arthAta eka DagalAnuM jeTaluM aMtara thAya teTaluM pANI hatuM. evo artha jaNAya che.) tethI utAvaLe teNe 15 paga pahoLo karyo. temAM te yakSiNIe tenA A pramAdane laI sAdhunI jAMgha toDI nAMkhI. te sAdhu aplAya upara na paDuM." ema vicArI micchAmi dukkaDe Apato (bAjumAM paDyo.) samyagdaSTi deve te yakSiNIne bhagADI ane chinnapaga te ja rIte pAcho lAgI gayo tathA devaprabhAve rUjha paNa AvI gaI. A sthAne anya AcAryo ema kahe che ke - te sAdhu bhikSA mATe anya gAmamAM gayo. tyAM te vANavyaMtarI sAdhunA rUpane chUpAvI pote tenuM rUpa laI mArgamAM rahela taLAvamAM snAna 20 kare che. bIjA sAdhuoe snAna karatA sAdhune joyo ane gurune vAta karI. sAMje te sAdhu pratikramaNamAM sAloyanA 43 che. (paraMtu snAnanI jhAloyanA na bheTata) gurame pUchyu - "he mArya ! 55i aticAronI AlocanA kara." tyAre te sAdhue savAranA muhapatinA paDilehaNathI laI sAMja sudhInI sarva kriyAomAM upayoga mUkyo. pachI kahyuM - "he gurumahArAja! A sivAya mane kaMI yAda 13. na labhate, sA ca sarvAdareNa tasya chidraM mArgayati, evaM ca yAti kAlaH tena (saha) kila ye 25 samavayasaH taM bhaNanti-hasitvA tasagazramaNA bhaNanti dhanyo'si arhanmitra ! tvam / yadasi priyaH zanyA vayasya ! girimarkaTyAzca // 1 // anyadA sa sAdhurvitarakamuttarati, tatra ca pAdaviSkambhaM pAnIyaM, tena pAdaH prasArito gatibhedena, tatra ca tayA chidraM labdhvoru chinnaM, mithyA me duSkRtamiti patito mA'hamapkAye patito bhUvamiti, samyagdRSTyA sA dhATitA, tathaiva sapradezo lagito rUDhazca devatAprabhAveNa anye bhaNanti-sa bhikSAyai gato'nyagrAme, tatra tayA vyantaryA tasya rUpaM chAdayitvA tasya rUpeNa pathi taDAke snAti, anyaidRSTaH, 30 ziSTaM gurubhyaH, Avazyake Alocayati, gurubhirbhaNitaM-sarvamAlocaya Arya !, sa upayukto mukhAnantakAdi (keSu) bhaNati- na saMsmarAmi kSamAzramaNAH ! *saMmaM pra0, jAva paDikkamaNaM devasiyaM tAva Abhoeti pr0| Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazasta-aprazasta rAga (ni. 918) loka 49 tehiM paDibhiNNo bhaNai-nasthitti, AyariyA aNuvaTThiyassa na diti pAyacchittaM, so ciMtei-kiM kaha vatti ? sA uvasaMtA sAhai-eyaM mae kayaM, sA sAviyA jAyA, savvaM parikahei / esa tiviho appasattho, tassa appasatthassa imA NiruttagAhA "rajjati asubhakalimalakuNimANiDhesu pANiNo jeNaM / rAgotti teNa bhaNNai jaM rajjai tattha rAgattho // 1 // " eSo'prazastaH, prazastastvarhadAdiviSayaH, yathoktaM "arahaMtesu ya rAgo rAgo sAhUsu baMbhayArIsu / 4 patya saraLa r" evaMvidhaM rAgaM nAmayantaH-apanayantaH, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAdapanIta eva gRhyate, bAda prazatanAmanAyu, , tasyApi vAtmahatvA, mAdA pasaMsthA' rUtyAdi vartha ?, 10 AvatuM nathI." gurue pharI bhArapUrvaka pUchyuM chatAM sAdhu kahe che - "have koI aticAra bAkI nathI." (tyAre gurue kahyuM -) "AcAryo anupasthitane (arthAt je eka paNa aticArane chupAve che te anupasthita kahevAya che, tevA jIvane) prAyazcita ApatA nathI." sAdhu vicAre che ke - kayo aticAra athavA kevI rIte aticAra meM sevyo che ? (mane ja khabara nathI.)" te yakSiNI zAMta thayelI AcAryane kahe che - "A meM karyuM che." tyAra pachI te zrAvikA thaI ane badhI vAta 15 karI. A traNe prakArano rAga aprazasta che. te aprazastarAganI niyuktigAthA (rAga zabdanI vyutpatti artha batAvatI gAthA) A pramANe che - "jenAvaDe jIvo azubha ane durgadhI evA mAMsAdi aniSTa vastumAM raMgAya che = Asakta thAya che te kAraNathI te rAga kahevAya che, kAraNa ke rAgane pAmelo jIva temAM raMgAya che. jenA" A aprazasta rAga che. ' arihaMtAdi pratyeno rAga e prazastarAga che. kahyuM che - "sarAgI evA sAdhuono arihaMtone 20 vize ane brahmacArI evA sAdhuone vize je rAga, te prathama prazasta rAga che. 1." AvA prakAranA rAgane dUra karatAM (arihaMto namaskArane yogya che ema anvaya joDavo.) ahIM "rAgane dUra karatAM' ema vartamAnakRdaMta hovA chatAM kriyAkALa ane niSThAkALano abheda hovAthI dUra karelo evo ja rAga grahaNa karavAno che. zaMkA : (aprazastarAgane dUra karavo e haju saMgata che paraMtu) prazastarAgane dUra karavo e 25 yukta nathI. . 14. taiH pratibhinno bhaNati-nAstIti, AcAryA anupasthitAya na dadate prAyazcittaM, sa cintayati-kiM kathaM veti, sopazAntA kathayati-etanmayA kRtaM, sA zrAvikA jAtA, sarvaM parikathayati / eSa trividhaH aprazastaH, tasyAprazastasyaiSA niruktagAthA-'rajyanti azubhakalimalakuNimAniSTeSu prANino yena / rAga iti tena bhaNyate yadrajyati tatra rAgasthaH // 1 // arhatsu ca rAgo rAgaH sAdhuSu brahmacAriSu / eSa prazasto rAgo'dya 30 sarAgANAM sAdhUnAm // 1 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) sarAgasaMyatAnAM kUpakhananodAharaNAt prAzastyamityalaM prasaGgena / idAnIM doSo dveSo vA, 'duSa vaikRtye' duSyate'nena asminnasmAddUSaNaM vA doSaH, "dviSa aprItau' vA dviSyate'nenetyAdinA dveSaH, asAvapi nAmAdizcaturvidho nyakSeNa rAgavadavaseyaH, tathA'pi digmAtrato nirdizyate-noAgamato dravyadveSaH jJazarIretaravyatiriktaH karmadravyadveSo nokarmadravyadveSazca, karmadravyadveSaH yogyAdibhedAzcaturvidhA eva pudgalAH, 5 nokarmadravyadveSo duSTavaNAdiH, bhAvadveSastu dveSakarmavipAkaH, sa ca prazastetarabhedaH, prazasto'jJAnAdi gocaraH, tathA hyajJAnamaviratimityAdi dveSTi, aprazastastu samyaktvAdigocaraH, tatrAprazaste udAharaNaMNedo nAma nAvio gaMgAe logaM uttArei, tattha ya dhammarUI NAma aNagAro tIe nAvAe uttiNNo, samAdhAnaH nA, prazastarAga paNa karmabaMdhanuM kAraNa hovAthI tene dUra karavo e yukta ja che. zaMkA : jo A rAga karmabaMdhanuM kAraNa ja che to sarAgI saMyatono arihaMtAdine vizeno [0 rAga prazasta kevI rIte kahevAya ? samAdhAnaH sarAgI saMyatone kUpakhanananA daSTAntathI te rAga prazasta che. (kUpakhanana daSTAnta A pramANe che ke - vyakti potAnI tRSA dUra karavA kUvo khode. temAM kUvo khodavA jatA aMdarathI nIkaLatA kAdavathI potAnuM zarIra lepAya che, paraMtu svaccha pANI nIkaLatA te pANIthI potAnI tRSA paNa dUra kare che ane zarIra upara lAgela kAdava paNa sApha kare che. tema sarAgI saMyamI jIvo 15 arihaMto vagere pratyenA AvA prazasta rAganA AdhAre zubha pariNAmone utpanna karI dhIre dhIre A rAgabhAvane paNa naSTa kare che.) have doSa athavA SanI vyAkhyA kare che - jenA vaDe athavA jenI hAjarImAM athavA jenAthI AtmA duSita thAya te doSa athavA dUSita thavuM te doSa. A rIte vikRtinA arthamAM vaparAtA 'dhAtune laI artha kahyo. have aprItinA arthamAM vaparAtAM dhAtune laI artha kahe che ke - 20 diY' jenA vaDe AtmA dveSa pAme te dveSa. dveSa paNa rAganI jema nAmAdi cAra prakAre vistArathI jANavo. chatAM dizA mAtrathI dekhADAya che. (arthAt dizAsUcana karAya che.) - noAgamathI jJazarIrabhavya zarIrathI vyatirikta dravyaSa tarIke karmadravya (krodha mAna, arati mohanIyanA dravya) dveSa ane nokarpadravyadraSa. temAM karmadravyaSa tarIke yogyAdi cAra prakAranA pudgalo jANavA ane nokarpadravyaSa tarIke duvraNAdi jANavA. bhAvaSa eTale dveSakarmano (krodha mohanIyano) udaya, ane te prazasta-aprazasta ema be prakAre che. temAM ajJAnAdi upara thato krodha e prazasta che. jema ke, vyakti potAnA ajJAna, avirati upara aprIti kare. jayAre samyaktvAdi uparano dveSa e aprazasta Sa che. aprazasta dveSa upara udAharaNa A pramANe - TheSa upara naMdanAvikanuM dRSTAnta = 30 naMda nAmano eka nAvika lokone gaMgAnI sAme pAra utAre che. tyAM ekavAra dharmaruci nAmanA 15. nando nAma nAviko gaGgAyAM lokAnuttArayati, tatra ca dharmarucirnAma anagArastayA nAvottIrNaH, 25 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aprazastadveSanuM dRSTAnta (ni. 918) 51 No mollaM dAUNa gao, sAhU ruddho, phiDiyA bhikkhAvelA, tahAvi na visajjei, vAluyAe upahAe tisAIo ya amucaMto ruTTho, so ya diTThIvisaladdhio teNa DaDDo mao egAe sabhAe gharakoilao jAo, sAhUvi viharaMto taM gAmaM gao, bhattapANaM gahAya bhottukAmo sabhaM aigao, teNa diTTho, so pekkhaMtao ceva tassa Asuratto, bhottumAraddhassa kayavaraM pADe, annaM pAsaM gao, tatthavi, evaM hiMci na nakhmapha, so tuM paloTT, jo re sa ? nAviAnaMvamaMguto ?, vaDDo, samudde nao gaMgA pavi- 5 sai tattha varise 2 aNNapaNeNaM maggeNaM vahai, cirANagaM jaM taM mayagaMgA bhaNNai, tattha haMso jAo, so'vi mAhamAse sattheNa pahAIe jAi, teNa diTTho, pANiyassa pakkhe bhariUNa siMcai, tatthavi uddavio pacchA sIho jAo aMjaNagapavvae, so'vi sattheNa taM vIIvayai, sIho uTThio, sattho aNagAra te nAvikanI nAvamAM besI gaMgAnI sAme pAra utaryo. loka mUlya ApIne gayo. nAvike sAdhune rokyo. (mUlya na maLavAthI sAdhune tyAM ja Ubho rAkhyo.) bhikSAveLA pUrNa thaI, chatAM 10 sAdhune choDato nathI. garama--garama evI retI ane tRSAthI pIDAtA jyAre nAvike sAdhune choDyo nahIM,tyAre te sAdhu gusse thayo. te sAdhu dRSTiviSa labdhivALo hato. sAdhue tene bALI nAMkhyo. te nAvika marIne eka sabhAmAM garoLIrUpe utpanna thayo. sAdhu paNa vihAra karatAM karatAM te ja gAmamAM gayo. bhaktapAnane grahaNa karIne vAparavAnI icchAvALo sAdhu te ja sabhAmAM pravezyo. garoLIe sAdhune joyo ane jotAnI sAthe ja sAdhu upara gusse thaI. sAdhue gocarI vAparavAnu 15 cAlu karatA garoLI uparathI kacaro pADe che. tethI sAdhu bIjI bAjue khasyo. to tyAM paNa kacaro pADe che. A pramANe koI sthAne sAdhune gocarI vAparavA maLatI nathI. sAdhu garoLIne dekhe che. A koNa che ? zuM naMdanAvikano ja A jIva che ? ema vicArI garoLIne bALI nAMkhI. gaMgA nadI samudramAM jyAMthI praveze che. (te sthAna dara varSe badalAya che kAraNa ke) dara varSe gaMgA anya--anya mArge samudramAM praveze che. pravezanA je juno mArga hoya che, te mRtagaMgA tarIke 20 oLakhAya che. tyAM A jIva haMsarUpe utpanna thayo. A bAju sAdhu paNa mahAmahinAmAM sArthanI sAthe prabhAte nIkaLe che. haMsa sAdhune jue che ane potAnA pAMkhamAM ThaMDu pANI bharIne sAdhu upara sIMce che. tyAM paNa sAdhu te haMsane bALI nAMkhe che. tyAMthI marI nAvikano jIva aMjanaka parvata upara siMharUpe utpanna thAya che. sAdhu sAthe sAthe te parvata uparathI pasAra thAya che. siMha Ubho 6. nano mUlya tattvA rAta:, sAdhUruddha:, oiTitA mikSAvettA, tathApi na visarnati, 25 vAlukAyAmuSNAyAM tRSArditazcAmucyamAno ruSTaH, sa ca dRSTiviSalabdhimAn, tena dagdho mRta ekasyAM sabhAyAM gRhakokilo jAtaH, sAdhurapi viharan taM grAmaM gataH, bhaktapAnaM gRhItvA bhoktukAmaH sabhAmatigataH, tena dRSTaH, ' sa pazyanneva tasmai kruddhaH, bhoktumArabdhe kacavaraM pAtayati, anyaM pArzvaM gataH, taMtrApi, evaM kutrApi na labhate, sataM pralokayati - kore eSaH nAviko nando'maGgalaH ?, dagdhaH, samudraM yato gaGgA pravizati tatra varSe varSe'nyAnyena mArgeNa vahati, cirantano yaH sa mRtagaGgeti bhaNyate, tatra haMso jAta:, so'pi mAghamAse sArthena 30 prabhAte (pathAtIto) yAti tena dRSTaH, pAnIyena pakSau bhRtvA siJcati tatrApyapadrAvitaH pazcAt siMho jAto'Jjanakaparvate, so'pi sArthena taM vyativrajati, siMha utthitaH, sArtho Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazya niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) bhinno, so imaM na muyai, tatthavi daDDho, mao ya vANArasIe baDuo jAo, tatthavi bhikkhaM hiMDataM annehiM DibharUvehiM samaM hAi, chubhai dhUlI, rudveNa daDDo, tattheva rAyA jAo, jAI saMbharai, savvAo aIyajAIo sarai asubhAo, jai saMpayaM mArei to bahugAo phiTTo homitti tassa jANaNANimittaM samassaM samAlaMbei, jo eyaM pUrai tassa rajjassa addhaM demi, tassa imo attho - gaMgAe nAvio naMdo, 5 sahAe gharakoilo / haMso mayaMgatIrAe, sIho aMjaNapavva // 1 // vANArasIe baDuo, rAyA tattheva Agao' evaM govagAvi paDhaMti, so viharaMto tattha samosaDho, ArAme Thio, ArAmio paDhAi, teNa pucchio sAhai, teNa bhaNiyaM-ahaM pUremi 'eesiM ghAyao jo u so ittheva samAgao' so ghettUNaM raNo aggao paDhAi, rAyA suNaMtao mucchio, so hammai, so bhAi hammamANo - kavvaM thayo. lokono samUha vIkherAi gayo. te siMha sAdhune choDato nathI. tyAM paNa sAdhue siMhane 10 jANI nAMyyo. 52 15 tyAMthI marI vArANasImAM brAhmaNabALakarUpe utpanna thayo. tyAM paNa bhikSA mATe pharatA te sAdhune A bALaka anya bALako sAthe maLI mAre che. sAdhunI upara dhULa nAMkhe che. tethI gusse thayelo sAdhu bALakane bALI nAMkhe che. tyAM marIne te ja nagarImAM rAjA bane che. te rAjAne jAtismaraNajJAna thAya che. temAM te potAnI sarva azubha jAtionuM smaraNa kare che. 'jo have te sAdhu mane mAraze to A ghaNI samRddhiothI cUkI jaIza' ema vicArI te sAdhunI oLakha mATe eka koyaDAnuM AlaMbana le che. je A koyaDAne pUraze tene huM aDadhuM rAjya ApIza. te koyaDAno artha A pramANe hato--"gaMgAkinAre nAvika naMda, sabhAmAM garoLI, mRtagaMgA pAse haMsa, aMjanaparvata upara siMha, // 1 // vArANasImAM bALaka, tyAM ja rAjA tarIke Avelo che." A pramANe A koyaDo tyAMnA govALIyAo paNa bole che. te sAdhu vihAra karato tyAM Avyo ane udyAnamAM rahyo. udyAnamAM A koyaDAne tyAMno mALI bole che. A sAMbhaLI sAdhue mALIne pUchatAM mALIe hakIkata kahI. sAdhue kahyuM "khA DoyaDAne huM pUrIza" teo'dhuM - "khA jaghAno ghAta che te ahIM Avyo che." A pramANeno javAba laIne mALI rAjA pAse AvIne javAba Ape che. rAjA sAMbhaLatA ja bebhAna thaI gayo. AjubAju rahelA maMtrI vagere mALIne pakaDIne mAre 20 25 - 17. bhinnaH, sa enaM na muJcati, tatrApi dagdho mRtazca vArANasyAM baTuko jAtaH, tatrApi bhikSAM hiNDamAnamanyairDimbharUpaiH samaM hanti, kSipati dhUliM, ruSTena dagdhaH, tatraiva rAjA jAtaH, jAtiM smarati, sarvA atItajAtIrazubhAH smarati, yadi samprati mAryeya tadA bahoH sphiTito'bhaviSyam iti tasya jJAnanimittaM samasyAM samAlambayati, ya enAM pUrayati tasmai rAjyasyArdhaM dadAmi, tasyaiSo'rthaH - gaGgAyAM nAviko nandaH sabhAyAM gRhakokilaH / haMso mRtagaGgAtIre siMho'Jjanaparvate // 1 // vArANasyAM baTuko rAjA tatraivAgata: ' evaM 30 gopA api paThanti, sa viharan tatra samavasRtaH, ArAme sthitaH, ArAmikaH paThati, tena pRSTaH kathayati, tena bhaNitam ahaM pUrayAmi, 'eteSAM ghAtako yastu so'traiva samAgataH ' sa gRhItvA rAjJo'grataH paThati, zRNvan mUrcchitaH, sa hanyate sa bhaNati hanyamAnaH - kAvyaM rAjA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayovaDe rAga-dveSanI vicAraNA (ni. 918) ( 53 kAuM ahaM na yANAmi / logassa kalikalaMDo eso samaNeNa me dino // 1 // rAyA Asattho vAreDa, keNaMti pucchiyaM, sAhai-samaNeNaM, rAyA tattha maNusse visajjei, jai aNujANaha vaMdao emi, Agao saDDo jAo, sAhUvi AloipaDikkaMto siddho ||evNvidhN dveSa nAmayanta ityAdi rAgavadAyojyaM, iha rAgadveSau krodhAdyapekSayA nayaiH paryAlocyate-naigamasya saGgrahavyavahArAntargatatvAt saGgrahAdibhireva vicAraH, tatra saGgrahasyAprItijAtisAmAnyAt krodhamAnau dveSaH, mAyAlobhau tu prItijAtisAmAnyAd 5 rAgaH, vyavahArasya tu krodhamAnamAyA dveSaH, mAyAyA api paropaghAtArthaM pravRttidvAreNAprItijAtAvantarbhAvAt, lobhastu rAgaH, RjusUtrasya tvaprItirUpatvAt krodha eva paraguNadveSaH, mAnAdayastu bhAjyAH, kathaM ?, yadA mAnaH svAhaGkAre prayujyate tadA''tmani bahumAnaprItiyogAd rAgaH, yadA tu sa eva paraguNadveSe prayujyate tadA'prItirUpatvAd dveSaH, evaM mAyAlobhAvapyAtmani che. marAtA mALIe kahyuM- "kAvyane banAvavuM huM jANato nathI. paraMtu loka mATe jhaghaDAnuM kAraNa 10 evA A koyaDAno uttara mane eka zramaNe Apyo che. ", eTalAmAM rAjA svastha thayo ane mALIne mAratA sainikone aTakAve che. te pUche che-"koNe A uttara Apyo ?" mALI kahe che"zramaNe Apyo." rAjA zramaNa pAse potAnA mANaso mokale che-"jo anujJA Ape to huM vaMdana karavA AvuM. (ema pUchavA mATe). rAjA Avyo ane zraddhAvAna thayo. sAdhu paNa AlocanA karIne Avela prAyazcitane pUrNa karI siddha thayo. A pramANe dveSane dUra karatA.....' vagere rAganI jema 15 joDI devuM. (arthAt dveSa dUra karatA arihaMto namaskArayogya che.) * ahIM rAga ane dveSane krodhAdinI apekSAe niyovaDe vicArAya che. temAM naigamano saMgraha ane vyavahAramAM samAveza thato hovAthI saMgrahAdi namovaDe ja vicArAya che. saMgrahanayanA mate aprItirUpa jAtinI samAnatA hovAthI krodha ane mAna baMne dveSarUpa che. tathA mAyA ane lobhamAM prItirUpa jAtinI samAnatA hovAthI baMne rAgAtmaka che. vyavahAranA mate krodha-mAna ane mAyA 20 e traNe teSAtmaka che kAraNa ke bIjAnA upaghAta mATenI mAyAnI pravRttithI bIjAne aprIti utpanna thAya che. Ama, mAyAno paNa apratimAM ja samAveza thato hovAthI e paNa dveSAtmaka ja che. jayAre lobha e rAgAtmaka che. - RjusUtranayanA mate paraguNaSAtmaka krodha e ja aprItirUpa hovAthI draSAtmaka che. jayAre mAnAdi e bhAya che. kevI rIte ? te kahe che ke - jyAre mAna potAno ahaM poSavA mATe 25 hoya tyAre potAnAmAM bahumAnaprIti thatI hovAthI rAgarUpa che. paNa te ja mAna jyAre bIjAnA guNo pratyenA dveSa mATe thAya tyAre te aprItirUpa hovAthI dveSarUpa che. A ja pramANe mAyA ane lobha paNa potAnAmAM mUcchanuM arpaNa karatAM hovAthI rAgarUpa che, paraMtu te ja bIjAnA upaghAtanuM kAraNe bane to aprItirUpa hovAthI draSAtmaka bane che. 18. kartumahaM na jAne / lokasya kalikAraka eSa zramaNena mahyaM dattaH // 1 // rAjA Azvasto vArayati, 30 keneti pRSTaM, kathayati-zramaNena, rAjA tatra manuSyAn visRjati-yadi anujAnIta vanditumAyAmi, AgataH zrAvo nAta:, sAdhurAttotipratikSald: siddhaH | * pUchatIti mukti che Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) mUrpiNAd rAgaH, tAveva paropaghAtanimittayogAdaprItirUpatvAd dveSaH, zabdAdInAM tu lobha eva mAnamAye svaguNopakAramUrchAtmakatvAt prItyantargatatvAllobhasvarUpavadatastritayamapi rAgaH, svaguNopakArAMzarahitAstu mAmAdyaMzAH krodhazca paropaghAtAtmakatvAt dveSa ityalaM prasaGgena, vizeSabhAvanA vizeSAvazyakAdavaseyeti ||dvaarm|| atha kaSAyadvAraM, zabdArthaH prAgvat, teSAmaSTadhA nikSepaH, 5 nAmathApanAdrivyAmutpattipratyayadezaramAvatnakSa:, sAda 2 - "NAmaM ThavaNA davie uppattI paccae ya aaese| rasabhAvakasAyANaM NaehiM chahiM maggaNA tesiM // 1 // " / tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyakaSAyo vyatiriktaH karmadravyakaSAyo nokarmadravyakaSAyazca, zabdAdinayonA mate mAna ane mAyA e lobha ja che, kAraNa ke A baMne potAnA guNothI 10 prApta thatAM upakAra vize mUcchatmaka che. (Azaya e che ke jAtisaMpannatA vagere potAnA guNothI vyaktine je yaza-kIrti vagere prApta thAya che, te yaza-kIrti vagere svaguNathI prApta thatAM upakAro che. A upakArane vize = yaza-kIrtimAM mUccha pAmavI e ahaMkAra che. mATe A mAna e svaguNaupakAramUccharUpa che. tathA mAyA paNa potAnA svArthanI prAptimAM mUcchita vyakti ja karatI. hovAthI svaguNanI upakAramAM (prAptimAM) mUccharUpa mAyA che.) Ama baMne svaguNopakAramUccharUpa 15 hovAthI lobhanA svarUpanI jema mAna ane mAyAno paNa prItimAM samAveza thAya che ane mATe mAna-mAyA ane lobha traNe rAgAtmaka che. (arthAtu mAna ane mAyA mUrchAtmaka hovAthI lobha che ane lobhano prItimAM samAveza thato hovAthI traNe rAgAtmaka che.) vaLI svaguNopakArarUpa aMzathI rahita evA mAnAdinA aMzo ane krodha e paropaghAtAtmaka hovAthI TreSarUpa che. (Azaya e che ke pUrve RjusUtranA matamAM je kahyuM ke mAnAdi sva ahaMkAra 20 mATe prayojAya tyAre rAgAtmaka che vagere. tenI jema mAnAdinA be aMzo A naya kahyuM che. temAM mAnAdinA svaguNopakArarUpa aMza e rAgAtmaka hovAthI te aMzathI rahita mAnAdi jyAre bIjAnA guNo pratye dveSa mATe prayojAya che tyAre te mAnAdi paropaghAtAtmaka hovAthI vaiSa che ane krodha to spaSTarUpe paropaghAtAtmaka hovAthI draSAtmaka che ja.) vadhu carcAthI saryuM. vizeSa bhAvanA vizeSAvazyaka (gA. ra969 vagere)mAMthI athavA svaracitabRhaphrikAmAMthI jANI levI. 25 have kaSAyadvAra kahe che. teno zabdArtha pUrvanI jema jANI levo. (arthAt jenAthI kaSa=saMsArano Aya=lAbha thAya te kaSAya.) te kaSAyono ATha prakAre nikSepa che. te A pramANe - nAma, sthApanA, dravya, samutpatti, pratyaya, Adeza, rasa ane bhAva. kahyuM che - "nAma, sthApanA, dravya, utpatti, pratyaya, Adeza, rasa ane bhAvakaSAyonI cha nayovaDe vicAraNA karavI. 1aaaa" (vi.A.bhA.gA. 2980). 30 temAM (1-2) nAmakaSAya ane sthApanAkaSAya sugama ja che. (3) jJazarIra ane bhavya zarIrathI vyatirikta evA dravyakaSAya tarIke karyadravyakaSAya ane 19. nAmasthApanAdravye utpattau pratyaya Adeze ca / rasabhAvakaSAyANAM nayaiH SaDbhirmArgaNA teSAm // 1 / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyonA nikSepAo (ni. 918) karmadravyakaSAyo yogyAdibhedAH kaSAyapudgalAH, nokarmadravyakaSAyastu sarjakaSAyAdiH, utpattikaSAyo yasmAd dravyAderbAhyAt kaSAyaprabhavastadeva kaSAyanimittatvAd utpattikaSAya iti uktaM ca"kiMdeg etto kaTThayaraM jaM mUDho khANugaMmi apphiDio / khANusa tassa rUsa Na appaNo duppaogassa // 1 // " pratyayakaSAyaH khalvAntarakAraNavizeSaH tatpudgalalakSaNaH, AdezakaSAyaH kaitavakRtabhRkuTi - 5 bhaGgurAkAraH, tasya hi kaSAyamantareNApi tathAdezadarzanAt, rasakaSAyo harItakyAdInAM rasaH, bhAva dvividhaH-Agamatastadupayukto noAgamatastadudaya eva, sa ca krodhAdibhedAccaturvidhaH, krodho'pi nAmAdibhedAccaturvidhaH kaSAyaprarUpaNAyAM bhAvita eva, tathApi vyatirikto dravyakrodhaH nokarmadravyakaSAya. temAM karmadravyakaSAya tarIke yogyAdibhedovALA kaSAyanA pudgalo jANavA. tathA nokarmadravyakaSAya tarIke sarjakaSAyAdi, (sarja e vanaspativizeSa che. teno svAda kaSAyaturo hovAthI 16 te kaSAya kahevAya che. Adi zabdathI haritakI vagere jANavA. A hiratakI vagerenuM dRSTAnta vi.A.bhA.mAM che.) (4) je bAhya dravyothI kaSAya utpanna thato hoya te dravya ja kaSAyanuM kAraNa hovAthI utpattikaSAya kahevAya che. kahyuM che "sthANu sAthe aphaDAyelo mUDha jIva te sthANu upara roSa kare che paNa potAnA duSprayoga upara roSa karato nathI, AnAthI vadhAre kaSTatara zuM che ? ||1||" 15 (5) pratyayakaSAya tarIke kaSAyanuM pudgalarUpa AMtarikakAraNavizeSa jANavuM. (ahIM pratyayakaSAya tarIke karma pudgalo levAnuM kahyuM eTale prazna e thAya ke pUrve karmadravyakaSAya tarIke paNa karmapudgalo ja levAnA kahyA. to A bemAM taphAvata zuM ? vicAratA evuM lAge che ke karmadravyakaSAya tarIke je pudgalo kahyA te haju udayamAM AvelA nathI. eTale te anudita pudgalo che jyAre ahIM pratyayakaSAya tarIke je pudgalo levAnA che te udaya pAmelA pudgalo jANavA kAraNa ke te kaSAyanuM 20 kAraNa bane che. jo ke vi.A. bhASyamAM pratyayakaSAya tarIke kaSAyanA AMtarika kAraNa evA avirati vagere' kahyA che.) 55 (6) AdezakaSAya tarIke (AMtarika kaSAya vinA ja bahA2thI) kRtrima athavA kapaTavaDe karAyela bhrakRTiono bhaMgAdi AkAra jANavo, kAraNa ke AMtarika kaSAya vinA paNa vyaktino Avo AkAra joI loko 'A krodha kare che' evo vyapadeza karatA dekhAya che. (ahIM 'ta' zabdathI AkAra 25 artha jANavo tethI paMktino artha A pramANe ke - AkArano kaSAyavinA paNa kaSAyarUpe Adeza vyapadeza thato dekhAya che. bhAvArtha upara pramANe.) - (7) harItakI vagereno rasa e kaSAya turo hovAthI te rasa rasakaSAya kahevAya che. (8) bhAvakaSAya be prakAre che AgamathI=kaSAyapadanA arthamAM upayukta jIva ane noAgamathI kaSAya mohanIyano udaya ja bhAvakaSAya che. A bhAvakaSAya krodhAdibhedathI cAra 30 prakAre che. temAM krodha paNa nAma--sthApanAdi bhedathI cAra prakArano che. jo ke kaSAyanI prarUpaNAmAM = 20. kimetasmAtkaSTataraM yanmUDhaH sthANAvAsphAlitaH / sthANave tasmai ruSyati nAtmano duSprayogAya // 1 // = Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) prAkRtazabdasAmAnyApekSatvAt carmakArakotthaH rajakanIlikotthazca krodha iti gRhyate, bhAvakrodhastu krodhodaya eva, sa ca caturbhedaH, yathoktaM bhASyakRtA-"jalareNubhUmipavvayarAIsariso caubviho koho" prabhedaphalamuttaratra vakSyAmaH / tattha kohe udAharaNaM-vasaMtapure Nayare ucchannavaMso ego dArago desaMtaraM saMkamamANo sattheNa ujjhio tAvasapalliM gao, tassa nAmaM aggiotti, tAvaseNa saMvaDDio, jammo 5 nAmaM so tAvaso, jamassa puttoti jamadaggio jAo, so ghoraM tavaccaraNaM karei, vikkhAo jaao| io ya do devA vesANaro saDDo dhanaMtarI tAvasabhatto, te dovi paropparaM pannaveMti, bhaNaMti yasAhutAvase parikkhAmo, Aha saDDho-jo amhaM savvaaMtigao tubbha ya savvappahANo te parikkhAmo / io ya mihilAe NayarIe taruNadhammo paumaraho rAyA, so caMpaM vaccai te vicArAI gayo che. (kAraNa ke krodhano kaSAyamAM aMtarbhAva thaI jAya che.) chatAM jJazarIra10 bhavya zarIrathI vyatirikta evA dravyakrodha tarIke, krodha zabda prAkRtazabdasAmAnyanI apekSAvALo hovAthI (arthAtu prAkRta bhASAmAM krodha zabdane maLatA jeTalA zabdo che te ahIM samajavAnA hovAthI) camArano kothaLo, dhobIno gaLIno kothaLo vyatirikta dravyakrodha tarIke jANavA. bhAvakrodha eTale krodhano udaya ja, ane te cAra prakAre che. bhAgyakAre kahyuM che - "jaLareNu-bhUmi ane parvatanI rekhA samAna cAra prakArano krodha che." A krodhanA peTAbhedo ane phaLo 15 ame AgaLa kahIzuM. krodhanuM udAharaNa A pramANe che - krodha upara jamadagnikanuM dRSTAnta ; vasaMtapura nagaramAM jenA vaMzano nAza thayo che evo eka bALaka dezAMtaramAM jatA sArthathI chUTo paDelo tApasonI pallimAM pahoMcyo. tenuM nAma agnika hatuM. tApasa pAse te moTo thayo. te tApasanuM nAma jama hatuM. A bALaka jamano putra hovAthI tenuM jamadagnika nAma paDyuM. te 20 ghora tapanuM AcaraNa kare che. cAre bAju vikhyAta thayo. A bAju be devo hatA, eka vaizvAnara je zraddhAvAna hato (arthAt jinadharma pratye zraddhAvALo hato) ane bIjo dhanavaMtarI ke je tApasano bhakta hato. te baMne ekabIjAne samajAve che ane kahe che ke - ApaNe sAdhu ane tApasanI parIkSA karIe. tyAre zrAddhadeva bolyo ke - "je amArAmAM sarvAntika che (arthAt je sauthI ocho vinIta che) te ane tamArA tApasomAM je sarvapradhAna hoya 25 tenI ApaNe parIkSA karIe." A bAju mithilA nagarImAM navo-navo dharma pAmelo padmaratha nAme rAjA hato. ekavAra 21. jalareNubhUmiparvatarAjIsadRzazcaturvidhaH krodhaH / 22. tatra krodhe udAharaNama-vasantapure nagare utsannavaMza eko dArako dezAntaraM saMkrAman sArthenojjhatastApasapallIM gataH, tasya nAmAgnika iti, tApasena saMvardhitaH, yamo nAma sa tApasaH, yamasya putra iti jAmadagnyo jAtaH,sa ghora tapazcaraNaM karoti, vikhyAto 30 nAtaH | ta tau reva-vaizvAna: zrAvo ghavArI (2) tApama:, ta tApa paraspara prajJApayata:, bhaNatazca-sAdhutApasI parIkSAvahe, Aha zrAddhaH-yo'smAkaM sarvAntiko yuSmAkaM ca sarvapradhAnastau priikssaavhe| itazca mithilAyAM nagaryA taruNadharmA padmaratho rAjA, sa campAM vrajati Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krodhamAM jamadagnikanuM dRSTAnta (ni. 918) 57 vaiMsupujjasAmissa rmUle pavvayAmitti, tehiM so parikkhijjai bhatteNaM pANeNa ya, paMthe ya visame so sukumAlao dukkhAvijjai, aNulome ya se uvasagge kariMti, so dhaNiyatarAgaM thiro jAo, so tehiM na khobhio, anne bhAMti - sAvao bhattapaccakkhAio, te siddhaputtarUveNaM gayA, aisae sAhiti, bhAMti ya-mA imaM karehi jahA ciraM jIviyavvaM, so bhAi-bahuo me dhammo hohIti, na khoDaM / gayA jamadaggissa mUlaM, sauNarUvANi kayANi, kucce se gharao kao, sauNao 5 bhai-bhadde ! jAmi himavaMtaM, sA na dei mA Na ehisitti, so savahe karei - goghAyakAi jahA emitti, sA bhAi-na eehiM pattiyAmitti, jai eyassa risissa dukkiyaM piyasitti to te visajjemi, so ruTTho, te 'vAsupUjyasvAmI (arthAt vAsupUjya svAmInI pratimA) pAse huM dIkSA lauM' evA vicArathI caMpAnagarI tarapha prayANa kare che. (te divase ko'ka kAraNathI rAjAne upavAsa hato. tethI) te devo (tenA paccakkhANano bhaMga karavA) bhakta-pAnavaDe rAjAnI parIkSA kare che. viSama evA mArgamAM 10 sukumAra evA te rAjAne ghaNuM kaSTa Ape che ane anukULa evA upasargo paNa rAjAne kare che. paraMtu te vadhu dharmamAM sthira thayo. te devo rAjAne calita na karI zakyA. ahIM keTalAka AcAryo anya rIte kahe che ke 'eka zrAvake anazana karyuM. (tene anazanathI calita karavA) baMne devo siddhaputranuM rUpa (muMDa; sazivA: samAryo gRhasthavizeSa: siddhaputraH arthAt zikhA sivAyanuM muMDana karanAra, patnIvALo gRhasthavizeSa siddhaputra kahevAya che.) karIne AvyA. anazana karavAne badale 15 - 'A AlokanA mAnuSya sukhone bhogavavArUpa phAyadoo kahe che ane zrAvakane samajAve che ke anazana tuM kara nahIM paNa lAMbu jIva." zrAvaka kahe che "AnAthI mane ghaNo dharma thaze." ghaNuM samajAvavA chatAM te devo zrAvakane calita karI zakatA nathI. (A rIte baMne devoe jainadharmanA anuyAyInI parIkSA karI ane tyAra pachI tApasonI parIkSA karavA) baMne devo jamadagni pAse -- gayA. 20 baMne devo pakSInuM rUpa kare che ane jamadagninI dADhImAM potAno mALo bAMdhe che. pakSIe pakSiNIne kahyuM. ke, "he bhadrA ! jo tuM rajA Ape to huM himavaMta parvata upara jAuM." "te pAcho nahi Ave" ema vicArI pakSiNI rajA ApatI nathI. tyAre pakSI sogaMda Ape che ke --"huM AvIza ja anyathA gAyane mAranArA jeTaluM pApa mane lAgo (vagere sogaMda khAdhA.)" pakSiNI kahe che-- "AvA sogaMdano mane vizvAsa nathI. paraMtu jo tuM na Ave to A RSinA pApo tane lAge, 25 23. vAsupUjyasvAmino mUle pravrajAmIti, tAbhyAM sa parIkSyate bhaktena pAnena, pathi ca viSame sa * sukumAro duHkhyate, anulomAMzca tasyopasargAn kurutaH, sa bADhaM sthiro jAtaH, sa tAbhyAM na kSobhitaH, anye bhaNanti - zrAvako bhaktapratyAkhyAyakaH, tau siddhaputrarUpeNa gatau, atizayAn kathayataH, bhaNatazca - mA imaM kArSIH yathA ciraM jIvitavyaM, sa bhaNati- bahurme dharmo bhaviSyati, na zakya: ( ktaH ) kSobhayituM / gatau gamanemUtta, zanarUpe te, haiM tasya mRduM tuM, zanajo maLati-madre ! yAmi himavAM, mA na vAti 30 mAna gA iti sa zapathAn karoti-goghAtakAdIn yathaiSyAmIti, sA bhaNati naitaiH pratyemi iti, yadyetasya RSerduSkRtaM pibasIti tadA tvAM visRjAmi, sa rUSTaH pAmUlamiti mudrite / * nedaM vAkyaM pratyantare / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) teNa dovi dohiMvi hatthehiM gahiyANi, pucchiyANi bhaNaMti-maharisi ! aNavaccositti, so bhaNai-saccayaM, khobhio, evaM so sAvago jAo devo / imo'vi tAo AyAvaNAu ottinno migakoTThagaM NayaraM jAi, tattha jiyasattU rAyA, so uTThio-kiM demi ?, dhUyaM dehitti, tassa dhUyAsayaM, jA tuma icchai sA tujjhatti, kannateuraM gao, tAhiM daTThaNa 5 nicchUDhaM, na lajjisitti bhaNio, tAo khujjIkayAo, tatthegA reNueNaM ramai tassa dhUyA, tIe NeNaM phalaM paNAmiyaM, icchisitti ya bhaNiyA, tIe hattho pasArio, nijjaMtIe uvaTThiyAo khujjAo, sAliyarUvae dehi, tAo akhujjAo kayAo, kannakujjaM nayaraM saMvuttaM, iyarIvi NIyA AsamaM, sagomAhiso pariyaNo dinno, saMvaDDiyA, jovvaNapattA evuM svIkAre to tane javAnI rajA ApuM." (pakSI-pakSiNInI A vAta sAMbhaLatA pote 10 goghAtakAdi karatAM paNa vadhu pApI che ema sAMbhaLI) jamadagni gusse thayo. teNe potAnA baMne hAthothI baMne pakSIone pakaDyA ane potAnA pApI hovAnuM kAraNa pUchyuM. tyAre pakSIoe kahyuM-"he maharSi! tuM putra vinAno che. (ane putra vinAnAnI gati nathI mATe tuM vadhu pApI che.) jamadagni kahe che - "kharekhara ! A vAta to satya che." jamadagni calita thayo (arthAt strI sAthe vivAha karI putra prAptinI icchA thaI.) A joIne tApasabhakta te deva zrAvaka = 15 jainadharmamAM zraddhAvALo thayo. A bAju jamadagni AtApanA pUrNa karIne mRgakoika nagaramAM gayo. tyAM jitazatru rAjA hato. jamadagnine joIne te ubho thayo ane pUchyuM - "huM Apane zuM ApuM?", tArI dIkarI Apa" ema jamadagnie kahyuM. rAjAne ekaso dIkarIo hatI. rAjAe kahyuM - "je tamane icche, te tamArI." te kanyAnA aMtaHpuramAM gayo. tene joIne badhI kanyAo tenI upara ghUMkI ane kahyuM 20 - "ahIM AvatA tane zarama nathI AvatI." jamadagnie gusse thaI badhI kanyAone kubbA banAvI. rAjAnI eka kanyA tyAM dhULamAM rame che. jamadagnie A kanyAne eka phaLa ApatA pUchyuM ke - "le, A phaLa joIe che?" kanyAe phaLa levA hAtha laMbAvyo. teno hAtha pakaDI jamadagni tene laI javA lAgyo tyAre te sarva kunja kanyAo tyAM AvI ane kahyuM - "amane suMdara rUpa Apo." sarvane akuja (surUpa) banAvI. A kAraNe tyAM kanyAkuja nagara thayuM. jamadagni A 25 kanyAne AzramamAM laI gayo ane teNIne gAya, bheMsa sahita parivAra soMpyo. tyAM te moTI thaI. 24. tena dvAvapi dvAbhyAmapi hastAbhyAM gRhItau, pRSTau bhaNataH-maharSe ! anapatyo'sIti, sa bhaNatisatyaM, kSobhitaH, evaM sa zrAvako jAto devaH / ayamapi tasyA AtApanAyA avatIrNo mRgakoSThakaM nagaraM yAti, tatra jitazatrU rAjA, sa utthitaH-kiM dadAmi ?, duhitaraM dehIti, tasya duhitRzataM, yA tvAmicchati sA taveti, kanyAntaHpuraM gataH, tAbhidRSTvA niSThayUtaM, na lajjasIti bhaNitaH, tAH kubjIkRtAH, tatraikA reNau ramate 30 tasya duhitA, tasyai anena phalaM dattam, icchasIti ca bhaNitA, tayA hastaH prasAritaH, nIyamAnAyAmupasthitAH kubjAH, zyAlInAM rUpaM dehi, tA akubjAH kRtAH, kanyakubja nagaraM saMvRttaM, itarA'pi nItA AzramaM, sagomAhiSaH parijano dattaH, saMvardhitA, yauvanaprAptA Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krodhamAM jamadagnikanuM daSTAnta (ni. 918) 59 johe jAyA tAhe vIvAhadhammo jAo, aNNayA uduMmi jamadaggiNA bhaNiyA-ahaM te carugaM sAhemi jeNaM te putto baMbhaNassa pahANo hohiti, tIe bhaNiyaM-evaM kajjautti, majjha ya bhagiNI hatthiNApure aNaMtavIriyassa bhajjA, tIse'vi sAhehi khattiyacarugaMti, teNa sAhio, sA ciMtei-ahaM tAva aDavimigI jAyA, mA mama puttovi evaM nAsautti tIe khattiyacarU jimio, iyarIe iyaro pesio, doNhavi puttA jAyA, tAvasIe rAmo, iyarIe kattavIrio, so rAmo 5 tattha saMvaDDai / annayA ego vijjAharo tattha samosaDho, tattha eso paDila[bha]ggo, teNa so paDicario, teNa se parasuvijjA diNNA, saravaNe sAhiyA, aNNe bhaNaMti-jamadaggissa paraMparAgayatti parasuvijjA sA rAmo pADhiotti / sA reNugA bhagiNIgharaM gatA, teNa raNNA samaM saMpalaggA, teNa se putto jAo, saputtA jamadaggiNA ANiyA, ruTTho, sA rAmeNa saputtiyA mAriyA, so ya kira jyAre yuvAnIne te pAmI tyAre jamadagnie teNInI sAthe vivAhadharma karyo. ekavAra RtusamayamAM 10 jamadagnie teNIne kahyuM - "huM tArA mATe evI guTikA taiyAra karuM ke jenAthI tane brAhmaNomAM pradhAna bane vo putra thaze." tI yuM - "mase, ama thAmI, 5 bhArI me paDena hastinApuramAM anaMtavIryanI patnI che tenI mATe paNa kSatriyaguTikA taiyAra karo." teNe guTikAo taiyAra karI. tApasapatnI vicAre che -"huM to jaMgalanI haraNI thaI, (arthAt jamadagninI patnI banAne yama. mATe samai 4 2 nArI banI ), paraMtu bhArI putra 590 mA rIte nAza na pAbho" 15 ema vicArI teNIe kSatriyaguTikAM pote khAdhI ane bahenane brAhmaNaguTikA mokalI. baMnene putro thayA. tApasIno putra rAma thayo ane bIjIno kUtavIrya thayo. te rAma AzramamAM moTo thAya che. ekavAra eka vidyAdhara AzramamAM Avyo. tyAM te glAna thayo. tethI rAme tenI sevA karI. khuza thaIne te vidyAdhare rAmane parazuvidyA ApI. zaravana nAmanA udyAnamAM rAme te vidyA siddha 421. 32 cha - bhanine 52zuvidhA 5252mA mAvelI tA. tebho 20 A vidyA rAmane bhaNAvI. ekavAra rAmanI mAtA reNukA bahenanA ghare gaI. tyAM teNIe anaMtavIrya rAjA sAthe akArya karyuM. jethI tyAM teNIne putra utpanna thayo. jamadagni putra sahita potAnI patnI - 25. yadA jAtA, tadA vIvAhadharmo jAtaH, anyadA Rtau yAmadagnyena bhaNitA-ahaM tava caruMsAdhayAmi yena tava putro brAhmaNAnAM pradhAno bhavatIti, tayA bhaNitam-evaM kriyatAmiti, mama ca bhaginI hastinAgapuregnantavIryasya bhAryA, tasyA api sAdhaya kSatriyacarumiti, tena sAdhitaH, sA cintayati-ahaM 25 tAvadaTavImRgI jAtA, mA mama putro'pi evaM nInezat iti tayA kSatriyacarjimitaH, itarasyAyapi itaraH preSitaH, dvayorapi putrau jAtau, tApasyA rAmaH, itarasyAH kArtavIryaH, sa rAmastatra saMvarddhate / anyadA eko vidyAdharastatra samavasRtaH, tatraiSa pratila[bha]gnaH, tena sa praticaritaH, tena tasmai pazuvidyA dattA, zaravaNe sAdhitA, anye bhaNanti-yAmadagnyasya paramparAgateti pazuvidyA tAM rAmaH pAThita iti / sA reNukA bhaginIgRhaM gatA tena rAjJA samaM saMpralagnA, tena tasyAH putro jAtaH, saputrA jAmadagnyenAnItA, ruSTaH, sA rAmeNa saputrA 30 mAritA, sa ca kila Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 * Avazyaniyujita * rimadrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-4) tattheva isusatthaM sikkhio, tIse bhagiNIe surya, raNNo kahiyaM, so Agao AsamaM viNAsittA gAvIto ghettUNaM pahAvito, rAmassa kahiyaM, teNa pahAviUNa parasuNA mArio, kattavirio ya rAyA jAo, tassa devI tArA / annayA se piumaraNaM kahiyaM, teNa AgaeNaM jamadaggI mArio, rAmassa kahiyaM, teNAgaeNaM jalaMteNaM parasuNA kattavirio mArio, sayaM ceva rajjaM paDivannaM / io ya sA 5 tArA devI teNa saMbhameNa palAyaMtI tAvasAsamaM gayA, paDio se muheNaM gabbho, nAma kayaM subhUmo, rAmassa parasU jahi 2 khattiyaM pecchai tahiM tahiM jalai, annayA tAvasAsamassa pAseNaM vIIvayai, parasU pajjalio, tAvasA bhaNaMti-amhecciya khattiyA, teNa rAmeNa sattavArA nikkhattA puhavI kayA, haNUNaM thAlaM bhariyaM, evaM kira rAmeNaM koheNaM khattiyA vahiyA // evaMvidhaM krodhaM nAmayanta ityAdi pUrvavat / mAno'pi nAmAdizcaturvidha eva, karmadravyamAnastathaiva nokarmadravyamAnastu stabdhadravyalakSaNaH, 10 pAchI vAvyA. mArAma gusse. thayo bhane te putra sahita bhAtAne bhArI naijI. 2ma tyo ja dhanukazAstra zIkho. reNukAnI bahene reNukAnA mRtyunI vAta sAMbhaLI. teNIe rAjAne vAta karI. tethI rAjA tyAM AvI Azramano vinAza karIne gAyone laI jato rahyo. A vAta rAmane karavAmAM AvI. tethI teNe AvIne parazuvaDe anaMtavIrya rAjAne mAryo. tenA sthAne kRtavIrya rAjA thayo. tenI patnInuM nAma tArA hatuM. 15 ekavAra (mAtAe) kRtavIryane pitAnA maraNanI vAta karI. tethI teNe AvIne jamadagnine mArI nAMkhyo. jamadagninA mRtyunI vAta rAmane kahI. tethI teNe AvIne bhaDabhaDa baLatA evA parazuvaDe (kuhADIvaDe) kRtavIryane mAryo ane svayaM rAjya svIkAryuM. bIjI bAju te tArA devI bhayane kAraNe bhAgatI tApasAzramamAM AvI ane tenA mukhamAMthI garbha bahAra paDyo. tenuM "subhUma' nAma pADyuM. rAmanuM parazuzastra jyAM jyAM kSatriya jue tyAM tyAM baLavA lAgatuM. 20 ekavAra rAma tApasAzrama pAsethI pasAra thAya che. te samaye parazu baLavA lAge che. tApaso kahe che - ame ja kSatriyo chIe. (tApasa hovAne kAraNe teone choDI mUkyAM. paraMtu te sivAyanA kSatriyone mAravA dvArA) rAme sAtavAra pRthvI kSatriya vinAnI karI. rAme kSatriyone mArI-mArIne teonI dADhAo bhegI karI thALa bharyo. A pramANe rAme krodhamAM AvIne kSatriyone mAryA. AvA prakAranA krodhane dUra karatAM evA arihaMto namaskArane yogya che. mAna paNa nAmAdi cAra prakArano ja che. temAM karmadravyamAna tarIke mAnakaSAyanA karmapudgalo 26. tatraivaiSuzastraM zikSitaH, tasyA bhaginyA zrutaM, rAjJe kathitaM, sa Agata AzramaM vinAzya gA gRhItvA pradhAvitaH, rAmAya kathitaM, tena pradhAvya parvA mAritaH, kArtavIryazca rAjA jAtaH, tasya devI tArA / anyadA tasya pitRmaraNaM kathitaM, tenAgatena jamadagnirmAritaH, rAmAya kathitaM, tenAgatena jvalantyA parvA kArtavIryo mAritaH, svayameva rAjyaM pratipannam / itazca sA tArAdevI tena saMbhrameNa palAyamAnA tApasAzramaM gatA, patitazca 30 tasyAH svamukhena garbhaH, nAma kRtaM subhUmaH, rAmasya paYH yatra 2 kSatriyaM pazyati tatra tatra jvalati, anyadA tApasAzramasya pAi~na vyativrajati, paYvalitA, tApasA bhaNanti-vayameva kSatriyAH, tena rAmeNa sapta vArA niHkSatriyA pRthvI kRtA, hanubhiH sthAlaM bhRtaM, evaM kila rAmeNa krodhena kSatriyA hatAH / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnamAM subhUmacakravartinuM dRSTAnta (ni. 918) 61 bhAvamAnastu tadvipAkaH, sa ca caturdhA, yathA''ha-'tiNasalayAkaTThaDiyaselatthaMbhovamo mANo 'tti, atraudAharaNaM-so subhUmo tattha saMvaDDai vijjAharapariggahio, annayA parikhijjai visAIhiM, io ya rAmo nemittaM pucchai-kao mama viNAsotti ?, bhaNiyaM-jo eyaMmi sIhAsaNe nivesihiti eyAu dADhAo pAyasIbhUyAo khAhiti tao bhayaM, to teNaM avAriyaM bhattaM kayaM, tattha sIhAsaNaM dhure ThaviyaM, dADhAo se aggao kayAo / itto ya mehaNAo vijjAharo so paumasirie dhUyAe nemittiyaM 5 pucchai-kassesA dAyavvA ?, so subhomaM sAhai, tappabhiio mehanAo subhomaM olaggai, evaM vaccai kaalo| io ya subhUmo mAyaraM pucchaD-kiM ettigo logo ? annovi atthi ?, tIe savvaM kahiyaM, jANavA tathA nokarpadravyamAna tarIke jene vALI na zakAya evA kaDaka dravyo jANavA. bhAvamAna tarIke te karmono udaya ane te udaya cAra prakAre che. kahyuM che - "tinizilatA (vRkSavizeSanI latA), lAkaDuM, hADakA ane paththaranA thAMbhalAnI upamAvALo mAna jANavo. (arthAt kramazaH A 10 dravyo jema kaDaka che tema mAna paNa kramazaH cAra prakArano che.) ahIM udAharaNa A pramANe jANavuM - (pUrve krodhanA udAharamAM chelle joyuM ke kRtavIryanI patnI tArA tApasAzramamAM gaI. tyAM tenA mukhamAMthI garbha paDyo. jenuM nAma subUma pADyuM.) mAna upara subhUmacakravartinuM dRSTAnta : te subhUma te ja AzramamAM vidyAdharothI parigRhIta thayelo moTo thAya che. (te vidyAdharomAM 15. eka meghanAda nAme vidyAdhara hato. subhUma cakravartI thavAno che, mATe te meghanAda potAnI padmazrI nAmanI dIkarIne ApavA mATe) ekavAra subhUmanI viSAdinA prayogavaDe parIkSA kare che. bIjI bAju rAma eka naimittikane pUche che ke - "mAro vinAza konAthI thaze ?" teNe kahyuM -"je A siMhAsana upara besaze, tathA A dADhAo ke je khIrarUpe thaI jaze ane tene je khAze, tenAthI tane bhaya che." teNe bhakta avArita karyuM. (arthAtuM mane mAranAro koNa che ? te jANavA mATe 20 teNe dAnazALA kholI ane badhAne chUTathI jamaNa ApavAnuM cAlu karyuM.) tyAM sauthI AgaLa siMhAsana sthApyuM ane tenI AgaLa dADhAo mUkI. bIjI bAju meghanAda vidyAdhara potAnI dIkarI padmazrI mATe naimittikane pUche che ke - "A mArI dIkarI kone ApavI ?" naimittika subhUmanuM nAma kahe che. tyArathI meghanAda subhUmanI ja sevA kare che. A pramANe keTaloka kALa pasAra thAya che. A bAju subhUma mAtAne pUche che ke 25 - ra7. tinizatAvaBsthiratna tathyopamAM mAna: I 28. sa subhUmastatra saMvardhate vidyAdharaparigRhItaH, anyadA parIkSyate viSAdibhiH, itazca rAmo naimittikaM pRcchati-kuto mama vinAza iti, bhaNitaM-ya etasminsiMhAsane nivekSyati etA daMSTrAH pAyasIbhUtAH khAdiSyati tato bhayaM, tatastenAvAritaM bhaktaM kRtaM, tatra siMhAsanaM dhuri sthApitaM, daMSTrAzca tasyAgrataH kRtAH / itazca meghanAdo vidyAdharaH sa padmazriyA duhiturnaimittikaM pRcchati-kasmai eSA dAtavyA ?, sa subhUmaM kathayati, tatprabhRti 30 meghanAdaH subhUmamavalagati, evaM vrajati kAlaH / itazca subhUmo mAtaraM pRcchati-kimiyAn lokaH ? anyo'pyasti ?, tayA sarvaM kathitaM, Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) " tI mA NIhi mA mArijjihisitti, so taM soUNamabhimANeNa hatthiNAuraM gao taM sabhaM niviTTo, devayA raDiUNa naThThA, tAo dADhAo paramaNNaM jAyAo, to taM mAhaNA pahayA, teNaM vijjAhareNaM tesimuvariM pADijjaMti, so vIsattho bhuMjai, rAmassa parikahiyaM sannaddho tatthAgao parasuM muyai, vijjhAo, imo ya taM ceva thAlaM gahAya uTThio, cakkarayaNaM jAyaM, teNa 5 sIsaM chiNNaM rAmassa, pacchA teNa subhomeNa mANeNaM ekkavIsaM vArA nibbaMbhaNA puhavI kayA, gabbhAvi phAliyA / evaMvidhaM mAnaM nAmayanta ityAdi pUrvavat / mAyA caturvidhA, karmadravyamAyA yogyAdibhedAH pudgalA iti, nokarmadravyamAyA nidhAnAdiprayuktAni dravyANi, bhAvamAyA tatkarmavipAkalakSaNA, tasyAzcaite bhedA:- "mAyAvalehigomuttimiMDhasiMgaghaNavaMsimUlasamA 'mAyAe udAharaNaM - "zuM duniyA ATalI ja che ? ke bIjI paNa che ?" mAtAe badhI vAta karI. tyAra pachI mAtAe 10 kahyuM ke "tuM jato nahi, nahi to tane te mArI nAMkhaze." subhUma A vAtane sAMbhaLIne abhimAnathI hastinApuramAM te sabhAmAM (te dAnazALAmAM) gayo. siMhAsana upara beTho. devatA raDIne tyAMthI nAsI gaI. te dADhAo khIrasvarUpe banI gaI. tethI tyAM rahelA brAhmaNo subhUmane mA2vA lAgyA. (arthAt brAhmaNo subhUma upara zastro calAvavA lAgyA, tyAre) meghanAda vidyAdhara te zastrone brAhmaNo upara ja pAchA pheMke che. subhUma zAMta citte beTho beTho khIra Aroge che. 15 brAhmaNoe AvIne rAmane vAta karI. taiyAra thaIne rAma tyAM Avyo ane parazune subhUma tarapha pheMke che. paraMtu te parazu olavAI gaI. subhUma bAjumAM rahela khIrano thALa laIne Ubho thayo. te thALa cakraratna banI gayuM. tenAvaDe subhUme rAmanuM mastaka chedyuM. tyAra pachI subhUmacakravartIe ahaMkAramAM AvIne ekavIsa vAra pRthvI brAhmaNa vinAnI karI. strIonAM garbhono paNa nAza karyo. AvA prakAranA ahaMkArano nAza karatA arihaMto namaskArane yogya che. 20 mAyA paNa nAmAdi bhede cAra prakAre che. temAM karmadravyamAyA tarIke yogya badhyamAna-- baddha ane prApta evA mAyAkaSAyamohanIyanA karmapudgalo jANavA. nokarmadravyamAyA tarIke bhaMDArAdimAM rahela dhanAdi dravyo. bhAvamAyA tarIke mAyAnA karmono udaya. te bhAvamAyAnA bhedo A pramANe "mAyA e vAMsanI chAla, gomUtra, bakarAnuM ziMgaDuM ane ghanavAMsanA mULiyA samAna (cAra bhede che)." mAyAne vize paMDarAryAnuM dRSTAMta che. te A pramANe che anazana karelI evI te AryAe 25 potAnI pUjA nimitte (maMtravarDa) traNavAra lokone bolAvyA. A vAta AcArye jANI. tethI A - - 29. tato mA gA mA mAriSi iti, sa tat zrutvA'bhimAnena hastinAgapuraM gatastAM (ca) sabhAM, siMhAsane niviSTaH, devatA raTitvA naSTA, tA daMSTrAH paramAnnaM jAtAH, tatastaM brAhmaNA hantumArabdhAstena vidyAdhareNa teSAmupari pAtyante (prahArA : ), sa vizvasto bhuGkte rAmAya parikathitaM sannaddhastatrAgataH pazU muJcati, vidhyAtaH, ayaM ca tameva sthAlaM gRhItvotthitaH, cakraratnaM jAtaM, tena zIrSaM chinnaM rAmasya, pazcAttena subhUmena pazcAttena subhUmena 30 mAnenaikaviMzatiM vArAn nirbrAhmaNA pRthvI kRtA, garbhA api pATitAH / zIrSaM chinnaM rAmasya, mAnenaikaviMzatiM vArAn nirbrAhmaNA pRthvI kRtA, garbhA api pATitAH / 30. mAyA avalekhagomUtrikAmeSazRGgaghanavaMzImUlasamA / mAyAyAmudAharaNaM * pahAyA pra0 / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyAne vize paMDarAryAnuM dRSTAnta (ni. 918) 63 paMDairajjA-jahA tIe bhattapaccakkhAiyAe pUyANimittaM tinni vAre logo AvAhio, taM yarihaM nAyaM AloAviyA, tatiyaM ca NAloviyA, bhaNai - esa puvvabbhAseNAgacchai, sA ya mAyAsalladoseNa kibbisigA jAyA, erisI duraMtA mAyatti // ahavA savvaMgasuMdaritti, vasaMtapuraM NayaraM, jiyasattU rAyA, dhaNavaIdhaNAvahA bhAyaro seTThI, dhaNasirI ya se bhagiNI, sA ya bAlaraMDA paralogarayA ya, pacchA mAsakappAgayadhammaghosAyariyasagAse paDibuddhA, bhAyarovi sineheNaM taheva, sA pavvaiumicchai, te taM 5 saMsAraneheNaM na deMti, sA ya dhammavvayaM khaddhaM khaddhaM karei, bhAujjAyAo se kurukurAyaMti, tI vicitiyaM - pecchAmi tAva bhAugANa cittaM kimeyAhiMti ?, pacchA niyaDIe AloiUNa sovaNayapavesakAle vIsatthaM vIsatthaM bahuM dhammarAyaM jaMpiUNa tao naTThakhiDDeNaM jahA duSkRtyanI AlocanA karAvaDAvI. (prathama be vakhata to AlocanA karI paraMtu) trIjI vAra pote (maMtravaDe) bolAvavA chatAM AlocanA karatI nathI ane kahe che ke "khA soDo pUrvanI Tevane 10 kAraNe Ave che." te sAdhvI potAnA A mAyAzalyadoSane kAraNe kilbiSikA thaI. AvA prakAranI duHkhethI aMta lavAya evI mAyA che. mAyA upara sarvAMgasuMdarInuM dRSTAnta - athavA mAyA upara sarvAMgasuMdarInuM udAharaNa jANavuM - vasaMtapura nAme nagara hatuM. jitazatru rAjA hato. te nagaramAM dhanapati ane dhanAvaha nAme zreSThi be bhAIo hatA. teone dhanazrI nAme 15 bahena hatI. te bALavidhavA ane paralokamAM prayatnavALI hatI. pAchaLathI mAsakalpa mATe AvelA dharmaghoSAcArya pAse te dharma pAmI. bhAIo paNa bahenanA snehane kAraNa ke AcAryanA paricayamAM AvatA dharma pAmyA. bahena dIkSA levA Icche che, paraMtu bhAIo teNIne saMsAranA snehane kAraNe anujJA ApatA nathI. tethI dhanazrI vadhu pramANamAM dharmamAM samaya gALavA lAgI. tethI bhAbhIo teNIne ghaNuM bolavA lAgI. dhanazrIe vicAryuM ke "bhArA bhATe lAIsonA manamAM zuM che ? 20 ye bhAre bhedhuM che. lAlI khothI bhAre zuM ?" pAchaNathI (lAlIjone) bhAyAthI bhicchAmi hu ApIne rAtrie zayanakhaMDamAM sUvAnA samaye sAmevALAne vizvAsa bese e rIte ghaNI dharmacarcA karIne majAkamastI mUkIne je rIte teno pati sAMbhaLe te rIte dhanazrIe eka bhAbhIne kahyuM ke -- - 31. paNDvAryA (pANDurAryA ) - yathA tayA pratyAkhyAtabhaktayA pUjA nimittaM trIn vArAn lokaH AhUtaH, tad AcAryairjJAtam, AlocitA, tRtIyaM ca nAlocitA, bhaNati - eSa pUrvAbhyAsenAgacchati sA ca 25 mAyAzalyadoSeNa kilbiSikI jAtA, IdRzI durantA mAyeti / athavA sarvAGgasundarIti, vasantapuraM nagaraM, jitazatrU rAjA dhanapatirdhanAvaho bhrAtarau zreSThinau, dhanazrIzca tayorbhaginI, sA ca bAlaraNDA paralokaratA ca, pazcAt mAsakalpAgatadharmaghoSAcAryasakAze pratibuddhA, bhrAtarAvapi snehena ( tasyA: snehena ) tathaiva, sA pravrajitumicchati, tau tAM saMsArasnehena na dadAte, sA ca dharmavyayaM pracuraM pracuraM karoti, bhrAtRjAye kliznItaH, tayA vicintitaM pazyAmi tAvadbhrAtrozcittaM kimetAbhyAmiti pazcAnnikRtyA''locya zayanapravezakAle 30 vizvastaM vizvastaM bahu dharmagataM jalpitvA tato naSTakrIDayA yathA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 Avazya'niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) ' bhattA sui tahegA bhAujjAyA bhaNiyA- kiM bahuNA ? sADiyaM rakkhejjAsi, teNa ciMtiyaMnUNamesA duccAriNitti, vAriyaM ca bhagavayA asaIposaNaMti, tao NaM paridvavemitti pallaMke uvavisaMtI vAriyA, sA ciMtei - hA ! kimeyaMti, pacchA teNa bhaNiyaM - gharAo me NIhi sA ciMtei - kiM mae dukkaDaM kayaMti, na kiMci pAsai, tao tattheva bhUmigayAe kiccheNa NIyA rayaNI, pabhAe ulluggaMgI 5 niggayA, dhaNasirIe bhaNiyA-kIsa ulluggaMgitti, sA ruyaMtI bhaNai-na yANAmo avarAhaM, gehAo ya dhADiyA, tIe bhaNiyaM-vIsatthA acchaha, ahaM te bhalissAmi, bhAyA bhaNiA-kimeyamevaMti, teNa bhaNiyaM - alaM me dusIlAe, tIe bhaNiyaM kahaM jANAsi ?, teNa bhaNiyaM - tujjha ceva sagAsAo, suyA se dhammadesaNA nivAraNaM ca, tIe bhaNiyaM-aho te paMDiyattaNaM viyArakkhamattaM ca dhamme ya "vadhAre zu kahuM ? paraMtu tame vasranI rakSA karajo ? (arthAt zIlanI rakSA karajo.)" (A vAta 10 sAMbhaLIne) patie vicAryuM- "nakkI mArI patnI durAcAriNI che ane prabhue asatinuM poSaNa karavAnI nA pADI che. tethI mAre Ane kADhI nAMkhavI joIe.' palaMga upara besavA jatI patnIne patie besavAnI nA pADI. tethI patnI vicAre che ke "hA ! zA bhATe nA pADI ?" pachI patikhe 'hyuM - "bhArA dharathI nIja." patnI vicAre cheDe - "bheM zuM duSkRta rkhu che, ?" potAnI koI bhUla dekhAtI nathI. tyAM bhUmi upara ja kaSTapUrvaka rAtri pasAra kare che. savAre udAsamukhe 15 te nIDajI dhanazrI dhuM "tame zA mATe udAsIna lAgo cho ?" bhAbhIe raDatA raDatA vAta karI ke - "huM jANatI nathI ke mAro kayo aparAdha che ? tamArA bhAIe mane gharathI bahAra kADhI che." dhanazrIkhe 'dhuM - "tame ciMtA arazI nahi, huM tamAro bhelApa urAvI khAyIza." telIkhe "tamezA bhATe lAlIne jahAra aDhI ?" - jaIne bhAIne pUchyuM ke - "tame devI bhAIe kahyuM - "AvI durAcAriNI strIthI mAre saryuM." teNIe pUchyuM 20 rIte bhae ?" teo 'dhuM - "tArI pAsethI 4 bhaeyuM te hivase tuM tArI lAlIne he dharmadezanA ApatI hatI ane jenuM nivAraNa karatI hatI. te badhuM meM sAMbhaLyuM che." dhanazrIe kahyuM--"aho ! zuM tamAruM pAMDitya, zuM tamArI vicArakSamatA ane zuM tamAro dharmamAM pariNAma, bhagavAne maithuna - 1 32. tasyA bharttA zRNoti tathaikA bhrAturjAyA bhaNitA- kiM bahunA ? zATikAM rakSe:, tena cintitaMnUnameSA duzcAriNIti, nivAritaM ca bhagavatA asatIpoSaNamiti, tata enAM pariSThApayAmIti palyaGke upavizantI 25 vAritA, sA cintayati - hA kimetaditi, pazcAttena bhaNitaM gRhAnme nirgaccha, sA cintayati kiM mayA duSkRtaM kRtamiti, na kiJcitpazyati, tatastatraiva bhUmigatayA kRcchreNa nItA rajanI, prabhAte mlAnAGgI nirgatA, dhanazriyA bhaNitA-kathaM mlAnAGgIti sA rudantI bhaNati na jAnAmyaparAdhaM, gRhAcca nirdhATitA, tayA bhaNitaM vizvastA tiSTha, ahaM tvAM milayiSyAmi bhrAtA bhaNitaH kimetadevamiti, bhaNitam alaM duSTazIlayA, tayA bhaNitaM kathaM jAnAsi ?, tena bhaNitaM tavaiva sakAzAt zrutA tasyA dharmadezanA nivAraNaM 30 ca, tayA bhaNitam - aho tava pANDityaM vicArakSamatvaM ca dharme ca Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyAne vize sarvAMgasuMdarInuM dRSTAnta (ni. 918) 65 . paiMriNAmo, mae sAmantreNa bahudosameyaM bhagavayA bhaNiyaM tIse uvaiTTaM vAriyA ya, kimetAvataiva duccAraMNI hoi, tao so lajjio, micchAdukkaDaM se davAvio, ciMtiyaM ca NAe - esa tAva me kasiNadhavalapaDivajjago, bIovi evaM ceva viNNAsio, navaraM sA bhaNiyA- kiM bahuNA ?, hatthaM rakkhijjasitti, sesavibhAsA taheva, jAva eso'vi me kasiNadhavalapar3ivajjagotti ettha puNa imAe niyaDie abhakkhANadosao tivvaM kammamuvanibaddhaM, pacchA eyassa apaDikkamiya bhAvao 5 pavvaiyA, bhAyaro'vi se saha jAyAhiM pavvaiyA, ahAuyaM pAlaittA savvANi suralogaM gayANi, tatthavi ahAuyaM pAlayittA bhAyaro se paDhamaM cuyA sAgee Nayare asogadattassa ibbhassa samuddadattasAyaradattAbhihANA puttA jAyA, iyarIvi caviUNa gayapure Nayare saMkhassa ibbhasAvagassa dhUyA bahudoSavALuM kahyuM che, tethI sAmAnyathI A aMge meM bhAbhIne upadeza Apyo ane tenI mATe vAraNA (niSedha) karI hatI. paraMtu eTalA mAtrathI tame bhAbhIne durAcAriNI samajI lIdhI." A 10 sAMbhaLIne bhAI lajjA pAmyo. tenI pAse bhAbhIne micchAmi dukkaDaM apAvaDAvyuM. dhanazrIe vicAryuM ke - "mAro A bhAI kRSNane paNa dhavala tarIke svIkAranAro che. (arthAt mArA pratyenA apAra snehane kAraNe kRSNa evA kAgaDAne paNa jo huM sapheda kahuM to te sapheda tarIke svIkAranAro che. eTale ke mArA saghaLA vacano upara vizvAsa rAkhanAro che.") -- bIjA bhAInI paNa A ja pramANe parIkSA karI. paraMtu bIjI bhAbhIne kahyuM ke "vadhAre 15 zuM kahuM ? hAthanI rakSA karajo." '(arthAt corI na karavAno upadeza Apyo.) zeSa varNana e ja pramANe jANavuM. (arthAt A vAta sAMbhaLI bIjA bhAIe paNa potAnI patnIne A cora che ane bhagavAne corane madada karavAno niSedha karyo che ema vicArI gharamAMthI bahAra kADhI vagere varNana tyAM sudhI samajavuM) ke aMte dhanazrIe jANyuM ke "A bhAI paNa kRSNane dhavala tarIke svIkAranAro che." ahIM dhanazrIe mAyAthI khoTA ALa caDhAvavArUpa abhyAkhyAnadoSathI 20 tIvra pApakarma bAdhyuM. pAchaLathI A pApanI AlocanA vinA ja bhAvathI pravrajyA grahaNa karI. bhAIoe paNa pota-potAnI patnIo sAthe dIkSA lIdhI. pota-potAnA AyuSyane pALIne badhA ja devalokamAM gayA. tyAM yathAyuSyane pALIne dhanazrInA bhAIo prathama tyAMthI cyavIne sAketanagaramAM zreSThi azokadattane tyAM samudradatta ane sAgaradatta nAme putrarUpe utpanna thayA. dhanazrI ' 33. pariNAmaH, mayA sAmAnyena bahudoSametad bhagavatA bhaNitaM tasyai upadiSTaM vAritA ca, vimetAvartava 25 duzcAriNI bhavati, tataH sa lajjitaH, mithyAmeduSkRtaM tasyai dApitaM cintitaM cAnayA - eSa tAvanme kRSNadhavalapratipattA, dvitIyo'pi evameva jijJAsita: ( parIkSitaH), navaraM sA bhaNitA kiM bahunA ?, hastaM rakSeriti, zeSavibhASA tathaiva yAvadeSo'pi me kRSNadhavalapratipatteti, atra punaranayA mAyayA'bhyAkhyAnadoSatastIvraM karmopanibaddhaM, pazcAdetasmAdapratikramya bhAvataH pravrajitAH, bhrAtarAvapi tasyAH saha jAyAbhyAM ( pravrajitAyAM ) pravrajitau, yathAyuSkaM pAlayitvA sarve suralokaM gatAH, tatrApi yathAyuSkaM pAlayitvA bhrAtarau tasyAH prathamaM 30 cyutau sAkete nagare'zokadattasyebhyasya samudradattasAgaradattAbhidhAnau putrau jAtau, itarApi cyutvA gajapure nagare zaGkhasyebhyazrAvakasya duhitA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 * Avazyaniyujita * madrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-4) AyAyA, aIvasuMdaritti savvaMgasuMdarI se nAmaM kayaM, iyarIo vi bhAujjAyAo caviUNaM kosalAure NaMdaNAbhihANassa ibbhassa sirimaikaMtimaiNAmAo dhUyAo AyAo, jovvaNaM pattANi, savvaMgasuMdarI kahavi sAgeyAo gayapuramAgaeNa asogadattasiTThiNA diTThA, kassesA kannagatti, saMkhassa siTThissa sabahumANaM samuddadattassa maggiyA laddhA vivAho ya kao, kAlaMtareNa 5 so visajjAvago Ayao, uvayAro se kao, vAsagharaM sajjiyaM / etthaMtaraMmi ya savvaMgasuMdarIe uDyaM taM niyaDinibaMdhaNaM paDhamakamma, tao bhattAreNa se vAsagharaTThieNa voleMtI devigI purisacchAyA diTThA, tao'NeNa ciMtiyaM-duTThasIlA me mahilA, kovi avaloeuM gaotti, pacchA sA''gayA, Na teNa bollAviyA, tao aTTaduhaTTayAe dharaNIe ceva rayaNI gamiyA, pahAe se bhattAro aNApucchiya sayaNavaggaM egassa dhijjAiyassa kahettA gao sAgeyaM NayaraM, pariNIyA ya'NeNa kosalAure 10 paNa tyAMthI AvIne gajapura nagaramAM zaMkha nAmanA zreSThizrAvakane tyAM putrIrUpe utpanna thaI. te atyaMta suMdara hovAthI sarvAMgasuMdarI teNInuM nAma pADyuM. bIjI be bhAbhIo paNa eNvIne kozalApuramAM naMdana nAmanA zreSThine tyAM zrImatI ane kAMtimatI nAme dIkarIo thaI. badhA yauvanane pAmyA. sAketanagarathI gajapura AvelA azokadatta zreSThie koI rIte sarvAMgasuMdarIne 5. " onI unyA cha ?" (mema pUchatai shN||shresstthinii sA unyA cha mema. yu.) tethI 15 zaMkhazreSThinI pAse bahumAnapUrvaka azokadare potAnA putra samudradatta mATe kanyAnI mAgaNI karI, mAgaNI svIkArAI ane vivAha thaI gayo. kALAntare samudradatta potAnI zrAvikAne levA Avyo. tenI sevA-bhakti karI. tene rahevA mATeno eka oraDo Apyo. te samaye sarvAMgasuMdarIe mAyAvaDe baMdhAyeluM te prathama udayamAM AvyuM. tethI oraDAmAM rahelA teNInA pati samudradatte pasAra thatI eka daivI puruSachAyA joI. teNe vicAryuM 20 - "bhArI patnI hu:zIla cha, '5 5252Sa tIne bhaNIne gayo lAgecha:" pAthI te sAvI. paraMtu samudradatte teNIne bolAvI nahIM. tethI ArtadhyAnathI pIDAtI teNIe bhUmi upara ja rAtri pasAra karI. prabhAte samudradatta svajanavargane pUchayA vinA ja eka brAhmaNane kahIne sAketanagara 34. AyAtA, atIva sundarIti sarvAGgasundarI tasyA nAma kRtam, itare api bhrAtRjAye cyutvA kozalapure nandanAbhidhAnasyebhyasya zrImatikAntimatinAmnyau duhitarau jAte, yauvanaM prAptAH, sarvAGgasundarI 25 kathamapi sAketAdgajapuramAgatenAzokadattazreSThinA dRSTA, kasyaiSA kanyaketi, zaGkhasya zreSThinaH sabahumAnaM samudradattAya mAgitA labdhA vIvAhazca kRtaH, kAlAntareNa sa netumAgataH, upacArastasya kRtaH, vAsagRhaM sajjitam / atrAntare ca sarvAGgasundaryA uditaM tat mAyAnibandhanaM prathamakarma, tato bha; tasyA vAsagRhasthitena vajantI daivikI puruSacchAyA dRSTA, tato'nena cintitaM-duSTazIlA mama mahilA, ko'pyavalokya gata iti, pazcAtsA''gatA, na tenAlApitA, tata ArttaduHkhasthitayA (khArttayA) dharaNyAmeva rajanI gamitA, 30 prabhAte tasyA bhartA'nApRcchaya svajanavargamekaM dhigjAtIyaM kathayitvA gataH sAketaM nagaraM, pariNItA cAnena kozalapure Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyAne vize sarvAMgasuMdarInuM dAna (ni. 918) 17 dhaMdaNassa dhUyA sirimaitti, bhAuNA ya se tIse bhaiNI kaMtimaI, suyaM ca NehiM, tao gADhamaddhiI jAyA, visesao tIse, pacchA tANaM gamAgamasaMvavahAro vocchinno, sA dhammaparA jAyA, pacchA pavvaiyA, kAleNa viharaMtI pavvattiNIe samaM sAkeyaM gayA, puvvabhAujjAyAo uvasaMtAo bhattArA ya tAsiM na suTTha / etyaMtaraMmi ya se udiyaM niyaDinibaMdhaNaM bitiyakammaM, pAraNage bhikkhaTuM paviThThA, sirimaI ya vAsagharaM gayA hAraM poyati, 5 tIe abbhuTThiyA, sA hAraM mottUNa bhikkhatthamuTThiyA, etthaMtaraMmi cittakammoiNNeNaM mayUreNaM so hAro gillio, tIe ciMtiyaM-accharIyamiNaM, pacchA sADagaddheNa ThaiyaM, bhikkhA paDiggAhiyA niggayA ya, iyarIe joiyaM-jAva natthi hArotti, tIe ciMtiyaM-kimeyaM vaDDakheDaM ?, pariyaNo pucchio, so bhaNai-na koi ettha ajjaM mottUNa paviTTho anno, tIe aMbADio, pacchA jato rahyo ane kozalApuramAM samudradatte naMdana zreSThinI dIkarI zrImatI sAthe vivAha karyo ane bhAI 10 sAgaradatte zrImatInI bahena kAMtimatI sAthe vivAha karyo. A samAcAra zaMkhanA parivArane maLyA. tethI teo sau gADha rIte avRtine pAmyA. vizeSathI sarvAMgasuMdarIne adhRti thaI. parasparano AvavAjavAno vyavahAra nAza pAmyo ane sarvAMgasuMdarI dharmamAM rata thaI, pAchaLathI dIkSA grahaNa karI. ghaNA kALa pachI prarvattinI sAthe vihAra karatI te sAketanagaramAM gaI. pUrvabhavanI bhAbhIo zAMta hatI ane teonA pati sArI rIte zAMta thayelA nahotA. (arthAt dharmamAM vizeSa yatnavALA 15 nahotA.) e samaye sarvAMgasuMdarIne mAyAthI baMdhAyeluM bIjuM karma udayamAM AvyuM. te pAraNe gharamAM pravezI te samaye vAsagRhamAM rahelI zrImatI hAra parove che. te UbhI thaI, hArane mUkIne aMdara bhikSA levA gaI. eTalAmAM bhIMta upara rahelA citramAMthI nIkaLelA more te hAra gaLyo. A ds sAgasuMzabhe viyAj - "are! aAzcarya che." 5chIthI sAgasuMdarI (potAnuM bhupa =?) avakhava dasyuM. 20 teNIe bhikSA grahaNa karI ane nIkaLI gaI. zrImatIe joyuM to tyAM hAra nahoto. teNIe viyAthu - "'. jI 47 24manI 2mata 25 ?" to hAsa-sI35 5204nane pUchyuM. teoe kahyuM - "ahIM A sAdhvI sivAya bIjuM koI AvyuM nathI." teNIe parijanane Thapako Apyo. pachIthI parijanane (hAra corI thayAnI) khabara paDI. sAdhvIjIe paNa pravartinIne (moravaDe ___35. nandanasya duhitA zrImatiriti, bhrAtrA ca tasya tasyA bhaginI kAntimatiH, zrutaM caibhiH, tato 25 gADhamadhRtirjAtA, vizeSatastasyAH, pazcAttayorgamAgamasaMvyavahAro vyucchinnaH, sA dharmaparA jAtA, pazcAtpravrajitA, kAlena viharantI pravarttinyA samaM sAketaM gatA, pUrvabhrAturjAye upazAnte bhartArau ca tayorna suSTha / atrAntare ca tasyA uditaM nikRtinibandhanaM dvitIyaM karma, pAraNake bhikSArthaM praviSTA, zrImatizca vAsagRhagatA hAraM protati, tayA'bhyutthitA, sA hAraM muktvA bhikSArthamutthitA, atrAntare citrakarmottIrNena mayUreNa sa hAro gilitaH, tayA cintitam-AzcaryamidaM, pazcAt zATakArdhena sthagitaM, bhikSA pratigRhItA nirgatA ca, itarayA dRSTaM-yAvannAsti 30 hAra iti,tayA cintitaM-kimeSA bRhatI krIDA, parijanaH pRSTaH, sa bhaNati-na ko'pi anAryAM muktvA praviSTo'nyaH, tayA nirbhasitaH, pazcAt Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) phuTTa / iyarIevi pavattiNIe siTuM, tIe bhaNiyaM - vicitto kammapariNAmo, pacchA uggataratavarayA jAyA, tesiM cANatyabhIyA taM gehUM Na uggAhai, sirimai kaMtimaio bhattArehiM hasijjaMti, Na ya vippariNamaMti, tIevi uggatavarayAe kammasesaM kayaM, etthaMtaraMmi sirimaI bhattArasahagayA vAsahare ciTThai, jAva moreNa cittAo oyariUNa niggilio hAro, tANi saMvegamAvaNNANi, aho se 5 bhagavaIe mahatthatA jaM na simidaMti khAmeuM payaTTANi, etthaMtaraMmi se kevalamuppaNNaMti, devehi ya mahimA kayA, tehiM pucchiyaM, tIe'vi sAhio parabhavavuttaMto, tANi pavvaiyANi, erisI duhAvahA mAyatti / ahavA sUyao-egassa khaMtassa putto khuDDuo suhasIlao jAva bhaNai-aviratiyatti, hAra gaLI javAnI) vAta karI. pravattinIe kahyuM - "karmapariNAma vicitra hoya che." pAchaLathI sarvAMgasuMdarI ugratara evo tapa karavA lAgI. teovaDe anartha thavAnA bhayathI DarelI evI te teonA 10 gharamAM jatI nathI. zrImatI ane kAMtimatInI potAnA patio hAMsI kare che. (arthAt saMdhvIjI hAra corI gayA. evuM mAnI dharmamAM zraddhAvALI baMne patnIone patio kahe che ke "joyo - joyo, Avo tamAro dharma ke jyAM sAdhvI corI paNa kare.") chatAM baMne calita thatI nathI. A bAju ugra tapa karavA dvArA sarvAMgasuMdarIe paNa mahadaMze potAnA karmono nAza karyo. te samaye zrImatI potAnA bhartAra sAthe vAsagRhamAM rahelI hatI. tevAmAM citramAMthI nIkaLIne more 15 hAra moMmAMthI bahAra kADhyo. A joIne te baMne pati-patnI saMvega pAmyA - "aho ! te bhagavatI evI sAdhvIjInI keTalI mahAnatA ke khabara hovA chatAM hAranI vAta karI nahi." te baMne kSamA mAMgavA gayA. e ja samaye A bAju sarvAMgasuMdarIne kevalajJAna utpanna thayuM. devoe mahimA karyo. pati-patnIe hAra vize AvuM thavAnuM kAraNa pUchyuM. sarvAMgasuMdarIe paNa pUrvabhavano saMbaMdha kahyo. te baMnee dIkSA lIdhI. AvA prakAranI duHkhane lAvanArI mAyA che. pha mAyAne vize popaTanuM dRSTAnta :athavA mAyAne vize popaTanuM daSTAnta che - eka vRddhano putra, bALasAdhu thayelo. te sukhazIlatAne kAraNe. vagerethI laI strInI mAMgaNI sudhInuM sarvavRttAnta jANavuM. (TUMkamAM tenuM varNana A pramANe che ke - eka vRddha potAnA bALaka evA putra sAthe dIkSA lIdhI... putra pratyenA snehane kAraNe pitA tenI badhI icchAo pUrI kare che. temAM te putra sukhazIla bane che. sAdhupaNAmAM te 25 putra sukhazIlatAne kAraNa ke vihAramAM paganA mojAnI mAMgaNI kare to pitA te lAvI Ape, 36. sphiTitam / itarayA'pi pravarttinyAH ziSTaM, tayA bhaNitaM-vicitraH karmapariNAmaH, pazcAt ugratarataporatA jAtA, teSAM cAnarthabhItA tadgRhaM nAvagAhati, zrImatikAntimatyau bhartRbhyAM hasyete, na ca vipariNamataH, tayA'pyugrataporatayA karmazeSaM kRtam, atrAntare zrImatirbha; saha gatA vAsagRhe tiSThati, yAvanmayUreNa citrAdavatIrya nirgilito hAraH, tau saMvegamApannau, aho tasyA bhagavatyA gAmbhIryaM yanna 30 ziSTamidamiti kSamayituM pravRttau, atrAntare tasyAH kevalajJAnamutpannamiti, devaizca mahimA kRtaH taiH pRSTaM, tayA'pi kathitaH, parabhavavRttAntaH, tau pravrajitau, IdRzI duHkhAvahA mAyeti / athavA zukaH-ekasya vRddhasya putraH kSullakaH sukhazIlo yAvadbhaNati-aviratiketi, sthabhIyANaM iti mudritapratau / + nedamudAharaNaM prty0| 20. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyAne vize popaTanuM dRSTAnta (ni. 918) 69 khateNa dhADio loyassa pesaNaM kareMto hiMDiUNa aTTavasaTTo mao, mAyAdoseNa rukkhakoTTare sUtao jAo, so ya akkhANagANi dhammakahAo jANai jAtisaraNeNaM, paDhai, vaNacaraeNa gahio, kuMTito pAo acchi ca kANiyaM, vidhIe uDDio, Na koi icchai, so sAvagassa AvaNe ThavittA mullassa gao, teNa appao jANAvio, kIo, paMjarage chUDho, saMyaNo micchadiTThio, tesiM dhammaM kahei, tassa putto mahesaradhUyaM daTThUNaM ummatto, taM divasaM dhammaM Na surNeti Na vA paccakkhAyaMti, 5 pucchiyANi sAhaMti, vIsatthANi acchaha, so dArao saddAvio, bhaNio ya sasarakkhANaM dukkAhi, ThikkariyaM accehi, mamaM ca pacchato iTTagaM ukkhaNiUNaM NihaNAhi, tahA kayaM, so aviratao taDako sahana thato nathI eTale pitA chatranI vyavasthA kare. vagere je mAMgaNIo thaI te badhI pitAe pUrNa karI. chelle putra kahe che ke have mane strI vagara phAvaze nahi, Ama te strInI mAMgaNI kare che. tyAre) pitA tene ayogya jANI kADhI mUke che. tyAMthI nakaLI te putra lokonA 10 nokara tarIkenuM kAma karatA karatA ArtadhyAnathI pIDAto mRtyu pAmyo. sAdhupaNAmAM karelI mAyAnA doSane kAraNe te marIne vRkSanA gokhalAmAM popaTa tarIke avataryo. popaTanA bhavamAM jAtismaraNajJAna thavAthI te vArtAo ane dharmakathAne jANe che ane bole che. tevAmAM eka vanacArake popaTane pakaDyo. teno eka paga toDI nAMkhyo ane eka AMkhathI popaTane kANo banAvyo. pachI bajAramAM vecavA mATe lAvyo. paraMtu koI kharIdavA IcchatuM nathI. 15 te vanacAraka popaTane eka zrAvakanI dukAne mUkIne mUlya levA (arthAt sodo karavA) gayo. popaTe zrAvakane potAnI oLakhANa ApI. zrAvake tene kharIdyo ane pAMjarAmAM nAMkhyo. te zrAvakano svajanavarga mithyArdaSTi hato. teone A popaTa dharma saMbhaLAve che. zrAvakano putra mahezvaranI dIkarIne joIne pAgala thayo hato. tethI te divase koI dharma sAMbhaLatuM nathI, ke paccakkhANa paNa karatuM nathI. svajanavargane pUchatAM teo hakIkata jaNAve che. A sAMbhaLI popaTa kahe che ke "tame 20 nizciMta raho.' popaTe te putrane bolAvyo ane kahyuM ke "tuM bhasmavALA saMnyAsIo pAse jA ane tyAM ThikarAnI tuM pUjA karaje, tathA pachI tyAMnI eka IMTa kADhIne mane bahAra kADhaje (jethI evuM lAge - 37. vRddhena nirdhATitaH lokasya preSaNaM kurvan hiNDayitvA ArttavazArto mRto, mAyAdoSeNa vRkSakoTare zuko jAtaH, sa cAkhyAnakAni dharmakathAzca jAnAti jAtismaraNena, paThati, vanacareNa gRhItaH, kuNTitaH pAdaH 25 akSi ca kANitaM, vIthyAmavatAritaH, na ko'pIcchati, sa zrAvakasyApaNe sthApayitvA mUlyAya gataH, tenAtmA jJApitaH krItaH, paJjare kSiptaH, svajano mithyAdRSTiH, tebhyo dharmaM kathayati, tasya putro mAhezvarasya duhitaraM dRSTvonmattastaddivase dharmaM na zRNvanti na vA pratyAkhyAnti, pRSTAH kathayanti, vizvastAstiSThata, sa dArakaH zabditaH, bhaNitazca - sarajaskAnAM pArzve vraja, ThikkarikAM (kapAlaM) arcaya, mAM ca pazcAt iSTakamutkhAya ni:hana, tathA Rta, sovirataH 30 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) pAyapaDito vinavei-dhUyAe varaM dehi, sUyao bhaNai mehasarassa-jiNadAsassa dehi, dinnA, sA gavvaM vahai-devadinnatti, annayA teNa hasiyaM, nibbaMdhe kahiyaM, amarisaM vahai, saMkhaDIe vakhittANi harar3a, bhaNati-tumaMsi paMDitautti picchaM uppADiyaM, so ciMtei-kAlaM harAmi, bhaNai-NAhaM paMDitao sA pahAviI paMDitiyA-egA pahAviNI kUraM chettaM NitI corehiM. 5 gahiyA, ahaMpi erise maggAmi rattiM eha rUvae laettA jAihAmo, te AgayA, vAtako NaeNa NakkANi chiNNANi, anne bhaNaMti-khattamuhe khureNa chinnANi, bitiyadivase gahiyA, sIsaM koTTei bhaNati ya-keNa tubbhetti ?, tehiM samaM pahAviyA, egaMmi gAme bhattaM ANemiti kalAlakule vikkiyA, te rUvae ghettUNaM palAyA, rattiM rukkhaM vilaggA, ke jANe deva pragaTa thayA hoya. nis + van dhAtunuM nihiM rUpa thayuM che jeno bahAra kADhavuM 10 artha thAya che.) teNe te ja pramANe karyuM. (dava pragaTa thayA che ema mAnI) te kanyAno pitA page paDelo vinaMtI kare che ke - "mArI dIkarI mATe vara Apo." tyAre te popaTa kahe che ke - "tamArI dIkarIne jinadAsa nAmanA mAhezvarane Apo" te kanyA apAI. kanyA garvane vahana kare che ke - "huM devadattA chuM." ekavAra popaTa hasyo, tethI AgrahapUrvaka hasavAnuM kAraNa pUchatAM popaTa te kanyAne (ke je have kuLavadhU che tene) pote karela kapaTanI vAta kare che. tyAre te kanyAne gusso 15 Ave che. (ane manamAM popaTa pratye aprItine vahana kare che.) ekavAra gharamAM jamaNavAranA prasaMge sarva loko vyasta hoya che tyAre te kanyA popaTane hare che ane kahe che ke - "kema tuM moTo paMDita che ne !" ema kahI tenA pIMchA ukheDe che. tyAre popaTa vicAre che ke - "kALane pasAra karuM." (kALa pasAra karavA) te kahe che ke - "huM paMDita nathI, paraMtu te hajAmanI patnI paMDita che." (ema kahI tenI vArtA karavAnuM cAlu kare che.) 20 bhAtane khetaramAM laI jatI eka hajAmanI patnIne coroe pakaDI. tyAre teNIe kahyuM - paNa tamArA jevAone ja zodhuM chuM, tame rAtrie Avajo, jethI rUpiyA laIne ApaNe jatA rahIzuM." te coro rAtrie AvyA. teNIe astrAvaDe badhAnA nAka chedyA. ahIM keTalAko kahe che ke - "khAtara pADIne jyAre coro aMdara pravezatA hatA, te samaye khAtara pAse ja nAkane chedyA." bIjA divase coroe te strIne pakaDI. tyAre mAthu kuTatI te strIe kahyuM - "arara ! koNe tamAruM 25 nAka chevuM?" coronI sAthe pisA laIne) te strI bhAgI gaI. eka gAmamAM "huM bhojana lAvuM chuM" (ema kahI bhojana levA javAnA bahAne mukhya core) teNIne dAru vaheMcavAnA sthAne vaheMcI 38. pAdapatito vijJapayati-duhiturvaraM dehi, zuko bhaNati mahezvarAya-jinadAsAya dehi, dattA, sA garva vahati-devadatteti, anyadA tena hasitaM, nirbandhe kathitam, amarSaM vahati, saMkhaDyAM vyAkSipteSu harati, bhaNati tvamasi paNDita iti picchamutpATitaM, sa cintayati-kAlaM harAmi, bhaNati-nAhaM paNDitaH, sA nApitI 30 paNDitA-ekA nApitI kUraM kSetraM nayantI caurairgRhItA, ahamapIdRzAn mArgayAmi rAtrAvAyAta rUpyakAn lAtvA syAmaH, te AgatAH, kSurapreNa nAsikA cchinnAH, anye bhaNanti-kSatramukhe kSarapreNa chinnAni, dvitIyadivase gRhItA, zIrSa kuTTayati bhaNati ca-kena yUSmAkamiti ?, taiH samaM pradhAvitA, ekasmin grAme bhaktamAnayAmIti kalAlakule vikrItA, te rUpyakAn gRhItvA palAyitAH, rAtrau vRkSaM vilagnA, Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 mAyAne vize popaTanuM dAnta (ni. 918) 71 tevi palAyA ulaggaMti, mahisIo hariUNaM tattheva AvAsiyA maMsaM khAyaMti, ekko maMsaM ghettUNa rukkhaM vilaggo disAo paloei, teNa diTThA, rUvae dAie, so Dhukko, jibbhAe gahio, paDateNa Asaitti bhaNite Asaitti kAUNaM NaTThA, sA gharaM gayA, sA pahAviI paMDitiyA NAhaM pNddito| tAhe puNovi aNNaM lomaM ukkhaNai, puNaravi dAriyApiuNA dAriddeNa dhaNayao chalAvio rUvagA dinnatti 5 dIdhI, ane te coro paisA laIne bhAgI gayA. te strI (koI rIte bacIne) rAtrimAM vRkSa upara caDhI gaI. te coro bhAgatA-bhAgatA thAke che. tethI eka bheMsane corIne tyAM ja (je vRkSa upara A strI beThI che te vRkSa pAse ja) AvelA teo mAMsa pakAvIne khAya che. temAM eka cora mAMsane laIne vRkSa upara caDhIne cArebAju najara kare che. temAM te cora A strIne jue che. te strI ane paisA batADe che. tethI te levA mATe tenI pAse jAya che. evAmAM te strI tene jIbhathI (jIbha 10 ane dAMtothI ti vULa) pakaDe che. eTale paDatA-paDatA te cora "ahIM A strI che' ema bolyo. eTale "A strI che" evuM jANI badhA cora bhAgI gayA ane te strI paisA laIne pAchI ghare AvI. Ama, te hajAmanI patnI paMDita hatI, huM paMDita nathI. (ahIM jo ke te strIe prathama coro sAthe bhegA maLI corI karI paraMtu jyAre coroe teNIne chetarI, tyAre te strIe cAlAkI vAparI paisA pAchA meLavyA e teNInuM pAMDitya hatuM.) : putravadhU pharI popaTanA pIMchA kheMce che, tyAre popaTa pharIthI kahe che ke - huM paMDita nathI, paraMtu te vANiyAnI dIkarI paMDitA che. ahIM TIkAmAM A vArtA ghaNI TUMkANamAM ApelI hovAthI cUrNinA AdhAre vistArathI A vArtA lakhAya che. te A pramANe) - vasaMtapura nagaramAM eka vepArI hato. teNe anyavepArI sAthe zarata lagADI ke - "mahAmahinAmAM je eka rAtri pANImAM raheze, tene huM hajAra rUpiyA ApIza." te ja nagaramAM eka garIba vepArI 20 hato. te eka rAtri ThaMDA pANImAM rahyo. tyAre pahelA vepArIe vicAryuM ke - "AvA prakAranI kiMDakaDatI ThaMDImAM A kevI rIte rahyo ? maryo kema nahi ?" ema vicArI te tene pUche che, tyAre te garIba vepArI kahe che ke - "A nagaranA eka gharamAM dIpaka baLe che. tene jotA jotA meM rAtri pasAra karI hatI, tethI have mane hajAra rUpiyA Apo." pelo vepArI "nA, nA, tuM pANImAM Ubho nahoto' ema kahI paisA Apato nathI. tyAre garIba pUche che - 'tame zA mATe paisA ApatA 25 nathI ?" tyAre te kahe che ke - "tuM dIpakanA prabhAve pANImAM rahyo eTale paisA na maLe." garIba paisA maLyA nahi eTale adhRtine karato ghare gayo. tene eka putrI hatI. teNIe pUchyuM - "tame zA mATe avRtine karo cho ?" tyAre pitAe 39. te'pi palAyitA avalaganti, mahISIrhatvA tatraivAvAsitA mAMsaM khAdanti, eko mAsaM gRhItvA vRkSaM vilagno dizaH pralokayati, tena dRSTA rUpyakAn darzayati, sa AgataH, jihvayA gRhItaH, patatA Asta 30 .. iti bhaNite Asta iti kRtvA naSTAH, sA gRhaM gatA, sA nApitI paNDitA nAhaM paNDitaH / tadA punarapi anyaM picchamutkhanati, punarapi dArikA pitrA dAridyeNa dhanadazchalitaH rUpyakA dattA iti, Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) kUDasakkhIhiM davAvio, dAriyA maggiyA, kUve chUDhA, suraMgaM khaNAviyA, piyA kappAsaM kattAvio, kahyuM - nirarthaka huM pANImAM rahyo." putrIe kahyuM, 'tame ciMtA na karo, unALo Ave tyAre tamAre eka jamaNavAra goThavavo ane temAM anya vepArIo sAthe pelAne paNa AmaMtraNa ApavuM. jayAre te badhA jamavA bese tyAre teonI najara paDe te rIte teonI sAme pANI tamAre rAkhavuM. jyAre 5 pelA vepArIne tarasa lAgaze, tyAre te pANI mAMgaze. te vakhate tamAre tene kahevuM ke - "A sAme rahyuM pANI.' (A rItanI AkhI yojanA dIkarIe pitAne samajAvI dIdhI. tyArabAda unALo AvatA) garIba vepArIe jamaNavAra rAkhyo ane vepArIone nimaMtraNa ApyuM. badhA jamavA beThA. jamyA pachI pelA vepArIe pANI mAMgyuM. garIba vepArIe kahyuM - "A sAme rahela pANIne joIne ja tuM tArI tRSA zAMta kara.' 10 pelAe kahyuM - "are ! pANIne jovAmAtrathI kaMI tRSA zAMta thatI haze ?' garIbe kahyuM - "jo pANIne jovA mAtrathI tRSA zAMta thatI na hoya, to dIpakane jovA mAtrathI mArI ThaMDI kevI rIte uDI jAya ?' Ama te garIba vepArI jItyo ane tene hajAra dInAra apAvyA. pelA vepArIe vicAryuM ke, "Ato buddhi vinAno che, to koNe AvI buddhi Ane ApI ?garIbe kahyuM - mArI dIkarIe mane A upAya Apyo hato.' pelo dIkarI upara gusse thayo. roSane kAraNe te garIba 15 pAse te dIkarInI lagna mATe mAMgaNI kare che. paraMtu pitA tene dIkarI Apato nathI, - "kyAMka matsarane kAraNe A dIkarIne herAna na kare.' dIkarIe pitAne kahyuM - "mane ene ApI do. zuM te mane mArI nAMkhavAno che ?' (arthAt mArI nahi nAkhe.). pitAe dIkarInA vivAha nakkI karyA. eTale pelo vepArI potAnA ghare kUvo khodAve che. A bAju dIkarI svajanavargane kahe che - jAo, ane tapAso ke mArA sAsarIye zuM cAlI rahyuM 20 che? svajanavarge tapAsyuM ane AvIne kahyuM ke - "kUvo khodAya che. eTale dIkarIe paNa potAnA gharathI kUvA sudhI suraMga khodAvI. thoDA divasa pachI dIkarInAM lagna thayA. patie patnIne kUvAmAM utArI ane teNIne tyAM kapAsano amuka jaththo sAthe Apyo ane kahyuM ke - "kema tuM paMDitA che ne ? have batAva tAruM pAMDitya' ema kahI sAthe jaNAvyuM ke - "huM diyAtrA mATe jAuM chuM ane huM pAcho AvuM tyAM sudhImAM A kapAsane kAMtavuM ane traNa putrone janma Apavo." vepArIe 25 jatA-jatA gharamAM paNa sUcanA ApI ke - "tamAre teNIne rojeroja be hatheLI jeTalA rAMdhelA bhAta ane kAMjI khAvA ApavA." ema kahI te jato rahyo. dIkarIe paNa suraMgavaDe pitAnA ghare pahoMcI jaI pitAne kahyuM - "tame tyAM kUvAmAM raho ane kapAsane kAMti dorI taiyAra karo tathA je khAvAnuM Ave te tame svIkArajo, huM jAuM chuM." ema kahI vezyAno veza paherIne AgaLa te eka nagaramAM pahoMcI. tyAM bhADAthI eka ghara kharIdyuM. 30 teno pati tyAM tene maLyo. vezyA tene potAnA ghare laI gaI. vepArIe (vAstavamAM tenA patie ja) vezyAne pUchayuM - 'tuM koNa che ?' vezyAe kahyuM - "Ama to huM puruSaSiNI chuM paraMtu tame ___40. kUTasAkSibhirdApitaH, dArakiA mAgitA( yAcitA), kUpe kSiptA, suraGgA khAnitA pitA kasaM vartitA, Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyAne vize popaTanuM dRSTAnta (ni. 918) 73 saMpattayA NijjAhi, so gao disaM, imAvi gaNiyaveseNaM puvvamAgayA, tilakkhAgiyA koligiNI coranimittaM caMdaputtaM saddAissAmitti asaMtaeNaM pattiyAvito rAyA vANiyadAriyAe, mane gamyA cho, ema kahI vezyAe tene khuza karyo. ghaNA badhAM varSo te vezyA sAthe vepArI rahe che. temAM teNIne traNa putraratno thayA. te daramiyAna badhuM dravya vepArI pAsethI teNIe kaDhAvI lIdhuM. ekavAra vepArI pAcho potAnA vatane pharyo. te vezyA paNa te ja sAthe sAthe pAchI pharI. 5 jhaDapathI te pitAnA ghare gaI. tyAMthI kapAsamAMthI banAvelI dorIo ane potAnA putrone laIne suraMga dvArA pAchI te ja kUvAmAM AvI gaI. A bAju vepArI potAnA ghare pahoMcyo ane teNe potAnI patnIne yAda karI. teNInI upara vepArIne dayA AvI. gharanA lokone te pUche che - "ahIM A kUvAmAM koI bhojana grahaNa kare che ke nahi ?" teoe kahyuM - "hA, svIkAre che.' tyAra pachI teNe doraDAvaDe palaMga kUvAmAM utAryo. prathama kapAsanI dorIo bahAra kADhI, pachI 10 prathama putrane bahAra kADhyo. tyAra pachI bIjAne bahAra kADhyo. pachI trIjA putra sAthe patnI paNa bahAra AvI. A joI te vepArI khuba khuza thayo ane gharanI svAminI banAvI. Ama, te vepArInI dIkarI paMDitA hatI, huM (popaTa) nahi. putravadhU pharI pAchA popaTanA pIchA ukheDe che, eTale popaTa kahe che ke - huM paMDita nathI paNa, talane khAnArI pelI koLI jAtinI kanyA paMDitA che. (joLio - koLI jAtinI strI. 15 ahIM paNa TIkAmAM vArtA TUMkANamAM che. mATe cUrNinA AdhAre vistArathI jaNAvAya che.) - eka koLIbhIla jAtinI kanyA hatI. tenA mAtApitA anya gAmamAM gayA. tethI gharamAM A ekalI rahevA lAgI. ekavAra te gharamAM cora pravezyo. tethI teNIe potAnA bacAva mATe eka nATaka cAlu karyuM ane temAM te potAnI jAtane ja kahe che ke - "huM mAmAnA putrane devAyelI chuM. jayAre mane putra thaze, tyAre tenuM "caMdra' nAma pADIza ane pachI huM tene bolAvIza ke - 20 he caMdra ! ahIM Ava' jorathI "caMdra' zabda bolatA bAjumAMthI zvetadhvajacaMdra nAmano vyakti moTethI zuM thayuM? zuM thayuM? karato Avyo. tethI cora bhAgI gayo. Ama te paMDitA hatI huM paMDita nathI, ema popaTe kahyuM. putravadhUe pharI pIMchA toDyA. (saMtaevi pattiyAvita kathAnakano vistArana) eTale popaTa kahyuM - huM paMDita nathI paraMtu pelI kuLaputrakanI dIkarI paMDitA hatI. te A pramANe - vasaMtapura 25 nagaramAM jitazatru rAjA hato. tene kuLaputraka nAme vepArI hato. tene eka dIkarI hatI. ekavAra rAjAe ghoSaNA karAvI ke - "je vyakti rAjAne asatu vastu upara vizvAsa karAve, (arthAtu nahi banelI ghaTanAne paNa evI yuktithI sAbita kare ke jemAM rAjAne vizvAsa paDe.) tene rAjA bhogasAmagrI Apaze." tyAra pachI te kuLaputraka ekavAra sUryAsta pachI ghare Ave che. eTale putrI pUche che ke - "Aje kema tame sUryAsta pachI AvyA ?' kuLaputrane hakIkata kahI ke rAjAe ghoSaNA 30 41. saputrA nihi, sa gato dizi, iyamapi gaNikAveSeNa pUrvamAgatA, tilakhAdikA kolikI cauranimittaM candraputraM zabdayiSyAmIti asatA pratyayito rAjA vaNigdArikayA, * kolikhiNI pra0 / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) evamAINi paMca sayANi rattIgayANi, piMcchitA mukko, seNeNaM gahio, duhaM NANaM bhaMDatANaM paDio, asogavaNiyAe peselliyAe putteNa diTTho, bhaNio ya-saMgovAhi, ahaM te kajjaM kAhAmi, saMgovio, aNNassa rajje dijjamANe bhiMDamae mayUre vilaggeNaM rattiM rAyA bhaNio, pesilliyAputtassa rajjaM diNNaM, teNa sattadivase 5 maLiyuM, rovi nA pavvAviyA, matta pAya, sahasyAre vavaLo| vidhAM mAyAM nAmayanta ityAdi pUrvavat, lobhazcaturvidhaH - karmadravyalobho yogyAdibhedAH pudgalA iti, karAvI che ke 'asat vastuno mane je vyakti vizvAsa karAve tene huM bhogasAmagrI ApIza.' te vizenI carcAmAM mane AvatA moDuM thayuM. putrIe kahyuM - 'huM vizvAsa apAvIza.' kuLaputraka putrIne rAjA pAse laI gayo. teNIe rAjAne kahyuM - 'huM jyAre yuvAnavayane pAmI tyAre mAro 10 vivAha mAmAnA dIkarA sAthe thayo. mArA mAtA pitA pravAsArthe bahAra gayA. te samaye, mAruM hRdayathI atithipaNuM kare che ke nahi ? te jovA mAmAno dIkaro atithi banIne Avyo. meM tenuM atithipaNuM karyuM. te rAtrie eka sApe tene DaMkha mAryo ane te marI gayo. "A huM tenA maDadAne smazAnamAM laI gaI. tyAM bhayaMkara bhUtapizAcanA upadravo thavA lAgyA. A sAMbhaLatA ja vacamAM rAjAe pUchyuM ke "tyAre tuM DarI nahi ? " teNIe kahyuM 15 prasaMga sAco hoya to DaruM ne." rAjA hArI gayo. Ama te vepArInI dIkarIe cAlAkIthI khoTA prasaMgane sAco karavA dvArA potAnuM pAMDitya batAvyuM. tethI te paMDitA hatI. huM (popaTa) nahi. A pramANe popaTa putravadhUne saMpUrNa rAtrimAM pAMcaso vArtAo kare che ane putravadhUe dareka vArtA diTha becAra pIMchA kADhatA kADhatA pIMchA vinAno karI popaTane choDI dIdho. te popaTane bAjapakSIe pakaDyo. temAM be bAjapakSIono popaTa mATe paraspara jhaghaDo thatAM popaTa nIce paDyo. 20 tyAM azokavanikAmAM dAsInA putre dITho. - popaTe putrane kahyuM - 'tuM mane bacAva, to huM tAruM kAma karI ApIza.' putre tenuM rakSaNa karyuM. ekavAra rAjA potAnuM rAjya jyAre bIjAne ApavA icchato hato, te samaye bhiDamaya (vanaspativizeSamAMthI banAvela) mora upara beThelA popaTe rAjAne kahyuM - 'dAsInA putrane rAjya Apo.' rAjAe dAsIputrane rAjya ApyuM. tyAra pachI te putre sAta divasa rAjyapAlana karyuM ane 25 pachI baMne kuLoe (mahizvaranuM kuLa ane popaTane kharIdanAra te zrAvakanuM kuLa * A baMnee) dIkSA lIdhI. dAsIputre anazana karyuM ane marI sahasrAra nAmanA devalokamAM utpanna thayo. AvA prakAranI mAyAne dUra karanArA arihaMto namaskArane yogya che ityAdi pUrvanI jema jANavuM. -- lobha paNa cAra prakAre jANavo. temAM karmadravyalobha tarIke yogyAdibhedovALA pudgalo 42. evamAdini paJca zatAni rAtrigatAni, niSpicchIkRtya muktaH, zyenena gRhItaH, dvayoH zyenayoH 30 vAhavato: patitoggo vaniAvAM, preSThiAputrA dRSTa:, matizca-saMjopaya, ahaM tava AryaM riSyAmi, saMgopitaH, anyasmai rAjye dIyamAne bhiNDamaye mayUre vilagnena rAtrau rAjA bhaNitaH, preSpikAyAH putrAya rAjyaM dattaM, tena saptamadivase mArgitaM, dve api kule pravrAjite, bhaktaM pratyAkhyAtaM, sahastrAre utpannAH / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lobhamAM naMda vepArInuM udAharaNa (ni. 918) 75 nokarmadravyalobhastvAkaramuktizcikkaNiketyarthaH, bhAvalobhastu tatkarmavipAkaH, tadbhedAzcaite-"loho halidakhaMjaNakaddamakimirAyasamANo' sarveSAM krodhAdInAM yathAyogaM sthitiphalAni pakkhacaumAsavaccharajAvajjIvANugAmiNo kamaso / devanaratiriyanAragagaisAhaNaheyavo neyA // 1 // " lobhe luddhanaMdodAharaNaM-pADaliputte luddhaNaMdo vANiyao, jiNadatto sAvao, jiyasattU rAyA, 5 so talAgaMkhaNAvei, phAlA ya diTThA kammakarehi,(graM0 10000) surAmollaMti do gahAyavIhIe sAvagassa uvaNIyA, teNa te NecchiyA, NaMdassa upanIyA, NAyA, gahiyA, bhaNiyA ya-aNNevi ANejjaha, jANavA. nokarpadravyalobha tarIke khANamAM je mUkAya te arthAt lokhaMDano mela. (te jANe ke atigRddhi vaDe lokhaMDa sAthe coTelo hovAthI tene paNa lobha tarIke lokamAM kahevAya che kAraNa ke lobha eTale gRddhi.) bhAvalobha tarIke lobhakaSAyano udaya. tenA bhedo A pramANe che - 10 "haLadaranA raMga jevo, aMjananA raMga jevo, kAdavanA raMga jevo ane kiramajInA raMga jevo ema lobha cAra prakAre che.' krodhAdi sarva kaSAyonA yathAyogya sthiti-phaLa A pramANe che - "pakSa, cAramAsa, varSa ane vAvajIva sudhI kramazaH rahenArA che, tathA kramazaH deva, nara,tiryaMca ane nArakanI gatinA kAraNo che. tenA ja lobhamAM lubdha evA naMdanuM udAharaNa : - pATalIputramAM lobhIyo evo naMda nAmano vepArI hato. tyAM ja jinadatta nAme zrAvaka hato. jitazatru nAme rAjA hato. te taLAva khodAve che. taLAva khodatA mANaso lokhaMDanI koza jue che. (koza = goLAkAra sonAmahora jevI vastu, vAstavamAM A kozo suvarNanI hatI, je pUrve koIe tAMbAnA pAtramAM bharI dATI dIdhI hatI. tAMbAnA pAtramAM rAkhela hovAthI A kozo 20 upara kATa caDhI gayo hato. tethI suvarNanI kAMti jatI rahI hatI. jethI jonArane evuM ja lAge ke A loDhAnI ja kozo che. tethI taLAva khodanAra majuroe kozone lokhaMDanI samajI - ti 35zapare - gA. pa31 thI 535) Ane vecatA ApaNane dArU mATenA paisA pUratA maLI raheze ema vicArI be koza laIne bajAramAM teo jinadatta zrAvaka pAse vecavA gayA. teNe lIdhI nahi. tethI teo koza laIne naMda pAse AvyA. naMde te koza laI lIdhI, kAraNa ke te jANI gayo hato 25 ke A suvarNanI che ane kahyuM - "bIjI hoya to te paNa lAvajo, huM ja kharIdI laIza." roje 43. lobho haridrAkhaJjanakardamakRmirAgasamAnaH / 44. pakSacaturmAsasaMvatsarayAvajjIvAnugAminaH kramazaH / devanaratiryaGnArakagatisAdhanahetavo jJeyAH ||1||lubdhnndodaahrnnm-paattliputre lubdhanando vaNik, jinadattaH zrAvakaH, jitazatrU rAjA, sa taDAgaM khAnayati, kuzyazca dRSTAH karmakaraiH, surAmUlyamiti dve gRhItvA vIthyAM zrAvakAyopanIte, tena te neSTe, nandAyopanIte, jJAte, gRhIte, bhaNitAzca-anyA api Anayeta * vIhIe niiyaa| 30 S Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 ha Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4). ahaM ceva geNhissAmi, divase 2 giNhai phAle / aNNayA abbhahie sayaNijjAmaMtaNae balAmoDIe NIo, puttA bhaNiyA-phAle geNhaha, so ya gao, te ya AgayA, tehiM phAlA Na gahiyA, akkuTThA ya gayA pUviyasAlaM, tehiM UNagaM mollaMti egate piMDitA, kiTTa paDiyaM, rAyapurisehiM gahiyA, jahAvattaM rano kahiyaM / so naMdo Agao bhaNai-gahiyA Na vatti, tehiM bhaNNai-kiM amhevi gaheNa gahiyA?, teNa 5 ailolayAe ettiyassa lAbhassa phiTTo'haMti pAdANa doseNa ekkAe kusIe dovi pAyA bhaggA, sayaNo vilavai / tao rAyapurisehiMsAvao NaMdo ya ghettUNa rAulaM nIyA, pucchiyA, sAvao bhaNai-majjhaM icchAparimANAtirittaM, aviya-kUDamANaMti, teNa na gahiyA, sAvao pUeUNa visajjio, naMdo sUlAe bhinno, sakulo ya ucchAio, sA~vago sirighario Thaviyao / eriso duraMto. lobho / roja naMda kozo kharIde che. ekavAra svajano dvArA AgrahapUrvaka AmaMtraNa thatAM (koka prasaMgamAM) 10 baLAtkAre naMdane javuM paDyuM. paraMtu jatI vakhate naMde potAnA putrone kahyuM - "tame kozo kharIdI lejo." te gayo. vecanArA mANaso AvyA. putroe kozo kharIdI nahi. tethI vecanArA mANaso gusse thayA ane tyAMthI nIkaLI kaMdoInI dukAnamAM gayA, (tyAM paNa sarakhu mUlya na maLatA) "AnuM mUlya ochuM thaI gayuM che' ema vicArI teoe eka khUNe kozone mukI, jethI tenI upara lAgela kATa kharI paDyo ane suvarNano bhAga dekhAvA lAgyo, tethI) rAjapuruSoe A mANasone pakaDyA. 15 rAjAne hakIkata kahI. A bAju ghare Avelo naMda putrone pUche che ke - 'tame kazo kharIdI ke nahi?" putroe kahyuM - "zuM ame paNa pAgala thaI gayA chIe ? (ke lokhaMDanI nakAmI kozo kharIdIe.) naMda atilolupatAnA kAraNe "A pagonA doSathI (arthAta A pago hatA mATe AvA avasare bIje javuM paDyuM. Ama bIje javArUpa doSathI) huM A lAbhathI vaMcita rahyo' ema vicArI potAnA 20 baMne pago eka kuhADIthI bhAMgI nAMkhyA. svajana vilApa kare che. tyAra pachI rAjapuruSo zrAvaka ane naMda baMnene pakaDI rAjakuLamAM laI gayA. baMnene pUchavAmAM AvyuM. tyAre zrAvake kahyuM - "lokhaMDanI kozo mAre parigraha parimANathI atirikta hovAthI tathA khoTuM mAna (jinadatta jANato hato ke A suvarNanI che.) hovAthI meM grahaNa karI nahi." zrAvakane pUjA-satkAra karI chUTo karyo. naMdane phAMsIe caDhAvyo ane kuLa sahita teno vinAza karyo. zrAvakane kozAdhyakSa tarIke sthApyo. AvA 25 45. ahameva grahISyAmi, divase divase kuzyau gRhNAti / anyadA abhyadhike svajanAmantraNe balAtkAreNa nItaH, putrA bhaNitAH-kuzyau gRhNIyAta, sa ca gataH, te cAgatAH, taiH kuzyau na gRhIte, AkruSTAzca gatA: ApUpikazAlA, tairUnaM mUlyamityekAnte piMDite, kiTTaM patitaM, rAjapuruSairgRhItAH, yathAvRttaM rAjJe kathitaM / sa nanda Agato bhaNati-gRhIte na veti, tairbhaNyate-kiM vayamapi graheNa gRhItAH ?, tenAtilaulyatayA etAvato lAbhAt bhraSTo'hamiti pAdayordoSeNaikayA kuzyA dvAvapi pAdau bhagnau, svajano vilapati / tato rAjapuruSaiH 30 zrAvako nandazca gRhItvA rAjakulaM nItau, pRSTau, zrAvako bhaNati-mamecchAparimANAtiriktam, apica kUTamAnamiti, tena na gRhIte, zrAvakaH pUjayitvA visRSTaH, nandaH zUlAyAM bhinnaH, sakulazcotsAditaH, zrAvakaH zrIgRhikaH sthApitaH / etAdRzo duranto lobhH| + kITTo phiTTo diTTho. * jinndtto| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrotrendriyamAM puSpazAlanuM daSTAnta (ni. 918) zaka 77 evaMvidhaM lobhaM nAmayanta ityAdi pUrvavat / athendriyadvAramucyate, tatrendriyamiti kaH zabdArthaH ?, 'idi paramaizvarye' indanAdindraH,-sarvopalabdhibhogaparamaizvaryasambandhAjjIvaH, tasya liGgaM tena dRSTaM sRSTaM cetyAdi, 'indriyamindraliGgam' ityAdinA sUtreNa nipAtanAt siddhaM, tacca dvidhA-dravyendriyaM bhAvendriyaM ca, tatra nirvRttyupakaraNe dravyendriyaM, labdhyupayogau bhAvendriyamiti, amUni ca sparzanAdibhedena paJca bhavanti ato bahuvacanam, uktaM ca-"sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANIndriyANi"(tattvA0a0 2 sU0 20) etAni 5 cAnAmitAni alaM duHkhAyeti, atrodAharaNAni / tattha soiMdie udAharaNaM-vasaMtapure Nayare puSphasAlo nAma gaMdhavvio, so aisussaro visvo ya, teNa jaNo hayahiyaokao, taMmi Nayare satthavAho disAyattaM gaellao, bhaddA ya se bhAriyA, tIe keNavi kAraNeNa dAsIo prakArano duHkhethI aMta ANI zakAya evo lobha che. AvA prakAranA lobhane dUra karanArA arihaMto namaskArane yogya che. 10 have indriya dvAra kahevAya che. temAM "indriya' eTale ? dhAtu paramezvaryanA arthamAM vaparAya che. je paramaizvaryane bhogave te indra. ahIM indra tarIke jIva jANavo, kAraNa ke karmarUpa AvaraNano kSaya thatAM jagatavartI sarva vastuonA bodharUpa paramaizvaryane ane judA judA bhAvomAM sarva vastuonA bhAgarUpa paramezvaryane jIve bhogaveluM che. tethI te indra kahevAya che. tenuM je cinha te indriya athavA AvA prakAranA jIvavaDe je jovAyeluM che ane sarjAyeluM che te indriya kahevAya 15 che. "indranuM je liMga te indriya' vagere sUtravaDe nipAtanathI indriya zabda siddha thayo che. te indriya be prakAre che - 1. dravyendriya ane 2. bhAvendriya. temAM nivRtti-indriya (kAnAdino bAhya-abhyatara AkAra vizeSa) ane upakaraNa indriya (te te indriyanI pota-potAno viSaya grahaNa karavAnI zakti) ema be prakAre dravyendriya che, tathA labdhi (indriyAvaraNa karmano kSayopazama) ane upayoga (te te indriyano sva-svaviSayamAM vyApAra) ema be prakAre bhAvendriya 20 che. A indriya sparzanAdi bhedathI pAMca prakAranI che. tethI mULagAthAmAM 'indriya' zabdane bahuvacana karela che. kahyuM che ke "sparzana-rasana-ghANacakSu-ane zrotra ema pAMca prakAre indriyo che." nahi jitAyelI A indriyo duHkha mATe thAya che. ahIM udAharaNa A pramANe jANavuM. temAM prathama kSatrendriyanuM udAharaNa kahe che. phaka zrotrejiyanuM dRSTAnta phaka vasaMtapura nagaramAM puSpazAla nAme gIta-nRtyane karanAro gAMdharvika hato. teno svara atIva mITho paraMtu rUpa kadarUpu hatuM. potAnA gIto dvArA teNe lokonA hRdayane kheMcyA hatA. te nagaramAM ja eka sArthavAha hato. je dizAyAtrA mATe anya sthAne gayo hato. tene bhadrA nAme patnI hatI. 46. tatra zrotrendriye udAharaNaM-vasantapure nagare puSpazAlo nAma gAndharvikaH, so'tIva susvaro virUpazca, tena jano hRtahRdayaH kRtaH tasminnagare sArthavAho digyAtrAM gato'bhUt, bhadrA ca tasya bhAryA, tayA 30 kasmaicidapi kAraNAya dAsyaH * ca nAmitAni iti mudrite'zuddhaH pAThaH / 25 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 nI Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) paiyaTTiyAo, tAo suNaMtIo acchaMti, kAlaM na yANaMti, cireNa AgayAo aMbADiyAo bhaNaMti-mA bhaTTiNI ! rUseha, jaM ajja amhAhiM suyaM taM pasUNavi lobhaNijjaM, kimaMga puNa sakaNNANaM ?, kahaMti ?, tAhiM se kahiyaM, sA hiyaeNa ciMtei-kahamahaM pecchi jjaami?|annyaa tattha NayaradevayAe jattA jAyA, savvaM ca NayaraMgayaM, sAvi gayA, logovi paNamiUNaM .. 5 paDiei pahAyadesakAlo ya vaTTai, sovi gAiUNa parissaMto parisare sutto, sA ya satthavAhI dAsIe samaM AgayA, paNivaittA deulaM payAhiNaM karei, ceDIhiM dAio esa sotti, sA saMbhaMtA, tao gayA, pecchai virUvaM daMturaM, bhaNai-dilu se rUveNaM ceva geyaM, tIe nicchUDhaM, cetiyaM ca'NeNa, kusIlaehiM se kahiyaM, tassa amariso jAo, to se teNIe koIka kAraNathI potAnI dAsIone bahAra mokalI. rastAmAM te dAsIo AnuM gIta 10 sAMbhaLavA ubhI rahI. ghaNo kALa pasAra thayo. paraMtu dAsIone samaya gayAno khyAla Avyo nahi. ghaNA lAMbA samaya pachI pAchI AvelI dAsIone bhadrAe khakhaDAvI. tyAre dAsIoe kahyuM - "he svAminI ! tame gusse na thAo. ame je Aje sAMbhaLyuM che, te pazuone paNa lobhAvI de evuM hatuM to amArA jevA sakanI to vAta ja zI karavI ?" bhadrAe pUchayuM - "evuM te zuM hatuM?" dAsIoe bhadrAne vAta karI. bhadrA manamAM vicAravA lAgI che ke - "huM 15 kevI rIte jouM ?" ekavAra te nagaramAM nagaranI adhiSThAtrInI yAtrA nIkaLI. te yAtrA jovA AkhuM nagara gayuM. temAM bhadrA paNa gaI. loko te devatAne namaskAra karIne pAchA phare che. te vakhate savArano deza-kALa vartI rahyo hato. puSpazAla paNa gIto gAvAthI thAkelo AMgaNAmAM suto hato. te samaye te sArthavAhanI patnI dAsI sAthe tyAM AvI. devane namaskAra karI devakuLanI pradakSiNA kare che. 20 dAsIoe puSpazAla sAme AMgaLI karI bhadrAne dekhADyo ke - "A te ja puruSa che." bhadrA AkuLa-vyAkula thaI. te puruSa tarapha gaI ane kadarUpA tathA bahAra AvelA dAMtovALA puSpazAlane jue che. te kahe che - "AnA rUpa uparathI ja AnuM gIta kevuM haze te jaNAya jAya che" ema kahI teNIe puSpazAla upara thaMkyuM. te jAgI gayo tyAre anya sAthIdAroe bhadrAnA vartananI vAta karI. tene gusso caDhyo. tyAra pachI tene bhadrAnA ghara pAse savAranA samaye jeno pati 25 47. pravartitAH, tAH zrRNvantyastiSThanti, kAlaM na jAnanti, cireNAgatA upAlabdhA bhaNanti-mA svAmini ! ruSaH, yadadyAsmAbhiH zrutaM tatpazUnAmapi lobhanIyaM, kimaGga punaH sakarNAnAM ?, kathamiti ?, tAbhistasyai kathitaM, sA hRdayena cintayati-kathamahaM prekSayiSye ? / anyadA tatra nagaradevatAyA yAtrA jAtA, sarvaM ca nagaraM gataM, sA'pi gatA, loko'pi praNamya pratyeti prabhAtadezakAlazca varttate, so'pi nigIya parizrAntaH parisare suptaH, sA ca sArthavAhI dAsyA samamAgatA praNipatya devakulasya pradakSiNAM karoti, 30 ceTIbhirdarzitaH eSa sa iti, sA saMbhrAntA, tato gatA, prekSate virUpaM danturaM, bhaNati-dRSTaM tasya rUpeNaiva geyaM, niSThyUtaM, cetitaM cAnena, tasmai kuzIlavaiH (vidUSakaiH) kathitaM, tasyAmarSo jAtaH, tatastasyA, Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakSu-indriyamAM zreSThiputranuM dRSTAnta (ni. 918) * 79 pacUsakAlasamae gAiumAraddho pautthavaiyAnibaddhaM, jaha Apucchai jahA tattha ciMtei jahA lehe visajjai jahA Agao gharaM pavisai, sA ciMtei sabhUyaM vaTTai tAe abbhuTThemitti AgAsatala - gAo appA mukko, sA mayA, evaM soiMdiyaM dukkhAya bhavai // cakkhidie udAharaNaM-mahurAe NayarIe jiyasattU rAyA, dhAriNI devI, sA payaIe dhammasaddhA, tattha bhaMDIravaNaM ceiyaM, tassa jattA, rAyA saha devIe NayarajaNo ya mahAvibhUIe niggao, tatthegeNamibbhaputteNa jANasaMThiyAe devIe javaNiyaMtaraviNiggao sAlattago saneuro aIva suMdaro diTTho calaNotti, ciMtiyaM ca'NeNaM-jIe eriso calaNo sA rUveNa tiyasasuMdarINAvi abbhahiyA, ajjhovavanno, pacchA gaviTThA-kA esatti ?, NAyA, taggharapaccAsanne vIhI gahiyA, tIse dAsaceDINaM duguNaM dei mahAmaNussattaNaM ca dAei, tAo hayahiyayAo bahAragAma gayo hoya evI strInuM varNana karatA gIto gAvAnuM cAlu karyuM. temAM patnI potAnA 10 patinA samAcAra mATe lokone kevI rIte pUche che ?, kevA prakAranuM ciMtana kare che ?, kevA prakAranA patro lakhe che? ema karatA karatA Avelo pati gharamAM praveza kare tyAM sudhInuM sarva varNana e gItamAM hare che. bhadrA viyAre che - are ! zuM parera bhAro pati khAvyo ? khema viyArI 'huM maLavA jAuM' ema vicAratA-vicAratA agAsImAMthI nIce paDI ane mRtyu pAmI. A pramANe zrotrendriya du:kha mATe thAya che. 5 - 15 * yakSu-IndriyanuM dRSTAnta mathurA nagarImAM jitazatru rAjA hato. tene dhAriNI nAme devI hatI. te svabhAvathI dharmamAM zraddhAvALI hatI. te nagaramAM bhaMDIravananAme caitya hatuM. (temAM bhaMDIra nAmanA devanI pratimA hatI.) tenI ekavAra yAtrA nIkaLI. rAjA devI ane nagarajana sAthe mahAsamRddhivaDe nIkaLyo. te samaye eka zreSThiputrae yAnamAM beThelI rANIno paDadAmAMthI bahAra nIkaLelo, 20 aLatAnA rasathI raMgAyelo, jhAMjharathI yukta evo atisuMdara paga joyo. zreSThiputre vicAryuM 'jeno paga ATalo suMdara hoya te rUpathI apsarAo karatA paNa adhika haze.' tene devI upara rAga utpanna thayo. pAchaLathI gaveSaNA karatAM 'khAe che ?' te bhagI sIdhuM. tezInA gharanI pAse ja zreSThiputre potAnI dukAna kholI. devInI dAsIone ochA paise vadhu sArI 48. gRhamUle pratyUSakAlasamaye gAtumArabdhaH proSitapatikAnibaddhaM, yathA ApRcchati yathA tatra 25 cintayati yathA lekhAn visRjati yathA''gato gRhaM pravizati sA cintayati - samIpe ( bhUmau ) varttate tadabhyutiSThAmIti AkAzatalAdAtmA muktaH, sA mRtA, evaM zrotrendriyaM duHkhAya bhavati / cakSurindriye udAharaNaM-mathurAyAM nagaryAM jitazatrU rAjA, dhAriNI devI, sA prakRtyA dharmazraddhA, tatra bhaNDIravaNaM caityaM, tasya yAtrA, rAjA saha devyA nagarajanazca mahAvibhUtyA nirgataH, tatraikenebhyaputreNa yAnasaMsthitAyA devyA yavanikAntaravinirgataH sAlaktakaH sanUpuro'tIvasundaro dRSTazcaraNa iti cintitaM cAnena yasyA IdRzazcaraNaH sA 30 rUpeNa tridazasundarIbhyo'pyabhyadhikA, adhyupapannaH, pazcAdgaveSitA - kaiSeti ?, jJAtA tadgRhapratyAsanne vIthI gRhItA, tasyA dAsaceTIbhyo dviguNaM dadAti mahAmanuSyatvaM ca darzayate, tA hRtahRdayA : Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 * Avazyaniyujita * rimadrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-4) kaiMyAo, devIevi sAhaMti, saMvavahAro laggo, devIevi gaMdhAI tao ceva giNhaMti / aNNayA teNa bhaNiyaM-ko eyAo mahAmollA gaMghAipuDiyAo ucchoDei ?, ceDIe siTuM-amhANaM sAmiNitti, teNa egAe puDiyAe bhujjapatte leho lihiUNa chUDho, jahA-'kAle prasuptasya janArdanasya, meghAndhakArAsuca shrvriissu|mithyaa na bhASAmi vizAlanetre !. te pratyayA ye prathamAkSareSu // 1 // ' pacchA uggAhi5 UNaM visajjiyA, devIe ugghADiyA, vAcio leho, ciMtiyaM ca'NAe-dhiratthu bhogANaM, paDileho lihio, yathA-'neha loke sukhaM kiJcicchAditasyAM-hasA bhRzam / mitaM ca jIvitaM nRNAM, tena dharme matiM kuru // 1 // ' pAdaprathamAkSarapratibaddho bhAvArthaH pUrvazlokavadavaseyaH, tao baMdhiUNa puDiyA Na suMdaragaMdhatti visajjiyA ceDI, tIe paDiappiyApuDiyA, bhaNiyaM ca'NAe-devI ANavei-Na suMdarA gaMdhatti, tuDeNa choDiA, diTTho leho, avagae lehatthe visanno pottAI phAleUNa niggao, ciMtiyaM caNeNaM-jAva esA 10 vastuo Ape che ane potAnuM mahAsarjanapaNuM batAve che. te dAsIo tenI tarapha AkarSAya che. devIne jaIne vAta kare che. Ama, rojeroja kharIdavAno vyavahAra cAlu thayo. devI mATe dAsIo paNa sugaMdhI dravyo tyAMthI ja grahaNa kare che. ekavAra zreSThiputre dAsIne pUchyuM ke - "koNa A mahAmUlyavALI gaMdhapuTikAo khole che ?' dAsIe kahyuM - "amArI svAminI khole che." teNe eka puTikAnA bhojapatra upara lekha 15 rAjyo - 'I tane ' (ma sona4 yA2 56. . 634 paain| prathama akSaro 49 42ta'kAmemi te' mAvo artha thAya che.) pachI tane puTimA bhUDI mApI hItho. hevIme te puTikA ughADI. lekha vAMcyo ane teNIe vicAryuM ke bhogone dhikkAra che. teNIe sAme lekha lakhyo ke - "huM tane icchatI nathI. dareka pAdanA prathamAkSarathI pratibaddha evo bhAvArtha pUrvazlokanI jema jANI levo. 20 tyAra pachI teNIe puTikAne bAMdhIne "A sArI sugaMdhavALI nathI ema kahI dAsIne pAchI ApavA mokalI. dAsIe puTikA pAchI ApI, ane kahyuM - 'devIe kahyuM che ke - gaMdha sArI nathI." zreSThiputre khuza thaIne puTikA kholI. lekha joyo. lekhano artha jANatA te khinna thayelo vastrone phADIne nIkaLI gayo. (arthAt devI icchatI nathI mATe ahIM A nagaramAM rahevuM nathI. paNa jo huM bahumUlyavALA vastro paherIne anya dezamAM jaIza to mArgamAM corono bhaya raheze 25 - mema viyArI te [vastro ne tena Tumo parIne dezAMtara 41 / nIlyo - iti TIppaNake) 49. kRtAH, devyAyapi kathayanti, saMvyavahAro lagnaH, devyA api gandhAdistata eva gRhNanti / anyadA tena bhaNitaM-ka etA mahAmUlyA gandhAdipuTikA ucchoTayati ?, ceTyA ziSTam-asmAkaM svAminIti, tenaikasyAM puTikAyAM bhUrjapatre lekho likhitvA kSiptaH, yathA-pazcAdudgrAhya visRSTA, devyodghATitA, vAcito lekhaH, cintitaM cAnayA-dhigastu bhogAn, pratilekho likhitaH-tato baddhvA puTikA na sundaragandheti visRSTA 30 ceTI, tayA pratyarpitA puTikA, bhaNitaM cAnayA-devyAjJApayati-na sundarA gandhA iti tuSTena choTitA, dRSTo lekho'vagate lekhArthe viSaNNaH potAni sphATayitvA nirgataH, cintitaM cAnena-yAvadeSA Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakSu-indriyamAM zreSThiputranuM dRSTAnta (ni. 918) 81 ne pAviyA tAva kahamacchAmitti paribhamaMto ya annaM rajjaMgao, siddhaputtANa Dhukko, tattha nII vakkhANajjai, tatthavi ayaM silogA "na zakyaM tvaramANena, prAptumarthAn sudurlabhAn / bhAryAM ca rUpasampannAM, zatrUNAM ca parAjayam // 1 // " ettha udAharaNaM-vasaMtapure Nayare jiNadatto NAma satthavAhaputto, so ya samaNasaDDo, io ya 5 caMpAe paramamAhesaro dhaNo NAma satthavAho, tassa ya duve accheragANi-causamuddasArabhUyA muttAvalI dhUyA ya kannA hArappabhatti, jiNadatteNa suyANi, bahuppagAraM maggio Na dei, tao'NeNa caTTaveso kao, egAgI sayaM ceva caMpaM gao, aMciyaM ca vaTTai, tatthego ajjhAvago, tassa uvaDhio paDhAmitti, so bhaNati-bhattaM me natthi, jai navaraM kahiMpI labhasitti, dhaNo ya bhoyaNaM sasarakkhANaM dei, tassa uvaDhio, bhattaM me dehi jA vijjaM geNhAmi, jaM kiMci demitti paDisuyaM, dhUyA saMdiTThA-jaM kiMci se 10 teNe vicAryuM- jo mane A maLatI na hoya to ahIM huM kevI rIte rahuM?' ema vicArI bhamato- bhamato anya rAjyamAM te gayo. tyAM te siddhaputro pAse pahoMcyo. siddhaputromAM aMdara-aMdara nItinuM varNana cAlI rahyuM hatuM. temAM A zloka Avyo ke-sudurlabha evA artho, rUpavatI patnI ane zatruno parAjaya utAvaLa karavAthI prApta thatAM nathI ' e viSayamAM eka udAharaNa siddhaputre kahyuM - vasaMtapura nagaramAM jinadatta nAme sArthavAhano putra hato, ane tene sAdhuo upara puSkaLa 15 zraddhA hatI. bIjI bAju caMpAnagarImAM atyaMta dhanADhya dhana nAme sArthavAha hato. tenI pAse be mAzcaryarI. vastutI-(1) yAra samudranAM sArabhUta zreSTha bhotImImAthI banAvedo 2 ane. (2) hAraprabhA nAmanI dIkarI. jinadatte baMne Azcaryone sAMbhaLyA. ghaNI-ghaNI rIte mAMgaNI karavA chatAM dhanasArthavAha Apato nathI. tethI jinadatta brAhmaNano veSa karI ekalo caMpAnagarImAM gayo. te samaye tyAM duSkALa cAlI rahyo hato. te nagaramAM eka adhyApaka hato. tenI pAse jaIne jinadatte 20 j. - 'bhAre mA che.' adhyA5 - 'tane 441440 puratuM mo4na bhArI pAse. nathI, paraMtu jo tane ko'ka ThekANe bhojana maLatuM hoya to huM tane bhaNAvuM. dhana sArthavAha duSkALamAM bhasmavALA saMnyAsIone bhojana Ape che. tenI pAse jinadatta upasthita thayo ane kahyuM - "huM bhaNuM tyAM sudhI tame mane bhojana Apo." dhanasArthavAhe "je kaMIka . 50. na prAptA tAvatkathaM tiSThAmIti paribhrAmyaMzcAnyat rAjyaM gataH, siddhaputrAnAzritaH, tatra nItirvyAkhyAyate, 25 tatrApyayaM zlokaH / atrodAharaNaM-vasantapure nagare jinadatto nAma sArthavAhaputraH, sa ca zramaNazrAddhaH, itazca campAyAM paramamAhezvaro dhano nAma sArthavAhaH, tasya ca dve Azcarye-catuHsamudrasArabhUtA muktAvalI duhitA ca kanyA hAraprabheti, jinadattena zrute, subahuprakAraM mArgito na dadAti, tato'nena vipraveSaH kRtaH, ekAkI svayameva campAM gataH, aJcitaM ca vartate, tatraiko'dhyApakastamupasthitaH paThAmIti, sa bhaNati-bhaktaM me nAsti, yadi paraM kvApi labhasa iti, dhanazca bhojanaM sarajaskebhyaH dadAti, tamupasthitaH, bhaktaM me dehi yAvadvidyAM 30 gRhNAmi, yatkiJciddadAmIti pratizrutaM, duhitA saMdiSTA-yatkiJcidasmai Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) dijAhitti, teNa ciMtiyaM-sohaNaM saMvuttaM, ballUreNa dAmio virAlotti, so taM phalAigehiM uvacara, sANa geNhai uvayAraM, so ya aturio NIigAhI thakke thakke saMmaM uvacarai, sasarakkhA ya taM kharaMTei, teNa sA kAleNAvajjiyA ajjhovavannA bhaNai-palAya'mha, teNa bhaNiyaM-ajuttameyaM, kiMtu tumaM ummattigA hohi, vejjAvi akkosejjAhi, tahA kayaM, vejjehiM paDisiddhA, piyA se addhitiM gao, caTTeNa 5 bhaNiyaM-paraMparAgayA me asthi vijjA, dukkaro ya se uvayAro, teNa bhaNiyaM-ahaM karemi, caTTeNa bhaNiyaM-pauMjAmo, kiMtu baMbhayArIhiM kajjaM, teNa bhaNiyaM-atthi bhagavaMto sasarakkhA te ANemI, caTTeNa bhaNiyaM-jai kahavi abaMbhayAriNo hoMti to kajjaM na sijjhai, te ya pariyAvijjati, teNa bhaNiyaMje suMdarA te ANemi, katihiM kajjaM ?, cauhi, ANIyA saddavehiNo ya disAvAlA, kayaM maMDalaM, paNa ApIza" ema kahI tenI vAta svIkArI. dIkarIne Adeza Apyo ke-"je kaMIpaNa hoya te 10 mAne sA54." nihatte viyAyu-'mAto par3a suMda2 thayu, he143 Meo puza 42|yo. (arthAt sAme caDhIne "bhAvatu hatuM ne vaide kIdhuM.') te teNInI phaLAdi ApavA dvArA bhakti kare che. paraMtu tenI bhaktine A kanyA IcchatI nathI. te nItino jANakAra utAvaLa karyA vinA avasara-avasare samyagu rIte teNInI sevA-bhakti kare che. saMnyAsIo AnI niMdA kare che. chatAM thoDA kALa pachI tenAvaDe Avarjita karAyelI kanyA kahe che-"ApaNe ahIMthI bhAgI jaIe." jinadatte kahyuM15 "A yogya nathI, paraMtu tuM gAMDI banI jA ane vaidyo upara paNa tAre Akroza karavo." teNIe * te ja pramANe karyuM. vaidyoe paNa hAtha UMcA karI dIdhA. pitA avRtine pAmyo. - tyAre brAhmaNe (jinadatte) kahyuM-'mArI pAse paraMparAe AvelI vidyA che, paNa teno upAya hu42. cha.' pitAme hyu-huta upAyane 42rIza.' brAho dhu-'mA5o prayoga zo, paraMtu temAM brahmacArI puruSonI jarUra paDaze." pitAe kahyuM-'bhagavan! evA saMnyAsIo che, temane 20 huM bolAvI lAvuM." brAhmaNe kahyuM-'jo koI rIte teo abrahmacArI haze, to ApaNuM kArya siddha thaze nahi ane teo herAna thaze.' pitAe kahyuM-'jeo suMdara (eTale ke brahmacaryamAM kaTTara) haze teone huM laI AvuM, keTalA puruSo joIze ?' "cAra puruSonI jarUra paDaze' ema brAhmaNe kahyuM. pitA saMnyAsIone ane zabdavedhI evA dizApAlakone lAvyo. teonuM mAMDaLuM banAvyuM. dizApAlakone 51. dadyA iti, tena cintitaM-zobhanaM saMvRttaM, durdareNa (vallUreNa) dAmito biDAla iti, sa tAM 25 phalAdikairupacarati, sA na gRhNAti upacAraM, sa cAtvarito nItigrAhI avasare'vasare samyagupacarati, sarajaskAzca taM nirbhartsayati, tena sA kAlenAvarjitA adhyupapannA bhaNati-palAyyate'smAbhiH, tena bhaNitam-ayuktametat, kintu tvamunmattA bhava, vaidyAnapi AkrozeH, tathA kRtaM, vaidyaiH pratiSiddhA, pitA tasyA adhRtiM gataH, vipreNa bhaNitaM-paramparAgatA'sti me vidyA, duSkarazca tasyA upacAraH, tena bhaNitam-ahaM karomi, vipreNa bhaNitaM prayuJjamaH, kintu brahmacAribhiH kArya, tena bhaNitam-santi bhagavantaH sarajaskAstAnAnayAmi, caTTena bhaNitaM30 yadi kathaJcidapi abrahmacAriNo bhaviSyanti tadA kAryaM na setsyati, te ca paryApadyante, tena bhaNitaM-ye sundaMrAstAn AnayAmi, katibhiH kAryaM ?, caturbhiH, AnItAH zabdavedhinazca dikpAlAH, kRtaM maNDalaM,. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakSu-indriyamAM zreSThiputranuM dRSTAnta (ni. 918) disApAlA bhaNiyA-jao sivAsaddo taM maNAgaM viMdhejjaha, sasarakkhA ya bhaNiyA huMphuTattika sivArUyaM karejjaha, dikkarigA bhaNiyA- tumaM taha ceva acchejjaha, tahA kayaM, viddhA sasarakkhA, Na paNA ceDI, viparINao dhaNNo, caTTeNa vRttaM bhaNiyaM mae - jai kahavi abaMbhacayAriNo hoMti kajjaM na sijjhaItyAdi, dhaNeNa bhaNiyaM ko uvAo ?, caTTeNa bhaNiyaM - erisA vaMbhayAriNo havaMti, guttIo kahei, dagasokarAisu gavesio natthi, sAhUNa dukko tehiM siTThAo 'vasahikahaNisijjidiyakuDuMtarapuvvakIliyapaNIe / aimAyAhAravibhUsaNA ya nava baMbhaguttIo // 1 // eyAsu vaTTamANo suddhamaNo jo ya baMbhayArI so / jamhA u baMbhaceraM maNoNiroho jiNAbhihiyaM // 2 // ' uvagae bhnniyaakahyuM-'jyAMthI ziyALanA zabdo Ave te dizAmAM tamAre vidhavuM' ane A bAju saMnyAsIone kahyuM - 'jyAre huM 'huM phUTa' evo zabda boluM tyAre tamAre ziyALanA raDavAno avAja karavo.' dIkarIne kahyuM - 'tAre te ja rIte rahevuM. (arthAt sudharavuM nahIM.') sarvee brAhmaNanA kahyA pramANe 10 karyuM. temAM saMnyAsIo viMdhAyA. dIkarInI tabiyata sudharI nahi. tethI pitA dhana vipariNAma pAmyo. - 83 -- 5 brAhmaNe kahyuM - 'meM kahyuM hatuM ke jo koI abrahmacArI haze to kArya siddha thaze nahi vigere.' dhane pUchyuM - 'have zuM upAya karavo ?' brAhmaNe kahyuM - brahmacArIo AvA prakAranA hovA joIe. (ahIM brahmacArI vyaktinA svarUpanuM varNana kare che. temAM) nava vADarUpa guptione kahe che. A sAMbhaLI pitA parivrAjakomAM brahmacArInI tapAsa kare che, paraMtu maLato nathI. tethI tapAsa karatA 15 karatA sAdhuo pAse te pahoMcyo. tyAre sAdhuoe guptionuM varNana karyuM "saMsakta vasatino tyAga, strIkathAno tyAga, strI jyAM beThI hoya te sthAnarUpa niSidyAno 48 mi. sudhI purUSe tyAga karavo, aMgopAMga jovA nahi, bhIMtanI eka bAju puruSa-strInI maithunasaMbaMdhI vAtone bhIMtanI bIjI bAju UbhA rahI sAMbhaLavI nahi, pUrvakrIDitanuM asmaraNa, praNItabhojanano tyAga, atimAtrAe AhArano tyAga ane vibhUSAno tyAga. A pramANe nava prakAranI brahmacaryanI guptio che. / / 1 / / 20 je A guptIonuM zuddha mane pAlana kare che, te brahmacArI che, kAraNa ke brahmacaryane mananA nirodharUpe jinezvaroe kahyuM che. aa2aa brahmacArInA svarUpane jANyA pachI pitAe sAdhuone kahyuM - 'mAre brahmacArI sAdhuonI 52. dikpAlA bhaNitAH yataH zivAzabda AyAti taM zIghraM vidhyeta, sarajaskAzca bhnnitaa:kuMDiti te zivAruta AMta, duhitA maLitA-ttva tathaiva tiche, tathA vRta, viddhA: saranA, nA 25 praguNIbhUtA putrI, vipariNato dhanyaH, caTTenoktaM- bhaNitaM mayA yadi kathamapyabrahmacAriNo bhaveyuH kAryaM na seskRti, dhanena makhita- upAya: ?, vinneLa maLitaM-phaMdazo brahmacAriLa: sTu:, guptI: thati, parivrAjakeSu gaveSito nAsti, sAdhUnAM pArzve AgataH taiH ziSTAH vasatiH kathA niSadyendriyANi kuDyAntaraM pUrvakrIDitaM praNItam / atimAtrAhAro vibhUSaNaM ca nava brahmacaryaguptayaH // 1 // etAsu varttamAnaH zuddhamanA yazca brahmacArI saH / yasmAcca brahmacarya manonirodho jinAbhihitam // 2 // upagate bhaNitA: 30 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) . baMbhayArihiM me kajja, sAhU bhaNai-na kappai niggaMthANameyaM, caTTassa kahiyaM-laddhA baMbhayArI Na puNa icchaMti, teNa bhaNiyaM-erisA ceva paricattalogavAvArA muNao bhavaMti, kiMtu pUjiehiMvi tehiM kajjasiddhI hoi,taM nAmANi likkhaMti, na tANi khuddavaMtarI akkamai, pUiyA, maMDalaM kayaM, sAhUNAmANi lihiyANi, disAvAlA ThaviyA, na kUviyaM sivAe, pauNA ceDI, dhaNo sAhUNamalliyaMto saDDho jAo, 5 dhammovagAritti ceDI muttAphalamAlA ya tasseva dinnA, evaM aturaMteNa sA teNaM pAviyatti silo gattho / so eyaM suNiUNa pariNAmei-ahaMpi sadesaM gaMtumaturaMto tattheva kiMci uvAyaM ciMtissAmitti gao sadesaM, tattha ya vijjAsiddhA pANA daMDarakkhA, teNa te olaggiyA, bhaNaMti-kiM te amhehiM kajjaM ?, siLU-deviM ghaDeha, tehiM ciMtiyaM-ucchobhaM se demo jeNa rAyA paricayai, tehiM mArI jarUra che." sAdhuoe kahyuM - "nigraMtha sAdhuone A rIte karavuM kalpatuM nathI.' pitAe AvIne 10 brAhmaNane vAta karI ke "brahmacArIo maLyA, paraMtu teo A vidhi karavA IcchatAM nathI.' brAhmaNe kahyuM - "munio to AvA ja lokavyApArane choDI denArA hoya che, paraMtu temanI pUjA karavA mAtrathI paNa ApaNA kAryanI siddhi thaI jaze.' brAhmaNa sAdhuonA nAmo lakhe che. halakA vyaMtaro te nAmo upara AkramaNa karatA nathI. te sAdhuonI pUjA karI. (arthAt je nAmo upara vyaMtaroe AkramaNa karyuM nahi, te nAmanA sAdhuonI pUjA karI.) 15 eka mAMDaLuM banAvyuM. temAM sAdhuonA nAmo lakhyA. cArebAju dizApAlakone UbhA rAkhyA. ziyALano avAja Avyo nahi. dIkarIno roga dUra thayo. dhana sArthavAha sAdhuo tarapha AkarSAyo ane zrAvaka banyo. "A mAro dharmopakArI che' ema vicArI potAnI dIkarI ane motIonI mALA te brAhmaNane ApI. A pramANe utAvaLa karyA vinA jinadatte hAraprabhAne prApta karI. A pramANe zlokArtha jANavo. (arthAta siddhaputro pAse na avayaM tvaramANena. je zloka zreSThIputre sAMbhaLyo 20 hato. teno bhAvArtha A pramANe jANavo.) A kathAnakane sAMbhaLIne te zreSThiputra vicAre che ke - "huM paNa potAnA dezamAM jaIne utAvaLa karyA vinA tyAM ja kaMIka upAyane vicArIza." ema vicArI te potAnA deza pAcho pharyo. tyAM vidyAsiddha evA cAMDALo daMDarakSaka tarIke hatA. zreSThiputra teonI sevA karavA lAgyo. cAMDALo pUche che - "tAre amAruM zuM kAma che ?' zreSThiputre kahyuM - "mAro devI sAthe meLApa karAvI Apo.' cAMDALoe vicAryuM ke "rANI upara ALa caDhAvIe, 53. brahmacAribhirme kArya, sAdhavo bhaNanti-na kalpate nirgranthAnAmetat, caTTAya kathitaM, labdhA brahmacAriNo na punaricchanti, tena bhaNitaM-IdRzA eva parityaktalokavyApArA munayo bhavanti, kiM tu pUjitairapi taiH kAryasiddhirbhavati, tannAmAni likhyante, na tAni kSudravyantarya Akramante, pUjitAH, maNDalaM kRtaM, sAdhunAmAni likhitAni, dikpAlAH sthApitAH, na kUjitaM zivayA, praguNA (jAtA) duhitA, dhanaH sAdhUnAzrayan zrAddho jAtaH, dharmopakArIti ceTI muktAphalamAlA ca tasmAyeva dattA, evamatvaramANena sA tena 30 prApteti zlokArthaH // sa etat zrutvA pariNamayati-ahamapi svadezaM gatvA'tvaramANastatraiva kaJcidupAyaM cintayiSyAmIti gataH svadezaM, tatra ca vidyAsiddhAzcaNDAlA daNDarakSAH, tena te'valagitAH, bhaNanti-kiM tavAsmAbhiH kAryam ?, ziSTa, devIM mIlayata, taizcintitam-AlaM tasyA dadyo yena rAjA parityajati, tairmAri 25. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakSu indriyamAM zreSThaputranuM daSTAnta (ni. 918) 85 vivviyA, logo mariumAraddho, rannA pANA samAiTThA-labheha mAriM, tehiM bhaNiyaM-gavesAmo, vijjAe devIvAsaghare mANusA hatthapAyA viuvviyA, muhaM ca se ruhiralittaM kayaM, raNo niveiyaM-vatthavvA ceva mArI, niyaghare gavesAhi, raNNA gaviTThA diTThA ya, pANA samAiTThA-savihIe vivAdeha to khAiM maMDale majjharattaMmi appasAgArie vAvAeyavvA, tahatti paDisue NIyA sagihaM rattiM maMDalaM, so ya tattha puvvAloiyakavaDo gao, sakhaliyAraM mAreumAraddhA, teNa bhaNiyaM-kiM eyAe kayaMti, te bhaNaMti-mArI 5 esatti mArijjai, teNa bhaNiyaM-kahameyAe AgiIe mArI havaitti ?, keNati avasaddo te diNNo, mA mAreha, muyaha eyaM, te necchaMti, gADhataraM laggo, ahaM bhe koDimollaM alaMkAraM demi muyaha eyaM, mA mArehiti, balAmoDIe alaMkAro uvaNIo, tIe ciMtiyaM-nikkAraNavacchallotti taMmi paDibaMdho jethI rAjA teNIne choDI de." cAMDALoe mArI vimurtIloko maravA lAgyA. rAjAe cAMDALone j- 'bhArIne roo.' tesome j- 'ma tapAsa urIye.' potAnA vidyAtha. hevInA vAsagRi 10 manuSyonAM hAtha-paga vidurbhA ane rANInuM mukha lohIvALuM karyuM. tyAra pachI cAMDALoe rAjAne 4na yuM - 'tabhAre tyAM 4 bhArI cha, tmaa2| gharamA ta tapAsa. ro.' 20%o tapAsa 42rI, temAM rANIne joI. rAjAe turaMta cAMDALone Adeza Apyo ke - "Ane tame tamArI vidhivaDe mArI nAMkho, paraMtu tamArA maMDaLamAM madhyarAtrie jyAre koI na hoya tyAre tamAre teNIne mArI nAMkhavI." cAMDALoe sahatti karavA pUrvaka rAjAnI vAtano svIkAra karyo. cAMDALo teNIne rAtrie potAnA maMDaLamAM potAnA ghare laI gayA ane pahelethI ja jenI sAthe badhI vAtacIta thaI gaI hatI te zreSThiputra paNa tyAM Avyo. vidhipUrvaka rANIne mAravAnuM yA yu. tyAre zreliputra yuM - 'bho | cha ?' tamome yuM - ' bhArI cha, bheTale ame mArIe chIe.' zreSThiputre kahyuM - "AvI suMdara AkRtivALI strIvaDe vaLI mArI kevI rIte thAya ?, tabhane ome poTA sabhAyA2 mAyA lAge che, tethI tabhe bhArI nala paraMtu cho3ho.' 20 teo choDavA IcchatAM nathI. zreSThiputra vadhu prayatnavaDe choDavAnI vinaMtI karavA lAgyo ane kahyuM - huM tamane roDa 3piyAnA maro Adhu, mAne chor3I ho, bhAro naBi.' mAre (syAM4thI) alaMkAra te laIne Avyo. rANIe vicAryuM - "A niSkAraNavatsala che' (arthAt koIpaNa jAtanA 54. vikurvitA, loko martumArabdhaH, rAjJA cANDAlAH samAdiSTAH-labhadhvaM mArI, tairbhaNitaMgaveSayAmo vidyayA, devIvAsagRhe mAnuSyA hastapAdA vikurvitAH, mukhaM ca tasyA rudhiraliptaM kRtaM, rAjJaH 25 niveditaM-vAstavyaiva mArI, nijagRhe gaveSaya, rAjJA gaveSitA dRSTA ca, cANDAlAH samAdiSTAH svavidhinA vyApAdayata tadA'vazyaM maNDale madhyarAtre'lpasAgArike vyApadayitavyA, tatheti pratizrute nItA svagRhaM rAtrau maNDalaM, sa ca tatra pUrvAlocitakapaTo gataH, sopacAraM mArayitumArabdhA, tena bhaNitaM-kimetayA kRtamiti, te bhaNanti-mAryeSeti mAryate, tena bhaNitaM-kathametayA''kRtyA mArirbhavatIti, kenacidapazabdo datta yuSmAkaM, mA mArayata, muJcatainAM, te necchanti, gADhataraM lagnaH, ahaM yuSmabhyaM koTimUlyamalaGkAraM dadAmi muJcatainAM mA 30 mArayateti balAt alaGkAra upanItaH, tayA cintitaM-niSkAraNavatsala iti tasmin pratibandho 15 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-4) jAo, pANehiM bhaNiyaM-jai te nibbaMdho eyaMpi na mAremo, kiMtu nivvisayAe gaMtavvaM, paDisue mukkA, so taM gahAya palAo, to pANappao vacchalagotti daDhayaraM paDibaddhA AlAvAIhiM ghaDiyA, desaMtaraMmi bhoge bhuMjaMtA acchaMti / aNNayA so pecchaNage gaMtuM payaTTo, sA neheNa gaMtuM na dei, teNa hasiyaM, tIe pucchio-kimeyaMti ?, nibbaMdhe siTuM, nivviNNA, tahArUvANaM ajjANaM aMtie dhammaM soccA 5 pavvaiyA, iyarovi aTTaduhaTTo mariUNa taddivasaM ceva narage uvavaNNo / evaM dukkhAya cakkhidiyaMti // ghANidie udAharaNaM-kumAro gaMdhappio, so ya aNavarayaM NAvAkaDaeNa khelai, mAisavattIe tassa maMjUsAe visaM choDhUNa NaIe pavAhiyaM, teNa ramaMteNa diTThA, uttAriyA, ugghADiUNa paloiDaM kAraNa vinA mArI mATenI Ane keTalI lAganI che.) zreSThiputra upara rANIne rAga utpanna thayo. cAMDALoe kahyuM - "jo tAro Agraha hoya to ame ene nahi mArIe, paraMtu tamAre A dezamAMthI 10 nIkaLI javuM." baMnee A vAta svIkArI. tethI rANIne cAMDALoe choDI dIdhI. zreSThiputra rANIne laIne bhAgI chuTyo. tethI "mArA mATe prANa paNa ApanAro A vatsala che" evuM jANI vadhu gADhatara rANIne rAga utpanna thayo. tenI sAthenI vAtacItamAM zreSThiputre rANIne potAnI banAvI lIdhI. dezAMtaramAM jaIne bhogone bhogavatA baMne rahe che. ekavAra zreSThiputra nATaka jovA javAnI taiyArI kare che. rANI snehane kAraNe 15 tene javA detI nathI. A joI te hasavA lAgyo. rANIe pUchyuM - "kema haso cho ?" ghaNo Agraha karatA sarva hakIkata rANIne kahI. rANI vairAgya pAmI.. tevA prakAranI sAdhvIjIo pAse dharma sAMbhaLIne rANIe dIkSA lIdhI ane te zreSThiputra ArtadhyAnane pAmelo te je divase marIne narakamAM utpanna thayo. A pramANe cakSu-indriya duHkha mATe thAya che. ' dhrANendriyanuM udAharaNa : 20 eka kumAra hato. jene gaMdha ghaNI priya hatI. te satata hoDIvaDe ramyA kare che. sAvakI mAtAe tene mAravA peTImAM viSa nAMkhIne nadImAM peTI taratI mUkI. nadI kinAre ramatA teNe te peTI joI. nadImAMthI peTIne bahAra kADhIne te peTIne ughADIne jovA lAgyo. temAM eka bIjI peTI hatI, te peTIne ughADI. to temAM bIjI eka peTI hatI. Ama peTIo ughADatA ughADatA aMte tenA 55. jAtaH, cANDAlairbhaNitaM-yadi te nirbandha enAM naiva mArayAmaH, kiMtu nirviSayatayA (dezAdvahiH ) 25 gantavyaM, pratizrute muktA, sa tAM gRhItvA palAyitaH, tataH prANaprado vatsala iMti dRDhataraM pratibaddhA''lApAdibhirmIlitA. dezAntare bhogAna bhaJAnau tiSThataH / anyadA sa prekSaNake gantaM pravattaH, sA snehena gantaM na dadAti.tena hasitaM.tayA para:-kimetaditi.nirbandhe ziSTaM niviNNA, tathArUpANAmAryANAmantike dharma zratvA pravrajitA. itaro'pyArtadaHkhAtoM matvA tahivasaM (tahoSAdeva) caiva narake utpannaH / evaM daHkhAya cakSurindriyamiti // ghrANendriye udAharaNaM-kumAro gandhapriyaH, sa cAnavarataM nAvAkaTakena kriDati mAtRsapatnayA 30 tasya maJjUSAyAM viSaM kSitvA nadyAM pravAhitaM, tena ramamANena dRSTA, uttAritA, udghATya pralokayituM Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasanendriyamAM sodA rAjAnuM daSTAnta (ni. 918) nA 87 paiMvatto, paDimaMjUsAIehiM gaMdhehiM samuggako diTTho, so'NeNa ugghADiUNa jiMghio mao ya / evaM dukkhAya ghANidiyanti // jibbhidie udAharaNaM-sodAso rAyA maMsappio, amAghAo, sUyassa maMsaM bIrAleNa gahiyaM, soyariesu maggiyaM, na laddhaM, DiMbharUvaM mAriyaM, susaMhiyaM pucchai, kahiyaM, purisA se dinnA-mArehatti, nayareNa nAo bhiccehi ya rakkhasotti mahuM pAettA aDavIe pavesito, caccare Thio gayaM gahAya diNe 2 mANussaM mArei, kei bhaNaMti-virahe jaNaM mAreti, teNaMteNaM sattho jAi, teNa sutteNa 5 na jANio, sAhU ya AvassayaM karentA phiDiyA, te daThThaNaM olaggai, taveNa na sakkei alliiuM, ciMtai, dhammakahaNaM, pavvajjA / anne bhaNaMti-so bhaNai vaccaMte-ThAha, sAhU bhaNai-amhe hAthamAM gaMdhavALo eka dAbaDo Avyo. te dAbaDo ughADIne kumAra tene sUMghe che ane mRtyu pAme che. A pramANe dhrANendriya duHkha mATe thAya che. {; rasanendriyanuM udAharaNa : 10 sodAsa nAme rAjA hato. te mAMsapriya hato. (ekavAra koIke sArA divase) amArInI ghoSaNA thaI. tevAmAM bIlADo (pUrve bheguM kareluM) popaTanuM mAMsa laI gayo. tethI rAjAe kasAIne tyAM mAMsanI tapAsa karAvI, paNa prApta thayuM nahi. tyAre rasoIyAe bALakane mArI tenuM mAMsa rAMdhyuM. (rAjAne bhojanamAM mAMsa pIrasavAmAM AvyuM.) rAjAe pUchyuM - ("A mAMsa kyAMthI AvyuM ?'). rasoIyAe sarva hakIkata kahI. rAjAe rasoIyAne puruSo ApyA ane kahyuM - "rojeroja 15 tAre (bALakone) mAravA." nagaravAsIne A vAtanI jANa thaI. tethI teoe "A rAkSasa che" ema mAnI rAjasevako dvArA rAjAne dArU pIvaDAvIne jaMgalamAM praveza karAvyo. mAMsapriya hovAthI te rAjA cAra raste Ubho rahelo hAthIne laIne divase-divase manuSyone mAre che. ahIM keTalAka kahe che ke - "ekAntamAM janane mAre che." te mArge ekavAra tyAMthI sAthe pasAra thAya che. te sUtelo hovAthI pasAra thatAM sArthano 20. teNe khyAla Avyo nahi. sAthe sAthe rahelA sAdhuo pratikramaNa karavA rahyA temAM pAchaLa paDI gayo, sAdhuone joIne rAjA temanI pAchaLa paDyo. paraMtu tapanA prabhAve AkramaNa karavA rAjA samartha banato nathI. te vicAramAM paDe che. tyAM dharmakathA thAya che. pravrajyA grahaNa kare che. ahIM keTalAka AcAryo kahe che ke - "te rAjA jatA evA te sAdhuone kahe che ke "UbhA raho'. tyAre 56. pravRttaH, pratimaJjUSAdigairgandhaiH samudgo dRSTaH so'nenodghATya ghrAto mRtazca / evaM duHkhAya 25 ghrANendriyamiti / jihvendriye udAharaNaM-sodAso rAjA mAMsapriyaH, amAghAtaH, zukasya mAMsaM mAjariNa gRhItaM, zaukarikeSu mArgitaM, na labdhaM, DimbharUpaM mAritaM, susaMhitaM pRcchati, kathitaM, puruSAstasmai dattA-mArayateti, nAgareNa jJAto bhRtyaizca rAkSasa iti madyaM pAyayitvA aTavyAM pravezitaH, catvareM sthito gajaM gRhItvA dine 2 manuSyaM mArayati, kecidbhaNanti-virahe janaM mArayati, tena mArgeNa sArtho yAti, tena suptena na jJAtaH, sAdhavacAvazyakaM kurvantaH sphiTitAH, tAn dRSTvA'valagyante, tapasA na zaknoti AzrayituM, cintayati, dharmakathanaM, 30 pravrajyA / anye bhaNanti-sa bhaNati vrajata:-tiSThata, sAdhavo bhaNanti-vayaM Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) ThiyA tumaM ceva ThAhi, ciMtei, saMbuddho, sAisayA AyariyA, te ohinANI, kettiyANamevaM hohi / evaM dukkhAya jibhidiyaMti // phAsidie udAharaNaM-vasaMtapure Nayare jiyasattU rAyA, sukumAliyA se bhajjA, tIse aIva sukumAlo phAso, rAyA rajjaM na ciMtei,so eyaM niccameva paDibhujjamANo acchai, evaM kAlo vaccai, bhiccehiM sAmaMtehiM maMteUNa tIe saha nicchUDho, puttoM se rajje Thavio, te 5 aDavIe vaccaMti, sA tisAiyA, jalaM maggiyaM, acchINi se baddhANi mA bIhehitti, chirAruhiraM pajjiyA, ruhire mUliyA chUDhA jeNa Na thijjai, chuhAiyA, urumaMsaM dinnaM, urugaM saMrohiNIe rohiyaM, jaNavayaM pattANi, AbharaNagANi sAraviyANi, egattha vANiyattaM karei, paMgU ya se vIhIe sAdhuo kahe che - "ame UbhA chIe, tuM ja Ubho rahe. (arthAtu ame to pApakarmathI aTakyA chIe, tuM aTaka.) te vicAramAM paDe che. bodha pAmyo. AcArya atiyazathI yukta hatA, arthAta 10 teo avadhijJAnI hatA. keTalAkonuM A pramANe thAya ? (arthAta mAMsamAM lolupa hovA chatAM rAjAne AvA viziSTa AcAryanI prApti thaI. rAjA bodha pAmyo. paraMtu AvA keTalA ? rasanendriyamAM lolupa evA keTalAne A rIte suguruno joga maLe? arthAt badhAne maLe nahi.) Ama rasanendriya paNa duHkha mATe thAya che. (ahIM rAjAne potAnuM rAjaya choDI jaMgalamAM bhaTakavuM paDyuM e duHkharUpe jANavuM.) 15 phaka sparzendriyanuM udAharaNa vasaMtapura nagaramAM jitazatru nAme rAjA hato, tene sukumAlikA nAme rANI hatI. teNIno sparza atIva sukumAla hato. rANImAM magna rAjA rAjyanI ciMtA karato nathI. rAjA rojeroja tene bhogavavAmAM magna che. A pramANe keTaloka kALa pasAra thAya che. khaMDiyA rAjAoe aMdara aMdara maMtraNA karIne nokaro dvArA rANI sAthe rAjAne rAjya bahAra kADhyo. tenA putrane rAjya 20 upara sthApyo. A bAju baMne rAjA-rANI jaMgalamAM jAya che. evAmAM sukumAlikAne tRSA lAgI. pANInI tapAsa karI. (paraMtu maLyuM nahi. tethI) jaMgalamAM Dara na lAge mATe sukumAlikAnI AMkho upara paTTo bAMdhyo ane potAnI nasamAMthI lohI kADhI teNIne pIvaDAvyuM. vadhelA lohImAM thIjI na jAya mATe amuka vanaspatinA mULiyA nAMkhyA. have bhUkhathI sukumAlikA pIDAvA lAgI. tethI potAnA sAthaLamAMthI mAMsa kADhI teNIne khAvA 25 ApyuM. saMrohaNI auSadhivaDe sAthaLanA bhAgane rujhAvI dIdho. AgaLa jatA teo baMne nagaramAM ___57. sthitAstvameva tiSTha, cintayati, saMbuddhaH, sAtizayA AcAryAH, te avadhijJAninaH, kiyatAmevaM bhaviSyati / evaM duHkhAya jihvendriyamiti / sparzanendriya udAharaNaM-vasantapure nagare jitazatrU rAjA, sukumAlikA tasya bhAryA, tasyA atIva sukumAlaH sparzaH, rAjA rAjyaM na cintayati, sa etAM nityameva pratibhujAnAM tiSThati, evaM kAlo vrajati, bhRtyaizca sAmantairmaMtrayitvA tayA saha niSkAzitaH, putrastasya rAjye sthApitaH, tAvaTavyAM 30 vrajataH, sA tRSArditA, jalaM mArgitam, akSiNI tasyA baddhe mA bhaiSIriti, zirArudhiraM pAyitA, rudhire mUlikA kSiptA, yena na styAyati, kSudhAditA, UrumAMsaM dattaM, Uru saMrohiNyA rohitaM, janapadaM prAptau, AbharaNAni saMgopitAni, ekatra vaNiktvaM karoti, paGgazca tasyA vIthyAH sAmaMto'hima-mudritapratau / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 sparzendriyamAM sukumAlikAnuM dRSTAnna (ni. 918) sogoM, ghaDio, sA bhaNai-na sakkaNomi egAgiNI gihe ciTThi bidijjiyaM labhAhi, ciMtiyaM asi - niravAo paMgU sohaNo, tao'NeNa so neDDavAlago niutto, teNa ya gIyachaliyakahAihiM AvajjiyA, pacchA tasseva laggA bhattArassa chiddANi maggar3a, jAhe na labhai tAhe ujjANiyAgao suvIsattho bahuM majjaM pAettA gaMgAe pakkhitto, sAvi taM davvaM khAiUNa khaMdheNa taM vahai, gAyaMti ya ghare 2, pucchiyA bhaNai - ammApiIhiM eriso dinno kiM karemi ?, so'vi rAyA egattha Nayare 5 ucchalio, rukkhachAyAe sutto, Na parAvattati chAyA, rAyA tattha mayao aputto, asso ya ahivAsio tattha gao, jayajayasaddeNa paDibohio, rAyA jAo, tANivi tattha gayANi, raNNo kahiyaM, 1 pahoMcyA. potAnA alaMkAro chupAvyA. rAjA koI eka sthAne vepA2IpaNuM kare che. (arthAt rAjA vepAra cAlu kare che.) tyAM eka pAMgaLo vyakti rastAnI sAphasaphAI karanAro hoya che. te rAjAne maLyo. (ekabIjA sAthe sArI rIte paricaya thayo.), ekavAra sukumAlikA kahe che ke - 'huM gharamAM 10 ekalI rahI zakuM tema nathI, tethI tame ko'ka bIjAne lAvo.' ANe vicAryuM - 'pelo pAMgaLo sAro raheze jethI koI nukazAna thAya niha. (arthAt gharamAM jo bIjA puruSane lAvuM ane kyAMya koI akArya thAya to zuM ? eTale e pAMgaLo sAro raheze. jethI sukumAlikA sAthe akArya kare nahi.) tethI rAjAe gRhapAlaka tarIke pAMgaLAne rAkhyo. paraMtu te pAMgaLAe sukumAlikAne gIto, zruMgAra kAvyo, kathAo vigere karavA dvArA potAnI tarapha AkarSI. 15 pachI te pAMgaLA sAthe ja sukumAlikAe akArya karyuM. patinA chidro te zodhavA lAgI. jyAre eka paNa chidra pAmavAmAM te samartha na thaI. tyAre pharavA gayelA rAjAne potAnA vizvAsamAM laI ghaNuM dArU pIvaDAvIne gaMgAmAM nAMkhI dIdho. sukumAlikA paNa te mAdakadravyane khAIne potAnA khabhe pAMgaLAne laI gIta gAtI ghare ghare phare che. koI pUche to kahe ke mAtApitAe Avo ja pati mane Apyo, emAM huM zuM karuM ?' te rAjA paNa tarato--tarato eka nagaramAM (kinAre) bahAra 20 nIkaLyo. vRkSanI chAyAe sUto, chAyA khasatI nathI. tyAMno rAjA putra vinAno mRtyu pAmyo ane adhivAsita evo ghoDo tyAM vRkSa pAse Avyo. jaya--jaya zabdavaDe sUtelAne uThADavAmAM Avyo. te nagarano te rAjA thayo. sukumAlikA ane te pAMgaLo baMne paNa te nagaramAM AvyA. rAjAne tenI jANa karavAmAM 18. zodhA:, maulita:, sA maLati-na zanomi pALinI vRddhe sthAtuM dvitIyaM zammaya, cintitaM 25 cAnena-nirapAyaH paGguH zobhanaH, tato'nena sa gRhapAlako niyukta:, tena ca gItazchalitakathAdibhirAvarjitA, pazcAttenaiva lagnA, bhartuzchidrANi mArgayati, yadA na labhate tadodyAnikAgataH suvizvasto bahu madyaM pAyayitvA gaGgAyAM prakSiptaH, sA'pi tadddravyaM khAdayitvA skandhena taM vahati, gAyatazca gRhe gRhe, pRSTA bhaNatimAtApitRbhyAmIdRzo dattaH, kiM karomi?, so'pi rAjA ekatra nagare nirgataH, vRkSacchAyAyAM suptaH, na parAvarttate chAyA, rAnA ca taMtra mRtoputra:, azvazcAdhivAsitastatra rAta:, yajJayazabvena prativodhita:, rAnA nAta:, 30 tAvapi tatra gatau rAjJe kathitam, Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 nI Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) ANAviyANi, pucchiyA, sAhai-ammApIIhi dinno, rAyA bhaNai-'bAhubhyAM zoNitaM pItamurumAMsaM ca bhakSitam / gaGgAyAM vAhito bhartA, sAdhu sAdhu pativrate ! // 1 // ' nivvisayANi ANattANi / evaM dohaMpi visesato sukumAliyAe dukkhAya phAsiMdiyaM // kiJca-'zabdasane yato doSo, mRgAdInAM zarIrahA / sukhArthI satataM vidvAn, zabde kimiti saGgavAn ? // 1 // pataGgAnAM kSayaM dRSTvA, sadyo rUpaprasaGgataH / svasthacittasya rUpeSu, kiM vyarthaH saGgasambhavaH ? // 2 // uragAn gandhadoSeNa, paratantrAn samIkSya kaH |gndhaaskto bhavetkAyasvabhAvaM vA na cintayet ? ||3||rsaasvaadprsnggen, matsyAdyutsAdanaM yataH / tato duHkhAdijanane, rase kaH saGgamApnuyAt ? // 4 // sparzAbhiSaktacittAnAM, hastyAdInAM smnttH| asvAtantryaM samIkSyApi, kaH syAtsparzanasaMvazaH ? // 5 // ' ityevaMvidhAnIndriyANi saMsAravarddhanAni viSayalAlasAni durjayAni durantAni nAmayanta ityAdi pUrvavat ||adhunaa parISahadvArAvasaraH, 10 tatra 'mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahA' iti nirvacanaM, tatra mArgAcyavanArthaM darzanaparISahaH AvI. rAjAe baMnene bolAvyA ane pUchaparacha karI. sukumAlikA kahe che "mAtA-pitAe mane A Apyo che." rAjAe kahyuM - "bhUjAvaDe lohI pIdhuM ane sAthaLanuM mAMsa jeNe khAdhuM, patine jeNe gaMgAmAM nAMkho. he pativratA strI ! (tAruM A vartana) bahu sAruM hatuM. temane rAjaya bahAra karavAno rAjAe Adeza Apyo. A pramANe rAjA ane rANI baMnene, temAM paNa vizeSathI 15 sukumAlikArANIne sparzendriya duHkha mATe thaI. vaLI, //lA zabdanA saMgamAM je kAraNathI haraNone zarIrahaNanAra doSa thAya che. (arthAta zabdano saMga haraNone mRtyu mATe thAya che.) tethI satata sukhArthI evA he vidvAn ! zabdamAM tuM saMgavALo zA mATe che ? (arthAt tuM sukhane Icche che to zabdamAM saMga karanahi anyathA haraNonI jema duHkha pAmIza.) rA rUpanA prasaMgathI pataMgiyAono zIdhra kSaya joIne svastha cittavALI 20 vyaktino rUpone vize vyartha saMgasaMbhava zA mATe ? (arthAt svasthacittavALI vyakti AvA rUpamAM nakAmo saMga zA mATe kare ?). |3 gaMdhanA doSe parataMtra evA sApone joIne koNa gaMdhamAM Asakta thAya ? athavA koNa zarIranA svabhAvane na vicAre ? //4o rasAsvAdanA prasaMgathI je kAraNe masyAdino nAza thAya che. tethI duHkhAdine utpanna karanAra rasamAM koNa saMga pAme ? pI. sparzamAM Asakta cittavALA 25 evA hasti vigerenuM cArebAjuthI asvAtaMtrya joIne paNa koNa sparzane vaza thAya? Ama, saMsArane vadhAranArI, viSayomAM lAlasAne utpanna karanArI, durjaya ane duraMta evI indriyone vaza nahi thanAra arihaMto namaskArane yogya che vigere pUrvanI jema jANavuM. have pariSahadvAra kahevAya che. "mokSamArgamAMthI potAnuM cyavana na thAya te mATe ane nirjarA mATe pariSado sahana karavA yogya che' AvuM vacana che. temAM mArgAcyavana mATe darzanapariSaha ane 30 59. AnAyitau, pRSTA, kathayati-mAtApitRbhyAM dattaH, rAjA bhaNati, niviSayAvAjJaptau / evaM dvayorapi vizeSataH sukumAlikAyAH duHkhAya sparzanendriyam / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvIsa pariSaho (ni. 918) che 91 prajJAparISahazca, zeSAstu nirjarArthamiti, ete ca dvAviMzatiH parisaGkhyAtA eva, tadyathA-kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrIcaryAniSadyAzayyA''krozavadhayAcanAlAbharogatRNasparzamalasatkArapuraskAraprajJA'jJAnadarzanAni vistarato'vagantavyAH, asya bhAvArtha:-'kSudhArtaH zaktimAn sAdhureSaNAM nAtilavayet / yAtrAmAtrodyato vidvAnadIno'viplavazcaret // 1 // pipAsitaH pathistho'pi, tattvavid dainyavarjitaH / zItodakaM nAbhilaSenmRgayet kalpitodakam // 2 // zItAbhighAte'pi yatistva- 5 gvastratrANavarjitaH / vAso'kalpyaM na gRhNIyAdagni nojjvAlayedapi ||3||ussnntpto na taM nindecchAyAmapi na saMsmaret / snAnagAtrAbhiSekAdi, vyajanaM cApi varjayet // 4 // daSTo daMzamazakaistrAsaM dveSaM na vA vrajet / na vArayedupekSeta, sarvAhArapriyatvavit // 5 // vAso'zubhaM na vA me'sti, necchet tatsAdhvasAdhu vA / lAbhAlAbhavicitratvaM, jAnannAgnyena viplutaH // 6 // gacchaMstiSThanniSaNNo vA, nAratipravaNo bhavet / dharmArAmarato nityaM, svasthacetA bhavenmuniH // 7 // saGgapaGkasudurbAdhAH, striyo moksspthaarglaaH| 10 prajJApariSaha che. zeSa pariSado nirjarA mATe che. A pariSaho bAvIsa che. te A pramANe - // 1ii sudhA, pipAsA, zIta, uSNa, daMzamazaka, nagnatA, arati, strI, caryA, niSadyA, zayyA, Akroza, vadha, yAcanA, alAbha, roga, tRNasparza, mala, satkArapuraskAra, prajJA, ajJAna ane darzanapariSaha. (tatvArthasUtra a.9, sU.9) A bAvIsa pariSado vistArathI jANavA yogya che. A sUtrano bhAvArtha A pramANe chelA sudhAthI pIDAto zaktimAna sAdhu eSaNAnuM ullaMghana 15 na kare, saMyamanI yAtrA ane bhojananI mAtrA jALavavAmAM udyata evo te vidvAn dInatA ane khedane pAmyA vinA vicare. ||rA dInatA vinAno, tRSAthI pIDita, mArgamAM rahelo evo paNa tatvavettA sAdhu akathya (sacitta) pANIne Icche nahi, paNa kalpita pANIne zodhe. 3. cAmaDAnA vastro ke ThaMDIthI rakSaNa karanAra vastu vinAno sAdhu ThaMDIthI pIDAvA chatAM paNa akaccha vastra grahaNa kare nahi ke agnine prajavalita paNa kare nahi. I4 garamIthI tapelo sAdhu tenI niMdA kare nahi 20 ke chAyaDAnuM smaraNa paNa kare nahi. snAna, pANIthI zarIranuM siMcana ke paMkhAno upayoga na kare. HpI daMzamazakovaDe DaMkhAyelo trAsa ke dveSane pAme nahi, sarva jIvone AhAra priya che evuM jANanAro muni daMzamazakone dUra kare nahi, paNa teonI upekSA kare. (arthAt DaMkha mAratA te daMzamazako tarapha dhyAna Ape nahi.) lidI nagnatAthI kheda pAmelo, lAbhAlAbhanI (karmajanya) vicitratAne jANato sAdhu "je vastra che te azubha che athavA mArI pAse vastra ja nathI' ema vicArato 25 sArA ke kharAba vastrane Icche nahi (arthAt potAnI pAse kharAba vastra hoya to navA sArA vastrane ke potAnI pAse bilakula vastra na hoya tyAre kharAba = akathya vastrane icche nahi.) - liNA jato, Ubho raheto ke besato sAdhu aratine pAme nahi, paraMtu nitya dharmarUpa bagIcAmAM (bagIcAne puSpAdivaDe haryobharyo rAkhavAmAM) masta evo muni svasthacittavALo rahe. saMgarUpa kAdava jeno suducAjaya che. evI (arthAt suduryAya che saMga jeno evI, ahIM sudurbAdha = 30 * na daSTo daMzamazakaistrAsaM dveSaM munivrajet iti mudritapratau / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) cintitA dharmanAzAya, yato'tastA na cintayet // 8 // grAmAdyaniyatasthAyI, sadA vA'niyatAlayaH / vividhAbhigrahairyuktazcaryAmeko'pyadhizrayet // 9 // zmazAnAdiniSadyAsu, stryAdikaNTakavarjite / upasargAnaniSTeSTAneko'bhIraspRhaH kSamet ||10||shubhaashubhaasu zayyAsu, sukhaduHkhe samutthite / saheta saGgaM neyAcca, zvastyAjyeti ca bhAvayet // 11 // nAkruSTo munirAkrozet, sAmyAd jJAnAdyavarjakaH / 5 apekSetopakAritvaM, na tu dveSaM kadAcana ||12||htH sahetaiva muniH, pratihanyAnna sAmyavit / jIvAnAzAt kSamAyogAda, guNApteH krodhadoSataH // 13 // paradattopajIvitvAd, yatInAM nAstyayAcitam / yato'to yAcanAduHkhaM, kSAmyenecchedagAritAm // 14 // parakIyaM parArthaM ca, labhyetAnnAdi naiva vA / labdhe na mAdyennindedvA, svaparAnnApyalAbhataH // 15 // nodvijed rogasamprApto, na cAbhIpseccikitsitam / viSaheta tathA'dInaH, zrAmaNyamanupAlayet // 16 // abhUtAlpANucelatve, kAdAcitkaM tRNAdiSu / 10 suyAjya) tathA mokSamArgamAM daravAjAnI sAMkaLa samAna evI strIono vicAra paNa je kAraNathI dharmanAza mATe thAya che, te kAraNathI strIono vicAra sAdhu kare nahi. TlA prAmAdi aniyata sthAne rahenAro athavA sadA aniyata sthAnavALo, vividha abhigrahothI yukta evo ekalo paNa te sAdhu caryAne (grAmAnugrAma vihArane) svIkAre. 10nA strI vigere rUpa kAMTAothI rahita evI zmazAnAdi niSadyAone vize utpanna thatAM ISTa (devalokanI devI vigerenI prArthanAdi) upasargone 15 (davIomAM) spRhA vinAno sahana kare ane aniSTa (vaMtarAdi kRta aTTahAsAdi) upasargone bhaya vinAno, ekalo (=rAgadveSa vinAno) sahana kare. II115 zubha ke azubha zavyAne vize sukha-duHkha utpanna thatAM tene samya rIte sahana kare, (sArI zayyAmAM) Asakti na kare ane (sArI ke kharAba zayA) "AvatIkAle choDavAnI ja che' ema vicAre. 1rA potAnA upara koI Akroza kare chatAM jJAnAdino avarjaka (na choDanAro) 20 muni samatA rAkhI Akroza na kare. (sAmevALAnuM) upakArIpaNuM vicAre paNa dveSa kyAreya na kare. f/13 prahAra thavA chatAM muni sahana kare, paraMtu samatAne jANanAro muni krodhanAM doSathI (eTale ke krodhamAM AvIne) sAmo prahAra kare nahi, kAraNa ene mArA jIvanano nAza to karyo nathI. (ema te vicAre.) vaLI kSamA rAkhavAthI guNonI prApti thAya che. (tethI krodha kare nahi.) I/14 bIjAe Apela vastu upara ja jIvanArA hovAthI yatIone je kAraNathI yAcanA vinAnI koI 25 vastu hotI nathI. tethI yAcanAnA duHkhane pote sahana kare. (paraMtu gRhasthapaNAmAM huM to rAjA hato athavA zreSThi hato athavA dhanavAn hato, have mAre bIjA pAse hAtha laMbAvavAno kevI rIte? ema vicArI punaH) gRhasthapaNAne Icche nahi. II1pI bIjAnuM ane bIjA mATe raMdhAyela anAdi prApta thAya athavA na paNa thAya, jo prApta thAya to ahaMkAra na kare athavA jo prApta na thAya to sva ke paranI niMdA paNa na kare. 30 16 rogathI gherAyelo sAdhu udvega kare nahi ane cikitsAne paNa Icche nahi, paraMtu dInatA vinA te rogane sahana kare ane saMyamajIvananuM pAlana kare. 1NA vastranA abhAvamAM Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvIsa pariSaho (ni. 918) che 93 tatsaMsparzodbhavaM duHkhaM, sahenecchecca tAn mRdUn // 17 // malapaGkarajodigdho, grISmoSNakledanAdapi / nodvijet snAnamicchedvA, sahetodvartayena vA // 18 // utthAnaM pUjanaM dAnaM, spRhayennAtmapUjakaH / mUrchito na bhavellabdhe, dIno'satkArito na ca // 19 // ajAnan vastu jijJAsuna muhyet karmadoSavit / jJAninAM jJAnamudvIkSya, tathaivetyanyathA na tu // 20 // viratastapasopetazchadmastho'haM tathA'pi ca / dharmAdi sAkSAnnaivekSe, naivaM syAt kramakAlavit // 21 // jinAstaduktaM jIvo vA, dharmAdharmoM bhavAntaram / 5 parokSatvAt mRSA naivaM, cintayet mahato grahAt ||22||shaariirmaansaanevN, svprpreritaanmuniH| parISahAn athavA alpa vastra hoya athavA vastra nAnuM hoya tyAre tRNAdine grahaNa karavAno jo avasara Ave to te tRNAdinA sparzathI utpanna thatAM kAdAcitka (kyAreka ja tRNAdi grahaNa karanArA hovAthI tenAthI utpanna thatuM duHkha paNa kyAreka ja hovAthI kadAcitya kahevAya.) evA duHkhane sAdhu sahana kare, paraMtu komaLa evA taNakhalAdine icche nahi. /18 grISma RtunA tApathI thatAM parasevAthI 10 paNa (anya koI kAraNe malina thAya to tenAthI uga na ja pAme, paraMtu parasevAthI paNa thatI malinatAthI udvega pAmavo nahi, e pramANe 'pa' zabdano artha jANavo.) utpanna thatAM malarUpa kAdava (parasevAthI kaThina thayela je mela hoya te) ke raja (mAtra dhULa coTe tenA)thI malina zarIravALo sAdhu udvega pAme nahi ke snAnane icche nahi, paraMtu te malAdine samyam rIte sahana kare, kADhe nahi. I/19lA AtmapUjaka potAnA utthAna, pUjana, dAnanI spRhA rAkhe nahi, utthAnAdi prApta 15. thatAM temAM mUccha pAme nahi ke koI satkAra kare nahi to dIna bane nahi. /2nA vivalita kaMIka jIvAjIvAdivastune jANavAnI icchAvALo tenA svarUpane jANato na hovA chatAM paNa moha pAme nahi. (arthAt mane ATaluMya AvaDatuM nathI, mAro janmAro niSphaLa che vigere ArtadhyAna pAme nahi.) kAraNa ke te karmanA doSane jANanAro che. (arthAt AmAM mArA karmano ja doSa che evuM te jANanAro che.) ane caudapUrvI vigere jJAnIonAM jJAnane jANIne te 20 rIte ja kare, (arthAta moha pAme nahi, paraMtu anyathA kare nahi (arthAt pUrvArdhazlokamAM "moha pAme nahi' evo je upadeza Apyo tenAthI anyathA = juduM kare nahi.) In21 (sarvapApa sthAnothI) virata chuM, (utkRSTa evA) tapathI yukta chuM, ane chatAM paNa chadmastha evo huM dharmAdi (dharmAstikAyAdi) bhAvone huM sAkSAt joto nathI. AvA prakAranA vicAro sAdhune thAya nahi, kAraNa ke te kramakALane jANanAro hoya che. (arthAt saMyama-tapa AcaravA chatAM 25 mane koI labdhi-atizayajJAna thatuM nathI evI dInatAne na kare, paraMtu kramakALavit = kramasara kALa pAke tyAre labdhi maLaze ema mAne.) 22 jinezvaro ke temanAvaDe kahevAyela jIvo, dharma, adharma, bhavAntara A badhuM parokSa hovAthI eTale ke sAkSAt dekhAtA na hovAthI mRSA che. A pramANe sAdhu asagrahathI vicAre nahi. /23 svathI potAnA karmothI athavA sAme caDhIne svIkAravAvaDe) ane parathI (anya jIvo vigerethI) AvI paDelA zArIrika ane mAnasika pariSahone 30 bhaya vinAno muni kAya-vacana ane manathI sadA sahana kare. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) sahetAbhIH, kAyavAGmanasA sadA // 23 // jJAnAvaraNavedyotthA, mohanIyAntarAyajAH / karmasUdayabhUteSu, sambhavanti parISahAH // 24 // kSutpipAsA ca zItoSNe, tathA daMzamazAdayaH / caryA zayyA vadho rogaH, tRNasparzamalAvapi // 25 // vedyAdamI alAbhAkhyastvantarAyasamudbhavaH / prajJA'jJAne tu vijJeyau, jJAnAvaraNasambhavau // 26 // caturdazaite vijJeyAH, sambhavena parISahAH / sa sUkSmasamparAyasya, cchadmasthArAgiNo'pica ||27||kssut pipAsA ca zItoSNe, daMzazcaryA vadho mlH| zayyA rogatRNasparzI, jine vedyasya sambhavAd // 28 // ' iti / eSa saMkSepArthaH // avayavArthastu parISahAdhyayanato'vaseya iti / etthavi davvabhAvavibhAsA, davvaparIsahA ihaloyaNimittaM jo sahai paravaso vA baMdhaNAisu, tattha udAharaNaM jahA cakke sAmAie iMdapure iMdadattassa putto, bhAvaparIsahA je saMsAravoccheyaNimittaM aNAulo sahai, tehiM ceva uvaNao pasattho // 24o jJAnAvaraNIya ane vedanIyathI utpanna thatAM tathA mohanIya ane aMtarAyathI utpanna thatAM evA A pariSaho karmono udaya thavAthI thAya che. 25-26ll. zutpipAsA, zIta, uSNa, daMzamazaka, caryA, zayA, vadha, roga, tRNasparza, mala A pariSado vedanIyakarmanA udayathI thAya che. alAbha pariSaha aMtarAyakarmanA udayathI thAya che. prajJA ane ajJAna e jJAnAvaraNathI (kramazaH kSayopazama ane udayathI 3$ fha 3ttarAdhyayanaditIyAdhyayane (T. 74) tukSayapAkhyAnayoH 15 saddhIvA) saMbhave che. 27 10mAM, 11mAM ane 12mAM guNasthAnavartI jIvone paNa A cauda pariSahono saMbhava hoya che. 28 (tathA A sivAyanA zeSa 11 pariSaho eTale ke) , pipAsA, zIta,uSNa, daMzamazaka, caryA, vadha, mala, zayA, roga ane tRNasparza ATalA pariSaho jina = kevaLIne paNa hoya che. kAraNa ke temane vedanIya karmano ja saMbhava che. (anya karmo nathI, mATe te karmothI janya 20 anya pariSado paNa hotA nathI.) A saMkSepArtha kahyo. vistArArtha pariSaha adhyayanamAMthI (uttarA. dvitIyAdhyayanamAMthI) jANI levo. A pariSadomAM paNa dravya-bhAvanA prakAra jANavA. temAM Ihaloka mATe je pariSadone sahana kare athavA baMdhanAdine kAraNe paravaza evo jIva je sahana kare, te dravyapariSaho jANavA. temAM udAharaNa A pramANe jANavuM. - pUrve sAmAyikamAM cakradRSTAntamAM (gA. 832mAM Apela) indrapura 25 nagaramAM Indradattaputrane (maMtrInI dIkarIthI utpanna thayela putrane rAdhAvedha sAdhatI vakhate AjubAjunA loko dvArA) je pariSaha AvyA te dravyapariSaha jANavA. bhAvapariSaho te che ke jene sAdhu saMsAranA nAza mATe AkuLa thayA vinA sahana kare che. te bhAvapariSahovaDe ja prazasta upanaya jANavo. (arthAt bhAvapariSadonuM ja ahIM prayojana che.) 60. atrApi dravyabhAvavibhASA-dravyaparISahA ihalokanimittaM yaH sahate paravazo vA bandhanAdibhiH, 30 tatrodAharaNaM yathA cakre sAmAyike indrapure indradattasya putraH, bhAvaparISahA yAn saMsAravyucchedanimittamanAkula: sahate, teSveva upanayaH prazastaH / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasargonuM svarUpa (ni. 918) 95 adhunopasargadvArAvasaraH, tatropasAmIpyena sarjanamupasargaH, upasRjyate'neneti vA upasargaH karaNasAdhanaH, upasRjyate'sAviti vopasargaH karmasAdhanaH, sa ca pratyayabhedAccaturvidhaH-divyamAnuSatairyagyonyAtmasaMvedanAbhedAt, tattha divvA cauvvihA-hAsA padosA vImaMsA puDhovemAyA, hAse khuDDagA aNNaM gAmaM bhikkhAyariyAe gayA, vANamaMtaraM uvAiMti-jai phavvAmo to viyaDiuM DeragakaNhavaNNaeNa accaNiyaM dehAmo, laddhaM, sA maggai, annamannassa kahaNaM, maggiUNa dinnaM, eyaM te taMti, 5 tAhe sayaM ceva taM pakkhAiyA, kaMdappiyA devayA tesiM rUvaM AvarettA ramai, viyAle maggiyA, na diTThA, have upasargadvArano avasara che. temAM upa eTale najIkathI, je pIDA karavI te upasarga (arthAta pIDA) athavA jenAvaDe upadrava karAya te upasarga, ahIM karaNa artha jANavo (arthAt eNn dhAtune pratyaya lAgyo te karaNa arthamAM lAgyo che mATe upasarga eTale upasarga karavAnuM sAdhana.) athavA je upasarga karAya te upasarga, ahIM karma artha jANavo. (mATe ahIM upasarga tarIke jenI upara 10 upasarga karavAmAM Ave te jIva pote.) pratyayanA = kAraNanA bhedathI te upasarga cAra prakAre che. 1. divya upasarga (arthAt devakRta upasargo), 2. mAnuSa upasarga (arthAt manuSyakRta upasargo), '3. tiryaMca saMbaMdhI upasarga, 4. AtmasaMvedanathI = potAnI jAte UbhA karelA upasargo. temAM devakRta upasargo cAra prakAre - 1. hAsyathI, 2. praSathI, 3. vicArapUrvaka (arthAt parIkSAdi mATe), 4. pRtha vimAtrAthI (arthAt hasatA-hasatA upasarga cAlu karI. aMte vaiSathI 15 upasarga kare, AvA prakAranA sAMyogika bhAMgAthI.) temAM (1) hAsyane vize kSullakonuM udAharaNa - kSullaka sAdhuo anya gAmamAM bhikSAcaryA mATe gayA. te bALa sAdhuo eka devatAnI mAnatA mAne che ane kahe che ke - "jo amane bhikSA prApta thaze to tamArI pAse AvIne nAnA evA tilakhaLa (talamAMthI banAvela vastuvizeSa)thI tamArI pUjA karIzuM." gAmamAM gocarI prApta thaI. eTale te devatA bALasAdhuo pAse tilakhaLa mAMge che. paraMtu sAdhuo ekabIjAne pUche che. (arthAtu 20 mane A vastu maLI nathI. tane maLI che? e pramANe ekabIjAne pUche che. paraMtu koIne tilakhaLa maLyuM na hovAthI) zodhIne devatAne tilakhaLa Ape che, ane kahe che ke - "lo, A tamAruM te tilakhaLa.' ema kahI sAdhuo jAte ja te tilakhaLane khAI jAya che. tethI devatA te bALasAdhuonAM rUpane chupAvI teonI sAthe ramavA lAge che. sAMja sudhI sAdhuo pAchA na AvatA anya sAdhuo temane sAMja samaye gotavA nIkaLyA, paraMtu kyAMya maLyA nahi. tyAra pachI te devatAe AcArya 25 pAse AvIne badhI vAta karI. (ahIM bALasAdhuoe devatA sAthe mazkarI karI te mazkarInA prabhAve devatAe upasarga karyo.) 61. tatra divyAzcaturvidhAH-hAsyAt pradveSAt vimarzAt pRthagvimAtrayA, hAsye kSullakAH anyaM grAmaM bhikSAcaryAyai gatAH, vyantarImupayAcante-yadi lapsyAmahe tadA vikaTayya laghukRSNavarNenArcanaM dAsyAmaH, labdhaM, sA mArgayati, anyo'nyasmai kathanaM, mArgayitvA dattam, etatte taditi, tadA svayameva taM prasvAditA, 30 kAndarpikA devatA teSAM rUpamAvRttya ramate, vikAle mAgitAH, na dRSTAH, Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) devayAe AyariyANa kahiyaM / paose saMgamao / vImaMsAe egattha deuliyAe sAhU vAsAvAsaM vasettA gayA, tesiM ca ego puci pesio, tao ceva varisArattaM kareuM Agao, tAe deuliyAe AvAsio, devayA ciMtei-kiM daDhadhammo navatti saDDIrUveNa uvasaggei, so necchai, tuTThA vaMdai / puDhovemAyA hAseNa kareuM padoseNa karejja, evaM saMjogA / mANussA cauvvihA-hAsA paosA vImaMsA 5 kusIlapaDisevaNayA, hAse gaNiyAdhUyA, khuDDagaM bhikkhassa gayaM uvasaggei, hayA, raNo kahiyaM, khuDDago saddAvio, sirigharadiTuMtaM khei| paose gayasukumAlo somabhUiNA vavarovio, ahavA ego dhijjAio egAe aviraiyAe saddhi akiccaM sevamANo sAhuNA diTTho, paosamAvaNNo sAhuM praaSamAM saMgamavaDe karela upasargo jANavA. vimarzamAM udAharaNa A pramANe - eka devamaMdiramAM sAdhuo comAsu rahI nIkaLI gayAM. teonA samudAyano eka sAdhu ke jene pUrve amuka sthaLe mokalyo 10 hato, te sAdhu te ja maMdiramAM comAsu karavA Avyo. te maMdiramAM rahyo. maMdiranAM deve vicAryuM ke - "A daDha dharmI che ke nahi? (te jouM.) zrAvikAnuM rUpa laIne anukULa upasarga kare che. paraMtu te sAdhu icchato nathI. deva khuza thayo ane vaMdana kare che. pRthaguvimAtrAmAM sAMyogika bhAMgA jANavA. te A pramANe - hAsyathI upasargo karIne praSavaDe upasargo kare. A pramANe anya saMyogo paNa jANavA. 15 manuSya saMbaMdhI upasargo cAra prakAre che - hAsyathI, pradveSathI, vimarzathI, ane kuzIlapratisevanA vaDe. temAM hAsyathI A pramANe :- eka gaNikAne putrI hatI. tene tyAM eka bALasAdhu gocarI vahoravA Avyo, tyAre gaNikAnI putrI tenI upara upasarga kare che. tyAre sAdhuvaDe te putrI haNAI. gaNikAe rAjAne vAta karI. rAjAe bALasAdhune bolAvyo. tyAre bALasAdhu zrIgRhanA dRSTAntane kahe che. (arthAt te sAdhu rAjAne kahe che ke he rAjan ! koIka tamArA bhaMDArane lUMTe, to tame 20 prANaharaNAdirUpa daMDa karo ke nahi ? rAjAe kahyuM - "avazya karuM." sAdhue kahyuM - jo ema hoya to A strI paNa mArA jJAnAdiratnatrayarUpa bhaMDArane lUMTavA mAMge che. tethI mArA bhaMDArane bacAvavA meM tene haNI. ti TippaNa) - praASamAM - somabhUtie (somila brAhmaNe) gajasukumAla upara mAraNAMtika upasarga karI temane mArI nAMkhyA. athavA strI sAthe akArya karatA eka brAhmaNane sAdhue joI lIdho. tethI 25 62. devatayA''cAryAya kathitaM / pradveSe saMgamakaH / vimarza ekatra devakulikAyAM sAdhavo varSArAtramuSitvA gatAH, teSAM caikaH pUrva preSitaH, tatraiva varSArAnaM kartumAgataH, tasyAM devakulikAyAmAvAsitaH, devatA cintayati-kiM dRDhadharmA naveti zrAddhIrUpeNopasargayati, sa necchati, tuSTA vandate / pRthagvimAtrA hAsyena kRtvA pradveSeNa kuryAt, evaM saMyogAH / mAnuSyAzcaturvidhAH-hAsyAt pradveSAt vimarzAt kuzIlapratiSevanayA, hAsye gaNikAduhitA, kSullakaM bhikSAyai gatamupasargayati, hatA, rAjJaH kathitaM, kSullakaH zabditaH, zrIgRhadRSTAntaM 30 kathayati / pradveSe gajasukumAlaH somabhUtinA vyaparopitaH, athavA eko dhigjAtIya ekayA'viratikayA sArdhamakArye sevamAnaH sAdhunA dRSTaH, pradveSamApannaH sAdhu Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyasaMbaMdhI upasargo (ni. 918) rAja 97 mAremitti pahAvio, sAhuM pucchai-kiM tume ajja diLUti ?, sAhU bhaNai-bahuM suNei kanehi silogo|viimNsaae caMdagutto rAyA cANakkeNa bhaNio-pArattiyaMpi kiMpi karejjAsi, susIso ya kira so Asi, aMteure dhammakahaNaM, uvasaggijjaMti, aNNatitthiyA ya viNaThThA, NicchUDhA ya, sAhU saddAviyA bhaNaMti-jai rAyA acchai to kahemo, aigao rAyA osario, aMteuriyA uvasaggeti, hayAo, sirigharadiTuMtaM kahei / kusIlapaDisevaNAe IsAlU ya bhajjAo cattAri, rAyasaMNAyaM teNa ghosAviyaM- 5 sattavaiparikkhittaM gharaM na lahai koi pavesaM, sAhU ayANaMto viyAle vasahinimittaM aiyao, so ya pavesiyallao, tattha paDhame jAme paDhamA AgayA bhaNai-paDiccha, sAhU kacchaM baMdhiUNa dveSane pAmelo "sAdhune mArI nAMkhu vicArI sAdhu tarapha doDyo. sAdhune pUche che - "te Aje zuM joyuM?" tyAre sAdhu kahe che - "kAnovaDe ghaNuM sAMbhaLe, AMkhovaDe ghaNuM jue, paraMtu te sAMbhaLeluM ke joyeluM badhuM (bIjAne) kahevA mATe sAdhune kalpatuM nathI." (dazavai. a.8, zlo.20) 10 vimarzamAM - cANakya caMdragupta rAjAne kahyuM - "paraloka mATe paNa tuM kaMIka dharmane kara." caMdragupta cANakyano suziSya hato eTale ja cANakya vicAryuM ke rAjAne upAyavaDe dharmamAM joDavo joIe, mATe ja caMdraguptane paraloka mATe dharma karavAnuM kahyuM. cANakya rAjAne kahyuM ke - "badhAM ja tIrthikone bolAvI, kramazaH aMtaHpuramAM rANIo sAme dharmadezanA karAvo. temAM rANIone kAmakaTAkSa karavAnuM kahejo. je vyakti calita thAya nahIM, teono dharma tAre karavo." te mATe) 15 aMtaHpuramAM ghamadazanA thaI. upasargo thAya che ane anyatIrthiko bhAgI jAya che. anyatIrthikone kADhI mUkavAmAM Ave che. rAjA sAdhuone bolAve che. AvelA sAdhuo kahe che ke - "aMtaHpuramAM sAthe jo rAjA rahe to ame dharma kahIe. rAjA aMtaHpuramAM pravezyo. (kSaNavAra rahI zarIraciMtAdinA bahAne sAdhune kSobha pamADavA rAjA) bahAra nIkaLI gayo. rANIo upasarga kare che. tyAM paNa sAdhuoe rANIone haNI ane rAjA pAse bhaMDAranuM dRSTAnta kahe che. 20 - kuzIlapratisevanAmAM - eka IrSALu, tene cAra patnIo hatI. te IrSALue rIjAne jaNAvI nagaramAM ghoSaNA karAvI ke - "sAta vADavALA gharamAM koIe praveza karavo nahIM. ekavAra sAdhu ajANatA sAMjanA samaye vasati nimitte te ghara pAse Avyo ane temAM pravezyo. tyAM pahelAM prahare prathama patnI AvelI sAdhune kahe che ke - "mane tuM svIkAra." sAdhue potAno kachoTo bAMdhyo 6rU. mAthAmati prathAvataH, sAthuM pRcchati - viMja tathA daskRti ?, sAdhurmati-vahu zrati 25 karNAbhyAM zlokaH / vimarzAt candragupto rAjA cANakyena bhaNitaH-pAratrikamapi kiJcit kuru, suziSyazca kila sa AsIt, antaHpurAya dharmakathanam, upasargyante'nyatIrthikAzca vinaSTAH, nirvAsitAzca, sAdhavaH zabditA bhaNanti-yadi rAjA tiSThati tadA kathayAmaH, atigato rAjA'pasRtaH, antaHpurikA upasargayanti, hatAH, zrIgRhadRSTAntaM kathayanti / kuzIlapratiSevanAyAmIrSyAluzca bhAryAzcatasro, rAjaviditaM tena ghoSitaMsaptavRtiparIkSiptaM gRhaM na labhate ko'pi praveSTuM, sAdhurajAnAno vikAle vasatinimittamatigataH, sa ca pravezitaH, 30 tatra prathame yAme prathamA''gatA bhaNati-pratIccha, sAdhuH kacchaM baddhvA Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) AsaNaM ca kummabaMdhaM kAUNa ahomuho Thio cIraveDheNaM, na sakkio, kisittA gayA, pucchaMti-ri ?, sA bhAi - eriso natthi aNNo maNUso, evaM cattArivi jAme jAme kisiUNa gayAo, pacchA egao miliyAo sAhaMti, uvasaMtAo saDDIo jAyAo / tericchA cauvvihA - bhayA paosA AhAraheuM avaccalayaNasArakkhaNayA, bhaeNa suNagAI DasejjA, paose caMDakosio makkaDAdI vA AhAraheu 5 sIhAi, avaccaleNasArakkhaNaheuM kAkimAi / AtmanA kriyanta iti AtmasaMvedanIyAH, jahA uddesie cetie pAhuDiyAe, te cauvvihA- ghaTTaNayA pavaDaNayA thaMbhaNayA lesaNayA, ghaTTaNayA acchimi rayo paviTTho camaDhiDaM dukkhiumAraddhaM ahavA sayaM ceva acchimi galae vA kiMci sAlugAi - 'AnA ane Asanane kurmabaMdha karIne, (arthAt kAcabAnA DhALanI jema potAnI upara bAMdhIne) vastro viTIne moM nIcuM rAkhI Ubho rahyo. prathama patnI sAdhune calita karI zakI nahIM, ane kleza pAmIne 10 (thAkIne) gaI. bIjI patnIo prathama patnIne pUche che ke - 'kevo che ?' te kahe che jevo bIjo koI manuSya nathI'. A pramANe cAre patnIo eka eka prahare kleza pAmIne gaI. pAchaLathI eka sthAne bhegI thayelI patnIo paraspara vAta kare che. teono vikArabhAva zAMta paDyo. zrAvikAo banI gaI. tiryaMcasaMbaMdhI cAra prakAre upasargo che. - bhayathI, pradveSathI, AhAra mATe, ane potAnA 15 baccAonuM / mALAnuM rakSaNa karavA upasarga kare. temAM bhayathI kUtarAdi karaDe. pradveSathI :- caMDakauzika athavA vAMdarAdi upasarga kare te. AhAra mATe - siMhAdino upasarga ane baccAonA mALAdinA saMrakSaNa mATe kAgaDI vigere upasarga kare. AtmasaMvedanIya upasargo :- temAM jAtavaDe je karAya te AtmasaMvedanIya upasarga kahevAya. jema ke- snigdhamadhurAdi audezika gocarI koIvaDe vahorAvI hoya ane te pace nahIM tyAre je 20 mAthAno duHkhAvo vigere utpanna thAya te sAmAnyathI AtmasaMvedanIyopasarga kahevAya che. te cAra prakAre che - coLavAthI, paDavAthI, sthiratAthI, ane vaLI javAthI. temAM coLavAthI :- AMkhamAM koI rajakaNa pesI jAya tyAre AMkhane coLe to duHkhavA lAge athavA svayaM ja AMkhamAM ke gaLAmAM koI gAMTha jevuM thayuM hoya ane ene coLe to duHkha utpanna thAya. paDavAthI H- pote barAbara dhyAna 64. AsanaM ca kUrmabandhaM kRtvA'dhomukhaH sthirazcIraveSTanena na zaktiH, klizitvA gatA, pRcchanti25 hraudazaH ?, sA maLati vRMdazo nAsyasyo manuSya:, vaM vratasropi yAme yAme vistazitvA rAtA:, pazcAnmIlitAH ekatra kathayanti, upazAntAH zrAddhayo jAtAH / tairazcAzcaturvidhAH- bhayAt pradveSAt AhArahetoH apatyAlayasaMrakSaNAya, bhayena zvAdirdazet, pradveSe caNDakauziko markaTAdirvA, AhArahetoH siMhAdiH, apatyalayanasaMrakSaNahetoH kAkyAdiH / yathoddeze caitye prAbhRtikAyAM, te caturvidhAH - ghaTTanatA prapatanatA stambhanatA zleSaNatA, ghaTTanatA akSNi rajaH praviSTaM marditvA duHkhayitumArabdhaM athavA svayameva akSNi gale 30 vA kiJcitsAlukAdi Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmasaMvedanIya upasargo (ni. 918) mo. 99 adviyaM ghaTTai, pavaDaNayA Na ya payatteNaM caMkamai, tattha dukkhAvijjai, thaMbhaNayA nAma tAva baiThTho acchio jAva sutto thaddho jAo, ahavA haNuyAjaMtamAI, lesaNayA pAyaM AuMTAvettA acchio jAva tattha vAeNa laio, ahavA naTTaM sikkhAmitti aiNAmiyaM kiMci aMgaM tattheva laggaM, ahavA AyasaMveyaNiyA vAiyA pittiyA saMbhiyA saMnivAiyA ete davvovasaggA, bhAvao uvauttassa ete ceva, uktaM ca-"divvA mANusagA ceva, tericchA ya viyAhiyA |aaysNveynniiyaa ya, uvasaggA cauvvihA // 1 // 5 hAsappaosavImaMsA, puDhovemAya divviyA / mANussA hAsamAIyA, kusIlapaDisevaNA // 2 // tericchagA bhayA dosA, AhArakhA taheva ya / avaccaleNasaMrakkhaNaTThA ete cauhA viyAhiyA ||3||ghttttnnaa pavaDaNA ceva, thaMbhaNA lesaNA tahA / AyasaMveyaNIyA u, uvasaggA cauvvihA // 4 // " ityAdyalaM prasaGgena, etannAmayanto namo'rhA iti vyAkhyAtamayaM gAthArthaH // 25. yA nahI bheTale 53, temai vii. thAya. sthiratAthI :- tyai sudhA mevI zata. hI 23 10 ke jethI pagAdi avayava akkaDa thaI jAya, athavA jaDabuM akkaDa thaI jAya. vaLI javAthI - pagane saMkocIne tyAM sudhI rahe che jethI te rIte ja vAyune kAraNe paga vaLelo rahe, athavA "nRtya huM zIkhuM ema vicArI nRtya zIkhatI vakhate potAnA aMgane eTaluM badhuM namAvI de ke jethI e ja rIte aMga vaLI jAya. athavA pI0 za. mAtmasaMvahanIya 75sargo 14 - vAyuthI, pittathI, thI, ane 15 saMnipAtathI (eTale ke vAyu-kapha athavA pitta-kapha vigere mizra thavAthI) A dravyopasarga jANavA. A ja upasargo upayukta jIvane bhAvathI upasargo jANavA. (arthAt karmanirjarAnA upayogathI 75sone sAuna 43 to te 75so mAthI upAya.) yUMcha :- // 1 // hivya, bhAnuSya, taiya ane AtmasaMvedanIya ema cAra prakAre upasargo kahevAyelA che. //rA hAsya, pradraSa, vimarza ane pRthavimAtrA e divya upasargo che. hAsyAdi traNa ane kuzIlapratisevanA e mAnuSya, 3. 20 bhaya, dveSa AhArArthe temaja apatyAlayasaMrakSaNArthe ema A cAra prakAre tairyaca upasargo kahevAyelA che. ghaTTanA, patana, staMbhana tathA zleSaNa ema cAra prakAre AtmasaMvedanIya upasargo che." vigere, vadhu prAsaMgika viSayathI saryuM. A upasargone sahana karanArA arihaMto namaskArane yogya che. A pramANe A gAthArtha vyAkhyAna karAyo. ll918 65. utthitaM ghaTTayati, patanatA na ca prayatnena cakramyate, tatra duHkhyate,. stambhanatA nAma tAvadupaviSTaH 25 sthito yAvatsuptaH stabdho jAtaH, athavA hanuyantrAdi, zleSaNatA pAdamAkRSya sthito yAvattatra vA tatra vAtena lagnaH, athavA nRtyaM zikSa iti atinAmitaM kiJcidaGgaM tatraiva lagnam, athavA''tmasaMvedanIyA vAtikAH paittikAH zleSmikAH sAnnipAtikA ete dravyopasargAH, bhAvata upayuktasyaita eva, divyA mAnuSyakAzcaiva tairazcAzca vyAkhyAtAH / AtmasaMvedanIyAzcopasargAzcaturvidhAH // 1 // hAsyapradveSavimarzapRthagvimAtrA divyAH / mAnuSyA hAsyAdayaH kuMzIlapratiSevanA // 2 // tairazcA bhayAdveSAdAhArArthAya tathaiva ca / apatyalayanasaMrakSaNArthAya 30 te vyAkhyAtAH // 3 // ghaTTanA prapatanaiva stambhanaM zleSaNaM tathA / AtmasaMvedanIyAstu upasargAzcaturvidhAH // 4 // AuMTitA-mudrite / + tattha va tattha mudrite / * idaM padaM mudrite nAsti / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-4) sAmprataM prAkRtazailyA'nekadhA'rhacchabdaniruktasaimbhava iti darzayannAha iMdiyavisayakasAe parIsahe veyaNA uvassagge / ee ariNo haMtA arihaMtA teNa vuccaMti // 919 // vyAkhyA : indriyAdayaH pUrvavat, vedanA trividhA-zArIrI mAnasI ubhayarUpA ca, 'ee ariNo 5 haMtA' ityatra prAkRtazailyA chAndasatvAt 'supAM supI'tyAdilakSaNataH eteSAmarINAM hantAra: yato'rihantAraH 'tenocyante' tenAbhidhIyante, arINAM hantAro'rihantAra iti niruktiH syAt, etadanantaragAthAyAmeta evoktAH punaramISAmevehopanyAso'yukta iti ?, atrocyate, anantaragAthAyAM namaskArArhatve hetutvenoktAH, iha punarabhidhAnaniruktipratipAdanArthamupanyAsa iti gAthArthaH // ___sAmprataM prakArAntarato'raya AkhyAyante, te cASTau jJAnAvaraNAdisaMjJAH sarvasattvAnAmeveti, 10 mArca avataraNikA: have prAkRtazailIthI aneka prakAre saMbhavatI arihaMtazabdanI vyutpattine batAvatA niryuktikAra kahe che ; gAthArtha indriya, viSaya, kaSAya, pariSada, vedanA, upasarga A zatruone haNanArA hovAthI (teo) arihaMto kahevAya che. 15 TIkArthaH indriya vigere zabdono artha ane tenA bhedo vigere pUrvanI jema jANavA: vedanA traNa prakAranI - 1. zArIrika, ra. mAnasika, ane 3. ubhayarUpa. 'marino daMtA' ahIM prAkRtazailIne kAraNe ane ArSaprayoga (RSimuniono prayoga ke jemAM koI niyama na) hovAthI UU garibo' zabdane prathamAvibhakita thaI che. "supAM supi' vigere badhI ja vibhaktiono artha badhI ja vibhaktimAM thaI zake.) sUtrathI 'pa rino' zabdane SaSThI vibhakti karatA "A zatruone 20 ema artha jANavo. je kAraNathI A zatruone haNanArA che, te kAraNathI arihaMto kahevAya che, kAraNa ke arione (zatruone) haNanArA arihaMta e pramANe nirukti artha zabdamAM rahela akSarone AzrayI thanAra artha) thAya che. zaMkAH pUrvanI gAthAmAM indriyAdi zatruonI ja vAta karI ane ahIM pharI teonI ja vAta karavI e ayukta che. samAdhAna : pUrvanI gAthAmAM "indriyAdine namAvanArA namaskArane yogya che e pramANe namaskAranI yogyatAmAM IndriyAdine kAraNa tarIke kahevAyelA hatA. ahIM to teonA nAmanI niruktinuM pratipAdana karavA mATe upanyAsa karela hovAthI koI doSa nathI. 91lA. avataraNikA: have bIjI rIte zatruo kahevAya che, ane te jJAnAvaraNAdinAmavALA ATha zatruo sarva jIvone hoya ja che. kahyuM che ke ke 30 * samarva nija mukite . Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arihaMta' zabdano artha (ni. 920-921) 101 aTThavihaMpiya kammaM aribhUaM hoi savvajIvANaM / taM kammamariM haMtA arihaMtA teNa vuccaMti // 920 // vyAkhyA : 'aSTavidhamapi' aSTaprakAramapi, apizabdAduttaraprakRtyapekSayA'nekaprakAramapi, cazabdo bhinnakramaH, sa cAvadhAraNe, jJAnAvaraNAdi, tatazcASTavidhaM karmaiva 'aribhUtaM' zatrubhUtaM bhavati 'sarvajIvAnAM' sarvasattvAnAmanavabodhAdiduHkhahetutvAditi bhAvaH, pazcA pUrvavat, evaMvidhA arihantAra 5 rUti thArtha 620 3thavA- arihaMti vaMdaNanamaMsaNAiM arihaMti pUasakkAraM / siddhigamaNaM ca arihA arahaMtA teNa vuccaMti // 921 // vyAkhyA : 'arha pUjAyAm' arhantIti 'pacAdyac' kartari arhAH, kimarhanti ?-vandananamaskaraNe, tatra vandanaM zirasA namaskaraNaM vAcA, tathA'rhanti pUjAsatkAraM, tatra vastramAlyAdijanyA pUjA, 10 abhyutthAnAdisambhramaH satkAraH, tathA 'siddhigamanaM cAhanti' siddhayanti-niSThitArthA bhavantyasyAM prANina iti siddhiH-lokAntakSetralakSaNA, vakSyati ca-"iha boMdi caittA NaM tattha gaMtUNa sijjhai' gAthArtha zatrubhUta evA ATha prakAranAM karmo sarvajIvone hoya che. A karmazatrune (je kAraNathI) haNanArA che, te kAraNathI teo arihaMto kahevAya che. TIkArthaH "ATha prakAranA paNa', ahIM 'pa' zabdathI uttaraprakRtinI apekSAe aneka prakAranA 15, paNa (karmo.), "gha' zabdano kAra artha karavo ane teno krama anya sthAne (eTale ke "I' zabda pachI) joDavo. tethI ATha prakAranA paNa jJAnAvaraNAdi karmo ja sarva jIvone zatrurUpe che. (anya koI nahIM, kAraNa ke A jJAnAvaraNAdi karmo ja sarva jIvonA ajJAnAdiduHkhanuM kAraNa che. gAthAnA pAchalA bhAgano artha anantaragAthAmAM kahyo te pramANe jANI levo. AvA prakAranA arihaMto che. e pramANe gAthArtha jANavo. 920 athavA - 20 - gAthArtha : (je kAraNathI) vaMdana-namaskArAdi mATe yogya che, pUjAsatkAra mATe yogya che ane siddhigamana mATe yogya che te kAraNathI (teo) arahaMto kahevAya che. TIkArtha : '' dhAtu pUjAnA arthamAM vaparAya che. ahIM 'padyavU' sUtrathI "pa' vigere dhAtuone kartAnA arthamAM 'ka' pratyaya lAgatAM "aha" zabda bane che. konI mATe yogya che ? - vaMdana ane namaskAra mATe yogya che. temAM mastaka namAvavuM e vaMdana ane vANIthI "namo' 25. bolavuM te namaskAra jANavo. tathA (je kAraNathI) pUjA-satkAra mATe yogya che. temAM vastra-mALAdi ApavA e pUjA ane abhyatthAnAdi Adara e satkAra jANavo. tathA jemAM jIvo kRtakRtya thAya che te siddhi eTale ke lokAntakSetra ane AgaLa kaheze - "ahIM zarIrane choDIne tyAM jaIne siddha thAya che." A siddhine vize gamana mATe (je kAraNathI) yogya che, te kAraNathI (teo) arahaMto kahevAya che. ahIM jo ke "arahaMtA' zabda che, chatAM prAkRtazailIthI teno artha "ahaM jANavo athavA 30 * phudatanuM cavA tatra tvA sidhdhati Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 mA Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) tadgamanaM ca pratyarhA iti, arahaMtA teNa vuccaMti' prAkRtazailyA arhAstenocyante, athavA arhantItyarhanta rUti thArtha: 22zA tatha devAsuramaNuesuM arihA pUA suruttamA jamhA / ariNo haMtA rayaM haMtA arihaMtA teNa vuccaMti // 922 // vyAkhyA : devAsuramanujebhyaH pUjAmarhanti-prApnuvanti tadyogyatvAt, surottamatvAditi yuktiH, itthamanekadhA'nvarthamabhidhAya punaH sAmAnyavizeSAbhyAmupasaMharannAha-'ariNo haMtA' ityAdi pUrvavadeva, arINAM hantAra: yataH arihantArastenocyante, tathA rajaso hantAraH yato rajohantArastenocyante iti, rajo badhyamAnakaM karma bhaNyata iti gAthArthaH // 922 // idAnImamoghatAkhyApanArthamapAntarAlikaM namaskAraphalamupadarzayati___arahaMtanamukkAro jIvaM moei bhvshssaao| bhAveNa kIramANo hoi puNo bohilAbhAe // 923 // jeo (pUjAdi mATe) yogya che te arahaMto e pramANenI vyutpattithI "arahaMto' zabda ja jANavo. A pramANe gAthArtha kahyo. al921 tathA- gAthArthaH devAsuramanuSyo pAsethI pUjAne mATe yogya che, kAraNa ke teo devomAM uttama che, 15 tathA zatruone haNanArA che, karmone haNanArA che mATe arihaMto kahevAya che. TIkArtha : deva, dAnava ane manuSyo pAsethI pUjAne pAme che, kAraNa ke pUjAne mATe yogya che. (pUjAne mATe paNa yogya kema che? kAraNa ke, devomAM teo uttama che. A pramANe aneka prakAre antarthane (nAma pramANenA arthane) kahIne pharI sAmAnya ane vizeSathI upasaMhAra karatA kahe che - je kAraNathI zatruone haNanArA che, te kAraNathI arihaMta kahevAya che. tathA je kAraNathI 20 rajane haNanArA che, te kAraNathI rajahannu kahevAya che. ahIM raja. eTale badhyamAna evA karmo. A pramANe gAthArtha kahyo 92rA avataraNikA : have amoghatA batAvavA mATe namaskAranuM vacaluM phaLa batAve che ke (zaMkA : namaskAranuM aMtima phaLa mokSa che. te pahelA je phaLo prApta thAya te vacalA phaLo kahevAya. tethI svargAdinI prApti e vacalA phaLo tarIke jaNAya che. jyAre have pachInI gAthAmAM 25 namaskAranAM phaLa tarIke mokSa batAvavAmAM AvI rahyo che. to mokSarUpa phaLa e apAntarAlika = vacaluM phaLa kevI rIte kahevAya ? samAdhAna : ahIM svargAdiphaLanI apekSAe apAMtarAla zabda kahevAyo nathI, paraMtu '3uttI nibhavavo...' ItyAdi (gA. 887)mAM arihaMtAdi pAMcenA namaskAranuM chelle je bheguM phaLa batAvavAnA che, tenI apekSAe A mokSarUpa phaLa e apAMtarAlika = vacalA tarIke vivakSita hovAthI koI 30 virodha nathI - rUti TippaNa) gAthArtha : arihaMtane karelo namaskAra jIvane hajAro bhavathI choDAve che. bhAvathI karAto A namaskAra vaLI bodhilAbha mATe thAya che. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAranuM phaLa (ni. 923-924) nA 103 __vyAkhyA : arhatAM namaskAraHarhannamaskAra, ihArhacchabdena buddhisthArhadAkAravatI sthApanA gRhyate, namaskAratu nama:zabda pava, "navam' gAtmAne "povati' aniyati, vRtaH ?-avazya , 'bhAvena' upayogena kriyamANaH, iha ca sahasrazabdo yadyapi dazazatasaGkhyAyAM vartate tathA'pyatrArthAdanantasaGkhyAyAmavagantavyaH, anantabhavamocanAnmokSaM prApayatItyuktaM bhavati, Aha-na sarvasyaiva bhAvato'pi namaskArakaraNe tadbhava eva mokSaH, tatkathamucyate-jIvaM mocayatItyAdi, ucyate, yadyapi 5 tadbhava eva mokSAya na bhavati tathA'pi bhAvanAvizeSAdbhavati punaH 'bodhilAbhAya' bodhilAbhArthaM, bodhilAbhazcAcirAdavikalo mokSaheturityato na doSa iti gAthArthaH // 923 // tathA cAha arihaMtanamukkAro dhannANa bhavakkhayaM kuNaMtANaM / - hiayaM aNummuaMto visuttiyAvArao hoi // 924 // vyAkhyA : arhannamaskAra iti pUrvavat, dhanyAnAM bhavakSayaM kurvatAm, tatra dhanyAH-jJAnadarzana- 10 TIkArtha : arihaMtone namaskAra te ahaMnnamaskAra. ahIM "ati' zabdathI buddhimAM rahelI arihaMtanA AkAravALI sthApanA grahaNa karAya che ane namaskAra tarIke namaH zabda ja grahaNa karAya che. AvA prakArano annamaskAra jIvane dUra kare che. kyAMthI dUra kare che? hajAra bhavothI jIvane dUra kare che. (A namaskAra kevo che? te kahe che-) bhAvathI karAto namaskAra. (anvaya A pramANebhAvathI karAto namaskAra jIvane hajArabhavothI dUra kare che. eTale ke bhaviSyamAM thanArA hajArabhavothI 15 chUTakAro apAve che.) ahIM jo ke "hajAra' zabda 1000nI saMkhyA jaNAvanAro che, chatAM paNa arthApattithI A "hajAra' zabda anaMta saMkhyAne jaNAvanAro jANavo. tethI A pramANe artha jANavo ke - bhAvathI karAto ahaMnnamaskAra (bhaviSyamAM thanArA) anaMtabhavothI choDAvI jIvane (te ja bhave) mokSa apAvaDAve che. zaMkA : bhAvathI namaskAra karavA chatAM kaMI badhA ja jIvono (bhAvathI namaskAra karanArA 20 sarva jIvono) te ja bhave mokSa thato nathI. to "jIvane choDAve che...' vigere tame zA mATe kaho cho? samAdhAna : jo ke sarva jIvone te ja bhave namaskAra mokSa mATe thato nathI, to paNa (je jIvono te ja bhave mokSa thato nathI, tevA jIvone) bhAvanA vizeSathI vaLI bodhilAbha mATe to thAya ja che ane te bodhilAbha jhaDapathI mokSanuM saMpUrNa kAraNa che ja. mATe "ahaMnnamaskAra 25 jIvane anaMtabhavothI choDAvI mokSa apAve che' evuM je kahyuM che temAM koI virodha nathI. I927ll kahyuM che ke gAthArtha : bhavakSayane karatA evA dhanya jIvonAM hRdayane nahIM mUkato evo te ahaMnnamaskAra durthAnano nivAraka thAya che. TIkArtha : "ahaMnnamaskAra' zabdano artha pUrvanI gAthAmAM je kahyo te rIte jANavo. ahIM 30 dhanya tarIke jJAna, darzana ane cAritrarUpa dhanavALA sAdhu vigere jANavA. "bhava' zabdathI "tadbhavAyu' Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 A Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) cAritradhanAH sAdhvAdayaH, teSAM bhavakSayaM kurvatAmiti, atra tadbhavajIvitaM bhavaH tasya kSayo bhavakSayastaM vaMtAm--AcaratAM, vim ?-yaM' zveta: 'anunujIn' sarityajJana, yAvanapAnnityartha:, vistrotasikAvArako bhavati, ihApadhyAnaM visrotasikocyate, tadvArako bhavati, dharmadhyAnaikAlambanatAM karotIti gAthArthaH // 924 // arahaMtanamukkAro evaM khalu vaNio mahatthutti / jo maraNaMmi uvagge abhikkhaNaM kIrae bahuso // 925 // vyAkhyA : arhannamaskAra evaM khalu varNito 'mahArtha' iti mahAnartho yasya sa mahArthaH, alpAkSaro'pi dvAdazAGgArthasaGgrAhitvAnmahArtha iti, kathaM punaretadevamityAha-yo namaskAro 'maraNe' prANatyAgalakSaNe upAgre - samIpabhUte 'abhIkSNam' anavarataM kriyate 'bahuzaH' anekazaH, tatazca 10 pradhAnApadi samanusmaraNakaraNena grahaNAt mahArthaH pradhAnazcAyamiti / Aha ca bhASyakAra:- jalaNAibhae sesaM mottuM'ppegarayaNaM mahAmollaM / judhi vA'ibhae gheppar3a amohasatthaM jaha taha // 1 // moMttuMpi bArasaMgaM sa eva maraNami kIrae jamhA / arahaMtanamokkAro tamhA so bArasaMgattho // 2 // 5 jANavuM. te tadbhavAyuno kSaya karatA evA sAdhu vigere dhanyajIvonAM cittane nahIM choDato arthAt hRdayamAMthI dUra nahIM thato (te arhannanamaskAra) visrotasikAno nivAraka thAya che. ahIM apadhyAnane 15 visrotasikA kahevAya che. mATe apadhyAnano vA2ka thAya che, eTale ke dharmadhyAnarUpa ekAlaMbanatAne kare che. II924 gAthArtha : A pramANe arihaMtanamaskAra mahAn arthavALo varNana karAyo. je A namaskAra maraNa samaya najIka AvatA satata anekavAra karAya che. TIkArtha : mahAna artha che jeno te mahArtha. upara kahyA pramANe arhannamaskAra mahAn arthavALo 20 varNana karAyo, kAraNa ke A namaskAra alpAkSaravALo hovA chatAM samasta dvAdazAMgInA arthone saMgraha karanAro hovAthI mahArthavALo kahevAya che. zA mATe A mahArthavALo che ? te kahe che - kAraNa ke prANanA tyAgarUpa maraNa najIka AvatA (dvAdazAMgIne choDIne) je A namaskAra satata anekavAra karAya che ane tethI moTI evI ApattimAM samyag rIte anusmaraNa karavAvaDe namaskAranuM grahaNa thatuM hovAthI te mahArthavALo ane pradhAna che. 25 bhASyakAre kahyuM che ' // 1 // agni vigerenA bhayamAM zeSane choDI jema mahAmUlyavALuM eka paNa ratna grahaNa karAya che athavA atibhayavALA evA yuddhamAM zeSane choDI jema amoghazasra grahaNa karAya che, tema ahIM // 2 // maraNa samaye je kAraNathI dvAdazAMgIne mUkIne te namaskAra ja karAya che, te kAraNathI te arihaMtanamaskAra dvAdazAMgInA arthavALo kahevAya che. IIII sarva dvAdazAMga e 66. jvalanAdibhaye zeSaM muktvA apyekaM ratnaM mahAmUlyam / yudhi vA'tibhaye gRhyate'moghazastraM yathA 30 tatheha // 1 // muktvA'pi dvAdazAGgaM sa eva maraNe kriyate yasmAt / arhannamaskArastasmAtsa dvAdazAGgArthaH // 2 // + buddhi kRti mudrita / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra (ni. 926) **** 105 'savvaMpi bArasaMgaM pariNAmavisuddhiheumettAyaM / takkAraNabhAvAo kiha na tadattho namokkAro ? // 3 // Na-hu taMmi desakAle sakko bArasaviho suykkhNdho| savvo aNuciMteDaM dhaMtaMpi samatthacitteNaM // 4 // tappaNaINaM tamhA aNusariyavvo suheNa citteNaM / eseva namokkAro kayannutaM mantramANeNaM // 5 // " kRti gAthArtha: bhrA upasaMharannAha-- dvAdazAMgIno sAra che - 5 arihaMtanamukkAro savvapAvappaNAsaNo / maMgalANaM ca savvesiM, paDhamaM havai maMgalaM // 926 // ' vyAkhyA: kiM bahunA ?, ihArhanamaskAraH, kim ? - sarvapApapraNAzanaH, tatra pAMzayatIti nipAtanAt pApaM pibati vA hitamiti pApam, auNAdikaH paH pratyayaH, sarvam - aSTaprakAramapi karma-pApaM jJAtisAmAnyApekSayA, huM ca - 'pApaM naiva tattvata' hatyAti, tatvaLAzayatIti sarvapApapraLAzanaH, 10 pariNAmavizuddhi mATe ja che. te pariNAmavizuddhirUpa kAraNanI prApti (namaskArathI thatI hovAthI) namaskAra zA mATe dvAdazAMga arthavALo na kahevAya ? I // 4 // te dezakALamAM (maraNakALe) bAra prakAranA sarva zrutaskaMdhane atyaMta samarthacittavALo evo paNa jIva ciMtavana karavA mATe samartha nathI. (vi.A.bhA. 3016/17/18/19) / / 5 / / tethI dvAdazAMgInA praNetAone athavA namaskArane yogya evA arihaMtAdione zubha cittathI A ja namaskAra potAnI kRtajJatAne mAnatA jIvavaDe anusaravA 15 = karavA yogya che. (arthAt maraNakALe dvAdazAMgInuM ciMtana zakya na hovAthI dvAdazAMgInA raciyatA evA arihaMtone namaskAra karavAmAM ja potAnI kRtajJatA jANavI.)' A pramANe gAthArtha kahyo. 925 // avataraNikA : upasaMhAra karatA niryuktikAra kahe che hra gAthArtha : arihaMtanamaskAra e sarva pApone nAza karanAro ane sarva maMgaLomAM prathama 20 maMgaLa che. TIkArtha : vadhAre zuM kahIe ? ahIM prastuta vAtamAM (eTaluM ja jaNAvavAnuM rahyuM ke) arhannamaskAra e sarva pApono nAza karanAro che. temAM je (AtmAne) malina kare te pApa, ahIM nipAtathI 'pApa' zabda banyo che, athavA je hitane pIe te pApa, ahIM auNAdika evo 'paH' pratyaya pA~ dhAtune lAgyo che. AThe prakAranA karmo pApa tarIke jANavA. kahyuM che paramArthathI karma ja 25 pApa che' vigere. ahIM karmo ATha prakAranA hovA chatAM 'vaM' e pramANe je ekavacana thayuM te jAtinI apekSAe che. A pApano je nAza kare che, te sarvapApapraNAzana kahevAya che. tathA nAma, 67. sarvamapi dvAdazAGgaM pariNAmavizuddhamAtrahetukam / tatkAraNabhAvAt kathaM na tadartho namaskAraH ? // 3 // naiva tasmin dezakAle zakyo dvAdazavidhaH zrutaskandhaH / sarvo'nucintayituM bADhamapi samarthacittena // 4 // tatpraNatInAM (sadbhAvAt) tasmAdanusarttavyaH zubhena cittena / eSa eva namaskAraH kRtajJatvaM manyamAnena // 5 // 30 (gAtheyaM gAthAcatuSkAdbhinnasaMbandhA tatra ) Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) maGgalAnAM ca 'sarveSAM' nAmAdilakSaNAnAM 'prathama' iti pradhAnaM pradhAnArthakAritvAt, athavA paJcAmUni bhAvamaGgalAnyarhadAdIni, teSAM prathamam-AdyamityarthaH, 'bhavati maGgala' miti saMpadyate maGgalamiti gAthArthaH // 926 // uktastAvadarhannamaskAraH, sAmprataM siddhanamaskAra ucyate, tatra siddha iti kaH zabdArthaH ?, ucyate-'Sidhu saMrAddhau' 'rAdha sAdha saMsiddhau' SidhU zAstre mAGgalye ce'ti, sidhyati sma siddhaH, yo yena 5 guNena niSpannaH-pariniSThito, na punaH sAdhanIyaH siddhaudanavat sa siddha ityarthaH, sa ca siddhaH zabdasAmAnyAkSepataH, arthatastAvaccaturdazavidhaH, tatra nAmasthApanAdravyasiddhAn vyudasya zeSanikSepapratipAdanAyAha kamme 1 sippe a 2 vijjAya 3 maMte 4 joge a5 Agame 6 / attha 7 jattA 8 abhipyAe 9, tave 10 kammakkhae 11 iya // 927 // 10 vyAkhyA : karmaNi siddhaH karmasiddhaH-karmaNi niSThAM gata ityarthaH, 1 evaM zilpasiddhaH 2 vidyAsiddhaH 3 mantrasiddhaH 4 yogasiddhaH 5 AgamasiddhaH 6 arthasiddhaH 7 yAtrAsiddhaH 8 abhiprAyasiddhaH 9 tapaHsiddhaH 10 karmakSayasiddhazceti 11 gAthAsamAsArthaH // 927 // sthApanAdi sarva maMgaLomAM namaskAra e pradhAna maMgaLa che, kAraNa ke A namaskAra pradhAna evA arthane (=mokSane) karanAro che. athavA arihaMtAdi pAMca e bhAvamaMgaLa che. teomAM A 15 ahaMnnamaskAra prathama maMgaLa che. 926ll che A pramANe annamaskAra samApta thayo. te avataraNikA: have siddhanamaskAra kahevAya che. temAM siddha' zabdano artha zuM che? te kahevAya che.- temAM "fidhu saMrAddhI' ahIM sidhu dhAtu "siddha thavuM' arthamAM che, sAdhu ane sAdhu dhAtu "siddha karavuM' arthamAM che, tathA "fSadhU zA mAnce va' ahIM siMdhu dhAtu zAstranA vidhAna mujaba AcaravuM 20 ane mArgalika kArya karavuM' arthamAM che. je siddha thayA che te siddha eTale rAMdhelA bhAtanI jema je jIve je guNamAM siddhi prApta karI che, te guNamAM have siddhi prApta karavAnI bAkI nathI, te jIva siddha kahevAya che. (arthAta rAMdhelA bhAta jema pharI rAMdhavAnA hotA nathI, tema je jIve je guNa saMpUrNa rIte prApta karyo che te jIvane te guNa pharI prApta karavAno raheto nathI. Avo jIva te te guNone AzrayI siddha kahevAya che.) ahIM "siddha' e pramANenA sAmAnya zabdane laIne vyAkhyA 25 karI, jyAre arthathI (rsiddha zabdanA arthanI apekSAe) cauda prakAre siddho che. temAM nAma-sthApanA ane dravyasiddhone choDIne zeSanikSepAonuM pratipAdana karavA mATe kahe che ke : gAthArtha : TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha: (1) kAryane vize je siddha te karmasiddha arthAta te te kAryamAM nipuNatAne pAmelo, (2) e pramANe zilpasiddha, (3) vidyAsiddha, (4) maMtrasiddha, (5) yogasiddha, (6) Agamasiddha, 30 (7) arthasiddha, (8) yAtrAsiddha, (9) abhiprAyasiddha, (10)tapa-siddha, (11) karmakSayasiddha, A pramANe gAthAno saMkSepArtha kahyo. 92 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 karmasiddhanuM dRSTAnta (ni. 928-929) jo 107 ___avayavArthaM tu pratidvArameva vakSyati, tatra nAmasthApanAsiddhau sukhAvaseyau, dravyasiddho niSpanna odanaH siddha ityucyate, sAmprataM karmasiddhAdivyAcikhyAsayA karmAdisvarUpameva pratipAdayannAha kammaM jamaNAyariovaesayaM sippmnnhaa'bhihiaN| kisivANijjAIyaM ghaDalohArAibheaM ca // 928 // vyAkhyA : iha karma yadanAcAryopadezajaM sAtizayamananyasAdhAraNaM gRhyate, 'zilpam' 5 anyathA'bhihitamiti, ko'rthaH ?-iha yadAcAryopadezajaM granthanibandhAdvopajAyate sAtizayaM karmApi tacchilpamucyate, tatra bhAravahanakRSivANijyAdi karma ghaTakAralohakArAdibhedaM ca zilpamiti gAthArthaH l228 sAmprataM karmasiddhaM sodAharaNamabhidhitsurAha jo savvakammakusalo jo vA jattha supariniTThio hoi / sajjhagiri siddhaoviva sa kammasiddhatti vinneo // 929 // vyAkhyA : 'yaH' kazcit sarvakarmakuzalo yo vA 'yatra' karmaNi supariniSThito bhavatyekasminnapi sahyagirisiddhaka iva sa karmasiddha iti vijJeyaH, karmasiddho jJAtavya iti gAthAkSarArthaH // 929 // avataraNikA vistArArtha to dareka dvAramAM ja kaheze. temAM nAmasiddha ane sthApanAsiddha sukhethI jaNAI jAya che. dravyasiddha tarIke rAMdhelA bhAta jANavA, kAraNa ke (lokamAM rAMdhelA bhAta) 15 siddha tarIke kahevAya che. have karmasiddhAdinI vyAkhyA karavAnI icchAthI karmAdinuM svarUpa ja pratipAdana karatA niryuktikArazrI kahe che gAthArtha : TIkArtha uparathI jANI levo. TIkArtha : ahIM je AcAryanA upadeza vinA utpanna thayeluM hoya, atizayathI yukta hoya ane ananyasAdhAraNa hoya eTale ke anyamAM je na hoya te karma' zabdathI grahaNa karAya che. zilpa 20 e anyathA kahevAyeluM che, arthAt je AcAryanA upadezathI utpanna thayeluM hoya athavA graMthanA AdhAre utpanna thayeluM hoya, evuM atizayathI yukta karma paNa zilpa kahevAya che. temAM bhArane vahana karavuM, khetI karavI, vepAra karavo vigere karma jANavA ane kuMbhAra, luhAra vigere (kaLA)nAM bhedavALuM zilpa jANavuM. 1928 avataraNikA : have udAharaNa sahita karmasiddhane kahevAnI icchAvALA niryuktikArazrI 25 kahe che ke - gAthArtha je sarvakarmomAM kuzala che athavA je jemAM atyaMta nipuNa che, te sadhdhagirisiddhakanI jema karmasiddha jANavA yogya che. TIkArtha ? je koI vyakti sarva kAryomAM kuzala che athavA je vyakti eka evA paNa je kAryamAM atyaMta nipuNa che. te sadhdhagirisiddhakanI jema karmasiddha jANavA yogya che. e pramANe gAthAno 30 akSarArtha kahyo. 929o bhAvArtha kathAnakathI jANavA yogya che te kathAnaka A pramANe che. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam - koMkaNagadese egaMmi dugge sajjhassa bhaMDaM uruMbheti vilayaMti ya, tANaM ca visame gurubhAravAhitti kAUNa raNNA samANattaM, eesiM maevi paMtho dAyavvo na puNa ehiM kassai / io ego siMdhavao purANo so paDibhajjaMto ciMtei - tahiM jAmi jahiM kamme Na esa jIvo bhajjai suhaM na viMdai, so tesiM milio, so gaMtukAmo bhAi, kaMduskkapaDibohiyallao 5 siddhao bhaNai - siddhiyaM dehi mamaM, jahA siddhayaM siddhayA gayA sajjhayaM, so ya tesiM mahattarao savvavaDDuM bhAraM vahai, teNa sAhUNaM maggo dinno, te ruThThA rAule kahaMti, te bhAMti -amhaM rAyAvi maggaM dei bhAreNa dukkhAvijjaMtANaM tA tumaM samaNassa rittassa tthikkassa maggaM desi ?, raNNA bhaNiyaM karmasiddha sahyagirisiddhaka koMkaNaka dezanA eka vikaTa pradezamAM rahenArA puruSo sahya nAmanA parvata uparathI ghauM, goLa, 10 ghI, telAdi kariyANAne nIce utAre ane upara caDhAve che. viSama sthAne teo gurubhArane vahana karanArA hovAthI (arthAt jyAMthI kariyANuM upara caDhAvatA hatA, te sthAna ghaNuM viSama hatuM. tyAMthI A puruSo ghaNI vajanavALI vastune laI caDhatA hovAthI) rAjAe Adeza karyo ke-- "A lokone mAre paNa mArga Apavo, (arthAt jyAMthI teo Ava--jAva kare che te mArgamAM mAre paNa vacce AvavuM nahIM.) tathA A lokoe koIne mArga Apavo nahIM. ,, A bAju eka saindhava dezano purANa (=jeNe dIkSA choDI hoya te) hato. te manathI nirAza thayelo vicAre che ke--"huM tevA sthAne jAuM, ke jyAM A jIva karmane vize (kArya ka2vAmAM) thAke nahIM ane sukha anubhave nahIM.' te purANa kariyANAne laI parvata upara caDhautara karanArA puruSone maLyo. teNe potAnI javAnI icchA darzAvI. savAre kUkaDAnA avAjathI jAgelA siddhe kahyuM-"mane (kAryamAM) siddhi Apo, je rIte siddho siddhimAM gayA, te rIte badhA sahya parvata upara gayA. (ahIM 20 chellI be lITIono mAtra akSarArtha karyo che bhAvArtha samajAto nathI.), 15 badhAmAM moTo te sauthI vadhu bhArane vahana kare che. teNe ekavAra sAdhuone mArga Apyo. te joIne zeSa puruSo roSe bharAyA ane rAjakuLamAM jaI phariyAda kare che. teo siddhakane kahe che ke - bhAravaDe pIDAtA amane rAjA paNa mArga Ape che ane tuM vizrAma karatA, bhAra vinAnA 68. koGkaNakadeze ekasmin durge sahyAdbhANDamavatArayati Arohayati ca teSAM ca viSame gurubhAravAhina 25 itikRtvA rAjJA samAjJaptaM, etebhyo mayA'pi panthA dAtavyo na punaretaiH kasmaicit / itazcaikaH saindhavIyaH purANaH sa pratibhagnazcintayati - tatra yAmi yatra karmaNi naiSa jIvo bhajyate sukhaM na vindati, sa tairmilitaH, sa gantukAmo bhaNati, kukkaTarutapratibodhitaH siddho bhaNati - siddhi dehiM mahyaM yathA siddhaM siddhA gatAH sahyakaM, sa ca teSAM mahattaraH sarvabahuM bhAraM vahati, tena sAdhubhyo mArgo dattaH, te ruSTA rAjakule kathayanti, te bhaNanti - asmAkaM rAjA'pi mArgaM dadAti bhAreNa duHkhyamAnAnAM tattvaM zramaNAya riktAya vizrAntAya mArga 30 tti ?, rIjJA maLitaM- * mer3a vinattI kRti mudrite / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zilyasiddhane vize kokAzanuM dRSTAnta (ni. 930) 109 94 te kayaM, mama ANA laMghiyatti, teNa bhaNiyaM-deva ! tume gurubhAravAhittikAUNameyamANattaM ?, raNNA AmaMti paDissuyaM, teNa bhaNiyaM-jai evaM to so gurutara bhAravAhI, kahaM ?-jaM so avIsamaMto aTThArasasahassasIlaMganibbharaM bhAraM vahai, jo maevi voDhuM Na pAriotti, dhammakahA ya'NeNa kayA, 'bho mahArAya ! vujhaMti nAma bhArA te puNa vujhaMti vIsamaMtehiM / sIlabharo voDhavvo jAvajjIvaM avissAmo // 1 // ' rAyA paDibuddho, so ya saMvegaM gao, abbhuTTiotti, esa kammasiddhotti // 5 sAmprataM zilpasiddhaM sodAharaNamevAbhidhAtukAma Aha jo savvasippakusalo jo vA jattha supariniTThio hoi|| kokAsavaDDaIviva sAisao sippasiddho so // 930 // vyAkhyA : yaH kazcidanirdiSTasvarUpaH sarvazilpeSu kuzalaH sarvazilpakuzalaH, yo yatra vA supariniSThito bhavatyekasminnapi kokAzavarddhakivat sAtizayaH zilpasiddho'sau gAthAkSarArthaH // 930 // 10 evA zramaNone mArga de che. rAjAe kahyuM- "te mArI AjJAnuM ullaMghana karyuM e sAruM karyuM nathI." siddhake kahyuM- he deva ! tame gurubhAravAhI hovAthI AjJA ApI che ne ?' rAjAe 'hA' kahI vAta svIkArI. teNe kahyuM - "jo A pramANe hoya to, te sAdhu gurutarabhAravAhI che." "kevI rIte ?' kAraNa ke te sAdhu thAkyA vinA aDhArahajAra zIlAMga samUharUpa bhArane vahana kare che, je bhArA43 59 // pAuna na Ayu.' te 20ne dharma thA 42rI-' ma2% ! ame mArane una 15 karavAmAM thAkI jaIe chIe, jayAre aDhArahajAra zIlAMgano samUha yAvajjIva sudhI thAkyA vinA una 42vAno Doya che. (4 mA sAdhuso 42 cha.) // 1 // ' 20% pratiyo5 pAbhyo. te siddha 55 saMvegane pAbhyo bhane mamyutthita thayo. (arthAt hAkSA 432. iti TippaNake) A karmasiddha kahyo. avataraNikA: have udAharaNa sahita zilyasiddhane kahevAnI icchAvALA niryuktikArazrI 20 25 thArtha : 2Irtha prabhAvo . TIkArtha : je koI vyakti sarva zilpomAM kuzala hoya athavA je vyakti eka evA paNa zilpamAM kokAza nAmanA suthAranI jema nipuNa hoya te zilpasiddha jANavo. A akSarArtha kahyo. I93O| bhAvArtha kathAnakathI jANavo. te A pramANe- 69. duSTa tvayA kRtaM, mamAjJA laDiteti, tena bhaNitaM-deva ! tvayA gurubhAravAhItikRtvaitadAjJaptaM ?, rAjJA omiti pratizrutaM, tena bhaNitaM-yadyevaM tadA sa gurutarabhAravAhI, kathaM ?-yatso'vizrAmyan aSTAdazasahasrazIlAGganirbharaM bhAraM vahati yo mayApi voDhuM na pAritaH (zaktaH) iti, dharmakathA cAnena kRtAbho mahArAjan ! - uhyante nAma bhArAH te punaruhyante vishraamydbhiH| zIlabharo voDhavyo yAvajjIvamavizrAmaH // 1 // rAjA pratibuddhaH, sa ca saMvegaM gato'bhyutthita iti, eSa karmasiddha iti / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 A Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam - sopArae rahakArassa dAsIe baMbhaNeNa dAsaceDo jAo, so mUyabhAveNa acchai mA NajjIhAmitti, rahakAro appaNo putte sikkhAvei, te maMdabuddhI na laeMti, dAseNa savvaM gahiyaM, rahakAro mao, rAyAe dAsassa savvaM dinaM jaM tassa gharae sAraM / io ya ujjeNI rAyA sAvago, tassa cattAri sAvagA - ego mahANasio so raMghei, jai ruccai jimiyamettaM 5 jIrar3a, ahavA jAmeNaM bihiM tihiM cauhiM paMcahiM, jai ruccai na ceva jIrai, bidio abbhaMger3a, so tellassa kulavaM 2 sarIre pavesei, taM ceva NINei, tatio sejjaM raei, jai ruccai paDhame jAme vibujjhai ahavA bitie tatie cautthe, ahavA suvai ceva, cauttho sirighario, tAriso sirigharo * zilpasiddha-kokAza sopAraka nagaramAM rathakAranI dAsInI kukSimAM brAhmaNa dvArA eka putra thayo. (dAsIputra 10 zilpAdhyayana mATe yogya hoto nathI, tethI jyAre rathakAra potAnA dIkarAone bhaNAve che te vakhate) 'huM dAsIputra chuM' ema koI jANI na jAya, te mATe te putra maunapaNe bhaNe che. rathakAra potAnA putrone bhaNAve che. paraMtu maMdabuddhivALA teone kaMI AvaDatuM nathI. dAsIputra badhuM ja zIkhI jAya che. rathakAra mRtyu pAmyo. rAjAe rathakAranA gharamAM je kaMI sArabhUta hatuM, te sarva dAsane ApyuM. bIjI bAju ujjayinI nagarIno rAjA zrAvaka hato. rAjAne anya bIjA cAra zrAvako hatA. 15 - eka rasoIyo, te bhojana banAve che. jo rasoIyo Icche ke'bhojana pacAvavuM che to (khAnArane) jamavA mAtrathI bhojana pacI jAya. (evI rasoIyAnI kaLA hatI.) athavA jo icche ke - bhojana prathama prahare, bIjA prahare, trIjA prahare, cothA prahare ke pAMcamAM prahare pace athavA na pace to (khAnArA vyaktine e ja pramANe bhojana pace athavA na pace.) bIjo zrAvaka telanI mAliza karato. te kuDava pramANa tela zarIramAM utArato ane teTaluM pAchuM bahAra paNa kADhato. trIjo zrAvaka 20 zayyA taiyAra kare. te paNa Icche ke (sUnArane prathama praharamAM uThADavo che, to) sUnAro prathama prahA2mAM uThe, athavA bIjA, trIjA, cothA praharamAM uThe, athavA sUto ja rahe. cotho zrAvaka kozAdhyakSa hato. A kozAdhyakSa pAse evA prakAranI kaLA hatI (ke jo te Icche ke bhaMDA2mAM pravezelAne kazuM dekhAya nahIM to) bhaMDAramAM pravezelo kazuM joI zake nahIM. cAre zrAvakonA A pramANenA guNo 70. mRtazca sopArake rathakArasya dAsyAM brAhmaNena dAsaceTo jAtaH, sa ca mUkabhAvena tiSThati mA 25 jJAyiSi iti, rathakAra AtmanaH putrAn zikSayati, te mandabuddhayo na gRhNanti, dAsena sarvaM gRhItaM, rathakAro mRtaH, rAjJA dAsAya sarvaM dattaM yattasya gRhasya sAram / itazcojjayinyAM rAjA zrAvakaH, tasya catvAraH zrAvakAH-eko mahAnasikaH sa pacati, yadi rocate jimitamAtreNa jIryati, athavA yAmena dvAbhyAM tribhizcaturbhiH paJcamiH, yadi rocate naiva jIryati, dvitIyo'bhyaGgayati, sa tailasya kuDavaM 2 zarIre pravezayati tadeva niSkAzayati, tRtIyaH zayyAM racayati, yadi rocate prathame yAme vibudhyate athavA dvitIye tRtIye caturthe, athavA svapityeva, caturthaH zrIgRhikastAdRzaM zrIgRhaM 30 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zilyasiddhane vize kokAzanuM daSTAnta (ni. 930) 111 kao jahA aigao na kiMci pecchai, ee guNA tesiM, so ya rAyA aputto niviNNakAmabhogo pavvajjovAyaM ciMteto acchai / io ya pADaliputte Nayare jiyasattU rAyA, so ya tassa NayariM rohei, etyaMtaraMmi ya tassa raNNo puvakayakammapariNaivaseNa gADhaM sUlamuppaNNaM, tao'NeNa bhattaM paccakkhAyaM, devaloyaM gao, NAgaragehi ya se NayarI dinnA, sAvayA saddAviyA pucchai-kiMkammayA ?, bhaMDArieNa pavesio, kiMcivi na pecchai, aNNeNa dAreNa darisiyaM, sejjAvAleNa erisA sejjA kayA jeNa 5 muhutte muhutte uDei, sUeNa erisaM bhattaM kayaM jeNaM velaM velaM jemei, abbhaMgaeNa ekkao pAyAo tellaM Na NINiyaM, jo mama sariso so nINeu, cattArivi pavvaiyA, so teNa telleNa DajhaMto kAlao jAo, kAgavanno nAmaM jAyaM / io ya sopArae dubbhikkhaM jAyaM, so kokkAso ujjeNiM gao, hatA. rAjA putra vinAno, kAmabhogothI udAsIna banelo pravrajyAnA upAyane vicArato kALa pasAra kare che. A bAju pATalIputra nagaramAM jitazatru rAjA hato. te A rAjAnI ujjayinI nagarIne 10 gherI le che. te daramiyAna ujjayinI nagarInA rAjAne pUrvakRta karmano udaya thatAM maraNAMta zULa utpanna thAya che. tethI te rAjA anazana kare che. marIne te davalokamAM gayo. nagarajanoe jitazatru rAjAne nagarI soMpI dIdhI. cAra zrAvakone bolAvIne rAjA pUche che - "tame kayuM kAma karo cho ?" bhaMDArI dhanabhaMDAramAM rAjAne laI gayo, paraMtu rAjAne kaMI dekhAtuM nathI. tyArapachI anya daravAjA dvA2. panAha heA'yu. (ma, bhaMDArA potAnI x hemI.) 15 - zayyApAlake evI zayyA taiyAra karI ke jethI rAjA muhUrta muhUrve UThI jAya che. rasoIyAe evuM bhojana banAvyuM ke jethI rAjA thoDI thoDI vAre jame che. telamAliza karanArAe (telamAliza karyA pachI) eka pagamAMthI tela kADhyuM nahIM ane kahyuM - "je mArA jevo hoya te kADhI batAve." cAre zrAvakoe dIkSA lIdhI. jitazatru rAjA te telanI garamIthI baLato tenuM zarIra kALuM paDI AyuM ane, tena 3gl' nAma 5.yu. A bAju sIpAraka nagaramAM dukALa utpanna thayo. tethI kokAza (dAsIputra) ujjayinI nagarImAM gayo. "rAjAne (mArI kaLA) kevI rIte jaNAvuM evA vicArathI teNe yaMtramaya kabUtaro - 71. kRtaM yathA'tigato na kiJcitpazyati, ete guNAsteSAM, sa ca rAjA'putro niviNNakAmabhogaH pravrajyopAyaM cintayan tiSThati / itazca pATalIputra nagare jitazatrU rAjA, sa ca tasya nagarI ruNaddhi, atrAntare ca tasya rAjJaH pUrvakarmapariNativazena gADhaM zUlamutpannaM, tato'nena bhaktaM pratyAkhyAtaM devalokaM gataH, nAgaraizca 25 tasmai nagarI dattA, zrAvakAH zabditAH, pRcchanti-kiMkarmakAH ?, bhANDAgArikeNa pravezitaH, kiJcidapi na pazyati, anyena dvArA darzitaM, zayyApAlakenedRzI zayyA kRtA yena muhUrte muhUrte uttiSThati, sUdenedRzaM bhaktaM kRtaM yena vAraM vAraM jemati, abhyaGgakenaikasmAt padastailaM na niSkAzitaM yo mama sadRzaH saM niSkAzayatu, catvAro'pi pravajitAH, sa tena tailena dahyamAnaH kRSNo jAtaH, kAkavarNo nAma jAtam / itazca sopArake durbhikSaM jAtaM, sa kokAza ujjayinI gataH, 30 20 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 khAvazya'niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) yANaM kiha jANAvemitti kavotehiM gaMdhasAliM avaharar3a, koTThAgAriehiM kahiyaM, maggieNa diTTho ANIo, raNNA NAo, vittI dinnA teNAgAsagAmI khIliyApaoganimmAo garuDo kao, so ya rAyA teNa kokkAseNa devIe ya sammaM teNa garuDeNa Nahamagge hiMDai, jo Na Namai taM bhaNai-ahaM AgAseNa AgaMtUNa mAremi, te savve ANAviyA, taM deviM sesiyAo devIo pucchaMti - jA 5 khIliyAe niyattai jaMtaM, egAe vaccaMtassa issAe NiyattaNakhIliyA gahiyA, tao NiyattaNavelAe NAyaM NaNiyattai, tao uddAmaM gacchaMtassa kaliMge asilayAe paMkhA bhaggA, paMkhAvigalotti paDio, tao tassasaMghAyaNANimittaM uvagaraNaTThA kokkAso NayaraM gao, tattha rahakAro rahaM nimmavei, ekkaM cakkaM nimmaviyaM egassa savvaM ghaDiyallayaM kiMci 2 navi, tA so tANi uvag2araNANi maggar3a, dvArA (dhAnyabhaMDAramAMthI) sugaMdhI dravyo coravAnuM cAlu karyuM. corInI vAta koThAgAroe rAjAne karI. 10 (rAjAe cora pakaDavAnI AjJA ApI.) tapAsa karatA kokAza dekhAyo ane tene rAjA pAse lAvavAmAM Avyo. rAjAe (tenI kaLA jovA dvArA) kokAzane oLakhyo. pagAra nakkI karyo. kokAze khIlIonA prayogathI AkAzagAmI garuDa banAvyo. rAjA kokAza ane potAnI rANI sAthe te garuDamAM besI AkAzamArge phare che. je rAjAne namaskAra karatuM nathI, tene rAjA kahe che--'huM AkAzathI nIce AvIne tane mArI 15 nAMjIza.' sarva nagara4no potAnI AjJAmAM rAyA. zeSa rAzIkho (IrSyAthI prerAMrdhane) te hevIne pUche che--'kaI khIlIthI yaMtra pAchuM phare che ?' (bhoLA bhAvathI devIe jaNAvI dIdhuM.) temAM eka rANIe IrSyAthI jatA evA te garuDayaMtramAMthI pAchA pharavA mATenI khIlI kADhI nAMkhI. jyAre pAchA pharatA hatA tyAre jaNAyuM ke pAchA pharavA mATenI khIlI nathI, tethI garuDayaMtra pAchuM pharatuM. nathI. koIpaNa jAtanA niyaMtraNa vinA jatA garuDayaMtrane pAMkho kaliMgadezamAM talavAranI dhAra jevI 20 vRkSa latA sAthe athaDAtA bhAMgI gaI. pAMkha vinAno thavAthI te garuDa nIce paDyo. pAMkhonA joDANa mATenA upakaraNo levA kokAza nagaramAM gayo. tyAM eka rathakAra ratha banAvI rahyo hoya che. eka paiDuM banAvI dIdhuM hatuM, bIjAnuM ghaNuM badhuM kAma pUrNa thaI gayuM hatuM, thoDuMka ja bAkI hatuM. tevAmAM kokAza te upakaraNone mAMge che. rathakAre 72. rAjAnaM kathaM jJApayAmIti kapotairgandhazAlInapaharati koSThAgArikaiH kathitaM mArgayadbhirdRSTa 25 AnItaH, rAjJA jJAto, vRttirdattA, tenAkAzagAmI kIlikAprayoganirmito garuDaH kRtaH, sa ca rAjA tena kokAzena devyA ca samaM tena garuDena nabhomArge hiNDate, yo na namati taM bhaNati ahamAkAzenAgatya mArayiSyAmi, te sarve AjJApitAH, tAM devIM zeSA devyaH pRcchanti-yayA kIlikayA nivartyate yantram, ekayA vrajata IrSyayA nivarttanakIlikA gRhItA, tato nivarttanavelAyAM jJAtaM na nivarttate, tataM uddAmaM gacchataH kaliGge'silatayA pakSau bhagnau pakSavikala iti patitaH, tatastatsaMghAtanAnimittamupakaraNArthaM kokAzo nagaraM 30 gataH, tatra rathakAro rathaM nirmimIte, ekaM cakraM nirmitaM, ekasya sarvaM, ghaTitaM kiJcitkiJcinnaiva, tataH sa tAni upakaraNAni mArgayati, Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zilyasiddhane vize kokAzanuM daSTAnta (ni. 930) 113 teNa bhaNiyaM-jAva gharAo ANemi, rAulAo na labbhanti nikkAleuM, so gao, imeNa taM saMghAiyaM, uddhaM kayaM jAi, apphiDiyaM niyattaM pacchaomuhaM jAi, ThiyaMpi na paDai, iparassa'ccayaM jAi, apphiDiyaM paDai, so Agao pecchai nimmAyaM, akkheveNa gaMtUNa raNNo kahei, jahA-kokkAso Agaotti, jassa baleNaM kAgavaNNeNa savve rAyANo vasamANIyA, tato gahio, teNa hammaMteNa akkhAyaM, gahio saha devIe, bhattaM vAriyaM, nAgaraehiM ajasabhIehi kAgapiMDI pavattiyA, kokkAso 5 bhaNio-mama sayaputtassa sattabhUmiyaM pAsAyaM karehi, mama ya majjhe, to savve rAyANo ANavessAmi, teNa nimmio, kAgavaNNaputtassa lehaM pesiyaM, ehi jAva ahaM ee mAremi, to tumaM mAyApittaM mamaM ca moehisitti divaso dino, pAsAyaM saputtao rAyA vilaio, khIliyA AhayA, saMpuDo jAo, kahyuM-'huM gharethI laIne AvuM, (kAraNa ke) rAjakuLamAMthI lAvavuM zakya nathI." te ghara tarapha gayo. A bAju rathakAra je paiDuM banAvatA-banAvatA gayo hato, te paiDuM kokAze saMpUrNa banAvI dIdhuM. 10 (te kevuM banAvyuM hatuM ? te kahe che.) jo te cakrane uMcu karI pheMkavAmAM Ave to ghaNe dUra sudhI te jAya. AgaLa koInI sAthe athaDAtA te jyAMthI pheMkyuM hoya, te sthAne pratimukha pAchuM AvI jAya. UbhuM rAkho to paNa nIce paDe nahIM. jayAre bIjA rathakAranuM banAveluM cakra dUra sudhI jAya, paraMtu athaDAtA tyAM ja nIce paDI jAya (paNa pAchuM phare nahIM.) te rathakAra pAcho Avyo tyAre cakra banI gayeluM joyuM. tarata ja teNe jaIne nagaranA rAjAne 15 kahyuM ke- kokAza Avelo che ke jenA baLathI kAkavarNa nAmanA rAjAe sarva rAjAone potAne vaza karyA hatA." kokAzane pakaDI lIdho. mAra mAratA teNe kahI dIdhuM. tethI A rAjAe rANI sAthe pelA rAjAne pakaDI lIdho. khAvAnuM ApavAnuM baMdha karyuM. apayazathI DarelA nagarajanoe kAgaDAone bhojana ApavAnuM cAlu karyuM. kokazane kahyuM - "mArA ekaso putro mATe tuM sAtamALavALo mahela taiyAra kara, ane mAruM sthAna vacce rAkhaje, tyArapachI sarva rAjAone huM mArA vazamAM lAvIza." 20 kokAze mahela banAvyo. bIjI bAju kokAze kAkavarNa rAjAnA putrane (gupta rIte) patra mokalyo ke "(sainya sahita) tuM ahIM Ave, jethI (tArI madada laIne) huM A (virodhI) rAjA vigerene mArI nAkhuM, pachI tuM mAtApitA ane mane choDAvaje." divasa Apyo. (arthAta cokkasa divase ahIM AvavA mATe putrane kokAze jaNAvI dIdhuM.) rAjA potAnA putro sAthe prAsAdamAM rahyo. (kokAze yuktivaDe) khIlIo kADhI nAMkhI. mahela Dhagalo thaI tUTI gayo. putra sAthe rAjA mRtyu pAmyo. 25 73. tena bhaNitam-yAvad gRhAd AnayAmi, rAjakulAt na labhyante niSkAzayituM, sa gataH, anena tatsaMghaTitam, UrdhvaM kRtaM yAti, AsphoTitaM nivRttaM pazcAnmukhaM yAti, sthitamapi (sthApitamapi) na patati, . itarasyAtyayaM yAti, AsphoTitaM patati, sa AgataH pazyati nirmitam, akSepeNa gatvA rAjJe kathayati, yathA- . kokAza Agata iti, yasya balena kAkavarNena sarve rAjAno vazamAnItAH, tato gRhItaH, tena hanyamAnenAkhyAtaM, gRhItaH saha devyA, bhaktaM vAritaM, nAgarairayazobhItaiH kAkapiNDikA pravarttitA, kokAzo bhaNitaH-mama zatasya 30 putrANAM saptabhaumaM prAsAdaM kuru, mama ca madhye, tataH sarvAn rAjJa AnAyayiSyAmi, tena nirmitaH, kAkavarNaputrAya lekhaH preSitaH, ehi yAvadahametAn mArayAmi, tatastvaM mAtApitaraM mAM ca mocayeriti divaso dattaH, prAsAdaM saputro rAjA vilagnaH, kIlikA''hatA, saMpuTo jAtaH, Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 114 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) o saputtao, kAgavaNNaputteNa taM savvaM NayaraM gahiyaM, mAyApittaM kokkAso ya moyAviyANi / esevaMviho sippasiddhotti / vijjANa cakkavaTTI vijjAsiddho sa jassa vegAvi / sijjhijja mahAvijjA vijjAsiddha'jjakhauDuvva // 932 // vyAkhyA : 'vidyAnAM' sarvAsAmadhipatiH cakravartI 'vidyAsiddha' iti vidyAsu siddho vidyAsiddha kAkavarNanA putre te sarva nagara grahaNa karyuM. mAtApitA ane kokAzane choDAvyA. AvA prakAranA 15 zilpasiddha hoya che. avataraNikA : have vidyAdisiddhanuM pratipAdana karatA niryuktikAra prathama vidyAdinuM svarUpa ja pratipAdana kare che gAthArtha : vidyA strI kahevAyelI che, maMtra puruSa kahevAyelo che. A pramANe vidyA ane maMtrano bheda che. athavA sAdhanAsahitanI vidyA ane sAdhanArahita maMtra jANavo. 20 sAmprataM vidyAdisiddhaM pratipAdayannAdau tAvat svarUpameva pratipAdayatiitthI vijjA'bhihiyA puriso maMtuti tavvisesoyaM / vijjA sasAhaNA vA sAhaNarahio a maMtuti // 931 // vyAkhyA : strI vidyA'bhihito puruSo mantra iti tadvizeSo'yaM, tatra 'vidya lAbhe' 'vida sattAyAM' vA, asya vidyeti bhavati, 'maintra guptibhASaNe' asya mantra iti bhavati, etaduktaM bhavati yatra mantre devatA strI sA vidyA, ambakuSmANDyAdi, yatra tu devatA puruSaH sa mantraH, yathA vidyArAjaH, hariNegameSirityAdi, vidyA sasAdhanA vA sAdhanarahitazca mantra iti sAbarAdimantravaditi gAthArthaH // 931 // sAmprataM vidyAsiddhaM sanidarzanamupadarzayannAha TIkArtha : vidyA strI kahevAyelI che. maMtra puruSa kahevAyelo che. A pramANe baMnemAM bheda jANavo. temAM vit (chaThThA gaNano) dhAtu 'meLavavuM' arthamAM che. athavA SiT (4thA gaNano) dhAtu 'vidyamAna hovuM' arthamAM che. A viddhAtuthI vidyA zabda thAya che. 'maMtra' dhAtu 'ekAntamAM maMtraNA karavI' arthamAM che. A dhAtuthI maMtra zabda thAya che. bhAvArtha ahIM A pramANe che ke-- 'je maMtranI adhiSThAyikA devI hoya te aMba, kuSmAMDI vagere vidyA jANavI. je maMtrano adhiSThAyaka 25 deva hoya te vidyArAja, hariegameSi vagere maMtra jANavo. athavA jemAM sAdhanA karavI paDe te vidyA ane sAdhanA vinAno maMtra jANavo, jema ke sAbarAdi maMtra. 931 // avataraNikA : have udAharaNa sahita vidyAsiddhane batAvatA niryuktikArazrI kahe che gAthArtha : vidyAono adhipati e vidyAsiddha jANavo athavA jene eka paNa mahAvidyA siddha thaI hoya te khapuTAcAryanI jema vidyAsiddha jANavo. TIkArtha : sarva vidyAono cakravartI eTale ke adhipati (je hoya te) vidyAsiddha jANavo. 30 74. mRtazca saputraH, kAkavarNaputreNa tat sarvaM nagaraM gRhItaM mAtApitarau kokAzazca mocitAH / eSa evaMvidhaH zilpasiddha iti / mantri gupta0 iti mudrite, mantra gupta0 iti pratya. / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyAsiddhane vize AryakhapurAcAryanuM daSTAnta (ni. 972) 115 iti, yasya vaikA'pi siddhayet 'mahAvidyA' mahApuruSadattAdirUpA sa vidyAsiddhaH, sAtizayatvAt, ka iva?-AryakhapuTavaditi gAthAkSarArthaH // 932 // bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-vijjAsiddhA ajjakhauDA AyariyA, tesiM ca bAlo bhAINijjo, teNa tesiM pAsao vijjA kannAhADiyA, vijjAsiddhassa ya NamokkAreNAvi kira vijjAo havaMti, so vijjAcakkavaTTI taM bhAiNejjaM bharukacche sAhusagAse ThaveUNa guDasatthaM NayaraM gao, tattha kira parivvAyao sAhUrhi vAe 5 parAjio addhitIe kAlagao taMmi guDasatthe Nayare vaDakarao vANamaMtaro jAo, teNa tattha sAdhuNo savve pAraddhA, taNNimittaM ajjakhauDA tattha gayA, teNa gaMtUNa tassa kaNNesu uvAhaNAo olaiyAo, devakulio Agao pecchai, gao, jaNaM ghettUNa Agao, jao jao ugghADijjati ahIM vidyAomAM siddha te vidyAsiddha e pramANe samAsa jANavo athavA jene eka paNa mahApuruSadattAdhirUpa mahAvidyA siddha thAya te vidyAsiddha, kAraNa ke te vidyAthI te vyakti atizayathI 10 yukta thAya che. konI jema? - AryakhapuTanI jema. A pramANe gAthAno akSarArtha kahyo. 93rA bhAvArtha kathAnakathI jANavo. te A pramANe - , , vidyAsiddha-AryakhapuTAcArya ki. AryakhapuTAcArya vidyAsiddha hatA. temano bhANiyo bALa hato. teNe AcArya pAsethI sAMbhaLI-sAMbhaLIne vidyAo prApta karI. (koIne ahIM zaMkA thAya ke A rIte temanI pAsethI 15 sAMbhaLavA mAtrathI vidyAo prApta zI rIte thAya? sAdhanA to karavI ja paDe ne? tenA javAbamAM AgaLa jaNAve che ke, vidyAsiddhane namaskAra karavAthI paNa vidyAo prApta thAya che. te vidyAnA adhipati AryakhapuTAcArya bhANiyAne bharUcamAM sAdhuo pAse rAkhIne pote guDazastra nagaramAM gayA. tyAM eka parivrAjaka sAdhuo sAthe vAdamAM parAjaya pAmatA avRtithI mRtyu pAmI te ja guDazastra nagaramAM moTA hAthavALo vyaMtara thayo. teNe tyAM sarva sAdhuo upara (upasargo karavAnuM) cAlu karyuM. 20 tene rokavA mATe AryakhapuTAcArya tyAM gayA. - AcArye te vyaMtaranA maMdiramAM jaIne vyaMtaranI pratimAnA kAno upara jUtA laTakAvyA. maMdiramAM AvelA pUjArIe jUtA laTakAvelAM joyA. te gAmamAM gayo, lokone laIne pAcho Avyo. jema jema (maMdirano daravAjo) ughADe che, tema tema pratimAno pAchalo nIceno bhAga (dekhAya che.) . 75. vidyAsiddhA AryakhapuTA AcAryAH, teSAM ca bAlo bhAgineyaH, tena teSAM pArvAt vidyA 25 karNAhatA, vidyAsiddhasya ca namaskAreNApi kila vidyA bhavanti, sa vidyAcakravartI taM bhAgineyaM bhRgukacche. sAdhusakAze sthApayitvA guDazastraM nagaraM gataH, tatra kila parivrAjakaH sAdhubhirvAde parAjito'dhRtyAH kAlagataH tasmin guDazastre nagare bRhatkaro vyantaro jAtaH, tena tatra sAdhavaH sarve prArabdhAH (upasargayituM), tannimittamAryakhapuTAstatra gatAH, tena gatvA tasya karNayorupAnahAvavalagitau, devakulika AgataH pazyati, gataH, janaM gRhItvA''gataH, yato yata udghATyate 30 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) tao tao ahiTThANaM [dIsa~i, ] raNNo kahiyaM, teNavi diTuM, kaTThalaTThIhiM pahao so aMteure saMkAmei, mukko, paTThiyao vaDakarao, annANi ya vANamaMtarANi pacchao upphiDaMtANi bhamaMti, logo pAyapaDio vinnavei-muyAhitti, tassa devakule mahAvissaMdA donni mahaimahAliyAo pAhANamaIo doNIo, tAo so vANamaMtarANi ya khaDakhaDAviMtANi pacchao hiMDaMti, jaNeNa vinnavio, so vANamaMtarANi ya 5 mukkANi, tAo doNIo doNNivi Arao ANettA chaDDiyANi, jo mama sariso ANehitti mukkAo / so ya se bhAiNijjo AhAragehIe bharuyakacche taccaNio jAo, tassa vijjApahAveNa pattANi AgAseNaM uvAsagANaM gharesu bhariyANiM eMti, logo bahuo tammuho jAo, saMgheNa ajjakhauDANa pesiyaM, AgaA, akkhAyaM erisI akiriyA udvitatti, tesiM kapparANaM aggato mattao lokoe rAjAne vAta karI. rAjAe paNa AvIne joyuM. rAjapuruSo lAkaDIo vaDe AcAryane mAre 10 che. AyAryane 5to mahA2. aMta:purama saMbhe che. (arthAt AyAyana se prahAra 5 che, te aMtaHpuramAM rahelI rANIone vAge che, tethI AcAryane choDI mUkyA, evAmAM moTA hAthavALo (bRhatkara) vyaMtara(arthAt tenI pratimA) cAlavA lAgyo. tenI pAchaLa bIjA vyaMtaro paNa chUTA paDelA (arthAtu chUTI paDelI pratimAo) bhamavA lAge che. loko AcAryanA pagamAM paDIne vinaMtI 42 cha - 'cho30 al.' te. hiramA pASAmayIle bhoTI dumI tI. te me dubho, pR.42 15 ane anya vyaMtaro khaDakhaDa avAja karatA AcAryanI pAchaLa pharavA lAgyA. lokoe pharI AcAryane vinaMtI karI, eTale bRhatkara ane bIjA vyaMtarone AcArye choDyA. tyArapachI ghaNe dUra jaI te be kuMDIone paNa choDI dIdhI ke-"je mArA jevo haze te lAvaze.' (arthAt je mArA jevo haze, te mA mone svasthAne pAvaze mema sama rst| 752 choDI bhU-iti malayagirivRttau) AcAryano bhANiyo AhAranI Asaktine kAraNe bharUcamAM bauddhadharmI banI gayo. tenA 20 pAtrAo upAsakonA gharomAMthI bharAIne vidyA prabhAve AkAzamArge pAchA Ave che. ghaNA loko tenA tarapha AkarSAyA. saMghe AryakhapuTane samAcAra mokalyA. teo tyAM AvyA. saMghe vAta karI ke-"A rIte khoTI akriyA UbhI thaI che. te pAtrAo jayAre AkAzamArge jAya tyAre tenI AgaLa eka pAtru jAya, je vastravaDe DhaMkAyeluM jAya che. te pAtrAnA madhyamAM rahelI kaDhAI (koI __76. tatastato'dhiSThAnaM [dRzyate ], rAjJe kathitaM, tenApi dRSTaM, kASThayaSTibhiH prahataH, so'ntaHpure 25 sakramayati, muktaH, prasthitaH, bRhatkaro'nye ca vyantarAH pRSThata utsphiTanto bhrAmyanti, lokaH pAdapatito vijJapayati-muJceti, tasya devakule mahAvisyande dve droNyAvatimahatyau pASANamayyau, te sa vyantarAzca khaTatkAraM kurvantaH pazcAt hiNDante, janena vijJaptaH, sa vyantarAzca muktAH, te droNyau dve api arvAk AnIya tyakte, yo mama sadRza AneSyatIti mukte / sa ca tasya bhAgineya AhAragRddhayA bhRgukacche taccanIko jAtaH, tasya vidyAprabhAveNa pAtrANi AkAzenopAsakAnAM gRheSu bhRtAnyAyAnti, loko bahustanmukho 30 jAtaH, saMghenAryakhapuTebhyaH preSitam, AgatAH, AkhyAtam-etAdRzI akriyotthiteti, teSAM karparANAmagrato mAtrakaH * malayagirivRttau / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 maMtrasiddhanuM dRSTAnta (ni. 933) 117 'so teNa vattheNa ucchAiyao jAi, ToppariyA gayA, savvapavare AsaNe ThiyA, annattha kayAi ei, bhariyA 2 AgayA, AyariehiM aMtarA AgAse pahANo Thavio, savvANi bhiNNANi, so cellao bhIo naTTho, AyariyA tattha gatA, taccaNiyA bhaNaMti-ehi buddhassa pAe paiDAhitti, AyariyA bhaNaMti-ehi puttA ! suddhodaNasutA vaMda mama, buddho niggao, pAesu paDio, tattha thUbho bAre, so'vi bhaNio-ehi pAehiM paDAhitti paDio, uddhehitti bhaNio addhoNao Thio, evaM ceva acchahitti 5 bhaNio TThio pAsallio, niyaMThaNAmio nAmeNa so jaao| esa evaMviho vijjAsiddhotti // sAmprataM mantrasiddhaM sanidarzanamevopadarzayati sAhINasavvamaMto bahumaMto vA pahANamaMto vA / neo sa maMtasiddho khaMbhAgarisuvva sAisao // 933 // . vyAkhyA : svAdhInasarvamantro bahumantrI vA mantreSu siddho mantrasiddhaH, pradhAnamantro veti 10 eka upAsakanA ghare) gaI. upAsake sarvazreSTha Asana upara kaDhAIne sthApI. jo upAsaka kaDhAIno Adara kare nahIM to te bhaktapAnAdi lIdhA vinA ja pAchI AvI jAya. (evo teno atizaya hato.) pAtro bharAIne pAchA Ave che tyAre AcAryo vacce ja AkAzamAM eka moTo pASANa sthApita karyo. badhA ja pAtrAo athaDAtA bhAMgI gayA. te bALa sAdhu (A joIne) Daryo ane bhAgI gayo. mAyArtha bauddho pAse yA. . - mauddho mAyAne dhu-bhAva, buddhn| 5gama 57.' mAyArtha : - putrI ! mauddho ! bhAvo, bhane vahana ro, juddhanI pratimA nIjI, 5mA 5ii. tyA 62vA se pUtaNu tuM. tene 59 // mAyArtha hyu-bhAva, 5mA 57.' te pUtaj 5gamA 5'yu. mI thA', muM thayu, ane kaMIka namIne te pUtaLuM UbhuM rahyuM. "A ja pramANe Ubho raheje." ema kahetA te bAjumAM bhAvAne muM 2j, bhane tenu nAma nithanAmita (nitha nabhAyeso) 5'yu. mAvA 52no 20 vidyAsiddha hoya che. avataraNikA: have udAharaNa sahita maMtrasiddhane batAvatA niryuktikArazrI kahe che ke thArtha : 2Irtha pramANe ko. TIkArtha : maMtromAM ja siddha te maMtrasiddha . (e pramANe samAsa jANavo.) svAdhIna che sarva maMtro jene tevo athavA bahumatrovALo athavA pradhAnamaMtrovALo athavA pradhAna evA eka maMtravALo 25 - 77. sa tena vastreNAcchAdito yAti, TopparikA gatA, sarvapravare Asane sthitA, anyatra kadAcidAyAti, bhRtAni 2 AgatAni, AcAryairantarA''kAze pASANaH sthApitaH, sarvANi bhinnAni, sa kSullakaH (ziSyaH) bhIto naSTaH, AcAryAstatra gatAH, taccanIkA bhaNanti-AyAta buddhasya pAdayoH patateti, AcAryA bhaNantiAyAhi putra ! zuddhodanasuta ! vandasva mAM, buddho nirgataH, pAdayoH patitaH, tatra stUpa dvAre, so'pi bhaNita:ehi pAdayoH pateti patitaH, uttiSTheti bhaNitaH ardhAvanataH sthitaH, evameva tiSTheti bhaNita: sthita 30 pAvinato, nirgranthanAmita iti nAmnA sa jAtaH / eSa evaMvidho vidyAsiddha iti / paDihitti mudrite| + dAre mudrite / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 nA Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) pradhAnaikamantro veti jJeyaH sa mantrasiddhaH, ka iva ?-stambhAkarSavat sAtizaya iti gAthAkSarArthaH // 933 // _____ bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-e~gemi Nayare ukkiTThasarIrA raNNA visayalolugeNa saMjatI gahiyA, saMghasamavAe kate egeNa maMtasiddheNa rAyaMgaNe khaMbhA acchaMti te abhimaMtiyA, 5 AgAseNaM uppAiyA khaDakhaDiMti, pAsAyakhaMbhAvi ya caliyA, bhIeNa mukkA, saMgho khAmio / esevaMviho maMtasiddhotti bhaNNai // sAmprataM sadRSTAntaM yogasiddhaM pratipipAdayidhuridamAha savvevi davvajogA paramaccherayaphalA'havego'vi / jasseha hujja siddho sa jogasiddho jahA samio // 934 // vyAkhyAH sarve'pi' kAryena dravyayogAH 'paramAzcaryaphalA paramAdbhutakAryAH, athavaiko'pi yasyeha bhavet siddhaH sa yogasiddhaH, yogeSu yoge vA siddho yogasiddha iti, sAtizaya eva, yathA samitA iti gAthAkSarArthaH // 934 // bhAvArthaH kathAnakagamyaH, taccedam-AbhIravisae kaNNAe bennAe ya je hoya te maMtrasiddha kahevAya che. konI jema ?-staMbhanA AkarSanI jema, A maMtrasiddha prabhAvazALI hoya che. A pramANe gAthAno akSarArtha kahyo. 937ll bhAvArtha kathAnakathI jANavo. te A pramANe15 * maMtrasiddha * eka nagaramAM rAjAe viSayanI lolupatAne kAraNe utkRSTazarIravALI (rUpavatI) sAdhvIne grahaNa karI. saMgha bhego thayo. temAM eka maMtrasiddha rAjAnA AMgaNamAM, je thAMbhalAo hatA, te abhimaMtrita karyA. AkAzamAM addhara thayelA te thAMbhalAo khakhaDe che. rAjAnA mahelanA thAMbhalAo paNa hAlavA lAgyA. tethI DarelA rAjAe sAdhvIjIne choDI dIdhI. saMgha pAse kSamA mAMgI. AvA 20 ranohe Doya che. te maMtrasiddha upAya che. avataraNikA : have daSTAMta sahita yogasiddhanuM pratipAdana karavAnI icchAvALA niryuktikArazrI kahe che ke thArtha : 2Irtha prabhAvo . TIkArtha : (jenAvaDe karAyelA) sarva dravyasaMyogo paramAzcaryakArI phaLane ApanArA hoya athavA 25 eka paNa dravyasaMyoga jene siddha hoya, te yogasiddha jANavo (kAraNa ke) yogomAM athavA yogamAM je siddha hoya te yogasiddha (e pramANe vyutpatti che.) yogasiddha e prabhAvazALI ja hoya che jema sabhitAyArtha. mA prabhArI thAno akSarArtha udyo. // 34 // - bhAvArtha kathAnakathI jANavA yogya che. te kathAnaka A pramANe che - 78. ekasmin nagare utkRSTazarIrA rAjJA viSayololupena saMyatI gRhItA, saMghasamavAye ekena 30 siddhamantreNa rAjAGgaNe stambhAstiSThanti te'bhimantritA: AkAzenotpATitAH khaTatkAraM kurvanti, prAsAdastambhA api calitAH, bhItena muktA saMghaH kSAmitaH / eSa evaMvidho mantrasiddha iti bhaNyate / 79. AbhIraviSaye kRSNAyA bennAyAzca * SurAha-mudrite / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasiddhanuM dRSTAnta (ni. 934) 119 gaIe aMtare tAvasA parivasaMti, tatthego pAdugAleveNaM pANiye cakkamaMto bhamai eti jAi ya, logo AuTTI, saDDhA hIlijaMti, ajjasamiyA vairasAmissa mAulagA viharatA AgayA, saDDhA uvaTThiyA akiriyatti, AyariyA necchaMti, bhaNaMti-ajjo ! kinna ThAha ?, esa jogeNa keNavi makkhei, tehiM aTThApayaM laddhaM, ANIo, amhe'vi dANaM demutti, aha so sAvago bhaNai-bhagavaM ! pAyA dhovaMta, amhevi aNuggahiyA homo anicchaMtassa pAyA pAugAo ya dhoyAo, gao pANie nibbuDDo, ukkiTThI 5 kayA, evaM DaMbhaehi logo khajjaitti, AyariyA niggayA, jogaM pakkhittA NaI bhaNiyA-he viyanne ! taTA dehi, ehi puttA ! parimaM kUlaM jAmi, dovi taDA miliyA, gayA, te tAvasA pavvaiyA 3yogasiddha-samitAcArya AbhIradezamAM kRSNA nadI ane bennA nadInI vacce tApaso rahe che. temAM eka tApasa pAdukAne lepa karI nadInA pANI upara cAlato bhame che, Ava-jAva kare che. A joI loko 10 tenI tarapha AkarSAyA. zrAvakonI hIlanA thAya che. vajasvAmInA mAmA samitAcArya vihAra karatA tyAM AvyA. zrAvako temanI pAse upasthita thayA ane kahyuM ke-"A pramANe tApaso dvArA amArI hIlanA thAya che.' AcArya (rokAvA) IcchatAM nathI. tenA zrAvako pUche che-"he pUjya ! tame zA mATe rokAvA icchatAM nathI ?' tyAre AcArye kahyuM ke-"A tApasa koIka dravyasaMyogathI (potAnA pagone) lepa kare che. bIjuM koI kAraNa nathI ke jethI mAre ahIM rokAvuM paDe.) zrAvakoe tApasanI 15 A kriyAnuM rahasya jANI lIdhuM. "ame paNa dAna ApIzuM' ema kahI te tApasane bolAvyo. pachI zrAvake kahyuM ke-"he bhagavan! emane ApanA caraNo dhovA Apo, jethI amArA upara Apano upakAra thaze." tApase na icchavA chatAM paNa tenA paga ane pAdukA zrAvakoe dhoyA. tyArapachI jevo pANI upara cAlavA jAya che ke pANImAM DUbI jAya che. tethI AjubAju rahelA zrAvakoe jorajorathI ciciyArIo karI. A 20 pramANe daMbhavaDe lokanuM zoSaNa thAya che. AcArya nIkaLyA. amuka cUrNanA saMyogane nadImAM nAMkhI nadIne kahyuM- he bennA nadI ! tuM javAno mArga Apa. he putro (=kinArAo) ! tame Avo bhegA thAo, mAre sAme kinAre javuM che. baMne nadInA kinArA bhegA thaI gayA. (arthAtu moTo mArga banI gayo.) tyArapachI AcArya sAme pAra gayA. te tApasoe dIkSA grahaNa karI ane teo 80. narottara tApaNA: parivatti, tatra: pAne pAnI graMthamALo brAti 25 AyAti yAti ca, loka AvarjitaH, zrAddhA hIlyante, AryasamitA vajrasvAmino mAtulA viharanta AgatAH, zrAddhA upasthitA akriyeti, AcAryA necchanti, bhaNanti-AryAH ! kiM na pratIkSadhvam ?, eSa yogena kenApi bhrakSayati, tairarthapadaM labdham, AnItaH, vayamapi dAnaM dagna iti, atha sa zrAvako bhaNatibhagavan ! pAdau prakSAlayatAM, vayamapyanugRhItA bhavAmaH, anicchataH pAdau pAduke ca dhaute, gataH pAnIye nivRti:, 3STa (nintA) tA, parva : noveza: vAdati ti, mArA nitA:, yori fkSaNe 30 nadI bhaNitA-he banne ! taTamarpaya ehi putri ! pUrvaM kUlaM yAmi, dvAvapi taTau militau, gatAH, te tApasAH, pravRttitA: * na : + hItyanaM y0. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamasiddho savvaMgapArao goamuvva guNarAsI / parattho attharo va mammaNo atthasiddhatti // 935 // vyAkhyA : AgamasiddhaH 'sarvAGgapAragaH 'dvAdazAGgaviditabhAvaH, ayaM ca mahAtizayavAniti, yata 3 "khAie u bhave sAhar3a jaM vA paro u pucchijjA / na ya NaM aNAisesI viyANaI esa chaumattho // 1 // " ityAdi, ayaM ca gautama iva guNarAziriti / atra ca bhUyAMsi sAtizayaceSTitAnyudAharaNAnIti, 10 tathA'pravruArtha: 'prabhUtArtha: arthaparo vA, tanniSTha tyartha:, arthasiddha kRti ta'tizayayoveva, mammAvattuiti gAthAkSarArthaH // 935 // bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam - ta~tthAgamasiddho kira sayaMbhuramaNe'vi macchagAIyA / jaM ciTThati sa bhagavaM uvautto jANai tayaMpi // 1 // athasiddha pu brahmadvIpamAM rahenArA hovAthI brahmadvIpa nAme oLakhAyA. AvA prakArano yogasiddha jANavo. avataraNikA : have Agamasiddha ane arthasiddhanuM pratipAdana kare che gAthArtha : sarva aMgonA pArane pAmelo, gautama jevo guNano rAzI Agamasiddha jANavo. puSkaLadhanavALo athavA arthane (meLavavAmAM) udyamI mammaNa jevo arthasiddha jANavo. TIkArtha : bAre aMgonuM rahasya jeNe jANeluM che, te Agamasiddha jANavo ane A Agamasiddha mahAprabhAvazALI hoya che, kAraNa ke kahyuM che--saMkhyAtIta bhavone kahe che athavA sAmevALo je prazna pUche teno uttara Ape che. anatizAyI (sAmAnyajJAnI) jIva jANI na zake ke A chadmastha 20 che. 1 // ' (bhAvArtha : A Agamasiddhane--'huM saMkhyAta bhavo pUrve ke asaMkhyAta bhavo pUrve kayA bhavamAM hato ? vigere game tevA prazno sAmevALo pUche teno javAba ApavA A Agamasiddha samartha hoya che. sAmevALo jo viziSTajJAnI na hoya to te jANI na zake ke 'A chadmastha che, arthAt kevalI tarIke ja mAne.) A Agamasiddha gautamasvAmInI jema guNono rAzI hoya che. Agamasiddha mATe prabhAvayukta ghaNA badhAM dRSTAMto che. 5 15 120 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) baMrbhaddIvagavatthavvA baMbhadIvagA jAyA / esa evaMviho jogasiddhoti // adhunA''gamArthasiddhau pratipAdayati 25 tathA puSkaLadhanavALo athavA arthane meLavavAmAM ja udyamI jIva arthasiddha kahevAya che, kAraNa ke mammaNazeThanI jema arthanI puSkaLatAthI yukta A jIva hoya che. A pramANe gAthAno akSarArtha jANavo. II935) bhAvArtha kathAnakathI jANavA yogya che. te kathAnaka A pramANe che 30 temAM Agamasiddha svayaMbhUramaNa samudramAM mAchalAdi je kaMI che, tene upayoga mUke to badhuM jANI zake che. ||1|| 89. brahmadvIpavAstavyA brahmadvIpakA jAtAH / eSa evaMvidho yogasiddha iti / 82. saMkhyAtItAMstu bhavAnkathayati yadvA parastu pRcchet / naivAnatizayI vijAnAti eSa chadmasthaH // 1 // 83. tatrAgamasiddha: kila svayambhUramaNe'pi matsyAdyAH / yacceSTayanti sa bhagavAnupayukto jAnAti tadapi // 1 // arthasiddhaH punA 1 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthasiddhane vize mammaNazeThanuM dRSTAnta (ni. 935) rAyagihe Nayare mammaNotti, teNa mahayA kileseNa aibahugaM daviNajAyaM meliyaM, so taM khAya pivai, pAsAuvariMca'NeNa aNegakoDinimmAyagabbhasAro kaMcaNamao divvarayaNapajjatto varavairasiMgo kavio, bIo ya ADhatto, so'vi bahunimmAo, etthaMtaraMmi vAsAratte tassa nimmAvaNanimittaM so kacchoTTagabiijjo NaIpUrAo kaTThavirUDhago kaTThANi ya uttArei / io ya rAyA devIe saha oloyaNagao acchai, so tahAviho aIva karuNAlaMbaNabhUo devIe diTTho, tao tIe 5 sAmarisaM bhaNiyaM-saccaM suvvai eyaM mehanaisamA havaMti rAyANo / bhariyAI bhareMti daDhaM rittaM jaitteNa vajrjjati // 1 // raNNA bhaNiyaM-kiha vA ?, tIe bhaNiyaM-jaM esa damago kilissai, raNNA saddAvio 121 * arthasiddha-mammaNazeTha rAjagRha nagaramAM mammaNe ghaNI mahenate atibahu dhana bhegu karyuM. te dhanane (dhanathI prApta annapAnAdine) khAto nathI ke pIto nathI. potAnA mahelanA sauthI upalA mALe teNe aneka karoDa 10 rUpiyAthI garbhita (zabdano samAsa A pramANe--aneka karoDathI banAvela che garbha = aMdarano bhAga jeno evo baLada), kAMcanamaya, divyaratnothI bharapUra, utkRSTa evA vajraratnathI banelA ziMgaDAvALo, moTo eka baLada banAvAvyo. bIjo baLada banAvaDAvavAno AraMbha karela hato. te baLada paNa ghaNokharo banI gayo hato. je bAkI hato tene banAvavA mATe varSARtumAM nIcenA vastrane paherIne (zabdano samAsa A pramANe--nIcenuM vastra che bIjuM jene te arthAt mammaNa pote ane bIjA tarIke 15 mAtra nIcenuM vastra) nadInA pUramAM kASTha upara caDhelo anya kASThone nadImAMthI bahAra kADhe che. A bAju rAjA potAnI devI sAthe gavAkSamAM beTho che. te samaye nadImAMthI kASThone kADhatA, karuNAne yogya evA mammaNane devIe joyo. tethI devIe kaMIka gussAmAM AvIne rAjAne kahyuM- 'A sAcuM ja saMbhaLAya che ke rAjAo megha ana nadI samAna hoya che, ke jeo bharelAne ja vadhu sArI rIte bhare che ane khAlIne prayatnathI choDe che. // 1 // ' (arthAt jyAM samudro pANIthI 20 bharapUra che tyAM ja megha varase che, nadIo AvIne bhaLe che. paraMtu marubhUmimAM ke jyAM pANInI jarUra che, megha varasatA nathI ke nadIo bhaLatI nathI. ema rAjAo paNa zreSThi vigereono ja satkArAdi kare paraMtu garIba tarapha jotA paNa nathI.) rAjAe pUchyuM-'zA mATe mane megha ane nadInI 84. rAjagRhe nagare mammaNa iti, tena mahatA klezenAtibahukaM dravyajAtaM militaM, sa tanna khAdati na pibati, prAsAdasyopari cAnenAnekakoTInirmitagarbhasAraH kAJcanamayo divyaratnaparyApto varavajrazRGgo mahAn 25 eko balIvardaH kAritaH, dvitIyazca ArabdhaH, so'pi bahunirmAtaH, atrAntare varSArAtre tasya nirmANanimittaM sa kacchoTTakadvitIyo nadIpUrAt kASThavirUDhaH kASThAnyevottArayati / itazca rAjA devyA sahAvalokanagatastiSThati, sa tathAvidho'tIva karuNAlambanabhUto devyA dRSTaH, tatastayA sAmarSaM bhaNitaM - satyaM zrUyate etat - meghanadIsamA bhavanti rAjAnaH / bhRtAni bharanti dRDhaM riktaM yatnena varjayanti // 1 // rAjJA bhaNitaM kathaM vA ?, tayA bhaNitaM - yadeSa dramakaH klizyate, rAjJA zabdito dUreNa vajjaMti pratya0 / 30 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) bhaiNio ya -kiM kilissasi ?, teNa bhaNiyaM-baladdasaMghADago me Na pUrijjai, raNNA bhaNiyaMbaladdasayaM geNha, teNa bhaNiyaM-Na me tehiM kajjaM, tasseva bitijjaM pUreha, keriso sotti gharaM neUNa darisio, raNNA bhaNiyaM-savvabhaMDAreNavi na pUrijjai imo, tA ettigassa vibhavassa alaM te tihAetti, teNa bhaNiyaM-jAveso na pUrio tAva me na suhaM, Araddho ya uvAo pesiyANi disAsu 5 bhaMDANi ADhattAo kisIo ADhattANi gayaturayasaMDaposaNANi, raNNA bhaNiyaM-jai evaM tA kiM thevassa kae kili-ssasi ?, teNa bhaNiyaM-kilesasahaM me sarIraM vAvAraMtaraM cedANiM natthi mahagyANi ya vAsAratte dArugAdiNi nivvahiyavvA ya paiNNatti ato karemitti, raNNA bhaNiyaM-pujjaMtu te maNorahA, tumaM ceva bitijjagaM pUriuM samattho na puNa ahaMti niggao, teNa kAleNa pUrio / upamA Ape che?" devIe kahyuM-"juo, A bhikhArI phUleza pAme che." rAjAe tene bolAvIne 10 yuN-'|| bhATe tuM za pAme cha ?' to yuM-bamAno me 16 bhArI pUrAto nathI.' (arthAta eka baLada banAvavAno bAkI che, mATe tenI pUrti mATe huM mahenata karuM chuM. rAjA A vAkyano artha ema samaje che ke, tene eka baLada ocho che tene lAvavA paisA kamAvavA mahenata kare che, tethI) rAjA kahe che-ekaso baLada tuM laI jA. teNe kahyuM-'mAre te baLadonuM kAma nathI, tame tenA jevo ja bIjo baLada lAvI Apo." rAjAe pUchyuM-kevo tAro baLada che ?' mammaNe 15 2%ne ghare. 16 46 paNa matAvyo. rAjAe kahyuM-"mArA sarva bhaMDAravaDe paNa tAro A baLada banaze nahIM. ATalo vaibhava hovA chatAM tane tRSNA zA mATe che?" teNe kahyuM-'jyAM sudhI A baLada banaze nahIM, tyAM sudhI mane sukhanI prApti thaze nahIM, tenA mATe meM upAya ajamAvyo che. cAre dizAmAM kariyANAo (vecavA) bho'syA cha. dRSI (patI) yAsu 42 cha. hAthI-ghoDA-ahornu (veyavA bhATe) possH| yAtu che.' 20 me - mATo dho vepAra yAsato hoya, to tho13 bhATe bha. du:bhI thAya cha ?' bhanmA kahyuM-'mAruM zarIra pIDAne sahana karanAruM che ane atyAre mAre bIjo koI vepAra nathI, vaLI varSAkALamAM mUlyavAna lAkaDAo nadInAM pUramAM taNAIne Ave che. tethI mArI pratijJA paNa pUrNa thAya mATe huM A kAma karuM chuM.' rAjAe kahyuM-'tArA manoratho pUrA thAo, tuM ja manorathone 85. bhaNitazca-kiM klizyase ?, tena bhaNitaM-balIvardasaMghATako me na pUryate, rAjJA bhaNitaM25 balIvardazataM gRhANa, tena bhaNitaM-na me taiH kArya, tasyaiva dvitIyaM pUraya, kIdRzaH sa iti gRhaM nItvA darzitaH, rAjJA bhaNitaM-sarvabhANDAgAreNApi na pUryate ayaM, tAvadetAvato vibhavasya (sthAnaM), alaM tava tRSNayeti tena bhaNitaM-yAvadeSa na pUryate tAvanna me sukhaM, ArabdhazcopAyaH preSitAni dikSu bhANDAni, ArabdhAH kRSayaH, ArabdhAni gajaturagaSaNDapoSaNAni, rAjJA bhaNitaM-yadyevaM tatkiM stokasya kRte klizyasi ?, tena bhaNitaM klezakSamaM me zarIraM vyApArAntaraM cedAnIM nAsti mahAryANi ca varSArAne dArUNyAdi nirvRhitavyA'pi ca 30 pratijJetyataH karomi, rAjJA bhaNitaM-pUryantAM te manorathAH, tvameva dvitIyakaM pUrayituM samarthaH na punaraha~miti nirgataH, tena kAlena pUritaH / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa evaMvi atthasiddhotti // yAtrAsiddhane vize tuMDikanuM dRSTAnta (ni. 936) sAmprataM yAtrAdisiddhapratipAdanAyA''ha-- jo niccasiddhajatto laddhavaro jo va tuMDiyAivva / so kara jattAsiddho'bhipyAo buddhipajjAo // 936 // 123 vyAkhyA : yo nityasiddhayAtraH, kimuktaM bhavati ? - sthalajalacAripatheSu sadaivAvisaMvAditayAtra 5 iti, labdhavaro yo vA tuNDikAdivat sa kila yAtrAsiddha iti / uttaradvArAnusambandhanAyA''haabhiprAyaH buddhiparyAya iti gAthAkSarArthaH // 936 // bhAvArthastvAkhyAnagocaraH, taccedam - paDhamaM tAva jo kira bArasa vArAo samudaM oggAhittA kayakajjo Agaccha so jattAsiddho, taM ane jantagA jattAsiddhinimittaM pecchaMti / egaMmi ya gAme tuMDigo vANiyago, tassa sayasahassavArAo vahaLa pue, tahAvi na mannarU, mArU ya-nane navuM no veva nabarU, sayaLAdipi vidhnamALa nepha, 10 pUravA samartha che, paNa huM nahIM.' ema kahI rAjA nIkaLI gayo. mammaNe ghaNA kALa pachI baLadane pUrNa karyo. AvA prakArano arthasiddha hoya che. avataraNikA : have yAtrAdisiddhanuM pratipAdana karavA mATe kahe che - gAthArtha : je nityasiddhayAtrAvALo che athavA tuMDikAdinI jema varadAnane pAmelo je hoya te yAtrAsiddha jANavo. abhiprAya e buddhino paryAya che. 15 TIkArtha : je nityasiddhayAtrAvALo che. Azaya zuM che ? te kahe che--je sthaLane vize, ke jaLamArgane vize yAtrA karavAmAM samartha hoya te, athavA (nirvighna yAtrA mATe) jeNe varadAna pAmeluM hoya te yAtrAsiddha jANavo. have tenA pachInA dvAranuM joDANa karavA mATe kahe che ke--'abhiprAya e buddhino paryAya che.' A pramANe gAthAno akSarArtha thayo. II936 // bhAvArtha vizeSavyAkhyAthI jaNAze. te A pramANe temAM prathama je bAra vAra samudranuM avagAhana karIne kRtakRtya thayelo 20 pAcho Ave che, te yAtrAsiddha kahevAya che.tevAne bIjA paNa yAtriko potAnI yAtrAsiddhi mATe jue che. (arthAt potAnI yAtrAsiddhi mATe tenuM darzana maMgalarUpa mAne che.) yAtrAsiddha-Dika eka gAmamAM tuMDika nAmano vepArI hato. tenuM lAkho vAra vAhana tUTyuM. chatAM paNa te hArato nathI ane kahe che--pANImAM gayeluM pANImAMthI prApta thAya che.' svajanovaDe sahAyarUpe 25 kaMIka ApavA chatAM te icchato nathI. pharI pharI te te bhAMDone (dhAnyAdine) laIne jAya che. tenA 86. eSa evaMvidho'rthasiddha iti / 87. prathamaM tAvadyaH kila dvAdaza vArA: samudramavagAhya kRtakArya Agacchati sa yAtrAsiddhaH, tamanye'pi yAntaH yAtrAsiddhinimittaM pazyanti / ekasmiMzca grAme tuNDiko vaNik, tasya zatasahastravArA: pravahaNaM bhagnaM, tathA'pi na viramati, bhaNati ca jale naSTaM jale caiva labhyate, svajanAdibhirapi dIyamAnaM 30 ti, Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) pu~No puNo taM taM bhaMDaM gahAya gacchai, nicchaeNa se devayA pasannA, khaddhaM khaddhaM davvaM dinnaM, bhaNio ya - annaMpi kiM te karemi ?, teNa bhaNiyaM jo mama nAmeNa samuhaM ogAhai so aviyanno eu, tahatti paDiyaM, evesa jattAsiddho / anne bhAMti - kira nijjAmagassa vAsullao samudde paDio, so tassa kae samuddaM ullaMciumADhatto, tao anivviNNassa devayA varo dinnoti // kRtaM prasaGgena, sAmpratamabhiprAyasiddhaM pratipAdayannAha - 5 * viulA vimalA suhumA jassa maI jo cauvvihAe vA / buddhI saMpanno sa buddhisiddho imA sA ya // 937 // vyAkhyA : 'vipulA' vistAravatI ekapadenAnekapadAnusAriNI 'vimalA' saMzayaviparyayAnadhyavasAyamalarahitA 'sUkSmA' atyantaduHkhAvabodhasUkSmavyavahitArthaparicchedasamarthA 'yasya matiH' iti 10 yasyaivaMbhUtA buddhiH sa buddhisiddha iti, yazcaturvidhayA vA autpattikyAdibhedabhinnayA buddhayA sampannaH sa buddhisiddho vartate, iyaM ca sA caturvidhA buddhiriti gAthArthaH // 937 // potAnA dRDha nizcayathI deva prasanna thayo. puSkaLa dhana ApyuM ane pUchyuM bIjuM paNa tArA mATe huM zuM karuM ?' teNe kahyuM-'je mArA nAmane laI samudramAM utare, te maryA vinA pAcho Ave evuM karo,' deve 'tahatti' karI vAta svIkArI. A pramANe yAtrAsiddha jANavo. 15 keTalAka kahe che--mukhya khalAsInA dhananI eka poTalI (?) samudramAM paDI gaI hatI. tuMDike tene levA samudrane ulecavAnuM cAlu karyuM. thAkyA vinA A joIne eka devIe tene (upara pramANenuM) varadAna ApyuM. vadhu prAsaMgika carcAthI saryuM. avataraNikA : have abhiprAyasiddhanuM pratipAdana karatA niryuktikArazrI kahe che - gAthArtha : jenI mati vipula, vimala ane sUkSma che athavA je cAra prakAranI buddhithI saMpanna 20 che, te buddhisiddha jANavo. te cAra prakAranI buddhi A (AgaLanI gAthAmAM batAvyA) pramANe che. TIkArtha : jenI buddhi vipula eTale ke vistAravALI arthAt eka, padavaDe aneka padane anusaranArI (jANanArI) che, vimala eTale ke saMzaya (zaMkA), viparyaya (viparIta buddhi) ane anadhyavasAyarUpa (aNasamaja) malathI rahita che, sUkSma che eTale ke atyaMta du:khathI jANI zakAya evA sUkSma ane gUDha arthone jANavAmAM samartha che. AvA prakAranI jenI buddhi che te buddhisiddha 25 jANavo. (pUrvanI gAthAmAM kahyuM che ke abhiprAya e buddhino ja paryAya che tethI abhiprAyasiddha bolo ke buddhisiddha bolo baMne eka ja che.) athavA je autpattikyAdi cAra prakAranI buddhithI saMpanna che te buddhisiddha jANavo ane te cAra prakAranI buddhi A pramANe (AgaLanI gAthAmAM batAve te) che. 937aa 88. punaH punastattadbhANDaM gRhItvA gacchati, nizcayena tasya devatA prasannA, pracuraM pracuraM dravyaM dattaM, 30 maLitazca-anyapi viM tava omi ?, tena khita-yo mama nAnA samudramavazAte moDavitra AyAtu, tatheti pratizrutaM, evameSa yAtrAsiddhaH / anye bhaNanti kila niryAmakasya vAsulaH samudre patitaH, saM tasya kRte samudraM riktIkartumArabdhaH, tato'nirviNNAya devatayA varo datta iti / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 buddhinA cAra prakAra (ni. 938) ra 125 uppattiA 1 veNaiA 2, kaMmiyA 3 pAriNAmiA 4 / buddhI cauvvihA vuttA, paMcamA novalabbhae // 938 // vyAkhyA : utpattireva prayojanaM yasyAH sA autpattikI, Aha-kSayopazamaH prayojanamasyAH, satyaM, kintu sa khalvantaraGgatvAt sarvabuddhisAdhAraNa iti na vivakSyate, na cAnyacchAstrakarmAbhyAsAdikamapekSata iti 1, vinayaH-guruzuzrUSA sa kAraNamasyAstatpradhAnA vA vainayikI 5 2, anAcAryakaM karma sAcAryakaM zilpaM, kAdAcitkaM vA karma zilpaM nityavyApAraH, 'karmajA' iti karmaNo jAtA karmajA 3, pari:-samantAnamanaM pariNAmaH-sudIrghakAlapUrvAparAvalokanAdijanya Atmadharma ityarthaH sa kAraNamasyAstatpradhAnA. vA pAriNAmikI 4, budhyate'nayeti-buddhiH-matirityarthaH, sA ca caturvidhoktA tIrthakaragaNadharaiH, kimiti?, yasmAt paJcamI nopalabhyate kevalinA'pyasattvAditi pathArtha : II gAthArtha autpattikI, vaiyikI, kArmikI ane pariNAmikI A pramANe buddhi cAra prakAranI kahevAyelI che. (kAraNa ke) pAMcamI buddhi koI jaNAtI nathI. - TIkArtha : utpatti e che kAraNa jenuM te autpattikI buddhi. " zaMkA : (buddhi e jJAna che, ane jJAnanuM kAraNa kSayopazama hoya tethI) A buddhinuM kAraNa kSayopazama che. (to tenA kAraNa tarIke tame utpatti zA mATe kaho cho ?) 15 | samAdhAna : tamArI vAta sAcI che. paraMtu te kSayopazama e AMtarika kAraNa hovAthI sarva buddhio mATe eka sarakhuM kAraNa che mATe tenI virakSA karI nathI (TUMkamAM je sAdhAraNa kAraNa che tenI vivakSA karI nathI paNa, vizeSa kAraNanI ja vivakSA karela che.) (1) A buddhi zAstra, karma, abhyAsa vigere koI bIjA kAraNonI apekSA rAkhatI nathI paNa te vinA ja utpanna thAya che. (2) vinaya eTale ke gurusevA, e ja kAraNa che jenuM te athavA gurusevArUpa vinaya e 20 che pradhAna jemAM te vainayikI buddhi jANavI. (3) guru vinA je AvaDe te karma ane jemAM gurunI jarUra paDe te zilpa. athavA je kadAcitka hoya te karma (arthAt je vastu je divase banAvavAnI cAlu karI, te vastu te ja divase banI jAya, paNa mahelAdinI jema ghaNA divaso sudhI banAvavAnuM cAlu na rahe te kadAcitkakarma kahevAya) ane nitya evo je vyApAra (arthAt malAdine banAvavAno vyApAra ghaNA divaso sudhI cAlato hovAthI nityavyApAra kahevAya - rUta TippaNa) te zilpa 25 kahevAya che. AvA karmathI utpanna thayelI buddhi kArmikIbuddhi kahevAya che. (4) saMpUrNa rIte namana te pariNAma arthAt ghaNA lAMbA kALa pachI AgaLa-pAchaLanA vicArAdithI utpanna thato Atmadharma. Avo pariNAma che kAraNa jenuM athavA Avo pariNAma che mukhya jemAM te pAriNAmikIbuddhi. jenAvaDe (jIva) bodha pAme te buddhi. A buddhi tIrthaMkara-gaNadharovaDe (autpatikI vi.) cAra prakAranI kahevAyelI che. zA mATe cAra prakAranI ja kahevAyelI 30 che? te kahe che - kAraNa ke kevalIvaDe paNa pAMcamI buddhi jaNAI nathI, kema ke te pAMcamI buddhi che ja nahIM. ll938 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) autpattikyA lakSaNaM pratipAdayannAha puvvamadiTThamassuamaveia takkhaNavisuddhagahiatthA / avvAhayaphalajogiNi buddhI uppattiA nAma // 939 // vyAkhyA : 'pUrvam' iti buddhayutpAdAt prAk svayamadRSTo'nyatazcAzrutaH 'aveditaH' manasA5 'pyanAlocitaH tasminneva kSaNe vizuddhaH-yathAvasthitaH gRhItaH-avadhAritaH arthaH-abhipretapadArtho yayA sA tathA, ihaikAntikamihaparalokAviruddhaM phalAntarAbAdhitaM vA'vyAhatamucyate, phalaM-prayojanam, avyAhataM ca tatphalaM ca avyAhataphalaM yogo'syA astIti yoginI avyAhataphalena yoginI avyAhataphalayoginI, anye paThanti-avyAhataphalayogA, avyAhataphalena yogo yasyAH sA'vyAhataphalayogA buddhiH autpattikI nAmeti gAthArthaH // sAmprataM vineyajanAnugrahAyAsyA eva svarUpapratipAdanArthamudAharaNAni pratipAdayannAhabharahasila 1 paNia 2 rukkhe 3 khuDDaga 4 paDa 5 saraDa6 kAga 7 uccAre 8 / / gaya 9 ghayaNa 10 gola 11 khaMbhe 12, khuDDaga 13 maggitthi 14 pai 15 putte 16 // 940 // avataraNikA : autpattikIbuddhinuM lakSaNa pratipAdana karatA niryuktikArazrI kahe che ke gAthArtha : pUrve nahIM joyelo, nahIM sAMbhaLelo ke manathI paNa nahIM vicArelo evo artha 15 te ja kSaNe yathAvasthita jenA vaDe grahaNa karAya = samajAya te buddhi autpattikI kahevAya che. A buddhi avyAhataphaLavALI hoya che. 1 TIkArthaH buddhinI utpatti pahelA svayaM nahIM joyelo, bIjA pAsethI nahIM sAMbhaLelo, ane manathI paNa nahIM vicArelo evo Icchita padArtha jenAvaDe prasaMga vakhate ja yathAvasthita rIte grahaNa karAya = jaNAya che te buddhi pUrvAdaSTAgrutAveditatatkSaNavizuddhagRhItAryA kahevAya che. ahIM je 20 ekAntika (nizcita) hoya athavA Ihaloka-paralokathI aviruddha hoya athavA phaLAntarathI abAdhita hoya te avyAhata kahevAya che. tathA phaLa eTale prayojana. avyAhata evuM je phaLa te avyAhataphaLa. yoga che jene te yoginI. avyAhataphaLavaDe yoginI te avyAhataphaLayoginI arthAt avyAhataphaLane ApanArI. keTalAka loko ema kahe che ke, avyAhataphaLa sAthe yoga = saMbaMdha che jeno te avyAhata-phaLayogavALI. (ahIM paNa artha pUrva pramANe ja jANavo mAtra samAsamAM ja 25 pheraphAra che.) AvI buddhi autpattikI kahevAya che. I938 avataraNikA : have ziSyasamUha upara upakAra karavA mATe AnA ja svarUpanuM pratipAdana karavA mATe udAharaNone jaNAvatA niryuktikArazrI kahe che ke gAthArtha H (1) bharatazilA, (2) zarata, (3) vRkSa, (4) mudrikA, (5) vastra, (6) kAcIMDo, (7) kAgaDo, (8) viSThA, (9) hAthI, (10) viduSaka, (11) goLI, (12) thAMbhalo, (13) 30 bALamuni, (14) mArcastrI, (15) pati, (16) putra. * paUT: + mudriA . Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ autpattikIbuddhinA deSTAnno (ni. 941-942) ( 127 bharahasila 1 miMDha 2 kukkuDa 3 tila 4 vAlua 5 hatthi 6 agaDa 7 vaNasaMDe 8 / pAyasa 9 aiA 10 patte 11 khADahilA 12 paMcapiaro a 13 // 941 // mahusittha 17 muddi 18 aMke 19 a nANae 20 bhikkhu 21 ceDaganihANe 22 / sikkhA ya 23 atthasatthe 24 icchA ya mahaM 25 sayasahasse 26 // 942 // vyAkhyA : AsAmarthaH kathAnakebhya evAvaseyaH, tAni cAmUni-ujjeNIe NayarIe Asanno 5 gAmo NaDANaM, tatthegassa NaDassa bhajjA mayA, tassa ya putto Daharao, teNa annA ANIyA, sA tassa dAragassa na vaTTai, teNa dAraeNa bhaNiyaM-mama laTuM na vaTTasi, tahA te karemi jahA me pAesu paDisitti, teNa rattiM piyA sahasA bhaNio-esa goho esa gohotti, teNa nAyaM-mama mahilA viNa?tti siDhilo rAgo jAo, sA bhaNai-mA puttA ! evaM karehi, so bhaNai-mama laTuM na vaTTasi, bhaNai-vaTTIhAmi, gAthArtha : (1) rbharatazilA, (2) gheTo, (3) kUkaDo, (4) tala, (5) retI, (6) hAthI, 10 (7) kUvo, () vanakhaMDa, (9) khIra, (10) bakarInI viMDIo, (11) pIpaLAnA pAMdaDA, (12) khIsakolI, ane (13) pAMca pitA. gAthArtha : (17).madhapuDo, (18) vIMTI, (19) mahorachApa, (20) nANA, (21) bhikSu, (22) bALaka-nidhAna, (23) zikSAzAstra, (24) arthazAstra, (25) moTI icchA, (26) lAkhamUlyavALuM pAtra. - TIkArya A traNe gAthAono artha kathAnakothI jANavA yogya che. te kathAnako A pramANe che. 3 autpattikIbuddhinA deSTAnto : (1) ujayinI nagarI pAse naTonuM gAma hatuM. temAM eka nAnI patnI mRtyu pAmI. teno putra nAno hato. naTe bIjI patnI lAvI. paraMtu te putra sAthe sArI rIte vartatI nathI. te putre kahyuM--tuM mArI sAthe sArI rIte vartatI nathI, tethI tAruM evuM karuM ke jethI tuM mArA pagomAM paDIza." 20 putre rAtrie pitAne ekAeka kahyuM ke "juo, juo A puruSa, puruSa jAya." pitAe vicAryuM ke "mArI patnI bhraSTa thaI gaI." patnI pratyeno rAga ocho thaI gayo. patnIe putrane kahyuM "he putra ! tuM AvuM kara nahIM." putra kahe che-"mArI sAthe sArI rIte tuM kema vartatI nathI?' teNIe kahyuM-'vartIza." "to huM badhuM sAruM karIza' ema putre kahyuM. te sArI rIte vartavA lAgI. tethI ekavAra chAyA sAme IzAro karato putra puruSa puruSa' ema pitAne 25 89. ujjayinyA nagaryA Asanno grAmo naTAnAM, tatraikasya naTasya bhAryA mRtA, tasya ca putro laghuH, tenAnyA''nItA, sA tasmin dArake na (suSTha) varttate, tena dArakeNa bhaNitaM-mayi laSTA na varttase, tathA tava kariSyAmi yathA me pAdayoH patiSyasIti, tena rAtrau pitA sahasA bhaNita:-eSo'dhama eSo'dhamaH (godhaH), tena jJAtaM-mama mahilA vinaSTeti zlatho rAgo jAtaH, sA bhaNati-mA putra ! evaM kArSIH, sa bhaNati-mayi sundarA vartase, mati-varce, 15 30 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) to laDheM karemi, sA vaTTiumAraddhA, annayA chAhIe ceva esa goho esa gohotti bhaNittA kahiti puTTho ya chAhiM daMsei, tao se piyA lajjio, so'vi evaMvihotti tIse ghaNarAgo jAo, so'vi visabhIo piyAe samaM jemei / annayA piyareNa samaM ujjeNiM gao, diThThA NayarI, niggayA piyAputtA, piyA se puNo'vi aigao Thaviyagassa kassai, sovi sippANaIe puliNe ujjeNINayarI Alihai, 5 teNa NayarI sacaccarA lihiyA, tao rAyA ei, rAyA vArio, bhaNai-mA rAulagharassa majjheNaM jAhi, teNa kouhalleNa pucchio sa~caccarA kahiyA, kahiM vasasi ?, gAmetti, piyA se aago| rAiNo ya egUNagANi paMcamaMtisayANi, ekkaM maggai, jo ya savvappahANo hojjatti, tassa parikkhaNanimittaM taM gAma bhaNAveDa, jahA-tabbhaM gAmassa bahiyA mahallI silA tIe maMDavaM kareha, kahevA lAgyo. tethI pitAe pUchayuM-kyAM che ?' tyAre putra chAyAne dekhADe che. A joI pitA 10 lajjA pAmyo. te vicAravA lAgyo ke "AnI pahelA paNa je puruSa batAvyo te paNa puruSa nahIM paNa chAyaDo ja hovo joIe" Ama vicArI patnI pratye punaH gADharAga utpanna thayo. (huM ekalo jamavA besIza to mane viSa ApIne mArI nAMkhaze) ema viSathI bhaya pAmelo putra roja pitA sAthe jame che. ekavAra te pitA sAthe ujjayinImAM gayo. teNe nagarI joI. tyAMthI pitAputra nIkaLI gayA. mUkelI ko'ka vastune levA pitA pAcho nagarImAM pravezyo. putra 15 ziprA nadIne kinAre (retImAM) ujjayinI nagarI Alekhe che. teNe devakuLa-rAjakuLasahitanI nagarI banAvI. tyArapachI tyAM rAjA Ave che. teNe rAjAne aTakAvyo ane kahyuM-"rAjakuLanA gharamAMthI pasAra thazo nahIM." rAjAe kutUhalathI putrane pUchyuM. tethI putra devakuLa-rAjakuLasahita nagarInuM varNana karyuM. rAjAe pUchyuM "tuM kyAM rahe che ?' teNe kahyuM-'bAjunA gAmamAM. eTalAmAM teno pitA 20 Avyo. 20%0 pAse. yA2so nalyA maMtrImo DA. meM maMtrI nI zo5 yatA sdl, 4 sabhA pradhAna thAya. rAjA A putranI parIkSA mATe tenA gAmane jaNAve che ke "gAmanI bahAra je moTI zilA che teno tame maMDapa banAvo." (arthAtu evI rIte karo ke jethI te zilA maMDaparUpe bane 90. tadA laSTaM karomi, sA vartitumArabdhA, anyadA chAyAyAmevaiSa godha eSa godha iti bhaNitvA kveti pRSTazca chAyAM darzayati, tatastasya pitA lajjitaH, so'pi evaMvidha iti tasyAM ghanarAgo jAtaH, so'pi 25 viSabhItaH pitrA samaM jemati / anyadA pitrA samamujjayinIM gataH, dRSTA nagarI, nirgatau pitAputrau, pitA tasya punarapi atigato vismRtAya kasmaicit, so'pi ziprAnadyAH puline ujjayinI nagarImAlikhati, tena nagarI sacatvarA (sAntaHpurA / ) AlikhitA, tata rAjA''yAtaH, rAjA nivAritaH, bhaNati-mA rAjakulagRhasya madhyena yAsIH, tena kautUhalena pRSTaH-sa catvarA kathitA, kva vasasi ?, grAma iti, pitA tasyAgataH / rAjJazcaikonAni paJcamantrizatAni ekaM mArgayati, yazca sarvapradhAno bhavediti, tasya parIkSaNanimittaM taM grAmaM bhANayati-yathA 30 yuSmAkaM grAmasya bahiSTAt mahatI zilA tasyA maNDapaM kuruta, * kimeyaM tae AlihiyaM ?, kiM vA rAulaM?, teNa NagarI (pratya0 adhikaM) Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rohakanI autpattikIbuddhi (ni. 941-942) 129 "te addaNNA, so dArao rohao chuhAio, piyA se acchai gAmeNa samaM, osUre Agao royaiamhe chuhAiyA acchAmo, so bhaNai-suhio'si, kiha ?, kahiyaM, bhaNai-vIsatthA acchaha, heTTao khaNaha khaMbhe ya deha thovaM thovaM bhUmI kayA, tao uvalevaNakaovayAre maMDave kae raNNo niveiyaM, keNa kayaM ?, rohaeNa bharahadAraeNaM / esA eyassa uppattiyA buddhii|evN savvesu joejjA / tao tesi raNNA meDhao pesio, bhaNiyA ya-esa pakkheNa ettio ceva paccappiNeyavvo Na dubbalayaro nAvi 5 baligayarotti, tehiM bharaho pucchio-teNa visveNa samaM baMdhAvio javasaM dinnaM, taM carantassa Na hAyai balaM virUvaM ca pecchaMtassa bhaeNa Na vaDDai / evaM kukkuDao adAeNa samaM jujjhaavio| ane tenI nIce badhA UbhA rahI zake.) gAmanA loko AkuLavyAkuLa thaI gayA. te rohaka bhUkhathI pIDAyo. tenA pitA gAmanA loko sAthe (rAjAnI AjJAnuM pAlana zI rIte karavuM ? tenI vicAraNA kare) che. sUryAsta thatAM pitA ghare AvatA rohaka raDavA lAge che-"ame kyAranA bhUkhyA chIe." 10 pitAe kahyuM-'tuM ghaNo sukhI che." "kema ?" badhI vAta karI. tyAre rohake kahyuM-vizvasta raho, (arthAt tame ciMtA karo nahIM) zilA nIce khodo, ane thAMbhalAo lagADo." (A rIte kahetA gAmanA lokoe te pramANe karyuM. tyArapachI besavAdi mATe) thoDI thoDI bhUmi (vyavasthita = samatala) karI. tyArapachI tenI upara lipanAdi karavA lAyaka je kaMI upacAro (vidhio) hatA te sarva karyA. A rIte maMDapa taiyAra thatAM rAjAne jaNAvavAmAM AvyuM. rAjAe pUchyuM "koNe karyuM?' gAma lokoe 15 kahyuM - "bharata nAmanA naTanA putra rohake A maMDapa taiyAra karAvyo che." rohakanI A autpattikI buddhi hatI. A pramANe (A chelluM vAkya) sarva udAharaNomAM joDavuM. tyArapachI rAjAe gAmanA loko pAse gheTo mokalyo ane kahyuM - eka pakhavADiyA pachI A gheTo eTalA ja vajanano pAcho arpaNa karavo, tenuM vajana ghaTavuM paNa na joIe ke vadhavuM paNa na joIe." gAmanA lokoe bharatane (bharataputra rohakane Ano upAya) pUkyo. teNe gheTAne 20 varu sAthe baMdhAvyo, ane khAvA mATe ghAsa ApyuM. tene caratA gheTAnuM baLa hIna na thayuM ane varune jotA bhayathI tenuM vajana paNa vadhyuM nahIM. (tyArapachI rAjAe AjJA karI ke-"mokalelA kUkaDAnuM ekalAnuM yuddha karAvo, arthAt sAme pratispardhI kUkaDA vinA ekalo laDe evuM karo." gAmanA loko vicAramAM paDyA ke-ekalo kUkaDo vaLI kevI rIte yuddha kare ? sAme pratispardhI to joIe ne ! badhA rohaka pAse AvyA. rohane 25 . 91. te'dhRtimupagatAH, sa dArako rohakaH kSudhitaH, pitA tasya tiSThati grAmeNa samaM, utsUrye Agato roditi-vayaM kSudhitAstiSThAmaH, sa bhaNati-sukhito'si, kathaM ?, kathitaM, bhaNati-vizvastAstiSThata, adhastAt khanata stambhAMzca datta stokaM stokaM bhUmiH kRtA, tataH kRtopalepanopacAre maNDape kRte rAjJe niveditaM, kena kRtaM ?, rohakeNa bharatadArakena / eSaitasyautpattikI buddhiH / evaM sarveSu yojayet / tatasteSAM rAjJA meSaH preSitaH, bhaNitAzca-eSa pakSaNa-yanmAna eva pratyarpaNIyo na durbalataro nApi baliSTha iti, tairbhArataH pRSTaH-tena virUpeNa 30 (vRkeNa) samaM bandhito yavasaM dattaM, taM carato na hIyate balaM vRkaM ca pazyato bhayena na vardhate / evaM kukkuTa Adarzana samaM yodhitaH / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) tilasamaM tellaM dAyavvaMti tilA addAeNa maviyA / vAlugAvarahao-paDicchaMdaM deha / hatthimi junnahatthI gAme chUDho, hatthI appAuo marihititti appio mautti nivezyavvaM, divasadevasiyA ya se pattI dAyavvatti, adANevi niggaho, so mao, te addaNNA, bharahasuyavayaMNeNa niveiyaM jahA- so ajJa hatthI Na uTThei na NisIyai Na AhArei Na NIhArei Na Usasai Na nIsasai evamAI, raNNA 5 kahyuM-'kUkaDA sAme ariso mUko, jethI potAnuM pratibiMba arisAmAM paDaze ane tene zatru samajI tenI sAthe yuddha karaze.) A pramANe arisA sAthe kUkaDAnuM yuddha karAvyuM. tyAra pachI rAjAe AjJA karI ke tala samAna tela ApavuM. rohake talane arisAmAM mApyA. (arthAt jema dUdhane je mApIyAthI mApyuM hoya te ja mApIyAthI pANIne pAmatA dUdhane samAna pANI kahevAya. ahIM jema mApIyAne AzrayI dUdha ane pANI eka sarakhA mApavALA kahevAya. 10 tema roke talanA DhagalAne arisAvaDe mApyA, arthAt arasAmAM te DhagalAnuM pratibiMba pADyuM. pachI te talanuM tela kADhI telanuM pratibiMba arisAmAM pADyuM.) Ama tala ane tela baMnene arisArUpa eka mApIyAvaDe mApI lIdhA ane mApIyuM eka hovAthI tala ane tela paNa eka sarakhA mApavALA kahevAya. Ama arisAmAM talane mApavAvaDe rAjAnI AjJA pUrNa karI. (jo ke ahIM buddhinI ja viziSTatA che, zabdonuM chala che.) 15 tyArapachI rAjAe AjJA karI ke-- nadInA kinAre rahelI retInA doraDA banAvIne mokalo. rohake sAme javAba Apyo ke-tamArA bhaMDAramAM retInA dosDAno namUno hoya te mokalAvo jethI te joIne ame doraDA banAvI daIzuM. (Ama retImAMthI doraDA banAvavA azakya hovA chatAM rohakano javAba sAMbhaLI rAjA ghaNo khuza thayo.) tyArapachI rAjAe eka gharaDo hAthI gAmamAM mokalyo. hAthI alpAyuvALo hovAthI marI 20 jaze ema vicArI rAjAe gAmanA lokone soMpyo ane kahyuM ke--"hAthI marI gayo evA samAcAra tamAre mane ApavA nahIM ane rojerojanI hAthInI paristhitinA samAcAra ApavA, jo nahIM Apo to daMDa karavAmAM Avaze." eka divasa hAthI mRtyu pAmyo. (have jo mRtyunA samAcAra rAjAne Apazo to paNa daMDa karaze ane rojerojanI paristhiti nahIM jaNAvIe to paNa rAjA daMDa karaze ema vicAratA) gAma loko AkuLavyAkuLa thayA. bharatanA putra rohakanA kahevA pramANe 25 lokoe rAjAne jaNAvyuM ke--'te hAthI Aje UThato nathI, besato nathI, AhAra ke nIhAra karato nathI, ucchvAsa-niHzvAsa leto nathI, vigere paristhiti jaNAvI. eTale rAjAe pUchyuM "zuM marI gayo ? lokoe kahyuM "marI gayo evuM tame kaho cho, ame kahetA nathI.' 92. tilasamaM tailaM dAtavyamiti tilA Adarzena mApitAH / vAlukAdavarakaH - praticchandaM datta / hastini jIrNahastI grAme kSiptaH, hastI alpAyuriti mariSyatItyarpitaH mRta iti na niveditavyaM, 30 - vivasavaivasiLI = tasya pravRttitivyeti, avAnepa nigraha:, sa mRta:, te adhRtimuvaLatA:, bharatabhutavcnen niveditaM yathA- so'dya hastI nottiSThate na niSIdati nAhArayati na nIhArayati nocchvasiti na niHzvasiti evamAdi, rAjJA Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ autpattikIbuddhinA deSTAnto (ni. 941-942) je 131 bhaNiyaM-kiM mao ?, tubbhe bhaNahatti / agaDe AraNNao AgaMtu Na tIrai nAgaraM deha / vaNasaMDe puvvaM pAsaM gao gAmo / paramannaM karIsaoNhAe palAluNhAe yatti / tao raNNA evaM parikkhiUNa pacchA samAiTuM, jahA teNeva dAraeNAgaMtavvaM, taM puNa Na sukkapakkhe Na kaNhapakkhe Na rAiM na divase Na chAyAe Na uNheNaM Na chatteNaM Na AgAseNaM Na pAehiM Na jANeNaM Na paMtheNaM Na uppeheNaM Na NhAeNaM Na maliNeNaMti, tao tassa niveiyaM, pacchA aMgohaliM kAUNa cakkamajjhabhUmIe eDagArUDho 5 (rAjAe pharI AjJA karI ke-'tamArA gAmanA kUvAnuM pANI madhura che. tethI te kUvo ahIM mokalo. pANI maMgAvavAnA badale kUvo maMgAvatA loko vicAramAM paDyA ke kUvAne kaI rIte laI javo ? rohakane pUchayuM) rohake rAjAne jaNAvyuM ke-"amAro gAmaDAno kUvo tamArA nagaramAM ekalo AvavA samartha nathI, tethI tamArA nagaranA kUvAne mokalo, jethI tenI sAthe amArA kUvAne mokalIe. te gAmanI pUrva dizAmAM eka vanakhaMDa hatuM. tethI rAjAe AjJA karI ke-"A vanakhaMDane tamAre pazcima dizAmAM laI javuM." rohake AkhA gAmane vanakhaMDanI pUrvadizAmAM sthApita karI vanakhaMDane gAmanI pazcima dizAmAM lAvatA rAjA khuza thayo. (saMskRta paMktino artha A pramANe ke - gAma vanakhaMDanI pUrva bAjue gayo.) | (tyArapachI rAjAe agni vinA khIra rAMdhavAno Adeza Apyo tethI rohakanA kahevAthI) 15 lokoe sUryanA kiraNothI tapelI bakarInI lIMDIonI garamI ane sUryakiraNothI baLelA ghAsanI garamIthI khIra rAMdhI. A rIte parIkSA karIne pAchaLathI rAjAe Adeza karyo ke-"te rohaka ja ahIM Ave, paNa teNe zuklapakSamAM ke kRSNapakSamAM AvavuM nahIM, rAte ke divase AvavuM nahIM, chAyAmAM ke taDake AvavuM nahIM, mAthe chatra rAkhIne ke khullAmAM AvavuM nahIM, page cAlIne ke vAhanamAM AvavuM nahIM, mArgavaDe ke unmArge AvavuM nahIM, snAna karIne ke snAna karyA vinA melA 20 AvavuM nahIM." A aga rohakane jaNAvyo. tethI dezasnAnane karIne gADAnA be paiDAnA rastAnI vaccenA rastA upara cAlIne, (A rasto mArga ke unmArga baMne gaNAya nahIM, tethI A rastA upara cAlavAthI "mArgavaDe ke unmArge AvavuM nahIM' evo Adeza rohake pALyo.) bakarA upara besI, (AnA dvArA page cAlI ke vAhanamAM AvavuM nahIM e Adeza pALyo) cAlaNIvaDe DhaMkAyeluM che mastaka jenuM evo te, (arthAta "chatra rAkhI ke khullAmAM AvavuM nahIM' evo rAjAno Adeza 25 hovAthI cAlaNIne mAthe rAkhI rohaka rAjA pAse jAya che, kAraNa ke cAlaNI e chatra kahevAya nahIM ane cAlaNI hovAthI khulluM paNa kahevAya nahIM.). - 93. bhaNitaM-kiM mRtaH?, yUyaM bhaNateti / avaTa AraNyako nAgantuM zaknoti nAgaraM datta / vanakhaNDe pUrvasmin pArve gato grAmaH / paramAnnaM karISoSmaNA palAloSmaNA ceti / tato rAjJA evaM parIkSya pazcAtsamAdiSTaM yathA-tenaiva dArakeNAgantavyaM, tatpunarna zuklapakSe na kRSNapakSe na rAtrau na divA na chAyayA 30 noSNena na chatreNa nAkAzena na pAdAbhyAM na yAnena na pathA notpathena na snAtena na malineneti, tatastasmai niveditaM, pazcAdaGgarUkSaNaM (dezasnAnaM) kRtvA cakramadhyabhUmAveDakArUDha Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) cAlaNInimiuttimaMgo, aNNe bhAMti - sagaDalaTTaNIpaesabaddhao chAiyapaDageNaM saMjhAsamayaMmi amAvAsAe sandhIe Agao nariMdapAsaM, raNNA pUio, Asanno ya so Thio, paDhamajAmavibuddheNa ya rabbA saddAviyo, maLio ya-mutto ? nAsi ?, mArU-sAmi ! nAmi, dmi cittesi ?, mAphaasotthpttaannN kiM daMDo mahallo uyAhu se sihatti ? raNNA ciMtiyaM sAhu, evaM pacchA pucchio bhAi5 dovi samANi, evaM bIyajAme chagaliyAo leMDiyAo vAeNa, tatie khADahillAe jattiyA paMDarArehA ttiyA kAlA jattiyaM pucchaM taddahamittaM sarIraM, cautthe jAme saddAvio vAyaM na dei, teNa kaMbiyAe chio, duio, rAvA maLa--pnati susi ?, maLapha--nAmi, isi ?, vitemi, ahIM keTalAka AcAryo ema kahe che ke --"gADAnI keDIrUpa pradezathI baMdhAyelo (arthAt gADAnI keDI upara cAlIne) mAthe vastrane DhAMkIne," (A pramANe keTalAka AcAryonA abhiprAyane 10 jaNAvI TIkAkAra AgaLa jaNAve che.) saMdhyA samaye (AnA dvArA rAte ke divase AvavuM nahIM Adeza pALyo) amAvAsyAnI saMdhie (arthAt amAvAsyA ane ekamanuM je divase joDANa thatuM hoya te divase, AnA dvArA zuklapakSamAM ke kRSNapakSamAM AvavuM nahIM evo Adeza pALyo.) rohaka rAjApAse Avyo. rAjAe teno satkAra karyo. te rAtrie rAjAe rohakane potanI pAse sUvaDAvyo. prathama praharamAM jAgelA rAjAe rohakane bolAvyo ane kahyuM-'sUto che ke jAge che?' roke kahyuM- 15 'he svAmI jAgu chuM.''tuM zuM vicAre che ?' ema rAjAvaDe pUchAtA rohake kahyuM--"pIpaLAnA pAMdaDAnI dAMDI moTI ke tenI zikhA moTI ?" rAjAe vicAryuM-'sAro vicAra che.' pachI rAjAvaDe pUchAtAM rohake javAba Apyo ke--'baMne samAna che.' A pramANe bIjA praharamAM paNa (pUrvanI jema rAjAe rohakane pUchyuM ke--'zuM vicAre che ?' tyAre) rohake kahyuM ke--'bakarInI lIMDIo goLa-goLa kema hoya che ?' rAjAe vicAryuM paNa javAba na jaDatA rohakane pUchyuM, rohake kahyuM-vAyune kAraNe 20 goLa hoya che.' trIjA praharamAM roke kahyuM - khIsakolInA zarIra u5ra jeTalI sapheda rekhA hoya teTalI kALI rekhAo paNa hoya, tathA tenI pUcha jeTalI lAMbI teTaluM zarIra paNa lAMbu hoya che. cothA praharamAM rAjAe pUchyuM ke--'jAge che ke sUto che ?' rohaka koI javAba deto nathI. tethI rAjAe eka soTI mArI. te jAgyo. rAjAe pUchyuM-jAge che ke sUto che ?' teNe kahyuM--'jAguM chuM.' 'zuM kare che ?' 25 94. zcAlanInirmitottamAGgaH, anye bhaNanti zAkaTalaTTanI (kaTa) pradezabaddhaH chAditaH paTena saMdhyAsamaye'mAvAsyAyAH sandhyAyAmAgato narendrapArzvaM rAjJA pUjitaH, Asannazca sa sthitaH, prathamayAmavibuddhena 7 rAjJA zati:, maLata"--suto ? gArSi ?, maLati--svAmin ! nAmi, vi cintayatti ?, maLatiashvtthptraannaaN kiM daNDo mahAn uta tasya zikheti, rAjJA cintitaM - sAdhu, evaM pazcAtpRSTo bhaNati - dve api same, evaM dvitIyayAme chAgalikA liNDikA vAtena, tRtIye khADahillAyA yAvatyaH pANDurArekhAH tAvatyaH sthito, 30 kRSNA yAvanmAtraM pucchaM tAvanmAMtraM zarIraM, caturthe yAme zabdito vAcaM na dadAti, tena kambikayA hataH, rAnA maLati--nASi sviiSa ?, maLati--nAmi, oiSi ?, cintayAmi, Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ autpattikIbuddhinA dRSTAnto (ni. 941-942) 133 vi?, dipti nAo, kREi?, paMcatti, veThaLa ve ?, ra0A vesamonuM caMDAneLa yAM vichupAM, mAyAe nibaMdheNa pucchie kahiyaM, so pucchio bhaNai - jahA NAeNa rajjaM pAlayaMto Najjasi jahA rAyaputtotti, vesamaNo dANeNaM, roseNaM caMDAlo, savvassaharaNeNaM rayao, jaM ca vIsatthasuttaMpi kaMbiyA e uTTavesi teNa vicchuotti, tuThTho rAyA, savvesiM uvariM Thavio, bhogA ya se diNNA / yasa uppatti buddhiti // paNiya - dohiM paNiyagaM baddhaM, ego bhAi jo eyAo lomasiyAo khAi 5 'vicAruM chuM.' 'zuM vicAre che ?' keTalAovaDe tame utpanna thayA cho ?' (arthAt tamArA keTalA pitA che ?) 'keTalAvaDe ?' 'pAMcavaDe.' 'konA-konAvaDe?' rohake javAba Apyo ke - 'rAjA, vaizramaNa, cAMDALa, dhobI ane vIMchIthI.' rAjAe jaIne ghaNA AgrahapUrvaka mAtAne pUchatAM mAtAe saghaLI vAta karI. (e vAta A pramANe karI--mAtAe kahyuM-'jyAre tuM garbhamAM hato tyAre eka divasa huM nagara bahAra udyAnamAM kuberadevanI pUjA karavA gaI. tyAM tenI pratimAnuM rUpa joIne 10 meM te pratimAne sparza karyo jethI mane kAmavikAra jAgatA bhoganI icchA thaI. tyAMthI pAchA AvatAM mArgamAM eka svarUpavAna caMDALane joI tenI sAthe bhoganI icchA thaI. AgaLa jatAM eka svarUpavAna dhobIne joIne paNa evI ja icchA thaI. pachI mahelamAM AvI tyAre te divase utsava hovAthI khAvAne mATe loTano vAchI karyo hato, meM tene hAthamAM lIdho, tenA sparzathI kAma--uddIpana thatAM tenI sAthe paNa bhoganI icchA thaI. A pramANe icchA mAtrathI 15 rAjA sivAyanA tAre bIjA cAra pitA thayA hatA.) tyAra pachI rAjAe rohakane pUchyuM 'tuM kevI rIte jANe che ke huM pAMca pitAthI utpanna thayo chuM ?' rohake kahyuM-'je kAraNathI tame rAjyanuM nyAyapUrvaka pAlana karo cho, tethI jaNAya che ke tame rAjAnA putra cho, dAnathI tame kuberanA putra lAgo cho, krodhathI caMDALanA putra lAgo cho, sarvasvanuM haraNa karavAthI dhobInA putra lAgo cho, (arthAt dhobI jema vastrane nIcovI sarva pANInuM haraNa kare che tema tame mANasonuM sarva dhana laI lo cho) ane 20 vaLI zAMtithI uMdhelAne jema tame soTI mAravAvaDe UThADo cho, tenAthI jaNAya che ke tame vIMchInA putra cho," A sAMbhaLI rAjA khuba khuza thayo. sarva pradhAnomAM pradhAna maMtrI banAvyo ane bhogo ApyA. A rohakanI autpattikIbuddhi hatI. 2. zarata uparanuM dRSTAnta : (eka puruSa kAkaDIo vaheMcavA lArI pheravato hato. tenI pAse bIjo puruSa Avyo.) te be jaNAe paraspara zarata lagAvI. temAM eke kahyuM-'tArI A 25 badhI kAkaDIone je khAya, tene tuM zuM ApIza ?' bIjAe kahyuM-'nagaranA dvAramAMthI je modaka 95. kiM ?, timitiosa ?, RtibhiH ?, pazcamiH, kena kena ?, rAjJA vaizramaNena cANDAlena rajakena vRzcikena, mAtrA nirbandhena pRSTayA kathitaM sa pRSTo bhaNati - yathA nyAyena rAjyaM pAlayasi tato jJAyase yathA rAjaputra iti vaizramaNo dAnena, roSeNa cANDAlaH, sarvasvaharaNena rajakaH, yacca vizvastasuptamapi mbiyA ( agreLa ) sthApakSi tena vRzcindra kRti, tuTTo rAkhA, sarveSAmupari sthApita:, monAjI tasmai tattA:| 30 eSautpattikI buddhiriti / paNo dvAbhyAM paNo baddhaH, eko bhaNati ya etAzcirmaTikAH khAdati Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) ssa tumaM kiM karesi ?, iyaro bhAi-jo NayaradAreNa moyago Na NIti taM demi, teNa cakkhiya cakkhiya savvAo mukkAo, jio maggar3a, iyaro rUvagaM dei, so necchai, donni ya jAva saeNa'vi Na tUsa, teNa jUyArA olaggiyA, dinnA buddhI, egaM puvviyAvaNe moyagaM gahAya iMdakhIle Thavehi, pacchA bhaNejjAsi-niggaccha bho moyagA ! Nigaccha, so Na Nigacchihiti, tahA kayaM paDijio so / esA 5 jUikarANamuppattiyA buddhI // rukkhe-phalANi makkaDA na deMti, pAhANehiM hayA ambayA dinnA, esAvi legaghettayANamuppattiyatti // khuDDage - paseNaI rAyA suo se seNio rAyalakkhaNasaM puNNo, tassa nIkaLI zake nahIM, te modakane huM ApIza.' prathama puruSe badhI kAkaDIone thoDI--thoDI cAkhI, cAkhIne mUkI dIdhI. (ane pachI kahyuM ke--jo, meM badhI kAkaDI khAdhI, tethI lAva modaka,' bIjAe kahyuM--badhI kyAM khAdhI che ? Ato te cAkhI che.' be vacce jhaghaDo thayo. tethI pahelAe kahyuM10 'jo bIjA badhAne pUchI joIe. eTale teNe anya puruSane bolAvI pUchyuM ke--tame A kAkaDI kharIdazo ?' tyAre pelAe kahyuM-"khAdhelI kAkaDI koNa kharIde ?" A rIte be--cAra jaNane pUchatAM badhAe eka sarakho javAba Apyo. eTale nakkI thayuM ke kAkaDIo khAdhI che. Ama eka puruSa zarata jItI gayo.) jItelo te have modakanI mAMgaNI kare che. tyAre modakanA badale bIjo puruSa eka rUpiyo ApavA jAya che.paNa, pelo svIkArato 15 nathI. A rUpiyA, traNa rUpiyA ema karatAM ekaso rUpiyA ApavA taiyAra thAya che. chatAM pelo saMtoSa pAmato nathI. tethI bIjAe jugArIyAonI sevA karI. jugArIyAoe tene eka upAya batAvatA kahyuM--"tAre kaMdoInA dukAnamAMthI eka modaka lAvIne daravAjAnA eka avayava upa2 mUkavo ane pachI kahevuM ke--'he modaka ! tuM daravAjA bahAra jA,' paNa te bahAra jaze nahIM (Ama daravAjA bahAra na jaI zake evo A modaka tAre tene ApI devo.) pelAe 20 jugArIyAonA kahevA pramANe karyuM tethI te jItI gayo. ahIM jugArIyoonI autpattikIbuddhi hatI. 3. vRkSanuM dRSTAnta : (eka mArgathI musApharo pasAra thatAM hatA. temAM vacce vanakhaMDamAM AMbAnA vRkSo upara AMbA dekhAyA. AMbA levAnI icchA thaI. paraMtu) vRkSa upara rahelA vAMdarAo AMbA levA detA nathI. tethI musApharoe vAMdarAo sAme paththaro pheMkyA. jethI 25 chaMcheDAyelA vAMdarAoe sAmethI AMbAo toDI toDIne pheMkyA. (jethI musApharone AMbAo prApta thayA.) paththaro pheMkanArA musApharonI A autpattikIbuddhi hatI. 96. tasmai tvaM kiM karoSi ?, itaro bhaNati yo nagaradvAreNa modako na nirgacchati taM dadAmi tena daSTvA daSTvA sarvA muktAH, jito mArgayati, itaro rUpyakaM dadAti sa necchati, dve ca yAvacchatenApi na yati dyUtakArA avalagitAH, dattA buddhiH, ekaM kAndavikApaNAnmodakaM gRhItvA indrakIle sthApaya, 30 pazcAt maLe:-nirvaccha mo mo ! niyaM, s na nimnamiti, tathA ta, pratinita: saH / pA dyUtakarANAmautpattikI buddhiH // vRkSe - phalAni markaTA na dadati, pASANairhatA AmrA dattAH, eSApi leSTaka kSepakANAmautpattikIti // mudrAratne prasenajit rAjA sutastasya zreNiko rAjalakSaNasaMpUrNaH, tasmai Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maautpattibuddhina dRSTAnto (ni. 941-842) * 135. 17kiMcivi Na dei mA mArijjihitti, addhitIe niggao bennAyaDamAgao kaivayasahAo khINavibhavaseThissa vIhIe uvaviTTho, tassa ya tappuNNapaccayaM tadivasaM vAsadeyabhaMDANaM vikkao jAo khaddhaM khaddhaM viDhattaM, anne bhaNaMti-seTThiNA rayaNAyaro sumiNami gharamAgao niyakaNNaM pariNetago diTTho, tao'NeNa ciMtiyaM-eIe pasAeNa mahaI vibhUI bhavissati, pacchA so vIhIe se uvaviTTho, teNa tamaNaNNasarisAe AgaIe daTTaNa ciMtiyaM eso so rayaNAyaro bhavissai, tappahAveNa yANeNa 5 milakkhuhatthAo aNagghejjA rayaNA pattA, pacchA pucchio-kassa tubbhe pAhuNagA ?, teNa bhaNiyaMtujhaMti, gharaM NIo, kAleNa dhUyA se diNNA, bhoge bhuMjai, kAleNa ya naMdAe sumiNami dhavalagayapAsaNaM,AvaNNasattA jAyA, pacchA raNNA se uTTavAmA visajjiyA, sigghaM ehitti, Apucchai, 4. mudrikAnuM daSTAnta : prasenajit nAme rAjA hato. teno putra zreNika rAjalakSaNothI yuta uto. 'bhA bhane bhArI nana' bhATe 2% putrane zuM mApato nahoto. tethI zrenis 10 adhRtine karato potAnI sAthe TaluMka dhana laI tyAMthI nIkaLIne bennAtaTa nagaramAM Avyo. tyAM te (zreNika) vaibhava jeno nAza pAmyo che tevA zreSThinI dukAna pAse Avyo. zreSThine te divase zreNikanA puNyaprabhAve varSamAM vecAya eTaluM kariyANuM eka divasamAM vecAI gayuM ane puSkaLa dhana prApta karyuM. ahIM keTalAka AcAryo kahe che ke - zreSThie svapramAM gharamAM Avelo ratnAkara potAnI 15 dIkarIne paraNato joyo. tethI zreSTie vicAryuM ke-"AnA prabhAvathI mane moTo vaibhava prApta thaze." bIjA divase zreNika zreSThinI dukAna pAse beTho. zreSThie asAdhAraNa AkRtivALA tene joIne vicAryuM ke-"A ja te ratnAkara haze." tenA prabhAvathI zreSTrie mleccha pAsethI amUlya ratno prApta karyA. (A pramANe AcAryono mata kahI have cUrNikAra AgaLa varNana kare che.) 5chI zreSThiya tene 57yu-'tame onA mamAno cho ?' to 4 -tmaa|.' zreSThi potaan| 20 ghare laI gayo. thoDA kALa pachI zreSThie potAnI dIkarInA vivAha tenI sAthe karyA. teo bhogo bhogave che. thoDAka kALa pachI naMdAne svapramAM sapheda hAthInA darzana thayA. (arthAta garbhamAM bALakano avatAra thavAthI svapramAM hAthInuM darzana thayuM.) garbhamAM jIva Avyo. A bAju pachIthI prasenajita rAjAe zreNikane levA uMTaDI mokalI- tuM zIdhra pAcho Ava.' tethI zreNika naMdA(patnI)ne pUche 97. na kiJcidapi dadAti mA mImarata (mAryeta ) iti, adhRtyA nirgataH bennAtaTamAgataH katipayasahAyaH, 25 kSINavibhavazreSThino vIthyAmupaviSTaH, tasya ca tatpuNyapratyayaM taddivase varSadeyabhANDAnAM vikrayo jAtaH, pracuraM pracuramarjitaM, anye bhaNanti-zreSThinA ratnAkaraH svapne gRhamAgato nijakanyAM pariNayan dRSTaH, tato'nena cintitam-etasyAH prasAdena mahatI vibhUtirbhaviSyati, pazcAt sa vIthyAM tasyopaviSTaH, tena tamananyasadRzayA''kRtyA dRSTvA cintitaM eSa sa ratnAkaro bhaviSyati, tatprabhAveNa cAnena mlecchahastAt anANi ratnAni prAptAni, pazcAtpRSTaH kasya yUyaM prAghUrNakA: ?, tena bhaNitaM-yuSmAkamiti, gRhaM nItaH, 30 kAlena duhitA tasmai dattA, bhogAn bhunaktiH, kAlena ca nandayA svapne dhavalagajadarzanaM, ApannasattvA jAtA, pazcAt rAjJA tasmai uSTrI preSitA, zIghramehIti, ApRcchati, Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 mA Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) amhe rAyagihe paMDarakuDDagA pasiddhA govAlA, jai kajjaM ejjhtti, gao, tIe dohalao devalogacuyagabbhANubhAveNa varahatthikhaMdhagayA abhayaM suNejjAmitti, seTThI davvaM gahAya raNNo uvaDio, rAyANaeNa gahiyaM, ugghosAviyaM ca, jAo, abhayao NAmaM kayaM, pucchaD-mama piyA kahiMti ?, kahiyaM tIe, tattha vaccAmotti sattheNa samaM (10500) vaccaMti, rAyagihassa bahiyA ThiyANi, gavesao 5 To, yAmaMta mapha, vRdu pavi, noigphalthavi phito to saMto tArAyA vitti , abhaeNa di8, chANeNa AhayaM, sukke pANiyaM mukkaM , taDe saMtaeNa gahiyaM, rAyAe samIvaM gao, pucchio-ko tumaM ?, bhaNai-tujjha putto, kiha va kiM vA ?, savvaM parikahiyaM, tuTTho che ane naMdAne kahe che ke-"ame rAjagRhamAM sapheda bhIMtavALA prasiddha gopAlo chIe. (arthAt rAjagRhamAM loko amane sapheda bhIMtavALA tarIke oLakhe che.) tethI jyAre amAruM kAma paDe tyAre 10 tAre tyAM AvavuM" ema kahI te jato rahyo. devalokamAMthI AvelA garbhanA prabhAve naMdAne dohalo utpanna thayo ke- hastinA skaMdha upara beThelI huM abhayane sAMbhaLuM. (arthAt sarvajIvone abhaya ApuM. rUti ma rivRtta.) zreSThi dravya laIne rAjA pAse upasthita thayo. (rAjAne dohalAnI vAta karI.) rAjAe zreSThinI vAta svIkArI ane AkhA nagaramAM abhayanI udghoSaNA karAvI. (dohalo pUrNa thayo.) putrano janma thayo. abhaya 15 nAma pADyuM. (thoDo moTo thatAM) abhaya mAtAne pUche che-"mArA pitA kyAM che?' mAtAe saghaLI vAta karI. "ApaNe tyAM jaIe' evA vicArathI mAtA-putra sAthe sAthe nIkaLe che. mAtA-putra baMne rAjagRhanI bahAra rahyAM. putra gaveSaNA mATe rAjagRhamAM pravezyo.' A bAju rAjA maMtrInI zodha karI rahyAM che. (maMtrInI parIkSA mATe pANI vinAnA) kUvAmAM- mudrikA nAMkhI che. je puruSa pALa upara Ubho Ubho ja aMdara paDelI mudrikAne hAthathI bahAra 20 kADhaze, tene rAjA AjIvikA Apaze. abhaye A joyuM. teNe kUvAmAM chANa nAMkhyuM. tyArapachI chANa sUkAtA kUvAmAM pANI reDyuM. jethI coTelI mudrikAvALuM chANa pANImAM taratuM taratuM upara AvyuM. abhaye pALa upara UbhA-UbhA ja mudrikA grahaNa karI. rAjA pAse gayo. rAjAe pUchyuM tuM koNa che ?' abhaye kahyuM-'tamAro putra." rAjAe pUchyuM-kevI rIte ?" abhaye sarva vAta karI. 98. vayaM rAjagRhe pANDurakuDyAH prasiddhA gopAlAH, yadi kAryamAgaccheriti, gataH, tasyA dohado 25 devalokacyutagarbhAnubhAvena varahastiskandhagatA abhayaM zRNomIti, zreSThI dravyaM gRhItvA rAjJa upasthitaH, rAjJA gRhItaM, udghoSitaM ca, jAtaH, abhayo nAma kRtaM, pRcchati- mama pitA kveti, kathitaM tayA, tatra vrajAma iti sArthena samaM vrajanti, rAjagRhasya bahiH sthitAni, gaveSako gataH, rAjA mantriNaM mArgayati, kUpe mudrikA pAtitA, yo gRhNAti hastena taTe sthitaH san tasmai rAjA vRttiM dadAti, abhayena dRSTaM, chagaNena (gomayena) AhataM, zuSke pAnIyaM muktaM, taTe satA gRhItaM rAjJaH samIpaM gataH, pRSTaH-kastvaM ?, bhaNati-tava putraH, kathaM 30 vA liM vA ?, sarva rathad, tue * tti mukite . Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 autpattikIbuddhinA dAnto (ni. 941-942) 137 ucchaMge kao, mAyA pavesijjaMtI maMDeI, vAriyA, amacco jAo, esA etassa uppattiyA buddhI // paDe-do jaNA NhAyaMti, egassa daDho egassa janno, junnaitto daDhaM gahAya paTTio, iyaro maggei, Na dei, rAule vavahAro, mahilAo kattAviyAo, dino jassa so, aNNe bhaNaMti-sIsANi olihAviyANi, eMgassa unnAmao egassa sottio / kAraNiyANamuppattiyA buddhI // saraDo-sannaM vosiraMtassa saraDANa bhaMDatANa ego tassa ahiTThANassa heTThA bilaM paviTTho puccheNa ya chikko, gharaM gao, addhiIe dubbalo 5 jAo, vijjo pucchio, jai sayaM deha, ghaDae saraDo chUDho lakkhAe viliMpittA, vireyaNaM khuza thayelA rAjAe abhayane potAnA khoLAmAM besADyo. nagaramAM pravezatI mAtA zaNagAra saje che. abhaya mAtAne zaNagAra karavAnI nA pADe che. abhaya maMtrI banyo. abhayanI mudrikA kUvAmAMthI kADhavA aMgenI autpattikIbuddhi hatI. * 5. vastranuM daSTAnta : be puruSo pota-potAnA vastrone kinAre mUkI nadImAM snAna karavA 10 jAya che. eka puruSanuM vastra majabUta hatuM, bIjAnuM jIrNa vastra hatuM. jIrNavastravALo puruSa nadImAMthI prathama bahAra nIkaLI majabuta vastra laI nIkaLI gayo. bIjo tenI pAse potAnuM vastra mAMge che, paraMtu te Apato nathI. pelAe rAjakuLamAM phariyAda karI. nyAyAdhIze nirNaya karavA baMnenI mahilAo pAse vastra banAvaDAvyuM. (baMnenI banAvavAnI paddhatine joI nakkI karyuM ke te vastra konuM che.) Ama, je te vastra hatuM tene te ApyuM. ahIM keTalAka AcAryo kahe che ke "ahIM nyAyAdhIze baMnenA mastako tapAsAvaDAvyA. jenuM urNamaya vastra (majabuta vastra)hatuM tenA mAthAmAMthI unanA taMtuo nIkaLyA ane jenuM sutarAu vastra hatuM. tenA mAthAmAMthI sutaranA taMtuo nIkaLyA. (A rIte nyAyAdhIze nirNaya karyo.) ahIM kAraNikonI = nyAyAdhIzonI autpattikIbuddhi hatI. 6. kAcIMDAnuM dRSTAnta : eka puruSa jaMgalamAM loTe gayo. te jyAM beTho hato. tyAM be 20 kAcIMDAono jhaghaDo thatAM be mAMthI eka kAcIMDo loTe beThalA puruSanI nIce rahela bIlamAM ghusI gayo. bIlamAM ghusatI vakhate kAcIMDAnI pUchaDI pelA puruSane aDI gaI. (tethI tene evuM lAgyuM ke kAcIMDo mArA zarIramAM ghusI gayo che.) te ghare gayo. zarIramAM kAcIMDo pesI gayo evI avRtine kAraNe durbaLa thayo. vaidyane upacAra pUkyo. vaidya kahyuM jo ekaso rUpiyA Apo to upacAra karuM. 22. 3 :, mAtA praviNanI pati, vAritA, amItyo nIti:, tisthautpati vRddhiH 25 // paTa:-dvau janau snAtaH, ekasya dRDha ekasya jIrNaH, jIrNavAn dRDhaM gRhItvA prasthitaH, itaro mArgayati, na dadAti, rAjakule vyavahAraH, mahilAbhyAM karttanaM kAritaM, datto yasya yaH, anye bhaNanti-zIrSe avalikhite, ekasyorNAmaya ekasya sautrikaH / kAraNikANAmautpattikI buddhiH / saraTa:-saMjJAM vyutsRjata: saraTayoH kalahAyamAnayoH ekastasyAdhiSThAnasyAdhastAt bilaM praviSTaH, pucchena ca spRSTaH, gRhaM gataH, adhRtyA durbalo nAta:, vaidaH pRSTa di zakti rasa, Te sara: fkSa: nAkSA vinnidhya virecanaM * suttAputArA no nasa 30 paDo so tassa diNNo (pra. adhikaM) +jassa uNNAmao paDo tassa sIsA uNNAtantU viNiggayA jassa sottio tassa suttatantU (pra. adhikaM) Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 mA Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) 'dinnaM, vosiriyaM, laThTho hUo, vejjassa uppattiyA buddhI // bitio saraDo-bhikkhuNA khuDDago pucchio-esa kiM sIsaM cAlei ?, so bhaNai-kiM bhikkhU bhikkhuNI vA ?, khuDDagassa uppattiyA buddhI // kAge-taccaNNieNa cellao pucchio-arahaMtA savvaNNU ?, bAda, kettiyA ihaM kAkA ?, 'salui kAkasahassAiM jAiM bennAtaDe parivasaMti / jai UNagA pavasiyA abbhahiyA pAhuNA AyA // 1 // ' 5 khuDDagassa uppattiyA buddhI // bitio-vANiyao nihimi diDhe mahilaM parikkhai-rahassaM dharei na vatti, so bhaNai-paMDurao mama kAko ahiTThANaM paviTTho, tAe sahajjiyANa kahiyaM, jAva rAyAe suyaM, pucchio, kahiyaM, rannA se mukkaM maMtI ya niutto, eyassa uppattiyA buddhI // tatio-viTuM (paisA ApavAnuM nakkI karyuM eTale) vaidhe eka ghaDAmAM kAcIMDo pUryo, te ghaDAne lAkhathI vepIne pelA puruSane recaka davA ApI. tene jhADA thayA. (te badhuM te vaidya pelA ghaDAmAM bhare che. pAchaLathI 10 ghaDAmAM kAcIMDo nIkaLI gayo che ema batAve che A jANI) te svastha thayo. vaidyanI A autpattikI buddhi hatI. kAcIMDAnuM bIjuM daSTAnta : eka (bauddha) bhikSue bALasAdhune pUchyuM - "A kAcIMDo mastaka kema halAve che ?' bALasAdhue javAba Apyo ke- te vicAre che ke A bhikSu che ke bhikSuNI che ?' ahIM bALasAdhunI autpattikIbuddhi che. 15 7. kAgaDAnuM daSTAnta : eka bauddha bhikSue bALasAdhune pUchayuM-'tamArA arihaMto sarva che? bALasAdhue javAba Apyo-"hA". bhikSue pUchyuM-'to kaho ke A nagaramAM keTalA kAgaDA ! che?' bALasAdhue javAba Apyo - "A bennAtaTa nagaramAM sAThahajAra kAgaDAo che. jo ochA nIkaLe to samajajo ke amuka bahAra gayA che ane jo vadhAre hoya to samajajo ke mahemAna AvyA che. ahIM A bALasAdhunI autpattikIbuddhi che. 20 kAgaDA upara bIjuM dRSTAnta : eka vepArI hato (teNe bahAra jatA nidhi joyo) nidhi joyA pachI teNe vicAryuM ke-"huM A vAta mArI mahilAne karuM, paNa te vAta chUpI rAkhI zake ke nahi? tenI pahelA parIkSA karuM." potAnI mahilAne kahe che-"eka sapheda kAMgaDo mArI gudAmAM pravezyo che." A vAta mahilAe potAnI sakhIone karI, Ama vAta pahoMcI cheka rAjA pAse. rAjAe vepArIne pUchyuM. vepArIe badhI vAta karI. rAjAe tene choDI dIdho ane maMtrI tarIke 25 sthApita karyo. vepArInI autpattikIbuddhi hatI. 1. dattaM, vyutsRSTaM laSTo jAtaH, vaidyasya autpattikI buddhiH // dvitIyaH saraTaH-bhikSuNA kSullakaH pRSTaHeSa kiM zIrSaM cAlayati ?, sa bhaNati-kiM bhikSuH bhikSukI vA ?, kSullakasyautpattikI buddhiH // kAkaHtaccanIkena kSullakaH pRSTaH-ArhatAH sarvajJAH ?, bADhaM, kiyanta iha kAkAH ?,-'SaSTiH kAkasahasrA ye bennAtaTe parivasanti / yadi nyUnAH proSitA abhyadhikAH prAdhUrNakA AyAtAH // 1 // ' kSullakasyautpattikI buddhiH / 30 dvitIyo-vaNik nidhau dRSTe mahilA parIkSate-rahasyaM bibharti naveti, sa bhaNati-zvetaH mama kAko'dhiSThAne praviSTaH, tayA sakhInAM kathitaM, yAvadrAjJA zrutaM, pRSTaH, kathitaM rAjJA tasmai arpitaH mantrI ca niyuktaH, etasyautpattikI buddhiH // tRtIyaH-viSThA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ autpattikIbuddhinA dRSTAnto (ni. 941-942) 139 viMkkharar3a kAo, bhAgavao khuDDugaM pucchai - kiM kAgo vikkharai ?, so bhaNai - esa ciMteti-kiM ettha vihU atthi natthitti ?, khuDDagassa uppattiyA buddhI // uccAre - dhijjAiyassa bhajjA taruNI gAmaMtaraM nijmANI dhutteNa samaM saMpalaggA, gAme vavahAro, vibhattANi pucchiyANi AhAraM, vireyaNaM diNNaM, tilamoyagA, iyaro dhADio, kAraNiyANa uppattiyA buddhI // gae vasaMtapure rAyA maMtiM maggai, pAyao * laMbio-jo hatthi mahaimahAlayaM tolei tassa ya sayasahassaM demi, so egeNaM NAvAe choDhuM atthagghe 5 jale dhario jeNa chiddeNa tIse NAvAe pANiyaM tattha rehA kaDDiyA, uttArio hatthI, * kAgaDA upara trIjuM dRSTAnta H eka kAgaDo viSThAne vikherato hato. eka bhAgavate (vaiSNave) bALasAdhune pUchyuM--"kAgaDo zA mATe viSThAne vikhare che ?" bALasAdhue kahyuM-"kAgaDo vicAre che ke zuM ahIM viSNu che ke nahIM ? (kAraNa ke vaiSNavadharmamAM kahyuM che--"sthane viSNurkhane viSNu:, viSNu: parvatamasta......" sarvatra viSNu bhagavAna rahelA che. mATe viSThAmAM paNa bhagavAnane zodhe 10 che.) ahIM bALasAdhunI autpattikIbuddhi che. 8. viSThAnuM dRSTAnta : eka brAhmaNanI taruNa patnI anya gAme laI jatA dhutArAnI sAthe lAgI paDI. (arthAt Asakta thaI.) brAhmaNa ane dhutArA vacce jhaghaDo thayo ke--A mArI patnI che, A mArI patnI che.' (patnIne pUchyuM eTale teNIe dhutArAne pati tarIke jAhera karyo tethI.) gAmamAM nyAyAdhIzo pAse phariyAda gaI. eTale nyAyAdhIzoe traNene ekAntamAM 15 pUchyuM ke--'gaIkAle tame zuM khAdhuM hatuM ?' traNeno javAba sAMbhaLyA pachI traNene recaka padArtha ApavAmAM Avyo. traNenI viSThAmAM brAhmaNa ane patnInI viSThAmAMthI talanA lADavA (arthAt tala) nIkaLyA. (tethI nakkI thayuM ke te brAhmaNanI ja patnI che.) dhutArAne kADhI mUkyo. ahIM nyAyAdhIzonI autpattikIbuddhi jANavI. 9. hAthInuM dRSTAnta : vasaMtapura nagaramAM rAjA maMtrInI zodhamAM che. teNe ghoSaNA karAvI- 20 je A mahAdvaita hAthInuM vajana ka2ze, tene huM lAkha sonAmahora ApIza.' eka puruSe hAthIne nAvaDImAM besADI barAbara nadInI vacce lAvyo. nAvaDInA je chidra sudhI nAvaDI pANImAM DUbI tyAM teNe nizAnI karI dIdhI. pachI hAthIne utArI dIdho. te nAvaDImAM nizAnI sudhI paththaro, lAkaDAo vigere bharyA. pachI te paththarAdine utArI tene mApyA. A rIte teNe hAthInuM vajana 2. vivirati jA:, mApavata: kSu pRti- ivALo viSThirati ?, maiM maLati-kSa cintayaMti- 25 kimatra viSNurasti nAstIti, kSullakasyautpattikI buddhiH // uccAraH - dhigjAtIyasya bhAryA taruNI grAmAntaraM nIyamAnA dhUrtena samaM saMpralagnA, grAme vyavahAraH, vibhaktau pRSTau AhAraM, virecanaM dattaM, tilamodakAH, itaro nirdhATitaH, kAraNikAnAmautpattikI buddhiH // gajaH - vasantapure rAjA mantriNaM mArgayati, ghoSaNA kAritA-yo hastinaM mahAtimahAlayaM tolayati tasmai ca zatasahastraM dadAmi sa ekena nAvi kSiptvA astAghe jale dhRto, yasmin bhAge tasyA nAvaH pAnIyaM tatra rekhA kRSTA, uttArito hastI, 30 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) kaTTapAhANAiNA bhariyA NAvA jAva rekhA, uttAreDaM toliyANi, pUjio mantI kao, essa uppattiyA buddhI / aNNe bhAMti - gAvimaggo silAe NaTTo, poTTapaDieNa NINio, eyassa uppattiyA buddhI / / thayaLo-maMDo savvahassio, rAyA devId muLe tar3a nirAmayatti, so maLa--na mavatti, kiha ?, jayA pupphANi kesarANi vA Dhoei, taM tahatti viNNAsitaM NAe hasitaM nibbaMdhe 5 kahitaM, nivvisao ANatto, uvAhaNANaM bhAreNaM uvaTThio, uDDAhabhIyAe ruddho, ghayaNassa 140 " mApyuM. rAjAe teno satkAra karyo ane maMtrI banAvyo. A vyaktinI A autpattikI buddhi hatI. ahIM keTalAka AcAryo hAthInA dRSTAntane badale gAyanuM dRSTAnta jaNAve che, te A pramANe--coroe gAyo corI. te badhI gAyone coro paththaronAM samUhathI yukta evA mArga uparathI laI gayA hovAthI kyAMya gAyonA pagonA chApA dekhAtA nahotA. tevAmAM eka puruSe kahyuM ke 'huM zodhI ApIza.' 10 teNe potAnI viziSTabuddhithI jamIna upara potAnA peTavaDe (uraparisarpanI jema) cAlavAnuM cAlu karyuM. tenA peTa upara gAyonA pagalA paDavA lAgyA. tenA anusare teNe gAyone pachI lAvI. ahIM A vyaktinI autpattikIbuddhi hatI. = 10. viduSaka mazkarAnuM dRSTAnta H sarvanA rahasyane jANanAro viduSaka hato. (rAjAne tenI upara ghaNo vizvAsa hato.) ekavAra rAjA bhAMDa pAse devInA guNagAna kare che ke "devI 15 atyaMta nirAmaya che. (tene adhovAta paNa nIkaLato nathI.)" te viduSake kahyuM-"he rAjan ! tame je samajo cho, tevuM nathI." rAjAe pUchyuM "kema ?" viduSake kahyuM ke--devI haMmezA potAnI pAse sugaMdhI puSpo ane sugaMdhI parAgAdine rAkhe che (jethI adhovAte Apane jaNAto nathI.) rAjAne A vAta te ja pramANe che (ke nahIM ?) e jANavAnI icchA thaI. A vAta sAcI jaNAtA rAjA hasavA lAgyo. tethI rAjAe ghaNA AgrahapUrvaka pUchatAM devIne vAta karI. (tethI devIne viduSaka 20 upa2 gusso caDhyo) ane tene dezanikAla karavAno Adeza Apyo. viduSaka jUtAonI mALA banAvIne, tene potAnI lAkaDInA cheDe ,laTakAvI rANI pAse upasthita thayo. (tyAre rINIe pUchyuM ke--"zA mATe jUtAonI mALA laIne Avyo che ?" teNe kahyuM-"te rAjAnI devI AvA prakAranA ArogyavALI che, arthAt potAnA durgaMdhI adhovAyune chupAvavA potAnI pAse sugaMdhI dravyo rAkhe che, chatAM potAne nirAmaya kahe che." AvA prakAranI 25 tamArI kIrti ahIMthI nIkaLyA pachI mAre anya dezomAM pahoMcADavI che. te ATalA jUtAo vinA anya dezomAM pharavuM zakya na hovAthI te jUtAonI mALA meM mArI sAthe lIdhI che. tyAre devIe 3. kASThapASANAdinA bhRtA nauryAvadrekhA, uttArya tolitAni, pUjito mantrI kRtaH, etasyautpattikI buddhiH / anya mAnti-zomAf: zitayA naSTa, pIDhe patitena nItaH, tAtpattinI buddhiH // dhRtAnna:srvraahsyiko bhANDo, rAjA devyA guNAn lAti-nirAmayeti, sa bhaNati - na bhavatIti kathaM ?, yadA puSpANi 30 zALi vA DhauyaMti, tattayeti nijJAti, jJAte hasita, nirvace thita, niviSaya AjJama:, pAnAM bhAreNopasthitaH, uDDAhabhItayA ruddhaH, ghRtAnna Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ autpattikIbuddhinA deSTAnto (ni. 941-942) 141 uppattiyA buddhI / golago nakkaM paviTTho, salAgAe tAvettA jaumao, kaDDio, kaDuMtassa uppattiyA buddhI // khaMbhe - rAyA maMtiM gavesai, pAyao laMbio, khaMbho taDAgamajjhe, jo taDe saMtao baMdhai tassa sayasahassaM dijjai, taDe khIlagaM baMdhiUNa pariveDheNa baddho jio, maMtI kao, eyassa upattiyA buddhI | khuDDae - parivvAighA bhAi-jo jaM karei taM mae kAyavvaM kusalakammaM, khuDDago bhikkhaTTiyao muLepha, paDo vAro, no rADAM, viTTo, sA mAr3a--o zilAmi ?, teLa sArithaM 5 vAyuM, niyA, jAvALu ya paDamaM nihiyaM, sA na tarapha, pniyA, ghuDDAssuM uttiyA buddhI // vicAryuM ke 'atyAre to A eka ja jANe che, jo te ahIMthI nIkaLaze to ghaNA loko A vAta jANaze.) Ama potAnA apayazathI DarelI rANIe bhAMDano dezanikAla karyo nahIM. viduSakanI A autpattikIbuddhi hatI. 11. goLInuM dRSTAnta : eka bALakanA nAkamAM lAkhamAMthI banAvelI goLI pravezI gaI. 10 tethI eka puruSe lokhaMDanI eka saLIne tapAvIne lAkhamaya goLI (pIgALavA dvArA) bahAra kADhI. kADhanAra vyaktinI A autpattikIbuddhi hatI. d 13. thAMbhalAnuM deSTAnta : rAjA maMtrInI zodhamAM che. teNe ghoSaNA karAvI ke--'taLAvanA madhyamAM eka thAMbhalI che. je puruSa kinAre Ubho ubho ja taLAvanA madhyamAM rahelA thAMbhalAne dorIthI bAMdhe, tene lAkha sonAmahAro apAze.' eka puruSe kinAre khIlo lagADyo. tenI sAthe 15 dorI bAMdhI. te dorIne laI taLAvanA kinAre-kinAre pharIne pAcho te khIlA pAse Avyo. A rIte teNe dorIvaDe madhyamAM rahela thAMbhalAne bAMdhyo. te jItI gayo. rAjAe maMtrI banAvyo. A tenI autpattikIbuddhi hatI. 13. bALamuninuM dRSTAnta : parivrAjikAe jAhera karyuM ke--je puruSa je kuzaLakarma kare te mAre karI batAvavuM. (arthAt evuM koI kAma nathI ke je huM na karI zakuM.) bhikSAe gayela 20 eka bALasAdhue A sAMbhaLyuM. teNe bIDuM jhaDapyuM ane gayo rAjakuLamAM. parivrAjikAe bALasAdhune joyo. te kahevA lAgI ke--"A bALasAdhu zuM mane harAvaze ?" bALasAdhue potAnuM puruSacihna batAvyuM. temAM te hArI gaI. vaLI, mAtru karavA dvArA bALasAdhue kamaLanuM Alekhana karyuM. A rIte kamaLanuM Alekhana karavAmAM te samartha nahotI mATe pharI hArI gaI. bALasAdhunI A autpattikI buddhi jANavI. 25 4. syautpatkI buddhiH // golakaH - nAsikAM praviSTaH zalAkayA tApayitvA jatumayaH karSitaH, karSata autpattikI buddhiH // stambhaH- rAjA mantriNaM gaveSayati, ghoSaNA kAritA, stambhastaTAkamadhye, yastaTe san baghnAti tasmai zatasahastraM dIyate, taTe kIlakaM baddhvA pariveSTena baddho jita:, mantrI kRtaH, etasyotpattikI buddhiH // kSullakaH- parivrAjikA bhaNati -yo yat karoti tanmayA karttavyaM kuzalakarma, kSullako bhikSArthikaH zULoti, paTo vArita:, rAto rAnAM, dRSTa:, sA maLati-to zilAmi ?, tena sarijha (mehana ) 30 dazita, nitA, hrAyiyA = pamAM niddhita, mA na zavanoti, khitA, kSudrasyotpattiI vRddhiH / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 A Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) maiggathI- ego bhajjaM gahAya pavahaNeNa gAmaMtaraM vaccai, sA sarIraciMtAe unnA, tIse rUveNa vANamaMtarI vilaggA, iyarI pacchA AgayA raDai, vavahAro, hattho dUraM pasArio, NAyaM vaMtaritti, kAraNiyANamuppattiyatti // magge - mUladevo kaMDario ya paMthe vaccaMti, io eMgo puriso samahilo diTTho, kaMDario tIse rUveNa mucchio, mUladeveNa bhaNiyaM ahaM te ghaDemi, tao mUladevo taM gami 5 vaNaniuMje ThaviUNa paMthe acchai, jAva so puriso samahilo Agao, mUladeveNa bhaNio - ettha mama mahilA pasavai, eyaM mahilaM visajjehi, teNa visajjitA, gatA sA teNa samaM acchiUNa AgatA tU toyaM ghettUNa mUladevassa dhuttI bhAi hasaMtI-piyaM khu Ne dArao jAo, dopahavi 14. mArgastrI (vANavyaMtarI)nuM dRSTAnta : eka puruSa potAnI patnIne laIne vAhanavaDe grAmAntaramAM jAya che. thoDAka AgaLa jatAM te patnI zarIraciMtA mATe nIce utarI. tyAM eka 10 vANavyaMtarI te puruSanA rUpamAM Asakta thaI. tenI patnI pAchI AvI. (potAnA puruSa pAse pahelethI ja potAnA rUpa jevI ja anya strIne joI patnI Azcarya pAmI. anya strIne AvIne teNIe pUchyuM-'tuM koNa che ?' teNIe kahyuM-'huM AnI patnI chuM.' bIjIe kahyuM-'huM enI patnI chuM'. be vacce jhaghaDo thayo.) patnI raDavA lAgI. rAjakuLamAM phariyAda noMdhAI. kAryavAhI cAlI. (baMnenuM eka jevuM rUpa hovAthI nyAyAdhIzoe vicAryuM ke "yaMttarI vinA A rIte eka sarakhu 15 rUpa karavuM zakya nathI tethI bemAMthI koI eka vyaMtarI hovI joIe. paraMtu koNa che ? te jaNAtuM nathI." te jANavA nyAyadhIzoe patine dUra mokaLyo ane be patnIone kahyuM ke "tyAMthI pAchA AvatA patine pahelA je Asana Apaze teno te pati thaze." A rIte kahIne patine A bAjuM AvavAnuM kahyuM. AvatA evA tene) vyaMtarIe dUrathI ja hAtha laMbAvIne Asana ApyuM. A joIne A vyaMtarI che evuM nyAyAdhIzoe jANyuM. ahIM nyAyAdhIzonI autpattikIbuddhi jANavI. (mArgastrI upara bIjuM dRSTAnta) mArganuM dRSTAnta H mULadeva ane kaMDarika eka raste jaI rahyA che. sAmethI mahilA sahita eka puruSane Avato joyo. kaMDarika mahilAnA rUpamAM Asakta thayo. mULadeve kahyuM--"huM tAro melApa karAvI ApuM." ema kahI mULadeva kaMDarikane eka vananI jhADIo vacce mUkI raste Ubho rahyo. jevo mahilA sahita te puruSa Avyo ke mULadeve kahyuM--"ahIM mArI mahilAne prasRti thaI che, tArI A mahilAne tyAM mokala." teNe rajA ApI. te gaI. strI kaMDarika sAthe rahIne 25 pAchI bahAra AvI. AvIne mULadevanA vastrane pakaDI dhUtArI te strI hasatI--hasatI bolI ke "tamArI . mArgastrI--jo mAryAM gRhItvA pravona ( yAnena ) prAmAnAM vra'ti, sA zarIracintAye uttIAM, tasyA rUpeNa vyantarI vilagnA, itarA pazcAdAgatA roditi, vyavahAraH, hasto dUraM prasAritaH, jJAtaM vyantarIti, kAraNikAnAmautpattikIti // mArgaH - mUladevaH kaNDarIkazca pathi vrajataH, ita ekaH puruSaH samahilo dRSTaH, kaNDarIkaH tasyA rUpeNa mUrchito, mUladevena bhaNitaM -ahaM tava ghaTayAmi tato mUladevastaM ekasmin 30 vananikuJje sthApayitvA tiSThati, yAvatsa puruSaH samahila AgataH, mUladevena bhaNitaH - atra mama mahilA prasUte, etAM mahilAM visRja, tena visRSTA, gatA sA tena samaM sthitvA''gatA, Agatya ca tataH paTaM gRhItvA mUladevasya dhUrttA bhaNati hasantI priyaM no dArako jAtaH, dvayoH 20 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ autpattikIbuddhinA dRSTAnto (ni. 941-942) 143 uppattiyA buddhi // patitti - donhaM bhAugANa egA bhajjA, loge koDDuM doNhavi samA, rAyAe suyaM, paraM vimhayaM gao, amacco bhAi-kato evaM hoti ?, avassaM viseso atthi, teNa tIse mahilAe leho dinno jahA-eehiM dohivi gAmaM gaMtavvaM, ego puvveNa eaigo avareNa, taddivasaM ceva AgaMtavvaM, tAe mahilAe ego puvveNa pesio, ego avareNa, jo vesso tassa puvveNa etassavi jaMtassava nihALe sUro, vaM khAya, a Mtenu pujovi pavRvijhA samAM puriyA se pesiyA, te mAMti-te vataM 5 apaDugA, eso maMdasaMghayaNotti bhaNiyaM, taM ceva pavaNNA, pacchA uvagayaM, maMtissa uppattiyA priyAe bALakane janma Apyo che." ahIM mULadeva ane te strI baMnenI autpattikIbuddhi jANavI. (arthAt mULadeve potAnI buddhithI kaMDarikano strI sAthe melApa karI Apyo ane strIe potAnI buddhithI pote karale akAryane chupAvyuM. 15. patinuM dRSTAnta : be bhAIo vacce eka patnI hatI. lokamAM (patnI mATe) evuM prasiddha 10 hatuM ke 'patnIne baMne patio samAna che.' (arthAt eka vadhu priya ane eka ocho priya evuM nathI.) rAjAe A vAta sAMbhaLI, paraMtu te Azcarya pAmyo. maMtrIe kahyuM-"A kevI rIte banI * zake ?, (arthAt baMne samAna hoI zake nahIM.) avazya baMne mATe kaMIka bheda che." (rAjAne A vAtanI khAtarI karAvavA) maMtrIe strI upara lekha mokalyo ke "baMne patione anya gAme mokalavA paraMtu ekane pUrvadizA tarapha ane anyane pazcima dizA taraphanA gAmamAM mokalavA ane 15 te ja divase baMne patioe pAchA AvavuM." te mahilAe ekane pUrva diza' taraphanA gAme mokalyo ane anyane pazcima dizA tarapha mokalyo. jenI upara dveSa hato tene pUrva dizAmAM jatI veLAe paNa ane AvatI veLA paNa kapALe sUrya hato. A pramANe maMtrIe jANyuM (ke jene pUrva dizAmAM mokalyo che te dreSya che ane bIjo priya che.) A rIte paNa jyAre rAjA vigerene amAtyanI vAta upara vizvAsa jAgato nathI, tyAre 20 maMtrIe pharIthI baMne patione judA judA gAmamAM mokalI baMnenI tabiyata kharAba thaI che evuM jaNAvavA be puruSone eka sAthe mahilAnA ghare mokalyA. baMne puruSoe AvIne kahyuM - "tamArA pati atyaMta bimAra che." tyAre patnIe (lokonA cittane kheMcavA mATe) kahyuM ke - "jo ke mAre to baMnenI bimArI samAna ja che, to paNa je pazcima dizAmAM gayo che te maMda saMghayaNavALo hovAthI vedanAne sahana karI zakavAmAM asamartha che tethI mAre tenI ja sevA karavI ucita che." 25 6. avyopattinI buddhiH / patiriti-yomAMtrorejA mAryAM, to sphuTa yopi samA, rAjJA zruta, paraM vismayaM gataH, amAtyo bhaNita- kuta evaM bhavati ?, avazyaM vizeSo'sti, tena tasyai mahilAyai lekho datto yathA - etAbhyAM dvAbhyAmapi grAmaM gantavyaM, ekaH pUrveNAparaH pazcimena, taddivasa evAgantavyaM, tayA mahilayaikaH pUrveNa preSita eko'pareNa yo dveSyaH, tasya pUrveNa Agacchato'pi gacchato'pi lalATe sUrya:, evaM jJAta, azraddhattu punarapi prasthApya sama ( yugapat) puruSaI tasye preSito, tau maLata:-tau dRDhamapaTuau, 5 30 mandasaMhanana iti bhaNitaM ( bhaNitvA) tameva prapannA, pazcAdupagataM, mantriNa autpattikI avaro mudrite / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 144 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) buddhI // putte-ego vaNiyago dohi bhajjAhi samaM aNNarajjaM gao, tattha mao, tassa egAe bhajjAe putto, so visesaM Na jANai, egA bhaNai-mama putto, biiyA bhaNai-mama, vavahAro na chijjai, amacco bhaNai-davvaM viriciUNa dAragaM dobhAge kareha karakaeNaM, mAtA bhaNai-etIse putto mA mArijjau, diNNo tIse ceva, maMtissa uppattiyA buddhI // mahusitthe-sitthagakaro, koligiNI ubbhAmiyA, tIe ya jAlIe nihuvaNaTThiyAe uvariM bhAmaraM paDuppAiyaM, pacchA bhattAro kiNaMto vArito- mA kiNihisi, ahaM te bhAmaraM daMsemi, gayANi jAliM, na dIsai, tao taMtuvAyaputtIe teNeva vihiNA ThAiUNa darisiyaM, NAyA ya'NeNa, jahA-ubbhAmiyatti, kahamannaheyamevaM bhavaitti, tassa Ama kahI te pazcima dizAmAM gayela pati pAse ja gaI. pAchaLathI rAjAdi sarve jANuM (ke te pati ja tene priya che.) maMtrInI A autpattikIbuddhi jANavI. 16. putranuM dRSTAnta - eka vepArI potAnI be patnIo sAthe anya rAjayamAM gayo. tyAM tenuM mRtyu thayuM. tenI eka patnIne putra hato. putra kaMI vizeSa (arthAt nAno hovAthI bemAMthI mArI mAtA koNa che ? evuM) jANato nathI. tethI eka kahe che - "A mAro putra che." bIjI kahe - "A mAro putra che."rAjakuLamAM phariyAda gaI. paraMtu kaMI nirNaya thato nathI. tethI maMtrIe kahyuM - "vepArI pAse jeTaluM dhana che tenuM vibhAjana karI A bALakanA paNa karavata dvArA be bhAga 15 karI paraspara vaheMcI lo." je kharI mAtA hatI, teNIe kahyuM - "A Ano ja putra thAo paraMtu Ane mAro nahIM." maMtrIe teNIne ja putra soMpyo. ahIM maMtrInI autpattikIbuddhi jANavI. 17. madhapuDAnuM dRSTAnna :- eka sikyakara hato. (arthAtu nagaranI sarva prajAne madha vaheMcanAro hato.) tenI strI halakI jAtinI ane kuzIla hatI. (tipaLI - halakI jAtinI strI, DabbAmA - kazIla) ekavAra jhADIomAM jAra puruSa sAthe maithuna avasthAmAM rahelI teNIe upara madha joyuM. 20 pachIthI (prajAne vaheMcavA mATe) madhane kharIdatA patine te strIe nA pADI ke - "tame madha kharIdatA nahIM, huM tamane madha dekhADIza." baMne jaNA jhADIo pAse gayA. patie cAre bAjuthI najara karI paraMtu kyAMya madha dekhAyuM nahIM. tethI vaNakaranI putrIe te ja maithunanI sthitimAM rahIne patine madhapuDo dekhADyo. pati samajI gayo ke "A kulaTA che, anyathA AvI jagyAe raheluM madha Ane kyAMthI dekhAya." ahIM patinI autpattikIbuddhi jANavI. 7. vRddhaH | putraH- vaLa[ tAmyAM mAryAkhyAM mamarAnce gatiH, tatra mRtaH, tavI bhAryAyAH putraH, sa vizeSaM na jAnAti, ekA bhaNati-mama putraH, dvitIyA bhaNati-mama, vyavahAro na chidyate, amAtyo bhaNati-dravyaM vibhajya dArakaM dvau bhAgau kuruta krakacena, mAtA bhaNati-etasyAH putro mA mArayatu, dattastasyA eva, mantriNa autpattikI buddhiH // madhusiktham-sikthakaraH, kolikI udbhrAmikA, tayA ca jAlyAM nidhuvanasthitayopari bhrAmaraM dRSTaM, pazcAdbhartA krINan vAritaH-mA krINAhIti, ahaM te bhrAmaraM darzayAmi, 30 gatau jAlyAM, na dRzyate, tataH tantuvAyaputryA tenaiva vidhinA sthitvA darzitaM, jJAtA cAnena yathodbhrAmiketi, kathamanyathA etadevaM bhavediti, tasya * viriviUNa mudrite / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ autpattikIbuddhinA daSTAnno (ni. 941-942) jo 145 uppattiyA buddhI / muddiyAe-purohito nikkhevae ghettUNa annesi deti, annadA damaeNa ThaviyaM, paDiyAgayassa Na deti, pisAto jAto, amacco vihIe jAti, bhaNati-dehi bho purohiyA ! taM mama sahassaMti, tassa kivA jAyA, raNNo kahiyaM, rAiNA purohito bhaNito-dehi, bhaNai-na demI, na geNhAmi, raNNA damago savvaM sapaccayaM divasamuhuttaThavaNapAsaparivattimAi pucchito, annadA jUtaM ramai rAyAe samaM, NAmamuddAgahaNaM, rAyAe alakkhaM gahAya maNussassa hatthe diNNA, amugaMmi 5 kAle sAhasso naulago damageNa Thavio taM dehi, imaM abhiNNANaM, dino ANito, annesiM naulagANaM majjhe kato, saddAvito, paccabhinnAto, purohiyassa jibbhA chinnA, raNo uppattiyA buddhI // - 15 18. mudrikAnuM daSTAnta - eka purohita thApaNa laIne bIjAone ApI de che. ekavAra eka bhikhArIe thApaNa mUkI. thoDAkALa pachI pAchA AvelA tene purohita thApaNa pAchI Apato nathI. te bhikhArI pAgala banI gayo, amAtya te rastethI pasAra thAya che. tyAre bhikhArI purohitane 10 kahe che ke - "he purohita ! tuM mArA hajAra rUpiyAne Apa." (A dRzya maMtrIe joyuM.) tene bhikhArI upara dayA AvI. maMtrIe rAjAne vAta karI. rAjAe purohitane kahyuM, "bhikhArInI thApaNa pAchI Apa." purohite kahyuM, "huM nahIM ApuM, kAraNa ke meM thApaNa lIdhI nathI." rAjAe bhikhArIne thApaNa kyA divase ? keTalA kalAke ? keTaluM dravya ? pAse koNa hatuM? vigere badhuM pUchI lIdhuM. ekavAra te purohita rAjA sAthe jugAra rame che. temAM purohita hArI jatAM tenI pAsethI potAnA nAmathI aMkita vIMTI rAjAe laI lIdhI. rAjAe te vIMTI purohitanI najara nathI ema jANIne mANasanA hAthamAM soMpI dIdhI. pahelethI ja nakkI karyA pramANe te mANasa vIMTI laIne purohitanA ghare gayo ane tenI mahilAne kahyuM - "amuka divase bhikhArIe je hajAra rUpiyAno thelo thApaNa tarIke rAkhyo hato, tene Apo. tenI sAkSI rUpe A vIMTI che. (arthAtu purohite 20 A vIMTI mane daIne te thelo levA mokalyo che.) mahilAe te thelo Apyo, mANasa te thelAne laIne rAjA pAse Avyo. rAjAe te thelo anya thelAo sAthe bheLavI dIdho. pachI bhikhArIne bolAvIne kahyuM - "tAro je thelo hoya te tuM zodha." bhikhArIe potAno thelo oLakhI lIdho. rAjAe purohitanI jIbha chedI nAMkhI. rAjAnI A autpattikIbuddhi jANavI. 8. autpattikI buddhiH / mudrikAyAM-purohito nyAsAn gRhItvA'nyeSAM dadAti, anyadA dramakeNa 25 sthApitaM pratyAgatAya na dadAti, vihvalo jAtaH, amAtyo vIthyAM yAti, bhaNati-dApaya bhoH ! purohitAttanmama sahasramiti, tasya kRpA jAtA, rAjJe kathitaM, rAjJA purohito bhaNitaH-dehi, bhaNati-na dadAmi, na gRhNAmi, rAjJA dramakaH sarvaM sapratyayaM divasamuhUrtasthApanApArzvavAdi pRSTaH, anyadA dyUtaM ramate rAjJA samaM, nAmamudrAgrahaNaM, rAjJA'lakSaM gRhItvA manuSyasya haste dattA, amuSmin kAle sAhasro nakulako dramakeNa sthApitastaM dehi, idamabhijJAnaM, datta AnItaH, anyeSAM nakulakAnAM madhye kRtaH, zabditaH, pratyabhijJAtaH, purohitasya jihvA 30 chinnA, rAjJa autpattikI buddhiH // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 mI Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) aMke taheva egeNa nikkhitte laMcheUNa ussIvettA kUDarUvagANa bhario taheva sivviyaM, Agayassa allivio, sA muddA ugghADiyA, kUDarUvagA, vavahAro, pucchio-kittiyaM ?, sahassaM, gaNeUNa gaMThI taDio, tao na tIrai sivveDaM, kAraNigANamuppattiyA buddhI ||nnaanne-thev nikkhevao paNA chUDhA, Agayassa naulao diNNo, paNe pucchA, rAule vavahAro, kAlo ko Asi ?, amugo, ahuNottaNA 5 paNA, so cirANao kAlo, DaMDio, kAraNigANamuppattiyA // 19. mahorachApanuM daSTAnta :- uparokta daSTAntanI jema eka vyaktie eka vepArI pAse hajAra rUpiyAthI bharelo thelo lAMchIta karIne (sIvIne) thApaNa rUpe mUkyo. te vepArIe te thelAnI sIlAI kholIne zuddha rUpiyA kADhIne temAM khoTA rUpiyA bharI te ja rIte sIvI nAMkhyo. pAchI AvelI vyaktine thelo vepArIe ApI dIdho. teNe thelAnI sIlAI kADhI, temAM joyuM to khoTA 10 rUpiyA hatA. baMne vacce jhaghaDA thayA.) rAjakuLamAM phariyAda gaI. nyAyAdhIzoe pUchyuM - "keTalA rUpiyA hatA ?' teNe kahyuM - "hajAra.' tethI nyAyAdhIzoe hajAra rUpiyA gaNIne thelAmAM bharyA ane gAMTha bAMdhI. pachI pelA vepArIne sIvavA ApI. paraMtu te sIvI zakyo nahIM. kAraNa ke vepArIe zuddha rUpiyA kADhI khoTA rUpiyA nAMkhyA tyAre khoTA rUpiyA (sikkA) nissAra hovAthI ochI jagyA roke ane sAcA rUpiyA vadhu jagyA roke, Ama khoTA rUpiyA nAkhyA pachI te thelo 15 saMpUrNa bharAyo nahIM. tethI vepArIe thelAne nIcethI kApI pharI tene sIvI nAMkhyo. have A thelo nAno banI gayo. enI aMdara sAcA rUpiyA nAMkhatA thelAne sIvavuM vepArI mATe zakya banyuM nahIM.) eTale nyAyAdhIzoe jANyuM ke vepArI khoTo che. nyAyAdhIzonI A autpattikI buddhi jANavI. 20. nANAnuM daSTAnta : pUrvanI jema ja koIka vyaktie vepArI pAse ghaNA mUlyavALA dramarUpanANA(eka prakAranuM calaNa)othI bharela thelo thApaNarUpe mUkyo. (te vepArIe A nANA 20 ghaNA mUlyavALA hovAthI kADhI laI alpamUlyavALA paNa nAmanA nANAo thelAmAM nAMkhyA.) pAchA AvelA tene e thelo vepArIe pAcho soMpyo. thelAmAM joIne te aMge pRcchA karI. baMne vacce jhaghaDA thayA.) rAjakuLamAM phariyAda gaI. nyAyAdhIzoe pelI vyaktine pUchyuM - "te kyAre thApaNa mUkI hatI ?" eTale teNe amuka kALe mUkyAnI vAta karI. (nyAyAdhIzo samajI gayA ane vepArIne kahyuM) je kALe e tArI pAse thApaNa mUkI te samaye A nANAo (vepArIe je nANAo thelAmAM 25 bharyA hatA te) hatA ja nahIM, kAraNa ke A nANAo atyAre ja banAvavAmAM AvyA che. vepArIne 9. aGkaH-tathaivaikena nikSipte lAnchayitvotsIvya kUTarUpakairbhUtaH tathaiva sIvitaH, AgatAyArpitaH, sA mudrodghATitA kUTarUpyakAH, vyavahAraH, pRSTaH-kiyat ?, sahasra, gaNayitvA granthirbaddhaH, tato na zakyate sIvituM, kAraNikANAmautpattikI buddhiH // nANake-tathaiva nikSepaH paNA (drammAH) kSiptAH, AgatAya nakulako dattaH, paNaviSaye pRcchA, rAjakule vyavahAraH, kAlaH ka AsIt ?, amukaH, adhunAtanAH paNAH, 30 viraktana: 17:, hitA, varAchAnAmautpattiI vRddhiH che. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ autpattikIbuddhinA deSTAnno (ni. 941-942) 147 bhikkhuMmi - taheva nikkhevao, so na dei, jUtikarA olaggiyA, tehiM pucchieNa ya sabbhAvo kahio, te rattapaDaveseNa bhikkhusagAsaM gayA suvaNNassa khoDIo gahAya, amhe vaccAmo ceiyavaMdagA, imaM acchau, so ya puvvaM bhaNio, eyaMmi aMtare AgaeNaM maggiyaM, tIe lolayAe diNaM, anne bhikkhaMtagA etAe maMjUsAe kajjihitti niggayA, jUikArANamuppattiyA buddhI // ceDagaNihANedo mittA, tehiM nihANagaM divaM kalle sunakkhatte NehAmo, egeNa hariUNa iMgAlA chUDhA, bItIyadivase 5 iMgAle cchaMti, so dhutto bhAi- aho maMdapunnA amhe kiha tA iMgAlA jAyA ?, teNa NAyaM, daMDa karavAmAM Avyo. ahIM nyAyAdhIzonI autpattikI buddhi jANavI. (arthAt temaNe pelI vyakti yAse kyAre thApaNa mUkI ? vigere... hakIkata jANI je nirNaya karyo. tene AzrayI nyAyAdhIzonI buddhi autpattikI kahevAya.) 21. bhikSunuM deSTAnta :- pUrvanI jema ja thApaNa mUkI. pAchA AvelAne bhikSu thApaNa Apato 10 nathI. pelo jugArIyAo pAse gayo. teoe pUchatAM eNe sarva hakIkata kahI. teo bhagavA vastro dhAraNa karI, sonAnI lAkaDIone (athavA kamaMDaLa jevI vastune) laIne bhikSu pAse gayA ane kahyuM ke - 'ame caityone vAMdavA jaIe che, A tamArI pAse rahe.' barAbara e ja samaye pahelethI nakkI karelA pramANe pelI vyakti A badhAM saMnyAsIo sAme ja bhikSu pAse AvIne potAnI thApaNa mAMgavA lAgyo. (jo huM nahIM ApuM to A badhAM saMnyAsIo potAnI thApaNa mArI pAse 15 mUkaze nahIM.) A badhAnA thApaNanI lAlacamAM bhikSue pelAnI thApaNa pAchI ApI dIdhI. e ja samaye saMnyAsIoe kahyuM - bI paNa bhikSuo amArI sAthe AvelA che. teo paNa potAnuM suvarNa tamArI peTIne vize mUkaze, tethI emane ame bolAvI lAvye'. evu bahAnuM kADhI te veSadhArI jugArIo paNa nIkaLI gayA. jugArIonI A autpattikI buddhi jANavI. 22. bALaka - nidhAna H be mitro hatA. teoe jamInamAM dATeluM dhana joyuM ane vicAryuM 20 - 'AvatIkAle sArA nakSatranA samaye ApaNe laI jazuM.' te daramiyAna eka mitre te dhana corIne tyAM aMgArA dATI dIdhA. bIjA divase teo aMgArA jue che. te dhutArAe kahyuM - 'aho ! ApaNe maMdabhAgyavALA chIe. A aMgArA kevI rIte thaI gayA ?' bIjo mitra samajI gayo. teNe potAnA manamAM zuM vicAra cAle che ? te jaNAvyuM nahIM. (arthAt potAne pelAnI mAyA jaNAI 10. mikSA--tathaiva nikSepa:, s na vAti, dhUtArA avanazitA:, tai: pRthrena tra sadbhAva: thita:, 25 te raktapaTaveSeNa bhikSusakAzaM gatAH suvarNakhorakAn gRhItvA, vayaM vrajAmazcaityavandakAH, idaM tiSThatu, sa ca pUrvaM bhaNitaH, etasminnavasare Agatena mArgitaM, tayA lolatayA dattaM, anye'pi ca bhikSamANA etasyAM maJjUSAyAM kariSyantIti nirgatAH, dyUtakArANAmautpattikI buddhiH // ceTakanidhAne-dve mitre, tAbhyAM nidhAnaM dRSTaM, kalye sunakSatre netAsvahe, ekena hRtvA'GgArAH kSiptAH, dvitIyadivase'GgArAn pazyati, sa dhUrto bhaNatitena jJAtaM, aho mandapuNyAvAvAM kathaM tAvadaGgArA jAtAH, 30 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) hiyayaM Na darisei, tassa paDimaM karei, do makkaDe laei, tassa uvari bhattaM dei, te chuhAiyA taM paDimaM caDaMti / anayA bhoyaNaM sajjiyaM, dAragA NIyA, saMgoviyA na dei, bhaNai-makkaDA jAyA, Agao, tattha leppaNaTThANe ThAvio, makkaDagA mukkA, kilikiliMtA vilaggA, bhaNio-ee te tava puttA, so bhaNai-kahaM dAragA makkaDA bhavaMti ?, so bhaNai-jahA dinArA iMgAlA jAyA tahA dAragAvi, evaM 5 NAe diNNo bhAgo, eyassa uppattiyA buddhI // sikkhAsatthe dhaNuvveo, taMmi ego kulaputtaMgo bveyakasalo. soya kahipi hiMDato egatthaIsarapattae sikkhAveDa. davaM vidattaM tesi pitimissayA citeMti-bahugaM davvaM dinnaM eyassa jaiyA jAhi taiyA mArijjihititti, gehAo ya nIsaraNaM gaI che evo khyAla pelAne AvavA deto nathI.) bIjA mitre potAnA gharamAM (mitranA rUpa jevI) eka pratimA taiyAra karI ane be vAMdarAone lAvyo. roja te mitra pratimAnA khoLAmAM bhojana 10 muke. bhUkhyA vAMdarAo pratimA upara caDhI bhojana khAI le. ekavAra teNe bhojana taiyAra karyuM ane pelA mitranA be bALakone potAnA ghare lAvIne chupAvI dIdhA. pelo mitra potAnA bALako aMge pRcchA kare che tyAre te kahe che - teo vAMdarA thaI gayA. tethI (putranA duHkhe duHkhI) thayelo te AnA ghare Ave che. A mitre pelA mitrane pratimAne sthAne Ubho rAkhyo ane vAMdarAone tenI tarapha mUkyA. te vAMdarAo kilakila karatA pelA mitrane coMTI 15 vaLyA (kAraNa ke rojanI jema pelA mitrane pratimA samajI beThA. pratimA ane te mitra baMne sarakhA hatA.) bIjA mitre kahyuM - "A baMne tArA putro che." pelAe kahyuM - "mArA dIkarA vAMdarA kevI rIte banI jAya?" bIjAe kahyuM - "jema dinAro aMgArA banI gayA, tema dIkarAo vAMdarA banI gayA." A sAMbhaLI pelAne satya hakIkata jaNAI ane te nidhAnamAMthI aDadho bhAga Apyo. bIjA mitranI A autpattikIbuddhi jANavI. 20 ra3. zikSAzAstranuM dRSTAnta:- ahIM dhanurvidyAnuM dRSTAnta che. temAM eka kulaputraka dhanurvidyAmAM kuzaLa hato. kyAMka pharatA pharatA te eka sthAne zreSThiputrone dhanurvidyA zIkhavADe che. ghaNuM dravya teNe bheguM karyuM. te putronA mAtApitA vigere (fpatisiyA - mAtApitAdi mATe vaparAto eka zabda che. ti TIppaNa) vicAre che ke, "Ane ApaNe ghaNuM dravya ApI dIdhuM, have jo te jaze to tene mArI nAMkhIzuM." koIpaNa rIte A loko tene gharathI bahAra javA detA nathI. A vAta 25 te jANI gayo. tethI teNe potAnA svajanone saMdezo mokalAvyo ke "huM rAtrie chANanA piMDone 11. hRdayaM na darzayati, tasya pratimAM karoti, dvau markaTau lAti, tasyopari bhaktaM dadAti, tau kSudhAtrtI tAM pratimAM caTataH / anyadA bhojanaM sajjayitvA dArako nItau, saMgopitau na dadAti, bhaNati-markaTau jAto, AgataH, tatra lepyasthAne sthApitaH, markaTau muktau, kilakilAyamAnau vilagnau, bhaNitaH etau tau te putrau, sa bhaNati-kathaM dArako markaTau bhavataH ?, sa bhaNati-yathA dInArA aGgArA jAtAstathA dArakAvapi, evaM 30 jJAte to mArA:, patautpattiI vRddhiH zikSAzAsthaM-dhanurveda, tamannA: vanaputra dhanurvetazatnaH, saca kvacidapi hiNDamAna ekatraizvaraputrAn zikSayati, dravyaM upArjitaM, teSAM mAtApitrAdayazcintayanti-bahu dravyaM dattametasya, yadA yAsyati tadA mArayiSyAma iti, gRhAcca niHsaraNaM * veei-mudrite / / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ autpattikIbuddhinA daSTAnno (ni. 941-942) 149 kaiNevi uvAeNa na deMti, teNa NAyaM, saMcAriyaM sannAyagANaM jahA ahaM rattiM chANapiMDae NaIe chubhissAmi, te laejjaha, teNa golagA davveNa samaM vAliyA, esA amhaM vihitti tihipavvaNIsu tehiM dAraehiM samaM NaIe chUhai, evaM nivvAheUNa naTTho, eyassa uppattiyA // atthasatthe-ego putto do savattiNIo, vavahAro na chijjai, devIe bhaNiyaM-mama putto jAhiti, so eyassa asogapAyavassa heTThA Thio vavahAraM chidihiti, tAva dovi aviseseNa khAha pivahatti, jIse Na putto sA ciMtei-ettio tAva 5 kAlo laddho, pacchA na yANAmo kiM bhavissaitti paDissuyaM, devIe NAyaM-Na esA puttamAyatti, devIe uppattiyA // icchAe-ego bhattAro mao, vaDDippauttaM na uggamai, tIe patimitto bhaNio-uggamehi, so bhaNai-jai mama vibhAgaM dehi, tIe bhaNiyaM-jaM icchasi taM mama bhAgaM dejjAsi, nadImAM nAMkhIza, te tamAre laI levA." teNe chANanA goLA sAthe dhana mizrita karyuM. A amArI kulaparaMparA che ema kahI te tithiparvone divase te putro sAthe nadImAM chANanA goLA nAMkhe che. 10 A rIte badhuM dhana nadImAM chANa sAthe vahAvI pote paNa bhAgI chUTyo. AnI A autpattikIbuddhi vI. -- 24. arthazAna. dRSTAnta :- (me vepArI potAnA ne patnImo sAthe. amAntara gayo. tyAM te mRtyu pAmyo. eka patnIne bALaka hato. te nAno hovAthI potAnI mAtAne oLakhato nathI. tathA jane patnIso 2 // bhArI., mA bhAro' mema putra bhATe vo 72an auon.) sAma, 15 patnIo ane eka bALaka hato. baMne vacce jhaghaDA thayA, phariyAda gaI. paraMtu nirNaya thayo nahIM. tathI. hevIme (sumatinAtha bhagavAnanI mAtA bhaMgadAvA-iti malayagirivRtau) - 'bhArI putra thaze, te A azokavRkSanI nIce Ubho rahelo tamAro nirNaya karaze, tyAM sudhI tame baMne koIpaNa tano me 25yA vinA pAmI, pAmo." no te. putra nahAto to viyAyu - 'mo st to bhayo 50ii 1 9o cha zuM thaze ?' mema viyArI tAme vInA pAta svI.. sIdhI. 20 (bhA upAya 25) hevI eyu 3 - sAputranI mAtA nathI. haivInI sautpattiDIbuddhi evI. - 25. icchAnuM dRSTAnta :- eka pati mRtyu pAmyo. tethI tenI patnI pati vinA vyAje ApelI rakamanA vyAjane pAmI zakatI nathI. teNIe patinA mitrane jaNAvyuM ke - "tuM meLavI bhA5.' bhitre hyu - 'amu mA bhane mApo to Ama OM.' tAme yuM - 'tuM 4 cha, 12. kenApyupAyena na dadati, tena jJAtaM, saMdiSTaM saMjJAtakAnAM yathA'haM rAtrau chagaNa (gomaya) piNDAn 25 nadyAM kSepsyAmi tAn AdadIdhvaM, tena golakA dravyeNa samaM vAlitAH, eSo'smAkaM vidhiriti tithiparvasu tairdArakaiH samaM nadyAM kSipati, evaM nirvAhya naSTaH, etasyautpattikI buddhiH ||arthshaastre-ekH putraH dve sapatnyau, vyavahAro na chidyate, devyA bhaNitaM-mama putro bhaviSyati sa etasyAzokapAdapasyAdhastAsthito vyavahAra chetsyati, tAvaddhe apyavizeSeNa khAdataM pibatamiti, yasyA na putraH sA cintayati-etAvAn tAvat kAlo labdhaH, pazcAnna jAne ki bhaviSyatIti pratizrutaM, devyA jJAtam-naiSA putramAteti, devyA autpattikI // 30 icchAyAM-eko bhartA mRtaH, vRddhiprayuktaM nAgacchati, tayA patimitraM bhaNitaM-udgrAhaya, sa bhaNati-yadi mAM vibhAgaM dadAsi, tayA bhaNitaM-yadicchasi taM mahyaM bhAgaM dadyAH, Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) uggameuM tIse tucchyaM dei, sA necchai vavahAro, ANAviyaM, do puMjA kayA, kayaraM tumaM icchasi ?, mahaMtaM rAsiM bhaNai, bhaNio - eyaM ceva dehitti, davAvio, kAraNiyANamuppattiyA // sayasahasse - ego paribbhaTThao, tassa sayasahasso khoro, so bhaNai - jo mamaM apuvvaM suNAvei tassa eyaM demi, tattha siddhaputtreNa suyaM, teNa bhaNNai - ' tujjha piyA majjha piuNo dhArei aNUNayaM sayasahassaM / jai suyapuvaM 5. vijJaka anna La suyaM omAM hi / nio, siddhaputtasya ppattiyatti gAthAtrArtha: // uktautpattikI, adhunA vainayikyA lakSaNaM pratipAdayannAha 150 bharanittharaNasamatthA tivaggasuttatthagahiapeAlA / ubhao logaphalavaI viNayasamutthA havai buddhI // 943 // vyAkhyA : ihAtigurukAryaM durnirvahatvAdbhara iva bhara:, tannistaraNe samarthA bharanistaraNasamarthA, 10 teTalo bhAga mane Apaje.' te badhI rakama meLavIne alpa dhana teNIne Ape che, paraMtu te levA icchatI nathI. baMne vacce kesa cAlyo. badhuM dhana maMgAvyuM. tenA be DhagalA karyA. nyAyAdhIze mitrane pUchyuM tuM keTaluM icche che ?' te moTA DhagalAne jaNAve che. tyAre nyAyAdhIze kahyuM ke moTo Dhagalo ja strIne Apo. (kAraNa ke patnIe mitrane kahyuM hatuM ke tuM je icche teTalo bhAga mane Apaje ane nyAyAdhIzoe tene pUchyuM tuM keTaluM icche che ? tyAre teNe moTo Dhagalo inzyo 15 hato. tethI zarata pramANe moTo Dhagalo strIne maLe.) te moTo Dhagalo nyAyAdhIzoe strIne apAvyo. nyAyAdhIzonI A autpattikIbuddhi jANavI. 'A 26. lAkhamUlyavALA pAtranuM dRSTAnta :- eka saMnyAsI hato. tenI pAse lAkhamUlyavALuM eka pAtra hatuM. teNe jAhera karyuM ke - 'pUrve nahIM sAMbhaLelI evI vAta je mane saMbhaLAvaze, tene huM A pAtra ApIza.' A jAherAta eka siddhaputre sAMbhaLI. teNe AvIne kahyuM - 'tArA pitAe 20 mArA pitA pAsethI pUrA eka lAkha rUpiyA udhAra lIdhA hatA. jo A vAta pUrve te sAMbhaLI hoya to mane lAkha rUpiyA Apa ane jo na sAMbhaLI hoya to A pAtra Apa.' siddhaputra jItI gayo. siddhaputranI A autpattikIbuddhi jANavI. A pramANe traNe gAthAono artha kahyo. || 940-942 || 25 -- avataraNikA : aitpattikI kahevAI. have vainAyikI buddhinuM lakSaNa jaNAvatA kahe che H gAthArtha : agharA kAryane pAra pADavAmAM samartha, trivarganA sUtra-arthanuM rahasya jenAvaDe grahaNa karAyuM che tevI, baMne lokamAM phaLavALI, evI A vinayathI utpanna thanArI (vaiyikI) buddhi che. TIkArtha : ahIM atibhAre kArya e du:khethI vahana karI zakAtuM hovAthI bhAra jevo bhAra. 23. tenoprAdgha tasmai tuccha pIyate, sA neti, vyavahAra, AnAyita, dau puchyo to, tara tvamicchasi ?, mahAnaM rAzi mati, mAita:-nameva vaiIti, jJApita:, AraLijAnAmotpattiI // 30 zatasahastre - ekaH parivrAjakaH, tasya zatasAhastrikaM khaurakaM, sa bhaNati yo mahyamapUrvaM zrAvayati tasmai etad dadAmi, tatra siddhaputreNa zrutaM tena bhaNyate tava pitA mama piturdhArayatyanUnaM zatasahastram / yadi zrutapUrvaM dadAtvatha na zrutapUrvaM khorakaM dadAtu // 1 // jitaH siddhaputrasyautpattikIti // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vainayikIbuddhinuM svarUpa ane tenA dRSTAnto (ni. 944) 151 trayo vargAH trivargamiti lokarUDherdharmArthakAmAH, tadarjanaparopAyapratipAdananibandhanaM sUtraM tadanvAkhyAnaM tadarthaH peyAlaM-pramANaM sAraH, trivargasUtrArthayorgRhItaM pramANaM sAro yayA sA tathAvidhA, athavA trivargaH- trailokyam // Aha - nandyadhyayane'zrutanisRtA''bhinibodhikAdhikAre autpattikyAdibuddhicatuSTayopanyAsaH, trivargasUtrArthagRhItasAratve ca satyazrutaniHsRtatvamuktaM virudhyata iti, na hi zrutAbhyAsamantareNa trivargasUtrArthagRhItasAratvaM sambhavati, atrocyate, iha prAyovRttimaGgIkRtyA- 5 zrutanisRtatvamuktam, ataH svalpazrutanisRtabhAve'pyadoSa iti / 'ubhayalokaphalavatI' aihikAmuSmikaphalavatI 'vinayasamutthA' vinayodbhavA bhavati buddhiriti gAthArthaH // asyA eva vineyajanAnugrahArthamudAharaNaiH svarUpamupadarzayannAha - nimitte 1 atthasatthe 2 a lehe 3 gaNie a 4 kUva 5 asse a6 / gaddaha 7 lakkhaNa 8 gaMThI 9 agae 10 gaNiA ya rahio a 11 // 944 // (arthAt AvuM atibhAre kArya e bhAra zabdathI jANavuM.) tevA kAryane pAra pADavAmAM samartha, traNa evA je vargo te trivarga, ahIM lokamAM rUDha hovAthI dharma-artha ane kAma e trivarga tarIke jANavA. trivargane meLavavAmAM tatpara evA upAyonA pratipAdananuM kAraNa (eTale ke pratipAdana karanAra) evuM je sUtra, ane te sUtranI je vyAkhyA te sUtrArtha, tathA peyAla eTale pramANa arthAt sAra. tethI trivarganA upAyonuM pratipAdana karanArA evA sUtra ane arthono sAra (rahasya) jenAvaDe 15 grahaNa karAya che te trivargasUtrArthagRhItasAra evI buddhi. athavA trivarga eTale trailokya. (trailokyane jItavAnA upAyo jaNAvanAra sUtra ane arthano sAra jenAvaDe grahaNa karAya te.) 10 zaMkA : naMdI adhyayanamAM azrutanikRta evA abhinibodhikanA avasare autpattikI vigere cAra buddhino upanyAsa karyo che. (tethI jaNAya che ke autpattikI vigere cAre buddhi zrutane AzrayIne 20 utpanna thatI nathI. jyAre) tame ahIM vainayikI buddhine 'trivargasUtrArthagRhItasAra' vizeSaNa lagAvyuM che. to A buddhi azrutaniHsRta che evuM tame je pUrve kahyuM tenI sAthe virodha Avaze, kAraNa ke zrutanA abhyAsa vinA te buddhinuM trivargasUtrArthagRhItasArapaNuM saMbhavI zakatuM nathI. samAdhAna : ahIM prAyaH karIne te buddhi azrutanikRta kahevAi che. (arthAt prAyaH karIne A buddhi zruta vinA ja utpanna thAya che.) tethI svalpa aMzamAM te zrutanikRta hoya to paNa koI 25 doSa nathI. vaLI, A buddhi ihaloka ane paralokamAM phaLa ApanArI ane vinayathI utpanna thanArI che. 1943 // avataraNikA : ziSya upara upakAra karavA mATe A ja buddhinA svarUpane dekhADatA niryuktikArazrI kahe che gAthArtha : (1) nimitta, (2) arthazAstra, (3) lekha, (4) gaNita, (5) kUvo, (6) azva, 30 (7) gadheDo, (8) lakSaNa, (9) graMthI, (10) auSadha, (11) gaNikA ane rathika. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) sIA sADI dIhaM ca taNaM avasavvayaM ca kuMcassa 12 / nivvodae a 13 goNe ghoDagapaDaNaM ca rukkhAo 14 // 945 // vyAkhyA : gAthAdvayArthaH kathAnakebhya evAvaseyaH, tAni cAmUni - taittha nimittetti, egassa siddhaputtassa do sIsagA nimittaM sikkhiyA, annayA taNakaTThassa vacchaMti, tehiM hathipAyA diTThA, 5o mA-sthiLiyAd pAyA, nheM ?, ApA, sA ya sthiLI jALA, huM ?, pApAse taNAI khAiyAI, teNa kAieNeva NAyaM jahA itthI puriso ya vilaggANi sA ya guvviNitti, kahaM ?, hatyAni thaMbhettA kriyA, vAro se vismarU, neLa vizvano pAo garuo, rattapottA, neLa rattA dasiyA rUkkhe laggA // NaItIre egAe vuDDIe putto pavisiyao, tassAgamaNaM pucchiyA, tIse ya ghaDao bhinno, tatthego bhaNai - ' tajjAeNa ya tajjAyaM' silogo maotti pariNAmei, bitio 10 152 gAthArtha : (12) bhInI zATikA, lAMbuM taNakhaluM, kaucapakSInI apradakSiNA, (13) nevAnuM pANI, (14) baLado, ghoDA ane vRkSo uparathI paDavuM. TIkArtha : baMne gAthAono artha kathAnakathI jANavA yogya che. te kathAnako A pramANe che. vainayikIbuddhinA dRSTAnto - 1. nimittanuM dRSTAnta : eka siddhaputranA be ziSyone (siddhaputre) nimittazAstra zIkhavADyuM. 15 ekavAra baMne ziSyo tRNa-lAkaDA mATe nIkaLe che. mArgamAM teoe hAthInA paganA chApA joyA. eTale eke kahyuM- 'A hAthiNInA pagalA che.' bIjAe pUchyuM - 'te kevI rIte jANyuM ?' teNe kahyuM - pezAbane joI meM jANyuM ke te hAthiNI che ane te kANI che.' kevI rIte ?' eka bAju parathI ja tRNAdi khavAyelA dekhAya che. (bIju bAjunA khavAyelA dekhAtA nathI mATe te kANI che evuM jaNAya che.) tathA pezAba parathI ja jaNAya che ke te hAthiNI upara strI ane puruSa beThelA 20 hatA ane te strI garbha dhAraNa karanArI che. 'te kevI rIte jANyuM ?' kAraNa ke hAthanA Teke te UbhI thaI che, tathA teNIne putra thaze kAraNa ke teNIno jamaNo paga bhArI che. vaLI te strIe lAla vastro paherelA che, kAraNa ke lAla taMtuo vRkSa upara lAgelA dekhAya che. (tyArapachI baMne ziSyo nadI kinAre pahoMcyA) e ja samaye te nadI kinAre eka vRddhA ke jeno putra bahAra gAma gayo hato, tenuM Agamana pUchavA mATe tyAM AvI. jyAre te vRddhAe A baMnene Agamana mATe 25 pUchyuM, te samaye te vRddhAno ghaDo phUTI gayo. tene jAI takhkhAtena tannA...... nimittazAstranA A 14. tatra nimittamiti - ekasya siddhaputrasya dvau ziSyau nimittaM zikSitau, anyadA tRNakASThAya vakhata:, tAmyAM hastipAnA: daSTA, jo maLati-naistinyA: pAAH, thaM ?, AyinyA, mA = hastinI kANA, kathaM ?, ekapArzvena tRNAni khAditAni tena kAyikyaiva jJAtaM yathA strI puruSazca vilagnau, sA ca gurviNIti, kathaM ?, hastau stambhayitvotthitA, dArakastasyA bhaviSyati, yena dakSiNaH pAdo guruH, 30 rahtepotA, yena rA nA vRkSe nanA| navItIre vasyA vRddhAyA: putra: proSita:, tasyAmAM pRSTho, tasyAzca ghaTo bhinnaH, tatraiko bhaNati tajjAtena ca tajjAtaM (zlokaH ) mRta iti kathayati, dvitIyo Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaiyikIbuddhinA daSTAnno (ni. 944-45) 153 bhaiNai-jAhi vuDe ! so ghare Agao, sA gayA, diThTho puvvAgao, juvalagaM rUvage ya gahAya AgayA, sakkArioM, bitio Apucchai-sabbhAvaM mama na kahesi, teNa pucchiyA, tehiM jahAbhUyaM parikahiyaM, ego bhaNai-vivattI maraNaM, ego bhUmIo uThThio so bhUmIe ceva milio, evaM sovi dArao, bhaNiyaM ca-tajjAeNa ya tajjAyaM'silogo, guruNA bhaNiyaM-ko mama doso?, Na tumaM sammaM pariNAmesi, egassa veNaigI buddhI // atthasatthe-kappao dahikuMDagaucchukalAvao ya, eyassa veNaigI // 5 zlokane yAda karIne eka ziSya bolyo ke "tAro dIkaro marI gayo. (Azaya e che ke nimittazAstramAM jaNAvyuM che ke temAMthI utpanna thayela vastu temAM ja nAza pAme che. jema ke, mATImAMthI utpanna thayela ghaDo mATI ja bane che. Ama ghaDo phUTyo joI teNe kahyuM - "tAro dIkaro marI gayo.") bIjA ziSya kahyuM -"he vRddhA ! tuM jA, te ghare AvI gayo che." vRddhA ghare gaI. pahelA AvelA putrane teNIe joyo. te vRddhA strI vayugala ane rUpiyA laIne pAchI AvI ane te ziSyanuM sanmAna karyuM. 10 (tyArapachI te baMne ziSyo potAnA upAdhyAya pAse AvyA.) temAM bIjAe (arthAt jenI vAta sAcI paDatI nahotI teNe) upAdhyAyane kahyuM - "tame mane satya hakIkato barAbara bhaNAvI nathI." upAdhyAye pUchayuM - "zA mATe tuM Ama kahe che?" baMne ziSyoe potapotAnI vAta rajU karI. eke kahyuM - "ghaDo Dhyo eTale meM maraNanI vAta karI." bIjAe kahyuM - "ghaTo bhUmimAMthI (mATImAMthI) janmelo bhUmimAM ja maLI gayo, e pramANe te putra paNa mAtAne maLI gayo." 15 nimittazAstramAM kahyuM ja che ke - "jhAtena tannotuM.....' gurue kahyuM - "AmAM mAro zuM doSa che. tuM barAbara bhaNyo nathI." ahIM ekanI vainAyikIbuddhi jANavI. 2. arthazAstra=nItizAstranuM dRSTAnta H (TIppaNInA AdhAre A daSTAnta jaNAvAya che.) pATaliputranagaramAM naMda nAmanA rAjAe kalpakanAmanA potAnA maMtrIne nAnA evA aparAdhamAM kuTuMba sahita kuvAmAM utAryo. khAvA mATe halakI jAtinA bhAta ane pANI ApavA lAgyo. vera levAnI 20 buddhithI jIvavA mATe te khorAka kalpaka pote khAto, zeSa kuMTuMbIjanane khorAka pUrato maLato nahIM, tethI jate divase kuTuMba mRtyu pAmyuM. - A bAju kalpakanI buddhinA baLe rAjA potAnuM rAjya calAvato hato. kalpakane kUvAmAM nAMkhyo jANI AjubAjunA rAjAoe A nagara upara ghero ghAlyo. tethI rAjAe kalpakane kUvAmAMthI punaH bahAra kADhyo. bacavAnA upAya karavAnI vinaMtI karI. AthI kalpane potAnA puruSone mokalIne 25 nadIne sAme pAra rahelA samasta zatru pakSone jaNAvyuM ke - ahIMthI nAvaDImAM besIne huM AvuM, 15. bhaNati-yAhi vRddhe ! sa gRhe AgataH, sA gatA, dRSTaH pUrvAgataH, yugmaM rUpyakAMzca gRhItvA''gatA, satkAritaH, dvitIya ApRcchati-sadbhAvaM mahyaM na kathayasi, tena pRSTau, tAbhyA~ yathAbhUtaM parikathitaM, eko bhaNati-vyApattirmaraNaM, eko bhUmerutthitaH sa bhUmAveva militaH, evaM so'pi dArakaH, bhaNitaM ca-'tajjAtena 2 taLAta' nove, guru taM- mana toSa: ?, rva parisi , astha vaithilI 30 vRddhiH | arthazA-nya: mAnamikSanAzi, tirtha haiyI | * he. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-4) lehe jahA-aTThArasalivijANago, evaM gaNievi / aNNe bhaNaMti-kumArA vaTTehiM ramantA akkharANi sikkhAviyA gaNiyaM ca, esA'veyassa veNaigI / kUve-khAyajANaeNa bhaNiyaM jahA-ehUre pANiyaMti, tehiM khayaM, taM volINaM, tassa kahiyaM, pAse AhaNahatti bhaNiyA, ghosagasaddeNaM jalamuddhAiyaM, eyassa vennigii|| Aso-AsavANiyagA bAravaiM gayA, savve kumArA thulle vaDDe ya gehaMti, vAsudeveNa 5 ane tyAMthI tamArA maMtrIone mokalo, jethI sUlehanI vAto thAya. baMne bAjuthI maMtrIo AvyA. kalpake kahyuM - "muDhimAM baMdhAyelA zeraDInA samUhane upara nIcethI chedatA vacce zuM rahe ?' athavA kuMDamAM nAMkhela dahIM ke je upara nIcethI chedI nAMkhyuM hoya tevA dahIMnA madhyamAM zuM hoya ?' (arthAta AjubAjunA tamAma sainyane ame phoDI nAMkhIzuM to mAtra tame rahelA zuM karI zakazo?) A pramANe kiMIka asamaMjasa vAta karIne kalpaka pAcho vaLyo. A maMtrIoe AvIne pota potAnA rAjAne 10 vAta karI. tyAre te badhAM rAjA vicAravA lAgyA ke "kalpaka AvI rIte asamaMjase vAto kare nahIM. nakkI eNe ApaNA maMtrIone phoDI nAMkhyA che. tethI ApaNe badhAM pAchA jatA rahIe e ja sAruM thaze'. Ama vicArI badhAM rAjAo pAchA pharI gayA. kalpakamaMtrInI A vainAyikIbuddhi jANavI. 3 + 4. lekha ane gaNitanuM dRSTAnta - je vyakti lATa, karNATa, draviDa vigere dezomAM utpanna thayelI 18 prakAranI lipione jANe che. tenI vanayikI, buddhi jANavI. A ja pramANe 15 gaNitane jANanAranI vaiyikI buddhi jANavI. ahIM keTalAka AcAryo kahe che ke - "eka upAdhyAya rAjaputrone bhaNAve che. te samaye teo lAkhamAMthI banAvela lakhoTIothI ramata rame che, paNa bhaNatA nathI. A rIte ramatA evA paNa kumArone upAdhyAye je je rIte akSo ane eka, be, traNa vigere aMko samajAya, te te rIte lakhoTIone nAMkhavA dvArA samasta lipi ane gaNita kumArone zIkhavADyuM, chatAM kumArone ramatano rasa upAdhyAye toDyo nahIM. upAdhyAyanI A vaiyikI20 buddhi jANavI. 5. kUvAnuM daSTAnta :- kUvo, vApI vigerenA svarUpane jANanArA koka naimittika kUvAnuM khodakAma karanArA puruSone kahyuM - "ATaluM UMDuM khodazo, to ahIMthI tamane pANI maLaze.' te puruSoe eTaluM kholyuM, chatAM pANI nIkaLyuM nahIM. tethI te puruSoe naimittikane AvIne kahyuM. naimittike kahyuM ke tyAM ja bAjumAM kUvAnA kinAre kodALIthI Thoko." te rIte karatA moTA avAje 25 pANI bahAra AvyuM. naimittikanI A vaiyikIbuddhi hatI. 6. azvanuM daSTAnta :- azvanA vepArIo dvArikAnagarImAM gayA. sarva kumAro jADA ane moTA ghoDAne kharIde che. vAsudeve durbaLa paNa je lakSaNayukta hato tevo azva lIdho. A azva 16. lekhe yathA'STAdazalipivijJAyakaH, evaM gaNite'pi, anye bhaNanti-rAjakumArA vartulai ramamANA akSarANi zikSitAH gaNitaM ca, eSA'pyetasya vainayikI // kUpe-khAtajJAyakena bhaNitaM-yatheyahare pAnIyamiti, 30 taiH khAtaM, tavyatikrAntaM, tasya kathitaM, pArzve Akhanateti bhaNitAH, ghoSakazabdena jalamuddhAvitaM, etasya vaiyi - javAno rizAM tA:, sarve kumAra: dhUtAna hAza hanti, vAsudevena Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 vainayikIbuddhinA dRSTAnto (ni. 944-45) dubbalao lakkhaNajutto jo so gahio, kajjanivvAhI aNegaAsAvaho ya jAo, vAsudevassa veLaphaLI / game-rAyA taruLappio, so odhADyo, avIN titAN pIDio aMdhAro, the: pu%0rU, ghosAviyaM, egeNa piibhatteNANIo, teNa kahiyaM - gaddabhANaM ussiMghaNA, tassa sirApAsaNaM, anne bhAMti - ussiMghaNAe ceva jalAsayagamaNaM, therassa veNaigI // lakkhaNe - pArasavisae Asarakkhao, dhIyAe tassa samaM saMsaggI, tIe bhaNio - vIsatthANaM ghoDANaM cammaM pAhANANa bhareUNa rukkhAo 5 sarva kAryane karanAro ane aneka azvone lAvanAro thayo. (arthAt rAjabhavanamAM tenA AvavAthI bIjA aneka azvo AvyA.) vAsudevanI A vainayikIbuddhi hatI. 7. gadheDAnuM dRSTAnta :- eka rAjA taruNapriya hato. (arthAt te potAnA maMtrImaMDaLAdimAM vRddha lokone rAkhavA pasaMda karato nahoto, mAtra yuvAnone ja rAkhavA pasaMda karato.) ekavAra te potAnA sainya sAthe (vijayayAtrA mATe) nIkaLyo. aTavImAM skaMdhAvAra tRSAthI pIDAyo. (badhAM 10 taruNoe pota-potAnI rIte pANI mATenA upAyo batAvyA paraMtu koI upAya saphaLa thayo nahIM. tethI temAnA eke rAjAne kahyuM - 'he rAjan ! koI vRddhane Ano upAya pucho') tethI rAjA vRddhane pUche che arthAt vRddhanI zodha karavAnuM kahe che. tethI ghoSaNA karAvI. temAM eka pitRbhakta (rAjAne khabara na paDe e rIte) pitAne potAnI sAthe lAvyo hato. te pitRbhakta potAnA pitAne rAjA pAse lAvyo. te vRddhe kahyuM - 'gadheDAo paga pachADatAM jyAM pRthvIne sUMghe, tyAM thoDuMka khodatAM pANI 15 nIkaLaze.' keTalAka kahe che - je mArge pANInI gaMdhane sUMghatA sUMghatA gadheDAo jAya che te mArge samasta sainya laI javAyuM ane tyAM vRddhe jalAzaya joyuM.' vRddhanI A vainayikIbuddhi jANavI. 8. lakSaNanuM dRSTAnta : pArasanAmanA dezamAM eka azvapAlaka hato. azvasvAmInI dIkarI sAthe te azvapAlakano paricaya thayo. (A azvasvAmI pAse ghaNA badhAM ghoDAo hatA. dara varSe be ghoDA pagAra rUpe levA evuM nakkI karavA sAthe teNe A azvapAlaka rAkhyo hato. pagAra rUpe 20 be ghoDA levAno jyAre samaya Avyo tyAre azvapAlake azvasvAmInI dIkarIne puchyuM ke 'A badhAmAMthI mAre kayA be ghoDA levA ? tyAre) te dIkarIe azvapAlakane kahyuM- ' (have pachInI TIkA saMkSepamAM hovAthI TIppaNI anusAre artha lakhAya che.) badhAM ghoDA jyAre zAMtithI beThA hoya tyAre paththarothI bharIne eka carmamaya thelo vRkSa uparathI nIce pheMkavo. tathA te ghoDAo AgaLa tAre paDaha vagADavo, A rIte karavA chatAM je be ghoDAo trAsa na pAme, tathA (te ja be ghoDAonI 25 bIjI rIte parIkSA karavA) ghoDAo pAchaLa paththarothI bharela cAmaDAnA vAjIMtravizeSane vagADavAvaDe badhAM ghoDAone bhagADavA. temAM je be ghoDA sauthI AgaLa doDatA hoya te be ghoDAone tuM 17. durbalo lakSaNayukto yaH sa gRhItaH, kAryanirvAhI anekAzvAvahazca jAtaH, vAsudevasya vainayikI // garvama:-AnA tarunapriya: sovadhAvitaH, avyAM tRSA pIDitaH sthAvA, sthavira pRghdhati, yoSita, jaina pitRmaonAnItaH, tena thita mALAmuttrALa, tasya zivazaMna, anya maLatti-dmAbenaiva 30 jalAzayagamanaM, sthavirasya vainayikI // lakSaNe - pArasaviSaye azvarakSakaH, duhitaikena samaM saMsRSTA, tayA bhaNitaH-vizvastAnAM ghoTakAnAM carma pASANairbhRtvA vRkSAt Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) mu~yAhi, tattha jo Na uttassai taM laehi, paDahayaM ca vAehi, bujjhAvehi ya khakkharaeNaM, so veyaNakAle bhaNai-mama do dehi, amugaM 2 ca, teNa bhaNio-savve geNhAhi, kiM te eehiM, so necchai, bhajjAe kahiyaM-dhIyA dijjau, bhajjA se necchai, so tIse vaDDaidArayaM kaheti, lakkhaNajutteNa kuTuMba parivaDDaitti (jahA) egassa mAulageNa dhIyA dinnA, kammaM na karei, bhajjAe codio divase 5 divase aDavIo rittahattho ei, chaThe mAse laddhaM kaLU kulao kao, sayasahasseNa seTTiNA laio grahaNa kara." azvapAlake badhuM kahyA pramANe karIne lakSaNavaMta be ghoDA jANI lIdhA. tyAra pachI jyAre pagAra levAno samaya thayo, tyAre azvapAlake svAmIne kahyuM -"mane A ane A ema be azva Apo.' azvasvAmIe kahyuM - "A be sivAya sarva ghoDAone tuM laI jA, tAre A be ghoDAonuM 10 zuM kAma che?" te icchato nathI. svAmIe patnIne kahyuM - "dIkarIne ApI de." (jethI te gharajamAI banatA lakSaNavaMtA ghoDAone laI na jAya.) patnI dIkarIne paraNAvavA icchatI nathI. tethI (patnIne samajAvavA) te suthAranA putranuM daSTAnta kahe che ke lakSaNayukta teNe kuTuMbane (dhanadhAnyAdithI) vadhAryuM. te daSTAnta A pramANe che - eka koIka bhANiyAne suthAramAmAe potAnI dIkarI paraNAvIne tene gharajamAI banAvyo. te gharajamAI koI kAma karato nathI. tethI patnIe tene preraNA karI 15 (ke bIjAnA roTalA khAIne kema jIvo cho? kaMI kAma kema karatA nathI. tethI te kuhADIne laIne lAkaDA kApavA jaMgalamAM gayo. paraMtu potAne icchita lAkaDuM na maLatA) te roje roja jaMgalathI khAlI hAthe pAcho Ave che. cha mahinA pachI icchita lAkaDuM tene prApta thayuM. temAMthI teNe kulaka (dhAnya mApavA mATenuM sAdhanavizeSa) banAvyuM. ('A kulakane eka lAkha rUpiyAmAM vecavuM ema kahIne teNe potAnI patnIne vecavA mATe bajAramAM mokalI. kulakanA lAkha rUpiyA sAMbhaLI loko 20 patnInI mazkarI kare che. tyAre bIjo eka buddhimAna zreSThi "nakkI AmAM koka vizeSatA hovI joIe ema vicArI te kulakathI dhAnya mApe che. kulakanA prabhAve jeTaluM dhAnya mApe che, teTaluM ochuM thatuM nathI. tethI) zreSThie dhAnyanA akSaya nimitte lAkha rUpiyA ApIne te kulakane grahaNa karyuM. (tyArathI laIne te gharajamAInA prabhAve Akhu kuTuMba dhana-dhAnyAdivaDe vRddhine pAmyuM. A dRSTAntane kahI azvasvAmIe potAnI patnIne kahyuM - "A rIte tuM paNa jo tArI dIkarI ane 25 ApIza to te gharajamAI banatA lakSaNayukta be ghoDAo paNa gharamAM raheze ane te lakSaNayukta ghoDAonA prabhAve sarva samRddhi prApta thaze.) ahIM azvasvAmInI vainAyikIbuddhi jANavI. 18. muJca, tatra yo notrasyati taM lAyAH, paTahaM ca vAdaya, bodhaya ca kharkharakeNa, sa vetanakAle bhaNati-mama dvau dehi, amukamamukaM ca, tena bhaNitaH-sarvAn gRhANa, kiM te AbhyAM ?, sa necchati, bhAryAyai kathitaM-duhitA dIyatAM, bhAryA tasya necchati, sa tasyA varddhakisutaM kathayati, lakSaNayuktena kuTumbaM parivardhata 30 iti (yathA) ekasya mAtulakena duhitA dattA, karma na karoti, bhAryayA codito divase divase'TavIto riktahasta AyAti SaSThe mAse labdhaM kASThaM, kUlataH (kuDavaH) kRtaH, zatasahasreNa zreSThinA gRhItaH dive dive mudrite / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinacikIbuddhinA deSTAnno (ni. 944-45) je 157 akkhayANimittaM, AsasAmissa veNaigI // gaMThimi-pADaliputte muruMDo rAyA, pAlittA AyariyA, tatva jANaehiM imANi visajjiyANi-suttaM mohiyayaM laTThI samA samuggakotti, keNavi Na NAyANi, pAlittAyariyA saddAviyA, tubbhe jANaha bhagavaMti ?, bADhaM jANAmi, suttaM uNhodae chUDhaM mayaNaM virAyaM diThThANi aggaggANi, daMDao pANie chUDho, mUlaM guruyaM, samuggao jauNA gholio uNhodae kaDDio ugghADio ya, teNaviya oTThiyaM sayalagaM rAilleUNa rayaNANi chUDhANi, 5 teNasIvaNIe sIviUNa visajjiyaM abbhidettA niSpheDeha, Na sakkiyaM, pAdalittayassa veNaigI // agae-parabalaM NayaraM roheu eitti rAyAe pANIyANi viNAseyavvANitti visakaro pADio, puMjA 9. graMthI (dorAnI gAMTha)nuM daSTAnta : pATaliputramAM musaMDa nAmano rAjA hato. pAdalipta nAmanA AcArya padhAryA. ekavAra buddhimAna (vyaktioe) parIkSA mATe rAjA pAse vastuo mokalI-moha pamADanAra doro (arthAtu baMne cheDA jenA gupta che tevo doro), lAkaDI (januM mULa 10 dekhAtuM nahotuM), cArebAjuthI samAna evo dAbaDo (arthAt kholavAnuM sthAna chupAvyuM che jenuM tevo dAbaDo). koI paNa vyakti AnuM rahasya jANI zakI nahIM. pAdaliptAcAryane bolAvyA ane pUchyuM - "bhagavad ! tame AnuM rahasya jANo cho ? temaNe kahyuM - "hA, huM jANuM chuM.' dorAne garama pANImAM nAMkhatA tenI upara lagADeluM mINa pIgaLI gayuM ane dorAnA baMne cheDA dekhAvA lAgyA. lAkaDIne pANImAM taratI mUkI, jethI lAkaDIno mULa bhAga bhAre hovAthI pANImAM DULyo. e uparathI 15 lAkaDInuM mULa batAvavAmAM AvyuM. tathA lAkhavaDe lepAyela dAbaDAne garama pANImAM nAMkhIne bahAra kADhyo jethI kholavAnuM sthAna dekhAtA dAbaDAne kholI batAvyo. tyArapachI AcArye paNa UMTanA cAmaDAthI banAvela eka thelAmAM ratno bharIne te saMpUrNa thelo rALanA rasathI lepI uparathI corasavanIvaDe (arthAtu sIveluM che evuM jemAM jaNAya nahIM te rIte sIvavAnI paddhativaDe) sIvIne te vyaktio pAse thelo mokalI Apyo ane kahevaDAvyuM 20 ke - "thelAne phADyA vagara ratno kADhI batAvo." thelAne kholyA vagara ratno kADhavAmAM koI saphaLa thayuM nahIM. pAdaliptAcAryanI A vainAyikIbuddhi hatI. 10. auSadhanuM dRSTAnta : zatrusainya potAnA nagarane saMdhavA Ave che evuM jANI rAjAe sarva jalAzayone viSamizrita karavA dvArA (zatrusainyane) naSTa karavA viSa vecanArAone bolAvyA. 22. akSatatanimitta, azvasvAmino vaithiI UM-patnIpure puruveo rAnI, patita 25 AcAryAH. tatra jAtabhirimAni preSitAni-satraM mohitakaM yaSTiH samaH samadraka iti, kenApi na jJAtAni, pAdaliptAcAryAH zabditAH, yUyaM jAnItha bhagavanniti ?, bADhaM jAnAmIti, sUtramuSNodake kSiptaM madanaM vigataM dRSTAnyagrAgrANi, daNDaH pAnIye kSiptaH, mUlaM guru, samudrako jatunA veSTita uSNodake kSipta udghATitazca, tenApi auSTrikaM zakalaM rAlAliptaM (saMdhitaM) kRtvA ratnAni kSiptAni, stenasIvanyA sIvitvA visRSTaM abhittvA niSkAzayata, na zakitaM, pAdaliptasya vainayikI // agadaH-parabalaM nagaraM roddhamAyAtIti rAjJA pAnIyAni 30 vinAyitavyanIti viSaR: patitaDa, purU: koTTiTyo Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) kayA, vejjo javamettaM gahAya Agao, rAyA ruTTho, vejjo bhaNai-satasahassavedhI,kahaM ?, khINAU hatthI ANIo, puMchavAlo uppADio, teNaM ceva vAleNaM tattha visaM diNNaM, vivaNNaM kariyaM taM caraMtaM dIsai, esa savvovi visaM, jovi evaM khAyai sovi visaM, evaM satasahassavedhI, asthi nivAraNAvihI ?, bADhaM atthi, taheva agao dino, pasamito jAi, vejjassa vennigii| jaM kiM 5 bahuNA?, asAreNa paDivakkhadarisaNeNa ya aayovaaykuslttdNsnntti|| rahio gaNiyA ya evaM ceva, viSano Dhagalo karI nAMkhyo. tyAM ja eka vaidya javanA dANA jeTaluM viSa laIne rAjA pAse upasthita thayo. atyaMta alpapramANamAM viSane joI rAjA gusse thayo. (arthAt ATaluM amathuM viSa zuM karavAnuM ? DhagalAbaMdha viSa lAvavuM joIe.) vaidya kahyuM - "A viSa lAkha mANasone mAravA samartha che.' kevI rIte ?' rAjAe pUchyuM. alpAyuvALA hAthIne lAvavAmAM Avyo. te hAthInI pUMchaDInA eka 10 vALane kheMcI kADhyo ane tyAMthI viSa enA zarIramAM dAkhala karyuM. tyArapachI caratA evA te hAthInuM zarIra lIluchama thatuM dekhAya che. tyArapachI vaidya kahyuM - "A Akho hAthI jherI banI gayo che. je vyakti AnuM mAMsa khAya, te paNa jherI banI jAya A rIte eka lAkha jIvone mAranAruM A viSa che. rAjAe pUchyuM - "enA nivAraNano koI upAya che ?' vaidya kahyuM - 'jarUra che." e ja pramANe vaidhe hAthIne auSadha ApyuM. jevuM te auSadha tenAM 15 zarIramAM dAkhala thayuM ke dhIre dhIre hAthInA zarIrane svastha karatuM jAya che. vaidyanI A vanayikI buddhi jANavI. (zA mATe te vaidya alpa viSa lAvyuM hatuM. evI AzaMkAne dUra karavA kahe che.) vadhAre zuM? arthAt asAra evI ghaNI badhI vastu vaDe zuM? ane asAra evA pratipakSane dekhADavAvaDe zuM? (arthAt virSa ke anya koI vastu, ghaNI hovA chatAM paNa jo te asara hoya to nirarthaka che. e ja rIte viSanA upAyarupa pratipakSa vastu paNa jo asAra hoya to te ghaNI hovA chatAM 20 nirarthaka che. tenA karatA pratipakSa vastu svalpa hovA chatAM sArabhUta hovI joIe. jema ke te vaidya alpa evuM viSanuM pratipakSa auSadha batAvyuM ke jethI lAkha jIvone mAranAra viSano paNa te sAmano karI zake.) Ama, vastu ochI che ke vadhAre che te mahatvanuM nathI paNa te vastunA phAyadA meLavavA mATenA je upAyo che, temAM kuzaLapaNuM ja batAvavA yogya che. (arthAt jenAthI kArya thatuM hoya temAM ja prayatna karavo.) 25 11. rathika ane gaNikAnuM eka ja daSTAMta che te kahe che : pATaliputramAM be gaNikAo 20. tA:, vaida yavamAtra pRthrIDAta, rANA ruSTa, vaido mapati-satasahastraya, vArtha ?, kSINAyurhastI AnItaH, pucchavAlaH utpATitaH, tenaiva vAlena tatra viSaM dattaM, vipannaM kRtvA taccarat dRzyate, eSa sarvo'pi viSaM, yo'pyenaM khAdati so'pi viSaM, evaM zatasahasravedhi, asti nivAraNAvidhiH?, bADhamasti, tathaivAgado dattaH, prazAmayan yAti, vaidyasya vainayikI / yat kiM bahunA ?, asAreNa pratipakSadarzanena ca 30 mAyopAvuM zastramiti | fthavA navA zaivameva, Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vainayikIbuddhinA dRSTAnto (ni. 944-45) pauDaliputte do gaNiyAo - kosA uvakosA ya, kosAe samaM thUlabhaddasAmI acchao patrvaioM, jaM varisAratto tattheva kao tao sAviyA jAyA, paccakkhAi abaMbhassa aNNattha rAyaNiogeNa, rahieNa ArAhio, sA diNNA thUlabhaddasAmiNo abhikkhaNaM 2 guNaggahaNaM kare, na tahA taM uvayarai, so tIe appaNo vinnANaM dariseukAmo asogavaNiyAe Nei, bhUmIgaeNa aMbapiMDI toDiyA, kaMDapoMkhe aNNoNNaM lAyaMteNa hatthabbhAsaM ANettA addhacaMdeNa chinnA gahiyA ya, tahAvi 5 Na tUsai, bhAi- kiM sikkhiyassa dukkaraM ?, sA bhAi piccha mamaMti siddhatthayarAsiMmi NacciyA sUINa aggayaMmi ya kaNiyArakusumapoiyAsu ya, so AuTTo, sA bhaNai - 'na dukkaraM choDiya aMbapiMDI, hatI kozA ane upakozA. kozA sAthe sthUlabhadrasvAmI rahetA hatA. temaNe pravrajyA lIdhI. tyArapachI temaNe kozAgaNikAne tyAM comAsu karyuM. temAM te zravikA thaI. rAjAnI AjJA vinA abrahmanA teNIe paccakkhANa karyA. (arthAt rAjA je puruSane mokale te sivAyanA puruSo sAthe 10 abrahma sevanano teNIe tyAga karyo.) eka rathike rAjAne khuza karyo. rAjAe kozAgaNikA rathikane ApI. rathika sAme kozA vAraMvAra sthUlabhadrasvAmInA guNo gAya che. paraMtu rathikanI bhakti karatI nathI. 159 rathika kozAne potAnI kaLA dekhADavAnI icchAthI azokavATikAmAM laI jAya che. tyAM te rathike nIce bhUmi upara UbhA UbhA ja vRkSa upara rahela AMbAnA samUhane toDyo, ane tene 15 eka bANa pAchaLa anya bANa lagaDAvA dvArA te bANonI paraMparAne potAnI pAse lAvIne ardha caMdrAkAranA bANavaDe te samUhane toDIne potAnI pAse lAvyo. A joIne paNa kozA khuza na thaI. teNIe kahyuM - 'zikSA pAmela vyakti mATe zuM duSkara che ?' (arthAt jene vAraMvAra abhyAsa karyo hoya tene koI vastu duSkara nathI.) teNIe kahyuM - 'mane jo.' ema kahI kozAe sarasavanA DhagalA upara soya rAkhI, tenI upara karNikA2puSpone parovI, tenI upara nRtya karyuM. A joI rathika 20 Avarjita 'thayo. tyAre kozAe kahyuM - "AMbAnA samUhane toDavuM e paNa duSkara nathI ke abhyAsita vyaktinuM nRtya paNa duSkara nathI, paraMtu duSkara che ane te mahAprabhAvazALI che, je te muni pramadAvanamAM 21. pATalIputre dve gaNike kozopakozA ca, kozayA samaM sthUlabhadrasvAmI sthita AsIt pravrajitaH, yad varSArAtrastatraiva kRtaH tataH zrAvikA jAtA, pratyAkhyAti abrahmaNaH anyatra rAjaniyogAt, 25 rathikena rAjA''rAddhaH, sA dattA, sthUlabhadrasvAmino'bhIkSNamabhIkSNaM guNagrahaNaM karoti, na tathA tamupacarati, sa tasyai Atmano vijJAnaM darzayitukAmo'zokavanikAyAM nayati, bhUmigatenAmrapiNDI troTitA, zarapuGkhAn anyo'nyaM lAtA hastAbhyAMsamAnIyArdhacandreNa chinnA gRhItA ca, tathApi na tuSyati, bhaMgati-kiM zikSitasya duSkaraM ?, sA bhaNati pazya mameti siddhArthakarAzau narttitA sUcInAmagre ca karNikArakusumaprotAnAM ca, sa AvarjitaH, sA bhaNati-na duSkaramAmrapiNDitroTanaM, 30 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) Ne dukkaraM sikkhiu nacciyAe / taM dukkaraM taM ca mahANubhAvaM, jaM so muNI pamadavaNaMmi vuccho // 1 // ' tao tassa saMtigo vuttaMto siTTho, pacchA uvasaMto rahio, doNhavi veNaigI // sIyA sADI dIhaM ca taNaM koMcayassa avasavvayaM evaM ceva, rAyaputtA AyarieNa sikkhAviyA, davvalobhI ya so rAyANao taM mAreumicchai, te dAragA ciMteMti-eeNa amhaM vijjA diNNA, uvAeNa nitthAremo, 5 jAhe so jemao ei tAhe pahANasADiyaM maggai, te sukkiyaM bhaNaMti-aho sIyA sADI, bArasaMmuhaM taNaM deMti, bhaNaMti-aho dIhaM taNaM, puvvaM kuMcaeNa payAhiNIkajjai, taddivasaM apayAhiNIkao, parigayaM jahA virattANi, paMtho dIho sIyANaM mamaM kAuM maggai, naTTho doNhavi veNaigI // (gaNikAnA bhavanamAM) rahyAM. //lI" tyArapachI kozAe sthUlabhadrasvAmIno saMpUrNa prasaMga rathikane kahyo. pAchaLathI rathika zAMta thayo. ahIM A rathika ane gaNikA baMnenI vaiyikIbuddhi jANavI. 10 12. bhInI zATikA (snAna mATenuM adho vastra), dIrgha tRNa, ane krauMca pakSInI apradakSiNAH A eka ja udAharaNa che te A pramANe - AcArye rAjaputrone (kaLAo) zIkhavADI. dravyalobhI te rAjA (dhana AcAryane ApavuM na paDe evA AzayathI) AcAryane mAravA icche che. te putro vicAre che "A AcArya ApaNane vidyA zIkhavADI che, tethI koIka upAya karI tene bacAvI laIe." jyAre te jamavA Ave che, tyAre snAna mATe zATikAne mAMge che. te putro sUkI evI 13 paNa zATikAne "aho ! zATikA bhInI che" ema kahe che, hAra tarapha tRNa kare che ane kahe che - "aho ! A taNakhaluM keTaluM lAMbu che" pUrve roja krauMcapakSIvaDe snAna pachI maMgala mATe AcAryane pradakSiNA apAtI. te divase putroe kacapakSIvaDe pradakSiNA UMdhA krame apAvI. tethI AvA prakAranI rAjaputronI ceSTAthI AcArye jANyuM ke "rAjaputronA mAtApitA mArAthI vairAgya pAmyA che. (Azaya e che ke - zATikA bhInI che evuM kahevA dvArA kumAroe AcAryane jaNAvyuM ke - "amArA 20 mAtA-pitA tamArAthI kaMTALyA che moTA taNakhalAne dekhADavAvaDe. e sUcita karyuM ke - "tamAre bhAgavA mATeno mArga ghaNo lAMbo che.' tathA krauMcapakSInI UMdhI pradakSiNA karavA dvArA e sUcita karyuM ke - "tamAruM maraNa najIkamAM jANajo.' tethI jaladI ko'ka upAya karo.) tyAra pachI AcArya vicAryuM ke - 'bhAgavA mATeno mArga lAMbo che ane A loko mane zamazAnayAt (sIyA) karavA mATe arthAt mAravA mATe icche che. ema vicArI te AcArya bhAgI chuTyA. rAjaputro ane AcArya 25 baMnenI vaiyikIbuddhi jANavI. 22. na duSkaraM zikSitasya nartane (zikSitAyAM nRtau) / tadduSkaraM tacca mahAnubhAvaM, yatsa muniH pramadAvane uSitaH // 1 // tatastatsatko vRttAntaH ziSTaH, pazcAdupazAnto rathikaH, dvayorapi vainayikI // zItA zATI dIrgha ca tRNaM kauJcakasyApasavyamekameva, rAjaputrA AcAryeNa zikSitAH, dravyalobhI ca sa rAjA taM mArayitumicchati te dArakAzcintayanti-etenAsmAkaM vidyA dattA, upAyena nistArayAmaH, yadA sa jemitumAyAti 30 tadA strAnazATI mArgayati, te zuSkA bhaNanti aho zItA zATI, dvArasaMmukhaM tuNaM dadati, bhaNanti-aho dIrgha tRNaM, pUrvaM krauJcana pradakSiNIkriyate, taddivasamapradakSiNIkRtaH, parigataM yathA viraktAni, panthA dIrghaH tatrA (mai) mama vastu mAyati, naSTa , yorapi vaithiI II Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vainayikIbuddhinA dRSTAnto (ni. 944-45) 161 nivvodae - vANiyagabhajjA cirapautthe paimmi dAsIe sabbhAvaM kahei-pAhuNayaM ANehitti bhaNiyA, tI pAhuNao ANIo, AvassayaM ca se kAriyaM, rattiM pavesio, tisAio nivvodayaM dinaM, mo, veniyALu Aigo, pAviyA puSkiyA, aa Ariya ?, vAsId, sA payA, hiyaM, vANigiNI pucchiyA, sAhai sabbhAvaM, paloiyaM, tayAviso ghoNasotti diTTho ya, NayaramayaharANaM vegI // goNe ghoDagapaDaNaM ca rukkhAo ekvaM, ego akayapuNNo jaM jaM karei taM taM se vivajjar3a, 5 mittassa jAitaehiM baillehiM halaM vAhei, viyAle ANiyA, vADe chUDhA, so ya jemei mitto, sau 13. nevA (chAparAnA AgaLanA bhAga)nA pANInuM dRSTAnta : eka vepArInI patnIe ghaNA lAMbA kALathI potAno pati bahAragAma gayela hovAthI (kAma vikArone sahana na karI zakatA) potAnI dAsIne satya hakIkata jaNAvatA kahyuM ke - 'ko'ka mahemAnane laI Ava.' dAsI eka mahemAnane laI AvI. tyAra pachI te mahemAnanA nakha samAravA, zaNagAra vigere je kaMI Avazyaka kartavya 10 hatA te badhAM dAsIe karyA ane rAtrie gharamAM praveza karAvyo. tyAM tene pANInI tarasa lAgatA vepArInI patnIe (AjubAju najIkamAM pANI na maLyuM ke anya koI kAraNe) nevAnuM pANI pIvaDAvyuM. pANI pItA ja te mRtyu pAmyo. (kAraNa ke te pANI tvagviSasarpanA zarIrane sparzeluM hovAthI jherI banI gayuM hatuM.) vepArInI patnIe tene rAtrie ja nagaranI bahAra rahela maMdiramAM mUkAvI dIdho. bIjA divase te mRtakanA tAjA nakha kApelA joIne maMtrIe nagaranA sarva hajAmone 15 pUchyuM ke --'konA kahevAthI tame AnAnakha samAryA hatA.' temAMnA eke kahyuM - 'dAsInA kahevAthI.' maMtrIe dAsIne pakaDIne mAra marAvyo. tethI dAsIe satya hakIkata jaNAvI dIdhI. vepArInI patnIne pUchyuM tethI teNIe paNa sAcI vAta karI. (ke meM to mAtra nevAnuM pANI ja tene pIvaDAvyuM hatuM.) maMtrIe nevAnI AjubAju tapAsa karI to tyAM tvagniSa sApa dekhAyo. ahIM maMtrInI vaiyikIbuddhi jANavI. 20 14. baLadonuM dRSTAnta : ahIM baLado ane ghoDA uparathI tathA vRkSa uparathI patananuM eka ja daSTAnta jANavuM. te A pramANe-eka akRtapuNya (arthAt pUrve puNya baMdhAya evA kAryo jeNe karyA nathI tevI vyakti) je je vyavasAya kare che te te vyavasAya teno nAza pAme che. tethI mitra pAsethI yAcelA baLadovaDe divase te haLa calAve che ane rAtre pAchA soMpI de che. ekavAra sAMjanA samaye te baLadone mUkavA Avyo, vADAmAM mUkyA. te samaye mitra jamato hoya che tethI akRtapuNya 25 23. nIvrodake - vaNigbhAryA ciraproSite patyau dAsyai sadbhAvaM kathayati - prAghUrNakamAnayeti bhaNitA, tayA prAghUrNaka AnItaH, bhadraM ca tasya kAritaM, rAtrau pravezitaH, tRSito nIvrodakaM dattaM mRtaH, devaLivAvAmuAita:, nApitA: pRSTAH, je na vadhArita ?, vAsyA, sA prahatA, thita, vaLi khAvA pRSTA, kathayati sadbhAvaM, pralokitaM, tvagviSaH sarpa iti dRSTazca, nagaramahattarANAM vainayikI / gau: ghoTakapatanaM vRkSAt caikameva, eko'kRtapuNyo yadyatkaroti tattattasya vipadyate, mitrasya yAcitAbhyAM balIvardAbhyAM halaM vAhayati, 30 vikAle AnItau vATake tyaktau sa jemati mitraM, so * mitto so lajjAe Navi diThTho pra. / soi iti mudritapratau / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) lajjAe Na Dhukko, teNavi diThThA, te NipphiDiyA vADAo hariyA, gahio, dehitti rAulaM nijjai / paDipaMtheNaM ghoDaeNaM ei puriso, so teNa pADio AsaeNa, palAyaMto teNa bhaNio-AhaNahatti, mamme Ahao, mao, teNavi laio, viyAle NayaribAhiriyAe vutthA, tattha lomaMthiyA suttA, imevi tahiM caiva, so ciMtei-jAvajjIvabaMdhaNo kIrissAmi, varaM me appA ubbaMdho, suttesu daMDikhaMDeNa taMmi 5 vaDarukkhe appANaM ucalaMbei, sA dubbalA, tuTTA, paDieNa lomaMthiyamayaharao mArio, tehivi gahio, karaNaM NIo, tIhivi kahiyaM jahAvuttaM, so pucchio bhaNai-AmaM, kumArAmacco bhnnilajjAthI tenI pAse jato nathI. amRtapuNyavaDe mUkAyelA baLadone mitre paNa joyAM. (paNa banyu evuM ke khIle nahi baMdhAyelA hovAthI thoDA samaya pachI) vADAmAMthI nIkaLelA baLado corovaDe corAyA. tethI te mitra akRtapuNya pAse mArA baLado Apa ema mAMgaNI kare che. (amRtapuNya 10 kahyuM - "tArA dekhatA meM baLadone vADAmAM mUkyA hatA. have te kyAM gayA ? mane zuM khabara ?') be vacce vivAda thatAM baMne rAjakuLamAM javA nIkaLyA. temAM raste sAmethI ghoDA upara eka mANasa Avato hato. ghoDAe te ghoDesavArane nIce pADyo ane ghoDo bhAgavA lAgyo. ghoDesavAre akRtapuNyane kahyuM - bhAgatA ghoDAne tuM mAra." akRtapuNya ghoDAne marmasthAne mAryo. jethI te ghoDo mRtyu pAmyo. 15 tethI te ghoDesavAre paNa amRtapuNyane pakaDyo. traNe jaNA sAMjanA samaye nagaranI bahAra (vaTavRkSanI nIce) rokAyA. tyAM anya naTo paNa sUtelA hatA. A traNe paNa tyAM ja sUtA. te samaye akRtapuNya vicAre che ke - "yAvajjIva sudhI mAre A lokonuM baMdhana (dAsapaNuM) thaze, tenA karatAM huM phAMsI khAI lauM e zreSTha che." ema vicArI badhAM jyAre suI gayA tyAre teNe vaTavRkSa upara zAkhA vaDe potAne laTakAvI dIdho. paraMtu te zAkhA nabaLI hatI, tethI tuTI gaI. tenI nIce naTano saradara 20 sUto hato tenI upara paDatA te saradAra mRtyu pAmyo. tethI naToe paNa akRtapuNyane pakaDyo. karaNane prApta karAyo. (arthAta te badhAM maLIne amRtapuNyane laI jaI rAjadarabAramAM Ubho karyo.) mitra, ghoDesavAra ane naTo A traNe jaNAe potapotAnI yathAvasthita banelI ghaTanA kahI. amAtya akRtapazyane puchyuM. tyAre teNe kahyuM - "teo sAcA che." (amAtyane akRtapuNya upara dayA AvI tethI tene madada karavAnA Azaye) kumArAmAtya kahe che ke - "A tamane tamArA baLado 25 Ape, paNa he mitra ! tAre tArI AMkho nIkALIne ApavI paDaze (kAraNa ke tArI AMkho sAme 24. lajjayA na samIpamAgataH, tenApi dRSTau, tau niSkAzitau vATakAd hRtau, gRhItaH, dehIti rAjakulaM nIyate / pratipathena ghoTakenaiti puruSaH, sa tena pAtitaH azvena, palAyamAnaH tena bhaNita-AjahIti, marmaNyAhataH, mRtaH, tenApi lagitaH ( so'pi lagnaH), vikAle nagarIbAhirikAyAmuSitAH, tatra mallA: suptAH, ime'pi tatraiva, sa cintayati-yAvajjIvabandhanaH kArayiSye, varaM mamAtmodbaddhaH, supteSu daNDIkhaNDena tasminvaTavRkSe 30 mAtmAnAmavatrivata, lA turvatnA, guTatApatitera mamadattara mAritaH, tairapi gRhIta:, #vi natA, tribhirapi kathitaM yathAvRttaM, sa pRSTo bhaNati-om, kumArAmAtyo bhaNati- .. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 kArmikIbuddhinuM svarUpa (ni. 946) aiso bala detubbhaM puNa akkhINi okkhamaMtu, eso AsaM deu, tujjha jIhA uppADijjai, sa TThA ThAu tubbhaM ego uvajjhAo ukkalaMbijjau, NippaDibhotti kAuM maMtiNA mukko, maMtissa desgatti gAthAdvayArthaH // uktA vainayikI, sAmprataM karmajAyA buddherlakSaNaM pratipAdayannAhauvaogaTTisArA kammapasaMgaparigholaNavisAlA / sAhukkAraphalavaI kammasamutthA havai buddhI // 946 // vyAkhyA : upayojanamupayogaH - vivakSite karmaNi manaso'bhinivezaH sAraH - tasyaiva karmaNaH paramArthaH upayogena dRSTaH sAro yayeti samAsaH abhinivezopalabdhakarmaparamArthetyarthaH, karmaNi prasaGgaHabhyAsaHparigholanaM-vicAraH karmaprasaGgaparigholanAbhyAM vizAlA karmaprasaGgaparigholanavizAlA abhyAsavicAravistIrNeti bhAvArtha:, sAdhukRtaM - suSThakRtamiti vidvadbhayaH prazaMsA - sAdhukArastena 10 phalavatIti samAsaH, sAdhukAreNa vA zeSamapi phalaM yasyAH sA tathA, 'karmasamutthA' karmodbhavA bhavati buddhiriti gAthArthaH // 5 te tArA baLado mUkI gayo hato.") ghoDesavArane kahyuM "A tane tAro dhoDo Apaze, paNa te pahelA tArI jIbha kheMcI levAmAM Avaze (kAraNa ke A jIbhe te kahyuM hatuM ke - tuM mAra.)' naTone kahyuM "(jema tamArA sa2dA2 nIce sUtA hatA ane A uparathI paDyo tema) A nIce raheze. 15 tamArAmAMthI koI mukhya uparathI phAMso khAya." sarvane uttara vinAnA karIne maMtrIe amRtapuNyane choDI mukyo. maMtrInI A vainayikIbuddhi hatI. A pramANe baMne gAthAono artha kahyo. avataraNikA : vainayikI kahevAI. have karmathI utpanna thayelI eTale ke kArmikabuddhinuM lakSaNa pratipAdana karatAM niryuktikArazrI kahe che gAthArtha : upayogavaDe jovAyelo che sAra jenAvaDe tevI, kAryane vize vAraMvAranA abhyAsa 20 ane vicAraNAvaDe vistArane pAmelI, prazaMsArUpa phaLavALI, karmathI utpanna thayelI A buddhi che. TIkArtha : (manane kokamAM) joDavuM te upayoga arthAt vivakSita kAryamAM mananuM sthApana karavuM. te ja kAryano paramArtha e sAra jANavo. vivakSita kAryamAM manane sthApavAdvArA jovAyelo che paramArtha je buddhivaDe te upayogadRSTasAra buddhi e pramANe samAsa jANavo. kAryane vize vAraMvAranA abhyAsa ane vicAravaDe vistArane pAmelI (arthAt te te kAryamAM khUba UMDANa sudhI pahoMcelI), "A 25 bahu sarasa karyuM" e pramANe vidvAno taraphathI maLatI prazaMsA e sAdhukAra jANavo, tenAvaDe phaLavALI (arthAt prazaMsArUpa phaLane apAvanArI) e pramANe samAsa jANavo athavA sAdhukAravaDe zeSa phaLa che jenuM tevI (arthAt prazaMsA dvArA bIjA anya phaLone prApta karAvanArI), kAryathI utpanna thayelI (arthAt kArya karatAM karatAM utpanna thanArI) A buddhi che. 946nA 25. eSa balIvada dadAti tvaM punarakSiNI niSkAzaya, eSo'zvaM dadAtu tava jihvotpATyate, 30 eSo'dhastAttaSThatu yuSmAkameka upAdhyAyo'valambayatu, niSpratibha itikRtvA matriNA mocitaH, mantriNo vaiyinI Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 mo Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) asyA api vineyavargAnukampayodAharaNaiH svarUpamupadarzayannAhaherannie 1 karisae 2 kolia 3 Dove a 4 mutti 5 ghaya 6 pavae 7 / tunnAga 8 vaDDaI 9 pUie a 10 ghaDa 11 cittakAre a 12 // 947 // vyAkhyA : heraiNNio abhikkhajoeNa aMdhakArevi rUvayaM jANai hatthAmoseNaM, karisao 5 abhikkhajoeNa jANai phalaniSphatti, tattha udAharaNaM-egeNa coreNa khattaM paumAkAraM khayaM, so jaNavAyaM nisAmei, karisao bhaNai-kiM sikkhiyassa dukkaraM ?, coreNa suyaM, pucchio gaMtUNa, churiyaM aMcchiUNa mAremi, teNa paDayaM pattharettA vIhiyANa muTThI bharittA kiM paraMmuhA paDaMtu uraMmuhA pAselliyA (vA)?, tadeva vAM, tu yonimo muLa hoya taMtU nArU-ttivA kurdivuttiA avataraNikA : ziSya varga upara upakAra karavA mATe A buddhinA svarUpane paNa udAharaNo 10 dvArA batAvatAM kahe che ke gAthArtha: (1) suvarNakAra, (2) kheDUta, (3) vaNakara, (4) camaco, (5) motI (6) ghI, (7) naTa, (8) darajI, 9) suthAra, (10) rasoiyo, (11) ghaTa, (12) citrakAra. a kArmikIbuddhInA dRSTAnto : TIkArthaH 1. suvarNakAra (sonI): vAraMvAranA abhyAsathI aMdhakAramAM paNa hAthanA sparzamAtrathI 15 rUpiyo (sAco che ke khoTo che te) oLakhI jAya che. (tethI suvarNakAranI kArmikIbuddhi jANavI.), 2. kheDUtaH vAraMvAranA abhyAsathI phaLanI prAptinA upAyo jANe che. A viSayamAM udAharaNa kahe che - eka core kamaLa AkAre khAtara pADyuM. bIjA divase savAre AvIne) te lokone bolAve che. tyAre loko sAthe Avela) kheDUta kahe che - "vAraMvAra abhyAsa karanArane vaLI zuM duSkara che ?' A vAta te core sAMbhaLI. (corane kheDUta pratye aprIti thaI.) loko pAse jaIne "A 20 koNa che?" te pUchyuM. (tyArapachI ekavAra khetaramAM ekalo Ubho joIne cora kheDUta pAse Avyo ane charI kADhIne kahyuM - "tane mArI nAMkhIza." (kheDUte pUchyuM- "zA mATe ?' teNe kahyuM - 'te pahelA mArI niMdA kema karI ke - "abhyAsavaDe duSkara zuM hoya ?' kheDUte kahyuM - "mArI vAta sAcI ja che, jouM che tAre ? to jo." ema kahI) kheDUte jamIna upara vastra pAtharIne cokhAnI muThThI bharI. pachI corane pUchyuM - "Urdhvamukhe A cokhA pADuM, adhomukhe pADuM ke tIccha pADuM?" 25 core je rIte kahyuM te rIte kheDUte uparathI cokhA pADyA. A joI cora khUba prasanna thayo. (ahIM kheDUtanI kAminIbuddhi jANavI.). 3. vaNakara : vaNakara muDhimAM taMtuone laI kahI zake che - ATalA kaMDakovaDe (eka jAtanuM 26. suvarNakAro'bhIkSNayogenAndhakAre'pi rUpyakaM jAnAti hastAmarzena, karSako'bhIkSNayogena jAnAti phalaniSpattiM, tatrodAharaNaM-ekena caureNa khAtraM padmAkAraM khAtaM, sa janavAdaM nizAmayati, karSako bhaNati30 kiM zikSitasya duSkaraM ?, caureNa zrutaM, pRSTo gatvA, kSurikAmAkRSya mArayAmi, tena paTaM prastIrya vrIhINAM muSTiM bhRtvA kiM parAGmukhAH patantu arvAGmukhAH pArzvagA (vA ?), tathaiva kRtaM, tuSTaH / koliko muSTinA gRhItvA tantUn jAnAti-iyadbhirvA kaNDakairUyate iti / * acchidiUNa / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 kArmikIbuddhinA deMTAnto (ni. 947) Da va jANai ettiyaM mAI / mottiyaM AiNNaMto AgAse ukkhivittA tahA Nikkhivai jahA kolavAle paDai ghaye ghayavikkiNao sagaDe saMtao jai ruccai kuMDiyAnAlae chubha / AgAse ThiyAI karaNANi karei / tuNNAo puvvi thullANi pacchA jahA Na Najjai sUie taiyaM geNhai jahA samappar3a jahA sAmisaMtagaM taM dUsaM dhiyAreNa kAriyaM / vaDDUI amaveUNa devaularahANaM . pamANaM jANai / ghaDakAro pamANeNa maTTiyaM geNhai, bhANassavi pamANaM amiNittA karei / 5 mApa) vastra. taiyAra thaI jaze. 4. Dova (dALa zAka pIrasavA mATeno lAkaDAmAMthI banAvelo camaco) : suthAra camaco banAvatI vakhate pahelethI ja jANe ke AmAM ATaluM samAze. (jema ke, ta25NI nAnI-moTI hoya, tene joIne ja hoMziyAra mahAtmA kahI de ke A tara5NImAM ATalI dALa samAze. athavA TippaNImAM A dRSTAntamAM bIjI rIte ApyuM che. roje roja pIrasanArI koI strI pahelethI jANe 10 ke, camacAthI ATaluM-ATaluM pIrasIza to paMgatamAM jamavA beThelA dareka jaNa sudhI pahoMcI zakaze. eTale eTaluM ja pramANa camacAvaDe te strI pIrase che.) -- 5. moti : motione DukkaranA vALamAM (DukkaranA vALamAMthI banAvela vastumAM) poravatI vyakti motione AkAzamAM te rIte uchALe che jethI nIce AvatA cUka2vALamAM motio parovAi jAya che. 6. ghI : ghIne vecanAro gADA upara Ubho rahelo jo icche to nIce rahela kuMDInA nALacAmAM ghI nAMkhe. 7. naTa : naTe e rIte abhyAsa karyo ke jethI havAmAM addhara rahIne judA judA khela kare che. 15 8. darajI : abhyAsa pahelA darajI moTI-moTI sIlAI kare che. pAchaLathI vAraMvAranA 20 abhyAsane kAraNe evI rIte sIve ke jethI koIne A sIveluM che evo khyAla Ave nahIM. tathA koIka darajI soyamAM eTalo doro le ke jethI vivakSita vastra barAbara sIvAya jAya. jema ke, vardhamAnasvAmI saMbaMdhI dUSyane brAhmaNe darajI pAse evI rIte sIvaDAvyuM ke jethI koI jANI na zake. 9. suthAra : mApyA vinA ja devakulanA rathanuM pramANa jANI jAya che. AvA suthAranI buddhi 25 kArmikI jANavI. / 27. Dove vardhakirjAnAtIyanmAti / mauktikAni protayan AkAze utkSipya tathA nikSipati yathA kolavAle (zUkaravAle) patati / ghRte ghRtavikrAyakaH zakaTe san yadi rocate kuNDikAnAlake kSipati / plavaka AkAze sthitAni (taH ) karaNAni karoti / tantuvAyaH pUrvaM sthUlAn pazcAdyathA na jJAyate sUcyAM tAvadgRhNAti yathA ( yAvatA ) samApyate yathA svAmisatkaM taddRSyaM dhigjAtIyena kAritaM / vardhakiH 30 amApayitvA devakularathAnAM pramANaM jAnAti / ghaTakAra: pramANena mRttikAM gRhNAti, bhAjanasyApi pramANamamApayitvA karoti / + ANato 4 kolavADe ghare pavao + cUllANi sAmisaMgata. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 ja Avazyakaniyukti "haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) pU~vio'vi puNo palappamANamamaveUNa karei / cittakarovi amaveUNavi pamANajuttaM karei, tatiyaM vA vannayaM karei jattieNaM samappai / savvesi kammajatti gAthArthaH // uktA karmajA, sAmprataM pAriNAmikyA lakSaNaM pratipAdayannAha aNumANaheudiTuMtasAhiyA vayavivAgapariNAmA / hianisseasaphalavaI buddhI pariNAmiA nAma // 948 // vyAkhyA : anumAnahetudRSTAntaiH sAdhyamarthaM sAdhayatIti anumAnahetudRSTAntasAdhikA, iha liGgAt jJAnamanumAnaM svArthamityarthaH, tatpratipAdakaM vaco hetuH parArthamityarthaH, athavA jJApakamanumAnaM kArako hetuH, dRSTamarthamantaM nayatIti dRSTAntaH / Aha-anumAnagrahaNAdeva dRSTAntasya gatatvAdalamupanyAsena, na, 10. kuMbhAra H koIka kuMbhAra pramANasara mATIne grahaNa kare ane pramANa mApyA vinA je 10 upakaraNa banAve. (arthAt je upakaraNa banAvavuM hoya tenI sAIjha mApyA vinA ja jarUrI mATI laIne banAvI zake.). 11. rasoIyo : amuka rasoiyo loTanA pramANane pAmyA vinA ja puDalA taiyAra kare che. (arthAta loTanA pramANane joI te pahelethI ja kahI zake ke ATalA loTamAMthI ATalA puDalA banaze.) 12. citrakAra : koIka citrakAra paNa rekhAdinuM mApa lIdhA vinA ja mApasaranuM citra taiyAra 15 kare che. tathA raMga paNa eTalo ja le ke jethI citra saMpUrNa thAya. A sarva lokonI karmathI utpanna thayelI kArmikIbuddhi jANavI. 94 avataraNikA H kArmikI buddhi kahI. have pAriNAmikInuM lakSaNa batAvatA kahe che ? gAthArtha anumAna, hetu ane daSTAntavaDe (sAdhya-arthane) sAdhanArI, umaranA vipAkathI puSTa thayelI, hita ane mokSarU5 phaLane ApanArI buddhi pAriNAmikI jANavI.' 20 TIkArtha : anumAna, hetu ane daSTAntovaDe sAdhya-arthane je sAdhI Ape che te anumAna hetuSTAntasAdhikA kahevAya che. anumAna be prakAranA hoya che. (1) svArtha anumAna, (2) parArtha anumAna. temAM liMga uparathI liMgInuM potAne je jJAna thAya te svArtha anumAna kahevAya. potAne thayela jJAnane anya vyaktine jaNAvavA mATenA je zabdo te parArtha anumAna kahevAya che. A parArtha anumAna eTale ja hetu athavA je jJApaka-jaNAvanAra hoya te anumAna kahevAya ane 25 je kAraka hoya te hetu kahevAya. (jema ke dhUma e agnine jaNAvanAra hovAthI jJApaka kahevAya che. tathA mATImAMthI ghaTa bane che mATe mATI e ghaTano kAraka hetu kahevAya che. daSTa arthane je aMta sudhI laI jAya te daSTAnta kahevAya che. (arthAt joyelo artha jenAvaDe sAmevALAnI buddhimAM sthira karAya te dRSTAnta.). " zaMkA : daSTAnta e anumAnanuM ja eka aMga hovAthI anumAnanA grahaNathI daSTAnta jaNAI 30 jatAM daSTAnta judu levAnI jarUra nathI. 28. ApUpiko'pi punaH palapramANamamApayitvA karoti / citrakAro'pi amApayitvA'pi pramANayuktaM karoti, tAvantaM vA varNakaM karoti yAvatA samApyate / sarveSAM karmajeti // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAriNAmikabuddhinuM phaLa (ni. 948) mA 167 anumAnasya tattvata ekalakSaNatvAt, uktaM ca "anyathA'nupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kim ? / nAnyathA'nupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kim ? // 1 // " ityAdi / sAdhyopamAbhUtastu dRSTAntaH, uktaM ca-"yataH sAdhyasyopamAbhUtaH, sa dRSTAnta iti kathyate" kAlakRto dehAvasthAvizeSo vaya ityucyate, tadvipAke pariNAmaH-puSTatA yasyAH sA 5tathAvidhA, hitam-abhyudayastatkAraNaM vA, niHzreyasaM-mokSastannibandhanaM vA hitaniHzreyasAbhyAM phalavatI hitaniHzreyasaphalavatI buddhiH pAriNAmikI nAmeti gAthArthaH // ____ asyA api ziSyagaNahitAyodAharaNaiH svarUpaM darzayannAha samAdhAna : evuM nathI, kAraNa ke paramArthathI anumAna (pratijJAdi paMcAvayavarUpa nathI, paraMtu) eka svarUpe ja che. (arthAt koIka sthAne daSTAnta vinA paNa anyathAnupapattigrAhaka evA pramANathI 10 anumAna thatuM dekhAya che. jemake jIvanuM zarIra AtmAthI adhiSThita che. prANAdimatvAnyathAnupapattithI arthAt zarIramAM AtmAnuM astitva mAnyA vinA prANAdi ghaTatA na hovAthI siddha thAya che ke jIvanuM zarIra AtmA sahitanuM che. ahIM daSTAnta vinA mAtra anyathAnupapattithI anumAna thatuM dekhAya che. Ama daSTAnta vinA paNa anumAna thatuM hovAthI anumAnanA prahaNathI daSTAnta AvI ja jAya evo niyama nathI.) 15 kahyuM che-"je hetumAM anyathA (sAdhya vinA) anupapannatva che. tyAM trayanuM = pakSadharmatAditrayanuM zuM kAma che ? (arthAt A traNe na hoya to paNa cAle.) tathA je hetumAM anyathAnupapannatva nathI tyAM trayanuM zuM kAma che? (arthAta jo hetumAM anyathAnupapannatva nathI to pakSadharmatAdi traNe vivakSita sAdhyane siddha karavA samartha banatA nathI." nyAyavinizcayavivaraNa pra. 2-154. Ama A zloka dvArA anumAna ane daSTAnta taddana judA sAbita thatAM hovAthI anumAnanA grahaNathI daSTAnta grahaNa 20 thaI jatuM nathI e jANavuM. mATe ja dRSTAntanuM judu upAdAna karyuM che.) A daSTAnta e sAdhyanI upamA svarUpa hoya che. arthAt sAdhyamAM rahelA dharmo jevA dharmo jemAM rahelA hoya te daSTAnta.) kahyuM che - "je sAdhyanI upamAsvarUpa che te dRSTAnta kahevAya che." - kALavaDe karAyela dehanI avasthA vizeSa e vaya = uMmara kahevAya che. te uMmaranA paripAkamAM puSTatA che jenI evI te tathAvidha = vayaparipAkapariNAmA kahevAya che. (arthAt jema jema uMmara 25 thatI jAya tema tema vRddhine pAmatI), tathA hita eTale abhyadaya athavA abhyadayanuM kAraNa, niHzreyasa eTale mokSa athavA mokSanuM kAraNa. A hita ane niHzreyasavaDe phaLavALI (arthAt hita ane niHzreyasarUpa phaLane ApanArI) evI buddhi pAriNAmikI jANavI. // 948 | avataraNikA : ziSyagaNanA hita mATe A buddhinA paNa svarUpane udAharaNovaDe darzAvatA niyuktikArazrI kahe che ke 30 * 2: sAdhyao | Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) abhae 1 siTThi 2 kumAre 3 devI 4 udiodae havai rAyA 5 / sAhU a naMdiseNe 6 dhaNadatte 7 sAvaga 8 amacce 9 // 949 // khavage 10 amaccaputte 11 cANakke 12 ceva thUlabhadde a 13 // nAsikkasuMdarI naMde 14 vaire 15 pariNAmiA buddhI // 950 // 5 calaNAhaya 16 AmaMDe 17 maNI a 18 sappe a 19 khaggi 20 thUbhiM 21 de 22 / pariNAmiabuddhIe evamAI udAharaNA // 951 // vyAkhyA : AsAmarthaH kathAnakebhya evAvaseyaH, tAni cAmUni-abhayassa kahaM pariNA miyA buddhI ?, jayA pajjoteNa rAyagihaM orohIyaM NagaraM, pacchA teNa puvvaM nikkhittA khaMdhAvAranivesajANaeNaM kahie NaThTho, esA / ahavA jAhe gaNiyAe kavaDeNa NIo baddho jAva 10 tosio cattAri varA, ciMtiyaM ca'NeNa-moyAvemi appANagaM, varo maggio-aggI aimitti, mukko gAthArtha : (1) abhaya, (2) zreSThi, (3) kumAra, (4) devI, (5) uditodaya nAme rAjA, (6) naMdiSeNa sAdhu, (7) dhanadatta, (8) zrAvaka, (9) amAtya. gAthArtha : (10) kSapaka, (11) amAtyaputra, (12) cANakya, (13) sthUlabhadra, (14) nAsika nagaramAM suMdarIno pati naMda, (15) vajasvAmInI pAriNAmikabuddhi. 15 gAthArtha : (16) caraNavaDe haNavuM, (17) AmaLo, (18) maNi, (19) sarpa, (20) pazuvizeSa, (21) sUpanuM toDavuM ane (22) Indra. A pAriNAmikIbuddhinA udAharaNo che. TIkArthaH A traNe gAthAono artha kathAnakathI ja jANavA yogya che. te kathAnako A pramANe che. pha pariNAmikabuddhinA deSTAnto 1. abhayaH abhayakumAranI pAriNAmikI buddhi kevI rIte ? te kahe che - jayAre pradyote 20 rAjagRhI nagarIne ghero ghAlyo. te pahelAM ja abhayakumAre pradyotanA sainyanA paDAva sthAne jamInamAM dhana dATI dIdhuM. pAchaLathI skaMdhAvAranA nivezane (sainyanA paDAvasthAnane) jANanAra evA caMDapradyotarAjAnA puruSa dvArA pradyatane "tamAruM sainya phUTI gayuM che' evA samAcAra mokalAvyA. A sAMbhaLatA ja pradyotarAjA bhAgI gayo. A abhayakumAranI pAriNAmikabuddhi hatI. (vistArathI kathA pariziSTamAMthI jovI.) 25 athavA jayAre gaNikA kapaTathI abhayane pradyota pAse laI gaI. pradyote tene bAMdhyo vagere varNana jANavuM. abhayavaDe pradyota prasanna karAyo. abhayane pradyote judAjudA prasaMgomAM cAra varadAna ApyA. (je abhaye thApaNa tarIke rAkhI mUkyA.) tyArapachI abhaye vicAryuM ke - "have evo ko'ka upAya karI mArI jAtane baMdhanamukta karuM.' te upAyarUpe abhaye pradyota pAse eka varadAna 29. abhayasya kathaM pAriNAmikI buddhiH ?, yadA pradyoto rAjagRhamavarudhyate nagaraM, pazcAttena pUrva 30 nikSiptAH (dInArAH), skandhAvArajJAyakena kathite naSTaH, eSA / athavA yadA gaNikayA kapaTeNa nIto baddho yAvattoSitaH catvAro varAH, cintitaM cAnena-mocayAmi AtmAnaM, varo mArgitaH-agnau pravizAmIti, mukto + moroti-mukite. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAriNAmikIbuddhinA dRSTAnto (ni. 949-951) 169 i- ahaM chaleNa ANIo, ahaM te divasao pajjoo hIraitti kaMdaMtaM nemi, gao ya rAyagihaM, dAso ummattao, gaNiyAo vANiyadAriyAo gahio, raDaMto hio, evamAiyAo bahuyAo abhayassa pariNAmiyAo buddhIo // seTThitti, kaTTho NAma seTThI egattha Ayare vasai, tassa vajjA nAmaM bhajjA, tassa neccaillo devasaMmo NAma baMbhaNo, seTTI disAjatAe gao, bhajjA se teNa samaM saMpalaggA, tassa ya ghare tinni pakkhI - suyao mayaNa - 5 sAlA kukkuDago yatti, so tANi uvaNikkhivittA gao, so'vi dhijjAio ratIM aIi, mayaNasalAgA bhaNai - ko tAyassa na bIhei ?, suyao vArei - jo aMbiyAe daio amhaMpi tAyao hoi, sA mayaNA aNahiyAsIyA dhijjAiyaM parivasai, mAriyA tIe, suyao Na mArio / aNNayA sAhU bhikkhassa gihaM aiyayA, kukkuDayaM pecchiUNa mAMgyuM ke "huM agnimAM praveza karuM." teNe abhayane choDI mUkyo. abhaye pradyotane kahyuM - 'tuM 10 mane kapaTathI ahIM lAvyo. huM 'divase pradyota harAya che' e pramANe AkrAMda karatA tane laI jaIza.' abhaya rAjagRhI pahoMcyo. tyArapachI gaNikAnI rUpavAna be putrIone laI pote vepArIno veSa karI avaMtInagarImAM Avyo. tyAM abhaye pradyotanA eka dAsane jenuM nAma paNa pradyota ja hatuM tene unmatta karyo.pradyotane abhaye pakaDyo. AkrAMda karatA pradyotane abhaya harI gayo. AvA ghaNA prakAranI abhayarnI pAriNAmikIbuddhI hatI. (ahIM atIva saMkSepamAM A kathAnaka che. jeno 15 vadhu vistAra pariziSTa-2mAM jaNAvyo che.) - 2. zreSThi : eka nagaramAM kASTha nAmano zreSThi raheto hato. tene vajA nAmanI patnI hatI. zreSThinA gharamAM nitya devapUjA karanAro devazarmA nAme brAhmaNa hato. ekavAra zreSThi digyAtrA mATe (vepAra mATe anya dezamAM) gayo. zreSThipatnI devazarmA sAthe lAgI paDI. zreSThinA ghare traNa pakSI hatAM popaTa, menA ane kUkaDo. zreSThi A traNe pakSIone potAnA ghare rAkhIne ja digyAtrA 20 mATe nIkaLyo. te brAhmaNa paNa rAtrIe zreSThighare Ave che te samaye menA bolI 'A koNa che? je pitAthI zreSThithI Darato nathI.' popaTe menAne cUpa karatA kahyuM - 'je mAtAno pati hoya te ja ApaNo pitA kahevAya.' A vAtane sahana nahIM karatI te menA brAhmaNa upara Akroza karavA lAgI. brAhmaNe menAne mArI nAMkhI, popaTane mAryo nahIM. ekavAra be sAdhuo bhikSA mATe te gharamAM pravezyA. kUkaDAne joIne eka sAdhue cArebAju najara karIne kahyuM - je A kUkaDAnA 25 = - 30. bhaNati - ahaM chalenAnIto'haM tvAM divase pradyoto hriyate iti krandantaM neSyAmi, gatazca rAjagRhaM, dAsa unmatto, vaNigdArikAH, gRhItaH, raTan hRtaH, evamAdikA bahvayo'bhayasya pAriNAmikyo buddhayaH // zreSThItikASTho nAma zreSThI ekatra nagare vasati, tasya vajrA nAma bhAryA, tasya naityiko devazarmA nAma brAhmaNaH, zreSThI digyAtrAyai gataH, bhAryA tasya tena samaM saMpralagnA, tasya ca gRhe trayaH pakSiNaH-zuko madanazAlA kurkuTakazceti, sa tAn upanikSipya gataH so'pi dhigjAtIyo rAtrAvAyAti, madanazAlA bhaNati - kastAtAnna bibheti ?, zuko 30 vAyati, yo'mbAyA dayito'smAkamapi (sa) tAto bhavati, sA madanA'nadhyAsinI dhigjAtIyaM parivAsayati ( Akrozati), mAritA tayA, zuko na mAritaH / anyadA sAdhU bhikSArthaM tad gRhamatigatau, kurkuTakaM prekSya Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 * Avazya'niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) go sAhU disAloyaM kAUNa bhaNai jo eyassa sIsaM khAi so rAyA hoitti, taM teNaM dhijjAieNaM aMtarieNa suyaM taM bhaNai-mArehi khAmi, sA bhaNai-annaM ANijjai, mA puttabhaMDaM saMvaTTiyaM, nibbaMdhe kae mArio jAva NhAuM gao, tAva tIse puto lehasAlAo Agao, taM ca siddhaM tammaMsaM, so rovai, sIsaM diNNaM, so Agao, bhANae chUDhaM, sIsaM 5 maggar3a, bhaNai - ceDassa diNNaM, so ruTTho, eyassa kajje mae mArAvio, jai paraM eyassa sIsaM khAejjA to rAyA hojja, kayaM NibbaMdhe vavasiyA, dAsIya suyaM, tao ceva dArayaM gahAya palAyA, aNNaM NayaraM gayANi, tattha aputto rAyA mao, AseNa parikkhio, so yA jAo / io ya kaTTo Agao, NiyayagharaM saDiyapaDiyaM pAsai, sA pucchiyA, Na kahei, suyaeNaM paMjaramukkeNa kahiyaM baMbhaNAisaMbandho so taheva, alaM saMsAravavahAreNaM, 10 bhastane jAze, te rAma thaze.' khA vADya hoIyA rIte paDachA pAchana lA rahe brAhmaNe sAMbha brAhmaNe vajAne kahyuM - 'tuM Ane mArI nAMkha, jethI huM tene khAuM.' teNIe kahyuM - 'huM tamArA mATe anya kUkaDAne lAvuM. A dIkarA jevA kUkaDAne na mAro.' brAhmaNe ghaNo Agraha karatA teNIe kUkaDAne mArI nAMkhyo. vajrA mAMsa rAMdhIne taiyAra kare tyAM sudhI brAhmaNa snAna mATe gayo. A bAju vajAno putra lekhazALAethI pAcho ghare Avyo ane e ja avasare mAMsa taiyAra thayuM. putra 15 rovA lAgyo. vajAe mastakano bhAga putrane khAvA Apyo. eTalAmAM te brAhmaNa Avyo. thALImAM mAMsa pIrasAyuM. brAhmaNe mastakanA mAMsanI mAMgaNI karI. vajAe kahyuM - "bALakane khAvA ApI dIdhuM." brAhmaNa gusse thayo. mastakanA mAMsa mATe ja A kUkaDAne meM marAvyo hato. have jo A putranA mastakane huM khAvuM, to huM rAjA thAuM. Ama vicArI teNe vajAne ghaNA AgrahapUrvaka bALakane mAravA 20 taiyAra karI. dAsIe A vAta sAMbhaLI ane tyAMthI te putrane laIne bhAgI chUTI. dAsI ane bALaka baMne anya nagaramAM gayA. tyAM putra vinAno rAjA mRtyu pAmyo. (tethI maMtrI vigere azvane laI rAjAnI zodhamAM nIkaLyA.) arthe A putra upara abhiSeka karyo. te rAjA thayo. A bAju kASThazreSThi pAcho ghare Avyo. potAnA gharane bhAMgeluM tuTeluM jue che. tethI teNe vajAne pUchyuM. vajA satya hakIkata kahetI nathI. tyAre piMjarAmAMthI mukAyela popaTe brAhmaNa vigereno 25 31. ekaH sAdhurdiMgAlokaM kRtvA bhaNati ya etasya zIrSaM khAdati sa rAjA bhavatIti, tatkatha tena dhigjAtIyenAntaritena zrutaM, tAM bhaNati mAraya khAdAmi sA bhaNati - anya AnIyate, mA putrabhANDaM saMvarttayatu, nirbandhe kRte mAritaH yAvat strAtuM gataH, tAvattasyAH putro lekhazAlAyA AgataH, tacca siddhaM tanmAMsaM sa roditi, zIrSaM dattaM, sa AgataH, bhAjane kSiptaM, zIrSaM mArgayati, bhaNati ceTakAya dattaM, sa ruSTaH, etasyArthAya mayA mAritaH, yadi parametasya zIrSa khAdeyaM tadA rAjA bhaveyaM, kRtaM ( manasi ) nirbandhe vyavasitA / 30 (karttuM ), dAsyA zrutaM, tata eva dArakaM gRhItvA palAyitA, anyannagaraM gatau, tatrAputro rAjA mRtaH, azvena parIkSitaH (pariSiktaH ), sa rAjA jAtaH / itazca kASTa AgataH, nijakaM gRhaM zaTitapatitaM pazyati, sA pRSTA, na kathayati, zukena paJjaramuktena vyAhRtaH brAhmaNAdisaMbandhaH sa tathaivAlaM saMsAravyavahAreNa, Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAriNAmikIbuddhinA daSTAnno (ni. 949-951) 171 ahaM etIse kaeNa kilesamaNuhavAmi esAvi evaMvihatti pavvaio, iyarANi taM ceva NayaraM gayANi jattha so dArao rAyA jAo, sAhUvi viharaMto tattheva gao, tIe paccabhinnAo, bhikkhAe samaM suvaNNaM diNNaM, kUviyaM, gahio, rAyAe mUlaM NIo, dhAvIe NAo, tANi nivvisayANi ANattANi, piyA bhogehiM nimaMtio, necchai, rAyA saDDo kao, varisAratte puNNe vayaMtassa akiriyANimittaM dhijjAiehiM duvakkhariyAe uvaTThAviA, paribhaTThiyArUvaM kayaM, sA guThviNIyA 5 aNuvvayai, tIe gahio, mA pavayaNassa uDDAho houtti bhaNai-jai mae to joNIe NIu aha Na mae tA poTTaM bhiMdittA NIu, evaM bhaNie bhinnaM poTaiM, mayA, vanno ya jAo, seTThissa pAriNAmigI iyaM, sarva prasaMga zreSThine kahyo. (A sAMbhaLI zreSThine vairAgya jAgyo teNe vicAryuM) "saMsAranA vyavahArothI saryuM, huM AnA mATe ATalA kaSTo anubhavuM chuM ane A paNa AvI nIkaLI." ema vicArI zreSThie pravrajyA lIdhI. vajA ane brAhmaNa paNa te ja nagaramAM gayA, jyAM A bALaka rAjA 10 banyo hato. te sAdhuo paNa vihAra karatA te ja nagaramAM AvyA. (pharatA pharatA sAdhu vajAnA ghare bhikSAnimitte pahoMcyo.) vajAe sAdhune oLakhI lIdho. (tethI sAdhune phasAvavA) vajAe suvarNane bhikSAmAM chupAvI bhikSA ApI. pachI vajAe bumAbuma karI ke - "A sAdhu suvarNa laIne bhAgI gayo che." rAjapuruSoe sAdhune pakaDyo. sAdhune rAjA pAse laI gayA. te samaye dhAvamAtAe sAdhunI oLakhANa ApI ke - "A 15 tamArA pitA che." rAjAe brAhmaNa ane vajAne deza bahAra karavAnI AjJA ApI. rAjAe pitAne pAchA saMsAramAM AvavAnI nimaMtraNA karI, paraMtu sAdhu icchato nathI. pitAvaDe rAjA zrAvaka karAyo. comAsu pUrNa thatAM sAdhuono vihAra karavAno samaya Avyo te vakhate vihAra karatA rAjAnA pitAmahArAjano avarNavAda thAya te nimitte brAhmaNoe parivrAjikAnA veSamAM dAsIne upasthita karI. te garbhavALI dAsI te sAdhunI pAchaLa-pAchaLa anusare che. pAchaLa jatA-jatA dAsIe sAdhune 20 pakaDI lIdho. (ane kahyuM "mane mUkIne kyAM jAo cho ?") pravacanahIlanA na thAya te mATe sAdhue kahyuM - "jo mArAvaDe tane garbha rahyo hoya to te garbhanuM bALaka yonivaDe bahAra Ave, ane jo mArAvaDe tane garbha rahyo na hoya to peTa phADIne bahAra Ave." A pramANe kahetA teNInuM peTa cirAI gayuM. te strI mRtyu pAmI ane pravacanano jayajayakAra thayo. zreSThinI A pAriNAmikIbuddhi jANavI athavA je buddhie tene dIkSA apAvI te buddhi pAriNAmikI jANavI. 25 32. ahametasyAH kRte klezamanubhavAmi eSA tvevaMvidheti pravrajitaH, itarau api tadeva nagaraM gatau yatra sa dArako rAjA jAtaH, sAdhurapi viharan tatraiva gataH, tayA pratyabhijJAtaH, bhikSayA samaM svarNaM dattaM, kUjitaM, gRhItaH, rAjJo mUlaM nItaH, dhAtryA jJAtaH, tau nirviSayAvAjJaptau, pitA bhogairnimantritaH, necchati, rAjA zrAddhaH kRtaH, varSArAtre pUrNe vrajato'kriyA( 'varNa) nimittaM dhigjAtIyaidyakSarikA upasthApitA, paribhraSTAyA rUpaM kRtaM, sA gurviNI anuvrajati, tayA gRhItaH, mA pravacanasyoDDAho bhUditi bhaNati-yadi mayA tadA yonyA 30 niryAtu atha na mayA tadodaraM bhittvA nirgacchatu, evaM bhaNite bhinnamudaraM, mRtA, varNazca jAtaH, zreSThinaH pAriNAmikIyaM, Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) jIe vA pavvaiotti // kumAro - khuDDagakumAro, so jahA jogasaMgahehiM, tassavi pariNAmigI / devIpupphabhadde yare pupphaseNo rAyA pupphavaI devI, tIse do puttabhaMDANi - pupphacUlo pupphalAya, tAi aNuratANi bhoge bhuMjaMti, devI pavvaiyA, devaloge devo uvavaNNo, so ciMtei - jar3a eyANi evaM maraMti to narayatiriesu uvavajjirhiti suviNae so tIse neraie darisei, sA bhIyA pucchai pAsaMDiNo, 5. te na yAAMti, atriyaputtA tattva AyariyA, te paddAviyA, tAhe murtta kuMti, sA maLapha- itumhejJivi suviNao diThTho ? so bhaNai - sutte amha erisaM diTThe, puNo'vi devaloe darisei, te'vi se anniyAputtehiM kahiyA, pavvaiyA, devassa pAriNAmiyA buddhI // udiodae - purimatAle odiodao rAyA sirikaMtA devI, sAvagANi doNNivi, parivAiyA parAjiyA dAsIhiM gare 3. kumAra : bALakumAranuM dRSTAnta AgaLa yogasaMgrahamAM kahevAze. A kumAranI paNa 10 pAriNAmikIbuddhi jANavI. 4. devI : puSpabhadra nagaramAM puSpasena rAjAne puSpavatI nAme devI hatI. teNIne be putro hatA - puSpasUla ane puSpacUlA. baMne paraspara anurakta thayA. (rAjAe baMnenA lagna karyA.) teo baMne bhogone bhogave che. devIe dIkSA lIdhI. saMyamajIvana pALI mRtyu pAmIne devalokamAM devarUpe utpanna thaI. te deva vicAre che ke - "jo A baMne A rIte maraze to naraka-tiryaMcamAM 15 utpanna thaze." ema vicArI deva svapramAM puSpacUlAne narakanuM darzana karAve che. svapramAM narakane joIne DarelI puSpacUlA saMnyAsIone nakasaMbaMdhI puche che, paraMtu teo jANatA nathI. te nagaramAM arNikAputra AcArya birAjamAna hatA. temane bolAvyA. AcArya zAstrapATha sAthe narakanuM varNana kare che, eTale puSpacUlA puche che ke 'zuM tame paNa svapra joyuM ?' AcArye kahyuM - 'amArA AgamomAM A rItanuM narakanuM varNana che.' deva pharIthI devalokanuM darzana karAve 20 che. arNikAputrAcArye te devalokanuM paNa varNana karyuM. (A sAMbhaLI puSpacUlAne dharmamAM zraddhA jAgI.) teNIe dIkSA lIdhI. ahIM devanI pAriNAmikI buddhi jANavI. 5. uditodaya rAjA : purimatAla nagaramAM uditodaya rAjAne zrIkAMtA nAme devI hatI. baMne jaNA zrAvaka hatA. (ekavAra aMtaHpuramAM parivrAjikA pravezI,) teNIne zrIkAMtA devIe jItI lIdhI. rUrU. thayA vA pravrunita kRti / mAra:-kSumAra:, sa yathA yogasaMgrahevu, tasyApi pArigAmizrI 25 devI - puSpabhadre nagare puSpaseno rAjA puSpavatI devI, tasyA dve putrabhANDe - puSpacUlaH puSpacUlA ca, tau anuraktau bhogAn bhuJjAte, devI pravrajitA, devaloke deva utpannaH, sa cintayati-yadi etAvevaM mriyeyAtAM tadA narakatiryakSu utpadyeyAtAmiti svapne sa tasyai nArakAn darzayati sA bhItA pRcchati - pASaNDinaH, te na jAnanti, aNikAputrAstatrAcAryAH, te zabditAH, tadA sUtraM kathayanti sA bhaNati - kiM yuSmAbhirapi svapno dRSTaH, sa bhaNati - sUtre 'smAkamIdRzaM dRSTaM, punarapi devalokAn darzayati te'pyaNikAputraiH tasyai kathitAH, pravrajitA, 30 devasya pAriNAmikI buddhiH // uditodayaH - purimatAle nagare uditodayo rAjA zrIkAntA devI, dvai api zrAvakau, parivrAjikA parAjitA dAsIbhi Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAriNAmikIbuddhinA daSTAnto (ni. 949-951) 173 mu~hamakkaDiyAhi velaviyA nichUDhA, paosamAvaNNA, vANArasIe dhammaruI rAyA, tattha gayA, phalayapaTTiyAe sirikaMtAe rUvaM lihiUNa dAei dhammaruissa raNNo, so ajjhovavanno, dUyaM visajjei, paDihao avamANio nicchUDho, tAhe savvabaleNAgao, NayaraM rohei, udiodao ciMtei-kiM evaDDeNa jaNakkhaeNa kaeNa ?, uvavAsaM karei, vesamaNeNa deveNa saNayaraM saahrio| udiodayassa pAriNAmiyA buddhI // sAhU ya naMdiseNotti, seNiyaputto naMdiseNo, sIsso tassa ohANuppehI, 5 tassa ciMtA( jAyA)-bhagavaM jai rAyagihaM jAejja to devIo anne ya picchiUNa sAisae jae thiro hojjatti, bhaTTArao ya gao, seNIo uNa NIti saMtepuro, anne ya kumArA saaMteurA, NaMdiseNassa aMteura setaMbaravasaNaM paumiNimajjhe haMsIo vA mukkAbharaNAo savvAsiM chAyaM hara raM)ti, dAsIoe sabhya vAkyavALA vacanovaDe apamAnita karIne parivrAjikAne bahAra kADhI tethI te parivrAjikA gusse thaI. A bAju vArANasImAM dharmaruci rAjA hato. tyAM A parivrAjikA gaI. 10 eka pATiyA upara zrIkAMtAnuM citra dorIne dharmaruci rAjAne dekhADe che. te rAjA tenA upara mohita thayo. dUtane mokale che. paraMtu dUtane mArI, apamAnita karIne kADhI mUkyo. tethI dharmaruci rAjA sarva sainya sAthe Ave che. nagarane ghero ghAle che. uditodaya rAjA vicAre che ke - "yuddhamAM nakAmA lokone mArI nAMkhavAno zuM matalaba ? (enA karatA bacavAno koI anya upAya karuM) "te upavAsa kare che jethI vaizramaNa deva AvIne dharmaruci rAjAne potAnA nagaramAM pahoMcADe che. uditodaya rAjAnI 15 A pAriNAmikabuddhi jANavI. * 6. naMdiSeNa muni : zreNikano putra naMdiSeNa. teno eka ziSya dIkSA choDavAnI icchAvALo hato. naMdiSeNane vicAra Avyo ke - "bhagavAna jo rAjagRhI padhAre, to tyAM devIo ane sAtizaya = prabhAvazALI evA anyone joIne A mAro ziSya saMyamamAM sthira thAya." bhagavAna rAjagRhI gayA. zreNika ane anya kumAro potAnA aMtaHpura sahita bhagavAnane vaMdana karavA 20 nIkaLyA. temAM naMdiSaNanuM zvetavastro dhAraNa karanAruM aMtaHpura AbhUSaNo vinAnuM paNa padminI sarovaranI vacce haMsalIonI jema anya sarva strIonI chAyAne haratu hatuM. (Azaya e che ke naMdiSaNanI rANIoe jo ke AbhUSaNo choDyA hatA. zveta vastro dhAraNa karyA hatA, paNa atyaMta rUpavALI hovAthI anya sarva strIothI caDI jatI hatI.) 34. rmukhamarkaTikAbhiviDambitA niSkAzitA, pradveSamApannA, vArANasyAM dharmarucI rAjA, tatra gatA, 25 phalakapaTTikAyAM zrIkAntAyA rUpaM likhitvA darzayati dharmaruce rAjJaH, so'dhyupapannaH, dUtaM visarjayati, pratihato'pamAnito niSkAzitaH, tadA sarvabalenAgata: nagaraM rodhayati, uditodayazcintayati-kimetAvatA janakSayeNa kRtena ?, upavAsaM karoti, vaizramaNena devena svanagaraM saMhRtaH / uditodayasya pAriNAmikI buddhiH|| sAdhuzca nandiSeNa iti, zreNikaputro nandiSeNaH, ziSyastasyAvadhAvanotprekSI, tasya cintA (jAtA) bhagavAn yadi rAjagRhaM yAyAt tarhi devIranyAMzca sAtizayAn prekSya yadi sthiro bhavediti, bhaTTArakazca gataH, zreNikaH 30 punarnirgacchati sAnta:puraH, anye ca kumArAH sAntaHpurAH, nandiSeNasya antaHpuraM zvetAmbaravasanaM padminImadhye haMsya iva muktAbharaNAH sarvAsAM chAyAM hara(nti)ti, * setaM paravaraNaM / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) sItAo ciMter3a - jar3a bhaTTAraeNa mama AyarieNa erisiyAo mukkAo kimaMga puNa majjha maMdapunnassa asaMtANa pariccaiyaM ? taivviyANai, NivveyamAvaNNo AloiyapaDikkato thiro jaao| dohavi pariNAmigI buddhI // dhaNadatto susumAe piyA pariNAmei - jai eyaM na khAmo to aMtarA marAmotti, tassa pAriNAmigI buddhI // sAvao mucchio ajjhovavaNNo sAviyA vayaMsiyAe, 5 tIse pariNAmo mA marihitti aTTavasaTTo naraesu tiriesu vA uvavajjihitti tIse AbharaNehiM viLIo, saMvezo, jaLa sra, tIk parigAmiyA buddhI // amaththo vadhaLupiyA nakayare p ciMtei - mA mArio hoi esa kumAro, kahiMpI rakkhijjai, suraMgAe nINio, palAo, yasavi te ziSya te strIone joIne vicAre che ke - "pUjaya evA mArA gurue jo AvI atIva suMdara strIone choDI che, to maMdapuNyavALA evA mArAvaDe avidyamAnadevIonuM zuM tyajAyuM ? 10 (arthAt jemanI pAse hatuM emaNe paNa jo choDyuM hoya, to mArI pAse to kazuM ja nahotuM, tethI mAre zuM tyAgavuM, arthAt mAre to sutarAn choDavuM joIe.) te nirveda pAmyo. AlocanA karIne pApathI pAcho pharalo te saMyamamAM sthira thayo. naMdiSaNa ane tenA ziSya baMnenI pAriNAmikI buddhi jANavI. = 7. dhanadatta H susumAnA pitA dhanadatta vicAre che ke - "jo atyAre huM mArI dikarI susumAnuM 15 mAMsa nahi khAuM to, vacce ja mRtyu pAmIza' A tenI pAriNAmikIbuddhi jANavI. (vistArathI A dRSTAnta bhAga-3 gA. 871nI TIkAmAM che tyAMthI jANI levuM.) 8. zrAvaka : eka zrAvaka potAnI patnInI sakhI upara sUcchita=rAgI thayo. patnIe vicAryuM ke - "A mare nahIM ane ArtadhyAnane pAmelo marIne tiryaMca ke narakamAM utpanna thAya nahIM" te mATe sakhInA AbhUSaNo vigere paherIne pote zrAvakanI icchApUrNa karI. (bIjA divase savAre 20 pazcAttApa thatAM) zrAvaka vairAgya pAmyo. patnIe vAta karI. patnInI pAriNAmikIbuddhi jANavI. (vistArathI A daSTAnta bhAga-1 gA. 134mAM che tyAMthI jANI levuM.) 9. maMtrI : lAkhanuM ghara banyA pachI varadhanupitA vicAre che ke -' 'A kumAra mRtyu pAme nahIM, koIpaNa rIte AnuM rakSaNa karavuM joIe.' ema vicArI maMtrIe suraMgathI kumArane (brahmadattane) bahAra kADhyo. te bhAgI gayo. maMtrInI pAriNAmikIbuddhi jANavI. (vistArathI kathAnaka pariziSTamAMthI 25 jovuM.) ahIM anya AcAryo bIjI rIte dRSTAnta jaNAve che. 35. sa tA dRSTvA cintayati-yadi bhaTTArakeNa mamAcAryeNedRzyo muktAH kimaGga punarmama mandapuNyasya asatInAM parityaktaM ? tadvijAnAti, nirvedamApannaH AlocitapratikrAntaH sthiro jAtaH / dvayorapi pAriNAmikI buddhiH // dhanadattaH susumAyAH pitA pariNamayati-yadyenAM na khAdema tadA'ntarA mriyemahi iti, tasya pAriNAmikI buddhiH // zrAvako mUrcchitaH adhyupapannaH zrAvikAyA vayasyAyAM tasyAH pariNAmaH - mA 30 mRtetyArttavazAnta navu tirthakSu vA utpAnIti tasyA AmaraivinItaH (aminASa: ) saMveza:, thanaM 6, tasyAH pAriNAmikI buddhiH // amAtyaH- varadhanupitA jatugRhe kRte cintayati - mA mArito bhaviSyati eSa mAra:, thapi rate, muThyA niAzita:, patnAyita:, tasyApi * pariXyajJa + talviyAnaMti / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAriNAmikIbuddhinA dRSTAnto (ni. 949-951) 175 pariNAmiyA buddhI / anne bhAMti - ego rAyA devI se aippiyA kAlagayA, so ya muddho, so tI viyogadukkhio na sarIraThiI karer3a, maMtIhiM bhaNio-deva ! erisI saMsAraThThiitti kiM kIrai ?, so bhaNai-nAhaM devIe sarIraThThidaM akareMtIe karemi, maMtIhi paricitiyaM-na anno uvAotti, pacchA bhaNiyaM-deva ! devI saggaM gayA taM tatthaThThijhyAe ceva se savvaM pesijjau, laddhakayadevITThiIpattIe pacchA karejjasutti, snnA paDissuyaM, mAiThANeNa ego pesio, raNNo AgaMtUNa sAhai-kayA sarIra- 5 TThiI devIe, pacchA rAyA karer3a, evaM paidiNaM kareMtANa kAlo vaccai, devIpesaNavavaeseNa bahu kattigAi khajjai rAyA, egeNa ciMtiyaM - ahaMpi khattiM karemi, pacchA rAyA diTTho, teNa bhnnioto tuma ?, mArU-teva ! sasthAo, rakhkhA maLiyuM--tevI vivRtti, so maLarU--tIN ceva pesio - eka rAjA hato. tenI atipriya evI devI mRtyu pAmI. te rAjA devImAM atyaMta mugdha hato. rAjA devInA viyogathI du:khI thayelo potAnA zarIranI ciMtA karato nathI. maMtrIoe rAjAne 10 kahyuM - "he deva ! A ja saMsAranuM svarUpa che ? emAM bIjo zuM kare ?" rAjAe kahyuM - "devI zarIraciMtA karatI nathI mATe huM paNa karIza nahIM." maMtrIoe vicAryuM - "have anya koI upAya nathI." ema vicArI rAjAne kahyuM - "he deva ! devI svargamAM gaI che. tyAM rahelI devIne badhuM mokalo. (jethI te potAnA zarIranI kALajI karI zake.) pachI devInI sthitinA samAcAra jANyA pachI tame zarIraciMtA karajo." rAjAe vAta svIkArI. kapaTathI eka puruSane devInA samAcAra 15 levA mokalyo. AvIne teNe rAjAne kahyuM : "devIe zarIrasthiti karI che." A sAMbhaLI rAjA paNa potAnA zarIranI ciMtA kare che. A pramANe rojeroja devInA samAcAra jANyA pachI zarIranI ciMtA karatAM rAjAno kALa pasAra thAya che. ,, devIne mokalavAnAM bahAnAthI rAjA pAsethI kaMdoro vigere ghaNI kiMmatI vastuo corAvA lAgI. eTale eka puruSe paNa vicAryuM ke - "huM paNa bhakSaNa karuM." pachI te puruSe rAjAne joyo. rAjAe pUchyuM 20 - "tu kyAMthI Avyo che ?'" teNe kahyuM - "deva ! huM svargamAMthI Avyo chuM." rAjAe puchyuM - "tame devIne joI ?'' teNe kahyuM - "devIe ja mane kaMdoro vigere levA mokalyo che." rAjAe tene alaMkAro apAvyA. paraMtu icchita evA alaMkAro koI prApta thayA nahIM. tethI rAjAe pUchyuM - "tuM kyAre 36. pAriNAmikI buddhiH / anye bhaNanti - eko rAjA devI tasyAtipriyA kAlagatA, sa ca mugdhaH, sa tasyA viyogena duHkhito na zarIrasthitiM karoti, mantribhirbhaNitaH - deva ! etAdRzI saMsArasthitiriti kiM 25 kriyate ?, sa bhaNati - nAhaM devyAM zarIrasthitimakurvatyAM karomi, mantribhiH paricintitaM - nAnya upAya iti, pazcAdbhaNitaM - deva ! devI svargaM gatA tattatra sthitAyAyeva tasyai sarvaM preSyatAM, labdhAyAM devIkRtasthitipravRttau pazcAtkriyatAmiti, rAjJA pratizrutaM, mAtRsthAnenaikaH preSitaH, rAjJe Agatya kathayati - kRtA zarIrasthitirdevyA, pazcAt rAjA karoti, evaM pratidinaM kurvatAM kAlo vrajati, devIpreSaNavyapadezena bahu kaTIsUtrAdi khAdyate rAjA, vena cintita-pi brAhiti romi, pazcAtrAnA daSTa, tena maLita:--tarUM ?, maLati-veva ! 30 svarthAt, rAjJA maLatuM--tevI ti, sa mati--tathaiva preSita: Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * Avazya'niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) ka~DisuttagAinimittaMti, davAviyaM se, jahicchiyaM kiMpi Na saMpaDai, raNNA bhaNiyaM- kayA gamissasi ?, teNa bhaNiyaM - kallaM, raNNA bhaNiyaM-kallaM te saMpADessaM, maMtI AdiTThA - sigdhaM saMpADeha, tehiM ciMtiyaM - vinaTThe kajjaM, ko ettha uvAotti visaNNA, egeNa bhaNiyaM - dhIrA hoha ahaM bhalissAmi, teNa taM saMpADiUNa rAyA bhaNio-deva ! esa kahaM jAhitti ?, raNNA bhaNiyaM-anne kahaM jaMtagA 5 ?, teNa bhaNiyaM - amhe jaM paTTaveMtA taM jalaNappaveseNaM, na aNNahA saggaM gamissai, raNNA bhaNiyatava peseha, tahA ADhattA, so visaNNo, aNNo ya dhutto vAyAlo raNNo samakkhaM bahuM uvahasai jahA - deviM bhaNijjasi - siNehavaMto te rAyA, puNovi jaM kajjaM taM saMdisejjAsi, aNNaM ca imaM ca imaM ca bahuvihaM bhaNejjAsi, teNa bhaNiyaM - deva ! NAhamettigaM avigalaM bhaNiuM jANAmi, eso ceva laThTho pesijjau, raNNA paDisuyaM, so taheva NijjiumADhatto, iyaro mukko, 10 4vAno che ?" tethe 'dhuM - "ase 4vAno chaM." rAbhakhe 'dhuM - "asa sudhIbhAM tane huM jaghu khAyI daIza." rAjAe maMtrIone Adeza Apyo ke "zIghra jadhI vastu sAvo." maMtrIyo viyAryu "A to ApaNI bAjI bagaDI, have ahIM kayo upAya karavo ?'' badhA maMtrIo kheda pAmyA. temAM eka maMtrIe kahyuM - "dhIraja rAkho, huM badhuM lAvI ApIza." te maMtrIe te badhI vastune rAjA pAse lAvIne rAjAne kahyuM - "he rAjan ! A puruSa svargamAM kevI rIte jaze ?'" rAjAe kahyuM - "bIjA puruSo kevI 15 rIte jatA hatA ?" maMtrIe kahyuM - "ame jemane svargamAM mokalatA hatA teone agnimAM praveza karAvavA dvArA mokalatA hatA, AnA sivAya bIjI rIte koI svargamAM jaI zake nahIM.' rAjAe kahyuM "to Ane paNa e ja rIte mokalo." maMtrIe pelA puruSane svargamAM mokalavA agni vigerenI taiyArI karI. pelo puruSa kheda pAmyo. 176 -- te samaye tyAM eka anya dhutAro vAcALa puruSa rAjA sAme pelA puruSanI mazkarI karatA 20 kahe che-- "tuM devIne kaheje ke tArA upara rAjA ghaNA snehavALo che, tethI pharI paNa je koI kAmakAja hoya te jaNAve. vaLI bIjuM ATaluM, ATaluM jaIne tuM devIne kaheje." pelA puruSe rAjAne kahyuM . "rAjan ! saMpUrNa A badhI vAto karavA huM samartha nathI, A ja puruSa suvyavasthita che tethI Ane ja mokalo". rAjAe enI vAta svIkArI lIdhI. tethI te vAcALa puruSane ja svargamAM 37. kaTIsUtrAdinimittamiti, dApitaM tasmai, yatheSTaM kimapi na saMpadyate, rAjJA bhaNitaM - kadA 25 gamiSyasi ?, tena bhaNitaM - kalye, rAjJA bhaNitaM - kalye te saMpAdayiSyAmi, mantriNa AdiSTAH - zIghraM saMpAdayata, taizcintitaM- vinaSTaM kAryaM, ko'tropAya iti viSaNNAH, ekena bhaNitaM - dhIrA bhavata ahaM melayiSyAmi tena tat saMpAdya rAjA bhaNitaH - deva ! eSa kathaM gamiSyatIti ?, rAjJA bhaNitaM - anye kathaM yAtA: ?, tena bhaNitaM vayaM yaM prAsthApayiSyaMstaM jvalanapravezena, nAnyathA svargaM gamiSyati, rAjJA bhaNitaM - tathaiva preSayata, tathA ArabdhavantaH (preSayituM ), sa viSaNNaH, anyazca dhUrto vAcAlo rAjJaH samakSaM bahUpahasati yathA - devIM bhaNe :- snehavAn tvayi 30 rAjA, punarapi yena kAryaM tat saMdizeH, anyacca idaM cedaM ca bahuvidhaM bhaNe:, tena bhaNitaM deva ! nAhametAvadavikalaM bhaNituM jAne, eSa eva laSTaH preSyatAM rAjJA pratizrutaM sa tathaiva netumArabdhaH, itaro muktaH, Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAriNAmika buddhinA deSTAnno (ni. 949-51) 177 avarassa mANusANi, se visaNNANi palavaMti-hA ! deva ! amhehiM kiM karejjAmo ?, teNa bhaNiyaM-niyatuMDaM rakkhejjaha, pacchA maMtIhiM kharaMDiya mukko, maDagaM daDaM, maMtissa pAriNAmiyA // khamaetti, khamao cellaeNa samaM bhikkhaM hiMDai, teNa maMDukkaliyA mAriyA, AloyaNavelAe NAloei, khuDDaeNaM bhaNiyaM-Aloehitti, ruTTho AhaNAmitti thaMbhe abbhaDio mao, egattha virAhiyasAmaNNANaM kule diTThIviso sappo 5 jAo, jANaMti paropparaM, rattiM carati mA jIve mArehAmitti, phAsugaM AhAremitti / aNNayA raNo putto ahiNA khaio mao ya, rAyA pausamAvaNNo, jo sappaM mArei tassa dINAraM mokalavAnI taiyArI thaI. pelA bIjA puruSane choDI dIdho. je vAcALa puruSa hato tenA kuTuMbIjano duHkhI thayelA rAjAne kahe che - "he deva! amArAvaDe zuM karavA yogya che? (arthAt A vAcALa jo svargamAM jato raheze to ahIM amAruM bharaNa-poSaNa koNa karaze ?)' maMtrIe kahyuM - "tame 10 zAMta raho." pAchaLathI pelA vAcALane maMtrIoe Thapako ApI choDI dIdho. agnimAM eka mRta klevarane bALI nAMkhyuM. maMtrInI A pariNAmikabuddhi jANavI. 10. tapasvIH eka tapasvI sAdhu nUtana dIkSita sAthe gocarI levA jAya che. koIka rIte tapasvInA (paga nIce AvIne) deDakI marI gaI. sAMjanA samaye AlocanA karatI veLAe tapasvI sAdhue deDakI maryAnI AlocanA karI nahIM. nUtanadIkSite kahyuM - "AlocanA karo." (Ama, 15 vAraMvAra kahevAthI) pelo tapasvI rphodhe bharAyo. "Ane mAru" ema vicArI kSullaka sAdhunI pAchaLa te doDatA thAMbhalA sAthe athaDAtA mRtyu pAmyo. tyAMthI marIne virAdhita zramaNyanA (pUrvabhavamAM saMyamanI virAdhanA karIne AvelA jIvonA) kuLamAM dRSTiviSa sarpa thayo. (jAtismaraNa jJAnavaDe) teo ekabIjAne oLakhe che. (pUrvabhavamAM saMyamanI virAdhanA phaLe sApa thayA che evuM jANI) "have mAre jIvone mAravA nathI ema vicArI 20 te badhAM rAtrie care che. (kAraNa ke jo divase bahAra nIkaLe ane sUryanA kiraNo AMkha upara paDatA AMkhamAMthI agninI javALAo nIkaLatA ghaNA jIvo marI jAya.) rAtrie teo acitta vastu ja khAya che. 1 ekavAra koI sApe rAjaputrane DaMkha mAratA te putra mRtyu pAmyo. tethI rAjA atyaMta krodhe bharAyo. teNe gAmamAM ghoSaNA karAvI ke - "je sApane mAre tene rAjA dInAra Apaze." (tethI 25 - rU8. mArI manuthI, te viSaUT: prAnti-rA ! seva ! mammama liM vArtha ?, tene maLataM- nijatuNDaM rakSata, pazcAnmantribhiH saMtaj (nirbhaya') muktaH, mRtakaM dagdhaM, mantriNaH pAriNAmikI // kSapaka iti, kSapakaH zaikSeNa samaM bhikSAM hiNDate, tena maNDUkikA mAritA, AlocanAvelAyAM nAlocayati, kSullakena bhaNitaM-Alocayeti, ruSTa AhanmIti stambhe Ahato mRtaH, ekatra virAddhazrAmaNyAnAM kule dRSTiviSaH sarpo jAtaH, jAnanti parasparaM, rAtrau caranti, mA jIvAn mImarAmeti, prAsukamAhArayAma iti / anyadA rAjJaH 30 putro'hinA daSTaH mRtazca, rAjA pradveSamApannaH, yaH sarpa mArayati tasmai dInAraM Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 A Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) deI, aNNayA AhiMDieNaM tANaM rekkAo diTThAo, taM bilaM osahIhiM dhamati, sIsANiNitANi chiMdai, so abhimuho na NIi, mA mArehAmi kiMcitti jAissaraNattaNeNa taM niggayaM niggayaM chiMda, teNa pacchA rAyAe uvaNIyANi, so rAyA NAgadevayA bohijjai, varo diNNo - kumAro hohitti, so khamagasappo mao samANo tattha rANiyAe NAgadatto patto jAo, ummukkabAlabhAvo sAhuM 5 daTTaM jAI saMbharittA pavvaio / so ya chuhAluMgo abhiggahaM gehai - mae Na rUsiyavvaMti, dosINassa hiMDai, tassa ya Ayariyassa gacche cattAri khamagA-mAsio domAsio timAsio caumAsio, rattiM devayA AgayA, te savve khamae aikkamittA khuDDayaM vaMdai, khamaeNa niggacchaMtI hatthe gahiyA, bhayA - kapUNe ! evaM tikAlabhoiyaM vaMdasi, ime mahAtavassI na vaMdasitti, loko zodhI zAdhIne sApane mAravA lAgyA.) ekavAra sApanI zodhamAM nIkaLelA puruSane te dRSTiviSa 10 sarponI rekhAo dekhAI. (te rekhAonI pAchaLa-pAchaLa jatA puruSoe temanA bilone zodhI lIdhA. te bilamAMthI sApone bahAra kADhavA mATe teo) te bila pAse auSadhiovaDe dhUmADo kare che. jethI dhUmADo bilamAM pravezatA gabharAmaNa thatAM sApo bahAra Ave che. bahAra nIkaLatA ja temanA mastakone te puruSo chedI nAMkhe che. jAtismaraNajJAna thayeluM hovAthI A tapasvIno jIva abhimukha bahAra nIkaLato nathI 'kyAMya koI marI na jAya.' jema jema te pUchaDInA bhAge bahAra nIkaLato 15 jAya che tema tema loko tenA TukaDA karatA jAya che. A badhAM mRta sApone loko rAjA pAse laI gayA. te rAjAne nAgadevatAe pratibodhita karyo ane tene varadAna ApyuM ke 'kumAra thaze.' te tapasvI sApa marIne tyAM ja rANIvaDe nAgadatta nAme putrarUpe janmyo. thoDo moTo thatAM sAdhune joIne nAgadattane jAtismaraNa thatAM teNe dIkSA lIdhI. te kSudhAlu abhigrahane dhAraNa kare che ke mAre roSa karavo nahIM.' roja savAre aMta20 prAMta bhojana mATe bhame che. tenA AcAryanA gacchamAM cAra tapasvIo hatA. temAM eka tapasvI eka mAsanA upavAsa karatA hatA. bIjAne be mahinAnA, trIjAne traNa mahinAnA ane cothAne cAra mahinAnA upavAsa cAlatA hatA. (savA2nA gocarI mATe A sAdhune jatA joIne rANe tapasvIo AnI niMdA kare che.) ekavAra rAtrie devI ApI. te cAre tapasvIone choDIne devI nUtana dIkSitane vaMdana kare che. vaMdana karIne pAchI jatI devIno hAtha eka tapasvIe pakaDyo 25 39. dadAti, anyadA''hiNDakena teSAM rekhA dRSTAH, tadvilamoSadhIbhirdhamati, zIrSANi nirgacchanti chinatti, so'bhimukho na niryAti, mA mImaraM kiJcidapi jAtismaratvena taM nirgataM nirgataM chinatti, tena pazcAdrAjJa upanItAni, sa rAjA nAgadevatayA bodhyate, varo dattaH - kumAro bhaviSyatIti, sa kSapakasarpoM mRtaH san tatra rAjJyA nAgadattaH putro jAtaH, unmuktabAlabhAvaH sAdhuM dRSTvA jAtiM saMsmRtya pravrajitaH / sa ca kSudhAlurabhigrahaM gRhNAti - mayA na ruSitavyamiti, paryuSitAya hiNDate, tasya cAcAryasya gacche catvAraH kSapakA:30 mAsiko dvimAsikastrimAsikoH caturmAsikaH, rAtrau devatA AgatA, tAn sarvAn atikramya kSullakaM vandate, kSapakeNa nirgacchantI haste gRhItA, bhaNitA ca kaTapUtane ! enaM trikAlabhojinaM vandase ?, imAn mahAtapasvino na vandasa iti, Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAriNAmikabuddhinA datto (ni. 949-951) nA 179 sA bhaNai-bhAvakhamagaM vaMdAmi na davvakhamaetti, gayA, pabhAe dosINagassa gao, nimaMteti, egeNa gahAya pAe khelo chUDho, bhaNai-micchAmi dukkaDaM khelamallo tubbhaM NovaNIo, evaM sesehivi, jemeumAraddho, tehiM vArio, nivvegamAvaNNo, paMcavi siddhA, vibhAsA, savvesiM pAriNAmiyA buddhI // amaccaputto varadhaNU, tassa tesu tesu paoyaNesu pAriNAmiyA, jahA mAyA moyAviyA, so palAio, evamAi savvaM vibhA- 5 siyavvaM / aNNe bhaNaMti-ego maMtiputto kappaDiyarAyakumAreNa samaM hiMDai, aNNayA nimittio ghaDio, rattiM devakuMDisaMThiyANaM sivA raDai, kumAreNa nemittiA pucchio-kiM ane kahyuM - "he kaTapUtanA ! A traNa TAIma khAnArAne tuM vaMdana kare che paNa A mahAtapasvIone tuM vaMdana karatI nathI." devIe kahyuM - "huM bhAvathI tapa karanArane vaMdana karuM chuM nahIM ke dravyathI tapa karanArane' ema kahI devI cAlI gaI. bIjA divase savAre aMta-prAMta (bhikSA) levA sAdhu 10 gayo. pAchA AvIne gocarIno lAbha ApavA mATe tapasvIone nimaMtraNa kare che. temAM eka tapasvIe pAtrane laI temAM zlekha nAMkhyuM. pelA sAdhu kahyuM - "mane kSamA karajo, meM tamane zleSma mATeno vATako Apyo nahIM." A ja pramANe cAre tapasvIoe eka sarakhu vartana karyuM. tyAra . pachI te sAdhu gocarI vAparavA beTho, to te tapasvIoe tene gocarI vAparavA dIdhI nahIM (arthAta sAdhu thaIne paNa zuM savAranA poramAM khAvA besI jAya che. kaMI tapa karato ja nathI vigere 15 Akrozavacano kahyA. A sAMbhaLatAM ja nAgadatta sAdhune potAnA upara tapa na karavA badala ghora pazcAttApa thayo. tenA kAraNe) te nAgadatta sAdhu nirvedane pAmyo. (kevalajJAna thayuM. zeSa cArane paNa pazcAttApa thayo. temane paNa kevalajJAna prApta thayuM. kramazaH) pAMce siddha thayA vigere varNana jANI levuM. sarvanI pAriNAmikabuddhi jANavI. (arthAt cAre tapasvIonAM Akroza vacano sAMbhaLavA chatAM nAgadatta sAdhu samAdhimAM rahyo te enI pAriNAmikabuddhi hatI. tathA nAgadatta sAdhune kevalajJAna 20 thatAM zeSa cArene je pazcAttApa thayo te eonI pAriNAmikabuddhi hatI.), ( 11. amAtyaputraH amAtyaputra varadhanu, tenI te te prayojanamAM pAriNAmikabuddhi jANavI, jema ke, brahmadatta (cakravartIne) mAtA pAsethI choDAvI bhagADavAmAM madada karI... vigere sarva varNana ahIM (daSTAnta 9mAMthI) jANI levuM. ahIM A sthAne anya AcAryo bIjI rIte daSTAnta batAve che - eka maMtrIputra kApeTikaveSadhArI 25 rAjakumAra sAthe bhame che. ekavAra naimittika maLyo. traNe jaNA rAtrie devanA maMdiramAM rahyA 40. sA bhaNati-bhAvakSapakaM vande na dravyakSapakAn iti gatA, prabhAte paryuSitAya gataH, nimantrayati, ekena gRhItvA zleSma kSiptaM, bhaNati-mithyA me duSkRtaM zleSmamallakaM yuSmabhyaM nArpitaM, evaM zeSairapi, jimitumArabdhaH, tairvAritaH, nirvedamApannaH, paJcApi siddhAH, vibhASA, sarveSAM pAriNAmikI buddhiH // amAtyaputro varadhanuH, tasya teSu teSu prayojaneSu pAriNAmikI, yathA mAtA mocitA, sa palAyitaH, evamAdi 30 sarvaM vibhASitavyaM / anye bhaNanti-eko mantriputraH kArpaTikarAjakumAreNa samaM hiNDate, anyadA naimittiko ghaTitaH (mIlitaH), rAtrau devakulikAsaMsthiteSu zivA raTati, kumAreNa naimittikaH pRSTaH-kiM Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 * Avazyaniyujita * rimadrIyavRtti * sASAMtara (bhAga-4) aisA bhaNaitti, teNa bhaNiyaM-imaM bhaNai-imaMsi nadititthaMmi pUrANIyaM kalevaraM ciTThai, eyassa kaDIe sataM pAyaMkANaM, kumAra ! tumaM giNhAhi, tujjha pAyaMkA mama ya kalevaraMti, muddiyaM puNa na sakkuNomitti, kumArassa koDaM jAyaM, te vaMciya egAgI gao, taheva jAyaM, pAyaMke ghettUNa paccAgao, puNo raDai, puNo pucchio, so bhaNai-capphaligAiyaM kahei, esA bhaNai-kumAra! tujjhavi pAyaMkasayaM jAyaM majjhavi kalevaraMti, kumAro tusiNIo jAo, amaccaputteNa ciMtiyaM, pecchAmi se sattaM kiM kivaNattaNeNa gahiyaM Au soMDIrayAe ?, jai kivaNattaNeNa kayaM na eyassa rajjaMti niyattAmi, paccUse bhaNai-vaccaha tubbhe, mama puNa sUlaM kajjai na sakkuNAmi gaMtuM, kumAraNa bhaNiyaM-na juttaM tumaM mottUNa gaMtuM, kiMtu mA koi ettha meM jANehitti teNavaccAmo, pacchA tA, tyAre ziyA55 23 cha. sumAre naimitti ne puchyuM - ' // zuM che ?' naimitti: iyu10 te me vA bhAMge cha 3 - bhA nahIna nAre nuM meM seva2 cha, tenI bharamA meso sikkA che. tethI he kumAra! tuM te sikkAone grahaNa kara, te sikkA tArA ane klevara mAruM, (kAraNa ke) baMdhAyela te klevarane khAvA huM samartha nathI." kumArane kautuka utpanna thayuM. potAnI sAthe rahelAone ThagIne te ekalo nadI kinAre gayo. te ja pramANenuM klevara tyAM hatuM. te kumAra sikkAone laIne pAcho pharyo. ziyALaNa pAchI raDe che. 15 pharI kumAra naimittikane raDavAnuM kAraNa puche che. naimittike kahyuM - "have te nakAmuM rudana 43 cha, te 4 cha - 'u subhA2 ! tamane meso si| bhaNyA bhane bhane, 59 // sava2 maNyuM.' kumAra mauna rahyo. amAtyaputre vicAryuM ke - "jouM tenuM satva kevuM che? zuM lobhathI teNe sikkA - grahaNa karyA che ke zIravratAthI grahaNa karyA che? (arthAtu lobha hovAne kAraNe amane kahyA vagara kumAra ekalo sikkA levA gayo ke pote zUravIra hato eTale huM ekalo ja samartha chuM ema zUravIratAne 20 kAraNe pote ekalo levA gayo.) jo teNe lobhathI grahaNa karyA haze to tene rAjaya maLaze nahIM, tethI huM ekalo pAcho pharIza." bIjA divase savAre amAtyaputre kahyuM - 'tame jAo, mane zUla utpanna thayeluM hovAthI huM javA mATe samartha nathI.' kumAre kahyuM - "tane choDIne javuM e ucita nathI, paNa ahIM koI mane oLakhI na jAya te mATe ApaNe anyatra jaIe." ema kahI pAchaLathI 41. eSA bhaNatIti, tena bhaNitaM-idaM bhaNati-asminnadItIrthe paurANika kalevaraM tiSThati, etasya 25 kaTyAM zataM pAdAGkAnAM (mudrAvizeSANAM), kumAra ! tvaM gRhANa, tava pAdAGkA mama ca kalevaramiti mudritaM punarna zaknomIti, kumArasya kautukaM jAtaM, tAn vaJcayitvA ekAkI gataH, tathaiva jAtaM, pAdAGkAn gRhItvA pratyAgataH, punA raTati, punaH pRSTaH, sa bhaNati-capphalikAdikaM (kautUhalika) kathayati, eSA bhaNatikumAra ! tavApi pAda ti, kumArastUSNIko jAtaH, amAtyaputreNa cintitaM. pazyAmyasya sattvaM kiM kRpaNatvena gRhItamAtaH zauNDIryeNa ?, yadi kRpaNatvena kRtaM naitasya rAjyamiti nivarte, 30 pratyUSasi bhaNati-vrajata yUyaM, mama punaH zUlaM kriyate (pIDayati ) na zaknomi gantuM, kumAreNa bhaNitaM na yuktaM tvAM muktvA gantuM, kintu mA ko'pyatra mAM jJAsIt tena vrajAvaH, pazcAt * egaThThANe. . Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArizAbhiDImuddhinA dRSTAnto (ni. 949-951) 181 kulaputtagagharaM NIo samappio, taM ca savvaM pejjAmollaM dinaM, maMtiputtassa uvagayaM jahA- soMDIrayAetti, bhaNiyaM ca'NeNa-atthi me viseso ao gacchAmi, pacchA gao, kumAreNa rajjaM pattaM bhogAvi se diNNA, eyassa pAriNAmigI buddhI // cANakko - golavisa caNayaggAmo, tattha ya caNago mAhaNo, so ya sAvao, tassa ghare sAhU ThiyA, putto se jAo saha dADhAhiM, sAhUNa pAesu pADio, kahiyaM ca-rAyA bhavissaitti, mA duggaI 5 jAissaiti daMtA ghaTTA, puNo'vi AyariyANaM kahiyaM, bhaNai - kiM kajjau ?, ettAhe biMbaMtario bhavissai, ummukkabAlabhAveNa coddasa vijjAdvANANi AgamiyANi, so ya sAvao saMtuTTho, egAo bhaddamAhaNakulAo bhajjA se ANiyA / aNNayA kamhivi koute mAigharaM bhajjA se gayA, ker3a bhAMti - bhAivivAhe gayA, tIse ya bhagiNIo teoe maMtrIputrane kulaputranA ghare laI gayA ane tyAM kulaputrakane amAtyaputra nirogI karavA 10 soMpyo. nIrogI thavA mATeno jeTalo kharca thayo te badho kumAre Apyo. tethI maMtrIputrane lAgyuM ke - kumA2e lobhathI nahIM paNa potAnI zUravIratAthI sikkA grahaNa karyA hatA. maMtrIputre kahyuM - 'mArI vedanA zAMta thaI che tethI, ApaNe jaIe.' teo gayA. kumAre rAjya prApta karyuM. maMtrIputrane bhogo paNa ApyA. maMtrIputranI pAriNAmikIbuddhi jANavI. 12. cANakya :, golla nAmanA dezamAM caNaka nAmanuM gAma hatuM. tyAM caNaka nAmano brAhmaNa 15 raheto hato. te zrAvaka hato. tenA ghare sAdhuo rokAyA. caNakane tyAM dADhAo sahitanA putrano janma thayo. putrane sAdhuonA caraNe pADyo. sAdhuoe kahyuM -'A bALaka rAjA thaze.' A sAMbhaLI 'putra durgatimAM na jAo' ema vicArI tenA (AgaLa AvelA) dAMto ghasI nAMkhyA. pharIthI brAhmaNe AcAryane pUchayU~ AyArye'dhuM - 'zuM rAya ? have te jiMjAMtarita rAma (pauchA pAchaNano rAbha) thaze. thoDoka moTo thatAM te putre cauda vidyAsthAno bhaNI lIdhA. tenA pitA saMtoSa pAmyA. 20 bhadrakapariNAmI evA eka brAhmaNakulamAMthI putra mATe patnI lAvI. ekavAra koIka kautukamAM patnI mAtAnA ghare gaI. keTalAka AcAryo kahe che bhAIno vivAhapraMsaMga hovAthI mAtAnA ghare gaI. tenI baheno anya dhanADhya vyaktione ApelI hatI. te badhI alaMkRta ane vibhUSita thayelI - 42. kulaputrakagRhaM nItaH samarpitaH, tacca sarvaM peyA (poSaNa) mUlyaM dattaM, mantriputrasyopagataM yathAzauNDIryeNeti bhaNitaM cAnena - asti me vizeSaH ato gacchAmi, pazcAdgataH, kumAreNa rAjyaM prAptaM, bhogA 25 api tasmai dattAH, etasya pAriNAmikI buddhiH / cANakya:- gollaviSaye caNakagrAmaH, tatra ca caNako brAhmaNaH, sa ca zrAvakaH, tasya gRhe sAdhavaH sthitAH, putrastasya jAtaH saha daMSTrAbhiH sAdhUnAM pAdayoH pAtitaH kathitaM ca-rAjA bhaviSyatIti, mA durgatiM yAsIditi dantA ghRSTAH, punarapyAcAryebhyaH kathitaM, bhaNati - kiM kriyatAM ?, adhunA ( ataH ) bimbAntarito (rAjA) bhaviSyati, unmuktabAlabhAvena caturdaza vidyAsthAnAnyAgamitAni ( prAptAni ), sa ca zrAvakaH saMtuSTaH, ekasmAt bhadrabrAhmaNakulAt bhAryA tasyAnItA / 30 anyadA kasmiMzcidapi kautuke mAtRgRhaM bhAryA tasya gatA, kecidbhaNanti - bhrAtRvivAhe gatA, tasyAzca bhaginyo Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) aNNesi khaddhAdANiyANaM diNNelliyAo tAo alaMkiyavibhUsiyAo AgayAo, savvo'vi pariyo tAhiM samaM saMlavaeti, sA egaMte acchai, addhiI jAyA, gharaM AgayA, sasogA, nibbaMdhe sihaM, teNa ciMtiyaM-naMdo pADaliputte dei tattha vaccAmi tao kattiyapuNNimAe puvvaNNatthe AsaNe paDhame NisaNNo, taM ca tassa sallIpatiyassa sayA Thavijjai, siddha5 putto ya NaMdeNa samaM tattha Agao bhaNai - esa baMbhaNo NaMdavaMsassa chAyaM akkamiUNa Thio, bhaNio dAsIe bhagavaM ! bitie AsaNe NivesAhi, atthu, bitie AsaNe kuMDiyaM Thavei, evaM tatie daMDayaM, cautthe gaNittiyaM, paMcame jaNNovaiyaM dhiTThotti nicchUDho, pao ukkhitto, aNNayA ya bhaNai - ' kozena bhRtyaizca nibaddhamUlaM, putraizca mitraizca vivRddhazAkham / utpATya nandaM parivartayAmi, mahAdrumaM vAyurivogravegaH // 1 // niggao maggai purisaM, 10 AvI hatI. badhAM ja parivArajano te baheno sAthe vAtacIta karatA hatA. (paraMtu AnI sAthe koI bolatuM nahotu.) te ekalI ekAMtamAM UbhI rahe che. tene adhRti thaI. pAchI zoka sahita sAsare AvI gaI. patino Agraha thatAM badhI vAta karI. cANakye vicAryuM - 'pATaliputramAM naMda rAjA mane sahAya karaze, tyAM huM jAuM.' tyArapachI te nagaramAM kArtika pUrNimAne divase pahelethI goThavelA prathama Asana upara cANakya beTho. kharekhara te Asana sadA mATe zallakIpati (naMdarAjA) 15 mATe rAkhavAmAM AvatuM hatuM. naMdarAjA sAthe Avelo siddhaputra kahe che ke - 'A brAhmaNa naMdavaMzanI chAyAne oLaMgIne beTho che'. dAsIe cANakyane kahyuM - 'bhagavan ! bIjA Asana upara tame beso.' sArU, bIjA Asana upa2 cANakya potAnuM kamaMDaLa (pANI mATenuM sAdhana) rAkhe che. A pramANe trIjA Asana upara potAno daMDa mUke che, cothA upara mALA ane pAMcamA upara janoI rAkhe che. 'dhRSTa' che ema kahI 20 rAjapuruSoe cANakyane bahAra kADhyo. tyAM teNe (manamAM) pratijJA karI ane ekavAra (pragaTarUpe) te bolyo - dhanabhaMDAra ane nokara-cAkarovaDe baMdhAyeluM che mUla jenuM (arthAt puSkaLa dhanasaMpatti ane nokara cAkaravALA), putro ane mitrovaDe phelAyelI zAkhAvALA (arthAt putro ane mitrovaDe cAre bAju phelAyelI che kIrti jenI tevA) naMdane upADIne, ugragativALo vAyu jema mahAvRkSane upADIne dUra pheMkI de che, tema huM (tene) dUra pheMkI daIza.' tyAMthI nIkaLelo cANakya yogya puruSanI 25 zodhamAM jAya che. teNe pUrve sAMbhaLeluM hatuM ke huM paDadA pAchaLano rAjA thaIza. A bAju naMdarAjAne 43. anyeSAM pracurAdAnIyAnAM ( dhanADhyebhyaH ) dattAH, tA alaMkRtavibhUSitA AgatAH, sarvo'pi parinanastAmi: sama saMnapati, vaijAne titi, prakRtinAMtA, gRhamAtA sazojA, nirvavye ziSTa, tena cintitaM - nandaH pATalIputre dadAti tatra vrajAmi, tataH (tatra) kArttikapUrNimAyAM pUrvanyaste Asane prathame niSaNNaH, tacca tasya zallIpateH (nandasya ) sadA sthApyate, siddhaputrazca nandena samaM tatrAgato bhaNati - eSa 30 brAhmaLa: navaMzasya chAyAmAMmya sthita:, maLato vAsyA--mavan ! dvitIya Amane viza, astu, dvitIye Asane kuNDikAM sthApayati, evaM tRtIye daNDakaM, caturthe mAlAM, paJcame yajJopavItaM, dhRSTa iti niSThAzita:, pAva: (pratijJA) kakSiptaH (manatti sthApitA), anyA = maLati--nivaMto mArgati puruSa, * pAne pAne Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAriNAmikIbuddhinA deSTAnto (ni. 949-951) 183 "suyaM ca'NeNa biMbaMtario rAyA hohAmitti, naMdassa moraposagA, tesiM gAmaM gao parivvAyagaliMgeNaM, tesiM ca mahattaradhUyAe caMdapiyaNe dohalo, so samudANito gao, pucchaMti, so bhaNai-jai imaM me dAragaM deha to NaM pAemi caMda, paDisuNeti, paDamaMDave kae taddivasaM puNNimA, majjhe chiDe kayaM, majjhagae caMde savvarasAlUhi davvehiM saMjoettA duddhassa thAlaM bhariyaM, saddAviyA pecchai pibai ya, uvariM puriso acchADei, avaNIe jAo putto, caMda- 5 gutto se nAmaM kayaM, so'vi tAva saMvaDDai, cANakko ya dhAubilANi maggai / so ya dAragehiM samaM ramai rAyaNIIe, vibhAsA, cANakko paDiei, pecchai, teNavi maggioamhavi dijjau, bhaNai-gAvIo laehiM, mA mArejjA koI, bhaNai-vIrabhojjA tyAM amuka puruSo morane poSanArA hatA. tethI cANakya parivrAjakaveSane dhAraNa karIne temanA gAmamAM gayo. teonA mukhya vyaktinI dIkarIne caMdrapAnano dohalo utpanna thayo hato. te bhikSA mAMgato- 10 mAMgato temane tyAM pahoMcyo. lokoe caMdrapAnano upAya pukyo. eTale cANakya kahyuM - "jo tame A janma lenAra bALaka mane soMpatA ho, to huM caMdrapAna karAvuM'. teoe vAta svIkArI. upara vastrano maMDapa taiyAra karAvyo. te divase pUrNimA hatI. maMDapanI vacce chidra karavAmAM AvyuM. jyAre AkAzamAM caMdra barAbara madhyamAM Avyo tyAre sarvarasothI yukta evA dravyothI mizrita dUdhano eka thALa bharyo. pachI te dIkarIne bolAvI. (evI paristhitinuM nirmANa karyuM ke jethI chidranA bhAgamAMthI 15 caMdranuM pratibiMba dUdhathI bharelI thALImAM paDe.) dIkarI (thALImAM) caMdrane jue che ane pachI pIe che. maMThepa upara eka puruSa besADI rAkhyo hato. je jema jema dUdha pIvAtuM jAya tema tema chidra DhAMkato jAya. - dohalo pUrNa thatAM putrano janma thayo. caMdragupta nAma pADavAmAM AvyuM. te moTo thAya che ane cANakya suvarNarasAdi zodhe che. A caMdragupta anya bALako sAthe rAjanItithI rame che... 20 vigere varNana jANavuM. cANakya pAcho caMdraguptanA ghare Ave che. tyAM A bALakone rAjaramata ramatA jue che. (temAM caMdragupta rAjA banyo che. anya bALako maMtrI, sAmaMtAdi banyA che. caMdragupta jene yogya je deza hoya tene te deza ApI rahyo hoya che. te vakhate)cANakya caMdraguptane kahe che - 'mane paNa kaMIka Apo." tyAre caMdragupta kahe che "tamane gAyo soMpI." tyAre cANakya kahyuM - "mane UMI mAraze nahIM ne ?' caMdragupta kahyuM - "A pRthvI vIrabhogya che." (arthAta ahIM vIrapuruSonuM 25 . 44. zrutaM cAnena bimbAntarito rAjA bhaviSyAmIti, nandasya mayarapoSakAH, teSAM grAmaM gataH parivrAjakaveSeNa, teSAM ca mahattarasya duhituH candrapAne dohadaH, sa bhikSayan gataH, pRcchanti, sa bhaNatiyadi imaM dArakaM mahyaM datta tadainAM pAyayAmi candraM, pratizRNvanti, paTamaNDape kRte taddivase pUrNimA, madhye chidraM kRtaM madhyagate candre sarvarasADhyaivyaiH saMyojya dugdhasya sthAlo bhRtaH, zabditA pazyati pibati ca, upari puruSa AcchAdayati, apanIte (dauhade) jAtaH putraH, candraguptastasya nAma kRtaM, so'pi tAvatsaMvardhate, 30 cANakyazca dhAtuvAdAn (svarNarasAdikAn) mArgayati / sa ca dArakaiH samaM ramate rAjanItyA, vibhASA, cANakyaH pratyeti, prekSate, tenApi mArgitaH-mahyamapi dehi, bhaNati-gA lAhi, mA mAriSi kenacit, bhaNati-vIrabhojyA Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) pahavI NAtaM jahA viNNANaMpi se atthi, pucchio-kassatti ?, dAraehiM kahiyaM-parivvAyagaputto eso, ahaM so parivvAyago, jAmu jA te rAyANaM karemi, palAo, logo milio, pADaliputtaM rohiyaM / NaMdeNa bhaggo parivvAyago, AsehiM piTThIo laggo, caMdagutto paumasare nibbuDo, imo upaspRzati, saNNAe bhaNai-volINotti, anne bhaNanti-caMdaguttaM paumiNIsare chubhittA rayao jAo, 5 pacchA egeNa jaccavalhIkakisoragaeNa AsavAreNa pucchio bhaNai-esa paumasare niviTTho, tao AsavAreNa diTTho, tao'NeNa ghoDago cANakkassa allito; khaggaM mukkaM, jAva niguDiuM jaloyaraNaThyAe kaMcugaM melai, tAvaNeNa khaggaM ghettUNa duhAkao, pacchA caMdaguttohakkAriya caDAvio, puNo palAyA, pucchio'NeNa caMdagutto-jaM velaM taMsi siThTho taM velaM kiM tume ciMtiyaM ti ?, teNa 4 ma che.)' yA1-2. yuM ? - in4 pAse. zAna. 59 // 3 me che. to pUchyuM - 'tuM 10 anI putra cha.' anya pAoge yuM - 'bhA paritrAno putra cha.' yA5ye yuM - 'te. pariNA45 huM pote ja chuM. calo ApaNe jaIe, huM tane rAjA banAvuM.' baMne jaNA jatA rahyA. loka bhego thayo. A bAju cANakya (amuka rAjAnI sahAyathI) pATaliputrane ghero ghAlyo. paraMtu naMdarAjAe parivrAjakane (cANakyane) harAvyo. cANakya ane caMdragupta bhAgyA. tenI pAchaLa naMdarAjAnA puruSo ghoDA laIne temanI pAchaLa lAgyA. caMdragupta pamasarovaramAM DULyo ane 15 A cANakya tenA kinAre devapUjA kare che. huM maunapUrvaka devapUjA karuM chuM' evuM jaNAvatA cANakya koI puruSavaDe caMdragupta mATe pRcchA karAI tyAre IzArAthI jaNAvyuM ke "te ahIM AgaLa gayo che." keTalAka AcArya kahe che - caMdraguptane padmasarovaramAM praveza karAvIne pote dhobI banI gayo. pachI jAtimAna, valhIkadezamAM thayelA evA kizora ghoDA upara rahela eka ghoDesavAre cANakyane pUchyuM tyAre teNe kahyuM - "A caMdragupta pAsarovaramAM pravezyo che. tethI ghoDesavAre pAsarovaramAM joyuM 20 to tyAM te dekhAyo. tethI ghoDesavAre potAno ghoDo cANakyane soMpyo ane talavAra nIce mUkI. jevo te zeSa vastuone nIce mUkI jalamAM utaravA mATe vastrone utAre che, tevAmAM cANakya talavAra laIne tenA be TukaDA karI nAMkhyA. pachI caMdraguptane bolAvIne ghoDA upara besADyo ane baMne jaNA bhAgI chUTyA. cANakya caMdraguptane pUchyuM ke - "je veLAe 'tuM pANImAM che" evuM meM kahyuM tyAre 45. vasundharA, jJAtaM yathA vijJAnamapyasti tasya, pRSTaH kasyeti ?, dArakaiH kathitaM-parivrAjakaputra 25 eSaH, ahaM sa parivrAjakaH, yAvo yAvattvAM rAjAnaM karomi, palAyitaH, loko mIlitaH, pATalIputraM ruddhaM / nandena bhaJjitaH parivrAjakaH, azvaiH pRSThato lagnaH, candraguptaH padmasarasi brUDitaH, ayamupaspRzati, saMjJayA bhaNati-(azvavArAn) vyatikrAnta iti // anye bhaNanti-candraguptaM padminIsarasi kSiptvA rajako jAtaH, pazcAdekena jAtyavAhIkakizoragatenAzvavAreNa pRSTo bhaNati-eSa padmasarasi brUDitaH, tato'zvavAreNa dRSTaH, tato'nena ghoTakazcANakyAyArpitaH, khaGgo muktaH yAvat zeSaM muktvA jalAvataraNArthAya kaJcukaM (adha:paridhAnaM) 30 muJcati, tAvadanena khaGgaM gRhItvA dvidhAkRtaH, pazcAccandragupta AhUyArohitaH punaH palAyitau, pRSTo'nena candraguptaH-yasyAM velAyAM tvamasi ziSTastasyAM velAyAM kiM tvayA cintitamiti ?, tena Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAriNAmikIbuddhinA dRSTAnto (ni. 949-951) 185 bhaiNiyaM-dhuvaM evameva sobhaNaM bhavai, ajjo ceva jANaitti, tao'NeNa jANiyaM - jogo esa na vipariNamaitti / pacchA caMdagutto chuhAio, cANakko taM ThavettA bhattassa aigao, bIhei yamA ettha najjejjamo DoDassa bAhiM niggayassa poTTaM phAliyaM, dahikUraM gahAya gao, jimio dAo / aNNA aNNattha gAme ratiM samuyANei, therIe puttagabhaMDANaM vilevI vaTTiyA, ekkeNa mo hattho chUMdo, vaDDo rova, tALu mApha vALamAtayaM, puSkiya, mApha pAsALi pama 5 gheppaMti, gaA himavaMtakUDaM, pavvaio rAyA, teNa samaM mittayA jAyA, bhaNai - samaM sameNa vibhajAmo rajjaM, oyaveMtANaM egattha NayaraM na paDai, paviThTho tidaMDI, vatthUNi joei, iMdakumAriyAo diTThAo, te zuM vicAryuM hatuM ?' teNe kahyuM - 'nakkI A ja pramANe sAruM thaze, tenuM rahasya pUjya ja jANe che.' A vAta sAMbhaLIne cANakye vicAryuM ke - 'A atyaMta yogya che kyAreya mArA viruddha vicAraze nahIM.' caMdragupta bhUkhyo thayo. cANakya tene mUkIne bhojana mATe gAmamAM pravezyo, paNa te Dare che 10 'kyAMya koI mane 'jANI na le.' evAmAM gAmanI bahAra nIkaLelI moTA peTavALI vyaktinuM peTa cANakye phADI nAMkhyuM. temAMthI nIkaLelA dahIMbhAta laIne pAcho pharyo. caMdragupte bhojana karyu. ekavAra anya gAmamAM rAtrie bhikSA mATe phare che. temAM eka ghare vRddha strIe potAnA bALakone rAba pIrasI. eka bALake garamAgarama evI rAbathI bharelA vAsaNamAM vacce ja hAtha nAMkhyo. teno hAtha baLavAthI te raDavA lAgyo. tethI vRddhAe kahyuM - 'tuM cANakya jevo che. bALake 15 pUchyuM ('cANakye zuM karyuM hatuM ?") tyAre vRddhAe kahyuM - (jema cANakye AjubAjunA rAjAone pahelAM jItavAne badale sIdhuM naMdarAjA upara ja AkramaNa karyuM ane hAryo, tema tAre prathama AjubAjuthI rAba vAparavAne badale sIdho vacce hAtha nAMkhyo eTale baLyo. tethI) prathama AjubAjuthI grahaNa karavuM joIe." (ane pachI vaccethI grahaNa karavuM joIe. A vAta sAMbhaLIne cANakyane potAnI bhUla samajAI. tethI te bhUlane sudhAravA) te baMne himavaMta parvata upara gayA. 20 tyAM parvatika nAmano rAjA hato. tenI sAthe maitrI thaI. cANakye rAjAne kahyuM - '(naMdarAjAne harAvIne tenuM) rAjya ApaNe sarakhe sarakhu vaheMcI lezuM.' (ema nakkI karI parvatikarAjA sAthe sauprathama naMdarAjAnI AjubAjunA dezone jItavA teo nIkaLyA.) dezone jItatA jItatA najIka AvatA gayA. temAM eka nagara jItAtuM nathI. tethI cANakya tridaMDI veSa dhAraNa karIne nagaramAM 46. bhaLitA-dhruvamevameva zomAM maviSyati, Arya v nAnAtIti, tatonena jJAtA--yogya 5 7 25 vipariNamata iti / pazcAt candraguptaH kSudhArttaH cANakyastaM sthApayitvA bhaktAyAtigataH, bibheti ca - mAtra jJAyiSmahi mahodarasya ( bhaTTasya) bahirnirgatasyodaraM pATitaM, dadhikUraM gRhItvA gataH, jemito dArakaH / anyadA anyatra grAme rAtrau bhikSayati, sthavirayA putrAdInAM rabbA pariveSitA, ekena madhye hastaH kSiptaH, dagdho roditi, tayA maLyate vALavAdyAna ( vALayaMsadazuM), pRSTa, maLati--pArthA: prathama brAhmA:, gato himavatkUTaM, pArvatiko rAjA, tena samaM maitrI jAtA, bhaNati - samaM samena vibhajAvo rAjyaM, vazIkurvatorekatra nagaraM na 30 patati, pravinniDI, vastuni pazyati, phandramAe~ dA:, + moDovrukSma Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) tAsiM taNaeNa Na paDai, mAyAe NINAviyAo, paDiyaM NayaraM, pADaliputtaM rohiyaM, naMdo dhammabAraM maggai, egeNa raheNa jaM tarasi taM nINAhi, do bhajjAo egA kaNNA davvaM ca NINei, kaNNA caMdaguttaM paloei, bhaNiyA-jAhitti, tAhe vilaggaMtIe caMdaguttarahe Nava aragA bhaggA, tidaMDI bhaNai-mA vArehi, navapurisajugANi tujjha vaMso hohitti, 5 aiyao, dobhAgIkayaM .rajjaM / egA kaNNagA visabhAviyA, tattha pavvayagassa icchA jAyA, sA tassa diNNA, aggipariyaMcaNe visaparigao mariumAraddho bhaNai-vayaMsa ! marijjai, caMdagutto saMbhAmitti vavasio, cANakkeNa bhiuDI kayA, Niyatto, dovi rajjANi tassa jAyANi / naMdamaNUsA coriyAe jIvaMti, coraggAhaM maggai, tidaMDI bAhiriyAe pravezyo. badhI vastuo tapAsI. temAM indrakumArIkAo dekhAI ke jenA prabhAve te nagara jItAnuM 10 nahotuM. kapaTathI te IndrakumArikAo nagara bahAra kaDhAvI. nagara jItI lIdhuM. kramazaH AgaLa vadhatA pATaliputrane ghero ghAlyo. naMdarAjA dharmadvAranI mAMgaNI kare che. (arthAta yuddhamAM rAjA jo potAnI hAra kabula kare ane potAne nagara bahAra javAnI mAMgaNI kare to eka rathamAM jeTaluM samAya teTaluM dhana vigere sAmagrI ane svajano laI jaI zake evo surakSita mArga ApavAmAM Ave tene dharmadvAra kahevAya che.) cANakya kahyuM - "eka rathamAM jeTaluM laI javA samartha che, teTaluM tuM laI jA.' naMda 15 potAnI sAthe be patnIo, eka kanyA ane dhana laI jAya che. jatI vakhate kanyA caMdraguptane jue che. tethI naMdarAjA kahe che - "tuM tenI pAse jatI rahe.' tyAre caMdraguptanA ratha upara caDhatI vakhate te kanyA dvArA rathanA paiDAMnA nava ArAo tUTI jAya che. jethI (apazukanathI) gabharAyelo caMdragupta ratha upara caDhavAnI nA pADe che. te vakhate cANakya kahe che - "he caMdragupta ! tuM ene nA pADa nahIM, A maMgala che. tAro vaMza AvatI nava peDhI sudhI cAlaze." cANakya nagaramAM pravezyo. 20 rAjyanA be bhAga karyA. (eka bhAga pote rAkhyo ane bIjo bhAga parvatikarAjAne Apyo.) tyAM eka kanyA viSathI bhAvita thayelI hatI. tenA pratye parvatikarAjAne rAga utpanna thayo. cANakya te kanyA rAjAne ApI. kanyA sAthe vivAha prasaMge agnine pherA pharatI veLAe parvatika rAjAnA zarIramAM viSa phelAvA lAgyuM. tethI maravAnI taiyArImAM teNe kahyuM - "he mitra (caMdragupta) ! mane bacAva huM marI rahyo chuM. caMdragupta "huM viSane zarIramAM phelAtA rokuM evA vicArathI bacAvano 25 prayatna karavA lAgyo. te veLAe cANakya caMdraguptane bhrakuTIothI (AMkha uparanI bhavAothI) 47. tAsAM satkena (prabhAveNa ) na patati, mAyayA apanAyitAH, patitaM nagaraM, pATalIputraM ruddhaM, nando dharmadvAraM mArgayati, ekena rathena yat zaknoSi tannaya, dve bhArye ekAM kanyAM dravyaM ca nayati, kanyA candragupta pralokayati, bhaNitA-yAhIti, tadA vilagantyAM candraguptarathe navArakA bhagnAH, tridaNDI bhaNati-mA nivArI:, nava paruSayagAni tava vaMzo bhaviSyatIti, atigataH, dvibhAgIkataM rAjyaM / ekA kanyA viSabhAvitA, tatra 30 parvatakasyecchA jAtA, sA tasmai dattA, agnipradakSiNAyAM parigataviSo martumArabdho bhaNati-vayasya ! marAmi, candragupto ruNadhmi iti vyavasitaH, cANakyena bhRkuTIkRtA nivRttaH, dve api rAjye tasya jAte / nandamanuSyAzcaurikayA jIvanti, cauragrAhaM mArgayati, tridaNDI zAkhApure Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAriNAmikIbuddhinA dRSTAnto (ni. 949-951) 187 naiMladAmaM muiMgamAraNe-daThThe Agao, raNNA saddAvio, ArakkhaM diNNaM, vIsatthA kayA, bhattadANeNa sakuMvA mAriyA / ALA!--vaMsIrdi saMvA parivizvattA, vivarIpu, ruTTo, patnIvigo sao gAmo, tehiM gAmIllaehiM kappaDiyattaNe bhattaM na diNNaMtikAuM / kosanimittaM pAriNAmiyA buddhI - jUyaM ramai kUDapAsaehiM, sovaNNaM thAlaM dINArANaM bhariyaM, jo jiNai tassa evaM ahaM jINAmi go dINAro dAyavvo / aiciraMti annaM uvAyaM ciMter3a, NAgarANa bhattaM dei majjapANaM ca mattesu paNa - 5 cio, bhai - ' do majjha dhAurattAo kaMcaNakuMDiyA tidaMDaM ca rAyAvi ya me vasavattI etthavi tA me nahIM bacAvavA aMge IzAro karyo. tethI caMdragupta pAcho pharyo. baMne rAjyo caMdraguptanA thayA. (te ja rAjyamAM) naMdarAjAnA mANaso corI karavA dvArA potAnuM jIvana calAve che. tethI cANakya corane pakaDavAmAM kuzala evA mANasanI zodha kare che. tevAmAM ekavAra cANakya bahAra koI kAmathI nIkaLyo. (tyAM eka naladAmanAmanA vaNakaranA putrane maMkoDo karaDyo. tethI putre cIsAcIsa karI. 10 te joIne naladAme maMkoDAonuM dara kyAM che ? te zodhI kADhyuM. eka maMkoDAne mAravA karatAM darane ja sApha karI dIdhuM. A rIte) maMkoDAone mAranAra naladAmane joIne te pAcho Avyo. rAjAe naladAmane bolAvyo. teNe nagaranuM rakSaNa karanAra ArakSaka banAvyo. dhIre dhIre ArakSake sarva corone potAnA vizvAsamAM lIdhA. ekavAra cANakye samaya joIne bhaktanA dAnavarDe kuTuMba sahita badhAM corone mArI nAMkhyA. 15 (pUrve eka gAmamAM bhikSA mATe pharatAM cANakyane te gAmamAMthI bhikSA prApta thaI nahotI. tethI teone have choDu nahIM evA vicArathI) cANakye gAmanA mukhya vyaktione AjJA karI ke - "AMbAnA vRkSone ukheDIne vAMsanA jhADonI AjubAju AMbAnA vRkSonI vADa karo." gAmanA lokoe vicAryuM ke vAMsanA jhADanI vADa AMbAnA vRkSothI te karAtI haze ? nakkI AmAM kaMIka bhUla thaI che." ema vicArI gAmanA lokoe vAMsavaDe AMbAnA vRkSonI vADa banAvI. cANakya 20 - "A lokoe mArI AjJAthI viparIta karyuM hovAthI" gusse bharAyo. AkhuM gAma teNe bALI nAMkhyuM, kAraNa ke te gAmanA lokoe bhikSAcarapaNAmAM bhikSA ApI nahotI. - - dhanabhaMDAra bhegA karavA mATe cANakyanI pAriNAmikIbuddhi hatI khoTA pAsAovaDe te jugA2 2me che. temAM dInArothI eka suvarNa thALa bharyo ane jAherAta karI ke "je jItaze tene A thALa maLaze ane jo huM jItIza to sAmevALo eka dInAra Ape." A rIte ghaNo kALa 25 pasAra thayA pachI (dhananI vRddhi mATe) anya upAyane vicAre che. (temAM te gAmamAM dhanADhya vyaktio 48. nalavAmaM maooTamALa dADAta:, rAjJA zandrita:, AraNyuM tta, vizvastA: tA:, bhaktadAnena sakuTuMbA mAritAH / AjJAyAM - vaMzIbhirAmrAH parikSeptavyAH, viparIte ruSTaH, pradIpito grAmaH samagraH tairgrAmeyakaiH kArpaTikatve bhaktaM na dattamitikRtvA / kozanimittaM pAriNAmikI buddhiH - dyUtaM ramate kUTapAzakaiH, sauvarNa: sthAlo dInArabhRtaH, yo jayati tasyaiSaH, ahaM jayAmi eko dInAro dAtavyaH / aticiramiti 30 anyamupAyaM cintayati, nAgarebhyo bhaktaM dadAti madyapAnaM ca matteSu praNarttitaH, bhaNati-dve mama dhAturakte kAJcanakuNDikA tridaNDaM ca rAjA'pi ca mama vazavarttI atrApi tanme Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 no Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) holaM vAehi' aNNo asahamANo bhaNati-gayapoyayassa mattassa uppaiyassa joaNasahassaM pae pae sayasahassaM etthavi tA me holaM vAehi / anno bhaNai-tilaADhayassa vRttassa nipphaNNassa bahusaiyassa tile tile sayasahassaM etthavi tA me holaM vAehi, aNNo bhaNai-navapAusaMmi puNNAe giriNaIyAe sigghavegAe egAhamahiyametteNa navaNIeNa pAliM baMdhAmi etthavi tA me holaM vAehi, anno 5 bhaNai-jaccANa navakisorANa taddivaseNa jAyamettANa kesehiM nahaM chAemi etthavi tA me holaM vAehi, anno bhaNai-do majjha asthi rayaNA sAlipasUI ya gaddabhiyA ya chinnA chinnAvi ruhaMti etthavi tA me holaM vAehi, anno bhaNai-sayasukilaniccasuyaMdho bhajja aNuvvaya natthi pavAso pAse keTalI milakata che? te jANavA) cANakya nagarajanone bhojana ane madyapAna karAve che. jyAre madyapAnathI badhAM nazAmAM AvyA tyAre cANakya nAcyo ane kahyuM - "mArI pAse be bhagavA 10 raMganA vastro, suvarNamaya kamaMDaLa ane tridaMDa che, tathA rAjA paNa mAre AdhIna che. tenI khuzAlImAM tame mArA mATe holaka (vAgha vizeSa) vagADo." A vAtane sahana nahIM karanAra anya vaipArI bolyo- "matta evA hAthInuM tarata janmeluM bacce eka hajAra yojana cAle, tenA dareka pagale eka lAkha sonAmahora mUkI zaku eTaluM dhana mArI pAse che. tethI mArI mATe paNa tuM holaka vagADa." anya vepArIe kahyuM - "eka ADhaka pramANa vAvelA talamAMthI utpanna thayelA ghaNA seMkaDo 15 talanA dareke dareka tala upara eka lAkha sonAmahora mUkI zaku eTaluM dhana mArI pAse che. tethI mArA mATe paNa tuM holaka vagADa." anya vepArIe kahyuM - 'navA varSAkALamAM pANIthI bharapUra, zIghra vegavALI parvata uparathI vahetI nadInA pANIne rokavA mATe eka divase maMthana karIne kADhelA mAkhaNathI huM pALI bAMdhI zakuM eTaluM godhana gokuLa mAre tyAM che, e nimitte tuM holaka vagADa." anya vepArIe kahyuM - 'te ja divase janmelA jAtivaMta bALa ghoDAonA vALathI huM AkhuM AkAza 20 DhAMkI zakuM eTalA ghoDAo mArI pAse che, tethI holaka vagADa." anya vepArIe kahyuM - "mArI pAse be ratno che 1. zAliprasUti (=judA judA zAlinA=dhAnyanA bIjone utpanna karanAruM ratna), ane 2. gaIbhikAzAliratna ke jenAvaDe vAraMvAra chedavA chatAM dhAnya uge che. (eTalo mArI pAse dhAnyabhaMDAra che.) tethI mArA mATe holaka vagADa." anya vepArIe kahyuM - "sadA mATe (viSayo pratye) mArI mati zukla = vairAgyavALI che. tethI nitya sugaMdhavALo chuM, mArI patnI mane 49. jhallarIM vAdaya, anyo'sahamAno bhaNati-gajapotasya mattasyotpatitasya yojanasahasraM pade pade zatasahasraM atrApi tanme jhallarI vAdaya, anyo bhaNati-usasya tilADhakasya niSpannasya bahuzatikasya tile tile zatasahasraM atrApi tanme jhallarI vAdaya, anyo bhaNati-navaprAvRSi pUrNAyA girinadyAH zIghravegAyA ekAhamathitamAtreNa navanItena pAlI badhnAmi atrApi tanme jhalarI vAdaya, anyo bhaNati-jAtyAnAM kizorANAM tadvivasajAtamAtrANAM kezairnabhazchAdayAmi atrApi tanme jhalarI vAdaya, anyo bhaNati-2 30 mamAsti ratne-zAliprasUtizca gardabhikA ca, chinnA chinnA api rohanti, atrApi jhallarI vAdaya, anyo bhaNati sadAzuklo nityasugandho bhAryA anuvarttinI nAsti pravAso * suya0 pra0 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAriNAmikIbuddhinA dRSTAnto (ni. 949-951) 189 niriNo yadupaMcasao etthavi tA me holaM vAehi, evaM NAUNa rayaNANi maggiUNa koTThAgArANi sAlINa bhariyANi, gaddabhiyAe pucchio chinnANi 2 puNo puNo jAyaMti, AsA egadivasa jAyA maggiyA egadivasiyaM NavaNIyaM, esa pAriNAmiyA cANakkassa buddhI // thUlabhaddassa pAriNAmiyA - pimma mArie videNa bhaNio-amacco hohitti, asogavaNiyAe ciMtei - kerisA bhogA vAulANaMti pavvaio / raNNA bhaNiyA - pecchaha mA kavaDeNa gaNiyAgharaM jAejjA, niMtassa suNagamaDeNa 5 vAvaNNeNa NAsaM Na geNhai, purisehiM raNNo kahiyaM, virattabhogotti sirio Thavio, thUlabhaddasAmissa pAriNAmiyA raNNo ya // NAsikkaM NayaraM, NaMdo vANiyago suMdarI se bhajjA, suMdarinaMdo se anusaranArI che. pravAsa karavo paDato nathI, koI jAtanuM RNa nathI ane hajAra rUpiyAnI mArI mUDI che. tethI mArA mATe holaka vagADo.' A pramANe jANIne cANakye ratno maMgAvIne potAnA dhAnya bhaMDAro bharyA. gabhikAratnavaDe dhAnyano samUha (choDa uparanA DoDAo) chedavA chatAM pharI 10 pharI ugatA hatA. eka divase utpanna thayelA ghoDAo mAMgyA, eka divasanuM mAkhaNa mAMgyuM. (A rIte cANakye potAno rAjyabhaMDAra bharI dIdho.) A cANakyanI pAriNAmikIbuddhi hatI. 13. sthUlabhadra : tenI pAriNAmikIbuddhi A pramANe - pitAnA mRtyu pachI naMdarAjAe sthUlabhadrane kahyuM - 'tuM maMtrI bana.' sthUlabhadra azokavATikAmAM jaIne vicAre che ke cittathI vyAkula vyaktine vaLI bhogo kevA ? (arthAt citta jo Akula-vyAkula hoya to prApta thatAM viSayabhogo 15 paNa nakAmA che.) teNe pravrajyA lIdhI. rAjAe potAnA mANasone AjJA ApI ke 'tame tenuM dhyAna rAkho ke kapaTathI te gaNikAne ghare na jAya.' bahAra nIkaLatA sthUlabhadre marelA evA kUtarAnA maDadAnI bAjumAMthI pasAra thavA chatAM potAnuM nAka baMdha karyuM nahIM. A vAta puruSoe rAjAne kahI. tethI rAjAe "A bhogAthI virakta thayo che' jANI zrIyakane maMtrI pade sthApyo. ahIM sthUlabhadra ane rAjAnI pAriNAmikIbuddhi jANavI. 14. nAsikka suMdarInaMda : nAsika nAme nagara hatuM. tyAM naMda nAme vepArI raheto hato. suMdarI nAme tene patnI hatI. tethI vepArInuM nAma suMdarInaMda paDyuM hatuM. naMdanA bhAie pravrajyA lIdhI hatI. teNe sAMbhaLyuM ke - "suMdarInaMda suMdarI vize mohita che." (naMdane dharmamArge lAvavA) = 20 50. nirRNazca dvipaJcazatikaH atrApi tanmama jhallarIM vAdaya, evaM jJAtvA ratnAni mArgayitvA koSThAgArANi zAlIbhirbhRtAni gardabhikayA pucchiko (samUhaH ) chinnA chinnA punaH punarjAyante iti, azvA 25 ekadivasa jAtA mArgitAH, ekadivasajaM navanItaM, eSA pAriNAmikI cANakyasya buddhiH / sthUlabhadrasya pAriNAmikI- pitari mRte nandena bhaNitaH amAtyo bhaveti, azokavanikAyAM cintayati - kIdRzA bhogA * vyAkSiptAnAmiti pravrajitaH / rAjJA bhaNitA: ( puruSAH ) - pazyata mA kapaTena gaNikAgRhaM yAsIt nirgacchan zvamRtakena vyApannena nAsikAM na kRNayati, puruSai rAjJaH kathitaM viraktabhoga iti zrIyakaH sthApitaH, sthUlabhadrasvAminaH pAriNAbhikI rAjJazca // nAsikyaM nagaraM, nando vaNig, sundarI tasya bhAryA 30 sundarInandastasya Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 * Avazya'niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) naumaM kayaM, tassa bhAyA pavvaiyao, so suNei-jahA so tIe ajjhovavanno, pAhuNao Agao, paDilAbhio, bhANaM teNaM gahiyaM, iha ettha visajjehititti ujjANaM nINio, logeNa ya bhAyaNahattho diTTho, tao NaM uvahasaMti - pavvaio suMdarInaMdo, tao so tahavi gao ujjANaM, mAhuNA desaNA kayA, ukkaDarAgotti na tIrar3a magge lAiuM, veuvviyaladdhimaM ca bhagavaM sAhU, taoNa 5 ciMtiyaM-na aNNo uvAotti ahigayareNaM uvalobhemi, pacchA meruM payaTTAvio, na icchai aviogio, muhutteNa ANemi, paDisue payaTTo, makkaDajuyalaM viuvviyaM, anne bhAMti - saccakaM ceva diTTha, sAhuNA bhaNio - suMdarIe vAnarIo ya kA laTThayarI ? ; so bhaNai - bhagavaM ! aghaDaMtI sarisavva merUvamatti, pacchA vijjAharamihuNaM diTTaM, tattha pucchio bhAi-tullA ceva, pacchA devamihuNagaM diTTaM, tatthavi pucchio te naMdanA ghare Avyo. naMde bhAine gocarI vahorAvI. naMde hAthamAM pAtru grahaNa karyu hatuM. (pAtrA 10 sahita naMda bhAInI pAchaLa cAlavA lAgyo.) hamaNAM mane (pAchA javAnI) 2jA Apaze ema karatAM karatAM muni naMdane udyAnamAM laI gayo. lokoe naMdane hAthamAM pAtra laIne jatAM joyo. tethI loko mazkarI kare che ke - "suMdarInaMde pravrajyA lIdhI." AvI mazkarI thavA chatAM paNa te udyAnamAM gayo. bhAImunie tene dezanA ApI. paraMtu suMdarI pratyeno atyaMta rAga hovAthI samyag mArge lAvavA muni samartha banato nathI. te muni vaikriyalabdhivALo hato. tethI eNe vicAryuM ke. 15 - "have se jIne upAya nathI bhATe vadhAre lalayA." pAchaLathI meruparvata vikuryo. paraMtu patnI sAtheno viyoga thavAne kAraNe naMda icchato nathI. muhUrta pachI sAdhue kahyuM - "huM ahIM suMdarIne lAvuM ?" naMde hA pADI. eTale te suMdarIne lAvyo. tathA vAnarInA yugalane vidhuryuM. keTalAka kahe che - vikrvyu nahi paNa sAcA eka yugalane ja batAvyuM. sAdhue naMdane pUchyuM- "suMdarI ane A vAnarIomAMthI vadhAre suMdara koNa che ?" naMde 20 'dhuM - "sarasava ane merunI prema AA upamA ghaTatI 4 nathI. (arthAt jyAM meru jane jyAM sarasava ! ema kayAM A vAMdarIo ane kyAM mArI suMdarI !) tyArapachI vidyAdharanuM yugala batAvyuM ane pUchyuM - "koNa suMdara ?" tyAre naMde kahyuM - "jaMne tulya che." tyArapachI hevayugala jatAvyaM. te vajate paNa pUchatAM naMhe 'dhuM - "bhagavan! - 51. nAma kRtaM, tasya bhrAtA pravrajitaH sa zrRNoti yathA sa tasyAmadhyupapannaH, prAghUrNakaH ( sAdhuH ) 25 AgataH, pratilambhitaH, bhAjanaM tena gRhitaM, ihAtra vistrakSyatItyudyAnaM nItaH, lokena ca bhAjanahasto dRSTaH, tatastaM upahasanti-pravrajitaH sundarInandaH, tataH sa tathApi gata udyAnaM, sAdhunA tasmai dezanA kRtA, utkaTarAga iti na zakyate mArge AnetuM, vaikiyalabdhikazca bhagavAn sAdhuH, tato'nena cintitaM - nAnya upAya iti adhikatareNopalobhayAmi, pazcAt meruH pravarttitaH, necchati aviyogikaH, muhUrttenAnayAmi, pratizrute pravRttaH, markaTayugalaM vikurvitaM, anye bhaNanti - satyameva dRSTaM, sAdhunA bhaNitaH - sundarIvAnaryoH kA laSTatarA ?, sa 30 bhaNati-bhagavan ! aghaTamAnA sarSapa iva merUpameti, pazcAdvidyAdharamithunaM dRSTaM tatra pRSTo bhaNati - tulyaiva, pazcAddevamithunaM dRSTaM tatrApi pRSTo iha patthaviyautti mudrite / + avivegio / * Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAriNAmikIbuddhinA daSTAnno (ni. 949-951) 191 bhaiNati-bhagavaM ! eIe aggao vAnarI suMdarItti, sAhuNA bhaNiyaM-thoveNa dhammeNa esA pAvijjaitti, tao se uvagayaM, pacchA pavvaio / sAhussa pariNAmiyA buddhI // vairasAmissa pAriNAmiyAmAyA NANuvattiyA, mA saMgho avamannijjihititti, puNo devehiM ujjeNIe veuvviyaladdhI dinnA, pADaliputte mA paribhavihitti veuvviyaM kayaM, puriyAe pavayaNaohAvaNA mA hohititti savvaM kaheyavvaM // calaNAhae-rAyA taruNehiM buggAhijjai, jahA therA kumAramaccA avaNijjaMtu, 5 so tesiM parikkhaNaNimittaM bhaNai-jo rAyaM sIse pAeNa AhaNai tassa ko daMDo ?, taruNA bhaNaMti-tilaM tilaM chiMdiyavvao, therA pucchiyA-ciMtemotti osariyA, ciMteMti-nRNaM devIe ko aNNo AhaNaitti AgayA bhaNaMti-sakkAreyavvo / raNNo tesiM ca pAriNAmiyA // A devInI sAme suMdarI to vAMdarI lAge che." sAdhue kahyuM - "thoDA dharmavaDe AvI suMdara devI tane prApta thaze (mATe tuM dharma kara.)" naMda samajI gayo ane pAchaLathI dIkSA lIdhI. sAdhunI A 10 pAriNAmikIbuddhi hatI. 15. vajasvAmI : saMghanuM apamAna na thAya mATe vajasvAmI mAtAne je anusaryA nahIM (te pAriNAmikIbuddhi jANavI.) vaLI, devoe ujjayinImAM vaikriyalabdhi ApI (te pahelAM ja parIkSA karI temAM paNa vajasvAmInI pAriNAmikabuddhi jANavI.) pATaliputra nagaramAM (vajasvAmI sAthe vivAha karavA taiyAra thayelI kanyAnA prasaMga vakhate) parAbhava na thAya mATe je vaikriyarUpa 15 dhAraNa karyuM. purikAnagarImAM zAsanahIlanA na thAya mATe je buddhi vAparI vagere dareka prasaMgo ahIM kahevA yogya che. A dareka prasaMgomAM vajasvAmInI pariNAmikabuddhi jANavI. 16. caraNavaDe ghAta : taruNovaDe rAjA bhramita karAya che ke - "vRddha maMtrIone durbaLa buddhivALA hovAthI) maMtrIpadathI dUra karo." rAjAe taruNonI parIkSA karavA mATe pUchyuM ke - je vyakti rAjAnA mastakane pagavaDe haNe tene kayo daMDa karavo joIe?" taNoe kahyuM - "tenA 20 tala-tala jeTalA TukaDA karavA joIe." rAjAe vRddhone pUchatAM vRddhoe kahyuM - "ame vicArIne javAba ApIe." ema kahI badhAM potAnA sthAne gayA. vRddha maMtrIo vicAre che ke - "devI sivAya rAjAne vaLI mastake koNa haNI zake." teo pAchA AvIne rAjAne kahyuM - "te vyaktino satkAra karavo joIe." ahIM rAjA ane vRddhamaMtrIonI pAriNAmikIbuddhi jANavI. 52. bhaNati-bhagavan ! etasyA agrato vAnarI sundarIti, sAdhunA bhaNitaM-stokena dharmeNaiSA 25 prApyata iti, tatastenopagataM, pazcAtpravajitaH / sAdhoH pAriNAmikI buddhiH // vajrasvAminaH pAriNAmikImAtA nAnuvarttitA, mA saGgho'vamAnIti, punardevairujjayinyAM vaikriyalabdhirdattA, pATalIputre mA parAbhUditi vaikiyaM kRtaM, purikAyAM pravacanApabhrAjanA mA bhUditi sarvaM kathayitavyaM // caraNAhatau-rAjA taruNairyudgrAhyate, yathA sthavirAH kumArAmAtyA apanIyantAM, sa teSAM parIkSAnimittaM bhaNati-yo rAjAnaM zIrSe pAdena Ahanti tastha re 3: ?, taUT mati-tinAchettavya: virA: pRSTha:-cintAyAma rUpakRtA:, cittatti- 30 nUnaM ko devyA anya Ahanti ityAgatA bhaNanti-satkArayitavyaH / rAjJasteSAM ca pAriNAmikI // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 mA Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) AmaMDetti-AmalagaM, kittimaM egeNa NAyaM aikaDhiNaM akAle biMbo hoitti / tassavi pAriNAmiyA // maNitti-sappo pakkhiNaM aMDagANi khAi rukkhe vilaggittA, tattha giddheNa AlayaM vilaggittA mArio, maNI tattha paDio, heTThA kUvo, tassa pANiyaM rattibhUye, NINiyaM kUvAo sAbhAviyaM hoi, dAraeNa therassa kahiyaM, teNa vilaggiUNa gahio / therassa pariNAmiyA // sappo5 caMDakosio ciMtei-eriso mahappA iccAi vibhAsA, eyassa pAriNAmigI ||khggiiti-saavyputto jovvaNabalummatto dhammaM na giNhai, mariUNa khaggisu uvavaNNo, piTThissa dohiMvi pAsehiM jahA pakkharA tahA caMmANi laMbaMti, aDavIe ca uppahe jaNaM mArei, sAhuNo ya teNeva paheNa aikkamaMti, 17. AmaLo : (eka vyaktie kRtrima AmaLo lAvIne rAjasabhAmAM mUkyo. tethI badhAM vicAramAM paDyA ke akALe AmaLo thAya kevI rIte ? sabhAmAMthI eka vyaktie AmaLAnI parIkSA 10 karI.) teNe te AmaLo atikaThina ane akALe atikhATo hovAthI A kRtrima banAvaTI AmaLo che evuM jANyuM. tenI A pariNAmikIbuddhi hatI. 18. maNiH eka sApa vRkSa upara caDhIne pakSIonA IMDAo khAya che. ekavAra gIdha pakSIe potAnA sthAne rahIne te sApane mArI nAkhyo. sApanI phaNAe raheto maNi tenA mALAmAM paDyo. nIce kUvo hato. maNinI prajAne kAraNe kUvAnuM pANI lAla lAgatuM hatuM. paraMtu kUvAmAMthI bahAra 15 kADhato pANI pAchuM svAbhAvika raMga vinAnuM banI jatuM hatuM. putre pitAne vAta karI. (eTale pitAe vicAryuM ke AvuM kema thAya che ? vicAratA teNe jANyuM ke vRkSa upara maNi che tenI prajAne kAraNe AvuM thAya che.) vRddha vRkSa upara caDhI maNi grahaNa karyo. vRddhanI pArigrAmikabuddhi jANavI. 19. sarpa H caMDakauzika sarpane bhagavAnane joIne je vicAra Avyo ke - "AvA prakAranA A mahAtmA....... vigere" varNana jANavuM. sApanI A pAriNAmikIbuddhi jANavI. (ahIM 20 bhagavAnanA atizayasuMdara rUpa joIne te vicAramAM paDyo. zAMta bhAvane pAmyo, anazana svIkAryuM vigere pAriNAmikIbuddhi jANavI.) 20. geDo (pazuvizeSa) : eka zrAvakaputra yauvana ane baLathI unmatta thayelo dharma karato nathI. marIne guMDAonA samUhamAM utpanna thayo. tenI piThanI baMne bAjue pAMkhanI jema cAmaDI laTake che. jaMgalamAM utpathe AvI caDhelA janane te mArI nAMkhe che. sAdhuo te ja mArgethI pasAra 25 53. Amlakamiti AmalakaM, kRtrimamekena jJAtamatikaThinaM, akAle'tyAmlaM bhavatIti / tasyApi pAriNAmikI // maNiriti-sarpaH pakSiNAmaNDAni khAdati vRkSaM vilagya, tatra gRdhreNAlayaM vilagya mAritaH, maNistatra patitaH, adhastAtkUpaH, tasya pAnIyaM raktIbhUtaM, niSkAzitaM kUpAt svAbhAvikaM bhavati, dArakeNa sthavirAya kathitaM, tena vilagya gRhItaH / sthavirasya pAriNAmikI // sarpaH-caNDakauzikazcintayati-IdRzo mahAtmA ityAdi vibhASA, etasya pAriNAmikI // khaDgI-zrAvakaputro yauvanabalonmatto dharmaM na gRhNAti, 30 mRtvA khaGgiSUtpannaH, pRSThe'sya dvayorapi pArzvayoH yathA pakSau tathA carmaNI lambete, aTavyAM cotpathe janaM mArayati, sAdhavazca tenaiva pathA vyatikramanti, Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAriNAmikIbuddhinA dRSTAnto (ni. 949-951) 193 "vameLa Arao, teI La tarapha azrvinuM, ciMte, nArUM saMmariyA, padmavalrALa, tevatomAM / yasa pAriNAmigI // thUbhe-vesAlAe NayarIe NAbhIe muNisuvvayassa thrubho, tassa guNeNa kUNiyassa Na pass, devayA AgAse kUNiyaM bhaNai - 'samaNe jai kUlavAlae mAgahiyaM gaNiyaM labhissati / lAyA ya asogacaMdae vesAliM nagariM gahessai // 1 // ' so maggijjai / tassa kA uppattI ? - egassa . Ayariyassa cellao aviNIo, taM Ayario aMbADe, so veraM vahai / annayA AyariyA siddhasilaM 5 te samaM vaMdagA vilaggA, uttaratANa vadhAe silA mukkA, diTThA AyarieNa, pAyA osAriyA iharA mArio hoMto, sAvo diNNo- durAtman ! itthIo viNassihisitti, micchAvAI eso bhavauttikAuM tAvasAsame acchai, naIe kUle AyAvei, paMthabbhAse jo sattho ei tao AhAro hoi, Ie thAya che. sAdhuone joIne mAravA te vegathI doDIne Ave che. paraMtu sAdhuonA dharmatejanA prabhAve mAravA samartha thato nathI. tethI te vicAramAM paDe che. evAmAM jAtismaraNajJAna thAya che. tyAM 10 ja anazana karI devalokamAM deva thAya che. AnI A pAriNAmikIbuddhi jANavI. 21. stUpa : vizAlAnagarInI madhyamAM munisuvratasvAmIno stUpa hato tenA prabhAve koNika te nagarIne jItI zakato nathI. devatAo AkAzamAM koNikane kahe che ke - "phUlavAlaka sAdhu jo magadhanI gaNikAne prApta thaze to koNika rAjA vizAlA nagarIne jItI zakaze // 1 // " koNika rAjA kUlavAlakanI tapAsa karAve che. phUlavAlakanI utpatti kevI rIte thaI ? te kahe che - eka AcAryano 15 nUtana ziSya avinIta hato. AcArya tene Thapako Ape che. tethI te ziSya (manamAM) vairabhAva rAkhe che. ekavAra AcArya tenI sAthe siddhanAmanA parvata u52 vaMdana karavA caDhyA. nIce utaratA AcAryano vadha karavA te ziSye pAchaLathI moTI zilA gabaDAvI. - AcArye joyuM ke tarata ja be paga pahoLA karyA (jethI te zilA be paga vaccethI nIkaLI gaI), nahIM to te marI jAta. AcArye te sAdhune zApa Apyo ke - "he durAtman ! tAruM strIthI 20 patana thaze." A AcAryanuM vacana khoTuM paDo ema vicArI (arthAt vacana khoTuM pADavA mATe) te sAdhu (jaMgalamAM rahelA) tApasAzramamAM rahe che. nadInA kinAre AtApanA le che. najIkanA mArgamAMthI je sAthe pasAra thAya tyAMthI potAne joIto AhAra grahaNa kare. nadInA kinAre AtApanA letAM te sAdhunA prabhAve nadI anya sthAnethI vahevA lAgI. (arthAt nadInA vahevAnA mArgamAM 14. venenAtaH, tenasA na zavanoti mitrotuM, cintayati, jJAtiH smRtA, pratyAhyAnuM, revatomAM, 25 etasya pAriNAmikI // stUpaH - vizAlAyAM nagaryAM madhye munisuvratasya stUpaH, tasya guNena kUNikasya (udyame'pi ) na patati, devatA''kAze kUNikaM bhaNati - ' zramaNo yadA kUlavAlako mAgadhikAM gaNikAM lapsyate ( gamiSyati ) / rAjA ca azokacandraH ( kauNikaH ) vaizAlI nagarIM grahISyati // 1 // ' / sa mArgyate / tasya jotpatti ?--tyAcAryasya kSuddha: (ziSya:) avinItaH, tamAcAryo nirmatkRti, meM vaiduM vahati / anyadA AcAryAH siddhazailaM tena samaM vandituM vilagnAH, avataratAM vadhAya zilA bhuktA, dRSTA''cAryeNa, 30 pAdau prasAritau itarathA mRtA abhaviSyan, zApo dattaH - durAtman ! strIto vinaGkSyasIti, mithyAvAdI eSa bhavatvitikRtvA tApasAzrame tiSThati, nadyAH Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) kUle AyAvemANassa sA NaI aNNao pavUDhA, teNa kUlavArao nAmaM jAyaM, tattha acchaMto Agamio, gaNiyAo saddAviyAo, egA bhaNai-ahaM ANemi, kavaDasAviyA jAyA, sattheNa gayA, vaMdai uddANe hoiyammi ceiyAI vaMdAmi tubbhe ya suyA, AgayAmi, pAraNage modagA saMjoiyA dinnA, aisAro jAo, paogeNa Thavio, uvvattaNAIhiM saMbhinnaM cittaM, ANio, bhaNio-raNNo 5 vayaNaM karehi, kahaM ?, jahA vesAlI gheppai, thUbho nINAvio gahiyA / gaNiyAkUlavAlagANaM doNhavi pAriNAmigI / iMdapAuyAo cANakkeNa puvvabhaNiyAo, esA pAriNAmiyA // sAdhu UbhA rahelA hovAthI vanadevatAe nadIno mArga badalI nAMkhyo.) tethI lokoe tenuM kUlavAlaka nAma pADyuM. tyAM rahelo koNike jANyo. (arthAt A sAdhu tyAM che evuM koNike jANyuM.) koNike gaNikAone bolAvI. temAM eka gaNikAe kahyuM - "huM sAdhune lAvIza." teNIe kapaTathI zrAvikAnuM 10 rUpa lIdhuM. sAthe sAthe tyAM gaI. vaMdana karyA, ane kahyuM - " vidhavA thayelI huM caityone vaMdana karavA nIkaLI chuM. tamArA samAcAra sAMbhaLyA, teyI vaMdana karavA AvI chuM." (pAraNA vigerenI vinaMtI karI.). pAraNe modako banAvIne vahorAvyA. jhADA thayA. auSadhionA prayoga vaDe jhADA aTakAvyA. (jhADAne kAraNe zarIra ati nirbaLa thavAne kAraNe paDakhuM pheravA mATe paNa sAdhu samartha rahyo nahi. 15 tethI gaNikAe potAnA madhura vacanovaDe vaiyAvacca karavAnI mAMgaNI karatA sAdhue rajA ApI temAM) paDakhu pheravavuM vigere vaiyAvacca karatAM karatAM gaNikAe sAdhunuM citta Avarjita karyuM. gaNikA sAdhune rAjA pAse lAvI ane kahyuM - "rAjAnI AjJAnusAra kara." zuM karavAnuM che? ema sAdhuvaDe pUchatAM kahyuM ke - "je rIte vizAlAnagarI jItAya (te rIte karavuM.)" sAdhue nagarImAMthI sUpa bahAra kaDhAvyo nagarI jItI lIdhI. kapaTavaDe gaNikAnI sAdhune rAjA pAse lAvavAnI buddhi ane 20 kUlavAlakanI nagarane jItAvI ApavA aMgenI buddhi pAriNAmikI jANavI. 22. indra : pUrve cANakyanA dRSTAntamAM kahyuM ke - naMdarAjAne jItatA pahelAM AjubAjunA nagarone cANakya parvatika rAjAnA sahAyathI jIte che temAM eka nagara chatAtuM nathI eTale cANakya parivrAjaka veSa dhAraNa karIne nagaranI aMdara jaI indrakumArikAo nagara bahAra kaDhAve che. A IndrakumArikAo ja ahIM anya nAme eTale ke "IndrapAdukAo" nAme kahI che. cANakyanI 25 indrapAdukAone nagara bahAra kaDhAvavAnI buddhi pAriNAmikI jANavI. ll951ii. 55. kUle Atapayati, panthAbhyAse yaH sArtha AyAti tata AhAro bhavati, nadyAH kUle AtApayataH sA nadyanyato vyUDhA tena kUlavArako nAma jAtaM, tatra tiSThan AgamitaH, gaNikAH zabditAH, ekA bhaNatiahamAnayAmi, kapaTazrAvikA jAtA, sArthena gatA, vandate, vidhavAyAM jAtAyAM caityAni vande yUyaM ca zrutAH, AgatA'smi, pAraNake modakAH sAMyogikA dattAH, atisAro jAtaH, prayogeNa sthApitaH (nIrogIkRtaH), 30 7nAma: manna citta, mAnIta:, mAta-rANo vasaM 34 vartha ?-cathA vaizAtrI gRhRAo, tUpo niSkAzitaH (pAtitaH), gRhItA / gaNikAkUlavAlakayordvayorapi pAriNAmikI ||indrpaadukaaH (indrakumAryaH) cANakyena pUrvabhaNitAH, eSA pAriNAmikI // + udANe Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapa:siddhanuM svarUpa (ni. 952) mA 195 ukto'bhiprAyasiddhaH, sAmprataM tapaHsiddhapratipipAdayiSayA''ha na kilammai jo tavasA so tavasiddho daDhappahArivva / so kammakkhayasiddho jo savvakkhINakammaMso // 952 // vyAkhyA : 'na klAmati' na klamaM gacchati yaH sattvastapasA-bAhyAbhyantareNa sa evaMbhUtastapaHsiddhaH, aglAnitvAd, dRDhaprahArivaditi gAthAkSarArthaH // bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, 5 taccedam-eNgo dhijjAiyao duIto aviNayaM karer3a, so tAo thANAo nINio hiMDato corapallimalliNo, seNAvaiyA putto gahio, taMmi mayaMmi socceva seNAvaI jAo, nikkivaM pahaNaitti daDhappahArI se NAmaM kayaM / so annayA seNAe samaM egaM gAmaM haMtuM gao, tattha ya ego dariddo, teNa puttabhaMDANa maggaMtANaM duddhaM jAettA pAyaso siddho, so ya hAiuM gao, corA ya tattha paDiyA, egeNa so tassa pAyaso diTTho, chuhiyatti taM gahAya pahAvio, tANi khuDDugarUvANi rovaMtANi 10 avataraNikA: A pramANe abhiprAyasiddha kahyo. have tapasiddhanuM pratipAdana karavAnI icchAthI 4 cha - gAthArtha : tapavaDe je glAni pAmato nathI tevA daDhaprahArInI jema tapasiddha jANavo. jenA sarva karmAzo kSINa thayAM che te karmakSayasiddha jANavo. TIkArtha je jIva bAhya atyaMtara tapavaDe glAni pAmato nathI=thAkato nathI te jIva aglAnI 15 hovAthI daDhaprahArInI jema tapasiddha kahevAya che. A pramANe gAthArthano akSarArtha kahyo. bhAvArtha kathAnakathI jANavA yogya che. te kathAnaka A pramANe che -- tapa:siddha sevA prahArI* eka brAhmaNa duHkhethI damI zakAya tevA akAryane kare che. te sthAnamAMthI tene bahAra kADhI bhUsyo. te 32di 32ta yo25sine bhayo. senApati tane putra35. 2|jyo. senApatirnu mRtyu 20 thatAM te putra ja senApati thayo. nirdaya rIte te bIjAne haNato tethI tenuM nAma daDhaprahArI paDyuM. te ekavAra potAnI senA sAthe eka gAmane lUMTavA gayo. te gAmamAM eka garIba mANasa hato. (AhAra mATenI) mAMgaNI karatA putro mATe te garIba dUdhanI yAcanA karIne temAMthI khIra banAvI. bALakone khIra pIrasIne te snAna karavA gayo. eTalAmAM ghare coro AvI paDyA. eka core khIra joI. pote bhUkhyo hovAthI te khIra laIne doDavA lAgyo. te bALako raDatA-raDatA pitA pAse 25 gayA, "bhArI pI2 mA ashes gayA." ., 56. eko dhigjAtIyo durdAnto'vinayaM karoti, sa tataH sthAnAt niSkAzito hiNDamAnazcaurapallImAzritaH, senApatinA putro gRhItaH, tasmin mRte sa eva senApatirjAtaH, niSkRpaM prahantIti dRDhaprahArI tasya nAma kRtaM / so'nyadA senayA samaM evaM grAmaM hantuM gataH, tatra caiko daridraH, tena putrebhyo mArgayaGgyaH dugdhaM yAcitvA pAyasaM sAdhitaM, sa ca snAtuM gataH, caurAzca tatra patitAH, ekena tasya tatpAyasaM dRSTaM, kSudhAta iti 30 tagRhItvA pradhAvitaH, tAni kSalakarUpANi rudanti Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) piu~mUlaM gayANi, hio pAyasotti, so roseNaM mAremitti pahAvio, mahilA avayAseuM acchai, tahavi jAi jahiM so ceva coraseNAvaI gAmamajjhe acchai, teNa gaMtUNa mahAsaMgAmo kao; seNAvaiNA ciMtiyaM-eeNa mama corA paribhavijjanti, tao asiM gahAya niddayaM chiNNo, mahilA se bhaNai-hA Nikiva ! kimeyaM kayaMti ?, pacchA sAvi mAriyA, gabbho'vi dobhAge kao phurUphure, tassa kivA 5 jAyA-ahammo kao, ceDarUvehito dariddatti pauttI uvaladdhA, daDhayaraM nivveyaM gao, ko uvAotti, sAhU diTThA pucchiyA ya'NeNa-bhagavaM ! ko ettha uvAo ?, tehiM dhammo kahio, so ya se uvagao, pacchA cArittaM paDivajjiya kammANa samugghAyaNaThAe ghoraM khaMtiabhiggahaM gihiya tattheva vihaDa, tao hIlijjai hammati ya, so saMmaM ahiyAsei, ghorAkAraM ca kAyakilesaM kareD, asaNAi. pitA gusse bharAIne "mArI nAMkhyuM ema vicArIne teo pAchaLa doDyA. mahilA tene 10 aTakAve che chatAM te te dizA tarapha jAya che, jyAM gAmanI madhyamAM corono senApati Ubho che. garIbe AvIne tenI sAthe moTuM yuddha karyuM. senApatie vicAryuM - "A mArA corono paribhava kare che. tethI talavAra laIne garIba vyaktine nirdaya rIte mArI nAMkhyo. tenI mahilAe senApatine yuM - "3 nirdaya ! te mA zuM jyu ?" 49thI senApati maDisAne 59 bhArI nAkhI. be bhAgarUpe karAyelI teNIno garbha paNa taraphaDe che. A joIne senApatine dayA AvI 15 - "ho ! meM vo adharma yo." anya pANI pAsethI bhA garI to (menA mAjIne mahAmusIbate khIra khAvA ApI hatI je coro laI gayA)' evA samAcAra tene maLyA. tethI vadhu vairAgya tene thayo. | (AmAMthI bacavAno) kayo upAya? ema vicAratA teNe sAdhuone joyA. sAdhuone teNe pUchyuM, "bhagavan ! maha payavAno 75ya 4yo ?" sAdhumAjhe pazana mApI. tI te dharma 20 svIkAryo. pachIthI cAritrane svIkArIne karmone kSaNa karavA mATe kSamAno ghora abhigraha grahaNa karIne te ja gAmamAM vicare che. loko tyAM tenI niMdA kare che, haNe che. A sarva daDhaprahArI sabhya rIte sahana kare che ane atighora kAyAkaleza kare che. AhArAdi na maLatA samya rIte sahana 57. pitRmUlaM gatAni, hRtaM pAyasamiti, sa roSeNa mArayAmIti pradhAvitaH, mahilA nivArayituM tiSThati, tathApi yAti yatra sa eva caurasenApatiAmamadhye tiSThati, tena gatvA mahAsaMgrAmaH kRtaH, senApatinA cintitaM25 etena mama caurA: paribhUyante, tato'siM gRhItvA nirdayaM chinnaH, mahilA tasya bhaNati-hA niSkRpa ! kimetatkRtamiti, pazcAtsA'pi mAritA, garbho'pi dvidhAkRtaH sphurati, tasya kRpA jAtA-adharmaH kRtaH, ceTarUpebhyo daridra iti pravRttirupalabdhA, dRDhataraM nirvedaM gataH, ka upAya iti, sAdhavo dRSTAH, pRSTAzcAnenabhagavan ! ko'tropAyaH ?, tairdharmaH kathitaH, sa ca tasyopagataH, pazcAccAritraM pratipadya karmaNAM samudghAtanArthAya ghoraM kSAntyabhigrahaM gRhItvA tatraiva viharati, tato hIlyate hanyate ca, sa samyak adhyAsayati, ghorAkAraM ca 30 kAyaklezaM karoti, azanAdi Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmakSayasiddhanuM svarUpa (ni. 953) ( 197 ve alabhaMto samma ahiyAsei, jAva'NeNa kammaM nigyAiyaM, kevalaM se uppaNNaM, pacchA so siddhatti // uktastapaHsiddhaH, sAmprataM karmakSayasiddhapratipAdanAya gAthAcaramadalamAha-'so kamma' ityAdi, sa karmakSayasiddhaH, yaH kiMviziSTa ityata Aha-'sarvakSINakarmAMzaH' sarve-niravazeSAH kSINAH karmAMzAHkarmabhedA yasya sa tathAvidha iti gAthArthaH // .. sAmprataM karmakSayasiddhameva prapaJcato niruktavidhinA pratipAdayannAha tIdAnarayaM gaMtu simaTTI / siaM dhaMtaMti siddhassa siddhattamuvajAyai // 953 // vyAkhyA : dIrghaH santAnApekSayA'nAditvAt sthitibandhakAlo yasya taddIrghakAlaM, nisarganirmalajIvAnuraJjanAcca rajaH karmaiva bhaNyate tatazca dIrghakAlaM ca tadrajazceti dIrghakAlarajaH, yacchabdaH sarvanAmatvAduddezavacanaH, yatkarmetthaMprakAraM, tuzabdo bhavyakarmavizeSaNArthaH, yato nAbhavyakarma sarvathA 10 dhmAyata iti, tatazca yadbhavyakarmeti 'zeSitam' iti zeSaM kRtaM zeSitaM-sthityAdibhiH prabhUtaM sat sthitisaGkhyAnubhAvApekSayaivAnAbhogasaddarzanajJAnacaraNAdyupAyataH zeSam-alpaM kRtamiti bhAvaH, prAk kare che. sahana karatAM karatAM teNe sarva karma khapAvI dIdhA. tene kevalajJAna utpanna thayuM, ane pAchaLathI te siddha thayo. A pramANe tapasiddha kahyo. have karmakSayasiddha pratipAdana karavA mATe gAthArthanA pazcAtmAgane kahe che - te karmakSayasiddha 15 che, je kevA prakArano che? te kahe che - kSINa thaI gayA che saMpUrNa karmabhedo jenA te karmakSayasiddha jANavo. l952ll avataraNikA: have karmakSayasiddhane ja vistArathI niruktavidhivaDe pratipAdana karatA kahe gAthArtha : ATha prakAre baMdhAyeluM dIrghasthitivALuM je karma alpasthitivALuM karAyuM che. te 20 alpasthitivALuM baMdhAyeluM karma jenuM nAza pAmyuM che evA siddhane ja siddhapaNuM utpanna thAya che. TIkArthaH saMtAna=paraMparAnI apekSAe anAdi hovAthI dIrgha che sthitibaMdhano kALa jeno evuM karma dIrghakALa kahevAya che ane svabhAvathI nirmaLa evA jIvane malina karatuM hovAthI karma ja raja tarIke kahevAya che. dIrdhakALa ane rajarUpa evuM je karma te dIrghakALaraja kahevAya che. mULamAM 'ya' zabda sarvanAma hovAthI udezane jaNAvanAruM jANavuM. tethI je karma AvA prakAranuM 25 (arthAtu dIrghasthitivALuM) che. "tu' zabda bhavyakarmavizeSaNa-arthavALo che. (arthAt ahIM bhavyajIvonuM je karma dIrghasthitivALuM che"e pramANe artha jANavo.) kAraNa ke abhavyajIvonuM karma sarvathA nAza pAmatuM nathI. tethI bhavyajIvonuM sthiti vigerevaDe prabhUta evuM je karma sthiti, rasa, ane pradezabaMdhanI apekSAe ja anAbhoga, samyagadarzana, jJAna, cAritrAdi upAyovaDe alpa 18. vADInamamAnaH sAdhyattei, yAvana varSa niyatita (nihata), varte tatpanna, pazcAta 30 siddha kRti che Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1984 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) kiMbhUtaM saccheSitam ? ityAha-'aSTadhA sitam' aSTaprakAraM jJAnAvaraNAdibhedena sitaM 'sita varNabandhanayo riti vacanAt sitaM-baddhamucyate / idAnIM niruktimupadarzayati-taccheSitaM sitaM karma dhmAtaM, 'dhmA zabdAgnisaMyogayo 'riti vacanAt dhyAnAnalena dagdhaM mahAgninA lohamalavadasyeti siddha iti, evaM karmadahanAnantaraM siddhasyaiva sataH kiM ?-siddhatvamupajAyate, nAsiddhasya, "bhavyo'siddho na 5 sidhyatIti vacanAd, upajAyata ityapi tadAtmanaH svabhAvikameva sadanAdikarmAvRtaM tadAvaraNavigamenA''virbhavati tattvataH tathA'pi laukikavAcoyuktyA vyavahAradezanayopajAyata ityucyate, athavA siddhasya siddhatvaM bhAvarUpamupajAyate, na tu pradIpanirvANakalpamabhAvarUpamiti nayamatAntaravyavacchedArthametat, tathA cA''hureke "dIpo yathA nirvRtimabhyupeto, naivAvaniM gacchati nAntarikSam / 10 #i 7 sthitikizuM sAIjhana, sehakSaya( vattati nim wi" karAyeluM che. pUrve kevA prakAranuM A karma hatuM ke je alpa karAyuM che? te kahe che - jJAnAvaraNAdibhedovaDe ATha prakAre baMdhAyeluM. (A karma alpa karAyuM che.) "sit' dhAtu varNa ane baMdhana arthamAM hovAthI sita' eTale baMdhAyeluM artha karavo. have (siddhazabdanI) nirukti arthane batAve che - alpasthiti vigere rUpe baMdhAyeluM (arthAt alpasthiti vigere rUpe karAyeluM) te karma jenuM saMpUrNa) nAza pAmyuM 15 che te siddha kahevAya che. ahIM 'bA' dhAtu zabda ane agni saMyoganA arthamAM hovAthI 'bAta' eTale mahAgnivaDe lokhaMDanA malanI jema dhyAnarUpa agnivaDe bALeluM (eTale ke nAza pAmeluM.) A pramANe karmanA dahana pachI siddha thayelA evA ja jIvane siddhatva utpanna thAya che, paNa asiddhane (jenA saMpUrNa karmo nAza pAmyA nathI evA jIvane) utpanna thatuM nathI, kAraNa ke "asiddha evo bhavyajIva siddha thato nathI' AvuM vacana che. 20 jo ke AtmAnuM svAbhAvika (svabhAvarUpa) evuM ja siddhapaNuM e anAdi evA karmothI DhaMkAyeluM che. te karmarUpa AvaraNano nAza thatAM tattvathI to A siddhapaNuM pragaTa thAya che (nahi ke utpanna thAya che.) chatAM utpanna thAya che evuM je kahevAya che te laukika vacanone pradhAna mAnatI evI vyavahAradezanAvaDe kahevAya che. athavA siddha evA jIvane siddhapaNuM bhAvarUpa utpanna thAya che, nahi ke dIpakanA nAzanI jema abhAvarUpa thAya che. A vacana anya naya(bauddhonI bAdabAkI karanAruM 25 jANavuM.(arthAtu je loko siddhapaNAMne abhAvarUpa mAne che te lokonuM khaMDana karanAruM A vacana jANavuM.) keTalAka loko kahe che- "jema dIpaka olavAyA pachI nIce pRthvImAM jato nathI ke antarikSamAM jato nathI, koI dizA ke koI vidizAmAM jato nathI, paraMtu ghInA kSayathI mAtra zAMtine=bhAzane = abhAvane) pAme che //lA" (tama nivRttine pAmelo jIva paNa pRthvI, antarikSa, dizA ke vidizAne pAmato nathI paNa phleza (karma)no nAza thatAM mAtra zAMtine (nAzane) pAme 30 che. ro" AvuM je loko mAne che teono A mata uparokta "bhAvarUpa siddhapaNuM utpanna thAya che.' e vacanathI khaMDita thayelA jANavo.) kAraNa ke AvA prakAranuM eTale ke abhAvarUpa siddhapaNuM Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmakSayasiddhanuM svarUpa (ni. 953) ityAdi, evaMvidhasiddhatvabhAve dIkSAdiprayAsavaiyarthyAt niranvayakSaNabhaGgasya cAyujyamAnatvAt, pradIpadRSTAntasyApyasiddhatvAt, tathAhi tatra ta eva pudgalA bhAsvaraM rUpaM parityajya tAmasaM rUpAntaramAsAdayantItyalaM vistareNa, athavA'nyathA vyAkhyAyate 'dIrghakAlarayaM' iti rayaH - vegaH ceSTA'nubhavaH phalamityanarthAntaraM tatazca dIrghakAlo rayo'syeti dIrghakAlarayaM, santAnopabhogyatvAditi bhAvanA, yadbhavyakarma 'sesita' miti zleSitamiti saMzliSTaM lezyAnubhAvAt aSTadhA sitamityAdi 5 pUrvavat, athavA'nyathA vyAkhyAyate - dIrghakAlaraja iti, tatra raja iva rajaH sUkSmatayA snehabandhanayogyatvAdvA raja ityucyate, yadbhavyakarmeti ca naivaM vyAkhyAyate, sAkSAtkarmAbhidhAnena sarvanAmno nirarthakatvAt, prakaraNAdeva bhavyasyAvagamyamAnatvAd, abhavyasya siddhatvAnupapatteH, tatazca jantukarma iti vyAkhyAyate jantuH - jIvastasya karma jantukarma, anenAbaddhakarmavyavacchedamAha, tacca 'se' mAnavAmAM dIkSA levAdino prayAsa nirarthaka banI jAya (kAraNa ke koI buddhimAna jIva potAnI 10 jAte potAnA vadha mATe "gaLe talavAra mUke nahi.) ane kSaNano (kSaNavartI AtmAno) sarvathAbhaMga paNa ghaTato nathI. (kAraNa ke sat evI vastuno sarvathA nAza thaI zakato nathI. vizeSArthIe dharmasaMgrahaNImAM jovuM.) tathA pradIpanuM dRSTAnta paNa asiddha che te A pramANe - jyAre dIpaka pote olavAya che tyAre te ja pudgalo potAnA bhAsvara(tejomaya) rUpane choDIne aMdhakArarUpane pAme che. (paNa saMpUrNa vinAza pAmatA nathI.) vadhu vistArathI saryuM. 199 athavA A gAthArthano artha bIjI rIte jaNAvAya che - paraMparAvaDe vAraMvAra bhogavavA yogya hovAthI dIrghakALa sudhI phaLa che jenuM evuM te karma dIrghakALaraya kahevAya che. AvuM je bhavya karma lezyAnA kAraNe (AtmA sAthe) coMTeluM, ATha prakAre baMdhAyeluM... vigere AgaLanI vyAkhyA pUrva vyAkhyA pramANe jANavI. 15 athavA trIjI rIte vyAkhyA karAya che - karma e sUkSma hovAthI athavA sneha(rAga)vaDe baMdhanane 20 yogya hovAthI raja kahevAya che. pUrvanI jema 'je bhavyakarma' e pramANe vyAkhyA karavI nahIM, kAraNa ke karmanuM sAkSAt kathana karela hovAthI sarvanAma nirarthaka che koI jarUra nathI. tathA prakaraNathI ja bhavya jaNAI jatuM hovAthI 'tu' zabdavaDe 'bhavya' vizeSaNa paNa joDavAnI jarura nathI, kAraNa ke abhavyane siddhapaNuM ghaTatuM nathI. tethI ahIM 'jaMtukarma' e pramANe vyAkhyA samajavI. (Azaya e che ke pUrve 'naM tu rmAM' vAkyamAM 'v' zabda sarvanAma rUpe lIdho, tathA tu zabdathI bhavyavizeSaNa 25 joDI 'je bhavyakarma' e pramANe vyAkhyA karI, paraMtu A trIjI vyAkhyAmAM teno niSedha karyo, kAraNa ke karma zabda sAkSAt batAvela hovAthI 'je karma' evo artha ka2vAnI koI jarura nathI. tathA prakaraNathI ja 'bhavya' zabda paNa jaNAto hovAthI 'tu' zabda levAnI jarUra nathI. tethI 'naM tu maM' zabdane bhego karI 'jaMtumAM'* zabda samajI vyAkhyA karavI.) jaMtu eTale jIva, tenuM karma te jaMtukarma. A zabdavaDe abaddha evA karmano vyavaccheda kahyo.. (tethI karma nahIM paNa jaMtu=jIva sAthe baMdhAyeluM 30 karma e pramANe artha jANavo.) Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) tasya jantoH 'asitam' asitamiti kRSNamazubhaM saMsArAnubandhitvAt evaMvidhasyaiva ca kSayaH zreyAniti, na tu zubhasya svarUpasyeti bhAvanA, aSTadhA sitamityAdi pUrvavadeveti gAthArthaH // prathamavyAkhyApakSamadhikRtya sambandhamAha - tatkarmazeSaM tasya samasthityasamasthiti vA syAt ?, na tAvat samasthiti viSamanibandhanatvAt, nApyasamasthiti caramasamaye yugapat kSayAsambhavAditi, 5 etadayuktam, ubhayathA'pyadoSAt, tathAhi - viSamanibandhatve satyapi vicitrakSayasambhavAt kAlataH samasthititvAvirodha eva, caramapakSe'pi samudghAtagamanena samasthitikaraNabhAvAdadoSaH, na caitat svamanISikayaivocyate, yata Aha niyuktikAra : nAUNa veaNijjaM aibahuaM AuaM ca thovAgaM / AvA dIrghakALanuM karma te jIvane saMsAra vadhAranAruM hovAthI azubha che ane AvA prakAranA 10 azubha karmano ja kSaya kalyANakArI che. paNa (sarvathA saMtAnano uccheda mAnanArA evA bauddho "dIpakanI jema jIva pRthvI, aMtarikSa, dizA, vidizA.....' vigere vacanovaDe je rIte jIvano uccheda mAne che te rIte - kRti TippaLa zubha evA jIvasvarUpano kSaya (arthAt jIvano sarvathA kSaya) kalyANakArI nathI. ATha prakAranuM baMdhAyeluM... vigere pUrvanI jema ja vyAkhyA jANavI. // 953 // avataraNikA : prathama vyAkhyApakSane AzrayI (AgaLanI gAthA sAthenA) saMbaMdhane kahe 15 <> pUrvapakSa : je ATha prakAranA karmo alpasthitivALA karyA che te badhAM eka sarakhI sthitivALA thAya ke judI judI sthitivALA thAya ? (pUrvapakSa pote ja potAnI matithI javAba Ape che ke) te karmo samAna sthitivALA na hoya kAraNa ke judA judA kAraNone AzrayIne te sthiti baMdhAyelI hatI. 20 (arthAt pUrve jyAre karma bAMdhyA hoya tyAre tenA kAraNo judA judA hovAthI pUrve te badhAnI sthiti paNa judI judI hatI ane te jyAre ochI thAya samaye eka adhyavasAyarUpa eka ja kAraNavaDe ochI thatI hovAthI eka samAna sthitivALA thAya nahIM paNa viSamasthitivALA thavA joIe. paraMtu) viSamasthitivALA paNa ghaTatA nathI, kAraNa ke tenA (bhavacakranA) chellA samaye eka sAthe sarveno kSaya saMbhavato nathI. (arthAt viSamasthitivALA te karmono nAza karatAM-karatAM chellA samaye paNa te 25 viSamasthitivALA rahevAnA, ane tethI chellA samaye eka adhyavasAyathI viSamasthitivALA sarva karmono eka sAthe kSaya saMbhavita nathI. mATe viSamasthitivALA paNa ghaTatA nathI.) samAdhAna H tamArI A vAta ayogya che kAraNa ke samasthiti ke viSamasthiti, baMnemAM koI doSa nathI. te A rIte judA judA kAraNo hovA chatAM vicitra kSayano saMbhava hovAthI kALane AzrayI te AThe karmo samasthitivALA mAnavAmAM koI virodha nathI tathA viSamasthitirUpa caramapakSamAM 30 paNa koI doSa nathI, kAraNa ke samuddAtane pAmI saghaLA karmo samasthitivALA kare che. A kaMI svabuddhithI kahevAtuM nathI kAraNa ke niryuktikAre kahyuM che gAthArtha : vedanIya karmane atibahu ane AyuSyane alpa jANyA pachI samuddAtane pAmIne Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samuddAtavaDe saMpUrNa karmakSaya (ni. 954) 201 gaMtUNa samugghAyaM khavaMti kammaM niravasesaM // 954 // vyAvyA : 'jJAvA' vevalenAvAmya, vi ?-vevanIya rma, mUita ?-'ativadu' zevamavopagraahikrmaapekssyaa'tiprbhuutmityrthH, tathA''yuSkaM ca karma 'stokam' alpaM, tadapekSayaiva jJAtveti vartate, atrAntare 'rAtvA' prApya 'samuddhAtam' kRti samyak--apunaHveinot--prAvatyena vamaLo hananaM prAtaH-praNayo smin prayatnavizeSesau samudghAta kRti tam, 'kSapatti' vinAzatti 'varma'5 vedanIyAdi niravazeSam' iti niravazeSamiva niravazeSaM prabhUtatamakSapaNAccheSasya cAntarmuhUrtta - mAtrakAlAvadhitvAt, kiJciccheSatvAdasatkalpaneti bhAvanA, atrA''ha - ' jJAtvA vedanIyamatibahni' tyatra ko niyamaH ? yena tadeva bahu ( graM0 11000) tathA''yuSkamevAlpamiti, atrocyate, vedanIyasya sarvakarmabhyo bandhakAlabahutvAt kevalino'pi tadbandhakatvAdAyuSkasya cAlpatvAt, uktaM ca- ' "jAva NaM ayaM jIve eyai veyar3a calai phaMdar3a tAva uNa aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae 10 ar gahibaMdhay arro uNa abaMdhae' AyuSkasya tvAntamauhUrtika eva bandhakAla iti, saMpUrNa karmono kSaya kare che. TIkArtha : kevalajJAnavaDe jANIne, zuM jANIne ? vedanIyakarmane jANIne, kevA prakAranuM vedanIyakarma? atibahu arthAt zeSa evA aghAtikarmanI apekSAe vadhAre jANIne. tathA AyuSyakarmane vedanIya karmanI apekSAe ochuM jANIne, (jANyA pachI) samuddAta pAmIne, (ahIM samuddAta zabdano artha 15 kahe che) samyak eTale ke apunarbhAve, t eTale prabaLatAthI, karmono ghAta=nAza je prayatnavizeSamAM ut hoya te samuddAta kahevAya che. te samuddAtane pAmIne vedanIyAdino saMpUrNa kSaya kare che. moTA bhAganA karmono kSaya thavAthI ane zeSa rahelA karmo aMtarmuhUrtamAtra kALa sudhInA ja hovAthI te zeSa karmonI ahIM vivakSA nahIM karatA 'saMpUrNa kSaya kare che' evuM kahyuM che. (Azaya e che ke - jo ke saMpUrNa kSaya karatA nathI paraMtu je kSaya karavAnA have bAkI che te ghaNA ja ochA che ane mAtra aMtarmuhUrta kALa 20 TakanArA hovAthI tenI vivakSA karAtI nathI. mATe saMpUrNa kSaya kare che ema kahyuM.) zaMkA : 'atibahu vedanIyane jANIne' ahIM evo kayo niyama che ? ke jethI vedanIya ja bahu hoya ane AyuSya ja alpa hoya. samAdhAna : sarva karmo karatAM vedanIyakarmanA baMdhano kALa ghaNo che. tathA kevalio paNa vedanIyane bAMdhe che. tenI sAme AyuSya alpa che. kahyuM che "jyAM sudhI jIva gati kare che, 25 jANe che, cAle che, halanacalana kare che tyAM sudhI te jIva kAM to ATha prakAranA karmono baMdhaka hoya, athavA sAta prakAranA karmono baMdhaka hoya, athavA cha prakArano athavA eka prakArano baMdhaka hoya, paNa abaMdhaka hoya nahIM" (A pATha dvArA kevalio paNa vedanIya rUpa eka prakAranA karmane bAMdhanArA batAvyA che.) AyuSyano to baMdhakALa aMtarmuhUrta ja che. kahyuM che.- "trIjA bhAge athavA - 59. yAvadayaM jIva ejate vyejate calati spandate tAvadaSTavidhabandhako vA saptavidhabandhako vA 30 SaDvidhabandhako vA ekavidhabandhako vA na punarabandhakaH / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 vyAkhyA : iha samudghAtaM prArabhamANaH prathamamevAvarjIkaraNamabhyetyantarmauhUrtikamudIraNAvalikAyAM karmapudgalaprakSepavyApArarUpamityarthaH, tataH samudghAtaM gacchati, tasya cAyaM kramaH - iha prathamasamaya eva svadehaviSkambhatulyaviSkambhamUrdhvamadhazcA''yatamubhayato'pi lokAntagAminaM jIvapradezasaGghAtaM daNDaM daNDasthAnIyaM kevalI jJAnAbhogataH karoti, dvitIyasamaye tu tameva daNDaM pUrvAparadigdvayaprasAraNAt pArzvato lokAntagAminaM kapATamiva kapATaM karoti, tRtIyasamaye tadeva kapATaM 10 dakSiNottaradigdvayaprasAraNAnmanthasadRzaM manthAnaM karoti lokAntaprApiNameva, evaM ca lokasya prAyo bahu paripUritaM bhavati, manthAntarANyapUritAni bhavanti, anuzreNigamanAt, caturthe tu samaye trIjAnA trIjA bhAge..... vigere" (Ama, vedanIyano baMdhakALa vadhu hovAthI ane AyuSyano baMdhakALa mAtra aMtarmuhUrtano ja hovAthI AyuSya karatAM vedanIya adhika saMbhavI zake che paraMtu vedanIya karatAM AyuSya vadhAre saMbhavI zakatuM nathI.) prAsaMgika carcavaDe saryuM. 5954 15 avataraNikA : have samuddhAtAdinA svarUpanuM pratipAdana karavA mATe ja kahe che gAthArtha : daMDa, kapATa, maMthAna, AMtarA, saMkocanA, zarIrastha, bhASAyogano nirodha, zailezI ane siddhi. 20 202 A Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) uktaM ca- "siMyaM tibhAge siya tibhAgatibhAge" ityAdyalaM prasaGgeneti gAthArthaH // 954 // idAnIM samudghAtAdisvarUpapratipAdanAyaivA''ha-- daMDa kavADe maMthaMtare a sAharaNayA sarIratthe / bhAsAjoganirohe selesI sijjhaNA ceva // 955 // 25 kevalI samuddhAta TIkArtha : ahIM samuddAtane AraMbhato jIva te pahelAM udIraNAvalikAmAM dezakAra prathama-sAtamo pUrva-pazcima bIjo.chaThTho karmapudgalone nAMkhavAnA vyApArarUpa aMtarmuhUrvakALa sudhI thanAruM * samaya pATa samaya AvarjIkaraNa kare che. tyArapachI samuddAta kare che. teno krama A pramANe che - kevalI prathama samaye ja potAnA dehanI pahoLAI jeTalI pahoLAIvALo, Urdhva-adho lAMbo, Urdhva-adho baMne bAju lokAnta sudhIno jIvapradezanA samUhano daMDa jevo daMDa jJAnanA baLe kare che. bIjA samaye te ja daMDane pUrva-pazcima baMne dizAmAM phelAvIne baMne bAju lokanA cheDA sudhI janAra kapATa jevo kapATa kare che. trIjA samaye te ja kapATane uttara-dakSiNa baMne dizAmAM phelAvIne lokAntane ja pAmanAruM maMthAna jevuM maMthAna kare che. maMthanA kAra * STEP201 sukSma TapakAM -W THE pradezonA sUcaka che) trIjo-pAMcamo samaya saMpUrNalokAkAra A pramANe lokano prAyaHbahu moTo bhAga pUrAyelo thAya che. mAtra maMthAnanA AMtarAo ja pUryA vinAnA hoya che, kAraNa ke jIva haMmezA sIdhI zreNImAM ja gamana kare che. cothA samaye lokanA khUNAo sAthe maMthAnanA AMtarAo pUre 30 che ane tethI saMpUrNa loka (AtmapradezovaDe) pUrAyelo thAya che. tyArapachI tarata ja pAMcamA samaye 60. tribhAge syAttribhAgatribhAge / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 samughAtamAM kayAre kayo kAyayoga (ni. 955) tA 203 tAnyapi manthAntarANi saha lokaniSkuTaiH pUrayati, tatazca sakalo lokaH pUrito bhavatIti, tadanantarameva paJcame saMmaye yathoktakramAt pratilomaM manthAntarANi saMharati-jIvapradezAn sakarmakAn saGkocayati, SaSThe samaye manthAnamupasaMharati ghanatarasaGkocAt, saptame samaye kapATamupasaMharati daNDAtmAnaM saGkocAt, aSTamasamaye daNDamupasaMhRtya zarIrastha eva bhavati / amumavArthaM cetasi nidhAyoktaM daNDaH kapATa manthAntarANi saMharaNatA pratilomamiti gamyate, zarIrastha iti vacanAt, na caitat svamanISikAvyAkhyAnaM, 5 yata 3 -. "thame samaye daNDaM kapATamatha cottare tathA samaye / manthAnamatha tRtIye lokavyApI caturthe tu // 1 // saMharati paJcame tvantarANi manthAnamatha punaH SaSThe / saptamake tu kapATaM saMharati tato'STame daNDam // 2 // " iti / tasyedAnI samudghAtagatasya yogavyApArazcintyate-yogAzca-manovAkkAyAH, atraiSAM kaH kadA vyApriyate ?, tatra hi manovAgyogayoravyApAra eva, prayojanAbhAvAt, kAyayogasyaiva kevalasya vyApAraH, tatrApi prathamASTamasamayayoraudArikakAyaprAdhAnyAdaudArikayoga eva, dvitIyaSaSThasaptame samayeSu kahevAyelA kramathI viparIta krame maMthAnanA AMtarAone saMhare che arthAt karmayukta jIvapradezone saMkoce che. chaThThI samaye vadhu ghanasaMkocathI maMthAnane saMhare che. sAtamA samaye kapATone daMDamAM 15 saMkoce che. AThamA samaye daMDane saMharIne kevalI zarIrastha ja thAya che. A ja arthane manamAM sthApIne niryuktikAre sUtramAM kahyuM che - daMDa, kapATa, maMthana, AMtarA tathA viparIta krame saMharaNA, (saMdaraNA viparIta krame thAya evuM kevI rIte jANyuM ? te kahe che ke - ) "zarIrastha thAya che? evuM niryuktikAre kahyuM hovAthI saMdaraNA viparIta krame jaNAya che. prathama samaye daMDa kare vigere je vyAkhyAna karyuM te potAnI mati pramANenuM nathI, kAraNa 20 ke kahyuM che -"prathama samaye daMDane, tenA pachInA samaye kapATane, trIjA samaye maMthAnane ane cothA samaye jIva lokavyApI thAya che. //lA pAMcamA samaye AMtarAone saMhare che, chaThThA samaye maMthAnane, sAtamA samaye kapATane ane AThamA samaye daMDane saMhare che. rA" (prazamarati-273/274) have samuddhAtane pAmelA te jIvano yoga vyApAra vicArAya che. mana-vacana ane kAyA traNa prakAranA yogo che. A traNemAMthI kayo yoga kyAre vaparAya che ? te kahe che - prayojanano 25 abhAva hovAthI samudyata samaye mana ane vacanayogano vyApAra hoto ja nathI. mAtra kAyayogano vyApAra hoya che. temAM paNa pahelA ane AThamA samaye audArika zarIranI pradhAnatA hovAthI dArika kAyayoga ja hoya che. bIjA, chaThThA ane sAtamA samaye audArikane vize ane tenAthI bahAra evA kAmaNa zarIrane vize, baMnemAM vIryano vyApAra thato hovAthI audArika-kAzmaNa ema sarva prathame rUti prazamarata che Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) punaraudArike tasmAcca bahiH kArmaNe vIryaparispandAdaudArikakArmaNamizraH, tricaturthapaJcameSu tu bahirevaudArikAt bahutarapradezavyApArAdasahAyaH kArmaNayoga eva, tanmAtraceSTanAditi, anyatrApyuktam "audArikaprayoktA prathamASTamasamayayorasAviSTaH / mizraudArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu // 1 // kArmaNazarIrayogI caturthake paJcame tRtIye ca / samayatraye'pi tasmin bhavatyanAhArako niyamAd // 2 // iti, kRtaM prasaGgena / bhASAyoganirodha iti, ko'rthaH ?-parityaktasamudghAtaH kAraNavazAd yogatrayamapi vyApArayet, tadarthaM madhyavartinaM yogamAha-bhASeti, atrAntare'nuttarasurapRSTo manoyogaM satyaM vA'satyAmRSaM vA prayuGkte, evamAmantraNAdau vAgyogamapi, netarau dvau bhedau dvayorapi, kAyayogamapyaudArikaM 10 phalakapratyarpaNAdAviti, tato'ntarmuharttamAtreNaiva kAlena yoganirodhaM karoti, atra kecid vyaacksstemizra kAyayoga hoya che. trIjA, cothA ane pAMcamA samaye audArikazarIrathI bahAra ja bahutara pradezono vyApAra thato hovAthI (audArikakAyanI) sahAya vinAno ekalo kArpaNa yoga ja hoya che, kAraNa ke kArmaNazarIramAtramAM ja vyApAra thAya che. anya graMthomAM paNa kahyuM che- "prathama ane AThamA samaye A jIva audArika vyApAravALo icchAya che. sAtamA, chaThThA ane bIjA samaye 15 mizra audAriyogavALo iSTa che. I/1ii cothA, pAMcamA ane trIjA samaye kArmaNazarIrogI hoya che ane te traNe samayamAM niyamathI jIva anAhAraka thAya che. rAA ' (prazamarati-275/276) prasaMgathI saryuM. (mULagAthAmAM "bhASAyogano nirodha' zabda che. tenI have vyAkhyA kare che --) zaMkA : "bhASAyogano nirodha' ahIM bhASAyoganuM grahaNa zA mATe kyuM ? "yoga nirodha ATaluM ja kahevuM joIe. samAdhAna : samuddAta pachI jIva kAraNavazAt traNe yogano paNa vyApAra kadAca kare, te jaNAvavA mATe "bhASAyoga' e pramANe madhyavartI yoganuM grahaNa karyuM che. (zaMkA : traNe yogano vyApAra kevI rIte kare ?) samAdhAna : anuttaradevovaDe pUchAyelA bhagavAna satyamanoyogano athavA asatyAmRSA manoyogano prayoga kare che. (arthAtu anuttaradevo jyAre bhagavAnane koI prazna pUche tyAre teno 25 uttara A be manoyoga dvArA Ape che.) A pramANe AmaMtraNAdimAM (arthAtu he gautama ! vigeremAM) vacanayogano prayoga kare che. A sivAya vacanayoga ane manoyoganA zeSa be-be yogo eTale ke mRSA ke satyamRSAno prayoga karatA nathI. te ja pramANe potAne upayogI evA pIThaphalaka vagerenuM je grahaNa kareluM hoya, tene pAchuM ApatI veLAe audArika kAyayogano paNa prayoga kare. tyArapachI aMtarmuhUrtamAtra kALamAM yoganirodha kare che. 30 ahIM keTalAka AcAryo ema kahe che ke - "jaghanyathI aMtarmuhUrtakALanuM ja. Ayu zeSa rahe tyAre samudyata kare, utkRSTathI cha mAsa bAkI hoya tyAre", te AcAryonI A vAta ayukta che, kAraNa ke mULamAM "niravazeSa karmano kSaya kare che evuM kathana kareluM che. (arthAt pUrve gA. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoganirodhanuM svarUpa (ni. 955) 205 jaghanyenaitAvataiva kAlena utkRSTatastu SaDbhirmAsairiti etaccAyuktaM, 'kSapayanti karma niravazeSa 'miti vacanAt phalakAdInAM ca prajJApanAyAM pratyarpaNasyaivoktatvAt, evaM ca sati grahaNamapi syAd, alaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH sa hi yoganirodhaM kurvan prathamameva yA'sau zarIrapradezasambaddhA manaHparyAptinirvRttiryayA pUrvaM manodravyagrahaNaM kRtvA bhAvamanaH prayuktavAn tatkarmasaMyogavighaTanAya mantrasAmarthyena . viSamiva sa bhagavAnanuttareNAcintyena nirAvaraNena karaNavIryeNa tadvyApAraM niruNaddhi nirudhya ca 5 "pejjattamittasannissa jattiyAiM jahannajogissa / hoMti maNodavvAiM tavvAvAro ya janmatto // 1 // 954mAM kahyuM ke samuddhAtane pAmIne jIva prabhUtatama karmakSaya kare che ane pachI mAtra aMtarmuhUrta jeTalA ja kALamAM khapAvavA yogya karmo bAkI rahe che. jo cha mAsa bAkI rahetA hota to AvuM vidhAna karata nahIM.) tathA prajJApanA graMthamAM pITha-phalakAdinuM pratyarpaNa ja kahyuM che. jo cha mAsa 10 levAnA hoya to grahaNa paNa thAta. (Azaya e che ke - aMtarmuhUrta pramANa kALanuM AyuSya jyAre bAkI rahe tyAre kevalI jo vedanIyAdi karmonI sthiti AyuSyakarmanI sthiti karatAM adhika hoya to tene samAna karavA mATe samudlAtano AraMbha kare che. te samuddAta pUrNa thayA pachI uparokta pramANe mana-vacana-kAyAno vyApAra karavo paDe to kare che. temAM jo kevalI bhagavaMte koIka kAraNe pITha-phalakAdinI pUrve yAcanA karelI hoya to jenI pAsethI lAvyA hatA tene pAchuM samarpaNa kare 15 che. ahIM prajJApanA sUtra-348mAM AryazyAmAcArye pITha-phalakAdinuM mAtra samarpaNa ja kahyuM che, grahaNa batAvyuM nathI. tethI jaNAya che ke aMtarmuhUrta AyuSya bAkI rahe tyAre ja samuAtAdi kevalI AraMbhe che, nahi ke cha mAsa AyuSya bAkI hoya tyAre, kAraNa ke jo cha mAsa jeTaluM AyuSya bAkI hota to varSAkALano saMbhava hovAthI pIThaphalakAdi grahaNa karavAno paNa ko'ka kevalIne avasara Avata, ane tethI samuddAta pachI kAyayogano vyApAra karavAmAM pITha-phalakAdinuM grahaNa paNa batAvyuM 20 hota, paNa batAvyuM nathI. Ama je AcAryo kahe che ke - cha mAsa bAkI hoya tyAre samuddhAtAdi kare te ghaTatuM nathI.) prAsaMgika carcAthI saryuM. - prastuta yoganirodha kevI rIte kare ? te kahe che te kevalI yoganirodhane karatA prathama zarIrapradezo sAthe saMbaddha evI je manaHparyAptinI nivRtti (manodravyagrahaNazaktirUpa) ke jenAvaDe pUrve manodravyonA grahaNane karIne bhAvamanano prayoga karatA hatA, te manaHparyAptinAmakarmonA 25 saMyogano nAza karavA mATe maMtranA sAmarthyathI jema viSa haNAya tema te bhagavAna anuttara, arcitya, nirAvaraNa evA ka2NavIryavaDe (zarIramAM utpanna thatAM vIryavaDe) mananA vyApArane aTakAve che. (TUMkamAM mana:paryApti nAmakarmono vinAza karavA sau prathama potAnI aciMtya zaktivaDe manavyApArane aTakAve che. te kevI rIte aTakAve che ? te have batAve che) ||1|| jaghanyayogavALA paryAptamAtra saMjJIpaMcendriyajIvano prathama samaye jeTalA manodravyo ane jeTalo te dravyono vyApAra hoya che. 30 61. paryAptamAtrasaMjJino yAvanti jaghanyayogasya / bhavanti manodravyANi tadvyApArazca yAvanmAtraH // 1 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 206 che. Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) taidasaMkhaguNavihINaM samae 2 niraMbhamANo so / maNaso savvanirohaM karejjAsaMkhejjasamaehiM // 2 // pajjattamettabeMdiyajahannavayajogapajjayA je y| tadasaMkhaguNavihINe samae samae niraMbhaMto // 3 // savvavaijogarohaM saMkhAIehiM kuNai samaehiM / tatto ya suhamapaNagassa paDhamasamayovavannassa // 4 // jo kira jahannajogo tadasaMkhejjaguNahINamekkikke / samae niraMbhamANo dehatibhAgaM ca muMcaMto // 5 // ruMbhai sa kAyajogaM saMkhAiehi ceva samaehiM / to kayajoganiroho selesIbhAvaNAmei ||6||tti" ... tataH zailezI pratipadyate, tatra zilAbhinivRttaH zilAnAM vA'yamityaN zailaH-parvatasteSAmIzaHprabhuH zailezaH, sa ca meruH, tasyeveyaM sthiratAsAmyAdavastheti zailezI, athavA azailezaH sannabhUtatadbhAvAcchailezavadAcarati zailezIbhavatItyadhyAhAraH, athavA sarvasaMvaraH zIlaM tasyezaH zIlezaH ||rA tenAthI asaMkhyayaguNahIna manoyogane pratisamaye aTakAvatA te kevalI asaMkhyasamayomAM 15 manayogano saMpUrNa nirodha kare che. #lal jaghanyavAyogavALA paryApta beindriya jIvanA prathama samaye . jeTalA vacanayoganA paryAyo che (arthAtu jeTalo vacanayoga che.) tenAthI asaMkhyaguNahIna vacanayogano dareka samaye nirodha karatA kevalI 4o asaMkhyasamovaDe sarvavacanayoganA nirodhane kare che. tyArapachI prathama samaye utpanna thayela aparyAptaka sUkSma nIgodanA jIvano pA je jaghanya kAyayoga che. tenAthI asaMkhyaguNahIna kAyayogane dareka samaye aTakAvatA ane (mukha, udarAdinA khAlI 20 sthAnone pUravAvaDe zarIrane saMkocatA eTale ke, dehanA trIjAbhAgane mUkatA 6ll te kevalI asaMkhya samovaDe kAyayogane ruMdhe che. tyArapachI karAyelo che yoganirodha jemanAvaDe evA te kevalI zailezI bhAvanAne pAme che. A rIte yogane saMdhIne tyArapachI zailezI avasthAne pAme che. temAM (zailezI eTale zuM? te kahe che) zilAo vaDe banela athavA zilAo saMbaMdhI je hoya te zaila eTale ke parvata, te parvatono 25 svAmI te zaileza. te zaileza tarI bheruparvata vo. mA bheruparvata ThevI sthira avasthA te zaivezI avasthA athavA yoganirodha pachI azaileza evA te pUrve nahIM pAmelA evA zailezatvabhAvanI prApti thatI hovAthI zailezanI jema Acare che arthAt zailezI thAya che. athavA zIla eTale sarvasaMvara, 62. tadasaMkhyaguNavihInaM samaye samaye nirundhan saH / manasaH sarvanirodhaM kuryAdasaGkhyeyasamayaiH // 2 // paryAptamAtradvIndriyasya jaghanyavacaHparyavA yAvantaH / tadasaGkhyeyaguNavihInAn samaye samaye nirundhan // 3 // 30 sarvavacoyogarodhaM saMkhyAtItaiH karoti samayaiH / tatazca sUkSmapanakasya prathamasamayotpannasya // 4 // yaH kila jaghanyayogastadasaGkhyeyaguNahInamekaikasmin / samaye nirundhan dehavibhAgaM ca muJcan // 5 // ruMNaddhi sa kAyayogaM saMkhyAtItaireva samayaiH / tataH kRtayoganirodhaH zailezIbhAvanAmeti // 6 // . Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samughAtamAM viziSTakarmakSaya mATenI yukti (ni. 956) 207 tasyeyaM yoganirodhAvastheti zailezI, iyaM ca madhyamapratipattyA husvapaJcAkSarodriNamAtraM kAlaM bhavati, sa ca kAyayoganirodhArambhAt prabhRti dhyAyati sUkSmakriyA'nivRttidhyAnaM tataH sarvanirodhaM kRtvA zailezyavasthAyAM vyucchinnakriyamapratipAtIti, tato bhavopagrAhikarmajAlaM kSapayitvA RjuzreNipratipannaH asparzamAnadgatvA sidhyatIti, atra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi gAthArthaH // 955 // - anantaragAthopanyastasamudghAtamAtrApekSaH saMbandhaH / Aha-samudghAtagatAnAM viziSTakarmakSayo 5 . bhavatIti kA'tropapattiriti ?, ucyate, prayatnavizeSaH, kiM nidarzanam ? ityata Aha jaha ullA sADIA AsuM sukkai viralliA saMtI / taha kammalahuasamae vaccaMti jiNA samugghAyaM // 956 // vyAkhyA : 'yathA' ityudAharaNopanyAsArthaH, ArdrA zATikA, jaleneti gamyate, 'Azu' zIghraM "zuSyati' zoSamupAti, ' vitA' vistAritA satI avaMtI, tathA tefpa vizeSAt 10 teno svAmI te zaileza, tenI je yoganirodhanI avasthA te zailezI. A avasthA madhyama pratipatti vaDe (arthAtu bahu jhaDapathI nahIM ke bahu dhImethI nahIM paNa madhyama prakAre) "hubaIna' A pAMca hRsva akSaronA uccAraNamAM jeTalo kALa thAya, teTalo kALa rahe che. te kevalI kAyayoganirodha jyAre AraMbhe che tyArathI yoganirodha na thAya tyAM sudhI sUkSmakriyAanivRtti dhyAna (zukladhyAnano trIjo prakAra) dhare che. tyArapachI sarvanirodhane karIne zailezI avasthAmAM 15 bucchinnakriyA-apratipAtI dhyAna (zukladhyAnano cotho prakAra) dhare che. tyArapachI aghAtikasamUhano kSaya karIne RjuzreNine pAmelA kevalI asparzamAnagativaDe (arthAt jeTalA AkAza pradezomAM te jIva ahIM avagAhIne rahelo che. upara teTalA ja AkAzapradezone avagAhIne rahe che te sivAya koI AkAza pradezane ke vivakSita samaya sivAyanA bIjA koI samayane upara jatI vakhate sparzato nathI samayapravezAtaramaNUzana rUti AgaLa zlo. 959nI vRttimAM kahevA pramANe) siddha thAya che. A 20 viSayamAM ghaNuM kahevAnuM che, chatAM graMthavistAranA bhayathI kahevAtuM nathI. 95pA avataraNikA : pUrvanA gAthArthamAM kahyuM - "samudyatane pAmIne saMpUrNa karmakSaya kare che." A vacanane AzrayIne have AgaLa sAthe saMbaMdha joDe che. temAM pUrvapakSa prazna kare che ke - "samughAtane pAmelA jIvono viziSTa karmakSaya thAya che. emAM yukti kaI ?" samAdhAna ApatA kahe che ke ahIM prayatna vizeSa ja yukti che. zaMkA - dRSTAnta kayuM ? te kahe che ke gAthArtha jema bhInI sADI phelAyelI chatI zIgha sukAI jAya che tema AyuSyakarmanI alpatAnA samaye jino samudyatane pAme che. TIkArtha : "yathA' zabda udAharaNa jaNAvanAro che. pANIvaDe bhInI sADI pahoLI karavAthI jema jhaDapathI sukAI jAya che, ( "mavaMtI' strIliMga vartamAnakRdaMta jANavuM.) tema te jino paNa karmarUpa pANIne 30 AzrayIne sukAI jAya che. (ahIM sADInA sthAne jino ane pANInA sthAne karma jANavA. tethI sADImAMthI Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 10 208 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) karmodakamadhikRtya zuSyantIti zeSaH, yatazcaivamataH 'karmalaghutAsamaye vrajanti jinAH samudghAta miti tatra karmaNa-AyuSkasya laghutA karmalaghutA, laghorbhAvo laghutA-stokatetyarthaH, tasyAH samaya:kAlaH karmalaghutAsamayaH, sa ca bhinnamuhUrttapramANastasmin, athavA karmabhirlaghutA karmalaghutA, jIvasyeti hRdayaM, sA ca samudghAtAnantarabhAvinyeva bhUtopacAraM kRtvA'nAgataiva gRhyate, tasyAH 5 samayantarimana, minnamarta pratyartha, vRtti-chatti ninA veninaH "satata' prahaprruupitsvruupmiti gAthArthaH // 956 // ____sAmprataM yaduktaM 'zailezI pratipadyate sidhyati ce'ti, tatrAsAvekasamayena lokAnte sidhyatItyAgamaH, iha ca karmamuktasya taddezaniyamena gatirnopapadyate iti mA bhUdavyutpannavibhrama ityatastannirAseneSTArthasiddhayarthamidamAha lAua eraMDaphale aggI dhUme usU dhnnuvimukke| ... . gaipuvvapaogeNaM evaM siddhANavi gaIo (u) // 957 // vyAkhyA : alAbu, eraNDaphalam, agnidhUmau, iSurdhanurvimuktaH, amISAM yathA tathA gamanakAle jema pANI sukAI jAya tema jinomAMthI karma sukAI jAya) je kAraNathI AvuM che, te kAraNathI karmalaghutAnA samaye jino samuddhAtane pAme che. ahIM AyuSyakarmanI laghutA jANavI, arthAta AyuSyakarmanI 15.alpatA, teno je samaya te karmalaghutA samaya ane te samaya ahIM aMtarmuhUrta pramANa jANavo, tene vize (arthAta aMtarmuhUrta pramANa AyuSya bAkI hoya tyAre) jino samudyatane pAme che. athavA jIvanI karmovaDe laghutA thAya tyAre samudyatane pAme che evo bhAvArtha jANavo. jo ke karmovaDe laghutA e to samuddhAta pachI thavAnI hovA chatAM bhUtano upacAra karIne (arthAt pachI thanArI vastuno pUrve ja thaI gaI ema samajIne) samudraghAta pahelA ja grahaNa karAya che. 20 teno je samaya, te samaye arthAt aMtarmuhUrta kALa ja bAkI hoya tyAre kevalIo pUrve batAvela svarUpavALA samuddhAtane pAme che. ll56ll avataraNikA : have pUrve je kahyuM hatuM ke - "zailezIne pAme che ane siddha thAya che. temAM A jIva eka samaye lokAtte pahoMcI siddha thAya che evuM Agamavacana che. A AgamavacanamAM - "karmathI mukAyela jIvanI lokAntarUpa dezanA niyamavaDe gati ghaTatI nathI', e pramANe avyutpanna 25 ziSyone vibhrama na thAya te mATe AvA vibhramane dUra karavA dvArA iSTArthanI siddhi mATe AgaLa kahe che - (Azaya e che ke koI paNa jIvanI amuka cokkasa sthAne je gati thAya che tenI pAchaLa 1. karma kAraNa che. kevalI karmathI mukAyela hovAthI lokAntarUpa cokkasa dezamAM jaIne siddha thAya che evuM kevI rIte ghaTI zake ?' AvA prakAranI zaMkAne dUra karavA kahe che ) gAthArtha: tuMbaDuM, eraMDIyAnuM phaLa, agni, dhUma ane dhanuSyamAMthI mukAyela bANa, jema A 30 vastuonI gati pUrvaprayoga vaDe thAya che ema siddhonI paNa gatio pUrvaprayoga vaDe thAya che. TIkArtha tuMbaDuM, eraMDaphaLa, agni, dhUma, dhanuSyamukta bANa, jema A badhAnI tathArUpagamanakALe (arthAt eraMDaphaLa-agni-dhUmanA UrdhvagamanakALe, bANanA ticchagamanakALe vigere) svabhAvathI Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmathI muktanI svabhAvathI ja niyatagati (ni. 957) tA 209 svabhAvatastannibandhanAbhAve'pi dezAdiniyataiva gatiH pUrvaprayogeNa pravartate, evameva vyavahitatuzabdasyaivakArArthatvAt siddhAnAmapi gatirityakSarArthaH // 957 // adhunA bhAvArthaH prayogaini-darzAtetatra karmavimukto jIvaH sakRdUrdhvamevA''lokAdgacchati, asaGgatvena tathAvidhapariNAmatvAdaSTamRttikAlepaliptAdhonimagnakramApanItamRttikAlepajalatalamaryAdordhvagAmitathAvidhAlAbuvat tathA chinnabandhanatvena tathAvidhapariNatestadvidhairaNDaphalavat tathA svAbhAvikapariNAmatvAdagnidhUmavat tathA 5 pUrvaprayuktatatkriyAtathAvidhasAmarthyAddhanuHprayatneriteSuvad, iSuH-zara iti gAthArthaH // 957 // ja eTale ke te te rUpe gamana karavAmAM kAraNabhUta evI vastuno abhAva hovA chatAM paNa dezAdine niyata evI gati pUrvaprayoga vaDe thAya che. (jema ke puruSa potAnA prayatna dvArA dhanuSyavaDe bANa muke che tyAre te prayatnathI mukAyela bANanI gati kAraNa na hovA chatAM pUrvaprayogathI thAya che.) mULagAthAmAM anya sthAne rahela "tuM" zabdano "ja' kAra artha hovAthI ane te zabdane 'parva' pachI 10 joDavAno hovAthI e ja pramANe siddhajIvonI gati paNa pUrvaprayogathI thAya che. || 957 // - have A gAthArthano bhAvArtha prayogovaDe dekhADAya che - temAM karmathI mukta evo jIva saMgavinAno thavAthI (utpanna thayela) tevA prakAranA pariNAmavALo hovAthI ekavAra UrdhvadizAmAM ja lokAnta sudhI jAya che. arthAt saMga vinAno thavAthI Urdhvagati karavAno pariNAma utpanna thatAM jIva UrdhvadizAmAM ja jAva che.) jema ke, AThavAra mATIne lepathI lepAyela tuMbaDuM. (ahIM 15 dAntikamAM ATha prakAranA karmo hovAthI "AThavAra lepAyela' evuM vizeSaNa rAkhela che.) pANInI aMdara DUbela evA tuMbaDA uparathI krame karIne mATIno eka eka lepa jema jema dUra thato jAya tema tema te tuMbaDuM uparA-upara cheka sapATI sudhI ja Urdhva gamana kare che. (tama karmasaMga jema jema dUra thato jAya tema tema te jIvamAM Urdhvagamanano pariNAma prakaTa thato jAya che ane chelle sarvasaMgano parityAga thatAM lokAnta sudhI ja Urdhvagamana kare che. paNa anya koI dizAmAM gamana karato nathI.) 20 - tathA baMdhanano cheda thavAthI tevA prakAranI (arthAtu mAtra UrdhvadizAmAM ja gamana karavAnI) pariNati prApta thatAM jIva ekavAra lokAnta sudhI jAya che. jema ke, tevA prakAranuM eraMDa phaLa. (arthAta jema eraMDaphaLa (jemAMthI divela nIkaLe) nI upara rahela kozanA baMdhanano sakhata paDatA taDakAthI sUkAtA cheda thavAthI aMdara rahela eraMDaphaLanI svabhAvathI ja Urdhvagati thAya che tema karmabaMdhana dUra thatAM jIvane paNa UrdhvagatinI pariNati prApta thAya che ane tene kAraNe anya koI dizAne 25 badale UrdhvadizAmAM ja gamana kare che.) - tathA svAbhAvika pariNAma prApta thato hovAthI agni ane dhUmanI jema jIva Urdhvagati kare che. (arthAt jema agni ane dhUma e UrdhvadizAmAM ja gamana kare che e teno svAbhAvika pariNAma che tema karmathI mukta jIvano Urdhvagatino svAbhAvika pariNAma samajavo.) tathA pUrvaprayukta evI te kriyAthI pragaTa thatAM tevA prakAranA sAmarthyathI jIva lokAnta sudhI 30 jAya che. jema ke, dhanuSyavaDe prayatnathI prerAyela bANa. (arthAt jema puruSanA prayatnathI dhanuSya Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 10 A Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) evaM pratipAdite satyAha kahiM pahiyA siddhA, kahiM siddhA paTTiyA / kahiM boMdiM cattA NaM, kattha gaMtUNa sijjhaI ? // 958 // ' vyAvyA : 'vava pratistRtAH' vava prativruttitA kRtyartha: 'siddhA: ' mutttA:, tathA 'va siddhA: 5 pratiSThitA: ' vava vyavasthitA nRtyartha:, tathA 'vava vondri tyavatvA' vava tanuM parityacetyartha:, pha vorniH tanuH zarIramityanarthAntaraM, tathA 'kva gatvA sidhyanti' niSThitArthA bhavanti, ityanusvAralopo 'tra draSTavyaH, athavaikavacanato'pyevamupanyAsaH sUtrazailyA'virUddha eva, yato'nyatrApi prayogAH "vatthagaMdhamalaMkAraM itthIo sayaNANi ya / acchaMdA jeNa bhuMjaMti Na se cAitti vuccaI // 1 // " ityAdi gAthArthaH // 958 // itthaM codakapakSamadhikRtyA''ha aloe pasihayA siddhA, loagge a paiTTiA / ihaM boMdiM cattA NaM, tattha gaMtUNa sijjhaI // 959 // vyAkhyA : 'aloke' kevalAkAzAstikAye 'pratihatAH ' pratiskhalitAH siddhA iti, iha ca 15 vaDe prayatnapUrvaka prerAyela bANanI gatinA kAraNano nAza thavA chatAM paNa pUrvaprayogathI gati thAya che, e ja pramANe karmathI mukta jIvanI gati pUrvaprayogavaDe thAya che.) avataraNikA : A pramANe pratipAdana karyA pachI (praznakAra prazna) pUche che - gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : siddho kyAM jaIne aTakyA che ? tathA siddho kyAM rahelA che ? tathA kyAM zarIrane 20 choDIne, kyAM jaIne siddha thAya che ? ahIM bondi, tanu, zarIra A badhAM zabdo samAnArthI jANavA. mULagAthAmAM 'siArUM' zabdamAM anusvArano lopa thayela hovAthI 'sinti' zabda jANavo. athavA A sUtranI zailI hovAthI ekavacanathI paNa A pramANe je upanyAsa karyo che te aviruddha ja che, kAraNa ke anya sthAne paNa Avo prayoga jovA maLe che. 'vartyanaMdhamAMoNra.....' A zlokamAM paNa 'vAr' zabda ekavacanamAM ja che, kharekhara bahuvacanamAM joIe chatAM sUtrazailI hovAthI aviruddha 25 che. 58 // avataraNikA : AvA prakAranA praznakAranA pakSane AzrayIne teno javAba Ape che gAthArtha : alokamAM siddho aTakyA che ane lokAgramAM rahelA che. ahIM zarIrane choDI tyAM jaIne siddha thAya che. TIkArtha : kevalAkAzAstikAyarUpa alokamAM jaIne (arthAt jyAMthI aloka cAlu thAya che 30 tyAM jaIne) siddho aTakyA che. (kAraNa ke tenA pachI dharmAstikAyAdino abhAva che.) alokane Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhonuM aspRzatrativaDe lokAgramAM gamana (ni. 959) 211 tatra dharmAstikAyAdyabhAvAt tadAnantaryavRttireva pratiskhalanaM, na tu sa~mbandhivighAtaH, pradezAnAM niSpradezatvAditi sUkSmadhiyA bhAvanIyaM, tathA 'lokAgre ca' paJcAstikAyAtmakalokamUrdhani ca pratiSThitA, punarI tyAM vyavasthitA rUtyartha, tathA rU' arthatRtIyadIpasamudrAntiH 'vondri' tanuM 'tyavattA' parityaja sarvathA vim ?-"tatra' no "tvA' macchukrUtyA samayakazAntarmspRshnnityrthH, 'sidhyanti' niSThitArthA bhavanti siddhayati veti gAthArthaH // 959 // 5 tatra 'lokAgre' ca pratiSThitA' iti yaduktaM tadaGgIkRtyA''ha-kva punarlokAnta itytraantrmaahvize dharmAstikAyAdino abhAva hovAthI koI paNa jAtanA aMtara vinA rahevuM e ja ahIM pratismalana jANavuM, paNa saMbaMdhinA vighAtarUpa alana samajavuM nahIM, kAraNa ke pradezo pradeza vinAnA che. e pramANe sUkSmabuddhithI vicAravA yogya che. (ahIM Azaya e che ke - DhephAnuM bhIMta sAthe athaDAvAthI AgaLa jatA aTakI javuM te 10 pratismalanA kahevAya che. paraMtu ahIM AvI pratispalanA levAnI nathI, arthAt siddho alokAkAzanA pradezo sAthe athaDAIne aTakI jAya che evuM nathI kAraNa ke siddhono alokAkAzanA pradezo sAthe saMbaMdha ja ghaTato nathI. te A rIte - ekeka jIvapradezano ekeka AkAzapradeza sAthe jo saMbaMdha thato hoya to te sarvAza thAya che ke dezAMze thAya che? arthAt jIvapradeza AkAzapradeza sAthe saMpUrNa rIte saMbaMdha pAme che ke amuka dezathI saMbaMdha pAme che? jo saMpUrNa rIte saMbaMdha pAme che ema kaho 15 to jIvapradeza ane AkAzapradeza eka ja banI javAnI Apatti Ave. tethI sarjAze saMbaMdha ghaTato nathI. have jo ema kaho ke amuka dezathI saMbaMdha pAme che to pradezamAM pradeza mAnavAnI Apatti Ave je yukta nathI. kAraNa ke pradezo niSpadeza = pradeza vinAnA hoya che. Ama dezathI paNa saMbaMdha ghaTato nathI. tethI baMne rIte saMbaMdha ghaTato na hovAthI TIkAkAre khulAso karyo ke AlokAkAza pAse koIpaNa jAtanA aMtara vinA siddhajIvonuM rahevuM enuM nAma ja pratispalanA. mATe ja kahyuM 20 ke A padArtha sUkSmabuddhithI vicAravo - ti TippaNa) - tathA paMcAstikAyAtmaka lokanA agrabhAge siddho pratiSThita che eTale ke pharI pAchA na AvavuM paDe e rIte rahelA che. tathA ahIM eTale ke aDhI dvIpasamudrarUpa ticchalokamAM zarIrane sarvathA choDIne tyAM lokAgrasthAne samaya ane pradezAntarane sparyA vinA jaIne niiitArtha (sarva prayojano pUrNa jenA thayA che tevA) thAya che. ll95lA 25 , avataraNikA : "lokAgrasthAne pratiSThita che' evuM je kahyuM, tene ja AzrayIne prazna pUche che ke - lokAnta kyAM che ? A praznanuM samAdhAna ApatA kahe che ? 63. lokAntAlokayoH saMgatatvAt siddhAnAM ca lokAntAvasthAnaniyamAt alokapradezeSvaMzena gatvA nivartanarUpaM skhalanaM pradezAnAM niSpradezatvAnna saMgatam, agre tu dharmAdyabhAvAnna syAdeva gamanaM * saMbandhe vidhAtaH | Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) IsIpabbhArAe sIAe joaNaMmi logaMto / bArasahiM joaNehiM siddhI savvaTThasiddhAo // 960 // vyAkhyA : ISatprAgbhArA-siddhibhUmistasyAH 'sItAyA' iti dvitIyaM bhUmernAmadheyaM yojane lokAnta Urdhvamiti gamyate, adhastiryak caitAvati kSetre tadasambhavAt, tathA cA''ha-dvAdazabhiryojanaiH 5 siddhiH kardhva gati, vRtaH ? -sarvArthasiddhavimAnavarAta, race tu siddhi nonnakSetrahnakSaUAmeva vyAcakSate, tattvaM tu kevalino vidantIti gAthArthaH // 960 // sAmpratamasyA eva svarUpavyAvarNanAyAha nimmaladagarayavaNNA tusAragokhIrahArasarivannA / uttANayachattayasaMThiA ya bhaNiyA jiNavarehiM // 961 // vyArA : nirmanAranovaUif, tatra sarakA-utna RLial:, tuSAra kSIrAtulyavaUT, tuSAra:-himaM, gokSIrAdayaH prkttaarthaaH| saMsthAnamupadarzayannAha-uttAnacchatrasaMsthitA ca bhaNitA jinavariti, uttAnacchatravat saMsthiteti gAthArthaH // 961 // adhunA paridhipratipAdanenAsyA evopAyataH pramANamabhidhitsurAha gAthArtha ISa~AmbhAra ane sItA e pramANe be nAmo che jenA evI siddhibhUmithI upara 15 eka yojana pachI lokAtta Ave che. sarvArthasiddha vimAnathI bAra yojana upara jatAM siddhibhUmi Ave che. TIkArthaH IzvatthAmbhAra ane sItA e pramANe be nAmovALI siddhibhUmithI upara eka yojanA jatAM lokAnta Ave che. mULagAthArthamAM "upara eka yojana jatAM e pramANe UrdhvadizAno ullekha karela nathI, chatAM te jaNAI jAya che kAraNa ke adhodizAmAM ke tiryadizAmAM eka yojana jatAM 20 lokAnta Avato nathI. tathA bAra yojana upara jatAM siddhibhUmi Ave che. kyAMthI bAra yojana upara jatAM? sarvArthasiddha nAmanA vimAnathI bAra yojana upara jatAM siddhibhUmi Ave che. keTalAka AcAryo lokAntane ja siddhi kahe che. (tethI temanA mate sarvArthasiddha vimAnathI bAra yojana upara jatAM lokAnta Avaze.) ahIM tattva kevalIo jANe che. al96oli avataraNikA : have A siddhibhUminA ja svarUpanuM varNana karavA mATe kahe che ; gAthArtha : TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha : dagaraja eTale sUkSma pANInA TIpAM, nirmala evA sUkSma pANInA TIpAM jevA varNavALI, barapha, gAyanuM dUdha ane sapheda motInI mALA jevA varNavALI A pRthvI che. have te pRthvIno AkAra batAvatA kahe che - jinezvaroe A pRthvI UrdhvamukhI evA chatranA AkAravALI kahI che. a961 30 avataraNikA : have paridhinA pratipAdanarUpa upAyavaDe A pRthvInA ja pramANane kahevAnI icchAvALA niyuktikArazrI kahe che ke Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhazilAnuM pramANa (ni. 962-964) egA joaNakoDI bAyAlIsaM ca sayasahassAiM / tasaM ceva sahassA do ceva sayA auNavannA // 962 // vyAkhyA : nigadasiddhA, navaraM paJcacatvAriMzadyojanalakSapramANakSetrasyAlpamanyat paridhyAdhikyaM prajJApanAto'vaseyam, ihaughata idamiti // 962 // idAnImasyA eva bAhalyaM pratipAdayannAha -- bahumajjhadesabhAge aTTheva ya joaNANi bAhallaM / caramaMtesu a taI aMgula saMkhijjaIbhAgaM // 963 // vyAkhyA : madhyadezabhAga eva bahumadhyadezabhAgastasminnaSTaiva yojanAni bAhalyam-uccaistvaM 'carimAnteSu' pazcimAnteSu tanvI, kiyatA tanutvena ? ityatrAha - aGgulAsaGkhyeyabhAgaM yAvat tanvIti gAthArtha: 56635 sA punaranena krameNetthaM tanvIti darzayati tUNa joaNaM tu parihAi aMgulapuhuttaM / tIsevia peraMtA macchiapattAu taNuayarA // 964 // gAthArtha : eka karoDa, beMtAlIsa lAkha, trIsa hajAra, baso, ogaNapacAsa yojana paridhi A pRthvInI che. TIkArtha : spaSTa ja che. (pistAlIsa lAkha yojana pramANa laMbAI-pahoLAi A pRthvInI che. paridhinA gaNita pramANe gaNatA paridhinuM pramANa gAthArthamAM kahyuM te karatAM paNa thoDuMka vadhAre che. je alpa hovAthI tenI vivakSA karI nathI. tethI TIkAkAra khulAso kare che ke) pistAlIsa lAkha yojana pramANa kSetranuM bIjuM alpa evuM paridhinuM adhika pramANa prajJApanAgraMthathI jANI levuM. ahIM sAmAnyathI A pramANa batAvyuM che. 5962aa avataraNikA : have A pRthvInI UMcAinuM pramANa batAvatA kahe siddhazilAnuM svarUpa vidhi C 213 DE B che che 5 10 15 20 gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : madhyadezano bhAga ja bahumadhyadezabhAga kahevAya che. F te bhAgamAM ATha yojana ja UMcAi che. baMne cheDe pAtaLI che. keTalI 25 laMbAI (A thIB) ane pahoLAI | pAtaLI che ? te kahe che - baMne cheDe aMgulano asaMkhyAtamo bhAgapramANa (CthID)pistAlIsa lAkha yojana. pAtaLI che. 5963aa jADAI (EthIF) ATha yojana ane cheDe aM. asaM. bhAga avataraNikA H te pRthvI A krame A pramANe pAtaLI thatI jAya che. AkAra : aDadhI nAraMgI jevo e vAta batAve che gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. 30 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) vyAkhyA : gatvA yojanaM yojanaM tu vIpsA 'parihAyaitti parIhIyate 'aGgulapRthaktvaM' pRthaktvaM pUrvavat, 'evam' anena prakAreNa hAnibhAve sati tasyA api ca paryantAH, ki ? - makSikApatrAt tanutarA ghRtapUrNatathAvidhakaroTakAkAreti gAthArthaH // 964 // sthApanA ceyaM asyAzcopari yojanacaturviMzatibhAge siddhA bhavantIti // ata evA''ha-- IsIpabhArAe sIAe joaNaMmi jo koso / 15 214 kosassa ya chabbhAe siddhANogAhaNA bhaNiA // 965 // vyAkhyA : ISatprAgbhArAyAH sItAyA iti pUrvavat, 'yojane' uparivartini yaH kroza uparivartyeva, krozasya ca tasya 'SaDbhAge' uparivartinyeva siddhAnAmavagAhanA bhaNitA, logAgre ca pratiSThitA iti vacanAd, ayaM gAthArthaH // 965 // amumevArthaM samarthayannAha-- tinasayA tittIsA dhaNuttibhAgo a kosachabbhAo / jaM paramogAho'yaM to te kosassa chabhAe // 966 // vyAkhyA : trINi zatAni dhanuSAM trayastriMzadadhikAni dhanustribhAgazca krozaSaDbhAgo vartate 'vat' yasmAt paramAvanAhoyaM siddhAnAmiti vartate, tataste Rozasya SaDmAna kRti gAthArtha: 5166aa. TIkArtha : (bahumadhyabhAgamAM ATha yojana UMcAi hI, tyAMthI baMne bAju) yojana jatAM aMgulapRtha ochuM thAya che. A rIte dareka yojane aMgulapRtha ochuM karavuM. pRthanI vyAkhyA pUrvanI jema jANavI. (malayagiriTIkAmAM aMgulapRtha eTale navAMgulapramANa kahyuM che.) A prakAre hAni thatAM thatAM chelle cheDAo mAkhInI pAMkha karatA paNa vadhu pAtaLA thAya che. ghIthI bharelI tevA prakAranI vADakI jevo AkAra siddhazilAno jANavo. AnI upara eka yojananA 24mAM bhAge 20 siddho rahelA che. mATe ja kahyuM che # gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha H iSatprAgmAra ane sItA e pUrvanI jema siddhazilAnA nAmo jANavA. te siddhazilAnI upara yojanano uparIvartI je gAu che (eka yojana=4 gAu. temAM sauthI uparano je eka gAu che.) te gAunA upa2vartI 6ThThA bhAgamAM (eka gAu=2000 dhanuSa, teno chaThTho bhAga=32 aMgula adhika 25 evA traNaso tetrIsa dhanuSa pramANa kSetra, A kSetramAM) ja siddhonI avagAhanA kahevAyelI che, kAraNa ke 'siddho lokanA agrabhAgamAM rahelA che' evuM vacana che. II965 avataraNikA : A ja arthanuM samarthana karatAM niryuktikArazrI kahe che gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : gAuno chaThTho bhAga eTale eka dhanuSyanA trIjA bhAgathI adhika evA traNaso 30 ne tetrIza dhanuSyapramANa. je kAraNathI siddhonI A utkRSTa avagAhanA che. te kAraNathI siddho gAunA chaThThA bhAgamAM che. (ahIM Azaya e ja che ke siddhonI utkRSTa avagAhanA trIjo bhAga adhika traNaso-tetrIsa dhanuSapramANa che ane gAuno chaThTho bhAga paNa ATalA dhanuSapramANa ja che. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhajIvonA Akaro (ni. 967-969) atha kathaM punastatra teSAmupapAto'vagAhanA vetyatrocyate uttAuvva pAsillauvva ahavA nisannao ceva / kimityetadevam ? ityata Aha 215 joha kare kAlaM so taha uvavajjae siddho // 967 // vyAkhyA : uttAnako vA pRSThato ardhAvanatAdisthAnataH pArzvasthito vA tiryasthito vA, athavA niSaNNakazcaiva iti prakaTArthaM, kiM bahunA ?, yo 'yathA' yena prakAreNAvasthitaH san karoti 5 kAlaM sa ' tathA ' tena prakAreNopapadyate siddha iti gAthArthaH // 967 // iha bhavabhinnAgAro kammavasAo bhavaMtare hoi / nayataM siddhassa jao taMmI to so tayAgAro // 968 // bAbA : rUdrumavabhinnAA: 'rmavAt' dharmavazena 'mavAntara' svargAtI mati, tAjAramevasya 10 karmanibandhanatvAt, na ca karma siddhasya yataH, 'tasmin' apavarge tato'sau siddhaH 'tadAkAraH ' pUrvabhavAkAra iti gAthArthaH // 968 // tathA kiM ca jaM saMThANaM tu ihaM bhavaM cayaMtassa caramasamayaMmi / AsI apaesaghaNaM taM saMThANaM tahiM tassa // 969 // tethI kahyuM ke siddho gAunA chaThThA bhAgamAM pratiSThita che.) // 966 // avataraNikA : zaMkA : kevI rIte arthAt kai mudrAmAM siddhono tyAM upapAta athavA avagAhanA che ? samAdhAna gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : uttAnaka AkAre eTale ke pIThanA bhAgathI kaMIka namelI kAyAdi AkAre (AdizabdathI pITha para cattA sUtelA AkAre ) pArthasthita eTale ke paDakhe sUtelA AkAre athavA beThelA AkAre 20 - A zabdonA artha spaSTa ja che. vadhAre zuM kahIe ? je jIva je mudrAmAM rahelo kALa = mRtyu pAme te jIva te mudrAmAM siddha thAya che. 967nA avataraNikA : AvuM zA mATe ke je AkAre kALa kare te ja AkAre siddha thAya ? teno uttara Ape che gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : A bhavathI bhinna AkAravALo jIva svargAdi bhavAntaramAM karmanA kAraNe thAya che, kAraNa ke judA judA bhavamAM judA judA AkAro je prApta thAya che temAM karma ja kAraNa che ane je kAraNathI siddhajIvane karma nathI, te kAraNathI mokSamAM siddha pUrvabhavanA AkAravALo hoya che. II968 / / vaLI bIjuM, gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. + niSpana mudrita / 15 25 30 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-4) vyAkhyA : yat saMsthAnamatraiva 'bhavaM' saMsAraM manuSyabhavaM vA tyajataH satazcaramasamaye AsIt pradezaghanaM tadeva saMsthAnaM tatra tasya bhavati, tribhAgena randhrApUraNAditi gAthArthaH // 969 // tathA cA''ha - dIhaM vA hassaM vA jaM caramabhave havijja saMThANaM / tatto tibhAgahINA siddhANogAhaNA bhaNiA // 970 // vyAkhyA : 'dIrgha vA' paJcadhanuHzatapramANaM 'hasvaM vA' hastadvayapramANaM, vAzabdAt madhyamaM vA vicitraM yat 'caramabhave' pazcimabhave bhavet saMsthAnaM 'tataH' tasmAt saMsthAnAt tribhAgahInA, kutaH ?tribhAgena zuSirapUraNAt, siddhAnAmavagAhanA, avagAhante'syAmavasthAyAmityavagAhanA-svAvasthaiveti bhAva:, 'maLatA' 3jI tIrthAriti mathArtha 270 10 sAmratamuBvimitrAmavadanAmamitsudi - " tinni sayA tittiIsA dhaNutti bhAgo a hoi boddhavvo / esA khalu siddhANaM ukkosogAhaNA bhaNiA // 971 // TIkArya A lokamAM saMsAra athavA manuSyabhavane choDatI veLAe (bhavanA) chellA samaye je AkAra hato, te ja AkAra pradezothI ghana thayelo siddhazilAmAM jIvane hoya che. pradezothI 15 ghana thavAnuM kAraNa e ke - zarIrano trIjo khAlI bhAga pradezothI pUrAI jAya che. (ahIM ~mApUratu ema chUTuM pADavuM.) | 969 // avataraNIkA : A ja vAtane kahe che ke gAthArtha chellA bhave dIrgha ke hrasva je saMsthAna hoya, tenAthI tribhAgahIna siddhonI avagAhanA kahevAyelI che. 20 TIkArtha: dIrtha eTale ke pAMcaso dhanuSapramANa athavA hRsva eTale ke be hAthapramANa, ahIM vA' zabdathI judA judA pramANanuM madhyama evuM je saMsthAna chellA bhavamAM hoya, te saMsthAnathI tribhAgahIna siddhonI avagAhanA kahelI che. zA mATe tribhAgahIna ? - te kahe che. trIjA bhAga vaDe zuSiranuM pUraNa thatuM hovAthI. (arthAt zarIrano trIjo bhAga je khAlI hoya che, te Atmapradezo vaDe pUrAI jatAM zarIra saMkocAya jAya che. tethI te avagAhanA tribhAgahIna thAya che. avagAhanA 25 eTale zuM? te kahe che, je avasthAmAM jIvo avagAhana kare che = rahe che te avagAhanA, eTale ke AtmAnI potAnI ja avasthA. Ama, tribhAgahIna avagAhanA tIrthaMkara-gaNadharovaDe kahevAyelI che. 979 avataraNikAH have utkRSTAdibhedothI judA judA prakAranI avagAhanAne kahevAnI icchAvALA niryuktikArazrI kahe che ke 30 gAthArtha : dhanuSyanA trIjAbhAgathI adhika evA traNaso-tetrIsa dhanuSapramANa siddhonIM utkRSTa avagAhanA kahevAyelI che. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhajIvonI avagAhanAnuM pramANa (ni. 972-973) e 217 cattAri a rayaNIo rayaNitibhAgUNiA ya boddhavvA / esA khalu siddhANaM majjhima ogAhaNA bhaNiA // 972 // egA ya hoi rayaNI aTeva ya aMgulAi sAhIA / esA khalu siddhANaM jahannaogAhaNA bhaNiA // 973 // vyAkhyA : etAstisro'pi nigadasiddhAH, navaramAkSeparihArau bhASyakRtoktau, tau cemau-'kiha 5 marUdevImANaM ? nAbhIo jeNa kiMcidUNA sA / to kira paMcasayaM ciya ahavA saMkoyao siddhA // 1 // sattUsiesu siddhI jahannao kihamihaM bihatthesu ? / sA kira titthakaresuM sesANaM sijjhamANANaM // 2 // te puNa hojja bihatthA kummAputtAdao jahanneNaM / anne saMvaTTiyasattahatthasiddhassa hINatti // 3 // gAthArtha : hAthano trIjo bhAga nyUna evA cAra hAthapramANa siddhonI madhyama avagAhanA kahevAyelI che. gAthArtha : ATha aMgulathI adhika evA eka hAthapramANa siddhonI jaghanyAvagAhanA kahevA 10 yelI che. 1 TIkArtha : traNe gAthAono artha spaSTa ja che. paraMtu ahIM zaMkA-samAdhAna bhASyakAre kahelA che. te A pramANe - jo utkRSTathI paNa pAMcaso dhanuSa pramANavALo jIva ja siddha thato hoya, tenAthI adhika pramANavALo siddha thato na hoya to marudevI mAtAnuM pAMcaso-paccIsa dhanuSa pramANa 15 kevI rIte ghaTe ? (kAraNa ke te siddha to thayA ja che.) AcArya uttara Ape che - temAM koI virodha nathI, kAraNa ke marudevI mAtAnI avagAhanA nAbhikulakarathI kaMIka nyUna hatI. (Azaya e che ke jo ke marudevI mAtAnI avagAhanA nAbhikulakarane samAna che. ema sUtramAM kahyuM che, chatAM paNa pAMcaso dhanuSa ja jANavI, kAraNa ke sUtramAM aneka sthAne thoDAka pheraphAravaDe hInAdhika hovA chatAM lAghava mATe sarakhe sarakhuM dekhADAya che, arthAt nAbhikulakara karatA marudevAmAtAnI avagAhanA 20 kaMIka ochI hovA chatAM lAghava mATe nAbhikulakara samAna avagAhanA kahI che.) athavA nAbhikulakara jeTalI ja marudevI. mAtAnI avagAhanA jANavI, chatAM hAthInA skaMdha upara AruDha hovAthI saMkucitagAtravALI te siddha thaI mATe uparokta virodha raheto nathI. 1ll zaMkA : prajJApanAdigraMthomAM jaghanyathI sAta hAthanI UMcAivALAnI siddhi kahI che to tame ahIM jaghanyathI be hAtha kevI rIte kahyA ? 25 samAdhAna : prajJApanAdigraMthomAM sAta hAthapramANa zarIravALA jIvonI je mukti kahI te tIrthakarone AzrayIne kahI che ane ahIM je be hAthapramANa zarIravALA jIvonI je mukti kahI te tIrthakara sivAyanA zeSa jIvone AzrayIne kahI che. rAI te jaghanyathI be hAthapramANavALA siddhI tarIke kUrmaputrAdi che. anya AcAryo A pramANe kahe che ke - vihastapramANa zarIravALo - 64. vartha rUvImAne ?, nAmita vera vijhanUna sA aa tataH vina pajhaMzatameva athavA saMvata: 30 siddhA // 1 // saptocchUiteSu siddhiH kathamiha dvihasteSu ? / sA kila tIrthakarANAM zeSANAM sidhyatAm // 2 // te punarbhaveyurdvihastAH kUrmAputrAdayo jaghanyena / anye saMvarttitasaptahastasiddhasya hIneti // 3 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 218 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) bolatoya suttaMmi satta paMca ya jahannamukkosaM / iharA hINabbhahiyaM hojjaMguladhaNupuhuttehiM // 4 // accherayAi kiMcivi sAmannasue Na desiyaM savvaM / hojja va aNibaddhaM ciya paMcasayAdesavayaNaM va / / kRtyAdri teM prasaInA sAmpratamuktAnuvAdenaiva saMsthAnalakSaNaM siddhAnAmabhidhAtukAma Aha ogAhaNAi siddhA bhavattibhAgeNa huMti parihINA / saMThANamaNitthaMtthaM jarAmaraNavippamukkANaM // 974 // vyAkhyA : nigadasiddhA, navaram 'anitthaMstham itIdaMprakAramApannamittham, itthaM tiSThatIti itthaMsthaM na itthaMsthaM anitthaMsthamiti kenacit prakAreNa laukikenAsthitamityarthaH // 974 // koI jIva kharekhara siddha thato ja nathI. paraMtu sAta hAtha pramANavALo koIka jIva yaMtramAM pIlAtA 10 saMkucita be hAthavALo thaI jyAre siddha thAya che tyAre tenI hIna=jadhanya be hAthapramANa avagAhanA prApta thAya che. ghaNA 20 vaLI sUtramAM 'prAyaH' zabdane AzrayIne jaghanyathI sAta hAtha ane utkRSTathI pAMcaso dhanuSapramANa avagAhanA kahI che. anyathA koIka jIvane sAta hAtha pramANa jaghanyamAna aMgulapRtha vaDe hIna paNa thAya ane pAMcaso dhanuSapramANa utkRSTamAna dhanuSapRthavaDe adhika paNa thAya. // 4 // 15 vaLI, sAta hAthathI hIna mAnavALA jIvanuM ke pAMcaso,dhanuSathI adhika mAnavALA jIvanuM je siddhigamana kahyuM che te Azcarya prAyaH jANavuM. jo ke sAmAnyathI mokSamAM janAra jIvanA zarIranA pramANanuM pratipAdana karanAra sUtramAM AzcaryAdi badhuM ja jaNAvyuM nathI. chatAM jema pAMcaso Adeza (pravAdo) sUtramAM jaNAvyA nathI chatAM pramANa gaNAya che. tema bIjI aneka vAto paNa sUtramAM guMthAyelI na hovA chatAM pramANa mAnavI joIe // 5 // prAsaMgika carcavaDe saryuM. 25 - avataraNikA : have kahevAyela arthanA ja anuvAda dvArA siddhonA saMsthAnanA svarUpane kahevAnI icchAvALA niryuktikArazrI kahe che gAthArtha : avagAhanAvaDe siddhanA jIvo chellA bhavamAM rahela zarIranA trIjA bhAgathI hIna hoya che. jarA-maraNathI mukAyelA teono AkAra laukika jagatanA koIpaNa AkArane samAna hoto nathI. TIkArtha : gAthArtha spaSTa ja che. mULamAM jaNAvela 'anityaMtyaM' zabdano artha A pramANe jANavo AvA (arthAt koIpaNa eka vivakSita) AkArane je pAmeluM hoya te vRrtya kahevAya. AvA AvA prakAre je rahe te tryaMtyuM kahevAya. je AvA AvA prakAre raheluM na hoya te anityaMtyaM kahevAya arthAt laukika evA koIpaNa AkAravaDe nahi rahela. // 974 // = 65. bAhulyatazca sUtre sapta paJca (zatAni ) ca jaghanyA utkRSTA (ca ) / itarathA hInamabhyadhikaM (ma: ) mave dhanu:pRthavattta: // 4 // AzcaryAti (AzcaryatA) iizcapi sAmAnyazrutaeN na phezita 30 sarvam mavedA'nivameva padmazatAnAvezavacanavat // // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhajIvono ekabIjAmAM samAveza (ni. 97pa-976) ( 219 mahaM-mota tte lezamenTena sthita ? lata neti ?, netyAdita rUti 2, 3trote, mAt - jattha ya ego siddho tattha aNaMtA bhavakkhayavimukkA / annunnasamogADhA puTThA savve a logaMte // 975 // - vyArA : yava te vazad aivArthavat : siddhaH nivRtaH, tatrInantA: ?i, - 5 'bhavakSayavimuktA' iti bhavakSayeNa vimuktAH bhavakSayavimuktAH, anena punaH svecchayA bhavAvataraNazaktimatasiddhavyavacchedamAha. anyo'nyasamavagADhAH, tathAvidhAcintyapariNAmavattvAta. dharmAstikAyAdivat, 'puTThA savve ya logaMte'tti spRSTA:-lagnAH sarve ca lokAnte, athavA spRSTaH sarvaizca lokAnta iti, lokAgre ca pratiSThitA iti vacanAd, ayaM gAthArthaH // 975 // tathAphusai aNaMte siddhe savvapaesehi niamaso siddho / 10 te'vi asaMkhijjaguNA desapaesehiM je puTThA // 976 // vyAkhyA : spRzatyanantAn siddhAn sarvapradezaiH AtmasambandhibhiH 'niyamAt' niyamena siddha ti, tathA tethayA vartane dezapratye pRSTha: 'ga: sarvaprazasyuIgya, vArtha ? - sarvAtmapradezairanantAH spRSTAH, tathaikaikapradezenApyanantA eva, sa cAsaGkhyeyapradezAtmakaH, tatazca avataraNikA zaMkA: sAmAnyathI A jIvo judA judA pradezamAM rahelA hoya che ke nahIM? tenuM 15 samAdhAna Ape che ke-nA, arthAta judA judA pradezamAM rahe evuM nathI. zA mATe evuM nathI? te kahe che ? gAthArtha : jyAM eka siddha che tyAM bhavanA kSayathI mukAyela anaMtA siddho che. te dareka jIvo ekabIjAmAM samAI rahelA che ane sarva siddho lokAntane sparzelA che. TIkArtha : mULagAthAno "ra' zabda jakAra arthavALo hovAthI je dezamAM ja eka siddha che te ja dezamAM bIjA anaMtA bhavanA kSayathI mukAyelA siddha jIvo che. 'bhavanA kSayathI mukAyela 20 vizeSaNa dvArA je loko evuM mAne che ke - ekavAra mukta thayA pachI paNa potAnI icchA thAya to te jIva puna: saMsAramAM AvavAnI zakti dharAve che. AvA prakAranA temanA matanuM eTale ke svaicchAe saMsAramAM AvavAnI zaktivALA evA siddhanuM khaMDana kahyuM. vaLI A anaMtA siddhajIvo tevA prakAranA aciMtya pariNAmavALA hovAthI dharmAstikAya vigerenI jema ekabIjAmAM samAine rahelA che. tathA A sarva siddho lokAntane sparzelA che, athavA sarva jIvovaDe lokAnta spardhAyelo 25 che, kAraNa ke lokAtte teo pratiSThita che evuM Agamavacana che. l97pI tathA - gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : eka siddha potAnA sarva AtmapradezovaDe niyamathI anaMtA siddhone sparze che. tathA je deza-pradezovaDe spardhAyelA che te paNa asaMkhyaguNa che. koNA karatAM asaMkhyaguNa che ? (te kahe che.) sarvapradezothI sparzAvelA karatAM asaMkhyaguNa che. kevI rIte ? te kahe che ke- sarva AtmapradezovaDe 30 tega:-mudrite . Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 nA Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) mUlAnantakaM sakalajIvapradezAsaGkhyeyAnantakairguNitaM yathoktameva bhavatIti gAthArthaH // 976 // sthApanA ceyaM- sAmprataM siddhAneva lakSaNataH pratipAdayannAha asarIrA jIvaghaNA uvauttA daMsaNe a nANe a / sAgAramaNAgAraM lakkhaNameaM tu siddhANaM // 977 // vyAkhyA : avidyamAnazarIrAH azarIrA audArikAdipaJcavidhazarIrarahitA ityarthaH, jIvAzceti ghanAzceti vigrahaH, ghanagrahaNaM zuSirApUraNAd, upayuktAH, kva ?, 'darzane ca' kevaladarzane 'jJAne ca' kevala eveti, iha ca sAmAnyasiddhalakSaNametaditi jJApanArthaM sAmAnyAlambanadarzanAbhidhAnamAdAvaduSTamiti, tathA ca sAmAnyaviSayaM darzanaM vizeSaviSayaM jJAnamiti, tatazca sAkArAnAkAraM sAmAnyavizeSarUpamityarthaH, 'lakSaNaM' tadanyavyAvRttaM svarUpamityarthaH 'etad' anantaroktaM, tuzabdo 10 vasyA nipama/gvazeSArtha, siddhAna' niSkitAthanAmiti thaI ra7chA sAmprataM kevljnyaandrshnyorshessvissytaamupdrshytianaMtA jIvo sparzAvelA che. tathA eka eka pradezavaDe paNa anaMtA jIvo sparzAvelA che. te jIva asaMkhya AtmapradezAtmaka che. tethI mUlAtaMtu (sarva AtmapradezovaDe sparzAvelA siddhajIvo e mUla anaMta che. te) jIvanA eka eka evA sakala pradezo sAthe spardhAyelA asaMkhya anaMtAovaDe guNAtA 15 yathokta=asaMkhyaguNa thAya che. 976ll avataraNikA : have lakSaNathI siddhonuM ja pratipAdana karatA kahe che ; gAthArtha : azarIrI, jIvarUpa ghana, darzana-jJAnamAM upayukta A pramANe siddhonuM sAmAnya vizeSarUpa lakSaNa jANavuM TIkArtha : audArikAdi pAMca prakAranA zarIrothI rahita hovAthI azarIrI, jIvarUpa je ghana 20 te jIvaghana e pramANe samAsa jANavo, arthAt siddho ghana che kAraNa ke khAlI zuSira sthAnonuM pUraNa thayeluM che. tathA kevaladarzana ane kevalajJAnamAM upayukta che. ahIM siddhonuM A sAmAnyalakSaNa che evuM jaNAvavA mATe zarUAtamAM sAmAnyAlaMbanavALA darzananuM kathana je karyuM che te aduSTa che. kAraNa ke darzana e sAmAnya-viSayaka ane jJAna e vizeSaviSayaka hoya che. tethI uparokta lakSaNa siddhonuM sAkArAnAkara eTale ke sAmAnya-vizeSarUpa che. 25 lakSaNa eTale tadanyatrAvRtta arthAt tat eTale siddhanA jIvo tenAthI anya eTale siddhajIvothI judA evA sarva jIvo, tenAthI vyAvRta = judA eTale ke zeSa sarva jIvothI judA evA siddhanA jIvo. tadanyathI judA pADanAruM je hoya te lakSaNa kahevAya che. 'tu' zabda AgaLa kahevAtA nirupama sukharUpa vizeSaNane jaNAvanAro che. I977l avataraNikA have kevalajJAna ane kevaladarzananI sarva viSayatAne jaNAve che, arthAt saMpUrNa 30 padArtho kevalajJAna-kevaladarzananA viSayo che te jaNAve che ke Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevaLajJAna-kevaladarzananI saMpUrNaviSayatA (ni. 978-79) kevalanANuvauttA jANaMtI savvabhAvaguNabhAve / pAsaMti savvao khalu kevaladiTThIhitAhiM // 978 // vyAvyA : vevalajJAnenopayutttA: vevalajJAnopayutttA na tvanta:rona, taddamAvAviti, ?i, 'jAnanti' avagacchanti 'sarvabhAvaguNabhAvAn' sarvapadArthaguNaparyAyAnityarthaH, prathamo bhAvazabdaH padArthavacanaH dvitIyaH paryAyavacana iti guNaparyAyabhedastu sahavartino guNAH kramavartinaH paryAyA 5 iti, tathA pazyanti 'sarvataH khalu' khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAt sarvata eva, 'kevaladRSTibhiranantAbhiH ' kevaladarzanairanantairityarthaH, anantatvAt siddhAnAmiti, iha cA''dau jJAnagrahaNaM prathamatayA tadupayogasthAH siddhyantIti jJApanArthamiti gAthArthaH // 978 // Aha- kimete yugapajjAnanti pazyanti ca ? ityAhozvidayugapaditi, atrocyate ayugapat, kathamavasIyate ?, yata Aha nANaMmi daMsaNaMmi a itto egayarayaMmi uvauttA / savvassa kevalissA jugavaM do natthi uvaogA // 979 // vyAkhyA : jJAne darzane ca 'etto' tti anayorekatarasminnupayuktAH kimiti ?, yataH sarvasya gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : siddhajIvo kevalajJAnavaDe upayukta hoya che, nahi ke aMtaHkaraNa(mana)vaDe upayukta, 15 kAraNa ke aMtaHkaraNano temane abhAva che. kevalajJAnathI upayukta siddhajIvo sarva dravya-guNa-paryAyone jANe che. mULamAM 'sarvabhAvamuLabhAva' zabdamAM prathama bhAva zabda padArthone dravyone ane bIjo bhAva zabda paryAyone jaNAvanAro che. guNa ane paryAyamAM bheda A pramANe jANavo ke guNo e sahavartI che ane paryAyo kramavartI hoya che. (jema ke jJAna-darzana-cAritrAdi sahavartI hovAthI guNo che. jyAre prathamasamayasiddha, dvitIyasamayasiddha...vagere kramavartI hovAthI paryAya che.) tathA siddho anaMta hovAthI anaMta evA kevaladarzanovaDe siddhanA jIvo cAre bAjuthI ja jue che. 'khalu' zabda jakAra arthamAM hovAthI 'cArebAjuthI ja jue che' ema artha jANavo. ahIM zarUAtamAM eTale ke mULagAthAnA pUrvArdhamAM prathama jJAnanuM je grahaNa karyuM te e jaNAvavA mATe jJAnanA upayogamAM rahelA ja jIvo siddha thAya che (nahIM ke darzanopayogamAM.) 978 // avataraNikA : zaMkA : siddhanA jIvo zuM eka sAthe jANe che ane jue che ke kramazaH ? 25 (arthAt jJAna-darzanano eka sAthe ja upayoga hoya ke kramazaH hoya ?) - 221 samAdhAna : kramazaH upayoga hoya che. kramazaH upayoga hoya e kevI rIte jaNAya ? tenuM samAdhAna have Ape che 10 20 gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : jJAna ane darzana A bemAMthI ekamAM jIva upayukta hoya che. zA mATe ? kAraNa 30 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) kevalinaH sattvasya 'yugapad' ekasmin kAle dvau na staH upayogau, tatsvAbhAvyAt, kSAyopazamikasaMvedane tathAdarzanAt, atra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi gAthArthaH // 979 // sAmprataM nirUpamasukhabhAjazca ta ityetadupadarzayannAha navi asthi mANusANaM taM sukkhaM neva savvadevANaM / jaM siddhANaM sukkhaM avvAbAhaM uvagayANaM // 980 // vyAkhyA : naivAsti 'mAnuSANAM' cakravartyAdInAmapi tat saukhyaM, naiva 'sarvadevAnAm' anuttarasuraparyantAnAmapi, yat siddhAnAM saukhyama, 'avyAbAdhAmupagatAnA'miti tatra vividhA AbAdhA vyAbAdhA na vyAbAdhA avyAbAdhA tAmupa-sAmIpyena gatAnAM prAptAnAmiti gAthArthaH // 980 // yathA nAsti tathA bhaGgayopadarzayati - 10 suragaNasuhaM samattaM savvaddhApiMDiaM aNaMtaguNaM / na ya pAvai muttisuhaM'NaMtAhivi vaggavaggUhiM // 981 // vyAkhyA : 'suraguNasukhaM' devasaGghAtasukhaM 'samastaM' sampUrNam atItAnAgatavartamAnakAlodbhavamityarthaH, punazca 'sarvAddhApiMDiaM' sarvakAlasamayaguNitaM, tathA'nantaguNamiti, ke sarva kevalIone eka samaye svabhAvathI ja be upayoga hotA nathI. kAraNa ke kSAyopazamika 15 jJAnamAM paNa e ja pramANe dekhAya che. ahIM A viSayamAM ghaNuM kahevAnuM che paraMtu te graMthavistAranA bhayathI kahevAtuM nathI. 1979mA. avataraNikA : have siddhajIvo nirupamasukhanA bhAgI che e vAta jaNAvatA kahe che ? gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : cakravartI vagere manuSyone paNa te sukha nathI ke anuttaravAsI sudhInA devone paNa 20 te sukha nathI, je sukha avyAbAdhAne pAmelA evA siddhajIvone che. vividha prakAranI je AbAdhA = pIDAo te vyAbAdhA, vyAbAdhA vinAnI je avasthA te avyAbAdhA. tevI avasthAne najIkathI pAmelA evA siddha jIvo - A pramANe samAsa jANavo. 980 avataraNikA : manuSya ke devone je rIte sukha nathI, te rIte batAve che. (arthAta kevA prakAranuM sukha te deva-manuSyone paNa nathI ? te jaNAve che) ; 25 gAthArtha : sarvakALanA samayothI guNAyeluM, anaMtagaNuM, vaLI anaMta vargavargovaDe varga karAyeluM devonA samUhanuM sukha muktisukhane tole AvatuM nathI. TIkArtha : saMpUrNa eTale ke traNe kALamAM thayeluM, sarvakALanA samayothI guNAyeluM, anaMtagaNuM devanA samUhanuM sukha (ahIM sarvakALanA samayothI guNAkAra karatAM jeTaluM thAya tenA karatAM anaMtagaNuM sukha levAnuM che. kevI rIte ? te batAve che.) te anaMtagaNu A pramANe jANavuM ke - sarvakALanA 30 jeTalA samaya thAya teTalA samayovaDe traNe kALanA sukhano guNAkAra karavo. te jeTaluM thAya tene asatkalpanAvaDe eka AkAza pradezamAM sthApavuM. A pramANe bIjA, trIjA, cothA pradezamAM sthApavA Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhonA sukhanuM svarUpa (ni. 982) 223 tadevaMpramANaM kilAsadbhAvakalpanayaikaikAkAzapradeze sthApyate, ityevaM sakalalokAlokAkAzAnantapradezapUraNenAnantaM bhavati, na ca prApnoti tathAprakarzagatamapi 'muktisukhaM' siddhisukham, anantairapi vargavagairvargitamiti gAthArthaH // 981 // tathA caitadabhihitArthAnuvAdyevA''ha granthakAra: ___ siddhassa suho rAsI savvaddhApiMDio jai havijjA / . so'NaMtavaggabhaio savvAgAse na mAijjA // 982 // vyAkhyA : siddhasya sambandhibhUtaH, kaiH ?-'sukharAziH' sukhAnAM rAziH 2 sukhasaGghAta ityarthaH, 'saddhiApiNDitaH' sarvakAlasamayaguNitAH yadi bhavedityanena kalpanAmAtratAmAha, saH 'anantavargabhaktaH' vaDe loka-alokanA sakala anaMta AkAzapradezone pUratA te sukha anaMtagaNuM thAya che. anaMta varNavargovaDe varga karAyeluM evuM (davonA samUhanuM) sukha A rIte prakarSane pAmavA chatAM muktisukhane 10 tole AvatuM nathI. (anaMta varNavargo eTale, anaMtagaNA sukhano varga karavo, jeTaluM pramANa thAya teno pAcho varga karavo, A rIte anaMtavAra varga karatAM anaMta vargavarga thAya. asatkalpanAthI A padArthane A rIte vicArI zakAya - devonA samUhanuM saMpUrNa sukha dhAro ke 100 poinTa jeTaluM che. sarva kALanA samayo paNa 100 dhArIe. tethI sarvakALanA samayo sAthe guNatA te sukha 100 * 100 = 10,000 poinTa thAya. A 10,000 poinTa sukhane eka AkAzapradezamAM sthApavuM. 15. AvA 10,000 poinTa jeTaluM bIjuM sukha bIjA AkAzapradezamAM sthApavuM. A rIte dareka AkAzapradezamAM sthApatA loka ane alokanA anaMta AkAzapradezo sukhathI bharavA. te badhuM bheguM karo eTale te anaMtagaNuM thAya. A anaMtagaNA sukhano varga (te saMkhyAne teTalI saMkhyA sAthe guNavAthI varga thAya jema ke ra no varga 2 X 2 = 4 thAya, 4no varga 16 thAya vi.) karavo. je javAba Ave teno pharI varga karavo. A rIte anaMta vakhata varga karyA pachI sukhanuM jeTaluM pramANa 20 thAya teTalA pramANane pAmeluM sukha paNa muktisukhanI tole AvI zakatuM nathI. ti - mAva. niryuM. vipilAyA) +981|| avataraNikA : A je kahevAyela arthano anuvAda karanArA graMthakAra kahe che ? gAthArtha : siddhanA sukhanI rAzi jo sarvakALanA samayovaDe guNie ane guNAyela te rAzino anaMtIvAra vargamULa karyA pachI jeTaluM sukha thAya, te sukha paNa sarva AkAzamAM samAya nahIM. 25 TIkArthaH siddhasaMbaMdhI evo, evo koNa? (te kahe che-) sukhono rAzi te sukharAzi (e pramANe samAsa karavo.)eTale ke sukhano samUha. (arthAt siddhajIvonA sukhano samUha.) te jo sarvakALanA samovaDe guNAya. (arthAt siddhatvanA prathama samayathI laIne sAdi-anaMtakALa sudhI siddha je sukha pratisamaye anubhave che te sarva sukhane eka sthaLe bheguM karI tenI rAzi karIe. te rAzi sarvakALasamayaguNita kahevAya che. ahIM "jo guNAya' evuM kahevA dvArA A eka kalpanA ja che, kAraNa ke kyAreya sukharAzi 30 samayovaDe guNAvAnI nathI.) sarvakALanA samayovaDe guNAyela A sukhanI rAzinA anaMtIvAra vargamULa * tatparva mukite nAsti ! Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 Avazyakaniyukti * haribhadrayavRtti * bhASAMtara (bhAga-4) anantavargApavartitaH san samIbhUta eveti bhAvArthaH, 'sarvAkAze' lokAlokAkAze na mAyAt, ayamatra bhAvArthaH-iha kila viziSTAhlAdarUpaM sukhaM gRhyate, tatazca yata Arabhya ziSTAnAM sukhazabdapravRttiH tamAlAdamavadhIkRtyaikaikaguNavRddhitAratamyena tAvadasAvAhlAdo vizeSyate yAvadanantaguNavRddhyA niratizayaguNaniSThAM gataH, tatazcAsAvatyantopamAtItaikAntautsukyavinivRttistimitatamakalpazcaramAhlAda 5 eva sadA siddhAnAmiti, tasmAccArataH prathamAccordhvamapAntarAlavartino ye guNatAratamyenAhlAdavizeSAste sarvAkAzapradezAdibhyo'pi bhUyAMsa ityataH kiloktaM-'savvAgAse Na mAejjattItyAdi, anyathA niyatadezAvasthitiH teSAM kathamiti sUrayo'bhidadhatIti, tathA caitatsaMvAdyArSavede'pyuktam, ityalaM vyAseneti gAthArthaH // 982 // (vargano mULa te vargamULa, jema ke 16no vargamULa 4thAya, 4no vargamULa ra thAya) karatAM chelle tyAM sudhI 10 vargamULa karavo ke jethI samAna thAya, eTale ke siddhatvanA prathama samayanuM sukha Ave, te sukha lokAlokAkAzamAM samAya nahIM. ahIM bhAvArtha A pramANe che ke ahIM viziSTa AhUlAdarUpa sukha grahaNa karavAnuM che. tethI jyAMthI AraMbhIne ziSTapuruSo sukhazabdano prayoga kare che, te AhalAdarUpa sukhathI zarUAta karIne (arthAt dhAro ke 10 poinTanA sukhane ziSTapuruSo sukha tarIke mAne che to tyAMthI AraMbha karIne) eka-eka guNanA tAratamyavaDe (arthAt 10, 11, 12... ema eka eka poinTa 15 vadhAratA) chelle tyAM sudhI pahoMcavuM yAva anaMtaguNanI vRddhivaDe niratizayaguNanI samAptine A AphlAda pAme. (arthAt siddhatvanA pahelA samayanuM sukha Ave.) AvA prakArano, koI upamA maLI na zake evo nirupama, ekAnta sukyathI rahita ane atyaMta sthira evo aMtima AhalAda siddhone sadA hoya che. A chellAAphlAda pUrvenA ane prathamAlAda pachInA vaccenA guNanI taratamatAvaDe jeTalA AphlAdo che te sarva AkAzapradezo karatAM paNa vadhAre hovAthI mULamAM kahyuM ke - "sarvaAkAzamAM samAya nahIM 20 (arthAt siddhatvanA pahelA samaye siddhone je sukha che. te sukhanA kevalajJAnanI daSTie niraMza vibhAgo karavA. te vibhAgo eTalA badhA thAya ke sarva AkAzapradezomAM samAya nahIM:) anyathA eTale ke A pramANe jo asatkalpanA karavAmAM na Ave ane vAstavika rIte ja siddhanuM sukha sarvAkAzapradezomAM samAtuM nathI ema mAnIe to AcArya bhagavaMto siddhonI niyatadezamAM avasthiti kevI rIte kahe che ? (arthAt siddhanA sukhanI rAzi asatkalpanA vinA vAstavika rIte 25 ja sarvAkAzamAM samAtI nathI ema mAnIe to dharmI (siddha) vinA dharma (sukha)no abhAva hovAthI siddha paNa sarva AkAzamAM samAtA nathI ema kahevuM joItuM hatuM paNa evuM kahevAne badale pUrvAcAryo siddhanI cokkasa dezamAM ja avasthiti kahe che. tethI jaNAya che ke ahIM je kahyuM ke sukharAzi sarvAkAzamAM samAtI nathI te uparokta asatkalpanAne ja laIne kahI che. tathA A vAta mArI potAnI buddhithI kahI nathI. e vAta jaNAvavA TIkAkAra AgaLa jaNAve che ke ) A vAtanI 30 puSTi ArSavedamAM paNa karI che. (ahIM vedazabdathI siddhAnta ja levAno che. tethI ArSade eTale gautamAdi maharSipraNIta evo siddhAnta jANavo.) vadhu vistArathI saryuM. 1982 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'siddhonA sukhanI nirupamatA (ni. 983) mAM 225 sAmpratamasyaivaMbhAvasyApi sataH nirupamatAM pratipAdayannAha - - jaha nAma koi miccho nagaraguNe bahuvihe viANato / na caei parikaheuM uvamAi tahiM asaMtIe // 983 // vyAkhyA : yathA nAma kazcit mleccha: 'nagaraguNAn' sadgRhanivAsAdIn 'bahuvidhAna' anekaprakArAn vijAnannaraNyagataH sannanyamlecchebhyo na zaknoti parikathayituM, kuto nimittAt ?, ityata Aha- 5 upamAyAM tatrAsatyAmiti gAthAkSarArthaH // 983 // bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH taccedam-eMgo mahAraNNavAsI meccho raNNe ciTThai, io ya ego rAyA AseNa avaharito taM aDaviM pavesio, teNa diTTho, sakkAreUNa jaNavayaM NIo, raNNAvi so NayaraM, pacchA uvayAritti gADhamuvacario jahA rAyA tahA ciThThai dhavalagharAIbhogeNaM, vibhAsA, kAleNa raNNaM sariumAraddho, raNNA visajjio gao, raNNigA pucchaMti-kerisaM NayaraMti ?, so viANato'vi tatthovamA'bhAvA Na sakkar3a NayaraguNe 10 parikahiu~ / esa diTuMto, ayamatthovaNaotti avataraNikAH have AvA prakAranA sukhanI paNa nirupamatAnuM pratipAdana karatA kahe che ke gAthArtha : TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha : jema koI pleccha (jaMgalI manuSya) suMdara gharo, AvAso vigere ghaNA prakAranA nagaranA guNone jANato hovA chatAM jaMgalamAM jaIne anya mlecchone te nagaranA guNone kahevA 15 mATe samartha banato nathI. zA mATe ? te kahe che - tyAM jaMgalamAM nagaranA guNone varNavI zakAya evI koI upamA na hovAne kAraNe te varNana karI zakato nathI. A pramANe gAthAno akSarArtha kahyo. 987ll bhAvArtha kathAnakathI jANavA yogya che. te A pramANe - eka mahAaraNyavAsI mleccha jaMgalamAM rahe che. A bAju ghoDAvaDe apaharaNa karAyelo eka rAjA jaMgalamAM pravezyo. mlecche rAjAne joyo. rAjAno satkAra karI mleccha rAjAne potAnA sthAne 20 laI gayo. tyArapachI rAjA paNa svecchane potAnA nagaramAM laI gayo. rAjAe A mAro upakArI che ema mAnI tenI khUba ja suMdara rIte bhakti karI, arthAt je rIte rAjA rahe te rIte dhavalagharAdine bhogavavAvaDe te mleccha paNa rahe che vigere rAjAmahelanI AgatA-svAgatAnuM varNana samajI levuM. - ghaNA kALa pachI te svecchane potAnuM jaMgala yAda AvavA lAgyuM. rAjAe javAnI AjJA ApatA te gayo. tyAM rahelA anya svecchAe pUchyuM - "nagara kevuM hatuM ?" te mleccha nagaranA 25 svarupane jANato hovA chatAM te jaMgalamAM tene saMdeza upamA na hovAthI nagaranA svarupane kahevA mATe zaktimAna banato nathI. A dRSTAnta kahyuM. have teno upanaya kahe che ke 66. eko mahAraNyavAsI mleccho'raNye tiSThati itazcaiko rAjA'zvenApahRtastAmaTavIM pravezitaH, tena dRSTaH, satkArya janapadaM nItaH, rAjJA'pi sa nagaraM, pazcAdupakArIti gADhamupacaritaH, yathA rAjA tathA tiSThati dhavalagRhAdibhogena, vibhASA, kAlenAraNyaM smartumArabdhaH, rAjJA visRSTo gataH, AraNyakAH pRcchanti-kIdRzaM 30 nagaramiti ?, sa vijAnannapi tatropamA'bhAvAnna zaknoti nagaraguNAn parikathayituM / eSa dRSTAntaH, ayamatropanaya iti / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) ia siddhANaM sukkhaM aNovamaM natthi tassa ovammaM / kiMci viseseNittosArikkhamiNaM suNaha vucchaM // 984 // vyAkhyA : 'iya' evaM siddhAnAM saukhyamanupamaM vartate, kimityata Aha-yato nAsti tasyaupamyamiti, tathA'pi bAlajanapratipattaye kiJcidvizeSeNa 'ettotti ArSatvAdasya sAdRzyamidaM - vakSyamANalakSaNaM 5. zbhuta, vakSya kRti gAthArtha: // 226 jaha savvakAmaguNiaM puriso bhottUNa bhoaNaM koi / taNhAchuhAvimukko acchijja jahA amiatitto // 985 // AbAdhA vyAvyA : 'yathA' ityudAharaNopanyAsArthaH 'sarvakAmaguNitaM' sakalasaundaryasaMskRtaM puruSo bhuktvA bhojanaM kazcit, bhujyata iti bhojanaM, tRkSudvimuktaH san AsIta yathA'mRtatRptaH, 10 rahitatvAd, iha ca rasanendriyamevAdhikRtyeSTaviSayaprAptyautsukyavinivRttyA sukhapradarzanaM sakalendriyArthAvAptyA'zeSautsukyanivRttyupalakSaNArtham, anyathA bAdhAntarasambhavAt sukhAbhAva iti, gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. . TIkArya : A pramANe siddhonuM sukha anupama varte che. zA mATe ? te kahe che 11 kAraNa ke te sukhanI upamA ApI zakAya evI koI vastu A jagatamAM nathI. to paNa bALajIvonA bodha 15 mATe kaMIka vizeSathI sukhanA AgaLa kahevAtA sAdazyane tame sAMbhaLo, jene huM kahIza. mULagAthAmAM 'tto' paMcamI zabdano artha ArSaprayoga hovAthI = maharSipraNIta A sUtra hovAthI 'tasya' e pramANe chaThThI vibhaktimAM karavAno che. tethI tasya eTale 'sukhanA-sAdazyane.....' // 984 gAthArtha : jema koI puruSa sarva rasothI bharapUra evA bhojanane ArogIne tRSNA- kSudhAthI rahita thayelo jANe ke amRtathI tRpta thayA jevo anubhava kare che. (tema... AgaLanI gAthA sAthe 20 anvaya joDavAno che.) TIkArtha : 'yathA' zabda udAharaNanA upanyAsa mATe che. sarvakAmathI guNita eTale ke sarva sauMdaryathI saMskRta (arthAt sarva rasothI bharapUra) evA bhojanane jamIne koIka puruSa, tRSA ane kSudhAthI mukta thayelo abAdhAthI rahita hovAthI jANe ke amRtathI tRpta thayo hoya evo anubhava kare che. ahIM rasanendriyane AzrayIne iSTa viSayanI prApti thatAM rasanAsaMbaMdhI autsukya dUra 25 thavA dvArA je sukha batAvyuM te sakala indriyonA viSayanI prApti thatAM saMpUrNa autsukyarahitatAnuM upalakSaNa jANavuM. (arthAt mULagAthArthamAM mAtra rasanendriyanI aukyarahitatA jaNAvI hovA chatAM zeSa cAre indriyonI autsukcarahitatA paNa samajI levAnI che.) anyathA bAdhAntarano saMbhava hovAthI sukhano abhAva thAya. (Azaya e che ke koI vyakti bhale bhAvatuM bhojana prApta thayA pachI tRSNA ane kSudhA vinAno thAya paraMtu jo zeSa sparzAdi indriyanA sukho prApta 30 thayA na hoya to tRSNA ane kSudhA vinAno thavA chatAM paNa sparzAdi indriyasaMbaMdhI utsukatA dUra na thatAM te vyaktine sparzAdisaMbaMdhI utsukatAno saMbhava hovAthI vizisukhanI prApti thatI Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 siddhonuM sukha anaMta che. (ni. 985) uktaM ca-"veNuvINAmRdaGgAdinAdayuktena hAriNA / zlAghyasmarakathAbaddhagItena stimitaH sadA // 1 // kuTTimAdau vicitrANi dRSTvA rUpANyanutsukaH / locanAnandadAyIni, lIlAvanti svakAni hi // 2 // ambarAgurukarpUradhUpagandhAnitastataH / vaTavAsAdigandhAMzca, vyaktamAghrAya niHspRhaH // 3 // nAnArasasamAyuktaM, safe mAtrA / pItvodakaM ca tRptAtmA, khAdayan svAdimaM zubham // 4 // mRdutUlIsamAkrAntadivyaparyaGkasaMsthitaH / sahasA'mbhodasaMzabdazruterbhayaghanaM bhRzam // 5 // iSTabhAryApariSvakrtai- 5 stadratAnte'thavA naraH / sarvendriyArthasamprAptyA, sarvabAdhAnivRttijam // 6 // yadvedayati zaM hRdyaM, prazAntanAntarAtmanA | muhAtvanastatonAM, mudghamArmanISiLa: / / 7 / aa" kRti gAthArtha: // 18 // ia savvakAlatittA aulaM nivvANamuvagayA siddhA / sAsavvAbAhaM ciTThati suhI suhaM pattA // 986 // vyAkhyA : 'ia' evaM sarvakAlatRptAH svasvabhAvAvasthitatvAt, atulaM nirvANamupagatA: 10 siddhA:, sarvavA sattautsucavinivRtte:, yatIvamata: 'zAzvataM' sarvAnamAvi 'avyAvArtha' nathI. tethI rasanendriyanI sAthe zeSa cAre indriyo saMbaMdhI viSayo paNa jene prApta thAya che evo puruSa ahIM grahaNa karavAno che.) kahyuM che - 'veNu, vINA, mRdaMga vigerenA dhvanithI yukta, manohara, prazaMsanIya evI kAmakathAthI gUMthAyela gItone sAMbhaLIne zAMta thayelo, // 1 // bhIMta vigere upara vicitra, vilAsayukta 15 ane mATe ja nayanone AnaMda ApanAra evA potAnA rUpone joIne anutsuka, // 2 // aMbara, agaruM, kapUra, sugaMdhI dhUpo ane viziSTa sugaMdhI evA cUrNone pragaTapaNe sUMdhIne spRhA vinAno, I // 3 // A lokamAM vividha rasothI yukta evA annane mAtrAvaDe jamIne ane pANI pIne tRpta thayelo AtmA zubha evA svAdimano AsvAda karato, // 4 // komaLa evI zayyAthI yukta evA divya palaMga upara beThelo, acAnaka vAdaLonA gaDagaDATanA avAjathI atyaMta bhayanA samUhane (pAmelI 20 evI) // 5 // icchita patnI sAthe AliMgana pAmelo evo manuSya strIsAthenA maithuna sevanane aMte sarva indriyonA viSayonI prApti thavAthI prazAMta thayelA aMtarAtmAvaDe sarva pIDAonI nivRttithI utpanna thayela // 6 // hRdayagata je sukha anubhave che, tenA karatAM paNa anaMtagaNuM sukha paMDito muktAtmAne kahe che. Ilelt l85 // . gAthArtha (jema pUrvokta manuSya amRtatRpta che) tema atula evA nirvANane pAmelA siddho 25 sarvakALa mATe tRpta che. (tethI) zAzvata, avyAbAdha evA sukhane pAmelA siddho (sadAkALa mATe) sukhI rahe che. TIkArtha : A pramANe sakala autsukya dUra thavAthI atula evA nirvANane pAmelA siddho svasvabhAvamAM ja avasthita hovAthI sarvakALa mATe tRpta che. je kAraNathI teo vRkSa che, te kAraNathI ja sarvakALamAM thanA2, pIDAthI rahita evA sukhane pAmelA siddho (sarva kALa mATe) sukhI rahe 30 che. A pramANe anvaya jANavo. * parityajJa. I Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 228 Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) vyAbAdhAparivarjitaM sukhaM prAptAH sukhinaH santastiSThantIti yogaH / sukhaM prAptA ityukte sukhina ityanarthakaM, na, duHkhAbhAvamAtramuktisukhanirAsena vAstavasukhapratipAdanArthatvAdasya, tathAhiazeSadoSakSayataH zAzvatamavyAbAdhaM sukhaM prAptA: sukhinaH santastiSThanti na tu. duHkhAbhAvamAtrAnvitA pati mAthArtha 18ddA sAmprataM vastutaH siddhaparyAyazabdAn pratipAdayannAha siddhatti a buddhatti a pAragayatti a paraMparagayatti / ummukkakammakavayA ajarA amarA asaMgA ya // 987 // vyAkhyA : 'siddhA iti ca' kRtakRtyatvAt 'buddhA iti ca' kevalena vizvAvagamAt 'pAragatA iti ca' bhavArNavapAragamanAt 'paramparAgatA iti ca' puNyabIjasamyaktvajJAnacaraNakrama pratipattyu10 pAyamuktatvAt paramparayA gatAH paramparAgatA ucyante, unmuktakarmakavacAH sakalakarmaviyuktatvAt, tathA ajarA vayaso'bhAvAt, amarA AyuSo'bhAvAt, asaGgAzca sakalaklezAbhAvAditi gAthArthaH I687 sAmpratamupasaMharannAha - zaMkAH "sukhane pAmelA che evuM kahevAthI ja teo "sukhI rahe che' artha jaNAI ja jAya 15 che. mATe "vana' zabda nirarthaka banI jAya che. samAdhAnaH "sunaH' zabda nirarthaka nathI kAraNa ke jeo duHkhanA abhAva svarUpa muktisukha mAne che, tenuM khaMDana karI muktisukha e duHkhAbhAva rUpa nathI, paNa vAstavika sukharUpa che evuM jaNAvavA mATe A zabda kahyo che. vAstavika sukha A pramANe jANavuM - saMpUrNa doSono nAza thavAthI zAzvata ane avyAbAdha sukhane pAmelA siddho sukhI thAya che, nahi ke duHkhAbhAva mAtrathI 20 yukta hoya che. 986) avataraNikA : have kharekhara to (arthAt vyutpatti arthathI judA judA hovA chatAM kharekhara to) siddhanA paryAyavAcI zabdonuM pratipAdana karatAM kahe che ke gAthArtha : TIkArya pramANe jANavo. TIkArthaH kRtakRtya hovAthI siddha kahevAya che. kevalajJAnavaDe saMpUrNa bodha thato hovAthI tene 25 buddha kahevAya che. bhavarUpa samudrano pAra pAmelA hovAthI "pAragata, dharmanA bIjarUpa samyakta, jJAna, cAritranI kramazaH pratipattirUpa upAyavaDe mukta thayelA hovAthI paraMparAe siddha thayelA teo paraMparAgata' kahevAya che. sakala karmothI viyoga pAmelA hovAthI "mukAyela karmakavaca' kahevAya che. tathA uMmarano abhAva hovAthI ghaDapaNa vinAnA che, AyuSyano abhAva hovAthI maraNarahita che, ane sakalakulezono abhAva hovAthI saMga vinAnA siddho che. 98ll 30 avataraNikA : have upasaMhAra karatA kahe che ke + nipajyapAya | J Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryanamaskAra (ni. 988-993) 229 nicchinnasavvadukkhA jAijarAmaraNabaMghaNavimukkA / avvAbAhaM sukkhaM aNuhuMtI sAsayaM siddhA // 988 // vyAkhyA : vastuto vyAkhyAtaiveti na pratanyate // siddhANa namokkAro jIvaM0 // 989 // siddhANa namukkAro dhannANa0 // 990 // siddhANa namukkAro evaM0 // 991 // siddhANa namukkAro savva0 biiaM hoi maMgalaM // 992 // gAthAsamUhaH sAmAnyato'rhannamaskAravadavaMseyaH, vizeSastu sugama eveti // uktaH siddhanamaskArAdhikAraH, sAmpratamAcAryanamaskArAdhikArastatrAcArya iti kaH zabdArthaH, ucyate,-'cara gatibhakSaNayoH' ityasya (careH) AGivA gurA (pA03-1-100 vArttike) viti Nyati AcArya 10 iti bhavati, Acaryate'sAvityAcAryaH, kAryArthibhiH sevyata ityarthaH, ayaM ca nAmAdibhedAccaturvidhaH, tathA cA''ha nAmaMThavaMNAdavie bhAvaMmi cauvviho u Ayario / davvaMmi eMgabhaviAI loie sippasatthAI // 993 // vyAkhyA : nAmAcAryaH sthApanAcAryaH dravyAcAryo bhAvAcArya iti, tatra nAmasthApanAcAryoM 15 gAthArtha : nAza pAmyA che sarva duHkho jemanA (tathA) janma-jarA ane maraNanA baMdhanathI mukAyelA evA siddho zAzvata ane avyAbAdha sukhane anubhave che. TIkArthaH A gAthAno artha pUrve kahevAI gayela hovAthI ahIM artha kahevAto nathI. 988aaaa gAthArtha : gAthA 989 thI 992 sudhInI gAthAono artha pUrve kahela pramANe jANavo. TIkArya : A gAthAsamUhano artha sAmAnyathI annamaskAra pramANe jANavo (arthAt pUrvanI 20 923 thI 926 sudhInI gAthAonA artha pramANe jANavo.) vizeSathI artha sugama ja che. A pramANe siddhanamaskArAdhikAra kahevAyo. We AcAryanamaskAra , have AcAryanamaskArAdhikAra kahevAya che. temAM "AcArya zabdano artha zuM ? te kahevAya che. "ca" dhAtu gamana ane bhakSaNanA arthamAM che. 'mA' upasargapUrvakanA "cara' dhAtune 'Sya' pratyaya 25 lAgatA "AcArya' zabda bane che. te te jJAna-darzana-cAritrarUpa kAryonA arthI jIvovaDe je sevAya te AcArya. A AcArya nAmAdibhedathI cAra prakAranA che. te ja kahe che ke gAthArtha: nAma-sthApanA-dravya ane bhAva A pramANe cAra prakAranA AcArya che. dravyane vize ekabhavikAdi (ane bhAvane vize) laukika, (te laukikamAM) zilpazAstrAdi jANavA. TIkArtha : nAmAcArya, sthApanAcArya, dravyAcArya, ane bhAvAcArya A pramANe cAra prakAranA 30 + varerADarvapurI (siddhahema -va.2.22) I Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) sugamau, dravyAcAryamAgamanoAgamAdibhedaM prAyaH sarvatra tulyavicAratvAdanAdRtya jJazarIrAdivyatiriktaM dravyAcAryamabhidhAtukAma Aha-davvamI'tyAdi 'dravya' iti dravyAcAryaH, ekabhavikAdiH' ekabhavikaH baddhAyuSkaH abhimukhanAmagotrazceti, athavA AdizabdAdravyabhUta AcArya dravyAcAryaH, bhUtazabda upamAvAcI, dravyanimittaM vA ya AcAravAnityAdi, bhAvAcAryaH-laukiko lokottarazca, tatra 5 laukika: zilpazAstrAdiH. tatparijJAnAta tadabhedopacAreNaivamucyate, anyathA zilpAdigrAhako gAte, anye tvevaM bhedamakRtvaughata evainamapi dravyAcAryaM vyAcakSata iti gAthArthaH // 993 // adhunA lokottarAn bhAvAcAryAn pratipAdayannAha paMcavihaM AyAraM AyaramANA tahA pabhAsaMtA / AyAraM daMsaMtA AyariyA teNa vuccaMti // 994 // 10 vyAkhyA : 'paJcavidhaM' paJcaprakAraM-jJAnadarzanacAritratapovIryabhedAt, "AcAra miti AG AcArya che. temAM nAma ane sthApanAcArya sugama che. tathA Agama ane no-AgamAdibhedavALA dravyAcArya prAyaH sarvasthAne eka sarakhI nirUpaNAvALA hovAthI (arthAt AgamathI dravyAvazyaka vigeremAM je rIte vyAkhyA karI te rIte ahIM paNa AgamathI dravyAcArya vigerenI vyAkhyA jANavI. mAtra ahIM dravyAvazyaka zabdane badale dravyAcArya zabda joDavo.) AgamathI dravyAcArya vigerene choDIne jJazarIrAdithI 15 vyatirikta dravyAcArya kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che - jJazarIra ane bhavyazarIrathI vyatirikta dravyAcArya tarIke ekabhavika, baddhAyuSka ane abhimukhanAmagotra (A traNenI vyAkhyA prathama bhAgamAMthI jANI levI.) jANavA, athavA "ekabhavikAdi' ahIM je Adi zabda che, tenAthI dravyabhUta evA AcArya grahaNa karavA (arthAt lokottarazAsanane pAmelA evA paNa koi AcArya viziSTadharmakathAdi AcAryanA viziSTa kAryo karavAmAM asamartha dekhAya 20 tyAre jagatamAM loko A rIte bolatA dekhAya che ke A dravyabhUta AcArya che arthAtu mAtra nAmanA AcArya che. AvA AcArya AdizabdathI jANavA.) ahIM bhUta zabda upamAvAcI jANavo. athavA dhanAdi dravya mATe je AcAra pALato hoya te dravyAcArya vigere (Adi zabdathI) levA. bhAvAcArya laukika ane lokottara ema be prakAre jANavA. temAM zilpazAstrAdi laukika bhAvAcArya jANavA. ahIM jo ke zilpazAstrAdine jANanArAne bhAvAcArya kahevA joIe chatAM jJAna ane jJAnIno 25 abheda upacAra karavAthI zilpazAstrAdine bhAvAcArya kahyA che. jo A rIte upacAra karavo na hoya to ziSyAdine zilpa grahaNa karAvatA evA AcArya ahIM grahaNa karavA. keTalAko A "pramANe eTale ke laukika lokottara bheda karyA vinA sAmAnyathI laukika evA paNa bhAvAcAryane dravyAcArya tarIke kahe che. ll997ll avataraNikA : have lokottara evA bhAvAcAryanuM pratipAda karatA kahe che ke 30 gAthArtha je kAraNathI pAMca prakAranA AcAronuM pAlana ane prarUpaNA kare che, ane anya jIvone) AcAranuM darzana karAve che te kAraNathI teo AcArya kahevAya che. TIkArtha : jJAna-darzana-cAritra-tapa ane vIrya ema pAMca prakAranA AcAronuM pAlana karatA), Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvAcAryanuM svarUpa (ni. 95) tA. 231 maryAdAyAM caraNaM cAra:-maryAdayA kAlaniyamAdilakSaNayA cAra AcAra iti uktaM ca-'kAle viNae bahumANe' ityAdi, tamAcarantaH santaH anuSThAnarUpeNa, tathA prabhASamANAH arthAd vyAkhyAnena, tathA''cAraM darzayantaH santaH pratyupekSaNAdikriyAdvAreNa, mumukSubhiH sevyante yena kAraNenAcAryAstenocyanta kRti pathArthaH 24 amumevArthaM spaSTayannAha AyAro nANAI tassAyaraNA pabhAsaNAo vA / je te bhAvAyariyA bhAvAyArovauttA ya // 995 // vyAkhyA : 'AcAraH' pUrvavat jJAnAdipaJcaprakAraH, tasya AcArasyA''caraNAt prabhASaNAdvA, vAzabdAd darzanAdvA hetorye mumukSubhirguNairvA jJAnAdibhirAcaryante te bhAvAcAryA ucyante etaccA''caraNAdyanupayogato'pi sambhavati yataH ata Aha-'bhAvAcAropayuktAzca' bhAvArthamAcAro 10 bhAvAcAraH tadupayuktAzceti gAthArthaH // 995 // AyariyaNamokAro 4 ityAdigAthAprapaJcaH sAmAnyenArhannamaskAravadavaseyaH vizeSatastu sugama eveti // ukta AcAryanamaskArAdhikAraH // ahIM 'mA' upasarga maryAdA jaNAve che. tethI kALa-niyamAdi maryAdAvaDe (arthAta pAMce AcAromAM je kALe jeno avasara hoya te kALe tenuM pAlana karavuM vigere maryAdAvaDe) je AcaraNa karavuM te AcAra kahevAya che. kahyuM che - "kALa-vinaya-bahumAna.... vigere" A pAMca prakAranA AcAronuM 15 kriyA karavAvaDe AcaraNa karatA, vyAkhyAna karavAvaDe prarUpaNA karatA, tathA pratyupekSaNAdi kriyA dvArA (arthAt te te kriyAnuM pAlana svayaM karIne athavA kevI rIte karavuM te batAvIne) AcAranuM darzana karAvatA (A mahApuruSo) je kAraNathI mumukSuovaDe sevAya che te kAraNathI (te mahApuruSo) AcArya kahevAya che. 994|| avataraNikA : A ja arthane spaSTa karatAM kahe che ? gAthArtha : TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha : "AcAra' zabdano artha pUrvanI jema jANavo. A jJAnAdi pAMca prakAranA AcAranuM AcaraNa karatA hovAthI athavA prarUpaNA karatA hovAthI, 'vA' zabdathI anyane AcAronuM darzana karAvatA hovAthI, Ama traNa hetuthI mumukSuovaDe ke jJAnAdiguNovaDe (arthAt jJAnAdiguNonI prApti mATe) jeo sevAya che, teo bhAvAcArya kahevAya che. jo ke AcAronA pAlanAdi upayoga 25 vinA paNa saMbhavatA hovAthI tevI anupayogadazAno niSedha karavA jaNAve che ke - bhAvAcAramAM upayukta (evA je hoya te bhAvAcArya kahevAya, nahi ke upayoga vinA AcAronuM pAlanAdi karanArA) mokSa vigere viziSTa bhAvo mATeno je AcAra te bhAvAcAra ane temAM upayukta je hoya te bhAvAcAropayukta. (tAtparyArtha-upayogapUrvaka, AcAronuM pAlana, prarUpaNA ane anyane darzana karAvatA hovAthI teo bhAvAcArya kahevAya che.) l99pI | 30 - ahIM paNa AcAryone karelo namaskAra... vigere cAra gAthAo ane teno artha sAmAnyathI annamaskAranI jema jANavo, vizeSathI sugama ja che. AcArya namaskArAdhikAra kahevAyo. 20 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) sAmpratamupAdhyAyanamaskArAdhikAraH, tatropAdhyAya iti kaH zabdArthaH; ?, ucyate-'iGadhyayane ityasya 'Izceti (pA0 3-3-21) ghaJ upAdhyAyaH, upetyAdhIyate'smAt sAdhavaH sUtramityupAdhyAyaH, sa ca nAmAdibhedAcaturvidha iti, Aha ca nAmaMThavaNAdavie bhAvaMmi cauvviho uvajjhAo / davve loia sippAi niNhagAgA vA ime bhAve // 996 // ___ vyAkhyA : iyaM hi tattvata AcAryagAthAtulyayogakSemaiveti na pratanyate, navaraM nihnavA veti yaduktaM tatra te hyabhinivezadoSeNaikamapi padArthamanyathA prarUpayanto mithyAdRSTaya eva ityato dravyopAdhyAyA tti . bArasaMgo jiNakkhAo sajjhAo kahio buhehiM / taM uvaisaMti jamhA uvajhAyA teNa vuccaMti // 997 // .. vyAkhyA : dvAdazAGga AcArAdibhedAt 'jinAkhyAtaH' arhatpraNItaH svAdhyAyaH vAcanAdinibandhanatvAt iha sUtrameva gRhyate, kathitaH 'budhaiH' gaNadharAdibhiH, ya iti gamyate, 'taM' ( upAdhyAyanamaskAra : have upAdhyAyanamaskArAdhikAra kahevAya che. temAM "upAdhyAya' zabdano artha zuM ? te kahe 15 che - "rU' dhAtu adhyayananA arthamAM che. "upa upasargapUrvaka 'rU' dhAtune "gha' pratyaya lAgatA upAdhyAya zabda bane che. upeya = najIka AvIne jenI pAsethI sAdhuo sUtra bhaNe che te upAdhyAya ane te nAmAdibhedathI cAra prakAre che. te ja kahe che ke ' ' gAthArtha: nAma-sthApanA-dravya ane bhAva cAra prakAre upAdhyAya jANavA. dravyane vize laukika zilpAdi athavA nibaMdho, bhAvamAM A (=AgaLanI gAthAmAM je kahevAnA che te) jANavA. 20 TIkArtha : A gAthA kharekhara to AcAryanI gAthA pramANe ja (gAthArtha 993 pramANe ja) eka sarakhA zaMkA-samAdhAnavALI hovAthI ahIM teno vistAra karAto nathI. mAtra ahIM "jihnavI vA' ema je kahyuM temAM te nihnavo kadAgrahanA kAraNe eka paNa padArthane zAstrathI viruddha prarUpaNA karatA mithyASTi ja hovAthI dravyopAdhyAya (jANavA.) 99dI. gAthArtha : gaNadharAdivaDe jinapraNIta dvAdazAMgarUpa je svAdhyAya kahevAyo che. te svAdhyAyano 25 je kAraNathI upadeza Ape che te kAraNathI teo upAdhyAya kahevAya che. TIkArtha : arihaMtavaDe praNIta AcArAdibhedathI bAra prakAranA aMgarUpa je svAdhyAya gaNadharAdiovaDe kahevAyelo che. ahIM svAdhyAya tarIke mAtra sUtra ja grahaNa karavAnuM che kAraNa ke te sUtra vAcanAdinuM kAraNa che. (Azaya e che ke svAdhyAya vAcanA, pRcchanA vigere pAMca prakArano che, A pAMca prakArano svAdhyAya sUtra hoya to ja thaI zake che kAraNa ke sUtra hoya to sUtranI 30 vAcanA, tenA arthanuM vyAkhyAna, pRcchanA vigere thaI zake. Ama pAMca prakAranA svAdhyAyanuM kAraNa * roDapatAne tu di vA (siddhahema -.rU.22) . Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na upAdhyAyazabdano artha (ni. 998-999) zAha 233 svAdhyAyamupadizanti vAcanArUpeNa yasmAt kAraNAdupAdhyAyAstenocyante, upetyAdhIyate'smAdityanvarthopapatteriti gAthArthaH // 997 // sAmpratamAgamazailyA'kSarArthamadhikRtyopAdhyAyazabdArtha nirUpayannAha utti uvaogakaraNe jjhatti a jhANassa hoi niddese / ' eeNa huMti ujjhA eso anno'vi pajjAo // 998 // vyAkhyA : u ityetadakSaraM upayogakaraNe vartate, jjha iti cedaM dhyAnasya bhavati nirdeze, tatazca 5 prAkRtazailyA etena kAraNena bhavaMti ujjhA, upayogapurassaraM dhyAnakartAra ityarthaH, eSo'nyo'pi paryAya iti gAthArthaH // 998 // athavA - utti uvaogakaraNe vatti a pAvaparivajjaNe hoi / jhatti a jhANassa kae otti a osakkaNA kamme // 999 // vyAkhyA : nigadasiddhA, navaramupayogapUrvakaM pApaparivarjanato dhyAnArohaNena karmANya- 10 panayantItyupAdhyAyA ityakSarArthaH, akSarArthAbhAve ca padArthAbhAvaprasaGgAtpadasya tatsamudAyarUpatvAdakSarArthaH pratipattavya ityalaM vistareNa // 999 // 'uvajjhAyanamokkAro' 4 ityAdigAthApUgaH saamaanyenaasUtra hovAthI ahIM kAraNamAM=sUtramAM kAryano-svAdhyAyano upacAra karI svAdhyAyazabdathI sUtra grahaNa karAya che.) je kAraNathI (upAdhyAya) gaNadharAdikathita svAdhyAya (sUtra) vAcanArUpe upadeze che te kAraNathI teo upAdhyAya kahevAya che, kAraNa ke "najIka AvIne jenI pAse sAdhuo bhaNe te 15 upAdhyAya' A pramANeno anvartha-zabdArtha ahIM ghaTe che. I99thI avataraNikA : have AgamazelIvaDe (upAdhyAya zabdanA) eka-eka akSarArthane AzrayIne upAdhyAya zabdanA arthanuM nirUpaNa karatA kahe che ; gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : "u" akSara upayoga sUcaka che. "jhA' akSara dhyAnano sUcaka che. tethI prAkRtazailI 20 vaDe A kAraNathI ujhA thAya che arthAt upayogapUrvaka dhyAna karanAra je hoya te ujhA = upAdhyAya kahevAya che. A ujhA paNa (upAdhyAya zabdano) bIjo paryAya che. I998 athavA - (3vajJAno zabdane AzrayI bIjI rIte nirutArthane kahe che ) | gAthArtha : "u" akSara upayoganA karaNamAM che, "va" akSara pApanA tyAgamAM che, "jujhA' akSara dhyAna mATe che ane 'ya' akSara karmanAzamAM che. TIkArthaH gAthArtha spaSTa ja che. saMpUrNa akSarono artha A pramANe - upayogapUrvaka pApano tyAga karI dhyAna dharavAvaDe jeo karmone dUra kare che te uvajjhAya eTale ke upAdhyAya kahevAya che. (zaMkA : A rIte eka-eka akSarono artha vaLI kevI rIte ghaTe ? (arthAt ghaTato nathI.) samAdhAna : A rIte jo eka-eka akSarono artha na mAno to akSarArthanA abhAvamAM padanA arthano paNa abhAva mAnavAnI Apatti Ave, kAraNa ke pada e akSarono ja samudAya che. tethI padanA 30 arthano abhAva na thAya te mATe akSarano artha paNa svIkAravo joIe. vistAravaDe saryuM. ll999o. + utti-dine I 25 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) rhannamaskAravadavaseyaH, vizeSastu sugama eveti // ukta upAdhyAyanamaskArAdhikAraH // sAmprataM sAdhunamaskArAdhikAraH, tatra 'rAdha sAdha saMsiddhA' vityasya uNpratyayAntasya sAdhuriti bhavati, abhilaSitamarthaM sAdhayatIti sAdhuH, sa ca nAmAdibhedataH, tathA cA''ha - nAmaM 1.ThavaNAsAhU 2 davvasAhU 3 bhAvasAhU a 4 / davvaMmi loiAI bhAvaMmi a saMjao sAhU // 1000 // vyAkhyA : vastuto gatArtheveti na vivriyate // dravyasAdhUn pratipAdayannAha - ghaDapaDarahamAINi u sAhaMtA huMti dalasAhutti / ahavAvi davvabhUA te huMtI davvasAhutti // 1001 // .. .. 10 vyAkhyA : nigadasiddhA, navaramathavA'pi 'dravyabhUtA' iti bhAvaparyAyazUnyAH // bhAvasAdhUn pratipAdayannAha - nevvANasAhae joe, jamhA sAhati sAhuNo / samA ya savvabhUesu, tamhA te bhAvasAhuNo // 1002 // upAdhyAyane karelo namaskAra vigere cAra gAthAono samUha sAmAnyathI annamaskAra (gA.923 thI 15 926) pramANe ja jANavo. vizeSathI sugama ja che. Ama upAdhyAyanamaskArAdhikAra kahevAyo. sAdhu namaskAra ! have sAdhunamaskArano adhikAra kahevAya che - temAM "Tdha-sAtha' dhAtu siddha karavuM arthamAM che. A dhAtuone 3N[ pratyaya lAgatA sAdhu zabda bane che. icchita evA arthane je sAdhe te sAdhu ane te nAmAdibhedathI cAra prakAre che. te kahe che ke , 20 gAthArtha: nAma sAdhu, sthApanA sAdhu, dravyasAdhu ane bhAvasAdhu. dravyamAM laukikAdi ane bhAvamAM saMyata jANavo. TIkArtha : vastutaH gAthA spArthavALI ja che, tethI vivaraNa karAtI nathI. //1000ll avataraNikA : dravyasAdhuonuM pratipAdana karatAM kahe che ; gAthArtha : ghaTa, paTa, ratha vigerene sAdhatA loko dravyasAdhu jANavA athavA je dravyabhUta che 25 te dravyasAdhu jANavA. TIkArthaH gAthA spaSTa ja che. mAtra dravyabhUta eTale bhAvaparyAyathI zUnya je hoya te dravyasAdhu jANavo. (ahIM je potAnA ISTa arthane sAthe te sAdhu AvA arthane laI ghaTa, paTane sAdhatA loko dravyasAdhu kahyA che te jANavuM.) 1001 avataraNikA : bhAvasAdhuonuM pratipAdana karatAM kahe che ke 30 gAthArtha : TIkArya pramANe jANavo. + nivvANa * mukite A Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhunamaskAra (ni. 1003-05) 235 vyAkhyA : nirvANasAdhakAn 'yogAn' samyagdarzanAdipradhAnavyApArAn yasmAt sAdhayanti sAdhavaH vihitAnuSThAnaparatvAt, tathA samAzca sarvabhUteSviti yogapradhAnyakhyApanArthametat, tasmAtte bhAvasAdhava iti gAthArthaH // 1002 // kiM picchasi sAhUNaM tavaM va niamaM va saMjamaguNaM vA / to vaMdasi sAhUNaM ? eaM me pucchio sAha // 1003 // vyAkhyA : nigadasiddhA // visayasuhaniattANaM visuddhacArittaniyamajuttANaM / taccaguNasAhayANaM sahAyakiccujjayANa namo // 1004 // vyAkhyA : nigadasiddhaiva // asahAe sahAyattaM karaMti me saMjamaM karitassa / eeNa kAraNeNaM namAmi'haM savvasAhUNaM // 1005 // TIkArtha : je kAraNathI sAdhuo mokSasAdhaka evA samyagdarzanAdipradhAna vyApArone sAdhe che eTale ke kare che. (ahIM "sAdhe che' evuM kema kahyuM? to kahe che ) AgamamAM kahevAyelA anuSThAnone karavAmAM teo tatpara che. (mATe "sAdhe che' ema kahyuM che.) tathA sarva jIvone vize sAdhuo samAna = samatAvALA che. A vizeSaNa yogomAM AnuM prAdhAnya jaNAvavA mATe che. (Azaya e che 15 ke - nirvANa sAdhaka evA yogomAM sarvabhUtasamatA nAmano yoga paNa AvI ja jAya che, kAraNa ke sarvabhUtasamatA paNa nivaNasAdhaka che ja. chatAM A yogane judo batAvavA dvArA sarvayogomAM A pradhAnayoga che evuM jaNAvyuM che.) Ama, mokSasAdhaka yogone sAdhanArA hovAthI ane sarva jIvo vize samatA rAkhanArA hovAthI teo bhAvasAdhu che. 100rA gAthArtha : (ahIM ziSya gurune prazna kare che - he guru ! tame) zuM sAdhuonA tapa, niyama 20 (dravya-kSetrAdinA abhigraho) ke saMyamaguNone juo cho ? ane e joIne tame sAdhuone vaMdana karo cho? A pramANe mArAvaDe pUchAyela (he guru !) tame kaho. TIkArthaH gAthA spaSTa ja che. 1003 gAthArtha viSayasukhothI nivRtta thayelA, vizuddhacAritra ane niyamothI yukta, tAttvika guNonA sAdhaka, ane mokSa sAdhaka evA sAdhuone) sAhadhyakRtyamAM sahAyakapaNAmAM udyata sAdhuone huM 25 namaskAra karuM chuM. ja TIkArya : gAthArtha spaSTa ja che. (bhAvArtha e che ke sAdhuomAM viSayasukhanivRtti vigere mokSasAdhakaguNone huM jouM chuM tethI huM=guru teone namaskAra karuM chuM.) I/1004 gAthArtha : saMyama pALatA evA mane asahAyamAM (sAdhuo) sahAyapaNuM kare che. tethI huM sarvasAdhuone namaskAra karuM chuM. - + bU0 * sAya0 mudrita . Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 e Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) vyAkhyA : paramArthasAdhanapravRttau satyAM jagatyasahAye sati prAkRtazailyA vA'sahAyasya sahAyatvaM kurvanti mama saMyamaM kurvataH sataH, anena kAraNena namAmyahaM sarvasAdhubhya iti gAthArthaH // 1005 // 'sAhUNa namokkAro 4 ityAdigAthAvistaraH sAmAnyenArhannamaskAravadavaseyaH, vizeSastu sukhonneya iti kRtaM prasaGgena // uktaM vastudvAram, 10 236 adhunA''kSepadvArAvayavArthapracikaTayiSayedamAha naivi saMkhevo na vitthAru saMkhevo duvihu siddhasAhUNaM / vitthArao'Negaviho paMcaviho na jujjaI tamhA // 1006 // vyAkhyA : ihAsyA gAthAyA aMzakakramaniyamAcchandovicitau lakSaNamanena pAThena virudhyate 'na saMkhevo' ityAdinA, yata ihAdya eva paJcamAtro'MzakaH ityato'papATho'yamiti, tatazcApizabda evAtra TIkArtha : mokSasAdhanapravRtti jyAre huM karuM chuM tyAre A bAhya jagatamAM mane koI sahAya karanAruM nathI. A rIte asahAyamAM athavA 'jhasahAp' zabdamAM saptamI vibhaktine badale prAkRtazailI hovAthI chaThThI vibhakti jANavI. tethI 'asahAya evA mane' e pramANe artha karavo. mATe saMyamanuM pAlana karatA sahAya vinAnA mane sAdhuo sahAyapaNuM kare che. te kAraNathI huM sarva sAdhuone namaskAra karuM chuM. 1005 // 15 ahIM paNa sAdhuone karelo namaskAra... vi. gAthAsamuha sAmAnyathI arhannamaskAra pramANe jANavo. vizeSathI sukhethI jANI zakAya ja che tethI prasaMgavaDe saryuM. (A pramANe pUrve gAthA 887mAM kahela) vastudvAra pUrNa thayuM. avataraNikA : have AkSepadvAranA (gAthA 887mAM kahevAyela) vistA2Arthane pragaTa karavAnI icchAthI AgaLa sUtrane kahe che 20 gAthArthaH (namaskAra) e saMkSepamAM paNa nathI ke vistAramAM paNa nathI. (kAraNa ke) saMkSepanamaskAra be prakAre che, eTale ke siddha ane sAdhuone karelo namaskAra, tathA vistArathI namaskAra aneka prakArano che. tethI (saMkSepa ke vistAra baMne prakAre ghaTato na hovAthI) pAMca prakArano namaskAra yogya nathI. TIkArtha : chaMdovicitinAmanA chaMdazAstramAM kahevAyela lakSaNano A gAthAnA 'na saMlevo' pATha sAthe aMzanA kramaniyamane AzrayIne vicAratA virodha Ave che. (arthAt aMzakramanA niyamathI eTale 25 ke chaMdazAstramAM aMzanA kramano A pramANe niyama che ke gAthAno prathama aMza cAra mAtrAvALo karAya che. jema ke - 'miLa niLavei', ahIM 'mi' zabda cAra mAtrAvALo che. kAraNa ke hrasva akSaranI eka mAtrA che ane dIrdha akSaranI 2 mAtrA gaNatA 'mi' zabda cAra mAtrAvALo thAya che.) jyAre A gAthAmAM prathama aMza 'nasaMghe' pAMca mAtrAvALo che. (kAraNa ke 'na' nI eka mAtrA ane 'saMghe'mAM eka eka akSaranI be be mAtrA che.) mATe A pATha khoTo che. tethI ahIM 'avi' zabda 30 jANavo, jethI 'nava saMavo...' pATha thatAM 'navisaM' cAramAtrA thAya (vaLI, ahIM atti zabda pAdapUrti mATe hovAthI nirarthaka che evI zaMkA koIne thatI hoya to tenI te zaMkAnuM nivAraNa karavA TIkAkAra itaH prAk 'eso paMcanamukkAro' ityAdizlokaH pustakAdarzeSu, na ca vRttau vyAkhyAtaH sUcito vA saH / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkSepadvAra=pUrvapakSa (ni. 1006) 237 vidyamAnArtho draSTavyaH, 'Navi saMkhevo' ityAdi, iha kila sUtraM saMkSepavistaradvayamatItya na vartate, tatra saMkSepavat sAmAyikasUtraM, vistaravaccaturdaza pUrvANi, idaM punarnamaskArasUtramubhayAtItaM, yato'tra na saMkSepo nApi vistara ityapizabdasya vyavahitaH sambandhaH, saMkSepo dvividha' iti yadyayaM saMkSepaH syAt tatastasmin sati dvividha iti-dvividha eva namaskAro bhavet, siddhasAdhubhyAmiti, kathaM ?, parinirvRtArhadAdInAM siddhazabdena grahaNAt saMsAriNAM ca sAdhuzabdeneti, tathA ca naite saMsAriNaH 5 sarve eva sAdhutvamatilaGghaya vartanta iti, tadabhAve zeSaguNAbhAvAt, atastannamaskAra evetaranamaskArabhAvAt, athAyaM vistaraH, ityetadapyacAru, yasmAd vistarato'nekavidhaH prApnoti, tathA ca RSabhAjitasambhavAbhinandanasumatipadmaprabhasupArzvacandraprabhetyAdimahAvIravarddhamAnasvAmiparyantebhyazcaturvizatyarhadbhayaH, tathA siddhebhyo'pi vistareNa-anantarasiddhebhyaH paramparasiddhebhyaH prathamasamayasiddhebhyaH dvitIyatRtIyasamayAdisaGkhyeyAsaGkhyeyAnantasamayasiddhebhyaH, tathA tIrtha- 10 liGgacAritrapratyekabuddhAdivizeSaNaviziSTebhyaH tIrthakarasiddhebhyaH atIrthakarasiddhebhyaH tIrthasiddhebhyaH kahe che ke, te pi' zabda vidyamAnArtha jANavo. (arthAt te zabda artha vinAno nathI paNa teno artha vidyamAna che, kAraNa ke te zabdano TIkAkAra pote AgaLa "ra saMkSepa nApi vitara:' A pramANe vyavahita saMbaMdha joDIne samuccaya artha karavAnA che.) koIpaNa sUtra kAMto saMkSepamAM hoya, kAMto vistAravALuM hoya, parNa saMkSepa ke vistAra A bene choDIne koI sUtra hotuM nathI. temAM sAmAyikasUtra 15 e saMkSepavALuM che ane caudapUrvo e vistAravALA che. jayAre A namaskArasUtra e saMkSepa ke vistAraubhaya vinAnuM che, kAraNa ke A sUtramAM saMkSepa nathI ke vistAra paNa nathI. ahIM 'pi' zabdano vyavahita saMbaMdha joDavo. (arthAt "nApi saMkSepa na vistAro' A pramANe mULagAthAmAM che tenA badale saMkSepo nA vistAro samajavuM.) A sUtramAM saMkSepa kema nathI? te kahe che ke - saMkSepathI namaskAra be prakArano hoya, jo A sUtramAM saMkSepa hota to be prakArano ja namaskAra thAta - siddho ane 20 sAdhuone, kevI rIte? te A pramANe ke- mokSa pAmelA arihaMtAdionuM siddhazabdathI grahaNa thaI jAya ane saMsArIjIvonuM sAdhu zabdathI grahaNa thaI jAya, kAraNa ke saMsArastha arihaMta-AcAryaupAdhyAya - A sarva saMsArIo sAdhutvaguNa vinAnA to che ja nahi, anyathA=jo sAdhutvaguNa na hoya to zeSaguNono paNa abhAva ja thAya. Ama, A loko sAdhutvaguNavALA hovAthI sAdhune namaskAra karatAM AcAryadine paNa namaskAra thaI jAya che. have tame ema kaho ke A vistAravALo namaskAra che, to te paNa ghaTatuM nathI kAraNa ke vistArathI aneka prakArano namaskAra thAya che. te A pramANe -RSabhasvAmIthI laIne mahAvIrasvAmI sudhInA 24 arihaMtone mArA namaskAra thAo. tathA siddhomAM-anaMtarasiddha, paraMparasiddha, prathama samayasiddha (arthAta siddhigatinA prathamasamaye vartatA siddha) bIjA, trIjA, cothA vigerethI laI anaMtasamayasiddhone mArA namaskAra thAo. tathA tIrthasiddha, liMgasiddha A rIte cAritra, pratyeka 30 buddha vigere vizeSaNothI viziSTa evA siddha, tIrthaMkarasiddha, atIrthaMkarasiddha, tIrthasiddho vigere anaMta prakAre vistAra thAya, (jayAre tame to mAtra pAMca prakAre ja namaskAra karela che tethI te vistArathI 25 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) ityevamAdiranantazo vistaraH, yatazcaivamata Aha-pakSadvayamapyaGgIkRtya paJcavidhaH - paJcaprakAro na yujyate yasmAnnamaskAra iti gAthArthaH // 1006 // gatamAkSepadvAram, adhunA prasiddhidvArAvayavArtha ucyate - tatra yattAvaduktaM 'na saMkSepa' iti, tanna, saMkSepAtmakatvAt, nanu sa kAraNavazAt kRtArthAkRtArthaparigraheNa siddhasAdhumAtraka evoktaH, 5 satyamukto'yuktastvasau, kAraNAntarasyApi bhAvAt, taccoktameva, athavA vakSyAmaH 'hetunimitta ' mityAdinA, sati ca dvaividhye sakalaguNanamaskArAsambhavAdekapakSasya vyabhicAritvAt, tathA cA''ha-- arahaMtAI niamA sAhU sAhU a tesu bhaiavvA / tamhA paMcaviho khalu heunimittaM havai siddho // 1007 // vyAkhyA : ihArhadAdayo niyamAt sAdhavaH, tadguNAnAmapi tatra bhAvAt, sAdhavastu 'teSu' 10 nathI.) je kAraNathI A pramANe che arthAt saMkSepathI ke vistArathI baMne rIte ghaTato nathI tethI A baMne pakSane AzrayIne vicAratA tame karelo pAMca prakArano namaskAra yogya nathI. 1006 avataraNikA : AkSepa (prazna) dvAra pUrNa thayuM. have prasiddhi (uttara) dvArano vistArArtha kahevAya temAM pUrvapakSe je kahyuM ke A namaskAra saMkSeparUpa nathI, e vAta yogya nathI, kAraNa ke te pAMca prakArano namaskAra saMkSeparUpa ja che. 15 zaMkA : saMkSepAtmaka namaskAra kAraNavazathI kRtArtha ane akRtArthane AzrayI mAtra siddha ane sAdhune ja karavAmAM Ave che. (Azaya e che ke sAmevALAmAM rahela guNo e sAmevALAne namaskAra karavAmAM kAraNa bane che. Ama, guNAtmaka kAraNanA vazathI namaskAra thAya che, ane saMkSepathI namaskAra be prakArano ja kahyo che. tethI saMkSepAtmaka namaskAra e guNAtmaka kAraNanA vazathI siddhamAM rahela kRtArthatva ane saMsArastha arihaMta, AcAryAdimAM rahela akRtArthatvane AzrayI 20 mAtra siddha ane sAdhune ja kahelo che.) samAdhAna : sAcI vAta che ke saMkSepAtmaka namaskAra siddha-sAdhumAtra ja kahevAyelo che. paraMtu siddha-sAdhumAtrane namaskAra e ayukta che kAraNa ke anya kAraNo paNa che, je pUrve vastudvAramAM kahyA ja che. (arthAt arihaMtAdine namaskAra karavAnA kAraNo pUrve kahyAM ja che.) athavA 'hetunimitte' ema ame AgaLa kahevAnA ja chIe. (Ama, anya kAraNo paNa hovAthI arihaMtAdine karelo 25 paMcavidha namaskAra ja yukta che, nahi ke dvividhanamaskAra.) jo be prakArano namaskAra karavAmAM Ave to sakalaguNone (arihaMta--AcAryAdimAM rahela guNone) namaskAra na thAya kAraNa ke eka pakSa vyabhicAra che. te A rIte -- - gAthArtha : arihaMtAdi niyamathI sAdhu che ane sAdhuo arihaMtAdimAM bhajanIya che. tethI hetu-nimitte paMcavidha namaskAra siddha thAya che. 30 TIkArtha : ahIM (arihaMto ane sAdhuo ema be pakSa che temAM) arihaMtAdi niyamathI sAdhuo che ja kAraNa ke sAdhunA badhAM guNo arihaMtAdimAM rahelA che. (Ama, jeTalA arihaMtAdi che te badhAM sAdhuo hovAthI A pakSa vyabhicArI nathI.) jyAre je sAdhuo che teo arihaMtAdimAM Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasiddhidAra=uttarapakSa (ni. 1007) nI 239 ahaMdAdiSu 'bhaktavyAH' vikalpanIyAH, yataste na sarve'rhadAdayaH, kiM tarhi ?, kecidarhanta eva ye kevalinaH, kecidAcAryAH samyak sUtrArthavidaH, kecidupAdhyAyAH sUtravida eva, kecidetadvayatiriktAH ziSyakAH sAdhava eva, nArhadAdaya iti, tatazcaikapadavyabhicArAnna tulyAbhidhAnatA, tannamaskaraNe ca netaranamaskAraphalamiti, prayogazca-sAdhumAtranamaskAro viziSTAhadAdiguNanamaskRtiphalaprApaNasamartho na bhavati, tatsAmAnyAbhidhAnanamaskAratvAt, manuSyamAtranamaskAravat jIvamAtranamaskAravadveti, tasmAt 5 paJcavidha eva namaskAraH, khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAt, vistareNa ca vyaktyapekSayA kartumazakyatvAt, tathA hetunimittaM bhavati siddha' iti, tatra heturnamaskArArhatve ya uktaH 'magge avippaNAso 'tti ityAdi tannimittaM copAdhibhedAdbhavati siddhaH paJcavidha iti gAthArthaH // 1007 // ___ gataM prasiddhidvAram, adhunA kramadvArAvayavArthaM prtipaadynnaahbhajanIya che mATe ja A pakSa vyabhicArI bane che.) kAraNa ke te sarva sAdhuo kaMI arihaMtAdi 10 nathI. to zuM che? keTalAka arihaMto che ke je kevalIo che, keTalAka AcAryo che ke jeo samyagu rIte sUtra-arthane jANanArA che. sUtrane ja jANanArA (sUtranI vAcanA ja ApatA hovAthI sUtrane ja jANanArA che evuM kahyuM che, anyathA teo sUtra-artha ubhayane jANanArA hoya ja che.) keTalAka upAdhyAyo hoya che. keTalAka vaLI A badhAthI judA mAtra ziSyarUpa sAdhuo ja hoya che, arihaMtAdi nahi. Ama, ahIM eka pada vyabhicAra hovAthI sAdhusarvanI tulya abhidhAnatA thaI zakatI nathI. 15 (arthAt sAdhu badhA arihaMtAdi kahevAya nahi, mATe ja sAdhuo bhajanIya che.) ane bIjuM e ke sAdhumAtrane namaskAra karavA mAtrathI arihaMtAdinamaskAranuM phaLa prApta thaI jatuM nathI. anumAna prayoga - sAdhumAtrane karelo namaskAra (pakSa) arihaMtAdinA viziSTa guNone karela namaskArathI prApta thatAM phaLane prApta karavAmAM samartha nathI (sAdhya) kAraNa ke te sAmAnyathI "sAdhu" nAmane AzrayIne karelo namaskAra che (hetu), jema ke, manuSyamAtrane karelo namaskAra athavA 20 jIvamAtrane karelo namaskAra (dRSTAnna). (arthAt jema koI vyakti manuSyamAtrane namaskAra kare ke jIvamAtrane namaskAra kare to tenAthI te kramazaH viziSTamanuSyanamaskAranuM phaLa ke viziSTajIvanamaskAranuM phaLa pAmato nathI tema ahIM paNa samajavuM.) tethI paMcavidha ja namaskAra yogya che. (ane te ja saMpAtmaka che, kAraNa ke jo be prakArano saMkSepa che ema kahIe to anyanA guNanamaskAranuM phaLa maLatuM nathI.) "vasu' zabda kAra arthamAM hovAthI "paMcavidha ja' ema artha jANavo. (A paMcavidha 25 namaskAra saMkSepAtmaka kema che ? te kahe che ke, vistArathI dareka vyaktine namaskAra karavo zakya nathI. tathA "mane viMUo' ityAdi gAthAmAM je namaskAra karavAmAM kAraNa kahyuM te nimitte paNa upAdhinA bhedathI paMcavidha namaskAra siddha thAya che. (arthAt namaskAra karavAmAM kAraNarUpa upAdhi pAMca prakAranI hovAthI paMcavidha namaskAra siddha thAya che.) 1007l: avataraNikA : prasiddhidAra pUrNa thayuM. have kramavAranA vistArArthanuM pratipAdana karatAM kahe 30 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) puvvANupuvvi na kamo neva ya pacchANupuvvi esa bhave / siddhAIA paDhamA bIAe sAhuNo AI // 1008 // vyAkhyA : iha kramastAvad dvividhaH-pUrvAnupUrvI ca pazcAnupUrvI ceti, anAnupUrvI tu krama eva na bhavati, asamaJjasatvAt, tatrAyamarhadAdikramaH pUrvAnupUrvI na bhavati, siddhAdyanabhidhAnAd, 5 ekAntakRtakRtyatvenAhannamaskAryatvena ca siddhAnAM pradhAnatvAt, pradhAnasya cAbhyarhitatvena pUrvAbhidhAnAditi bhAvArthaH, tathA naiva ca pazcAnupUrveSa kramo bhavet, sAdhvAdyanabhidhAnAt, iha sarvapAzcAtyAH apradhAnatvAt sAdhavaH, tatazca tAnabhidhAya yadi paryante siddhAbhidhAnaM syAt syAt pazcAnupUrvIti, tathA cAmumevArthaM pratipAdayannAha-siddhAdyA prathamA-pUrvAnupUrvI, bhAvanA pratipAditaiva, 'dvitIyAyAM' pazcAnupUrtyAM sAdhava Adau, yuktiH punarapyatrAbhihitaiveti gAthArthaH // 1008 // 10 sAmrata pUrvAnupUrvItvameva pratipAyinnAda __ arahaMtuvaeseNaM siddhA najjati teNa arihAI / navi koI parisAe paNamittA paNamaI raNNo // 1009 // vyAkhyA : iha 'ahaMdupadezena' Agamena siddhAH 'jJAyante' avagamyante pratyakSAdigocarAtikrAntAH gAthArtha : pUrvAnupUrvIe A krama nathI ke pazcAnupUrvIe A krama nathI, kAraNa ke siddhAdi 15 e pUrvAnupUrvI che ane pazcAnupUrvamAM prathama sAdhuo Ave.. TIkArtha H (arihaMta - siddha - AcArya - upAdhyAya - sAdhu A pramANe paMcavidha namaskArano je krama kahyo te kramano vistArathI artha kahe che ) krama be prakAranA hoya che - pUrvAnupUrvIkrama (eTale ke pahelethI chelle) ane pazcAnupUrvIkrama (eTale ke chellethI pahele.) anAnupUrvI e game tema hovAthI kramarUpa nathI. temAM arihaMtAdino je krama che te pUrvAnupUrvI krama nathI, kAraNa ke temAM sauprathama 20 siddhonuM kathana karyuM nathI. siddho ekAMte kRtakRtya che ane arihaMtone paNa te namaskArya che mATe arihaMto karatAM paNa siddho pradhAna che ane pradhAna e pUjya hovAthI pradhAna evA siddhonuM pUrvakathana karavuM joIe, (arthAtu arihaMta - siddha - vigeremAM prathama siddha kahyA hota to A krama pUrvAnupUrvI kahevAta.) tathA arihaMta - siddha..... A krama pazcAnupUrvI krama paNa nathI kAraNa ke sau prathama sAdhunuM kathana karyuM nathI. sAdhuo apradhAna hovAthI arihaMtAdimAM sarvethI chellA che. tethI te 25 sAdhuonuM prathama kathana karIne jo chelle siddhonuM kathana karyuM hota to pazcAnupUrvI krama thAta. (paNa AvuM nathI mATe A pazcAnupUrvIkrama paNa nathI.) A ja arthanuM pratipAdana karatAM graMthakArazrI kahe che - pUrvAnupUrvImAM siddho prathama che ane pazcAnupUrvImAM sAdhuo prathama che. baMnenA kAraNe ahIM kahI ja dIdhA che. ll1008 avataraNikA : have A krama pUrvAnupUrvI ja che tenuM pratipAdana karatAM kahe che. huM 30 gAthArtha : arihaMtanA upadezathI siddho jaNAya che. tethI arihaMto prathama che. koI puruSa prathama parSadAne namaskAra karIne rAjAne namaskAra karato nathI. TIkArtha : je kAraNathI arihaMtanA upadezathI = AgamathI pratyakSAdiviSayathI atIta evA Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arhadAdi-pUrvAnupUrvIkrama (ni. 1010) 241 santo yatastenArhadAdiH pUrvAnupUrvIkrama iti gamyate, ata eva cArhatAmabhyarhitatvaM, kRtakRtyatvaM cAlpakAlavyavahitatvAt prAyaH samAnameva, tathA arhannamaskAryatvamapyasAdhanam, arhannamaskArapUrvakasiddhatvayogenArhatAmapi vastutaH siddhanamaskAryatvAt pradhAnatvAditi bhAvanA, Adyadevamaacaaryaadistrhi kramaH prAptaH, arhatAmapi tadupadezena saMvitteriti, atrocyate na, ihArhatsiddhayorevAyaM vastutastulyabalayorvicAraH zreyAn, paramanAyakabhUtatvAd, AcAryAstu tatpariSatkalpA vartante nApi 5 kazcit pariSadaM 'praNamya' praNAmaM kRtvA tataH praNamati rAjJa ityato'codyametaditi gAthArthaH // 1009 // uktaM kramadvAram, adhunA prayojanaphalapradarzanAyedamAha ettha ya paoaNamiNaM kammakhao maMgalAgamo ceva / ihaloapAraloia duviha phalaM tattha diTTaMtA // 1010 // vyAdhyA : 'atra ca' namArane prayoganaminuM thatuta rAjAna vAkSepena 'rmakSaya:' 10 siddho jaNAya che. (arthAt siddho pratyakSathI ke anumAna vigerethI jaNAtA nathI mATe pratyakSAdinA viSayathI siddho atIta che ane AvA atIta siddho AgamathI jaNAya che.) tethI pUrvAnupUrvIkramamAM arihaMto prathama Ave che. AthI ja siddho karatAM paNa arihaMto pUjya che ane kRtakRtyatva e to alpakAlinathI vyavahita hovAthI (arthAt arihaMtone alpakALa pachI prApta thaI jatuM hovAthI) arihaMtonuM ane siddhonuM kRtakRtyatva samAna ja che. (Ama, pUrve je kahyuM ke siddho ekAMte kRtakRtya 15 hovAthI arihaMta karatAM pradhAna che teM vAtanuM samAdhAna kahyuM. have pUrve je kahyuM ke siddho arihaMtone namaskArya hovAthI pradhAna che e vAtanuM samAdhAna Ape che.) siddhonuM arihaMtanamaskAryatva paNa siddho pradhAna hovAmAM kAraNa nathI, kAraNa ke arihaMtone namaskAra karyA pachI ja siddhatvano yoga thato hovAthI kharekhara to arihaMto siddhone namaskArya che ane tethI arihaMto ja pradhAna che. e pramANe bhAvArtha jANavo. zaMkA : jo arihaMtonA upadezathI siddho jaNAtA hoya ane mATe siddho karatAM arihaMto pradhAna hoya tethI arihaMta kramamAM prathama Ave che. to AcAryAdinA upadezathI arihaMto jaNAtA hovAthI kramamAM prathama AcArya AvavA joIe. 20 samAdhAna : tamArI vAta yogya nathI kAraNa ke vastutaH tulya baLavALA evA ja arihaMtasiddhonI vicAraNA ahIM karavAnI che. kAraNa ke te baMne paramanAyaka samAna che. jyAre AcAryo 25 e to arihaMtonI parSadA samAna che. koI puruSa parSadAne prathama namaskAra karIne tyArapachI rAjAne (rAjAnA caraNomAM) namaskAra karato nathI. tethI A aprazna ja che. (arthAt tamArI zaMkA yogya nathI.) 1009 avataraNikA : kramadvAra kahyuM, have prayojana ane phaLa batAvavA mATe A sUtra kahe che gAthArtha : ahIM karmakSaya ane maMgala e prayojana che tathA aihalaukika ane pAralaukika ema . 30 be prakAranA phaLa che. temAM AgaLa kahevAtA dRSTAnto jANavA. TIkArtha : namaskAra karavAmAM A prayojana che ke namaskAranA karaNakAle ja jhaDapathI Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) jJAnavaraNIyAdikarmApagamaH, anantapudgalApagamamantareNa bhAvato nakAramAtrasyApyaprApterityAdi bhAvitaM, tathA maGgalAgamazcaiva yaH karaNakAlabhAvIti, tathA kAlAntarabhAvi punaraihalaukikapAralaukikabhedabhinnaM 'iivadha ta' dviddhArM hAM, 'taMtra dRSTAntA:' vakSyamALanakSA kRti gAthArtha: 56020 242 ihaloe atthakAmA 2 AruggaM 3 abhiraI 4 a nippattI 5 / siddhI a 6 sagga 7 sukulappaccAyAI 8 a paralo // 1011 // vyAkhyA : iha loke'rthakAmau bhavataH, tathA''rogyaM bhavati nIrujatvamityarthaH, ete cArthAdayaH zubhavipAkino'sya bhavanti, tathA cAha-- abhiratizca bhavati, Abhimukhyena ratiH - abhirati: iha loke'rthAdibhyo bhavati, paraloke ca tebhya eva zubhAnubandhitvAnniSpattiH, puNyasyeti gamyate, athavA'bhiratezca niSpattirityekavAkyataiva, tathA 'siddhizca' muktizca, tathA svarga: sukulapratyAyAtizca 10 paraloka ityAmuSmikaM phalaM // iha ca siddhizcetyAdikramaH pradhAnaphalApekSyupAyakhyApanazca jJAnAvaraNAdikarmono kSaya thAya, kAraNa ke karmonA anaMta pudgalonA kSaya vinA bhAvathI 'na' kAra mAtranI paNa prApti thatI nathI, ityAdi pUrve vicArAi gayuM che. tathA karaNakAle thanAro evo maMgalano je Agama te prayojana che. (TUMkamAM prayojana ane phaLamAM taphAvata eTalo che ke je tatkALa thanAruM hoya te prayojana kahevAya ane bhAvikALe thanAruM je hoya te phaLa kahevAya. temAM tatkALa 15 karmakSaya ane maMgalanI prApti e namaskAranuM prayojana che.) tathA kALAntare thanAruM aihalaukika ane pAralaukiMka ema be prakAranuM phaLa che. temAM dRSTAnto AgaLa kahevAze. / / 1010 gAthArtha : AlokamAM artha, kAma, Arogya ane abhiratinI prApti tathA paralokamAM siddhi, svarga, sukuLamAM janma thAya che. 20 TIkArtha : (namaskAra karavAthI) AlokamAM jIvane artha, kAma ane ArogyanI prApti thAya che. vaLI A arthAdi jIvane zubhaphaLavALA thAya che. (arthAt arthAdanI prApti thatAM jIva chakI jato nathI.) tethI ja kahe che abhirati = prasannatA thAya che. abhimukhatAe je AnaMda te abhirati, A abhirati AlokamAM arthAdithI thAya che ane te artha vigere zubhano anubaMdha karanArA hovAthI paralokamAM artha vigerethI puNyanI prApti thAya che, athavA A arthAdathI 25 abhiratinI niSpatti thAya che e pramANe eka vAkyatA jANavI. (TUMkamAM namaskAra karavAthI AlokamAM te jIvane artha, kAma, ArogyanI prApti thAya che ane tenAthI AnaMdanI prApti thAya che. paralokamAM puNyanI prApti thAya che.) tathA paralokamAM mukti, svarga ke sukuLamAM janmarUpa pAralaukika phaLa prApta thAya che. ahIM mukti vigere je krama che te krama pradhAnaphaLanI apekSAvALo che (arthAt namaskAranuM pradhAnaphaLa mokSa 30 che, te na maLe to svargAdi maLe paNa hInaphaLa maLe nahi.) ane upAya jaNAvanAra che. (arthAt namaskAra e prathama mokSano upAya che. te na maLe to svargano, te na maLe to sukuLajanmano upAya Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAranA aiha-pAralaukika udAharaNo (ni. 1012) * 243 tathAhi - viralA evaikabhavena siddhimAsAdayanti, anAsAdayantazcAvirAdhakAH svargasukulotpattimantareNa nAvasthAntaramanubhavantIti gAthArthaH // 1011 // sAmprataM yathAkramamevArthAdInadhikRtyodAharaNAni pratipAdayannAha-- ihalogaMmi tidaMDI 1 sAdivvaM 2 mAuliMgavaNa 3 meva / paraloi caMDapiMgala 4 huMDia jakkho 5 a diTTaMtA // 1012 // vyAkhyA : akSaragamanikA sujJeyA, bhAvArthaH kathAnakebhyo'vaseyaH, tAni cAmUni - namokkAro atthAvaho, kahaMti ?, udAharaNaM- jahA egassa sAvagassa putto dhammaM na laei, so'vi sAvao kAlagao, sovi bahirahato evaM ceva viharar3a / annayA tesiM gharasamIve parivvAyao AvAsio, soteNa samaM mitiM karei, annayA bhaNai - ANehi niruvahayaM aNAhamaDayaM jao te IsaraM karemi, teNa maggio laddho uvbaddhao maNusso, so masANaM NIo, jaM ca tattha pAuggaM / so ya dArao piyariM 10 che.) te A pramANe--virala evA jIvo ja ekabhave siddhine pAme che. siddhine nahi pAmatA namaskAranA avirAdhaka jIvo svarga, sukuLajanma sivAya bIjI koI avasthAne pAmatA nathI. 1 ||10115 5 avataraNikA : have kramazaH ja arthAdine AzrayIne udAharaNonuM pratipAdana karatAM kahe che) gAthArtha : ihalokamAM (1) tridaMDI (2) devanuM sAnnidhya (3) bIjorAnuM vana. tathA paralokamAM 15 (4) caMDapiMgala nAmano cora (5) hUMDikayakSa A dRSTAnto jANavA. : TIkArtha : akSarArtha sukhethI jaNAI jAya che. bhAvArtha kathAnakathI jANavA yogya che, te kathAnako A pramANe che. namaskAra upara tridaMDInuM dRSTAnta namaskAra arthane lAvI ApanAro che. kevI rIte ? te kahe che - eka zrAvakano putra dharma 20 svIkArato nathI. te zrAvaka paNa jatAM divase mRtyu pAmyo. te putra ApattiothI haNAyelo emane te ema divaso pasAra kare che. ekavAra zrAvakalokonA ghara pAse parivrAjaka rahyo. te parivrAjaka zrAvakaputra sAthe maitrI kare che. temAM ekavAra te padvriAjaka putrane kahe che ke - 'anAtha ane akhaMDa evuM maDaduM lAva, jethI huM tane Izvara banAvuM.' putra maDaduM zodhavA lAgyo. tevAmAM tene phAMso khAdhela manuSyanuM maDaduM maLyuM. parivrAjaka zrAvakaputra ane te mRta manuSyane zmazAnamAM laI gayo. 25 sAthe je kAMI prAyogya sAdhanasAmagrI joIe te paNa laI lIdhI. pitAe te putrane navakAra 67. namaskAro'rthAvahaH, kathamiti ?, udAharaNam - yathaikasya zrAvakasya putro dharmaM nAzrayati, so'pi zrAvakaH kAlagataH, sa vyasanopahata evameva viharati / anyadA teSAM ( zrAvakajanAnAM ) gRhasamIpe parivrAjaka AvAsitaH, sa tena samaM maitrIM karoti, anyadA bhaNati - Anaya nirupahataM anAthamRtakaM yatastvAM IzvaraM karomi, tena mArgitaM labdha udbaddho manuSyaH, sa zmazAnaM nItaH, yacca tatra prAyogyaM / sa ca dArakaH pitrA 30 * vahArAJo mudrita / * piya--pratya, pitA-sunA~ / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 * bhAvazyaDaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara ( bhAga - 4 ) namokkAraM sikkhAvio, bhaNio ya-jAhe bIhejjasi tAhe eyaM paDhijjasi, vijjA esA, so tassa mayagassa purao Thavio, tassa ya mayagassa hatthe asI dinno, parivvAyao vijjaM pariyaMttei, uTThamAddho veyAlo, so dArao bhIo hiyae namokkAraM pariyaTTei, so veyAlo paDio, puNo'vi javei, puNovi uTThio, suThutarAgaM pariyaTTei, puNo'vi paDio, tidaMDI bhaNai - kiMci jANasi ?, 5 bhai - natha, puNo'vi javai, tatiyavArA, puNo'vi pucchio, puNo NavakAraM karer3a, tAhe vANamaMtareNa rUsieNa taM khaggaM gahAya so tidaMDI do khaMDIkao, suvannakhoDI jAyA, agovaMgANi ya se juttAkA savvaratti bU~DhaM Isaro jAo namokkAraphaleNaM, jai Na honto namokkAro to veyAleNa mArijjaMto so suvannaM hoMto // kAmanippattI, kahaM ?, egA sAvigA tIse bhattA micchAdiTThI, zIkhavADyo hato ane kahyuM hatuM ke "jyAre tane Dara lAge tyAre A navakAra tAre bolavo, A 10 eka vidyA che.' parivrAjake putrane te maDadA AgaLa Ubho rAkhyo ane te mRtakanA hAthamAM talavAra rAkhI. tyAra pachI te pavriAjaka vidyA bolavAnuM cAlu kare che. tethI te bhUta UbhuM thavA lAgyuM. te putra gabharAyo ane hRdayamAM navakAra bolavA lAgyo. tenA prabhAve te bhUta nIce paDyuM. parivrAjaka punaH vidyA bolavA lAgyo. punaH te vaitAla uThyo. tethI te putra vadhu sArI rIte manamAM namaskAra maMtranuM smaraNa kare che. vaitAla pharI paDe che. te samaye tridaMDI putrane pUche che ke "tuM kaMI maMtrAdi 15 bhaeo che ?" teo 'dhuM - "nA bhArI pAse azuM nathI." parivA45 irI maMtra bhaya bhaye che. trI vAra paNa e ja rIte thayuM. tethI parivrAjake putrane pharI pUchyuM. (e ja pramANe javAba maLatA parivrAjaka pharI japa jape che.) putra pharIvAra navakAra manamAM kare che. tyAre gusse thayelA vANavyaMtare te talavAra laIne te tridaMDInA ja be TukaDA karI dIdhA. te parivrAjakanuM zarIra suvarNanuM banI gayuM. te putre tenA zarIranA aMgopAMgone judA judA karIne sarvarAtri pasAra karI. A pramANe navakAranA phaLe 20 te putra Izvara thayo. jo te putra pAse navakAra na hota to vaitAle tene mArI nAMkhyo hota ane tenuM zarIra suvarNa banI gayuM hota. devanuM sAnidhya navakAranA prabhAve kAmanI prApti thAya. kevI rIte ? te udAharaNathI darzAve che - 68. zikSito namaskAraM, bhaNitazca yadA bibhIyAstadainaM paThe:, vidyaiSA, sa tasya mRtakasya purataH 25 sthApitaH, tasya ca mRtakasya haste'sirdattaH, parivrAjako vidyAM parivarttayati, utthAtumArabdho vaitAlaH, sa dArako bhIto hRdi namaskAraM parAvarttayati, sa vaitAlaH patitaH, punarapi japati, punarapyutthitaH suSThutaraM parivarttayati, punarapi patitaH, tridaNDI bhaNati - kiJcit jAnISe ?, bhaNati -na, punarapi japati, tRtIyavAraM, punarapi pRSTaH, punarnamaskAraM karoti ( parAvarttayati), tadA vyantareNa rUSTena taM khaGgaM gRhItvA sa tridaNDI dvikhaNDIkRtaH, suvarNakoTikaH ( suvarNapuruSaH ) jAtaH, aGgopAGgAni ca tasya yuktayuktAni (pRthak pRthak ) 30 kRtvA sarvarAtrau vyUDhaH Izvaro jAto namaskAraphalena, yadi nAbhaviSyannamaskArastadA vaitAlenAmAriSyat sa (ca) sauvarNo'bhaviSyat // kAmaniSpattiH, -katham ?, ekA zrAvikA tasyA bharttA mithyAdRSTiH koDI-mudrite / + jAyA * chaDaM / Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskArathI kAmanI prApti (ni. 1012) 245 annaM bhajjaM ANeuM maMggai, tIse taNaeNa na lahai, se savattagaMti, ciMtei-kiha mAremi ?, aNNayA kaNhasappo. ghaDae chubhittA ANIo, saMgovio, jimio bhaNai-ANehi puSpANi amuge ghaDae ThaviyANi, sA paviTThA aMdhakAraMti namokkAraM karei, jaivi me koi khAejjA tovi me maraMtIe namokkAro Na nassahiti, hattho chUDho, sappo devayAe avahio, puSphamAlA kayA, sA gahiyA, dinAya se, so saMbhaMto ciMtei-annANi, kahiyaM, gao pecchar3a ghaDagaM puSphagaMdhaM ca, Navi ittha koI sappo, 5 AuTTo pAyapaDio savvaM kahei khAmei ya, pacchA sA ceva gharasAmiNI jAyA, evaM kAmAvaho // AroggAbhiI-egaM NayaraM NaIe taDe, kharakammieNaM sarIra ciMtAe niggaeNaM NaIe vujhaMtaM mAuliMgaM eka zrAvikAno pati mithyAdekhI bIjI patnI lAvavA mATe tapAsa kare che. paraMtu zokyA banavuM paDe evA bhayathI te zrAvikAnA kAraNe patine bIjI koI kanyA maLatI nathI. tethI pati vicAre che ke - "A zrAvikAne kevI rIte mArI nAMkhuM ?" ekavAra kRSNasarpane ghaDAmAM nAMkhIne 10 te ghaDo pati ghare laIne Avyo ane tene suvyavasthita sthAne rAkhI dIdho. jamyA pachI patie zrAvikAne kahyuM - "amuka ghaDAmAM rAkhelA puSpone ahIM lAva." te zrAvikA aMdara oraDAmAM pravezI. aMdhAruM hovAthI manamAM namaskAramaMtranuM smaraNa kare che kadAca mane koI jIvajaMtu karaDe to paNa maratI veLAe mAro namaskAra dUra thAya nahi. ghaDAmAM hAtha nAMkhyo. te pahelAM ja devatAe ghaDAmAMthI sApane dUra karyo ane tenA sthAne puSpamALA mUkI dIdhI. zrAvikAe puSpamALA grahaNa 15 karI ane patine ApI. Azcarya pAmelo pati vicAre che - "zuM A anya puSpo che?" (tethI teNe zrAvikAne pUchyuM - "A puSpo tuM kyAMthI lAvI ?") zrAvikAe kahyuM - "tame batAvela ghaTamAMthI lAvI chuM." A sAMbhaLI te jAte gayo ane jaIne ghaDAne ane ghaDAmAM rahela puSponI gaMdhane jue che, paraMtu temAM koI sApa joto nathI. te pAcho pharyo, pagamAM paDelAM teNe sarva vAta karI ane kSamA mAMgI. pAchaLathI te zrAvikA ja gharanI svAminI thaI. A pramANe namaskAra kAmanI 20 prAptino upAya che.. ra bIjorAnA vananuM dRSTAnta zas. Arogya ane abhiratinuM daSTAnta - naMdInA kinAre eka nagara hatuM. kaThora kArya karanArA, zarIra ciMtA mATe nIkaLelA eka puruSe nadImAM vahetuM bIjorAnuM phaLa joyuM. te laI puruSa rAjA 62. cAM mAryA gAtuM mati, tA: sambanTena ratnama taH sApanyari, rintari- 25 kathaM mArayAmi ?, anyadA kRSNasarpo ghaTe kSiptvA''nItaH, saMgopitaH, jimito bhaNati-Anaya puSpANi amukasmin ghaTe sthApitAni, sA praviSTA andhakAramiti namaskAraM karoti (guNayati), yadyapi mAM ko'pi khAdet tadyapi mama mriyamANAyA namaskAro na nakSyatIti, hastaH kSipta, sarpo devatayA'pahRtaH, puSpamAlA kRtA, sA gRhItA, dattA ca tasmai, sa saMbhrAntazcintayati-anyAni, kathitaM, gataH pazyati ghaTaM puSpagandhaM ca, naivAtra ko'pi sarpaH, AvarjitaH pAdapatitaH sarvaM kathayati kSamayati ca, pazcAtsaiva gRhasvAminI jAtA, evaM 30 kAmAvahaH // ArogyAbhiratiH-ekaM nagaraM, nadyAstIre kharakarmikeNa zarIracintAyai nirgatena nadyAmuhyamAnaM bIjapUrakaM Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) dilu, rAyAe uvaNIyaM, sUyassa hatthe dinnaM, jimiyassa uvaNIyaM, pamANeNa airittaM vanneNa gaMdheNaM airittaM, tassa maNusassa tuTTho, bhogo diNNo, rAyA bhaNai-aNuNaIe maggaha, jAva laddhaM, patthayaNaM gahAya purisA gayA, divo vaNasaMDo, jo geNhai phalANi so marai, raNo kahiyaM, bhaNai-avassaM ANeyavvANi, akkhapaDiyA vaccaMtu, evaM gayA ANenti, ego paviTTho so bAhiM ucchubbhai, anne 5 ANaMti, so marai, evaM kAle vaccaMte sAvagassa parivADI jAyA, gao tattha, citei-mA virAhiya sAmanno koi hojjatti nisIhiyA namokkAraM ca kareMto Dhukkai, vANamaMtarassa ciMtA, saMbuddho, vaMdai, bhaNai-ahaM tattheva sAharAmi, gao, raNNo kahiyaM, saMpUio, tassa UsIsae diNe diNe Thavei, evaM pAse Avyo. rAjAe rasoIyAnA hAthamAM ApyuM. jamavA beThelA rAjAne te phaLa pIrasAyuM. pramANa, gaMdha ane varNathI bharapUra te phaLa hatuM. (phaLane khAdhA pachI) rAjA (jaNe phaLa lAvyuM hatuM) te puruSa 10 upara khUba ja khuza thayo ane te puruSane sArI evI bhogasAmagrI ApI. rAjAe te puruSane kahyuM - "A phaLa kyAMthI AvyuM che ? te tuM A nadInI pAchaLa pAchaLa jaIne zodhI lAva." te puruSe sthAna zodhI lIdhuM. bhAtu laIne puruSo te sthAnamAM gayA. tyAM vanakhaMDa joyuM. je te vanamAMthI phaLo grahaNa kare te marI jAya evo teno prabhAva hato. A vAta rAjAne karavAmAM AvI. rAjAe AjJA ApI - "game te prakAre te phaLo tyAMthI lAvavAnAM che. enA mATe vArApUrvaka 15 jAo." (arthAtu eka jaNa Ape, bIjo lAve evA kramathI ahIM lAvavA. A vAta AgaLa batAve che.) A pramANe gayelA teo phaLo lAve che, arthAt eka puruSa vanamAM praveze. te phaLo toDIne bahAra pheMke, bahAra pheMkelA phaLo anya loko rAjA pAse lAve. je aMdara pravezelo hoya te marI jAya. A pramANe kALa pasAra thatAM have zrAvakano vanamAM praveza karavAno vAro Avyo. te tyAM 20 gayo. gayelo te vicAre che ke - " (A upadrava nakkI koI vyaMtara kare che je) pUrvabhavamAM kadAca virAdhita saMyamavALo hovo joIe." ema vicArI te nizIhi ane namaskAranuM uccAraNa karato vanamAM praveze che. A sAMbhaLI vANavyaMtara vicAramAM paDyo - ("AvuM meM kyAMya pUrve sAMbhaLyuM che.") te bodha pAmyo ane zrAvakane vaMdana kare che, kahe che "huM roje roja phaLone tamArA nagaramAM lAvIza." zrAvaka pAcho pharyo. rAjAne vAta karI. rAjAe zrAvakanuM sanmAna karyuM. te vyaMtara have 25 roje roja te zrAvakanA mastaka pAse phaLo lAvIne muke che. A pramANe zrAvake navakAranA prabhAve 70. dRSTa, rAjJa upanItaM, sUdasya haste dattaM, jimata upanItaM, pramANenAtiriktaM varNena gandhenAtiriktaM tasmai manuSyAya tuSTaH, bhogo dattaH, rAjA bhaNati-anunadi mArgayata yAvallabdhaM ( bhavati), pathyadanaM gRhItvA puruSA gatAH, dRSTo vanakhaNDaH, yo gRhNAti phalAni sa mriyate, rAjJe kathitaM, bhaNati-avazyamAnetavyAni, akSapatitAH (akSapAtanikayA) vrajantu, evaM gatA Anayanti, ekaH praviSTaH sa bahinikSipati, anye 30 Anayanti, sa priyate, evaM kAle vrajati zrAvakasya paripATI jAtA, gatastatra, cintayati-mA virAdhitazrAmaNyaH kazcit bhUditi naiSedhikI namaskAraM ca kurvan gacchati, vyantarasya cintA saMbuddhaH, vadante bhaNati-ahaM tatraivAneSye, gataH, rAjJaH kathitaM, saMpUjitaH tasya ucchIrSe dine dine sthApayati, evaM Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paralokamAM namaskAranuM phaLa (ni. 1012) 247 teNeM abhiraI bhogAM ya laddhA, jIvayAo ya kiM annaM AroggaM ?, rAyAvi tuTTo // paraloe namokkAraphalaM-vasaMtapure Nayare jiyasattU rAyA, tassa gaNiyA sAviyA, sA caMDapiMgaleNa coreNa samaM vsi| annayA kayAi teNa raNNo gharaM hayaM, hAro NINio, bhIehi saMgovijjai / annayA ujjANiyAgamaNaM, savvAo vibhUsiyAo gaNiyAo vaccaMti, tIe savvAo aisayAmitti so hAro Aviddho, jIse devIe so hAro tIse dAsIe so nAo, kahiyaM raNo, sA keNa samaM vasai ?, 5 kahie caMDapiMgalo gahio, sUle bhinno, tIe ciMtiyaM-mama doseNa mAriotti sA se namokkAraM dei, bhaNai ya-nIyANaM karehi jahA-eyassa raNNo putto AyAmitti, kayaM, aggamahisIe udare uvavaNNo, dArao jAo, sA sAviyA kIlAvaNadhAvIyA jAyA / annayA ciMtei-kAlo samo gabbhassa ya maraNassa AnaMda ane bhogo prApta karyA. (A rIte namaskAranA prabhAve zrAvaka vanamAM pravezavA chatAM mRtyuthI 5yI gayo, vana prAta thayu.) bhane vanathI vadhu jI ayuM bhArogya Doya ? (arthAt vana 16 maLyuM e ja moTuM Arogya che.) rAjA paNa prasanna thayo. * piMgalanu dRSTAnta* paralokamAM namaskAranuM phaLa - vasaMtapura nagaramAM jitazatru rAjA hato. tenI gaNikA zrAvikA hatI. te aMDapiMgalanAmanA cora sAthe rahe che. ekavAra te core rAjAnA gharamAM khAtara pADyuM. hAra coryo. DarelA evA gaNikA ane cora te hArane chupAvI de che. ekavAra mahotsavamAM ujANI 1 mATe javAnuM thayuM. zaNagAra sajIne badhI gaNikAo te mahotsavamAM jAya che. badhI gaNikAomAM mAro vaTa paDe ema vicArI te gaNikAe pelo hAra paheryo. je devIno te hAra hato tenI dAsIe te hAra oLakhI lIdho. rAjAne vAta karI. rAjAe pUchyuM - "te konI sAthe rahe che ?' dAsIe vAta karatAM caMDapiMgalane pakaDyo ane zUlIe caDhAvyo. gaNikAe vicAryuM ke - "mArA kAraNe liyaa| mAnu mRtyu thaze.' ama viyArI tI yorane nv|2 mAthyo bhane yuM - 'tuM niyAj 20 kara ke A rAjAno putra thAuM." teNe niyANuM karyuM. paTarANInI kukSIe te avataryo. putrarUpe janma thayo. te gaNikArUpa zrAvikA bALakane ramanArI dhAtrI banI. - ekavAra teNI vicAre che ke - "garbhano ane maraNano kALa ekasarakho hato. tethI kadAca 71. tenaabhirtibhogaashc labdhAH, jIvitavAMzca, kimanyad ArogyaM ?, rAjApi tuSTaH // paraloke namaskAraphalaM-vasantapure nagare jitazatrU rAjA, tasya gaNikA zrAvikA, sA caNDapiGgalena caureNa samaM 25 vasati / anyadA kadAcit tena rAjJo gRhaM hataM, hAra AnItaH, bhItAbhyAM saMgopyate / anyadojjAnikAgamanaM, sarvA vibhUSitA gaNikA vrajanti, tayA sarvAbhyo'tizAyinI syAmiti (sarvA atizaye iti) sa hAra AviddhaH, yasyA devyAH sa hArastasyA dAsyA sa jJAtaH, kathitaM rAjJe, sA kena samaM vasati ?, kathite caNDapiGgalo gRhItaH, zUle bhinnaH, tayA cintitaM-mama doSeNa mArita iti sA tasmai namaskAraM dadAti, bhaNati ca-nidAnaM kuru yathA-etasya rAjJaH putra utpadya iti, kRtaM, agramahiSyA udare utpannaH, dArako jAtaH, sA 30 zrAvikA krIDanadhAtrI jAtA / anyadA cintayati-kAlaH samo garbhasya ca maraNasya Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 no Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) the, songa yArU, ramAvaeNtI maUpha- rova vaMtnitti, saMvRddho, rAyA mo, so rAya nAmo, sucireNa kAleNa dovi pavvaiyANi, evaM sukulapaccAyAI tammUlAgaM ca siddhigamaNaM // ahavA bitiyaM udAharaNaM-mahurAe NayarIe jiNadatto sAvao, tattha huMDio coro, NayaraM musai, so kayAi gahio sUle bhinno, paDicaraha bitijjayAvi se najjihiMti, maNUsA paDicaraMti, so sAvao tassa 5 nAidUreNa vIIvayai, so bhaNai-sAvaya ! tumaMsi aNukaMpao tisAio'haM, deha mama pANiyaM jA marAmi, sAvao bhaNai-imaM namokkAraM paDha jA te ANemi pANiyaM, jai vissArehisi to ANIyaMpi Na demi, so tAe lolayAe paDhai, sAvaovi pANiyaM gahAya Agao, evvelaM pAhAmotti namokkAraM ghosaMtasseva niggao jIvo, jakkho AyAo / sAvao tehiM mANussehiM gahio A te ja na hoya. bALakane ramADatA kahyuM - " he caMDapiMgala ! tuM raDa nahi." (caMDapiMgala nAma 10 sAMbhaLatA ja tene jAtismaraNa thayuM.) te bodha pAmyo. rAjAnuM mRtyu thayuM. te rAjA banyo. ghaNA kALa pachI baMnee dIkSA lIdhI. A pramANe namaskAranA prabhAve sukuLamAM janma ane sukuLamAM janma thavAthI siddhigamana thAya che. ka huMDikayakSanuM dRSTAnta athavA bIjuM udAharaNa mathurA nagarImAM jinadatta nAmano zrAvaka hato. te nagarImAM huMDika 15 nAme cora corI karato hato. ekavAra corI karatAM te pakaDAyo ane tene zUlIe caDhAvyo. rAjAe potAnA puruSone kahyuM - "A mare nahi tyAM sudhI tame ahIM ja dhyAna rAkho, jethI tene sahAya karanArA paNa oLakhAya. (arthAt tene corImAM madada karanArA paNa pakaDAya tethI tame dhyAna rAkho.) rAjapuruSo dhyAna rAkhe che. evAmAM te jinadattazrAvaka bAjumAMthI pasAra thAya che. tyAre te cora zrAvakane kahe che ke "he zrAvaka ! tuM anukaMpA karanAro che. mane pANInI tarasa lAgI che. tethI 20 mane thoDuM pANI Apa jethI sukhe maruM." zrAvake kahyuM - "huM jyAM sudhI pANI laIne na AvuM tyAM sudhI tuM A namaskAramaMtrano jApa kara, jo navakAra bhUlI jaIza to lAveluM chatAM ApIza nahIM." te cora pANInI lAlasAe navakAra bole che. zrAvaka paNa pANI laIne Avyo. huM tene pANI pIvaDAvuM evo jayAM zrAvaka vicAra kare che, tevAmAM namaskAranuM raTana karatAM te corano jIva nIkaLI gayo. yakSa tarIke utpanna thayo. "corane bhojananuM dAna karanAro che mATe A paNa gunegAra 25 72. ca. bhavetkadAcita, ramayantI bhaNati-mA rodI: caNDapiGala iti, saMbaddho, rAjA mRtaH, sa rAjA jAtaH. sacireNa kAlena dvAvapi prvrjitau| evaM sakalapratyAyAtiH tanmUlaM ca siddhigamanaM // athavA dvitIyamudAharaNaM-mathurAyAM nagaryAM jinadattaH zrAvakaH, tatra huNDikazcauraH, nagaraM muSNAti, sa kadAcit gRhItaH zUle bhinnaH, praticarata sahAyA api tasya jJAyanta iti manuSyAH praticaranti, sa zrAvakastasya nAtidUreNa vyativrajati, sa bhaNati-zrAvaka ! tvamasi anukampakaH tRSito'haM dehi mahyaM pAnIyaM yanniye, zrAvako 30 bhaNati-imaM namaskAraM paTha yAvattubhyamAnayAmi pAnIyaM, yadi vismariSyasi tadA''nItamapi na dAsyAmi, sa tayA lolupatayA paThati zrAvako'pi pAnIyaM gRhItvA''gataH, adhunA pAsyAmIti namaskAraM ghoSayata eva nirgato jIvaH, yakSa AyAtaH / zrAvakastairmanuSyairgRhIta Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 maMgala karIne sUtrano AraMbha (ni. 1013) kara 249 corabhattadAyoMtti, raNNo niveiyaM, bhaNai-eyapi sUle bhiMdaha, AghAyaNaM nijjai, jakkho ohiM pauMjai, pecchai sAvayaM, appaNo ya sarIrayaM, pavvayaM uppADeUNa Nayarassa uvariM ThAUNa bhaNai-sAvayaM bhaTTArayaM na yANeha ?, khAmeha, mA bhe savve cUrehAmi, devaNimmiyassa puvveNa se AyayaNaM kayaM, evaM phalaM labbhai namokkAreNeti gAthArthaH // 1012 // uktA namaskAraniyuktiH, sAmprataM sUtropanyAsArthaM pratyAsattiyogAd vastutaH sUtrasparzaniyukti- 5 gatAmeva gAthAmAha naMdiaNuogadAraM vihivaduvagyAiyaM ca nAUNaM / I paMktimAma ropha sunnasa 2013 che ema jANI rAjapuruSoe zrAvakane pakaDyo. rAjAne vAta karI. rAjAe "Ane paNa bhUlIe caDhAvo' evo Adeza Apyo. zrAvaka mAravAnA sthAne laI javAyo. yakSa avadhino upayoga mUke 10 che. temAM te zrAvaka ane potAnA zarIrane jue che. parvatane upADIne nagara upara sthApita karIne te bole che- "he duSTo ! tame zuM A pUjya evA zrAvakane oLakhatA nathI ? enI pAse kSamA mAMgo nahi to sarvane cUrI nAMkhIza." (zrAvakane mukta karyo.) nagaranA lokoe devanirmita caityanI pUrvadizAmAM yakSanuM Ayatana (maMdira) banAvyuM. A pramANe navakArathI paralokamAM phaLa prApta thAya che. 1012 * ka " namaskAraniyukti pUrNa thaI ? (have sUtrasparzikaniryuktino AraMbha karAya che ane te sUtrAdhIna hovAthI prathama) sUtrane jaNAvavA mATe sUtrasparzikaniyuktisaMbaMdhI gAthAne ja kahe che. (zaMkAH sUtrasparzika niryuktimAM sUtranA avayavonuM pratipAdana karavAnuM hoya che. have pachI tame naMdI, anuyogadvAra.... vigere je gAthA batAvavAnA cho, temAM sUtranA koI avayavonuM 20 pratipAdana che nahIM, to te gAthA sUtrasparzikaniyuktisaMbaMdhI che evuM kevI rIte kahevAya ?) * samAdhAna: (gAthA 1013 dvArA saMbaMdha batAvyA pachI tarata ja sUtrasparzikaniyukti kahevAnA che. tethI A gAthAvaDe jo ke, eka paNa sUtrAvayavanuM pratipAdana na karAyuM hovAthI A gAthA sUtrasparzikaniryuktisaMbaMdhI na kahevAya, chatAM) pratyAtti (najIkapaNA)no yoga hovAthI eTale ke najIkamAM ja sUtrasparzikaniyukti kahevAnI hovAthI A gAthA paNa vastutaH sUtrasparzikaniryukti 25 saMbaMdhI ja kahevAya che. have te gAthAne kahe che) 6 ' gAthArtha : naMdI, anuyogadvAra ane yathAvat upodaghAtane jANIne tathA paMcamaMgalane karIne sUtrano AraMbha thAya che. 73. zcaurabhaktadAyaka iti, rAjJe niveditaM, bhaNati-enamapi zUle bhinta, AghAtaM nIyate, yakSo'vadhi prayukte, pazyati zrAvakamAtmanazca zarIrakaM, parvatamutpATya nagarasyopari sthitvA bhaNati-zrAvakaM bhaTTArakaM na 30 jAnItha ?, kSAmayata, mA bhavataH sarvAzcacuraM, devanirmitena (tAt caityAt) pUrvasyAM tasyAyatanaM kRtaM / evaM phalaM labhyate namaskAreNeti / * nayarassa. + maMgala AraM0 mudrite. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) vyAkhyA : nandizcAnuyogadvArANi cetyekavadbhAvAd nandianuyogadvAraM, 'vidhivad' yathAvad 'podghAta ' me hatyAvijJakSanuM 'jJAtvA' vijJAya, maLiOti vA pAAntAM, tathA vA 'paJcamaGgalAni' namaskAramityarthaH kim ?, Arambho bhavati sUtrasya, iha ca punarnandyAdyupanyAsaH kila vidhiniyamakhyApanArthaH, nandyAdi jJAtvaiva bhaNitvaiva vA, nAnyatheti, upodghAtabhedopanyAso'pi 5 sakalapravacanasAdhAraNatvena tasya pradhAnatvAt, pradhAnasya ca sAmAnyagrahaNe'pi bhedenAbhidhAnadarzanAd, yathA brAhmaNA AyAtA vaziSTo'pyAyAta iti, kRtaM casUryeti gAthArthaH // 1013 // sambandhAntarapratipAdanAyaivA''ha-- 10 250 kayapaMcanamukkAro karei sAmAiyaMti so'bhihio / sAmAiaMgameva ya jaM so sesaM tao vucchaM // 1014 // vyAkhyA : kRtaH paJcanamaskAro yena sa tathAvidhaH ziSyaH sAmAyikaM karotItyAgamaH, so'bhihitaH paJcanamaskAraH, sAmAyikAGgameva ca yadasau, sAmAyikAGgatA ca prAguktA, 'zeSaM' sUtraM 'tataH' tasmAdvakSya iti gAthArthaH // 1014 // taccedam TIkArtha : 'naMdIanuyogadvAra' ahIM samAhAradvandva samAsa thayela hovAthI mULagAthAmAM ekavacana karela che. tethI naMdI, anuyogadvAra ane yathAvat 'uddesa...' ityAdirUpa upodghAtane jANIne, 15 athavA kahIne e pramANe pAThAntara jANavo. tathA namaskArane karIne, zuM ? sUtrano AraMbha thAya che. (anvaya mULagAthA pramANe jANI levo.) graMthanI zarUAtamAM ja pAMcajJAnanA svarUpAtmaka naMdI vigere kahI ja dIdhA che chatAM ahIM naMdI vigereno je pharI upanyAsa karyo che te niyama jaNAvavA mATe ke naMdI vigerene jANIne ja athavA kahIne ja AraMbha karavo joIe te sivAya nahi. tathA 'naMdI vigerene jANIne' evuM kahevAmAM ja upodghAta AvI jAya che, chatAM teno judo upanyAsa 20 karyo che, tenuM kAraNa e ke te upodghAta sarvazAstromAM eka sarakho hovAthI pradhAna che ane sAmAnyanuM grahaNa karavA chatAM pradhAna vastu judI grahaNa thatI dekhAya che. jemake brAhmaNo AvyA, vaziSTaRSi paNa AvyA. (ahIM vaziSTaRSi paNa brAhmaNa ja che. tethI 'brAhmaNo AvyA' eTalAthI vaziSTa paNa jaNAi jAya che chatAM te sarvamAM mukhya hovAthI emanuM juduM nAmagrahaNa karela che. Ama, upodghAta paNa pradhAna hovAthI judo grahaNa karela che.) vadhu carcAvaDe saryu. 51013 // 25 avataraNikA : anya saMbaMdhanuM pratipAdana karavA mATe ja kahe che - gAthArtha : je kAraNathI te namaskAra sAmAyikanuM ja eka aMga che tethI paMcanamaskArane karyA pachI ziSya sAmAyikane kare che. te namaskAra (prathama) kahevAyo. have pachI zeSa sAmAyikasUtrane huM kahIza. TIkArya H karAyela che paMcanamaskAra jenAvaDe evo te ziSya sAmAyika kare che evuM Agamavacana 30 che. te paMcanamaskAra (prathama) batAvyo ane je kAraNathI te namaskAra sAmAyikanuM ja eka aMga che, te kAraNathI namaskAra kahyA pachI zeSa sAmAyikasUtrane huM kahIza. namaskAra e sAmAyikanuM * vakSyata-mudrite / Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karemi bhaMte ! sUtra (ni. 1014) jo 251 karemi bhaMte ! sAmAiyaM, savvaM sAvajjaM jogaM paccakkhAmi jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM, maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi na kAravemi karataMpi annaM na samaNujANAmi, tassa bhante ! paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi idaM ca sUtrAnugama eva (sUtraM ) ahInAkSarAdiguNopetamuccAraNIyaM, tadyathA-ahInAkSaramanatyakSaramavyAviddhAkSaramaskhalitamamilitamavyatyAneDitaM pratipUrNa pratipUrNaghoSaM kaNThoSThavipramuktaM 5 vAcanopagatam, ityamUni prAg vyAkhyAtatvAnna vyAkhyAyante, tatastasminnuccarite sati keSAJcidbhagavatAM sAdhUnAM kecanArthAdhikArA adhigatA bhavanti, kecana tvanadhigatAH, tatazcAnadhigatAdhigamanAya vyAkhyA pravartata iti, tallakSaNaM cedaM - 'saMhitA ca padaM caiva, padArthaH padavigrahaH / cAlanA pratyavasthAnaM, vyAkhyA tantrasya SaDvidhA // 1 // ' iti, taMtrAskhalitapadoccAraNaM saMhitA, athavA-paraH sannikarSaH aMga che. e vAta pUrve kahI gayA che. 1014o te sUtra A pramANe che - sUtrArtha : he bhaMte ! huM sAmAyikane karuM chuM, sarva sAvadyayogonuM huM paccakakhANa karuM chuM, thAvajIva sudhI trividha - trividhe, mana-vacana-kAyAthI sAvadyayogane karIza nahi, karAvIza nahi, ke karatA evA anyanI paNa anumodanA karIza nahi, he bhagavan! te sAvadyayoganuM huM pratikramaNa karuM chuM, AtmAnI niMdA karuM chuM, gaha karuM chuM, (sAvadya karanArA) AtmAno tyAga karuM chuM. ll1ii, TIkAryaH sUtrAnugAmanA avasare ja ahInAkSarAdiguNothI yukta evuM A sUtra uccAraNa 15 karavA yogya che. te A pramANe - ahInAkSara, anatyakSara, avyAviddhAkSara, asmalita, amilita, avyatyAgraMDita, pratipUrNa, pratipUrNa ghoSavALuM, kaMTha ane oSThathI mUkAyela, vAcanopagata, A badhAM doSo pUrve (eTale ke naMdIsUtrAdimAM) vyAkhyAna karelA hovAthI ahIM vyAkhyAna karAtA nathI. (saMkSepamAM chatAM jANI laIe- (1) jemAM akSara ochA na thAya te ahInAkSara, (2) jemAM akSaro umerAya nahi te anatyakSara, (3) jemAM akSaro utkrame parovAyelA motInI jema 20 AgaLa-pAchaLa na thatAM hoya te avyAviddhAkSara, (4) UMcI nIcI jamIna upara pharAvAtuM haLa jema alanA pAme tema jemAM alanA thatI na hoya te asmalita, (5) judA judA dhAnyanA bhegA thavAnI jema judA judA sUtronA akSaro je sUtramAM bhegA thaI na jatAM hoya te amilita, (6) asthAne aTakavuM te vyatyAgraMDita, evuM ja na hoya te avyatyAgraMDita, (7) jemAM chaMdonA niyama pramANe akSarono meLa hoya, mAtrAono meLa hoya te pratipUrNa, (8) udAttAdi ghoSathI 25 yukta sUtra pratipUrNa ghoSavALuM kahevAya, (9) nAnA bALakanA aspaSTa uccAraNanI jema je aspaSTa na hoya te kaMTha-oSThathI pramukta kahevAya, (10) je gurudatta hoya, nahi ke svayaM bhaNeluM hoya te vAcanopagata kahevAya che.) ' A rIte sUtranuM uccAraNa thatAM keTalAka sAdhuone keTalAka artho svayaM ja jaNAI jAya che, ane keTalAka jaNAtA nathI. tethI je artho jaNAtA nathI, tene jaNAvavA mATe te sUtranI vyAkhyA 30 karavAnI hoya che. te vyAkhyAnuM lakSaNa A pramANe che-"saMhitA, pada, padArtha, padavigraha, prazna, uttara A pramANe sUtranI cha prakAranI vyAkhyA che. // 1 / " temAM asmalita rIte padonuM uccAraNa Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2para ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) saMhitA, yathA karemi bhaMte ! sAmAiyamityAdi jAva vosirAmitti / padaM ca paJcadhA, tadyathA-nAmikaM naipAtikam aupasargikam AkhyAtikaM mizraM ceti, tatra azva iti nAmikaM khalviti naipAtikaM parItyaupasargikaM dhAvatItyAkhyAtikaM saMyata iti mizram, athavA subantaM tiGantaM ca, 'suptiGantaM pada' (pA0 1-4-14) miti vacanAt, tatra karomi bhayAnta ! sAmAyikaM, sarvaM sAvadhaM yogaM 5 pratyAkhyAmi yAvajjIvayA trividhaM trividhena, manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAne, tasya bhayAnta ! pratikramAmi nindAmi garhAmi AtmAnaM vyutsRjAmIti pdaani| adhunA padArthaH sa ca caturvidhaH, tadyathA-kArakaviSayaH samAsaviSayastaddhitaviSayo niruktiviSayazca, tatra kArakaviSayaH-pacatIti pAcakaH, samAsaviSayaH-rAjJaH puruSo rAjapuruSa iti, taddhitaviSayaH-vasudevasyApatyaM vAsudevaH, niruktiviSayaH-bhramati ca rauti ca bhramaraH, atrApi, 'DukRJ karaNa' ityasya laTpratyayAntasya 'tainAdikRJbhya u (pA0 3-1-79) riti uttve guNe karavuM e saMhitA kahevAya che, athavA saMdhi vinA uccAraNa karavArUpa je sannikarSa te saMhitA. (jo ke AgaLa batAvAtA pado paNa saMdhi vinA ja uccAraNa karavAnA che. tethI prazna thAya ke pado ane saMhitAmAM taphAvata zuM? tenuM samAdhAna TippaNakAra jaNAve che ke - saMhitA e uccAraNarUpa kriyA che, jayAre padonuM to uccAraNa karavAnuM hovAthI pado e uccAraNarUpa kriyAno viSaya che. 15 rUti TippA) jema ke he bhaMte ! huM sAmAyika karuM chuM ... tyAga karuM chuM. pada pAMca prakAre che - nAmika-'azva' e pramANe, "khalu, e naipAtikapada che, "pari' e aupasargikapada che, 'thAvati' e AkhyAtikapada che ane "saMta" e mizra eTale ke AkhyAtika + aupasargika pada che. athavA "siDanta parva' AvuM vacana hovAthI cAra vibhaktio (prathamA, dvitIyA.....vigere) ane tyAdi vibhaktio (mi, va, ma... vigere) jenA aMtamAM hoya 20 te pada kahevAya che. temAM roki (ahIM aMtamAM hovAthI A eka pada che. A rIte AgaLa paNa jANavuM.) mata ! sAmAyivaM. (A badhAM judA judA pado che.) have padArtha kahevAya che - te cAra prakAre che. (1) kAraka(vibhakti)viSayaka, jema ke 'tti' je rAMdhe te pAcaka, (2) samAsaviSayaka - rAjAno puruSa te rAjapuruSa, (3) taddhitaviSayaka - vasudevano putra te vAsudeva (ahIM vasudeva zabdane taddhita pratyaya lAgela che), (4) niruktiviSayaka 25 - je bhame ane guMjana kare te bhramara. (te te zabdanA akSarone laIne je artha karavAmAM Ave te nirukti artha kahevAya che.) A rIte cAra prakAre padArtho che. ahIM prastutamAM paNa, 'romi' zabda kevI rIte banyo ? te kahe che. "yuga varALa' ('' dhAtu karavuM arthamAM che.) 'mi laTuM (vartamAnakALa) pratyayAtta evA ' dhAtune "tanAdigamya3 (pA) 3-1-79 arthAt tat vigere AThamA gaNanA dhAtune 3 vikaraNa pratyaya lAge che.) A sUtrathI "' dhAtune 3 vikaraNa pratyaya 30 lagADatAM " + 3 + ' svarUpa thAya che. 3 vikaraNa pratyayano ane vR dhAtunA Rno guNa * tanAM patim (sima -1.2.20) | -tanA: (siddhahema -rU.4.83 ) tathA gunoro (rU.rU.2) . Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . karemi bhaMte ! ..... sUtrapadono sAmAnya artha (ni. 1014) ( 253 raparatve ca kRte karomIti bhavati abhyupagamazcAsyArthaH, evaM prakRtipratyayavibhAgaH sarvatra vaktavyaH, iha tu granthavistarabhayAnokta iti, bhayaM pratItaM, tathA vakSyAmazcopariSTAditi, anto-vinAzaH, bhayasyAnta ityayameva padavigrahaH, padapRthakkaraNaM padavigraha iti, sAmAyikapadArthaH pUrvavat, sarvamityaparizeSavAcI zabdaH, avayaM-pApaM sahAvadyena sAvadyaH-sapApa ityarthaH, yujyata iti yogaHvyApArastaM, pratyAkhyAmIti, pratizabdaH pratiSedhe AGabhimukhye khyA prakathane, tatazca pratIpamabhimukhaM 5 khyApanaM sAkdyayogasya karomi pratyAkhyAmIti, athavA pratyAcakSa iti 'cakSi vyaktAyAM vAci' asya pratyApUrvasyAyamarthaH pratiSedhasyAdareNAbhidhAnaM karomi pratyAcakSe, 'yAvajjIvaye' tyatra yAvacchabdaH parimANamaryAdAvadhAraNavacanaH, tatra parimANe yAvat mama jIvanaparimANaM tAvat pratyAkhyAmIti, maryAdAyAM yAvajjIvanamiti, maraNamaryAdAyA ArAnna maraNakAlamAtra eveti, avadhAraNe yAvajjIvanameva tAvat pratyAkhyAmi, na tasmAt parata ityarthaH, jIvanaM jIvetyayaM kriyAzabdaH parigRhyate tayA, athavA 10 karavAthI (pANInivyAkaraNamAM Rno guNa "ma' thAya che.) tathA Rno guNa "ma' karyA pachI 2paratva karatAM (arthAt "ga' pachI ? umeratA) + marI + ma = roma rUpa thAya che. teno artha svIkAra che. (arthAt huM svIkAruM chuM.) A pramANe prakRti ane pratyayano vibhAga (eTale ke te te padomAM kayo kALa che? kayo pratyaya lAgyo che? te badhAnuM nirUpaNa) sarva padomAM kahevA yogya che. je ahIM graMthavistAranA bhayathI kahevAto nathI. 15 roni' pada pachI "mathI7 pada che temAM sAta prakAranA bhayo prasiddha che ane ame AgaLa kahIzuM paNa kharA. aMta eTale vinAza. bhayano aMta te bhayAnta. A ja padavigraha jANavo, kAraNa ke padonuM pRthakkaraNa (eTale ke samAsa thayelA padonuM chUTA pADavuM) te padavigraha kahevAya che. sAmAyika padano artha pUrvanI jema jANI levo. "sarva' zabda saMpUrNavAcI che. avadya eTale pApa, pApa sahitanuM je hoya te sAvadya. je karAya te yoga arthAt vyApAra. AvA sAvadya sarvayogonuM pratyAkhyAna 20 karuM chuM. ahIM "pratyAhyAna' zabdamAM prati pratiSedha arthamAM che. A upasarga abhimukha arthamAM che. dhAtu kathana karavuM arthamAM che. tethI "pratyAkhyAmi' eTale sAvadyayogonuM ulaTuM abhimukha evuM kathana huM karuM chuM. (arthAt "sAvadyayogo huM sevIza nahi' e pramANe sAme caDhIne pratiSedha mATenuM huM kathana karuM chuM.) athavA "pratyAvaze" (e pramANe paccakjhAmi zabdanI saMskRta chAyA karavI.) ahIM 'vakSa' 25 dhAtu "spaSTa vacana bolavuM' arthamAM che. prati ane mA upasargapUrvakanA vakSa dhAtuno artha A pramANe jANavo ke - pratiSedhanuM AdarapUrvaka huM kathana karuM chuM. "vAvaLIva' zabdamAM je yAvatu zabda che, te parimANa, maryAdA, avadhAraNa A traNa arthomAM vaparAya che. jemake, parimANa - jayAM sudhI mArA jIvananuM parimANa hoya tyAM sudhI huM paccakakhANa karuM chuM. maryAdAmAM - jyAM sudhI jIvana hoya tyAM sudhI arthAt maraNakALa sudhI, nahi ke mAtra maraNakALe ja, avadhAraNamAM - jayAM sudhI 30 jIvuM tyAM sudhI ja pachI nahi. prANonuM dhAraNa karavuM te jIva. A jIvazabda kriyAvAcI jANavo. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 Avazyakaniyukti * haribhadrayavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) pratyAkhyAnakriyA gRhyate, yAvajjIvo yasyAM sA yAvajjIvA tayA, 'trividha' miti tisro vidhA yasya sAvadyayogasya sa trividhaH, sa ca pratyAkhyeyatvena karma saMpadyate, karmaNi ca dvitIyA vibhaktiH, atastaM trividhaM yoga-manovAkkAyavyApAralakSaNaM, 'kAyavAGmanaHkarma yogaH '(tatvA0 a0 6 sU0 1) iti vacanAt trividheneti karaNe tRtIyA, 'manasA vAcA kAyena' tatra 'mana jJAne' mananaM manyate 5 vA'neneti asun pratyaye manaH, taccaturddhA-nAmasthApanAdravyabhAvaiH, dravyamanastadyogyapudgalamayaM, bhAvamano mantA jIva eva, 'vaca paribhASaNe' vacanam ucyate vA'nayeti vAk, sA'pi caturvidhaiva nAmAdibhiH, tatra dravyavAk zabdapariNAmayogyapudgalA jIvaparigRhItA, bhAvavAk punasta eva pudgalAH zabdapariNAmamApannAH, 'ciJ cayane' cayanaM cIyate vA'neneti "nivAsacitizarIropasamAdhAneSvAdezca (arthAta jyAM sudhI prANa dhAraNa karavAnI kriyA hoya tyAM sudhI) athavA pratyAkhyAnanI kriyA grahaNa 10 karavI, arthAt jyAM sudhI jIvana che jemAM te yAvajIva evI pratyAkhyAnanI kriyA. tenA vaDe huM paccakkhANa karuM chuM. "trividha traNa prakAra che je sAvadyayoganA te trividha sAvadyayoga. A yoga pratyAkhyaya hovAthI karma bane che ane karmane bIjI vibhakti lAge che. AthI mana-vacana ane kAyAnA ema traNa prakAranA vyApArarUpa sAvadyayogane (huM paccakhANa karuM chuM. ema anvaya joDavo.) "mana-vacana ane kAyAnI kriyA e yoga che AvuM vacana hovAthI yoga tarIke mana-vacana-kAyAno 15 vyApAra grahaNa karyo che. 'trivadhena' ahIM karaNasAdhana arthamAM tRtIyA vibhakti che. tethI manathI, vacanathI, kAyAthI" e pramANe artha jANavo. temAM "manuM' dhAtu vicAra karavo arthamAM che. tethI vicAravuM te mana athavA jenAvaDe vicArAya te mana ahIM 'suna' pratyaya lAgatA mana zabda bane che. te cAra prakAre che - nAma, sthApanA, dravya ane bhAva. bhAvamanane yogya evA pudgalothI baneluM dravyamana jANavuM. bhAvamana tarIke vicArato evo jIva pote ja. 20 "vat dhAtu bolavuM arthamAM che. bolavuM te vANI athavA jenAvaDe bolAya te vANI, te paNa nAmAdibhedathI cAra prakAranI ja che. temAM ka, kha, ga vigere pariNAmane yogya pagalo ke je jIvavaDe grahaNa karAyelA che te dravyavANI jANavI. tathA te ja pudagalo jyAre zabda pariNAmane pAmI jAya tyAre te bhAvavANI kahevAya che. "vi' dhAtu ekaThuM karavuM arthamAM che. tethI ekaThuM karavuM te athavA jenAvaDe ekaThuM karAya te kAya. ahIM nivAsa, citi, zarIra ane upasamAdhAna ATalA 25 arthomAM 'vi' dhAtunA Adi akSarano 'va' thAya che. A niyamathI 'cAya" zabdamAM 'ca'no 'ka' thatAM kAyazabda bane che. (A nivAsa, citi vigere badhAM artho kAya zabdamAM ghaTe che. te kramaza: batAve che.) (1) jIvano zarIramAM nivAsa thato hovAthI zarIrane kAya kahevAya che. A nivAsa arthamAM kAya zabda ghaTAvyo. (te A rIte - jyAre kAyane jIvanA nivAsa tarIke vivakSA karIe tyAre nivAsarUpa artha prApta thAya che.) (2) citi zabda samUhavAcI che. tethI jyAre pugala samUhanI 30 kAyazabdanA artha tarIke vivakSA karIe tyAre citi artha prApta thAya che. (kAraNa ke zarIra e pudgalano samUha che.) (3) have jyAre kAyazabdano pudgalanAza artha karIe tyAre zarIra artha thAya che kAraNa ti hAiDavAsopamAMdhAne vaza (fsama -ka.rU.72 ) Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karemi bhaMte ! sUtrapadono sAmAnya artha (ni. 1014) 255 '' kaH" ( pA0 3-3-41 ) iti kAyaH, jIvasya nivAsAt pudgalAnAM citeH pudgalAnAmeva keSAJcit zaraNAt teSAmevAvayavasamAdhAnAt kAyaH zarIraM, so'pi caturddhA nAmAdibhiH, tatra dravyakAya ye zarIratvayogyAH agRhItAstatsvAminA ca jIvena ye muktA yAvattaM pariNAmaM na muJcanti tAvad dravyakAyaH, bhAvakAyastu tatpariNAmapariNatA jIvabaddhA jIvasamprayuktAzca, anena trividhena karaNabhUtena, trividhaM pUrvAdhikRtaM sAvadyaM yogaM na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi - 5 nAnumanye'hamiti, tasyetyadhikRto yoga: saMbadhyate, bhayAnta iti pUrvavat, pratikramAmi - nivarte'hamityuktaM bhavati, nindAmIti jugupse ityarthaH, garhAmIti ca sa evArthaH, kintvAtmasAkSikI nindA gurusAkSikI garheti, kiM jugupse ?-' AtmAnam' atItasAvadyayogakAriNaM, 'vyutsRjAmI' ti vividhArthI vizeSArtho vA vizabdaH ucchabdo bhRzArthaH sRjAmi-tyajAmItyarthaH, vividhaM vizeSeNa vA bhRzaM tyajAmi vyutsRjAmi, evaM tAvatpadArthapadavigrahau yathAsambhavamuktau, adhunA cAlanApratyavasthAne vaktavye, 10 tadatrAntare sUtrasparzaniryuktirucyate, svasthAnatvAt, Aha ca niyuktikAra: ke zarIramAMthI keTalAka pudgalono satata nAza thayA kare che. (4) have kAya zabdanA artha tarIke pudgalonuM avayavone vize samAdhAna=joDANa artha vicArIe tyAre zarIramAM ja keTalAka pudgalonuM hAtha-pagarUpa avayavomAM joDANa thatuM hovAthI kAya tarIke zarIra artha thAya che. (TUMkamAM kAya eTale zarIra kAraNa ke (1) temAM jIvano nivAsa thato hovAthI, (2) temAM keTalAka pudgalono upacaya 15 thato hovAthI, (3) temAMthI keTalAka pudgalono satata kSaya thavAthI, (4) te zarIramAM judA judA avayavarUpe pudgalonuM joDANa thatuM hovAthI.) te kAya paNa nAmAdi cAra prakAre che. temAM je audArikAdiza2I2 yogya pudgalo jIvavaDe grahaNa karAyA nathI te, tathA jIvavaDe je pudgalo mukAI gayA che, paNa haju zarIratvarUpa pariNAma mukAyo nathI evA pudgalo dravyakAya jANavA. bhAvakAya tarIke te jANavA ke je pudgalo zarIratvapariNAmane pAmelA che, jIvavaDe grahaNa karAyelA che ane 20 jIva sAthe joDAyelA che. A pramANe 'trividha' zabdano artha kahyo. sAdhanabhUta evA A trividhavaDe pUrve kahelA trividha sAvaghayogane huM karIza nahi, karAvIza nahi ane karatAnI anumodanA karIza nahi. 'tasya' eTale te sAvagha yoganuM, 'bhayAnta' zabdano artha pUrvanI jema jANavo. 'pratimAmi' eTale te sAvadyayogathI huM pAcho pharuM chuM, niMduM chuM, garhA karuM chuM, ahIM AtmasAkSikI niMdA 25 jANavI ane gurusAkSikI gaha jANavI. (arthAt AtmasAkSie niMdA karu chuM, guru samakSa goM chuM.) konI niMdA-garhA karuM chuM ? bhUtakALamAM sAvaghayoga karanArA evA AtmAnI niMdA-garhA karuM chuM. 'vyutkRnAmi' ahIM vizabda vividha arthamAM athavA vizeSa arthamAM jANavo, ut zabda atyaMta arthamAM jANavo, ane 'sRjAmi' eTale huM tyAga karuM chuM. tethI vividha rIte athavA vizeSathI atyaMta AtmAno tyAga karuM chuM. A pramANe jyAM jeno saMbhava hato tyAM te rIte padArtha ane 30 padavigraha kahyA. have prazna ane uttara kahevA yogya che. te pahelAM sUtrasparsikaniryuktinuM potAnuM sthAna (eTale ke ahIM teno avasara) hovAthI te kahevAya che - Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 * AvazyaDaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) akkhaliasaMhiAI vakkhANacakkae darisiaMmi / suttapphAsianijjuttivittharattho imo hoi // 1015 // vyAkhyA : 'akkhaliAi tti askhalitAdau sUtra uccarite, tathA saMhitAdau vyAkhyAnacatuSTaye darzite sati, kiM ? - sUtrasparzaniyuktivistarArthaH ayaM bhavatIti gAthArthaH // 1015 // karaNe 1 bhae a 2 aMte 3 sAmAia 4 savvae a 5 vajje a 6 / joge 7 paccakkhANe 8 jAvajjIvAi 9 tiviheNaM 10 // 1016 // vyAkhyA : karaNaM bhayaM ca antaH sAmAyikaM sarvaM ca varjaM ca yogaH pratyAkhyAnaM yAvajjIvayA trividheneti padAni, padArthaM tu bhASyagAthAbhirnyakSeNa pratipAdayiSyatIti gAthAsamAsArthaH // 1016 // sAmprataM karaNanikSepaM pradarzayannAha nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 khitte 4 kAle 5 taheva bhAve a 6 / eso khalu karaNassA nikkhevo chavviho hoi // 152 // ( bhA0 )+ vyAkhyA : akSaragataM padArthamAtramadhikRtya nigadasiddhA, sAmprataM dravyakaraNapratipAdanAyA''hajANagabhaviairittaM sannA nosannao bhave karaNaM / sannA kaDakaraNAI nosannA vIsasapaoge // 153 // ( bhA0 ) vyAkhyA : iha yathAsambhavaM dravyasya dravyeNa dravye vA karaNaM dravyakaraNaM, tacca noAgamato gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : askhalita vigere guNothI yukta sUtranuM uccAraNa karyA pachI tathA saMhitAdi vyAkhyAnA cAra prakAra batAvyA pachI sUtrasparzikaniryuktino A pramANe vistArArtha karAya che. 1015 gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. 30 256 -- TIDArtha : 42e, bhaya, aMta, sAmAyiGa, sarva, vardhya, yoga, pratyAkhyAna, yAvabhbhava, trividha ATalA pado che. dareka padono artha bhASyagAthAovaDe vistArathI pratipAdana karAze. II1016 avataraNikA : have karaNazabdanA nikSepane batAvatA kahe che cha prahAranA DarAnA nikSepA che. gAthArtha : nAma, sthApanA, dravya, kSetra, aNa, ane bhAva TIkArtha : akSarasaMbaMdhI padArthamAtrane AzrayI A gAthA sugama che. (arthAt gAthAnA zabdonA 25 artho sugama che. temAM nAma karaNa ane sthApanA karaNa sugama hovAthI) have dravyakaraNanuM pratipAdana karavA mATe kahe che gAthArtha : jANaka ane bhavyathI vyatirikta evuM karaNa saMjJA ane nosaMjJAbhedathI be prakAre che. sAdaDInuM karavuM vigere saMzA karaNa che ane nosaMjJAkaraNa be prakAre che - prayogathI ane visrasA parizAmathI. TIkArtha : ahIM yathAsaMbhava dravyanuM, dravyavaDe ke dravyane vize je karaNa te dravyakaraNa. te dravyakaraNa + niryuktigAthA ityapi. Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyakaraNanI vyAkhyA (bhA. 153) para 257 jJabhavyAtiriktaM saMjJA nosaMjJAto bhavet karaNaM, etaduktaM bhavati-jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyakaraNaM dvidhA-saMjJAkaraNaM nosaMjJAkaraNaM ca, tatra saMjJAkaraNaM kaTakaraNAdi, AdizabdAt pelukaraNAdiparigrahaH, peluzabdena rUtapUNikocyate, ayamatra bhAvArtha:-kaTanivartakamayomayaM citrasaMsthAnaM pollakAdi tathA rUtapUNikAnirvartakaM zalAkAzalyakAGgarUhAdi saMjJAdravyakaraNamanvarthopapatteriti, Aha-idaM nAmakaraNameva paryAyamAtrataH saMjJAkaraNamiti na kazcidvizeSa iti, ucyate, iha nAmakaraNamabhidhAnamAtraM 5 gRhyate, saMjJAkaraNaM tvanvarthataH saMjJAyAH karaNaM 2, dravyasya saMjJayA nirdizyamAnatvAt, tathA ca bhASyakAreNApyetadevAbhyadhAyi-"sannA NAmaMti maI taM No NAmaM jamabhidhANaM // 1 // jaM vA tadatthavikale kI davvaM tu davaNapariNAmaM / pelukkaraNAi na hi taM tayatthasuNNaM Na vA saddo // 2 // jai Na noAgamathI jJazarIra-bhavyazarIrathI vyatirikta be prakAranuM che - saMjJAkaraNa ane nosaMjJAkaraNa. temAM sAdaDI banAvavAnuM sAdhana vigere saMjJAkaraNa jANavuM. ahIM AdizabdathI pelukaraNAdi levuM. 10 pelu eTale rUnI pUNI, te rUnI pUNI mATenuM sAdhana e saMjJAkaraNa che. bhAvArtha A pramANe jANavo - sAdaDIne banAvavA mATenuM lokhaMDanuM, judA judA AkAravALuM pollakAdi tathA rUnI pUNIo banAvavA mATenI vAMsamAMthI banelI saLI, tathA zalyakAMgaruha (eka sAdhanavizeSa) e saMjJAdravyakaraNa jANavuM, kAraNa ke (jenAvaDe karAya te karaNa e pramANe karaNazabdano) anvartha ahIM ghaTe che. zaMkA : saMjJAzabda nAmazabdano paryAyavAcI zabda ja che. tethI saMjJAkaraNa e nAmakaraNa ja 15 che. mAtra paryAyathI ja ahIM saMjJAkaraNa kahevAya che, kaMI bheda to che ja nahi. samAdhAna: nAmakaraNa tarIke ahIM kiraNa" e pramANe traNa akSarAtmaka abhidhAna ja jANavAnuM che. jyAre saMjJAkaraNa e nAmamAtrathI nahi paNa anvarthathI jANavAnuM che. te A pramANe ke - saMjJAnuM karaNa te saMjJAkaraNa, saMjJAvaDe dravyano ja nirdeza karelo che. (eTale ke saMjJAvaDe dravyanuM pratipAdana kareluM hovAthI dravyane vize "karaNa' e pramANenI saMjJAnuM karavuM te saMjJAkaraNa jANavuM. 20 Ama nAmakaraNa e anvartharahita ane saMjJAkaraNa e avarNayukta hovAthI baMnemAM taphAvata che.) A ja vAta bhASyakAre paNa kahI che - saMjJA e nAma ja che e pramANe jo tArI mati hoya, to te khoTI che kAraNa ke nAma tarIke abhidhAna levAnuM che |1athavA karaNazabdanA arthathI rahita vastumAM "karaNa' e pramANe je nAma karAya che te nAmakaraNa kahevAya che. jyAre te te paryAyonA pariNAmavALuM pelukaraNAdi dravya e karaNa' zabdanA arthathI rahita nathI ke te zabdAtmaka paNa nathI 25 (tethI te dravya saMjJAkaraNa che paNa nAmakaraNa nathI.) rA pUrvapakSa - jo te pelukaraNAdi tadarthathI rahita nathI to tene dravyakaraNa zA mATe kaho cho ? bhAvakaraNa kema kahetA nathI ? samAdhAna :kAraNa ke tenAthI dravya banAvAya che. tethI jenAthI dravya banAvAya te dravyakaraNa e pramANenI vyutpatti arthane AzrayIne te dravyakaraNa kahevAya che. pUrvapakSa - vyutpatti arthane AzrayIne bhale tame tene 74. saMjJA nAmeti matiH tanno nAma yadabhidhAnam // 1 // yadvA tadarthavikale kriyate dravyaM tu 30 dravaNapariNAmaH / pelukaraNAdi na hi tattadarthazUnyaM na vA zabdaH // 2 // yadi na *pAilakAdiH / Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 nI Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) tadatthavihINaM to kiM davvaMkaraNaM ? jao teNaM / davvaM kIrai saNNAkaraNaMti ya karaNarUDhio // 3 // " 'nosaMjJe' ti nosaMjJAdravyakaraNaM, tacca dvidhA-prayogato vizrasAtazca, ata evAha-vIsasapaogetti gAthArthaH // tatra vizrasAkaraNaM dviprakAra-sAdhanAdibhedAt, ata evAha granthakAra:-. vIsasakaraNamaNAI dhammAINa para paccayAjo( yajjo) gaa| sAI cakkhupphAsiamabbhAimacakkhumaNumAI // 154 // bhA0 vyAkhyA : vizrasA svabhAvo bhaNyate tena karaNaM vizrasAkaraNam, iha ca 'kRtyalyuTo bahula' (pA0 3-3-113) miti vacanAt karaNAdiSu yathAprayogamanurUpArthaH karaNazabdo'vaseya iti, 'anAdi' AdirahitaM 'dharmAdInA'miti dharmAdharmAkAzastikAyAnAmanyo'nyasamAdhAnaM karaNamiti gamyate, Aha-karaNazabdastAvadapUrvaprAdurbhAve vartate, tatazca karaNaM cAnAdi ceti viruddham, ucyate, 10 dravyakaraNa kaho paraMtu, saMjJAkaraNa kaI vivakSAthI kaho cho ? samAdhAna karaNarUTithI eTale ke, pelukaraNAdinI keTalAka dezomAM karaNa" e pramANenI saMjJA rUDha che tethI te rUDhine AzrayI saMjJAthI viziSTa evuM je karaNa te saMjJAkaraNa kahevAya che. ||all (vi.A.bhA. 3304-5-6) nosaMjJAdravyakaraNa be prakAre che - prayogathI ane vizrasAthI kudaratI rIte.) AthI ja mULamAM kahyuM che - "vizrasAprayoga." temAM vizrasAkaraNa sAdi ane anAdi ema be prakAre che. AthI ja 15 graMthakArazrI kahe che ke gAthArtha : dharmAstikAyAdinuM vizrasAkaraNa anAdi che. athavA parapratyayanA yogathI dharmAstikAyAdimAM te te yogyatAnuM karaNa anAdi vizrasAkaraNa che. abhrAdi cAkSuSavizrasAkaraNa ane aNu vagere acAkSuSavizrasAkaraNa sAdi che. TIkArthaH vizrA eTale svabhAva, A svabhAvavaDe je karaNa te vizrasAkaraNa (arthAt kudaratI 20 rIte thavuM.) ahIM nyuro vahuna (yu = mana (gana) pratyaya ke je prayogAnusAre judA judAmAM arthomAM lAgI zake che.) A sUtrathI karaNa-saMpradAna-apAdAna vigeremAM prayoga pramANe anurupa arthavALo karaNa zabda jANavA yogya che. (arthAt jenA vaDe karAya te karaNa. ahIM A rIte prayoga karatAM karaNazabdathI sAdhana-artha levAya, A rIte judA judA prayogathI 'karaNa' zabdanA judA judA artho prApta thAya che kAraNa ke uparokta sUtrathI te badhAM arthomAM '' dhAtune mana (mana)25 pratyaya lAgatA karaNa zabda bane che. ahIM prastutamAM karavuM te karaNa arthAt ekabIjA sAthe saMyukta thaIne rahevuM te karaNa e pramANe bhAva-arthamAM karaNa zabda jANavo.) dharmAstikAya-adharmAstikAya vigerenuM eka bIjA sAthe je saMyukta thaIne rahevuM te dharmAstikAyAdinuM anAdi vizrasAkaraNa jANavuM. zaMkAH karaNa eTale taddana navI vastunI utpatti thavI ane tame to anAdi evuM karaNa kaho cho, to e kevI rIte ghaTe? kAraNa ke karaNa ane anAdi e be zabdo ja paraspara virodhI che. - 30 . 75. tadarthavihInaM tadA kiM dravyakaraNaM ? yatastena / dravyaM kriyate saMjJAkaraNamiti ca karaNarUDheH // 3 // Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lo vizrasAkaraNa (ni. 154) che 259 nAvazyamapUrvaprAdurbhAva eva, kiM tarhi ?, anyo'nyasamAdhAne'pIti na doSaH, athavA 'parapratyayayogA-diti paravastupratyayabhAvAddharmAstikAyAdInAM tathA tathA yogyatAkaraNamiti, evamapyanAditvaM virudhyata iti cet, na, anantazaktipracitadravyaparyAyobhayarUpatve sati vastuno dravyAdezenAvirodhAdityatra bahu vaktavyaM tattu nocyate, gamanikAmAtratvAt prArambhasyeti, athavA parapratyayayogAt tattatparyAyabhavanaM sAdyeva karaNaM, devadattAdisaMyogAddharmAdInAM viziSTaparyAya ityarthaH, evamarUpidravyANyadhikRtyoktaM 5 sAdyamanAdyaM ca vizrasAkaraNam, adhunA rUpidravyANyadhikRtya sAdyeva cAkSuSetarabhedamAha-sAdi cakSuHsparzaM cAkSuSamityarthaH, abhrAdi, AdizabdAt zakracApAdiparigrahaH, acakkhu'tti acAkSuSamaNvAdi, AdizabdAt dvayaNukAdiparigrahaH; karaNatA ceha kRtiH karaNamitikRtvA, anyathA vA svayaM buddhyA yojanIyeti gAthArthaH // ____cAkSuSAcAkSuSabhedameva vizeSeNa pratipAdayannAha - samAdhAnaH karaNa eTale navI vastunI utpatti thavI eTalo ja artha nathI paraMtu A karaNa zabda "ekabIjA sAthe saMyuktabhAve rahevuM' evA arthamAM paNa varte che. tethI koI doSa nathI. athavA paravastunA pratyayathI eTale ke sahakArI vastunA yogathI dharmAstikAyAdimAM te te rUpe yogyatAnuM karaNa te anAdi vizrasAkaraNa jANavuM. (arthAt pudgala gati kare tyAre dharmAstikAyAnI tene sahAya karavA rUpa yogyatA thavI te vizrasAkaraNa jANavuM.) zaMkA : jo A rIte vizrasAkaraNa mAnIe to (dharmAstikAyAdi) anAdi kahevAze nahIM. samAdhAnaH A Apatti Avaze nahIM, kAraNa ke dareka vastu anaMtazaktithI yukta tathA dravya-paryAya ubhayarUpa che. tethI dravyAstikanaye dharmAstikAyAdi anAdi ane paryAyAstikamate sAdi mAnavAmAM koI virodha nathI. A viSayamAM ghaNuM kahevAnuM che, chatAM graMthanI racanAmAM vyAkhyA ja mukhya hovAthI vadhu vistAra karAto nathI. 'athavA para vastunA yogathI dharmAstikAyAdinuM te te paryAyarUpe thavuM te sAdikaraNa jANavuM, arthAt devadattAdinA saMyogathI dharmAstikAyAdino viziSTa paryAya te sAdikaraNa jANavuM. A pramANe arUpi dravyone AzrayIne sAdi ane anAdi evuM vizrasAkaraNa kahyuM. have rUpidravyone AzrayIne sAdi vizrasAkaraNa kahevAya che. te cAkSuSa ane acAkSuSa ema be bhedavALuM che. - cakSunA sparzavALuM (eTale ke cakSuthI dekhAya tevuM je hoya) te cAkSuSa kahevAya che. vAdaLo vigere sAdi cAkSuSa 25 vizrasAkaraNa che. ahIM AdizabdathI indradhanuSAdi levA. aNu vigere acAkSuSa vizrasAkaraNa che. (vizeSa artha AgaLanI gAthAmAM kaheze.) AdizabdathI jaNakAdi levA. te te rUpe thavuM te karaNa A pramANenA vyutpatti arthane AzrayI vAdaLomAM karaNatA rahelI che. athavA svayaM potAnI buddhi vaDe bIjI rIte paNa karaNatA joDavA yogya che. 154o - avataraNikA : cAkSuSa ane acAkSuSa bhedonuM ja vizeSathI pratipAdana karatAM kahe che ke 30 15 20 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) saMghAyabheatadubhayakaraNaM iMdAuhAi paccakkhaM / aaNumAINaM puNa chaumatthAINa'paccakkhaM // 155 // ( bhA0 ) vyAkhyA : saGghAtabhedatadubhayaiH karaNaM saMghAtabhedatadubhayakaraNam indrAyudhAdisthUlamanantapudgalAtmakaM pratyakSaM, cAkSuSamityarthaH, dvyaNukAdInAm, AdizabdAttathAvidhAnantANukAntAnAM punaH karaNamiti 5 vartate, kiM ?, chadmasthAdInAm AdizabdaH svagatAnekabhedapratipAdanArtha iti, apratyakSam - acAkSuSamiti gAthArtha: // uktaM vizrAsAkaraNam, adhunA prayogakaraNaM pratipAdayannAha - jIvamajIve pAogiaM ca caramaM kusuMbharAgAI / jIvappaogakaraNaM mUle taha uttaraguNe a // 156 // ( bhA0 ) vyAkhyA : iha prAyogikaM dvedhA - jIvaprAyogikamajIvaprAyogikaM ca, prayogena nirvRttaM prAyogikaM, caramam- ajIvaprayogakaraNaM kusumbharAgAdi, AdizabdAccheSavarNAdiparigrahaH // evaM tAvadalpavaktavyatvAdabhihitamoghato'jIvaprayogakaraNamiti, adhunA jIvaprayogakaraNamAha-jIvaprayogakaraNaM dviprakAraM - gAthArtha : chadmasthone indradhanuSAdirUpa saMghAta-bheda-tadubhayakaraNa cAkSuSakaraNa jANavuM. vaLI caNukAdinuM (karaNa) apratyakSa = acAkSuSa jANavuM. TIkArtha : saMghAta (bheguM thavuM), bheda (chUTA paDavuM) ane tadubhaya (saMghAta-bheda ubhaya)vaDe je karaNa=thavuM, te saMghAtabhedatadubhayakaraNa kahevAya che. anaMta pudgalAtmaka sthUla evuM indradhanuSAdi e saMghAtabhedatadubhaya karaNa jANavuM. (te A rIte ke AvA indradhanuSamAM ko'ka sthAne pudgalo AvIne joDAya che. ko'ka sthAnethI pudgalo chUTA paDe che. vaLI ko'ka pradezamAM saMghAta-bheda baMne thAya che. tethI indradhanuSAdi saMghAtabhedatadubhayAtmaka karaNa kahevAya che.) AM karaNa chadmasthajIvone 20 pratyakSa = cAkSuSa hoya che. caNukAdinuM, ahIM 'Adi' zabdathI tevA prakAranA anaMta aNuovALA skaMdhonuM je karaNa, te chadmasthAdijIvone apratyakSa = acAkSuSa hoya che. 'chadmasthAdi' ahIM rahela 'Adi' zabda svagata anekabhedanuM pratipAdana karavA mATe che. (arthAt chadmasthajIvonA aneka prakAra jaNAvanAro che. AvA aneka prakAranA chadmasthajIvone caNukAdithI laI anaMta aNuovALA skaMdho sudhInuM karaNa apratyakSa hoya che.) 155 25 10 260 15 avataraNikA : vizvasAkaraNa kahyuM, have prayogakaraNanuM pratipAdana karatAM kahe che gAthArtha H jIvaprAyogika ane ajIvaprAyogika e be prakAre prayogakaraNa che. temAM kusuMbharAgAdi carama = ajIvaprAyogika jANavuM. jIvaprAyogika karaNa be prakAre che. mUlaguNakaraNa ane uttaraguNakaraNa. TIkArtha : prayogavaDe je thayeluM hoya te prAyogika kahevAya che. te be prakAre che - jIva prAyogika (jIvanA vyApArathI thayeluM hoya) ane ajIvaprAyogika (ajIvanA vyApArathI thayeluM hoya.) temAM 30 carama = ajIvaprAyogika tarIke kusuMbharAga vigere jANavuM. 'Adi' zabdathI zeSa varNIde jANavA. (Ano bhAvArtha AgaLanI gAthAmAM batAvaze.) A pramANe ochuM kahevAnuM hovAthI prathama sAmAnyathI ajIvaprayogakaraNa kahyuM. have jIvaprayogakaraNa kahe che jIvaprayogakaraNa be prakAre Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va' ajIvaprayogakaraNa (bhA. 157-159) 'mUta' kRti mUlamuLaraLa, tathA 'uttaramune ca' uttaraguLanAM ceti gAthAmamAsArtha: // vyAsArthaM tu granthakAra eva vakSyati, tatrAlpavaktavyatvAdevAjIvaprayogakaraNamAdAvevAbhidhitsurAha-- 261 jaM jaM nijjIvANaM kIrai jIvappaogao taM taM / vannAi rUvakammAi vAvi ajjIvakaraNaM tu // 157 // ( bhA0 ) vyAkhyA : yad yannirjIvAnAM padArthAnAM kriyate - nirvartyate 'jIvaprayogato' jIvaprayogeNa tattadvarNAdi kusumbhAdeH rUpakarmAdi vA kuTTimAdau ajIvaviSayatvAttadajIvakaraNamitti gAthArthaH // jIvappaogakaraNaM duvihaM mUlappaogakaraNaM ca / uttarapaogakaraNaM paMca sarIrAiM paDhamaMmi // 158 // ( bhA0 ) 5 vyAvyA : nIvaprayo|vALa 'dvividha' dviprA--mUlaprayovALamuttorAM haiM, paNa 10 vyavahita upanyAsaH, paJca zarIrANi 'prathamaM' mUlaprayogakaraNamiti gAthArthaH // orAliyAiAI oheNiaraM paogao jamiha / nipphaNNA nipphajjai AillANaM ca taM tiNhaM // 159 // ( bhA0 ) vyAkhyA : audArikAdIni, AdizabdAdvaikriyAhArakataijasakArmaNazarIraparigrahaH, 'odhena' iti sAmAnyana, 'rUtarat' uttaraprayoganAM vRdghate, takSaLa jevuM--'prayogataH' praznomeLava yak '' to 15 mUlaguNakaraNa ane uttaraguNakaraNa. A pramANe gAthAno saMkSepArtha kahyo. 156 avataraNikA : vistArathI arthane graMthakArazrI pote ja AgaLa kaheze. temAM alpa kathana karavAnuM hovAthI prathama ajIvaprayogakaraNane ja kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che - gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : jIvanA prayogavaDe nirjIva padArthomAMthI je je banAvAya che. jema ke, kusuMbha vigere 20 puSpomAMthI raMga banAvavA athavA jamIna vigere upara citro doravA, A badhuM ajIvamAMthI banatuM hovAthI te raMga, citro vigere ajIvakaraNa che. II157nA gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : jIvaprayogakaraNa be prakAre che - mUlaprayogakaraNa ane uttaraprayogakaraNa. mULagAthAmAM : 'va' zabda mUlaprayogakaraNa pachI Apelo che. te tenA badale uttaraprayogakaraNa zabda pachI joDavo. 25 mUlaprayogakaraNamAM pAMca zarIro jANavA. (arthAt jIva potAnA prayogavaDe je audArikAdi zarIro race che te zarIro mUlaprayogakaraNa kahevAya che.) 158 // gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : audArikAdi, ahIM 'Adi' zabdathI vaikriyAdi zeSa zarIro levA. tethI audArikAdi pAMca zarIro sAmAnyathI mUlaprayogakaraNa che. jyAre itara, ahIM 'itara' zabdathI uttaraprayogakaraNa 30 levAnuM che. (A uttaraprayogakaraNa tarIke zuM levuM ? te kahe che -) te uttaraprayogakaraNanuM lakSaNa A pramANe che - A lokamAM mUlaprayogavaDe banelA evA zarIromAMthI jIvanA prayogavaDe je banne Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra62 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) niSpannAnmUlaprayogeNa niSpadyata iti 'tad' uttarakaraNaM, AdyAnAM ca tat trayANAm, etaduktaM (graM 11500) bhavati-paJcAnAmaudArikAdizarIrANAmAdyaM saGghAtakaraNaM mUlaprayogakaraNamucyate, aGgopAGgAdikaraNaM tUttarakaraNamaudArikAdInAM trayANAM, na tu taijasakArmaNayoH, tadasambhavAditi mathAI: 16 tatraudArikAdInAmaSTAGgAni mUlakaraNAni, tAni cAmUni sIsa 1 muro 2 dara 3 piTThI 4 do bAhU 6 UsA ya 8 attuNgaa| aMgulimAi uvaMgA aMgovaMgANi sesANi // 160 // (bhA0) vyAkhyA : nigadasiddhA, navaramaGgopAGgAni 'zeSANi' karapAdAdIni gRhyante // kiJca kesAIuvarayaNaM urAlaviuvvi uttaraM karaNaM / - morAtni vileso trAviThThalaMDavA ddazA () vyAkhyA : 'kezAdhuparacanaM' kezAdinirmANasaMskArI, AdizabdAnnakhadantatadAgAdiparigrahaH audArikavaikriyayoruttarakaraNaM, yathAsambhavaM ceha yojanA kAryeti, tathaudArike vizeSa uttarakaraNe iti, karNAdivinaSTasaMsthApanaM, nedaM vaikriyAdau, vinAzAbhAvAd, vinaSTasya ca sarvathA vinAzena saMsthApanAbhAvAditi gAthArthaH // itthaMbhUtamuttarakaraNamAhArake nAsti, gamanAgamanAdi tu bhavati, 15 che te uttaraprayogakaraNa kahevAya che. te uttaraprayogakaraNa prathama traNa zarIromAMthI thAya che ema jANavuM. kahevAno bhAvArtha e che ke - audArikAdi pAMce zarIronuM (bhavAntaramAM utpatti thayA pachI prathama vakhata pudgalone grahaNa karavArUpa che) saMghAtakaraNa che te mUlaprayogakaraNa kahevAya che. audArikAdi traNa zarIromAM ja aMgopAMgAdinI racanA te uttarakaraNa kahevAya che. taijasa ane kArpaNa zarIramAM aMgopAMga na hovAthI teonuM uttarakaraNa hotuM nathI. /15aa 20 avataraNikA : temAM audArikAdinA ATha aMgo mUlakaraNa che. te A che , gAthArtha : mastaka, chAtI, peTa, pITha, be bAhu, ane be sAthaLa : A ATha aMgo che. AMgaLI vigere upAMga che ane zeSa aMgopAMga che. TIkArthaH gAthArtha spaSTa ja che. mAtra hAtha, paga, nAka, kAna vigere aMgopAMga tarIke levA../16oll gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : kezAdinuM nirmANa, saMskAra, AdizabdathI nakha, dAMta, teno raMga vigere levA. Ama, kezAdinuM nirmANa karavuM, kezAdino saMskAra karavo e audArika ane vaikriya zarIranuM uttarakaraNa che. A be zarIramAM yathAsaMbhava yojanA karavI. (arthAtu kezAdinuM nirmANa ane saMskAra audArikanuM uttarakaraNa ane kezAdinuM nirmANa ja, saMskAra nahi, e vaikriyanuM uttarakaraNa jANavuM. rUti vIfpAya) audArikazarIranA uttarakaraNamAM ATaluM vizeSa che ke naSTa thayelA karNAdinuM joDavuM e paNa audArikanuM 30 uttarakaraNa che. A rItanuM uttarakaraNa vaikriyazarIramAM thatuM nathI kAraNa ke te zarIramAMthI karNAdi vinAza thatAM nathI. jo vinAza thAya to sarvathA vinAza thato hovAthI tenuM pharI joDANa thatuM nathI. A pramANe gAthArtha kahyo. kezAdinuM nirmANa ke saMskArarUpa uttarakaraNa AhArakazarIramAM hotuM nathI. 25 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ audArikazarIrasaMbaMdhI saMghAtAdikAlamAna (bhA. 162-63) 263 athavedamanyAdRk trividhaM karaNaM, tadyathA-saGghAtakaraNaM parizATakaraNaM saGghAtaparizATakaraNaM ca, tatrA''dyAnAM zarIrANAM taijasakArmaNarahitAnAM trividhamapyasti, dvayostu caramadvayameveti, Aha ca AillANaM tiNhaM saMghAo sADaNaM tadubhayaM ca / teAkamme saMghAyasADaNaM sADaNaM vAvi // 162 // (bhA0) vyAkhyA : vastuto vyAkhyAtaiveti na vyAkhyAyate // sAmpratamaudArikamadhikRtya saGghAtAdikAlamAnamabhidhitsurAha saMghAyamegasamayaM taheva parisADaNaM urAlaMmi / saMdhAya parikSAhuDDamarva timaut iddarA (ma.) vyAkhyA : 'saGghAtam' iti sarvasaGghAtakaraNamekasamayaM bhavati, ekAntAdAnasyaikasAmayikatvAt, (kAraNa ke kezAdino abhAva hovA chatAM A zarIra manohara lAge che. ti lIpizAya) gamana- 10 AgamanarUpa uttarakaraNa hoya che. athavA bIjI rIte trividha jIvaprayogakaraNa jANavuM - saMghAtakaraNa, paripATakaraNa (pudgalonuM kharavuM) ane saMghAta-parizATa ubhaya karaNa. temAM pahelA traNa zarIramAM trividhakaraNa hoya che. taijasa ane kAryaNazarIramAM chellA be karaNo ja hoya che. kahyuM che ke gAthArtha : prathama traNa zarIromAM saMghAta, zATana ane tadubhaya hoya che. taijasa ane kArmaNamAM tadubhaya ane zAna hoya che. * 15 A TIkArtha : vastutaH A gAthAno artha pUrve kahI ja dIdho hovAthI ahIM kahevAto nathI. (traNe karaNanI vyAkhyA A pramANe jANavI - (1) utpattinA prathama samaye pudgalonuM je grahaNa te saMghAtakaraNa, (2) aMta samaye pudgalonuM je choDavuM te zATana, (3) madhyama samayomAM pudgalonuM grahaNa ane mucana te tadubhayakaraNa jANavuM. jo ke pUrve gA. 159 mAM taijasa-kAzmaNazarIranuM saMghAtakaraNa kahyuM che ane ahIM teno niSedha karyo che. tethI samAdhAna A samajavuM ke pUrve je 20 kahyuM te vyaktiapekSAe kahyuM che, arthAtu manuSyAdibhavamAM utpanna thatAM je tayogyapudgalagrahaNa kare che, te taddabhaMvanI apekSAe taijasa-kAzmaNanuM prathama saMghAtakaraNa kahevAya che. jayAre ahIM je niSedha karyo che te pUrvabhavasaMbaMdhI zarIrane sarvathA choDIne A bhavasaMbaMdhI zarIranA pugalone grahaNa . karavArUpa eka samayanA siddhAMtapAribhASita saMghAtakaraNane AzrayIne niSedha karela che, kAraNa ke taijasa-kArpaNa pravAhanI apekSAe anAdi hovAthI saiddhAntika saMghAtakaraNa ghaTe nahIM.) 25 " avataraNikA : have audArikane AzrayIne saMghAtAdinuM kALamAna kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ke, gAthArtha : TIkArya pramANe jANavo. TIkArthaH sarvasaMghAtakaraNa eka samayanuM hoya che kAraNa ke mAtra grahaNa ja thatuM hoya evo eka ja samaya hoya che. (tyAra pachInA samayathI grahaNa-mokSa ubhaya thAya che.) ahIM ghebaranuM dRSTAnta 30 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 mA Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) ghRtapUpadRSTAnto'tra, yathA-ghRtapUrNaprataptAyAM tApikAyAM sampAnakaprakSepAt sa pUpaH prathamasamaya evaikAntena snehapudgalAnAM grahaNameva karoti, na tyAgam, abhAvAd, dvitIyAdiSu tu grahaNamokSau, tathAvidhasAmarthyayuktatvAt, pudgalAnAM ca saGghAtabhedadharmatvAt, evaM jIvo'pi tatprathamatayotpadyamAnaH sannAdyasamaye audArikazarIraprAyogyANAM dravyANAM grahaNameva karoti, na tu muJcati, abhAvAd, 5 dvitIyAdiSu tu grahaNamokSau, yuktiH pUrvavat, ataH saGghAtamekasamayamiti sthitaM, tathaiva parizATana miti parizATanAkaraNamekasamayamiti vartate, sarvaparizATasyApyekasAmayikatvAdeveti, 'audArika' ityaudArikazarIre 'saMghAyaNaparisADaNa'tti saGghAtanaparizATanakaraNaM tu kSullakabhavagrahaNaM trisamayonaM, tat punarevaM bhAvanIyaM-jaghanyakAlasya pratipAdayitumabhipretatvAt vigraheNotpAdyate, tatazca dvau vigrahasamayAvekaH saGghAtasamaya iti, taiyUMnaM, tathA coktam "do viggahami samayA samayo saMghAyaNAe tehUNaM / khuDDAgabhavaggahaNaM savvajahanno ThiI kAlo // 1 // " iha ca sarvajaghanyamAyuSkaM kSullakabhavagrahaNaM prANApAnakAlasyaikasya saptadazabhAga iti, uktaM jANavuM. te A pramANe ke - jema ghIthI pUrNa, tapAvelI kaDhAImAM nAMkhatAnI sAthe puDalo prathama samaye ja mAtra ghInA pudgalone grahaNa ja kare che, paNa tyAga karato nathI kAraNa ke tyAga karavA mATenA ghInA 15 pudgalo prathama samaye puDalA pAse che ja nahi, jayAre bIjA vigere samayomAM puDalo tevA prakAranA sAmarthyathI yukta hovAthI ane pudgalono galana-pUraNano svabhAva hovAthI ghInA pudgalonuM grahaNa ane tyAga baMne kare che. e pramANe jIva paNa (tadbhavanI apekSAe) prathama vakhata utpanna thato prathama samaye audArikazarIrane prAyogya dravyonuM grahaNa ja kare che, tyAga karato nathI, kAraNa ke tyAjya pudgalo ja nathI. bIjA vigere samayamAM grahaNa-mokSa ubhaya kare che. ahIM yukti daSTAntamAM kahI te 20 pramANe jANavI. tethI saMghAta eka samayano hoya che e vAta sthira thaI. e ja rIte parizATanAkaraNa paNa eka samayanuM ja hoya che, kAraNa ke sarvaparizATa paNa eka samayano ja che. audArikazarIramAM saMghAta-parizITa ubhayakaraNano kALa trisamayajUna kSullakabhava pramANa jANavo. te A pramANe - ahIM jadhanyakALa batAvavAno che. tethI vigrahagati vaDe utpanna thato jIva levo. temAM be samaya vigrahagatinA ane eka samaya saMghAtakaraNano. Ama A traNa 25 samayagUna zullakabhava pramANa kALa ubhayano jANavo. (amuka vivakSAthI bhavanA chellA samaye paNa ubhaya ja mAnela che paNa mAtra parizATa nahi tethI teno samaya nyUna karela nathI.je AgaLa kaheze.) kahyuM che - "be vigrahanA samayo ane eka saMghAtanAno samaya, Ama traNa samaya nyUna sullakabhavagrahaNa sarvajaghanya sthitikALa jANavo. 1" (vi.A.bhA. 3318) ahIM sarva jaghanya AyuSya kSullakabhavagrahaNa eka zvAsocchavAsano sattaramo bhAgapramANa jANavuM. (arthAt eka zvAsocchavAsamAM 30 sattara vakhata kSullakabhavo thAya che. tethI eka zvAsocchavAsano jeTalo kALa thAya tenA sattaramAM 76. dvau vigrahe samayau samayazca saMghAtanAyAH tairUnam / kSullakabhavagrahaNaM sarvajaghanyaH sthitikAlaH Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMghAtAdinuM utkRSTakalamAna (bhA. 164) para 265 ca bhASyakAreNa-khuDDAgabhavaggahaNA sattarasa havaMti ANapANumitti gAthArthaH // eyaM jahannamukkosayaM tu paliattiaM tu samaUNaM / viraho aMtarakAlo orAle tassimo hoi // 164 // (bhA0) vyAkhyA : idaM jaghanyaM saGghAtAdikAlamAnam utkRSTaM tu saGghAtaparizATakaraNakAlamAnamaudArikamAzritya palyopamatritayameva samayonam, iyamatra bhAvanA-ihotkRSTakAlasya pratipAdyatvAda- 5 yamavigrahasamApannaH iha bhavAt parabhavaM gacchannihabhavazarIrazATaM kRtvA parabhavAyuSastripalyopamakAlasya prathamasamaye zarIrasaGghAtaM karoti, tato dvitIyasamayAdArabhya saGghAtaparizATobhayakAla iti, tena saGghAtanAsamayena UnaM palyopamatrayamiti, uktaM ca-"u~koso samaUNo jo so sNghaatnnaasmyhiinno| coyaga-kiha na dusamayavihUNo sADaNasamae'vaNIyaMmi ? // 1 // bhaNNai bhavacarimaMmivi samaye saMghAtasADaNA ceva / parabhavapaDhame sADaNamao tadUNo Na kAlotti // 2 // 10 bhAgamAM jeTalA samayo thAya teTalA samayano eka kSullaka bhava thAya.) bhASyakAre kahyuM che - "eka zvAsocchavAsamAM sattara vakhata kSullakabhavo thAya che." l/16all gAthArtha : TIkArya pramANe jANavo. TIkArya : A jaghanya saMghAtAdinuM kALamAna kahyuM. audArikazarIrane AzrayI saMghAtaparizATakaraNano utkRSTa kALamAna samayajUna evA traNa palyopama. bhAvArtha A pramANe che - ahIM 15 utkRSTakALa batAvavAno hovAthI vigrahagati vinA AbhavamAMthI parabhavamAM jato jIva AbhavanA zarIrano tyAga karIne traNapalyopamakALa jeTalA parabhavanA AyuSyanA prathama samaye zarIrasaMghAtane kare che. tyAra pachI bIjA samayathI AraMbhI ubhaya karato hovAthI saMghAtanA samayathI nyUna evo traNa palyopamakALa ubhayano jANavo. kahyuM che - //ll, "samayagUna je utkRSTakALa kahyo te saMghAtanA samayathI hIna jANavo. 20 pUrvapakSa :- traNa palyopamAyuSyanA chellA samaye mAtra parizATana ja thAya che. tethI teno samaya umerIne be samanyUna kema kahyo nahi? eka ja saMghAtano samaya ja kema nyUna karyo ? samAdhAna : bhavanA carama samaye paNa saMghAtana-parizATana ubhaya ja hoya che. kAraNa ke mAtra parizATana e to parabhavanA be samayanUna kema kahyo nahi ? eka saMghAtano samaya ja kema nyUna karyo ? ||rA samAdhAna : bhavanA carama samaye paNa saMghAtana-parizATana ubhaya ja hoya che, kAraNa 25 ke mAtra parizATana e to parabhavanA prathamasamaye thAya che, nahi ke chellA samaye. (A vAta nizcayanayanI apekSAe jANavI, kAraNa ke te parabhavanA prathama samaye zATanA mAne che. jayAre vyavahAranaya A bhavanA chellA samaye zATanA mAne che. tethI ahIM nizcayanayanA mate)parabhava prathama samaye ja zATanA mAnelI hovAthI be samaya nyUna karela nathI. 3. tethI vyavahAranayaH 77. kSullakabhavagrahaNAni saptadaza bhavanti AnaprANe / 30 78. utkRSTaH samayono yaH saM saMghAtanAsamayahInaH / codaka:-kathaM na dvisamayavihInaH zATanasamaye'panIte? // 1 // bhaNyate bhavacarame'pi samayaM saMghAtazATane eva / parabhavaprathame zATanamatastadUno na kAla iti // 2 // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) co0-jai parapaDhame sADo Nivviggahado ya taMmi saMghAto / NaNu savvasADasaMghAtaNAo samae viruddhAo // 3 // Ao-jamhA vigacchamANaM vigayaM uppajjamANamuppaNNaM / to parabhavAisamae mokkhAdANANamaviroho // 4 // cuisamae Nehabhavo ihadehavimokkhao jahAtIe / jai parabhavovi Na tahiM to so ko hou saMsArI ? // 5 // co0-NaNu jaha viggahakAle dehAbhAve'vi parabhavaggahaNaM / taha dehAbhAvaM5 mivi hojjehabhavo'vi ko doso ? // 6 // Ao-jaM ciya viggahakAle dehAbhAvevi to parabhavo so / nirvigrahathI =RjugatithI utpanna thatAM jIvano te ja samaye saMghAta mAnyo che. tethI jo parabhavanA prathamasamaye zATana mAnazo to sarvazATa ane sarvasaMghAta baMne paraspara virodhI hovAthI eka sAthe eka ja samaye kevI rIte ghaTe? jo nizcayanaya : parabhavanA Adya samaye pUrvabhavanuM zarIra tyAga karAtuM hoya tyAre tyAgeluM ja gaNAya che ane parabhavanuM zarIra utpanna karAtuM utpanna thaI 10 gayeluM ja gaNAya che, kAraNa ke niSThAkALa ane kriyAkALa baMneno abheda che. A rIte parabhavanA prathama samaye tyAga karAtuM zarIra tyAgeluM hovAthI te zarIra to tyAM che ja nahIM, mAtra A bhavanuM zarIra ja rahe che. mATe te samaye zATana ane saMghAtane mAnavA chatAM koI virodha raheto nathI. (TUMkamAM eka ja samaye be vastuno virodha tame kahyo. paraMtu eka ja samaye tyajAtI vastuno tyAga thaI gayelo ja che ema nizcayanaya mAnato hovAthI eka samaye baMne vastu thaI ja nathI. 15 mATe virodha Avato nathI.) pA vaLI cutasamayane parabhavano prathama samaya ja mAnavo joIe kAraNa ke jo evuM na mAno to cutasamaye=maraNa samaye ihabhava to che ja nahi kAraNa ke ahabhavano deha ane Ayu baMne mukAI rahyA che ane je mukAI rahyuM hoya te mukAI gayuM kahevAya. jema ke pUrvajanmamAM Ihabhava nathI, kAraNa ke ahabhavanA dehano pUrvabhavamAM abhAva che. te ja rIte ihabhavanA maraNa samaye 20 paNa ihabhavanA dehano abhAva hovAthI ihabhava nathI. chatAM maraNa samaye paraMbhava mAno nahi, to te samaye Ihabhavano to uparokta yuktithI niSedha karyo ane parabhava mAnatA nathI to A saMsArI jIva vyapadeza vinAno thaI jaze arthAta A jIvane dehabhavasaMbaMdhI nahi manAya ke parabhavasaMbaMdhI paNa manAze nahi. hell vyavahAranayaH jeI vigrahakALamAM parabhavanuM zarIra na hovA chatAM, jIvane parabhavanuM 25 grahaNa= nArakAdi parabhavano vyapadeza thAya che, tema ahIM mRtyu samaye dehano abhAva hovA chatAM ihabhavano vyapadeza karavAmAM kayo doSa che ? arthAta koI doSa nathI. II nizcayanaya - je kAraNathI apAMtarAlagatimAM jIvano vigrahakALa che, paNa pUrvabhavano kALa nathI. te kAraNathI ja 79. codakaH-yadi parabhavaprathame zATo nirvigrahatazca tasmin saMghAtaH / nanu sarvazATasaMghAtane samaye viruddhe // 3 // AcAryaH-yasmAdvigacchat vigatamutpadyamAnamutpannam / tataH parabhavAdisamaye mokSAdAnayorna 30 virodhaH // 4 // cyutisamaye nehabhava ihadehavimokSato yathA'tIte / yadi parabhavo'pi na tatra tadA sa ko bhavatu saMsArI ? // 5 // nanu yathA vigrahakAle dehAbhAve'pi parabhavagrahaNam / tathA dehAbhAve'pi bhavediha bhavo'pi ko doSaH ? 16 // A0-yasmAdeva vigrahakAlo dehAbhAve'pi tataH (eva) parabhavaH saH / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ audArikasaMghAtAdino aMtarakALa (bhA. 165) 267 cuMisamae'vi Na deho na viggaho jai sa ko hoi ? // 7 // " evamaudArike jaghanyetarabhedaH saGghAtaparizATakAla uktaH / saGghAtaparizATayostvekasamaya eva dvitIyasyAsambhavAd, adhunA saGghAtAdiviraho jaghanyetarabhedo'bhidhIyate, tathA cA''ha-virahaH kaH ?, ucyate, antarakAlaH, audArike tasya saGghAtAderayaM bhavatIti gAthArthaH // tisamayahINaM khur3e hoi bhavaM savvabaMdhasADANaM / / 5 ukkosa puvvakoDI samao uahI a tittIsaM // 165 // (bhA0) vyAkhyA : trisamayahInaM kSullaM bhavati, bhavam' iti bhavagrahaNaM, sarvabandhazATayorantarakAla iti, tatra trisamayahInaM sarvabandhasya kSullaM tu sampUrNaM sarvazATasyeti, utkRSTaH pUrvakoTIsamayaH, tathA 'udadhIni ca' sAgaropamANi ca trayastriMzat sarvabandhasya, samayonastvayameva zATasyeti gAthAkSarArthaH // bhAvArthastu bhASyagAthAbhyo'vaseyastAzcemAH- "saMghAyaMtarakAlo jahannao khuDDayaM tisamaUNaM / do 10 dehanA abhAvamAM paNa te parabhava che, arthAt te vigrahakALa parabhavasaMbaMdhI gaNAya che, kAraNa ke te kALe parabhavanuM Ayu udaya thaI gayuM che. jyAre maraNa samaye pUrvabhavano deha paNa nathI, kAraNa ke teno tyAga karI dIdho che, tathA vigrahakALa paNa nathI kAraNa ke RjugatithI utpanna thAya che. Ama, deha ke vigrahakALa na hovAthI maraNa samaya Abhava ke parabhava bemAMthI kono mAnavo ? (Ama, bemAMthI ekeyano na mAnavAnI Apatti AvatI hovAthI te maraNa samaya parabhavasaMbaMdhI 15 ja mAnavo, kAraNa ke te samaye parabhavAyuno udaya thaI gayo che ane te samaye ja zATanA thatI hovAthI eka samaya nyUna tripalyopama utkRSTakALa ubhayano jANavo.) A pramANe audArikazarIrane AzrayI jaghanya-utkRSTabhedavALo saMghAta-parizATakALa kahyo. saMghAta ane parizATa darekano eka ja samaya che, kAraNa ke te darekano bIjo samaya saMbhavato nathI. have jaghanya-utkRSTabhedavALo saMghAtAdino virahakALa kahevAya che. temAM viraha eTale zuM? 20 te kahe che ke - viraha eTale aMtarakALa, audArika zarIrane AzrayIne te saMghAtAdino virahakALa A pramANe che /164o ke gAthArtha : TIkArya pramANe jANavo. TIkArthaH sarvabaMdha-zATano aMtarakALa TisamayahIna evo kSullakabhava che. (A sAmAnyathI kahyuM, vizeSathI A pramANe sarvasaMghAtano trisamayahIna kSullakabhava tathA sarvazATano saMpUrNa kSullakabhava 25 aMtarakALane AzrayIne jANavo. tathA ekasamayAdhika evA pUrvakoTI varSothI adhika tetrIsa sAgaropama sarvasaMghAtano utkRSTa aMtarakALa jANavo. ekasamayajUna evo A ja kALa sarvaparizATanano jANavo. bhAvArtha bhASyagAthAo dvArA jANavA yogya che-"saMdhItano aMtarakALa 80. cyutisamaye'pi na deho na vigraho yadi sa ko bhavet ? // 7 // 82. saMthAtIntaravAno navataH suramavalavi rimayona to + veva parva-mukite . 30 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) vigahami samayA taio saMghAyaNAsamao // 1 // tehUNaM khuDubhavaM dhariuM parabhavamaviggaheNeva / gaMtUNa paDhamasamae saMghAyayao sa viNNeo // 2 // ukkosaM tettIsaM samayAhiyapuvvakoDiahiAiM / so sAgarovamAI aviggaheNeha saMghAyaM // 3 // kAUNa puvvakoDiM dhariuM surajeTumAuyaM ttto| bhottUNa ihaM taie samae saMghAyayaMtassa // 4 // ' idaM punaH sarvazATAntaraM jaghanyaM kSullakabhavamAnaM, katham ?, 5 ihAnantarAtItabhavacaramasamaye kazcidaudArikazarIrI sarvazATaM kRtvA vanaspatiSvAgatya sarvajaghanyaM kSullakabhavagrahaNAyuSkamanupAlya paryante sarvazATaM karoti, tatazca kSullakabhavagrahaNameva bhavati, utkRSTaM tu trayastriMzat sAgaropamANi pUrvakoTyA'dhikAni katham ?, iha kazcit saMyatamanuSya audArikasarvazATaM kRtvA'nuttarasureSu trayastriMzatsAgaropamANyativAhya punarmanuSyeSvaudArikasarvasaGghAtaM kRtvA pUrvakoTyante audArikasarvazATaM karotIti, uktaM ca bhASyakAreNa-"khuDDAgabhavaggahaNaM jahannamukkosayaM ca tittiis| 10 jaghanyathI trisamayagUna kSullakabhava jANavo. te A rIte - be samaya vigrahanA ane trIjo saMdhItano samaya. A traNa samayathI nyUna evA kSullaka bhavamAM rahIne parabhavamAM avigrahagativaDe utpanna thaIne prathamasamaye saMghAta karatA jIvane jANavo. I1-ro utkRSTathI samayAdhika pUrvakoTIvarSAdhika tetrIsa sAgaropama jANavo. te A rIte - avigrahavaDe manuSyabhavamAM AvIne prathamasamaye audArikasaMghAta karIne pUrvakoTipramANa AyuSyane pALIne anuttara devalokamAM utpanna thayelo tyAM tetrIsa sAgaropamAyu 15 pALIne (ahIM devanA bhavamAM prathama samaye jo ke sarva saMghAta kare paraMtu te vaikriyazarIrano hovAthI te ahIM gaNavAno nathI kAraNa ke ahIM audArikazarIranA saMghAtanI vAta cAle che.) tyAMthI cyavI be samaya vigrahamAM rahIne trIjA samaye audArikazarIrano saMghAta karanAra jIvano utkRSTathI ATalo aMtarakALa jANavo. li3-4 (vi.A.bhA. 3326 thI 3329) * sarvazATanuM jaghanya aMtara saMpUrNa kSullakabhavapramANa jANavuM. kevI rIte ? te A pramANe- 20 anaMtara evA pUrvabhavanA chellA samaye koIka audArikazarIrI jIva sarvazATane karIne vanaspatimAM AvIne kSullakabhavagrahaNAyuSkane pALIne aMta samaye sarvazATane kare che. tethI kSullakabhavagrahaNa ja jaghanya aMtara thAya che. (bhavanA carama samaye je zATa kahyo te vyavahAranayanI apekSAe ane kSullakabhava pALIne aMta samaye je zATa kahyo te nizcayanayanI apekSAe parabhavaprathamasamaye levo. mATe ja jaghanya aMtarakALa saMpUrNa kSullakabhava thAya. ti miirapUSA:) pUrvakoTI varSathI adhika 25 tetrIsa sAgaropama e utkRSTa kALamAna jANavuM. kevI rIte ? te A pramANe-koIka sAdhu aMta samaye audArika sarvazATane karIne anuttaradevalokamAM tetrIsa sAgaropama Aya pasAra karIne pharI manuSyabhavamAM audArika sarvasaMghAtane karIne pUrvakoTivarSanA aMte audArika sarvazATane kare tyAre 82. vigrahe samayau tRtIyaH saMghAtanAsamayaH // 1 // tairUnaM kSullakabhavaM dhRtvA parabhavamavigraheNaiva / gatvA prathamasamaye saMghAtayataH sa vijJeyaH // 2 // utkRSTaH trayastriMzat samayAdhikapUrvakoTyadhikAni / sa sAgaropamANi 30 avigraheNeha saMghAtam // 3 // kRtvA pUrvakoTI dhRtvA surajyeSThamAyuSkaM tataH / bhuktvA iha tRtIye samaye saMghAtayataH // 4 // 83. kSullakabhavagrahaNaM jaghanyamutkRSTaM ca trayastriMzat / Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 audArikasaMbaMdhI ubhayano aMtarakALa (bhA. 166) 269 ta sAgarAvamAI saMpunnA puvvakoDI u // 1 // ' guravastu vyAcakSate-tadArambhasamayasya pUrvabhavazATenAvaruddhatvAt samayahInaM kSullakabhavagrahaNaM jaghanyaM zATAntaramiti, tathA ca kilaivamakSarANi nIyantetrisamayahInaM kSullakamityetadapi nyAyyamevAsmAkaM pratibhAti, kintvatigambhIradhiyA bhASyakRtA saha virudhyata iti gAthArthaH // idAnIM saGghAtaparizATAntaramubhayarUpamapyabhidhitsurAha___aMtaramegaM samayaM jahannamorAlagahaNasADassa / satimayA 3ghaao tittIsaM sArA hRti dAdA (mA) vyAkhyA : 'antaram' antarakAlam, ekaM samayaM 'jaghanyaM' sarvastokam audArikagrahaNazATayoriti, satrisamayAnyutkRSTaM trayastriMzat sAgaropamANi bhavantIti gAthAkSarArthaH // bhAvArthastu bhASyagAthAbhyAmavaseyaH, te ceme-"ubhayaMtaraM jahaNNaM samao nivviggaheNa saMghAe / paramaM satisamayAiM 10 ATalo kALa prApta thAya. bhASyakAre kahyuM che - "jaghanyathI kSullakabhavagrahaNa ane utkRSTathI saMpUrNa pUrvakoTI adhika tetrIsa sAgaropama." 1(vi.A.bhA. 3332) (A pramANe bhASyagAthAo anusAre jaghanya - utkRSTa kALa TIkAkAre batAvyo. have guruparaMparAe A gAthAno artha TIkAkAra batAvatAM kahe che -) guruo A pramANe kahe che ke- "jo ke bhASyakAre sarvazATanuM jaghanya aMtara saMpUrNa kSullakabhavagrahaNa kahyuM che paraMtu bhavanA AraMbha samaye pUrvabhavano lATa (nizcayamate) mAnelo 15 hovAthI eka samaya hIna evo ja kSullakabhavagrahaNa jaghanya zATanuM aMtara jaNAya che. tethI mULagAthAnA akSarono A pramANe artha karavo-trisamayahIna kSullakabhava arthAt tri ane samaya baMne zabdo judA judA levA, tethI anukrame trisamayahIna kSullaka- bhavagrahaNa sarvasaMghAtano jaghanya aMtarakALa jANavo ane ekasamayahIna kSullakabhavagrahaNa sarvazATano jaghanya aMtarakALa jANavo. jo ke amane (TIkAkArAdine) A artha paNa nyApya ja lAge che. paraMtu atigaMbhIra AzayavALA 20 evA bhAgyakAra sAthe A arthano virodha Ave che. 16pA . 'avataraNikAH have saMghAta-paripATa ubhayanuM aMtara kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ? gAthArtha : TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha audArikazarIrano saMghAta-paripATaubhayano aMtarakALa jaghanyathI eka samayano che ane utkRSTa aMtarakALa trisamayAdhika tetrIsa sAgaropama che. A pramANe gAthAno akSarArtha kahyo. 25 bhAvArtha bhASyagAthAovaDe jANavA yogya che. te gAthAo A pramANe che - koIka audArikazarIrI jIva AyuSyanA aMtasamaya sudhI saMghAta-paripATa ubhayane karIne AgaLanA bhavamAM RjugativaDe utpanna thaI bhavanA prathamasamaye saMghAtamAtrane karIne pharI ubhaya zarU kare tyAre ubhayano jaghanyathI ekasamaya aMtarakALa prApta thAya. devabhavamAM tetrIsa sAgaropama anubhavIne ahIM vigrahavaDe AvIne 84. tat sAgaropamANi saMpUrNAni pUrvakoTI tu // 1 // 85. ubhayAntaraM jaghanyaM samayo nirvigraheNa saMghAte / paramaM satrisamayAni 30 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) tittIsaM udahinAmAiM // 1 // aNubhaviuM devAisu tettIsamihAgayassa taiyaMmI / samae saMghAyatao neyAiM samayakusalehiM // 2 // " uktaudArikamadhikRtya sarvasaGghAtAdivaktavyatA, sAmprataM vaikriyamadhikRtyocyate, tatreyaM gAthA veuvviasaMghAo jahannu samao u dusamaukkoso / sADo puNa samayaM cia viuvvaNAe viNiddivo // 167 // (bhA0) asyA vyAkhyA : vaikriyasaGghAtaH kAlato 'jaghanyaH' sarvastokaH samaya eva, tuzabdasyaivakArArthatvenAvadhAraNArthatvAd, ayaM caudArikazarIriNAM vaikriyalabdhimatAM vikurvaNArambhe devanArakANAM ca tatprathamatayA zarIragrahaNa iti, tathA 'dvisamaya' iti dvisamayamAna utkRSTaH vaikriyasaGghAta iti vartate kAlatazceti gamyate, sa punaraudArikazarIriNo vaikriyalabdhimatastadvikurvaNArambhasamaya eva 10 vaikriyasaGghAtaM samayena kRtvA''yuSkakSayAt mRtasyAvigrahagatyA deveSUpapadyamAnasya vaikriyameva saGghAtayato'vaseya iti bhAvanA, zATaH punaH samayameva kAlataH 'vikurvaNAyAM' vaikriyazarIraviSayo vinirdiSTa iti gAthAkSarArthaH // trIjAsamaye saMghAta karyA pachI ubhayane karatA jIvano utkRSTathI trisamayAdhika tetrIsa sAgaropama kALa AgamakuzalovaDe jANavo. (temAM vigrahanA be samaya + saMghAtano eka samaya + tetrIsa 15 sAgaropama) I/1-rA" (vi.A.bhA. 3330-31) A pramANe audArika zarIrane AzrayI sarvasaMghAtAdinI vakatavyatA kahI. II166 avataraNikA : : have vaikriyane AzrayIne kahevAya che. temAM A gAthA che ke gAthArthaH vaikriyasaMghAta jaghanyathI eka samayano ane utkRSTathI be samayano jANavo. vaikriyazATa (jaghanya ane utkRSTathI) eka samayano ja kahevAyelo che. 20 TIkArtha : vaikriyasaMghAta kALane AzrayIne jaghanyathI eka samayano ja jANavo. (ahIM mULa gAthAmAM tu zabda che. tene badale "jakAra zA mATe kahyo? te kahe che-) "tu' zabda evakAra arthavALo che ane te evakAra ja kAra arthavALo hovAthI "eka samayano ja A pramANe ja kAra yukta artha jANavo. A jaghanyakALa vaikriyalabdhivALA evA audArikazarIrI jIvo jyAre vaikriyazarIranI racanA kare tyAranA AraMbha samaye ane devanArako pota-potAnA bhavamAM sauprathama vAra vaikriyazarIrayogya 25 pudgalonuM grahaNa kare te samaye hoya che. tathA vaikriyasaMghAtano utkRSTakALa be samayano jANavo. te A pramANe - vaikriyalabdhivALA evA audArika jIvo vaikriyazarIranI racanAnA prAraMbha samaye vaikriyasaMghAtane eka samaye karI, AyuSyano kSaya thavAthI maraNa pAmIne avigrahagativaDe devamAM utpanna thaI vaikriyasaMghAta kare tyAre be samaya saMghAtakALa utkRSTathI prApta thAya che. vaikriyazarIraviSayaka sarvazATano jaghanyathI ke utkRSTathI 30 kALane AzrayI eka samayano ja nirdeza karyo che, 16thI 86. trayastriMzat udadhinAmAni // 1 // anubhUya devAdiSu trayastriMzatamihAgatasya tRtIye / samaye saMghAtayata eva jJeyAni samayakuzalaiH // 2 // saMghAyayao duvihaM sADaMtaraM vocchaM (iti vi0 bhA0) Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaikriyasaMbaMdhI saMghAtAdinuM kAlamAna (bhA. 168-69) 271 ___ adhunA saGghAtaparizATakAlamAnamabhidhitsurAha saMghAyaNaparisADo jahannao egasamaio hoi / 3oraM tittI sAyarAmArUM samaUT 268aaaa (ma.) vyAkhyA : iha vaikri yasyaiva saGghAtaparizATaH khalubhayarUpaH kAlato jaghanya ekasAmayiko bhavati, utkRSTastrayastriMzat sAgaropamANi sAgaranAmAni samayonAnIti gAthAkSarArthaH // 5 bhAvArthastvayam-ubhayaM jahaNNasamayo so puNa dusamayaviuvviyamayassa / paramatarAI saMghAtasamayahINAI tettIsaM // 1 // ' idAnIM vaikriyamevAdhikRtya saGghAtAdyantaramabhidhitsurAha savvaggahobhayANaM sADassa ya aMtaraM viuvvissa / samao aMtamuhattaM ukkosaM rukkhakAlIaM // 169 // (bhA0) 10 vyAkhyA : iha sarvagrahobhayayo:' saGghAtasaMghAtaparizATayorityarthaH, zATasya ca 'antaraM' virahakAla: 'vaikriyasya' vaikriyazarIrasambandhinaH samayaH saGghAtasyobhayasya ca, antarmuhUrtaM zATasya, idaM tAvajjaghanyaM trayANAmapi kathaM jJAyata iti cet ? yata Aha-utkRSTaM 'vRkSakAlikaM' vRkSakAlenAnantena nirvRttaM avataraNikA: : have ubhayanuM kALamAna kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ? gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. 15 TIkArtha ahIM vaikriyano je ubhayarUpa saMghAta-paripATa kALane AzrayI jaghanyathI eka-samayano che. utkRSTathI eka samayanUna evA tetrIsa sAgaropama jANavA. bhAvArtha A pramANe-ubhaya jaghanyathI eka samayano che. te A pramANe - "prathama samaye saMghAtane karI bIjA samaye ubhayane karIne je jIva mRtyu pAme che. te jIvane ubhayano jaghanyathI eka samaya prApta thAya che. utkRSTathI saMghAtanA eka samayathI hIna evA tetrIsa sAgaropama. III" (vi.A.bhA. 3335) I/168 20 avataraNikA : havai vaikriyane AzrayIne ja saMghAtAdino aMtarakALa kahevAnI icchAvALA gAthArtha : TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha : ahIM vaikriyanA sarvasaMghAta ane ubhayano jaghanyathI aMtarakALa eka samaya ane zATanano jaghanyakALa aMtarmuhUrta jANavo. 25 zaMkA : mULagAthAmAM "jaghanya' zabda jaNAvyo nathI, chatAM traNeno A jaghanyakALa che evuM kevI rIte jaNAya che ? - samAdhAna : (mULagAthAmAM "jaghanya' zabda nathI chatAM utkRSTa kALa batAvyo che te uparathI jaNAya che ke te pahelAM batAvela kALa jaghanya levAno che. te utkRSTakALa keTalo che ? te kahe che) utkRSTathI vRkSakAlika aMtara jANavuM, arthAta vRkSakALavaDe = anaMtakALavaDe je baneluM hoya te vRkSakAlika 30 87. ubhayasmin jaghanyaH samayaH sa punardvisamayavaikriyamRtasya / paramatarANi saMghAtasamayahInAni trayastriMzat // 1 // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 272 e Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) vRkSakAlikamiti gAthAkSarArthaH // bhAvArthastvayaM-' 'saMghAtaMtara samayo dusamayaviuvviyamayassa taiyaMmi / so divi saMghAtayato taie va mayassa taiyaMmi // 1 // ' avigraheNa saGghAtayataH dvitIyasaGghAtaparizATasya samaya evAntaramiti, 'ubhayassa ciraviuvviyamayassa deivesu aviggahagayassa / sADassaMtomuhuttaM tihavi tarukAlamukkosaM // 1 // uktA vaikriyazarIramadhikRtya saGghAtAdivaktavyatA // sAmpratamAhArakamadhikRtyainAM pratipAdayannAha-- eTale ke anaMta utsarpiNI--avasarpiNIno kALa (=vanaspatinI kAyasthiti.)A pramANe gAthAno akSarArtha kahyo. bhAvArtha A pramANe che--"saMghAtanuM aMtara A pramANeaudArikazarIrI jIva uttaravaikriyazarIranI racanAnA prathamasamaye vaikriyano sarvasaMghAta karIne mRtyu pAmI bIjAsamaye vigrahagatimAM rahIne trIjAsamaye devalokamAM utpanna thaI tyAM trIjA samaye sarvasaMghAta karatI veLAe 10 jaghanya aMtarakALa prApta thAya che, athavA audArikazarIrI jIva be samaya sudhI uttaravaikriya karI (ahIM bIjA samaye ubhaya kare che.) mRtyu pAmI Rjugatie trIjA samaye devalokamAM utpanna thaI prathama samaye vaikriyasaMghAta kare tyAre bIjo samaya saMghAtano aMtarakALa jANavo..|1||" (vi.A.bhA. 3336) vigraha vinA saMghAta karatA jIvane bIjAno eTale ke ubhayano eka samaya jaghanya aMtarakALa 15 prApta thAya che. kahyuM che-"koIka audArikazarIrI jIva vaikriyazarIrane vikrvyA pachI lAMbA kALa sudhI vaikriyazarIrano saMghAta-parizATarUpa ubhayane karIne mRtyu pAmI vigraha vinA devamAM utpanna thaI prathamasamaye vaikriyasaMghAta karI punaH bIjA vigere samayamAM ubhayane kare tyAre vacce je vaikriyasaMghAtano samaya che te samaya ubhayano aMtarakALa jANavo. zATanano jaghanyathI aMtarmuhUrta aMta2kALa jANavo. (te A pramANe ke--koIka vaikriyalabdhivALo audArikazarIrI jIva koIka prayojanamAM vaikriyazarIrane 20 karIne kArya pUrNa thatAM aMte sarvazATane karI punaH audArikazarIrane svIkAre che, ane temAM aMtarmuhUrta rahIne pharI prayojana AvatA pharI vaikriyazarIrane race che. temAM aMtarmuhUrta rahIne aMte sarvazATane kare che. ahIM pUrve karela zATa ane A zATa vacce be aMtarmuhUrta jeTaluM aMtara prApta thAya che. A baMne maLIne eka moTA aMtarmuhUrtanI vivakSA karavAthI jaghanyathI aMtarmuhUrta aMtarakALa prApta thAya che.) traNenuM utkRSTathI anaMtakALa aMtara jANavuM. A pramANe vaikriyazarI2 saMbaMdhI saMdhAtAdinI 25 vatavyatA kahI. 5169 // avataraNikA : have AhArakazarIrane AzrayIne saMghAtAdinI vatavyatAnuM pratipAdana karatA kahe che 88. saMghAtAntaraM samayo dvisamayavaikriyamRtasya tRtIye / sa divi saMghAtayataH tRtIye vA mRtasya tRtIye // 1 // 89. ubhayasya ciravikurvitamRtasya deveSvavigrahaM gatasya / zATasyAntarmuhUrttaM trayANAmapi tarukAlamutkRSTam 30 // 1 // + deve saviggaha ityazuddhapATho mudrite / Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhArakasaMbaMdhI saMghAtAdinuM kAlamAna (bhA. 170-71) 273 AhAre saMghAo parisADo a samayaM samaM hoi / ubhayaM jahannamukkosayaM ca aMtomuhuttaM tu // 170 // ( bhA0 ) vyArabA : 'mahAra' kRtyAhAra zarIre sadgAta:prAthamino praH parizAjIparyanta mokSajI, kAlataH 'samaya' kAlavizeSaM 'samaM' tulyaM bhavati, saGghAto'pi samayaM zATo'pi samayamityarthaH, 'ubhayaM' saGghAtaparizATobhayaM gRhyate, tajjaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrttameva bhavatIti vartate, 5 antarmuhUrttamAtrakAlAvasthAyitvAdasyeti garbhArthaH, utkRSTAttu jaghanyo laghutaro veditavya iti gAthArthaH // sAmpratamAhArakamevAdhikRtya saGghAtAdyantaramabhidhAtukAma Aha baMdhaNasADubhayANaM jahannamaMtomuhuttamaMtaraNaM / kahe che ukkoseNa avaDDuM puggalapariaTTadesUNaM // 171 // ( bhA0 ) vyAkhyA : bandhanaM-saGghAtaH zATa :- zATa eva ubhayaM saGghAtazATau amISAM bandhanazATobhayAnAM 10 'jaghanyaM' sarvastokam 'antarmuhUrttamantaraNam' antarmuhUrttavirahakAlaH, sakRtparityAgAnantaramantarmuhUrttenaiva tadArambhAditi bhAvanA, utkRSTataH arddhapudgalaparAvartI dezono'ntaramiti, samyagdRSTikAlasyotkRSTasyApyetAvatparimANatvAditi gAthArthaH / uktA''hArakazarIramadhikRtya saGghAtAdivaktavyatA // gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : AhArakazarIrano prathama vakhatano graharUpa saMghAta ane aMte tyAgarUpa parizATa 15 baMneno kALane AzrayI jadhanyathI eka samaya tulya jANavo, arthAt saMghAta paNa eka samayano ane parizATa paNa eka samayano jANavo. 'ubhaya' zabdathI saMghAta-parizATarUpa ubhaya grahaNa karavuM. teno jaghanyathI ane utkRSTathI aMtarmuhUrta ja kALa thAya che, kAraNa ke te zarIra vadhAremAM vadhAre aMtarmuhUrtakALa ja rahenAruM hoya che. paNa eTaluM kharuM ke utkRSTa aMtarmuhUrta karatAM jaghanya aMtarmuhUrta kALa nAno jANavo. 170 // avataraNikA : have AhArakane AzrayIne saMghAtAdinuM aMtara kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI 20 gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : baMdhana eTale saMghAta, zATa eTale zATa ja ane ubhaya eTale saMghAta-parizATa. A traNeno jaghanyathI aMtarmuhU aMtarakALa jANavo, kAraNa ke ekavAra AhArakazarIrano tyAga 25 karyA pachI aMtarmuhUrta pachI ja punaH te zarIrano prAraMbha thaI zake che. e pramANe bhAvArtha jANavo. utkRSTathI dezona ardhapudgalaparAvartakALa aMtara jANavuM, kAraNa ke samyagdaSTino paNa utkRSTathI kALa ATalo ja che. (Azaya e che ke AhArakazarIranI racanA niyamathI samyagdaSTi cAritradhara muni ja kare che ane samyaktva pAmyA pachI ATalA kALamAM mokSa thaI jato hovAthI AhA2ka zarIrano aMtarakALa ATalo ja thAya.) AhArakazarIrane AzrayIne saMghAtAdinI vaktavyatA kahI. / / 171|| 30 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) idAnIM taijasakArmaNe adhikRtyA''ha - teAkammANaM puNa saMtANANAio na saMghAo / bhavvANa hujja sADo selesIcaramasamayaMmi // 172 // (bhA0) vyArA : tainAdyo punarNayoH zarIraH santAnAnAtitaH UI[, vuiM ?, ? " 5 saGghAta:-na tatprathamatayA grahaNaM, prAgeva siddhiprasaGgAt, bhavyAnAM bhavet zATaH keSAJcit, kadeti ?, . ata Aha-zailezIcaramasamaye, sa caikasAmAyika eveti gAthArthaH // . ubhayaM aNAinihaNaM saMtaM bhavvANa hujja kesiMci / __aMtaramaNAibhAvA accaMtaviogao nesiM // 173 // (bhA0) vyAkhyA : 'ubhayam' iti saGghAtaparizATobhayaM pravAhamaGgIkRt sAmAnyena 'anAdyanidhanam' . 10 anAdyaparyavasitamityarthaH, 'sAntaM' saparyavasAnamubhayaM bhavyAnAM bhavet keSAJcit, na tu sarveSAmiti, antaramanAdibhAvAdatyantaviyogatazca nAnayoriti gAthArthaH // 173 // athavedamanyajjIvaprayoganirvRttaM caturvidhaM karaNamiti, Aha ca ahavA saMghAo 1 sADaNaM ca 2 ubhayaM 3 tahobhayaniseho 4 / paDa 1 saMkha 2 sagaDa 3 thUNA 4 jIvapaoge jahAsaMkhaM // 174 // 15 avataraNikA : have taijasakAzmaNazarIrane AzrayIne kahe che ke gAthArtha : TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha H taijasa ane kArmaNazarIra paraMparAe anAdikAlina hovAthI (arthAt AtmA sAthe anAdikALathI A baMne zarIro saMyukta hovAthI) temano saMghAta eTale ke prathama tarIke graha saMbhavato nathI. anyathA eTale ke jo taijasa-kAzmaNa zarIrano sau prathamavAra graha mAnavAmAM Ave to te 20 graha pahelA jIvane siddhi = mokSa mAnavAnI Apatti Ave. saMghAta hoto nathI, paNa keTalAka bhavya jIvone zATa hoya che. kyAre ?te kahe che - zailezI avasthAnA caramasamaye A zATa hoya che ane te zATa eka samayano hoya che. 17rI gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha: taijasa-kAzmaNazarIranA saMghAta-parizATaubhaya pravAhanI apekSAe sAmAnyathI anAdi25 anaMtakALa sudhI cAle che. sarvane nahi paNa keTalAka bhavyajIvone te ubhaya anAdi-sAMta hoya che. tathA baMne zarIrone AzrayI saMghAtAdino aMtarakALa nathI kAraNa ke baMne zarIro anAdi kALathI che ane mokSagamanakALe te baMne zarIrano atyaMta viyoga thato hovAthI pharI pAchA A zarIro prApta thatAM nathI. 173ii avataraNikA: athavA jIvaprayogathI thanAruM bIjuM cAra prakAranuM karaNa jANavuM. te kahe che ke 30 gAthArtha : athavA saMghAta, zATana, ubhaya tathA ubhayaniSedha. paTa, zaMkha, zakaTa ane gharano thAMbhalo, jIvaprayogane vize kramazaH udAharaNo jANavA. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjI rIte cAraprakAranA karaNa (bhA. 174) 275 vyAvyA : athavAzabdaH prajArAntarapravarzanArtha:, 'sAta' kRti saMskRAtarAM, 'sAtanuM ca' zAtanakaraNaM ca 'ubhayaM' saGghAtazAtanakaraNaM 'tathobhayaniSedha' iti saGghAtaparizATazUnyam / amISAmevodAharaNAni darzayannAha - paTaH zaGkhaH zakaTaM sthUNA, 'jIvaprayoga' iti jIvaprayogakaraNe tatkAyavyAparamAzritya yathAsaGkhyametAnyudAharaNAni samavaseyAni, tathAhi - paTastantusaGghAtAtmakatvAt saGghAtakaraNaM zaGkhastvekAntasATakaraNAdeva zATakaraNaM zakaTaM takSaNakIlikAdiyogAdubhayakaraNaM sthUNA 5 punarUrdhvatiryakkaraNayogAt saMghAtazATavirahAdubhayazUnyA iti gAthArthaH // uktaM jIvaprayogakaraNam, Aha----jaM jaM nijjIvANaM kIrar3a jIvappaogao taM taM' ityAdinA'syAjIvakaraNataiva yuktiyukteti, atrocyate, na, abhiprAyAparijJAnAd, ihAdAvevAthavAzabdaprayogataH prakArAntaramAtrapradarzanArthametaduktaM, tatazcAtra vyutpattibhedamAtramA zrIyate, jIvaprayogAt karaNaM jIvaprayogakaraNamiti, jyAyAMzcAnvartha ityalaM prasaGgena // 10 TIkArtha : 'athavA' zabda anya prakA2ne batAvavA mATe che. saMghAta eTale saMghAtakaraNa, zATana eTale zATanakaraNa, ubhaya eTale saMghAta-parizATa ubhayakaraNa tathA ubhayaniSedha eTale saMghAtaparizATazUnya. A cAre karaNonA ja udAharaNo batAvatA kahe che - paTa, zaMkha,zakaTa ane thAMbhalo. A pramANe jIvaprayoga karaNamAM eTale ke jIvanA kAyavyApArane AzrayIne kramazaH A cAra udAharaNo jANavA. te A pramANe vastra e taMtuono saMghAtarUpa (samUharUpa) hovAthI saMghAtakaraNa che. zaMkha 15 ekAnte zATakaraNathI ja (arthAt zaMkhane viziSTa AkAra ApavA mATe temAMthI mAtra pudgalone dUra karavA dvArA mAtra temAM zATakaraNa ja thAya che ane A rIte zATakaraNa karavA dvArA te zaMkha) banato hovAthI te zATakaraNanuM udAharaNa che. gADAmAM amuka sthAnethI chINavAnuM hoya to, amuka sthAne khIlI vigere joDavAnuM hovAthI te ubhayakaraNanuM dRSTAnta che. thAMbhalo (ADo paDyo hoya to) Ubho karavAno hoya (ke Ubho 20 hoya to) ADo karavAno hovAthI temAM saMghAta - parizATa na hovAthI te ubhayathI zUnya che. jIvaprayogakaraNa kahyuM. zaMkA : 'naM naM nimnIvALa...' ItyAdi gAthA pramANe to A karaNa ajIvakaraNa tarIke hovuM e ja yuktiyukta che. to zA mATe tame Ane jIvaprayogakaraNa kaho cho ? samAdhAna H tamane abhiprAyanuM jJAna na hovAthI tamArI vAta yogya nathI. ahIM zarUAtamAM 25 jaM 'athavA' zabdanA prayogavaDe ame jaNAvI dIdhuM che ke 'A bIjI paddhatithI karaNo jANavA.' tethI ahIM vyutpattibhedamAtra ja svIkAra karAyelo che. (arthAt pUrve ajIvane vize je karaNa te ajIvakaraNa e pramANe saptamItatpuruSa samAsa karelo hato, jyAre ahIM) jIvaprayogathI je karaNa te jIvaprayogakaraNa e pramANe paMcamItatpuruSa samAsa karelo che. mAtra ATalo ja bheda che. tenuM kAraNa e che ke - 'anvartha (vyutpatti artha) e mahAna che.' (TUMkamAM anvarthane AzrayIne judI 30 judI rIte kathana karavAmAM koI doSa hoto nathI.) vadhu carcAthI saryuM. 5174 // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) uktaM dravyakaraNaM, sAmprataM kSetrakaraNasyAvasaraH, tatreyaM niryuktigAthAkhittassa natthi karaNaM AgAsaM jaM akittimo bhAvo / vaMjaNapariAvannaM tahAvi puNa ucchukaraNAI // 1017 // asyA vyAkhyA : iha 'kSetrasya' nabhasaH 'nAsti karaNaM' nirvRttikAraNAbhAvAnna vidyate karaNaM 5 mulyavRttvA 'maLAzaM' kSetre 'yad' yasmAt 'atrimo bhAva:' adbhuta : pArtha:, gatasya haiM sato nityatvAt karaNAnupapattiriti bhAvaH / Aha- yadyevaM kimiti nirmuktikAraNa nikSepagAthAyAmupanyastamiti ?, atrocyate, vyaJjanaparyAyApannaM tathApi punarikSukSetrakaraNAdyastyeveti, iha vyaJjanazabdena kSetrAbhivyaJjakatvAt pudgalAH gRhyante, tatsambandhAt paryAyaH kathaJcit prAgavasthAparityAgenAvasthAntarApattirityarthaH tamApannaM punastathA'pi yadA vivakSyate tadA paryAyo 10 dravyAdananya iti paryAyadvAreNa kSetrakaraNamastIti sabhAvArthA'kSaragamanikA // upacAramAtrAdvekSukaraNAdi, avataraNikA : : dravyakaraNa kahyuM, have kSetrakaraNano avasara che. temAM niryuktigAthA A pramANe jANavI 15 276 * gAthArtha : kSetranuM karaNa hotuM nathI kAraNa ke kSetra e akRtrima=zAzvata padArtha che. chatAM vyaMjana eTale ke padArthavaDe paryAyane pAmeluM InnukaraNAdi che. TIkArtha : ahIM kSetranuM eTale AkAzanuM karaNa thaI zake evA kAraNano abhAva hovAthI vAstaviktAe AkAzanuM karaNa saMbhavatuM nathI, kAraNa ke kSetra e kArya nathI. kArya na hovAthI te nitya che ane nitya hovAthI tenuM karaNa ghaTatuM nathI. zaMkA : jo AkAzarUpa kSetranuM karaNa na hoya to niryuktikAre nikSepagAthAmAM teno upanyAsa zA mATe karyo ? 20 samAdhAna : vyaMjanaparyAyane pAmeluM evuM IkSukaraNAdi che ja. bhAvArtha A pramANe jANavo ke - jenAvaDe kSetra pragaTa karAya te vyaMjana kahevAya che. ahIM vyaMjanazabdathI ghaTa-paTa vigere padArtho grahaNa karAya che, kAraNa ke ghaTa-paTa vigere padArtho potAnA saMbaMdha dvArA kSetrane A ghaTAkAza che, paTAkAza che vi...rUpe pragaTa kare che. te padArthonA saMbaMdhathI kSetra paryAyane pAme che, arthAt pUrva avasthAne choDI anya avasthAne pAme che. (TUMkamAM Azaya e che ke - koI eka AkAza- dezamAM 25 rahelo lAla ghaDo anya prayogathI sapheda karAya che. tyAre te AkAza pUrve lAlaghaTa sAthe saMbaddha hatuM ane pachI te ja AkAza sapheda ghaTa sAthe saMbaddha thayuM. Ama A je zulaguNarUpa paryAya utpanna thayo te vAstavika rIte AkAzano ja paryAya utpanna thayo hovAthI) jyAre paryAyane pAmeluM kSetra che evI vivakSA karAya tyAre te paryAya dravyathI judo na hovAthI paryAyadvA2A kSetranuM karaNa ja kareluM kahevAya che. A pramANe bhAvArtha sAthe akSaronI vyAkhyA karI. 30 athavA laukika upacAramAtrathI paNa kSetranuM karaNa siddha thAya che. te A pramANe ke - lokamAM paNa AvuM bolanArA dekhAya che ke "mArAvaDe IkSukSetra (zeraDInuM khetara) zAlikSetra karAyuM. athavA + kSuPage #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlakaraNa (ni. 1018) * 277 yathekSukSetrakaraNaM-zAlikSetrakaraNam, athavA''dizabdAd yatra prarUpyate kriyate veti gAthArthaH // 1017 // uktaM kSetrakaraNam, idAnIM kAlakaraNasyAvasaraH, tatreyaM gAthAkAlevi natthi karaNaM tahAvi puNa vaMjaNappamANeNaM / bavabAlavAikaraNehiM'NegahA hoi vavahAro // 1018 // asyA vyAkhyA : kalanaM kAlaH kalAsamUho vA kAlastasmin kAle'pi na kevalaM kSetrasya, 5 kiM ?, nAsti karaNaM - na vidyate kRtiH, kutaH ? - tasya vartanAdirUpatvAd, vartanAdInAM ca svayameva bhAvAt, samayAdyapekSAyAM cAparopAdAnatvAditi bhAvanA, Aha-yadyevaM kimiti niyuktikRtopanyastamiti ?, atrocyate, tathA'pi punarvyaJjanapramANena bhavatIti zeSaH, iha vyaJjanazabdena vivakSayA vartanAdyabhivyaJjakatvAd dravyANi gRhyante, tatpramANena - tannItyA tadbalena bhavatIti, tathAhivartanAdayastadvatAM kathaJcidabhinnA eva tatazca tadvatAM karaNe teSAmapi karaNameveti bhAvanA, 10 , 'InnukaraNAdi'mAM rahela 'Adi' zabdathI je kSetramAM 'karaNa' zabdanI prarUpaNA thatI hoya te kSetrakaraNa athavA je kSetramAM karaNa (koIpaNa kArya) karAtuM hoya te kSetra kSetrakaraNa kahevAya che. 1017 avataraNikA : kSetrakaraNa kahyuM, have kALakaraNano avasara che. temAM gAthA A pramANe che gAthArtha : kALamAM paNa karaNa nathI chatAM vyaMjanapramANavaDe thAya che. tathA bava-bAlava vigere karaNovaDe aneka prakAre vyavahAra thAya che. TIkArtha : jANavuM te kALa athavA kalAono samUha te kALa, mAtra kSetranuM ja nahi paraMtu kALanuM paNa karaNa nathI, kAraNa ke te kALa vartanAdarUpa che ane vartanAdi svayaM ja thAya che. (arthAt je karAya) te karaNa kahevAya che. ane vartanArUpa kALa pote svayaM ja thato hovAthI tenuM karaNa saMbhavatuM nathI.) 15 (zaMkA : vartanAsvarUpa kALanI vivakSA karatA tenuM karaNa thatuM nathI paraMtu aDhIdvIpavartI 20 samayAdirUpa kALanI vivakSA karatA te kALa pakRta hovAthI tenuM karaNatva ghaTI zake che.) samAdhAna : samayAdinI vivakSA karIe tyAre paNa kALanI upAdAnabhUta eTale ke kAraNabhUta evI koI paravastu na hovAthI tenuM karaNatva ghaTI zakatuM nathI. (arthAt jenAvaDe kALa karAya te kALanuM karaNa kahevAya. paraMtu kALane karanAra evI koI paravastu ja nathI tethI tenuM karaNa saMbhavatuM nathI.) zaMkA : jo karaNa saMbhavatuM na hoya to nikSepagAthAmAM teno upanyAsa zA mATe karyo ? 25 samAdhAna H jo ke tenuM kAraNa saMbhavatuM nathI to paNa vyaMjananA baLathI karaNa thAya che. ahIM vyaMjanazabdathI dravyo grahaNa karAya che, kAraNa ke amuka vivakSA karatAM (arthAt kSetramAM kahyuM tema dravyanI sAthe paryAyanA kathaMcit abhedanI vivakSA karatAM) dravyo .e vartanArUpa kALane pragaTa karanArA che. te dravyonA baLathI kALanuM karaNa saMbhavita che. te A pramANe vartanA vigere vartanAdivALA dravyo sAthe kathaMcit abhinna ja che. tethI te dravyonuM karaNa thatAM vartanAdinuM karaNa 30 + = parovA0 nRtyazuddhavAno mudrita / Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) samayAdikAlApekSAyAmapi vyavahAranayAdasti kAlakaraNamiti, Aha ca-bavabAlavAdikaraNairanekadhA bhavati vyavahAra iti, atrAdizabdAt kaulavAdIni gRhyante, uktaM ca-ba~vaM ca bAlavaM ceva, kolavaM thIviloyaNaM / garAi vaNiyaM ceva, viTThI bhavai sattamA // 1 // eyANi satta karaNANi calANi vadRti, avarANi sauNimAINi cattAri thirANi, uktaM ca-'sauNi cauppaya NAgaM kiMchugdhaM ca karaNaM thiraM 5 cauhA / bahulacauddasirattI sauNI sesaM tiyaM kamaso // 1 // esa ettha bhAvaNA-bahulacauddasirAIe sauNI havati, sesaM tiyaM cauppayAI karaNaM amAvasAe diyA rAo ya paDivayadiyA ya, tao suddhapaDivayaNisAdau vavAINi havaMti, eesiM ca parijANaNovAo-pakkhatihao duguNiyA durUvahINA ya thayuM ja kahevAya che. arthAt dravyamAM koI pheraphAra karavAmAM Ave to te kALano ja pheraphAra karyo kahevAya che.) samayAdirUpa kALa laIe to vyavahAranayathI te kALanuM karaNa paNa che ja. mATe ja 10 mULamAM kahyuM che ke -bava, bAlava vigere karaNIvaDe aneka prakAre karaNano vyavahAra thAya che. "Adi' zabdathI kaulavAdI karaNo levA. kahyuM che-"bava, bAlava, kaulava, strIvilocana, gara, vaNija ane sAtamuM viSTi 1// A sAta karaNo cala che. ('tiththaI raNam' tithinA arthabhAgane karaNa kahevAya che. eTale eka tithimAM be karaNo hoya che. karaNa kula 11 che. temAM A sAta karo cala che. saMkrAntinA zubhAzubha phaLa jovA mATe karaNa upayogI hoya che. vizeSArthIe jyotirvid pAsethI 15 jANI levuM.) bIjA zakuni vigere cAra sthira karaNa che. kahyuM che-"zakuni, catuSpada, nAga ane kiMtuba cAra kiraNo sthira che. vada caudasanI rAtrie zakunikaraNa hoya che. zeSa traNa karo kramazaH jANavA. //nA." A gAthAno bhAvArtha A pramANe che ke - vada caudasanI rAtrie niyamA zakuni karaNa hoya che. zeSa catuSpadAdi traNa karo kramaza: amAvAsyAnA divase, rAtrie ane kiMtuna ekamanA 20 divase hoya che. (A cAre karaNo te te tithie cokkasa hovAthI sthira kahyA che.) tyArapachI suda ekamanI rAtrie bava, bIjanA divase bAlava vigere hoya che. ahIM A bava, bAlava vigere sAta karaNo te te tithi sivAya anya tithiomAM paNa saMbhavatA hovAthI cara kahyA che.) A karaNone jANavAno upAya (ahIM je upAya batAvyo che te sthira karaNavALI je tithio che te sivAyanI tithie kayuM kAraNa hoya ? te jANavA mATe che ema samajavuM, kAraNa ke sthirakaraNavALI 25 tithiomAM te te karaNo cokkasa hoya ja che.) -sudapakSamAM dviguNa karAyelI tithimAMthI be ochA 90. bavaM ca bAlavaM caiva kaulavaM strIvilocanam / garAdi vaNik caiva viSTirbhavati saptamI // 1 // etAni sapta karaNAni calAni varttante, aparANi zakunyAdIni catvAri sthirANi,-zakunizcatuSpadaM nAgaH kiMstujaM ca karaNAni sthirANi caturdhA / kRSNacaturdazIrAtrau zakuniH zeSaM trikaM kramazaH // 1 // eSA'tra bhAvanA-kRSNacaturdazIrAtrau zakunirbhavati zeSaM trayaM catuSpadAdikaraNaM amAvAsyAyA divA rAtrau ca tataH 30 pratipaddivase ca, tataH zuddhapratipannizAdau bavAdIni bhavanti, eteSAM ca parijJAnopAyaH-pakSatithayo dviguNitA dvirUpahInAzca Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bava vigere kAraNone jANavAno upAya (ni. 1018) tA 279 sukkapakkhaMmi / sattahie devasiyaM taM ciya rUvAdhiyaM rattiM // 1 // esettha bhAvaNA-ahigayadiNaMmi karaNajANaNatthaM pakkhatihio duguNiyatti-ahigayatihiM paDucca aigaA duguNA kajjaMti, jahA suddhacautthIe duguNA aTTa havaMti 'durUvahINa'tti tao doNNi rUvANi pADijjaMti, sesANi cha sattahiM bhAge devasiyaM karaNaM bhavai, ettha ya bhAgAbhAvA chacceva, tao bavAikameNa cAduppaharigakaraNabhogeNaM cautthIe divasao vaNiyaM havai, 'taM ciya rUvAhiyaM rattiti rattIe viTThI, 5 kaNhapakkhe puNo do rUvA Na pADijjaMti, evaM savvattha bhAvaNA kAyavvA, bhaNiyaM ca A. "phiniSi taphaya rasa sattama vADI 3da viTTI / karatA je zeSa rahe tene sAtavaDe bhAgatAM je Ave te karaNa divase jANavuM ane temAM eka umeratA rAtrinuM karaNa jANavuM. // 1" A gAthAno bhAvArtha : koI cokkasa divase kayuM karaNa che ? te jANavA mATe pakSanI tithi dviguNakarAya che, arthAt vivakSitatithine AzrayIne te pUrve pasAra thayelI 10 tithio dviguNa karAya che. jema ke, suda cothane divase kayuM karaNa che? te jANavuM hoya to ekamathI laI cotha sudhInI cAra tithio dviguNa karatAM ATha thAya che. A ATha saMkhyAmAMthI be saMkhyA ochI karatAM cha thAya, A zeSa chane sAtavaDe bhAgatAM je saMkhyA Ave teTalAmuM karaNa cothane divase hoya, ahIM chano sAtavaDe bhAga thato na hovAthI "cha" saMkhyA ja ahIM rahe che tethI bava vigerenA krame dareka karaNa cAra praharano gaNatA cothanA divase chaThTha karaNa eTale ke vaNijakaraNa 15 hoya che. te "cha" saMkhyAmAM ja ephano umero karatAM cothanI rAtrie sAtamuM karaNa eTale ke viSTi - karaNa hoya che. vadapakSamAM paNa A ja upAya jANavo, mAtra dviguNa karyA pachI temAMthI be ochA karavAnA nahi. A pramANe sarvatra vicAravA yogya che. kahyuM che - "kRSNapakSanI trIja ane dazamanI rAtrie tathA sAtama ane caudasane divase viSTIkaraNa hoya che. (uparokta upAya pramANe vicArIe-trIjane divase kayuM kAraNa che ? te zodhavA 20 3 nA dviguNa karatAM cha thAya, ahIM kRSNapakSa hovAthI be ochA karavAnA nathI. tethI chane sAta vaDe bhAga Apavo, bhAga cAlato nathI mATe trIjAnA divase chaThTha karaNa ane temAM eka umeratA trIjanA rAtrie sAtamuM eTale ke viSTIkaraNa Ave. e ja rIte 10 nA dviguNa 20, 20 ne sAtavaDe bhAga karatAM zeSa cha vadhe. temAM eka umeratA dazamanI rAtrie viSTi Ave. sAtamane divase - 7 nA dviguNa 14 : 7 = ahIM zeSa zUnya hovAthI te divase sAtamuM ja karaNa Avaze. 25 caudasane divase - ahIM caudasanI rAtrie zakunikaraNa niyata hovAthI temAMthI eka ochuM karavAthI 91. zuklapakSe / saptahate daivasikaM tadeva rUpAdhikaM rAtrau // 1 // eSA'tra bhAvanA-adhikRtadine karaNajJAnArthaM pakSatithayo dviguNitA iti adhikRtatithiM pratItya atigatA dviguNAH kriyante, yathA zuklacaturthyAM dviguNA aSTa bhavanti, dvirUpahInA iti tato dve rUpe pAtyete, zeSANi SaT saptabhirbhAge daivasikaM karaNaM bhavati, atra ca bhAgAbhAvAt SaDeva, tato bavAdikrameNa cAtuSprAharikakaraNabhogena caturthyA divase 30 vaNik bhavati, tadeva rUpAdhikaM rAtrA' viti rAtrau viSTiH kRSNapakSe punardva rUpe na pAtyete, evaM sarvatra bhAvanA karttavyA, bhaNitaM ca-kRSNe nizi tRtIyAyAM dazamyAM saptamyAM caturdazyAM ahni viSTiH / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 . Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) sukkacautthekArasi nisi adbhumi punnimA ya divA // 1 // suddhassa paDivayanisi paMcamidiNa aTThamIe rattiM tu / divasassa bArasI punnimA ya rattiM bavaM hoI // 2 // bahulassa cautthIe divA ya taha sattamIi rttimi| ekkArasIya u divA bavakaraNaM hoI nAyavvaM // 3 // " ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH // 1018 // uktaM kAlakaraNam, adhunA bhAvakaraNamabhidhIyate, tatra bhAvaH paryAya ucyate, tasya ca jIvAjIvopAdhibhedena dvibhedatvAt tatkaraNamapyoghato dvividhameveti, ata Aha jIvamajIve bhAve ajIvakaraNaM tu tattha vnaaii| jIvakaraNaM tu duvihaM suakaraNaM no a suakaraNaM // 1019 // . vyAkhyA : ihAnusvArasyAlAkSaNikatvAjjIvAjIvayoH sambandhi 'bhAva' iti bhAvaviSayaM karaNamavaseyamiti, alpavaktavyatvAdajIvabhAvakaraNamevAdAvupadarzayati-ajIvakaraNaM tu' tuzabdasya divase viSTI karaNa Avaze.) sudapakSamAM cotha, ane agiyArasanI rAtrie tathA AThama ane pUnamanA divase viSTIkaraNa hoya che. tenA sudapakSa ekamanI rAtrie, pAMcamanA divase, AThamanI 15 rAtrie, bArasanA divase ane pUnamanI rAtrie bava nAmanuM karaNa hoya che. /rA (ahIM dhyAna rAkhavuM ke 7 vaDe bhAga ApyA pachI je zeSa vadhe te saMkhyA pramANe karaNa jANavuM. jema ke pAMcamanA divase 5 nA dviguNa 10 temAMthI 2 ochA karatAM 8, tene 7 vaDe bhAgatA zeSa eka vadhe mATe te divase paheluM bava karaNa Ave.) kRSNapakSanI cothane divase, sAtamanI rAtrie, agiyArasanA divase bavakaraNa jANavA yogya che. 3 prAsaMgika carcAvaDe saryuM. 1018 20 avataraNikA : kALakaraNa kahyuM. have bhAvakaraNa kahevAya che. temAM bhAva eTale paryAya ane te paryAya jIva-ajIvarUpa upAdhinA bhedathI be prakAre che. (arthAt jIvaparyAya ane ajIvaparyAya) te paryAya be prakAre hovAthI tenuM karaNa paNa sAmAnyathI be prakAre che. tethI kahe che ? gAthArtha bhAvamAM jIva ane ajIva be prakAra che. temAM ajIvakaraNa tarIke varNAdi jANavA 25 tathA jIvakaraNa zrutakaraNa ane noDyutakaraNa ema be prakAre che. TIkArthaH mULamAM "navamanI' ahIM anusvAra (m kAra) alAkSaNika hovAthI bhAvaviSayaka karaNa jIva ane ajIvasaMbaMdhI jANavuM. (arthAt bhAvakaraNa jIvakaraNa ane ajIvakaraNa ema be prakAre jANavuM.) temAM alpa kathana karavAnuM hovAthI zarUAtamAM ajIvabhAvakaraNa ja batAve che 92. zukle catujhaM ekAdazyAM nizi aSTamyAM pUrNimAyAM ca divA // 1 // zuklasya pratipannizi 30 paJcamIdine aSTamyA rAtrau tu / dvAdazyA divase pUrNimAyAzca rAtrau bavaM bhavati // 2 // kRSNasya caturthyA divase ca tathA saptamyAM rAtrau / ekAdazyAstu divase bavakaraNaM bhavati jJAtavyam // 3 // Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutabhAvakaraNa (ni. 1020) para 281 vizeSaNArthatvAdajIvabhAvakaraNaM parigRhyate, 'tatra' tayormadhye varNAdi, iha paraprayogamantareNAbhrAdernAnAvarNAntaragamanaM tadajIvabhAvakaraNam, AdizabdAd gandhAdiparigrahaH, tatrA''ha-nanu ca dravyakaraNamapi vizrasAviSayamitprakAramevoktaM, ko nvatra bhAvakaraNe vizeSa iti ?, ucyate, iha bhAvAdhikArAt paryAyaprAdhAnyamAzrIyate tatra tu dravyaprAdhAnyamiti vizeSaH, 'jIvakaraNaM tu' jIvabhAvakaraNaM punaH 'dvividhaM' dviprakAraM-zrutakaraNaM nozrutakaraNaM ca, zrutakaraNamiti zrutasya jIvabhAvatvAcchutabhAvakaraNaM, 5 nozrutabhAvakaraNaM ca guNakaraNAdi, cazabdasya vyavahitaH sambandha iti gAthArthaH // 1019 // sAmprataM jIvabhAvakaraNenAdhikAra iti tadeva yathoddiSTaM tathaiva bhedataH pratipipAdayiSurAha baddhamabaddhaM tu suaM baddhaM tu duvAlasaMga niddiSTuM / tavvivarIamabaddhaM nisIhamanisIha baddhaM tu // 1020 // vyAkhyA : iha baddhamabaddhaM tu zrutaM, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ?-laukikalokottara- 10 bhedamidamevamiti, tatra pagadyabandhanAd baddhaM zAstropadezavat, ata evAha-baddhaM tu dvaadshaanggm'manIvarAM tu' ahIM tu zabda vizeSa arthane jaNAvanAro hovAthI ajIvakaraNazabdathI ajIvabhAvakaraNa levAnuM che. temAM' eTale ke ajIvabhAvakaraNa ane jIvabhAvakaraNa A bemAM ajIvabhAvakaraNa ' tarIke varNAdi jANavA, arthAta bIjAnA prayoga vinA vAdaLa vigerenuM judA judA vargone pAmavuM te ajIvabhAvakaraNa kahevAya che. "varNAdimAM AdizabdathI gaMdhAdi jANavA. - 15 zaMkAH pUrve bhA.gA. 153/154mAM vizrasAviSayaka nosaMjJAdravyakaraNa paNa A ja pramANe tame kahyuM hatuM. tethI A bhAvakaraNamAM anya vizeSa bheda zuM che ? samAdhAnaH ahIM bhAvano adhikAra hovAthI paryAyanI mukhyatA che, jyAre tyAM dravyanI mukhyatA hatI. jIvakaraNa be prakAranuM che - zrutakaraNa ane noDyutakaraNa. ahIM zrutakaraNa zabdathI zruta(jJAna) e jIvano paryAya hovAthI zrutabhAvakaraNa jANavuM ane noDyutabhAvakaraNa eTale guNakaraNa (guNone 20 karavuM te guNakaraNa vigere AgaLa kaheze.) vigere jANavA. mULamAM 'no sumara' vAkyamAM rahela "a" zabdano anya sthAne eTale ke "nasurAM ' e pramANe saMbaMdha joDavo. 101lA avataraNikA : have jIvabhAvakaraNano adhikAra hovAthI teno je rIte uddeza karelo hato te rIte bhedathI pratipAdana karavAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ke gAthArtha : zruta baddha - abaddha ema be prakAre che. baddhazruta tarIke dvAdazAMgano nirdeza karela 25 che. tenAthI viparIta = baddha sivAyanuM zruta abaddha jANavuM. baddhazruta nizItha ane anizItha ema be prakAre jANavuM. TIkArtha : ahIM zruta baddha ane abaddha ema be prakAre hoya che. te zabda vizeSa arthane jaNAvanAro che. te vizeSa artha zuM che? te kahe che ke - baddha ane abaddha pratyeka pAchA laukika ane lokottara bheTavALA jANavA. temAM baddha eTale zAstrarUpa upadezanI jema gadya ane padya ema 30 be rIte athavA bemAMthI koI eka rIte guMthaNI jemAM karelI hoya tevuM kRta. AthI ja (arthAt Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) AcArAdi gaNipiTakaM nirdiSTaM, tuzabdasya vizeSaNArthatvAllokottaramidaM, laukikaM tu bhAratAdi vijJeyamiti, tadviparItamabaddham laukikalokottarabhedamevAvaseyamiti, 'nisIhamanisIha baddhaM tu'tti iha baddhazrutaM niSIthamaniSIthaM ca, tuzabdaHpUrvavat, tatra rahasye pAThAd rahasyopadezAcca pracchannaM niSIthamacyate. prakAzapAThAta prakAzopadezatvAccAniSIthamiti gAthArthaH // 1020 // sAmpratamaniSIthaniSIthayoreva svarUpapratipAdanAyAha - bhUApariNayavigae saddakaraNaM taheva na nisIhaM / pacchannaM tu nisIhaM nisIhanAmaM jaha'jjhayaNaM // 1021 // vyAkhyA : bhUtam-utpannam apariNataM-nityaM vigataM-vinaSTaM, tatazca bhUtApariNatavigatAni, etaduktaM bhavati-'uppaNNei vA vigaei vA dhuvei vA' ityAdi, zabdakaraNamityanenoktimAha, tathA 10 coktam-'uttI tu saddakaraNe' ityAdi, tadevaM bhUtAdizabdakaraNaM 'na niSIpiti niSIthaM na bhavati, prakAzapAThAt prakAzopadezatvAcca, pracchannaM tu niSIthaM rahasyapAThAd rahasyopadezAcca niSIthanAma yathA'dhyayanamiti gAthArthaH // 1021 // athavA niSIthaM guptArthamucyate, jahA-"aggANIe virie atthinatthippavAyapubve ya paatthodvAdazAMgInuM A rIte guMthana thayeluM hovAthI) AcArAMgAdi gaNipiTaka e baddhazruta tarIke kahyuM che. 15 ahIM tu zabda vizeSa arthane jaNAvanAro hovAthI A lokottara zrata jANavuM. laukika baddhazruta tarIke mahAbhAratAdi jANavA. tenAthI = baddhathI viparIta evuM lokottara-laukikabhedavALuM abaddhazruta jANavuM. baddhazruta nizItha ane anizItha ema be prakAre jANavuM. tu zabda vizeSa arthane jaNAvanAro che. te vizeSa artha A pramANe che ke-ekAMtamAM pATha thato hovAthI ane ekAMtamAM ja jeno upadeza (vAcanA) apAto hovAthI gupta evuM je zrata te nizItha kahevAya che. jAheramAM pATha ane jAheramAM 20 jenI vAcanA thAya tevuM zruta te anizIthagruta kahevAya che. /102all avataraNikA: have anizItha ane nizIthaRRtanA svarUpanuM pratipAdana karavA mATe kahe che? gAthArtha : "utpanna thayeluM, sthira ane naSTa thayeluM ityAdi arthonuM pratipAdana karanAra zAstra e nizItha nathI. je gupta arthavALuM hoya te nizItha che. jemake, nizIthanAmanuM adhyayana. TIkArtha : bhUta eTale utpanna thayeluM, apariNata = nitya ane vigata = naSTa pAmeluM, 25 arthAt utpAda, vyaya ane dhruvatA. "zabdakaraNa' zabdano pratipAdana' artha jANavo. kahyuM che zabdakaraNa eTale pratipAdana' ityAdi. tethI bhAvArtha A pramANe jANavo ke utpAda vigere arthonuM pratipAdana (eTale ke te pratipAdana karanAra zAstra) nizItha nathI, kAraNa ke teno jAheramAM pATha ane jAheramAM vAcanA thAya che. tathA ekAMtamAM ja pATha ane ekAMtamAM ja vAcanA thatI hovAthI pracchanna evuM zrata nizItha kahevAya che. jemake, nizItha nAmanuM adhyayana. (je atyAre nizIthasUtra 30 nAme chedagraMtha tarIke oLakhAya che.) I/10215. athavA nizItha eTale gupta arthovALuM zrata, jema ke - agrAyaNIyavIrya nAmanA pUrvamAM ane 93. uktistu zabdakaraNe 94. yathA'grAyaNIye vIrye astinAstipravAdapUrve ca pATha: Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gupta-arthovALuM baddhazruta (ni. 1022-23) 283 jatthego dIvAyaNo bhuMjar3a tattha dIvAyaNasayaM bhuMjar3a jattha dIvAyaNasayaM bhuMjai tattha ego dIvAyaNo bhuMjai, evaM hammai vi jAva jattha dIvAyaNasayaM hammai tatthego dIvAyaNo hammai / " tathA cAmumevArthamabhidhAtukAma Aha aggeNIaMmi ya jahA dIvAyaNa jattha ega tattha sayaM / jattha sayaM tatthego hammai vA bhuMjai vAvi // 1022 // vyAkhyA : sampradAyAbhAvAnna pratanyata iti // evaM baddhamabaddhaM AesANaM havaMti paMcasayA / jaha egA marudevI accaMtatthAvarA siddhA // 1023 // vyAkhyA : 'evam ityanantaroktaprakAraM 'baddhaM' lokottaraM, laukikaM tvatrAraNyakAdi draSTavyam, abaddhaM punarAdezAnAM bhavanti paJca zatAni, kimbhUtAni ?, ata Aha-yathaikA-tasmin samaye'dvitIyA 10 'marudevI' RSabhajananI atyantasthAvarA' ityanAdivanaspatikAyAduddhattya siddhA' niSThitArthA saJjAteti, upalakSaNametadanyeSAmapi svayambhUramaNajaladhimatsyapadmapatrANAM vlyvytiriktsklsNsthaanastinAstikavAda nAmanA pUrvamAM A pramANeno pATha che-"jyAM eka dvIpAyana bhojana kare che, tyAM ekaso dvIpAyano bhojana kare che. jayAM ekaso kapAyano bhojana kare che tyAM eka kapAyana bhojana kare che." A pramANe "haNAya che' kriyApada paNa joDavuM. "jayAM ekaso dvIpAyano haNAya 15 che tyAM eka lIpAyana haNAya che. A ja arthane kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ke gAthArtha : agrAyaNIyamAM A pramANe pATha che - jyAM eka dIpAyana tyAM ekaso che, jyAM ekaso tyAM eka haNAya che athavA bhojana kare che. TIkArtha : paraMparAe A gAthAno artha prApta thayo na hovAthI A gAthAnI vyAkhyA kahevAtI nathI. (eTaluM kharuM ke A gAthA gupta arthavALI hovAthI nizIthavruta kahevAya che.) /102rA 20 gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. * TIkArtha : upara kahyA pramANe lokottara baddhazruta jANavuM. laukika baddhazruta tarIke AraNyakAdi graMtho jANavA. pAMcaso Adezo (pravAdo) abaddhazruta jANavuM. (arthAtu A pAMcaso Adezo kyAMya mULasUtromAM jovA maLatA nathI. paraMtu paraMparAe guruo pAsethI prApta thayelA hovAthI abaddhazruta kahevAya che.) te pAMcaso Adezo karyA che ? te kahe che - te samaye ekalA marudevImAtA 25 anAdivanaspatikAyamAMthI nIkaLIne manuSyamAM AvI siddha thayA. A Adeza bIjA paNa eTale ke svayaMbhUramaNa samudramAM mAchalA ane kamaLonA valayAkAra (baMgaDI AkAra) sivAyanA sarva AkAro che. vigere bIjA cAraso navANuM AdezonuM upalakSaNa jANavuM. (arthAt mULamAM eka ja Adeza batAvyo che tenAthI badhAM samajI levAnA che.) A lokottara abaddhazruta kahyuM. laukika abaddhazruta 15. yauko dvIpAyano bhuGkte tatra dvIpAyanazataM bhuGkte, yatra dvIpAyanazataM bhuGkte tatraiko dvIpAyano 30 bhuGkte, evaM hanyate'pi yAvat yatra dvIpAyanazataM hanyate tatraiko dvIpAyano hanyate / Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) sambhavAdInAmiti, laukikamapyaDDikApratyaDDikAdikaraNaM granthAnibaddhaM veditavyamiti gAthArthaH 560225 atra vRddhasampradAyaH - aurUhae pavayaNe paMca AesasayANi jANi aNibaddhANi, tatthegaM marUdevA Navi aMge Na uvaMge pATho atthi jahA-acvaMtaM thAvarA hoiUNa siddhatti, biiyaM 5 sayaMbhuramaNe samudde macchANaM paumapattANa ya savvasaMThANANi atthi valayasaMThANaM mottuM, taiyaM viNhussa sAtiregajoyaNasayasahassaviuvvaNaM, cautthaM karaDaokuruDA do saiTTiyaruvajjhAyA, kuNAlANaya e niddhamaNamUle vasahI, varisAsu devayANukaMpaNaM, nAgarehi nicchuhaNaM, karaDeNa rUsieNa vuttaM - varisa deva ! kuNAlAe,' ukkuruDeNa bhaNiyaM-'dasa divasANi paMca ya' puNaravi karaDeNa bhaNiyaM'muTThimettAhiM dhArAhiM' ukkuruDeNa bhaNiyaM - 'jahA ratiM tahA divaM' evaM vottUNamavaktA, kuNAlAevi 10 tarIke graMthamAM nahi kahevAyelAM aDDikA, pratya'ikAdi tathA karaNo jANavA. 1023 // ahIM vRddhaparaMparA A pramANe che - arhatpravacanamAM (AgamamAM) nahi kahevAyelAM pAMcaso Adezo A pramANe che-temAM eka Adeza marudevA mAtAno che jeno aMga ke upAMga ekeyamAM pATha nathI ke, atyaMta sthAvara thaIne siddha thayA. (arthAt anAdivanaspatimAMthI nIkaLIne tarata ja siddha thayA.) (2) svayaMbhUramaNa samudramAM mAchalA ane kamaLonA valayAkAra sivAya sarva AkAro 15 che, (3) viSNukumAre sAdhika eka lAkha yojana UMcu zarIra viSuvyuM, (4) kuruTa ane utkruruTa nAmanA be bhAIo ke jeo gRhastha avasthAmAM adhyApaka brAhmaNo hatA. kuNAlA nagarImAM nALA (pANI vahevAnA mArga) pAse A be bhAIo kAussagga dhyAnamAM rahyA. tapanA prabhAve deva A be munio tarapha AkarSAyo. varSAkALe pANIno upadrava na thAya te mATe deva nagaramAM varSA karato nathI, paraMtu nagaranI bahAra khetarAdimAM varasAda karato. tethI nagaranA lokoe bhegA thaIne be 20 munione kahyuM--"tamArA tapanA prabhAve nagaramAM varasAda paDato nathI tethI tame ahIMthI anya sthAne padhAro." A rIte vAraMvAra kahevA dvArA teoe A baMnene nagara bahAra karavAnA prayatno karyAM. baMne bhAIo gusse thayA. temAM kuruTe gusse bharAIne kahyuM- "he deva ! kuNAlA nagarImAM varasa." utkruruTe kahyuM- "paMdara divasa sudhI." pharI kuruTe kahyuM - "muzaLadhArAe varasa." utkruruTe kahyuM-"jema rAtrie tema divase." A pramANe kahIne teo baMne kuNAlA nagarImAMthI nIkaLI gayA. 96. Arhate pravacane paJcAdezazatAni yAnyanibaddhAni, tatraikaM marUdevA naivAGge nopAGge pATho'sti yathA-atyantaM sthAvarA (d) bhUtvA (anAdivanaspaterAgatya ) siddheti, dvitIyaM svayambhUramaNe samudre mastyAnAM padmapatrANAM ca sarvasaMsthAnAni santi valayasaMsthAnaM muktvA, tRtIyaM viSNoH sAtirekayojanazatasahastraM vaikriyaM, caturthaM kuruTotkuruTau dvau saTTIyaropAdhyAyau kuNAlAyAM nagaryAM nirdhamana ( jalanirgamanamArga ) mUle vasatiH ( tayo: ), varSAyu ( vaLavAse) vevatAnuMmpanuM, nA reniAzana, Tena sTeno--'varSa heva ! vuAnAmAM,' 30 tyuTena maLita--'tajJa vivajJAn pazca ca' punarapi Tena maLitA--muSTimAtramimi:' tyuTena maLitA 'vathA rAtrI tathA vivA' muvatttApAnI, bAtAyAmapi + sakriyava0 / 25 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcaso abaddha-Adeso (ni. 1023) 285 paNNarasadivasaaNubaddhavarisaNeNaM sajANavayA (sA) jaleNa ukkaMtA tao te taiyavarise sAee Nayare do'vi kAlaM kAUNa ahe sattamAe puDhavIe kAle Narage bAvIsasAgarovamaTTiIA NeraDyA saMyuttA / kuNAlANayarIviNAsakAlAo terasame varise mahAvIrassa kevalaNANasamuppattI / eyaM anibaddhaM, evamAi paMcAesasayANi abaddhANi // evaM loiyaM abaddhakaraNaM battIsaM aDDiyAo battIsaM paccaDDiyAo solasa karaNANi, logappavAde paMcaTThANANi taMjahA-AlIDhaM paccAlIDhaM 5 varasAhaM maMDalaM samapayaM, tatthAlIDhaM dAhiNaM pAyaM aggaohuttaM kAuM vAmapAyaM pacchaohuttaM osArei, aMtaraM doNhavi pAyANaM paMcapAyA, evaM ceva vivarIyaM paccAlIDhaM, vaisAhaM paNhIo abhitarAhuttIo kuNAlA nagarImAM paNa paMdara divasa sudhI satata muzaLadhAra varasAda paDavAthI nagarajano sahita te nagarI pANInA pUramAM vahevA lAgI. A prasaMga banyA pachInA trIjA varSe sAketa nagaramAM baMne bhAIo kALa karIne sAtamI narakamAM "kAla' nAmanA narakAvAsamAM bAvIsa sAgaropamanI 10 sthitivALA nAraka tarIke utpanna thayAM. kuNAlAnagaranA vinAza pachInA terame varSe mahAvIra svAmIne kevalajJAnanI utpatti thaI. A anibaddha che. (arthAt koI mULasUtramAM A vAtano ullekha maLato nathI.) AvA prakAranA pAMcaso Adezo abaddha che. A lokottara kahyuM. A ja pramANe laukika abaddhazrutakaraNa che. te A pramANe batrIsa aphrikA, batrIsa prakiA ane soLa karaNo. (ahIM : aDrikA-pratyakiA e dhanurdhArI puruSonA sthAnavizeSA=judI judI paddhatio che. karaNo paNa 15. dhanurdharonA sthAnavizeSa ja che, chatAM aphikAdithI kaMIka viziSTa hovAthI judA prahaNa karyA che. te karaNo AlIDha vigere che je AgaLa batAve che) lokapravAdamAM eTale ke laukikazAstramAM nahi paNa lokonI paraMparAe AvelA pAMca sthAno che. te A pramANe - AlIDha, mAlI, vaizAkha, maMDaLa, samapAda. temAM (1) AlIDha eTale A evI mudrA che, jemAM jamaNo paga AgaLa karavAno ane DAbo paga pAchaLa laI javAno, baMne pago vacce pAMca paga jeTaluM aMtara hoya. (2) AnAthI 20 viparIta hoya arthAt jemAM jamaNo paga pAchaLa laI javAno ane DAbo paga AgaLa karavAno, te pratyAlIDha mudrA kahevAya che. (3) je mudrAmAM paganI pAnI aMdaranI bAjue samazreNImAM karavAmAM Ave ane pagano AgaLano bhAga bahAranI bAjue samazreNImAM karavAmAM Ave te mudrA vaizAkha 97. paJcadazadivasAnubaddhavarSaNena sajanapadA (kuNAlA) jalenApakrAntA, tatastau tRtIye varSe sAkete nagare dvAvapi kAlaM kRtvA'dhaH saptamyAM pRthivyAM kAle narake dvAviMzatisAgaropamasthitiko nairayikau saMvRttau 25 / kuNAlAnagarIvinAzakAlAtrayodaze varSe mahAvIrasya kevalajJAnasamutpattiH / etadanibaddhaM, evamAdIni paJcAdezazatAni abaddhAni // evaM laukikamabaddhakaraNaM dvAtriMzadaDDikA: dvAtriMzatpratyaDDikAH SoDaza karaNAni, lokapravAhe paJca sthAnAni, tadyathA-AlIDhaM pratyAlIDhaM vaizAkhaM maNDalaM samapAdaM, tatrAlIDhaM dakSiNaM pAdamagratobhUtaM kRtvA vAmapAdaM pazcAtkRtyApasArayati, antaraM dvayorapi pAdayoH paJca pAdAH, evameva viparItaM pratyAlIDhaM, vaizAkhaM pArNI abhyantare 30 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 karo Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) samaseDhIe karei, aggimayalo vahirAhutto, maMDalaM dovi pAe dAhiNavAmahattA osArettA UruNovi AuMTAvei jahA maMDalaM bhavai, aMtaraM cattAri payA, samapAyaM dovi pAe samaM niratara Thavei, eyANi paMcaTThANANi, logappavAde sayaNakaraNaM chaThaM ThANaM, ityalaM vistareNa // ____ uktaM zrutakaraNam, adhunA nozrutakaraNamabhidhitsurAha - nosuakaraNaM duvihaM guNakaraNaM taha ya jhuMjaNAkaraNaM / guNakaraNaM puNa duvihaM tavakaraNe saMjame a tahA // 1024 // vyAkhyA : zrutakaraNaM na bhavatIti nozrutakaraNam, 'amAnonAH pratiSedhavAcakA' iti vacanAt, 'dvividhaM' dviprakAraM 'guNakaraNam' iti guNAnAM karaNaM guNakaraNaM, guNAnAM kRtirityarthaH, 'tathA' iti nize "gha' samukhya vyavaditazcarya thoLa , vArtha ?, "yoganA tra' mana:pravRtInAM 10 vyApAravRtityartha, para puna: 'vigha' , vartha ?, "tAraVIP' rUti tapaH: anazanAderbAhyAbhyantarabhedabhinnasya karaNaM tapaHkaraNaM, tapaHkRtiriti hRdayaM, tathA 'saMjame atti saMyamaviSayaM ca paJcAzravaviramaNAdikaraNamiti bhAva ityayaM gAthArthaH // 1024 // kahevAya che. (4) baMne pagone kramazaH jamaNI ane DAbI bAjuthI phelAvI, vaccethI sAthaLane evI rIte saMkocavI ke jethI goLa AkAra thAya te mudrA maMDaLa kahevAya che. be sAthaLa vaccenuM aMtara 15 cAra DagalA jANavuM (5) baMne paga niraMtara sAthe rAkhavAmAM Ave te mudrA samapAda kahevAya che. A pramANe lokapravAdamAM pAMca sthAno che. chaThuM zayanakaraNa che. vadhu vistArathI saryuM. avataraNikA : zrutakaraNa kahyuM. have nozrutakaraNa kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che gAthArtha : nogrutakaraNa e guNakaraNa ane yojanAkaraNa ema be prakAre che. temAM guNakaraNa. e tapakaraNa ane saMyamakaraNa ema be prakAre che. 20 TIkArtha: 'amA,no,nA A akSaro niSedha jaNAvanArA che' AvuM vacana hovAthI nozrutakaraNa eTale je zrutakaraNa nathI te nozrutakaraNa jANavuM. A nozrutakaraNa be prakAre che - guNakaraNa ane yojanAkaraNa. temAM guNone karavuM te guNakaraNa. (arthAt guNonI prApti mATeno vyApAra.) mULamAM 'tathA' zabda nirdeza karanAro che. (arthAta nozrutakaraNa keTalA prakAranuM che ? teno nirdeza kare che.) "ca" zabda samuccayArthamAM che. A ca zabda jyAM che tenA karatAM anya sthAne joDavAno 25 che. kyAM joDavAno che? te kahe che - (mULamAM yojanAkaraNa pahelA je ca zabda che te) yojanA karaNa zabda pachI joDavAno che. yojanAkaraNa eTale mana-vacana-kAyAno vyApAra karavo. guNakaraNa be prakAre che. kevI rIte ? te A pramANe - tapakaraNa arthAt anazanAdi bAhyaatyaMtarabhedavALo tapa karavo, tathA saMyamakaraNa arthAta pAMca AzravothI aTakavuM. ./1024ll 98. samazreNyA karoti, agratalau bAhyataH, maNDalaM dvAvapi pAdau dakSiNavAmataH apasArya UrU api 30 AkuJcati yathA maNDalaM bhavati, antaraM catvAraH pAdAH, samapAdaM dvAvapi pAdau samaM nirantaraM sthApayati, etAni paJca sthAnAni, lokapravAde zayanakaraNaM SaSThaM sthAnam / Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yojanAkaraNa (ni. 1025-26) je 287 idAnIM yojanAkaraNaM vyAcikhyAsurAha juMjaNakaraNaM tivihaM maNa 1 vaya 2 kAe a 3 maNasi saccAI / saThThANi tesi bheo cau 1 cauhA 2 sattahA 3 ceva // 1025 // vyAkhyA : yojanAkaraNaM 'trividhaM' triprakAraM 'maNavaikAe yatti manovAkkAyaviSayaM, tatra 'manasi satyAdi' manoviSayaM satyAdiyojanAkaraNaM tadyathA-satyamanoyojanAkaraNam, asatyamano- 5 yojanAkaraNaM, satyamRSAmanoyojanAkaraNam, asatyAmRSAmanoyojanAkaraNamiti ca, 'svasthAne' pratyekaM manovAkkAyalakSaNe 'teSAM' yojanAkaraNAnAM 'bhedaH' vibhAgaH 'cau cauhA sattahA ceva'tti ayamatra bhAvArtha:-manoyojanAkaraNaM caturbhedaM satyamanoyojanAkaraNAdi darzitameva, evaM vAgyojanAkaraNamapi saMtyavAgyojanAkaraNAdi caturbhedameva draSTavyaM, kAyayojanAkaraNaM tu saptabhedaM, tadyathAaudArikakAyayojanAkaraNam, evamaudArikamizram, evaM vaikriyakAyaH evaM vaikriyamizram, 10 evamAhArakakAyaH evamAhArakamizram, evaM kArmaNakAyayojanAkaraNamiti gAthArthaH // 1025 // ____ itthaM tAvad vyAvarNitaM yathoddiSTaM karaNam, adhunA'tra yenAdhikAra iti taddarzanAyA''ha bhAvasuasaddakaraNe ahigAro ittha hoi kAyavvo / nosuakaraNe guNajhuMjaNe a jahasaMbhavaM hoi // 1026 // avataraNikA : : have yojanAkaraNanI vyAkhyA karavAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che 15 gAthArthaH yojanAkaraNe traNa prakAranuM che mana-vacana ane kAyA. manane vize satyAdikaraNo jANavA. cAra,cAra ane sAta A pramANe svasthAnamAM teono bheda jANavo. TIkArtha : yojanAkaraNa mana-vacana ane kAyAviSayaka traNa prakAranuM che. temAM manaviSayaka yojanAkaraNa satyAdi cAra prakAre che. te A pramANe-satyamanoyojanAkaraNa, asatyamanoyojanAkaraNa, satyamRSAmanoyojanAkaraNa ane asatyamRSAmanoyojanAkaraNa. mana-vacana ane kAyArUpa darekanA 20 pota-potAnA sthAnamAM yojanAkaraNono bheda A pramANe che - cAra cAra ane sAta. kahevAno Azaya e che ke - satyamanoyojanAkaraNa vigere cAra prakAranuM manoyojanAkaraNa che je pUrve batAvI dIdhuM ja che. A ja pramANe vAgyojanAkaraNa paNa satyavAgyojanAkaraNa vigere cAra prakAranuM ja jANavA yogya che. kAyayojanAkaraNa sAta prakAranuM che. te A pramANe - audArikakAyayojanAkaraNa, audArikamizrayojanAkaraNa, A ja pramANe vaikriyakAyayojanAkaraNa, vaikriyamizra, AhArakakAya, 25 AhArakamizra tathA kArmaNakAya-yojanAkaraNa. /102pa " avataraNikA : A pramANe batAvela kramAnusAra karaNanuM varNana karyuM. have A kiraNomAMthI ahIM prastutamAM konuM prayojana che ? te batAvavA mATe kahe che ke gAthArtha : bhAvazrutazakaraNamAM (zruta sAmayikano) avatAra karavA yogya che. nozrutakaraNa, guNakaraNa tathA yojanAkaraNamAM yathAsaMbhava avatAra thAya che. + tatparva mudrite nAsti ! Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) vyAkhyA : bhAvazrutazabdakaraNe 'adhikAraH' avatAro bhavati kartavyaH zrutasAmAyikasya, na tu cAritrasAmAyikasya, tasya ante yathAsambhavAbhidhAnAd, iha ca bhAvazrutaM sAmAyikopayoga eva, zabdakaraNamapyatra tacchabdaviziSTaH zrutabhAva eva vivakSito na tu dravyazrutamiti, tatra vastuto'syAnavatArAt tathA 'no zrutakaraNa 'miti nozrutakaraNamadhikRtya 'guNajuMjaNe yatti guNakaraNe. 5 yojanAkaraNe ca yathAsambhavaM bhavati adhikAra iti gamyate, tatra yathAsambhavamiti guNakaraNe cAritrasAmAyika-syAvatAraH, tapaH saMyamaguNAtmakatvAccAritrasya, yojanAkaraNe ca manovAgyojanAyAM satyAsatyAmRSAdvaye dvayasyApi bhAvanIyaH, kAyayojanAyAmapi dvayasyAdyaisya ceti gAthArthaH // 1026 // sAmprataM sAmAyikakaraNamevAvyutpannavineyavargavyutpAdanArthaM saptabhiranuyogadvAraiH kRtAkRtAdibhiH nirUpayannAha-- 288 10 : TIkArtha : bhAvazruta ane zabdakaraNamAM (TIkAmAM samAhAradvandva samAsa hovAthI saptamI ekavacana karela che.) zrutasAmAyikano samAveza karavA yogya che, cAritrasAmAyikano nahi kAraNa ke tenuM aMtamAM = A zlokanA pazcArdhamAM yathAsaMbhava kathana karela che (arthAt cAritrasAmAyikano jyAM jevI rIte avatAra saMbhave che te rIte aMtamAM jaNAveluM che.) bhAvazruta ane zabdakaraNamAM zrutasAmAyikano samAveza kahyo. temAM sAmAyikano upayoga e ja bhAvazruta jANavuM. tathA 15 sAmAyikane kahenArA remi bhaMte ! sAmAyinaM......ItyAdi je zabdo che tenAthI yukta evo zrutabhAva ja zabdakaraNa tarIke jANavo, paNa dravyazruta nahi kAraNa ke vastutaH teno samAveza thato ja nathI. (TUMkamAM mAtra AMtarika jalpAkArarUpa bhAvazrutamAM ane bahArathI zabdoccAraNasahitanA AMtarika jalpAkArarUpa bhAvazrutamAM zrutasAmAyikano samAveza thAya che.) tathA nozrutakaraNane AzrayIne vicArIe to guNakaraNa ane yojanAkaraNamAM yathAsaMbhava thAya 20 che. (zuM thAya che ? te kahe che ke) adhikAra = avatAra thAya che. (arthAt guNakaraNa ane yojanAkaraNa A bemAM yathAsaMbhava zruta/cAritrasAmAyikano samAveza thAya che.) 'yathAsaMbhava' je kahyuM te ja batAve che ke - cAritra tapa-saMyamarUpa guNAtmaka hovAthI cAritrasAmAyikano guNakaraNamAM ane yojanAkaraNanA manovAgyojanAnA satya ane asatyamRSArUpa be prakAramAM baMne sAmAyikono samAveza thAya che. tathA kAyayojanAkaraNamAM audArikakAyayogamAM bhAMgAovALuM zrutasAmAyika (arthAt chaThThA karmagraMtha 25 jevuM zruta, kAraNa ke temAM gaNavA mATe AMgaLI vigereno upayoga thAya) ane paDilehaNAdirUpa cAritrasAmAyikano samAveza thAya che. paraMtu sAvaghayoganI nivRttirUpa jIvano pariNAma cAritra tarIke laIe to kAyayojanAkaraNamAM mAtra prathama zruta- sAmAyikano ja samAveza thaze, cAritrasAmAyikano nahi ||1026 avataraNikA : have zAstrAbhyAsa dvArA asaMskRtamativALA ziSyavargane saMskRtamativALA karavA 30 mATe kRtAkRtAdi sAta anuyogadvArovaDe sAmAyikakaraNanuM ja nirUpaNa karatA graMthakArazrI kahe che - * tatvanuM mudrite nAsti / + adhiramiti mudrita / zvasthaveti-mudritte / * Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRtAkRtAdilAro (ni. 1027) paNa 289 kayAkayaM 1 keNa kayaM 2 kesu a davvesu kIraI vAvi 3 / 'kAhe va kArao 4 nayao 5 karaNaM kaivihaM 6 ca kahaM 7 ? // 1027 // vyAkhyA : 'kayAkayaMti sAmAyikasya karaNamiti kriyAM zrutvA codaka AkSipatietatsAmAyikamasyAH kriyAyAH prAk kiM kRtaM kriyate ? AhozvidakRtamiti, ubhayathA'pi doSaH, kRtapakSe bhAvAdeva karaNAnupapatteH, akRtapakSe'pi vAndhyeyAderiva karaNAnupapattireveti, atra nirvacanaM, 5 'kRtAkRtaM' kRtaM cAkRtaM ca kRtAkRtaM, nayamatabhedena bhAvanA kAryA, kena kRtamiti vaktavyaM, tathA keSu dravyeSviSTAdiSu kriyate ?, kadA vA kArako'sya bhavatIti vaktavyaM, 'nayata' iti kenAlocanAdinA nayeneti, tathA karaNaM 'kaivihaM' katibhedaM kathaM' kena prakAreNa labhyata iti vaktavyamayaM gAthAsamAsArthaH // 1027 // avayavArthaM tu bhASyakAra eva pratidvAraM vakSyati, tatrA''dyadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha 10 uppannANuppannaM kayAkayaM ittha jaha namukkAre / (dA0 1) keNaMti atthao taM jiNehiM suttaM gaNaharehiM // 175 // (dA02 bhA0) gAthArtha H (1) kRtAkRta, (2) konAvaDe sAmAyika karAyuM?, (3) kayA dravyo vize sAmAyika karAya che, (4) kyAre sAmAyikano kAraka hoya che, (5) kayA nathI?, (6) keTalA prakAranuM karaNa che ?, (7) kevI rIte prApta thAya che ? 15 | TIkArthaH (1) "kRtAkRta' dvAramAM "sAmAyikanuM karaNa A pramANe sAmAyikane karavAnI kriyAne sAMbhaLIne ziSya prazna pUche che ke-A sAmAyika te sAmAyika karavAnI kriyA pUrve zuM karAyeluM karAya che ? ke nahi karAyeluM karAya che ? baMne pakSamAM doSa che. jo ema kaho ke pUrve karAyeluM karAya che to je thaI gayuM che tene karavuM e ghaTatuM nathI. jo ema kaho ke pUrve karAyeluM nahotuM to jema vAdheya (valgAputra) pUrve sarvathA asat hovAthI pachIthI paNa tenuM karaNa saMbhavI zakatuM 20 nathI, tema kriyA pUrve sarvathA asat evA sAmAyikanuM pachIthI paNa karaNa saMbhavI zakatuM nathI. ahIM AcArya samAdhAna Ape che ke -kRta ane akRta, A viSayamAM judA judA nayanI apekSAe vicAraNA karavA yogya che. (je pachI dekhADAze.) - (2) konAvaDe karAyuM che? dvAramAM - sAmAyikakartA kahevA yogya che. (3) kayA dravyomAM? dvAramAM - ISTAdi kayA dravyomAM sAmAyika karAya che ? te kahevuM. (4) athavA A sAmAyikano 25 kartA kyAre gaNAya ?te kahevA yogya che. (5) nayathI eTale ke AlocanA vigere kyA nathI sAmAyika thAya che? te kahevuM. (6) sAmAyikanuM karaNa keTalA prakAranuM che? te kahevuM, (7) sAmAyikanuM karaNa kevI rIte prApta thAya che. te kahevA yogya che. A gAthAno saMkSepArtha kahyo. //102ii dareka dvArano vistArathI artha bhASyakAra pote ja kaheze. avataraNikA : temAM prathamadvAranA vistArArthane kahevAnI icchAthI bhASyakAra kahe che ke 30 gAthArthaH ahIM kRtAkRta eTale utpanna - anutpanna, A viSaya namaskAra niyuktimAM je rIte kahyo te pramANe jANavo. "koNe karyuM che?' to ke - arthathI jinIvaDe ane sUtrathI gaNadharovaDe Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) vyAvyA : ihotpannAnutpannaM kRtAkRtamabhidhIyate, sarvameva ca vastUtpannAnutpannaM kriyate, dravyaparyAyobhayarUpatvAdvastuna iti, atra naigamAdinayairbhAvanA kAryeti, ata evA''ha--atra yathA namaskAre nayabhAvanA kRtA tathaiva kartavyeti gamyate, sA punarnamaskArAnusAreNaiva bhAvanIyeti dvAram / sI puNa bhAvaNA - iha ke uppannaM icchaMti, kei aNuppannaM icchaMti, te ya NegamAI satta mUlaNayA, 5 tattha Negamo'Negaviho, tatthAiNegamassa aNuppannaM kIrai No uppaNNaM, kamhA ?, jahA paMca atthikAyA NiccA evaM sAmAiyaMpi Na kayAi NAsi Na kayAi Na bhavadi Na kayAi Na bhavissai, bhuvaM ca bhavai a bhavissai, dhuve Niie akkhae avvae avaTThie Nicce Na esa bhAve keNai uppAiettikaTTu, jadAvi bharaheravaehiM vAsehiM vocchijjai tayAvi mahAvidehe vAse avvocchitI tamhA appanaM / sesANaM NegamANaM chaNha ya saMgahAINa nayANaM uppannaM kIrai, jeNaM paNNarasasuvi 10 karAyuM che. 290 TIkArtha : ahIM utpanna - anutpannane ja kRtAkRta kahevAya che. utpanna - anutpanna evI ja sarva vastuonuM karaNa thAya che, kAraNa ke dareka vastu dravya-paryAya ubhayarUpa che. A viSayamAM naigamAdinayovaDe vicAraNA karavA yogya che. tethI ja mULamAM kahyuM ke - jema namaskAramAM nayovaDe padArthanI vicAraNA karAyelI che, te rIte ahIM paNa karavA yogya che. te vicAraNA namaskArane 15 anusAre ja samajavAnI che. te A pramANe -> ahIM keTalAka nayo sAmAyikane utpanna Icche che, to keTalAMka nayo sAmAyikane anutpanna icche che. te nayo naigamAdi sAta mUlanayo che. naigama aneka prakArano che. temAM Adinaigama (=sarva saMgrAhI naigamanaya) anutpanna vastunuM ja karaNa mAne che, utpanna vastunuM nahi, kAraNa ke jema pAMca astikAyo nitya che tema, sAmAyika paNa pUrve kyAreya nahotuM evuM nathI, atyAre nathI evuM 20 paNa nathI ke pachI kyAreya haze nahi evuM paNa nathI, arthAt pUrve hatuM, atyAre che ane pachI paNa rahevAnuM che. Ama A bhAva = sAmAyika koIvaDe utpanna karAyo na hovAthI dhruva che, naityika che, akSata che, avyaya che, avasthita che, nitya che. jyAre paNa bharata ke airAvatakSetramAM A sAmAyika nAza pAmaze, tyAre paNa mahAvidehamAM sAmAyikanI avyacchitti (avinAza) ja hovAthI sAmAyika e anutpanna che. zeSa naigamo (dezasaMgrAhI vagere) ane saMgraha vigere cha nayonA mate 25 utpanna sAmAyika karAya che, kAraNa ke paMdare karmabhUmimAM puruSane AzrayIne sAmAyika utpanna thAya 99. sA punarbhAvanA - iha kecidutpannamicchanti kecidanutpannamicchanti, te ca naigamAdayaH sapta mUlanayAH, tatra naigamo'nekavidhaH, tatrAdinaigamasyAnutpannaM kriyate notpannaM, kasmAt ?, yathA paJcAstikAyA nityA evaM sAmAyikamapi na kadAcinnAsIt na kadAcinna bhavati na kadAcinna bhaviSyati, bhUtaM ca bhavati ca bhaviSyati, dhruvaM naityikaM akSayamavyayaM avasthitaM nityaM naiSa bhAvaH kenacidutpAdita itikRtvA, yadApi 30 bharatairavateSu varSeSu vyucchidyate tadA'pi mahAvideheSu varSeSu avyavacchittiH tasmAdanutpannaM / zeSANAM naigamAnAM SaNNAM ca saMgrahAdInAM nayAnAmutpannaM kriyate, yataH paJcadazasvapi Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyikotpattinA traNa kAraNo (bhA. 175) nA 291 kammabhUmIsu purisaM paDucca uppajjai, jai uppannaM kahaM uppannaM ?, tiviheNa sAmitteNa uppattI bhavai, taMjahA-samuTThANeNaM vAyaNAe laddhIe, tattha ko Nao kaM uppattiM icchai ?, tattha je paDhamavajjA NegamA saMgahavavahArA ya te tivihaMpi uppatti icchaMti, samuThThANeNaM jahA titthagarassa saeNaM uvaTThANeNaM vAyaNAe vAyaNAyariyaNissAe jahA bhagavayA goyamasAmI vAio, laddhIe vA abhaviyassa Natthi, bhaviyassa puNa uvaesagamaMtareNAvi paDimAi daTTaNaM sAmAiyAvaraNijjANa kammANa khaovasameNaM 5 sAmAiyaladdhI samuppajjai, jahA sayaMbhUramaNe samudde paDimAsaMThiyA ya macchA paumapattAvi paDimAsaMThidA sAhusaMThiyA ya, savvANi kira tattha saMThANANi asthi mottUNa valayasaMThANaM, erisaM Nasthi jIvasaMThANaMti, tANi saMThANANi daLUNa kassai saMmattasuyacarittAcarittasAmAiyAi uppajjejjA / che. jo sAmAyika utpanna che? to kevI rIte te utpanna thayuM? te kahe che - traNa kAraNothI sAmAyikanI utpatti thAya cha- samutthAna, vAyana bhane sabdhi. tema 4yo naya yA ||2||ne cha cha ? te 10 kahe che - temAM Adinaigamane choDIne zeSa naigamo ane saMgraha tathA vyavahAranaya traNa prakAranA kAraNone icche che. jema ke, tIrthakaro saMbaMdhI zarIravaDe (arthAt tIrthaMkaranA zarIramAMthI sAmAyikanI utpatti thaI che.), vAcanAvaDe eTale ke vAcanAcAryanI nizrAvaDejema ke, bhagavAne gautamasvAmIne sAmAyikanI vAcA ApI. labdhivaDe, abhavyajIvane sAmAyikanI labdhi hotI nathI. jyAre bhavyajIvane upadeza vinA paNa pratimA vigerene joIne sAmAyikanuM AvaraNa karanArA karmono 15 kSayopazama thatAM sAmAyikalabdhi utpanna thAya che. - jema ke, svayaMbhUramaNa samudramAM pratimA jevA AkAranA mAchalAo ane pratimA tathA sAdhu jevA AkAranA kamaLo paNa che. TUMkamAM tyAM valayAkArane choDIne sarvAkAranA mAchalAo ane kamaLo che. valayAkAra na hovAnuM kAraNa e che ke koIpaNa jIvano (ahIM ke game tyAM) valayAkAra hoto ja nathI. (jo svayaMbhUramaNa samudra sivAya koIpaNa anya kSetramAM valayAkAre 20 koIpaNa prakArano jIva hota, to valayAkAre te samudramAM mAchalA ane kamaLo paNa hota,) AvA prakAranA AkArone joIne koIka jIvane samyakatvasAmAyika, zrutasAmAyika ke dezaviratisAmAyika utpanna thAya che. - . 1. karmabhUmiSu puruSaM pratItyotpadyate, yadyutpannaM kathamutpannaM ?, trividhena svAmitvenotpattirbhavati, tadyathA-samutthAnena vAcanayA labbyA,tatra ko nayaH kAmutpattimicchati ?, tatra ye prathamavarjA naigamA: 25 saMgrahavyavahArau ca te trividhAmapyutpattimicchanti, samutthAnena yathA tIrthakarasya svakenotthAnena, vAcanayA vAcanAcAryanizrayA yathA bhagavatA gautamasvAmI vAcitaH, labdhyA vA'bhavyasya nAsti, bhavyasya punarupadezakamantareNApi pratimAdi dRSTvA sAmAyikAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamena sAmAyikalabdhiH samutpadyate, yathA svayambhUramaNe samudre pratimAsaMsthitAzca matsyAH padmapatrANyapi pratimAsaMsthitAni sAdhusaMsthitAni ca, sarvANi kila tatra saMsthAnAni santi muktvA valayasaMsthAnaM, IdRzaM nAsti jIvasaMsthAnamiti, tAni 30 saMsthAnAni dRSTvA kasyacitsamyaktvazrutacAritrAcAritrasAmAyikAdirutpadyeta / Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) ujjusuo paDhamaM samuTThANeNaM necchai, kiM kAraNaM ?, bhagavaM ceva uTThANaM, sa eva vAyaNAyario goyamappabhiINaM, teNa duvihaM-vAyaNAsAmittaM laddhisAmittaM ca, jaM bhaNiyaM-vAyaNAyariyaNissAe sAmAiyaladdhI jassa uppajjai, tiNNi saddaNayA laddhimicchaMti, jeNa uTThANe vAyaNAyarie ya vijjamANevi abhaviyassa Na uppajjai, labdherabhAvAt, evaM uppaNNaM aNuppaNNaM vA sAmAiyaM 5 kajjai, kayAkayaMti dAraM gataM, adhunA dvitIyadvAramadhikRtyA''ha-kena' iti, kena kRtamityatra nirvacanam, 'arthataH' arthamaGgIkRtya 'tat' sAmAyikaM 'jinaiH' tIrthakaraiH, sUtraM tvaGgIkRtya gaNadharairiti, vyavahAramatametat, nizcayamataM tu vyaktyapekSayA yo yatsvAmI tattenaiveti, vyaktyapekSazceha tIrthakaragaNadharayorupanyAso veditavyaH, pradhAnavyaktitvAd, anyathA punaruktadoSaprasaGga iti, uktaM ca RjusUtranaya samutthAnane kAraNa tarIke mAnato nathI, kAraNa ke tenuM evuM kahevuM che ke 10 bhagavAna (=bhagavAnanuM zarIra) pote ja samutthAna che, ane bhagavAna pote ja gautamasvAmI vigerenA vAcanAcArya che. Ama, baMne kAraNo eka ja hovAthI be prakAranA ja kAraNo mAnavA joIe-vAcanA ane labdhi. kAraNa ke kahyuM che ke - vAcanAcAryanI nizrAvaDe sAmAyikalabdhi prApta thAya che. mATe vAcanA paNa kAraNa che ja.) zabdAdi traNa navo labdhine ja icche che, kAraNa ke samutthAna ane vAcanAcArya vidyamAna hovA chatAM abhavyane labdhino abhAva hovAthI sAmAyika pragaTa thatuM nathI. 15 A pramANe keTalAka niyonI apekSAe utpanna ane keTalAka niyonI apekSAe anutpanna evuM sAmAyika karAya che. kRtAkRta dvAra pUrNa thayuM. have bIjA dvArane AzrayIne kahe che - konAvaDe sAmAyika karAyuM=racAyuM che? ahIM uttara apAya che ke - arthane AzrayIne te sAmAyika tIrthakaroe ane sUtrane AzrayIne gaNadharoe raceluM che. A vyavahAranayanI apekSAe jANavuM. bAkI nizcayanayanA mate vyaktinI apekSAe 20 arthAt je jeno svAmI hoya te vastu tenAvaDe ja karAI kahevAya che ane ahIM je tIrthakara - gaNadharono upanyAsa karyo che, te vyaktinI apekSAe jANavA yogya che, kAraNa ke teo pradhAnavyakti che. (arthAtu ahIM vyavahArathI nahIM, paraMtu nizcayamate sAmAyikanA svAmI batAvyA che. tethI nizcayathI sAmAyikanA svAmI to sAdhu vigere badhAM ja che chatAM te sarvomAM tIrthakara-gaNadhara pradhAna hovAthI mULamAM teonuM grahaNa karyuM che. Ama, je jeno svAmI hoya te tenA vaDe karAyeluM kahevAya 25 e nyAye te te vyaktinI apekSAe ahIM A dvAra samajavAnuM che.) anyathA = jo A rIte vyaktinI apekSAe kahevAne badale vyavahArathI kahevAnuM hoya to pUrve upoddAtaniyuktinA nirgamadvAramAM sAmAyikanA kartA tIrthakaro ane gaNadharo che ema kahI ja dIdhuM hovAthI punarukta doSa AvIne Ubho rahe che. (te na Ave te mATe eTaluM ja jANavuM 2. RjusUtraH prathamAM samutthAnena (iti) necchati, kiM kAraNaM ?, bhagavAnevotthAnaM, sa eva 30 vAcanAcAryo gautamaprabhRtInAM, tena dvividhaM vAcanAsvAmitvaM labdhisvAmitvaM ca, yadbhaNitaM-vAcanAcAryanizrayA sAmAyikalabdhiryasyotpadyate, trayaH zabdanayA labdhimicchanti, yena utthAne vAcanAcArye ca vidyamAne'pi abhavyasya notpadyate, evamutpannaM anutpannaM vA sAmAyikaM kriyate, kRtAkRtamiti dvAraM gataM / / Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayone AzrayI 'su' dvAranI vicAraNA (bhA. 176) nA 293 mAdhya%Are NaNu Niggame gayaM ciya keNa kayaMti tti kA puNo pucchA ? / bhaNNai sa bajjhakattA itaraMgo viseso'yaM // 1 // " bAhyakartA sAmAnyenAntaraGgastu vyaktyapekSayeti bhAvanA, ayaM gAthArthaH // sAmprataM keSu dravyeSu kriyata ityetad vivRNvannAha- taM veNu vIra tatva ne mo phaLe, sesANa savvadavvesu pajjavesuM na savvesuM // 176 // (dA03) (bhA0) vyAkhyA : 'tat' sAmAyikaM 'keSu' dravyeSu sthitasya sataH 'kriyate' nirvartyata iti dravyeSu praznaH, nayapravibhAgeneha nirvacanaM tatra 'Negamo bhaNai' naigamanayo bhASate-'iSTadravyeSu' iti manojJapariNAmakAraNatvAnmanojJeSveva zayanAsanAdidravyeSviti, tathAhi 10 "maNuNNaM bhoyaNaM bhoccA, maNuNNaM sayaNAsaNaM / maNuNNaMsi agAraMsi, maNuNNaM jhAyae muNI // 1 // " ityAgamaH, 'zeSANAM' saGgrahAdInAM sarvadravyeSu, zeSanayA hi pariNAmavizeSAt kasyacit ke pUrve nirgamadvAramAM je kartA kahyA te vyavahArathI kahyA. jyAre ahIM te te vyaktione kartA kahyA che.) bhASyakAre kahyuM che - "zaMkA - "konAvaDe karAyuM che?' e dvArA nirgamamAM ja jaNAvI 15 dIdhuM hovAthI ahIM zA mATe pharI pRcchA karo cho ? samAdhAna : pUrve bAhya kartA batAvyA, ahIM - atyaMtarakartA batAvyA eTalo ja bheda jANavo vi.A.bhA. 3383" bAhyakartA sAmAnyathI jANavA, aMtaraMgakartA vyakti apekSAe jANavA. (arthAt sAmAyikano pariNAma jene jAgyo te teno kartA kahevAya.) A pramANe bhAvArtha jANavo. f/17pA avataraNikA : have kayA dravyone vize sAmAyika karAya che ? e dvAranuM varNana karatA kahe 20 gAthArtha sAmAyika zemAM karAya che? tyAM naigamanA mate ISTadravyone vize karAya che. zeSa nayonA mate sarvadravyone vize paraMtu sarvaparyAyone vize nahi. TIkArtha : kayA dravyone vize rahIne jIva sAmAyika kare che ? (arthAtu kayA dravyone vize rahelAne sAmAyikano lAbha thAya che ?) e pramANe dravyo mATeno A prazna che. teno uttara judA 25 judA nayonI apekSAe jANavo. temAM naigamanaya kahe che ke - manojJa pariNAmane karanArA hovAthI manojJa evA zayana-Asana vigere ISTa dravyone vize rahelAne sAmAyikano lAbha thAya che, kAraNa ke - "manojJa evuM bhojana karIne manojJa evA zayA-Asana upara beThelo, manojJa evA gRhamAM rahelo muni manojJa dhyAna dhare che." ItyAdi Agamavacana che. zeSa saMgrahAdinayonA mate sarvadravyone - rU. nanu ni tameva vena tamitIti puna: pRcchA ? maLyo sa vIdyatta rUhAtta 30 vizeSo'yam // 1 // 4. manojJaM bhojanaM bhuktvA manojJaM zayanAsanam / manojJe'gAre manojJaM dhyAyati muniH // 1 // Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 e Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) kiJcinmanojJamiti vyabhicArAt, sarvadravyeSu sthitasya kriyate yatra manojJaH pariNAma iti manyante, paryAyeSu na sarveSvavasthAnAbhAvAt, tathAhi - yo yatra niSadyAdau sthitaH na sa tatra tatsarvaparyAyeSu, ekabhAga eva sthitatvAt itthaM caitadaGgIkartavyam, anyathA punaruktadoSaprasaGgaH, tathA coktaM bhASyakAreNa 294 15 "NaNu bhaNiyamuvagghAe kesutti ihaM kao puNo pucchA ? / suti tattha visao iha kesu Thiyassa tallAho // 1 // vize sAmAyikanI prApti thAya che. temanuM evuM kahevuM che ke - pariNAmavizeSathI koIka jIvane koIka vastu manojJa hoya che. (arthAt kayA jIvane kaI vastu kyAre manojJa bane e nakkI hotuM nathI. tethI sarvadravyone vize rahelAne sAmAyikanI prApti thAya ema A nayo kahe che.) Ama, 10 pariNAmavizeSathI koIkane koIka vastu manojJa banatI hovAthI mAtra ISTadravyo mAnavAmAM vyabhicAra Ave che. (vyabhicAra A pramANe manojJa vastu haMmezA manojJa pariNAma ja utpanna kare evuM hotuM nathI, kyAreka potAno abhiprAya badalAtA te vastu ja amanojJa pariNAma utpanna kare evuM ya banavuM zakya che. tathA potAne manojJa vastu bIjA mATe amanojJa paNa hoI zake athavA bIjAnI manojJa vastu potAne amanojJa paNa hoI zake. Ama vyabhicAra Avato hovAthI 'manojJadravyone vize' zabda yogya nathI.)tethI jene jenI upara UbhA rahIne manojJa pariNAma utpanna thAya, tene tenI upara UbhA rahIne sAmAyika prApta thAya che. e nyAye 'sarvadravyomAM' e pramANe zeSa nayo kahe che. sarvaparyAyomAM rahevuM zakya na hovAthI sarvaparyAyomAM rahIne sAmAyika prApta thaI zakatuM nathI. te A pramANe ke je jIva je Asana vigere upara rahelo hoya te jIva te AsananA sarva paryAyomAM rahelo che evuM nathI kAraNa ke 20 te AsananA eka bhAgamAM ja rahelo che. mATe sarva paryAyomAM rahIne sAmAyika prApta thaI zakatuM nathI. ahIM je kahyuM ke sarvadravyomAM rahelo jIva sAmAyika prApta kare che. e vAta e pramANe ja jANavI. anyathA punarukta doSa Avaze. (Azaya e che ke ahIM 'su' zabdamAM je saptamI che te adhikaraNa arthamAM levAnI che, paNa viSaya arthamAM saptamI levAnI nathI. ahIM viSaya arthamAM eTale ke sAmAyika eTale samatAbhAva, 25 ane te zemAM rAkhavAno che ? to ke sarva dravyomAM samatAbhAva rAkhavAno che. eTale sarvadravyo sAmAyikanA viSaya banyA. A viSaya-arthamAM saptamI vibhakti thaI. paraMtu Avo artha ahIM levAno nathI, nahi to upodghAta niryuktimAM A vAta kahI gayA hovAthI punarukta doSa Ave.) - bhASyakAre kahyuM che - "zaMkA - upodghAtamAM osu dvAra kahI dIdhuM che to ahIM pharI zA mATe pucho cho ? samAdhAna : 'su' A dvAra upodghAtamAM viSaya-arthamAM hato. jyAre ahIM 30 kayA dravyo u52 rahelAne sAmAyikano lAbha thAya ? tenI pRcchA che. 1 5. nanu bhaNitamupodghAte keSvitIha kutaH punaH pRcchA ? / keSviti tatra viSaya iha keSu sthitasya tAmaH IILII Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayone AzrayI 'mu' dvAranI vicAraNA (bhA. 176) "to kiha savvadavvAvatthANaM ? NaNu jAimettavayaNAo / dhammAisavvadavvAhAro savvo jaNo'vassaM // 2 // " 295 zaMkA : zeSa nayo sarvadravyomAM rahelAne sAmAyika thAya ema kahe che. paraMtu eka ja vyaktinuM sarvadravyomAM avasthAna kevI rIte ghaTe?arthAt na dhaTe kAraNa ke te to sarvadravyonA eka dezamAM ja rahelo che. samAdhAna : ahIM jAtimAtranA vacanathI kaheluM jANavuM [dA.ta. H jema yuropamAM 5 gayelA koI bhAratIyane puchavAmAM Ave ke "tuM kyAMno rahevAsI che ?" to e javAba Apaze ke "huM bhAratano rahevAsI chuM." ahIM AkhuM ne AkhuM bhArata to e mANasano AdhAra nathI ja. bhAratanuM koI eka rAjya, enuM koI eka nagara, eno koI eka bhAga, enuM koI eka makAna, eno koI phleTa.... ja e mANasano AdhAra che. chatAM mAmAnyathI ema bolAya ke e mANasa bhAratano rahevAsI che, kemake e 10 phaleTa, e makAna e bhAratano ja eka bhAga che, eTale bhAratano bhAga e bhArata kahI zakAya. ema jIva AsanAdi dravya para rahelo hoya, to ema bolAya ke jIva dravya upara che. ahIM dravyazabdathI tamAme tamAma dravyo laI zakAya jema upara bhArata zabdathI AkhuM bhArata levAya che... A rIte 'tamAma dravyo jIvano AdhAra che' e sAmAnyathI kahI zakAya che.] paMktino artha A pramANe : IIII 15 samAdhAna : jAtimAtranA vacanathI arthAt "jIva dravyamAM rahe che" ema dravya e jAtivAcaka zabda ahIM vAparIe chIe, enA AdhAre ema kahevAya ke jIva tamAma dravyomAM rahe che. "jIva Asana 52 2he che' vagere bAlIe, to Asana vagere zabdo tamAma dravyonA vAcaka nathI. eTale tyAM e zabdonA AdhAre evo nirNaya na thAya ke jIva sarvadravyomAM rahyo che......A rIte samajavuM. zaMkA : Asana e pudgaladravyano eka bhAga che, eTale Asana 52 2helo jIva 'pudgaladravyamAM 20 rahelo che" ema bolavAmAM to vAMdho nathI, paNa Asana e dharmAstikAyano eka bhAga nathI, eTale jIva dharmadravyamAM rahelo che ema zI rIte kahevAya ? e ja pramANe adharmadravya - kALadravyomAM paNa jIvanuM avasthAna zI rIte ghaTI zake ? ane eTale ja jIva sarvadravyomAM rahelo che, ema zI rIte kahevAya ? samAdhAna : tenuM kAraNa e che ke jIva jyAM rahelo che, tyAM dharmano paNa eka bhAga che, 25 adharmano paNa eka bhAga che, AkAzano paNa eka bhAga che, jIvadravyano paNa eka bhAga che (khuda pote to che ja ...) Ama tyAM tamAma dravyono eka-eka bhAga che ja, ane jIva tyAM rahelo che, eTale e rIte jIva sarvadravyomAM rahelo che ema cokkasa kahI zakAya. (ahIM dharmAstikAyAdi sarvadravyo e che AdhAra jeno evo sarva jana e pramANe samAsa jANavo. ||vi.A. bhA. 3387-88) 6. tadA kathaM sarvadravyAvasthAnaM ? nanu jAtimAtravacanAt / dharmAdisarvadravyAdhAraH sarvo jano'vazyam 30 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) athavopodghAte sarvadravyANi viSayaH sAmAyikasya, iha tAnyeva sarvadravyANi sAmAyikasya hetuH, zraddheyajJeyakriyAnibandhanatvAt, athavA'nyathA punaruktaparihAra:-kRtAkRtAdigAthAyAM kRtamakRtaM vA sAmAyikaM kAryaM karma, karturIpsitatamatvAt, kena kRtamiti kartuH praznaH, keSu dravyeSviti sAdhakatamakaraNapraznaH, prAkRte tRtIyAbahuvacanaM saptamIbahuvacanatulyaM tRtIyArthe vA saptamI kRtvA 5 nirdezaH, na caitadapi svamanISikAvyAkhyAnaM, yato bhASyakAreNApyabhyadhAyi "visaovi uvagghAe kesuttIhaM sa eva heutti / saddheyaNeyakiriyANibaMdhaNaM jeNa sAmaiyaM // 1 // ahavA kayAkayADasa kajjaM keNa va kayaM ca ktttti| tti rAmAvo tatiyatve sattama RAuM ra" ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH // 176 // dvAraM // sAmprataM kadA kArako'sya bhavatItyetannayairnirUpayannAha - 10. athavA upoddhAtamAM sarvadravyo e sAmAyikanA viSaya tarIke jANavA ane ahIM te ja sarvadravyo sAmAyikanA kAraNa tarIke jANavA, kAraNa ke sAmAyikanA traNa kAraNa che. zraddhA, jJAna ane kriyA. A sarvadravyo e zraddheya che zeya che, ane cAritrakriyAnuM kAraNa che. (arthAt sarvadravyo 15 uparanI zraddhA temanuM jJAna ane yathAyogya nivRtti/pravRttinI kriyA sAmAyikanI prApti karAvI Ape che. mATe sarvadravyo sAmAyikanA kAraNa kahyA che) athavA trIjI rIte punaruktadoSano parihAra batAve che-kRtAkRtAdi gAthAmAM karAyeluM ke nahi karAyeluM sAmAyika karavA yogya che. arthAt kartAne potAnI kriyAvaDe atyaMta icchita hovAthI ahIM sAmAyika e karma bane che. "konIvaDe karAyuM ?' ahIM sAmAyika karanAra evA kartA mATeno prazna che. jayAre upoddhAtamAM zemAMthI pragaTa thayo che ? 20 e pramANe mULakartAno prazna hato.) kayA dravyomAM? ahIM tRtIyA bahuvacana ane saptamIbahuvacana baMne prAkRtamAM tulya ja hoya che. athavA tRtIyA arthamAM saptamIvibhakti jANI karaNa mATeno prazna jANavo. (arthAt kayA dravyovaDe sAmAyika karAya che ?) A pramANenA artho potAnI buddhithI karelA nathI, kAraNa ke bhASyakAre paNa A ja vAta kahI che-"upoddhAtamAM '' dvAramAM viSayo kahelA che ane ahIM 25 te ja viSaya (sarvadravyo) heturUpa jANavo, kAraNa ke sAmAyika e zraddheya, breya ane kriyArUpa hetuvALuM che. //lA athavA, kRtAkRtAdi dvAromAM prathama dvAramAM karma, bIjA dvAramAM kartA ane trIjA dvAramAM saptamIne tRtIyArthe karI karaNabhAva jANavo. (jathI upoddAta sAthe punarukta doSa Ave nahi.) prAsaMgika carcAvaDe saryuM. 176ll avataraNikA : have sAmAyikano kartA kyAre kahevAya? A dvAranuM nayovaDe nirUpaNa karatAM 30 bhASyakAra kahe che ke 7. viSayo'pyupodghAte keSvitIha sa eva heturiti / zraddheyajJeyakriyAnibandhanaM yena sAmAyikam // 1 // athavA kRtAkRtAdiSu kArya kena vA kRtaM ca karteti / keSviti karaNabhAvaH tRtIyArthe saptamI kRtvA // 2 // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayonI apekSAe sAmAyikakartA (bhA. 177) 297 kAhu~ ? udiDhe negama uvaTThie saMgaho a vavahAro / - 3nusuma akSamate saMdu samattemi 33tto 277nA (04) (bhA.) vyAkhyA : kadA'sau sAmAyikasya kArako bhavatIti praznaH, iha nayairnirvacanaM 'uddiSThe Negama'tti uddiSTe sati naigamo manyate, iyamatra bhAvanA-sAmAnyagrAhiNo naigamanayasyoddiSTamAtra eva sAmAyike guruNA ziSyo'nadhIyAno'pi takriyA'nanuSThAyI san sAmAyikasya kartA 5 vanagamanAsthitaprasthakartavat, yasmAduddezo'pi tasya kAraNaM sAmAyikasya tasmizca kAraNe kAryopacAraH, 'uvaTThie saMgaho ya vavahAro 'tti saGgraho vyavahArazca manyate-upasthitaH san kArako bhavatIti, iyamatra bhAvanA ihoddezAnantaraM vAcanAprArthanAya yadA vandanaM dattvoparisthito bhavati tadA pratyAsannatarakAraNatvAt saGgrahavyavahArayoH kAraka iti, RjusUtra AkrAman kArako bhavatIti manyate, etaduktaM bhavatiuddezAnantaraM gurupAdamUle vanditvopasthitaH-sAmAyikaM paThitumArabdhaH kArakaH, buddhAstu vyAcakSate- 10 na paThanneva, kintu samApte kAraka iti sAmAyikakriyAM vA pratipadyamAnastadupayogarahito'pi kArakaH, yasmAt sAmAyikArthasya sAmAyikazabdakriye asAdhAraNaM kAraNam, asAdhAraNakAraNena ca vyapadeza gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : sAmAyikano kartA kyAre kahevAya ? A prazna che. ahIM nayone AzrayIne A praznano uttara apAya che. temAM naigamanaya uddeza thayA pachI sAmAyikano kartA mAne che. Azaya 15 e che ke - sAmAnyagrAhI evA naigamanayanA mate guruvaDe sAmAyikano uddeza karAtA eTale ke huM tane (ziSyane) sAmAyikasUtra bhaNavAnI rajA ApuM chuM. A pramANe guruvaDe sAmAyikasUtranI rajA apAtA, sAmAyikasUtrane haju bhaNavAnuM cAlu karyuM nathI evo paNa te ziSya sAmAyikakriyAne nahi karato hovA chatAM pUrve kahela vanagamana mATe prayANa karelA prasthakadaSTAntanI jema naigamanayanA mate sAmAyikano kartA kahevAya che, kAraNa ke uddezo paNa sAmAyikanuM kAraNa che, ane te kAraNamAM 20 kAryano (sAmAyikano). upacAra karavAthI A rIte kahevAmAM koI doSa nathI. saMgraha ane vyavahAranayanA mate je ziSya upasthita thayo che te ja sAmAyikano kartA kahevAya che, nahi ke mAtra udezo karavAthI. Azaya e che ke - ahIM uddezo karyA pachI sAmAyikasUtranI vAcanA ApavA prArthanA karavA mATe vaMdana karIne (vAcanA sAMbhaLavA) je ziSya upasthita thayo che te ziSya ja sAmAyikanuM atyaMta najIkanuM kAraNa hovAthI saMgraha ane vyavahAranayanA mate 25 sAmAyikano kartA kahevAya che. RjusUtranayanA mate zarUAta karato ziSya kartA che arthAt uddeza pachI gurucaraNomAM vaMdana karIne upasthita thaI sAmAyikane bhaNavA mATe zarU karanAra ziSya sAmAyikano kartA che. ahIM vRddho A pramANe kahe che ke - mAtra bhaNato hoya te ja nahi paraMtu sAmAyika sUtra je bhaNI gayo che = bhaNavAnuM samApta thaI gayuM che evo ziSya kartA che. athavA sAmAyikanI kriyAne svIkAranAro, sAmAyikanA upayogathI rahita hovA chatAM paNa sAmAyikano 30 kartA kahevAya che, kAraNa ke sAmAyikanA zabdo ane tenI kriyA sAmAyikanuM (sAmAyikanA pariNAmane * samApta-mudrite . Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) iti, 'sa samattaMmi uvautto tti zabdAdayo nayA manyante - samApte satyupayukta eva kArako bhavati, trayANAM ca zabdAdInAM nayAnAM zabdakriyAviyukto'pi sAmAyikopayuktaH kArakaH, manojJatathApariNAmarUpatvAt sAmAyikasyeti bhAvanA, ayaM gAthArthaH // 177 // kadA kAraka iti gataM, nayato - nayaprapaJcata ityarthaH, athavA kadA kAraka ityetAvad dvAraM gataM, 5 nayata nRtyetattu dvArAntAmeva, atastiidhannayADaDyuM. AloaNA ya 1 viNae 2 khitta 3 disA'bhiggahe a 4 kAle 5 / - rikkha 6 guNasaMpayA vi a 7 abhivAhAre a 8 aTThamae // 178 // ( dA0 5 ) ( bhA0 ) vyAkhyA : ihA''bhimukhyena gurorAtmadoSaprakAzanam - AlocanAnayaH, tathA vinayazca padadhAvanAnurAgAdiH, tathA ' kSetram ' ikSukSetrAdi, tathA digabhigrahazca vakSyamANalakSaNaH, kAlazcAharAdiH, 10 tathA rikSasampat-nakSatrasaMpat guNasaMpacca guNAH- priyadharmAdayaH, abhivyAharaNam abhivyavahArazcASTamo naya iti gAthAsamAsArthaH // 178 // vyasArthaM tu pratipadaM bhASyakAra eva samyag nyakSeNa vakSyati, tathA cA''dyadvAravyAcikhyAsayA''ha - pavvajjAe juggaM tAvai AloaNaM hitthesuM / utpanna karavA mATenuM) asAdhAraNa kAraNa che ane A asAdhAraNa kAraNane AzrayI te ziSyamAM 15 kartAno vyapadeza (A kartA che e pramANenuM kathana) thAya che. zabdAdinayo ema mAne che ke - sAmAyikasUtranI samrApti thayA pachI paNa je ziSya sAmAyika arthamAM upayukta hoya te ja ziSya kartA kahevAya che. zabda vigere traNe nayonA mate sAmAyika e manojJa tevA prakAranA pariNAmarUpa hovAthI je ziSya sAmAyika arthamAM upayukta che eTale ke sAmAyikanA pariNAmothI yukta che te ziSya bhale pachI sAmAyikanA sUtro ke kriyA karato na 20 hoya to paNa kartA che. I177] avataraNikA : nayanA vistAravaDe 'kartA kyAre kahevAya ?' A dvAra pUrNa karyuM. athavA kartA kyAre kahevAya ? eTaluM ja dvAra samajavuM ane te pUrNa thayuM. 'nayathI' e bIjuM dvAra ja jANavuM. AthI have te dvArane kahevAnI icchAthI bhASyakAra kahe che gAthArtha : (1) AlocanA, (2) vinaya, (3) kSetra, (4) dizAno abhigraha, (pa) kALa, 25 (6) nakSatra, (7) guNasaMpadA ane (8) AThamo abhivyavahAranaya (ziSya-gurunA praznottara.) TIkArtha : sAmethI gurune potAnA doSo kahevA te AlocanAnaya che. tathA paga dhovA, bahumAna vigere vinayanaya jANavo. ikSukSetrAdi kSetra jANavA. AgaLa kaheze te dizAbhigraha jANavo. divasa vigere kALa jANavo, tathA zubha nakSatro, priyadharma vigere guNo jANavA. praznottarI e AThamo abhivyavahAranaya che. A pramANe gAthAno saMkSepArtha kahyo. 178 // vistArathI dareka padono artha 30 bhASyakAra pote ja samyag rIte jaNAvaze. avataraNikA : temAM prathamadvAranI vyAkhyA karavAnI icchAthI bhASyakAra kahe che gAthArtha : pravrajyA mATe yogya koNa che ? te jovuM - Ane AlocanA kahevAya che. A Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AlocanAnaya (bhA. 179) 299 3vasaMpathArUM lAlu sutte pratye tadumaA 272 (50) (Mo) vyAkhyA : pravrajyAyAH-niSkramaNasya yat prANijAtaM strIpuruSanapuMsakabhedaM yogyam' anurUpaM tadanveSaNaM, yaditi vAkyazeSaH, tAvatyevA''locanA'valokanA vA, keSu ?-'gRhastheSu' gRhasthaviSaya iti etaduktaM bhavati-yogyaM hi sarvopAdhizuddhameva bhavati, tatazca tadanveSaNena sarvasyaiva vidheH kastvaM ?, ko vA te nirvedaH ? ityAdipraznAderAkSepa iti, tatazca prayuktAlocanasya yogyatA'vadhAraNAnantaraM 5 sAmAyikaM dadyAt, na zeSANAM pratiSiddhadIkSANAmiti nayaH / evaM tAvad gRhasthasyAkRtasAmAyikasya sAmAyikArthamAlocanoktA, sAmprataM kRtasAmAyikasya yateH pratipAdanAyAha-upasampadi sAdhuSu Alocaneti vartate, sUtre arthe tadubhaye ca, iyamatra bhAvanA-sAmAyikasUtrAdyarthaM yadA kazcidupasampadaM prayacchati yatistadA'sAvAlocanAM dadAti, atra vidhiH sAmAcAryAmukta eva, Aha-alpaM sAmAyikasUtraM, tatkathaM tadarthamapi yaterupasampata?, tadabhAve vA kathaM yatiH? kathaM vA pratikramaNamantareNa zaddhiriti? 10 atrocyate, mandaglAnAdivyAghAtAd vismRtasUtrasya yateH sUtrArthamapyupasampadaviruddhaiva, eSyatkAlaM AlocanA gRhasthone vize karavAnI che. sAdhuone vize jyAre koI sUtra-artha ke tadubhaya mATe upasaMpadAdi svIkAre tyAre AlocanA thAya che. A TIkArtha : pravrayA mATe eTale ke dIkSA mATe strI, puruSa ke napuMsakarUpa je jIvasamUha anurupa che tenI tapAsa karavI. ATalI ja AlocanA ke avalokanA gRhasthone vize jANavI. Azaya 15 e che ke - yogya jIva sarva upAdhiothI zuddha hoya che. tethI mULamAM kahyuM ke "yogya jIvanI tapAsa karavI.' A tapAsavaDe ahIM yogyanI tapAsa karavA mATenI je koI vidhi hoya te badhI ja vidhino AkSepa karavAno che. (eTale ke te badhI ja vidhi ahIM jANI levAnI che. te vidhi kevA prakAranI che ? te kahe che-) tuM koNa che ? athavA kevA prakArano tAro vairAgya che? ItyAdi prazno pUchavA vigerarUpa badhI vidhio ahIM jANavAnI che, ane A rIte AlocanA karyA pachI 20 sAme AvelA mumukSunI yogyatA nakkI thAya pachI ja sAmAyika ApavuM joIe, paraMtu zeSa pratiSedha karAyelA evA jIvone sAmAyika ApavuM nahi. A pramANe prathama AlocanAnaya jANavo. je jIve sAmAyika karyuM nathI evA gRhasthanI sAmAyika mATenI AlocanA kahI. have jeNe dikSA laI lIdhI che evA yatinI AlocanA pratipAdana karavA mATe kahe che - sAdhuomAM sUtra artha ane tadubhayane AzrayI upasaMpadA vakhate AlocanA hoya che. Azaya e che ke - jyAre 25 . koI sAdhu sAmAyikasUtrAdi mATe koInI upasaMpadA = nizrA svIkAre che. tyAre te sAdhu AlocanAne Ape che. A viSayanI saMpUrNa vidhi upasaMpad sAmAcArImAM kahI che. zaMkA sAmAyikasUtra to nAnuM che. tenI mATe paNa sAdhune zuM nizrA svIkAravI paDe ? ane jo sAmAyisUtra ja na AvaDatuM hoya to te sAdhu kevI rIte kahevAya ? vaLI sAmAyikasUtra ja na AvaDatuM hoya to te pratikramaNa kevI rIte karI zake? pratikramaNa vinA tenI zuddhi kevI rIte thAya? 30 samAdhAna maMda kSayopazama ke glAnAdi vihnane kAraNe sUtra bhUlAI javAthI sAdhune te bhUlAI Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 300 nA Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) vA duSSamAntamAlokyAnAgatAmarSakaM sUtramiti, tadabhAve'pi ca tadA cAritrapariNAmopetattvAdasau yatireva, zuddhizcAsya yAvat sUtramadhItaM tAvat tenaiva pratikramaNaM kurvata ityalaM vistareNeti gAthArthaH 27 prAram adhunaikagAthayaiva vinayAdidvAratrayaM vyAcikhyAsurAhaAloie viNIassa dijjae taM (paDi 2) pasatthakhittaMmi / (pa0 3) afmAi to visAmo cAMti vI nahIso 280 (50 4) (ma.) vyAkhyA : Alocite sati vinItasya pAdadhAvanAnurAgAdivinayavata ityarthaH, uktaM ca bhASyakAreNa "aNuratto bhattigao amuI aNuyattao visesaNNU / ujjuttaga'paritaMto icchyimatthaM lahai sAhU // 1 // " .. rIte 'ta' sAmayi, tathApi = yatra tatra varita, hiM tarda ?, 'prazastakSetre ikSukSetrAdAviti, atrApyuktaM "hulane sAttivo paDamare suI vAsaM / gayelA sUtra-artha mATe bIjAnI nizrA svIkAravI aviruddha ja che. athavA duSamanAmanA pAMcamA 15 ArAnA aMta sudhInA bhaviSyakALane joIne bhaviSyanI matimaMdatAne AzrayI A sUtra jANavuM. sAmAyikasUtrano abhAva hovA chatAM paNa tyAre cAritranA pariNAmathI yukta hovAthI te jIva sAdhu ja che. tathA jeTaluM sUtra te bhaNyo che (ke yAda che) teTalA sUtrathI ja pratikramaNa karatA sAdhune zuddhi thAya ja che. (A pAThanA AdhAre vartamAnakALamAM paNa vRddhAvasthA vigerene kAraNe vidhi bhUlAI gaI hoya, te te sUtromAM vacce-vacce zabdo bhUlAI jatAM hoya chatAM teTalA sUtrathI pratikramaNa 20 karatA vRddho-glAno vigerene zaddhi thAya ja che, ema jANavuM.) vistAravaDe saryuM. ll17 avataraNikA : have eka gAthAvaDe ja vinayAdi traNa dvArone kahevAnI icchAvALA bhASyakAra kahe che ? gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha: AlocanA karyA pachI vinIta jIvana eTale ke paga dhovA, bahumAna vigere vinayavALA 25 jIvane sAmAyika apAya che. (vinayavALAne ja kema?) kahyuM che-"anurakta, bhaktimAna, gurune nahi choDanAro, gurunI AjJAne anusaranAro, vizeSajJa, udyamavALo, khedarahita evo sAdhu icchita arthane pAme che. vi.A.bhA. 340rA" te jIvane paNa game tyAM apAya nahi, to kyAM ApavuM?- zeraDInuM khetara vigere prazastakSetromAM apAya che. ahIM paNa kahyuM che - "IsukSetra ke zAlikSetranI bAjumAM athavA kamaLonA samUhathI zobhatA evA sarovaranI pAse athavA puSpothI khIlI uThelA 30 caMpakavRkSAdivanakhaMDomAM athavA parvatanI guphA vigeremAM. judI judI jAtanA prazasta vRkSasamUhothI 8. anurakto bhaktigato'mocI anuvarttako vizeSajJaH / udyatako'paritAnta iSTamarthaM labhate sAdhuH // 1 // 9. ikSuvane zAlIvane padmasarasi kusumite ca vanakhaNDe / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevA divasa-nakSatromAM dIkSA levI ? (bhA. 181) gaMbhIrasANuNAde payAhiNajale jiNaghare vA // 1 // dejja Na u bhaggajhAmiyasusANasuNNAsu saiNNagehesu / chAraMgArakayArAmejjhAIdavvaduTTe vA // 2 // " 301 " tathA 'amivRdgha' bar3I de 'vizau' pUrvI vottamAM vA nIyata kRti vartate, tathA gharanI vA, tatra carantI nAma yasyAM dizi tIrthakarakevalimanaH paryAyajJAnyavadhijJAnicaturdazapUrvadharAdayo yAvad 5 yugapradhAna iti viharanti yathAkramaza iti guNApekSayA tAsu dikSu yathAkrameNa dIyata iti, uktaM ca"vvAbhimuo uttaramuho va dejjA'havA paDicchijjA / nANu niAvyo vA viSANuM nirayAnuM vA ?" iti gAthArthaH // 180 // dvAstrayaM gatam, adhunA kAlAdidvAratrayamekagAthayaivAbhidhitsurAha-- pasikuTThadiNe vajjia rikkhesu a migasirAi bhaNiesuM / piyadhammAI guNasaMpayAsu taM hoi dAyavvaM // 189 // ( bhA0 ) 10 yukta evo pradeza gaMbhIra kahevAya che ane sAnunAda eTale jyAM paDagho paDato hoya tevo pradeza, AvA gaMbhIra ane sAnuvAdavALA pradezamAM athavA je nadI vigeremAM pANI jamaNI bAjuthI pradakSiNA ApatuM hoya te nadI vigerenI bAjumAM, athavA jinagRhamAM ziSyane sAmAyika Ape. ||1|| paraMtu 15 bhAMgeluM, baLeluM smazAna, zUnyagRha, saMDAsa vigere saMjJAgRha, kSAra, aMgArAo ke kacarAnA DhagalA paDyA hoya, athavA azucithI kharaDAyelA evA sthAnamAM sAmAyika ApavuM nahi // 2 // (3404, 3405) tathA pUrva athavA uttara A be dizAne svIkArI sAmAyika apAya athavA caratI dizA eTale ke je dizAmAM tIrthaMkaro, kevalI, mana:paryAyajJAnI, avadhijJAnI, caudapUrvadhara vigerethI laI yugapradhAna jevA mahApuruSo vicaratAM hoya te dizAmAM ApavuM. A dizAomAM paNa kramazaH = guNanI 20 apekSAe kramazaH te te dizAmAM sAmAyika ApavuM. (arthAt pUrva karatAM uttara dizAmAM guNo = phAyadA vadhAre che, uttara karatAM caratI dizA vadhAre guNakArI che. meLa pradhAnAzvetAsu vikSu kRti rIpiAyAM) kahyuM che - "pUrvAbhimukha ke uttarAbhimukha rahIne (gurue) sAmAyika ApavuM athavA (ziSyae) svIkAravuM athavA je dizAmAM tIrthaMkaro vicaratA hoya ke jinacaityo hoya te dizA sanmukha rahIne ApavuM ke levuM. II3406" ||180 avataraNikA : traNa dvAra pUrNa thayA. have kALAdi traNa dvArone eka gAthAvaDe kahevAnI icchAvALA bhASyakAra kahe che gAthArtha : niSedha karelA divasone choDIne (zreSTha divasoe) anya graMthomAM kahevAyelA mRgazira vigere nakSatromAM priyadharma vigere guNasaMpattiovALA ziSyane sAmAyika ApavA yogya thAya che. 25 10. gambhIrasAnunAde pradakSiNajale jinagRhe vA // 1 // dadyAt na tu bhagnadhyAmitazmazAnazUnyeSu 30 saMjJAgeheSu / kSArAGgArakacavarAmedhyAdidravyaduSTe vA // 2 // 11. pUrvAbhimukha uttaramukho vA dadyAdathavA pratIcchet / yasyAM jinAdayo vA dizi jinacaityAni vA // 1 // 0NNAmaNuNNa0 pra. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) vyAkhyA : pratikruSTAni - pratiSiddhAni dinAni - vAsarAH, pratikuSTAni ca tAni dinAni ceti vigrahaH, tAni caturdazyAdIni varjayitvA'pratikruSTeSveva paJcamyAdiSu dAtavyamiti yogaH, uktaM ca'cauuddasiM paNNarasiM vajjejjA aThThamiM ca navamiM ca / chaTThi ca cautthi bArasiM ca dopahaMpi pakkhANaM // 1 // ' eteSvapi dineSu prazasteSu muhUrteSu dIyate, nAprazasteSu, tathA 'RkSeSu' nakSatreSu ca mRgazirAdiSu, 5 'ukteSu' granthAntarAbhihiteSu, na tu pratiSiddheSu, uktaM ca ' miyaisiraaddApUso tiNi mUlamassesA / hattho cittA ya tahA desavuDDhikarAI NANassa // 1 // ' tathA 'saMjhAgayaM ravigayaM viDDeraM saggahaM vilaMbiM ca / rAhuhayaM gahabhinnaM ca vajjae satta nakkhatte // 2 // ' tathA priyadharmAdiguNasampatsu satISu 'tat' sAmAyikaM bhavati dAtavyamiti, uktaM ca- 'piMyaidhammo daDhadhammo saMviggo'vajjabhIru asaDho ya / khaMto daMto gutto thiravvaya jiiMdio ujjU // 1 // vinItasyApyetA guNasampado'nveSTavyA 10 kRti gAthArtha: // 8 // (5. -6-7) TIkArtha : pratiSedha karAyelA je divaso te pratikRSTa divaso-e pramANe samAsavigraha jANavo. caudaza vigere pratiSiddha divaso che. tene choDIne apratikRSTa evA ja pAMcama vigere divasoe sAmAyika ApavA yogya che. e pramANe anvaya joDavo. kahyuM che--"baMne pakhavADIyAonI caudaza, pUnama, AThama, noma, chaThTha, cotha ane bArasa ATalI tithio choDI devI. I3407' pAMcama 15 vigere apratiSiddha divasomAM paNa prazasta muhUrtamAM ja sAmAyika ApavuM., aprazastamuhUrtamAM ApavuM - nahi, tathA anya graMthomAM kahevAyela mRgazira vigere nakSatromAM ApavuM; paNa pratiSiddha nakSatromAM ApavuM nahi. kahyuM che - "mRgazira, Ardra, puSya,traNa pUrva eTale ke pUrvASADhA, pUrvAphAlgunI ane pUrvAbhAdrA, mULa, AzleSA, hasta ane citrA nakSatromAM (sAmAyika ApavuM) kAraNa ke A daza nakSatro jJAnanI vRddhi karanArA che. 34085' tathA - 20 saMdhyAgata eTale ke sAMjanA samaye je nakSatrano udaya thato hoya te nakSatra, ravigata eTale je nakSatramAM sUrya hoya te, vakragrahathI adhiSThita nakSatra vijhera kahevAya, krUragrahathI adhiSThita je hoya te sagraha nakSatra, je sUryavaDe bhogavAIne hamaNAM ja mUkAyuM hoya te vilaMbita, je nakSatramAM sUrya ke caMdranuM grahaNa thayuM hoya te rAhahata, je grahathI bhedAyeluM hoya te grahabhinna, A sAta nakSatromAM sAmAyika ApavuM nahi. // 3409 // " tathA priyadharma vigere guNonI saMpatti hoya tevA ziSyane 25 sAmAyika ApavA yogya thAya che. kahyuM che- "priyadharmI, dRDhadharmI, saMvigna, pApabhIru, amAyAvI, kSamAvAna, indriyonuM damana karanAro, gupta hoya, sthitI, jitendriya ane Rju hoya / / 3410' vinIta evA paNa ziSya pAse AvI guNasaMpadA che ke nahi te jovI. / / 181 / / 12. caturdazIM paJcadazIM varjayet aSTamIM ca navamIM ca / SaSThIM ca caturthI dvAdazIM ca dvayorapi pakSayoH // 1 // 13. mRgaziraH ArdrA puSyaM tistrazca pUrvA mUlamazleSA / hastazcitrA ca tathA daza vRddhikarANi jJAnasya 30 // 1 // saMdhyAgataM ravigataM viDvaraM sagrahaM vilambi ca / rAhuhataM grahabhinnaM ca varjayet sapta nakSatrANi // 1 // 14. priyadharmA dRDhadharmA saMvigno'vadyabhIrUrazaThazca / kSAnto dAnto guptaH sthiravrato jitendriya RjuH // 1 // * daha -mudrita / Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivyAharaNadvAra (bhA. 182) 303 sAmprataM caramadvAravyAcikhyAsayA''ha-- abhivAhAro kAliasuaMmi suttatthatadubhaeNaM ti / tamuLapatttavahi Ja viTTIvAyaMmi vondvo 82 (108) ( Mo ) vyAkhyA : 'abhivyAharaNam' AcAryaziSyayorvacanaprativacane abhivyAhAraH, sa ca 'kAlikazrute' AcArAdau 'suttatthatadubhaeNaMti sUtrata: arthatastadubhayatazceti, iyamatra bhAvanA - ziSyeNecchAkAreNe- 5 damaGgAdyuddizaMta ityukte satIcchApurassaramAcAryavacanam - ahamasya sAdhoridamaGgamadhyayanamuddezaM voddizAmi - vAcayAmItyarthaH, AptopadezapAramparyakhyApanArthaM kSamAzramaNAnAM hastena, na svotprekSayA, sUtrato'rthatastadubhayato vA'smin kAlikazrute athotkAlike, dRSTivAde kathamiti ?, taducyate-' davvaguNapajjavehi ya diTThIvAyaMmi boddhavvo' dravyaguNaparyAyaizca 'dRSTivAde' bhUtavAde boddhavyo'bhivyAhAra iti, etaduktaM bhavati-ziSyavacanAnantaramAcAryavacanamidamuddizAmi sUtrato'rthatazca dravyaguNaparyAyairanantagamasahitairiti, 10 evaM guruNA samAdiSTe'bhivyAhAre ziSyAbhivyAhAraH- bravIti ziSyaH - uddiSTamidaM mama, icchAmyanuzAsanaM kriyamANaM pUjyairiti, evamabhivyAhAradvAramaSTamaM nItivizeSairnayairgatamiti gAthArthaH // 182 // avataraNikA : have chellA dvAranI vyAkhyA karavAnI icchAthI kahe che gAthArtha : kArlikasUtramAM sUtra, artha ane tadubhayathI abhivyAhAra jANavo. dRSTivAdamAM dravya,guNa ane paryAyavaDe abhivyAhAra hoya che. 15 TIkArtha : AcArya ane ziSyanA vacana-prativacana eTale ke praznottarI e abhivyAhAra che. (arthAt praznottarIpUrvaka sAmAyikAdizrutanI uddeza, samuddeza vigerenI vidhi eTale abhivyAhAra.) ane te AcArAMga vigere kAlikazrutamAM sUtra-artha ane tadubhayane AzrayIne thAya che. Azaya e che ke-- "ApanI icchApramANe AcArAMgAdi sUtra mane uddezo arthAt tenI bhaNavA mATenI rajA Apo" e pramANe ziSyavaDe kahyA pachI icchApUrvaka AcArya A pramANe kahe che ke--"huM A sAdhune A aMga athavA 20 A adhyayana athavA A uddezo uddezuM chuM=rajA ApuM chuM eTale ke huM tene vaMcAvIza." (kevI rIte ?) AptopadezanI paraMparAne batADavA mATe guruonA hAthe, arthAt guruo pAsethI mArI pAse je AveluM che tenI huM vAcanA ApIza, paNa mArI buddhithI vicAreluM kahIza nahi. (zuM kahIza ?) kAlika tathA utkAlika zrutanA sUtra-artha athavA tadubhayane kahIza. dRSTivAdamAM kevI rIte abhivyAhAra kare ? te kahe chedravya-guNa-paryAyavaDe dRSTivAdamAM abhivyAhAra jANavo, arthAt 25 ziSyanA vacana pachInuM AcAryanuM vacana A pramANe jANavuM ke--"anaMta prakAro sahitanA dravya-guNaparyAyovaDe sUtra ane arthathI huM uddeza karuM chuM eTale ke tane dRSTivAda bhaNavAnI rajA ApuM chuM'' A pramANe guruvaDe abhivyAhAra karAtA ziSyano abhivyAhAra (kathana) A pramANe thAya che ke 'Ape mane dRSTivAda bhaNavAnI rajA ApI tethI pUchyovaDe apAtI hitazikSAne huM icchuM chuM arthAt Apa mane hitazikSA Apo.'" Ama AThamu abhivyAhAradvAra nItivizeSa evA nayo sAthe pUrNa thayuM. (arthAt gAthA 178mAM 30 je ATha nayo batAvyA te AlocanAdi nayo nItivizeSa nayo che. tenI sAthe AThamuM dvAra ahIM pUrNa Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) vyAkhyAtA pratidvAragAthA, sAmpratamadhikRtamUladvAragAthAyAmeva karaNaM katividhamiti vyaacikhyaamurAda - uddesa 1 samuddese 2 vAyaNa 3 maNujANaNaM ca 4 Ayarie / sIsammi uddisijjaMtamAi eaM tu jaM kaihA // 183 // (bhA0dA06) 5 vyAkhyA : iha guruziSyayoH sAmAyikakriyAvyApAraNaM karaNaM, taccaturddhA-'uddesa samuddese 'ti uddezakaraNaM samuddezakaraNaM vAyaNamaNujANaNaM ca 'tti vAcanAkaraNamanujJAkaraNaM ca, chandobhaGgabhayAdiha vAcanAkaraNamatropanyastam, anyathA'munA krameNa iha-uddezo vAcanA samuddezo'nujJA ceti gurorvyApAraH, 'Ayarie 'tti gurAvidaM karaNaM guruviSayamityarthaH, 'sIsammi uddisijjaMtamAi' ziSye-ziSyaviSayam uddizyamAnAdi-uddizyamAnakaraNaM vAcyamAnakaraNaM samuddizyamAnakaraNam anujJAyamAnakaraNaM ca, 10 'eyaM tu jaM kaiha'tti etadeva caturvidhaM tad yaduktaM katividhamiti gAthArthaH // 183 // Aha-pUrvamaneka vidhaM nAmAdikaraNamabhihitameva, iha punaH kimiti praznaH ?, ucyate, tat pUrvagRhItasya karaNamanekavidhamuktam, iha punarasmin guruziSyadAnagrahaNakAle caturvidhaM karaNamiti, pUrvaM vA karaNamavizeSeNoktam, iha guruziSyakriyAvizeSAd vizeSitamiti na punaruktam, athavA'yameva thayuM.) I/182 15 avataraNikA: pratidvAragAthA (178)nuM vyAkhyAna karyuM. have adhikRta evI mULa dvAragAthA (1027)mAM ja "karaNa keTalA prakAranuM che?' te dvAranI vyAkhyA karavAnI icchAvALA bhASyakAra kahe che ; gAthArtha : TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha : ahIM guru ane ziSyano sAmAyika kriyA mATeno je vyApAra te karaNa kahevAya che. te cAra prakAre che - uddezakaraNa, samudezakaraNa, vAcanAkaraNa ane anujJAkaraNa. mULagAthAmAM 20 chaMdano bhaMga thavAnA bhayathI ahIM vAcanAkaraNa trIjA krame kahyuM che bAkI A krama jANavo ke uddeza, vAcanA, samudeza ane anujJA A pramANe guruno vyApAra batAvyo, arthAt guruviSayaka karaNa cAra prakAranuM kahyuM. ziSyaviSayaka karaNa uddizyamAnAdi eTale ke uddizyamAnakaraNa, vAcyamAnakaraNa, samudrizyamAnakaraNa ane anujJAyamAnakaraNa. pUrve je pUchAyuM hatuM ke "karaNa keTalA prakAranuM che?" te A karaNa cAra prakAranuM kahyuM. ll18all 25 zaMkA pUrve tame nAmAdi aneka prakAranuM karaNa batAvyuM hatuM. to pachI "karaNa keTalA prakAranuM che? evo prazna zA mATe pharI pUchyo? samAdhAna : pUrve je aneka prakAranuM karaNa batAvyuM. te pUrve grahaNa karAyela sAmAyikanuM karaNa batAvyuM hatuM. jyAre ahIM guru-ziSyanA dAna-grahaNa samayanuM cAra prakAranuM karaNa batAvyuM che. (arthAta ahIM grahaNa karatI vakhate sAmAyikanuM karaNa keTalA prakAranuM hoya ? te kahyuM che.) athavA 30 pUrve sAmAnyathI karaNa keTalA prakAranuM hoya ?' te kahyuM. ahIM guru-ziSyanI kriyAvizeSathI vizeSita thayeluM karaNa keTalA prakAranA hoya? te kahyuM che, mATe punarukta doSa Avato nathI. athavA vAstavika rIte A ja karaNano avasara che. pUrve anekAnta batAvavA (arthAt jeno avasara hoya tenuM ja Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevI rIte sAmAyika prApta thAya? (ni. 1028-29) zo 305 karaNasyAvasaraH, pUrvatrAnekA-tadyotanAtha vinyAsaH kRta iti vicitrA sUtrasya kRtirityalaM vistareNa, dvArakA kathamiti dvAramidAnI, tatreyaM gAthA kaha sAmAialaMbho ? tassavvavighAidesavAghAI / desavighAIphaDDagaaNaMtavuDDIvisuddhassa // 1028 // evaM kakAralaMbho sesANavi evameva kamalaMbho( daa0)| .. eaM tu bhAvakaraNaM karaNe a bhae ajaM bhaNiaM // 1029 // asyA vyAkhyA : 'kathaM' kena prakAreNa sAmAyikalAbha iti praznaH, asyottaraM-tasyasAmAyikasya sarvavighAtIni dezavighAtIni ca sparddhakAni bhavanti, iha sAmAyikAvaraNaM-jJAnAvaraNaM darzanAvaraNaM mithyAtvamohanIyaM ca, amISAM dvividhAni sparddhakAni-dezaghAtIni sarvaghAtIni ca, tatra 10 sarvaghAtiSu sarveSUdghAtiteSu satsu dezaghAtisparddhakAnAmapyananteSUdghAtiteSvanantaguNavRddhyA pratisamayaM vizuddhayamAnaH zubhazubhatarapariNAmo bhAvataH kakAraM labhate, tadanantaguNavRddhyaiva pratisamayaM vizuddhayamAnaH san rephamityevaM zeSANyapi, ata evA''ha-dezaghAtisparddhakAnantavRddhayA vizuddhasya sataH, kiM ? - 'eva'mityAdi pUrvArddha gatArtham, Aha-upakramadvAre'bhihitametat-kSayopazamAt jAyate, punazcopodghAte'bhihitametat kathaM labhyata iti tatroktam, iha kimarthaM prazna iti punaruktatA, ucyate, 15 nirUpaNa thAya anyanuM nahi evo ekAMta nathI evuM jaNAvavA) pUrve avasara na hovA chatAM upanyAsa karyo hato kAraNa ke sUtranI racanA vicitra hoya che. vadhu vistArathI saryuM. avataraNikA : have "rtha' dvAranuM nirUpaNa kare che. temAM A gAthA che ? gAthArtha : baMne gAthAono artha TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : kevI rIte sAmAyikanI prApti thAya che ? e prazna che. teno uttara - sAmAyikanA 20 sarvaghAtI ane dezaghAtI rUddhako che. te A pramANe ke - sAmAyikanuM AvaraNa karanAra karmo traNa prakAranA che - jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane mohanIya. A traNe karmonA be prakAre paddhako che - dezaghAtI ane sarvaghAtI. temAM sarvaghAtI evA sarva spardhvakono nAza thAya ane dezaghAtImAMthI paNa anaMta paddhakono nAza thaI pratisamaye anaMtaguNa vRddhivaDe vizuddhine pAmato = zubhazubhatarapariNAmane pAmato jIva bhAvathI karemi bhaMte !.sUtranA) kakArane pAme che. tyArapachI 25 anaMtaguNavRddhivaDe ja pratisamaye vizuddhine pAmato jIva rephane = rekArane pAme che. A ja pramANe zeSa akSarone paNa pAme che. mATe ja mULamAM kahyuM che ke - dezaghAtI rUddhakonA paNa anaMta spaddhakono nAza thatAM anaMtaguNavRddhivaDe vizuddhine pAmatAM jIvane zuM? te kahe che - A pramANe = kahevAyela prakAravaDe kakArano lAbha thAya che ane e ja pramANe zeSa akSarono paNa kramazaH lAbha thAya che. zaMkA : pUrve upakramadvAramAM tame kahyuM hatuM ke kSayopazamathI sAmAyikanI prApti thAya che. pharI 30 upoddhAtamAM paNa kevI rIte prApta thAya che ? te praznanA uttaramAM A ja vAta karI ane ahIM paNa A ja prazna tame zA mATe karyo ? zuM A punarukta doSa nathI ? Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) trayamapyetadapunaruktaM, kutaH ?, yasmAdupakrame kSayopazamAt sAmAyikaM labhyata ityuktam, upodghAte sa eva kSayopazamastatkAraNabhUtaH kathaM labhyata iti praznaH, iha punarvizeSitataraH prazna:-keSAM punaH karmaNAM sa kSayopakSama iti pratyAsannatarakAraNaprazna ityapunaruktatvamityalaM prasaGgena / dvAramevopasaMharannAha etadeva-anantaroditaM sAmAyikakaraNaM yattadbhAvakaraNaM 'karaNe yatti upanyastadvAraparAmarzaH / bhae 5 yatti bhayamapi yad bhaNitaM' yaduktamiti gAthAdvayArthaH // 1028-29 // mUladvAragAthAyAM karaNamityetad dvAraM vyAkhyAtam, etavyAkhyAnAcca sUtre'pi karomItyayamavayava iti // adhunA dvitIyAvayavavyAcikhyAsayA''ha - hoi bhayaMto bhayaaMtago a rayaNA bhayassa chnbheaa| savvaMmi vannie'NukkameNa aMtevi chabbheA // 184 // (bhA0) 10 vyAkhyA : bhavati bhadanta ityatra 'bhadi kalyANe sukhe ca' arthadvaye dhAtuH 'javizibhyAM jhac' (u.pA. 406) auNAdikapratyayo dRSTaH, taM dRSTvA prakRtirUhyate, bhadi kalyANa iti samAdhAnaH A traNe sthAnomAM kyAMya punarukta doSa nathI, kema? kAraNa ke upakramadvAramAM kSayopazamathI sAmAyika prApta thAya che ema kahyuM. upoddhAtamAM sAmAyikanA kAraNabhUta evo te kSayopazama kevI rIte thAya ? e prazna hato ane ahIM vizeSitatara prazna che ke te kSayopazama 15 kayA karmono thAya che ? e pramANe atyaMta najIkanuM kAraNa jANavA mATeno A prazna hovAthI kyAMya punarukta doSa Avato nathI. prAsaMgika carcAvaDe saryuM. have A dvArano ja upasaMhAra karatA kahe che - hamaNAM jenuM varNana karyuM te sAmAyikakaraNa e bhAvakaraNa che. ra ' ahIM kiraNa zabda pUrve kahelI dvAragAthA (1016) nA prathama karaNadvArane jaNAvanAra che. e ja pramANe bhaya zabda paNa dvArane jaNAvanAra che. (ahIM bhAvArtha e che ke - pUrve 'raNe ya mA ...' ityAdi 20 gAthAmAM zAstrakAre pUrve je bhAvakaraNa kahyuM hatuM te bhAvakaraNa tarIke A hamaNAM kahela sAmAyikakaraNa jANavAnuM che.) 1028-2aa mULadvAragAthAmAM karaNa e pramANe je dvAra hatuM tenuM vyAkhyAna karyuM. ane enA vyAkhyAnathI sUtramAM paNa "ma' A avayavanuM vyAkhyAna thaI gayuM. avataraNikA : have bIjA "bhadanta' avayavanI vyAkhyA karavAnI IcchAthI kahe che ke gAthArtha : bhadanta ane bhayaaMtaka ema be prakAre zabda thAya che. temAM bhayanA cha prakAre 25 racanA=nikSepAo che. sarva nikSepAnuM varNana karyA pachI aMta zabdanA paNa cha prakAre nikSepa che. TIkArtha : mULamAM rahelA "mavati bhavanta=bhadanta thAya che" A zabdano artha karatA kahe che ke- ahIM mad dhAtu kalyANa ane sukha arthamAM che. "' ane vim dhAtune n pratyaya lAge che. (A sUtranI TIkAmAM jaNAvyuM che ke A be sivAyanA bIjA amuka dhAtuone rUr pratyaya thAya che. 'Notta' (pA. 7-1-3) sUtrathI ''no "' Adeza thAya che.) "manta'mAM paNa auNAdika san 30 (eTale ke santa') pratyaya dekhAya che. A pratyaya joIne ahIM 'manta'mAM mad prakRti (dhAtu) nakkI thAya che. ahIM mad dhAtu kalyANa arthamAM che. (pANInI vyAkaraNamAM "ri' e pramANe je "rU' * madhu suddha-nyAyaH (A.pA.-7rara) tathA samaste.....(3V/driya-rara2) kRti siddhahema. Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhadattAdi zabdonA artho (bhA. 184) C (307 anunAsikalopazceti, tasyauNAdikavidhAnAt, tatazca bhadanta iti bhavati, bhadantaH-kalyANa: sukhazcetyarthaH, prAkRtazailyA vA bhavati bhavAnta iti, atra bhavasya-saMsArasyAntastenA''cAryeNa kriyata iti bhavAntakaratvAd bhavAnta iti, tathA-bhayAntazcetyatra bhayaM-trAsaH tamAcAryaM prApya bhayasyAnto bhavatIti bhayAnto-guruH, bhayasya vA'ntako bhayAntaka iti, tasyA''mantraNaM, 'racanA' nAmAdivinyAsalakSaNA, bhayasya 'SaDbhedAH' SaTprakArA:-nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedabhinnAH, 5 tatra paJca prakArAH prasiddhAH, SaSThaM bhAvabhayaM saptadhA-ihalokabhayaM paralokabhayamAdAnabhayamakasmAdbhayamazlokabhayamAjIvikAbhayaM maraNabhayaM ceti, tatrApIhaloke bhayaM svabhavAd yat prApyate paralokabhayaM parabhavAt, kiJcanadravyajAtamAdAnaM tasya nAzaharaNAdibhyo bhayam AdAnabhayaM, yattu bAhyanimittamantareNAhetukaM bhayam akasmAd bhavati tadAkasmikaM, 'zloka zlAghAyAM' zlokanaM zlokaH zlAghA-prazaMsA tadviparyayo'zlokastasmAd bhayamazlokabhayam, AjIvikAbhayaM- 10 lAgyo che te anubaMdha che. tenA kAraNe mad dhAtumAM ' no umero thAya che. tethI dhAtu bandha thAya che. pachI tene auNAdika "manta' pratyaya lAgatA "manvanta' zabda banavo joIe. paraMtu) auNAdika anta pratyaya lAgatA (manvenopaza 35. 410 sUtrathI) anunAsikano lopa thavAthI bhadanta zabda bane che. bhadanta eTale kalyANa ane sukha. athavA prAkRtazailIthI bhavAnta zabda jANavo. ahIM saMsArano aMta te AcAryavaDe karAya 15 che mATe bhavano aMta karanArA hovAthI guru bhavAnta kahevAya che. tathA prAkRtazailIthI ja "bhayAnta' ' zabda paNa thaI zake che. ahIM bhaya eTale trAsa, te AcAryane pAmIne ziSyanA bhayano nAza thato hovAthI AcArya = guru bhayAnta kahevAya che. athavA bhayano aMta karanArA guru che. mATe temane bhayAntaka kahevAya che. bhavAnta ke bhayAnta zabda AmaMtraNArthamAM hovAthI mULa sUtramAM bhatte ! prayoga thAya che. bhaya zabdanI cha prakAre nAmAdinA vinyAsarUpa racanA (nikSepa) che. te cha prakAro 20 A pramANe che - nAma, sthApanA, dravya, kSetra,kALa ane bhAva. temAM prathama pAMca prakAro prasiddha ja che. (TUMkamAM vicArI laIe - nAmabhaya, sthApanAbhaya sukhethI jaNAya tevA che. dravyathI je bhaya thAya te dravyabhaya. A pramANe kSetra ane kALamAM paNa paMcamI tapuruSa samAsa karatA artha sukhethI jaNAya jAya che.) chaThTha bhAvabhaya sAta prakAre che - Ihalokabhaya, paralokabhaya, AdAnabhaya, akasmAtRbhaya, 25 apayazabhaya, AjIvikAbhaya ane maraNabhaya. temAM svabhAvathI (eTale ke manuSyane manuSyathI, tiryacane tiryaMcathI) je bhaya prApta thAya te Ihalokabhaya. parabhavathI (eTale ke manuSyane tIrthaMcathI) je bhaya prApta thAya te paralokabhaya. kaMIka dhanano samUha te AdAna, teno nAza ke corI thavI vigerethI je bhaya te AdAnabhaya. je bAhyanimitta vinA akasmAtathI nirdetuka bhaya thAya te Akasmikabhaya. "zloka' dhAtu zlAghA = prazaMsA arthamAM vaparAya che. prazaMsA karavI te zloka eTale 30 ke zlAghA = prazaMsA, teno viparyaya te azlAghA, tenAthI je bhaya te azlokabhaya. durjIvikAno Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) durjIvikAbhayaM prANaparityAgabhayaM maraNabhayamiti, evaM sarvasmin varNite 'anukrameNa' uktalakSaNenAnte'pi SaD bhedA iti, tatra 'ama gatyAdiSu' amanamantaH avasAnamityarthaH, asminnapi SaD bhedAH, tadyathA-nAmAntaH sthApanAntaH dravyAntaH kSetrAntaH kAlAntaH bhAvAntazceti, nAmasthApane kSuNNe, dravyAnto ghaTAdyantaH, kSetrAnta UrdhvalokAdikSetrAntaH, kAlAntaH samayAdyantaH, bhAvAntaH audayikAdi 5 mAvAntaH // 308 evaM savvaMmi'vi vanniaMmi itthaM tu hoi ahigAro / sattabhayavippamuktahA bhavaMte bhayaMte a // 185 // ( bhA0 ) vyAkhyA : 'evam' uktena prakAreNa 'sarvasmin' anekabhedabhinne bhayAdau varNite sati 'atra tu ' prakRte bhavatyadhikAraH- prakRtayojanA saptabhayavipramukto yastena, tathA bhavAnto yaH bhadantazceti, 10 pazcAnupUrvyA grantha iti gAthArthaH // 185 // mUladvAragAthAyAM vyAkhyAtaM bhayAntadvAradvayaM tadvayAkhyAnAcca bhadantabhavAntabhayAnta iti gurvAmantraNArtha: sUtrAvayava iti, uktaM ca bhASyakAreNa - 'AmaMtei karemI bhadaMta ! sAmaiyaMti sIso'yaM / AhAmaMtaNavayaNaM guruNo kiMkAraNamiti ? // 1 // bhnndd'(arthAt AjIvikAnA ucchedano) bhaya te AjIvikAbhaya. prANanA parityAgano bhaya te maraNabhaya. A pramANe kahevAyelA nAma, sthApanAdinA kramathI sarva bhayonuM varNana karyA pachI 'aMta' zabdanA aMta eTale 15 paNa cha prakAranA bhedo che. temAM 'am' dhAtu gati vigere arthamAM che. amanaM ke avasAna. aMtazabdanA paNa cha prakAre nikSepA che. te A pramANenAMmAnta, sthApanAnta, dravyAnta, kSetrAnta, kALAnta, ane bhAvAnta temAM nAma-sthApanA sugama ja che. ghaTAdino aMtabhAga e dravyAnta jANavo. UrdhAdikSetrano aMtabhAga e kSetrAnta jANavo. samayAdino aMta te kALAnta, ane audAyikAdIbhAvono je aMta (nAza) te bhAvAnta jANavo. gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : ukta prakAravaDe aneka bhedovALA bhaya vigerenuM varNana karyA pachI ahIM prastutamAM je sAtabhayothI mukAyelA che temanuM prayojana che. tathA je bhavAnta che (eTale ke jene bhavano anta karyo che te) ane je bhayAnta che (te benuM paNa ahIM prayojana che. koI ahIM prazna kare ke - pUrve gAthA 184 mAM bhadatta, bhavAnta ane bhayAnta pramANe krama batAvyo hato to ahIM 25 zA mATe krama badalI nAkhyo ? teno uttara Ape che ke-) pazcAnupUrvIvaDe=uMdhA krame A sUtra jANavuM. mATe koI doSa nathI. 185) mULadvAra gAthAmAM ApelA bhaya ane anta A baMne dvAronuM vyAkhyAna thayuM ane tenA vyAkhyAnathI bhadatta, bhavAnta ke bhayAtta e pramANe gurunA AmaMtraNa mATeno 'bhaMte !' avayava paNa kahevAI gayo. 20 bhASyakAre kahyuM che - "he bhadatta ! huM sAmAyika karuM chuM e pramANe ziSya gurune AmaMtraNa 30 kare che. zaMkA : sAmAyika karavAmAM gurune AmaMtraNanI zI jarUra che. // 1 // uttara : gurukuLavAsano 15. Amantrayati karomi bhadanta ! sAmAyikamiti ziSyo'yam / Aha AmantraNavacanaM guroH kiMkAraNamidamiti ? // 1 // bhaNyate Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMte ! zabdanuM prayojana (bhA. 185) 309 gurukulavAsovasaMgahatthaM jahA guNatthIha / NiccaM gurukulavAsI havejja sIso jao'bhihiyaM // 2 // nANassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe caritte ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcaMti // 3 // AvassayaMpi NiccaM gurupAmUlaMmi desiyaM hoi / vIsupi hi saMvasao kAraNao jayai sejjAe // 4 // evaM ciya savvAvassayAi ApucchiUNa kajjAiM / jANAviyamAmaMtaNavayaNAo jeNa savvesiM // 5 // sAmAiyamAIyaM bhadaMtasaddo ya jaM tayAIe / teNANuvattai tao karemi bhaMtetti savvesu // 6 // 5 kiccAkiccaM guravo vidaMti viNayapaDivattiheDaM ca / UsAsAi pamottuM tayaNApucchAya paDisiddhaM // 7 // guruvirahaMmivi ThavaNA gurUvadesovadaMsaNatthaM ca / jiNavirahaMmi'vi jiNabiMbasevaNAmaMtaNaM saphalaM // 8 // ranno va parokkhassavi jaha sevA maMtadevayAe vA / taha ceva parokkhassavi guruNo sevA viNayaheuM // 9 // " ityAdi, kRtaM vistareNa // najIkathI saMgraha karavA mATe pharI AmaMtraNa vacana che, kAraNa ke guNArthI evA ziSya nitya 10 gurukuLavAsI thavuM joIe. je mATe kahyuM che ke //rA gurukuLavAsI ziSya jJAnano bhAgI bane che, darzana ane cAritramAM atyaMta sthira thAya che; teone dhanya che ke jeo yAvajjIva sudhI gurukuLavAsane mUkatA nathI. vi.A.bhA. 34pa7-58-59 vaLI (upAzraya nAno hoya vigere) kAraNavazAt jo judI vasatimAM rahevAnuM hoya to paNa pratikramaNa guru pAse AvIne ja kare, (sUvA mATe bIjI vasatimAM jAya, paraMtu jo jaMgalI pazu vigereno bhaya hovAthI guru pAse AvI zakatA na hoya 15 to te) judI vasatimAM paNa gurunI sthApanA vigerenA kramathI yatanA kare. jo A pramANe sarva AvazyakAdi kAryo gurune pUchIne karavA joIe, ema AmaMtraNa vacanathI jaNAveluM thAya che. I /pA kAraNa ke sarva AvazyakomAM sAmAyika e prathama Avazyaka che, ane te sAmAyikanI 23mAtama mahanta za6 che. tethI remi bhaMte !' 206 sarva AvazyamA anusare cha. // 6 // kRtya ke akRtya sarva AcAro guruo jANe che ane vinayanI prApti mATe ucchavAsAdine choDIne 20 anya koI kArya gurune pUchyA vinA karavAno niSedha karyo che. ||LA (jyAM guru na hoya tyAM zuM karavuM? te kahe che) jema tIrthaMkaranA virahamAM jinabiMbanI sevA ane AmaMtraNa saphaLa che tema, gurunA virahamAM gurunI sthApanA e guruno upadeza (AjJA) ne jaNAvavA mATe thAya che. dA. jema parokSa evA rAjA ke maMtradevatAnI sevA saphaLa thAya che, tema parokSa evA paNa gurunI sevA . 16. gurukulavAsopasaMgrahArthaM yathA guNArthIha / nityaM gurukulavAsI bhavet ziSyo yato'bhihitam // 2 // 25 jJAnasya bhavati bhAgI sthirataro darzane cAritre ca / dhanyA yAvatkathaM gurukulavAsaM na muJcanti // 3 // Avazyakamapi nityaM gurupAdamUle dezitaM bhavati / viSvagapi hi saMvasataH kAraNato yatate zayyAyAm // 4 // evameva sarvAvazyakAni ApRcchya kAryANi / jJApitamAmantraNavacanAt yena sarveSAm // 5 // sAmayikamAdau bhadantazabdazca yattadAdau / tenAnuvarttate tataH karomi bhadanta iti sarveSu // 6 // kRtyAkRtyaM guravo vidanti vinayapratipattihetave ca / ucchvAsAdi pramucya tadanApRcchayA pratiSiddham // 7 // guruvirahe'pi sthApanA 30 gaNTeNopanArthaM ca / jinavirade'pi jinabimbasevanAmantraNaM saphalamA rAja iva parokSasyApi yathA sevA mantradevatAyA vaa| tathaiva parokSasyApi guroH sevA vinayahetave // 9 // guruvasevopa0-iti mudritprtau| Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 310 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) sAmaM 1 samaM ca 2 samma 3 iga 4 mavi sAmAiassa egaTThA / nAmaM ThavaNA davie bhAvaMmi a tesi nikkhevo // 1030 // vyAkhyA : iha sAmaM samaM ca samyak 'igamavi' dezIpadaM kvApi pravezArthe vartate, 5 sampUrNazabdAvayavamevAdhikRtyA''ha - sAmAyikasyaikArthikAni / amISAM nikSepamupadarzayannAha - nAmasthApanAdravyeSu bhAve ca nAmAdiviSaya ityarthaH, 'teSAM' sAmaprabhRtInAM nikSepaH kArya iti gamyate, sa cAyaM - nAmasAma sthApanAsAma dravyasAma bhAvasAma ca, evaM samasamyakpadayorapi draSTavyaH // 1030 // tatra nAmasthApane kSuNNe eva, dravyasAmaprabhRtIMzca pratipAdayannAha - mahurapariNAma sAmaM 1 samaM tulA 2 saMma khIrakhaMDajuI 3 / dore hArassa ciI iga 4 meAI tu davvaMmi // 1031 // vyAkhyA : ihaughato madhurapariNAmaM dravyaM-zarkarAdi dravyasAma, samaM 'tulA' iti bhUtArthAlocanAyAM vinaya mATe thAya che. II3461-66aa vadhu vistAravaDe saryuM. avataraNikA : have 'sAmAyika' dvAranI vyAkhyA karavAnI icchAthI kahe che gAthArtha : sAma,sama, samyak ane Ika e sAmAyikanA samAnArthI zabdo che. A cAre zabdonA 15 nAma,sthApanA, dravya ane bhAva ema cAra-cAra nikSepA che. 30 sAmprataM sAmAyikadvAravyAcikhyAsayA''ha-- TIkArtha : (ahIM sAmAyikazabda be padathI banelo che. temAM paheluM pada traNa prakAre che) sAma, sama ane samyag (tathA bIjuM pada) Ika che je dezIpada che ane te praveza arthamAM ko'ka dezamAM vaparAya che. (sAma,sama vigere TukaDA paDelA zabdonI apekSAe sAmAyikazabda saMpUrNa zabda kahevAya ane sAmAyikasUtramAM sAmAyika eka avayava che tethI) saMpUrNazabdAtmaka evA A avayavane 20 AzrayIne have kahe che ke - sama vigere cAre zabdo sAmAyikanA samAnArthI zabdo che. A badhAnA nikSepAone batADatA kahe che- nAma, sthApanA, dravya ane bhAvane vize eTale ke nAmAdiviSayaka sAma vigereno nikSepa karavA yogya che, te A pramANe - nAmasAma, sthApanAsAma, dravyasAma ane bhAvasAma, A pramANe sama ane samyag padano nikSepa paNa jANavo. 51030 avataraNikA : temAM nAma ane sthApanA jaNAI jAya evuM ja che. tethI dravyasAma vigerenuM 25 pratipAdana karatAM kahe che : gAthArtha : madhurapariNAmavALuM je hoya te sAma kahevAya, vajanakAMTo te sama, dUdha ane sAkarano saMyoga e samyak kahevAya ane dorAmAM hArano praveza e Ika kahevAya. A udAharaNo dravyaviSayaka jANavA. TIkArtha : sAmAnyathI madhurapariNAmavALuM sAkarAdidravya e dravyasAma jANavuM. tathA sadbhUta + 'pravezArthe'--mudrita pratyano = 1 * vezIpate / Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyasAmAdinI vyAkhyA (ni. 1031-32) 311 samaM tulAdravyaM, samyak 'kSIrakhaNDayuktiH ' kSIrakhaNDayojanaM dravyasamyagiti tathA 'dore' iti sUtradavarake mauktikAnyevAdhikRtya bhAviparyAyApekSayA 'hArasya' muktAkalApasya cayanaM citi:pravezanaM dravyekam, ata evAha - 'eyAiM tu davvaMmi tti etAnyudAharaNAni 'dravya' iti dravyaviSayANI gAthAdvayArthaH // 1031 // sAmprataM bhAvasAmAdi pratipAdayannAha - bAvyA : AtuvamAe paradukkhamakaraNaM 1 rAgadosamajjhatthaM 2 / nANAitigaM 3 tassAi poaNaM 4 bhAvasAmAI // 1032 // AtmopamayA-AtmopamAnena paraduHkhAkaraNaM bhAvasAmeti gamyate, iha cAnusvAro'lAkSaNikaH, etaduktaM bhavati - AtmanIva pairaduHkhAkaraNapariNAmo bhAvasAma, tathA 'rAgadveSamAdhyasthyam' anAsevanayA rAgadveSamadhyavartitvaM samaM, sarvatrA''tmanastulyarUpeNa vartanamityarthaH, 10 tathA jJAnAditrayamekatra samyagiti gamyate, tathAhi - jJAnadarzanacAritrayojanaM samyageva, mokSaprasAdhakatvAditi bhAvanA, 'tasya' iti sAmAdi sambadhyate, 'Atmani protanam' Atmani arthanI AlocanAne vize eTale ke A vastunuM vajana keTaluM che ? e pramANe vastunA vajanane jANavAnI jijJAsA thatAM vajanakAMTo e yathAvasthita vajananuM pratipAdana karato hovAthI te vajanakAMTo sama kahevAya che. dUdha ane sAkaranuM mizraNa e dravyasamyag kahevAya che. dorAmAM motionA samUharUpa 15 hArano praveza te dravyaika kahevAya che. kharekhara to dorAmAM motIono praveza hoya paNa hArano nahi, chatAM bhAvimAM hAra banavAno hovAthI A bhAviparyAyanI apekSAe kahyuM che ke 'dorAmAM hArano praveza'. A badhA dravyanikSepA hovAthI mULa gAthAmAM kahyuM che ke - A badhA udAharaNo dravyaviSayaka jANavA. (arthAt dravyanikSepAnA udAharaNo jANavA.) 1031 // 5 avataraNikA : have bhAvasAmAdinuM pratipAdana karatAM kahe che - 20 gAthArtha : (1) AtmAnI upamAvaDe parane duHkhanuM akaraNa, (2) rAgadveSanI madhyamAM rahevuM, (3) jJAnAditrika, (4) sAmAdino AtmAmAM praveza, A bhAvasAmAdinA udAharaNo che. - TIkArtha : AtmopamavaDe eTale ke jema potAne duHkha gamatuM nathI tema bIjAne paNa gamatuM nathI e rIte parane potAnI jema jovAvaDe bIjAne duHkha na pahoMcADavuM e bhAvasAma che. ahIM mULamAM paDusamaraLa A zabdamAM duHkha pachI je anusvAra che te alAkSaNika che. Azaya e che 25 ke - potAnI jema bIjAne duHkhI na karavAno pariNAma e bhAvasAma che. tathA rAga-dveSane nahi karavA dvArA madhyasthapaNuM e sama che, arthAt sarvatra AtmAno eka sarakho vyavahAra e sama che. tathA jJAnAditrayano eka sthAne je saMyoga te bhAvasamyag jANavo. te A rIte ke - jJAnadarzana ane cAritrano saMyoga e sAco saMyoga che kAraNa ke tenAthI mokSa siddha thAya che. mULamAM rahela 'tasya' zabdathI bhAvasAmAdi levA. te bhAvasAmAdino AtmAmAM praveza te bhAvaIka kahevAya che. 30 AthI ja mULamAM kahyuM che ke A badhA udAharaNo bhAvasAmAdimAM jANavA. 1032 // + 'ovamAr3a'-mudrite / * pag:vALarAM--deg deg Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 na Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) pravezanam ikamucyate, ata evA''ha-'bhAvasAmAI' bhAvasAmAdAvetAnyudAharaNAnIti gAthArthaH // 1032 // sAmAyikazabdayojanA caivaM draSTavyA-ihA'tmanyeva sAmna ikaM niruktanipAtanAt yad yallakSaNenAnupapannaM tat sarvaM nipAtanAt siddhamiti sAmno nakArasyA''yaAdezaH, tatazca sAmAyikam, evaM samazabdasyA''yAdezaH, samasya vA AyaH samAyaH sa eva sAmAyikamiti, eMvamanyatrApi bhAvanA 5 jAti vRtti prasaphena sAmprataM sAmAyikaparyAyazabdAn pratipAdayannAha samayA sammatta pasattha saMti suvihia suhaM aniMdaM ca / aduguMchiamagarihiaM aNavajjamime'vi egaTThA // 1033 // vyAkhyA : nigadasiddhaiva |aah-asy niruktAveva 'sAmAiyaM samaiya' mityAdinA paryAyazabdAH 10 pratipAditA eva tat punaH kimarthamabhidhAnamiti ?, ucyate, tatra paryAyazabdamAtratA, iha tu vAkyAntareNArthanirUpaNamiti, evaM pratizabdamanvarthabhedato'nantA gamA anantAH paryAyA iti caikasya che. sAmAyikazabdano vyutpatti artha A pramANe jANavo - ahIM AtmAne vize ja sAma (samatA)no Ika = praveza te sAmAyika kahevAya che. je lakSaNavaDe ghaTatuM na hoya te badhuM nipAtanAthI siddha thAya che evo niyama hovAthI ahIM nirukta nipAtanathI sAman zabdanA 'n" no Apa 15 Adeza thAya che. tethI sAman zabdano sAmAya zabda banyA pachI temAM Ika zabda umeratA sAmAyika zabda bane che arthAt AtmAmAM sAmano praveza karAvavo te sAmAyika kahevAya che. A ja pramANe sama zabdano Aya Adeza thaze (arthAtu sama zabda pachI "aya' no umero karavo ane sa dIrgha banatA sAmAya zabda banaze.) athavA samano je Aya (lAbha) te samAya, ane te ja sAmAyika e pramANe zabda banaze. A ja pramANe samyagu vigeremAM paNa vicArI levuM. (temAM samya zabdanA 20 yaguno Aya Adeza thaI samAya banaze. A jJAnAditrikanA yojanarUpa samAyane AtmAmAM Ika = praveza karAvavo te sAmAyika.) prAsaMgika vAtovaDe saryuM. avataraNikA : have sAmAyikanA paryAyavAcI zabdonuM pratipAdana karatAM kahe che ke gAthArtha : samatA, samyakatva, prazasta, zAMti, suvihita, zubha, aninda, ajuguNita, agahiMta, anavadya, A badhA paNa sAmAyikanA ekArthika nAmo che. TIkArtha : gAthArtha pramANe jANavo. zaMkAH upoddhAtanA chellA niruktadvAramAM ja sAmAyika, samayika vigere zlokamAM paryAyavAcI zabdo kahyA ja hatA, to ahIM zA mATe paryAyavAcI zabdonuM pharI kathana karo cho ? samAdhAna : pUrve je kathana karyuM temAM te badhAM zabdo ja judA judA hatA, artha eka ja hato. che jyAre ahIM judA judA vAkya vaDe judA judA arthanuM nirUpaNa karela che (jema ke, sAmAyikathI madhyasthapaNuM utpanna thAya che tethI tene samatA kahevAya che, prAmAyika eTale AtmAmAM ratnatrayano - ityata evAha-'bhAvasAmAI' bhAvasAmAdini pratipattavyAnIti pra0 / 'marthAbhedato' ityazuddhaH pATho mudrite / 25 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyikanA kartA-karma ane karaNa (ni. 1034) nA 313 sUtrasyeti jJApitaM bhavati, athavA'sammohArthaM tatroktAvapyabhidhAnamaduSTameva ityata evoktam-'ime'vi egaTTha'tti ete'pi te'pItyadoSaH // sAmprataM kaNThataH svayameva cAlanAM pratipAdayannAha granthakAra: vo vAro ?, saMto, viMf i ?, jaM tu saura te kiM kArayakaraNANa ya annamaNannaM ca ? akkhevo // 1034 // vyAkhyA : iha 'karomi bhadanta ! sAmAyikam' ityatra kartukarmakaraNavyavasthA vaktavyA, yathA karomi rAjan ! ghaTamityukte kulAlaH kartA ghaTa eva karma daNDAdi karaNamiti, evamatra kaH kAraka: kulAlasaMsthAnIyaH ? ityata Aha-'kareMto 'tti tat kurvannAtmaiva, atha kiM karma ghaTAdisaMsthAnIyam ? kRtyatrADa6yag 'kriyate' nirvati tene vastra taMtre tArUpe sAmayimeva, tuzadraH karaNapraznanirvacanasaGgrahArthaH, yathA karma nirdiSTamevaM kiM karaNamityuddezAdicaturvidhamiti nirvacanam, 10 evaM vyavasthite satmAha-'kiM kAragakaraNANa yatti kiM kArakakaraNayoH ?, cazabdAt karmaNazca yoga = joDANa karavuM. tethI sAmAyikane samyaktva kahevAya che. e rIte prazasta vigere dareka zabdo mATe jANI levuM.) Ama, dareka zabda arthano bheda hovAthI eka sUtranA anaMtA arthanA prakAro ane anaMta paryAyo che evuM jaNAveluM thAya che. athavA upodaghAtamAM kahelA hovA chatAM ahIM ekArthika nAmonuM je pharI abhidhAna karyuM che te asaMmoha mATe hovAthI aduSTa che. AthI ja mULamAM 15 kahyuM che ke - A paNa ekarthika nAmo che. (arthAt "paNa" zabdano prayoga karavA dvArA baMne sthaLe jaNAvelA nAmo ekArthika ja che evo Azaya che.) / 1033 | - avataraNikA have graMthakArazrI pote ja kaMThathI (garbhita rIte nahi, paNa sAkSA) cAlanAnuM = praznanuM pratipAdana karatAM kahe che ke gAthArtha : sAmAyikano kartA koNa che?, sAmAyikane karato AtmA kartA che. karma zuM che?, 20 te AtmAvaDe je karAya che te karma che. zuM kartA ane karaNanuM paraspara anyatva che ke ananyatva che? A pramANe AkSepa = prazna jANavo. TIkArtha: ahIM "he bhaMte ! huM sAmAyika karuM chuM' A vAkyamAM kartA koNa ? karma karyuM ? ane karaNa = sAdhana kayuM? tenI vyavasthA karavA yogya che. jema ke "he rAjan ! huM ghaTa karuM chuM' vAkyamAM kuMbhAra e kartA che, ghaTa ja karma che ane daMDa-cakra vigere sAdhana che. A pramANe 25 uparokta vAkyamAM kuMbhAranA sthAne kartA koNa che ? AvI AzaMkA sAme graMthakArazrI uttara Ape che - karato eTale ke te sAmAyikane karato AtmA ja kartA che. ghaTAdinA sthAne karma karyuM che ? te kahe che - kartAvaDe je karAya che te karma che. te karma tarIke ahIM guNarUpa evuM sAmAyika ja jANavuM. mULamAM rahela 'tu' zabda karaNa mATenA prazna-javAbano saMgraha karanAra che. tethI je rIte karma kahyuM te ja pramANe karaNa = sAdhana kayuM che? te prazna "tu' zabdathI jANavo. have teno uttara 30 kahe che-) uddezAdi cAra prakAranuM karaNa jANavuM. zaMkA : A pramANe kartAdinI vyavasthA thatAM praznakAra prazna kare che ke - kAraka ane karaNa Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) parasparataH kulAlaghaTadaNDAdInAmivAnyatvam, Ahozvidananyatvameveti ?, ubhayathA'pi doSaH, katham ?, anyatve sAmAyikavato'pi tatphalasya mokSasyAbhAva:, tadanyatvAd, mithyAdRSTeriva, ananyatve tu tasyotpattivinAzAbhyAmAtmano'pyutpattivinAzaprasaGga iti, aniSTaM caitat tasyAnAdimattvAbhyupagamAdityAkSepazcAlaneti gAthArthaH // 1034 // vijRmbhitaM cAtra bhASyakAreNa - " annatte samabhAvA5 bhAvAo tappaoyaNAbhAvo / pAvai micchassa va se sammAmicchAviseso ya // 1 // ahava maIbhitreNavi dhaNeNa sadhaNotti hoi vavaeso / sadhaNo ya dhaNAbhAgI jaha taha sAmAiyassAmI // 2 // o jIvaguNa sAmaiyaM teNa viphalatA tassa / annattaNao juttA parasAmaiyassa vA'phalatA tathA 'ca' zabdathI karma A traNeno kuMbhAra,ghaTa, daMDAdinI jema paraspara bheda che ke abheda che ? baMne vikalpo ghaTatA nathI kAraNa ke bheda ke abheda baMne pakSamAM doSa che. kevI rIte ? te kahe 10 che - jo traNeno paraspara bheda mAnazo arthAt kartA, karma ane karaNa traNe judA mAnazo to jema mithyAtvI jIva sAmAyikarUpa karmathI judo hovAthI sAmAyikanuM mokSarUpa phaLa pAmato nathI, tema sAmAyikavALo jIva paNa sAmAyikarUpa karmathI judo hovAthI mokSarUpa phaLa pAmaze nahi. have jo traNeno paraspara abheda mAno to, sAmAyikanI utpatti-vinAza dvArA (arthAt AtmAmAM sAmAyikanA pariNAmo utpanna thAya ke te pariNAmo nAza pAme tyAre) sAmAyikano AtmA sAthe abhedabhAva 15 hovAthI AtmAnA paNa utpatti - vinAza mAnavAno prasaMga Ave. paraMtu AtmAnA utpatti-vinAza e manAya nahi kAraNa ke AtmAne anAdi tarIke svIkArelo che. A pramANe AkSepa eTale ke cAlanA (prazna) kahI. ll1034 // A viSayamAM bhASyakAre kahyuM che ke "jo bheda mAnavAmAM Ave to mithyAtvInI jema samabhAvano abhAva thavAthI sAmAyikanA prayojanarUpa mokSano abhAva te jIvane prApta thaze. vaLI sAmAyika karanAra samyaktvI che ane 20 bIjA mithyAtvI che evo taphAvata paNa raheze nahi, baMne samAna ja banI jaze kAraNa ke baMnenA sAmAyika bhinna che. I // 1 // athavA jo evI tamArI mati hoya ke -judA evA paNa dhanavaDe dhanavAna evo vyavahAra thAya che tathA te dhanavAna dhanano AbhAgI paNa bane che tema sAmAyikano svAmI paNa mokSarUpa phaLano AbhAgI bane emAM zuM vAMdho che ? // 2 // AvI tamArI mati yogya nathI kAraNa ke sAmAyika e jIvano guNa che. tethI jo tene jIvathI bhinna mAno to, jema ekanuM sAmAyika 25 bIjAthI bhinna hovAthI te sAmAyika bIjA mATe niSphaLa che. tema sAmAyika karanArathI paNa bhinna hovAthI te sAmAyika karanAra vyakti mATe paNa niSphaLa banI jAya che. (dhana e dhanavAnano guNa na hovAthI bhinna hovA chatAM dhanano AbhAgI bane che.) IIII vaLI jo kartAthI sAmAyika bhinna - 15. anyatve samabhAvAbhAvAt tatprayojanAbhAvaH / prApnoti mithyAdRSTeriva tasya samyaktvamithyAtvAvizeSazca // 1 // atha ca matiH- bhinnenApi dhanena sadhana iti bhavati vyapadezaH / sadhanazca dhanAbhAgI yathA tathA 30 sAmAyikasvAmI // 2 // tanna yato jIvaguNaH sAmAyikaM tena viphalatA tasya / anyatvAt yuktA parasAmAyikasya vADa( ghevA)natA rUA Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 sAmAyikanA kartA-karma ane karaNa (ni. 1035) nA 315 // 3 // jaii bhinnaM tabbhAve'vi no tao tassabhAvarahiotti / aNNANicciya NiccaM aMdho va samaM paIveNaM // 4 // egatte tannAse nAso jIvassa saMbhave bhavaNaM / kAragasaMkaradoso tadekayAkappaNA vAvi Iko" rUtyAdi, itthaM cAlanAmabhidhAyAdhunA pratyavasthAnaM pratipAdayannAha - AyA hu kArao me sAmAiya kamma karaNamAyA ya / 5 pariNAme sai AyA sAmAiyameva u pasiddhI // 1035 // vyAkhyA : IhA''tmaiva kArako mama, tasya svAtantryeNa pravRtteH, tathA sAmAyikaM karma tadguNatvAt, karaNaM coddezAdilakSaNaM tatkriyatvAdAtmaiva, tathA'pi yathoktadoSANAmasambhava eva, kuta / ityAha-yasmAt pariNAme satyAtmA sAmAyikaM, pariNamanaM-pariNAmaH kathaJcit puurvruupaaprityAnottararUpapariti, 3 - "nAthattaraINo yaWta, sarvacaiva rADAma: / mAnazo to, jema pradIpa najIka hovA chatAM AMdhaLI vyakti pAse svabhAvabhUta calU na hovAthI te ajJAnI rahe che, tema sAmAyika hovA chatAM paNa sAmAyikanA bhAvathI rahita hovAthI te jIva sAmAyika rahita ja rahe che. jo have jo kartA sAthe sAmAyikano abhedabhAva mAno to sAmAyikanA nAzamAM jIvano nAza, ane sAmAyikanI utpattimAM jIvanI utpatti mAnavI paDe je iSTa nathI. 15 tathA jo traNe vacce abheda mAno to kAraka-karma ane karaNano sAMkaryadoSa (eTale ke ekabIjAmAM mizra thavAno doSa) Ave athavA traNe eka banI javAnI Apatti Ave athavA traNe kalpanArUpa banI javAnI Apatti Ave. vi.A.bhA. 3426 thI 30 avataraNikA : A pramANe zaMkA kahIne have tenuM samAdhAna ApatA kahe che ke gAthArtha : mArA mate AtmA ja kartA che, sAmAyika e karma che ane AtmA ja kAraNa che. 20 pariNAmanI vidyamAnatAmAM AtmA sAmAyika ja che. A pramANe uparokta zaMkAnuM samAdhAna jANavuM. TIkArtha : ahIM mArA mate AtmA ja kartA che kAraNa ke tenI kartA tarIkenI svataMtra pravRtti che. tathA sAmAyika e AtmAno guNa hovAthI karma che. (ahIM sAmAyikane karma kahyuM che, te sAmAyika AtmAthI kathaMcita abhinna hovAthI AtmA ja karma che ema jANavuM.) ane uddezAdirUpa karaNa paNa AtmAnI ja kriyArUpa hovAthI AtmA ja che. Ama AtmA ja kartA, karma ane karaNa hovA chatAM tame 25 kahelA doSono saMbhava nathI. zA mATe ? kAraNa ke - pariNAmanI vidyamAnatAmAM AtmA sAmAyika ja che. pariNamavuM te pariNAma arthAt koIka rIte pUrvarUpano tyAga karyA vinA uttararUpano svIkAra. kahyuM che - "je kAraNathI sarvathA anya arthamAM gamana nathI, ke sarvathA agamana nathI te 16. yadi bhinnaM tadbhAve'pi na sakaH (sAmAyikayuktaH) tatsvabhAvarahita iti / ajJAnveva nityaM andho yathA samaM pradIpena // 4 // ekatve tannAze nAzo jIvasya saMbhave bhavanam / kArakasaMkaradoSastadekatAkalpanA 30 vAri IIkA * phurnivA Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) rAma: pramAsiddha, kaccha ug fUGrta an" ityAdi, tasmin pariNAme sati, ayamatra bhAvArthaH-pariNAme sati tasya nityAnityAdyanekarUpatvAd dravyaguNaparyAyANAmapi bhedAbhedasiddheH, anyathA sakalasaMvyavahArocchedaprasaGgAd, ekAntapakSeNAnyatvAnanyatvayoranabhyupagamAd, itthaM caikatvAnekatvapakSayoH kartukarmakaraNavyavasthA5 siddheH 'AtmA' jIva: sAmAyikameva tu prasiddhiH, tathAhi-na tadekAntena anyat tadguNatvAnna cAnanya- dguNatvAdeveti, itthaM caitadaGgIkartavyam, anyathA guNaguNinorekAntabhede viprakRSTaguNamAtropalabdhau pratiniyataguNiviSaya eva saMzayo na syAt, tadanyebhyo'pi tasya bhedAvizeSAt, dRzyate ca yadA kazciddharitatarutaruNazAkhAvisararandhrodarAntarataH kimapi zuklaM pazyati tadA kimiyaM kAraNathI pramANathI siddha te pariNAma paMDitone ISTa che. ll1" bhAvArtha A pramANe che ke- AtmAno 10 pariNAma hovAthI (eTale ke AtmA pariNAmI hovAthI) AtmAnA nitya-anitya vigere aneka rUpo che ane A aneka rUpo dravya,guNa, paryAyono paraspara bheda-abheda siddha hovAthI siddha thAya che. anyathA = jo dravyAdino paraspara bhedAbheda na hoya to sakala vyavahArano uccheda thavAno prasaMga Ave. (kevI rIte? te AgaLa batAvaze.) kAraNa ke ekAMte bheda ke ekAMte abheda svIkArelo nathI. A pramANe bheda-abheda pakSamAM kartA, karma ane karaNa vyavasthA siddha thatI hovAthI AtmA 15 sAmAyika ja che e pramANe zaMkAnuM samAdhAna jANavuM. te A pramANe - sAmAyika AtmAthI ekAMte judu nathI kAraNa ke te AtmAno guNa che. tathA AtmAthI ekAMte abheda paNa nathI kAraNa ke te AtmAno ja. guNa che. ame je kahyuM che e pramANe ja svIkAravuM. anyathA jo guNa-guNIno ekAMte bheda mAnazo to, dUrathI kALo varNa dekhAtA cokkasa evA guNIno (eTale ke A kAgaDo che ke koyala che ? ema cokkasa paMkhI mATeno) je saMzaya thAya 20 che te thavo joIe nahi kAraNa ke te cokkasa guNI karatA anya guNIothI paNa te guNano bheda sarakho ja che. (Azaya e che ke guNI evo kAgaDo ke koyalathI kRSNavarNarUpa guNano jo tame ekAMte bheda mAnazo to jema kAgaDA ke koyalathI kRSNavarNano bheda che, tema kAgaDA-koyala sivAyanA bIjA kabUtara vigere pakSIothI paNa te kRSNavarNano bheda samAna ja che. tethI dUrathI kRSNavarNane joIne vyaktine kAgaDA ke koyala mATeno ja saMzaya je thAya che te thavo 25 joIe nahi arthAt kabUtarAdi pakSIo mATe paNa te saMzaya thavo joIe ke A kabUtara che ke popaTa che ? kAraNa ke kabUtarAdi pakSIothI kRSNavarNano bheda kAgaDAdinI jema samAna ja che. paraMtu AvA judA judA saMzaya thatAM nathI, paNa cokkasa guNIviSayaka saMzaya ja thato dekhAya che. jema ke, jyAre koI vyakti lIlAchama vRkSanI lIlIchama DALIonA samUha vaccenA kANAMomAMthI kaMIka saphedavastu jue che, tyAre zuM A sapheda dhajA che ke sapheda bagalo che ? e pramANe cokkasa guNI viSayaka saMzaya 30 thato dekhAya che, paraMtu jo guNa-guNI vacce ekAMte bheda mAno to Avo saMzaya thAya nahi mATe guNa guNI vacce ekAMte bheda nathI. tadgrahaNatvA0 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyikanA kartA-karma ane karaNa (ni. 1035) nA 317 patAkA kiM vA balAketyevaM pratiniyataguNiviSaya iti, abhedapakSe tu saMzayAnutpattireva, guNagrahaNata eva tasyApi gRhItatvAdityalaM vistareNeti gAthArthaH // 1035 // bhASyakAradUSaNAni tvamUni-"AyA hu kArao me sAmAiya kamma karaNamAA ya / tamhA AyA sAmAiyaM ca pariNAmao ekkaM // 1 // jaM NANAisahAvaM sAmAiya jogamAikaraNaM ca / ubhayaM ca sa pariNAmo pariNAmANaNNayA jaM ca // 2 // teNAyA sAmaiyaM karaNaM ca casaddao abhiNNAiM / NaNu bhaNiyamaNaNNatte taNNAse jIvaNAsotti // 3 // 5 jai tappajjayanAso ko doso hou ? savvahA natthi / jaM so uppAyavvayadhuvadhammANaMtapajjAo // 4 // have jo ekAMte abheda mAno to, saMzaya ja thAya nahi kAraNa ke guNanA grahaNathI guNInuM paNa grahaNa thaI jAya, paNa evuM thatuM nathI mATe ekAMte abheda paNa manAya nahi. (Ama, AvA cokkasa saMzayorUpa vyavahAra thatAM dekhAya che mATe guNa-guNI vacce eTale ke dravya-guNa-paryAyanI vacce kaMthacit bhedabhedanI siddhi thAya che. tenAthI AtmA nitya-anitya vigere aneka rUpe siddha 10 thAya che. A rIte AtmAnA nityatva-anityatva vigere aneka pariNAmo siddha thatAM pUrve je kahyuM ke pariNAma hote chate AtmA sAmAyika ja che e vAta siddha thAya che, kAraNa ke sAmAyika e AtmAno ja eka pariNAma che. vaLI, sAmAyikano nAza thatAM AtmAno nAza thavAnI je Apatti ApI hatI te paNa nahi Ave kAraNa ke sAmAyikarUpa eka pariNAma nAza thavA chatAM AtmA anaMtaparyAyavALo hovAthI bIjA paryAyovaDe AtmA sadA avasthita rahe ja che.) vadhu vistArathI 15 saryuM. I/1035ll bhASyakAravaDe apAyelA dUSaNo A pramANe che-"amArA mate AtmA ja kAraka che, sAmAyika e karma che ane karaNa paNa AtmA ja che. tethI kartA, sAmAyika ane karaNa e traNe eka ja che kAraNa ke A traNe AtmapariNAmarUpa ja che. tenA sAmAyika e jJAnAdi svabhAvarUpa che ane mana-vacana-kAyAno yoga = vyApAra e karaNa che. A sAmAyika ane karaNa baMne AtmAnA pariNAma 20 ja che, kAraNa ke pariNAma e pariNAmI evA AtmA sAthe abhedarUpe che //rA tethI AtmA, sAmAyika ane "ca' zabdathI karaNa A traNe paraspara abhinna che. jo A traNe abhinna mAnazo to, pUrve kahyuM ke sAmAyikanA nAzamAM jIvano nAza thaze, tenuM zuM? samAdhAna : sAmAyikaparyAyarUpe AtmAno nAza thAya temAM doSa zuM che? sarvathA AtmAno 25 nAza thato nathI, kAraNa ke te AtmA utpAda, vyaya ane prauvya svabhAvarUpa anaMtaparyAyavALo che. (eTale eka paryAyano nAza thavA chatAM anya paryAye AtmAnI vidyamAnatA che ja.) 4ll. 17. Atmaiva kArako me sAmAyikaM karma karaNamAtmaiva / tasmAdAtmaiva sAmAyikaM ca pariNAmata aikyam // 1 // yasmAjjJAnAdisvabhAvaM sAmAyikaM yogAdi (karmAha) karaNaM ca / ubhayaM ca sa pariNAmaH pariNAmAnanyatA yacca // 2 // tenAtmA sAmAyikaM karaNaM ca cazabdato'bhinnAni / nanu bhaNitamananyatve tannAze 30 jIvanAza iti // 3 // yadi tatparyAyanAzaH ko doSo bhavatu ? sarvathA nAsti / yatsaH (AtmA) utpAdavyayadhrauvyadharmA'nantaparyAyaH // 4 // Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) savvaM ciya paisamayaM uppajjai NAsae ya NiccaM ca / evaM ceva ya suhadukkhabaMdhamokkhAdisabbhAvo // 5 // egaM ceva ya vatthu pariNAmavaseNa kAragaMtarayaM / pAvai teNAdoso vivakkhayA kAragaM jaM ca // 6 // kuMbho visajjamANo kattA kammaM sa eva karaNaM ca / NANAkAragabhAvaM lahai jahego vikkhAe // 7 // jaha vA nANANaNNo nANI niyaovaogakAlaMmi / ego'vi tissabhAvo sAmAiyakArago cevaM // 8 // " 5 sAmprataM pariNAmapakSe satyekatvAnekatvapakSayoravirodhena kartRkarmakaraNavyavasthAmupadarzayannAha egatte jaha muDhei karei atyaMtare ghaDAINi / davvatthaMtarabhAve guNassa kiM keNa saMbaddhaM ? // 1036 // vyAkhyA : 'ekatve' kartukarmakaraNAbhede kartRkarmakaraNabhAvo dRSTaH, yathA muSTiM karoti, atra dareka vastu pratisamaye utpanna thAya che, nAza pAme che ane nitya rahe che evuM mAnavAthI ja sukhaduHkha, 10 baMdha,mokSa vigere padArtho ghaTe che. paNa eka ja vastu pariNAmanA vazathI judA judA kArakapaNAne pAme che. (arthAta eka ja vyakti amuka vivakSAthI kartA bane, amuka vivakSAthI karma bane ke amuka vivakSAthI karaNa bane che.) tethI AtmAne ja kartA, karma, karaNa mAnavA chatAM sAMkaryAdi koI doSa Avato nathI, kAraNa ke vivakSAthI kAraka (karyAdi) bane che. llll nAza pAmato ghaTa nAza pAmavAnI kriyAnA kartA tarIke vivakSA karo tyAre kartA bane che, nAzakriyAne vyApta tarIke vivakSA karavAthI 15 karma bane che ane "ghaTaparyAyavaDe karIne ghaTa nAza pAmI rahyo che evuM bolo tyAre ghaTaparyAya potAno ja hovAthI ghaTa karaNa bane che. A pramANe jema eka ghaDo vivakSAthI judA judA kartAdi bhAvane pAme che. athavA jema jJAnathI abhinna evo jJAnI potAnAmAM ja jJAnopayogakALe eka hovA chatAM traNa svabhAvavALo che. (svopayogamAM upayogavALo hovAthI kartA che, saMvedyamAnapaNAthI ( potAnuM jJAna thatuM hovAthI) 20 karma che, ane karaNabhUta evA jJAnathI ananya hovAthI karaNa che.) ema sAmAyikano kAraka paNa kartAdi traNa svabhAvavALo jANavo. Il3431 thI 38 avataraNikAH have pariNAmapakSanI vidyamAnatAmAM ekatva-anekatvapakSamAM virodha vinA kartAkarma-karaNanI vyavasthAne batAvatA kahe che ke gAthArtha abhedamAM jema muSTine kare che. bhedamAM jema ghaTAdine kare che. dravyathI ekAMte guNano 25 bheda mAnavAthI kaMI vastu konI sAthe saMbaddha thAya ? (arthAtu na thAya.) TIkArya kartA-karma ane karaNanA abhedamAM kartA-karma-karaNabhAva dekhAyelo ja che. jema ke, 18. sarvameva pratisamayamutpadyate nazyati ca nityaM ca / evameva ca sukhaduHkhabandhamokSAdisadbhAvaH // 5 // ekameva ca vastu pariNAmavazena kArakAntaratAm / prApnoti tenAdoSo vivakSayA kArakANi yat // 6 // kumbho vizaryamANaH kartA karma ca sa eva karaNaM ca / nAnAkArakabhAvaM labhate yathaiko vivakSayA // 7 // yathA vA jJAnAnanyo jJAnI nijopyogkaale| eko'pi trisvabhAvaH sAmAyikakArakazcaivam // 8 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhedAbhedamAM kartA-karma-karaNabhAva (ni. 1036) devadattaH kartA taddhasta eva karma tasyaiva ca prayatnavizeSaH karaNamiti, tathA'rthAntare - kartRkarmakaraNAnAM bhede dRSTa eva tadbhAvaH, tathA cA''ha -- ghaTAdIni yathA karotIti vartate, tatrApi kulAlaH kartA ghaTaH karma daNDAdi karaNamiti / iha ca sAmAyikaM guNo vartate, sa ca guNinaH kathaJcideva bhinna iti / vipakSe bAdhAmupadarzayati- dravyAt sakAzAd, guNina ityarthaH, ekAntenaivArthAntarabhAve - bhede sati, sva ?-muLamya, veina samvaddhamiti?, na Rizcit venacit sambaddha, jJAnAvInAmapi 5 guNatvAtteSAmapi cA''tmAdiguNibhya ekAntabhinnatvAt, saMvedanAbhAvataH sarvavyavasthAnupapatteriti bhAvanA, evamekAntenAnarthAntarabhAve'pi doSA abhyUhyA iti gAthArthaH // 1036 // kaNThatastAvadukte cAlanApratyavasthAne, ata eva cAtra punaruktadoSo'pi nAsti, anuvAdadvAreNa cAlanApratyavasthAnapravRtterityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, tatra sarvaM sAvadyaM yogamityAdyavaziSyate, tadiha sarvazabdanirUpaNAyA''ha - 319 10 nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 Aese 4 niravasesa 5 ceva / devadatta mudghi vALe che. ahIM devadatta kartA che, teno hAtha ja karma che ane teno prayatnavizeSa e karaNa che. tathA kartA, karma ane karaNanA bhedamAM paNa kartA, karma ane karaNano bhAva dekhAyelo ja che. jemake-kuMbhAra ghaTAdine kare che ahIM kuMbhAra kartA che, ghaTa e karma che, ane daMDAdi karaNa che. ahIM sAmAyika e AtmAno guNa che ane te AtmAthI kaMthacit ja bhinna che, ekAMte 15 nahi. jo ekAMte bhinna mAnazo to, dravyathI = guNIthI ekAMte guNano bheda mAnatAM kaMI vastu konI sAthe saMbaMdhane pAmaze ? arthAt koI vastu koI sAthe saMbaMdhane pAmaze nahi (eTale ke A jJAnI che, A sukhI che, vigeremAM jJAna-sukhAdino AtmA sAtheno saMbaMdha ja ghaTaze nahi kAraNa ke) jJAnAdi paNa guNo che ane te guNo (tamArA mate) guNIthI ekAnte bhinna hovAthI AtmAne saMvedanAno ja abhAva thatAM (huM sukhI, huM du:khI vigere) sarvavyavasthA chinna-bhinna thaI jaze. A 20 pramANe guNa ane guNI vacce ekAMte abhedamAM paNa doSo vicArI levA. (Ama, guNa guNI vacce kaMthacit bhinnAbhinnatva mAnatA kartA-karma-karaNanI vyavasthA ghaTI jAya che.) 1036 // A pramANe sAkSAt zaMkA ane samAdhAna kahyA ane AthI ja (eTale ke AtmA sAmAyika che vigere pUrve aneka sthAnomAM sAmAyikAdinuM svarUpa batAvyuM hovA chatAM ahIM zaMkA-samAdhAnarUpe ja pharI batAvyuM hovAthI) ahIM punarukta doSa paNa nathI, kAraNa ke zaMkA ane samAdhAnanI pravRtti 25 anuvAda karavAvaDe ja thAya che. (arthAt je kaMI paNa kartAdinuM svarUpa guru kaheze tenuM huM khaMDana karIza e pramANe cAlanA karavAnI icchAthI sAmevALAnI zaMkA ane mArAvaDe kahevAyela svarUpanuM jo te khaMDana kare to huM tenuM pharI maMDana karIza evA abhiprAyathI gurunuM samAdhAna pravarte che, paNa vAstavika rIte kartAdinuM svarUpa batAvavA A zaMkA-samAdhAna che evuM nathI. mATe punarukta doSa Avato nathI.) prAsaMgika vAtavaDe saryuM. prastuta vAta upara AvIe. temAM 'sarva sAvadya 30 yoga' vigere vAkya bAkI che. temAM ahIM sarvazabdanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) taha savvadhattasavvaM ca 6 bhAvasavvaM ca sattamayaM 7 / 1037 // vyAvyA : vRdgha samiti : zavvArtha: ?, kanyate, 'mu tau' kRtyasya auLAvio vapratyayaH sarvazabdo vA nipAtyate striyate sa iti zriyate vA'neneti sarvaH, tadidaM ca nAmasarvaM sthApanAsarvaM dravyasarvamAdezasarvaM niravazeSasarvaM tathA sarvadhattasarvaM ca bhAvasarvaM ca saptamamiti samAsArthaH // 1037 // 5 vyAsArthaM tu bhASyakAraH svayameva vakSyati, tatra nAmasthApane kSuNNatvAdanAdRtya zeSabhedavyAcikhyAsayA punarAha 320 davi caro bhaMgA savva 1 masavve a 2 davva 1 dese a 2 / Aesa savvagAmo nIsese savvagaM duvihaM // 186 // ( bhA0 ) vyAkhyA : 'dravya' iti dravyasarve catvAro bhaGgA bhavanti, tAneva sUcayannAha - 'savvamasavve a 10 davva dese yatti - ayamatra bhAvArtha:- iha yadvivakSitaM dravyamaGgulyAdi tat kRtsnaM- paripUrNam anUnaM svairavayavaiH sarvamucyate, sakalamityarthaH, evaM tasyaiva dravyasya kazcitsvAvayavo dezaH kRtsnatayAsvAvayavaparipUrNatayA yadA sakalo vivakSyate tadA dezo'pi sarvaH, evamubhayasmin dravye taddeze ca sarvatvaM, tayoreva yathAsvamaparipUrNatAyAmasarvatvaM, tatazcaturbhaGgI - dravyaM sarvaM dezo'pi sarva: 9 dravyaM sarvaM dezo 'sarvaH 2 dezaH sarvaH dravyamasarvaM 3 dezo'sarvaH dravyamapyasarvam 4, atra yathAkramamudAharaNaM - 15 TIkArtha : ahIM sarvazabdano artha zuM thAya che ? te kahe che - 'sR' dhAtu gati arthamAM che. A dhAtune auNAdika 'va' pratyaya lAgatAM sarva zabda bane che. athavA nipAtanathI sarvazabda banelo jANavo. athavA je khaseDAya te sarva athavA jenAvaDe Azraya karAya te sarva. sarvanA nikSepAo 20 A pramANe che-nAmasarva, sthApanAsarva, dravyasarva, Adezasarva, niravazeSasarva, sarvadhattasarva ane sAtamu bhAvasarva-A pramANe saMkSepArtha kahyo. 1037aa vistArathI bhASyakAra pote ja kaheze. avataraNikA : temAM nAma-sthApanA sugama hovAthI tene choDIne zeSabhedonI vyAkhyA kahevAnI icchAthI kahe che gAthArtha : dravyane vize cAra bhAMgA che - sarva, asarva, dravya ane deza. AdezamAM sarvagrAma ane niravazeSamAM be prakAre sarva che. TIkArtha : dravyasarvamAM cAra bhAMgA thAya che. tene ja dekhADatA kahe che- sarva, asarva, dravya ane 25 deza. ahIM bhAvArtha A pramANe che ke- je AMgaLI vigere vivakSita dravya potAnA avayavo vaDe saMpUrNa hoya te sarva kahevAya che. e ja pramANe te ja dravyano koI potAno deza sva avayavathI paripUrNa hovAthI jyAre sakala tarIke vivakSA karAya tyAre te deza paNa sarva kahevAya che. (jema ke, AMgaLInA eka deza tarIke eka parvano bhAga laIe ane te parvano bhAga paNa jyAre saMpUrNarUpe vivakSA karIe to te parvanA bhAgarUpa deza paNa sarva kahevAya. A rIte baMnemAM dravya ane tenA dezamAM sarvapaNuM 30 che. tathA te ja dravya ane teno deza jyAre potapotAnA avayavothI paripUrNa na hoya to baMnenuM asarvapaNuM kahevAya che. tethI caturbhUgI thAya che- (1) dravya sarva ane deza paNa sarva, (2) dravya sarva ane deza asarva, (3) deza sarva ane dravya asarva, (4) deza asarva ane dravya paNa asarva. = Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niravazeSasarvanA bhedo (bhA. 187) 321 sampUrNamaGguli dravyasarvaM tadeva dezonaM dravyamasarvaM, tathA deza: - parva tatsampUrNaM dezasarvam parvaikadezaH dezAsarvam, evaM dravyasarvam / athA''dezasarvamucyate - Adezanam Adeza upacAro vyavahAraH, sa ca bahutare pradhAne vA''dizyate deze'pi, yathA vivakSitaM ghRtamabhisamIkSya bahutare bhukte stoke ca zeSe upacAraH kriyate - sarvaM ghRtaM bhuktaM bhaktaM vA, pradhAne'pyupacAraH, yathA grAmapradhAneSu puruSeSu gateSu grAmo gata iti vyapadizyate, tatra pradhAnapakSamevAdhikRtyA''ha granthakAraH - ' Aesa savvagAmo 'tti AdezasarvaM 5 sarvo grAmo gata ityAyAta iti veti kriyAbhAvanoktaiva / evamAdezasarvamuktam, atha niravazeSasarvamabhidhIyate, tatrA''ha -- 'nissese savvagaM duvihaMti niravazeSasarvaM 'dvividhaM' dviprakAraM ( granthAgra0 12000) sarvAparizeSasarvaM taddezAparizeSasarvaM ceti gAthArthaH // 186 // atrodAharaNamAha, taMtra - aNimisiNo savvasurA savvAparisesasavvagaM eaM 1 / taddesAparisesaM savve kAlA jahA asurA 2 // 187 // ( bhA0 ) vyAkhyA : 'animeSiNaH sarvasurAH ' animiSanayanAH sarve devA ityarthaH, sarvAparizeSasarvametat, yasmAnna kazciddevAnAM madhye'nimiSatvaM vyabhicaratIti tathA taddezAparizeSamiti - taddezAparizeSasarvaM 10 ahIM kramazaH udAharaNo A pramANe jANavA--saMpUrNa AMgaLI e dravyasarva che, te ja dravya jyAre dezathI una hoya tyAre dravya-asarva jANavuM. tathA deza eTale parva, te saMpUrNa hoya tyAre 15 dezasarva. parvano eka deza e deza-asarva jANavuM. A pramANe dravyasarva nAmano trIjo nikSepo pUrNa thayo. = 1 have Adezasarva kahevAya che - temAM Adeza eTale upacAra-vyavahAra. ane te upacAra bahutara dezamAM ke pradhAna dezamAM karAya che. jema ke vivakSita evA ghIne AzrayIne ghaNuM badhuM ghI khavAyuM hoya ane thoDuM bAkI hoya tyAre sarvazabdano upacAra karAya ke- badhuM ghI khavAyuM. athavA badhuM 20 ghI vaheMcAI gayuM. pradhAnamAM paNa upacAra karAya che. jema ke, - gAmanA pradhAna puruSo gayA hoya tyAre gAma AkhuM gayuM e pramANe bolAya che. mULamAM pradhAnapakSane AzrayIne graMthakAra kahe che gAma AkhuM gayuM athavA AkhuM gAma AvyuM. AvA prakArano upacAra e Adezasarva kahevAya che. 'gayA athavA AvyA' e pramANe kriyApada batAvI dIdhuM che. A pramANe Adezasarva kahyuM. have niravazeSasarva kahevAya che. temAM mULagAthAmAM ja graMthakArazrI kahe che - niravazeSasarva be prakAranuM 25 che. sarva-aparizeSasarva ane taddeza-aparizeSasarva, // 186 // avataraNikA : ahIM udAharaNa jaNAve che temAM gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : badhAM devo animiSanayanavALA hoya che (arthAt teonI AMkho sthira hoya che, palakArA mAratI nathI.) A sarva-aparizeSasarva kahevAya che, kAraNa ke devomAMthI eka paNa deva 30 animiSanayana vinAno hoto nathI. tathA asuranikAyanA sarva devo kRSNavarNavALA hoya che. A Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) sarve kAlA yathA asurA iti, iyamatra bhAvanA-teSAmeva devAnAM deza eko nikAyaH asurAH, te ca sarva evAsitavarNA iti gAthArthaH // 187 // sarvadhattasarvapratipAdanAyA''ha - sA havai savvadhattA dupaDoArA jiA ya ajiA ya / davve savvaghaDAI savvaddhattA puNo kasiNaM // 188 // ( bhA0) vyAkhyA : sA bhavati 'savvadhattA' ityatra sarvaM-jIvAjIvAkhyaM vastu dhattaM-nihitamasyAM vivakSAyAmiti sarvadhattA, nanu dedhAtehI' (pA0 7-4-42) ti hizabdAdezAddhitamiti bhavitavyaM kathaM dhattamiti ?, ucyate, prAkRte dezIpadasyAviruddhatvAnna doSaH, athavA dhatta iti Ditthavadavyutpanna eva yadRcchAzabdaH, athavA sarvaM dadhAtIti sarvadhaM-niravazeSavacanaM sarvadhamAttaM-AgRhItaM yasyAM 10 vivakSA sA sarvathAttA, pamapa niSThAntaryo pUrvanipAta:, "jJAtinasurASyi: pararvavana (50. 6-2-170) miti paranipAta eva, athavA sarvadhena AttA sarvadhAttA tayA yat sarvaM tat tadeza-aparizeSasarva che. bhAvArtha e che ke - te ja devono eka deza asuranikAya che ane te badhAM kRSNavarNavALA che. temAMthI eka paNa deva kRSNavarNa vinAno nathI tethI te taddeza-aparizeSasarva kahevAya che. 18thI 15 avataraNikA : sarvattasarvanuM pratipAdana karavA mATe kahe che ke : gAthArtha : te sarvadharA be prakAre che - jIva ane ajIva. dravyasarvamAM sarva ghaTAdi Ave che, jyAre sarvattAmAM badhI vastu Ave che. TIkArtha je vivakSAmAM jIva-ajIva nAmanI badhI vastu sthApita karavAmAM Ave che te vivakSA sarvattA kahevAya che. 20 zaMkA vadhAree sUtrathI dhA dhAtuno di Adeza thavAthI 'hitaM' thavuM joIe tenI badale tame dhAM kevI rIte karyuM? samAdhAna : prAkRtamAM dezI padano avirodha hovAthI (eTale ke A dezIpada hovAthI) koI doSa nathI. athavA "dhatta' zabda DitthazabdanI jema vyutpatti artha vinAno yadacchAzabda (potAnI icchA pramANeno zabda) jANavo (arthAt te zabdano koI artha karavo nahi.) athavA sarvane je 25 dhAraNa kare te sarvadha = niravazeSavacana, je vivakSAmAM saMpUrNa vacano grahaNa karelA che te vivakSA sarvedhAttA kahevAya che. A pramANe paNa niSThAntano ta (kta) pratyayAnta evA bhUtakRdata zabdano) pUrva nipAta jANavo. (arthAt "sarvadhAttA' zabdamAM 'kAnta' zabda pUrvapadamAM AvavuM joIe, para nipAta zA mATe karyo che ? te kahe che, "jAti, kAla, sukhAdi zabdone niSThAtta para jANavo' AvA vacanathI 'kAnta' zabda pachI mukyo che. athavA sarvadhavaDe = niravazeSa vacanavaDe je grahaNa 30 karAya te sarvadhAttA ane tenAvaDe je sarva te sarvadhAttAsarva. (TUMkamAM sarvadhAttA eTale evI eka * thaT: (siddhahema.-4.4.25) tathA nAtivRtta... ( rU.2.252) Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvasarvanuM svarUpa (bhA. 189) 323 sarvadhAttAsarvamiti, sA ca bhavati sarvadhAttA 'dupaDoyAra'tti dviprakArA-jIvAzcAjIvAzca, yasmAt yat kiJcaneha loke'sti tat sarvaM jIvAzcAjIvAzca na hyetadvyatiriktamanyadasti, atrA''hadravyasarvasya sarvadhattAsarvasya ca ko vizeSa iti ?, ayamabhiprAyaH-dravyasarvamapi vivakSayA'zeSadravyaviSayameva, atrocyate, 'davve savvaghaDAI' iha dravyasarve sarve ghaTAdayo gRhyante, AdizabdAdagulyAdiparigrahaH, sarvadhattA punaH kRtsnaM vastu vyApya vyavasthiteti vizeSa ityayaM gAthArthaH 5 288 adhunA bhAvasarvamucyate - bhAve savvodaioudayalakkhaNao jaheva taha sesA / ittha u khaovasamie ahigAro'sesasavve a // 189 // (bhA0) vyAkhyA : 'bhAva' iti dvAraparAmarzaH, sarvo dviprakAro'pi zubhAzubhabhedena audayika:-udayalakSaNaH 10 karmodayaniSpanna ityarthaH yathaivAyamuktastathA zeSA api svalakSaNato vAcyA iti vAkyazeSaH, tatra mohanIyakarmopazamasvabhAvataH zubhaH sarva evaupazamikaH, karmaNAM kSayAdeva zubhaH sarvaH kSAyikaH, zubhAzubhazca mizraH sarvaH kSAyopazamikaH, pariNatisvabhAvaH sarvaH zubhAzubhazca pAriNAmikaH evaM vivakSA jemAM jagatavartI tamAma vastu grahaNa thatI hoya.) te sarvadhArA be prakAre che-jIva sarvadhArA ane ajIvasarvidhAttA, kAraNa ke A lokamAM je kaMI paNa che te badhuM kAMto jIvasvarUpa che kAMto 15 avasvarUpa che. A be sivAyanI trIjI koI vastu jagatamAM nathI. zaMkA : dravyasarva ane sarvattAsarva A bemAM taphAvata zuM che ? kAraNa ke dravyasarvamAM paNa vivakSAvaDe badhA dravyo AvI gayA ane sarvattAsarvamAM paNa vivakSAvaDe badhA dravyo AvI gayA. samAdhAna : dravyasarvamAM badhAM ghaTAdi dravyo grahaNa karAya che. "Adi' zabdathI AMgaLI vigere jANavA. jyAre sarvattA jIva-ajIva badhI ja vastune vyApIne rahelI che. mATe baMnemAM moTo taphAvata 20 che. ll188 avataraNikA : have bhAvasarva kahevAya che ke gAthArtha : bhAvasarvamAM udayasvarUpa sarva audayikabhAva jANavA. je rIte A kahyo tema zeSa bhAvo paNa jANavA. ahIM kSAyopathamika bhAvasarva ane niravazeSasarva, A bevaDe adhikAra che. TIkArtha : mULamAM "bhAva" zabda bhAvasarvArane jaNAvanAro che. sarva eTale ke zubhAzubha 25 bhedathI baMne prakArano audayikabhAva e udayasvarUpa arthAt karmonA udayathI banelo jANavo. jema udayasvarUpa svalakSaNathI A audayikabhAva kahyo, tema zeSa bhAvo paNa "svalakSaNathI kahevA yogya che' ATalo vAkyazeSa samajI levo. temAM zubha evA sarva aupathamikabhAva mohanIyakarmanA upazamasvabhAvavALA che, zubha evo sarva kSAyikabhAva karmakSayanA svabhAvavALo che. zubhAzubha evo sarva kSAyopathamikabhAva e mizra = kSaya ane upazamasvabhAvavALo che. zubhAzubha evo sarva 30 pAriNAmikabhAva e pariNatisvabhAvavALo jANavo. A pramANe audayikAdi pAMce bhAvonI 188ll Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) vyutpattyarthaprarUpaNAM kRtvA prakRtayojanAmupadarzayannAha-ettha u' ityAdi, atra tu 'kSAyopazamika' iti kSAyopazamikabhAvasarveNa adhikAraH, avatAra upayoga ityarthaH, azeSasarveNa ca' niravazeSasarveNa ceti gAthArthaH // 189 // vyAkhyAtaH sautraH sarvAvayavaH, sAmprataM sAvadyAvayavavyAcikhyAsayA''ha - 5 kammamavajjaM jaM garihiaMti kohAiNo va cattAri / saha teNa jo u jogo paccakkhANaM havai tassa // 1038 // vyAkhyA : 'karma' anuSThAnamavadyaM bhaNyate, kimavizeSeNa ?, netyAha-'yad garhitam' iti yannindyamityarthaH, krodhAdayo vA catvAraH, avadyamiti vartate, sarvAvadyahetutvAt teSAM kAraNe kAryopacArAt, saha tena-avadyena 'yastu yogaH' ya eva vyApAra: asau sAvadha ityucyate, 'pratyAkhyAnaM' 10 niSedhalakSaNaM bhavati 'tasya' sAvadyayogasya, pAThAntaraM vA 'kammaM vajjaM jaM garahiyaMti iha tu "vRjI varjane' ityasya varjanIyaM varSaM tyajanIyamityarthaH, zeSaM pUrvavat, navaraM saha varthena savarNyaH prAkRte sakArasya dIrghAdezAt sAvajjamiti gAthArthaH // 1038 // adhunA yogo'bhidhIyate, sa ca dvidhA-dravyayogo bhAvayogazca, tathA caa''hvyutpatti-arthanI prarUpaNAne karIne prakRtayojanAne dekhADatA kahe che ke - ahIM kSAyopathamika bhAvasarva 15 (kAraNa ke zrutajJAna lAyopathamika che ane ahIM sUtra zrutarUpa che.) ane niravazeSasarva upayogI che. 18 avataraNikA: sUtra saMbaMdhI 'sarva avayava vyAkhyAna karAyo. have 'sAvadya avayavane kahevAnI icchAthI kahe che ke gAthArtha : je gahita kAryo che te pApa che. athavA krodhAdi cAra e pApa che. te pApa sAtheno 20 je vyApAra che tenuM paccakakhANa thAya che. TIkArtha: karma eTale ke anuSThAna e pApa kahevAya che. zuM sAmAnyathI badhA anuSThAna pApa kahevAya ? nA, je nirdhI hoya tevA anuSThAna pApa kahevAya che. athavA krodhAdi cAra kaSAyo pApa jANavA, kAraNa ke te cAre kaSAyo sarvapApanuM kAraNa che, tethI kAraNamAM (krodhAdi kaSAyamAM) kAryano (pApano) upacAra karavAthI te kaSAyo pApa che ema kahevAya che. je vyApAra pApasahitano 25 hoya te sAvadya kahevAya che. te sAvaghayoganuM niSedharUpa paccakakhANa thAya che. athavA mULamAM pAThAntara jANavo. je ninda anuSThAna che te varSa che. ahIM 'vRna dhAtu tyAga arthamAM che. A dhAtu parathI varya zabda banyo che. teno artha 'tyAgavA yogya' thAya che tethI je ninda karma che te tyAgavA yogya che ema artha jANavo. zeSa gAthA pUrvanI jema jANavI. mAtra vajarya sahitanuM karma savajarya kahevAya, prAkRtamAM "sa' dIrgha thatAM "sAvajja' zabda bane che. /1038 30 avataraNikA: have "yoga' avayava kahevAya che. te be prakAre che - dravyayoga ane bhAvayoga. Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoganuM svarUpa (ni. 1039) sI 325 davve maNavayakAe jogA davvA duhAu bhAvaMmi / jogA sammattAI pasattha iaro u vivarIo // 1039 // vyAkhyA : 'dravya' iti dvAraparAmarzaH, 'maNavaikAe jogA davveti manovAkkAyayogyAni dravyANi dravyayogaH, etaduktaM bhavati-jIvenAgRhItAni gRhItAni vA svavyApArApravRttAni dravyayoga iti, dravyANAM vA harItakyAdInAM yogo dravyayogaH, 'duhA u bhAvaMmitti dvidhaiva dviprakAra eva, 'bhAva' 5 iti bhAvaviSayaH 'jogo'tti yogo'dhi-kRtaH-prazasto'prazastazca, tatra 'sammattAI pasattha 'tti samyaktvAdInAm, AdizabdAd jJAnacaraNaparigrahaH, prazastaH yujyate'nena karaNabhUtenA''tmA'pavargeNetikRtvA, 'iyaro u vivarIo 'tti itarastu mithyAtvAdiryogaH, 'viparIta' ityaprazasto vartate, yujyate'nenA''tmA'STavidhena karmeNetikRtvA'yaM gAthArthaH // 1039 // sAvadhaM yogamiti vyAkhyAtau sUtrAvayavAviti, adhunA pratyAkhyAmItyavayavaprastAvAt pratyAkhyAnaM 10 nirUpyate, iha pratyAkhyAmIti vA pratyAcakSe iti vA uttamapuruSaikavacane dvidhA zabdau, tatrA''dyaH pratyAkhyAmIti, pratizabdaH pratiSedhe AG Abhimukhye khyA prakathane, pratIpaM Abhimukhyena khyApanaM sAvadyayogasya karomi pratyAkhyAmIti, athavA 'cakSiA vyaktAyAM vAci' pratiSedhasyA''dareNAbhidhAnaM gAthArtha dravyamAM mana-vacana-kAyAne yogya dravyo e dravyayoga che. bhAvamAM yoga be prakAre che. samyakatvAdi prazasta ane mithyAtvAdi aprazasta. 15 1 TIkArtha : mULamAM 'dravya' zabda dravyayogadvArane jaNAvanAra che. mana-vacana-kAyAne yogya dravyo dravyayoga che, arthAt jIvavaDe nahi grahaNa karAyelA ke grahaNa karAyelA paNa pota-potAnA vyApAramAM apravRtta evA mana-vacana-kAyAne yogya dravyo e dravyayoga che. athavA haraDe vigere dravyono je yoga te dravyayoga. bhAvaviSayaka yoga be prakAre ja kahevAyelo che prazasta ane aprazasta. temAM samyaktvAdino, AdizabdathI jJAna-cAritrano yoga e prazastayoga che kAraNa ke karaNabhUta evA A yogavaDe AtmA 20 mokSa sAthe joDAya che. (ti kRtvA zabda mATe athavA hovAthI arthamAM vaparAya che, arthAt samyaktvAdi AtmAne mokSa sAthe joDI Ape che mATe te prazasta bhAvayoga che.) mithyAtvAdino yoga e AtmAne ATha prakAranA karmo sAthe joDI Apato hovAthI aprazastabhAvayoga che. ll1039 - sAvadya ane yoga A be sUtraavayavo vyAkhyAna karAyA. have paccakakhAmi' avayavano avasara hovAthI pratyAkhyAnanuM nirUpaNa karAya che. ahIM 'pratyAkhyAmi' athavA 'pratyAca" e 25 pramANe prathama puruSanA eka vacanamAM be prakAranA zabdo che. temAM prathama "pratyAkhyAmi' zabdano artha batAve che. - prati zabda pratiSedha arthamAM che, A abhimukhatAnA arthamAM che ane khyA dhAtu kathana karavuM arthamAM che huM sAvaghayoganuM sAmethI pratIpa khyApana karuM chuM. (arthAt huM sAme caDIne sAvaghayogonA pratiSedhanuM kathana karuM chuM.) A pramANe pratyAkhyAmi' zabdano artha jANavo. athavA val dhAtu "spaSTa rIte bolavuM' arthamAM che. tethI pratyAcaze eTale sAvaghayoganA 30 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 326 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) karomi pratyAcakSe, pratiSedhasyAkhyAnaM pratyAkhyAnaM nivRttirityarthaH, idaM ca SaTprakAraM nAmasthApanAdravyakSetrAtIcchAbhAvabhedabhinnamiti, taMtra ca nAmasthApane kSuNNatvAdanAdRtya dravyapratyAkhyAnAdi pratipAdayannAha davvaMmi niNhagAI 3 nivvisayAI a hoi khittaMmi 4 / bhikkhAINamadANe aiccha 5 bhAve puNo duvihaM 6 // 1040 // vyAkhyA : dravyamiti dvAraparAmarzaH, 'niNhagAi'tti nihnavAdipratyAkhyAnam, AdizabdAd dravyayordravyANAM dravyabhUtasya dravyahetorvA yat pratyAkhyAnaM tad dravyapratyAkhyAnamiti, 'nivvisayAI ya hoi khittaMmitti nirviSayAdi ca bhavati kSetra iti, tatra niviSayasyA''diSTasya kSetrapratyAkhyAnam, AdizabdAnagarAdipratiSiddhaparigrahaH, bhikSAdInAmadAne'tigacche'ti bhikSaNaM-bhikSA prAbhRtikocyate, 10 AdizabdAd vastrAdiparigrahaH, teSAmadAne satyatigaccheti vacanamatIccheti veti pratyAkhyAnaM, 'bhAve puNo duvihaMti bhAva iti dvAraparAmarzaH, bhAvapratyAkhyAnaM punardvividhaM, tatra bhAvapratyAkhyAnamiti bhAvasya-sAvadyayogasya pratyAkhyAnaM bhAvapratyAkhyAnaM bhAvato vA-zubhAt pariNAmotpAdAd pratiSedhanuM AdarapUrvaka kathana karuM chuM. TUMkamAM pratyAkhyAna eTale pratiSedhanuM kathana karavuM, arthAt nivRtti. A pratyAkhyAna nAma, sthApanA, dravya, kSetra, atIcchA ane bhAva ema 15 cha prakAranuM che. avataraNikA temAM nAma-sthApanA sugama hovAthI tene choDIne dravyapratyAkhyAdinuM pratipAdana karatA graMthakArazrI kahe che ke gAthArtha : dravyane vize nidvavAdinuM pratyAkhyAna jANavuM. kSetrane vize nirviSayAdi jANavA. bhikSAdinA adAnamAM atIcchA, bhAvamAM be prakAranuM pratyAkhyAna jANavuM. 20 TIkArtha: dravyazabda dvArane jaNAvanAro che. nidvavAdinuM pratyAkhyAna ahIM AdizabdathI be dravyonuM, ghaNA dravyonuM, dravyabhUta evA sAdhunuM ke dravya mATenuM je pratyAkhyAna te dravyapratyAkhyAna kahevAya che. kSetramAM nirviSayAdi jANavA, arthAt je jIvane dezanikAlano Adeza Apelo hoya te jIvanuM te kSetramAM pharI na ApavA mATenuM je pratyAkhyAna te kSetrapratyAkhyAna (jo ke ahIM koI pratyAkhyAna levAnuM nathI to paNa te vyaktine te kSetramAM AvavA mATeno je pratiSedha karAyo che 25 te pratiSedha ja kSetrapratyAkhyAna jANavuM.) AdizabdathI nagarAdi pratiSiddha kSetro levA. bhikSA eTale prAkRtikA, bhikSAdinA' ahIM Adi zabdathI vastrAdi jANavA. te bhikSAdinA adAnamAM cAlyo jA' evuM vacana bolavuM te atigacchapratyAkhyAna athavA atIcchA (aditsA) pratyAkhyAna che. mULamAM "bhAva" zabda dvAra jaNAvanAro che. bhAvapratyAkhyAna be prakAranuM che. (je AgaLa batAvaze. ahIM mAtra bhAvapratyAkhyAna eTale zuM? te kahe che.) bhAvanuM eTale ke sAvaghayoganuM je pratyAkhyAna 30 + tathA cAha - nAmaM ThavaNA davie khittamadicchA ya bhAvao taM ca / nAmAbhihANamuttaM ThavaNAgArak nivavo II rUti gAthA vavavid II Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvapratyAkhyAnanA bhedo (ni. 1041) 327 bhAvahetorvA-nirvANArthaM vA bhAva eva vA-sAvadyayogaviratilakSaNaH pratyAkhyAnaM bhAvapratyAkhyAnamiti thArtha i2040. sAmprataM dvaividhyamevopadarzayannAha sua Nosua sua duvihaM puvva 1 mapuvvaM 2 tu hoi nAyavvaM / nosuapaccakkhANaM mUle 1 taha uttaraguNe a 2 // 1041 // vyAkhyA : 'suyaNosuya'tti zrutapratyAkhyAnaM nozrutapratyAkhyAnaM ca, 'suyaM duvihaMti zrutapratyAkhyAnaM dvividhaM, dvaividhyameva darzayati-puvvamapuvvaM tu hoi NAyavvaMti pUrvazrutapratyAkhyAnamapUrvazrutapratyAkhyAnaM ca bhavati jJAtavyamiti, tatra pUrvazrutapratyAkhyAnaM pratyAkhyAnasaMjJitaM pUrvameva, apUrvazrutapratyAkhyAnaM tvAturapratyAkhyAnAdikamiti, tathA 'nosuyapaccakkhANaM'ti nozrutapratyAkhyAnaM zrutapratyAkhyAnAdanyadityarthaH, 'mUle taha uttaraguNe yatti mUlaguNapratyAkhyAnamuttaraguNapratyAkhyAnaM ca, tatra 10 mUlaguNapratyAkhyAnaM dezasarvabhedaM, dezataH zrAvakANAM sarvatastu saMyatAnAmiti, ihAdhikRtaM sarvaM, sAmAyikAnantaraM sarvazabdopAdAnAditi gAthArthaH // 1041 // ___iha ca vRddhasampradAyaH 'paMccakkhANe udAharaNaM rAyadhUyAe-varisaM maMsaM na khAiyaM, pAraNae aNegANaM jIvANaM ghAo kao, sAhUhiM saMbohiyA, pavvaiyA, puvvaM davvapaccakkhANaM pacchA athavA zubha evA pariNAmo jAgavAthI thatuM pratyAkhyAna athavA bhAva mATenuM eTale ke nirvANa 15 mATenuM je pratyAkhyAna athavA sAvadyayoganI viratirUpa bhAva pote ja pratyAkhyAna, A badhA pratyAkhyAna te bhAvapratyAkhyAna jANavA. /1040 avataraNikA : have be prakAranA bhAvapratyAkhyAnane ja batADatA kahe che ke gAthArtha : zrutapratyAkhyAna ane noDyutapratyAkhyAna. temAM zrutapratyAkhyAna be prakAranuM che - pUrva ane apUrva. noDyutapratyAkhyAna mUla ane uttaraguNasaMbaMdhI jANavu. 20 TIkArtha : zrutapratyAkhyAna ane noDyutapratyAkhyAna ema be prakAre bhAvapratyAkhyAna jANavuM. zrutapratyAkhyAna be prakAre che. te be prakAro ja batAve che-pUrvazrutapratyAkhyAna ane apUrvazrutapratyAkhyAna. temAM pratyAkhyAna nAmanuM caudapUrvomAMnuM eka (navamuM) pUrva ja pUrvazrutapratyAkhyAna jANavuM. tathA AturapratyAkhyAna vigere apUrvazrutapratyAkhyAna che. tathA zrutapratyAkhyAnathI juduM evuM nohyutapratyAkhyAna mUlaguNapratyAkhyAna ane uttaraguNapratyAkhyAna ema be prakAre jANavuM. temAM mUlaguNapratyAkhyAna 25 deza ane sarvathI ema be prakAre che. dezathI zrAvakone ane sarvathI sAdhuone jANavuM. ahIM sAmAyikasUtramAM sAmAyika zabda pachI sarvazabda grahaNa karela hovAthI sarvathI mUlaguNapratyAkhyAna upayogI che. ll10415 ahIM paccakhANanA viSayamAM vRddhonI paraMparAe AveluM rAjaputrInuM udAharaNa jANavuM - eka rAjaputrI varasa sudhI mAMsa khAtI nathI. pAraNAnA divase aneka jIvono ghAta karAyo. 30 19. pratyAkhyAne udAharaNaM rAjaduhituH-varSa mAMsaM na khAditaM, pAraNake'nekeSAM jIvAnAM ghAtaH kRtaH, sAdhubhiH saMbodhitA, pravrajitA, pUrvaM dravyapratyAkhyAnaM, pazcAd Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) bhAvapaccakkhANaM jAtamiti kRtaM prasaGgena / pratyAkhyAmIti vyAkhyAtaH sUtrAvayavaH, adhunA yAvajjIvatayeti vyakhyAyate-iha cA''dau bhAvArthamevAbhidhitsurAha jAvadavadhAraNaMmi jIvaNamavi pANadhAraNe bhnniaN| . ApANadhAraNAo pAvanivittI ihaM attho // 1042 / / vyAkhyA : yAvad ityayaM zabdo'vadhAraNe vartate, jIvanamapi prANadhAraNe bhaNitaM, 'jIva prANadhAraNa iti vacanAt, tatazcAprANadhAraNAt-prANadhAraNaM yAvat pApanivRttirityarthaH, paratastu na vidhirnApi pratiSedho, vidhAvAzaMsAdoSaprasaGgAt pratiSedhe tu surAdiSUtpannasya bhaGgaprasaGgAditi gAthArthaH // 1042 // iha ca jIvanaM jIva iti kriyAzabdo'yaM, na jIvatIti jIva AtmapadArthaH, jIvanaM tu prANadhAraNaM, jIvanaM jIvitaM cetyeko'rthaH, 10 tatra nIvita tathA vartate, tava tAvatiau nirUpatrI - nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 ohe 4 bhava 5 tabbhave a6 bhoge a 7 / sAdhuoe rAjaputrIne samyam bodha Apyo. teNIe dIkSA lIdhI. ahIM varasa sudhI mAMsa na khAvAnI pratijJA e dravyapratyAkhyAna ane pachI dIkSA lIdhI te bhAvapratyAkhyAna thayuM. prAsaMgika vAtAvaDe saryuM. 'pratyAkhyAmi' avayavanuM vyAkhyAna karyuM. 15 avataraNikA : have "yAvajjIva sudhI" avayavanuM vyAkhyAna karAya che. ahIM prathama tenA bhAvArthane ja kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ke gAthArtha : TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha : "yAvadU zabda avadhAraNa (arthAt "sudhI' evA) arthamAM che. jIvana' zabda paNa prANadhAraNa karavuM arthamAM kahevAyelo che, kAraNa ke gIn dhAtu prANadhAraNa arthamAM che. tethI jyAM 20 sudhI prANonuM dhAraNa thAya tyAM sudhI pApathI nivRtti jANavI. tenA pachI = prANatyAga pachI vidhAna paNa nathI ke pratiSedha paNa nathI, kAraNa ke prANatyAgyA pachI pApanuM vidhAna karavAmAM AzaMsAdoSa rahelo che. (arthAt jayAM sudhI jIvuM tyAM sudhInuM mAre pratyAkhyAna pachI nahi, AvuM vidhAna karavAmAM vidhAna karatI veLAe ja pratyAkhyAna puruM thayA pachI huM pApa sevIza evI AzaMsA paDelI che.) tathA pApano pratiSedha karavAmAM prANa tyAgyA pachI devAdimAM utpanna thayelA tene pratyAkhyAnabhaMga 25 thavAno prasaMga Ave. (kAraNa ke devAdimAM virati rahevAnI nathI.) mATe jIvana puruM thayA pachI vidhi ke niSedha hoto nathI. /104rA (have AgaLa jIvitazabdanA nikSepA batAvavA che. tethI tenI sAtheno saMbaMdha joDavA kahe che ke, ahIM jIvavuM e jIva A pramANe jIvazabda kriyAvAcI che. paNa je jIve che te jIva eTale ke "AtmA' vAcI jIva zabda levAno nathI. jIvavuM eTale prANadhAraNa karavuM. jIvana ane jIvita baMne ekArthika zabdo che. 30 avataraNikA : temAM jIvita daza prakAre che. te daza prakAranA jIvitane ja (jIvanane ja) prathama nirUpaNa karatAM kahe che ? gAthArtha : TIkArya pramANe jANavo. 20. bhAvapratyAkhyAnaM jAtam / Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 dravyajIvita vigerenuM svarUpa (bhA. 190) zaika 329 saMjama 8 jasa 9 kittIjIviaM ca 10 taM bhaNNaI dasahA // 1043 // * vyAkhyA : nAmajIvitaM sthApanAjIvitaM dravyajIvitam oghajIvitaM bhavajIvitaM tadbhavajIvitaM bhogajIvitaM ca tathA saMyamajIvitaM yazojIvitaM kIrtijIvitaM ca tadbhaNyate dazadheti gAthAsamAsArthaH // 1043 // avayavArthaM tu bhASyakAra: svayameva vakSyati, ... tatra nAmasthApane kSuNNatvAdanAdRtya zeSabhedavyAcikhyAsayA''ha davve saccittAI 3 AuasaddavvayA bhave Ahe 4 / meraphAruM bhave huM tamava tatthava 3vavatta 6 10mA (ma) vyAkhyA : 'dravya' iti dvAraparAmarzaH, dravyajIvitaM saccittAdi, AdizabdAnmizrAcittaparigrahaH, iha ca kAraNe kAryopacArAd yena dravyeNa sacittAcittamizrabhedena putrahiraNyobhayarUpeNa yasya yathA jIvitamAyattaM tasya tathA tadravyajIvitamiti, dvipadAdidravyasya cAnye, uktaM dravyajIvitaM, 'Auya- 10 saddavvayA bhave ohe 'ttiM Ayuriti pradezakarma tadrvyasahacaritaM jIvasya prANadhAraNaM sadaiva saMsAre bhavedogha iti dvAraparAmarzaH oghajIvitaM, sAmAnyajIvitamityarthaH, idaM cAGgIkRtya yadi paraM siddhA - TIkartha: nAmajIvita, sthApanAjIvita, dravyajIvita, oghajIvita, bhavajIvita, taddabhavajIvita, bhogajIvita, saMyamajIvita, yazojIvita ane kIrtijIvita A pramANe daza prakAre jIvita kahevAya che. I/1043nAma,sthApanA vagere. dareka avayavono artha bhASyakAra svayaM ja jaNAvaze. : avataraNikA : temAM nAma-sthApanA sugama hovAthI tene choDI zeSabhedonI vyAkhyA karavAnI icchAthI kahe che ke gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha dravyazabda dvArA jaNAvanAro che. sacittAdi dravyajIvita che. AdizabdathI mizra ane acittano parigraha karavo. ahIM kAraNamAM (sacittAdi dravyomAM) kAryano (jIvitano) upacAra 20 karavAthI sacittAdi e dravyajIvita kahevAya che. tethI putra,hiraNya, ubhayarUpa evA (kramaza:) sacitta, acitta ane mizrabhedarUpa je dravyavaDe jenuM jIvita je rIte AdhIna hoya, tenuM te jIvita te rIte taMdravyajIvita jANavuM. (jema ke, jenuM jIvita sacitta evA putrane AdhIna hoya tenuM te jIvita sacittadravyajIvita kahevAya, jenuM jIvita hiraNya vigere acitta dravya upara cAlatuM hoya tenuM te jIvita acittadravyajIvita kahevAya, kAraNa ke kAraNamAM (hiraNyAdimAM) kAryano (sacittAdi jIvitano) 25 upacAra karela che.) keTalAka AcAryo dvipada = manuSyAdi, catuSpada= gAyAdi ane apada = vRkSAdi dravyonuM jIvita dravyajIvita kahe che. dravyajIvita kahyuM. ' tathA (bApu:dravyatA = vAyu saritA) Ayu eTale AyuSyakarmanA daliko, tenAthI sahacarita = tenI sahAyathI thatuM evuM jIvanuM prANadhAraNa e haMmezA saMsAramAM hoya mATe te jIvita oghajIvita kahevAya che, (arthAtu devanuM jIvita, nArakanuM jIvita ema viziSTa jIvita nahi paNa, 30 dareka gatimAM prApta thatuM sAmAnyajIvita e oghajIvita kahevAya che.) A oghajIvitane AzrayIne * patidravyAvasthatyace ! Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) mRtAH, na punaranye kadAcana ityuktamoghajIvitaM, 'NeraDyAINa bhavetti nArakAdInAmiti, AdizabdAt tiryaGnarAmaraparigrahaH, bhava iti dvAraparAmarzaH, svabhave sthitirbhavajIvitamiti, uktaM bhavajIvitaM, 'tabbhava tattheva uvavatti'tti tasmin bhave jIvitaM tadbhavajIvitaM, idaM caudArikazarIriNAmeva bhavati, yata Aha-tatraivopapattiH, tatraivopapAta ityarthaH, bhavazca tadAyuSkabandhasya prathamasamayAdArabhya 5 yAvaccarasamayAnubhavaH, sa caudArikazarIriNAM tiryaGmanuSyANAM tadbhavopapattimAgatAnAM tadbhavajIvitaM siddho mRtyu pAmyA che, paraMtu siddha sivAya bIjA koI anya jIvo kyAreya A jIvitane AzrayIne mRtyu pAmyA nathI. oghajIvita kahyuM. nArakAdinI, AdizabdathI tiryaMca, deva, manuSyonI potapotAnA bhavamAM je sthiti = rahevuM te bhavajIvita kahevAya che. bhavajIvita kahyuM. have tadbhavajIvita kahevAya che. te bhavamAM jIvita-jIvana e taddabhavajIvita. A 10 tadbhavajIvita audArikazarIravALAo (eTale ke tiryaMca - manuSyone ja) hoya che, kAraNa ke te ja bhavamAM upapatti-janma e tadbhavajIvita che ane e audArikazarIrIone ja hoya che. (Azaya e che ke deva ke nAraka potAnA bhAvamAM rahe che, eTale emane e bhavajIvita to ghaTe che paraMtu deva ke nAraka pharI te ja bhavamAM utpanna thatA nathI mATe temane tadbhavajIvita na saMbhave.) te te AyuSyanA baMdha pachInA pahelA samayathI mAMDIne A bhavanA chellA samaya sudhIno 15 anubhava e bhava kahevAya che. (dA. ta. koI manuSya 99 varSanA AyuSyavALo hoya, 66 varSanI uMmare e 10,000 varSanuM devAyuSya bAMdhe, to 66 varSathI mAMDIne 33 varSa manuSyabhavanA=abAdhAkALanA ane devabhavanA 10,000 varSa. Ama 10 hajAra + 33 varSa devanuM bhavajIvita kahevAya. A rIte cAre gati mATe samajI levuM. ahIM 'bhavajIvita'mAM je "bhava' zabda che teno A artha samajavo. paraMtu 20 taddabhavajIvitamAM rahela "bhava' zabdano nahIM, kAraNa ke jo tadbhavajIvitanA bhava zabdano A artha samajIe to tadbhavajIvita abAdhAkALa sahitanuM mAnavuM paDe, jyAre have pachI AgaLa tabhavajIvita abAdhAkALathI nyUna jaNAvyuM che, tethI pUrvApara virodha Ave. te na Ave mATe uparokta artha bhavajIvitamAM rahela "bhava' zabdano jANavo.) A caramasamayAnubhavarUpa bhava e ja tadbhavajIvita bane che. ( va .... tad25 nIvita mavati....... ema anvaya karavo. te kone hoya che? to te batAve che ke) audArikazarIravALA tiryaMca-manuSyo che ke jeo tiryaMca-manuSyabhavamAM janma pAmI cUkyA che, emano e bhava ja tadUbhavajIvita bane che. (dA.ta. 6 mAsa bAkI rahetA deva 100 varSanuM manuSyAya bAMdhe, tyAre 100 varSa + 6 mAsa e manuSyanuM bhavajIvita che. have e ja deva 6 mAsa pasAra karIne jyAre manuSyabhavamAM janma pAme, manuSya bane, tyArathI mAMDIne e ja bhavajIvita have tadbhavajIvita 30 gaNAze arthAt tadbhavajIvita ahIM 100 varSanuM thaze.) A tabhavajIvita mAtra audArikazarIrIone ja mAnavuM. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 331 tadbhavajIvita (bhA. 190) bhavati, nanu ca bhavajIvitamanantaraM caturddhA varNitaM nArakAdigatisamApannAnAM yA'vasthA, tatra -svAyuSkabandhakAlAt prabhRti sarvaiva bhavasthitiH yathAsvamabAdhAsahitA bhavajIvitam, iha tu tadbhavajIvite abAdhonikA karmasthitiH, tadbhavodayAt prabhRti karmaniSekaH tadbhavajIvitamiti mahAn vizeSaH, tat kimarthamaudArikANAmeva ?, ucyate, teSAM hi garbhakAlavyavahitaM yoniniHsaraNaM janmocyate, tena ca garbhakAlena sahaiva tadbhavajIvitaM, vaikriyazarIriNAM tUpapAtAdeva kAlAntarAvyavahitaM 5 janmeti jIvitaM svAbAdhAkAlasahitamitikRtvA tadbhavajIvitamaudArikANAmeva supratipAdamiti, (zaMkA : zA mATe ? tamArI vyAkhyA pramANe to devone paNa A ghaTI zake che. te A pramANe - manuSya 25 varSa bAkI hoya tyAre 10 hajAranuM devAyu bAMdhe, to 10 hajA2 + 30 varSa devanuM bhavajIvita, 30 varSa pasAra thayA bAda deva bane, eTale e 10 hajAra varSa devanuM tadbhavajIvita. Ama devane paNa tadbhavajIvita ghaTI zake che. samAdhAna H tamArI vAta sAcI paNa jo A rIte mAnIe, to tadbhavajIvita ane bhavajIvitamAM koI taphAvata=bheda raheze nahIM.) 10 zaMkA : (kema nahIM rahe ? te be vacce cokhkho bheda raheze ja. te A pramANe +) te te AyuSyanAM baMdhakALathI mAMDIne AkhI ya bhavasthiti e bhavajIvita arthAt abAdhAkALa + pachIno Akho bhava. jyAre tadbhavajIvitamAM abAdhA vinAnI karmasthita ja levAnI hovAthI abAdhAkALa vinAno Akho bhava e 15 tadbhavajIvita che.Ama baMnemAM moTo bheda che. tethI cAreya gatimAM baMne jIvita mAnIe, to ya koI vAMdho Ave ema nathI. to zA mATe mAtra audArikazarIrIjIvone ja tadbhavajIvita mAno che ? samAdhAna : garbhamAM avataryA pachI yathAyogya garbhakALa pasAra karI yonimAMthI nIkaLavuM te audArikazarIrajIvono janma kahevAya che. A garbhakALa sahitanuM ja tadbhavajIvita hoya che. jyAre vaikriyazarIrI evA deva-nArakone upapAta thayo e ja janma che. ahIM koI bIjo garbhakALa pasAra 20 karavAno hoto nathI. tethI teonuM jIvita e mAtra potAnA abAdhAkALa sahitanuM hovAthI * tadbhavajIvita audArikazarIrI jIvone ja kahyuM che. (TUMkamAM bhavajIvitanI jema tadbhavajIvita paNa jo cAre gatimAM mAno to, tiryaMca-manuSyanuM tadbhavajIvita garbhakALasahitanuM ane deva-nArakanuM garbhakALavinAnuM mAnavuM paDe. A rIte mAnatA tadbhavajIvitanI eka sarakhI vyAkhyA rahe nahIM, paNa judI judI thaI jAya, te na thAya te mATe eka ja vyAkhyA banAvI ke abAdhAkALa vinAnuM, 25 garbhakALasahitanuM je jIvita te tadbhavajIvita. ane AvuM jIvita audArikazarIrI jIvone ja saMbhave che. bhavajIvita e abAdhAsahitanuM hovA chatAM temAM garbhakALa hoto nathI jyAre tadbhavajIvitamAM abAdhA na hovA chatAM garbhakALa hovAthI A jIvita audArikazarIrIne ja hoya ema kahyuM che. A saMpUrNa carcAno sAra eTalo ja che ke pUrvabhavanA AyubaMdhakALathI A bhava sudhInuM jIvana e bhavajIvita jANavuM, ane vAraMvAra tenA te ja bhavamAM janamavuM te tadbhavajIvita kahevAya. deva-nAraka vAraMvAra 30 tenA te ja bhavamAM janamatA na hovAthI tadbhavajIvita audArikaza2I2Ione ja kahyuM che. tathA tenA te ja bhavamAM janamavuM e tadbhavajIvitanI vyAkhyA hovAthI AgaLa kahe che ke) audArikaza2I2IjIvone Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) teSAM cedaM svakAyasthityanusArato vijJeyamiti gAthArthaH // 190 // uktaM tadbhavajIvitaM, bhogaMmi cakkimAI 7 saMjamajIaM tu saMjayajaNassa 8 / jasa 9 kittI a bhagavao 10 saMjamanarajIva ahigAro // 1044 // vyAkhyA : bhogaMmitti dvAraparAmarzaH, bhogajIvitaM ca cakravartyAdInAm, AdizabdAbaladeva5 vAsudevAdiparigrahaH, uktaM ca bhogajIvitaM, 'saMjamajIyaM tu saMjayajaNassa'tti saMyamajIvitaM tu 'saMyatajanasya' sAdhulokasya, uktaM saMyamajIvitaM, 'jasakittI ya bhagavao'tti yazojIvitaM bhagavato mahAvIrasya, kIrtijIvitamapi tasyaiva, ayaM cAnayovizeSaH-dAnapuNyaphalA kIrtiH, parAkramakRtaM yazaH' iti, anye tvidamekamevAbhidadhati, asaMyamajIvitaM cAviratigataM saMyamapratipakSato gRhNantIti, 'saMjamanarajIva ahigAro 'tti-saMyamanarajIvitenehAdhikAra iti gAthArthaH // 1044 // yAvajjIvatA ceha 10 "gauva prApathArI' rUtyasthIthImA samAre thAvavadhArA' (pa0 2-2-8) rUtyane nivRtta bhAvapratyaya utpAdite yAvajjIvaM bhAvaH SaSThyA avyayAdApsupaH (pA0 2-4-82) iti supaluk, A taddabhavajIvita svakAsthiti anusAra jANavA yogya che. (arthAt tadbhavajIvita keTalAkaLa sudhInuM hoya? teno khulAso karatA kahe che ke je jIvanI jeTalI kAyasthiti hoya teTaluM tenuM jIvana tadbhavajIvita kahevAya che.) I19oll tabhavajIvita kahyuM. 15 gAthArtha cakravartIonuM bhogajIvita, sAdhuonuM saMyamajIvita, bhagavAna mahAvIranuM yaza ane kIrtijIvita jANavuM. ahIM saMyamajIvita ane narabhavajIvitanuM prayojana che. TIkArtha : "bhoga' zabda bhogajIvita nAmanA dvArane jaNAvanAro che. cakravartI vigerenuM AdizabdathI baLadeva, vAsudevAdi levA. teonuM jIvita e bhogajIvita che. bhogajIvita kahyuM. sAdhulokanuM jIvana saMyamajIvita jANavuM. saMyamajIvita kahyuM. bhagavAna mahAvIranuM jIvana yazojIvita 20 ane temanuM ja jIvana kIrtijIvita kahevAya che. yaza ane kIrtino bheda A pramANe jANavo-dAna ane puNyavaDe utpanna thanArI kIrti che, (arthAt koIkane dAna ApavAthI kIrti utpanna thAya che. jayAre koIka vyaktine dAna na ApatI hovA chatAM pUrva-bhavanA puNyathI kIrti utpanna thAya che.) ane parAkramathI utpanna thanAra yaza che. keTalAka AcAryo. yaza ane kIrtine eka ja mAne che. tethI teo dazamA bheda tarIke saMyamanA pratipakSathI aviratine pAmelA asaMyamajIvitane grahaNa 25 kare che. ahIM saMyamajIvita ane narabhavajIvitanuM prayojana che. /1044ll (have "yAvajIvatA' zabda kevI rIte banyo ? te kahe che.) ahIM nIvuM dhAtu "prANadhAraNa karavuM' arthamAM ane yAvat zabda avadhAraNa arthamAM che. vAvavadhAraNa' sUtrathI A be zabdo vacce avyayIbhAva samAsa karI bhAvapratyaya lagADatA "vAvajhIvarsa bhAva:' AvuM svarUpa taiyAra thAya che. tyArapachI gayA...... sUtrathI SaSThI vibha.no lopa ane 30 tI... sUtrathI bhAvaarthamAM strIliMgamAM tA (ta) pratyaya lagADatA pArvajJIvatA zabda bane che. * siddhahema. pramANe cAlyatve (3-2-32), samavya.(3-2-2), mAve ... (7-2-16) Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAvajhnIvALu' vigere padonI vyAkhyA (ni. 1044) 333 'tasya bhAvastvatalA'( pA0 5-1-119 ) viti tali strIliGgatA yAvajjIvatA tayA yAvajjIvatayA, tatrAlAkSaNikavarNalopAt 'jAvajjIvAe' iti siddham, athavA pratyAkhyAnakriyA anyapadArtha iti tAmabhisamIkSya samAso bahuvrIhiH, yAvajjIvo yasyAM sA yAvajjIvA tayetyalaM prasaGgena, tisro vidhA yasya yogasya sa trividhaH sAvadyayogaH, sa ca pratyAkhyeya iti karma saMpadyate, karmaNi ca dvitIyA vibhaktiH, taM trividhaM yogaM, trividhenaiva karaNena, karaNe tRtIyeti, manasA vAcA kAyena 5 ceti, atra manaH prabhRtInAM pUrvaM svarUpaM darzitameveti na pratanyate, navaraM bhAvArtha ucyate - tatra 'trividhaM trividhene' tyatrAnantarasya karaNasya vivaraNasUtramevedaM yaduta - manasA vAcA kAyeneti, tasya ca karaNasya karma pratyAkhyeyo yogastamapi sUtra eva vivRNoti - na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi-nAnumanye'hamiti / atrA''ha - kiM punaH kAraNamuddezakramamatilaGghya vyatyAsena nirdeza: tenI trIjI vibhakti karatA yAvajJIvatayA zabda banyo. have alAkSaNika evA 'ta' varNano lopa 10 thatAM 'yAvatnIvayA' thAya. tenuM prAkRtamAM "khAvatnIvA' rUpa siddha thAya che. athavA 'nAvakhkhIvAt' zabda pratyAkhyAnanI kriyAnuM vizeSaNa bane te rIte A kriyAne AzrayIne bahuvrIhi samAsa karavo-- yAvajjIva che jene vize te yAvajjIva evI pratyAkhyAnanI kriyA, tenAvaDe (arthAt jyAM sudhInuM jIvana che tyAM sudhInA jIvanavALI pratyAkhyAnanI kriyA karuM chuM.) prAsaMgika vAtavaDe saryuM. traNa prakAra che je yoganA te trividha sAvaghayoga, ane tenuM pratyAkhyAna karavAnuM hovAthI 15 te sAvaghayoga karma bane che. karmane bIjI vibhakti thatI hovAthI 'te trividha sAvaghayogane' (e pramANe karma arthAt zabda taiyAra thAya che.) trividha karaNavaDe, ahIM karaNane tRtIyA vibhakti thatI hovAthI mana-vacana ane kAyAvaDe (sAvaghayogane karIza naMhi.......vigere anvaya jANI levo.) ahIM mana vigerenuM pUrve svarUpa batAvI dIdhuM hovAthI pharI tenuM svarUpa batAvAtuM nathI. mAtra bhAvArtha kahevAya che 'trividha trividhena'ahIM 'trividhana' zabdano artha hamaNAM ja batAvela karaNanA 20 vivaraNasUtramAM ja che ke 'mana-vacana-kAyAvaDe. (Azaya e che ke - trividha trividhana maLenuM vAyA jAyeLa 1 mi....... vigere je sAmAyikasUtra che temAM trividhena zabdathI zuM levuM ? te A sUtramAM ja jaNAvyuM che ke 'mana-vacana-kAyAvarDa' mATe trividhana zabdanuM vivaraNa karanAra A sUtra ja che ema kahyuM che.) te karaNanuM karma pratyAkhyeya evo yoga che. te yoganuM paNa sUtra ja vivaraNa kare che. karIza nahIM, karAvIza nahIM ke sAvaghayogane karatA evA anyanI anumodanA 25 karIza nahIM. (ahIM paNa trividha evA yogathI zuM levuM ? te sUtramAM ja jaNAvyuM hovAthI 'te yoganuM sUtra vivaraNa kare che' ema kahyuM che.) zaMkA : zA mATe uddeza kramane oLaMgIne UMdhA krame nirdeza karAyo che ? (arthAt 'trividha trividhana' A rIte uddeza karyo che, arthAt prathama yoga ane pachI karaNano uddeza karyo che ane tyAra pachI manasA, vasA...... vigeremAM prathama karaNa ane pachI yogano A rIte viparIta krame 30 nirdeza zA mATe karyo che ? je rIte uddeza karyo hoya te rIte ja nirdeza karavo joIe.) Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) kRta iti ?, atrocyate, yogasya karaNatantropadarzanArthaM, tathAhi-yogaH karaNavaza eva, karaNAnAM bhAve yogasyApi bhAvAdabhAve cAbhAvAditi, karaNAnAmeva tathA kriyArUpeNa pariNaterityatra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi, aparastvAha-na karomi na kArayAmi kurvantaM na samanujAnAmItyetAvatA granthena gate'nyamapItyatiricyate, tathA cAtiriktena sUtreNa nArthaH, ucyate, 5 sAbhiprAyakamidam, anuktasyApyarthasya saGgrahArthaM, yasmAt sambhAvena'pizabdo'yaM, so'yamapizabdaH ubhayazabdamadhyastha etat karoti-yathA kurvantaM nAnujAnAmi evaM kArayantamapyanujJApayantamapyanyaM nAnujAnAmi, tathA yathA vartamAnakAle kurvantamanyaM na samanujAnAmIti evamapizabdAdatItakAle kRtavantamapi kAritavantamapi tathA'nAgate'pi kAle kariSyantamapi kArayiSyantamapIti trikAlopasaGgraho veditavya iti, na kriyAkriyAvatorbheda 10 eva ato na kevalA kriyA sambhavatIti khyApanArthamanyagrahaNam, atrApi bahu vaktavyaM tattu samAdhAna : yoga e karaNane AdhIna che e batAvavA mATe A rIte viparIta krame nirdeza karyo che. yoga e karaNane AdhIna ja che, kAraNa ke karaNa hoya to yoga hoya, karaNa na hoya to yoga hoto nathI. (zaMkA : karaNa hoya to yoga hoya, te na hoya to yoga na hoya evuM tame kevI rIte kahI zako cho ? tenuM samAdhAna Ape che kekaraNo ja tevA prakAranI kriyArUpe 15 pravRtti kare che. (arthAt mana pote ja anumodanArUpa kriyAne kare che, mana pote ja karAvavArUpa yogane kare che, ane mana pote ja karavArUpa yogane kare che. e ja pramANe vacana-kAyAmAM paNa jANavuM. Ama, karaNa ja yogarUpe kArya karatuM hovAthI kahyuM che ke karaNa hoya to yoga hoya, te na hoya to yoga na hoya.) A viSayamAM ghaNuM kahevAnuM hovA chatAM graMthavistAranA bhayathI kahevAtuM nathI. 20 zaMkA : karIza nahIM vigeremAM "karatA evAnI anumodanA karIza nahIM' ATalA vAkya vaDe ja anya jaNAI jato hovAthI "karatA evA paNa anyanI' ema ahIM "paNa" ane "anya' zabdo vadhArAnA lAge che. tethI vadhArAnuM e sUtra nakAmuM kahevAya. samAdhAna : anya ane upa zabdo cokkasa abhiprAyavALA che. te zabdo nahIM kahevAyelA evA paNa arthano saMgraha karavA mATe che. (temAM pahelA '' zabda zA mATe che ? te kahe che 25 ke) A pi zabda saMbhAvanA jaNAve che. te A pramANe ke - urvanta ane anya be zabdo vacce rahela upa zabda e vAtanI saMbhAvanA jaNAve che ke jema karatAne huM anumodIza nahi, tema karAvatA evA anyane ke anumodanA karatA evA anyane huM anumodIza nahi. tathA jema vartamAnakALamAM karatA evA anyane anumodIza nahi tema pa zabdathI bhUtakALamAM sAvadyayoga sevI cUkelAne, temaja bIjA pAse sevaDAvI cUkelAne tathA bhaviSyamAM sAvadyayoganuM sevana karanArane, 30 ke karAvanArane huM anumodIza nahi e pramANe traNe kALano saMgraha zabdathI jANavA yogya che. (have 'manya' zabdanuM zuM prayojana che ? te kahe che ke, kriyA ane kriyAvAnano ekAMte bheda ja che evuM nathI. tethI = abheda hovAthI ekalI kriyA saMbhavI zakatI nathI evuM jaNAvavA mATe Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRhasthapratyAkhyAnanA bhedo (ni. 1045) nA 335 nocyate mA bhUt mugdhamativineyasammoha iti, kiJcittu sUtrasparzaniyuktau vakSyAma iti / evaM tAvadidametAvat sUtrasya vyAkhyAtam // iha ca sarvaM sAvadhaM yogaM pratyAkhyAmItyatra pratyAkhyAnaM gRhasthAn sAdhUMzcAdhikRtya bhedapariNAmato nirUpatra sIAlaM bhaMgasayaM tivihaM tiviheNa samiiguttIhi / suttapphAsianijjuttivittharattho gao evaM // 1045 // vyAkhyA : guravastu vyAcakSate-tadidametAvat sUtrasya vyAkhyAtaM, sAmprataM trividhaM trividhenetyetadeva kila vyAcaSTe, taMtra trividhaM sAvadhaM yogaM pratyAkhyeyaM kRtakAritAnumatibhedabhinnaM trividhena manasA vAcA kAyeneti karaNena pratyAkhyAti yataH atastadbhedopadarzanAyaivA''ha-siAlaM bhaMgasayaM gAhA // atrA''ha-yadyevamiha sarvasAvadyayogapratyAkhyAnAdhikArAt saptacatvAriMzadadhikazataM pratyAkhyAnabhedAnAM 10 gRhasthapratyAkhyAnabhedatvAdayuktametaditi, atrocyate, na, pratyAkhyAnasAmAnyato gRhasthapratyAkhyAnabhedAbhidhAne'pyadoSatvAdityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, tatra 'sIyAlaM bhaMgasayaMtti-etadbhAvyate, sIyAlaM bhaMgasayaM gihipaccakkhANabheyaparimANaM / taM ca vihiNA imeNaM bhAveyavvaM payatteNaM // 1 // tinni 'aca' zabdanuM grahaNa karyuM che. ahIM paNa ghaNuM vaktavya hovA chatAM maMdamativALA evA ziSyone saMmoha na thAya te mATe kahevAtuM nathI. thoDuMka varNana AgaLa sUtra-sparzikaniryuktimAM ame kahIzuM. 15 A pramANe sUtranA ATalA avayavonuM varNana karyuM. /1044 avataraNikA : ahIM 'sarva sAvaghayoganuM huM pratyAkhyAna karuM chuM' emAM gRhastho ane sAdhuone AzrayIne bhedonI saMkhyAvaDe pratyAkhyAnanuM nirUpaNa karatAM kahe che ke gAthArtha : 147 bhedo (gRhasthapratyAkhyAnanA che.) samitigupivaDe ane trividha-trividhavaDe (27 bhAMgA sAdhunA thAya che.) A pramANe sUtrasparzikaniyuktino vistArArtha pUrNa thayo. 20 TIkArtha : guruo uparokta gAthAnI avataraNikA A pramANe kahe che ke - sUtranA ATalA avayavo jaNAvyA. have 'trividha-trividhena' zabda ja vistArathI graMthakArazrI kahe che. temAM kRtakArita-anumatibhedathI judA judA pratyAkhyaya traNa prakAranA sAvadyayoganuM mana-vacana ane kAyArUpa trividha karaNavaDe (sAdhuo) pratyAkhyAna kare che. tethI te pratyAkhyAnanA bhedone batAvavA mATe graMthakArazrI 147 bhedo... ItyAdi (gAthA - 1045) jaNAve che. 25 zaMkA : jo ahIM sarva sAvadyayoganA pratyAkhyAnano avasara hoya to 147 bhedo gRhasthapratyAkhyAnanA bhedo hovAthI have tame je varNana batAvo cho e ayukta che. samAdhAnaH ayukta nathI, ahIM sAmAnyathI pratyAkhyAnanuM vidhAna hovAthI gRhastha pratyAkhyAnanA bhedonuM kathana karavA chatAM paNa koI doSa nathI. prAsaMgika carcAthI saryuM. prastuta vicArIe - temAM 147 bhedo vicArAya che. kahyuM che - "gRhasthapaccakkhANonA bhedanI saMkhyA 147 30 jANavI. A vidhivaDe prayatnathI te bhedasaMkhyA vicAravA yogya che. tenA trisaMyogika traNa, 21. saptacatvArizaM zataM bhaGgAnAM gRhipratyAkhyAnabhedaparimANam / tacca vidhinaitena bhAvayitavyaM prayatmana ! 7 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 taka Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) 2tiyA tinni dugA tinnikkikkA ya hoti jogesu / tiduekkaM tiduekkaM tiduekkaM ceva karaNAI // 2 // paDhame labbhai ego sesesu paesu tiya tiya tiyaM ca / do nava tiya do navagA tiguNiya sIyAlabhaMgasayaM // 3 // ' [333 222 111 - yogAH khalvamI / 321 321 321 - amUni tu karaNAni / 133 399 399 idaM punarlabdhaphalam / ] kA punaratra bhAvanA ?, ucyate Na kareD Na kAravei 5 kareMtamapi aNNaM Na samaNujANai maNeNaM vAyAe kAeNaM esa ekko bhedo 1 / co0-na kareIccAitigaM gihiNo kaha hoi desaviraassa ? / Ao-bhannai visayassa bahiM paDiseho aNumaIevi // 4 // keI bhaNaMti gihiNo tivihaM tiviheNa natthi saMvaraNaM / taM Na jao NiddiTuM pannattIe viseseuM // 5 // dvisaMyogika traNa, ekasaMyogika traNa A pramANe yogane AzrayIne thAya. karaNone AzrayIne traNa be-eka, traNa-be-eka, traNa-be-eka l/ro temAM traNa karaNa ane traNa yogarUpa prathama saMyogika 10 padamAM eka bhAMgo prApta thaze. zeSa padomAM traNa, traNa, traNa be vAra nava, traNa, bevAra nava (A pramANe 49 bhAMgA vartamAnakALanA thAya tene) trikALa sAthe guNatA 147 bhAMgA thAya che. II (kevI rIte bhAMgA lAvavA? te have batAve che.) kahevAno bhAvArtha zuM che ? uttara Ape che (1) mana, vacana ane kAyAthI karIza nahi, karAvIza nahi, karatA evA anyane anumodIza nahi. A eka bheda thayo. (ahIM traNa karaNa ane traNa yogarUpa prathama saMyogika padane AzrayI 15 eka bhAMgo prApta thayo.) zaMkAH trividha-trividha paccakkhANa dezavirata evA gRhasthane kevI rIte saMbhave ? (kAraNa ke anumatino doSa to tene lAge ja che.) samAdhAna : gRhasthane aDhIdvIpanI bahAra thatAM sAvaghayogano anumatithI paNa niSedha saMbhave che. ll4ll 20 keTalAka kahe che ke gRhasthane trividha-trividha saMvaraNa nathI. samAdhAnaH temanuM A kahevuM yogya nathI kAraNa ke bhagavatI graMthamAM gRhasthane vizeSa vastune AzrayIne trividha-trividha paccakkhANa kahyuM ja che. (arthAt je vastu potAnuM prayojana vinAnI hoya athavA aprApya hoya jema ke kSIrasamudrAdinuM pANI vigere. AvI nimprayojana ke aprApya vastuvizeSane AzrayIne gRhastha trividha-trividha paccakhANa kare to koI doSa nathI. ti rIpivAya) 25 ||po zaMkA - jo prajJaptimAM trividha-trividha paccakakhANa gRhasthone kahyuM hoya to AgaLa batAvaze 22. strikAstrayo dvikAstraya ekakAzca bhavanti yogeSu / trayo dvAvekastrayo dvAvekastrayo dvAvekazcaiva karaNAni // 2 // prathame labhyate ekaH zeSeSu padeSu trikaM trikaM trikaM ca / dvau navako trikaM dvau navako triguNite saptacatvAriMzaM bhaGgazatam // 3 // na karoti na kArayati kurvantamapyanyaM na samanujAnAti manasA vAcA kAyenaiSa 30 eko bhedaH / codaka:-na karotItyAditrikaM gRhiNaH kathaM bhavati dezaviratasya ? / AcArya Aha-bhaNyate viSayAvahiH pratiSedho'numaterapi // 4 // kecid bhaNanti gRhiNastrividhaM trividhena nAsti saMvaraNam / tanna yato nirliSTha prajJa viziSTa paI [ ] madhyavartipAvo mudrita nAstA Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRhasthapratyAkhyAnanA bhedo (ni. 1045) loka 337 to kaha nijjuttIe'NumaiNisehotti ? so savisayaMmi / sAmaNNeNaM natthi u tivihaM tiviheNa ko doso ? // 6 // puttAIsaMtaiNimittamittamekkArasiM pavaNNassa / jaMpaMti kei gihiNo dikkhAbhimuhassa tivihaMpi // 7 // Aha kahaM puNa maNasA karaNaM kArAvaNaM aNumaI ya / jaha vayataNujogehiM karaNAI taha bhave maNasA // 8 // tadahINattA vaitaNukaraNAINaM ahava maNakaraNaM / sAvajjajogamaNaNaM pannattaM vIyarAgehiM // 9 // kAravaNaM puNa maNasA ciMtei ya kareu esa sAvajjaM / ciMteI ya kae puNa 5 te pratyAkhyAnaniyuktimAM anumatino niSedha zA mATe karyo che ? samAdhAna : te niSedha svaviSayaka svadezane AzrayIne karela che, arthAt jyAMthI AvelI vastune gRhastha bhogavI zake te dezanI vastuone AzrayI anumatino niSedha karyo che. paNa aDhIdviIpa bahAranA pradezamAM rahelI vastune AzrayI trividha trividha paccakhANa kare to koI doSa nathI. athavA amuka kSetravartI jIvo haNavA nahi A pramANe vizeSa abhigraha karyA vinA sAmAnyathI 10 gRhastha evo abhigraha kare ke "beindriyAdi jIvone haNavA nahi to te gRhasthane trividha-trividha paccakhkhANa saMbhavatuM nathI. paraMtu "svayaMbhUramaNa vigere vizeSakSetromAM rahela jIvone huM mArIza nahi A pramANe vizeSathI aDhIdvIpanI bahAranA kSetrane AzrayI trividha trividha paccakakhANa kare to zuM doSa che ? (arthAt koI doSa nathI.) ll - dIkSA levAnI icchAvALo zrAvaka putrAdi saMtatinimitte (eTale ke putrAdi haju nAnA che mATe 15 moTA thaI gharano bhAra vahana na kare tyAM sudhI) dIkSAne laMbAvato agiyAramI pratimA svIkAre tyAre trividha-trividha paccakakhANa kare evuM keTalAka loko kahe che. gA (vi.A.bhA. 3542/4344) zaMkA : manathI karavuM, karAvavuM, anumodavuM kevI rIte ghaTe ? samAdhAna :- je rIte vacana-kAyAthI karaNAdi saMbhave che tema manathI paNa jANavuM. ll kevI rIte ? te kahe che - vacana-kAyAnA karaNa, karAvaNAdi manane AdhIna che, arthAtu vacana- 20 kAyAthI je karaNAdi saMbhave che te manamAM vicAryA vinA prAyaH saMbhavatA nathI. AthI manamAM paNa vacana-kAyAnA karaNAdino upacAra karAya che, athavA sAvadyayoga sevavA mATenI vicAraNA te vItarAgovaDe manathI karaNa kahevAyuM che. kA tathA "A vyakti A sAvadyane kare' A rIte manathI vicAravuM e manathI karAvyuM kahevAya, sAvaghayoganuM sevana karyA pachI A bahu sarasa karyuM evI vicAraNA e manathI anumodanA kahevAya che. 10mA A pramANe yogatrika ane karaNatrikarUpa 25 prathama saMyogikabhAMgo kahyo. 23. tatkathaM niryuktau anumatiniSedhaH iti ?, sa svaviSaye / sAmAnyena nAstyeva trividhaM trividhena ko doSaH ? // 6 // putrAdisaMtatinimittamAtreNaikAdazI prapannasya / jalpanti kecidgRhiNo dIkSAbhimukhasya trividhamapi // 7 // Aha-kathaM punarmanasA karaNaM kAraNamanumatizca / yathA vAktanuyogAbhyAM karaNAdayastathA bhaveyurmanasA // 8 // tadadhInatvAt vAktanukaraNAdInAmathavA manaHkaraNaM / sAvadhayogamananaM prajJaptaM vItarAgaiH // 9 // 30 kAraNaM punarmanasA cintayati ca karotyeSa sAvadyam / cintayati ca kRte punaH Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) suMThTha kayaM aNumaI hoi // 10 // esa ekko bhedo gado // idANi bitio bhedo-Na karei Na kAravei kareMtaMpi aNNaM Na samaNujANai maNeNa vAyAe esa ekko 1, tahA maNeNaM kAeNa ya bitio 2, tahA vAyAe kAeNa ya tatio 3, esa bitio bhUlabhedo gado // idANiM taio-Na kareD na kAravei kareMtaMpi aNNaM Na samaNujANai maNeNa ekko 1 vAyAe bitio 2 kAeNa tatio 3 esa 5 taio mUlabhedo gado / idANiM cauttho-Na karei Na kAravei maNeNa vAyAe kAraNaM ekko 1 Na karei kareMtaMpi NANujANai bitIo 2 Na kAravei kareMtaM NANujANai taio 3 esa cauttho (2) have yogatrika ane karaNaddhikarUpa bIjA saMyogikabhAMgAne AzrayI traNa bheda paDaze (A) mana-vacanathI karIza nahi, karAvIza nahi, karatA bIjAnI anumodanA karIza nahi (B) e ja rIte mana-kAyAthI, (C) e ja rIte vacana-kAyAthI, A bIjo mULabheda pUro thayo. (pUrve gAthA 10 3mAM zeSa padomAM kramazaH traNa, traNa,.... vigere je saMkhyA batAvI temAM zeSa pada tarIke A bIjo mULa bhAMgo, temAM traNa bheda batAvyA. ema AgaLa mULabhAMgAmAM te te bhedonI saMkhyA batAvaze.). (3) have yogatrika ane eka karaNarUpa trIjA mULasAMyogikabhAMgAne AzrayI traNa bheda batAve che - (A) manathI karIza nahi, karAvIza nahi, karatA evA bIjAne anumodIza nahi. (B) , 15 e ja rIte vacanathI (C) kAyAthI, (A pramANe pUrvanI gA.mAM batAvela titri tiyA, tiyuddha pada varNavyuM. ahIM tiyA eTale traNa yoga ane tiE eTale kramazaH traNa karaNa, be karaNa, ane eka karaNa. traNa yogane kramazaH traNa karaNa sAthe saMyoga karatA eka bheda paDe, be karaNa sAthe saMyoga karatA traNa bheda ane eka karaNa sAthe saMyoga karatA traNa bheda paDe, A ja rIte AgaLa badhe jANI levuM.) 20 (4) (have 'tini dugA' eTale be yogane kramazaH traNa-be-eka karaNa sAthe saMyoga karavAthI bIjA traNa mULa bhAMgA Avaze. te batAve che.) temAM karaNatrika ane yogaddhikarUpa cothA mULabhAMgAne AzrayI traNa bheda batAve che - (A) mana-vacana-kAyAthI karIza nahi, karAvIza nahi, (B) manavacana-kAyAthI karIza nahi, karatA evA paNa anyane anumodIza nahi, (C) mana-vacana-kAyAthI karAvIza nahi, karatA evA paNa anyane anumodIza nahi. 25 24. suSTha kRtamanumatirbhavati // 10 // eSa eko bhedo gataH 1 / idAnI dvitIyo bhedaH-na karoti na kArayati kurvantamapyanyaM na samanujAnAti manasA vAcA eSa ekaH 1 tathA manasA kAyena ca dvitIyaH 2 tathA vAcA kAyena ca tRtIyaH 3 eSa dvitIyo mUlabhedo gataH 2 / idAnIM tRtIyaH-na karoti na kArayati kurvantamapi anyaM na samanujAnAti manasaikaH 1 vAcA dvitIyaH 2 kAyena tRtIyaH 3 eSa tRtIyo mUlabhedo gataH 3 / idAnIM caturtho na karoti na kArayati manasA vAcA kAyenaikaH 1 na karoti kurvantamapi nAnujAnAti dvitIyo 2 na 30 kArayati kurvantaM nAnujAnAti tRtIyaH 3 eSa caturtho Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A gRhasthapratyAkhyAnanA bhedo (ni. 1045) nA 339 mUlabhedo / idANiM paMcamo-Na kare Na kAravei maNeNaM vAyAe esa ekko 1 Na karer3a kareMtaM NANujApAi esa bitio 2 Na kAraveti karataM NANujANai esa taio 3 ee tinni bhaMgA maNeNa vAyAe laddhA anne'vi tinni, maNeNaM kAeNa ya evameva labbhaMti 3, tahA'varevi vAyAe kAeNa ya labbhaMti tinni tinni 3, evameva ee savve Nava, evaM paJcamo'pyukto mUlabheda iti / iyANi chaTo-Na kar3a Na kAravei maNeNaM esa ekko 1 taha ya Na karer3a kareMtaM NANujANai maNeNaM esa bitio 2 Na 5 kAravei kareMtaM NANujANai maNasaiva tRtIyaH 3 evaM vAyAe kAeNavi tinni tiNNi bhaMgA labbhaMti, uktaH SaSTho'pi mUlabhedaH, adhunA saptamo'bhidhIyate iti-Na karer3a maNeNaM vAyAe kAraNa ya ekko, evaM Na kAravei maNAdIhiM esa bitio, kareMtaM NANujANaitti taio, saptamo'pyukto mUlabheda iti| idAnImaSTama:-Na karer3a maNeNaM vAyAe ekko 1 tahA maNeNa kAraNa ya esa bitio 2 tahA vAyAe (5) 429dvi- yogavi35 paaNym|| bhUgamAne sAzrayI na bha (A) bhana-vayanathI. 10 42rIza nala, 2rAvIza nali, (B) mana-vayanathI. 4211 nahi, 42tAne anumodI naBi, (c) mana-vacanathI karAvIza nahi, karatAne anumodIza nahi. A pramANe mana-vacanane AzrayIne traNa bheda prApta thayA. e ja pramANe bIjA traNa bhedo mana-kAyAne AzrayI prApta thAya che. tathA bIjA traNa bheda vacana-kAyAne AzrayI prApta thatAM kula navabheda thAya che. A pramANe pAMcamo mULabhAMgo kahyo. 15 (6) ve the 429 // bhane yoviM:35 74! Hinne mAzrayI na me patA cha - (A) bhanathI 42 nala, 42vIza na8, (B) bhanathI zana, 2tAne anumodI nAla, (c) manathI karAvIza nahi, karatAne anumodIza nahi. A ja rIte vacana ane kAyAthI paNa traNatraNa bheda paDatA kula nava bhedo paDe che. chaThTho mULabheda paNa kahyo. (7) ve 425tri mana meM yoga35 sAtabhA Hinne mAzrayI. 31 me - (A) mana- 20 vayana-AyAthI rIza nAla, (B) . 4 prabhArI manAthI 42rAvIza nali, mane (C) tAne anumodIza nahi. sAtamo mULabhAMgo kahyo. (8) ve 425.dvi- yoga35 mAmA bhane mAzrayI na ho - (1) mana-vayanathA ___ 25. mUlabhedaH 4 idAnIM paJcamaH-na karoti na kArayati manasA vAcA eSa ekaH 1 na karoti kurvantaM nAnujAnAti eSa dvitIyaH 2 na kArayati nAnujAnAti eSa tRtIyaH 3 ete trayo, bhaGgA manasA vAcA labdhAH 25 anye'pi trayo, manasA kAyena caivameva labhyante 3 tathA'pare'pi vAcA kAyena ca labhyante trayaH 2, 3, evamete sarve nava, evaM paJcamo'pyukto mUlabhedaH 5 iti / idAnI SaSTho-na karoti na kArayati manasA eSa ekaH, tathaiva na karoti kurvantaM nAnujAnAti manasA eSa dvitIyaH, na kArayati kurvantaM nAnujAnAti manasaiva tRtIyaH, evaM vAcA kAyenApi trayastrayo bhaGgA labhyante 6 / na karoti manasA vAcA kAyena caikaH, evaM na kArayati manaAdibhireSa dvitIyaH, kurvantaM nAnujAnAtIti tRtIyaH 7 / na karoti manasA vAcA ekaH tathA manasA kAyena 30 ca eSa dvitIyaH tathA vAcA Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahyo. ' 340 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) kAraNa sa esa taio 3 evaM Na kAravei etthavi tinni bhaMgA evameva labbhaMti, kareMtaM NANujANai ettha vi tiNNi, eSa ukto'STamaH / idAnIM navamaH-na karei maNeNa ekko 1 Na kAravei bitio 2 kareMtaM NANujANai esa taio 3 evaM vAyAe bitiyaM kAeNavi hoi titayameva, navamo'pyuktaH idAnImAgataguNanaM kriyate-laddhaphalamANameaM bhaMgA uhavaMti auNapaNNAsaM / tIyANAgayasaMpaiguNiyaM 5 kAleNa hoi imaM // 1 // sIyAlaM bhaMgasayaM kahaM ? kAlatieNa hoi guNaNAo / tIyassa paDikkamaNaM paccuppannassa saMvaraNaM // 2 // paccakkhANaM ca tahA hoi ya esassa eva guNaNAo / kalatieNaM bhaNiyaM jiNagaNaharavAyaehiM ca // 3 // evaM tAvad gRhasthapratyAkhyAnabhedAH pratipAditAH, sAmprataM sAdhupratyAkhyAnabhedAn sUcayannAha 'tivihaM tiviheNaM 'tti ayamatra bhAvArtha:-trividhaM trividhenetyanena sarvasAvadhayoga pratyAkhyAnAdarthataH saptaviMzatibhedAnAha- te caivaM bhavanti-iha sAvadhayogaH prasiddha eva hiMsAdiH, taM 10 karIza nahi, (2) mana-kAyAthI karIza nahi, (3) vacana-kAyAthI karIza nahi, A ja pramANe karAvIza nahi AzrayIne traNa bhedo prApta thaze ane 'anumodIza nahi" yogane AzrayI traNa bhedo prApta thatAM kula nava bhAMgA prApta thaze. AThamo mULabheda kahyo. (9) have eka karaNa ane eka yogarUpa navamA mUhabhAMgAne AzrayI nava bhedo - (1) manathI karIza nahi (2) karAvIza nahi (3) karatAne anumodIza nahi. A pramANe vacanathI traNa 15 ane kAyAthI traNa maLI kula nava bhedo prApta thAya. navamo mULabheda paNa kahyo. have A badhAno saravALo karAya che - prApta thayela phaLamAna A pramANe che ke- Ill A badhA bhedono saravALo karatAM ogaNapacAsa bhedo thAya che. A saMkhyAne atIta-anAgata ane vartamAna ema traNa kALavaDe guNatA 147 bhAMgA thAya che. terA kevI rIte ? kALatrikavaDe gaNavAthI atIta evA sAvadyanuM niMdAdivaDe pratikramaNa karavAthI, vartamAna evA sAvaghayogonA 20 akaraNathI lill ane bhaviSyakALasaMbaMdhI evA sAvaghayogonuM pratyAkhyAna karavAthI, A pramANe traNa kALa sAthe guNAkAra karavAthI 147 bhAMgA tIrthakara, gaNadhara ane upAdhyAyovaDe kahelA che. A pramANe gRhasthapratyAkhyAnanA bhedonuM pratipAdana karyuM. have sAdhupratyAkhyAnanA bhedone jaNAvatAM kahe che - "trividha-trividhavaDe bhAvArtha e che ke - "trividha trividhena' vAkya vaDe sarvasAvadyayoganuM pratyAkhyAna kahyuM. tenA dvArA arthapattithI sattAvIza bhedone kahyAM. te A pramANe che - ahIM hiMsAdi 25 sarvasAvaghayoga tarIke prasiddha ja che. A sarvasAvaghayogone pote svayaM sAdhu kare nahi, karAve nahi 26, kAyena ca eSa tRtIyaH, evaM na kArayati atrApi trayo bhaGgA evameva labhyante, kurvantaM nAnujAnAti atrApi trayaH 8 / na karoti manasA ekaH na kArayati dvitIyaH kurvantaM nAnujAnAti eSa tRtIyaH, evaM vAcA dvitIyaM kAyenApi bhavati tritayameva 9 / labdhaphalamAnametat bhaGgAstu bhavantyekonapaJcAzat / atItAnAgatasampratiguNitaM kAlena bhavatIdam // 1 // saptacatvAriMzaM bhaGgazataM, kathaM ? kAlatrikeNa bhavati 30 guNanAt / atItasya pratikramaNaM pratyutpannasya saMvaraNam // 2 // pratyAkhyAnaM ca tathA bhavati caiSyasya evaM guNanAt / kAlatrikena bhaNitaM (saptacatvAriMzaM zataM) jinagaNadharavAcakaizca // 3 // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 samiti-guptinuM svarUpa (ni. 1045) svayaM sarvaM na karoti na kArayati kurvantamapyanyaM na samanujAti, ekaikaM karaNatrikena- manasA vAcA kAyeneti 'nava bhedAH, atItAnAgatavartamAnakAlatrayasambaddhAzca saptaviMzatiriti idaM ca pratyAkhyAne bhedajAlaM 'samiiguttIhiMti samitiguptiSu satISu bhavati, samitiguptibhirvA niSpadyate, tatreryAsamitipramukhAH pravIcArarUpAH samitayaH paJca guptayazca pravIcArApravIcArarUpA manoguptyAdyAstistra kRtti, kartA - 'samio niyamA gutto gutto samiyattaNaMmi bhayavvo / kusala imudIraMto jaM vaigutto'vi samio'vi // 1 // " '' anye tu vyAcakSate--kilaitA aSTau pravacanamAtaraH sAmAyikasUtrasa(GgrahitAH )GgrahaH tatra 'kaeNremi bhaMte ! sAmAiyaM ti paMca samiIo gahiAo, 'savvaM sAvajjaM jogaM paccakkhAmi tti tiNi ohiyAo, ettha samiIo pavattaNe niggahe ya guttIotti, eyAo aTTha pavayaNamAyAo jAhiM 10 "" 5 ke karatA evA anyane anumode nahi. dareke dareka yogane mana-vacana-kAyArUpa dareka karaNavaDe gaNatA nava bhedo prApta thAya. A nava bhedo atIta-anAgata ane vartamAnakALa sAthe joDatA satyAvIza bhAMgA thAya che. sAdhupratyAkhyAnanA A satyAvIsa bhAMgA samiti-gupti hoya to ja thAya che. athavA samiti-guptivaDe A satyAvIza bhAMgA thAya che. temAM iryAsamiti vigere pAMca samitio pravRttirUpa che ane managupti vigere traNa guptio pravRtti-nivRtti ubhayarUpa che. (pravRti-nivRtti 15 ubhayarUpa eTale, samyag bhASA bolavI e pravRtti-Atmaka vacanagupti che ane taddana mauna rahevuM e nivRtti-Atmaka vacanagupti che. Ama vacanagupti ubhayarUpa che. e ja pramANe iryAsamiti pALavI e pravRtti-Atmaka kAyagupti che ane bilakula zarIranuM halanacalana na karavuM te nivRttiAtmaka kAyagupti che. AthI ja) 1 kahyuM che je iryAsamiti vigerethI samita che te niyamA kAyAdiguptithI gupta che. paraMtu 20 je kAyAdiguptithI gupta che te samita hoya paNa kharo ke na paNa hoya. (kAraNa ke samiti mAtra pravRtti Atmaka ja che. tethI je mauna hoya te vacanaguptithI gupta che paraMtu te samaye te bhASAsamitivALo banato nathI. enAthI viparIta) kuzaLavacano bolato (eTale ke bhASAsamitivALo) puruSa vacanathI gupta paNa che ane bhASAsamitithI simita paNa che. // 1 // keTalAka AcAryo kahe che ke A aSTa pravacanamAtAo sAmAyikasUtravaDe grahaNa karAyelI che. te A pramANe - 'remi bhaMte ! sAmA' 25 A vAkyathI pAMca samitio grahaNa karI che ane 'sarva sAvadyayoganuM huM pratyAkhyAna karuM chuM.' A vAkyathI traNa guptio grahaNa karI che. ahIM pAMca samitio pravRttirUpa che ane guptio asankriyAnA nigraharUpe che. A ATha pravacanamAtA evI che ke jemAM sAmAyika ane 14 pUrvo 27. samito niyamAdgupto guptaH samitatve bhaktavyaH / kuzalaM vaca udIrayan yadvacogupto'pi samito'pi // 1 // / 28. karomi bhadanta ! sAmAyikamiti paJca samitayo gRhItAH, sarvaM sAvadyaM yogaM pratyAcakSa iti titro 30 guptayo gRhItAH, atra samitayaH pravarttane nigrahe ca guptaya iti, etA aSTa pravacanamAtaro yAsu - Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) . sAmAiyaM coddasaya puvvANi mAyANi, mAugAotti mUlaM bhaNiyaMti hoi // ihaiva prAyaH sUtrasparzaniyuktivaktavyatAyA uktatvAt madhyagrahaNe ca tulAdaNDanyAyenA''dyantarayorapyAkSepAdidamAha'suttapphAsiyaNijjuttivittharattho gao evaM ti sUtrasparzaniyuktivistarArtho gataH, 'evam' uktena prakAreNeti gAthArthaH // 1045 // sAmprataM sUtra evAtItAdikAlagrahaNaM trividhamuktamiti darzayannAha sAmAiyaM karemI paccakkhAmI paDikkamAmitti / paccuppannamaNAgayaaIakAlANa gahaNaM tu // 1046 // vyAkhyA : sAmAyikaM karomi tathA pratyAkhyAmi sAvadhaM yogamiti, tathA pratikramAmIti prAkRtasya, idaM hi yathAsaGkhyameva pratyutpannAnAgatAtItakAlAnAM grahaNamiti, uktaM ca-aMtItaM jiMdati 10 pakupanna saMvati pati baeNvavAhitti thArtha. 20dhA samAI gayA che. ahIM mAtA eTale mULa evo artha jANavo. (arthAt sAmAyika ane 14 pUrvonI A ATha mAtAo=mULa che. have mULamAM "sUtrasparzikaniyuktino vistArArtha pUrNa thayo e pramANe sUtrasparzikaniyuktinI pUrNAhUti graMthanA aMtamAM karavAne badale ahIM madhyamAM zA mATe karI? teno khulAso karatA kahe che ke -) prAyaH ahIM ja sUtrasparzikaniryuktinI vaktavyatA kahelI hovAthI 15 ane madhyanA grahaNamAM tulAdaMDanyAye (arthAt trAjavAne vaccethI pakaDatA baMne cheDA hAthamAM AvI jAya tema) Adya-aMtanuM paNa grahaNa thaI jatuM hovAthI mULamAM kahe che ke - uparokta prakAravaDe sUtrasparzikaniyuktino vistArArtha pUrNa thayo. (Azaya e ja che ke sAmAyikasUtra saMbaMdhI sUtrasparzikaniyukti moTA bhAganI kahevAI gaI. have je zeSa bAkI che tenA pachI samApana karavuM joIe chatAM mULamAM ahIM ja samApana kareluM hovAthI tulAdaMDanyAye A samApanamAM have pachI 20 kahevAtI sUtrasparzikaniyuktinuM samApana paNa bheguM samajI levuM.). /104pI avataraNikA : have sUtramAM ja atItAdi traNa prakAranAM kALanuM grahaNa karyuM che, te kevI rIte ? te batAve che ke gAthArtha : sAmAyikane karuM chuM, (sAvaghayoganuM) pratyAkhyAna karuM chuM ane (pUrve karAyelA sAvadyayogone) pratikramuM chuM. A pramANe vartamAna, bhaviSya ane bhUtakALanuM grahaNa (sUtramAM) karyuM che. 25 TIkArtha : sAmAyikane karuM chuM, tathA sAvaghayogonuM pratyAkhyAna karuM chuM, ane pUrve karAyela sAvadyayogone pratikramu chuM =niMdu chuM. A kramaza: vartamAna, bhaviSya ane bhUtakALanuM grahaNa che. (pratyAkhyAna, pratikramaNa vigere zabdothI te te kALane grahaNa karyA che evuM zI rIte jANuM ?). kahyuM che - "atIta sAvadyayogone niMdu chuM, vartamAna sAvadyayogono saMvara karuM chuM = tenAthI aTakuM chuM, bhaviSyanA sAvadyayogonuM paccakhANa karuM chuM." (A gAthA uparathI jaNAya che ke te 30 te zabdothI te te kALa grahaNa karyA che.) / 1046 || 29. sAmAyikaM caturdaza ca pUrvANi mAtAni, mAtara iti mUlaM iti bhaNitaM bhavati / 30 atItaM nindati pratyutpannaM saMvRNoti anAgataM pratyAkhyAti / Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'takSNa maMte ! DivAmi' padono artha (ni. 1046) 343 sAmprataM tasya bhadanta ! pratikramAmItyetad vyAkhyAyate-- tatra 'tasye 'tyadhikRto yogaH saMbadhyate, nanu ca pratikramAmItyasyAH kriyAyAH so'dhikRto yogaH karma, karmaNi ca dvitIyA vibhaktiratastamityabhidheye tasyetyabhidhIyate kimarthamiti ?, Aha-prayojanArthaM SaSThI vivakSAtaH prayuktA sambandhalakSaNA'vayavalakSaNA vA, yo'sau yogastrikAlaviSayastasyAtItaM sAvadyamaMzamavayavaM pratikramAmi na zeSaM vartamAnamanAgataM vA, kecit punaravibhAgajJAH aviziSTameva sAmAnyaM yogaM 5 sambandhayanti, tanna yujyate, aviziSTasya trikAlaviSayasya pratikramaNaprayojanAbhAvAt, granthagurutvApattezca, aviziSTamapi saMbadhya punarvizeSe'vasthApanIyastacchabda iti granthagurutA, yadetat pratikramaNametat prAyazcittamadhye paThitamataH prAyazcittamAsevite'tItaviSayamiti gatatvAdatItapratikramaNamiti na vaktavyam, iha punaruktatvaprasaGgAt, yasmAdasya pratikramAmItizabdasya karmaNA have 'tassa aMte ! padhdhimAmi' vAkyanuM varNana karAya che. temAM 'tasya' zabdathI adhikRta 10 sAvaghayoga jANavo. zaMkA : 'pratimAmi' A kriyAnuM karma sAvaghayoga che ane karmane bIjI vibhakti lAge tethI bIjI vibhaktine badale SaSThI vibhakti zA mATe karI samAdhAna : ahIM cokkasa prayojana mATe vivakSAthI saMbaMdhanA arthamAM athavA avayavanA arthamAM SaSThI vibhakti karela che. te A pramANe ke--je A trikALaviSayaka yoga che. tenA saMbaMdhI 15 atIta evA aMzarUpa avayavane huM niMdu chuM, paNa vartamAna ke bhaviSyakALanA aMzarUpa avayavanI huM niMdA karato nathI. (kAraNa tenI niMdA na hoya.) A pramANe artha jANavAno che. A pramANenA vibhAgane nahi jANanArA keTalAka loko 'tasya' zabda sAthe sAmAnyathI aviziSTa evA ja (atItAdi bheda pADyA vinA) yogane joDe che. paraMtu te ghaTatuM nathI, kAraNa ke trikALaviSayaka evA yoganI niMdA karavAnuM koI prayojana nathI ane graMtha moTo thavAnI Apatti Ave. te A 20 rIte ke--prathama sAmAnyathI aviziSTa yogano saMbaMdha karI pharIthI tat zabda vizeSamAM sthApavo paDe, tethI graMthanI gurutA thAya. (zaMkA : to pachI 'atIta aMte ! paNimAmi' eTaluM ja kahone ?) samAdhAna : 'atItanuM pratikramaNa karuM chuM' evuM paNa bolAya nahi kAraNa ke je A pratikramaNa che te daza prakAranA prAyazcittomAM kahevAyeluM che. tethI A pratikramaNa paNa eka prakAranuM prAyazcitta 25 ja che ane te prAyazcitta bhUtakALamAM (najIkanA ke dUranA bhUtakALamAM) koI aticAra sevAyo hoya to ja karavAnuM hoya che. Ama, A pratikramaNa atItaviSayaka hoya e jaNAI ja jAya che. mATe 'atItanuM huM pratikramaNa karuM chuM' AvuM bolavAmAM eka 'atIta' zabda to che ja ane pratikramaNa zabda paNa atItaviSayaka hovAthI atIta zabdane AzrayI punarukta doSa Ave, mATe atItanuM pratikramaNa karuM chuM AvuM bolAya nahi. vaLI, je kAraNathI 'pratikramAmi' zabdanuM karma hovuM Avazyaka che ane te karma tarIke bhUtakALa saMbaMdhI sAvaghayoga sivAya koI banI zake ema nathI, te kAraNathI 'tattva' zabdane avayavarUpa 30 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) bhavitavyamavazyaM, tacca bhUtaM sAvadyayogaM muktvA nAnyat karma bhavitumarhati, tasmAttasyetyavayavalakSaNayA paDyA sambandhaH | Aha-yadyevaM punaruktAdibhayAdabhidhIyate tata idamaparamAzaGkApadamiti darzayati tiviheNaMti na juttaM paDipayavihiNA samAhiaM jeNa / / atthavigappaNayAe guNabhAvaNayattiko doso ? // 1047 // vyAkhyA : 'trividhaM trividhene 'tyatra trividheneti na yuktaM, kimityata Aha-'pratipadavidhinA samAhitaM yena' yasmAt pratipadamabhihitameva 'manasA vAcA kAyene 'ti, atrocyate, arthavikalpanayA guNabhAvanayeti vA ko doSaH ?, etaduktaM bhavati-arthavikalpasaGgrahArthaM na punaruktam, athavA guNabhAvanA punaH punarabhidhAnAdbhavatIti na doSaH, athavA manasA vAcA kAyenetyabhihite pratipadaM na 10 SaSThI vibhaktivaDe saMbaMdha joDyo che. (arthAt "ta' zabdane avayava-avayavinA saMbaMdhamAM SaSThI vibhakti karI che. ahIM avayavi tarIke sarvasAvaghayoga ane tenA avayava tarIke atIta sAvaghayoga jANavo.) avataraNikA : zaMkA : jo punarukta doSanA bhayathI A pramANe tame kahetA ho, to amAro A bIjo prazna che. te prazna have AgaLa batAve che ke 15 gAthArtha : "trividhena' zabda yukta nathI, kAraNa ke sUtramAM AgaLa "mana, vacana, kAyAvaDe e pramANe dareka pada jaNAvavA dvArA trividhena' zabdano artha jaNAI ja jAya che. (samAdhAna :) arthanI vikalpanA athavA guNabhAvanA vaDe A kahyuM che temAM zuM doSa che ? TIkArtha : zaMkA : trividha trividhena" ahIM "trividhena' zabda yogya nathI. zA mATe ? te kahe che - kAraNa ke "mana-vacana-kAyAthI' A rIte sUtramAM AgaLa dareka padavaDe 'trividha' zabdano 20 artha kahI ja dIdho che. (mATe ahIM paNa tamAre punaruktadoSa zuM na Ave ?) samAdhAna : arthanI vikalpanA athavA guNabhAvanAvaDe A kaheluM che emAM kayo doSa che? kahevAno Azaya e che ke - arthonA vikalpono saMgraha karavA mATe hovAthI punarukta doSa nathI. (arthAt vikalpa eTale bheda, dareka artha=padArthanA sAmAnya ane vizeSa ema be bhedo paDe che. sUtramAM "trividhena" ane "mana-vacana-kAyAvaDe A baMne padovaDe dareka padArtha sAmAnya - vizeSa 25 ubhayarUpe che evuM jaNAveluM che. "trividhena padathI sAmAnya svarUpa batAvyuM. ane "mana.....' pada vaDe vizeSa svarUpa batAvyuM. Ama baMne vikalpono saMgraha karavA mATe A rIte sUtramAM kaheluM hovAthI punaruktadoSa Avato nathI. rUti mayapUjA:) athavA vAraMvAra A rIte kathana karavAthI guNabhAvanA thAya che mATe koI doSa nathI. (arthAt A rIte vAraMvAra kathana karavAmAM je sAmAyikarUpa guNa che tenI bhAvanA = abhyAsa thAya che ane guNonI bhAvanA e karmakSayanuM kAraNa hovAthI 30 ahIM punarukta doSa Avato nathI. athavA je sUtramAM "trivini' zabda lakhyo na hota ane mAtra mana vacana kAyAvaDe' zabdo Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ta aMte ! paravAmi' padono artha (ni. 1047) tA 345 karomi na kArayAmi nAnujAnAmIti 'yathAsaGkhyamanudezaH samAnAnA miti yathAsaGkhyakamaniSTaM mA prApaditi trividhenaikaikamucyate, trividhamityatrApyayameva prAyaH parihAra iti gAthArthaH // 1047 // ityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, 'tasya bhadanta ! pratikramAmI 'tyatra bhadantaH pUrvavad aticAranivRttikriyAbhimukhazca tadvizuddhyarthamAmantrayata iti atrA''ha-nanu pUrvamukta eva bhadantaH sa evAnuvartiSyate, evamarthaM cAdau prayukta ityataH kiM punaraneneti ?, atrocyate, anuvartanArthameva ayaM punaranusmaraNAya 5 prayuktaH, yataH paribhASA-anuvartante ca nAma vidhayo, na cAnuvartanAdeva bhavanti, kiM, tarhi ?, yatnAdbhavanti, 'sa cAyaM yatnaH punaruccAraNa'miti, athavA sAmAyikakriyApratyarpaNavacano'yaM ja lakhyA hota to A traNe padone koI "karIza nahI, karAvIza nahi ke karatA evA anyane anumodIza nahi e pado sAthe kramazaH joDI "manathI karIza nahi, vacanathI karAvIza nahi ane kAyAthI anumodIza nahi Avo aniSTa artha prApta karI bese, kAraNa ke "samAnono kramazaH saMbaMdha 10 joDAya che' (arthAta AgaLa traNa pado che ane pAchaLa traNa pado che. mATe baMne sthAne traNatraNa pado hovAthI samAna evA A padono kramazaH saMbaMdha joDAya) evo nyAya che. Ama A rIte joDavAthI koI khoTo artha karI na bese te mATe trividhavaDe ekeka kahevAya che. arthAt trividhena karIza nahi, trividhena karAvIza nahi vigere. A kAraNathI 'trividhena' zabda mUkyo che.) A ja rIte trividha trividhena' ahIM trividha zabda paNa ayogya che kAraNa ke sUtramAM 15 AgaLa karIza nahi.. vigere kahyuM ja che." AvI 'trividha' zabda mATe koI zaMkA karatuM hoya to tyAM paNa A ja pramANe prAyaH parihAra = uttara jANI levo. te 1047 | prAsaMgika carcAvaDe saryuM. prastuta vicArIe. temAM "te sAvadyayoganI he bhadanta ! huM niMdA karuM chuM." - ahIM bhadanta zabda pUrve kahyuM te pramANe banelo che ane aticArothI nivRttikriyAne abhimukha evo ziSya aticAronI vizuddhi mATe gurune A zabda dvArA AmaMtraNa kare che. zaMkA : pUrve kahevAyelo bhadanta zabda ja ahIM paNa samajI levAno, kAraNa ke AmaMtraNa mATe je zarUAtamAM bhadantazabdano prayoga karyo hato. to ahIM pharIthI bhadanta zabda zA mATe grahaNa karyo ? - samAdhAna : pUrve je zabda kahyo che te zabda ja ahIM jANavAno che, chatAM (huM zuddhi mATe guru pAse upasthita thayo chuM evA prakAranuM) anusmaraNa potAne (=ziSyane) thAya te mATe A 25 zabda pharIvAra ahIM grahaNa karyo che, kAraNa ke pANinI vigere vyAkaraNakAronI A paribhASA che ke - vidhio anusare che (arthAt zarUAtamAM kareluM vidhAna saMpUrNa sUtrane anusare che.) paraMtu anusaravA mAtrathI vidhionI anuvRtti thaI nathI (arthAt zarUAtamAM vidhAna karavA mAtrathI saMpUrNa sUtrane lAgu paDI jAya evuM nahi.) to kevI rIte anuvRtti thAya ? yatnathI thAya, pharIthI tenuM uccAraNa karavuM e ja eno yatna che. Ama, pharIthI tenuM uccAraNa karavAthI 30 anuvRtti thAya che. 20 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) bhadantazabdaH, anena caitat jJApitaM bhavati-sarvakriyAvasAne guroH pratyarpaNaM kAryamiti, uktaM ca bhASyakAreNa-saumAiyapaccappaNavayaNo vA'yaM bhadaMtasaddotti / savvakiriyAvasANe bhaNiyaM paccappaNamaNeNaM // 1 // " iti kRtaM prasaGgena, / pratikramAmItyatra pratikramaNaM mithyAduSkRtamabhidhIyate, tacca dvidhA-dravyato bhAvatazca, tathA 5 vAda niryukkiAra:- davvaMmi niNhagAI kulAlamicchaMti tatthudAharaNaM / bhAvaMmi taduvautto miAvaI tatthudAharaNaM // 1048 // vyAkhyA : dravya iti dvAraparAmarzaH, dravyapratikramaNaM tadabhedopacArAt tadvadevocyate, ata evAha-nihnavAdi, AdizabdAdanupayuktAdiparigrahaH, kulAlamithyAduSkRtaM tatrodAharaNaM, taccedam10 eMgassa kuMbhakArassa kuDIe sAhuNo ThiyA, tatthego cellao tassa kuMbhagArassa kolAlANi aMgulidhaNuhaeNaM pAhANaehiM vidhai, kuMbhagAreNa paDijaggiuM diTTho, bhaNio ya-kIsa me kolAlANi athavA, sAmAyikakriyAnuM pratyarpaNa jaNAvanAra A bhadanta zabda che. A zabdanA grahaNa dvArA e vAta jaNAvelI thAya che ke sarva kriyA pUrNa thayA bAda gurune tenuM pratyarpaNa karavuM joIe. (arthAta "pUrve je sAmAyika kriyAno AraMbha karyo hato, te meM pUrNa karyuM che" e pramANe sAmAyikanI 15 kriyAnuM pratyarpaNa jaNAvanAra A zabda che.) bhASyakAre kahyuM che - "athavA sAmAyika kriyAnuM pratyarpaNa jaNAvanAra A bhadanta zabda che. AnAvaDe sarva kriyAonA aMte pratyarpaNa karavuM joIe ema kahevAyeluM thAya che. 1 (vi.A.bhA. 3571) prAsaMgika carcAvaDe saryuM. avataraNikA: 'pratikramAmi' zabdamAM pratikramaNa eTale mithyAduSkata. te pratikramaNa be prakAranuM che - dravyathI ane bhAvathI. A vAtane ja niryuktikAra kahe che : 20 gAthArtha: dravyamAM nidvavAdinuM pratikramaNa jANavuM. ahIM kuMbhAranA micchA mi dukkaDanuM udAharaNa che. bhAvapratikramaNamAM upayukta jIvanuM pratikramaNa jANavuM. ahIM mRgAvatIjInuM udAharaNa che. TIkArtha : 'dravya' zabda dvArA jaNAvanAro che. tethI dravyapratikramaNa tarIke nihmavAdi jANavA. ahIM pratikramaNa ane pratikramaNavALAno abheda upacAra karelo hovAthI nidvavAdinA pratikramaNane dravyapratikramaNa kahevAne badale nihmavAdine ja dravyapratikramaNa kahyuM che. AdizabdathI anupayukta 25 sAdhu vigere jANavA. ahIM kulAlanuM mithyAdukRta udAharaNa tarIke jANavuM. te A pramANe - eka kuMbhAranI zALAmAM sAdhuo rahyA. temAM eka bALasAdhu te kuMbhAranA mATInA vAsaNone AMgaLIthI banAvelA dhanuSavaDe (arthAt aMguTho ane tarjanI AMgaLIe doro bAMdhI) paththarovaDe phoDe che. kuMbhAre uThIne bALasAdhune vAsaNo phoDatA joyA. teNe kahyuM - "zA mATe tame mArA vAsaNone kANA pADo 31. sAmAyikapratyarpaNavacano vA'yaM bhadantazabda iti / sarvakriyAvasAne bhaNitaM pratyarpaNamanena // 1 // 30 32. vistha kuIRI tyAM () sathava: sthitA, taavA sustI vumArI, bhAjanAni aGgaladhanuSA pASANaiH kANIkaroti, kumbhakAreNa pratijAgarya dRSTaH, bhaNitazca-kathaM mama bhAjanAni Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyapratikramaNa upara kuMbhAranuM dRSTAnta (ni. 1048) 347 kausi ?, khuDDuo bhai-micchAmi dukkaDaMti, evaM so puNo puNo vidhiUNa micchAmi dukkaDaM deI, pacchA kuMbhagAreNa tassa khuDDagassa kannAmoDao dinno, so bhaNai - dukkhAvio'haM, kuMbhagAro bhAi-micchAmi dukkaDaM, evaM so puNo puNo kannAmoDiyaM dAUNa micchA dukkaDaMti karei, pacchA cellao bhai - aho suMdaraM micchA mi dukkaDaMti, kuMbhagAro bhaNai - tujjhavi erisaM ceva micchA dukkaDaMti, pacchA Thio vidhiyavvassa / "jaM dukkaDaMti micchA taM ceva NisevaI puNo pAvaM / paccakkhamusAvAI mAyANiyaDippasaMgo ya // 1 // " 5 yaM davvakkiNaM // bhAvapratikramaNaM pratipAdayati -- bhAva iti dvAraparAmarza eva, 'tadupayukta eva' tasmin-- adhikRte zubhavyApAre upayuktastadupayukto yat karoti, mRgAvatiH tatrodAharaNaM, taccedambhagavaM vaddhamANasAmI kosaMbIe samosario, tattha caMdasUrA bhagavaMtaM vaMdagA savimANA oiNNA, 10 cho ?' bALasAdhue kahyuM - micchA mi dukkaDaM. thoDIvAra pachI e ja pramANe kANA pADIne micchA mi dukkaDaM mAMgyuM. pAchaLathI te kuMbhAre sAdhunA kAna maroDyA. bALa sAdhue kahyuM - 'mane pIDA thAya che.' kuMbhAre micchA mi dukkaDaM mAMgyuM. pharI pharI te kuMbhAra kAna maroDIne micchA mi dukkaDaM are che. jAmeI pachIthI jANasAdhukhe 'dhuM - "aho ! jahu sarasa bhicchAmi huI Daro cho." kuMbhAre kahyuM - "tamAruM paNa AvA prakAranuM ja micchA mi dukkaDaM che." A sAMbhaLI sAdhune potAnI 15 bhUla dekhAtA kANA pADavAnuM aTakAvI dIdhuM. kahyuM che - "je pApanuM micchA mi dukkaDaM karyA pachI te ja pApa jo pharIthI seve to, te jIva pratyakSamRSAvAdI che. tene mAyA (atyaMta asatyapaNuM) ane nikRti (bAhya asatyapaNuM)no prasaMga thAya che arthAt te baMne prakArano asatyavAdI jANavo." (upahezabhANA-507) have bhAvapratikramaNanuM pratipAdana kare che -'bhAva' zabda dvAra jaNAvanAro ja che. adhikRta 20 evA zubhavyApAramAM upayukta vyakti je pratikramaNa kare che te bhAvapratikramaNa kahevAya che. ahIM mRgAvatIjInuM udAharaNa jANavuM. * micchA mi dukkaDaM - mRgAvatI bhagavAna vardhamAnasvAmI kozAMbInagarImAM padhAryA. tyAM caMdra-sUryadeva bhagavAnane vaMdana karavA mATe potAnA vimAna sAthe nIce AvyA. tyAM udAyanarAjAnI mAtA sAdhvI mRgAvatIjI divasa 25 33. kANayasi ?, kSullako bhaNati - mithyA me duSkRtamiti, evaM sa punaH punaH kANayitvA mithyA me duSkRtaM dadAti pazcAt kumbhakAreNa tasya kSullakasya karNAmoTako dattaH, sa bhaNati - duHkhito'haM, kumbhakA bhaNati - mithyA me duSkRtaM, evaM sa punaH punaH karNAmoTakaM dattvA mithyA duSkRtamiti karoti, pazcAtkSullako bhaNati - aho sundaraM mithyA me duSkRtamiti, kumbhakAro bhaNati - tavApi IdRzameva mithyA me duSkRtamiti, pazcAtsthitaH kANanAt / yaduSkRtamiti mithyA ( kRtvA) tadeva niSevate punaH pApam / 30 pratyakSamRSAvAdI mAyAnikRtiprasaGgazca // 1 // etadravyapratikramaNaM / 34. bhagavAn vardhamAnasvAmI kauzAmbyAM samavasRtaH, tatra candrasUryau bhagavantaM vandituM savimAnAvavatIrNau, Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 ** Avazyaniyuti * rimadrIyavRtti * samASAMtara (mA-4) tattha miyAvaI ajjA udayaNamAyA divasottikAuM ciraM ThiyA, sesAo sAhuNIo titthayaraM vaMdiUNa sanilayaM gayAo, caMdasUrAvi titthayaraM vaMdiUNa paDigayA, sigyameva viyAlIbhUyaM, miyAvaI saMbhaMtA, gayA ajjacaMdaNAsagAsaM / tAo ya tAva paDikvaMtAo, miyAvaI AloeuM pavattA, ajja caMdaNAe bhaNNai-kIsa ajje ! ciraM ThiyAsi ?, na juttaM nAma tumaM uttamakulappasUyAe egAgi-NIe ciraM 5 acchiuMti, sA sabbhAveNa micchA mi dukkaDaMti bhaNamANI ajjacaMdaNAe pAesu paDiyA, ajjacaMdaNA ya tAe velAe saMthAraM gayA, tAhe niddA AgayA, pasuttA, miyAvaIevi tivvasaMvegamA-vaNNAe pAyapaDiyAe ceva kevalaNANaM samuppaNNaM / sappo ya teNaMteNamuvAgao, ajjacaMdaNAe ya saMthAragAo hattho olaMbio, miyAvaIe mA khajjihititti so hattho saMthAragaM car3Avio, sA viuddhA bhaNai-kimeyaMti ?, ajjavi tumaM acchasitti micchA mi dakkaDaM, nihappamAeNaM 10 cha ma samajhane A M sudhI. tyA 4 2... (129 // OM sUrya potAnA bhUNa vimAna sAMthe. mAvela. . hovAthI tyAM rAta hovA chatAM prakAzane kAraNe divasa ja lAgato hato.) zeSa anya sAdhvIjIo tIrthakarane vaMdana karIne potAnA sthAne gayA. evAmAM caMdra-sUrya paNa tIrthakarane vaMdana karIne pAchA pharyA. tethI tyAM tarata ja aMdhAruM thaI gayuM. mRgAvatIjI gabharAI gayA ane caMdanAsAdhvIjI pAse gayA. tyAM badhA sAdhvIjIoe pratikramaNa karI lIdhuM hatuM. mRgAvatIe pratikramaNa karavAnuM zarU 15 yu. tethI. yaMhanAsAvIme 4 - ' sAdhvI ! tame bha. CitthI. tyA 26ta ? tamArA jevA uttamakuLamAM utpanna thayelAne ekalA ATalI badhI vAra tyAM rahevuM yogya nathI." mRgAvatIjI pUrNa sadUbhAvavaDe micchA mi dukkaDuM bolatA caMdanAsAdhvIjInA pagamAM paDyA. te veLAe caMdanAsAdhvIjI saMthArA upara beThA hatA. evAmAM emane nidrA AvI. teo sUI gayA. tIvra saMvegabhAvane pAmelA ane pagamAM paDelA mRgAvatIjIne te ja samaye kevalajJAna utpanna thayuM. 20 evAmAM saMthArAnI bAjumAMthI eka sApa pasAra thato hato. caMdanAsAdhvIjIno eka hAtha saMthArAthI bahAra Avelo hato. mRgAvatIjIe sApa DaMkha na mAre te mATe temano hAtha saMthArA upara caDhAvyo. eTale tarata ja jAgelAM evA caMdanAsAdhvIjIe mRgAvatIjIne kahyuM - "arara ! tame haju ahIM ja cho, mAruM micchA mi dukkaDa, nidrApramAdane kAraNe meM tamane javA mATenI rajA ApI nahi." 35. tatra mRgAvatI AryodayanamAtA divasa itikRtvA ciraM sthitA, zeSAH sAdhvyastIrthakaraM vanditvA 25 svanilayaM gatAH, candrasUryAvapi tIrthakaraM vanditvA pratigatau, zIghrameva vikAlIbhUtaM, mRgAvatI saMbhrAntA, gatA AryacandanAsakAzaM / tAzca tAvatpratikrAntAH, mRgAvatyAlocituM pravRttA, AryacandanayA bhaNyatekathamAyeM ! ciraM sthitA'si ?, na yuktaM nAma tava uttamakulaprasUtAyA ekAkinyAH ciraM sthAtumiti, sA sadbhAvena mithyA me duSkRtamiti bhaNantI AryacandanAyAH pAdayoH patitA, AryacandanA ca tasyAM velAyAM saMstArake sthitA, tadA nidrA''gatA, prasuptA, mRgAvatyA api tIvrasaMvegamApannAyAH pAdapatitAyA eva 30 kevalajJAnaM samutpannaM / sarpazca tena mArgeNopAgataH, AryacandanAyAzca hastaH saMstArakAdavalambitaH, mRgAvatyA mA khAdIditi sa hastaH saMstArake caTApitaH, sA vibuddhA bhaNati-kimetaditi, adyApi tvaM tiSThasIti mithyA me duSkRtaM, nidrApramAdena Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAva-pratikramaNa upara mRgAvatIjInuM daSTAnta (ni. 1048) nA 349 Na uTTAviyAsi, miyAvaI bhaNai-esa sappo mA bhe khAhiitti ato hattho caDAvio, sA bhaNaikahiM so ?, sA dAei, ajjacaMdaNA apecchamANI bhaNai-ajje ! kiM te aisao ?, sA bhaNaiAmaM, to kiM chAumathio kevaliotti ?, bhaNai-kevalio, pacchA ajjacaMdaNA pAesu paDiUNa bhaNai-micchA mi dukkaDaMti, kevalI Asaiotti, iyaM bhAvapaDikkamaNaM / ettha gAhA ___"jai ya paDikkamiyavvaM avassa kAUNa pAvayaM kammaM / te caiva sAyaa to DhoTTa paNa # " tti gAthArthaH // 1048 // iha ca pratikramAmIti bhUtAt sAvadhayogAnivarte'hamityuktaM bhavati, tasmAcca nirvRttiryattadanumateviramaNamiti, tathA nindAmIti garhAmi, atra nindAmIti jugupse ityarthaH garhAmIti ca tadevoktaM bhavati, evaM tarhi ko bheda ekArthatve ?, ucyate, sAmAnyArthabhede'pISTavizeSArtho mRgAvatIjIe kahyuM - "A sApa Apane DaMkha na mAre mATe meM Apano hAtha saMthArA upara caDhAvyo." 10 caMdanAsAdhvIjIe pUchyuM - "kyAM che sApa ?" mRgAvatIjIe sApane dekhADyo. paraMtu sApane nahi jotA evA caMdanAsAdhvIjIe pUchyuM "he sAdhvI ! zuM tamane koI atizaya prApta thayo che ? (ke jethI AvA ghora aMdhakAramAM paNa tamane sApa dekhAya che.)" mRgAvatIjIe kahyuM - "hA." caMdanAsAdhvIjIe pUchyuM - "zuM chabasthAvasthAno atizaya che ke kevalI avasthAno?' mRgAvatIjIe kahyuM - "kevalI avasthAno." pachIthI caMdanAsAdhvIjI mRgAvatInA pagamAM paDIne micchA mi dukkaDa 15 mAMge che - "meM kevalInI AzAtanA karI, mAruM micchA mi dukkaDa." A bhAvapratikramaNa thayuM. ahIM A gAthA jANavI ke - "jo pApa karIne tenuM pratikramaNa avazya karavAnuM ja hoya to pApa na karavuM e ja utsarga mArge pratikramaNa che. pApa na karanAra vyakti ja utsargamArge pratikrAnta che. 1" l/1048 ahIM "pratikramAmi' eTale huM bhUtakALanA sAvadyayogothI pAcho pharuM chuM ane tethI pAchA pharavArUpa je nivRtti che teno artha "anumatithI aTakavuM." (TUMkamAM pratimAne 20 eTale bhUtakALamAM levAyelA pApothI huM pAcho pharuM chuM arthAt te pAponI anumodanA karato nathI. A pramANe pratikramAmi zabdano vistArathI artha kahyo.) - have nitya ane eimi be zabdo che. temAM niSi ane ni baMne jugupsA arthamAM ja che eTale ke huM jugupsA karuM chuM, arthAt tiraskAra karuM chuM. zaMkA : jo nimi ane Temi no eka ja artha thato hoya to emAM taphAvata zuM 25 che ? - samAdhAna : sAmAnyathI arthano abheda hovA chatAM paNa ISTa evA vizeSaarthavALo gaezabda . 36. notthApitA'si, mRgAvatI bhaNati-eSa so mA bhavantaM khAdIditi bhAvatko (ato) hastazcaTApitaH, sA bhaNati-kva saH ?, sA darzayati, AryacandanA apazyantI bhaNati-Arye kiM tavAtizayaH ?, sI mati-ma, IMddhi chAvasthi: vaizavati ti ?, mati-vatni, pazcAtArthanApatiyoH 30 patitvA bhaNati-mithyA me duSkRtamiti kevalyAzAtita iti, idaM bhAvapratikramaNaM / atra gAthA-yadi ca pratikrAntavyamavazyaM kRtvA pApakaM karma / tadeva na karttavyaM tadA bhavati pade pratikrAntaH // 1 // iti Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) garhAzabdaH, yathA sAmAnye gamanArthe gacchatIti gauH, sarpatIti sarpaH, tathA'pi gamanavizeSo'vagamyate zabdArthAdeva, evamihApi nindAgarhayoriti // taM cArthavizeSaM darzayati 5 sacarittapacchayAvo niMdA tIe caukkanikkhevo / davve cittarasuA bhAvesu bahU udAharaNA // 1049 // vyAkhyA : sacaritrasya sattvasya pazcAttApo nindA, svapratyakSaM jugupsetyarthaH, uktaM ca" AtmasAkSikI nindA " tIe caukkanikkhevo 'tti tasyAM tasyA vA nAmAdibhedacatuSko nikSepa iti, tatra nAmasthApane anAdRtyA''ha - 'davve cittakarasuyA bhAvesu bahU udAharaNa 'tti dravyanindAyAM citrakarasutodAharaNaM, sA jahA raNNA pariNIyA appANaM NidiyAiyatti, bhAvanindAyAM subahUnyudAharaNAni mA 10 yogasadpradevu vakSyante, nakSaLa punaHrihaM-- hA ! puchu varSa dA ! tuTTu riya Tuku aNumaya vRtti ! aMto aMto ujjhai pacchAtAveNa vevaMto // 1 // "tti gAthArtha: 560415 jANavo. jema ke je jAya che te gAya, je sake che te sApa. ahIM sAmAnyathI gamana arthamAM gAya 15 ane sarpa zabda hovA chatAM sarpa zabda vizeSaprakAranI gamana paddhatine jaNAvanAra che, tema ahIM paNa niMdA ane ga. zabdono sAmAnya artha eka hovA chatAM gahazabda vizeSaarthane jaNAvanAra che. avataraNikA : te vizeSa arthane ja batAve che gAthArtha : cAritravALAno pazcAttApa e niMdA che. tenA cAra nikSepA che. dravyamAM citrakAranI putrInuM udAharaNa jANavuM ane bhAvamAM ghaNA udAharaNo che. 20 TIkArtha : cAritrayukta jIvano je pazcAtApa te niMdA che arthAt AtmasAkSIe niMdA karavI te niMdA. kahyuM che, 'niMdA AtmasAkSikI che'. niMdAne vize athavA niMdAnA nAmAdi cAra nikSepa che. temAM nAma, sthApanA sugama hovAthI tene choDIne kahe che - dravyaniMdAmAM citrakAranI putrInuM udAharaNa jANavuM. rAjA sAthe paraNyA pachI ekAntamAM te je rIte potAnI jAtane niMdatI hatI te rIte ahIM 25 samajI levuM. (A dRSTAnta AgaLa pratikramaNa adhyayanamAM gA. 1242mAM che.) bhAvaniMdAmAM ghaNA badhAM udAharaNo che. je AgaLa yogasaMgrahamAM kahevAze. niMdAnuM lakSaNa A pramANe jANavuM - "hA ! khoTuM karyuM, hA ! khoTuM karAvyuM, hA ! khoTuM anumodyuM. A pramANe pazcAttApavaDe dhrujato manamAM ne manamAM baLyA kare che. ||1|.' || 1049 // 37 sA yathA rAjJA pariNItA''tmAnaM ninditavatIti / 30 38. hA ! duTTu kRtaM hA ! duTTu kAritaM duSTvanumataM iti / antarantardahyate pazcAttApena caivAntaH ( vepan ) // kRti / Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _lo dravya-bhAvagaha upara brAhmaNa-sAdhunuM dRSTAnta (ni. 1050) ( 351 garahAvi tahAjAIameva navaraM parappagAsaNayA / davvaMmi maruanAyaM bhAve subahU udAharaNA // 1050 // vyAkhyA : gardA'pi tathAjAtIyaiveti nindAjAtIyaiva, navarametAvAn vizeSaH-paraprakAzanayA gardA bhavati, yA guroH pratyakSaM jugupsA sA garheti, 'parasAkSikI gaheM ti vacanAd, asAvapi caturvidhaiva, tatra nAmasthApane anAdRtyaivAha-'davvaMmi maruaNAyaM bhAve subahU udAharaNa'tti / tatra 5 dravyagarhAyAM marukodAharaNaM, taccedam-ANaMdapure maruo pahusAe samaM saMvAsaM kAUNa uvajjhAyassa kahei jahA suviNae NhusAe samaM saMvAsaM gaomitti / bhAvagarhAe sAdhU udAharaNaM "gaMtUNa gurusagAse kAUNa ya aMjaliM viNayamUlaM / jaha appaNo taha pare jANAvaNa esa garahA u // 1 // " tti gAthArthaH // 1050 // tatra nindAmi 'garhAmItyatra gardA jugupsocyate, tatra kiM jugupse ?, 'AtmAnam' atItasAvadyayogakAriNamazlAghyam, athavA'trANam-atItasAvadyayogaM trANavirahitaM jugupse, sAmAyikenAdhunA trANamiti, athavA 'ata sAtatyagamane' atanaM-atItasAvadyayogaM satatabhavanapravRttaM gAthArtha : gaha paNa niMdA samAna ja che chatAM bIjAne kahevAvaDe gaha thAya che. dravyamAM brAhmaNanuM dRSTAnta ane bhAvamAM ghaNA udAharaNo che. 15 - TIkArtha : gaha paNa niMdA samAna ja che. paraMtu ATalo taphAvata jANavo ke - paraprakAza vaDe gaI thAya che, arthAt gurunI sASie potAnA aticAronI je niMdA te gaha kahevAya che. kahyuM che - "parasAkSikI gaha hoya.' A gaI paNa cAra prakAre che. temAM nAma, sthApanAne choDIne jaNAve che. dravyagartAmAM brAhmaNanuM udAharaNa-AnaMdapura nagaramAM eka brAhmaNa potAnI putravadhU sAthe rAtri pasAra karIne upAdhyAya pAse gaI karavA bole che ke "meM svapramAM putravadhU sAthe rAtri 20 pasAra karI. enI A gaha khoTI hovAthI dravyagartA kahevAya che. . * bhAvagoMmAM sAdhunuM udAharaNa jANavuM - guru pAse jaIne vinayapUrvaka aMjali joDIne je rIte potAne pApanuM jJAna che te rIte bIjAne gurune pApa jaNAvavuM te gaha kahevAya che. (oghaniryukti-158) /105oll - "fiAmi, TE' ahIM jugupsAne gaha kahevAya che. konI jugupsA huM karuM chuM? te kahe 25 che - atItakALamAM sAvaghayogane karanArA aprazaMsanIya AtmAnI athavA atrANa eTale ke saMsAranA bhayathI bacAvavA mATe asamartha, mATe ja trANathI rahita evA atIta sAvadyayoganI huM jugupsA karuM chuM, kAraNa ke have sAmAyikavaDe mAruM rakSaNa thaze. (bhAvArtha che ke - have rakSaNa karanAra evuM sAmAyika prApta thayA pachI trANa rahita evA atIta sAvadyayoganI huM niMdA karuM chuM) athavA at dhAtu "satata gamana karavuM' arthamAM che. tethI atanane= satata thavAmAM pravRtta evA 30 ____39. Anandapure marukaH snuSayA samaM saMvAsaM kRtvA upAdhyAyAya kathayati, yathA svapne snuSayA samaM saMvAzaM gato'smIti / bhAvagarhAyAM sAdhurudAharaNam-gatvA gurusakAzaM kRtvA cAJjaliM vinayamUlam / yathA''tmanastathA pareSAM jJApanameSA gardA tu // 1 // Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3para Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) nivartayAmIti, 'vyutsRjAmI 'ti vividhArtho vizeSArtho vA vizabdaH ucchabdo bhRzArthaH sRjAmityajAmItyarthaH, vividhaM vizeSeNa vA bhRzaM tyajAmivyutsRjAmi atItasAvadyayoga, vyavasRjAmIti vA, avazabdo'dhaHzabdasyArthe vizeSeNAdhaH sRjAmItyarthaH, nanvevaM sAvadhayogaparityAgAt karomi bhadanta ! sAmAyikamiti sAvadyayoganivRttirucyate, tasya vyavasRjAmi zabdaprayoge vaiparItyamApadyate, 5 tanna, yasmAt mAMsAdiviramaNakriyAnantaraM vyavasRjAmIti prayukte tadvipakSatyAgo mAMsabhakSaNanivRttirabhidhIyate, evaM sAmAyikAnantaramapi prayukta vyavasRjAmizabde tadvipakSatyAgo'vagamyate, saca tadvipakSaH sugama evetyatra bahu vaktavyaM tattu nocyate, granthavistarabhayAd, gamanikAmAtrapradhAnatvAt prArambhasya // ___ sAmprataM vyutsargapratipAdanAyA''ha granthakAra:10 atIta sAvadyayogane aTakAvuM chuM. have 'vyasRgAmi' zabdano artha kare che - vi zabda vividha arthamAM ke vizeSa arthamAM che. uta zabda atyaMta arthamAM che. sRjAmi eTale huM tyAga karuM chuM. saMpUrNa artha - vividha evA sAvadya- yogono athavA sAmAnyathI nahi paNa vizeSathI sAvaghayogono atyaMta = khUba sArI rIte huM tyAga karuM chuM. athavA vyavasRnAma zabda samajavo. ahIM lava zabda vadha: zabdanA arthamAM jANavo. tethI vizeSa karIne nIcethI (dUrathI) tyAga karuM chuM.' 15 zaMkA : A rIte to meM aMte ! sAmayiM... ityAdi sUtrano A tAtparyArtha thayo ke sAvaghayoganA parityAgavaDe he bhadanta ! huM sAmAyikane karuM chuM. AnA dvArA sAvaghayoganI nivRtti kahI. have aMte tapta aMte ! paDikSamafma.... ityAdi sUtramAM ta vyasRjJAmi e pramANe zabdaprayoga karavAmAM, tassa eTale pUrve je sAvadyayogano tyAga karyo te sAvadyayoganA tyAgano huM tyAga karuM. chuM. A rItano artha nIkaLaze arthAt sAvadyayoganI nivRttine huM choDuM chuM, arthAt sAvadyayogane 20 huM evuM chuM. A rIte viparIta artha prApta thAya che. samAdhAna : A rIte viparIta artha prApta thAya nahi, kAraNa ke jema maM pUrvajJAmi annatthAboLa.... ityAdivaDe mAMsaviratine karyA pachI chelle vosirAmi zabda bole tyAre mAMsanI viratinA vipakSane ( mAMsabhakSaNane) ja vosirAve che, arthAt mAMsabhakSaNanI nivRtti ja kare che. e pramANe sAmAyika karyA pachI eTale ke sAvadyayoganI virati karyA pachI vosirAmi zabda bole 25 tyAre sAvadyayoganI viratinA vipakSano ( sAvadya yoganI pravRttino) tyAga ja jaNAya che. (kAraNa ke tene vosirAvuM chuM arthAtu sAvadyayoganI viratinA vipakSane vosirAvuM chuM. Avo artha prApta thAya. te sAvadyayoganI viratino vipakSa koNa che ? te vipakSa tarIke sAvadyayoganI pravRtti che. tene huM vosirAvuM chuM, arthAtu teno huM tyAga karuM chuM.) ane A tyAga sAvadyayoganI pravRttino vipakSa che evuM sukhethI jANI zakAya ja che. A viSayamAM ghaNuM badhuM kahevA yogya che, chatAM te 30 graMthavistAra thavAnA bhayathI kahevAtuM nathI, kAraNa ke graMthano prAraMbha vyAkhyA mAtrane najaramAM rAkhIne ja karavAmAM Avyo hovAthI ahIM te te padArthonI vyAkhyA karavI e ja mukhya che. - avataraNikA : have graMthakArazrI vyutsarganuM pratipAdana karavA mATe kahe che . Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-bhAvakAyotsarga upara prasannacaMdrarAjarsinuM dRSTAnta (bhA. 1051) ka 353 davvaviussagge khalu pasannacaMdo have udAharaNaM / paDiAgayasaMvego bhAvaMmivi hoi so ceva // 1051 // vyAkhyA : iha dravyavyutsargaH-gaNopadhizarIrAnapAnAdivyutsargaH, athavA dravyavyutsargaH ArtadhyAnAdidhyAyinaH kAyotsarga iti, ata evA''ha-dravyavyutsarge khalu prasannacandro bhavatyudAharaNaM, bhAvavyutsargastvajJAnAdiparityAgaH, athavA dharmazukladhyAyinaH kAyotsarga eva, 5 tathA cA''ha-pratyAgatasaMvego 'bhAve'pi' bhAvavyutsarge'pi bhavati sa eva-prasannacandra udAharaNamiti gAthAkSarArthaH ||1051||bhaavaarthH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-khiipaiTThie Nayare pasannacaMdo rAyA, tattha bhagavaM mahAvIro samosaDho, tao rAyA dhammaM soUNa saMjAyasaMvego pavvaio, gIyattho jAo / aNNayA jiNakappaM paDivajjiukAmo sattabhAvaNAe appANaM bhAvei, teNaM kAleNaM rAyagihe Nayare masANe paDimaM paDivanno, bhagavaM ca mahAvIro tattheva samosaDho, logo'vi vaMdago 10 NIi, duve ya vANiyagA khiipaiTThiyAo tattheva AyAyA, pasannacaMdaM pAsiUNa egeNa bhaNiyaMesa amhANaM sAmI rAyalacchi pariccaiya tavasiri paDivanno, aho se dhannayA, gAthArtha : dravyatyAgamAM prasannacaMdranuM daSTAnta che. bhAvane vize pAchA saMvegabhAvane pAmelA prasannacaMdranuM ja dRSTAnta jANavuM. ___TIrtha : ma 25, 75dhi, zarI2, annapAnAhinI tyA me dravyatyA vo. athavA 15 mAtadhyAnAhi 42nArano yotsarga ('tAva kAyaM ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM appANaM vosirAmi' mA rItano kAyAno tyAga) e dravyavyatsarga jANavo. AthI ja mULamAM kahyuM che--dravyavyatsargamAM prasannacaMdra udAharaNa che. tathA ajJAnAdino parityAga e bhAvano vyutsarga kahevAya che. athavA dharma-zukladhyAna dharanArano kAyotsarga ja bhAvavyutsarga che. tethI ja kahyuM che - bhAvavyutsargamAM paNa punaH saMvegane pAmela prasannacaMdra je udAharaNa che. I1051| bhAvArtha kathAnakathI jANavo. 20 # prasannacaMdrarAjarSinuM dRSTAnta para * ' kSitipratiSThita nagaramAM prasannacaMdra rAjA hato. tyAM bhagavAna mahAvIra padhAryA. temanI pAsethI dharma sAMbhaLIne utpanna thayelA saMvegavALA rAjAe dIkSA lIdhI. gItArtha thayo. ekavAra jinakalpane svIkAravAnI icchAthI satvanI bhAvanAvaDe potAne bhAvita kare che. te kALe rAjagRha nagaranA smazAnamAM pratimAne svIkArIne te rahyo. bhagavAna mahAvIra tyAM ja padhAryA. loko paNa temane 25 vaMdana karavA jAya che. kSitipratiSThita nagaramAMthI be vepArIo tyAM ja AvelA hatA. prasannacaMdrane joIne eke kahyuM - "are ! A ApaNo svAmI rAjalakSmIne choDIne tapalakSmIne pAmyo che. 40. kSitipratiSThite nagare prasannacandro rAjA, tatra bhagavAn mahAvIraH samavasRtaH, tato rAjA dharmaM zrutvA saMjAtasaMvegaH pravajitaH, gItArtho jAtaH / anyadA jinakalpaM pratipattukAmaH sattvabhAvanayA''tmAnaM bhAvayati, tasmin kAle rAjagRhe nagare zmazAne pratimA pratipannaH, bhagavAMzca mahAvIrastatraiva samavasRtaH, loko'pi 30 vandako nirgacchati, dvau ca vaNijau kSitipratiSThitAt tatraivAgatau, prasannacandraM dRSTvA ekena bhaNitaMeSo'smAkaM svAmI rAjyalakSmI parityajya tapaHzriyaM pratipannaH, aho asya dhanyatA, Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-4) "bitieNa bhaNiyaM-kuo eyassa dhaNNayA ?, jo asaMjAyabalaM puttaM rajje ThaviUNa pavvaio, so tavassI dAigehiM paribhavijjai, NayaraM ca uttimakkhayaM pavaNNaM tAva, evamaNeNa bahuo logo dukkhe Thaviotti adaTThavvo eso, tassa taM soUNa kovo jAo, ciMtiyaM ca'NeNa-ko mama puttassa avakareitti ?, nUNamamugo, tA kiM teNa ?, eyAvatthagao NaM vAvAemi, mANasasaMgAmeNa roddajhANaM 5 pavanno, hatthiNA hatthi vAvAeitti, vibhAsA / etthaMtare seNio bhagavaM vaMdao NIi, teNavi diTTho vaMdio ya, aNeNa Isipi na ya nijjhAiMtao, seNieNa ciMtiyaM-sukkajjhANovagao esa bhagavaM, tA erisaMmi jhANe kAlagayassa kA gai bhavaitti bhagavaMtaM pucchissaM, tao gao vaMdiUNa pucchio'NeNa bhagavaM-jaMmi jhANe Thio mae vaMdio pasannacaMdo taMmi mayassa kahiM uvavAo bhavai ?, aho ! AnI dhanyatA." bIjAe kahyuM - "are ! AnI dhanyatA vaLI kyAMthI hoya? ke jeNe 10 nahi utpanna thayelA baLavALA (eTale ke bALakapaNAmAM rahelA) putrane rAjya soMpI dIkSA lIdhI.. bIcAro te tapasvI rAjyanI dhurA saMbhALI zake evuM baLa na hovAthI tapasvI) najIkanA saMbaMdhavALA gotraja baMdhuo vaDe herAna thaI rahyo che. AvuM uttama nagara kSayane pAmyuM. A pramANe A sAdhuDAe ghaNA lokone duHkhI karyA che mATe AnuM moM paNa jovA lAyaka nathI." AnA AvA vacano sAMbhaLIne prasannacaMdrarAjarSine kopa caDyo. eNe vicAryuM - "koNa che? je mArA putra upara apakAra kare che? 15 manamAM ja javAba maLyo -"amuka. enI zuM majAla ? A avasthAmAM rahelo huM tene mArI nAMkhuM." A pramANe manamAM ne manamAM te yuddha karavA lAgyo. raudradhyAnane pAmyo. te yuddhamAM hAthIvaDe. zatruhAthIne mAre che vigere yuddhanuM varNana samajI levuM. e samaye ja zreNika bhagavAnane vaMdanA karavA nIkaLyo che. teNe paNa prasannacaMdrane joyo ane vaMdana karyA. RSi thoDoka paNa dhyAnathI calita na thayo. tethI zreNike vicAryuM ke "A bhagavAna 20 zukladhyAnane pAmyA che, tethI A prakAranA dhyAnamAM kALa pAmelAnI kaI gati thAya ? e huM bhagavAnane puchIza." tyAMthI te bhagavAna pAse gayo. vaMdIne zreNike bhagavAnane pUchyuM - "je dhyAnamAM rahelA prasannacaMdrane meM vaMdana karyA te dhyAnamAM ja mRtyu pAmelAnI kyAM utpatti thAya ?' bhagavAne kahyuM - "adholokanI sAtamI narakamAM upapAta thAya." zreNike vicAryuM "hA ! zA mATe AvuM? pharIthI bhagavAnane puchIza." e daramiyAna mAnasa saMgrAmamAM pradhAnanAyaka sAthe yuddha ramatA ramatA 25 41. dvitIyena bhaNitaM-kuta etasya dhanyatA ?, yo'saMjAtabalaM putre rAjye sthApayitvA pravrajitaH, sa tapasvI dAyAdaiH paribhUyate, nagaraM cottamaM kSayaM prapannaM tAvat, evamanena bahuko loko duHkhe sthApita ityadraSTavya eSaH, tasya tat zrutvA kopo jAtaH, cintitaM cAnena-ko mama putramapakarotIti ?, nUnamamukaH, tat kiM tena ?, etadavasthAgato ('pi )taM vyApAdayAmi, mAnasasaMgrAmeNa raudraM dhyAnaM prapannaH, hastinA hastinaM vyApAdayatIti vibhASA / atrAntare zreNiko bhagavantaM vandituM nirgacchati, tenApi dRSTo vanditazca, aneneSadapi na ca niyA'taH, 30 zreNikena cintitaM-zukladhyAnopagata eSa bhagavAn, tadIdRze dhyAne kAlagatasya kA gatirbhavatIti bhagavantaM prakSyAmi, tato gato vanditvA pRSTo'nena bhagavAn-yasmin dhyAne sthito mayA vanditaH prasannacandrastasminmRtasya kvopapAto bhavati?, Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasannacaMdrarAjarSinuM daSTAnta (ni. 1051) nA 355 bhagavayA bhaNiyaM-ahe sattamAe puDhavIe, tao seNieNa ciMtiyaM-hA ! kimeyaMti ?, puNo pucchissaM / etthaMtaraMmi a pasannacaMdassa mANase saMgAme pahANanAyageNa sahAvaDiyassa asisatticakkakappaNippamuhAiM khayaM gayAiM paharaNAiM, tao'NeNa sirattANeNaM vAvAemitti parAmusiyamuttimaMgaM, jAhe loyaM kayaMti, tao saMvegamAvaNNo mahayA visujjhamANapariNAmeNa attANaM niMdiuM payatto, samAhiyaM caNeNa puNaravi sukkaM jhANaM / etthaMtaraMmi seNieNavi puNo'vi bhagavaM pucchio-bhagavaM ! 5 jArise jhANe saMpai pasannacaMdo vaTTai tArise mayassa kahiM uvavAo ?, bhagavayA bhaNiyaMaNuttarasuresuMti, tao seNieNa bhaNiyaM-puvvaM kimanahA parUviyaM uAhu mayA annahA avagacchiyaMti ?, bhagavayA bhaNiyaM-na annahA parUviyaM, seNieNa bhaNiyaM-kiM vA kahaM vatti ?, tao bhagavayA savvo vuttaMto sAhio / etthaMtaraMmi ya pasannacaMdasamIve divvo devaduMduhisaNAho mahanto kallayalo uddhAio, tao seNieNa bhaNiyaM-bhagavaM ! kimeyaMti ?, bhagavayA bhaNiyaM-tasseva visujjhamANapariNAmassa 10 talavAra, zakticakra, kalpanI (A badhA te te zastronA nAmo che.) vigere zastro pUrA thayA. tethI prasannacaMdra mugaTavaDe huM ane mArI nAMkhyuM ema vicArI potAnA mastake sparza karyo, tyAre loca karelo che ema jANI saMvegane pAmelo ghaNA vizuddhamAna pariNAmovaDe potAne niMdavA lAgyo ane pharI zukladhyAna prApta karyuM. e ja samaye A bAju zreNike paNa bhagavAnane pUchyuM ke - "bhagavan! bhatyAre 4 dhyAnamA prasannayaMdra parte cha, te dhyAnamA bhare to teno yA 755Ata thAya?" 15 ___ mAne yu - "anutta24somAM". zre9i. pUchyuM - "to bhagavan ! pUrva mApe | judI vAta karI hatI? athavA zuM meM khoTo bodha karyo hato ?" bhagavAne kahyuM - "meM pUrve judI vAta karI nahotI." zreNike pUchyuM - "to A kevI rIte ghaTe ? (arthAt kSaNa pahelA sAtamI naraka ane kSaNavAra pachI anuttaradevaloka, A kevI rIte ghaTe ?)" tyAre bhagavAne Akho prasaMga 58. MtAvyo. mevAmA prasanayaMdra24rSinI pArImA 41.48 me prabhArI bhoTo hivya hevaTuMmino 20. sapA thavA sAyo. tyAre zre ipUchyuM- "bhagavan ! // zuMcha ?" bhagavAne "vizuddhamAna 42. bhagavatA bhaNitaM-adhaH saptamyAM pRthivyAM, tataH zreNikena cintitaM-hA kimetaditi ?, punaH prakSyAmi / atrAntare ca prasannacandrasya mAnase saMgrAme pradhAnanAyakena sahApatitasyAsizakticakrakalpanIpramukhAni kSayaM gatAni praharaNAni, tato'nena zirastrANena vyApAdayAmIti parAmRSTamuttamAkaM, yadA locaH kRta iti, tataH saMvegamApannaH mahatA vizudhyamAnapariNAmenAtmAnaM nindituM pravRttaH, samAhitaM cAnena punarapi zuklaM dhyAnaM / 25 atrAntare zreNikenApi punarapi bhagavAn pRSTaH-bhagavan ! yAdRze dhyAne samprati prasannacandro varttate tAdRze mRtasya kvopapAta: ?, bhagavatA bhaNitaM-anuttarasureSviti, tataH zreNikena bhaNitaM-pUrvaM kimanyathA prarUpitamutAho mayA'nyathA'vagatamiti ?, bhagavatA bhaNitaM-nAnyathA prarUpitaM, zreNikena bhaNitaM-kiM vA kathaM veti ?, tato bhagavatA sarvo vRttAntaH kathitaH / atrAntare ca prasannacandrasamIpe divyo devadundubhisanAtho mahAn kalakala utthitaH, tataH zreNikena bhaNitaM-bhagavan ! kimetaditi ?, bhagavatA bhaNitaM-tasyaiva vizudhyamAnapariNAmasya 30 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 nA Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-4) kevalaNANaM samuppaNNaM, tao se devA mahimaM kareMti / esa eva davvaviussaggabhAvaviussaggesu sAmprataM samAptau yathAbhUto'sya kartA bhavati sAmAyikasya tathAbhUtaM saMkSepato'bhidhitsurAha sAvajjajogavirao tivihaM tiviheNa vosiria pAvaM / sAmAiamAIe eso'Nugamo parisamatto // 1052 // vyAkhyA : sAvadyayogavirataH, kathamityAha-trividhaM trividhena vyutsRjya pApaM na tu sApekSa evetyarthaH, pAThAntaraM vA sAvadyayogavirataH san trividhaM trividhena vyutsRjati pApameSyaM, 'sAmAyikAdau'sAmAyikArambhasamaye eSo'nugamaH parisamAptaH, athavA sAmAyikAdau sUtra iti, AdizabdAt sarvamityAdyavayavaparigraha iti gAthArthaH // 1052 // ukto'nugamaH, samprati nayAH, te ca 10 pariNAmavALA tene kevalajJAna utpanna thayuM che. tethI devo teno mahimA kare che." A ja udAharaNa dravyavyatsarga ane bhAvavyutsargamAM jANavuM. avataraNikA : have aMtamAM A sAmAyikano kartA jevA prakArano thAya che, tevA prakAranA te kartAne saMkSepamAM kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ? gAthArtha : TIkArya pramANe jANavo. 15 TIkArtha : sAmAyikanA AraMbha samaye sAvaghayogothI virata thAya che. kevI rIte virata thAya che ? te kahe che - trividha trividhena pApano tyAga karIne virata thAya che, nahi ke sApekSa evo te virata thAya che. (Azaya e che ke vyavahArathI pApano tyAga karyo hoya paNa nizcayathI tyAga karyo na hoya (manamAM apekSA paDI hoya) tevo sAmAyikakartA sAvadyayogathI virata thato nathI, paraMtu jeNe trividha trividhena arthAt mana-vacana-kAyA traNethI traNa prakAranA yogono tyAga karyo 20 che te jIva sAvaghayogothI virata thayo che, athavA pAThAntara jANavo ke sAmAyikanA AraMbha samaye sAvadyayogathI virata thayelo jIva trividha-trividhe bhaviSyanA pApono tyAga kare che. bhaviSyanA pApo AvuM kahevA pAchaLa TIkAkArano Azaya evo che ke-"sAvadyayogavirata A vizeSaNa dvArA ja samajAI javA chatAM pharI 'trividha-trividhavaDe pApono tyAga karuM chuM." evuM grahaNa karela vAkya ema jaNAve che ke je sAvaghayogamAM mArI pravRtti hatI, te sAvadyayogathI 25 huM pAcho pharuM chuM. tethI "sAvadyayogavirata' vizeSaNathI jaNAya che ke bhaviSyanA je pApo che te haju tyAgavAnA bAkI che, tethI te bhaviSyanA pApono tyAga jaNAvavA mATe "bhaviSyanA pApo vizeSaNa mukyuM che.) A pramANe anugAmanAmanuM trIjuM anuyogadvAra pUrNa thayuM. athavA 'sAmayikArI sUtra' e artha laIe to A pramANe artha karavo ke- sAmAyika vigere sUtrane vize eTale ke sAmAyikAdisUtraviSayaka A anugama samApta thayo. (ahIM AdizabdathI sUtranA ja "saa savanuM 30 goLa'.... vigere avayavo levAnA che, arthAt saMpUrNa evo sAmAyikasUtraviSayaka A anugama pUrNa thayo.) 10parA anugama kahyo. 43. kevalajJAnaM samutpannaM, tatastasya devA mahimAnaM kurvanti / eSa eva drvyvyutsrgbhaavvyutsrgyorudaahrnnN| Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayonuM svarUpa (ni. 1053) 357 naigamasaGgrahavyavahAraRjusUtrazabdasamabhirUDhavambhUtabhedabhinnA:khalvoghataH sapta bhavanti, svarUpaM caiteSAmadhaH sAmAyikAdhyayane nyakSeNa pradarzitameveti neha pratanyate, iha punaH sthAnAzUnyArthamete jJAnakriyAnayadvayAntarbhAvadvAreNa samAsataH procyante, jJAnanayaH kriyAnayazca, tathA cA''ha vijjAcaraNanaesuM sesasamoAraNaM tu kAyavvaM / sAmAianijjuttI subhAsiatthA parisamattA // 1053 // vyAkhyA : 'vijjAcaraNanaesuM'ti vidyAcaraNanayayoH jJAnakriyAnayayorityarthaH, 'sesasamoyAraNaM tu kAyavvaM ti zeSanayasamavatAra: kartavyaH, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ?-tau ca vaktavyau, sAmAyikaniyuktiH subhASitArthA parisamApteti prakaTArthamiti gAthArthaH // 1053 // sAmprataM svadvAra eva zeSanayAntarbhAvenAdhikRtamahimAnau anantaropanyastagAthAgatatuzabdena cAvazyavaktavyatayA vihitau jJAnacaraNanayAvucyete, tatra jJAnanayadarzanamidaM-jJAnameva pradhAnamaihi- 10 kAmuSmikaphalaprAptikAraNaM, yuktiyuktatvAt, tathA cA''ha nAyaMmi giNhiavve agiNhiavvaMmi ceva atthaMmi / jaiavvameva ia jo uvaeso so nao nAmaM // 1054 // have nayonI vicAraNA karavAnI che. temAM te nayo naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhiruDha ane evaMbhUta A pramANe sAmAnyathI sAta che. dareka nayanuM svarUpa pUrve sAmAyika 15 adhyayanamAM vistArathI batAvI ja dIdhuM hovAthI ahIM batAvAtuM nathI. chatAM paNa ahIM sthAna zUnya na rahe te mATe A sAte naya jJAnanaya ane kriyAnayamAM samAveza karavA dvArA saMkSepathI kahevAya che. be nayo che jJAnanaya ane kriyAnaya. te ja kahe che ke, gAthArtha : vidyA ane cAritranayomAM zeSa nayono samAveza karavA yogya che. sArI rIte kahevAyelA che artho jemAM evI sAmAyikaniyukti samApta thaI. 20 TIkArtha : vidyAnaya = jJAnanaya ane cAritranaya = kriyAnayama zeSa nayono samAveza karavA yogya che. ahIM 'tu' zabda vizeSa arthane jaNAvanAro che. jyAM vizeSa arthane jaNAve che ? te kahe che - A baMne nayo kahevA yogya che. subhASita-arthovALI sAmAyikaniryukti parisamApta thaI. A vAkyano artha pragaTa spaSTa ja che. ll105all avataraNikA : have potAnA dvAramAM ja (arthAt jJAna-kriyAnA pota potAnA dvAramAM ja) 25 zeSanayono samAveza karavA dvArA pragaTa karAyelo che mahimA jeono (arthAta zeSa nayono samAveza karavA dvArA vadhAravAmAM AvyuM che mahattva je be nayonuM evA A be nayo) ane hamaNAM ja batAvelI gAthAmAM rahela "tu' zabdavaDe avazya kahevA yogya tarIke sthApita karAyelA evA jJAna ane kriyA naya kahevAya che. temAM jJAnanayanI mAnyatA A pramANe che -- jJAna ja yukti-yukta hovAthI A loka ane paralokamAM phaLanI prApti mATenuM pradhAna kAraNa che. kahyuM che ke ' gAthArtha : upAdeya ane anupAdeya evA padArtho jaNAyA pachI (mokSa mATe) prayatna ja karavA yogya che. A pramANeno je upadeza che te naya che. 30 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-4) vyAkhyA-'nAyaMmitti jJAte samyakaparicchinne 'gihiyavve 'tti grahItavye upAdeye 'agiNhiyavvaMmi'tti agrahItavye anupAdeye heya ityarthaH, cazabdaH khalubhayorgrahItavyAgrahItavyayotitvAnukarSaNArthaH upekSaNIyasamuccayArtho vA, evakArastvavadhAraNArthaH, tasya caivaM vyavahitaH prayogo draSTavyaH-jJAta eva grahItavye tathA'grahItavye tathopekSaNIye ca jJAta eva nAjJAte 'atthaMmitti 5 artha aihikAmuSmike, tatraihikaH grahItavyaH srakcandanAGganAdiH agrahItavyo viSazastra kaNTakAdirupekSaNIyastRNAdiH, AmuSmiko grahItavyaH samyagdarzanAdiragrahItavyo mithyAtvAdirupekSaNIyo vivakSayA'bhyudayAdiriti, tasminnarthe 'jaiavvameva 'tti anusvAralopAd yatitavyam 'evam' anena krameNaihikAmuSmikaphalaprAptyarthinA sattvena yatitavyameva, pravRttyAdilakSaNaH prayatnaH kArya ityarthaH, itthaM caitadaGgIkartavyaM, samyagajJAte pravartamAnasya phalavisaMvAdadarzanAt, tathA 10 vAgaira_-- vi. 77 ji, 7 kriyA zrI pratA / mithyAjJAnAt pravRttasya, phalAsaMvAdadarzanAt // 1 // " : jJAnanaya : TIkArtha : upAdeya ane anupAdeya evA artho jaNAyA pachI, mULamAM "agraNItavya' zabda 15 pachI je "ca" zabda che te upAdeya ane heya baMne jJAta hovA joIe evuM jaNAvanAro che. (arthAt koI "jJAta' zabdane mAtra grahItavyazabda sAthe ja joDI na de te mATe khulAso karyo ke "ca' zabda grahItavya ane agraNItavya baMne padArtho jJAta hovA joIe evuM jaNAvanAro che.) athavA nahi kahevAyela evA upekSaNIya padArtho paNa ahIM jANI levAnA che te jaNAvanAro A ca zabda jANavo. mULamAM 'va' zabda pachI je "va' kAra che te "ja' kAra arthamAM che. teno A pramANe anya sthAne 20 saMbaMdha joDavAno che. upAdeya, heya ane upekSaNIya evA padArtho jaNAyA pachI ja mokSArthe prayatna karavo, paraMtu jANyA vinA prayatna karavo nahi. ahIM aihika ane Amukhika ema be prakAre artho che. temAM aihika (ihaloka saMbaMdhI) upAdeya tarIke mALA, caMdana, strI vagere, tathA heya tarIke viSa, zastra, kAMTA vagere ane upekSaNIya tarIke taNakhalA vigere jANavA. Amumbika (paraloka saMbaMdhI) upAdeya tarIke samyagdarzanAdi, heya tarIke mithyAtvAdi ane 25 upekSaNIya tarIke amuka vivakSAe abhudayAdi (abhyadaya = paralokamAM devagati vigerenI prApti) AvA prakAranAM arthomAM, "titavyameva' ahIM anusvArano lopa thayelo hovAthI "titavyamevuM' A pramANe "va' nI badale vaM zabda joDavo, arthAta uparokta krama pramANe (eTale ke upAdeyAdinuM jJAna karyA pachI ja) aihika-Amukhika phaLanA arthI evA jIvanaDe (uparokta upAdeyAdi arthomAM) pravRtti vigere rUpa yatna karavA yogya che. 30 A vAta e pramANe ja svIkAravA yogya che, kAraNa ke samyag rIte te te vastuno bodha pAmyA vinA te te vastumAM pravRtti karanArane viparIta phaLa prApta thatuM dekhAya che. tathA anyovaDe paNa kahevAyeluM che ke - puruSone jJAna ja phaLa ApanAruM che. jJAna rahitanI kriyA phaLa ApanArI Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnanaya (ni. 1054) tA 359 tathA''muSmikaphalaprAptyarthinA'pi jJAta eva yatitavyaM, tathA cAgamo'pyevameva vyavasthitaH, yata 3mgna - "paDhama NANaM tao dayA, evaM ciTThai svvsNje| annANI kiM kAhiti kiM vA NAhiti cheya pAvagaM? // 1 // " itazcaitadevamaGgIkartavyaM yasmAttIrthakaragaNadharairagItArthAnAM kevalAnAM vihArakriyA'pi niSiddhA, 5 tathA cAma: - __ "gIyattho ya vihAro bitio gIyatthamIsao bhaNio / - pro taphavidyAra bApu-aUT nAvahiM ?" na yasmAdandhenAndhaH samAkRSyamANaH samyakpanthAnaM pratipadyata ityabhiprAyaH / evaM tAvat sAyopazAmikaM jAnamadhikatyoktaM. kSAyikamapyaGIkatya viziSaphalasAdhakatvaM tasyaiva vijeyaM. 10 yasmAdahato'pi bhavAmbhodhitaTasthasya dIkSAM pratipannasyotkRSTatapazcaraNavato'pi na tAvadapavargaprAptiH saMjAyate yAvajjIvAjIvAdyakhilavastuparicchedarUpaM kevalajJAnaM notpannamiti, tasmAjjJAnameva manAI nathI, kAraNa ke mithyAjJAnathI (ajJAnathI) pravRtta thayelAne viparIta phaLa prApta thatuM dekhAya che. //lA" tathA Amukhika phaLanA arthI jIve paNa jJAtavastumAM ja yatna karavA yogya che, kAraNa ke Agama paNa A ja vAta jaNAve che. te A pramANe - "prathama jJAna pachI dayA, A pramANe 15 (=jJAnapUrvakanI kriyAne svIkAravAvaDe) sarva sAdhuo rahe, kAraNa ke ajJAnI zuM karI zakavAno che ? athavA zuM pApa ane zuM puNya e ajJAnI kevI rIte jANI zakavAno che? I1aa" (darzavakAlika, a.-4). "jJAna ja mahattvanuM che - e vAta ja svIkAravA yogya che, kAraNa ke tIrthakara-gaNadharo vaDe ekalA evA agItArthanI vihArakriyA paNa niSedha karAyelI che. te Agamavacana A rahyuM- 20 "prathama gItArthono vihAra, bIjo gItArthamizrita vihAra anujJAta che. A be sivAya trIjo vihAra jinezvarovaDe anujJAta nathI. [1]" bhAvArtha eTalo ja che ke - eka AMdhaLo bIjA AMdhaLAne samyagu mArga dekhADI zakato nathI. (mATe jJAna prApta karavAmAM ja yatna karavA yogya che.) A pramANe kSAyopathamikajJAnane AzrayI vAta karI. kSAyikajJAnane AzrayIne paNa jJAna ja viziSTa phaLane sAdhI ApanAruM jANavA yogya che, (mAtra kriyA nahIM.) kAraNa ke bhavasamudranA kinAre AvelA, 25 dIkSAne prApta karI cUkelA, utkRSTa evA tapa ane cAritranuM pAlana karanArA evA paNa arihaMtone tyAM sudhI mokSanI prApti thatI nathI, jayAM sudhI jIva-ajavAdi saMpUrNa vastune jANavArUpa kevalajJAna temane utpanna thAya nahi. tethI jJAna ja aihika-AmukhikaphaLanI prAptinuM pradhAna kAraNa che. e 44. prathamaM jJAnaM tato dayA evaM tiSThati sarvasaMyataH / ajJAnI kiM kariSyati ? kiM vA jJAsyati chekaM pApa (vA) ? . 30 . 45 gItArthazca vihAro dvitIyo gItArthamizrako bhaNitaH / AbhyAM tRtIyo vihAro nAnujJAto jinavaraiH Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNamiti sthitam / 'iti jo uvaeso so nayo nAmaMti 'iti' evamuktena nyAyena yaH upadezo jJAnaprAdhAnyakhyApanapara: sa nayo nAma jJAnanaya ityarthaH / ayaM ca caturvidhe samyaktvAdisAmAyike samyaktvasAmayikazrutasAmAyikadvayamevecchati, jJAnAtmakatvAdasya, dezaviratisarvaviratisAmAyike tu tatkAryatvAt tadAyattatvAnnecchati, guNabhUte cecchatIti gAthArthaH 5 // 1054 // ukto jJAnanayaH, adhunA kriyAnayAvasaraH, taddarzanaM cedaM-kriyaiva pradhAnamaihikA muSmikaphalaprAptikAraNaM, yuktiyuktatvAt, tathA cAyamapyuktalakSaNAmeva svapakSasiddhaye gAthAmAha'NAyaMmi giNhiyavve 'tyAdi, asyAH kriyAnayadarzanAnusAreNa vyAkhyA-jJAte grahItavye'grahItavye caiva arthe aihikAmuSmikaphalaprAptyarthinA yatitavyameva, na yasmAt pravRttyAdilakSaNaprayatnavyatirekeNa jJAnavato'pyabhilaSitArthAvAptidRzyate, tathA cAnyairapyuktam10 caiiva 77 , jJAna 7 matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAt sukhito bhavet // 1 // " tathA''muSmikaphalaprAptyarthinA kriyaiva kartavyA, tathA ca munIndravacanamapyevameva vyavasthitaM, yata 3om - vAta sthira thaI. A pramANeno je jJAnanI pradhAnatA jaNAvavAmAM tatpara evo upadeza che te jJAnanaya 15 che. A jJAnanaya samyaktAdi cAra prakAranA sAmAyikamAMthI samyaktasAmAyika ane zrutasAmAyika A bene ja icche che, kAraNa ke A be sAmAyika jJAnAtmaka che. jyAre dezavirati ane . sarvaviratisAmAyika jJAnanuM kArya hovAthI (eTale ke jJAnathI pragaTa thanArA hovAthI) jJAnane AdhIna che. mATe A chellA be sAmAyikane jJAnanaya icchato nathI, arthAt mukhyarUpe icchato nathI, gauNapaNe to A be sAmAyikane paNa icche che. 1054 jJAnanaya kahyo. ra kriyAnaya : have kriyAnayano avasara che. tenI mAnyatA A pramANe che. kriyA e ja aihika - Amukhika phaLanI prAptinuM pradhAna kAraNa che kAraNa ke te ja yuktiyukta che. A naya paNa potAnA pakSanI siddhi mATe uparokta gAthA ja jaNAve che. "pardhAma.frddayatre'..... ityAdi, kriyAnaya A gAthAnI vyAkhyA A pramANe kare che - upAdeya, heya evA arthomAM aihika-Amumbika phaLanI 25 prAptinA arthI jIve yatna ja karavA yogya che. (jJAnanaya jJAte iva' e pramANe "jakAra jJAna sAthe joDe che. kriyAnaya ja kAra yatna zabda sAthe joDe che. ) kAraNa ke upAdeyamAM pravRtti, heyathI | nivRtti vigere rUpa prayatna vinA jJAnavALAne paNa icchita arthanI prApti thatI dekhAtI nathI. anyovaDe paNa kahevAyeluM che - "puruSone kriyA ja phaLa ApanArI che, jJAna phaLa ApanAruM che evuM manAyuM nathI, kAraNa ke strIbhoga, bhakSyabhogane jANanAro ekalA jJAnamAtrathI sukhI thato 30 nathI. //" tathA Amukhika phaLanI prAptinA arthIe kriyA ja karavA yogya che ane jinezvaronuM vacana paNa kriyAnA mahatvane ja jaNAvanArA tarIke raheluM che. 20 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAnaya (ni. 1054) tathA cA''gamaH *"caiIyakulagaNasaMdhe AyariANaM ca pavvayaNa sue ya / savvesuvi teNa kayaM tavasaMjamamujjamaMteNaM // 1 // " itazcaitadevamaGgIkartavyaM yasmAt tIrthakaragaNadharaiH kriyAvikalAnAM jJAnamapi viphalamevoktaM, 361 "subahupi suyamahIyaM kiM kAhi caraNavippamukkassa ? / aMdhassa jaha palittA dIvasayasahassakoDIvi // 1 // " 5 dRzikriyAvikalatvAt tasyetyabhiprAyaH, evaM tAvat kSAyopazamikaM cAritramaGgIkRtyoktaM, cAritraM kriyetyanarthAntaraM, kSAyikamapyaGgIkRtya prakRSTaphalasAdhakatvaM tasyA eva vijJeyaM, yasmAdarhato'pi bhagavataH samutpannakevalajJAnasyApi na tAvanmuktyavAptiH saMjAyate yAvadakhilakarmendhanAnalabhUtA hrasvapaJcAkSarodgiraNamAtrakAlAvasthAyinI sarvasaMvararUpA cAritrakriyA nAvApteti, tasmAt kriyaiva 10 pradhAnA aihikAmuSmikaphalaprAptikAraNamiti sthitam, 'iti jo uvaeso so nao nAma 'ti 'iti' evamuktena nyAyena ya upadezaH kriyAprAdhAnyakhyApanaparaH sa nayo nAmaH, kriyAnaya ityarthaH, ayaM ca te A pramANe - "caitya, kula, gaNa, saMgha, AcArya, pravacana, zruta A badhAnuM kartavya teNe karyuM che, je tapasaMyamamAM udyamI che. (arthAt caityAdinI bhakti dvArA je karmakSaya prApta thAya che teTalo karmakSaya tapa ane saMyamamAM udyamI jIva prApta kare che. tapa ane saMyama kriyArUpa che, 15 mATe kriyA ja mahattvanI che, jJAna nahiM.) |1||" AthI ja kriyAnuM mahattva che e vAta svIkAravA yogya che, kAraNa ke tIrthaMkara-gaNadharoe kriyAthI rahita evA jIvonuM jJAna niSphaLa batAvyuM che. A rahyuM te vacana. "ghaNuM badhuM bhaNAyeluM evuM paNa zruta cAritrathI rahita jIvane zuM kAmanuM che ? (arthAt koI kAmanuM nathI. jema ke) baLatA evA lAkho, karoDo dIpako AMdhaLA vyaktine zA kAmanA ? koI kAmanA nathI. / / 1 / / " kAraNa ke te AMdhaLI vyakti jovArUpI kriyAthI rahita 20 che. A vAta thaI kSAyopazamika cAritrane AzrayIne, (are ! tame to kriyAnuM mahattva batAvavA mAMgo cho cAritra kyAMthI vacce AvyuM ? are bhAI !) cAritra ane kriyA e samAnArthI zabdo ja che. kSAyikacAritrane AzrayI vicArIe to paNa kriyA ja viziSTa phaLane sAdhI ApanArI jANavA yogya che, kAraNa ke kevalajJAna utpanna thayA pachI paNa arihaMta bhagavaMtone tyAM sudhI mokSaprApti 25 thatI nathI, jyAM sudhI saMpUrNa karmarUpa iMdhana mATe agni samAna, hrasva paMcAkSaronA uccAraNa jeTalo kALa rahenArI evI sarvasaMvararUpa cAritrakriyAnI prApti thAya nahi. kriyA ja aihika-AmuSmika phaLa prAptinuM pradhAna kAraNa che, e vAta nakkI thaI. A pramANeno je upadeza che arthAt kriyAnI pradhAnatA jaNAvavAmAM tatpara A upadeza che te kriyAnaya che ane te samyaktvAdi cAra 46. caityakulagaNasaMgheSu AcArye pravacane zrute ca / sarveSvapi tena kRtaM tapaH saMyame udyacchatA // 1 // 30 47. subahvapi zrutamadhItaM kiM kariSyati vipramuktacaraNasya ? | andhasya yathA pradImA dIpazatasahastrakoTyapi // 1 // Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 eka Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-4) samyaktvAdau caturvidhe sAmAyike dezaviratisarvaviratisAmAyikadvayamevecchati kriyAtmakatvAdasya, samyaktva sAmAyika zrutasAmAyike tu tadarthamupAdIyamAnatvAdapradhAnatvAnnecchati, guNabhUte cecchati thArtha: II%0094 // uttta: yiAnayaH, itthaM jJAnakriyAnayasvarUpaM jJAtvA'viditatadabhiprAyo vineyaH saMzayApannaH sannAha -- kimatra 5 tattvaM ?, pakSadvaye'pi yuktisambhavAt, AcAryaH punarAha -- savvesiMpi gAhA, athavA jJAnakriyAna pratyekamabhidhAyAdhunA sthitapakSamupadarzayannAha-- savvesiMpi nayANaM bahuvihavattavvayaM nisAmittA / taM savvanayavisuddhaM jaM caraNaguNaoi sAhU // 1055 // vyAkhyA : sarveSAmapi mUlanayAnAm, apizabdAt tadbhedAnAM ca 'nayAnAM' dravyAstikAyAdInAM 10 'bahuvidhavaktavyatAM' sAmAnyameva vizeSA eva ubhayameva vA'napekSamityAdirUpAm athavA nAmAdInAM nayAnAM kaH kaM sAdhumicchatItyAdirUpAM 'nizamya' zrutvA tat 'sarvanayavizuddhaM' sarvanayasammataM vacanaM sAmAyikamAMthI dezivarati ane sarvavirati sAmAyikadrayane ja icche che, kAraNa ke te baMne sAmAyika kriyAtmaka che. jyAre samyakatva-zrutasAmAyika virati mATe ja grahaNa karAtA hovAthI apradhAna che. tethI A naya prathama be sAmAyikone pradhAnarUpe icchato nathI, gauNabhAve icche paNa che. I1054 // 15 kriyAnaya kahevAyo. avataraNikA : A pramANe jJAnanaya ane kriyAnayanA svarUpane jANIne saMzayane pAmelo ane A nayonA abhiprAya(bhAvArtha)ne nahi jANato ziSya prazna kare che ke - "ahIM vAstavikatA zuM che ? arthAt jJAna mahAna ke kriyA mahAna, kAraNa ke baMne pakSamAM yuktio prApta thAya che. AcArya javAbamAM savvesipi..... gAthA jaNAve che. athavA jJAna-kriyAnayamAM darekanAM mata kahIne 20 have sthitapakSane batAvatA kahe che gAthArtha : sarva nayonI ghaNA prakAranI vaktavyatAne sAMbhaLIne, je cAritraguNamAM rahelo sAdhu che te ja sarvanayone sammata che. TIkArtha : dravyAstika vigere sarva mULanayonI paNa ane 'pi' zabdathI dravyAstikAdinA bhedonI (vaktavyatAne sAMbhaLIne te vaktavyatA kevA prakAranI che te kahe che--) jagatavartI sarva vastuo 25 sAmAnyasvarUpe ja che athavA jagatavartI sarva vastuo vizeSarUpe ja che, athavA ubhayarUpa che paNa ekabIjAthI nirapekSa che (eTale ke keTalAka nayanI apekSAe jagatamAM sAmAnya ane vizeSa baMne rUpe vastuo che paNa te sAmAnyarUpa vastu taddana judI ane vizeSarUpa vastu taddana judI, ekabIjAnI apekSA vinAnI che.) AvA prakAranI ghaNI vaktavyatAone athavA nAma-sthApanA vigere nayomAMthI kayo naya kayA sAdhune icche che ? vigere (eTale ke kone sAdhu mAne ? veSadhArIne ke vigere) 30 evI ghaNA prakAranI vaktavyatAne sAMbhaLIne, je sAdhu caraNa=mULaguNamAM ane guNa-uttaraguNamAM Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvanayone bhAvanikSepa mAnya (ni. 1055) tA 363 yaccaraNaguNasthitaH sAdhuH, yasmAt sarvanayA eva bhAvanikSepamicchantIti gAthArthaH // 1055 / / - ityAcAryaharibhadrakRtau ziSyahitAyAmAvazyakaTIkAyAM sAmAyikAdhyayanaM samAptam // sAmAyikasya vivRttiM kRtvA yadavAptamiha mayA kuzalam / tena khalu sarvaloko labhatAM sAmAyika paramam // 1 // yasmAjjagAda bhagavAn sAmAyikameva nirupamopAyam / zArIramAnasAnekaduHkhanAzasya mokSasya // 2 // sthita che arthAt AMtarika cAritranA pariNAmo ane bAhya AcArothI yukta che te sAdhu ja sarvanayone sammata che, kAraNa ke sarva no bhAvanikSepane to icche ja che. ll105paNI A pramANe AcArya haribhadrasUrivaDe karAyelI ziSyahitA nAmanI AvazyasUtranI TIkAne vize sAmAyikAdhyayana samApta thayuM. 10 sAmAyikanuM vivaraNa karIne je kuzala mArAvaDe prApta karAyuM che tenAvaDe sarvaloka utkRSTa sAmAyikane (eTale ke 14mAM guNasthAne thanArA sarvasaMvararUpa cAritrasAmAyikane) prApta karo. /1. kAraNa ke bhagavAne sAmAyikane ja zArIrika-mAnasika aneka duHkhonA nAzarUpa mokSano nirUpama upAya kahyo che. rA. // iti niyuktikramAGkAd 885 tamAdArabhya 1055 kramAkaM yAvad 15 AvazyakasUtrasya haribhadrIyavRttergurjarAnuvAdasya caturtho vibhAgaH samAptaH // ::::* * Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 mAladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-4) pariziSTam - 1 zrImanmaladhAragacchIyazrImaddhemacandrasUrisUtritaM, haribhadrIyAvazyakavRttiTIppaNakam 'ArAdesAdivaditi (3-11), Ar At es ityete AdezA eteSu ca varNAnAM 5 kramanirdezamAtraM vidyate na punarabhidheyatayA kazcidarthaH pratIyate ityevambhUtaM nirarthakamabhidhIyate / 'vAkchalAdI'ti (3-3), atrAdizabdAdarthacchalaparigrahaH, atra ca dvaye'pyudAharaNaM vivakSayA navakambala ityAdyekamapi bhavati, atra hi navaH kambalo yasyetyevaM navakambalazabdayorekavacanAntatve navazabdasya nUtanatvAbhidhAyitve ca vivakSite navakambalazabdayorbahuvacanAntatvakalpane navazabdasya saGkhyAbhidhAyitve ca parikalpyamAne vacanArthayorapi chalanopapadyate, bhedena vA kiJcidudAharaNAntaraM 10 svadhiyA vAcyamiti / 'gozabdavaditi (7-8), gozabdo hi bahuparyAyo bahvartha iti tAtparyaM 'dizi dRzi vAci jale bhuvi divi vajre'zau pazau ca gozabda'' itivacanAd, evaM sUtramapi bahvarthazabdayuktaM vidheyamiti / 'pratimukhamanekArthAbhidhAyakaM vA sAravadi'ti (8-5), etaduktaM bhavati-sAravadvizvatomukhaM ceti vizeSaNadvayaM svatantratayA sUtrasya vyAkhyAtaM, athavaikamevedaM sUtravizeSaNamityanena pratipAdayati, tatazcetthaM yojanA-vizvato mukhaM pratimukhaM pratisUtraM anekArthAbhidhAyakaM 15 sat sAravadbhavatItyekameva vizeSaNaM, vAzabdo vyAkhyAntarasUcakaH / 'niyuktistvi'tyAdi (9 4), vicArazabdeneha cAlanA gRhyate / 'dhAriNIsahio oloyaNa'mityAdi (16-3), atra bhAvArtha:-dhAriNyA sahito rAjA avalokanaM-gavAkSaM gataH, tatra dhAriNI kaNDvA gRhItaM bhikSAmaTantaM dramakaM dadarza, taM ca dRSTvA sAnukampA satI nadIsadRzA rAjAno bhavantIti svabharimabhihitavatI, yathA hi nadyastoyaparipUrNaM samudrameva jalena pUrayanti tathA rAjAno'pyaizvaryayuktasAmantAdibhyo dravyajAtaM 20 dadati na punarIgvidharaGkebhya ityupaalbdhvtii| 'tAo bhattagaM necchaMti'tti (17-3), bhoktuM necchantItyarthaH / 'noskandho nogrAma iti vAkyazeSa' iti (20-7), noskandho nogrAmaH sa naigamAdyazuddhanayamatena jIvo namaskAra ityarthaH // tathA samyagdarzanasAhacaryAdi'tyAdi (24-9) na kevalaM jJAnAvaraNasya darzanamohasya ca kSayopazamena sAdhyate iti yogo, hetumAha prathama pAnA naM. bhane bI 2i. paMDita naM. sUyave che. Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 * 65 'samyagdarzanasAhacaryAjjJAnasya, etaduktaM bhavati-yadyapi zrutarUpatvAnnamaskAraH zrutajJAnAntargatatvAnmukhyatayA taMdAvaraNakSayopazamamevApekSate tathApi darzanajJAnayoH sahacAritvAddarzana-mohakSayopazamenApi sAdhyate, ata uktaM-darzanamohasya ca kSayopazamena sAdhyate iti / 'nAnAjIvAn (punara)'dhikRtye'tyAdi (27-6), uktamidaM kenApyabhisandhinA gambhIravacasA vRttikAreNa, paraM na samyagavagamyate yato nAnAjIvAnAzrityaiSA sthitiH kimupayogato labdhito vA ?, tatra yadhupayogatastarhi pIThikAyAM 5 jJAnapaJcakavicAre matizrutajJAnayo nAjIvAnAzrityopayogo jaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrtika evokto, namaskArasyApi tadantargatatvAttatkAlapramANa eva syAd, anena tvatra jaghanyaivaiSetyantarmuhUrttalakSaNA sthitiruktA utkRSTatastu sarvakAlamiti kathaM na virodha: ?, atha labdhitaH sthitiriyamuktA tarhi tasyAH sarvakAlabhAvitvAjjaghanyapadAbhidhAnamayuktaM, tasmAdihaivaM draSTavyaM-nAnAjIvAnAzrityopayogApekSayA jaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrtameva labdhyapekSayA tu sarvakAlaM sthitiriti, yadenAmeva gAthAM vivRNvannAha 10 cUrNiNakAro--'nANAjIve paDucca uvaogo jahanneNa ukkoseNa ya aMtomuhattaM laddhIe savvaddha'miti evambhUteSvapi ca spaSTeSu cUrNyakSareSu kenApyabhiprAyeNa vRttikRtetthamuktamiti na jJAyate gambhIrAbhiprAyatvAttadvacasAmiti / 'anena cArthAntareNe'tyAdi (27-9), anena-namaskArasya paJcavidhatvapratipAdanena nama, iti padasyArthAntareNArhadAdinA sArddhamAdau sambandhaH AdisambandhastamAhetiyogaH, kayA ? vastusthityA-paramArthena, tata etaduktaM bhavati-nama iti naipAtikameva 15 padamiti nAsya svarUpeNa paJcaprakAratA'stItyekasvarUpasyApi namaHzabdasya paJcaprakAratvaM pratipAdayati cettarhi sAmarthyAdeva nizcIyate AtmavyatiriktArthAntarabhUtArhadAdi-padapaJcakAbhisambandhAdevAsya paJcavidhatvamiti / 'saMtapayaM paDivanne' gAhA 'sammatta' gAhA (28-9), vyAkhyA-maggaNatti atrAnusvAro lupto draSTavyaH kriyA ca svayamadhyAhAryA, tatazca nArakAdiSu catasRSu gatiSu zeSeSu cendriyAdidvAreSu caramadvAraparyavasAneSu satpadaM-namaskAralakSaNamAzritya mArgaNaM-prarUpaNA karttavyetyarthaH, 20 kAnAzrityetyAha-pUrvapratipannAn pratipadyamAnakA~zca, iyamatra bhAvanA-narakagatau namaskArasya pUrvapratipannA niyamataH santi pratipadyamAnakAstu bhAjyAH, tiryaggatau paJcendriyeSvevameva, vikalendriyeSu tu pUrvapratipannAH kadAcidbhavanti na pratipadyamAnakAH, ekendriyeSu tUbhayAbhAvo, manuSyadevagatyostu 1. yadyapi vartamAneSu bahuSu AdarzeSu yathAbhipreta eva pAThastathApi sUridRSTe Adarza bhaviSyati pATho'nyathAvidha iti sarvametaduditaM, pAThazcaivaM syAttatra 'nAnAjIvAn punaradhikRtya jaghanyaiSaivotkRSTatastu sarvakAlamiti' paraM tatrApi 25 cUrNikArasyAkSarANyanusRtya nAnAjIvAnAzritya jaghanyakAla upayogApekSa utkRSTakAlazca labdhyapekSa ityarthAvabodhane na kAcit kSatiH, niyuktikAreNa upayogasyAntarmuhUrttakAlatA pratyapAdIti 'eSaiveti vAkyenAnUditA jaghanyA, labdhestu niveditA pRthag, upayogazcotkRSTato'pyantarmuhUrttamAno nAnAjIvAnAmavivakSitaH prasiddheranyatra prAg bahuza uktatvAdvA, atra niyuktikAgA jaghanyotkRSTavibhAgamantaraivaikajIvamAzritya sthitistA'ntarmahatalakSaNA / Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 kamaladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-4) narakagativadvAcyamityevaM zeSeSvapIndriyAdidvAreSu satpadaprarUpaNA kAryeti gaathaadvyaarthH| 'anaktadvAratraye'tyAdi (28-14), ayamatra bhAvArtha:- satpadaprarUpaNA tAvaniyuktikRtA 'gai iMdie a kAe' ityAdinA pIThikAyAM savistaramukteti neha prapaJcayate, dravyapramANAdIni tu dvArANi yadyapi vRttikRtA tatraiva bhAvitAni tathApi niyuktikRtA na sAkSAttatrAbhihitAnIti pUrvamanuktatvAdiha tAni sAkSaAdabhidhatte, anantarayA tyekayaiva gAthayA dvAratrayaM pratipAdayiSyate, atastadanurodhAdeva. dvAratrayasaGkhyAbhidhAnaM, yAvatA sarvANyapi prAyo dravyapramANAdIni dvArANi pUrvaM sAkSAdanuktatvAdihAbhidhAsyanta iti / 'anyathA kSAyike'tyAdi (30-6), eka ityanenAtmano'ruci darzayati, yato namaskAro matizrutAntargata ityuktaM matizrute kSAyopazamikaM bhAvamapahAya na kadAcidvartete, zreNikAdInAM tu samyaktvaM cAritraM vA yadi kSAyikAdibhAve varttate tarhi 10 kSAyopazamikajJAnAntargatanamaskArasya kimAyAtaM ?, tasmAt kSayopazamabhAve eva namaskAro'sya matenetyavasIyate, ye tvanyathA'pi varNayanti zreNikAdinAM te tadbhAvabhAvitvamAtratayA samyaktva rUpatAmapyadhyavasyanti namaskArasyeti avirodhH|| 'bhattapANaM ca tattha vibhAgautti (38-1), vibhAgataH kasmiMzcitpradeze labhyate kasmiMzcinnetyarthaH 'ettha aTTha vAyA vaNNeyavvA'ityAdi (42 9), iha yAsu prajJApaka: praznaM vA zakunaM vA gRhItvA nimittaM kiJcidAlocayati tAH prajJApakApekSayA'STau 15 ca dizo'STau ca vidizo bhavanti, tAsu yathAkramaM SoDazaiva vAtAn nirUpayannAha-'pAINavAe'tyAdi, atra ca sthApanA sattAsuo pU0 pUrva pU0 sattAsuo vAta tuMgAro tuMgAro da0 tuMgAro u0 sattAsuoM 20 u0 vAta da0 vAta pa0 da0 gajjabho gajjabho pa0 gajjabho pa0 pItAo pItAu pItAu 25 eteSu SoDazavAteSu madhye yaH pravahaNAnAM pratikUlo vAtaH sa sarvo'pi kAlikAvAta saMjJo'vagantavyo'nukUlastu gajjabhaH // 'kalikaliMDutti (53-1), kalikaraNDaka ityarthaH / 'svaguNopakAramUrchAtmakatvAditi (54-2), sve ca te guNAzca-jAtisampannatAdayastebhyo ya AtmapratiSThAprAptyAdika upakAra-stanmUrchAtmakatvAd, etaduktaM bhavati-mAnastAvatsvaguNabahumAnAtmakaH Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 * 367 pratIta eva, mAyApi paravaJcanAtmikA svArthalAbhamUchitaireva vidhIyate, evaM ca svaguNopakAramUrchAtmakatvena kRtvA prItyantargatatvAnmAnamAye lobhasvarU pe eva, atra mAnAdInAM yaH prItyaMzastasya lobhe'ntarbhAvo'prItyaMzasya tu krodhe ityevamaMzakalpanA kRtA, RjusUtra matena tvakhaNDarUpA eva mAnAdayaH prItirUpA lobhe ta evAprItirUpAH paripUrNA eva krodhe'ntarbhavantIti uktaM na punastatrAMzakalpanA kRteti zabdAdInAmRjusUtrAdbhedo'nyathA vA sudhiyA samutprekSaNIya iti // 'so parikhijjai 5 bhatteNa'mityAdi (57-1), sa hi rAjA kilopoSita-stIrthamiti kRtvA vAsupUjyapratimAntike pravrajyAgrahaNArthamuccalito'taH pratyAkhyAnabhaGgArthaM bhaktAdinA tAbhyAM nimantryate / 'to taM mAhaNA pahae'tyAdi (62-2), tatastaM subhUmaM te brAhmaNAH prahAraiH prahatavantaH te ca sarve'pi prahArA meghanAdAkhyavidyAdhareNa teSAmeva brAhmaNAnAmupari pAtyanta iti / 'vaTTakhiD9'ti (67-8-vaDDakheD), ekasmin haste golakadvayamekasmin haste golakatrayaM darzayitvA punarindrajAlaprayogena kecid 10 vyatyayena golakAnyatra darzayantIndrajAlikAH tad vaTTakhiDDamucyate / / 'AkAramuktizcikkaNike 'ti (75-1), mucyate asAvati mukti:-karmaNi ktipratyaya: Akare mukti:-parityAjyaM lohakiTTamityarthaH taddhi gAyeneva parasparamatinibhRtatayA baddhaM bhavatIti tatrApi lobhazabdaH pravarttate, lubha gAya iti vyutptteH| 'pottAiM phAleUNa'tti (80-10), bahumUlyAni mArge sabhayAnItikRtvA jIrNacIvarANi pATayitvA ekaikaM khaNDaM paridhAya prAvRttya ca nirgata iti bhAvaH // 'aMciaM ca vaTTai 'tti 15 (81-8), aMcitaM nAma durbhikSaM tadAsIdityarthaH // 'saddavehiNo yatti (82-8), na kevalaM sarajaskA AnItAH ye ca zabdAnusAreNa zrRgAlAdijIvaM vidhyanti te ca dikpAlAH zabdavedhinazcatvAra AnItA ityatrApi sambadhyate / 'mAyAsavattIe ya asamaMjasAe'ityAdi (86-6-tassa maMjUsAe) mAtRsavakyA cAsya nimittamiti gamyate viSaM prakSipya maJjUSA nadyA pravAhitA // 'amAghAu'tti (87-2) kasmiMzcitpuNyadivase amArI udghoSitA ityarthaH / 'asya bhAvArtha iti (91-3 ), 20 asya tattvArthabhaNitasUtrasya bhAvArthaH kArikAbhirucyate, tAzcedAnIM kArikA yathAvaiSamyasambhavaM vyAkhyAyante-'sarvAhArapriyatvaviditi (91-8), sarveSAM jIvAnAM AhArapriyatvaM vetti sa tathA yathA hi mamAhAra: priyastathA anyeSAmapi jantUnAM sa eva priya ityevaM jAnan svazarIragatazoNitapAnarUpAhArapravRttA daMzamazakAstAnna vArayedityarthaH / 'saGgapaGkasudurbAdhA' iti (91-10), saGga eva paGkaH saGgapaGkaH suSTha duHkhena bAdhyate sudurbAdhaH-saGga paGkaH sudurbAdho yAsAM 25 tAH saGgapaGkasudurbAdhA duSparityAjyasaGgA ityarthaH / 'zmazAnAdiniSadyAsvi' tyAdi(92-2), zmazAnAdiSu samudbhUtAnupasargAneko-rAgadveSavirahitaH kSamateti yogaH, kathambhUtAn ?-aniSTeSTAn tatrAniSTA vyantarAdikRtAdRTTahAsAdayastAn abhI:-nirbhayaH san saheta, iSTAstu divyAGganAprArthanAdayastAn Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-4) aspRho - vigatatadabhiSvaGgaH saheteti yathAsaGkhyaM sambandha:, kva sahetetyAha - ' stryAdikaNTakavarjite ' (92-2), tatra varjjanaM vajjitamabhAva ityarthaH stryAdaya eva mokSapathapravRttAnAM vighnahetutvena kaNTakA iti kaNTakAsteSAM vajjitaM--abhAvastasmin sati, etaduktaM bhavati - prathamaM stryAdikaNTakAbhAvavatyapi zmazAnAdisthAne samAzrite yadi pazcAtkathaJcidAgantukA iSTA aniSTA vopasargAH prAdurbhavanti tAn 5 samyagevAraktadviSTaH saheteti zlokArthaH / ' zubhAzubhAsvi'tyAdi, manojJAmanojJAsu zayyAsu - vasatiSu labdhAsu satISu tatra manojJAyAM sukhe samupasthite sati saGga-tatsukhAbhiSvaGgaM neyAt na gacchet duHkhe ca samupasthite duHkhaM saheta nodvijeteti yathAkramaM sambandhaH, kiM punazcetasA bhAvayannidaM kuryAdityAha - kiM mamAnayA ( manojJayA' ) manojJayA vA karttavyaM ?, yataH zvaH- AgAmini dine tyAjyA pariharttavyeyaM, sAdhUnAmekatrAvasthiterabhAvAt ko'tra pratibandho dveSo vetyevaM manasA paribhAvayediti 10 zlokArthaH / 'nAkruSTa ityAdi zlokaH (92-4), sugamo, navaraM 'sAmyA'diti rAgadveSavirahitaH sama ucyate tasya bhAvaH sAmyaM tasmAt kimuktaM bhavati ? - pareNAkruSTo'pi samatAmavalambya sa na punastamAkrozediti / 'hataH sahetaive 'tyAdi (92 - 5 ), kenacillakuTAdinA hataH - tADitaH san saheta na punastaM ghnantaM pratihanyAt kathambhUtaH ? - sAmyamiti pUrvvavadvetti sAmyavit kSamaiva karttavyA na paraM prati krodho manasA'pIti, atropapattidvAreNa bhAvanAmAha - 'jIvAnAzAt' yadyapi lakuTAdinA 15 tADito'haM tathApi na mamAnena jIvitanAzaH kRto, yadivA'sau tamapi kuryAtko nivArayet ?, tasmAnmamaiSo'pi lAbho yadanena jIvitanAzo na kRtaH, ityevaM bhAvanA bhAvanIyA, yatInAM zAstravihitattvAt, yadAha-- "akkosahaNaNamAraNadhammabbhaMsANa bAlasulahANaM / lAbhaM mannai dhIro jahottarANaM abhAvami ||1||" kiJca-kSamAyogAdguNApteH bhavanti hi kSamAvatAmiha loke yazaH kIrtyAdayaH paraloke ca sugatiprAptyAdayo guNAH, 'krodhadoSata' iti krodhe sati doSaH krodhadoSaH tasmAcca kSamaiva karttavyA, 20 sambhavanti hi krodhavatAmihaloke'pi prANanAzAkIrttyAdayaH pretya ca narakagamanAdayo doSA iti zlokArthaH / 'ajAnan vastvi 'tyAdi (93-3), yadyapi vivakSitaM kiJcijjIvAjIvAdivastujijJAsuHboddhumicchurna tatsvarUpaM jAnAti tathApi na muhyedvi (dvAn ) janmApi viphalaM mama garbhe'pi kiM nAhaM vilayamupagata ityArttadhyAnarUpAM vicittatAM na kuryAdityarthaH, kathambhUtaH ? 'karmmadoSavit ' yo hi rAgadveSopahatairjantubhiH anyajanmani yAnyupacitAni jJAnAvaraNAdikarmANi tadvilasitamevedaM 25 nAtrAtmAnaM vihAyAparaH kazcidaparAdhyatItyevaM karmmadoSaM jAnAti sa kathamArttarUpAM vicittatAmupagacchet ? pratyuta sadbodhAvaraNakarmmakSapaNAya dharmmadhyAnamevAnutiSThed, anyeSAM ca jJAninAM caturdazapUrvvadharAdInAM sAtizayajJAnamanvIkSya 'tathaiveti' yathA nindAtmarUpamohaparityAgaH pUrvArddha pratipAditastathaiva kuryAd 'anyathA natvi'ti pareSu sadbodhamAtmani cAjJatAmavalokya na mohaparityAgarUpapratipAditopadezAdanyathA 4 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 vidheyaM, nAtmanindAdau pravarttitavyamiti bhAva iti zlokArthaH / sarve'pi caite parISahA: 'jJAnAvaraNavedyotthA' ityAdinA (94- 1), caturSu karmmasvantarbhavantItyuktaM kevalaM vivRNvatA jJAnAvaraNAntarAyavedanIyAntarbhAvina evoktA na mohodayajanyAH, te cAmI draSTavyAH - ' araI acela itthI nisIhiyA jAyaNA ya akkose / sakkAra purakkAre sammattaM aTTha mohamma ||1|| ' ete sarve'pi parISahAH kasya svAminaH kiyantaH sambhavantIti pratipAdayannAha - ' caturdazaita 'ityAdi (94 - 4), sa iti 5 saMbhavo'bhisambadhyate / 'kiNhavannaeNaM ti ( 95-5), tilakhalenetyarthaH / 'sirigharadiTTaMta 'mityAdi (96-6), zrIgRhaM--bhANDAgAramucyate, tadddRSTAntazcAyaM - sa kSullako rAjAnamuvAca - yadi kazcidyuSmadbhANDAgAraM vinAzayati tarhi bhavantastasya prANanigrahAdidaNDaM kurvvate na veti vAcyaM kurma eveti rAjJo kSullaka Aha-yadyevaM mayA'pi jJAnAdiratnatrayarUpAtmIya zrIgRhaluNTane pravRtteyaM daNDitA na mamAparAdha ityeSa zrIgRhadRSTAntaH / 'so ya kila susIsa ityAdi (97-2), sa ca kila candraguptazcANakyasyAjJAkArI 10 suziSya AsId, atra ca cANakyena cintitaM - mayA tAvadasau jainadharme pravarttanIyaH, kevalamupAyAntareNa, anyathA mAM pakSapAMtinaM nizceSyatItyabhihitaM - rAjan sarvve'pi tIrthikA AkArya kramazo'ntaHpure dharmmadezanaM kAryante, etadrUpadarzanena savilAsajalpitAdibhizca na kSobhyante teSAM vigatarAgadviSAM sambandhI dharmmastvayA kArya ityAha- ' aMteuradhammakahaNa 'mityAdi / 'ussariutti (97-4), osario-kSaNamekaM sthitvA zarIracintAdivyAjena yatikSobhananimittaM punarapi nirgata iti bhAvaH 15 // 'rAyasannAya'mityAdi (97-5), tenerSyAlunA rAjaviditaM nagare udghoSitaM - mama gRhe na kenacitpraveSTavyaM saptavRttiparikSiptaM gRhaM kAritaM / 'uddesii ceie' tyAdi (98- 6), auddezike snigdhamadhurAdike citite - kenaciddatte sati tayA prAbhRtikayA ajIrNayA satyA ye zirovedanAdayaH samupajAyante sAmAnyataste AtmasaMvedanIyopasargAH, sAmprataM vizeSata Aha- 'te cauvvihe 'tyAdi 'sutto thaddho jAu'tti (99-2), caraNAdiravayava iti gamyate / 'apAntarAlikaM namaskAraphala 'mityAdi (102 - 20 9), nanu cApAntarAlikaM svagrgAdiphalamabhidhIyate, pAtanAkramAyAtagAthAyAM tu 'jIvaM moei bhavasahassAu' ityanena mokSalakSaNaM phalamabhidhAsyate tatkathaM pAtanAgAthArthayorna virodha iti ?, tadayuktaM, abhiprAyAparijJAnAt, na hyatra svargAdiphalApekSayA'pAntarAlazabda uktaH kintu 'uppattI nikkhevo payaM payattho' ityAdimUladvAragAthAkrameNArhadAdInAM paJcAnAmapi namaskArasya yatsamuditaM paryante phalamabhidhAsyate tadapekSayA mokSalakSaNamapIdaM prasaGgata ucyamAnamapAntarAlikaM vivakSitamiti na 25 virodha: / ' dhaMtaMpI 'ti (105 - 2) atyarthamapi samarthacittenetyarthaH / 'tappaNaINaM' gAhA (1053), yasmAdevaM pUrvoktanItyA sa eva zubhacittanibandhanatvenApatkAlAdyucitaH tasmAt tam-anantaroktaM dvAdazAGgaM zrutaskandhaM praNayanti - arthataH sUtrato vA viracayantIti tatpraNayino, yadivA tasya - 369 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 nA mAladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-4) prastutanamaskArasya yogyAstatpraNayina ucyante arhadAdaya eva teSAM zubhena cetasA ayamevAdhikRtanamaskAra: kRtajJatAM kRtArthatAM cAtmano manyamAnenAnusmaraNIyo-vidheya iti gAthArthaH / 'arthata' iti (1066), siddhazabdAbhiyatAmAtreNetyarthaH / 'kauMkaNA'ityAdi (108-1 koMkaNagadese), ekasmindugarge nivasantaH kuGkaNadezodbhavAH puruSAH sahyanAmnaH parvatAd godhUmaguDaghRtatailAdibhANDamavatArayantyArohayanti 5 ca / 'kuMdurukkapaDibohiyallau'tti (108-4), kukkuDena rutaM kurkhatA prAtannidrAM tyAjitaH san iti bhAvaH / 'rittatthikkassa'tti (108-7), riktasya sthitasyetyarthaH / 'abbhuTThiutti (1095), so'pi siddhakastatrAntare saMvegamupagataH-pravrajyAM jagrAhetyarthaH // 'so ya mUyabhAveNe'tyAdi (110-1), dAsIsutaH kila zilpavidyAdhyayanaM na kAryate, tatazca rathakAreNa svaputreSvadhyApyamAneSu sa dAsIsuto mUkatvenAvatiSThate kilAhaM na kiJcit zRNomIti, atha ca sarvAM zilpavidyAmavadhArayatIti 10 bhAvArthaH / 'kiMkammaya'tti (111-4), kiMkarma gacchantIti kiMkarmagAH, bhavantaH kamadhikAraM kRtavanta iti pRSTAH / 'imeNa taM saMghAiya'mityAdi (113-1), anena kokAzavarddhakinA yadarddhaniSpannamAsIccakraM tatparipUrNaM niSpAditaM, kIdRzaM ca svavijJAnAtizayAt kRtaM tadityAhaUrvIkRtya prakSiptaM sad yAti bahutaraM bhUdezamAkrAmati agre ca kuDyAdau pratighAtasthAne praskhalitaM nivRttaM sat na tatraiva nipatati kintu pratimukhaM nivarttate yAvato bhUbhAgAMtprakSitaM tAvantaM punarapi 15 nivRttaM sadAkrAmatItyarthaH, UrdhvasthAnena ca sthitaM sanna patati kintu tathaiva tiSThati, itarasya ca tannagaravAsino varddhake: satkaM yatnena ghaTitaM tatkimityAha--'jAtI'tyAdi (113-2)sugamaM / 'mahAvissaMdA donnitti (116-3), dve pASANamayakuNDike tatrAbhUtAmityarthaH / 'tesiM kapparANa'mityAdi (116-8), teSAM cAkAzena gacchatpAtrANAmagrataH sittavastrapidhAnaH patadgrahako gacchati tanmadhyasthitA ca TopparikA-kaDAhikA kasyacidupAsakasya gRhe gatA, sA ca sarvapravare 20 Asane tairupAsakaiH sthApitA, anyathA'nAdareNa dRSTA satI agRhItvaiva bhaktapAnAdikaM svasvAmino'ntikamAyAti sAtizayatvAditi bhAvaH / 'kaTThavirUDhago'tti-(121-4), ekasminkASThe samArUDho'nyAni samAkarSati / 'kAdAcitkaM vA karme 'tyAdi (125-6), yat kila pIThaphalakAdinirmApaNaM tasminneva kSaNe prArabdhaM tasminneva niSpadyate na punaH prAsAdAdivannityaM pratidinaM kriyate tatkAdAcitkaM karmAbhidhIyate, prAsAdAdinirmANaM tu bahUni dinAni yAvannityavyApAraM 25 zilpamucyate / 'bharahadAraeNaM'ti (129-4), bharato-naTastatputreNa / 'agaDe'tti (131-1), rAjJA samAdiSTaM-kUpa eka: preSaNIyo, rohakeNoktaM-AraNyako grAmyakUpa ekAkI samAgacchan bibhetIti bhavadbhirnAgarikakUpaH preSyo yatastena samamAtmIyaM preSayAmaH / 'vaNasaMDo'tti, tasya grAmasya pUrvasyAM dizi vanakhaNDa AsIt, sa ca pazcimAyAM dizi prakSeptavya iti rAjJA samAdiSTaM, rohakeNa tu tataH Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 * 371 sthAnAduccAlya tasyaiva vanakhaNDasya pUrvadigbhAge grAmaM saMsthApya rAjavaco'nuSThitaM / 'kSIrAnaM cAgni vinA saMskaraNIya'mityAdiSTe utkuruTikAyAM ravikiraNataptakarISapalAlAdhuSmaNA saMskRtamityAha'paramanna'mityAdi (131-2), 'cakkamajjhabhUmIe'tti (131-5), gantrIcakrotthApitarekhAmadhyena sa hi kila notpatho nApi mArgazca, cakrAkrAntarekhAdvayamadhyasyaiva lokarUDhyA mArgatvAditi bhaavH| 'paDikkamorUDho 'tti (131-5-vR0eDagArUDho), tadArUDho hi kilAvani pAdAbhyAM spRzati tatazca 5 na caraNairnApi yAnenetyArAdhitaM bhvti| 'vAsadeyabhaMDANaM vikkao jAu'tti (135-2), yAvadbhANDaM varSeNa vikrIyate tAvadekadivasena vikrItamiti bhAvaH / 'uTTavAmi'tti (135-8), uSTrA ityarthaH / 'lakkhAviu'tti (137-6-vR0 lakkhAe viliMpittA) vaidyena sa kRkalAso lAkSArasenAnulipto yena madIyodararaktAnulipto'sAviti tasya bhrAntiH samutpadyate / 'gayaghayaNagolakhaMbhe khuDDagamaggitthi paiputte' ityatra (gAthA 940) gayatti dvAramAzritya kecinna gajadRSTAntaM vyAcakSate'pi tu 10 gatagodRSTAntamityAha-'anne gAvimaggo silAe'tyAdi (140-2) atra ca bhAvArtha:taskarairgAvo'pahRtAstAsAM ca zilAnicayAkIrNamArgeNa nItatvAtpadaM nopalabhyate aparasya tu kasyacit svabuddhiprakarSAdudarAvaSTambhenAvAGmukhanipatitasyodare gavAM padAni pratibimbatAni tadanusAreNa mArgamupalabhya nivarttitAstena gAva ityasyautpattikI / 'uvAhaNANaM bhAreNa uvaTThiu'tti (140-5), yadA hyasau bhaNDo devyA niviSayaH samAjJAtastata upAnadgrathitamAlAM vaMzaprAnte'valambya devyAH samIpamAgataH, 15 pRSTazca tayA-kimeSopAnanmAlA ?, sa prAha-evambhUtA nirAmayA tasya rAjJo devI varttata ityevambhUtA tvatkIrttiritaH sthAnAt tvayA niSkAsitena mayA bahuSu dezeSu netavyA, na caitAvadupAnadvyatirekeNa tAvanto dezAH paryaTituM zakyAH, tato devyA cintitaM-sAmprataM tAvadeSa evaitajjAnAti nirgatastu sarvatra mAM. viDambayiSyati tasmAdihaiva tiSThatveSa iti bhItayA tatraiva dhRta iti bhAvArthaH / 'hattho dUraM pasAriu'tti (142-2), kAraNikaihi dvayorapyatyantasadRzaM rUpaM dRSTvA nizcitaM-na 20 vyantarikAmantareNaivambhUtaM sarvAvayavairavisaMvAdirUpaM kazcinnivartayituM kSamo, nisargeNa hi yatra dvayoH sAdRzyaM bhavati tatrAvazyaM kazcidavayavaH kathaJcidvisaMvAdI bhavati, naivamatra tasmAdanayorekayA'vazyaM vyantarikayA bhAvyaM, paraM kAciditi na jJAyate'tastatparijJAnArthaM taistadbharttA dUraM preSitaH, te ca dve apyabhihite-tasya punarapyatrAgatasya sato bhavatyormadhye yA prathamamAsanaM dAsyati tasyA evAsau bhartetyabhidhAya punarevAkAritaH, tasya cAgacchato vyantarikayA'paryAlocitakAritvAt sahasA divyAnubhAvena 25 karamatidUraM prasAryAsanaM dattamato'vagataM kAraNikaireSA vyantarIti bhAvArthaH / evaM nAyaM (asaddahatesu) puNovi paTTaviUNe'tyAdi (143-5), evaM jJAtamamAtyena yo'nayA pUrvasyAM dizi preSitaH sa dveSyo, rAjAdayastu nedaM zraddadhati bhaNanti ca-avazyaM dvayormadhye ekaH kazcanApi pUrvasyAmapi Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-4) preSaNIyaH kimatra dveSyatvaM ?, ityevaM teSvazraddadhAneSu punarapyamAtyena tadbhartRdvayaM pUrvAparadigvarttigrAmayoH prasthApya tayoH zarIrakAraNavArtAsUcakau yugapad dvau puruSau tadRhe preSitau, tAbhyAM ca pratyekaM tadbhartRdvayazarIrakAraNamAtyantikaM tasyai niveditaM, tayA ca lokacittAnuvRttyarthamuktaM yadyapi dvayorapi samAnamAtyantikaM zarIrakAraNaM tathApi eSa yaH pazcimAyAM dizi preSitaH sa mandasaMhanano'samartho vedanAnivahamadhisoDhuM 5 ataH sa eva pratijAgarocita iti mAyAvacoviracanAM vidhAya tasyaiva samIpaM gatA, netarasyeti, rAjJA'pyavagataM yadutAsyA ayameva priya iti bhAvArthaH / 'sitthagakaro 'tti (144-4), madhusikthakara: sarvaprakRtibhyo rAjJA yAcita iti bhAvaH / 'ubbhAmiya'tti (144-5) kuzIletyarthaH / 'paDuppAiyaM'tti (144-5), upapatinA sArddhaM nidhuvanasamaye uttAnayA sthitayA jAlyA madhye bhrAmaraM madhu dRSTamiti bhAvArthaH / 'vAuttie'tti vyAguptayA madhusiksthAdarzanena vyAkulayA, anena saMsthAnena sthitAM dRSTvA 10 maduzcaritamasau jJAsyatIti vicArazUnyayetyarthaH / 'purohio nikkhevae ghettUNe'tyAdi (145-1), ekasminnagare purohitaH prativasati, tatsamIpe ca tIrthayAtrAdipravRttalokA nikSepakAn muktvA vrajanti, sa cAnyebhyaH pratyAgatebhyastAn samarpayati, ekena tu dramakena yanmuktaM tanna prayacchati, sa ca tadalAbhAtpizAcIbhUtastaM purohitaM svadravyaM yAcamAno mArge gacchatA'mAtyena dadRze, saMjAtakRpeNa cAnena rAjJe niveditaM, anyadA ca purohitena naktaM rAjJA samaM dyUtakrIDApravRttena hArite sati 15 svanAmAGkitamudrikA grahaNake sAritA, tAJca pUrvasaGketitapuruSo rAjJaH sakAzAdRhItvA purohitagRhaM yayau, tanmudrikAsAbhijJAnena ca tadbhA-yAH sakAzAdramakagRhItadravyaM samAnIya rAjJaH samarpitavAn, rAjJA ca sa dramakanivalakaH svadravyabhRtanivalakAnAM madhye prakSiptaH, sa ca dramaka AkAryokta:amISAM madhye yastvadIyastaM gRhANa, tena ca pratyabhijJAya svakIyo gRhIta ityayamatra bhAvArthaH, etadanusAratazca cUrNyakSarANi neyAni / 'taheva egeNa nikkhittaMti (146-1), tathaivaikena pathikena 20 kasyacidvaNijaH samIpe sahasradravyabhRtanivalako nyAsIkRtaH tena ca vaNijA sa utsIvitaH zuddhadrammAH svayaM gRhItAH sa ca kUTadrammairbhUtaH, kUTAzca kila nissAratvAt svalpaM dezaM rundhantItyadhastAtkarttayitvA saGkaTIkRtya punarapi sIvitaH, zuddhadrammAstu bahudravyatvAtkila prabhUtadeze mAntIti, vivAde saJjAte kAraNikaiH punarapi zuddhadrammANAM sahasre tu prakSipte nAsau nivalaka: sIvituM zakyate ato jJAtaM vaNigvilasitamidamiti bhAvArthaH / anye tvanyathApi bhAvayanti, tacca 25 vistarabhayAnocyateti / 'nANae taheva nikkhevato'ityAdi (146-3), atrApi kasyacidvANijaH samIpe zuddhabahumUlyacaullakAdidrammasvarUpanANakabhRtanivalako nyAsIkRtaH, tena vaNijA te drammA bahumUlyatvAtsvayaM gRhItAstatra ca nivalake alpamUlyAzuddhapaNAbhidhaM nANakaM prakSiptaM, svAmini cAgate samapito nivalakaH, tena coktaM-nedaM madIyaM nANakaM, tvayA parAvarttitamidamiti, vivAde saMjAte Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 * 393 kAraNikairuktaM-bho pathika! kasmin saMvatsare tvayA idaM asya samarpitaM ?, kathitazcAnena saMvatsaraH, tataH kAraNikairvaNig nirbhasitastasminkAle paNAnAM niSpattireva nAsId AdhunikatvAdamISAM, tadA'vidyamAnAstavAnenaite kathaM samapitAH ?, tasmAdyadasya satkaM nANakaM tatsamarpaya, samapitaM ca tat vaNijA, daNDitazca rAjJeti bhAvArthaH etadanusAratazcUrNyakSarANi neyAni / 'annevi bhikkhaiMtagA' ityAdi (147-3), yadA hi tena bhikSuNA tasmai nikSepakaH samapitaH tadA dyUtakArairuktam-anye'pi 5 bhikSavo'smAbhiH saha samAyAtAstiSThanti tataste'pyasyAM yuSmanmaJjUSAyAM sarvaM suvarNaM sthApayiSyantyatastAnapyAkArayAma iti vyAjenotthAya sarve niSkrAntA iti bhAvArthaH / 'piimissaya'tti(148-6), mAtApitroH pUjyavacanamidaM mAtApitrAdaya ityrthH| 'vaDDipauttaM na uggamai 'tti (149-7), bhartAramantareNa kalAntaradattaM dravyaM na labhata ityrthH| 'paribhaTThautti (1503) parivrAjakaH / 'tajjAeNa ya tajjAyaM silogo'tti (152-9), "tajjAeNa ya tajjAyaM, 10 tannibheNa ya tannibhaM / tAruveNa ya tAruvaM, sarise sariyaM viNidise // 1 // " ityevaM cUDAmaNipaThitazloko'yaM draSTavyaH / 'bIo Apucchai-sabbhAva'mityAdi (153-2), dvitIyo yena na samyagavagataM sa upAdhyAyaM pRSTavAn-mamAnena sArddhaM samamevAdhIyAnasya na zAstrasadbhAvamAvedayasi tvaM, asya tu samyakkathayasIti taM sakopAbhisandhimAlokyopAdhyAyastau papraccha-kuto vyatikarAdidamabhidhIyate ?, tAbhyAM sarvaM yathAvRttamAveditamupadhyAyAya, tatraikaH prAha-mayA ghaTasya vipattimAlokya "tajjAeNa 15 ya tajjAya" mityAdi paryAlocayatA vRddhAsutasya maraNamAdiSTaM, aparastvAha-mametthamavagataM, ghaTastAvadayaM bhUvikAro bhagnaH san bhuva eva militaH evaM so'pi vRddhAsutastadudbhavatvAttasyA eva miliSyati, yaduktaM-"tajjAeNa ya tajjAya" mityAdi, guruNA ca sa mandaprajJaH ziSya ukta:-tajjAeNetyAdizloko dvayorapi mayaikarUpatayA vyAkhyAtaH, svaprajJAdoSAttu na tava samyak pariNata iti ko'tra mama doSa iti / 'atthasaMtthe-kappao dahikuMDaucchukalAvasse'tyAdi (153-5), arthazAstraM-nItizAstraM 20 tatprAvINye kalpako dRSTAntaH, kathAnakaM cedamupariSTAdyogasaGgraheSu nyakSeNa vakSyate, sthAnAzUnyArthaM ca lezataH kiJciducyate-pATalIputranagare nandAbhidhAnena rAjJA kalpakAbhidhAno nijAmAtyaH kasmiMzcidaparAdhe sakuTumbo'ndhakUpe prakSiptaH, tadbhojanArthaM ca kodravakUrabhRtazarAvakaM pAnIyaM ca kiJcitprakSipyate, taccAlpamiti vairaniryAtanArthaM jijIviSuH kalpaka evaiko bhukte na zeSANIti kalpakavarja sANyapi mRtAni, nandazca kalpakabuddhibalenaiva rAjyamakarod, atastamandhakUpe kSiptaM matvA 25 samastapratipakSarAjavargeNa pATalIputre veSTite nandaH kalpakaM smRtavAn, kathitaM ca tatpuruSaiH-deva! tatra kUpe prakSiptaM bhaktamadyApi kazcidRhNAti, tataH kUpAdAkRSya kalpakaH sapraNayaM rAjJA'bhyarthitona bhavabuddhimantareNApadiyaM nistIryate tasmAt kuruSva kiJcidupAyaM, ata: kalpakenAtmIyapuruSAn Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 che maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-4) preSya nadIparataTAvAsitasamastapratipakSarAjavargasyAkhyApitaM-arvAgbhAgAnnAvamAruhyAhamAgamiSyAmi paratastvAtmIyamantriNaH preSaNIyA yena nadImadhye sandhAnamucyate, samAyAtAstathaiva, kalpakenoktaMikSukalApakasya muSTibaddhasyAdhastAdupari ca chinnasya madhye kiM bhavati ? kuNDe prakSiptadadhno vA'dhauparicchinnasya madhye kiM bhavati ?, ityevamasambaddhaM jalpaM kiJcidvidhAya pratinivRttaH, taizca 5 mantribhirgatvA''tmIyasvAmibhyo niveditaM, te ca rAjAnazcintayanti-netthamasambaddhaM kalpako jalpati kadAcidapi, paramasmadIyA mantriNassarve'pi tena bheditAH, sambhavati hi sarvaM tatpAveM sakalabuddhisampannatvAd, yadivA'sau jIvatItyasmAbhirjAtamabhaviSyat tadA vigrahamapi nandena samaM na kazcidakariSyat, tasmAdidAnImapyapasaraNameva zreya ityevaM vimRzya sarve pranaSTAH, ityevaM kalpakasya nItizAstre prAvINyamiti / 'lehe jahA aTThArase' tyAdi (154-1), yaH kila lATakarNATa10 draviDadezajAdilipInAmaSTAdazakamapi vetti tasya vainayikI, athavA kazcidupAdhyAyo rAjaputrAn pAThayati, te ca durlalitatvAllAkSAgolakaiH krIDanti na punaradhIyate, ata upAdhyAyena svabuddhiprakarSAttathaiva krIDanto'pyamI yathA 2 akSarANyekadvivyAdyaGkAzca niSpAdyante tathA 2 bhUmau golakaprakSepaM kArayitvA samastalipIgaNitaJca grAhitA: na ca krIDArasasteSAM niruddha ityupAdhyAyasya vainyikii| 'khAyajANaeNaM bhaNiya'mimAdi (154-2), khAtaM-kUpavApyAdi tatsvarUpajJAyakena kenacinnaimittikena keSAJcitkUpa15 khananapravRttapuruSANAM kathitam, etAvaddUramavanau khAtAyAmatra jalamunmIlayiSyati, taistAvatsamadhikaM khAtaM tathApi jalaM na prAdurasti, tatau naimittikAya tairAkhyAtaM-atikrAntaM bhavatkathitaM sthAnaM tathApi na pAnIyamunmIlati, naimittikena pratyavAci-yasminneva pradeze mayA kathitaM tasminneva jalaM kevalaM tatraivaikasminpArve kUpataTaM tADayata yUyaM thAsakena-kuddAlakenetyarthaH, tathaiva tairanuSThitam, udbhUtaM ca toyamiti naimittikasya vainayikItyevaM cUrNyakSarANi mantavyAnIti / 'aNegaAsAvaho 'tti (15520 1) anekAnazvAnAvahatItyanekAzvAvahaH, tena gRhe tiSThato'nye'pyazvA bahavo bhavantItyarthaH / gardabhodAharaNe kazcidrAjA taruNavayasa eva puruSAn svasannidhau dhArayati na vRddhAn, anyadA ca sasainyaH kamapi zatrumanudhAvito'sau, araNye ca toyamantareNa bAdhyamAnAyAM senAyAmabahudRSTatvena taruNapuruSeSu jalasthAnAnyajAnAneSu kimatra kaTake asti kazcidRddho yo jalAzayAn jAnIta ityevaM rAjJA pRSTaM, tatra caikena padAtinA pitRbhaktena rAjJaH pracchannaM svapitA vRddha AnIta AsIt, tena ca pRSTena 25 satA rAjJaH kathitaM yatra kila kharazcaraNAghAtAnprayacchan sAdaraM bhUmimAjighrati tatra svalpe'pi khAte jalamavApyate iti vRddhazrutiH, tathaiva ca khAnite tasya rAjJastoyazirAdarzanamabhUd, anye tvAcakSateyena mArgeNa toyagandhamAjighranto rAsabhA jagmustanmArgamAzritya nItaM samastamapi sainyaM tena vRddhena dRSTazca jalAzaya iti, vRddhasya vainayikItyevaM cUrNyakSarANyunneyAni / 'lakSaNodAharaNaM' (155 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 1 pariziSTam 4 - lakkhaNe vR0), pArasaviSaye kasyacidRhe prabhUtAsturaGgamAH, tena cAzvasvAminA etAvadazvasamUhamadhye -svecchayA'zvadvayaM tvayA bhRtau varSAnte grAhyamityuktvA kazcidazvarakSako dhRtaH, tasya ca tadduhitrA sArddhaM saGgatirabhUd, vRttikAle ca samAyAte azvarakSakena sA tadduhitA pRSTA - amISAM madhye kathaya kimapi lakSaNayuktamazvadvayaM yena tadgRhNAmi, tayA'bhihito'sau - sarveSvazveSu araNye vizrabdhamupaviSTeSu gholacarmma:carmamayAdhAravizeSaH sa pASANakhaNDAnAM bhRtvA upariSTAdvRkSazAkhAto moktavyaH tathA paTahastadagrato 5 vAdanIyaH ityevaM kRte yau na samuttrasyatastathA khukkhurakeNa - carmmamayena pASANakhaNDabhRtena pRSThato vAdyamAnena sarvAnapi vAhaya yau zeSAzvavAhanikAto'dhikaM nirvahataH tau dvAvapi gRhANa, tena sarvaM tathaiva kRtvA vetanakAle - mUlyakAle azvasvAmI yAcito - mamAmukamamukaM cAzvaM dehi, turaGgamasvAmI tu samastalakSaNayuktau tAvatIkRtvA''ha - etadvajrjaM zeSAn sarvvAnapi gRhANa kimetAbhyAM kariSyasi ?, sa tu tadvajrjaM nAparaM kamapyazvamicchati, tatazcAzvasvAminA svabhAryoktA - pradIyatAmasmai svaputrikAyena 10 gRhajAmAtRtvaM pratipanno nAzvau gRhItvA'nyatra vrajati, sA ca hIno'sAviti necchatyamumarthaM, tato'zvasvAmI bhAryA'vabodhAya varddhakisutaM dRSTAntIkaroti, kimarthamAzrityeti ced ucyate - lakSaNayuktena svagRhe dhRtena kuTumbaM dhanakanakAdinA varddhata iti, sAmprataM sa eva dRSTAnto bhAvyate - ekasya kasyacid bhAgineyasya mAtulakena varddhakinA svaduhitA pariNetuM dattA, gRhajAmAtA ca kRtaH, karmmAntaraM tvasau na kiJcitkaroti, ato varddhakiduhitrA preritaH kimiti puruSavratarahitaM paradattamupajIvaMstiSThasi ? 15 vidhehi kiJcitkarmAntaramiti, kuThAraM gRhItvA kASThakarttanArthamaTavIM gataH, svAbhilaSitakASThaprAptyabhAvAcca pratidivasaM rikta eva nivarttate SaSThe ca mAse labdhaM kRSNacitrakakASThaM, tatra ca kulaka:kalazikAcaturthAMzarUpo dhAnyamApakavizeSo ghaTitaH, tadvikrayArthaM ca dravyasya lakSaNa deya ityuktvA svabhAryA''paNapathe preSitA, sA ca tanmUlye lakSaM yAcamAnA lokairupahasyate, aparastu buddhimAn vaNikkazcit kAraNeneha bhavitavyamiti vimRzya yAvattena dhAnyaM mimIte tAvanna kathaJcitkSIyate ato 20 dhAnyAdyakSayanimittaM lakSamapi dattvA tena gRhItaH, tataH prabhRti tena salakSaNajAmAtRkena gRhe dhRtena sarvvamapi varddhakikuTumbaM dhanadhAnyAdinA vRddhimupayayau, tathA tvamapi nijaduhitaraM yadyasmai prayacchasi tadA'nenAsmadRhe tiSThatA samastalakSaNopetamazvadvayamapi tiSThati, tadazvadvayamAhAtmyena ca sarvvAH sampadaH karasthA eva bhavanti asmAkamityAdi bahuvidhamuktvA dApitA tasmai duhitetyatra azvAdhipatervainayikItyevaM sabhAvArthA cUrNyakSaragamanikA / 'teNasIvaNIe 'tti (157-6) taskarasIvanikayA nssttsiivnyetiyaavt| 25 kimiti tena vaidyena stokaM viSamAnItamityAzaGkyAha - 'jaM kiM bahuNe 'tyAdi (158-4), yadyasmAtkAraNAt kiM nissAreNa vastunA viSeNAnyena vA bahunA'pi kriyate ? pratipakSadarzanenApi nissAreNa kiM bahunA ? api tu pratipakSo'pi sAra eva pradarzanIyaH svalpo'pi, yathA tena vaidyena 375 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 no maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-4) viSapratipakSaH sa kazcitpradhAnaH svalpo'pyagado darzito yena zatasahasrajantuvedhyapi viSaM jhagityeva nivartitaM, tasmAnna svalpaM bahu vA vastu cintanIyaM, kintu vivakSitasya vastuno ya Ayo lAbho niSpattiritiyAvat tadupAye yatkuzalatvaM tasyaiva darzanaM-prakaTanaM karttavyaM, etaduktaM bhavatikimalpabahutvavicAreNa ? yenaiva vivakSitakAryaniSpattistatraiva yatno vidheya iti bhAvArthaH / 'sukkiyaM 5 bhaNaMti aho sIyA sADI' tyAdi (160-5), zuSkAmapi-anArdrAmapi snAnazATikAM te kumArAH zItalAmapi vyapadiSTavantaH, tRNaM ca dvArAbhimukhaM kRtvA vyapadizanti aho sudIrghamidaM, krauJcanAmA jIvavizeSaH, sa kila zeSadivaseSu snAnAvasAne maGgalArthamupAdhyAyasya pradakSiNIkRtyA''rAtrikavadavatAryate tatra ca divase viparyayeNAvatAritaH, evaM kumArairanuSThite'vagatamupAdhyAyena-kathamiti? ced ucyate-zItalA zATiketi bruvANaiH kumAraiH svamAtApitrAdIni mAM prati zItalAni-viraktAnIti 10 sUcitaM, dIrghatRNadarzanena ca mama palAyanA) dIrghaH panthAH pradarzitaH, kauJcaviparItyAvatAraNena tu maraNamAveditaM mama, tathA cAha-'sIyANaM'ti (160-7) zmazAnasAtkartuM mRgayantimArayitumicchantItyarthaH, vaiparItyena hi krauJcavatAraNAdikRtyAni kila mRtasyaiva kriyante na jIvata iti nizcitya prapalAyayAmAsa upAdhyAya iti, kumArANAM tathA sUcayatAM upAdhyAyasyApi tathaiva nizcinvato vainayikI / 'nIvrodakodAharaNaM' (161-1), kAcidvaNigjAyA ciraproSite svabhatari 15 manmathavyathitAntaHkaraNA dAsyAH sadbhAvamAkhyAtavatI-samAnaya kaJcidupapati, na zaknomi soDhumabrahmanirodhamiti, tayA'pi kazcidanviSya samAnItaH, sa caM nakhaprakSAlanAdyAvazyakamavazyaMkaraNIyatArUpaM kArito rAtrau ca gRhaM pravezitaH, sa ca pAnIyaM pAtumicchaMstadeva pratyAsannaM prAptaM nAsIdvA'nyajjalamityAdikutazcitkAraNAt nIvrodakaM pAyitaH, tacca kilodakaM nIvramadhyavarttitvagviSasarpazarIraM spRSTvA'dhastAnnipapAta, viSadigdhajalapAnAcca mRto'sau, tayA ca 20 vaNigdayitayA rAtrAveva nagarabahirvartidevakulikAyAM tyAjitaH, taM cAbhinavaprakSAlitanakhaM dRSTvA nagarAmAtyena nApitAH sarve'pyAkAryoktA:-kena bhavatAM madhye'sya nakhA: prakSAlitAH ? kasmin vA deze sthitasyetyAdyApRSTe tanmadhyAdekena jagade-amukavaNigdAsIvacanAtsarvamAvazyakamidaM mayA kRtaM, ataH sA dAsI rAjapuruSaiH prahatA, tayA ca vaNigbhAryA niradezi, sA cAmAtyenAkArya pRSTA kimidaM ?, tayA kathitaM-na jAnAmi kiJcit, kevalaM nIvrodakaM pItamanena nizAyAM, ato 25 nizcitamamAtyena-bhavitavyaM nItreSu viSadhareNa etanmaraNAnyathAnupapatteH, pralokito nIvrapradezo dRSTazca tvagviSasarpa ityeSa cUrNyakSarabhAvArthaH / 'gauNe tyAdyudAhAraNaM (161-5), kazcidakRtapuNyo yaM yaM vyavasAyamArabhate sa sa vipadyate, tato mitrAd yAcitabalIvardaiH sakalaM divasaM halaM vAhayati rAtrau punaH samarpayati, anyadA tu sandhyAyAM tatsamarpaNArthamAyAto mitraM ca bhuJjAnaM dRSTvA lajjayA ' Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 * u77 na samIpamAyAtaH kevalaM tasya pazyatastadIyavATake prakSiptA balIvaH, tena ca mitreNa na saGgopitAstato vATakAnnirgatAstaskaraizcApahRtAH, tato'sau akRtapuNyasyaiva pArve yAcitavAn, sa tu prAha-mayA tava pazyata eva muktA iti ko'tra mama doSa iti ?, evaM vivAde dvAvapi rAjadhAnI prati gantuM pravRttau, mArge cAzvAtpatitena kenacid akRtapuNyaH pumAnukta:-enaM prapalAyamAnamazvaM vyAvarttaya, tathaiva tena kRte marmAhato'zvo mRtaH tenApyasau gRhItaH, evaM trayo'pi janA rAjadhAnyA 5 bahistAdvaTavRkSasyAdhastAdrAtrAvuSitAH, apare'pi lomanthikA:-naTAstatraivoSitAH, akRtapuNyapuruSeNa cAnayoryAvajjIvaM dAso'haM bhaviSyAmIti vicantya vaTavRkSe daNDIkhaNDenollambitaM, truTite ca tasminnadhovarttinaTamahattaro nipatatA vyApAdito, atastairapi naTaiH prArabdho'sau, tataH sarvairapi yathAvRttavyatikare'mAtyasya kathite tamakRtapuNyapuruSaM niSpratibhaM dInavadanamanukampAspadaM dRSTvA kRpayA saJjAtatpakSapAto nijagAda sacivo-dadAtyeSa balIvardAn kevalaM yairmucyamAnA vATake balIvardA 10 dRSTAstAni balIvardasvAmino netrANi utkhAtayAmi, azvasvAmino yayA jihvayedamuktaM-nivartayainamazvaM tAmutpATayAmi tato dAsyatyazvamasau, naTAstvabhihitAH, tasyaiva vaTavRkSasyAdhastAdayaM zete bhavatAM madhyAtkazcidullambayatu ityevamabhihitAstaM parityajya sarve praNaSTA iti cUrNyakSarabhAvArthaH / 'DovadRSTAnto' (165-1), yathA kAcitparivezanakI prathamameva jAnAti eSa etAvanmAtrayA dIyamAnaH sarveSAmekasminmAne bhaviSyati atastAvanmAnaM 2 DovaiH kRtvA dadAtItyarthaH / 'mauktikadRSTAnto' (165- 15 1), yathA kazcinmauktikAni zUkaravAle protayaMstathA''kAze mauktikamullAlayati yathA zUkaravAlamukhena tacchidraM saMyujyata iti / 'pavautti (165-2, plavako-naTa itiyAvat / tunnAka: abhyAsottarakAlaM pazcAdatisUkSmANi tUnayati yathA zrImanmahAvIrasambandhi vastraM dhigjAtIyena tunnAkasakAzAt tathA tunnApitaM yathA na kenacillakSitaM, zUcyA ca tunnAko nirIkSya kazcittAvanmAnaM davarakaM gRhNAti yAvatA vivakSitavastracchidraM pUryate na hInAdhikamiti / 'pajjoo rAyagiha'mityAdi-(168-8), caNDapradyoto 20 rAjA rAjagRhamavaruNaddhi tadAvAsabhUmau ca prathamameva nidhAnAni svayameva nikSepyAbhayakumAreNa pazcAdbhedayitvA tadIyaskandhAvAranivezajJAyakapuruSapArvAdAkhyApitaM caNDapradyotasya-tvadIyasAmantAH sarve'pi zreNikena bheditAH, anyathA zodhyantAM tadIyAvAsabhUmayo yadi zreNikaprayuktanidhAnAni na labhyanta iti, tadvacaH zrutvA prapalAnazcaNDapradyota ityabhayasya pAriNAmikI / 'muhamakkaDiyAhitti (173-1) yAsu vacanoktiSu karamutkSipyotkSipyAsabhyavAkyaiH paro. dhRSyate tA mukhamarkaTikA- 25 stAbhirvelabitA-apamAnitA / 'uvavAsaM karei'tti (173-4), sa uditodayo rAjA vaizramaNArAdhanAyopavAsaM cakre, vaizramaNenApi tadIyazrAvakatvaparitoSitamAnasena dharmarucirAjaH saMhRtya svanagare vANArasIlakSaNe prakSiptaH / 'sallIvaissa'tti (182-4), zallakIpatiriti nandasya birudmidN| Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 ja maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-4) 'pAo paDhamo ukkhitto'ti (182-8), prathamaH pratijJAzloka: utkSiptazcetasA anyadA tu tameva prakaTaM paThitavAn "kozena bhRtyaizce"tyAdi / 'imo ya upaspRzatI'tyAdi (184-3), candraguptaH padmasarasi pravezitaH svayaM tu cANakyastattIre devArcanaM karoti, tatra ca kila maunenAhaM devatAma-yAmIti khyApayan kenacinnandapuruSeNa candraguptaH pRSTaH san zirazcalanasaMjJayaiva kathayatyagrato'sAviti 'ANAe 5 vaMsIhi aMbage'tyAdi (187-2), iha kilaikasmin grAme bhikSATanaM kurkhatA pUrvaM cANakyena bhikSA na labdhA''sId ataH pratyapakAraM karomIti kSudrAdezastadgrAmeyakAnAM datto yathA cUtAn karttayitvA vaMzajAlInAM vRttirvidheyA, grAmeyakaiH punarna kazcanApi vaMzAnAM cUtairvRttiM kArayati tato lekhakadoSAdevAyaM vyatyayo'bhUditi vimRzya vaMzaizcUtAnAM vRttiH kRtA, ato madIyaM vaco'mIbhiranyathA kRtamiti tameva doSamudbhAvya cANakyena sarvo'pi grAmo dAhaM prApita iti bhAvArthaH / iyaMpAuyAu'tti10 (194-6-iMdapAu vR0), yA pUrvamindrakumArikA ityuktAH cANakyena nagarAtsvabuddhayAM niSkAsitAstA eva nAmAntarata indrapAdukA itIhAvagantavyA iti ukto buddhivicAraH // na tu zubhasya svarUpasyaive'ti (200-2), evambhUtasyaivAzubharUpasya saMsArAnubandhinaH karmaNa eva kSayo yujyate na tu yathA sarvathA santAnocchedavAdibhiH saugataiH 'dizaM na kAJcidi'tyAdivacanataH zubhasya jIvasvarUpasyApyu cchedo'bhyupagamyata ityatrAbhiprAya iti / 'sa hi yoganirodhaM kurvan prathamameva'tyAdi (20515 3), sa hi bhagavAn kevalI yogatrayanirodhaM cikIrSurviSamiva mantreNa prathamameva tAvattavyApAra niruNaddhIti sambandhaH, tasyA-mana:paryAptinirvRtteH zarIrasavyapekSaMjIvasya manodravyagrahaNazaktirUpAyA yo'sau bAhyaghaTAdivastucintanarUpo vyApAraH prathamaM tAvat taM niruNaddhItyarthaH, kena kRtvetyAha'anuttareNe'tyAdi (205-5), anuttarAdivizeSaNaviziSTaM kila siddhAnAmapi vIryaM bhavati tavyavacchedArthamuktaM-karaNavIryeNa-zarIrajavIryeNetyarthaH, tasyA vyApAraM niruNaddhi, yA kimityAha20 'yA'sau zarIre'-tyAdi, punastAmeva vizeSayati-'yathA pUrva'mityAdi, kimarthaM punastavyApAraM niruNaddhItyAha-tasyA-mana:paryAptinirvRtteryatkAraNabhUtaM karma tena jIvasya yaH saMyogastadvighaTanAya, na hyavikale tatkAraNabhUte manaHparyAptinAmakarmaNi tatkAryabhUtAyA manodravyagrahaNazaktenirodhaH zakyaH kartumiti bhAvaH / 'nirudhya ce'ti, manovyApAraM upalakSaNatvAd, vAkkAyacyApAraM ca nirudhya tataH zailezIbhAvanAmetIti sambandhaH, atha manovyApArAdinirodhe kaH krama ityAha-'pajjattamitte'tyAdi 25 (205-6), vyAkhyA-paryAptisamarthanottarakAlameva jaghanyayoginaH saMjJino yAvanti manodravyANi cittAvaSTambhakamanovargaNAdalikAni tavyApArazca-manodravyavyApArazca cintanIyAnukUlaceSTAlakSaNo vA yAvAn bhavati kevalino'pi zailezyavasthAprAptisamaye tAvanti manodravyANi tadvyApArazca tAvAneva bhavati, idamuktaM bhavati-zailezImArurukSuH kevalI prathamamevAcintyasAmarthyavIryavizeSAjjhagityeva Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 * 374 paryAptamAtrajaghanyayogisaMjJipaJcendriyamanoyogatulyaM manoyogaM dharati, tatazca tasmAdavaziSyamANamanoyogAd asaMkhyeyaguNavihInaM pratisamayaM nirundhAno'saMkhyeyasamayaiH sarvamapi manoyogaM niruNaddhi, avaziSyamANamanoyogAtpratisamayamasaMkhyeyaM 2 bhAgamapanayannasaMkhyeyasamayaiH sarvamapi manoyogaMniruNaddhItyarthaH iti gAthAdvayArthaH / evaM vAgyogamapi viziSTavIryavizeSAtparyAptamAtradvIndriyajaghanyavAgyogatulyaM prathamameva vidhRtya, tathA kAyayogamapi prathamasamayotpannasUkSmapanakajaghanyakAyayogatulyaM vidhRtya 5 tatastadasaGkhyeyaguNavihInaM pratisamayaM nirundhAno'saMkhyeyasamayaiH sarvaM vAgyogaM dehitribhAgaM ca muJcan sarvaM kAyayogaM niruNaddhi, niruddhaya ca zailezI pratipadyata iti gAthAcatuSTayatAtparyArthaH / anye tvanyathApi vyAcakSate, prajJApanAdibhirvisaMvAditvAcca tanneha pradarzyata ityalaM prasaGgeneti / 'tadAnantaryavRttireva pratiskhalana'mityAdi (211-1), tasya-alokAkAzasyAnantaryeNaavyavahitatvena yA vRttiH-avasthiti: saivAlokena siddhAnAM pratiskhalanaM na punadRSTyAdevi 10 stambhAdinA sArddha sambandhe sati pratighAtaH sambandhasyaivAnupapatteH, tathAhi-ekai kasya jIvapradezasyaikaikenAlokAkAzapradezena saha sambandho bhavan sarvAtmanA vA bhavet dezAtmanA vA ?, yadi sarvAtmaneti pakSastadA jIvapradezasya sarvAtmanA''kAzapradezena sambaddhatvAdekatvaprasaGgaH, atha dezAtmaneti pakSaH, tadA pradezeSvapi pradezaprasaktiH, tadayuktaM, yadAha-'pradezAnAM niSpradezatvAditi na hi pradezeSvapi pradezAH santi ityevaM pakSadvaye'pi sambandhAbhAvAt tadAnantaryavRttireva pratiskhalanamityevaM 15 sabhAvArthamidaM vyAkhyeyam, ata evoktaM-'sUkSmadhiyA bhAvanIya'miti / 'gaMtUNa joaNaM joyaNaM tu parihAi aMgulapuhutta'miti (213-12), atrAGgalapRthaktvaM jijJAsunA trairAzikamanusaraNIyaM, tatreyaM karaNakArikA-"AdyantayostrirAzAvabhinnajAtIpramANamitsA ca / phalamasya jAtimadhye tadantyaguNamAdimena bhajet // 1 // " bhAvanA tviyam-atra sArddhadvAviMzatiyojanalakSANi gatvA yadyaSTau yojanAni hIyante tadaikasmin yojane kiM parihIyate ?,sthApanA-2250000/8/1 atra cAntyenaikakena madhyavarttino 20 aSTau guNitAstAvanta eva bhavanti etAni cASTau yojanAnyAdyarAzinA vibhaktavyAni na ca bhAgaM prayacchanti ato'GgalAni kriyante, tatraikasmin yojane aSTaSaSTisahasrAdhikasaptalakSANya-GgalAnAM bhavanti ato'STasu yojaneSvayamaGgalarAzirbhavati 6144000, asya rAzeH sArddhadvAviMzatilakSasvarUpAdyarAzinA bhAge'pahate kiJcinnyUnamaGgalatrayaM labhyate tadeva cehAGgalapRthaktvazabdenoktaM draSTavyamiti, idaM cehAvizeSeNoktatvAditthaM vyAkhyAyate yAvatA prajJApanAyAM dvitIyasthAnapade 25 madhyabhAgavartyaSTayojaneSu hAniniSiddhava atastanmatena madhyabhAgASTayojanavarjA zeSakSetrasya haanirdrssttvyeti| 'pRSThato'rddhAvanatAdi'riti (215-4),AdizabdAdbhUnyastapRSThasyottAnasya parigrahaH niSaNNazcopaviSTa ucyate / utkRSTApi paJcadhanuHzatebhyastribhAge pAtite sati satribhAgatrayastriMzadadhikadhanuHzatatrayamAnaiva Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-4) siddhAnAmavagAhanA bhvtiiti| 'kiha marudevItyAdi gAthA (217-5), yadyutkRSTato'pi paJcadhanuzzatamAna eva sidhyati nAdhikamAnaH tatkathaM marudevyA mAnaM paJcaviMzatyadhikapaJcadhana:zatalakSaNamapapannaM syAda AcArya Aha-nAbheH kulakarAtsakAzAd yena kiJcinnyUnAsau jJAtavyA, etaduktaM bhavati-yadyapi paJcaviMzatyadhikaM paJca dhanuHzatAni nAbheH zarIrapramANaM tathA marudevyA api "saMghayaNaM saMThANaM uccattaM 5 ceva kulayarehiM sama" mityatidezAttadeva prApnoti tathApi paJcadhanuHzatamAnaivAsau, sUtre hi kiyanmAtreNa hInAdhike'pi lAghavArthamanekasthAneSu dRzyante evAtidezA iti bhAvaH, athavA bhavatu nAbhizarIrapramANA tathApi kariskandhAvarUDhatvAtsaGkacitagAtrA siddheti na yathoktAvagAhanAvirodha iti mAthArthaH / jaghanyAvagAhanAyA vipratipattimAviSkurvannAha para:-'sattUsiesu'ityAdi (217-7), nanu prajJApanAdigrantheSu jaghanyapade'pi saptahastocchritasyaiva siddhiruktA ataH kathamiha jaghanyato 10 dvihastazarIramAnasya muktirucyamAnA na virudhyate ?, evaM pareNokte pazcArddhanottaramAha-kile 'ti vRddhavAdasUcAyAM, evaM kila vRddhA vyAcakSate-sA prajJApanAdyuktA saptahastapramANA jaghanyAvagAhanA tIrthakRtAmeva draSTavyA, jaghanyapade'pi tIrthakara: saptahastamAna eva siddhyatItyevaMviSayaivetibhAvaH, tIrthakaravyatirekeNa tu zeSajIvAnAM siddhyatAM-siddhimAsAdayatAM jaghanyapade yA'troktA dvihastapramANA'vagAhanA saiva draSTavyeti vAkyazeSa iti gAthArthaH, ke punaste ye. dvihastAH siddhA 15 ityAha-'te puNe'tyAdi (217-8), te punarjaghanyena dvihastapramANAH kUrmaputrAdayaH siddhA bhaveyuH, anye punarabhidadhati-saptahastapramANa eva yo mayUrabandhAdinA saMvartya baddho yantre vA nipIDyamAnaH saGkacito dvihastIbhUtaH san siddhayati tasyaiva jaghanyA dvihastapramANAvagAhanA prApyate na punaH svarUpato'pi kazcid dvihastaH siddhyatIti gAthArthaH, kiJca prAyovRttimAzritya jaghanyataH saptahastA utkRSTatastu paJcadhanu:zatAni sUtre mAnamuktaM itarathA hInamapyadhikaM vA kiyatA'pi kasyacitsyAdevetyAha20 'bAhullao ya'ityAdi (218-1), bAhulyamAzritya sUtre sapta hastA jaghanyaM paJcadhanuHzatAni cotkRSTaM mAnamuktam, itarathA kasyacijjIvasyAGgalapRthaktvaiH kaizcijjaghanyaM saptahastalakSaNaM mAnaM hInamapi syAd, utkRSTamapi paJcadhanuzzatalakSaNaM mAnamabhyadhikamapi kaizcid dhanuHpRthaktvairbhavediti yathAsaGkhyaM sambandhaH, tatazca yadyapi kaizciddhanuHpRthaktvairmarudevyAH zararImAnamabhyadhikaM tathApi na kazciddoSa iti gAthArthaH, kiJca-saptahastamAnAdadhastAt paJcadhanuzzatebhyazcopari vartamAnasya 25 yatkasyacijjIvasya siddhigamanaM tadAzcaryaprAyamiti yadyapi sAmAnyamumukSujIvazarIramAnapratipAdake sUtre na nibaddhaM tathApi paJcazatAdezavacanavatpramANayitavyameva, na hi paJcazatAnyAdezAnAM kvacitsUtre nibaddhAni na ca tAni na pramANamiti, Aha ca-'accherayAdi'ityAdi, (218-2), gAthA vyAkhyAtaiva, navaramAzcaryAdItyAdizabdAtpraviralajIvabhAvitvAdiparigrahaH / 'kenacit prakAreNa Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 * 381 laukikenAsthita 'miti (218-8), nanu yadiha saMsthAnaM tat tatrApi ghanapradezaM sat siddhAnAmanantaramevoktaM, tathAhi-jaM saMThANaM tu ihaM bhavaM cayaMtassa caramasamayaMmi / AsI a paesaghaNaM taM saMThANaM tahiM tassa // 1 // iti (gA0 969) kathaM na virodha ? iti, naivaM, abhiprAyAparijJAnAd, yathA hyamUrttatvena nabhasaH svata AkArAbhAve'pi caturasragRhadvArAdyarthAvacchinnasya tasyApi paropAdhitazcaturasrAdyAkAratA kalpyate tathA siddhAnAmapi prAgaudArikazarIraparicchinnajIvapradezApekSayA 5 paropAdhitaH saMsthAnamucyate na punasteSAM svataH saMsthAnamasti amUrttattvAt saMsthAnasya ca mUrtavastudharmAttvAditi na kazcidvirodha iti / 'siddhassa suho rAsI sadyaddhApiMDio jai havejjA'ityAdi (223-5) gAthAyAM sAddhAzabdena sAdiraparyavasitaH siddhasambandhyeva kAlo gRhyate na sAmAnyaH sarvo'pi kAlaH, tadgrahaNe hi vakSyamANamanantairvargamUlairapavartanamasaGgataM syAd, yadi hi sarvakAlasamayarAzinA guNayitvA'pi punarapavartanIyo rAziH tarhi tadguNanasya kiM phalaM ?, 10 siddhasambandhikAlagrahaNe tu sAddhApiNDita iti kimuktaM bhavati ?-sarveNApi sAdyaparyavasitena kAlena yatsukhaM siddhaH pratisamayamanubhavati tad yadyekatra saMpiNDyAsatkalpanayA rAziH kriyata iti, sa ca rAziranantavargApavartita ityanantairvargamUlaistAvadapavarttito yAvat saddhiAlakSaNaguNakAreNa yadadhikaM jAtamAsIt tasya sarvasyApyapavarttanena samIbhUtaH siddhatvAdyasamayamAtrabhAvisukharUpatAM prApta ityarthaH, etAvanmAtro'pi sarvAkAze na mAti sarvastu dUrApAsta eveti jJApanArthaM ca piNDayitvA 15 punarapavarttanaM sukharAzeriti, etadeva bhAvayati--'iha kila viziSTe' tyAdi (224-2), etaduktaM bhavati-sarvasyApi sukhazabdayavAcsyAhlAdarUpasya sukhasya siddhasukhameva paramaprakarSaprAptaM bhavati, tacca kevaliprajJayA paricchidyamAnaM yAvato'zAn prayacchati tAvato'zAH sarvalokAlokAkAzapradezebhyo'pyAdizabdAt tatparyAyebhyo'pi bhUyAMsa ityanayA kila kalpanAvivakSayoktaMsiddhANa suho rAsI savvAgAse na mAijje'tyAdi, anyathA yadyevaM vivakSAmanapekSya mukhyarUpatayaiva 20 siddhasukhaM sAkAze na mAtItyucyeta tadA kathamiti sUrayo'bhidadhatIti sambandhaH, kiM tadityAhaniyata deze-krozaSaDbhAgalakSaNe teSAM siddhAnAM avasthitiriti, ayamabhiprAyo-yadyuktakalpanAvyatirekeNa mukhyavRttyaiva siddhasya sukharAziH sAkAze na mAtItyucyeta tadA dharmiNamantareNa dharmasyAbhAvAt siddho'pi sarvAkAze na mAtIti vaktuM yuktaM syAt tatkathaM pUrvasUrayaH krozaSaDbhAga eva siddhAvasthAnamabhidadhyuH tasmAdyathoktavivakSayaiva "siddhassa suho rAsI"tyAdi abhihitamiti sthitaM, 25 na caitanmayA svamanISikayocyata iti darzayati-tathA caitadi'tyAdi (224-7), vidyante-jJAyante jIvAdaya padArthA aneneti vyutpattyA vedazabdeneha siddhAnto'bhidhIyate, tatazca gautamAdimaharSipraNIte siddhAnte'pi etatsaMvAdi-madIyavyAkhyAnasaMvAdi sthAne 2 proktamevetyuktaM bhavati yena ca granthenoktaM Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-4) sa svayamevobhyUhyamiti / 'kuTTimAdau vicitrANI 'tyAdi (227 - 2) zlokavyAkhyA-kuTTimesvacchakAntibhRnmaNinicayakhacitabhUtale AdizabdAdAdarzagRhe ca saGkrAntAni vicitrANi - viziSTanAnAveSadhArINi vilAsavantyata eva locanAnandadAyIni svakIyarUpANi nijazarIrANi dRSTvA draSTavyakautukanivRttestatrAnutsuko bhavatIti zlokArthaH / ' ambare 'tyAdi (227-3), ambarazabde 5 matsyamado'bhidhIyate sa hi kilAtyantasugandho bhavati, zeSaM sugamam / 'vastutaH siddhaparyAyetyAdi (228-5), yadyapi siddhaH kRtakRtya ucyate buddhastvavagatatattva ityAdikaM kiJcidabhidheyabhedaM babhrati vakSyamANazabdAH tathApi vastutaH - paramArthataH siddhaparyAyA eva, ekasminnarthe sarveSAM vRtttvaaditibhaavH| 'AdizabdAddravyabhUta AcArya' ityAdi ( 230-3), yadA kazcillokottaradarzanaprapanno'pi viziSTadharmmakathAdyAcAryakAryAkSamo dRzyate tadaivaM vyapadezaH pravarttate - dravyabhUto'yamAcAryaH, AcAryAbhAsa 10 ityartha iti / 'anye tvevaM bhedamakRtve 'tyAdi (230 - 6), anye tu laukikalokottarabhedAd bhAvAcAryo dvidhetyevaM na bhedaM kurvate, kintu laukikaH sarvo'pi dravyAcAryapakSe'ntarbhavatItyabhidadhati / 'yogaprAdhAnyakhyApanArthamiti (235 - 2), etaduktaM bhavati - yadyapi "nivvANasAhae joe" ityukte sarvvabhUtasamatA'pi labhyate tasyA api nirvvANasAdhakatvAt tathApi nirvvANasAdhakayogeSu madhye sarvvabhUtasamataiva pradhAnaM tadaGgamityevaM prAdhAnyakhyApanArthaM "samA ya savvabhUeMsu ityanena tasyAH 15 pRthagupAdAnaM kRtamiti / 'ihAsyA gAthAyA' ityAdi (236 - 8), ihAsyA "na saMkhevo na vitthAro " ityAdigAthAyAH sambandhinA "na saMkhevo" ityanena pAThena saha virudhyate, kiM tadityAha - lakSaNaM, kka yaduktaM lakSaNamityAha - chandovicitinAmni chandaH zAstra ityarthaH kasmAdvirudhyata ityAha-- aMzakramaniyamAt-chanda:zAstre hyayamaMzakakramaniyamo 'sti yaduta gAthAyAH prathamAMzcaturmAtra yathA--'"namiUNa jiNavariMde" ityAdigAthAsvAdyo'zakaJcaturmAtro bhavati tadyathA--'namiU' (120 1 - 2) asyAM tu gAthAyAmAdyo'MzakaH paJcamAtraH prApnoti tadyathA-- nasaMkhe (1 - 2 - 2) tasmAdihaivaM pATho draSTavyo-navi saMkhevo ityAdi, evaM ca sati saMpadyante catasro mAtrA: prathamAMze, tadyathAnavisaM (1-1-2) na ca vaktavyaM pUraNArthaM evAyamapizabdo na punaH sArthako, yadAha-vidyamAnArtho draSTavyo, vidyamAnArthatAM ca samuccayalakSaNAmanantaramevAsya vyavahitasambandhaM kRtvA vRttikAra eva yato'tra na saMkSepo nApi vistara ityanena svayameva darzayiSyati, atrAha - nanu yadyapItthamativijJatAmavalambya 25 bhavadbhiH prathamo'MzaH zodhitaH tathApIyaM gAthA zeSeSvapyaMzeSu nAtIva lakSaNasaMvAdinI dRzyate tathA anyA api gAthA na khalvArSIyAH sarvvA api lakSaNasaMvAdaM bibhrati tatkimanayA carcayA ?, satyamevaM manyate iha yatra kvacidArSe lakSaNavisaMvAdo dRzyate sa sarvo'pi varttamAnaprAkRtalakSaNagranthApekSayA. eva draSTavyaH, cirantanaistu lakSaNagranthaiH sarvve'pi saMvadatyeva, prakRtagAthAprathamAMzakastu tairapi saha Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 383 pariziSTam - 1 na saMvadatIti yuktaM carcitamiti / 'bAhirAhautti (243 - 8 - vivahArAhao vR0), bahirhiNDako vyasanopahata itiyAvat / 'so saMbhaMto ciMtetI 'tyAdi (245-5), tatazcAnena saMbhrAntena cintitaMkimanyAnyetAni puSpANIti ?, sA ca pRSTA - kutastvayA samAnItAnyetAni ?, tayA kathitaM tvayA nirUpitaghaTAd, atastena svayaM gatvA nirIkSite dRSTo ghaTaH puSpagataM ca vRntapatrAdi kiJcit tatraiva sthitam / 'akkhapaDiya'tti (246-4), golakAkarSaNakrameNa kRtavArakAH / namaskAraniryuktiH 5 samAptA / sUtrasparzakA niryuktirArabhyate - 'sAmprataM sUtropanyAsArtha 'mityAdi (249-5), sUtropanyAsArthaM vastutaH sUtrasparzaniryuktigatAmeva gAthAmAheti, nanu "naMdimaNuoge" tyAdigAthayA na kazcitsUtrAvayavaH spRzyate tatkathamiyaM sUtrasparzaniryuktigatetyucyate ?, ityAzaMkyAha -- ' pratyAsattiyogAdi 'ti, etaduktaM bhavati, anayA gAthayA sambandhe ghaTite'nantarameva sUtrasparzaniyuktirbhaNiSyata iti yadyapyanayA 10 na kazcitsUtrAvayavaH spRzyate tathApi sUtrasparzakaniryukteratyantaM pratyAsanneti vastutastadgatetyucyate / 'ahInAkSaramanatyakSara'mityAdi ( 251-4), yadyapyetAni padAni pUrvaM nandyAdau vyAkhyAtAni tatha mandasmRtiziSyAnugrahAya lezato vyAkhyAyante - ahInAkSaraM - yatra hInamakSaraM na bhavati, anatyakSaraMyatrAkSaramadhikaM na bhavati, vyatyAsitavarNavinyAsaM vyAviddhAkSaramucyate utkramaprotaratnamAlAvat na tathA avyAviddhAkSaraM, upalazakalAkulAvanau halavad yadadhIyAnaH skhalati tat skhalitaM na 15 tathA'skhalitamucyate, asadRzadhAnyamIlakavad yanna varttate tadamilitamiti AkhyAyate, 'prAptarAjyasya rAmasya rAkSasA nidhanaM gatA' ityAdivAkyavad yadasthAnaviratimanna bhavati tadavyatyAmreDitaM, mAtrAMzakAdiniyatamAnaM pratipUrNaM, udAttAdighoSasamanvitaM pratipUrNaghoSaM bAlamUkabhaNitavad yadavyaktaM na 'bhavati tatkaNThoSThavipramuktamucyate, vAcanopagataM nAma yad gurudattavAcanayA'dhItaM na punaH svayameva pustakamAdAya paThitamiti || ' athavA paraH sannikarSa ' iti (251 - 9), yo visandhibhAvenoccAraNarUpaH 20 sannikarSaH sa vA saMhitetyarthaH, padAni kila visandhibhAvenoccArayiSyanta iti saMhitApadayorvizeSa iti / 'nivAsacitizarIropasamAdhAneSviti ( 254-8), eteSvartheSu cinoterAdeH ko bhavati, ete ca sarvve'pyarthA atra ca kAyazabde vyutpAdye ghaTanta eveti yathAkramaM darzayati- jIvasya nivasAdi zarIraM kAyo'bhidhIyate kuto ?, jIvasya nivAsAditi sarvvANyapi paJcamyantapadAnyevaM yojanIyAni, etaduktaM bhavati - yadA jIvanivAsatvena kAyo vivakSyate tadA'trApi nivAsalakSaNo'rtho labhyate, tathA 25 citizabdenApi nicayo'bhidhIyate, tatazcAtrApi yadA pudgalanicaya: kAyazabdasyAbhidheyatayA vivakSyate tadA cityartho'pi labhyate, pudgalavizarArutAyAM ca kAyazabdasyAbhidheyatayA vivakSitAyAM zarIralakSaNo'rthaH prApyate, yadA ca teSAmeva pudgalAnAmavayaveSu karacaraNAdiSu samAdhAnaM saGghAto mIlanaM kAyazabdAbhidheyatA Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 * maladhArI hemacandrasUriSkRta TIppaNaka (bhAga-4) cintyate tadA'vayavasamAdhAnalakSaNo'rthaH prApyate, cIyate pudgalairavayavasamAdhAnadvAreNa nirvatrtyata iti kAya iti bhAvaH / 'jIvabaddhA jIvasamprayuktAzce 'ti (255 - 4), tatra baddhA: - zithilabandhanapariNatyA saGgRhItamAtrAH saMprayuktAstu ta eva niviDabandhanapariNatyA AtmasAtkRtAH, athavA baddhA: kAyarUpatayA pariNatimAtramAnItAH saMprayuktAstu kAyanirvartyadhAvanavalganAdikriyAyAM vyApAritA ucyante iti / 5 'akkhaliyasaMhiyAIvakkhANacaukkae darisiyaMmI tyAdi (256 - 1), nanu yadyaskhalitasaMhitAdivyAkhyAcatuSTaye darzite sati sUtrasparzakaniryukteravasarastarhi tasyAM cAlanApratyavasthAne eva vaktavye prApnutaH, zeSavyAkhyAGgacatuSTayasya vRttikRtA'pi darzitatvAt, tatazca yat tasyAM 'karaNe bhaye ya aMte' ityAdinA padadarzanaM padArthakathanaM padavigrahakaraNaM vA kiM kariSyati ?, tatsarvamatiricyate, atha tasyAmucyate tatsarvaM tarhi vRttikRtA yattasya svarUpamAviSkRtaM tatkathaM na niSphalamiti, 10 satyametat, kintu yadyapyasyAM sUtrasparzikaniryuktau prAyaH sarvvANyapi vyAkhyAGgAni darzayiSyati tathApi nAyaM sarvatra niyamo, yataH sthAnAntare sUtrasparzaniryuktiSu kvaciccAlanApratyavasthAne evAbhidhIyete, kvacittu padArthamAtrAdyeva kiJcidanyataravyAkhyAGgamucyate, ataH saiddhAntikI mudreyaM, yaduta - sarvairapi vyAkhyAtRbhiH vyAkhyAcatuSTyamabhidhAnIyaM tataH sUtrasparzika niyuktirvyAkhyeyA, yattu punarapi niryuktau kvacitpadArthAdyabhidhAnaM tena vRttikAroktameva spaSTIkariSyata ityadoSaH / 'zalAkAzalyakAGgaruhAdI 'ti 15 (257-4), tatra zalAkA - vaMzAdisambandhinI zalyakAGgaruhaM - sahikA (zihikA) zUlamucyate / Aha-' idaM nAmakaraNameve' tyAdi, (257-4) nAmakaraNamevedaM, kiM tad ?, ityAha- 'saMjJAkaraNa 'miti yadihocyate bhavadbhiH, kathamityAha -- paryAyamAtrataH - paryAyamAtramAzritya saMjJAzabdasya nAmaparyAyatvAt, saMjJAkaraNamityanena nAmakaraNamevoktaM bhavatItyarthaH / 'saMjJAkaraNaM tvanvarthata' iti, kriyate'neneti karaNaM, yo'yaM karaNazabdasya pratIyamAno'rthastamAzritya saMjJAkaraNamiha gRhyate, kruta etadityAha -- 20 saMjJAyAH karaNaM saMjJAkaraNaM, dravyasya saMjJayA nirddizyamAnatvAditi, etaduktaM bhavati-yadi saMjJA cAsau karaNaM ceti karmmadhArayasamAsAzrayaNAtsaMjJAmAtrasyaivAbhidhAnaM syAt tadA na syAdapi nAmakaraNAdasya bhedaH, tacca nAsti, yataH saMjJayA karaNamiti tRtIyAtatpuruSAzrayaNAtsaMjJAkaraNazabdena dravyaM pAillakAdyabhidhIyate, tacca karaNazabdAbhidheyArtharUpatayA dravaNapariNAmasvarUpamityanvartho labhyate eveti, ataH sthitamidaM- nAmakaraNamapi yatsAnvarthaM tat saMjJAkaraNamiti paribhASitaM, zeSaM tvanvarthazUnyaM 25 nAmakaraNamiti, bhASyakAreNApyetadevoktaM 'sannA NAmaMti maI 'tyAdi (257-7), sArddhagAthAvyAkhyA- saMjJAzabdena nAmaivocyate, tatazca saMjJAkaraNasya nAmakaraNAnna kazcidbheda iti parasya matiH syAdityevaM paramatamAzaGkayottaramAha-yadbhavatA'bhihitaM tanna, saMjJAkaraNanAmakaraNayoratyantabhedAt, etadevAha -- 'nAmaM jamabhihANaM'ti (257-7), yad - yasmAtkAraNAnnAmamiti - nAmakaraNaM - abhidhAnamAtramevocyate, Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 * 385 arthAnapekSakakArarephaNakArasvarUpavarNatrayaniSpannavarNAvalImAtramevAbhidhIyata ityarthaH, yadvA tadarthavikale-karaNazabdAbhidheyArthavikale jIvAdau karaNamiti nAma kriyate tannAmakaraNamucyate, etasmAcca dvibhedAdapi nAmakaraNAt saMjJAkaraNaM bhidyata iti darzayati-dravyaM punaryatsaMjJAkaraNazabdenAbhidhitsatA pelukaraNAdi rUtapUNikAva(diva)lanakAdItyarthaH, tad dravaNapariNAmaM karaNazabdAbhidheyArtharUpatayA pariNatisvabhAvamityarthaH ato na tad dravyaM pelukaraNAdikaM tadarthazUnyaM-karaNazabdArthazUnyaM na vA 5 zabdo'rthAnapekSavarNAvalImAtralakSaNaH, evaM ca nAmakaraNabhedadvayAdapi saMjJAkaraNasya bhedo darzito bhavatIti gAthArthaH, Aha-nanu yadi tadrvyaM pelukaraNAdi karaNazabdArthazUnyaM na bhavati kintu sAnvarthaM tarhi bhAvakaraNameva tat kimiti dravyakaraNAdhikAre paThyata ityetadevAha-'jai na tayatthavihINa' mityAdigAthA (257-8) vyAkhyA--yadi tadarthavihInaM-karaNazabdArthavihInaM na bhavati dravyaM pAillakAdItizeSaH 'to'tti tataH kiM-kasmAddhetoH dravyakaraNaM tat na tu bhAvakaraNamiti 10 ?, evaM ca pareNa sAkSepaM pRSTe satyAhAcArya:-'jato'tti yad -yasmAtkAraNAt tena pAillakAdinA karaNena dravyaM-kaTadikaM kriyate tasmAttadrvyakaraNamucyate, etaduktaM bhavati-dravyasya karaNaM dravyakaraNamityevaM vyutpattyarthamAzritya dravyaprAdhAnyavivakSayA tadravyakaraNamuktamiti, nanu dravyaM kriyate'neneti dravyakaraNaM tadastu, saMjJAkaraNaM tu kayA vivakSayocyata ityAha-saMjJAkaraNamiti ca karaNarUDhita iti, etaduktaM bhavati-teSAM hi pelukaraNAdInAM karaNamiti saMjJA kvaciddeze rUDhA, 15 atastAM rUDhimAzritya saMjJAviziSTaM karaNaM saMjJAkaraNamityucyata iti gAthArthaH // 'paJcAnAmaudArikAdizarIrANAmAdyaM sAtakaraNa'mityAdi (262-2), nanu cAtra yaduktamAdyaM saGghAtakaraNamiti tat taijasakArmaNayorna ghaTate anAditvAt na hyaudArikavat tayoH sarvathA parityaktayoH punarbhavAntarasaMbhavo'sti yenAdyapudgalagrahaNalakSaNaM saMghAtakaraNaM syAt, satyametat, kintu pravAhApekSayA tayoranAditvaM, idaM coktaM vyaktyapekSayA, tathA ca sati yanmanuSyAdibhave samutpannamAtrastadyogyapudgalagrahaNaM 20 karoti tat tadbhavApekSayA''dyaM taijasakArmaNayoH pudgalasaMghAtakaraNamucyate, na tu pUrvabhavasambandhizarIraM sarvathA parityajyottarabhavazarIraM gRhNato ya ekasAmayikapudgalagrahaNalakSaNaH siddhAntaparibhASitaH saMghAtaH sa iha gRhyate kintvAdyapudgalagrahaNamAtraM, tacca vivakSitabhavApekSayA tayorapi vidyata ityadoSaH / 'athavedamanyAdRk trividhaM karaNamiti (263-1), etaduktaM bhavati-"jIvappaogakaraNaM duvihaM mUlappaogakaraNaM ce"tyAdinA tAvadekayA bhaGgayA darzitaM jIvaprayogakaraNaM, idAnIM tadeva prakArAntareNa 25 pradarzyata iti / 'iha ca sarbajaghanyamAyuSkaM kSullakabhavagrahaNa'mityAdi (264-12) atra yadAnApAnakAlasya saptadazabhAga ityabhihitaM tat sthUlanyAyamAzritya, sUkSmekSikayA tu kiJcinnyUno'sau draSTavyo, yata etasyAyamAnayanopAya:-iha kilaikasmin muhUrte paJcaSaSTisahasrANi paJcazatAni Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-4) SaTtriMzadadhikAni kSullakabhavagrahaNAnAM bhavantIti vRddhasampradAyaH, taduktaM- "pannaDisahassAI paMceva sayA havaMti chattIsA / khuDDAgabhavaggahaNA egamuhattaMmi evaiyA // 1 // " AnApAnAzcaikasminmuhUrte trINi sahasrANi saptazatAni trisaptatyadhikAni bhavanti, yadAha-tinni sahassA satta ya sayANi tevattariM ca UsAsA / esa muhatto bhaNio savvehi aNaMtanANIhiM // 1 // tatazcAnenAnApAnarAzinA'nantaro5 padarzitakSullakabhavagrahaNarAzerbhAgo'pahiyate, tadyathA-65536 ' 3773 labdhaM 17 uddharitastvayaM rAziH atra ca yadi kazcitsUkSmekSikatayA jJAtumicchati tadA trayodazazatAni paJcanavatyadhikAni punarapi zatadvayena SaTpaJcAzadadhikena guNyante, yata etAvatya AvalikA ekasmin kSullakabhavagrahaNe bhavantIti vRddhAH, tathA cAhu:- "do ya sayA chappannA AvaliANaM tu khuDubhavamANaM / jiyarAgadosamohehiM jiNavarehiM viNiDhei // 1 // " tatazcAyaM rAzirbhavati-357120 + 3773, labdhAzcaturNavatirAvalikAH . 10 sAtirekAH, etAvatA'bhyadhikAni saptadazakSullakabhavagrahaNA nyekasminnAnApAnakAle bhavanti / 'ukkoso samaUNo' ityAdi (265-8) gAthAvyAkhyA utkRSTa audArikasya saGghAtaparizATakAla: palyopamatrayalakSaNaH samayena hIno ya ukta iti zeSaH 'ukkosagaM tu paliyattiyaM tu samaUNa'. mityanena granthena, sa kimityAha-sa saMghAtanAsamayena hIno mantavyo, devakurkhAdiSu bhavAntarAdAyAtasya yaH prathamaH saMghAtasamayastasminnapanIte zeSaH samayonapalyopamatrayalakSaNaH kAlo'yamavApyata ityrthH| 15 nanu yathA palyopamatrayAtsarvasaMghAtasamayo'panIyate tathA caramasamayabhAvI sarvaparizATasamayo'pyapaneya eva ato dvisamayahInaH kAlo'yaM prApnotIti, etadevAha para:-'kiha na dusamaye 'tyAdi (265 - 9), kathaM-kena prakAreNa na dvisamayahIno'sau palyopamatrayalakSaNaH kAlo bhavati, kvaM sati ?saGghAtasamayavatparizATakasamaye'panIte satIti gAthArthaH / atrAcAryo nizcayamatamAlambyottaramAha'bhannatI'tyAdi, bhaNyate atra pratyuttaraM, kiM tad ityAha-bhavasya manuSyAdisambandhino yo'sau 20 caramasamayastasminnapi saMghAtaparizATau samuditAveva pravartete, yastu kevalaH parizATaH sa parabhavasamaya eva ato na tena hInaH kAlaH palyopamatrayalakSaNaH, nizcayanayo hi nirjIryamANaM nirjIrNamicchatyato yasmin samaye samastAyurdalikanirjIyamANatAlakSaNaH sarvaparizATaH sa parabhavAyuSa eva prathamasamaya iti na prAktanAyuSo madhyAdapaneya iti gAthAbhAvArthaH / evamabhyupagame'nyadoSaM pazyan punarapi para: prerayati--'jai parapaDhame' ityAdi (266-1), yadi parabhavaprathamasamaye prAktanazarIrapudgalAnAM 25 sarvaparizATo'bhyupagamyate hanta tarhi yadA kazcijjIvo nirvigrahato-vigrahamakRtvA RjuzreNyaivotpadyate tadA tasminneva samaye agretanazarIrapudgalAnAM sarvasaGghAto'pyabhyupagantavya eva, bhavatvevaM ko doSa iti ced atrAha-nanu sarvaparizATaH sarvasaMghAtazcetyetadvayaM samaya ityekasminneva samaye'bhyupagamyamAnaM virudhyate, yugapadAyurdvayAnubhavaprasaGgAt, na caitatsiddhAnte'bhyupagamyata iti gAthArthaH / atrAcAryo Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 . 387 nizcayanayamatenaivottaramAha-'jahA vigacchamANa'mityAdi (266-2), yasmAd vigacchadvigataM utpadyamAnaM cotpannaM tasmAt parabhavAdyasamaye sarvamokSasarvAdAnayorna kazcidvirodhaH, etaduktaM bhavati-nizcanayamate prAgbhavAyu:pudgalA apanIyamAnA apagatA eva draSTavyAH, tatkathamAgAmibhavAyu:pudgalairUtpannaiH sahaikasmin samaye teSAmanubhUyamAnatA samasti yena virodhaH syAditi gAthArthaH / AcArya evAbhyuccayadUSaNamAha'cutisamaye'tyAdi (266-3), vyAkhyA-cyutisamaye ihabhavAyu:pudgalasarvaparizATasamaye tAvadihabhavo 5 na bhavatyayaM, kutaH?-ihabhavasambandhidehavimokSAt sarvaparityAgena parityaktatvAd, yathA'tItajanmanIhabhavo nAstyatratyadehAbhAvAt tathA cyutisamaye'pyasau na bhavatyeva, ihabhavadehAbhAvasyAvizeSAd, evaM ca sati yadi tasmi~zcyutisamaye parabhavo'pi bhavatA nAbhyupagamyate tadA'sau saMsArI jIvaH ko bhavatu ?, ihabhavatvasya tAvadyuktita eva niSedhAt parabhavatvasya tu tvayA'pyanabhyupagamyamAnatvAt nirvyapadezya evAsau syAditi gAthArthaH // atrAha para:-NaNu jaha viggahakAle'ityAdi (266-4), nanviti 10 AkSepe, nanu yathA vigrahakAle-vakreNa parabhavagamanakAle pArabhavikadehAbhAve'pi parabhavasambandhI jIvo vyapadizyate tathA-tenaiva prakAreNehabhavasambandhino dehasyAbhAve'pi bhavedihabhavo'pi na kazciddoSaH etaduktaM bhavati-yathA vakragatau parabhavazarIrAbhAve'pi parabhavatvena vyapadezaH tathehabhavazarIrAbhAve'pi cyutisamaye ihabhavatvena vyapadezo'bhyupagantavya eva, nyAyasya samAnatvAditi gAthArthaH / AcArya Aha-nanvetad bruvatA tvayA asmatsAhAyyamevAnuSThitaM syAd, yato yathA 15 vigrahakAle pArabhavikazarIrAbhAve'pi parabhavavyapadezaH tathA cyutisamaye'pIhabhavazarIratyAge sati parabhavazarIrAbhAvasya tulyatvAdvigrahakAlavadeva parabhavavyapadezaH kiM nAbhyupagamyata iti ?, etadevAha'jaM ciya viggahakAle' ityAdi (266-5) yata eva kAraNAdvigrahakAle dehAbhAve'piparabhavazarIrAprAptAvapi parabhavo'sau bhavato'pi sammataH tata eva tarhi cyutisamaye'pIhabhavasambandhI parabhavasambandhI vA nAsti deho'to dehAbhAvasya tulyatvAdvigrahakAlavat cyutisamaye'pi kasmAt 20 parabhavavyapadezo nAbhyupeyate, 'na viggaho jai'tti yadi punarevaM brUyAtparo yaduta-asau cyutisamayo na vigraha: parabhavavyapadezatu vigrahakAla eva mayA'bhyupagamyate, tatrocyate-'sa ko houtti yadi cyutisamayo vigraho na bhavatIti nAsya parabhavatvaM pratipadyate hanta tarhi saMsArI jIvastadA ko bhavatu ?, ihabhavavapuSastyaktatvAtparabhavasya ca tvayA'pyanabhyupagamyamAnatvAt tathaiva-nirvyapadezya eva syAditi gAthArthaH / jaghanyasaMghAtAntarabhAvanAmAha-saMghAyaMtarakAlo' gAhA 'tehUNaM' gAhA (267- 25 10), vyAkhyA-ekadA saMghAtaM kRtvA punaH zarIrAntare saGghAtaM kurvato yo'sau jaghanyo'ntarakAla: sa trisamayahInaH kSullakabhavamAno'vaseyaH, sa ca kadA labhyata ityAha-parabhavamavigraheNa gatvA prathamasamaye saMghAtayataH-sarvasaMghAtaM kurvato jIvasya labhyata iti dvitIyagAthAyAM sambandhaH, kiM Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-4) kRtvA yat parabhavagamanamityAha kSullakabhavagrahaNalakSaNamAyurvidhRtya, kathambhUtaM ?-nyUnaM, kai: ?taistribhiH samayairiti gamyate, ye kimityAha-dvau vigrahasamayAvekazca saMghAtanAsamayaH sarve'pi trayaH, ayamatra bhAvArtho-jaghanyAntarakAlasya prastutatvAtprAgbhavAt kRtavigrahotpannasya jantoriha grahaNaM, anyathA hi madhyamaH kAlaH syAt, tatazca kazcijjIvaH kvacitpUrvabhave'satkalpanayA viMzatisamayapramANakSullakabhavagrahaNasvarUpamAyurbaddhvA yadA samayadvayavigraheNa vanaspatiSu utpadyate tRtIyasamaye ca saMghAtaM karoti tataH zeSasaptadazasamayAn jIvitvA'nyatra kvacidavigraheNotpadya saMghAtaM karoti tadA ta eva saptadaza samayAH saMghAtadvayAntaraM bhavatIti gAthAdvayArthaH / idAnImutkRSTasaMghAtAntaraM bhAvayati--'ukkosaM tittIsaM' gAhA (268-2), 'kAUNa puvvakorDi' gAhA (268-3), vyAkhyA-sAgaropamANItyasya vyavahitaH sambandhaH, tatazca trayastriMzatsAgaropamANi samayAdhika-. 10 pUrvakoTyabhyadhikAnyaudArikasaMghAtAntaramutkRSTaM bhavatIti gamyate, kadA punarayaM saMghAtAntarakAlo labhyata ityAha-sa:-uktalakSaNaH kAla iha tRtIyasamaye saMghAtayataH-sarva saMghAtaM kurvato labhyata iti dvitIyagAthAyAM saMTaGkaH, kiM kRtvA ? ityAha-kutazcitpUrvabhavAdavigraheNa iha tAvanmanuSyabhave samAgatya prathamasamaye saMghAtaM kRtvA pUrvakoTi vidhRtya-pUrvakoTipramANamihAyuSkaM paripAlya tatazca jyeSThamAyuSkaM trayastriMzatsAgaropamalakSaNaM sureSvanuttaravimAneSu bhuktvA cyutaH samayadvayaM vigrahe vidhAya 15 tRtIyasamaye saMghAtaM vidhatte, evaM ca sati samayonA pUrvakoTiH prathamA trayastriMzatsAgaropamANi devabhavasambandhIni punarapIhAgatasya vigrahasatkasamayadvayaM ca saMghAtadvayasyAntaraM bhavati, atra ca vigrahasatkasamayadvayamadhyAdekaH prAktanapUrvakoTyAM prakSipyate, ataH trayastriMzatsAgaropamANi samayAdhikapUrvakoTyadhikAni saMghAtAntaraM bhavatIti gAthAdvayArthaH / 'idaM punaH sarvasATAntaraM sarva (jaghanyaM) kSullakabhavamAnaM, katham ?, ihAnantarAtItabhavacaramasamaye' ityAdi (268-4) 20 atrAha-nanu kazcidaudArikazarIrI sarvasATaM kRtvA vanaspatiSvAgatyetyAdibhAvanA nAtIva ghaTayamiyarti, yataH 'parabhavapaDhage sADo' iti nyAyAd vanaspatyAyuSa eva madhyAt sATasamayasyApagamo yuktaH, tanmadhyAcca tasminnapanIte samayahInaM kSullaka bhavagrahaNaM jaghanyaM zATAntaraM prApnoti, tathotkRSTasATAntarabhAvanAyAmapi yaducyate kazcitsaMyatamanuSya audArikasarvasATaM kRtvA ityAdi, tadapi na yuktisaGgataM, yatastatrApyuktanyAyena devabhavAyuSa eva madhyAtsATasamayaH patitumarhati, evaM ca sati 25 samayonapUrvakoTyadhikAni trayastriMzatsAgaropamANyutkRSTaM zATAntaraM syAditi, atrocyate, atra jaghanyazAyantarapakSe vRttikAro bhavadabhipretameva samayonakSullakabhavagrahaNamAnaM zAyantaraM guravastu vyAcakSata ityAdinA'bhyupagamayiSyati, kevalamutkRSTazATAntarapakSe vRttikRtA'pi na kiJciduktaM paraM, kintu jaghanyazATAntarAnusArata, evotkRSTapakSe'pi bhavaduktameva zAntaraM vRttikArasyApyabhimatamiti lakSyate, Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 388 yattviha kazcit saMyatamanuSya audArikasarvazATaM kRtvetyAdinotkRSTazATayantarabhAvanAM kurvatA paripUrNa pUrvakoTyadhikAni trayastriMzatsAgaropamANi vRttikAreNoktAni na punaH samayahInapUrvakoTyadhikAni tat kila 'khuDDAgabhavaggahaNaM jahannamukkosayaM tu tettIsa 'mityAdibhASyagAthAmanuvarttamAnenoktaM, nanu yadi samayahInaM kSullakabhavagrahaNaM sarvazAyantaraM vRttikRto'pyabhipretaM tarhi gAthAyAM yaduktaM "tisamayahINaM khuDDu"mityAdi tatkathamupapannaM syAd ?, idaM hi gAthAzakalamanantarameva vRttikAreNa svayamevetthaM 5 vivRtaM, tatra trisamayahInaM sarvabandhasya kSullaM tu sampUrNaM sarvazATasyeti, utkRSTazATayantarapakSe tu na kiJcid brUmaH, tasya gAthAyAmanuktasyaiva vRttikRtA bhASyagAthAnuvRttyA bhAvitatvAditi, atrAhasvayameva vRttikAraH 'tathA ca kilaivamakSarANi nIyanta ityAdi ( 269 - 2), etaduktaM bhavatinAtra karmmadhArayaH kriyate trayazca te samayAzceti kintu dvandvaH trayazca samayA iti gamyate samayazca trisamayAstairhInaM, evaM tu sati sarvabandhasya tribhiH sarvazATasya ca samayena hInaM kSullakamityuktaM 10 bhavati, idaM ca sarvaM bhASyakAreNa saha virudhyate, yataH sa Aha - "khuDDAgabhavaggahaNaM jahannamukkosayaM ca tettIsaM / taM sAgarovamAiM sapunnA puvvakoDI u // 1 // " atra cottarAdhyayanabRhaTTIkAdiSu bhASyakRdvacanasamarthakaM samAdhAnaM dRzyate taccedaM - anantarAtIta bhavacaramasamaya eva kazcidaudArikazarIrI sarvaparizATaM kRtvA vanaspatiSUtpadyate, na punarvanaspatyAyuSaH prathamasamaye sarvaparizATaM karoti, vyavahAramatAzrayaNAt, "parabhavapaDhame sADaNa" mityasya ca nizcayamatAzrayaNAt, tatazca yadA vanaspatiSUtpannaH 15 paripUrNakSullakabhavagrahaNamativAhyAnyatrotpadyate tadA parabhavaprathamasamaye sarvazATaM karoti, atra nizcayamatAzrayaNAdvyavahAranayamatasya cAnAzrayaNAd, evaM ca satyAdau vyavahAranaye paryante ca nizcayanaye samAzriyamANe sampUrNaM kSullakabhavagrahaNaM sATadvayasyAnantaramavApyata ityevaM na bhASyakRdvaco virudhyate, tathotkRSTAntarapakSe'pi yadA kazcit saMyatamanuSyastadbhavasyaiva caramasamaye uktanyAyena sarvaparizATaM karoti na parabhavasya prathamasamaye tadAnuttareSu paripUrNAni trayastriMzatsAgaropamANi, punarapi ca 20 manuSyeSvAgataH pUrvakoTiM cAtivAhyAnyatreotpadyamAno nizcayanayamatena parabhavaprathame sATaM karoti tadA trayastriMzatsAgaropamANi sampUrNA ca pUrvakoTiH zAradvayasyotkRSTamantaramavApyata ityevamutkRSTapakSe'pi bhASyakAravacanamavirodhena gamitaM bhavati, atrApyAdau vyavahArasyAnte ca nizcayasyAzrayaNAditi sarvaM susthmiti| evaM tAvadekaikamadhikRtya pRthak saMghAtasya parizATasya cAntaramuktaM, idAnIM yugapadubhayasyAntarakAlabhAvanAmAha - 'ubhayaMtara' gAhA 'aNubhaviDaM' gAhA ( 269-10) vyAkhyA - 25 ubhayaM-saMghAtaparizATalakSaNaM tasya jaghanyataH samayapramANo'ntarakAlo vijJeyaH, kadA'sau labhyata ityAha--'"nivviggahasaMghAe "tti iyamatra bhAvanA - aviziSTaH kazcidaudArikazarIrI mRtvA'nyatra RjuNyA samutpadya prathamasamaye saMghAtaM kRtvA yadA dvitIyasamaye saMghAtaparizATalakSaNamubhayaM karoti tadA Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 * bhasadhArI DebhayandrasUriddhRta TIppaDa ( bhAga - 4 ) saMghAtasamaya evaika ubhayAntare bhavatIti, utkRSTamubhayAntaramAha - paramaM prakRSTaM ubhayAntaramiti sambadhyate, saha tribhiH samayairvarttata iti satrisamayAni trayastriMzatsagAropamANi bhavanti, kadA punaramUni labhyante ? ityAha-devAdiSvAdizabdAdapratiSThAne trayastriMzatsAgaropamANi anubhUyehAgatasya tRtIyasamaye saMghAtayato jJeyAni samayakuzalaiH, ayamantra bhAvArtha : - iha kazcinmanuSyAdiH svabhavacaramasamaye saMghAtaparizAyai samuditau kRtvA anuttarasureSvapratiSThAne vA yadA trayastriMzatsAgaropamANyanubhUya punarapIha. vigraheNotpannastRtIyasamaye saMghAtaM kRtvA tata ubhayamArabhate tadA dvau vigrahasamayAvekazca saMghAtasamayo devAdibhavasambandhIni ca trayastriMzatsAgaropamANyutkRSTobhayAntare prApyanta iti gAthAdvayArthaH / audArikasaGghAtAdivaMktavyatA samAptA // vaikriyobhayasya bhAvanAmAha -- 'ubhayaM jahannasamao' gAhA (271 - 6), ubhayaM - saMghAta -. 10 parizATalakSaNaM jaghanyaM vaikriyazarIrasya samayapramANaM bhavati, kasya tadbhavatItyAha- samayadvayaM vikurvya mRtasya, yo hi kilaudArikazarIrI vaikriyamArabhya prathamasamaye sarvvasaMghAtaM dvitIyesamaye tu saMghAtaparizATayai vidhAya mriyate tasyaikasAmayikaM vaikriyasya saMghAtaparizATalakSaNamubhayamavApyate, utkRSTaM vaikriyobhayakAlamAha-paraM - utkRSTaM vaikriyasyobhayaM saMghAtasamayahInAni trayastriMzatsAgaropamANyanuttaradevasyApratiSThAnanArakasya vA bhavantIti gAthArthaH / vaikriyasyaiva saGghAtAdyantarabhAvanAmAha15 'saMghAyaMtarasamao' gAhA (272 - 1), vyAkhyA - ekadA vaikriyasaMghAtaM kRtvA punarapi vaikriyasaMghAtaM kurvato jaghanyamantaraM samayo bhavati, kadA ? ityAha - " samaye" tyAdi jaghanyAntarakAlastRtIyasamaye divi saMghAtayato vijJeyaH, kasya ? - samayamekaM vikurvya mRtasya, yo hyaudArikazarIrI samayamekaM vaikriyasaMghAtaM kRtvA mRtaH san samayamekaM vigrahaM ca vidhAya tRtIyasamaye divaM gatvA saMghAtayati tatsambandhinaH saGghAtadvayasya vigrahasamayo'ntare prApyata iti bhAvanA, athavedamevAntaraM prakArAntareNAha - 20 tRtIye vA samaye mRtasya tRtIyasamaye saGghAtayata iti sambadhyate, etaduktaM bhavati-yaH kazcidihaudArikazarIrI vaikriyalabdhimAn vaikriyazarIramArabhya prathamasamaye saGghAtaM vidhatte dvitIyasama ca saGghAtaparizAyai tRtIyasamaye mriyate tasminneva ca tRtIyasamaye nirvigraheNa suralokamavApya vaikriyasaGghAtaM karoti tasya janto: sambandhinaH saGghAtadvayasyAntare saGghAtaparizATasamayaH prApta gAthArthaH / "tatie va mayassa tatiyaMmitti" etadgAthAdalaM kiJcidduravabodhamiti sampradhArya bhAvanAmAtramAha 25 vRttikAra:- avigraheNa saGghAtayata ityAdi bhAvitameveti, sAmpratamubhayasya parizATasya cAntarakAlabhAvanAmAha--' ubhayassetyAdi' gAthA (272-3), vyAkhyA - ubhayassa - vaikriyasambandhinaH saMghATaparizATalakSaNasya samaya eko jaghanyamantaramityadhyAhAraH kasya jantoridamavApyate ? ityAhU - ciramantarmuhUrttamAnaM kAlaM vikurvya vaikriyavapuSi sthitvA mRtasya deveSvavigrahagatasya jantoH 5 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 * 381 saGghAtasamayo'ntare prApyate, ayamatra bhAvArtha:-ya audArikazarIrI vaikriyalabdhimAnAracitavaikriyazarIraH paripUrNaM manuSyavaikriyazarIrasthitikAlaM yAvatsaGghAtaparisATau vidhAya mriyate'vigraheNa ca surAlaye samutpadya prathamasamaye vaikriyasaGghAtaM karoti dvitIyAdisamayeSu tu saMghAtaparizATayai tatsambandhina ubhayassa cAntare sa evAnantaroktaH saMghAtasamayo bhavatIti, nanu yadyevaM "ciraveuvviyamayasse"tyatra ciragrahaNamapArthakam, iha hi manuSyAdiSu yazciraM stokaM vA kAlaM vaikriyasaGghAtaparizATau kRtvA'vigraheNa 5 divi samutpadyate tenaiva prayojanaM, kiM cirazabdavizeSaNena ?, satyaM, kintu prathamasamaye'pi maraNaniSedhArthamitthamuktaM, yadivA'nantaraM vaikriyasaGghAtAntaraM bhAvayatA saprayojanatvAd dvitIyAdisamayeSvAkasmikamasamAptavaikriyasyApi maraNamuktaM atra tvasamAptavaikriyasyApi maraNanidarzane na kiJcitprayojanamiti khyApanArthaM ciragrahaNena paripUrNAntarmohUrtikamanuSyAdivaikriyasthitikAlAnujJAmapi kRtavAnAcArya ityadoSaH / 'sADassaMtomuhutto'tti, ekadA vaikriyasarvazATaM kRtvA punarapi tatsarvazATaM 10 kurvato'ntarmuhUrtaM jaghanyamantaraM bhavati, kathamiti ced ? ucyate-kazcidaudArikazarIrI vaikriyalabdhimAn kasmiMzcitprayojane vaikriyazarIramArabhyAntarmuhUrtaM tathaivAvasthitiM vidhAya caramasamaye tatsarvazATaM kRtvA punarapyaudArikamAzrayati, tatastatrAntarmuhUrtaM sthitvA punarapyutpanne prayojane vaikriyaM nivartayatyantarmuhUrta ca tatra sthiti kRtvA punarapyaudArikamAgacchaMzcaramasamaye vaikriyasarvaparizATaM karoti, evaM sati zATadvayasyAntare samayonamantarmuhUrttadvayaM bhavati, tena ca dvayenApi laghutvAdekameva puSTataramantarmuhUrta 15 niSpadyate ato yujyate jaghanyazATAntaramantarmuhUrttamiti, saGghAtAditrayasyApyutkRSTamantaramAha-'tiNhavi tarukAlamukkosaM ti, yadA kazcijjIvo vaikriyazarIrasya saGghAtAditrayaM kRtvA vanaspatiSUtpannaH tatra cAnantakAlamativAhya tata uddhRtaH punarapi kvacidvaikriyazarIramAsAdya tatsaMghAtAditrayaM karoti tadA tatsambandhinaH saMghAtaparizATobhayalakSaNasya trayasyApyantare sa eva vanaspatikAlo bhvtiitigaathaarthH| tatazcAtra vyutpattibhedamAtramAzrIyata' iti (275-9), etaduktaM bhavati-pUrvaM hi "jIvamajIve 20 pAogiyaM tvi"tyAdi bruvatA ajIve-kusumbhAdau karaNamajIvakaraNamiti saptamItatpuruSaH sUcitaH, iha tu jIvaprayogAtkaraNaM jIvaprayogakaraNamiti paJcamItatpuruSa ityetAvanmAtreNa bhedaH / 'tadiha vyaJjanazabdena kSetrAbhivyaJjakatvA'dityAdi (276-8), vyajyate-ghaTAkAzaM paTAkAzamityAdivyapadezaivizeSaNadvAreNa prakaTIkriyate kSetramamIbhiriti vyaJjanaM pudgalAH ghaTapaTazakaTalakuTAdayaH 'tatsambandhAditi vyaJjanasambandhAt paryAyamApannaM vyaJjanaparyAyApannaM, etaduktaM bhavati-yadaikasminnabhodeze 25 vyavasthito rakto ghaTaH prayogAntareNa zuklIkriyate tadA pUrvaM tannabho raktaghaTasambaddhamAsIt pazcAttadeva zuklaghaTasambaddhamabhUd, evaM ca sati sa zuklaguNalakSaNaH paryAyo vastuvRttyA tasyaiva nabhasa utpannaH, evamanyasyApi pudgalarAzeryaH pratikSaNaM paryAyasamUhaH samutpadyate tamApannaM nabho yadA vivakSyate tadA nabhaso'pyasti karaNaM, tathApi paryAyasyaiva karaNaM na vyomna iti cedityAha-'paryAyo dravyAdananya'iti Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-4) (276-9), tasminkRte dravyamapi kRtameva bhavati, yadivA kimanena kaSTottareNa, laukikAdevopacA vArAtsidhyati kSetrasya karaNaM, sambhavanti hyevaM vaktAro lokA:-ikSukSetraM zAlikSetraM vA mayA kRtamiti, etaddarzayati--'upacAramAtrAdve'tyAdi (276-10) / atha yadA vartanAsvarUpa: kAlo vivakSyate tadA vartanAdInAM svayameva bhAvAnmA bhUt kAlasya karaNaM yadA tvarddhatRtIyadvIpasamudrAntarvartI 5 samayAdirUpaH kAlo vivakSyate tadA tasya parakRtatvAt karaNatvaM bhaviSyatItyAha-'samayAdyapekSAyAM cAparopAdAnatvAditi (277-7), na hi samayAdirUpasyApi kAlasyopAdAnabhUtaH-kAraNabhUtaH kazcanApi paro vidyate, tadA tasya parakRtatvAtkaraNatvaM bhaviSyatItyAha-tasyApi svarasasiddhatvAtkuta karaNateti bhAvArthaH / 'bavaM ca bAlavaM ce'tyAdi (278-2), iyamatra bhAvanA-kRSNacaturdazIrAtrau zakunirnAmAvasthitaM karaNaM bhavati, amAvAsyAyAmahni catuSpadaM rAtrau nAgaM zuklapakSapratipadi divA 10 kiMstughnaM, etAni catvAryapyavasthitAni karaNAnyucyante, etAsveva tithiSu bhavantItikRtvA, tasyA eva zuklapratipado rAtrau bavanAma karaNaM bhavati idaM cAnavasthitam, etasyAmanyAsu ca tithiSu bhAvAd, evaM zeSeSvapi bAlavAdiSvanavasthitatvamavaseyaM, evaM zukladvitIyAyAM divA bAlavaM rAtrau kaulavaM tRtIyAyAM divA thIviloyaNaM rAtrau garamityevamekaikasyAM tithau krameNa karaNadvayaM 2 punarAvRttyApi tAvajjJeyaM yAvatkRSNapakSacaturdazyAM divA viSTistatastannizAyA Arabhya punarapyavasthitAni 15 tAnyeva zakunyAdIni tAvadyAvat sitapakSapratipadi divA kiMstughnamityAdi punastadevAvarttate / 'pakkhatihIo duguNiyA' ityAdyAnayanopAyo'pyavasthitakaraNabhogyatithibhyo'nyatithriSu draSTavyaH, tAsvavasthitakaraNAnAmeva siddhatvAditi / 'sattamicAuddasI ya aha viTThi'tti (279-7), kRSNasaptamyAM caturdazyAM cAhni viSTirbhavatItyarthaH / 'idamevamitI'ti (281-11), idaM-zrutamevaM-baddhAbaddhabhedabhinnaM laukikalokottarabhedaM draSTavyaM, laukikaM baddhAbaddhaM lokottaraM cetyarthaH / 'zAstropadezava'diti (28120 11), zAstrarUpaH upadezaH zAstropadezaH-AcArAdiH tadvaditi / 'bhUtApariNate'tyAdi (282 6), bhUtApariNatavigatazabdairyathAsaGkhyamutpAdadhrauvyavyayA ucyante teSAM yacchabdakaraNaM-bhaNanaM pratipAdanamityarthaH tatprakAzopadizyamAnatvAdaniSIthamiti bhAvArthaH / 'saTTIeyarujjhAya'tti (284 6) saTTIyarau-mAtRSvasRjAtau bhrAtarau upAdhyAyau-pUrvAvasthAyAmadhyApakabrAhmaNau tataH karmadhAraya ___ iti| 'battIsaM aDDIyAo' ityAdi (285-4), aDDikApratyaDDikAzca dhanurdharANAM sthAnavizeSA 25 lokapratItAH, tatpratItA: pAThavizeSA vA ityanye, karaNAni-narttakyAdInAmAlIDhAdInyapi dhanurddharAdInAmeva sthAnAni vaiziSTyAcca kutazcitpRthagupAttAni / 'bhAvazrutazabdakaraNe'dhikAro bhavati karttavya' iti (288-1), bhAvazrutaM ca zabdazca tadrUpakaraNaM bhAvazrutazabdakaraNaM, tatra bhAvazrutamantarjalpAkAraM zrutopayogarUpaM, zabdakaraNaM tu nAtra karemi bhaMte ! sAmAiyaM savvaM sAvajjaM jogagityAdi Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 393 pariziSTam - 1 sAmAyikazabdoccAraNaM nirupayogasya sambandhi gRhyate, kiM tarhi gRhyate ? iti cedityAha-'tacchabdaviziSTaH zrutabhAva eve 'ti (288-3), tasya - sAmAyikasya abhidhAyakatvena sambandhI yaH zabdaH - karemi bhaMte ! sAmAyikamityAdistena viziSTo - yuktaH zrutabhAva eveti gRhyate, ta idamuktaM bhavati - bhAvazrute'ntarjalpAkAre kevale bahiH zabdoccAraNasahite ca zrutasAmAyikasyAvatAro bhavati / 'manovAgyojanAyAM satyAsatyAmRSAdvaye dvayasye 'ti (288-6), atra kila zrutasAmAyike 5 samyaktva sAmAyikasya cAritrasAmAyike tu dezaviratisAmAyikasyAntarbhAvaM cetasi nizcityetthamAhadvaye-satyAsatyAmRSAmanovAgyogalakSaNe dvayasyApi - zrutacAritrasAmAyikalakSaNasyAvatAro bhAvanIya iti, anyathA hi yadyantarbhAvaM nAbhipreyAt tadA sAmAyikacatuSTyasyApi tatrAvatAraM brUyAt, na hyuktaM, manovAgyogadvayavatazcatvAryapi sAmAyikAni na sambhavantIti / 'kAyayojanAyAmapi dvayasyAdyasya ce 'tti (288-7) dvayasya - zrutacAritrasAmAyikalakSaNasya kAyayojanAyAmavatAro veditavyo, nanu 10 hastAdinA bhaGgAdivarttanAt tadavaSTambhena cAntarjjalpasya bahiH zabdasya ca pravRtterbhavatu zrutasAmAyikasya kAyayoge'vatAraH, cAritraM tu nizcayataH sAvadyayoganivRttirUpo jIvapariNAmo yadAha -- " AyA khalu sAmAiya" mityAdi, tatkathaM tasya kAyayoge'vatAra ityAzaGkayAha -- 'Adyasya ce 'ti etaduktaM bhavati--kAyAvaSTambhena yatpravarttate bAhyapratyupekSaNAdikriyArUpaM vyAvahArikacAritraM tadapekSayA dvayasyApi tatrAvatAra ukto, naizcayikaM tvAtmapariNAmarUpaM cAritramapekSya yadi preryate bhavatA tadA''dyasyaiva 15 zrutasAmAyikasya kAyayojanAyAmavatAro bhAvanIya iti / 'ucchuvaNe sAlivaNe ityAdi gAthA (300 - 13) - ikSukSetrazAli kSetrayoH samIpe padminIpaTalamaNDitasya sarasaH samIpe kusumite vA campakavRkSAdivanakhaNDe gambhIra :- parvatanitambAdiSu nAnAjAtIyAnekaprazastavRkSanikarAkIrNo gahvarapradeza ucyate, sAnunAdastu yatra zabde samuccarite dikSu pratizabdaH samuttiSThati gambhIraca sAnunAdazceti vigRhyaikavadbhAvAdgambhIrasAnunAdaM tasminnevambhUte pradeze nadyAdiSu ca yatra dakSiNAvarttena jalamAvarttate 20 tatsamIpe jinagRhe vA sAmAyikaM ziSyAya dIyata ityanantaravakSyamANagAthAkriyA sarvatra sambadhyata iti gAthArthaH / 'saMjhAgayaM ravigaya mityAdi ( 302 - 6) gAthAvyAkhyA - sandhyAgataM - yatsandhyAyAmudeti yathA-- kArttikamAsaprathamadinasandhyAyAM kRttikA, mArgazIrSe vA mRgazira ityAdi, ravigataM - yaMtrAdityo'vatiSThate, viDDeraM nAma kRtavakragrahAdhiSThitaM, saggahaM - krUragrahAdhyAsitaM vilambitaM - yadAdityena bhuktvA'nantarameva tyaktaM, rAhuhayaM (gataM) yatra vezcandramaso vA grahaNamabhUd, grahabhinnaM-nAma yadbhittvA 25 bhaumAdyanyataro graho madhyena vinirgataH, etAni sapta nakSatrANi sAmAyikaM prayacchan varjayediti gAthArthaH / 'abhivAhAro kAliyasuyasse (suaMmI) 'tyAdi gAthA (303 - 2), - atrAbhivyAhAro nAma ziSyAcAryayoruktipratyuktyAdinA prakAreNa sAmAyikAdizrutasyoddezasamuddezAdividhirucyate, sa Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 maladhArI hemacandrasUriSkRta TIppaNaka (bhAga-4) ca sAmAyike prakRte'pi prasaGgataH sarvvasyApi zrutasyAnuyogadvArAdigranthadRSTaH sAmAcAryAyAtazca sAmAnyenocyate, iha sAmAyikAdhyayanAdizrutapaThanecchayA ziSye samupasthite gurUH samavasaraNasthApanAM vidhAya vAmapakSakRtaziSyaH pUrvAbhimukha uttarAbhimukho vA devAn vandate tatazca ziSyaM dvAdazAvarttavandanaM dApayitvA tena sahaiva yogotkSepanArthaM paJcaviMzatyucchAsamAnaM kAyotsargaM karoti, pAritakAyotsarga5 zcaturviMzatistavaM paThati, tatazca Urdhvavasthita eva vAstrayaM paJcamaGgalapAThapurassaraM "nANaM paMcavihaM pannatta'"mityAdinandimuccArayati, tadante praNipatyotthito brUte vineyaH icchAkAreNa amugaM suyaM uddisaha, AcArya icchApUrvakamAha - uddisAmi khamAsamaNANaM hattheNaM sutteNaM attheNaM tadubhaeNaM, punaH praNipatya ziSya Aha - saMdisaha kiM bhaNAmo ?, gururAha -- ' vaMdittA paveyaha' ziSyo'pIcchAma iti bhaNitvA praNipatyotthito vakti-icchAkAreNa tubbhehiM amugaM suyamuddiTTha icchAmi aNusaTThi' gururAha-- 10 jogaM karehatti, tata icchAma ityuktvA ziSyaH praNipatyAtrAntare namaskAramuccArayan guruM pradakSiNayati, tadante punaH prAha - tubhehiM amugaM suamuddi icchAmi aNausaTThi, gururAha - jogaM karehatti, tata icchAmItyuktvA vanditvA ca namaskArapAThena punarguruM pradakSiNayati punastenaiva krameNa tRtIyapradakSiNApi vAcyA, tatazca pradakSiNAtrayAnte guroH purataH ziSyo'vatiSThate, guruzcAtrAntare niSIdati, tatazcArddhAvanatagAtraH ziSyo bhaNati - tubbhaM paveiyaM saMdisaha sAhUNaM paveemi, gururAha - paveyahatti, ziSyastu icchAma 15 ityuktvA praNipatya cotthitaH paJcanamaskAraM paThati, punaH praNipatyotthito vakti-tubbhaM paveiyaM sAhUNaM paveiyaM saMdisaha karemi kAussaggaM, gururAha - evaM karehatti, tataH praNipratyotthito amugassa uddisAvaNiyaM karemi kAussaggaM annattha UsasieNamityAdyuktvA saptaviMzatyucchvAsamAnaM kAyotsargaM karoti, tataH pAritakAyotsargazcaturvizatistavaM paThati, atra pradakSiNAvandanakatrayeNApyekameva gaNyate, tataH saptabhiH kSullakavandanakairaGgAdizrutoddezo'vasito bhavati, uddeze ca kRte'GgAdyanyatarazrutamidaM bhavato 20 vAcayAmIti kila guruNA proktaM bhavati, samuddeze'pi nandyAkarSaNAdirahitaH kSullakavandanakasaptakAdisvarUpaH sa eva vidhiH, kevalaM pravedite gururAha -- sthirapariciyaM karehatti, samuddeze ca kRte vivakSitasUtrasya sthiraparicitatvakaraNAya kila ziSyo niyukto bhavati, anujJAyAM tu yogotkSepakAyotsargavarjo nandyAkarSaNAdika uddezavidhireva vaktavyo, navaraM pravedite gururAha - sammaM dhAraya annesiM ca paveyasutti, evamasau kAlika zrute'bhivyAhAraH, utkAlikadRSTivAde'pItthamevAbhivyAhAraH, 25 kevalaM ziSyeNa amugaM suyaM uddisaha ityukte gurustatretthamAha -- ihamuddissAmItyAdi / 'karaNe yattI'tyAdi (306-4),na kevalaM karaNeyattItyupanyastadvAraparAmarzaH kintu bhayeyattItyayamapIti yojanA, ayamatra bhAvArtho-yadidamanantaroditaM sAmAyikakaraNaM tadbhAvakaraNaM, kva punarbhAvakaraNaM zAstrakAreNa pUrvamuddiSTaM yenedamiha yojyate ityAha- " karaNe ya bhae ya" tti, idaM hi prAgupanyastadvAragAthAdyadvAradvayaM, Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 * 395 anena ca sakalApi sA gAthA sUcitA bhavati, tadyathA - ' karaNe bhae ya ante sAmAia savva a vajje ya' ityAdi asyAM gAthAyAM yadbhAvakaraNamuktaM zAstrakRtA tadidamanantaroditaM saamaayikrnnmityrthH| 'bhadi kalyANe sukhe ce 'tyAdi ( 306 - 10), nanu bhadanta ityakhaNDe zabde sati kuto'yaM prakRtivibhAgo labhyate ityAha- ' juvizi' ityAdi ( u0 413 ), etaduktaM bhavatinRvizItidhAtudvayasyoNAdau tAvadantapratyayo dRzyate, uNAdayazca bahulaM bhavantItyatrApi jhacpratyayo 5 labhyate, tasmi~zca sati sAmarthyAt bhadirUpaiva prakRtirabhyuhyate / 'pazcAnupUrvyA grantha ' iti (30810), hoi bhayaMto ityAdau, kilaivamupanyAso bhavati bhadanto bhavAnto bhayAntazceti, adhikAropanyAsastu viparyayeNa kRta iti pazcAnupUrvI kRMtA / 'AvassayaMpi niccaM ' gAhA (309-3), vyAkhyA- atra kila kalpagranthanibaddheyaM sAmAcArI - yadi laghvI vasatirbhavati tadA kecitsAdhavaH sthAnAntare'pi parivasanti, kintu gurorantike samAgatya pratikramaNaM kRtvA prAdoSikakAlagrahaNAnantaraM kAlaM 10 sUtrArthapauruSIdvayaM ca vidhAya tataH sthAnAntare gatvA nidrAmokSaM vidadhati, atha mArge zvApadAdibhayaM tadA'rthapauruSIM hApayanti atha tathApi mArgabhayAdi kiJcit tarhi sUtrapauruSImapi tyajanti tatazcaramakAyotsargaM dvitIyamAdyaM vA tAvad yAvattiSThatyapi savitari kAraNato vasatyantaraM gatvA gurusthApanAdikrameNAnyatrApi sthitAH pratikramaNAdiSu yatante yato'trApi bhadanta ityAmantraNaM kurvate iti darzitaM bhavati, kiM tad ityAha- AvazyakaM pratikramaNAdilakSaNaM nityameva gurucaraNamUle 15 karttavyamiti, kasyaitaddarzitaM bhavatItyAha - 'vIsuMpi hu saMvasato kAraNato 'tti (309-3), ekapratizrayanivAsinA tAvadgurvantika evAvazyakaM kAryaM yo'pi kAraNato vasantisaGkIrNatAderviSvakpRthag vasati tasyApyanantaradarzitakalpoktanItyA gurucaraNAntika evAvazyakaM karttavyatayA darzitaM bhavati, nanu yaH zvApadabhayAtkAraNato gurvantikAdrAtrau gantuM na zaknoti sa kiM karotItyAha- 'jayati sejjA 'tti, kAraNAta itIhApi sambadhyate, tatazca yadyapi zvApadabhayAdikAraNato gurvantikaM gantuM 20 na zaknoti tathApyanyasyAmapi zayyAyAM parivasan gurusthApanAdikrameNaiva yatate - yatanAM karotIti gAthArthaH // 'sampUrNazabdAvayavamevAdhikRtyAhe 'tyAdi ( 310 - 5 ), iha 'sAmaM samaM ce 'tyAdi khaNDIkRtazabdApekSayA sAmAyikamityakhaNDaH - sampUrNa: zabda ucyate, 'karaNe bhae ya aMte sAmAiya savvae ya vajje ye'tyAdigAthaikadezatvAdavayavaH tatazca sampUrNazabdazcAsAvavayavazca sampUrNazabdAvayavastamadhikRtya sAmaM samaM samyak ikaM ityete catvAro'pi zabdA ekArthAH, ekArthatvaM ceha 25 na paryAyazabdatvamamISAM mantavyaM kintvekasyaiva sAmAyikazabdalakSaNasyArthasya niSpattaye sAmAdayazcatvAro'pi zabdA vyApriyanta ityekArthA ucyanta iti / 'oghato madhurapariNAma 'mityAdi (310-11), oghataH- sAmAnyena tAvanmadhurapariNAma - zarkarAdidravyaM, vizeSatastu kasyacit Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 nA mAladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-4) svasAtmyAdikAraNAtkaTukamapi madhuramivAbhAtIti bhAvaH / 'bhUtArthAlocanAyAM samaM tulAdravya'miti, (310-11)bhUta:-sadbhUtaH taulye kiyatpramANo'yamartha ityAlocanAyAM-tattaulyapramANajijJAsAyAM satyAM yathAvasthitapratipAdakatvena samaM tulAdravyamevetyarthaH / kaNThatastAvadukte cAlanApratyavasthAne'ityAdi (319-7), nanu ca "ko kArao karito" ityAdau parasya kAdisvarUpaM praznayataH sUrerapi 5 tatkathayata ubhayorapi punaruktatA, 'AyA khalu sAmaiya'mityAdinA tatsvarUpasyAnekasthAneSu pUrvameva nirUpitatvAd ityAzaGkayAha-'ata eva cAtra punarukte'tyAdi, yata eva cAlanApratyavasthAne ete na svarUpakathanaM ata eva na punaruktatA, kuta ityAha-'anuvAdadvAreNe'tyAdi, etaduktaM bhavatiyatkimapi kAdisvarUpaM sUrirabhidhAsyate tadahaM nirAkariSyAmIti cAlanAcikIrSayA parasya prazno yadyasau tatsvarUpaM mayoktaM nirAkariSyati tadahaM sthApayiSyAmItyabhiprAyavatazca sUrenirvacanaM na tu 10 mukhyatayA tatsvarUpapratipattyarthamityadoSaH / 'vivakSitaM ghRta'miti (321-3), pratiniyataikabhAjanA disthitaM na punaH samastajagadgatamiti bhAvaH / atra ca (tu) kSAyopazamikabhAvasarveNAdhikAra'iti (324-2), sarvazabdo'ntarjAlpAkAraH kila zrutajJAnarUpaH zrutaM ca kSAyopazamike bhAve vartate ato yujyate kSAyopazamikabhAvasarveNAdhikAra iti / 'dAnapuNyaphalA kIrti'riti (332-7), dAnapuNyAbhyAM phalati 2 kasyAciddAnasamutthA aparasya tu tathAvidhaM dAnamaprayacchato'pi pUrvabhavopAtta15 puNyavazAtkIrtiH prAdurastIti bhAvaH / 'anyamapItyatiricyata iti (334-4), karaMtaMpi annaM na samaNujANAmItyatrApizabdo'nyazabdazcAtiricyata ityarthaH, tatrApizabdasya phalamAha-'yasmAt sambhAvane'pizabdo'ya'mityAdi (334-5) / anyazabdaphalamAha-'na kriyAkriyAvato rityAdi (334-9) / 'atastadbhedopadarzanAyeti (335-9), yataH sAvadhaM yogaM trividhena pratyAkhyA___ tyatastadbhedopadarzanAya-sAvadyayogapratyAkhyAnabhedopadarzanAya 'sIyAlaM bhaMgasaya'mityAdi-gAthAmAhetyarthaH / 20 'to kaha nijjuttIe'ityAdi (337-1) gAthAvyAkhyA yadi prajJaptyAM trividhaM trividhena gRhiNaH pratyAkhyAnamuktaM tataH kathaM niyuktyAM vakSyamANapratyAkhyAnAdhyayanasambandhinyAM "aNumainiseho"tti anumatipratyAkhyAnasya niSedhaH kriyamANo ghaTate, tathAhi-tatra 'duvihaM tiviheNa paDhamo' ityAdyeva vakSyati, na punaH 'tivihaM tiviheNaM paDhamau'tti evaM pareNokte satyuttaramAha--(so savisayaMmitti) sa niryuktAvanumatipratyAkhyAnaniSedhaH svaviSaye madhyamakhaNDAdirUpe yata AyAtaM vastu25 vastrahiraNyazrIkhaNDAdi paribhuGkte tadviSayo draSTavyo, viSayabahirvartisvayambhUramaNamatsyAdipratyAkhyAnaviSayaM tu prajJaptyAM trividhaM trividhenetyuktamityadoSaH, samAdhAnAntaramAha-'sAmanne vA natthI'tyAdi (sAmaNNeNaM natthi) yo vA amukakSetravarttina iti vizeSamantareNa sAmAnyato dvIndriyAdayo mayA na hantavyA. ityevaM pratyAkhyAti tasya nAstyeva trividhaM trividhena pratyAkhyAnaM, tadviSayaH sa niryuktAvanumatiniSedhaH, Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 387 pariziSTam - 1 prajJaptyAM tu svayambhUramaNAdyAdhAravizeSitajantupratyAkhyAnaviSayA'numatipratyAkhyAnAbhyanujJeti na doSa iti gAthArthaH / 'Aha kahaM puNa maNasA' gAhA (337-3) vyAkhyA - para Aha--nanu ca vAkkAyAbhyAM tAvatpratyakSAdipramANata eva karaNakAraNAnumatayo dRzyante manasastu tA nopalabhyante tatkathaM tAstatra pratyetavyA ityAha--yathA vAgyogatanuyogAbhyAM karaNakAraNAnumatayaH tathA manasApi bhavantyeva, kuta ityAha-'tadadhINattA vaitaNukaraNAINa' mityanantaragAthAyAM sambandhaH, etaduktaM bhavati - vAktanvoH 5 sambandhIni yAni karaNAni karaNakAraNAnumayata ityarthaH tAni mano'dhInAnyeva bhavanti, nahi manovikalpamantareNa prAyastanuvacanAbhyAM karaNAdIni pravarttante ato manasyapi tanuvacanakaraNAdyupacAraH kriyata iti bhAvaH, yadivA kimatropacAreNa ?, yadA hi nirvyApAratanuvacano'pi sAvadyayogakaraNAdi manasA vikalpayati tadA mukhyatayA'pi tanuvacanavanmanasyapi karaNAdIni sambhavantyeveti, Aha ca----aha maNaMkaraNaM sAvajjajogamaNaNa' - mityAdi bhAvitameveti / 'arthavikalpasaGgrahArthaM na 10 punarukta miti (344-8), artho - manaH prabhRtikaraNalakSaNaH tasya vikalpA - bhedAH tatsaGgrahArthaM trividhenetyucyamAnaM na punaruktaM, etaduktaM bhavati ya eva manasA vAcA kAyenetyanantaraM savistaraM vakSyamANo'rthaH 'sa eva trividhenetyanena saGgRhyeokto'taH saGagrahapadatvAdapunaruktamidamiti / 'athavA atrANamatItasAvadyayoga' mityAdi ( 351 - 12), na trANaM atrANaM - saMsArabhayAt trAtumasamarthaM sAvadyaM yogaM jugupse ityarthaH, kasmAdityAha -- adhunA sAmAyikena trANaM mama bhaviSyatIti heto:, labdhe 15 hi sAmprataM trANarUpe sAmAyike tamatrANasvarUpaM sAvadyaM yogaM vyutsRjAmItibhAvaH / nanvevaM sAvadyayogaparityAgAdi'tyAdi ( 352 - 3) atra kila paro'tIvAsambaddhapralApitayA vivakSitanirdoSasambandhena sambandhitamapi vyutsRjAmi - zabdamaniSTasambandhena sambandhayannidamAha- nanu caivamuktanyAyena 'karemi bhaMte ! sAmAiya'mityAdisUtrasyAyaM tAtparyArtho gamyate, yaduta - sAvadyayogaparityAgena karomi bhadanta ! sAmAyikamiti, evaM sati sAvadyayoganivRttiratra pratIyate, paryante ca ' tassa bhaMte 20 ! paDikkamAmI'tyAdau tasya vyutsRjAmItizabdaprayoge satIdamaniSTamApadyate tasya - anantarasAmarthyalabdhasAvadyayoganivarttanasya vyutsRjAmi - sAvadyayogasya nivRttimutsRjya pravRttiM vidadhAmItyarthaH, atrottaramAha'tanne'tyAdi (352-5), yadi hyevamullaNThatayA sambandhaH kriyate tarhi yadA kazcit 'maMsaM paccakkhAmi annatthaNAbhogeNa'mityAdinA mAMsaviratimabhidhAya paryante vyutsRjAmIti bravIti tadA'trApyAnantaroktAM mAMsaviratiM vyutsRjAmItyaniSTasambandhaH syAd, athAtra mAMsavirativipakSa eva tyAjyatvena manasi 25 vivakSito manogata eva ca bhAvaH pratyAkhyAnaM bhavatIti nAniSTaH sambandhaH kriyate, yadyevaM sarvaM susthamihApi sAvadyayoganivRttivipakSasya heyatvenAbhipretatvAditi / 'trividhaM trividhena vyutsRjati pApameSya'mityAdi (356-7), vizeSata eSyamiti bruvANasya ko'bhiprAyaH ?, ucyate, sAvadyayogavirata Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 maladhArI hemacandrasUriSkRta TIppaNaka (bhAga-4) ityanenaiva gatArthe trividhaM trividhena vyutsRjati pApamiti yadddvitIyapadopAdAnaM tenaivaM kila jJApayati yatra sAvadyayoge pravRttirAsIt tato nivRtta iti pratipAditaM 'sAvajjajogavirao' ityanena padena yadeSyaM pApaM tato'nivRtta eva kila eSa pratIyate atastannivRttipratipAdakaM dvitIyapadamiti vizeSata uktaM vRttikRtA trividhaM trividhena vyutsRjati pApameSyamiti, kadA punarayamevaMvidhaH karttA bhavatItyAha-- 5 'sAmAyikAdau' (356 - 8), sAmAyikArambhasamaya ityevaM sambandho, yadA tu sAmAyikAdau sUtra ityanena dvitIyavyAkhyAnena 'karemi bhaMte! sAmAiya' mityAdisUtraM gRhyate tadetthaM sambandhaH, eSo'nugamaH parisamAptaH, kva viSaye yo'sAvanugama ityAha- 'sAmAyikAdau sUtre' karemi bhaMte ! sAmAiyamityAdisUtraviSaya ityarthaH / sAmAyikAdhyayanaM samAptamiti // // iti ma. hemacandrasUrikRtaTIppaNakasya caturtho vibhAgaH samApta // Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 2 399 pariziSTa-2 ( pAriNAmikabuddhi upara abhayakumAranuM dRSTAnta para (gA. 949mAM Apela kathAnakano vistAra) rAjagRhanAmanA nagaramAM jagatamAM prasiddha zreNikanAmanA rAjA hatA. tene cAra prakAranI buddhivALo, cArebAju jeno yaza vistarelo che evo abhayanAmano putra maMtrIrUpe hato. have 5. ujjayinInagarInA ghaNA sainya parivArathI yukta pradyotarAjA rAjagRhane gherI levA Avato hato. AthI cittamAM bhaya vahana karatAM zreNirAjAne abhayamaMtrIe kahyuM ke, "tame thoDI paNa bIka na rAkhazo, huM teone hamaNAM ja hAMkI kADhuM chuM." pradyotarAjAne laDavA AvatA jANIne, temanI sAthe AvanArA bIjA khaMDiyArAjAnAM paDAva-sthAnonI bhUmimAM loDhAnA ghaDAonI aMdara sonAmahoro bharIne evI rIte daTAvI che, jethI koI bIjo meLavI na zake. tyAra pachI teo sarve AvyA 10 ane potapotAnA yogya sthAne paDAva nAkhyo. pradyotarAjA sAthe zreNikane moTo saMgrAma thayo. keTalAka divaso pachI abhaye aMtara jANIne tenI buddhino bheda karavA mATe pradyota upara eka lekha mokalyo ke - "tamArA sarve rAjAone zreNikarAjAe upakArathI dabAvIne phoDI nAkhyA che. te sarve maLIne taratamAM ja tamone zreNikarAjAne svAdhIna karaze, A bAbatanI jo manamAM zaMkA hoya to amuka rAjAnA amuka pradezamAM tame khodAvIne khAtrI karo." teNe khodAvIne khAtrI karI to 15. sonAmahoro bharelA ghaDA joyA, eTale ekadama pradyotarAjA tyAMthI nATho. zreNikarAjA tenI pAchaLa paDyA ane tenuM sainya veravikhera karAvI nAMkhyuM. koI prakAre sarve rAjAo ujjayinI nagarIe pahoMcI gayA ane kahevA lAgyA ke, "he svAmI ! ame evI lAMca lenArA ane tamane soMpI denArA adhama kArya karanArA nathI, paraMtu A sarva abhayakumAranuM kAvatru che. potAne pAkI khAtrI thaI, eTale koIka samaye sabhAmAM kahevA lAgyo ke - "evo koI nathI ke, je abhayane mArI 20 pAse ANe ?' temAM eka catura gaNikAe A bIDuM jhaDapyuM ane sAthe mAgaNI karI ke mane sAthe ATalI sAmagrI Apo. madhyama vayanI sAta gaNikA-putrIo, sahAya karanArA keTalAka vRddhapuruSo, temaja mArgamAM khAvA mATe ghaNuM bhAthuM ApyuM. pahelAM A gaNikAoe sAdhvIo pAse banAvaTI zrAvikApaNuM zIkhI lIdhuM. ema karyA pachI rAjagRhanI bahAra udyAnanA maMdiromAM vaMdana-darzana karavA gayA. caitya : TI karatAM karatAM anukrame abhayakumAranA gharaderAsaramAM AvyA ane "nisIhi' 25 pUrvaka pravaza karyo. abhayakumAre pUchyuM ke, "kyAMthI AvavAnuM thayuM che? teoe kahyuM "avaMtInagarImAM amuka zeTha mRtyu pAmyA ane temanA putro paNa mRtyu pAmyA. huM ane A mArI putravadhUo che. pati mRtyu pAmyA pachI ame vairAgya pAmyA chIe. dIkSA levAnI abhilASA thayelI hovAthI ane dIkSA lIdhA pachI adhyayana karavuM, vihArAdi karavA vigeremAM rokAyelAM rahevuM paDe, jethI kalyANaka bhUmIo-tIrthabhUmIonAM darzana-vaMdana na karI zakAya- AthI amo caityAdikanAM darzana, 30 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 kathA pariziSTa-2 (bhAga-4) tIrthabhUmionI pharasanA karavA nIkaLelA chIe. abhaye pUrNa bhAvathI temane kahyuM ke, "Aje tamo mArA mahemAna thAo." teoe kahyuM ke, "Aje kalyANaka hovAthI amAre upavAsa che." komala madhura vacanothI keTalIka dharmacarcAo karI lAMbA samaya sudhI besI potAnA sthAne cAlI gaI. temanA zrAvakapaNAMnA guNothI AkarSAyelo abhaya bIjA divase prabhAte ekalo azvArUDha thaI temanI 5 samIpe gayo ane kahyuM ke, "Aje to pAraNuM karavA mArA ghare cAlo." teo abhayane kahevA lAgI ke, "prathama tame ahIM amAre tyAM pAraNuM karo." ema jyAre teo bolI, eTale abhaya vicAravA lAgyo ke - "jo huM temanA kahevA pramANe amala nahIM karIza, to nakkI A mAre tyAM nahIM Ave.' tethI abhaye tyAM bhojana karyuM. mUccha pamADanAra aneka vastuthI taiyAra karela madirAnuM pAna karAvyuM. eTale sUI gayo. azva joDelA rathamAM suvarAvI ekadama palAyana karAvyo. bIjA 10 paNa AMtare AMtare ghoDAo joDelAM ratho taiyAra rakhAvyA hatA. tenI paraMparAthI abhayane ujjayinImAM lAvyA ane caMDapradyotarAjAne samarpaNa karyo. abhaye pradyotane kahyuM ke, "AmAM tamArI paMDitAI na gaNAya, kAraNa ke, atikapaTI evI A gaNikAoe dharmanA nAme mane Thagyo che." have pradyotarAjAne cAra ratno ghaNA priya hatAM. 1 zivAdevI, 2. agnibhIru nAmano ratha, 3. analagiri hAthI. ane 4. lohajaMgha nAmano lekhavAhaka (dUta). tene jo ujjayinIthI divase 15 savAre ravAnA karyo hoya, to 25 yojana dUra rahela bharUca nagare saMdhyA samaye pahoMcI jAya. have bharUca nivAsI loko vicAravA lAgyA ke, "A pavanavegane mArI nAkho, kAraNa ke bIjo koI gaNatarI karAya teTalA lAMbA divase ujjayinIthI ahIM Ave che. jyAre A lohajaMgha tarata AvIne vAraMvAra rAjAnI AjJA lAvIne ApaNane herAna parezAna kare che. tethI lohajaMghane bharUcavAsIo mArgamAM khAvA mATe bhAtuM ApavA lAgyA. te levA iccho na hato, chatAM parANe apAvyuM. temAM 20 kharAba dravyo meLavIne lADavArUpa tene banAvyuM. tenAthI eka kothaLI bharIne keTalAka yojana gayA pachI bhojana karavA taiyArI karavA lAgyo. koIka pakSIe tene aTakAvyo. tethI Ubho thaIne pharI ghaNe dUra jaIne khAvA lAgyo, to tyAM paNa evI rIte khAtAM aTakAvyo. e ja pramANe trIjI vakhata paNa tene lADavo khAtAM rokyo, vicAryuM ke AmAM kaMI paNa atyaMtara kAraNa hovuM joIe. pradyotarAjAnA caraNa-kamaLa pAse jaI potAnuM kareluM kArya nivedana karyuM. tathA bhojanamAM vAraMvAra 25 kema vikSepa Avyo ? te mATe rAjAe abhayane bolAvIne pUchyuM. abhaye kahyuM "AmAM kharekhara kharAba dravyo bhegAM karIne lADavo banAvyo che ane te dravyonA saMyogathI daSTiviSa saMrpa utpanna thayo che." te kothaLI ughADatAM ja sAcesAca te pragaTa dekhAyo. have A sarpanuM zuM karavuM? "avaLA mukhe araNyamAM tene choDI devo.' mUktAnI sAthe ja tenI potAnI dRSTithI vano baLIne bhasma banI gayAM, temaja aMtarmuhUrtamAM te marI gayo. eTale pradyotarAjA abhaya upara prasanna thayo 30 ane kahyuM ke, "baMdhanamukti sivAya bIjuM varadAna mAga, to abhaye kahyuM ke "hAla ApanI pAse thApaNa tarIke anAmata rAkhI mUko." Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * pariziSTa-2 = 401 have koI vakhata hAthI bAMdhavAnA staMbhathI analagiri hAthI ekadama madonmatta gADha madavALo banI chUTI gayo. tyAre rAjAe abhayane pUchyuM ke, "zuM karavuM?" tyAre abhaye kahyuM, "(vatsadezano). udayanarAjA jo vAsavadattA (pradyotarAjAnI putrI) kanyAnI sAthe bhadrAvatI hAthaNI upara besIne gAyana saMbhaLAve to hAthI vaza thAya." pradyote upAyapUrvaka potAnA vazamAM lIdhelA udayana rAjAne ane potAnI putrI vAsavadattAne analagiri pAse jaI gAyana karavA kahyuM. gAyana gAyuM, hAthI 5 vaza thayo, eTale bAMdhI lIdho. pharI abhayane varadAna ApyuM, eTale thApaNa rUpe rAkhyuM. koIka samaye avaMtImAM rAkSasI agni utpanna thayo ke je dhULa, pASANa, iMTALA vagerethI paNa vadhAre saLage che. ema karatAM moTo bhayaMkara nagaradAha utpanna thayo, tyAre rAjA ciMtavavA lAgyo ke, atyAre ahIM kevI viparIta Apatti UbhI thaI che !! abhayane pUchyuM. tyAre teNe kahyuM ke - "jANakAra lokonuM evuM kathana che ke, "A viSayamAM luccA pratye luccAI ane jheranuM auSadha jhera, 10 tema agnino zatru agni ane thIjelAno zatru paNa agni-uSNatA che.' tyAra pachI judI jAtino agni vidurtho. te prayogathI nagaradAha zamI gayo. ema trIjuM varadAna meLavyuM ane te paNa thApaNa tarIke hAla rAjA pAse anAmata rakhAvyuM. koI vakhata ujjayinI nagarImAM bhayaMkara rogacALo utpanna thayo. abhayane upAya pUchatAM teNe A pramANe pratyuttara Apyo - 15 "aMtaHpuranI beThasabhAmAM zRMgAra karelA dehavALI ane vastrAbhUSaNathI sajja thayelI sarva rANIo tamArI pAse Ave ane je koI jaladI tamane potAnI dRSTithI jite, te mane jaNAvo." te pramANe karatAM zivAdevI sivAya tamAma rANIe adhomukha karyuM. eTale rAjAe abhayane kahyuM ke, "tArI mAtA sarakhI zivAe mane jityo." eTale abhaye kahyuM ke, "eka ADhakapramANa bali grahaNa karI, vastrarahitapaNe rAtre te zIvAdevI koI gavAkSa vagere sthaLamAM bhUta UbhuM thAya, tenA 20 mukhamAM balidUra pheMke to aziva zAMta thAya." tema karyuM. eTale aziva-upadrava zamI gayo. tyAre cothuM varadAna meLavyuM. abhaye vicAryuM ke "pArakA ghare keTalA divasa sudhI rokAI rahevuM ? mAre mArI jAtane choDAvavI joIe.' tethI pUrve je varadAnanI thApaNa rAkhelI, te rAjA pAsethI mAge che. te A pramANe "analagiri hAthI para Apa mahAvata bano, agnibhI rathamAM lAkaDAM bharIne zivAdevInA khoLAmAM besI 25 huM agnimAM praveza karuM.' - AvI mArI chellI icchA che, to ApelA vacananuM pAlana karo. eTale pradyote vicAryuM ke, have abhaya potAnA sthAne javA mATe utkaMThita thayo che. eTale moTA satkAra karavA pUrvaka abhayane visarjita karyo. tyAre abhayakumAre kahyuM ke, "tame mane dharmanA nAme kapaTathI ahIM aNAvyo che. jo huM divasanA sUryanI sAkSIe pradyota harAya che e rIte bUma barADA pADatAM tamane nagarIloka-samakSa bAMdhIne na harI jAuM, to mAre agnimAM praveza karavo.' 30 AvI pratijJA karIne rAjagRhamAM pahoMcyo. keTalAka divasa tyAM rokAIne pachI samAna AkRtivALI Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 kathA pariziSTa-2 (bhAga-4) be gaNikA-putrIone sAthe laIne vepA2 ka2vA keTaluMka kariyANuM sAthe laIne vepArIno veSa dhAraNa karIne ujjayinImAM apUrva durlabha padArthono vepAra zaruM karyo. rAjamahelanA mArge rahevAno eka baMgalo rAkhyo. pradyotarAjAe koIka divase vizeSa prakAranA vastrAbhUSaNanI sajAvaTa karelI te baMne suMdarIone gavAkSamAM rahelI dekhI. vizALa ujjavala prasanna dRSTithI baMnee rAjA tarapha najara 5 karI. tenA cittane AkarSavA mATe maMtra samAna be hAtha joDI aMjali karI. tenA tarapha AkarSAyelA manavALo te rAjA potAnA bhavana tarapha gayo. parastrI lolupatAvALA rAjAe temanI pAse tI mokalI. kopAyamAna thayelI evI te baMnee dAsIne hAMkI kADhatAM kahyuM ke, 'rAjAnuM caritra AvuM na hoI zake.' pharI bIjA divase AvIne dAsI prArthanA karavA lAgI, to roSavALI temaNe tiraskAra karyo. vaLI kahyuM ke, 'AjathI sAtamAM divase amArA devamaMdiromAM yAtrAmahotsava thaze, tyAM amAro 10 ekAMta meLApa thaze, kAraNa ke ahIM to amAruM khAnagI rakSaNa amArA bhAi kare che.' have abhayakumAre pradyotarAjA sarakhI AkRtivALA eka manuSyane gAMDo banAvIne lokone kahyuM ke, A mAro bhAI daivayoge Ama gAMDo banI gayo che. huM tenI davA-auSadha-cikitsA karAvuM chuM. bahAra jatAM rokuM chuM. to paNa nAsI jAya che. vaLI uMcakIne rADAroLa karatAM tene pAcho lAvuM chuM. 'are ! huM caMDapradyotarAjA chuM, A mAruM haraNa kare che' ema vacana bolatA tene 15 abhaye lokone vizvAsamAM lIdhA. sAtamAM divase te gaNikAputrIoe dUtI mokalAvIne ema saMdezo kahevarAvyo ke, 'rAjAe madhyAhna-samaye ahIM ekalAe ja AvavuM.'. kAmAtura rAjA pariNAmano vicAra karyA vagara gRhagavAkSanI bhitti dvArA Avyo. AgaLathI karelI goThavaNa pramANe majabUta puruSoe tene sakhata bAMdhyo. palaMgamAM sUvarAvI divasanA samayamAM ja bUma pADato hovA chatAM abhaye kahyuM ke, 'A gAMDA bhAine vaidyanI zALAmAM laI jAuM chuM.' e pramANe asaMbaMdha bolatA 20 rAjAne vAyusarakhI gativALA azvo joDelA rathamAM besArIne jaladI rAjagRhamAM pahoMcADyo. zreNika rAjA talavAra ugAmIne tenA tarapha doDe che, tyAre abhaye temane rokyA. 'to zuM karavuM ?' ema pUchatAM kahyuM ke, 'A mahAprabhAvaka ane ghaNA rAjAone mAnanIya che, mATe sAro satkAra karIne temane nagarImAM pahoMcADavA.' tema karavAthI baMneno sneha vRddhi pAmyo. abhayakumAranI AvA AvA prakAranI pAriNAmikI buddhi hatI. (kRti upadezapadabhASAntaramAMthI uddhRta) * pAriNAmikabuddhi upara amAtyanuM dRSTAnta 25 -- (gA. 949mAM Apela amAtyakathAno vistAra) kAMpilyapura nagaramAM brahma nAme rAjA hato. tene calaNI nAme rANI hatI. tenI kukSithI cauda svapravaDe sUcita putra janmyo. tenuM brahmadatta nAma pADavAmAM AvyuM. have brahmarAjAne bIjA 30 cAra rAjAo mitra hatA. pahelo karNaradatta nAme kurudezano rAjA, bIjo kAzIdezano adhipati kaTakadatta nAme rAjA, trIjo kozalapati dIrgha nAme rAjA ane cotho aMgapati puSpasUla nAme rAjA hato. pAMcamo pote hato. e pAMcene paraspara atigADha mitratA hatI. teo kSaNa mAtra paNa eka Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 403 pariziSTa-2 bIjAno viyoga sahana karI zakatA nahotA. te pAMce jaNA prativarSa anukrame eka ekanA zaheramAM jaIne ekaTA rahetA hatA. e pramANe eka vakhata pAMce rAjAo kAMpilyapuramAM ekaThA maLyA hatA. te varSe brahma rAjA mastakanA vyAdhithI paralokavAsI thayA. te vakhate brahmadatta kumAra bAra varSanI laghuvayano hato. tethI cAre mitroe vicAryuM ke ApaNA prItipAtra, paramamitra brahmarAjA paMcatva pAmyA che ane 5 teno putra nAno che, mATe ApaNAmAMthI ekeka jaNe dara varSe A rAjyanI rakSA karavA mATe ahIM rahevuM.' e pramANe vicAra karI dIrgharAjAne tyAM mUkI bIjA traNa rAjAo potapotAne nagare gayA. dIrgharAjAe tyAM rahetAM brahmarAjAnA aMtaHpuramAM jatAM AvatAM eka divasa calaNIrANIne navayauvanA joI, tethI te kAmarAgathI parAdhIna thayo. culaNI paNa dIrgharAjAne joIne rAgavatI thaI. baMnene paraspara vAtacIta thatAM mahAna kAmarAga utpanna thayo. tethI te baMnene paraspara zarIrasaMbaMdha thayo. 10 anukrame dIrgharAjA potAnI strInI mAphaka calaNI rANInI sAthe bhoga bhogavavA lAgyo. teNe koIno bhaya gaNyo nahi. lokApavAdano Dara paNa tajI dIdho. dhanunAmanA vRddhamaMtrIe A badhI hakIkata jANI, te manamAM vicAravA lAgyo ke 'arere ! A duSTa, dIrgharAjAe bahu ja avicArI kArya karyuM. anya traNa mitroe paNa zo vicAra karIne Ane rAjyano adhikAra soMpyo ? emaNe paNa viparIta kArya karyuM. A dIrgha, rAjA potAnA mitranI strInI sAthe vyabhicAra karatAM lajjA 15 paNa pAmato nathI.' e pramANe vicArI ghare AvI potAnA putra varadhanune A hakIkata jaNAvI. teNe jaIne brahmadattane A khabara kahI. te sAMbhaLI brahmadatta atikrodhita thaI rakta netravALo thayo. pachI dIrgharAjA sabhAmAM beTho ane te vakhate sabhAmAM jaIne koyala ane kAgaDAno saMgama karAvI kahevA lAgyo ke 'are duSTa kAga ! tuM kokilanI strI sAthe saMgama kare che e ati ayukta che. A tAruM ayogya AcaraNa sahana karIza nahi'. ema kahI kAgane hAthamAM pakaDI mArI nAkhyo 20 ane loka samakSa kahyuM ke 'je koI AvuM duSTa kArya mArA nagaramAM kare che athavA ka2ze tene huM saMhana karIza nahi'. e sAMbhaLIne dIrgharAjAe culaNIrANIne kumAranI te hakIkata jaNAvI. tyAre culaNIe kahyuM ke 'e to bAlakrIDA che, tenAthI zuM bIo cho ? mATe svastha thAo.' e pramANe keTalAka divaso vyatIta thatAM pharIthI brahmadatte dIrgharAjAnI samakSa haMsIne bagalAno samAgama karAvI pUrvavat janasamUhanI AgaLa kahyuM. bhayathI AkuLa thayelA rAjAe culaNIrANIne kahyuM ke 'tArA 25 putre ApaNAM benA saMbaMdhanI hakIkata jANI che, tethI ApaNo niHzaMka samAgama have zI rIte thaI zake ? mATe tuM tene mArI nAkha, jethI ApaNe nirbhayapaNe viSayarasano AsvAda anubhavIe.' culaNIe vicAryuM ke 'huM AvuM akArya kevI rIte karuM ? potAnA hAthe potAnA putrane mArI nAMkhavo e taddana ayogya che.' dIrgharAjAe pharIthI rANIne kahyuM ke 'kumArane mArI nAMkha, nahi to tArI sAthenA saMbaMdhathI saryuM.' e sAMbhaLIne rANIe vicAra karyo ke viSayasukhamAM vighna karanAra A putra zA kAmano ? mATe tene avazya mArI nAMkhavo joIe, pachI culaNIe vicAra karyo ke 'A putrane paNa mAravo ane yasanI paNa rakSA karavI joIe, mATe putrane moTA mahotsavathI paraNAvI 30 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 kathA pariziSTa-2 (bhAga-4) eka lAkSAgRha karAvI tenI aMdara sUtelA tene bALI nAMkhuM. jethI lokamAM mAro apayaza na thAya.' e pramANe vicAra karI teNe lAkSAgRha karAvyuM ane tene cunAthI dhoLAvyuM. pachI puSpaphUlarAjAnI putrI sAthe moTA mahotsavathI tene paraNAvyo. te saghaLuM dhanumaMtrIe jANyuM ane manamAM vicAra karyo ke A pApiNIe putrane mAravAno upAya karyo che. paNa huM tenI rakSA karavAno upAya karuM. 5 e pramANe vicAra karI teNe dIrgharAjAnI pAse jaIne kahyuM ke he rAjan ! huM have vRddha thayo chuM. tethI jo Apa AjJA Apo to huM tIrthayAtrAe jAuM ane mAro putra varadhanu ApanI sevA karaze. e sAMbhaLIne dIrgharAjAe vicAra karyo ke A maMtrI dUra rahyo kaMIka paNa viparIta ka2ze, mATe tene to pAse ja rAkhavo sAro. e pramANe manamAM vicAra karI dIrgharAjAe kahyuM ke tIrthagamana karavAnuM zuM kAraNa che ? ahIMA ja tIrtharUpa gaMgA che, tethI gaMgAne kinAre dAnazAlAmAM rahI 10 dAna puNya karo, anyatra javAthI zuM vizeSa che ?' dhanumaMtrIe e vAta kabUla karI. pachI gaMgAne kinAre dAnazAlAmAM rahIne teNe lAkSAgRhathI be gAu sudhI suraMga khodAvI, ane varadhanu mAraphata puSpasUlarAjAne jaNAvyuM ke 'Aja zayanabhuvanamAM tamArI putrIne badale sarva alaMkArothI alaMkRta karIne koI rUpavatI dAsIne mokalajo'. tethI puSpaphUlarAjAe dAsIne mokalI. brahmadatta potAnA prANapriya mitra varadhanu sAthe zayanagRhamAM Avyo. dAsI tyAM AvI. brahmadatta to ema ja mAne 15 che ke A mArI prANavallabhA che. dAsInuM svarUpa te jANato nathI. te vakhate varadhanue zrRMgAra upa2 kathA kahevAnuM zaruM karyuM. te sAMbhaLavAnA rasamAM magna thavAthI brahmadattane paNa nidrA AvI nahi. have madhyarAtrie sarvaloko suI jatAM calaNIrANIe AvIne lAkSAgRhane Aga lagADI. te lAkSAgRhane, cotaraphathI baLatAM joIne brahmadatte kahyuM ke 'he mitra ! have zuM karavuM ?' tyAre varadhanue kahyuM ke mitra ciMtA zA mATe karo cho A jagyA upara pagano prahAra karo. pachI brahmadatte 20 paganA prahArathI suraMganuM bAraNuM ughADyuM. baMne jaNa pelI strIne tyAM ja rahevA daIne te mArge nAsI gayA. suraMgane cheDe maMtrIe pavanavegI ghoDA taiyAra rAkhyA hatA. banne jaNa te be ghoDA upara savArI karIne bhAgyA. pacAsa yojana gayA tyAM baMne ghoDA atyaMta zramita thavAthI marI gayA. tethI te baMne jaNA page cAlIne koSTakanagare gayA. tyAM koI brAhmaNane ghe2 bhojana lIdhuM ane te brAhmaNanI putrI sAthe brahmadatta paraNyo. pachI ghaNAM zahero ane ghaNAM gAmomAM koI ThekANe 25 gupta rIte ane koI ThekANe pragaTapaNe pharatAM pharatAM te brahmadatta aneka strIone paraNyo. e pramANe ekaso varSa bhamyA. anukrame kAMpilyapuramAM AvI dIrgha rAjAne mArI nAMkhIne potAnuM rAjya lIdhuM. pachI cha khaMDa sAdhIne te bAramo cakrI thayo. kRti upadezamAlA bhASAntaramAMthI uddhRta.) - Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 1. vargaNAonuM svarUpa samajavA kucikarNa dhanapatinuM dRSTAnta pariziSTa-3 dRSTAntonI anukrarmANakA bhAga-1 2. . no-AgamathI lokottara dravyAvazyaka u52 agItArtha - asaMvignanuM deSTAnta 3. aprazastaMbhAvopakrama upa2 brAhmaNI vigerenA daSTAnto 4. prazastabhAvopakrama upara vinayI ziSyanuM dRSTAnta 5. dravyaparaMparA upara citrakAraputranuM pRSTha kramAMka dRSTAnta 6. srIlaMpaTa suvarNakA2nuM dRSTAnta 7. aMdha ane paMgunuM dRSTAnta 8. samyaktvaprAptidarzaka palyAdinA dRSTAnto 9. kAcabAnA zokanuM dRSTAnta 10. gAya ane vAcharaDuM 11. kubjA dAsI 12. svAdhyAya 13. baheruM kuTuMba 13. gAmaDIyo 100 152 162 165 185 191 211 221 206 * anuyoga/ananuyoganA deSTAnto + kathA-anukramaNikA pariziSTa-3 405 265 266 267 268 269 viSaya * bhAvaviSayaka anuyoga / ananuyoganA dRSTAnto * 15. zrAvaka patnI 16. sAptapadika 17. koMkaNaka 18 noLiyo 19. kamalAmelA 20. zAMbanuM sAhasa 21. zreNikano kopa 22. rogiSTa gAya 23. caMdanakaMthA pRSTha kramAMka * vyAkhyAnavidhi upara dRSTAnto * 24. zreSThi putrIo 25. mleccho 26. ziSyaparIkSA mATenA magazailAdinA dRSTAnto 27. bharavADaNanuM dRSTAnta 28. nayasArano bhava 29. prathama kulakarano pUrvabhava 30. dhanasArthavAhano bhava 31. (RSabhanAthano) vaidyaputra tarIkeno pUrvabhava 272 273 275 276 277 280 281 286 287 290 292 295 303 320 325 338 340 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 . kathA-anukramaNikA pariziSTa-3 (bhAga-4) 1 TaTTAnonI anukramaNikA bhAga-2]Saka pRSThakramAMka viSaya 1. zreyAMsavaDe RSabhadevanuM pAraNuM 2. bharatavaDe pakhaMDavijaya 3. bharata ane bAhubalinuM yuddha 4. bharatane kevalajJAna 5. vizvabhUtIno bhava 6. tripuvAsudevano bhava 7. bALavIrane DarAvavA devanuM Agamana 8. prabhuvIravaDe aDadhA devadUSyanuM brAhmaNane dAna 9. zUlapANiyakSano pUrvabhava 10. caMDakauzikano pUrvabhava 11. kaMbala-zaMbaladevanI utpatti 12. vaizyAyanaRSinI kathA 13. caMdanabALAnI kathA 139 157 172 ' 194 199 234 259 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 1. vinaya ane avinaya upara azvanuM dRSTAMta 2. vaiyAvaccAdi mATe AmaMtraNanI rAha jovAmAM brAhmaNa ane vAnaranI kathA guru svayaM vaiyAvacca kare temAM be. vepArIonuM dRSTAMta *AyuSya tUTavAnA kAraNo X * rAgathI (rUpavAna yuvAna) * snehathI (vepArI ane tenI patnI) * bhayathI (somila brAhmaNa) naigamanayanI mAnyatAne jANavA vasavATAdinA dRSTAnto vajrasvAmI caritra 3. 4. 5. dRSTAntAnukrarmANakA bhAga-3 6. 7. puMDarika-kaMDarikanI kathA 8. dezapuranagaranI utpatti (kumAranaMdi) 9. AryarakSitasUri caritra 10. jamAli (bahutaramata) 11. tiSyagupta (jIvapradezamata) 12. ASADhAcAryanA ziSyo (avyaktamata) 13. azvamitra (samucchedamata) 14. AcArya gaMga (kaikriyamata) 15. rohagupta (airAzikamata) 16. goSThAmAhila (abaddhikamata) 17. zivabhUti (digaMbaramata) pRSTha kramAMka 25 kathA-anukramaNikA pariziSTa-3 21 19. AnaMdazrAvaka 20. kAmadevazrAvaka 24 21. valkalacIri 57 57 58 viSaya 18. manuSyabhavanI durlabhatAnA dazadaSTAnto 22. * sAmAyikaprAptinA dRSTAnto * 91 102 370 129 129 170 23. damadaMtamuni 174 24. metAryamuni 177 25. kAlakAcArya * anukaMpAne vize vaitaraNIvaidyanI kathA 282 * akAmanirjarAmAM mahAvatanI kathA 285 * bALatapamAM IndranAganI kathA 292 295 * supAtradAnamAM kRtapuNyanI kathA * vinayArAdhanAmAM puSpazAlanI kathA * vibhaMgajJAnamAM zivarAjarSinI kathA 301 302 saMyoga-viyogamAM be vepArIonI kathA 303 * duHkhamAM be bhAIonI kathA 307 * utsavamAM bharavADanI kathA 309 310 311 327 330 338 341 345 346 348 348 * RddhimAM dazArNabhadranI kathA * asatkAramAM IlAputranI kathA 181 26. cilAtIputra 184 27. AtreyAdi 186 28. dharmaruci aNagAra 193 29. IlAputra 201 |30. tetaliputra 3 407 pRSTha kramAMka 205 372 373 374 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyikaM guNAnAmAdhAraH khamiva sarvabhAvAnAm / na hi sAmAyikahInAzcaraNAdiguNAnvitA yena // AkAza jema sarvapadArthono AdhAra che tema sAmAyika e sarva guNono AdhAra che, kAraNa ke sAmAyikathI rahita jIvo kyAreya cAritrAdi guNothI yukta banatA nathI. (anuyogadvAra sUtra)